Book Title: Pratima Shatak
Author(s): Ajitshekharsuri
Publisher: Arham Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022089/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dulil -mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja saMpAdaka evaM bhAvAnuvAdaka pa.pU.AcArya zrI vijaya ajiMtazekharasUrIzvarajI ma.sA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra iva nAmAditraye hRdayasthite sati bhagavAn pura iva parisphurati hRdayamivA'nupravizati madhurAlApamivA'nuvadati sarvAGgINamivA'nubhavati tnmiiybhaavmivaa''pdyte| tena ca sarvakalyANasiddhiH / (kAvya-2 TIkA) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAmAM paramAtmAno sAkSAtkAra karAvato anupama graMtha 0 pratimAzataka Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmA''kRti-dravya-bhAvaiH, punatastrijagajjanam / kSetre kAle ca sarvasminnarhataH samupAsmahe / / (saralA stotra-2) badhA ja kSetramAM ane badhA ja kALamAM nAma, AkAra, dravya ane bhAvathI samagra jagatanA jIvone pavitra karatAM evA arihaMta paramAtmAonI ame samyagu upAsanA karIe chIe. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || zrI siddhAcalamaMDana traSabhadevAya namaH | | zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | che namaH siddhamU II | | NamotthaNe samaNassa bhagavao mahAvIrassA zrImadvijaya prema-bhuvanabhAnu-jyaghoSa-dharmajita-jayazekhara-abhayazekharasUrIzvara sadgurubhyonamaH nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAya zrImad yazovijayavAcaka viracita svopaNa vRttiyuta pratimAzataka (gurjara bhAvAnuvAyuta) bhAvAnuvAda preraka suvihitagaNadhorI, nyAyavizArada, vardhamAnatapo. AcArya deveza zrImad vijaya bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAja saMpAdaka + bhAvAnuvAdaka AcArya zrI vijaya ajitazekhara sUrIzvarajI mahArAja prakAzaka aumaArAdhakaTrasTa : ahaMma ArAdhaka TrasTa A-5, 1st Floor, Hari Bhuvan, Zaver Road, Mulund (West), MUMBAI - 400 080. S B S Zaver Road, Mulund (West), Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 (graMtha Iricaya graMthanuM nAma : pratimAzataka bhASA : saMskRta mULa zloka : 104 graMthakartA : mAhopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAjA TIkAkAra : svopaNa bhAvAnuvAda preraka : AcAryadeva zrI vijaya bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAjA saMpAdaka + bhAvAnuvAdakaH AcAryadeva zrI vijaya ajitazekhara sUrIzvarajI mahArAjA graMtha vizeSatA pratimAmAM paramAtmAno sAkSAtkAra karAvato anupama graMtha prakAzaka : ama ArAdhaka TrasTa AvRtti : prathama-saMvata 2044 dvitIya-saMvata 2056 (ri prema dIkSA zatAbdi varSa) tRtIya-saMvata 2069 (nimittaH sUri bhuvanabhAnu janmazatAbdi varSa) nakala : 300 pRSTha : 28510 mUlya : 2 600/(c)sarva hakka pramANapradhAna zrI jaina saMghane AdhIna che. gRhasthoe mUlya jJAnakhAtAmAM jamA karAvI mAlikI karavI. prApti sthAna (1) zrI zaMkhezvara pArzvanAtha tIrthadhAma (2) dipakabhAi kAsAra vaDavalI, ghoDabaMdara roDa, C/o pAvara kaMTrola, IsmAIla bilDIMga, thANA (vesTa), rajA mALe, rUma naM. 4, 33, pAThakavADI muMbaI - 400 607. lohAra cAla, muMbaI - 400 002. phonaH 25972648 mo. : 98675 80227 E-mail : arhamaaradhak@gmail.com Visit us : www.arhamaaradhak.org mudraka hoMkAra prinTarsa, vijayavADA. phona: 09440620075- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ann non nun 000 000 000 100 100 100 100 000 000 000 000 00D DDD DDD; D00 300 300 300 300 200 200 200 200 200 200 100 100 100 100 100 100 100 000 200 200 100 samarpaNam preraNAnA siMcanathI ane kRpAnA khAtarathI mArA hRdayakSetramAM dharmabIjanI vAvaNI ane vRddhi karanArA zAsanaprabhAvaka AcAryadevazrI vi. bhuvanabhAnu sUrIzvarajI mahArAjane... saMyamajIvanamAM agresara banI amArA kuTuMbamAM dIkSAnI suMdara paraMparAnA sarjaka, karyasAhityaniSNAta, jinapratimAnA nAmazravaNa, darzana AdithI sadA pulakIta AcAryadevazrI vi. gharmajita sUrIzvarajI mahArAjane.... karmasAhityamAM "rasabaMdho" mahAgraMthanA zilpI, paramAtmabhaktirasika sUrimaMtrasamAMrAdhaka AcAryadevazrI vi. jayazekhara sUrIzvarajI mahArAjane... tIkSNa buddhinA svAmI, nyAyanipuNamati, sAtvikazreSTha anekavidha upakAronI helI varasAvanArA agraja ane guruvarya zramaNIgaNanAyaka AcAryadevazrI vi. abhayazekhara sUrIzvarajI mahArAjane.. A graMtharatna samarpita karatA anubhavAto AnaMda apUrva che. D00 200 200 200 200 200 200 200 200 200 300 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 100 && Azee Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya nivedana zAsapaThana = mauna vAcanA. arihaMtanA upAsakane paththara ke pratimA nathI dekhAtA paNa sAkSAt paramAtmA dekhAya che. te maMdira ke | derAsaramAM nathI pravezato, paNa dharmacakravartInA darabAramAM praveze che ane gailokyAdhipa samakSa hAjara thAya che. | teNe pUjA, caityavaMdana vagere devAdhidevanI kurnaza bajAvavArUpa lAge che. te bahAra nIkaLe tyAre karuNAsAgara | prabhunA sAkSAt milananI alaukika AnaMdamaya anubhUti tenA romeromamAMthI vyakta thAya che. Ama, jinabiMba ! kSetra/kALathI atidUra birAjatA bhagavAnanuM sAmIpya mANavAnuM, sAkSAt milananI anubhUti karavAnuM, bhagavAnanI kRpAdaSTine pratyakSa nihALavAnuM prakRSTa sAdhana che. evuM, kALathI atidUra rahelA pUrvanA viziSTa AcAryavagerenA saMgamanuM sAdhana che, teoe racelA zAstro. zAstrArthapipAsu vyakti graMthanA nirjIva pAnA hAthamAM le che, tyAre kalpanAnI pAMkhe UDI vartamAnamAMthI atItamAM pahoMce che. lakhAyelI/chapAyelI paMktio vAMcatI vakhate evI manohara anubhUti thAya che ke, "e zAstrakAra pUjyanAM prakAMDajJAnanI cADI khAtAM, samyagdarzananI daDhatA sUcavatAM, cAritranI pavitratA darzAvatAM, nirmaLa brahmacaryanA ojasathI chalakAtAM, vairAgya-dAsInya-mAdhyathyane vyakta karatAM, tapatejathI dIpatAM, bArabhAvanAonA satata bhAvanathI pulakIta thatAM, maitrI-pramoda-kAruNya-upekSAbhAvanAsaMmizraNathI raMgAyelAM, AtmIya prazamabhAvane abhivyakta karatAM, pratibhAthI prakRSTa ane saumyatAthI zAMta vadanakamaLamAMthI vahetI akhkhalita jJAnagaMgAnuM zrutimadhura saMgIta zravaNagocarabanI rahyuM che." vAMcanamAM pUrvAcAryanI sAkSAt vAcanAnI saMvedanA thAya che. tethIsto e zAstrapaThana paNa gaNAya che zruta(zravaNathI prApta)jJAna ja. Ama graMthapaThana bane che, vAcanA/pRcchanA. graMtha pUrvAcAryasAthenA azabda parisaMvAdanuM mAdhyama bane che. Ama, jinabiMba devatattvanA sIdhAmilananuM mAdhyama bane che, to jinAgama(=Agama+AgamamAnya | vaphAdAra anyasarjano) upakaraNa bane che vizuddha gurutattva sAthenA mauna vArtAlApanuM pratimAzataka' graMtha pratimAne arihaMtatattva sAthe sIdhA saMparkanuM pavitratama-zreSThatama sAdhana tarIke ! siddha kare che. ane ApaNane mAtra 300varSa pUrvezadehathayelAM aNamola vizvaratna upAdhyAyayazovijayajI ! mahArAja sAthe sIdho vicAra vimarza karAve che. anaMtakALanA atItanI apekSAe 300 varSano kALa ghaNona 1 gaNAya. paNa ATalA kALanAM vahI gayelA pANIe ghaNA raMgo badalyA che. tethI ja upAdhyAyajInI kuzAgrakalame AlekhAyelA ghaNA graMtho hAla upalabdha thatAM nathI. nyAyavizAradajInI tarkakarkaza buddhi prerita kalame lIlArUpe sarjAyelA aneka graMtho Aje tIvamedhAzaktisaMpanna vyakti mATe paNa paDakArarUpa bane che. navya-nyAyathI navA opa apAyelA prAcIna saMdarbhono rahasyArtha pAmavo loDhAnA caNA cAvavA jevo kaThIna lAge che. tethI ja teozrInA graMtho Agamatulya prAmANya pAmyA hovA chatAM paThana/pAThanamAM khuba maryAdita rahyAM. mukhyatayA A kAraNathI teozrInA aneka Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T upalabdha ane mudrita graMthonuM punarmudraNa lAMbA kALa sudhI na thayuM hoya, tema bane che. AvA aneka graMtharatnonAM punarmudraNanI tAtI jarUriyAta hatI che. sAthe sAthe e graMthonA adhyayana/adhyApananuM kSetra vistare e paNa atiAvazyaka che. tethI teozrInI 300mI pAvana puNyatIthinuM nimitta pAmI teozrInA saMskRta sarjanonuM gurjara bhAvAnuvAda sAthe prakAzana karI teozrIne zreSTha zraddhAMjali arpavAno amArA saMghe TharAva karI nyAyAcArya mahopAdhyAyajInA pAMca graMthonuM prakAzana karavA jJAnadravyano sadupayoga karavAno nirNaya karyo. alabatta, amAre to arthavyavasthA karIne ja chUTI javAnuM hatuM. mahattvanuM kAma to pUjyazrInA UMDA | Azayane yogya nyAya maLe tevA bhAvAnuvAda karavAnuM hatuM. A mATe medhAvI ane UMDA abhyAsI zramaNaTIma | zodhavAnI hatI. ame aneka medhAvI ziSyonA paramamedhAvI pathadarzaka, nyAyavizArada, saMghahitaciMtaka AcAryadevazrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjane amArA mananI vAta kahI, ane A kArya mATe potAnA ziSyavargane protsAhita karavA vinaMtI karI. teozrIe amArI vAtane saharSa vadhAvI. ane potAnA medhAvI ! ziSyone A kArya mATe preraNA-AjJA-AzIrvAda ApyA. pariNAme saMghanA prabaLa puNyodaye amArI bhAvanA ! paripUrNa thai. pU. vidvarya munivara jayasuMdara vi. mahArAje "zAnArNava/jJAnabiMdu' graMthanuM sabhAvAnuvAda suMdara saMpAdana karyuM. pU. vidvarya munivara abhayazekhara vi. mahArAje "samyaktva SaTrasthAna copAi "sAmAcArI prakaraNa ane prakIrNa tathA "dharmaparINA' A traNa graMthonuM suMdara bhAvAnuvAda sAthe saMpAdana karyuM. pU. virya munivara ajitazekhara vi. mahArAje prastuta "pratimAzataka' graMthanuM bhAvAnuvAda sAthe ! saMpAdana karyuM che. A pAMce graMtho sudhanya zrIsaMghane samarpita karatI veLAe amArA hRdayamAM uchaLato harSodadhi avarNanIya che. A badhA graMtho ane prastuta graMthanA sarjanamAM pratyakSa-parokSathI saujanyabharyo sahakAra ApavA badala zrI saMgha, saMghanA jJAnabhaMDAronA saMcAlaka vagere badhAno ame khuba AbhAra vyakata karIe chIe. A graMthanA suMdara mudraNa mATe pUjA prinTarsa, amadAvAda paNa dhanyavAdane pAtra che. prAMte! A graMthonAM paThana/pAThana/manana khuba ja vistaro evI zubhecchA, ane amane zrutabhaktinA ! AvA lAbho vAraMvAra maLatAM raho tevI paramAtmAne prArthanA. da. zrI aMdherI gujarAtI jaina saMgha (prathamavRttimAMthI uddhata) A graMthanI pUrva baMne AvRttinI nakalo upalabdha nahIM rahevAthI ane pUjyapAda gurudevazrI A.ke.zrI.vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjanI janma zatAbdinA vadhAmaNA mATe A graMthanI tRtIya : AvRtti prakAzita karatAM ame AnaMda anubhavIe chIe. A graMthanA A AvRttinA suMdara mudraNamATe lIMkAra 1 prinTarsa(vijayavADA)no AbhAra mAnIe chIe. tathA zrI vAsupUjya derAsara, jhavera roDa, muluMDa (pazcima) saMghanA zrI tapAgacchIya zrAvikA benoe bhegI karelI zAnadravyanI rakamamAMthI A AvRttinuM prakAzana thai rahyuM che. tethI ame temano paNa ! AbhAra mAnIe chIe. - arTaArAdhaka TrasTa-muMbaI , Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI siddhAcalamaMDana RSabhadevAya namaH zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH sirasA vade mAvIrA eMnamaH sim zrI vijaya prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-dharmajita-jayazekhara-abhayazekharasUribhyo namaH | hRdayanI urminA zAdika taraMgo... moTA DIpArTamenTala sTorsamAMthI sArI kharIdI karI eka bena kezakAunTarapara AvyA, bIla cUkavyuM. menejara khuza hatA. sAthe AvelA nAnakaDA bALakane kahyuM, "beTA! A baraNImAMthI muThThI bharIne pIparamIMTa lai le chokarAe muThThI baMdha rAkhI, pIparamIMTa lIdhI nahi. vAraMvAra kahevA chatAM mAe paNa bahu kahevA chatAM-chokaro makkama rahyo, pIparamIMTa lIdhI nahi. aMte chokarAnI A lAyakAtathI vadhu khuza thayelA menejare pote ja muThThIbharI pIparamIMTa chokarAnA gajavAmAM bharI. mA-dIkaro bahAra AvyA. mAe gusse thai pUchyuM- kemare!kahevA chatAM teM jAte pIparama lIdhI nahi ?' bALaka ThAvakAithI bolyo-"emAM kAraNa che. mAe pUchyuM-kAraNa che?" dIkarAe rahasyodghATana karatA kahyuM, mA! tuM eTaluM paNa samajatI nathI, meM pote muThThI bharI hota, to keTalI pIpara maLata? ane jo menejare pote muThThI bharI to keTalI badhI pIpara maLI?' dIkarAnI dIrghadRSTi joi mA ovArI gai. zrI arihaMtanI oLakhANa nahi pAmelA jagatanA jIvo sukhamATe svapuruSArthane pradhAna kAraNa mAnI sakhata mahenata kare che. tema chatAM teonI sukha taraphathI pIchehaTha joine ane arihaMtanA zaraNe janArAone thoDI mahenata moTo lAbha khATI jatAM joine A dRSTAMta najara samakSa AvI jAya che. anaMtakALathI anaMtA jIvoe sukha prApti mATe ane duHkhathI chUTavA lagAvelI doDa olampikamAM doDatA ezleTsanI ke resakorsamAM doDatA ghoDAonI doDane paNa vAmaNI kahevaDAvI de che. ane chatAM sukhanA golDameDalane badale duHkhanA jutA ja khAvAnA rahe che. kAraNa ke e doDamAM kendrasthAne arihaMta nathI. paramAtmAne zaraNe gayA vinA sakhata parizrama karavA chatAM hAlata prAyaH "AMdhaLI daLe ane kUtaro cATe evI ja hoya che. tethI ja kahyuM che "kahuM kaSTa jana bahuta hamAre nAma tihAro AdhArA sAhibA...' ane kadAca e sakhata parizramathI 'pUrNagoLaka nyAyathI kahevAtA sukhanI alpa sAmagrI maLI paNa jAya, to paNa teno sArI rIte bhogavaTo prAyaH thai zakato nathI. Aje sukhI gaNAtA zrImaMtonI lagabhaga AvI hAlata che. beDarumamAM suvAnI uttama sagavaDa hovA chatAM teo becena che, kemake mahatvanI khoTa che uMghanI. DAInIMga Tebala para pIrasAyelI vAnagIonI DIza bicArI "bhUkha'nI rAha joyA kare che. tijorImAM daTAyelA dhanane satata cora ane sarakArano bhaya satAvyA kare che. krodhAdi kaSAya, kuvAsanAo ane karmanA trAse trasta thayelA jIvono sakhata puruSArtha karavA chatAM A gojhArA saMsArathI chUTakAro thato nathI, sukha dUra dUra bhAge che. tethI ja kaMTALIne kavie pokAra karyo 'paribhramaNa meM anaMtAre kIdhA, hajue na Avyo cheDalore" ane chevaTe upAya eka ja lAgyo-"moDA vahelA tuM hI ja tAraka, have vilaMba zA kAraNere "sastubhADuM ne siddhapuranI jAtrA' kahevatane jANe caritArtha karatA ane arihaMtanI aciMtya zaktine pahecAnI gayelA bIjA kavie bhagavAna pAse mAMgaNI mukI 'jigaMdA tore caraNakamalakIre, huMcANuM sevA pyArI....to nAza karma kaThArI, bhavabhrAMti mITa gai sArI." Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAta taddana sAcI che. TrenamAM nAnA chokarAnA bhAre tophAnathI trAselI mahilAe bALakanA pitAne kahyuM, "tamArA chokarAne sakhaNo rAkho...nahitara jema e amane pajave che, tema ame tamane pajavazuM." phIkku hasatA e bhAie kahyuM, "bahenajI! tame mane zuM pajavavAnA? juo, mAro A moTo chokaro pAgala che. mArA pitAjI devAnuM kADhI mota pAmyA che. mAne lakavo lAgu paDyo che. patnI dAgInA lai piyara bhAgI gai che. moTI dIkarInA chUTAcheDAno kesa cAle che. nAnI dikarI kuMvArI mA banI rahI che. makAnamAlike ghara khAlI karavA noTIsa mokalI che. mane gaLAnuM kensara thayuM che. ATaluM ochuM hoya tema A nAnako TikiTa cAvI gayo che. bAnu! mArAoe ja mane trAsa Apyo che, tame zuM ApavAnA?" ApaNA anaMta bhUtakALa tarapha najaranAkhIe, to ApaNI A hAlatanuM bhAna thayA vinA rahe nahi. ApaNA ja karma, kuvAsanA ane kaSAyoe bhUtakALamAM ApelA trAsa jo calacitranI jema paradA para dekhAvA mAMDe, to kadAca hArTaeTeka AvyA vinA caDe nahi. AvA bhayaMkarabhUtakALa ane hAlanA vaibhavI vartamAnakALavacce paDelAM AMtarAnA kAraNatarIke jo paramAtmAnI mahera najaramAM AvI jAya, ekendriyaAdi avasthAmAM jaDasAthe jaDatAnI hariphAi karanArA ApaNI A cetanavaMtI avasthAnA mukhya sUtradhAra tarIke jo devAdhideva dekhAi jAya, upamitinA nipUNyaka dramaka(=bhikhArI) jevI hAlatamAM rakhaDatA ApaNe Aje supuNyakaavasthAmAM ramI rahyA chIe, temAM jo sAtame mALe(=sAtame rAje) birAjamAna susthita mahArAjA(=bhagavAna)nI kRpAdRSTi dRSTigocara banI jAya, | viSayonI bhIkha mAMgavA bhaTaktA ApaNane ApaNA rAjakumArapaNAnuM bhAna karAvanArA ke, gheTAMnA ToLAmAM rahelA ApaNane siMhabALatarIke jJAna karAvanArA tarIke jo trilokabaMdhu arihaMta khyAlamAM AvI jAya.... to, temanA agaNita upakAronA ahesAnamAM DUbelA ApaNe temanA caraNonA dAsa banI javA tatpara banI jaie. kalikAlasarvajJae karelI tava zreSyohnitAsosmi sevakoDakzakSmi vikrama:A moti pratipadyasva nAtha ! nAtaH para DyUve prArthanA hArdika lAge. kavinA dilamAM raNakAra jAge "tuM saccA sAhiba merA, huM bALaka terA tero te svAbhAvika lAge. athavA "Aja thakI prabhu caraNe rahIzuM, ema zIkhaviyuM manane re yA to huM dAsa cAkara deva! tAro ziSya tuja pharajaMdare ke pachI "aiso sAhiba nahi koi jagameM yAsu hoya diladhArI' AvA AvA guMjano kRtrima na lAge. tathA paramAhit kumArapALa mahArAjanI cakravartIpaNAne choDIne paNa prabhunA dAsa banavAnI prArthanA mAtra dekhAvarUpa na lAge. tathA kalyANa maMdira stotrano e zloka satata smRtimAM rahe "yadyati nAtha ! mavaddhisarodaNAM....' Ama eka bAju jinezvaranA upakArone yAda karI hRdayamAM uThato bhaktisAgara vAma vAma mojA uchALImaryAdAne toDI cAre bAju vahevA mAMgato hoya, ane bIjI bAjue paramakRpALu potAnA punitadarzanathI AMkha ane hRdayane ThAratAM na hoya, tyAre bhakta haiyAne thatI vedanA zabdAtIta bane che. korA kAgaLo korA ja rahI jAya che. AMkhamAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhasI AvelA AsuMnA TIpA apUratA thai paDe che. hRdayanA khUNe khUNAmAMthI pokAra uThe che-"ekavAra maLone mArA sAhibA" ke "zAMtasudhArasa nayaNa kacoLe sIMco sevakanane re ke "Aja mArA prabhujI svAmuM juone...sevaka kahIne bolAvo re ke koika Adhunika bhakta kalApI' nI e prasiddha paMktione uchInI lai dila haLavuM banAve-"jyAM jyAM najara mArI Thare...yAdI bharI che ApanI..Asu mahIM e AMkhathI, yAdI jhare che ApanI." te svAbhAvika che. virahanI AgathI zekAto koi bhaktakavi to olaMbhaDA paNa ApI de che. "meM tuma kAraNa svAmI ! uvekhyA sura ghaNAM! mAharI dizAthI meM na rAkhI kAMi maNA! to tame mujathI kema apUMThA thai rahyA..." ane virahAtura te bhaktahRdaya bhagavAnanA nAmasmaraNathI ke nAmazravaNamAtrathI paNa "aho! aho!' thI bharAi jAya che. sAkSAt bhagavAnana maLe to pratimAke citrarUpe paNa bhagavAna darzana Apeto nAbhimAMthI avAja uThe che "aba to pAra bhaye hama sAdho!" ke "nayaNacakora vilAsa karata hai dekhata tuja mukha pUnamacaMdA' 'darisana dekhata pArzvakirNadako bhAgyadazA aba jAgI' ke "dIThI ho prabhu! dIThI jagaguru tUja mUrati ho prabhu! mUrati mohanavelaDI!" ke Ajano bhaktakavi ema kahe ke "thAya che evuM mane, tArI chabI joyA karuM, AMkhadvArA AMkhanI A rozanI joyA karuM to emAM koi vismaya nathI. bhai, pitAjInA agaNita upakAronI yAdamAtrathI romAMcita, kRtajJa, vinIta, samaju putra pitAnA virahanI vedanAmAM kevo zekAto hoya! ane te vedanA haLavI karavA pitAjInI chabIne bhaktithI kevA bhAvathI pUjato hoya, te mAtra zabdathI saMvedya nathI; paraMtu anubhavagamya ja che. jeo pratimAne paramAtmAtarIke to dUra rahyuM, paNa paramAtmAnA pratIka tarIke paNa oLakhI zakatA nathI, ane pratimAne rastAmAM paDelA paththaranI samAnakakSAmAM mukI de che, tathA prabhunI gerahAjarImAM prabhunI pratimAmAM ja paramAtmAne nihALI prabhukRpAthI maLelI sAmagrIthI bhavyapUjA karatA bhaktagaNanA bhAvane nahi joi zakavAthI ane hiMsAnA hetu, anubaMdha ane svarUpane samajyA vinA ja "hiMsA' "hiMsAnI bUmo pADe che. teonI dayA AvI jAya che. teonA gaLA karatAM temanA hRdayanI TrITamenTa vadhu Avazyaka lAge che. devagirimAM aDhaLaka dhananA savyayathI banAvelA jinAlayanI pratiSThAvakhate nAcelA pethaDazAhanA hRdayane samajavA teonI dRSTinuM kArDayogrAma samartha nathI. jinabiMbano eka bIjo paNa lAbha che. eka bAi kariyANAnI dukAne gai. eka kIlo maga ane eka kIlo aDadanI varadI mukI. pachI banne bhegA karIne ApavA hyuM. dukAnadAre AzcaryathI pUchayuM-"alI bAi! maga ane aDadane bhegA karI tAre karavuM zuM che?" bAi bolI - "juo! AvatIkAle ravivAra che. navarA paDelA chokarAo ghare dhamAla macAve tenA karatA teone A maga-aDada chUTA pADavA ApI daiza, kAmamAM magna thaze, to tophAna nahi macAve." dukAnadAra chaka thai gayo. sAcI vAta che! caMcaLa manane mAdhyama maLe, to sthira thAya. nahitara ThekaDA mAravAnuM cAlu ja che, ane hA! loko paisA gaNatI vakhate ekAgra bane che. TI.vI.nI sIriyala jovAmAM tallIna thAya che, paNa e to viSThA cUMthavAmAM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magna thayelA bhUMDanI magnatAthI bahu bhinna nathI. arihaMtanI gerahAjarImAM manane zubhadhyAna-bhAvamAM lIna banAvavA, arihaMtamaya banAvavA pratimA aneruM AlaMbana bane che. 'tArI mUratie mana mohyuM re' ke 'tArA nayaNAM re pyAlA premanA bharyA che jevA vacano, pratimAnA AlaMbane lAgelI mastInA kharekhara amIchAMTaNAsamA che. Aje konvenTa skulomAM krosa AgaLa prArthanA karatA jainabALakone joi, pizcaranA kAmottejaka posTaro joi pAgala banatA yuvAnotarapha najara nAMkhI, aMdhazraddhAthI bhoLA jenone sAMibAbA agara mahAlakSmIvagere bIjA devI-devalAnI upAsanA karavA doDI jatAM dekhI, paramAtmAnI pratimAnI mahattA ane enI AjanA kALe ati AvazyakatA samajavI joie. tene badale "jinAlayamAM darzana karavAthIghora mithyAtvabaMdhAya tevI vANIke jinAlayamAM darzana nahIM karavA javAnI pratijJA levaDAvavI e keTalI badhI mAraka che? ahitakArI che? teno kSaNabhara vicAra Avazyaka che. ki pustako vageremAM guruonA phoTAo, saujanyadAtAonA phoTAo ane patrikAvageremAM dIkSArthIvagerenA phoTA mukAvanArAo jinapratimAnA darzana paNa na kare, paNa dhikkAre, te prabaLa mohanIya karmano udaya ja samajavAno ne! vaTara paradeza gayelA putranA virahamAM putranA phoTAnA darzanamAtrathI mAnA dilamAM vahetuM vAtsalyanuM jharaNuM kevuM manorama hoya che? tenI khabara mA banyA vinA na paDe. ke sarakAranI mudrA paDavA mAtrathI kAgaLamAtranI kiMmata keTalI vadhI jAya! e vAta bhoLA bALakane paNa khabara che. ki lagnanI vidhimAtrathI kanyAaMgenA vahevAramAM thatAnoMdhanIya pheraphArane samajelAo pratiSThAvidhimAtrathI paramAtmAnI pratimA mAtra paththara na rahetA keTalI viziSTa banI jAya che? te aMge ajANa na ja hoya. ujha dUdha nahi detI paNa paththaranI gAya sAcI gAyane oLakhavAmAM keTalI upayogI che te zuM samajAvavuM paDe tema che? ja bALamaMdiramAM bhaNato pelo bALaka citradarzanamAtrathI jagatanI nahi joyelI keTalI badhI vastuonA jJAnavALo thai jAya che! di paramAtmAnA AkAranI jhAMkhI karAvatI pratimAonA darzana susaMskAronI evI mUDI UbhI karI zake che, parabhavamAM arihaMtanA darzana mAtrathI oLakhANa thai jAya. ane sumadhura saMbaMdha joDAI jAya. pUrvabhavamAM anicchAe paNa jinabiMbanA karelA darzana pelA svayaMbhUramaNa samudranA mAchalAne kevA kAma lAgI gayAke, pratimAnA AkAranA mAchalAne joi jAtismaraNajJAna thai gayuM. ane kalyANa thai gayuM. zAstranA A daSTAMto zuM pratimAnI mahattA nathI AMkatA? phi aMDakoziyAne bodha ApatA prabhu mahAvIra svAmInA citrane joi gherI asara pAmelA eka bhAie jIvanabhara krodhano tyAga karavAno saMkalpa karelo. tevuM vartamAnamAM jANavA maLyuM che. guma thayelI vyaktinI bhALa meLavavA chApAmAM apAtA phoTA ane hajAra zabdo karatAM eka citranI asara vadhu che." evI kahetIo zuM sUcave che? e sunnane samajAvavuM paDe tema nathI. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) cha Thera Thera meDIkala senTaro UbhA karavAmAM iMDA, mAMsabhakSaNa, garbhapAta vagere aneka sAvaghonuM poSaNa che. chatAM pratimApUjanamAM sAvadhano khoTo hAu Ubho karI tenAthI dUra bhAgavuM ebiskulavAjabI nathI. saMsAranA mahAraMbhanA pApane dhovA "kAMTAthI kAMTo nIkaLe' nyAyathI jinapUjAno sadAraMbha khUba mahattvano che. uhi jeo sAmAyikanA guNa gAtA gAtA pUjAnI niMdA kare che, teo "jinazAsananA, jinezvare batAvelA tamAma yogo adhikArImATe samAnatayA kartavya che ane pratyeka yogamAM vartatA anaMtA jIvo kevaLI thayA che evA vacananI ghora hIlanA-mazkarI karI rahyA che. sAmAyika, sAmAyikarUpe kartavya che, paNa pUjAnA sthAne paNa sAmAyika ja karavAnI vAta to hAsyAspada ja che. lokamAnya tilakapara koi kesa cAlato hato. pote adAlatamAM hAjara thayA, paNa potAnA kAbela vakIla hAjara na hatA. tethI Amatema najara pheravatA hatA. te vakhate navA taiyAra thayelA be dezapremI vakIloe e vakIlanI jagyAe sahAyanI tatparatA dekhADI, tyAre tilake javAba Apyo-"aDhAra varSanI kanyAmATe bAvIsa varSanA mUratiyAnI jagyAe agyAra-agyAra varSanA be mUratiyA cAlI zake ?" zuM pUjAnA sthAne paNa sAmAyika ja karavAno Agraha Avo nathI? ki jinapUjA-dravyastava AgamamAnya yoga che, e vAta to anekAneka graMthonI cArasothI adhika sAkSIpAThothI chalakAtA pratibhAzataka graMthano abhyAsa karavAthI jJAta thaze ja. va saMskRtinI jALavaNI ane dharmanI rakSAnuM zreSTha sAdhana devAdhidevanA maMdiro che, evobhavya saMdezo ApatA ApaNA pUrvajoe karoDonA kharce banAvelA mahAna jinamaMdiro hajI paNa ApaNI pAse che. te badhAnA darzana mAtrathI hRdayamAM uThatA zubha bhAvo kaMi grAphabukamAM noMdhI zakAya tema nathI. ki AjanA vilAsI vAtAvaraNanuM jhera utAratA noLavela tulya ane dharmamAM khuTI paDatA utsAhanA peTrolane pUravAnA samartha peTrolapaMpasamA jinAlayonI mahattA zI gAvI? phi jinazAsananI svamAM sthiratA karavA ane paramAM prabhAvanA karavAnuM zreSTha sAdhana dAnadharma che. ane dAnanuM zreSTha ratnapAtra jinezvara che. sAdhunA AvAsa banAvavAnA AraMbhane ane pustako chapAvavAvagere AraMbhane zubha gaNanArAoe bhagavAnanI pratimAnI pUjAvagereaMge thatAM AraMbhane azubha gaNavAnI bhUla karavI nahi. ki "duSamakALe jinabiMba, jinAgama bhaviyaNakuM AdhArA "ilI bhamarIsaMgathI bhamarIpada pAve' vagere paMktio paramAtmamaya banavAnA mukhya AlaMbana tarIke pratimAne gaNAve che. baraphanA sahavAsathI pANI jo barapha banI zakatuM hoya, jo lohacuMbakasAthenA vAraMvAranA paricayathI lokhaMDa pote lohacuMbaka banI zakatuM hoya, meLavaNarUpe bhaLelA dahIMnA saMgathI jo dUdha dahIM banI jatuM hoya, to pratimAnA AlaMbane satata paramAtmAno subhaga saMgama thAya, ane bahirAtmabhAva tajI aMtarAtmabhAvadrArA paramAtmabhAva pAmI javAya temAM vismaya zuM che? phi zayyabhava brAhmaNane caudapUrvadhara, yupradhAna, zAsanaziratAja zrI zayyabhavasUri banAvavAmAM zrI zAMtinAtha bhagavAnanI pratimAno mahattvano phALo hato, te noMdhI rAkhavuM. 'mUrtiIva tavAvaNe tvadItanA tAm' vacano haribhadra brAhmaNe(pAchaLathI zrI haribhadra su.ma.) jinapratimAne joine ja uccArelA. ziva, viSNu vagerenI pratimA joyA pachI vItarAganI pratimA joine ghanapALa kavinA hRdayamAMthI sahaja nIkaLI gayelAM utAro Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamaranima naM..." tathA pUrve "zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAnA aciMtya prabhAvathI jarAsaMghanI jarA niSphaLa gai' ityAdi anubhavone sAMbhaLavA chatAM tathA vartamAnamAM paNa pratimAnA AlaMbanathI aneka bhavikoe anubhavelA aneka aciMtya prabhAvo jovA, sAMbhaLavA ane vAMcavA chatAM, jeo mAtra kadAgrahathI pratimAnI mahattAne svIkAratA nathI, teone joi A vAkya yAda AvI jAya che - 'man has a more liking his mental children than even physical ones.' "mANasa potAnA zArIrika dekhAtA bALako karatAM paNa potAnA mAnasika bALakone-mAnasika-kalpanAone-manomana bAMdhelA siddhAMtone-pakaDelA Agrahone vadhu cAhe che." ja saradArajInA nAka para vAraMvAra mAkhI bese. vAraMvAra UDADavA chatAM pharI pharI tyAM AvI bese. aMte kaMTALI gusse thayelA saradArajIe cappa hAthamAM lIdhuM. mAkhI jevI nAkapara besIne sIdho ja cappano ghA karyo. mAkhI UDI gai. nAka kapAi gayuM. saradArajI bolI uThyAM "acchA huA ! aDDA hI UDA dIyA.. aba beThaMgI kese !" jinapratimApUjAnA virodhIo saradArajItulya nathI lAgatA? mukhanI zobhA jema nAka che, tema zrAvakadharmanI zobhA jinapUjA che. dekhAtI hiMsA ke avidhivagere mAkhI tulya che. jIvanabhara aneka sAvadyamAM gaLADUba paNa jinapUjAmAM hiMsAthI trAsI javAno DoLa karI pratimAlopakoe pratimA ane pratimApUjA ja UDADI dIdhI. jANe ke gaLe thatAM gUmaDAnA trAsathI bacavA gaLuM ja UDADI dIdhuM. ane doSanA sthAnone dUra karyAno AnaMda mANavA lAgyA. potAne sAcA ahiMsaka ane dharmI gaNavA lAgyA. paNa paiso bacAvavA jatAM rUpiyo paNa gumAvyo, tenuM bhAna bhUlI gayA. pUjAmAM thatI hiMsAne jayaNAthI alpa ane bhaktinA bhAvathI hetu ane anubaMdha vinAnI karI zakAtI hatI. tema karavAne badale pUjAdharmane ja mULathI UDADavAmAM keTaluM badhuM nukasAna thayuM? te vicAro.. pratimAnA AlaMbane bhaktithI bhAvavibhora banelA kavio sAkSAt paramAtmAnA sAmIpyanI anubhUti karI pokArI UThe che... "muktithI adhika tuja bhakti muja mana vasI, jehasuM prabaLa pratibaMdha lAgo" ke "hama magana bhaye prabhudhyAnameM... cidAnaMdakI moja macI che samatArasake pAnameM tethI ja pratimAnA guNa gAtA kahyuM. "sarjananayana sudhArasabhaMjana, durjana ravi bharaNI...tuja mUrati nIrakhe so pAve, sukha salIla ghaNI. athavA kalikALanuM jhera utAranArA tarIke tenuM jhera nivAraNa maNisama, tuja Agama tuja biMbajI' ema kavie kahyuM. jinAgama ane jinabiMbanI prAptithI pAgala banelA kavi mayUre Tahuko karyo "mAre to suSamAthI duSamA avasara puNyanidhAnajI..." AvI rIte gavAyelI je pratimA sAkSAt paramAtmAnI hAjarI mahesusa karAvatI hoya, are ! jANe pote ja paramAtmabhAvane dhAraNa karatI hoya, te pratimA zA mATe upAsya nahi? pratimApUjananuM phaLa tattvArthakAre cittasamAdhi batAvI che. adhyAtmaniSTha AnaMdaghanajIe cittaprasasire pUjanaphaLa kahyuM ema darzAvyuM che. "upasargIka kSayaM yAnti' upasargone dUra karanArI, vidanavelaDIono viccheda karanArI, manane prasannatAthI bharI denArI jinapUjA ja A kALanI mukhya jarUriyAta che, emAM paNa jyAre "aphavA" "maMdI' "achata "moMghavArI' "phagAvo' bekArI' ityAdi aneka nAme asvasthatA potAnuM ekacakrI zAsana jamAvavA mathI rahI che, tyAre to khAsa.. zubhaAlaMbanamATe jinapratimAnI mahattAne samajIne ja mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje pratimAzataka graMthanI racanA karI che. cAlo tyAre! sau prathama A graMthanuM vihaMgAvalokana karIe...... Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12 camacInA sahAre samudra ulecavAnI ceSTA hAsyAspada che. tharmomITaranI sahAyathI TATAnI bhaThThInI uSNatA mApavAmAM mUrkhAi che, ghaDiyALanA kAMTAthI prakAzanI jhaDapanoMdhavAnI pravRtti mazkarInuM sthAna bane che. tema alpabuddhinA sAthathI sarasvatIputra mahopAdhyAya yazovijaya mahArAjanA graMthonA tAtparyane prastAvita karavAnI mArI ceSTA upahAsajanaka bane, te zakya ja che. chatAM paNa, "pratibhAzataka' graMthanuM vAraMvAra adhyayana, parizIlana, manana ane kAMika nididhyAsana thayuM hoi, e graMthaaMge kAMika mAhitI rajU karavAnI lAlaca rokI zakAtI nathI, kAraNa ke aMte to vaiddhaktireva.. mUrakhane paNa mukhara banAvI zake che. laghuharibhadra mahopAdhyAyajInI kuzAgrabuddhi, kasAyelI kalama ane paramAtmAnI pratimAaMgeno priya viSaya-A traNanA sumeLa saMgamathI AlekhAyelo A graMtha eka prakaraNa mAtra na rahetA mAhitIonA khajAnAthI bharelo "enasAiklopeDIyA (Encylopedia) banI gayo che. A graMtha mAtra repharansa buka nathI, paNa jinazAsananA rahasyane pAmavAnuM pAThyapustaka banyo che. A graMthane kayA eMgalathI mUlavavote nirNaya karavo kaparuM kArya banI gayuM che. jinapratimAnI pUjyatA sAbita karavA racAyelo A graMtha vAdagraMtha che ke kAvyagraMtha? nyAyapradhAna che ke alaMkApradhAna che? tarkapradhAna che ke AgamapradhAna che? bhaktipradhAna che ke dhyAna-yogapradhAna che? teno nirNaya sujJavAcakopara choDI devAmAM ja mArI Abaru TakI rahe tema che. tethI ja bhukhyAne jema sAme pIraselA batrIza pakavAnnanA thALamAMthI kai vAnagIne prathama nyAya Apavo? te aMge muMjhavaNa thAya, tema mane paNa A graMthanA kayA kayA aMzane prathama raju karavo te aMge muMjhavaNa UbhI thai che. chatAM nyAyavizArada graMthakAranA graMtharacanAaMgenA mukhya Azayane najaramAM lai, teoe jinapratimAnI pUjyatAaMge raju karelA muddAo para ja prathama najara nAkhavI ucita gaNAze... (1) prathama muddAmAM anekavidha chaNAvaTodvArA jinazAstramAnya cAre nikSepAnI tulyatA siddha karI che ane sthApanA nikSepArUpa jinabiMbanI vaMdanIyatA ghoSita karI che. (2) bIjo muddo che "ziSTa gaNAtA cAraNaRSio ane samyagdaSTi devo jinapratimAne namavAnuM cUkyA nathI tethI nyAyAcAryanI kiMmatI salAha che ke jo janma pAvana karavo hoya ane ziSTonA vartuLamAM praveza pAmavo hoya, to pratimAmAM paramAtmAnA darzana karI pokAra karavo joie janma pAvana Aja mAro nirakhIyo tuja nUra..." (3) trIjA muddAmAM tarkakarkaza dalIla e ja che "je doSayukta hoya teno amuka apavAda choDI spaSTa niSedha thavo joie. paNa pratimAnI pUjAAdi aMge niSedhanuM nAma paNa maLatuM nathI. tethI jinapratimA aniSedhanyAye pUjya ja che." (4) tarkasamrATanA bhAthAmAMthI chuTelucothuM tarkabANa "sAdhuone paNa dravyastava anumodanIya che. evA lakSyapara AbAda pahoMcI jAya che. (5) kuzaLa upAdhyAyajInI kasAyelI kalame AlekhAyelA pAMcamAM muddAno dhvani che "kASTha anekaTuoSadhanI tulanAthIdravyastava zraddheya che.' (6) buddhimAna salAhakAranI bhUmikA adA karatA vidyAbhUSaNa upAdhyAyajI chaThA muddAmAM dravyastavanA bahuvidha lAbhonI suMdara rajuAta kare che. ane dravyastavane bhAvayajJa tarIke jAhera kare che. (7) sAtamA muddAno AviSkAra karatA siddhAMtavid upAdhyAyajI jinapratimAmAM rahelA bhAvaApattinivArakaguNane abhivyakta kare che. (8) "zreSThanI apekSAe ja zreSThatamanI prazaMsA yogya gaNAya' A sUkSma lojikanA sahAre jinapratimAnI zreSThatAnI siddhi karavAmAM sarasvatInA lADalA upAdhyAyajIe prApta karelI saphaLatA AThamA muddAno sAra che. (9) vAdigajakesarI upAdhyAyajIe aMgagharSaNanyAyathIdravyastavanI mahattA nyAyapUrNaTheravI che navamA muddAmAM. (10) zratanI suMdara sevA karI vaiyAvaccI banelA upAdhyAyajIe dazamA muddAmAM bhaktinI vaiyAvaccarUpe udghoSaNA karI che. (11) ahiMsAnA parama upAsaka Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i3. upAdhyAyajIe agiyAramA muddAmAM spaSTatA karI che ke "kuzAstrIya hiMsAo ja dharmArthahiMsAnA lebalavALI che, nahi ke jinazAsanamAnya pravRttio." (12) bAramA muddAmAM kUpadaSTAMtanA vivaraNathI dravyastavanA guNa gAyA che. (13) teramo muddo "jinapUjA arthadaMDarUpa nathI' tevA tIkSNa takane AgaLa kare che. tarkabANothI pratimAlopakonI mAnyatAne chinna bhinna karyA pachIdravyastavanI siddhi aMge eka pachI eka Agama-prakaraNa pAThono dhodha vahevaDAvI dIdho che. ane potAnA vijayamahelanA zikhararUpe Akhune AkhuM "stavaparINA" adhyayana goThavI dIdhuM che. siddhAMtaniSTha upAdhyAyajIe Ama pratimAlopaka malane pachADyA bAda upAdhyAya zrI dharmasAgarajInA matanuM khaMDana karyuM che. upAdhyAyadharmasAgarajInomata-vidhikAritasvagacchIya pratimAja vaMdanIya che, jemake svagacchano sAdhu. vartamAnakAle vidhinI durlabhatA tathA sAdhu ane pratimAmAM rahelA bhedano nirdeza karI e matanA phurace phUracA UDAvavAmAM zAsanasaMrakSaka upAdhyAyajI kAmayAba nIvaDyA che. tyArabAda vAro Avyo pArjacaMdramatano. pArjacaMdramata-chapuruSonA nirdezasAthe pArzvagaMDhedravyastavanezubhAzubhamizrarUpe darzAvyo. AgamArthaniSNAta upAdhyAyajIe sUtrakRtAMganA "puruSavijaya' adhyayananA sahAre ane bhAva tathA kriyAnA cAra vikalponA sAthathI A matanI havA kADhI nAkhI che. chelle chelle 'dravyastava mAtra puNyarUpa che paNa dharmarUpa nathI.' evI binapAyAdAra mAnyatAno pUjAnI cAritra sAthe tulanA karI rakAsa karyo che. Ama A graMthamAM mukhya cAra vAdasthAno che (1) pratimAnI pUjyatA (2) zuM vidhikArita pratimAnI ja pUjyatA che? (3) zuM dravyastavamAM zubhAzubhamizratA che? ane (4) dravyastava puNyarUpa ke dharmarUpa che? A uparAMta (1) maiyAyika - mIsAMsakamatamAnya devatAnA svarUpanuM khaMDana karyuM che. (2) sUtrakRtAMgamAM hiMsAnA svarUpaaMge bauddhamatanuM khaMDana che. teno akSarazaH uddhAra karyo che. (3) stavaparIkSAmAM vistArathI vedanA vacanane ane yAgIya hiMsAnA siddhAMtane haNI nAkhyA che. ane (4) pratiSThA eTale zuM? eaMge paramatakhaMDana karyuM upAdhyAyajInI maulika pratibhA - upAdhyAyajI mahArAje ghaNA sthaLe potAnI maulika pratibhAnI jhAMkhI karAvI che, khAsa karIne vistRta AgamapATho ApyA bAda pratimAlApaka vagere jyAre te pAkomAM paNa dUdhamAMthI porA kADhavAnI ceSTA kare che, tyAre upAdhyAyajInuM AgavuM vyaktitva ApaNI najarasamakSa khaDuM thAya che, jemake cAraNakRta jinavaMdanAsthaLe (1) pratimAne namaskAra svecchAthI ke nahi? (2) caityavaMdanano artha zo? (3) "AlocanA kRtyaakaraNaaMge ke akRtyakaraNaaMge carcA. camarendranA utpAtanA sAkSIpAThamAM zakranA upakrama ane upasaMhAramAM bhinnatAnuM kAraNa zuM? tathA camarendra mahAvIrasvAmInuM ja kema zaraNa svIkAryuM vagere sthAno. AmaulikapratibhAno ubhArakUpadaSTAMtaprakaraNamAM ToMca para pahoMcyo che. "kUpadaSTAMtasthaLe pU. abhayadevasUri mahArAjanA matanuM ane anyamatanuM vivaraNa karI pU. upAdhyAyajI mahArAje potAno abhiprAya darzAvyo che. abhayadevasUrinA mate kUpadaSTAMtanuM tAtparya - khodavAnI kriyAnI jema tathA saMyatane azuddha dAnanI jema Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) dravyastavamAM alpa pApa ane bahutara nirbhara che. anyamata-gRhasthanI nItimaya dhanaarcanapravRtti kUpakhananarUpa che ane dravyastava tRSAzamanAdirUpa che. A mate dravyastavamAM alpa paNa pApano aMza nathI. upAdhyAyajIno abhiprAya -abhayadevasUrino siddhAMta avidhithI thatI jinapUjAsthaLe che, ane bhaktimAM evI zakti che ke je avidhi AdithI thatA doSono uccheda kare che. A ja pramANe "sAdhue pUjA kema na karavI?" e aMgenI carcAmAM hAribhadraaSTaka vRttikArano Azaya darzAvI pUjya upAdhyAyajIe pU. haribhadrasUri mahArAjanI saMmatipUrvaka svAzayapragaTa karyo ke vAstavamAM malinAraMbhI ja pUjAmATe adhikArI che. arthAt pUjAnA adhikAra mATe 'malinAbha' vizeSaNa Avazyaka che. AvA to aneka sthaLo che, jyAM upAdhyAyajI mahArAjanA pratibhajJAnano paricaya thAya che. sAthe sAthe temaNe tevA sthaLoe tattvajJa prAmANika puruSopara chevaTano nirNaya choDI potAnI pApabhIrutA paNa vyakta karI che. graMthamAM vistarata AgamapATho - AgamajJa upAdhyAyajIeDagale pagale lAMbA lAMbAAgamapATho ApavAmAM jarAya kacAza rAkhI nathI. khAsa najara kheMce tevA vistRta AgamapATho A rahyA-(1) namaskAra mahAmaMtra ane tenI upadhAnavidhiaMge mahAnizIthano pATha (2) bhagavatI sUtragata cAraNamunita pratimAnatino pATha (3) bhagavatI sUtragata camaranA utpAtano pATha (4) sudharmAsabhA aMge jJAtAsUtragata pATha (5) Avazyaka niryuktigata "arihaMta ceiyANa" sUtrapATha (6) prajJApanAgata "kriyA'padaaMge pATha (7) sUtrakRtagagata bauddhamatakhaMDana (8) rAjapraznIya upAMgagata sUryAbhadevakRta pUjAno pATha (9) mahAnizIthagata sAvadyAcArya ane zrI vajaAryanuM dRSTAMta (10) dravyastavaaMge Avazyaka niryuktigata pATha (11) parivaMdanaAdiaMge AcArAMga sUtrano pATha (12) praznavyAkaraNaTIkAgata suvarNagulikAnuM dRSTAMta (13) draupadIcaritraaMge jJAtAdharmakathAno pATha (14) zAzvata pratimAnA zarIravarNanaaMgejIvAbhigamasUtrano pATha (15) stavaparijJA-svakRta avacUriyuta (16) pratimA anedravyaliMgIno bheda batAvato Avazyaka niryuktino pATha (17) puruSavijayaaMge sUtrakRtAMgano pATha. A uparAMta hAribhadraaSTakamAMthI bhAvAgnikArikA, tIrthakRdhAna tathA rAjyAdidAnadUSaNa nivAraNa A traNa aSTaka mULa svakRtaavacUri sahita ApyA che. ghaNIvAra AgamapATho sAthe TIkA, TIkAno aMza athavA saMkSepa paNa sAthe lIdho che. to keTalAka sthAnoe svakRta avasUriothI ja kAma calAvyuM che. AgamapATho darzAvyA bAda tenA amuka aMzo paratve prazno(RcAlanA) tathA samAdhAna(=pratyavasthAna) je rIte darzAvyA che, te jotAM pUjyazrI pratye "aho! aho!! nA pokAra hRdayanA UMDANathI nIkaLI jAya che, ane ghaDIbhara evo nirNaya karavAnuM mana thai jAya che ke bhAvanAjJAnanA svAmI upAdhyAyajI mahArAjanA graMthonuM talasparzI adhyayana karyA bAda jo AgamagraMthonA hArdane pAmavAno prayatna karavAmAM Ave, to edaMpardhArthanuM evuM nidhAna prApta thAya ke je sadAmATe amUlya khajAno banI jAya. A vistRta AgamapATho sivAya paNa AkhA graMthamAM bIjA DhagalAbaMdha sAkSIpATho ApyA che. lagabhaga so jeTalA graMthonA cArasothI vadhu sAkSIpAThothI A graMtha samRddha banyo che. kharekhara upAdhyAyajI mahArAja mobAila lAyabrerI ja haze, athavAto cetanavaMtu komyuTara. pUrvadharone yAda karAvatI smRtizaktinA dhaNI ane apAra jJAnArNava upAdhyAyajI mahArAje ApelA sAkSIpAThomAMthI keTalAkanA to huM udgamasthAna paNa zodhI zakyo nathI. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ is maherAmaNanA motI - graMthamAM Thera Thera mahattvanI siddhio karI che, tathA ghaNI sUcaka paMktio maLe che. keTalAka sempala ahIM raju karyA che (1) sarvanayasaMmata padArtha ja zAstrArtha che (2) jinapratimAnA darzanathI AnaMda pAmatI vyakti Asannabhavya che (3) bhAvajinane vaMdana karavAthI prApta thatuM phaLa jinanA abhAvamAM jinapratimAne vaMdana karavAthI paNa prApta thAya che. (4) samyagdaSTi jIva mAtra A bhavamAM ja sukhakArI banatA kAryone karaNIyatarIke sUcave nahIM(5) jinapUjA samyatvasAmAyikanI pravRttirUpa che (6) jinapratimA AgaLa abhinayapUrvaka prArthanAAdi karavAthI bhAvollAsa pragaTe/vadhe che. (7) vastraAdinA upayoga vinA(=mukhane DhAMkyA vinA) bolAyelI satyabhASA paNa sAvadya bane che. (8) svasvasthAne karelI ucita kriyA svasvasthAne apramAdarUpa che (9) syAdvAdadezanA ja sarvatrakaraNIya che. ane doSayuktanI zakti hoya to prajJApya vinIta AgaLa avazya niSedha karavo (10) samyagdaSTi puruSane viratino krama oLaMgIne paNa yathocita upadeza dai zakAya (11) jinabiMbanI karelI pUjA cAritranI prAptimAM prabaLa kAraNa che (12) praNidhAnayukta pUjA bhAvayajJa ane mahApUjA bane che (13) pUjA bhagavAnano viThaagni ThAravAno prayatna che tathA lokopacAra vinayarUpa che. tethI sAdhune paNa anumodanIya che (14) zuddhaazuddhaAdinA vivekapUrvaka sUtrane pramANa TheravavA prayatnazIla bane te gItArtha che. zaMkAo uThAvI mithyAtvaphelAvanAra mUDha che (15) siddhAMtane gopavavAmAM anaMtAnubaMdhI mAyA kAma kare che (16) nizcayanayathI jinapUjAmAM hiMsAno ke pApano abhAva che (17) bhaktino uchALo avidhijanyadoSone dUra karavA samartha che (18) prAcIna-arvAcInapaNuM sApekSa che. "prAcIna' nAmamAtrathI vastu Adeya banatI nathI (19) zrAvakadharmanA tilakasthAne jinapUjA che (20) zAstranI paMktione puSTa karavA pUrvapurUSonA caritro dRSTAMtarUpa bane che. paNa te caritranAyakanI tamAma pravRttione AlekhatA vacanosvayaM vidhi ke niSedharUpa banatA nathI (21) je sUtraAdinAkartA ajJAta hoya ane sUtra sarvasaMmata hoya to te sUtranA kartAtarIke zrI sudharmAsvAmIjIne svIkAravAno vRddhavAda che (22) vidhiadvaiSa paNa yoga(=mokSamArga)nuM eka aMga che. (23) (a) kaDavAmatane mAnanArAe (b) digaMbare tathA (c) dravyaliMgIe potAnAdravyathI banAvelI pratimA apUjya che, bAkInI pratiktipratimAo pUjya che tevI jagadguruhIrasUri mahArAjanI AjJA che (24) vartamAnakALe prAyaH badhAnI sthiti sarakhI hovAthI anyanI niMdA ayogya che. (AcAranI khAmI vyApaka che, tethI teTalA mAtrathI niMdA na karavI) (25) dharmamAM guDa jisTikA nyAyathI upeyabhUta mokSanI icchAne bAdhaka na bane tevI svargaAdinI icchA doSarUpa nathI. (26) dharmanuM svarUpa nizcaya-vyavahAra ubhayanayathI batAvavuM. eka nayathI ja darzAvavAnA avasare prathama vyavahAranayathI ja darzAvavuM. dayAna/yoga :- A graMthamAM sahajAnaMdI upAdhyAyajIe paramAtmAnuM dhyAna dharavA ane samApatti(=vItarAganI tulyatAnuM saMvedana)nuM pAna karavA jinapratimAnA AlaMbanane khuba mahattva ApyuM che. A graMthamAM Thera Thera dhyAna, samApatti, samAdhi, layaAdi pAmavAnA upAyo darzAvAyA che. A bAbatamAM temanA anubhavAmRtanA sudhArasachAMTaNA, adhyAtmarasa, prazamarasa ane anAlekhya sahajAnaMdanI prApti mATe A graMthanI upAdeyatA ane AvazyakatAmAM dharakhama vadhAro kare che. Avo! ApaNe paNa teozrInA saMvedananI sumadhura saMgItasaritAmAM snAna karI sakalajIvasRSTipratye snekasAgara svAmInA sarvAgavyApI sAnnidhyanA saubhAgyane pAmavA mAtra A be paMktino parAmarza karIe. 'zAstra va nAmavitra hRvasthite sati mAvAna purUva parirati, hRdayamavAnuMvizati, madhurAtAmivAnuvati, sajIfmavAnumati, tanmayImAva-nivAdyate, tena vasarvavanyasiddhio mAtra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zabdArtha - zAstranI jema bhagavAnanA nAma, sthApanA ane dravya, A traNa hRdayamAM sthira thAya, to bhagavAna jANe ke sAme sAkSAt pariskurAyamANa thAya che. jANe ke hRdayamAM pravezatA hoya, tema bhAse che. jANe ke madhuraAlApano anuvAda karatA na hoya, tevo anubhava thAya che. jANe ke dehanA kaNe kaNamAM ane AtmAnA pradeze pradezamAM phelAi na gayA hoya, tevI saMvedanA thAya che. ane jANe ke tanmaya thai gayA na hoya, tevo AbhAsa thAya che. ane AnAthI(=AvA saMvedanathI) ja badhA prakAranA kalyANanI siddhi thAya che. dhyAna ane yogarasika mahAnubhAvone paramaAhlAda pamADatI AvI paMktio A graMthane dhyAna/yoga pradhAna gaNAvavA samartha che. kAvya H- A graMtharatnaaMge keTalIka vAta karI... ghaNI karI zakAya... paNa prastAvanAvistArabhayAt alaM vistareNa. chatAM graMthanA mahattvanA aMgabhUta kAvyaracanA aMge thoDIka vAta karI laie. jinapratimAnuM guNagAna karatA A graMthamAM prAyaH zArdUlavikrIDita chaMdamAM racelA mULa kAvyo 104 che ane saMskRtabhASAmAM che. zreSTha kAvyamATe Avazyaka padalAlitya, alaMkAro, prAsa, arthagaMbhIratA vagere bhUSaNothI manoramya banelA A kAvyo paramAtmAjinabiMbanI bhakti-bahumAnayuta stutiorUpa che. upamA-utprekSA ane rUpakothI sugrAhya banelA A kAvyomAM bhaktisaMjIvanInA svAmI upAdhyAyajIe jinezvara pratyeno potAno bhaktibhAva ThAlavI kAvyone jIvaMta banAvyA che. tethI ja A kAvyo mAtra paThanIya ke zravaNIya ja na rahetA smaraNIya, mananIya ane dhyAtavya paNa banI gayA che. jinabiMbanI AvazyakatA-pUjyatA ane zreSThatA darzAvatA A kAvyapyAlAomAM chalakAtA bhaktirasa ane adhyAtmarasanI madahozatA eTalI badhI kamanIya che, ke A pyAlAo bhara bhara pI lai basa sadAmATe bhaktinA tAnamAM ke adhyAtmanA gAnamAM masta banI sarvadA avarNanIya nazAmAM paDyA rahevAnuM mana sahaja thai jAya...kAvyapuSpa gucchanA eka najAkata puSpanuM sauMdarya sempala tarIke raju karuM chuM. tvadvimbe vidhRte hRdi sphurati na prAgeva rUpAntaraM, tvadrUpe tu tataH smRte bhuvi bhavenno rUpamAtraprathA / tasmAttvanmadabhedabuddhyudayato no yuSmadasmatpado llekhaH kiJcidagocaraM tu lasati jyotiH paraM cinmayam / / mAtra zabdArtha H- tArA biMbane hRdayamAM vizeSataH dhAraNa karavAthI prathamataH ja anya koi rUpa skurAyamANa thatuM nathI. ane te pachI, tArA rUpanuM dhyAna dharyA bAda to pRthvI para koi rUpanI prasiddhi rahetI ja nathI. tethI tArA rUpanA dhyAnathI tArI ane mArI vacce abhedabhAvanI buddhi uddhave che. tyArabAda to 'tuM' 'huM' ityAdi zabdono ullekha paNa raheto nathI, mAtra agocara, avarNanIya paramabrahmasvarUpa cinmaya jyoti ja jhabukyA kare che. graMthakAre TIkAmAM paNa Thera Thera agatyanI carcA karyA bAda jANe ke hRdayanI urmine AkAra ApatA na hoya, tema padyonI racanA karI che. je paNa mananIya che. eka mahattvanI vAta... graMthakArazrIe graMthamAM prativAdInA siddhAMtanA mULane ukheDI nAkhavA keTalIkavAra khUba kaThora bhASAprayoga karyo che. paraMtu te vAraMvAra samajAvavA chatAM nahIM samajatA bALakapara hitanI bhAvanAthI Akroza karatAM pitAnA jevo Akroza che. rAgadveSathI e kaluSita nathI. ane A karkazavAda paNa vAstavamAM bhagavAnanI bhakti ja che ane vyavahAranayathI ja che. nizcayanayathI e asaMbhavita che... ityAdi vAta sattANumAM kAvya ane tenI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkA para najara nAkhavAthI samajamAM AvI jaze. ' daSTAMto - A graMtha aneka pUrva mahApuruSonA hRdayaMgama daSTAMtonA kAraNe rocaka banyo che. khAsa camarendrano utpAta, sUryAbhadevakRta pUjA, kezIgaNadharano pradeza rAjAne upadeza ane draupadInuM kathAnaka AMkha kheMce tevA daSTAMta che. mahAnizItha graMthamAMthI uddhata karelA sAvadyAcArya ane vajaAryanA dRSTAMta dareka vyaktie vAraMvAra vAMcavA vicAravA ane yathAyogya vartanamAM lAvavA lAyaka che. graMthakAra aMge kaMika... nibaMdhalekhanamAM prathamakakSAne pAmelA vidyArthIne jyAre sUryaaMge nibaMdha lakhavAno Avyo, tyAre teNe eTaluM ja lakhyuM "sUrya jagata ane mane eTalo badho paricita che ke te aMge huM kazuM lakhI zakuM tema nathI." jyAre prastAvanAmAM graMthakArazrI mahopAdhyAya yazovijayajI aMge kaMika lakhavAno A prasaMge upasthita thayo che, tyAre mArI hAlata A vidyArthI jevI banI rahI che. mahopAdhyAyajInA jIvanakavanathI koNa aparicita che? temanI jIvanaktiAbane ahIM pharIthI ughADavI e zuM carvitacarvaNarUpa ke aupacArikatArUpa nathI? chatAM paNa vyavahAra aupacArikatA para nabhe che, e vAta bhUlAya tema nathI. gujarAtanA nAnakaDA kanoDa gAmane potAnA janmathI pAvana karanArA ane itihAsamAM amaratA bakSanArA pUjya upAdhyAyajI ma. nI ratnakukSimAtA "saubhAgyadevI" saubhAgyazAlinI hatA. jainavaNika zreSThI "nArAyaNa' pitAnA A panotA "jazavaMtakumAra' putre potAnA sahodara pAsiMhanI sAthe jagakuru harasUri mahArAjanI pATaparaMparAmAM AvelA zrI nayavijaya ma. pAse saMvata 1688 mAM paramezvarI pravajyA aMgIkAra karelI. zaizavakALamAM ja zravaNamAtrathI bhaktAmarane aNizuddha kaMThastha karavAnI zaktinA svAmI zrI yazovijaya mahArAjanI medhAzaktino prakAza AsapAsa phelAvA mAMDyo. padmasiMhamAMthI papavijaya banelA munivaranA A sahodaranI buddhi-pratibhAthI aMjAyelA udAradila zreSThI dhanajI sUrAe viziSTa abhyAsa arthe kAzImAM bhaNavAaMgenI sarva Arthika javAbadArI upADI lIdhI. traNa varSa kAzImAM ane cAra varSa AgrAmAM karelA abhyAsathI pragaTelI pratibhAno paraco kAzImAM ja batAvI paMDitamUrdhanyo pAsethI "nyAyavizArada' ane "nyAyAcAryanuM biruda prApta karyuM pavitragaMgAnAkAMThe "eNkAranA jApathI sarasvatInI kRpAne pAmelA yazovijayajI mahArAje "aindra padathI aMkita graMthonA sarjanamAM seMcurI lagAvI. "je DhagalAbaMdha thAya, te mAtra utpAdana hoya, sarjana nahi tevI sAmAnya mAnyatA upAdhyAyajI mahArAjanA graMthothI aspRzya rahI, kema ke temanA pratyeka graMtha eka uttama koTinA sarjana hatA, nahi ke utpAdanamAtra. svopajJavRttisahita/rahitanA aneka graMtho sarjanArA A pUjyazrIe anyakartaka graMthopara vRtti-avasUrio paNa racI che. saMskRtabhASAne samRddha karanArA mahAmanAe stavana, sakjhAya, DhALa, TabA vagere racanAothI gurjaragirAne guNavaMtI banAvI che. tarkakarkaza paMktiothI vidvAna gaNAtAone AkAza tarapha mITa mAMDatA karavAnI kaLAnA dhaNI A paramapuruSe taLapadAM gurjara zailImAM racelA stavano abhaNa gaNAto bhaktajana bhagavAna AgaLa bhAvapUrvaka lalakAre, tyAre teozrInA sAhityanA kSetra mATe jANe A AkAza paNa vAmaNuM bhAse. saMghanA AgrahathI ane pU. devasUri mahArAjanI AjJAthI 1718 mAM upAdhyAya padavIthI alaMkRta thayelA mahApuruSe 1743 mAM DabhoI mukAme anazanapUrvaka chello zvAsa mUkyo. Aje paNa zraddhALu varga temanA samAdhisthaLe bhaktibhAvathI jhuke che. ane jANe ke temanI mUka sAkSImAM sarasvatI mAtAne rIjhavavAno saphaLa prayatna Adare che. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. (18TH hRdayathI traNa svIkAra... karmasAhityaniSNAta bALabrahmacArI siddhAMtamahodadhisva. AcAryadeva zrI vi. premasUrIzvarajI mahArAjanA paTTaprabhAvaka, mArA jevA aneka yuvAnonA sanmArgadarzaka, saMgha saMrakSaka, vardhamAna-taponidhi AcAryadeva zrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAja A graMthanA bhAvAnuvAda sarjana/saMpAdanamAM preraNAnA mukhya strota rahyA che. teozrInI kRpA/AjJA/AzIrvacano mArAmATe haMmezA AdhArastaMbha banI rahyA che. teozrImadrA ja paTTavibhUSaka, A graMthane sAvaMta saMzodhita karI graMthanI upAdeyatAmAM jabbaravadhAro karanArA, adhyAtmarasika, karmasAhityaniSNAta AcAryadeva zrI vi. gharmajitasUrIzvarajI mahArAja sadA smaraNIya che. saMsArI sagapaNathI kAkA saMyamajIvanamAM paramadAdAgurudevanA sthAne birAjI upakAranI helI varasAvI ja rahyA che. paNa mArI saMyamanaukAne susthita karI jJAnayAtrAne vega ApavAno parama upakAra to kadIya vismaraNIya nathI. taLeva paramAtmabhaktirasika sUrimaMtrasamArAdhaka dAdA guruvarya AcAryadeva zrI vijaya jayazekharasUrIzvarajI mahArAja(saMsArIpaNe kAkA) ane nyAyakuzAgrabuddhi, sAtvikaratna guruvaryazramaNIgaNanAyaka pU. AcAryadeva zrI vijaya abhayazekharasUrIzvarajI mahArAja (saMsArIpaNe vaDIlabaMdhu) paNa saMyamajIvananA pratyeka sopAne mArgadarzaka ane hitaciMtaka banI parama upakArI banyA che. A graMthanA paNa sarjanamAM hArdika rasadAkhavI agatyanA sthaLoe yogya salAha ApI mane kRtArtha karyo che. A tabakke paramasIhArdamUrti siddhAMtadivAkara vartamAna gacchAdhipati AcArya zrI vi. jayaghoSasUrIzvarajI mahArAja paNa sadA smartavya che. mArA utkarSamAM aMgata rasa dAkhavI mArI pratyeka pravRttimAM preraka/digdarzaka banI teozrIe mane sadAno RNI banAvyo che. vidvadarya saujanyamUrti pU. AcAryadeva zrI vi. jayasuMdarasUrIzvarajI mahArAje paNa sthAne-sthAne yogya sUcanovagere ApI mane protsAhita karyo che. anekavidha sahakAra ApI mauna sahAyaka banelA tamAma sahavartI munivaro A kSaNe zuM bhUlAya? zratabhaktirasika zrI aMdherI gujarAtI jene so svakIya jJAnanidhimAMthI A graMthanA prathama AvRttinA mudraNaaMgeno bhAra upADI lai suMdara zrutabhakti karI che. je vAraMvAra anumodanIya che. temaja anya saMgho/TrasTone anukaraNIya che. zrutajJAnapipAsuzrIyut harSadabhAI saMghavIe AgrahabharI vinaMti karI mane A graMthanA bhAvAnuvAda saMpAdana aMge protsAhita karyo che. te bhUlAya tema nathI. A graMthanA saMpAdanamAM muMbai lAlabAganA bhaMDAramAM rahelI sva. AcAryadevazI vi.pratApasUri mahArAje saMzodhita karelI mudrita prata ane saMgI jaina upAzraya-hAjApaTelanI poLa amadAvAdamAM rahelI hastalikhita pratano mukhyatayA upayoga karyo che. saMpAdanakALe sAkSIAdiaMge aneka jJAnabhaMDAromAM rahelA aneka prata-pustakono upayoga karyo che. tathA sAdhvIcaMdanabALAthIjI mahArAjenodhelA keTalAka mahattvanA pAThAMtarono upayoga A trIjI AvRttimAM karyo che. tethI teo tamAma zrutabhaktimAM sahAyaka banyA hovAnA dAve dhanyavAdane pAtra che. te ja pramANe zrI rAjamonI jaina saMghe saMvata 2046nA comAsAnI smRtiketu, zrI gurra jaina saMghe saMvata 2047nA cAturmAsanI smRtiketu, zrI bArsI jaina saM saMvata 2049nA comAsAnI smRti hetu ane zrI munisuvrata svAmI jaina derAsara TrasTa, lakSmIpurI-kolhApura jaina saMghe saMvata 2051nA comAsAmAM paryuSaNamAM karAvelI ArAdhanAnI smRti hetu bIjI AvRttinA prakAzanamAM jJAnadravyathI lAbha lIdho che. tethI dhanyavAdapAtra che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1) zrI haMsA koSNugrAphiksa (beMglora)nA zrI azvinabhAI A AvRttinA prinTIMgakAryane suMdararIte saMpanna karIne abhinaMdanapAtra banyA che. zrI vAsupUjya derAsara jhavera roDa, muluMDa(pa.)-muMbai aMtargata zrI tapAgacchIya zrAvikA benoe bhegI karelI jJAnadravyanI rakamamAMthI A AvRttinuM prakAzana thatuM hovAthI teo paNa dhanyavAdapAtra che. trIjI AvRttimAM bhASAkIyaSTie, tema ja navA maLelA keTalAka pAThonI dRSTie, tathA bIjI keTalIka vigatonI dRSTie ghaNA sudhArA vadhArA karyA che. pUrvanI AvRttiomAM je kSatio rahI gayelI, te badala micchA mi dukkaDam. virAma pU. zrutajaladhi upAdhyAyajI mahArAjanA graMthanAM bhAvAnuvAda ane saMpAdanakArya vAstavamAM mArAmATenAnakaDI naukAlA aphATa sAgaramAM svairavihAra karavAnI ceSTArUpa ja che. teozrInA A graMthano bhAvAnuvAda karavAmAM meM yathAzakti prayatna karyo che. buddhinI maMdatA ane pramAdaAdinA kAraNe kSati rahI javA pAmI hoya, te saMbhavita che. sujJa sajjanone A kSationuM parimArjana karavAnI vinaMti che ane mArI najara doravAnI vijJapti che. aMte.. graMthanA saMpAdanaAdithI arjita sukRtanA sahu koi sahabhAgI thAo, tathA madhyasthabhAve graMthapaThanaAdithI ane jinabiMbonAM vaMdana, pUjana, satkAra ane sanmAna dvArA sanmArga pAmI zivapadanA svAmI thAo tevI zubhecchA. prathamavRtti prastAvanA vijayabhuvanabhAnu-dharmajita-jayazekharajJAnapAMcama 2043 abhayazekharasUri ziSyaleza tRtIyAvRttiveLA sudhArelI prastAvanA A. ajitazekharasUri dazerA, saMvata 2068 ratnAgirI. beMglora 7096 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama ..............****** zrI TIkAkAranuM maMgala vagere ......... jinapratimAnA vizeSaNo .. jinapratimAnI sarvotkRSTatA ane AdaraNIyatA ........ pratimAlopakonI moDapramAdayuktatA.... pramAdanI mohabhinnatA .... samApapunarAttatva carcA..... cAra nikSepAnI tulyatA...... (1) tattva prAptinA upAya ................... (2) paramAtmA sAthe tanmaya thavAno krama......................... (3) bhAvollAsanI naisargiktA anekAMtika, (4) nizcayathI bhAvanikSepAnI anekAMtiktA .... (5) dravyavat nAmavageremAM pUjyatA .................................... (6) mAtra bhAvAcArya ja tIrthakaratulya - pUrvapakSa. | (7) mahAnizIthanA pAThanI nizcayanayarUpatA - uttarapakSa (8) nizcayanayathI apramattasaMyatamAM ja samyatva sarvanipAnI ArAdhyatA 1) nAma nikSepAnI ArAdhyatA .......... 2) sthApanA nikSepAnI ArAdhyatA ... 3) dravya nipAnI ArAdhyatA.. a) aviruddha arthopayoga vinAnI kriyA veTharUpa .................... b) dravyajinanI ArAdhyatAmAM paryAyajJAnanI niyAmaktA .. c) marIcine dravyajina tarIke vaMdana.................... d) sAdhuone marIci vaMdanIya kema nahi? carcA e) dravyapadathI bhAvayogyatAnI grAhyatA ......... f) yogyatAnA bahumAnathI avasare doSonI upekSA kSamya .... g) aimuttAmuninuM dRSTAMta......... h) "namo suassa'padathI dravyanI ArAdhyatAnI siddhi 1) mizrita ane vAsita zabdapulo ja zravaNayogya ... j) zatruMjaya tIrthanI ArAdhyatA... >> 'tIrtha'padanA arthanI carcA ...... che ? 8 8 8 8 8 & R K & & & & & 8 8 8 8 1 0 8 = = * * * .. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brAhmIlipinI carcA...... brAhmIlipinI anAkAra sthApanArUpe pUjyatA namaskAramahAmaMtranA kramanI vicAraNA. namaskAramahAmaMtra AgamarUpa .................... namaskAramahAmaMtranI upadhAnavidhi......... nAmanI pratibaMdidvArA sthApanAnI siddhi ........... pratibaMditarkathI sthApanAnI pUjyatAnI siddhi ........................ pratimASIonI hAlata ... jinapratimAnI vaMdanIyatA ane tenuM phaLa ........ cAraNakRtapratimAnaMdana........ 1) AlocanAtyanA akaraNamAM anArAdhanA ... 2) cAraNonI pratimAnati svArasikI .......... 3) "cetya'nA jJAna arthanI asaMgatA........ 4) pratibhAvaMdanamAM anArAdhanAnI asiddhi ........... 5) utsuktApUrvakanA labdhinA prayogamAM pramAda .... 6) mAyAvI ja vaikilabdhi phorave - pUrvapakSa 7) puSTAlaMbanamAM labdhinA upayoganI aduSTatA.. 8) naMdIzvara jatA cAraNone pANInI virAdhanAno abhAva . devonA vaMdanano adhikAra . ... 1) amarendrano utpAta ................... a) bhagavAnanI kRpAthI zaktA krodhanI zAMti ................. b) zanI prabhunI kSamAyAcanA ane camarane mAphI .... 2) "arihaMta cetya'pada "arihaMta' arthavAcaka - pUrvapakSa... 3) "ahaMta ceiya'padanI bhinnArthatA - uttarapakSa 4) arihaMtanA cAre nikSepAnI zaraNIyatA ..... 5) vizeSanA dRSTAMtathI sAmAnyanI abAdhyatA........... 6) caityano artha "jJAna" karavAmAM Apatti .......... 7) anAzAtanA nayathI pratimAnI vaMghatA .. 8) sudharmAsabhAmAM bhogAbhAvadarzaka AgamapATha 9) pratimApUjana aMge sUryAbhadevano adhikAra . 10) sUryAbhadevadvArA pratimApUjana a) prAkRpazcAt hitArthitA mAtra devabhava apekSAe - pUrvapakSa b) prAjJonI sarvatra paralokadarzitA - uttarapakSa .................... c) kezI gaNadharano pradezIne mananIya upadeza ........................ d) prApazcAt ramaNIyatAmAM pradezanI paralokadRSTi ...... e) ramaNIyatA dAnamAM ke zIlAdimAM? ........ ... ... Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22 U P 0 5) V P ) .................... V = = 98 f) samyagdaSTi devomAM utsutraprarUpatAno abhAva ... g) vAva vagerenA ane pratimAnA pUjanamAM taphAvata .... h) pratimApUjana ane vAvaDI vagerenA pUjana vaccenA taphAvatanI siddhi h-i) dhArmika vyavasAyanI mAtra AcArarUpatAno niSedha.... h-ii) pratimApUjA dhArmika vyavasAya ...... h-iii) zakastavathI pratimApUjAnI dharmarUpatA ... h-iv) navA stotronI racanAthI pratimApUjAnI ektA h-v) namanathI pratimAnI pUjyatA siddhi .. 11) sthitirUpa paNa pratimApUjana dharmanI maryAdA rUpa .. 12) sUryAbhadevanuM bhavyAdipaNuM.. 13) samyagdaSTinA AcAro dharmAcArarUpa. 14) mithyAtvIdevata jinapUjA asvArasikI 15) vimAnanA mAlikadevo sabhyatvI ja hoya? - carcA a) sAmAnika devo vimAnamAlika devI tarIke asiddha ... 99 b) vimAnamAlikadevopara iMdranuM asvAmitva ...... 10 c) sAmAnika devonA alaga vimAnanI asiddhi ..... 103 d) dravya-bhAva samyaktano vicAra 106 e) samyatvanA bhedamAM paNa rucinI samAnatA....... ... 110 f) pUjAnI samaMtabhadrAdi rUpatA .... 111 g) apunabaMdhakane pUjAno adhikAra ....... 111 h) devomAM nizcayasamyatvano abhAva .... 113 1) nizcaya ane bhAva sakhyatvamAM bheda .. 113 16) pAMcanA avarNavAdamAM durlabhabodhitA ........ 115 17) dharmI hovAthI devonI niMdAno tyAga .. 116 18) sulabhabodhi thavAnA hetu. 117 19) devomAM dharmasUcaka guNo ..... 119 20) zaktA samyagvAditA Adi guNo 120 21) devonA bhaktikRtyanI sAdhuone ananumoghatA asiddha . 123 22) "Aya-vyayanI tulyatA maunanuM kAraNa 125 23) bhagavAnanI vicitra vacanapaddhati. 24) Aya-vyayanI tulyatA bhinnAdhikArInI apekSAe. 129 25) doSayuktanI spaSTa niSedhyatA .....130 a) zaktinA abhAvamAM aniSedha aduSTa ...................................................................... 13ra. b) duSTano niSedha mAtra prajJApya vinIta aMge ja ...... c) puSTAlaMbane asaMyatadAna aduSTa..... ................. 134 d) dAnASTaka ......... .. 13pa ........................ Na ................. .... 127 ************* 133 ........................... Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 ....... 139 ............140 .......141 ..... 142 *...... 145 145 147 148 148 151 153 156 1pa7 159 160 e) syAdvAda dezanAnI ja upAdeyatA............. f) jinabhavanAdimAM aniSedhAnumati ... 26) dravyastavanI sAluanumodhatA sUtrasiddha... a) "aDiMta ceiyANa sUtrano bhAvArtha........... a-i) dazArNabhadranuM dRSTAMta..... b) dravyastavanI anumodanAmAM hiMsAnumodanAno abhAva...... b-i) gajasukumAranuM dRSTAMta ... b-ii) hiMsAnuM sAcuM lakSaNa ................ 27) sAdhu dravyastavanA upadezano adhikArI svecchAcArathI vratagrahaNano niSedha zrAvaka bhikSA mATe anadhikArI dravyastavamAM hiMsAnI sarva anumatino abhAva anumodyatAnI sAthe ktavyatAnI vyAptino abhAva . bhAvastavanI puSTimATe dravyastavanI apekSAno abhAva ... hAribhadra agnikArikA aSTaka ...... dravyastavanI kASThatulyatA .......... dravyastava kaTuauSadha samAna ....................... "sAdhu dravyarcAno adhikArI kema nahi?" - carcA... sAdhune pUjAdimAM sAvadyanI ja phuraNA - uttarapakSa malinAraMbhIne pUjAno adhikAra - upAdhyAyajIno mata... jinapUjAthI cAritranI prApti dezaviratamAM pramattasaMyatano atideza ................ adhyAtmazuhiNI kiyAzuddhi ............. 1) AgamArtha vicAraNAmAM vivakSA mahattvanI .......... .... 2) prajJApanA sUtranirdiSTa kriyAnuM svarUpa, 3) kriyAnI zubhAzubhatAmAM adhyavasAyanI kAraNatA. 4) prajJApanA sUtranI sAkSI 5) hiMsAnA viSayonI nayothI vicAraNA 6) hiMsAnA svarUpanI nayothI vicAraNA 7) kriyApratye mAtra bAhyasAmagrInI akiMcittharatA ....... 8) aviratinA pApe..................................................................................... 9) "kriyA' zabdanI anekArthatA.. 10) bauddhamate hiMsAnuM svarUpa ................. 11) bauddhamatanuM khaMDana.............. yatanAyukta dravyastava adhika doSanivartaka jinapUjAvagerenA viziSTa lAbho.. 161 163 164 165 167 ...168 ...... 169 . 170 177 178 180 . 180 .... 181 ..... 183 ...... 184 ...... 185 ...... .... 189 ........... 191 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 ... 194 .195 . 196 198 ..... 199 202 203 204 205 205 207 208 209 satsaMgathI avaMcakatrayanI prApti .. pUjAthI maitrIAdi bhAvanI prApti ane krodhAdithI bacAva dravyastavanI bhAvavazatA 1) bhAvayajJarUpe dravyastavanI siddhi. 2) naiyAyikamate devatAnuM svarUpa . 3) naiyAyikamatanirAsa.. svarUpa - mImAMsakamate .. 5) mImAMsakamatanirAsa .... 6) vAcaspatimizranA matanuM khaMDana................. devAdhideva upAsanAphaLaprayojaka ......... jinapUjAmAM bhAvAparinivAraNa guNa...... rAprApta nadIuttaraNamAM saMkhyAniyama..... jinapUjAmAM jIvavadha azakyaparihArarUpa .... nadI utaraNa pachInI IryAvahiyA kalparUpa ........ saMkhyAniyamamAM AjJA hetu............ IryApathikInA anuSThAno niyata............ puSpAdi sacittasAdhana pUjAmAM Avazyaka baLavattaraguNasAdhakapravRttiomAM vidhyartha..... nadI utaraNa aMge sthAnAMgano pATha. dravyastavamAM aMgagharSaNa nyAya RSabhadevanuM rAjyadAnAdi aMge dRSTAMta hAribhadra - 'rAjyAdidAnadUSaNanivAraNa aSTaka ....................... zAstramAM virodhano samyakSariDAra samAdhirUpa..... utkRSTanI apekSAe ja utkRSTatAnI prazaMsA yogya .. mahAnizIthanI sarvathA pramANabhUtatA ............ mahAnizIthanA caturtha adhyayananA vacano ......... kuvalayaprabhAcAryanuM vacana unmArganiSedhaka ... sUtrane nizakti banAvavAthI ja dIkSAnI sArthaktA sAvaghAcAryanuM dRSTAMta .... .... vajAryanuM dRSTAMta ................. ucitayogomAM yatanA yAtrA" padArtharUpa ..... bhaktino vaiyAvaccarUpa tapamAM samAveza... caityanA jJAna arthamAM vaiyAvacca asaMbhava...... caturthaguNasthAnake vaiyAvaccanI saMbhAvanA.. caturthaguNasthAnake tapa gauNarUpa kuzAstrIya hiMsA dharmArthahiMsA . 3 215 ...... 216 ... 217 *. 221 222 223 224 . 225 227 229 243 ............. 249 251 254 255 256 259 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subuddhimaMtrInuM dRSTAMta maMdabuddhikRta hiMsA duraMtaphaLA yAgIya dharmArthakavadha adharmarUpa jinapUjAsthita hiMsA doSAMtarocchedaka dhanavyayanA adhikArIne pUjA mahAlAbharUpa 1) pUjAmAM AraMbhanI zaMkAmAM doSo . 2) dharmArtha AraMbhano niSedha sarvaviratane apekSIne 3) saMkAza zrAvakanuM dRSTAMta 4) sAvaghabhIru zrAvaka pUjAno anadhikArI 5) adhyAtmabhAvathI dravyAzrava nirbAdhaka kRpadaSTAMta vivaraNa 1) vyavahArathI pUjAnuM phaLa . 2) nizcayathI pUjA baMdhamAM akAraNa dravyastava karatAM bhAvastavanI zreSThatA ) dravyastava - cAritrakriyAnI bhAva pratye tulyatA 5) zrI abhayadevasUrimate kUpadRSTAMtanI sArthakatA 6) vidhiyatanAyukta dravyastava sarvathA nirdoSa - anyamata 7) upAdhyAyajInI sphuraNA - bhaktimAM zakti jinapUjA arthadaMDa tarIke asiddha 1) duSTano niSedha - jinazAsanapaddhati . 2) AcArAMganA parivaMdanAdisUtrano TIkArtha 3) AtmabaLAdihetuka daMDasamAdAnamAM pUjA asamAviSTa jinapratimAnA vaMdanAdinI siddhi - upAsakadazAnI sAkSI 1) anyatIrthika Adi pado bhinnArthavAcaka. 2) aupapAtika upAMgano sAkSIpATha 3) pratimAnI siddhiarthe anya sAkSIpADo. a) praznavyAkaraNa aMtargata suvarNagulikAnuM dRSTAMta b) prazasta kAryomAM digdayanA svIkAramAM hetu c) AlocanAarhano krama c-i) kramaprAptapratimAsamakSa AlocanAdAnanI zAstrArthatA 4) draupadInuM kathAnaka a) zrAvakane kAussagaparyaMta caityavaMdana karaNIya b) nArada-draupadIno prasaMga . c) ApattimAM draupadIkRta SaSThAditapa d) draupadIne guNaprAptimAM nidAna apratibaMdhaka e) draupadIkRtapUjA nirAzaMsabhAvanI 260 261 263 265 267 269 270 270 272 274 275 276 277 278 281 284 286 290 .292 293 294 297 300 303 304 .306 306 308 310 320 322 324 326 328 328 329 25 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ... 330 *...... .......... 331 33ra 334 335 337 .............. 339 .......... 340 ........... 342 ...............344 ..........344 ..346 348 f) bhadrA sArthavAhInuM dRSTAMta. g) praNidhAnayukta pUjA ja mahApUjA....... 5) zrI siddhArtha rAjAta jinArcA.. 6) tIrthapUjanaAdithI samyatvazuddhi .............................. 7) samyaglAvita jinapratimA bhAvagrAma........................... 8) zAzvatajinacaityavaMdanA................. 1-1) ajJAtakartaka sarvasaMmata sUtranA kartA sudharmAsvAmIjI .... 9) zAzvatapratimAnuM varNana .... 10) jinapratimAnI svataH jagapUjyatA... stavapariza. 1) jinabhavanavidhi-bhUmizuddhi - paraaprItino paskiAra a) kAThazuddhi dvAra..... b) svAzayavRddhi ........... 2) jinabiMbaaMgenI vidhi 3) saMghapUjAnuM mahatva......................... 4) jinapUjAnI vidhi ane phaLa. ...... ........ 5) AjJAvihita dravyastava ja bhAvastavanuM kAraNa 6) bhAvastava dravyastavamAM bheda 7) dravyastavathI bhAvastava pAmavAnI prakriyA. 8) zIlAMgonuM svarUpa. 9) sarvazIlAMgadhAraka ja vaMdanIya 10) susAdhunA svarUpamAM suvarNanuM dRSTAMta 11) dravya-bhAva stavano paraspara meLApa .................. 12) sAdhune dravyastava................. ...... 13) dravyastava lokopacAra vinayarUpa.................... 14) dravyastava aMge sAdhuno adhikAra . .... 15) vedavihitahiMsA dharmarUpa - pUrvapakSa ......... 16) vacanamAtrathI hiMsAnI dharmarUpatA asiddha - uttarapakSa ... 17) dravyastava guNAMtaramAM kAraNabhUta .......... 18) vedahiMsAmAM bhAvaApattino abhAva 19) vatanAyukta dravyastava tattvathI ahiMsArUpa ...... 20) vItarAga tatya hovAthI pUjya.............. 21) vedavacanonI aparuSeyatA asiddha .................. 22) vacanarUpa Agama ane sarvajJa vacce bIjAMkurabhAva. 23) vaidikahiMsAmAM apavAdarUpatAno abhAva... ........ 24) dravyastava-bhAvastava vacce gADha sAMkaLa 348 349 3pa1 3para .......... 355 357 358 360 364 367 368 371 Go Go Go 373 374 377 378 379 382 383 386 387 389 \ \ Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 393 394 394 395 397 pratimA ciMtAmaNitulya dharmasAgaramata khaMDana ........................ 1) vartamAnamAM vidhinI prApti durlabha. 2) avidhiyukta kriyA kyAre guNakArI? ? ......... 3) vidhikAritaAdi pratimAonI pUjyatA 4) hamaNAM sarvatra prAyaH tulyatA .......... 5) pratimA ane dravyaliMgImAM taphAvata.. 6) pratimAmAM tIrthakaraguNano Aropa zakya 7) avaMdanIyatAmAM pragaTadoSadarzana hetu...................... 8) vaMdanIyatAmAM apragaTadoSo abAdhaka ..... 9) pratiSThAphaLaviSayaka paramata nirAkaraNa ..... ........ 10) pratimAmAM upacArathI pratiSThA............ 11) pUjAphaLamAM pratyabhijJA prayojaka.... 12) pArthasthapradhAna vartamAnakALa. 13) pratimAnI pUjyatAmAM nizritAdibheda prayojaka . pratimAnI hArdika stavanA ............. pArthacaMdramatanirAsa............... 1) misatvasAdhaka pakSacatuSTayanuM khaMDana a) zubhAzubhabhAvamizratA vilpa asiddha b) zubhabhAva-azubhakriyAmizraNa nirAsa c) jayaNAzuddha nadIuttaraNa zuddhadharma - pUrvapakSa . d) jayaNAyukta zrAddhakriyA sAdhukriyA tulya e) dharmakriyAmAM banne pakSe hiMsA tulyarUpa f) vatanAyukta dravyastavanI vidheyatA ................. g) vidheyatAnI nAnAvidhatA ...................... 2) azubhabhAva-zubhakriyA mizratA khaMDana .......... 3) zubhAzubhakiyA mizatA viruddha ........ a) nizcayathI zubhAzubhamizrayogano abhAva b) miznakarmabaMdhano abhAva.......... bga) karmabaMdhamAM bhAvayoga pradhAnakAraNa .......... b-ii) karmavaicitryamAM jIva-karmano svabhAva kAraNa .......... b-iii) karmabaMdhahetuka mizrapakSano abhAva ...... c) ci) adharmapakSanuM svarUpa c-ii) dharmapakSanuM svarUpa.. .............. c-ii) mizrapakSanuM svarUpa.. c-iv) adhArmika manuSyonuM jIvana ....................... 400 403 405 406 407 409 409 411 413 *... 414 .415 416 . 417 418 419 ............ 420 ...... 421 *.... 422 423 424 426 427 429 . 430 433 434 435 437 437 438 ....... ********************************** Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 441 443 443 45 ...446 ............449 ......... 51 ... 453 ..... 454 ..... 57 ......... 458 .. 461 .464 469 28T c-v) narakanuM svarUpa .......... c-vi) dhArmika manuSyonuM jIvana ... c-vii) mizrapANika manuSyonuM jIvana................................ c-vii) avirata samyakvIno dharmapakSamAM samAveza. 4) dezasaMyamaAdithI mizratAno abhAva... ............ 5) a) pArzacaMdrakalpita chapuruSavibhAga b) papuruSavibhAganI asaMgatatA c) vizeSajJAna vinA paNa virati akhaMDita ..... d) bhaktirAga nirdoSa ..... e) viratAvirata-dezavirata padonI ekArthatA ..................................... f) saciratyAgAdinuM tAtparya .............. g) bhAvastavanI mahattA ........................................ h) dravyastava mokSanuM kAraNa .......................... jinapUjA gharmarUpa.............. 1) lokottara-laukikabhedathI dharma-puNyarUpatA 2) sarAgatyo ane vItarAgakRtyo . 3) nayabhedathI dharma-puNyanI vicAraNA .... 4) vividhamate dharmasvarUpa.. 5) guruparataMtrya ja phaLavAna nayabhedathI bhakti . pratimA dayAnuM sAdhana pratimA dhyAnanuM zreSTha AlaMbana siddhonA sukhanI rAzi bhagavat stuti.................. TIkAkAranI prazasti ... pariziSTa - mUtrapAnAmavavikrama: .......... ...... pariziSTa - 2 tavarijJApAnAmAMtrima: ..... pariziSTa - rU sakSapAtAnAmavavikrama: ................. pariziSTa - 4 granthanirvigranthanAmani ......... pada - TI.trirvitthAravinAmAni .............. pariziSTa - 6 #AvyopayuniphrAnirdezaH ............. pariziSTa - 7 granthagatanyAyAH 470 47ra. 474 477 478 480 483 489 491 ...... 492 ... ... ....... 496 498 502 509 510 510 510 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka graMtha - maMgala // siddhAcalamaMDana RSabhadevAya namaH / zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / sirasA vaMde mahAvIraM // // aiM namaH siddham / OM hrI~ arhaM namaH // // vijaya prema-bhuvanabhAnu - jayaghoSa - dharmajita - jayazekhara- abhayazekharasUribhyo namaH // mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayavAcakanirmitasvopajJavRttiyuta 'pratimAzataka' granthaH gurjarabhAvAnuvAdayutaH // aindrazreNipraNatazrIvIravaco'nusAriyuktibhRtaH / pratimAzatakagrantha: prathayatu puNyAni bhAvikAnAm // 1 // pUrvaM nyAyavizAradatvabirudaM kAzyAM pradattaM budhaiH, nyAyAcAryapadaM tataH kRtazatagranthasya yasyArpitam / ziSyaprArthanayA nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizuH, so'yaM granthamimaM 'yazovijaya' ityAkhyAbhRdAkhyAtavAn // 2 // asya pratimAviSayAzaGkApaGkApahAranipuNasya / saMvignasamudayasya prArthanayA tanyate vRttiH // 3 // vyAkhyAne'smin girAM devi ! vighnavRndamapAkuru / vyAkhyeyamaGgalaireva maGgalAnyatra jAgrati // 4 // 1 zrI TIkAkAranuM maMgala vagere - zrI vIra bhagavAnanI vANI iMdronI hAramALAthI namAyelI che. athavA iMdronA samudAyathI namAyelA zrI vIra bhagavAnanI vANIne anusaranArI je yuktio che, te yuktiothI A pratimAzataka graMtha suzobhita che. tethI A pratimAzataka graMtha bhavyajIvonA puNyano vistAra karanAro thAo. // 1 // je yazovijaya mahArAjane kAzImAM paMDitapuruSoe prathama 'nyAyavizArada' evuM biruda ApyuM hatuM. ane so graMthanI racanA karyA bAda 'nyAyAcArya' evuM biruda ApyuM hatuM. tathA je yazovijaya mahArAja navijaya vibudhanA ziSya hatA. te yazovijaya mahArAje ziSyonI prArthanAthI A graMtha racyo che. // 2 // pratimAaMgenI zaMkArUpa kIcaDane dUra karavAmAM nipuNa=samartha A graMthanI saMvignasamudAyanI prArthanAthI TIkA 113 11 he sarasvatI devI ! A vyAkhyA karavAmAM AvatA vighnanA samudAyane tuM dUra kara ! vyAkhyeya(=jinapratimA athavA pratimAzataka mULagraMtha) saMbaMdhI maMgalothI ja A TIkArUpa vyAkhyAnamAM paNa maMgala jAgRta=hAjara che. // 4 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-1) tatreha pratimAviSayA''zaGkAnirAkaraNasya cikIrSitatvAt pratimAstutirUpamiSTabIjapraNidhAnapurassaramAdyapadyamAha aindrazreNinatA pratApabhavanaM bhavyAGginetrAmRtaM, siddhAntopaniSadvicAracaturaiH prItyA prmaanniikRtaa| mUrtiH sphUrtimatI sadA vijayate jainezvarI visphuran mohonmaadghnprmaadmdiraamttairnaalokitaa||1|| (daMDAnvayaH- aindrazreNinatA pratApabhavanaM bhavyAGginetrAmRtaM siddhAntopaniSadvicAracaturaiH prItyA pramANIkRtA sphUrtimatI visphuranmohonmAdaghanapramAdamadirAmattaiH anAlokitA jainezvarI mUrtiH sadA vijyte||) jinapratimAnA vizeSaNo graMthakArazrI A graMthadvArA "pratimA pUjanIya kharI ke nahi?' ityAdi pratimAsaMbaMdhI AzaMkAo dUra karI pratimA pUjanIya ja che.' ityAdi siddha karavA mAMge che. potAnI A icchAne pUrNa karavA graMthakArazrI pratimAnI stutirUpa prathama zloka pharamAvI rahyA che. AmaMgala zlokamAM graMthakAra sauprathama potAnA iSTabIja e kAranuM praNidhAna kare che. ahIM teo pratimAnI bhAvagarbhita stuti kare che. ane te dvArA "pratimA niHzaMka pUjanIya che. tevI potAnI zraddhA vyakta kare che. (pratimAne pUjanIyatarIke siddha karavA graMthanuM Alekhana karavuM e bhagIratha kArya che. A kArya viziSTajJAna vinA saMbhave nahi. jo sarasvatInI kRpA maLI jAya, to viziSTajJAna saraLatAthI prApta thai jAya. sarasvatIdevInI kRpA meLavavI hoya to sarasvatIdevIne prasanna karavI joie. ane sarasvatIdevI prasanna paNa to thAya, jo eMkAranuM praNidhAna ane jApa karavAmAM Ave. kemake sarasvatIdevI eNkAra maMtranI adhiSThAtA devI che. graMthakAre A pramANe jApa karI sarasvatIdevIne prasanna karI hatI. prasanna thayelI devInI kapAthI graMthakArane jJAnanI prApti, zuddhi ane vRddhi thai hatI. tethI sarasvatIdevInuM smaraNa karavA ane potAno katajJabhAva pragaTa karavA graMthakAra potAnI pratyeka kRtinA AraMbhe eMkAramaMtrano praNidhAnapUrvaka ullekha kare che. te mujaba A graMthanA AraMbhe paNa eMkAramaMtrane yAda kare che.) kAvyArtha:-(1) jinezvaranI pratimAindronI hAramALAthInamAyelI che. (2) jinezvaranI pratimA pratApanuM AvAsa che. (3) jinezvaranI pratimA bhavyajIvonA cakSu mATe amRta samAna che. (4) jinezvaranI pratimA siddhAMtanA rahasyano vicAra karavAmAM nipuNa puruSothI pramANabhUta karAyelI che. (5) jinezvaranI pratimA skurtivALI che. (6) vividharUpe pariNAma pAmatA mohanA unmAdarUpa tathA gADhapramAdarUpa zarAbathI matta banelAo vaDe jovAyelI nathI. AvI jinezvaranI pratimA haMmezA (vyaktigatarUpe ane pravAhathI) niraMtara vijaya pAme che. arthAt sarvotkRSTapaNe varte jinapratimAnI sarvotkRSTatA ane AdaraNIyatA jainezvarI mUrti sadA vijaya pAme che. A anvaya che. "vijaya pAme che. eno artha 'pratimA sarvotkRSTa che tevo karavo. "ji' dhAtu (1) bIjAno parAjaya ane (2) utkarSa A be arthamAM vaparAya che. temAM bIjA(=utkarSa) arthamAM A dhAtu akarmaka che- ema AkhyAtacaMdrikAmAM kahyuM che. A kAvyamAM "jidhAtuno 'utkarSa" artha levAno che. "vi' upasargathI sarvAdhikapaNuM sUcita thAya che. arthAt "vijayate' padadvArA kavi sUcavavA mAMge che ke jinapratimA sarvotkRSTa che. have kavie kAvyamAM jinapratimAnA darzAvelA pratyeka vizeSaNanuM TIkAkAra vizleSaNa kare che. (1) aizreNinatA... A vizeSaNa sUcave che ke jinapratimAno apalApa karanArAone nakkI idrano zApa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapratimAnI sarvotkRdhdhA ane AdaraNIyatA 'jainezvarI mUrtiH sadA vijayate' itynvyH| jinezvarANAmiyaM jainezvarI mUrtiH pratimA sadA vyaktyA pravAhatazca nirantaraM vijayate sarvotkarSeNa vrtte| atra jayaterartha utkarSaH 'parAbhave tathotkarSe jayatyante tvakarmakaH' ityaakhyaatcndrikaavcnaat| sarvAdhikatvaM verupasargasyeti bodhym| mUrtiH kIdRzI ? aindrazreNinatA-indrANAmiyam=aindrI sA cAsau zreNizceti karmadhArayaH, tayA natA=namikarmIkRtA / etena etadapalApakAriNAmaindraH zApo dhruva iti vyjyte| punaH kIdRzI? pratApabhavanam-pratApasya kozadaNDajasya tejaso bhavanaM gRham / uktatejaH sthApyagataM sthApanAyAmupacarya vyaakhyeym| etena etadapalApakAriNo bhagavatpratApadahanenaivopahatA bhaviSyantIti vyjyte| punaH kIdRzI ? maLI rahyo che. idronI hAramALAthI jinapratimAne namana karAyuM che." (A kathanathI ema phalita thAya che ke iko jinapratima pratye pUrNa bahumAna ane pUjyabhAva dharAve che. tethI ja teo jinapratimAno anAdara sahana karI zake tema nathI. tethI jinapratimAno anAdara karanArAo iMdranA kopanuM bhAna banyA vinA rahe nahi. pitAne pUjyabhAve caMdanano lepa karato dikaro bIjI vyakti potAnA pitA pratye thuMka UDADe te sahana karI zake nahi.). (2) pratApabhavana... koza=bhaMDAra ane daMDa - A bethI pragaTatuM teja pratApa kahevAya. jinapratimA A pratApanuM nivAsasthAna che. A vizeSaNathI nizcita thAya che ke pratimAno pUjanIya tarIke niSedha karanArAo bhagavAnanA pratAparUpI agnimAM bhasmasAt thayA vinA raheze nahi. (arthAt paramAtmAno pratApa evo ajabagajabano che ke paramAtmAnI pratimA sAme paDanAro jinapratimAne koI nukasAna karI zakto nathI. paNa Ama sAme paDanAro pote ja potAnA pApanA tApamAM naSTa thAya che. sUryasAme dhULa UDADanAro sUryane DhAMkI zakto nathI paNa potAnI ja AMkhane dhULathI bharI de che.) zaMkA - bhagavAna bhale tejasvI hoya. paNa temanI pratimAmAM kaMi teja nathI. kemake pratimA paththaranI banelI che. tethI pratimAne paDakAravAmAM koi doSa nathI. samAdhAnaH-pratimAmAM svataH teja bhale na hoya, to paNa bhagavAnagata teja to pratimAmAM rahyuM ja che. kemake pratimA paramAtmAnI sthApanArUpa che. ane sthApyarUpa paramAtmAmAM rahelA guNo upacArathI sthApanArUpa pratimAmAM saMbhavI zake che. tethI sthApya paramAtmAmAM raheluM teja sthApanArUpa pratimAmAM saMbhave che. tethI A tejayukta pratimAno virodha karavAmAM DahApaNa nathI. (3) bhavyAki netrAmRta. je bhavyajIvo A pratimAnA sAdara darzana kare che, te bhavyajIvonA cakSusaMbaMdhI badhA ja doSo-rogo dUra thAya che ane teone parama AnaMdanI prApti thAya che. najIkamAM mokSagAmI bhavyajIvone ja pratimAnA darzanathI parama AhvAdanI anubhUti thAya che. ane teomATe ja pratimA amRtatulya kArya karatI hovAthI "amRta' bane che. A vizeSaNa evuM nivedana kare che ke jeonI AMkha pratimAne nIrakhIne AnaMdathI UbharAtI nathI ane harSanA atirekathI chalakAtI nathI, teo kAM to abhavya che, kAM to dUrabhavya che; kemake teone vAstavamAM paramAtmA pratye prema nathI. pitAnI gerahAjarImAM jeo pitAnI pratikRtine pUjavAne badale pratikRtinI ThekaDI UDAve che, teone pitApara prema che tema zI rIte kahI zakAya? basa teja pramANe paramAtmAnI pratimAne vakhoDanArAone paramAtmApara prema hoya te zaMkAspada che. ane paramAtmA pratye premabhAva vinA bhavano aMta saMbhave nahi. (4) siddhAnta... ityAdi.. AgamamarmajJa puruSo pratimAnI prAmANikatAne premathI puraskAre che. arthAt teo koinI zehamAM taNAine nahIM, paraMtu pUrI zraddhAthI pratimAne pUjanIyatarIke svIkAre che. kemake teo zAstrajJa che. kemake siddhAMtanuM jJAna ane pratimAno vaMdanIyaAdirUpe pramANabhUtatarIke svIkAra (athavA, siddhAMtanI pramANatA ane pratimAno pUjanIyatarIke svIkAra) paraspara nAMtarIyakabhAva(=A hoya, to A hoya ja, AnA vinA A na ja hoya - evo bhAva) dharAve che. zAstranA rahasyanuM jJAna pratimAnA svIkAramAM pariNamyA vinA rahetuM nathI. tethI jeo Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-1) bhavyAGginetrAmRtam-bhavyAGginAmAsannasiddhikaprANinAM netrayoH=nayanayoramRtaM-pIyUSa, sakalanetrarogApanayanAt paramAnandajananAcca / etena etaddarzanAd yeSAM nayanayo nandaste'bhavyA dUrabhavyA vetybhivyjyte| punaH kIdRzI ? prmaanniikRtaa-prmaanntvenaabhyupgtaa| kaiH ? siddhAntopaniSadvicAracaturai:-siddhAntAnAmupaniSad rahasya, tadvicAre ye caturAstaiH kayA? prItyA svarasena, na tu blaabhiyogaadinaa| etena siddhAntapratimAprAmANyAbhyupagamayornAntarIyakatvAt svarasata: pratimAprAmANyAbhyupagantA eva ziSTo nAnya ityAveditaM bhvti| tadanabhyupagantA ca siddhAntAnabhijJa iti| punaH kIdRzI ? sphUrtimatI-sphUrtiH pratikSaNapravardhamAnakAntiH, sannihitaprAtihAryatvaM vA, tadvatI, etena tadArAdhakAnAmeva buddhisphUrtirbhavati nAnyasyeti sUcyate / svecchAthI pratimAne pUjyatarIke pramANa kare che, teo ja ziSTa che. ane jeo pratimAne pUjanIyatarIke pramANa karatA nathI, teo vAstavamAM siddhAMtane samajatA ja nathI.' tevo sAra prApta thAya che. (5) skUrtimatI.. spharni=pratikSaNa vadhatI kAMti, athavA prAtihAryonuM sAMnidhya. (jinapratimA pratikSaNa vadhatI kAMtivALI che ane prAtihAryonA sAMnidhyavALI che.) A vizeSaNano bhAva e che, ke "jeo A pratimAnI ArAdhanA kare che, teonI ja buddhi skurtivALI bane che, bIjAonI nahi. pratimAlopakonI moTapramAdayuktatA (6) anAlokitA... sAdara=Adara sahita jovAyelI nathI. ahIM mAtra "nahi jovAyelI' evo artha nahIM karavo, kemake pratimAlopako paNa potAnI AMkhathI pratimAne joi to zake ja che. je bIjA padArthone joi zake te pratimAne paNa joi zake. tethI "nahi jovAyelI' e vizeSaNa upapanna thai zake nahi. tethI ahIM 'anavalokitApadathI sAdara nahi jovAyelI' evo artha karavo joie. pratimAlopako pratimAne AdarapUrvaka jotA nathI e siddha ja che. zaMkA - Ama "anAlokitA' padathI "avalokanano abhAva artha choDI "sAdara avalokanano abhAva' evo artha zI rIte prApta karyo? samAdhAna - "arthAntarasaMkrAmitavAcyatA dvArA "sAdara avalokanano abhAva artha prApta thAya che. ahIM anAlokitA' padano mukhyArtha "avalokanano abhAva ghaTI zakto nathI. tethI mukhyArthane 'sAdara avalokanano abhAva' arthamAM saMkramita karyo. A pramANe arthAtaramAM saMkrAmaNa ziSTapuruSone saMmata ja che. astu! pratimAlopako moha ane pramAdamAM DubelA hovAthI pratimAnA sAdara darzana karI zakatA nathI. pramAdanI mohabhimatA zaMkA - mohanA grahaNamAM pramAdanuM grahaNa thai jAya che. kemake "pramAda' e mohanuM ja eka svarUpa che. tethI mohathI bhinnarUpe pramAdano ullekha karavAmAM AdhiSpadoSa che. karoDapatimAMgaNanA pAmelo pharIthI lakhapatimAM gaNAvA yogya nathI. samAdhAna - tamArI A vAta sAcI to banata, jo pramAda mAtra moharUpa ja hota. paNa pramAda mohanuM ja ekasvarUpa che e vAta siddha nathI. kemake pramAdamAM jema mohano aMza che, tema bIjA aMzo paNa che. zAstramAM anAbhoga ane vismRti vagereno paNa pramAdamAM samAveza karelo che. A anAbhoga tathA smRtibhraMza moharUpa nathI, paNa eka prakAranA jJAnAvaraNIyakarmanA udayarUpa che. 0 pramAda - (1) rAga (2) dveSa (3) ajJAna (4) saMzaya (5) viparyaya (6) smRtibhraMza (7) dharma anAdara ane (8) yogaduppaNidhAna. anyatra (1) viSaya (2) kaSAya (3) nidrA (4) vikathA (5) madya. A pAMca prakAre pramAda batAvyo che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (samAptapunarAttatva carcA punaH kIdRzI ? anAlokitA=sAdaramavIkSitetyarthaH / anAlokitapadasya sAdaramanAlokitatve'rthAntarasaGkAmitavAcyatvAdanyathA cakSuSmataH puraHsthitavastuno'nAlokitatvAnupapatteH / kaiH ? visphurnmohonmaadghnprmaadmdiraamttaiH| visphuran=vividhaM pariNaman yo mohonmAdo ghanapramAdazca, tAveva ye madire tAbhyAM ye mattAstaiH / na ca pramAdasya mohenaiva gatArthatvAdAdhikyam, anAbhogamatibhraMzAdirUpasya tasya grahaNAt / na cAnvayaparisamAptau asya vizeSaNasyopAdAnAt samAptapunarAttatvadoSaduSTatvamatreti zaGkanIyam, sarvotkRSTatvena sarvAdaraNIyatve labdhe yadi Ama pramAda moha karatAM kaMika vizeSarUpa che. tethI teno mohathI alagarUpe ullekha AdhikyadoSathI duSTa nathI. samAsapunarAttatva carcA zaMkA - kAvyamAM 'mUrti'pada vizeSya che. ane 'vijayate'pada kriyApada che. 'mUrti'padano 'endrazreNinatA' vagere vizeSaNosAthe anvaya thayA bAda 'vijayate' kriyApadasAthe anvaya thavAthI anvayaparisamApti thAya che ane zAbdabodha prApta thAya che. have 'anAlokitA' vizeSaNasAthe anvaya karavA 'mUrti'rUpa vizeSyapadanuM pharIthI upAdAna karavAmAM 'samAptapunarAttatva' nAmano kAvyadoSa lAgu paDaze. samAdhAnaH- tamArI vAta galata che. jyAM sudhI AzaMkAnuM nivAraNa na thAya, tyAM sudhI AkAMkSA zAMta thatI nathI. prastuta kAvyamAM 'anAlokitA' vizeSaNasAthe vizeSyano anvaya na thAya, tyAM sudhI AzaMkAnuM nivAraNa thatuM nathI. tethI AkAMkSA UbhI rahe che. prazna :- 'anAlokitA' pada sAthe anvaya na thAya tyAM sudhI kai AzaMkA rahe che ? uttaraH * AzaMkA e e che ke pratimA jo sarvotkRSTa hovAthI badhAne AdaraNIya hoya, to pratimAlopako kema pratimAno Adara karatA nathI ? prazna:- 'anAlokitA' padasAthe anvaya karavAthI zuM A AzaMkAnuM nivAraNa thai zakaze ? uttara H- hA, 'mohanA unmAdavALA ane pracura pramAdamAM paDelA pratimAlopakothI avalokana nahi karAyelI' e pramANenA vizeSaNapadasAthe 'mUrti'rUpa vizeSyapadano saMbaMdha thavAthI uparokta AzaMkAnuM nivAraNa thAya che. pratimAlopako pratimAno Adara na kare temAM kazuM ajugatuM nathI. kemake te pratimAlopako mohamUDha ane pramAdI hovAthI prekSAvA=ziSTa nathI. tethI teo pratimAno anAdara kare che. paNa teTalAmAtrathI pratimAnA sarvotkRSTapaNAmAM jarA paNa hAni AvatI nathI ityAdi artha prApta thato hovAthI 'pratimA sarvotkRSTa hoya to pratimAlopako kema pratimAno Adara karatA nathI ?' e AzaMkAnuM nivAraNa thAya che. ane e nivAraNamAM kAraNa banatuM hovAthI 'anAlokitA' pada sAthenA anvayamAM samAptapunarAttatva doSa nathI. zaMkA H- to pachI 'samAptapunarAttatva' doSa kyAM lAge ? samAdhAna :- je vizeSaNa vizeSyanA prastuta arthanuM upapAdaka na hoya - arthAt vizeSyanA prastutaarthane (c) kriyAnvayena zAntAkAGkSasya vizeSyavAcakapadasya vizeSaNAntarAnvayArthaM punaranusandhAnam / niyatAkAGgArahitAnvayabodhottaraM vizeSyavAcakapadasya punaranusandhAnamiti samuditArtha: / - muktAvalI rAmarUdrITIkAyAm / jI vAkyaAdinA zAbdabodhamAM keTalIka niyata AkAMkSAo mAnelI che. dA.ta. vizeSaNapada ane vizeSyapadane paraspara AkAMkSA che. kriyApadane kArakapada sAthe niyata AkAMkSA che. jyAre A niyata AkAMkSAvALA padono anvaya thAya che tyAre AkAMkSA zAMta thAya che. AvI niyata AkAMkSAo pUrI thai gayA bAda vAkyano anvayabodha thAya che. eka vakhata A rIte anvayabodha thayA pachI ko'ka vizeSaNa sAthe bodhanA anusaMdhAnamATe pharIthI vizeSyapadanI AkAMkSA UbhI karavAmAM samAptapunarAttatvadoSa lAge che - evo eka mata che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-1) sarvairAdriyate, kathaM na lumpAkaiH? ityaashngkaanivaarnnaayaitdvishessnnm| te hi mohapramAdonmattA iti tadanAdare'pi na sarvaprekSAvadAdaraNIyatvakSatirityuktadoSAbhAvAt, prakRtAnupapAdakavizeSaNasya punarupAdAne eva taddoSavyavasthiteH, ata eva dIdhiti'(tamadhi pAThA.) cintAmaNi (Ni pAThA.) tanute tArkikaziromaNiH zrImAn' ityatra 'zrImattvavizeSaNe na samAptapunarAttatvaM, zrI: vistarAnuguNajJAnasamRddhirityasya prakRtopapAdakatvAd'iti samAhitaM taarkikaiH| 'yA sA' ityadhyAhRtya vAkyaM yaya: sA'vIkSitA te mandabhAgyA iti dhvanitAtparye tu nAnupapattilezo'pIti dhyeyamiti // 1 // evamAdyapadye pratimAyA nikhilaprekSAvadAdaraNIyatvamuktam / atha tadanAdarakAriNo nAmAdinikSepatrayasya bhAvanikSepatulyatAvyavasthApanadvAreNA''kSipannAha -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - puSTa ane yuktisaMgata na banAvatuM hoya tathA AzaMkAnA nivAraNamAM samartha banatuM na hoya, tevA vizeSaNa sAthe anvaya karavA vizeSyapadanuM pharIthI upAdAna karavAmAM A doSa lAge che. tethI ja gaMgeza upAdhyAye racelA tatvaciMtAmaNi nAmanA graMthapara dIpiti" nAmaka TIkA racanAra raghunAtha ziromaNie potAnI TIkAmAM "dIdhiti ciMtAmaNine (athavA ciMtAmaNipara dIdhiti) tArkikaziromaNi zrImAna race che." evA arthavALuM lakhANa karyuM che. tyAM "zrImata' vizeSaNanuM upAdAna karavAmAM samAptapunarAttatva doSa nathI tema tArkiko kahe che. tyAM "zrI=mULagraMthano vistAra karavAmAM samartha jJAnasamRddhi' evo artha karIne samAptapunarAttatvadoSane teoe dUra karyo che. TIkAkAra bIjI rIte samAdhAna Ape che- A vAkyamAM "je ane teno adhyAhAra karavo. arthAt be vAkya banAvavA. prathama vAkyano anvaya "skUrtimatI' vizeSaNa pachI pUrNa karavo. bIjA vAkyamAM "sA' ('te pratimA') no adhyAhAra karavo. tathA the" (jeo vaDe) padano paNa adhyAhArakaravo. tethI vispharatA mohonmAda ane ghanapramAdarUpI madirAthI matta banelA jevaDe (te pratimA) sAdara jovAi nathI. "teo kevA che?' e AzaMkA TALavA teo A carcAthI phalita thatI mahattvanI vAto - (A) jinapratimA sarvotkRSTa che. tethI sujJa puruSone AdaraNIya che. athavA jinapratimA sujJapuruSone AdaraNIya hovAthI sarvotkRSTa che. (B) jeo moha ane pramAdamAM paDyA che, teo ja pratimAno Adara karatA nathI. arthAt bIjI vAte apramatta ane potAne amoTI mAnanArAo paNa jo pratimAno Adara karatA na hoya, to vAstavamAM teo mahAmo, gADhamithyAtva ane prabaLa pramAdathI pIDAya che. (c) jeo jinapratimapratye AdarabhAva dharAve che, teono (1) mohamaMda paDyo che (2) teomAM mithyAtvano abhAva che athavA maMda mithyAtva che. (3) teono pramAda ghaTyo che. (4) teo caramAvartamAM AvI gayA che (5) apanabaMdhakadazAne pAmI cukyA che (6) teone yogabIjo prApta thai gayA che. (7) teonA saDakamaLano bhAsa thayo che. tethI (8) teonI karmasAthenA saMbaMdhanI yogyatAmAM noMdhapAtra ghaTADo thayo che. (9) teonA pApa sAnubaMdha nathI paNa puNya sAnubaMdha che. (10) teo uttarottaraviziSTa guNasthAna, adhyavasAya ane dharmasAmagrInA svAmI bane che. (11) teone yogIkuLamAM janmasulabha bane che. bodhi sulabha thAya che, bhava badalAvA chatAM sAdhanAno dora akhaMDita rahe che. (12) teonA tathAbhavyatva ane bhavasthitino paripAka najIka che. tathA svarUpanI prApti samIpe che. (D) prekSAvAn ziSTa puruSo dareke dareka zabda toLI toLIne bolatAM hoya che. asaMgata, asaMbaddha ke niSphaLa zabda ke vizeSaNono prayoga teo karatAM nathI. anyathA teonI viziSTatAmAM khAmI AvI jAya. upamitinI pIThikAmAM paNa A vAtanuM samarthana karyuM che. teonA vacanomAMthI navanIta tAravavAnI kaLA ApaNI pAse hovI joie. jeo prekSAvAnuM nathI, teonA vacano prAyaH asaMgata ke niSphaLa hoya che, kadAca dekhAvamAM saMgata ke saphaLa dekhAya to paNa. bharavADa AgaLa eka bhAibIjI vyaktinA kSamAvagere guNonuM vistArathI varNana karatA hatAM. bharavADe pUchyuM- bIju badhuM to ThIka che, paNa tenI pAse bheMsa keTalI che?' A praznathI vismaya pAmelA pelAe kahyuM- tenI pAse bheMsa to eka paNa nathI. paraMta hato tenA guNo... bharavADa vacce ja bolI UThyo-"jo tenI pAse bheMsa nathI. to te sAva nakAmo che." ane cAlato thayo. bharavADane koNa samajAvI zake ke bheMsa ane guNane koi saMbaMdha nathI. guNanI vAta hoya tyAM bheMsanI vAta asaMbaddha che. basa aziSTa puraSonI hAlata A bharavADa jevI hoya che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cira nikSepAnI tulyatA nAmAditrayameva bhAvabhagavattAdrUpyadhIkAraNaM _zAstrAt svAnubhavAcca zuddhahRdayairiSTaM ca dRSTaM muhuH| tenArhatpratimAmanAdRtavatAM bhAvaM puraskurvatA mandhAnAmiva darpaNe nijamukhAlokArthinAM kA mti:?||2|| (daMDAnvayaH- nAmAditrayameva bhAvabhagavattAdrUpyadhIkAraNaM zAstrAt svAnubhavAcca zuddhahRdayairmuhuH iSTaM dRSTaM c| tenArhatpratimAmanAdRtavatAM bhAvaM puraskurvatAM darpaNe nijamukhAlokArthinAmandhAnAmiva kA mati:?(na vihityartha:) ) 'nAmAditrayam' ityaadi| nAmAditrayameva-nAmAdipadasya nAmAdinikSepaparatvAt, kRdabhihitanyAyAd nikSipyamANaM naamaaditrymevetyrthH| bhAvabhagavata: nikSipyamANabhAvArhataH tAdrUpyadhiyaH-abhedabuddheH kAraNam / zAstrAd-AgamapramANAt svAnubhavAcca-svaprAtibhapramANAcca, muhuH vAraMvAram, iSTaM dRSTaM ca-zAstrAdiSTamanubhavAcca mandabhAgyavALA che.' evo dhvanitArtha =bhAvArthaadhyAhArathI samajavo. A pramANe karavAthI koi prakAranI anupapatti rahetI nathI. 1 cAra nipAnI tulyatA Ama pahelA padyamAM 'pratimA badhA vicAravA puruSone AdaraNIya che' ema darzAvyuM. have "nAma-sthApanAdravya nikSepAo bhAvanikSepAne tulya ja che ema darzAvavA dvArA pratimAno anAdara karanArAopara AkSepa karatAM kavi kahe che- kAbhArthaH- "nAmavagere traNa nikSepA bhAvabhagavAn sAthe tAlUpyabuddhi thavAmAM kAraNa bane che." A vAta suhRdayavALAone vAraMvAra AgamapramANathI iSTa che ane potAnA anubhava=prAtijajJAnathI daSTa che. tethI jeo sthApanArUpa jinapratimAno anAdara kare che ane mAtra bhAvanipAne ja AgaLa kare che. darpaNamAM mukha jovA icchatA adhapuruSa jevA teomAM jarA paNa buddhi che kharI? arthAt jarA paNa buddhi nathI. tatvamAsinA upAya nAmaAditraNa" A pada nAmAdi nikSepo sUcaka che. ahIM nimakSi, dhAtune kRtratyaya "a" lAgavAthI 0 hito bAvo dravya prA" [fsahekarA 2/3/ru vRtti] ti pUjAyA. che A kAvyamAM kavie pratimAnA 7 vizeSaNa batAvyA. temAM jinapratimAne sAkSAt jinezvara samajI traNalokanA nAthatarIke jovI. 1luM vizeSaNa pUjyatAsthApaka che. 2juM vizeSaNa pratimAno pratApa ane virodhIono parAghAta karavAmAM pratimAnuM sAmarthya batAve che. arthAt pratimAno bhImaguNa darzAve che. trIjuM vizeSaNa pratimA pratye AdarabhAva rAkhanArAo pratye pratimAno kAMtaguNa batAve che. cothuM vizeSaNa bhImakAMtaguNavALA rAjAnI jema bhImakAMtaguNavALI pratimA paNa ziSTamAnya che tema sUcave che. pAMcamuM vizeSaNa rAjAnI jema pratimA paNa prAtihAryayukta che tema darzAve che. cha vizeSaNa rAjA jema anADIomATe adarzanIya che, tema pratimA paNa ayogyothI jovAtI nathI tema nivedana kare che. sAtamuM vizeSaNa A badhI viziSTatA mAtra jinezvaranI ja pratimA dharAve che - tema darzAve che. Ama sAtamuM vizeSaNa anyayogavyavacchedarUpa che. temAM bIjuM trIjuM ane sAtamuM vizeSaNa parasaMbaMdhI guNadarzaka che. bAkInA vizeSaNo svasaMbaMdhI guNadarzaka che. tathA prathama vizeSaNa pUjAtizayasUcaka che. ityAdidvArA phalita thAya che ke bhAva nikSepAnA bhagavAnanI jema sthApanAnikSepAnA bhagavAnamAM cAra atizayaAdinI kalpanA karI zakAya. tethI jo jotA AvaDe to pratimA paNa paramAtmasvarUpa ja bhAse. - - - - - - - - - - - Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-2 dRSTamityarthaH / muhuriSTyA mananaM muhurdRSTyA ca dhyAnamupanibaddhaM, tena tattvapratipattyupAyasAmagrayamAveditam / tadAha yogAcAryavacanAnuvAdI haribhadrasUriH- AgamenAnumAnena, dhyAnAbhyAsarasena c| tridhA prakalpayan prajJA, labhate tttvmuttmm|| [yogadRSTisamu.101] iti / tena bhAvanikSepAdhyAtmopanAyakatvena nAmAdinikSepatrayasyA'rhatpratimAM sthApanAnikSepasvarUpatvenA'nAdRtavatAM bhAvabhAvanikSepaM puraskurvatA-vAGmAtreNa pramANayatAM darpaNe nijamukhAlokArthinAmandhAnAmiva kA mati:? na kAcidityarthaH, nikSepatrayA'nAdare bhAvollAsasyaiva kartumazakyatvAt / zAstra iva nAmAditraye hRdayasthite sati bhagavAn pura iva parisphurati hRdayamivAnupravizati, madhurAlApamivAnuvadati, sarvAGgINamivA'nubhavati tnmyiibhaavmivaapdyte| tena ca srvklyaannsiddhiH| tadAha - nikSepa kRdaMta banyuM che. "dabhihita nyAyathI (dhAtune ghavagere kRtratyayo lAge tyAre satvabhAva pAme che. tethI kriyApadanA badale nAma bane che ane vizeSaNa thAya che. "kRt (pratyayathI) kahevAyelo bhAva dravyanI jema prakAze che - A zabdArtha che.) kRdaMtapada vizeSaNarUpa bane che. tethI 'nAmAdinikSepa'no artha "nikSepa karAtA nAmavagere evo karavo. nikSepa karAtA bhAva tIrthakarasAthe A nAmavagere traNa abhedabuddhinuM kAraNa bane che. arthAt bhAvajinanA abhedadhyAnamAM bhAvajinanA nAmAdi traNa AlaMbanabhUta che. A pramANe zAstravacana che. tethI ziSTapuruSo A vAtane vAraMvAra iSTa tarIke svIkAre che ane teone vAraMvAra svaprAtijajJAnathI tevA anubhavarUpe A vAta daSTa paNa che. Ama nAmaAdi traNa nikSepA bhAvajina sAthenI abhedabuddhinuM kAraNa bane che e vAta AgamarUpa hoi iSTa che ane anubhavasiddha hoi daSTa che. A pramANe vAraMvAra iSTa tarIke manana karavAthI ane anubhavadRSTi dvArA dhyAna dharavAthI tattvanI prApti thAya che. arthAt A pramANenuM manana ane dhyAna prAptinI upAyasAmagrI bane che. zAstranA padArthonuM jJAna karyA pachI te padArthonuM manana karavuM joie ane "mane saMmata che" "mane mAnya che" "mAre mATe A ja yogya che' ityAdirUpe ciMtavana karavuM. Ama karavAthI e padArtho pratye pUrepUrI zraddhA utpanna thavAthI jJAna AtmapariNatirUpa bane che. pachI zAstramAM padArtho je rUpe nirUpyA che, te ja rUpe anubhava karavAno prayatna karavo joie. vAraMvAranA abhyAsathI e pramANe ja anubhava thAya che. A vAraMvAranA anubhava dhyAnanI sAmagrI bane che. te pachI zAstramAM kahelA padArthonuM dhyAna sulabha thavAthI jJAna tattvasaMvedanarUpa bane che. Ama zrutajJAnapara mananarUpa ciMtAjJAna ane tenA para viziSTa anubhavAdithI racAyeluM tAtparyabodharUpa bhAvanAzAnatattvane prApta karAvI Ape che. tattvano svAnubhava thAya che ane tattvaramaNatAnA paramAnaMdanI prApti thAya che.) yogAcArya(pataMjali)nA vacanane anusaratA pa.pU. zrI haribhadrasUri mahArAjAe yogadRSTi samuccaya nAmanA graMthamAM kahyuM che ke "Agama(=Amavacana)thI, anumAnathI tathA vAraMvAra anuzIlanarUpa dhyAnAbhyAsanA rasathI-A traNa prakArathI prajJAno vyApAra karavAthI uttamatatvanI prApti thAya che." (yogadaSTisamumAM dhyAna' ne badale 'yoga pada che. yogabiMdumAM dhyAna para che. paraMtu "tattva' ne badale 'yoga' pada che.) prastutamAM paNa TIkAkAra kahevA mAMge che ke "jinanA nAmAdi traNa nikSepA bhAvajina sAthenA abhedabhAvamAM AlaMbana hovAthI bhAvanI jema pUjya che.' evA zAstravacananuM ame vAraMvAra iSTa tarIke manana karyuM che. tathA amane vAraMvAra te ja pramANe anubhava paNa thayo che. tethI amane evuM tattva prApta thayuM che ke nAmaAdi traNe ya nikSepA bhAvanikSeparUpa je adhyAtma che, athavA bhAvanikSepabhUta sAkSAt jinanA sAMnidhyathI je adhyAtma=zubha bhAva pragaTe che, tenA upanAyaka=tene lAvanArA-pragaTa karanArA che. tethI A traNe nikSepA bhAvatulya che. bhAvajinanA nAmazravaNathI, bhAvajinanI sthApanAnA darzanathI ane bhAvajinanA dravyanA paricayathI je romAMca pragaTe che ane je bhAvollAsa hiloLe caDe che, tenuM varNana karavAnI zakti amArI nathI. kharekhara! jo nAma Adi traNa nikSepapratye 0 yogadRSTau yogAbhyAsaraseneti paatthH| OM yogabindau yogamuttamamiti pAThaH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA sAthe tanmaya thavAno krama 'asmin hRdayasthe sati hRdayasthastattvato munIndra iti| hRdayasthite ca tasmin niyamAt srvaarthsNsiddhiH||1|| cintAmaNiH paro'sau, teneyaM bhavati smrsaapttiH| saiveha yogimAtA nirvANaphalapradA proktaa'||2|| [SoDaza 2/4-25] tiA tat kathaM nikSepatrayAdaraM vinA bhAvanikSepAdaro bhAvollAsasya tadadhInatvAt ? na ca naisargika eva bhAvollAsa ityekAnto'sti jainamate, tathA sati sarvavyavahArocchedaprasaGgAditi smrtvym| atra nirUktavizeSaNaviziSTeSu AdarabhAva na Ave, to bhAvollAsa utpanna ja thai zake nahi tethI nAmAdi traNano anAdara karanArAo jo "ame to mAtra bhAvane ja mAnIe chIe. bhAvanikSepo ja zuddha che" ityAdi kahIne mAtra bhAvanikSepAne svIkAre che, to teono A svIkAra mAtra vacanathI che hRdayathI nathI. AvAo arisAmAM potAnuM moM jovA icchatA AMdhaLA jevA che. moMnuM pratibiMba arisAmAM bhale paDe, paNa te jovA mATe to AMkharUpI sAdhana joie. ema hRdayamAM bhAvato bhAvanikSepAnA arihaMtanA kAraNe ja pragaTe che. paNa te nAmaAdi traNa nikSepArUpa sAdhano hoya to ja pragaTe. tethI arisAmAM nijamukhadarzanalobhI AMdhaLo jema buddhihIna che, temanAmaAditraNa vinA sIdhA ja bhAvane mAnavA janAro buddhihIna che. paramAtmA sAthe tanmaya thavAno krama pa.pU. haribhadrasUri mahArAje pozagraMthamAM kahyuM che - "A (zAstra) hRdayamAM rahevAthI paramArthathI to munIndra(=paramAtmA) ja hRdayamAM birAje che. ane paramAtmA jo hRdayamAM birAjamAna thAyato avazya sarvaprayojananI siddhi thAya che." I1 (kemake) bhagavAna zreSTha koTinA ciMtAmaNiratna che. tethI AgamanA bahumAna dvArA) te bhagavAnanI sAthe samatvanI Apatti thAya che. A samatvanI prApti yogIonI mAtA che ane nirvANaphaLane denArI bane che."ArA A pramANe zAstraaMge je vAta karI che, teja pramANe nAmaAdi traNaaMge paNa samajavAnuM che. paramAtmAnA nAmavagere traNa hRdayamAM rahe che-rame che-te rUpe paramAtmA hRdayastha thAya, tyAre bhAvabhagavAna jANe sAkSAt sAme hAjara na hoya, tevo anubhava thAya che. A anubhava AgaLa vadhatA- sAme dekhAtA bhagavAna jANe ke hRdayasiMhAsana para birAjavA pravezatA na hoya tevI jhAMkhI thAya che. te pachI AgaLa vadhatA preme hRdayasiMhAsana para padhArelA paramAtmA sAthe snehanI sugama saravANIthI madhura AlApanuM jANe ke manoramya guMjana cAlatuM na hoya tevo bhAsa thAya che. e guMjananI madhuratA eTalI AlhAdaka hoya che ke AlApa=mIThI vAtacItanI samApti thayA bAda paNa teno sUkSma jhaMkAra dila ane magajamAM relAyA ja kare che. pachI to jANe ke paramAtmA satata hRdayapaTapara upasI Ave che ane jANe ke AkhA zarIramAM AvatA lohInA pratyeka buMdamAM paramAtmA bhaLI jatAM na hoya tevA akathya anubhavo thAya che. pachI hRdayanA dhabakArAthI samagra zarIramAM pAchA pheMkAtA lohInA mAdhyamathI paramAtmA paNa samagra zarIravyApI banI gayA na hoya, zarIranA pratyeka ruMvADe paramAtmAno jANe ke vAsa thayo na hoya ane jANe ke samagra zarIrane vyApIne paramAtmA phelAi gayA na hoya tevA divya sAkSAtkAra thAya che. jyAre A anubhavothI ullAsanI mAtrA ekadama vadhI jAya che ane parAkASThAe pahoMce che, tyAre zarIra sAthe kSIranIranI peThe haLI gayelA Atmapradezo paramAtmAmaya bane che ane pratyeka Atmapradeza jANe ke paramAtmArUpa bhAsavA mAMDe che. te vakhate huMja paramAtmarUpa chuM' evI apUrvaAnaMdamaya avarNanIya @ samatvApatti - bAhyAlaMbanathI bhagavAna saMbaMdhI mananuM dhyAna athavA tenA phaLarUpa samatvanI prApti. yogI=samyakta vagere guNavALAo. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimArataka kAvya-2) lumpAkeSu nirUktavizeSaNaviziSTAndharUpotprekSA kalpitopamAnamAdAyopamA veti yathaucityena yojanIyaM tttdlngkaargrnthnipunnaiH| syAdetat, bhAvArhaddarzanaM yathA bhavyAnAMsvagataphalaM pratyavyabhicAri, tathA na nikSepatrayapratipattiriti tadanAdara iti| maivam, svagataphale svavyatiriktabhAvanikSepasyApyavyabhicAritvAbhAvAt / na hi bhAvArhantaM dRSTvA'bhavyA dUrabhavyA vA pratibudhyanta iti, svagatabhAvollAsanimittabhAvastu nikSepacatuSTaye'pi tulya iti / etena anubhUti thAya che. tevakhate paramAtmAja huM chuM ane huMja paramAtmA chuM evo paramAtmA sAtheno abhedmaNidhAnayoga prApta thAya che. pachI aMdara ane bahArasarvatra mAtra paramAtmA ja dekhAya che. AvA prakAranA utkRSTakakSAnA bhAvollAsathI pragaTelA A Atmika saMvedanathI ja sarvakalyANanI prApti thAya che. A pramANe paramAtmAsAthenA abhedapraNidhAnano krama batAvyo. (A abhepraNidhAnanI prakriyA agharI nathI. mAtra daSTi badalavAnI jarUra che. kemake saMsArarasika jIva paNa AvI abheda praNidhAnanI prakriyA anubhave ja che. nAma, citra ane zarIrarUpa nAmaAdi traNa nikSepAthI eka jIva bIjI vyaktinA paricayamAM Ave che. ane jyAre AkarSaNa ane paricaya vadhatA vadhatA snehano prAdurbhAva thAya che, tyAre te vyakti vAre ghaDIe najara sAme taravare che. premabhAvavadhatA epremapAtra vyakti hRdayaparasthAna jamAve che. pachI to bahArathI maLe tyAre ane bahArathI na maLe tyAre manokalpanAthI tenI sAthe mIThI vAtacIto cAlyA ja kare che. e vAtacIta patI gayA pachI paNa haMmezAmATenuM saMbhAraNuM banI jAya che. snehanI mAtrA vadhatA e vyakti jANe sarva zarIrano kabajo lai beThI hoya tevuM anubhavAya che. pachI te vyakti sAthe 'tuM ja huM ane huM ja tuM evo abhedabhAva Ave che. pachI sarvatra e premALa vyaktino ja bhAsa thayA kare che. basa A ja prakriyA paramAtmAsAthe karavAnI che. mAtra pAtra badalavAnA che.) A pramANe abhedapraNidhAna dvArA pratyeka vastu, kriyA ane vyavahAramAM paramAtmAnA darzana thai zake che. paraMtu A zakya to ja bane jo paramAtmAnA nAmaAdi traNane svIkAryA hoya ane vAraMvAra nAmaAdisAthe saMbaMdha joDyo hoya. (nAmaAditraNano ane dravya tathA bhAvanI gerahAjarImAM vizeSa karIne sthApanAno svIkAraja, (1) tasyA(teno huM parokSamAM prabhunuM smaraNa ane - AtmasamarpitabhAva)mAMthI (2) tavAha(pratyakSamAM prabhunuM saMvedanA ane samarpaNabhAva-tAro huM) (3) AgaLa vadhatAM vAdazohaM(tArA jevo huM paramAtmA sAthe AtmasvarUpanuM saMvedana - bhedapraNidhAna) temAMthI (4) tamahaM(tuM ja huMparamAtmAsAthe kathaMcit abhedapraNidhAna) ane aMte (5) ahamahaM('huM ja huM paramAtmAsAtheno sarvathA abhedapraNidhAnayoga) A krama pAmavAno zreSTha upAya che. jagatamAM paNa dekhAya che ke jenA pratye atisneha hoya che, tenA nAmanA zravaNathI, citranA darzanathI ane zarIranA dUrathI paNa nirIkSaNathI romAMca khaDA thai jAya che. AnaMda AnaMda thai jAya che. to jeone paramAtmA pratye avihaDa snehanI gAMTha baMdhAi gai hoya, teo paramAtmAnA nAmanA jApanI, ane pratimAnA darzananI taka kyAreya javAde kharo?) Ama A carcAthI ema phalita thAya che ke bhAvollAsa nAmavagere traNa nipAne AdhIna che. tethI traNa nipAnA Adara vinA (=bahumAnapUrvakanA sevana vinA) bhAvanikSepAno Adara thai zake nahi bhAvollAsanI naisargikatA anekAMtika pUrvapakSa - jyAre tathAbhavyatvavagere sAmagrI anukULa thAya che, tyAre nAmavagere traNa nipAnA AlaMbana vinA paNa svAbhAvika rIte ja jIvamAM zubhabhAvanI jhalaka utpanna thai jAya che. tethI bhAvolAsane pragaTa karavA nAmaAdi traNa nikSepA Avazyaka nathI. uttarapakSa - jainamate nAmaAdi traNa nikSepA vinA sahaja ja bhAvollAsa thAya, evo ekAMta niyama nathI. tamArI nirAlaMbana zubhabhAvanI A vAta ekAMta nizcayanI che. jyAre jainama nizcaya ane vyavahArarUpa be paiDAMpara cAlato ratha che. Ama jainamatane vyavahAranaya paNa iSTa che. vyavahAranaya bhAvollAsamATe bAhya AlaMbana-nimittone paNa Avazyaka mAne che. jIvone dharmanI zarUAtanA kAlamAM dharmamAM AkarSaNa, rasa ane bhAvollAsa prAyaH bAhya nimittonA AdhAre Ave che kemake dharmanA AdikAlanA jIvo nimittavAsI hoya che. vaLI jo tamane nAmaAdi traNa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayathI bhAvanikSepAnI anekAMtiktA svagatAdhyAtmopanAyakatAguNena vandyatvamapi catuSTayaviziSTamityuktaM bhavati / zirazcaraNasaMyogarUpaM hi vandanaM bhAvabhagavato'pi zarIra eva sambhavati // nanu bhAvabhagavatyarUpe AkAza iva tadasambhavI, bhAvasambandhAccharIrasambaddhaM vandanaM bhAvasyaivAyAtIti / nikSepAsvIkArya na hoya, to tamAre upadeza Apavo baMdha karavo joie. kemake upadeza zrotAnA haiyAmAM bhAvane jagADe che. Ama upadeza bhAvanuM kAraNa banato hovAthI dravyarUpa che. sAra:- jo nAmaAdi traNa nikSepa vyartha mAnazo, to saMsAra ane mokSanA tamAma vyavahArano uccheda mAnavAno prasaMga Avaze. kAvyamAM pUrvokta vizeSaNayukta pratimAlopakone nijamunAlokArthI aMdhasAthe sarakhAvyA che. tethI ubhelA alaMkAra che. athavA kalpita upamAnanA AdhAre upamA alaMkAra che. A bAbatamAM nirNaya alaMkAragraMthanA niSNAtoe karavo. nizcayathI bhAvanikSepAnI anekAMtiktA pUrvapakSa - bhAvaarihaMta bhavyajIvomAM avazya bhAvollAsapragaTAve che. Ama bhAvanikSepo avazya phaLadAyI che. arthAt bhAvajinanA nirIkSaNathI avazya bhAvolAsa pragaTe che. jyAre nAmaAdi traNa jinanI pratipatti ArAdhanAthI bhAvollAsa pragaTe ja evo ekAMta niyama nathI. Ama nAmaAdi traNa nikSepA bhAvollAsarUpa potAnuM phaLa devAmAM anekAMtika che. tethI ja ame phaLapratye ekAMtika evA bhAvanipAno svIkAra ane anekAMtika evA nAmaAdino tyAga karIe chIe. uttarapaH - tamArI vAta khoTI che. (nizcayanayathI vicAra karIe, to potAnA bhAvolAsa mATe potAnA sivAya bIjuM koi kAraNa nathI. nizcayanaya mate potAnA pariNAma mATe potAne choDI bIjA koi bAhya nimitto kAraNa nathI. bhAvajinamAM rahelo bhAvanikSepo paNa potAnA bhAvollAsamATe bAhya nimitta che. tethI svagatabhAvolAsarUpa phaLa mATe e bhAvanikSepo paNa nAmaAdi traNa nipAnI jema kAraNa nathI. ane jo vyavahAranayathI vicArIe ane bAhya nimittone kAraNe mAnIe, to paNa kahevuM paDe ke) bhAvajina paNa ApaNA bhAvollAsamATe ekAMte kAraNa banatA nathI. kemake bhAvajinane jovA chatAM badhAne bhAvollAsa thato dekhAto nathI. ghaNA abhavyo ane dUrabhavyone bhAvabhagavAna maLyA chatAM teonA haiyA korAdhAkora jevA ja rahyA. dA.ta. kAlasaukarika kasAi. ane gozALA jevAne to bhAvajinapara evo Sa Avyo ke tejolezyA pheMkavAnI kuceSTA karI. tethI vyavahAranayathI paNa bhAvajina ekAMte phaLadAyI thatA nathI. mATe tamAre hisAbe to bhAvajina paNa upAdeya na bane. zaMkA - bhale bhAvajina abhavyAdinA bhAvollAsamATe kAraNa na bane. paNa keTalAka Asannasiddhika bhavyonA bhAvollAsamAM to teo bhAga bhajave ja che. samAdhAna - basa eja pramANe nAma Adi traNa paNa keTalAka bhavyonA bhAvollAsamAM samAnarUpe nimitta bane ja che. tethI cAre nikSepatulyatAne pAme che. Ama potAnAmAM rahelA adhyAtmabhAvane utpannakaravAmAM, vadhAravAmAM ane zuddha karavAmAM cAre nikSepa samAnatayA nimitta che. tethI cAre nikSepa samAnatayA vaMdanIya che ema phalita thAya che. vaLI jyAre mastakathI bhAvajinane caraNe sparza karavArUpa vaMdana karavAmAM Ave che, tyAre vaMdana paNa bhAvajinanA zarIranA mAdhyamathI ja thAya che. bhAvajinanuM A zarIra pote bhAvajinarUpa nathI. paraMtu bhAvajinanuM AdhAra hovAthI dravyarUpa che. Ama bhAvajinane vaMdanAdikriyAmAM paNa dravyaAdi nikSepA Avazyaka che. tethI mAtra bhAvane pakaDI rAkhavAmAM DahApaNa nathI. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-2 tata eva nAmAdisambaddhamapi bhAvasya kiM na prApnoti ? ita paribhAvaya / kazcidAha jaDamativyudgrAhitaHkimetAbhiryuktibhiH? mahAnizItha eva bhAvAcAryasya tIrthakRttulyatvamuktaM nikSepatrayasya cAkiJcitkaratvamiti bhAvanikSepameva puraskurvatAM naH ka ivAparAdhaH ? tathA coktaM tatra paJcamAdhyayane - 'se bhayavaM ! kiM titthayarasaMtiyaM ANaM nAikkamijjA uyAhu AyariyasaMtiyaM ? goyamA ! cauvvihA AyariyA paNNattA, taM jahA-nAmAyariyA, ThavaNAyariyA, davvAyariyA, bhAvAyariyA / tattha NaM je te bhAvAyariyA te titthayarasamA veva kavvA, tetti satiya ALa nAmiA / te mayava ! jyare khaM mAvAyariyA zAMti ? goyamA ! ne apnapvviie vi AgamavihIe payaM payeNANusaMcaraMti te bhAvAyarie / je uNa vAsasayadikkhie vi huttANaM vAyAmitteNaM vi Agamao bAhiM kareMti te nAma-ThavaNAhiM Nioiyavve 'tti // [ mahAnizItha a. 5, sU. 18] 12 dravyavat nAmavageremAM pUjyatA zaMkA - bhAva bhagavAn eTale tIrthaMkara-paramAtmapadane pAmelo jIva. A jIva pote arUpI che. tethI sAkSAt paramAtmajIvane vaMdana azakya che kAraNa ke chadmastha jIvane arUpI dravyono sAkSAtkAra thai zake nahi. tethI bhAvajinasAthe saMbaMdha sIdhesIdho thai zake nahi. paNa bhAvajinathI adhiSThita zarIranA mAdhyamathI ja te bhAvajina sAthe saMbaMdha thai zake. Ama bhAvijananuM zarIra to bhAvijanane vaMdana karavAnuM mAtra mAdhyamarUpa ja che. tAtparya :- * bhAvajinasAthe saMkaLAyeluM hovAthI ja bhAvavajananA zarIrane kareluM vaMdana kharekhara to bhAvavajanane ja thAya che. samAdhAnaH- * zatAyu bhava ! tamArI vAta taddana sAcI che. bhAvajinasAthe saMkaLAyelAM bhAvajinanA zarIrane thatuM vaMdana bhAvajinane che. basa teja pramANe nAma-sthApanA paNa bhAvajinasAthe ja saMkaLAyelA che. tethI nAmavagere traNane je vaMdanaAdi thAya che, temAM nAmaAdi traNa to mAtra mAdhyama ja che. kharekhara vaMdana to bhAvane ja pahoMce che. mATe ja bhAvasAthe nahi saMkaLAyelA nAmavagere traNane ame pUjyatarIke svIkAratA ja nathI. barAbara che ? zAMtithI vicAro. mAtra bhAvAcAryanI tIrthaMkaratulyatA - pUrvapakSa jaDamati=pratimAlopakathI vyutkrAhita thayelI buddhivALo potAnI vAta mAMDe che. pUrvapakSa H- AvI badhI yuktiothI saryuM. bhai ! ame to zAstracakSu chIe. mAtra zAstrane ja AgaLa karIne cAlanArA chIe. mahAnizItha zAstramAM kahyuM che ke - 'bhAvAcArya tIrthaMkaratulya che ane nAmavagere traNa vyartha che.' tethI ame A zAstrane AgaLa karI mAtra bhAvano ja svIkAra karIe ane nAmaAdi traNano tyAga karIe temAM amAro doSa nathI. (nItimAna rAjAnI AjJAne mAthe caDAvI ekane inAma ane bIjAne daMDa devAmAM koTavALa gunegAra Tharato nathI.) ane hA! amArI vAta zAstrapAThapUrvaka ja che. juo ! A rahyo mahAnizIthanA pAMcamA adhyAyano pATha - (gautamasvAmIno bhagavAnane prazna) 'bhagavan ! tIrthaMkaranI AjJAnuM ullaMghana na karavuM ke AcAryanI AjJAnuM ? (bhagavAnano javAba) he gautama ! AcArya cAra prakAranA kahyA che. (1) nAmaAcArya (2) sthApanAAcArya (3) dravyaAcArya ane (4) bhAvaAcArya. temAM je bhAvaAcArya che, te tIrthaMkarasamAna ja che. tethI te bhAvAcAryanI AjJAnuM ullaMghana na karavuM. (arthAt bhAvAcAryonI AjJA tIrthaMkaranI AjJAthI viruddha hoya ja nahi.) (gautamasvAmIno prazna) bhagavan ! bhAvaAcArya koNa kahevAya ? (bhagavAnano uttara) gautama ! je Ajano dIkSita hoya to paNa Dagale ne pagale Agavidhi mujaba ja AcaraNa karato hoya tene bhAvaAcArya samajavo. ane je so varSano dIkSita hovA chatAM vacanamAtrathI paNa AgamabAhya ceSTA kare che, teno nAma sthApanA AdithI niyoga karavo.' (arthAt te bhAvaAcArya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAnizIthanA pAThanI nizcayanayarUpatA - uttarapakSa - atra brUmaH - paramazuddhabhAvagrAhakanizcayanayasyaivAyaM viSayaH, yanmate ekasyApi guNasya tyAge mithyaadRssttitvmiSyate| tavADuM - 'jo jahavAyaM na kuNai micchaddiTThI tao hu ko anno ? ' [ upadezamAlA 504 pU.] tti / tanmate nikSepAntarAnAdare'pi naigamAdinayavRndena nAmAdinikSepANAM prAmANyAbhyupagamAt ka iva vyAmoho bhavataH ? sarvanayasammatasyaiva zAstrArthatvAt / anyathA samyaktvacAritraikyagrAhiNA nizcayanayenApramattasaMyata eva samyaktva 13 nathI.) tAtparya :- jema bhAvAcArya ja tIrthaMkara samAna hovAthI AcAryarUpa che, bAkInA nAmAdi AcAryanI koi mahattA nathI. tema bhAvanikSepAnA tIrthaMkara ja tIrthaMkara che. bAkInA nAmAdi tIrthaMkaranI koi mahattA nathI ema siddha thAya che. mahAnizIthanA pAThanI nizcayanarUpatA - uttarapakSa uttarapakSa :- mahAnizIthano pATha batAvI tame je vAta karI te vAta paramazuddhabhAvagrAhaka nizcayanayanI apekSAe che. (A naya aMzamAtra paNa upacArarUpa azuddhine mAnya karato nathI.) kAraNa ke A nayanI apekSAe eka paNa guNano tyAga karanAro mithyAtvI che. upadezamALAmAM kahyuM ja che ke - je yathAvAda(=potAnI vacanapratijJAne) anusAra kriyA karato nathI. tenAthI adhika mithyAtvI bIjo koNa che ?' tethI A naya to aMzamAtra paNa azuddhane azuddha ja kaheze, zuddha nahi kahe. ekavAra paNa zIlanuM khaMDana karanArane brahmacArI zI rIte kahI zakAya ? tethI nizcayanaya nAmaAdi traNa nikSepAne svIkArato nathI. mAtra bhAvanikSepAne ja svIkAre che. paraMtu zAstranA vacano pramANarUpa che. ane pramANa sarvanayanA samUharUpa che, tethI sarvanayasaMmata je hoya, te ja zAstrArtha che. tethI nizcayanaya bhAvanikSepAne choDI anya nikSepAono anAdara kare to paNa naigamAdi naya samudAya to nAmaAdi nikSepAone pramANabhUta tarIke svIkAre ja che. tethI zAstrArthanA jJAtAe to kadI eka nayanI vAta sAMbhaLI vyAmohita=muMjhAyelI buddhivALA thavuM joie nahIM, paNa sarvanayasaMmata cAre nikSepAno Adara karavo joie. (vaLI tyAM bhAvAcAryathI bhinnane nAmAcAryavagere tulya gaNI mahattva gaNakAryuM nathI. paNa je bhAvAcArya che, enA nAmaAdinuM mahattva gauNa karavAnI vAta nathI karI.) nizcayanayathI apramattasaMyatamAM ja samyaktva zaMkAbhale naigamaAdi nayo traNa nikSepAno svIkAra kare. paNa A traNe nayo paraMparAnA paNa grAhaka hovAthI azuddha che, tathA upacAramAM paNa tattvanI buddhi kare che. tethI A nayo tyAjya che. paramazuddha nizcayanaya ja upAdeya che, kAraNa ke A naya aMza jeTalA paNa upacArathI amizrita tattvano ja svIkAra kare che. samAdhAna :- alabatta, naigamaAdi traNa nayo paraMparAgrAhI che ne upacArane svIkAre che. chatAM paNa te nayo mAnya rAkhavA joie. kAraNa ke paraMparA paNa sAkSAtane saMbaddha che ne e upacAra paNa tattvAbhimukha hoya che. jyAM sudhI paramazuddhanayanA tattvane samajavAnI ane prApta karavAnI yogyatA na AvI hoya, tyAM sudhI kathaMcit upacArathI mizrita tattva paNa svIkAravuM joie. (maraDAmAMthI tAjA uThelAne zaktinA nAmapara sIdhuM siMhaNanuM dudha na pIvaDAvAya, alpa sattva ane ghaNA pANIvALI chAza ja te tabakke hitakArI bane che. pachI jema jema zakti khIlatI jAya ane pacAvavAnI tAkAta vadhatI jAya tema tema sattva vadhuM ane pANI ochuM ema karatAM karatAM yAvat bhAremAM bhAre dudha pacAvavAnI zakti pedA thAya tyAre ja siMhaNanuM dudha pIvaDAvavuM hitakArI che. tethI ziSTa puruSa alpasattvavALI chAzane paNa mAnya rAkhe che. dharmanI zaruAtavALA jIvomATe prAyaH tattva alpa ane upacAra vadhu hoya tevo dharma ja hitakArI bane. sIdho ja paramazuddhatattvane pakaDavA kudako lagAvavA jAya to bAvAnA beya bagaDe.) vaLI paramazuddhanayane pAmelA paNa naigamAdi svIkAre che te AgaLa jovA maLaze. mATe paramazuddhanayanA khapIe paNa (avasthAne D jo jahavAyaM na kuNai micchaddiTThI tao hu ko anno ? / vaDDei a micchattaM parassa saMkaM jaNemANo // iti pUrNazlokaH // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pratimAzataka kAvya-2) svAmyuktaH, na pramattAntaH, iti zreNikAdInAM bahUnAM prasiddhaM samyaktvaM na svIkaraNIyaM syAd devAnAMpriyeNa ! uktArthapratipAdakaM cedaM sUtramAcArAGge paJcamAdhyayane tRtIyoddezake - jaMsammati pAsahA taM moNaMti pAsahA, jaM moNaMti pAsahA taM sammati pAsahA / Na imaM sakkaM siDhilehiM adijjamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM / muNI moNaM samAyAe dhuNe sarIragaM / paMtaM lUha ca sevaMti vIrA sammattadaMsiNo' [sU. 155] tti / 'jaM sammaMti'-yat samyaktvaM-kArakasamyaktvaM, tad maunaM-munibhAvaH / yacca maunaM, tat smyktvm=kaarksmyktvm| iti vaackaashyH| vRttikArastvAha (arthataH) - 'se vasumaM savvasamannAgayapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijaM pAvakammaM / taM No annnnesiN'| [sU.155] iti prAktanasUtre sa vasumAn atrArambhanivRttirUpabhAvavasusampanno muniH sarvasamanvAgataprajJAnarUpApannenAtmanA yadakartavyaM pApaM karma tanno kadAcidapyanveSyatIti / arthAd yadeva samyakprajJAnaM tadeva pApakarmavarjanaM, yadeva ca pApa-karmavarjanaM anurUpa) maigamaAdiazuddhanayo svIkAravA joie. tethI ja ziSTaevuM jainazAsana sarvanayone mAnya rAkhe che. ane tethI ja cothe guNasthAnake rahelA zreNika vageremAM paNa samyakatvano svIkAra kare che. paramazuddhanizcayanaya to apramattasaMyatamAM ja samyakatva svIkAre che. kemake A naya samyakatva ane cAritrane ekAtmaka jue che. tethI jo tamane paramazuddha nizcayanaya ja mAnya hoya, to tame zreNikavagerene ane pramattasaMyata sudhInAne samyatvI mAnI zakazo nahi tethI zAstramAM Thera Thera prasiddha ane jainajagatamAM jAhera evAM zreNikavagerenA samyatvano apalApa karavAnI kuceSTA tamAre karavI paDaze. zaMkAH- paramazuddha naya apramattamAM ja samyakatvano svIkAra kare che, ema mAnavAmAM koi pramANa che? samAdhAna - amAruM kathana mAtra bhejAnI pedAza che, tema nathI. paraMtu zAstranA AdhAre che. AcArAMga sUtramAM A vAta karI ja che. juo A rahyo te pATha 5 jene tuM samyakta tarIke jue, tene ja tuM mauna(=muninA bhAva) tarIke jo. jene tuM mauna tarIke jue, tene ja tuM samyakatva tarIke jo. Ane(samyaktAdi anuSThAnane) zithilo, putraAdinA snehathI bhInA thanArAo, zabdAdi viSayonA rasAsvAdamAM DubelAo, vakra samAcArIvALA pramatto ane ghasne sevanArAo AcarI zaktA nathI. munie maunane svIkArI karma ane zarIranuM dhUnana karavuM. A varamunio-samyagdarzIo prAMta ane rukSa AhAra AdinuM ja sevana kare che. A pramANe sUtrapATha che. ahIMvAcakano (vAcakavara umAsvAtijI mahArAjano zrAvaka misUramAM darzAvelo) Azaya evo che ke samyatvano artha kArakasamyatve karavo. AcArAMga sUtra para TIkA racanArA zrI zIlAMkAcAryano mata A pramANe che 'A sUtrano AgaLanAM sUtra sAthe saMbaMdha che. AgaLanuM sUtra A pramANe che - te vasumAna sarvasamanvAgata prajJAnathI yukta thAya. ane akaraNIya pApakarmanuM kadIpaNa anveSaNa na kare." vasumAna=AraMbhathI nivRttirUpa bhAvadhanathI yukta sAdhu. sarvasamanvAgataprajJAna= samyajJAna. Ama samyaprajJA ja pApakarmanA varjanarUpa che ane pApakarmanuM varjana ja samyaprajJArUpa che. (arthAt je jJAna pApakarmano tyAga karAvatuM hoya, te ja jJAna samyajJAna che. ane pApakarmano tyAga samyajJAna hoya, to ja thAya.) A ja vAta gata eka vicakSAe samyaktanA traNa bheda che. (1) rocaka ja jinavacanamAM mAtra ruci karAve-pravRtti nahi. avirata samyakvInuM samyatva. (2) dipaka bIjAne samyatvano prakAza karAve. jinazAsananI prApti karAve paNa dIvAtaLe aMdhAruM enyAyathI pote samyatvathI hIna hoya. (jinadharmano upadezadetA abhavya AcAryavagere) tathA (3) kAraka ja jinavacanamAM rucikarAvavApUrvaka pravRtti karAve. saMyatanuM samyatva. -- -- -- -- -- -- ---- Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayanayathI apramattasaMyatamAM ja samyatva tadeva ca samyakprajJAnamiti lbdhm| tad gatapratyAgatasUtreNaiva darzayitumAha- 'jaM sammati pAsaha' ityAdi, yat samyagiti samyagjJAnaM sahacarAt samyaktvaM vA pazyata tad munerbhAvo maunaM saMyamAnuSThAnaM pazyata; yanmaunaM pazyata tadeva samyagiti samyagjJAnaM naizcayikasamyaktvaM vA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAt, samyaktvasya caabhivyktikaarnntvaat| etacca na yena kenacicchakyamanuSThAtumityAha-'Na ima' ityaadi| naitat samyaktvAditrayaM zakyamanuSThAnaM zithilai:-mandavIryairAIkriyamANaiH putrAdisnehena, guNAsvAdaiH zabdAdyAsvAdakaiH, vakrasamAcaraiH=mAyAvibhiH, pramattaiH viSayAdipramAdasthaiH, gAraMti AdyAkSaralopAd agAraM gRham AvasadbhiH aasevymaanaiH| kathaM tarhizakyam? ityAha-'muNI' ityaadi| muni:-jagattrayamantA maunam=azeSasAvadhanivRttirUpaM samAdAya-gRhItvA dhuniiyaacchriirpratyAgata sUtrathI(je sUtramAM pUrvAddhanI ja vAta uttarArdhamAM ulaTAvIne kahevAya te gapratyAgatasUtra che.) darzAvavA kahe che... "jaM sammati' e sUtrano artha A pramANe che - jene samyakra=samyajJAna ane sAhacaryathI samyagdarzana tarIke juo. tene ja mauna=saMyama anuSThAnarUpe juo. tathA jene maunatarIke juo, tene ja samyakra=samyajJAna athavA naiRRyika samyatvarUpe juo. kAraNa ke jJAnanuM phaLa virati che. ane samyagdarzana abhivyaktinuM kAraNa che. nizcayanayanA mate potAnA kAryamAM pariNAma na pAme te kAraNa nahi. tethI viratijanaka na hoya tevuM jJAna samyajJAna na kahevAya. ane apramattadazAmAM ja vAstavika virati che. tethI samyagdarzana ane samyajJAna paNa apramattadazAmAM ja che. kAraNa ke te bannenuM kArya apramattadazAmAM ja che. nizcayanayamane kAryasthaLe sAkSAt hAjara rahenAra ja kAraNa che. Ama samyam darzana-jJAna-ane cAritranuM saMmIlana mAtra apramattadazAmAM ja che. A apramatta saMyatanA anuSThAno je te vyakti AcarI zake nahi. jeo (1) maMdavIryavALA che, (2) putravagerenA snehathI Ardra=mUDha banyA che. (3) zabdavagere viSayomAM lubdha banyA che. (4) mAyAyukta kriyAo Acare che. (5) viSayaAdi pramAdamAM AkaMTha DubelA che. ane (6) gRhastha jevuM AcaraNa kare che, ghara ke maThano Azaro le che. teo apramattanA anuSThAnone AcarI zakatA nathI. jeo apramattanA anuSThAno Acare che, teo kevA hoya? javAba Ape che - traNe jagatanA svarUpanA jJAtA munio azeSa sAvadyamAMthI nivRttirUpa mauna=saMyamane svIkArI karma ane dArika zarIranuM dhUnana kare che. arthAt karma ane zarIrane kSINa kare che. karmanA bhedaka hovAthI vIra banelA samyagdarza jIvo (apramatta munio) karma-zarIra dhunanamATe prAnta=paryASita vAla caNA vagere - e paNa vigai vinAnA hovAthI rukSa=lukhA vApare che. (tAtparya - karma ane zarIrane kSINa karavA e ja zreSTha kArya che. te mATe AMtaprAMtanuM bhojana Avazyaka che. vigainuM bhojana zarIra-viSaya-kaSAya ane karmane poSe che. paraMtu zarIrano rAga ane viSayonI Asakti toDavI sahelI nathI. tethI) rukSabhojana karavuM e vIratArUpa che. A vIratA saMyamajIvana pAmyA pachI ja sulabha che. A zreSTha kArya ja karaNIya che tevI zraddhA, tevuM jJAna ane tene anurUpa pravRttivALA hovAthI ja te vIrapuruSo samyagdarzana, jJAna ane cAritravALA che. A pAThaparathI siddha thAya che ke nizcayanayamate sabhyatva apramatta sAdhuone ja hoya che. tethI jo mAtra nizcayavAdI banazo, to zreNikaAdimAM samyakatvano abhAva mAnavo paDaze. jo kSAyika samyaktvanA dhArakatarIke prasiddha zreNikaAdimAM raheluM samyakatva mAnya rAkhavuM hoya, to vyavahAra vagere naya paNa svIkAravA ja joie. bhale pachI te nayo azuddha hoya. samyakatvanI bAbatamAM svIkArelA A vyavahAraAdi nayone nikSepAoaMge paNa mAnya karavA ja saMgata che. tethI tenayone saMmata nAmaAdi nikSepA paNa AdaraNIya che. (e paNa dhyAnamAM rAkhavAnI bAbata che ke jyAre pramANathI nirNaya karavAno hoya, tyAre "je zuddhanaya che, te ja paripUrNa satya che evo arthanathI nIkaLato, kAraNa ke pramANa to naigamAdimAM paNa satyAMza jue che.) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) pratimAzataka kAvya-2) maudArikaM karma ca / katham ? ityAha-prAntam=paryuSitaM vallacanakAdi, tadapi rUkSaM vikRterabhAvAt sevante= abhyavaharanti vIrAH karmavidAraNapratyalAH samyagdarzina iti / ___ athavA yAvatyA guNanirva(vR pAThA.)tyA bhAvAcAryanirva(vR pAThA.)ttistAvatyA drvyaacaarytvsmpttiH| sAcasApekSatvebhAvayogyata(tA pAThA.)yA, iti bhAvAcAryanAmasthApanA(vat pAThA.)bhAvAt prAzastyaM nAtikramati, antyavikalpaM vinA dravyabhAvasaGkarasyAvizrAmAt, prazastanAmasthApanAvat / aprazastabhAvasyAGgAramardakAdevyaM tu tannAma-sthApanAvad aprazastameva / prAguktamahAnizIthasUtre niyojanIyatvArthastvavadAma gurUtattvavinizcaye - 'tattha Niogo eso, jaMdavvaM hoi suddhabhAvassa / taNNAmAgiitulaM, taM suhamiyaraMtu vivriiyN'||1|| jaha goyamAiyANaM, NAmAI tiNNi hu~ti paavhraa| aMgAramaddagassa ya, NAmAI tiNi paavyraa'||2|| [gA. 14-15] iti prazastabhAvasambandhinAM sarveSAM nikSepANAM prazastatvameveti niyUMDham // __ api ca jo jiNadiDhe bhAve, caunvihe saddahAi sayameva / emeva nannahattiya, sa nisaggaruitti nnaayvvo'| [28/18] ityuttarAdhyayanavacanAccaturvidhazabdasya nAmasthApanAdravyabhAvabhedabhinnatvena vyAkhyAnAnnikSepacatuSTaya dravyanikSepAnI svIkartavyatA anyarUpe paNa siddha thAya che. je dravyAcAryamAM jeTalA guNothI bhAvAcAryapaNuM nathI AvatuM, teTalA guNothI temanAmAM dravyAcAryapaNuM Ave che. te guNonA abhAvamAM paNa te guNo pratye sApekSabhAva hoya ane te guNonI yogyatA paDI hoya, to bhAvaAcAryanI yogyatA rahelI che tema kahevAya. ane te dravyAcAryapaNuM prazasta, mukhya ane bhAvane sApekSa gaNAya. A dravyAcAryamAM bhAvayogya jeTalA guNo pragaTa thayA hoya teTalA guNonI apekSAe te bhAvAcArya che. ane bAkInA guNonI ane tethI bhAvAcAryatarIkenI yogyatA hovAthI teTalA aMzone apekSIne te dravyAcArya che. jyAre bhAvAcAryane yogya badhA guNo pragaTa thAya che, tyAre te sarvathA bhAvAcArya bane che. have guNanI yogyatA ane bhAvAcAryanI yogyatA rahIna hovAthI tenAmAM dravyAcAryapaNuM rahetuM nathI. AraMbhanA cheDe mAtra dravyapaNuM hoya ane aMtima cheDe mAtra bhAvapaNuM hoya, A be avasthAne choDI vaccenI avasthAomAM dravya ane bhAva ubhaya hoya che. tethI sAMkarya hoya che. A badhI avasthAmAM te dravyaAcAryamAM bhAvaAcAryanuM nAma ane bhAvAcAryanI sthApanA hoya che. A nAma ane sthApanA prazastabhAvasaMbaMdhI hovAthI prazasta che, vaLI prazasta nAma ane sthApanAno AdhAra hovAthI ane prazastabhAvanI yogyatA hovAthI dravyaAcArya paNa pUjya bane che. arthAt dravyanikSepo paNa prazasta bane che. athavA jema bhAvAcAryasaMbaMdhI nAma ane sthApanA paNa prazasta che. tema bhAvayogyatAnA kAraNe bhAvAcAryasaMbaMdhI dravyanikSepa paNa prazasta ja che. sAra - bhAvaAcAryanA nAma-sthApanA ane dravya A traNe paNa prazasta ane pUjya che. te ja pramANe aMgAramaIkavagere aprazastabhAvaAcAryanA nAmasthApanA ane dravya A traNe aprazasta bane che. zaMkA - to mahAnizIthamAM 'vacanamAtrathI paNa AgamabAhya ceSTA karanArano nAma-sthApanAthI niyoga karavo ema kahyuM che, tenuM tAtparya zuM? samAdhAna - A vacanano bhAvArtha ame (TIkAkAre) gurutatvavinizcaya nAmanA graMthamAM batAvyo che, je A pramANe che - "tyAM niyoga A pramANe che.. zuddhabhAvanuM je dravya che, te tenA(bhAvanA) nAma ane bhAvanI AkRti(=sthApanA) ne tulya che. ane zubha che. itara(=azuddhabhAva) dravya viparIta=azubha che." /1// "jemake gautamasvAmI vagerenAnAmavagere traNa paNa pApanAzaka che. tathA aMgAramaIkavagerenAnAmavagere traNa pApakAraka che." //ra // tethI prazastabhAva saMbaMdhI badhA ja nikSepA prazasta ja che tevo nirNaya thAya che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvanikSepAnI ArAdhyatA 17 syApi yathaucityenArAdhyatvamaviruddhaM, ata evAprastutArthApAkaraNAt prastutArthavyAkaraNAcca nikSepaH phalavAniti zAstrIyA mryaadaa| kiJca-nAmanikSepasyArAdhyatvaM tAvat 'cauvIsatthaeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNaI ? cauvIsatthaeNaM dasaNavisohiM jaNaitti[uttarA. 29/11] samyaktvaparAkramAdhyayanopadarzitacaturviMzatistavArAdhyatayaiva siddhaM, tatrotkIrtanasyArthAdhikAratvAttena ca darzanArAdhanasyoktatvAt, 'mahAphalaM khalu tahArUvANaM arahatANaM bhagavaMtANaM NAmagottassavi savaNayAe' ityAdinA bhagavatyAdau [2/1/90 TI.] mahApuruSanAmazravaNasya mahAphalatvoktezca / sthApanAnikSepasyArAdhyatA ca thayathuimaMgaleNaM bhaMte ! jIve kiM jaNaI ? thayathuimaMgaleNaM nANadasaNacarittabohilAbhaM jaNai, nANadasaNacarittabohilAbhasaMpaNNe NaM jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattiaM ArAhaNaM ArAhei' [uttarA. 29/16] iti vacanenaiva siddhA, atra stavaH stavanaM, stutiH stutitrayaM prasiddhaM, tatra dvitIyA stuti: sthApanArhataH purataH kriyate, caityavandanAvasaratayA ca jJAnadarzanacAritrabodhilAbhato nirmalasvargApavargasukhalAbha iti vizeSAkSarANyapi sphuttiibhvissyntynupdmev| sarvanikSepAnI ArAdhyatA vaLI uttarAdathathana sUtramAM kahyuM che - "jinezvaroe joyelA (ane pachI kahelA) cAra prakAranA bhAvoparA e bhAvo e ja pramANe che (je pramANe jinezvare kahyA che, emAM lavaleza pheraphAra nathI." evI zraddhA je svayaM kare che, te nisargaci samajavo." (svayaM=paropadezanI apekSA vinA.) ahIM "cAra bhAva=nAmavagere cAra nikSepa" e pramANe vyAkhyA karavAmAM AvI che. tethI cAreya nikSepA aucityane anusAra ArAdhya siddha thAya che. arthAt je kALe je nikSepo ArAdhya hoya, te kALe te nipAne ArAdhavo e ja samyattva che. ata eva zAstrakAro dravya'Adi padonA judA judA nikSepAo darzAvI pachI prastutamAM kayA nikSepAthI 'dravya' Adino vicAra che, te darzAve che. kAraNa ke nikSepa karavAnuM zAstrIyamaryAdArUpa prayojana e che ke "prastuta arthanuM vivecana karavuM ane aprastuta arthane dUra karavo." nAma nikSepAnI ArAdhyatA have kramazaH dareka nipAnI ArAdhyatA batAve che. sau prathama nAmanikSepAnI ArAdhyatA darzAve che. uttarAyayananA "samyaktvaparAkrama' nAmanA adhyayanamAM kahyuM che ke - "he bhadaMta ! caturvizatistava(=logassa sUtra) bolavAdvArA jIva zuM meLave che? gautama! jIva caturvizatistava bolavAdvArA darzanavizodhi(=samyagdarzana vizuddha) kare che. A sUtrathI ja siddha thAya che ke nAmanikSepo ArAdhya che. kAraNake logassasUtramAM arvAdhikAra tarIke covIza jinano nAmoccAra batAvyo che. arthAt logassasUtramAM covIza jinezvaranA nAmoccAra pradhAnarUpe che. ane A nAmoccAranA phaLarUpe samyagdarzananI zuddhi batAvI-ArAdhanA batAvI. tathA "bhagavatI sUtra vageremAM paNa kahyuM che ke - tevA prakAranA arihaMta bhagavaMtonA nAmagotranuM paNa zravaNa mahAphaLavALuM che' Ama nAmazravaNane paNa mahAphaLavALuM batAvI nAmanikSepAnI ArAdhyatA siddha karI. sthApanA nikSepAnI ArAdhyatA uttarAdhyayanamAM Avo pATha che - "he bhadaMta ! stava ane stutimaMgala dvArA jIva zuM meLave che? gautama! stavastutimaMgaladvArA jIvajJAna-darzana-cAritra ane bodhilAbhaprApta kare che. jJAna-darzana-cAritra ane bodhilAbhathI yukta jIva aMtakriyA(=sarvasaMvara=mokSaprApaka kriyA) kare che. athavA vaimAnikadevalokamAM upapAtane yogya(=vaimAnika Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-2) ___ dravyanikSepArAdhyatA ca sUtrayuktyA sphuTaiva pratIyate / tathA hi-zrI AdinAthavArake sAdhUnAmAvazyakakriyAM kurvatAM caturviMzatistavArAdhane trayoviMzatirdravyajinA evaaraadhytaamaaskndeyuriti| na ca, RSabhAjitAdikAle ekastavadvistavAdiprakriyApi kartuM zakyAzAzvatAdhyayanapAThasya lezenApi parAvRttyA kRtAntakopasya vjrleptvaat| na ca nAmotkIrtanamAtraM, tAtparyAdavirodhArthopayogarahitasyotkIrtanasya rAjaviSTisamatvena yogikuljnmbaadhkdevaloka prApta thAya tevI) kriyA ArAdhe che." A sUtrapAThathI sthApanAnikSepo ArAdhya che tema siddha thAya che. A sUtramAM stava=stavana ane stutieTale prasiddha traNastuti samajavAnI che. A traNastutimAM bIjI stuti caityavaMdananA avasare sthApanA nikSepAnA bhagavAna AgaLa karavAmAM Ave che. ane sthApanA AgaLanI A stutithI jJAna, darzana, cAritra ane bodhilAbhadvArA svarganA nirmaLa sukhanI ane mokSanI prApti thAya ityAdi vAta have pachI spaSTa karIzuM. dravya nikSepAnI ArAdhyatA dravyanikSepoArAdhya che AvAta sUtranI yuktithI spaSTa samajI zakAya che. te A pramANe- zrI AdinAtha bhagavAnanA kALamAM sAdhuo pratikramaNavagere Avazyaka kriyAo kare, tyAre temAM logassa sUtra paNa bole. A sUtra bolatI vakhate emAM AvatA covIza jinonA nAmane vaMdana kare. arthAt e covIze jinane ArAdhyatarIke svIkAre. temAM trakaSabhadeva to sAkSAt viharamAna hovAthI bhAvajinatarIke svIkRta bane. paNa te kALe bAkInA trevIza jinavaro hajI bhAvajina thayA na hovAthI paNa bhAvajinanI yogyatA hovAthI mAtra dravyajinarUpe ja che. ane chatAM te badhA paNa prathama jinanA kALamAM ArAdhyatarIke mAnya bane che. tethI siddha thAya che ke dravyajino paNa pUjanIya che. zaMkA - RSabhadevanA kALamAM eka RSabhadeva ja bhAvajina hatA. tethI te kALe mAtra RSabhadevanI ja stuti karAtI hatI. ajitanAtha bhagavAnanA kALamAM RSabhadeva bhAvajina thai gayA ane ajitanAtha bhAvajina tarIke vicaratA hoya che. tethI RSabhadeva ane ajitanAtha ema be bhagavAnanI ja stuti thatI hatI. A pramANe uttarottara jinanA kALe samajavAmAM zuM vAMdho che? samAdhAna - A vAta barAbara nathI. "loga sUtra e zAzvata adhyayana hovAthI prathama jinakALe je logassa sUtra hatuM, te ja logassa sUtra dareka jinezvaranA kALe hatuM. tethI prathama jinanA kALe logassa sUtramAM mAtra prathama jinanI ja stuti hatI ane pachI jema jema jinezvaro thatA gayA tema tema teonA nAma umerAtA gayA. A vAta taddana amAnya che kAraNake tema mAnavAmAM evuM mAnavuM paDaze ke te-te jinezvaro thavA sAthe logassa sUtranA pAThamAM pheraphAra thato gayo. paNa zAzvatasUtranA pAThamAM aMzamAtra paNa pheraphAra karavAmAM kRtAMtakasiddhAMtano kopa=virAdhanA vajalepa che=avazya che. arthAt siddhAMtaviruddha thavAthI anaMtasaMsAra vRddhinI saMbhAvanA che. aviruddha arthopayoga vinAnI kriyA vekarUpa zaMkA - RSabhaAdi jinakALe logassa sUtrano pATha akhaMDita rAkhavA bAkInA jinono paNa nAmoccAra 0 logassa sUtra-caturvizatijinastavarUpa. bharata ane airavatakSetramAM karmakALe zAzvata che. arthAt bharata ane airavata kSetramAM jeTalo kALa dharmano che - jeTalA kALamAM dharmanI ArAdhanA zakya che, teTalA kALamAM logassa sUtra satata rahe. vacce lopa pAme nahi. tathA avasarpiNI kALa ke utsarpiNI kALa badalAya tyAre covIza jino paNa badalAya che. tethI bIjI jinacovIzI zaru thAya tyAre logassa sUtranAM jinezvaronA nAma badalAi jAya ane navI covIzInA jinonA nAma Ave. paraMtu caturvizatijina stavarUpe to dareka covIzI vakhate cahe ja. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drivyajinanI ArAdhyatAmAM paryAyajJAnanI niyAmakatA 19. tvAt, ata eva dravyAvazyakasya niSedha: sUtre 'anupayogazca dravya miti zataza udghossitmnuyogdvaaraadau|arthopyoge tu vAkyArthatayaiva siddhA dravyajinArAdhyateti / etena dravyajinasyArAdhyatve karatalaparikalitajalaculukavartijIvAnAmapyArAdhyatvApattisteSAmapi kadAcijinapadavIprAptisambhavAditi zAsanaviDambakasya lumpakasyopahAso nirasto draSTavyo dravyajinatvaniyAmakaparyAyasya tatrAparijJAnAt / marIcistu svAdhyAyadhyAnaparAyaNo mahAtmA bhagavato thato hato. paNa te nAmoccAra bAkInA dravyajinoaMge pUjyatAnA upayoga vinA thato hato. samAdhAnaH - tAtparyane viruddha na hoya tevA arthanA upayogavALI kriyA ja sArthaka che. arthanA upayoga vinAnI kriyA to rAjAnI cAkarI karatA sevakanI kriyAnI jema veTharUpa ja che. tethI kaSabhaAdikALanA sAdhuo ajita'Adi nAma bolatI vakhate jo evA upayogamAM hoya ke "A ajitaAdi nAma uccAraNamAtra che-arthahIna che." to teo viruddha upayogamAM gaNAya kAraNake "A sUtra arthahInazabdothI bhareluM che evI kalpanA thavAthI sUtranI ghora AzAtanA thAya. jo rASabhaAdikALanA sAdhuo "ajita' Adi nAmo koi paNa upayoga vinA ja bolI jatA hoya, to teo veTha utAratA ja gaNAya. "rAjAe kAma soMpyuM che mATe karI nAkho' evA bhAvathI utsAha vinA ja kAma karI nAMkhatA cAkare kAma karyuM ke veTha utArI? basa eja pramANe bhagavAne A logassa sUtra bolavAnuM kahyuM che mATe bolI nAkho' evA bhAvathI upayoga vinA bolavuM e zubhakriyA gaNAya ke veTha gaNAya ? dhyAna rAkhajo ! aviruddha upayogavihoNI kriyA yogikuLamAM janmaAdi viziSTa dharmasAmagrInI saMpAdaka banI zakatI nathI. mATe ja sUtramAM Thera Thera dravya Avazyakano niSedha karyo che. upayoga vinAnI AvazyakakriyA dravyaAvazyaka bane che, kAraNa ke anuyogadvAravagere sUtromAM kahyuM ja che ke "anupayogasupayogano abhAva dravyarUpa che." arthAt upayoga vinAnI pravRttidravyarUpa che. tethI te =kaSabhaAdi jinezvaravakhatanA (ArAdhako sAdhuoaviruddha upayogapUrvaka ja logassa sUtrano uccAra karatA hatA tema mAnavuM ja saMgata che. ane te vakhate e upayogamAM "ajita vagere dravyajinarUpe ja AvavAnAM. Ama "ajita' vagere dravyajino paNa ArAdhyatarIke siddha thAya che. dravya jinanI ArAdhyatAmAM paryAyazAnanI niyAmakatA zaMkA - Ama dIrghakALa pachI jeo bhAvajina thavAnA hoya teo paNa jo dravyajina tarIke ArAdhya banatA hoya, to bhaviSyamAM jinabananArA ghaNA jIvo atyAranA ekendriyaAdiavasthAmAM che. e badhA paNa dravyajinatarIke pUjya thai jaze. tame khobAmAM lIdhelA pANImAM paNa bhAvimAM jina thanArA jIvono saMbhava che. tethI e badhA jIvo paNa dravya jinarUpe ArAdhya thai jaze. TUMkamAM A samagra sRSTimAM rahelA tamAma jIvo tamAre mana pUjya thavA joie, kAraNa ke tamArA hisAbe dravyajina pUjya che ane tamane e to khabara nathI ke A badhAmAM koNa bhAvimAM jina thanAra che. tethI saMbhAvanAnA baLapara ane badhA ja jIvo bhAvimAM jina thavAnI zakyatApara dravyajina thai pUjya thai jaze. samAdhAna - tame samajyA vinA upahAsa karyo che. "A jIva bhAvimA amuka kSetramAM amuka nAmano - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 0 upayogasahitanI kriyA yogarUpa bane che ane jJAnaAditrikathI yukta thAya che. tethI sAmarthyavizeSa bhaLe, to te yogakriyA te ja bhavamAM nirvANasAdhikA bane che. tema na bane, to vaimAnikadeva Adi bhava maLe. ane te pachI yogikuLamAM janma maLe (yogikuLa=jyAM pArAdhanA sahaja thatI hoya) ane uttarottara viziSTasAmagrI maLe. ema karatA karatA alpabhavomAM bhavano nistAra thai jAya Ama upayogayukta kriyA sAnubaMdha bane che. upayogarahitanI kriyA potAnA phaLa tarIke devalokaAdi apAvI zake paNa yogArAdhanAnI paraMparA sarjI na zake. devaloka Adi maLyA pachI viSayAdimAM magna banelA e jIvo pachInA bhavamAM yogikuLamAM janma pAmI zakatA nathI. tethI teonI yogaArAdhanA aTakI jAya che. Ama upayoga vinAnI kriyA niranubaMdha bane che. -- -- -- -- -- -- -- -- Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 pratimAzataka kAvya-2) nAbhinandanasya candanapratimayA girA parikalitatAdRzaparyAyapulakitagAtreNa bhaktipAtreNa bharatacakravartinA vandita eveti prasiddhamAvazyakaniryuktau purazcakAra ca vandananimittaM dravyajinaparyAyaM, na tvaudayikabhAvam / tathA hi - 'Navi te pArivaja vaMdAmi ahaMNa te ihaM jmm| jehohisi titthayaro apacchimo teNaM vaMdAmi // [Ava.ni.428] tti pApiSThastvAcaSTa uktamidaM niyuktau paraM na sUtra iti niyuktikameveti / tasya duSTasya zirasi RSabhAdivArake caturviMzatistavasUtrapAThAnupapattireva prahAraH, yadi dravyajinatAM puraskRtya bharatena marIcirvanditaH kathaM na sAdhubhirityatrAnuviziSya vandane tadvyavahArAnupapattireva samAdhAnaM, sAmAnyatastu 'je aiA siddhA' ityaadinaa'naagtmev| bhAvajina thaze evuM jJAna, athavA "A dravyajina che tevuM jJAna ja dravyajinapadanI pUjyatAnuM niyAmaka che. ekendriyavagere jIvo ke hAthamAM rahelA pANInA jIvomAMthI koi jIvapratye evuM vizeSajJAna thatuM nathI - temanA bhAvinA bhAvajinaparyAyano bodha nathI. tethI teo badhA dravyajinatarIke ArAdhya banatA nathI. marIcine dravya jina tarIke vaMdana zaMkA - koi vyaktivizeSa aMge "A bhAvimAM bhAvajina thavAnA che evuM jJAna saMbhave kharuM? zuM evo koi prasaMga banyo che ke jemAM dUranA bhAvimAM jina bananArA te jJAta dravyajina vaMdanIya banyA hoya? samAdhAnaH- "A jIva bhAvimAM tIrthakara thanAra che." evA jJAnapUrvaka te dravyajina jIvane vaMdana karyAno prasaMga zAstranA pAne noMdhAyo che. juo- Avazyaka niryuktimAMbharata marIcine vaMdana kare che e prasaMga AlekhAyo che. (marIci bharata cakravartIno putra hato. potAnA dAdA kaSabhadeva bhagavAnanI samavasaraNanI riddhi joi te marIci saMvega pAmyo ane bhagavAna pAse dIkSA lIdhI. pachI teNe agyAra aMganuM jJAna meLavyuM. ekavAra marIci grISma RtunA tApathI khinna thayo ane zarIranA rAge pariSahane sahana na karI zakyo. tethI te potAnI matine anurUpa parivrAjakano veza racI bhagavAnasAthe pharavA lAgyo. veza. parivrAjakano hovA chatAM samyatvAdi guNo dRDha hovAthI marIci pachI paNa svAdhyAyaAdi yogomAM masta rahetA hatA. ekavAra bhagavAna vicaratA vicaratA vinItAmAM AvyA, tyAM samavasaraNa racAyuM. bharata cakravartI prabhunI dezanAmAM AvyA. tyAM bhAratane jijJAsA thai ke bhaviSyamAM tIrthaMkara thAya tevo koi jIva ahIM che ke nahi? badhI jijJAsAne saMtoSavAmAM samartha bhagavAnane bharate potAnI jijJAsA kahI. tyAre) nAbhirAjAnA putra bhagavAna RSabhadeve caMdana jevI zItala vANI dvArA kahyuM ke - "tAro putra ane hAlamAM parivrAjaka banelo A marIci bhaviSyamAM A ja bharatakSetramAM chellA tIrthakara thanAra che. A sAMbhaLI marIcinA tevA bhAvi paryAyane jANI pulakita thayelA ane viziSTa bhaktibhAvanA sthAna banelA bhAratacakravartI tarata ja svAdhyAya-dhyAnamAM parAyaNa mahAtmA marIcipAse jai enA dravyajinaparyAyane AgaLa karI ene vaMdana karyuM. te vakhate marIci ema na mAnI bese ke potAnA parivrAjakavezaAdi rUpa audayika bhAvane bharata vaMdana kare che ane tethI parivrAjakaveza pUjanIya che. temATe bharata cokhavaTa karatA kahe che huM tArA A parivrAjakapaNAne vaMdato nathI. tema ja tArA ja A janmane paNa mArA vaMdana nathI. paraMtu tuM A covizImAM carama tIrthapati thavAno che. tethI tene pratimAlopakaH- A prasaMga Avazyaka niryuktimAM batAvyo che. sAkSAt sUtramAM batAvyo nathI. tethI A vAta yukti vinAnI che. tethI mAtra sUtrane ja svIkAratA amane batAvelo A prasaMga mAnya nathI. tethI tenA AdhAre dravyajinanI vaMdanIyatA paNa amane svIkRta nathI. samAdhAna - A duSTa pApii(=caudapUrvadhara racita hovAthI ja sUtratulya ja pramANabhUta niryuktine apramANabhUta TheravavAnI ceSTA karanAro jinavacanadroharUpa mahattama pApa karI rahyo che. tethI pApii che.)nA mastaka(=dubuddhi)para zrI RSabhadeva Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yi siAdhuone marIci vaMdanIya kema nahi? carcA atha dravyatvasya dravyasaGkhyAdyadhikAre'nuyogadvArAdiSu ekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhedabhinnasyaivopadezAd bhAvajinAdativyavahitaparyAyasya marIcerdravyajinatvameva kathaM yuktamiti cet ? satyaM-Ayu:karmaghaTitasya dravyatvasyaikabhavikAdibhedaniyatatve'pi phalIbhUtabhAvArhatpadajananayogyatArUpasya prasthakAdidRSTAntena dUre'pi naigmnyaabhiprabhuvagere tIrthakaronA kALamAM logassa sUtranA pAThanI AvatI anupapatti ja prahArarUpa che. jo dravyajina vaMdanIya na hoya, to e pATha asaMgata Thare je moTI anupapattirUpa che. tethI pAThane susaMgata mAnavo hoya, to dravyajinane vaMdanIya gaNavA ja joie. sAdhuone marIci vaMdanIya kema nahi? carcA pratimAlapaka - Ama jo dravyajinatarIke marIci bharatane vaMdanIya banyA, to te kALanA sAdhuoe paNa marIcine vaMdana karavuM joie. (paNa amane to ema saMbhaLAya che ke "sAdhuo marIcine vaMdana kare e vAta to dUra raho, paNa marIci jyAre mAMdA paDyA tyAre te marIcine asAdhu gaNI sAdhuoe tenI vaiyAvacca paNa na karI.") dravyajina jo ArAdhya hoya, to sAdhuoe marIcine vaMdana ane marIcinI vaiyAvacca karavI joItI hatI. samAdhAna sAdhuo jyAre 'namutthaNa' =zakrastavano "je aiA siddhA' ityAdi pATha bole che, tyAre teo badhA dravyajinone vaMdana kare ja che. zAstavano pATha A pramANe che - "je atIta=bhUtakALamAM siddha thayA, jeo bhAvImAM siddha thaze tathA jeo vartamAnamAM vicarI rahyA che, te sarvene (jinone) huM vaMdana karuM chuM."A pAThadvArA bhAvamAM thanArA jinamAM samAveza pAmelA marIcine vaMdana thai ja jAya che. zaMkA - A pAThathI to badhA jinone sAmAnyarUpe vaMdana che. temAM marIcine vizeSa vaMdananI vAta na AvI. amAre to pUchavuM che ke badhA sAdhuo marIcine vizeSarUpe vaMdana karatA hatA ke nahi? samAdhAna - RSabhadevanA sAdhuo marIcine vizeSarUpe vaMdana karatA na hatA, paNa temAM dravyajinanI avaMdanIyatA kAraNa nathI. paraMtu tevA prakAranA vyavahAranI asaMgatatA ja kAraNa hatI. (jo sAdhuo parivrAjakavezamAM helA marIcine vaMde, to te kALanA anna loko ema mAnavAnI bhUla karI bese ke, "marIci sAdhuone paNa vaMdanIya che. tethI parivrAjakadharma sAdhudharma karatA vadhu caDiyAto che, zreSTha che, ane pUjanIya che." Ama lokonA mithyAtvanuM poSaNavagere doSo UbhA na thAya evA ja koika hetuthI sAdhuo marIcine vaMdana karavAno vyavahAra nahi rAkhatA hoya. vaLI vyaktigata vizeSavaMdana utsargamArge vartamAnaparyAyane apekSIne ja thAya che. bhAvInA paryAyane apekSIne vizeSavaMdana karavAmAM ghaNA doSo uddhave che.) dravyapadathI bhAvayogyatAnI grAhyatA zaMkA - anuyogadvAra vagere graMthomAM dravyasaMkhyA vagereno vicAra batAvyo che. tyAM 'dravya' tarIke (1) ekabhavikajIva(2) baddhAyuSyajIva ane (3) abhimukhanAmagotrajIva. AtraNano ja ullekha karyo che. AmaAgamamAM bhAvajinanA avyavahitapUrvabhavanI ja traNa avasthAmAM dravyatarIke paryAya svIkAryo che. tethI bhAvajinaparyAyanA pUrvanA chellA bhavamAM ja dravyajinano vyavahAra AgamasaMmata che. "mahAvIrasvAmI' rUpa bhAvajinanA paryAyathI atidUranA bhavamAM rahelA marIcimAM dravyajina paryAya mAnavo saMgata nathI. ---------------------------------- (1) ekabhavika=bhAvajinaAdi paryAya pAmavAnA AgalA bhavamAM navA bhavanuM AyuSya bAMdhyuM na hoya tyAM sudhInA paryAyavALo. (2) baddhAyuSka=bhAvajinaAdi paryAyanA AgalA ja bhavamAM paNa A navA bhavanA AyuSyanA baMdha pachInA paryAyavALo jIva. (3). abhimukhanAmagotravALo=bhAvajina Adi paryAyanA AgalA ja bhave AgalA bhavanA chellA aMtarmuhartakALe abhimukhanAmagotraparyAyane pAme. A traNe paryAya bhAvajinaAdinA dravya paryAyarUpa che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22T pratimAzataka kAvya-2) prAyeNAzrayaNAt / yogyatAvizeSe ca jJAnivacanAdinA'vagate doSamupekSyApi teSAM vandanavaiyAvRttyAdivyavahAra: snggcchte| ata evAtimuktaka]rvIravacanAdbhAvibhadratAmavagamya sthavirairRtaskhalitamupekSyAglAnyA vaiyAvRttyaM nirmane .. kiJca - Namo suassa[bhagavatI za.1, sU.3] ityAdinApi dravyanikSepasyA''rAdhyatvaM supratItamakSarAdi samAdhAna - tamArI vAta sAcI che. paNa anuyogadvAra vageremAM dravya nA je ekabhavika ityAdi traNa paryAya batAvyA che, te AyuSyakarmanI apekSAe che. bAkInaigamanayanI apekSAeto "bhAvajinapaNuM rUpaphaLa utpAdana karavAnI yogyatA=zaktirUpa dravyajinaparyAya to atidUranA bhAvamAM paNa saMbhave che. naigamanaya atidUranA paryAyane paNa svIkAre che, e vAta prasthakavagere zAstrokta daSTAMtathI siddha che. yogyatAnA bahumAnathI avasare doSonI upekSA mukhya zaMkA - cAlo mAnI laie ke, marIcimAM dravyajinaparyAya hato. chatAM paNa te vakhate e parivrAjakaveSa dhAraNa karI doSamAM paDelo hato. marIcinA A tAtkAlika doSo pratye najara nAkhI bharate tene vaMdana karavuM joie nahi. samAdhAna - ema nathI. jJAnInA vacanathI koi vyaktivizeSamAM viziSTa yogyatAnuM jyAre jJAna thAya che, tyAre te yogyatA pratyenA atyaMta bhaktibhAvanA kAraNe te vyaktimAM rahelA tAtkAlika doSonI upekSA thai jAya che, ane te vyakti vaMdanIya vagere rUpa banI jAya che. (bharata cakravartIe jyAre jANyuM ke, marIcimAM bhAvajinapadanI yogyatA che; tyAre e yogyatA pratyenA ahobhAvathI bharata marIcine vaMdana kare che ane tenA doSo pratye upekSA kare che. paraMtu te vakhate bharata spaSTa zabdomAM kahI de che ke, "tArA parivrAjakapaNAne mArA vaMdana nathI. tethI bharata vaMdanadvArA marIcinA doSonA poSaka banatA nathI.) aimuttAmuninuM dRSTAMta zaMkA - AgamamAM anya koi daSTAMta maLe che ke jemAM doSapratye upekSA rAkhIne vaMdana ke vaiyAvacca karyA hoya? samAdhAnaH- hA, bhagavatI sUtramAM aimuttA muninuM dRSTAMta che. (amuttA munie bAlyakALamAM ja zrI gautama svAmInI preraNAthI dIkSA lIdhI. ekavAra sthaviro sAthe vihAra karatA rastAmAM pANIthI bhareluM khAbociyuM AvyuM. tyAM nAnA bALako hoDI banAvI ramatA hatA. aImuttA muninI najara tyAM paDI. bALasulabhasvabhAvane kAraNe temane paNa khAbociyAmAM hoDI tarAvavAnuM mana thayuM. paNa bIjuM koi sAdhana hAjara nahi. tethI 'hAjaraso hathiyAra nyAyathI potAnuM pAtra ja sIdhuM pANImAM tarAvavA mukyuM ane pAtrane barAbara taratuM joi AnaMdavibhora banI gayA. tyAM to acAnaka sthavira munionI amuttApara najara paDI. aImuttAnI bAlaceSTAthI teo ekadama stabdha thai gayA. tarata aimuttA munine bolAvI dhamakAvyA. "alA! chokaraDA! kaMi puNya-pApano khyAla Ave che ke nahi? tane khabara nathI ke sAdhupaNAmAM ramAya nahi? ane A pramANe sacitta pANImAM pAtru tarAvIne te keTalA badhA aplAya jIvonI virAdhanA karI teno tane khyAla che? teM to upakaraNane ja adhikaraNa banAvI dIdhuM.vagere ghaNuM kahyuM. aimuttAne paNa potAnAthI thai gayelA pApano bhAre pastAvo thavA mAMDyo. pachI to badhA vihAra karI bhagavAna pAse AvyA, tyAre amuttAnA pApane yAda karI kaMika tiraskAranA bhAvathI e sthavira sAdhuoe bhagavAnane pUchayuM- "he bhagavan! Apano A ziSya aImutto bhavI che ke abhavI? ane jo bhavI hoya to keTalA bhava rakhaDavAno che?' tyAre paramAtmAe dhIragaMbhIra vANImAM kahyuM, 'mahAnubhAvo ! tame aimuttAnI AzAtanA na karo. te caramazarIrI che. A bhavamAM ja mokSamAM jaze." A sAMbhaLIne sAnaMda Azcarya pAmelAte munivaroe kSamAyAcanA karI. pachI) aImuttA munivaranuM bhaviSyamAM kalyANa jANI bALamunitarIke vaiyAvacca karatI vakhate te munioe aImuttA munie pANInA jIvonI virAdhanA karavAdvArA karelI vratanI skUlanAnI paNa upekSA karI. prasthaka=dhAnya mApavAnuM sAdhana. A prasthaka banAvavA lAkaDuM levA suthAra jaMgalamAM jato hoya tyAre koi pUche ke, "kyAM jAya che?' tyAre javAbamAM suthAra kahe "prasthaka banAvavA jAuM chuM." tyAre naigamana suthAranA javAbane satya mAne che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimo suassa'padathI dravyanI ArAdhyatAnI siddhi zrutabhedeSu saMjJAvyaJjanAkSarAdInAM bhAvazrutakAraNatvena dravyazrutatvAt, patraka-pustakalikhitasya ca 'davvasuaMjaM pattayapotthayalihiaM[anuyogadvAra 39] ityAgamena dravyazrutatvaprasiddheH / bhAvazrutasyaiva vandyatvatAtparyeca jinavAgapi na namanIyA syAt, kevalajJAnena dRSTAnAmarthAnAM jinavAgyogena nisRSTAyAstasyAH zrotRSu bhAvazrutakAraNatvena dravyazrutatvAt, tadAeM - kevalanANeNatthe NAuM, je tattha pannavaNajoge / te bhAsai titthayaro, vayajogo suaMhavai sesN'| [Ava. ni. 78] tti / tasya vAgyogaH zrutaM bhvti| zeSam =apradhAnaM dravyabhUtamiti turIyapAdArthaH / bhagavanmukhotsRSTaiva vANI vandanIyA nAnyeti vadaMstu svamukhenaiva vyAhanyate kevalAyAstasyAH zravaNAyogyatvena namo saapathI dravyanI ArAdhyatAnI siddhi zaMkA - A prasaMgane choDo. A sivAya bIjuM koi pramANa che ke je dravyane ArAdhya tarIke siddha kare? samAdhAna - hA juo! "namo suassa(=zratane namaskAra) vagere padadhArA dravyanipAnI ArAdhyatA siddha thAya che. "namo suassa" A vAkyamAM "zruta' pada zrutasAmAnyano nirdeza kare che. tethI zrutapadathI dravyakRta ane bhAvakRta A baMne namaskAryatarIke grAhya thaze. temAM bhAvakRta zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa che. saMjJA, vyaMjanaAdi zrutadravyazrata che kemake teobhAvazrutanA kAraNa che. teono akSaraAdi zrutanA bhedomAM samAveza thAya che. Agamavacana che ke "pAnA pustakavageremAM lakhAyeluM badhuMdravyazruta che.AmaAgamavacanathI paNa saMjJA-vyaMjanAdi badhuMdravyazrutatarIke siddha thAya che. bhAvazruta ane dravyazrata A banneno zrutasAmAyikamAM samAveza thAya che. tethI A banne mRta vaMdanIya che. zaMkA - 'namo suassa' padathI vaMdanIya tarIkenuM tAtparya mAtra bhAvasRtaaMge ja che. samAdhAna - Ama jo dravyazruta vaMdanIya na hoya, to bhagavAnanI vANI paNa vaMdanIya na bane. bhagavAnane kevaLajJAna hovAthI bhAvazruta hotuM nathI. bhagavAna kevaLajJAna dvArA joyelA padArtho potAnA vAgyogadvArA prarUpe che; A prarUpaNA aneka bhavyazrotAonA bhAvakRtanuM kAraNa banatI hovAthI dravyazrutarUpa che. kahyuM paNa che ke - "tIrthakaro kevaLajJAnadvArA padArthone jue che ane joyelA te padArthomAM jeTalA padArtho prarUpaNA yogya hoya teTalA padArthone prakAze che. bhagavAnano A vAgyoga zeSa(=bAkI raheluM=apradhAna=dravyabhUta) zrata thAya che. have jo dravyazruta vaMdanIya na hoya, to bhagavAnanI vANI paNa vaMdanIya rahe nahi. mizrita ane vAsita zabdapudralo ja zravaNayogya zaMkA - "namo suassa" ahIM zrutapadathI mAtra "bhagavAnanI vANI' evo ja artha karavo. arthAt mAtra bhagavAnanI vANIrUpa zruta ja vaMdanIya che, anya nahi. samAdhAna - ahIM tamAre devadato vyAghAta che. kAraNa ke tame choDelA A vacanapukkalo paNa zuddha te rUpe ame sAMbhaLatA nathI. paNa kAM to mizra ane kAM to vAsita pulone ja sAMbhaLIe chIe. te ja pramANe bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLelAzuddha vacanapudgalo koinA paNa zravaNapathamAM AvatA ja nathI. kemake bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLelA zuddha vacanapulo pote zravaNane yogya nathI. vaktAnA mukhamAMthI nIkaLelA vacanapulo samazreNimAM gamana kare che ane mArgamAM AvatA bhASAyogya pulone potAnAthI vAsita kare che. arthAt e pulomAM paNa potAne tulya zabdapariNati utpanna kare che. Ama samazreNimAM rahelA zrotAne vaktAnA mukhamAMthI nIkaLelA vacana ane tenAthI vAsita thayelA pulo, ema mizravacanapudgalo saMbhaLAya che. tethI bhagavAna upadeza ApatA hoya tyAre samagreNimAM rahelAne mizravacano saMbhaLAya che. paraMtu vizreNimAM rahelAne to bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLelA vacanapudgalamAMthI eka paNa pula saMbhaLAto nathI. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-2) zrotRSu bhAvazrutAjananAd dravyazrutarUpatAyA apyanupapatteH, mizrAyAH zravaNe'pi vizreNisthita evAgateH / parAghAtavAsitAyA grahaNe ca jinavANIprayojyAyA anyAyA api yathAvasthitavAca ArAdhyatvAkSateH / etena siddhAcalAderArAdhyatvamapi vyAkhyAtaM, jJAnadarzanacAritrarUpabhAvatIrthahetutvenAsya dravyatIrthatvAdanantakoTisiddhasthAnatvasyAnyatrAvizeSe'pi sphuTapratIyamAnatadbhAvena tIrthasthApanayaivAtra vizeSAt, anubhavAdinA tathAsiddhau zrutaparibhASA zaMkA - teone paNa bhagavAnanA mukhamAMthI nIkaLelA vacanapulonA parAghAtathI vAsita thayelAvacanapudgalo saMbhaLAya che, tethI e badhA pulo paNa vaMdanIya banaze. samAdhAna - A pramANe jo parAghAta pAmelA ane vAsita thayelA pulo sAkSAt jinamukhethI nIkaLyAna hovA chatAM vaMdanIya gaNAtA hoya, to e ja pramANe bhagavAnanI vANIne anusarIne bIjA AcAryavagerethI bolAtI vANI paNa vaMdanIya bane che, kAraNa ke te vANI paNa bhagavAnanI vANIthI vAsita hovAthI bhagavAnanI vANInI jema yathArthavAdinI ja che. tethI nakkI thAya che ke, mRtarUpa banatI badhI vANI namanIya che. tethI dravya paNa ArAdhyatarIke siddha thAya che. zatruMjaya tIrthanI ArAdhyatA Ama 'dravyanikSepo paNa ArAdhya che ema siddha thavAthI zatruMjayavagere tIrtho paNa ArAdhyatarIke siddha thAya che, kAraNa ke teo jJAna, darzana, cAritrarUpa bhAvatIrthanA kAraNa che. zaMkA - zatruMjayavagere sthaLo zI rIte bhAvatIrthanA kAraNa bane che? samAdhAna - A kSetrono prabhAva ja evo che ke, tyAM AvanArane viziSTa bhAvollAsa utpanna thavAthI jJAnAvaraNIyaAdi karmono kSayopazama thavAthI jJAnavagerenI prApti thAya che. yAvat sarva ghAtikarmono kSaya thai kevaLajJAnavagere maLe che ane sarvakarmano kSaya thavAthI mokSa paNa thAya che. arthAt A kSetranA prabhAvathI anaMta jIvo mokSa pAmI gayA che. zaMkA -anaMtakALamAM A aDhI dvIpa ane be samudranA pratyeka sthaLethI anaMta jIvo mokSe gayA che. to zuM A badhA sthaLo paNa tIrtha thai gayA? (ane jo tema hoya to "eka mUrakhane evI Teva, paththara eTalA pUje deva' A paMktine caritArtha karI basa badhA ja sthAnone tIrtha mAnI pUjya karo.) samAdhAna - Ama adhIrA na thAva. alabatta, anaMtakALanI apekSAe dareka sthAnethI anaMtA jIvo mokSe gayA che. paraMtu te-te utsarpiNI avasarpiNI vagere kALanI apekSAe vicArIe, to anya kSetra karatAM zatruMjayaAdi sthaLothI mokSe janArA ghaNA vadhAre hoya che. temAM kAraNa e che ke, anyatra sAdhuvagere potAnA svavIryathI bhAvollAsa pragaTAvI mokSe gayA. jyAre zatruMjayaAdi kSetrano ja prabhAva evo che, ke A kSetromAM AvanArAne sahaja kSetranA prabhAvathI ja evo bhAvollAsa pragaTe che ane mokSa prApta thAya che. ema na kahezo ke, "svagatabhAvamATe bAhyakSetra zI rIte kAraNa bane?' kAraNa ke AgamamAM Thera Thera bhAvapratye dravya-kSetra Adine nimitta tarIke svIkAryA che, ane anubhava paNa tevo thAya ja che. Ama jJAnaAdi bhAvapratye kAraNa banatAM hovAthI ja zatruMjayavagere tIrtho dravyatIrtha bane che ane pUjanIya Thare che. tIrthapadanA arthanI carcA zaMkA - AgamamAM tIrtha padano artha caturvidha saMgha evo karyo che. tethI jaDa kSetrane tIrtha zI rIte kahI zakAya ? Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrtha'padanA arthanI carcA 25 bhAvasyAtantratvAdanyathA caturvarNazramaNasaGgha tIrthatvaM tIrthakare tu tadbAhyatvamityapi vicArakoTiM nATIketa / vyavahAravizeSAya yathA tathA paribhASaNamaparibhASaNaM ca na vyAmohAya vipazcitAmiti sthitm| bhAvanikSepe tu na vipratipattiriti caturNAmapi siddhmaaraadhytvm||2|| evaM vyavasthite brAhmIlipiriva pratimA sUtranyAyena vandyeti samAdhAna - jJAnaAdi traNa saMsArasAgaramAMthI tAre che, mATe jJAnaAdi traNa bhAvatIrtha kahevAya, A bhAvatIrthamAM je kAraNa bane te dravyatIrtha kahevAya. zatruMjayavagere kSetro bhAvatIrthanA kAraNa banatA hovAthI dravyatIrtha kahI zakAya. zatruMjaya parvata vagere sthaLo bhAvatIrthanA kAraNa bane che, e ghaNA ziSTapuruSonI anubhavasiddha hakIkata che. A anubhavasiddha hakIkatano niSedha zratanI paribhASAmAtrathI karavo yogya nathI. ahIM zrutaparibhASA niyAmaka bane nahIM, kAraNa ke tema mAnavAmAM moTI Apatti che. zaMkA - zI Apatti che? samAdhAna - tame batAvelI tIrthanI paribhASAthI to mAtra caturvidha saMgha ja tIrtha bane che. ane te tIrthanA sthApaka tIrthakarono paNa tIrthamAM samAveza thato nathI. mATe ja A paribhASAnA baLa paraja sAdhuone paNa tIrthakaramATe banAvelI samavasaraNaAdi vastu kamya bane che. tethI jo A zrutaparibhASA ja sarvatra baLavAna hoya, to bhagavAna koi paNa rIte tIrtharUpa raheze nahi. (zaMkA - bhagavAna tIrtharUpa na bane temAM zo vAMdho che? samAdhAna - kema vaLI ? tIrthano artha che "tAre te tIrtha." have jo bhagavAna tIrtharUpa na hoya, to teno artha e thayo ke bhagavAna tAraka nathI. jo bhagavAnane tAraka mAnavA hoya to tIrtharUpa mAnavA ja paDaze. zaMkA- bhagavAnane tIrtharUpa mAno tyAre! samAdhAna - bhagavAnane tIrtharUpa zI rIte mAnazo? zaMkA - kema vaLI? tame kahyuM tema, bhagavAna tAre che mATe tIrtharUpa che. samAdhAna - bhagavAna zI rIte tAre che? zuM badhAne hAtha pakaDI pakaDIne mokSe lai jAya che? zaMkA -nA. temanahi. paNa bhagavAna potAnA upadezaAdidvArA bIjAonA jJAnaAdimAM nimitta banavArUpe tIrtha bane che. samAdhAna - eno artha e thayo ke jJAnAdi bhAvatIrthamAM kAraNa hovAthI bhagavAna tIrtha che. zaMkA - barAbara! ema ja. samAdhAnaH - tethI tAtparyae AvIne UbhuM rahyuM ke je jJAnAdi bhAvatIrthamAM kAraNa bane, te tIrtha gaNAya zatruMjayavagere kSetro paNa bhAvatIrthamAM kAraNa bane che. tethI siddha thAya che ke, zatruMjayavagere kSetro paNa tIrtharUpa che ane tethI bhagavAnanI jema zatruMjayavagere tIrtho paNa ArAdhya che.) zaMkA - paNa to pachI zrutaparibhASAnuM zuM? samAdhAnaH- vyavahAravizeSane pramANita karavA ja amuka prakAranI paribhASA karAtI hoya che, athavA nathI karAtI. paNa teTalAmAtrathI sujJapuruSoe muMjhAvuM nahi. kintutete paribhASAnI maryAdA kyAM sudhI che? te paribhASAno viSaya keTalo che? te aMge ja vicAravuM. paNa te ja paribhASAne sarvatra lagAvavI evo Agraha na rAkhavo. Ama dravyanikSepo paNa ArAdhyatarIke siddha thAya che. bhAvanikSepo ArAdhya che te bAbatamAM koi vivAda nathI. Ama cAreya nikSepA ArAdhya tarIke siddha thAya che. | 2 || 0 tIrthakara nAmakarmodayanA vipAkathI bhagavAna je tIrthasthApe che, te tIrtha kayuM? ane bhagavAna kayA tIrthanI sthApanAthI tIrthakara kahevAya che? ityAdi AzaMkA TALavA tIrtha=caturvidha saMgha evI paribhASA karI hoya tema lAge che. = = = = = = = = = = = = = = = = = = - - - - - - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20 pratimAzataka kAvya-3 tadapahnavakAriNAM mUDhatAmAviSkaroti luptaM mohaviSeNa kiM kimu hataM mithyAtvadambholinA, magnaM kiM kunayAvaTe kimu mano lInaM tu doSAkare / prajJaptau prathamaM natAM lipimapi brAhmImanAlocayan, vandyAhatpratimA na sAdhubhiriti brUte yadunmAdavAn // 3 // (daMDAnvayaH- prajJaptau prathamaM natAMbrAhmIlipimapyanAlocayan 'arhatpratimA sAdhubhirna vandye ti yadunmAdavAn brUte (tat) kiM (tasya) mano mohaviSeNa luptam ? kimu mithyAtvadambholinA hatam ? (athavA) kiM kunayAvaTe magnam ? kimu doSAkare lInam ?) ___'luptm'iti| prajJaptau prathama AdAveva natAM sudharmasvAminA brAhmI lipima pyanAlocayan dhAraNAbuddhyA'parikalayan 'arhatpratimA sAdhubhirna vandyeti yadunmAdavAn mohaparavazo brUte, tat kiM tasya mano mohaviSeNa lupta-vyAkulitam ? kimu mithyAtvadambholinA=mithyAtvavajreNa hataM cUrNitam ? athavA kiM kunayAvaTe-durnayakUpe magnam ? yadvA 'tu' ityutprekSAyAM, doSasamUhAbhinne-doSAkare lInam ? chAyAzleSeNa manazcandraM vizatIti zruteH, na mRtamityarthaH / atra 'limpatIva tamo'GgAnI' tyAdau [bAlacarita 1/15] lepanAdinA vyApanAderiva viSakartRkaluptatAdinA lumpakamanomUDhatAyA adhyavasAnAt svarUpotprekSA kimAdi dyotakaH, sambhAvanamathotprekSA prakRtasya samena yad' [10/137] iti kAvyaprakAzakAraH / asaddharmasambhAvanamivAdidyotyotprekSe' [kAvyAnuzAsana 6/4] ti remavAvA. brAhmIlipinI carcA A pramANe cAre nikSepA ArAdhya che tema nirNaya thayA bAda have brAhmI lipinI jema jinapratimA paNa sUtranA nyAyathI ja vaMdanIya che tema darzAvatA ane pratimAnI pUjyatAno apalApa karanArAonI mUDhatA pragaTa karatA kavivara kahe che- . kAvyartha - bhagavatI sUtranA AraMbhamAM ja sudharmAsvAmI je brAhmIlipine namyA che, te brAhmI lipinI dhAraNA karyA vinA ja pratimAlopako mohaparavaza thaine kahe che ke bhagavAnanI pratimA sAdhuone vaMdanIya nathI" to zuM pratimAlopakonuM mana (1) moharUpa jherathI vyAkuLa thayeluM che? ke pachI (2) mithyAtvarUpa vaja vaDe cUrNa karAyuM che? ke (3) durnayarUpa aMdhArAkuvAmAM DubI gayuM che? ke pachI (4) doSonI khANamAM garaka thayuM che? kAvyamAM "tu' padano prayoga ulTekSAsUcaka che. "doSAkara' padathI 'doSanA samUhathI abhinna' evo artha karavo ane mana temAM mRta ke bhUta?=garaka) thayuM che, teno artha karavo. chAyAzleSa karavAmAM Ave to "mana caMdramAM pravezya evo aprastuta artha nIkaLe. kemake doSA=rAtri. kara=teno karanAra. A vyutpattithI "doSAkara" zabda "caMdra arthamAM rUDha che. "limpatIva tamo aMgAni' ityAdi zlokamAM lepanano artha 'vyApavuM evo karyo che. tema ahIM moha-viSathI mana lopa pAmyuM che" A vAkyathI 'pratimAlopakanuM mana mUDha thayuM che." evo bodha thAya che. tethI ahIM svarUpaubhekSA alaMkAra che. A alaMkAra 'kim vagere padothI ghotita thAya che. A alaMkAranuM kAvyaprakAzakAranA mate lakSaNa sama(=upamAna)nI sAthe prakRtanI(=upameyanI) je saMbhAvanA(=utkRSTa koTino saMdeha) che te ubhelA alaMkAra che." zrI hemacaMdrAcAryae potAnA kAvyAnuzAsana graMthamAM u--kSAnuM lakSaNa A pramANe batAvyuM che - "asa Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ briAhmIlipinI anAkAra sthApanArUpe pUjyatA 27 ayaM bhAva:- Namo baMbhIe livIe' [za. 1, sU. 2] iti padaM yad vyAkhyAprajJapterAdau upanyastaM, tatra brAhmIlipi:=akSaravinyAsaH, sA yadi zrutajJAnasyAnAkArasthApanA, tadA tadvandyatve sAkArasthApanAyA bhagavatpratimAyAH spaSTameva sAdhUnAM vandyatvaM tulyanyAyAditi tatpradveSe prajJaptipradveSa eva, yattu pratimApradveSadhUmAndhakAritahRdayena dharmazRgAlakena pralapitaM brAhmI lipiriti prasthakadRSTAntaprasiddhanaigamanayabhedena tadAdipraNetA nAbheyadeva eveti, tasyaivAyaM namaskAra iti tanmahAmohavilasitaM, RSabhanamaskArasya namo'rhadbhya' ityata eva prasiddhaH, prativyakti RSabhAdinamaskArasya cAvivikSitatvAdanyathA caturviMzatinAmopanyAsaprasaGgAt, zrutadevatAnamaskArAnantaramRSabhanamaskAropanyAsAnaucityAcchuddhanaigamanayena brAhmayA lipeH karturlekhakasya namaskAraprAptezceti na kinycidett| etena 'a' kAraprazleSAdalipyai-leparahitAyai brAhmayai jinavANyai nama ityAdi tatkalpanApi parAstA, dharmonI (nahi rahelA guNakriyAdi rUpa dharmonI) saMbhAvanAnuM 'iva' vagere padothI jyAre dyotana karavAmAM Ave che, tyAre ubhelA alaMkAra bane che." brAhmIlipinI anAkAra sthApanArUpe pUjyatA kAvyano bhAva A pramANe che - bhagavatI sUtranA AraMbhamAM ja "namo gaMbhIe livIe evuM pada che. brAhmI lipi akSararacanArUpa che ane akSararacanA zrutajJAnanI anAkAra sthApanArUpa che. Ama jo zrutajJAnanI anAkAra sthApanArUpa brAhmI lipi pUjanIya banI zake, to arihaMtanI sAkArasthApanArUpa pratimA zA mATe sAdhuone vaMdanIya nabane? kemake baMne pakSe nyAya tulya che. banne(brAhmIlipi ane jinapratimA) sthApanArUpa ja che. tethI pUjanIya bane to banne samAnarUpe ja pUjanIya bane. chatAM jo sthApanArUpa hovAthI pratimApara dveSa rAkhazo, to jenA AraMbhamAM ja zrutajJAnanI sthApanArUpa brAhmIlipine namaskAra che, e bhagavatI sUtrapara paNa dveSa AvavAno ja, kAraNa ke e tamArI mAnyatAthI viruddha sthApanAne namaskAryatarIke siddha kare che. (pitAe sthApelA AcArano tiraskAra karanAra putra vAstavamAM pitAno ja tiraskAra kare che.) pratimAlapaka (dharmazagAla?) - ahIMnaigamanayane mAnya prasthakadaSTAMtathI brAhmIlipi'padathI te lipinA prathama praNetA RSabhadeva bhagavAna levAnA che. tethI "namo gaMbhIe livIe padathI vAstavamAM brAhmIlipinA praNetA RSabhadeva bhagavAnane namaskAra che. uttaraH- tamArA AvacanamAM mahAmohanalIlAvartAi rahI che. tethI ja AvacanamAM pratimA pratye bhArobhAra vaiSavartAi rahyo che. "namo baMbhIe livIe A sUtrathI RSabhadevane namaskAra karavAnuM koi prayojana nathI. kAraNa ke A sUtranI pahelAM ja 'namo a :"A sUtrathI badhAarihaMtone namaskAra karyA che ane temAMRSabhadeva arihaMtano paNa samAveza thai jAya che. pratimAlapaka - anamo abhyaH sUtrathI badhA tIrthakarone sAmAnyarUpe namaskAra che. A covIzImAM prathama tIrthapati "RSabhadevane vizeSathI namaskAra karavAmATe "namo gaMbhIe livIe ema kahyuM che. uttaraH- jo ema ja hoya, to mahAvIrasvAmI bhagavAna Asanna upakArI che. tethI temane paNa vizeSathI namaskAra thavo joie ane e pramANe A avasarpiNInA badhA tIrthakarone vizeSathI namaskAra thavo joie. tethI tamArI A dalIla vajuda vinAnI che. (pratimAlapaka - sUtrakartAne je tIrthakaraAdine namaskAra karavAno bhAva thAya te tIrthakarane namaskAra kare. temAM bIjA tIrthakarone kema vizeSathI namaskAra na karyo?" te zaMkA karavI asthAne che. vaLI brAhmIlipinA prathama praNetA RSabhadeva hatA. tethI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-3) ( 28 ) vANInamaskArasya namaH zrutadevatAyai'ityanenaiva gatArthatvAt, vakramArgeNa punaruktau bIjAbhAvAt, 'baMbhIe NaM livIe aTThArasavihe livI(lekha pAThA.)vihANe pannatte[sU.18/1/5] iti samavAyaprasiddhaM prakRtapadasya maulamarthamulaMghya viparItArthakaraNe cotsUtraprarUpaNavyasanaM vinA kimanyatkAraNaM dharmazRgAlasyeti vayaM na jAnImaH / kecittu pApiSThAH "nedaM sUtrasthaM padaM, 'rAyagihacalaNe' [1/1/4] tyata evArabhya bhagavatIsUtrapravRtteH; kiM tvanyairevopanyastami" tyaacksste| tadatitucchaM, namaskArAdInAmeva sUtrANAM vyavasthiteretasya mdhypdtvaat| 'namaskArapATha evAnA!, yuktiriktatvAt, siddhAnAmabhyarhitatvena pUrvamarhannamaskArasyAghaTamAnatvAdAcAryAdInAM sarvasAdhavo na vandanIyA iti sUtrakAre brAhmIlipinA nAmadvArA RSabhadevane namaskAra karyA temAM kaMi khoTA vikalpa uThAvI zakAya nahi. uttara:-) jo Ama brAhmIlipidvArA rASabhadevane ja namaskAra hoya, to prathama zrutadevatAne namaskAra karyA pachIte mRtadevatAnA paNa svAmI RSabhadevatIrthakarane namaskAra karavAmAM kramaullaMghana thavAthI aucityabhaMgadoSa che. namaskaraNIya vyaktiomAM sarvAdhika pUjyano prathama nirdeza karavo ja ucita che. vaLI tame naigamanayane AgaLa karI brAhmIlipidvArA te lipinA praNetARSabhadevane namaskaraNIya tarIke svIkAro cho. paraMtu zuddha naigamanayanI apekSAe to brAhmIlipinAkartAlekhaka=lakhanAralIyo paNa namaskaraNIya thai jaze, kAraNa ke te-te lakhAyelI brAhmIlipinA praNetA=rtA to te-te lekhaka ja che. tethI tamArI vAta tathyahIna che. pratimAlopaka:- "namo gaMbhIe livIe' e sUtramAM 'lipi" zabdanI AgaLa "eno prazleSa karavAno che. tethI 'alivIe tevo artha thAya che. "a" no prAkRta saMdhiniyama mujaba lopa thayo che. tethI leparahitanI brAhmI=jinavANIne namaskAra' evo artha prApta thAya che. tethI ahIM jinavANIne namaskAra che. uttaraH- tamArI A vAta vAjabI nathI. sUtramAM zrutadevatAne namaskAra karyo tenAthI ja jinavANIne namaskAra thai jAya che. tethI Ama "brAhmIlipi' no ullekha karI te dvArA jinavANIne namaskAra karavAno vakramArga akhatyAra karavAmAM koi prayojana nathI. balka punaruktidoSa che. tethI ahIM brAhmIlipine ja namaskAra che. tathA "brAhmIlipi' padano managhaData artha karavAmAM dharmazagAlanI mAtra utsuprarUpaNA karavAnI paDI gayelI Teva sivAya bIjuM koi kAraNa dekhAtuM nathI. kemake samavAyAMga sUtramAM kahyuM che ke - "brAhmIlipidvArA aDhAra prakAranI lipio (lekhapaddhatio) prarUpelI che." pUrvapakSa:- bhagavatI sUtrano AraMbha rAyacilaNe' sUtrathI thAya che. A sUtranI pahelAM AvatA namo baMbhIe livIe" vagere sUtro mULasUtranA nathI. paNa pAchaLathI koike umerelA che. tethI e pAchaLathI umerAyelA sUtro pramANabhUta nathI. uttarapakSa - pApiSTha evA tamArI A vAta atyaMta tuccha che, kAraNa ke dareka sUtra "namaskAra mahAmaMtra'nA namaskAraAdi padothI AraMbhAya che. tethI bhagavatIsUtrano AraMbha paNa namaskAra mahAmaMtra'thI ja thayo che. 'namo babhIe livIe" vagere pado namaskAranA pATha pachI Ave che. tethI te pado madhyamAM rahyA che. tethI e pado pAchaLathI umerAyA che tema mAnavAmAM koi pramANa nathI. namaskAra mahAmaMtranA kramanI vicAraNA (ko'ka) pratimAlopaka - tamAro A navakAra ja koi bhejAgepanI pedAza che. A navakArane ArSa= AgamarUpa mAnI zakAya nahi, kemake A namaskAramAM namaskaraNIyanA kramanA ja ThekANA nathI. (1) tamArA kahevAtA A mahAmaMtramAM sau prathama arihaMtane namaskAra karyo che ane siddhone te pachI namaskAra karyo che. paNa hakIkatamAM siddho Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAramahAmaMtranA kramanI vicAraNA 29. yathAsthitapaJcamapadAnupapattezceti paapisstthtraaH| te'pynaakrnnniiyvaaco'drssttvymukhaaH| svakapolakalpitAzaGkayA vyavasthitasUtratyAgAyogAdIdRzakadAzaGkAnirAsapUrvamanatisaMkSiptavistRtasya namaskArapAThasya sthitakramasya niyuktikRtaiva vyvsthaapittvaacc| tadAha - 'navisaMkhevo na vitthAro, saMkhevo duviho siddhsaahuunnN| vittharao'Negaviho, paMcaviho na jujjai jmhaa'||1|| arihaMtAI NiyamA sAhU sAhU ya tesiM bhaiyavvA / tamhA paMcaviho khalu, heuNimittaM havai siddho'||2|| 'puvvANupubvi Na kamo, Neva ya pacchANupubvi esa bhve| siddhAIyA paDhamA, bIyAe sAhuNo ja vadhu pUjya che. kemake siddhoe (1) sarvakarmano kSaya karyo che ane tethI (2) siddho sarvaguNasaMpanna che ane (3) sarvathA mukta che. Ama vadhu pUjanIya siddhone mukI pahelA arihaMtane namaskAra karavAmAM pUjyanI pUjAno vyatikrama che. (ane eTaluMnoMdhI lejo ke pUjyanI pUjAno vyatikramakalyANano bAdhaka che ane anarthano sAdhaka che.) tathA (2) AcAryavagere UMce sthAne rahelAo namaskAra mahAmaMtranA jApadvArA potAnAthI nIce rahelA sAdhuone namana kare te keTaluM ajugatu che? ahIM kyAM rahI vinayamaryAdA? badhA sAdhuone vaMdanIya AcAryo badhA sAdhuone namana kare te vicAravuM ja asahya che. mATe "namo loe savvasAhUNaM' pada jarA paNa saMgata thatuM nathI. uttaraH- "namaskAramahAmaMtra' jevA atipavitra sUtra mATe AvuM azrAvya kathana karavAmAM jarAye kaMpana thavo e ghaNI kaThoratA gaNAya. A sAMbhaLIne amArA kAnamAMthI to kIDA kharI paDe che. kharekhara ! AvuM azrAvyavacana je mukhathI bolAya, te mukhanA to darzana paNa karavA joie nahi. je namaskAramahAmaMtra zAzvata che, sarvane pUjya che, hRdayamAM haMmezA dhArI rAkhavAyogya che, sarvakalyANano sAdhaka ane sarva anarthono bAdhaka che; te namaskAra mahAmaMtrane anArSa kahevAmAM tame karmasattAthI gabharAyA nahi. ane bhayaMkara bhavanamAM bhramaNano bhaya rAkhyo nahi. Avazyaka niryuktikAre namaskArapATha atisaMkSiptake ativistRta nathI e vAtanI zaMkA-samAdhAnapUrvaka siddhi karatI vakhate ja arihaMtaAdi pAMca pada ja kema? e aMge samAdhAna ApyuM che, ane arihaMtathI AraMbhIne ja kema namaskArapado? e aMge paNa nizcitakramanI aucityarUpe siddhi karI che. tethI AvI khoTI zaMkAone avakAza raheto nathI. nathI besatI A vAta manamAM? to sAMbhaLI lo Avazyaka niryuktinA A pAThanuM svarUpa - zaMkA - A namaskAramaMtra saMkSeparUpa paNa nathI ane vistArarUpa paNa nathI. jo saMkSepa karavo hato, to siddha ane sAdhu A bene ja namaskAra paryApta hato. kemake arihaMto atyaMta najIkamAM ja siddha thavAnA hovAthI siddhapadamAM samAveza pAme che. athavA teotathA AcAryo ane upAdhyAyo sAdhumAM samAveza pAmaze. kemake teo badhA sAdhuto che ja.) ane jo vistArathI namaskAra karavo hota to aneka prakAre thai zakata. (jemake covIzaAdi tIrthakarone alaga alaga namaskAra, siddhone paMdara bhede namaskAra ityAdi) /1/ samAdhAna - (alabatta, tame kahyuM tevo saMkSepa ke vistAra nathI. paraMtu sUtramAM arihaMta Adi pAMcamAM pAMca viziSTa hetu ane nimitta rahyA che. A hetu ane nimittone kAraNe parameSThImAM pAMca bheda pADI pAMcane namaskAra karyA che. "maggo avippaNAso, AcAro viNayayA sahAyatta / paMcavihanamokkAra karemi eehiM heuhiM' artha0(1) mArga (2) avipranAza (3) AcAra (4) vinayatA ane (5) sahAyatA. A pAMca hetuthI kramazaH arihaMta Adi pAMca bhede namaskAra karuM chuM. arihaMtamAM mArgadatRtva' vizeSaguNa che. siddho avinAzI che. AcAryoAcArapAlaka che ane AcAranA upadezaka che. upAdhyAyo vinayaguNathI bharelA che ane vinayaguNanA dAtA che. tathA sAdhuomAM sahAyakatA guNa vizeSarUpe che. sarva sAdhuone namaskAra evuM uccAraNa karatI vakhate mAtra sAdhuonA ja guNo ane vizeSaguNanuM praNidhAna thAya, paraMtu arihaMta AdinA guNo ane vizeSaguNanuM praNidhAna thAya nahi. tethI teonA guNanA smaraNathI pragaTatA bhAvollAsathI vaMcita rahevAnuM thAya. Ama sAdhune namaskAra karavAthI badhA parameSThIone sAmAnyarUpe vaMdana thavA chatAM vizeSarUpa vaMdana thatuM nathI, ane vizeSavaMdanano lAbha maLato nathI.) tathA arihaMtavagere avazya sAdhu che. paraMtu sAdhuo Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 pratimAzataka kAvya-3) aaii||3|| arihaMtuvaeseNaM siddhA Najjati teNa arihaaii| Navi kovi ya parisAe, paNamittA paNamae rno'| kaI[mAva.vi. 2006-07-08-06] tyAti sAmAnyata: sarvasAdhunamaskaraNena ca nAsthAnavinayakaraNAdidUSaNam / ata eva 'siddhANaM Namo kiccA, saMjayANaM ca bhAvao[20/1] ityAdyuttarAdhyayanoktaM saGgacchata iti| paJcapadanamaskArazca sarvazrutaskandhAbhyantarabhUto, navapadazca samUlatvAt pRthak zrutaskandha iti prsiddhmaamnaaye| asya hi niyukticUryAdayaH pRthageva prabhUtA aasiirn| kAlena tadvyavacchede mUlasUtramadhye tallikhanaM kRtaM padAnusAriNA vajrasvAmineti mahAnizIthatRtIyAdhyayane vyavasthitaM, tathA ca tadgranthaH - arihaMtarUpa hoya paNa kharA ane na paNa hoya, (arihaMtane yogya guNavALA sAdhuo arihaMta che, siddhayogya guNavALA sAdhuo siddha che. AcAryapadayogya guNavALA sAdhuo AcArya che. upAdhyAyane yogya guNayukta sAdhuo upAdhyAya che. ane mAtra sAdhuyogya guNavALA sAdhuo sAdhu che. tethI mAtra arihaMtone namaskAra karavAthI siddhavagerenA namaskArano lAbha maLe nahi. kemake siddho 'arihaMta' padamAM samAveza pAmI zaktA nathI.) tethI arihaMtaAdi paMcavidha namaskAra ja hetunimittathI siddha=saMgata che. //ra/ zaMkA - AnamaskAramaMtramAM namaskAra pUrvanupUrvI = pUjyatAnAkramathI paNa nathI. ane pazcimAnupUrvIthI= jaghanyatAnAkramathI paNa nathI. jo pUrvAnupUrvIthI namaskAra karavo hota, to prathama siddhone namaskAra thavo joie kemake teo sarvathA kRtakRtya ane sarvakarmazayathI janya sarvaguNothI saMpanna che.) ane jo pazvimAnapUrvIthI namaskAra karavo hoya, to prathama sAdhuone namaskAra karavo joie. (tethI arihaMtaAdine namaskArarUpa A kramavihInatA ayogya che.) // samAdhAna - arihaMtanA upadezathI ja(=AgamathI ja) siddhonuM jJAna thAya che. tethI arihaMto ja sauthI vadhu pUjya che. vaLI siddhone siddhapadanI prApti paNa arihaMte darzAvelA mArganA sevanathI prApta thAya che) tathA AcAryavagere to arihaMtarUpa rAjAnI sabhAnA sabhyo che. ane koipaNa sujJa mANasa prathama sabhyone namaskAra kare ane pachI rAjAne namaskAra kare tevuM banatuM nathI. arthAt prathama rAjAnamaskaraNIya bane, pachI ja sabhyo; tethI arihaMtane prathama namaskAra atyaMta susaMgata che. ane pUrvAnupUrvIno krama paNa jaLavAyelo che. //4 Avazyaka nirvatino A pATha spaSTapaNe batAve che ke "namo arihaMtANaM' padane prathama mukavAmAM pUjyanI pUjAno vyatikrama nathI paraMtu anukrama ja che. tethI ja A namaskArapATha ArSa che. kalyANano sAdhaka che, anarthano bAdhaka che ane haMmezA cittamAM mananIya che. vaLI AcAryo badhA sAdhuone sAmAnyarUpe vaMdana kare to paNa asthAne vinayano doSa nathI. tethI uttarAdhyayana sUtramAM paNa "sarvasiddhone namaskAra karI ane sarva sAdhuone bhAvathI namana karI' ityAdi kahyuM, te saMgata thAya che. (AcArya pote sAdhune khamAsamaNA devApUrvaka vaMdana kare to te avinayarUpa bane. bAkI sAmAnyathI vaMdanamAM avinaya nathI. tethI ja mahemAnaAdi sAdhu AcAryane 'namo khamAsamaNANe ema kahe tyAre AcArye "marthIeNa vaMdAmi' ema kahevAno AcAra che.) namaskAra mahAmaMtra AgamarUpa A namaskAra mahAmaMtraparama AgamarUpa che, kAraNa ke tenA 'namo arihaMtANathI mAMDI "namoloe savvasAhUNaM' sudhInA pAMca pado badhA ja zrutaskaMdhomAM samAveza pAmyA che. "paDhamaM havai maMgala' sudhInA navapadavALo namaskAra mULasahita hovAthI alaga zrutaskaMdharUpa che ema suviditaparaMparAmAM prasiddha che. A zrutaskaMdhaaMge alaga niryukti ane cUrNio vagere ghaNuM hatuM, paraMtu kALakrame te badhAno uccheda thayo. tethI padAnusArI labdhidhara zrI vajasvAmIe mULasUtromAM ja te namaskArazrutaskaMdhanuM Alekhana karyuM tema mahAnizItha sUtranA trIjA adayayanamAM batAvyuM che. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAramahAmaMtranI upadhAnavidhi 'eyaM tu jaM paMcamaMgalassa vakkhANaM taM mahayA pabaMdheNaM aNaMtagamapajjavehiM suttassa ya pihabbhUyAhiM nijuttibhAsacunnIhiM jaheva aNaMtanANadasaNadharehiM titthaMkarahiM vakkhANiya, taheva samAsaovakkhANijjaMtaM aasi| ahannayA kAlaparihANidoseNaM tAo NijjuttibhAsacunnIovucchinnAo, ioya vaccaMteNaMkAla samaeNaM mahiDDipatte payANusArI vairasAmI nAma duvAlasaMgasuahare samuppanne, teNe ya paMcamaMgalamahAsuakhaMdhassa uddhAro mUlasuttassa majjhe lihio, mUlasuttaM puNa suttatAe gaNaharohiM, atthattAe arihaMtehiM bhagavaMtehiM dhammatitthaMkarahiM vIrajiNaM(NiM)dehiM pannaviyaM ti, esa vuDhasaMpayAo[mahAnizIthaa.3, sU. 25] tti' / tadviSayopadhAnAdhyayanavidhirapyayaM tatraiva nirdissttH| tathA di> se bhayavaM! kayarAe vihIe paMcamaMgalassaNaM viNaovahANaM kAyavvaM? goyamA ! imAe vihIe paMcamaMgalassa NaM viNaovahANaM kAyavvaM, taM jahA-supasatthe ceva sohaNe tihikaraNamuhattanakkhattajogalaggasasIbale vippamukkajAyAimayAsaMkeNa, saMjAyasaddhAsaMvegasutivvataramahaMtullasaMtasuhajjhavasAyANugayabhattIbahumANapuvvaM NiNiyANaduvAlasabhattaTThieNaM, cejhyAlae jaMtuvirahiogAse, bhattibharanibbharuddhasiyasasIsaromAvalIpapphullavayaNasayavattapasaMttasomathiradiTThI, NavaNavasaMvegasamucchalaMtasaMjAyabahalaghaNaniraMtaraaciMtaparamasuhapariNAmavisesullAsiyajIvavIriyANusamayavivaDDatapamoyasuddhasunimmalathiradaDhayaraMtakaraNeNaM, khitiNihiyajANu(NA)NasiuttamaMgakarakamala mahAnizIthano pATha A pramANe che - "paMcamaMgala(zrutaskaMdha)nuM vivecana anaMta-jJAna-darzanadhara tIrthakaroe je pramANe kahyuM hatuM, te ja pramANe moTA vistArathI, anaMta gama ane paryAyothI yukta tathA sUtrathI alaga evI niryuktibhASya ane cUrNiomAM saMkSepathI vivecana hatuM. te pachI paDatA kALanA doSathI te niyukti-bhASya ane cUrNio vyavacchinna thai. tyArabAda keTalAka kALa pachI mahaRddhidhara ane padAnusArIlabdhidhara vajasvAmInAmanAbAraaMganA dhAraka munivara thayA. teoe paMcamaMgala zrutaskaMdhano uddhAra karyo ane tene mULa sUtramAM lakhyo. mULa sUtro sUtrarUpe gaNadharoe tathA atharUpe arihaMta bhagavAna dharmatIrthakara zrIvIrajinezvare prarUpyA che. A pramANe vRddhasaMpradAya che." namaskAra mahAmaMtranI upadhAnavidhi A paMcamaMgalamahAzrutaskaMdhaaMgenA upadhAnaadhyayanavagerenI vidhi paNa mahAnizIthanA trIjA adhyayanamAM darzAvI che. te A pramANe - (gautamasvAmI bhagavAnane pUche che) "bhagavan! paMcamaMgalanuM vinayapadhAna kai vidhithI karavAnuM che? (bhagavAne kahyuM) gautama ! A vidhithI paMcamaMgalanuM vinayapadhAna karavuM. vinayapadhAna karanAre zubha tithi, karaNa, nakSatra, yoga, lagna ane caMdrabaLavALo prazasta divasa rAkhavo. te prazastadivase jAti vagere AThamadano tyAga karI, zraddhA ane saMvega pragaTAvI, sutIvratara ullasita zubha adhyavasAyane anugata bhakti bahumAnapUrvaka, nidAnano tyAga karI pAMca upavAsa karI derAsaramAM jIvarahita bhUmipara besavuM. tyAM bhaktinA uchALAthI romAMcita thai, mukhakamaLane vikasita karI dRSTine zAMta, upazAMta, sthira ane saumya banAvI, tathA navA navA saMvegane ullasita karI, ane te dvArA satata aciMtya, vipula paramazubha pariNAma jAgRta karI, ane tenAthI jIvavIryane phoravI, pratisamaya pramoda vadhArI, tathA suvizuddha, nirmala sthira ane daDhatara aMtaHkaraNapUrvaka, jAnune pRthvI para sthApI, mastake aMjalipuTa joDI zrIRSabhaAdi zreSTha dharmatIrthakaronI pratimA para najara karI manane ekAgra karavuM. tathA zubha adhyavasAyapUrvaka dRDha cAritrAdi guNothI yukta AgamajJa guruvaranA zabda, artha ane anuSThAna karavAmAM ekAgra lakSyavALA thavuM. tathA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 32 pratimAzataka kAvya-3) maulasohaMjalipuDeNaM, siriusabhAipavaravaradhammatitthayarapaDimAbiMbaviNivesiyaNayaNamANasegaggatagNayajjhavasAeNaM samayaNNudaDhacarittAdiguNasaMpaovaveyagurusaddatthANu TThANakaraNekkabaddhalakkhatta'vAhiyaguruvayaNaviNiggayaM, viNayAdibahumANapariosANukaMpovaladdhaM, aNegasogasaMtAvuvvegamahAvAhiviyaNAghoradukkhadAridakilesarogajammajarAmaraNagabbhavAsAiduTThasAvagAvagAhabhImabhavodahitaraMDagabhUyaM iNamo, sayalAgamamajjhavattagassa, micchattadosAvahayavisiTThabuddhIparikappiyakubhaNiyaaghaDamANaasesaheudiDhatajuttIviddhaMsaNikkapaccalapoTTassa paMcamaMgalamahAsuyakkhaMdhassa, paMcajjhayaNegacUlAparikkhittassa pavarapavayaNadevayAhiTThiyassa, tipadaparicchinnegAlAvagasattakkharaparimANaM, aNaMtagamapajjavatthapasAhagaM, savvamahAmaMtapavaravijjANaM paramabIyabhUyaM, 'namo arihaMtANa' ti, paDhamajjhayaNaM ahijjeyavvaM, taddiyahe ya AyaMbileNaM pAreyavvaM / mahAnizItha a.3, sU.6] taheva bIyadiNe aNegAisayaguNasaMpaovaveyaM, aNaMtarabhaNiyatthapasAhagaM, aNaMtarutteNeva kameNaM dupayaparicchinnegAlAvagapaMcakkharaparimANaM namo siddhANaM' ti bIyamajjhayaNaM ahijjeyavvaM ti; taddiyahe ya AyaMbileNa paareyvvN| evaM aNaMtarabhaNieNeva kameNa aNaMtaruttatthapasAhagaM tipadaparicchinnegAlAvagasattakkharaparimANaM namo AyariyANaM'ti taiyamajjhayaNaM AyaMbileNaM ahijjeyvvN| tahA ya aNaMtaruttattthapasAhagaM tipayaparicchinnegAlAvagaM sattakkharaparimANaM 'namo uvajjhAyANaM' ti cautthamajjhayaNaM ahijjeyavvaM, taddiyahe ya AyaMbileNaM paareyvvN| evaM 'namo loe savvasAhUNaM'ti paMcamajjhayaNaM paMcamadiNe aayNbilenn| taheva tayatthANugAmiyaM ekkaarspygubhagavaMtanA mukhamAMthI uddhava pAmeluM tathA vinayaAdi bahumAnathI prasanna thayelA gurunI kRpAthI prApta thayeluManeka zoka, saMtApa, udvega, mahAvyAdhi, vedanA, ghora duHkha, dAridraya, kleza, roga, janma, ghaDapaNa, maraNa, garbhavAsa vagerarUpa duSTa prANIothI bharelA bhayaMkara saMsAra samudramAMthI pAra utAratI naukAsamAna tathA A sakaLa AgamanI madhyamAM raheluM tathA mithyAtvadoSathI haNAyelI buddhithI kalpelA asaMgata kutarkono azeSa hetu, daSTAMta, yuktiodvArA dhvaMsa karanAruM pAMca adhyayana ane eka culAthI parikSita tathA pravacanadevatAthI adhiSThita paMcamaMgalamahAzrutaskaMdhanuM traNa padavALuM, eka AlApakavALuM, sAta akSaravALuM, anaMta gama ane paryAyathI yukta vastuonuM prasAdhana karanAruM, sarvamahAmaMtronuM ane sarvavidyAonuM zreSTha bIjarUpa "namo ariSThatANa rUpa prathama adhyayana bhaNavuM joie ane te divase AyaMbilano tapa karavo joie. bIje divase "namo siddhANaM' nAmaka bIjuM adhyayana pUrvoktakrame bhaNavuM. A adhyayana aneka atizayothI alaMkRta che, pUrvoktaarthanuM prasAdhaka che, be padavALuM che, eka AlApakavALuM che. tathA pAMca akSarothI baneluM che. Aje paNa AyaMbila tapa karavo. tathA trIje divase "namo AyariyANaM adhyayana pUrvokta krame bhaNavuM ane AyaMbila tapa karavo. A adhyayana aneka atizayothI suzobhita che. traNa padavALuM che. eka AlApaka ane sAta akSarathI baneluM che. A ja pramANe cothe divase "namo uvajajhAyANaM" adhyayananuM paThana karavuM. ane AyaMbilano tapa karavo. A adhyayana paNa traNa (ke be?) pada, eka AlApaka ane sAta akSarathI baneluM che. A ja pramANe pAMcame divase "namo loe savvasAhUNa adhyayana pUrvokta pramANe bhaNavuM ane AyaMbilanotapa karavo. te pachI "eso paMca namukkAro, savvapAvapaNAsaNo, maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala" A cUlikA kramazaH chaThe, sAtame ane AThame divase bhaNavI ane traNa AyaMbila karavA. A cUlikA mULanA arthane anusaranArI che. agyAra padavALI che. traNa AlApakavALI che, tathA tetrIsa akSaramaya che. Ama umadA guNothI sabhara gurubhagavaMtoe upadezelA A paMcamaMgala mahAzrutaskaMdhane svaravarNapadathI sahita tathA pada, akSara, biMdu ane mAtrAthI vizuddharUpe saMpUrNapaNe bhaNavuM joie. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAramahAmaMtranI upadhAnavidhi pricchinntiaalaavgtittiiskkhrprimaannN| eso paMcanamukkAro, savva pAvappaNAsaNo, maMgalANaMca savvesiM, paDhama havai mNglN| iti 'cUlaM ti chaTThasattamaTThamadiNe teNeva kamavibhAgaNa AyaMbilehiM ahijjeyavvaM, evameyaM paMcamaMgalamahAsuyakkhaMdhaM saravanna payasahiyaM payakkharabiMdumattAvisuddhaM guruguNovaveyaguruvaiDaMkasiNamahijjittA NaMtahA kAyavvaM jahA puvvANupuvIe pacchANupuvIe aNANupuvvIe jIhagge trejaa| tao teNeva aNaMtarabhaNiyatihikaraNamuhattanakkhattajogalaggasasIbalajaMtuvirahiogA saceiyAlagAikameNaM aTThamabhatteNaMsamaNujANAviUNaMgoyamA! mahayA pabaMdheNa supariphuDaM niUNaM asaMdiddhaM suttatthaM aNegahA soUNAvadhAreyavvaM / eyAe vihIe paMcamaMgalassa NaM goyamA! viNaovahANo kaayvvo| [sU.7] ityaadi| tadayamanekasUtrasiddho dharmAstikAyAdivadanAdiranantatIrthaMkaragaNadharapUrvadharairupadarzitamahimA paJcamaGgalamahAzrutaskandho yairapalapyate teSAmanyazrutAbhyupagamo'pi golAGlAbharaNanivezatulya iti dhyeyam / evaM ca namaskArAdau prajJaptisUtre sthitaM 'namo baMbhIe livIe' iti padaM pratimAsthApanAyA'tyantopayuktameveti mntvym| 'hitvA lumpakagacchasUripadavIM gArhasthyalIlopamA, prodyadbodhirataH padAdabhajata zrIhIravIrAntikam / AgastyAgapunavratagrahaparo yo bhAgyasaubhAgyabhUH, sa zrImeghamunirna kaiH sahRdayairdharthiSu zlAghyate // 1 // ekasmAdapi samayapadAdaneke, sambuddhA varaparamArtharatnalAbhAt / ambhodhau patati parastu tatra mUDho, nimuktprkrnnsmprdaaypotH||2|| iti // 3 // atha nAmapratibandyAM sthApanAM sthaapytitathA A zrutaskaMdhano abhyAsa evo karavo joie ke jethI pUrvAnapUrvathI pazcimAnupUrvIthI ke anAnupUrvIthI paNa te jIbha para ramI zake. te pachI pUrvokta tIthi, karaNa, muhUrta, nakSatra, yoga, lagna, caMdrabaLavALA divase jIvajaMturahita bhUmipara derAsaramAM ityAdi pUrvokta vidhi anusAre aThama karavApUrvaka samanujJA laine, moTA prabaMdhapUrvaka supariskuTa, nipuNa, asaMdigdha sUtrArthane aneka prakAre sAMbhaLe ane tenuM avadhAraNa kare che gautama ! A vidhie paMcamaMgalanuM vinayapadhAna karavuM joie." Ama paMcamaMgala mahAzrutaskaMdha aneka sUtrodvArA prasiddha che. A zrutaskaMdha dharmAstikAya vagerenI jema anAdikALathI che ane anaMtakALa sudhI rahenAruM che. A zrutaskaMdhano anaMta tIrthakaroe, anaMtagaNadharoe ane anaMta pUrvadharoe mahimA darzAvyo che. chatAM jeo A zrutaskaMdhano apalApa kare che, teo bIjA zrutaskaMdha svIkAravAnI je ceSTA kare che, te gAyanA puMchaDAmAM AbharaNa athavA golAMgula=vAMdaro-vAMdarAne AbharaNa paherAvavA samAna hAsyAspada che. Ama bhagavatI sUtrano AraMbha anAdisiddha namaskAra mahAmaMtrathI thAya che. tethI tenI pachI AvatuM 'namo baMbhIe livIe pada prakSipta nathI paNa mULasUtrarUpa che ane jinapratimAnI pUjyatA susaMgata banAvavA atyaMta upayogI che. jemaNe gRhasthanI lIlA samAna lumpakagacchanI sUripadavIno tyAga karyo. tathA jeo nirmaLa samyagdarzanamAM rata che. tathA jemaNe zrI hIravijayanA sAMnidhyano svIkAra karyo, tathA jeo pApatyAga karavAmAM ane (pharIthI) vrata grahaNa karavAmAM tatpara hatA, (tathA jeo) bhAgya ane saubhAgyanA svAmI hatA, te zImela(vijaya) mahArAja dharmArthIomAM kyA sajjana vaDe prazaMsA na pAmelA je zAstranA eka paNa padane pAmI ane yathAyogya ArAdhIne aneka jIvo zreSTha bodhilAbha pAmyA che ane saMbuddha thayA che. te zAstrarUpa sAgaramAM prakaraNa ane saMpradAyarUpa naukA vinAnA pratimAlopakavagere paravAdI ajJo bicArA DubI mare che." //rA (zAstrane pAmIne jeo zAstrayuktine anusAre buddhine ghaDe che, teo tare che. ane jeo potAnI buddhitarapha zAstrayuktione kheMcavA prayatna kare che, teo be che.) . 3 0 samAnaM virodhyuttaraM prtibndiH|| Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 pratimAzataka kAvya-4 kiM nAmasmaraNena na pratimayA, kiM vA bhidA kA'nayoH; sambandhaH pratiyoginA na sadRzo, bhAvena kiM vA dvayoH ? / tadvandyaM dvayameva vA jaDamate ! tyAjyaM dvayaM vA tvayA; . syAttarkAdata eva lumpakamukhe datto maSIkUrcakaH // 4 // (daMDAnvaya:- kiM nAmasmaraNena ? pratimayA kiM vA na (syAt) ? anayoH kA bhidA ? pratiyoginA bhAvena saha dvayoH sambandhaH kiM na sadRza: ? tad (he) jaDamate ! tvayA dvayameva vandyaM vA syAd dvayaM vA tyAjyaM syaat| ata eva tarkAd lumpakamukhe maSIkUrcako dattaH // ) ____'kiM nAma'ityAdi / kiM nAmasmaraNena-caturviMzatistavAdigatanAmAnucintanena, nAmna: pudglaatmktvenaanupkaaritvaat| nAmnaH smaraNena nAmismaraNe tadguNasamApattyA phalamiti cet ? atrAha-pratimayA kiM vA na syAd ? amudraguNasamudralokottaramudrAlaGkRtabhagavatpratimAdarzanAdapi sakalAtizAyibhagavadguNadhyAnasya sutarAM smbhvaat| taduktam - prazamarasanimagnaM dRSTiyugmaM prasannaM, vadanakamalamaGkaH kAminIsaGgazUnyaH / karayugamapi yatte zastrasambandha nAmanI pratibaMdi dvArA sthApanAnI siddhi have nAmanI pratibaMdhidvArA sthApanAnI siddhi kare che (prativAdIe svapakSamAM darzAvelI Apattio prativAdIne saMmatapakSamAM darzAvavAdvArA svapakSanI siddhi karatA takane pratibaMditaka kahe che.) kAvyArtha:- nAmasmaraNathI zuM (prayojana che?) athavA pratimAthI zuM nathI? (arthAt nAmathI je prayojano sare che, te badhA ja pratimAthI paNa sare che.) nAma ane pratimA vacce zo bheda che? (arthAt banne vacce khAsa bheda nathI.) pratiyogI=bIjA nikSepAono nirUpaka bhAvanikSepo. A bhAva sAthe nAma ane pratimAno saMbaMdha zuM sarakho nathI? (arthAt sarakho ja che.) tethI he jaDa! tArAmATe kAM to nAma ane pratimA - A banne vaMdanayogya che. ane kAM to nAma ane pratimA - A banne tane tyAjya che. (tethI nAmanikSepAne vaMdanIyatarIke svIkAravo ane pratimArUpa sthApanAnikSepAno tyAga karavo ucita nathI.) A pratibaMdi nAmanA tarkanI sahAyathI pratimAlopakanA mukhaparameSano paTTo copaDI zakAya che. arthAt pratimAlopakone mauna karI zakAya che. pratibaMdhitarkathI sthApanAnI pUjyatAnI siddhi logassa sUtra vageremAM AvatA jinanAmonA smaraNathI koI phAyado nathI kAraNa ke nAma pote zabdapudgalarUpa che. tethI AtmApara upakAra karavA samartha nathI. pUrvapakSa:- nAmanA smaraNathI te nAmavALA paramAtmAnuM smaraNa thAya che. paramAtmAnA smaraNathI manamAM paramAtmAnA guNonI samApatti thAya che. (samApatti=ekAgra dhyAna athavA te dhyAnanuM phaLa. sahaja che ke je vyaktinuM smaraNa thAya, te vyaktimAM rahelA vizeSa guNa ke doSa paNa tarata ja manamAM Ave. prabhunuM smaraNa thatAM prabhumAM rahelA anaMta guNo paNa smaraNapatha para upasI Ave che. e guNonuM athavA e guNothI yukta prabhu manamAM chavAi javAthI mana temAM ekAgra thAya che. e dhyAnanI utkRSTa dazAmAM tadAkAra thavAthI pachI pote svayaM paramAtmamaya thai gayo che ane potAnA Atmapradezo para paramAtmAnA anaMta guNo ubharAi rahyA che tevI anubhUti thatAM pote paNa svarUpathI paramAtmA jevo ja che evuM saMvedana thAya che, A samApatti che. A AlhAdaka samApatti e ja nAmasmaraNanuM phaLa che. athavA e vakhatanA zubhabhAvothI thatI karmanirjarA vagere A nAmasmaraNanA phaLarUpa che.) uttarapakSaH- A ja pramANe sthApanA yAne pratimAthI paNa A kArya thai zake che. amaryAdita guNonA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pritibaMditarkathI sthApanAnI pUjyatAnI siddhi 35 vandhyaM, tadasi jagati devo viitraagstvmev'|| iti / bodhyudayo'pi pratimAdarzanAd bahUnAM siddha ev| taduktaM dazavaikAlikaniryuktau - 'sijjabhavaM gaNaharaM, jiNapaDimAdasaNeNa paDibuddhaM / maNagapiyaraM dasakAliassa NijjUhagaM vaMde // [gA.14] ityaadi| niyuktizca sUtrAd nAtibhidyata iti vyaktameva, vivecayiSyate cedmuprissttaat| nAmno nAminA saha vAcyavAcakabhAvasambandho'sti, na sthApanAyA ityasti vizeSa iti cet ? atrAha-pratiyoginA=itaranikSepanirUpakeNa bhAvanikSepena saha dvayo:-nAmasthApanayoH sambandhaH kiM na sadRza:=na sadRzavacana: ? na mitha: kiJcid vaiSamyamityarthaH / ekatra vAcyavAcakabhAvasyA'nyatra sthApyasthApakabhAvasya sambandhasyA'vizeSAt, sAgara ane lokottara mudrAthI zobhatA bhagavAnanI pratimAnA darzanathI paNa bhagavAnanA sarvazreSTha guNonuM dhyAna sutarAm thai zake che. tethI ja A stutimAM kahyuM che - "he paramAtma!tArI banne AMkho prazamarasamAM nimagnaDubelI che. tAruM vadanakamaLa prasanna che. tAro khoLo strIsaMgathI rahita che. tArA banne hAtho paNa zastravihoNA che. tethI nizcaya thAya che ke jagatamAM tuM ja vItarAga deva che. prabhunI A sarva viziSTatAonuM jJAna vartamAnakALa-prabhunI gerahAjarImAM paNa temanI pratimAnA darzanathI ja thAya che. bhUtakALamAM paNa jinapratimAnA darzanathI ghaNAne samyaktanI prApti thai hoya tevA dAkhalA che. dA.ta. dazavaikAlika graMthanI niryuktimAM kahyuM ja che ke - "manakanA pitA tathA jipratimAnA darzanathI pratibodha pAmelAtathA dazavaikAlikanA niyUhaka( pUrvamAMthI uddhAra karanArA) evAzathaMbhava gacchAdhipatine huM vaMdu chuM." (TIkAkAre paNa A hetuthI ja zrI siddhagirinA stavanamAM kahyuM che ke 'tuma darisanathI samakita pragaTe, nija guNa riddhi apAra re') pUrvapakSa - A vAta to niryuktimAM batAvI che. jo sUtramAM A vAta batAvI hota, to pramANabhUta banata. uttarapakSa - niryukti sUtrathI bhinna nathI e spaSTa ja che. A vAtanuM vivecana AgaLa upara karIzuM. pUrvapakSa - sthApanA karatAM nAmamAM A vizeSa che ke, nAmano nAmI sAthe vAcyavAcakabhAva saMbaMdha che. nAma vAcaka che ane nAmI vAcyuM che. sthApanAno mULavyaktisAthe Avo saMbaMdha nathI. Ama saMbaMdha vinA sthApanAmAtrathI mULavyaktinuM smaraNa zI rIte thAya? uttarapalaH- jema nAmano pratiyogI=bhAvanikSepAnI mULavyakti sAthe vAcyavAcakabhAva saMbaMdha che, tema sthApanAno mULavyakti sAthe sthApyasthApakabhAvasaMbaMdha che. bhAvanikSepAnI vastu sthApya che. sthApanAnikSepo eno sthApaka che. A sthApyasthApakabhAva saMbaMdha paNa vAcyavAcakabhAvasaMbaMdhanI jema ja svarUpasaMbaMdha che. pUrvapakSa - sthApanAnuM mULavyakti sAthe tAdAbhya ja kyAM che ke jethI sthApanAne jotA sthApya manamAM Ave? uttarapaH - ema to nAmanuM paNa mULavyakti sAthe tAdAbhya kyAM che? kAraNake mULavyaktirUpa bhAva sAthe to mAtra dravya ja kathaMcit tAdAbhya dharAve che. sAra - A pratibaMditarka dvArA nAma ane sthApanAnI paraspara tulyatA siddha thAya che. tethI paramAtmAnuM bhAvanikSepe manana karavAmAM jemanAmanikSepo sahakArI che, tema sthApanAnikSepo paNa sahakArI che. kAraNake pratimAnA AlaMbanathI paNa paramAtmAnuM manana thai zake che. ane jo bhAva sAthe tAdAbhyavagerarUpa aMtaraMga saMbaMdha dharAvato na hovAthI sthApanA nikSepotyAjya-upekSaNIya tarIke mAnya hoya, to nAmano paNa bhAvasAthe tAdAbhyAdi aMtaraMga saMbaMdha nathI. A hisAbe to nAma paNa tyAjya banI jAya. paNa te tamane(=pratimAlopakone) iSTa nathI kAraNa ke tamane nAmanikSepo mAnya che. to samAnatayA sthApanA paNa mAnya thavI ja joie. Ama pratibaMditarkadvArA nAma ane sthApanA samAnatayA siddha thAya che. A carcAthI phalita thAya che ke, nAmanizAnI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 pratimAzataka kAvya-4) tAdAtmyasya tu dravyAdanyatrAsambhavAt / anayA pratibandyA durvaadinmaakssipti| tat-tasmAt kAraNAt he jaDamate ! tvayA dvayameva nAmasthApanAlakSaNamavizeSeNa vandyaM, dvayorapi bhagavadadhyAtmopanAyakatvAvizeSAt / antaraGgapratyAsattyabhAvAdupekSyatve tu dvayameva tvayA tyAjyaM syaat| taccAniSTaM, nAmnaH prennaapynggiikrnnaat| ata eva tarkAd lumpakamukhe maSIkUrcako dattaH syAd mAlinyApAdanAditi bhAvaH / atra maSIkUrcakatvena maunadAnavivakSAyAM kamalamanambhasItyAdau [kAvyaprakAzavRttau] iva rUpakagarbhA, yathAzrutavivakSAyAM tvasambandhe smbndhruupaatishyoktiH| athAtra sthApanA yadyavandyA syAt, tadA nAmApyavandyaM syAt' ityetasya na tarkatvam, ApAdhApAdakayorbhinnAzrayatvAditi cet ? ApAdhApAdakAnyathA'nupapattimaryAdayaiva viparyayaparyavasAyakatvenAtra trkokteH| ata eva 'yadyayaM brAhmaNo na syAt, etatpitA brAhmaNo na syAt' / 'upari savitA na syAd bhUmerAlokavattvaM na syAd pUjyatAne svIkAratA pratimAlopako sthApanA nikSepAnI pUjyatAne virodha karI zake tema na hovAthI teoe cUpa ja rahevuM joie. ahIM "mukhaparameSa copaDI' e vAkyano "cUpa karyo evo tAtparyArthalevAmAM Ave to kamalamanabhasi ityAdinI jema A kAvyamAM rUpaka alaMkAra che. paNa jo mAtra zabdArtha ja levAmAM Ave, to atizayokti alaMkAra che. "jemAM jeno saMbaMdha na hoya, temAM tenA saMbaMdhanI kalpanA karavI" e atizayokti alaMkAranuM lakSaNa che. pUrvapakSa - ahIM tame nAma ane sthApanA vacce "ApAdya-ApAdaka tarka lagAvI ema kahevA mAMgo cho ke, jo sthApanArUpa jinapratimA vaMdanIya na hoya, to jinanuM nAma paNa vaMdanIya nathI" (ekamAM aniSTatA vagere mAnavAmAM bIjAmAM paNa aniSTatA AvavAno prasaMga batAvavAmATe A tarkano upayoga thAya che.) paNa te saMgata nathI. kAraNake A tarka eka AdhAramAM rahelA dharmo aMge ja upayogamAM levAya che, nahi ke bhinna AdhAramAM rahelA dharmo aMge. nahitara to "jo devadatta mUrkha hoya, to yajJadatta paNa mUrkha hovo joie ityAdirUpa ApAghaApAdakabhAva sarvatra lAgu paDI jAya. je iSTa nathI. tethI bhinna vastumAM ekanA AdhAre bIjAmAM paNa samAnatAnuM ApAdana karavuM yogya nathI. nAma ane sthApanA be bhinna nikSepArUpa che. tethI te bemAM paNa sthApanAnI avaMdanIyatAnI samAnatAnuM ApAdana nAmamAM karavuM yogya nathI. uttarapakSa - ApAdya-ApAdakabhAva tarka samAnaadhikaraNamAM ja lAgu paDe e vAta barAbara nathI, kAraNa ke ApAdya-ApAdakatarkavAstavamAM anyathAanupapattidvArA viparyayano prasaMgadarzAvIne caritArtha thAya che ane anyathAanupapattimATe samAnAdhikaraNano niyama nathI. (upapatti-yuktisaMgatatA. anupapattitrayuktiasaMgatatA. dharmImAM siddha thayelo= ubhayapakSane mAnya banelo dharma dharmImAM je(=sAdhya) dharmanA abhAvamAM asaMgata thato hoya, te dharma( siddha thayelo dharma) sAdhya dharmanI apekSAe anyathA anupAtra kahevAya. A muddAthI dharmImAM sAdhya dharmanI je siddhi karAya che, te anyathA anupapattitarka athavA hetu gaNAya che. jemake parvata para dekhAto dhumADo parvata' nAmanA dharmamAM siddha thayelo dharma che. A dhumADArUpI dharmaparvatapara 'agnirUpa sAdhya dharma vinA saMbhavato nathI. mATe agni vinA asaMgata karato dhumADo, potAnI hAjarIthI agninI hAjarInuM paNa sUcana kare che. prastutamAM nAma ane sthApanA be dharma che. "AdaraNIyatA' dharma baMnemAM samAnatayA che ke nahIM? tenI carcA che. tethI ahIM prathama ApAdya-ApAdaktarkathI baMnenI bhAvanikSepAnI apekSAe samAnatA siddha karI, pachI anyathA anupapattitarkathI AdaraNIyatAdharmanI sthApanAmAM siddhi karavAmAM AvI che. tethI tAtparya ema AvyuM ke jo bhAva sAthe tAdAbhya na hovAthI sthApanAmAM AdaraNIyatA nathI, to nAma paNa AdaraNIya nathI, kAraNa ke te paNa bhAva sAthe tAdAmya vinAnuM che. have jo nAmamAM AdaraNIyatA dharma ubhayapakSasiddha che. to te bhAvasAthenA ko'ka prakAranA(vAcya-vAcaka) saMbaMdha vinA anupapanna che. jevA saMbaMdha vinA nAmanI AdaraNIyatA aghaTamAna che. tevA prakArano saMbaMdha (sthApya-sthApaka) to sthApanA paNa dharAve che. mATe sthApanA paNa AdaraNIya che. nizcitakAraNa (ahIM bhAva sAthe tevo saMbaMdha)nI hAjarImAM kArya (ahIM AdaraNIyatA) avazya thAya. e niyama che.) bhinnaadhikaraNasthaLe paNa anyathA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pritibaMdhitarkathI sthApanAnI pUjyatAnI siddhi 37 ityAdayastarkA: suprsiddhaaH| viparyayaparyavasAnaM ca pareSAmanumitirUpam, asmAkaM svtntrprmitiruupmitynydett| 'bhAvanikSepo yadyavandyasthApanApratiyogI syAt, tadA'vandyanAmanikSepapratiyogI syAd' ityevaM vA tarkasya vyadhikaraNatvaM nirsniiymnissttprsnggruuptvaat| pratibandireva vAtra svAtantryeNa tarka iti vibhAvanIyaM tarkaniSNAtaiH // 4 // prativAdInevaM bhaGgyA''kSipastadArAdhakAn abhiSTauti svAntaM dhvAMtamayaM mukhaM viSamayaM dRg dhUmadhArAmayI, teSAM yairna natA stutA na bhagavanmUrttinavA prekSitA / devaizcAraNapuGgavaiH sahRdayairAnanditairvanditAM, ve venAM samupAsa thayasteSAM pavitra nanu . (daMDAnvayaH- yairbhagavanmUrti nai natA teSAM svAntaM dhvAMtamayaM, (yaiH bhagavanmUrtiH) na stutA (teSAM) mukhaM vissmym| (yaiH bhagavanmUrtiH) vA na prekSitA (teSAM) dRg dhuumdhaaraamyii| sahRdayairAnanditaiH devaizcAraNapuGgavaizca vanditAmenAM ye tu kRtadhiyaH samupAsate, teSAM januH pvitrm||) anupapattitarkathI iSTanI siddhi karAya ja che. jemake "jo A brAhmaNa na hoya to Ano putra paNa brAhmaNa na hoya (ahIM etaspitA padamAM bahuvI DIsamAsa lai A che pitA jeno = putra evo artha ucita lAge che. kemake pitA brAhmaNa hovAmAtrathI putra brAhmaNa hovAno niyama nathI - varNasaMkara saMbhavI zake che. paNa jeno putra brAhmaNa hoya, te pote brAhmaNa hoya to ja saMbhave.) "jo upara sUryana hoya, to pRthvI para prakAza na hoya.' ityAdi daSTAMto prasiddha che. A ja pramANe nAma ane sthApanA bhinna hovA chatAM, "jo sthApanA vaMdanIya na hoya, to nAma paNa vaMdanIya na rahe' ityAdi anupapattidvArA sthApanArUpa ApAdakatArA nAmarUpa ApAdyamAM avaMdanIyatAnuM ApAdana karI zakAya che. ahIM viparyaya paryavasAna anumitirUpa ja che ema bIjAo mAne che. ame eka svataMtra pramiti tarIke teno svIkAra karIe chIe. paNa te ahIM bahu mahattvanI vAta nathI. prazna - A pramANe samAnAdhikaraNa vinA paNa ApAdya-ApAdakabhAvasvIkAravAmAM sarvatra lAgu paDavAno aniSTa prasaMga Avaze. uttaraH- aniSTa prasaMganA bhayathI ja jo tamAre ApAdya-ApAdaka tarkane samAnAdhikaraNa sthaLe ja mAnya rAkhavo hoya, to ame te pramANe paNa batAvIe chIe, "jo bhAvanikSepo avaMdanIya sthApanAno saMbaMdhI hoya, to te bhAvanikSepo avaMdanIya nAmano ja saMbaMdhI hoi zake." (arthAt je bhAvanikSepAnI vastunI sthApanA avaMdanIya hoya, te bhAvanikSepAnI vastunuM nAma paNa avaMdanIya ja hoya.) Ama ahIM aniSTaprasaMgabatAvI bhAvanikSepArUpa eka ja adhikaraNamAM ApAdya-ApAdakabhAva dvArA sthApanAnI vaMdanIyatAnI siddhi karI. ahIM bhinnaadhikaraNa aMgeno tamAro aniSTa prasaMgano bhaya paNa raheto nathI. athavA ahIM pratibaMdi tarkapote ja eka svataMtratarka che ema takaniSNAtoe samajavuM. || 4 | have kavi anya vikalpathI prativAdI(=pratimAlopaka) para prahAra karatA ane pratimApUjakopara prazaMsAnA puSpo pAtharatAM kahe che- kAvyartha - jeo bhagavAnanI pratimAne namyA nathI, teonuM hRdaya aMdhakAramaya che. jeoe arihaMtanI mUrtinI stavanA karI nathI, teonuM mukha jherathI bhareluM che. jeoe paramAtmAnI pratimAne nIrakhI nathI, teonI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 pratimAzataka kAvya-5) 'svAntam' ityaadi| yairbhagavanmUrttina natA, teSAM svAntaM hRdayaM dhvAMtamaya andhakArapracuram / hRdaye namanaprayojakAlokAbhAvAdeva tdnmnopptteH| yairbhagavanmUttirna stutA, teSAM mukhaM viSamayaM, stutisUktapiyUSAbhAvasya tatra viSasattva evopapatteH / yairbhagavanmUrtirvA athavA na prekSitA, teSAM dRg dhUmadhArAmayI, jagadgAsecanakatatprekSaNAbhAvasya dhUmadhArAvRtanetrata evopptteH| dhvAMtatvAdinA doSavizeSA evAdhyavasIyante itytishyoktiH| sA coktadizA kaavylinggaanuprnnitaa'vseyaa| ye tu kRtadhiyaH-paNDitA enAm bhagavanmUrti samupAsate; teSAM januH janma pavitraM, nityaM mithyAtvamalaparityAgAt / kIdRzIM ? devai:-surAsuravyantarajyotiSkaiH, cAraNapuGgavai:-cAraNapradhAnaiHjavAcAraNavidyAcAraNaiH, sahRdayaiH-jJAtatattvaiH, AnanditaiH-jAtA''nandairvanditAM / hetugarbha cedaM vishessnnm| devAdivanditatvena ziSTAcArAt tatsamupAsanaM janmapAvitryAya iti bhAvaH / devairyathA vanditA tathA'nantaraM sphuttiikrissyaamH|| AMkha dhumADAthI bharelI che. AnaMdita thayelA sahadaya= tattvajJa devo ane cAraNalabdhidhara muniovaDe vaMdAyelI A jinapratimAnI je DAhyA mANaso upAsanA kare che, teono janma pavitra che. pratibhASIonI hAlata bhagavAnanI pratimAne namananahikaranArAonuM hRdaya ajJAnarUpI aMdhakAramaya che, kAraNake jeomAM kalyANaicchuke pratimAne namavuM joie eTalo paNa jJAnaprakAza nathI, teo ja jinapratimAne name nahi ema saMbhavI zake. tathA bhagavAnanI pratimAnI stuti na karanArAonuM vadana jherathI yukta che. jenuM mukha pratimAnI stutirUpa amRtathI bhareluM nathI, teonA mukhamAM pratimAnI niMdarUpa jhera ja bhArobhAra raheluM che tema sUcita thAya che. pratimAnI niMdarUpa haLAhaLa jheranI hAjarI vinA stutirUpa amRtano abhAva saMbhavI zake nahi. tathA jinapratimAne AdarabhAvathI nahi jonArAonI AMkha dhumADAthI bharelI che. je pratimAnuM darzana sarva jIvonA AMkha ane manane anaMta tRpti arpe che, je pratimAnI mukhamudrA nIrakhyA pachI bIjAnA darzananI icchA ja janamatI nathI ane AMkha anyatra TharatI nathI; e pratimA pratye AMkhamA dveSa ja jo bhArobhAra chalakAto hoya, to ja te pratimAnuM bhAvathI darzana thAya nahi. kAvyamAM "dhvAMta' vagere padothI doSavizeSano bodha thAya che, tethI ahIM atizayokti alaMkAra che ane te pUrve kahyA mujaba kAvyaliMga anupraNita samajavo. jinapratimAnI vaMdanIyatA ane tenuM phaLa prazna - jinapratimAne namana Adi nahi karanArAonI behAlInuM varNana karyuM. paNa pratimA zA mATe vaMdanIya che te to batAvo. uttaraH- A jinapratimAne tattvajJa caturvidha devo(=bhavanapati, vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika devo) tathA jaMghAcAraNa ane vidyAcAraNarUpa cAraNalabdhidhara munibhagavaMto atyaMta Adara-bahumAnapUrvaka harSathI namyA che. A ziSTapuruSo pratimAne namyA che, tethI pratimAne bhAvathI namana e ziSTAcAra che. kAvyamAM pratimAnuM sahadaye.. vanditA ityAdi je vizeSaNa mukyuM che, teno paNa phalitArtha e ja che ke, devavagere ziSTapuruSoe pratimAne vaMdana karyuM hovAthI pratimAne vaMdana e ziSTAcAra che; ane A ziSTAcAra hovAthI ja pratimA vaMdanIya che, kAraNa ke pratimAne vaMdana nahIM karavAmAM aziSTatA AvI jAya che. prazna - ziSTAcAra tarIke pratimAne vaMdana karavAthI lAbha zo thaze? Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAraNakRtapratimAnaMdana 3che. cAraNAdhikArapratibaddhazcAyaM viMzatitamazate navamoddezakaH - kaivihA NaM bhaMte ! cAraNA pannattA ? goyamA ! duvihA cAraNA pa0 taM0-vijjAcAraNA ya jaMghAcAraNA ya / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai vijjAcAraNA vi0? goyamA! tassaNaM chaTuMchaTTeNaM anikkhitteNaMtavokammeNaM vijjAeuttaraguNaladdhiM khamamANassa vijjAcAraNaladdhInAmaM laddhI samuppajjai / se teNaDheNaM jAva vijjA0 / vijjAcAraNassa NaM bhaMte ! kahaMsIhA gai kaha sIhe gaivisae pa0 ? go0 ! ayannaM jaMbuddIve 2 jAva kiMci visesAhie parikkheveNaM deve NaM mahaDDIe jAva mahesakkhe jAva iNAmeva ttikaTTa kevalakappaM jaMbuddIvaM tihiM accharAnivAehiM tikkhutto aNupariyaTTittA NaM havvamAgacchejjA, vijjAcAraNassa NaM go0 ! tahA sIhA gati, tahA sIhe gativisae pa0 / vijjAcAraNassa NaM bhaMte ! tiriyaM kevatiyaM gativisae pa0? go0 ! se NaM io egeNaM uppAeNaM mANusuttare pavvae samosaraNaM karei, mANusu0 2 tahiM ceiyAiM vaMdati, tahiM 2 bitieNaM uppAeNaM naMdIsaravare dIve samosaraNaM kareti, naMdIsa0 2 tahiM ceiyAiM vaMdati, tahiM0 2 tato paDiniyattati, 2 ihamAgacchai 2 iha ceiyAiM vaMdati / vijjA0 NaM go0 ! tiriyaM evatie gativisae pa0 / vijjA0 NaM bhaMte ! urlDa kevatie gativisae pa0 ? go0 se NaM io egeNaM uppAeNaM naMdaNavaNe samosaraNaM karei, naMdaNa0 2 tahiM ceiyAiMvaMdati, tahiM02 bitieNaM uppAeNaM paMDagavaNe samosaraNaM uttara :- pratimAne bhAvathI vaMdanarUpa ziSTAcAranuM pAlana karavAthI janma pavitra bane che. (janma e saMsAranuM kAraNa hovAthI ane mRtyunuM bIja hovAthI apavitra ane niMdanIya che. chatAM paNa je janma pAmyA pachI saMsArano vAsa karanAruM ane janma-maraNonA trAsathI bacAvatuM jinapratimAnuM bhAvavaMdana maLe che, te janma pavitra ane prazaMsanIya bane che. mATe manuSyajanmanI pavitratA ane saphaLatA icchanAre avazya jinapratimAne vaMdana karavuM joie evo kahevAno bhAva che.) devoe karelA pratibhAvaMdana aMge AgaLa batAvAze. cAraNakRtapratimAnaMdana cAraNo pratimAne vade che te aMge bhagavatI sUtranA vIzamA zatakanA navamAM uddezakamAM A prakArano AlApaka che - bhadaMta ! cAraNo keTalA prakAranA che? gautama! cAraNo be prakAranA che - (1) vidyAcAraNa ane (2) jaMghAcAraNa. he bhadaMta! vidyAcAraNa koNa kahevAya? gautama ! satata chaThThanA pAraNe chaThThanA tapa yukta vidyAthI uttaraguNalabdhiyukta sAdhune vidyAcAraNalabdhinAmanIlabdhi utpanna thAya che. AvI labdhivALA vidyAcAraNa kahevAya. bhadaMta! vidyAcAraNanI zIghagati kevI che ane te zIghagatino viSaya keTalo che? gautama! A jaMbudvIpanI paridhithI kaMika vadhu paridhivALA vistArane ityAdi. koi mahartikaAdi vizeSaNayukta deva A gamanane AzrayIne saMpUrNa jaMbudvIpane traNa capaTImAM (=traNa capaTI vagADavA jeTalA kALamAM) traNa vAra aNupariyattA=pradakSiNA daine AvavA je zIvra gati kare tevI zIghragati ane zIghragatino viSaya vidyAcAraNane hoya che. he bhadaMta! vidyAcAraNanI tIrachI gati kevI hoya? he gautama! vidyAcAraNa ahIMdhI eka utpAtathI(eka kUdake) mAnuSottara parvata para jAya. tyAMnA caityone vaMdana karI bIjA utpAtathI naMdIzvara dvIpamAM jAya. tyAMnA cetyone vaMdana karI tyAMthI pAchA pharI (eka ja utpAtathI) ahIM AvI ahIMnA caityone vaMdana kare. vidyAcAraNonI tIrachI gati AvI che. he bhadaMta! vidyAcAraNonI urdhvamAM kevI gati che? he gautama! teo ahIMdhI eka kUdake naMdanavanapara jAya, tyAMnA caityone vaMdana karI bIjA kUdake paMDakavanamAM pahoMce tyAMnA caityone vaMdana karI (eka ja kUdake) ahIM AvI ahIMnA cetyone vaMdana kare. A temanI urdhvagati che. te vidyAcAraNa A (labdhinA upayogarUpa) sthAnanAM AlocanA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 pratimAzataka kAvya-5] karer3a, paMDaga0 2 tahiM ceiyAiM vaMdai, tahiM0 2 tao paDiniyattati, tao0 2 ihamAgacchai, ihamA0 2 iha ceiyAI vaM0 / vijjA0 NaM go0! uDDaevatie gativisae pa0 / seNaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikkate kAlaM kareti, natthi tassa ArAhaNA, se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM kareti atthi tassa aaraahnnaa| [sU. 683] se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jaMghAcAraNA0? go0 ! tassa NaM aTThamaM aTThameNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANassa jaMghAcAraNaladdhInAmaladdhI smuppjjti| se teNaTeNaM jAva jaMghAcAraNe 2 / jaMghA0 NaM bhaMte ! kahaMsIhA gatI kahaMsIhe gativisae pa0 ? go! ayannaM jaMbuddIve 2 evaM jaheva vijjAcAraNassa, navaraM tisattakhutto aNupariyaTTittANaM havvamAgacchejjA, jaMghA0 NaMgo0! tahA sIhA gatI tahA sIhe gativisae pa0 sesaMtaM ceva / jaMghA0 NaM bhaMte ! tiriyaM kevatie gativisae pa0 ? go0! se NaM io egeNaM uppAeNaM ruyagavare samosaraNaM karoti, ruyaga0 2 tahiM ceiyAI vaMdai, tahiM ce02 tao paDiniyattamANe bitieNaM uppAeNaM naMdIsaravaradIve samosaraNaM karoti, naMdI0 2 tahiM ceiyAiM vaMdai, tahiM ce0 2 ihamAgacchai 2 ihaM ceiyAiM vNdi| jaMghA0 NaM go0 ! tiriyaM evatie gaivisae pa0 / jaMghA0 NaM bhaMte ! uDDe kevatie gativisae pa0 ? go0 ! se NaM io egeNaM uppAraNaM paMDagavaNe samosaraNaM kareti, samo0 2 tahiM ceiyAiM vaMdati,tahiM ce0 2 tao paDiniyattamANe bitieNaM uppAeNaM naMdaNavaNe samosaraNaM kareti, naMdaNa0 2 tahiM cejhyAiM vaMdati, tahiM ce0 2 iha Agacchai 2 iha ceiyAiM vaMdati / jaMghAcAraNassa NaM goyamA ! uDDha evatie gativisae pa0 / se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikkate kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA, seNaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM kareti, atthi tassa ArAhaNA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharai // [sU. 684] etadvRttiryathA - aSTamoddezakasyAnte devA uktAste cAkAzacAriNa ityAkAzacAridravyadevA navame prarUpyanta ityevaM pratikramaNa karyA vinA kAla kare (mRtyu pAme) to tene ArAdhanA nathI. (arthAt te virAdhaka che) jo te sthAnanAM AlocanA-pratikramaNa karIne kAla kare, to tene ArAdhanA che. (arthAt te ArAdhaka che.) he bhagavan! jaMghAcAraNa koNa kahevAya? he gautama! satata aThamanA pAraNe aThThamatapathI potAne bhAvita kasnArane jaMghAcAraNanAmanIlabdhi utpanna thAya che, Alabdhidhara jaMghAcAraNa kahevAya che. he bhagavan!tejaMghAcAraNanI zIghragati kevI che? e zIdhragatino viSaya kevo che? he gautama! ahIM zIghagatisaMbaMdhamAM pUrvanI jema ja samajavuM paNa ahIM traNane badale ekavIsa vAra pradakSiNA samajavI. he gautama ! A tenI zIghagativiSaya che. te bhaMte ! jaMghAcAraNanI tIrachI gati kevI che? he gautama!te ahIMthI eka kUdake rUcakavara dvIpa para jAya che ane tyAMnA caityone vide che. pAchA pharatAM bIjA kUSka(pAchA pharavAnA 1lA kUdake) naMdIzvaradvIpa para Ave che. tyAMnA caityone vaMdI trIjA kUdake(pAchA pharavAnA bIjA kUdake) ahIM AvI ahIMnA caityone vade che, jaMghAcAraNonI A tIrachI gati che. he bhadaMta ! jaMghAcAraNonI urdhvagati kevI che? he gautama! teo pahelA ja kUdake paMDakavana para(=merunA sauthI upalA vana para) jAya che. tyAMnA caityone vaMdana karI pAchA pharatAM bIjA kUdake teo naMdanavanapara AvI tyAMnA caityone vade che, pachI trIjA kUdake ahIM AvI ahIMnA caityone veda che. he gautama! jaMghAcAraNanI urdhvagati ATalI che. jo te sthAnanAM AlocanA pratikramaNa karyA vinA te jaMghAcAraNa kAla kare, to tene ArAdhanA nathI. jo te sthAnanAM AlocanA pratikramaNa karIne kALa kare to tene ArAdhanA che. uparokta AlApakano TIkAnuvAda A pramANe che - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAraNakRta pratibhAvaMdana sambaddhasyAsyedamAdisUtram- 'kaivihe NaM' ityaadi| tatra caraNaM-gamanamatizayavadAkAze eSAmastIti caarnnaaH| 'vijjAcAraNa'tti / vidyA-zrutaM tacca pUrvagataM, tatkRtopakArAzcAraNA vidyAcAraNAH / 'jaMghAcAraNa'tti, jaGghAvyApArakRtopakArAzcAraNA javAcAraNAH / ihArthe gAthA:- 'aisayacaraNasamatthA, jaMghAvijjAhiM cAraNA munno| jaMghAhiM jAi paDhamo nissaM kAuM ravikare vi' // 1 // (chAyA-atizayena caraNasamarthA javAvidyAbhyAM cAraNA munayaH / jaGghAbhyAM yAti prathamo nizrIkRtya rvikraanpi||) eguppAeNa tao ruyagavarami u tao pddiniytto| bIeNaM naMdIsaramihaM tao ei taieNaM // 2 // (chAyA- ekotpAtena tato rucakavaraM tataH prtinivRttH| dvitIyena nandIzvaramiha tata Agacchati tRtiiyen|) 'paDhameNaM paMDagavaNaM bIuppAeNaNaMdaNaM ei / taiuppAeNa taoiha jaMghAcAraNo ei||3|| (chAyA-prathamena paNDakavanaM dvitIyotpAtena nndnmeti| tRtIyotpAtena tata ihAyAti jvaacaarnn:|) 'paDhameNa mANusottaranagaM sa naMdIsaraM biiiennN| ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihayaM // 4 // (chAyA-prathamena mAnuSottaranagaM dvitIyena nandIzvaraM sa eti| tatastRtIyenehaiti kRtcaityvndnH|) 'paDhameNa naMdaNavaNaM bIuppAeNa pNddgvnnNmi| ei ihaM taieNaM jo vijjAcAraNo hoi'|| 5 // (chAyA- prathamena nandanavanaM dvitIyotpAtena paNDakavanam / etIha tRtIyena yo vidyAcAraNo bhvti|) iti| [vizeSAva.786790] 'tassa NaM ti| yo vidyAcAraNo bhaviSyati, tasya SaSThaMSaSThena tapa:karmaNA vidyayA ca-pUrvagatazrutavizeSarUpayA krnnbhuutyaa| uttaraguNaladdhiM 'ti| uttaraguNA:=piNDavizuddhyAdayaH, teSu, iha ca prakramAttapo gRhyte| tatazcottaraguNalabdhi-tapolabdhim, kSamamANasya adhisahamAnasya, tapaH kurvata ityrthH| kahaM sIhA gai'tti / kIdRzI zIghrA gati: gamanakriyA, 'kahaM sIhe gaivisae'tti / kIdRzaH zIghro gativiSayaH dvi ? zIghratvena tadviSayo'pyupacArAt zIghra uktaH, gtivissy:-gtigocrH| gamanAbhAve'pi zIghragatigocarabhUtaM kSetraM kim ? ityarthaH / ayana'mityAdi AThamA udezakanA aMte devonuM svarUpa batAvyuM. devoAkAzagAmI hoya che. tethI have AkAzagAmI vidhAvALA dravyadeva=sAdhunI prarUpaNA navamAM udezakamAM kare che. A pramANe pUrvanA uddezaka sAthe saMkaLAyelA navamA uddezakanuM A prathama sUtra che. kai viheNa ityAdi. cAraNa=AkAzamAM atizayayukta gativALA. vidyAcAraNa-vidyA= pUrvagatazrata. tenAdvArA upakRta thayelA cAraNo. jaMghAcAraNa-jaMghAnA vyApArathI upakRta thayelA cAraNo. A aMge A gAthA che -jaMghA ane vidyAvaDe atizayayuktagatimAM samartha (munio) cAraNa samajavA. pahelA prakAranA cAraNo (jaMghAcAraNo) sUryanA kiraNonI paNa nizrA karIne(=AlaMbana lai) jaMghAthI gamana kare che. /1/ te jaMghAcAraNo eka utpAtathI rUcakavara dvIpa para jAya che. tyAMthI pAchA pharatA bIjA utpAtathI naMdIzvara dvIpa para ane trIjA utpAtathI ahIM Ave che. //// tathA prathama utpAtathI paMDakavanamAM jAya che, pAchA pharatA bIjA utpAtathI naMdanavanamAM Ave che ane trIjA utpAtathI ahIM Ave che. 3 vidyAcAraNo prathama utpAtathI mAnuSottaraparvatapara jAya che. bIjA utpAtathI naMdIzvara dvIpapara jAya che. tyAM caityavaMdana karI pAchA pharatAM trIjA utpAtathI ahIM Ave che. //4 tathA teo prathama utpAtathI naMdanavana para jAya che. bIjA utpAtathI paMDakavanapara Ave che. pAchA pharatA trIjA utpAtathI ahIM Ave che. po uttaraguNa=piMDavizuddhivagere. prastutamAM 'uttaraguNa padathI tapa samajavo. arthAt je tapa karavAmAM samartha muni chaThanA pAraNe chaThano tapa kare che ane pUrvagatazrutavizeSarUpa vidyAvALo che. te muni bhaviSyamAM vidyAcAraNalabdhi prApta kare che. zIghragati=gamanakriyA. gati zIvra hovAthI teno viSaya paNa zIdhra kahevAya. zIghagativiSayakazIdhragatisaMbaMdhI kSetra. gatikriyA na hoya to paNa gatinA viSayabhUta kSetrano ja mAtra nirdeza hovAthI doSa nathI. ahIM 'havvamAgacche" e pachI adhyAhArathI 'devanI A zIdhragati che e pramANe vAkyano aMta samajavo. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12 pratimAzataka kAvya-6 ayaM jambUdvIpa evambhUto bhavati, tatazca deve Na'mityAdi havvamAgacchejjA' ityatra 'yathA zIghrA'sya devasya gatiri'tyayaM vAkyazeSo dRzyaH / seNaM tassa ThANassa'ityAdi-ayamatra bhAvArthaH - labdhyupajIvanaM kila pramAdastatra cAsevite'nAlocite na bhavati cAritrasyArAdhanA, tadvirAdhakazca na labhate cAritrArAdhanAphalamiti, yaccehoktaMvidyAcAraNasya gamanamutpAdadvayenAgamanaM caikena, jachAcAraNasya tu gamanamekenA''gamanaM ca dvayeneti, tllbdhisvbhaavaat| anye tvAhuH-vidyAcAraNasyAgamanakAle vidyA'bhyastatarA bhavatItyekenAgamanaM, gamane tu na tatheti dvAbhyAm / javvAcAraNasya tu labdhirupajIvyamAnA'lpasAmarthyA bhavatItyAgamanaM dvAbhyAM, gamanaM tvekenaiveti // 5 // uktameva svIkArayaMstatra kumatikalpitAzaGkAM nirasyannAha prajJaptau pratimAnatirna viditA kiM cAraNairnirmitA. teSAM labdhyupajIvanAd vikttnaabhaavaattvnaaraadhnaa| sA kRtyAkaraNAdakRtyakaraNAd bhagnavratatvaM bhave dityetA vilasanti sannayasudhAsArA budhAnAM girH||6|| (daMDAnvayaH- prajJaptau kiM cAraNairnirmitA pratimAnatirna viditA ? (api tu viditaiva-prasiddhaiva) teSAM labdhyupajIvanAttu vikaTanAbhAvAdanArAdhanA / sA (anArAdhanA) kRtyasyAkaraNAt, akRtyakaraNAd (tu) bhagnavratatvaM bhvet| ityetAH sannayasudhAsArA budhAnAM giraH vilsnti||) chelle AlocanA pratikramaNa vagere kahyuM, tenuM tAtparya e che ke labdhino upayoga karavo e pramAda che. A pramAdanuM sevana karyA pachI jo AlocanA karavAmAM na Ave, to cAritranI ArAdhanA thatI nathI. paNa virAdhanA thAya che ane cAritravirAdhakane cAritranI ArAdhanAnuM phaLa maLI zake nahi. zaMkA - vidyAcAraNane jatI vakhate be utpAtathI jatA ane AvatI vakhate mAtra eka utpAtathI AvatA darzAvyA. jyAre jaMghAcAraNane eka ja utpAtathI jatAM ane AvatI vakhate be utpAtathI AvatA darzAvyA. A taphAvata paDavAmAM kAraNa zuM che? samAdhAnaH- A taphAvata paDavAmAM labdhino tevA prakArano svabhAva ja kAraNa che. bIjAo A bAbatamAM A samAdhAna Ape che -vidyAnuM vAraMvAra pArAyaNa vidyAne vadhu spaSTa banAve che. tethI vidyAnuM sAmarthya vadhe che. vidyAcAraNone jatI vakhate vidyAnuM pArAyaNa vadhu na hovAthI sAmarthya ochuM hoya che. tethI be utpAta karavA paDe che. AvatI vakhate vidyAnuM pArAyaNa vadhu thavAthI vidyA spaSTa ane vadhu samartha bane che. tethI eka kUdake teo ahIM Ave che. labdhinI bAbatamAM AnAthI UbhuM che. labdhino upayoga jeTalo vadhAre, teTalI labdhinI zakti ghaTe. jaMghAcAraNa labdhidharone prathamavAranA labdhinA prayogamAM sAmarthya vadhu hovAthI teo jatI vakhate eka ja utpAtathI gamana kare che. AvatI vakhate pharIvAra labdhino upayoga karavAthI labdhinuM sAmarthya ghaTe che. tethI labdhidharone AvatI vakhate be utpAta karavA paDe che. te 5 ne AlocanAkRtyanA akaraNamAM anArAdhanA pUrvokta arthano svIkAra karatA kavivara durmativALAonI kalpita AzaMkAne asaMgata TheravatA kahe che- kAvyartha - bhagavatI sUtramAM cAraNo pratimAne namyAe vAta zuM batAvI nathI? (arthAt batAvI ja che.) te sUtramAM teonI(=cAraNonI) je anArAdhanA batAvI che, te labdhinA upayoganI vikaTanA=AlocanAna Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AilocanAkRtyanA akaraNamAM anArAdhanA 13 _ 'prajJaptau' iti / prajJaptau bhagavatIsUtre kiM cAraNaiH-javAcAraNavidyAcAraNazramaNairnirmitA pratimAnati-na viditA=na prasiddhA ? api tu prasiddhaiva, sudharmasvAminA kaNTharaveNoktasya tasya taraNiprakAzatulyasya kumtikaushikvaamaatrennaaphrotumshkytvaat| nanu yaduktaM tad vyaktameva / paraM caityavandananimittAlocanA'bhAve'nArAdhakatvamuktamiti teSAM caityanatiM svArasikI nAbhyupagacchAma ityaashngkaayaamaah-tessaamiti| teSAM javAcAraNavidyAcAraNAnAM labdhyupajIvanAt, tasya prmaadruuptvaat| tu-punH| vikaTanA'bhAvAt AlocanA'bhAvAt, 'AloaNA viyaDaNe'[oghaniyukti791 pA.1] tti niyuktivacanAd 'vikaTanA'zabdasya 'AlocanA' arthaH, anArAdhanA, na tvanyato nimittaat| tadAha-sA'nArAdhanA kRtyasya prmaadaalocnsyaa'krnnaat| akRtyakaraNaM caityavandanena mithyAtvakaraNam, tata: tatpuraskRtyAnArAdhanAyAMtUcyamAnAyAM bhagnavratatvaM bhavet, mithyaatvshcaarinnaakaravAne kAraNe che. Ama AlocanArUpakRtyanA akaraNathI anArAdhanA che. jo pratimAne namanarUpa akRtyanA karaNarUpa anArAdhanA kahezo, to tenAthI (aticAra nahi paNa mithyAtva hovAthI) vratano ja bhaMga thAya (je iSTa nathI.) paMDitonI AvI sunayarUpa amRtajharatI vANI che. bhagavatI sUtramAM sudhArmA svAmIe spaSTa zabdomAM batAvyuM che ke "jaMghAcAraNa ane vidyAcAraNa zramaNo pratimAne namyA che. sUryanA prakAzasamAna A vANIne malinaAzayavALA pratimAlopako chupAvI zake tema nathI. pUrvapakSa - bhagavatI sUtramAM "cAraNazramaNo pratimAne namyA e vAta che te barAbara che. paraMtu te zramaNo pratimAne svecchAthI bhAvollAsapUrvaka namyA nathI. paraMtu mAtra vismayathI namyA hatA. mATe temanuM AlaMbana lai pratimAne namana karavuM saMgata nathI. vaLI teoe jinapratimAne namana karI akRtyanuM sevana karyuM. jinapratimAne namana akaraNIya che. mithyAtvarUpa che. te akRtyanuM AcaraNa karavAthI teo anArAdhaka banyA te vAta e ja sUtramAM batAvI che. tethI sUtranuM aDadhuM vacana pakaDI tenA AdhAre pratimAne vaMdanIyatarIke siddha karavAnI tamArI rasama barAbara nathI. uttarapA - ame sUtranuM aDadhuM vacana pakaDIne vAta karatA nathI. paNa tame khoTo artha karI moTI bhUla karI rahyA cho. pUrvapA - ame kayo khoTo artha karyo? uttarapakSa - tame be khoTA artha karyA. (1) tame kayA AdhAre kaho cho ke, te cAraNazramaNo jinapratimAne svecchAthI namyA na hatA, paNa vismayathI namyA hatA? sUtramAM to e pramANe kahyuM nathI. vaLI viziSTajJAnI ane labdhidhara munibhagavaMtone mithyAtvanA sthAnono khyAla na hoya tema bane nahi. tethI jo pratimAne namana mithyAtvarUpa hoya, to cAraNamunio vismayathI paNa pratimAne name e saMbhavatuM nathI. vaLI (2) ahIM je anArAdhanA batAvI che, te pratimAnA namanane kAraNe nathI batAvI; paraMtu labdhino upayoga karavo pramAdarUpa che, tethI batAvI che. te cAraNazramaNoe labdhinA upayoga dvArA sevelA pramAdanI AlocanA karavI joie. "A AlocanArUpa kRtyanA akaraNathI te cAraNazramaNo anArAdhaka bane che evo bhagavatI sUtrano Azaya che. prazna:- A anArAdhakatA pratimAne namanarUpa akRtyanA karaNane kAraNe nathI, paraMtu AlocanArUpa kRtyanA akaraNanA kAraNe ja che, ema tame zI rIte kaho cho? sUtramAM to evI cokhavaTa karI ja nathI. uttara:- ahIM UMDANathI vicAra karIe to jarUra sUtrano ame kahyo che tevo Azaya prApta thAya. jo pratimAne vaMdana ("jinapratimAne namavuMe mithyAtva che. pratimAlopakoA sivAya hiMsAdi bIjA koi kAraNasara jinapratimAnamanamAM akRtyatA batAvI zake tema nathI.) mithyAtvarUpa hoi akRtya hoya, to to pratimAne vaMdana karavAthI mithyAtva ja lAgI jAya ane Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pratimAzataka kAvya-7) manantAnubandhinAmudayena cAritrasya mUlata evocchedAt, 'mUlacchejjaM puNa hoi bArasaNhaM kasAyANaM iti [vizeSAva. 1249 utta.] vcnaat| tacca nAlocanAmAtreNA'pi zodhayituM zakyamityayaM bhAro mithyAkalpakasya shirsyaastaam| ityetAH sannayaH samIcInanayaH, sa eva mithyAkalpanAviSavikAranirAsakatvAt sudhA-pIyUSam, tena sArA budhAnAM siddhAntapAradRzvanAM gira: vaacH||6|| nanu cAraNAnAM yAvAn gatergocara uktastAvaddezagamanaparIkSAyAmeva mukhya uddezaH / tasyAM kriyamANAyAM tattaccaityAnAmapUrvANAM darzanAd vismayodbodhena tannatiH, na tu svarasata iti tadAcaraNaM na ziSTAcAra iti sarveSAM sAdhUnAM na tadvandyatA tadRSTAnteneti kumatimatamAzaya niSedhati teSAM na pratimAnatiH svarasato lIlAnuSaGgAttu sA, labdhyA''ptAditi kAlakUTakavalodgArA giraH pApmanAm / hantaivaM na kathaM nagAdiSu natirvyaktA kathaM ceha sA, caityAnAmiti tarkakarkazagirA syAttanmukhaM mudritam // 7 // mithyAtvanI hAjarImAM vratane aticAra na lAge, paNa vratano ja nAza thai jAya; kAraNa ke mithyAtvanA pariNAmo pahelA guNasthAnanA che ane vratano pariNAma chaThThA-sAtamA guNasthAnano che. vaLI mithyAtvanA udayanI sAthe anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya avazya thAya che. "bAra kaSAyanA (anaMtAnubaMdhI-apratyAkhyAnIya ane pratyAkhyAnIya krodha, mAna, mAyA ane lobha=12) udayamAM cAritrano mULathI cheda thAya che." e vacana hovAthI anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayamAM vratano bhaMga thAya che. vratanA bhaMgamAM mAtra AlocanAthI kAma na pate paNa pharIthI samyaktanuM AropaNa ane vratanI sthApanA karavAthI ja ArAdhanA thAya. jyAre sUtramAM to AlocanapratikramaNa karavAmAtrathI zuddhi thai jAya che ane ArAdhakatA AvI jAya che tema batAvyuM che. tethI nakkI thAya che ke, cAraNazramaNone mAtra AlocanA-pratikramaNathI zuddhi thai jAya tevo ja aticAra lAgyo che. A aticAranI AlocanA karavArUpa kRtyanA akaraNathI ja teo anArAdhaka bane che. A aticAra labdhinA upayogarUpa pramAdanA sevanane kAraNe ja saMbhavI zake che. kAraNa ke bIjo koi vikalpa saMbhavato nathI ane labdhino upayoga e pramAdarUpa che e sarvamAnya hakIkata che. Ama pramAdasthAnanI AlocanArUpa kRtyanA akaraNathI ja cAraNazramaNo anArAdhaka bane che, nahi ke jinapratimAnA vaMdanathI. tethI te ziSTa cAraNazramaNoe pratimAne bhAvathI ja vaMdana karyA hovA joie kAraNa ke tema karavAmAM teone koi pApa ke mithyAtva lAgatuM nathI. tethI jinapratimAnA bhAvathI vaMdana ekAMte nirjarAjanaka hovAthI sarva ziSTa puruSo mATe kartavya che ema siddha thAya che. kAvyamAM mithyAkalpanArUpa jheranA vikArane dUra karatA sunayane amRtanI upamA ApI che. (TIkAkAre paNa labdhiupajIvanarUpa pramAdaaMge ja AlocanAdinI vAta karI che.) . 6 cAraNonI pratimAnati svArasikI pUrvapakSa:- "sUtramAM cAraNone jyAM sudhI jai zaktA batAvyA che, tyAM sudhI pote jai zake che ke kema? evI parIkSA karavAnA mukhya uddezathI ja cAraNalabdhidharo naMdIzvara Adi dvIpoparajAya che. tyAM gayA pachI tyAM rahelA caityone pUrve kyAreya paNa joyA na hovAthI te cAraNo te caityonA darzanathI vismaya pAme che. A vismayathI teo caityane namana kare che, paNa te zramaNo "A cetyone namana kartavya che' evA bhAvathI zraddhApUrvaka caityanamana karatA nathI. tethI cAraNoe pratimAne namana karyuM e ziSTAcArarUpa nathI. tethI te cAraNonA daSTAMtathI sarva sAdhuoe pratimAne vaMdana karavuM joie" ema kahevuM jarAya saMgata nathI. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciAraNonI pratimAnati svArasikI 15 (daMDAnvayaH- teSAM pratimAnatiH svarasato na tu punaH labdhyAptAd lIlAnuSaGgAditi pApmanAM giraH kaalkuuttkvlodgaaraaH| hanta ! evaM kathaM nagAdiSu na nati: ? kathaM ceha caityAnAM sA natirvyaktA ? iti tarkakarkazagirA tanpharavuM mudrita cat II) 'teSAm' iti / teSAM-javAcAraNavidyAcAraNAnAM pratimAnatiH svarasato na-svarasa:-zraddhAbhaktisaMlulitaH pariNAma:, tu-puna: labdhyAptAd-labdhiprAptAd lIlAnuSaGgAt labdhiprAptalIlAdidRkSayA pravRttAnAM ttraavrjniiysnnidhikdrshntyetyrthH| na cAsvArasikatannatyA kA'pi kSatiH, svArasikAkRtyakaraNasyaiva doSatvAdityetA: pApmanAM lumpAkadurgatAnAM giraH kAlakUTakavalogArA:-udgIryamANakAlakUTakavalA ityarthaH, bhakSitamithyAtvakAlakUTAnAmIdRzAnAmevodgArANAM sambhavAt / tatrottaram-hanta ! iti nirdeshe| evaM lIlAprAptasya vismayena sAdhUnAM vandanasambhave kathaM nagAdiSu mAnuSottaranandIzvararUcakamerutadArAmAdiviSaye na cAraNAnAM natiH ? tatrApyapUrvadarzanajanitavismayena ttsmbhvaat| kathaM ceha bharatavidehAdau tataH pratinivRttAnAM caityAnAM pratimAnAM sA nati: ? ityevambhUtA yA tarkakarkazA gI:, tayA tanmukhaM pApmavadanaM mudritaM syAd anayA girA te prativaktuM na zaknuyurityarthaH / karkazapadaM tattarkasya nibiddmudraahetutvmbhivynkti| atra yathA gocaracaryoddezenApi nirgatena sAdhunA'ntaropanatA: pratimAlopakonI A AzaMkAne phagAvatA kavi kahe che- kAvyartha - 'te jaMghAcAraNa-vidyAcAraNa munio pratimAne svarasathI=zraddhA ane bhaktithI pragaTelA pariNAmathI namyA nathI. paraMtu labdhithI prApta thayelI lIlAnAanuSaMgathI namyA che. pratimAlopakonI AvA prakAranI vANI mithyAtvarUpa kAlakUTa jheranA bhojanathI uddhavelA uddhAra jevI che. (jo lIlAnA anuSaMgathI ja te namana hota to) teo mAnuSottara parvataAdipara rahelA bagIcAAdinA darzana karavA kema gayA nahi? ane ahIMnA cetyone zA mATe namyA? (ahIMnA cetyo kaMi apUrva nahotA.) tarkathI karkaza banelI A vANIthI teone cUpa karI zakAya che. pUrvapala - lIlAthI naMdIzvarAdipara gayelA cAraNo tyAM caityane zraddhA-bhaktithI namyA nathI, paNa mAtra vismayathI namyA che. ane vismayathI karelA namanamAM ahobhAva vagere na hovAthI mithyAtvakaraNano doSa nathI. hA, vismayathI paNa namavAno doSa sevyo hovAthI aticAra jarura lAgyo che. kemake akRtyanuM sevana doSarUpa che. tethI ahIM mithyAtvanA kAraNe vratabhaMga thavAno prazna ja nathI ane caityanati sAdhuone mAnya che tema paNa siddha thatuM nathI. uttarapaH - tamArI A vAta barAbara nathI. cAraNoe jo cetyo apUrva hoi vismayathI ja namana karyuM hota, to te mAnuSottara, naMdIzvara, rUcaka, meru para rahelA bagIcA-vana-vAvaDIo vagerenuM kudaratI adbhUta sauMdarya paNa te zramaNone vismaya pamADI zakata. tethI te zramaNo e vanavagerene paNa avazya jovA gayA hota ane namyA paNa hota. paNa sUtramAM to e aMge aMzamAtrano paNa ullekha nathI. tethI ja anumAna karI zakAya ke, ATalI UMcI bhUmikAe pahoMcelA cAraNazramaNo mAtra vismayathI akRtya sevI bese e saMbhavI zake nahi. tethI teo tyAM caityane namyA e svArasikI ja kriyA hatI. vaLI mAnI lo ke, naMdIzvaravagerenA cetyo apUrva hoi te joi vismaya thavAthI te cetyone name. paraMtu ahIMnA cetyo to apUrva nahotA ja. tethI te zramaNone ahIMnA cetyone joi vismaya thavAno koi savAla ja nathI. tethI jo caityane vaMdana akaraNIya hota, to ahIMnA caityone vaMdana karavAnuM koi prayojana ja nahotuM. paNa sUtramAM spaSTabatAvyuM che ke, te cAraNazramaNo pAchA AvIne ahIMnAcetyone namyA. to kaho, teo ahIMnI pratimAone kema namyA? A tarkathI karkaza vacanathI pratimAlopakonuM moM mudrita thAya che, arthAt teo javAba ApavA samartha rahetA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 pratimAzataka kAvya-8 sAdhavaH svarasata eva vandanIyAstathA gatigocaradarzanAyA'pi gataizcAraNairnandIzvarAdipratimAnatiH svarasata eva kRtA'nabhropanatapIyUSavRSTivatparamapramodahetutvAdityuktaM bhavati // 7 // athoktAlApake 'tahiM ceiAiM vaMdai' ityasyAyamartho yathA bhagavadbhiruktaM tathaiva nandIzvarAdi dRSTamiti aho tathyamidaM bhagavajjJAnamityanumodata ityarthatazcaityapadasya jJAnArthatvAditi mugdhaparSadi mUrddhAnamAdhUya vyAcakSANamupahasannAha jJAnaM caityapadArthamAha na punarmUrti prabhoryo dviSan, vandyaM tattadapUrvavastukalanAd dRssttaarthsnycaarypi| dhAtupratyayarUDhivAkyavacanavyAkhyAmajAnannasau, prajJAvatsu jaDaH zriyaM na labhate kAko marAleSviva // 8 // (daMDAnvayaH- yo dviSan caityapadArthaM tattadapUrvavastukalanAd dRSTArthasaMcAryapijJAnaM vandyamAha na puna: prabhormUrti dhAtupratyayarUDhivAkyavacanavyAkhyAmajAnannasau jaDaH prajJAvatsu marAleSu kAka iva zriyaM na labhate // ) 'jJAnam' iti / yo dviSan jinazAsane dveSaM kurvan prakRte caityapadArthaM jJAnamAha na punaH prabhormUrti, kimbhUtaM jJAnam ? tasya tasyApUrvasya vastunaH kalanAt-paricchedAd vandyam anumodyamiti yoga:, kimbhUtamapi ? dRSTArthasaJcAryapi, ihaloke caityavandane saJcariSNu bhvissnnushbdaarthmpi| apUrvadarzanena vismayotpAdakatvAd bhagavajjJAnasya nathI. tarkanuM karkazI vizeSaNa ema sUcave che ke A tarkathI teonuM moM sajjaDa baMdha thai jAya che. (cAraNazramaNonA daSTAMtathI siddha thAya che ke caityane zraddhApUrvakanuM vaMdana e ziSTAcAra che. sarva sAdhuo mATe karaNIya ja che ane kalyANanuM sAdhana che.) ahIM tAtparya A che -jema gocarInA uddezathI nIkaLelA sAdhue sAme maLelA sAdhune zraddhAbhaktipUrvaka vaMdana karavAno AcAra che. tema potAnI labdhithI prApta gatinI parIkSAnA hetuthI paNa naMdIzvaraAdipara gayelA sAdhuo tyAM zrIjinapratimAne vaMdana to potAnI dharmazraddhAthI ja kare kAraNa ke jinapratimAnuM darzana ane vaMdana to vAdaLa vinA amRtavRSTinI jema paramapramodanuM kAraNa bane che. 7. caityanA zAna arthanI asaMgatA pUrvapala - bhagavatI sUtranA e AlApakamAM caitya' padano artha "jJAna" karavAno che. tethI tyAM caityone vide che" e vAkyano artha A pramANe che -"naMdIzvaravagerenuM jevuM varNana karyuM, te ja pramANe A naMdIzvaravagere dekhAya che. tethI aho! bhagavAnanuM jJAna saMpUrNa tathya che' ema te cAraNazramaNo bhagavAnanA jJAnanI anumodanA kare che. pratimAlopako bhoLAonI sabhAmAM mAthuM halAvI halAvIne Avo pUrvapakSa sthApe che. teonA A pUrvapakSanI ThekaDI uDAvatA stutikAra kahe che- kAvyartha - (jinazAsanapara) dveSa rAkhatI je vyakti(=pratimAlapaka) caitya padanA arthathI te apUrvavastuono bodha karAvanAruM daSTaarthaviSayaka paNa jJAna ja vaMdanIya che ema svIkAre che, paNa jinapratimAne svIkAratI nathI; te vyaktine dhAtu-pratyaya-rUDhi-vAkya-vacana ane vyAkhyAnuM jJAna nathI. tethI e vyakti buddhizALIonA samudAyamAM haMsomAM kAgaDAnI jema zobhatI nathI. pratimAlopako caityapadanA arthatarIke prabhunI pratimAne choDI apUrvavastuonuM Akalana karatuM hovAthI anumodanIya banatA jJAnane svIkAre che. paNa caityapadano A arthakaravAmAM Ave to te daSTArthasaMcArI paNa bane, kemake ahIM cetyone vade che tyAM apUrva nahIM paNa chadmastha joyelA padArthaaMge paNa caitya' padanA prayoganI Apatti che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cityanA jJAna arthanI asaMgatA 17 vandyatve 'ihaM ceiAiM vaMdai' itysyaanuppttirihaapuurvaadrshnaaditi| 'apiH'- ApAtato naucityaM drshyti| ya jaDaH prajJAvatsu-prekSAvatAM madhye, zriyaM saduttarasphUrtisamRddhiM na labhate, keSu ka iva ? marAleSu rAjahaMseSu kAka iva ityupamA, kiM kurvan ? ajAnan, kAm ? dhaatvaadivyaakhyaam| tathA hi-caityAnItyatra 'citI saMjJAne'iti dhAtuH, karmapratyayastathA ca 'arhatpratimA eva' ityrthH| 'citI saMjJAne' saMjJAnamutpadyate kASThakarmAdiSu pratikRtiM dRSTvA 'jahA esA arihaMtapaDima' tti cUrNisvarasAditi / prakRte jJAnamarthaM vadan prakRtipratyayAnabhijJa ev| tathA rUDherapyanabhijJa eva, caityazabdasya jinagRhAdau eva ruuddhtvaat| caityam jinaukastadvimbaM caityo jinasabhAtaruriti kozAt / etena viparItavyutpattyA nAmabhedapratyayayogArtho'pi nirastaH, yogAd rUDherbalavattvAdanyathA pngkjpdaacchaivaalaadibodhprsnggaat| dArthasaMcArI=AlokamAM (pratyakSathI dekhAtA sthaLe) caityavaMdanamAM saMcArasvabhAvavALuM. ahIM "saMcariSNu padathI bhaviSNu'(=thavAnA svabhAvavALuM) zabdano artha karavo. tAtparya - jo apUrvadarzanadvArA vismayajanaka hovAthI bhagavAnanuM jJAna vaMdya banatuM hoya, to 'i ceiyAi vaMda(=ahIM cetyone vaMde che) A vAkya anupapanna bane. tethI ja kAvyamAM raheluM "api'pada pratimAlopakonI vAta prathama najare paNa aucityasabhara nathI, tema darzAve che. (pratimAlopakonI vAta jinazAsanapratyenA temano premano abhAva chato kare che. prabhunI geDAjarImAM (1) jinapratimA ane (2) jinAgama A jainazAsananA mukhya AdhArastaMbha che. kalikALanA jherane utAranArA parama auSadha che. emAMnA "jinapratimA' rUpa AdhArastaMbhane UDADavAmATe AgamanA svamatikalpitaartha karavAmAM ane yogyaarthane dabAvI devAmAM jinAgamarUpa bIjo AdhArastaMbha paNa dharAzAyI thAya che. Ama jinazAsananA mukhya banne AdhArastaMbhanA abhAvamAM jinazAsananI imArata paNa zI rIte TakI zake? tethI jeo pratimAne vaMdanIya tarIke svIkAratA nathI teo vAstavamAM jinazAsanapara ja kuThArAghAta kare che. A ceSTA jinazAsana pratyenA premanA abhAva vinA zI rIte saMbhavI zake?) pUrvapakSaH- "cetya' padano artha "pratimA' tarIke besato ja na hoya pachI teno niSedha karavAmAM doSa zo? uttarapa - jo tamane cetya' zabda aMgenA (1) dhAtu (2) pratyaya (3) rUDhi (4) vAkya (5) vacana ane (6) vyAkhyA - A cha no khyAla hota, to tame "cetya" padathI "pratimA arthano niSedha karavAnI hiMmata karata nahi. pUrvapakSa - tame ja "cetya saMbaMdhI dhAtu vagereno khulAso karo. uttarapaH - sAMbhaLo tame sAvadhAna thaine ! prathama dhAtu ane pratyaya darzAvIe chIe. "caitya' zabdamAM saMjJAnaarthaka "citI dhAtu che. te dhAtune karmabodhaka "ya pratyaya che. tethI cUrNikAra caityapadanI A vyutpatti kare che - kASThavageremAM AlekhelI je pratikRtinA darzanathI "A arihaMtanI pratimA che' evuM saMvedana thAya, te "cetya' kahevAya. tethI cetya' zabdathI arihaMtanI pratimA evo ja artha thAya che. Ama spaSTa hovA chatAM "cetya'padathI "jJAna" artha karavAmAM prakRti=dhAtu ane pratyaya saMbaMdhI potAnI ajJAnatA pragaTa thAya che. tathA citya zabda "jinAlaya'vagere arthamAM ja rUDha che. zabdakozamAM paNa "caitya=jinAlaya, jinabiMba ke jinasamavasaraNanuM vRkSa" ema ja kahyuM che. pUrvapakSa - 'citI dhAtuno artha saMjJAna che. tethI "jenAdvArA apUrva vastuonuM saMjJAna thAya te caitya athavA "jenuM saMjJAna = saMvedana thAya te cetya' ityAdi vyutpattithI caitya padano yogAthe(=prakRti ane pratyayathI prApta thato artha) jJAna ja thAya che. uttarapakSa - AvI viparIta vyutpattithI bhale tame (nAmabhedaka) vizeSanAmamAM (pratyayaH) nimittabhUta yogArtha (athavA nAmabheda=prakRti=dhAtuvizeSane pratyaya lagADI prApta thayelo yogArthI tarIke jJAnane svIkAro. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-8) vAkyasyApi-vAkyaM sAkAMkSapadasamudAyaH 'ihaM ceiAiM vaMdai'ityasya 'atrasthAni caityAni vandate' iti hi vaakyaarthH| sa ca caityapadasya jJAnArthatve na ghaTate, bhagavajjJAnasya nndiishvraadivRttitvaabhaavaat| jagadvRttitvasyAnyasAdhAraNyenAvismApakatvAt / phalena nandIzvarAdipratipAdakatAyA: prAmANyanirNaye ca prAgbhagavadvacanAnAzvAsena mithyaadRssttitvprsnggaaditi| vacanasyApi-caityazabdasya jJAnasyaikatvAd jJAnArthe caityazabdasyAviSTabahuvacanasya kutrApyananuzAsanAt, siddhAnte'pi tathAparibhASaNasyAbhAvAt, anyathA 'kevalanANaM' ityasya sthale 'ceiAI' iti pryogaaptteH| yadi vA, pUrvabhagavaduktArthadarzanasthale evedRk prayogaH syAditi klpyte| tadA grbhgRhsthyogArtha karatA rUDhArtha baLavAna che. dA.ta. paMkaja zabdanI vyutpatti che-"paMka=kAdavamAMthI utpanna thayeluM A yogArtha thayo. A yogArthanA baLe to zevALa paNa paMkaja banI zake, kemake zevALa paNa kAdavamAMthI utpanna thAya che. chatAM loko paMkaja' zabdathI mAtra kamaLa' arthano ja bodha kare che, kemake "paMkaja' zabda mAtra kamaLa' arthamAM ja rUDha thayo che. Ama ahIM paMkaja' zabdanA yogArtha karatA rUDhArtha baLavAna thayo. (je zabda sAMbhaLatA je arthanuM vyutpatti vicAryA vinA sahaja zIgha smaraNa thAya che, te arthate zabdano rUDhArtha che. yogArthakadekhAtAdIpaka vagere zabdonAte-te arthavyutpattinI rAha joyA vinA ja atyaMta rUDha thai javAnA kAraNe sahaja zIgha yAda AvI jatA hoya, to te artha paNa te zabdamATe rUDhArtha banI jAya, ema lAge che.) basa te ja pramANe "caitya' padamAM paNa tame karelI viparIta vyutpattithI prApta thatA jJAnarUpa yogArtha karatAM "jinAlaya'AdirUpa rUDhArtha ja baLavAna che. have, vAkyasaMbaMdhI tamArA ajJAnane dUra karIe chIe. vAkya=sAkAMkSa(=ekabIjAnI apekSA rAkhatAM) padono samudAya. "ahaM ceiyAi vaMda' e vAkyano "ahIMnA cetyone vaMde che evo vAkyartha ja saMgata che. cetya=jJAna artha karavAmAM A vAkyartha saMgata thAya nahi, kAraNa ke "ahIMnA cetya=jJAnane vaMde che" e vAkyarthamAM ahIMnA jJAnane eTale kyAMnA jJAnane? bhagavAnanuM jJAna bhagavAnamAM ja rahyuM che, e kaMi "ahIM eTale bharatakSetramAM ke "tyAM eTale naMdIzvara AdimAM rahyuM nathI. tethI cetyano jJAna artha karavAmAM vAkyA saMgata thato nathI. pUrvapakSa - alabatta, bhagavAnanuM jJAna guNarUpe to samavAyasaMbaMdhathI bhagavAnamAM ja rahyuM che. paraMtu A jJAna A bharatakSetra ane te naMdIzvaradvIpaAdi badhA zeyapadArthone viSaya banAve che. arthAt naMdIzvaradvIpavagere badhA A jJAnanA viSaya bane che. tethI viSayatAsaMbaMdhathI jJAna naMdIzvara vageremAM rahyuM che, tema paNa kahI zakAya. uttarapakSa - viSayatAsaMbaMdhathI bhagavAnanuM jJAna jema naMdIzvaradvIpavageremAM rahyuM che, tema traNe yajagatamAM, are, alokamAM paNa rahyuM che. arthAt bhagavAnanA jJAnanA viSaya, jema bharatakSetra ane naMdIzvaravagere che, tema A AkhuM ya brahmAMDa ane aloka paNa che. tethI naMdIzvaraAdi viSayaka temanuM jJAna kaMi vismayakAraka nathI. je jJAna sarva jagatano prakAza karavA samartha hoya, te jJAna naMdIzvaraAdino bodha karAve temAM Azcaryajanaka zuM che? karoDo rUpiyAnI uthalapAthala karanArA vepArInI be-pAMca hajAranI uthalapAthalathI vismaya zuM thAya? pUrvapakSa - alabatta, bhagavAnanuM jJAna vailokyaprakAzaka che, chatAM paNa te jJAnanA anaMta viSayonA eka aMzarUpa naMdIzvarAdi dvIpo paNa ApaNA jevA chadmasthonA jJAnanA viSaya banI zaktA nathI. tethI zramaNo jyAre naMdIzvara jAya che, tyAre badhuM joyA pachI teone bhagavAnanA naMdIzvaraviSayaka jJAnanI yathArthatAnI khAtarI thAya che. tethI ahobhAvathI bhagavAnanA jJAnane namI paDe che, kAraNa ke A jJAnanI satyatAnI khAtarI 'bhagavAnanuM sarvavastuviSayaka jJAna yathArtha ja che" evo nizcaya karavA prere che. uttarapakSa - Ama naMdIzvaraAdinAdarzana karavAthI cAraNazramaNone bhagavAnanA jJAnanI satyatAnI khAtarI thAya che. ema kahevAmAM to tAtparya e AvIne UbhuM rahyuM ke, jyAM sudhI te zramaNoe naMdIzvaranA darzana karyA nahi, tyAM Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cityanA jJAna arthanI asaMgatA che mahAvyAdhitamRgAputrasya yathoktasya darzino gautamasyA'dhikAre'pi tathAprayogaH syAditi kimasambaddhavAdinA pAmareNa saha vicaarnnyaa| syAdetat, 'tassa ThANassa'ityatra tacchabdAvyavahitapUrvavartipadArthaparAmarzakatvAnnandIzvarAdicaityavandananimittakAlocanA'bhAvaprayuktAyA evA'nArAdhanAyA abhidhAnAd vigiitmetd| maivam / tacchabdena vyvhitsudhI te zramaNone bhagavAnanA jJAnanI satyatAnI khAtarI na hatI. arthAt tyAMsudhI teo mithyAtvI hatA. zuM AvuM tAtparya nIkaLe te iSTa che? Ama caityano artha jJAna karavAmAM vAkyarthamAM ghaNI asamaMjasatA UbhI thAya che. vaLI tamane ekavacana, bahuvacananA prayogaaMge paNa jJAna ApavuM jarUrI lAge che. caityano artha jJAna karavAmAM "cetya'pada bahuvacanamAM hovAthI jJAna paNa bahuvacanamAM Avaze. paNa AgamamAM kyAMya jJAnano bahuvacanamAM prayoga dekhAto nathI. lokamAM paNa jJAnaarthe bahuvacanano prayoga thato nathI. dA.ta. "temanAmAM bahu jJAna che." temaja bolAya che nahi ke, temanAmAM bahuM jJAno che tema. vaLI zAstramAM evI paribhASA paNa maLatI nathI ke, jJAnaarthaka caityapadano bahuvacanamAM prayoga karavo. vaLI AgamamAM bIje kyAMya jJAna ke kevaLajJAnane badale cetya padano prayoga upalabdha thato nathI. tethI ahIM paNa caityapadano artha jJAna karavo saMgata nathI. pUrvapalaH- bhagavAne je padArthanuM prathama nirUpaNa karyuM hoya, te padArthanuM pachI tevuM ja darzana thAya; tyAre bhagavAnanA jJAnamATe caityapadano prayoga karAya che. (cAraNazramaNone bhagavAnanA jJAnanI satyatAnI khAtarI hatI ja. tethI teo samakitI ja hatA. paNa jyAre pratyakSadarzanathI e jJAnanI sAMgopAMga satyatAnuM saMvedana thayuM, tyAre ahobhAva vadhI javAthI teo e jJAnane name che. mATe ja AvA sthAnoe ja jJAnamATe caityapadano ullekha thAya che, sarvatra nahIM. tethI naMdIzvarAdi dvIpadarzana vakhate cAraNazramaNonuM bhagavAnanA caityabhUta jJAnane namavuM te ane AvA sthAne ja jJAna mATe "cetya'padano prayoga baMne suyogya Thare che.) uttarapakSa - A dalIla sAva vAhiyAta che. jo bhagavAnanuM pratyakSaAdithI yathArtha siddha thayeluM jJAna ja caityarUpa hoya, to (1) bhagavAnanuM bIjuM jJAna caityarUpa ane vaMdanIya nahi bane tathA (2) bhagavAne gautamasvAmI AgaLa karmanA vipAkanuM varNana karatI vakhate dRSTAMta tarIke "mRgAgrAma' nagaranA vijaya nAmanA rAjAnA "mRgA' rANIthI avatarelA "mRgAputranuM varNana karyuM. A sAMbhaLIne gautamasvAmI te mRgAputrane jovA rAjAnA mahelamAM jAya che. A mRgAputrane bhoMyarAmAM rAkhavAmAM Avyo hato. bhojanano avasara hovAthI mRgArANI AhAralainegautamasvAmIne laine e bhoyarAmAM jAya che. paNa te pahelA potAnA mukhapara kapaDuM DhAMke che. ane gautamasvAmI bhagavAnane mukhapara muhapatI rAkhavA vinave che. gautamasvAmIe paNa te pramANe karyuM. banne bhoMyarAmAM pahoMcyA, bhoMyarAnuM bAraNuM kholatAnI sAthe ja hAthI, ghoDA vagerenA gaMdhAtA zabanI durgadhane paNa TapI jAya tevI tIvra durgadha AvavA mAMDI. gautamasvAmIe mRgAputranuM zarIra joyuM - jANe ke kaMika halanacalanavALo mAMsano loco. kAna-nAkavagerenI jagyAe mAtra kANA ja hatA. zarIra AkhuM lohI ane paruthI raMgAyeluM hatuM. jovAmAtrathI kaMpArI ane arerATI chuTI jAya tevI bhayaMkara hAlata hatI. jeTaluM paNa bhojana khAya te badhuM ja lohI ane parUpe pariNAma pAme. ane tIvra AhArasaMzAthI pIDAto e mRgAputra A paru paNa cATavA mAMDe. karuNAbhaMDAra gautamasvAmI A dazya vadhu samaya sudhI nIhALI zakyA nahi) bhagavAne mRgAputranuM jevuM varNana karyuM hatuM, sAMgopAMga te pramANe sAkSAt nihALIne gautamasvAmI pAchA AvI prabhune traNa pradakSiNA de che ane paramAtmAnA A jJAna pratye ahobhAva vyakta kare che. ityAdi vAta AgamamAM Ave che. ahIM paNa bhagavAnanA jJAnanI yathArthatAnI siddhi thai. tethI ahIM paNa "gautamasvAmI (bhagavAnanA jJAnarUpa) cetyane name che evo prayoga thavo joito hato. paNa tevo prayoga jovA maLato nathI. vaLI sUtramAM paNa kyAMya cetyanI tame kahI tevI paribhASA jovA maLatI nathI. (tathA svamatithI paramAtmAnA jJAnanA A pramANe (1) caityarUpa ane (2) acaityarUpa ema be vibhAga pADavA sArA paNa nathI. kemake temAM tIrthakaranI AzAtanA che.) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-8) syApyutpAtena gamanasyaivAlocanAnimittasya parAmarzAt, yatanAya vihitena nabhogamanenApi dossaabhaavaat| ata eva ca yatanAyA grAmAnugrAmaM viharatA gautamasvAminA'STApadArohAvarohayorjavAcAraNalabdhiM prayujya taccaityavandane nirdosstaa| tadvandanaM coktamuttarAdhyayananiryuktau - caramasarIro sAhU Aruhai NagavaraMNa annoti / eyaM tu udAharaNaM kAsIya tahiM jiNavariMdo // 1 // soUNa taM bhagavato gacchai tahiM goyamo phitkittii| ArUjhaMtaMNagavaraM paDimAo vaMdai jiNANaM ti||2|| [gA.290291] bhagavaM ca goamo jaMghAcaraNaladdhIe lUtAtaMtumiNissAe urla uppaio'tti cUrNiH / pratibhAvaMdanamAM anArAdhanAnI asiddhi pUrvapakSa-astu!tyAre bhale caityano arthajJAnane badale pratimAkaro, chatAM paNa pratimA vaMdanIyato siddha thatI ja nathI. kevI rIte? juo! sUtramAM 'tassa TANassa' ityAdi je kathana che, tyAM talsamAM rahelA tat" ("te') zabdathI tenI nikaTapUrvamAM rahelA padanA arthano bodha thAya che. 'tassa' ityAdipadathI sUcita AlocanAyogya sthAnatarIke nikaTapUrvanI naMdIzvaravageremAM rahelI pratimAone vaMdananI vAta ja Ave che. ane A AlocanAsthAna hovA chatAM AlocanAna karavAthI anArAdhanA batAvI che. tethI siddha thAya che ke, pratimAne vaMdana anArAdhanArUpa che. tethI pratimA vaMdanIya nathI. uttarapaH - "tatpadathI nikaTapUrvamAM rahelA padanuM ja smaraNa thAya evo niyama nathI. paraMtu je pada "ta padasAthe saMbaMdhita thavAnI yogyatA dharAvatuM hoya, te pada dUra paDyuM hoya to paNa te padasAthe ja 'tat' padano saMbaMdha thAya. ahIM tassamAM rahelA tat' padathI 'utpAtathI gamana'no ja bodha thAya che kemake caityavaMdanano saMbaMdha saMbhavI zakato nathI. AgamamAM kyAMya caityavaMdanaaMge AlocanAnuM vidhAna karyuM nathI ane yatanApUrvaka karAyelA AkAzagamana sthaLe koi doSa batAvyo nathI. ahIM utpAtathI gamana karI karelA caityavaMdanAsthaLe anArAdhanA ane AlocanAnI vAta karI. anyatra yatanApUrvakanA AkAzagamanAdipUrvakanA caityavaMdanavagere sthaLe anArAdhanA ke AlocanAnI vAta na karI. A anvayevyatirekathI siddha thAya che ke, ahIM (naMdIzvarAdimAM utpAtathI gamana ane caityavaMdanAsthaLe) labdhithI utpAtadvArA je gamana karyuM, te ja anArAdhanA ane AlocanAnuM sthAna che. zaMkA - AgamamAM evuM koi sthAna Ave che kharuM, ke jyAM jaMghAcAraNaAdilabdhinA upayogapUrvaka caityavaMdana karyuM hoya chatAM AlocanAAdinI vAta na AvI hoya? samAdhAnaH- hA, juo!jayaNApUrvaka gAmogAma vicaratAvicaratA anaMtalablinidhAna zrI gautamasvAmI gaNadhara potAnI jaMghAcAraNa labdhithI aSTApada parvatapara caDhyA ane bharata cakravartIe bharAvelA covIza tIrthakara vagerenAM manoramya pratimAone vaMdana karI nIce utaryA. A aMgeno uttarAdhyayana niryuktimAM A pramANe pATha che - bhagavAna mahAvIra svAmIe ekavAra samavasaraNamAM pharamAvyuM ke, "caramazarIrI(=te ja bhavamAM mokSe janAra) ja parvatomAM zreSTha evA aSTApada parvata para caDI zake che. acarama zarIrIonahIM.' /1/prabhunI A pAvana prarUpaNAnuM pAna karI mahAyazasvI gaNadhara gautamasvAmI DolI uThyA. gautamasvAmIne potAnA mokSanI tIvra utkaMThA to hatI ja. tethI A sAMbhaLI tarata ja gautamasvAmI aSTApadaparvatapara gayA ane jaMghAcAraNa labdhi hovAthI sUryanA kiraNonuM AlaMbana lai upara caDhyA. tathA tyAM rahelI jinapratimAone namyA./ra. AgamanA A pAThamAM jaMghAcAraNa labdhithI urdhvagamana ane caityavaMdananI vAta AvI. paNa kyAMya anArAdhanA ke AlocanA-pratikramaNanI vAta AvI nathI. tethI siddha thAya che ke cetya=pratimA. A pratimAnaMdana anArAdhanArUpa Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uitsukatApUrvakanA labdhinA prayogamAM pramAda na ca labdhiprayogamAtraM pramAdaH, aglAnyA dharmadezanAdinA tIrthakallabdhiprayoge'pi ttprsnggaat| kintu tatkAlInamautsukyamiti nirutsukasya nabhogamanenApi caityavandane na doSa iti dRDhataramanusandheyam / ata eva bhagavatyAM tRtIyazatake paJcamoddezake saGghakRtye sAdhokriyakaraNasya viSayamAtramuktam / gAravapUrvamabhiyoge caanaalocnaanathI, paNa ArAdhanArUpa che. utsukatApUrvakanA labdhinA prayogamAM prasAda pUrvapakSa - jo gautamasvAmIe aSTApadapara caDavAmATe labdhino upayoga karyo hoya, to teo AlocanAnA bhAgI banavA ja joie kAraNake labdhino upayoga pramAdarUpa che. dA.ta. AhArakalabdhino upayoga karI AhArakazarIra banAvatI vakhate caudapUrvadhara sAdhu chaThThA-pramattasaMyata guNasthAne hoya che. uttarapakSaH- "labdhinA upayoga mAtrathI pramAdanuM sevana thAya ja' evo ekAMte niyama nathI. jo Avo ekAMta niyama mAnavAmAM Ave, to tIrthakarane paNa pramAdI mAnavAnI moTI Apatti Ave. pUrvapakSaH- bhagavAnane pramAdI mAnavAnI Apatti zI rIte Avaze? uttarapakSa -bhagavAna "prAtihAryAdizobhAyukta samavasaraNavageremAMthAkyAvinAdezanA ApavI' vageredvArA tIrthaMkaralabdhino upayoga karatA hoya che. labdhiprayogamAM ekAMte pramAda mAnavAmAM bhagavAnane pramAdI mAnavAnI Apatti Ave che. (tIrthaMkarapaNuM labdhirUpa che te Agaprasiddha che kemake AgamamAM jyAM jaMghAcAraNa vagere labdhionA nAma che, tyAM tIrthaMkarapaNAnI paNa gaNatrI karelI che.) zaMkA - to pachI labdhino upayoga kyAre pramAdarUpa bane? samAdhAna - labdhino upayoga jyAre kAraNa vinA mAtra labdhinI tAkAtaAdiaMgenI utsuktAvagerethI karAya che, tyAre ja pramAdarUpa bane che. (bhagavAna utsukatA vinA mAtra jIvo pratyenI karuNAthI ja svAcArarUpe tIrthaMkaralabdhino upayoga karatA hatA. tethI dharmadezanA devAmAM bhagavAna pramAdI Thare nahi. te ja pramANe gautamasvAmI bhagavAne aSTApada caDatIvakhate jaMghAcAraNalabdhino upayoga karyo chatAM pramAda sevyo nathI, kemake labdhinA upayogavakhate utsukatA hatI nahi. tethI gautamasvAmI AlocanAnA bhAgI banyA nathI. vaLI, e paNa khyAlamAM rAkhavuM ke sAtamA=apramattasaMyata guNasthAnakathI chaThThA pramattasaMyataguNasthAnake AlocanAmAM kAraNabhUta pramAdathI ja avAya evo niyama nathI, kAraNa ke pramAdasthAno ane pramattasaMyata guNasthAnaka be bhinnavastu che. eka mukhyatayA bAhya-vyavahArarUpa che, bIjuM mukhyatayA AMtarika pariNAma-nizcayarUpa che. chaThuM-sAtamuM guNasthAnaka parivartanazIla hovAthI ja chadmastha avasthAmAM rahelA sadA apramatta bhagavAna paNa vAraMvAra chaThe guNasthAnake AvelA, chatAM e kaMi pramAdasthAna ke AlocanA sthAna banyA nathI. tethI ja saMthArAporisI sUtramAM batAvelI jayaNApUrvaka Avazyaka nidrA leto sAdhu pramAdasthAna sevato manAyo nathI. tethI chadmastho vaikriyaAdi labdhi phoravatI vakhate chaThe guNasthAnake hoya e siddhAMtane ane puSTAlaMbane yatanApUrvaka labdhi phoravavA chatAM AlocanAyogya pramAdano abhAva e be vAtane virodha nathI.) cAraNazramaNo paNa potAnI labdhinI zaktivagere jovAnI utsukatAthI labdhino upayoga kare tyAre ja pramAdI bane che. tethI te sthAnanI AlocanAnA bhAgI bane. paraMtu sarvatra pratibhAvaMdana to nirdoSa ja siddha thAya che. prazna - utsukatA vinA labdhino upayoga zuM saMbhavI zake che? uttaraH- hA, bhagavatI sUtranA trIjA zatakanA pAMcamA uddezAmAM vaikriyalabdhino viSaya batAvyo che. tyAM kahyuM che ke, "saMghanA kAryamATe sAdhu vaikriyalabdhino prayoga kare che." Ama ahIM utsuktA vinA paNa labdhinA upayoganuM sthAna batAvyuM. paNa te labdhinA upayoga pachI AlocanA nahIM karavAmAM paralokamAM zI gati thAya? vAta te sthaLe batAvI nathI. Ama puSTAlaMbane utsukatA vagara labdhino upayoga karavAmAM doSa nathI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-8 (52 yAmAbhiyogyeSu gatiruktA prazastavyApAre tu na kinycidev| tathA ca tatpAThaH - aNagAreNaMbhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhUegaMmahaMitthirUvaMvA jAvasaMdamANiyarUvaM vA viuvittae ? No ti0, aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU eNaM mahaM itthirUvaM vA jAva saMdamANiyarUvaMvA viuvittae? haMtA pabhU, aNagAreNaM bhaMte ! bhAvi0 kevatiyAiM pabhUitthirUvAiM vikuvittae? go0 ! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejA, cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyA evAmeva aNagArevi bhAvi0 veubviyasamugghAeNaM samohaNai, jAva pabhU NaM go0 ! aNagAre NaM bhAvi0 kevalakappaM jaMbUddIvaM dIvaM bahUhiM itthirUvehiM AinnaM vitikinnaM jAva esa NaMgo0 ! aNagArassa bhAvi0 ayameyArUve visae visayamette vuccai, no cevaNaM saMpattIe vikuvviMsuvA 3, evaM parivADIe neyavvaM jAva saMdamANiyA / se jahAnAmae kei purise asicammapAyaM gahAya gacchejjA evAmeva bhAvi0 aNagAre vi asicammapAyahatthakiccagaeNaM appANeNaM uDDaM vehAsaM uppaijjA ? haMtA ! uppaijjA, aNagAre NaM bhaMte ! bhAvi0 kevatiyAiM pabhU asicammapAyahatthakiccagayAiM rUvAiM viuvittae ? go0 ! se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA taM ceva jAva viuvviMsu vA 3 / se jahAnAmae kei purise egao paDAgaM kAuM gacchejjA, evAmeva aNagAre vi bhAvi0 egao paDAgahatthakiccagaeNaM appANeNaM uDDa vehAsaM uppaejjA haMtA go0 ! uppaejjA, aNagAre NaM bhaMte ! bhAvi0 kevatiyAiM pabhU egao paDAgAhatthakiccagayAiM rUvAI prazna:- puSTAlaMbana vinA labdhino prayoga karavAmAM paralokamAM zI gati thAya? uttaraH- bhagavatI sUtramAM batAvyuM che ke RddhigAravavagerethI labdhino prayoga karyA pachI AlocanA karavI joie. jo AlocanA na kare to paralokamAM Abhiyogika=nokaradeva thAya che. paNa prazastapravRttimATe kazuM kahyuM nathI. bhagavatI sUtrano pATha A pramANe che - "he bhaMte! bhAvitAtmA sAdhu bAhya pulo grahaNa karyA vinA eka moTI strInuM rUpa.. cAvatu pAlakhI vikRtva zake ? gautama! te artha samartha nathI. he bhadaMta ! bhAvitAtmA sAdhu bAhya pulo grahaNa karI eka moTI strInuM rUpa... thAvat pAlakhI vikurtI zake? gautama! hA, te samartha che. hebhadaMta! bhAvitAtmA sAdhu keTalA strIrUpa vikrvI zake ? he gautama! jema koi juvAna puruSa yuvatIne hAthathI grahaNa kare athavA cakranI nAbhI jema ArAthI yukta hoya che, tema bhAvitAtmA sAdhu paNa vaikriya pulone grahaNa kare che. te pachI te sAdhu eTalI badhI vaikriya strIo banAvI zake, ke te badhI strIothI AkhA jaMbUdvIpane bharI devA samartha bane. AnAthI vaikriyalabdhidhara mahAtmAonI vaikriyalabdhinI zaktino viSaya sUcavAyo, kAraNa ke vAstavamAM trikALamAM kyAreya koi vekiyalabdhidhara mahAtmA A pramANe karatA nathI. A ja pramANe vaikriyalabdhidhara mahAtmA vaikriyalabdhithI nIce kahelI ceSTAo karavA samartha che. sarvatra e pravRtti mAtra viSayarUpa samajavI, kAraNa ke traNe kALamAM koi mahAtmA e pramANe vekriyalabdhino prayoga karatA nathI. (1) talavAra ane myAna lai jatA manuSyanI jema vaikriyalabdhithI talavAra ane myAna lai urdhvagamana karavuM. (2) hAthamAM dhajA lai urdhvagamana karatAM mANasanI jema vekriyalabdhithI dhajA lai urdhvagamana karavuM. e ja pramANe banne hAthamAM dhajA lai urdhvagamana karavuM. tathA (3) bhAvitAtmA aNagAra saMprayojanAdi hetuthI kriyalabdhithI eka be janoi vagere karI zake che. palaMga AdiAsanavizeSa banAvI zake che. tathA bhAvitAtmA aNagAra ghoDAnuM hAthInuM siMhanuM, vAghanuM, varunuM dIpaDAnuM, rIMchanuM, taraccha=vAghavizeSanuM tathA aSTApadaprANI vagerenuMrUpa vikarvIzake. sAdhu potAnI kriyalabdhithI ghoDAvagerenuMrUpa banAvI potAnI Rddhi=labdhithI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uitsuktApUrvakanA labdhinA prayogamAM prasAda 53 viku0 ? evaM ceva jAva vikubviMsu vA 3 / evaM duhao pddaagNpi| se jahAnAmae kei purise egao jannovaitaM kAuM gacchejjA, evAmeva aNa0 bhAvi0 egao jaNNovaiyakiccagaeNaM appANeNaM uDDaM vehAsaM uppaejjA ? hatA! uppa0, aNa0 NaM bhaMte ! bhAvi0 kevatiyAiM pabhU egao jaNNovaiyakiccagayAiM rUvAiM viu0 taM ceva jAva vikubbisu vA 3 / evaM duhao jnnnnoviyNpi| se jahA0 kei pu0 egao palhatthiyaM kAuMciTThajjA, evAmeva aNa0 bhAvi0, evaM ceva jAva vikuvviMsu vA 3 / evaM duhao pliyNkNpi| aNa0 NaM bhaMte ! bhAvi0 bAhirae poggale apariyAittA pabhU eNaM mahaM AsarUvaM vA hatthirUvaM vA sIharUvaM vA vagghavagadIviyaacchataracchaparAsararUvaM vA abhijujittae ? No tiNaDhe, samaThe, aNa0 NaM evaM bAhirae poggale pariyAittA pabhU / aNa0 NaM bhaMte ! bhAvi0 eNaM mahaM AsarUvaM vA abhijujittA aNegAiM joyaNAiMgamittae ? haMtA pabhU, se bhaMte ! kiM AyaDDIe gacchati, pariDDIe gacchati ? go0 ! AyaDDIe gacchai, no pariDDIe, evaM AyakammuNA, no parakammuNA, AyappaogeNaM, no parappaogeNaM, ussiodagaM vA gacchai payodagaMvA gacchai, se NaM bhaMte ! kiM aNa0 Ase ? go0 ! aNa0 NaM se, no khalu se Ase / evaM jAva parAsararUvaM vaa| se bhaMte ! kiM mAyI vikuvvai, amAI vikuvvai ? go0 ! mAI vikuvvai, no amAI vikuvvai / mAI NaM bhaMte ! tassa ThANassa aNAloiyapaDikkatte kAlaM karei kahiM uvavajjati ? go0 ! annayaresu Abhiyogesu devalogesu devattAe uvavajjai / amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM karei kahiM uvavajjati ? go0 ! annayaresu aNAbhiogesu devalogesu devattAe uvavajjai, sevaM bhaMte 2 tti'| [bhagavatI 3/5/161] vRtti: - 'aNagAre Na'mityAdi, 'asicammapAyaM ghaay'tti| asicarmapAtraM sphurakaH, athavA asizca-khaga: carmapAtraM ca-sphuraka: khagakozako vA, asicarmapAtram / tad gRhiitvaa| asicammapAyahatthakiccagaeNaM appANeNaM' tti-asicarmapAtraM haste yasya sa tthaa| kRtyam saGghAdiprayojanam, gata: AzritaH, kRtyagataH, tata: karmadhArayaH / aneka yojanasudhI jai zake. tathA A kArya karavAmATe kriyA ane prayoga paNa potAno ja joie. bIjAnI kriyA ane prayoga=prayatna cAle nahi ghoDAvagerenA vaikriyarUpa karatI vakhate te sAdhu sAdhu ja che; paNa ghoDA vagererUpa nathI. (arthAt sAdhu vaikriyalabdhithI ghoDAvagerene vikrvI temAM potAnA Atmapradezone saMkramAve chatAM paNa tiryaMca banI jato nathI. paraMtu sAdhurUpe ja rahe che) he bhadaMta! mAyAvI vika che ke amAyAvI? gau! mAyAvI vikRrve che, amAyAvI nahIM. he bhadaMta ! te sthAnanA AlocanA-pratikAMti vinAno mAyAvI kAla karIne kyAM utpanna thAya che? gauo ! anyatara Abhiyogika devalokamAM devatarIke utpanna thAya che. he bhadaMta ! te sthAnano Alocaka pratikAMta amAyAvI sAdhu kAla karIne kyAM utpanna thAya che? goDa! anyatara anAbhiyogika devalokamAM devatarIke utpanna thAya che. he bhadaMta ! temaja che." (je AlocanAna kare temAyAyukta ja rahe che. ane je AlocanA kare che, temAyAthI mukta bane che.) A sUtranI AMzika TIkA- asicarmapAtra=myAna athavA asitalavAra ane carmapAtra=myAna. kRtya=saMghavagerenuM prayojana. gata =avalaMbIne athavA 'talavAra bhane bhyAnane yama bane' avo martha 32vo. palimAsanavizeSa (4eion.) q=pura. hoviya=8437. accha rIMcha. taraccha=vizeSa prakArano vAgha. parAsara=aSTApada. anya vAcanAmAM zugAla=ziyALa vagere pado paNa dekhAya che. abhijuMjittae=vidyAvagerenA sAmarthyathI vimurvelArUpomAM praveza karI te rUpo pAsethI kAryakarAvavAmAM samarthatA. A kArya bAhya pulone grahaNa karyA vinA saMbhave nahi. A hetuthI "sAdhu bAhya pulone grahaNa karyA vinA A rUpo karavA samarthanathI. paNa bAhya pulone grahaNa karIne samartha che." ema kahyuM. A sAdhu potAnA AtmapradezothI te rUpomAM vyApta thato hovAthI te vakhate paNa vAstavamAM sAdhu ja che. mAyI=krodhAdi cAra kaSAyamAMthI koipaNa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) pratimAzataka kAvya-8) atstenaatmnaa| athavA'sicarmapAtraM kRtvA haste kRtaM yena, asau asicarmapAtrahastakRtvAkRtaH, tena-prAkRtatvAccaivaM smaasH| athavA'sicarmapAtrasya hastakRtyAM-hastakaraNaM, gata:=prAptaH yaH sa tathA ten| 'paliaMkaM'ti mAnavaroja: pratItiza/ I'tti-vR/ raviya'tti tuSAvizeSa: / gatti -kakSa: / 'tarachatti vyASTravishessH| 'parAsara'tti-sarabhaH / ihAnyAnyapi zRgAlAdipadAnivAcanAntare dRshynte| abhijittae'tti abhiyoktuM vidyAdisAmarthyatastadanupravezena vyApArayitum, yacca svasyAnupravezanenAbhiyojanaM tadvidyAdisAmopAttabAhyapudgalAn vinA na syAditikRtvocyate- 'no bAhirae pugNale apriyaaitt'tti| 'aNagAre NaM se'tti / anagAra evAsau tattvato'nagArasyaivAzvAdyanupravezena vyaapriymaanntvaat| 'mAI abhimuMjai'tti kaSAyavAnabhiyukta ityarthaH / adhikRtavAcanAyAM mAI viuvvaiti dRzyate, tatra cAbhiyogo'pi vikurvaNeti mantavyam, vikriyArUpavAt tsyeti| 'aNNayaresutti-AbhiyogikadevA acyutAntA bhavantIti kRtvA'nyatareSu ityuktaM keSucidityarthaH / utpadyate cAbhiyojanabhAvanAyuktaH sAdhurAbhiyogikadeveSu, karoti ca vidyAdilabdhyupajIvako'bhiyogabhAvanAm, yadAhamaMtA jogaM kAuM bhUIkammaM tu jo puNjeti| sAyarasa DDiheDaM, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // (chAyA - mantrAn yogAMzca kRtvA, bhUtikarmatu yaH pryojyti| sAtarasarddhihetorAbhiyogikA bhAvanAM kroti||) [uttarA0 36/262] tti| tasmAtpuSTAlambane na vikurvaNAdinA doSa iti tvaritagamanAdinA'ntarA tIrthollaGghanAdinautsukyamAtrameva cAraNAnAmanArAdhanAnimittamiti sthitam // atha vaikriye praNItabhojane ca mAyitvaM hetuzcaturthe uktastatpuSTAlambane tadasambhava ev| tathA ca tadgranthaH - kaSAyathI yukta. "mAi viaii" vAkya hovAthI 'abhiyoga" padano artha paNa vikrvaNA ja karavo, kAraNake abhiyoga paNa vikriyArUpa ja che. Abhiyogikadevo bAramA azrutadevaloka sudhI hoya che. tethI tyAMsudhInA koipaNadevalokamAM Abhiyogika deva tarIke e mAyI sAdhu utpanna thAya che, e darzAvavA 'ayaresa' padano ullekha che. vidyAvigere labdhithI jIvato sAdhu abhiyogabhAvanA bhAve che ane abhiyogabhAvanAnA bhAvanathI 'Abhiyogika deva' tarIke utpanna thavAya che. uttarAdhyayananA jIvAjIvavibhakti adhyayanamAM A pramANe kahyuM che - "je sAdhu Rddhi-rasazAtAgAravane poSavA maMtra-yoga-bhUtikarmavagereno prayoga kare che te abhiyoga bhAvanA bhAve che." Ama pukAraNe vikRrvaNA(=vaikriya labdhino upayoga)vagere doSarUpa nathI. arthAt labdhino upayoga doSarUpa nathI. paraMtu jo apuSTakAraNa hoya, to te apukAraNa doSarUpa che. tethI cAraNamunioe labdhino upayoga karyo, tyAM labdhino upayoga doSarUpa nathI. paraMtu te te labdhithI je zIghagamana karyuM ane vacce AvatA tIrthonuM je ullaMghana karyuM, tenAthI sUcita thatI te cAraNazramaNonI utsuktAjadoSarUpa che. ane AutsuktAja te cAraNazramaNonI anArAdhanAnuM nimitta bane che ane AlocanApAtra bane che. mAyAvI ja vaikriyalabdhi phorave- pUrvapakSa zaMkA - A ja bhagavatI sUtranA trIjA zatakanA cothA uddezAmAM cokhkhuM kahyuM che ke, je mAyAvI hoya te vaikriya ane praNItabhojana kare che! AnAthI e vAta nakkI thAya che ke, puSTaAlaMbana vakhate mAyAno abhAva hovAthI vaikriyalabdhino upayoga saMbhavato nathI. bhagavatI sUtrano pATha A pramANe che - he bhadaMta! mAyI vikRrvaNA kare che ke amAyI? gautama! mAyI vikuvaNA kare che. amAyI nahi. he bhadaMta! Ama kema kaho cho ke mAyI virve amAyI nahi? he gautama! mAyAvI praNIta bhojana karIne vamana-virecana kare che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyAvI ja vaikriyalabdhi phorave - pUrvapakSa se bhaMte ! kiM mAI vikubvai, amAI vikubvai ? go0 ! mAI vikubvai, no amAI vikubvi|se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva No amAI vikubvai ? go0 ! mAIe paNIyaM pANabhoaNaM bhoccA bhoccA vAmei, tassa NaM teNaM paNIeNaM pANabhoaNeNaM aTThi aTTimiMjA bahalIbhavaMti, payaNue maMsasoNie bhavai, je viya se ahAbAyarA poggalA te viya se pariNamaMti, taM jahA-sotiMdiattAe jAva phAsiMdiattAe aTThiadvimiMjakesamaMsuromanahattAe sukkatAe soNiyattAe / amAyI NaM lUha pANabhoyaNaM bhoccA bhoccA No vAmei, tassa NaM teNaM lUheNaM pANabhoyaNeNaM aTThiaDimiMjA0 pataNU bhavaMti, bahale maMsasoNie, jevi ya se ahAbAyarA poggalA tevi ya se pariNamaMti; taM jahAuccArattAe pAsavaNattAe jAva soNiyattAe / se teNa?NaM jAva no amAyI vikuvvai / mAyI NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA / amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikvaMte kAlaM karei tyi ta# mahA II FRaa [mAvatI rU/4/260]. 'mAItti-mAyAvAnupalakSaNatvAdasya sakaSAyaH pramatta itiyAvat, apramatto hi na vaikriyaM kuruta iti / 'paNIya'tti, praNItaM galatsnehabindukaM, 'bhoccA bhoccA vAmeti' vamanaM karoti virecanAMvA karoti varNabalAdyartham / yathA praNItabhojanaMtadvamanaMca vikriyAsvabhAvaMmAyitvAd bhavati, evaM vaikriyakaraNamapIti tAtparyam / bahalIbhavantighanIbhavanti praNItasAmarthyAd / 'pynnue'tti-aghnm| 'ahAbAyare'tti yathocitabAdarA AhArapudgalA ityarthaH / pariNamanti-zrotrendriyAditvena; anyathA zarIrasya daayaasmbhvaat| lUhaM tti rUkSam apriinnitm| novAmei'ttiakaSAyitayA vikriyAyAmamarthitvAt, 'pAsavaNayAe'-iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam-khelattAe, siMghANattAe, A praNItabhojanathI tenA hADakA ane hADakAnI aMdarano rasa ghana thAya che. mAMsa ane lohI pAtaLA thAya che. te bhojananA pulo zrotrendriya vagere pAMca indriya, hADakA-vALa-mAMsa-roma-nakha-zukra-lohIvagererUpe pariNAma pAme che. amAyI rUkSabhojana kare che. teo bhojana karyA bAda vamana virecana karatA nathI. A rUkSabhojanathI teonA hADakA vagere pAtaLA thAya che ane mAMsa tathA lohI sthULa thAya che. temaNe karelo AhAra viSThA-mUtra vageremAM rUpAMtara pAme che. A kAraNathI kahyuM ke, mAyI vipharvaNA kare che. amAthI vikuvA karato nathI. mAthI te sthAnanI AlocanA karyA vinA kALa kare to te ArAdhaka nathI. amArI te sthAnanI AlocanA karIne kALa kare to te ArAdhaka che. A sUtrano TIkAnuvAda A pramANe che - mAyI=(mAyAnA upalakSaNathI kaSAyayukta athavA pramatta kemake apramattasAdhu vaikriyazarIra vagere racato nathI.) praNIta= snigdha (vinayabharapura bhojana) ArogI ArogIvarNa-baLavagere mATevAyei=UlTI kare che. athavA virecana=julAba le che. jema mAyI hovAthI A praNItabhojana ane tenuM vamana vijhiyA svabhAvavALuM thAya che, tema vaikriya karaNa (=vaikriyalabdhino prayoga) paNa samajavuM. bahalI bhavaMtI=snigdhatAne kAraNe hADakAvagere ghana thAya che. payaNue= ghanatA vinAnA. ahA bAyara... yathocita bAdara AhArapulo pariNamaMti=zrotrendriyaAdi rUpe pariNAma pAme che. e vinA zarIranI daDhatA saMbhave nahIM. akaSAyI sAdhu rUkSabhojana kare che ane vamana virecanaAdi karato nathI. e kaSAya vinAno hovAthI tene zarIraAdi para paNa rAgaAdirUpa lobha nathI. tethI ene vikriyA karavAnuM koi prayojana nathI. rUkSabhojana vijhA-mUtraATirUpe pariNAma pAme che. sUtramAM "jAva'no prayoga che. tenAthI sUcita thAya che ke, ahIM upalakSaNathI rUkSa AhAra kapha, baLakho, pitta, paru vagere asAra vasturUpe pariNAma pAme che. lukhkho AhAra karanArano AhAra vijhA vagere maLarUpe ja pariNata thAya che. paNa indriyaAdi rUpe pariNata thato nathI. nahiMtara enA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-8) vaMttattAe, pittattAe, puuyttaae'tti| rUkSabhojina uccArAditayaivAhArAdipudgalAH pariNamanti, anyathA zarIrasyAsAratA'nApatteriti / atha mAyyamAyinoH phalamAha-'mAI Na'mityAdi, 'tassa ThANassa'tti, tasmAtsthAnAd vikurvaNAkaraNalakSaNAtpraNItabhojanalakSaNAdvA, 'amAINaM' ityAdi, pUrva mAyitvAdvaikriyaM praNItabhojanaMvA kRtavAn pazcAjjAtAnutApo'mAyI san tasmAtsthAnAdAlocitapratikrAntaH san kAlaM karoti yastasyAsti ArAdhanA iti vRtti: || stym| praNItabhojanaphalopalakSitadarpapramAdapUrvakavaikriyakaraNasyApuSTAlambanasyaiveha vivakSitatvAdadhastanasthAnasthitasyApi puSTAlambanapratisevAyAM puujytvaabhidhaanaanythaanupptteH| tadAgamaH - 'hiTThaThThANaThio vi pAvayaNi gaNiyaTThau (gaNayaTThau) adhare u| kaDajogijaM Nisevai AiNiyaMThu vva so pujjo'| ti [gurutattvavinizcaya /] mAtyantikA (AraNe) mutpanna vRtayo tAmyA: mAhinistha =puttAvA madhastnsthaansthitsyaiv puSTAlambane'pi vaikriyAdyadhikAritvaM na tu tatkaraNaprayojyAdhastanasthAnasthitiriti prmaarthH| zarIranI anAsAratA saMgata bane nahIM have mAyI-abhAyIne phaLa batAve che- mAyAvI A sthAnanI=vaikriyakaraNa athavA praNItabhojananI AlocanA karyA vagara kALa kare to ArAdhaka nathI. (je akaSAyI-abhAyI praNItabhojana ke vidurvaNAdi karatA nathI, temane to AlocanAdi karavAnA ja nathI.) paNa je pUrve mAyI hovAthI vaikriya kare che ke praNIta bhojanAdi kare che, paNa pachI pazcAtApa thavAthI e pramAdasthAnanI AlocanA-pratikramaNa karavAdvArA amAyI thai kALa kare che, tene ArAdhanA che. puSTAlaMbanamAM labdhinA upayoganI aSTatA samAdhAna - tamArI vAta sAcI che. paraMtu bhagavatI sUtranA A pAThamAM apuSTaAlaMbanathI darpaka pramAdathI vaikriya Adi karanAranI ja vivakSA karI che. prazna-vaikriyaAdi karaNamAM darpavagere apuSTa AlaMbananI vivakSA che te zI rIte khabara paDI? uttaraH- praNIta bhojananuM (zarIra daDha thavuM..vagere) je phaLa varNavyuM, praNIta bhojananAte phaLathI je pramAda ke darpa upalakSita thAya che, e pramAda ke darpathI thatuM vaikriyakaraNa apuSTa AlaMbanathI thAya che. tethI bhagavatInA tame batAvelA pAThamAM teo ja AlocanA-pratikramaNanA sthAna tarIke vivakSA karAyA che. nahiMtara to adhastana sthAne rahelA paNa jo puSTAlaMbane vaikriya labdhiAdinI pratisevA kare, to je pUjanIya batAvyA che, te saMgata Thare nahIM. kemake tamArA mate to amAthI vikurve ja nahIM. tethI puSTAlaMbane paNa je vikurve te badhA mAyI gaNAya. ane mAyI pUjya gaNAtA nathI.) AgamamAM A pramANe kahyuM che - "AcArya ane gaNanA tevA prakAranA AtyaMtika kAraNavakhate jaghanya saMyamasthAnamAM rahelo paNa gItArtha doSonuM sevana kare, to paNa te AdiniJdha=mulAkanigraMthanI jema pUjya ja che."nIcalI kakSAmAM rahelAne ja puSTakAraNe paNa vaikriyalabdhivagere zaktino upayoga karavAno adhikAra che. paNa teno artha evo viparIta na karavo ke, "puSTakAraNe paNa vaikriyaAdi zaktinA karelA upayoganA kAraNe nIcalI kakSAmAM utarI javuM paDe' arthAt pukAraNe karelo vaikriyaAdi labdhino prayoga pote doSarUpa nathI. astu. ahIM bahu carcAthI saryuM. naMdIzvara jatA cAraNone pANInI virAdhanAno abhAva ahIM mugdhajIvone ThagavAnA utsukatAvALo laghujI nAmano pratimAlapaka hAtha UMco karI potAno pakSa sthApe che - bhagavatI sUtramAM jaMghAcAraNa ane vidyAcAraNonI mAtra gamanazaktino ja nirdeza karyo che. vAstavamAM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niMdIzvara jatA cAraNone pANInI virAdhanAno abhAva 57 ityalaM prsktaanuprsktyaa| kazcittu svakulalaghukaraNAvAptalaghujinnAmA cAraNazramaNAnAM zaktimAtreNaiveyaM gativiSayoktiH, na tu ke'pi nandIzvarAdau gatA gacchanti yAsyanti vA, anyathA SoDazasahasrayojanocchritalavaNavelAjale gacchatAM teSAM jalajIvAdivirAdhanayA cAritramanta:plaveteti mugdhavaJcanakutuhalI bhujmutkssipyaah| sa tu kRtAntakopenaiva nihantavyaH, cAraNazramaNAnAM sAtirekeNa saptadazasahasrayojanAnyurdhvamutpatyaiva tiryaggatipravRtteH siddhAnte'bhidhAnAt / tathA ca samavAyasUtram - imIse NarayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo sAiregAI sattarasajoyaNasahassAiM uDDe uppaittA tao pacchA cAraNANaM tiriyaM gatI pavattai[sU. 17/4] tti / uktshcaarnnvndytaa'dhikaarH|| 8 // atha devavandyatAmadhikRtya devAnAM zaraNIkaraNIyatayA bhagavanmUrtimabhiSTauti arhaccaityamunIndunizritatayA zakrAsanakSmAvadhi, prajJaptau bhagavAn jagAda camarasyotpAtazaktiM dhruvam / jainI mUrttimato na yo'tra jinavajAnAti jAnAtu ka staM martya bata zRGgapuccharahitaM spaSTaM pazu paNDitaH // 9 // naMdIzvaradvIpavagere sthAnoe koi cAraNamuni bhUtakALamAM gayA nathI. vartamAnamAM jatA nathI ane bhaviSyakALamAM javAnA nathI, kAraNa ke naMdIzvaraAdipara jatA vacce lavaNasamudra Ave che. A lavaNasamudranA madhyanA 10,000 yojanamAM 16,000 yojana UMcI jaLazikhA nIkaLe che. naMdIzvaradvIpa jatI vakhate avazya A zikhAmAMthI pasAra thavuM paDe. have jo cAraNamunio naMdIzvaraAdimAM javA A zikhAmAMthI pasAra thAya to teothI avazya jaLanA jIvo=aplAyanI virAdhanA thAya ane aplAyanI virAdhanAmAM pahelA prANAtipAtaviramaNa mahAvratano bhaMga thAya. A paheluM mahAvrata cAritrano prANa che. (bIjA mahAvrato paNa prathama mahAvratanI rakSA mATe che.) Ama prathama mahAvratanA nAzamAM cAritrano ja nAza thAya. (jaMbudvIpa ane dhAtakIkhaMDanI vacce lavaNasamudra che. A samudra dareka dizAmAM be be lAkha yojananA vistAravALo che. jaMbudvIpa ane dhAtakIkhaMDa A banne taraphathI lavaNasamudranA madhyabhAga tarapha jatA jaLasapATI UMcI UMcI thatI jAya che. Ama banne dvIpa taraphathI samudranA madhyabhAga tarapha 95,000 yojana sudhI A sapATInI vRddhi thAya che. Ama vaccenA 10,000 yojana bAkI rahe tyAM sudhImAM jaLasapATInI UMcAI 700yojana vadhe che. ane barAbara madhyanA 10,000 yojananA valayamAM A jaLasapATI 16,000 yojana jeTalI vadhI jAya che. Ane jaLazikhA kahe che.) uttarapakSa - tamArI A dalIla kRtAMtakopa=siddhAMta virodha doSathI ja vinAzayogya che. AvI dalIla karIne tame svakuLa-pakSane laghutranabaLo pADIne svanAmane sArthaka karo cho. arthAt tamArA A vacano mAtramugdhajIvone ja bhoLavI zake tevA che. AgamamAM kahyuM che ke - "cAraNazramaNo sAdhika 17,000 yojana jeTaluM UMce gayA pachI ja tIrachI gati kare che. tethI te zramaNone naMdIzvaradvIpa jatAM lavaNane oLaMgatI vakhate jaLazikhAmAMthI pasAra thavuM paDatuM nathI. tethI aplAyanI virAdhanAno prasaMga Avato ja na hovAthI temanA prathama mahAvrata ke cAritranA bhaMganI Apatti nathI. prazna - cAraNonI urdhvagati aMge kyA AgamamAM vAta che? uttara :- juo! samavAyAMga sUtramAM kahyuM ja che ke - "cAraNo A ratnaprabhA pRthvInI bahusama ane ramaNIya bhUmitalaparathI sAtireka 17,000 yojana urdhva utpAta karyA bAda tirachI gati kare che." A pramANe cAraNazramaNo jinapratimAne sAdara namyA che te vAta siddha thai. / 8 .. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimArAtaka kAvya-9 - (daMDAnvayaH prajJaptau bhagavAn arhat-caitya-munIndunizritatayA camarasya zakrAsanakSmAvadhi utpAtazaktiM dhruvaM jagAda / ato yo'tra jainIM mUrttiM jinavad na jAnAti, taM zRGgapuccharahitaM spaSTaM pazuM martyaM kaH paNDitaH jAnAtu ? (na joDavItyartha:) II) 58 'arhat'ti| ahaMnta:=tIrthaMrA, vaitpAni-tatkratimA:, munIndrava:=paramasaumyamAvamAna: sAdhuvantrAH tannizritatayA=tannizrAkaraNena hetunA, bhagavAn = jJAtanandanaH, camarasya = asurakumArarAjasya, zakrasya yA''sanakSmA= AsanapRthvI, sA''vadhi yaMtra-yasyAM kriyAyAm, tathA, camarasyotpAtazaktiM dhruvam = nizcitaM jagAda / ataH = arhadanagAramadhye caityapAThAt, yo'tra = jinazAsane jainIM mUrtiM jinavat = jinatulyAM na jAnAti / taM martya-manuSyaM, kaH paNDitaH=mokSAnugataprekSAvAn jAnAtu ? na ko'pItyarthaH / sarveSAmapi prekSAvatAM sa manuSyamadhye na gaNanIya iti taatprym| kIdRzaM tam ? atyavivekitayA spaSTa = pratyakSaM pazum / kIdRzaM pazum ? zRGgapucchAbhyAM rhitm| zRGgapucchAbhAvamAtreNa tasya pazorvaidharmyaM nAnyadityarthaH / vytirekaalngkaargrbho'traakssepH| 'upamAnAd yadanyasya vyatirekaH sa eva sa'iti kAvyaprakAzakAraH [ 10/159] / na ca vyatireka utkarSa ityatrAnuktisambhavaH 'hanumadAdyairyazasA mayA punardviSAM hasairdvatyapathaH sitIkRta: / ' [ naiSadhIyacaritra 9 / 123] ityAdau apakarSe'pi tddrshnaat| prapaJcitaM caitdlngkaarcuuddaamnnivRttaavsmaabhiH| atrAlApakAH - have 'jinapratimA devone paNa pUjya che' te darzAvato adhikAra batAve che. jinapratimA devone paNa ekamAtra che tema darzAvatA kavivara jinapratimAnI stavanA kare che-- zaraNabhUta kAvyArtha H- tIrthaMkara, tIrthaMkarabiMba ke paramasaumyatAne dhAraNa karanArA sAdhuonI nizrA karavAthI ja camarendra (=asuranikAya bhavanapatidevono dakSiNa bAjuno indra) zakra(='saudharma'nAmanA prathama vaimAnika devalokanA svAmI) nA siMhAsanasudhI jai zakAya, tevI utpAta zaktine meLavI zakyo. ema bhagavAne bhagavatI sUtramAM spaSTa kahyuM che. AmAM tIrthaMkara ane sAdhunI vacce caityano paNa ullekha che. tethI je 'A jinazAsanamAM jinezvaranI pratimA jinezvaratulya ja che' ema svIkArato nathI, te ziMgaDA ane pUMchaDA vinAno spaSTa pazu che. tene manuSya tarIke kayo mokSamArgAnusArI vicArazIla manuSya svIkAre ? tAtparya :- sujJapuruSoe AvA pAmarane manuSya tarIke gaNavo joie nahi. devonA vaMdanano adhikAra ahIM pratimAlopakone pazu samAna batAvyA, temAM mukhya kAraNa e che ke, teo pAse viveka nathI. jo teomAM viveka hota, to teo avazya pratimAne zaraNIya tarIke svIkArata. alabatta, camarendre utpAta karyo tyAre dravyatIrthaMkaranuM ja zaraNa lIdhuM. chatAM, 'tenAmAM AvI utpAtazakti paNa arihaMta, arihaMtanuM biMba ane bhAvita AtmA anagAra A traNamAMthI ekanuM zaraNa levAthI Ave che' ema kahIne khuda bhagavAne sthApanArUpa pratimAne bhAvanI barobara gaNAvI. chatAM sthApanAno tiraskAra karavo enA jevI vivekahInatA bIjI kaI ? kAvyamAM pratimAlopakonuM pazusAthe ATaluM vaidharmsa(=bhinnatA) batAvyuM - 'pazuone ziMgaDA ane puchaDuM hoya che - pratimAlopakone e be nathI.' Ama ahIM vyatireka alaMkArathI yukta AkSepa che. 'upamAnanI apekSAe upameyamAM je vyatireka (=adhikatA=guNavizeSanA kAraNe utkarSa) te vyatireka ja vyatireka nAmano alaMkAra che.' ema kAvyaprakAzakAre batAvyuM che. zaMkA :- vyatireka alaMkAramAM vyatireka utkarSa-AdhikyarUpe iSTa che. jyAre prastutamAM zRMga-pucchanA O Ano artha- hanumAnavageree yazathI ane meM zatruonA hAsyathI dhrUtyapatha(=sphUtadharma) ujjvaLa karyo. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ camarendrano utpAta 59 = 'kiM nissAe NaM bhaMte! asurakumArA devA uDhuM uppayaMti jAva sohammo kappo ? se jahAnAmae - iha sabarAi vA babbarAi TaMkaNAi vA bhuttuyAi vA palhayAi vA puliMdAi vA egaM mahaM gaDDuM vA khaDDuM vA duggaM vA dariM vA visamaM vA pavvataM vA NIsAe sumahallamavi AsabalaM vA hatthibalaM vA johabalaM vA dhaNubalaM vA AgaleMti, evAmeva asurakumArAvi devA, Nannattha arahaMte vA, arahaMtaceiyANi vA, aNagAre vA bhAviyappaNo nissAe uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo'[bhagavatI 3/2/143] tti | 'Na'nnattha'tti=tannizrAM vinA netyarthaH / tathA 'tae NaM se camare asuride asurarAyA ohiM pauMjai, 2 mama ohiNA Abhoei, 2 imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbuddIve dIve bhArahe vAse suMsumArapure nagare asogavaNasaMDe ujjANe asogavarapAyavassa ahe puDhavisilAvaTTayaMsi aTThamabhattaM paDigiNhittA egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajjittANaM viharati / taM seyaM khalu me samaNaM bhagavaM mahAvIraM nIsAe sakkaM deviMdaM devarAyaM sayameva accAsAdettae 'tti kaDDa evaM saMpehei, 2 sayaNijjAo abbhuTThei, 2 ttA devadU parihei, 2 uvavAyasabhAe puratthimilleNaM dAreNaM Niggacchai, 2 jeNeva sabhA suhammA, jeNeva coppAle paharaNakose teNeva uvAgacchai, 2 ttA phaliharayaNaM parAmusai, 2 ege abIe phaliharayaNamAyAe mahayA amarisaM vahamANe camaracaMcAe rAyahANIe majjhamajjheNaM niggacchai 2 jeNeva tigiMchakUDe uppAyapavvae teNeva uvAgacchai, 2 tA veuvviyasamugghAeNaM samohaNai, 2 tA saMkhejjAI joyaNAiM jAva uttaraveuvviyaM rUvaM vikuvvai, 2 ttA tAe ukkiTThAe abhAvarUpa apakarSa batAvyo che. tethI ahIM anukti alaMkAra saMbhavaze. samAdhAnaH- naiSadhIcakrAvyagata 'hanumadAa' ityAdi sthaLe apakarSamAM paNa vyatireka alaMkArano prayoga dekhAya che. tethI tamAruM kathana barAbara nathI. A bAbatano vistAra ame(TIkAkAre) alaMkAracUDAmaNi graMthanI TIkAmAM karyo che. camarendrano utpAta camarendranA utpAtasaMbaMdhI bhagavatI sUtranA AlApako batAve che - he bhadaMta ! asurakumAradevo konI nizrAe urdhva saudharmakalpasudhI utpAta kare che ? he gautama ! jema bhIla, barbara, TaMkaNa vagere (anAryadezanA rahevAsIonA nAma che) loko gartA, khADo, durga, guphA ke viSamaparvata vagereno Azraya laine duzmananA vizALa azva, hasti, yodha-dhanurdhArI sainyane jItavAno vicAra kare che. te ja pramANe asuradevo paNa saudharmadevalokasudhI urdhvagamana kare che. asuro A pramANe urdhvagamana A traNanI nizrAe ja karI zake. (1) arihaMta (2) arihaMtanI pratimA ane (3) pariNata sAdhu. A traNanI nizrA svIkAryA vinA nahi. te vakhate te camarendra avadhijJAnano upayoga muke che ane mane(bhagavAna mahAvIra svAmIne) avadhijJAnanA upayogathI joi A pramANe vicAre che. 'A pramANe zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI jaMbUdvIpanA bharatakSetranA suMsumArapuranagaranA 'azokavATikA' udyAnamAM zreSTha azokavRkSanI nIce zilApara aTThamatapa karIne ekarAta saMbaMdhI mahApratimAne svIkArIne rahyA che. tethI zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmInI nizrA svIkArI devendra zakranuM apamAna karavuM mArAmATe zreyaskara che.'(ahIM zreyaskaratA nizrA svIkAravAthI che, nahi ke te nizrAnA AdhAre zakranuM apamAna karavAthI eTalo khyAla rAkhavo.) A pramANe vicArI camarendra potAnA zayanamAMthI Ubho thAya che. devadUSyane dhAraNa karI potAnI upapAtasabhA(utpanna thavAnA sthAna)nA pUrvanA dvArathI bahAra nIkaLe che. tyAMthI nIkaLI te potAnI sudharmasabhAnA zastravibhAgamAM jAya che. tyAM potAnA parigharatna(=zastravizeSa)ne grahaNa kare che. pachI te camarendra bhAre krodhathI parigharatnane lai ekalo potAnI 'camaracaMcA' nAmanI rAjadhAnImAMthI bahAra nIkaLe che ane 'tigicha' nAmanA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6) pratimAzataka kAvya-9) jAva jeNeva puDhavisilAvaTTae jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchati, 2 tA mama tikkhutto AdAhiNaM padAhiNaM karoti, 2 tA jAva namaMsittA evaM vayAsI- 'icchAmi NaM bhaMte ! tumbhaM nIsAe sakkaM deviMdaM devarAyaM sayameva accAsAdittae' tti kaTTa uttarapurasthimaM disibhAgaM avakkamai, 2 veubviyasamugghAteNaM samohaNai, 2 jAva doccapi veubviyasamugghAteNaM samohaNai, 2 eNaM mahaM ghoraM ghorAgAraM bhImaM bhImAgAraM bhAsuraM bhayANayaM gaMbhIraM uttAsaNayaM kAlaDarattamAsarAsisaMkAsaMjoyaNasayasAhassIyaM mahAboMdi viuvvai, 2 apphoDei, 2 vaggai, 2 gajjai, 2 hayahesiyaM karei, 2 hatthigulagulAiyaM karei, 2 rahaghaNaghaNAiyaM karei, 2 pAyadaddaragaM karei, 2 bhUmicaveDayaMdalayai, 2 sIMhaNAdaM nadai, 2 uccholeti, 2 paccholeti, 2 tivaiM chiMdai, 2 vAmabhuyaM Usavei, 2 dAhiNahatthapadesiNIe ya aMguThunaheNa ya vitiricchamuha viDaMbai, 2 mahayA 2 saddeNaM kalakalaravaM karei, ege abIe phaliharayaNamAyAe uDDa vehAsaM uppatie, khobhaMte ceva aholoyaM, kaMpemANe ca meiNitalaM, sAkaLUte va tiriyaloya, phoDemANe va aMbaratalaM, katthai gajjato, katthai vijjuyAyaMte, katthai vAsaMvAsamANe, katthairayugghAyaM pakaremANe, katthai tamukkAyaMpakaremANe, vANamaMtare deve vittAsemANe 2, joisie deve duhA vibhayamANe 2, Ayarakkhe deve vipalAyamANe 2, phaliharayaNaM aMbaratalaMsi viyaDDamANe 2, viubbhAvemANe 2, tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamudANaM majhaM majjheNaM utpAtaparvatapara jAya che. (bhavanapati-vyaMtara vagere devo jyAM krIDAvagerenA kAraNe Ave ane uttaravaikriyazarIra banAve, te parvatane utpAtaparvata kahe che.) ahIM AvI camareja vekiya samuThThAta kare che ane saMkhyaya yojananI UMcAivALuM uttaravaikriyazarIra banAve che. te pachI camarendra utkRSTa gatithI mArI pAse Ave che. mane traNa pradakSiNA dai mane namaskAra kare che. pachI kahe che ke, "he bhadaMta ! ApanI nizrAe devendra zukranuM apamAna karavA icchuM chuM ema kahI camarendra IzAna dizAmAM jAya che. tyAM vaikriya samuThThAta kare che. yAvat bIjI vAra paNa vaikriya samuThThAta karI te dvArA eka moTuM, ghora AkAravALuM, bhayaMkaraAkAravALuM, bhAsvara, bhayAvaha, gaMbhIra, udvegajanaka, caNoThInA DhagalA jevuM (kALAzayukta lAla) eka lAkha yojana lAMbu moTuM zarIra vikarSe che. pachI camareja uttaravaikiya zarIramAM pravezI tALIo pADe che, kUde che, garjanA kare che, ghoDAnI jema jArava kare che. hAthInI jema garjanA kare che. rathanA avAja kare che, paga pachADe che, bhUmipara Thoke che, siMhanAda kare che. ityAdi aneka ceSTAo karatA karatA.... bIjAnA sAtha vinAnA ekAkI te camarenDe AkAzamAM urdhvagamana karyuM. adholokane jANe kSobha pamADatA, pRthvItalane jANe kaMpAvatA, tiSNulokane jANekhecatA, AkAzatalane jANe phoDI nAkhatA, tathAkyAMka megha garjanA karatA, kyAMka vIjaLInA camakArA darzAvatA, to kyAMka varasAda varasAvatA, tathA kyAMka dhuLavRSTi karatA, to kyAMka aMdhakAra phelAvatA, te camarendra jatA jatA... vyaMtara devone trAsa pamADyo. jyotiSa devonA be vibhAga karyA. tathA AtmarakSaka devone bhagADyA. tathA parighane vAraMvAra AkAzamAM UchALyuM. A pramANe tevI utkRSTaAdi gatithI jatA jatA camarendra tiSNulokanA asaMkhyadvIpasamudronI madhyamAM thai UDyo ane saudharmadevalokanA 'saudharmAvalaMsaka vimAnamAM rahelI sudharmasabhAmAM Avyo. tyAM teNe eka paga padmavaravedikApara mukyo ane bIjo paga sudharmasabhAmAM mukyo. te pachI camarendra daravAjApara jorathI potAnuM parigha zastra traNavAra pachADyuM ane barADyo. kyAM che e devendra za? kyAM che tenA 84,000 sAmAnika devo ? kyAM che tenA 3 lAkha 36 hajAra AtmarakSaka devo ? kyAM che tenI karoDo apsarAo ? Aje huM badhAne haNIza, badhAne mathI nAkhIza, badhAno vadha karIza.... avaza A apsarAone huM mAre AdhIna karIza." A pramANe aniSTa, akAMta, apriya, azubha, amanojJa, pIDAkAraka kaThoravANI bolyo. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhigavAnanI kRpAthI zakranA krodhanI zAMti 61 vIyIvayamANe 2, jeNeva sohamme kappe, jeNeva sohammavaDeMsae vimANe, jeNeva sabhA sudhammA teNeva uvAgacchai, 2 ega pAyaM paumavaraveiAe karei, eNaM pAyaM sabhAe suhammAe karei, phaliharayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhuto iMdakIlaM AuDeti, 2 evaM vayAsI- 'kahiNaM bho ! sakke deviMde devarAyA ? kahiNaM tAo caurAsIi sAmANiyasAhassIo? jAva kahiNaMtAo cattAri caurAsIIo AyarakkhadevasAhassIo? kahiNaMtAo aNegAo accharAkoDIo? ajja haNAmi, ajja mahemi, ajja vahemi, ajja mamaM avasAo accharAo vasamuvaNamaMtuti kaTTa taM aNiTuM akaMtaM appiyaM asubhaM amaNuNNaM amaNAmaM pharusaM giraM nisirai / tae NaM se sakke deviMde devarAyA taM aNiDhe jAva amaNAmaM assuyapuvvaM pharusaM giraM soccA nisamma Asuratte jAva misimisemANe tivaliyaM bhiuDiM niDAle sAhaTTa camaraM asuriMda asurarAyaM evaM vadAsI- 'habho ! camarA ! asuriMdA ! asurarAyA ! apatthiyapatthayA ! jAva hINapuNNacAuddasA! ajja na bhavasi, nAhi te suhamatthi'tti kaTTa tatthevasIMhAsaNavaragate vajja parAmusai 2, taMjalaMtaMphuDataM taDataDataM ukkAsahassAiMviNimmuyamANaM 2, jAlAsahassAI pamuMcamANaM 2, iMgAlasahassAiM pavikkhiramANaM 2, phuliMgajAlAmAlAsahassehiM cakkhuvikkhevadiTTipaDighAtaM camarendranA AvA aniSTa, pIDAkAraka pUrve nahIM sAMbhaLelA kaThora vacana sAMbhaLI zakra atyaMta gusse thayo thAvat uttejita thayo. zakranI bhrakuTI caDI gai. kapALamAM traNa rekhA upasI AvI, gussAthI dhamadhamatA zake asurendra camarane kahyuM - 'camara! asurendra! asurarAja ! mRtyunI icchAvALA! hIna puNyavALA! caudasIyA !(caudase janmela =abhAgIyA) Aje tuM hato nahato thai javAno.... tAruM zubha nathI." ema kahI zake tyAM ja zreSThasiMhAsana para rahelA vajane grahaNa karyuM. pachI zake jAjvalyamAna, skurAyamAna, taDataDa avAja karatAM, hajAro ulkA choDatAM, hajAro jvALAo veratAM, hajAro aMgArAo pheMkatAM, hajAro agnijvALAmALAdvArA jovAmAtramAM AMkhane pratighAta karatAM, agnithI paNa caDiyAtA tejathI dIpatA, zIghravegI kiMzukapuSpa jevA (raMgavALA) mahA bhayaMkara vajane camarejanA vadha mATe choDyuM. AvA jAjvalyamAna vajane AvatuM joI gabharAyelA camareje jaldIthI ciMtana ane vicAra karyo. pachI bhAMgI gayelA mugaTavALo ane laTakatAM hAthanA AbharaNavALo ane jANe parasevo vahAvato te mAthuM nIce ane paga upara karI utkRSTa gatithI asaMkhya dvIpa samudrone pasAra karI jaMbUdvIpamAM mArI pAse Avyo ane bhayayukta gadga svare - "bhagavan! zaraNa Apo!" ema bolato mArA banne paganI vacce jaldIthI chupAi gayo. bhagavAnanI kRpAthI zakranA krodhanI zAMti te vakhate zakrane A pramANe vicAra Avyo... "camareja potAnI nizrAthI(=baLathI) urdhvamAM saudharma devalokasudhI AvavA samarthanathI ane teno viSaya paNa nathI, kAraNa ke amarendra ati , atinI pratimA ane bhAvita sAdhunI nizrA karIne ja urdhvamAM saudharmakalpasudhI AvavA samartha che. tethI amara A traNamAMthI koikanI nizrA karIne ja ahIM Avyo hovo joie - ane jo tema hoya, to meM camarapara vaja choDyuM, tethI camara e traNanA zaraNe jaze ane tenI pAchaLa gayelA vajathI e traNanI AzAtanAno saMbhava che.) tethI te arihaMta bhagavaMto tathA sAdhuonI atiAzAtanA bhAre duHkharUpa che." Ama vicArI zake avadhijJAnano upayoga mukyo. avadhijJAnadvArA mane(prabhu) joi zakra ekadama vicAre che, "hA! are! oha! huM haNAyo" (kemake mArAthI tIrthakaranI AzAtanA thai rahI che.) A pramANe vicArI zaka Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 pratimAzataka kAvya-9) pakaremANaM hutavahaatiregateyadippaMtaM jaiNavegaM phullakiMsuyasamANaM mahabbhayaM bhayaMkaraM camarassa asuriMdassa asuraraNNo vahAe vajja nisiri| tae NaM se camare asuride asurarAyA taM jalaMtaM jAva bhayaMkaraM vajjamabhimuhaM AvayamANaM pAsai, pAsittA jhiyAti, pihAi, jhiyAyittA pihAyittA taheva saMbhaggamauDaviDae sAlaMbahatthAbharaNe uLapAe ahosire kakkhAgayaseyapi va viNimmuyamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhaM majjheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva jaMbuddIve dIve jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchai, 2 ttA bhIe bhayagaggarasare bhagavaM saraNaM' iti buyamANe mamaM doNhavi pAyANaM aMtaraMsi jhatti vegeNa smovtite| [bhagavatI 3/2/144] tae NaM tassa sakkassa deviMdassa devaraNNo imeyAruve ajjhatthie jAva samuppajjitthA- 'no khalu pabhU camare asuride asurarAyA, no khalu samatthe camare asuride asurarAyA, no khalu visae camarassa asuriMdassa asuraraNNo appaNo nissAe uDDa uppatittA jAva sohammo kappo, Na'nnattha arahate vA, arahaMtaceiyANi vA, aNagAre vA bhAviyappaNo nIsAe uDDa uppayati jAva sohammo kappo / taM mahAdukkhaM khalu tahArUvANaM arahatANaM bhagavaMtANaM aNagArANa ya accAsAyaNAe' tti kaTu ohiM pauMjati, 2 mamaM ohiNA Abhoeti, 2 hA hA ! aho hato potAnI utkRSTa divyagatithI vajanI pAchaLa doDyo ane asaMkhya dvIpasamudrone oLaMgI mArI(prabhu) pAse Avyo. ane vaja jyAre mArAthI cAra ja AMgaLa cheTuM hatuM, tyAre jhaDapathI pakaDI lIdhuM. he gautama! te vakhate tenI muhInA jhapATAthI mArA vALa paNa kaMpyA. zakanI prabhunI kSamAyAcanA ane camarane mAphI te vakhate vajanuM saMharaNa karI zake ane traNa pradakSiNA dai mane vaMdana namaskAra karyA. pachI zu bolyo - "he bhadaMta! ApanI nizrA svIkArIne camare mAruM apamAna karyuM tethI meM gusse thaIcamarendranA vadhamATe vaja choDyuM. te vakhate mane vicAra Avyo ke "camara potAnA baLapara saudharmakalpa sudhI AvavA samartha nathI. tethI amarendra saudharmadevalokasudhI arihaMta, arihaMtanI pratimA, ke sAdhunuM zaraNa laine ja Avyo hovo joie." te vakhate meM avadhijJAnanA upayogathI Apane joyA. tethI hataprata thayelo kuMvajanI pAchaLa ahIM Avyo chuM. tethI he devAnupriyI huM ApanI kSamA yAcuM chuM. Apa kRpALu mane kSamA Apo. Apa mane kSamA ApavA samartha cho ! huM pharIthI A pramANe karIza nahIM." zake A pramANe mane kahI pharIthI mane vaMdana namaskAra karyA. pachI zake IzAna dizA tarapha jai traNa vAra bhUmiparaDAbo paga pachADyo ane amarejane kahyuM - "hecamara! asurendra! zramaNabhagavAna mahAvIrasvAmInA prabhAvathI tane mukta karuM chuM. have tuM mArAthI bhaya rAkhIza nahi." za4 camarendrane A pramANe kahI pote je dizAmAMthI pragaTa thayo hato te ja dizAmAM alopa thayo. aticetya'pada "ati " arthavAcaka - pUrvapakSa bhagavatI sUtrano A pATha sAMbhaLI pratimAlapaka pUrvapakSa sthApe che - pUrvapakSa - "arihaMte arahaMtaceiyANi vAM A banne padano artha eka ja che. arthAt A be padathI (1) arihaMta ane (2) arihaMtanI pratimA ema be alaga artha karavAnA nathI, paraMtu mAtra "arihaMta' evo eka ja artha karavAno che. zaMkA - jo "arihaMta evo eka ja artha karavAno hoya, to "arahaMte arahaMta ceiyANi vA'ema be pada zuM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ airahaMta ceiya'padanI bhinnArthatA - uttarapakSa ahamaMsitti kaTTa tAe ukkiTThAe jAva divvAe devagatIe vajjassa vIhiM aNugacchamANe 2 tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamudANaM majjamajjheNaM jAva jeNeva asogavarapAdave jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAgacchai 2 mama cauraMgulamasaMpattaM vajaM paDisAharai / aviyA''iM me goyamA ! muTTivAteNaM kesagge vIitthA // [bhagavatI 3/2/145] / tae NaM se sakke deviMde devarAyA vajja paDisAharittA mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 vaMdai namasai 2 evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! ahaM tumbhaM nIsAe camareNaM asurideNaM asurarannA sayameva accAsAie, tae NaM mae parikuvieNaM samANeNaM camarassa asuriMdassa asuraranno vahAe vajje nisiDhe, tae NaM me imeyAruve, ajjatthie jAva samuppajjitthA-no khalu pabhU camare asuride asurarAyA taheva jAva ohiM pauMjAmi, devANuppie ohiNA Abhoemi hA! hA! aho hatomI ti kaTThatAe ukkiTThAe jAva jeNeva devANuppie teNeva uvAgacchAmi, devANuppiyANaM cauraMgulamasaMpattaM vajaM paDisAharAmi / vajjapaDisAharaNaTTayAe NaM ihamAgae, iha samosaDhe, iha saMpatte, iheva ajja uvasaMpajjittA NaM vihraami| taM khAmemi NaM devANuppiyA ! khamaMtu NaM devANuppiyA! khamaMtumarahaMtu NaM devANuppiyA ! kAma mukyA? mAtra "arahaMta' padanA prayogathI paNa arihaMtano bodha thai zake che. tethI mAtra "arihaMta' evo ja artha karavAmAM to "arahaMtaceiyANi'pada vadhArAnuM mukyuM che tema mAnavAnI Apatti Ave. samAdhAna - nA, evI Apatti nahi Ave, kAraNa ke sUtrakAraAdi bhagavaMtonI evI zailI hoya che ke, ghaNIvAra eka ja arthamAM be vagere padono prayoga karavo. sUtrakAro A pramANe prayoga kare che te asiddha nathI. dA.ta. samarNa vA mAhaNe vA' A sthaLe anagAra=sAdhunA arthamAM ja "samaNa' ane 'mAhaNa' A banne padano prayoga karyo che. tethI prastutamAM paNa "arihaMta ane arahaMta ceiyANi' A be padano eka mAtra "arihaMta' evo artha karavo geravyAjabI nathI. zaMkA- "arahaMte arahaMtaceiyANi vA' - A prayogamAM "arahaMta' ane 'arahaMta ceiyANi A banne padanA kramazaH arihaMta ane arihaMtanI pratimA ema be alaga artha levAne badale eka "arihaMta' evo ja artha levAno tamAro Agraha zA mATe che? samAdhAna - jo A banne padano eka artha na mAnavAmAM Ave, to sUtranA AraMbha ane upasaMhAra vacce virodha Avaze. sUtramAM upakrama=AraMbhamAM "arahaMte arahaMtaceiyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo' e traNa pada batAvyA pachI upasaMhAramAM "mahAdukhaM khaluM' ityAdimAM "arahaMtANaM bhagavaMtANaM aNagArANa ya...." A vacanathI mAtra (1) arihaMta ane (2) sAdhu A benI ja AtanAthI mahAduHkha batAvyuM. jo arihaMtanA cetyo arihaMtathI bhinna artharUpa hota, to upasaMhAramAM arihaMtanA cetyonI AzAtanAno ullekha nahIM karIne sUtrakAre nyUnatA rAkhI che ema mAnavAnI Apatti Ave. Ama upasaMhAramAM (1) arihaMta ane (2) sAdhu A benI ja AzAtanAne mahAduHkhakArI kahI hovAthI upakramamAM paNa A benI ja nizrA svIkaraNIya tarIke siddha thAya che. tethI AraMbhamAM mukelA "arahaMta ceiyANi pada paNa arahaMta' padanuM paryAyavAcI che, tema ja siddha thAya che. ahaMta ceicapadanI bhinArthatA - uttarapakSa uttarapakSa - tamArI dalIla vAjabI nathI. tame jo nyUnatAdoSanA baLapara "ataceiya' padane "arahaMta' padanA paryAyavAcI tarIke mAnatA ho, to amAre kahevuM che ke, tame kahyuM tema mAnavAmAM zailIbhaMga doSa che, kAraNa ke AraMbha je zailIthI karyo hoya, te ja zailIthI upasaMhAra thavo joie, nahitara zailIbhaMga doSa Ave. tethI jo tame Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( AT pratimAzataka kAvya-9) NAibhujjo evaM pakaraNatAe tti kaTTa mamaM vaMdai namasai 2 uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkamai 2 vAmeNaM pAdeNaM tikkhutto bhUmiM dalei 2 camaraM asuriMdaM asurarAyaM evaM vayAsI-mukkosi NaM bho camarA ! asuriMdA asurarAyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa pabhAveNaM / na hi te dANiM mamAo bhayamatthi tti kaTu jAmeva disiM pAubbhuai tAmeva liviM pariNa//[mAvatI rU/ra/146] atra lumpakaH - 'arahate vA arahaMtaceiANi vA' iti padadvayasyaika evArthaH, 'samaNaM vA mAhaNaM vA' iti padadvayasyeva; anyathA taM mahAdukkhaM khalu0'ityAdau arhatAM bhagavatAmanagArANAM cAtyAzAtanayA mahAduHkhamityatrA''zAtanAdvayasyaivopanyAsAdupakramopasaMhAravirodhApatterityAha / tattuccham / uktapadadvayasyopakrame ekArthatve, upakramamAM "arahaMta padanA paryAyavAcI pada tarIke "arahaMtaceiyANi' pada che tema mAnazo, to tamAre baLAtkAra upasaMhAramAM paNa "arahaMta' padanA paryAyavAcI tarIke "arahaMtaceiyANi pada mAnavAno prasaMga che. paNa sUtramAM upasaMhAramAM te pada mukyuM nathI. tethI sUtramAM zailIbhaMga doSanI Apatti Ave. pUrvapakSa - tamArApakSe nyUnatAdoSa che, amArApakSe zailIbhaMgadoSa che. to A sUtrane nirdoSa siddha karavA ane A banne doSa na Ave tema karavA tame kayo mArga zodhazo? samAdhAna - sAMbhaLo tyAre sAvadhAna thaine ! bhagavatI sUtranA A pAThamAM upakrama "zaraNIya koNa bane?" te darzAvavAaMge che. tethI temAM arihaMtaAdi traNa samAnatayA zaraNIya che tevI vivekSA che. pachI sUtrakAre zakranA vicArano je upasaMhAra guMthyo che, temAM potAnI ceSTAthI prastutamAM konI konI mahAAzAtanA saMbhave che?" te darzAvatuM vidhAna che. A vidhAnamAM arihaMtanA caityanI AzAtanA na batAvI tenuM kAraNa mAtra eTaluM ja che, ke arihaMtacetyanI AzAtanA arihaMtanI AzAtanAmAM ja samAveza pAme che, kAraNa ke sUtromAM batAvelI teMtrIza AzAtanAomAM caityanI AzAtanA alaga batAvI nathI. Ama upakrama ane upasaMhAranA viSaya alaga hovAthI saMkhyAbedamAM doSa nathI. aDiMtanA cAre nikSepAnI zaraNIyatA zaMkA - "arihaMta'padathI bhAvaarihaMta levAnA che ane 'anagAra'padathI bhAvasAdhu samajavAnA che. have tamArA hisAbe 'arihaMtatya'padathI arihaMtanI sthApanArUpa pratimAlevAnI che. to zuM bhAvaarihaMta ane bhAvasAdhunI vacce sthApanA nikSepAnA arihaMtane levA yogya che? kAraNa ke tema karavAmAM bhAva ane sthApanAnuM mUlya samAna thai jaze. samAdhAna - arara! kharekhara! siddhAMtanuM ajJAna bhayaMkara doSa che. kAraNa ke A ajJAna zAstrasiddhAMtanI viruddha bolAve che. arihaMta padathI 'bhAvaarihaMta levAnA' evo artha ajJAnatAthI uddhavyo che. jo mAtra bhAvaarihaMta ja zaraNIya hota, to amarendra bhagavAna mahAvIrasvAmInuM je zaraNa lIdhuM, te saMgata na thAta; kAraNa ke te zaraNakALe bhagavAna chadmasthaavasthAmAM hatA, tethI dravyaarihaMtarUpa hatA, bhAvaarihaMtapaNe kevaLajJAnanI prApti pachI Ave. pratimAlapaka - dravyaarihaMtamAM 'bhAvaarihaMta'nI yogyatA che. tethI dravya arihaMta paNa zaraNIya che. samAdhAna - Ama jo dravya arihaMta zaraNIya hoya, to sthApanAnA arihaMta paNa zaraNIya che, kAraNa ke temAM bhAvaarihaMtanA guNonI sthApanA che ane sthApanA bhAvanuM smaraNa karAve che. Ama sthApanA paNa dravyatulya hoi zaraNIya che. (TUMkamAM "arihaMta padathI dravya-bhAva arihaMtanuM grahaNa karavuM, ane arihaMtacetya jina pratimAthI sthApanAarihaMta samajavAnA.) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSanA dRSTAMtathI sAmAnyanI abAdhyatA 65 upasaMhAre'pi tava galepAdikayA, padadvayapAThaprasaGgAt, anyathA zailIbhaGgadoSasya vajralepatApatteH / kastarhi virodhaparihAropAyaH ? iti cet ? AkarNaya karNAmRtaM saMkarNanam, akarNo mA bhUH / upakrame trayANAM zaraNIkaraNIyatve tulyavadvivakSA / sUtrakRnnibaddhasya zakrasyopasaMhAre cArhaccaityAzAtanAyA arhadAzAtanAyAmevAntarbhAvavivakSA ('sti) AzAtanAnAM trayastriMzata eva parigaNanAdavirodha iti / yadapi bhAvArhatAM bhAvasAdhUnAM ca grahaNAnmadhye caityagrahaNamayuktamiti kalpyate, tadapi siddhAntAparijJAnavijRmbhitam, chadmasthakAlikasya bhagavato dravyArhata evAsurakumArarAjena zaraNIkaraNAt, dravyArhataH zaraNIkaraNe sthApanArhataH zaraNIkaraNasya nyAyaprAptatvAt / caityasya zaraNIkaraNIyatve vizeSanA dRSTAMtathI sAmAnyanI abAdhyatA pratimAlopaka :- arihaMtanI jema jo arihaMtanI pratimA paNa zaraNIya hoya, to camare bhagavAnasudhI AvavAnI jarura hatI ja nahi, kAraNa ke potAnA AvAsamAM paNa jinapratimA hAjara hatI. tenuM zaraNa lai pote utpAta karI zakata. tAtparya H- camara potAnA AvAsamAM rahelI pratimAnuM zaraNuM levAnuM choDI ahIM bhagavAnanuM zaraNa levA Avyo. A vAta ja batAve che ke jinapratimA zaraNIya nathI. samAdhAna :- kamAla karI tame ! AvI tathyahIna dalIla karI tame to bhAvajinane paNa azaraNIya banAvI dIdhA. paNa tamane eno khyAla nathI. tamArI ja dalIla tamane bhAre paDe tema che. bolo ! je vakhate camara chadmasthaavasthAmAM vicaratA bhagavAna mahAvIrasvAmInA zaraNe Avyo, te vakhate mahAvidehamAM zrI sImaMdhara svAmI vagere bhAvatIrthaMkara vicaratA hatA ke nahi ? pratimAlopaka H- alabatta, vicaratA ja hatA. samAdhAna H- ane chatAM camara e bhAvajinane zaraNe javAnuM choDI prabhu mahAvIrasvAmIrUpa dravyajinanA zaraNe Avyo. e batAve che ke bhAvajina zaraNIya nathI. pratimAlopaka H- arara ! A zuM bolyA ! bhAvajina to ekAMte zaraNya ja che. camara bhAvajinane choDI dravyajinapAse Avyo e to tenI manasuphInI vAta che. paNa teTalA mAtrathI bhAvajinane azaraNya thoDA kahI zakAya? samAdhAna H- barAbara ! tame have ThekANe AvyA. basa, e ja pramANe camara potAnA AvAsamAM rahelI pratimAone choDI bhagavAnane zaraNe Avyo, te tenI manasuphInI vAta che. paNa teTalAmAtrathI sthApanAne azaraNya jAhera karI devAnuM utAvaLiyuM pagaluM na bharAya. @ caityano artha 'jJAna' karavAmAM Apatti pratimAlopaka :- 'caitya' padano artha jJAna che. tethI arihaMtacaitya=arihaMtanuM jJAna arthAt kevaLajJAna ema samajavuM. ane jJAna jJAnIthI kathaMcit abhinna che. tethI arihaMta ane sAdhu ema be ja zaraNIya raheze. samAdhAnaH- A mUDhakalpanA che. 'arihaMta'padathI dravya ane bhAva banne arihaMta levAnA che. temAM dravyaarihaMta kevaLajJAna vinAnA che. tethI 'arihaMta-caitya' pada zI rIte kevaLajJAnanA arthamAM saMgata banaze ? 0 tAtparya :- koikanI kyAreka vizeSamAM thayelI pravRtti tenA sAmAnyane bAdhaka na bane. arihaMtAdi traNa samAnarUpe zaraNya che. temAMthI camare prabhu mahAvIrane zaraNa tarIke svIkAravAnI vizeSa pravRtti karI. paNa A pravRttithI bAkInA badhA azaraNya jAhera na karAya ane traNanI zaraNyatAne bAdha na pahoMcADAya; kemake sAmAnyarUpe batAvelA traNa zaraNyamAMthI kone zaraNa tarIke svIkAravA e camaranI potAnI icchAno savAla che. jo Ama na hoya, to AgamamAM ArAdhanAnA ghaNA yogo batAvyA che. temAMthI koika eka yogane eka vyakti ArAdhato hoya to tenA dRSTAMtathI bAkInA badhA yogone ArAdhanAmATe nakAmA batAvI devAnI Apatti Avaze. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-10 svasthAnAdau tatsattvAnmahAvIrazaraNakaraNamanatiprayojanaM syAdityullaMThavacanaM tu mahAvidehe bhAvArhatAmapi sattvAttAnatikramya dravyArhaccharaNIkaraNaM katham ? ityAzaGkayaiva nirloThanIyam / etenAtra caityazabdasya jJAnamartha iti mUDhakalpitArtho'pi nirastaH, dravyArhataH kevalajJAnAbhAvataH, arhataH pRthak tajjJAnasya grahe sAdhubhyaH pRthagapi tadgrahApatteH / tathA ca-'arahaMte vA arahaMtaceiANi vA bhAviyappaNo aNagArA aNagAraceiANi ve'ti pAThApatteriti na kiJcidetat / upasaMhAre caityapadavismRteH sambhramAnnyUnatvaM na doSo 'mAmA saMspRzetpAdau ' ivetyalaGkArAnuyAyinaH / mahAvIrasyaivAzAtanAyA utkaTakoTikasaMzayarUpasambhAvanAmabhipretyAzAtanAdvayasyaiva samAvezatAtparyAda-doSa itynye|| 9 // athA'nAzAtanAyi (vi pAThA.)nayena devairvanditA bhagavanmUrttiH kasya sacetaso na vandyA ityAzayenAha-- mUrttInAM tridazaistathA bhagavatAM sakthnAM sadAzAtanA tyAgo yatra vidhIyate jagati sA khyAtA sudharmA sabhA / ityanvarthavicAraNApi harate nidrAM dRzordurnaya dhvAMtacchedaraviprabhA jaDadhiyaM ghUkaM vinA kasya na // 10 // (daMDAnvayaH- tathA bhagavatAM mUrttIinAM sakthnAM yatra sadAzAtanAtyAgo vidhIyate, sA sabhA sudharmeti khyAtA / 66 pratimAlopaka :- 'arihaMta'thI arihaMtanuM jJAna bhinna che. tethI dravyaarihaMtamAM kevaLajJAna na hoya to paNa kevaLajJAna svataMtrarUpe zaraNya banI zakaze. samAdhAna :- A pramANe to sAdhuthI sAdhunuM jJAna paNa bhinna che. tethI jema arihaMtanuM jJAna arihaMtathI pRtharUpe zaraNya che, tema sAdhunuM jJAna paNa sAdhuthI alagarUpe zaraNya banavuM joie. tethI sAdhunA caityano paNa zaraNyatarIkeno pATha hovo joie. tethI 'a Mte vA ara MtaceiyANi vA, bhAviyappaNo aNagArA aNagAraceiyANi vA' evo pATha saMgata banata. arthAt tamArI mAnyatAmujaba cAlavAmAM 'sUtramAM nyUnatA doSa che' evo Aropa karavAno vakhata Ave. paNa cauda pUrvadhara zrutakevalI gaNadharabhagavaMtanA sUtrane nyUnatAdoSathI kalaMkita karavuM tenA karatAM tamArI mAnyatAne khoTI TheravavI vadhu vAjabI che. 'vicAra karatI vakhate zakra AzAtanAnA saMbhramamAM hato. A saMbhramane kAraNe zakrane 'caitya'pada yAda nahi AvyuM. Ama ahIM nyUnatAmAM saMbhrama bhAga bhajave che. paraMtu saMbhramathI AvatI nyUnatAmAM doSarUpatA nathI.' ema alaMkAra graMthanA niSNAto kahe che. dA.ta. 'mA mA saMskRzetpAdo' ahIM bolanArano saMbhrama batAvavo che. tethI pAdamAM eka akSaranyUna hovA chatAM chaMda tuTato nathI ane nyUnatAdoSa lAgato nathI. (anubhavasiddha che ke atisaMbhramamAM bolAyelI vANI gadgad hoya, akSara adhurA bolAtA hoya, keTalAka akSara dabAi jAya vagere.) keTalAka ema kahe che ke, te vakhate zakranA magajamAM bhagavAna mahAvIra svAmInI ja ugra koTinI AzAtanAnA saMbhavano saMzaya hato. tethI ja temanI arihaMtatarIkenI ane sAdhutarIkenI (te vakhate bhagavAna chadmasthaavasthAmAM hatA.) ema be prakAranI AzAtanAnA tAtparyathI zakra A pramANe upasaMhAra kare che. tethI A upasaMhAramAM doSa nathI. 9 anAzAtanA nayathI pratimAnI vaMdhatA devo jinapratimAnI AzAtanA karatA nathI. A AzAtanAnA tyAgarUpa vinaya devonuM pratimAne vaMdanarUpa che. A pramANe devoe vaMdelI pratimA kayA buddhimAnane vaMdanIya na bane ? arthAt saghaLA ya buddhizALIone vaMdanIya bane che. A Azayane pragaTa karatA kavivara kahe che-- Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67 suidharmAsabhAmAM bhogAbhAvadarzaka AgamapATha ityanvarthavicAraNApi durnayadhvAMtacchedaraviprabhA (satI) jaDadhiyaM ghUkaM vinA kasya dRzornidrAM na harate ? (api tu sarvacaive) II) 'muurtiinaam'iti| tthetykssraantrsmuccye| bhagavatAM mUrtInAmasadbhAvasthApanArUpANAM sakthnAM yatra sadA''zAtanAtyAgo vidhIyate, sA sabhA sudharmeti khyAtA, ityanvarthavicAraNApi sudharmApadavyutpattibhAvanApi jaDadhiyaM= lumpakaM ghUkaM-ulUkaM vinA kasya dRzornidrAM na harate'pi tu sarvasyaiva dRzornidrAM harata ityrthH| kIdRzI-durnayA eva dhvAMtAni, teSAM chede raviprabhA trnnikaantiH| raviprabhAsadRzI tu na vyAkhyeyaM tatsadRzAt ttkaaryaanupptteH| atra vinoktirUpakakAvyaliGgAni alaGkArAH / vinokti:-sA vinA'nyena yatrAnyaH snnetrH| tadrUpakam - abhedo ya upmaanopmeyyoH| kAvyaliGgam-hetorvAkyapadArthateti tallakSaNAni / raviprabhApadArtho nidrAharaNe heturiti padArtharUpaM kAvyaliGgaM draSTavyam / rUpakaM cAtra kAvyaliGgavinoktyoranugrAhakamityanugrAhyAnugrAhakabhAvaH saGkaro'pi / avizrAntijuSAmAtmanyaGgAGgitvaM tu saGkara iti tllkssnnm|| AlApakAzcAtreme - kAvyartha - jyAM bhagavAnanI mUrtirUpa=asaddhAvasthApanArUpa hADakAonI AzAtanAno haMmezA tyAga karAya che; te sabhA'sudharmAsabhA' tarIke prakhyAta che. "sudharmA'padanI A vyutpattinI vicAraNA paNadurnayarUpa aMdhakArane chedavA mATe sUryanI prabhA samAna che. tethI A vyutpattirUpa sUryaprabhA jaDabharata pratimAlopakarUpa ghuvaDane choDI bIjA konA AMkhanI UMgha UDADe nahi? arthAt badhAnA AMkhanI UMgha UDADe che. kAvyamAM "tathA'pada pUrvanA kAvyasAthe saMbaMdha joDe che. "sudharmA'padanI anvartha(=vyutpatti) vicAraNA sUryaprabhAsadaza che tevo arthanahIM karavo, kAraNa ke A anvarthavicAraNA sUryaprabhAnI jema bAhya aMdhArAne dUra karavAnuM kAryakarInazake. paraMtu durnayarUpa aMdhakArane chedavAmATe sUryaprabhArUpa che tevo artha karavo. A kAvyamAM vinokti, rUpaka ane kAvyaliMga A traNa alaMkAro che. temanA lakSaNa batAve che. (1) koinA vinA bIjAmAM suMdaratA ke asuMdaratAnuM pratipAdana jemAM karavAmAM Ave te vinokti alaMkAra. prastutamAM sudharmA sabhAnI anvarthavicAraNA pratimAlopako sivAya bIjA badhAnI AMkhanI uMgha=pratimAnI AzAtanA karavArUpa nidrA dUra kare che. Ama A anvarthavicAraNA pratimAlopaka sivAya bIjAo mATe zobhana che, azobhana nathI. (2) jyAM upamAna ane upameya vacce abheda darzAvavAmAM Ave te rUpaka alaMkAra. prastutamAM anvarthavicAraNA ja raviprabhA che... ema abheda darzAvyo. mATe rUpaka che. (3) jyAM hetunuM vAkyartha ke padArthatarIke nirUpaNa karavAmAM Ave, te kAvyaliMga, alaMkAra. ahIM "raviprabhA' padArtha nidrA dUra karavAmAM hetu che. tethI padArtharUpa kAvyaliMga samajavuM. vaLI A kAvyamAM rUpaka alaMkAra vinokti ane kAvyaliMga, alaMkAranuM anugrAhaka che. Ama alaMkAromAM paraspara anugrAhaka-anugrAhyabhAva hovAthI ahIM saMkara alaMkAra paNa che. saMkara alaMkAranuM lakSaNa - "anya alaMkAro potAnAmAM svataMtrabhAva dhAraNa karatA na hoya, paraMtu paraspara anugrAhya-anugrAhakabhAva (aMga-aMgIbhAva) dhAraNa kare tyAre saMkara alaMkAra kahevAya.' sudhasabhAmAM bhogAbhAvadarzaka AgamapATha sudharmasabhAmAM devo bhagavAnanI asthirUpamUrtinI AzAtanATALe che te aMgenAbhagavatI sUtranA AlApako A pramANe che - bhAvanikSepAnI vastunA AkAramAM bhAvanI sthApanA saddhAvasthApanA kahevAya ane tevA AkAra vinAnI vastumAM bhAvanI sthApanA asaddhAvasthApanA kahevAya. A banne sthApanA kramazaH sAkAra ane nirAkAra paNa kahevAya che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 pratimAzataka kAvya-10) camarassaNaMbhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno kai aggamahisIopannattAo? ajjo! paMca aggamahisIo pannAmo, saM nahIM-(?) jhAnI (2) rayI (2) yo (4) vijhU (1) mehA tatya game tevA maka devIsahassA parivAro pannatto, pabhUNaM bhaMte ! tAo egamegAe devIe annAiM aTTha devIsahassAiM parivAraM viuvvittae? evAmeva sapuvvAvareNaM cattAlIsaM devIsahassA / se taM tuddie| pabhUNaM bhaMte ! camare asuride asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM divvAiM bhogabhogAiM bhuMjamANe viharittae ? No tiNaDhe samaDhe, se keNaDhe NaM bhaMte ! evaM vuccai No pabhU camare asura0 camaracaMcAe jAva viharittae ? ajjo ! camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe mANavae ceiyakhabhe vairAmaesu golavaTTasamugNaesu bahUo jiNasakahAo saNNikkhittAo ciTThati, jAo NaM camarassa asura0 asurakumAraranno annesiM ca bahUNaM asurakumArANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo, vaMdaNijjAo, namasaNijjAo, pUyaNijjAo, sakkAraNijjAo, sammANaNijjAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijjAo bhvNti| tesiM paNihAe no pabhU, se teNaDhe NaM ajjo ! evaM vuccai No pabhU camare jAva vihritte| pabhU NaM ajjo ! camare asuride jAva sIhAsaNaMsi causaTThIe sAmANiyasAhassIhiMtAyattIsAe jAva annehiM ca bahUhiM asurakumArehiM devehi ya devIhiM yasaddhiM saMparivuDe mahayAhaya jAva bhuMjamANe viharittae0 kevalaM pariyAriDIe no ceva NaM mehunnvttiyN| [bhagavatI 10/5/405] camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno somassa mahAranno kati agNamahisIo pa0 ? ajjo ! cattAri agga0 pa0 taM jahA-(1) kaNagA (2) kaNagalayA (3) cittaguttA (4) vsuNdhraa| tattha NaM egamegAe devIe annaM "bhadaMta! asurendra, asurarAja camarendrane keTalI agramahiSI(=paTTarANIo) kahI che? Arya! camarane pAMca paTTarANIo kahI che. te A pramANe (1) kALI (2) rAyI (3) racaNI (4) vidyut ane (5) meghA. A darekane ATha-ATha hajAra devIono parivAra kahyo che. hemaMta ! teo bIjI ATha-ATha hajAra devIonA parivArane vikuvavA samartha che? ityAdi... Ama pUrvApara maLI kula 40 hajAra devIono parivAra che. A teno varga=parivAra che. hebhadaMta! camareja potAnI camacaMcArAjadhAnInI sudharmasabhAmAM "camara"nAmanA siMhAsanapara potAnA parivAranI sAthe divyabhoga bhogavavA samartha che? A artha samarthanathI. (=amAre tyAM bhoga bhogave nahIM) hemaMte ! kema Ama ko cho? he Arya! camacaMcA rAjadhAnInI A sudharmasabhAmAM 'mANavaka nAmanA caityastaMbhamAM vajaya goLAkAra dAbaDAo che. temAM jinasaMbaMdhI ghaNA hADakAo che. A badhA hADakAo camarendrane ane anya paNa ghaNA asukumAra devadevIone arcanIya che, vaMdanIya che, namaskaraNIya che, pUjanIya che, satkAra karavA yogya che, sanmAna karavA yogya che. tathA kalyANakArI ane maMgalakArI A divya cetya teo badhAne paryApAsanIya che. A badhA (jinaasthi) samakSa camara bhoga bhogavavA samartha nathI. tethI kahyuM ke camara tyAM (sudharmasabhAmAM) bhoga bhogavavA samartha nathI. tathA he AyI camarendra potAnA 64 hajAra sAmAnika devo, trAyazciMza devo ane bIjA aneka asukumAra devadevIo sAthe tyAM nRtya, saMgIta vagererUpa tathA svastrIdarzanaAdirUpa athavA svaparivAraparicAraNarUpa RddhithI bhoga bhogavI zake paNa maithuna sevana karI na zake. he bhadaMta! camarendranA soma nAmanA lokapAla(=mahArAja)ne keTalI paTTarANIo kahI che? he Arya! cAra paTTarANI kahI che, te A pramANe (1) kanakA (2) kanakalatA (3) citraguptA ane (4) vasuMdharA. A dareka devI eka eka hajAra devIone vikrvI zake che. Ama kula uttarakriyA cAra hajAra devIono varga che. he bhadaMta! amara rAjAno soma nAmano lokapALa potAnI somA rAjadhAnImAM sudharmasabhAmAM somasiMhAsana para potAnA parivAra Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 suidharmAsabhAmAM bhogAbhAvadarzaka AgamapATha egamegaMsi devIsahassaM parivAro pa0, pabhUNaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devIsahassaM pariyAraM viuvvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM cattAri devIsahassA, se taM tuDie, pabhU NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraranno some mahArAyA somAe rAyahANIe sabhAe suhammAe somaMsisIhAsaNaMsi tuDieNaM avasesaMjahA camarassa, NavaraMpariAro jahA sUriyAbhassa, sesaMtaM ceva, jAva No ceva NaM mehuNavattiyAe / camarassaNaM bhaMte ! jAva ranno jamassa mahAranno kai aggamahisIo pannattAo? evaM ceva navaraM jamAe rAyahANIe sesaM jahA somassa, evaM varuNassa vi, NavaraM varuNAe rAyahANIe / evaM vesamaNassa vi, navaraM vesamaNAe rAyahANIe, sesaM taM ceva jAva mehunnvttiyN| balissa NaM bhaMte ! vairoyarNidassa pucchA, ajjo ! paMca agNamahisIo pannattAo taM0-(1) subhA (2) nisuMbhA (3) raMbhA (4) niraMbhA (5) madaNA / tattha NaM egamegAe devIe aTThaTTa, sesaM jahA camarassa, navaraM balicaMcAe rAyahANIe, pariyAro jahA mouddesae, sesaM taM ceva jAva mehunnvttiyN| balissa NaM bhaMte ! vairoyaNiMdassa vairoyaNaranno somassa mahAranno kati aggamahisIo pa0? ajjo ! cattAri aggamahisIo pa0 taM0-(1) mINagA (2) subhaddA (3) vijayA (4) asnnii| tatthaNaM egamegAe devIesesaMjahA camarasomassa, evaMjAva vesmnnss||dhrnnssnnNbhNte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kati aggamahisIo pa0? ajjo! cha aggamahisIo pa0 taM0-(1) ilA (2) sukkA (3) sadArA (4) sodAmaNI (5) iMdA (6) ghaNavijayA / tattha NaM egamegAe devIe cha cha devIsahassA parivAro pa0, pabhU NaM bhaMte ! tAo egamegAe devIe annAI cha cha devIsahassAiM pariyAraM viuvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM chattIsaM devIsahassAI, se taMtuDie ! pabhU NaM bhaMte ! dharaNe sesaMtaMceva, navaraM dharaNAe rAyahANIe dharaNaMsi sIhAsaNaMsi sao parivAro, sesaMtaM ceva / dharaNassaNaM bhaMte ! nAgakumAridassa kAlavAlassa logapAlassa mahAranno kati agamahisIo sAthe.. ityAdi vigata amarendranI jema upara mujaba samajI levI. paNa parivAranI saMkhyAvagere sUryAbhadevanI jema samajavA. Aja pramANe yama lokapAlaaMge paNa samajavuM. rAjadhAnInA nAma "mA" samajavuM. e ja pramANe varuNa ane kubera(=vezramaNa) aMge paNa samajavuM. rAjadhAnInA nAma kramazaH varuNA ane vaizramaNA samajavA. he bhadaMta ! vaizeyanendra mahIndrane bhI pIche ? 3 bhArtha! pAMya cha, tamonA nAma bhApramANe cha (1) zulma (2) nizuMbha (3) nilA (4) niraMbha (5) mahana. pInI pRthchAsanetanA uttaro yamarendravat sama4A, rAdhAnIk nAma balicaMcA samajavuM. verocaneja vairocana rAjA balIndranA soma nAmanA mahArAjAne keTalI paTTarANIo kahI che? he sArtha! y||2 54o cha. te mA amae (1) bhii|| (2) sumanA (3) vi4yA bhane (4) mazanI... ityAdi vaizravaNa lokapAla sudhI zeSa vigato paNa camaranA lokapAlo mujaba samajI levI. mahaMta ! 529 nAgendrane 32sI pIche ? 3 mA! 9500, te pramANa (1) 46u (2) suOM (3) sahArA (4) sobhi (5) chNdr| (6) dhanavidhuta.. hare hevIne 7-742 hevIno parivAra hocha ane bIjI teTalI devIone vidurvI zake che. zeSa praznottara amaravatuM. rAjadhAnInuM nAma dharaNA ane siMhAsananuM nAma dharaNa. he prabhu! dharaNendranA 'kALa' nAmanA lokapAlane keTalI paTTarANIo kahI che? Arya! cAra kahI che, te A pramANe (1) Aust (2) vibhaL (3) sumamA mane (4) sudarzana. sii dhuM yamaranA elseonAle 4 samajavuM. bAkInA traNa lokapAla aMge paNa te pramANe jANI levuM. bhUtAnaMdanI cha paTTarANIonA nAma A pramANe che. (1) 35 // (2) 35 // (3) su350 (4) 35vatI (5) 35idu mane (6) 35mamA. nADInI ta ghara bhu45. bhUtAnaMhanA nAvita (yitra ?) elsenI yAra monA nAma bhApramANe cha (1) sunh| (2) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 70 | pratimAMzataka kAvya-1) pa0? ajjo ! cattAri aggamahisIo pa0 taM0-(1) asogA (2) vimalA (3) suppabhA (4) sudsnnaa| tattha NaM egamegAe avasesaM jahA camaralogapAlANaM, evaM sesANaM tihivi| bhUyANaMdassaNaM bhaMte ! pucchA, ajjo! cha agNamahisIo pa0 taM0-(1) rUyA (2) rUyaMsA (3) surUyA (4) ruyagAvatI (5) rUyakatA (6) ruuyppbhaa| tattha NaM egamegAe devIe avasesaM jahA dharaNassa, bhUyANaMdassa NaM bhaMte ! nAgavittassa(cittassa?) pucchA, ajjo! cattAri agNamahisIo pa0 taM0-(1) suNaMdA (2) subhaddA (3) sujAyA (4) sumaNA / tattha NaM egamegAe devIe avasesaM jahA camaralogapAlANaM, evaM sesANaM tiNhivi logpaalaannN| je dAhiNillA iMdA, tesiMjahA dharaNiMdassa, logapAlANapi tesiM jahA dharaNassa logapAlANaM / uttarillANaM iMdANaM jahA bhUyANaMdassa, logapAlANavitesiM jahA bhUyANaMdassa logapAlANaM, navaraM iMdANaM savvesiM rAyahANIo sIhAsaNANi ya sarisaNAmagANi, parivAro jahA taiyasae paDhame uddesae, logapAlANaM savvesiM rAyahANIo sIhAsaNANi ya sarisanAmagANi parivAro jahA camarassa logpaalaannN| kAlassaNaM bhaMte ! pisAyiMdassa pisAyaranno kati aggamahisIo pa0 ? ajjo! cattAri agNamahisIo pa0 ta0 - (1) kamalA (2) kamalappabhA (3) uppalA (4) sudasaNA / tattha NaM egamegAe devIe egamegaM devIsahassaM sesaM jahA camaralogapAlANaM, pariyAro taheva navaraM kAlAe rAyahANIe, kAlaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva, evaM mahAkAlassa vi| surUvassa NaM bhaMte ! bhUtiMdassa ranno pucchA, ajjo ! cattAri agamahisIo pa0 taM0(1) rUvavatI (2) bahurUvA (3) surUvA (4) subhagA / tattha NaM egamegAe sesaM jahA kAlassa, evaM paDirUvassa vi / punnabhaddassa NaM bhaMte ! jakkhiMdassa pucchA, ajjo ! cattAri aggamahisIo pa0 taM jahA-(1) punnA (2) bahuputtiyA (3) uttamA (4) taaryaa| tattha NaM egamegAe sesaM jahA kaalss| evaM mANibhaddassa vi| bhImassa NaM bhaMte ! rakkhasiMdassa pucchA, ajjo ! cattAri aggamahisIo pa0 ta0-(1) paumA (2) paumAvatI (3) kaNagA (4) rayaNappabhA / tattha NaM egamegA sesaM jahA kaalss| evaM mahAbhImassa vi, kinnarassa NaM bhaMte ! pucchA, ajjo ! subhadrA (3) sujAtA (4) sumana. e lokapAla ane bAkInA lokapAlo aMgenI zeSa vigata camaralokapAlavat samajavI. dakSiNa vibhAganA bAkInA bhuvanapati indronI bAbata dharaNavat samajavI. temanA lokapAlonI vigata dharaNanA lokapAlonI jema samajavI. uttara vibhAganA indronI mAhitI bhUtAnaMda jevI samajavI ane temanA lokapAlonI vicAraNA bhUtAnaMdanA lokapAlo jevI karavI. mAtra eTalo khyAla rAkhavo ke indrake lokapAlanuM je nAma hoya, te ja nAmanA teonI rAjadhAnI ane siMhAsano paNa hoya. pizayendra ziyA ''nI yAra parAmoTI cha. (1) mA (2) mana (3) Gueu sane (4) sudarzana. zeSa yamalopAsakta sama4. rAdhAnI '' che. sane siMhAsana 'a' nAmanuM che. me 4 prabhAe bhaEust' sama4. su35 bhUtendranI yA2 54oDI cha. (1) 35vatI (2) 350 (3) surapA ane (4) subhagA. zeSa "kALa" indravat jANavuM. e ja pramANe pratirUpa aMge paNa samajavuM. pUrNabhadra yakSendranI yAra parAmojI cha. (1) purayA (2) patriI (3) uttama mAne (4) tara. zeSa adhuM apanI jema samajavuM. e ja pramANe mANibhadra aMge samajavuM. bhIma' rAkSasendranI cAra paTTarANIonA nAma A mujaba kahyA cha. (1) 5(2) pAvatI (3) anasane (4) namana. zeSa sarva 'a' bhu45 sama4. 'mahAbhIma' rAkSasendra aMge 5 te mu45 sama4. 'BAR' indranI yAra 54ona nAma (1) patiMsa (2) tumatI (3) rAtisenA ane (4) ratipriyA. zeSa saghaLuM upara mujaba. "jiMpuruSa" aMge paNa temaja samajavuM. "sapuruSa' vyaMtarendranI Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudharmAsabhAmAM bhogAbhAvadarzaka AgamapATha cattAri aggamahisIo pa0 taM jahA-(1) vaDeMsA (2) ketumatI (3) ratiseNA (4) raippiyA / tattha NaM sesaMtaM ceva, evaM kiMpurisassa vi| sappurisassa NaM pucchA, ajjo! cattAri agNamahisIo pa0 taM0-(1) rohiNI (2) navamiyA (3) hirI (4) pupphavatI / tattha NaM egamegAe0 sesaM taM ceva, evaM mahApurisassa vi| atikAyassa NaM pucchA, ajjo ! cattAri agga0 pa0 taM0-(1) bhuyaMgA (2) bhuyaMgavatI (3) mahAkacchA (4) phuDA / tattha NaM egamegA0 sesaMtaM ceva, evaM mahAkAyassa vi| gIyaraissa NaM bhaMte ! pucchA, ajjo! cattAri agNa0 pa0 taM0-(1) sughosA (2) vimalA (3) sussarA (4) sarassaI / tattha NaM0, sesaM taM ceva, evaM gIyajasassa vi| savvesiM eesiM jahA kAlassa, navaraM sarisanAmiyAo rAyahANIo sIhAsaNANi y| sesaM taM cev| caMdassa NaM bhaMte ! joisiMdassa joisaranno pucchA, ajjo ! cattAri agNa0 pa0 taM0-(1) caMdappabhA (2) dosiNAbhA (3) accimAlI (4) pabhaMkarA / evaM jahA jIvAbhigame joisiyauddesae taheva, sUrassa vi (1) sUrappabhA (2) AyaccA(AyavAbhA pAThA.) (3) accimAlI (4) pabhaMkarA / sesaMtaM ceva, jahA (jAva) no cevaNaM mehuNavattiyaM / iMgAlassa NaM bhaMte ! mahamNahassa pucchA, ajjo ! catAri agNa0 pa0 taM0-(1) vijayA (2) vejayaMtI (3) jayaMtI (4) apraajiyaa| tattha NaM egamegAe0, sesaMtaMceva, jahA caMdassa, navaraM iMgAlavaDeMsae vimANe iMgAlagaMsi sIhAsaNaMsi sesaMtaM ceva, evaM jAva viyAlagassa vi, evaM aThThAsItIevi mahAgahANaMbhANiyavvaMjAvabhAvakeussa, navaraM vaDeMsagAsIhAsaNANi yasarisanAmagANi, sesNtNcev| sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno pucchA, ajjo ! aTTha agga0 pa0 taM0-(1) paumA (2) sivA (3) sUI-seyA pAThA. (4) aMjU (5) amalA (6) accharA (7) navamiyA (8) rohinnii| tattha NaM egamegAe devIe solasa solasa devIsahassA pariyAro pannatto, pabhU NaM tAo egamegA devI annAI solasa yA parAemonA nAma (1) zaei(2) navami / (3) hI (4) puSpAvatI. zeSa pUrvota bhu45. me 4 prabhAga 'bhaAYSa' aMga 59sama4. 'maDiya'nI yAra paharAemao (1) 4 // (2) mUgavatI (3) mh1527|| ane (4) skuTara. 4 pramANe 'mAya' saMbaMdhI 5e| samaj. tiratinI yAra parAemao (1) sughoSA (2) vimalA (3) susvarA ane (4) sarasvatI. zeSa pUrvokta mujaba. eja pramANe gItayaza aMge paNa samajavuM. A badhA vyaMtarendronI hakIkata "kALa'indra mujaba che. paNa darekanI rAjadhAnI ane siMhAsananA nAma potAnA nAma mujaba sama4. jyotiSa vilAinAndra yaMdane yA pIosI. (1) yaMdramA (2) hosina (3) avibhAgI (4) prabhaMkarA. ahIM jIvAbhigama sUtramAM jyotiSanA uddezAmAM kahelI sarva vigato samajI levI. sUryanI cAra parApoTI cha. (1) sUryamamA (2) hatyA (AtmAmA) (3) adhibhAjI (4) rA. zeSaladhuM 652 bhu45. 'bhaMga' mAnI yAra 54rANImorI cha. (1) vi4yA (2) vaijayaMtI (3) 4yaMtI mane (4) aparAjitA. eja pramANe vicAlakathI mAMDI bhAvaketa sudhInA aThyAsI mahAgraho aMge paNa caMdranI jema samajavuM. sarvatra vimAna ane siMhAsananA nAma potapotAnA nAma jevA samajavA. zakra saudharmendranI ATha paTTarANIonA nAma saamu4546||ch. (1) 5 // (2) zivA (3) zuthi (zayI-zreyA) (4) aMDa (5) samakA (6) apsarA (7) navamikA ane (8) rohiNI. dareka devIne 16 hajAra devIno parivAra che ane bIjI soLa-soLa hajAra devIone vidurvI zake che. kula 1 lAkha 28 hajAradevIone vidurvI zake che. zeSa vigata amarendamujaba. paraMtu ahIMsIdharmakalpa (vaimAnika) devalokanuM saudharmAvataMsaka vimAna samajavuM (rAjadhAnIne badale). parivAra mokodeza=trIjA zatakanA prathama 6deza mu45. zana soma nAmanA sopAsane yAra parAemao DI. (1) roei| (2) mhn| (3) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Statehati 72 pratimAzataka kAvya-10 devIsahassapariyAraM viuvittae, evAmeva sappuvAvareNaM aTThAvIsuttaraM devIsayasahassaM parivAraM viuvittae, se taM tuddie| pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA sohamme kappe sohammavaDeMsae vimANe sabhAe suhammAe sakkaMsi sIhAsaNaMsi tuDieNa saddhiM sesaM jahA camarassa, navaraM pariyAro jahA mouddese| sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno kati agga0 pucchA, ajjo! cattAri agNa0 pa0 taM0-(1) rohiNI (2) madaNA (3) cittA (4) somaa| tattha NaM egamegA0 sesaM jahA camaralogapAlANaM, navaraM sayaMpabhe vimANe sabhAe suhammAe somaMsi sIhAsaNaMsi, sesaMtaM ceva, evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimANAiM jahA tiyse| IsANassa NaM bhaMte ! pucchA, ajjo ! aTTha agNa0 pa0 taM0(1) kaNhA (2) kaNharAI (3) rAmA (4) rAmarakkhiyA (5) vasU (6) vasuguttA (7) vasumittA (8) vsuNdhraa| tatthaM NaM egamegAe0, sesaM jahA skkss| IsANassa NaM bhaMte ! deviMdassa somassa mahAraNNo kati aggamahisIo? pucchA, ajjo ! cattAri agga0 pa0 taM0-(1) puDhavI (2) rAyI (3) rayaNI (4) vijjU / tattha NaM0, sesaM jahA sakkassa logapAlANaM, evaMjAva varuNassa, navaraM vimANA jahA cautthasae, sesaMtaMceva, jAva nocevaNaM mehuNavattiyaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMteti jAva viharai // [bhagavatI 10/5/406] evaM SaSThe sUryAbhAtidezena zakrasudharmAdhikArI pratimAsakthipratibaddho bhaavniiyH| tathA hi - kahiNaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaranno sabhA suhammA pannattA ? go0 ! jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe evaM jahA rAyappaseNaijje jAva paMca vaDeMsagA pa0 taM0-asogavaDeMsae jAva majhe sohmmvddeNse| se NaM sohammavaDeMsae mahAvimANe addhaterasa ya joyaNasayasahassAiM AyAma-vikkhaMbheNaM-evaM jahA sUriyAbhe taheva mANaM taheva uvvaao| [bhagavatI 10/6/407] 'tae NaM se sakke siddhAyayaNaM puracchimilleNaM dAreNaM aNupavisai 2 jeNeva devacchaMdae jeNeva jiNapaDimA teNeva uvAgacchai 2 jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei 2 citrA ane (4) somA. zeSa vigata camaranA lokapAla mujaba. paraMtu rAjadhAnIne badale svayaMprabha vimAna samajavuM. bAkInA traNa lokapAla aMge paNa A mujaba ja samajavuM. izAnendranI ATha paTTarANIonA nAma (1) kRSNA (2) rA(r) (3) rAmA (4) raamrkssit| (5) yitrA (usu ?) (8) sugutA (7) vasumitrA mAne (8) vasuMdharA zeSa jI za bhu45. dhanendranAmola somanI yAra 5onA nAma (1) pRthvI (2) rAzI (3) rajanI ane (4) vidyutA. zeSa vigata zanA lokapAla mujaba. bAkInA traNa lokapAlo aMge paNa upara mujaba samajavuM. A dareka lokapAlanA vimAno cothA zatakamAM darzAvyA che te mujaba samajavA. A pATha bhagavatI sUtranA dasamA zatakanA pAMcamA uddezAno che. A ja pramANe chaThA uddezAmAM 'sUryAbhadevanA atidezathI mUrtirUpa hADakAsaMbaMdhI zakanI sudharmAsabhAno adhi2 tavyo che. te // bhocha - he bhadaMta ! devendra zukranI sudharmA sabhA kyAM AvelI kahI che? he gautama ! jaMbUdvIpanA meruparvatanI dakSiNa dizAmAM ratnaprabhA pRthvIpara ityAdi vigata rAyapaNIya(rAjakazrIya upAMga) mujaba samajavI. yAvat pAMca avataMsaka (=vimAna) kahyA che. te A pramANe azokAvayaMsaka vagere. madhyamAM saudharmAvalaMsaka mahAvimAna kahyuM che. A vimAna sADA bAra lAkha yojana lAMbu-pahoLuM kahyuM che. vagere vigata "sUryAbha' mujaba samajavI. zakrano upahAta(=devalokamAM janma) paNa te mujaba samajavo. zakra jinAlayamAM(=siddhAyatanamAM) pUrvanA dvArathI praveze che. pachI devajIMdA (=pIThikA) para rahelI jinapratimA pAse Ave che. darzanamAtrathI jinapratimAne praNAma kare che. pachI morapiccha Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimApUjana aMge sUryAbhadevano adhikAra lomahatthagaM giNhai 2 jiNapaDimAo lomahatthaeNaM pamajjai 2 jiNapaDimAo surabhiNA gaMdhodaeNaM NhANei 'tti / 'jAva Ayarakkha'tti / arcanikAyAH paro granthastAvad vAcyo yAvadAtmarakSakAH, sa caivaM lezata:- 'tae NaM se sakke 3. sabhaM suhammaM aNuppavisai 2, sIhAsaNe puracchAbhimuhe nisiiyi| tae NaM sakkassa 3 avaruttareNa ( uttareNaM) uttarapuracchimeNaM caurAsII sAmANiasAhassIo NisIyaMti / puracchimeNaM aTTha aggamahisIo, dAhiNapuracchimeNaM abbhiMtariAe parisAe bArasa devasAhassIo nnisiiyNti| dAhiNeNaM majjhimAe parisAe coddasa devasAhassIo, dAhiNapaccatthimeNaM bAhiriAe parisAe solasa devasAhassIo NisIyaMtI' tyAdi / (ayaM pAThaH tatra TIkAgataH ) // 10 // atha sUryAbhAdhikAreNa pratimArINAM zAsanArthastenAnAM kAndizIkatAM pradarzayaMstA abhiSTauti-- prAk pazcAcca hitArthitAM hRdi vidaMstaistairupAyairyathA, mUrtI: pUjitavAn mudA bhagavatAM sUryAbhanAmA suraH / yAti pracyutavarNakarNakuhare taptatraputvaM nRpa praznopAGgasamarthitA hatadhiyAM vyaktA tathA paddhatiH // 11 // 73 (daMDAnvayaH prAk pazcAcca hitArthitAM hRdi vidan taistaiH upAyairyathA sUryAbhanAmA sura: mudA bhagavatAM mUrtI: pUjitavAn, tathA vyaktA nRpapraznopAne samarthitA paddhati: hatadhiyAM pracyutavarNakarNakuhare taptatraputvaM yAti // ) 'prAg' ityAdi / prAg=Adau, pazcAcca- uttaratadbhavabhavAntarasambandhinyAmAyatyAM hitArthitAM zreyo'bhilASitAM, hRdi = svAnte, vidan = jAnan, taistairvakSyamANairupAyai:- bhaktisAdhanaprakArairyathA sUryAbhanAmA suro bhagavatAM mUrtI: pUjitavAn tathA vyaktA = prakaTA, nRpapraznopAne = rAjapraznIyopAGge, samarthitA = sahetukaM nirNItA paddhati:= grahaNa karI jinapratimAnuM pramArjana kare che ane jinapratimAno sugaMdhayukta jaLavaDe abhiSeka kare che, pachI arcanathI mAMDI 'AtmarakSaka deva' sudhIno pATha levo. A pATha AMzika rIte A pramANe che, te pachI zakra sudharmasabhAmAM praveze che ane siMhAsanapara 'pUrvAbhimukha' bese che. te pachI vAyavya, uttara ane IzAna dizAmAM zakranA coryAsI hajAra sAmAnika devo bese che. pUrva dizAmAM ATha paTTarANIo bese che. 'agni' vidizAmAM atyaMtara parSadAnA bAra hajAra devo bese che. dakSiNa dizAmAM madhyama parSadAnA cauda hajAra devo bese che. ane naiRtya' vidizAmAM bAhya parSadAnA soLa hajAra hevo jese che. // 10 // pratimApUjana aMge sUryAbhadevano adhikAra have kavi rAjazrIya upAMgamAM darzAvelA sUryAbhadevanA adhikAranuM varNana karavA dvArA zAsananA arthonI corI karatA(=satya arthane chupAvatA) pratimAlopakonI corInA mAlasAthe pakaDAyelA coranI jevI kaphoDI hAlatane chatI karatAM pratimAonI stavanA kare che-- kAvyArthaH- prAk--te bhavamAM ane pazcAt=bhavAMtaramAM kalyANanI vAMchAne hRdayamAM rAkhI sUryAbhadeve bhaktinA te te sAdhanodvArA harSathI je pramANe bhagavAnanI pratimAonI pUjA karI, te badhI prakriyA spaSTapaNe rAjazrIya upAMgamAM sahetuka darzAvI che. upAMgamAM darzAvelI A prakriyA mULathI naSTa thayelI buddhivALA pratimAlopakonA nirakSara kAnanA kANAmAM reDAtA dhagadhagatA sIsAnA rasa jevI che. kAvyamAM rahelA 'pracyutavarNakarNakuhare' padanuM tAtparya A che- ahIM 'pracyutavarNa' pada karNa=kAnanuM vizeSaNa che. prasyutavarga - prabhyuta=naSTa thayelA varga=akSaravANuM. arthAt nirakSara ( = abhAga) pratibhAsopar3InA DAnanA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 pratimAzataka kAvya-11) prakriyA hatadhiyAM mUlocchinnabuddhInAM=lumpakamatavAsitAnAm pracyutavarNe pracyuto varNo yasmAttAdRze nirakSare ityarthaH / tenAkSarazaktipratibandhAbhAvAdatidAhasambhavo vyjyte| karNakuhare zrotrabile, tenAsaMskRtatvaM vyajyate / taptatraputvaM yAti, tAnyakSarANi durmatikarNe taptatrapuvat svagatadoSAdeva dAhaM janayantItyarthaH / Aha ca-'guruvacanamamalamapi skhaladupajanayati zravaNasthitaM zUlamabhavyasyeti / atra taptatraputvaM yAtIti nidarzanA, 'abhavan vastusambandha upamAparikalpaka: nidarzane' ti [kAvyaprakAza 10/97] mammaTavacanAt / asambandhe smbndhruupaatishyoktiritypre| uktArthe AlApakazcAyam - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sUriyAbhe deve ahuNovavaNNamittae ceva samANe paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchai, taM jahA-AhArapajjattIe, sarIrapajjattIe, iMdiyapajjattIe, ANApANapajjattIe, bhAsAmaNapajjattIe, tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gayassa samANassa imeyArUve abbhatthie, ciMtie, patthie, maNogae, saMkappe samuppajjitthA-kiM me puTviMkaraNijjaM ? kiM me pacchA karaNijja ? kiM me pubbiM seyaM ? kANAo nirakSara=akSaranA paricaya vinAnA che. tethI teone akSaranI zaktino pratibaMdha(=bodha) thato nathI. tethI teone A akSaronA zravaNathI atidAha=atitrAsa utpanna thAya che. tAtparya - pratimAlopakoe rAjakazrIya upAMganA sUryAbhadevaaMgenA akSaro sAMbhaLyA ke vAMcyA nathI. jo sAMbhaLyA ke vAMcyA hota, to A pramANe pratimAne apramANabhUta TheravavAnI ceSTA na karata. kadAca teoe A akSaro vAMcyA haze, paraMtu gurnAdinA vinayAdividhipUrvaka vAMcyA nahi hoya. tethI teone A akSaronA tAtparyano bodha thayo nathI. tethI teo vAstavamAM nirakSara ja che. bArAkhaDInA jJAnamAtrathI kaMi vAkyonA tAtparyanuM jJAna thai na zake! tethI ja teo potAnI kapoLakalpita kalpanAthI viruddhanuM sAMbhaLIne jANe ke kAnamAM bhAre dAha utpanna thayo hoya tema ekadama bhaDakI uThe che. karNakuhara=kAnarUpI guphA. Avo prayoga karavAmAM kavino kahevAno Azaya evo che ke, A pratimAlopakonA kAna samyakazAstranA zravaNathI vaMcita hovAthI asaMskRta che. "tatatraputve yAti'=dhagadhagatA sIsA jevA thAya che. arthAt jamaNIya upAMganA akSaro kumativALA pratimAlopakonA potAnA ja doSane kAraNe kAnamAM reDelA dhagadhagatA sIsAnI jema dAha utpanna kare che. kahyuM che ke "gunA nirmaLa vacano paNa abhavya(=ayogya) ziSyanA kAnamAM zULa pedA kare che." (kAdaMbarI) ahIM tamatraputvayAti'mAM nidarzanA alaMkAra che. "vAkyartho ke padArtho vacce aghaTamAna saMbaMdhanI jemAM upamAthI parikalpanA karAya te nidarzanA alaMkAra' ema kAvyaprakAzamAM mammaTe kahyuM che. bIjAo ahIM nidarzanAne badale asaMbaMdhamAM saMbaMdhanI kalpanArUpa atizayokti alaMkAra svIkAre che. sUryAbhadeva dvArA pratimApUjana A saMbaMdhamAM rAjakazrIya upAMgamAM darzAvelo sUryAbhadevano adhikAra uddhata karI ahIM raju karyo che - te vakhate hamaNAM ja utpanna thayelA tathA (1) AhAra (2) zarIra (3) indriya (4) zvAsocchavAsa ane (5) bhASA-mana paryAmi A pAMca prakAranI paryAmithI paryApta thayelA (bhASAparyAmi ane mana:paryAminA samAmikAlanuM aMtaraalpa che. tethI A banne paryAminI ekatarIke vivakSAkarI che. - TIkAkAra) sUryAbhadevanA manamAM AvA prakArano abhyarthita, ciMtita ane prArthita zubha saMkalpa jAge che. "mAre pahelA zuM karavuM joie ane pachI zuM karavuM joie? tathA mArA mATe ----- ----------------- @ "ghaTa' vagere padathI kaMbugrIvAdimAna padArtha (ghaTapadArtha) vagerenuM jJAna thavAmAM kAraNatarIke mAnya banelo padaniSTha saMbaMdhavizeSa zakti ' kahevAya che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryAbhadevadvArA pratimApUjana kiM me pacchA seyaM ? kiM me puvvipi pacchAvi hiyAe, suhAe, khamAe, NissesAe, ANugAmiyattAe, bhavissai ? [rAjapraznIya sU0 132] tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA sUriyAbhassa devassa imeyArUvamabbhatthiyaM jAva samuppannaM samabhijANittA, jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaDDa jaeNaM vijaeNaM vaddhAviMti / vaddhAvittA evaM vayAsI- 'evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimANe siddhAyataNaMsi jiNapaDimANaM jiNussehapamANamittANaM aTThasayaM saMnikkhittaM ciTThai, sabhAe NaM suhammAe mANavae ceiyakhaMbhe vairAmaesa golavaTTasamuggaesu bahuo jiNasakahAo saMnikkhittAo ciTThati / tAo NaM devANuppiyANaM annesiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo / taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvviM karaNijjaM, taM eyaM NaM devA0 pacchA karaNijjaM, taM eyaM NaM devA0 puvviM seya, taM eyaM NaM devA0 pacchA seyaM, taM eyaM NaM devA0 puvvipi pacchAvi hiyAe, suhAe, khamAe, nissesAe, ANugAmiyattAe bhavissati' / [sU0 133] tae NaM se sUriyAbhe deve tesiM sAmANiyaparisovavannagANaM devANaM aMtie eyamahaM soccA nisamma haTThaTTha jAva hiae, sayaNijjAo abbhuTThei, 2 ttA uvavAyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM niggacchai, jeNe va harae teNe va uvAgacchati, uvAgacchittA harayaM aNupayAhiNI karemANe 2 puracchimilleNaM toraNeNaM aNupavisai 2 ttA puracchimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai 2 jalAvagAhaM karei 2 jalamajjaNaM karei 2 jalakiDDuM karei 2 jalAbhiseyaM karei 2 ttA AyaMte cokkhe paramasuIbhUe harayAo paccuttarai 2 jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchati 2 abhiseyasabhaM aNuppayAhiNI karemANe puracchimilleNaM dAreNaM aNuppavisai 2 jeNeva sIMhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 sIhAsaNavaragae puratthAbhimuhe sannisanne / [sU0 134] tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA AbhiogIe 75 zuM pahelA ane pachI zreyaskara, hitakara(=pariNAme suMdara), sukhakara, saMgata, ekAMte kalyANakArI ane paraMparAe sukhakara che ?' te vakhate sUryAbhadevanA sAmAnika(=samAnaRddhivALA)devoe sUryabhanA mananI zubhavicAraNAnuM jJAna karyuM. pachI te sAmAnika devoe tarata tyAM AvI 'jaya' vagere maMgaLa zabdothI sUryAbhadevanuM abhivAdana karyuM. tathA aMjali joDI mastaka namAvI kahyuM ke 'he devAnupriya ! A sUryabha vimAnamAM jinacaityamAM jinezvaranI UMcAi jeTalI ja UMcAi dharAvatI (500 dhanuSya - TIkAkAra) ekaso ATha jinapratimAo rahI che. tathA sudharmasabhAmAM mANavakacaityamAM rahelA vajramaya goLa dAbaDAomAM nirvANa pAmelA jinonA hADakAo rahyA che. A banne(=pratimA ane hADakA) ahIMnA bIjA paNa vaimAnika deva-devIone pUjanIya yAvat upAsanIya che. tethI Apane paNa A jinapratimAonuM tathA jinahADakAonuM pUjanavagere ja pahelA ane pachI karaNIya che. zreyaskara che yAvat paraMparAe sukhakara che.' sUryAbhadeva sAmAnikadevonA A vacana sAMbhaLI khuza thayA. tathA potAnA palaMgaparathI nIce utarI upapAtasabhAnA(=utpattisthAnanA) pUrvadvAramAMthI nIkaLI taLAvapAse AvyA. sUryabhe tyAM vAvaDInI cAre bAju pharatA pharatA pUrvanA toraNathI(=vAvamAM javAnA mArgathI) vAvamAM praveza karyo. pachI vAvanAM traNa pagathiyA utarI pANImAM avagAhana karyuM, DUbakI lagAvI, krIDA karI, jaLa abhiSekarUpa jaLasnAna karyuM. snAnathI atyaMta pavitra ane zuddha thayelA sUryAbhadeva pUrvanA dvArathI abhiSekasabhAmAM gayA, tyAM rahelA siMhAsanapara pUrvAbhimukha besyA. tyAre sUryAbhadevanA sAmAnikaparSadAmAM utpanna thayelA (sAmAnika) devoe Abhiyogika devone bolAvI kahyuM - he devAnupriyo! sUryAlahevanA mahArtha (=bhoTA prayo4navANA ) mahArghya ( = atyaMta bhUlyavAna ) mahAI ( = mahApuruSa yogya ) vipula Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 pratimAzataka kAvya-11 deve saddAvei 2 evaM vayAsI-khippAmeva bho ! devANuppiyA ! sUriyAbhassa devassa mahatthaM, mahaggha, maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaThThaveha abhiseo jaav| sU0135-136] tae NaM se sUriyAbhe deve mahayA 2 iMdAbhiseeNaM abhisitte samANe abhiseyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM niggacchai 2 jeNeva alaMkAriyasabhA teNeya uvAgacchai 2 alaMkAriyasabhaM puracchimilleNaM dAreNaM aNupavisai 2 jeNeva sIhAsaNe jAva sannisanne / [sU. 137] tae NaM se jAva alaMkAriyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM paDiNikkhamai, 2 tA jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchati jAva sIhAsanavaragae jAva snnisnne| tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiya0 devA potthayarayaNaM uvaNeti, tae NaM se sUriyAbhe deve potthaya0 geNhai, 2 potthaya0 muyai, 2 potthaya0 vihADei, 2 potthaya0 vAei, 2 dhammiyaM vavasAyaM vavasai-dharmAnugataM vyavasAyaM vyavasyati-cikIrSatItyarthaH, 2 potthaya0 paDiNikkhamai, 2 sIhAsaNAo abbhuTTei, 2 vavasAyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM paDiNikkhamai, 2 tA jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai, 2 NaMdApukkhariNiM puracchi0 toraNeNaM tisovANa0 paccoruhai, 2 hatthapAdaM pakkhAleti, 2 AyaMte cokkhe paramasuibhUe eNaM mahaM seyaM rayayAmayaM vimalaMsalilapuNNaM mattagayamuhAgitikuMbhasamANaM bhiMgAraM pageNhati, 2 jAI tattha uppalAiM jAva satasahassapattAI tAiM geNhati, 2 NaMdA0 to paccoruhati, 2 jeNeva siddhAyataNe teNeva pahArettha gmnnaae|| [sU. 138] tae NaM taM sUriyAbhaM devaM cattArisAmANiyasAhassIo jAva solasaAyarakkhadevasAhassIo, anne ya bahave sUriyAbhaM jAva devIo ya appegaiyA uppalahatthagayA jAva sayasahassapattahatthagayA, sUriyAbhaM devaM piTThato 2 samaNugacchati / tae NaM taM sUriyAbhaM devaM bahave AbhiogiyA devA ya devIo ya appegaiyA kalasahatthagayA, jAva appegaiyA dhUvakaDucchayahatthagayA haTTatuTTha jAva sUriyAbhaM devaM piTThato smnnugcchti| tae NaM se sUriyAbhe deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva annehiM ya bahUhi ya sUriyAbhaM devaM jAva bahUhiM devehi ya devIhiM ya saddhiM saMparivuDe indrAbhiSekanI taiyArI karo. Abhiyogika devoe e mujaba karyuM pachI sAmAnikadevo vageree tyAM sUryAbhadevano moTA ADaMbarathI aindra abhiSeka karyo. pachI sUryAbhideve tyAMthI pUrvanA dvArathI nIkaLI alaMkArasabhAmAM pUrvanA dvArathI jai tyAM uparamujaba siMhAsana para besI alaMkAra dhAraNa karyA. te pachI sUryAbhadeva alaMkAra sabhAmAMthI pUrvanA dvArathI nIkaLI pUrvanA dvArathI vyavasAyasabhAmAM gayA. tyAM paNa pUrvokta mujaba siMhAsana para beThA ane sAmAnika devoe ApelA pustakaratnane ughADI, vAMcI dharma karavAnI icchAvALA thayA. pachI sUryAbhideva te pustaka sAmAnikone soMpI tyAMthI pUrvanA dvAre nIkaLe che ane naMdApuSkariNI(kamaLothI bharelAM taLAva) pAse jAya che. tyAM hAtha-paga dhoi atyaMta pavitra ane svaccha thai mAhAthInA mukhanI AkRtithI yukta kuMbha jevA kaLaza grahaNa kare che. tathA lakSAdhika pAMkhaDIvALA kamaLavagere grahaNa karI cetyAlaya tarapha jAya che. te vakhate tenA 4 hajAra sAmAnika devo, 16 hajAra AtmarakSaka devo tathA bIjA Abhiyogika(=nokara)devo vagere devadevIo paNa dhUpadANI vagere pUjAnA sAdhano lai sUryAbhadevane anusare che. Ama sarvaRddhi ane parivArasahita zAMti jALavatA sUryAbhadeva siddhAyatana=derAsaramAM pUrvanAdvArathI praveze che. tathAdevachaMdA(=beThakavizeSa) para rahelI jinapratimAopAse Ave che ane darzana thavAmAtrathI namaskAra kare che. pachI sUryAbhadeva pratimAone morapIMchIthI pUje che. pachI sugaMdhI jaLathI pratimAone snAna karAve che. pachI sUryAbhadeva pratimAonA aMgane kiMmatI aMgaluhaNAthI lUchI tenApara caMdanano lepa kare che ane pratimAopara kiMmatI devadUSya mUke che. pachI sUryAbhadeva pratimApara puSpa, mALA, vAsakSepa, vastra, AbharaNa vagere caDAve che. pachI Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUiryAbhadevadvArA pratimApUjana sabbiDDIe jAva NAtiyaraveNaM jeNeva siddhAyataNe teNeva uvAgacchati 2 siddhAyataNaM puracchindAreNaM aNupavisati 2 jeNeva devacchedae, jeNeva jiNapaDimAo teNeva uvAgacchai 2 jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM kareti 2 lomahatthagaM giNhai 2 jiNapaDimANaM lomahatthaeNaM pamajjai 2 jiNapaDimAo surabhiNA gaMdhodaeNaM NhANei 2 surabhigaMdhakAsAie NaMgAyAiMlUheti 2 saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM aNuliMpai 2 jiNapaDimANaM aMgAI devadUsajUalAiMNiyaMsai 2 pupphAruhaNaM, mallAruhaNaM, gaMdhAruhaNaM, cunnAruhaNaM, vatthAruhaNaM, AbharaNAruhaNaM karei 2 AsattosattaviulavaTTavagghAriamalladAmakalAvaM karei 2 karagahagahiakarayalapabbhaTThavippamukkeNaM dasaddhavanneNaM kusumeNaM mukkapupphapuMjovayArakaliyaM kareti 2 jiNapaDimANa purato acchehi saNhehiM seehiM rayayAmaehiM accharasAtaMdulehiM aTThamaMgale Alihai taM jahA-sotthiya jAva dppnnN| accharasAtaMdulehi divyataMdulairityarthaH, accho raso yeSu yebhyo'ccharasA veti vyutpttiH| tayANaMtaraM ca NaM caMdappabharayaNavairaveruliyavimaladaMDakaMcaNamaNirayaNabhatticittaM, kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghatagaMdhuttamANuviddhaM ca dhUvavaTi viNimmuyaMtaM kAlAgurupravarakuMdurukkaturukkasatkena dhUpenottamagandhenAnuviddhaM dhUpavarti vinimuJcantamityarthaH / padavyatyaya aarssH| veruliyamayaM kaDucchuyaM paggahiya payatteNaM dhUvaM dAUNa jiNavarANaM aTThasayavisuddhagaMthajuttehi-aSTazatapramANanirdoSazabdaracanAyuktairityarthaH, atthajuttehiM apuNaruttehiM mahAvittehiM saMthuNai 2 devalabdhiprabhAva essH| sattaTTha payAI paccosakkai 2 vAmaM jANuM aMcei 2 tA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi NihaTTa tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivADei 2 tAIsiM paccuNNamai 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTaevaM vayAsI-NamotthuNaM arahatANaMjAva saMpattANaM, vaMdai namaMsai-vandate tAH pratimAzcaityavandanavidhinA prasiddhena, namaskaroti-pazcAt prnnidhaanaadiyogenetyeke| anyetvabhidadhati-viratimatAmeva prasiddha caityavandanavidhiranyeSAM tathAbhyupagamapurassarakAyavyutsargAsiddheriti, vandate-sAmAnyena, nmskrotyaashyvRddherbhyupratimAne puSpamALAonA samudAyathI cAre bAju zaNagAre che ane AjubAju paNa pAMcavarNanA puSpa DhagalAo sthApe che. pachI sUryAbhadeva sphaTika jevA nirmaLa divyacokhAthI(accharasataMdUla-accharasa=jemAM nirmaLarasa che, athavA jemAMthI nirmaLarasa nIkaLe che tevA taMdUla=cokhA) svastikathI mAMDI darpaNa sudhInA ATha maMgala pratimAnI sAme Alekhe che. pachI caMdraprabha ane vaja vaidyaratnamaya sonAnI ane vicitra racanAvALI tathA kAlAgavagerenA sugaMdhImaya dhumADAvALI yupadANIthI dhupapUjA kare che. kAlAgaSyavaphaeNdurukkavageremAM rahelA ane uttama gaMdhathI yukta dhumADAne mukatA evo artha che. ArSaprayoga hovAthI padavyatyaya thayo che. te pachI nirdoSa racanAvALI apunarukta(=ekanI eka stuti pharIthI na Ave te pramANe) mahAvRttothI(NchaMdothI) yukta evI ekaso ATha stutiothI bhagavAnanI stavanA kare che. AvI stutio racavAno teno kSayopazama devalabdhinA prabhAvathI che.) e pachI sAta-ATha pagalA pAchA haThI DAbA pagane UMco karI ane jamaNA pagane jamIna para sthApI traNa vakhata mastakane jamInapara aDADe che. te pachI sUryAbhadeva be hAtha joDI zIrSAvarta karI namutthaNaM=zakastava bole che. tyArabAda vaMdana ane namaskAra kare che. ahIM keTalAka vaMdana ane namaskArano artha evo kare che ke, prasiddha caityavaMdanavidhithI pratimAne vaMdana kare che ane pachI praNidhAnavagere yogothI namaskAra kare che. bIjAonA mate prasiddha caityavaMdanavidhi mAtra viratidharone ja hoya che ('viratidhara pada sAmAnya vAcI che. tethI tenAthI sarvaviratidhara ane dezaviratidhara banneno samAveza thAya che.) kAraNa ke bIjAone(=aviratasamyagdaSTivagerene) tevA prakAranA praNidhAnapUrvakano kAyotsarga saMbhavato nathI. tethI aviratidhara devane pUrvokta vaMdana-namaskAra saMbhavatA nathI. mATe ahIM vaMdana=sAmAnyanamaskAra ane te pachI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-11 [ 78 - tthaannmskaarenneti| tattvamatra bhagavantaH paramarSaya: kevalino vidantIti vRttau / jeNeya siddhAyataNassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai, 2 tA lomahatthagaM parAmusai, 2 siddhA0 bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamajjati, divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM paMcaMgulitalaM maMDalagaM Alihai, 2 karagahagahiyaM jAya puMjovayArakaliyaM karei, 2 dhUvaM dalai, 2 jeNeva siddhAyatanassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchai, 2 lomahatthagaM parAmusai, 2 dAraceDIo sAlabhaMjiyAo vAlaruvae a lomahatthaeNaM pamajjai, divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM caccae dalai, 2 pupphAruhaNaM jAva mallAruhaNaM karei, AsattosattajAva dhUvaMdalai 2 jeNeva dAhiNille dAre muhamaMDave jeNeva dAhiNillissa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai 2 lomahatthagaM parAmusai 2 bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM paMcagulitalaM maMDalagaM AlihitA karaggahagahiyaM jAva dhUvaM dalai jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa paccatthimille dAre teNeva uvAgacchai, 2 loma0 parAmusai, 2 tA dAraceDIo ya sAlabhaMjiyAo a vAlaruvae ya lomahattheNa pamajjai, 2 tA divvAe dagadhArAe0 saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM0 pupphAruhaNaMjAva AbharaNAruhaNaM karei, 2 Asattosatta0 karaggaha dhUvaM dalai, 2 tA jeNeva dAhi0 muha0 ssa uttarillA khaMbhapaMtI teNeva uvAgacchai, 2 loma0 parAmusai, 2 thaMbhe thaMbhe sAlabhaMjiyAo ya vAla0 lomahatthaeNaM pama0, 2 taM ceva jahA pacchimillassa dArassa jAva dhUvaM dalai, 2 jeNeva dAhiNillassa muha0 ssa puratthi0 dAre teNeva uvAgacchai, 2 loma0 parA0, 2 dAraceDIo ca taM ceva savvaM, jeNeva dAhi0 muha0 ssa dAhiNille dAre teNeva uvA0, 2 dAraceDIo ya taM ceva savvaM jeNeva dAhiNille pecchAgharamaMDave jeNeva dAhiNillassa pecchA0 ssa bahumajjha0 jeNeva vairAmae akkhaDae jeNeva maNipeDhiyA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvA0 loma0 parA0, 2 akkhADagaM ca maNipeDhiyaM ca sIhAsaNaM ca lomahatthaeNaM pamajjai, 2 divvAe dagadhArAe0 vaMdanathI zubhapariNAmanI vRddhi thavAthI abhyatthAna karavuM te namaskArarUpa che. (kAusagnamAM mana vacana ane kAyAnI bIjI badhI ceSTAonI niyamapUrvakanI virati hoya che. sarvathA avirata jIvone ATalI virati paNa saMbhavenahi tethI aviratone kAusaggano asaMbhava kahyo hoya tema lAge che. A bAbatamAM tattva kevalIgamya che - tema A sUtranI TIkAmAM darzAvyuM che.) te pachI sUryAbhadeva siddhAyatananA madhyabhAgamAM Ave che. te bhAgane morapIMchIthI pUje che. divyajaLathI zuddha kare che. sarasacaMdananA lepathI pAMca AMgaLAno chApo pADe che ane puSpanA Dhaga mukavAvagere kriyA kare che. te pachI caityanA dakSiNadvArapara bArasAkha ane tenApara AlekhelI pUtaLIone morapIMchIthI pUjavA vagerenI kriyA pUrvava kare che. pachI dakSiNadvArapAse AvelA mukhamaMDapanA madhyabhAganI pAse AvI tenI, e mukhamaMDapanA pazcimanA dvAranI, temAM uttaradizAmAM rahelA thAMbhalAonI zreNinI (je dizAmAM dvAra hoya tenI sAmenI dizAmAM thAMbhalA hoya che.) tenA pUrvanA ane dakSiNanA dvAranI, ATalAnI pUjA vagerekramazaH pUrvavat kriyAo kare che. te pachI mukhamaMDapanA dakSiNadvArathI nIkaLI prekSAgRhamaMDapamAM bhAve cha. tyAM (1) madhyabhAgamA rAyopATanI (2) maNimayInI (3) tenA52 23 // siMhAsananI tathA (4) te bhNpn| pazcima, (5) uttara, (6) pUrvAranI bhane (7) kSiIRnI, mAdAnI mazaH pUrvota yA kare che. te pachI dakSiNa dvArathI nIkaLI bahAra rahelA caityastaMbha ane maNimaya pIThikAnI pUjA vagere kare che. pachI pazcima dizAmAM rahelI maNipIThikApara birAjatI jinapratimAne darzana mAtrathI praNAma kare che ane pUrve pratimAnA paMjavAvagerenI batAvelI vidhi mujaba khaMjavAvagerenI kriyA kare che ane pUrvavat ekaso ATha stuti, zastavavagere karIne vaMdana-namaskAra kare che. pachI A ja krame uttara, pUrva ane dakSiNamAM rahelI pratimAonI arcanA vagere kare che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 sUiryAbhadevadvArA pratimApUjana saraseNaMgosIsacaMdaNeNaM0 pupphArUhaNaM0 Asattosatta0 jAvadhUvaMdalei, 2 jeNeva dAhiNi0 pecchA0 ssa paccatthimille dAre0 uttarille dAre0 purathimille dAre0 dAhiNe dAre taM ceva, jeNeva dAhiNille ceiyathUbhe teNeva uvA0, 2 thaMbhaMca maNipeDhiyaM ca0 divvAe dagadhArAe, jAva dhUvaM dalei, 2 jeNeva paccatthimillA maNipeDhiyA jeNeva paccatthi0 jiNapaDimANaM paNAmaM karei jahA jiNapaDimANaM taheva jAva NamaMsittA jeNeva uttarillA jiNa taM ceva savvaM, jeNeva purathimillA maNipeDhiyA0 jeNeva puratthi0 jiNa taM ceva dAhiNillA maNipeDhiyA0 dAhiNillA jiNa taM cev| jeNeva dAhiNille ceiarukkhe teNeva uvA0, 2 taM ceva, jeNeva dAhiNille mahiMdajjhae teNeva uvA0 taM ceva, jeNeva dAhiNilA gaMdA pukkhariNI teNeva0 uvA0, 2 loma0 parA0, 2 toraNe ya tisovANapaDirUvae sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajjai jAva dhuuvNdlei| siddhAyatanaM aNuppavAhiNI karemANe jeNeva uttarillA0 NaMdA0 teNeva uvA0 taMceva savvaM, jeNeva uttarille ceiyarukkhetaMceva, jeNeva uttarille ceiyathUbhetaMceva, jeNeva paccatthimillA peDhiyA, jeNeva jiNapaDimA taM ceva, uttarille pecchAgharamaMDave teNeva uvA0, 2 tA jA ceva dAhiNilavattavvayA sA ceva savvA purathimille dAre, dAhiNillA khaMbhapattI taMceva savvaM, jeNeva uttarille muhamaMDave taMceva savvaM, paccatthimille dAre teNeva0 uttarille dAre dAhiNillA khaMbhapaMtI sesaM taM ceva, jeNeva siddhAyatanassa uttarille dAre taM ceva, jeNeva siddhAyatanassa purathimille dAre teNeva taM ceva savvaM, jeNeva puratthi0 muhamaMDave purathimillassa muhamaMDavassa bahu majjhadesabhAe taM ceva, dAhiNille dAre paccatthimillA khaMbhapaMtI uttarille dAre taM ceva, purathimile dAre taM ceva, jeNeva puratthi0 pecchAgharamaMDave, evaM thUbhajiNapaDimAo ceiyarukkhA, mahiMdajjhayA, taMceva jAva dhUvaM dalai / jeNeva sabhA suhammA teNeva uvA0, 2 sabhaM suhammaM puracchi0 dAreNaM aNupavisai jeNeva mANavae ceiyakhaMbhe jeNeva vairAmayA golavaTTasamugge teNeva uvA0, 2 loma0 parAmusai, 2 vairAmae golavaTTasamuggae loma0 hatthaeNaM pamajjai, vai0 pachI dakSiNadvArathI nIkaLI dakSiNa dizAnA caityavRkSa ane mahendradhvajanI dvAranI jema arcanA vagere karI naMdA puSkariNI, toraNa, traNa pagathiyA, tyAM AlekhelI pUtaLI vagerene paMjavAvagere kriyA pUrvavat kare che. pachI te sUryAbhadevacetyAlayanI anupradakSiNA karI uttaranI naMdA puSkariNInI pUrvavat paMjavAvagere kriyA kare che. pachI kramazaH uttaranA mahendradhvaja, caityavRkSa, caityasUpa vagerenI pUrvavat kriyA karI, pazcimaAdi cAra dizAmAM rahelA jinabiMbavagerenI pUrvokta rIte pUjA karI, uttaranA prekSAmaMDapamAM praveze che. tyAM dakSiNa prekSAmaMDapanI jema sarvakriyA pazcimanA dvArane AraMbhIne kare che. pachI cetyAlayamAM uttaranA dvArathI praveza karI pUjA vagere pUrvavat kare che. pachI te sUryAbhadeva pUrvanA prekSAmaMDapamAM ane te pachI cetyastUpa, jinapratimA, caityavRkSa, mahendradhvaja, naMdApuSkariNIvagerenI pUrvavat kriyAo kare che. tyArabAda sUryAbhadeva sudhasabhAmAM pUrvanA dvArathI praveze che ane maNipIThikApara rahelI jinapratimAne praNAma karI mANavakacaityastaMbha para rahelA vajamayagoLAkAra dAbaDA lai, ughADI tenI pUjavA vagere kriyA pUrvavat karI pharIthI mUkI de che. pachI te sUryAbhadAbaDA ane caityastaMbhanI paNa pUrvokta kriyA karI maNipIThikA ane siMhAsananI paNa pUrvokta kriyA kare che. pachI pIThikAnI, devazayyAnI ane te pachI nAnA mahendradhvajanI pUrvoktadvAra mujaba kriyA karI "coppAla" nAmanA zastrabhaMDAramAM rahelA parigha' vagere zastronI tathA sudhasabhAnA madhyabhAganI pUrvokta kriyA karI dakSiNadvAraaMge paNa pUrvavat kriyA karI tyAMthI nIkaLI siddhAyatana(=caitya)nA dakSiNadvArathI nIkaLyA bAda karelI tamAma kriyAo kare che. pachI te sUryAbhadeva tyAMthI upapAtasabhAmAM pUrvanA dvArathI praveze che. tyAM sUryAbhadeva maNipIThikA, devazayyA tathA madhyabhAganI pUrvokta kriyA karI dakSiNa dvArathI mAMDI sarva kriyA caityAlayanI jema kare che. pachI taLAvanA toraNa Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8) pratimAzataka kAvya-11) gola0 vihADei, 2 jiNasakahAo lomatthaeNaM pamajjai, surahiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlei, aggehiM varehiM gaMdhehi accei, dhUvaMdalei, 2 jiNasakahAovairAmaesugolavaTTasamuggaesupaDiNikkhamai, mANavagaMceiyakhaMbhaMlomahatthaeNaM pamajjai, divvAe dagadhArAe jAva dhUvaM dalei, 2 jeNeva sIhAsaNe taM ceva, jeNeva khuDDAgamahiMdajjhae taM ceva, jeNeva paharaNakose coppAlae taM ceva, jeNeva bahumajjhadesabhAe taM ceva, jeNeva maNipeDhiyA jeNeva devasayaNijje taM ceva, jeNeva uvavAyasabhA teNeva uvAgacchai 2 jahA abhiseyasabhA taheva savvaM, jAva purathimillA NaMdA0 jeNeva harae teNeva0 uvAgacchai, 2 tA toraNe ya tisovANe ya sAlabhaMjiyAo a vAlarUvae ya jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvA0 sIhAsaNaM ca maNipeDhiyaM ca sesaM taheva AyayaNasarisaM jAva purathimillA NaMdA0 jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva0 jahAabhiseyasabhA taheva savvaM, jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvA0, 2 taheva lomahatthagaMparA0, 2 potthayarayaNaM lomahatthaeNaM pama0, 2 divvAe dagadhArAe0 jAva dhUvaM dlei| maNipeDhiyaM sIhAsaNaM ca sesaM taM cev| puracchimillA NaM NaMdA0 taM ceva, jeNeva balipIDhaM teNeva uvA0 2 balivisajjaNaM karei iti // sU. 139] // 11 // nanu atra prAkpazcAcca hitArthitA devabhavApekSayaiva paryavasyati, tathA caihikAbhyudayamAnaM pratimApUjanAdiphalaM sUryAbhasya na mokSArthinAmAdaraNIyaM, devasthiterdevAnAmevAzrayaNIyatvAdityAzaGkya tannirAkaraNapUrvaM tAdRzazaGkAkAriNamAkSipannAha vagerenI kriyA karI pUrvadrArathI abhiSekasabhAmAM Ave che. tyAM paNa kramazaH maNipIThikA, siMhAsana, bahumadhyabhAga vagerenI pUjA Adi karI cetyAlayanI jema dakSiNadvArathI mAMDI sarvakriyAo kare che, pachI pUrvanaMdApuSkariNIthI alaMkArasabhAmAM pUrvadvArathI pravezI tyAM paNa abhiSekasabhAvat sarva kriyAo kare che. pachI tyAMnI pUrvanaMdApuSkariNI pAsethI vyavasAya sabhAmAM pUrvadvArathI pravezI pustakaratnanI pUjA vagere karI bAkI sarvakriyA pUrvavat kare che. te pachI tyAMnI pUrvanaMdApuSkariNI AgaLathI balipITha(=balinA sthAne) AvI balipIThanuM arcana vagere karI balinuM visarjana kare che. 11 . prAkRpazcAtu hitArthitA mAtra devabhava apekSAe- pUrvapakSa pUrvapala - sUryAbhadeve jinapratimAnuM pUjana karyuM che te darzAvavA tame zAstrIyapATha batAvyo che to bahu sAruM karyuM. paraMtu sUryAbhadeva A jinapratimApUjA potAnA te ja devabhavanI apekSAe pUrvanA ane pachInA hitanI kAMkSAthI kare che. (sUryAbhadeve devabhavamAM janma pachI tarata ja vicAra karyo ke "evuM huM zuM karuM? ke jethI A devabhavanI zarUAtanA tabakkAthI mAMDI devabhavanA aMta sudhI mAruM hita thAya?' svAbhAvika che ke, dareka vyaktine sau prathama ciMtA potAnA vartamAnabhavanA sukhanI apekSAe ja thAya, jIvananA AraMbhe ja AlokanI ciMtA choDI paralokanI ciMtA saMbhavatI nathI.) mATe 'prApazcAt hitanI icchA'nuM tAtparya A bhavanA ja AraMbhathI mAMDI aMta sudhInA sukhanI icchAmAM raheluM che. Ama sUryAbhadeva prApazcAt sukhanI icchA mAtra devabhavanI apekSAe ja kare che. tenI icchA ane vicArane jANIne tenA sAmAnikadevo te icchAnI pUrtinA upAya tarIke ane devabhavanA prathama AcAratarIke jinapratimApUjana sUcave che.) Ama A jinapratimApUjana mAtra devonA AlokanA abhyadayamAM kAraNabhUta che. ane mAtra devono ja AcAra hovAthI mAtra devone ja Azraya karavA yogya che. (A jinapratimApUjanathI tame mokSasukha meLavavAnI icchA karo cho. tamArI A icchA kAcanA badalAmAM ciMtAmaNiratna prApta karavA jevI che.) mATe samajI jAva ke A jinapratimApUjana mokSArthI mATe AdaraNIya nathI. pUrvapakSanI A AzaMkA pAyA vinAnI TheravatA ane teo para AkSepa karatA kavi kahe che- Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAzonI sarvatra paralokadarzitA - uttarapakSa TS. nAtra pretyahitArthitocyata iti vyaktA jinArcA sthiti rdevAnAM na tu dharmaheturiti ye pUtkurvate durddhiyaH / prAkpazcAdiva ramyatAM parabhavazreyorthitAsaGgatAM, prAkpazcAcca hitArthitAM zrutavatAM pazyantyaho te na kim ? // 12 // (daMDAnvayaH- nAtra pretyahitArthitocyata iti vyaktA jinArcA devAnAM sthitiH, na tu dharmaheturiti ye durddhiyaH pUtkurvate, te zrutavatAM prAkpazcAd ramyatAmiva prAkpazcAcca hitArthitAM parabhavazreyorthitAsaGgatAM kiM na pshynti||) 'naatr'iti| na atra adhikRte sUryAbhakRtye pretyahitArthitocyate vandanasthala iva 'eyaM me peccA hiaae| ityAdyavacanAt, pacchA purA hiAe' iti vacanasya dhnkrssnnsthle'pyukttvaaditi| jinArcA vyaktA-prakaTA, devAnAM sthiti:-sthitimAtraM, na tu dharmahetuH-dharmasAdhanamiti ye durddhiyaH-duSTabuddhayaH pUtkurvate zirasi rajaH kSipanta iva bADhaM pralapanti, te zrutavatAM prAkpazcAdramyatAmiva prAkpazcAcca hitArthitAM parabhavazreyorthitayA saGgatAM sahitAM ubhayalokArthitAM pariNatAmityarthaH, kiM na pazyati ? tathA'darzanaM teSAM mahApramAda ityrthH| kAvyArthaH- ahIM sUryAbhanA jinapratimApUjanakRtyamAM paralokasaMbaMdhI hitanI icchA nathI. tethI jinapUjA e devono mAtra AcAra che, paraMtu dharma(=puNyake nirjarA)nuM kAraNa nathI." Avo pralApa karanArA dubuddhio A vAta kema jotA nathI ke "prAjJapuruSonI prAkSazcAt hitanI kAMkSA prApazcAt ramyatAnI jema paralokanA hitanI kAMkSAthI yukta ja hoya." prANonI sarvatra paralokadarzitA - uttarapakSa uttarapakSa - tame evo artha zI rIte karyo ke sUryAbhe mAtra te bhavanA ja pahelA ane pachInA hitanI icchAthI jinapratimAnI pUjA karI? pUrvapakSaH- sUryAbhanA vicAro aMgenA ane pratimApUjana aMgenA pAThamAM kyAMya evA zabdo nathI ke "A jinapratimApUjana mArAmATe(sUryAbhadeva mATe) paralokamAM hitakara che." tethI sUryAbhadeve jinapratimApUjana paralokanA hitanI icchAthI karyuM tema kahI zakAya nahi. tethI ja 'tenI A pravRtti mAtra te bhavanA hita mATe ja hatI' tema kahI zakAya. vaLI vaMdananA adhikAramAM "A vaMdana mane paralokamAM hitakara che' ityAdi pATha maLe che, jyAre ahIM paralokanA hitamATeno pATha nathI. Ama vaMdanAdhikArathI A pAThamAM ATalI viSamatA che. tethI 'vaMdana jo paraloka hitakara hoya, to tenAthI viSama pratimApUjana AlokamAM ja hitakara hoya tema siddha thAya che. uttarapakSa:- upAMganA A pAThamAM 'prAka ane pazcAt hitakara zuM che?' evo sUryAbhadeva vicAra kare che. A vicAranA anusaMdhAnamAM sAmAnikadevo jinapratimApUjAdazavi che. A vacanathI siddha thAya che ke sUryAbhadeve paralokanA hitamATe jinapratimApUjana karyuM. anyathA "prA ane pazcAt hitakara Adi zabdo nirarthaka banI jAya. pUrvapakSaH- "prAka ane pazcAt hitakara" vAkyathI paralokanA hitano artha levo barAbara nathI. anyathA jinapratimApUjananI jema dhanane paNa paralokamAM hitakara mAnavAno prasaMga Avaze, kAraNake dhanakarSaNa(=dhana meLavavA) aMgenA pAThamAM paNa pachI ane pahelA hitakara' ityAdi vacana che. uttarapakSa - tamAro A pokAra potAnA hAthe potAnA mAthe dhuLa nAkhavA jevo che. kAraNa ke tame A khyAla karavAnuM bhUlI gayA ke, "zAstranA marmane pAmelo samaju mANasa paralokamAM hitakara na hoya tevI vastune kyAreya paNa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 pratimAzataka kAvya-12 prAkpazcAd ramyatAvacanaM cedaM rAjaprazrIye - taNaM kesI kumArasamaNe paesiM evaM vayAsI- mA NaM tumaM paesI ! puvviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje manekhAsi, nahA se naLasaDeDa vA, naTTasAtAS vA, navuMvADe vA, vatavADeDa vA/[sU. 114] daLa mate ! ? [sU0 195] vaNasaMDe puvviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavati ? paesI ! jayA NaM vaNasaMDe pattie, pupphie, phalie, harie, rerijjamANe sirIe atIva 2 uvasobhijjamANe ciTThai, tayA NaM vaNasaMDe ramaNijje bhavati / jayA NaM vaNasaMDe no pattie jAva No atIva uvasobhijjamANe ciTThai tayA NaM junnajhaDe parisaDiyapaMDupatte sukkarukkhe iva milAyamANe ciTThai tayA NaM vaNasaMDe aramaNijje bhavai / [sU0 196] jayA NaM NaTTasAlAe gijjai, vAijjai, naccijjai, abhiNijjai, hasijjai, ramijjai tayA NaM NaTTasAlA ramaNijjA bhavati / jayA NaM NaTTasAlAe No gijjai jAva No ramijjai tayA NaM NaTTasAlA aramaNijjA bhavati / [sU0 197] jayA NaM ikkhuvADe cchijjai, bhijjai, palijjai, khajjai, pijjai tayA NaM ikkhuvADe ramaNijje bhavai, jayA NaM ikkhuvADe No chijjai jAva tayA ikkhuvADe aramaNijje mavaD|[sU0 118] nayA La vatavADe 3%0maDu, DuggaDu, maphipnad, varU, pikhaMDa, viSnak tayA aaN uttavADe ramaNijje bhavai, jayA NaM khalavADe No ucchubbhai jAva aramaNijje bhvi| se teNaTTe NaM paesI ! evaM vuccai mA NaM tumaM prAk-pazcAt suMdara ke hitakara tarIke svIkAre nahi' A aNasamajathI tame mahApramAdane(=cIkaNA karmabaMdhanA hetune) sevI rahyA cho. kezI gaNadharano pradezIne mananIya upadeza prAk pazcAt ramyatA aMge rAjamazrIya upAMgamAM A pramANe pATha che - (sAva nAstika pradezI rAjA dehathI bhinna ane paralokamAM jatA jIvatattvaaMge zrI kezI gaNadhara sAthe vAda kare che. pradezI rAjA potAno nAstikavAda sthApavA khUba dalIla kare che. A tamAma dalIlono tarka ane yuktinI sahAyathI zrI kezI gaNadhara jaDabAtoDa javAba Ape che. tethI pradezI rAjA pratibodha pAme che ane kezI gaNadhara pAse zrAvaka dharma svIkAre che. te pachI zrI kezI gaNadhara zrAvaka banelA pradezIne uddezIne upadeza Ape che.) 'te vakhate kezI gaNadhara pradezIne kahe che-he dezI ! tuM vanavibhAga, nATyagRha, zeraDInA khetara, ke khalakSetra(=jyAM laNelA dhAnyamAMthI chotarA vagere dUra karavAmAM Ave te)nI jema pahelA ramaNIya banyA pachI pAchaLathI aramaNIya na banIza.(ramaNIya=suMdara) pradezI - bhagavan ! pUrve ramaNIya vanavibhAga vagere pachI aramaNIya kevI rIte bane che ? kezI gaNadhara - vana jyAre vRkSo pAMdaDA phUla, phaLathI bhareluM hoya che, tathA cArekora lIlAchama ghAsathI zobhatuM hoya che; tyAre te vana ramaNIya lAge che. pachI jyAre te ja vanamAM vRkSo pAMdaDAM, puSpa ane phaLa vinAnA hoya che. pILA ane phIkkA pAMdaDAvALA ke ThUMThA jevA hoya che. tyAre te vana aramaNIya bane che. e ja pramANe jyAre nATyagRhamAM gIta gavAtA hoya, nRtya thatA hoya, abhinaya batAvAtA hoya, hAsya phelAtuM hoya, tyAre te raMgabhUmi ramaNIya bane che. jyAre gIta vageremAMthI kazuM hotuM nathI, tyAre bheMkAra baneluM nATyagRha aramaNIya bane che. jyAre zeraDInA khetaramAM zeraDInuM chedana, bhedana, pILaNa thatuM hoya, tathA zeraDI khavAtI hoya ane teno rasa pIvAto hoya, tyAre te khetara ramaNIya bane che. paNa jyAre chedana vagerethI rahitanuM ujjaDa bane che, tyAre aramaNIya bane che. e ja pramANe jyAre khalakSetramAM laNeluM dhAnya naMkhAtu hoya, maLAtuM hoya, khavAtuM hoya, pIvAtuM hoya, paraspara apAtuM hoya, tyAre te khalakSetra ramaNIya lAge che. paNa jyAre khalakSetramAM uparokta pravRtti na thatI hoya tyAre te khalakSetra aramaNIya bhAse che. he pradezI ! A ja kAraNasara tane paNa salAha ApuM chuM ke tuM atyAra sudhI (prajAhitanA kAryo karavAthI) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 prApazcAt ramaNIyatAmAM pradezanI paralokadaSTi paesI ! puvviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavejjAsi, jahA NaM vaNasaMDei vA jAva khalavADei vaa| sU0 199] tae NaM paesI rAyA kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-no khalu bhaMte ! ahaM puTviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavissAmi, jahA se vaNasaMDei vA jAvakhalavADei vaa| ahaMNaM seyaM-biyApAmokkhAiMsattagAmasahassAI cattAribhAge krissaami| ege bhAge balavAhaNassa dalaissAmi, ege bhAge koTThAgAre NikkhivissAmi, ege bhAge aMteurassa dalaissAmi, egeNaM bhAgeNaM mahai kUDAgArasAlaM karissAmi, tattha NaMbahuhiM purisehiM dinabhattibhattavayaNehiM viulaM asaNa 4 uvakkhaDAvettA bahUNaM samaNamAhaNabhikkhuyANaM paMthiyapahiyANaM paribhAemANe, ivaTThahiM bhattibahuhiM sIlavvayapaccakkhANaposahovavAsehiM jAva viharissAmi [sU. 200] atra vivekitayA pUrvapratipannadAnadharmanirvAhaviziSTazIlAdiguNaiH prAkpazcAd ramaNIyatvaM yathoktobhayalokopayogaMkhyApayati, tathA 'kiM me ityAdi praznottara' 'pulviMpacchA'vetyAdi sAmAnikavacanaM kiMna tathetyantarAtmanA ramaNIya hato. have gharma pAmyA bAda (prajAhitanA kuvA khodavA vagere kAryomAM pApa, mithyAtvapoSaNa vagere doSone vicArI e kAryono tyAga karavA dvArA) aramaNIya na banIza." A sAMbhaLI pradeza rAjA kezI gaNadharane vacana ApatA kahe che. "he bhadaMta! pahelA ramaNIya huM vanakhaMDa vagerenI jema have aramaNIya nahi thAuM. mArA zvetAMbikA(rAjadhAnI)vagere sAta hajAra gAmonA huM cAra bhAga karIza. (arthAt sAta hajAra gAmanI AvakanA cAra bhAga karIza) temAMthI eka bhAga lazkara ane vAhanone phALavIza. bIjo eka bhAga koThArane ApIza. trIjo bhAga aMtaHpurane daiza ane chellA cothA bhAgamAMthI moTI dAnazALA karIza. tyAM ghaNA puruSo dvArA moTA pramANamAM AhAra vagere banAvI zramaNa, brAhmaNa, bhikSuka, musAphara vagerene AhAraAdinuM dAna karatA karatA zIlavrata, guNavrata, viramaNa paccakmANa, pauSadhopavAsa vagere karIza." (zrAvakanA bAra vratamAM sAmAyika vagere chellA cAra vrata zikSAvrata che, te zIlavrata kahevAya, athavA zIlavata eTale tapavagereuttaraguNasaMbaMdhI niyama. guNavrata dikSarimANa, bhogopabhogaviramaNa, anarthadaMDaviramaNaA traNavrata. ane sthUlaprANAtipAta viramaNa vagere pAMca aNuvrato e viramaNa paccakkANa che.) prApizcAtuM ramaNIyatAmAM pravezInI paralokadRSTi samyakatvavagere dharmonI prAptithI pradeza rAjA vivekI banyo. tethI kezI gaNadharanA upadezane svIkAre che. ane pote prAka ane pazcAt ramaNIya raheze tevI bAheMdharI Ape che. te vakhate pradezI pote pUrvanA dAnAdi dharmone cAlu rAkhI zIlavagere vratonuM pAlana karavA dvArA prApazcAmaNIya raheze ema darzAve che. ahIM zIla vratonuM paNa grahaNa karyuM hovAthI "pazcApadathI tene(=pradezIne) paraloka paNa iSTa che, e samajI zakAya evI vAta che. vivekI AtmA zIlavagerene ramaNIya mAne tyAre tenI paraloka para ja daSTi hoya che. Ama A sthaLe jema prApazcAdramaNIyatAthI ubhayalokamAM upayogitAnuM sUcana thAya che. tema sUryAbhadevane manamAM udbhavelA "mAre zuM pUrvamAM karavuM joie?" ityAdi praznonA samAdhAnamAM sAmAnika devo pratimApUjana vagerene ja pUrva-pazcAt karaNIya-zreyaskaraAdirUpe batAve che. A sthaLe paNa pUrva-pazcAthI ubhayalokanuM grahaNa karavuM ja saMgata che. arthAt pratimApUjana e ubhayalokamATe zreyaskara che" ema samajavuM yogya che. ramaNIyatA dAnamAM ke zIlAdimAM? zaMkA - pradezarAjAnA pAThamAM paribhAemANe sudhIno pATha mAtra anuvAdaparaka che. arthAt pote pUrve svIkArelI kriyAonuM sUcana mAtra kare che. paNa A kriyAo ramaNIya nathI. pradezI rAjA have zIlavagere vratonA pAlanathI ja ramaNIya banavA mAge che evo ja Azaya che. tethI ramaNIya padathI vidheyatarIke zIlavagere vrato ja che. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. pratimAzataka kAvya-12) paryAlocaya / nanu paribhAemANe' ityantamanuvAdamAtraM zIlavratAdinA ramaNIyatvabhAva eva ca vidhiriti cet ? kiM dAnadharmavidhimapyucchettumudyato'si ? na jAnAsi ? tuGgiyAzrAddhavarNane paDilAbhemANe' ityantasyeva 'paribhAemANe' ityantasyAdhikRte Anaz pratyayabalena vidhisuucktvmiti| mahatIyamavyutpattirbhavataH yadi ca pratijJAdADhAya zIlAdinA ramaNIyatvaM nirvAhyamityabhisandhinaivoktapATho nibaddhaH syAttadA''nandAdInAM vratadAnottaramapyayamupanibaddhavyaH syAditi kiyadajJasya puro vaktavyam ? ata eva, (tAtparya - brAhmaNavagerene dAna ApavAmAM mithyAtvanuM poSaNa che. vaLI jIvono AraMbha paNa moTo thAya. tethI e dAna sAvadarUpa che. A sAvadyadAnane samyaktI ramaNIya tarIke svIkAre ja nahi. tene badale sarvathA nirava zIlavagerene ja ramaNIya tarIke svIkAre. tethI jo pazcAmaNIyatAno artha paralokamAM ramaNIyatA ema iSTa hoya, to pazcAdramaNIyatA zIlavatovagerethI ja che tema kAravuM rahyuM. dAnavagere to sAvadya che. tethI paralokamAM ramaNIya na banI zake. dAnathI kIrtivagere maLatA hovAthI dAnane AlokamAM ramaNIyatarIke svIkArI zakAya. Ama pradezI rAjA dAnavagere karIne prAka=AlokamAM ramaNIya banavAnuM ane zIlavratonA pAlanathI pazcAparalokamAM ramaNIya banavAnuM vacana Ape che. dAnanI jema pratimApUjana paNa sAvadya che. tethI paralokamAM hitakara banI na zake. mAtra AlokamAM ja hitakara bane. mATe sUryAbhadeve prApazcAtuzreyanA hetuthI pratimApUjana karyuM, tyAM prApazcAt zreyathI te ja bhavanA AraMbhathI aMta sudhInA zreyane samajavo.) samAdhAnaH- (gajabakarI tamArI kalpanAzaktie! tame prathama jinazAsanane mAnya cAranikSepamAMthI sthApanAnikSepAne asaMgata TheravavA prayatna karyo. ane have te prayatnanA samarthanamAM gRhasthanA cAra dharmomAM prathamabhUta) dAnadharmane zuM dharmanI koTimAMthI dUra karavA prayatna karo cho? AgamanuM jo jJAna hoya to khyAla haze ke bhagavatI sUtramAM tuMgiyAzrAvakanA varNanamAM paDilAbhamANe' sudhIno pATha ja vidhirUpa che. tema A pradeza rAjAnA pAThamAM paNa paribhAemANe sudhInA pAThamAM ja mukhyatayA vidhi che. zaMkA - tame A pramANe nirNaya kevI rIte karyo? samAdhAna :- "paribhAemANe'padamAM "Ana (kartaaiyogamAM AtmapadanA dhAtune lAgato vartamAna kRtyaya Ana') pratyaya lAgyo che. A pratyAyanA baLapara A arthaprApta thAya che. (dA.ta. "bhojana karatA karatA bolavAmAM pApa che." A vAkyamAM spaSTa khyAla Ave che ke pApanuM vidhAna bolavAmAM nathI, paNa 'bhojana karatI vakhate bolavAmAM che." basa te ja pramANe ramaNIyatAnuM vidhAna mAtra zIlavageremAM nathI. paNa pUrvagRhIta dAnavagere dharma karatA karatA paLAtA zIlavagere dharmomAM che. tethI dAnavagere dharmo ja mukhyatayA ramaNIyatarIke ahIM iSTa che.) tethI tame karelA kalpanAnA arthane svIkAravAmAM vartamAnakRdaMtanA arthanI asaMgatirUpa moTI avyutpatti che. zaMkA - kezI gaNadhara AgaLapradezIrAjAe pratijJA karI ke huM prApazcAmaNIya ja rahIza A pratijJAne daDha karavA pharIthI kahe che ke "dAnavagere pUrvasvIkRta dharmane karatA karatA (paNa) huM zIlavagere dharmanuM pAlana karIza (ja)' Ama pradezI rAjAe 'mAtra zIlAdi dharmothI ramaNIya rahevAnI pratijJAnuM pAlana thAya tema darzAvavA uparokta vacana uccAryA. Ama artha karavAmAM Avyutpatti nathI. samAdhAna - jo lIdhelI pratijJAnI dRDhatAmATe A pATha darzAvyo hoya, to AnaMdavagere zrAvakoe paNa vrata lIdhA pachI te vratonI dRDhatA khAtara AvA prakAranA pAThano pharIthI uccAradarzaka pATha paNa batAvavo joie. paNa te pramANe AgamapAThadekhAto nathI. tethI svIkAravuM ja rahyuM ke pradezIe) mAtra pratijJAnIdaDhatA khAtara pharIthI "dAnavagere pUrvasvIkRta dharmane ityAdi uccAra nathI karyo. paraMtu dAnAdi dharmanuM pAlana cAlu rAkhavAdvArA ramaNIya rahevAnI pratijJAnI ja ghoSaNA karI che. (dAnamAM ke pratimApUjanamAM svarUpahiMsA hovA chatAM te banne sAvadyarUpa nathI ityAdi nirUpaNa AgaLa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ simyagdaSTi devomAM utsutraprarUpakatAno abhAva kiM me pUrvaM zreyaH ? kiM me pazcAt zreyaH ? kiM me pUrvamapi pazcAdapi ca hitAya-bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, hitatvAya-pariNAmasundaratAyai, sukhAya zarmaNe, kSamAyai-ayamapi bhAvapradhAno nirdezaH, saGgatatvAya, niHzreyasAya= nizcitakalyANAya, AnugAmikatAyai-paramparAzubhAnubandhisukhAya bhvissytiiti| rAjapraznIyavRttau [sU. 132] vyaakhyaatm| atra yadeva bhAvajinavandane phalaM tadeva jinapratimAvandane'pyuktam / na ca etat sUryAbhadevasya sAmAnikadevavacanaM na samyag bhaviSyati' iti zaGkanIyam, samyagdRzAM devaanaampyutsuutrbhaassitvaasmbhvaat| na hi kvApyAgame kiM me pubbiM karaNijamityAdike, samyagdRSTinA pRSTe'pi aihikasukhamAtranimittaM srakcandanAdikaM 'hiAe suhAe' ityAdirUpeNa kenApi pratyuttaraviSayIkRtaM dRSTaM zrutaM vaa| api ca vandanAdhikAre'pi kvacit 'peccA hiAe' batAvAze) Ama "prApazcAyaH ' vagerethI paralokasaMbaMdhI zreyaH vagere paNa iSTa ja che. tethI ja TIkAkAre e sUtranI (=rAjazrIya upAMganA sUryAbhadeva adhikAra aMgenA pUrvokta sUtranI) TIkAmAM A pramANe vyAkhyA karI che - mane zuM pahelA zreyaskara che? zuM pachI zreyaskara che? tathA zuM pahelA ane pachI zreyaskara che? tathA zuM hitamATe thaze? ahIM bhApradhAna nirdeza hovAthI hitamATe=pariNAme suMdaratA mATe. "kSamATe ahIM paNa bhAvapradhAna nirdeza che. tethI kSamArya kSamatAya, kSamatva=saMgatatA. tethI mAre zuM kSamAye=saMgatatA mATe thaze? evo artha thaze. tathA mAre zuM niHzreyasa mATe thaze. niHzreyasa=nizcitakalyANa. tathA mAre zuM AnugAmikatA mATe thaze? AnugAmikatA=paraMparAe zubhAnubaMdhI sukha.(=puNyAnubaMdhI puNya.) tethI prApazcAt zreyaH vagere padathI paralokanAM hitaAdino vicAra spaSTa sUcita thAya che. Ama ahIM bhAvajinanA vaMdanathI je phaLa maLe, te ja phaLa sthApanAdinanA=jinapratimAnA vaMdanathI batAvyuM. samyagdaSTi devomAM utsukharUpakatAno abhAva zaMkA - sUryAbhadevane sAmAnikadevo'pratimApUjanakaraNIya che' ityAdine kahe che, te samya pramANabhUta= vizvAsapAtra nathI. samAdhAnaH- kema bhailA! sAmAnikadevonA A vacanamAM asamyagnI mAnyatA rAkho cho? eTaluM dhyAna rAkhajo! samyagdaSTi devo paNa kadI utsuprarUpaNA karatA nathI. kAraNa ke utsuprarUpaNA karavAmAM (1) samyaktano nAza ane (2) anaMta saMsAranI pedAza A be jabbara doSa rahelA che.) (zaMkA - badhA sAmAnika devo kaMi thoDA samyaktI che? samAdhAna - badhA sAmAnikadevo bhale samyakvIna hoya! paraMtu sUryAbhadeva to samyaktI ja che. ane samyaktI eTalo bujhalake bevakUphana hoya ke vivekadIpano prakAza pAtharyA vinA ja bIjAonI je-te vAtanA aMdhArAmAM ThebA khAya ane bIjAno caDAvyo uMdhA ravADe caDI jAya.. tethI jo jyAre samyaktI "mAre zuM pUrva karaNIya che? ane zuM pazcAt karaNIya che?' ityAdi pUche, tyAre koie mAtra AlokanA sukhamAM kAraNabhUta puSpamALA-caMdanavagere hitakara che "sukhakara che' ityAdi uttara Apyo hoya tevo pATha AgamamAM kyAMya upalabdha nathI, ke sAMbhaLyo nathI. Ama (1) samyagdaSTinA hitakaraAdiaMgenA praznonA uttaramAM caMdanavagereno nirdeza choDI pratimApUjana vagereno nirdeza, ane (2) samyagdaSTidvArA te nirdezano saharSa svIkAra. A banne muddA "pratimApUjana ubhayalokamAM hitakara che' tema darzAvavA samartha che. zaMkA - chatAM paNa vaMdanAdhikAramAM jema "paraloka mATe hitakara evo sAkSAt ullekha che, tevo ullekha A Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 pratimAzataka kAvya-13) ityAdyaivoktaM, kvacicca 'eannaM ihabhave vA parabhave vA ANugAmiyattAe bhavissaI' tti noktpaatthvaissmykdrthnaapi| kiM ca 'pacchA kaDuavivAgA' [uttarA. 19/11 pA.3] ityatra yathA pazcAt zabdasya parabhavaviSayatvaM, tathA prakRte'pIti kiM na vibhAvayasi ? evaM jassa Natthi purA pacchA majjhe tassa kuo siyA ?'[AcArAGga 1/4/4/ 139] ityatrApi purA pazcAditi vAkyasya trikAlaviSayatvaM vyaktamiti prakRte'pi tad yojanIyam // 12 // sthitiviSayAzaGkAmeva samAnadharmadarzanena prapaJcayata upahasannAha vApyAderiva pUjanA diviSadAM mUrterjinAnAM sthitiH, . sAdRzyAditi ye vadanti kudhiyaH pazyanti bhedaM tu n| ekatvaM yadi te vadanti nijayoH strItvena jAyAmbayo statko vA yatatAmasaMvRtataraM vaktraM pidhAtuM budhH||13|| (daMDAnvayaH- 'vApyAderiva diviSadAM jinAnAM mUrteH pUjanA sthitiH sAdRzyAt' iti ye kudhiyaH vadanti, bhedaM tu na pazyanti / te yadi strItvena nijayo: jAyAmbayoH ekatvaM vadanti, tatko vA budhaH asaMvRtataraM vaktraM pidhAtuM thatatAmI) sUryAbhadevanA adhikAramAM nathI. A viSamatA to UbhI ja che. samAdhAna - A viSamatA kaMi amArA siddhAMtane DagAvI zake tema nathI. kAraNa ke pAThanI viSamatA mAtra ahIM ja nathI, kintu vaMdanAdhikAramAM paNa che. vaMdanAdhikAramAM paNa kyAMka "paralokamAM hitakara' evo pATha che, to kyAMka "A (vaMdanAdi) A bhava ane parabhavamAM paraMparAe sukhakara che' ityAdi pATha che. tethI pAThanI viSamatAne AgaLa karI Apatti ApavI yogya nathI. Ama pAThanI viSamatA hoya, to paNa samAna artha kADhI zakAya che. zaMkA - chatAM paNa jyAM paralokaarthaka padano sAkSAt ullekha na hoya, tyAM "pazcAt padathI paralokano artha karavAmAM koi pramANa nathI. samAdhAna - pramANa kema nathI? juo A rahyuM AgamapramANa. uttarAyana sUtramAM viSayanA varNanamAM pacchA anivAgA'(=pAchaLathI kaDavA vipAvALA) vAkya Ave che. tyAM pacchA=pazcAt zabdathI parabhava ja abhimata che. te ja pramANe prastutamAM paNa pazcAt padathI paraloka artha zA mATe nathI karatA? vaLI A ja pramANe AcArAMgasUtramAM "jassanasthi'(=jenuM pahelA ane pachI nathI, tenuM madhyamAM kevI rIte hoya?) evuM pada Ave che. tyAM paNa purA pazcAt' ityAdivAkyathI traNe kALa(bhUta, bhAvI ane vartamAna)nuM sUcana thAya che. basa A ja pramANe ahIM paNa pUrvapazcAt padathI traNe kALano artha lai zakAya tema che. 12 vAva vagerenA ane pratimAnA pUjanamAM taphAvata samAnadharmanA darzanathI pratimApUjAne vAvaDI vagerenI pUjAnI jema AcAramAtra gaNavAnI AzaMkAno prapaMca karatA pratimAlopakano upahAsa karatA kavivara kahe che- kAvyartha - 'devonI jinapratimApUjA vAvaDI vagerenI pUjAnI jema mAtra AcArarUpa ja che. kemake banne pUjA sarakhI che." jeo A pramANe bole che ane bhedane pArakhatA nathI, teo (kadAca) potAnI patnI ane mAtAne strIpaNAnI samAnatAthI sarakhI kahe, to kayo DAhyo mANasa tenA ghaNA pahoLA thayelA mone(=asaMbaddha pralApane) baMdha karavA jAya? Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viva vagerenA ane pratimAnA pUjanamAM taphAvata 87 ___ 'vApyAderiva' iti / vApyAdernandApuSkariNyAderiva, AdinA mahendradhvajatoraNasabhAzAlabhajikAdiparigrahaH, diviSadAM devAnAM jinAnAM mUrteH pUjanA sthiti:-sthitimAtraM sAdRzyAt-arcanAzabdAbhidhAnasAmyAditi, ye kudhiyaH-kutsitabuddhayo vadanti, bhedaM tu vakSyamANaM na pazyanti, te yadi strItvena strIliGgamAtreNa nijayo:svakIyayo: jAyAmbayo:-kAntAjananyorekatvaM vadanti, tat-tarhi ko vA=ko nAma vaktram-mukham arthAt tadIyaM asaMvRtataraM atizayenodghATaM budhaH-paNDitaH pidhAtum AcchAdayituM yatatA parAkramatAm, azakye'rthe paNDitasya yatnakaraNasyAyogAna ko'pi yatatAmiti bhaavH| prativastUpamayA dUrAntare'pi yatkiJcitsAmyena bhrAmyatAmupahAso vyjyte| taduktam - kAke kaayemlaukikN dhavalimA haMse nisargasthito; gAmbhIrye mahadantaraM vacasi yo bhedaH sa kiM kthyte| etAvatsu vizeSaNeSvapi sakhe ! yatredamAlokyate, ke kAkA: sakhi ke carasazizavomadezya tasmai nama:' ti zarUA mehetUnevo varNacaMtarzina mahpannAha saddharmavyavasAyapUrvakatayA shkrstvprkriyaa___bhaavbhraajithRdypdyrcnaa''lokprnnaamairpi| IkSante'tizayaM na ced bhagavatAM mUrtyarcane sva:sadAM, bAlAstatpathi laukike'pi zapathapratyAyanIyA na kim ? // 14 // (daMDAnvayaH- (1) saddharmavyavasAyapUrvakatayA (2) zakrastavaprakriyA (3) bhAvabhrAjitahRdyapadyaracanA (4) AlokapraNAmairapi sva:sadAM bhagavatAMmUrtyarcane'tizayaM nekSante tadbAlA: laukike'pi pathi zapathapratyAyanIyA viMga? (mati) (gari tu mavanveva) II) vAvaDI=naMdApuSkariNI. 'vAyAde ahIM AdipadathI mahendradhvaja, toraNa, sabhA, pUtaLI vagerenuM grahaNa karavuM. vAvaDIvagereaMgenI kriyAne paNa "arcanA'padathI oLakhAvI che ane jinapratimAaMgenI pUjAkriyAne paNa "arcanA" zabdathI oLakhAvI che. Ama bannemAM zAbdika samAnatA che. teTalAmAtrathI have pachI batAvAtA bhedane nahIM jonArA pratimAlopako jo strIliMganI samAnatAmAtrathI patnI ane mAtAmAM ekasamAnapaNuM jovAnI kubuddhi kare, to tenA mone baMdha karavAnuM parAkrama kayo DAhyo mANasa kare? arthAt azakya kAryomAM DAhyA mANaso prayatna karatAM nathI. tethI te pratimAlopakonuM moM baMdha karavAnuM parAkramakoikare nahIM. kAvyamAM "asaMvRtataravastra' vagere padothI pratimAlopako asaMbaddhapralApI che. teonA e pralApane aTakAvavo azakya che. tema sUcana karyuM che. ahIM prativastuupamA alaMkAra che. ane tenAdvArA eka bIjAthI atyaMta bhinna vastumAM nagaNya sarakhApaNuM joine bhrama pAmatA lokonI mazkarI vyakta thAya che. kahyuM ja che ke - "svabhAvathI ja kAgaDAno raMga kALo che ane nisargathI ja haMsano raMga ujvaLa che. bannenI gaMbhIratAmAM moTuM aMtara che ane bannenA avAjano bheda to pratItisiddha ja che. he sakhi! kAgaDA ane haMsane bhinna pADatA ATalA vizeSaNo hovA chatAM je dezamAM evuM dekhAya che ke koNa kAgaDo ane koNa haMsabaccA! te dezane namaskAra thAo !!" (kaTAkSamAM) arthAt je dezamAM kAgaDA jevA a nya bhASAne nathI, te dezane so gajanA namaskAra. 13 . (pUrvapakSe vAvaDInI arcanA ane pratimAnI arcanA A banne sthaLe samAna "arcanA' zabda joyo. tethI banne arcanAne samAna kalpI lIdhI. paraMtu pratimAlIpakanI A mAnyatA bhUlabharelI che. zabdanI samAnatA hovA chatAM vAvaDInI arcA karatAM pratimAnI pUjAmAM ghaNo moTo bheda rahyo che. A bheda, bhedanA hetu=kAraNothI che.) A bhedahetuo kayA che? tevI jijJAsA saMtoSavA havenA Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 pratimAzataka kAvya-14) 'sddhrm'ityaadi| saddharmavyavasAyapUrvakatvam-ekaM jinapratimArcanasyAnuSaGgikavApyAdyarcanato bhedkm| vyavasAyasabhAsambhavikSayopazamanimittasya saddharmavyavasAyasya bhAvatvAt, bhAvAnuSaGgata:(-zubhabhAvaprayuktatvAt) samyagdRSTikriyAyAzca kriyAntaravaddharmatvAt vyavasAyasabhAyAzca zubhAdhyavasAyanimittatvaM kSetrAderapi karmakSayopazamAdihetutvAjjinazAsane naasiddhm| taduktam - udayakhayakhaovasamovasamA jaM ca kammaNo bhnniyaa| davvaM khittaM kAlaM bhAvaM ca bhavaM ca sNpppe'| tti jIvAbhigamavRttau [3/2/142 TI.] vijayadevAdhikAre prakRtasthale vivRttamAste / tadAlApakazca prakRtAlApakAdaviziSTa iti na pRthglikhitH| atra pApiSThAH(SThaH)-nanu 'dhammiyaM vavasAyaM giNhai'ityatra dhArmiko vyavasAya: kulasthitirUpadharmaviSaya eva yuktaH, ata eva pustake (yat ptthitvaa'kAvyamAM bhedanA hetuo batAve che. sAthe sAthe A bhedahetuo nahi jonArAo para AkSepa kare che- pratimApUjana ane vAvaDI vagerenA pUjana vaccenA taphAvatanI siddhi kAvyArthaH- (1) devo bhagavAnanI pUjA saddharmanA vyavasAyapUrvaka kare che. tathA (2) te vakhate zakrastava sUtra bole che. tathA (3) te devo jinapratimAnI sAme 'pApanivedananuM praNidhAna vagere bhAvothI zobhatA manohara padya= zlokonI racanA kare che. tathA (4) devo pratimAnA darzana thatAMvAra ja pratimAne namana kare che. jinapratimApUjAne vAvaDInA arcanathI bheda pADanArI ATalI badhI kriyAo che. chatAM devonI jinapratimApUjAmAM vAvaDIvagerenI pUjAthI jarA paNa vizeSatA( zreSThatA) na jonArA A pratimAlopakone laukikavyavahAramAM paNa vastunI pratIti zuM sogaMda khAvAdvArA ja nahIM karAvAtI hoya? arthAt kuzaMkA karavAnI TevavALA temane yuktisiddha vastu paNa yuktithI samajAvI zakAya tema nathI. jinapratimAnuM arcana saddharmanA vyavasAyapUrvaka che. tethI mukhyarUpe dharmarUpa che. jyAre vAvaDI vagerenuM arcana AnuSAMgika(=gauNa) che. pratimAnA arcana ane vAvaDI vagerenA arthanamAM A prathama bheda che. zaMkA - pratimAnI arcanakriyA mukhyarUpa kema che? samAdhAna - kAraNa ke te kriyA saddharmavyavasAyarUpa bhAvapUrvaka che. samyagdaSTi jIvanI bhAvanA anuSaMgathI thatI tamAma kriyAo dharmarUpa hoya che. prayogaH- "sUryAbha vagerenI pratimApUjanaAdi kriyA dharmarUpa che, kAraNa ke bhAvapUrvaka che. jemake bhAvapUrvakanI anya vaMdanAdi kriyAo." zaMkA - sUryAbhaAdi devone saddharmavyavasAyarUpa bhAva zI rIte utpanna thayo? samAdhAnaH- vyavasAyasabhAmAM utpanna thayelA tevA prakAranA kSayopazamanA kAraNe sUryAbha vagerene saddharmavyavasAyarUpa zubhaadhyavasAya utpanna thayo. zaMkA - vyavasAyasabhAmAM ja kema tevA prakArano bhayopazama utpanna thayo? samAdhAnaH- A kSayopazamamAM vyavasAya sabhArUpa te kSetra ja kAraNa che. zaMkA - kSetrarUpa bAhyanimittane pAmIne zubha adhyavasAyarUpa ke temAM kAraNabhUta kSayopazamarUpa AMtarika bhAvo zuM utpanna thai zake kharA? samAdhAna - hA, kSetrarUpa bAhyanimittathI paNa kSayopazama pragaTI zake. zaMkA - Ama mAnavAmAM koi pramANa che? samAdhAna - jarUra che. juo - "karmanA (1) udaya (2) kSaya (3) kSayopazama ane (4) upazama... (1) dravya (2) kSetra (3) kALa (4) bhAva ane (5) bhava A pAMcane prApta karIne = A pAMca nimittathI thAya che." Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArmika vyavasAyanI mAtra AcArarUpatAno niSedha 8) dhunotpannadevastattakriyAsu pravarttate) dharmArthaM zAstramityatrApi dharmazabdArthaH (parApUrvasiddho adhunotpannAdi devAnAM kartavyatArUpa: dharmaH) kulasthitidharma eva, mukhyadharmavyavasAyastu devAnAmasambhavyeva, tathA hi-tivihe vavasAe pannatte, taM0-(1) dhammie vavasAe (2) adhammie vavasAe (3) dhammAdhammie vavasAe / iti tRtIyasthAnake [sthAnAGga 3/3/185] / vyavasAyinAM dhArmikAdhArmikadhArmikAdhArmikANAM (kramaza:) saMyatAsaMyatadezasaMyatalakSaNAnAM sambandhitvAd bhedenocyamAnAstridhA bhavantIti vyAkhyAnAccAritriNAmeva dhArmikavyavasAyasambhavAditi praah| sa praSTavyaH, are duSTa! kimevaM dezasaMyatAnAM sAmAyikAdhyavasAyo'pi na dhArmikAdhyavasAya iti sthApayitumudyato'si ? devAnAmapi jinavandanAdhyavasAyo'pi na tatheti(=dhArmikavyavasAya iti) vaktumadhyavasito'si ? ema "vAbhigama" satranI TIkAmAM vijayadevanA adhikAramAM AvA ja prakAranA sthaLe kahyuM che. jIvAbhigama sUtrano vijayadevanA adhikArano AlApaka pUrvokta(=sUryAbhadevanA) AlApakathI jarA paNa bhinna nathI. tethI e AlApaka ahIM Apyo nathI. dhArmika vyavasAyanI mAtra AcArarUpatAno niSedha pratimAlapaka - "ghampiyaM vavasAya giha' A vacanathI je dhArmika vyavasAyano ullekha karyo che, te mAtra kulAcArarUpa (ahIM te-te vimAnamAM utpanna thatAM te-te devamATe parApUrvathI cAlyo Avato AcAra kulAcArarUpe samajavo.) dharmanI apekSAe ja che. tethI ja pustakane (ke jenuM vAMcana karI utpanna thayelo deva te-te kriyAmAM joDAya che.) "dharmamATenuM zAstra' kahevAmAM vAstavamAM "kulAcArarUpa dharmamATenuM zAstra' ja tAtparyArtha che. zaMkA - dharmano mukhya artha choDI 'kulAcAra evo artha kema karo cho? samAdhAna - devone mukhyArtharUpa dharma saMbhavato nathI. mATe amAre dharmapadathI kulAcAra artha karavo paDe che. zaMkA - devone mukhya dharmanathI saMbhavato tema kahevAmAM koi pramANa che? samAdhAna - sthAnAMga sUtramAM tRtIyasthAnamAM A pramANe kahyuM che - "traNa prakAranA vyavasAye prarUpyA che. (1) dhArmika vyavasAya (2) adhArmika vyavasAya ane (3) dhArmikaadhArmika vyavasAya" kramazaH sarvavirata, avirata ane dezaviratarUpa vyavasAyIo(=vyavasAya karanArAo)nA bhedathI A traNa prakAra paDyA che. Ama bhedathI darzAvavAmAM Ave to A traNa bheda paDe che. ema TIkAmAM kahyuM che. Ama mukhya dharmavyavasAya to sarvaviratidharane ja siddha thAya che. devo avirata che. tethI teono vyavasAyato adharmavyavasAyarUpa ja che. Ama devone mukhya dharmavyavasAya saMbhavato nathI. pratimApUjA dhArmika vyavasAya uttarapakSa - Ama artha karI tame kamAla karI!kAraNa ke A hisAbetodezaviratidharano sAmAyikapariNAma paNa zuddhadharmavyavasAyarUpa nahi bane. kemake dezaviratidharane mizravyavasAya ja hoya tema tamane abhimata che. tathA devo bhAvajinane vaMdana karavAno adhyavasAya kare. te paNa tamArA hisAbe to adhArmika vyavasAyarUpa ja siddha thaze. pratimAlapaka - bezaka, A Apatti moTI che. tethI viSayabhedathI uparokta traNa bhedanI vyAkhyA karIzuM. TIkAmAM paNa "athavA saMyama, asaMyama ane dezasaMyamarUpa viSayabhedathI traNa bheda paDe che." evo bIjo vikalpa batAvyo che. pUrve svAmInA bhedathI traNa bhedanI vivakSA karI. hamaNAM viSayabhedathI bheda pADyo. A artha karavAthI tevuM tAtparya maLI zake che ke, koipaNa vyaktinI saMyamasaMbaMdhI pravRtti dhArmikavyavasAya bane. asaMyamasaMbaMdhI vyApAra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9) pratimAzataka kAvya-14) tarhi viSayabhedAtraividhyaM vyAkhyAsyAmo'ta eva saMyamAsaMyamadezasaMyamalakSaNaviSayabhedAd veti pakSAntareNa vRttau vyAkhyAtamiti cet ? tadapi naigamanayAzritaparibhASAvizeSeNaiva yujyate'nyathA'viratasamyagdRSTInAM samyaktvAdhyavasAya: kutrAntarbhavediti netre nimIlya vicArayantu devaanaaNpriyaa:(=buddhiviklaa:)| ekAntAviratAdaviratasamyagdRSTervilakSaNatvAttadvyavasAya: kayAcidapekSayA tRtIye(=dhArmikAdhArmikavyavasAye) antarbhaviSyatIti cet ? tarhi ekAnte trairAzikamatapravezApattibhiyA pakSatrayasya pakSadvaya evAntarbhAvavivakSayA jinapUjAdisamyagdRSTidevakRtyaM dharma eveti vadatAM kA bAdhA ? anyathA tvayA devAnAM jinavandanAdyapi kathaM vaktavyaM syAt ? sarvaviratyAdiyogakSemaprayojakAn vyApArAneva dharmAdizabdavAcyAn svIkurma iti cet ? nayabhedena paribhASatAM, anugato(=pramANabhUta:) adhArmikavyavasAya bane. dezasaMyamasaMbaMdhI ceSTA mizravyavasAya bane. tethI sAmAyika ke vaMdanAdi adhyavasAya dhArmika vyavasAya mAnavAmAM Apatti nahIM rahe - uttarapakSa - A prakAranI vyAkhyA paNa naigamanayane AzrayI paribhASAvizeSathI svIkAravI ja saMgata che, anyanayathI siddha nathI, kAraNa ke mAtra saMyamanI apekSAe ja vyavasAyanA A pramANe vibhAga karavAmAM avirata samyagdaSTinA samyaktaaMgenA adhyavasAyano samAveza zemAM thaze? kAraNa ke samyaktaaMgeno adhyavasAya saMyamaadhyavasAyamAM samAveza pAmI na zake. A tame AMkha baMdha karI ekAgra thai vicAro. pratimAlapaka - ekAMte avirata(=mithyAtvI) karatA samyagdaSTi avirata vilakSaNa prakAranA che. tethI aviratasamyaphtInA adhyavasAyane koika apekSAe trIjA - dhArmikaadhArmika adhyavasAyamAM lai jai zakAya. uttarapakSa - tame dhArmikaadhArmika vyavasAyamAM dezasaMyamIne athavA dezasaMyamasaMbaMdhI vyApArane iSTa mAno cho. aviratasamyatvI dezasaMyamI ke dezasaMyamavyApAra vinAno hovA chatAM mithyAtvIthI vilakSaNa hovAthI tame ene adhArmika vyavasAyamAMthI uMcakI dhArmika dhArmika vyavasAyamAM sthApo cho. Ama adhArmika vyavasAyamAM mAtra mithyAtvIne rAkhavA mAMgo cho. sArI vAta che. have, traNa vikalpo ja svIkAravAmAM sairAzikamata(=badhe ja traNa prakAra svIkAravAvALA mata-rohagumanidvavanA mata)mAM praveza pAmI javAno Dara hoya, ne nizcayasaMmata mAtra be ja vikalpa svIkAravAnA hoya - dhArmika vyavasAya, adhArmika vyavasAya. to samyavIne kyAM rAkhazo? sahaja che ke adhArmika vyavasAya to mAtra mithyAtvIno ja iSTa che. tethI aviratasamyakvIne ke tenA jinAdi samyakta adhyavasAyane dhArmika adhyavasAya mAnavA ja paDaze, to emAM zI bAdhA=Apatti che? tethI samyagdaSTi devono bhAvajinane vaMdana vakhatano ane jinapratimAnI pUjA vakhatano adhyavasAya zubha hovAthI dharmavyavasAyarUpa ja banaze. jo Ama nahIM mAno, to teonA bhAvajinane vaMdana vakhatanA adhyavasAyane paNa zI rIte dharmarUpa mAnI zakazo? pUrvapakSaH- amane sarvavirativagere(vagerethI dezavirati-avirati samajavA)nI prApti ane rakSaNamAM prayojaka pravRttio ja "dharma Adi(AdithI dharmAdharma ane adharma levA)padathI svIkRta che. kemake mukhyatayA sarvavirati vagerenI apekSAe ja dharmAdinI vyAkhyA thAya che. devakRta jinavaMdana asAvaghapravRttirUpa hovAthI kathaMcit viratiprayojaka banI zake. jyAre jinArcA to jinapratimA samakSa sAvadha pravRttirUpa che. mATe viratiprayojaka nathI. mATe dharmarUpa nathI.) uttarapakSa - tame Ama nayabhedathI=nayavizeSathI ja paribhASA karI zako. vAstavamAM to anugata= pramANabhUta nizcita dharmavyavahAra to puSTizuddhimacittathI yukta kriyA ja bane che. puSTi=puNyanI jamAvaTa, zuddhika ghAtikarmanA kSayavagerethI pragaTatI nirmaLatA. (je adhyavasAya puNyapoSaka bane ane pApakarmanA viramadvArA nirmaLatA pedA kare, te adhyavasAya nizcayadharma che ane te adhyavasAyathI yukta kriyA vyavahAradharma che. dharmanI A vyAkhyA vizALa ane sUkSma che. A Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikrastavathI pratimApUjAnI dharmarUpatA | 91 dharmavyavahArastu puSTizuddhimat (=puNyapApavRddhikSayamat) cittAnugatakriyaiva / turyaguNasthAnakriyAnurodhAd darzanAcArarUpatvAd darzanavyavasAyAtmakaM jinArcAdi siddhaM devAnAm / taduktam sthAnAGge sAmAie vavasAe tivihe 50 -(?) nAvasAi () raMsagavavA() vArittavavaID' [3/2/201] uttA (Ave sAmAyikavyavasAyatvAt devAnAM jinA dirdharmavyavasAya iti siddhm|) dvitIyaM bhedakaM-zakrastavaprakriyA-prasiddhapraNipAtadaNDakapAThaH, na hi vApyAdikaM pUjayatA vApyAdeH purataH zakrastavaH paThito'sti kintu arhatpratimAnAmeva sakalasampadbhAvAnvitaH(nvitAnAM iti pAThA.), sthitimAtratve tvanyatrApyapaThiSyat / na ca tIrNastvaM tArakastvamityAdayo bhAvA jinapratimAto'nyatrAbhinetuM zakyante / na cAbhinayAdivyApAraM vinA zAntarasAsvAda iti| yatra yaducitaM tatraiva tatprayojyaM shRdyaiH| tathA bhAvaiH vyAkhyAmAM samyaktanI kriyA paNa samAveza pAme che.)pratimApUjanacothA guNasthAnake rahelA sUryAbhavageredevonI zubhakriyArUpa che. tethI A kriyA A bhavanI koika AzaMsAthI thatI saMbhavatI nathI. balka darzanAcAranI kriyA tarIke ja saMbhave che. tAtparya - devoe karelI pratimApUjA cothA guNasthAnake rahelAnI kriyArUpa che. tethI samyagdarzananA AcArarUpa che. kAraNa ke cothuM guNasthAnaka samyagdarzanapradhAna che. tethI devoe karelI pratimApUjA teonA samyagdarzanavyavasAyarUpa che. sthAnAMgamAM kahyuM ja che ke - "sAmAyika vyavasAye traNa prakAranA prarUpyA che. (1) jJAnavyavasAya (2) darzanavyavasAya ane (3) cAritravyavasAya." Ama nizcita thAya che ke pratimApUjana paNa darzanavyavasAyarUpa hovAthI eka prakAranuM sAmAyika ja che. tethI sAmAcikanI jema pratimApUjA paNa dharmavyavasAyarUpa che. zAstavathI pratimApUjAnI gharmarUpatA vAvaDI AdinI arcanAthI jinapratimApUjAmAM bheda batAvatI bIjI vAta A che - jinapratimA AgaLa sUryAbhavagere devo zakastava bhAvapUrvaka bole che. paraMtu vAvaDIvagere AgaLa A pramANe zakastava bolatA nathI. pratimAlapaka - A zastavapATha paNa mAtra kulAcArarUpa ja che. uttara5za - A vAta barAbara nathI. zakrastavanI dareka saMpadAnA bhAva jALavavApUrvaka zakastavano pATha jinapratimA AgaLa bolavo, e mAtra kulAcArarUpa na kahevAya, kAraNa ke (1) to-to e zakrastava bolatA sakala saMpa sAcavavI vagere vidhinI saMpUrNa kALajIvagere na hoya, tathA (2) A zakrastava vAvaDIvagere AgaLa paNa bolAvuM joie. "vAvaDIvagere AgaLa paNa zakrastava bolatA haze ema nahIM kahezo, kAraNa ke vAvaDI AgaLa zakrastava bolyAno AgamapATha nathI. zakastavamAM AvatA tijJANe tArayANuM vagere pado bolatI vakhate "tuM (bhavasAgara) tarelo che ane bIjAone tAranAro che." vagere pragaTatA bhAvo bhagavAnanI gerahAjarImAM bhagavAnanI pratimA sivAya bIje kyAM vyakta karI zakAya? vaLI bolAtA A padone saMgata ane te vakhate pragaTatA bhAvone vyakta karatA hAthamoM vagerenA abhinayo jinapratimAne choDI anya kyAM darzAvI zakAya? vAvaDIvagere AgaLa kaMi A bhAvo vyakta thai zake nahIM. zaMkA - hAtha-moM no abhinayonI zI jarUra che? zuM e naradama daMbharUpa ane khoTA dekhAvarUpa nathI? samAdhAna -nA bilakula nahi. hRdayamAM uchaLatA bhAvone A abhinayo sahaja AkAra Ape che. kadAca aMdara tevA bhAva na paNa hoya, to paNa bAhya abhinaya aMdara bhAva jagAve che. saMvedana pedA kare che. khyAla rAkhajo! prAyaH hAthavagerenA abhinayavinAbhAvollAsapragaTato nathI. ane bhAvollAsa vinAzAMtasudhArasanA svAdanI majhA mANI zakAtI nathI. vANI ane vartananuM susaMvAdI saMmilana vicAranA paNa susaMvAdI saMmilananI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 pratimAzataka kAvya-14) pApanivedanapraNidhAnAdyairdhAjitAni yAni hRdyAni padyAnyaSTottarazatasaGkhyAni, teSAM racanA pratimAnAM purastadapi tRtIyaM bhedakam, bhAvastutimaGgalAnAM mahodayahetutvena sUtre'bhidhAnAttasyA:(=stutiracanAyAH) dharmAkSepakatvAnna hi vaapyaadergrekRtaa| tathA caturthaM bhedkmaalokprnnaamH| yatra jinapratimAstatra 'Aloe paNAmaM kareI' ti pATho'nyatra tu neti vinayavizeSo'pi dharmAkSepaka ev| tairapi sva:sadAM devAnAM bhagavatAM mUrtyarcane cet yadi atizayaM vizeSa nekSante, tat-tarhi bAlA: vizeSadarzane hetuzaktivikalA lumpakAH, laukike'pi pathi bhojanAdau, zapathena koza(trapu)pAnAdinA pratyAyanIyA:-vizvAsanIyAH kiM na bhavanti ? api tu tathaiva bhavanti, kAminIkarakamalopasthite ziSyAnIte vA bhojane kimidaM purISamannaM veti saMzayAttena virameyurityarthaH, na cAyaM (=vizeSanirIkSaNAbhAva:) raMgoLI race che. vaLI potAnA saMvegagarbhita abhinayo tyAM rahelA bIjAomAM paNa saMveganA dIpa pragaTAve che ane bIjAone paNa bhaktirasamAM taraboLa karI de che. sahRdayI sajanoe jyAM je ucita hoya, tyAM te prayojavuM joie. tethI ja A abhinayo jyAM tyAM thatAM nathI ane karavA zobhatA paNa nathI. jyAM zobhA pAme, tyAM ja karavA joie. (jinapratimAmAM jinezvaranI kalpanA thai zake che, tethI jinapratimA AgaLa zakastavano uccAra ane tene anurUpa abhinayo zobhA pAme che. vAvaDIvageremAM paramAtmAnI kalpanA thai zakatI nathI, tethI jo tyAM paNa zakrastavano uccAra ane abhinaya karavA mAMDe to zubhabhAvatonapragaTe paNa pAgalamAM ja khapavAno vAro Ave. moTA sAhebane salAmI ApavAthI lAbha thAya, tethI kaMi kutarAne salAmI na bharAya! tethI siddha thAya che, ke jinapratimAnuM vAvaDI vagerethI agaNita UMcu mUlya che ane jinapratimAnuM pUjana vAvaDI vagerenA pUjanathI ghaNuM caDiyAtuM ane sarakhAvI na zakAya tevuM che.) navA stotronI racanAthI pratimApAnI zreSThatA sUryAbhavagere devo jinapratimAnI pUjA karyA bAda e jinapratimA AgaLa svaracita nUtana ekaso ATha stutio bole che. alabatta potAnA devabhavanI ja tevI labdhinA prabhAve kSayopazama thavAthI A nUtana stutio te devo race che, paraMtu A kSayopazama pedA thavAmAM pratimAmAM paramAtmAnI kalpanA ghaNo mahattvano bhAga bhajave che, te na bhUlazo. tethI ja devalabdhi sarvatra hovA chatAM, A stutiracanA mAtra jinapratimA AgaLa ja thAya che, vAvaDI vagere AgaLa nahi. pratimA paramAtmAnI smRti karAvavA dvArA apUrva zayopazamamAM nimitta bane, e zuM pratimAnI zreSTha-mahattAsUcaka nathI? vaLI devo A stutiomAM kaMi AlokanI AzaMsA vyakta nathI karatA, paraMtu potAnA pApanA nivedananA praNidhAnavagere bhAvo vyakta karatA hoya che. stutiracanA paNa sUcave che ke (1) sUryAbhavageredevo pratimApUjA pApanA nAza ane puNyanA upacayadvArA paralokamAM hitanI apekSAe ja kare che ane (2) pratimApUjA vAvaDI vagerenA arcanathI atibhinna prakAranI che. namanathI pratimAnI pUjyatA siddhi vaLI sUryAbhavagere devo jinapratimAne darzana thatAM vAra ja praNAma kare che, teo A pramANe vAvaDI vagerenA darzana thatAM vAra praNAma karatA nathI. A cothA muddAthI paNa siddha thAya che ke, jinapratimA vAvaDIvagerethI ghaNuM UMcuM mUlya dharAve che ane devone mana jinapratimA paNa jinezvaratulya ja che. tethI teone jinapratimAnuM pUjana paNa sAkSAt jinanI pUjA samAna lAge che. Ama pratimApUjA vAvaDIvagerenA arcanathI ghaNI bhinna che. A pramANe aneka bhedahetuothI devoe karelI jinapratimAnI pUjA vAvaDIvagerenA arcanathI ghaNI bhinna siddha thAya che. chatAM jeo mAtra "arcanaHzabdanA sAmyathI banne sthaLe samAnatA jue che ane Avo taphAvata joi Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthitirUpa paNa pratimApUjana dharmanI maryAdArUpa vastuno'parAdha:, kintu puruSasya, nahyayaM sthANoraparAdho yadenamandho na pazyatIti kiyatteSAM mahAmohazailUSapravartitanATyaviDambitaM varNanIyamiti dig // 14 // atha sthitimabhyupagamyApyAhabhavyo'bhyagragabodhiralpabhavabhAk sadRSTirArAdhako, yazcoktazcaramo'rhatA sthitiraho sUryAbhanAmno'sya yA / 93 sA kalpasthitivanna dharmaparatAmatyeti bhAvA'nvayAn mA kArSurbhramamatra kespi pizunaiH zabdAntarairvaJcitAH // 15 // (kAnvaya:- :- yo manya:, anyaprAodhi:, alpamavamA, sadgaSTi:, dharamazArhato:, ahosya pUrvAmanaamno devasya yA sthiti: sA bhAvAnvayAt kalpasthitivat dharmaparatAM nAtyeti, atra pizunaiH zabdAntaraiH vaJcitAH Spi bhramaM mA kArSuH II ) 'ma'tyAti / manya:=masiddhija:, gamyAnodhi:=samIpAtodhi: muttamodhi rUti yAvat| alpaM bhavaM bhajatItyalpabhavabhAk parItasaMsArika ityarthaH / satI-samIcInA dRSTiryasyAsau saddRSTirityarthaH / ArAdhako =jJAnAghArAdhanar| 7=puna:| yakSarama:=azcimamava:| mahaMta-zrImahAvIreLo : / 'addo' tyAzcarye| asya= sUryAbhanAmno devasya yA sthitiH, sA kalpasthitivanna dharmaparatAM = na dharmavyavahAraviSayatA matyeti=atikrAmati / smAt? mAvAnvayA-zumamAvasambandhAt| atrAdhite viSNuna:=nInai:, rAntAntare= sthityAvizavai: vazcitAHzakatA nathI, te bicArA pratimAlopako ! zuM teo dunyavI vyavahAramAM jemake priyapatnIe ke ziSyae lAvelA bhojanamAM paNa 'bhojana che ke azuci ?' evI zaMkA karyA karanArAonI tulyakakSAnA nathI ? tethI jema AvA zaMkAkhorone to mAtra sogaMdo khAine ja samajAvI zakAya, tema A loko paNa mAtra sogaMdothI ja samajaze ! zaMkA H- pratimApUjA vastu ja evI che ke tenI zuddhatAmAM zaMkA paDe. samAdhAna :- nA, emAM pratimApUjAno vAMka nathI. te to spaSTarUpe zuddha che. vAMka zuddhatA nahi jonArA puruSano che. aMdhapuruSa ThUMThAne joi na zake, temAM vAMka ThUMThAno nathI. khera ! teonI mahAmoha nAmanA mahAnaTe pravartAvelA nATya viDaMbanAnI vadhu vAta zI karavI ? // 14 // sthitirUpa paNa pratimApUjana dharmanI maryAdArUpa kadAca 'jinapratimApUjana devonA AcArarUpa che, tema svIkArI laie, to paNa te dharmarUpa ja che' tevo svamata puSTa karatA kavivara kahe che-- kAvyArtha :- bhagavAna mahAvIra svAmIe jene(=sUryAbhadevane) bhavya, sulabhabodhi, alpabhavavALo, samyagdaSTi, jJAnaAdino ArAdhaka ane caramabhavavALAtarIke(devatarIkenA chellA bhavavALo athavA jene carama=chello bhava AvavAno che, te caramabhavavALo) oLakhAvyo che. te sUryAbhadevanI (pratimApUjArUpa) sthiti(maryAdA-AcAra) kalpasthitinI jema dharmavyavahArane oLaMgatI nathI. arthAt dharmavyavahArarUpa ja che, kAraNa ke e sthiti paNa zubhabhAvothI yukta che. A bAbatamAM ayogya vyaktio 'sthiti' vagere zabdothI viparIta samajAvavAno prayatna kare, to paNa koie ThagAvuM joie nahIM ane bhrama pedA karavo nahi. alpabhavavALo=parItasaMsArI(=maryAditasaMsAravALo) sulabhabodhi=bhavAMtaramAM saraLatAthI bodhi pAmanAro. bhrama na karavo='devakRtapratimApUjana mAtra sthitirUpa che, paNa dharmarUpa nathI' tevo bhrama na karavo. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-15. (94) vyAmohaM prApitA bhramaM mA kAryuH='na dharmo'yaM kintu sthitiH' ityAdibhramabhAjo mA bhUvan ityrthH|| sUryAbhasya bhavyatvAdinizcAyakAlApako yathA - ahannaM bhaMte ! sUriyAbhe deve kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ? sammaddiTThI micchAddiTThI ? parIttasaMsArie aNaMtasaMsArie ? sulabhabohie dullabhabohie? ArAhae virAhae ? carame acarame ? [rAjapraznIya sU. 52] suuriyaabhaaii| samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbhaM devaM evaM vayAsI-sUriyAbhA! tumaMca NaM bhavasiddhie, No abhavasiddhie, jAva carame, No acrmetti| [sU. 53] 'bhavasiddhie'tti / vyAkhyA- bhavaiH siddhiryasyAsau bhavasiddhikaH bhavya ityarthaH / tadviparIto'bhavasiddhiko'bhavya ityrthH| bhavyo'pi kazcinmithyAdRSTirbhavati kazcitsamyagdRSTi: / tata AtmanaH samyagdRSTitvanizcayAya pRcchati-samyagdRSTiko mithyAdRSTika: ? samyagdRSTirapi kazcit parimitasaMsAro bhavati, kazcidaparimitasaMsAraH, upazamazreNiziraHprAptAnAmapi keSAJcidanantasaMsArabhAvAt / ataH pRcchati-parItasaMsAriko'nantasaMsArikaH / parItaH parimita: sa cAsau saMsArazca parItasaMsAraH; so'syAstIti parItasaMsArika: ato'nekasvarAt' iti ika' prtyyH| evamanantazcAsau saMsArazca anantasaMsAraH, so'syAstItyanantasaMsArikaH / parItasaMsAriko'pi kazcitsulabhabodhiko bhavati yathA zAlibhadrAdikaH, kazcid durlabhabodhiko yathA purohitputrjiivH| tataH pRcchati-sulabhA bodhiH-bhavAntare jinadharmaprAptiryasyAsau sulabhabodhikaH / evaM durlabhabodhikaH |sulbhbodhiko'pi sUryAbhadevanuM bhavyAdipaNuM sUryAbhadeva bhavya che vagere vAtanuM samarthana karato rAjakIya upAMgano AlApaka A pramANe che - he bhadaMta! zuM sUryAbhadeva bhavasiddhika che ke abhavasiddhika che? samyagdaSTi che ke mithyASTi che?parItasaMsArI che ke anaMtasaMsArI che ? sulabhabodhi che ke durlabhabodhi che ? ArAdhaka che ke virAdhaka? carama che ke acarama?' sUtra pa2] jyAre sUryAbhavagere A pramANe prazna pUche che, tyAre zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI sUryAbha(vagere)ne uttara Ape che - "he sUryAbha! tuM bhavasiddhika che, abhavasiddhika nathI. yAvatuM carama che. acarama nathI." A pAThanI TIkA A pramANe che - bhavasiddhika=bhavya. abhavasiddhika=abhavya. sUryAbhavagereno prathama prazna pote bhavya che ke abhavya? te aMge hato. bhavyajIvo paNa samyaktI ke mithyAtvI hoi zake. tethI bhavyamAM paNa pote samyaktI che tevo nizcaya karavA bIjo prazna pUchyo. huM sammasvI ke mithyAtvI?" samyaktI paNa keTalAka maryAdita saMsAravALA hoya che, to keTalAka anaMtasaMsAravALA hoya che. kemake upazamazreNinI Toce pahocelA paNa keTalAka jIvo anaMtakALa mATe saMsAramAM pheMkAi jAya che. tethI potAnA maryAdita saMsAranA jJAnamATe trIjo prazna pUche che- "huM parItasaMsArI chuM ke anaMtasaMsArI?" ahIM 'parI' ane 'saMsAra' padano tathA "anaMta' ane "saMsAra" padano karmadhAraya samAsa karyA bAda "parItasaMsAra che jeno" tathA "anaMtasaMsAra che jeno evI vyutpatti karI. "ato anekasvarA" sUtrathI matvargIya (=svAmitAdarzaka) ika" pratyaya lAgyo che. tethI 'parItasaMsArika" ane "anaMtasaMsArika" zabdo banyA. parItasaMsArI paNa keTalAka zAlibhadranI jema sulabhabodhi(=bhavAMtaramAM dharmanI prAptirUpa bodhi jene sulabha hoya te) hoya che, to keTalAka purohitaputrajIva(=metAryamuni)nI jema durlabhabodhi hoya che. potAnI sulabhabodhitAno nirNaya karavA sUryAbhadeva cotho prazna pUche che - huM sulabhabodhi chuM ke durlabhabodhi chuM?' sulabhabodhi paNa keTalAka bodhine prApta karyA pachI tenI virAdhanA karI nAkhe che. pote tevo virAdhaka to nathI ne?" tevI khAtarI karavA sUryAbha pAMcamo prazna pUche che- "henAtha ! huM ArAdhaka chuM ke virAdhaka chuM?" ArAdhaka jIvo paNa badhAne ja bhavamAM mokSe jAya tevo niyama nathI. tethI potAno Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 simyagdaSTinAAcAro dharmAcArarUpa kazcid bodhiM labdhvA viraadhyti| tataH pRcchati-ArAdhayati-samyakpAlayati bodhimityArAdhakaH, itaro virAdhakaH / ArAdhako'pi kazcittadbhavamokSagAmI na bhvtiiti| tataH pRcchati-caramaH acaramovA? caramo'nantarabhAvI bhavo yasyAsau caramaH 'abhrAdibhyaH' iti matvarthIyo 'a'prtyyH| tadviparIto'caramaH / evamukte sUryAbhAdiH (bhiH) zramaNo bhagavAn mahAvIrastaM sUryAbhaM devamevamavAdIt-bho sUryAbha ! tvaM bhavasiddhiko yAvaccarama iti vRttiH|| vardhIsthitisUtrALi va... chavihepakijaM0 naM-(?) sAmAphasaMnayappaTi (ra) chejhovaphAvaniya%MkirUM (ra) blisamApiTTirDa (4) blikajhAmaHkaruM (1) niSpakarNa (6) therakappaTTiI' [bRhatkalpabhA0 6/20] ityAdIni / tasmAdarhatpratimArcanaM sUryAbhAdInAM sthitirityucyamAne'pi samyagdRSTisthititvena dharmatvamavyAhatamiti niyUMDham / nanu sUryAbhasya tAvatsamyagdRSTitvaM nizcitaM paramaSTAhnikAdau bahavo devA jinArcAdyutsavaM kurvantIti jIvAbhigame prasiddham / tatra ca mithyAdRkparigrahArthaM bahuzabda iti A devabhava chello ja che ane have pachIno manuSyabhava saMsArano chello bhava che' tevo nirNaya karavA sUryAbhei pUchelo chaTho prazna A che - huM carama(=have pachIno bhava chelo bhava che jeno evo) chuM ke acarama(=hajI ghaNA bhava bAkIvALo) ?" ahIM 'carama" padamAM 'abhrAdivya sUtrathI matvathaya=svAmitAdarzaka "a" pratyaya lAgyo che. sUryAbhi vagerenA A cha praznanA javAbamAM bhagavAna kahe che tuM bhavasiddhika che, samyaktI che, parItasaMsArI che, bodhino ArAdhaka che ane carama che." [sU53] kalpasthiti aMgeno sUtrAnuvAda A pramANe che - cha prakAranI kalpasthiti prarUpelI che. (1) sAmAyikasaMyata kalpasthiti (2) chedovasthApanIyasayata kalpasthiti (3) nirvizamAna kalpasthiti (4) nirvikAyika kalpasthiti (5) jina kalpasthiti ane (6) sthavira kalpasthiti." A chae kalpasthitimAM sthiti zabdono artha "AcAra che. tethI tamAre hisAbe to sUryAbhaAdinI jema A chae sthiti mAtra AcArarUpa ja hovI joie. samyagdaSTinA AcAro dharmAcArUpa pratimAlapaka - bezaka, ahIM paNa sthiti padano prayoga che ane sthitino artha AcAra ja che. paraMtu A sAmAyikasaMyatavagereno AcAra mAtra AcArarUpa nathI, paraMtu tethI vizeSa dharmarUpa paNa che, kAraNa ke A AcAra samyaktIono che. uttarapaH - barAbara che. basa, A ja pramANe sUryAbhaAdi devonI pratimApUjana vagere AcAra paNa mAtra AcArarUpa nathI, paNa tethI vizeSa dharmarUpa che; kAraNa ke sUryAbhavageredevo paNa samyI che. pratimAlapaka - sUryAbhadeva bhale samyakvI hoya, paraMtu jIvAbhigama sUtramAM je kahyuM che ke "aSTAlikA mahotsava vagere vakhate ghaNA devo jinapUjA vagere utsava kare che tyAM mithyAtvI devono samAveza karavA mATe ja bahu (ghaNA) zabdano prayoga karyo che, tethI jinapUjA karavI e jema samyagdaSTi devono AcAra che, tema mithyAtvI devAno paNa AcAra che. (arthAt "jinapUjA mAtra AcAra=maryAdA=sthitirUpa ja che, dharmarUpa nathI. A AcArarUpa jinapUjAne paNa jo dharmarUpa mAnazo, to mithyAtvI deve mAtra AcArarUpe karelI pUjA paNa dharmarUpa mAnavAno prasaMga che.) uttarapakSa - jo sUtramAM sarvapadano prayoga karyo hota, to tame kahyuM tema, badhA devadevIo jinapUjA kare che tevo artha, ane tenA AdhAre jinapUjA mAtra AcArarUpa che tevuM tAtparya nIkaLI zakata. paNa sUtramAM to mAtra bahu pada Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 pratimAzataka kAvya-15 sarvadevakRtyatvena tasthiti:(na tu dharma:)iti cet ? maivam / tatraikaikavimAnasthasaGkhyAtA'saGkhyAtA samyagdRza eva jinapratimApUjAdiparAyaNA iti jJApanArthaM bhushbdpryogsaaphlyaad| anyathA 'savvesiM devANaM' ityaadipaatthrcnaaprsnggaat| adhikRtajIvAbhigamasUtraM cedam - 'tattha NaM je se uttarile aMjaNapavvae tassa NaM cAuddisiM cattAri NaMdApokkhariNIo pa0 taM0-vijayA, vejayaMtI, jayaMtI, apraajiyaa| sesaM taheva jAva siddhAyataNA savvaceiyagharavannaNA NeyavvA / tattha NaM bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyA devA cAummAsiyapaDivaesu saMvaccharesu ya annesu bahusu jiNajammaNanikkhamaNanANuppAyaparinivvANamAiesu ya devakajjesu ya devasamudaesu ya devasamitIsu ya devasamavAesu a devapaoaNesu ya egaMtao sahiyA samuvAgayA samANA pamuiyapakkIliA aTThAhiAo mahAmahimAo karemANA pAlemANA suhaM suheNaM viharaMti'tti / / [3/2/183] ceiyagharavanaNA' ityatra caityagRhaM jinapratimAgRhameva draSTavyamarhatsAdhvostatrAsambhavAdityayamapi (caityaM jJAnam' ityAdi arthabhrAntasya) lumpakasyaiva zirasi prhaarH| ___ yadyapyabhavyAnAM cAritrAdyanuSThAnamiva mithyAdRzAmapi jinapratimApUjAdikaM sambhavati, tathApi bahUnAM devAnAM ja che. "dareka vimAnamAM rahelA saMkhyAtAke asaMkhyAtA ghaNA devadevIo jinapUjA kare che tevo ja sUtrArtha karavAthI ja "bahu pada saphala thAya che. tethI te badhA samyaktIdevadevIo ja svarasathI jinapUjAmAM parAyaNa che. mithyAtvIone jinapUjAmAM koi svarasa nathI' tevo ja tAtparyArthasaMgata che. tethI jinapUjA mithyAtvI devonA paNa AcArarUpa che." ityAdi tamAruM vacana vajuda vinAnuM che. jIvAbhigamasUtramAM A viSayamAM A pramANe kahyuM che... 'tyAM uttaradizAmAM aMjanaka parvata che. tenI cAre dizAmAM (pUrvadizAnA kramathI) (1) vijayA (2) vaijayaMtI (3) jayaMtI ane (4) aparAjitA nAmanI cAra puSkariNI(=taLAva) che. bAkInuM cetyAlaya sudhInuM varNana naMdIzvaradvIpanA adhikAramAM aMjanaparvata vagerenA varNanamAM darzAvyuM che te mujaba che. tyAM(=cetyAlayamAM) ghaNA bhavanapati, vyaMtara, jyotiSa ane vaimAnika devo comAsInA divasoe, paryuSaNAmAM tathA bIjA paNa jina cyavana, janma, dIkSA, kevaLa tathA nirvANakalyANakavagere divasoe tathAdevasaMbaMdhI kAryomAMdevonA samudAyamAM Ave che ane pramodabhAvathI aSTAtikArUpa mahAmahotsava kare che." A sUtramAM ceiyagharavatraNA padamAM rahelA caityagRha' padano artha "jinapratimA gRha ja thai zake che. paNa jJAnagRha artha thai zakto nathI. zaMkA - A sthaLe caitya padano "jJAna" artha karavAmAM zo vAMdho che? samAdhAna - A sthaLoe arihaMta ke sAdhuono saMbhava nathI. tethI jo "cetya'padano artha jJAna laie, to konuM jJAna? athavA "jJAnagRhaeTale zuM?' ityAdi aNaukelyA prazno mAthe coTe. tethI caitya padano jJAna artha thai zakato nathI. tethI jeo "catyano artha "jJAna" kare che, te pratimAlopako mATe A sUtrapATha vajaghAta samAna che. mithyAtvIdevakRta jinapUjA asvArasikI zaMkA - pUrvokta sUtramAM bahu pada che. tenA tAtparyathI tame zuM tema kahevA mAMgo cho ke, mAtra samyavI devo ja jinapratimApUjA kare che. ane mithyAtvI devo jinapratimApUjA karatA nathI?" samAdhAna - nA, amAruM kahevuM ema nathI. abhavya jevA gADha mithyAtvIo paNa jo jinakathita cAritra pALe tema mAnavAmAM amane virodha na hoya, to mithyAtvI devo jinapUjA kare tema mAnavAmAM amane virodha kyAMthI hoya? paraMtu sUtramAM jinapratimA ghaNAdevadevIone arcanIya che, vaMdanIya che, pUjanIya che,' ityAdi je varNana che, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtvIdevata jinapUjA asvArasikI 97 devInAM cArcanIyA vandanIyAH pUjanIyA ityAdiprakAreNa jinapratimAvarNanaM mithyAdRgapekSayA na yujyate; niyamena samyagdharmabuddhyA jinapratimApUjAvandanAdermithyAdRgAcArabahirbhUtatvAd mAtRsthAnAdikaM vinA clokottrmithyaatvleshsyaapyyogaat| cakriNAM dezasAdhanAdyarthasya pauSadhasyevaihikaphalasyApyazravaNAt, vighnavinAyakAdyupazamasya te varNana mithyAtvI devadevIonI apekSAe ghaTI na zake, teTaluM ja amAre kahevuM che. zaMkA - "A varNana mithyAtvI devadevIonI apekSAe saMbhave nahi" tema kahevAmAM tamArI pAse koi tarka che? samAdhAna - ahIM e ja tarka che ke, "jinapratimAne vaMdanavagere karmanirjarA AdimAM kAraNabhUta che. ityAdi samyagdharmabuddhipUrvaka jinapratimApUjA karavI evo vicAra jinapratimApUjana karatI vakhate mithyAtvIone hoi zake nahIM. tethI teo zuddhadharmabuddhithI jinapratimAnuM pUjana kare, te vAta zakya nathI, kAraNa ke e temanA AcAranI bahAranI vastu che. mATe teone pratimA arcanIya che, vaMdanIya che, pUjanIya che" evuM kyAreya paNa lAgatuM nathI. zaMkA - mithyAtvIne jo jinapratimA arcanIya nathI lAgatI, to pUje che kema? samAdhAnaH- "bIjAone sAruM lagADavuM vagere kAraNasara mAyA, daMbha AdithI teo pUjA kare tema bane. tAtparya - jeone jinezvarapara zraddhA ja nathI, teone jinapratimA pUjavA mATe mAyAdi sivAya bIjo koi hetu nathI. A temanuM lokottara mithyAtva che. zaMkA - teo mAyAdi vinA sahaja bhAvapUrvaka pUjA kare, tema mAnavAmAM zo vAMdho che? samAdhAna - mAyAdi kAraNo jinapratimApUjanavagere jainakAryo karavAmAM lAgatA lokottara mithyAtvanA bIja che. jo mAyAdi na hoya, to jainakAryomAM lokottara mithyAtvanahIM, paNa sabhyazraddhA ja kAma karatI hoya che. ane to e kAryo karanAra mithyAtvI rahe ja nahIM. pratimAlapaka - mithyAtvIo mAyAdi vinA ane pAralaukika Azaya vinA AlokanA ja ko'ka iSTanI siddhimATe zraddhAthI jinapratimAnI pUjA kare. (jema Aja-kAla keTalAka jaino AlokanA keTalAka lAbha mATe ke nukasAna-vina TALavA zraddhAthI sAMibAbAvagerene pUje che tema.) Ama mithyAtvI devA mATe Abhavika kAryasiddhi mATe jinapratimA pUjanIyavagere bane che, tema kahI zakAya. Ama mAnavAthI "bahu deva-devIone arcanIyavagere che' ityAdi jinapratimAsaMbaMdhI varNana paNa ghaTI zake. Ama emithyAtvIdevA mATe A bhavanAprayojanapUratI ja jinapratimApUjA iSTa che. paNa tethI te paraloka ane mokSadRSTivALA samyavI ke samyatvI devA mATe dharmavyavasAyarUpa bane nahIM. ahIM cakravartIo daSTAMtabhUta che. cakravartIo digvijaya karavA nIkaLe, tyAre te-te deza jItavA jema aThThama tapapauSadhavagere kare che, tema devoaMge samajavuM. uttarapakSa - devone potAnAthI asAdhya evuM koi AlokasaMbaMdhI kArya hotuM nathI. anyathA cakravartInA dRSTAMtanI jema tyAM paNa=devakRtapUjAsthaLe paNa eno ullekha maLe. paNa maLato nathI. e ja pramANe teone vidanasamudAya paNa naDato nathI, kAraNa ke temanA aciMtya sAmarthya-puNyathI e vighno svataH zAMta thai jatA hoya che. tethI mithyAtvI devone mAyAdi kAraNa vinA jinapUjA karavAno koi saMbhava nathI ane mAyA AdithI pratimApUjaka mATe "jinapratimA arcanIya che vagere vAta ghaTe nahIM. tethI teone paNa lakSyamAM lai "bahu deva-devIone jinapratimA - - - -- -- -- -- -- -- -- -- - - - - - - - - 0 anyadharma vagerenI kriyAmAM laukika mithyAtvanuM sevana thAya. jainadharma lokottara che. tethI jaina dharmanI kriyA duSTabhAvathI karavAmAM lokottara mithyAtvanuM sevana thAya che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98. pratimAzataka kAvya-15 teSAM svataH siddhatvAdanyathA mithyAdRgdevAnAM pura iva yAgabhAgAdivardhanaprasaGgAditi dig| nanu yadA vimAnAdhipatitvena mithyAdRSTireva devatayotpadyate, tadAtmIyabuddhyA jinapratimAM pUjayati, devasthityA ca zakrastavaM paThatyAzAtanAM ca tyaajyti| tadvatprakRte'pi syAditi cet ? maivaM, mithyAdRzAM vimAnAdhipatitvenotpAdAsambhavAd, vimAnAdhipatirmithyAdRgapi syAdityAdivacanasya kvaapyaagme'nuplmbhaat| arcanIya che vagere vAta karI hoya te saMbhavatuM nathI. tethI teonI bAdabAkI karI mAtra samyagdaSTi devone apekSIne ja baha deva-devI' ityAdi prayoga karyo che, te siddha thAya che. zaMkA - jema janamatA bALakane bALAriSTa vagere azubhayogo ane tattvonaDe nahIM, e mATe zAMti-poSTika karmo karAya che, temanavo utpanna thato deva potAnA bhAvInA vidgo TALavA zAMti-pauSTika karmarUpe A pUjAno AcAra pALatA haze. samAdhAna - devone e azubha tattvo saMbhavatA nathI ane teo samartha paNa che. tethI bhAvInA azubha TALavAnI vAta vAjabI nathI. vaLI, jo evA AzayothI pUjA thatI hoya, to jema mithyAtvI devo AgaLa yajJabalivagere thatAM dekhAya che, tema jinapratimA AgaLa paNa yajJa-balikarma vagere thavAnI vAta zAstramAM AvavI joie. paNa evI koi vAta AvatI nathI. mithyAtvI devone paNa A hetuthI pUjA-yajJa-bali-vardhApanAdi jinapratimA AgaLa karatA batADyA nathI. Ama mithyAtvI devonI apekSAe jinapratimA arcanIya siddha thatI nathI. tethI bahu deva-devIo aMgenI vAtamAM teono praveza thato nathI ane samyagdaSTi devA mATe paNa alaukika kAraNasara pratimA arcanIya nathI, tema siddha thAya che. pratimAlapaka - chatAM mithyAtvI devo paNa jinapratimApUjana kare to che ja. tethI jinapratimApUjana AcArarUpa ja che. uttarapakSa - Ama jo tamAro evo Agraha ja hoya ke "pratimApUjana AcArarUpa che to paNa teTaluM to samajI levuM joie, ke A AcAra paNa mithyAtvI devA mATe lokottara mithyAtvanA sevanarUpa ja bane che, kAraNa ke A pUjA vakhate teono Azaya duSTa che. tethI ja ema paNa phalita thAya che ke, A jinapratimApUjana AcAra sabhyatvI devo mATe dharmarUpa bane che, kAraNa ke teone pUjA karatI vakhate mAyAvagere duSTaAzayo hotA nathI. jemake AgamamAM jyAM "sUryAbhavagere devo jinapratimApUjana kare che e pATha Apyo che. tyAM te pAThamAM kyAMya ema dekhAtuM nathI ke sUryAbhavagere devo mAyAAdi azuddhabhAvathI pratimAne pUje che. babbe sarvatra ema ja bhAse che ke teo pUrA bahumAna ane zuddhabhAvathI ja jinapratimAnuM arcana kare che. tethI samyatvIdevonI pratimApUjAlokottaramithyAtvarUpa na banatA zuddha dharmarUpa ja bane che. vimAnanA mAlikadevo sabhyatvI ja hoya? carcA pratimAlapakA-jyAre mithyAtvIdevavimAnanA mAlikatarIke utpanna thAya che. tyAre tevAvaDI vagere potAnI mAlikInI vastuonuM 'A mArI mAlikInuM che evI AtmIyabuddhithI arcana kare che. te vakhate te devane) potAnA vimAnamAM rahelI jinapratimAomAM paNa potAnA mAlikIpaNAnI buddhi utpanna thAya che. tethI (te deva) pratimAnI arcanA paNa mArApaNAnI buddhithI kare che. te vakhate teo pratimA AgaLa je zakrastava (namutthaNuM) bole che, te ane AzAtanAono je tyAga karAve che, te paNa devasthiti devalokanA tevA AcAranA kAraNe ja che. mamatva zuM na karAve? paNa teTalAmAtrathI e jinapratimApUjana AcAra dharmarUpa banato nathI e tamane paNa iSTa ja che. sUryAbhaAdi Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siAmAnika devo vimAnamAlika devI tarIke asiddha 9) ye ca jyotiSkendrAzcandrasUryA asaGkhyAtAste'pi samyagdRSTaya eva syuriti / nanu zakasAmAnikAnAmupapAto nijanijavimAneSu bhnnitH| tathA hi - evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI tIsae NAmaMaNagAre pagaibhaddae jAva viNIe chaTuMchaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAiM aTThasaMvaccharAiM sAmanapariAgaM pAuNittA mAsiAe saMlehaNAe appANaM jhUsettA saDhi bhattAiM aNasaNAe cheettA AloiapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sayaMsi vimANasi uvavAyasabhAe devasayaNijjasi devadUsaMtarie aMgulassa asaMkhijjai bhAgamettAe ogAhaNAe sakkassa deviMdassa devaranno sAmANiyadevattAe uvavanne' ityAdi yAvat- 'goyamA ! mahiDDIe jAva mahANubhAve, se NaM tattha sayassa vimANassa cauNhaM sAmANiyasAhassINaM cauNhaM agamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aNiANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya jAva viharai'tti / yAvat sakkassa deviMdassa devaranno avasesA sAmANiyA devA ke mahir3hiyA taheva savvaM devo paNa A AcArane AgaLa karIne ja pratimApUjanavagere kare che. paNa teTalAmAtrathI (temanI paNa) A pratimApUjA dharmarUpa bane nahi. anyathA vAvaDIpUjana vagere paNa dharmarUpa banI jAya. uttarapaH - tame kalpanAnI imArata to bahu moTI khaDI karI, paNa teno pAyo ja retIpara mAMDyo che. mithyASTidevo vimAnanA mAlika deva banI zake tevI vAta AgamamAM upalabdha nathI. ane jo mithyAtvI devo vimAnanA mAlikadeva banatA ja na hoya, to pachI tame karelI mAlikInI buddhivagere dalIlone avakAza ja kyAM che? pratimAlopaka:- jo badhA vimAnanA mAlikadevo samyaktI ja hoya, to jyotiSadevonA badhA indro (caMdro ane sUryo) paNa samyaktI mAnavA paDaze. paNa A indronI saMkhyA asaMkhya che. tethI asaMkhya indro vagerene sabhyatvI mAnavA paDaze. uttarapaNA - bhale jyotiSanA indro asaMkhya hoya! chatAM paNa teone samyI mAnavAmAM koi doSa nathI. sAmAnika devo vimAnamAlika devI tarIke asiddha pUrvapakSa - vimAnanA mAlikadevo mithyAtvI paNa saMbhavI zake che. te A pramANe - zukranA sAmAnika devo potapotAnA vimAnamAM utpanna thAya che, ema siddha karato A Agama pATha che - devAnupriyane(=bhagavAnane) tikhyaka nAmano ziSya hato. A tiSyaka sAdhu svabhAvathI bhadraka yAvat vinIta hato. tibbake ATha varSa sudhI saMyamaparyAya pALyo. aMte teNe eka mahinAnI saMkhanA karI ane mAsakSamaNarUpa mRtyuMjayatapa karyo. chelle AlocanA-pratikramaNavagere karI te nirmaLa banyo ane samAdhimaraNa pAmyo. samAdhithI kALa karI te tiSyaka saudharmadevalokamAM(pahelA devalokamAM) potAnA vimAnamAM upapAtasabhAmAM rAkhelI ane devadUSyathI DhAMkelI devazayyAmAM zakranA sAmAnika devatarIke utpanna thayo. tenI avagAhanA utpattikALe aMgulanA asaMkhyamAM bhAga jeTalI hatI. ityAdi vAta samajavI. - tathA gautama! te mahAnubhAva(tiSyaka) maharbika che. potAnA vimAna, cAra hajAra sAmAnika devo, svaparivArayukta cAra paTTarANIo, traNa parSadA(atyaMtara-madhya ane bAhya ema traNa padA), sAta senA, sAta senApati, soLa hajAra AtmarakSaka devo, tathA bIjA paNa ghaNA devadevIonA svAmI tarIke viharI rahyo che" vagere. tathA "zadanA bAkInA sAmAnika devo A tiSyaka jevA ja mahaddhika che." zaMkA - Ama siddha thavAthI prastutamAM kyo artha saryo? Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 pratimAzataka kAvya-15) jAva esa NaM'tti / bhagavatyAM tRtIyazatake prathamoddezake [sU. 130] / evaM sAmAnikA: pRthaksvasvavimAnAdhipataya eva / tadantargataH saGgamako'pi vimAnAdhipaH, sa cAbhavyatvAniyamAnmithyAdRSTiH / tasya nijavimAnagatajinapratimApUjanAdidevasthityaiva bhvissyti| tadvadanyatrApi vadatAM naH ko'parAdhaH ? iti cet ? / ____ maivaM smykprvcnaabhipraayaaprijnyaanaat| na hi sayaMsi vimANasi'tti bhaNanena sAmAnikAnAM pRthagvimAnAdhipatitvamAveditaM, bhavanapatijyotiSkasaudharmezAnakalpendrANAmagramahiSINAmapi pRthagvimAnAdhipatitvaprasaGgAt, tAsAM nAmagrAhamapi bhvnvimaanaaderukttvaat| tathA hi - teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAlIdevI camaracaMcAe rAyahANIe kAlavaDiMsae bhavaNe kAlaMsi sIMhAsaNaMsi cauhiM sAmANiasAhassIhiM cauhi mahattariAhiM tihiM parisAhiM sattahiM aNiehiM sattahiM aNiAivaIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehiM ya bahuehiM bhavaNavAsIhiM asurakumArehiM devehi ya devIhiM ya saddhiM saMparivuDA mahayA jAva viharati'tti jJAtAsUtraprathamavarge [zru0 2, samAdhAnaH- Ama sAmAnika devo vimAnanA mAlikadevI tarIke siddha thavAthI vimAnanA mAlikadevo mithyAtvI paNa hoya che, tema siddha thAya che. kAraNa ke zakranA sAmAnika devomAM samAveza pAmato saMgama abhavya hovAthI avazya mithyAtvI che. Ama mithyAtvIo paNa vimAnanA mAlikadeva hoi zake che. A mithyAtvI vimAnamAlika devo pratimAne potAnI vastu mAnI pratimApUjana kare teTalAmAtrathI pratimApUjana dharmarUpa banatuM nathI paNa mAtra AcArarUpe ja siddha thAya che. tethI vimAnanA mAlikadevonI pratimApUjA mAtra AcArarUpa ja che tema kahevAmAM amAro koi doSa nathI. uttara5 - "AgamanA arthone barAbara nahIM samajavA e tamAro moTo doSa che. "sayaMsi vimAzaMsi' e sUtrapAThano "sAmAnika devo potapotAnA vimAnanA mAlika devo che" evo Azaya nathI. kemake A vacananA AdhAre sAmAnikone vimAnanA mAlika devatarIke sthApavAmAM bhavanapati, vyaMtara, jyotiSa, saudharma ane IzAna indronI dareka paTTarANInA paNa alaga alaga vimAna svIkAravA paDaze. kAraNa ke AgamamAM A paTTarANIonA nAmavALA paNa bhavana ke vimAna batAvyA che. vimAnamAlikadevopara indranuM asvAmitva AgamapATha A pramANe che - te kALe te samaye 'kALI devI camacaMcA rAjadhAnImAM kALAvataMsaka bhavanamAM "kALa' nAmanA siMhAsana para beselI, cAra hajAra sAmAnikadevo, cAra mahattarikA, traNa parSadA, sAta senA, sAta senApati, soLa hajAra AtmarakSaka devo tathA bIjA paNa aneka bhavanavAsI asurakumAradeva-devI parivAra sAthe vihare che." A bhavanapatinI indrANI aMge darzAvyuM. sUryanI paTTarANIaMge te samaye sUabhAnAmanI devI "sUryaprabha vimAnamAM sUryaprabha siMhAsana para ityAdi (bAkInuM) kALI devInA varNana mujaba...' tathA caMdranI paTTarANIaMge "caMdraprabhA devI caMdraprabha vimAnanA caMdraprabha siMhAsana para ityAdi zeSa hakIkata kALIdevInA varNanane anurUpa." saudharmendranI paTTarANIaMge. te kALe te samaye padmAdevI saudharma kalpanA padmAvataMsaka vimAnanI sudharmasabhAmAM padmasiMhAsana para ityAdi varNana kALIdevI mujaba." tathA IzAnendranI paTTarANIaMge kRSNAdevI IzAna kalpanA kRSNAvataMsaka vimAnanA kRSNa siMhAsana para ityAdi zeSa vigata kALI devIne anurUpa." tethI A devIone paNa tamAre vimAnanA mAlika tarIke svIkAravI paDaze. pratimAlapaka - bhale tyAre indronI paTTarANIonA paNa alaga vimAno svIkAro! Ama svIkAravAmAM Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimAnamAlikadevopara indranuM asvAmitva 101 sU. 148] / tathA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sUrappabhA devI sUraMsi vimANaMsi sUrappabhaMsi sIMhAsaNaMsi mahayA jAva viharati jahA kAlI'ti jJAtA0 [zru. 2, sU. 155] / tathA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMdappabhA devI caMdappabhaMsi vimANaMsi caMdappabhaMsi sIMhAsaNaMsi mahayA jAva viharati jahA kAlI'tti jJAtA0 [zru. 2, sU. 156] / teNaM kAleNaM 2 paumAvai devI sohamme kappe paumavaDiMsayaMsi sabhAe suhammAe paumaMsi sIMhAsaNaMsi mahayA jAva viharati jahA kAlI' ti jJAtA0 [zru. 2, sU. 157] / tathA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kaNhA devI IsANe kappe kaNhavaDiMsayaMsi vimANasi kaNhasi sIMhAsaNaMsi mahayA jAva viharai jahA kAlI' tti zrI jJAtA0 [zru. 2, sU. 158] / nanu tarhi agramahiSINAmapi pRthak pRthag bhavanAni vimAnAni ca bhavantu iti cet ? maivaM, Agame'parigRhItadevInAmeva pRthagvimAnAnAM bhnnnaat| taduktaM - 'apariggahiyadevINaM vimANe lakkhA cha huti sohamme' ityaadi| agramahiSINAmapi svatantravimAnAdhipatitve'parigRhItadevInAmiva zakrasya tAsAmAdhipatyaM na syAt, na tvevmsti| katham ? iti cet ? zRNu, zakrasya prabhutvavarNanamadhikRtya dvAtriMzallakSavimAnAdhipatitvamevoktaM na tu tttdvimaanvaasidevdeviinaampi| tathA hi- teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaMsakke deviMde devarAyA vajjapANI puraMdare sayakkara sahassakkhe maghavaM pAgasAsaNe dAhiNaDDalogAhivaI battIsavimANAvAsasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNe suride amArA peTamAM kaMi tela reDAtuM nathI. uttarapakSaH- ahIM kaMi bALakane paTAvavAnI vAta nathI ke jethI AgamanA baLa vinA paNa UTAMgapaTAMga vAto svIkArI levAya. AgamamAM to mAtra aparigRhIta(=koi paNa devane AdhIna na hoya tevI) devIonA ja alaga vimAna batAvyA che. kahyuM che ke - "saudharmakalpamAM aparigrahIta devIonA cha lAkha vimAno che. jo indranI paTTarANIonA paNa alaga vimAno hota, to te aMge paNa AgamapATha maLata. zaMkA - aparigRhIta devIonA vimAnonI saMkhyAmAM paTTarANIonA vimAnonI saMkhyA paNa samAveza pAmI gai hoya tema mAnavAmAM zo vAMdho che? samAdhAna - jo indranI paTTarANIo aparigRhIta devIonI jema svataMtra vimAnamAlikaNo hota, to teo paNa aparigRhIta devIonI jema indrane AdhIna na hota. paNa hakIkatamAM indronI paTTarANIo indrone AdhIna hoya che. zaMkA - paTTarANIo vimAnanA mAlikaNa hovAmAtrathI indrane AdhIna na bane tema kahevAmAM kaMi kAraNa? zakra to AkhA saudharmadevalokano svAmI che. tethI tenI sattAmAM AvatA vimAnonA mAlikopara paNa teno adhikAra chevAmAM koi virodha nathI. samAdhAna - zakra potAnI sattAmAM AvatA batrIsa lAkha vimAnono svAmI hovA chatAM te-te vimAnonA mAlika devono svAmI nathI. AgamamAM zakranI mAlikInI vastuonuM varNana Ave che, temAM zakrane batrIsa lAkha vimAnanA ja mAlitarIke batAvyo che. te vimAnonA devonA mAliktarIke nahi. juo A rahyo te pATha - zakra, devendra, devono rAjA, vajapANI(=vajavALA hAthavALo), puraMdara, zatakatu(kratu=pratimA, zrAvakanI pratimAne sovAra vahana karanArA kArtika zeThanuM upanAma "zatakatuM hatuM. Aja kArtika zeTha marIne zakra banyA. tethI zatakratu nAma paDyuM.) sahasrAkSa(=hajAra AMkhavALo-laukika mAnyatA), maghavA, pAkazAsana(=laukika nAmo), dakSiNArdhalokano svAmI, batrIsa lAkha vimAnano svAmI, airAvaNavAhana(=rAvaNahAthIrUpa vAhanavALo), (A badhA zakranA paryAyavAcI zabdo che.) surendra, dhuLa vinAnA devadUSyavALo, yathAsthAna dhAraNa karelA mugaTa ane mALAvALo, jANe navA na hoya tevA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pratimAzataka kAvya-15 arayaMbaravatthadhare, AlaiyamAlamauDe, yAvat mahAsukkhe sohamme kappe, sohammavaDiMsae vimANe sabhAe suhammAe sakasi sIMhAsaNaMsi battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM, caurAsIe sAmANiyasAhassINaM, tAyattIsAe tAyattIsagANaM, cauNhaM logapAlANaM, aTThAhaM aggamahisINaM saparivArANaM, tiNhaM parisANaM, sattaNhaM aNiyANaM, sattaNhaM aNiyAhivaINaM, cauNhaM caurAsINaM AyarakkhadevasAhassINaM, annesiM ca bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANiyANaM devANaM devINa ya, anne paDhaMti-annesiM ca bahUNaM devANa ya devINa ya AbhiogauvavannagANaM AhevaccaM, porevaccaM, sAmittaM, bhaTTitaM, mahattaragattaM, ANAIsaraseNAvaccaM, kAremANe, pAlemANe, mahayA haya 2 jAva bhuMjamANe viharati' iti jambUdvIpaprajJaptau [5/115] / atra hi dvAtriMzallakSavimAnaprabhutvameva paThitaM dRzyate na punaH 'sattaNhaM aNiyANaM sattaNhaM aNiyAhivaINaM' ityAdivat 'battIsAe vimANavAsasayasAhassINaM battIsavimANavAsasayasahassAhivaINami'tyAdi 'annesiM bahUNaM sohammakappavAsINaM vemANIyANaM devANa ya devINa ye'tyAdi uktau ca 'savvesiM sohmmkppvaasiinn'mityaadi| yatrApi bahUNaM' paThitaM tatrApi bahuzabdenAbhiyogAdidevatvenotpannA eva grAhyA nAnye, pAThAntaroktisvArasyAt, sAmAnyasya vizeSaparyavasAnArthamevAnyamatopanyAsAt, prAcyapakSa(kSA pAThA.) svarasakalpane sonAnA suMdara manohara ane DolAyamAna thatAM kuMDalonA tejathI zobhatI DokavALo, tejasvI zarIravALo, laTakatI paMcavarNanI puSpamALAne dhAraNa karelo, mahAddhidhara, mahAkAMtivALo, mahAbaLavAna, mahAyazavALo, mahAnubhAga, mahAsukhavALo, zakranAmano devendra, saudharmadevalokanA saudharmAvalaMsaka nAmanA vimAnanI sudharmasabhAmAM "za'nAmanA siMhAsana para beTho che. A zakra 32 lAkha vimAnonuM, 84 hajAra sAmAnika devonuM, tetrIsa trAyazciMzat devonuM, cAra lokapAlonuM, ATha paTTarANIonuM traNa parSadAonuM sAtasenAnuM sAtasenApationuM 3lAkha 36 hajAraAtmarakSaka devonuM ane bIjA paNa aneka saudharmakalpavAsI vaimAnika devadevIonuM (ahIM keTalAka A pramANeno pATha mAne che - bIjA paNa aneka Abhiyogika deva-devIonuM) Adhipatya= rakSA kAryane karato, agragAmIpaNAne dhAraNa karato, nAyakapaNuM bajAvato, poSakapaNuM svIkArato, gurupaNuM dhArato, AjJAthI Izvara banelA senApatipaNAne dhAraNa karato arthAt AjJAthI pradhAna banelo, tathA bIjAo pAse AjJApAlana karAvato ane svayaM teonuM pAlana karato, tathA moTA ane satata cAlatAM nATaka, gIta, moTethI vagADAtA vAjiMtro, jevA ke vINA, hastatAla, bIjA vAjiMtro, ghanamRdaMga, tathA paTTAnA saMgItane sAMbhaLato, devatAi bhogone bhogavato viharI rahyo che. jaMbudvIpa prAptinA A pAThamAM zakrane 32 lAkha vimAnano ja svAmI batAvyo che. A pAThamAM sAta senAno svAmI che' tema batAvyA pachI "sAta senApationo svAmI che' evo nirdeza karyo che. paNa batrIsa lAkha vimAnano svAmI che' tema batAvyA pachI batrIsa lAkha vimAnanA mAlikono svAmI che tevo nirdeza karyo nathI. temaja "ghaNA bIjA saudharmavAsI vaimAnika deva-devIono," ema kahyuM che, paraMtu badhA saudharmavAsI deva-devIono evo nirdeza nathI karyo. zaMkA- ahIM bahu padathI vimAnanA mAlikadevo paNa zakrane AdhIna che, tema siddha thAya che. samAdhAna - A siddhi barAbara nathI kAraNa ke tyAM bahupadathI bahu Abhiyogika devo ja grahaNa karavA joie. sUtranA TIkAkArane paNa A vAta saMmata che. tethI tyAM bIjA paNa bahu Abhiyogika devono svAmI che" evo pAThAMtara batAvyo che. paNa te pAThAMtaranuM khaMDana karyuM nathI. arthAt TIkAkArane A pAThAMtara vizeSanirdezatarIke mAnya ja che. mULamAM bIjA paNa ghaNA devadevIo evo sAmAnya nirdeza karyo che. jyAre pAThAMtaramAM bahu paNa Abhiyogika devadevIo evo vizeSanirdeza karyo che. Ama TIkAkAre eka pAThamAM thayelA sAmAnya nirdezathI e bahuthI koNa levAnA? evI AzaMkAnuM samAdhAna karatAM vizeSa nirdezarUpe nizcita thatArUpe ja anyamatatarIke e Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnika devonA alaga vimAnanI asiddhi biijaabhaavaat| tasmAd yAvAnindraparikarastAvAn sarvo'pi zakranivAsavimAna evotpadyata iti pratipattavyam / tathA ca svakIyavimAnazabdenaikasyaiva vimAnasya svasvaprabhutvapratibaddha ekadeza eva grAhyaH, tAvata eva pradezasya svavimAnatvenokteH / ata eva kAlakanAmakaM bhavanaM camaracaJcArAjadhAnyekadezarUpamapi bhavanatvenAgame'bhANi / yathA ca candrasUryAdInAM devAnAmagramahiSINAM candrasUryAdivimAnaikadeza eva nijavimAnatayA bhaNitastathA tatsAmAnikAnAmapi draSTavyamanyathA jyotiSkendrasAmAnikAnAmapi pRthagvimAnakalpane jyotiSkANAM paJcaprakAratAniyamo bhjyet| ata eva sasiravigahaNakkhattA[bRhatsaGgrahaNI 57 pA. 1] ityAdipravacane zazipramukhazabdaiH zazipramukhavimAnavAsinaH sarve'pi tattannAmabhireva gRhItA bodhyaaH| kiJca jinajanmAdiSu sAmAnikAdInAM paalkvimaanepAThAMtara mukyo che. paNa pAThAMtarane mULathI viruddharUpe jotA nathI. kemake temane prAcya(=prathama)pakSamAM ja svarasa (asvarasa pAThA.) che, tema mAnavAmAM koi kAraNa nathI. tethI phalita thAya che ke "bahu padathI bahu Abhiyogika devadevIo ja svIkAravAnA che. vimAnanA mAlikadevo grahaNa thatA nathI. tethI vimAnanA mAlika devo indrane AdhIna nathI tema ja siddha thAya che. A muddAthI be vAta phalita thAya che (1) bIjA vimAnanA mAlika devo ane bIjA vimAnamAM utpanna thatI vastuoA banneparaindrano adhikAra nathI. (2) tethIbatrIzalAkhavimAnane choDI bAkInI jeTalI vyakti vastuo para indranI mAlikI che, indranA parikararUpe che, te badhI indranA ja vimAnamAM utpanna thAya che, indranA sAmAnika devo ane indranI paTTarANIo indrane AdhIna che. tethI teo paNa indranA vimAnamAM ja utpanna thAya che. bIjA vimAnomAM nahi. tethI vimAnanA mAlika nathI. sAmAnika devonA alaga vimAnanI asiddhi zaMkA - tame Ama siddha to karyuM. paNa to pachI sAmAnika devo "sayaMsi vimAnaMsi (potAnA vimAnamAM) utpanna thAya che. e pAThane zI rIte saMgata karazo? samAdhAna - sAMbhaLo tyAre sAvadhAna thaine! ahIM sayaMsi= svakIya vimAna eno artha te-te vimAnano potAnI mAlikIno eka bhAga samajavAno. te bhAgane apekSIne ja "svavimAna' evo prayoga sUtramAM karyo che. (potAnA utpanna thavAnA sthAne, potAnA utpanna thavAnA palaMgamAM ityAdi AzayathI paNa "sva" prayoga thai zake che. paNa enA prayogamAtrathI mAlikIno artha ja nIkaLe, tema vicAravuM ucita nathI. vaLI, dezamAM dezIno upacAra vyavahAramAnya che. gujarAtanA koika nAnA gAmaDAnA khoraDAmAM janmelo paNa amerikAmAM to potAne "bhAratamAM janmelo ja gaNAve. ane gAmaDAnA eka nAnakaDA TakaDAno mAlika hoya chatAM garvathI kaheto kare ke "bhArata mAro deza che chatAM tenuM kathana viruddha gaNAtuM nathI. tema zakranA sAmAnikadevo zakanA ja vimAnamAM potAnI utpattisthAnanA mAlika hoya, ane te apekSIne teo potAnA vimAnamAM utpanna thayA ema prayoga thAya, temAM koi virodha nathI.) pratimAlapaka - tame kahyo tevo artha karavAmAM bIjuM koi pramANa che? uttara5za - hA che. juo (1) AgamamAM kALI devInA kAlakabhavanano "bhavana' tarIke ullekha karyo che. hakIktamAMA bhavanacamacaMcArAjadhAnIno ja eka bhAga che, tema paNa AgamamAM batAvyuM che. tethI ja tekAlabhavanano bhavanapatinA sAta karoDa botera lAkha bhavanamAM samAveza karyo nathI. arthAt AgamamAM kALIdevInA te kAlabhavanano alaga bhavanatarIke svIkAra karyo nathI. (2) tathA caMdra-sUryanI paTTarANIonA potAnA vimAnatarIke caMdra-sUryanA vimAnono ja eka bhAgadarzAvyo che. A banneAgamapramANadvArA anumAna karI zakAya ke sAmAnikadevonA vimAnatarIke Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 pratimAzataka kAvya-15 naivAgamanamAgame bhaNitaM, na punaH zeSadevAdInAmiva nijanijavimAnavAhanAdibhirityevamAdi jambUdvIpavRtte ym| yA ca keSAJcit sAmAnikAnAM maharddhikatvAt pRthagvimAnakalpanA, sApyanalpAjJAnamUlA, sahasrArAdidevalokeSu sAmAnikApekSayA vimaanaanaamlpsngkhyaatvaat| tathAhi-sahasrAre SaTsahasrANi vimAnAnAM, sAmAnikAstu triMzatsahasrAH / AnataprANatayoH samuditayoH vimAnAnAM catvAri zatAni, sAmAnikAstu viMzatisahasrAH, AraNAcyutayoH samuditayorvimAnAnAM trINi zatAni, sAmAnikAstu dazasahasrA iti| taduktaM jambUdvIpaprajJaptI [/18] zakranA ja vimAnano eka bhAga samajavo. zaMkA - jo tamArI mAnyatAne svIkArIe nahI, to koi Apatti che? arthAt indronA sAmAnikadevonA alaga vimAna mAnavAmAM koi vizeSa doSa che? samAdhAna - jo indronA sAmAnika devonA alaga vimAno mAnazo, to (1) jyotiSa indronA sAmAnikonA paNa alaga vimAno svIkAravA paDaze. tethI jyotiSa vimAno (1) caMdra (2) sUrya (3) graha (4) nakSatra ane (5) tArA. Ama pAMca prakAranA raheze nahi, kAraNa ke chaThA prakAranA vimAno sAmAnikadevonA paNa Avaze. Ama sAmAnika devonA alaga vimAno mAnavAmAM AgamabAdha che. tethI ja "sasiravigahanakhatta' (zazI= caMdra, ravi=sUrya, gaha=graha, nakhatta=nakSatra) ityAdi sthaLe caMdra vagere zabdothI caMdravagere vimAnamAM rahetA badhA ja devono samAveza thai jAya che. jo sAmAnika devonA alaga vimAna hoya, to caMdravagerenA ullekhathI teono samAveza thAya nahi ane sUtramAM nyUnatAdoSa Ave. mATe sAmAnika devonA alaga vimAno nathI tema ja siddha thAya che. (2) vaLI jyAre bhagavAnanA janmamahotsava vakhate zakra potAnA "pAlaka' nAmanA vimAnamAM ahIM Ave che, tyAre zakranA sAmAnikadevo paNa zakranI sAthe A ja vimAnamAM besI ahIM Ave che. A sAmAnika devo bIjA vimAnanA devonI jema potapotAnA svataMtra vimAnavageremAM AvatA nathI. AnA parathI phalita thAya che ke zakranA ja vimAnamAM raheto zakrano parivAra zakanI sAthe eka ja vimAnamAM ahIM Ave che. jeo zakranA vimAnamAM rahetA nathI, tethI jeo zakranA parivArarUpa nathI, teo zakranA vimAnamAM AvatA nathI, paraMtu alaga vimAnamAM Ave che. sAmAnika devo zakranA ja vimAnamAM ahIM Ave che, tethI zakranA vimAnamAM ja rahenArotarIke siddha thAya che. Ama sAmAnikonA alaga vimAna nathI, tema ja siddha thAya che. pUrvapakSa - sAmAnika devo mahardika devo che. arthAt indranI samAna RddhivALA che. jo teo indranI jema vimAnanA mAlika devo hoya, to ja samAna RddhivALA gaNI zakAya. mATe sAmAnika devone vimAnanA mAlika devo tarIke svIkAravA joie. uttara5kSa - A mAtra tamArI ajJAnatA bolAve che. sAmAnika devo mahaddhika jarura che. paNa teTalAmAtrathI evo Agraha rAkhazo ke sAmAniko badhI rIte indranI samAna RddhivALA hoya, to to [(1) indranI jema sAmAnikadevo paNa saudharmAdi kalpanA batrIsa lAkha Adi vimAnonA svAmI gaNAvA joie ane indranI jema indranA sAmAnika devonA parivAramAM paNa ATha paTTarANI, 84 hajAra sAmAnika devo vagere AvavA joie. paNa te pramANe AgamamAM ullekha nathI. (2) vaLI e sAmAnika devonA parivAramAM AvelA sAmAnika devo paNa mahaddhika hoya, tethI teono paNa indranA sAmAnikadevo jeTalo ane tethI indranA jeTalo parivAra mAnavo paDaze. Ama anavasthA doSa Avaze. (3)] sAmAnika devone vimAnamAlika deva mAnavAmAM sahastrAra (8mo devaloka)Adi devalokamAM Apatti Avaze kAraNa ke tyAM vimAnonI saMkhyA ochI che ane sAmAnika devo Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siAmAnika devonA alaga vimAnanI asiddhi 'chassahassA sahassAre, ANayapANayakappe cattArisayA, AraNaccue tinni saya ti| vimaansngkhyeym| caurAsII asIi, bAvattari sattarIya stttthiiy| pannA cattAlIsA, tIsA vIsA dasasahassA ||saamaaniksngkhyeym| yattu-'sAmAnikaihasyamAno, yaankaakhyvimaantH| avaziSTakArNavAyuSko, merucUlAMsuro yayau // triSaSTi. 10/ 4/316] iti zrI mahAvIracaritre yAnakavimAnamabhANi tadetannAmnA zakravimAnaikadezasaGkIrtanaM bodhyaM, tatra camaracaJcArAjadhAnIdeza: kAlakabhavanaM dRSTAnta iti| evaM ca sati zakrasAmAniko'pyabhavyaH saGgamako vimAnAdhipatirna sambhavedeveti smpnnm| kiJca, mithyAdRSTidevatvenotpadyamAno viSayAdiSu gRddha evotpdyte| tatra ca 'kiMme puTviMkaraNijjaM, kiMme pacchA karaNijjaM' ityAdiparyAlocanapurassaraM pustakaratnavAcanena dhArmikaM vyavasAyaM gRhNAtIti vadhu che. te A pramANe- 8mAM devalokamAM vimAna - cha hajAra che. indranA sAmAnikadevo 30 hajAra che. AnataprANata(navamA-dasamA devaloka)nA bhegA maLIne vimAno mAtra cAraso che. sAmAnika devo 20 hajAra che. AraNaayyata(agyAramA-bAramA devaloka)nA bhegA maLIne vimAno mAtra traNaso che. sAmAnika devo 10 hajAra che. jaMbUDhIpaprasthatimAM kahyuM che ke- "sahastrAramAM cha hajAra ANata-prANatamAM cAraso ane AraNa-arcyutamAM traNaso." A vAta vimAnanI saMkhyA aMge karI. saudharmaAdi devalokamAM sAmAnikonI saMkhyA A pramANe che- (1) 84 hajAra (2) 80 hajAra (3) 72 hajAra (4) 70 hajAra (5) 60 hajAra (6) 50 hajAra (7) 40 hajAra (8) 30 hajAra (9) 20 hajAra (10) 10 hajAra. (bolo! have zI rIte sAmAnika devone vimAnanA mAlikadevo gaNI zakAya? sAmAnika mahaddhika hovAthI indranI samAna trakaddhivALA jarUra che. paraMtu teone avadhijJAna, AyuSya AdinI apekSAe ja samAna RddhivALA samajavAnA. sarva bAbatamAM nahI.) pUrvapaza:- zrI hemacandrasUrijIe riSaSTizalAkApurUSacaritra aMtargata zrI mahAvIracaritramAM kahyuM che ke"sAmAnikadevo dvArA mazkarI karAto te deva(saMgama) "yAnaka' nAmanA vimAnamAMthI meruparvatanI cUlApara potAnA bAkInA eka sAgaropama jeTalA AyuSyane pUrNa karavA gayo." A saMgama zano sAmAnika deva hato. chatAM tenA vimAnanuM nAma "saudharmAvalaMsaka ne badale "yAnaka batAvyuM. tethI siddha thAya che ke sAmAnika devo alaga vimAnanA svAmI che. uttarapazaH- A "yAnaka alaga vimAnanuM nAma nathI. paraMtu zakranA ja "saudharmAvalaMsaka" vimAnanA eka bhAganuM che. A bAbatamAM 'camacaMcA rAjadhAnInA eka bhAganuM nAma "kAlaka bhavana' che A dRSTAMta sAkSIrUpa che. Ama zakano sAmAnika paNa abhavya evo saMgama vimAnamAlika saMbhavato nathI. hajI jo pUrNa saMtoSa na thato hoya, to eka bIjI dalIla batAvIe. mithyAtvI devo mithyAtva ane anaMtAnubaMdhInA kaSAyane sAthe laine ja devalokamAM janme. tethI teo utpattinA prathama samayathI ja viSaya vageremAM Asakta hoya che. AvA viSayAsakta devo (1) vimAnanA mAlika deva thAya, ane (2) utpatti pachI "mAre zuM pahelA karavA yogya che."ityAdi vicAra kare tathA (3) AvA vicArapUrvaka pustakaratnane ughADe tathA (4) te pustakaratna vAMcIne dharma karavAnI icchA kare. A vAta meLa besI zake tevI nathI. dasakAlika sUtramAM kahyuM ja che ke - "tyAM (kilbiSadeva vagerUpe utpanna thayelo) te jANato nathI ke mArA kayA kRtyanuM A (kilbiSadeva vagerarUpe utpatti) phaLa che kemake viSayavageremAM magna banavAthI te deva A jANavA potAnA jJAnano upayoga mukato nathI.) A tarkathI paNa siddha thAya che ke sAmAnika devo vimAnanA mAlika devo nathI. pUrvapakSa - tarkavagerethI tame bhale sAmAnika devone vimAnamAlika devatarIke asiddha karo. paNa sUtramAM to kyAMya evI vAta karI nathI ke sAmAniko vimAnamAlika deva na hoya. balka sUtramAM TheraThera "sAmAniko potAnA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 pratimAzataka kAvya-15) ghaTAkoTImeva naattiikte| 'tatthAvi se na yANai kiM me kiccA imaM phalaM' [dazavai0 5/2/47 utta0] ityaadyaagmaat| na cAgamasya yathAzrutArthamAtreNa vyAmohaH karttavyaH, pratisUtraM padArthAdicatuSTayakrameNa vyaakhyaansyaivopdeshpdaadaavnujnyaattvaat| paJcavastuke'pyuktaM - taha taha vakkhANeyavvaM jaha jaha tassa avagamo hoi| AgamiyamAgameNaM juttIgammaM tu juttiie'| [gA. 991] niryuktAvapi jaM jaha sutte bhaNiyaM, taheva jai tabviyAlaNA nntthi| kiM kAliANuogo, dihro diTippahANehiM ' // [bRhatkalpabhA0 3315] tti / nanu alpabahutvavicAre sarvasaMjJibhyo jyotiSkA devAH saGkhyeyaguNA uktaaH| teSu ca candrasUryAdInAM vimAnAdhipatInAM samyagdRSTitvaniyame samyagdRSTibhyo mithyAdRSTInAM saGkhyeyaguNatve siddhe matizrutajJAnibhyo vibhaGgajJAninaH saGkhyeyaguNA eva sampadyeran / uktAzcAgame'saGkhyAtaguNAH / tasmAdananyagatyA candrasUryAdayo bahavaH vimAnamAM utpanna thAya' ityAdi vacano hovAthI sUtranI rUe to vimAnanA mAlikadevatarIke ja teo siddha thAya che. uttarapakSaH- Ama mAtra sUtramUDha na bano. AgamanA vacanonA yathAzrutArtha(=padArtha=zabdAthI mAtrathI vimUDha thavuM nahIM kAraNake mAtra zabdArtha karavAmAM parasparabAdha AvavA ArirUpa atiprasaMgo Avaze. jemake sAmAnikadevonI ja bAbatamAM, "sayaMsi vimAnaMsi sUtranA arthathI sAmAnika devone vimAnamAlika devo mAnavAmAM, bIjA sUtramAM AThamA devaloka AdimAM vimAnanI saMkhyA karatAM sAmAnikonI saMkhyA vadhu batAvI che tenI sAthe virodha Ave. mATe AgamanA vacanono mAtra zabdArtha na karavo, paNa pUrvAparane virodha na Ave tevo tAtparyArtha kADhavo joie. tethIja upadezapadavageremAM kahyuM che ke pratyekaAgamavacananuM (1) padArtha(2) vAkyartha (3) mahAvAkyartha ane (4) daMparyArtha-tAtparyArtha A cAra kramathI ja vivecana karavuM. paMcavastumAM paNa kahyuM che ke "jema jema (zrotAne) bodha thAya, tema tema vyAkhyAna karavuM. Agamika vacananuM vivecana AgamathI ane tarkagamyanuM tarkathI." niryuktimAM paNa kahyuM che ke - "sUtramAM je vastu jema kahI hoya, tema ja jo svIkArI levAnI hoya, ane temAM koi vicArane avakAza ja na hoya, to pachI sarvajJoe kAlikaanuyoga zuM kAma batAvyo?" (tethI tarka ane AgamanA baLa para tAtparyArtharUpe AgamArthomAM paraspara virodha na Ave, e rIte ApelA samAdhAnothI sAmAnika devo vimAnamAlika siddha thatAM nathI.) dravya-bhAva sabhyatvano vicAra pUrvapakSa - jo A pramANe vimAnanA adhipatidevo samyavI hoya, to eka moTI Apatti che, AgamamAM jIvonA alpabaddhatvaaMgenA dvAramAM jyotiSa devone bAkInA tamAma (cAre gatinA) saMjJI jIvo karatA saMkhyAtaguNA (traNa guNA ke tethI vadhAre guNA) kahyA che. A jyotiSa devomAM caMdra, sUrya karatAM bIjA devo saMkhyAtaguNA ja che kAraNa ke pratyeka caMdra-sUryanA parivAramAM (graha, nakSatra ane tArAo) saMkhyAtA kroDa ja che. A dareka graha vageremAM rahetA devo paNa saMkhyAtA ja che kAraNa ke koipaNa jyotiSa vimAna pUrA eka yojanAnuM paNa nathI. Ama caMdra-sUrya devo bAkInA bAkInA jyotiSa devo karatA saMkhyAmAM bhAge ja che. tethI jo caMdra ane sUrya vagere vimAnanA mAlika deva hovAthI samyavI ja hoya, to caMdra ane sUryane mati, zruta ane avadhijJAnavALA ja mAnavA joie. tethI matizrutajJAnI karatA virbhAgajJAnIo saMkhyAtaguNa ja AvI zake. kAraNa ke A caMdra-sUryane choDIne bAkInA jyotiSasahitanA badhA ja devone (asatkalpanAthI) mithyAtvI ane virbhAgajJAnI mAnI laie, to paNa teo caMdra-sUrya karatA saMkhyAtaguNa ja thAya. arthAt mati-zrutajJAnI karatAM virbhAgajJAnIo saMkhyAtaguNa ja thAya. (asatkalpanAthI dhAro ke jyotiSa sivAyanA saMzIo 1 lAkha che. jyotiSa devo te saMzIothI saMkhyAtaguNa che - asatkalpanAthI 100 guNA che. tethI jyotiSadevo 1 karoDa. caMdra sUryokula jyotiSadevonA saMkhyAtamA bhAge che. dhAro ke vazamA bhAge che. arthAt sUrya-caMdra 5 lAkha Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya-bhAva samyaktano vicAra _107 107 saparikarA api mithyAdRSTitvena vyapadezyA iti cet ? maivaM, gatyantarasya vidymaantvaat| tathAhi-samyaktvaM tAvad dravyabhAvabhedAd dvividhaM, tatra paramArthAparijJAne'pi bhagavadvacanatattvarucirAdyaM paramArthaparijJAnaM ca dvitiiym| tadAha - 'tuhavayaNatattaruI, paramatthamayANaovi dvvgyN| iyaraM puNa tuha samae paramatthAvagamao hoii'tti| paramArthaparijJAnena ca yadottarottarotkarSamAsAdayatAM svaviSayazraddhAyAM bhAvasamyaktvavyapadezaH kriyate, tadA'dhastanaparijJAnajanitazraddhAyAM dravyasamyaktvavyapadezo bhvti| ata evAviviktaSaTkAyaparijJAne'pi caraNakaraNatattvaparijJAnapUrvakatatpAlane'pi ca syAdvAdena viviktaSaTkAyaparijJAnaM vinA svasamayaparasamayavivecanaM vinA caughatastadrAgamAtreNa dravyasamyaktvaM sammatau nirnniitm| tadAha - chappihajIvanikAe, saddahamANo Na saddahai bhaavaa| haMdI apajjavesu vi saddahaNA hoi avibhttaa'||1|| (Niyamena saddahato chakkAe bhAvao na sahai-iti pUrvArddha: che. caMdra-sUryane bAda karIne bAkInA tamAma saMzI jIvo - [1 lAkha+ 95 lAkha (=1 karoDa - 5 lAkha] = 96 lAkha. mAnI lo ke, A badhA saMzI jIvo mithyAtvI ane virbhAgajJAnI che. ane caMdra-sUryasamyakatvI hoi mati-zrutajJAnI che. to Amati-zrutajJAnIo karatAM virbhAgajJAnIo sAdhika ogaNIza gaNA thayA. ane spaSTa che ke asatkalpanAthI so gaNA paNa jo saMkhyAta guNa tarIke iSTa hoya, to A ogaNIza gaNA to sutarAma saMkhyAtaguNa ja Ave. athavA caMdra-sUryothI bAkInA jyotiSadevo bIjA saMzI jIvo karatAM jyotiSadevo jeTalA gaNA (ahIM asatkalpanAthI 100 gaNA) ke tenAthI paNa vadhAre gaNA (dhAroke asatkalpanAthI 300 gaNA) hoya, to paNa caMdra-sUryo kula saMjJI jIvo (bIjA saMzI jIvo + caMdra-sUrya sivAyanA jyotiSa devo) karatAM saMkhyAtamAM bhAgye ja Ave, kAraNa ke amuka rakamathI saMkhyAtaguNa moTI rakamanA saMkhyAtamAM bhAge AvatI rakama e kula rakamanA saMkhyAta bhAgathI ochI na Ave.) Ama tamArA mate cAlavAthI mati-zrutajJAnI karatA virbhAgajJAnIo saMkhyAtaguNa ja Ave. jyAre AgamamAM mati-zrutajJAnI karatA virbhAgajJAnIo asaMkhyaguNa kahyA che. Ama bIjo koI vikalpa na hovAthI ane AgamanA vacanane satyarUpe svIkAravuM hoya, to mAnavuM ja paDaze ke, ghaNA caMdra-sUryo saparikara=aizvaryayukta hovA chatAM arthAt vimAnAdhipati hovA chatAM mithyAtvIo ja che. (athavA saparikara=parivArasahita) Ama vimAnanA adhipati devo paNa mithyAtvI hoi zake che. uttarapaH- UbhA raho! Ama nirNaya bAMdhatA pahelA eka bIjo vikalpa ame batAvIe chIe! samyakta be prakAranuM che. (1) dravya ane (2) bhAva. emAM paramArthanA jJAna vinA paNa jinavacanapara tattva tarIkenI je ruci chetedravyasamyakta che ane paramArthanuM jJAna bhAvasabhyatvache. kahyuM che ke - ("henAtha!) paramArthane nahi jANanAranI paNa tArA vacanatatvamAM ruci (athavA tArA vacanamAM tatva tarIkenI ruci) dravyasamyakta che ane tArA siddhAMtanA paramArthanA bodhathI bhAvasamyakta Ave che." A dravya ane bhAva sabhya sApekSa che. jema jema paramArthajJAna vadhatuM jAya, tema tema te vadhatA jJAnanA viSayamAM zraddhA bhAvasamyakta thatuM jAya, ane te te jJAnanI apekSAe ochA ochA jJAnathI pragaTelI zraddhA dravyasamyakta kahevAya. ata eva cha AvakAyanuM sAmAnyathI jJAna dharAvato, tathA caraNakaraNa(caraNa=mULa guNa ke vrata, karaNasuttara guNa ke vrata)nuM tattvajJAna dharAvato jIva caraNakaraNa=saMyama pALato hoya to paNa jo tene syAdvAda siddhAMtathI vizeSarUpe chakAyajIvano bodha na hoya, ane jo te svadarzananA siddhAMto tathA paradarzananA siddhAMto jANato na hoya, ane mAtra ogha=sAmAnyathI rAga ja dharAvato hoya, to te jIvanuM samyakta dravyasamyakta che ema saMmatigraMthakArane saMmata che. saMmatitarkamAM A pramANe kahyuM ja che ke - chakAyonI niyamathI zraddhA karato puruSa bhAvathI zraddhA nathI karato kAraNake vibhAgo-paryAyomAM paNa avibhakta zraddhA hoya che." 1 'tathA caraNakaraNapradhAna hoya, paNa svasiddhAMta ane parasiddhAMtanA jJAnanI pravRtti vinAnA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 pratimAzataka kAvya-15 mudritapustake) 'caraNakaraNappahANA, ssmyprsmymukkvaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM NicchayasuddhaM Na yaannti'| rA/ simmatiH 3/28-67] rUtyAdi evamaviviktena devagurudharmazraddhAnena, navatattvazraddhAnena, gurupAratantryAdinA ca dravyasamyaktvameva vyapadizanti zrutavRddhA yadAropaNapUrvaM cAritrAropaNamapi sphltaamaaskndet| yadAhu- 'gurupArataMta nANaM' [paJcAzaka 11/7 pA. 1] ityAdi / etAdRzAni ca dravyasamyaktvAni zubhAtmapariNAmavizeSAnugatAni bhAvasamyaktvamapi na vyabhicaranti 'arpitAnarpitasiddheH tattvArtha 5/31] ubhyruupaavirodhaat| ata eva rucibhedA api dravyasamyaktvarUpeNAbhAsamAnA api kSAyopazamikAdibhedeSvevAntarbhAvitA vaackckrvrtinaaprjnyptau| tathA hi- ' kiMcehuvAibheyA, dasahAvIdaM pruuviaNsme| oheNa taMpimesiM bheANamabhinnarUvaM tu'|tti| [zrAvakaprajJapti 52] hoya, tevA jIvo nizcayanayathI zuddha evA caraNakaraNano sAra samajatA nathI. ra/ Ama vizeSa viveka vinA paNa (1) devagurudharma pratyenI zraddhA (2) navatattva para zraddhA ane (3) gurunI parataMtratA Adi guNo. A traNanI hAjarImAM dravyasamyattva che. ema zrutasthaviro vyapadeza kare che. zaMkA - A dravyasamyaktavALA jIvone cAritra ApavAmAM zuM virodha nahi Ave? samAdhAnaH- nA, A dravyasamyaktanA AropaNapUrvaka paNa kareluM cAritranuM AropaNa saphaLa ja che. A bAbatamAM "guruparataMtavANaM' ityAdi zloka sAkSIrUpa che. AvA prakAranA dravyasamyakto zubha AtmapariNAmavizeSathI yukta hoya che. tethI bhAvasabhyattvanA svarUpane vyabhicArI banatA nathI, te traNa rIte (1) uparokta dravya samyattvavALAo gurvAjJAne parAdhIna rahI yathAzakti zratano abhyAsa avazya karatA hoya che ane zrutanA abhyAsa dvArA navatattva vagerenuM syAdvAdazailIthI vistRtajJAna meLavI potAnA samyaktane avazya bhAvarUpa banAve che. tethI teonA dravyasamyaktakALe paNa bhAvasamyaktanI saphaLa yogyatA helI che. tethI bhAvasamyakta anekAMtika banatuM nathI. tathA (2) AgaLa ja kahI gayA tema dravya-bhAvasamyakta paraspara sApekSa che. tethI arpitAnarpitanyAyathI ekanA eka sabhyatvamAM dravya-bhAva ubhayarUpa hovAmAM virodha nathI. ekanA eka jIvanuM samyakta potAnAthI alpajJanA samyaktanI apekSAe bhAvasamyakta bane che ane potAnAthI vizeSajJanI apekSAe dravyasamyaktabane che. athavA (3) paramArtha parijJAnano abhAva hovAthI te apekSAe dravyasamyatva ane zubhAtmapariNAmane pradhAna karavAmAM Aveto AtmapariNAmarUpa hovAthI bhAvasamyaktabane. tethIja vAcakacakavartIe (vAcakavara umAsvAtijI mahArAje) dravyasamyakvarUpa dekhAtA rucibhedono paNa samyaktanA kSAyopathamikaAdibhedomAM samAveza karyo che. juo! temaNe zrAvaka prakRtimAM kahyuM che - "vaLI AjJA vagere(=upAdhi vizeSaNa)nA bhedathI AgamamAM A samyaktane dasa prakAranuM varNavyuM che. chatAM paNa oghathI to A samyaktabhedote=kSayopathamikaAdi bhedothI abhinna ja che.' zaMkA - kSAyopathamikasamyavaAdinA A nisargarucivagere bhedo zrata=AgamamAM batAvyA che. tethI A badhA samyaktabhedo nirupacarita bhAvasammasvarUpa ja che ane A samyaktavALAo bhAvasabhyattvI ja che. samAdhAna - nisargacivagerenuM svarUpa zrutamAM darzAvyuM che te sAcuM. paNa teTalAmAtrathI A samyaktane nirupacarita bhAvasamyakta kahI zakAya nahi kAraNa ke "rAga Adirahitano upayoga" nirupacarita bhAvasabhyattvanuM lakSaNa che. ane nisargacivagere samyakta sarAgaavasthAmAM hoya che. sthAnAMga sUtramAM kahyuM ja che ke - "sarAga0 gurupArataMta nANaM saddahaNaM eyasaMgajaM cev| etto u carittINaM mAsatusAdINa nniddhi|| iti puurnnshlokH|| -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - - - - - - - - - - - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Inche. divya-bhAva samyaktano vicAra na caite zrutoktatvAnnirupacaritabhAvasamyaktvabhedA eva bhaviSyantIti shngkniiym| rAgAdirahitopayogarUpabhAvasamyaktvalakSaNAvyApteH, 'dasavihe sarAgasammaiMsaNe pa0 taM0-'NisaguvaesaruI' [10/3/751] tyAdisthAnAGgavacanena teSAM rAgAnugatatvapratipAdanAd mokSamArge ca vItarAgasyaiva bhedasya grhnnaucityaat| tadayamapekSayaiva dravyabhAvavibhAgo bhaavniiyH| kevalaM dravyasamyaktvaM tvapunarbandhakasyaiva lokottarabIjaparigrahavazato mithyAdRSTisaMstavaparityAgapUrvakasaGghacaityAdibhaktikRtyaparAyaNasya bhavati, aprAdhAnyayogyatvArthabhedena dravyAjJApadapravRttergranthikasattvApunarbandhakayoryathAyogamupadezapade vyavasthApanAttadAha - 'gaMThigasattApuNabaMdhagAiANaM tu davvao aannaa| samyagdarzana dasa prakAranuM che, te A pramANe (1) nisargaci (2) upadezaruci...' ityAdi. Ama sthAnAMgamAM nisargaruciAdi sabhyattvane sarogasabhyatva batAvyuM che. nirupacarita bhAva to kAryanA taddana najIkanA kAraNane ja kAraNatarIke svIkAre che ane vItarAgabhAvanA ja jJAnAdi traNa mokSanA taddana najIkanA kAraNa che. tethI nirupacarita bhAvanI apekSAe to mokSamArgamokSanA kAraNatarIke vItarAgabhAvanA ja jJAnAdi traNa Avaze. sarAgaavasthAnuM samyakta mokSanuM avyavahita kAraNa banatuM na hovAthI nirupacaritabhAvane mAnya nathI. arthAt sarAgaavasthAnuM samyaktanirupacaritabhAvasabhyatva nathI. jo Asamyaktane upacarita bhAvasamyaktatarIke svIkAro, to upacarita bhAva ane dravya samyakta banne sApekSa che ane pradhAna-apradhAnabhAvanI apekSAthI dravya ke bhAva rUpa che. astu. prastutamAM A jJAnAdinI apekSAthI dravya-bhAvavibhAga samajavAno che. eTalo khyAla rAkhavo ke, jyAM pUrvokta jJAnAdino abhAva che ane mAtra yogyatA ja che, te mAtra dravyasamyakta che ane nirupacaritabhAvasamyakta mAtra bhAvasabhyattva che. A benI vacce rahelA aMzomAM dravya-bhAvanuM sAkartha che ane pradhAnatAnI apekSAe dravya ke bhAvano vyapadeza pAme che. ahIM mAtradravyasakhyattva apunabaMdhakane hoya che kAraNa ke apunabaMdhakamAM lokottara bIja=samyagUdarzananuM bIja(=yogyatA=zakti=kAraNatA) rahyuM hoya che. A apunabaMdhakane lokottarabIjanI prApti paNa mithyASTionA paricayanA tyAgapUrvaka saMghabhakti ane caityabhakti vagere kartavyo bajAvavAthI thAya che. zaMkA- apunabaMdhako samyaktanA AcAro pALatA hovA chatAM teone samyaktano bhAva sparyo nathI. mATe teonI A kriyA dravyasammasvarUpa che. tethI samyaktarUpa na gaNAya. samAdhAna -bezaka, teomAM hajI zubhAtmapariNAmavizeSarUpabhAvasamyaktanathI. tethI teonuM samyakta dravya ja che, chatAM paNa A dravya yogyatArUpa hovAthI ane tethI pradhAnabhUta bhAvanuM kAraNa hovAthI mukhyarUpa che. upadezapadamAM dravyaAjJA padano prayoga (1) aprAdhAnya ane (2) yogyatA A be arthamAM karyo che. jeo graMthika jIvo che je jIvo graMthibhedathI ghaNA dUra che ane graMthibhAvamAM rata che, tevAo bhagavAnanI AjJA pALe to paNa temane apekSIne bhagavAnanI AjJA dravyAjJArUpa che. ahIM dravya tarIke apradhAna(=je bhAvanuM kAraNa na bane te) artha levAno. te ja pramANe jeo apunabaMdhakadazAmAM che, (A jIvo graMthibhedanI atyaMta najIka che.) tevAone paNa bhagavAnanI AjJA bhAvarUpa banI nathI. temane apekSIne paNa AjJA dravyAjJA kahevAya. paraMtu ahIM dravyatvayogyatA= bhAvanI kAraNatA e artha levAno. upadezapadamAM kahyuM ja che ke - "graMthika jIvo ane apunabaMdhaka vagerenI apekSAe AjJA 0 NisagguvaesaruI ANArui suttabIyaruimeva / abhigamavitthAraruikiriyA saMkheva dhmmruui|| iti puurnnshlokH|| apunabaMdhaka=caramAvartamAM Avelo tevo jIva ke je have pachI kyAreya AyuSya sivAyanA jJAnAvaraNIyaAdi sAtakarmonI utkRSTasthiti bAMdhe nahi. anyamate utkRSTasthiti bAMdhe paNa utkRSTarasa bAMdhe nahi. A apunabaMdhakanA 3 lakSaNa che - (1) tIvrabhAvathI pApa na kare. (2) bhayaMkara saMsArapara bahumAna na hoya ane (3) sarvatra aucityanuM pAlana kare. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TI) pratimAzataka kAvya-15 Navaramiha davvasaddo, bhaiavvo suttaNIIe' // 1 // ego apAhanne kevalae ceva vaTTai ttth| aMgAramaddago jaha davvAyario syaa'bhvvo'||2||tti [gA. 253-254] / tad yathoditabhagavadarcAdiparAyaNAnAM jyotiSkavimAnAdhipatInAmapyantataH keSAzcidapunarbandhakatayApi drvysmyktvmviruddhmev| taddazAyAM ceSanmAlinyabhAgivibhaGgajJAnasambhave yathoktasaGkhyApUrtI na kiJcid bAdhakaM pazyAmaH, rucisAmye'pi kevaligamyasya bhAvabhedasyAvazyamAzrayaNIyatvAt, kriyAsAmye'pi saMyatAdInAM smyktvaakrssaanythaanupptteH| dravyAjJA che. paraMtu ahIM Agamane anusAra dravya zabdano vibhAga karavo." 1 "eka dravya" zabda mAtra apradhAnamAM vaparAya che, jemake aMgAramadaka(=aMgAramadakAcArya) ke je haMmezA abhavya che, te dravyAcArya hatA.(teo kyAreya bhAvAcArya thavAnI yogyatA dharAvatA nahotA.) ra/ Ama bhAvasabhyattvanI yogyatAvALA apunabaMdhakavagerene dravyathI samyakta hoi zake che. te samyaktanI hAjarImAM jinapUjA vagere samyatvanA AcAro svarasathI AcarAtA hoya temAM virodha nathI. pratimAlapaka - ATalI lAMbI carcA karIne tamAre kahevuM che zuM? caMdra-sUryavagere vimAnamAlika devone samyavI mAnavAmAM ame batAvelA AgamabAMdhanuM samAdhAna zuM che? te batAvo. sabhyatvanA bhedamAM paNa rucinI samAnatA uttarapazaH- dhIraja dharo ! juo, ATalI carcA karyA pachI amAre eTaluM ja kahevuM che ke moTAbhAganA sUryacaMdravagere vimAnamAlika devo apunabaMdhaka avasthAmAM hoya che. tethI mithyAtva guNasthAnake hovA chatAM teo jinapratimAnI pUjA vagere AcAro potAnI rucithI Acare temAM doSa nathI. A AcArapAlana AdinA kAraNe ja teomAM dravyathI samyakta hoya che, tema kahevAmAM virodha dekhAto nathI. vaLI A avasthAmAM bhAvasabhyattva ane caturthaguNasthAnaka saMbhavatuM nathI. paNa maMdamithyAtvanI kaMika malinatA hoya che. tethI teone vibhaMgazAnI kahI zakAya che kAraNa ke cothA guNasthAnakathI (eka mate mizraguNasthAnakathI) AraMbhIne ja avadhijJAna AgamamAM saMmata che. (tAtparya - vimAnanA mAlikadevo samyaktI ja hoya, paraMtu A samyakta (1) caturthaguNasthAnakanuM kSAyopathamika AsimyaktapaNa hoya, athavA(2) evA samyaktamAM kAraNabhUta apunabaMdhakaavasthAnuM dravyasamyakta paNa hoi zake. moTAbhAganA caMdra-sUryone A bIjA prakAranuM samyaktasaMbhave che. A bIjA prakAranA sabhyattvamAM maMda mithyAtvanA kAraNe virbhAgajJAnano saMbhava che. tethI e apekSAe mati-zrutajJAnI karatA virbhAgajJAnIo asaMkhyaguNa saMbhavI zake che. jeo pAse kSayopazamAdi bhAvasamyakta hoya, teo ja mati-zrutajJAnItarIke maLI zake. jyAre virbhAgajJAnI tarIke mithyAtvIdevavagere ane dravyasamyaktIo paNa svIkRta che. A vikalpamAM amane koi bAdha dekhAto nathI.) pratimAlapaka - vAha! tamane bAdha nathI dekhAto! juo, tame kahyuM ke dravyasamyaktavALAne paNa jinapratimApUjA Adi kriyAmAM ruci hoya. kSAyopathamikaAdi bhAvasamyaktavALAne paNa jinapratimApUjAdi kriyAmAM ruci hoya. ahIM eka mAtra yogyatAvALo che ane bIjAmAM vAstavamAM samyattva che. A bhAvano taphAvata hovA chatAM dravya ane bhAvasamyaktIne pratimApUjA vageremAM samAnaruci mAnavAmAM cokhkho bAdha che. uttarapakSaH- samyatvanA bhedamAM paNa ruci samAnapaNe hoi zake che. arthAt rucinI samAnatAmAM paNa bhAvano bheda avazya mAnavo ja rahyo. alabatta, A bheda ApaNA jevA chaprasthonI najaramAM na Ave. paNa kevaLIo to avazya joi zake che. tethI ja samAnacAritrakriyA karanArAomAM paNa saMyamasthAnomAM asaMkhyaguNajeTalotaratamabhAva hoi zake che. arthAt samAnarucithI karAtI kriyA vakhate bhAvonI vizuddhimAM ghaNo taphAvata siddha ja che. anyathA kriyAnI samAnatA hovA chatAM saMyato vageremAM je samyaktano AkarSa(=AvAgamana) dekhAya che te saMgata na bane. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjAnI samaMtabhadrAdi rUpatA nanu pUjAstAvatsamantabhadrAH, sarvamaGgalAH, sarvasiddhiphalAH, yogatrayotkarSabhedabhinnAH krameNAvazcakayogatrayavatAmaviratasamyagdRSTyuttaraguNadhAriparamazrAvakANAM prtipaaditaaH| taduktaM viMzikAyAM- paDhamA paDhamAvaMcakajogeNaM hoi sammadihissa (paDhamAvaMcakajogA sammadihissa hoi paDhamatti-iti tatra paatthH)| iyareyarajogeNa uttrgunndhaarinnonneyaa||1|| taiyA taiyAvaMcakajogeNaM prmsaavgssev(ssevN)| jogAya smaahiihiNsaahujogkiriyphlkrnnaa'||2||[8/6-7] tathA ca vibhaGgajJAne mithyAtvabIjasadbhAve kathaM surANAM pUjAsambhavo vinA devasthitimiti cet ? na / apunarbandhakAnAmapi caityavandanAdikriyAdhikAritvasya paJcAzakAdau vyavasthApitatvAt, samprAptabIjAnAM arthAt samAnarucithI samAnakriyA karanArAomAM paNa samyaktano bhAva ane abhAva maLI zake che. tethI jinapratimApUjanaAdi kriyA ane te aMgenI ruci samAna hovA chatAM samyaktamAM bheda hoi zake che. pUjAnI samaMtabhadrAdi rUpatA zaMkA - parama yogAcArya zrI haribhadrasUri mahArAje traNa prakAranI pUjA darzAvI che. (1) samaMtabhadrA (2) sarvamaMgalA ane (3) sarvasiddhiphaLA. A traNe pUjA traNa yoganA utkarSanA bhedothI bhinna che. arthAt utkRSTa kAyayogathI samaMtabhadrA pUjA siddha thAya che. utkRSTa vacanayogathI ArAdhAyelI pUjA sarvamaMgalA bane che ane utkRSTa manoyogathI saMpanna banelI pUjA sarvasiddhiphaLA thAya che. pUjAnuM koSTaka pUjAnuM nAma sAdhaka yoga sAdhana svAmI samaMtabhadrA kAyayogano utkarSa yogAvaMcakapaNuM aviratasamyaphtI sarvamaMgalA vacanayogano utkarSa kriyAvaMcakapaNuM uttaraguNadhArI sarvasiddhiphaLA manoyogano utkarSa phaLAvaMcakapaNuM paramazrAvaka (samaMtabhadrA pUjA kAyapradhAna che ane te vinopazAmaka che. sarvamaMgalA pUjA vacanakriyA pradhAna che ane te abhyadayakArikA che. tathA sarvasiddhiphaLApUjAmAM mananI kriyA mukhyarUpe hoya che. ApUjA mokSasAdhaka che.) "pahelI(samaMtabhadrA)pUjA prathama avaMcaka (yogAvaMcaka)yogathI (avirata) samyagdaSTine hoya, bIjI(sarvamaMgalA)pUjA bIjA avaMcaka(kriyAvaMcaka)yogathI uttaraguNadhArIne hoya.II1// "trIjI pUjA(sarvasiddhiphaLA) trIjA avaMcaka(phaLAvaMcaka)yogathI parama zrAvakane hoya che. ahIM yogo samAdhithI(=nirmaLacittathI) sAdhuyoga (satpaSano yoga), kriyA ane phaLanA karaNathI che." /rA (sapuruSano yoga, sakriyAnI avAmi tathA sAnubaMdhaphaLano lAbha A traNano kramazaH yathAsamAdhilAbha thato hovAthI te kramazaH yogAvaMcaka Adi kahevAya che, evuM tAtparya che.) virbhAgajJAnI vimAnamAlika devone uparokta traNe pUjAmAMthI eka paNa pUjA saMbhavatI nathI kAraNa ke A vibhegannAnIdevone mithyAtvabIja rahyuM hovAthI avirata samyakta paNa nathI. tethI teone prathama prakAranI(samaMtabhadrA) pUjA paNa saMbhavatI nathI. tethI teoe karelI pUjA devasthiti(=devonA AcAra)rUpa hoya ema ja saMbhave che. apunabaMdhakane pUjAno adhikAra samAdhAna -Aja paramayogAcAryazrI haribhadrasUri mahArAjezrI paMcAzaka vagere graMthomAM apunabaMdhakavagerene paNa caityavaMdanavagerenA adhikArI batAvyA che. tethI virbhAgajJAnI vimAnamAlika devo paNa pUjA ane caityavaMdananA adhikArI che. (adhikAripaNuM pUjAnI dharmAdi yogya phaLadAyaka athavA dharmAdi svarUpa yogyatA. acaramAvartIvageree karelI pUjA dharmarUpa banatI nathI. tema sAdhue karelI dravyapUjA paNa dharmarUpa na bane.) pUrve ja darzAvI gayA ke virbhAgajJAnI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) pratimAzataka kAvya-15) bhagavadarcAyA bhAvamArgaprApakatvasya mahApathavizodhakatvasya ca viNshikaayaamevokttvaacc| tathA hi - _ 'paDhamakaraNabheeNaM, gaThiyasattassa dhmmmittphlaa| sAhujjugAibhAvo, jAyai taha nANubaMdhu'tti // 1 // 'bhavaThThii bhaMgo eso, taha ya mahApahavisohaNo prmo| NiyaviriyasamullAso, jAyai sNpttbiiass'||2||[viNshi. praka08/8-9] ityAdi / kimbahunA ? vidhivat pratimAdyarcanarUpadravyakriyaiva darzanAcArarUpA devAnAM dravyasamyaktvaM samitiguptyAdicAritrAcArarUpamiva dravyacAritramiti pratipattavyaM, bhAvopabRMhakatvAt, guNavRddhyapratipAtopayogAd, AkarSe tu vibhaGgasambhava iti srvsmnyjsN| kecittu jyotiSkavimAnAdhipataya utpAtakAle sthaanmaahaatmyaannishcyvimAnamAlika devo paNa apunabaMdhaka ane dravyasamyaktI che. tethI te devonI jinapratimApUjA paNa mAtra AcArarUpa nathI, paNa dharmarUpa che. vaLI jeoe yogabIjanI prApti karI hoya che, teoe karelI jinapUjA temane bhAvamArganI (3yathArtha mokSamArgarUpa jJAnAdiratnatrayanI sAkSAt ke paraMparAe) prApti karAvI Ape che. ane A pUjA teone prApta thayelA mokSamArganuM vizodhikaraNa kare che. pUjAvidhi viMzikAmAM kahyuM ja che - ("prathamakaraNa=pathapravRttikaraNa)nA bhedathI graMthInI samIpe rahelA jIvone A pUjA mAtra dharmarUpa phaLavALI bane che. tathA satpaSayogavagere avaMcakabhAvo prApta thAya che. (=AnAthI bhAvamArganI prAptinuM sUcana thayuM) te vakhate anubaMdha(=azubhaanubaMdha) thato nathI. (athavA te vakhate sAnubaMdha bhAva thato nathI.)" /1// "A(sAdhuyogAdibhAva) bhavasthitinA bhaMgarUpa che. prAptabIjavALAne te vakhate mahApathano zreSTha vizodhaka (bane) evo potAnA vIryano samughAsa pragaTe che." mera // tethI vibhaMgannAnI vimAnamAlika devoe karelI jinapUjA te devA mATe dharmarUpa ja banaze kAraNa ke teo apunabaMdhaka hovAthI teone yogabIjanI prApti thayelI hoya che. sAra:- jema samiti-guddhivagere cAritrAcAranuM pAlana dravyacAritrarUpa che. tema vidhimujaba pratimApUjanavagere dravyakriyA dravyasamyasvarUpa che, kAraNa ke e dravyakriyAo darzanAcArarUpa che. AcAranuM pAlana kriyArUpa che. A kriyA guNonI vRddhi kare che ane akhaMDaupayoga dvArA bhAvanI upabhraMDikA(=yogakSemakaranArI) che. devopaNa vidhivat jinapratimApUjanarUpadarzanAcArane seve che. tethIdravyasamyakta to dharAve ja che. A ja dravyasamyakatva temanA bhAvasabhyattvano yogakSema kare che. zaMkA - Ama kahevAmAM to vidhivat jinapUjA karanArA badhA vimAnAdhipadevone bhAvasabhyatvavALA mAnavA paDaze. tethI teone vilaMgajJAnI kahI zakAya nahi. ane to, pUrvokta "virbhAgajJAnIo matizrutajJAnI karatAM mAtra saMkhyAtaguNa ja thavA' rUpa Apatti UbhI raheze. samAdhAna - amAruM kahevuM tame samajatA nathI. ame mAtra eTaluM ja kahIe chIe ke vidhivat jinapUjAdi darzanAcArarUpadravyasamyaktabhAvasabhyatvanoyogakSema kare che. paNa teno artha tevo nathI ke AdravyasamyatvavALAone haMmezA bhAvasabhyattva hoya ja. A badhA vimAnAdhipa devone prAyaH kSAyopathamika sabhyattva hoya che. A samyakta sthira ja rahe tevo niyama nathI. tethI AkarSanA kAraNe teo samyakta gumAve tema banI zake che ane sabhyattvanI gerahAjarImAM virbhAgajJAna hoya che. tethI virbhAgajJAnIo matizrutajJAnI karatAM asaMkhyaguNa maLI zake che. ane tame kahelI Apattine avakAza raheto nathI. (sAra - sUrya-caMdravagere devo utpatti pachI prathama pratimApUjAvagere kare tyAre samyakvI hoya, pachI ghaNA sUrya-caMdro viSayamAM AsaktiAdinA kAraNe samyakta gumAvI bese. A paristhiti badhA sUrya-caMdra devonI apekSAe satata cAlatI hoya. tethI satata virbhAgajJAnIo mati-zrutajJAnI karatAM vadhu maLI zake. Ama (1) vimAnanA mAlika devo samyaktI hoya (2) teoe karelI pratimApUjA dharmarUpa bane ane (3) virbhAgajJAnIo mati-zrutajJAnI karatAM asaMkhyaguNa hoya, A traNe vAta virodha vinA aMgata Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divomAM nizcayasamyaktano abhAva samyaktvavanta eva / anyadA tu vyavahArasamyaktvavanto nizcayasamyaktvavanto vetyatra na graha ityupapattiH syAdevetyAhuH / tairnizcayasamyaktvasvarUpameva na buddhaM, apramattacAritrasyaiva nishcysmyktvlkssnnaat| taduktaM zrAvakaprajJaptau - jaM moNaM taM sammaM jaM sammaM tamiha hoi moNaM ti| Nicchayao iyarassa u samma sammattaheU vi'||[gaa. 61] tti / tacca kathaM devAnAmupapAtakAle sambhavatIti bhAvanIyaM priiksskaiH| yadapi 'Nicchayao sammattaM nANAimayappasuha(ddha)pariNAmo'[sambodhapraka0 939 pU.] tti vacanAt tattvavicAraNopabRMhito matizrutAdhupayoga eva nizcayasamyaktvamiti banaze. haMmezA vimAnamAlika tarIke utpanna thatA devanI apekSAe pUrve utpanna thayelA devo asaMkhyaguNa hoya.) devomAM nizcayasamyatvano abhAva keTalAka - jyotiSavimAnAdhipo(sUrya-caMdro) potAnI utpattikALe sthAnanA prabhAvathI nizcayasamyaktavALA hoya che ane anyadA teo vyavahArasamyaktavALA hoya ke nizcayathI samyaktavALA hoya temAM koi Agraha nathI. tethI pachInA kALamAM teo vyavahArathI sammasvI ane nizcayathI mithyAtvI hoya ane virbhAgajJAnI hoya to virbhAgajJAnInI saMkhyAmati-zrutajJAnI karatAM asaMkhyaguNa thAya ane utpatti pachInI prathama pratimApUjAkALe samyakta hovAthI pUjA dharmarUpa paNa banI jAya. Ama badhu susaMgata bane che. upAdhyAya yazovijayajI mahArAja - tamArI vAta barAbara nathI. tame nizcayasamyaktanuM svarUpa samajyA nathI. devone nizcayasamyattva saMbhave ja nahi. pachI tame kahyuM te pramANe nizcaya ane vyavahArano vibhAga ja zI rIte saMbhave? zaMkAH- devone nizcayasamyakta kema na hoya? samAdhAnaH- avirata evA devone aMzamAtra paNa cAritra nathI. jyAre nizcayasamyakta to apramattacAritradharane ja hoya che. nizcayasamyattvanuM lakSaNa ja apramatta cAritra che. zrAvaka prAptimAM kahyuM che - "je mauna (apramattasaMyama anuSThAna) che, te ja samyakta(=nizcayasamyakta) che ane je samyakta(=nizcayasamyakta) che, te ja mauna(apramattasaMyamaanuSThAna) che. bIjAonuM(pramattayati sivAyanAnuM) samyakta(=vyavahArasamyakta) A samyaktamAM(=nizcayasamyaktamAM) kAraNa che. tethI avirata devone nizcayasamyakta saMbhavI zake nahI ema parIkSakoe bhAvanA karavI. zaMkAH- "jJAnAdimaya AtmazubhapariNAma (ke zuddha pariNAma) nizcayathI samyakta che." AvuM vacana che. tethI siddha thAya che ke tattvavicAraNAthI upaeNhita thayelo atizrutavagere jJAnano upayoga ja nizcayathI samyakta che. samyaktI devone Avo upayoga saMbhavI zake che. tethI devone nizcayasamyakta mAnavAmAM virodha nathI. samAdhAna - A barAbara nathI kAraNa ke "jJAnAdimaya' padamAM rahelA maya' pratyayano artha tame samajyA nathI. ('maya' pratyayathI prAdhAnya, prAcarya ke vikAra artha maLe che. tethI) "jJAnAdimaya..' ityAdi vAkyano 'jJAna, darzana ane cAritrano saMpUrNa ekAtmaka=ekarUpa=abhinna upayoga nizcayasamyakta che" Avo artha vAstavika che. nizcaya ane bhAva sabhyatvamAM bheda zaMkA - kharI rIte jo vicAravA jaie, to nizcayasamyakta ane bhAvasamyakta eka ja che. samAdhAna :- AvI vivakSA karavAmAM (karmanA kSayopazamaAdi) upAdhinA bhedathI samyattvanA je lAyopathamikaAdi bhedonI gaNanA thAya che, athavA nisargaruci Adi bhedonI gaNanA thAya che, te asaMgata Tharaze. (kAraNa ke dareka sabhyatvamAM tathA pariNAmarUpa bhAva-atyAdi jJAnopayoga ityAdirUpe ko'karUpe samAnatA to che ja.) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pratimAzataka kAvya-16) tairucyate, tadapi AdipadottaramayaTpratyayArthAparijJAnavijRmbhitaM, kRtsnajJAnadarzanacAritrakopayoga eva nishcysmyktvmitysyoktvaakyaarthtvaat| yadi ca nizcayasamyaktvaM bhAvasamyaktvaM caikameveti vivakSyate tadopAdhibhedakRtasamyaktvabhedaparigaNanAnupapattiH / jijJAsAdikamapyadhikArAnugatabhAvApekSakameva, saca dravyasamyaktve'pyavicalita evetyuktameva yuktamiti draDhataramAlocanIyaM suuribhiH|| 15 // nanu adhArmikA eva devA ucyanta iti tatkRtyaM na pramANamityAzaGkAM nirAcikIrSurAha sadbhaktyAdiguNAnvitAnapi surAn samyagdRzo ye dhruvaM, manyante sma vidharmaNo gurukulabhraSTA jinaarcaadvissH| devAzAtanayA'nayA jinamatAnmAtaGgavallebhire, sthAnAGgapratiSiddhayA vihitayA te sarvato bAhyatAm // 16 // (daMDAnvayaH- sadbhaktyAdi guNAnvitAn dhruvaM samyagdRzaH surAnapi ye gurukulabhraSTAH jinA dviSaH vidharmaNaH manyante sma, te anayA sthAnAGgapratiSiddhayA vihitayA devAzAtanayA jinamatAnmAtaGgavat sarvato bAhyatAM lebhire||) 'sdbhktyaadi'iti| satAM cAturvarNavarNanIyasthitInAM bhakti: bAhyapratipattirAdiryeSAM bahumAnavaiyAvRttyAdInAM te ca te guNAzca tairanvitAn yutAn samyagdRzaH surAnapi ye gurukulAd bhraSTA:-tyaktagurukulavAsA yathAcchandA:= yathAcchandavihAriNo jinA dviSo jinapratimApUjAdau dhRtadveSA lumpAkazvapAkAH, vidharmaNa:-vigato dharmo yebhyaste vidharmANastAdRzAnmanyante sm| te'nayA avarNavAdarUpayA''zAtanayA sthAnAGge pratiSiddhayA akarttavyatvenoktayA vihitayA prasahya kRtayA, mAtaGgavat-cANDAlavat, sarvata:-sarvasmAd, bAhyatAM lebhire| anayA''zAtanayA tai: karmacaNDAlatvaM prAptamiti vyNg(gy)prtiiteH| 'paryAyoktavyaGga(gya)syoktiH paryAyokta'miti [kAvyAnuzAsana 6/ vaLI, jijJAsAvagere paNa yathAyogya adhikArImAM rahelA zubhabhAvane apekSIne ja hoya che. apunabaMdhaka vagere dravyasamyaktIomAM paNa svayogya zubhabhAvane anurUpa jijJAsAvagere hoya che. arthAt jijJAsAdimAM kAraNabhUta ane jijJAsAAdithI upalakSita bhAva to dravyasamyaktavALAmAM paNa hoya ja che. tethI bhAvamAtrathI jo nizcaya ane bhAva sabhyattvane eka mAnazo, to teTalAmAtrathI ja dravya ane bhAva samyaktane paNa eka mAnavA paDaze. tethI bhAvanI samAnatAmAtrathI nizcayasamyakta ane bhAvasabhyattvane eka mAnI zakAya nahi. (samasaguNasthAne rahelA mAlatuSamunivageremAM nizcayasamyakta hoya che, paNa ApekSika bhAvasabhyattvano abhAva hoi zake che. jyAre cothAguNasthAne rahelAmAM Apezika bhAvasamyakta saMbhavI zake che, paNa nizcayasamyakvana hoya.) tethI ame je prarUpaNA karI che, te ja barAbara cha tebha sarimome 185o viyAvaM. // 15 // 'devo adhArmika ja gaNAya che. tethI teonuM kRtya pramANabhUta nathI." pUrvapakSanI A AzaMkAne dUra karatA aviva2 cha kAvyArtha:- saddhaktivagere guNothI yukta nizcita samyagdaSTidevone je gurUkuLavAsathI bhraSTa=svacchaMdAcArI pratimApUjanadrohIo dharma vinAnA mAne che, teo sthAnAMga sUtramAM pratiSiddha karelI A devaAzAtanAne sevIne jinamatamAMthI cAMDAlanI jema sarvathA bAhyatAne pAmelA che. arthAt jainazAsananI maryAdAthI dUra karAyelA che. satrapUjanIya caturvidha saMghanI bhakti=bAhyasatkAravagere AdipadathI bahumAna vaiyAvaccavagere samajavuM. A bhajyAdi guNothI sabharadevone pratimAlopako dharmavagaranAgaNe che. Ama sthAnAMgamAM niSiddhakarelI devAzAtanA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMcanA avarNavAdamAM durlabhabodhitA 9] haimavacanAt / devAzAtanayetyanantaramivazabdollekhe teSAM sarvato bAhyatAyAM hetorutprekSaNAt gamyotprekSA ceti dhyeyam / sthAnAGgasUtraM cedam - ___paMcahiM ThANehiM jIvA dullahabohiattAe kammaM pakareMti taM0-(1) arahatANaM avannaM vayamANe (2) arahatapannattassa dhammassa avannaM vayamANe (3) AyariyauvajjhAyANaM avannaM vayamANe (4) cAuvanassa saMghassa avannaM vayamANe (5) vipakkatavabaMbhacerANaM devANaM avannaM vayamANe[5/2/426] tti / durlabhA bodhi:-jinadharmo yasya sa tathA, tadbhAva: tattA, tayA durlabhabodhikatayA, tasyaivA, karma-mohanIyAdi prakurvanti badhnanti / arhatAmavarNam azlAghAM vadan, yathA- 'natthi arahatattaM, jANaM vA kIsa bhuMjae bhoe| pAhuDiyaM tu uvajIvai (prAbhRtikAM= samavasaraNAdirUpAM) emAi jiNANao avnno'|| na ca te nAbhUvaMstatpraNItapravacanopalabdhernApi bhogAnubhavanAdirdoSo'vazyavedyasAtasya tIrthakaranAmAdikarmaNazca nirjaraNopAyatvAttasya, tathA vItarAgatvena samavasaraNAdiSu prtibndhaabhaavaaditi| tathArhatprajJaptasya dharmasya-zrutacAritrarUpasya 'prAkRtabhASAnibaddhametat', tathA 'kiM cAritreNa dAnameva zreya' ityAdikamavarNaM vadan / uttaraM cAtra prAkRtabhASAtvaM zrutasya na duSTaM, bAlAdInAM sukhAdhyeyatvenopakAritvAt, tathA cAritrameva zreyo, nirvaannsyaanntrhetutvaaditi| AcAryopAdhyAyAnAmavarNaM vadan yathA'bAlo'ya'mityAdi, na ca bAlatvAdirdoSo buddhyaadibhirvRddhtvaaditi| tathA catvAro varNA:=prakArA zramaNAdayo yasmin sa tathA, sa eva svArthikAvidhAnAccAturvarNaH, tasya saGghasyAvarNaMvadan yathA- 'ko'yaM saGghaH ? ya: smvaaysevIne teoe karmacaMDAlapaNuM prApta karyuM che tema caMgathI pratIta thAya che. zrI hemacaMdrasUrie kAvyAnuzAsanamAM kahyuM cheke - "pratIta thatA arthane bIjA paryAyathI kahevoe paryAyokta(=vyaMgya) alaMkAra che."ane jo devaAzAtanA" e pada pachI iva(=jANe ke) padano ullekha karavAmAM Ave, to teonI sarvataH bAhyatAmAM hetunI unnekSA thatI hovAthI gamyotyekSA alaMkAra paNa che. pAMcanA avarNavAdamAM durlabhabodhitA sthAnAMga sUtrano pATha A pramANe che - "A pAMca sthAnothI jIva durlabhabodhipaNAthI (ke mATe) karma upArje che. (1) arihaMtonI niMdAthI (2) arihaMte prarUpelA dharmanI niMdAthI (3) AcArya-upAdhyAyanI niMdA karavAthI (4) caturvidha saMghanI niMdA karavAthI tathA (5) vipakavatapabrahmacaryavALA devonI niMdA karavAthI." A sUtranI TIkA A pramANe che - bodhi=jinadharma. jinadharmanI prApti parabhavamAM jene durlabha thAya te dUrlabhabodhi kahevAya. arihaMtavagerenI AzAtanA karanAro durlabhabodhi thavAthI ke dUrlabhabodhi thavAmATe mohanIyavagere karmo bAMdhe che. a&itonI niMdA A pramANe (1) "arihaMtapaNuM che ja nahi (arihaMtano niSedha) athavA (2) jANatA hovA chatAM ka bhoga bhUMDA che vagere) arihaMto kema bhogone bhogave che? (bhogo lagna karavAM, rAjya karavuM vagere) tathA (3) arihaMto prAkRtikAdavoe banAvela samavasaraNavagere. "prabhUtikA 42 doSomAMno eka prakArano udgama doSa che.)ne kema seve che?' paNa niMdA karanArA Ama vicAratAM nathI ke (1) temaNe(=arihaMtoe) raceluM pravacana(Agama ke saMgha) upalabdha thatuM hovAthI teo hatA. tethI koi arihaMta thayA ja nathI." evo niSedha ayogya che kAraNa ke kAryathI ja kAraNanuM astitva nakkI thAya che. (2) avazya vedanIya zatAvedanIyakarmanI ane tIrthakara nAmakarmavagere karmanI nirjarAnA upAyatarIke ja bhoga bhogavatAM hovAthI temane(arihaMtone) bhoga bhogavavAmAM doSa nathI. (pApakarmanI jema puNyakarmano paNa kSaya nirjarA thAya to ja mokSa che. ane nikAcita puNya ke pApa karmano kSaya bhogathI ja thAya che.) tathA (3) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [116. pratimAzataka kAvya-16] balena pazusaGgha ivAmArgamapi mArgIkaroti' iti, na caitatsAdhu, jJAnAdiguNasamudAyAtmakatvAttasya, tena ca mArgasyaiva mArgIkaraNAditi / tathA vipakvaM-supariniSThitaM prakarSaparyantamupagatamityarthaH, tapazca brahmacaryaM ca bhavAntare yeSAM, vipakvaM vA-udayamAgataM tapobrahmacaryaM taddhetukaM devAyuSkAdi karma yeSAM te, tathA teSAmavarNaM vadan-na santyeva devA: kadAcanApyanupalabhyamAnatvAt, kiM vA tairviTairiva kAmAsaktamanobhiravirataistathA nirnimeSairaceSTaizca priyamANairiva pravacanakAryAnupayogibhizcetyAdikaM, ihottaraM-santi devAstatkRtAnugrahopaghAtAdidarzanAt, kAmAsaktatA ca mohsaatkrmodyaadityaadi| abhihitaM ca- 'ittha pasiddhI mohnniiysaayveynniiykmmudyaao| kAmapasattA viraI kammodayao cciya Na tesiN'||1|| aNimisaM devasahAvA NicceTThANuttarAo kayakiccA / kAlANubhAvA titthunnaiMpi sannattha vyaMti // ra riA. _____ yattu mahAjananetRtvAdevarAjAdiva devAnAmavarNavAdo mahAmohanIyabandhahetutvAnniSiddho na dhrmitvaaditibhagavAna pote vItarAga che. tethI samavasaraNa vageremAM rAga thavAno saMbhava ja nathI. tethI samavasaraNanA sevanathI emane 'prAkRtikA' doSa lAge nahi. arihaMtakathita dharmanA be bheda che. (1) zrata (2) cAritra. mRtadharmanI niMdAA badhA Agamo prAkRta bhASAmAM racAyA che. arthAt sAmAnya lokonI bhASAmAM racAyA che." cAritradharmanI niMdA - "cAritra nirarthaka che. dAna ja zreyaskara che. vagere.." A niMdAno javAba - bALavagere ajJajIvo sukhethI bhaNI zake-samajI zake ityAdidvArA upakAra karanAruM hovAthI Agamane prAkRta bhASAmAM racavAmAM doSa nathI.' tathA dAna karatAM paNa cAritra ja vadhu zreyaskara che, kAraNa ke mokSanuM te(cAritra) taratanuM ja kAraNa che. AcArya-upAdhyAyanI niMdA - "A to bALaka che" vagere. paNa niMdA karanAro ema nathI vicArato ke "bALa hoya to paNa buddhivagerethI to vRddha ja che. tethI niMdanIya nathI paNa pUjanIya che." caturNa saMgha(varNa=prakAra, arthAt sAdhu-sAdhvI vagere caturvidha saMgha. cAturvarNa padamAM svArthika "aNu pratyaya lAgyo che.)nI niMdA- "Ane koNa saMgha kahe ke je ToLAnA baLapara pazuonA ToLAnI jema amArgane mArga tarIke sthApe che?' paNa A niMdA karatAM pahelA e vicArato nathI ke "saMgha e jJAnavagere guNonA samudAyarUpa che. tethI e mArgane ja mArga tarIke sthApe, amArgane nahi" tathA bhavAMtaramAM(pUrvabhavamAM) prakRSTa tapa ane brahmacarya AdaravAvALA athavA vipakva=bhavAMtaramAM karelA tapa ane brahmacaryano udaya. arthAt tapa ane brahmacaryanA kAraNe devaAyuSyavagere karmano udaya. A udayathI yukta devo=vipakavatapabrahmacaryavALA devo. A devonI niMdA- "kyAMya dekhAtAM na hovAthI devo che ja nahi." athavA to, "kAmamAM Asakta manavALA, avirata, jANe maravA na paDyA hoya tema palakArA ane ceSTA vinAnA ane zAsananA koi kAryamAM kAma nahi lAganArA e zaTha jevA devothI saryuM' ityAdi. AvA niMdArasikone Avo uttara ApI zakAya - devodvArA karAtAM upakAra ke upaghAta vagere dekhAtA hovAthI devo che tema siddha thAya che. teone mohanIyano ane zAtA vedanIyano udaya joradAra hovAthI teo kAmamAM Asakta hoya, emAMteono vAMka nathI. kahyuM ja che ke - "ahIMsamAdhAna (uparoktazaMkAnA samAdhAna) A che. mohanIya tathA zAtAvedanIya karmanA udayathI teo kAmausakta che ane karmodayathI ja teone virati nathI" /1// devasvabhAvathI ja teo palakArA vinAnA che. ceSTA vinAnA che. kRtakRtya hovAthI uttara ApatA nathI. kAlanA prabhAvathI ahIM tIrthonnati nathI karatAM paNa anyatra to kare ja che." ro gharmI hovAthI devonI niMdAno tyAga pUrvapakSaH- zakramahAjananetA=ghaNA moTA samudAyanA netA (athavA ghaNA lokone pUjya ArirUpe mAnya) hovAthI jema teno avarNavAda karavAno nathI, tema devo paNa mahAjananetA hovAthI ja temano paNa avarNavAda karavAno Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulabhabodhi thavAnA hetu 117 pAmaravacanaM tattucchaM, evaM satyasya sUtrasyArtha(sya)siddhAnuvAdatvApatterdevamAtrAvarNaniSedhe uktvishessnnaanupptteshc| yatra hi yatprakArakavarNavAda iSTasAdhanatayopadarzitastatra tatprakArakavarNavAdagrahapratibandhakadoSadarzanarUpasyaivAvarNavAdasya niSedha ucita ityuktavizeSaNaM phalavat, vipakkatapobrahmacaryaphalIbhUtadevArcanavinayazIlAdiguNapratipanthidoSopadarzanasyaiva tato durlbhbodhitaahetutvlaabhaat| ata evaitatsUtrapratipakSasUtraM yathA - _ 'paMcahiM ThANehiM jIvA sulahabohitAe kammaM pakareMti, taM0-arahatANaM vannaM vayamANe jAva vipkktvnathI kAraNake tema karavAmAM lokomAM moTA pAye zAsananI niMdA thavAno saMbhava che. temAM nimitta thavAthI durlabhabodhi thavAmAM kAraNabhUta mahAmohanIya karma baMdhAya che. paNa teno artha ema nathI ke, devo dharmI hovAthI temano avarNavAdana karavo. uttarapakSaH- A dalIla tuccha che. mahAjananA netA hovAthI avarNavAda na karavo, e arthasiddha vAta che, kAraNa ke devonI niMdA karavAthI rUThelA devodvArA upasargaAdi AvavAthI zAsanahIlanA thAya che, temaja aMgata nukasAna thAya che, e AbALagopALasiddha che. Ama arthasiddhavAtano pharIthI zabdolekha karavAmAM sUtra mAtra anuvAdarUpa ja Tharaze paNa aprAmanI prAptirUpa vidhAnAtmaka nahi thAya. vaLI tame kahyuM e kAraNathI ja jo devono avarNavAda karavAno na hoya, to te kAraNa to saghaLA devoaMge lAgu paDe. tethI saghaLA devonA avarNavAdano niSedha thAya che. tethI vipakva tapa brahmacarya" evuM vizeSaNa mukavAmAM koi artha nahi saravAthI "vyarthavizeSaNa doSa Ubho thAya. kAraNa ke "jyAM jevA prakAravALo varNavAda iSTasAdhanatarIke batAvyo hoya, tyAM te prakAravALA varNavAdane aTakAvatA doSanA darzanarUpa avarNavAdano niSedha ja ucita che. eTale ke je vyaktinA je guNavagererUpa vizeSaNane AgaLa karI varNavAda karavo e sulabhabodhitAvagerelAbhanA sAdhana tarIke mAnya hoya, te vyaktinAte ja guNavagerenA varNavAdamAM pratibaMdhaka banatA tadvirodhI doSadarzanarUpa avarNavAdano tyAga karavo ucita che. prastutamAM "vipakvatapabrahmacaryavALA" A vizeSaNavALA devonA avarNavAdano niSedha karavAno Azaya che. emATe ja vipakvatapabrahmacaryavALA' evuM vizeSaNa mukIne cetavaNI ApI che ke AvA devonI niMdA karazo to durlabhabodhi thazo. Ama tapa ane brahmacarya ane tenA phaLabhUtajinapUjA, vinayAdi guNa prakAraka(=vizeSaNathI viziSTa) devavarNavAda sulabhabodhitAAdimATe iSTa sAdhana (=hetubhUta) che. te varNavAdamAM bAdhaka banatuM doSadarzana ja avarNavAdarUpa hoi aniSTa che. Ama uparokta devomAM tapa ane brahmacaryanAphaLarUpe rahelA jinapUjA, vinaya, zIla Adi guNonA virodhI doSo joi (jemake emanI jinapUjAmAM hiMsA, sthitimAtrarUpatA, zastrAdipUjAnI tulyatA vagere joi) emanI e prakAre niMdA karavI e ja durlabhabodhi thavAnuM kAraNa bane che, ema svIkAravAmAM ja vipakvatapa ityAdi vizeSaNa sArthaka bane. mATe ja "vipakva' ityAdi vizeSaNanA baLapara kahI zakAya, ke ahIM mAtra "mahAjananA netA hovAmAtrathI devonA avarNavAdano niSedha iSTa nathI. paraMtu dharmI ane guNI hovAthI avarNavAdano niSedha che. tethI ja pUrvasUtranA pratipakSa tarIkenA sUtramAM e vizeSaNavALA devonA varNavAdathI sulabhabodhi thavAya che tema batAvyuM che. (mahAjananetAno jema avarNavAda iSTa nathI, tema eTalAmAtrathI varNavAda paNa iSTa nathI. AgamamAM kyAMya evo pATha nathI ke mahAjananA netAonI prazaMsA karavAthI bhavAMtaramAM sulabhabodhi thavAya. tethI dharmI hovAthI ja e devonI jema varNavAda sulabhabodhi thavAmAM hetu che, tema avarNavAda durlabhabodhi thavAmAM hetu che.) varNavAdanuM sUtra A mujaba che - sulabhabodhi thavAnA hetu pAMca sthAnothI jIva sulabhabodhi thavAnuM karma upArje che - te A pramANe - (1) arihaMtano varNavAda= Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 pratimAzataka kAvya-16) baMbhacerANaM devANaM vannaM vayamANe[sthAnAGga 5/2/426] tti // arhatAM varNavAdo yathA-'jiyarAgadosamohA savvaNNU tiysnaahkypuuaa| accaMtasaccavayaNA sivagaigamaNA jayaMti jinnaa'| arhatpraNItadharmavarNo yathA-'vatthupayAsaNasUro aisayarayaNANa sAgaro jyi| savvajayajIvabaMdhurabaMdhu duvihovi jinndhmmo'| AcAryavarNavAdo yathA'tesiM Namo tesiM Namo bhAveNa puNovi tesiM ceva nnmo| aNuvakayaparahiyarayA je nANaM diti bhvvaannN'| caturvarNazramaNasaGghavarNavAdo yathA-'eyami pUimi Natthi tayaM jaM na pUiaMhoi / bhu(su)vaNe vi pUaNijjo, na guNI saMghAo jaM anno'|| devavarNavAdo yathA- 'devANa aho sIlaM visayavisavimohiA vijinnbhvnne| accharasAhipi samaMhAsAI jeNa na kreNti'| tti| vRttau| etena 'savizeSaNa' ityAdinyAyAt prAgbhavIyatapa:saMyamayoreva devavarNanavidhau tAtparyamiti nirastamekavidheranyata: siddhatvena camarendrezAnendrAvatiprasaGgena ca viziSTavidhAveva tAtparyAt / tasmAd prazaMsA karavAthI ityAdi pUrvavatthAvat (5) vipakvatapabrahmacaryayuktadevono varNavAdakaravAthI.'TIkA- arihaMtano varNavAda - "rAga-dveSa ane mohane jitanArAM, sarvajJa, devendrathI pUjAyelA, atyaMta satya vacana bolavAvALA ane mokSagatimAM javAvALA jino(=ariSThato) jaya pAme che." arihaMtaprarUpita dharmano varNavAda - "vastunA prakAza (= yathArtha svarUpa batAvavA)mAM sUryasamAna, atizayarUpI ratnonA sAgarasamAna, jagatanA sarvajIvonA premALa baMdhu jevA banne prakAranA (zrata ane cAritra) jinadharmajaya pAme che." AcArya-upAdhyAyanI stuti teone namaskAra, teone namaskAra, teonebhAvapUrvaka vAraMvAra namaskAra ke jeo svopakAravinA paNa parahitamAMrata che, ane bhavyajIvone jJAna Ape che." caturvarNa saMghanI stavanA - "AnI(saMghanI) pUjA karavAthI evuM kazuM nathI ke je pUjAyuM na hoya. arthAt saMghapUjAmAM sarvapUjA samAyelI che, kAraNa ke duniyAmAM guNIonA saMghane choDI bIjo koi pUjanIya nathI." devanI prazaMsA- "aho! (AzcaryakArI) devonuM zIla!ke viSayanAjherathI mUDha hovA chatAM jinamaMdiramAM apsarAonI sAthe hAsyavagere paNa karatAM nathI." pUrvapakSa:- "savizeSaNa" enyAyathI (vizeSaNayukta vizeSyaaMge koi vidhi darzAvI hoya paNa vizeSyamAM e vidhine bAdha hoya, tyAre e vidhi vizeSaNamAM saMkramita thAya che. jemake "nyAyasaMpanna vaibhavanA vidhAnamAM vaibhava-parigraha pAparUpa hoi temAM vidhAnane bAdha che. tethI vidhAna nyAyasaMpannatA' vizeSaNamAM saMkramita thAya che. arthAt nyAyasaMpannatAmAM ja vidhAnano Azaya che.) devonA varNavAdamAM devonA pUrvabhavanA tapa-saMyamanA varNavAdano ja Azaya che, bAkI avirata ane kAmAsakta devonA varNavAdamAM spaSTa bAdha che. uttarapakSa - A vAta asaMgata che. ekavidhi - vizeSaNa ane vizeSya e bemAMthI ekamAM ja vidhi= vidhAna anyataH siddha che. (jo 'devIrUpa vizeSyapadamAM ja vidhi hoya, to arthAt badhA ja devo varNavAdane pAtra hoya, to (1) vizeSaNapada nirarthaka thAya, tathA (2) mithyAtvI devono varNavAda karavAmAM mithyAtvanuM poSaNavagere che. tethI devarUpa mAtra vizeSya varNavAdane pAtra nathI ja. have) jo varNavAdanuM vidhAna mAtra vipakavatapabrahmacaryarUpa vizeSaNamAM ja hoya, arthAt mAtra prAbhavIya tapa-brahmacarya ja jo varNavAdane pAtra hoya, to e tapa-brahmacaryano varNavAda AcAryaAdinA varNavAdathI siddha ja che. tathA jo prAbhavIya tapa-brahmacarya ja varNavAdane pAtra hoya, to camarendra ane IzAnendra pUrvabhavamAM anukrame 'pUraNa ane tAlI' nAmanAmithyAtvItApaso hatA. tethI temanA mithyAtvayuktaajJAnatapa ane brahmacaryanI prazaMsAno atiprasaMga paNa che. mATe 'vipakva Adi vizeSaNathI viziSTa devo A ja bhavanA pUjAAdi guNone kAraNe varNavAdane pAtra che. vipakvatapabrahmacaryavALA devonI paNa prazaMsA to devabhavIya jinapUjAdi samyagdarzanAcArathI ja che. 0 savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkrAmato vizeSyabAdhake satIti nyaayH| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119. divomAM dharmasUcaka guNo ye 'adhArmikA devA' iti vadanti, taistadvarNavAdasya mUlato'pahastitatvAt svakareNa svazirasi rajaH kSipyate iti jnyeym| ata eva satyapyasaMyatatve niSThurabhASAbhayAno saMyatatvamAgame teSAM pribhaassitm| 'no dharmiNa' iti tu kumatigrastaiH pratikriyamANaM na kvApi zrUyate, dharmasAmAnyAbhAvaprasaGgena tathAvaktumazakyatvAt, upapAditaM caitanmahatA prabandhena devdhrmpriikssaayaamsmaabhirityuprmyte||16||ath deveSu dharmasthApakAn guNAneva darzayan parAnAkSipatizakre'vagrahadAtRtA vratabhRtAM niSpApavAgbhASitA, saccharmAdyabhilASitA ca gaditA prajJaptisUtre sphuttm| ityuccairatidezapezalamatiH samyagdRzAM sva:sadAm, dharmitvapratibhUH khalaskhalanakRd dharmasthitiM jaantaam||17|| A jinapUjAdi AcAra pUrvabhavIya vipakvatapAdinAphaLabhUta hovAthI sUtrakArazrIe vipakvatapAdi vizeSaNa mukI sAdhakone sAvadhAnI ApI che ke jo tame A bhavamAM samyaktapAdi ArAdhazo, to ja devalokamAM samyagdarzanAcAra pALI zakazo, anyathA viSayamAM Asakta thai devalokanA aMte durgatimAM pheMkAi jazo. alabatta, IzAnendra vagere pUrvabhavamAM tevAtapAdiyukta na hovA chatAM devabhavamAM samyagAcAra pALatA dekhAya che, to keTalAka pUrvabhavIya samyaktapAdivALA devabhavamAM viSayamagna banI samyakatva gumAvI samyagAcArahIna paNa bane che. chatAM Apatti nathI, kAraNa ke satrakAre Apelo vizeSaNa-vizeSyabhAva ane batAvelo niyama ekAMtika nathI, paNa tsargika che. rAjamArganA nirdezarUpa che. A ja jainazAsananI praNAlikA che. yogadaSTi samuccaya graMthamAM "sUtrANAM prAyovRttiviSayatvA" ema kahI A muddAnuM samarthana karyuM che. athavA - "vipakvatapAdinuM devalokamAM je phaLa hoi zake, te phaLavALA devono varNavAda AvI vyAkhyA karavAthI koi Apatti nahIM rahe tethI jeo devo adhArmika che ema ghoSaNA kare che, teo devonA varNavAdane mULathI ja uDAve che ane sUtraAzAtanAdvArA potAnI bodhine=samyagdarzanane durlabha banAve che. mATe teonI ceSTA potAnA hAthe ja potAnA mAthApara dhuLa nAkhavA jevI hAsyAspada che. devo prazaMsApAtra che, niMdApAtra nathI' A vAtano khyAla rAkhIne ja teo asaMyata hovA chatAM Agama paNa teonI AmanyA jALave che ane devomATe niSphara bhASAno prayogana thai jAya te hetuthI devone asaMyata kahevAne badale mAtra "no saMyata eTaluM ja kahe che. paNa pratimAlopakonI jema adharmI to kahetA ja nathI. adharmI kahevAthI devo aMzamAtra paNa dharmayukta nathI' tevuM tAtparya nIkaLe. devomAM "aMzamAtra paNa dharmana hoya te azakya che, Agamane mAnya nathI. A "asaMyatathI paNa vadhu niSThura prayoga che. mATe ja pratimAlopako pratikArarUpe je kahe che ke devo adharmI che tevuM kathana AgamamAM kyAMya upalabdha nathI. A bAbatanI vistRta carcA TIkAkAre devadharmaparIkSA graMthamAM karI che. tethI ahIM ATalethI ja aTake che. (bhagavatI sUtranA pAMcamA zatakanA cothA uddezAmAM zrI gautamasvAmI prabhuzrI vIrane devo saMyata, asaMyata, saMyatAsaMyata aMge traNa prazna pUche che. tyAre bhagavAna prathama ane aMtima praznanA javAbamAM kahe che ke devone saMyata ke saMyatAsaMyata kahevAe khoTuM che ane asaMyata' kahevA aMge kahe che ke te niSpharavacana che. tethI mAtra "no saMyata" eTaluM ja kahevuM joie. devo asaMyatitarIke siddha hovA chatAM bhagavAnane "asaMyata' prayogamAM niSpharatA dekhAya che, ne devomAM vaMdanAdi dharmo hovA chatAM pratimAlopako sIdho niSThura prayoga kare che ke devo adharmI che.') che 16o. devomAM dharmasUcaka guNo devomAM dharmanI sthApanA karatA=dharma sUcavatA guNo batAvatA kavivara paravAdIo para AkSepa karatAM kahe che- kAvyArthaH- zakramAM (1) sAdhuone avagraha ApavAno guNa (2) niravadya vacana bolavAno guNa tathA (3) sAdhuovagerenA hitasukhavagerenI icchA karavAno guNa che ema bhagavatI sUtramAM spaSTa batAvyuM che. A pramANezanA atyaMta atidezathI=sadazAdarzakavacanathI siddha thayelI samyagdaSTi devonI ramaNIyabuddhi khala durjaya Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 pratimAzataka kAvya-17) (daMDAnvayaH- prajJaptisUtre zakre vratabhRtAmavagrahadAtRtA, niSpApavAgbhASitA, saccharmAdyabhilASitA ca sphuTaM gditaa| iti samyagdRzAM sva:sadAmuccairatidezapezalamati: khalaskhalanakRd dharmasthitiM jAnatAM dhrmitvprtibhuuH||) 'zakre' ityaadi| zakre saudharmendre vratabhRtA-sAdhUnA mavagrahadAtRtA avagrahadAnaguNaH, tathA niSpApavAgbhASitA=niravadyavAgbhASakatvaguNaH, satAM sAdhvAdInAM zarmAdyabhilASitA hitasukhAdikAmitvaguNaH, 'ca' smuccye| prajJaptisUtre bhagavatyAM sphuTa-prakaTaM gaditA:ete guNA vyaktaM pratipAditA ityarthaH / iti-amunA prakAreNa uccaiH atyarthamatidezena sAdRzyagrAhakavacanena, pezalA=ramaNIyA matiH, samyagdRzAM samyagdRSTInAM sva:sadA= devAnAM tatsambandhinItyarthaH, dharmasthiti-dharmavyavasthAM jAnatA sahRdayAnAM dharmitvapratibhUH dharmitvasthApanAyAM jayahetuH saakssinnii| kIdRg ? khalaskhalanakRt-durjayadurjanaprativAdiparAjayakRdityarthaH / ayaM bhAva:-samyagdRSTideveSvavagrahadAnAdayo vandanavaiyAvRttyAdayazcobhayasiddhAnuguNA darzanAcArasya dharmatvena tadvikRtibhUtAH, prakRtivadvikRtiriti nyAyena dharmatayA'kAmenApyeSTavyAH / tatkathaM tadvanto'pyadharmiNa iti vadatAM jihvA na parizaTate ? bhagavadvandanameva teSAM dharmo nArcAdikamiti tvarddhajaratIyagrahaNe vinA'nantAnubandhinaM haThaM nAnyat kAraNaM pshyaam:|| akSarANi cAtra - 'tae NaM se sakke deviMde devarAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA Nisamma haTTatuTTha0 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai vaMdaittA namasai 2 evaM vayAsI-kaivihe NaM bhaMte ! uggahe paM0 ? sakkA ! paMcavihe uggahe durjana prativAdIone skUlanA=parAjaya) pamADanArI che ane dharmanI vyavasthAne samajatA sahRdayIonI "devo dharmI che' tevI sthApanAnI pratibhU=vijaya apAvatI sAkSIrUpa che. ahIM tAtparyaA che - samyagdaSTi devomAM rahelA avagrAhadAna, vaMdana, vaiyAvacca vagere guNo ubhayapakSamAnya che. tathA darzanAcAra dharmarUpa che, e vAta paNa ubhayapakSa saMmata che. avagrAhadAnAdi guNo darzanAcArarUpa prakRtinA vikRti vikAra pariNAmo hovAthI (darzanAcArarUpa) dharmarUpa che, kAraNa ke "prakRti jevI tenI vikRti hoya che." evo nyAya che.(prakRti-upAdAna, vikRti-upAdeya. dA.ta. mATI ane ghaDo) tethI devonA A avagrahadAnAdi guNomAM darzanAcArarUpa dharma rahelo ja che te icchA na hoya to paNa svIkAravuM ja paDe. Ama devo dharmayukta hovA chatAM teone adharmI kahetA jIbha kema kapAi na jAya? arthAt teone adharmI' kahevA mATe jIbha upaDavI ja na joie. pUrvapakSa - bhale devo dharmI hoya, paraMtu teonA paramAtmAne vaMdanAdi dharmo ja dharmarUpa che, nahi ke jinapratimApUjanAdi pravRttio. uttarapakSa - AvA "ardhajaratIya'(aDadhuM pakaDavuM ane aDadhuM choDavuM)nyAyathI samAnabhAvathI thatI pravRttiomAMthI amukane dharmatarIke svIkAravA ane bAkInAno dharma tarIke svIkAra na karavo vAjabI nathI kAraNa ke tamArA AvA pakSapAtamAM amane anaMtAnubaMdhI kaSAya choDI bIjuM koi kAraNa dekhAtuM nathI. zakranA samyagvAditA Adi guNo A aMge bhagavatI sUtrano TIkA sahita pATha A pramANe che - "tyAre te zaka devendra devarAjA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI pAse dharma sAMbhaLI harSita thAya che ane zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vaMdana karI Ama pUche che- "he bhadaMta ! avagraha(=svAmI vaDe je svIkRta thAya te) keTalA prakAranA kahyA che ? he zaka ! avagraha pAMca prakAre kahyA che. te A pramANe - (1) devendrano avagraha (devendra-zukra ke IzAnendra. temano avagraha kramazaH dakSiNa ke Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikranA samyagvAditA Adi guNo | 121 pa0 taM0-(1) deviMdoggahe (2) rAuggahe (3) gAhAvaiuggahe (4) sAgAriyauggahe (5) sAhammiyauggahe / je ime bhaMte ! ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti, eesiM NaM ahaM uggahaM aNujANemi tti kaTTa samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA tameva divvaM jANavimANaM duruhati 2 jAmeva disiM pAubhUte tAmeva disiM pddige| bhaMte tti bhayavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI - jaMNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA tubbheNaM evaM vadati, sacce NaM esamaDhe ? haMtA scce'|[bhgvtii 16/2/567] 'sakke NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM sammAvAdI micchAvAdI ? go0 ! sammAvAdI, No micchaavaadii| sakke NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM saccaM bhAsaM bhAsai, mosaM bhAsaM bhAsai, saccAmosaM bhAsaM bhAsai, asaccAmosaM bhAsaM bhAsai ? go0 ! saccapi bhAsaM bhAsai jAva asaccAmosapi bhAsaM bhaasi| sakke NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM sAvaja bhAsaM bhAsai, aNavaja bhAsaM bhAsai ? go0 ! sAvajapi bhAsaM bhAsai aNavajapi bhAsaM bhAsai / se keNa?NaM bhaMte ! evaM vuccai-sAvajjapi jAva aNavajapi bhAsaM bhAsai ? go0 ! jAhe NaM sakke deviMde devarAyA suhumakAyaM aNijjUhittANaM bhAsaM bhAsai, tAhe NaM sakke deviMde devarAyA sAvaja bhAsaM bhAsai, jAhe NaM sakke deviMde devarAyA suhumakAyaM NijjUhittANaM bhAsaM bhAsai, tAhe NaM sakke deviMde devarAyA aNavajaM bhAsaM bhAsai, se teNaTeNaM jAva bhaasi| sakke NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ? sammadiTThI micchAdiTThI ? evaM jahA mouddesae saNaMkumAro jAva No acarame tti'||ssoddshshte dvitIyoddezake [suu.568]| 'uggahe'tti, avagRhyate-svAminA svIkriyate yaH so'vagrahaH / deviMdogahe'ti, devendra:zakra IzAnovA, tasyAvagraho dakSiNalokArddhamuttaraM veti devendrAvagrahaH / rAuggahe'ti, rAjA-cakravattI, tasyAvagraha:SaTkhaNDabharatAdikSetraM rAjAvagrahaH / 'gAhAvaiuggahe 'tti, gRhapatiH-mANDaliko rAjA, tasyAvagrahaH svakIyaM maNDalamiti gRhptyvgrhH| 'sAgAriyauggahe'tti, saha agAreNa-gehena vartata iti sAgAra:, sa eva sAgArika:, tasyAvagraho-gRhameveti sAgArikAvagrahaH / sAhammiyauggahe'tti, samAnena dharmeNa carantIti sAdharmikA: sAdhvapekSayA uttara sodhacha.) (2) (Asquil) sAno (visal 'bharata' vagaire kSetrano) avaya. (3) (Hises135) patino (potAnArAyanI sImA sudhIno) avA. (4) AuRs-zayyAtarano (potAnA gharasaMbaMdhI) bhavA. (5) samAna dharmavALA hovAthI) sAdharmika sAdhuono (potAnuM AbhAvya-mAlikInuM pAMcakoza jeTaluM kSetraRtubaddhaziyALA-unALAmAM ekamAsa sudhI ane comAsAmAM cAra mAsa sudhI) avagraha." A sAMbhaLI indra kahe che - "he bhadaMta ! AyarUpe (sAdurUpe) je zramaNa nigraMtho vicarI rahyA che, teone huM avagrahanI anujJA ApuM chuM." ema kahI zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmIne vaMdana namana karI te ja divya vimAnamAM ArUDha thai je dizAmAMthI AvyA hatA, te ja dizAmAM ravAnA thayA. te vakhate bhagavAna gautamasvAmI, zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vaMdana namaskAra karI pUche che '3 mata! za mApane , te satyacha? he gautama! te satya che.' (Aarthamale satya ho, 5e| chandra svarUpathI samyagvAdI haze ke nahi evI zaMkAthI) gautamasvAmI pharIthI pUche che "he bhadaMta! zakra-devendra samyagvAdI che ke mithyAvAdI ? gautama ! te zakra samyagvAdI che.(prAyaH samyam bolavAnA svabhAvavALo che, paraMtu mithyAvAdI nathI." (chatAM paNa pramAda vagere doSathI cAre prakAranI bhASA bole kharo ke nahi? te jANavA pharIthI pUche che) "he mahata ! za zuM (1) satyabhASA bosa, 3 (2) asatyamApA gora (3) satyAbhUSA(=mizrAmASA) mora (4)masatyAbhUSA(= zavaNe vyavahAra) bhASA bole ? : gautama! za satyavagere yAre 52nI bhASA bola.' (satyabhASA paNa kyAreka sAvaghabhASA banI zake. tethI gautamasvAmI pharI prazna kare che) he bhadaMta! zaka sAvaghabhASA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 122 || ___ pratizata vya-17 sAdhava eva, teSAmavagrahastadAbhAvyaM paJcakrozaparimANaM kSetramRtubaddhe mAsamekaM varSAsu caturo mAsAn yAvaditi sAdharmikAvagrahaH / evamupazrutyendro yadAcakhyau tadAha- 'je ime' ityaadi| 'evaM vayati' tti pUrvoktaM 'ahaM uggahaM aNujANAmI'tyevaMrUpaM vadati abhidhtte| satya eSo'rtha iti|| atha bhavatvayamarthaH satyaH, tathApyayaM svarUpeNa samyagvAdI uta netyAzaGkayAha-sakke Na'mityAdi / samyagvadituM zIla-svabhAvo yasya sa smygvaadii| prAyeNAsau samyageva vdtiiti| samyagvAdazIlatve'pi pramAdAdinA kimasau caturvidhAM bhASAM bhASate naveti praznayannAha-sakke NaM' ityaadi| satyApi bhASA kathaJcid bhASyamANA sAvadyA sambhavatIti punaH pRcchati-'sakke NaM ityaadi| 'sAvajaM' ti| sahAvadyena-garhitakarmaNeti sAvadyA, tAM / jAhe nnN'ti| yadA suhumakAya'ti sUkSmakAyaM hastAdikaM vastviti vRddhAH, anye tvAhuH suhumakAyaMti vastraM, aNijUhittANaM ti| apohya-adatvA / hastAdyAvRttamukhasya hi bhASamANasya jIvasaMrakSaNato'navadyA bhASA bhavatyanyA tu saavdyeti| zakramevAdhikRtyAha-'mouddesae'tti tRtIyazatake prthmoddeshke| tatpATho yathA-'saNaMkumAre NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM bhavasiddhie abhavasiddhie ? sammadiTThI micchAdiTThI ? parIttasaMsArIe aparIttasaMsArIe ? sulahabohie dullahabohie ? ArAhae virAhae ? carame acarame? go0 ! saNaMkumAre NaM deviMde devarAyA bhavasiddhie No abhavasiddhie, evaM samma0 parItta0 sulaha ArA0 ca0 pasatthaM nneyvvN'| 'se keNaTeNaM bhaMte ! ? go0 ! saNaMkumAre NaM deviMda devarAyA bahUNaM samaNANaM bahUNaM samaNINaM bahUNaM sAvayANaMbahUNaM sAviyANaM hiyakAmae, suhakAmae, patthakAmae, ANukaMpie, Nisseyasie, hiyasuhaNissesakAmae, se tennttennN'| [sU. 141] vyAkhyA- 'ArAhae'tti jJAnAdInAmArAdhayitA, 'carameti carama eva bhavo yasyAprAptastiSThati, devabhavo vA caramo yasya sa caramaH; caramabhavo vA bhaviSyati yasya sa crmH| 'hiakAmae'tti hitaMsukhanibandhanaM vstu| 'suhakAmae'tti sukhaM zarma, 'patthakAmae'tti pathyaM duHkhatrANaM, kasmAdevamityAha- 'ANukaMpie'tti kRpAvAn / ata evAha-Nisseyasie'tti niHzreyasaM mokSastatra niyukta ivnaiHshreysikH| 'hiasuhnnibole ke niravagha? he gautama! zakra sAvaghabhASA paNa bole ane niravaghabhASA paNa bole." "he svAmin! kema Ama kaho cho ke zakra sAvadya paNa bole ane nirava paNa bole? he gautama! jyAre zakra sUkSmakAya(=hAthavagere vastu ema jJAnavRddhono mata. bIjA mate 'vastra)ne rAkhyA vinA arthAt bolatI vakhate moM para hAthavagere rAkhyA vinA bole, tyAre zakra sAvadha pApayukta bhASA bole che. (kAraNa ke hAthavagere rAkhyA vinA bolavAmAM jIvonuM rakSaNa thatuM nathI.) jyAre zakra sUkSmakAyano upayoga karI bole che, tyAre nirava bhASA bole che kAraNa ke jIvonuM rakSaNa thAya che.) e hetuthI e pramANe kahyuM." "he bhadaMta ! zakra bhavasiddhika che ke abhavasiddhika? samyagdaSTi che ke mithyAdRSTi che ?' ityAdi moddezaka'=stRtIya zatakamAM prathamokezakanA sanaskumAra indranI jema samajavuM. sanaskumAra indra aMgeno pATha A pramANe che - he bhadaMta! sanaskumAra devendra(trIjA devalokanA indra) bhavasiddhika che ke abhava-siddhika? samyagdaSTi che ke mithyASTi? parItta saMsArI che ke anaMta saMsArI? sulabhabodhi che ke durlabhabodhi? ArAdhaka che ke virAdhaka? carama che ke acarama che? he gautama! sanaskumAra devendra bhavasiddhika che. samyagdaSTi che. parIrasaMsArI che. sulabhabodhi cha. mArA cha. mane yama cha.'' magavan ! ma sAmocho? gautama! sanamAra hevendra sAdhu-sAdhvIzrA4-zrAvimonaihita(=suSamA 29bhUta vastu), supa, pathya(=g:4thI rakSAe)nI 427 / rAmeche 429 // 3 te kRpALu che. tethI ja jANe ke mokSamAM niyukta thayelo che(=niHzreyasika) ane badhAnA duHkhanA anubaMdha vinAnA supanI 427 // 42 cha(=hitasukhaniHzeSakAmI) tethI 64rota | cha.' mArA = navagere trinI mArAdhanA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divonA bhaktikRtyanI sAdhuone ananumodyatA asiddha ssesakAmae'tti, hitaM yatsukhamaduHkhAnubandhamityarthastanniHzeSANAM sarveSAMkAmayate-vAJchati yaH sa tatheti vRttau // __ evaM hi samyagdRzo devA maitryAdiguNapAtrANi, pariNatiyogAdeva gurvAdibhaktimanto, nizAsvApasamena divyabhogenApyabhagnamuktipathaprayANAstatkAlInadarzanaikalakSaNakriyAvanto dharmavanta eveti sthitam // 17 // yatyananumodyatvAd devAnAM bhaktikRtyaM na dharma iti gUDhAzayasya zaGkAmasiddhyA nirAkurvannAhadevAnAM nanu bhaktikRtyamapi na zlAghyaM yatInAM yataH, sUryAbhaH kRtnRtydrshnvidhiprshno'rhtaa'naadRtH| hanteyaM jaDacAturI gurukule kutra tvayA zikSitA ? sarvatrApi hi paNDitairanumataM yenAniSiddhaM smRtam // 18 // (daMDAnvaya:- nanu devAnAM bhaktikRtyamapi yatInAM na zlAghyaM, yataH kRtanRtyadarzanavidhipraznaH sUryAbho'rhatA'nAdRtaH / hanta ! iyaM jaDacAturI tvayA kutra gurukule zikSitA ? yena sarvatrApi hi paNDitairaniSiddhamanumataM smRtm||) 'devAnAm' ityaadi| nanu devAnAM bhaktikRtyamapi pratimArcanAdi yadi yatInAM na zlAghyaM nAnumodyaM, tatazca na dharmo, vandanAdi tu zlAghyatvAddharma ev| ata eva 'porANameyaM sUriyAbhA' ityAdi prtijnyaa| yaccaturvidhA devA arhato bhagavato vanditvA namaskRtya svasvanAmagotrANi zrAvayantItyeva nigamitamiti draSTavyam / idamitthameva yata: karanAro. carama=jene have mAtra caramabhava ja AvavAno bAkI rahyo che. athavA jeno devabhava chello che. (eTale ke have pharIthI devatarIke janamavAnuM bAkI nathI rahyuM) athavA jene caramabhava AvavAno che te." Ama samyagdaSTi devo maitrIvagere guNonA bhAjana che. (kAraNake badhAnA hitano vicAra kare che. ane badhAnA hitano vicAra maitrIbhAvanArUpa che) vaLI A devo sArI pariNatithI sabhara hovAthI gurUvagere pratye bhaktivALA che. teo je divyabhogo bhogave che, e to mAtra rAtanI niMdara samAna che. paNa teTalAmAtrathI teo mokSamArgathI patana pAmelA nathI. (tAtparya - A devabhava to AgalAbhavathI mokSamArgatarapha AraMbhelA avirata prayANamAM mArgamAM dharmazALAmAM rAtavAso pasAra karavArUpaja che.) vaLI AdivyabhoganA kALamAM paNa evo ekadarzana(=samyagdarzana)rUpa kriyA(=AcAra)vALA to che ja. AmatakALe paNa darzanAcArathI yukta hovAthI te devo dharmasabhara ja che tema nizcaya thAya che. je 17 devonA bhaktikRtyanI sAdhuone ananumAvatA asiddha devonuM bhaktikRtya sAdhuone anumodanIya nathI. mATe dharmarUpa nathI." guDhAzayavALA pratimAlopakonI A zaMkAnuM nirAkaraNa karatA kavi kahe che - kAvyartha - pUrvapakSaH- devonuM bhaktikRtya(=pratimApUjana Adi) sAdhuone anumodanIya nathI kAraNa ke nRtyanA darzananI ruciaMge prazna karanArA sUryAbhano bhagavAne anAdara karyo. uttarapakSa:- arere ! AvI jaDa caturAi tuM kayA gurUkuLavAsamAM bhaNyo? kAraNa ke paMDito dareka sthaLe je niSedha na karAya te anumata hoya ema ja svIkAre che. pUrvapakSaH- sAdhuo devonA bhaktikRtyane-pratimApUjanAdine prazaMsatA nathI mATe te dharmarUpa nathI. jyAre vaMdanaAdi kRtyane prazaMse che, mATe te dharmarUpa ja che. sUryAbhadeva jyAre bhagavAna mahAvIrasvAmIne vaMdanavagere aMge kahe che, tyAre bhagavAna mauna rahetA nathI. paraMtu tenI anumodanA kare che ane porANameyaM sUriyAbhA" (porANamaya=A purANuM karma che-pUrvenA devoe paNa pUrvenA tIrthakaro pratye AcareluM che) te pramANe pratijJA=AraMbha karIne Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 pratimAzataka kAvya-18 sUryAbhaH kRto nRtyavidhe:-nRtyakaraNasya prazno yena sa, tathA, arhatA zrImahAvIreNa nAdRtaH tannRtyakaraNapratijJA nAdRtetyarthaH / tathA ca sUtraM - tae NaM se sUriyAbhe deve samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA Nisamma haTTatuTTha jAva hayahiyayA uThei, uTheittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai 2 evaMvayAsI-ahaNNaM bhaMte ! sUriyAbhe deve kiM bhavasiddhie jAva acarime? ityaadi|[raajprshniiy sU. 52] taeNaM se sUriyAbhe devesamaNeNaM 3 evaM vutte samANe hadvatuTThacittamANadie paramasomaNase samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai 2 evaM vayAsI-tubbhe NaM bhaMte ! savvaM davvaM jANaha pAsaha, savvaM khittaM jANaha pAsaha, savvaM kAlaM jANaha pAsaha, savve bhAve jANaha pAsaha, jANaMti NaM devANuppiyA jAva0 taM icchAmiNaMjAva uvdNsitte| sU.54] tae NaMsamaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe sUriyAbhassa devassa eyamaThu No ADhAi No parijANai, tusiNIe sNcitttthi| [sU. 55] tae NaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM doccapi taccapi evaM vayAsI-tubbhe NaM bhaMte ! savvaM davvaM jANaha jAva uvadaMsittae tti kaTu, samaNaM 3 tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei' ityAdi [sU. 56] / atrottaraM- 'hanta' iti khede| iyaM (jaDa) cAturI tvayA gurukule kutra zikSitA yanmaunaM niSedhameva vyaJjayatIti ? yena kAraNena sarvatrApi sarvasminnapi sampradAye paNDitaiH 'aniSiddhamanumataM' smRtaM, ata eva svArthamAhArAdi niSpAdayan gRhyapratiSedhAnumatiprasaGgabhayAdeva nissidhyte| (bhavanapativagere) cAra prakAranA devo arihaMta bhagavAnane vaMdana-namaskAra karI potapotAnA nAmagotra saMbhaLAve che e pramANe nigamana kare che. bhagavAnanA A vacano spaSTapaNe sUryAbhanA vaMdanakRtyane thAbaDavArUpa che. tethI amAruM kathana barAbara ja che kAraNa ke sUryAbhanA vaMdanakRtyaaMgenA vacananuM samarthana karanArA bhagavAna mahAvIrasvAmI sUryAbha jyAre nRtyaaMge prazna traNa traNa vakhata pUche che, chatAM nRtyaaMgenA samarthanamAM eka akSara paNa bolatA nathI, paNa mauna rahe che. AnAthI ja phalita thAya che, ke samyaphtI devanI paNa nRtya vagere sAvadya kriyA saMyamIne anumodanIya na hovAthI dharmarUpa nathI. mAtra niravadyakRtya ja anumodanIya che ane dharmarUpa che. pUjA kriyA sAvadya hovAthI anumodanIya ane dharmarUpa nathI. sUryAbhanA nRtya aMgeno rAjamazrIya upAMgano pATha A pramANe che - te vakhate sUryAbhadeva zramaNa bhagavAna mahAvIrasvAmI pAse dharma sAMbhaLIne harSita thAya che ane Ubho thai bhagavAnane vaMdana-namaskAra karI A pramANe pUche che - "he bhadaMta! huM sUryAbhadeva bhavasiddhika chuM ke abhavya? ityAdi thAvat carama chuM ke acarama" ityAdi. tathA bhagavAnanA A pramANe vacanane sAMbhaLI AnaMdita thayelo yAvat parama zubhamanavALo thayelo sUryAbhadeva bhagavAnane vaMdana-namaskAra karI Ama kahe che. "Apa kevaLajJAnathI badhAM dravyane jANo cho ane kevaLadarzanathI badhAM dravya juo cho, sarvakSetranuM jANo cho-juo cho, sarvakALanuM jANo cho-juo cho, ane sarvabhAvone jANo cho tathA juo cho. he devAnupriya! Apa mArA pUrvakALane jANo cho... ityAdi. tethI he devAnupriya! huM ApazrInI bhaktipUrvaka (gautamAdi munione divya batrIza prakAranuM nRtya batAvavA) icchuM chuM. te vakhate bhagavAna mahAvIrasvAmI sUryAbhanA A vacanono Adara karatAM nathI, anujJA ApatAM nathI paNa mauna rahe che. tethI sUryAbhadeva bIjIvAra trIjIvAra A pramANe kahe che. pachI traNa vAra pradakSiNA kare che." uttarapakSa - arere ! tame AvI (jaDa) caturAi kayA gurukulamAM zIkhI che ke jethI bhagavAnanA manane niSedhamAM khapAvavA taiyAra thayA cho? kAraNa ke dareka saMpradAyamAM prajJAvAna puruSo maunano(=aniSedhano) artha anumati ja kare che. tethI ja sAdhu potAnA mATe AhAra banAvatA gRhasthane spaSTa niSedha kare che, mauna rahetA nathI. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ['Aya-vyayanI tulyatA maunanuM kAraNa i25 yazcAniSedhasyAnumatyAkSepakatve'tiprasaGgAdiH, so'nupadameva nirAkariSyate // 18 // tUSNIMbhAve bhavadbhirapi kiM bIjaM vAcyamityAkAGkSAyAmAha icchA svasya na nRtyadarzanavidhau svAdhyAyabhaGgaH puna:, ___ sAdhUnAM tridazasya cAtizayinI bhktirbhvdhvNsinii| tulyAyavyayatAmiti pratiyatA tUSNIM sthitaM svAminA, bAhyastatpratiSedhako na kalayettadvaMzajAnAM sthitim // 19 // (daMDAnvayaH- svasya nRtyadarzanavidhau necchA, sAdhUnAM punaH svAdhyAyabhaGgaH, tridazasya ca bhaktiH bhavadhvaMsinI atizayinI, iti tulyAyavyayatAM pratiyatA svAminA tUSNIMsthitam / tatpratiSedhako bAhyastadvaMzajAnAM sthiti na kayet II) 'icchA' iti / svasya darzanavidhau necchA vItarAgatvAt, sAdhUnAM gautamAdInAM punarnRtyadarzane svAdhyAyabhaGgaH, sa caanissttstessaam| tridazasya-sUryAbhasya ca bhaktirbhavadhvaMsinI-saMsArocchedinI, tathAtizayinI utkarSavatI, sA ca tasya balavadiSTasAdhanaM, iti-amunA prakAreNa gautamAdInAMsUryAbhasya nRtyapradarzane samudAyApekSayA tulyAyavyayatAM =samAnahAnivRddhikatvaM pratiyatA kevalajJAnAlokena kalayatA svAminA zrIvardhamAnasvAminA tUSNIM maunena sthitam / pratyekaM tu yasya yo bhAvo balavAMstadapekSayA tasya vidhirbhavatyevAniSTAnubandhasyAbalatvAt, nayavizeSeNa kAraNa ke mauna rahevAmAM apratiSedharUpa anumatino doSa rahelo che. aniSedhane anumatirUpa svIkAravAmAM atiprasaMga Avaze' ityAdi pUrvapakSanI AzaMkAnuM nirAkaraNa AgaLa upara batAvAze. A 18 Aya-vyayanI tulyatA' maunanuM kAraNa bhagavAna mauna rahyA temAM tame kayuM kAraNa batAvazo?' pratimAlIpakanI A AkAMkSAnA samAdhAnamAM kavi kahe che- kAvyartha - (bhagavAna vItarAga hatA. tethI) bhagavAnane nRtya jovAnI icchA hatI nahi ane gautama vagere sAdhuone nRtya jovAmAM svAdhyAyabhaMgano doSa hato. jyAre sUryAbhane mATe A bhakti bhavane bhAMganArI ane utkarSa karanArI hatI. Ama lAbha ane nukasAna sarakhA che, ema pratIta karatA bhagavAna mauna rahyA. paraMtu prabhubhaktino niSedha karanArA zAsanabAhya pratimAlopako prabhunA vaMzamAM utpanna thayelAonI maryAdAone samajI zake nahi. bhagavAna vItarAga che. tethI temane nRtya jovAnA viSayamAM icchA saMbhavenahi. tyAM rahelA chadmastha gautamavagere sAdhuo A nRtya jovA bese, to teo potAno svAdhyAya cUkI jAya. pAMca prahara jeoe svAdhyAya karavAno che ane apramatta rahevAnuM che tevA sAdhuo mATe A prakAre svAdhyAyabhaMga aniSTa karanAro-pramAda poSanAro bane. tethI A nRtyanA darzanamAM teone nukasAna hatuM. jyAre sUryAbhadevamATe A nRtya paramAtmA pratyenI bhaktinA uchALArUpa hatuM. bhaktino A uchALo saMsAranA baMdhanano uccheda karanAro bane che, tathA moTo utkarSakare che. Ama nRtyanA pradarzanamAM gautamavagere sAdhuone hAni hatI, sUryAbhane lAbha hato. tethI 'samudAyanI apekSAe hAni ane vRddhi samAna che' ema kevaLajJAnanA prakAzamAM jotA zrI mahAvIrasvAmI bhagavAna te vakhate mauna rahyA. paNa 'hA' ke 'nA' kahI nahi. prazna - bhagavAna jyAre baMne pakSano lAbhAlAbha joi mauna rahyA, tyAre sUryAbe paNa badhAno vicAra karavo na joie? tethI nRtya batAvyuM te zuM barAbara karyuM? Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 pratimAzataka kAvya-20 tadabhAvAdvA ttsaamraajyaat| anyathA''hAravihArAdividhAvagateH, vAgvizeSe tu sampradAyakrama eva niyAmaka iti| imAM tadvaMzajAnAM svAmivaMzotpannAnAM sthiti-maryAdAM bAhyaH-zAsanabahirbhUto na kalayet=na jaaniiyaat| 'na hyanyakulamaryAdAM tadvahirvatI jaanaatii'tyuktiH|| 19 // vAkramavaicitryamevopadarzayati sAvA vyavahArato'pi bhagavAn sAkSAt kilAnAdizan, balyAdipratimArcanAdi guNakRnmaunena smmnyte| natyAdi dhusadAM tadAcaraNata: karttavyamAha sphuTam, yogyecchAmanugRhya vA vratamatazcitro vibhorvAkkamaH // 20 // uttaraH- bhagavAna pote evA sthAne hatAke temane banne pakSano vicAra karavo paDe. sUryAbhanI sthiti evI na hatI. sUryAbhane to potAno saMsAroccheda e ja mukhya lakSya hoya te svAbhAvika che, kAraNa ke jyAM sudhI kRtakRtya na thavAya, tyAM sudhI svahitamAM pravRtti ja baLavAna che. hA, te pravRtti svake parane baLavAna aniSTanuM kAraNa banatI hovI joie nahi. samudAyano vicAra karavAno hoya, tyAM badhAnA lAbhAlAbhano vicAra saMgata che. paraMtu jyAM pratyekano aMgata vicAra hoya, tyAM te pratyekamATe je bhAva baLavAna hoya, te bhAvane apekSIne te vyaktimATe vidhi ke niSedha thAya che. (jemake bhaktino bhAva jagADavAdvArA saMsArocchedaka banatI jinapUjA. zrAvako mATe A pUjA bhaktinA bhAvane AgaLa karI baLavAna bhAva bane che, mATe teone jinapUjAnuM vidhAna che. praH- paraMtu A pUjA dvArA pANIvagerenA jIvonI hiMsArUpa aniSTa che tenuM zuM? uttara- alabatta, A aniSTa che. paraMtu pUjAdvArA potAne bhaktinA je bhAva jAge che ane zubhanuM je upArjana ane azubhanuM je visarjana thavAnuM che, tenI apekSAe A aniSTa koi visAtamAM nathI. athavA potAnA zubhAzubhabhAvathI ja potAne iSTa ke aniSTa che tema mAnatA nizcaya Adi koka nathavizeSathI to tyAM zrAvakane aniSTanuM hiMsAdi koi kAraNa hAjara nathI, kAraNa ke tyAM hiMsAdinA koi bhAva ja nathI. mATe zrAvakone to jinapUjAvageremAM bhaktiAdinA baLavAna bhAva hovAthI te pUjA upAdeya ja che.) tethI ja kahe che, athavA to nathavizeSathI tadabhAvAaniSTanA abhAvathI tadgavidhi sAmrAjya=vizeSathI hAjara che. jo Ama pratyenAbaLavAna bhAvane AgaLa karI vidhi-niSedha karavAno hoya, toto sAdhune AhAra-vihAraAdinuM vidhAna paNa asaMgata kare, kAraNa ke AhAra-vihAraAdi, dravyAdi avasarane apekSIne saMyamamATe hitakara hovA chatAM svAdhyAyaAdine vyAghAta pahoMcADe che. tethI mAnavuM ja rahyuM ke te-te sAdhuvagerenA te-te vakhatanA baLavAna bhAvone joine ja guruvaryo AhAraAdi te te pravRttionuM vidhAna kare che. (ahIM sthUlabhadrane kozAvezyAne tyAM comAsuM karavAnI rajA ane siMhaguphAvAsI munine nA, kuraga munine saMvatsarI jevA mahAparvanA divase paNa gocarI vAparavAnI gurvAzA vagere daSTAMto che.) prazna- astu. chatAM eka vAta samajAtI nathI ke vidhAna karavAnuM hoya, to paNa ekasarakhA zabdothI vidhAna nakaratA judA judA vAkyaprayogothI kema vidhAna thAya che? jemake sAdhune gurubhagavaMta ghaNIvAra AjJA Ape, ghaNIvAra anujJA Ape, dIkSA levAnI icchA karanArane "sukha upaje tema karo" - tema kahe. zrAvaka nRtyaAdi bhaktikRtya aMge pUche tyAre mauna rahe. kyAMka mAtra vidhyarthaprayoga kare. ityAdi. uttaraH- yogyatAAdine apekSIne judA judA vacanaprayogodvArA je vidhio vagere darzAvAya che, temAM prabhunI vaMzaparaMparAmAM utpanna thayelA amArA gauravavaMtA saMpradAyanI paraMparA ja niyAmaka che. paraMtu amArI A maryAdAne prabhunA zAsanamAM nahi rahelAo nahi samajI zake, temAM kaMi navAi nathI. kAraNa ke "eka kuLanI maryAdAne te kuLamAM nahi janmelI vyakti na samajI zake tevI ukti che. je 19o Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 bhigavAnanI vicitra vacanapaddhati (daMDAnvayaH- balyAdipratimArcanAdi ca vyavahArato'pi sAvadhaM sAkSAtkilAnAdizan bhagavAn maunena gunnkRtsmmnyte| dhusadAM natyAdi tadAcaraNataH sphuTaM krttvymaah| yogyecchAmanugRhya vA vrtmaah| ata: vibhoH vImazatra: II) _ 'sAvadyam' iti| yatkila balyAdi pratimArcanAdi ca vyavahArato'pi sthUlavyavahAreNA'pi sAvadya= sAvadyatvavyapadezaviSayaH, tatsAkSAt-kaNTharaveNA'nAdizan bhagavAn maunena guNakRt sammanyate, maunAkSiptavidhinA tatra pravarttayatItyarthaH / apramAdasAro hi bhagavadupadezo'punarbandhakAdau svasvaucityena vizeSe vizrAmyatIti tadIyaM vAgatizayavijRmbhitam / ata eva 'savve pANA savve bhUyA' ityAdhupadezAdeva tadIyAt keciccAritraM, keciddezaviratiM, kecit kevalasamyaktvaM, kecicca madyamAMsAdiviratiM pratipannavantaH, te hyapramAdavidhivizeSIbhUtAn svasvocitavidhInanumAya pratibhayA vA pratisandhAya tattadarthe'pramAdameva puraskurvate tathA pravartante cetyarthataH siddhmupdeshpde| dhusadAM devAnAM, natyAdi-vandanAdi, tadAcaraNata:-tadAcaraNamAzritya sphuTaM krttvymaah| ata eva 'ahaM sUryAbho devAnupriyaM vande ityAdhuktau 'porANameya'mityAdhuktaM bhagavatA / ayaM ca nATyakaraNAdiparyupAsanAyA bhagavAnanI vicitra vacanapaddhati have bhagavAnanI vacanapaddhatinI vicitratA batAve che- kAvyArtha:- balivagere ane pratimAarcana vagere je vyavahArathI=sthULa vyavahArathI paNa sAvagha=sAvadyano vyapadezapAmI zake che. te aMge bhagavAna sAkSA-kaMThanA uccArapUrvaka Adeza karatA hovA chatAM mauna rahIne=mInathI sUcavAyelA vidhAnadvArA guNakArI kRtyone saMmati Ape che=te kRtyomAM pravartAve che. (vyavahArathI sAvadya dekhAtA guNakArI kRtyomAM bhagavAna maunadvArA pravartAve che. sthULa vyavahArathI-uparachallA vyavahAramAM paNa jemAM hiMsAno vyapadeza karAya, temAM potAne sUkSmagrAhI gaNanArA to sutarAma hiMsA ja jovAnA, chatAM sUkSmatama dRSTinA dhaNI bhagavAna emAM guNa joi maunadvArA saMmati Ape che ane ema karI emAM rahelA bhatyAdi Azayone ja mukhya kare che. tethI emAM hiMsAno vyapadeza karanArA kahevAtI skUla ke sUkSma daSTivALAo bhUla kare che tevo dhvani che.) bhagavAna devonA vaMdanavagere kRtyone teonA AcaraNane AzrayI spaSTapaNe kartavyatarIke kahe che. tathA bhagavAna vratagrahaNa karavAnI icchAvALAne(=icchAyogIne) vrata prati yogya icchAno anugraha karIne kahe che (arthAt icchAne anurUpa AcaraNa kara' ema kahe che.) Ama bhagavAnanI vacanapaddhati judA judA prakAranI che. bhagavAnano upadeza apramAdane ja pradhAna kare che.(pramAdaHkarmabaMdhanuM, AzravanuM-saMsAranuM kAraNa bane tevI tamAma mana-vacana-kAyAnI kriyAo) chatAM A upadeza apunabaMdhakaAdi judI judI avasthAne pAmelA jIvomATe pota-potAnI kakSAne ucita che te vizeSavidhimAM pariNAma pAme che, temAM bhagavAnanA vacanAtizayano ja vilAsa che. tethI ja upadezapadamAM arthataH evAta siddha karI che ke- "savva pANAsavvabhUyA'ityAdi bhagavAnanuM vacanavidhisAmAnyarUpa hoya che ane teno mukhya sura apramAdabhAva hoya che. paraMtu bhagavAnanA A ja vacanane pAmI judI judI yogyatAbhUmikAvALA jIvomAMthI keTalAka cAritrano aMgIkAra kare che. to bIjA keTalAka dezavirati svIkAre che. anya jIvo mAtra samyatvano aMgIkAra kare che ane keTalAka jIvamAtrama-mAMsavagereno tyAga kare che. A badhA jIvo mukhyavidhi ane badhAmATe sAdhAraNa evI apramAdavidhinA ja vizeSabhUta potapotAne ucita vidhinuM anumAna karI athavA potAnI pratibhAthI nizcaya karI, cAritraAdi arthomAM apramAdane ja AgaLa karI pravRtta thAya che. (arthAt potAnI bhUmikA ane zaktine anusAra cAnniAdino aMgIkAra karavo, e ja potAnAmATe apramAdarUpa che tevo nirNaya kare che ane te pramANe Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 pratimAzataka kAvya-20) apyupadezo'nyathA 'jAva pajjuvAsAmI tyasyottarAbhAvena nyuuntaaptteH| na ca nAmagotrazrAvaNavidhiH svatantra eva, tasya sukhaduHkhahAnyanyataratvAbhAvena phalavidhitvAbhAvAt; nApi sAdhanavidhiH paryupAsanAyA eva sAdhanatvAt, tatsamakakSatayA nAmagotrazrAvaNasya saadhntvaasiddheH| kintu cikIrSitasAdhanAnukUlapratijJAvidhi(vi ?)zeSatayA tsyopyogH| (vi?)zeSeNa ca (vi?)zeSiNa AkSepa: sukara eveti vyutpannAnAM na kazcidatra vyAmohaH / vrataM-cAritraM sphuTaM prakaTaM pravRttiyoginaM pratyAha evaM devANuppiyA gaMtavvaM' ityaadinaa| icchAyoginaM ca prati yogyecchAmanugRhya cAha ahAsuhaM devANuppiyA mA paDibaMdhaM kareha' itiicchaanulombhaassyaahetyrthH| 'vA'kAro vyvsthaayaam| evaM vibhoH-bhagavato vAkkramo-vacanaracanAnukrama shcitr:-naanaaprkaarH| maunamapi ca vinItamabhijJaM puruSaM pratIcchAnulomAbhivyaJjakameveti tattAtparyapratisandhAnenaiva prekSAvatpravRttiH sughttaa| ata eva bhagavatA maune svavyavahArAnurodhena kRte'pi pravarte che. tethI ja vyavahArathI sAvadha dekhAtI paNa guNakArI kriyAmAM bhagavAna mUkasaMmati Ape che ane te dvArA ja yogya jIvone te kriyAmAM pravatavi che.) bhagavAna devonA vaMdanaAdi kRtyone purANo AcAra che ityAdi kahIne spaSTarUpe kartavyatarIke darzAve che. tethI ja huM sUryAbhideva devAnupriyane(=bhagavAnane) vaMdu chuM ityAdi kahe che, tyAre bhagavAna "A purANo AcAra che ityAdi kahe che. A ja kathananRtyakaraNavagerarUpa paryupAsanAmATe paNa che. devonRtyaAdikarIne bhagavAnanI paryupAsanA karavA icchatA hoya che. tethI "papRpAsanA karuM chuM ema paNa kahe che. tyAre bhagavAnano "A purANo AcAra che ityAdi uttaramAtra vaMdana-namaskArake nAmazrAvaNa aMge nathI hoto, paraMtu paryapAsanA aMge paNa hoya che. nahiMtarasUryAbhanA pakvAsAmi' (paryApAsanA karuM chuM, evokathanano bhagavAnataraphathI uttaranahIM maLavAthI nyUnatAdoSa AvI jAya. pUrvapakSa - ahIM sUryAbhadeva haMsUryAbhadeva.' ityAdi kathanamAM potAnuM je nAma saMbhaLAve che, evaMdanAdi vidhithI svataMtra vidhi che. paramAtmA pAse AvelA sarjana mATe vaMdanAdi to arthaprApta ja hoya che. tethI ja bhagavAna paNa enA nAmazrAvaNavidhine ja AgaLa karI javAba Ape che ke porANameya ityAdi. Ama bhagavAnano javAba mAtra nAmazrAvaNavidhi aMge ja che. tethI nyUnatAdoSa nathI. uttarapakSa - devo nAma saMbhaLAvavAnI vidhi zuM kAma kare che? zuM tema karavAthI sukhaprApti ke duHkhahAnirUpa sAkSAtkaLa maLavAnuM che? arthAt A vidhi zuM temanA sukharUpe ke duHkhahAnirUpe pariNAma pAmavAnuM che ke pachI sukhake duHkhahAnirUpa iSTanI sAdhanarUpa vidhi tarIke teo nAma saMbhaLAve che? prathama vikalpa asaMbhavita che kAraNa ke potAnuM nAma saMbhaLAvavAmAtrathI temane koi sukha utpanna thatuM nathI ke temanuM koi duHkha TaLatuM nathI. bIjo vikalpa paNa saMbhavato nathI. nAma saMbhaLAvavuM e kaMi dharmakriyA nathI ke jethI sukha athavA duHkhahAnirUpa iSTanAM sAdhana banI zake. prastutamAM sUryAbhamATe paNa paryApAsanA ja sukha athavA duHkhahAnirUpa iSTanAM sAdhanatarIke mAnya che. "A paryApAsanAne samAnakakSAnI hovAthI nAma gotrazrAvaNavidhi paNa sAdhanavidhi che tema to koi siddha karI zake tema nathI. tethI nAmagotra saMbhaLAvavAnI vidhi e koi svataMtra vidhi nathI. pUrvapakSa - to pachI devo potAnA nAmagotra saMbhaLAvavAnI vidhi zA mATe kare che? uttarapakSaH- nRtyakaraNa e pakpAsanArUpa che, ane sUryAbhae parthapAsanAne potAnA bhAvI sukhavagere mATe iSTasAdhana mAne che. tethI pote e paryupAsanA bhagavAna AgaLa karavA icche che. A sAdhanAno AraMbha karavAnI pratijJArUpa je vidhi che, e vidhinA eka bhAga tarIke ke tenI vizeSavidhitarIke) nAmagotra saMbhaLAvavAnI vidhi kare che. athavA pagRpAsanAdi to iSTasAdhanarUpe vidhi tarIke siddha che, nAmazrAvaNa vyaktigata hovAthI zeSa-bAkI che, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 Aya-vyayanI tulyatA bhiAdhikArInI apekSAe pAriNAmikyA buddhyA svakRtisAdhyatveSTasAdhanatvAdyanusandhAya nATyakaraNamArabdhaM sUryAbheNa / taduktaM raajprshniiyvRtta - tae nn'mityaadi| tata: pAriNAmikyA buddhyA tattvamavagamya maunameva bhagavata ucitaM na punaH kimapi vaktum, kevalaM mayA bhaktirAtmIyopadarzanIyeti pramodAtizayato jAtapulaka: san sUryAbho devaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate-stauti, namasyati kAyena, vanditvA, namasyitvA ca uttarapuracchima' ityAdi sugamamiti [sU. 56 TI.] // 20 // ekAdhikArikatulyAyavyayatvAdeva bhaktikarmaNi vibhormonamucitamiti mataM nissedhtisiddha nathI, mATe nAmazrAvaNarUpa vidhizeSano ullekha Avazyaka bane che. ane zeSa(bhAga athavA vizeSa)thI zeSI (saMpUrNavidhi athavA vizeSa)no AkSepa=arthataH svIkAra sukara ja che, tethI vyutpannabuddhivALAo A bAbatamAM muMjhAtA nathI! (sUryAbhadeva potAnuM nAma kahevApUrvaka vaMdana, namaskAra ane paryupAsanAnI pratijJA kare che. emAM vaMdana-namaskAra to pahelAja karI lIdhA che, tethI have mAtra parthapAsanA ja bAkI rahI che. Ama pratijJA pagRpAsanArUpazeSa vidhiaMge ja paryavasita thAya che, ane tenA ja bhAgarUpe A nAmazrAvaNa che. evuM tAtparya lAge che.). vrata=cAritra. pravRttiyogI=cAritramAM pravRtta thayelA zramaNo. teone koi kAryaaMge bhagavAna "A pramANe devAnupriye(=zramaNe) javuM joie ityAdi spaSTa nirdeza kare che. jeo icchAyogI=cAritra levAnI icchAvALA che, teone "devAnupriya! sukha upaje tema karo, pratibaMdha(=rAga) karazo nahi' e pramANe tene yogya viSayamAM tenI icchAne anukULa bhASAthI vidhinuM sUcana kare che. (yogagraMthomAM icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi A cAra krame uttarottara pragati pAmelA yogIonI vAta Ave che. emAM icchAyogI yoganA AraMbhe che, hajI yoganI icchAmAM che, vizeSa pravRttimAM nathI. mATe enI kakSA joi enI icchAne AgaLa karI vidhinirdeza thAya che. pravRttiyogI yogamArge pravRtta thayelo che, pravezI cUkyo che, paNa tenAmAM hajI aticArAdi saMbhave che, mATetene aticArAdi doSothI bacAvavA spaSTa vidhinirdezathAya che. sthiratAyogI niraticArayogamAM atyaMta sthira che ane siddhiyogI yogasiddha che, mATe A be mATe vidhinirdeza Avazyaka raheto nathI.) kAvyamAM "vA' zabda A prakAranI nizcitavyavasthA sUcavavAaMge che. mATe bhagavAnanuM mauna paNa vinIta ane prAjJapuruSapratye to icchAne anukULa pravRttinuM ja abhivyaMjaka bane che. tethI ja "prabhunA manamAM tevI pravRtti karavAnI mUkasaMmati che tevA tAtparyanuM jJAna karIne ja prekSAvAna puruSo pravRtti kare che ane te pravRtti sughaTa ja che. tethI ja bhagavAna potAnA vyavahArane anulakSIne mauna rahyA, tyAre sUryAbhe potAnI pAriNAmikI buddhinA baLapara (paramAtmAnI bhaktirUpe) "nRtya karavuM e mArA prayatnathI sAdhya che, ane mArAmATe iSTa sAdhanarUpa che' ityAdi jJAna karyuM ane nRtyano AraMbha karyo. juo A bAbatamAM rAjakazrIya upAMganI TIkAmAM A pramANe kahyuM che - "tae saM' ityAdi. tethI sUryAbhadeve pAriNAmikI buddhithI tattvano prakAza meLavyo ane vicAryuM ke "bhagavAnamATe to A bAbatamAM mauna rahevuM ucita che. kaMi paNa bolavuM yogya nathI. phakta mAre mArI bhakti batAvavI joie." A pramANe vimarza karI atyaMta pramodanA kAraNe romAMcita thayelo sUryAbhi bhagavAnane vaMdana kare che=bhagavAnanI stuti kare che. kAyAthI namaskAra kare che. vaMdana, namaskAra karI uttarapUrva=IzAna dizAmAM jAya che ityAdi sugama che. 20 Atha-vyayanI tulyatA bhizAdhikArInI apekSAe sUryAbhadevanI apekSAe lAbha che ane gautamasvAmI vagerenI apekSAe vyaya che, mATe Aya-vyaya tulya che ema nathI. paraMtu pUchanAra vyaktine uddezIne ja Aya-vyayano vicAra thAya che. arthAt eka adhikArInI apekSAe ja Aya-vyayanI tulyatA vicAraNIya che. tethI 'nRtyAdibhaktikRtyasUryAbhane mATe ja sarakhA lAbha ane nukasAnavALuM che ema jJAnaprakAzamAM joi bhagavAna e bhaktikRtyaaMge mauna rahyA - pratimAlapakanA AvA matano niSedha karatA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) pratimAzataka kAvya-21 dAnAdAviva bhaktikarmaNi vibhurdoSAnniSedhe vidhau, maunI syAditi gIrmuSaiva kudhiyAM duSTe nissedhsthiteH| anyatra pratibandhato'nabhimatatyAgAnupasthApanAt, prajJApye vinayAnvite viphalatAdveSodayAsambhavAt // 21 // (daMDAnvayaH- dAnAdau iva bhaktikarmaNi vibhuniSedhe vidhau doSAd maunI syAditi kudhiyAM gISaiva (yataH) duSTe anyatrAnabhimatatyAgAnupasthApanAd niSedhasthiteH pratibandhataH (yataH) vinayAnvite prajJApye viphltaadvessodyaasamavat II) 'dAnAdAviva'iti / dAnazIlAdiSu zrAddhasthAneSu, dIyamAne dAnAdAviva bhaktikarmaNi nATyajinArcAdau, vibhuniSedhe vidhau ca doSAdubhayata: pAzArajjusthAnIyAnmaunI syAt / tathA hi-dAnAdiniSedhe'ntarAyabhayaM, tadvidhAne ca prANivadhAnumatiriti / tatra sAdhUnAM maunameva yuktaM-'je adANaM pasaMsaMti, vahamicchati pANiNaM / je aNaMpaDisehati, vitticcheaM kareMti te||1|| duhao vi te Na bhAsaMti, atthi vA natthi vA punno| AyaM rayassa heccA NaM, nivvANaM paDapati te // 2 //ti sUradavanAtA [1/12/20-21]. ____ tathA bhaktikarmaNyapi niSedhe bhaktivyAghAtabhayaM, vidhau ca bahuprANivyApattibhayamiti maunamevocitamiti kavivara kahe che- kAvyArthaH- "dAnavagere(zrAvakakRtya)nI jema bhaktivagere kRtyamAM vidhAna ane niSedha bannemAM doSa che. tethI bhagavAna mauna rahyA haze." dubuddhivALAonI A vANI khoTI che. kAraNa ke anabhimatatyAga darzAvavAnI zaktinA abhAvamAM mauna rahevAnA sthAnane choDI anyatra doSayukta vastuno tenA niSedha karavAnI vyavasthA sAthe vyAmi che. A niSedhavyAmi paNa samajAvI zakAya tevA vinayI ziSyaaMge samajavI, kAraNa ke vinayIne karelo niSedha saphaLa thAya che ane dveSa thato nathI. - doSayuktanI spaSTa niSedhyatA pUrvapakSa - gRhasthonA je dAnAdi dharmo che, te dharmomAM te gRhasthane pravRtta karavA mATe sAdhue jema vidhAna karavAnuM nathI, tema te dharmomAMthI (gRhasthane) aTakAvavA niSedha paNa karavAno nathI. kAraNake gRhasthanA A dAnAdi dharmonuM vidhAna ane niSedha banne pakSe pAzAra phAMsalo doSa che. phasAvAnuM che. tethI te prasaMgomAM mauna rahevuM ja ucita che. zaMkA - dAnadharmanI sthApanA karavAmAM zo doSa che? samAdhAna - gRhasthane dAnadharmano upadeza devAmAM ghaNA jIvonA vadhanI anumati che, kAraNake gRhasthanA kAryo che jIvakAyanA AraMbhaparaja maMDAyelA hoya che ane gRhasthane dAnadharmano niSedha karavAmAM yAcakavagerene bhojanavagerenA aMtarAyanuM pApa coTe che. sUtrakRtAMga sUtramAM tethI ja kahyuM che ke - "dAnanI je prazaMsA kare che, te jIvono vadha icche che(=vadhanI anumati Ape che, ane je pratiSedha kare che, tevRtticcheda kare che.'ll1// "baMne prakAre(dAnamAM puNya che ke nahIM ema baMne prakAre) sAdhuo bolatA nathI, tethI sAdhue 'hA' ke 'nA' pADavI nahi ane to ja A sAdhukarmano Azrava aTakAvI nirvANa pAme che." ra // Ama dAnadharmanI jema gRhasthanA nRtyakaraNa, pUjA vagere bhaktikRtyanA paNa vidhAna ke niSedha karavAnA nathI. paraMtu mauna rahevuM ja ucita che kAraNa ke niSedha karavAmAM bhaktimAM aMtarAya Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dioSayuktanI spaSTa niSedhyatA 131 bhaavH| itIyaM gI: kudhiyAM kubuddhInAM mRssaiv| kutaH ? duSTe doSavati nissedhsthite:-nissedhvyvsthaatH| etadapi kutaH ? prtibndhtH| prtibndh:-vyaaptiH| tataH pratibandhAkArazcAyam-yadyatra yena doSavad jJAyate, tattatra tena nissedhymiti| nissedhaarth:-paapjnktvmnissttsaadhntvNvaa| tadyadi doSavati na syAt, tarhi svapravRttivyAghAtadaNDena vipakSabAdhakatarkeNa tdgrhH| atha duSTamazuddhAhAradAnaM, tacca vyAkhyAnazaktyabhAve'nukUlapratyanIke na niSidhyata iti vybhicaarH| tatrAha-anyatra=vinA, anabhimato yastyAgaH, tasyAnupasthApanam upsthaapnaanukuulshktybhaavsttH| taduktamAcAre'STamasya dvitIye - te phAse dhIro puTTho ahiyAsae aduvA AyAragoyaramAikkhe, takiyA NamaNelisaM aduvA vayaguttIe goyarassa'[AcArAGga 1/8/2/204] ityAdi / tarkayitvA puruSa, ko'yaM puruSaH? ityananyasadRzamAcakSIta / sAmarthyavikalena tu vAgguptirvidheyetyAha- 'aduvA vayaguttIe goyarassa'ityAdyarthaH / karavAno doSa che ane vidhAna karavAmAM ghaNA jIvonA vadhanI anumatino doSa che. tethI ja bhagavAna paNa tyAre sUryAbhadevanI ja apekSAe A pramANe lAbha ane nukasAnane samAnarUpe joi mauna rahyA. - uttarapakSa - tamAruM vacana mithyA che kAraNa ke gRhasthanA dAnAdi dharmo ane bhakti kRtyano AgamamAM niSedha karyo nathI. tethI e dharmo ane bhaktikRtya nirdoSa ane karaNIyatarIke ja mAnya che. pUrvapakSaH- "jeno niSedha na karyo hoya, te nirdoSa ja hoya tevuM tame zI rIte kaho cho? uttarapaH - "aniSiddha vastu nirdoSa hoya che tema kahevA pAchaLa je vyaktine jyAM je vastu doSayukta jJAta thAya, te vyaktie te vastuno tyAM niSedha karavo joie evI vyAptinuM baLa che. zaMkA - niSedha karavo eTale karavuM? samAdhAnaH- "e doSayukta vastu kAM to sAkSAt pApajanaka che ane kAM to moTA aniSTanuM kAraNa che ema batAvavuM joie. zaMkA - koi doSayukta vastumAM pApajanakatA ke aniSTanI kAraNatA na hoya (ane tethI niSedhyAna bane) tyAM tamArI vyakti khoTI nahi paDe? samAdhAna - are bhalAdamI! to pachI te vastune doSavALI paNa zI rIte kahI zakAya? tethI jo te vastu pApajanaka ke aniSTasAdhana na hoya(=niSedhya na hoya), to te vastudoSayukta kahevAya nahi ane kahevAmAM potAnA vacanane ja vyAghAta Ave, Avo vipakSabAdhaka tarka hovAthI amArI vyApti khoTI nathI. (vipakSabAdhatarkaHdarzitavyAtithI viparIta kalpanAmAM ubhayapakSamAnya doSa batAvato tarka. dhumADAnI agnisAthe vyAmi che. jyAM dhumADo hoya, tyAM agni hoya. ahIM koi prazna uThAve ke "dhumADo bhale ho, agni na ho, zo vAMdho che?' to tyAM vipakSabAdhakatarka apAya che. jo agni na hoya, chatAM dhumADo hoi zake, to jaLAzayamAM paNa dhumADo dekhAvo joie. paNa dhumADo dekhAvAmAM spaSTa bAdha che, mATe nakkI thAya che ke jyAM agni nahIM, tyAM dhumADo nahIM, jyAM dhumADo hoya, tyAM agni hoya ja. vipakSa=jyAM sAdhyano abhAva nizcita thayo hoya. jaLAzayamAM agnino abhAva nizcita thayo che, mATe te agni mATe vipakSa che. tyAM hetubhUta dhumADAnI hAjarI pratyakSabAdhita che. A tarkathI dhumADAnI agni sAthenI vyAmi siddha thAya che. prastutamAM doSavattA hetu che. niSedhArtha(kapApajanatA-aniSTasAdhanatA) sAdhya che. "doSavattA che, ne niSedhArthano zo vAMdho che? evA prazna sAme javAbamAM A tarka lagAvAya che, ke niSedhArthana hovA chatAM jo doSavattA hoi zake, to to, jinavaMdanAdi niSedhArthanA nizcita abhAvasthAnamAM-vipakSamAM)mAM doSavattA mAnavI paDaze. paNa te ubhaya pakSe bAdhita che. mATe nakkI thAya che ke jyAM niSedhArtha nahIM, tyAM doSavattA nahIM, jyAM doSavattA hoya, tyAM niSedhArtha hoya ja. Ama A vipakSabAdhatarkathI doSavattAnI niSedhArthasAthe vyAtino graha thAya che. saMskRta 'taryAdi..ityAdi paMktimAM prathama tapApajanatvake aniSTa sAdhanatvarUpa niSedhArtha samajavuM. pravRtti. ityAdi sthaLe sva=uparokta vyAti. tahasthaLe tadravyAti.) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 pratimAzataka kAvya-21] tathA ca yadRSTaM tacchaktisattve niSidhyata iti niymoplbhyte| tenaikAntavAdasya duSTasya nirbalena vAdinA'niSedhe'pi vAgguptisamAdhyapratirodhAnna doSaH, taduktaM tatraiva - 'aduvA vAyAu viujjati, taM jahA-asthi loe, Natthi loe, dhuve loe, adhuve loe, sAie loe, aNAie loe, sapajjavasie loe, apajjavasie loe, sukaDetti vA, dukkaDetti vA, kallANetti vA, pAvetti vA, sAhutti vA, asAhutti vA, siddhitti vA, asiddhitti vA, Niraetti vA, aniraetti vA, jamiNaM vippaDivannA mAmagaM dhammaM pannavemANA itthavi jANaha akasmAt / evaM tesiMNo suakkhAe No supaNNatte dhamme bhavai / se jaheyaM bhagavayA paveiyaM AsupanneNa jANayA pAsayA, aduvA guttI vaogoyarassa ttibemi'|| [AcArAGga 1/8/1/199-200] vyAkhyA - astinAstidhruvAvavAdyekAntavAdamAsthitAnAM trayANAM triSaSTyadhikAnAM prAvAdukazatAnAMvAdalabdhimatA pratijJAhetudRSTAntopanyAsena tatparAjayamApAdayatA samyaguttaraM deyamathavA guptirvAggocarasya vidheyetyetadahaM bravImIti zaktinA abhAvamAM aniSedha aSTa pUrvapakSaH- tevI vyAkhyAnazakti(= yathArthavarNana karavAnI zakti)nA abhAvavALo sAdhu koi bhakta ke virodhI vyakti azuddha gocarInuM dAna kare-tyAre teno niSedha na paNa kare - ahIM sAdhune "gocarI doSayukta che tevuM jJAna hovA chatAM sAdhu teno niSedha karato nathI. tethI A sthaLe ja tamArI vyAptimAM vyabhicAra che. uttarapA - alabatta, A sthaLe doSayuktatAnuM jJAna hovA chatAM niSedha nathI. chatAM amArI vyApti kalaMkita thatI nathI kAraNa ke amArI vyApti AvA sthAno ke jyAM anabhimatatyAgane darzAvavAnI zaktino abhAva hoya ane tethI doSayuktano niSedha na hoya)ne lAgu paDatI ja nathI. arthAt te sivAyanA sthAnone ja lAgu paDe che. zaMkA - Avo apavAda batAvavAthI to ema nakkI thayuM, ke vastune doSayukta jANavA chatAM te varNavavAnI potAnI pratibhAnA abhAvanA bahAnA heThaLa e sAdhu jo teno niSedha na kare, to paNa te sAdhu doSapAtra nahi. zuM A barAbara che? samAdhAna - ha. e barAbara ja che. phera mAtra eTalo ja ke azaktinuM bahAnuM na hovuM joie, paNa vAstavamAM azakti joie. mATe ja AcArAMgamAM paNa kahyuM che - "te phAsa=sparzIne(=duHkhadAyaka anubhavoneje AgaLanA sUtramAM batAvyA) dhIra(=muni) samabhAve sahana kare athavA "A kevo puruSa che ? (bhadra ke duSTa?) ityAdi vicArIne potAnA AcAranA viSayamAM (svapakSanI sthApanA ane parapakSanuM nirAkaraNa karavAdvArA) ananyasadaza kahe (arthAt svAcAranI utkRSTatA dazavi ane parAcAramAM rahelA doSonI sAme AMgaLI cIMdhe. paraMtu jo tevI zakti na hoya to) athavA e viSayamAM vAgUmi=mauna rAkhe." uparokta vyApti ane A vacananA baLapara eka niyama maLe che ke, "zaktinI hAjarImAM doSayuktano niSedha karAya che." ema paNa nizcita thAya che ke, duSTa ekAMtavAdano nirbaLa vAdI niSedha na kare to paNa jo vAgUminI samAdhino pratirodha-aTakAva thato na hoya(=arthAt maunabhAva jALavI rakhAto hoya), to doSa nathI. AcArAMga sUtramAM tyAM AgaLa A pramANe kahyuM che - teo(=paravAdIo) judA judA vAdo sthApe che. te A pramANe- "loka che ja.('sAta dvIpa jeTalo ja ityAdi) athavA loka che ja nahi (=badhuM mAyArUpa che zUnya che.) loka (ekAMte) nitya che. athavA (ekAMte) anitya che. loka AraMbhavALo che. athavA anAdi che. loka aMtavALo che. athavA aMta vinAno che. (saMyamavagerene) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 diSTano niSedha mAtra prajJApya vinIta aMge ja phlitaarthH| tathA prajJApye-prajJApanIye, vinayAnvite puruSe ityapi vizeSanIyaM, kutaH ? niSedhasya viphalatAyAH zroturdRSodayasya cAsambhavAt / tena jamAlinA pRthagvihArakarttavyatAM pRSTo bhagavAMstadduSTatAMjAnAno'pi yanna niSiddhavAn kintu maunamAsthitavAMstatra na doSaH, avinIte hi satyavacaHprayogo'pi phalato'satya eva / tadAha - aviNIyamANavato, kilessai bhAsaI musaM cev| NAuM ghaNTAlohaM ko kaDakaraNe pvttijj'| tti [viMzi. praka0 7/5] koi sukRta kahe che. koi duSkRta kahe che. (saMyama levA taiyAra thayelAne) koi kalyANa kahe che. to koi pApI kahe che. koi sAruM mAne che. koi kharAba. koika siddhine svIkAre che. bIjAo svIkAratA nathI. keTalAka narakamAM mAne che. anya loko narakamAM mAnatA nathI.' ityAdi AvI ghaNI bAbatomAM vipratipatra(=matabhedavALA) teo potapotAno dharma ja batAve che.(=dharmatarIke sthApe che. upadeze che.) paNa A (uparokta) vivAdamAM(=potapotAnI sthApanAmAM) akasmAt che =koipaNa hetu batAvatA nathI.) tethI A pramANe teono dharma svAkhyAta(=sArI rIte kahevAyelo) nathI ane sArI rIte zAstrarUpe racAyo nathI. AzuprajJa(=satata jJAnadarzananA upayogavALA-zIghajJAnI sAdhu) jJAna ane darzana upayogavALA bhagavAne(zrI mahAvIrasvAmIe) je pramANe dharma kahyo che, te pramANe kahe athavA vAgyamika mauna dhAraNa kare." A sUtrano phalitArtha A che - "asti, nAstivagere rUpa ekAMtavAdanI prarUpaNA karatA traNaso tresaTha (363) pAkhaMDI =pravAdIone vAdalabdhivALA sAdhue pratijJA, hetu, daSTAMtavagere darzAvavAdvArA samyam uttara Apavo athavA (tevI labdhinA abhAvamAM) vAgUmi dhAraNa karavI." duSTano niSedha mAtra prajJApya vinIta aMge ja pUrvapakSa - chatAM paNa tamArI vyaktimAM vyabhicAra che. jamAlie jyAre svataMtra vihAranI rajA mAMgI, tyAre bhagavAna mauna rahyA. ahIM bhagavAne alaga vihAramAM doSa joyo hovA chatAM niSedhanakaryo. ahIM e kAraNa to na ja ApI zako ke - bhagavAnamAM te doSa varNavavAnI zaktino abhAva hato, kAraNa ke vacanAtizayathI yukta bhagavAnamAM AvI kalpanA karavI paNa sArI nathI. uttarapaH - bezaka, A prasaMgamAM bhagavAna jarura mauna rahyA. chatAM amArI vyAmi niSkalaMka che, kAraNa ke doSayuktano niSedha karatA pahelA jema potAnI zaktino vicAra karavAno che, tema sAmA pAtranI yogyatAno paNa vicAra karavAno che. tethI ja ame amArI "doSayuktano niSedha karavo evI vyApti prajJApya ane vinIta vyaktio pUratI maryAdita rAkhI che. arthAt jo sAmI vyakti jakkI ane avinIta hoya, to tenI AgaLa doSayukta vastuno niSedha karavAne badale mauna rAkhavAmAM doSa nathI, paNa DahApaNa che. tethI tevA sthAnomAM amArI vyAti lAgu paNa paDatI nathI. zaMkA - jakkI ane avinIta vyakti AgaLa niSedha zuM kAma na karavo? samAdhAnaH- AvI vyakti AgaLa doSayuktano niSedha karavAmAM te vyakti vAta mAnaze to nahi, paNa kahenArapara dveSa karaze. bhagavAna jamAlinA prasaMgamAM mauna rahyA te A ja vAtanuM sUcana kare che, ("uddhata ane jakkIne hitakArI sAcuM vacana kahevuM, e paNa paththarapara pANIsamAna ke sApane dUdha pAvA jevuM hovAthI vAstavamAM to asatyarUpaka Thare che. kAraNa ke nizcayathI to hitakArI banatuM vacana ja satya che.) mATe ja viMzikA prakaraNamAM paNa kahyuM che - "avinItane AjJA karanAro vyartha kleza pAme che ane mRSA bhASaNa kare che. ghaMTAlo(=baraDa lokhaMDa) jANIne kai vyakti karaNa(=kAryavizeSa athavA mudrA=sikkA karavA)mAM pravRtta thAya?" Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 pratimAzataka kAvya-21] tatprajJApye vinIte sUryAbhe nATyakarttavyatAM pRSTavati bhagavato maunamanumatimeva vyaJjayatIti sthitam / yastu bhaktiniSedhe ye tu dAnam' ityAdinA dAnaprazaMsAyA api niSedhAdAnaniSedhaH sutarAmiti pApiSThena dRSTAntatayoktaH, so'pyayuktaH / ye tu' ityAdisUtrasya dAtRpAtrayordazAvizeSagocaratvAdapuSTAlambanagocaratvAditi yaavt| puSTAlambane tu dvijanmane bhagavadvastradAnavat, suhastinoraGkadAnavacca, sAdhUnAmapi gRhiNAmanukampAdAnaM shruuyte| 'gihiNo veyAvaDIyaM nakujjA [dazavai.cU.2/9 pA.1] ityAdinA tnissedhsyaapyutsrgprtvaat| bhavati hi tena mithyAdRSTerapyapramattasaMyataguNasthAnAdinibandhanA'viratasamyagdRSTyAdiguNasthAnaprAptilakSaNo guNaH prAptaguNadRDhatarasthairyArthamapi ca tadanujJAyate, Ama amArI vyAptino saMpUrNa AkAra Avo che- "zaktisaMpanna vyaktie doSayuktatarIke zata thayelI vastuno vinIta ane prajJApya vyakti AgaLa avazya niSedha karavo." pUrvapa - bhale tyAre! tamArI vyAmi A pramANe ho. paNa tethI tamAre kahevuM zuM che? sUryAbhanA prasaMgamAM bhagavAna kema mauna rahyA? te zaMkAnA samAdhAnamAM ame je kahyuM te mithyA kema che? uttarapakSa - e ja have amAre kahevuM che! sUryAbhe jyAre nRtyabhakti darzAvavAaMge pUchyuM, tyAre bhagavAna mauna rahyA, paNa niSedhanakaryo. temAM bhagavAna zaktisaMpanna nahatA e kAraNa to nathI ja. e to tame paNa svIkAro ja cho. have bolo! "zuM sUryAbhadeva avinIta ane jakkI hato, ke jethI bhagavAne niSedha na karyo?' pUrvapakSa - nA. sUryAbhane avinIta ke jakkI to kahI zakAya nahi. uttarapakSa - eno artha ema thayone ke, bhagavAna zaktisaMpanna hatA ane sUryAbha prajJApya ane vinIta hato, chatAM bhagavAna niSedha karavAne badale mauna rahyA. eTale ke amArI uparokta vyAminI ahIM prApti hatI, chatAM e vyAmi ahIM lAgI nahi. tethI "nRtyakaraNa doSayukta na hovAthI ja bhagavAne sUryAbhane te aMge niSedha na karyo, tema siddha thAya che. tethI janRtyakaraNa' sUryAbhane guNakArI hatuM ane bhagavAnanA manamAM nRtyakaraNanI mUka anumati ja hatI, tema siddha thAya che. pUrvapakSaH- to pachI bhagavAna vidhAna karavAne badale mauna kema rahyA? uttarapakSa - e mauna ja sUcana kare che ke bhagavAnanI najara samakSa mAtra sUryAbhadeva na hato paNa gautamAdi sAdhuo paNa hatA. arthAt bhagavAna sUryAbhadeva ane gautamAdi sAdhuo A bannenI apekSAe kramazaH lAbha ane nukasAna joine ja mauna rahyA. Ama tamAruM mAtra sUryAbhanI apekSAe ja lAbha-nukasAna joi bhagavAna mauna rahyA A vacana paNa mithyA kare che. puSTAlaMbane asaMcatadAna aduSTa pUrvapakSa - to pachI sUtrakRtAMgamAMdAnanI prazaMsA karavAnI ke dAnano niSedha karavAnI je vAta karI che, temAM zuM samAdhAna che? kAraNa ke tyAM dAnanI prazaMsAno niSedha che. tethI dAnano niSedha paNa sutarAma thAya che. ane e ja bhaktinA niSedhanuM sacoTa dRSTAMta che. uttarapakSa:- ahIM tame thApa khAi gayA! sUtrakRtAMganuM je adAna ityAdi je vacana che, tedAnamAtrano niSedha nathI karatuM. paraMtu apuSTaAlaMbane apAtA dAnanI apekSAe ja te vacana che. zaMkA - "A vacana apuSTaAlaMbananI apekSAe ja che, tema tame zI rIte kaho cho? samAdhAnaH- Ama kahevAmAM kAraNa che. puSTaAlaMbane dAnanI prazaMsA zuM, paNa dAna ApyAnA paNa daSTAMto noMdhAyA che. juo!bhagavAne dIkSA lIdhA pachI somila brAhmaNane devaduSyanuM dAna svahaste karyuM hatuM ane AryasahastI Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1,35 dinASTaka 'osannassa gihissa vi jinnpvynntivvbhaaviymiass| kIrai jaM aNavajaM dhsmmttss'vtthaasu'| upadezamAlA 352] ityaadinaa| svaniSThaM tu phalaM jJAninAM tIrthakRta iva tathAvidhocitapravRttihetuH zubhakarmanirjaraNameva / tathA ca dAnASTakaM hAribhadraM - 'kazcidAhAsya dAnena ka ivArtha: prsidhyti| mokSagAmI dhruvaM hyeSa yatastenaiva jnmnaa'| [aSTaka 27/1] ucyate kalpa evAsya tIrthakRtrakarmaNaH / udayAtsarvasattvAnAM hita eva pravartate ||[assttk 27/2] kalpa:=karaNaM kriyAjAtaM samAcAra ityanarthAngaram / tadAhu - 'sAmarthya varNanAyAM ca chedane karaNe tthaa| aupamye cAdhivAse ca sUrie bhikhArIne gocarI hatI pUrvapakSa - to pachI zAka sUtramAM gRhasthonI vaiyAvaccana karavI' ityAdi je kahyuM, te to phogaTanuM ja che tema ja mAnavAnuM rahyuM ne?' uttama- nA ema nathI, dazavaikAlikanuM A kathana utsargamArga batAve che. paNa teTalAmAtrathI 'dAnana ja apAya" ityAdi ekAMtavAda pakaDavo sAro nathI kAraNa ke jainazAsanane puSTa kAraNe apavAda paNa mAnya che ane tevA apavAdanA prasaMgomAM ApelAM dAnathI to ghaNIvAradAna lenAra mithyAtvI hoya to evA samyaktane pAmI jAya ke, je samyakatva cAritranuM avazya kAraNa banI jAya, tenA samyaktAdi guNo vadhu dRDha ane sthira banI jAya. upadezamALAmAM paNa kahyuM che ke - ("zAsanabhaktine varelo susAdhu) pAsasthAvagere zithilAcArIonuM ke DhasabhyatvavALA suzrAvakanuM dravyakSetravagere avasthAmAM ucita nirava=niSpApa kare." pUrvapaza:- ThIka che. emAM kadAca dAna lenAranuM kalyANa thai jAya, paNa A pramANe dAna ApatA sAdhunuM zuM? zuM tene aviratipoSaNanuM pApa nahi coTe? kharekhara! tame jAtane DubADI jagatanA kalyANanI vAMchA karo cho ane tevo upadeza bIjAne Apo cho. uttarapA - sabUra! samajI lo ke svakalyANa jemAM saMbhave nahi tevA parakalyANanI vAta karavI amane paravaDatI nathI. tIrthaMkaranA dAnAdi dharmonuM ucita pravRttimAM hetu banatI tIrthaMkara nAmakarmaAdi zubhakarmonI nirjarArUpa phaLa che. basa A ja pramANe jJAnI susAdhunI paNa A ucita pravRttio zubhakarmanI nirjarA karanArI bane che ane mokSamATe zubhakarmanI nirjarA paNa Avazyaka che. (jIvanI zubhakarmanA udaye ucita pravRtti thAya, ane ucita pravRttirUpa zubhaphaLa ApIne evA zubhakarmocaritArtha thAya che ane nirjarA pAme che. tethI A ucita pravRttidvArA zubhakarmanI nirjarA batAvI. tenuM tAtparyae paNa che ke AvI ucita pravRttithI aviratipoSaNAdhijanya mithyAtvAdikarmonAke pApAnubaMdhI puNyaAdinA baMdharUpa koi doSa lAgato nathI. tethI zubhakarmonA udaye ucitapravRtti karIzubhakarmonI nirjarA karavI e ja potAne mATe mahAkalyANarUpa AbAbatamAM yogAcAryazrIharibhadrasUcchita aSTakamakaraNaantargata tIrthakRdhAnASTakanI sAkSI TIkAkAra batAve che - dAnASTaka koika kahe che(=pUche che) dAna devAthI A tIrthakarano vaLI kayo artha(=hetu) prasiddha thAya che(=sare che) kAraNake A(=tIrthaMkara) avazya Aja janma=bhavamAMmokSagAmI che.' / 1//Ano uttara e che ke "tIrthakara nAmakarmanA udayathI emano(=tIrthakarano) kalpa ja evo che ke sarva jIvonA hitamAM pravRtta thavuM." mera / kalpa=karaNa=kriyAsamudAya=samAcAra ityAdi ekArthaka che. kahyuM che ke "sAmarthya, varNana, chedana, karaNa, upamA ane adhivAsa-ATalA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13%. I pratimAzataka kAvya-21] kalpazabdaM vidurbudhaaH'| [bRhatkalpabhA0 2 TI.] iti / tatazca kalpaparipAlanaM vinA'sya nAnyatphalamiti bhaavnaa| dharmAvayavatvakhyApanArthaM vA tadityAha- 'dharmAGgakhyApanArthaM ca dAnasyApi mhaamtiH| avasthaucityayogena srvsyaivaanukmpyaa'|| [aSTaka 27/3] aGgam avyvH| mahAmatirityanantaraM mahAdAnaM dattavAniti krnniiym| sarvasyaitasya gRhiNo yatervetyarthaH / dharmAGgatvameva spaSTayati-'zubhAzayakara hyetadAgrahacchedakAri c| sdbhyudysaaraanggmanuSpAprasUti 'il[STa ra7/4]zubhAzaya =Amavitta, praha:=OI nirveza:, sArAkra=pradhAna- mu, anukampAyA:=dayAyAH, prasUti:-prasavo yasya tattathA / yaterapyanukyAdAna dRrthayati- jJApakaM cAtra bhagavAn niSkrAnto'pi dvijnmne| devadUSyaM ddddhiimaannukmpaavishesstH'|| [aSTaka khacavamAgamavirodho'vasthaucityayogeneti vishessnnopaadaanaadvirodhaat| paThanti ca laukikA Atata hi sAvasthA dezakAlAmayAn prti| yasyAmakAryaM kAryaM syAt karmakAryaM ca varjayet // iti / etAvadeva spaSTapanAha-itthamAzayabhedena nA'to'dhikaraNaM matam / api tvanyadguNasthAnaM gunnaantrnibndhnm|| [aSTaka 27/6] AzayabhedI adhyavasAya-vizeSa:, kathamayaM varAka: karmakAntArottaraNena nikhilAsukhavirahabhAjanaM bhvissytiityaadiruupH| nAta:=asaMyatadAnAdadhikriyate durgatAvanenetyadhikaraNam=asaMyatasAmarthyapoSaNataH paapaarmbhprvrttnm| api tu abhyuccaye'nyat= mithyAdRSTitvAdezcaturthAdikaM guNAntarasya-sarvaviratyAdeH, sUtrasya tu vizeSaviSayatvAdavirodha ityAha- 'ye tu dAnaM arthamAM paMDitoe "kalpa" zabda samajavo." (ahIM kalpaHkaraNa che.) A dAna devAmAM tIrthakarone svakalpanA pAlana sivAya bIjuM koi prayojana nathI. athavA, "A dAna dharmanuM aMga=kAraNa che e batAvavA bhagavAne dAna ApyuM, e AzayathI kahe che- "avasthAne ucita yogathI badhAne(=sAdhu ane gRhastha bannene) mATe dAna dharmanuM aMga=avayava bane che, te darzAvavA mahAmati=bhagavAne (mahAdAna ApyuM-ATaluM adhyAhArathI samajavuM.)' //3/dAna ApavuM e dharmanuM aMga zI rIte bane? te spaSTa karatA kahe che- "A dAna (1) zubhAzayane pedA kare che (2) Agraha(=mamatvanI pakaDa)ne chede che. (3) suMdara abhyadayanuM mukhya kAraNa bane che ane (4) anukaMpA=jIvadayAne janma Ape che." //4// have AgaLa vadhIne sAdhunA anukaMpAdAnanuM samarthana kare che. "ahIM jJApakakadaSTAMta A che-dhImAna=prAza bhagavAne dIkSA lIdhA pachI paNa anukaMpAvizeSathI brAhmaNane devaduSyanuM dAna karyuM hatuM.' //pA Ama kahevAmAM Agama sAthe virodha nathI kAraNa ke "avasthAnI ucitatA jALavIne A vizeSaNanuM upAdAna karyuM che. laukiko paNa kahe che deza-kALa ane rogane AzrayIne evI avasthA paNa utpanna thAya che ke jemAM akArya kArya bane che ane kArya akArya(=vajya) bane che. A ja vAtane vadhu spaSTa karatA kahe che- "A pramANe Azayano bheda hovAthI AnAthI (A dAna) guNAntara(=sarvavirati vagere)mAM kAraNa bane tevA anyaguNasthAnanuM(=mithyAtvathI anya-samyakta guNasthAnavagerenuM) kAraNa bane che" I6 // Azayabheda="A rAMka jIvo kevI rIte karmavanane oLaMgI sarvaduHkhanA abhAvanA pAtra bane' ityAdi adhyavasAyavizeSa. A AzayabhedanA kAraNe asaMyatane dAna adhikaraNa(=saMsAranuM kAraNa) banatuM nathI. utsargathI asaMyatane dAnathI poSavAmAM asaMyata je pApAraMbha kare, tenI sIdhI anumodanAno doSa hoya che. uparokta zlokamAM "api tu' padano "amyuccaya' artha karavAno che. sUtrakRtAMganA je a dAna ityAdisUtrano viSaya "vizeSa che te darzAve che- "jeo dAnane prazaMse che' ityAdi je sUtra che, te avasthAbheda (=utsarga) viSayaka che. tema mahAtmAoe samajavuM.' tethI A sUtra pukAraNe dAnanuM niSedhaka nathI, evuM tAtparya che. zaMkA-ame sAMbhaLyuM che ke haribhadra sUri pote zaMkhavAdana pUrvaka yAcakone dAna apAvatA hatA. potAnA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAda dezanAnI ja upAdeyatA 137 prazaMsantItyAdisUtraM tu yad smRtm| avasthAbhedaviSayaM dRSTavyaM tanmahAtmabhiH // [aSTaka 27/7] puSTAlambane'niSedhakametaditi garbhArthaH / na ca haribhadrasyaiva zaGkhavAdanapUrvamarthibhyo bhojanaM dApitavata iyaM kapolakalpanA, saMvignapAkSikasya tasya shrutaanuttiirnnvaaditvaat| tadavadAma dvAtriMzikAprakaraNe vRttikRdanuvAdena ncsvdaanpossaarthmuktmetdpeshlN| haribhadro hi bhagavAn yata: sNvignpaakssik'|| iti [1/19] / prakRtaM nigamanAyAha- 'evaM na kshcidsyaarthstttvto'smaatprsiddhyti| apUrvaH kintu tatpUrvamevaM karma prhiiyte'| [aSTaka 27/8] asya= tIrthakRtaH, asmAt-mahAdAnAt, apUrvo abhinavazubhabandhahetuH, jJAnikRtakarmaNo bandhAjanakatvAt, tattIrthakaratvanimittaM karma-tIrthakaranAma pUrvaM puurvbhvopaarjitm| ___avazyaM coktasUtravihitamaunasya vizeSaviSayatvaM sUtramAtrapraNayinApi mRgym| kathamanyathA bhagavatyAma(mA ?)dhA(ka ?)rmikadAnapratiSedhaH, sUtrakRte ca brAhmaNabhojanadAnapratiSedhaH snggtimnycti| kathaM ca sAdhuguNayuktasyAlpatarapApabahutaranirjarAhetutvenAprAsukadAnavidhirapi ? iti| syAdvAdena vastusthApanA'zaktasyaiva ca maunaM tacchaktena ca dezakAlAdyaucityenAnyataropadeza eva vidheya ityayameva maunIndraH smprdaayH| taduktamAdhAkarmikamAzrityAnAcArazrutAdhyayane sUtrakRte - 'ahAgaDAI bhuMjaMti, annamanne skmmunnaa| uvalite tti jANijjA, aNuvalite ti vA punno'||1|| etehiM dohiM ThANehiM, vavahAro na vijji| etehiM dohiM ThANehiM, aNAyAraM tu nAkhaID' // rAtti [2/1/8-1] . A dAnanuM samarthana karavA ja haribhadra sUrijIe dAnanI vAta upADI hoya tema lAge che. samAdhAna - AvI kalpanAonA khoTA ghoDA doDAvavAnI jarUra nathI kAraNa ke yogAcArya haribhadrasUri mahArAja pote saMvigrapANika hatA ane saMvijhapAkSika kyAreya paNa Agamaviruddha vacana bole ja nahi. A vAta zrI aSTaka prakaraNanATIkAkAranA vacananA anuvAdarUpe TIkAkAre(pU. yazovi. ma.) svopanna hArdizadvArdizikA prakaraNamAM spaSTa batAvI chepotAnA dAnane puSTa karavA (haribhadra sUrie) AvuM ayogya kathana karyuM che, tema na kahevuM, kAraNa ke zrI haribhadra bhagavAna saMvigrAkSika hatA."- prastuta tIrthakRdhAnASTakanA aMtima zlokamAM nigamana karatA kahe che- "Ama paramArthathI to A mahAdAnathI Amano(=tIrthakarano) koi apUrva artha siddha thato nathI. paraMtu pUrvabaddha tIrthaMkaranAmakarma ja kSaya pAme che." ITA apUrva-navA zubhakarmanA baMdhanuM kAraNa. "zAnInI kriyA karmabaMdhamAM kAraNa bane nahi." tethI mahAjJAnI bhagavAnanI dAnAdikriyA zubhAzubhakarmanA baMdhamAM kAraNa banatI nathI. paraMtu tIrthaMkarapaNAmAM kAraNabhUta ane pUrvabhavamAM bAMdheluM tIrthaMkaranAma karma ja kSINa thAya che. syAdvAda dezanAnI ja upAdeyatA vaLI sUktAMgamAM je adAna ityAdisUtramAM prazaMsA ane niSedhanI je nA pADI che, eno vizeSaviSaya to mAtra sUtrane ja mAnanArAoe paNa zodhavo paDaze. (jeo mULasUtraparanAM niryukti, bhASya, cUrNi ane TIkAone svIkAratA nathI, tevA pratimAlopako sUtramAtrapraNayI che, chatAM teo potAnA anuyAyI varga AgaLa sUtranuM svakalpitavivecana to kare ja che ! e amAnya nathI!! niryuktikArazrI bhadrabApu svAmI to prabhuthI khUba nikaTanA kALamAM thayA chene sAkSAt caudapUrvadharaguruparaMparA pAmyA che. emanA paNa vacana khoTA kahI jeo tevI koi paraMparA ke pUrvAcAryo racita niryuktiAdi koi AlaMbanabhUta zAstravacana pAmyA nathI evAo potAne phAve evo artha sUtrano batAve, tyAre e arthone svIkArI lenArAo bicArA khUba ja dayApAtra che.) nahitarato bhagavatI sUtramAM karelo adhArmika (AdhAkarmika?) niSedha ane sUtrakRtAMgamAM darzAvelo brAhmaNane bhojana dAnano Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 pratimAzataka kAvya-21) na cAtrApi mauna eva tAtparya 'vibhajjavAyaM va vivAgarijjA'[sUtrakRtAGga 1/14/21 pA02] iti granthAdhyayanasvarasAt / sarvatrAskhalitasyAdvAdadezanAyA eva zAstrArthatvAd / ata eva vRttau etadbhajanopadeze- 'kiJcicchuddha kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi klpyN| piNDa: zayyA vastraM, pAtraM vA bhaiSajAdyaM vA // 1 // dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayogazuddhipariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM,naikAntAtkalpate klpym||2|| iti vAcakavacanaM [prazamarati 145-146] samititayodbhAvitam // 21 // aniSedhAnumatimeva sadRSTAntamupapAdayati niSedha saMgata nahibane, kAraNa ke A niSedha arthathI tote sivAyanAdAnanI anumati ja Ape che. (athavA eka bAju dAnano niSedha-karavAnI nA kahIne bIjI bAju sAkSAt niSedha batAvyo.. A virodha kevI rIte TALazo?) vaLI "sAdhunA guNothI yukta susAdhune apAyeluM azuddha-amAsukadAna alpabaMdha ane bahunirjarAmAM kAraNa bane che A vAta zI rIte saMgata banaze? kAraNa ke ahIM to azuddhadAnamAM paNa mukhyatve nirjarA batAvI che. mATe jainazAsanano evo saMpradAya-nakkara rivAja che ke, syAdvAdazailIthI vastunI sthApanA karavAmAM je azakta hoya, teNe ja mauna pakaDavuM, je zaktasamartha hoya, teNe dezakALa Adi avasarocita avazya anyatara(vidhi ke niSedha)no upadeza Apavo ja joie. tethI ja syAdvAdazailInA praNetA ane prakhapracAraka gaNadhara bhagavaMto utkRSTazaktisaMpanna hovA chatAM jyAre sUtrakRtAMga ke bhagavatI sUtramAM dAnano sarvathA niSedha nathI karatA, tyAre svIkAravuM ja joie ke, dAna sarvathA niSedhya nathI, paNa avasarocita vidheya paNa che. juo! sUtrakRtAMganA anAcArazruta adhyayanamAM AdhArmika aMge zuM kahyuM che - "AdhArmika(AhAra, vastra, raheThANa, pAtravagere)no upabhoga karanArAo paraspara svakarmathI lepAya che, athavA lepAtA nathI ema samajo. (arthAt AdhArmikanA upabhogathI karmabaMdha thAya ja. athavA na ja thAya. tevo ekAMta nathI.)' /1// kemake A baMne sthAnothI vyavahAra thato nathI, (karmabaMdha thAya athavAnaja thAya tevA ekAMta vyavahAramAM banne pakSe Apatti che.) ane A ja be sthAnothI badhA anAcAro samajavA."Ara // zaMkA - Ano artha e ja thayo ke sarvatra mauna zreyaskara che. kaMi paNa bolavAmAM phasAvAnuM ja che. samAdhAna :- arere ! AvuM na mAnI besatA... A badhA zlokonuM tAtparya mauna nathI, paNa syAdvAdanI zailIthI ja upadeza ApavAnuM che. tethI sUtrakRtAMgamAM "grantha adhyayanamAM kahyuM che ke... "vibhavAyaMcavivAgari (vibhajyavAda-pRtha arthanirNayavAda. tenuM ja kathana karavuM. athavA vibhajyavAda=syAdvAdanuM kathana karavuM. athavA vibhajya=dravyarUpe nitya, paryAyarUpe anityaAdi vibhAga karIne kathana karavuM, paNa mauna rahevAnuM kahyuM nathI.) Ama "sarvatra akhkhalitapaNe syAdvAinayathI dezanAdevI' e ja zAstrArtha che. (ahIM eTalo viveka rAkhavo, prazna jyAre sAmAnyarUpe hoya, tyAre vizeSataH syAdvAdAtmaka javAba Apavo. vizeSa hoya tyAre spaSTa javAba Apavo. dA.ta. rAma pitAne putra? evA sAmAnya praznano javAba ApI zakAya ke banne. paraMtu ema pUche ke, "rAma lavanA pitA ke putra?" to ema ja kahevAya ke "pitA" nahi ke "banne." chatAM ahIM paNa parabhavAdinI apekSAe syAdvAda che te na bhUlavuM. A ja syAdvAdazailI che.) A ja hetuthI "ahAkasmANi bhujaMti' ityAdi uparokta be gAthAnI TIkAmAM vAcakavara umAsvAtijI mahArAje racelA prazamarati prakaraNanI be gAthA sAkSI tarIke darzAvI che - "piMDa(=AhAra), zayyA(=raheThANa), vastra, pAtra ke davAvagere kaMi paNa zuddha vastu paNa kyAreka akathya bane che. ane kyAreka akathya paNa kapya bane che." /1"koi paNa vastu deza, kALa, puruSa, avasthA, upayoganI zuddhi ane pariNAma ATalAne apekSIne kathya bane che. kathya paNa ekAMte kahyuM nahi." /ra// 5 21 have dRSTAMta dvArA aniSedhaanumatinuM samarthana kare che- Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhavanAdimAM aniSedhAnumati 139 jJAtaiH zalyaviSAdibhirnu bharatAdInAM niSiddhA yathA, ___kAmA no jinasamakAraNavidhirvyaktaM nissiddhstthaa| tIrthezAnumate parAnanumatena'vyastave kiM tato, neSTA cejvariNAM tataH kimu sitA mAdhuryamunmuJcati // 22 // (daMDAnvayaH- zalyaviSAdibhitaiirnu yathA bharatAdInAM kAmA niSiddhAstathA jinasAkAraNavidhiya'ktaM na niSiddhaH / evaM tIrthezAnumate dravyastave parAnanumatestata: kim ? cet jvariNAM sitA neSTA tataH kiM (sA) mAdhuryaM unmunycti||) 'jnyaataiH'iti| 'nu' iti nizcaye, zalyaviSAdibhijJati: dRSTAntairyathA bharatAdInAM kAmA niSiddhAH, tathA jinasAkAraNavidhirvyaktaM na niSiddhaH / zrUyate ca sa Agame- 'thU sayaM bhAuyANaM cauvIsaMca jiNaghare kAsI'[Ava0 bhA. 45 pU.] ityaadinaa| yadi ca sa duSTaH syAttadA kAmAdivadeva nissidhyet| na ca tathA niSiddha ityanumata ityevaanumiiyte| Aha ca- 'esa aNumao cciya, appaDisehAo tNtjjuttiie'tti| tathA 'osaraNe balimAI bharahAINa na nivAriyaM teNa / jaha tesiM ciya kAmA sallavisAiehiM nnaaehiN|| evaM ca tIrthezAnumate dravyastave parAnanumate:-dviSA'nanumodanAtkiM syAt ? na kinycidityrthH| idameva prativastUpamayA drddhyti| cet-yadi jvariNAM sitA-zarkarA neSTA=nAbhimatA tatkiM mAdhurya-svabhAvasiddhaM madhuratA kAvyartha - zalya-viSavagerenA dRSTAMtathI bharatavagerene jema viSayono niSedha karyo che, tema derAsara banAvavAnI vidhino vyakta niSedha karyo nathI. A pramANe tIrthakaravaDe anujJA karAyelI dravyapUjAnI bIjAo (=pratimAlopako) anumodanA na kare, teTalAmAtrathI zuM? tAvathI pIDAtAne sAkara na bhAve teTalAmAtrathI zuM sAkara mIThAzano tyAga karI de che? jinabhavanAdimAM aniSedhAnamati bhagavAne 'zalya' 'viSa' vagere dRSTAMtathI kAma-viSayono bharataAdi AgaLa spaSTa niSedha karyo che. paraMtu jinAlaya banAvavAvagereno niSedha kyAMya spaSTa dekhAto nathI. balka ema dekhAya che ke, bharatavageree jinAlayavagere banAvyA hoya. Avazyaka niryuktimAM ullekha che ja ke - "bharate so bhAionA rUpa ane covIza jinonA covIza jinAlaya banAvyA."jo A jinAlayavagere doSayukta hota, to bhagavAne te badhAno rUpAdi viSayanI jema spaSTa niSedha karyo hota. kemake "doSayuktano chatI zaktie niSedha karavo' ityAdi vyAmi upara batAvI ja gayA chIe. A vAtanI puSTi paMcavastu graMthanA A be zlokathI maLe ja che - ('tethI 'apratiSiddha hoya te anumata hoya' evI taMtrayukti-AgamayuktithI A paNa (jinabhavana karAvavuM vagere) apratiSiddha hovAthI anumata tarIke siddha thAya che.' nA 'tathA bhagavAne bharatavagerene zalya, viSa, vagere vacano dvArA jema viSayothI aTakAvyA che, tema jinabhavana karAvavA vagere dravyastavathI aTakAvyA nathI.' (A mULa gAthA pramANe) (0 peTI thAno artha)- 'tathI mapratiSedhanA ro taMtrayutithI anumata cha.' tathA 'bhagavAne - - - - - - - - - - - - - - - - - thUbhasayaM bhAuyANaM cauvIsaM ca jiNaghare kaasii| savvajiNANaM paDimA vaNNapamANehiM niaehiN|| iti puurnnshlokH|| (c) paJcavastuke tu dvAvapi zlokAvevam- tA taM pi aNumayaM ciya appaDisehAo tNtjuttiie| ia sesANa vi etthaM aNumoaNAI aviruddhaM // 1218 // jiNabhavaNakAraNAdi vibharahAINaM na vAriaMteNaM |jh tesiM ciakAmA, sallavisAI vayaNehiM // 1217 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1i) pratimAzataka kAvya-2) guNamunmuJcati ? naivonmuJcati / tadvadbhagavadanumatasya dravyastavasyAnyadveSamAtrAnnAsundaratvamiti grbhaarthH|| 22 // yatyanumodyatvameva dravyastavasya sUtranItyA sthApayan paramAkSipati sAdhUnAM vacanaM ca caityanamanazlAghArcanoddezataH, kAyotsargavidhAyakaM hyanumatiM dravyastavasyAha yt| tatkiM lumpaka ! lumpatastava bhayaM duHkhaughahAlAhala jvAlAjAlamaye bhavAhivadane pAtena notpdyte||23|| (daMDAnvayaH- sAdhUnAM caityanamanazlAghArcanoddezata: kAyotsargavidhAyakaM vacanaM hi yad dravyastavasyAnumatimAha / he lumpaka ! tallumpatastava duHkhaughahAlAhalajvAlAjAlamaye bhavAhivadane pAtena bhayaM kiM notpadyate ?) 'sAdhUnAm' ityaadi| sAdhUnAM paramArthatazcAritravatAM caityanamanazlAghArcanoddezata:-caityavandanAyuddezena kAyotsargavidhAyakaM kAyotsargakaraNapratijJA''pAdakaM hi-nizcitaM vacanaM dravyastavasya yadanumatim anumodnaamaah| he lumpaka! tadvacanaM lumpatastava bhavAhivadane saMsArabhujagavaktrakoDe pAtena kRtvA bhayaM notpadyate ? ayuktametattaveti vynggym| bhavAhivadane kiM bhUte ? duHkhaugha eva hAlAhalaM, tasya yad jvAlAjAlaM vibhAvasuvyAptirUpaM tnmye| sUtraM cedaM spaSTameva - 'arihaMtaceiyANaM ityAdi, asyArthaH- arhatAM bhAvArhatAM caityAni-cittasamAdhijanakAni prtimaalkssnnaani-arhccaityaani| teSAM vandanAdipratyayaM kAyotsargaM karomIti smbndhH| kAyotsargaH= teo(bharata vagerene)ne je pramANe zalya, viSa vagere daSTAMtothI viSayathI aTakAvyA che, tema samavasaraNa vakhate baLi ApavAvagerethI bharata vagerene rokyA nathI." Ama bhagavAne aniSedhadvArA dravyastavanI anumati ApI dIdhI che. have bIjAo dravyastavamAM anumatina Ape ke dveSathI anumodanA na kare teTalAmAtrathI kaMi thavAnuM nathI. dravyastava kaMi asuMdara banavAno nathI. prativastu upamAthI Aja vAtane daDhakare che. rogIne sAkarabhAve nahiteTalAmAtrathI kaMi sAkara potAnA svabhAvasiddhamAdhuryaguNane choDI na de. tema bhagavAnane anumata dravyastava bIjAnA dveSamAtrathI kharAba banI jato nathI. te 22 dravyastavanI sAdhu anumodhatA sUtrasiddha sUtranI nItithI ja 'dravyastava sAdhuone anumodya che ja te vAtanI sthApanA karatA kavi bIjApara AkSepa kare che- kAvyartha -paramArthacAritrI sAdhune cetyanA namana, stuti, pUjanavagere uddezathI kAyotsargakaravAnI pratijJA darzAvatuM vacana che. (arihaMta ceiyANa) A vacana dravyastavamAM spaSTa anumati batAve che. te pratimAlapaka! A vacanane uDAvatA tane zuM duHkhanA samudAyarUpa haLAhaLa jheranI jvAlAthI vyApta saMsArarUpa sApanA mukhamAM paDavAno Dara nathI ? paramArthathI=vAstavamAM jeo sAdhu che, teone caityavaMdanaAdi uddezathI kAussagna karavAnI pratijJA karAvatuM vacana AgamamAM che. A vacanadravyastavanI anumodanA batAve che. chatAM A vacananolopa karatAhe pratimAlopakI tane saMsArasApanA mukhamAM paDavAno Dara nathI? 'tArA mATe A ayogya ja che." evo ahIM vyaMgyArtha che. sUtralopanA pApe bhayaMkara bhavanamAM bhAre kaSTo vAraMvAra sahana karavA paDaze - evI kaDaka cetavaNI ahIM graMthakAra pratimAlopakone ApI rahyA che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMta ceiyANaM sUtrano bhAvArtha sthAnamaunadhyAnaM vinA kriyaantrtyaagH| taM kromi| kiM nimittam ? ityAha- 'vaMdaNavattiyAe' ityaadi| vandanaM prazastamanovAkkAyapravRttiH, tatpratyayaM-tannimittam, yAdRg vandanAtpuNyaM syAt, tAdRkkAyotsargAdapi me bhvtvityrthH| vattiAe tti ArSatvAt siddhm| 'pUaNavattiAe pUjana-gandhamAlyAdibhirarcanaM, ttprtyym| 'sakkAravattiAe' satkAro vastrAbharaNAdibhiH, ttprtyym| nanu, etau pUjAsatkArau dravyastavatvAtsAdhoH 'chajjIvakAyasaMjamo' ityAdivacanaprAmANyAtkathaM nAnucitau ? zrAvakasya tu sAkSAt(tau) kurvata: kAyotsargadvAreNa tatprArthane kathaM na nairarthakyam ? ucyate-sAdhovyastavaniSedhaH svayaMkaraNamAzritya, na tu kAraNAnumatI, yato 'akasiNapavattagANaM' ityAdhupadezadAnataH kAraNasadbhAvaH, bhagavatAM viziSTapUjanAdidarzane pramodAdinA'numatirapyasti / yaduktam - 'suvvai ya vayararisiNA, kAravaNaM piya annutthiymimss| vAyagagaMthesu tahA AgayA (eyagayA) desaNA cev'| paJcAzaka 6/45] zrAvakasya tvetau sampAdayato'pi bhaktyatizayAdAdhikyasampAdanArthaM prArthayamAnasya na nairrthkym| kiJca, "aSThita ceiyANaM' sUtrano bhAvArtha "ati ceiyANa sUtra spaSTa che arihaMtacetya=bhAva tIrthakaronI cittasamAdhijanaka pratimAo. teonA vaMdanAdinimitte kAussagna karuM chuM. kAyotsarga eTale kAyAthI sthiratA=sthAna, vacanathI mauna ane manathI dhyAna-AsivAyanI tamAma kriyAono tyAga. AkAyotsargavaMdana, pUjana, satkAra ane sanmAna AcAra nimittathI ane bodhilAbhatathA nirUpasarga=mokSaAbemATe vardhamAna=vadhatI evI zraddhA, medhA, dhRti, dhAraNA ane anuprekSAthI karuM chuM. - A zabdArtha thayo. have dareka padanA viziSTa artha batAve che- "vaMdaNavariAe - vaMdana eTale mana, vacana, kAyAnI prazasta pravRtti. tenA nimitte arthAt jinapratimAne vaMdanathI jevuM puNya thAya, tevuM puNya mane kAussaggadvArA prApta thAo - tevo artha che. "variAe" prayoga ArSa che (gaNadharabhagavaMtoe vAparelo che.) tethI siddha che. pUaNavariAe pUjana=vAsapAdi sugaMdhIdravya ane phUlamALA vagerethI pUjana. tenA nimitte. "sakkAravariAe satkAatyaya. satkAra=vastrAlaMkAravagerenuM bhAvathI arpaNa. zaMkA - A pUjA ane satkAra dravyastavarUpa che ane sAdhune "cha avakAyano saMyama' e vacana che. tethI sAdhumATe A dravyastava zA mATe anucita na gaNAya? tAtparya - pUjA ane satkAranI kriyAmAM jIvavirAdhanAno saMbhava che. pUjA ane satkAranA phaLanI icchA rAkhavAmAM pUjA ane satkAranI kriyArUpa sAvadya kriyAnI anumodanA che. ane sAdhue to sarvasAvadhanA karaNa, karAvaNa ane anumodanano tyAga karyo che. mATe sAdhue pUjAsatkAranimitte kAussagna karavAno na hoya. ane zrAvaka to sAkSAt pUjA-satkAra karI ja rahyo che, tethI pharIthI kAussaggadvArA tenA phaLanI prArthanA karavI e zrAvakamATe to nirarthaka ja che. Ama sAdhu ane zrAvaka ubhayamATe pUjA ane satkAra nimitte kAyotsarga asaMgata che. samAdhAnaH- sAdhune dravyastava pote karavAnI apekSAe niSiddha che. paNa akasiNapavattagANa=zrAvakane ityAdi AgamavacanadvArA bIjAne preraNA ApI bIjA pAse dravyastava karAvavArUpa dravyastavanuM karAyaNa saMbhave ja che. te ja pramANe bhagavAnanI viziSTaAMgI vagerUpa viziSTa pUjAnA darzanathI sAdhunuM harSagheluM haiyuM hAthamAM na rahe ane sahaja prazaMsAnA puSpo veravA mAMDe e doSarUpa nathI. Ama dravyastavanI anumodanA paNa sAdhune saMbhave che. mATe sAdhunedravyastavanuM karAvaNa ane anumodana niSiddha nathI. paMcAzakamAM paNa kahyuM che (Avazyaka niryuktivageremAM) saMbhaLAya che ke, vajasvAmIe A puSpAdi dravyastava devapAse karAvyo hato. vaLI vAcakanA(=umAsvAtijInA) graMthomAM dravyastavaaMge dezanA che." Ama dravyastavanA karAvaNa ane anumodananA adhikArI sAdhuo bhale dravyastava Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1i2 pratimAzataka kAvya-23) ete bhagavanto'tyAdareNa vandyamAnA: pUjyamAnA apyanantaguNatvAnna vanditAH pUjitAH syuratra dazArNabhadro dRssttaantH| tadevaM pUjAsatkArau bhAvastavahetutvAdraNanIyau eveti| 'sammANavattiAe' sanmAnaH-stavAdibhirguNotkIrtanaM, tatpratyayam / atha etA vandanAdyAzaMsAH kimartham ? ityAha- 'bohilAbhavattiAe'bodhilAbha:-pretya jinadharmaprAptiH, ttprtyym| eSo'pi kinimittam ? ityAha- 'niruvasaggavattiAe'nirupasargo-janmAdhupasargarahito mokSaH, tatpratyayaM c| ayaM ca kAyotsarga: zraddhAdirahitaH kriyamANo'pi neSTasAdhaka ityata Aha- 'saddhAe'ityAdi, zraddhayA svAbhiprAyeNa, na balAbhiyogAdinA / medhayA heyopAdeyaparijJAnarUpayA, na jaDatvena; maryAdAvartitayA vA, nAsamaJjasatvena; dhRtyA mana:svAsthyena, na raagaadyaakultyaa| dhAraNayA arhadguNAvismaraNarUpayA, na tcchuunytyaa| anuprekSayA svayaM kare nahi, paNa dravyastavanA karaNanA phaLathI vaMcita nahIM rahevA mATe kAussagna kare temAM anucitatA zuM che? (AnAthI eka vastu sUcita thAya che ke - zuddhanirjarA athavA puNyAnubaMdhI puNyanI kamANI thatI hoya, tevI nAnAmAM nAnI taka paNa jatIna karavI, kAraNa ke bhavacakramAM AvI kamANInI kSaNo ati durlabha che. A kamANI karaNa, karAvaNa ane anumodanathI che. emAMthI je aMze potAne sAkSAt adhikAraAdi prApta na thatA hoya, te aMze kAussaggaAdithI paNa tenA phaLanI prApti karavI doSarUpa nathI.) teja pramANe zrAvane paNa pUjA-satkAranimittakakAyotsargakaravAmAM doSa nathI kAraNake zrAvaka jinapratimAnA pUjA, satkAra karato hovA chatAM paNa potAnI A bhaktimAM vizeSa raMga lAvavA AvI prArthanA kare che. vaLI zrAvaka ghaNA bhAvathI vaMdanavagere karato hoya, to paNa tenA prabhune A vaMdanAdi karatAM anaMtaguNa caDI jAya tevA vaMdanAdi bIjAe karyA hoya te saMbhavI zake che. evA vaMdanAdi pote karI zakato na hovAthI - te vaMdanAdinA phaLathI pote vaMcita nahIM rahI jAya te mATe kAussagna kare temAM kazuM khoTuM nathI. ahIM dazArNabhadranuM dRSTAMta che. dazArNabhadranuM dRSTAMta dazArNabhadra rAjAne jyAre khabara paDI ke potAnA "dazArNapura nagaramAM prabhu mahAvIra svAmInA pAvana pagalA thayA che, tyAre tenA AnaMdanI avadhi rahI nahIM. tenA harSathI phATa phATa thatAM haiyAmAM evI bhavanAzinI bhAvanAnA svastika racAyA ke "koie nahi karI hoya evI bhAre RddhithI prabhune vaMdana karavA jAuM'. basa! pachI to bhAvanAne sAkAra karavA dazArNabhadra potAnI caturaMgI senA sAthe baDA ThAThamAThathI bhagavAnane vaMdana karavA nIkaLyo. te vakhate potAnI senAno ThATha joi te rAjA garvanA parvata para caDI beTho ke, "paramAtmAne AvI bhakti-RddhithI vaMdana koie karyuM nahIM hoya' kuvAnAdeDakAnA nyAye thai gayelA A garvane toDavA ane A garvathI ajANatA thai jatI bhagavAnanI AzAtanAthI tene bacAvavA saudharmendra paNa te ja vakhate moTA ThAThathI bhagavAnane vAMdavA AkAza pRthvI para utarI AvyA. e zakanI Rddhi AgaLa dazArNabhadranI Rddhi sAva jhAMkhI paDI gai ane dazArNabhadra jhaMkhavANo paDI gayo. potAnA abhimAnapara pastAvA mAMDyo. mahela AgaLa jhuMpaDA jevI potAnI RddhinA darzanathI teno garva to gayo, paNa mAna rahyuM. zaka ane karmasattAne haMphAvavA dazArNabhadra paramAtmAnA caraNanuM zaraNa kAyamamATe svIkArI lIdhuM. saMyamaRddhi svIkArI zakra mATe ajeya banI gayA. svakalyANanA rAhe cAlatA thayA. tAtparya - zrAvaka potAnI zakti ane kalpanAthI game teTalI utkRSTabhakti karavA jAya to paNadvAstavamAM utkRSTatAnI sImA sudhI pahoMcI zakatI nathI. jyAre A bAbatamAM bAhya sAdhano TUMkA paDe, tyAre kAyotsargadvArA AtyaMtara sAdhananI sahAya lai utkRSTa bhaktinA phaLanI prArthanA kare te yogya ja che. utkRSTaddhavyastavanI icchA ane te aMgeno joradAra prayatna UMcI kakSAnA bhAvane kheMcI lAve che. ane UMcI kakSAnA ebhAvo dazArNabhadra jevA keTalAyanA bhAvastava=saMyamanuM kAraNa banIne rahyA. mATe bhAvastavanA hetu hovAthI kAyotsarganA nimittatarIke pUjA-satkAranuM uccAraNa Avazyaka che. sanmAna pratyaya - sanmAna eTale stavanavagere. vaMdanAdi AcAra nimitta che. have kAussagnanA be prayojana Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizArNabhadranuM dRSTAMta 111 arhadguNAnAmeva punaH punazcintanena, na tdvaiklyen| 'varddhamAnaye'ti pratyekaM zraddhAdibhiH smbdhyte| evametairhetubhistiSThAmi-karomi kAyotsargamiti vRttiH| ____dravyastavAnumodanApi bhAva iti bhAvastavasyopacayAya kAyotsargadvArA tadAzrayaNaM yuktm| anumodyanimittalokopacAravinayotkarSatvAcca tadatyantopayogo durgataratnAkararatnalAbhatulyatvAdvA yatInAM kRtyaprayatnasyeti bhAvanIyaM sudhiibhiH||23|| atha dravyastavasya bhaktihiMsobhayamizratvAdekAnumodanena kathaM nAnyAnumodanamityAzaGkAM nirasyan kaviH svasya prekSAvattAmAha kiM hiMsAnumatirna saMyamavatAM dravyastavazlAghaye tyetallumpakalubdhakasya vacanaM mugdhe mRge vaaguraa| hRdyAdhAya sarAgasaMyama iva tyaktAzravAMzAH sthitA bhAvAgAMzamadUSaNA iti punastacchedazastraM vcH|| 24 // batAve che. (1) bodhilAbhamATe, bodhi=parabhavamAM jaina dharmanI prApti. A bodhilAbha paNa (2) nirupasargamATe che. nirupasargaHjanmavagere upasargothI rahitanuM sthAna, mokSa. A kAussagna jo zraddhA vagerethI rahita hoya, to phaLadAyaka nabane. tethI zraddhAdi batAve che. AkAyotsargapaNa (1) zraddhAthI=potAnI icchAthI karavAno che. koinAbaLAtkArathI nahi. (2) medhAthI. heya( choDavA yogya) ane upAdeya(=grahaNa karavA yogya) nA jJAnapUrvaka karavAno che. jaDa thaine nahi. athavA medhA=maryAdAmAM rahIne karavAno che, jema tema nahi. (3) dhRtithI=mananI svasthatAthI karavAno che, manane rAgadveSathI AkuLa banAvIne nahi. (4) dhAraNAthI=bhagavAnanA guNonuM smaraNa karavApUrvaka karavAno che, smaraNazUnyathaine nahi. (5) anuprekSAthI=vAraMvAra prabhunA guNo vicAravApUrvaka karavAno che, nahike tevI vicAraNA karyA vagara, vardhamAnathI=A pada uparokta zraddhAdi pAMce sAthe joDavAnuM che. dA.ta. vadhatI jatI zraddhAthI, vadhatI jatI medhAthI ityAdi. A pramANe kAyotsarga karuM chuM - Ama vRttimAM(Avazyaka niryukti-kAyotsarga adayayananI TIkAmAM) batAvyuM che. ahIM saLaMga pATha nathI Apyo. vaLIdravyastavanI anumodanA paNa bhAvarUpa ja che, tethI bhAvastavanI puSTimATe kAussaggadvArA dravyastavanI anumodanAnA bhAvano Azraya karavo saMgata ja che, anumodya(=dravyastava)nA nimitte thatA paramAtmAnA lokopacAra vinayanA utkarSadvArA paNa A kAyotsarga upayogI che. dravyastava e bhagavAnano lokopacAra vinaya che. (vinayanA zAna, darzana, cAritra ane upacAra Ama cAra prakAra che.) kAyotsargadvArAdravyastavanA utkarSathI utkRSTavinaya thAya che. Ama bhagavAnanA utkRSTa vinayamATe dravyastava khuba upayogI che. temAM kAyotsargadvAra che. tethIkaraNIya kAryomAM prayatnazIla sAdhumATe to A dravyastavanI anumodanA duHzakya pravezavALA samudramAMthI maLelA mahAratnasamAna che. je 23 | dravyastavamAM jema bhakti rahI che, tema hiMsA paNa rahI che. tethI dravyastava bhakti ane hiMsA A ubhayarUpathI mizra banyo che. mATe bhaktine AgaLa karI dravyastavanI anumodanA karavAmAM - temAM rahelI hiMsAnI paNa bhegI anumodanA thai jaze. "khIcaDImAM cokhA bhegI dALa paNa caDI ja jAya" pratimAlIpakanI AvI AzaMkAne ukheDatA kavi potAnI vicArazIlatA darzAvI rahyA che- kAvyartha - "saMyamIone dravyastavanI prazaMsAthI zuM hiMsAnI anumatino doSa na lAge? arthAt lAge ja!' pratimAlapakarUpa pAradhinA A vacanomugdhalokorUpa haraNiyAomATe jALa samAna che. (arthAt AvacanakALamAM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11.T pratimAzataka kAvya-2) (vaMDAnvayasaMyamavata dravyastavazvayA viM hiMsAnumatirna (mati)? (pitu mavatyeva) tumpalubdhksy etadvacanaM mugdhe mRge vaaguraa| bhAvAGgAzaM hRdi AdhAya sarAgasaMyama iva tyaktAzravAMzAH (vayaM) adUSaNA sthita: ti va: putache zastramII) 'kim'iti| saMyamavatAM cAritriNAM dravyastavazlAghayA dravyArcAnumodanayA, kiM hiMsAnumatirna bhavati ? apitu bhavatyeva, pazyantu dayArasikA: ! iti bhaavH| etadvacanaM lumpakalubdhakasya lumpakamRgayo('mRgayu' SaSThIvibha. e.va.)mugdhe ApAtataH zrutabAhyadharmAcAre mRge vAgurA-bandhapAza iti vyastarUpakaM(=na samAsayuktaM) mugdhapadamanabhijJazrotaryarthAntarasaGkamitavAcyamiti / ya etadvacanaM zrutavAn sa mRtavAneveti vyaGgya iti| punastasya pAzasya chede jeo phasAyA, teonuM bhAvamaraNa nizcita che) "bhAvarUpa bhAgane hRdayamAM sthApavAdvArA ane AzravabhAgano tyAga karavAdvArA jema sarAgasaMyama anumodya che, tema dravyastava paNa anumodanIya che ja. tethI tema karanArA ame doSa vinAnA chIe. A vacana e jALane chedanAruM zastra che. dravyastavanI anumodanAmAM hiMsAnumodanAno abhAva pUrvapakSa - ThIka che. aniSedhAnumatidvArA tame dravyastavane anumodanIya TheravavA prayatna karyo. paNa o dayApremI sAdhuo! ema karavA jatAM tame dravyastavamAM rahelI hiMsAnI paNa anumodanA karI rahyA cho. jo jo! pApaDI bhegI iyaLa na baphAI jAya teno khyAla rAkhajo! kAraNake hiMsA dravyastavanuM anivArya aMga che. uttarapakSa - tame(=pratimAlopako) AvIvacanajALa pAtharomA. ahIMkAvyamAM pratimAlopaka(kalpaka)ne pAradhinuM rUpaka ApyuM che. mugdha eTale mAtra bAhya ApAta dekhAvane jonArA hovAthI zrutabAhya dharmanA AcAravALA. Amugdhone mRga=bhoLAharaNanuM rUpaka ApyuM che. pratimAlapakanA vacano AmugdhajIvorUpamRgalAone phasAvanArA= bhrAnti pamADanArA hovAthI A vacanone vAgarA=baMdhanapAzanuM rUpaka ApyuM che. ahIM (samAsana hovAthI) vyastarUpaka alaMkAra che mugdha pada arthAtarasaMkrAtivAcyavALuM hovAthI teno artha "anabhijJa zrotA' evo karavo. tethI jeoe pratimAlopakanA vacano sAMbhaLyA teo maryA (dharmazarIrathI) samajo evo dhvani pragaTa thAya che. te pratimAlopako! tamArA A vacanakALane chedavA amArA saMpradAyanA vacano zastrasamAna che. juo!tame chaThe sAtame guNasthAne rahelA sAdhunA saMyamanI anumodanA karo cho ke nahi? pratimAlapaka - niHzaMkapaNe teonuM saMyama anumodanIya che. uttarapakSa - paNa teonuM e saMyama rAganA aMzathI mizrita che kAraNa ke dasamA guNasthAnakasudhI rAgayukta avasthA che. tame e saMyamanI anumodanAmAM bhegA bhegA tyAM rahelA rAganI anumodanA zuM nathI karatA? ane mokSapratibaMdhaka rAga zuM prazaMsanIya che? pratimAlapaka - rAga bhale saMyamamAM bhaLelo hoya, paNa ame jyAre saMyamane anumodIe chIe, tyAre temAM rahelA rAganA aMzane anumodanAnI kukSimAM pravezavA detA ja nathI. e aMzanI to upekSA ja karIe chIe. uttarapakSa - ATalA samaju tame dravyastavanI bAbatamAM kema goLA gabaDAvo cho ? dravyastavamAM bhaktirUpa je utkRSTa bhAvAMza che, te aMza ja amAre mana anumodanIya che. hiMsAdi Azravano je aMza che, tenI to ame upekSA ja karIe chIe. Ama ame paNadravyastavanI anumodanA karavAmAM doSarahita ja chIe. tAtparya - jemasarAgasaMyamanI anumodanA thatI hoya tyAre emAM rahelo rAgaaMza anumodanIyanI kukSimAM pravezato nathI - enI anumodanA thatI nathI - enuM anumodanIyarUpe smaraNa nathI. e ja rIte dravyastavanI anumodanAvakhate hiMsA aMza anumodanIyakukSimAM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gijasukumAranuM daSTAMta - This zastraM vaco'smatsAmpradAyikAnAmiti / kim ? iha prakrAnte dravyastave dravyabhAvobhayAtmake bhAva evAGgabhUto yo'zaH, taM hRdi-citte, AdhAya sthApayitvA, sarAgasaMyama iva tyakta: upekSita AzravAMza:-AzravabhAgo yaiste, tathA adUSaNA:-doSarahitAH, vayaM sthitA: smH| ayaM bhAva: - sarAgasaMyame'numodyamAne yathA rAgo nA'numodyatAkukSau pravizati, tathA dravyastave'numodyamAne hiMsAMzo'pi, saMyamatvenAnumodyatve rAgAMzo nopatiSThata eveti dravyastavatvenAnumodyatve sutarAM hiNsaanupsthitivystvshriirsyaapyghttktvaattsyaaH| itthameva zrIneminA gajasukumArasya zmazAnapratimAparizIlane'nujJAte tadavinAbhAvi tacchirojvalanamananujJAtamityupapAdayituM shkyte| dravyastava eva paraprANApahArAnukUlavyApAratvAd hiMseti cet ? tathApi dravyastavatvaM na hiMsAtvamiti na ksstiH| vastuto pravezato nathI. 'dravyastava" A dravyastavanuM zarIra=zAbdika racanA che. emAM paNa 'hiMsA' zabda ghaTaka=eka bhAgarUpa nathI. tethI dravyastavanI anumodanAvakhate enI smRti paNa thatI nathI, to anumodanAnI to vAta ja kyAMthI? ('sarAgasaMyama A zabdamAM raheluM rAgapada e saMyamamAM rahelA rAgAMzanuM udgodhaka hovA chatAM, tyAM tame rAgAMzanI upekSA karI zako cho, to 'dravyastava" AzabdamAM kyAMya hiMsAaMzanuM udghodhaka padana hovAthI hiMsAMzanI upekSA sahaja che, mATe tyAM to evI apekSA sahaja thai zake.) tethI eka niyama thayo ke "jyAre zubha yoganA je aMzane pradhAna karI anumodanAdi thatA hoya che, tyAre te sivAyanA anivArya aniSTa aMzanI upekSA ja hoya che. tethI tenA anumodanAdi thatA nathI." gajasukumAranuM dRSTAMta neminAtha bhagavAne gajasukumArane smazAnamAM pratibhAvahana karavAnI rajA ApI, tyAM paNa A ja niyama kAma kare che. (te ja divasanA dIkSita thayelA mahAverAgI gajasukumAre karmasAme jaMge caDavAno manasubo karyo. atyAra sudhI gulAmInI jaMjIramAM jhakaDI rAkhanArA karmarAjAne raNamAM ragadI nAkhavA ane gulAmInI beDI kAyamamATe phagAvI devA kaTibaddha thayelA gajasukumAre AbALabrahmacArI karuNAsAgara zrI neminAtha bhagavAna pAse smazAnamAM kAussagna-dhyAnamAM rahevAnI rajA mAgI. dayAsiMdhu zrIneminAtha bhagavAne rajA ApI. te vakhate mANAnI prabhune khabara hatI ja, ke gajasukumArane smazAnamAM mAraNAMtika upasarga Avaze. tenA mAthe dhagadhagatA aMgArA mukAze. chatAM yogIzvara vibhue rajA ApI, kAraNa ke jagaddhatsala trilokanAtha jANatA hatA, ke tyAM ja gajasukumArane kevaLajJAna ane mokSasukhanI prApti thavAnI che. ahIM koi mUrakha ema bake ke bhagavAne A anumati ApI, temAM anivArya evA maraNanI paNa anumati ApI'to te mUrakhane uparano niyama samajAvI zakAya ke, mUrakha!bhagavAne gajasukumArane smazAnamAM kAussagganI anumati ApI temAM temanI anumodanIya najara gajasukumAranA gheryapara ane mokSapara ja hatI, anivArya upasarga ane mRtyuaMge to mAtra upekSAbhAva ja hato.) hiMsAnuM sAcuM lakSaNa pratimAlapaka - tame samajatA nathI. A dravyastava pRthvIvagere bIjA jIvonA prANanA nAzanI janaka ceSTArUpa hovAthI pote ja hiMsArUpa che. uttarapakSa - to paNa dravyastavatva" ane "hiMsAtva" to eka nathI ja. (jema sAdhunA AhArAdi vyavahAro mAnavIya hovAthI sAdhuo pote mAnava ja che, chatAM sAdhutA ane mAnavatA eka nathI. sAdhutA chaThThA-sAtamAAdi guNasthAnakane anurUpa kriyAdinA avacchedakatarIke siddha che, jyAre mAnavatA manuSyagatinA udayanA avacchedaka AdirUpa che. ema dravyastavano vyApAra paANApahArAdi rUpe hiMsAnA vyApArane samAna lAgato hovA chatAM dravyastavatva bhAvastavanI kAraNatAnA avacchedaka tarIke siddha che, jyAre hiMsAtva hiMsAjanya durgatinA kAraNatAavacchedatarIke siddha che. Ama dravyastavatva-hiMsAtvarUpa avacchedakonA bhedathI dravyastava ane hiMsAvacce bheda siddha che.) tethI 'dravyastavatva" ne pradhAna karI anumodanA karavAmAM doSa nathI. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 pratimAzataka kAvya-24] vihArAdAvativyAptivAraNAya pramAdaprayuktaprANavyaparopaNatvaM hiMsAtvaM vAcyaM, tacca na prakRta iti na doSaH / evaM sati 'savizeSaNa' ityAdinyAyAtpramAdApramAdayoreva hiMsA'hiMsArUpatve pramAdatvApramAdatvAbhyAM eva bandhamokSahetutve vizeSyabhAgAnupAdAnaM syAditi cet ? satyaM, pramAdayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA, apramAdayogAtprANAvyaparopaNamahiMseti lakSaNayorvyavahArArthamevAcAryairanuzAsanAdvandhamokSahetutAyA nizcayataH pramAdatvApramAdatvAbhyAmeva dravyastavatva bhAvastavanI kAraNatAnA avacchedakarUpe anumodanIya che ja. (bhAvastava kArya che, dravyastava kAraNa che, tethI dravyastavamAM kAraNatA AvI. A kAraNatAnA avacchedaka-niyAmaka tarIke raheluM dravyastavatvadravyastavane anumodanIya paNa banAve che. Ama dravyastavatvadravyastavanI anumodanIyatAnuM paNa vicchedaka che. dravyastava bhAvastavanuM kAraNa banatuM hovAthI anumodanIya che - ema kahevAnuM tAtparya che. jo ke A rIte dravyastava anumodanIya thavA chatAM hiMsArUpa banato to dekhAya che, paNa hakIkatamAM todravyastava hiMsArUpa nathI ja, e vAta graMthakAranA haiye vaselI hovAthI vastutaH kahI dravyastavane hiMsArUpa mAnavAmAM Apatti batAve che.) bAkI pUrvapakSe to kahI dIdhuM ke "je kriyAmAM hiMsA saMbhavatI hoya, te kriyA hiMsArUpa." paNa tema mAnavAmAM vihArAdi kriyAmAM paNa pRthvIvagere jIvonI hiMsA saMbhavatI hovAthI e badhI kriyAo paNa hiMsArUpa banI jAya teno khyAla na rAkhyo. zuM vihAravagere kriyAo hiMsArUpe tamane saMmata che? nahIM ja. tethI hiMsAnA svarUpaaMgenI tamArI A mAnyatA ativyAmidoSathI kalaMkita che. (' paNApahArajanakakriyA-hiMsA', hiMsAnuM AvuM lakSaNa karavAthI evI dekhAtI tamAma kriyAomAM hiMsAnuM lakSaNa mAnavuM paDaze, evI tamAma kriyAo hiMsAtvathI avacchinna lakSaNavALI thaze. tAtparya ke e tamAma kriyAomAM hiMsAtvarUpa hiMsAnuM lakSaNa mAnavuM paDaze ane to vihArAdi kriyAo paNa AvA svarUpavALI hovAthI hiMsAnA lakSaNavALI - hiMsAtvayukta mAnavI paDaze. je ubhayapakSamAnya nathI. Ama uparokta lakSaNa je vAstavamAM hiMsArUpa nathI, temAM paNa AvI javArUpa ativyAptidoSa lAge che. lakSyathI bhinnamAM paNa lakSaNano praveza thAya, to lakSaNa ativyAmidoSagrasta bane.) pratimAlapaka - to pachI hiMsAnuM sAcuM lakSaNa=svarUpa zuM? uttarapala - "pramAdane kAraNe thato prANano nAza" A ja hiMsAnuM pramANabhUta lakSaNa che. hiMsAnuM A lakSaNa dravyastavamAM saMbhavatuM nathI. tethI dravyastava hiMsArUpa nathI. pratimAlapaka - dravyastavamAM bIjAnA prANono nAza hovA chatAM pramAdano abhAva hovAmAtrathI tame dravyastavane hiMsArUpa gaNatA nathI. Ama karIne tame to "vizeSaNayukta vizeSyamAM batAvelI vidhi ke niSedha vizeSyamAM bAdha hoya, to vizeSaNamAM saMkramita thAya che. e nyAyathI pramAdane ja hiMsArUpa siddha karo cho. Ama tamArA hisAbe pramAda ja hiMsArUpa che ane baMdhanuM kAraNa che. tathA apramAda ja ahiMsArUpa che ane mokSanuM kAraNa che. tethI "jIvavadhavagere vizeSyabhAga anAvazyaka ane anupAdeya banI jaze. uttarapakSa - barAbara che. nizcayathI pramAda ja hiMsArUpa che, apramAda ja ahiMsArUpa che. pratimAlapaka - to pachI tamArA AcAryoe "pramAdayogathI jIvavadha e hiMsA ane apramAdayogathI jIvavadhano abhAva e ja ahiMsA evI vyAkhyA zuM kAma karI? uttarapakSaH- vyavahAranI siddhimATe. lokomAM "prANano nAza" hiMsA tarIke mAnya che. tethI A pramANe vyAkhyA amArA pUrvAcAryoe karI che. bAkI nizcayathI to pramAda ane apramAda ja kramazaH hiMsA ane ahiMsArUpa che. (pratimAlapaka - to to pachI apramatta rahIne jIvavadha karavAmAM vAMdho nahi ne? uttarapala - je apramatta hoya, te prAyaH jIvavadhamAM pravartato ja nathI. apramattathI thato jIvavadha kAM to (1) bahu lAbhanA AzayathI thatI dharmahetuka kriyAnA anivArya aMzarUpa hoya dA.ta. jinapUjAmAM. (2) kAM to saMyamapAlana mATe thatI kriyAmAM azakyaparihArarUpa hoya dA.ta. vihArAdimAM ane kAMto (3) anAbhoga - sahasAtkArathI hoya dA.ta. iryAsamitinuM pAlana karavApUrvaka Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 na siAdhu dravyastavanA upadezano adhikArI vyavasthiterbAhyahetUtkarSAdapi phalotkarSAbhimAninA vyavahAranayena tu vizeSyabhAgo'pyAdriyata iti sarvamavadAtaM nyjnyaanaam|| 24 // anupadezyatvAdananumodyatvaM dravyastavasyetyatrAha mizrasyAnupadezyatA yadi tadA zrAddhasya dharmastathA, sarva: syAtsadRzI nu doSaghaTanA sautrakramollaGghanAt / tatsamyagvidhibhaktipUrvamucitadravyastavasthApane, vidmo nAparamatra lumpakamukhamlAniM vinA dUSaNam // 25 // (daMDAnvayaH- yadi mizrasyAnupadezyatA tadA zrAddhasya sarvo dharmastathAnupadezya: syAt / sautrakramollaGghanAt nu doSaghaTanA sdRshii| tatsamyagvidhibhaktipUrvamucitadravyastavasthApane'tra lumpakamukhamlAnIM vinA nAparaM dUSaNaM vi4: II) cAlatI vakhate acAnaka AvI caDelA jIvano vadha. A traNe sthaLe hiMsAno bhAva ke pramAda nathI, mATe A traNe sthaLe hiMsA nathI. jeo A sivAya hiMsA kare che, teo prAyaH apramatta nathI. tethI tame kaho tevA bacAvane koi avakAza nathI.) pratimAlapaka - to paNa hiMsAmATe bAhya hetu to akiMcitkara ja siddha thayo ne? uttarapakSa - nA. kAraNa ke bAhya hetunA utkarSathI paNa phaLamAM utkarSa Ave che, tevuM mAnato vyavahAranaya to bAhya vadhamAM paNa hiMsA svIkAre che. tethI "jIvavadha AdirUpa vizeSyabhAga paNa hiMsAnA lakSaNamAM svIkRta che. Ama nayane samajanArAo mATe ahIM kazu ajugatuM nathI. te 24 sAdhu dravyastavanA upadezano adhikArI sAdhuone dravyastavano upadeza ApavAno adhikAra nathI. tethI sAdhuoe dravyastavanuM anumodana karavAnuM nathI tema siddha thAya che.' evI kukalpanAnuM samAdhAna karatA kahe che- kAvyartha - jo dravyastava mizrarUpa hovAthI upadezya(=upadeza devAyogya) nathI ema hoya, to zrAvakanA badhA dharmo anupadezya thai jaze (kAraNa ke zrAvakanA badhA dharmo mizra che.) tathA sUtramAM darzAvelA kramanA ullaMghanamAM doSanI prApti to banne sthaLa samAna che. tethI samyakjhakAre vidhi ane bhaktipUrvakanA ucita dravyastavano upadeza ApavAmAM pratimAlopakonuM mukha karamAi javArUpa eka doSa choDI bIjo koi doSa amane dekhAto nathI. pUrvapakSa - jo Amadravyastava anumodanIya hoya, to upadezya kema nathI? (hovo ja joie, paNa nathI.) tethI anumodanIya paNa nathI. anumAna prayogaH- sAdhuone (pakSa) dravyastava anumodanIya nathI (sAdhya) kAraNa ke e mizrarUpa hovAthI upadezya nathI. (hetu) @ nizcayamata-AtmAnA tamAma azubha adhyavasAyo pramAdarUpa che ane zubha adhyavasAyo apramAdarUpa che. A zubhaazubhaadhyavasAyonI utpatti ane tIvratA-maMdatAmAM bAhyanimitto kAraNa nathI. teo avarjanIyasaMnidhimAtra che. vyavahAramata-bAhyanimittonI saMkhyA-utkRSTatA vagerene apekSIne jIvanA adhyavasAyomAM tIvra-maMdatA, zubhatAazubhatAAdi pheraphAro thAya che. mATe te nayamane bAhya nimitto karmabaMdha-mokSamAM hetu che. sthitapakSa - prAthamikabhUmikAmAM 'vyavahAra' pradhAna che kAraNa ke jIvo nimittavAsI hoya che. UMcI bhUmikA pAmyA pachI "nizcaya pradhAna bane che kAraNa ke AtmA pariNata hovAthI nimittane AdhIna thato nathI. apunabaMdhakavagere rUpe rahelA mithyAtvIone samyaktanI prAptimAM, bIjAomAM bIjanuM AdhAra karavAmAM ane prAyaH bhAvarUpa nizcayane pragaTAvavAmAM vyavahAra khUba upayogI che. A bAbatamAM gurutattvavinizcaya graMtha vAMcavA jevo che. - - - - - - - - - -- -- -- -- -- -- -- * - - - - - - - - - - Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-25) 'mizrasya'iti / yadi mizrasyeti hetuga vizeSaNaM mizrutvAditi yaavt| yadyanupadezyatA-sAdhUnAmupadezAviSayatA dravyastavasya tvayA pratijJAyate, tadA zrAddhasya dharma: sarvastathA'nupadezya: syAt, tasya mizratAyAH kaNTharaveNa suutrkRte'bhidhaanaat| iSTApattiratra, sarvaviratirUpasyaiva dharmasya zAstre'bhidhAnAdaMze svakRtyasAdhyatApratisandhAneM'za eva tasyArthasiddhadezaviratirUpatvAt, 'jaM sakkai taM kIrai[sambodhapraka0 894 pA. 1] ityAdivyutpattimatAM tatra uttarapala - ahIM 'mizrapada dravyastavanuM svarUpadarzaka vizeSaNa che ke hetugarbhita vizeSaNa che? (je pote vizeSaNa paNa banatuM hoya ane vizeSyanA vidheyaarthamAM hetu paNa banatuM hoya, te hetugarbhita vizeSaNa.) jo mAtra svarUpadarzaka hoya, to tamArA anumAnamAM vyarthavizeSaNa" doSa che kAraNa ke sAdhyane siddha karavAmAM anupayogI che. ane jo 'mizrapada dravyastavanI anupadezyatAmAM hetu hoya, to 'mizrano artha mizrava thayo. tethI tamArAanumAnamAM je "anupadezyatvA' hetu che, tenI siddhi mATe 'mizratva' hetu banaze. tethI tamArA "anupadezyatva' hetunI siddhi mATe A anumAnaprayoga karI zakAya - 'dravyastava anupadezya che, kAraNa ke mizrarUpa che." pUrvapa - barAbara che. A prayogathI dravyastava anupadezya siddha thaze. ane te siddha thavAthI dravyastava ananumodanIya paNa siddha thaze. uttarapakSa - UbhA raho! mizratva hetuthI jo dravyastavane anupadezya siddha karazo, to zrAvakanA badhA ja dharmo anupadezya(=upadezane ayogya) banI jaze. kAraNa ke sUtrakRtAMgamAM spaSTa zabdomAM zrAvakanA badhA dharmone mizrarUpe batAvyA che. pUrvapakSa - "A to 'bhAvatuM'tuM ne vaide kahyuM jevuM thayuM. sAdhue gRhasthanA dharmono upadeza ApavAno ja nathI. zAstramAM sarvavirati dharmanuM ja pratipAdana karyuM hovAthI sAdhue paNa sarvaviratidharmanI ja prarUpaNA karavAnI che. gRhasthanA dharmanI prarUpaNA karavAnI nathI. svecchAcArathI vratagrahaNano niSedha zaMkA - to pachI gRhastha zrAvakadharmane Acaraze zI rIte? samAdhAnaH- "jaMsakkaitaMkIrai=jeTaluM zakya hoya teTaluM Acare) A vacanane avalaMbI vyutpattivALA= zAstrArthane samajavAvALA gRhasthane sarvaviratidharmanA upadezamAMthI jeTalA aMzamAM svakRtisAdhyatA(=potAnAthI thai zake tevuM)nuM jJAna thAya, teTalA aMzano te gRhastha svIkAra kare ane jeTalA aMzamAM "svakRti-asAdhyatA (=potAnAthI thai na zake-potAnI zakti bahAranuM) jJAna thAya, teTalA aMzane te choDI de. Ama dezaviratidharma arthasiddha che, teno sAkSAt upadeza ApavAno nathI. uttarapakSa - sarvaviratidharmanA upadezamAMthI zrAvakanA dharmanuM jJAna thavuM zakya nathI, kAraNa ke sarvaviratidharma pAMca mahAvratanA pAlanarUpa ekavidha ja che. jyAre dezaviratidharma bAra vrataAdi aneka vikalpa jALothI sabhara che. tethI saMyamadharmanA upadezathI zrAvaka potAnA A vikalponA vibhAganuM jJAna meLavI zake nahi. Ama vizeSavidhi AdinA jJAna vinA te-te vrata grahaNa thai zake nahi. vaLI kadAca mAnI lo ke, gRhastha sarvaviratidharmanA zravaNathI potAne yogya vratonuM jJAna karI leze. paNa te vrato Apaze koNa?vratono upadezadevAmATe paNa adhikArI sAdhuo e vrato ApavAnA adhikArI to sutarAma nahIM saMbhave. zrAvaka bhikSA mATe anadhikArI pUrvapakSaH- "sAdhunA pAMca mahAvrata che' e jJAnathI zrAvaka atidezadvArA bAra vratonuM jJAna karI te vratone Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvaka bhikSA mATe anadhikArI 119 pravRttisambhavAditi cet ? n| dvAdazavratAdivibhAgasya vizeSavidhiM vinA'nupapatteH, atidezena svecchayA grahaNe zramaNaliGgasyApi zrAddhena grahaNaprasaGgAt / dRzyata eva keSAJcit zrAddhAnAM bhikSAgrahaNAdikaM yativratamatidezaprAptamiti cet ? dRzyate tadadraSTavyamukhAnAM, na tu mArgavartinAM, anucitapravRttermahAmohabandhahetutvAdbhikSuzabdapravRttinibandhanasya shraaddhe'nupptteraanndaadibhirnaadrnnaat| ambaDasya tu parivADliGgatvena bhikSAyA(yAM) anaucityaabhaavaat| tataH zrAddhadharmavad dravyastavasya nAnupadezyatA, apratiSedhAnumatyAkSepaparihArayorubhayatra tulyyogkssemtvaat| ytidhrmaasvecchAthI ja svIkArI leze. uttarapakSa - zrAvaka jo potAnA vrato Ama svecchAthI svIkArI leze, to zramaNaliMga - ogho paNa jAte ja svIkArI leze. pUrvapakSa - bhalene tema thAya! keTalAka zrAvakone bhikSAgrahaNavagere sAdhuonA vrata potAnI yogyatA mujaba atidezathI prApta thai jAya che. tethI svayaM teno svIkAra karI letA dekhAya ja che. uttarapakSaH- dekhAtA haze unmArgIonA AcAramAM! bAkI mArgane anusaranArAonA AcAramAM kyAreya paNa AvI svacchaMdAcAra pravRtti thatI nathI ane thAya to calAvI levAtI nathI. (jarA kalpanA to karo! je te vyakti jyAre-tyAre phAve tema phAve tevA vrato lai le ane phAve tema varte e citranI kalpanA paNa keTalI bhayaMkara che! pachI zuM raDI zAsananI maryAdA? zuM A zAsana popAbAInuM rAja che ke emAM badhAe potAnI icchA mujaba vartavAnuM hoya?) koipaNa DAhI vyakti AvA svecchAcArane ucita pravRttitarIke svIkAre nahi. ane samajI lejo AvI pratyeka anucita pravRttio cIkaNA mohanIya karmabaMdhanA hetuo che. vaLI jarA joi lejo - dazavaikAlika vagere graMtho. emAM 'bhikSu' zabdanI zI vyAkhyA karI che? ane kone bhikSa tarIke batAvyo che? e jarA jANI lejo. pachI khyAla AvI jaze ke game tevo UMco zrAvaka paNa bhikSu'pada mATe ayogya che. vaLI, je bhikSu nathI, tene bhikSAe javAno adhikAra paNa nathI. tethI ja bhagavAnanA AnaMdavagere mahAzrAvakoe kyAreya paNa bhikSAe javAnI ceSTA karI nathI. pUrvapA - aMbaDa (parivrAjaka) paNa bhagavAnano zrAvaka hovA chatAM te bhikSAthI ja peTa bharato hato e sarvavidita che. uttarapakSa - are! e ja dazAve che ke zrAvake bhikSAthI peTa bharavAnuM nathI. jo bhikSAthI ja peTa bharavuM hoya, to zrAvakapaNuM choDI sAdhu thai javuM. eTaluM sAmarthyana hoya, ane bhikSAe javuM ja paDatuM hoya, to kamasekama zrAvakanA vezamAM to bhikSAena ja javuM. aMbaDa zrAvakane AkhyAla hato, tethI ja te bhikSAe parivrAjakanA vezamAM jato hato, nahi ke zrAvakanA vezamAM. loko parivrAjakane paNa bhikSuka mAnatA hovAthI temAM zAsananI hIlanAno prasaMga nathI. tethI te anucita nathI. paNa zrAvakanA vezamAM bhikSAe jAya e keTaluM behuduM che? emAM zAsananI zobhA vadhe ke ghaTe? loko zAsanamATe zuM bole? jarA A badho to vicAra karo. TuMkamAM zrAvake ke sAdhue svecchAcArathI koi vrata levAnA nathI. paNa saMvigna gItArtha gurune parataMtra rahIne ja levAnA che. ane vrata ApanAra guruno adhikAra che ke, vrata ApatAM pahelA vratanA svarUpanuM darzana karAvavuM. Ama zrAvakanA dharmano upadeza ApavAno sAdhune adhikAra che ja. tethI ja zrAvakadharmanA eka bhAgarUpa dravyastavano upadeza paNa sAdhu ApI zake che. tethI mizradharma hovAthI dravyastava anupadezya che, te vAta pokaLa Thare che. kAraNa ke zrAvakanA bIjA mizra dharmonI jema dravyastava paNa upadezya ane anumodanIya che. (jo bhagavAne ke paraMparAthI yAvat vartamAnakAlIna sAdhue kyAreya zrAvakanA bAravratorUpI gRhastha dharmanI prarUpaNA karI ja na hoya, to AnaMdAdi zrAvako ke vartamAnakAlIna gRhastho potAnI zaktinuM ke savikalpa bAra vratonuM anumAna kevI rIte karI zake? je vAta sapanAmAM paNa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-25) bhidhAnAtprAganabhidhAnasyApyubhayatra tathAtvAt / yatidharmasya prAgabhidhAne zrotustadazaktatve jJAte taM prati zrAddhadharmaprarUpaNaM yathAvasarasaGgatyA bhAvastavasya prAgabhidhAne tadazaktiprakAzakaM pratyeva dravyastavAbhidhAnamiti kramasyaiva rUDhatvAd / ata eva gRhapatiputrabandigRhavimokSaNanyAya: suutrsiddhH| tadidamAha-sautrasya-sUtrasiddhasya krmsyollngghnaat-ullngghnmaashrity| nuriti nizcaye doSaghaTanA=doSasaGgatiH sdRshii-tulyaa| kramaprApte upadeze tu na ko'pi sAMbhaLI nathI, e aMge evo kSayopazama jAgavo zuM zakya che? ane jo gRhastho A rIte bAravrato ane potAnI zakti aMgeno nirNaya karavA samartha hoya, to pAMca mahAvrato aMge paNa nirNaya karavA samartha banI ja zake. ane to to pAMcamahAvratamATe paNa upadezanI jarUrata ja na rahe. hakIkatamAM to anAdithI mohamAM ane pramAdamAM paDelA moTA bhAganA jIvo upadeza sAMbhaLIne paNa potAnI zaktithI ochA vrata levA ke bilkala vrata na levA ja udyata thatAM hoya che, ane te vakhate potAnA AvA pariNAmane potAnI zaktinI alpatA ke abhAvamAM khatavI nAMkhatA hoya che. te vakhate gurubhagavaMto sAcA mArgadarzaka bane che ke jeo sAdhu thavA samarthane e mATe preraNA Ape che, ane jenI kharekhara e mATe yogyatA nathI ane e vrata levA utsAhI hoya, to aTakAve paNa che. vaLI, AnaMdAdi zrAvakoe bhagavAna pAse bAra vratanuM svarUpa samajI vrato lIdhAnI vAta upAsakadazAMgavagere AgamamAM Ave che. vaLI zUlapANI yakSanA upasarga pachI kSaNika nidrA vakhate bhagavAna mahAvIrasvAmIne AvelA dasa sapanAomAM "phUlanI be mALA' nA sapanAno artha bhagavAne pote evo ja batAvyo ke huM be prakAranA dharmonI prarUpaNA karIza (1) zramaNadharma (2) zrAvaka-gRhasthadharma. sauthI mahatvanI vAta e che ke, jo bhagavAnavagere zrAvakadharmanI prarUpaNA karatAM ja na hoya, to bhagavAne to (1) sAdhu ane (2) sAdhvIrUpa dvividha saMgha ja sthApyo, gRhasthoe potAnI kalpanA-anumAnathI svecchAthI ja bAravrato lai potAnI icchAthI ja emAM zrAvaka-zrAvikArUpe potAno samAveza karI nAkhyo evuM mAnavAnI Apatti Avaze. tethI pratimAlopakonI "zrAvakadharmo mizrarUpa hoi anapadezya che evI vAta bhayaMkara anarthakArI che.) pratimAlapaka - sAdhu jo dravyastavano upadeza deze, to sAdhune dravyastavamAM rahelI hiMsAnI apratiSedha (=niSedha na karavArUpa) anumatino doSa lAgaze. uttarapakSa - A doSa zuM zrAvakanA bIjA dharmonA upadezamAM nahi lAge? ahIM tame bacAvamAM je kahezo, tenAthI ja dravyastavaaMge paNa bacAva thai jaze kAraNake banne sthaLe yogakSema tulya che. vAstavamAM to pUrve batAvI gayA tema, tyAM hiMsAdi AzravaaMzanI upekSA ja che. pratimAlapaka - sAdhudharmano upadeza karyA vinA zrAvakadharmano upadeza karAto nathI. sAdhudharmanA kramathI apAtA zrAvakadharmanA upadezamAM doSa nathI. dravyastavano upadeza ApavAmAM evo koi krama na hovAthI teno sIdho upadeza devAmAM doSa che. uttarapala - dravyastava aMge paNa krama che ja. juo, prathama bhAvastavano upadeza ApavAno che. zrotAmAM te aMgenuM sAmarthya na hoya, to krama prApta dravyastavano upadeza ApI zakAya che, temAM doSa nathI. tethI jema sAdhudharma darzAvyA pachI temAM zrotAne azakta jANI avasarane anurUpa zrAvakadharma batAvAya che. tema bhAvastavanuM svarUpa batAvyA pachI temAM azakta zrAvakane dravyastavano upadeza karavAno krama rUDha che. ahIM gRhapatiputrabatrivimokSaNa" nyAya sUtrasiddha che. A sUtrasiddha kramanA ullaMghanamAM banne sthaLe(zrAvakadharma ane dravyastavamAM) samAna - - - - - - - - - - - - - - - --- - - - - - - - - - - - - - - - - - @ koika zreSThIne cha vinIta putro hatA. koika gunAsara A chae putrone rAjAe phAMsInI sajA karI. zreSThI potAnA chae putrane bacAvavA rAjA pAse jAya che, mUlyavAna jhaverAtanuM najarANuM dharI chae putrane 'abhaya maLe temATe khuba AjIjI karI. chatAM kuddha rAjA ekane paNa choDavA taiyAra thayA nahIM. tyAre zreSTha chellA upAyatarIke asahAya banIne vaMzaparaMparA bacAvavAnA AzayathI jyeSTha putranuM abhayadAna yAce che. tyAre rAjA paNa dayA lAvI moTA putrane abhaya Ape che - A daSTAMtasUcaka "gRhapatiputrabanTi-vimokSaNa' nyAya che. ahIM zreSThI sau prathama badhA putranA abhayanI vAta kare che. te azakya lAgavAthI ja "sarvanAzanA prasaMgamAM zakya bacAvavuM e nyAyathI moTA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 divyastavamAM hiMsAnI sarva anumatino abhAva doSa iti| avyutpannaM prati kramaviruddhopadeze sukararucerutkaTatvenApratiSedhAnumatiprasaGgo dossaavhH| samyagdRSTiM prati tu yathAyogyopadeze'pi na doSa iti tuvyavahArAdigranthArNavasamplavavyasaninAM prasiddhaH pnthaaH| tat-tasmAtkAraNAt samyag avaiparItyena vidhibhaktipUrvamucitasya dravyastavasya sthApane-upadeze jAtApratibhAkhyanigrahasthAnasya lumpakasya mukhamlAniM vinA'paraM dUSaNaM vayaM na vidyaH na jaaniimH| vinoktirlngkaarH|| 25 // dravyastave hiMsAnumateryAvadvizeSAbhAvAtsAmAnyAbhAva ityanuzAsti nAzaMsAnumatirdayApariNatisthairyArthamudyacchatAM, saMvAsAnumatistvanAyatanato dUrasthitAnAM katham / hiMsAyA aniSedhanAnumatirapyAjJAsthitAnAM na yat, sAdhUnAM niravadyameva tadidaM dravyastavazlAghanam // 26 // doSa che ane krama prApta upadezadevAmAM banne sthaLe samAnarUpe doSa nathI. hakIkatamAM kramano A vicAra dharmanA svarUpanA jJAna vinAnA bhavyajIvoaMge che, kAraNa ke teo sukararuci che=sahelAithI karI zakAya tene pakaDavAvALA ane kaSTasAdhyano tyAga karanArA che. tethI jo teone prathamathI ja gRhastha dharma batAvavAmAM Ave, to teo tarata ja te dharma pakaDI leze. pachI zakti hovA chatAM ane sAdhudharmane sAMbhaLavAchatAM sAdhudharmalevA udyamanahi kare. (tethI ja jinadarzanajinapUjA karo to adharmane na karo to dharma Avo kupracAralokomAM khUba svIkArya bane che, kAraNake ghare beThA cho chatAM jo dharma thato hoya, to khoTuM zuM che? e ja rIte nizcayAbhAso dhyAna-dhyAnanI vAto karI kriyA dharma UDAve che, te lokamAnya banI rahyA dekhAi rahyA che. kAraNa ke emAM kazuM na karanAro kriyA karanArA karatAM potAne pAcho UMco paNa gaNI zake che. TUMkamAM dharmanI pravRttionA niSedhamAM dharma batAvanAranI vAta lokone game che, kAraNa ke emAM karavAnuM kazuM nahIM, chatAM dharma bajAvyAno saMtoSa maLe che.) ahIM prathamathI ja zrAvakadharma batAvatA sAdhune te gRhasthanA AraMbhamAM apratiSedhaanumatino doSa lAge che. paraMtu jeo samakitI che ane dharmathI pariNata thayA che, teone krama vinA paNa yathAyogya upadeza ApavAmAM doSa nathI ityAdi vAto vyavahAra sUtravagere graMthasamudramAM taravAnA zokhavALA saMbuddha jIvo bahu sArI rIte samaje che. Ama pUrvokta dalIlathI kramaviparItatAAdino tyAga karI samyagrIte vidhibhaktipUrvakanA ucitadravyastavaaMgeno upadeza ApavAno sAdhuno adhikAra siddha thAya che. ahIM pratimAlopako pharIthI svapakSa sthApavAnI pratibhA' vinAnA che. tethI "apratibhA nAmanA nigraha(=parAjaya)nuM sthAna banelA teonA mukhanI lAlI karamAi jAya che. Ama dravyastavano upadeza ApavAmAM "pratimAlopakonuM mukha karamAi javuM A eka ja doSa che. arthAt te sivAya bIjo koi doSa ame jANatA nathI. A kAvyamAM vinokti alaMkAra che. te 25 | dravyastavamAM hiMsAnI sarva anumatino abhAva dravyastavamAM hiMsAnI koipaNa prakAranI anumati nathI. Ama hiMsAnI anumatino yAvaddhizeSAbhAva putranA abhayanI vAta kare che, paNa temAM bAkInA putronA vadhanI jarA paNa anumati nathI. ahIM zreSThI - arihaMta ke temanA saMtAnIya sAdhuo. rAjA - gRhastho. cha putra- cha javanikAya. jyeSTha putra- trasakAya. agnithI lAlacoLa banelA ane gabaDatA lokhaMDanA goLA jevA gRhastho che jIvadAyanI hiMsAmAM paDelA che. sAdhue gRhasthone saMyama svIkArI sarva jIvone abhaya ApavA samajAve. "azakti' vagerene kAraNe gRhastha te mATe taiyAra na ja thAya, to chevaTe trasakAyanI dayArUpa zrAvakadharma svIkAravAnuM kahe, ane gRhastha te svIkAre.... ahIM trasakAyanI dayAnI vAta karatI vakhate sAdhu bAkInAnI virAdhanAmAM uparokta nyAyathI anumati ApatA nathI. A ja vAta bhAvastava ane dravyastavane paNa lAgu paDe che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152 pratimAzataka kAvya-2) (daMDAnvayaH- dayApariNatisthairyArthamudyacchatAM sAdhUnAM nAzaMsAnumatiH, anAyatanato dUrasthitAnAM (sAdhUnAM) saMvAsAnumatistu katham ? yad AjJAsthitAnAM (sAdhUnAM) hiMsAyA aniSedhanAnumatirapi na, tad (sAdhUnAM) idaM dravyastavazlAghanaM nirvdymev|) 'naashNsaa'iti| bhagavatpUjAdarzanAdbahavo jIvA samyagdarzananairmalyamAsAdya cAritraprAptyA siddhisaudhamadhyAsatAmiti bhAvanayA pUjA karttavyeti dayApariNatisthairyArtha mudyacchatA-udyamaM kurvANAnAM sAdhUnAmAzaMsAnumatirna bhavatyupadezaphalecchAyAM hiMsAyA avissytvaat| saMvAsAnumatistva nAyatanataH-hiMsA''yatanAdUrasthitAnAM kathaM bhavati ? puSpAdyAyatanamevAnAyatanamiti cet ? tarhi samavasaraNasthitAnAmanAyatanavartitvaprasaGgaH / na ca devagRhe'pi stutitrayakarSaNAtparato'vasthAnamanujJAtaM saadhuunaamiti| vidhivandanAdyarthamavasthAne (=sarvavizeSane AzrayI abhAva) hovAthI sAmAnya abhAva che, tema darzAvatA kavi kahe che- kAvyartha - dayAnI pariNatine sthira karavA prayatna karatA sAdhune dravyastavanI prazaMsA karavAmAM AzaMsA anumati lAgatI nathI. anAyatanathI(=hiMsAnA sthAnathI) dUra rahetA teone saMvAsaanumati to saMbhave ja zI rIte? vaLI AjJAnuM pAlana karanArA te sAdhuone hiMsAnI aniSedhaanumati paNa saMbhavatI nathI. Ama badhA prakAranI anumatino doSa nathI. tethI sAdhue dravyastavanI prazaMsA karavI e niravadya ja che. "bhagavAnanI pUjAnA darzana karI dhaNA jIvo potAnA samyaktane nirmaLa kare ane samyaktanirmaLa thavAthI cAritrane sukhethI pAmI zINa mokSagatinA svAmI bane' AvI bhAvanAthI pUjA karavI joie. e pramANe upadezadenAra sAdhu vAstavamAM sarvajIvo pratyenI kRpAnajarane ja daDha banAve che. Ama sva-paranA dayAbhAvane daDha karavA ja sAdhu haMmezA udyamazIla hoya che. A sAdhu pUjAnA upadezanA phaLatarIke potAne apekSIne nirjarA ane zrotAne apekSIne bhagavAnanI pUjA ja icchato hoya che. vaLI, te paNa enA mokSamATe thAya ema ja icchA rAkhe che. Ama upadezanA phaLanI icchAmAM kyAMya hiMsAnI gaMdha paNa nathI. tethI A upadezamAM sAdhune hiMsAnI AzaMsA anumatino aMza paNa nathI. te ja pramANe hiMsAnA sthAnothI dUra rahetA sAdhune dravyastavanI anumodanAvakhate saMvAsa anumati paNa nathI. "gRhastha sAthe rahevuM che, mATe gRhasthanI pUjAne vakhANo" evo Azaya hota athavA saMsAranA kAryovageremAM hiMsA karatA gRhastha sAthe jo sAdhu raheto hota, to sAdhune saMvAsaanumatino doSa Avata. paNa sAdhune gRhasthanA paricayathI paNa dUra bhAgavAnuM che, to sAthe rahevAnI to vAta ja kyAMthI? pratimAlopakaH-puSpavagerenA sthAno anAyatana ja che. jinAlayamAM puSpavagerenA Dhaga khaDakAtA hovAthI jinAlaya anAyatana che. A anAyatanane sevavAmAM saMvAsAnumati che. uttarapakSa - jo puSpanA DhagalAmAtrathI jinAlaya anAyatana banatuM hoya, to bhagavAnanA samavasaraNamAM rahetA sAdhuo paNa anAyatanane sevI rahyA che, kAraNa ke tyAM paNa devo satata puSpavRSTi karatA hoya che. pratimAlapaka-munio samavasaraNamAM lAMbo kALa rahetA nathI. tethI munione anAyatanasevAno doSa nathI. uttarapakSa - e pramANe to sAdhuo derAsaramAM paNa lAMbo kALa rahetA nathI, kAraNa ke sAdhune traNa stuti bolyA pachI vadhu kALa jinAlayamAM rahevAnI anujJA nathI. vidhi ke vaMdanavageremATe kadAca thoDo vadhu samaya rahe to paNa samavasaraNanI jema ja anAyatanasevAno doSa to Avato ja nathI. (vAstavamAM to azubha bhAvomAM kAraNa banatAM sthAno anAyatanasthAno che ane zubhabhAvomAM nimitta banatAM sthAno AyatanasthAno che. AnA badale mAtra ekendriyAdi jIvonA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodyatAnI sAthe kartavyatAnI vyAptino abhAva noktdossH| AjJAsthitAnAM kramAviruddhopadezAdyAjJAvartinAM, hiMsAyA aniSedhAnumatirapi yadyasmAtkAraNAnna bhavati, tat=tasmAt kAraNAdidaM dravyastavasya zlAghanaM mAhAtmyaprakAzanaM sAdhUnAM niravadyameva zubhAnubandhitvAditi nirvaH // 26 // zivAda sAdhUnAmanumodyamityatha na kiM karttavyamarcAdikaM, satyaM kevalasAhacaryakalanAnneSTAnumAnaprathA / vyApti: kvApi gatA svarUpanirayAcArAdupAdhestava, 153 klIbasyeva vRthA vadhUnidhuvane tad bAla ! tarke ratiH // 27 // (daMDAnvaya:- arcAdikaM sAdhUnAmanumodyamityatha kiM na kartavyam ? satyaM, kevalasAhacaryakalanAdanumAnaprathA nessttaa| svarUpanirayAcArAdupAdhervyAptiH kvApi gatA, tad bAla ! tava tarphe ratiH klIbasya vadhUnidhuvana pRthA) 'sAdhUnAm' iti / dravyastavo yadi sAdhUnAmanumodyastadA teSAM karttavyaH syAditi cet ? kimidaM svatantrasAdhanaM, prasaGgApAdanaM vA ? nAdyaH, sAdhukartavyatvasyAnabhIpsitatvenAsAdhyatvAd / antye tvAha- ' -'sAdhUnAm' tiA athAnumodyamiti hetoH sAdhUnAmarcAdikaM kiM na kartavyam ? yadyanumodyaM syAt, karttavyaM syaat| na ca karttavya kAraNe Ayatana-anAyatananI vyAkhyA karanArAo kAM to e vyAkhyAthI AvatI anyatra Apattiono vicAra karyA vinA bole che ane ajJAnatAthI bhASAsamiti ane vacanaguptine virAdhita karavAsAthe bIjA mahAvratane paNa kalaMkita kare che, ane kAM to bIje AvatI Apattione chupAvI 'pote kharA ahiMsaka che' ityAdi chApa UbhI karI lokone geramArge doravAno prayAsa kare che. bAkI to ekendriya puSpAdinI virAdhanA mAnI lai derAsarane anAyatanasthAna kahenArAo upadeza paNa kema ApI zake ? kAraNa ke upadezasthAna ekendriya vAyukAyanI virAdhanArUpe anAyatana kema na bane ? A vicAravA jevuM lAge che.) vAstavamAM samavasaraNanI jema jinAlaya paNa anAyatananuM sthAna nathI. A ja pramANe 'bhagavAne batAvelA kramane oLaMgyA vinA dezanA ApavI'vagere dvArA bhagavAnanI AjJAmAM rahelA sAdhune kramaprApta dravyastavanI dezanA ApavAmAM hiMsAnA aniSedhanI anumati paNa lAgatI nathI. Ama sAdhune dravyastavanA upadezavageremAM traNe prakAranI anumatino abhAva hovAthI hiMsAnI anumatino sarvathA abhAva che. tethI 'zrAvakanI samakSa dravyastavanA mAhAtmyano prakAza karavo' e zubhAnubaMdhI hovAthI niravagha ja che. // 26 // anumodyatAnI sAthe kartavyatAnI vyAptino abhAva koika kahe che kAvyArtha :- sAdhune pUjAvagere jo anumodanIya hoya, to kartavya kema nathI ? (uttara) satyaM, paraMtu sAhacarya jovAmAtrathI anumAnanI prathA sArI nathI ane svarUpaniravAAcArarUpa upAdhi hovAthI vyApti to kyAMka agamyasthaLe nAsI gai che. tethI he bAla (pratimAlopaka) ! napuMsakanI strIsAthenI krIDAnI icchAnI jema tArI tarkamAM rati=prIti=icchA phogaTanI che. -- pUrvapakSa :- sAdhune jo dravyastava anumodanIya hoya, to kartavyarUpa kema nathI ? jo akartavya vastu paNa anumodanIya banI zakatI hoya, to koi khUna kare te paNa anumodanIya mAnavuM paDe. uttarapakSa :- tame ahIM (1) dravyastava sAdhune karttavya che tema svasiddhAMtarUpe siddha karavA mAMgo cho ? ke Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimArAtaka kAvya-27 154 masti, ato nAnumodyamiti viparyayaparyavasAnam / tathA caitattarkasahakRtAnmizratvAdihetorananumodyatvasiddhirityarthaH / atrottaram - satyaM, yattvayA''pAtataH prasaJjanaM kRtaM, paraM kevalasya sAhacaryasya kalanAt=puraskaraNAdanumAnaprathA prasaGgApAdananiSThA neSTA / na hi sAhacaryamAtraM vyAptiH pArthivatvalohalekhyatvayorapi tatprasaGgAt / tathA ca tarkamUlavyAptyasiddhermUlazaithilyadoSa ityarthaH / yadyadanumodyaM tattatkarttavyamityatra niyatasAhacaryAdvyAptirastyevetyatrAha vyApti: hrApi rAtA=pUre naSTA, mAt? svarUpaniyApArAt=svarUpaniravadyAvArAvupAye: / yatra sAdhutttavyatva, tatra svarUpato niravadyatvaM; yatra ca tadanumodyatvaM, tatra svarUpato niravadyatvamiti nAsti (niyama:); kAraNavihitAnAM varSAvihArAdInAM, nadyuttArAdInAM saMyatyavalambanAdInAM cAnumodyatve'pi svruupnirvdytvaabhaavaat| tathA ca, (2) dravyastavane anumodanIya mAnavAmAM dravyastavane kartavya mAnavAno aniSTa prasaMga darzAvavA mAMgo cho ? ahIM prathamapakSa to saMbhave ja nahi, kAraNa ke 'dravyastava sAdhune kartavya che' e siddhAMta tamane iSTa nathI. pUrvapakSa :- amAre to tamane Apatti ApavI che. tethI dravyastavane anumodya mAnavAmAM kartavya mAnavAnAM prasaMgarUpa bIjo vikalpa ja amane iSTa che. anumodyatA ane kartavyatA vacce vyApti che. je je anumodanIya hoya, te te kartavya hoya ja, jemake vaMdanavagere. tethI je kartavya hoya, te ja anumodanIya bane tema siddha thAya che. je karttavya nathI, te anumodanIya paNa nathI, jemake hiMsAvagere. tethI jo dravyastava karttavya na hoya, to anumodanIya paNa banavo joie nahi. jo te anumodanIya hoya, to kartavya paNa thavo ja joie. paNa tamane paNa dravyastava munine karttavya tarIke iSTa nathI. tethI dravyastava anumodanIyatarIke paNa siddha nathI. Ama tamArI kalpanAthI viparIta siddha thAya che. A viparyayabAdhakatarkanI sahAyathI amArA pUrvokta anumAnamAM 'mizratva' hetuthI dravyastava ananumodanIya siddha thAya che. (dravyastava hiMsAthI mizra hovAthI sAdhumATe akartavyarUpa che ane tethI ja ananumodanIya paNa bane che.) uttarapakSa :- tamAro tarka prathama dRSTie ja raLiyAmaNo che. paNa UMDA utaratA to tarkano ja abhAva dekhAya che. tame Apelo aniSTa prasaMga prathamanajare sAco lAge che. paNa tame e vAta bhUlI gayA ke tame ApelA prasaMgamAM tame je anumAnano AdhAra lIdho, te anumAnamAM sAdhya-hetu vacce tame mAtra sAhacarya ja joyuM, vyApti nahIM. kyAMka maLatA sAhacaryamAtrathI vyAsi joDavI ThIka nathI. karrAvyatA ane anumodyatAnI keTalAka sthaLoe sAthe hAjarI ane keTalAka sthaLoe gerahAjarI jovAmAtrathI ekanI hAjarImAM bIjAnI hAjarI hoya ja, tevuM anumAna karI prasaMga Apavo saMgata nathI. (pUrvapakSa :- 'dravyastava sAdhune anumodanIya che' te sAMbhaLI sAhacaryanA baLapara 'to to kartavya paNa hovo joie' tevuM anumAna karI sAdhune dravyastava anumodanIya mAnavAmAM kartavya paNa mAnavAno prasaMga darzAve che. paNa te barAbara nathI.) anyathA to, Arasavagere patthara pArthiva che (pRthvIno vikAra che) ane lohalekhya che (lokhaMDanA TAMkaNAthI tenApara lekhana thai zake che) A sAhacaryanA baLapara 'je je pArthiva hoya, te te lohalekhya hoya' tevI vyApti karavAnuM ane tenA baLapara 'mATIno piMDa pArthiva che' teTaluM jANavAmAtrathI 'to to mATIno piMDa lohalekhya hovo joie' tevA anumAnano prasaMga Avaze. Ama tarkanA pAyApara racAyelI vyApti siddha thatI na hovAthI tamArA anumAnanuM mULa ja nirbaLa che. pUrvapakSa - kartavyatA ane anumodanIyatA vacce mAtra sAhacarya che, tevuM nathI; paraMtu vyApti paNa che. 'jeje anumodanIya hoya te-te karttavya paNa hoya, jemake jinavaMdanAdi' tevI sabaLa vyApti che. uttarapakSa :- tamArI A vyApti bacArI upAdhirUpa DAkaNanA vaLagADathI kyAMya bhAgI gai che ! arthAt tamArI vyAptine 'svarUpathI niravaghaAcAra' rUpa upAdhi lAgelI hovAthI vastutaH te vyApti ja nathI. svarUpathI niravadya hoya, tevA ja anumodanIya AcAro sAdhune kartavya che, nahi ke bIjA svarUpasAvadya anumodanIya AcAro. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodyatAnI sAthe kartavyatAnI vyAptino abhAva 135 anaupAdhikasahacArarUpavyAptyabhAvAnmUlazaithilyaM vajralepa iti bhaavH| evaM ca zuSkapAThabalIvardasya tarke mukhaM pravezayata upahAsamAha-tat-tasmAtkAraNAddhe bAla! avivekin ! tava tarke rtivRthaa'ntrnggshktybhaavaat| kasya kutra iva ? klIbasya vadhUnidhuvana iva-kAntAratasammaI iva / na ca vidyaamukhcumbnmaatraattdbhogsaubhaagymaavirbhvti| yat sUktaM - vezyAnAmiva vidyAnAM mukhaM kai: kairna cumbitam / hRdayagrAhiNastAsAM dvitrA: santi na santi vaa'| kiJca, acelakAdInAmekacelAdyAcArasyAnumodyatve'pi tadakarttavyatvAtsUtranItyA vyakta eva doSaH / yadAeM - 'jo viduvatthativattho egeNa acelago va saMtharai / Na hu te hIlaMti paraMsavve'viya te jinnaannaae'|[bRhtklpbhaa. 3984] // 27 // nanu yadi dravyastavAnumatirbhAvastavopacayAyA'pekSyate tadA dravyAcaiva kathaM nApekSyate ? ttraah(te upAdhi che ke je sUcita anumAnanA sAdhya(=hetunA vyApaka)no vyApaka hoya, paraMtu hetuno(=sAdhyanA vyApyano) vyApakana hoya) sAdhunA je kartavyo che, te svarUpathI niravadya che. paNa sAdhune je je anumodanIya che, te badhA kaMi svarUpathI niravadya nathI. jemake kAraNe(=apavAde) koi sAdhu nadI utare, varSAkALe vihAra kare, sAdhvIne avalaMbana Ape ityAdi pravRttio anumodanIya che. paraMtu svarUpathI niravadya nathI ane sAmAnyathI kartavya paNa nathI. Ama kartavyatA(sAdhya) novyApaka "svarUpaniravadyaAcAra anumodanIyatA(hetu)novyApakanathI. AmakartavyatA ane anumodyatAnI tamArI sahacAravyAmi upAdhirahitanI nathI. ahIM kahevAnuM tAtparya e lAge che ke sAdhunA utsargathI kartavyasthAno svarUpathI niravadya ja hovA joie. (ahIM "jeTalA svarUpa niravadya AcAro che, te badhA ja sAdhumATe utsargathI kartavya che." ema samajavuM nahIM, kAraNa ke emAM zaktiAdi kAraNopara AdhAra che.) paNa sAdhunA anumodanIya sthAno to svarUpathI niravagha tathA svarUpathI sAvadya paNa hoi zake che. tethI tamArI vyApti vAstavamAM vyAmirUpa ja nathI. tethI tamArA anumAnano vyAptirUpa pAyo ja kAco che ane anumAnane aTakAvavA mATe aDIkhama Ubho che. mATe tamAro tarka pote ja tarkazUnya che. bhAi!ema zuSkapAThanApothApaMDita thavA mAtrathItarkamAM pravezavAjazoto upahAsapAtra Tharazo. tethI hepratimAlapakA tAre tarkasAthe prema karavA jevo nathI, kAraNa ke teTalI AMtarikazakti ja nathI-arthAt tArI pAse AgamanuM ane Agamayukta prajJAnuM baLa ja nathI. jema koi napuMsaka patnI sAthe bhoganuM sukha meLavI zakato nathI, mAtra sparzano ja AnaMda mANI zake che. temavidyAdevIne bahArathI sparza karavAmAtrathI-vidyAne potAnAmAM samAvavAthI je viziSTaAnaMda prApta thAya che, tevA-AnaMdanuM saubhAgya prApta thatuM nathI. sUkti=subhASita che- "vezyAnA mukhanI jema vidyAnuM mukha konA konA vaDe AliMgita karAyuM nathI ? (arthAt vidyAno AraMbha to ghaNA kare che) paNa vezyAnI jema vighAnA hRdayane (UMDANane, tattvane) grahaNa karanArA to mAMDa be, traNa haze. athavA eTalA paNa nahi hoya." pratimAlopakaH- "varSAkALe vihAra' vagere svarUpasAvadya ApavAdika pravRttio kaMi anumodanIya pravRttitarIke nirdiSTa nathI, ke jethI teonA dRSTAMtathI amArI vyAptimAM doSa ApI zakAya. uttarapatha - 'paDyA paNa taMgaDI UMcI" uktine caritArtha karavAno prayatna nA karo. sAdhumArga utsarga ane apavAda ubhayamaya che. tethI sAdhumArganI anumodanAmAM ApavAdika pravRttio paNa anumodanIya bane che. vaLI avasarocita apavAdanuM sevana karanAro zAsanahIlanAvagere doSo aTakAvI zAsanaprabhAvanAvagere guNo karato hovAthI prazaMsApAtra bane ja che. chatAM tamane saMtoSa na thato hoya, to juo! jeo acalaka(vastrano upayoga na karavo)Adi vratadhArIo che, teone eka vastradhArI vagerenA AcAranI anumodanA karavAnI che, paNa ekavastradhArIvagerenA AcArane teo kartavyatarIke apanAvI zakatA nathI. AvI spaSTa sUtranIti hovAthI tamArI vyAtimAM spaSTa doSa che ja. tamane paNa sUtrathI viparIta vyApti banAvavAno doSa che ja. AgamamAM kahyuM ja che ke - "koi sAdhu be vastra dhAraNa karato Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 pratimAzataka kAvya-28) dugdhaM sarpirapekSate na tu tRNaM sAkSAdyathotpattaye, dravyArcAnumatiprabhRtyapi tathA bhAvastavo ntvimaam| ityevaM zucizAstratattvamavidan yatkiJcidApAdayan, kiM matto'si pizAcakI kimathavA kiM vAtakI paatkii||28|| (daMDAnvayaH- yathA sarpiH utpattaye sAkSAd dugdhamapekSate na tu tRNaM, tathA bhAvastavo'pi dravyArcAnumatiprabhRti, na tu imAm / ityevaM zucizAstratattvamavidan yatkiJcidApAdayan kiM matto'si ? kiM vA pizAcakI ? athavA vikravAtI patI (si)?) 'dugdhm'iti| sarpiH ghRtaM yathotpattaye (sAkSAd) dugdha-kSIramapekSate, kSIrAdevAvyavadhAnena sarpiSa utpadyamAnasyopalambhanAt, na tu tRNaM, gavAbhyavahAreNa tathApariNasyamAnamapi vyvdhaanaat| tathA bhAvastava upacitAvayavisthAnIyo dravyArcAnumatiprabhRtyapi svAvayavabhUtaM kaarnnmutpttye'peksste| na tu imAMdravyArcA, vyvdhaanaat| ata hoya, koi sAdhu traNa vastra dhAraNa karato hoya, koika eka vastrathI calAvato hoya, to anya acelaka=vastra rAkhato ja na hoya, paraMtu teo ekabIjAnI hIlanA=niMdA na kare kAraNa ke teo badhA ja bhagavAnanI AjJAmAM che. Ama sAdhuone dravyastava anumodanIya che, teTalAmAtrathI kartavya tarIke siddha nathI. . 27 bhAvastavanI puSTimATe dravyastavanI apekSAno abhAva bhAvastavanI puSTimATe dravyastavanI anumatinI apekSA rAkho cho, to dravyastavanI apekSA kema rAkhatA nathI?' pratimAlIpakanI A AzaMkAnuM samAdhAna karatAM kavi kahe che- kAvyArthaH- jema ghI potAnI utpattimATe sAkSAt dUdhanI apekSA rAkhe che, nahi ke ghAsanI. tema bhAvastava paNa dravyapUjAnI anumativagerenI apekSA rAkhe che, nahi kedravyapUjAnI. AvA prakAranA pavitrazAstravacanone samajyA vinA ja phAve tema prasaMgonuM ApAdana karato tuM(pratimAlopaka) zuM matta thayo che? ke pachI pizAcagrasta che? athavA zuM sanipAta nAmanA vAyurogathI pIDAya che ke pachI pApI che? pUrvapakSa - tame dravyastavanI anumodanAno ATalo badho Agraha kema rAkho cho? zuM tenAthI tamAro bhAvastava puSTa thAya che? jo tema ja hoya, to dravyastavane ja kema AdaratA nathI? dravyastavanI anumati karatA dravyastava svayaM karavo' e vadhu baLavAna che. uttarapakSa - dravyastavanI anumati bhAvastavamATe jeTaluM najIkanuM kAraNa che, teTaluM najIkanuM kAraNadravyastava pote nathI. ane haMmezAM kArya tenA najIkanA kAraNanI apekSA rAkhe che, nahi ke dUranA. dA.ta. ghI potAnI utpattimATe najIkanA kAraNe dUdhanI apekSA rAkhe che, kAraNa ke dUdhamAMthI ghI vyavadhAna=bIjA kAraNanA AMtarA vinA utpanna thatuM dekhAya che. paNa ghAsanI apekSA rAkhatuM nathI kAraNa ke ghAsamAMthI sIdhuM ghI utpanna thatuM nathI. paNa gAye ghAsa khAya, pachI temAMthI dUdha bane, pachI ghI bane, ema banne vacce ghaNI paraMparA sarjAya che. basa A ja pramANe puSTa avayavI samAna bhAvastava potAnI utpattimATe dravyastavanI anumati vagere potAnA kAraNabhUta aMganI apekSA rAkhe e barAbara che, paNa dravyastavanI apekSA rAkhe te barAbara nathI. (anumati pote bhAvapradhAna che. jyAre dravyastava kriyapradhAna che. tethI bhAvarUpa bhAvastavamATe anumati vadhu najIkanuM kAraNa gaNI zakAya) tethI ja sAdhune dravyaagnikArikAne haDaselI bhAvaagnikArikAnI ja anujJA ApavAmAM AvI che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiribhadra agnikArikA aSTaka 157 eva dravyAgnikArikAvyudAsena bhAvAgnikArikaivAnujJAtA sAdhUnAm // tathA ca tadaSTakaM hAribhadraM - karmendhanaM samAzritya dRDhA sdbhaavnaahutiH| dharmadhyAnAgninA kAryA diikssitenaagnikaarikaa'| [aSTaka 4/ 1] karmendhanaM samAzrityAgnikArikA kAryeti yogH| agnikArikA=agnikarma, dRddhaa-krmendhndaahprtylaa| sadbhAvanaivAhutighRtaprakSepalakSaNA yasyAM saa| dharmadhyAnaM shukldhyaansyoplkssnnm| parasiddhAntenApyetatsAdhayati- 'dIkSA mokSArthamAkhyAtA jJAnadhyAnaphalaM sa c| zAstra ukto yata: sUtraM zivadharmottare hyadaH // [aSTaka 4/2] zivadharmottaraM tannAma / tadeva sUtraM darzayati- 'pUjayA vipulaM rAjyamagnikAryeNa sampadaH / tapaH pApavizuddhyarthaM, jJAnaM dhyAnaM ca muktidm||[assttk 4/3] parAbhyupagamenaivAgnikArikAM dUSayitvA phalato dUSayati- 'pApaMca rAjyasampatsu sambhavatyanaghaM ttH| na taddhatvorupAdAnamiti smygvicintytaam|| [aSTaka 4/4] taddhetvo: rAjyasampatkAraNayoH pUjAgnikArikayorupAdAnam aashrynnm| rAjyasampatsambhavipApasya dAnAdinA zuddhirbhaviSyatItyatrAha- 'vizuddhizcAsya tapasA na tu dAnAdinaiva yat / tadiyaM nAnyathA yuktA tathA coktaM mhaatmnaa'| [aSTaka 4/5] iyaM agnikaarikaa| anyathA dhyaanaatirikthetunaa| mahAtmanA vyAsena / uktamevAha- 'dharmArthaM yasya vittehA tasyAnIhA griiysii| prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM vrm'|[assttk 4/6] garIyasI= shreysiitraa| evaM tarhi gRhasthenApi pUjAdikaM na kAryaM syAt / naivaM yato jainagRhasthA na rAjyAdinimittaM pUjAdi kurvnti| na ca rAjyAdyarjitamavadyaM dAnena zodhayiSyAma iti manyante, mokSArthameva teSAM pUjAdau pravRtteH / mokSArthatayA ca vihitasyAgamAnusAriNo vItarAgapUjAdermokSa eva hAribhadra agnikArikA aSTaka A aMge yogAcArya zrI haribhadrasUriznata aSTaka prakaraNanA cothA "agnikArikA' aSTakanI sAkSI batAve che dIkSita-sAdhue karmarUpa iMdhanane AzrayI agnikArikA(=agni peTAvavAnI kriyAkarmarUpa iMdhanane bALavAmAM samartha hovAthI) daDha karavI. A kArikAmAM sadbhAvanAnI Ahuti(=agnimAM ghI nAkhavAnI kriyA) ApavI. ane dharmadhyAnane (upalakSaNathI zukladhyAna paNa) agni tarIke kalpavuM." /1// jainetara matathI paNa AnuM samarthana kare che- "dIkSA mokSamATe kahelI che ane mokSa e jJAna ane dhyAnanuM phaLa che, tema zAstramAM kahyuM che, kAraNa ke zivadharmottaramAM A pramANe sUtra che" Dra // "kayuM sUtra che?' te batAve che- "pUjAthI vistRta rAjya maLe che. agnikarmathI saMpatti maLe che. pApanI vizuddhi mATe tapa che ane jJAna, dhyAna mokSane Ape che.' //3/ agnikarmathI saMpatti maLe che, paraMtu te saMpatti doSakAraka che. tethI agnikarma pariNAme duSTa che. e vAtanuM paramatadvArA ja samarthana kare che- "rAjya ane saMpattimAM ghaNuM pApa saMbhave che. tethI tenA(rAjya ane saMpattinA) kAraNo(pUjA ane agnikarma) upAdeya nathI. e sArI rIte vicAro.' //4'rAjya ane saMpattithI thatAM pAponI zuddhi dAnavagerethI thai jaze evI AzaMkA dUra karatAM kahe che- "AnI(pApanI) vizuddhi tapathI ja saMbhave che, dAnavagerethI nahi. tethI A(agnikArikA) anyathA(dhyAna sivAyanA hetuthI) saMgata nathI. (arthAt dhyAnaAdirUpa na hovAthI athavA dhyAnaAdinA phaLane denArI na hovAthI saMgata nathI.) tethI ja mahAtmA(vyAsa)e kahyuM che.' pAzuM kahyuM che? te batAve che- "dharma karavA mATe ja je dhananI icchA rAkhe che, tene to dhananI icchA ja na karavI vadhu sAruM che. kAraNa ke (kAdavathI hAtha kharaDyA pachI) hAthane dhovA karatAM to kAdavathI dUra rahevuM e ja barAbara che." /6 // (dhana=kAdava, dAnavagere=pANI) pUrvapakSa - barAbara ! barAbara! eTalA mATe ja "gRhasthoe pUjA vagere na karavI joie ema ame kahIe Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 pratimAzataka kAvya-2) mukhyaphalaM, rAjyAdikaM tu praasnggikm| tato gRhiNaH pUjAdikaM nA'vidheyam / dIkSitetarayozcAnuSThAnasyAnantaryapAramparyakRta eva vizeSa iti / dIkSitasyApi sampadarthitve'gnikArikA yukteti zaGkAM nirAkurvannAha- 'mokSAdhvasevayA vaitA: prAya: zumatI muvi, nAyo inadhinya sachabrisaMsthitiH' // [gaSTa 4/7] patA: sampala, zubhatarA:=puNyAnubandhinyaH, prAya ityanenAvyavahitanirvANabhAvAtsampadabhAve'pi na ksstiH| paramatenaiva dravyAgnikArikAM nirAkurvanAha- 'iSTApUrtana mokSAGga, sakAmasyopavarNitam / akAmasya punaryoktA saiva nyaayyaa'gnikaarikaa'| [aSTaka 4/8] iSTApUrtasvarUpamidaM- 'antarvedyAM tu yaddatta, brAhmaNAnAM smksstH| RtvigbhirmantrasaMskArairiSTaM tadabhidhIyate // 1 // vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni c| annapradAnamArAmAH pUrtamityabhidhIyate // 2 // iti| sakAmasya abhyudyaabhilaassinnH| akAmasya-svargaputrAdyanAzaMsAvato yoktA 'karmendhanam' ityAdinA sA ca prtipaaditaa| na cAnyApyakAmasya bhaviSyati 'svargakAmo yajeta' ityAdau prtipdphlshruteH| 'iSTApUrta manyamAnA variSThaM nAnyazchreyo ye'bhinandanti mUDhAH / nAkasya pRSThe sukRtena bhUtvA, imaMlokaM hInataraMvA vizanti / / [muNDakopaniSad chIe. kAraNa ke pUjA to mAtra rAjyavagere ihalaukikaphaLa ja Ape che ane e phaLa paNa pApanuM ja kAraNa bane che. uttarapa-ema adhIrAna thAva! A vAta to paramata thai che ke jeo pUjA vagerethI rAjya vagere icche che. jenagRhastho kaMi rAjyavagerenI icchAthI pUjAvagere karatAM nathI. teo rAjyavagerethI thayelA pApane dAnavagerethI dhoi nAkhazuM ema paNa mAnatA nathI kAraNa ke teo mokSanI icchAthI ja pUjAvagere kare che ane A icchAthI AgamanI vidhimujaba karAyelI vItarAganI pUjAnuM mukhya phaLa mokSa ja che. rAjyavagere to prAsaMgika=gauNaphaLa che. tethI jainagRhastha mATe jinapUjA akaraNIya nathI. eTaluMnoMdhI lejo ke sAdhu ane zrAvakanA kartavyomAM-anuSThAnomAM anaMtara ane paraMparAjanya ja bheda che. arthAt sAdhuonA anuSThAno mokSanA sAkSAt kAraNa che, to zrAvakonA anuSThAno saMyama anuSThAnavageredvArA paraMparAe mokSanA kAraNa che. bAkI bannenA anuSThAno mokSaphaLaka ja che. "dIkSita paNa saMparvagere mATe agnikArikA AcarI zake evI zaMkAne nirmULa karatA kahe che-"mokSamArganI sevAthI(=bhAvaagnikArikAnA sevanathI ja) A saMpa prAyaH zubhatara(=puNyAnubaMdhI) thAya che ane tethI te apAya (=nukasAna) karanArI banatI nathI, evI zAstramaryAdA che." l7ll jeono tAtkAlika mokSa hoya, teone kadAca A saMpatti prApta na paNa thAya - e hetuthI "prAyaH padano prayoga karyo che. paramatane paNa dravyaagnikArikA saMmata nathI, te batAve che- "icchApUrti e mokSanuM aMga(=kAraNa) nathI ane sakAma(=abhyadayanI icchAvALA)ne ja te batAvyuM che. akAma(=svarga-putra vagerenI icchA vinAnA)ne mATe to pUrva karmenzana' ityAdi (prathama) zlokathI pratipAdita bhAvaagnikArikA ja nyAyayukta che." ITA iSTApUrtanuM svarUpa darzAve che-"yajJanI vedikAnI aMdara, brAhmaNonI samakSa, RtvijU-gorovaDe, maMtrasaMskArapUrvaka je apAya(=homAya) te iSTa kahevAya.' /1// 'vAvaDI, kUvA, taLAva, devAlaya, ajJazALA, bagIcAvagere pUrta kahevAya." 2 // "vedamAM vihita hovAthI akAma(=icchA rahitano) puruSa dravyakArikA paNa kare to vAMdho nahIM." ema na kahevuM, kAraNa ke "svarganI icchAvALAe yajJa karavo ityAdi vedavacanomAM nAma levApUrvaka yajJAdi dravyakArikAnA kartA ane phaLa sUcavyA che. tethI arthataH svargAdinI icchA vinAnAe yajJAdidravyanArikA karavAnI nathI. vaLI evI zruti che, ke "aSTApUrta ja zreSTha che, bIjuM kazuM zreyaskara nathI ema mAnatA mUkhao chApUrti dvArA svargamAM gayA pachI aMte pharIthI A lokamAM(mRtyulokamAM) athavA tenAthI yogadRSTisamuccaye tvevaM zlokau paThyete, 'RttvimbhirmantrasaMskArairbrAhmaNAnAMsamakSataH / antarvedyAM hi yadattamiSTaM tadabhidhIyate' // 116 // vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni ca / annapradAnametattu pUrtaM tattvavido viduH // 117 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyastavanI kASThatulyatA 15) /2/20] rUti kRtezA ityevamuktajAtIyaprakAra mavidan-ajAnan, yatkiJcidApAdayan-jAtiprAyamupanyasya sabhAyAM jAtopahAsa: kiM matta:-unmAdavAnasi? kimathavA pizAcakI-pizAcagrasto'si ? kiM vAtakI-sannipAtAkhyavAtarogavAnasi? kiM pAtakI mahApAtakavAnasi ? atra yatkiJcidApAdane mttpishaackitvaadihetuunaamutprekssaa|| 28 // api ca dravyArcAmavalambate na hi munistartuM samartho jalaM, bAhubhyAmiva kASThamatra viSamaM naitAvatA shraavkH| bAhubhyAM bhavavAri tartumapaTuH kASThopamAM nAzrayed dravyArcAmapi vipratArakagirA bhrAntIranAsAdayan // 29 // (daMDAnvaya:- atra bAhubhyAM jalaM tartuM samarthaH muniH viSamaM kASThamiva dravyArcA naavlmbte| etAvatA bAhubhyAM bhavavAri tartumapaTuH vipratArakagirA bhrAntIranAsAdayan zrAvakaH kASThopamAM dravyarcAmapi nAzrayed (iti) nA) 'dravyArcAm' iti / atra jagati bAhubhyAM jalaMtartuM samarthaH, viSamaM sakaNTakaM kASThamiva munirbhujena (bhAvena) bhavajalataraNakSamaH na hi-naiva dravyArcAmavalambate, svarUpataH sAvadyAyAstasyAH sakaNTakakASThasthAnIyAyA avhInatara lokamAM praveze che." Ama dravyastavanI anumati, anumodanA bhAva stavanuM sAkSAt kAraNa che, jyAre dravyastava bhAvastavanuM sAkSAtkAraNa nathI. tethI sAdhunedravyastavanI anumati, anumodanAno adhikAra che, paNa dravyastava karavAno adhikAra nathI. ityAdi jJAna karyA vinA ja 'dravyastavane anumodanIya mAnavAmAM kartavya paNa mAnavo paDaze' ityAdi jAtiprAya(jAtiHkhoTA vikalpovagere. syAdvAdamaMjarImAM AnuM svarUpa batAvyuM che.) Apattio darzAvavI sArI nathI. Ama jyAM tyAM paga bhIDAvavA jatAM gabaDI paDelA tame sabhAmAM upahAsapAtra Tharo cho ane badhA sabhyone zaMkA jAya che ke "zuM A unmatta thayo che? ke zuM Ane bhUta vaLagyuM che? athavA to pachI Ane sannipAta nAmano vAyuroga lAgu paDyo che? ke pachI pApI pApalIlA AcarI rahyo che? ke jethI jema tema tarka vinAnuM bola-bola kare che. ahIM pratimAlapaka asaMgata Apattio Ape che. temAM "matta" "pizAca vagere hetuonI kalpanA karI che, tethI ulTekSA alaMkAra che. te 28 ne vaLI- kAvyartha - jema jagatamAM hAthathI pANI tarI javA samartha taravaiyo kAMTAvALA lAkaDAnI sahAya leto nathI. tema muni paNa dravyapUjAnuM AlaMbana leto nathI. paNa eTalAmAtrathI hAthathI saMsArarUpa pANI tarI javAmAM asamartha ane bIjAonA ThagavacanothI bhUlo nahi paDato zrAvaka lAkaDA jevI dravyapUjAno Azaro na le ema na bane. dravyastavanI kASThatulyatA jagatamAM jema samarthataravaiyo potAnA be hAthathI ja pANI tarI jAya che. paNa kAMTA=phAMsasahitanA lAkaDAnI sahAya leto nathI. tema bhAvastavarUpa be bAhuthI bhavasAgara taravA samartha muni svarUpasAvadya hovAthI viSama kASThatulya dravyastavanI sahAya le nahi. ATalAmAtrathI ja "svarUpasAvadya hovAthI dravyastavane jo munio sevatA na hoya to zrAvakothI zI rIte sevI zakAya?' evI bhrAMti pedA karanArI vANI pratimAlapaka kahe, tyAre A kuvANInA zravaNano bhoga banelo ane potAne ucita zuM che? tenI gatAgama vinAno akuzaLa zrAvaka paNa jo dravyastavanuM AlaMbana Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16) pratimAzataka kAvya-30 lambanAyogAnnaitAvatA kuzrutAdidoSeNa svaucityamavidan(tyaM vidan pAThA.) zrAvaka: bAhubhyAM bhavavAri-saMsArasamudraM, tartumapaTuH san kASThopamA-viSamakASThatulyAM, dravyArcA naashryet| kiM kurvan ? vipratArakasya girA'pi bhrAntI:viparyayA nanAsAdayan aprApnuvan / tadAsAdane tu svaucityAparijJAne syAdeva tadanAzrayaNaM mugdhasyeti bhAvaH // 29 // kriza akSINAviratijvarA hi gRhiNo dravyastavaM sarvadA, sevante kaTukauSadhena sadRzaM nAnIdRzAH saadhvH| ityuccairadhikAribhedamavidan bAlo vRthA khidyate, naitasya pratimAdviSo vratazatairmuktiH paraM vidyte||30|| (daMDAnvayaH- akSINAviratijvarA gRhiNo hi kaTukauSadhena sadRzaM dravyastavaM sarvadA sevante, na (tu) anIdRzAH saadhvH| iti uccairadhikAribhedamavidan bAlo vRthA khidyte| paraM naitasya pratimAdviSo vratazataiH muktiH vidyate II) 'akSINa' ityaadi| hi-nizcitaM, akSINo'viratireva jvaro yeSAM te tathA, gRhiNojvarApahAriNo kaTukauSadhena sadRzaM dravyastavaM sarvadA sevnte| anIdRzA:-kSINAviratijvarAH sAdhavo na sevnte| na hi nIrogavaidyauktamauSadhaM choDI de, to koA calA haMsakI cAla..." jevo ghATa thAya. tethI svaaucityajJa zrAvake A kuvANInuM zravaNa karavuM ja nahi ane muninAdaSTAMtane AgaLa karIdravyAcaMchoDavI nahi, paNa potAnI zakti ane avasthAne anurUpadravyastavanuM AlaMbana avazya levuM. zaMkA - bIjAnA kuvacananA zravaNamAM zo doSa che? samAdhAna - zAstratAtparyane chupAvatA ThagonA vacana mugdha jIvone bharamAvI nAkhatA hoya che. e mugdha jIvo to A vAto sAMbhaLI "ema! zAstramAM Ama kahyuM che?" "A gurumahArAja zAstrajJa che, paropakArI che, niHsvArtha che, mATe emanI vAta khoTI kevI rIte hoi zake? ane tarka paNa keTalo sacoTa Apyo che. ityAdi vicArI bhrAMtimAM phasAi jAya che. A rIte vAraMvAra bhrAMta vAtothI bhAvita thayelA teo pachI pUrvagrahayukta, dRSTirAgayukta anevyarDsAhita bane che. tethI potAnA aucityanuM jJAna cUkI jAya che, potAnI avasthA, potAnI zakti, zAstromAM tarkapUrvaka batAvelI e zaktiAdivakhate lAbhakArI vAta zuM che? vagere vAtonA parijJAnathI vaMcita thai jAya che. pariNAme zAstrasaMmata ane hitakArI pUjAno Azraya karato nathI. A paristhiti UbhI thayelI dekhAya ja che. tethI UMcI-UMcI vAtonA nAme zrAvakanA aucityabhUta kartavyothI bhraSTa karanArAonI vANI sAMbhaLavA jevI nathI. te 29o tathA- dravyastava kaTTaauSadha samAna kAvyartha - gRhasthone aviratirUpa tAva maTyo nathI. tethI teo kaDavA auSadha jevA dravyastavanuM sevana haMmezAkaree saMgata che. munione AtAvanA hovAthI teo (dravyastavarUpaauSadhanuM) sevana nathI karatA. adhikArInA A atyaMta bhedano prakAza meLavyA vinA bALa(=pratimAlApaka) vyartha khinna thAya che. paNa khyAla rAkhajo! A pratimAnA dveSIo seMkaDo vrata pALe to paNa mokSa pAmI nahi zake. pUrvapakSaH- sAdhu pote dravyastava Acare nahi ane zrAvakane dravyastavanuM AcaraNa karavA upadeza dIdhe rAkhe, te zuM yogya che? AvA AcaraNa vinAnA upadezathI zrAvakane zuM asara thaze? sAdhune mATe anAcIrNa zrAvakamATe Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "isAdhu dravyarcAno adhikArI kema nahi?' - carcA 161. rogavAna sevate' iti loke'pi siddhamiti, uccaiH atizayenA'dhikAribhedaM malinArambhitaditarAdhikArivizeSamavidan bAla: ajJAnI, vRthA khidyate-mudhA khedaM kurute| etasya pratimAdviSaH-pratimAzatroH, paraM kevalaM, (vratazattaiH) muktirna vidyte| pravacanArthe ekatrApyazraddhAnavato yogazatasya nissphltvaat| taduktamAcArAGge- 'vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM No lahai samAhi' ti [1/5/5/161] / atra prtyvtisstthnte| nanu yatiratra kasmAnAdhikArI ? yata: karmalakSaNo vyAdhireko dvyorpiytigRhsthyoH| atastaccikitsA'pi pUjAdilakSaNA samaiva bhvti| tato yadyekasyAdhikAraH kathaM nAparasya ? atha snAnamudvartanAbhyaGganakhakezAdisaMskriyAm / gandhaMmAlyaM ca dhUpaMca tyajanti brahmacAriNaH // iti vacanAdyate: snaanpuurvktvaaAzIrNa zI rIte bane? A to "DAhI sAsare jAya nahi ane gAMDIne zikhAmaNa Ape? tenA jevo ghATa che. uttarapakSa - sarvatra svaAcaritano ja upadeza devAya tevo niyama nathI. zuM nirogI vaidya batAvelI davAno upayoga rogI karato nathI? kare ja che. te vakhate rogI tema vicArato nathI ke vaida pote davA leto nathI to huM zuM kAma lauM?" Ama lokamAM paNa siddha che. basa e ja pramANe aviratirUpa tAvathI pIDAtA gRhasthane vaidyarUpa sAdhu kaDavAauSadhatulya dravyastavano upadeza Ape temAM zuM khoTuM che? potAno avirati roga jene kanaDato hoya, tevo zrAvaka paNa te vakhate ema na vicAre ke "sAdhu dravyastava nathI karatA to huM zuM kAma karyuM kAraNa ke e samaje che - "A dravyastava ja mArA aviratirogane dUra karaze. sAdhuone A roga nathI, mATe dravyastava karatA nathI." Ama aviratidhara zrAvaka malinaAraMbha(saMsArahetuka pApAraMbha)vALo hovAthI dravyastavano adhikArI che. sAdhune A malinAraMbha nahIM hovAthI edravyastavano adhikArI nathI. Avo spaSTa adhikArIbheda hovA chatAM teno khyAla karyA vinA 'virodha! virodha!' nI bumo pADIne A pratimAlopako zA mATe potAnuM gaLuM duHkhADI ane magajanI kaDhI karI duHkhI thatA haze? paNa A salAha to noMdhI ja levI joie ke "jinapratimAnoSa cAlu rAkhIne game teTalA vrata, niyamo svIkAro paNa mokSanI dizAmAM eka kadama paNa AgaLa nahi vadhI zako!" "Avaka ATha AnAnI ane kharca rUpiyAno pachI hAlata zI thAya? ATalo to khyAla haze ja ke "AgamanA eka akSaranI paNa azraddhAvALAnA seMkaDo yogo (=anuSThAno) paNa niSphaLa che." AcArAMgamAM kahyuM ja che ke - "vicikitsA(=saMzaya) pAmelo (jinanA eka paNa vacanamAM sahavALo) AtmA samAdhi(=mokSa) pAmI zakato nathI." chidrovALI DolamAM so tapelA pANI nAkho to paNa zuM thAya? te badhA samaje ja che. "sAbudravyArthIno adhikArI kema nahi?' - carcA pUrvapakSa:- (pratimAlopaka):- sAdhune tame dravyarcA-jinapratimApUjAno niSedha kema karo cho te ja amane samajAtuM nathI. jo karmarUpa rogane dUra karavA dravyAcaM hoya, to A karmaroga siddhanA jIvone choDI kone lAgu nathI paDyo? gRhasthanI jema sAdhu paNa A roganI vedanAthI vyAkuLa che ja. jo tamane te roga sAme dravyarcA rAmabANa ilAja lAgatI hoya, to sAdhune paNa enuM sevana karavA do ne! samAna rogI samAna ilAja ajamAve temAM tamArA peTamAM zuM duHkhe che? jo dravyArcAmAM sAvadyayogathI gabharAine tame sAdhune e ilAjanI(=dravyarcAnI) nA pADatA ho, to zrAvakane kema hA pADo cho? samAnasthitivALA jIvomAM ekane adhikArI batAvo ane ekane na batAvo te zuM yogya che? zaMkA - brahmacArIo (1) snAna (2) mAliza (3) lepa (4) nakha-vALa vagerenI TApaTIpa (5) attara vagere sugaMdhI dravyo (6) puSpavagerenI mALA tathA (3) dhUpavagereno tyAga kare che. A vacana che. tethI brahmacArI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 pratimAzataka kAvya-30) devArcanasya tsminnaadhikaarH| na, evambhUtArthasyaiva tasya niSedhAt, yadi yati: sAvadyAnivRttaH, tataH ko doSo yatsnAnaM kRtvA devatArcanaM na karotIti / yadi hi snAnapUrvakadevatArcane sAvadyayoga: syAt, tadA'sau gRhasthasyA'pi tulya iti tenApi tanna karttavyaM syaat| atha gRhastha: kuTumbAdyarthe sAvadye pravRttastena tatrApi pravarttatAM, yatistu tatrApravRttatvAt kathaM snAnAdau pravarttate ? iti / nanu yadyapi kuTumbAdyarthaM gRhI sAvadye pravartate, tathApi tena dharmArthaM tatra na prvrtitvym| nokaM pApamAcaritamityanyadapyAcaritavyam / atha kUpodAharaNAtpUjAdijanitamArambhadoSaM vizodhya gRhI guNAntaramAsAdayatIti yuktaM gRhiNaH snaanpuujaadiH| nanu yathA gRhINa: kUpodAharaNAt snAnAdikaM yuktamevaM yaterapi tadyuktameva / evaM ca kathaMsnAnAdau yatirnAdhikArIti ? atrocyate-yatayaH sarvathA sAvadhavyApArAnnivRttAstatazca sAdhuoe snAna vagere karavuM ucita nathI. tathA snAnavagere vinA to pUjA saMbhavatI nathI. mATe sAdhuone pUjAno niSedha che. samAdhAna - vAha! mAthAnA duHkhAvAthI gabharAine mAthAne ja UDAvI devA taiyAra thayA cho. bhalAdamI bAma lagADo! paNa mAthuM zuM kAma kApo cho? hA! sAdhu bIjA prayojana vinA mAtra zarIrane dekhAvaDuM rAkhavA sacitta pANIthI snAna karato hoya, to uparoktavacanathI teno niSedha karavo barAbara che. paNa sAdhu mAtra pUjAnA zubhAzayathI sAvadyamAMthI nivRtta thai acitta pANIthI snAna karI jinapUjA kare teno paNa bhegAbhego niSedha karavo e mAthAnA duHkhAvAthI gabharAine mAthuM kapAvavA jevuM nathI ? dehanI TApaTIpano bhaya hoya, to te TApaTIpa na karavA upadeza Apo. sAvadhano bhaya hoya, to sAvaghane choDI acitta jaLano upayoga karavAnuM kaho, paNa sarvathA snAna ane pUjAno niSedha na karo. zaMkA - chatAM paNa pUjA puSpAdi sAvaghayoga vinA saMbhave nahi. mATe sAdhu pUjA na kare te ja barAbara che. samAdhAna - to pachI gRhastha pUjA kare temAM zuM A sAvaghayoga nathI? mATe gRhastha paNa AsAvaghayogano tyAga karavo joie. zaMkA - tame kevI vAta karo cho? gRhastha to sAvadyamAM ja beTho che. potAnA kuTuMbavagere mATe te bharapeTa sAvadya Acare che. tethI bhalene svarUpathI sAvadya dekhAtI pUjA kare. sAdhu kaMi thoDo sAvadyamAM beTho che, ke jethI A navA sAvane Ubhu kare? tethI e pUjAnA sAvadyane na seve te ja barobara che. samAdhAnaH- ema!tamAre hisAbe to, eka pApa kare tene bIjA pApa karavAnI chuTa maLe che. corI kare che mATe juTha bolavAnI chuTa che. gRhastha kuTuMbavagere saMsAra mATe sAvadya=pApa kare, eTalAmAtrathI eNe zuM dharma=mokSamATe paNa pApa karavAnuM? A jarA paNa yogya nathI. zaMkA - gRhastha saMsAranA AraMbhanA pApa dhovA mATe dharmamATe AraMbha kare che. samAdhAnaH-kAdavathI kAdavane dUra karavAnI tamArI A salAhanyArI che. saMsAranA AraMbhanA pApa dhovAmATe dharma karavAno che. A dharmamAM paNa AraMbha karIne je navA pApa bAMdhazo, te zI rIte dUra karazo? tethI saMsAranA AraMbhanA pApa dhovA hoya to niravadya dharma ja yogya che. kAdavano mela dUra karavA nirmala jaLa ja yogya che, nahi ke kAdava. zaMkA-pUjAvageremAM je AraMbhadoSo che, te to zAstraprasiddha kuvAnA daSTAMtathI dUra TaLI jAya che ane pUjAthI viziSTa guNo utpanna thAya che. Ama gRhasthone mATe pUjA karavI hitakara che. samAdhAna - kuvAnA dRSTAMtathI jo pUjAmAM rahelA AraMbhanA doSoTaLI jatA hoya ane vizeSaguNo pragaTatA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhune pUjAdimAM sAvadhanI ja phuraNA - uttarapakSa 163 kUpodAharaNenApi tatra pravarttamAnAnAM teSAmavadyameva citte sphurati, na dharmastatra sadaiva zubhadhyAnAdibhiH prvRtttvaat| gRhasthAstu sAvadye svabhAvataH satatameva pravRttAH, na punarjinA didvAreNa svaparopakArAtmake dharme; tena teSAM sa eva citte lagati niravadya iti| kartRpariNAmavazAdadhikArItarau mantavyau iti| snAnAdau gRhastha evAdhikArI na ytirityssttkvRttikRt| (1) atra dravyastave pravRttikAle'vadyasphuraNaM sAdhoH kimavadyasadbhAvAt ? (2) agrimakAle'vadyasya hoya, to ApUjA mATe jemagRhastha zrAvako adhikArI che, tema sAdhuo paNa Aja kUvAnA daSTAMtathI pUjAnA adhikArI thavA joie ane tethI snAnavagerenA paNa adhikArI banavA joie. nahito, zrAvaka paNa pUjAsnAnAdino adhikArI nahIM thavo joie. nyAyanA mArgamAM pakSapAtane koi avakAza nathI. sAdhune pUjAdimAM sAvadhAnI ja phuraNA - uttarapakSa uttarapakSa - ahIM vAta ema che, ke sAdhu kadAca kuvAnA daSTAMtathI paNa jo dravyapUjAmAM pravRtta thAya, to teNe te vakhate pApanI=AraMbhanI ja phuraNA thAya, zubha adhyavasAya pragaTe nahi, kAraNa ke pote sarvasAvadyayogomAMthI nivRtta thayo che, "pUjA vagererUpa dharmakriyA karavA chatAM sAdhune prAyaH zubha adhyavasAya kema na pragaTe?' A mahattvanI zaMkAnAM samAdhAnamAM zrI haribhadrasUrie racelA aSTaka prakaraNanA TIkAkAranuM maMtavya A prakAre che - sAdhuo sadAmATe sarvathA sAvadyapravRttiothI nivRtta che, ane zubha dhyAnavagere dvArA ja(svarUpaniravadya AcArAdidvArA ja) dharmamAM pravRtta hoya che. (paMcasUtramAM paNa tethI ja kahyuM che ke "sayA suhajoge esa jogI vivAhiye"="A jogI=yogI=sAdhu haMmezA zubhayogamAM ja hoya tema kahyuM che.) pUjAvagere pravRtti paNa dharmarUpa hovA chatAM, svarUpathI sAvadya che. eka niyama che ke potAnI mukhya pravRtti karatAM bhinna paDatI pravRttimAM, je aMze bhinnatA hoya, te ja aMza vAraMvAra cittanI sAme dekhAyA kare' pUjAmAM sAdhuonI bIjI pravRttio sAthe dharmarUpe abhinnatA che. jyAre sAvadya-niravadya svarUpathI bheda che. tethI sadA dharmarata sAdhuone sAvadya svarUpane kAraNe potAnI mukhya pravRttithI bhinna paDatI pUjAdi pravRttimAM dharmarUpa samAna aMzano adhyavasAya na thAya, paNa sAvadyarUpa bhinnaaMzano ja vAraMvAra adhyavasAya thayA kare te svAbhAvika che. tethI ja sAdhu kuvAnA dRSTAMtathI paNa pUjAmAM pravRtta thAya, to paNa tyAM ene avadya(=hiMsA)nI ja phuraNA thayA kare, bhajyAdi dharmato skure ja nahIM. (ane jo A adhyavasAyonI upekSA karIne paNa sAdhu sAvaghamAM pravRtti karyA kare, to kadAca ema paNa bane ke, sAdhune sAva pratyenI sUga paNa UDI jAya, ane to to paiso levA jatAM rUpiyo khovA jevuM thAya.) gRhasthamATe AkhI bAbata viparIta che, putra-parivAraAdi sAMsArika hetuothI gRhastha svabhAvathI ja satata sAvadyamAM pravRtta che. sAvadya yoga tene mATe navo nathI. paraMtu A badhI sAvadha pravRttio svarUpathI to sAvadya che, paraMtu anubaMdhathI paNa sAvadyarUpa hovAthI adharmamaya che. jyAre pUjAvagere zubha anuSThAno svarUpathI sAvadya hovA chatAM potAnA para ane bIjAopara upakAra karanArA hovAthI dharmarUpa che. tethI kadAcit karAtA pUjAAdi anuSThAnomAM gRhasthane potAnI bIjI mukhya pravRttiothI) "svarUpathI sAvaghatArUpa' abhinna aMzano bodha na thAya ane dharmarUpa bhinna aMzano ja adhyavasAya thAya te svAbhAvika che. tethI ja teone pUjAAdimAM rahelA dhazarUpa niravadya aMza ja cittamAM taravaryA kare che. Ama pUjAnA viSayamAM sAdhu ane gRhasthanA pariNAmamAM spaSTa taphAvata rahelo che. ane zubha-azubha pariNAmanA kAraNe ja adhikArI-anadhikArIno nirNaya thAya che. mATe ja kumArapALarAjAne ghebaramAM mAMsano pariNAma thato hovAthI kalikALasarvazakIe emanA mATe ghebara abhakSya kahyA hatA.) tethI gRhastho ja snAnAdinA adhikArI che, sAdhuo nahIM, tema nizcita thAya che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1baL 164 pratimAzataka kAvya-30) svAzodhyatvajJAnAt ? (3) svapratijJocitadharmaviruddhatvajJAnAt ? (4) AhAryAropAdvA ? nAdyadvitIyau, gRhitulyyogkssemtvaadubhyaasiddheH| na tRtIyaH, gRhiNApi yAgAdiniSedhAya dharmArthaM hiMsA na kartavyeti pratijJAkaraNAttadviruddhatvajJAne sphuritAvadyena dravyastavAkaraNaprasaGgAt / adhyAtmA''nayanena dravyastavIyahiMsAyA ahiNsaakrnnenaa'virodhsyaapyubhyostaulyaat| nApi turyaH, avadyA''hAryAropasyetareNApi kartuM shkytvaat| tena dravyastavatyAgasyApi prsnggaat| iti malinArambhasyAdhikArivizeSaNasyAbhAvAdeva na sAdhordevapUjAyAM prvRttiH|mlinaarmbhii hi tannivRtti malinAraMbhIne pUjAno adhikAra - upAdhyAyajIno mata ahIMupAdhyAyajI yazovijayajI mahArAja svamatadarzAve che. A jinapUjA karatI vakhate sAdhune avavanI phuraNA zA mATe thAya che? (1) zuM kharekhara pUjAvagere avadya=pAparUpa che mATe? ke (2) "bhAvamAM A pApanI pote zuddhi karI zake tema nathI' ema jJAna thavAthI? ke (3) "pote karelI pratijJAne ucita dharmathI A dharma viruddha che evo bodha thavAthI?ke pachI (4) potAnI ja icchAthI emAM avadyano Aropa karavAthI? (AhAryaAropa=pratyakSavagerethI bAdhita vastunI paNa svaicchAthI kalpanA karavI.) ahIM prathamapakSe, jo pUjA vAstavamAM pAparUpa hoya, to to gRhasthane paNa pUjA karatI vakhate pAparUpatA ja najara sAme Ave. tethI gRhasthane paNa pUjAno adhikAra prApta na thAya. ahIM gRhasthanA adhikAranA bacAvamAM je javAba Apazo, te javAba sAdhunA adhikArane paNa siddha karaze. Ama banne pakSe yogakSema tulya hovAthI prathama pakSa tyAjya che. bIjo vikalpa paNa gRhasthaaMge samAna yogakSema dharAvato hovAthI upekSaNIya che. jo sadA dharmamAM rata sAdhu pUjAmAM lAgatA pApanI bhAvamAMzuddhi karI zakavAnI bAbatamAM potAnI azaktinuM jJAna karato hoya, to jene dharmasAthe mAMDa be cAra ghaDIno ja saMbaMdha che, te gRhasthane to pUjAdimAM lAgatA pApanI zuddhi karavI potAne mATe azakyaprAya che tevo adhyavasAya sutarAma saMbhavI zake che. tethI gRhasthane paNa avadyanI phuraNA thatI hovAthI gRhastha paNa sAdhunI jema pUjAnA adhikAramAMthI bAkAta thai jAya. "hiMsAnA tyAganI pratijJA lIdhI hovAthI sAdhune pUjAvageremAM potAnI pratijJAne ucita dharma(=niravadya-ahiMsA vagere)thI viruddha dharmanuM jJAna thAya che, tethI sAdhune pUjAvageremAM pApanI phuraNA thAya che. Avo trIjo vikalpa gRhasthane paNa lAgu paDato hovAthI heya che, kAraNa ke gRhastha paNa "dharmamATe yajJavageredvArA hiMsA na karavI tevI pratijJA lIdhI hoya che, tethI gRhasthane paNa sAdhunI jema pUjAmAM A pUjA mArI pratijJAnI viruddha che. tevuM jJAna thavAdvArA avadyanI phuraNA saMbhavI zake che. tethI gRhastha paNa pUjAnA adhikAra mATe ayogya Thare. zaMkA -maitrIvagere cAra bhAvanAthI yukta A pUjA adhyAtma yoga-zubha adhyavasAyane kheMcI lAve che. tethI dekhAvamAM hiMsArUpa hovA chatAM vAstavamAM ahiMsArUpa che. tethI zrAvako bhale pUjAnA adhikArI bane. samAdhAnaH- jo pUjAthI adhyAtma yoganI kamANI thatI hoya, to gRhasthanI jema sAdhu paNa bhalene pUjAno adhikArI bane, kAraNa ke sAdhune paNa adhyAtmayoga AvakArya che ja ane to, tamAro trIjo vikalpa varALa ja thai jAya, kAraNa ke pUjAmAM pratijJAnI viruddhatAnI phuraNA thAya nahi tethI trIjo vikalpa heya bane che. cotho vikalpa paNa upAdeya nathI, kAraNa ke pUjAmAM svecchAthI pApano Aropa to sAdhunI jema zrAvaka paNa karI zake che. zaMkA - to pachI kuvAnA dRSTAMtathI paNa gRhastha ja pUjAno adhikArI ane sAdhu nahi e vAta zI rIte upapanna banaze. samAdhAna - juo A pramANe, gRhastha malinaAraMbhI=saMsAravardhaka AraMbhavALA che. jyAre sAdhuo evA koi AraMbhavALA nathI. Ama "malinaAraMbhavALApaNuM rUpa vizeSaNa gRhasthane che. tethI gRhastha pUjAno Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjAthI cAritranI prApti 165 phalAyAM tatrAdhikriyate duritavAniva tannivRttiphale praayshcitte| tadAha haribhadraH - 'asadAraMbhapavattA jaMca gihI teNa tesiM vinneyaa| tannivittiphalacciya, esA pribhaavnniiyminnN|[pnycaashk 4/43] ata eva snAne'pi sAdho - dhikArastasya devapUjAGgatvAtpradhAnAdhikAriNa eva cAGge'dhikAro, na svatantro'GgatvabhaGgaprasaGgAditi yuktaM pshyaamH|| asadArambhanivRttiphalatvaM ca dravyastavasya cAritramohakSayopazamajananadvArA phalata: zubhayogarUpatayA svruuptshc| ata eva tato'nArambhikI kriyA, zubhayoge pramattasaMyatasyAnArambhakatAyAH prajJaptau darzitatvAdArthenAtidezena dezaviratasyApi tllaabhaat| tathA ca prajJaptisUtraM - adhikArI che. A vizeSaNa sAdhune nathI. mATe sAdhu pUjAno adhikArI nathI. zaMkA - pUjAno adhikAra malinaAraMbhIne ja kema? samAdhAna - Ano uttara meLavavA pahelA e samajI lo ke, pUjAnuM phaLa zuM che? zaMkA - pUjAnuM phaLa zuM che? samAdhAna - pUjanuM phaLa che malinAraMbha(=saMsADhetuka pravRttio)thI chuTakAro. jemake prAyazcitanuM phaLa che karelA pApanI zuddhi. tethI jema pApa karanArA ja pApanI zuddhi mATe prAyazcitta kare che, nahi ke (pApa nahi karanArA) bIjA. tema jeo malinAraMbha karI rahyA hoya, teo ja, potAnA A malinaAraMbhanI zuddhi karavA (prAyazcita ane pariNAmetyAga mATe) pUjA karavAnA adhikArI bane che. nahika (malinAraMbhanahIM karanArA) sAdhuo. yogAcArya zrI haribhadrasUrijIe paNa kahyuM che ke - "gRhastho asa AraMbhamAM pravRtta thayelA che, tethI teone ja te AraMbhamAMthI nivRtta karAvanArI A(=pUjA) che. ema paribhAvana karavuM." Ama sAdhune jinapUjAno adhikAra asiddha thAya che. tethI sAdhune snAna karavAno adhikAra paNa ApoApa uDI jAya che, kAraNa ke snAna pUjAnuM aMga che ane jeo pUjArUpa mukhyanA adhikArI hoya, teone ja tenA aMgamAM paNa pravRtta thavAno adhikAra maLe che. jo snAnano adhikAra svataMtra hoya, to snAna pUjAno eka bhAga he nahi. pUjAno adhikAra zrAvakane maLavAmAM ane sAdhune na maLavAmAM amane uparokta vicAra ja barAbara lAge che. jinapUjAthI cAritranI prApti prazna:- pUjAthI malinaAraMbhamAMthI chuTakAro thAya" ema kahevAno tamAro Azaya che. paraMtu svarUpasAvadya jinapUjAthI svarUpaniravadya cAritranI prApti zI rIte saMbhave? zuM bAvaLa vAvIne kerI meLavavAnA manoratha jevI A vAta nathI? uttara:- nA, ema nathI, jinapUjAvagere dravyastavanA phaLarUpe cAritramohanIya karmano kSayopazama thAya che. (kAraNake pUjyanI pUjArUpa hovAthI ApUjAzubhayoga hovAthI gRhasthanI kakSAnoapramattayoga che. ane te-te guNasthAnakane anurUpa A apramattayoga upalA upalA guNasthAnakanI prAptimAM kAraNa bane che. tethI paMcamavagere guNasthAne rahelA gRhasthano pUjArUpa apramattayoga chaThThA guNasthAnaka=sarvaviraticAritranA kAraNabhUta kSayopazamane pedA kare te yogya ja che. vaLI jeno cAritramohanIya sarvathA nAza pAmyo che, tenI A pUjA che. tethI "guNInA bahumAnathI guNa Ave nija aMga' e nyAyathI paNa cAritramohanIyano kSayopazama thAya evuM tAtparya vicArI zakAya.) cAritramohanIyanA kSayopazamathI sarvaviratidharmanI prApti thAya te sahaja che. A cAritranI prAptithI sarva malinaAraMbhathI chuTakAro thAya, te paNa svAbhAvika ja che. vaLI, tatkALamAM kRtajJatA-bhaktibhAvavagere bhAvothI vyA hovAthI svarUpathI paNa zubhayogarUpa che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 pratimAzataka kAvya-30) 'jIvANaM bhate ! kiM AyAraMbhA, parAraMbhA, tadubhayAraMbhA, aNAraMbhA ? go0 ! atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi parAraMbhAvitadubhayAraMbhAviNo aNAraMbhA / atthegaiyA jIvANo AyAraMbhA, No parAraMbhA, No tadubhayAraMbhA annaarNbhaa| se keNaDheNaM bhaMte ! evaM vuccai-atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi..? evaM paDiuccAreyavvaM / go0 ! jIvA duvihA pa0 taM0-saMsArasamAvaNNagA ya asaMsArasamAvaNNagA y| tattha NaMje te asaMsArasamAvaNNagA, te NaM siddhaa| siddhANaMNo AyAraMbhA jAva annaarNbhaa| tattha NaM je te saMsArasamAvaNNagA, te duvihA pa0 taM0-saMjayA ya asaMjayA y| tattha NaM je te saMjaYA te duvihA pa0 taM0-pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA y| tattha NaM je te apamattasaMjayA te NaMNo AyAraMbhA No parAraMbhA jAva annaarNbhaa| tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca No AyAraMbhA, No parAraMbhA jAva annaarNbhaa| asuhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva No annaarNbhaa| tattha NaM je te asaMjayA te aviraiM paDucca AyAraMbhAvi jAva No aNAraMbhA[sU. 1/1/16] iti / vyAkhyA - 'suhaM jogaM pdducc'ti| zubhayoga-upayuktatayA prtyupekssnnaadikrnnm| azubhayogastu tdevaanupyukttyaa| Aha ca-'puDhavI AukkAe, teuvaauvnnssitsaannN| paDilehaNApamatto chaNhapi virAhao hoi' // [oghaniyukti 276] tathA savvo pamattajogo, samaNassa u hoi AraMbho' ti| ataH zubhAzubhau yogaavaatmaarmbhaadikaarnnmiti| 'aviraiMpaDucca'tti / ihAyaM bhAvaH-yadyapyasaMyatAnAM tethI ja jinapUjArUpa dravyastavakriyA "anAraMbhikI kriyA tarIke ja zAstrasaMmata che, kAraNa ke bhagavatI sUtramAM pramatta saMyatane zubha yogamAM vartato hoya tyAre amAraMbhI kahyo che. e vAta arthanA atidezathI dezaviratane paNa lAgu paDe che. jinapUjAvagere vakhate zubha yogamAM vartato zrAvaka anAraMbhI hovAthI jinapUjA paNa "anAraMbhikI kriyA' tarIke siddha thAya che. zrI bhagavatI sUtranA AlApako A pramANe che - ' he bhadaMta! jIvo zuM (1) AtmAraMbhI che?ke (2) parAraMbhI che?ke (3) ubhaya AraMbhI che? ke (4) anAraMbhI che?(AtmAraMbhI=pote AraMbha karanAro ke potAno AraMbha karanAro. parAraMbhI=bIjAne AraMbhamAM joDanAro ke bIjAno AraMbha karanAro.) he gautama ! keTalAka jIvo AtmAraMbhI paNa che, parAraMbhI paNa che ane ubhayAraMbhI paNa che. paraMtu anAraMbhI nathI. keTalAka jIvo AtmAraMbhI paNa nathI. parAraMbhI paNa nathI. ubhayAraMbhI paNa nathI. paraMtu anAraMbhI che. he prabhu! Apa Ama kema kaho cho? gautama! jIvo be prakAranA che. (1) saMsArI ane (2) saMsArathI mukta. jeo saMsArathI mukta=siddho che, teo anAraMbhI che. saMsAramAM rahelA jIvo paNa be prakAranA che. (1) saMyata ane (2) asaMyata. temAM jeo saMyata che, te vaLI be prakAranA che (1) pramatta ane (2) apramatta. AmAM je apramattasaMvata che, teo to AtmAraMbhI paNa nathI, parAraMbhI paNa nathI ane ubhayAraMbhI paNa nathI kiMtu anAraMbhI ja che. jeo pramatta saMyata che, teo zubhayogane AzrayI AtmAraMbhI nathI thAvat ubhayAraMbhI nathI balka anAraMbhI ja che. azubhayogane AzrayIne teo AtmAraMbhI paNa che, parAraMbhI paNa che ane ubhayAraMbhI paNa che, paraMtu anAraMbhI nathI. jeo asaMyata che, teo to aviratine AzrayIne AtmAraMbhI paNa che, parAraMbhI paNa che ane ubhayAraMbhI paNa che. paraMtu anAraMbhI nathI." A sUtranI vRtti - zubhayoga upayogapUrvakanI paDilehaNavagere sarvakriyA. azubhayoga= upayoga vinA paDilehaNa vagere kiyA. kahyuM ja che paDilehaNapramatta=paDilehaNamAM pramatta AtmA pRthvIkAya, apakAya, teukAya, 'vAukAya, "vanaspatikAya ane trasakAya A chae kAyano virAdhaka thAya che." tathA "sAdhunA sarva pramattayogo AraMbha bane che. tethI zubha ane azubha yogo kramazaH AtmAraMbha-vagerenA=AraMbhanA ane anAraMbhanA kAraNo che. "avirai pacca" ahIMtAtparya A pramANe che. (asaMta evA) sUkSma ekendriyavagere jIvo sAkSAt AtmAbhIvagererUpa hotA nathI. chatAM paNa teo AtmAraMbhI parAraMbhI tathA ubhayAraMbhI che ja, kAraNa ke Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dizaviratamAM pramattasaMyatano atideza 167 sUkSmaikendriyAdInAM nAtmArambhakatvAdikaM sAkSAdasti, tathApyaviratiM pratItya tadasti teSAM, na hi te tato nivRttaaH| ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti / nivRttAnAMtu kathaJcidAtmAghArambhakatve'pyanArambhakatvam / yadAha - 'jA jayamANassa bhave virAhaNA suttvihismgnnss|saa hoi NijjaraphalA, ajjhtthvisohijuttss'| tti [oghaniyukti 759] se teNaTeNaM'tti atha tena kAraNenetyarthaH / iti vRttau|| __ atra saMyatAsaMyatAnAM pRthaganupadezAdasaMyatAtidezasyAnyAyyatve pramattasaMyatAtideza eva nyaayyH| tathA ca devArcAdau zubhayogasattvAtkathaM teSAmArambhaH ? na caarmbhaanaarmbhsthaansttvaattessaamubhysmbhvH| kAlabhedena tatsattvasya pramattasaMyate'pyuktatvAdekadA tatsattvasya paussdhaadaavtiprskttvaat| na ca deshaavirtisttvaatttprtyyaateone avirati beThI che. teo aviratimAMthI (ka tenA kAraNe AraMbhamAMthI) nivRtta thayA nathI. (ATalo khyAla haMmezA rAkhavo ke - jyAM sudhI jenI sAthenA saMbaMdhano cheDo sabhAnapaNe phADavAmAM na Ave, tyAM sudhI tenI sAthe saMbaMdha cAlu ja rahe che. ekendriyoe AraMbhasAthe cheDo phADyo nathI, tethI teo AraMbhI ja gaNAya che.) Ama AraMbhavageremAMthI avirati ja teo AtmaAraMbhIvagere hovAnuM kAraNa che. ane jeoe sabhAnapaNe AraMbhane jalAMjali ApI che - jeo AraMbhamAMthI nivRtta thayA che, teo kadAca koika ApavAdika kAraNasara AtmAraMbhIvagererUpa dekhAtA hoya, to paNa vAstavamAM to anAraMbhI ja che. kahyuM ja che ke - "sUtravidhithI samagra tathA adhyAtmavizuddhithI sabhara ane jayaNAthI paripUrNa vyaktithI je koi virAdhanA (vyavahArathI-dekhAvathI) thAya te virAdhanA paNa nirjarA mATe thAya che.... seteNaTheNaM'=te kAraNathI. dezaviratamAM pramasaMvatano atideza prazna:- prazami sUtranA uparokta AlApakamAM AraMbhI ane anAraMbhInuM svarUpa batAvyuM. paraMtu temAM saMyatAsaMvata-dezavirataaMge ullekha nathI. tethI tenI bAbatamAM konI jema samajavuM? pramattasaMyatanI jemake aviratanI jema? uttaraH- dezaviratamAM asaMyatano atideza vAjabI nathI. tethI dezaviratanI kriyA aviratanI kriyA tulya samajavI nahi. (dazaviratamAM sarvathA avirati nathI. paNa aMze virati che. ane aMzamAM aMzIno upacAra yogya che. tethI dezaviratamAM pramattasaMyatano atideza yogya che, ema samajI zakAya.) tethI pramattasaMyatanI kriyAaMge karelI prarUpaNA ja dezaviratanI kriyAaMge samajavI. tethI dezaviratanI jinapUjAvagere kriyAo zubhayogarUpa hovAthI zI rIte teonI A jinapUjAdi kriyAne AraMbhikI gaNI zakAya? ane jinapUjA karatI vakhate teone zI rIte AraMbhaka gaNI zakAya? pUrvapala - dezaviratanA paga to dUdhamAM paNa che ane dahIMmAM paNa che. dezavirata aviratinA aMzathI avirata hovAthI teTalA aMze AraMbhaka che. tathA viratinA aMze sarvavirata tulya hovAthI teTalA aMze anAraMbhaka che. Ama dezaviratane AraMbhasthAna ane anAraMbhasthAna A banne hovAthI teone ubhaya mAnavA joie. (ubhaya=AraMbha ane anAraMbha A banne) uttarapakSa - dezaviratane AraMbhanA ane anAraMbhanA sthAno eka kALe che ke bhinna kALe? bhinna kALe to A banne sthAno pramatta saMyatane paNa batAvyA che. tethI pramatta saMyatano atideza karavAmAM doSa nathI. jo dezaviratane samAnakALe ubhayasthAna mAnazo, to zrAvaka AhAra, vyavahAra, abrahmacarya ane zarIrasatkAra A cArano tyAga karIne pauSadha kare, tyAre paNa AraMbha ane anAraMbha ubhayamAnavA paDaze. jyAre tamane paNa pauSadha anAraMbha tarIke ja saMmata che. Ama atiprasaMgano doSa che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 pratimAzataka kAvya-30) rambhikI, zubhayogapratyayA ca netyapi vaktuM zakyaM, vipratiSedhAdekendriyAdau srvvirtybhaavsyaivaarmbhikiipryojktvaacc| kiJca, pramattAntasya prajJApanAyAmArambhikyupadezAnyAyasAmyAdukta Artho'tidezo yukta ev| ata eva svaparatadubhayabhedena tridhA pAritApanikyAmuktAyAmevaM sati locakaraNatapo'nuSThAnAkaraNaprasaGgo vipAkahitatvena cikitsaakrnnnyaayenaadhyaatmshodhnenaivaabhihitH| nanvevamaviratasamyagdRSTyAderapi devArcanAdizubhayogasattve'' pUrvapakSa - dezaviratane dezathI avirati satata rahI che, tethI aviratinI apekSAe AraMbhikI kriyA ane pauSadhavagere zubhayogane AzrayI anAraMbhikI kriyA Ama eka kALe paNa be kriyA saMbhavI zake che. uttarapakSa - ekakALe paraspara virodhI be kriyAno niSedha che. (AgaLa upara AnI carcA karaze.) vaLI ekendriya vagerenI AraMbhikI kriyAmAM sarvaviratinA abhAvane ja prayojaka tarIke batAvyo che. ('sarvaviratino abhAva thI ahIM viratino sarvathA abhAva=aMzathI paNa virati na hovI tevo artha iSTa lAge che.) dezaviratane sarvaviratino abhAva nathI. paNa dezathI (AMzika) viratino abhAva che. mATe teonI kriyAne dezathI aviratanA baLapara AraMbhikI kahevI yogya nathI. ('dezaviratanA pramattayogo AraMbharUpa che ane apramattayogo anAraMbharUpa che, jemake sarvaviratidharanA pramatta ane apramattayogo' e pramANe anumAna karI zakAya, ahIM aviratidharanA daSTAMtathI prati anumAna ApavuM yogya nathI, kAraNa ke avirati sahajaprApta che. jyAre dezavirati sarvaviratinI jema prayatna prApta che. prayatnaprAptapaNAnuM sAdharme baLavAna hovAthI ja dezaviratamAM pramattasaMyatanuM dRSTAMta yogya che nahi ke aviratidharanuM. tethI ja dezaviratamAM pramattasaMyatano atideza yogya che - ema mane bhAse che.) prajJApanAmAM pramattaviratidharasudhInA jIvone AraMbhikI kriyA batAvI che. sarvaviratidharane A AraMbhikI kriyAnA saddhAvamAM pramAda prayojaka che. tethI viratinA sAmyathI ane pramAdanA sAmyathI dezaviratamAM pramatta sarvaviratano karelo arthathI (sUtramAM sAkSAt nahIM kahevAyelo hovA chatAM tAtparyathI) atideza ja yogya che. tethI dezaviratane paNa AraMbhikI kriyA pramAdanA yogamAM ja mAnavI saMgata che. alabatta, pramattasaMyatanA pramAda karatAM dezaviratano pramAda vadhu pramANamAM che. tethI pramAdanA abhAvamAM - zubhayogamAM jemapramattasaMyatanI kriyA anAraMbharUpa che, tema dezaviratanI paNa jinapUjAvagere kriyA anAraMbharUpa ja che. pUrvapakSa:-dezaviratanI jinapUjAvagere kriyAo spaSTapaNe AraMbharUpadekhAya che. chatAM paNa mAtra apramAdane kAraNe ke adhyAtmazuddhinA nAmapara e kriyAne anAraMbharUpa kahevI zuM saMgata che? adhyAtmazuddhithI kriyAzuddhi uttarapakSa:- hA, saMgata che! apramAda ane adhyAtmazuddhi A be evA tattva che, ke je dekhAtI AraMbhikI Adi kriyAne paNa anAraMbhikI AdirUpe pheravI nAMkhe che. bolo, pAritApanikI kriyA keTalA prakAranI che? (pAritApanikI =paritApane pedA karanArI kriyA) pUrvapakSa - traNa prakAre che (1) svane paritApajanaka (2) parane paritApajanaka ane (3) ubhayane paritApajanaka. uttarapa - barAbara, zuM A pAritApanikI kriyA karavA yogya che? pUrvapa:- nA, potAne, bIjAne ke ubhayane pIDA thAya tevI koi kriyA karavAnI nathI. mATe ja AtmahatyA Adino paNa niSedha che. uttarapakSa - barAbara ! Ano artha e thayo ne, ke sAdhue lonca karavo ke karAvavo na joie, tapa karavo joie nahi ke taDakAmAM AtApanA levI, vagere karavuM joie kAraNa ke A badhAmAM pIDA thavAno spaSTa saMbhava che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16). AgamArtha vicAraNAmAM vipakSA mahattvanI rambhikI na syAt / tathA ca yasyA'pratyAkhyAnikI tasya niyamAdArambhikIti niyamo bhajyeta / satyam, viratyabhAve zubhayogAdArambhikyAH prazastAyA api kriyAtvenA(na ?) vivakSaNAt, tatsattve ca tasyA akriyAtvena vivakSaNAdanyathA yoga: zuddhaH puNyAzravasya, pApasya tadviparyAsaH / vAkkAyamanoguptirnirAzravaH sNvrstuukt'|| iti [prazamarati 220] vAcakavacanAtsAdhorapizubhayoge zubhArambhikItyeva vaktuMyuktaM syaat| ata eva zubhamAyAvazAnmAyApratyayA pUrvapakSa - tame samajatA nathI. A badhI kriyAto rogonI cikitsAvagere kriyArUpa che. karmarogane dUra karavA cikitsArUpe ja A badhI kriyAo karAya che ane cikitsAnI pIDA kaMi pIDAna kahevAya, mATe to bhagavAne A badhI kriyAo ArAdhyarUpe darzAvI che. uttarapaTa-eTaletamAre zuM ema kahevuM che, ke adhyAtmazuddhidvArA pariNAme hitakara hovAthI A pAritApanikI kriyAo karavAmAM vAMdho nathI? pUrvapakSa - hA ema ja, hakIkatamAM to A badhI kriyAne pAritApanikI kahevAya ja nahi. uttarapala - jinapUjA pratye evo te kyo khAra laine beThA cho!ke jethI, te adhyAtmazuddhi dvArA pariNAme hitakara hovA chatAM tene 'AraMbhikI' 'AraMbhikI' kahIne vakhoDo cho ane aspRzya gaNo cho? mATe samajo, adhyAtmazuddhi karanArI hovAthI ane pariNAme hitakara hovAthI apramAdathI-zubhayogathI karAtI jinapUjA "AraMbhikI kriyA' nathI, paraMtu anAraMbhikI ja che. pUrvapakSaH- ema tamArI vAta svIkArAya nahi, kAraNa ke tamArI vAta svIkAravAmAM AgamabAdha Ave che. tamArA mate to zubhayogamAM rahelA avirata samyagdaSTinI paNa jinapUjAvagere kriyAo anAraMbhikI mAnavAnI raheze, kAraNakenyAya samAna rIte darekane lAgu paDe. have jo aviratanI zubhayogamAM thatI jinapUjAvagere kriyAone anAraMbhikI mAno, to "jeone apratyAkhyAnikI kriyA hoya, tene avazya AraMbhikI kriyA hoya tevA AgamamAnya niyama sAthe virodha Avaze. aviratasamyagdaSTine apratyAkhyAna kaSAyano udaya satata hoya che, tethI temanI kriyAo apratyAkhyAnikI hoya che te vAta to sarvavidita che. uttarapala - dhanya che tamArI AgamaniSThAne! paNa AgamanA pUrvApara-avirodhI tAtparya kADhyA vinA e zobhatI nathI. tame kahelA niyamasthaLane bAdha na Ave evuM tAtparyaA che - viratinA abhAvamAM zubhayogathI thatI prazasta paNa AraMbhikI kriyAnI "kriyA tarIke vivakSA karI nathI ane viratinI hAjarImAM zubhayogathI thatI AraMbhikI - kriyA akriyAtarIke vivakSita che. (ahIM graMthamAM 'kriyAtvenAvivakSaNA' nA sthAne 'kriyAtvena vivakSaNA' pAThanI saMbhAvanA vicArI zakAya, kAraNa ke e pUrve rahelA "api" padanI ane pachInI lAinamAM 'tatsatve ca tasyA akriyAtvena vicakSaNAtnI saMgati to ja sArthaka thatI dekhAya che. Ama jo laie, to artha evo thAya ke viratinA abhAvamAM prazasta AraMbhikI paNa kriyAtarIke vivakSA pAme che ane viratinI hAjarImAM prazasta AraMbhikI kriyA akriyAtarIke vivakSA pAme. ahIM zaMkA thAya ke- 'viratinI hAjarI-gerahAjarImAtrathI ekanI eka prazasta AraMbhikI kriyA kramazaH akriyA-kriyA bane e kevI rIte yogya gaNAya? jo avirata samyakvInI prazasta AraMbhikI kriyA kriyArUpa hoya, to saMyatanI paNa te kriyA kriyArUpa gaNAvI joie.' A zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che, amArI pUrvokta vicAraNA ke Ama vivakSAbheda paDavAmAM viratinI hAjarI-gerahAjarI ja kAraNabhUta che." e yogya ja che. jo ema na mAno, to) AgamArca vicAraNAmAM vivakSA mahattvanI vAcakavara zrI umAsvAtijI mahArAje je kahyuM che ke - "zuddha yoga puNyanA AzravanuM kAraNa che. azuddha yoga pApanA AzravanuM kAraNa che. mana, vacana ane kAyAnI gumio nirAzrava che ane tene saMvara kahyo che. e Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17) pratimAzataka kAvya-30) 'pramattasaMyatasyA'bhihiteti vivakSA'vivakSe evAtra zaraNam / yattu 'mAyAkAryAbhAve'pi tadudayAvicchedAtzaktimAtrAdanivRttibAdarAntasya mAyApratyayikI, anyathA tasyA ArambhikyA asaGkhyaguNatvaM na syAditi'bhrAntasya jayacandrAderabhidhAnaM, tnmhaamohvilsitm| pravacanamAlinyAdirakSaNArthameva sA nAnyakAla' ityarthasya vRttau vyAkhyAnAdArambhikyA vizeSAdhikatvasyaiva sUtre proktatvAcca / atrAsammohArthaM kriyApadalezo likhyate - kati NaM bhaMte ! kiriyAo paNNattAo ? go0 ! paMca kiriyAo pa0 taM0-AraMbhiyA, pariggahiyA, mAyAvattiyA, apaccakkhANakiriyA, micchaadsnnvttiyaa| AraMbhiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjati ? go0 ! annnnyrssvipmttsNjyss| pariggahiyANaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjai ? go0 ! annnnyrssvisNjyaasNjyss| vacananA AdhAre to zubhayogamAM rahelA sAdhune paNa zubhAraMbhikI kriyA mAnavI paDaze. pUrvapakSa - ema mAnavAmAM zo vAMdho che? uttarapakSa - Ama mAnavAmAM bhagavatI sUtranA "zubhayogamAM pramatta saMyata anAraMbhI cheevA pUrvokta vacana sAthe virodha Avaze. anAraMbhI =(zubha ke azubha) AraMbha vinAno evo artha thAya che. (sAra -vAcakavaranuM zuddha yoga... ityAdi vacana aviratamATe che. mATe ja e zlokanA uttarArdhamAM zubhAzubha-AzravanA abhAvarUpa saMvaranI vAta karI.) Ama zubhayoganI hAjarImAM aviratane zubhAraMbhI kahevAmAM ane pramattasaMyatane anAraMbhI kahevAmAM tevI tevI vivekSA ke avivekSA ja kAraNabhUta che. tethI ja apramattasaMyatane zubha mAyAnA baLapara mAyApratyayikI kriyA batAvavAmAM paNa vivaphA ja kAraNa che. Ama zubha yogamAM rahelA apramattane mAyApratyayikI kriyA batAvavI ane pramattane AraMbhikI kriyA na batAvavI, emAM sUtrakAranI tevI vivakSA-avivekSA ja baLavAna che. pUrvapakSa:- apramattasaMyatane zubha mAyAnA kAraNe mAyApratyayikI che evuM nathI. mAyAmohanIyano udaya cAlu hovAthI mAyApracayikI che. juo jayacaMdra(digaMbara TIkAkAre) kahyuM ja che ke - "anivRtti bAda guNasthAna (=navamA guNasthAnaka) sudhI mAyAmohanIya karmano udaya viccheda pAmyo nathI. arthAt mAyAmohanIyano udaya cAlu che. tethI tyAM sudhI mAyAthI thatI kriyA na hoya, to paNa mAyApratyAyikI kriyA hoya, jo Ama mAnavAmAM na Ave, to AraMbhikI kriyA karatAM mAyApratyayikI kriyA asaMkhyaguNa kahI che te ghaTI na zake." (mAthapratyayikI ne navamAguNasthAnaka sudhI mAyAmohanIyakarmanA udayamAtrathI ane AraMbhikIne AraMbha karatI vakhate ja gaNavAthI mAyApratyayikI kriyA asaMkhya guNa AvI zake tevo Azaya lAge che.) uttarapakSa - tamArI A vAta bilakula barAbara nathI, kAraNa ke prajJApanA sUtranA TIkAkAre "A kriyA apramattasaMpata Adine zAsanahIlanA aTakAvavI vagere vizeSa prayojana vakhate ja hoya che evo nirdeza karyo che. apramattane anya vakhate(=navamA guNasthAnaka sudhI) ke sarvadA A kriyA kahI nathI. jo mAyAnA udayamAtrathI mAyApracayikI kriyA hota, to pachI A kriyAnA vizeSasthAnodarzAvavA nirarthaka banI jAta. vaLI sUtramAM mAyApratyayikI kriyAne AraMbhikI kriyAthI asaMkhya guNa batAvI nathI, paraMtu vizeSAdhika ja batAvI che. prajJApanA sUtranirdiSTa kriyAnuM svarUpa ahIM koine saMmohana thAya e mATe pralApanA sUtramAMthI "kriyApadane aMze batAve che - kahebhadaMta! kriyAo keTalA prakAranI kahI che? gautama! kriyAo pAMca prakAranI che- (1) AraMbhikI (2) pArigrahikA (3) mAyApratyayikI (4) apratyAkhyAnakriyA (5) mithyAdarzana pratyayikI. he bhadaMta ! AraMbhikI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 prajJApanA sUtranirdiSTa kriyAnuM svarUpa mAyAvattiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjati ? go0 ! aNNayarassavi apamattasaMjayassa / apaccakkhANakiriyA gaMbhaMte ! kassa kajjati ? go0 ! aNNayarassavi apcckkhaanniss| micchAdasaNavattiyA NaM bhaMte ! kiriyA kassa kajjati ? go0 ! aNNayarassavi micchAdasassi / neraiyANaM bhaMte ! kati kiriyAto pa0 ? go0 ! paMca kiriyAto pa0 taM0-AraMbhiyA jAva micchAdasaNavattiyA, evaM jAva vemANiyANaM / jassa NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA kiriyA kajjati, tassa pariggahiyA ki0 kiM kajjati ? jassa pariggahiyA ki0 kajjati tassa AraMbhiyA ki0 ka0? go0! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 tassa pariggahiyA siya kajjati siya no kajjati / jassa puNa pariggahiyA kiriyA ka0 tassa AraMbhiyA ki0 NiyamA ka0 / jassa NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 tassa mAyAvattiyA ki0 ka0 pucchA, go0 ! jassa NaM jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 tassa mAyAvattiyA ki0 NiyamA ka0, jassa puNa mAyAvattiyA ki0 ka0 tassa AraMbhiyA ki0 siya kajjati siya no ka0 / jassa NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa apaccakkhANakiriyA pucchA ? go0 ! jassa jIvassa AraMbhiyA ki0 tassa apaccakkhANakiriyA siya kajjati siya no kajjati / jassa puNa apaccakkhANakiriyA ka0 tassa AraMbhiyA ki0 NiyamA ka0, evaM micchAdasaNavattiyAevi smN| evaM pariggahiyAvi tihiM uvarillAhiM samaM sNcaaretvvaa| jassa mAyAvattiyA ki0 kriyA kone hoya? gautama! anyatara pramasaMvatane paNa hoya. he bhadaMta ! pArigrahika kriyA kone hoya? gautama! anyatara saMyatAsaMyata=dezaviratane paNa hoya. he bhadaMta ! mAya pratyayikI kriyA kone hoya ? gautama ! anyatara apramattasaMyatane paNa hoya. he bhadaMta ! apratyAkhyAna kriyA kone hoya? gautama! anyatara apratyAkhyAnIne paNa hoya. hemaMte! mithyAdarzana pratyAyanI kriyA kone hoya? gautama! anyatara mithyAtvIne paNa hoya. hebhadaMta! nArakIne keTalI kriyA hoya? gautama! AraMbhikIthI mAMDI mithyAdarzanakhatyayikI sudhInI pAMce pAMca kriyA hoya. A ja pramANe vaimAnikadeva sudhInA (covIse daMkamAM) badhA mATe samajI levuM. he bhaMte! je jIvane AraMbhikI kriyA hoya, tene pArigravikI kriyA hoya? ane jene pArigravikI kriyA hoya, tene AraMbhikI kriyA hoya? gautama! jene AraMbhikI kriyA hoya, tene pArigrahika kriyA hoya paNa kharI, ane na paNa hoya - bhajanA che. paNa jene pArigravikI kriyA hoya, tene AraMbhikI kriyA avazya hoya. he bhaMte! jene AraMbhikI kriyA hoya tene mAyApratyayikI kriyA hoya? ane jene mAyApratyayikI kriyA hoya, tene AraMbhikI kriyA hoya? gautama ! jene AraMbhikI kriyA hoya tene mAyApratyayikI kriyA avazya hoya. paraMtu mAyApratyayikI kriyAvALAne AraMbhikI kriyA vikalpa hoya, hoya paNa kharIna paNa hoya. te ja pramANe AraMbhikI kriyAnI apratyAkhyAna kriyA sAthenA praznano javAba - he gautama! jene AraMbhikI kriyA hoya, tene apratyAkhyAna kriyA hoya paNa kharI, na paNa hoya, paNa jene pratyAkhyAna kriyA hoya, tene AraMbhikI kriyA avazya hoya. A ja pramANe AraMbhikI kriyAvALAnI mithyAdarzanakhatyayikI kriyA sAthenA praznanA javAbamAM te gautama! jene AraMbhikI kriyA hoya che, tene mithyAdarzana pratyAyanI kriyA hoya paNa kharI, na paNa hoya, paraMtu jene mithyAdarzanakhatyayikI hoya, tene AraMbhikI kriyAavazya hoya. A ja pramANe pArigrahika kriyAno mAyApratyayikIAdi traNa kriyA sAtheno paraspara saMbaMdha samajavo. mAyApratyAyikI kriyAvALAne apratyAkhyAna kriyA ane mithyAdarzana kriyA vikalpa hoya, paNa A be kiyAvALAne mAyApratyayikI kriyA avazya hoya. jene apratyAkhyAna kriyA hoya, tene mithyAdarzana kriyA hoya paNa kharI, na paNa hoya. paraMtu jene mithyAdarzana kriyA hoya, tene apratyAkhyAna kriyA avazya hoya. nArakane AraMbhikI Adi pahelI cAra kriyAparasparaniyamA hoya, jeone pahelI cAra kriyA hoya tene mithyAdarzana Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 pratimAzataka kAvya-30 tassa uvarillAo dovi siya kajati siya no kajjati / jassa uvarillAo do kajati tassa mAyAvattiyA NiyamA ka0 / jassa apaccakkhANa ki0 ka0 tassa micchAdasaNavattiyA kiriyA siya ka0 siya No0 ka0 / jassa puNa micchAdasaNavattiyA ki0 tassa apaccakkhANakiriyA NiyamA ka0 / neraiyassa AillAo cattAri paropparaM niyamA kajjati, jassa etAo cattAri kajati tassa micchAdasaNavattiyA ki0 bhaijjati / jassa puNa micchAdasaNavattiyA kiriyA kajjati tassa etAo cattAri niyamA kjjti| evaMjAva thnniykumaarss| puDhavikAiyassa jAva cauridiyassa, paMcavi paropparaM niyamA kjjti| paMciMdiyatirikkhajoNiyassa AtilliyAo tiNNivi paropparaM niyamA kjNti| jassa eyAo kajjati tassa uvarilliyA doNNi bhijjti| jassa uvarillAo doNNi kajjati tassa etAo tiNNivi niyamA kjti| jassa apaccakkhANakiriyA tassa micchAdasaNavattiyA siya kajjati siya no ka0 / jassa puNa micchAdasaNavattiyA kiriyA ka0 tassa apaccakkhANakiriyA niyamA ka0 / maNUsassa jahA jiivss| vANamaMtarajoisiyavemANiyassa jahA neriyss| jaM samayaM NaM bhaMte ! jIvassa AraMbhiyA ki0 ka0 taM samayaM pAriggahiyA ki0 ka0 ? evaM ete jassa jaM samayaM jaM desaMjaMpadesaNaM ya cattAri daMDagANeyavvA, jahA neraiyANaM tahA savvadevANaM netavvaMjAva vemaanniyaann22/284]| tathA pANAtivAyavirayassaNaMbhaMte! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajjati jAva micchAdasaNavattiyA ki0 ka0 ? go0 ! pANAtivAyavirayassa AraMbhiyA kiriyA siya kajjati siya no kjjti| pANAtivAyavirayassaNaM bhaMte ! jIvassa pariggahiyA ki0 ka0? go0 ! No iNaDhe smddhe| pANAtivAyavirayassaNaM bhaMte! jIvassa mAyAvattiyA ki0 ka0 ? go0 ! siya ka0 siya noka0 / pANAivAyavirayassa kriyA bhajanA=vikalpa hoya. paraMtu jene mithyAdarzana kriyA hoya, tene pahelI cAra kriyA avazya hoya. A ja pramANe stanikumAra(=bhavanapatinA dasamA nikAya) sudhI samajavuM. pRthvIkAyathI mAMDI caurindriya sudhI pAMce pAMca paraspara niyamA hoya(=pAMce pAMca kriyA hoya) paMcendriya tiryaMcane pahelI traNa kriyA avazya hoya, jeone prathama traNa kriyA hoya tene bAkInI be kriyA vikalpa hoya ane jene bAkInI be kriyA hoya, tene prathama traNa kriyA avazya hoya. jene apratyAkhyAna kriyA hoya, tene mithyAdarzana kriyA vikalpa hoya, jene mithyAdarzana kriyA hoya tene apratyAkhyAna kriyA niyamathI hoya. pUrve batAvelI jIvasAmAnyaaMgenI vicAraNA jevI ja manuSyaaMgenI vicAraNA paNa samajI levI. vyaMtara-jyotiSa ane vaimAnika devone nArakInI jema samajI levuM. he bhadaMta! jIvane je samaye AraMbhikI kriyA hoya, te samaye pArigrahika kriyA hoya? e ja pramANe je dezamAM ane pradezamAM AraMbhikI kriyA hoya, te dezamAM ane te pradezamAM pArigrahika kiyA hoya? ityAdi cAra daMDaka pUrvavat samajavAM. emAM vaimAnikasudhInA sarva devoaMge nArakInI jema samajavuM. he bhadaMta ! prANAtipAtaviramaNa vratavALA jIvane AraMbhikI kriyAthI mAMDI mithyAdarzana pratyayikI sudhInI pAMca kriyA hoya? gautama! prANAtipAta-viramaNa vratavALAne AraMbhikI kriyA hoya paNa kharI, na paNa hoya. pArigrahika kriyA hoya? A artha samartha nathI. (arthAt A kriyA na hoya.) mAyApratyayikI kriyA vikalpa hoya. bAkInI be kriyA na hoya. A pramANe ja mAyAmRSAvAda sudhInA sattara vApasthAnakonI virativratavALA jIvaaMge ane manuSyaaMge samajI levuM. mithyAdarzanazalyathI viratane AraMbhikIthI mAMDI apratyAkhyAna sudhInI kriyA vikalpa hoya ane mithyAdarzanakhatyayikI kriyA na hoya. mithyAdarzanazalyavirata nArakIne AraMbhikI kriyA hoya ke na hoya? yAvat mithyAdarzana pratyayikI kriyA hoya ke na hoya ? gautama ! pahelI cAra kriyA hoya, mithyAdarzanakhatyayikI kriyA na hoya. A ja pramANe svanitakumAra sudhInA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA sUtranirdiSTa kriyAnuM svarUpa 173 NaM bhaMte ! jIvassa apaccakkhANavattiyA ki0 ka0 ? go0 ! No iNaDhe smddhe| micchAdasaNavattiyAe pucchaa| go0! No iNaDhe smddhe| evaM pANAivAyavirayassa maNUsassavi, evaM jAva mAyAmosavirayasya jIvassa maNUsassa y| micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! jIvassa kiM AraMbhiyA kiriyA ka0 jAva micchAdasaNavattiyA ki0 ka0 ? go0 ! micchAdasaNasallavirayassa jIvassa AraMbhiyA ki0 siya ka0 siya noka0 / evaM jAva apaccakkhANakiriyA, micchAdasaNavattiyA No ka0 / micchAdasaNasallavirayassa NaM bhaMte ! neraiyassa kiM AraMbhiyA kiriyA ka0 jAva micchAdasaNavattiyA ki0 ka0 ? go0! AraMbhiyA ki0 ka0 jAva apaccakkhANakiriyAvi ka0 / micchAdasaNavattiyA kiriyA noka0 / evaMjAva thnniykumaarss| micchAdasaNasallavirayassaNaMbhaMte! paMciMdiyatirikkhajoNiyassa evameva pucchA, go0 ! AraMbhiyA ki0 ka0 jAva mAyAvattiyA ki0 ka0, apaccakkhANa ki0 siya ka0 siya no ka0, micchAdasaNavattiyA ki0 no ka0 / maNUsassa jahA jiivss| vANamaMtarajoisiyavemA0 jahA neriyss| etAsi NaM bhaMte ! AraMbhiyANaM jAva micchAdasaNavattiyANa ya katare 2 hiMto appA vA 4 ? go0 ! savvathovAo micchAdasaNavattiyAo kiriyAo, apaccakkhANakiriyAo visesAhiAo, pariggahiyAo vise0, AraMbhiyAo kiriyAo vise0, mAyAvattiyAo vise0 // [22/287] kriyA karmanibandhanaM ceSTA / ArambhaH pRthivyAdhupamardaH prayojanaM kAraNaM yasyAH sA aarmbhikii| parigrahaHdharmopakaraNAnyavastusvIkAro dharmopakaraNamUrchA c| sa eva tena nirvRttA vA paarigraahikii| mAyA anArjavaM, krodhAdhupalakSaNametat / sA pratyaya: kAraNaM yasyAH sA maayaaprtyyaa| apratyAkhyAnam-manAgapi viratipariNAmAbhAvastadeva kriyA aprtyaakhyaankriyaa| mithyAdarzanaM pratyayo-heturyasyAH sA mithyaadrshnprtyyaa| annayarassavi pmttsNjtsstti'| atra 'api'zabdo bhinnakramaH, pramattasaMyatasyApyanyatarasya-ekatarasya kasyacitpramAde sati kaaybhavanapati devo tathA vyaMtara-jyotiSa-vaimAnika devo aMge samajavuM. mithyAdarzanazalyavirata paMcendriya tiryaMcane prathama traNa kriyA hoya, apratyAkhyAnakriyA vikalpa hoya ane mithyAdarzana pratyayikI kriyA na hoya. manuSyaaMge jIvanI jema ja samajI levuM. he bhadaMta! A kriyAomAM kai kriyAo alpa che ane kai vadhAre ? gautama! mithyAdarza pratyAyanI kriyA sauthI thoDI che. tenA karatAM apratyAkhyAnakriyA vizeSAdhika che. tenA karatAM pArigrahika vizeSAdhika che. tenA karatAM AraMbhikI vizeSAdhika che. tenA karatAM mAyautyayikI vizeSAdhika che." have A sUtranI TIkA darzAve che - yAbhadhamA 12ebhUta yeSTI. mAraMbha 'pRthvI' vagaire vono ghAta. mAmAbhanA prayojanathI / kAraNathI thatI kriyA=AraMbhikI kriyA. parigraha=dharmanA sAdhana choDI anya vastuono svIkAra ane dharmanA upakaraNapratye mUccha gADha Asakti=mamatvabhAva. (dharmaupakaraNa pote ja parigraharUpa che evI digaMbara mAnyatA sAcI nathI e vAtanuM AnAthI samarthana thAya che.) A parigraharUpa ja athavA parigrahathI janmelI kriyA=pArigravikI kriyA. mAyA= Arjavano abhAva=vakratA. upalakSaNathI krodhavagere paNa samajI levAnA. mAyAnA pratyayathI thatI kriyA= mAyautyayikI. apratyAkhyAna=alpa paNa viratinA pariNAmano abhAva. te ja kriyA=apratyAkhyAnikI kriyA. mithyAdarzana-mithyAtvane kAraNe thatI kriyA=mithyAdarzanautyayikI kriyA. "annayarassavi pamattasaMjatassa'=ahIM 'api' (bhUgamA 'vi') zahane 'pramattasaMyata' 56 pachI vAno cha. anyatara=. meTale prabhattasaMyata pramAdamAM rahIne kAyAnI duzceSTAthI pRthvIvagerenA ghAtamAM pravRtta thayo hoya, te saMyatane paNa AraMbhikI kriyA hoya, Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 pratimAzataka kAvya-30) duSprayogabhAvataH pRthivyaaderupmrdsmbhvaat| 'api'zabdo'nyeSAmadhastanaguNasthAnavartinAM niyamapradarzanArthaH / pramattasaMyatasyApyArambhikI kriyA bhavati, kiM punaH zeSAnAM dezavirataprabhRtInAmiti / evamuttaratrApi yathAyogamapizabdabhAvanA krttvyaa| pArigrahikI saMyatAsaMyatasyApi dezaviratasyApItyarthastasyApi parigrahadhAraNAt / mAyApratyayA aprmttsNytsyaapi| katham ? iti cet ? ucyate-pravacanoDDAhapracchAdanArthaM vallIkaraNasamuddezAdiSu / apratyAkhyAnakriyA'anyatarasyApyapratyAkhyAninaH, anyataradapi na kiJcidapItyarthaH, yo na pratyAkhyAti tasyeti bhaavH| mithyAdarzanakriyA'nyatarasyApi-sUtroktamekamapyakSaramarocayamAnasyetyarthaH, mithyaadRsstterbhvti| neraiyANaM bhaMte' ityAdi caturviMzatidaNDakasUtraM sugamam / sampratyAsAM kriyANAM parasparamavinAbhAvaM cintayati-tadyathA yasyArambhikI kriyA, tasya pArigrahikI syAdbhavati, syAnna bhavati, pramattasaMyatasya na bhavati zeSasya bhavatItyarthaH / tathA yasyArambhikI kriyA, tasya mAyApratyayA niyamAdbhavati, yasya mAyApratyayA kriyA, tasyArambhikI kriyA syAdbhavati syAnna bhavati, apramattasaMyatasya na bhavati, zeSasya bhavatItyarthaH / tathA yasyArambhikI kriyA, tasyApratyAkhyAnakriyA syAdbhavati, syAna bhavati pramattasaMyatasya dezaviratasya ca na bhavati, zeSasyAviratasamyagdRSTyAderbhavatIti bhAvaH / yasya punarapratyAkhyAnakriyA, tasyArambhikI kriyA niyamAdbhavati, apratyAkhyAnino'vazyamArambhasambhavAt / evaM mithyAdarzanapratyayayApi sahAvinAbhAvo bhaavniiyH| tathA hi-yasyArambhikI kriyA, tasya mithyAdarzanapratyayA syAdbhavati syAnna bhavati, mithyAdRSTerbhavati zeSasya tu na bhavatItyarthaH / yasya tu mithyAdarzanakriyA tasya niyamAdArambhikI kriyA mithyAdRSTeraviratatvenAvazyamArambhasambhavAt / tadevamArambhikI kriyA pArigrAhikyAdibhizcatasRbhiruparitanIbhiH kriyAbhissaha parasparamavinAbhAvena cintitaa| evaM pArigrAhikI tisRbhirmAyApratyayA dvAbhyAM, apratyAkhyAnakriyaikayA mithyAdarzanapratyayayA cintniiyaa| tathA cAha-evaM pAriggahiAvi tihiM uvarillAhiM samaM saMcAreavvA' ityAdi "paNa" (api) zabda pramattathI paNa nIcalA guNasthAnake rahelAmATe niyamanuM dyotana kare che. pramattasaMyata jevAne paNa jo AraMbhikI kriyA hoya, to dezaviratavagere nIcalI kakSAnA jIvone hoya temAM zaMkA ja nathI, ema kahevAno bhAva che. A ja pramANe AgaLa paNa "api" zabdathI yathAyogya vicArI levuM. dezavirata paNa parigraha rAkhe che. mATe tene pArigrahika kriyA hoya. apramattasaMvatane paNa mAyApratyayikI kriyA hoya. kevI rIte? A zaMkAnA javAbamAM kahe che. zAsananI hIlanA rokavA mATe parado karI gocarI vAparavI vagere sthaLoe hoya che. apratyAkhyAna kriyA anyatara paNa apaccakhANIne hoya. anyataraapaccakhkhANI=jene kaMi paNa paccakhANa(=virativrata) karyuM nathI. arthAt viratinA sarvathA abhAvavALo. mithyAdarzana kriyA anyatara(sUtrokta=eka akSarapara paNa zraddhA na karavAvALA) mithyAtvIne hoya che. "neraiyANa bhaMte' ityAdi daMDaka sugama che. (sarva saMsArI jIvonA covIsa bheda pADyA che - 1 narakano meha+55vIvagerendriyanAme +3 vizandriyanA+ 10vanapatinAmeha+1 paMthe. tirthaya+ 1 bhanuSya+ 1. vyaMtara + 1 jyotiSa + 1 vaimAnika deva = 24. pratyeka daMDakanI vicAraNA karatA pahelA jIva sAmAnyanI apekSAe bhedanI vivakSA vinA kare che. pachI covIsa bhedanI pratyekanI apekSAe kare che.) have A kriyAono paraspara avinAbhAva batAve che. AraMbhikI kriyA pramattasaMtasudhI hoya. pArigravikI kriyA dezavirata sudhI hoya. tethI AraMbhikI kriyA hoya tyAM pArigravikI kriyA vikalpa kahI. AraMbhika kriyAvALA pramattane pArigravikI nahoya. dezaviratavagerene hoya. AraMbhikI kriyAvALAne mAyApratyayikI niyamA hoya. mAyapratyayikIne AraMbhikI vikalpa hoya. apramattasaMyatane mAyApratyayikI che, paNa AraMbhikI nathI prasAsaMcAdi brIjAne baMne che. pramattasaMghatasudhI rahelI) AraMbhika kriyAvALAne apratyAkhyAna Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJApanA sUtranirdiSTa kriyAnuM svarUpa 175 sugama, bhAvanAyA: supratItatvAt / amumevArthaM caturviMzatidaNDakakrameNa cintayati- neraiyasya AillAo cattAri' ityaadi| nairayikAdyutkarSato'pyaviratasamyagdRSTiguNasthAnakaM yAvat, na prtH| tato nairayikANAmAdyAzcatasraH kriyAH parasparamavinAbhAvinyo mithyAdarzanakriyAM prati syaadvaadH| tamevAha- jassa eyAo cattAri' ityAdi, mithyAdRSTermithyAdarzanakriyA bhavati, zeSasya na bhavatIti bhAvaH / yasya punarmithyAdarzanakriyA tasyA''dyAzcatasro niyamAt, mithyAdarzane satyArambhikyAdInAmavazyaMbhAvAt / evaM tAvadvaktavyaM yAvatstanitakumArasya / pRthivyAdInAM caturindriyaparyavasAnAnAM paJca kriyAH parasparamavinAbhAvinyo vktvyaaH| pRthivyAdInAM mithyAdarzanakriyAyA apyavazyaMbhAvAt / tiryakpaJcendriyasyAdyAstisraH parasparamavinAbhUtA dezaviratiM yAvadAsAmavazyaMbhAvAt / uttarAbhyAM tu dvAbhyAM syAdvAdaH / tameva darzayati- jassa eyAo kajaMti' ityaadi| dezaviratasya na bhavataH zeSasya tu bhavata iti bhaavH| yasya punaruparitanyau dve kriye tasyAdyAstisro niyamAdbhavanti, uparitanyau hi kriye'pratyAkhyAnakriyA mithyAdarzanapratyayA c| tatrApratyAkhyAnakriyA'viratasamyagdRSTiM yAvat, mithyAdarzanakriyA mithyaadRsstteH| AdyAstimro dezaviratiM yAvat, ata uparitanyorbhAve'vazyamAdyAnAM tisRNAM bhAvaH / sampratyapratyAkhyAnakriyayA mithyAdarzanakriyAyAstiryakpaJcendriyasya parasparamavinAbhAvaM cintayati- 'jassaapaccakkhANakiriyA' ityAdi bhAvitam / manuSye yathA jIvapade tathA vktvym| vyantarajyotiSkavaimAnikAnAM yathA nairayikasya, evameSa eko daNDakaH / evameva jaM samayaM NaM bhaMte !' ityAdiko dvitIyaH, 'jaM desaNaM ityAdikastRtIyaH, jaMpaesaMNaM' ityAdikazcaturthaH / [sU. 284 TI.] 'pANAivAyavirayassaNaM bhaMte !' ityaadi| ArambhikI kriyA syAdbhavati syAnna bhavati, pramattasaMyatasya bhavati, zeSasya na bhavatIti bhaavH| pArigrahikI niSedhyA, sarvathA parigrahAnnivRttatvAdanyathA samyakprANAtipAta kriyA vikalpa samajavAnI. (aviratasamyagdaSTi sudhInAne ja rahelI apratyAkhyAna kriyA) pramattasaMyata ane dezaviratane nathI. aviratasamyagdaSTivagere bIjAone hoya che. paNa jeone apratyAkhyAna kriyA hoya, teone AraMbhikI kriyA avazya hoya che, kAraNa ke apratyAkhyAnI jIvone avazya AraMbha hoya che. A ja rIte AraMbhikIno mithyAdarzana kriyA sAthe avinAbhAva samajavAno. AraMbhikI kriyAvALAmAMthI koka ne mithyAdarzana kriyA hoya che (mithyAtvIne) bIjAone hotI nathI. paNa jeone (mithyAtvIne) mithyAdarzana kriyA che, teone avazya AraMbhikI kriyA che. kAraNa ke mithyAtvIo avirata hovAthI avazya AraMbhano saMbhava che. pAririkI kriyAno paNa A ja pramANe bAkI rahelI traNa kriyA sAthe avinAbhAva vicArI levo. A ja pramANe mAyautyayikInobAkInI besAthe ane pratyAkhyAna kriyAno eka mithyAdarzanakhatyaya kriyA sAthe avinAbhAva vicAravA. A vicAraNA jIvasAmAnya apekSIne thai. have dareka jIvabhedamAM vicAre che. nArakane ane badhA prakAranA devone (bhavanapati-vyaMtara-jyotiSa-vaimAnika kula 14 bheda) utkRSTathI cothuM ja guNasthAna hoya. tethI prathama cAra kriyA to A badhA jIvone hoya ja. chellI kriyAaMge syAdvAda=anekAMta=vikalpa-bhajanA che. mithyAtvIne mithyAdarzana kriyA hoya, bAkInAne na hoya. mithyAtvIne to bAkInI cAra paNa avazya ja hoya. pRthvIvagere pa + vikalendriya 3 = 8 jIvabhedane mithyAtva ja hoya. tethI pAMce pAMca kriyA avazya hoya. paMcendriya tiryaMcane dezavirati paNa hoi zake. tethI pahelI traNa kriyA avazya hoya. bAkInI bena hoya. samyagdaSTi avirata tiryaMcane pahelI cAra avazya hoya ane chellI na hoya. mithyAtvI tiryaMcane pAMce pAMca avazya hoya. eTale chellI be vALAne pahelI traNa avazya hoya. pahelI traNavALAne chellI be vikalpa hoya. manuSya aMge jIvasAmAnya mujaba, kAraNa ke manuSyane apramatta guNasthAna paNa hoya che. A eka daMDaka samApta thayo. e ja Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17% pratimAzataka kAvya-30) viratyanupapatteH / mAyApratyayA syAdbhavati syAnna bhavati, apramattasyApi hi kadAcitpravacanamAlinyarakSaNArthaM bhavati, zeSakAlaMtu na bhvti| apratyAkhyAnakriyA mithyAdarzanapratyayA ca sarvathA niSidhyate, tadbhAve praannaatipaatvirtyyogaat| prANAtipAtaviratezca dve pde| tadyathA-jIvo mnussyshc| tatra yathA sAmAnyato jIvamadhikRtyoktaM tathA manuSyamadhikRtya vaktavyam / tathA cAha- 'evaM pANAivAyavirayassa maNUsassa vi'| evaM tAvadvAcyaM yAvanmAyAmRSAviratasya jIvasya manuSyasya ca / mithyAdarzanazalyaviratamadhikRtya sUtraM- 'micchAdasaNasallavirayassaNaMbhaMte ! jIvassa' ityaadi| ArambhikI syAndravati syAnna bhavati, pramattasaMyatAntasya bhavati zeSasya na bhavatIti bhAvArthaH / pArigrahikI dezaviratiM yAvadbhavati parato na bhvti| mAyApratyayApyanivRttibAdarasamparAyaM yAvadbhAvinI parato na bhvti| apratyAkhyAnakriyApyaviratasamyagdRSTiM yAvadbhavati na parataH / tata etA api kriyA adhikRtya-'siya kajjai siya no kajjai' iti vktvym| tathA cAha-evaM jAva apaccakkhANakiriyA' iti| mithyAdarzanapratyayA punarniSedhyA mithyAdarzanazalyaviratasya tasyA asambhavAt / caturviMzatidaNDakacintAyAM- nairayikAdInAM stanitakumAraparyavasAnAnAM catasraH kriyA vaktavyAH, mithyAdarzanapratyayA nissedhyaa| tiryakpaJcendriyasyAdyAstisraH kriyA niyamato vaktavyAH, apratyAkhyAnakriyA bhAjyA, dezaviratasya na bhavati, zeSasya bhavatItyarthaH / mithyAdarzanapratyayA nissedhyaa| manuSyasya yathA sAmAnyato jIvasya vyantarAdInAM yathA nairyiksy| sampratyAsAmevArambhikyAdInAM kriyANAM mitho'lpabahutvamAha-eyAsi NaM' ityaadi| sarvastokA mithyAdarzanapratyayA kriyA, mithyAdRSTInAmeva bhAvAt / tato'pratyAkhyAnakriyA vizeSAdhikA, aviratasamyagdRSTInAM mithyAdRSTInAM ca bhAvAt / tAbhyo'pi pArigrAhiyo pramANe vaMsamAM aMte'thI bIjA daMDakanuM naM saMvi'thI trIjA daMDakanuM ane jaMparsa nathI cothA daMDakanuM sUcana thayuM. vratanI sAthe vicAraNA-prANAtipAtavirata(ahIM sarvatra sarvathA virati samajavI. tathA jene pahelA avatanI sarvathA virati hoya, tene ja pAMce avratanI sarvathA virati samajavI. arthAt tene saMyata ja samajavo.)ne AraMbhikI vikalpa hoya, pramattasaMyatane AraMbhikI hoi zake, apramattasaMyata vagerene na hoya. (prANAtipAtaviratane) pArigrahika kriyA na hoya, kAraNa ke parigrahathI sarvathA nivRtta thayo che. je parigrahane choDato nathI, te pahelA mahAvratane barAbara pALI zakato nathI. (jaDano rAga prAyaH jIva upara dveSa jagAvyA vinA rahe nahi.) mAyautyayikI kriyA paNa bhajanAe hoya. apramatta sAdhune paNa pravacanamAlinya rokavAnA AzayathI kyAreka hoya. bAkInA kALamAM na hoya. chellI be kriyA to hoya ja nahi, kAraNa ke te benI hAjarImAM prANAtipAtavirativratA saMbhave ja nahi. A vrata mAtra manuSyane ja saMbhavI zake. tethI jIvasAmAnya ane manuSya A be pada=sthAnane apekSIne ja AnI prarUpaNA thAya ane te baMne apekSAe prarUpaNA samAna ja che. A ja pramANe sattaramAM pApasthAnaka mAyAmRSAvAdavirativrata sudhI samajI levuM. mithyAdarzanazalya-virativrata avirata samyagdaSTine paNa saMbhave che. tethI A vratavALAne AraMbhikI vikalpa hoya-pramattasaMyata sudhI hoya. pArigravikI paNa vikalpa hoya-dezavirata sudhI hoya. mAyApratyayikI paNa anivRtti bAdaraguNasthAna sudhI hoya. ane apratyAkhyAnikI avirata samyagdaSTi sudhI hoya. Ama prathama cAra kriyA vikalpa hoya. chellI kriyA hoya nahi. A vAta jIva sAmAnyane apekSIne thai. have vizeSathI batAve che - naraka tathA cAre prakAranA deva ATalAne prathama cAra kiyA hoya, chellI kriyA na hoya. (joke naraka-devanA jIvo mithyAdarzanazalyavirativrata grahaNa karatAM hovAno pATha prAyaH dekhAto nathI, chatAM samyaktanI hAjarImAM mithyAtva hotuM nathI. e apekSAe A vicAraNA karI che.) tiryaMcane pahelI traNa avazya hoya. dezavirata tiryaMcane apratyAkhyAnI kriyA na hovAthI cothI vikalpa hoya - dezaviratane na hoya, aviratane hoya. ane pAMcamI kriyAna Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAnI zubhAzubhatAmAM adhyavasAyanI kAraNatA 177 vizeSAdhikAH, dezaviratAnAM pUrveSAM ca bhAvAt / tAbhyo'pyArambhikyo vizeSAdhikAH, pramattasaMyatAnAM pUrveSAM ca bhAvAt / tAbhyo'pi mAyApratyayA vizeSAdhikAH, apramattasaMyatAnAmapi bhAvAdi[sU. 287 TI.] ti vRttau| api ca kriyA zubhA'zubhA vA'dhyavasAyAnurodhenaiva bhgvdbhirissyte|saadhorrshcchedaadhikaare tathAprasiddheH / taduktaM bhagavatyAM SoDazazate tRtIyoddezake - 'aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviappaNo chaTuMchaTTeNaM aNikkhitteNaM jAva AtAvemANassa NaM puracchimeNaM avaDaM divasaM no kappati, hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA UruvA AuMTAvettae vA pasArettae vaa| paccacchimeNaM se avaDaM divasaM kappai hatthaM vA pAyaM vA jAva UruM vA AuMTAvettae vA pasArettae vaa| tassa NaM aMsiyAo lNbNti| taM ca veje adakkhu isiM pADei 2 tA aMsiyAo chiNdejjaa| se NUNaM bhaMte ! je chiMdejjA tassa kai kiriyA kajjati ? jassa chijjai No tassa kiriyA kajjai, NaNattha egeNaM dhammaMtarAieNaM? haMtA go0 ! je chiMdai jAva dhammaMtarAieNaM [sU. 571] 'puracchimeNaMti pUrvabhAge-pUrvAhne ityrthH| avaDDa'ti-apagatArddham ardhadivasaM yAvanna kalpate hastAdyAkuJcayituM kaayotsrgvyvsthittvaat| 'paccacchimeNaM'tti-pazcimabhAge, 'avaDaM'tti-dinArddhaM yAvatkalpate hastAdyAkuJcayituM, kAyotsargAbhAvAd / etacca cUrNyanusAritayA vyaakhyaatm| tassa yatti, tasya punaH sAdhorevaM kaayotsrgaabhigrhvtH| aMsiyAo'ti-asi, tAni ca nAsikAsatkAnIti cuurnnikaarH| 'taM c'tti| taM cAnagAraM kRtakAyotsarga lambamAnArzasaM, 'adkkhu'tti-adraakssiit| tatazcArzasAM chedArthaM 'isiM pADei'tti-tamanagAraM bhUmyAM pAtayati, nApAtitasyAzazchedaH kartuM zakyata iti| tss'ti| vaidyasya kriyA vyApArarUpA, sA ca zubhA dharmabuddhyA chindAnasya, lobhAdinA tvazubhA kriyate bhvti| jassa chijjaiti / yasya sAdhorIsi chidyante, no hoya. manuSyane jIva sAmAnyanI jema ja samajavuM have alpabadutvanI vicAraNA. mithyAdarzana kriyA sauthI ochI che, kAraNa ke mAtra mithyAtvIne ja hoya. apratyAkhyAnI kriyA tenAthI vizeSAdhika che, kAraNake aviratasamyagdaSTine paNa hoya. pArigrahikatenAthI vizeSAdhika che, kAraNa ke te dezaviratane paNa che. AraMbhikI tenAthI paNa vizeSAdhika che, kAraNa ke te pramasaMvatane paNa che. ane mAyApratyAyikI tenA karatAM paNa vizeSAdhika che, kAraNa ke te apramattasaMyatane paNa che. (vizeSAdhika=vadhu hoya, paNa bamaNA karatAM ochuM hoya.) kriyAnI zubhAzubhatAmAM athavasAyanI kAraNatA vaLI bhagavAnane kriyAnI zubhAzubhatA adhyavasAyanA kAraNathI ja iSTa che, kAraNa ke sAdhunA 'arthaccheda aMgenA adhikAramAM te ja pramANe darzAvyuM che. A adhikAra bhagavatI sUtranA soLamAM zatakamAM trIjA udezAmAM che. bhanetA prabhArI cha - bhAvitAtmA sAdhu satata chaThanA pAraNe chaThuM karato hoya ane AtApanA leto hoya, to tene divasanA pUrvAddhamAM hAtha, paga, bAhu sAthaLa vagerene saMkocavAke pahoLA karavA kahyuM nahi. (kAraNa ke kAussagnamAM rahyo che.) pazcimanA aDadhA bhAgamAM(=divasanA bAkI rahelA aDadhA bhAgamAM) hAtha vagere saMkocavA ke pahoLA karavA kahyuM che. (kAraNa ke te vakhate te kAyotsargamAM nathI. cUrNine anusAra A vyAkhyA che.) AvA prakAranA kAussagnanA abhigrahavALA sAdhunA arza(=nAkasaMbaMdhI masA jevuM-cUrNikAra) laTakatA hoya, tene vaidya dekhe. tethI arthane chedavA sAdhune pRthvI para jarAka pADe. (kAraNa ke sAdhune pADyA vinA artha chedI na zakAya.) ane arthone chede. he bhadaMta ! te Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAAtaka kAvya-30 tasya kriyA bhavati nirvyaapaartvaat| kiM sarvathA kriyAyA abhAvaH ? naivam / ata Aha- 'NaNatthe 'tti / neti yo'yaM niSedhaH, so'nyatraikasmAddharmAntarAyAd-dharmAntarAyalakSaNA kriyA tasyApi bhavatIti bhAvaH / dharmAntarAyazca zubhadhyAnavicchedAdarzazchedAnumodanAdveti vRttau // kriyAyA adhyavasAyAnurodhitvameva cAzrityemAni sUtrANi prajJApanAyAM prAvartiSata 178 asthi La mate ! nIvALa vALAvALuM jiriyA pnati ? hatA ! jo ! asthi / RmtiAM mate ! nIvALa pANAtivAeNaM kiriyA kajjati ? go0 ! chasu jIvanikAesu / atthi NaM bhaMte ! neraiyANaM pANAivAeNaM kiriyA khati ? go0 ! va ceva / TyuM nAva niraMtara vemALiyALa / asthi La mate ! nIvALa musAvALuM jiriyA khati? hatA ! asthi / oi aaN mate ! nIvALa muttAvALuM jiriyA pnati ? zo ! savavajepu ! E niraMtara nephyALa nAva vemALiyALa / asthi La mate ! nIvALAM atikhAtAoLa jiriyA pnati ? hatA ! asthi / myuiM N mate ! jIvANaM adiNNAdANeNaM kiriyA kajjati ? go0 ! gahaNadhAraNijjesu davvesu / evaM neraiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM / atthi NaM bhaMte ! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjati ? haMtA ! atthi / kamhiM NaM bhate ! jIvANaM mehuNeNaM kiriyA kajjati ? go0 ! rUvesu vA rUvasahagatesu vA davvesu / evaM nera0 niraM0 jAva vemANiyANaM / atthi NaM bhaMte ! jIvANaM parazadeLa jiriyA Rti ? hatA ! asthi | RmhiAM mate ! pariLaseLa niri Rti ? co. ! savvalangesu / vaM ne0 nAva vemALiyALa va oheLa, mALeLa, mAyA, nomeLa, pepseLa, tose, taheLa, samavALa, O vakhate chedanArane kai kriyA hoya ? gautama ! chedanArane e kriyA zubha hoya (dharmabuddhithI kare to) athavA azubha hoya (lobhavagerethI kare to. ) je sAdhunA arzone chede che, e sAdhune kriyA nathI. (kAraNa ke teNe koi ceSTA karI nathI. 'zuM sarvathA kriyA na hoya ?' evI AzaMkA dUra karatAM kahe che) eka dharmAMtarAyane choDI bIjI kriyA na hoya. (dharmAMtarAya kAM to zubhadhyAnano viccheda thavAthI thAya, kAM to arthacchedanI anumodanAthI thAya.) mazApanA sUtranI sAkSI adhyavasAyanA AdhAre ja kriyA 'zubha che ke azubha' te nakkI thAya che, ema darzAvatA prajJApanA upAMganA sUtro A rahyA - he bhadaMta ! jIvone prANAtipAtathI kriyA thAya che ? he gautama ! thAya che. he bhaMte ! jIvone kone AzrayIne prANAtipAtathI kriyA thAya che ? gautama ! chajIvanikAyane AzrayI. (arthAt prANAtipAtanA adhyavasAyathI thatI kriyAnA viSaya cha-jIvanikAya bane che.) he bhadaMta ! nArakanA jIvone prANAtipAtathI kriyA thAya che ? gautama ! thAya che. A pramANe covIse jIvabhedamAM samajI levuM. he bhadaMta ! jIvone mRSAvAdathI kriyA thAya che ? hA gautama ! prabhu ! konA viSayamAM ? gautama ! sarvadravyanA viSayamAM(mRSAvAdano viSaya dharmAstikAyavagere chae dravyo banI zake.) nArakavagere jIvoaMge prarUpaNA pUrvavat. he nAtha ! jIvone adattAdAnathI kriyA thAya che ? hA, gautama ! he bhavAMta ! konA viSayamAM ? gautama! grahaNane ane dhAraNane yogya dravyanA viSayamAM. (eTale mAtra pudgaladravyanuM tathA pudgalane apekSIne ja jIvadravyanuM tathA jamInavagere pudgaladravyane apekSIne upacArathI kSetradravyanuM adattAdAna=corI saMbhave che.) narakavagerenI vicAraNA pUrvavat. he bhayAMta ! jIvone maithunanI kriyA che ? hA gautama ! bhadaMta ! kone AzrayIne ? gautama ! rUpa athavA rUpasahagata dravyane AzrayIne (rUpa= citra, pratimAvagere. rUpasahagata=sacetana srIvagere) nAraka vagereno vicAra pUrvavat. he bhadaMta ! jIvone parigrahathI kriyA che ? hA gautama ! prabhu ! kone AzrayIne ? gautama ! sarvadravyane AzrayI. narakavagerenuM nirUpaNa pUrvavat. A ja pramANe krodha, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 prajJApanA sUtranI sAkSI pesunneNaM, paraparivAeNaM, aratiratIe, mAyAmoseNaM, micchaadsnnsllennN| savvesu jIvA nerajhyAibheeNaM bhaanniavvaa| niraMtaraM jAva vemANiyANaM tti| evaM aTThArasa ete dNddgaa| [22/280] ___atra malayagiriH - astyetat / 'Na' iti vaakyaalngkaare| bhadanta ! jIvAnAMprANAtipAtena-prANAtipAtAdhyavasAyena kriyA sAmarthyAtprANAtipAtakriyA kriyate ? karmakartaryayaM prayogo, bhavatItyarthaH / anatItanayAbhiprAyAtmako'yaM praznaH / katamo'tra nayo yamadhyavasAya pRSTamiti cet ? ucyate, RjusUtraH / tathA hi-RjusUtrasya hiMsApariNatikAla eva prANAtipAtakriyocyata ityarthaH, puNyapApakarmopAdAnAnupAdAnayoradhyavasAyAnurodhitvAt, nAnyathA prinntaaviti| bhagavAnapi tamRjusUtranayamadhikRtya pratyuttaramAha- 'hatA! atthi'| hatA' iti preSaNapratyavadhAraNavipAdeSu, atra pratyavadhAraNe / astyetatprANAtipAtAdhyavasAyena prANAtipAtakriyA bhvti| 'pariNAmiyaM pamANaM nnicchymvlNbmaannaannN'| [oghaniyukti 760] ityAdyAgamavacanasya sthittvaat| amumeva vacanamadhikRtyAvazyake'pIdaM sUtraM prAvartiSTa-'AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti Nicchao esa [vizeSAva. 3536 pU., Ava. ni. 755 pU.] iti vyAcaSTe / mRSAvAdAdau tu kriyA yathAyathaM prANAtipAtAdikA bhvtiiti|| mAna, mAyA, lobha, rAga-dveSa, kalaha, abhyAkhyAna, pazunya, paraMparivAda, rati-arati, mAyA-mRSAvAda ane mithyAtvazalya - A aDhAra pApasthAnakonI prarUpaNA samajI levI ane pUrvavat narakavagere bhedomAM paNa prarUpaNA samajavI. A sUtranITIkAmAM zrI malayagirisUrijI kahI rahyA cheanoprayoga vAkyAlaMkAra=vAkyane zobhAvavA che. "prANatipAtathI' ityAdi pApasthAnakono trIjI vibhaktiyukta prayoga karyo che. tyAM prANatipAtathI= prANAtipAtanA adhyavasAyathI. ema sarvatra yathAyogya arthakaravo. prANAtipAtanA adhyavasAyathI thatI kriyA hovAthI te prANAtipAtakriyA che tema sAmarthyathI samajavuM. e ja pramANe mRSAvAdakriyA ityAdiartha samajavo. jJAti (=zciya karAya che) A prayoga karmakartari che. tenuM thAya che? e tAtparya che. eTale ke jIvone prANAtipAtakriyA thAya che? e prazna che. A prazna anatItanaya abhiprAyAtmaka che. arthAt vartamAnakALano nirdeza kare che. kA:- ahIM kayo naya che ke jene adhyavasAya(A saMbaMdhaka bhU.kR. che.)=vicArIne pUchAyuM che. samAdhAna :- ahIM RjusUtra nayathI vicAraNA che, te A pramANe - RjusUtra nayamate jyAre hiMsAnI pariNati utpanna thAya che, tyAre ja hiMsAkriyA che. prANAtipAtano artha prANAtipAtano adhyavasAya karavA pAchaLa kAraNa batAve che- puNya ke pApa karmanuM grahaNa-agrahaNa zubhAzubha adhyavasAyane anurodhIne ja che, nahi ke anyathA pariNatimAM. (arthAt zubhaadhyavasAya hoya, to puNya ja baMdhAya ane azubha adhyavasAya hoya, to pApa ja baMdhAya - paNa viparIta na thAya.) ahIM praznakAre RjusUtra nayathI prazna pUchyo che, tethI ja bhagavAna paNa e praznano uttara RjusUtra nayane AzrayIne haMtA asthi' ityAdi vAkyathI Ape che. "haMta" avyaya (1) saMpreSaNa (2) pratyadhAraNa ane (3) vivAda - A traNa arthamAM vaparAya che. prastutamAM pravadhAraNa(=uttara) arthamAM vaparAyo che. (RjusUtra vartamAnakAlIna ane te paNa potAno paryAya ja potAnAmATe sat che, tema mAne che. prANAtipAtanA adhyavasAya vakhate te adhyavasAya potAno vartamAnakAlIna paryAya bane che, mATe e ja hiMsArUpa che ane tyAre AtmA e ja ekamAtra paryAyathI pariNata che, mATe AtmA ja hiMsArUpa che ema mAne che.) ahIM prANAtipAtanI bAhya kriyA gauNa karI prANAtipAtanA adhyavasAyamAtrathI prANAtipAta kriyA thAya che tema kahyuM, kAraNa ke "nizcayanuM avalaMbana karatA (RSio=Agamavido) pariNAmika(=AtmapariNAmane ja) pramANane ja svIkAre che tevuM Agama vacana che. A ja vacanane avalaMbIne Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 pratimAzataka kAvya-30) prANAtipAtA'dhyavasAye prANAtipAtanirvartakakAryeSu jAyamAneSu prANAtipAtopacAro mRSAvAdAdyadhyavasAye ca yathocitakriyAnirvartakakAryeSu jAyamAneSu tadupacAra ityatra bIjaM-utpadyamAnamutpannam' ityasyArthasyAdita evopapAditasyetthamevopacAreNa sambhavAt / paramArthatastu caramasamaya evotpadyamAnaM tadaiva cotpannamityasyArthasya mahatA prabandhena mahAbhASye vyvsthaapittvaat| Atmaiva hiMseti tu yadyapizabdanayAnAM mataM, naigamanayamate jIvAjIvayossA, saGgrahavyavahArayoH SaDjIvanikAyeSu, RjusUtrasya pratisvaM svaghAtye, tadbhedena tanmate hiMsAbhedAt, zabdanayAnAM svAtmanIti oghavRttau vivecnaat| tathApi viSayavibhAgena nayapradarzanaM tat / iha tu hiMsAsvarUpavivecane nyvibhaagH| tatra ca saGklezaduHkhotpAdanatatparyAyavinAzabhedena trividhApi hiMsA naigamavyavahArayoH, saGklezaduHkhotpAdanarUpA vizeSAvazyaka bhASyamAM paNa kahyuM che ke - "AtmA ja ahiMsA che ane AtmA ja hiMsA che - A nizcaya che. Ama adhyavasAyathI ja hiMsA ke ahiMsA = azubha ke zubhayoga nakkI thAya che. A ja pramANe mRSAvAdavageremAM paNa yathAyogya prANAtipAta vagere kriyA thAya che. hiMsAnA viSayanI nayothI vicAraNA prANAtipAtano adhyavasAya hoya to thai rahelA prANAtipAtajanakakArya hiMsAjanakapravRttimAM (hajI hiMsA thai rahI che e vakhate hiMsA thai gai che e rUpe) hiMsAno upacAra thAya che. te ja pramANe mRSAvAdanA adhyavasAyanI hAjarImAM mRSAvAdane anurUpa kriyA nirvartaka thai rahelI pravRttiomAM mRSAvAdano upacAra thAya che. prathamathI ja yuktisaMgata tarIke Theravelo "utpanna thai rahelI vastu utpanna thai gai che." (bhagavatI sUtranuM prathama sUtra 'calamANe calie che. tyAM A vAtanI siddhi karelI che.) evo artha AvA prakAranA upacArathI saMbhavita che. Ama hiMsAdiyAnI pravRttimAM hiMsAno upacAra saMbhave che. paramArthathI-nizcayanayathI vicAravAmAM Ave, to te-te kArya tanaka te-te kriyAnA caramasamaye ja utpanna thai rahyuM che ane tyAre ja utpanna thayuM che, ityAdi bAbatano vizeSAvazyaka mahAbhASyamAM vistArathI nirNaya karavAmAM Avyo che. zabdanayo(bahuvacanathI samabhirUDha ane evaMbhUtano paNa samAveza karyo)nA abhiprAyathI "AtmA ja hiMsA che." arthAt hiMsAno viSaya potAno AtmA ja che. naigamanaya jIva ane ajIva bannenI hiMsA svIkAre che. (hiMsAjanya paryAyanAzaAdi kAryo jIvanI jema ajIvamAM paNa dekhAya che, tethI vacanonA sarvaprakArane svIkArato naigama ajIvanI hiMsA paNa svIkAre te sahaja che.) saMgraha ane vyavahAranayanA mate chakAya jIvonI ja hiMsA che, arthAt ajIvanI hiMsA mAnya nathI (emAM paNa saMgrahanaya hiMsA samastane eka hiMsArUpe joze, jyAre vyavahAra alaga-alaga rUpe) RjusUtra nayamate hiMsAno je hiMsya=vartamAnamAM potAnAthI jenI hiMsA karAya che, tenI ja hiMsA che. kAraNa ke A naya hiMsyanA bhedathI hiMsAno bheda svIkAre che. tathA zabdanayo "AtmA ja (=potAnA AtmAnI ja) hiMsA che ema svIkAre che. Ama otha niryuktimAM batAvyuM che. paNa A viSayavibhAgathI nayonuM nirUpaNa thayuM. (hiMsAnA viSaya koNa e apekSIne nayavicAraNA karI che.) hiMsAnA svarUpanI nayothI vicAraNA prastutamAM hiMsAnA svarUpano nayavibhAgathI vicAra karavAno che. hiMsA traNa prakAre che. - (1) saMkleza= (sva ke paranA) cittamAM saMkleza(=kaSAya) UbhA karavA (2) duHkha pedA karavuM. (3) vartamAnaparyAyano nAza karavo. (paryAya=manuSyapaNuMvagere avasthAo) naigama ane vyavahAranaya traNe prakAranI hiMsA svIkAre che. saMgrahanaya (1) saMkleza ane (2) duHkha utpanna karavuM. A be prakAranI hiMsA svIkAre che. (sAmAnya mAtrANI saMgraha paryAyarUpa vizeSane Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyApratye mAtra bAhyasAmagrInI akiMcitkaratA 181 dvividhA saGgrahasya, saGklezarUpaiva ca RjusUtrasya sammatA ityevaM vyvsthitH| saGklezazcAtmapariNAma Atmaiva, ityetanmate Atmaiva hiMsetyuktau doSAbhAvAcchabdanayAnAmapyetadeva mtm| 'mUlanimANaM pajjavaNayassa ujjusuavynnviccheo| tassa u saddAIA sAhApasAhA bhuvigppaa'| [1/5] iti sammatigranthena teSAmRjusUtravistArAtmakatvavyavasthiteH, vizeSitataratadarthavattvasyaiva niryuktaavbhidhaanaacc| prANAtipAtanivRttisvabhAvasamavasthitAtmadravyAnyathAbhAva RjusUtramate hiMsA, tadguNAnyathAbhAvazca zabdanayamata iti tu viveckaaH| svIkArato nathI. mATe paryAyanA nAzane paNa svIkArato nathI. athavA paryAyanAza paNa duHkharUpa hovAthI eno bIjA prakAramAM samAveza thAya che.) RjusUtramate mAtra saMkleza ekarUpa ja hiMsA che. arthAt bIjAnI hiMsAaMgeno hiMsakanA manamAM jAgelo saMkliSTa pariNAma pote ja hiMsArUpa che. (kAraNa ke RjusUtra naya vartamAnakAlIna svakIyaparyAyone ja svIkAre che. tethI bIjAne duHkhotpAdake bIjAnA paryAyano nAza A nayane saMmata ja nathI. vaLI pUrve kahyuM tema, hiMsAnuM phaLa potAnA saMkliSTa adhyavasAyanA kAraNe ja maLe che. ityAdi kAraNothI A naya mAtra hiMsakanA saMklezane ja hiMsA tarIke svIkAre che.) A saMkleza paNa eka prakArano AtmAno azubha pariNAma ja che. vaLI pariNAma pariNAmIthI kacit abhinna che ane pariNAmanuM phaLa paNa pariNAmIne maLe che. tethI RjusUtranayamate "AtmA pote ja hiMsA" ema kahevAmAM doSa nathI. zabdanono paNa A ja abhiprAya che. zaMkA - RjusUtranaya ane zabdanayono abhiprAya sarakho kema? samAdhAna - zabdano RjusUtranayarUpa skaMdhanI ja vistAra pAmelI zAkhAo samAna che. saMmatigraMthamAM kahyuM ja che ke - "RjusUtranayanA vacanavicchedo(=vacanavibhAgo) paryAyanayanA mUlanimANa(mULa AdhArabhUta) che. bahuvikalpovALA zabdavagere nayo tenI zAkhA prazAkhA samAna che. niryuktimAM paNa ema ja kahyuM che ke, zabdavagere nayo RjusUtranayanA ja abhiprAyane vizeSitarUpe svIkAre che. praznaH - to pachI zabdAdinayonI RjusUtranayanI mAnyatAthI bhinna mAnyatA kayA aMze che? uttaraH- nayavivecako zabdAdinayonI mAnyatAmAM RjusUtranayanI mAnyatAthI Avo bheda batAve che - RjusUtramate hiMsAnI nivRttirUpa svabhAvamAM rahelA Atmadravyano anyathAbhAva hiMsA che. arthAt hiMsAnI nivRttinA svabhAvavALo AtmA jyAre hiMsAnI pravRtti tarapha dorAya che, tyAre e AtmA pote ja hiMsArUpa che. zabdavagere nayonA mate hiMsAnI nivRttirUpa je AtmaguNo che, te guNono je anyathAbhAvateja hiMsA che. tAtparya -RjusUtranaya Atmadravyane hiMsA ke ahiMsA kahe che. zabdanayo AtmAnA tatkAlIna hiMsA ke ahiMsA saMbaMdhI guNane hiMsA ke ahiMsA kahe che. (vadhu UMDANathI kahIe to AtmAmAM utpanna thatAM krodhAdi badhA ja avaguNo vibhAvarUpa hovAthI hiMsArUpa che kAraNa ke teo kSamAdi AtmaguNonA anyathAbhAvarUpa che ane AtmAnA zuddha ke zubha pariNAmone naSTa kare che.) kriyApratye mAtra bAhyasAmagrInI akiMcittharatA pUrvapakSa - Ama jo tame adhyavasAyanA AdhAre ja kriyAne zubha ane azubhanuM lebala lagADazo, to te bhadaMta ! jJAnAvaraNIya karma bAMdhatI vakhate jIva keTalI kriyA karato hoya? gautama ! traNa, cAra ke pAMca ityAdi mathApanAnA pAThathI yoga(=Atmaprayatna) ane pradveSanA sAmyathI karmabaMdhavizeSajanaka hiMsAnI resamAmi (=prApti) kahI che, tene zI rIte saMgata karazo? prajJApanAnA A sUtranA vivecakoe kahyuM ja che - "traNa, cAra ane pAMca kriyAthI hiMsA samApta thAya che(=prApta karAya che) jo youdveSasAmya hoya(=yoga ane praSinI sAmyatA hoya) to kramazaH Ano viziSTa baMdha thAya che." (prastuta sUtramAM je jIva je prANAtipAtathI je jJAnAvaraNIya Adi sAta ke ATha karma bAMdhe Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 pratimAzataka kAvya-30 nanu yadyevamadhyavasAyAnurodhinyeva kriyA, tadA kathaM jIve NaM bhaMte ! nANAvaraNijja kammaM baMdhamANe kai kirie ? go0 ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie' prajJApanA 22/282] ityAdinA bandhavizeSAnukUlahiMsAsamAptyabhidhAnaM yogapradveSasAmyena / yadvivecakAH tisRbhizcatasRbhiratha paJcabhizca hiMsA samApyate krmshH| bandho'sya viziSTaH syAddyogapradveSasAmyaM cediti|| (tatra) trikriyatA kaayikyaadhikrnnikiipraadvessikiibhiH| kAyikI nAma hastAdivyApAraNaM, AdhikaraNikI-khaGgAdiSu praguNIkaraNaM, prAdveSikI-mArayAmyenamityazubhamana:sampradhAraNam / catu:kriyatA kaayikyaadhikrnnikiipraadvessikiipaaritaapnikiibhiH| pAritApanikI nAma khaGgAdighAtena pIDAkaraNam / paJcakriyatA paJcamyAH saMyoge, sAca prANAtipAtakriyA jiivitaavypropnnmiti| satyaM, yogapradveSasAmyenApyupAdAnasAmagryA eva smbhRttvprtipaadnaadvaahysmptterpykinycitkrtvaat| yaccAvyutsRSTaprAgbhavazarIreNa kriyAbhidhAnaM tadaviratinimittAdupacAramAtraM, na baahypraadhaanyaakssepaat| taduktaM prajJApanAvRttau - nanu nArakasya dvIndriyAdInadhikRtya kathaMkAyikyAdikriyAsambhava: ? ucyate, iha nArakairyasmAtpUrvabhavazarIraM che, te jJAnAvaraNIyAdi karmo bAMdhatI vakhate te prANAtipAtane e jIva jeTalI kriyA bhedothI paripUrNa kare che, e bhedothI baMdhavizeSa paNa thAya che, eTale ke kriyAbhedo vadhe tema baMdha paNa vizeSa thAya. e tAtparya che.) zaMkAH- A kriyAo kai che? ane tenuM svarUpa zuM che? samAdhAna - traNa kriyA A che. (1) kAyikI- hAthavagerenI ceSTA (2) AdhikaraNikI- talavAravagere zastro banAvavA. (3) prASikI - mananuM "Ane haNuM chuM, evuM azubha praNidhAna. cAra kriyAmAM uparokta traNa uparAMta (4) pAritApanikI(=talavAra vagerenA prahArathI pIDA karavI) kriyA. pAMca kriyAmAM uparokta cAra uparAMta (5) prANAtipAtakriyA(=mArI nAkhavAnI kriyA) hoya. Ama hiMsAthI thatA baMdhamAM bAhya kriyAone paNa mahattva maLeluM che. tethI mAtra adhyavasAyanA baLapara zubhAzubharUpatAnuM mApa kADhavuM Agamaviruddha che. uttarapala :- uparokta sthaLe yogapSasAgathI paNa upAdAnasAmagrInI saMbhUtatA(=mahattA)nuM ja pratipAdana karyuM che. (ahIM tAtparya e lAge che - jeTalI kriyA che, ene anurUpa-ene samAna yoga-prapa hoya, to te-te vadhatI kriyAthI karmabaMdha paNa viziSTa-viziSTatarathAya. AmayogamaDheSa sAmyathIja hiMsAjanyakarmabaMdhanI upAdAnabhUta sAmagrI saMbhUta paripUrNa thAya che.) tethI bAhya sAmagrInI saMpattiHupasthiti to akiMcitkara ja siddha thAya che. mATe ame adhyavasAyanA baLapara je zubhAzubhatA kahI te Agamaviruddha nathI, paNa Agamasiddha che. prazna:- pUrvabhavanA visarjana nahi karelA(=pratijJApUrvaka nahi choDelA) zarIrothI A bhavamAM je kriyA batAvI che, tyAM to tamAre adhyavasAya vinA paNa mAtra kriyAnA baLapara ja karmabaMdha mAnavo paDaze. uttaraH- ahIM paNa vAstavamAM to pUrvabhavIya zarIrAdino tyAgana karavArUpa je avirati che, te ja mukhyatayA karmabaMdhamAM hetu che. tethI te pUrvabhavIya zarIrathI kriyAnuM abhidhAna upacAramAtraja che. bAhya tevI pravRttinI pradhAnatAnA AkSepathI= hAjarIthI kriyA kahevAi nathI. (tethI ja e zarIravagereno pratijJAbaddha tyAga karyA pachI e zarIro vagerethI game tevI kriyA thatI hoya, to paNa karmabaMdha thato nathI. ahIM aviratithI te zarIro pratyeno sahajaprApta mamatvabhAvarUpa saMbaMdha iSTa lAge che. e zarIrAdi pratyenI viratinI pratijJAthI bAhya kaMi choDavAnuM nathI. paNa te zarIrAdi pratyeno sahajasiddha mamatvabhAva ja choDavAno che. Ama ahIM paNa mamatvabhAvarUpa AtmapariNAma ja mahatvano bhAga bhajave che.) mATe A dRSTAMtanA baLapara bAhya kriyAnuM karmabaMdha pratye mahattva na AMko. (nadImAMthI mATI lai AvavA mAtrathI kaMi gadheDAne ghaDAnuM kAraNa kahevAya nahIM.) Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aviratinA pApe 183 na vyutsRSTaM vivekAbhAvAt, tadabhAvazca bhavapratyayAt, tato yAvattaccharIraM tena jIvena nirvartitaM sattaM zarIrapariNAma sarvathA na parityajati, tAvaddezato'pi taM pariNAma bhajamAnaM pUrvabhAvaprajJApanayA tasyeti vyapadizyate ghRtghttvt| yathA ghRtapUrNo ghaTo ghRte'pagate'pi ghRtaghaTa iti vyapadizyate, tathA tadapi zarIraM tena nirvartitamiti tasyeti vypdeshmrhti| tatastasya zarIrasyaikadezenAsthyAdinA yo'nyaH prANAtipAtaM karoti, tataH pUrvanirvartitazarIrajIvo'pi kAyikyAdikriyAbhiryujyate, tena tasyAvyutsRSTatvAt / tatreyaM paJcAnAmapi kriyANAM bhAvanA-tatkAyasya vyApriyamANatvAtkAyikI, kAyo'dhikaraNamapi bhavatItyuktaM prAk, tata aadhikrnnikii| prAdveSikyAdayastvevaM-yadA tameva zarIraikadezamabhighAtAdisamarthamanyaH kazcanApi prANAtipAtodyato dRSTvA tasmin ghAtye dvIndriyAdau samutpannakrodhAdikAraNo'bhighAtAdisamarthamidaM zastramiti cintayannatIvakrodhAdipariNAmaM bhajate, pIDAM cotpAdayati, jIvitAcca aviratinA pApe prajJApanA upAMganA TIkAkAra pote A bAbatamAM zuM kahe che? te sAMbhaLo praznaH- nArakanA jIvone beindriya vagere jIvone AzrayIne kAyikIvagere kriyA kevI rIte saMbhave? (kAraNake narakamAM vikasendriya jIvo nathI.) uttaraH- narakanA jIvonI vikalendriyavagerenI apekSAe je kAyikIAdi kriyA batAvI che, te A bhavanA zarIranI apekSAe nahi; paraMtu pUrvabhavanA zarIranI apekSAe batAvI che. narakanA jIvone prAyaH viveka hoto nathI. A vivekanA abhAvamAM teono A prakAranonAraka bhava ja kAraNa che. A vivekanA abhAvanA kAraNe teo pUrvabhavanA zarIrane choDavA chatAM, e pUrvabhavanA zarIrano pratijJApUrvaka vyutsarga karatA nathI. (athavA narakamAM janAro pUrvabhavanA aMtimakALe azubha adhyavasAyamAM hoya che, tethI te vakhate te bhavanA kAraNe ja tene viveka na hovAthI maratI vakhate e zarIrane vosirAvato nathI.) tethI e zarIrasAtheno narakanA jIvano mamatvabhAvarUpa saMbaMdha cAlu ja rahe che. vaLI e pUrvabhavIya zarIra banAvanAro paNa te pote ja hato. tethI e pUrvabhavIya zarIra jyAM sudhI zarIra pariNAmarUpe rahe che, tyAM sudhI pUrvabhAva prajJApanAthI te zarIra nArakanA te jIvano ja gaNAya che, jemake pUrve je ghaDAmAM ghI bharAtuM hatuM, tevo ghaDo vartamAnamAM paNa ghInAM ghaDA tarIke oLakhANa pAme che, pachI bhale vartamAnamAM te ghaDAmAM ghI bharAtuM na hoya. tethI narakanA jIve banAveluM pUrvabhavanuM zarIra narakamAM jatAM choDI dIdhuM hovA chatAM, narakanA te jIvanuM ja gaNAya che. tethI ja te zarIranA hADakAAdi ekadezathI koika bIjo jIva hiMsA kare to te zarIra banAvanAronArakanojIva paNa kAyikIvagere kriyAosAthe saMlagna thAya che. prazna:- pUrvabhavIya zarIra to narakanA jIve choDI dIdhuM che ane have to prAyaH potAne e zarIra yAda paNa AvatuM nathI. chatAM e zarIrathI bIjA pApa kare temAM karmabaMdhanI sajA A narakanA jIvane thAya, e "pADAnA vAMke pakhAlIne DAma" nI jema zI rIte saMgata Thare? uttaraH- (narakanA jIvane daMDa ema nema nathI. teno paNa vAMka che) narakanA jIve 'pUrvabhavanA e zarIra sAthe have potAne koi prakArano saMbaMdha nathI' evuM DIklerezana(=jAheranAmuM) manathI paNa karyuM na hoya, tyAM sudhI narakanA jIvano e zarIra sAthe saMbaMdha cAlu ja che. (koi vyakti junA gharanI mAlikI choDyA vinA anyatra rahevA jAya ane bIjI trAhita vyakti e gharamAM ghusI anAcAra seve, to gharano pelo mAlika paNa te anAcAra mATe javAbadAra bane che.) pUrvokta pAMca kriyAonI saMkalanA A pramANe che. e kriyA zarIrane vyApIne hovAthI kAyikI gaNAya. A zarIra paNa adhikaraNa(=saMsAranuM kAraNa) banI zake che. mATe zarIragatakriyA AdhikaraNikI (adhikaraNathI ke adhikaraNamAM thatI kriyA) paNa kahevAya, Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pratimAzataka kAvya-30] vyaparopayati, tadA tatsambandhiprAdveSikyAdikriyAkAraNatvAnnaigamanayAbhiprAyeNa tasyApi prAdveSikI, pAritApanikI, prANAtipAtakriyA ceti / [sU. 22/282 TI.] ata eva viratimAn jIvo jiivaadaihikaamussmikkriyaabhaave'kriyo'pyuktH| kizca pratiniyatA: kAyikyAdaya evAyojanIyatvenoktA iti| devapUjAdikriyA sNsaarvicchediketyaadeyaiv| beindriyavagere ghAtya(=jeonI hiMsA thavAnI che teo) jIvopara krodha vagerene pAmelo bIjo koi jIva (nArakanA jIvanA pUrvabhavIya) te zarIranA prahAra karavA yogya ekAda bhAgane jue ane "ghA karavA A zastra sAruM che." ema vicArato ghAtyajIva para (1) krodhanA dhamadhamATa pariNAmavALo thAya (2) tethI ghA karI ghAtyajIvane pIDA pahoMcADe ane (3) tIkSNa ghA vagerethI mArI nAkhe, to te bIjo jIva to kramazaH (1) prAApikI, (2) pAritApanikI (3) prANAtipAta kriyA kare che ja. paNa jenA zarIranA eka bhAge A traNe kriyAmAM sahAyaka zastranI bhUmikA adA karI, nArakanA te jIve paNa traNe kriyA karI gaNAya, ema naigamanayano abhiprAya che. (prazna - A pramANe to viratidharane paNa pUrvabhavanA zarIranI apekSAe A badhI kriyAo mAnavI paDaze. ane te apekSAe te avirata gaNAze. uttara:- nA, temanahi bane) viratidhara jIvane anya jIvane apekSIne Alokika ke pAralaukika kriyAno abhAva hovAnI apekSAe akriya paNa kahyo che. viratidhara pote A bhavamAM jo uparokta kriyAo kare, to ja tene tevI kriyA saMbhave. uparokta kriyAomAMthI eka paNa kriyAvartamAnamAM nahIM karatoviratidharaaihika-pAralaukika kriyAnA abhAvamAM to akriya-kriyA vinAno ja che kAraNa ke teNe tamAma pUrvabhavonA zarIravagere sAthenA mamatAno cheDo samajaNapUrvaka phADI nAkhyo che - pUrvabhavonI ane A bhavanI paNa aviratiavasthAnI tamAma sAmagrIo vosirAvI dIdhI che. teomAMthI pote virata thai gayo che. tethI e vyutsarga karelI sAmagrIthI bIjo koi jIva krUra kALA kAma kare, to paNa A jIvane kriyA gaNAtI nathI, tethI jarA paNa lekhAvAnuM nathI. TUMkamAM viratipUrvenI ane pUrvabhavonI sAmagrInI mamatA sAthe chuTAcheDA lenAro te sAmagrIthI thatI kriyAonA pAzathI mukta che. jeNe (te sAmagrInI) mamatA sAthe sagapaNarUpa avirati cAlu rAkhI che, te jIve vagara levAdevAe te sAmagrIthI thatI kriyAonI jALamAM phasAvAnuM che. (prazna - jema A aviratinA kAraNe pUrvabhavIya zarIrAdithI thatI kriyAo prApta thAya che, tema e zarIrAdithI thatA zubhakAryothI puNyanI kamANI paNa thavI joie. uttara-nA, ekamANI emanema nahi thAya. potAnI sAmagrI sAthe mamatA karavAno jIvano anAdisiddha svabhAva che. tethI mamatAbhAva satata joDAyelo ja rahe che, te joDavA mATe khAsa upayoganI AvazyakatA nathI. jyAre zubhakAryo karavA vagereno bhAva anAdisiddha nathI. prAyaH acaramAvartakALamAM zubhakAryo karavAnA nirmaLa manoratho potAne thatA ja nathI. caramAvartamAM paNa yogyatAno vikAsa thAya to ja te saMbhave. manoratho paNa navA navA hoi, e bAbatamAM ghaNo abhyAsa thAya tyAre te manoratho sahaja bane. tethI potAne jo potAnI sAmagrIthI thatA zubhakAryanI anumodanA karavAno viziSTa upayoga hoya, to ja potAnI sAmagrIthI thatAzubhakAryono lAbha maLe, anyathA nahIM. tethI je vyaktie pUrvabhavIyazarIra vagereno vyutsarga karyo nathI, te vyaktine te zarIrAdi sAthe anAdisiddha mamatAbhAva hovAthI te zarIrAdithI thatA pApanA poTalA UMcakavA paDe. paraMtu puyaaMgenI anumodanAno bhAva na hovAthI puNyanuM pAtheya prApta na thAya. Ama karmabaMdha = kriyA sAthenA saMbaMdhamAM avirati ja mukhya bhAga bhajave che.) "kriyA' zabdanI anekArthatA vaLI kriyAo aneka prakAranI che. A badhI kriyAomAMthI mAtra kAyikAdi pratiniyata kriyAone ja karmabaMdhamAM kAraNatarIke lekhAvI che. tenAthI arthataH siddha thAya che ke, pratilekhanAdi anya kriyAo karmabaMdhamAM kAraNa nathI. devapUjA=jinapUjA paNa e kriyAomAMnI ja eka che tenuM paNa kAyikIvagere kriyAonA kALA copaDAmAM nAma nathI. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 biddhamate hiMsAnuM svarUpa kriyAzabdamAtreNa ca nodvejitavyaM, samyagdarzanasyApi kriyaatvenokttvaat| tathA ca sthAnAGgaH - 'jIvakiriyA duvihA paNNattA-sammattakiriyA ceva, micchattakiriyA ceva tti'| [2/1/60] samyaktvaM-tattvazraddhAnaM, tadeva jIvavyApAratvAtkriyA smyktvkriyaa| evaM mithyAtvakriyA'pi, navaraM mithyAtvam atattvazraddhAnam, tadapi jIvavyApAra eveti| athavA samyagdarzanamithyAtvayoH satorye bhavataH, te samyaktvamithyAtvakriya iti| dvitIyapakSe samyaktve sati yA ca devapUjAdikriyA sA smyktvkriyaiv| etenAdhyavasAyamAtreNa hiMsA'nyathAsiddhipratipAdane bauddhamataprasaGga iti yadanabhijJairucyate tadapAstam / zubhayogAdhyavasAyasAmyena zubhakriyAbhyupagame paramatapravezAbhAvAt / ata eva paramatamupanyasya evaM dUSitaM sUtrakRte - 'jANaM kAeNaNAuTTI, abuho jaM ca hiNsi| puTTho saMvedai paraM, aviyattaM khu saavj'|| [1/1/2/25] jAnan-manovyApAramAtreNaiva ya: prANino hinasti, kAyena paramanAkuTTi:=ahiMsakaH, abudho manovyApArarahito yazca hinasti prANinaM kAyavyApAramAtreNaiva, tatrobhayatra na karmopacIyate / etena parijJopacitAvijJopacitabhedadvayagrahaH, jinapUjA karmabaMdha=saMsAranuM kAraNa nathI, paraMtu saMsAranA viccheda=nAzanuM ja kAraNa che. mATe jinapUjA Adeya= AdaravA yogya kriyA che. vaLI, "kriyA' zabda sAMbhaLavAmAtrathI bhaDakazo mA! kAraNa ke samyagdarzanane paNa kriyA tarIke oLakhAvI che. sthAnAMgamAM kahyuM ja che ke - "jIvakriyA be prakAranI che. (1) samyaktakriyA (2) mithyAtvakriyA." sabhyattva=tattvapara zraddhA. A zraddhA paNa jIvano vyApAra hovAthI kriyArUpa che. A thai samyaktakriyA. e ja pramANe atattva para zraddhA e mithyAtva che, te rUpa je kriyA e mithyAtvakriyA, kAraNa ke atattvapara zraddhA e paNa jIvano ja vyApAra che. athavA samyaktanI hAjarImAM thatI kriyA samyaktakriyA ane mithyAtvanI hAjarImAM thatI kriyA e mithyAtvakriyA. A pakSe samyaktanI hAjarImAM thatI jinapUjA samyaktakriyArUpa ja kare che. pUrvapakSa - ATalo badho vistAra karIne tamAre ema ja kahevuM che ne ke, jemAM hiMsAno adhyavasAyana hoya te hiMsAnahi jemake jinapUjA. Ama adhyavasAyane AgaLa karI dekhItI hiMsAne ke ahiMsAne anyathAsiddha=akiMcitkara tarIke siddha karavAmAM tame bauddhamatamAM praveza karI rahyA cho. arthAt tamAruM A pratipAdana bauddhamatane saMgata che, kAraNa ke bauddho paNa hiMsAnA adhyavasAyanA abhAvamAM hiMsA mAnatA nathI. uttara5za - tamAro A AkSepa dharAra khoTo che. bIjI vaMdanAdi zubhakriyA sAthe jinapUjAmAM pUjArirUpa zubhayoga ane jinabhaktirUpa zubhaadhyavasAyanI sAmyatA hovAthI jinapUjA zubhakriyArUpa che, hiMsAdine AgaLa karI azubha kriyA gaNavI nahIM' ema kahevAmAtrathI bhAvavizuddhimAtrathI hiMsAdi nahIM mAnatA bauddho sAthe sAmyatA nathI AvatI. amAro kahevAno Azaya e che ke, je kriyA zubhabhAvathI thatI hoya ane, athavA zubhabhAvamAM kAraNa hoya, te kriyA zubha che. eTale amArA AzayamAM ane boddhonA AzayamAM jamIna-AsamAnano taphAvata che. mATe ja sUtrakRtAMgamAM bauddhamatanI sthApanA karavApUrvaka tenuM khaMDana karyuM che. juo A rahyo sUtrakRtAMganA mULa ane TIkAno pATha 5 bauddhamate hiMsAnuM svarUpa jANato kAyAthI anATTI ane abudha hiMsA kare paraMtu spaSTa te baMne avyakta sAvadyanuM saMvedana kare che." jANatoHmananA saMkalpamAtrathI ja je vyakti jIvanI hiMsA kare che, paraMtu kAyAthI anATTI=ahiMsaka che, tathA je vyakti mananA saMkalpa vinA mAtra kAyAnI ceSTAthI ja jIvanI hiMsA kare che. A baMne vyakti karmathI lepAtI nathI. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 pratimAzataka kAvya-30) ca zabdenairyApathasvapnAntikabhedadvayaM gRhyte| IryApathapratyayamairyApathaM, tatrAnabhisandheryatprANivyApAdanaM, tato na krmopcyH| svapna eva lokoktyA svapnAntaH, sa vidyate yatra tatsvapnAntikaM, tadapi na karmabandhAya / svapne bhuji kriyAtastRpteriva karmaNo'pyabhAvAt / kathaM tarhi hiMsA sampadyate ? kathaM ca tatkarmabandha iti cet ? 'prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayoga: paJcabhirApadyate hiNsaa'|[suutrkRtaangg 1/1/2/25 TI.] ityuktapadAnAM saMyogena dvAtriMzadbhaGgeSu prathamabhedena / prAguktabhedacatuSTayAtkiM sarvathA karmabandhAbhAva: ? 'na' ityaah-'putttthoti'| paraM= kevalaM spRSTastenAvyaktaM sAvadyaM vedayati, sparzamAtrAdhikaM vipAkaM nAnubhavati, kuDyApatitasiktAmuSTivatsparzAnantarameva tatkarma parizaTatItyarthaH / kathaM tarhi karmopacIyate ? ityAha- saMtime tao AyANA, jehiM kIrai paavgN| abhikammA ya pesA ya, maNasA annujaanniyaa'||[suutrkRtaangg 1/1/2/26] santyamUni trINyAdAnAni= kAraNAni yaiH kriyate pApaM, tathAhi-abhikramya-Abhimukhyena prANina: krAntvA tadabhimukhaM cittaM vidhAya yatra svata eva prANinaM vyApAdayati, tadekaM karmAdAnaM; tathA'paraM ca prANighAtAya preSyaM samAdizya yatprANino vyApAdanaM, tad dvitIyaM; ahIM parijJopacita ane avijJopacita" ema be bhedano sAkSAta ullekha karyo che ane "ca" zabdathI "airyApatha' ane svapnAMtika A bhedonuM grahaNa thAya che. IryApatha mArgagamana, mArgagamanamAM thatI hiMsAmAM manano Azaya hoto nathI. tethI temAM karmabaMdha nathI. "svapna" ne ja loko "svapnAntaH' kahe che. jemAM svapnAnta(=svapna) hoya te svapnAMtika'. A paNa karmabaMdha mATe bane nahi. jema svapnanI sukhaDI bhUkha na bhAMge, tema svapnanI hiMsAnI ceSTAthI karma paNa baMdhAya nahi. zaMkA - to pachI karmabaMdhamAM kAraNabhUta hiMsA kai gaNAya ? samAdhAnaH- (1) prANI (2) prANijJAna (3) ghAtakacitta (4) ghAtakanI ceSTA ane (5) prANanAza A pAMcathI hiMsA thAya che. hiMsya vastu prANI(=sajIva) hovI joie. tathA mAranArAne khyAla hovo joie ke, huM jene mAruM chuM e prANI che. (prANijJAna) tathA mAranArAnA manamAM vicAra hovo joie ke "Ane huM haNuM chuM." (ghAtakacitta) tathA pote mAravAnI ceSTA kare (ghAtakaceSTA) ane e ceSTAthI hiMsya jIva maravo joie. (prANanAza) A pAMceya hoya, evA svarUpavALA pahelA bhAMgAmAM ja hiMsA saMbhave che. uparokta pAMca bhedanA saMyogathI banatA batrIsa bhAMgAmAMthI bAkInA ekatrIza bhAMgAmAM karmabaMdhamAM kAraNabhUta hiMsA thatI nathI. "parijJopacita' vagere uparokta cArano prathama vikalpamAM samAveza thato nathI. tethI teomAM hiMsAjanya karmabaMdha nathI. zaMkA - parijJopacita vagere cAramAM zuM karmabaMdha sarvathA thato nathI? samAdhAnaH- jIvane parijJopacitaAdithI karmano sparzamAtra thAya che. jema bhIMta para phekelI muThThIbhara retI bhIMtano sparza karI kharI paDe che, paraMtuTatI nathI. tema "parijJopacita AdithI jIvane karmano sparzamAtra thAya che ane karma nAza pAme che. tethI jIva mAtra avyakta sAvadyane anubhave che. zaMkA - to pachI vyakta anubhavavALA karmano upacaya zI rIte thAya? samAdhAna - 'A traNa AdAna che ke, je dvArA pApa karAya che, (1) abhikrama karIne (2) Adeza karIne ane (3) manathI anujJA karIne."AdAna=kAraNo (1) abhikramya=jIvane haNavAnI buddhithI jyAM jIvano svayaM nAza kare. (2) nokaravagerene jIvahiMsAno Adeza kare ane (3) prANInA vadhanI anumodanA-anujJA kare. ahIM karaNa-karAvaNa-anumodana A traNa AdAna batAvyA. zaMkA - manathI hiMsAnI anumodanA ane 'parijJopacita' A bemAM zo phera che ke jethI ekamAM pApa lAge Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biddhamatanuM khaMDana 187 tathA'paraM vyApAdayantamanujAnIte tttRtiiym| parijJopacitAdasyAyaM bhedaH, tatra kevalaM manasA cintanam, iha pareNa vyApAdyamAne praanninynumodnmiti| tadevaM yatra svayaM kRtakAritAnumatayaH prANighAte kriyamANe vidyante kliSTAdhyavasAyazca prANAtipAtazca, tatraiva karmopacayo nAnyatreti siddhm| etadeva darzayan phalanigamanamAha- 'ee tu tao AyANA, jehiM kIrai paavgN| evaM bhAvavisohIe, nivvaannmbhigcchii'| [sUtrakRtAGga 1/1/2/27] etAnyeva pUrvoktAni trINi vyastAni samastAni vA''dAnAni yairduSTAdhyavasAyasavyapekSaiH pApakaM karma kriyte-upciiyte| evaM sthite bhAvavizuddhyA araktadviSTamanasA pravartamAnasya satyapi prANAtipAte vizuddherna karmopacayaH, tadabhAvAcca nirvANaM srvdvndvoprtiH| bhAvavizuddhyA pravRttau nabandha ityatra dRSTAntamAha- 'puttaM piyA samArabbha, Aharija asNje| bhuMjamANo u mehAvI, kammuNA novalippaI // [sUtrakRtAGga 1/1/2/28] putraM pitA samArabhya vyApAdya tathAvidhApadyAhAredaraktadviSTo'saMyato gRhasthastatpizitaM bhuJjAnaH 'tuH' apyarthaH / medhAvyapi saMyato'pItyarthaH / karmaNA= ane bIjAmAM na lAge? samAdhAna - ahIM bIjo jIvaghAta kare che tenI anumodanA che. arthAt pUrvokta pAMca bheda hAjara che. ceSTA pote karato nathI paNa bIjo kare che, enI anumodanA hAjara che. jyAre parijJopacitamAM to haNavAno mAtra vicAra ja che. svagata ke paragata (haNavAnI) ceSTA nathI. tethI uparokta anumodanAmAM hiMsAnI badhI zarata pUrNa thatI hovAthI hiMsAjanita karmabaMdha che, parijJopacitamAM te pramANe nathI. tethI "jyAM karaNa-karAvaNa ke anumodana hoya, prANighAta hoya, ghAtakacitta=kliSTa adhyavasAya hoya ane prANAtipAta hoya, tyAM ja hiMsA hoya, anyatra nahi, tema siddha thAya che. A vAtane puSTa karatA ane niSkarSa batAvatA kahe che, "A traNa AdAna che ke jenAdvArA pApa karAya che. Ama hovAthI bhAvanI vizuddhithI ja nirvANa=mokSa pAme che." pUrvokta traNa bhegA ke alaga-alaga AdAna che. tethI rAga-dveSa vinA hiMsAnI pravRtti karanAro kadAca hiMsA kare, to paNa bhAvavizuddhi hovAthI karmopacaya thato nathI ane karmopacaya na thavAthI sarvadvatonA aTakAvarUpa nirvANa prApta thAya che. (rati-arati, harSa-zoka vagere kaMdha=joDakA che. mokSamAM AvA tamAma laMkono abhAva che.) bhAvavizuddhithI pravRtti karanArane karmabaMdha nathI" e bAbatamAM A dRSTAMta che. "asaMyata ke medhAvI=saMyata paNa pitA AhArane mATe putrane mArI mAMsa khAya, to te karmathI lapAto nathI." tevA prakAranI ApattimAM AhAranA prayojanathI marAtA putrapara dveSa nathI ane putranuM mAMsa khAvAno prasaMga hovAthI mAMsapara rAga nathI. Ama rAgadveSa vinA asaMyata pitA ke medhAvI=saMyata paNa - mULamAM u(hu)no artha api(=paNa karavAno che.) putrane mArI mAMsa khAya to paNa karmathI levAtA nathI, A ja pramANe rAga-dveSa vinA anyatra paNa tevA prakAranI hiMsA thavA chatAM karmabaMdha na thAya. bauddhamatanuM khaMDana uttarapakSa - "jeo manathI praSa kare che teone (zuddha) citta nathI. tethI teonuM anavadya atathya che, kAraNa ke teo saMvRttacArI nathI. koipaNa kAraNathI jeonuM mana bIjA para pradveSathI vyApta thAya che, teo bIjAnA vadhathI pariNata thAya che. tethI teonuM cittazuddha hotuM nathI. mATe mAtra mananApradveSamAM (kAyikaceSTAAdinA abhAvamAM) teoe(=bauddhoe) "je anavadya'(=pApano abhAva) kahyuM, te yogya nathI. teonuM mana azuddha hovAthI teo (manauSavALAo) saMvRttacArI nathI. mananI azuddhimAM teonI asaMvRttacAritA A pramANe che - teonuM kahevuM che ke mAtra kAyAnI ceSTAthI karmano upacaya thato nathI. tethI karmanA upacayamAM mana ja pradhAna kAraNa che. prazna - ema to bauddho kAyaceSTA vinAnI mAtra mAnasika vicAraNAne paNa karmopacayamAM kAraNa mAnatA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 pratimAzataka kAvya-30 pApena noplipyte-naashlissyte| yathA pituH putraM vyApAdayatastatrAraktadviSTamanaso na karmabandhastathA'nyatrApi tAdRzaprANivadhe satyapIti / etad dUSaNAyAha - maNasA je paussaMti, cittaM tesiMNa vijjai / aNavajja ataha tesiM, Na te saMvuDacAriNo tti'| [sUtrakRtAGga 1/1/2/29] ye kutazcitkAraNAnmanasA=anta:karaNena prAduSyanti-pradveSamupayAnti, teSAM vadhapariNatAnAM zuddhaM cittaM na vidyte| tatazca kevalamana:pradveSe yattairanavadyamabhihitaM, tatteSAmatathyaM, yato na te saMvRttacAriNo mnso'shuddhtvaat| tathA hi-karmopacaye mana eva pradhAnakAraNaM tairabhihitaM, kevalakAyavyApAreNa karmopacayAbhAvokteH kAyaceSTArahitasya tasyAkAraNatvoktizca bhAvavizuddhyA nirvANamabhigacchatIti svavacanenaiva viruddhA, tatra manasa evaikasya prAdhAnye tAtparyAt / anyatrApyuktaM - 'cittameva hi saMsAro raagaadikleshnathI. tethI A hisAbe to kAyaceSTA paNa karmopacayamAM pradhAna kAraNa bane che. uttaraH- Ama kahevAmAM teo potAnA ja vacana sAthe virodha Ubho karI rahyA che. bauddho ja eka bAju 'bhAvavizuddhithI nirvANa' ema kahIne manane ja mokSa ane saMsAra pratye pradhAna kAraNatarIke darzAve che ane bIjI bAju kAyaceSTAne pradhAna kAraNatarIke darzAvavAnI hiMmata kare che. teoe ja anyatra paNa kahyuM ja che ke "rAgavagerethI vAsita citta ja saMsAra che. (saMsAranuM mukhya kAraNa che.) ane A ja citta jyAre rAgavagerethI rahita thAya che, tyAre te ja bhavAMtaHmokSa che." (mokSanuM prabaLa kAraNa che.) tethI tamArA ja matathI 'mananA duSTa adhyavasAya karmabaMdhanA kAraNa che." eTale "parijJopacita'mAM karmano upacaya thAya ja che. Ipatha=mArgamAM paNa jo upayogapUrvaka gamanakriyA thatI hoya, to te kALe apramattabhAva hovAthI karmabaMdha na thAya, jo upayoga vinA - IryAsamitinA pAlana vinA gamanakriyA thAya to te pramAdarUpa che ane pramAda paNa kliSTa cittatArUpa ja che. tethI tyAM paNa karmabaMdha che. hiMsAvagerenA svapnamAM paNa citta to azuddha ja hoya che - duSTa adhyavasAyothI bhareluM hoya che, tethI karmano kaMika baMdha to tyAM paNa thAya che. ane bhAvavizuddhine kAMka bAdhA pahoMce che. jene teoe paNa avyakta sAvadyarUpe svIkAryuM che. Ama ekamAtra mana paNa jo hoya, to karmabaMdha thato hovAthI tame "prANI-prANijJAna' ityAdi je kahyuM, te badhuM arthahIna ja che, kAraNa ke temAM paNa karmano upacaya che ja. mATe hiMsAnA pAMca bhedonA batrIsa bhAMgAmAMthI mAtra pahelA ja bhAMgAmAM hiMsA che ema kahevuM vAjabI nathI. vaLI 'putaM pitA samArambha' ityAdimAM boddhoe "rAgadveSa vinA pitA putrane mArI tenuM mAMsa khAya' ityAdi kahyuM, e paNa barAbara nathI. kAraNa ke huM mAruM chuM' evA adhyavasAya vinA A rIte mAravAnI kriyA thai zake nahi ane Avo adhyavasAya thavo e ja saMkleza che. saMkleza hoya to karmabaMdha thAya ja e vAta baMne pakSane saMmata che. zaMkA - bIjAnA hAthe UMcakAvelA aMgArAthI dAjhavAno bhaya nathI. tema bIjAe mArelAnuM mAMsa khAvAmAM karmabaMdhano bhaya nathI, kAraNa ke mAravAno azubha adhyavasAya potAne nathI. samAdhAnaH- A vAta paNa vAhiyAta che, bIjAe mArelA mAMsane khAvAmAM mAravAno adhyavasAya bhale na hoya - paNa bIjAe karelI mAravAnI kriyAnI anumatino adhyavasAya to Ubho ja che. A adhyavasAya paNa saMklezarUpa che. tethI karmabaMdha thavAno ja. zaMkA - haze temanI bIjI vAto bhUlabharelI ! paNa "kRta-kArita ane anumodanA A traNathI pApa thAya che? ema e lokonuM je kahevuM che e to barAbara che ne? samAdhAna - e barAbara che. paraMtu enAdvArA to teoe jainamatano kaMika svAda cAkhavAno ja prayatna karyo che. arthAt ATalo aMza paNa temane jainamatamAMthI ja maLyo che. (ahIM sUyagaDAMganI uparokta gAthAonI TIkA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatanAyukta dravyastava adhikadoSanivartaka 19 vAsitam / tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kthyte'| [zAstravArtAsamu. 5/30] tato bhavadabhyupagamenaiva kliSTamanovyApAra: karmabandhAyeti / IryApathe'pyupayuktasyApramattatvAdabandhakatvamanupayuktasya tu kliSTacittatayA bandhakatvameva / svapnAntike'pyazuddhacittasadbhAvAdISadbAdhA bhvtyev|saa cAvyaktasAvadhoktyA tvyaapybhyupgtaa| tadevamekasyApi kliSTasya manaso bhAve bandhasadbhAvAdyaduktaM-'prANI'tyAdi tatsarvaM plvte| yadapyuktaM putraM pitA samArabhye' tyAdi tadapyanAlocitAbhidhAnam, mArayAmItyevamadhyavasAyaM vinA vyApAdanA'sambhavAttAdRzacittapariNatezca kathamasaGkliSTatA ? saGkleze cAvazyambhAvI karmabandha ityubhysmmtmev| yadapi paravyApAditapizitabhakSaNe parahastAkRSTAGgAradAhAbhAvavanna doSa iti / tadapyunmattapralapitavadanAkarNanIyaM, prvyaapaaditpishitbhkssnne'pynumterprtihttvaat| yacca kRtakAritAnumatirUpAdAnatrayaM tairabhihitaM tajinendramatalavAsvAdanameva tairkaariiti|| pUrNa thai.) Ama boddhonI kalpanA amArI prarUpaNA karatA ghaNI bhinna che. yatanAyukta dravyastava adhikadoSanivartika pUrvapakSa - chatAM bauddhoe 'putra pitA ityAdi (pUrvokta sUyagaDAMga pATha gA. 28mAM) je kahyuM, tene ja anurUpa tame dravyastavamAM puSpavagerenA jIvonI hiMsAmAM doSano abhAva kaho cho. tethI hajI bauddhamatamAM pravezanA doSanI mAthe laTakatI talavAra aDIkhama UbhI ja che. prazna:- puSpavagerenA jIvone mAravAnA adhyavasAya vinA te jIvonI hiMsA karavAmAM doSa nathI. samAdhAna -A uttarato bauddha paNa ApI zake tema che. putrane mAravAnA Azaya vinA pitA putrane mArIne mAMsa khAya temAM doSa nathI, ema to teo paNa kahI zake che. uttarapakSa -ema nathI. putranuM mAMsa putrane mAryA vinA maLe nahi. tethI putrane mAratI vakhate putrane mArI mAMsa khAiza" Avo hiMsaka Azaya hoya ja. jinapUjAmAM phUlanA jIvone mArI prabhupUjA karuM' evo puSpanA jIvone haNavAno koi Azaya ja nathI, paraMtu bhavatAriNI paramAtmabhaktino ja Azaya hoya che. tenA eka anivArya aMgatarIke thai jatI puSpAdi jIvonI hiMsA che. vaLI te vakhate paNa te sarva jIvone zakya bane teTalA aMze bacAvavA, alpa pIDA thAya ityAdi AzayathI thatI jayaNA pradhAnarUpe hoya che. tethI dravyastavavageremAM hiMsA hovA chatAM hiMsAno Azaya nathI. paNa zubhaAzaya che. jema ekasAdhu bIjA sAdhunA vALano loca kare, tyAre bIjA sAdhune pIDA thavAno saMbhava che. ahIM loca e avazya kartavya che ane pIDA anivArya aniSTa che. chatAM loca karato sAdhu loca karAvanArA sAdhune ochAmAM ochI pIDA thAya ane cittaprasanna rahe te pramANe locakriyA kare che. Ama ahIM locakriyA jayaNApUrvaka thatI hovAthI loca karanArAne parapIDAnuM pApa nathI lAgatuM, paNa sahAyakabhAva ane jayaNAbhAvarUpa zubhAzaya hovAthI aThThamatapanA lAbha jevo lAbha maLe che. e ja pramANe mRtyunI samIpe AvelA vagere sAdhune jyAre gurubhagavaMto anazana karAve che, tyAre te sAdhune jaldI paralokabhego karavAnI bhAvanA nathI, paraMtu te sAdhunuM citta samAdhimAM rahe te pramANe tene ArAdhanA karAvavAno ja bhAva hoya che. tethI anazana karAvanArane lAbha ja thAya che. basa, te ja pramANe pUjAno adhikArI zrAvaka yatanApUrvaka jinapUjA kare, temAM bhakti ane jayaNAnA zubhabhAvane kAraNe tene lAbha ja che. puSpAdinI hiMsAno adhyavasAya na hovAthI pApa nathI. jema vatsanAga(=vacchanAga - kaDavuM jhera auSadhavizeSa) vagerene parikarmita=saMskArita karyA pachI tenA doSa haNAi jAya che ane te guNakArI auSadha banI jAya che. te ja pramANe ahIM paNa svarUpasAvadya pUjAvageremAM samajavuM. A pUjA karavAthI guNa to che ja. paNa sAthe baLavAna doSano abhAva paNa che. tethI ja bauddhamatamAM praveza paNa nathI. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 pratimAzataka kAvya-31 atha tathApi putraM pitetyAdhuktadizA dravyastave puSpAdijIvopamardadoSAbhAvAbhidhAne paramatapravezastadavastha eva, mAraNAdhyavasAyaM vinA vyApAdane'doSokteruttarasyobhayatra tulyatvAditi cet ? locAnazanAderevA(rivA?) dhikAriNo yatanAzuddhabhAvena saGklezarUpApanayane parikarmitavatsanAgAderiva tato blvddossaabhaavaat| svarUpataH sAvadyatvAcca yatestatra nAdhikAra iti| tataH zubhayoge dravyastave nArambhikI kriyaabhidheyaa| abhidheyA cet ? zubhaiva, hiMsA ca yatanayA tadadhikanivRttibhAvAnna bhvti| tadAha - 'yatanAto na ca hiMsA yasmAdeSaiva tnnivRttiphlaa| tadadhikanivRttibhAvAdvihitamato'duSTametad' SoDazaka 6/16] iti mUla eva vistareNAbhidhAsyate cedamupariSTAdityalaM prsnggen| 'imaM proktaM yuktaM ya iha samayAvAcakavaraiH, kriyAyA niSkarSa kalayati kRtI shaantmnsaa| yaza:zrIstasyoccaistyajati savidhaM naiva guNino, guNinAM vAllabhyAtparamarasikeva prnnyinii'|| // 30 // dravyastave guNAnupadarzayati vaitRSNyAdaparigrahasya dRDhatA, dAnena dharmonnatiH, _saddharmavyavasAyatazca mlinaarmbhaanubndhcchidaa| caityAnatyupanamrasAdhuvacasAmAkarNanAt karNayo rakSNozcAmRtamajanaM jinamukhajyotsnA samAlokanAt // 31 // (daMDAnvayaH- (1) vaitRSNyAdaparigrahasya dRDhatA (2) dAnena dharmonnatiH (3) saddharmavyavasAyatazca malinArambhAnubandhacchidA (4) caityAnatyupanamrasAdhuvacasAmAkarNanAtkarNayoH (5) jinmukhjyotsnaasmaaloknaadkssnnoshcaamRtmjjnm||) zaMkA - jo jayaNAbhAvathI pUjAmAM rahelI hiMsAno baLavAna doSa TaLI jato hoya ane guNa ja thato hoya, to sAdhuo kema tenA adhikArI nathI? uttarapakSa - utsargamArgathI svarUpathI paNa niravavajapravRttine AdaranArA sAdhuono svarUpasAvaghakriyAmAM adhikAra na hovAthI ja sAdhuo svarUpasAvadya pUjAmAM adhikArI nathI. sAdhunA anadhikAranI vAta pUrve carcA gayA chIe. tethI zubhayogayukta dravyastavamAM AraMbhikI kriyA kahevI nahi. ane jo tema kahevAno moha chuTato na hoya, to zubha AraMbhikI kriyA ja kahevI, kAraNa ke jinabhaktiAdi zubhaadhyavasAyapUrvaka ane zubhayogayukta che. vaLI jinapUjAdi kriyAmAM thatI alpahiMsA vAstavamAM hiMsA ja nathI, kAraNake tyAM vadhu hiMsAmAMthI nivRttinA bhAvapUrvakanI yatanA ja mukhya che. (lAkho rUpiyA kamAvI ApatA dhaMdhAmATe pAMca dasa hajArano karavo paDato anivAryakharcakharcanathI gaNAto, paNa Astel(=chanvesTamenTa) guya che.) tethI 4 pozamA dhuMcha - (nibhavana rAbavAvagerebhAM) yatana hovAthI hiMsA nathI, kAraNa ke adhika hiMsAnI nivRtti che. A (yatanA) hiMsAnivRtti phaLavALI che. tethI zAstramAM vihita A (nibhavana Aqjvo35 dravyastava) adRSTa cha.'vAta bhAga 752 bhUgamai(vyamai) vistArathI 43vA. tethI ahIM te prasaMgathI saryuM. "vAcakavare AgamamAMthI kriyAnA batAvelA A yuktiyukta niSkarSane je paMDita puruSa zAMtamanathI samajI zake che, tenA paDakhAne paramarasika priyAnI jema yazarUpI lakSmI kyAreya choDatI nathI, kAraNa ke A sakSmIne guNImAna atyaMta priya che.'||30|| dravyastavamAM rahelA guNo darzAve che- iva' padaM smygbhaati| Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjAvagerenA viziSTa lAbho [191. 'vaitRssnnyaad'iti| dhanatRSNAvicchedAdaparigrahasya-aparigrahavratasya dRDhatA bhvti| tathA dAnena kRtvA dhrmonntirbhvti| vihitaM ca tajjinabhavanakAraNe pUrvAGgam- 'tatrAsanno'pi jano'sambandhyapi daanmaanstkaaraiH| kuzalAzayavAn kAryo niyamAdbodhyaGgamayamasya'SoDazaka 6/6] ityAdinA / tathA (saddharmavyavasAyato) malinArambhAnubandhasya chidA-prAsAdAdItikartavyatA'nusandhAne sadArambhAdhyavasAyasyaiva prAdhAnyAditarasyAnuSaGgikatvAt, tatpravAhapravRttyaiva vNshtrnnopptteH| Aha ca- 'akSayanIvyA hyevaM jJeyamidaM vaMzatarakANDam // iti SoDazaka 6/ 15 utta0] tathA caityAnatyarthamupanamrA:-upanamanazIlA ye sAdhavasteSAmekadeze dezanodyatAnAM yAni vacAMsi, teSAmA kAvyartha - (dravyastava karavAthI) (1) dhananI tRSNA vilaya pAme che. tethI aparigrahavrata daDha bane che. (2) dAna devAthI dharmanI unnati thAya che. (3) saddharmanA udyamathI malinaAraMbhanA anubaMdhano cheda thAya che. tathA (4) cetyanA namanaarthe AvelA sAdhuonA upadezavacananA zravaNathI karNayugala amRtamagna bane che ane (5) paramAtmAnA vadanakamaLanA priyadarzanathI nayanayugala sudhArasamAM magna bane che. jinapUjA vagerenA viziSTa lAbho (AlokanA koi sukhanI icchA vinA dhanano paramAtmabhaktimAM vyaya karanArAne dhanavagere karatAM dharmavagerenI, paisA karatA paramezvaranI mahattA vadhu dekhAya che, "dhana e nAza pAmI janAruM ane badhA anarthanuM mULa hovAthI choDavA jevuM che' evI buddhi pragaTe che. tethI dhanavagereparanI mamatA-Asakti tUTe che. anAsaktirUpa aparigrahabhAva pragaTa thAya che. A bhAva prabaLa bane eTale sarvathA dhanano tyAga kare, ena banI zake to dhananA bhArane sApano bhAro mAnI parigraha parimANa(=maryAdA) kare. Ama) dravyastavamAM dhanano vyaya aparigraha vratane daDha kare che. vaLI, utkRSTa parigrahanA tyAgI ane upadezaka jinanA darzanaAdithI "parigraha choDavA jevo che evI A prabhunI AjJA che evuM yAda AvavAvagere dvArA paNa aparigrahabhAvanA daDha bane che. (2) "dAna e dharmonnatinuM mahAna kAraNa che, eTale jinabhavana=derAsara baMdhAvanAre pahelAM dAna devuM joie" evuM zAstravidhAna che - juo - "e jinabhuvananI jamInanI samIpe vaselA svajana na paNa hoya evA lokone dAna-mAna-satkAradvArA zubhaAzayavALA karavA joie, kAraNa ke A zubhaAzaya avazya A lokonA bodhilAbhano hetu bane che. tethI ja je dharmakAryanI AgaLa-pAchaLa avasthAne anurUpa dAna hoya, te dharmakArya mahAprabhAvaka bane che. kAraNa ke mugdha lokone dharmatarapha AkarSavAnuM mahAna sAdhana dAna che.) jinapUjAvagere dravyastavamAM A dAnadharmano paNa samAveza thAya che. tethI dravyastava prabhAvanA =dharmanI unnatinuM sAdhana bane che. vaLI (3) jinabhavana banAvaDAvavAvageremAM jinabhavananA bAMdhakAma vagere kartavyo ja vAre ghaDIe sAMbharI Ave che. tethI Avo saAraMbha ja pradhAnapada bhogave che. bIjA sAMsArika AraMbho to mAtra AnuSaMgika=gauNa banI jAya che, vaLI jinAlayanA jIrNoddhAra, navA bAMdhakAma ityAdi kAryonI paraMparAne kAraNe AdravyastavathI vaMzataraNanI upapatti thAya che. vaMzatarakANDa(vaMza=saMtAnapravAha potAnI vaMzaparaMparAne paNa taravAnuM sAdhana bane' evo bhAva che. athavA vAMsano tarApo. dravyastavarUpa vAMsanA tarApAthI saMsArasAgara tarI javAnI vAta yogya thAya che.) tethI ja kahyuM che ke - "akSayanidhithI(=nAzana pAmetevAmULa dhanathI) jinabhavananI sArasaMbhALathI A(=jinabhavana banAvavuM vagere) vaMzatarakANDa bane che tema samajavuM" Ama dravyastava malinAraMbhanA anubaMdhane moLo pADI de che. tathA (4) devAdhidevanA darzana mATe devAlaye AvelA sAdhubhagavaMto tyAM eka bhAgamAM AgamavANI relAvI rahyA hoya, tyAre te vANIsudhArasanuM kAnathI pAna karavAno durlabhya moko prApta thAya che. A jinavANInA zravaNathI ghaNA bhavyajIvo kalyANanA rAhe caDI gayA che. dravyastavano A lAbha nagaNya nathI, paNa agamya che ! tathA (5) 0 deyaM tu na sAdhubhyastiSThanti yathA ca te tathA kAryam / akSayanIvyA hyevaM jJeyamidaM vaMzatarakANDam // iti puurnnshlokH|| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192 ) pratimAzataka kAvya-32) karNanAtkarNayoramRtamajanam / tathA jinamukhasya bhagavatpratimAvadanendorjyotsnAyA lAvaNyasya samAlokanA dakSNo:= nayanayozcAmRtamajjanaM, vigalitavedyAntarobhayAnandAtmA zAntarasodbodha iti yaavt||31|| tathA nAnAsaGghasamAgamAtsukRtavatsadgandhahastivraja svstiprshnprmpraapricyaadpydbhutodbhaavnaa| vINAveNumRdaGgasaGgamacamatkArAcca nRtyotsave, sphArArhadguNalInatA'bhinayanAdbhedabhramaplAvanA // 32 // (nhAnvaya spaSTa: II) * 'nAnA' iti / nAnA prakArA=anekadezIyA ye saGghAsteSAM samAgamAtsukRtavanto ye santasta eva gandhahastino gandhamAtreNa paravAdigaja(mada ?)bhaJjakatvAt / teSAM vraja: samUhaH, tatra yA svastipraznasya paramparA, tasyA: pricyaa(paramakRpALu paramAtmAnI sarva jIvo pratye karUNAno dhodha vahAvatI, badhA prakAranA paddhalikAdi bhAvo pratye udAsInatAbhAva chalakAvatI, kamaLanA patra jevI, darzana karanAranA hRdaya ane netrane paramAeAda pIrasatI nayanajoDInuM divyadarzana, dayAsiMdhudevAdhidevanI sarvajIvo pratye paramamaitrI vagere bhAvonuM suramya saMgIta vahAvI rahelI mukhamudrAnuM pApanikaMdanadarzana, darzana karanArAnA potAnA ja suputa paramAtmabhAvane DhaMDhoLatI ane vAraMvAra potAnA svarUpanuM smaraNa karAvatI jinapratimAmAM sAkSAt paramAtmasvarUpanuM darzana.... jonAranI AMkhamATe piyuSapAna banyA vagara rahe nahI.... kalyANamaMdira jinendranI mukhamudrAnA nirIkSaNamAM Asakta thayelAM nayanayugalamAMthI ubharAtA harSanA azrubiMduo adarzanIyanA darzanarUpa malane dUra karI nAkhe che, anAdikALathI kudarzananI paDI gayelI kuTeva ane tenA kAraNe AMkhomAM saLavaLatA vikAranA-vAsanAonA sApoLiyAo vItarAganI pAvanakArI mukhamudrAnA sudarzanathI vilaya pAmI jAya che. - ema vItarAga stotramAM kahyuM che.) kharekhara! jinendranA darzana cakSumATe amRtakuMDamAM magnatArUpa bane che. jinendranA darzanamAM jyAre ekAgratA Ave che, tyAre bAkInuM badhuM visarAi jAya che. tathA cakSune utkRSTa rUpanA darzanathI bAhya AnaMda ane hRdayane paramAtmasvarUpamAM laya thavAthI AtyaMtara AnaMda prApta thAya che. A banne prakAranA (athavA kAna ane AMkha ema ubhaya saMbaMdhI) paramaAnaMdanA mahAsAgaramAM masta banelAAtmAmAM sarasazAMtasudhArasano AvirbhAva thAya che - A badhA che dravyastavanA amUlya lAbho. tame temAMthI rakhe rahI jatA! (Aje jyAre TI.vI., sInemA, bephAma rUpapradarzano vagerenA jhera satata AMkhane vAsanAnA jheramaya banAvI rahyA hoya, tyAre to e badhA jherane dUra karavA ane enAthI bacavA prabhupratimAdarzana keTaluM Avazyaka banyuM che? jyAre kutsita (citradarzanavagererUpa) sthApanAnI bolabolA hoya, tyAre e sAme amogha upAya che zreSThasthApanAnA zaraNe javuM) . 31 dravyastavanA bIjA lAbha batAve che- kAvyArtha-judA-judA saMghono(tyAM=jinAlayamAM) samAgama thAya che. vaLI, tyAre sukRtavALA sanorUpa gaMdhahastIonA samudAyamAM svastiprazna(= kSemakuzaLapRcchA)nI paraMparAnA paricayathI paNa adbhata uddhAvanA= addhatarasanuM AvirbhAva thAya che. tathA nRtyotsavamAM vINA, vAMsaLI, tabalA vagerenA saMgamathI je camatkAra sarjAya (=je sugamya saMgIta pragaTe) che, tenAthI phAra=prakRSTa adbhaNomAM lInatA anubhavAya che. A lInatA jyAre abhinayadvArA pragaTa thAya che, tyAre bhedano bhrama bhAMgI jAya che. satsaMgathI avaMcakatrayanI prApti suktanI kamANI karatA saMta puruSo potAnA nAmarUpa gaMdha mAtrathI paravAdIrUpa hAthIone bhagADatA hovAthI gaMdhahastI jevA che. parasparanA zubhanI pucchA addhatarasanI ubhAvanA kare che. A pragaTa thayelo addhatarasa sa Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sitsaMgathI avaMcakatrayanI prApti 193 dapyadbhutarasasyodbhAvanA-udbodhaH / tatazca sadyogAvaJcakAdikrameNa paramaH samAdhilAbha iti| ca-puna: vINAveNumRdaGgasaGgamena tauryatrikasampattyA yazcamatkAraH, tato nRtyotsave sphArA ye'rhadguNAH, tallInatAvirbhAvAnubhAvIbhUtaM yadabhinayanaM, tasmAdbhedabhramasya bhedaviparyayasya plaavnaa=priglnm| tathA ca samApattyAdibhedenArhaddarzanaM syAditi bhaavH| samApattilakSaNamidaM - 'maNerivAbhijAtasya kSINavRtterasaMzayam / tAtsthyAttadaJjanatvAcca samApattiH prkiirtitaa'|iti [dvAtriM dvAtriM. 20/10] aaptti:-tiirthkRnnaamkrmbndhH| sampattiH tadbhAvAbhimukhyamiti yogagranthe prasiddham // rerA tathA pUjApUjakapUjyasaGgataguNadhyAnAvadhAnakSaNe, maitrI sattvagu(ga?)NeSvanena vidhinA bhavyaH sukhI staaditi| vairavyAdhivirodhamatsaramadakrodhaizca nopaplava statko nAma guNo na doSadalano dravyastavopakrame // 33 // yogAvaMcaka, kriyAvaMcaka ane phaLAvaMcakanAkramathI paramasamAdhinI prAptimAM hetubane che. (guNasabharaane viziSTa puNyazALI sapuruSo sAtheno yoga(viparyayarahitano) yogAvaMcaka bane che. te pachI puruSone vinayabahumAnapurassara praNAmavagere kriyAno niyama kriyAvaMcakyoga bane che. A vinayAdithI prasanna thayelA sapuruSonA upadezavagere dvArA dharmasiddhinA viSayamAM sAnubandha phaLanI je prApti thAya che, te phaLAvaMcaka che. A traNe kramazaH zubha, zubhatara, zubhatama AzayavizeSarUpa-avyaktasamAdhirUpa che.) phaLAvaMcakayoganI prApti uttarottara vadhatA parama samAdhipara lai jAya che. (saddhaonA samAgamamAtrathI DhabahArI jevA lUMTArA, arjuna mALI jevA hatyArA ane avaMtIkumAra jevA bhogIo paNa paramayogI thai gayAnA DhagalAbaMdha dAkhalAo che.) vaLI vINA, veNu ane mRdaMga saMgItanA A traNa sAdhana bhegA thAya, tyAre temAMthI relAtA saMgItanA pravAhathI bhAvollAsanI vRddhirUpa camatkAra sarjAya che. A bhAvollAsa bAhya bhAna bhUlAve che ane sarjAve che nRtyanI maMgala lIlA. nRtya karatA karatA arihaMtanA guNomAM lIna thai javAthI tene anurUpa abhinayo sahaja pragaTavA mAMDe che. tethI paramAtmA sAthenA bhedabhAvano bhrama bhAMgI jAya che. abhedapraNidhAnanI prApti thAya che ane samApattivagerethI arihaMtano sAkSAtkAra thAya che. samApattinuM lakSaNa A che - "jyAre nirmala sphaTika maNinI jema rAjasa-tAmasavagere vRttiothI rahitanuM citta dhyAtA, dhyAna ane dayeya A traNane viSe rahe che ane A traNathI uparakta(==NanI samAnatA dhAraNa karanAruM) bane che, tyAre (traNamAM rahyuM hovAthI ane traNeyathI raMgAyeluM hovAthI) samApatti thAya che, te niHsaMzaya che."(samApatti yogadarzanamate saMprajJAta samAdhi. adhyAtmasAramAM paramAtmAnI abhedabhAve upAsanAne samApatti kahI che.) tIrthaMkara nAmakarmano baMdha ApattirUpa che. ane te bhAva(=tIrthakara nAmakarmathI pragaTelA bhAva) tarapha javuM e saMpatti che ema yogagraMthomAM prasiddha che. ('samApati' mAM "sa" ane "A pUrvaka patti' pada che. tethI samApattithI pahelA "Apatti' ane pachI saMpatti prApta thAya che, evuM sUcavavAnuM tAtparya lAge che.) . 32 vizeSaguNo batAve che kAvyartha - pUjA, pUjaka ane pUjyane saMgata evA guNonA dhyAna pachI je anuprekSA che, te vakhate "A vidhithI(=dravyastavavidhithI) sarva bhavyajIvo sukhI thAva' ityAdirUpa jIvasamudAyapara maitrI hoya che. tathA vaira, vyAdhi, virodha, matsara, mada ane krodhano upadrava thato nathI. AdravyastavanA upakramamAM doSanAzaka kyo guNa nathI? O Apattizca tataH puNyaM tIrthakRtkarmabandhataH / tadbhAvAbhimukhatvena sampattizca kramAdbhavet // [jJAnasAra 30/4] - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (194 pratimAzataka kAvya-33) (daMDAnvayaH- pUjApUjakapUjyasaGgataguNadhyAnAvadhAnakSaNe anena vidhinA bhavyaH sukhI stAditi' sattvagu(ga ?)NeSu maitrI bhavati / tathA vairavyAdhivirodhamatsaramadakrodhaizca nopplvH| tad dravyastavopakrame doSadalano ko nAma muLo na mavati? (pita mUyAneva mavatIti bhAva:) II) _ 'pUjA' iti / pUjApUjakapUjyasaGgatAstrayAnvayino ye guNAsteSAM yad dRgdRzyadraSTusamApattisamAdhiphalaM dhyAnaM, tato ya davadhAnam anuprekSA, tatkSaNe avasare, anena dravyastavavidhinA bhavyaH sarvo'pi sukhI stAditi sattvagaNeSu -prANisamUheSu maitrI bhvti| ata eva 'alpabAdhayA bahUpakArAdanukampopapattiH' iti pnyclinggiikaarH| tathA vairaM va, vyAdhiza, virodhaza, matsarazna, maza, #odhati; saiH kRtyohnava=3padravona mavati tatva=tamakjhiAridrvystvopkrme upakramyamANe dravyastave doSadalano-doSocchedakArI ko nAma guNo na bhavati ? api tu bhUyAneva mavatI'ti mAva: | rUrU 3zeSamada- * arthAt ghaNA guNo che. pUjAthI maitrIAdi bhAvanI prApti ane krodhAdithI bacAva bhaktinA bhavanAzaka bhAvathI thatI pUjA, A pUjAnuM paramasaubhAgya pAmelo pUjaka ane pUjAnuM paramapAtra pUjya=paramAtmA, A traNemAM je guNo rahyA che, te guNonuM draSTA jyAre dhyAna dhare che, tyAre dhyAnanA phaLa tarIke cakSu, te pUjAdi dazya ane draSTA (athavA darzanakriyA) A traNanI samApattirUpa samAdhi pragaTa thAya che. arthAt dardazya ane drA (athavA dRSTi) A traNe pUjyavagerenA saMbaMdhamAM ekatA pAme che. dhyAnanI A paramocca dazAno AnaMda avaryu che. ("jina hIpAyA tina hI chipAyA, kahata nahikou kAnameM hA pAmavAno upAya che- 'tAlI lAgIjaba anubhavarasakI, samajata taba kou sAnameM.') paNa, A dhyAna sUkSmaviSayaka hovAthI ane atyaMta ekAgra upayogarUpa hovAthI lAMbu TakI zake nahi. aMtarmuhurta pachI dhyAna vilaya pAme che. tyAre anuprekSAnI avasthA Ave che. anuprekSAmAM citta kaMika asthira hoya che. ekAgratA kaMika maMda hoya che. A avasthA ciMtanamaya che ane maitryAdibhAvathI susaMskRta hoya che. A anuprekSAkALe "A dravyastava vidhithI(=A vidhithI prApta thayelA zubhaadhyavasAyanI tAkAtathI, athavA utpanna thayelA puNyathI athavA A bhAvasabharavidhiyukta kriyAnI tAkAtathI) badhA paNa bhavyo sukha pAmo' evuM jIvo pratyenuM maitrIbhAvanAnuM pavitra jharaNuM khaLakhaLa vahetuM hoya che. tethI ja '(A dravyastavamAM) alpajIvonI bAdhA=pIDA dvArA ghaNA jIvopara upakAra thAya che, tethI anukaMpAnI upapatti thAya che." ema paMcaliMgIkAra kahe che. vaLI dravyastavamAM veravagerethI rahita evA vItarAganI pUjAstuti vagere hovAthI tathA citta paNa vItarAgamAM lIna hovAthI potAnAmAM rahelA veravagere bhAvo paNa zAMta paDI jAya che ane navA pragaTatA nathI. jemanI hAjarImAtrathI savAso yojanAmAM vaira-virodhavyAdhi, matsara, krodha, madavagere bhAvo etA nathI, te paramAtmAnI pratimAmAM sAkSAt paramAtmasvarUpanI jhAMkhI thavAthI paramAtmaciMtanamAM lIna banelA bhakto Agama bhAvanikSepAthI potAne ja paramAtmasvarUpe anubhave che. tethI tyAre teonA vera-virodhAdi bhAvo naSTa thai jAya, temAM vismayanuM koi kAraNa nathI. eTaluM noMdhI lo ke, aciMtyazaktisabhara paramAtmA paramakalyANabhUta che, ane paramakalyANanuM pradhAna kAraNa che. paNa, sabUrIAparamakalyANanI prAptimAM bIjatarIke jinapratimApU che, te bhUlazo nahi. A pUjAne tarachoDazo mA! kharekhara pUjAvagerarUpa dravyastavamAM doSocchedaka kayo guNa nathI? te ja aNaukelyo prazna thaine rahe che. 30 dravyastavanA ananya lAbho darzAvatA bAkI rahelA lAbho have darzAve che Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drivyastavanI bhAvayajJatA 195 sattantroktadazatrikAdikavidhau sUtrArthamudrAkriyA yogeSu praNidhAnato vratabhRtAM syAdbhAvayajJo hyym| bhAvApadvinivAraNocitaguNe hyapyatra hiMsAmati VDhAnAM mahatI zilA khalu gale janmodadhau majjatAm // 34 // (daMDAnvaya: - sattantroktadazatrikAdikavidhau sUtrArthamudrAkriyAyogeSu praNidhAnato vratabhRtAmayaM bhAvayajJo hi syaat| bhAvApadvinivAraNocitaguNe'pi hyatra mUDhAnAM hiMsAmatiH khalu janmodadhau majatAM gale mahatI shilaa||) __ 'sttntrokt'iti| sattantre-sacchAstre, ukta:-pUjApUrvAparAGgIbhUto 'dahatiga ahigamapaNagaM' [caityavandana bhA. 2, pA. 1] ityAdinA'bhihito dazatrikAdividhiH, tasmin viSaye, sUtraM cArthazca mudrA ca kriyA ca tallakSaNeSu yogeSu praNidhAnato dhyAnato hi-nizcitamayaM dravyastavo bhAvayajJaH syAdabhyudayaniHzreyasahetuyajJarUpatvAt / yadAha- 'etadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvicchityA niymaadpvrgbiijmiti'|| [SoDazaka 6/14] iti| hi-nizcitaM, atra-dravyastave jinavirahaprayuktatadvinayAsampattirUpA yA bhAvApat, tadvinivAraNocito guNo yatra, tAdRze'pi yA hiMsAmatiH, sA khalu mUDhAnAM viparyastAnAM janmodadhau-saMsArasamudre majjatAM gale mahatI shilaa| majjatAM hi pApAnAM gale zilAropa ucita eveti smmlngkaarH| 'samaM yogyatayA yogo yadi sambhAvita: kvacit' iti kaavyprkaashkaarH|| kAvyArtha-sazAstramAM kahelI dazatrika vagere vidhivakhate sUtra, artha, mudrA ane kriyArUpayogomAM praNidhAna rAkhavAthI vratadharo(=zrAvako) mATe A dravyastava cokkasa bhAvayajJa ja che. bhAvaApattinuM nivAraNa karatuM hovAthI ucitaguNavALA A dravyastavamAM paNa mUDha puruSone(=pratimAlopakone) thatI hiMsAnI buddhi janmasamudramAM (=saMsArasAgaramAM) DubatA teonA(=pratimAlopakonA) gaLe moTI zilA samAna che. dravyastavanI bhAvayatA dazatrika abhigamapaMcaka' ityAdi zAstravacanathI sUcita pUjAnI AgaLa-pAchaLanA aMgabhUta dazatrikavagere vidhivakhate bolAtA sUtromAM, tenA arthomAM, te vakhate rAkhavAnI mudrAmAM ane karavAnI kriyAmAM praNidhAna=dhyAna rAkhavAthI A dravyastava paNa bhAvayajJa banI jAya che kAraNa ke te abhyadaya ane mokSamAM kAraNabhUta yajJarUpa bane che. kahyuM ja che ke - "saddhahasthomATe A(=jinabhavana) ja bhAvayajJa(=bhAvapUjA) che ane A(=jinabhavana) ja janmanuM zreSTha phaLa che. A ja avazya svargAdi abhyadayanI akhaMDita paraMparAthI mokSanuM bIja=kAraNa bane che." atyAranA ahIM bhAvanikSepAnA(=sAkSAta) bhagavAnano viraDakALa che. tethI temanA vinayano lAbha maLato nathI. dharmajJa mANasane mana jIvanamAM A ja moTAmAM moTI khoTa-Apatti che-bhAvaApatti che. (parivAra, paisA, pratiSThA Adino viraha-abhAva dravyaHgauNa Apatti che.) A bhAvaApattine yatkiMcit aMze dUra karavArUpa ucitaguNane dharAvatA dravyastavamAM hiMsAnI buddhi kharekhara DubatAnA gaLe zilAsamAna che. pitAnI gerahAjarImAM pitAnI bhaktithI vaMcita rahI javAno thato vasavaso kaMika ocho karavAnI bhAvanAthI pitAnA phoTAne phUlanI mALA, dhUpa vagerethI pUjA karatA chokarAne thAbaDavo joie ke temAM bhUla kADhI Thapako Apavo joie? A ja bAbata paramapitA paramAtmAaMge zuM khoTI che? A kAvyamAM "sama" alaMkAra che. "jo kyAMka sarakhI yogyatAthI yoga saMbhAvita=lokasaMmata hoya, (to saman alaMkAra kahevAya)" ema kAvyaprakAzakAra kahe che. (ahIM TIkAkAra svayaMdravyastavane bhAvayaza kevI rIte kahI zakAya? Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 pratikArazataka kAvya-34) idaM punaratra vicAraNIyaM-bhAvopapadastavazabda iva bhAvopapado yajJazabdazcAritramevAcaSTa iti kathaM dravyastave bhAvayajJapadapravRttiH ? dravyastavazabdasyeva dravyayajJapadasyaiva prvRtteraucityaat| atha yajJa' zabdo laukikayAge prasiddha iti tavyAvartanena bhAvapadayogaH prakRte prvrttyissyte| tarhi stavazabdo'pi stutimAtre pravRtto bhAvazabdayogena prakRte pravartyatAM saMtaguNukittaNA bhAve' iti [Ava. bhA. 191 pA. 4] niyuktisvarasAda, guNavattayA jJAnajanakavyApAramAtre zaktaM stavapadaM bhAvapadayoge AjJApratipattirUpe vizeSe eva paryavasAyatIti tatkAraNe dravyastavapadapravRttireva yukteti cet ? tarhi 'mahA~jayaM jayaI jannasiTuM' [uttarA0 12/42 pA. 4] ityAdyAgamAdbhAvayajJapadasyAgame cAritra eva prasiddhena'vyastave dravyayajJapadapravRtterevaucityamiti cet ? devatoddezyakatyAge yAgazabdasya pryogpraacuryaadbhaave mATe vicAraNA karI tAtparyArtha batAvaze.) bhAvayarUpe dravyastavanI siddhi pUrvapakSaH- "bhAvapadathI yukta stava(=bhAvastava) zabdathI "cAritra' artha prApta thAya che e tamane paNa saMmata che. e ja pramANe 'bhAvayajJa' zabdathI paNa "cAritra' artha ja nIkaLe che. eTale "bhAvayajJa padathI 'dravyastava' artha karavo yuktiyukta nathI. dravyastavasthaLe 'dravyastava' padanI jema dravyayajJa' padano prayoga karavo vAjabI che. zaMkA - "yajJa' zabda laukika yajJa(=brAhmaNonA yajJa) arthamAM prasiddha che. A laukika yajJo mokSamAM kAraNabhUta na hovAthI apradhAna che. tethI dravyarUpa che. e dravyayajJothI alaga karavA dravyastavane bhAvayajJa kahevo yuktiyukta che. samAdhAnaH- ema to stavazabda stutiarthamAM ja prasiddha che, tethI laukika devo vagerenI stuti paNa stava kahevAya che. A stava paNa mokSamAM kAraNa na hovAthI dravyarUpa che. tethI AdravyastavathI alaga karavAvItarAganI pUjA AdirUpa stavamATe 'bhAvastava' evo prayoga karavo joie. zaMkA - bhale, tema che. amAre virodha nathI. samAdhAna - kema virodha nathI? uparokta carcAthI to dravyastavathI laukika devonI stutivagere artha thAya che. dravyastavadvArA tame vItarAganI pUjAvagerenI je vAto karo cho, tenI sAthe A arthane virodha che ja. tethI tamArI vAta amAnya che. zaMkA-niryuktikAre "saMtaguNukitaNA bhAve (sadbhUta guNonuM utkIrtana bhAvanikSepothIstava che) ityAdi kahyuM che. "stava'padanA bhAvanikSepAthI e artha phalita thAya che, ke "A stutya vyakti guNavAna che evuM jJAna karAvanArI badhI pravRttiomAM "stava' zabda zakta che(=A badhI pravRttiomATe stava zabdano prayoga thai zake che.) tethI 'bhAva' zabdapUrvakano "stava' zabda bhagavAnanI AjJAnA svIkArarUpa arthavizeSamAM paryavasita thAya che, kAraNa ke "jyAre zuddhapadathI sAmAnya artha iSTa hoya, tyAre vizeSaNapada viziSTaarthamATe hoya che." Ama bhAvastavapadathI 'bhagavAnanI AjJAno svIkAra - cAritra' arthaprApta thAya che. tethI dravyapadayukta stavapada dravyastavapada bhAvastavanA kAraNamAM prayukta thAya te yuktiyukta che. samAdhAna - emato "mahAbhayaMjayai jasi(=mahAjakArI zreSTha yajJa=saMyama jaya pAme che-sAdhuo Acare che.) e pramANe uttarAyayana sUtranuM vacana che. A vacanathI evo prakAza thAya che ke, "cAritra' arthamAM ja bhAvayajJapadano prayoga thAya che. tethI tenA kAraNamAM ja dravyayajJapadano prayoga susaMgata che. tethI 'etad iha bhAvayajJa' ityAdi zlokamAM kAM to bhAvapadano prayoga vAjabI nathI, kAM to bhAvayajJa=cAritra evo artha ja karavo paDaze. tethI @ susaMvuDA paMcahiM saMvarehiM iha jIviaM annvkNkhmaannaa| vosaTTakAyA sui cattadehA mahAjayaM jayai jnnnnsittuN|| iti puurnnshlokH|| Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvayajJarUpe dravyastavanI siddhi 197 padopasandAnena vItarAgadevatopasthitervItarAgapUjAyAM tatpravRttiparyavasAnamiti tu yuktam / Aha ca - 'devoddezenaita dRhiNAM karttavyamityalaM shuddhH| anidAna: khalu bhAvaH svAzaya iti gIyate tjjnyaiH|| SoDazaka 6/12] devatoddezena tyAgazca nizcayata Atmoddezenaiva, devatAtvaM vItarAgatvamiti samApattyA tasya svAtmanyunnayanAt / yaugAstu 'devatAtvaM mantrakaraNakahavirniSThaphalabhAgitvenoddezyatvam / atazcaturthI vinApIndrAderdevatAtvaM, havirniSThaphalaM svatvaM, ato na tyAgajanyasvargarUpaphalAzrayakarttaryativyAptiH / na ca mantraM vinendrAya svAhetyanena tyAge devatAtvaM na syAditi vAcyaM, mantrakaraNakatyAgAntaramAdAya devtaatvaat| svAhAsvadhAnyatarasyaiva prakRte mntrtvaacc| pitrAdInAM svadhayA tyAge devatAtvaM na tu pretasya, nama:padenaiva tadA tyaagaat| zUdrAdipiturdevatAtvaM ca braahmnnptthitmntrtvaat| 'brAhmaNAya svAhA' ityanena brAhmaNAya tyAge'pi svAhetyasya na brAhmaNasvatvahetutvaM, dravyastavane bhAvayajJa kahI teno Adara karavo yuktisaMgata nathI. uttarapakSa - vAstavamAM taiyAyikavagere loko "yAga' zabdano prayoga devatAne uddezIne karAtA tyAga arthamAM ja bahoLA pramANamAM kare che. A arthamAM yAga apradhAna hoi dravyarUpa che. tethI te badhA yAga dravyayAga che. tethI ja jyAre bhAvapadayukta vAga-yajJapadano prayoga thAya che, tyAre 'bhAva' padathI vItarAgadeva smRtipathapara upasI Ave che. tethI bhAvayajJapadathI vItarAgadevanI pUjA' evo artha ja hRdayapaTapara aMkita thAya che. "yajJa padadevapUjAbodhaka che. paNa jyAre te "bhAva" pada yukta bane che, tyAre vItarAgadevanI pUjAne ja yAda karAve che. stava' padamAM bhAvastavathI cAritra smRtimAM Ave che anedravyastavathI tenA kAraNabhUta pUjAdino khyAla Ave che. tethIdravyastavamATe bhAvayajJapadano prayoga aviruddha che. tethI ja kahyuM che ke - "devanA uddezathI (jinabhaktinA uddezathI) A (jinabhavana karAvavuM vagere) gRhasthonuM kArya che, evo je nidAna rahitano vizuddha bhAva che e ja svAzaya=sAro Azaya che. ema A viSayanA jJAtAo kahe che. tAtparya - jinabhaktino bhAva ja svAzaya ane bhAvayajJarUpa che. yAgano artha devatAne uddezIne karAto tyAga' evo karyo. nizcayanayathI vicArIe, to A tyAga AtmAne - potAne uddezIne ja thAya che, kAraNa ke devapaNuM eTale "vItarAgapaNuM.' (vItarAga sivAya anya koi vAstavamAM pUjAne lAyaka deva nathI.) Ama vItarAga ja deva che. dravyastavaAdi yAgakALadevatAne uddezIne tyAga karatI vyakti vItarAgadevanA paramasvarUpamAM laya pAme che ane samApattidvArA svayaMne ja vItarAgasvarUpe nIrakhe che. Ama potAne ja devatApade sthApato hovAthI devatAne udezIne karAto tyAga paNa svane uddezIne ja thAya che. ("yAga-yajJa=devatAne uddezIne tyAga evo artha che. tethI A tyAga=pUjA e tAtparya che. tethI yajJa=devapUjA. jyAre enI AgaLa "bhAva" zabda Ave che, tyAre "bhAva" no anvaya "yajJa' padanA pUrvAddhabodhaka aMzarUpa ekadezasAthe iSTa che. eTale ke 'bhAvadevanI pUjA' evo bhAvayajJano tAtparyabodha thaze. deva' padanuM tAtparya paNa pUjyatama tattva aMge che. tethI bhAvedeva tarIke devagatikarmano udaya anubhavatA vaimAnikavagere devo iSTa nathI. tethI ja deva-gurupasAya" kahIe chIe tyAre devatarIke vItarAgadevanI ja smRti thAya che. pUjyatama bhAvedeva-vItarAga devo ja che. tethI bhAvayajJa=vItarAga devonI pUjA, ema tAtparya maLe. AvuM mane bhAse che. uttarAyayanamAM bhAvayajJa=cAritra tAtparya batAvyuM... tyAM "bhAva" padano anvaya "yajJa' padanA pujA' rUpa uttarArdhvabodhaka aMza sAthe che. tethI devanI bhAvapUjA evo artha thayo. ane bhAvapUjA=cAritra. athavA yajJa devatAne uddezIne tyAga. to bhAvatyAga che... devane udezIne sarvatyAga. ahIM dravyastava paNa dravyayajJa gaNAya. chatAM Apatti nathI, kAraNa ke dravya" pada pradhAna-apradhAna Ubhaya arthamAM vaparAya che. je bhAvanuM kAraNa bane te pradhAna, bIjuM apradhAna. laukika yajJa apradhAna dravyayajJa che. dravyastava-pradhAna dravyayajJa, kAraNa ke te cAritrarUpa bhAvayajJanuM kAraNa banI zake che. ne kAraNamAM kAryano upacAra karIe, to e rIte paNa dravyastava bhAvayajJa kahevAya. jo ke A to uttarAthathanagata bhAvayajJa sAthe anvaya joDavA vicAryuM.. vastutaH ahIM to dravyastava vItarAgadevanI pUjA rUpe bhAvayajJa ja ucita che.) Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 pratimAzataka kAvya-34) tadvinApi pratigrahamAtrAdeva tatsa(sva)tvasambhavAt / adRSTajanakatvena vA tyAgo vizeSaNIyaH, svAhetyanena brAhmaNAya tyAgo nAdRSTahetuH / pAmareNa mantraM vinApIzvarAya tyAge Izvarasya devatAtvaM mantrakaraNakatyAgAntaramAdAya / uddezyatvaM uddeshytaavcchedkaavcchinnoplksskm| kevalapatnyA devatAtvavAraNAya viziSTatvenoddezyatvAdviziSTasyaiva devatAtvAt' ityAhuH, tdvaalcaaplmaatrm| ___ yoginAmupAsanIyAyA vItarAgadevatAyA eva prasiddherahaGkAramamakArAtmakasvatvasya tannirUpitasya kuto'pi kvacidapyAdhAnA'sambhavAt, sarAgezvaradevatAyAzca raagviddmbitairevaabhyupgntumrhtvaad|viitraagoddeshen kRtAtsamantrAtkarmaNo'dhyavasAyAnurodhiphalAbhyupagame tu mantrakaraNakopAsanetikarttavyatAlambanatvameva devatAtvamiti yuktm| taiyAcikamate devatAnuM svarUpa maMtrarUpa karaNathI havi(=vajJamAM homAtA ghI vagere) mAM rahelA phaLanA svAmI bhoktA tarIke jeno uddeza hoya, te devatA. A pramANe devatAnuM lakSaNa bAMdhavAthI kyAMka indra vagere devatAne caturthI vibhaktina lAgI hoya, to paNa teo havinA svAmI tarIke uddezya thatA hovAthI devatAtarIke siddha thAya che. ahIM harimAM utpanna thatA svargavagere phaLanA AzrayasvAmI yajJakartAmAM ativyAmi nahi Ave. yajJa tyAgajanya svargaphaLano svAmI che, jyAre devatA to maMtrajanya haviniSTha svatva phaLanA svAmI che. zaMkA - jyAM maMtroccAra vinA mAtra "indrAya svAhA' eTalA ja uccArathI yajJamAM havi homAtuM hoya, tyAM maMtranA abhAvathI havimAM svatva phaLa utpanna thaze nahi. tethI tenA svAmI tarIke indravagere siddha nahIM thavAthI indravagere devatA tarIke siddha nahIM thAya. samAdhAna - ema nathI. anyatra jyAM maMtroccArapUrvaka havino tyAga thAya che, tyAM svatvaphaLanA svAmI tarIke ane devatAtarIke indravagere siddha che. tethI prastutamAM paNa teo devatAtarIke mAnya ja rahe che. vaLI "svAhA' ane svadhA" A bemAMthI eka pada pote ja prastutamAM maMtrarUpa che. A maMtrathI havimAM svatvaphaLa pedA thaze ja ane tenA svAmI tarIke indrAdi devatAo siddha thaze. pitAvagere=devagatapUrvajone "svadhA" padathI tyAga karAya che, mATe teo devatArUpa che. preta vagerene mAtra "nama' padathI tyAga karAya che. mATe teo devatArUpa nathI. zUdra-harijanonA pUrvajo paNa devatA che, kAraNa ke temanAmATe karAtA tyAgamAM maMtra brAhmaNo bole che. jyAM brAhmaNAya svAhA" evA uccArapUrvaka brAhmaNamATe tyAga karAya che, tyAM "svAhA' pada brAhmaNanA svatvamAM hetu nathI, kAraNa ke svAhA padanA prayoga vinA paNa brAhmaNa grahaNa kare teTalAmAtrathI brAhmaNanuM svatva saMbhavI zake che. athavA to je tyAga aSTajanaka hoya, te tyAgamAM ja haviniSTha phaLanA bhAgI tarIke jeno uddeza hoya, te devatA. e pramANe tyAganuM "adRSTajanatatva (="adRSTajanaka pada) vizeSaNa rAkhavuM. "svAhA' thI thato brAhmaNamATeno tyAga adaSTano hetu nathI. tethI brAhmaNamAM devatAtva asiddha che. koi maMtravagerene nahi jANato pAmara ajJa jIva maMtra vinA paNa Izvarane apekSIne tyAga kare, to paNa IzvaranuM devatAtva asiddha karatuM nathI, kAraNa ke anyatra maMtrakaraNaka tyAgasthaLe IzvaranuM devatApaNuM siddha che. TIkAmAM maMtrakaraNaka..." ityAdi je kahyuM che, tyAM "uddezyapadathI uddezyasAmAnyanuM grahaNa nahIM karavuM, kAraNa ke A "uddezya pada uddezyatAavacchedakathI avacchinna uddezyanuM upalakSaka che. arthAt "maMtrakaraNakaityAdi vizeSaNathI viziSTa - avacchinna uddezyatA jenAmAM hoya, tevA ja uddezyano ahIM svIkAra karavo, pArvaNa AdimAM svatvanA bhAga tarIke (=uddezya tarIke) mAtra patnI paNa saMmata che. tethI patnImAM uparokta lakSaNanA baLe devatAtva' AvavAnI je Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyAyikamatanirAsa 19) saMsAridevatvaM ca devagatinAmakarmodayavattvaM, saMsAriSu saMsAragAminAmitareSu cetareSAM bhaktiH svarasasiddheti yogatantraprasiddham / taduktaM yogadRSTisamuccaye- 'saMsAriSu hi deveSu bhaktistatkAyagAminAm / tadatIte punaH tattve tadatItArthayAyinAm // [gA. 111] iti / svAhAsvadhAnyatarasyaiva mantratvamityayamapi naikAnto, mantranyAse namaHpadasyApi tttvshrvnnaat| taduktam - 'mantranyAsazca tathA praNavanamaHpUrvakaM ca tnnaam| mantraH paramo jJeyo, mananatrANe hyato niyama' [SoDazaka7/11] tiA Apatti che, te have nahi, kAraNake sakaLa maMtrakaraNaka hathimAM patnI uddezya banatI nathI, paNa amuka tyAgavizeSamAM ja bane che. tethI emAM rahelI uddezyatA "maMtrakaraNa...' ityAdi vizeSaNathI viziSTa=avacchinna nathI. "maMtrakaraNaka." ityAdi vizeSaNathI viziSTa-avacchinna-sakaLa maMtrakaraNaka hathimAM rahelA svatvaphaLanI uddezyatA mAtra indrAdi viziSTa vyaktiomAM ja hovAthI teo ja devatA tarIke iSTa che. taiyAyikamatanirAsa naiyAyikonI uparokta carcA tathyahIna che, kAraNa ke adhyAtmayogI puruSo mATe to vItarAga devo ja upAsanIya-upAsanA karavA yogya tarIke prasiddha che. A vItarAgadeva rAganA aMzamAtrathI paNa rahita che. tethI teone ahaMkAra ke mamakAra vagere hoya nahi. tethI jagatamAM evI koi vastu ja nathI ke, jenA para teo mAlikInA bhAvapUrvaka huM ane mAruM evuM gaNita mAMDe. Ama yogIupAsanIya koi vItarAgadeva maMtradvArA jene uddezIne tyAga thAya che te huM "A mane uddezIne tyAga thAya che, mATe A mAruM A rIte ahaMkAra khamakArarUpa svatvanuM AdhAra kyAMya paNa karatAM nathI. TIkAmAM tatrirUpita...... ityAdimAM ta-vItarAgadevatA evo artha levo. jeo rAgathI pIDAtA hoya, teo ja Izvarane sarAgI kalpa. jo 'vItarAgane uddezIne karAtI maMtrapUrvakanI kriyA potAnA bhAvane anusAra phaLa Ape" ema svIkArIe (vItarAgane uddezIne karAyelI kriyAthI vItarAga nathI prasanna thavAnA ke nathI koi prakAranuM phaLa ApavAnA. paraMtu te kriyAvakhate potAnA ja cittamAM jevA prakAranA tIvra maMda adhyavasAya utpanna thAya, tevA prakAranuM phaLa potAne maLe che. eTale phaLamAM kAraNa bhAva" che. A bhAvane pragaTAve che kriyA. ane kriyAmAM prayojaka-AlaMbana bane che vItarAga.) to maMtrapUrvakanI upAsanArUpa vidhinuM je AlaMbana bane, e devatA. arthAt je vyaktine avalaMbIne maMtrayukta upAsanAnI vidhi thAya, te vItarAga ja devatA che. ahaMkAra ane mamakAra karavAnA svabhAvavALA saMsArI devo devagati' nAmakarmanA udayane kAraNe devatarIke che. A devo sarAgI che. temanI upAsanA saMsAramAM ja bhramaNa karanArA saMsArarasika jIvo svazraddhAthI kare che ane mokSane pAmelA vItarAga devonI bhakti svazraddhAthI mumukSuo kare che, ema yogagraMthomAM prasiddha che. yogadaSTi samuccayamAM kahyuM ja che ke - "tatkAmagAmIo(=saMsArIdevadAyaHdevagatimAM janArAo)nI bhakti saMsArI devopara ja hoya che ane saMsArAtI(=mokSa) mArge javAvALAonI bhakti saMsArathI atIta thayelAo(=mokSa pAmelA) para ja hoya che." vaLI "svAhaane 'svadhA A bemAMthI anyataraja maMtra che, tevo ekAMta nathI, kAraNake maMtranyAsamAM namaH pada paNa maMtratarIke mAnya che, tema saMbhaLAya che. (tethI naiyAyike karelA lakSaNamujaba to "preta' paNa devatA bane, kAraNa ke pretane uddezIne namaH maMtrapUrvaka tyAga karAya che.) kahyuM ja che ke - "(jinabiMbamAM) maMtranyAsa karavo. praNava (3OMkAra) ane namaHpadapUrvakanuM te bhagavAnanuM nAma(je bhagavAnanA biMbapara maMtrajAsa karAya te bhagavAnanuM nAma) maMtrarUpa che. (dA.ta. 3OM namaH RSabhAya) A ja zreSTha maMtra che, kAraNa ke nizcayathI A ja (praNava ane namaH yukta paramAtmAnuM nAma) manana (ciMtana-jApa) yogya che ane A ja trANa(=rakSaka) che." (manana karAtuM je rakSaNa kare, te maMtra evI vyutpatti che.) Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '200 - pratimAzataka kAvya-34] ___ mImAMsakastu, indravizvetanasya sato'pi na devatAtvam, taddhi dezanAdezitacaturthyantapadanirdezyatvam / 'brAhmaNAya dadyAt' ityAdau brAhmaNAderdevatAtvavAraNAya deshnaadeshiteti| dezanA vedaH, tena yatra yAge haviSi vA caturthyantapadanirdezyatayA yo bodhitaH, sa tatra devtaa| 'aindraM dadhi bhavati' ityAdau devatAtaddhitavidhAnAdindro'sya devatetyartho, devatAtvamatra caturthyantapadanirdezyatvameveti naanyonyaashryH| 'indrAya svAhA' ityAdau caturthyA dezanAdezitacaturthyantapadanirdezyatvamarthaH / indrapadaM svaparaM tAdRzanirdezyatvavadindrapadakatyAga iti vAkyArthaH / ata eva brAhmaNAya svAhetyAdirna prayogaH, svAhAdipadayoge devatAcaturthyA eva sAdhutvena braahmnnaaderniruktdevtaatvaabhaavaat| tatra hi sampradAnatvabodhakacaturyuva / ata eva pRthak suutrprnnynmpi| AkAzAya svAhA' ityAdau sampradAnacaturthyabhAve'pi namaH svasti' ityAdhupapadacaturthIsambhavaH / mantraliGgAdinA ca yatra devatAtvAvagamastatra tatastathA shrutyunnyAma taiyAyikamAnya svatva, devatAtva, maMtravagerenI vyAkhyAo vyartha siddha thAya che. devatAnuM svarUpa - mImAMsakamane (mImAMsako yajJa, yAgAdimAM homanA uddezya tarIke je je devatApadono uccAra thAya, te padarUpa zabdone ja devatA tarIke svIkAre che. Ama temanA mate tyAM acetana zabdamaya ja devatAo che.) indra-vizvetana vagere sa-vidyamAna hovA chatAM prastutamAM devatArUpa nathI. dezanA dvArA darzAvAyelA caturthIvibhaktisaMtavALA padothI jeo nirdezya bane - jeono nirdeza thAya, teo devatA che." devatAnuM A lakSaNa che. "brAhmaNAyadaghA" vagere sthaLoe brAhmaNavageremAM devatApaNuM TALavA uparokta lakSaNamAM dezanAdezita(=dezanAdvArA darzAvAyelA) ema kahyuM. "brAhmaNIya dadyA A sthaLe brAhmaNAya' pada caturthIvibhaktivALuM hovA chatAM dezanAdezita nathI. dezanA=veda. te(=veda) je yAga ke homamAM caturthIvibhaktiaMtavALA padathI jeno nirdezyatarIke bodha karAve che, te ja tyAM (yAga ke homamAM) devatA che. "aindra dadhi(=dahIM) bhavati(=thAya che.)' ahIM indrapadane caturthI vibhakti nathI lAgI. chatAM paNa ahIM(enDa padamAM) devatAtaddhita(vyAkaraNanA taddhiprakaraNamAM devatAarthe taddhipratyaya lAgavAnI je prakriyA batAvI che te devatAtaddhita kahevAya che)nuM vidhAna hovAthI "indra Ano devatA' evo artha prApta thAya che. (prastutamAM be prakAre anyonyAzraya doSanI koi kalpanA kare (1) "indrAya svAhA' vagere sthaLoe dezanAdezitacaturthIvibhaktiaMtavALA padothI indraAdi kema nirdezya che? "kAraNa ke indro vagere devatA che." indro vagere devatA kema che? kemake teo dezanAdezita caturthIvibhaktiaMtavALA padathI nirdezya che....." A pramANe "maganalAla kyAM rahe che? 'vaDalAnI bAjumAM." vaDalo kyAM che? "maganalAlanI gharanI bAjumAM.' AnI jema anyonyAzrayadoSa che. (2) "aindra padamAM devatAtaddhita ja che tevo nirNaya zI rIte karyo ? kAraNa ke indra devatA che. indra devatA kema che? kAraNa ke teno devatAtaddhita thayo che. ahIM paNa anyonyAzraya che. A ubhayasthaLakalpita anyonyAzrayadoSa dUra karavAmAM dezanAdezitacatuatapadathI nirdezya hovuM eja niyAmaka che. dezanA=veda anAdisiddha che. tethI temAM rahelA pado paNa anAdisiddha che. te padonI siddhi indrAdinA devatApaNAvagerepara avalaMbita nathI. tethI "vedamAM indravagerecatarthIaMtipadathI nirdezya kema che?' tevo savAla ja saMbhavato nathI. ane anAdisiddhaveda indravagerene caturkIMtapadathI nirdiSTa kare che mATe teonuM devatApaNuM paNa siddha thAya che. te ja pramANe dezanAdezita caturthyapadathI nirdaya hovAthI indradevatA tarIke siddha thai gayA pachI, "aindrapadamAM devatAtaddhita kema che? te praznane avakAza ja raheto nathI. mATe tyAM paNa anyonyAzrayadoSa nathI. A AzayathI TIkAmAM devatAtvamatra' ityAdi kahyuM lAge che.) tethI prastutamAM caturthyapadathI nirdezyatA ja devatAtva che. mATe anyonyAzrayadoSa nathI. "indrAya svAhA' vagere sthaLe caturthI vibhaktino "vedasUcita caturthIvibhaktiaMtavALA padathI nirdezyapaNuM' evo artha karavAno che. indrapada svaparakannatAdazanirdezyarUpa che. tethI "tAdaza=vedasUcita ityAdirUpa nirdezyatAvALuM je "indrapada che, te Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 devatAnuM svarUpa - mImAMsakamate naaddeshnaadeshittvm| itthamevendrAya svAhetyeva prayogaH, na tu zakrAya svAheti paryAyAntareNApItyacetanaiva devtaa| yad 'agnaye prajApataye ca0' ityAdau devatAdvayakalpane gauravAdvAkyabhedaprasaGgAcca cakArabalAcca viziSTasyaiva devatAtvaM, 'agniprajApatibhyAM svAhA' ityeva prayogaH / dhRtihome dhRtitvAderdevatAtvarakSAyai caturthyantamiticaturthyantatetyarthakaM, 'dhRtiH svAhA' ityAdau prathamAyA eva caturthyarthavidhAnAt / atha devatoddezena havistyAgo devatAniSThakiJcijanakastatsvarUpAjanakatvesati taduddezena kriyamANatvAt, brAhmaNodezyakatyAgavat / ghRtoddezena kriyamANe dadhni vyabhicAravAraNAya styntm| tacca prishessaatsvaamitvaadi| iti siddhaM devatAcaitanyamiti cet ? na, aprayojakatvAt, taniSThakiJcijjananAya kriyamANatvasyaupAdhikatvAcca / na hi havistyAgo devatAniSThakiJciduddezena kriyate kintu padasaMbaMdhI tyAga" evo vAkyartha thayo. tethI ja "brAhmaNAya svAhA' ityAdi prayoga thatA nathI. kAraNa ke "svAhA' vagere padanA yogamAM devatAsaMbaMdhI caturthI vibhakti ja yogya che. brAhmaNavagere uparokta lakSaNavALA devatA nathI. tethI tyAM devatAcaturthI nathI, paNa (saMpradAna kArakanA bodhaarthe) saMpradAnatvabodhaka ja caturthI che. tethI ja vyAkaraNamAM paNa devatAcaturthI, saMpradAnacaturthI vagere aMge alaga-alaga sUtro banAvyA che. "AkAzAya svAhA' ahIM dezanAdezitacaturthIna hovAthI-AkAza devatAna hovAthI, devatAcaturthI nathI. tema ja AkAzavagerene saMpradAna saMgata na hovAthI saMpradAnacaturthI paNa nathI. tethI tevA sthaLoe 'namaH svasti' vagere sUtrathI upapadacaturthI samajavI. maMtra, liMgavagerethI jyAM devatAtvano bodha thayo hoya, tyAM maMtra-liMgAdithI tevA prakAranI zruti (=vedavANI)nI kalpanA thatI hovAthI tyAM dezanAdezitacaturthI ja samajavI ane devatAtva paNa dezanAdezita ja samajavuM. Ama hovAthI ja, indrAya svAhA" tevo ja prayoga thAya, paNa "zakAya svAhA" tevo prayoga na thAya, ahIM zakrapada indrapadano paryAyavAcI hovA chatAM, indrapadasaMbaMdhI je zruti che, tenuM smaraNa zakrapadathI thai zakatuM nathI. Ama indra pada ane zakra' parathI sUcita indra vyakti eka hovA chatAM, te be padamAM taphAvatanA kAraNe "indrAya svAhA" tevo prayoga thAya ane "zakAya svAhA" tevo prayoga na thAya. A vAta padanuM mahattva sUcave che. tethI phalita thAya che ke prastutamAM indrAdi te-te acetanapado ja devatA tarIke abhISTa che, nahi ke indrAdi cetanavyakti. agnaye prajApataye ca ityAdi prayogamAM be padathI be devatAnI kalpanA karavAmAM gaurava che. vaLI be deva kalpavAmAM be mATe alaga alaga "svAhA' AdinI kalpanA karavAthI vAkyabhedano prasaMga che. tathA "cikAra padanA baLathI viziSTanuM ja devatApaNuM sUcita thatuM hovAthI 'agniprajApatibhyAsvAha evo prayoga ja saMgata che. dhRtihoma vageremAM dhRtitvavagerene devatAtarIke upapanna karavA "caturthyata e padano "caturthyatanA arthavALApaNuM' tevo artha karavo. "dhRti svAhA' vagere sthaLe dhRtivagere prathamAMtapada hovAthI tyAM prathamavibhakti caturthIvibhaktiarthe samajavI ane "vRti' vagere padane dezanAdezita devatA samajavA evuM tAtparya che. zaMkA - devatAnA uddezathI karAto havi(=homa)no tyAgadevatAmAM kazuMka utpanna kare che, kAraNa ke A tyAga devatAnA svarUpano janaka na hovA chatAM, devatAnA uddezathI karAto hoya che. jemAM brAhmaNane uddezIne karAto tyAga brAhmaNamAM tyAgelI vastunA svAmipaNAno bhAva Ubho kare che. tema devanA uddezathI karAto tyAga devamAM tyAgelI vastunA svAmipaNAno bhAva utpanna kare che. "svAmipaNAno bhAva utpanna thAya che' e tAtparya pArizeSanyAyathI siddha thAya che. kAraNake bIjuM kazuM utpanna thavAnI zakyatA nathI. ahIM 'svarUpano janaka na hovA chatAM ema eTalAmATe kahyuM ke, ghInA uddezathI tyAga karAtA dahIMmAM vyabhicAra aTakAvavo che. ghInA uddezathI dahIMno je tyAga karAya che, te to ghInA svarUpano janaka che. tethI tenuM ahIM grahaNa nahIMthAya. AmadevatAmAM homa vagerenuM svAmipaNuM siddha thAya che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 pratimAzataka kAvya-34) svaniSThaphaloddezena, 'zivAya gAM dadyAt' ityAdau tUddezyatve bhAktA caturthI, dadAtistyAgamAtrapara iti naanuppttirityaah| tadasat caturthyantapadasya devatAtve mAnAbhAvAt, caturthI vinApi 'indro devatA' iti vyvhaaraat| 'agnaye kavyavAhAya.' ityAdau devtaadvyprsnggaat| 'indraH sahasrAkSa' ityarthavAdasya 'indramupAsIta' iti vidhizeSatayA svargArthivAdavatprAmANyAt / indrAyetyAdau zrutapadenaiva tyAgasya phalahetutAyA vcnsiddhtvaat| 'tiryakpaGguvitryAyadevatAnAmadhikAra' iti jaiminIyasUtrasyaiva devatAcaitanyasAdhakatvAcca, acaitanye'dhikArAprasaktyA tnissedhaanaucityaat| sUtrArthazcaivam-tirazcAM viziSTAnta:saMjJAvirahAt, paGgo:=pracaraNAbhAvAt, tisraH dRSTizrutivAca: ane A svAmipaNuM devatAne caitanyayukta mAnavAthI ja upapanna thAya che. samAdhAna - svAminAnI siddhi devatAnA caitanyanI kalpanAmATe prayojaka nathI=samartha nathI. arthAt acetanamAM paNa svAmitA hoya tema mAnavAmAM koi bAdhaka nathI. athavA devatAnA uddezathI karAto tyAga devatAmAM kazuMka utpanna kare ja tevo niyama nathI. tyAga karanArane bhale tyAganuM phaLa maLe, paNa jenA uddezathI tyAga karAya, tene te maLe ja, tenuM temAM svAmipaNuM utpanna thAya ja, evo niyama nathI. kAraNa ke jene uddezIne tyAga karAyo hoya, tene etyAgano khyAla na hoya, to potAne te tyAgelI vastunA svAmI tarIke zI rIte kalpI zake? vaLI A tyAgamAM jene uddezIne tyAga karAya che, tenAmAM A tyAgathI kazuMka utpanna karavA tyAga karAya e upAdhi che. arthAt tyAga karanAro, tyAganA uddezyamAM svAmitva utpanna karavAnI buddhithI tyAga karato hoya, to ja te tyAga te uddezyamAM "svAmitva' utpanna karI zake, anyathA nahi. arthAt badhA ja tyAga uddezyamAM kaMika utpanna karavAnI buddhithI thAya che, tevo niyama nathI. je tyAga uddezyamAM kaMika utpanna karavAnI buddhithI thAya, te ja tyAgathI uddezyamAM "svAmitva' Adi kaMika utpanna thAya. yajJamAM homa karanAro kaMi devatAmAM tyAganuM phaLa utpanna karavA tyAga nathI karato, paraMtu potAnAmAM phaLa utpanna thAya te mATe tyAga kare che. mATe A tyAganA baLapara devatAmAM svAmitva ane tethI caitanya siddha thatuM nathI. 'zivAya nAM dadyA'(=zivane gAya ApavI joie) ityAdi sthaLe alabatta, zivavageremAM gAyavagerenI svAminA utpanna karavA tyAga karAya che, paraMtu tyAM dezanAdezita caturthI nathI, paraMtu gaNa caturthI che. ('dA' dhAtunA upapadathI prApta caturthI che.) ane ahIM 'dA" dhAtu mAtra tyAgaarthaka ja che. tethI anupapatti nathI. mImAMsakamatanirAsa mImAMsakonI A vAta pAyA vinAnI che. caturthIvibhaktivALuM pada ja devatA hoya tema mAnavAmAM koi pramANa nathI. kAraNa ke caturthIvibhakti vinA paNa indro devatA' ityAdi vyavahAra thAya ja che. vaLI zabdamayadevatA mAnazo, to 'agnaye kacaeNvAhAya' ityAdi sthaLe be zabda hovAthI be devatA mAnavAno prasaMga Avaze. vAstavamAM to tyAM agnirUpa eka devatA ja mAnya che. vaLI "indranI upAsanA karavI joie' e vidhinA zeSa tarIke "svarganA arthIe' evoarthavAda pramANabhUta gaNAya che. tethI "svarganA icchuke indranI upAsanA karavI joie tevAtAtparyano bodha thAya che. A arthavAda jema mAnya che, tema "indrasahastrAkSa che'(=hajAra AMkhavALo) evo arthavAda paNa mAnya che. (arthavAda stuti ke niMdArUpa hoya ane vidhi ke niSedhamAM prayojaka bane.) A arthavAda to ja siddha thAya, jo "indra ane sahasrAkSa A be padathI eka ja vAcya bane. jo zabdamaya ja devatA hoya, to A banne padathI be bhinna devatA ja siddha thAya, kAraNa ke padarUpe te banne bhinna che ane to uparokta arthavAda asaMgata kare. vaLI 'indrAya' ityAdi prayogamAM indrAya' evA zrutipadathI ja uddezyamAM svAmitvaphaLane utpanna karavAmAM tyAga hetu che tema sUcita thai jAya che. Ama te vacanasiddha che. (jaiminIe ja zruti-liMga vageremAM pUrva pUrvane uttara uttara karatAM baLavattara batAvyA che.) tethI mImAMsake Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaspatimizranA matanuM khaMDana 203 ArSeyA-RtvigyogyA vimukhyA yeSAmandhabadhiramUkAnAM, darzanazravaNoccArAsamarthAnAmiti-vitryArSeyANAmiti / tripravarANAmevAdhikAro natvekadvicatuHpravarAdInAM devatAnAm, anadhikArazcAbhedena sampradAnatvAyogAt / etena dezanAdezitacaturthyantapadanirdezyatvasya tAdRzapadabodhyatvarUpasyendrAdipade'sambhavAttAdRzapadaviziSTa indrAdizcetana ev| devatAvizeSaNasyendrAdipadasyAcetanatvAddevatAyA acaitanyavyavahAra iti mishroktmiimaaNskmtmpypaastm| vizeSasyaiva devatAtvasambhave vizeSaNadevatAtve mAnAbhAvAt, tattadvIjAkSarANAmAnantyena teSAM caturthyantatvAbhAvena ca devtaatvaayogaat| na ca tavApi devatAzarIrANAmAnantyaM bAlyAdinA bhinnazarIreSu caitratvAdivaditi vAcyam / svAmitvaphaLanI utpattimAM je aprayojakatva ane upAdhi batAvI te paNa asaMgata che. tathA "tiryapaMga...ityAdi jeminIya sUtra paNa devatAnA cetanyanI ja siddhi kare che, kAraNa ke A sUtra amuka devano adhikAra batAve che, bIjAono niSedha kare che. acetana vastune to adhikAra jevuM kazuM hotuM ja nathI. tethI A sUtrathI je niSedha thAya che, te acetana aMge to ucita Thare ja nahi ane amuka prakAranA cetananA niSedhathI taddhitra cetanadevano adhikAra ja arthasiddha thAya che. "tiryapaMgu ityAdi sUtrano artha Avo che - tiryakra=tiryaMca (viziSTaAMtara saMjJAno abhAva hovAthI), paMgu (pharatA na hovAthI) traNa - dRSTi(AMkha), zruti(=kAna) ane vAca(=mukha) A traNa. ArSeya - Rtviyogya vi=vimukhya. darzana, zravaNa ane uccAramAM asamartha evA je aMdha-badhira-mUkonA dRSTi-zruti ane vAca vimukhya Rtvijayogya che, teo vityArSeya kahevAya. Ama tripravara(=AMkhaAdi traNa pravaravALA) devono ja adhikAra che, nahi ke eka, be ke cAra pravarono. A devono adhikAra eTalA mATe nathI ke, A devomAM abhedathI saMpradAnano yoga nathI. vAcaspatimizranA matanuM khaMDana mizra - tevA prakAranA padathI bodhyapaNurUpadezanAdezita caturthyapadathI nirdezyatA(=te padathI bodhyatA) indrAdipadamAM saMbhavI zake nahi. (kAraNa ke pada to bodhaka che nirdezaka che.) Ama nirdezyatA taddhadavAcya indrAdi padArthamAM che. tethI tevA padathI viziSTa(=vAcya) indravagerene caitanyayukta devatA mAnavA ja susaMgata che. chatAM paNa indrAdi devatAonA vizeSaNarUpa "indra vagere pado acetana hovAthI devatAmAM paNa acetanano ja vyavahAra thAya uttarapala (jaina) - jyAre "indra vagere caitanyayukta vizeSya pote ja devatArUpa hoya, tyAre teonA vizeSaNabhUta "Indra vagerepadone devatArUpakalpavAmAM koi pramANa nathI. vaLI devatAonA vizeSaNIbhUta tene "bIja' akSaro anaMtA che. te badhAne kaMi dezanAdezita caturthIvibhakti lAgatI nathI, tethI paNa e badhAne devatArUpa mAnI zakAya nahi. devatAnA vizeSaNIbhUta bIjAkSaro jo devatA tarIke iSTa na hoya, to "indra vagere padone paNa zA mATe devatArUpa kalpI zakAya? - tevo Azaya lAge che. (vaLI, caitanyavALA te-te devatAnA abhidhAyaka te-te padane devatArUpa mAnI acetana devatA mAnavAmAM Apatti e che ke evA to devatA abhidhAyaka eN vagere anaMta bIjAkSaro che. to Ama to anaMta devatA mAnavAnuM gaurava che. jo 'caturthIaMta na hovAthI bIjAkSaromAMdevatApaNuM nahIM Ave' ema kahezo, to amAruM kahevuM e ja che ke devatAtvathI rahita bIjAkSaro jo cetanadevatAnA vizeSaNa banI zakatA hoya, eTale ke padAtmakadevatA mAnyA vinA paNa te padothI te-te devo nirdiSTa thai zakatA hoya, to caturthyatavALA bIjA padone paNa devatA mAnavAnI zI jarUrata che? kAraNa ke ema mAnyA vinA paNa te padodvArA tete cetana deva nirdiSTa thAya ja che. Avo paNa Azaya saMbhavI zake.) pUrvapakSa - ema to tamAre paNa cetana devatA mAnazo to devatAonA anaMta zarIra mAnavArUpa gaurava che ja. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20ma pratimAzataka kAvya-34) devatAcaitanyasiddhau devatAtvendratvacandratvajAteradRSTavizeSopagRhItatvasya caanugttvaat| Izvare ca devatAtve mAnAbhAvAdIzAnAdeH karmaphalabhokturjIvabhUtasyaiva devtaatvaat| 'IzvarIyAhutizruterapIzAnaparatvAdAkAzAhutizrutirapi tadadhiSThAtRdevaparA' iti nyaaymaalaayaam| adRSTavizeSopagraho devagatinAmakarmodayo devtaavyvhaarpryojkH| tIrthakaranAmakarmodayazca devAdhidevavyavahAraprayojaka upAsanAphalaprayojakazca / mantramayadevatAnayazca samabhirUDhanayabhedastadupajIvyupacAro vA, yamAdAya saMyatAnAmapi devatAnamaskAraucityamityayaM sampradAyAviruddho'smAkaM manISonmeSaH, tatsiddhametad 'vItarAgoddezena dravyastavo'pi bhAvayajJa eva' iti // 34 // bhAvApadvinivAraNaguNena kRtAM sthApanAmeva drddhytijemake bALapaNa vagerethI bhinna thayelA zarIromAM raheluM caitratva. (ekanA eka citra vyaktinA bALapaNa AdibhedathI aneka zarIro hoya che. tema devatAne cetana mAnavAthI teonA paNa anaMta zarIro mAnavArUpa Apatti che. tevo Azaya che.) uttarapakSa - zarIronuM anaMtapaNuM hoya to paNa, ekavAra devonuM caitanya siddha thai gayA pachI, te gaurava phaLamukha hovAthI doSarUpa nathI. vaLI aSTavizeSathI upakRta devatAtva, caMdratva, itva vagere jAtio anugata hovAthI gaurava nahi De (zarIro anaMta hovA chatAM te badhA zarIromAM ekarUpe rahelI jAtionI kalpanAthI gaurava nathI - evo bhAva che.) Izvarane devatA mAnavAmAM koi pramANa nathI; kAraNa ke vedavageremAM paNa jyAM IzAna Adi pado che, tyAM karmaphaLa bhogavatA jIva rUpa ja devatA iSTa che. - jIvAtmArUpa ja devatA iSTa che. tethI nyAyamALAmAM kahyuM che ke - "Izvara saMbaMdhI AhutinI zruti IzAna(=karmaphaLabhoktAivarUpadevatA) paraka che, ane AkAza saMbaMdhI AhutinI zruti paNa AkAzanA adhiSThAyaka devapaka ja che." devAdhideva upAsanAphaLaprayojaka devatAtva vagere anugatajAtio aSTavizeSathI upakRta che, tema je kahyuM, temAM devatA tarIkenA vyavahAramAM prayojakadevagatinAmakarmanA udayane ja "aSTavizeSopagraha tarIke samajavAnuM che. tAtparya devagatinAmakarmanA udayathI devabhavamAM rahelo jIva devatAtarIke oLakhAya che.) ane devAdhideva vyavahAramAM prayojaka tathA upAsanAnA phaLamAM prayojaka tarIke tIrthakara nAmakarmano udaya mAnya che. arthAt tIrthaMkaranAmakarmanA udayavALA jinezvaro devAdhideva' kahevAya che. emanA A utkRSTatama tIrthakara nAmakarmanA udayano prabhAva ja evo che ke tIrthakaranI upAsanA karanArAne viziSTa phaLanI prApti thAya che. maMtramayadevatA svIkArato naya samabhirUDhanayano eka bheda che, athavA tenApara avalaMbita upacAravizeSa che. (manana karAtA devAdhideva kuvAsanA, kaSAya, karma ane kugatithI trAtA=rakSaNa karatA hovAthI ane paryAyavAcI zabdone nahIM mAnato samabhirUDhanaya zabdanI vyutpattine pradhAna karato hovAthI Anayamane maMtramayadevatA gaNI zakAya. 'namodevAdhidevAya" ityAdi maMtromAM devAdhideva Adi pado maMtramaya devatArUpa che ityAdi tAtparya lAge che.) A nayano svIkAra karIne saMyato paNa devatAne namaskAra kare te aucityasabhara ja che. saMpradAya(=suvihita paraMparA)nI sAthe virodha na Ave te pramANenI A vicAraNA amArI pratibhAmAM khurI che, tema pu. upAdhyAyajI ma. kahe che. (ena ityAdisthaLe zrutadevatAvagerenA maMtramayasvarUpane ja AgaLa karI sAdhuo namaskArapUrvaka jApa kare che, tethI sarvaviratadvArA avirata devone namaskAra ke teono jApa zI rIte thai zake? tevI zaMkAne avakAza raheto nathI. samabhirUDhanaya vyutpattibhedathI paryAyavAcI zabdomAM bheda mAne che. maMtromAM paNa je varNamaya maMtra hoya, tethI bhinna samAnArthI paNa varNAdi mAnya hotA nathI. devonuM jema bhogAdi ke aviratatvasvarUpa che, tema maMtramaya svarUpa paNa che. sAdhuo mananathI trAtRtvAdi maMtrAdirUpa vyutpattidvArA terUpe devane anyarUpe devathI bhinna gaNI zake. Ama devatAnAM maMtrajApa-namaskAra thavA chatAM aviratavagerene namaskArAdinI Apatti rahetI nathI. Avo Azaya saMbhavato lAge che.) Ama siddha thAya che ke, "vItarAganA uddezathI karAto dravyastava paNa bhAvayajJa ja che.' 34 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjAmAM bhAvAparinivAraNa guNa 205 samyagdRSTirayogato bhagavatAM sarvatra bhAvApadaM, bhettuM tadbhavane tadarcanavidhiM kurvanna duSTo bhavet / vAhinyuttaraNodyato muniriva dravyApadaM nistaran, __ vaiSamyaM kimiheti hetuvikala: zUnyaM paraM pazyatu // 35 // (daMDAnvayaH- samyagdRSTibhagavatAmayogata: sarvatra bhAvApadaM bhettuM tadbhavane tadarcanavidhiM kurvan dravyApadaM nistaran vAhinyuttaraNodyato muniriva duSTo na bhavet / iha kiM vaiSamyam ? iti hetuvikalaH paraM zUnyaM pazyatu // ) 'samyagdRSTiH' iti / samyagdRSTi bhagavatAM tIrthakRtAmayogata:-virahAtsarvatra sarvasthAne bhAvApadaM bhettuM tadbhavane bhagavadAyatane ca tadarcanavidhiM vihitAM bhagavatpUjAM kurvana duSTo-na dossvaanbhvet| ka iva ? dravyApadamanyato vihArAyogarUpAM nistaran nistaraNakAmo vAhinyA: nadyA uttaraNe udyata:-kRtodyamo muniriv| ihoktasthAnayoH kiM vaiSamyam ? alpavyayabahulAbhayorAjJAyogasya tattadadhikA?cityasya ca tulytvaat| ekatra nityatvaM kAraNanityatvAt, anyatra naimittikatvaMca nimittamAtrApekSaNAdityasyopapatteriti paryanuyoge hetuvikala:-pratyuttaradAnAsamarthaH paraM kevalaM zUnyaM pshytu-dingguuddhstisstthtvityrthH|| 35 // vaiSamyahetumAzaGkaya nirAkaroti- . jinapUjAmAM bhAvAparinivAraNa guNa bhAvaApatti dUra karavAnA guNa - upakArane kAraNe karAyelI sthApanAne ja draDha karatA kavi kahe che- kAvyartha - bhagavAnanA virahamAM sarvatra bhAvaApatti che. A bhAvaApattine bhedavA ja samyagdaSTi jIva jinapratimAnI pUjA kare che. mATe te samyagdaSTi jIva duSTa(=hiMsAdidoSayukta) Tharato nathI. dA.ta. dravyApattine dUra karavAnadI utaravA udyata thayelo sAdhu. ahIM(bhAvApadvivArakapUjAmAM anedravyApaddhivArakanadIuttaraNamAM) zuM viSamatAtaphAvata che? A taphAvata darzAvavAnA hetu-kAraNothI rahita (uttara ApavAmAM asamartha) pratimAlapaka mAtra zUnyane nIrakhyA kare, arthAt dimUDha banI Ubho rahe. pitAnI gerahAjarImAM pitAnI chabInI pUjA-bhakti karatA pitRbhakta putrapratye prAjJa puruSo prazaMsAnA puSpo pAthare che. tema samyagdaSTi jIva prabhunI gerahAjarImAM prabhuno prAsAda banAvI temAM prabhunI pratimA padharAvI pUjA karavAdvArA prabhunA virahanI pIDA haLavI banAve, temAM khoTuM zuM kare che? bhagavAnanA viharUpa bhAvaApadAne TALavA AnAthI rUDuM bIjuM kayuM sAdhana gRhasthamATe hoi zake? anya sthaLathI vihArano asaMbhavaAdirUpa dravyaApadAne TALavA nadI Utarato sAdhu doSapAtra nathI e to pratimAlIpakane paNa saMmata che. Ama dravyApa dUra karavA sAdhu nadI utare che, to bhAvaApa dUra karavA gRhastha jinapUjA kare che. baMne sthaLe (1) alpavyaya bahulAbha (2) AjJAyoga ane (3) te-te kriyAnA adhikArInI ucitatA tulyarUpe che. jinaviharUpa bhAvaApatti nitya hovAthI pUjAkRtya nitya che. anyataH vihAranA asaMbhavarUpa dravya Apatti kvacit hovAthI tanimittaka nadIutaraNa paNa kvacit che - tethI viSamatA nathI. tethI A bemAM viSamatA=phera zo che? ahIM banne vacce taphAvata batAvavAmAM asamartha banelo pratimAlopaka digUDha thayA vagara rahe nahIM. e 35 . rAgA nadIuttaraNamAM saMkhyAniyama bhedanA hetunI AzaMkA karI te AzaMkA dUra kare che- Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 pratimAzataka kAvya-36 no nadyuttaraNe munerniyamanAdvaiSamyamiSTaM yataH, ____ puSTAlambanakaM na tanniyamitaM kintu zrute rAgajam / asmin sattvavadhe vadanti kila ye'zakyapratIkAratAM, nAmi vivAmi rAjja rUti dicAya: htArthaH tAH rUdA. (daMDAnvayaH- munena'dyuttaraNe niyamanAd vaiSamyamiSTaM iti no, yataH zrute puSTAlambanakaM tanna niyamitaM kintu rAgajam / asmin sattvavadhe ye kilAzakyapratIkAratAM vadanti taiH 'ambho nindAmi pibAmi ca' iti nyAyaH kRtArthaH ta: II) ___ 'no nadyuttaraNe' iti / muneH nadyuttaraNe niyamanAt-saGkhyAniyamAbhidhAnAt, zrAddhasya pUjAyAM tadabhAvAdvaiSamyamiSTamiti no-naiva vAcyam / yatastannadyuttaraNaM puSTAlambanakaMjJAnAdilAbhakAraNaM na niyamitaM, kintu zrute siddhAnte rAgaja raagpraaptm| itthameva nakhanirdalanaprAptopaghAtaniSedhArthaM prokSaNavidheriva rAgaprAptanadyuttaraNaniSedhArthaM prakRtasya niymvidhitvopptteH| dravyastavavidhistugRhiNo'pUrva eveti saamyaayogaat| puSTAlambane tu varSAsvapi grAmAnugrAmavihArakaraNamapyanujJAtamiti kastatra saGkhyAniyamaH? tathA ca sthAnAGgasUtraM - 'vAsAvAsaM pajjosaviyANaM No kAvyArthaH- "munine nadI utaravAmAM saMkhyA niyama che jyAre zrAvakane pUjA karavAmAM tema nathI. tethI banne vacce) A viSamatA che." Ama kahevuM nahi, kAraNa ke siddhAMtamAM (nadI utaravAaMge) puSTa AlaMbane saMkhyAniyama nathI karyo, paNa rAgathI nadI utaravAaMge ja saMkhyAniyama karyo che. "nadI utaravAmAM jIvahiMsA azakyaparihArarUpa che ema kahenArAoe pANIne niMdu chuM ane pIuM chuM A nyAyane sArthaka karyo che. pratimAlapakaH-munine zAstramAM kahelI saMkhyAthI vadhuvAra nadI utaravAno niSedha che. Ama nadI utaravAmAM saMkhyA niyama che. jyAre zrAvakane pUjAaMge Avo saMkhyAniyama dekhADyo nathI. jo apavAdapade pUjA karavAnI hota, to avazya saMkhyA niyama batAvavApUrvaka teno nirdeza karyo hota. paNa tevo nirdeza jovA maLato nathI. Ama pUjA nadIutaraNanI jema ApavAdika AcaraNArUpa paNa nathI. tethI heya che. uttarapakSa - A to tame "ardhajaratIya nyAya lagADyo. siddhAMtamAM nadI uttaraNa aMge je saMkhyAniyama darzAvyo che, te rAgathI nadI utaravAaMge che, rAga vinAnA puSTAlaMbanajanya nadIutaraNamAM saMkhyAniyama nathI. jema nakhanA nirdalana(=ukheDavA-toDavA)mAM rahelA AtmopaghAtanA niSedhamATe nakha kApavAnI vidhi zAstramAM batAvI che, tema rAgathI nadI utaravAnI kriyAnA niSedhamATe ja siddhAMtamAM batAvelI nadI utaravAaMge saMkhyAniyamanI vidhi upapanna thAya che. (apavAdapade paNa nadI utaravAnI chuTano lAbha uThAvI apavAdanA oThA heThaLa alpakAraNe paNa sAdhu vAraMvAra nadIna utare te hetuthI ja nadIuttaraNanA apavAdamAM paNa saMkhyAniyamadvArA vadhu niyaMtraNa karavuM saMgata che. anukULatAno rAga anAdisiddha che. anukULatAnA kAraNe nadI utaravI rAga prApta che.) jinapUjA sahaja nathI, tathA anukULatAAdi rAgathI prApta paNa nathI ane dharmanA AdikALa sudhI jIvane prAyaH rucatI paNa nathI. tethI ja A jinapUjAdi dravyastava gRhasthamATe apUrva che, tethI ja ghaNI preraNA pachI gRhastha mAMDa pUjA zaru kare che. tethI pUjAnI bAbatamAM saMkhyAniyamane avakAza ja nathI. Ama nadIutaraNa ane pUjAmAM apavAdarUpa sAmya ja nathI. tethI saMkhyA niyamanA baLapara vaiSamya batAvavuM yogya nathI. vaLI rAprApta na hoya ane puSTa AlaMbana hoya, tevA prasaMgoe to sAdhune comAsAmAM paNa vihAranI chuTa ApI che. pachI tyAM saMkhyAniyamane avakAza ja kyAM che? A aMge sthAnAMgamAM A sUtra che - Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjAmAM jIvavadha azakyapariztArarUpa 207 kappai nigaMthANaM vA niggaMthINaM vA gAmANugAmaM duuijjitte| paMcahiM ThANehiM kappai, taM0-NANaTThayAe, dasaNaTThayAe, carittaTTayAe, AyariyauvajjhAe vA se vIsubhejjA, AyariyauvajjhAyANaM vA bahiyA veyAvaccakaraNayAe' [5/ 2/413] tti / tatra ca mAlavAdAvekadinamadhye'pi bahuzo nadyuttaraNaM smbhvtiiti| azakyaparihArasamAdhimAzrityAha-asminnadyuttaraNe sattvavadhe jalAdijIvopamarde ye'zakyapratIkAratAM vadanti, taiH ambho jalaM nindAmi pibAmi ceti nyAyaH kRtArthaH kRtaH, sattvavadhamAtrasya nindanAnnadyuttaraNasambhavinazca tsyaashrynnaat| zakyaM hyevaM pratimArcane'pi vktum| varSAvAsa(=comAsuM) rahelA sAdhu ke sAdhvIne grAmAnugrAma(=eka gAmathI bIje gAma) vihAra karavo kalpa nahi. paraMtu A pAMca sthAnothI kahyuM che. (1) jJAna mATe (2) darzana(=samyagdarzananI zuddhi vagere arthe) (3) cAritra mATe (4) potAnA AcArya ke upAdhyAya kALa karI jAya to, tathA (5) bahAra(=potAnA sthAnathI anyatra) AcArya ke upAdhyAyanI vaiyAvacca karavAno prasaMga hoya." A pramANe vihAra karavAmAM mALavAvagere dezomAM eka ja divasamAM ghaNIvAra nadI utaravAno prasaMga Ave. Ama ahIM koi saMkhyAniyama raheto nathI. jinapUjAmAM jIvavadha azakayaparUipa pUrvapakSa - sattAnukaMpI sAdhune nadI utarIne pANInA jIvonI virAdhanA karavAnuM jarA paNa mana nathI. paNa zuM thAya! avazya prApta nadIuttaraNamAM jIvavirAdhanA azakya parihArarUpa che. uttarapakSa:- vAha! tame to "jalaMniMdAmi' A ('eka bAju pANInI niMdA karavI ane bIjI bAju pANI pIvuM') vAya caritArtha karyo che. eka bAju jIvahiMsAnA nAmamAtrathI niMdA karavA mAMgo cho, sAcI vAtane samajyA vinA ja 'e heya che evI udghoSaNA karavA maMDI paDo cho ane bIjI bAju nadI utaratI vakhate thatI jIvavirAdhanAno azakyaparihAranA nAme bacAva karavA maMDI paDo cho. (pUrvapala - to zuM nadI utaratI vakhatanI virAdhanAnI paNa niMdA karavA maMDI paDIe? uttarapaH - tamAre hisAbe to ema ja thavuM joie ne!pUrvapa -ema zI rIte thAya? ame kaMi ekAMtavAdI nathI ke jethI azakyaparihArarUpa hiMsAnI paNa niMdA karIe. uttarapaH- tethI zuM tame ema mAno cho ke azakyaparihAravALI hiMsA niMgha nathI? pUrvapakSaH- hA! tethIsto muninI nadI utaraNa vakhatanI hiMsAne niMdavAne badale teno bacAva karIe chIe.) uttarapalaH- A uttara to pUjAgata hiMsAaMge Apavo paNa zakya che, kAraNa ke jinapUjAgatahiMsAne paNa ame azakyapariDArarUpa ja gaNIe chIe. tethI jinapUjAne paNa vakhoDavI barAbara nathI. pratimAlapaka - pUjAmAM thatI hiMsAne azakyaparihArarUpa kahevI vAjabI nathI. prabhubhaktinA sAdhana tarIke gaNelI puSpapUjA vagerene baMdha karI do. pachI juo! hiMsA aTakI jAya che ke nahi? tethI pUjAmAM rahelI hiMsA zakyaparihArarUpa che. uttarapa-ema bolavAmAtrathI ja siddhi thatI hoya, to ame kahIe chIe ke nadI utaravAnuM baMdha karavAthI te vakhate thatI hiMsA paNa aTakI jaze. tethI nadI utaraNa aMgenI hiMsA paNa zakyaparihArarUpa ja che. pUrvapakSaH- tame to gaLe paDo cho. bhalAdImI! eTaluM to vicAro, ke sAdhune kuLavagere(bhakta zrAvakagaNa vagere) pratye pratibaddha thavAnuM nathI=potAnA bhaktavagere gRhasthopara mamatAnA kuMDALA doravAnA nathI. tethI haMmezA mAsikalpaAdi vidhithI vihAra karavAno che, A avazyaktavya vihAra jyAre nadI utaryA vinA azakya hoya, tyAre Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 pratimAzataka kAvya- 36) ___ bhaktisAdhanIbhUtapuSpAdisattvavadhasya zakyaparihAratvAttadakaraNe tatparihAra: zakya iti cet ? nadyanuttaraNe tajjIvavadhaparihAra: zakya iti tulym| sAdhunA kulAdyapratibaddhena vihArastAvadavazyaM kartavyaH, sa ca nadyuttaraNaM vinA na sambhavatItyananyagatyA eva nadyuttAra iti cet ? sAdhudharmAzaktasya zrAddhasyAvazyaM karttavyA bhagavadbhaktiH pratimArcanaM vinA na sambhavatItyatrApyananyagatikatvaM tulym| etenaikatrairyApratikramaNamanyatra neti vaiSamyamiti nirastam, nadyuttArAnantaramIryApratikramaNasya sAdhukalpatvAt naIsaMtaraNe paDikkamai'ityAgamena tatsiddheH / yadi caadhikaaraaananyagatyA=bIjo mArganahIM hovAthI sAdhunadI utare che ane tyAre hiMsA thAya che. tethI e hiMsA azakyaparihArarUpa ja che. sAdhune nadI utaravAnuM baMdha karAvI tamAre zuM sAdhune tenA Avazyaka kartavyamAMthI bhraSTa karavo che? uttarapakSa - nA amAre e pApa nathI karavuM. paNa tamane hiMsAnA nAmapara zrAvakane tenA avazyakartavyarUpa paramAtmabhaktimAMthI bhraSTa karavAnA pApamAMthI bacAvavA che. sAdhudharma pALavA asamartha-sarvasAvadyayogono tyAga karavA asamartha zrAvake bhagavAnanI bhakti avazya karavAnI che, kAraNa ke A bhaktino bhAva tenAmAM sarvasAvadyanA tyAganuM sAmarthya pragaTAvavA samartha che. bhaktirUpa avazyakartavya jinapratimApUjA vinA saMbhavatuM nathI ane pUjAmAM hiMsA azakyaparihArarUpa ja che. Ama avazyakartavya bhaktimATe pUjA samAna samartha anya sAdhanono abhAva hovAthI pUjA paNa ananyagatirUpa che. tethI jinapratimApUjA na karanAro zrAvaka potAnA avazyakartavya jinabhaktikRtyamAMthI bhraSTa thAya che. nadI utaraNa pachInI IryAvahiyA kalparUpa pUrvapakSa -nadI utaryApachI IryAvahiyA pratikramaNa karavAnuM che. jyAre pratimAnI pUjA karyA pachI IryAvahiyA karavAnuM vidhAna nathI. banne vacce A viSamatA che. uttarapakSa - nadI utaryA pachI sAdhu je IryAvahiyA kare che, te mAtra potAnA AcAranA pAlanaarthe ja kare che. AAcAra 'nAsaMtaraNe parikramai'(=nadIutaraNamAM pratikramaNa-IryAvahiyApratikramaNa kare) A siddhAMtavacanathI siddha che. zrAvakano A AcAra nathI. tethI zrAvaka IryAvahiyA karato nathI. tethI A viSamatA akiMcitkara che. sAdhu IryAvahiyA paNa adhikAra ane AjJAne apekSIne ja kare che. A AjJA ane adhikArane nirapekSa rahIne ja basa 'IryAvahiyA" karavA mAtrathI nadImAM thayelI jIvavirAdhanAnA pAponI zuddhi thai jatI hoya, to sAdhune dAna devA taiyAra thayelo zrAvaka ajANatA sacittane sparza karavAno doSa sevyA pachI IryAvahiyA karavA mAtrathI zuddha thai jAya. je IryAvahiyA sarvasAvaghanA paccakhkhANapUrvakanA tyAgI ane chatAM samajI bUjhIne nadInA jIvonI virAdhanA karatA sAdhunA doSane zuddha karavA samartha bane, te IryAvahiyAruM sarvasAvadyano jene tyAga nathI, tevA gRhasthanA anAbhogathI sacittane sparzarUpa alpa doSane zuddha na karI zake ? avazya karI zake, kAraNa ke A doSa to atialpa che. pUrvapakSa -emazuddhi mAnI levAmAM to moTI honArata sarjAi jAya, pachI to gocarInA 42 doSaaMge koi vyavasthA ja na rahe. tethI zrAvaka ema IryAvahiyA kare teTalA mAtrathI kaMi zuddha thato nathI ane tenA hAthanI gocarI nirdoSa TharatI nathI. uttarapakSaH- to IryAvahiyAmAtrathI nadI aMgenI virAdhanA zI rIte zuddha thAya? pUrvapakSa - IryAvahiyA karavA mAtrathI nadIsaMbaMdhI virAdhanA dUra thAya, ema ame kahetA ja nathI. uttarapakSa - to pachI sAdhuo nadI utaryA pachI zA mATe IryAvahiyA kare che? nAvAnaIsaMtAre iiriyaavhiyaapddikkmnnN|| iti [Ava0ni0 1533 utta0] Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 siMkhyAniyamamAM AjJA hetu jJAnirapekSeryApathikyeva nadIprANivadhazodhikarI syAt, tadA sAdhudAnodyataH zrAddho'nAbhogAdinA sacittasparzamAtreNAzuddho'pi tAM pratikramya zuddhaH syaat| yayA pratyAkhyAtasarvasAvadyAnAM sAdhUnAM jJAtvA nadIgatAnekajalAdijantughAtotpannaM pAtakamapAkriyate, tayA gRhiNo'nAbhogataH scittsprshmaatrjnypaatkaapaakrnnmiisstkrmeveti| saGkhyAniyamo'pi kalpa ev| dvivArAdiniSedhaikaza uttAravidhAvapi SaDjIvavadhapAtakasya tavAparihAryatvAcchabalatvaniSedhAya tdaadrnnsyaapyaajnyaamaatrshrnntvaat| saGkhyAniyamenaiva pAtakitve ca sAMvatsarikapratikramaNe'ti pUrvapakSaH- bhagavAnanI AjJA che mATe. uttarapakSa - basa, eja amAre kahevuM che. nadI utaryA pachI IryAvahiyA karavAnuM sAdhune pharamAna che, mATe sAdhu IryAvahiyA kare che, pUjA karyA pachI IryAvahiyA karavAnuM zrAvakane pharamAna nathI mATe zrAvaka IryAvahiyA nathI karato. tethI A IryAvahiyAnA nAmapara pUjA ane nadIutaraNamAM taphAvatano ghoMghATa karavo vAjabI nathI. saMkhyAniyamamAM AjJA hetu pUrvapakSa - Ama pUjA ane nadI utaraNa tulyarUpa hoya, to nadI utaraNamAM saMkhyAniyama kema? uttarapakSa - nadIutaraNa rAgaprApta che, mATe tyAM saMkhyAniyama che tema AgaLa batAvI ja gayA. pUrvapakSa - UMcA sthAne pahoMcelA sAdhuone nadIutaraNa rAga prApta thatuM hoya tema mAnavAnuM mana nathI thatuM. uttarapaH - sAdhune paNa rAgAdi satAvI jAya tema saMbhave che. tethIsto zabaLasthAnavagere batAvyA che. chatAM, eTalA mAtrathI saMtoSa na thato hoya, to bIjuM kAraNa e ja che ke.. A saMkhyAniyama paNa sAdhuonA AcArarUpa ja che. pUrNapaNa - bIjuM koI kAraNa na jaDe eTale "AcAra' kahIne bacAva karo, te barAbara nathI. uttarapakSa - to pachI tame ja nadIutaraNanA saMkhyAniyamamATe kAraNa batAvo. pUrvapakSa - nadIutaraNamAM jIvavirAdhanA thatI hovAthI ja te bAbatamAM saMkhyAniyama karyo hoya tema lAge che. tethI ja be ke tethI vadhu vAra nadI utaravAno niSedha che. uttarapakSa - ema to ekavAra paNa nadI utaro eTale chakAyajIvanI virAdhanA thavAnI ja. tene kaMi tame thoDI aTakAvI zakavAnA cho? pUrvapakSa - alabatta, ekavAra utaravAmAM paNa virAdhanA che ja, paraMtu vadhuvAra nadI utaravAthI vAraMvAra jIvavirAdhanA thAya ane cAritra zabaLa( kAbaracItaruM-meluM) bane. tethI ja vadhu vArano niSedha che. uttaraparA - be ke vadhu vAra nadI utaravAthI cAritra zabaLa bane, ane ekavAra utaravAthI temana thAya, tema tame kyA AdhAre kaho cho? pUrvapakSa - bhai! ahIM bIjA pramANo kyAMthI lAvavA? bhagavAne AvI AjJA karI che mATe evo artha karyo. uttarapakSa - eno artha e ja thayo ne, ke nadIutaraNamAM saMkhyAniyama paNa bhagavAnanI AjJAthI ja niyaMtrita hovAthI AcArarUpa ja che. mATe khoTuM drAviDI prANAyAma choDI svIkArI lo ke, nadIutaraNamAM saMkhyA niyama paNa mAtra AcArarUpa ja che. tethI tenA AdhAre tenAmAM pUjAthI bhinnatA UbhI karavI yogya nathI. pUrvapakSaH- je hoya te, paNa teTaluM to mAnavuM ja joie, kenadIutaraNamAM saMkhyAniyama che, mATenadIutaraNa sAruM to nathI ja. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21) pratimAzataka kAvya-36) prsnggH| kiJcalumpakAbhimate zAstre kvApIryApathikA nadyuttAre noktA, kintu hatthasayAdAgaMtum' ityAdi niyuktigAthAyAmiti kimnenaabhidhaanenaaljaalklpen| ___atha bhavatAmeva nadyuttAra IryApratikrAntiH, na dravyastava ityatra ko hetuH ? iti pRcchAmIti cet ? yadi vakro'si, tarhi vratabhaGgamahApAtakazodhakasyApratipannavratazodhane'zaktatvAnmahAtarUnmUlakasya tRNAgronmUlana ivetyuttrmaakly| vastuta IryAM pratikramyaiva yaddharmAnuSThAnaM vidhIyate, tadIryAniyataM; tacca sAmAyikapauSadhacAritrAdhanuSThAnameva, IryAM pratikramyaiva tdvidhaanaat| tatra vartamAnaH zrAvakaH sAdhurvA sacittAdisaGghadde uccAreryAto'tiriktAmIryAM pratikrAmati, dvividhaM trividhena pratyAkhyAnalakSaNasya sAmAyikapauSadhAdeH, trividhaM trividhena pratyAkhyAnalakSaNasya uttarapala - sAruM nathI to kevuM che? pUrvapakSaH- zuM kAma vadhu bolAvo cho. samajI jAvane ke pAparUpa che. uttarapakSa - ema. saMkhyAniyamamAtrathI tame vastune pAparUpa mAnavA taiyAra thai gayA cho. paNa A khoTI mAnyatA bAMdhatA pahelA e vAta bhUlI gayA ke, sAMvatsarika pratikramaNaaMge paNa saMkhyAniyama che. AkhA varSamAM mAtra eka ja vAra sAMvatsarika pratikramaNa karavAnuM che. mATe saMkhyAniyamamAtrathI vastune pAparUpa ke kharAba mAnavAnI mUrkhAmI karavI nahi ane nadIutaraNane saMkhyAniyamanA baLapara kharAba mAnI tenA AdhAre pUjAne pAparUpa mAnavA jeTaluM sAhasa karazomA! (svarUpathI jIvavirAdhanAmayanadI utaraNa sAva hovAthI ja ApavAdika che ane saMkhyAniyamathI niyaMtrita che. pUjA paNa svarUpathI jIvavirAdhanAmaya hovAthI sAvadya ja che. uparAMta emAM saMkhyAniyama paNa darzAvyo na hovAthI ApavAdika paNa nathI. A pUrvapakSIya tAtparya che.) tethI AvA sthaLoe bAbAvAkya pramANe mAnI AjJAne ja zaraNIya karI cAlavAmAM zreya che. vaLI, AbadhI carcAto tamane saMtoSa thAya eTalAkhAtarakarI. bAkI tamane(=pratimAlopakane) saMmata zAstromAM to kyAMya nadI utaryA pachI IryAvahiyA karavI" A vAta najare caDatI nathI. balka amane saMmata Avazyaka niryuktinI ja 'hatthasayAdAgaMtum' ityAdi gAthAmAM najare caDe che. tethI 'IryAvahiyA" nA nAmapara viSamatA batAvI carcA karavAno tamane adhikAra ja nathI. IryApathikInA anuSThAno niyata pUrvapakSa-amane batAvo, tamArAja mate "nadI utaravAmAM IryAvahiyA karavAnI ane jinapUjAdidravyastavamAM IryAvahiyA nahIM karavAnI." AvA bhedabhAvamAM kAraNa zuM che? uttarapakSa:- jo tame A prazna vakratAthI pUchatA ho, to amAro javAba e che ke, vratanA bhaMgathI lAgatA mahApApane zuddha karavA samartha A IryAvahiyA vratane nahi svIkAranAranA pApane zuddha karavA azakta che. dA.ta. moTA moTA vRkSone ukheDIne pheMkI denAro vaMToLiyo taNakhalAnA agra bhAgane ukheDI dUra karavAmAM asamartha bane. paramArthathI vicArIe, to IryAvahiyA kriyA niyata dharmAnuSThAnonI ja aMgabhUta che, sarvatra nahi je kriyAo IryAvahiyApUrvaka karavAnI hoya che, te badhI kriyAomAM IryAvahiyA niyata che. AvI kriyAo sAmAyika, pauSadha, cAritravagere che, A sAmAyika AdimAM rahelo zrAvaka ke saMyamamAM rahelo sAdhu Thale-mAtre jAya ke sacittavagereno saMghaTTo thAya, to zrAvaka potAnA dvividha trividha paccakmANarUpa sAmAyika ke pauSadhane tathA sAdhu potAnA trividha-trividha paccakhANarUpa sAmAyika, chedoSasthAnIya Adi cAritrane aticAra ke malinatA na lAge te AzayathI pharIthI IryAvahiyA kare che. tethI IryAvahiyAnA sthAno tarIke sAmAyikavagere vrato ja saMmata che; nahi ke jemAM gauNarUpe pRthvI vagerenI hiMsA che, tevA bIjA pUjAdi dharmaanuSThAno. virAdhanAnA saMbhavavALA tamAma sthAnomAM IryAvahiyAnuM vidhAna hota, to "mahemAna Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puiSpAdi sacittasAdhana pUjAmAM Avazyaka 2 sAmAyikacchedopasthApanIyAdicAritrasyAticAralakSaNaM mAlinyaM maabhuuditybhipraayaadityrthH| tathA cairyApathikAsthAnaM sAmAyikAdivratAnyeva, na punarAnuSaGgikapRthivyAdyArambhavaddharmAnuSThAnamAtram / anyathA'bhigamanAdAvapi tadabhidhAnaprasaGgAt / ata eva kRtasAmAyiko muniriva zrAvako'pi puSpAdibhirjinapUjAM na karotIti jinAjJA, na punaritaro'pi, kRtasAmAyikasya tadavAptipUrtikAlaM yAvatsacittAdisparzarahitasyaiva vrtpaalktvaat| jinapUjAM cikIrSustu sacittapuSpAdivastUnyupAdAyaiva tAM karoti, tadvinA pUjAyA evAsambhavAt, pratikArya kAraNasya bhinnatvAditi bodhym| loke'pi hi yathA gRhapraveze'bhyukSaNaMnApaNapraveze' tathA lokottare'pi sAmAyike yaryA na tathA munidAnAdau' iti bhaavH| 'apaDikvaMtAe iriyAvahiyAe na kappai ceva kAuM kiNci'|| [mahAnizItha a. 3, sU. 26/11] sAdhune sAme levA javuM vagere kriyAomAM paNa IryAvahiyAnuM vidhAna maLata. vaLI, sAmAyikavageremAM sacittanA saMsargavagere sthaLe paNa IryAvahiyA batAvI hovAthI ja "sAmAyikaAdimAM rahelA zrAvake paNa sAdhunI jema pUjA nahIM karavI" evI bhagavAnanI AjJA che, kAraNa ke sAmAyika lIdhelI vyakti sAmAyikanA samAptikALa sudhI sacittAdino sparzana kare, to ja sAmAyika vratano pAlaka thAya. pUjAmATe Avazyaka puSpAdino sparza karavAmAM A vratanuM pAlana na thAya. puSpAdi sacittasAdhana pUjAmAM Avazyaka zaMkA - sacittanA upayoga vinA pUjA karavAmAM zo vAMdho che? samAdhAna - puSpAdi sacittanA upayoga vinA pUjA saMbhavatI ja nathI. bhagavAne sAmAyikaAdimAM rahelA zrAvakane pUjAno niSedha karyo, tenA be tAtparya maLI zake (1) sAmAyikaAdimAM nahi rahelA zrAvake avazya jinapUjA karavI ane (2) jinapUjA puSpAdi sacittanA upayogathI ja saMbhavI zake, anyathA nahi. jo prathama tAtparya na hota, to tamAma zrAvakone (sAmAyikamAM na rahelAM paNa) pUjAno niSedha karata. bIjuM tAtparya na svIkArIe to sAmAyikamAM pUjAnA niSedhano paNa arthana raheta. pUrvapakSa:- sacitta vastu vinAjo sAmAyika thai zakatuM hoya, to pUjA kema na thAya? banne dharmAnuSThAna tarIke to samAna ja che. uttarapakSa - vAha! tamAre hisAbe to ghaDArUpe samAna hovAthI jema mATIno ghaDo mATImAMthI bane che, tema sonAno ghaDo paNa mATImAMthI banavo joie. paNa ame tema mAnatA nathI. "kAryatva' jAtithI samAna dekhAtA kAryo vyaktirUpe bhinna bhinna prakAranA che. temanI A bhinnatA kAraNonI bhinnatA vinA saMbhave nahi. sAmAyika e bhinna kArya che ane pUjA e bhinna kArya che. tethI banne samAna kAraNavALA ja hoya tevo Agraha yogya nathI. lokomAM kahevata che ke "ghapraveza vakhate abhyakSaNa(=jaLa chaMTakAva) hoya, nahi ke dukAnapraveza vakhate. basa A ja pramANe lokottara dharmamAM paNa sAmAyikavageremAM IryAvahiyA hoya, munidAnavageremAM na hoya. e asaMgata nathI. (ahIM pUjAnA badale munidAnane AgaLa karavAnuM kAraNa e ja che ke pratimAlopako paNa sAmAyikavakhate IryAvahiyAnI jema munidAnavakhate IryAvahiyA karatAM nathI ane munidAnane paNa dharmarUpa to mAne ja che.) :- mahAnizIthamAM kahyuM che ke - "IvahipratikramaNa karyA vinA kazuM karavuM kahyuM nahi. pUjAvageremAM IryAvahiyA karavAnI nathI. tethI pUjA paNa akathya kema na bane? uttaraH-mahAnizIthanA A pAThamAM 'na kiMcit'(=kazuM karavuM nakalpa) e vAta vizeSasUcaka che, kAraNa ke A pAThanA anusaMdhAnamAM ja 'ciivaMdana sarjAya( zaityavaMdana svAdhyAya) vagere vizeSasthAnonuM sUcana karyuM che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 | pratimAzataka kAvya-3) ityatra na kiJciditi vizeSaparameva, 'ciivaMdaNasajjhAya' [a0 3, sU. 26/11] ityagrimapadenaiva tadabhivyakteriti bodhym|| 36 // dRSTAntIkRte nadyuttaraNe'duSTatvaM nyAyena sAdhayati yannadyuttaraNaM pravRttiviSayo jJAnAdilAbhArthinAM, duSTaM tad yadi tatra kaH khalu vidhivyApArasArastadA ? tasmAdIdRzakarmaNIhitaguNAdhikyena nirdoSatAM, jJAtvApi pratimArcanAtpazuriva trasto'si kiM durmate ? // 37 // (daMDAnvayaH- yad jJAnAdilAbhArthinAM pravRttiviSayo nadyuttaraNaM, tad yadi duSTaM; tadA tatra khalu vidhivyApArasAra: ka: ? tasmAdIdRze karmaNi IhitaguNAdhikyena nirdoSatAMjJAtvA'pi durmate! pratimArcanAtpazuriva kiMtrasto'si?) ynndyuttrnnm'iti| yajjJAnAdilAbhArthinAM pravRttiviSayo nadyuttaraNaM, tadyadi duSTaM syAt, tadA tatra 'khalu' iti nizcaye vidhivyApArasya vidhyarthasya sAra: ka:-tAtparyaM kim ? vidhyartho hi balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanatve sati svakRtisAdhyatvam' pApe ca balavatyaniSTe jAyamAne tatra vidhyarthabAdha eva syaadityrthH| tasmAdIdRze'dhikAryucite nadyuttArAdikarmaNI hitasya iSTasya guNasyAdhikyena nirdoSatA svarUpataH sAvadyatve'pi balavadaniSTAnanubandhitAM vihitatvenaiva jJAtvApi tadRSTAntenaiva cetaHzuddhisambhavAt, he durmate-duSTabuddhe ! pratimArcanAtpazuriva kimiti trasto'si? bhayaM prApto'si ? vizeSadarzinasvAsaprayojakakumatinirAsAnna syAdayaM trAsa iti bhaavH| tethI e pAThanuM tAtparya e che ke caityavaMdana, svAdhyAya vageremAMthI kazuM paNa IryAvaDiyA karyA vagara karavuM kalpa nahi." AmatyAM IryAvahiyAnA sthAnamAM jinapUjAno samAveza nathI. tethI jinapUjAmAM IryAvahiyAna hovA mAtrathI kaMi jinapUjA akapya banatI nathI. te 36o "daSTAMta tarIke darzAvelI nadIutaraNakriyA duSTa nathI tema darzAvatA kavivara kahe che- kAvyartha - jJAnAdilAbhanA icchukonI pravRttino viSaya banatI nadI utaravAnI je kriyA che, te jo duSTa hoya; to pachI tyAM vidhyarthanuM tAtparya zuM che? tethI "AvA prakAranA kAryomAM iSTaguNanI adhikatA hovAthI A kAryo nirdoSa che ema samajavA chatAM durmati! tuM pratimApUjAthI pazunI jema trAsa kema pAme che? baLavattaraguNasAdhakapravRttiomAM vidhyartha (1) pariNAme baLavattara aniSTanuM kAraNa banatI na hoya, vaLI (2) potAnA iSTanuM kAraNa banatI hoya, ane (3) potAnA prayatnathI thai zakatI hoya, AvI pravRtti karavI e ja vidhyartha che. pApajanaka pravRttio kadAca iSTanuM kAraNa hoya ane prayatna sAdhya paNa hoya, to paNa pariNAme aniSTa karanArI hoya che, tethI e pravRttiomAM vidhyarthane spaSTa bAdha che. tethI A pravRttio vidhino viSaya banI zake nahi. nadIutaraNavagere kriyAo svarUpasAvadya jarUra che. chatAM paNa zAstramAM jJAnAdikAraNe teonuM vidhAna che. Ama zAstravihita hovAthI ja nizcita thAya che ke, nadIutaraNavagere kriyAo baLavattara aniSTanuM kAraNa nathI, kAraNa ke temAM jJAnAdi guNonI adhikkArUpa iSTanI ja baLavattA che. Amate-te adhikArIne ucita A nadIutarakriyA svarUpasAvadya hovA chatAM guNakArI hovAthI nirdoSa che, te vAta pratimAlopakone paNa mAnya che. basa A ja dRSTAMtane najaramAM rAkhI 'svarUpasAvadya jinapUjA tenA adhikArI=zrAvakane guNakArI hovAthI vihita hovAthI baLavattara aniSTa vinAnI che ane aucityasabhara che." ema vicAravAthI cittazuddhi saMbhave che. Ama samajavA chatAM, jeo(=pratimAlopako) pratimApUjAthI trAsa pAme che, Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidIutaraNa aMge sthAnAMgano pATha 213 __utsargApavAdasUtraM cedaM nadyuttAre - No kappai NigaMthANa vA NiggaMthINa vA imAo uddiTThAo gaNiyAo vaMjiyAo ya paMca mahaNNavAo mahANaIo aMtomAsassa dukkhutto vA tikhutto vA uttarittae vA saMtarittae vA / taM jahA-gaMgA, jauNA, saraU, erAvatI, mhii| paMcahiM ThANehiM kappaMti, taMjahA-bhayaMsivA, dubbhikhaMsivA, pavvAhejja vA koI, daoghasi vA ejjamANaMsi mahatA vA aNAriesutti sthAnAGge [5/2/412] / vRttyekadezo yathA- no kappai'tti na kalpantena yujyante, ekavacanasya bahuvacanArthatvAt vatthagaMdhama0' ityaadaaviveti| nirgatA granthAditi nirgranthA:-sAdhavasteSAm / tathA nirgranthInAM sAdhvInAM, iha prAyastulyAnuSThAnatvamubhayeSAmapItidarzanArthoM vA zabdau, imA' iti vakSyamANanAmataH pratyakSAsannA uddiSTA: sAmAnyato'bhihitA yathA mahAnadya iti / gaNitAH yathA paJceti / vyaJjitAH=vyaktIkRtAH, yathA gajetyAdi; vizeSaNopAdAnAdvA yathA mahArNavA iti| tatra mahArNavA iva yA bahUdakatvAnmahArNavagAminyo vA yAstA mhaarnnvaaH| mahAnadyaH-gurunimnagAH, antara-madhye mAsasya dvikRtvo vA-dvau vArau vA, vikRtvo vAtrIn vArAn vottarituM-lacayituMbAhujaGghAdinA, santarituM sAGgatyena nAvAdinetyarthaH / layitumeva sakRdvottaritumanekaza: sntritumiti| akalpyatA cAtmasaMyamopaghAtasambhavAt shblcaaritrbhaavaat| yata Aha-'mAsabbhaMtara tinni ya dagalevAo karemANe' tti udakalepo-nAbhipramANajalAvataraNamiti / iha sUtre teo vyartha bhaya pAme che. jeo vizeSajJa che, teo to trAsamAM kAraNabhUta durbuddhi nIkaLI javAthI kadI trAsa pAmatA nathI. utsarga ane apavAdasaMbaMdhI sthAnAMganuM A sUtra che - nadI utaraNa aMge sthAnAMgano pATha 'nigraMthone ke nigraMthIone udiSTa, gaNita ane vyaMjita A pAMca mahArNava mahAnadIo eka mahinAmAM be ke traNavAra utaravIytaravI kalpanahi(1) gaMgA(2) jamanA(3) saryu(4) ecavatI ane (5)mahI. pAMcasthAnoe (taravI ke utaravI) kalpe che. (1) bhayamAM (2) dubhikSamAM (3) pravAhamAM koi nAkhe tyAre (4) pUra Ave tyAre ane (5) anAryonA viSayamAM." A sUtranI TIkAno aMza ApramANe chenokappai'=kalpanahi. ahIMekavacanano prayoga bahuvacananA arthamAM che. ('vatthagaMdhamalaMkAra."ityAdi sUtramAM paNa A rIte bahuvacanArthaka ekavacanaprayoga che.) graMtha(=mUcchI) vinAnA hoya, te nigraMtha nigraMtha sAdhu, nigraMthI=sAdhvI, be vAra "vA' padano prayoga prAyaH sAdhu ane sAdhvInA anuSThAno tulya hoya che tema sUcave che. "imAM=nAmarUpe pratyakSa samIpe rahelI. udiSTA=sAmAnyatayA sUcavelI. gaNitA= saMkhyAthI pAMca gaNAvelI. vyaMjitA=spaSTa kahevAyelI. dA.ta. "gaMgA' ityAdi. athavA "mahArNava vagere vizeSaNo dvArA spaSTa sUcavAyelI, mahArNava ghaNuM pANI hovAthI samudra jevI athavA samudra tarapha jatI. AvI gaMgA vagere pAMca nadIo mahinAmAM be ke traNavAra hAtha-paga vaDe utaravI ane nAva vagerethI tAravI kahyuM nahIM. (athavA ekavAra lAMghavI e utaraNa kahevAya ne vAraMvAra lAMghavI e saMtaraNa kahevAya.) kAraNa ke temAM AtmaghAta(=zarIra nAza) ane saMyamaghAta(=jIvavirAdhanA) saMbhave che ane tethI cAritra zabaLa(=malina) thAya che. cAritranA zabaLa thavAnA kAraNomAM kahyuM ja che ke, "mahinAnI aMdara traNavAra pANI lepa kare ityAdi. (pANIlepa=nAbhi sudhInA pANImAM utaravuM.) A aMge kahAbhASyanI A gAthA che - "imAo eTale sUtramAM kahelI udiSTa nadIo - "pAMca" ema gaNAyelI ane "gaMgA' vagererUpe vyaMjita thayelI tathA bahupANIvALI hovAthI mahArNava che."// 1// "pAMcanA ullekhathI bAkInI mahAnadIonuM sUcana thayuM che." A nadIo oLaMgavA jatA AvatI Aphato A pramANe che. (1) Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 pratimAzataka kAvya-37) kalpabhASyagAthA - 'imAo tti suttauttA, uddiDha NaIo gaNiya pNcev| gaMgAdi vaMjiyAo, bahaodaga mahANNavAo tuu'|| [gA. 5619] paMcaNhaM gahaNeNaM, sesAvi u sUiA mhaaslilaai'| [gA. 5620 pU.] tti| pratyapAyAzceha-'ohAramaggarAiA ghorA tattha u saavyaa| sarIrovahimAIA NAvAteNaM va ktthi| [gA. 5633] tti| apvaadmaah-pNcetyaadi| bhaye-rAjapratyanIkAdeH sakAzAdupadhyAdyapahAraviSaye sati 1, durbhikSevA-bhikSAbhAve sati 2, pavvAheja' tti pravyathate=bAdhate, antarbhUtakAritArthatvAdvA pravAhayetvacit pratyanIkastatraiva gaGgAdau prakSipedityarthaH 3, 'daoghaMsi' ti udakaughaM vA gaGgAdInAmunmArgagAmitvenAgacchati sati tena plAvyamAnAnAmityarthaH / mahatA vATopeneti zeSa: 4, 'aNAyariesutti vibhaktivyatyAt-anAyeM:-malecchAdibhirjIvitacAritrApahAribhirabhibhUtAnAmiti zeSaH, mleccheSu vAgacchatsu iti zeSa: 5 / etAni tu puSTAlambanAnItyuttaraNe'pi na doSa iti klpytvvypdeshH|| akAraNe'pi yatanApadena punarevaMsa kalpe vyavasthitaH- No kappai NigaMthANaM vA NiggaMthINaM vA imAo uddiTThAo paMca mahANNavAo mahANaIo gaNiyAo vaMjiyAo aMto mAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtarittA vA (8) mA (ra) gaDA (2) sara (4) sroliyA (1) marI, parva nAnA-WvatI kuNAlAe jattha cakkiyA eNaM pAyaM jale kiccA, eNaM pAyaM thale kiccA, evaM NaM kappai aMtomAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtarittae vA bRhatkalpabhA0 4/32-33] atra hi saGkhyAniyamo(mA ?)podvalanasya yatanayA kalpyatA zabalatA'prayojakatvamiti yaavt| paratastvAjJAbhaGgAnavasthAbhyAM yatanayA'pi na tathAtvamiti nadIvageremAM ohAra(=apahAra=taNAi javuM) (2) magaravagere ghora=hiMsaka zvApada(pazuo) hoya che (teothI AtmaghAta vagereno bhaya) (3) zarIraaMgenA (ka/ane) upadhivagerenA nAvastuna(=nokAyukta) coro paNa kyAMka hoya che." apavAdapade je pAMca kAraNe nadI utaravI kalpe che, te pAMca kAraNo A batAvyA che. (1) rAjA ke virodhI taraphathI upadhi vagere lai levA aMge bhaya Ubho thAya. (2) bhikSA maLI zakatI na hoya. (3) koika virodhI pIDA Apato hoya, athavA pabrAhejjA mAM preraka prayoga aMtargata samajI-pravAye-gaMgA vagere nadImAM pheMkI de. (4) gaMgA vageremAM pUra AvavAthI pANIno pravAha unmArgagAmI thai Ave ane tANI jAya athavA moTA mojAo (pravAhI) dvArA tANI jAya tyAre tathA (5) sleccha vagere taraphathI jIvita ke cAritra aMge bhaya Ubho thayo hoya ane teo AvI rahyA hoya, tyAre A pAMca puSTa kAraNo che. tethI te saMjogomAM A nadIo utaravAmAM doSa nathI. tethI 'nadI utaravI kalpa' tema kahyuM. kAraNa vinA paNa(trapuSTa kAraNa vinA paNa) yatanApUrvaka nadI utaravAnI vidhi bRhatkalpa bhASyamAM A pramANe che - nigraMtha ke niJdhIne uddiSTa gaNAvelI, spaSTa karAyelI tathA mahAsamudra (jevI) A pAMca mahAnadIo mahinAmAM be ke traNavAra utaravI ke taravI kalpe nahi. te A pramANe (1) gaMgA (2) yamunA (3) sarayU (4) kozI ane (5) mahI. chatAM e samajavuM ke kuNAlA nagarImAM eravatI nadI ke jyAM eka paga pANImAM ane bIjo paga addhara karavo zakya che, te nadI mahinAmAM be ke traNavAra utaravI ke taravI kahyuM.' ahIM saMkhyAniyamanI aMdara yatanAthI kahyuM che. eTale ke te nadI utaraNa cAritrazabaLatAmAM prayojaka banatuM nathI. kamyatA=cAritrane zabaLa na banAve. A saMkhyAthI vadhuvAra ullaMghana karavAthI AjJAbhaMga ane anavasthA doSa Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyastavamAM aMgagharSaNa nyAya 215 bodhym| tadevaM puSTAlambanenApavAde'pi na trAsaucityamiti sthitam // 37 // dRSTAntAntareNa samarthanamAha gartAdaGgavigharSaNairapi sutaM mAturyathAhermukhAt, __karSantyA nahi dUSaNaM nanu tathA duHkhaanlaarcitaat| saMsArAdapi karSato bahujanAn dravyastavodyogina stIrthasphAtikRto na kiJcana mataM hiMsAMzato dUSaNam // 38 // (daMDAnvayaH- yathA gartAdaGgavigharSaNairapi ahermukhAtsutaM karSantyA mAtuH nahi duussnnm| nanu tathA duHkhAnalArcirbhUtAt saMsArAdapi bahujanAn karSata: tIrthasphAtikRta: dravyastavodyoginaH hiMsAMzato na kiJcana dUSaNaM mtm||) 'gartAd'iti / yathA gartAda-vivarAdatitvarayA'Ggasya vigharSaNairapi kRtvA'hermukhAt-sarpasya vadanAtsutaM karSantyA mAturnahi-naiva duussnnm| nanu nizcaye, tathA du:khAnalAci tAt-asukhAgnijvAlApUritAtsaMsArAdapi bahujanAn bIjAdhAnadvAreNa karSato dravyastave udyogina: udyamavatastIrthasphAtikRta:-jinazAsanonnatikAriNo che. tethI tenAthI paNa utaravI kalpanahi. eTale ke emAM cAritra zabaLa thAya che. Ama puSTa AlaMbanathI sevAtA apavAdamAM paNa trAsa pAmavo ucita nathI. . 37 dravyastavamAM aMgArpaNa nyAya dravyastavaaMtargata hiMsAnI aduSTatAnuM bIjA daSTAMtathI samarthana kare che- kAvyArtha:- jema sApanA moMmAMthI bacAvavA ekadama utAvaLathI khADAmAMthI aMga ghasAi jAya(=cAmaDI cholAI jAya) e pramANe putrane kheMcI kADhatI mAdoSita TharatI nathI. tema duHkharUpa agnithI bharelA saMsAramAMthI ghaNA lokone kheMcI kADhatA ane tIrthanI unnati karatA dravyastavamAM pravRtta thayelA puruSane hiMsAnA aMzamAtrathI koi dUSaNa nathI. potAnonAnakaDo bALa ramatAM ramatAM khADAmAM utarI gayo hoya...khADAmAM sAmethI kALotaro sApa dhasamasato AvI daMza devA udyata thayo hoya ane vAtsalyamayI mAnI najara paDI jAya. "hAya! mArI AMkhanA ratanane A sApa daMzadeze!A bhayathI vihvaLa banelI mAtA pAgalanI jema doTa muke - eka ja jhATake potAnA vahAlasoyA putrane upara kheMcI le. paNa tema karavA jatAM khADAnI bhIMtasAthe lADIlA lAlanA kumaLA aMga ghasAya. ane cAmaDI cholAi jAya....bolo! A mAtA doSapAtra che? zuM A mAtAne evo Thapako Apavo vAjabI che ke, "alI bAi! chokarAne A rIte kaDhAya? jarA dhImethI kADhavo joie. A to bacArAne ghAyala karI nAkhyo. mAtA cho ke koNa cho?' vAstavamAM mAtAe je karyuM te barAbara ja che. vAra lagADavAmAM putranA motano bhaya che. bhale thoDo ghasarako paDyo. paNa jAna to bacI. basa, A ja pramANe, devavimAnatulya derAsara banAvyuM hoya - ke jenAM dUra sudUrathI thatAM darzana paNa AMkhane ThArI de ane hRdayane harSathI bharI de. vaLI A derAsaramAM paramAtmAnI nayanaramya pratimAnI prANapratiSThA karI hoya ane evI adbhuta AMgIracanA karI hoya, ke jonArane "jANe sAkSAt mahArAjAdhirAjano darabAra na jAmyo hoya!' tevo bhAsa thAya. paramAtmAnA A avismaraNIya darzana karIne kaMi keTalAya bhavyajIvonA dilaDolI uThe. mana mahorI uThe. aMge aMgamAM chalakAi gayelo harSa romarAjIne vikasita kare. inaThana nRtya karavA haiyuM talasI uThe... mukhathI anAyAse ja "vAha! adbhuta! alaukikanayanaramya!" evA udgAro nIkaLI paDe. sahaja kAvyo racAvA maMDe. ane phaLarUpe bodhibIjane AtmAmAM vAvI mokSanI vATe cAlatI pakaDe.... paramAtmAnI anupama bhaktithI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21 pratimAzataka kAvya-39) hiMsAMzata:-hiMsAMzena na dUSaNaM mataM, svarUpahiMsAyAM doSasyAbalavattvAduddezyaphalasAdhanatayA'nubandhato'doSatvAdvA // 38 // etatsamarthitadRSTAntAntaranyAyaM prakRte yojayitumAha etenaiva samarthitA jinapateH zrInAbhibhUpAnvaya vyomendoH sutanIvRtAM vibhajanA zilpAdizikSApi ca / aMzo'syAM bahudoSavAraNamatizreSTho hi neSTo'paro, nyAyo'sAvapi durmtdrumvnproddaamdaavaanlH|| 39 // (daMDAnvayaH- etenaiva zrInAbhibhUpAnvayavyomendorjinapateH sutanIvRtAM vibhajanA zilpAdi zikSApi ca smrthitaa| asyAM bahudoSavAraNamaMzo'tizreSTho hi, aparo neSTaH / asAvapi nyAya: durmatadrumavanaproddAmadAvAnalaH // ) __ 'etenaiva'iti / etenopadarzitena sutakarSaNadRSTAntenaiva zrInAbhibhUpasya yo'nvaya:-vaMzastadeva vyoma ativizAlatvAd, tatrenduH paramasaumyalezyatvAd jagannetrAsecanakatvAcca, tasya vizeSaNenaiva jhaTityupasthitevizeSyAnupAdAnAnna nyUnatvam, jinapateH-tIrthakarasya shriiRssbhdevsyetyrthH| sutanIvRtA-sutadezAnAM vibhajanAM= dravyastava karanAro kaMi keTalAya bhavyAtmAone A pramANe duHkhathI bhArelA agnisamAna A saMsAragartAmAMthI kheMcI kADhe che. kaMi keTalAya Asannasiddhika bhavyajIvonA aMtaramAM anumodanAvageredvArA bodhibIjane dharabAvI de che. Ama aneka prakAre zAsananI prabhAvanA karato e dravyastava karanAro kadAca tema karavAmAM ajANatA ane icchA vinA paNa alpa jIvonI virAdhanA karavArUpa aMgane ghasarako lagADI de. to zuM teTalA mAtrathI doSapAtra Thare che? biskula nahIM. kAraNa ke svarUpahiMsArUpa doSa jarA paNa baLavAna nathI. athavA, paramAtmArUpa uddezya (paramAtmAne uddezIne dravyastava karAtuM hovAthI) ane cAritrarUpa phaLanAM sAdhanatarIke (athavA uddezya-mokSa-mokSano uddeza (=Azaya) hovAthI, ane phaLa - cAritrAdirUpa sAkSAlAbha. A bannenA sAdhana tarIke) athavA uddezya evuM phaLa Aartha karIeto, uddezabhUta=prayojanabhUta je cAritrAdiphaLa tenA sAdhana tarIke dravyastavano upayoga thAya che. tethI anubaMdhathI hiMsAno abhAva che. tethI doSa nathI. . 38 che AnAthI(sApathI putrane bacAvavAnA dRSTAMtathI) samarthita karelA bIjA dRSTAMtarUpa nyAyane prakRtimAM (=dravyastavamAM) lagADatA kavivara kahe che- kAvyArtha:- A nyAyathI ja "zrInAbhirAjAnA kuLarUpa AkAzamAM caMdra samAna rASabhadeva jinapatie putrone rAjyanA vibhAgo vaheMcI ApyA ane zilpa AdinI kaLA zikhavADI' e samarthita thAya che. ahIM bahudoSane aTakAvavAno aMza zreSTha che, bIjo aMza (hiMsAdi rUpa) iSTa nathI. A nyAya paNa kumatirUpI vRkSanA vana mATe prabaLa dAvAnaLa samAna che. trakaSabhadevanuM rAjyadAnAdi aMge TAMta putrane kheMcavAnuM dRSTAMta nAbhirAjAnA kuLarUpI AkAzamATe caMdra samAna raSabhadevanA prasaMgamAM paNa ghaTe che. nAbhirAjano vaMza ativizALa hovAthI AkAza samAna che. emanA kuLadIpaka rASabhadeva prabhu parama saumya lezyAvALA che. tathA jagatanI AMkhone parama AAda utpanna karanArA hovAthI caMdra samAna che. zaMkA - kAvyamAM "zrInAbhibhUpa' ityAdi ane "jinapati' A be vizeSaNo che. paNa "RSabhadeva rUpa vizeSyano ullekha nathI. Ama nyUnatA doSa che. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 hAribhadra - 'rAjyAdidAnaSaNanivAraNa' aka vibhajya dAnaM, zilpAdInAM zikSApi ca prajAnAmiti shessH| samarthitA nirdosstyopdrshitaa| nIvRdanvitasya sutapadasya zikSAyAM pRthaganvaye sutebhya ityadhyAhArAvazyakatve, anyathA vidheyAvimarzadoSAnuddhAre suSTha-zobhanA tA lakSmIryatreti (=sutaH) nIvRditi samAnAdhikaraNavizeSaNameva vyaakhyeym| asyAM sutanIvRdvibhajanAyAM zilpAdizikSAyAM ca bahudoSasyetarathA mAtsyanyAyenAnyAyapravRttilakSaNasya vAraNamatizreSTho'dhikAriNA bhgvtaa'tyntmbhipretH| hinizcita mapara:=anyoM'zo'nuSaGgahiMsArUpo neSTa: upekSita iti yAvat, tasya svApekSayA balavaddoSatvAbhAvena pravRttyavyAghAtakatvAdasAvapi nyAyo'nirdeza(atideza pAThA.)lakSaNo durmate dravyastavAnabhyupagamarUpe drumavane-vRkSasamUhe proddAmaH-prabalataro dAvAnala:-dAvAgni:, etannyAyopasthitau pracitasyApi durmatasya tvaritameva bhasmIbhAvAt / dravyastave'pyadhikAriNo gRhiNo bhaktyudrekeNa bodhilAbhahetutvasyaivAMzasyeSTatvAditarasyopekSaNIyatvAditi bhaavH|| atrASTakaM - 'anyastvAhAsya rAjyAdipradAne doSa eva tu| mahAdhikaraNatvena tttvmaarge'vickssnnH|| samAdhAna - kAvyamAM "zrInAbhibhUpanA vaMzamAM caMdrasamAna A vizeSaNapada ja "RSabhadeva' evA vizeSyapadanuM atyaMta zIghratAthI smaraNa karAvavAdvArA arthataH bodha karAvavA samartha che. tethI "RSabhadeva' vizeSyapadanA abhAvamAM nyUnatAdoSa nathI. balka, A vizeSyapada mUkavAmAM AvatA punaruktidoSano abhAva che. prabhue putrone dezono vibhAga karI ApyA, tathA bhagavAne zilpanI zikSAkakaLA nirdoSarUpe batAvI. kone? "prajAne eTalo artha adhyAhAragamya che. (ahIM koine zaMkA thAya, ke prabhue kaLAonI zikSA paNa sau prathama potAnA bharatAdi saMtAnone ja ApI che, tethI 'prajAne ApI' evo artha karavAnI zI jarUrata che? A zaMkA TALavA kahe che.) "sutanIvRt zabdamAM rahelA "suta'padano ja zikSApada sAthe alaga anvaya karavo hoya, to "sutebhyaH (suta=putrone) evo adhyAhAra Avazyaka bane. anyathA 'vidheya'padano bodha(=kone zikSA ApI? teno parAmaza) na thavArUpa doSa Ave. tethI A sthaLe tA=lakSmI... sArI lakSmI che jyAM'(=je dezamAM) =suta evI vyutpatti karavI. pachI A padane nivRt' (daza) padanuM vizeSaNa banAvI karmadhAraya samAsa karavo. ane sutebhyaH (putrone) eTaluM adhyAhArathI levuM. TUMkamAM bhagavAne putrone vaheMcI ApelA rAjyo ke zikhavADelI zilpakaLAo A baMne kAryo duSTa nathI, kAraNa ke jo bhagavAne A pramANe rAjyonI vaheMcaNI karI na hota, ke zilpa zIkhavADyuM na hota, to masyagalAgalanyAyathI ke kheDe tenuM khetara' e nyAyathI bhAre anyAyI pravRttio thavArUpa bahu moTA doSo hatA. A doSonuM vAraNa rAjyanA vibhAga ane zilpanA jJAnadAnathI ja zakya hatuM. tethI ja A banne pravRtti bhagavAnane abhipreta hatI. prabhune te pravRtti karavA jatAM gauNabhAve rahelI hiMsA jarA paNa iSTa na hatI, tethI e aMze to narI upekSA ja hatI. bhagavAnanI apekSAe A pravRttiomAM thatI hiMsA baLavattara doSarUpa na hatI, tethI e hiMsAno bhaya prabhunI e pravRttimAM vyAghAta karanAro na thayo. A dRSTAMta gauNa hiMsAthI sabhara paNa baLavattara lAbhavALI pravRttine nyAyayukta Therave che. tethI dravyastavanA asvIkArarUpa je durmata che, te durmatarUpa vRkSa samudAyamATe A dRSTAMta prabaLatara dAvAnalasamAna che, A nyAya-daSTAMtanI hAjarImAtrathI pracita-atyaMta puSTa evo paNa durmata kSaNavAramAM bhasmIbhUta thai jAya che, kAraNa ke dravyastavamAM paNa rahelI adhikArI gRhasthane bhaktinA atizayathI bodhilAbhanI prAptimAM hetutA ja iSTa baLavattara aMza che, hiMsAno aMza to upekSaNIya ja che. (ahIM gauNa-hiMsAdidoSarUpa abaLa aMzano nirdezana karavo-upekSA karavI e nyAya che.) hAribhadra - "rAjyAdidAnadUSaNanivAraNa aSTaka ahIM hAribhadra aSTaka(aThAvIsamuM - rAjyAdidAnadUSaNanivAraNanAmaka)nI sAkSI Ape che - Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (218) pratimAzataka kAvya-39 [aSTaka 28/1] anyastu tattvamArge vastuni paricchettavye'vicakSaNa:=apaNDita Aha-(athavA) 'vicakSaNa' iti vkssymaannaapryaalocnyophaasvcnm| asya jagadgurordoSa evAzubhakarmArjanameva, mahAdhikaraNatvena mahArambhaparigrahapaJcendriyavadhAdinimittatvenAgnizastrAdidAnavaditi dRSTAnto'bhyUhyaH / uttaramAha- 'apradAne hirAjyasya nAyakAbhAvato jnaaH| mitho vai kAladoSeNa maryAdAbhedakAriNaH // [aSTaka 28/2] 'vinazyantyadhikaM yasmAdihaloke paratra c| zaktau satyAmupekSA ca yujyate na mahAtmanaH / [aSTaka 28/3] 'tasmAttadupakArAya tatpradAnaM gunnaavhm| parArthaM dIkSitasyAsya vizeSeNa jgdguroH'| [aSTaka 28/4] kAladoSeNa avasarpiNyA hInahInatarAdisvabhAvena maryAdAbhedaH=svaparadhanAdivyavasthAlopaH, nAyakasadbhAve'pi kecidvinazyanto dRshynte| ata Aha-adhikam= atyarthamihaloke manuSyajanmani prANAdikSayAt, paratra-paraloke hiNsaadhudrekaat| zaktau satyAM svakRtisAdhyatvajJAne, upakAra:=anarthatrANaM, tatpradAnaM rAjyapradAnaM parArthaM paropakArAya, dIkSitasya=kRtanizcayasya vizeSeNa sutarAM sAmAnyarAjyadAyakApekSayA, jgdguroH=bhuvnbhrtuH| tathA ca mahAdhikaraNatvaheturasiddhaH, adhyavasAyApekSatvAdadhikaraNasyeti bhAvaH / tato rAjyAdidAne doSa evetyphstitm| athAdipadagrAhyavivAhAdivyavahAradarzane prasaJjita "tatvamArgamAM avicakSaNa anyato kahe che ke, rAjyavagerenA pradAnamAM Ane(=jagadgurune) doSa che. (sAdhya) kAraNa ke te(=rAjya) mahAdhikaraNabhUta che. (hetu) 1/tattvanA mArgamAM=vastunA bodhanA viSayamAM avicakSaNa= apaMDita-mUrkha. athavA have je kahevAze te aMge vicAraNA karato nahIM hovAthI "vicakSaNa'pada upahAsavacanarUpa che. doSa=azubhakarmanI prApti=baMdha che. rAjyadAna mahAdhikaraNarUpa che, kAraNa ke rAjyanimittaka thanArA mahAraMbha, mahAparigraha, paMcendriya jIvono vadha vageremAM nimittabhUta che. uparokta anumAnamAM "agni ke zastrAdinuM dAna" dRSTAMtarUpa che. ahIM uttara Ape che- "jo rAjyanuM pradAna karavAmAM na Ave, to nAyakanA abhAvamAM kAladoSathI maryAdAnolopa karanArA loko Aloka ane paralokamAM vadhu nukasAna kare ane chatI zaktie upekSA karavI mahAtmAmATe barAbara nathI." //ra-3l. 'tethI lokonA upakAra mATe rAjyanuM pradAna guNakArI ja che. temAM paNa paropakAramATe ja dIkSita thayelA A jagakurane mATe to vizeSa karIne che." I4 kAladoSa=avasarpiNIkALano hInahInataraAdi svabhAva che. arthAt A kALamAM badhI ja vastu hInahInatara thatI jAya che. maryAdAbheda=sva-paradhanavagerenI vyavasthAno bhaMga. nAyakanI hAjarImAM paNa keTalAka loko maryAdAbheda karIne vinAza pAmatA dekhAya che, to nAyakanI gerahAjarImAM to pUchavuM ja zuM? tethI zlokamAM "adhika pada mukyuM che. adhika=atyaMta. ihaloka=manuSyajanmamAM prANanAzavagerethI nukasAna. paratra=paralokamAM hiMsAnA atizayathI (durgatigamanarUpa) nukasAna. chatI zakti="potAnA prayatnathI sAdhya che' tevuM jJAna hovA chatAM, upakAra=anarthathI rakSaNa. dIkSitaHkRtanizcaya, vizeSathI=sAmAnya rAjyadAyakanI apekSAe vizeSa karIne. jagadguru tribhuvanasvAmI (paramAtmA). Ama rAjyAdipradAna hitakara hovAnA kAraNe ja "mahAdhikaraNabhUta hovAthI rAjyAdi dAna duSTa che' evI dalIla varALa banI jAya che, kAraNa ke adhikaraNa adhyavasAyapara ja avalaMbita che. jo azubha AzayathI rAjyAdinuM pradAna karyuM hota, to jarura te adhikaraNarUpa banata. paNa tema nathI. rAjyAdi' padamAM je "Adi' pada che, tenAthI "vivAha" vagere samajavAnA che. vivAhavagerenI vyavasthA paNa bhagavAne ja batAvI che. chatAM paNa temAM mahAdhikaraNanA prasaMgarUpa doSano parihAra atidezapUrvaka karatA kahe che- "A pramANe vivAhadharmavageremAM tathA zilpanA nirUpaNamAM paNa bhagavAnane doSa nathI, kAraNa ke uttamapuNya A pramANe ja vipAka darzAve che.' //pA vivAhadharma vagere-vagerethI rAjya, kuLa, grAmadharma vagere levA. zilpa - kuMbhAra, luhAra, citrakAra, Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haribhadra - "rAjyAdidAnadUSaNanivAraNa aSTaka 219 doSasya parihArAtidezamAha- 'evaM vivAhadharmAdau tathA shilpniruupnne| na doSo hyuttamaM puNyamitthameva vipcyte'| [aSTaka 28/5] vivAhadharma:=pariNayanAcAraH, AdinA raajkulgraamdhrmaadiprigrhH| zilpanirUpaNe-ghaTalohacitravastranApitavyavahAropadeze na doSo bhagavataH, yasmAduttamaM karma-tIrthakaranAmakarma itthameva-vivAhazilpAdinirUpaNaprakAreNaiva vipacyate svaphalaM ddaati| vipAkaprApte'pyaza(sa ?)ktatvAdanucitapravRtyabhAvAnna bandha iti naatiprsnggH| abhyuccayamAha- 'kicehAdhikadoSebhyaH sattvAnAM rakSaNaM tu yat / upakArastadevaiSAM pravRttyaGgaM tathA'sya an[gaSTa 28/6] 3 kArohitavara, kSa =sattAnAM, pravRttAvamU=RUY, J=gAlurA mAda - 'etto cciya NihosaM sippAivihANamo jinniNdss| leseNa sadosapi hu bhudosnivaarnnttennN'|tti // [paJcAzaka 7/35] uktamarthaM dRSTAntena samarthayannAha- 'nAgAde rakSaNaM yadvadgartAdyAkarSaNena tu / kurvanna dossvaaNstdvdnythaa'smbhvaadym'|| [aSTaka 28/7] tadvad rAjyAdi, yattu ayaM jagadguruH sarvathA doSAbhAvena kimiti na rakSaNaM karotItyatrAhaanyathA-alpasyApyanarthasyAnAzrayaNalakSaNaprakAreNAsambhavAdrakSaNasyeti zeSaH / uktaJca- 'tattha pahANo aMso vaNakara ane hajAma A pAMcanA zilpa. uttamakarma=tIrthakaranAmakarma A vivAhanirUpaNavageredvArA ja potAnuM phaLa Ape che. Amate karmavipAka pAmyuM hovA chatAM - tethI ja tevI pravRtti hovA chatAM te vakhate bhagavAna A badhA kAryomAM Asakta na hovAthI - nirlepabhAvavALA hovAthI tyAre anucita pravRtti na hovAthI navo bandha thato nathI. tethI atiprasaMga nathI. (karmanuM phaLa jo vivAhavagerenuM nirUpaNa hoya, to te vakhate azubhayoga ane upayogane AzrayI navo karmabaMdha thaze. tethI bhagavAnanI mukti thaze nahi. ityAdi rUpa atiprasaMga samajavo.) have sAra kahe che-"vaLI ahIM jIvonuM adhika doSothI rakSaNa hovAthI A jIvopara upakArarUpa ja che ane A (prabhunI) pravRttinuM aMga(=kAraNa) che.' //6 // kahyuM ja che ke "A hetuthI ja jinendranuM zilpavagere aMgenuM vidhAna nirdoSa che. kAraNa ke aMze sadoSa hovA chatAM bahu doSonuM nivAraNa kare che."A arthamAM dRSTAMta batAve che- "khADAmAMthI kheMcI kADhIne sApavagerethI rakSaNa karanAro jema doSavALonathI, tema anyathA asaMbhavita hovAthI A (rAjyapradAnavagere karatA jinezvara) paNa doSita nathI.' //7/ (ahIM vicAravA jevI vAto (1) utsarpiNI kALamAM zikSA, vivAhadi AcAro, rAjanItivagerenA nirUpaNa vagere kulakaro kare che. (2) avasarpiNImAM paNa dakSiNAddhanA madhyakhaMDane choDI bAkInA pAMca khaMDomAM tyAM tyAMnA kulakaro A kArya kare che. (3) zrI AdinAtha prabhune choDIne bAkInA 23 tIrthakaro A kArya karatAM nathI, (4) tIrthaMkaranAmakarmano vipAkodaya to kevaLajJAnavakhate-teramAguNasthAnake mAnya che. to pachI prastutamAM tIrthakaranAmakarma nAmanuM uttama puNya A vivAhAdinirUpaNadvArAja svaphaLa Ape che ema kema kahyuM? ahIM pUjyapAda siddhAMtadivAkaragacchAdhipati zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAje ApelAM samAdhAno e che - Ama to tIrthasthApanAdi je viziSTakAryo tIrthakarane choDI bIjA na karI zake, tyAM tIrthaMkaranAmakarmano udaya kAraNa manAya. jyAre uparokta kAryo to kulakaro karI zake che, tethI ahIM (1) ema samajavuM ke zrITaRSabhadevanuM Akulakarayogya puNya tIrthaMkaranAmakarma sAthe bhaLI gayuM hovAthI ane tethI utkRSTa koTinuM thayuM hovAthI bIjAo jevI vyavasthA kare, tethI vadhu suvyavasthita vyavasthA kare, athavA (2) A karma tIrthaMkara nAmakarmanA avAMtarabhUta karmarUpe samajavAnuM athavA (3) tIrthakaranA je janmAbhiSekAdi kAryo tIrthaMkaranAmakarmanA vipAkodaya vinA paNa thAya che, tyAM jema jinanAmakarmanA pradezodayathI thAya che, athavA tIrthaMkaranAmakarmane sahabhAvI prakRSTa saubhAgyAdikarmathI thAya che. A badhA karma tIrthaMkara nAmakarmane avinAbhAvI-tIrthaMkaranAmakarmanA baMdhasAthe baMdhAyelA tyAM tIrthaMkaranAmakarmanI virakSA karI zakAya. tema prastatamAM paNa samajavuM ane A badhA karmano bhoga tIrthaMkaranAmakarmanA vipAkodayamATe Avazyaka hovAthI paNa evI vivakSA thai zake. TUMkamAM tIrthaMkaranAmakarmanI sAthe baMdhAyelA hovAthI, tenA pradezodayasAthe hovAthI, athavA tenI hAjarImAM bIjA uttamakarmo gauNa-avAMtara thatAM hovAthI ahIM tIrthaMkaranAmakarmanI vivakSA karI hoya tevI saMbhAvanA lAge che. zaMkAkAra avicakSaNa anyane paNa bIjA kulakaro vivAhAdinI prarUpaNA kare te sAthe vAMdho nathI, paNa vizuddhadharmanA sthApaka tIrthakara A kAryo kare te aMge Apatti ApI che, te khyAla rAkhavo.) Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 pratimAzataka kAvya-40) bahudosanivAraNAu jggurunno| nAgAirakkhaNe jaha kaDDhaNadosevi suhajogo' // 1 // 'khaDDAtaDami visame iTTasuyaM (saM)pecchiUNa kiilNtN| tappaccavAyabhIyA tamANaNaTThA gayA jnnnnii'||2|| 'diTTho a tIe NAgo taM pai eMto duto akhddddaae| to kahio tao taha, pIDAevi suddhbhaavaae'||3||[pnycaashk 7/38-39-40] tti / uktAnabhyupagame bAdhAmAha- 'itthaM caitadihaiSTavyamanyathA dezanApyalam / kudharmAdinimittatvAddoSAyaiva prsjyte'| [aSTaka 28/8] kudharmAH=zAkyAdikupravacanAni AdiryeSAM zrutacAritrapratyanIkatvAdibhAvAnAM teSAM nimittatvAt hetutvAjjinadezanApi hi nyshtsmaakulaa| nayAzca kupravacanAlambanabhUtA doSAyaiva ||39||mhaanishiithaakssraanni tatprAmANyajJApanapUrvaM darzayati kiM yogyatvamakRtsnasaMyamavatAM pUjAsu pUjyA jaguH, zrAddhAnAM na mahAnizIthasamaye bhaktyA trilokiiguroH| nandIdarzitasUtravRndaviditaprAmANyamudrAbhRto, nidrANeSu patanti DiNDimaDamatkArA ivaitA girH||40|| (daMDAnvayaH- kiM akRtsnasaMyamavatAM zrAddhAnAM bhaktyA trilokIguro: pUjAsuyogyatvaM pUjyA mahAnizIthasamaye na jaguH ? nandIdarzitasUtravRndaviditaprAmANyamudrAbhRta etA: gira: nidrANeSu DiNDimaDamatkArA iva ptnti||) ___'kiM yogyatvam iti / kimakRtsnasaMyamavatA dezaviratAnAM zrAddhAnAM bhaktyA atizayitarAgeNa trilokIguro:-tribhuvanadharmAcAryasya pUjAsu-puSpAdinA'rcaneSu pUjyA:= gaNadharA mahAnizIthasamaye mahAnizIthasiddhAnte zaMkA - bhagavAna thoDo doSa sevI rakSaNa kare, tenA karatAM jarA paNa doSa na lAge evI rIte rakSaNa kema karatA nathI? samAdhAnaH- "anyathAsaMbhavA...." A vacana sUcave che ke, jarA paNa doSa na rahe, anarthana thAya, evA prakAranA rakSaNano mArga asaMbhavita hovAthI ja, bhagavAne "alpadoSa ane bahulAbhano A mArga lIdho che. kazuM ja che" "tyAM(rAjyapradAnavageremAM) jagakurano pradhAnaaMza che bahudoSanuM nivAraNa. jemakenAgavagerenA rakSaNamAM kheMcavA vagereno doSa hovA chatAM e zubhayoga che." "khADAnA viSama taTa pAse potAnA iSTa putrane ramato joi tene apAya thavAnA bhayathI tene levA mATe mAtA gai. tyAM teNIe khADAmAM putra tarapha jaldIthI Avato nAga joyo. tethI khADAmAMthI jaldIthI putrane khecyo. emAM pIDA thavA chatAM bhAva vizuddha che." II 1-2-3 | jo A vAta nahi svIkAro to, AvatI bAdhA batAve che- "A pramANe ja svIkAravuM joie, nahitara to dezanA(=upadeza) devAthI paNa saryuM kAraNa ke kudharma(zAkyavagere kudharmo. Adi padathI zrata ane cAritranA pratyenIka vagere samajavA)mAM hetu banatI hovAthI e paNa doSarUpa mAnavAno prasaMga che." udA bhagavAnanI dezanA seMkaDo nayothI sabhara che, ke je nayo ja kudarzano mATe AlaMbanabhUta bane che. tethI doSano saMbhava pAko che. paNa A vAta iSTa nathI, kAraNa ke ghaNA bhavya jIvopara upakAra dezanAthI ja thAya. tethI uparokta doSa upekSaNIya che. te ja pramANe vivAha vageremAM ane dravyastava vageremAM paNa samajI levuM. . 39 mahAnizIthanA akSaro pramANabhUta che, ema batAvavA pUrvaka e akSaro batAve che- kAvyArtha- akRtnasaMyamavALA=dezavirata zrAvako bhaktithI traNa lokanA gurunI pUjAnA viSayamAM yogya= adhikArI che, ema pUjya-gaNadharoe mahAnizItha zAstramAM zuM kahyuM nathI? (kahyuM ja che.) naMdisUtramAM nirUpelA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziAstramAM virodhano samyapariDAra samAdhirUpa 221 yogyatvaM na jaguH ?api tu jagureva - 'akasiNapavvattagANaM, virayAvirayANa esa khalu jutto| je kasiNasaMjamaviU pupphAiyaM na kappae tesiN(tu)'||1|| tA jai evaM, tao bujjha goyamA ! nIsaMsayaM / desaviraya-avirayANaM tu viNiogamubhayattha vi'|| 2 // [3/38-45] ubhayatra-dravyastave bhAvastave cetyrthH| nandyA nandIsUtre darzitaM yatsUtravRndaM, tanmadhye viditA-prasiddhA yA prAmANyamudrA-mahAnizIthaprAmANyadADhya, tadvibhrati yAstAdRzya etAH sampradAyasArvabhaumAnAM giro nidrANeSu-suptapramatteSu DiNDimasya-paTahasya DamatkArA iva ptnti| yathA gADhasuptAH parimoSiNa AkasmikabhayaGkarabheribhAGkArazabdazravaNena sarvasvanAzopasthityA kAndizIkA bhavanti, tathoktamahAnizIthazabdazravaNena lumpakA apIti bhAvaH / na ca vAGmAtreNa mahAnazIthamapramANamityapi tairvaktuM zakyaM, yatra sUtre AcArAdIni pramANatayA darzitAni, tatraiva mahAnizIthasyApi darzanAt, ApAtavirodhasya ca bahuSu sthAneSu darzanAdvivekinaH samAdhisaukaryasya ca sarvatra tulyatvAditi // 40 // abhyuccayamAha yaddAnAdicatuSkatulyaphalatAsaGkIrtanaM yA puna dvau zrAddhasya paro muneH stava iti vyaktA vibhaagprthaa| yacca svarNajinaukasaH samadhikau proktau tapaHsaMyamau, tatsarvaM pratimArcanasya kimu na prAgdharmatAkhyApakam // 41 // sUtrasamudAyamAM prasiddha thayelI prAmANyamudrAne dhAraNa karatI A vANI (bhAvathI) sUtelAo para paTahanA paDaghamanI jema paDe che. zAstramAM virodhano samyakapaciDAra samAdhirUpa mahAnizItha sUtramAM kahyuM ja che- "akasmapravartaka viratAviratone A (pUjA) yogya che. je kRmnasaMyamavidvAna che, teone puSpa vagere kalpatA nathI." / 1/ tethI te gautama! bodha pAma! saMzaya vinA (pAThAMtare nizeSa) dezavirata ane aviratano ubhaya sthaLe(dravyastava ane bhAvAstavamAM) viniyoga che." / 2o naMdisUtramAM Agamo-sUtrono je vRMda=samudAya batAvyo che, e sUtra-samudAyanI aMdara mahAnizItha sUtra paNa che. tethI "mahAnizItha' paNa pramANabhUta che. eTale mahAnizIthanA prAmANyathI daDha thayelI saMpradAyavRddhonI vANI aphara che. gADhanidrAmAM sutelA coro ekAeka bhayaMkaranAda sAMbhaLI sarvanAzanI AzaMkAthI bhayavihala bane che. ema A prAmANyabhUta vANInA zravaNathI pratimAlopako bhaya pAme che. zaMkA - mahAnizItha zAstra apramANa che. samAdhAna - bolavAmAtrathI A vAta siddha nathI. je naMdisUtramAM jyAM AcArAMga vagere sUtro pramANa tarIke dazavilA che, te ja naMdisUtramAM tyAM AcArAMgavagere sUtronI madhye mahAnizItha sUtra paNa darzAvyuM che. tethI mahAnizItha pramANabhUta che. zaMkA - paNa mahAnizIthanI keTalIka vAtono bIjA graMtho sAthe virodha che. samAdhAna - ema dekhIto virodha to ghaNA sthaLoe dekhAya che. paNa vivekI puruSo to AgamanItithI e virodhano parihAra karIne samAdhi(=samAdhAna) saraLatAthI meLave che. e ja pramANe ahIM paNa dekhAtA virodhano sabhyaparihAra karI samajuo samAdhi ja meLave che. . 40 abhyazcaya batAve che- Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222 pratimAzataka kAvya-41) (daMDAnvayaH- yaddAnAdicatuSkatulyaphalatAsaGkIrtanaM yA punaH zrAddhasya dvau muneH paraH stava iti vyaktA vibhaagprthaa| yacca svarNajinaukasaH samadhiko proktau tapa:saMyamau tatsarvaM kimu pratimArcanasya prAgdharmatA khyApakam ne ?) 'yd'iti| yaddAnAdicatuSkasya dAnAdicatuSTayasya tulyaphalatAyAH sngkiirtnm| yA punaH dvau dravyastavabhAvastavau zrAddhasyocitau, para:=bhAvastava eka eva mune:-sAdhoriti vyaktA vibhAgasya prathA vistaarH| yacca svarNajinaukasaH-suvarNajinabhavanakAraNotkRSTadravyastavAdapi tapa:saMyamau samadhiko proktau, tatsarvaM pratimArcanasya kimu prAgdharmatAyA:=bhAvastavenAnvAcIyamAnadharmatAyAH khyApakaM sUcakaMna ? apitukhyApakamevotkRSTatamAvadherutkRSTatarasyaiva yukttvaat| hinaavdhikotkrssokterstutitvaat| na hi sAmAnyajanAdAdhikyavarNanaM cakravartinaH stutirapi tu mahAnarapateriti / akSarANi ca - bhAvaccaNamuggavihArayA ya, davvaccaNaM tu jinnpuuaa| paDhamA jaINa, duNNi vi gihINa, paDhama cciya pstthaa'|| 1 // kaMcaNamaNisovANe thaMbhasahassUsie suvnntle| jo kAraveja jiNahare, tao vi tavasaMjamo ahio (aNaMtaguNo) // 2 // tavasaMjameNa bahubhavasamajjiaMpAvakammamalapavaha (malalevaM paatthaa.)| niTThavi(niddhovi pAThA.)uNaM airA sAsaya(aNaMta pAThA.)sukkhaM vae mukkhaM // 3 // kAuMpi jiNAyayaNehiM kAvyArtha:- 'dAnavagere cAra tulyaphaLavALA che evuM je kahyuM che, tathA "zrAvakanedravyastava-bhAvastava Ave stava ucita che ane munine para(bhAva)stava che' evo je spaSTa vibhAga batAvyo che. tathA "sonAnA derAsara karatA paNa tapa ane saMyama adhika caDiyAtA che evuM je kahyuM che, A badhuM pratimApUjana e pUrvadharma che, ema zuM darzAvatuM nathI? utkRSTanI apekSAe ja utkRSTataranI prazaMsA cogya 'suvarNamaya derAsara banAvavuM vagererUpa utkRSTa dravyastava karatAM paNa tapaHsaMyama vagere bhAvastava kaMika guNA caDiyAtA che. A vacanathI eTalo khyAla to spaSTa Ave ke, dravyastava bhAvastavanI apekSAe gauNarUpe paNa dharmato che ja, kAraNa ke tapa-saMyama vagere bhAvastavane utkRSTatara batAvavo hoya, to bIjA utkRSTastavanI apekSAe ja batAvavo yogya che. hIna vastunI apekSAe utkRSTatara batAvavAmAM to phArasa ja thAya. koi mANasa cakravartInI stuti karatAM kahe ke "amArA cakravartI rAjA to bhikhArI karatAM paNa caDiyAtA che!" to stutine badale niMdA na thAya ane badalAmAM inAma tarIke phAMsI ja maLe. ene badale emastuti kare ke "duniyAnA bhalabhalA camarabaMdhI rAjAo karatAM paNa amArA cakravartI rAjA "cAra cAMda caDe evA che." to e stuti kahevAya ane puraskAra maLe. ema jo 'sonAnuM derAsara baMdhAvavuM vageredravyastava pAparUpa hovAthI hIna hoya, to tenA karatAM tapa-saMyamane adhika batAvavAmAM hakIkatamAM to tapa-saMyamanI hAMsI ja thAya. paNa bhagavAnane tapa-saMyamanI hAMsI nathI UDAvavI, paNa mahAnatA batAvavAdvArA prazaMsA karavI che. tethI emanuM tAtparya e ja che - "sonAnA derAsara baMdhAvavA vageregrupadravyastava ghaNo sAro che, paNa tenA karatAM paNa tapasaMyama caDI jAya." mahAnizIthanA trIjA adhyayananA akSaro A pramANe che - 'ugra vihAratA bhAvapUjA che. jinapUjA dravyapUjA che. sAdhune bhAvapUjA che ane gRhasthane banne che; prathama ja prazasta che." /1// "sonA-ratnanA pagathiyAvALA tathA hajAro staMbhavALA UMcA tathA survaNamaya chatavALA derAsaro koi banAve, tenA karatAM paNa tapasaMyama adhika (pAThAMtare anaMtaguNa) che." mera // "tapa ane saMyama dvArA bahubhavothI bhegA karelA pApakarmamaLanA lepane (pAThAMtare "pravAhane) dhoi nAkhI zAzvata sukhavALA (pAThAMtare anaMta sukhavALA) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnizIthanI sarvathA pramANabhUtatA 223. mNddiaNsylmeinniivtttt| dANAicaukkeNaM su1 vi, gacchijja accuyaMNa parao tti'||4||[mhaanishiith a. 3, gA. 36-56-57-58] na ca prathamAyA eva prazastatvAbhidhAne'nAdyAyA aprazastatvAdanAdaraNIyatvaM, evaM sati sAro caraNassa nivvANaM [vizeSAva. 1126 pA0 4] ityabhidhAnAnmokSasyaiva sAratvAbhidhAnAccAritrasyApyanAdaraNIyatApatteH, sAropAyatvena sAratvaM tatrAviruddhamiti cet ? prazastabhAvArthopAyatvena dravyA yA api praashstyaadaadrnniiytvaakssteH||41|| mahAnizIthe'smaduktyA'prAmANyAbhyupagamaM kumatino dUSayannAha prAmANyaM na mahAnizIthasamaye prAcAmapItyapriyaM, __ yatturyAdhyayane na tatparimitai: kessaanycidaalaapkaiH| vRddhAstvAhuridaM na sAtizayamityAzaGkanIyaM kvacit, tatkiM pApa ! tavApadaH paragirAM prAmANyato noditaaH||42|| (daMDAnvayaH- mahAnizIthasamaye prAcAmapi na prAmANyamiti vacanamapriyam / yat keSAJcit turyAdhyayane primitairaalaapkaistnn| vRddhAstvAhuH idaM sAtizayamiti kvacit nAzaGkanIyam / tat kiM pApa ! paragirAM praamaannytadvA nahitA ?) 'prAmANyam' iti / mahAnizIthasamaye prAcAmapi-prAcInayuSmatsAmpradAyikAnAmapi prAmANyaM neti vco'priyN-armnniiym| yad-yasmA turyAdhyayane-caturthAdhyayane keSAJcidAryANAM parimitaiH-dvitrairAlApakaistatprAmANyaM mokSamAM jAya che." 3 "derAsarothI AkhI pRthvI paTane zobhAve, tathA dAna vagere cAra dharmane pALe, to paNa (gRhastha) ayyata(=bAramA) devaloka sudhI ja jai zake che. AgaLa nahi.'ll4o zaMkA - mahAnizIthanI A paMkti to e ja kahe che ke, prathama(=bhAvastava) ja prazasta che. dvitIya (dravyastava) prazasta nathI. tethI dravyastava AdaraNIya nathI. samAdhAnaH- "Ama bhAvastava ja prazasta che evacanathI dravyastavane aprazasta ja kahI devo yogya nathI, kAraNa ke zreSThatamanI apekSAe zreSTha vastu hIna hoya, teTalA mAtrathI kaMi sarvathA hIna na kahevAya, uttara uttaranI prAptinI apekSAe pUrva pUrvanI prApti hIna hovA chatAM sarvathA anAdeya nathI. nahitara to "cAritrano sAra nirvANa che." A vacanathI nirvANa=mokSa ja sArabhUta hovAthI cAritra asAra ane anAdeya banI jaze. zaMkA - ahIM to mokSarUpI sAramATe cAritra kAraNa che. tethI upacArathI cAritrane paNa sAra kahI zakAya. samAdhAna - basa, e ja pramANe prazasta bhAvastavamAM dravyastava kAraNa che. mATe dravyastava paNa prazasta ane AdaraNIya che. 41 mahAnizIthanI sarvathA pramANabhUtatA amArA ja keTalAka AcAryonA vacanane AgaLa karI mahAnizItha graMthane apramANabhUta tarIke svIkAratA pratimAlopakone doSita ghoSita karatA kavivara kahe che- kAvyArthaH- (tamArA) pUrvAcAryone paNa mahAnizItha zAstra pramANatarIke mAnya nathI. evuM(pratimAlopakanuM) vacana sAruM nathI, kAraNa ke keTalAka AcAryone ja cothA adhyayananA amuka( be ke traNa maryAdita) AlApako ja pramANatarIke mAnya nathI. (arthAt bAkInA adhyayana ane AlApako to mAnya ja che.) vaLI jJAnavRddho to kahe che A (mahAnizItha, adhyayana atizayavALuM che. eTale enA koipaNa sthaLe AzaMkA karavI nahIM." tethI he pApI! Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. _pratimAzataka kAvya-42) naasti| vRddhAstvAhuH- idaM mahAnizIthaM sAtizayaM samahatprabhAvamatigambhIrArthaM ceti kvacidapi sthale naashngkniiym| tat-tasmAtkAraNAddhe pApa! paragirAm=utkRSTavAcAmasmatsampradAyazuddhAnAM prAmANyata:-prAmANyAbhyupagamena tavApado noditA: ? api tUditA eva, abhyupagamasiddhAntasvIkAre svatantrasiddhAntabhaGgaprasaGgAt, ajAM niSkAzayataH krmelkaagmnyaayaapaataat| tathoktaM caturthAdhyayane prAnte - 'atra caturthAdhyayane bahavaH saiddhAntikAH kecidAlApakAna samyak zraddadhatyeva / tairazraddhAnairasmAkamapi na samyak zraddhAnamityAha haribhadrasUriH, na punaH sarvamevedaM caturthAdhyayanaM, anyAni vAdhyayanAni, asyaiva katipayaiH parimitairAlApakairazraddhAnamityarthaH / yataH sthAnasamavAyajIvAbhigamaprajJApanAdiSu na kiJcidevamAkhyAtaM, yathA pratisantApakasthAnamasti tadhAvAsinazca mnujaaH| tatra ca paramAdhArmikANAM punaH punaH saptASTavArAn yAvadupapAtaH, teSAM ca tairdAruNairvajrazilAgharaTTasampuTagatagolikAnAM(sampuTairgilitAnAM pAThA.) bIjAnI utkRSTa vANIne pramANatarIke svIkAratA tane zuM Apatti nathI AvatI? arthAt avazya Ave che. pUrvapakSa - tame mahAnizIthanA pAThanI zuM sAkSI Apo cho? A graMtha to tamArA pUrvAcAryone paNa saMmata nathI. uttarapakSa - zuM eTalA mAtrathI tame paNa A graMthane pramANabhUta mAnatA nathI? pUrvapakSa - hA. tamArA pUrvAcAryonI uktine anusAre ame paNa A graMthane pramANabhUta tarIke svIkAratA nathI. uttara5kSa - ahIM ja tamAre phasAvAnuM che! amArA je pUrvAcAryoe apramANatA mAnI che, te pUrvAcAryoe paNa mAtra caturtha adhyayananA keTalAka AlApakoaMge ja potAnI azraddhA vyakta karI che. bAkInA AlApako ane adhyayano to emane paNa mAnya ja che. vaLI vRddha saMpradAya to evo ja che ke, "A mahAnizItha graMtha mahAprabhAvika che. ane gaMbhIra arthothI sabhara che. tethI A graMthanA koi paNa zabdapara apramANa tarIke AzaMkA karavI joie nahi.' tethI jo tame amArA pUrvAcAryonA saMpradAyazuddha utkRSTa vacanone AdhAre ja prAmANya-aprAmANyano svIkAra karatA ho, to tamAre mahAnizItha graMthane pramANabhUta ja mAnavo paDaze ane to, pUrve darzAvyuM tema, dravyastavapara paNa Adara karavo paDaze. Ama abhyapagamasiddhAMta svIkAravAthI tamArA siddhAMtane bAdha Avaze. tethI tamAre to "bakaruM kADhatAM UMTa peThuM' e ukti caritArtha thAya che. mahAnizIthanA caturtha adhyayananA vacano mahAnizIthanA caturthaadhyayane aMte rahelA zabdo - ghaNA saiddhAMtiko A caturtha adhyayananA keTalAka AlApakonI sabhyazraddhA karatA nathI. teonI azraddhA hovAthI amArI paNa sabhyazraddhA nathI ema zrIharibhadrasUrijI kahe che. paraMtu samagra caturtha adhyayana ke bIjA adhyayanopara azraddhA nathI. (arthAt zraddhA che ja.) paNa A(caturtha adhyayana)nA keTalAka ja AlApakopara azraddhA che, evo bhAva che. (A azraddhAnuM kAraNa) kAraNa ke sthAnAMga, samavAyAMga, jIvAbhigama, prazApanA vagere graMthomAM A pramANe (ke je A AlApakomAM kahyuM che) kahyuM nathI ke, "pratisaMtApaka" nAmanuM koika sthAna che. tenI guphAomAM manuSyo rahe che. tyAM paramAvAmika devo satata sAta ATha vAra utpanna thAya che. tathA teo (ratnadvIpanA vaNiko) vaDe vajamazilAnI ghaMTInA paDamAM daLAtA A ratnagoLIdhAraka paramadhArmiko eka varSa sudhI pIDAvA chatAM mota pAmatA nathI." ahIM vRddhavAda A pramANe che, "A mahAnizItha graMtha ArSa(=pUrvadhararacita)sUtra che. A Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilayaprabhAcAryanuM vacana unmArganiSedhaka 2250 paripIDyamAnAnAmapi saMvatsaraM yAvatprANavyApattirna bhvtiiti'| vRddhavAdastu punaryathA-'tAvadidamAeM sUtraM vivRtti(vikRti pAThA.) tAvadatra praviSTA, prabhUtAzcAtra zrutaskandhe'rthAH suSThatizayena sAtizayAni gaNadharoktAni ceha vacanAni, tadevaM sthiterna kinycidaashngkniiymiti| virodhabhAnaMca vedanIyasya jaghanyA sthitirantarmuhUrtamuttarAdhyayaneSUktA, prajJApanAyAM tu dvAdazamuhUrtA ityAdau smbhvtyev| hetUdAharaNAsambhave'pItyAdinA prAmANyAbhyupagamo'pyubhayatra tulya iti dig // 42 // mahAnizItha evAnyathAvacanamAzaGkate bhraSTaizcaityakRte'rthita: kuvalayAcAryo jinendrAlaye, yadyapyasti tathApyadaH satama ityuktvA bhavaM tIrNavAn / etatkiM navanItasAravacanaM no mAnamAyuSmatAM, yatkurvanti mahAnizIthabalato drvystvsthaapnm||43|| (daMDAnvayaH- bhraSTaizcaityakRte'rthitaH kuvalayAcAryo 'jinendrAlaye yadyapyasti tathApyada: satamaH' ityuktvA bhavaM tIrNavAn / etat navanItasAravacanamAyuSmatAM kiM no mAnaM yanmahAnizIthabalato dravyastavasthApanaM kurvanti ?) pratiA praNekanimAtronI vimiTaitya svAmimatacaityAnnayasampavinAyA marthita =prArthitaH sUtrapara vivRtti-TIkAo nathI ke A sUtramAM vikRti(=pAchaLathI-ochuMvatuM) peThI nathI. tathA A zrutaskaMdhamAM ghaNA artho chupAyA che. atizayothI sabhara gaNadharavacano AmAM rahelA che. tethI A graMthapara jarA paNa AzaMkA na karavI." virodhanuM jJAnato ahIMnI jema anyatra paNa thAya che - jemake vedanIya karmanI jaghanyasthiti uttarAdhyayanamAM aMtarmuhurta batAvI che, jyAre prApanAmAM bAra muhurtanI batAvI che. zaMkA - uttarAdhyayanamAM kayA AzayathI aMtarmuhUrta batAvI che ityAdi bAbata samajavA hAlamAM hetuudAharaNavagere maLatAM nathI. chatAM dhyAnazatakanA "heUdAharaNAsaMbhave" ityAdi gAthA kahe che ke sarvajJanA-zAstranA vacanonA tAtparyArtha samajavAmATe hetu udAharaNa na maLavAthI e artho kadAca barAbara na samajAya, to paNa sarvajJanuM vacana-sarvajJano mata avitathaRtathya ja che, ema buddhimAne ciMtavavuM. A vacananA baLapara paraspara virodhIvacanavALA paNa Agamopara ame pramANatarIke zraddhA rAkhIe chIe. samAdhAna - A ja samAdhAna mahAnizItha graMthaaMge paNa ApI zakAya. tethI mahAnizItha graMthane pramANabhUta mAnavo ja rahyo. 42 "mahAnizItha'mAM ja dravyastavane bAdha Ave tevA vacana che', evI AzaMkA pratimAlapaka kare che- kAvyArtha:- jyAre bhraSTa-liMgamAtrajIvI caityavAsI munioe kuvalayAcAryane svaabhimata cetyAlayajinAlayanA saMpAdana mATe prArthanA karI, tyAre kuvalayamabhAcArya 'jo ke jinAlayaaMge che, to paNa te pApayukta che." tema kahIne saMsArasAgara taryA. he prazasta AyuSyavALAo! (=pratimAsthApako!) A navanItatulya zreSThavacana zuM Apane mAnya nathI? jethI mahAnizIthanA ja baLa para dravyastavanI sthApanA karo cho. kuvala...bhAcAryanuM vacana unmArganiSedhaka pUrvapakSaH- "liMgamAtrajIvIbhraSTAcArIoe potAne iSTaderAsara baMdhAvavAno zrAvakone upadeza ApavAaMge heUdAharaNAsaMbhave ya sai suhu jaM na bujhejaa| savvaNNumayamavitaha tahavi taM ciMtae maimaM // [dhyAnazataka 48] Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 pratimAzataka kAvya-44) kuvalayAcArya:=padaikadeze padasamudAyopacArAt kuvlyprbhaacaaryH| yadyapyetaccaityAlaye vaktavyamasti tathApi satama:-sapApam' ityuktvA bhava-saMsArArNavaM tIrNavAn / etatkiM navanItasArAdhyayanavacana mAyuSmatA-prazastAyuSAM bhavatAM no mAnaM na pramANam ? yanmahAnizIthabalato-mahAnizIthabalamavaSTabhya dravyastavasthApanaM kurvntyaayussmntH| yatra hi vAGgAtreNApi dravyastavaprazaMsanaM niSiddhaM, tatra kathaM tatkaraNakAraNAdivihitaM bhaviSyatIti ? // 43 // uttarayati bhrAnta ! prAntadhiyA kimetaduditaM pUrvAparAnizcayAt, ___ yena svazramaklRptacaityamamatAmUDhAtmanAM lingginaam| unmArgasthiratA nyaSedhi na punazcaityasthitiH sUriNA, vAgbhaGgI kima yadyapIti na mukhaM vakraM vidhatte tava // 44 // (daMDAnvayaH- he bhrAnta ! pUrvAparAnizcayAt prAntadhiyA (tvayA) kimetaduditaM yena sUriNA svazramaklRptacaityamamatAmUDhAtmanAM liGginAmunmArgasthiratA nyaSedhi na puna: caitysthitiH| yadyapi' iti vAgbhaGgI kimu tava mukhaM vana vicare ?) 'bhraant'iti| he bhrAnta ! viparyayAbhibhUta! pUrvAparagranthatAtparyAnizcayAtprAntadhiyA hInabuddhinA tvayaita tkimuditaM-kutsitamuktam, yenoktavacanena svazramaklRptAni yAni caityAni, teSu yA mamatA; tayA mUDha AtmA yeSAM te tathA, tAdRzAM liGginAM sUriNA=kuvalayAcAryeNa manasi maThamizritacaityakarttavyatAgocaratatpratijJAM glhstytokuvalayaprabhAcAryane prArthanA karI. tyAre kuvalayaprabhAcArye spaSTa kahI dIdhuM ke, jo ke jinAlayaaMge kahevAnuM che, chatAM te kahevAmAM pApa che." Ama kahevAthI temano saMsAraeka bhavajeTalo sImita thaigayo."A vacana mahAnizIthamAM che. ahIM vacanamAtrathI dravyastavanI prazaMsA jeTalI vAtano paNa niSedha karyo che. mahAnizIthanA A mAkhaNatulya vacano zuM tamane pramANabhUta nathI? ke jethI tame mahAnizIthanA baLa para dravyastavanI sthApanA karo cho. jarA to vicAro, je graMthamAM vacanamAtrathI paNa dravyastavanI prazaMsAno niSedha karyo hoya, te graMthamAM dravyastava karavA-karAvavAnuM vidhAna zI rIte saMbhavI zake? . 43. uttara Ape che- kAvyartha - he bhrAMta! (pratimAlopaka!) tucchabuddhivALA evA tArAthI pUrvAparano nizcaya karyA vinA A duSTa vacana kema kahevAyuM? kAraNa ke kuvalayamabhAcArye pUrvokta vacanodvArA pote zrama karI banAvelA cetyonI mamatAthI mUDha thayelA liMgamAtrajIvIonI unmArgamAM sthiratAno niSedha karyo che, nahika, samyagrabhAvitacetyonI vyavasthAno. A saMbaMdhamAM 'jo ke evA vacanaprayoga tArA mukhane zuM vakra karato nathI? arthAt kare ja che. kuvalayasabhAcArye bhraSTajIvIonI prArthanAnA javAbamAM je vacana kahyuM, te vacana maThamizritacetyakartavyatA saMbaMdhI liMgajIvIonI pratijJAne UMcakIne pheMkI devAmATe ja hatuM ane te dvArA anAyatana pravRttinI dRDhatAno niSedha karavAno ja AcAryano Azaya hato, nahi ke, samyagrabhAvita caityavyavasthAno lopa karavAno. zaMkA - Avo Azaya tame kyAMthI zodhyo? samAdhAna - AcArya 'jo ke jinabhavana aMge kahevAnuM che, to paNa e sAvadya che." AvuM vacana bolyA. temAM je A "jo ke pada che, te ja sUcave che ke, jinAlayavyavasthA mULathI doSarUpa nathI. paraMtu jyAre e vyavasthA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suitrane nizaMkita banAvavAthI ja dIkSAnI sArthakatA 227 mArgasthiratA anAyatanapravRttidADhyaM nyaSedhi, na punshcaitysthiti:-smygbhaavitcaityprvRttivyvsthaa| ihArthe yadyapIti vAgbhaGgI-vacanaracanA kimu tava mukhaM vakraM na vidhatte ? api tu vidhatta eva / aprAkaraNikasya sambodhya mukhavakrIkaraNasya kAryasyAbhidhAnena prkRtvkroktybhidhaanaadprstutprshNsaalngkaarH| aprastutaprazaMsA yA sA saiva prastutAzrayA' iti lkssnnm| kAvyaprakAza 10/151] 'jai vi jiNAlaye taha vi sAvajamiNaM' na svabhAvatazcaityasthiterduSTatvamAha, kintu maThapravRttyupAdhinetyevaM shrddheym| na hi yadyapi pAyasaM tathApi na bhakSya'miti vacanaM viSamizritAdhupAdhisamAvezaM vinopapadyate iti bhAvanIyaM sUribhiH (sudhibhiH)||44||evN vyAkhyAnena evAnyatrApi sUtrasya niHzaGkitatvakaraNena pravrajyAsArthakatopapattirityanuzAsti yatkarmAparadoSamizritatayA zAstre vigItaM bhavet, _svAbhISTArthalavena zuddhamapi tallampanti dussttaashyaaH| madhyasthAstu pade pade dhRtadhiyaH sambandhya sarvaM budhAH, zuddhAzuddhavivekata: svasamayaM niHzalyamAtanvate // 45 // (daMDAnvayaH- aparadoSamizritatayA yatkarmazAstre vigItaM bhavet, tat zuddhamapi duSTAzayA: svAbhISTArthalavena lumpnti| pade pade dhRtadhiyaH madhyasthA budhAstu zuddhAzuddhavivekataH sarvaM sambandhya svasamayaM niHshlymaatnvte||) 'ytkrm'iti| yatkarma svarUpataH zuddhamapyaparadoSeNa mizritatayA zAstre vigItaM-niSiddhaM bhavet, tat svAbhITArthalavena svAbhimatArthalezaprAptyA zuddhamapi duSTAzayA lumpanti chidrAnveSiNAmIdRzacchalasya sulbhtvaat| yathA, maThI vagerarUpa banI jAya che ane sAdhuone moha ane mamatAnuM sAdhana banI jAya che, tyAre ja sAvadya bane che. Ama ahIM maThapravRttirUpa upAdhinA kAraNe sAvaghatAnuM nirUpaNa che. zaMkAH- "jo ke padanA prayogathI AvuM tAtparya zI rIte nIkaLe? samAdhAna - "jo keno prayoga ja evA tAtparyaarthe hoya che. jemake "jo ke A khIra che, to paNa khAvA jevI nathI. ahIM tAtparya evuM ja nIkaLe ke, "khIra tarIke to A abhakSya nathI. paNa jheramizritaAdi kAraNe ja abhakSya che, nahitara 'khAvA jevI nathI temanA kahevAya." basa eja pramANe AcAryanA pUrvoktavacanaaMge AcAryoe (buddhimAnoe?) atre kaheluM tAtparyabhAvanakaravuM joie. aprAkaraNikane saMbodhImukhavakrIkaraNakArya kahevAyuM hovAthI ahIM prakRtavakrokti-abhidhAna prastutaprazaMsA alaMkAra che. A alaMkAranuM lakSaNa - "prastutane AzrayI karAtI aprastuta prazaMsA che." (aprastutanA kathanadvArA prastutaarthane vyakta karavuM te aprastuta prazaMsA che.) 44 sUtrane nizakita banAvavAthI ja dIkSAnI sArthakatA anyatra paNa A pramANe ja vyAkhyAna karavA dvArA sUtrane niHzaMkti karavAthI ja dIkSAnI sArthakatA upapatra thAya che evuM anuzAsana karatA kavivara kahe che- kAvyartha - svarUpazuddha kriyA paNa jyAre bIjA doSathI mizra thavAthI zAstramAM niSiddha thAya che, tyAre e niSedhamAM potAne iSTamAnyatAnI kAMka siddhi thavArUpa potAnA thoDAkadekhItA lAbhakhAtaraduSTabuddhivALAo mULabhUta rIte zuddha te kriyAone mULathI UDADavA prayatna kare che. paNa Dagale pagale buddhine dhArI rAkhatA madhyastha prAjJa puruSo to pUrvAparano saMbaMdha joDI zuddhAzuddhanA vivekathI=nizcayathI potAnA Agamane zalyarahita banAve che. chidrAnveSIone bIjAonA chidro sulabha hoya che. A chidronA baLe te svarUpazuddha paNa ko'ka bIjA doSanA Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 pratimAzataka kAvya-46) khedodvegAdidoSamizritamAvazyakAdi niSiddhamiti duSpAlyatvAdAvazyakamevaidaMyugInAnAmakartavyamityAdhyAtmikAdayo vadanti / (tathA) vidhibhaktivikalo dravyastavo niSphala: syAt / tadAha - jaM puNa eyaviyuttaM egaMteNeva bhAvasunnaM ti| taM visayammi vi Na tao, bhAvatthayAheuo NeyaM // [paJcAzaka 6/9] yadanuSThAnametad-aucityaM, bhAvo bahumAnaM, viSaye'pi vItarAge'pi vidhIyamAnaM, tk:-drvystvH| tathA prakRte'pi maThamizritadevakulAdikaM nAcAryeNAnumatamityAdikaM puraskRtya dravyastava eva na kArya iti lumpakA vdnti| madhyasthAstu-gItArthAH pade pade-sthAne sthAne, dhRtadhiyaH-sammukhIkRtavimarzAH, sarvaM granthaM zanaiH zanaiH mandaM mandaM zrotRprajJAnusAreNa sambandhya zuddhAzuddhayo viveka:-vinizcayaH, tataH svasamaya-svasiddhAntaM niHzalyaM zalyarahitamAtanvate-tAtparyavivecanena sUtraM pramANayanti, na tu zaGkodbhAvanena mithyAtvaMvarddhayantIti bhAvaH // 45 // etena pradezAntaravirodho'pi parihata ityAha tenAkovidakalpitazcaraNabhRdyAtrAniSedhodyata __ zrIvajrAryanidarzanena sumuneryAtrAniSedho htH| svAcchandyena nivAritA khalu yatazcandraprabhasyAnatiH, pratyajJAyi mahottaraM punariyaM sA taiH svaziSyaiH saha // 46 // (daMDAnvayaH- tena akovidakalpitaH caraNabhRdyAtrAniSedhodyatazrIvajrAryanidarzanena sumunetrAniSedho hataH / yataH khalu svAcchandyena candraprabhasyAnatiH nivAritA / seyaM mahottaraM taiH svaziSyaiH saha prtyjnyaayi||) ___'tena'iti / tenoktahetunA'kovidena atAtparyajJena kalpitazcaraNabhRtAM yAtrAniSedhe udyatA ye shriivjraaryaa:mizraNathI azuddha thayelI vastune sarvathA duSTa jAhera karavAno teono svabhAva hoya che. dA.ta. khera, udvega vagere doSothI yukta pratikramaNAdi Avazyakavagere kriyA karavAno niSedha che. basa A niSedhavacanane pakaDI AdhyAtmikamatavAdIo kahevA maMDI paDyA ke, "A kALamAM cAritranuM (athavA vidhi-niyamonuM) pAlana du zakya che. tethI AjanA loko mATe Avazyaka kriyAo akartavya che. jemake zAstramAM kahyuM che ke vidhi ane bhakti vinAno dravyastava niSphaLa che. paMcAzakamAM kahyuM ja che ke - "je (anuSThAna) AnAthI(=aucityathI) rahita che, te ekAMte bhAva (=bahumAna) zUnya che ane te(=vItarAga) viSayaka hovA chatAM te(=vyastava) bhAvAstavamAM hetuM nathI tema samajavuM." tathA prastutamAM=mahAnizIthamAM paNa AcAryae maThavagerethI mizrita jinAlayanI anumati ApI nathI. basa ATaluM pakaDI 'dravyastava sarvathA karaNIya nathI' ema pokArI dravyastavane pratimAlopako atyaMta vakhoDI nAkhe che. bhalA! gUmaDAvALuM gaLuM zobhe nahi, paNa tenA upAyatarIke gUmaDAnuM oparezana karo. paNa Ama gaLuM ja kAM kApavA beThA! madhyastha gItArtho to dareka sthaLe potAnI buddhine tattvasammukha kare che. tathA zrotAnI prajJAne anusAra dhIme dhIme graMthano saMbaMdha joDI vivecana karI sUtrane pramANatayA siddha kare che. paraMtu temAM zaMkA utpanna karAvI bIjAonA mithyAtvane vadhAravAnuM kliSTa pApa AcaratA nathI. 45 . AnAthI prastutasUtramAM (mahAnizIthamAM) anya sthaLe paNa dekhAtA virodhano parihAra karIne kavi kahe che- kAvyArtha:- uparokta hetuthI sAdhuone yAtrAno niSedha karavA tatpara banelA zrI vajaAryanA daSTAMtathI susAdhuone yAtrAno niSedha che." evI annanI kapoLakalpita ukti paNa haNAyelI che, kAraNa ke zrI vajaArya svacchaMdatAthI caMdraprabhasvAmInAvaMdananoja niSedha karyo hato ane potAnA ziSyo sAthe mahotsava pachI vaMdana karavAnI pratijJA karI hatI. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvaghAcAryanuM dRSTAMta 229 zrIvajrasUrayasteSAM nidarzanena dRSTAntena sumuneH susAdhoryAtrAniSedho ht:-niraakRtH| yatastatra granthe svAcchandyenaAjJArahitatayA gurubhizcandraprabhasya-candraprabhasvAmina AnatirniSiddhA, mahottaraM saGghayAtrotsavanivRttyanantaraM punariyaM candraprabhayAtrA tairAcAryaiH svaziSyaiH saha pratyajJAyi kartavyeti prtijnyaavissyiikRtaa| atrApyavidhiyAtrAniSedhamevopazrutya yAtrAmAtraM mUlairniSiddhaM, tadUSitaM tAtparyajJairiti bodhyam // atra sAvadhAcAryavajrAcAryasambandhau zrotRNAmupakArAya mahAnizIthagatau abhidhiiyte| tathA hi - ___ se bhayavaM! kayare NaM se sAvajjAyarie ? kiM vA teNaM pAviyaM ? go0 ! NaM io ya usabhAdititthaMkaracauvIsigAe aNaMteNaM kAleNaM jA atItA annA cauvIsigA, tIe jAriso ahayaM tAriso ceva sattarayaNIpamANeNaM jagaccherayabhUo deviMdaviMdavaMdio pavaravaradhammasirinAmaMcaramadhammatitthaMkaro ahesi| tassaya titthe satta accherage pbhuue| aha'nayA parinivvuDassa NaM tassa titthaMkarassa kAlakkameNaM asaMjayANaM sakkArakAravaNe NAma'ccherage vahiumAraddhe / tattha NaM logANuvattIe micchattovahayaM asaMjayapUyANurayaM bahujanasamUha ti viyANiUNa teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM amuNiyasamayasambhAvehiM tigAravamairAmohiehiMNAmamettaAyariyamahattarehiM(mayaharehiM pAThA.) sahvAiNaM sayAsAo daviNajAyaM paDiggahiyathaMbhasahassUsie sakasake mamattie ceiyAlage kArAviUNaM (AsaIe) te ceva duraMtapaMtalakkhaNAhamAhamehiM AsAie te ceva ceiyAlage nIsIya(mAsIya pAThA.) goviUNaMca balavIriyapurisakAra zrI vajaAryae jinAjJAthI rahitapaNe thatI caMdraprabhasvAmInI yAtrAno ja niSedha karyo hato, nahi ke sarvathA kAraNa ke te ja vakhate potAnA ziSyo sAthe saMghayAtrAmahotsava patyA pachI caMdraprabhasvAmInI A yAtrA karavAnI pratijJA karI hatI, AdRSTAMtanAzravaNathI tAtparyane nahi samajanArA ajJoema kahevAbese ke "zrI vajaAryanA dRSTAMtathI mahAnizIthamAM tIrthayAtrAno sarvathAniSedha che. to temane mUDhaja samajavA, kAraNa ke teo "mAtra avidhithI thatI yAtrAno ja niSedha che, sarvathA nahi evA tAtparyane samajavAmAM thApa khAi gayA che. tethI tAtparyane samajatA sujJapuruSo ajJonI A prarUpaNAne doSayukta ja jAhera kare che. sAvadhAcAryanuM dRSTAMta prastutamAM zrotAonA upakArArthe mahAnizIthamAMthI uddhata karI sAvadhAcArya ane vajaAryanA daSTAMta darzAve che. (gujarAtImAM mULa zabdone AzrayI bhAvArtha pragaTa karAya che.) prathama sAvadhAcAryanuM hRdayasparzI daSTAMta raju kare che - he bhadaMta! e sAvalAcArya koNa hatA? teNe zuM prApta karyuM? he gautama! sAMbhaLa... zrI RSabhadevathI mAMDIne pasAra thayelI A covisInI anaMtakALa pUrve AvI ja tIrthakaracovisI thai hatI. tecovisInA carama tIrthapati hatA zrIdharmazrI bhagavAna. A tIrthakara mArI(=zrIprabhu mahAvIrasvAmI) jema sAta hAtha UMcA hatA. jagata mATe paramaAzcaryanA nidhAna hatA. devendrothI pUjAyelA hatA. zreSThatama hatA. A paramAtmAnA zAsanamAM sAta accherA (=AzcaryakArI ghaTanA) thayA hatA. A sarvajIvavatsala prabhu paramapadane pAmyA pachI kALakrame asaMtonI pUjAsatkArarUpa accheruM pragaTa thayuM. te vakhatano moTo lokasamudAya lokapravAhamAM taNAyelo hato, mithyAtvathI haNAyelo hato, asaMyatonI pUjAnA bhAvathI raMgAyelo hato. A gADariyApravAhane joi zAstrasiddhAMtanA jJAnaprakAzathI vaMcita, traNa gArava(Rddhi-rasa-zAtA)rUpI madirAthI matta ane nAmamAtrathI AcArya mahattara banI beThelA saMyatonI buddhi bagaDI. lokasaMjJAthI vAsita teoe zrAvako pAsethI dravya prApta karI hajAro thAMbhalAovALA potapotAnA mamatvavALA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 pratimAzataka kAvya-46) parakkame, saMte bale, saMte vIrie, saMte purisakAraparakkame, caiUNa uggAbhiggahe aNiyayavihAraMNIyAvAsamAsaittA NaM siDhilIhoUNaM saMjamAisuTThievi pacchA pariciccANaM ihalogaparalogAvAyaM aMgIkAUNa ya sudIhaM saMsAra tesuMceva maDhadevaulesuM accatthaM gaMthire(gaDhire pAThA.) mucchire mamakArAhaMkArehiM NaM abhibhUe sayameva vicittamaladAmAIhiM NaM devaccaNaM kaaumbbhujje| jaM puNa samayasAraM paraM imaM savvannuvayaNaM taM dUrasudUrayareNaM ujjhiyNti| taM jahA-'sabve jIvA, sabve pANA, savve bhUA, savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAveyavvA, Na pariyAveyavvA, Na parighetavvA, Na virAheyavvA, Na kilAmeyavvA, Na uddveyvvaa| je keI suhumA, je keI bAyarA, je keI tasA, je keI thAvarA, je keI pajjattA, je keI apajjattA, je keI egidiyA, je keI beiMdiyA, je keI teiMdiyA, je keI cauriMdiyA, je keI paMciMdiyA, tivihaM tiviheNaM, maNeNaM, vAyAe, kaarnnN| jaMpuNa go0 ! mehuNaM taM egaMteNaM 3, Nicchayao 3, bADhaM 3 tahA AuteusamAraMbhaM ca savvahA savvapayArehiM sayaM vivajejA muNI ti| esa dhamme dhuve, sAsae, Niie(nirae .), tamitra nona veya(jU .)hiM vepha' tti se bhayavaM je NaM kei sAhU vA sAhUNI vA niNaMthe, aNagAre, davvathayaM kujjA, seNaM kimAlavejjA ? go0 ! jeNaM keI sAhU vA sAhUNI vA NiggaMthe aNagAre davvatthayaM kujjA se NaM ajayei vA, asaMjaei vA, devabhoiei vA, mAlikInA devavimAnasarikhA jinAlayo baMdhAvavA mAMDyA, pachI adhamatAno Azaro lai teo e ja derAsaromAM aDDo jamAvavA mAMDyA. basa pachI to potAnuM baLa, potAno utsAha potAnuM parAkrama, potAno puruSArtha-A badhAne saMyamamAM vAparavAne badale pAtALamAM dATI dIdhA ane baLa, vIrya, parAkrama hAjara hovA chatAM ugra abhigraho dhAraNa karavAnuM choDI ane aniyatAvAsane jalAMjalI bakSI teoe nityAvAsane svIkArI lIdho. cAlatA bhalA sAdhuoe sthiravAsanI durgadha svIkArI lIdhI. saMyamanI suvAsa lupta banI. zithilAcAra vyApI gayo. saMyamAdimATe usthita thayA hovA chatAM pachI Aloka-paralokanA bhayaMkara nukasAno AMkhathI dUra thayA. teoe to jANe kamasattApAsethI dIrdhakALamATe saMsAramAM rahevAnI paramITa meLavI lIdhI hoya tema, pote baMdhAvelA tete jinAlayoaMge ja nirgadha hovA chatAM graMthi(=mamatvabhAva) (athavA vRddhi) joDI dIdhI. mUccha UbhI karI. kahevAtA aparigrahIoe jinAlayono parigraha Ubho karyo. samatArasamAM rahevAnuM choDI mamatAnI mUDI UbhI karI ane huM ane mAruMnI bAliza ramata ramavAnI zaru karI. patananI khINamAM jhaDapathI sarakatA teoe prathama mahAvratane bhUlI jAte ja jAta jAtanA puSpo ane bhAtabhAtanI mALAothI derAsara ane pratimAone zaNagAravAmAMDI. "bhavya AMgI'nA nAme lokone AkarSIkamANInuM moTuM sAdhana UbhuM karyuM ane AbAdIno AbhAsa Ubho karyo. teoe sarvazAstronA nicoDabhUta paramAtmAnA te vacanane to yojano dUra phagAvI dIdhuM ke badhA jIva, bhUta, prANa ane sattvonI hiMsA na karavI, paritApanA na karavI, teone pakaDavA nahi teonI virAdhanAna karavI, teone pIDA na ApavI, ke teone mArI nAkhavA nahi. vaLI sUkSma ke bAdara, trasa ke sthAvara, paryApta ke aparyApta ekendriyathI mAMDI paMcendriya sudhImAM samAveza pAmelA koi paNa jIvanI mana, vacana, kAyAthI hiMsAvagere karavI-karAvavI-anumodavI nahi. tathA he gautama! sAdhue maithunano ekAMte nizcayathI ane atyaMta DhatAthI tyAga karavo, ane pANI tathA agni saMbaMdhI tamAma prakAranA AraMbhono sarvathA tyAga karavo. A ja dharma dhruva che, A ja gharma zAzvata che, A ja dharma nitya (athavA niraja=kamaMdiraja rahita) che, lokasvarUpano prakAza meLavI sarvajJoe A ja dharmanI prarUpaNA karI che." he prabhu! je koi nirgatha aNagAra sAdhu ke sAdhvI svayaM dravyastava kare tene kayA nAmathI oLakhavo? he Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | | 23 siAvadyAcAryanuM dRSTAMta devaccagei vA, jAva NaM ummagNapaiTThiei vA, durujjhiya sIlei vA, kusIlei vA, sacchaMdayAriei vA aalvejjaa| mahAnizItha ma. 1, ] evaM go0 ! tesiM aNAyArapavittANaM bahuNaM AyariyamahattarAINaM ege maragayacchavI kuvalayapahAbhihANe NAma aNagAre mahAtavassI ahesI / tassa NaM mahAmahaMte jIvAipayatthesu tatthaparinnANe sumahaMte(taM pAThA.) ceva saMsArasAgare tAsuMtAsuM joNIsusaMsaraNabhayaM savvahA savvapayArehiNaM acvaMtaM aasaaynnaabhiruyttnnN| takkAlaM tArise vi asamaMjase aNAyAre bahusAhammiyapavattie, tahA vi so titthayarANamANaM nnaaikkmei| ___ ahannayA so aNigUhiyabalavIriyapurisakAraparakkame susIsagaNapariyario savvannupaNIyAgamasuttatthobhayANusAreNaM vavagayarAgadosamohamicchattamamakArAhakAro savvattha apddibddho| kiMbahunA? savvaguNagaNAhiTThiyasarIro aNegagAmAgaranagarapurakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhAisannivesavisesesuM aNegesuM bhavvasattANaM saMsAracAragavimokkhaNiM saddhammakahaM parikaheMto vihrisu| evaM ca vaccaMti diyhaa| aNNayA NaM so mahANubhAgo viharamANo Agaogo0 ! tesiNnniiyvihaariinnmaavaasge| tesiMca mahAtavassIti kAUNa sammANio kiikammAsaNapadANAINA suviNaeNaM, evaM ca suhanisanno ciTTittANaM dhammakahAiNA viNoeNaM puNo gaMtuM pytto| [sU. 30] tAhe bhaNio so mahANubhAgo go0 ! tehiM duraMtapaMtalakkhaNehiM liMgovajIvIhiM bhaTThAyArummagNapavattagAbhiggahiyamicchAdiTThIhiM, jahA NaMbhayavaM! jai tumamihaiMekaMvAsArattaM cAummAsiyaM pauMjiyaMtoNamettha ettige 2 ceiyAlage bhavaMtiNUNaM tujjhaannttiie| gautama!te sAdhuke sAdhvIne asAdhu kahevo, asaMyata oLakhavo, devabhogI samajavo, devAmRddha gaNavo, unmArgagAmI jANavo, zIlane dUra tarachoDanArA kuzIla tarIke jovo, athavA to tene svacchedAcArI tarIke svIkAravo. | he gautama! A pramANe anAcAramAM DUbelA AvA ghaNA AcArya-mahattarothI bharelA te kALe khArA samudramAM mIThA pANInI viraDI samAna, raNapradezamAM kalpavRkSasamAna, kAgaDAonA ToLAmAM haMsasamAna, kAcanA kaTakAonI vacce marakatamaNisamAna(marakta maNinI kAMtivALA - tevA varNavALA) kuvala Abha nAmanA AcArya hatA. tapathI sUkavI nAkhelI kAyAnA te ghaNI hatA. jIvavagere padArthonA tatvajJAnanA svAmI hatA. ativizALa ane bhAre bhayaMkara saMsArasAgaramAMte-te yonimAM rakhaDavAthI teo bhAreDaratA hatA. tethI sarvathA ane sarvaprakArathI atyaMta AzAtanAbhI hatA. te kALe sAva nIcalI kakSAne pAmI gayelA AcAryonI vacce, ayogya anAcAranI gaMdI khAimAM gaLADUba sAdharmikonI vacce paNa te mahAtmA bhagavAnanI AjJAne saMpUrNa vaphAdAra hatA. potAnA baLa-vIrya-puruSArtha-parAkramane jarApaNa chupAvyA vinA sarvakriyAmAM apramatta rahetA e AcArya. suMdara ziSyonA samudAyathI parivarelA e AcArya... sarvanne prakAzelA AgamanA sUtra-artha-tattvane anusAra sarvatra pratibaMdha vinAnAe AcArya. rAgadveSa mohamithyAtvamamatva ane ahaMkAra vagere upadravothI rahitanA e AcArya.. zuM vadhu kahIe? sarvaguNasamudAyathI zobhatA zarIravALAe AcArya... aneka gAma, nagara, kasbA, baMdara, mahAnagara, chAvaNIone potAnA vihAdvArA pavitra karatA e AcArya... aneka bhavyajIvone saMsArarUpI kedakhAnAmAMthI mukta karatI ane saMvegaraMganA taraMgamAM hiloLA levaDAvatI saddharmakathAdvArA anupakRta-upakArI e AcArya. pRthvItalapara vicaratA vicaratA ekavAra AvI pahoMcyA enityavAsI munionAgAmamAM-teonA upAzrayamAM. "aho! mahAtapasvI padhAryA!" ema vicArI teoe paNa kRtikarma, Asana ApavA vagere vinayadvArA e kuvalambabhAcAryano satkAra karyo. (paNa eTaluM yAda rAkhajo! saMsArarasikonA sanmAnanI suvAsa pAchaLa bhayaMkara svArthanI bhAre badabu chupAyelI hoya che, Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 pratimAzataka kAvya-46) tA kIraumaNugNahatthamamhANaM iheva caaummaasiyN| tAhe bhaNiyaM teNa mahANubhAgeNaM go0 ! jahA bho bho piyaMvae ! javi jiNAlae tahavi sAvajamiNaM, NAhaM vAyAmitteNavi evaM AyarijA!' evaM ca samayasAraM paraM tattaM jahaTThiyaM avivarIyaM NIsaMkaM bhaNamANeNaM tesiM micchAdiTThIliMgINaM sAhuvesadhArINaM majjhe go0 ! AsakaliyaM titthayaraNAmakammagoyaM teNaM kuvalayappabheNaM egabhavAvasesIkao bhavoyahI / tattha ya diTTho aNullavijjANaM saMgha(nAmasaMgha pAThA.)melAvago ahesi| tesiM ca bahUhiM pAvamaIhiM liMgiliMgiNiyAhiM paropparamegamayaM kAUNaM go0 ! tAlaM dAUNaM vippaloiyaM ceva taM tassa mahANubhAgassa mahAtavassiNo kuvalayapahAbhihANaM, kayaM ca se sAvajjAyariyAbhihANaM saddakaraNaM, gayaM ca psiddhie| evaM ca saddijjamANo'vi so teNApasatthasaddakaraNeNaM tahA vi jo ! phIpi pa ] >> ahannayA tesiM durAyArANaM saddhammaparaMmuhANaM agAradhammANagAradhammobhayabhaTThANaM liMgamettanAmapavvaiyANaM, kAlakkameNa saMjAo paropparaM AgamaviyAro- jahANaM saDagANamasaIsaMjayA ceva maDhadeule paDijAgareMti, khaMDapaDie ya smaaraavyNti| annaM ca jAvakaraNijjaM taM pai samAraMbhe kajjamANe jaissa viNaM Natthi dossNbhvN| evaM ca keI nA mohI paDazo e sanmAnanA dekhAvamAM!) thoDIvAra dharmakathAvagerethI vinoda karyo. paNa eTalIvAramAM AcAryae te lokone pArakhI lIdhA. prAyaH veza, vartana ane vANImAM vicAronuM pratibiMba paDatuM hoya che. samajI gayA kuvalabhAcArya ke A loko bhraSTAcArI liMgamAtrajIvI che. Ama A liMgajIvIonA saMgamAM to ThIka, are paDachAyAmAM to ThIka, paNa nAmazravaNamAM paNa pApa chupAyeluM che. kAraNa ke saMsArarasika jIvono saMga jIvane saMsArano saMgI banAvI de che. "saMga tevo raMga" A kahevatane barAbara samajatA AcAryae to vihAranI taiyArI karavA mAMDI. eTale tarata ja te liMgajIvI bhraSTAcArI unmArgapravartaka ane Abhigrahika mithyAtvI caityavAsI yatioe e mahAtmAne madha jharatI vANIthI vinaMtI karI che kRpALu bhagavan! jo Apa eka cAturmAsa ahIM karo, to ApanI AjJAthI ahIM bhavya jinAlayo taiyAra thai jAya. tethI hekRpAsAgara ! Apa amArApara kRpAno dhodha varasAvI ahIM cAturmAsanI "je bolAvI do." tyAre A lokonI rage ragane pIchANatA e prabhAvaka AcArye vANInA madhamAM lapaTAyA vinA ane bhoLA banyA vinA kahI dIdhuM che madhurabhASIo! je ke jinAlaya saMbaMdhI che, to paNa A sAvadha che. tethI vacanamAtrathI paNa huM A AcarIza nahi A pramANe zAstranA nicoDabhUta ane tatvanA paramasArabhUta A vacano yathArthapaNe nizaMka rIte e mithyAtvI liMgamAtrajIvI sAdhuvezadhArIo AgaLa kaDavI davAnI jema pharamAvIne e mahAtmAe tIrthakaranAmakarma (anikAcita) upArja lIdhuM, potAno saMsArasAgara eka bhava jeTalo maryAdita banAvI dIdho. paNa siMhanI garjanA ziyALIAone na game e svAbhAvika che. te vakhate jeonuM nAma levAmAM pApa che, evA ghaNA liMgajIvI sAdhu-sAdhvI vezadhArIo paraspara bhegA thayelA hatA. teoe rAsaDA lIdhA ane ekabIjAne tALIo ApI AcAryanA vacanane vAraMvAra doharAvI mazkarI karavA mAMDI, tathA AcAryanA mULa nAmane gopavI navuM nAma pADyuM "sAvadhAcArya. badhe vAyuvege A nAma phelAI gayuM. tamAzAvelA lokone tamAzAmAM ja rasa hoya, tattvanI ciMtA emane hotI nathI. AvA prazasta nAmathI pote oLakhAi rahyA hovA chatAM potAnA anAmI-siddhasvarUpano ja vicAra karatA e AcAryae potAno zAMtasudhArasa jarAya gumAvyo nahIMne krodhita thayA nahIM, kAraNa ke durjanonI durjanatA sajjanonI sajanatAnI pIchANa che. te pachI ekavAra ghamasAthe koi levA devA vinAnA sAdhu ane zrAvaka ubhaya dharmathI bhraSTa thayelA vezadhArI nAmamAtrathI jeo sAdhu hatA, teomAM AgamatattvanI vicAraNA zaru thai. koika kahe che "zrAvakonA abhAvamAM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadhAcAryanuM dAMta 233 bhaNati-saMjamaM mokkhneyaarN| anne bhaNati jahA-NaM pAsAyavaDiMsae pUyAsakkArabalivihANAisu NaM titthucchappaNA ceva mokkhgmnnN| evaM tesimaviiyaparamatthANaM pAvakammANaM jaM jeNa siTuM so taM cevuddAmussiMkhaleNaM (taM vaccaM uddAmussiMkhaleNaM) muheNa plvti| tAhe samuTThiyaM vAdasaMghaTTa / Natthi ya koI tattha Agamakusalo tesiM majjhe jo tattha juttAjuttaM viyArei, jo ya pamANa puvvmuvisi| tahA ege bhaNati-jahA amugo, amugagacchaM ciddhe| anne bhnnti-amugo| anne bhaNati-kimittha bahuNA palavieNaM? savvesimamhANaM sAvajjAyario ittha pamANaM ti| tehiM bhaNiyaMjahA evaMhou'tti hakkArAveha lhuN| sU. 31] tao hakkArAvio go0 ! so tehiM saavjjaayrio| Agao dUradesAo appaDibaddhattAe viharamANo sattahiM maasehiN| jAva NaM diTTho egAe ajaae| sA ya taM kachagatavacaraNasosiyasarIraM cammaTThisesa taNuM accaMtaM tavasirie atIva dippaMtaM sAvajjAyariyaM pecchiya suvimhiyaMtakaraNA (takkhaNA) viyakkiuM payattA-aho ! kiM esa mahANubhAge NaM so arahA, kiM vA NaM dhammo ceva muttimaMto? kiMbahuNA? tiyasiMdavaMdANaM pivaMdaNijjapAyajuo esa tti ciMtiUNaM bhattibharanibbharA AyAhiNapayAhiNaM kAUNaM uttimaMgeNa saMghaTTamANI jhaTiti NivaDiyA calaNesu, go0 ! tassaNaM saavjjaayriyss| dihro yaso tehiM durAyArehiM pnnmijjmaanno| annayA NaM so tesiM tattha jahA jagaguruhiM uvaiTuMtahA ceva gurUvaesANusAreNaM ANupuvvIe jahaTThiyaM suttatthaM vAgarei, te vi tahA ceva sddhti| sAdhuoe maTha ane jinAlayonI sAcavaNI karavI joie. tUTelA bhAgane samarAvavo joie... jIrNoddhAra karavo joie. AvA prakArano bIjo paNa AraMbha karavAmAM sAdhune koi doSa nathI." bIjo kahe che "bhai ! saMyama ja mokSamAM lai jAya to trIjo pokArI uThyo - 'nAnA tamane khabara nathI. tIrthanI prabhAvanAthI mokSa che ane derAsaramAM pUjAsatkAra-balividhAna vagerethI ja zAsanaprabhAvanA thAya che. zAstranA sArane samajyA vinA pApakarmamAM rata teomAMthI jene je yogya lAgyuM. teNe te niraMkuzapaNe maryAdA mukIne bolavA mAMDyuM. pariNAma zuM AvyuM? "so mUrNA bhegA thAya to ekaso eka mata paDe!" basa bhAre vAdavivAda sarjAyo. paNa tyAM koi AgamakuzaLa vyakti to hatI ja nahi, ke je yogya-ayogyano vicAra karI pramANano upadeza ApI zake. tethI koi kahe che - "amuka gacchanA amukane "jaja" banAvIe" bIjo kahe - "nA. nA. amukane ja nyAyAdhIza banAvIe.." vaLI kone nirNAyaka banAvavo enI carcA cAlI. aMte eke kahyuM - "mukone bIjI paMcAta! A bAbatamAM ApaNane badhAne sAvalAcAryaja pramANa che." badhAe ekI avAje e vAtano svIkAra karyo ane sAvalAcAryane jaldI bolAvavAno nirNaya lai sabhA barakhAsta thai. pachI to sAvavAcAryane "AgamacarcAnA vivAdanI lavAdI tamane sopavAno ame sarvAnumate nirNaya karyo che mATe jaldIthI padhAro" evuM kaheNa mokalyuM, ane sAvalAcArye eno saharSa svIkAra karavAnI bhAre bhUla karI nAkhI. sAvadhAna! saMsArarasikonI sabhAnA pramukha thavAnI lAlacamAM je lapaTAzo, to khyAla rAkhajo! kAM to saMsAra vadhArazo ane kAM to teonA upappAsane pAtra Tharazo. pAgalonI paMcAtanA pramukha thanArane kAM to pAgala banavuM paDe, kAM to pAgalono mAra khAvo paDe. dharmabhraSTa saMsArarasika liMgajIvIonI carcAnA lavAda thavAnA lobhamAM sAvadhAcArye potAnA sarvanAzane notaruM ApI dIdhuM. sAta mahinAno ugra apratibaddha vihAra karI dUra dezathI teo padhAryA. padhArI rahelA temane sAme levA ghaNA sAdhu-sAdhvIo gayA. dUra dUrathI AvI rahelA emanI tapathI zuSka banelI kAyAmAM hADakA ane cAmaDA sivAya bIjuM kazuM dekhAtuM na hatuM. ane chatAM tapanA tejathI temanI kAyA atyaMta dedIpyamAna dekhAtI hatI. eka sAdhvI to Amane AvA joi vismita thai gai. vicAre che, "zuM A sAkSAt arihaMta padhArI rahyA che? ke pachI zuM Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-46) annayA tAva vAgariyaM go0 ! jAva NaM ekkArassaNhamaMgANaM coddasaNhaM puvvANaM duvAlasaMgassa NaM suyanANassa NavaNIyasArabhUyaM sayalapAvaparihAraTThakammanimmahaNaM AgayaM iNameva gacchamerApannavaNaM mahAnisIhasuyakkhaMdhassa paMcamaM ajjhayaNaM / ettheva go0 ! tAva NaM vakkhANiyaM jAva NaM AgayA imA gAhA 'jatthitthIkarapharisaM, aMtariyaM vAro vi sampannA arahAvi rekha sayaM, tAjjI mULuLamuka'// 127//[sU 22] tao go0 ! appasaMkieNaM ceva ciMtiyaM teNaM sAvajjAyarieNaM jahA NaM- 'jai iha eyaM jahaTThiyaM (ceva) pannavemi, tao jaM mama vaMdaNagaM dAumANIe tIe ajjAe uttimaMgeNaM calaNagge puTThe taM savvehiM pi diTThameehiM tti / tA jahA mama sAvajjAyariyAbhihANaM kayaM, tahA annamavi kiMci ettha muTTakaM kAhiMti jeNaM savvaloe apujjo bhavissaM / tA ahamannahA suttatthaM pannavemi ? tA NaM mahatI aasaaynnaa| to kiM kariyavvametthaM ti ? kiM eyaM gAhaM paovayAmi ? kiM vA Na ? aNNA vA pannavemi ? ahavA hA hA ! Na juttamiNaM ubhayahA vi acvaMtagarahiyaM AyahiyaTThINameyaM / jao esa suA (samayA pAThA.) bhippAo - jahA NaM 'je bhikkhU duvAlasaMgassa NaM suyanANassa asaI - cukkakhaliyapamAyAsaMkAdIsabhayatteNaM payakkharamattAbiMdumavi ekkaM pau (ru pAThA.) vijjA, annahA vA pannavejjA, saMdiddhaM vA suttatthaM vakkhANejjA, avihIe ajoggassa vA vakkhANijjA, se bhikkhU aNaMtasaMsArI bhavejjA / tA kiM etthaM ? jaM hohI taM bhavau, jahaTThiyaM ceva guruvaesANusAreNaM suttatthaM pavakkhAmi 'tti ciMtiUNaM go0 ! pavakkhAyA NikhilAvayavavisuddhA sA teNa gAhA / [sU0 33] eyAvasaraMmi coio go0 ! so tehiM duraMtapaMtalakkhaNehiM jahA- 'jai evaM, tA 234 mUrtimAna dharma ja AvI rahyo che ? AmanA pAdapadma devendronA samudAyane paNa pUjya che.' Ama vicAre che, tyAM to sAvadhAcArya khUba najIka AvI gayA, bhaktibharahRdayavALI... romAMcita aMgavALI... harSAzruthI vyApta nayanavALI e sAdhvIe tarata ja traNa pradakSiNA dai sAvadhAcAryane vaMdana karyuM... paNa tema karavA jatAM e sAdhvInA mastake sAvadhAcAryanA caraNano sparza-saMghaTTo karyo je liMgajIvIo joi gayA. kone khabara hatI ke A nAnakaDo prasaMga bhayaMkara AganI cinagArI banaze ? kone evo khyAla hato ke A thoDAmAMthI bhayaMkara honArata sarjAi javAnI che ? koNe evuM vicAreluM ke ATalo pramAdano pavana jhaMjhAvAta banI sAvadhAcAryanI ArAdhanAnA vRkSone mULathI ukheDI kyAMya pheMkI deze ? sAdhvI aDakI tyAre paga nahIM saMkocI levAno nAnakaDo pramAda-nAnakaDI gaphalata sAvadhAcAryanA bhAvaprANamATe jIvaleNa phaTakAsamAna banI javAnI che, e vicAra sAvadhAcAryane paNa na hato. basa pachI to cAlI Agama vAcanAo. jagadguru paramAtmAe jyAM je pramANe kahyuM che, tyAM te ja pramANe nirUpaNa karavAdvArA sAvadhAcArya AgamonA pATha samajAve che. pelAo paNa svIkAra kare che.... vAcanAo dhamadhokAra cAle che, emAM kramazaH mahAnizItha zrutaskaMdhamAM rahelA tathA agyAraaMga ane caudapUrva eTale ke bAre aMgarUpa zrutajJAnanI malAi samAna gacchamaryAdAprajJApanA nAmanA pAMcamA adhyayananI vAcanA zaru thai. temAM paNa kramazaH AvA bhAvArthavALI gAthA AvI ke je gacchamAM kAraNe paNa jo strInA hAthano aMtarita sparza thAya, to arihaMto paNa pote te gacchane mULaguNathI mukta-rahita kare che-kahe che' A vakhate potAnI jAtapara zaMkA pAmelA sAvadhAcArya ciMtAmAM paDI gayA... 'A gAthAnI yathArtha prarUpaNA karavAmAM mAre Apatti che kAraNa ke te vakhate mane vaMdana karatI vakhate te sAdhvI mastakathI mArA pagane aDI hatI, A dazya A liMgajIvIoe joyuM hatuM. have jo A gAthAnI prarUpaNA A loko sAMbhaLaze, to mArI phajetI karaze, ane eka to sAvadhAcArya nAma pADyuM. have bIjuM kaMika evuM nAma pADaze ke mAre to lokomAM UbhA rahevuM bhAre paDI jaze, badhAne apUjya banI jaiza. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadyAcAryanuM dRSTAMta 235 tuma pi tAva mUlaguNahINo, jAva NaM saMbharasu taM jaMtadivasaM tIe ajjAe tujhaM vaMdaNagaM dAukAmAe pAe uttimaMgeNaM puddhe'| tAhe ihaloigAyasabhIrU kharamaccharI(sattharI pAThA.)huo, go0 ! so sAvajjAyariyo ciMtio, jahA jaM mama sAvajAyariyAbhihANaM kayaM imehi, tahA taM kiM pi saMparya kAhiMti, je NaM tu savvaloe apujjo bhvissN| tA kimetthaM parihAragaM dAhAmi ? tti ciMtamANeNaM saMbhariyaM titthyrvynnN| jahA 'Naje kei Ayarie i vA mayaharae i vA gacchAhivaI suyahare bhavejjA, seNaM jaM kiMci savvannuNaMtanANIhiM pAvaTThANaM paDisehiyaM, taM savvaM suyANusAreNaM vinnAya savvahA savvapayArehiMNaM No samAyarejjA, no NaM samAyarAvijjA, samAyaraMtaM vA na smnnujaannijjaa| se koheNa vA, mANeNa vA, mAyAe vA, lobheNa vA, bhaeNa vA, hAseNa vA, gAraveNa vA, dappeNa vA, pamAeNa vA, asaI cukkakhalieNa vA, diyA vA, rAo vA, egao vA, parisAgao vA, sutte vA, jAgaramANe vA, tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAeNaM etesimeva payANaM je keI virAhage bhavejjA se NaM bhikkhU bhujjo 2 niMdaNijje, garahaNije, khiMsaNijje, duguMchaNijje, savvalogaparibhUe bahuvAhiveyaNAparigayasarIre ukkosaThiIe aNaMtasaMsArasAgaraMparibhamejjA, tattha NaM paribhamamANe khaNamekkaM pina kahiMci kayAi nivvuiNsNpaavejjaa'| to have zuM karuM? zuM sUtranA arthanI anyathA prarUpaNA karuM?nAnA.. emAM to bhagavAnanI moTI AzAtanA thAya. to pachI mAre karavuM zuM? zuM A gAthA kahuM ke gapacAvI jAuM? ke gAthAne ja anyathArUpe boluM? arere ! A banne vAta to bhAre bhayaMkara che, AtmArthI mATe atyaMta gahaNIya che, kAraNa ke sUtrano abhiprAya A pramANe che... "potAnI bhUlacaka, alanA, pramAda ke AzaMkA vagerenA bhayathI je bhikSuka dvAdazAMga grutajJAnanA pada-akSara-mAtrA ke biMdune paNa chupAve che, anyathA prarUpe che, athavA sUtra ane arthanI prarUpaNA saMdigdha kare che, avidhithI kare che, ke ayogya AgaLa kare che, te bhikSuka anaMtakALa saMsAramAM rakhaDe che. tethI ahIM vicAravAthI saryuM. "je thavAnuM hoya, te thAo" gurunA upadezapramANe yathAvasthita sUtrArthanI ja prarUpaNA karIza. A pramANe vicAra karI (e gAthAnI) sarvAgazuddha prarUpaNA karI. tyAre jANe takanI ja rAha jotA hoya, tema tarata ja pelA liMgajIvIo kudI paDyA ane ekadama bolI uThyA... "to pachI tuM paNa mULaguNathI rahita che.... yAda kara... te divase tane vaMdana karavAnI icchAvALI te sAdhvI tArA pagane mastakathI aDI hatI." A sAMbhaLI AlokanI beAbarUnA bhayathI e sAvadhAcAryaThaTharI uThyA. moM phikku paDI gayuM. manamAM atyaMta matsarane dhAraNa karyo. 'have ahIM ApattinuM nivAraNa zAnAthI karuM ? A lokoe batAvelA doSono parihAra zI rIte karuM?" bhAre vimAsaNamAM paDI gayA. AtmA ane mananuM rAma-rAvaNa yuddha zaru thai gayuM. AtmA paralokanI salAmatI jhaMkhe che. manane AlokanI AbarunI salAmatInI ciMtA che. tyAM hadayanA paTapara tIrthakaranA A vacanonuM smaraNa thai AvyuM.... anaMtajJAnI sarvajJa bhagavaMtoe je pApasthAnono pratiSedha karyo che, te pApasthAnonuM jJAna AcArya, mahattara, gacchAdhipati ke zratadhare zratanA anusAra meLavI levuM ane te pApasthAnone sarvathA kyAreya svayaM AcaravuM nahIM, bIjA pAse AcarAvavuM nahIM ane anya AcaranAranI anumodanA karavI nahIM. je bhikSuka krodha, mAna, mAyA, lobha, bhaya, hAsya, gArava, darpa, pramAda athavA vAraMvAra cUka ke alanAthI divase ke rAte, ekAMtamAM ke jAheramAM, sUtelAke jAgRta, mana vacana ke kAyAthI, karaNa karAvaNa ke anumodanadvArA e pApasthAnomAMthI koi paNa pApasthAnane seve che, te bhikSuka vAraMvAra niMdanIya che, gahaNIya che, jugupsanIya che, ThapakApAtra che, A bhikSuka AkhA jagatamAM badhe ja parAbhava pAme che, tathA bahuvyAdhi ane vedanAthI gherAyelA zarIravALo thai utkRSTakALamATe anaMtasaMsArasAgaramAM rakhaDe che. ane A saMsArasAgaramAM bhramaNa karatA te kSaNamAtra paNa sukhazAMtine pAmI zakato nathI." Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236. pratimAzataka kAvya-4) to pamAyagoyaragayassa NaM me pAvAhamAhamahINasattakAurisassa ihaI ceva samuTThiyA mahaMtI AvaI, jeNa Na sakko ahamettha juttikhamaM kiMci paDiuttaraM pyaauNje| [sU. 34] tahA paraloge ya aNaMtabhavaparaMparaMbhamamANo ghoradAruNANaMtasoyadukkhassa bhAgI bhavissAmi(bhavihAmi pAThA.)hamaMdabhaggo tti ciMtayaMto vilakkhio sosAvajjAyario go0! tehiM durAyArapAvakammaduTThasoyArehiM jahA NaM aliyakharamaccharIbhUo es| tao saMkhuddhamaNaM kharamaccharI(sattharI pAThA.)bhUyaM kaliUNaM ca bhaNiyaM tehiM duTThasoyArehiM jahA- 'jAva NaM no chinnamiNamo saMsayaM, tAva Na uDDe vakkhANaM atthi| tA ettha taM parihAragaM vitarijjA(vAyarejjA pAThA.) jaM poDhajuttikhamaM kuggahaNimmahaNaM pcclNti'| tao teNa ciMtiyaM jahA NAhaM adineNa parihArageNaM cukkimo esiM / tA kimittha parihAragaM dAhAmi tti ciMtayaMto puNo vigo0 ! bhaNio so tehiMdurAyArehiM jahA- kimaTuMciMtAsAgare nimajjiUNa Thio? sigghametthaM kiMci parihAragaM vayAhi - NavaraM taM parihAragaM bhaNijjA jaM jahuttakiriyAe avabhicArI / tAhe suiraM paritappiUNa hiyaeNaM bhaNiyaM sAvajAyarieNaM jahA- "eeNaM attheNaM jagagurUhiM vAgariyaM jaM aoggassa suttatthaM na dAyabvaM, "jao - 'Ame ghaDe nihattaM jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhatarahassaM appAhAraM vinnaasei'||128|| tAhe puNo vitehiM bhaNiyaM, jahA- kimeyAiM aruDabaraDAiM asaMbaddhAiMdubbhAsiyAiMpalavasi? jai parihAragaM Na dAuM sakke tA uppaDasu AsaNAo (upphiDa, muyasu AsaNaM paatthaa.)| osara sigghaM imAo tthaannaao| kiM A vacananuM smaraNa karI potAnA pramAdano pazcAttApa karatA sAvadhAcArya A pramANe manomana vicAra kare che. "dhim dhi ! pramAdanA sevanathI pApI, adhamAdhama, hInasattva ane kAyara evA mane to A ja bhavamAM moTI Apatti AvI paDI, kAraNa ke barAbara jALamAM phasAi gayo chuM. yuktipUrNa uttara ApI zakuM tema nathI ane ADuM avaLuM bolavAmAM paralokamAM anaMtabhavonI paraMparAmAM rakhaDI paDIza. pachI hA! hA! maMdabhAgI mAre kevA bhayaMkara duHkho bhogavavA paDaze? mAruM zuM thaze?' Ama ciMtA karI karIne e AcAryavilakhA paDI gayA. hAya!pramAdanI e nAnakaDI kSaNa A bhavamATe paNa kevI gojhArI nIvaDI zake che? ane kevI bhayaMkara anarthaparaMparA UbhI karI zake che? te vakhate duSTaAcAravALA pApakarmI kasAitulya (athavA duSTa zrotA. vaktA-upadezaka pAsethI bodha levAnA badale bhUlo kADhatA hovAthI duSTa zrotA.) te liMgajIvIo "AcArya atyaMta thatharI dhrujI gayA che" ema samajI gayA. tethI temanI akaLAmaNa joitemane barAbara phasAvavA kahyuM - "jyAM sudhI A saMzaya chedAyanahi, tyAM sudhI AgaLa AgamavyAkhyAna nahi cAle, tethI yuktikSama ane kugrahanAzaka parihAra batAvo ane hA ! te parihAra saMgata hovo joie." tyAre sAvadhAcArye vicAryuM A lokone javAba ApyA vinA chaTakI javAze nahi. tethI ahIM zo uttara Apavo? Ama vicAratA hatA tyAM ja jALamAM phasAyelI mAkhIne joi karoLiyAnI jema khuza thatA te durAcArIoe pUchyuM - kema ciMtAsAgaramAM DUbelA cho? javAba Apo. paraMtu te yathokta kriyAne saMgata hovo joie." tyAre sAvadhAcArye khUba vicAra karyo. hRdayamAM bhAre paritApa anubhavyo ane khedapUrvaka raDatA hRdaye bolI uThyA - "A ja kAraNasara jagadgurue kahyuM che ke ayogyane sUtra-artha ApavA nahi" (ayogya jIvo tame ApelA jJAnathI tamArI ja ulaTatapAsa karaze.) "jema kAcA ghaDAmAM nAkheluM pANI ghaDAno vinAza kare che. e ja pramANe (apAyeluM) siddhAMtarahasya alpa AdhAranoayogyano vinAza kare che." A sAMbhaLIne teo barADI uThyA. "are A zuM garabaDa goTALAvALo cho! A saMbaMdha vinAnI tuccha bhASA kema bolo cho ? jo yogya javAba ApI zako tema na ho, to UbhA thai jAva Asana parathI. jaldIthI cAlyA jAva Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadhAcAryanuM dRSTAMta 237 devassa rUsejjA, jattha tuma pi pamANIkAUNaM savvasaMgheNaM samayasambhAvaM vAyariuMje samAiTTho? tao puNo vi suiraM paritappiUNaM go0 ! annaM parihAragamalabhamANeNaM aMgIkAUNaM dIhasaMsAraM bhaNiyaM ca sAvajjAyarieNaM jahA 'NaM ussaggAvavAyehiM Agamo tthio| tubbhe Na yANaha, egato micchattaM, jinnaannmaannaamnnegNtaa'| eyaM ca vayaNaM go0! gimhAyavasaMtAviehiM sihiulehiM va ahiNavapAusasajalaghaNorallimiva sabahumANaMsamAicchiyaM tehiNdutttthsoyaarehi| [sU. 35] tao egavayaNadoseNaMgo0 ! nibaMdhiUNANaMtasaMsAriyattaNaM apaDikkamiUNaMca tassa pAvasamudAyamahAkhaMdhamelAvagassa, mariUNa uvavanno vANamaMtaresu so saavjjaayrio|| tao cuo samANo uvavanno pavasiyabhattArAe paDivAsudevapurohiyadhUyAe kucchisi| aha'nnayA viyANiuM tIe jaNaNIe purohiabhajjAe jahA NaM hA ! hA! dinnaM masikuccayaM savvaniyakulassa imIe durAyArAe majjha dhUyAe' sAhiyaM ca purohiyassa / tao saMtappiUNa suiraM bahuMca hiyaeNa sAhAriuMNivvisayA kayA sA teNaMpurohieNaM mhtaa'sjjhdunnivaaraaysbhiiruunnaa| ahannayA thevakAlaMtareNaM kahiMvi ThANa(thAma pAThA.)malabhamANI sIuNhavAyavijjhaDiyAkhukkhAmakaMThA (dukkhasaMtattA) dubbhikkhadoseNaM paviTThA dAsattAe rasavANiyagassa gehe / tattha ya bahUNaM majjapANagANaM saMciyaM sAharei, annusmymuccitttthyNti| annayA ahIMthI. uTho ! UbhA thAva! kharekhara zuM bhAgye ja kopyuM lAge che ke, sarva saMghe tamArA jevAne pramANabhUta karIne Agamatattvano upadeza devA tamane Adeza karyo. A sAMbhaLIne sAvalAcAryane khUba AghAta lAgyo, hRdayanA TukaDe TukaDA thai jatA lAgyA. manamAM bhAre pIDA UbhI thai. (A avasare eka mahattvanI vAta samajI levA jevI che. jo ApaNe ApaNI jAtane ahiMsaka gaNatA hoie.... jo ApaNane sajjanatAnuM gaurava hoya, jo bIjAnA patananuM kharAba nimitta banavAnI ApaNI taiyArI na hoya, to kyAreya paNa bIjAnI bhUla ke nabaLI kaDIno khoTo lAbha uThAvavA prayatnanakarazo, kyAreya tenI e nabaLI kaDIne jAhera karI tene mAnabhaMga karavAnI kuceSTA na karazo. vyavahAramAM ke dharmapravRttimAM koinI thai gayelI gaphalatano khoTo lAbha uThAvavAmAM, e poiTane pakaDI pelAne pachADavAmAM krUratAnuM poSaNa che. bIjAne A rIte pachADI potAnI jAtane mahAna jAhera karavAnI vRttivALA jevA hiMsaka krUra kasAI ke ghAtakI siMha paNa nathI. AvI pravRttio karanArA kadI mahAna banI zaktA nathI. pelA liMgajIvIo sAvalAcAryanA pramAdarUpa nabaLI kaDIno geralAbha uThAvavA ane sAvadhAcAryane kalaMkita karavA taiyAra thayA, to zAstrakAra temane durAcArI' vagere vizeSaNothI navAje che. manuSyomAM saheje mAnakaSAyanuM jora che ane teo apayazanA bhAre bhIru hoya che, Abarune khAtara prANa Apato manuSya potAnI nabaLI kaDI kadI ughADI pADavA de kharo? jo bhUle cUke ughADI paDI jAya, to tenApara DhAMkapichoDo karavA kayA pagalA na bhare, te ja vicAravuM rahyuM. potAnI Abaru bacAvavA e jAtajAtanA upAyo ajamAve, bahAnA ane AlaMbanono Azaro le... ane tema karavA jatA siddhAMtano paNa bhoga ApI de che. dharmane bevaphA banI jAya che... siddhAMtane DhALa banAvavA utsuprarUpaNA karI bese che, pariNAme anaMtasaMsAra vadhArI de che. A che koinI nabaLI kaDIno lAbha uThAvavAnI ceSTAnuM chevaTanuM pariNAma!kevI jAlimache A pravRtti? AnA jevI kAtilakruratA ane ThaMDA kalejAnI nirdayatAbIjI kai che?) pelA liMgajIvIonI A mAnasika krUratAthI trAsa pAmelA ane AlokanA tuccha yazane bacAvavA prayatna karatA sAvadhAcArye potAnI ArAdhanAne bALI nAkhI ane potAnI Aphatane TALavA prabhunA siddhAMtone DhALa banAvI potAnA saMsArane dIrgha karavAnI bAliza ceSTA AdarI beThA. bIjuM koi samAdhAnana maLatA bolI uThyA- "tame samajatA nathI. utsarga ane apavAda e be para Agama nirbhara che. jinazAsanamAM ekAMtamAM mithyAtvamAneluM che. bhagavAnanI AjJA anekAMtamaya che." (sAvalAcAryano abhiprAya Avo haze - strInA hAthano sparza karato gaccha mULaguNa rahita che - e vAta autsargika hoi anekAMtika che. sAdhvInA mastakanocaraNathI sparza karanAro humULaguNarahita nathI, kemake A pravRtti ApavAdika hatI.) jema unALAnA zekI nAkhe evA tApathI khinna thayelA moro varSARtunA pANIthI bharelA navA vAdaLone kekArava karIne AvakAre, tema A liMgajIvIoe sAvadhAcAryanA A vacanane harSaghelA banIne sabahumAna vadhAvI lIdhuM. (liMgajIvIonI khuzInuM Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 pratimAzataka kAvya-46) aNudiNaM sAharamANIe tamucciTTagaM daRsNaM ca bahumajjapANage majjamApiyamANe poggalaM ca samuddisate, taheva tIe majjamaMsassovari dohalagaM samuppannaM jAva NaM taM bahumajjapANagaM naDanaTTachattacAraNabhaDoDaceDatakkarAsarisajAtIyasamujjhiyakhurasIsapuccha(puMcha pAThA.)kanaTThiyagayaM ucciTTha vilUrakhaMDa, taM samuddisiuM smaarddhaa| tAhe tesu ceva uciTThakoDiyagesu jaMkiMciNAhIe majjhaM vivakkaM(vithakkaM pAThA.) tmevaasaaiumaarddhaa| evaM cakaivayadiNAikkameNaM majjamaMsassovariM daDhaM gehI sNjaayaa| tAhe tasseva rasavANijagassa gehAo parimusiUNa kiMcikaMsadUsadaviNajAyaM, annattha vikkiNiUNaM majjaM maMsaM pribhuNji| tAva NaM vinnAyaM teNa rasavANijjageNa / sAhiyaM ca nrvinno| teNA vi vajjhA smaaitttthaa| sU. 36] tattha ya rAyaule eso go0 ! kuladhammo jahANaMjA kAi AvannasattA nArI avarAhadoseNaM sA jAvaNaM no pasUyA tAva NaM no vAvAeyavvA, tehiM viNIuttagaNigiMtagehiM sagehe neUNa pasUisamayaM jAva NiyaMtiyA rkkheyvvaa| aha'nayA NIyA tehiM hariesajAIhiM sgeh| kAlakameNa pasUyA ya dAragaM taM sAvajAyariya jiivN| tao pasUyAmettA ceva taMbAlayaM ujjhiUNa paNaTThA maraNabhayAhitthA sA go0 ! disimekkaM gNtuunnN| viyANiyaM ca tehiM pAvehiM jahA paNaTThA sA paavkmmaa| sAhiyaM ca naravaiNo sUNAhivaiNA jahA NaM deva ! paNaTThA sA durAyArA kyliigbbhovmNdaargNujjhiuunnN| rannA vipaDibhaNiyaM jahANaM - jai NAma sA gayA tA gcchu|tNbaalgNpddivaalejjaasu, savvahA tahA kAyavvaM jahA taMbAlagaMNa vAvajje / giNhesu ime paMcasahassA dvinnjaayss| tao naravaiNo saMdeseNa suyamiva parivAlio so pNsuliitnno| annayA kAlakkameNa mao so pAvakammo suunnaahivii| tao rannA samaNujANio tasseva bAlagassa gharasAraM, kao paMcaNhaM sayANaM ahivii| tattha ya sUNAhivai pae Thio samANo tAI tArisAiM akaraNijjAiMsamaNudvittANaMgao so go0 ! sattamAe puDhavIe apaiTThANaNAme nirayAvAse saavjjaayriyjiivo| kAraNa e lAge che ke AgamamAM strIsparzanI spaSTa nA hovA chatAM jo thayelA sparzane ApavAdika gaNI zakAya, to ame je caityAdi pravRtti karIe chIe, te paNa ApavAdika gaNI zakAya, mATe ene khoTI TheravI zakAya nahi. tethI have ApaNI pravRttine paNa "apavAdapade yogyano sikko lAgI gayo che. have A AcArya paNa eno virodha karI zakaze nahIM. paNa emAM sAvalAcAryanI to ghorakhodAi gai.) jinanAmakarmanA bhegA karelA karma pulo vikharAi gayA. eka bhavamaryAdita saMsArakhAbociyuM ghughavATa karatA aphATa anaMta samudra banI gayuM. janmanA eka gunAnI sajA eka phAMsI(=maraNa), paNa jIvananA eka bhayaMkara gunAnI sajA anaMtI phAMsI. te pApasthAnanI AlocanA karyA vinA mRtyu pAmI e sAvadhAcArya vyaMtara deva tarIke utpanna thayA. (have prabhuvIra gautamasvAmIne sAvalAcAryanI saMsAramAM rakhaDapaTTInuM kALajA kaMpAvI nAkhe evuM varNana kare che.) pachI vyaMtaramAMthI cyavIne sAvadhAcAryano jIva - jeno pati pravAsamAM che evI - prativAsudevanA purohitanI putrInI kukSimAM Avyo. dhIme-dhIme e kanyAnA zarIrapara garbhadhAraNanA lakSaNo pragaTa thavA mAMDyA. kanyAnI mAtA A joine cokI uThI. "hA! hA! A pApI putrIe to mArA AkhA kuLapara kALI meza copaDI. bhraSTa karI nAkhI mArI kukSine. patinA virahamAM A kulaTAe durAcAra sevyo lAge che.' doDatI gai purohita pAse. raDatA raDatA badhI vAta vistArathI kahI. purohitane AMcako lAgyo. te khUba saMtApa pAmyo. bahu vicAro karyA. aMte nakkI karyuM "jo kuLanI Abaru bacAvavI hoya to dIkarIne tageDI mukavI paDaze." basa garbhavatI dIkarIpara jarA ye dayA lAvyA vinA mAtra gharamAMthI nahi paNa rAjyamAMthI kADhI mukI ane potAnI jAtane moTA asAdhya ane durvAra ayazanA gartAmAMthI bacAvI lIdhI. "kharekhara saMsAranuM sAcuM svarUpa A che." pelI garbhavatI bALA Ama tema bhaTake che, paNa kyAMya rahevA sthAna na maLyuM. ThaMDI-garamI vagere pariSahothI bhAre pIDA pAmI. durbhikSa kALa hato, peTa bharIne khAvA paNa maLatuM nathI. bhUkha Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadyAcAryanuM dRSTAMta 23che. evaM taMtattha tArisaMghorapacaMDarudaMsudAruNaM dukkhaMtettIsaMsAgarovamaMjAva kaha kahavi kileseNaM samaNubhaviUNaM ihAgao samANo uvavanno aMtaradIve egoruajaaii| tao vimariUNaM uvavanno tiriyajoNIe mhisttaae| tattha ya jAI kAiM vi NAragadukkhAi tesiM tu sarisaNAmAiM aNubhaviUNaM chbbiissNvcchraanni| tao go0 ! mao samANo uvavanno mnnuesuN| taovAsudevattAe so saavjjaayriyjiivo| tattha vi ahAUyaM parivAliUNaMaNegasaMgAmAraMbhapariNahadoseNa mariUNa gao sttmaae| tao vi uvvaTTiUNa suirakAlAo uvavanno gayakanno nAma mnnuyjaaii| tao vi kuNimAhAradoseNaM kUrajjhavasAyamaI gao, mariUNaM puNo vi sattamAe tahiM ceva apaiTThANe nniryaavaase| tao vi uvvaTTiUNaM puNo vi uvavanno tiriesu mhisttaae| [sU. 37] tattha viNaM naragovamaM dukkhamaNubhavittA NaM mao samANo uvavanno bAlavihavAe paMsulIe mAhaNadhUAe kucchisi / aha'nnayA niuttapacchannaganbhasADaNapADaNe khAracuNNajogadoseNaM aNegavAhiveyaNAparigayasarIro halahalaMta(siDihiDaMta pAThA.)kuTThavAhIe parigalamANo salasaliMtakimijAleNa khajjato nIhario niraovamaghoradukkhanivAsAo gambhavAsAo go0 ! so saavjaayriyjiivo| tao savvalogehiM niMdijjamANo, garahijjamANo, duguMchijjamANo, khiMsijjamANo, savvalogaparibhUo, pANakhANabhogovabhogaparivajio gabbhavAsapabhittIe ceva vicittasArIramANasigaghoradukkhasaMtatto sattasaMvaccharasayAiMdo mAse ya cauro diNe ya jAva jIviUNaM mao samANo uvavanno vaannmNtresuN| tao cuo uvavanno maNuesuMpuNo visuunnaahivittaae| tao vi takkammadoseNaM sttmaae| tao vi uvvaTTiUNaM uvavanno tiriesuMcakkiya sahana thatI nathI, peTanI lAcArIthI ane jIvavAnI prabaLa icchAthI zarAbanA pIThAmAM dAsItarIke rahI. Akho divasa zarAbIone zarAbanI pyAlIo pIvaDAvavAnuM kAma karavAnuM. pelA zarAbIo zarAba pIe ane tenI sAthe majA mANavA mAMsa khAya. vAraMvAra A jovAthI garbhiNIne paNa mAMsa-madirA khAvA pIvAnA dohalA thayA. pelA mAMsamadirAnA vyasanI naTa-cAraNa-bhATa-sainika-cora-dAsa vagere halakI komanA mANasoe khAdhA pachI vadhelA khurakhoparI-paMchaDI-kAna-khoparI vagerenA hADakAmAM kaMika coTelA chUTA-chavAyA TukaDAo khAine icchAne saMtoSavA prayatna kare che. paNa ghI homavAthI agnikadI zAMta thAya kharo? pachI to pelAoe je vAsaNomAM mAMsa khAdhuM hoya e eThAM vAsaNomAMthI paNa zodhI zodhIne mAMsa khAvA lAgI. jANe ke vAghe lohI cAkhyuM. A strIne mAMsa-madirApara gADha Asakti UbhI thai. paristhiti evI AvIne UbhI rahI ke mAMsa khAdhA vinA cena paDatuM nathI. te strI mAMsanA svAdanI gulAmaDI banI gai. paNa mAMsa kharIdavA paisA nathI. aMte mAMsanI tIvra talape bhAna bhUlI pIThAnA e mAlikane tyAM ja vAsaNa-kapaDAM-paisA vagere dhananI corI kare.. ane e badhuM bIje vecI mAMsa-madirAnI moja mANe che. joi lo patananA pagathiyAo... vyasanonA gulAma banavAnI A keDIne barAbara nihALo.. eka pApamAMthI aneka pApane sarjavAnI A duSTa kaLAne pArakhI lo. paNa pApa kayAM sudhI DhaMkAyeluM rahe? aMte ekavAra pakaDAi gai. lai gayo pelo mAlika ane rAjA pAse. phariyAda karI. rAjAe phAMsInI sajA pharamAvI dIdhI. re! re! indriyonA viSayo kevA jAlima che! A viSayo lahu bananAranI A ja bhavamAM kevI viTaMbanA e kare che? cAMDALo lai gayA.... paNa te rAjyamAM rAjAno kuLadharma hato ke garbhavatI strIne tatkALa phAMsI nahIM ApavI. prasUti thayA pachI ja e strIne phAMsI ApavI! cAMDALonA nAyakane khabara paDI ke A strI garbhavatI che. tethI rAjAnI AjJAthI cAMDALanAyake prasUti sudhI e strInuM rakSaNa karyuM. prasUtino samaya najIka Avyo. ekAMta sthaLa hatuM. pelI kanyAe sAvadhAcAryanA jIvane "putra' tarIke janma Apyo. bicAro e jIva! pelI kanyAto putranA mukhakamaLanA ekavAra darzana karavA paNa UbhI na Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30 pratimAzataka kAvya-4) ghrNsigonnttaae| tattha ya cakkasagaDalaMgalAyaTTaNeNaM ahannisaMjugArovaNeNaM pacciUNa kuhiyubviyNkhdhN| samucchie ya kimii| tAhe akkhamIyaMkhadhaMjUyadharaNassaviNNAya paTThIe vAhiUmAraddho teNaM ckkiennN| aha'nayA kAlakkameNaM jahA khaMdhaM tahA pacciUNaM kuhiyA ptttthii| tattha vi samucchie kimii| saDiUNa vigayaM ca ptttthicmm| tA akiMciyaraM nippaoyaNaM tiNAUNa mokkalio go0 ! teNaM cakkieNaM taMsalasaliMtakimijAlehiNaM khajjamANaM baillaM saavjaayriyjiivN| tao mokkalio samANo parisaDiyapaTThicammo bahuvAyasANa kimikulehiM sabajjhabbhaMtare viluppamANo ekUNatIsaM saMvaccharAiM jAva AuyaM parivAleUNaM mao samANo uvavaNNo aNegavAhiveyaNAparigayasarIro maNuesuM mhaadhnnssnnNibbhssgehe| tattha yavamaNavireyaNakhArakaDutittakasAyatilahalAguggalakADhagehiM osahehiM pIDiyassa sirAvehAihiM NiccaM pattavasaNassa Nicca(ge AvIyamANassa niccaM pAThA.)visosaNAhiM ca asajjhANuvasammaghoradAruNadukkhehiM pajjAliassa go0 ! gao niSphalo tassa mnnuyjmmo| evaM ca go0 ! sAvajjAyariyajIvo coddasarajjuyaloga jammamaraNehiM NaM niraMtara paDiyariUNaM sudIhANaMtakAlAo samuppanno maNuyattAe avrvidehe| tattha ya bhAgavaseNaM logANuvattIe gao titthayarassa vNdnnvttiyaae| paDibuddhoya pvvio| siddho aiha tevIsamatitthayarapAsaNAmassa kaale| eyaM taM go0 ! sAvajAyarieNa paaviyN| [sU. 38] rahI. maraNanA bhaye mAno vAtsalyano jharo sUkavI nAkhyo. e kanyA to ekAMtano lAbha uThAvI tAjA janmelA bALakane tyAM ja tarachoDI... bhAgI gai. cAMDALanetAne khabara paDI. rAjAne samAcAra ApyA ke keLAnA garbha jevA atyaMta sukomaLa bALakane choDI e vadhya strI bhAgI gai che." rAjAe paNa kahyuM - "e bhAgI to bhale bhAgI. have A chokaro marI na jAya enuM dhyAna rAkhajo. ene pALI poSIne moTo kare. lo enA kharca peTe pAMca hajAra rUpiyA." rAjAnI AjJAthI khuza thayelA cAMDALanAyake tene dIkarAnI jema rAkhyo ane ucherIne moTo karyo. AyuSyanI dorI tUTatAM e pApI cAMDALanAyaka mRtyu pAmyo. rAjAe pelA bALakane-sAvadhAcAryanA jIvane enA gharano mAlika banAvyo ane pAMcaso cAMDALonA nAyaka tarIke enI nimaNuMka karI. pUrvanA trIjA bhave sAdhuono netA A bhave cAMDALono netA banyo, ekendriyonI paNa rakSA karanAro paMcendriya manuSyone phAMsI ApanAro banyo, eka pramAdanA pApe! eka usUtranA pApe saMyamathI upArjelA zubha puNyano nAzato karyo, paNa thoDA ghaNA bacelA puNyane paNa evuM kAtila banAvyuM ke e puye ene cAMDALono netA banAvyo. basa, cAMDALanetA tarIke kALA kAmo karI, aMte maraNa pAmIne pahoMcI gayo sAvadhAcAryano jIva sAtamI narakamAM. utpanna thayo "apratiSThAna' nAmanA ghora narakAvAsamAM. tyAM paNa avarNanIya, ghora, ugra, pracaMDa ane dAruNa duHkho kSaNe kSaNe anubhave che. "sukha" zabda sAMbhaLavAmAM paNa nathI Avato. A pramANe be... pAMca miniTa.. kalAka.. divasa... aThavADiyA... mahinA... varasa.... pUrva...ke palyopama nahi, paraMtu pUrA tetrIsa sAgaropama sudhI bhAre klezavALA nArakabhavane anubhavI, e pachI aMtarlIpamAM "ekoruka' jAtivALo manuSya thayo. (naraka ane A bhavavacce bIjA bhavo samajavA. anyathA sAtamI narakamAMthI manuSya thAya e saMbhave nahi. A ja pramANe anyatra paNa samajavuM.) te pachI marIne (vacce bIjA bhavo karIne) pADA tarIke thayo. tyAM paNa narakane yAda karAve evA duHkho chavvIsa varSa sudhI anubhavI (vacce bIjA bhavo karI) manuSya thai vAsudeva thayo. vAsudevapaNAmAM bhayaMkara yuddho ane aneka AraMbha-samAraMbho karI pharIthI sAtamI narake pahoMcI gayo. e pachI ghaNo kALa bhamI gajakarNa jAtivALo manuSya thayo. te pachI mAMsAhAranA utpanna thayelA krUra adhyavasAyoe tene pharIthI sAtamI narake dhakelI dIdho. tyAMthI pharIthI pADo thayo. narakatulya du:khone anubhavI kulaTA bALavidhavAnI Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadyAcAryanuM dRSTAMta 2mAM se bhayavaM ! kiM paccaiyaM teNAnubhUyaM erisaM dUsahaM ghoradAruNaM mahAdukkhasaMnivAyasaMghaTTamittiyakAlaM ti ? go0! jaMbhaNiyaMtakAlasamaye jahANaM 'ussaggAvavAehiM Agamo Thio, egato micchattaM, jiNANamANA aNegaMto'tti eyavayaNapaccaiyaM / se bhayavaM! kiM ussaggAvavAehiM NaM no ThiyaM AgamaM? egaMtaM ca pannavijjai ? go0 ! ussaggAvavAehiM ceva pavayaNaM ThiyaM, aNegaMtaM ca pannavijjai, NoNaM egNt| NavaraM AukkAyaparibhogateukAyasamAraMbhaM mehuNAsevaNaM c| ete tao ThANaMtare egateNaM 3 Nicchayao 3 bADhaM 3 savvahA savvapayArehiM NaM AyahiyaTThINaM nisiddhaM ti| etthaM ca suttAikkame NaM sammagNavippaNAsaNaM ummgnnpyrisnnN| tao ya aannaabhNg| ANAbhaMgAo annNtsNsaarii| se bhayavaM! kiM teNa sAvajjAyarieNaM mehuNaM paDiseviyaM ? udAhu apaDiseviyaM ? go0 ! No paDiseviyaM No apddiseviyN| pddiseviyaapddiseviyN| se bhayavaM! keNaM aTeNaM evaM vuccai ? go0 ! jaMtIe ajjAe takkAlaM uttimaMgeNaM pAe phrisie| pharisijjamANe ya No teNa AuMTiya sNvrie| eeNaM aTeNaM evaM go0 ! vucci| se bhayavaM edahamettassa viNaM erise ghora vimokkhe baddhapuTThanikAie kammabaMdhe ? go0! evameyaMNa annahatti / se bhayavaM! teNa titthayaraNAmakammagoyaM AsakaliyaM, egabhavAvasesIkao AsI bhavoyahi, tA kimeyamaNaMtasaMsArAhiMDayaMti ? go0 ! niyayapamAyadoseNaM / tamhA eyaM viyANittA bhavavirahamicchamANeNaM go0 ! sudiTThasamayasAreNaM gacchAhivaiNA kukSimAM Avyo. potAnA pApane chAvaravA ane peTamAM rahelA garbhane pADI nAkhavA e pApI strIe gupta rIte khAra cUrNa vagerenuM khUba sevana karyuM chatAM AyuSyanI dorI joradAra hovAthI garbha paDyo nahIM. paraMtu A badhA jherI rasAyaNoe garbhanA zarIramAM aneka vyAdhi ane vedanAo UbhI karI. garbhamAM ja koDha roga lAgu paDI gayo... aMgo gaLavA mAMDyA. kRmionA ToLAo zarIrane khAvA mAMDyA... garbhavAsanA navamahinAmAM to nArakanA duHkhone yAda karAve evA kaSTo sahana karI putra tarIke janamyo. eka to kulaTAno putra, emAM vaLI aneka rogothI gherAyelo ane bhAre daubhagyano udaya. tethI badhA loko tenI niMdA-gaI-tiraskAra-apamAna-jugupsA kare che. khoLAmAM lai ramADavAnI vAta to dUra rahI, AMkhethI jovA paNa koi taiyAra nathI. khAna-pAna ane bhogothI vaMcita e pAmara jIva, garbhakALathI ja vicitra prakAranA zArirIka ane mAnasika trAsa-saMtApathI karuNApAtra banelo e rAMka jIva sAtaso varSa be mahinA ane cAra divasanuM AyuSya bhogavI vyaMtara deva thayo. tyAMthI pharIthI manuSya thayo. pharIthI cAMDALanetA banyo. dUra karmo karI pharIthI sAtamI narakanI musApharI karI. tyAMthI kuMbhArane tyAM baLada tarIke utpanna thayo. bicAro Akho divasa dhurAne vahana kare ane zakti bahAranuM kAma kare. samaya jatAM dhuMsarInA satata bhArane kAraNe tenI khAMdha saDI gai. pAkI gai. emAM jIvAto khadabadavA mAMDI. "have AnI khAMdha dhUMsarI mATe ayogya che' ema vicArI kuMbhAre tenI pITha pAsethI kAma levAnuM zaru karyuM. kALakrame pITha paNa kohavAi gai. emAM paNa kRmio saparivAra rahevA AvI gayA. 'have sAva nakAmo thai gayo che bhArarUpa che' ema vicArI kuMbhAre tene chUTo mUkI dIdho. tenI sArasaMbhALa choDI dIdhI. pIThanI cAmaDI saDI gai. kRmioe bahAra ane aMdara enA lohI-mAMsanI mijabAnI uDAvavA mAMDI. A trAsane sahana karI ogaNatrIsa varSanuM AyuSya pUrNa karI ribAi ribAine maryo. pachI "mahAdhana' nAmanA zeThane tyAM putratarIke janma pAmyo. paNa bicAro janmathI ja aneka rogothI gherAyelA zarIravALo hato. vamana-virecana vagere tathA khAra-kSAra, kaDavI-tIkhI-tUrI, triphaLA vagere davAo ane ukALAonA sahAre vyAdhinA agnine ThAravA prayatna kare che. paNa pIDAo ghaTavAne badale vadhatI gai. davAo ja pIDAkAraka banI gai. zIrAvedha vagere rogothI nitya pIDita ane - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 0 matra 'AvAvati pratAntare I (c) dravyo mAvata ti pratAntare sUtinA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 pratimAzataka kAvya-46) savvahA savvapayArehiM NaM savvatthAmesu accaMta appamatteNaM bhaviyavvaM tti bemi|| [sU. 39] se bhayavaM! jai NaM gaNiNo vi acvaMtavisuddhapariNAmassavi kei dussIle sacchaMdattAei vA gAravattAei vA jAyAimayattAei vA ANaM aikkamejjA se NaM kimArAhage bhavejjA ? go0 ! je NaM gurU samasattumittapakkho guruguNesuM Thie sayayaM suttANusAreNaM ceva visuddhAsae viharejjA, tassANamaikkatehiM NavaNauehiM cauhiM saehiM sAhUNaM jahA (virAhiyaM) tahA ceva aNArAhage bhvejjaa| ____se bhayavaM! kayare NaM te paMca sae ekka vivajjie sAhUNaM jehiM ca NaM tArisaguNovaveyassa mahANubhAgassa guruNo ANaM aikkamiuMNArAhiyaM? go0 ! NaMimAe ceva usabhAicauvIsigAe atItAe tevIsaimAe cauvIsigAe jAvaNaM pariNivvuDe cauvIsaime arahA tAvaNaM aikkateNaM kevaieNaM kAleNaM guNanipphanne kammaselamusumUraNe mahAyase, mahAsatte, mahANubhAge, sugahiyanAmadhejje vahare NAma gacchAhivaI bhUe / tassa NaM paMcasayaM gacchaM nigaMthIhiM viNA, nigaMthIhiM samaM do sahasse ya ahesi / go0 ! tAo niggaMthIo accaMtaparalogabhIruyAo, suvisuddhanimmalaMtakaraNAo, khaMtAo, daMtAo, muttAo, jiiMdiyAo, accanama(tabha pAThA.)NirIo, niyasarIrassA vi ya asAdhya ghora dArUNa duHkhonI jvALAothI zekAto te aMte maryo. maLelo moghero manuSyabhava paNa mudhA gumAvI dIdho. he gautama! A pramANe janma ane maraNadvArA cauda rAjalokanI satata sparzanA karatAM ane coryAsI lAkha yonimAM rakhaDatA evA te sAvadhAcAryanA jIve A ghora saMsAramAM atyaMtadIrgha anaMtakALa bhAre trAsa-pIDA-roga-kaSTa-duHkha ane pratikULatAothI pUrNa karyo. e pachI aparavideha(=pazcima mahAvidehamAM) manuSya thayo. svabhAvavagere cAra kAraNo anukULa thayA. bhAgyodaya zaru thayo. ekavAra padhArelA tIrthakaranA vaMdane lokAnuvRttithI gayo. prabhunI amRta jharatI vANInuM pAna karyuM. pAMcamuM kAraNa puruSArtha jAgRta thayo. pAMce kAraNa bhegA thayA ane temAM paramAtmakRpArUpa chaThuM asAdhAraNa kAraNa umerAyuM, saMvega-nirvedanA svastiko racAyA. vairAgya prabaLa banyo... ekamAtra zaraNya paramAtmAne jIvana samarpita karyuM. ugra ArAdhanAo karI. aMte tyAM-videhamAM ahIM pArzvanAtha bhagavAnanA kALamAM karmonI cuMgAlane haTAvI.. karyajanita upAdhionA bhArane utArI.... saMsArasAgarane tarI siddha thayA, paramasukhanA haMmezAmATe bhoktA thayA. he gautama! sAvadhAcAryae A prApta karyuM. he bhagavan! e sAvadhAcAryanA jIve kayA kAraNathI AvA prakAranA dusaha, ghora, dAruNa, mahAduHkhono samudAya ATalA kALa sudhI vekyo? gautama! te vakhate sAvadhAcArya bolyA ke "Agama utsarga ane apavAdapara racAyo che. jinazAsanamAM ekAMta e mithyAtvarUpa che. bhagavAnanI AjJA anekAMtamaya che." A eka vacanane kAraNe - A usUtrabhASaNane kAraNe ATalA duHkha sahana karyA. "he bhagavan! to zuM Agama utsarga ane apavAdapara nirbhara nathI? ekAMtanI prarUpaNA karavAnI che?" "gautama ! pravacana utsarga ane apavAdanA pAyApara ja sthita che ane anekAMtanI prarUpaNA ja karavAnI che, ekAMtanI prarUpaNA karavAnI nathI. paraMtu (1) aplAyano paribhoga (2) teukAyano samAraMbha ane (3) maithunanuM sevana. A traNane choDIne. AtmArthImATe A traNano to ekAMte nizcaya ane daDha rIte niSedha anyatra karelo che." sAvadhAcArye maithunasthaLe paNa anekAMtavAda batAvI sUtranuM ullaMghana karyuM. sUtranA ullaMghanathI sanmArgano nAza thAya che. tenAthI unmArganuM poSaNa thAya che. unmArgane daDha karavAthI bhagavAnanI AjJAno bhaMga thAya che ane bhagavAnanI AjJAnA bhaMgathI anaMtasaMsArI thAya che.' 'he bhagavan! to e sAvadhAcArye maithunanuM pratisevana karyuM hatuM ke nahi? gautama! teNe maithunanuM pratisevana karyuM hatuM, ema paNa nahi ane pratisevana karyuM na hatuM ema paNa nahi, paraMtu pratisevanApratisevana karyuM hatuM." "he bhagavan! ema kema Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 sAvadhAcAryanuM dRSTAMta (niravekkhAo pAThA.) chakkAyavacchalAo, jahovaiTaaccaMtaghoravIratavacaraNasosiyasarIrAo jahANaM titthayareNaM pannaviyaM, tahA ceva adINamANasAo mAyAmayahaMkAramamakAraratihAsakheDDakaMdappaNAhiyavAyavippamukkAo tassAyariyassa sagAse saamnnmnnucrNti| te ya sAhuNo savve vi go0 ! na tArise mnnaagaa| ___aha'nayA goyamA ! te sAhuNo taM AyariyaM bhaNati jahA- jai NaM bhayavaM! tumaM ANavehi, tA NaM amhe titthayattaM kariya caMdappahasAmiyaM vaMdiya dhammacakkaM gNtuunnmaagcchaamo| tAhe go0 ! adINamaNasA aNutA(vittA. pAThA.)lagaMbhIramahurAe bhAratIe bhaNiyaM teNAyarieNaM jahA- icchAyAreNaM na kappai titthayattaM gaMtuM suvihiyANaM, tA jAva NaM volei jattaM, tAva NaM ahaM tumhaM caMdappahaM vaMdAvehAmi / annaM ca jattAe gaehiM asaMjame pddivjji| eeNaM kaho cho ke teNe pratisevanapratisevana karyuM hatuM?" gautama! jyAre pelI AryAe mastakathI pagano sparza karyo, tyAre sAvadhAcArye jANIne paNa pagane saMkocyo nahi, tethI Ama kahyuM. "he bhagavan! zuM mAtra ATalI bhUlathI AvA ghora nikAcita karmano baMdha thayo?' gautama! ema ja samaja." "he bhagavan!te sAvadhAcAryatIrthakara nAmakarma bAMdhela hatuM ane saMsArane eka bhava jeTalo sImita karyo hato, to pachI kema Ama anaMtakALa sudhI saMsAramAM rakhaDyA?" he gautama ! potAnA pramAdadoSanA kAraNe rakhaDyA. mATe 'gautama!bhavaviraha=saMsAranA abhAvanI icchAvALA ane AgamanA rahasyano barAbara bodha karanArA gacchAdhipatie sarva prakAre sarvathA sarva sthAnomAM atyaMta apramatta thavuM joie." sAvadhAcAryanuM daSTAMta pUrNa thayuM. vajAInuM draSTAMta have zrI vajasUrinuM dRSTAMta darzAve che - "he bhagavan! koi duSTa ziSya svacchedipaNAthI, athavA traNa gAravamAM lubdha thaine, athavA jAtivagere madathI matta thaine vizuddha pariNAmavALA AcAryanI AjJAnuM ullaMghana kare to ArAdhaka bane kharo? he gautama! je guru zatru ane mitramAM samAna che, guruguNathI yukta che ane sUtrane anusAra vizuddha AzayathI vihare che. tevA gurunI AjJAnuM ullaMghana karanArA cAraso navANuM ziSyonI jema virAdhaka bane che." "he bhagavan! e cAraso navANuM zikhyo koNa hatA ke jeo tevA prakAranA guNothI yukta mahAnubhAga gurunI AjJAnuM ullaMghana karI anArAdhaka banyA? gItama! 2Sabhadeva vagere A covisInI pahelAnI trevIsamI covisInA covIse tIrthakara thai gayA pachI, keTalAka kALa bAda, guNasabhara, karmaparvatane chedavAvajasamAna, mahAyaza, mahAprabhAvI, sugRhItanAmadheya, zrI vaja nAmanA gacchAdhipati thayA. temanA gacchamAM pAMcaso nigraMtha sAdhu ane paMdaraso sAdhvI hatI. A badhI sAdhvIo atyaMta paralokabhIru hatI, suvizuddha nirmaLahRdayavALI hatI, kSamAyukta hatI. dAMta hatI, lobha, mUccha ane Asakti vinAnI hatI, indriyane jItavAvALI hatI, atyaMta namra hatI. (pAThA. atyaMta bhaNavAvALI hatI.) potAnA deha karatAM paNa chakAya jIvopara vadhu vAtsalya dharAvatI hatI, AgamanA anusAra atyaMta ghora tapathI zuSkakAyAvALI hatI. bhagavAne je pramANe varNana karyuM che, e ja pramANe adInamanavALI, mAyAmada-ahaMkAra-mamakAra-rati-hAsya-krIDA-kaMdarpa-tucchacarcA-vivAdothI rahita hatI ane te AcAryanI nizrAmAM suMdara rIte saMyama vahana karatI hatI, he gautama! paNa pelA sAdhuomAM jarA paNa AvA guNo hatA nahi. (gautama! ekavAra te sAdhuo AcAryane kahe che - he bhagavan! jo Apa AjJA Apo to ame tIrthayAtrA karI, caMdraprabhasvAmIne vaMdI dharmacakra(koi sthaLa?) jai pAchA AvIe te vakhate he gautama ! adInamanavALA AcAryae atyaMta gaMbhIra ane madhura vANIthI kahyuM - vihita sAdhuone icchAcArathI tIrthayAtrAe javuM kalpanahi. mahAsaGghayAtrotsavo'tikrameta-nivarteteti pratAntare TIppanakam / OM janasammaIekendriyasaGkaTAdisambhavAditi-tatraiva TIppanakam / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 pratimAzataka kAvya-46) kAraNeNaM titthayattA paDisehijjai / tao tehiM bhaNiyaM jahA- bhayavaM! keriso uNa titthayattAe gacchamANANaM asaMjamo bhavai ? so puNo icchAyAreNaM, biijjavAraM erisaM ullAvejjA bahujaNeNaM vAulaggo bhnnihisi| tAhe go0! ciMtiyaM teNaM AyarieNaM jahA- NaM mamaMvaikkamiya nicchayao ee gacchihiMti, teNaMtu mae samayaM caDuttarehiM vyNti| minizItha e 1, 3] ___ aha annayA subahu maNasA saMdhAreUNaM ceva bhaNiyaM teNa AyarieNaM jahA NaM- tunbhe kiMci vi suttatthaM viyANaha cciy| to jArisaM titthajatAe gacchamANANaM asaMjamaM bhavai, tArisa sayameva viyANeha, kiM ettha bahupalavieNa ? annaM ca vidiyaM tumhehiM pi saMsArasahAvaM jIvAipayatthaM tattaM c| ahannayA bahu uvAehiM NaM viNivAraMtassa vi tassAyariyassa gae ceva te sAhuNo kuddheNaM kayaMteNa perie titthyttaae| tesiMca gacchamANANaM katthai aNesaNaM, katthai hariyakAyasaMghaTTaNaM, katthai bIyakkamaNaM, katthai pivIliyAdINaM tasANaM saMghaTTaNaparitAvaNovaddavaNAisaMbhavaM, katthai baTThapaDikkamaNaM, katthai Na kIrae ceva cAukkAliyaM sajjhAyaM, katthai Na saMpADejjA mattabhaMDovagaraNassa vihIe ubhayakAlaM pehapamajjaNapaDilehaNapakkhoDaNaM / kiMbahuNA? tethI jAtrA pUrNa thaze (mahAsaMghayAtrotsava thayA pachI evo matAMtaramAM pATha che.) pachI huM tamane caMdraprabhasvAmInA vaMdana karAvIza. vaLI Ama jAtrAe javAmAM bahu asaMyama thAya che. A kAraNathI tIrthayAtrAno pratiSedha karAya che. te vakhate teo bolyA - "tIrthayAtrAe janArane vaLI kevo asaMyama? ane te paNa icchAcArathI. (jAtrA to icchAthI karavAnI hoya ne anicchAthI thoDI? evo Azaya lAge che. AcAryanuM kahevAnuM tAtparya ema saMbhave che ke sAdhu Ama icchA thavA mAtrathI jAtrAe jai na zake. suvihItarIte grAmAnugrAma vicaratA tIrthasparzanA thAya, to yAtrA karavI.) bIjIvAra A pramANe bolazo to loko "pAgala" ja gaNaze." he gautama! tyAre AcAryo vicAra karyo ke "mArI AjJAne oLaMgI A badhA avazya javAnA, eTale ja mArI AgaLa AvA uddhata vacano bole che." te pachI ekavAra manamAM khUba vicAra karI AcArye kahyuM - "jo tame kaMika paNa sUtra-arthane jANatA hazo, to tIrthayAtrAe javAmAM je asaMyama thAya che, te tame svayaM samajatA ja hazo. A bAbatamAM bahu kahevAthI zuM? vaLI tamane saMsAranA svabhAvano, jIvAdipadArthono ane tattvano prakAza che ja." aneka upAyo dvArA aTakAvavA chatAM ekavAra lAga joine e badhA ulaMTha ziSyo jANe ke krUra kRtAMtanA kopathI tIrthayAtrAe nIkaLI paDyA, paNa tIrthayAtrAnA lobhamAM bhAre asaMyama sevI beThA. kyAMka doSita gocarI vApare che, to kyAMka lIlI vanaspatino saMghaTTo kare che, to kyAMka bIjavagereno saMghaTTo kare che. kyAMka kIDI vagere trasa jIvono saMghaTTo kare che. kyAMka trasa jIvone pIDA upajAve che, to kyAMka kacaDIne prANanAza karI nAkhe che, kyAMka beThA beThA ja pratikramaNa kare che, to kyAMka ahorAtramAM karavAnA cAra kALanA svAdhyAyane jato kare che. kyAreka vastra, pAtra vagerenuM sarvathA paDilehaNa karatA nathI, athavA barAbara paDilehaNa karatA nathI. prekSA, pramArjana, paDilehaNa, prasphoTana vageremAM locA vALe che. he gautama! keTaluM kahevuM? TUMkamAM, teo bhAre asaMyamamAM paDI gayA. 'dvAdazAMga mahAzrutaskaMdhane dIrghakALathI sthira paricita karanAre aDhAra hajAra zIlAMgo, sattaakAranA saMyama, bAra prakAranA bAhya-atyaMtara tapa, ane kSamAthI mAMDI ahiMsA sudhInA dasa yatidharmonA pratyekapadanuM teonA padasaMyogathI thatA sekaDo bhAMgAo sahita kaSTathI paNa niraticAra pAlana karavuM joie." ityAdi sUtranuM smaraNa karI te gacchAdhipatie vicAryuM ke, "svataMtra thai gayelA te duSTa ziSyo mArA anAbhogane kAraNe je kaMi ghaNI asaMyamaceSTAo karaze, te badhAnuM pApa mane lAgaze, Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijAryanuM dRSTAMta 245 go0 ! kittiyaM bhannihii ? aTThArasaNhaM sIlaMgasahassANaM sattarasa vihassaNaM saMjamassa duvAlasavihassaNaM sabbhaMtarabAhirassa tavassa jAvaNaMkhatAiahiMsAlakkhaNasseva ya dasavihassaaNagAradhammassa / jatthekkekkapayaM ceva subahueNaM pikAleNaM thiraparicieNa duvAlasaMgamahAsuyakhaMdhassa bahubhaMgasayasaMghaTTa(dhatta pAThA.)NAe dukkhaM niraiyAraMparipAliUNaM je, eyaM ca savvaM jahAbhaNiyaM niraiyAramaNuTThiyavvaM ti| evaM saMsariUNa ciMtiyaM teNa gacchAhivaiNA- jahANaM me vippamukke(vipparokkheNaM pAThA.) te duTThasIse majjha aNAbhogapaccaeNaM subahuM asaMjamaM kAhiMti, taM ca savvaM mama saMtiyaM hohI jao NaM ahaM tesiM gurU/tA haMtesiM piTThIe gaMtUNaM te paDijAgarAmi, jeNAhamittha pae pAyacchiteNaM No sNbjjhejeti| viyappiUNaM gao so Ayario tesiM piTThIe, jAvaNaM diDhe teNaM asaMjameNaM gcchmaanne|| sU. 14] tAhe go0 ! sumahuramaMjulAlAveNaM bhaNiyaM teNaM gacchAhivaiNA jahA- 'bho bho ! uttamakulanimmalavaMsavibhUsaNA! amuga amugAimahAsattA ! sAhupahapaDivannANaM paMcamahavvayAhiTThiyataNUNaM mahAbhAgANaM sAhusAhuNINaM cauvIsaM(sattAvIsaM pAThA.) sahassAI thaMDilANaM savvadaMsIhiM pnnttaaii| te ya suuvauttehiM visohijati, Na uNaM annovuttehiN| tA kimeyaM sunnAsunnIe aNu(NNo pAThA.)vauttehiM gammai ? icchAyAreNaM uvaogaM deh| annaM ca iNamo suttatthaM kiM tumhANaM visumariyaM jaM sAraM savvaparamatattANaM? jahA 'egidibeiMdie pANI ega sayameva hattheNa vA, pAeNa vA, annayareNa vA salAgAiahigaraNabhUovagaraNajAeNaM je NaM keI saMghaTTejjA, saMghaTTAvejjA vA, evaM saMghaTTiyaM vA parehiM samaNujANejjA, seNaMtaM kammaMjayA udinnaM bhavejjA tayA jahA ucchukhaMDAiMjate tahA nippIlijjamANA kAraNa ke huM teono guru chuM. tethI huM temanI pAchaLa jai teonuM asaMyamathI rakSaNa karyuM jethI mane prAyazcittana Ave." Ama vicArI te AcArya teonI pAchaLa gayA. tyAM AcArye teone asaMyamamArge jatA joyA.... tyAre te gautama! te AcArye sumadhura manoharavANIthI kahyuM - "he uttamakuLa ane nirmaLavaMzanA vibhUSaNo! he "amuka "amuka' mahAsattvazALI bhAgyazALIo ! sAdhumArge gamana karatA paMcamahAvratadhArI mahAbhAga sAdhusAdhvIone sarvajJa bhagavaMte covIsa hajAra spaMDilo(=nirdoSa acittabhUti saMbaMdhI covIsa hajAra pAThAMtare sattAvIsa hajAra vikalpo) batAvyA che. barAbara upayoga rAkhanAro ja te spaMDilasthAnonuM barAbara vizodhana karI zake che. anyatra citta rAkhanAro vizodhana karI zake nahi. tethI Ama upayogazUnya thai, anyatra upayoga rAkhI kema javAya che? icchAkArathI upayoga Apo. vaLI sarvatattvomAM sArabhUta A sUtrArthane zuM tame bhUlI gayA cho?ke "je vyakti potAnA hAtha, paga ke bIjA saLIvagere adhikaraNabhUta sAdhanothI ekendriya-beindriya jIvano ekavAra svayaM saMghaTTo kare, athavA bIjA pAse saMghaTTo karAve, athavA saMghaTTo karanArane anumode, te vyakti te karmanA udayathI zeraDInA pIlAtA TUkaDAnI jema cha mahinA sudhI pIDA pAme che. jo gADha saMghaTTo kare, karAve, anumode to bAra varSa pIDA pAme. agADha paritApanA kare, karAve, anumode to eka hajAravarSa sudhI pIDA pAme. gADha paritApanAthI dasa hajAravarSa sudhI pIDA pAme, agADha kalAmaNAthI eka lAkha varSa pIDA pAme, gADha kalAmaNAthI dasa lAkhavarSa sudhI pIDA pAme. jo hatyA kare, to e karmanA udaye eka karoDa varSa sudhI pIDA pAme. A ja pramANe te indriya vagere aMge uttarottara samajavuM. tethI he puNyazALIo! A sUtrArthane samajatA tame moha pAmo nahi." he gautama! sUtrAnusAre A pramANe AcAryae teonI sAraNA(athavA smAraNA=smaraNa karAvavuM) karI. paNa javAmAM utsuka banelA ane hohA macAvatAte mahApApI ziSyoe AcAryanI A sarvapApakarmanA cuMgAlamAMthI mukta karAvatI vANInuM bahumAna karyuM nahi. tyAre he gautama!te AcAryane khyAla AvI gayo ke "A pApI ziSyo sarvaprakAre unmArge doDI rahyA che. to Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24o pratimAzataka kAvya-4) chammAseNaM khavejjA / evaM gADhe duvAlasehiM saMvaccharehiM taM kammaM vedejjA / evaM agADhapariyAvaNe vaasshss| gADhapariyAvaNe dsvaasshsse| evaM agADhakilAmaNe vAsalakkhaM / gADhakilAmaNe dsvaaslkkhaaiN| uddavaNe vaaskoddii| evaM teiMdiyAisu pinneyN| tA evaM ca viyANamANA mA tumhe mujjhhti| evaM ca go0 ! suttANusAreNaM sArayaMtassavi tassAyariyassa te mahApAvakamme gamagamahallaphaleNaM hallohallIbhUeNaM taM AyariyANaM vayaNaM asesapAvakammaTTadukkhavimoyagaMNo bahuM mnnNti|| sU. 15] tAhe goyamA! muNiyaM teNAyarieNa jahA-nicchayao ummagNapaTThie savvapagArehiM ceva ime pAvamaI dutttthsiise| tA kimaTTamahamimesiM piTThIe lallIvAgaraNaM karemANo'NugacchamANo ya sukkhAe gayajalAe NadIe uvujhaM (ucchujhaM)? ee gacchatu dasaduvArehiM ahayaM tu taavaayhiymevaannucitttthaami| kiM majjhaM parakaeNaM sumahaMteNAvi puNNapanbhAreNaM thevamavi kiMcI parittANaM bhavijjA ? saparakkameNaM ceva me AgamuttatavasaMjamANuTThANeNa bhavoyahI triavvo| esa puNa titthayarAdeso jahA - appahiyaM kAyavvaM jai sakkA parahiyaM pi pyrejjaa| attahiyaparahiyANaM, attahiyaM ceva kAyavvaM // 123 // annaM ca jai ete tavasaMjamakiriyaM aNupAlihiMti, tao eesiM ceva seyaM hohI / jai Na karehiMti, tao eesiM ceva duggaigamaNamaNuttaraM hvejaa| NavaraM tahA vi mama gaccho smppio| gacchAhivaI ahayaM bhnnaami| pachI zA mATe huM phogaTanI bumo pADato pADato A lokonI pAchaLa do? ane pANI vinAnI zuSka nadImAMthI pANI meLavavAnI vyartha mahenata karuM? bhale teo jatAM daza dvArothI. huM to mArA Atmahitane AcarI lauM. bIjAonA bahu moTA puNyanA samudAyathI paNa mAruM rakSaNa thoDuM thavAnuM che? AgamamAM kahelAM tattva ane saMyamaanuSThAnone svapuruSArthathI AcarIne ja mAre saMsArasAgara taravAno che. A badhA kaMi tarI ApavAnA nathI. tIrthakarano A ja Adeza che - "Atmahita avazya karavuM, jo zakya hoya to parahita karavuM. Atmahita-parahitanA prasaMgomAM Atmahita ja karavuM." (arthAt Atmahita ghavAtuM hoya e rIte parahita karavuM nahi) vaLI jo A loko tapa-saMyama-kriyA karaze, to teonuM ja kalyANa thaze ane tapa-saMyama-kriyA nahi kare, to teo ja bhayaMkara durgatimAM jaze. chatAM paNa gurue A gaccha mane sopyo che. tethI huM A lokonA gacchAdhipati tarIke oLakhAuM chuM. vaLI tIrthakara bhagavaMtoe AcAryanA je chatrIza guNo batAvyA che, temAMthI meM eka paNa guNano atikrama karyo nathI. balka prANanA bhoge paNa sAcavyo che. vaLI AgamamAM je je Aloka-paraloka viruddha tarIke prakhyAta che, temAMthI meMkazAnuM AcaraNa karyuM nathI, bIjA pAse karAvyuM nathI, karanAranI anumodanA karI nathI. huM AvA guNothI sabhara hovA chatAM A pApIo mAruM kaheluM karatA nathI. tethI teone Apelo veza pAcho lai lauM, kAraNa ke zAstramAM kahyuM che ke, "je koi sAdhu ke sAdhvI vacanamAtrathI paNa asaMyamane seve, tenI sAraNA, vAraNA, coyaNA, praticoyaNA karavI joie. sAraNAdi karavA chatAM jo te sAdhu ke sAdhvI ALasa ke abhinivezathI vacanano anAdara kare, 'tahatti' kahI svIkAra kare ane icchAkArathI pratikramaNana kare to te sAdhu ke sAdhvIne Apelo veza pAcho lai levo joie.' he gautama! A pramANe AgamamAM kahelA nyAyane anusAra AcArye eka ziSyano veza jhuMTavI lIdho, paNa tyAM sudhImAM bAkInA cAraso navvANuM ziSyo cAre dizAmAM bhAgI gayA. tyAre gautama! AcArya paNa dhIme dhIme e loko tarapha javA mAMDyA, paNa jaldI jaldI na gayA. he bhagavan! AcArya jaldI jaldI javAne badale dhImA dhImA kema gayA? he gautama! khAravALI bhUmi parathI madhura-mIThAzavALI bhUmi para jatA, ke madhurabhUmiparathI khAravALI bhUmipara jatA, kALI bhUmi parathI pILI bhUmi para ane pILI bhUmi parathI kALI bhUmi para jatA, pANImAMthI bhUmi para ke Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijAryanuM daSTAMta 247 annaM ca- je titthayarehiM bhagavaMtehiM chattIsaM AyariyaguNe samAiDe, tesiM tu ahayaM ekkamavi NAikkamAmi, jai vi pANovaramaM havijjA / jaM cAgame ihaparalogaviruddha taM NAyarAmi, Na kArayAmi, Na kajjamANaM smnnujaannaami| tA erisaguNajuttassavi jai bhaNiyaM na kareMti, tA'hamimesiM vesaggahaNaM uddaalemi| evaM ca samae pannattI jahA- 'je kei sAhU vA sAhUNI vA vAyAmitteNa vi asaMjamamaNuciTThajjA, seNaM sArejjA, vArejjA, coejjA, pddicoejjaa| seNaM sArejjate vA, vArejate vA, coejaMtevA, paDicoijjate vA, jeNaMtaM vayaNamavamanniya alasAyamANei vAabhiniviDhei vA Na tahatti paDivajjhai, icchaM pauMjittANaM tattha No paDikkamejjA se NaM tassa vesaNahaNaM uddaalejjaa'|[suu. 16] evaM tu AgamuttaNAeNaM goyamA! jAva teNAyarieNaM egassa sehassa vesaggahaNaM uddAliyaM tAva NaM avasese disodisNpnntthe| tAhe go0 ! so Ayariyo saNiyaM 2 tesiM piTThIe jAumAruddho, No NaM turiyaM 2|se bhayavaM! kimaTuM turiyaM 2 No payAi ? go0 ! khArAe bhUmIe je mahuraM saMkamajjA, mahurAe khAraM, kiNhAe pIyaM, pIyAo kiNha, jalAo thalaM, thalAo jalaM saMkamajjA, te NaM vihie pAe pamajjiya 2 saMkameyavvaM, No pamajjejjA tao duvaalsbhUmiparathI pANImAM jatA pahelA vidhipUrvaka paganuM pramArjana karavuM joie. jo pramArjanana kare to bAra varSanuM prAyazcita Ave. gautama! A hetuthI te AcArya jaldI javAne badale dhIme dhIme gayA. A pramANe sUtrokta vidhithI zuddhaprAsuka bhUmiopara saMkramaNa karatA AcAryanI sAme ghaNA divasanI bhUkhathI pIDAtA zarIravALo tIkSNa dADhAthI bhayaMkara ane pralayakALa jevA ghorarUpavALo siMha Avyo. te mahAtmA gacchAdhipatie vicAra karyo ke - "jo doDato jAuM to siMhathI bacI zakuM tema chuM. paraMtu tema karavAmAM asaMyama che. asaMyamamAM pravRtti karavA karatA to zarIrano nAza thAya e sAruM che.' Ama vicArI vidhipUrvaka upasthita thayelA pelA ziSyane pharIthI veza ApI pote jemAM koi pratikarma karavAnuM nathI, evA "pAipopagamana'nAmanA anazanane svIkAryuM. ziSya paNa te mujaba ja karyuM namaskAra mahAmaMtranA dhyAnamAM lIna ane zubhaadhyavasAyamAM rahelA atyaMta vizuddha hRdayavALA A bannene siMhe mArI nAkhyA, paNa te vakhate zukladhyAna ane kSapakazreNidvArA ghAtikarmonA cUrecUrA karI te banne mahAtmAo aMtaHkRta kevalI thayA ane AThe prakAranA karmamaLanA kalaMkathI mukta banyA, siddha thayA. he gautama! pelA bAkInA cAraso navvANuM ziSyo potAnI dugheTAnA doSathI je duHkhane anubhavI rahyA che - je duHkhane anubhavyuM ane anaMta saMsArasAgaramAM rakhaDatA je duHkhane anubhavaze, tenuM anaMtakALe paNa varNana karavA koNa samartha che ? he gautama! A cAraso navvANuM ziSyo potAnA guNasaMpanna ane mahAnubhAga gurunI AjJAno bhaMga karI virAdhaka thayA ane anaMtasaMsArI banyA. he yuktisabharavacanonA vibhAvako! (athavA yukta ane ayuktanA vibhAvako!) kuvalayaprabhasUri ane vajAcArya e bannenA A caritro sAMbhaLIne kumatio dvArA pedA karAyelo mati bhrama choDo.' III sAvadhAcArya jinAlaya aMge sAvadya vacana bolavAnI nA pADI. emAM "jinAlaya sAvadya che" e Azaya na hato, paraMtu "anadhikRta vyaktio dvArA karAtI cetyapravRttinI anumodanAnakaravI" evo Azaya hato. "caityapravRttianumodanA sAmAnyathI-utsargathI-svarUpathI kartavyarUpa che, emAM jyAre "anadhikRtakaphUMkatva' rUpa vizeSaNa Ave che, upAdhi Ave che, tyAre te anumodanA akartavyarUpa bane e apavAda che. Ama adhikArIe karelI cetyapravRtti ja ananumodanIya bane che, nahi ke badhI. A tAtparya che. derAsara baMdhAvavuM - samarAvavuM vagere kAryonA adhikArI gRhastha che. paNa cetyano ja maTha tarIke upayoga karavo to atyaMta anucita che. tathA sAdhunA vezamAM A kAryo karavA e unmArgarUpa che. tethI A anucita ceSTAne poSaNa na maLe e hetuthI sAvadhAcArye jinAlayaaMge eka vacana paNa bolavAno niSedha karyo. paNa eTalAmAtrathI jinAlaya ke dravyastava sAvaghatarIke siddha thatA nathI. e ja pramANe bIjA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 pratimAzataka kAvya-4) saMvacchariyaM pacchittaM bhavejjA, eeNaTeNa goyamA ! so Ayario Na turiyaM 2 gcche| aha'nnayA suyAuttavihIe thaMDilasaMkamaNaM karemANassaNaMgo0 ! tassAyariyassa Agao bahuvAsarakhuhAparigayasarIro viyaDadADhAkarAlakayaMtabhAsuro palayakAlamiva ghorarUvo kesrii| muNiyaM ca teNa mahANubhAgeNaM gacchAhivaiNA jahA- jai duyaM gacchejjai tA cukkijjai imss| NavaraM duyaM gacchamANANaM asaMjamaM, tA varaM sarIravoccheyaM Na asaMjamapavattarNati ciMtiUNa vihIe uvaTThiyassa sehassa jamuddAliyaM vesaggahaNaM taM dAUNa Thio nippddikkmmpaayvovgmnnaannsnnennN| so'vi seho taheva / aha'nnayA accaMtavisuddhatakaraNe paMcamaMgalapare suhajhavasAyattAe duNNivi goyamA ! vAvAie teNa sIheNaM aMtagaDe kevalI jAe aTThappayAramalakalaMkavippamukke siddhe y| te puNa goyamA! ekUNe paMca sae sAhUNaM takkammadoseNaM jaMdukkhamaNubhavamANe ciTThati, jaM cANubhUyaM, jaM cANubhavihiMti aNaMtasaMsArasAgaraM paribhamaMte, taM ko aNateNapi kAleNaM bhaNiuM samattho ? ee te goyamA ! egUNe paMcasae sAhUNaM jehiM ca NaM tArisaguNovaveyassa NaM mahANubhAgassa guruNo ANaM aikkamiyaM No ArAhiyaM aNaMtasaMsArie jaae| [sU. 17] . 'kuvalayaprabhavajramunIzayozcaritayugmamidaM vinizamya bhoH| kumatibhirjanitaM mativibhramaM tyajata yuktimduktvibhaavkaaH||prthme hyanadhikArikartRkatvaviziSTacaityapravRttyananumodane tAtparyam / dvitIye cAvidhiyAtrAniSedha iti| na ca yAtrAyAmevAsaMyamAbhidhAnAttanmAtraniSedhaH, svasthAnAvadhikatIrthaprAptiphalakavyApArarUpAyAstasyA niSedhe saMyatasArthena tanniSedhApattyA'saMyatasArthena tanniSedhasya phlittvaat| ata eva sAdhUnAmavadhAnatAM (sAdhunAmavatAM?) kadAlambanIbhUtaiva caityabhaktizcaityavAsinAmAvazyake'pi niSiddhA - . 'nIyAvAsavihAraM ceiyabhattiM ca ajjiyAlAbhaM / vigaIsu a paDibaMdha nidosaM coiyA biNti|| 1 // caritramAM zrI vajasUrie tIrthayAtrAno niSedha karyo, emAM avidhithI asaMyama karanArI tIrthayAtrAnA ja niSedhanuM ja tAtparya hatuM. pUrvapakSa - vajasUrinA caritramAM yAtrAmAM asaMyamanuM abhidhAna karyuM che. arthAt yAtrA ja asaMyamarUpa che." ema kahyuM che. tethI tyAM "avidhithI yAtrA karavAmAM asaMyama che. vidhithI karavAmAM nahi evA vikalpone avakAza 4 nathI. uttarapakSa- yAtrA eTale potAnA sthAnathI AraMbhAyelI ane tIrthanI prApti karAvatI ceSTA. arthAt gamanavagere kriyA. A svarUpavALI yAtrAno niSedha(=tamAma tIrthayAtrAono niSedha) iSTa hoya, to saMyatonA samudAya sAthe paNa tIrthayAtrAnA niSedhanI Apatti Ave. alabatta pUrvapakSa to tamAma tIrthayAtrAno niSedha icche che. tethI temanA mate A iSTApatti che, paNa mahAnizIthanA je pAThanA AdhAre A niSedhanI carcA thAya che, te pAThamAM zrIvAjasUri pote "tIrthayAtrA karAvIza" ema ziSyone kahe che. jo pAThamAM tIrthayAtrAno sarvathA niSedha iSTa hota, to AvA saMyata ane pUrNatayA bhagavAnanI AjJAmAM rahelA AcAryabhagavaMta tIrthayAtrA karAya ja nahIMema ja kaheta, nahIM ke huM tamane tIrthayAtrA karAvIza' ema. tethI nizcita thAya che ke mahAnizIthanA A pAThamAM saMyatanA sArthamAM (asaMyama na thAya e rIte) yAtrAno niSedha nathI. tethI avidhithI yAtrAno niSedha karyo ema mAnavuM ja ucita che. saMyamapUrvakanI yAtrA vidhiyAtrA che. asaMyamapUrvakanI yAtrA avidhiyAtrA che. tethI asaMyamapUrvakanI yAtrAnA niSedhamAM ja - asaMyatonI sAthe tIrthayAtrAnA ja niSedhamAM vacananuM tAtparya che. tethI ja sAdhu nAmadhArI caityavAsI munio - - - - 0 yuktamayuktaM vibhAvakA iti paatthaantrH| Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uicitayogomAM yatanA yAtrA" padArtharUpa che. ceiyakulagaNasaMghe annaM vA kiMci kAU nissaannN| ahavAvi ajjavaharaMto sevaMtI akrnnijj'||2|| [Ava. ni01175-1179] ityAdinA / tasmAdAvazyakamahAnizIthAyekavAkyatayA sAdhuliGgasyaiva caityabhakti-niSiddhA, zrAddhAnAM tu zatazo vihitaiveti shrddheym|| 46 // siMhAvalokitanyAyena bimbanamanAnukUlavyApAre yAtrApadArthabAdhamAzaGkaya pariharati no yAtrA pratimAnativratabhRtAM sAkSAdanAdezanAt, tatprazrottaravAkya ityapi vaco mohjvraaveshjm| mukhyAthaiH prathitA yato vyavahatiH zeSAn guNAn lakSayet sAmagrayeNa hi yAvatA'sti yatanA yAtrA smRtA taavtaa||47|| (daMDAnvayaH- praznottaravAkye sAkSAdanAdezanAd vratabhRtAM pratimAnatirno yAtrA ityapi vaco mohajvarAvezajam / yato mukhyAthaiH prathitA vyavahatiH zeSAn guNAn lkssyet| hi yAvatA sAmagrayeNa yatanA'sti tAvatA yAtrA mRtA II) 'no'iti| pratimAnatiryAtrA na bhavati, keSAM vratabhRtAM cAritriNAM, kutaH ? tatpraznottaravAkye zukasomilAdikRtayAtrApadArthapraznAnAM thAvaccAputrabhagavadAdhuttaravAkye, sAkSAt-kaNThapAThenAnA dezanAd-bimbapraNateranupadezAdityapi vaca: kumatInAM moharUpo yo jvarastadAveza:-tatpAravazyapralApa stjj-tjnitm| yato caityabhaktinuM je kadAlaMbana le che, te vAjabI nathI. Avazyaka niryuktimAM "ughatavihArIthI pUchAyelA zithIlavihArIo nitya AvAsa, caityabhakti, sAdhvIthI lAbha, vigaImAM vRddhi, A badhAne nirdoSa tarIke prarUpe che.'/1// catya, kula, gaNa, saMgha ke bIjA koikanI paNa nizrA lai athavA Arya vajasvAmInuM AlaMbana lai akaraNIyanuM sevana kare cheIra /ityAdi vacanothI niSedha karyo che. Avazyaka niryuktinuM A vacana paNa sAdhuliMgadhArI aMge ja che. tethI phalataH "zrAvako caityabhakti kare te niryuktikArane mAnya che tema ja sUcita thAya che. Ama Avazyaka niryukti ane mahAnizItha vagere graMthonI A bAbatamAM evAkyatA che ke "sAdhuothI ja cetyabhakti na thAya bAkI A badhA graMthomAM seMkaDovAra zrAvakano "cetyabhakti' no adhikAra batAvyo che, evI zraddhA rAkhavI. . 46 siMhAvalokita nyAyathI(pUrvacarcitaviSaya para pharIthI daSTipAta karavAmAM A nyAya upayukta che) 'pratimAnamanamAM kAraNabhUta ceSTA' A arthamAM yAtrA padano artha saMbhavato nathI. AvI pratimAlopakonI AzaMkA darzAvI tenuM nirAkaraNa karatA kavi kahe che- kAvyartha - "sUtramAM prazna ke uttaranA vAkyamAM pratimAnamanaaMge sAkSAt nirdeza nathI. tethI pratimAnamana sAdhuonI yAtrArUpa nathI.' pratimAlopakonuM A vacana moharUpa tAvanI pIDAthI bolAyeluM che, kAraNa ke mukhyArthathI prasiddha thayelo vyavahAra zeSaguNone paNa sUcave che. kAraNa ke jeTalI sAmagrIthI yatanA thAya, teTalI sAmagrIthI yAtrA sUcavI che. (yatanAmAM kAraNabhUta sAmagrI sAdhuo mATe saMyamayAtrArUpa che.) ucitayogomAM thatanA yAtrA padArtharUpa pUrvapakSa - zukaparivrAjake thAvaggAputrane ane somile bhagavAna mahAvIrasvAmIne yAtrA'padanA arthaaMge prazno pUchyA. te vakhate thAvaggAputre ke bhagavAne uttaramAM yAtrA padanA arthamAM pratimAnamanano upadeza Apyo nathI. tethI sAdhuonI yAtrAmAM pratimAnamano samAveza pAmatuM nathI. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 pratimAzataka kAvya-48) mukhyAthaiH prathitA=prasiddhA vyavahati: zabdaprayogarUpA zeSAn uktAvaziSTAn guNAn lkssyet| hi-yataH, yAvatA sAmagrayeNa yAvatyA sAmagryA yatanA bhavati, tAvatA yAtrA smRtaa| tathA ca - 'kiM te bhaMte ! jattA ? somilA ! jaM me tavaNiyamasaMjamasajjhAyajjhANAvassayamAIsu joesujayaNA'[bhagavatI 18/10/646] (setaMjattA) ityatrAdipadasvarasAt (paryavasina: pAThA.) yatyAzramocitayogamAtrayatanAyAM yAtrApadArtho labhyate, yathA pareSAM yajJena' ityAdi sUtraM zatapathavihitakarmavRndopalakSakam / ata eva somilapraznottare yathAzrutArthabAdhe phalopalakSakatvaM vyAkhyAtam / tathA cAtra bhagavatIvRttiH - eteSu ca yadyapi bhagavato na kiJcittadAnIM samasti, tathApi ttphlsdbhaavaattdstiityvgntvymiti'| [bhagavatI 18/10/646 TI.] ayaM caivambhUtanayArthaH, prAguktastu zabdasamabhirUDhayoriti viveckaaH|| 47 // sAkSAdAdezagatimapyAha vaiyAvRttyatayA tapo bhagavatAM bhaktiH samagrApi vA, vaiyAvRttyamudAhRtaM hi dazame caityArthamaGge sphuttm| naitatsyAdazanAdinaiva bhajanAdvArApi kintvanyathA, saGghAdestadudIraNe bata kathaM na vyAkulaH syaatprH||48|| uttarapakSa - ATalo to tamane khyAla haze ja, ke mukhyArthane AzrayI karAyelo zabdaprayoga zeSaguNono paNa prakAza kare ja che. (mukhyArthavAcI zabda gauNArthanuM paNa abhidhAna kare che.) "yAtrA'pada yatanAnI sAmagrImAM vaparAya che. tyAM tapa, saMyama Adino mukhyArtharUpe karelo nirdeza vAstavamAM yatanAnI tamAma sAmagrI 'yAtrA' rUpa che, te sUcavavA ja che, jeTalI sAmagrIthI jayaNA thAya, teTalI badhI yAtrArUpa che. tethI pratimAnamana' Adi zeSa= analikhita artho paNa jayaNApUrvakanA yoga hoya, to yAtrA' padanA arthatarIke samAveza pAme che. bhagavatI sUtrano pATha A pramANe che - "he bhadaMta ! ApanI yAtrA zuM che? te somila ! tapa, niyama, svAdhyAya, dhyAna, Avazyaka Adi yogomAM mArI jayaNA ja mArI yAtrArUpa che."ityAdi. (ahIM tapavagereno nirdeza karyA pachI 'Adipada mUkyuM che. A pada uktayogo sivAyanA anya paNa yogonA samAvezanuM sUcana kare che. jo uktayogo sivAya anya koi yogamAM yatanA yAtrArUpa na hota, to "Adi' padano prayoga vyartha mAnavAnI Apatti Avata. paramAtmAnI 35 guNayukta vANImAM AvI ApattinI kalpanA paNa asahya che.) Ama "Adi' padanA svarasathI-tAtparyathI "sAdhunA yatanAthI yukta tamAma yogo yAtrArUpa che." ema spaSTa upasI Ave che. jemake itaradarzanamAM yazena' ityAdi sUtra zatapathavihita tamAma kriyAsamudAyanuM upalakSaka bane che, tema ahIM paNa uparokta sUtra sAdhuonI badhI ucita kriyAonuM upalakSaka bane che. zaMkA - somile jyAre prazna pUchyo, tyAre bhagavAna kevaLajJAna pAmI cUkyA hatA. tethI bhagavAnane tapavagereno saMbhava nathI. to zI rIte te badhAmAM yatanArUpa yAtrA saMbhave? samAdhAna - sUtranA mAtra zabdArthane pakaDavAmAM tame kahyo tevo bAdha che, paraMtu prastutamAM phaLataH nirdeza che. TIkAkAre A kathanane phaLanA upalakSaka (athavA phaLopalakSapadane badrIhi samAsa mAnIe, to tAtparya e Ave ke phaLanA upalakSya) tarIke ja varNavyuM che. A rahyo te TIkApATha - "praznakALe bhagavAna uparokta tapavageremAMthI eka paNa yogamAM vartatA na hatA." ((1) kRtya hovAthI (2) prayojanano abhAva hovAthI ane (3) saMbhavana hovAthI yogono abhAva hato.) chatAM paNa chadmasthakALe AcarelA A yogonuM phaLa(=kevaLajJAnavagere) hovAthI praznakALe e yogonI hAjarI samajavI. kAryakSaNe kAraNane svIkAratA evaMbhUtanayane A artha saMmata che. kevaLajJAnAdi phaLanA abhAvakALe yogomAM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktino vaiyAvaccarUpa tapamAM samAveza (daMDAnvayaH- vA bhagavatAM samagrApi bhaktiH vaiyAvRttyatayA tpH| hi dazame'Gge sphuTaM caityArthaM vaiyAvRttyamudAhRtam / etad azanAdinaiva syAditi na, kintu bhajanAdvArApi, anyathA saGghAdestadudIraNe kathaM bata para: vyAkulo na cAtuII) 'vaiyAvRttyatayA' iti| vA=athavA, samagrApi-sarvApi bhagavatAM bhaktiH kRtakAritAnumatirUpA svasvAdhikAraucityena tapa ev| tathA ca tapaHpadena yAtrAyAH sAkSAdupadeza eveti bhAvaH / vaiyAvRttyatvamasyA: kuta: siddham? ata aah-hi-nishcitN| dazame'Gge praznavyAkaraNAkhye sphuTa-prakaTaM caityArthaM vaiyaavRttymudaahRtm| tathA ca tatvA:- 'aha kerisae puNAI ArAhae vayamiNaM? je se uvahibhattapANadANasaMgahaNakusale accaMtabAladubbalagilANavuDakhavage pavattiAyariyauvajjhAe sehe sAhammie tavassIkulagaNasaMghaceiyaDhe ya NijjaraThThI veyAvaccaM miisavaMtavihaM vidaMpati[praznavyA8/ra6] (TIvA) mada rasaparimA paripraznArtha zi: puna: 'Aitti' alaGkAre, ArAdhayati vratamidam / iha prazne uttaramAha- 'je se' ityaadi| yo'sAvupadhibhaktapAnAnAM dAnaM ca saGgrahaNaM ca, tayoH kuzala:=vidhijJo yaH sa tthaa| tathA bAlazca durbalazcetyAdeH samAhAradvandvastato'tyantaM yadvAladurbalaglAnavRddhakSapakaM tttthaa| tatra viSaye vaiyAvRtyaM karotIti yogH| tathA pravRttyAcAryopAdhyAye iha dvandvaikatvAtpravRttyAdiSu / tatra pravRttilakSaNamidaM - tavasaMjamajogesu(saMjamatavaniyamesuM pAThA.) jo joggo tattha taM thatI yatanAmAM yAtrA tarIkenI mAnyatA jyAM vyutpatti artha maLe, tyAM te zabda=padanA prayogane svIkAratA zabda ane samabhirUDha nayanI che. ema vivecakonuM maMtavya che. te 47 sUtramAM pratimAnamanano sAkSAt Adeza paNa karyo che, te darzAvatA kavivara kahe che - kAvyArtha:- athavAto, bhagavAnanI tamAma prakAranI bhaktivaiyAvaccarUpa hovAthItaparUpa che. prazavyAkaraNa nAmanA dazamA aMgamAM caitya arthe vaiyAvacca karavAnuM spaSTapaNe darzAvyuM che. ahIM ema na kahevuM ke vaiyAvacca to AhAraAdithI ja thAya kAraNa ke bhaktidvArA paNa vaiyAvacca thai zake che. anyathA saMghavagerenI vaiyAvaccanA kathanane sAMbhaLIne pratimAlapaka kema AkuLa nahi thAya? arthAt avazya AkuLa thaze. bhaktino vaiyAvaccarUpa tapamAM samAveza pratimAlapaka - tame bhaktine vaiyAvaccarUpa kayA AdhAre kaho cho? uttarapakSa-prazravyAkaraNa nAmanA dasamA aMganA AdhAre juo e aMgano A pATha kevo puruSa A vatane(=adattAdAnaviramaNavratane) ArAdhe che? uttara :- je vyakti upadhi tathA AhAra-pANInA dAna ane saMgrahamAM kuzaLa hoya, atyaMta bALa, durbaLa, glAna, vRddha, vikRSTa upavAsI, pravartaka, AcArya, upAdhyAya, zaukSa, sAdharmika, tapasvI, kula, gaNa, saMgha ane caitya arthe nirjarAnI icchAthI anizrita dasavidha bahuvidha vaiyAvacca karato hoya.'TIkA A pramANe che - "arthapada praznasUcaka che. "Ai" pada alaMkAraarthe che. kuzaLa=vidhino jJAtA. bALa" vagere padono samAhAra kaMda samAsa thayo che. tethI atyaMta bALa-vRddha vagere samajavA. A badhAne aMge vaiyAvacca karavI joie. pravRtti=pravartakanuM lakSaNa - "je vyakti tapa, saMyama(saMyama-tapa-niyamomAM - vyavahArasUtra pAThA.) vagere yogomAMthI je yogamATe yogya hoya, tene te yogamAM pravartAve ane ayogyane temAMthI nivRtta kare, tathA gaNanI sArasaMbhALamAM je tatpara hoya, te pravRtti(=pravartaka) kahevAya." /1// zaikSa=nUtana dIkSita. sAdharmika=liMga ane Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 - pratimAzataka kAvya-48) pavattei / asahuM ca Niyattei gaNatattillo pvittiio'| vyavahArabhA0 1/949] itarau pratIto; tathA sehe' zaikSeabhinavapravrajite, sAdharmike-samAnadhArmike liGgapravacanAbhyAM, tpsvini-cturthbhktaadikaarinni| tathA kulaMekAcAryaparivArarUpaM cAndrAdikaM, gaNa: kulasamudAya: kauTikAdikaH / saGghaH tatsamudAyarUpaH, caityAni-jinapratimAH, etAsAM yo'rtha:=prayojanaM sa tthaa| tatra nirjarArthI-karmakSayakAmaH, vaiyAvRttyaM vyAptakarmarUpamupaSTambhanamityarthaH, anizritaM-kI-dinirapekSaM dazavidha dazaprakAram / Aha - 'vaiyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiANa vihiNA saMpAyaNamesa bhaavttho'|| 1 // 'AyariyauvajjhAe, theratavassI gilaannsehaannN| sAhammiyakulagaNasaMghasaMgayaM tamiha kAyavvaM // 2 // bahuvidhaM bhaktapAnAdidAnabhedenAnekaprakAraM karotIti vRttiH|| nanu caityAni-jinapratimA ityatra vRttikRtoktam / paraM vicAryamANaM na yuktamazanAdisampAdanasyaiva vaiyAvRttyasyoktatvena pratimAsu tadarthasyAyogyatvAt / ata Aha- etad-vaiyAvRttyamazanAdinaiva-azanAdisampAdanenaiva syAditi na, kintu bhajanAdvArApi bhaktidvAreNApi, pratyanIkanivAraNarUpe bhaktivyApAre'pi - 'jakkhA hu veyAvaDiyaM kareMti, tamhA uee nihayA kumArA'[uttarA. 12/32 utta0] ityAdau vaiyAvRttyazabdaprayogasya sUtre drshnaat|ncaadipdgraahy pravacanathI samAna dharmavALo. tapasvI-upavAsa Adi karanAro. kuLa=eka AcAryano parivAra jemake cAMdukuLa. gaNa=ghaNA kuLono samudAya. jemake kauTikagaNa. saMgha=gaNano samudAya. caitya=jinapratimA. artha=prayojana. nirjarArthI-karmakSayanI icchAvALo, vaiyAvRtya=vyAkRtakarma. upakhaMbhana=sahAya. anizrita=kIrti vagerenI AzaMsA vinA. dasavidha=daprakAra, kahyuM ja che ke "ahIMvaiyAvacca= (1) vyAkRtabhAva (2) dharmasAdhananuM nimitta (3) anna vagerenuM vidhithI saMpAdana. A bhAvArtha che." /1// "ane A vaiyAvacca AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSa, sAdharmika, kuLa, gaNa ane saMgha A dasa saMbaMdhI karavAnI che." rA bahuvidha=bhojana, pAna vagere dAnabhedathI aneka prakAre che. pUrvapakSa:- vRttikAre caityano artha jinapratimA karyo che. paNa vicAra karatAM ema lAge che ke A artha vAjabI nathI, kAraNa ke "AhAra vagere ApavAthI ja vaiyAvacca thAya' tema sUtramAM kahyuM che. pratimAnI AhAra AdithI vaiyAvacca saMbhavatI nathI. uttarapakSa - AhAravagerethI ja vaiyAvacca thAya tevuM nathI. bhaktivagere dvArA paNa vaiyAvacca saMbhave che, kAraNa ke sUtramAM zAsanavirodhIne aTakAvavAnI pravRtti vagerarUpa bhaktine paNa vaiyAvacca tarIke gaNAvI che. uttarAdhyayanamAM kahyuM che ke - "yakSo (harikezI muninI) vaiyAvacca kare che, tethI A kumAro haNAyA." "azanAdi padamAM AdipadathI mAtra pAna vagerenuM ja grahaNa nathI, paraMtu bhakti vagerenuM paNa grahaNa karavAnuM che. ('azana'padanA upalakSaNathI cAre AhAra ane 'Adi'padathI bhakti vagere sUcita thai zake.) vaLI jo, mAtra AhAra-pANIthI ja vaiyAvacca thai zakatI hoya, to upavAsInI vaiyAvacca thai na zake, kAraNa ke tene AhAra AdithI prayojana nathI. zaMkA - to tapasvInI vaiyAvacca zI rIte saMbhavaze? samAdhAna - 'upadhinuM paDilehaNa karI ApavuM vagere dvArA tapasvIne ucita nitya yogomAM sahAyabhUta thavAthI tapasvInI vaiyAvacce thai zake. A ja AzayathI sUtramAM tapasvI vagere padono "bALa' vagere pado sAthe samAsa na karatA kuLa" vagere pado sAthe samAsa karyo. = = = = = = = = = = = = = = = -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - pubviM ca iNDiM ca aNAgayaMca, maNappaoso na me asthi koI / jakkhA hu veyAvaDiyaM kareMti, tamhA u ee nihayA kumArA ||iti puurnnshlokH|| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaktino vaiyAvaccarUpa tapamAM samAveza 253 pAnAdikameva kintu bhaktyAdikamapi / ata eva tapasvyAdInAM tapoyogaprabhRtikAle'zanAdisampAdanasyAyogAdbhaktyAdhucitanityavyApArasampAdanasambhavAbhiprAyeNa yogvibhaagaatsmaasH| bAlAdInAMzaikSasAdharmikayozca kathaJcittulyatayeti bhaavniiym| etadevAha- anyathoktavaiparItye saGghAdestadudIraNe-vaiyAvRttyoccAre para:=kumati: kathaM na vyAkulo vyagraH syaat| kulagaNasaGghAnAM sarveNa sarvadA sAmagryeNAzanAdisampAdanasya kartumazakyatvAt, yAvadbAdhaM prAmANyaM tUbhayatra vaktuM zakyamiti dik||48|| arthAntaravAdamadhikRtyAha jJAnaM caityapadArthamatra vadataH pratyakSabAdhaikato, dharmidvAratayA munAvadhikRte tvaadhikydhiirnyto| doSAyeti paraH paraH zataguNapracchAdanAtpAtakI dagdhAM gacchatu pRSThatazca purataH kAM kAndizIko dizam // 49 // (daMDAnvayaH- atra jJAnaM caityapadArthaM vadata ekato prtykssbaadhaa| dharmidvAratayA munAvadhikRte tvanyata AdhikyadhI: doSAyeti para:zataguNapracchAdanAt pAtakI paraH kAndizIkaH (san) pRSThataH puratazca dagdhAM kAM dizaM cchitu?) zaMkA - zaikSaane 'sAdharmika A baMne padono bALAdisAthe ke kulAdisAthe samAsana karatAM svataMtra kema darzAvyA che? samAdhAna - A bannenI bALaAdisAthe kathaMcit tulyatA darzAvavA svataMtrarUpe darzAvyA che. (bALavagere padomAM asahatva ke viziSTa padArirUpe pUjyatAAdi je vaiziSTaya che, te zaikSa-sAdharmikamAM na hovA chatAM teo paNa azanAdithI vaiyAvaccapAtra to che ja, kAraNa ke prathamamAM sthirIkaraNa to dvitIyamAM sahAyapaNuM Adi kAraNo rahelA che. AvuM tAtparya lAge che. bALAdipadamAM kSapaka pada hovA chatAM tapasvI pada pharIthI laine te padane kulAdi sAthe joDavAmAM tAtparya ema lAge che ke kSapakathI ahIM pAraNAvagere avasthAmAM rahelo tapasvI levAno ane "tapasvI'pada vakhate upavAsAdi tapamAM rahelo tapasvI levAno. (1) baMnenA alaga-alaga jutha sAthe thayelo samAsa ane (2) tapasvInoTIkAkAre karelo arthaA tAtparyane baLa Ape che.) Ama AhAraAdi vinA bhaktithI paNa vaiyAvacca saMbhave che. jo AhAraAdithI ja vaiyAvacca thAya tevo Agraha pakaDI rAkhazo, to saMghanI vaiyAvacca zI rIte karazo? vaiyAvacca nityakaraNIya yoga che. bolo! che taiyArI, roja saMghanA tamAma sabhyone svagRhe jamADavAnI? haMmezA sAmagrIdvArA kula, gaNa ane saMghane AhAravagere lAvI ApavA zuM darekamATe zakya che? ane "je A kArya kare nahi- karI zake nahi- te kula vagerenI vaiyAvacca karato nathI' ema kahI zakAya? pUrvapala - "thAvat bAdhaMtAvat pramANam (bAdha na Ave tyAM sudhI pramANa) AnyAyathI kulavagerenI AhAraAdithI vaiyAvaccamAM bAdha hovAthI, tyAM AhAraAdithI vaiyAvaccane badale anyapravRttithI vaiyAvaccasamajavI. uttarapakSa - tame choto hoMziyAra! have A ja nyAyacatya=pratimA aMge paNa lagAvI do, eTale takalIpha dUra.. vivAda samApta. tethI caityano artha pratimA karavAthI kaMi vaiyAvaccano asaMbhava nathI. 48. cetya' padanA anya arthaaMgenA vAdane AgaLa karI kahe che- kAvyArtha:- ahIM "cetya' padano artha "jJAna" karanArane eka bAju pratyakSabAdha che. "jJAna" dharmanA dharmAtarIke jo muni adhikRta hoya, to bIjI bAju Adhikyabuddhi doSamATe thAya che. Ama (pratimAmAM) rahelA seMkaDo guNone chAvaravAthI durbhAgI banelo para=pratimAlapaka bhayathI bharAyelo che. paNa AgaLanI ane pAchaLanI banne dizA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (254 pratimAzataka kAvya-49) _ 'jJAnam' iti| atra praznavyAkaraNapratike caityapadArthaM jJAnaM vadato lumpaka syaikata:-ekasmin pakSe pratyakSabAdhA pratyakSapramANabAdhaH paridRSTo vizrAmaNAdivaiyAvRttyasya jnyaane'nupptteH| dharmidvAratayA dharmiNi dharmopacArAbhiprAyeNa munau-sAdhau adhikRte-adhikAravazAd gRhIte tvanyata:-pakSAntare AdhikyadhIrdoSAya, munerbAlAdipadairgRhItatvAccaityapadasya paunruktymityrthH| caityapadenoktAtiriktamunigrahAnnAnupapattiriti cet ? na, caityapadasya jJAnArthatAyA aprsiddhtvenopcaarsyaapyyogaat| evaM sati caityArthapadasya caityaprayojanamunAvarthAntarasaGkAmitavAcyatAyA eva yuktatvAt- 'ceiyakulagaNasaMghe AyariyANaM ca pavayaNa sue a| sabvesuvi teNa kayaM tavasaMjamamujjamateNaM' [Ava0ni0 1101] ityAdinA tapa:saMyamayozcaityaprayojanaprayojakatvasya siddhAntasiddhatvAdvAlAdipadaikavAkyatayA caityapadasyaikakAryatvasaGgatyaiva grhnnaucityaat| upasaMharati-iti-evaM para:-kumati: para: zatAnAM guNAnAM caityazabdanirdezaprayuktAnAM pracchAdanA-nihnavAtpAtakI-duritavAn kAndizIko bhayadrutaH san pRSThataH saLagelI che, tethI kaI dizAmAM bhAgI zakaze? cetyanA jJAna arthamAM vaiyAvacca asaMbhava prazravyAkaraNaaMganA pUrvokta sUtramAM AvelA caityapadano 'jJAna'arthakaravAmAM pratimAlIpakane pratyakSabAdha che, kAraNa ke jJAnanI "paga dabAvavA" vagererUpa vaiyAvacca saMbhavatI nathI. ("jJAna" guNa che, "vaiyAvacca' kriyA che. guNamAM kriyA saMbhavatI nathI. guNa ane kriyA banne mAtra dravyane AzrayIne ja rahelA che.) pUrvapakSa - alabatta, tame kahyuM tema jJAnanI vaiyAvacca saMbhavatI nathI. paNa ahIM "jJAna" e dharma che. A dharma jemAM rahyo che, evA dharmamAM arthAt jJAnImAM A dharmano upacAra karI vAstavamAM to "jJAna" padathI jJAnI muni ja samajavAnA che. uttarapakSa - evo upacAra karavAmAM paNa tamAre to phasAvAnuM ja che. kAraNa ke "bALa" vagere padothI muninuM grahaNa thai ja gayuM che. have kayA munirAja bAkI rahI gayA ke jemano samAveza karavA A padano ullekha karyo? eTale Avo upacAra karavAmAM punaruktidoSa moM phADIne Ubho ja che. pUrvapakSa - cetya' padathI 'baLa' vagere padothI grahaNa nahIM thayelA viziSTa jJAnI muni levAnA che. tethI punarukti doSa nathI. uttarapakSa - A imArata khoTA pAye che. (1) "caityapadano jJAnaarthakyAMya prasiddha nathI. Ama aprasiddha arthane svIkArI tame pAyAmAM bhUlo cho. tethI ja e jJAnamAM jJAnano upacAra ane temAM paNa bALa' vagere padothI grahaNa nahi thayelA jJAnIno upacAra saMbhavato na hovAthI, A badhuM "AMdhaLAnA goLIbAra' samAna che. vaLI (2) AvA vakra upacArathI viziSTa munine sUcavavA, tenA karatA "catyArtha padane ja "arthAtarasaMkrAmita vAcya" tarIke levuM yogya che. cetyanuM artha(=prayojana) che jene-catyArtha cetyaprayojanavALo muni, Avo artha karavo saraLa che. ahIM arthAtarasaMkramadvArA muni artha prApta thai zake che. "munine cetyanuM prayojana che" te asiddha nathI. "tapa ane saMyamamAM prayatna karatA sAdhue caitya, kula, gaNa, saMgha, AcArya, pravacana, zrata vagere badhAmAM pravRtti karI che. A vacana "tapa ane saMyama caityaprayojananA prayojaka che' tema siddha kare che. ane tenI aMtargatatayA "sAdhune cetyanuM prayojana che tema paNa siddha kare che. (pUrvapakSa Atarkane mAnya rAkhI kahe "bhaleAma caityanA prayojanavALo muni' evo artha karo. munine cetya=jJAnanuM prayojana che ja, tyAM javAba e che ke to) evA munitarIke "cetya'padano samAsa bALa' vagere pado sAthe karavo ja ucita Tharata, kAraNa ke evA muninI bALAdinI jema azanAdithI bhakti thai zake che. tethI sUtramAM 'kula Adi padasAthe Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citarthaguNasthAnake vaiyAvaccanI saMbhAvanA [255 puratazca dagdhAM kAMkAM dizaM gacchatu ? mithyAbhizaGkI na kutrApi gantuMsamartha iti bhAvaH / atra dagdhadiktvena pUrvottarapakSadvayAdhyavasAnAdatizayoktiH // 49 // nizcitArthe'nupapattimAzaGkaya nirAkaroti vaiyAvRttyamathaivamApatati vasturye guNasthAnake, yasmAdbhaktirabhaGgurA bhagavatAM tatrApi pUjAvidhau / satyaM darzanalakSaNe'tra vidite'nantAnubandhivyayAn, no hAni tvayi nirmalAM dhiyamiva prekSAmahe kaampi||50|| (daMDAnvayaH- athaivaM va: turye guNasthAnake vaiyAvRttyamApatati yasmAd tatrApi pUjAvidhau bhagavatAmabhaGgurA bhaktiH (vrtte)| satyamatra darzanalakSaNe vidite'nantAnubandhivyayAt tvayi nirmalAM dhiyamiva kAmapi hAni no pkSAmAM) ___'vaiyAvRttya'miti / athaivaM caityabhaktervaiyAvRttyatve va:-yuSmAkaM turye-caturthe guNasthAnake vaiyAvRttyamApatatiprasajyate, yasmAttatra bhagavatAM arhatAM pUjAvidhau-vihitArcane'bhaGgurA abhaGgavyApyA bhktirvrtte| 'satyam' ityrdhaanggiikaare| atra-caturthaguNasthAnake darzanalakSaNe-samyaktvalakSaNIbhUte vaiyAvRttye vidite - 'sussUsa dhammarAo gurudevANaM jhaasmaahiie| veyAvacce Niyamo vayapaDivattI a bhynnaao'| [paJcAzaka 1/4] ityAdinA prsiddhe'karelo samAsa asaMgata Tharata. tethI caityano pratimA artha ja saMgata che. Ama pratimAlopako "cetya' zabdathI nirdeza pAmelI pratimAnAM seMkaDo guNone ('catya' zabdano viparIta artha karavAdvArA) chAvaravAno prayatna kare che. paNa temAM asaphaLa thavAthI bhaya pAmelA temanI banne=AgaLa ane pAchaLanI dizA saLagelI che. tethI bacAro kyAM jAya? TUMkamAM nakAmI zaMkAo karanAro kyAMya saphaLa thai zakato nathI, kazuM pAmI zakato nathI. prastutamAM 'dagdadikta padathI pUrvapakSa ane uttarapakSa ema banne pakSanuM jJAna thatuM hovAthI atizayokti alaMkAra che. te 49o caturthaguNasthAnake vaiyAvaccanI saMbhAvanA "bhakti vaiyAvaccarUpa che ema nizcita thayelA arthamAM stutikAra svayaM AzaMkA UbhI karI tenuM nirAkaraNa kare che- kAvyartha - Ama to caturtha guNasthAnake paNa vaiyAvacca mAnavAno prasaMga che kAraNa ke te guNasthAnake paNa pUjAnI vidhimAM bhagavAnanI akhaMDa bhakti rahI che. satyam, caturthaguNasthAnake paNa anaMtAnubaMdhI karmanA kSayathI samyagdarzananA lakSaNabhUta vaiyAvacca hovAmAM amane koi hAni dekhAtI nathI. jemake pratimAlopakomAM nirmaLa buddhi dekhAtI nathI. pUrvapa - bhakti paNa jo vaiyAvaccarUpa hoya, to cothe guNasthAnake paNa tapano vaiyAvacca nAmano bheda svIkAravo paDaze kAraNa ke A guNasthAnake rahelAomAM pUjA vagere anuSThAno vakhate bhagavAna pratye akhaMDa bhakti rahelI dekhAya che. ahIM Apatti e che ke tapa cAritranA uttaraguNarUpa che, arthAt cAritravALAne ja tapa hoya. jyAre tamArI vicAraNA mujaba to cothA guNasthAnake paNa tapadharma prApta thAya che. uttarapakSa - parUpa vaiyAvaccaguNa cothA guNasthAnake mAnavAnI Apatti tame je batAvI, te satya che. (pUrvapakSanI koka Apatti para uttarapakSa "satyam'no jyAre prayoga kare, tyAre e Apattino svIkAra hoya che, paNa aniSTarUpe nahIM, irUpe. tethI satyaprayogaardhasvIkAraarthevaparAya che.) samyaktanA lakSaNatarIke vaiyAvaccaguNa batAvyo che. paMcAzakamAM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-51 nantAnubandhinAM vyayAt=kSayopazamAnna kAmapi hAniM prekSAmahe / kutra kAmiva ? tvayi nirmalA - ni:zaGkitAM dhiyamiva / yathA tvayi nirmalAM dhiyaM na prekSAmahe, tathA'smaduktArthe na hAniM prekSAmahayityupamA / cAritramohanIyabhedAnantAnubandhivyaye jAyamAnasya vaiyAvRttyaguNasyAviratasamyagdRzAmapi sambhave bAdhakAbhAvAdityarthaH / / 50 / / ' tathA sati teSAM cAritralezasambhave'viratatvAnupapattireva bAdhikA' ityatrAha 256 zrAddhAnAM tapasaH paraM guNatayA samyaktvamukhyatvataH, samyaktvAGgamiyaM tapasvini munau prAdhAnyameSA'znute / dhIrlIlAGgatayopasarjanavidhAM dhatte yathA zaizave, tAruNye vyavasAyasambhRtatayA sA mukhyatAmaJcati // 51 // (daMDAnvayaH- zrAddhAnAM paraM tapaso guNatayA, samyaktvamukhyatvata iyaM (bhaktiH) samyaktvAGgaM tapasvii munau (tu) eSA prAdhAnyamaznute / yathA zaizave dhIrlIlAGgatayopasarjanavidhAM dhatte, sA tAruNye vyavasAyasambhRtatayA mulyatAmazRti ) - samyaktvanuM svarUpa batAvatA kahyuM che - '(1) zuzruSA - dharmazravaNanI tIvra abhilASA (2) dharmarAga ane (3) guru tathA devanI yathAsamAdhi vaiyAvaccano niyama. tathA vratanA svIkAramAM bhajanA(=vikalpa)' (samyaktvanA saDasaTha bolanI sajjhAyamAM A traNeyane samyaktvanA liMgatarIke batAvyA che ane upazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikyane lakSaNatarIke batAvyA che. liMga=abhivyaMjaka bhAva, jema ke dhumADo agnimATe. dharmazravaNaabhilASAvagere traNa samyaktvanA abhivyaMjaka che ane upazamAdibhAva samyaktvanA phaLIbhUta svarUpa che, ke je samyaktvane lakSita kare che evuM tAtparya saMbhavI zake. ahIM zuzruSAdi traNane lakSaNa kahevAmAM vivazvAbheda hetu lAge che.) Ama samyagdarzananI hAjarImAtrathI vaiyAvaccaguNa pragaTe. A guNamATe cAritradharmanI hAjarI Avazyaka nathI. Ama caturtha guNasthAne vaiyAvaccaguNa hovAmAM paNa koi doSa nathI, kAraNa ke A guNasthAne paNa cAritramohanIyanA eka bhedarUpa anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSayopazama to che ja. (Ama pUrvapakSe bhaktine vaiyAvacca mAnavAmAM cothA guNasthAnake te rUpa tapadharmanI prAptinI je Apatti batAvI, te amane svIkRta che, paNa te siddhAMtanA virodharUpe aniSTa nahIM, paNa siddhAMtanI saMmatirUpe iSTa che.) prastuta kAvyamAM hAni nahIM jovAmAM 'pratimAlopakomAM jema nirmaLa=zaMkArahita buddhi nathI dekhAtI' evI upamA ApI hovAthI upamA alaMkAra che. TUMkamAM, cAritramohanIya karmanA eka bhedarUpa anaMtAnubaMdhI kaSAyano kSayopazamarUpe vyaya thavAthI avirata samyagdaSTine paNa eTalA aMze vaiyAvacca guNa saMbhavI zake, emAM koi bAdhaka dekhAto nathI. // 50 // caturthaguNasthAnake tapa gauNarUpa pUrvapakSa - Ama caturtha guNasthAnake vaiyAvaccano svIkAra karavAmAM tyAM cAritrano aMza paNa svIkAravo paDaze ane to caturthaguNasthAna ja nahi rahe, kAraNa ke cAritranA aMzanI paNa hAjarImAM sarvathA aviratapaNuM saMbhavI na zake. Ama tamAre to vyAja levA jatAM mUDI khovA jevuM thaze. tethI vaiyAvacca guNanI hAjarImAM sarvathA aviratapaNAnI asaMgatatA ja aviratasamyagdaSTine vaiyAvaccaguNa hovAmAM bAdhaka che. A pUrvapakSanuM nirAkaraNa karatA kavivara kahe che-- - kAvyArtha :- darzanazrAvakone tapa gauNabhAve che ane samyaktva mukhya che. tethI teomATe A=bhakti samyaktvanA aMgarUpa che. tapasvI muniomAM bhakti pradhAnabhAva dhAraNa kare che. jemake bALapaNamAM krIDAnuM aMga hovAthI buddhi gauNabhAva dhAraNa kare che, te ja buddhi yuvAnImAM vyavasAyavALI hovAthI mukhyatAne dhAraNa kare che. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaguNasthAnake tapa gauNarUpa 257 'shraaddhaanaam'iti| zrAddhAnAM darzanazrAvakAnAM paraM kevalaM tapaso guNatayA amukhyatayeyaM bhaktiH samyaktvAGga =samyaktvasya pradhAnasyAGgIbhUtA samyaktvaphalenaiva phlvtiityrthH| 'phalavat sannidhAvaphalaM tadaGgam' iti nyaayaat| tathA ca tAvatA naavirttvhaaniH| na hi kArSApaNamAtradhanena dhanavAn, ekagomAtreNa gomAn' iti paJcAzakavRttAvabhayadevasUrayaH / kaSAyavizeSavyaya evAviratatvahAniprayojako na tu prathamAnudayamAnaM, tenApekSikopazamAdInAM samyaktvaguNAnAmeva janakatvAditi nisskrssH| Aha ca - 'paDhamANudayAbhAvo eassa jao bhave ksaayaannN| tA kahaM eso evaM? bhannai tvvisyvekkhaae'| tti [viMzi praka06/16] pradhAnIbhUtAstUpazamAdayo'pi cAritriNa eva ghaTante, tadAha - 'NicchayasammattaM vAhikicca suttabhaNiyaniuNarUvaM tu / evaMviho Niogo hoi imohaMta vtthu| [6/17] tti' viMzikAyAm / etadevAbhipretyAha- tapasvini-pradhAnatapoyukte munau-cAritriNyeSA bhaktiH prAdhAnya maznute-pradhAnabhAvaM praapnoti| atra dRSTAntamAha- yathA zaizave bAlye dhi:-buddhiH lIlAyAH pradhAnI darzanazrAvakone avirata samyagdaSTine tapa gauNa che ane samyakta mukhyarUpe che. tethI gauNa banelI bhakti pradhAnabhUta evA samyattvanA ja eka aMgarUpa thAya che. tethI samyaktanA phaLamAM ja tenA phaLano aMtarbhAva thAya che. jAya che ke "phaLasabhara sAdhananI upasthitimAM sAdhananuM aMga phaLasabhara hotuM nathI." tethI A bhaktivaiyAvaccarUpatapano aMza caturthaguNasthAne rahelAnA aviratapaNAne bAdhaka banato nathI. tAtparya - caturthaguNasthAne rahelAmAM je bhakti vagere dekhAya che, temAM viratino aMza javAbadAra nathI, paNa samyakta ja kAraNabhUta che. vaLI, ATalA aMze bhaktirUpe virati hoya, to paNa te darzanazrAvaka viratidhara thai jato nathI - "eka rUpiyo hovAthI dhanavAna thavAtuM nathI ane eka gAyanI hAjarIthI kaMi govALa banAtuM nathI." A pramANe paMcAzakagraMthanI TIkAmAM zrI abhayadevasUrie kahyuM che. ahIM evo niSkarSa che ke - kaSAyavizeSano kSaya ja aviratinI hAnino prayojaka che, nahi ke prathamakaSAya=anaMtAnubaMdhI kaSAyano anudayamAtra. (kAraNa ke 'mUttaSyi3 tta, nipuNa sAva honA varagovasamalayAbaM, sArasaMvaMtarA dAMti' (bRhatkalpabhA. 106)=samyakta prApta thayA pachI karmasthitino palyopama pRthakta jeTalo hAsa thayA bAda dezavirati dharma prApta thAya che. te pachI saMkhyAta sAgaropama jeTalI sthitikSaye cAritra maLe. te pachI saMkhyAta sAgaropama jeTalI sthitikSaye upazamazreNi prApta thAya ane te pachI saMkhyAta sAgaropama jeTalI sthitinA kSaya bAda kSapakazreNi prApta thAya. A vacanathI siddha thAya che ke aviratinI hAnimAM kaSAyano kSaya apekSita che.) anaMtAnubaMdhI kaSAyanA anudayathI to samyattvanA ApekSika upazamaAdi (nahi ke viziSTa upazamaAdi, AdithI saMvegavagere levA.) guNo ja prApta thAya che. viMzikA prakaraNamAM kahyuM ja che ke - "prazna - samyaktamAM (mAtra) prathamakaSAyo(=anaMtAnubaMdhI krodhAdi cAra)no ja anudaya che. (pratyAkhyAnAdi bIjA kaSAyono udaya cAlu che) to pachI Ane(=samyaktIne) Avo(pUrvagAthAmAM nirdeza karelA prazamadiguNavALo) kema kaho cho? uttaraH- tenA viSayanI apekSAe." (=anaMtAnubaMdhInA anudayathI jeTalI mAtrAmAM prazamaAdi pragaTa thAya, tenI ja vivakSA samajavI, saMyamanI bhUmikAnA ke vItarAgabhAvanA prazamAdi ahIM vivakSita nathI.) zaMkA - jo upazamavagere guNo samyattvanAM lakSaNa hovA chatAM aviratasamyaktIne mAtra ApekSikarUpe ja hoya, to te guNo pradhAnarUpe kone hoya? samAdhAnaH- upazamavagere guNo paNa pradhAnarUpe to cAritrIne ja saMbhavI zake che. viMzikA prakaraNamAM kahyuM che ke - "athavA to, sUtramAM kahelA nipuNa rUpavALA nizcayasamyaktane uddezIne A prakArano niyoga hoi zake che. Avovastu=padArtha che.'(arthAsUtroktaprazamAdiguNo nizcayanayathI samyaktI=apramattasaMyatane ja hoya che. vyavahArasamyakta' Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-52 | 258 - bhUtAyA: krIDAyA aGgata yopasarjanavidhAM gauNabhAvaM dhtte| tAruNye ca-yauvanakAle casA buddhirvyavasAyasambhRtatayA= balaparAkramasadhrIcInatayA mukhyatAM mukhyabhAvamaJcati-prApnoti ||51||atr sUtranItyA hiMsAmAzayodvegamabhinayati paraH arthaM kAmamapekSya dharmamathavA nighnanti ye prANinaH, praznavyAkaraNe hi mandamatayaste drshitaasttkthm| puSpAmbhodahanAdijIvavadhato niSpAdyamAnAM janaiH, pUjAM dharmatayA prasahya vadatAM jihvA na na: kmptaam||52|| (daMDAnvayaH- arthaM kAmamathavA dharmamapekSya ye prANinaH nighnanti te praznavyAkaraNe himandamatayo drshitaaH| tatpuSpAmbhodahanAdijIvavadhato janaiH niSpAdyamAnAM pUjAM prasahya dharmatayA vadatAM na: jihvA kathaM na kampatAm ?) 'artham' iti / arthaM kAmamathavA dharmamapekSya ye prANino ghnanti te praznavyAkaraNe hi-nizcitaM mandamatayo drshitaaH| tat-tasmAt puSpAmbhodahanAdijIvAnAM yo vadhastato janaiH-lokairatattvajJairityartho niSpAdyamAnAM kAryamANAM pUjAM prasahya haThAddharmatvena vadatAM na:-asmAkaM jihvA kathaM na kampatAm ? api tu kampatAM, dharmiNAM jidvaiva mRSA bhASituM kampata ityuktiH // 52 // atrottaradAtuH svasya vaidyatA'bhinayAbhivyaktaye bheSajamupadarzayati bhoH pApA: ! bhavatAM bhaviSyati jagadvaidyoktizaGkAbhRtAM, kiM mithyAtvamarutprakopavazataH sarvAGgakampo'pi na ? yo dharmAGgatayA vadhaH kusamaye dRSTo'tra dharmArthikA, sA hiMsA na tu sakriyAsthitiriti zraddhaiva sadbheSajam // 53 // temAM hetu hovAthI te sakhyatvakALe paNa prazamadiguNo AMzika hoya temAM virodha nathI.) | muniomAM tapaguNa pradhAnabhAve che. tethI bhakti paNa pradhAnapaNe che. ahIM dRSTAMta A che - bALapaNamAM ramatagamata pradhAnapaNe hoya che ane buddhi e ramatagamatanuM eka aMga hovAthI gauNarUpe che paNa teno sarvathA abhAva nathI.) yuvAnavayamAM A ja buddhi baLa ane parAkramathI yukta hovAthI pradhAnabhAvane dhAraNa kare che. A ja pramANe kramazaH samyakta ane cAritra avasthAmAM bhaktirUpa vaiyAvacca nAmanA tapa aMge samajavuM. . 51 . sUtranA AdhAre dravyastavamAM hiMsAnI AzaMkA karI A hiMsAthI atyaMta udvigna thavAno abhinaya karato pratimAlapaka kahe che- yArtha :- pUrvapana :- dharma, artha mane pAtara mI pAsa cha, tegAne 'xxcus294' nAmanA aMgamAM maMdabuddhivALA kahyA che. tethI tattvane nahi samajatA lokothI puSpa, pANI ane agninA jIvonI hiMsAdvArA karAtI pUjAne baLAtkAre dharmatarIke gaNAvatA amArI jIbha kema kaMpe nahi? AvI pUjA karanArA loko to tattvanA svarUpane samajatA nathI. mATe bhale te pUjAne dharmarUpa mAne. (bhale teono samudAya saMgha kahevAto hoya, to paNa emAMnA moTA bhAganA loko ajJa che, ane teonI niMdA nathI karatA.) paNa tattvane samajatA ane dharmanA ahiMsaka svarUpanuM jJAna maLyA bAda zI rIte hiMsaka pUjAne dharma gaNavAnA haLAhaLa juThane uccArI zakIe ? kAraNa ke dharmInI to jIbha ja juThuM bolavAnI vAta Ave ne kaMpavA mAMDe. e para Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phizAstrIya hiMsA dharmArthahiMsA 35) (daMDAnvayaH- bhoH ! pApAH ! jagadvaidyoktizaGkAbhRtAM bhavatAM mithyAtvamarutprakopavazata: sarvAGgakampo'pi kiM na bhaviSyati ? yo vadhaH kusamaye dharmAGgatayA dRSTo'tra sA dharmArthikA hiMsA, na tu satkriyAsthitiriti zraddhava saddhavagamII) 'bhoH paapaaH'iti| bhoH pApA:!=pApAnveSiNaH=kumatayaH ! bhavatAM jagadvaidyasya bhagavata uktau zaGkAbhRtAM mithyAtvarUpo yo marud-vAyustasya prakopavazataH kiM sarvAGgakampo'pi na bhaviSyati ? tatra vayaM ke pratikartAraH, vaidyavacanavicikitsakasya rogiNo brahmaNApi prtikrtumshkytvaat| na suvaidyoktivicikitsAvanto bhaviSyAmaH, uktarogauSadhamupadizyatAmiti vivakSAyAmAha- yo vadhaH kusamaye-kuzAstre dharmAGgatayA dharmakAraNatayA dRSTaH, atraparIkSakaloke sA dharmArthikA hiMsA, na tu satkriyAsthitirapramattayogena hiMsAyA anabhyupagamAd(uparamAt ?) itIyaM kuzAragIya hiMsA dharmArthahiMsA ahIM uttaradAtA kavi potAnA vaidya tarIkeno abhinaya pragaTa karavAnA AzayathI pratimAlopakanI kaMpatI jIbhanI davA darzAve che- kAvyArtha:- he pApIo=pApagaveSaka kumatio! jagata AkhA mATe ghavaMtari vaidya samAna bhagavAnanA vacanamAM paNa tame zaMkA rAkho cho, tethI tamArA AkhA zarIramAM "mithyAtva" vAyunA prakopathI kaMpa kema nahi thAya? (mAtra jIbhanA kaMpathI saratuM nathI. paNa mahAmithyAtvanA sevanathI to tamane tethI paNa vadhu kaSTa thavAno saMbhava che. kAraNa ke "saMghano e moTo bhAga anna che' ema kahIne ja tame saMghanI-saMghasabhyonI moTI niMdA karI che. kAraNa ke pUrve batAvelA sthAnAMganA pAThamujaba saMghasabhyo samyagdarzanAdi mArgane ja mArgarUpe sthApe che, ArAdhe che. jJAnInA vacanapara zraddhA rAkhato varga paNa tattvathI jJAnI ja che, emane ajJAnI na kahevAya. tamArI vAta na svIkAre eTalA mAtrathI emane atattvajJa kahI utArI pADavAnI A buddhi ane teonI zraddhAyukta dharmakriyAne dhArmika hiMsA kahI vagovavAnI ceSTA mahAmithyAtva vinA kema saMbhave? ane jo tamAre te kaSTathI bacavuM hoya, to) kuzAstromAM je vadha dharmanA aMga=kAraNa tarIke batAvyo che, te vadha ja dharmArtha hiMsArUpa che, nahi ke sankriyAno AcAra," A zraddhA ja sArAmAM sAruM auSadha che. vaidyanA vacanamAM zaMkA karatA rogIne brahmA paNa sAro karI zakato nathI. tema bhagavAnanA vacanamAM paNa khoTI zaMkA rAkhanArAnuM mithyAtva koi dUra karI zake nahi. pratimAlapaka - ame bhagavAnarUpavedyanA vacanomAM zaMkA nahi karIe. have tame vedya banIne e batAvo ke, AgamamAM je dharmArtha hiMsA batAvI che, te jinapUjAne lAgu paDatI nathI' tamAruM A vacana amArAmATe kevI rIte auSadharUpa banaze, jethI pUjAne dharmarUpa kahevAmAM amArI jIbha kaMpe nahi ane mithyAtvarUpa vAyunA prakopathI amAruM zarIra paNa kaMpe nahi. uttarapakSaH- jo tame AvI taiyArIvALA cho, to sAMbhaLo! AgamamAM jyAM jyAM dharmArtha hiMsAnI vAta Ave, tyAM tyAM te hiMsAthI paradarzanakAroe dharmanAkAraNa tarIke batAvelI hiMsA ja samajavAnI che. jeo jinapUjAvagere salkiyA AcAranuM apramattapaNe pAlana kare che, teonuM te AcArapAlana apramattayogarUpa che. tethI hiMsA tarIke mAnya nathI kAraNa ke pramAdayogathI thatI pravRtti ja hiMsA tarIke pramANamAnya che. AvI sAcI zraddhAnuM vAraMvAra sevana ja tamArA mithyAtvarogane dUra karato akasIra ilAja che. jo A pramANe zraddhA nahi karo ane hiMsAmAtrane adharmanI koTImAM mUkavAnI mUrkhAmI karazo, to tamAre subuddhi maMtrIne paNa mahAhiMsaka ane maMdabuddhivALo mAnavAnI Apatti Avaze. subuddhimaMtrIe rAjAne pulanA sAcA svarUpano khyAla ApavA 49 divasanI mahenata dvArA khAinA pANIne Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 pratimAzataka kAvya-53 zraddhaiva sat-samIcInaM bheSajaM, anyathA sadbhUtabhAvAbhigamanAyaikonapaJcAzatA dinaiH parikhodakaM parizodhyodakaratnaM kRtavAMstathA rAjJA kAritazca subuddhirmahAhiMsako mandabuddhizca syaat|| tathA ca sUtraM - tae NaM subuddhissa imeyArUve abbhatthie jAva maNosaMkappe samuppajjitthA- ahoNaM jitasattu rAyA saMte, tacce, tahie, avitahe, sabbhUte jiNapaNNatte bhAve No uvalabhati, taM seyaM khalu mama jittasattussa raNNo saMtANaM, taccANaM, tahiyANaM, avitahANaM, sabbhUtANaM, jiNapaNNattANaM bhAvANaM abhigamaNaTTayAe eyamalu uvaainnaavette| evaM saMpeheti 2 paccaiehi purusehiM saddhiM aMtarAvaNAo navae ghaDae paDae ya pageNhati 2 saMjhAkAlasamayasi paviralamaNussaMsi NisaMtapaDinisaMtasi jeNeva pharihodae teNeva uvAgacchai 2 taM pharihodagaM geNhAveti 2 Navaesu ghaDaesu gAlAveti 2 Navaesu ghaDaesu pakkhivAveti 2 laMchiyamudditte karAveti 2 sattarattaM parivasAveti 2 doccaMpinavaesu ghaDaesu gAlAvetira navaesu ghaDaesu pakkhivAveti 2, sajjakkhAraM pakkhivAvei, laMchiya muddite karAveti 2 sattarattaM parivasAveti 2, taccapi Navaesu ghaDaesu jAva privsaaveti| evaM khalu eeNaM uvAeNaM aMtarA galAvemANe aMtarA pakkhivAvemANe aMtarA ya viparivasAvemANe 2 satta 2 rAtiMdiyA viprivsaaveti| tatte NaM se pharihodae sattama sattayaMsi pariNamamANasi udagarayaNe jAe yAvi hotthaa| jJAtA. 1/12/92] (TIkA) 'abhigamaNaTThayAe'tti avgmlkssnnaarthaayetyrthH| 'eyamaTuMti evaM pudglaanaampraaprprinnaamlkssnnmrthm| 'uvAyaNAvittae'tti upAdApayituM, graahyitumityrthH| aMtarAvaNAo'tti parikhodakamArgAntarAlavarttino haTTAt kumbhakArasambandhina ityarthaH / 'sajjakhAra'tti sadyo bhsm| atra hi jitazatrozcetasi tattvajJAnapariNamanAyeyAnArambhaH subuddhinA kRtH| sa cAdhyavasAyAnurodhAdeva zreSTha pANI banAvyuM hatuM ane rAjA pAse karAvAyuM hatuM. Ama subuddhimaMtrIe paNa dharma mATe AraMbha=hiMsA karI hatI. subuddhimaMtrInuM daSTAMta sabaddhimaMtrInA prasaMganuM Alekhana karatuM sUtra A pramANe che - (jitazatrurAjIvagere loko suMdara bhojananA vakhANa ane khAinA gaMdA pANInI niMdA kare che, tyAre tattvajJa subuddhimaMtrI sarvatra "pula kA khela - pulanuM svarUpa" ja AgaLa kare che. A vAta rAjAne pasaMda paDatI nathI. tethI rAjAne bodha pamADavA subuddhi maMtrI yukti laDAve che.) "te vakhate sabatimaMtrIne AvA prakArano saMkalpa thayo, "aho ! A jitazatra rAjAne jinezvare prarUpelA vidyamAna, tattvarUpa, tathya-satyarUpa, avitatha ane sadbhata bhAvono samyagbodha nathI. tethI temane vidyamAna, tattvarUpa, tathya, avitatha ane sadbhUta jinaprajJaptabhAvonuM jJAna karAvavuM joie. tathA pulanA vAraMvAra badalAtA pariNAmono prakAza pAtharavo joie. A mATe upAya karavo mArA mATe kalyANakara che.' Ama vicAra karI subuddhimaMtrI vizvAsu puruSo sAthe vacce mArgamAM AvatI kuMbhAranI dukAnamAMthI navA nava ghaDA kharIdI ghaNA ochA loko avarajavara karatA hatA tyAre saMdhyAkALe khAi pAse Ave che. mANaso pAse khAinuM=gaTaranuM gaMduM pANI grahaNa karAve che. pachI e pANIne nava ghaDAmAM gaLAve che ane nava ghaDAmAM rakhAvI te nave ghaDAne lAMchana yukta karI mudrita karAve che. sAta divasarAta sudhI emane ema rAkhI mukAve che. pachI bIjI vAra nava ghaDAomAM gaLAvI ane nava ghaDAmAM rakhAvI te pANImAM ugra bhasma mizra karAve che. pharIthI lAMchita mudrita karI sAta rAta sudhI sthapAvI rAkhe che. A ja pramANenI kriyA trIjI vAra karAve che. Ama sAta vAra gALaNa-prakSepa-bhasma mizraNa-sAta rAta sudhI sthApana vagere kriyA karAve che. Ama ogaNapacAsa divasa pUrA thayA bAda khAinuM te pANI zreSTha kakSAnuM jaLa thai jAya che." Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 miMdabuddhikRta hiMsA duraMtaphaLA cenna hiMsA ? prakRte'pi kimaparAddham ? hiMsA cet ? abhigamasya dharmatvAddharmArtha va sA''yAtA, iti kastvadanya evaM vaktuM pragalbhate ? kimbahunA ? evaM hi tava dharmopadezAya pustakapatrAdi vAcayato dharmArthA hiMsaiva prasajyate veSadhAriNaH, tadA vAyukAyAdivirAdhanAyA avarjanIyatvAdakaraNaparihArasya ca tvaduktarItyaiva smbhvaat| etena evamAdi 'satte sattaparivajjiyA uvahaNaMti, daDhamUDhadAruNamaI kohamANamAyAlobhahassaratisoyavedatthajIyadhammatthakAmaheuM savasA, avasA, aTThA, aNaTThA ya tasapANe thAvare ya hiNsNti| maMdabuddhI savasA haNaMti, avasA haNaMti, maMdabuddhikRta hiMsA duraMtaphaLA prastutamAM jitazatru rAjAnA cittamAM tattvajJAnano pariNAma utpanna karavA subuddhi maMtrIe ATalo AraMbha karyo. pUrvapakSa - zubha adhyavasAyathI thayelo A AraMbha hiMsArUpa nathI. uttarapada - Aja pramANe bhagavAnanI bhakti paNa zubhaadhyavasAyapUrvaka hovAthI hiMsArUpa kahevI vAjabI nathI. pratimAlapaka - subuddhie karelo AraMbha hiMsAmaya che. teno niSedha zI rIte thai zake? uttarapakSa - rAjAne tattvabodha thAya, e dharmarUpa che ke adharmarUpa? pratimAlapaka - bezaka, dharmarUpa che. uttarapala - tethI "subuddhie karelI hiMsA dharmArtha(=dharmamATe) hatI tema kahevAno tamAro Azaya che. tethI tamArA mate AvI dharmArtha hiMsA karato subuddhi maMdabuddhivALo che. kharekhara! AvuM pratipAdana karavAnI tamArI hiMmatanI barAbarI kare tevo koi "mADIno jAyo' ame joyo nathI. vadhu zuM kahIe? AvA pratipAdano karI tame tamArA page kuhADI mAro cho! bolo sAdhuvezadhArI tame dharmopadeza ApavA pustakanA pAnA vagere pheravo cho tyAre vAyukAyanI virAdhanA thAya che ke nahi? pratimAlopaka - alabatta avarjanIyarUpe thAya che. uttarapakSa - tame vAyukAyanI hiMsA dharmopadezarUpa dharmamATe karo cho. tethI tamArI hiMsA paNa dharmArtha thai. tethI tamArI kalpanA mujaba tame paNa maMdabuddhivALA thayA. (je subuddhimaMtrInI uparokta pravRttine gaNadhara bhagavaMtoe paNa dharmArtha hiMsArUpa gaNI nathI, te subuddhi maMtrInI rAjAne dharma pamADI viziSTa zAsanaprabhAvanAmAM hetu banatI uparokta dharmapravRttine dharmArtha hiMsA gaNanArAomATe to dharmahatuthI thatI upadezAdi tamAma pravRttio ke jemAM anivAryarUpe hiMsA thAya che, e badhAmAM dharmArtha hiMsA ja gaNAya.) pratimAlapaka - A hiMsA avarjanIyarUpa che. uttarapakSa - bhaktimAM thatI hiMsA paNa tevI ja che. pratimAlopaka-pUjAdi nahIM karavAthI e hiMsAno pariDAra saMbhave che. uttarapala - vyAkhyAnaAdi nahIM karavAthI ane pustaka AdinA pAnA vAMcavA mATe nahIM pheravavAthI tyAM paNa hiMsAno parihAra zakya che. pratimAlapaka - jainazAsananI paraMparA calAvavA upadeza vagere Avazyaka che. uttarapakSa - e ja pramANe sva ane paramAM zAsananI pratiSThA karavA ane paraMparA calAvavA pUjAAdi bhakti Avazyaka che. TUMkamAM, tame dharmopadezanA bacAvamAM je kahezo, te bhaktinI siddhimAM sAdhanarUpa banaze. Ama Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2,2 pratimAzataka kAvya-pa3) savasA avasA duhao hnnNti| aTThA haNaMti, aNaTThA haNaMti, aTThA aNaTThA duhao hnnNti| hassA haNaMti, verA harNati, ratie haNaMti, hassA verA ratie hnnNti| kuddhA haNaMti muddhA haNaMti, luddhA haNaMti, kuddhA muddhA luddhA hnnNti| atthA haNaMti, dhammA haNaMti, kAmA haNaMti, atthA dhammA kAmA hnnNti'| [praznavyA. 1/3] iti praznasUtramapi vyAkhyAtam / krodhAdikAraNairhantRRNAM svavazAdyarthaiH prapaJcitAnAM mandabuddhitayoktatve'pi svAmyadhikAre - kayare te je soyaariA, macchabaMdhA, sAuNiyA, vAhA, kurakammA' ityAdhupakramya 'saNNIya asaNNiNo pajjatte apajjatte ya asubhalessA-pariNAmA ete anne ya evamAdi kareMti pANAivAyakaraNaM [praznavyA. 1/4] ityatidezAbhidhAnenAzubhalezyAnAmeva prANAtipAtakartRtvopadezAdbhaktirAgopabRMhitasamyagdarzanollAsena prazastalezyAkAnAM devapUjAkartRNAM hiMsAlezasyApyanupadezAt / kathaM ca zRGgagrAhikayA'tidezena caiteSAM hiMsakatvAnuktAvapi tathApralApakAriNAM nAnantasaMsAritvam ? zAsanocchedakAriNImanantAnubandhinImAyAM vinedRshprlaapsyaasmbhvaat| taduktaM - 'jaI bhagavAnanI bhaktimAM anivArya saMnidhirUpe hiMsA hovA chatAM te praznavyAkaraNakAre batAvelA svarUpavALI dharmArtharUpa nathI, ane te bhakti karanAra maMdabuddhivALo paNa nathI. pUrvapakSa - to "prazravyAkaraNa aMganA A sUtranI vyAkhyAnuM zuM? "satvathI rahita jIvo hiMsA kare che. jeo atyaMta mUDha che, tathA bhayaMkara AzayavALA che; teo krodhathI, mAnathI, mAyAthI, lobhathI, hAsyathI, ratithI, aratithI, zokathI, vedArtha=vedokta anuSThAna AcaravA dharma mATe, arthamATe, kAma mATe, svAdhInapaNe, parAdhInapaNe, prayojanathI ke prayojana vinA ja trasajIvonI ane sthAvarajIvonI hiMsA kare che. maMdabuddhivALAo svavaza haNe che, paravaza haNe che, svavazaparavazaubhayathI haNe che, artha mATe haNe che. artha vinA haNe che. artha ane anartha ubhayathI haNe che. hAsyathI haNe che. vairathI haNe che. ratithI haNe che. hAsya, vaira ane ratithI haNe che. kuddha haNe che. lubdha haNe che. mugdha haNe che. kuddha, lubdha ane mugdha haNe che. dharma mATe haNe che. artha mATe haNe che. kAma mATe haNe che. dharma, artha ane kAma mATe haNe che. ahIM dharma mATe karAtI hiMsAne dharmArtha hiMsA kahI vagovI che ane A dharmArtha hiMsA karanArane maMdabuddhivALA kahyA che. uttarapala - AsUtranI vyAkhyA paNa pUrvokta vacanane anusAre ja karaNIya che. alabatta, krodhAdikAraNothI hiMsA karanArA ane 'svavaza'Adi arthothI sUcavAyelA hiMsakone maMdabuddhivALA kahyA che. chatAM paNa evA maMdabuddhivALA koNa che?' e praznanA uttararUpe batAvelA svAmI adhikAramAM A pramANe kahyuM che - teo koNa che? (ke jeo A pramANe kRSivagere hetuthI hiMsA kare che. AnA uttaramAM) jeo (bhUMDa vagerenI hiMsA kare che, teo) zaukArika, mAchImAro, pAradhIo, zikArIo, kUrakarmavALAo' ityAdi darzAvyuM. te pachI 'saMjJI, asaMzI, paryApta ane aparyApta azubhalezyAvALA pUrve kahelA ane bIjAo AvI badhI jIvavadha kriyA kare che."A atidezadvArA azubhalezyAmAM vartatA jIvone ja jIvavadha karanArA darzAvyA che. bhaktinA rAgathI puSTathayelA samyagdarzananA taraMgathI prazastalezyAmAM hiloLA letA jinapUjA karanArAone to hiMsAno aMza paNa kahyo nathI. vaLI svAminAadhikAramAM zRMgagrAlikA=spaSTanAmollekhapUrvaka ke atidezathI maMdabuddhivALA hiMsakono nirdeza karyo che. tyAM paNa jinapUjA karanArAono ullekha nathI. chatAM jinapUjA karanArAo hiMsaka che tevI bumarANa macAvavAmAM zuM anaMtasaMsAra vadhI na jAya? kAraNa ke AvI khoTI bumarANa zAsananAzaka 0 jai vi ya NigiNe kIse care, jar3a vi ya bhuMjiya maasmNtso|je iha mAyAdimijaI, AgaMtA gbbhaadnnNtso|| iti puurnnshlokH|| - - - - -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - - - - - - - - - - - - - - Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAgIya dharmArthakavadha adharmarUpa 263 vi ya NigiNe sUtrakRtAGga 1/2/1/9 pA. 1] ityaadi| kiJca ye'rthAya kAmAya dharmAya ghnanti te mandabuddhaya' iti parAbhimata uddezyavidheyabhAvo'pyayuktaH, arthAya ghnatAmAnandAdInAmapi mndbuddhitvprsnggaat| kintu ye mandabuddhaya uktakAraNainanti, te prANAtipAtaphalaM durantaM prApnuvantIti mandabuddhitvamuddizyatAvacchedakakoTau pravizyaiva prayogo yukta iti viveke na cAzaGkA na cottaramiti shrddheym||53|| yo dharmAGgataye' tyAdyuktamevopapAdayati yAgIyo vadha eva dharmajanakaH proktaH paraiH svAgame, nAsminnaughaniSedhadarzitaphalaM kaaryaantraarthaashrite| dAheM kvApi yathA suvaidyakabudhairutsargato vArite, dharmatvena dhRto'pyadharmaphalako dharmArthako'yaM vdhH||54|| anaMtAnubaMdhI mAyA vinA saMbhave nahi. AvI mAyA karanArAo anaMtavAra garbhaAdimAM=saMsAramAM janma pAme che, ema sUtrakUtAMgamAM "jai viya NigiNe' ityAdi sUtrathI kahyuM che. vaLI pratimAlapake ema kahyuM ke "jeo artha, kAma ane dharma mATe hiMsA kare che, teo maMdabuddhivALA che." ahIM hiMsA karanArAo uddezya che ane teomAM maMdabuddhi vidheya che. paNa Avo uddezya-vidheyabhAva barAbara nathI kAraNa ke ahIM tamAma hiMsA karanArAo maMdabuddhivALA tarIke siddha thAya che. pratimAlapaka - ema siddha thAya temAM zo vAMdho che? uttara5Na - moTo vAMdho che kAraNa ke ema kahevAthI to AnaMda vagere samanvI ane dezaviratidharone paNa maMdabuddhivALA kahevA paDe. kAraNa ke teo paNa artha(=dhanAdi) mATe AraMbhaAdimAM pravRtta hovAthI hiMsA kare che. (prazna - teone paNa maMdabuddhivALA mAnavAmAM zo vAMdho che? uttara : - teone maMdabuddhivALA mAnavAmAM teo paNa prANAtipAtanA duraMtaphaLane prApta kare che tema mAnavuM paDe - paNa vAstavamAM tema nathI, kAraNa ke samyakta dezaviratinI hAjarImAM teo saddhatinuM ja AyuSya bAMdhe ane paraMparAe siddha thAya che, Ama teo bhAvibhadra hoya che.) tethI prastutamAM maMdabuddhine uddezyatAavacchedaka banAvavAnuM che. "maMdabuddhivALA' padane uddezyarUpe levAnuM che, tethI "je maMdabuddhivALA sUtramAM kahelA kAraNothI hiMsA kare che, teo prANAtipAtanuM duraMta phaLa prApta kare che." tevo prayoga karavo joie. Ama karavAthI samyatvI AnaMdavagere uddezya banatA nathI. teonI hiMsA duraMtaphaLA banatI nathI ane teo maMdabuddhivALA siddha thatAM nathI. tamAma maMdabuddhivALAonI dharmAditamAmahetuka hiMsAduraMtaphaLavALI bane che. Ama vidhAna karavAthI koi AzaMkA rahetI nathI ane tethI koi uttaranI apekSA paNa rahetI nathI. samyakvIonI jinapUjAduraMtaphaLavALI hiMsArUpa thatI nathI. (samyakatvIonI pUjA-upadezaAdi pravRttiomAM anivAryarUpe ekendriya jIvonI virAdhanA thatI hovA chatAM, e vakhate teono hiMsAno ke hiMsAdvArA kArya siddha karavAno koi Azaya hoto nathI, paNa zubhAzayathI ja dharmasiddhino Azaya hoya che. jyAre maMdabuddhivALAo to hiMsAdvArA ja dharmakArya siddha karavA pravRtta thAya che. e ja rIte samyakvIo arthaprayojanathI pravRtta thAya che tyAre paNa hiMsAne AvakAradAyaka gaNatA nathI, paNa ochAmAM ocho AraMbha thAya evI jayaNAvALA hoya che ane thatI hiMsAne paNa anumodanIya mAnatA nathI. maMdabuddhivALAo arthAdi mATe pravRtta thAya che tyAre hiMsAaMge niSphara pariNAmavALA hoya che. mATe jayaNAvALA nathI hotA. tethI teonI hiMsA duraMtaphaLavALI bane che.) 53. yAgIya ghamarthakavagha adharmarUpa pa3mAM kAvyamAM jo dharmAgatayA ityAdi je kahyuM, tene yuktisaMgata TheravatA kavi kahe che- kAvyartha -paradarzanakAroe potAnA AgamamAM yajJamAM karAtI hiMsAne ja dharmajanaka gaNAvI che. jema sArA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 pratimAzataka kAvya-54) (daMDAnvayaH- paraiH svAgame yAgIyo vadha eva dharmajanakaH proktaH, kAryAntarArthAzrite'smin oghaniSedhadarzitaphalaM na (iti) n| yathA suvaidyakabudhairutsargato vArite kvApi daahe| dharmArthako'yaM vadho dharmatvena dhRto'pi adharma7: II) 'yAgIya'iti / yAgIya:-yAgasthalIyo vadha eva hi paraiH vaidikaiH svAgame dharmajanakaH proktaH, 'bhUtikAma: pazumAlabheta' ityaadivcnaat| asminnaughaniSedhena sAmAnyaniSedhena darzitaphalaM niSedhyaprayojanaMdurgatigamanalakSaNaM neti n| kIdRze'smin ? kAryAntaramoghaniSedhanirvAhyamuktirUpaphalabhinnaM kAryaM bhUtiprAptilakSaNam, tdrthmaashrite| dRSTAntamAha- yathA suvaidyakabudhaiH-sadvaidyapaNDitairduHkhahetutvAddAho na kArya ityutsargato vArite kAryAntarArthaM rAgAdi (gaNDAdi ?) rogocchedArthamAzrite dAhe utsarganiSedhAnuguNaM duHkharUpaM phalaM na bhavatIti n| ayaM dharmArthiko vadho dharmatvena dhRto'pi bhrAntiviSayIkRto'pi adhrmphlk:-adhrmhetuH| Aha ca- 'mithyAdRSTibhirAmnAto hiMsAdyaiH kaluSIkRtaH / sa dharma iti vitto'pi bhvbhrmnnkaarnnm'| yogazAstra 2/13] tasmAddharmArthA hiMsA yAgAdAveva, na vaidyaprAze dAhane duHkhakAraka kahyo che ane teno niSedha karyo che. tethI anya kAryamATe paNa karAtA dAhathI duHkha to thAya ja che. tema A yAgIya hiMsA paNa (bhautika AbAdI AdirUpa) anyahetuka che. tethI sAmAnyathI=utsargathI hiMsAnA niSedhadvArA je narakAdiphaLa batAvyuM che. te phaLa A yAgIya hiMsAmAM nathI ema kahI zakAya nahi- arthAt e narakAdi phaLa yAgIya hiMsAmAM che ja. tethI yAgIya vadha dharmarUpa gaNAyo hovA chatAM vAstavamAM adharmaphaLaka ja che. paradarzanakAroe utsargathI hiMsAno niSedha karyo che. hiMsAthI parabhavamAM narakAdi dAruNa phaLo maLatA hoya, to ja hiMsAno utsargathI karelo niSedha sArthaka thAya. tethI A autsargika niSedha parabhavamAM hiMsAnA narakAdi dAruNa phaLanA sUcaka che. temanA ja AgamamAM "bhUti(=A bhavamAM AbAdI)nI icchAvALAe pazuno yajJa karavo' evuM vacana che. A vacanathI sUcavAyelI hiMsA AbhavanA sukhaaMge che. tethI parabhavanAduSTa phaLanA AzayathI je otsargika niSedha karAyo che. tenA apavAdarUpa Alokahetuka yajJasaMbaMdhI hiMsA thai na zake. tethI A bhavanA hetuthI karAyelI e yajJIya hiMsA parabhavamAM narakAdiphaLa ApanArI bane ja. (je AzayathI autsargika vidhAna-niSedha hoya, te ja AzayathI dravyAdi kAraNasara karAyelAM niSedha-vidhAna apavAdarUpa banI zake) ahIM autsargika hiMsAniSedhamAM mokSaphaLano Azaya che ane yazIyahiMsA A bhavanI AbAdI hetuthI sUcita che. Ama banne sthaLe Azayabheda ane phaLabheda hovAthI paraspara utsarga-apavAdabhAva dhAraNa karatA nathI. tethI yajJIyavadha vakhate "A vadha dharmArthaka che' tevI bhrAMti hoya to paNa vAstavamAM te adharmaphaLaka ja che. "dAhaduHkhada che e AzayathI vaidya dAhano niSedha kare che. pachI kadAca gUmaDA vagere roganA sAravAramATe dAha ApavAmAM Ave - to paNa te dAhathI duHkha to thAya ja che. kAraNa ke roganI sAravAra mATe apAyelo dAha kaMi duHkharUpa utsargano bAdhaka nathI. tethI ja Ama bhinna AzayathI apAyelo dAha autsargika dAhaniSedhanA apavAdarUpa nathI. ('dAha-DAmathI pIDA thAya' A utsarga che. jo koka evA prakAre dAha apAya che jethI pIDA na thAya, to te apavAda gaNAya - utsargano bAdhaka bane. gumaDA maTAvavA mATe apAyelo dAha pIDAdAyaka to che ja, tethI gUmaDA dUra karavArUpa kAryAtarano sAdhaka hovA chatAM apavAdarUpa nathI. tema "mokSecchake hiMsA na karavI" e utsarga che, have jo mokSanI icchAthI ja thatI pravRttimAM anivAryarUpe hiMsA thatI hoya, to te hiMsA mokSecchArUpa utsargaphaLamATe thatI pravRttinA anivAryaaMzarUpa hovAthI apavAdarUpa banI zake, paNa AbAdIAdi icchAthI thatI hoya, to AbAdIAdinI sAdhaka bane to paNa e hiMsA apavAdarUpa na bane AvuM tAtparya che.) A ja dRSTAMta yajJIyahiMsAmATe lAgu paDe che. tethI ja yogazAstramAM kahyuM che ke"mithyASTiodvArA sarjAyelo tathA hiMsA vagerethI kaluSita karAyelo dharma "dharma" tarIke mAnyo hoya, to paNa saMsArabhramaNanuM kAraNa bane che Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjAsthita hiMsA doSAMtarocchedaka tu jinapUjAyAmiti zraddheyam // 54 // nanu bhavatAmapi sAmAnyato niSiddhAyA hiMsAyAH phalaM kathaM na pUjAsthalIyahiMsAyAm ? ata Aha asmAkaM tvapavAdamAkalayatAM doSo'pi doSAntaro cchedI tucchaphalecchayA virahitazcotsargarakSAkRte / yAgAdAvapi sattvazuddhiphalato neyaM sthitirduSTataH, zyenAderiva sttvshuddhynudyaatttsmbhvaadnytH|| 55 // (daMDAnvayaH- apavAdamAkalayatAmasmAkaM tu doSo'pi doSAntarocchedI tucchaphalecchayA virahitazca utsargarakSAkRte (prvrtte)| yAgAdAvapi zyenAderiva duSTataH sattvazuddhyanudayAdanyatazca tatsambhavAt sattvazuddhiphalata rUya sthiti: nA) _ 'asmAkam' iti / asmAkaM tvapavAdamAkalayatA-utsargekAdhikArikamapavAdaM nimnonnatanyAyena tulyasaGkhyAkamabhyupagacchatAmityarthaH / doSo'pi dravyastave'dhikArivizeSaNIbhUto malinArambhastatkAlInaH sadArambho vA doSAntarasyAnubandhahiMsArUpasyocchedI, tucchaphalasya bhUtyAdilakSaNasyecchayA virahitazcotsargarakSAkRta evautsargarakSArthameva prarvattata ityvirodhH| pareSAM tu sAmAnyaniSedha-utsargo mumukSoH, apavAdazca yAgIyahiMsAvidhilakSaNo A carcAthI "dharmArthahiMsAnuM lebala vAgavagerene ja lAgI zake che, paNa jinapUjAne nahi" ATalI zraddhA utpanna karavI joie. . 54 jinapUjAsthita hiMsA doSAMtarocchedaka pUrvapakSa - jinapUjAvagere anuSThAnomAM tame utsargathI niSiddhakarelI hiMsA sevo cho. tethI jinapUjA vageremAM utsargathI niSedha karelI hiMsAnuM narakAdiphaLa kema na hoya? arthAt hoya ja. pUrvapakSanI A dalIlane buTTI karatA kavi kahe che kAvyartha - (jinapUjAdikALe) ame apavAdanuM saMvedana karIe chIe. tethI amAro (hiMsAdi) doSa paNa anya doSono ucchedaka bane che. vaLI A apavAdasevana tucchaphaLanI icchAthI rahita che. tethI utsarganI rakSAmAM ja pravRtta thayo che. zyanayAganI jemacaMnnaduSTa che, tethI tenAthI sattvanI zuddhi thatI nathI. vaLI bIjA sAdhanothI sattazuddhino saMbhava che. tethI sattvazuddhiphaLanI apekSAe teonI AvI(=amArA jevI) sthiti nathI. utsargano adhikArI ja apavAdano adhikArI hoya che. tethI "nimnorata' nyAyathI utsarga ane apavAda samAna saMkhyAvALA hoya che Avo amAro siddhAMta che. "mokSArthIe hiMsA nahIM karavI" e utsarga che ane malinAraMbhIrUpa adhikArI vizeSa mokSanA ja AzayathI svarUpahiMsAyukta evI paNa jinapUjAdi kriyA karI zake A apavAda che. Ama jinapUjAdi dravyastava ahiMsArUpa utsarganA samAna AzayavALo hovAthI apavAdarUpa che. tethI dravyastavanA adhikArI vizeSamAM vizeSaNarUpa malinAraMbha doSAtmaka hovA chatAM - (ahIM kadAca pratimAlapaka ema kahevAnI ceSTA kare ke "amedravyastavanA adhikArImAM kayo doSa che? tenI carcA nathI karatA, paNa dravyastavamAM je hiMsArUpa doSa che, tenI sAme virodha darzAvIe chIe tethI e vAtane manamAM dhArI, tathA jinapUjAgata hiMsAne @ 'yathonnatamapekSya nimnasya prasiddhiH, nimnAcconnatasya prasiddhirevamutsargAdapavAdo'pavAdAdutsargaH prasiddha iti dvAvapyutsargApavAdau tulyau' iti bRhtklpbhaassye|| - - - - Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 pratimAzataka kAvya-55) bhUtikAmasyeti bhinnaviSayatvAdutsargApavAdabhAvAnupapattireva / taduktaM hemasUribhiH - 'notsRSTamanyArthamapodyate ceti| [anyayoga dvAtriM. 11 pA. 2] nanu yAgAdau pratipadoktaphalakAmanayA mA bhUdevamutsargApavAdabhAvaH, 'tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJene tyAdi zruteH, pratipadoktaphalatyAgena zatapathavihitakarmavRndasya vividiSAyAM sattvazuddhidvArA sambhavisamuccayenopayogo bhaviSyatItyata Aha- yAgAdAvapIti-yAgAdAvapi sattvazuddhiphalamAzritya neyamasmaduktajAtIyA sthiti:-maryAdA, kuta: ? duSTataH svarUpato duSTAt zyenAderiva= zyenayAgAderiva, sattvazuddhyanudayAt-manaHzuddheH krtumshkytvaat| ye hi pratipadoktaphalatyAgena vedoktamitikRtvA jyotiSTomAdi sattvazuddhyarthamAdriyante, taiH zyenayAgopyabhicAraphalatyAgena sattvazuddhyarthamAdaraNIya iti bhAvaH / avadAma ca jJAnasAraprakaraNe- vedoktatvAnmanaHzuddhyA, karmayajJo'pi yoginaH / brahmayajJa itIcchanta: zyenayAgaM tyajanti kim|| doSarUpa nahIM mAnatA hovAthI TIkAkAra 'sadAraMbha' zabdathI bIjo vikalpa sUcave che.) athavA pUjA Adi dravyastava vakhate thato saAraMbha anubandhahiMsArUpa anyadoSano ucchedaka bane che. vaLI pUjA bhautika AbAdIrUpa tuccha phaLanI icchA vinA thAya che. tethI A ApavAdika AcaraNA hiMsAyukta hovA chatAM utsarganI rakSArthe ja pravarte che. tethI temAM koi doSa ke virodha nathI. vedairzanamAM to hiMsAnA niSedharUpa utsarga mokSArthI mATe che ane yajJIyahiMsAnAM vidhAnarUpa apavAda bhautika icchAvALAmATe che. Ama bannenA viSaya= Azaya=prayojana bhinna che, tethI e banne vacce paraspara utsarga-apavAdabhAva nathI. zrI hemacaMdrasUri mahArAje A ja vAta anyayoga vyavaccheda dvAaizikAmAM karatA kahyuM che - "anyArthaka utsargano anyArthaka apavAda hoi zake nahi.' pUrvapakSa - kAgavageremAM te-te yajJa vagerenA je je phaLo nAma laine batAvyA che, te-te bhautikaphaLonI AzaMsAthI karAyelI yazIyahiMsA hiMsAniSedharUpa utsargamATe apavAdabhUta bhale na bane. paraMtu tamed=AtmAne vedAnuvacanena=vedanA nitya svAdhyAya dvArA brAhmaNo yajJathI vividiSatti=jANavA icche che. AvI kRtinA baLapara yajJanA pratipadokta(nAma laine kahelA) phaLanI icchAno tyAga karIne zatapathamAM vihita karelA kriyAsamudAyanI vividiSAmAM sattvazuddhi thAya che. tethI zubha aSTano samuccaya saMbhave che. Ama phaLanI icchA vinA karelA yajJono paraMparAe mokSArthaka upayoga hovAthI temAM thayelI hiMsA otsargika niSedhano apavAda banI zake che. uttarapakSa - A sattvazuddhiphaLane AzrayIne paNa yajJavageremAM amArA jevI maryAdA nathI. ahIM zyanayAganuM dRSTAMta che. (zyanayAga abhicAra-verIne mAravAnI icchAthI thAya che. brAhmaNoe paNa Ayattane duSTatathA narakanA hetu tarIke svIkAryo che. A yajJa teo abhicAraphaLanI icchAno tyAga karI sattvazuddhi arthe paNa karatA nathI. kAraNa ke temanA mate A yajJa karanAre avazya prAyazcitta levuM paDe che. Ama A yajJathI sattvazuddhi thatI nathI. tethI manazuddhi paNa thatI nathI.) jema zyanayAgathI sattvazuddhi saMbhavatI nathI ane manaHzuddhi thatI nathI, tema bIjA yajJothI paNa sattvazuddhi ane manaHzuddhi saMbhave nahi. jeo pratipadokta phaLanI icchAnA tyAgathI mAtra vedamAM kahyA hovAthI jyotiSTomavagere yajJo sattvazuddhi mATe Adare che, teoe to abhicAraphaLanI icchAno tyAga karI zvenayAga paNa Acaravo joie, kAraNa ke phaLecchAno abhAva ubhayatra samAna che ane yajJakAlIna hiMsA paNa baMne sthaLe samAnarUpe che - A ja vAta ame (pU. mo. yazovi. O na dharmaheturvihitApi hiMsA, notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAd nRpatitvalipsA, sabrahmacAri sphuritaM pareSAm // iti pUjA - - - Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanavyayanA adhikArIne pUjA mahAlAbharUpa 267 [28/3] iti| tathAnyato gAyatrIjapAdestatsambhavAt sattvazuddhisambhavAnneyaM sthitirityapi bodhym| asmAkaM tvananyagatyA AyavyayatulanayA'pavAdAzrayaNe sttvshuddhernaasmbhvH||55||annygtiktve pUjAdAvanyathAsiddhiM nanvevaM kimu pUjayApi bhavatAM siddhyatyavadyojjhitAd, bhAvApadvinivAraNocitaguNaH saamaayikaaderpi| satyaM yo'dhikaroti darzanaguNollAsAya vittavyaye, tasyeyaM mahate guNAya viphalo heturna hetvantarAt // 56 // (daMDAnvayaH- nanu evaM bhavatAM pUjayA'pi kimu ? avadyojjhitAtsAmAyikAderapi bhAvApadvinivAraNocitaguNaH siddhyti| satyaM, darzanaguNollAsAya yo vittavyaye'dhikaroti, tasya mahate gunnaayeym| hetuH relvantaratna vita: II) ___'nnvevm'iti| nanu evaM sattvazuddheranyataH sambhave bhavatAM svarUpataH sAvadyayA pUjayApi kim ? jinavirahaprayuktabhAvApadvinivAraNe ucito guNo'vadyojjhitAt-pAparahitAt sAmAyikAderapi siddhyati, tasya paarimaarthikvinyruuptvaat| Aha ca - 'puSpAmiSastutipratipattInAM yathottaraM prAmANyami'ti / uttrmaah-'stymi'timahArAje) zAnasAramAM batAvI che - "yogIomATe vedamAM kahyuM hovAthI manaHzuddhi dvArA karmayajJa paNa brahmayajJa bane che - evuM icchanArAo zyanayajJane kema choDe che?" (brahmayajJatarIke kema svIkAratA nathI?) vaLI jo e yajJonuM prayojana mAtra sattvazuddhi ja hoya, to e sattvazuddhi to gAyatrIjApavagere ahiMsaka hetuodvArA paNa zakya che. Ama yajJIyahiMsA sattvazuddhinA nAmapara paNa apavAdanI maryAdAne pAmI zakatI nathI. jyAre amAre to anya vikalpa na hovAthI ane AyavyayanI tulanA hovAthI dravyastavarUpa apavAdanA AzrayamAM sattvazuddhi saMbhave ja che. te papa pUrvapakSa pUjAvagerenI ananyagatikatA(anya vikalpanI abhAvayuktatA) aMge anyathAsiddhinI zaMkA kare kAvyartha - "Ama to tamAre pUjAthI saryuM, kAraNa ke nirdoSa(=pAparahita) sAmAyika vageremAM paNa bhAvaApattinuM nivAraNa karavAmAM samartha-ucita guNa rahelo che - te siddha che. (pratimAlIpakanA A tarkano pratyuttara ApatA kahe che) satya, chatAM paNa darzana(samyagdarzana)guNanI vRddhimATe jeo dhanavyaya karavAnA adhikArI che, teone A pUjA moTA upakAramATe thAya che ane sAmAyikathI bhinna hovAthI A (pUjArUpa) hetu niSphaLa nathI. dhanavyayanA adhikArIne pUjA mAlAbhArUpa pUrvapakSa - Ama to, tamArA pakSe paNa sattvazuddhi anya ahiMsaka sAdhanothI zakya che. tethI svarUpahiMsaka pUjAthI saryuM. jinezvarano viraha bhAvaApattirUpa che. (nAma, sthApanA, dravya, bhAva A cAra nikSepAthI Apattino vicAra karIe, to bAhya dhanAdinA abhAvamAM je Apatti che, tedravyaApatti che ane jina, kevalI vagereno viraha bhAvaApattirUpa che.) A bhAvaApattinuM nivAraNa paramAtmAnA ucita vinayathI zakya che. (kAraNake jinanI hAjarIthI je saMpatti che - je zubhabhAvanI prApti che - te prApti temanI gerahAjarImAM paNa temanA vinayathI zakya che.) ane jinezvarano A ucita vinayaguNa pAparahita sAmAyika vagere sevanathI paNa siddha thai zake che. kAraNa ke A sAmAyika ja pAramArthika vinayarUpa che. kahyuM che ke - puSpa, naivedya, stuti ane AjJAno svIkAra A cAra bhagavAnanI pUjAmAM uttarottara vadhu pramANabhUta che." Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 pratimAzataka kAvya-56) satya-mityarddhAGgIkAre, yo darzanaguNollAsAya samyaktvaguNavRddhyarthaM vittavyaye kSetre dhanavApAyAdhikaroti-adhikArabhAgbhavati, tasyeyaM pUjA mahate guNAya bhavati, adhikArivizeSeNa kAraNavizeSAtphalavizeSasya nyAyyatvAd, bhUmnA tatpravRttezca / ata eva dravyastavaH zrAddhAnAM hastizarIratulyo, bhAvastavazca teSAM kiJcitkAlInasAmAyikAdirUpastadakSitulya iti tatra tatra sthitam / tulyaphalatve'pyAha-'hetvantarAt heturviphalona' / tathA ca, dAnAdInAM sAmAyikAdInAM devapUjAyAzca zrAddhocitaphale tRNAraNimaNinyAyena kAraNatvAnna dossH| ata eva zramaNamadhikRtyApyuktaM uttarapakSaH- "satya("satyaM avyaya ardhasvIkAramAM che - sAmAyika AdithI jinezvarano vinaya thAya ane ApanuM nivAraNa thAya te mAnya che. paNa tethI pUjA nirarthaka che tema mAnya nathI - evuM tAtparya che) paNa jeone samyagdarzananI zuddhi ane vRddhi mATe yogyakSetramAM dhanavyayaHdhanane vAvavAno adhikAra maLyo che, teone mATe dhanavyayanuM zreSTha kSetra ratnapAtratulya paramAtmA ja che. tethI potAnA dravyano sadvyaya karI je zrAvako pUjA kare che, temane te pU moTA kalyANa mATe thAya che. kAraNa ke A pUjA dvArA svaparanA bodhinuM nimitta banavAnuM thAya che.) | (zaMkA - zuM samyagdarzananI zuddhi ane vRddhi sAmAyikathI zakya nathI? samAdhAna - zaktisaMpanna zrAvaka ucitadhanavyaya na kare ane mAtra sAmAyikanuM ja zaraNuM levA besI jAya, to (1) dhana pratyenI tenI mUcchane jarA paNa dhakkona pahoMce tevuM banI zake. (2) dhananI traNa avasthA dAna bhoga ane nAza. emAMthI ja dAnano aMza uDI jAya. dharmamArge sadavyaya saMsAramArge vaparAi jAya (3) gRhasthane dAna, zIla, tapa ane bhAva, A cAra dharmo che. temAM prathama dharmano lopa thai jAya, dAna udAratAnuM sUcaka che. ane udAratA muktinuM maMgala dvAra che. guNaprAptinuM prathama pagathiyuM che. (4) lokomAM te zrAvakanI ane dharmanI niMdA thAya. zaMkA-ame dhanavyayano niSedha nathI karatA. upAzraya AdisthAnomAM vyaya kare teno virodha nathI. samAdhAna - A badhA sthaLe dhanavyaya karavAmAM svarUpahiMsA zuM nathI thatI? zaMkA - thAya che. paNa Azaya zuddha che. samAdhAna - to pachI paramAtmAe zuM tamAro guno karyo ke temanA nAma para zubhAzayathI zrAvaka dhanavyaya kare, temAM hiMsAnI buma pADo cho? ema nahi kahezo ke, "sthAnakaAdimATeno dhanavyaya paNa svarUpasAvadya hovAthI dharmarUpa nathI. paraMtu te apariDAryaaniSTarUpa che kAraNa ke Ama kahevAmAM dAnadharmano to lopa thAya che ja, uparAMta sAdhu vagerene dharma ArAdhanAmAM sahAyaka thavAno je dharma che, te chupAvavAthI mithyAtvanuM sevana paNa thAya che. "ahIM AraMbha adharmarUpa che ane sahAyano zubhabhAva dharmarUpa che' evI dalIla paNa sAva vAhiyAta che, te vAta AgaLa pArjacaMdranA mizramatanA khaMDana vakhate spaSTa thaze. tethI samyagdarzananI zuddhi-vRddhi mATe pUjAvageremAM karelo savyaya zreSTha sAdhana che. sAmAyika AdinI apekSAe pUjAnA phaLamAM je vizeSatA Ave che, tenuM kAraNa batAvatA kahe che.) gRhastharUpa adhikArI vizeSa ane paramAtmArUpa zreSTha pAtranI pUjArUpa sAdhanavizeSane kAraNe samyagdarzananI zuddhi-vRddhirUpa phaLamAM vizeSatA Ave te nyAyasaMgata ja che. tethI ja zrAvakonI dravyastavamAM moTA pAye pravRtti hovAthI zrAvakone dravyastava hAthItulya che ane amuka kALanI maryAdAvALA sAmAyikaAdirUpa bhAvastava tenI AMkha tulya che, ema te-te zAstromAM nirNata karAyuM che. samyagdarzananI zuddhi-vRddhi aMge pUjAmAM phaLanI vizeSatA che, e muddAne AgaLa karIne A vAta karI. ("bhagavAne batAvelA ArAdhanAnA yogomAM taratamabhAva batAvavo yogya nathI' ityAdi AzaMkAnA saMdarbhamAM kahe che.) jo sAmAyika ane pUjA A baMne samAnaphaLavALA hoya, to paNa pUjA sAmAyika AdithI bhinna hetu hovAthI niSphaLa nathI. jema ghAsa, araNikAi ane maNi A traNemAMthI samAnarUpe agni pragaTa thAya che. chatAM e traNe kAraNo paraspara bhinna hovAthI eka kAraNa bIjA kAraNane anyathAsiddha TheravI zake nahi. A ja nyAyathI zrAvakanA dAnAdi dharmo, sAmAyika Adi dharmo ane jinapUjA ucitaphaLaaMge samAnatayA kAraNo che. temAM ekathI bIjAne anyathAsiddha(nakAmo) TheravI zakAya nahi. (ahIM koi prazna kare, ahIM tame pUjA-sAmAyikAdi samAna phaLavALA hoya to paNa tuNAraNi.... ityAdi nyAyathI ekathI bIjAne nakAmo TheravavAnI nA pADI. e ja rIte gAyatrIjApathI sattazuddhi saMbhave ema pelA yajJothI paNa sattvazuddhi saMbhave. tame tyAM gAyatrIjApadvArA yajJone kema nakAmA TheravyA? to javAba e che (1) evA yajJothI sattvazuddhi Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269. pUijAmAM AraMbhanI zaMkAmAM doSo - saMvaranirjarArUpo bahuprakArastapovidhi: sUtre / rogacikitsAvidhiriva kasyApi kthnycidupkaari'|| [strInirvANapraka. 26] iti // 56 // ArambhazaGkAyAmatra doSAnAha anyArambhavato jinArcanavidhAvArambhazaGkAbhRto, mohaH zAsananindanaM ca vilayo bodhezca doSAH smRtaaH| saGkAzAdivadiSyate guNanidhirdharmArthamRddhyarjanam, zuddhAlambanapakSapAtanirataH kurvannupetyApi hi||57|| (daMDAnvayaH- anyArambhavato jinArcanavidhau ArambhazaGkAbhRto mohaH zAsananindanaM ca bodhervilayazca doSAH smRtaaH| saGkAzAdivad dharmArthamRddhyarjanamupetya kurvannapi hi zuddhAlambanapakSapAtanirato gunnvidhirissyte||) 'macAra+mavata'ktiA macArama=ninavRtirirAma, takato, jinArvavighau viditaninapUnAyAmaarmbhshngkaaN bibhartItyArambhazaGkAbhRt, tasya mohaH anAbhogaH svessttaarthbhrNshaat| zAsananindanaM ca- kIdRza eteSAM zAsane dharmo ye sveSTadaivatamapi zaGkitakaluSitA naaraadhyntiiti| tato bodhervilayazca, anucitapravRttyA zAsanamAlinyApAdanasya ttphltvaat| Aha ca- 'ya: zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi vrtte| badhnAti satu mithyAtvaM mahAnarthanibandhanam // iti [dvAtriM. dvAtriM. 6/30] / ete doSAH smRtaaH| nanu evamanyArambhapravRttaH pUjArthamArambhe saMbhavatI nathI e zyanayAganA dRSTAMtathI siddha karyuM. (2) e yajJo mULabhUtarUpe sattvazuddhimATe nathI. te-te bIjA AzayomATe che. to bIjA AzayomATe batAvelA hiMsaka yajJo e phaLanA AzayanA tyAgapUrvaka sattvazuddhi mATe karavA enA karatAM to e nahIM karIne nirdoSa gAyatrIjApa ja yogya gaNAya. jyAre zrAvaka to pUjAmATe adhikArI che ne pUjA je AzayathI karavAnI che, e ja AzayathI karavA mAMge che, to bhAvAparinivAraNa hetuthI thatI pUjAne sAmAyikadvArA anyathAsiddha na karI zakAya e kahevuM vAjabI ja che.) A ja nyAya zamaNasaMghane AzrayIne paNa batAvyo che - "sUtramAM saMvaranirjarArUpa aneka prakAranI tapavidhi batAvI che. roganI cikitsAvidhinI jema te koikane koika prakAre upakArI thAya che." (arthAt ekane amuka tapa hitakArI thAya, anyane anya tapa) pado pUjAmAM AraMbhanI zaMkAmAM doSo badhA jIvone hitakara pUjAmAM AraMbhanI zaMkA karavAmAM AvatA doSo batAve che- kAvyartha - anyatra AraMbha karato paNa jinapUjAmAM ja AraMbhanI zaMkA karanAro (1) aviveka (2) zAsananI niMdA ane (3) bodhinAza- A traNa moTA doSothI gherAya che. saMkAzazrAvaka AdinI jema zuddha AlaMbananA pakSapAtamAM rata vyakti dharmamATe jANIne paNa dhananuM upArjana kare, to paNa guNavAna tarIke abhimata che. jinagRhathI bhinna(=sAMsArika kAryomAM AraMbha karatI vyakti zAstravihita jinapUjAmAM AraMbhanI zaMkA karI jinapUjA nahi kare, to (1) potAnA mahAna lAbhathI bhraSTa thato hovAthI potAno aviveka pragaTa kare che. (2) bIjA loko TIkA kare ke "A lokonA zAsanamAM dharma kevo che ke jethI A loko zaMkAthI kaluSita thai potAnA abhISTa devatAne paNa pUjatA nathI?' A pramANe bIjAothI karAtI zAsananiMdAmAM nimitta banavAnuM pApa vahore che ane (3) potAnI anucipravRttidvArA zAsananI hIlanA karavAnA phaLarUpe potAnA samyagdarzanane haNI nAkhe che. kahyuM ja che ke - "je anAbhogathI paNa zAsananA mAlinyamAM pravRtta thAya che, te mahAanarthamAM kAraNabhUta mithyAtva bAMdhe che.' jinapUjAmAM AraMbhanI zaMkA karanArAne ATalA doSo coTe che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 pratimAzataka kAvya-5] prvrtttaamityaagtm| tathA ca - 'dharmArthaM yasya vittehA tasyAnIhA griiysii| prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam // [aSTaka 4/6] ityanena virodha iti cet ? na, sarvaviratApekSayAsya shloksyaadhiittvenaavirodhaat| gRhasthApekSayA tu sAvadhapravRttivizeSasya kUpadRSTAntenAnujJAtatvAnna kevalaM tasya pUjAGgIbhUtapuSpAvacayAdyArambhe pravRttiriSTA, api tu vANijyAdisAvadhapravRttirapi kAcitkasyacidviSayavizeSapakSapAtarUpatvena pApakSayaguNabIjalAbhahetutvAt / tadidamAha-saGkAzAdivat saGkAzazrAvakAdiriva dharmArtha mRddhyarjana vittopArjana mupetyApiaGgIkRtyApi hi-nizcitaM kurvan zuddhAlambane ya: pakSapAtastatra nirata iti hetoguNanidhi: gunnnidhaanmissyte|| saGkAzazrAvako hi pramAdAdbhakSitacaityadravyo nibaddhalAbhAntarAyAdikliSTakarmA ciraM paryaTitadurantasaMsArakAntAro'nantakAlAllabdhamanuSyabhavo durgatanaraziraHzekhararUpa: pAragatasamIpopalabdhasvakIyapUrvabhavavRttAntaH pAragatopadezato durgatatvAdinibandhanakarmakSapaNAya 'yadahamupArjayiSyAmi dravyaM tad grAsAcchAdanavarjaM sarvaM jinAyatanAdiSu niyokSye' ityabhigrahavAn tathA pravartate sma kAlena ca nirvaannmvaaptvaaniti| athaitaditthaM saGkAzasyaiva ghamartha AraMbhano niSedha sarvaviratane apezIne pUrvapakSa - A pramANe to "anya AraMbhamAM pravRtta thayelAe pUjAmATe AraMbha karavo ema siddha thAya che. paNa tema svIkAravAmAM hAribhadrASTakanA "dharma khAtara je dhanane icche tene icchA na karavI ja bahetara che; kAdavathI kharaDAyelA zarIranuM prakSAlana karavA karatAM kAdavathI dUra rahevuM ja vadhu yogya che. evA vacananI sAthe virodha Avaze, kAraNa ke A vacana dharma mATe dhanaarjana Adi AraMbhano niSedha kare che. uttara5kSa - ema nathI. aSTakanuM tame batAveluM uparokta vacana sarvaAraMbhathI nivRtta thayelA sAdhunI apekSAe kahevAyuM che. "sarvasAvadhanA tyAgIe dharmanA nAme sAvadyane sevavA karatAM sarvathA niravadya avasthAmAM rahevuM ja vadhu ucita che evo Azlokano Azaya che. tethI A zloka anya sAvadyapravRttimAM paDelA gRhasthane lAgu paDe. gRhasthane to kuvAnA dAMtathI sAvadyavizeSamAM pravRttinI anujJA ApelI ja che. tethI ja gRhasthanI pUjAnA aMgabhUta puSpone bhegA karavAAdirUpa AraMbhamAM pravRtti to saMmata che ja, paNa vepAraAdi sAvadyapravRtti paNa saMmata che, kAraNa ke koika vyaktivizeSanI evI koika sAvadyapravRtti viSayavizeSanA pakSapAtarUpe hovAthI pApanA layamAM ane guNanA bIjanA lAbhamAM hetu banatI hoya che. tethI ja kahyuM ke "saMkAza zrAvakanI jema dharma mATe dhanopArjananI pravRtti aMgIkAra karanAro paNa zuddhAlaMbananA pakSapAtamAM rata hovAthI guNavAna tarIke ja saMmata che." saMkAza zrAvakanuM dRSTAMta saMkAza zrAvake pramAdathI devadravyanuM bhakSaNa karyuM. A pramAdathI teNe lAbhAMtarAyavagere kliSTa karmo bAMdhyA. "utkRSTapAtranI ArAdhanAthI utkRSTa lAbha ane virAdhanAthI utkRSTa nukasAna' A nyAye potAnI A bhUla badala saMkAze trAsadAyaka saMsArasAgaramAM anaMtakALa sudhI bhramaNa karyuM. tyAra bAda manuSyabhava prApta karyo. paNa kAtila karme chAlana choDI. ene durbhagaziromaNi banAvyo. paNa akAmanirjarAthI karmano pAvara kaMika maMda paDyo hato. tethI pAragata(=kevaLI? ke koika kevaLInuM nAmavizeSa)no samAgama thayo, temanI pAsethI potAnI bhUla ane pariNAme pUrvabhavomAM thayelA hAlahavAlano citAra prApta thayo. kALajuM kaMpIgayuM. pramAdanuM pariNAma dilathaDakAvI gayuM. devadravyanA bhakSaNa, arakSaNa ane durupayoganA dAruNa vipAkono potAne thai gayelo anubhava najaramAM Avyo. bhUtakAlanI bhUlanA pariNAmane najarasamakSa rAkhI vartamAna ane bhaviSyane sudhAravA mathe - te sujJa. saMkAza paNa sujJa hato. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 siMkAza zrAvakanuM dRSTAMta yuktaM, tathaiva tatkarmakSayopapatterna punaranyasyetyAdigrahaNamaphalamanyathA 'zuddhAgamairyathAlAbha' [aSTaka 3/2 pA.1] mityAdyabhidhAnAnupapatteriti cet ? na, vyutpannAvyutpannAzayavizeSabhedenAnyasyApyAdinA grahaNaucityAt, anyathA 'suvvai duggainaoNrI'[paJcAzaka 4/49 pA. 1] ityAdivacanavyAghAtApatteH, na hi tayA yathAlAbhaM nyAyopAttavittena vA tAni gRhItAni / tathA caityasambandhitayA grAmAdipratipAdanAnupapattezca / dRzyate ca tatpratipAdanaM kalpabhASyAdau - 'coei ceiyANaM rUppasuvaNNAi gaamgaavaaiN| laggaMtassa hu muNiNo tigaraNasuddhI kahaM Nu bhve'||1|| bhaNNai potAnuM darbhAgya dUra karavA pratijJA karI huM jeTaluM dhana kamAuM, temAMthI AhAra-vastrAdi Avazyaka kharca bAda karI bAkInuM tamAma dhana jinAlayaAdimAM vAparIza." A pratijJAnA baLe ane bhAvanAnA auSadhe dIrbhAgyakarma maMda paDyuM. ane kharekhara! vepAraAdi pravRttithI prApta thayeluM dhana jinAlayAdimAM vAparI kramazaH pragati sAdhI nirvANapada prApta karyuM. Ama dhamahatuka vyApArAdi sAvadyanuM sevana karavA chatAM tenuM kalyANa thai gayuM. pUrvapakSa - saMkAza zrAvake devadravyanA bhakSaNathI karma upAmyuM, tethI te karmanA kSayamATe devadravyamAM savyaya Avazyaka hato. Ama tenA te karmano kSaya A rIte vepAraAdithI prApta thayelA dhanano devadravyamAM vyaya karavAthI ja zakya hato. tethI te e pramANe kare te samajyA, paNa tenA dRSTAMtathI bIjAone kaMi jinapUjAdinA nAme sAvadyamAM pravRtti karavAnI chUTa maLatI nathI. jo badhAne ja sAvadyamAM pravRttino adhikAra maLato hota, to (hAribhadraaSTakamAM) zuddhAgameryathAlAbham ityAdi kahevAnI AvazyakatA UbhI na thAta. A vacana ja darzAve che ke, zuddhaAgama-jenI prApti zuddha che(=troTanavagere sAvadyathI rahita che, tevA ane tethI ja lAbhane anurUpa puSpAdithI jinapUjA karavI...... A vacanathI puSpone cUMTavAno ane devasaMbaMdhI(=cetyasaMbaMdhI) bagIcAno niSedha ja sUcita thAya che. Ama pUjAnA aMgabhUta puSpAdiaMge paNa jyAM AraMbhano niSedha che, tyAM bIjA AraMbhono to avakAza ja kyAM che? tethI saMkAza zrAvakanuM daSTAMta anyatra lAgu paDatuM nathI. "saMkAzAdi zabdamAM "Adi' padanuM grahaNa nirarthaka che. uttarapala - vyutpanna(=pariNata) ane avyutpanna(=apariNata) jIvonA AzayavizeSomAM bheda saMbhave che. (athavA, kevalInA saMparkathI potAnA pUrvabhavIya doSane jANI e dUra karavA saMkAze saMkalpa karyo. A vyutpanna(=ghaDAyelo) Azaya thayo. e dRSTAMtathI bIjAo paNa potAnA dobhaMgyAdimAM tevA kAraNonuM anumAna karI, te dUra karavA A rIte saMkalpAdi karI te mujaba pravRtti kare, te anucita nathI. A bIjAo avyutpanna AzayavALA hovA chatAM teonA paNa AvA saMkalpa-pravRttio ucita ja che, te batAvavAja kAvyamAM saMkAzAdipadamAM AdipathI saMkAza sivAyanA bIjAonuM paNa grahaNa karyuM che.) tethI saMkAzatulya bIjAono samAveza karavAdvArA "Adi'pada susaMgata bane che. anyathA jo Ama bIjAo mATe dravyastavamATe sAvadyamAM pravRtti anucita ja hoya, to "suvai duggaja nArI' ityAdivacanane vyAghAta Ave. A sthaLe 'nyAyathI prApta nahi thayelA ke lAbhane anurUpa nahi evA puSpothI prabhu mahAvIra svAmInI pUjAnA praNidhAnamAtrathI durgatanArIe devalokane prApta karyo evuM vidhAna che. tamAre hisAbe, to A sAvadya pravRttithI pUjA karavAmAM zubhabhAva Ave ja nahi. tethI saddhati saMbhave ja nahi. jyAre ahIM to tevI pravRttimAM paNa pUjAnA zubhabhAvathI sadgati sUcavI che. Ama nirmaLa zubhAzayathI ane bhaktibhAvathI anya sAvadyanuM sevana paNa gRhasthane doSarUpa nathI. vaLI derAsarasaMbaMdhI gAma AdinuM kalpabhASyavageremAM upalabdha thatuM vidhAna paNa tamArI bagIcAniSedhavagerenI kalpanAnA svIkAramAM asaMgata Thare. upalabdha thatA vacano A pramANe che - 0 zuddhAgamairyathAlAbhaM pratyagraiH shucibhaajnaiH| stokairvA bahubhirvApi pusspairjaatyaadismbhvaiH|| iti puurnnshlokH|| (r) suvvai duggainArI jagagurUNo siMduvArakusumehiM / pUApaNihANeNaM uvavannA tiyasaloaMmi // iti puurnnshlokH|| - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 pratimAzataka kAvya-58 ettha vibhAsA, jo eyAiM sayaM vimaNijjA / na hu tassa hujja suddhI, aha koi hareja eyaaii||2|| savvatthAmeNaM tahiM saMgheNaM hoi lagiyavvaM tu / sacarittacarittINaM evaM savvesiM kajjaMtu // 3 // zuddhAgamairyathAlAbhamityAdi tu na svayaM puSpatroTananiSedhaparaM kintu pUjAkAlopasthite mAlike darzanaprabhAvanAhetorvaNikkalA na prayoktavyetyasyArthasya khyApanaparamityadoSa iti ||57||nnvevN malinArambho nAdhikArivizeSaNaM kintu sadArambheccheveti yaterapyadhikAra: syAdata Aha yaH zrAddho'pi yatikriyAratamatiH sAvadyasaGkepakRt, ___bhIruH sthAvaramardanAcca yatanAyuktaH prakRtyaiva c| tasyAtrAnadhikAritAM vayamapi brUmo varaM dUrataH, paGkAsparzanameva ttkRtmlprkssaalnaapekssyaa||58|| (daMDAnvayaH- yaH zrAddho'pi yatikriyAratamati: sAvadyasaGkepakRt sthAvaramardanAcca bhIruH, prakRtyaiva ca yatanAyuktastasya vayamapyatrAnadhikAritAM brUmaH (yataH) tatkRtamalaprakSAlanApekSayA dUrataH paGkAsparzanameva vrm||) 'yaH shraaddho'pi'ityaadi| yaH zrAddho'pi yatikriyAyAM ratA-karttavyatvenotsukA matiryasya sa tathA, sAvadya zaMkA - cetyaarthe cAMdI-suvarNavagere tathA gAma, gAyavagereaMge lAgelA munine trikaraNa zuddhi zI rIte saMbhave? (kAraNa ke A kArya sAvadya che.) 1// samAdhAna - ahIM vikalpa(=syAdvAda) che. je (sAdhu) svayaM AnI(sonAvagerenI) pAchaLa lAge che, tene zuddhi nathI ja. paraMta (caityasaMbaMdhI) A badhAnI(sonAvagerenI) koi corI kare / 2// tyAre sakaLa saMghe potAnI badhI zaktithI tenI zodhamAM lAgavuM joie. cAritrI ane acAritrI darekanuM A kartavya che. //// "zuddhAgamaiyathAlAbha" A vacana kaMi svayaM puSpa cUMTavAnI kriyAnuM niSedhaka nathI, paraMtu pUjAkALe hAjara thayelA mALI AgaLa vaNikaLAno prayoga na karavo, paNa samyagdarzananI prabhAvanA arthe udAratA dAkhavavI" e arthanuM sUcaka che. tethI e vacanathI paNa koi doSa nathI. (A carcA bIjA aSTakanI TIkAmAM che.) A pachI sAvadhabhIru zrAvaka pUjAno adhikArI pUrvapakSa - A pramANe jotA to ema lAge che ke, pUjAnA adhikArInA vizeSaNa tarIke 'malinAraMbha karatAM saAraMbhanI icchA ja vadhu yogya che. arthAt "je malinAraMbhavALo che, te pUjAno adhikArI ema nahi; paNa je saAraMbhanI icchAvALo hoya, te pUjAno adhikArI. evuM kahevuM barAbara che. ane sAdhu paNa sadAraMbhanI icchAvALA hoi zake che, tethI sAdhuno paNa pUjA aMge adhikAra hovo joie. pUrvapakSanI A dalIla aMge kavi kahe che - kAvyArthaH- "je zrAvaka paNa (1) sAdhukriyAmAM utsuka che (2) sAvaghakriyAno saMkSepa kare che (3) sthAvarajIvonI hiMsAthI Darelo che tathA (4) svabhAvathI ja jayaNAyukta che; te zrAvaka paNa prastutamAM(=pUjAaMge) adhikArI nathI, kAraNa ke kAdave lagADelA maLane dhovA karatA kAdavathI dUra rahevAmAM ja sAra che." ema ame paNa kahIe chIe. je zrAvaka (1) sAdhukriyAne ja atyaMta kartavyatarIke svIkArI te prApta karavAnI icchAvALo hoya, (2) sarvasAvaghayogonuM varjana karavA sAvaghakriyAone ghaTADato jato hoya, tathA (3) pRthvIvagere ekendriyajIvonI hiMsAthI paNa kaMpa pAmato hoya, tathA (4) svabhAvathI ja jayaNAyukta hoya, te zrAvaka pUjAno adhikArI tarIke amane saMmata Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvadhabhIru zrAvaka pUjAno anadhikArI 273 saGkepakRt-sarvasAvadyavarjanArthaM (udytH| sthAvaramardanAcca=) sthAvarANAM pRthivyAdInAM mrdnaadbhiiruH| prakRtyaivasvabhAvenaiva ca yatanAyuktaH, tasyAtra-pUjAyAmanadhikAritAM (=mahate guNAya na bhavatIti) vayamapi brUmaH / malinArambhasya nAzanIyasyAbhAvAdanArambhaphalasya ca cAritrecchAyogata evopptteH| tatkRtaH paGkasparzakRto yo malastasya prakSAlanApekSayA hi dUrataH paGkAsparzanameva vrm| tasmAtsadArambhecchA, malinArambhazcetyubhayamevAdhikArivizeSaNaM zraddheyamityarthaH / uktaM ca dvitIyASTakavRttau- gRhiNo'pi prakRtyA pRthivyAdhupamardanabhIroryatanAvata: sAvadyasaMkSeparuceryatikriyAnurAgiNo na dharmArthaM saavdyaarmbhprvRttiryukteti| [gA. 5 TI.] hantaivaM yatikriyAbhyAsena zramaNopAsakatvamidAnIntanAnAM kumatInAmanumataM syAt, na syAt, tasya svmtiviklpittvenaabhumttvaat| nirapekSasya saMyatasyaiva bhvitumucittvaat| tadAha - 'Niravikkhassa u jutto saMpuno saMjamo ce'tti| [paJcAzaka 4/7 utta0] dravyastavabhAvastavobhayabhraSTasya ca durlabhabodhitvAt; taduktaM dharmadAsagaNikSamAzramaNaiH - jo puNa NiracaNo ccia, sriirsuhkjjmitttlliccho| tassa na ya bohilAbho, na suggaI neya prlogo'|| [upadezamAlA 493] tti| kastarhi sAvadyasaGkepAcchrAddhaH prAcInairatrAnadhikAryuktaH ? iti cet ? scittaarmbhaadivrjnpropritnprtimaanathI, kAraNa ke pUjAthI tene vizeSa lAbha nathI, kAraNa ke je malinAraMbhathI chUTavA pUjA karavAnI che, te malinAraMbhato te zrAvakane che ja nahi. (zaMkA - pUjA jema malinAraMbhanA tyAga mATe che, tema anAraMbha=cAritranI prApti arthe paNa che ja. tethI malinAraMbhanA abhAvamAM paNa cAritrarUpa anAraMbhanI prApti mATetote zrAvake pUjA karavI ja paDazene!samAdhAnaH-) mAtra anAraMbharUpa phaLamATe pUjA Avazyaka nathI, kAraNa ke cAritranI prabaLa icchAnA yogathI ja te anAraMbhaphaLa prApta thai jaze. tethI ja prastutasthaLe kAdavano maLa dhovA karatAM kAdavathI dUra evuM sAruM e nyAya lAgu paDe che. Ama mAtra sadAraMbhanI icchA ke malinAraMbha pUjAnA adhikAramAM kAraNabhUta vizeSaNa nathI - paraMtu ubhaya che. arthAt saAraMbhanI icchAvALo malinAraMbhI pUjAno adhikArI che e niSkarSa che. bIjA aSTaka(hAribhadra)nI TIkAmAM kahyuM che ke - (1) svabhAvathI ja pRthvIvagere jIvonI hiMsAthI Dara (2) jayaNA (3) sAvaghanA saMkSepanI ruci, ane (4) sAdhunI kriyAmAM anurAga A cAra guNasaMpanna gRhasthanI paNa dharmamATe sAvadhaAraMbhavALI pravRtti yogya nathI." zaMkA - Ama kahIne tame hAlanA keTalAka tucchabuddhivALAonA "jeo sAdhunI kriyAno abhyAsa karatA hoya - arthAt pUjAdi sAvadyamAM pravRtti na karatA hoya - teo ja zramaNopAsaka=zrAvaka che' evA matane anumati ApI rahyA cho. samAdhAnaH-AsvakalpanAnA ghoDAothI phAvatA mata sthApanArAone amAro kyAreya Teko nathI. amane A mata jarA paNa bahumAnya nathI, kAraNa ke je vyakti gRhasthane ucita pUjAdi svarUpasAvavadharmathI nirapekSa che, e vyaktie to sAdhu ja thai javuM joie." evo amAro siddhAMta che. kahyuM ja che ke "je (gRhasthadharmathI) nirapekSa che, tene mATe to saMpUrNa saMyama ja yogya che. je gRhastha hovAthI bhAvastava pAmyo nathI ane svayogya dravyastavane sAvAdi kAraNasara sevato nathI, te durlabhabodhi che; kAraNa ke te trizaMkuvar ubhayabhraSTa che. zrI dharmadAsagaNi samAzramaNe kahyuM ja che - "je dravyabhAvaarcana(=sAdhukriyA ane jinapUjA)thI rahita paraMtu zarIrasukhanA kAryomAM gADhalaMpaTa che (parabhavamAM) tene bodhino lAbha thato nathI. tathA tene sugati=mokSa ke paralokakasudevavagerepaNuM prApta thatuM nathI." 0 ayaM pAThaH na kvApi dRSTastathApi galitAzaGkayA kalpito dttH| Niravikkhassa u jutto saMpunno saMjamo ceva / vittIvoccheyammi ya gihiNo sIyaMti svvkiriyaao|| iti puurnnshlokH|| - - - - - -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pratimAzataka kAvya-59). pratipattyanantaraM yAvajIvaM tthaabhigrhprH| evaM ciya jaMcitto sAvagadhammo bahuppagAro' ityAdivacanAdityeva hi| icchayA tu dharmasaGkare kriyamANe na kiJcitphalamityuktameva // 58 // siMhAvalokitena hiMsAMzamatimeva dravyastave nirasyati dharmArthaM sRjatAM kriyAM bahuvidhAM hiMsA na dharmArthikA, hiMsAMze na yataH sadAzayabhRtAM vAJchA kriyAMze prm| na dravyAzravatazca bAdhanamapi svAdhyAtmabhAvonnate rArambhAdikamiSyate hi samaye yogsthitivyaapkm||59|| (daMDAnvayaH- dharmArthaM bahuvidhAM kriyAM sRjatAM hiMsA na dhrmaarthikaa| yata: sadAzayabhRtAM na hiMsAMze vAJchA paraM kriyaaNshe| svAdhyAtmabhAvonnate: dravyAzravata: bAdhanamapi ca n| hi samaye ArambhAdikaM yogsthitivyaapkmiththA) 'dharmArtham' iti / dharmArthaM bahuvidhAM-bahuprakArAM kriyAM pUjAdirUpAM sRjatAM dharmArthikA dharmArthA hiMsA na, yataH sadAzayabhRtAM zubhabhAvavatAM hiMsAMze vAJchA na, paraM kevalaM kriyAMze vaanychaa| tathA caanubndhhiNsaaniraas:| sadAzayazca yatanopabRMhito grAhya iti hetuhiMsApi nirstaiv| tathA ca svruuphiNsaivaasti| tatrAha- dravyAzravatazca zaMkA - to pachI pUrvAcAryoe sAvadyamAM saMkSepa karanArA kayA zrAvakane pUjAmAM anadhikArI batAvyo che? samAdhAna - pUrvAcAryoe je zrAvakane pUjAno anadhikArI kahyo che, te zrAvaka tarIke badhA zrAvaka samajavAnA nathI. paraMtu je zrAvaka sacittaAdinA ane AraMbhaAdinA tyAgamAM tatpara che, tathA zrAvakanI uparitanapratimA (=agyAramI)nA svIkAra pachI cAvajIvamATe tevA prakAranA abhigrahavALo che, te zrAvaka ja jinapUjAdimAM anadhikArI tarIke saMmata che. zaMkA - zrAvaka tarIke samAna hovA chatAM ekane adhikArI ane bIjAne anadhikArI kahevA zuM yogya che? samAdhAnaH- "zrAvakadharmaaneka prakAravALo che AvuM vacana hovAthI zrAvakadharmamAM rahelAomAM paNa adhikAra ane anadhikArano bheda paDe te doSayukta nathI. paraMtu A adhikAra-anadhikAranI pUrvokta nizcita zAstrIya maryAdA che. paNa potAnI kalpanA ane icchAthI ekanA dharmane bIjAnA dharmatarIke svIkArI dharmasaMkara karavAmAM to kazo lAbha nathI, e vAta pUrve karI ja che. 58 siMgAvalokitanyAyathI dravyastavamAM hiMsAnA aMzanI buddhinuM khaMDana kare che kAvyartha - dharmamATe aneka prakAranI kriyA karanArAne dharmArthika hiMsA(nodoSa) nathI; kAraNakezubhAzayavALA teone hiMsAnA aMze icchA nathI, paraMtu kriyAnA aMze che. tathA svAdhyAtmabhAvanI unnati hovAthI dravyAzravathI bAdha paNa nathI; kAraNa ke siddhAMtamAM AraMbhavagere yogasthitinA vyApaka tarIke iSTa che. adhyAtmabhAvathI dravyAzrava nibaMdhaka dharmamATe zubhAzayathI pUjAvagere pravRtti karanArAne kriyAaMza ja iSTa hoya che, nahi ke hiMsA aMza paNa - A vacanathI anubaMdhahiMsAno niSedha karyo, kAraNa ke hiMsAnI nahIM, paNa dharmanI apekSA che. vaLI, teonA zubhAzaya tarIke mAtra "sAro bhAva" ema nahIM, paNa e sArA bhAvane vAstavika poSaNa ApatI yatanA=jayaNAnI sAvadhAnI paNa bhegI samajavAnI che. arthAt emano zubhAzaya jayaNAthI poSAyelo che. Ama kahevAthI hetuhiMsAno paNa Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kipadRSTAMta vivaraNa 275 svasya yo'dhyAtmabhAvastadunnaterbAdhanamapi na- 'ajjhatthe ceva baMdhappamokkhe[1/5/2/150] ityaacaarvcnaat| idameva katham ? atrAha-hi-yataH samaye siddhAnte yogasthitivyApakaM yAvad yogAstiSThanti tAvadityarthaH (ArambhAdikaM) iSyate manyate, 'jAvaM ca NaM esa jIve eyai veyai tAvaM ca NaM AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai' ityAdivacanAdArambhAdyanyataratvena yogavyApakatAlAbhAt / yadi ca dravyAzravamAtrAd bandha: syAttadA trayodazaguNasthAne'pi syAt, na caivamasti, samitaguptasya dravyAzravasattve'pyupAdAnakAraNAnusAritayaiva bandhavaicitryasyAcAravRtticUAdau vyvsthittvaat| na ca dravyatayA pariNatirapi sUkSmaikendriyAderiva sUkSmabandhajananIti dharmArNavamatamapi yuktaM, ekendriyAdInAmapi sUkSmabandhasyopAdAnasUkSmatApekSitvAt, apramattasAdhordravyAzravasampattau tannimittasya paramANumAtrasyApi bandhasya niSedhAt; Na hu tassa taNNimittA baMdho suhumovi desio samae'ityAgamAt / prapaJcitaM cedaM dharmaparIkSAyAM mahatA granthena // 59 // evaM vyavasthite kUpanidarzanacintyatAmAvirbhAvayati pUjAyAM khalu bhAvakAraNatayA hiMsA na bandhAvahA, gauNItthaM vyavahArapaddhatiriyaM hiMsA vRthA nishcye| bhAvaH kevalameka eva phalado bandho'viratyaMzaja stvanyaH kUpanidarzanaM tata ihAzaGkApadaM ksycit||60|| niSedha thayo. eTale e pUjAvagere pravRttimAM mAtra svarUpahiMsA ja rahe che. A svarUpahiMsA dravyaAzrava paNa bAdhaka nathI. kAraNa ke te vakhate potAno zubha adhyAtmabhAva vRddhi pAmI rahyo hoya che. AcArAMgamAM kahyuM ja che ke - "adhyAtmathI (adhyavasAyathI) ja baMdha ane pramokSa che eTale ke svarUpahiMsAvagere dravyaAAvo karmabaMdhamAM hetu nathI; kAraNa ke "jyAM sudhI yoga che, tyAM sudhI AraMbhavagere svarUpahiMsA hoya' ema AgamamAM kahyuM che. zAstramAM kahyuM ja che ke "jyAM sudhI (AtmA) kaMpana kare che - dhruje che, tyAM sudhI AraMbha saMraMbha samAraMbha che.."ityAdi. Ama AgamanA baLapara kahI zakAya ke jyAM sudhI yoga hoya tyAM sudhI AraMbhavagere traNamAMthI koine koi to hoya ja. (=AraMbhavageremAMthI anyataranI sattA vyApaka che.) have jo AraMbhavagerarUpa dravyAzravamAtrathI paNa karmabaMdha hoya, to terame guNasthAnake paNa yoga hovAthI AraMbha che. tethI dravyaAzrava che. (svarUpathI Azravane dravyAzrava kahyo che.) tethI tyAM paNa karmabaMdha mAnavo paDe. paraMtu tema nathI, kAraNa ke AcArAMga sUtravRtti-cUrNivageregraMthomAM samiti-guptimAM rahelAne dravyAzrava hovA chatAM upAdAnakAraNanA anusAre ja karmabaMdhanI vicitratA batAvI che. gharmasAgara upAdhyAya -sUkSma ekendriyavagere jIvoAzravanI bhAvapariNativALAnahovA chatAM, teone jemadravyapariNatimAtrathI sUkSmabaMdha che, tema anyane paNa dravyapariNati sUkSmabaMdhamAM kAraNa bane che. uttarapakSa - A tarkabarAbara nathI, sUkSma ekendriyane thatA sUkSmakarmabaMdhamAM upAdAnanI bhAvapariNatirUpa upAdAnanI sUkSmatA ja kAraNa che. jyAre apramattasaMyatane to dravyAzravanI hAjarImAM paNa e Azravanimittaka eka paramANu jeTalo paNa karmabaMdhanathI kAraNa ke karmabaMdhane yogya upAdAna hAjara nathI. kahyuM che ke - "tene te nimitte sUkSma paNa baMdha AgamamAM kahyo nathI." A aMgenI vistRta carcA dharmaparIkSA graMthamAM ame (graMthakAre) karI che. te palA kupaTaSTAMta vivaraNa Ama- dravyastavamAM aMzamAtra paNa hiMsAnathI' - tevo nirNaya thayo, ahIM zaMkA thAya ke "to pachI gRhasthanA dravyastavamAM darzAveluM kUpadRSTAMta zI rIte yogya Thare A zaMkAne dUra karavA kavivara kUpadaSTAMtanI carcA kare che- Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (276 pratimAzataka kAvya-60) (daMDAnvayaH- pUjAyAM khalu bhAvakAraNatayA hiMsA na bandhAvahA, itthaM vyavahArapaddhati: gaunnii| nizcaye iyaM hiMsA vRthaa| kevalameka eva bhAvaH phldH| aviratyaMzajo bandhastu anyH| tata iha kUpanidarzanaM ksycidaazakrIpaII) 'pUjAyAm'iti / pUjAyAM khalu' iti nishcye| bhAvasya dravyastavakaraNAdhyavasAyarUpasya kAraNatayA hiMsA bandhAvahA na bhvti| eSA paddhatirhi (jJApayati pAThA.) snAnAdisAmagrI dravyastave'dhikAriNaM(NAM ?) na ca sa hiMsAkarmaNA badhyate, durgatanAryA devalokagamanAnupapatteH, bandhAvahA cet ? puNyabandhAvahaiva, uktabhAvena prazastIkaraNAt prazastarAgavat / puSpAdisaGghaTTanAdirUpo'saMyamastatra heturukta iti cet ? so'pi paryudAsena saMyamayogaviruddhayogarUpa eva syAt, tasyApi ca bhAvena prazastIkaraNe kiM hIyate ? uttarakAlika eva bhAvo'prazastaM prazastIkartuM samartho na paurvakAlika iti cet ? na, durgatanArIdRSTAntena vihitottaratvAt, kazcAyaM mantro yaH pUrvAparabhAvena kAvyartha - bhAvanuM kAraNa hovAthI pUjAmAM rahelI hiMsA karmabaMdha karanArI nathI. vyavahAranayanI AvA prakAranI vicArasaraNI gauNa che ane nizcayanayamate to hiMsA vRthA(baMdhamAM ahetu) che kAraNa ke ekamAtra bhAva ja phaLadAyaka che. ane tyAre thato anya baMdha aviratine kAraNe hoya che. tethI ahIM "kUvAnuM dRSTAMta keTalAkane AzaMkA janmAve che. vyavahArathI pUjAnuM phaLa pUjAmAM rahelI hiMsA dravyastavamAM kAraNabhUta athavA dravyastava karatI vakhatanA adhyavasAyarUpa bhAvanuM kAraNa banatI hovAthI karmabaMdhajanaka nathI. dravyastavamAM adhikArIne snAnAdisAmagrI paddhatirUpa che, (athavA baMdhAvahAna banatI A hiMsA sUcave che ke, dravyastavanA adhikArImATe snAnAdi sAmagrI (Avazyaka) che ane te(=dravyastava karanArA) hiMsAkarmathI baMdhAtA nathI, kAraNa ke anyathA durgatanArI dravyastavanA bhAvathI devalokamAM gai - te saMgata naThare. chatAM jo dravyastavIya hiMsAne karmabaMdhamAM kAraNatarIke svIkAravI ja hoya, to tene zubhakarmabaMdhanA kAraNatarIke ja svIkAravI joie; kAraNa ke pUrvoktabhAvathI e dravyastavIya hiMsA prazasta rAganI jema prazasta karAyelI che. jema svarUpathI aprazasta rAga prazasta viSayaka banavAthI prazasta bane che, tema svarUpathI aprazasta hiMsAkriyA dravyastavIya zubhabhAvarUpa prazasta bhAvanI saMbaMdhinI thavAthI prazasta bane che evuM tAtparya che.) zaMkA - AgamamAM pUjAvageremAM puSpAdisaMghaTTanAtmaka asaMyamane baMdhamAM kAraNa tarIke batAvyo che. tethI te aprazasta ja che. samAdhAna - ahIM asaMyamasthaLe "a'(=niSedha) prasajyaniSedhasUcaka nathI(=mAtra saMyamAbhAvasUcaka nathI), paraMtu pathudAsaniSedharUpa che. arthAt saMyamayogathI viruddha yogano sUcaka che. arthAt pUjAmAM puSpAdinA saMghaTTAvagere hovAthI te saMyamIonA yogarUpa nathI, paraMtu asaMyatonA yogarUpa hovAthI karmabaMdhamAM kAraNa che, paraMtu prazastabhAvathI prazasta karAyo hovAthI puNyabaMdharUpa zubhabaMdhamAM kAraNa che, evuM tAtparya samajavAnuM che' ema phalita thAya che. asaMyatayoga zubhabhAvathI prazasta karAya temAM vAMdho kyAM che? arthAt gRhasthonA asaMyamayogo paNa jo zubha adhyavasAyarUpa kasturIthI suvAsita hoya, to prazasta banI zake che. pUrvapa - kriyAnA uttarakAle pragaTelA zubhabhAvo aprazastane prazasta banAvI zake. paNa pUrvakAle rahelA zubhabhAvo zI rIte prazasta banAvI zake? (anumodanA ke pazcAttApa kriyAnI uttare hoya che - ane tenA kAraNe kriyA zubhatA ke azubhatAmAM pariNAma pAmI zake.) Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayathI pUjA baMdhamAM akAraNa 277 nyUnAdhikabhAvaM niyamayatIti / evaM sUkSmekSikAyAM prazastahiMsA puNyAvahApi na syAditi cet ? idamitthamevetyAhaitthamiyaM vyavahArapaddhatiH-vyavahAranayasaraNirgauNI prazastahiMsAyAH puNyabandhahetutvasyApi 'ghRtaM dahati' iti nyaayenaivesstttvaat| nizcaye nizcayanaye tu vicAryamANe hiMsA vRthaivAnyatarabandhasyApyahetutvAt, kevalaM eka eva bhAva: phaladaH-prazasto'prazasto vA prazastamaprazastaM phalaM janayituM samartha ityrthH|| ___ata eva kAmabhogAnAzrityottarAdhyayane'pyuktaM - na kAmabhogA samayaM uveMti, Na yAvi bhogA vigayaM uti| jo tappaose ya pariggahe ya, samo jo tesu sa vIarAgo tti'|[32/101] ata eva ca viSayeSvapi sattattvacintayA'bhisamanvAgamanaM bandhakAraNamuktamAcAre / evaMvidhaH samAdhiH pUrvabhUmikAyAM na bhavatyeveti cet ? na, sarvathA'bhAvasya vktumshkytvaat| samyagdarzanasiddhiyogakAla eva prazamalakSaNaliGgasiddheranukampAdInAmicchA uttarapakSaH- durgatanArInA dRSTAMtathI Ano uttara apAi gayo ja che. (durgatanArIne dravyastavakriyAnI pUrve rahelA zubhabhAvathI ja kalyANanI prApti thai che.) vaLI evo kyo maMtra che ke je pUrvAparabhAvathI nyUnatA ke adhikatA UbhI karI zake? arthAt pUrvakAlInabhAvamAM eTalI nyUnatA ke jethI te uttarakAlInakriyAne prazasta na banAvI zake, ane uttarakAlInabhAvamAM eTalI adhiktA ke je pUrvakAlIna kriyAne prazasta banAvI zake - evuM mAnavAmAM koi niyAmaka nathI. ("sparve para e nyAyathI alabatta, jo uttarakALe baLavattara viparIta bhAva Ubho thAya, to te bhAva pUrvakAlIna bhAvathI raMgAyelI kriyAmAM paNa anyathApaNuM ApAdita karI zake, jemAM mammaNazeThanI pUrvabhavanI dAnakriyA dRSTAMtarUpa che. paraMtu uttarakALe te kriyAyogane aMge baLavattara viparItabhAva Ubho thAya to paNa, pUrvakAlInabhAva e pUrve to nizaMkapaNe kriyAne svasvarUpathI raMgI zake che- ema bhAse che.) nizcayathI pUjA baMdhamAM akAraNa zaMkAH- Ama jo bahu sUkSma dRSTithI vicAraNA karazo, to prazasta hiMsAne puNyamAM paNa kAraNa mAnI zakAze nahi, kAraNa ke sarvatra bhAva ja pradhAna thaze. samAdhAna - ema ja che. ame je vAta karI e vyavahAranayanI paddhatine AgaLa karI, karI. kAraNa ke "dhI bALe che e nyAyathI ja prazasta hiMsAne puNyabaMdhanA hetutarIke gaNAvI zakAya. arthAt kAraNamAM kAryano upacAra karIne ja hiMsAdiyAne karmabaMdhamAM hetu darzAvI zakAya... paNa A aupacArika hovAthI gauNa che. kAraNa ke bhAvathI maLatA phaLano kriyAmAM upacAra karIne kriyAne phaLada svIkArI che. nizcayanayathI vicAravAmAM Ave to, hiMsAkriyA to vRthA= avarjanIya ja che. mAtra bhAva ja phaLadAtA che. prazastabhAva prazasta phaLa Ape, aprazastabhAva aprazasta phaLa Ape. tethI ja, kAmabhogIne AzrayI uttarAdhyayanamAM paNa kahyuM che - "kAmabhogo nathI samatA lAvatA ke nathI vikRti pedA karatA. je vyakti pote temAM(=kAmabhogomAM) praSa ane parigraha(=mUcchI) aMge samAna che (arthAt dveSa ke rAga karato nathI.) te ja vItarAga che. tethI ja AcArAMgamAM paNa kahyuM che ke - "viSayomAM svatattvaciMtana dvArA (ke sat tattvaciMtanadvArA) cAre bAjuthI pravartana ja karmabaMdhanuM kAraNa che." zaMkA - nizcayanayanI A vAto UMcI bhUmikAvALA mATe barAbara che. paNa pUrvabhUmikAmAM rahelAmATe AvI samAdhi(=viSayomAM samabhAve pravartavuM vagererU5) saMbhave nahi. (pUrvabhUmikAvALo to jyAre jevA viSayomAM pravRtta thAya, tyAre tevA rAgAdi bhAvo karI bese. mATe ja vairAgyanI prAthamika bhUmikA viSayatyAganI batAvI che. A ja pramANe pUjAvakhate puSpAdi virAdhanA vakhate e zrAvaka virAdhanAnA bhAvamAM AvI jaze, to prazasta bhAvamAM kevI rIte raheze? AvuM tAtparya lAge che.) Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 pratimAzataka kAvya-2 ) dyanubhAvatvAt, taduktaM viMzikAyAM - aNukaMpA Nibveo, saMvego taha ya hoi psmutti| eesiM aNubhAvA, icchAINaM jahAsaMkhaM ti|| [yogaviMzikA 8] anubhAvA:-kAryANi / icchaadiinaaN-icchaaprvRttisthirsiddhiyogaanaam| samAdhijanitazca bhAvo hyutthAnakAle'pi saMskArazeSatayA maitryAdhupabRMhito'nuvarttata evAnyathA kriyAsAphalyAsiddheH, 'bhAvo'yamanena vinA ceSTA dravyakriyA tuccheti // SoDazaka 3/12 utta0] vacanAt / evaM viviktaviveke'viratasamyagdRSTerapi pUjAyAM na bandho'viratyaMzajastu bandho'nyaH pUjAyogAprayuktaH, anyathA jinavandanAdAvapi tadApatteH / tata iha kUpanidarzanaM-kUpajJAtaM kasyacid yathAzrutajJa syAzaGkApadaM AzaGkAsthAnam // evaM hi tadAvazyake dravyastavIyaprasaGgasamAdhAnasthale vyavasthitam - nAmaThThavaNAdavie bhAve athayassa hoi nikkhevo| davvathavo pupphAI saMtaguNukkitanA bhaave'||[aav0 bhA0 samAdhAnaH-ema sAva ekaDo kADhI nAkho nahi. kAraNa ke pUrvabhUmikAmAM AvI samAdhinA sarvathA abhAvanuM pratipAdana karavuM zakya nathI. ahIM tu batAve che - samyagdarzananA siddhiyogakAle ja prazamarUpa liMganI siddhi thai jatI hovAthI icchAdi yoga kALe anukaMpAvagere pragaTe che tevo nirNaya thAya che. liMzikAmAM kahyuM ja che ke - "A icchAvagerenA yathAsaMkhyakakramazaH anukaMpA, nirveda, saMvega ane prazama A cAra anubhAva che." (anubhAva kAryo. icchAvagere icchAyoga, pravRttiyoga, sthiratA yoga ane siddhiyoga. icchAyoganuM kAryaanukaMpA, pravRttiyoganuM kAryanirveda, sthiratAyoganuM kArya saMvega ane siddhiyoganuM kArya prazama.) Ama icchAyogaAdi pUrvabhUmikAkALe paNa anukaMpAAdi prazastabhAva che ane cAritrarUpa UMcA sthAnanI vAta dUra raho, paNa samyagdarzananI siddhikALe paNa kaSAya ane viSayanA upazamarUpa prazamabhAvanI prApti hoya che. Ama A vyakti paNa rAgadveSanA sthAne mAdhyazmabhAva rAkhI zake che. e ja rIte pUjAmAM dekhItI hiMsAvakhate paNa bhaktinA prazastabhAvamAM rahI zake che.) zaMkA - siddhiyogathI prApta thayelo prazamabhAva samAdhikALa sudhI ja raheze. (=samyagdarzananA siddhiyogavakhate manaHstharyAdirUpa samAdhikALe prazamabhAva raheze) paNa A samAdhi kaMi satata rahetI nathI. tethI utthAna(=prazAMtavAhitAno abhAva-utthAna)kALe prazamAdi saMbhavaze nahi. samAdhAna - utthAnakAle paNa samAdhijanita ane matyAdibhAvanAthI poSaNa pAmelo prazamAdibhAva saMskArarUpe raheze ja, nahitara to kriyAnI saphaLatA ja asiddha thaze. kAraNa ke kahyuM ja che ke - "A ja (praNidhAnAdi pAMca Azayo) bhAva che. AnA vinAnI ceSTAdravyakriyArUpa che ane tuccha che."Ama vyavahArakALe paNa samyagdaSTinI kriyAne saphaLa gaNavI hoya, to samAdhijanita bhAvane saMskArarUpe paNa hAjara rahelA mAnavA paDaze. Ama nizcayanayanI apekSAe vyavasthita vibhAgano viveka rAkhI vicAravAmAM Ave to, samajI zakAya che ke "aviratasamyagdaSTine paNa pUjAmAM alpa paNa baMdha nathI. ane pUjAkAle paNa je baMdha che, te pUjAyogathI prayukta nathI, paNa aviratinA aMzathI ja prayukta che. Avo viveka karyA vinA aviratiaMzathI thatAM karmabaMdhane pUjAnA khAtAmAM khatavavAmAM jinavaMdanAdimAM paNa Apatti che kAraNa ke te vakhate paNa aviratinA kAraNe karmabandha cAlu che. Ama samyagdaSTi jIvanI svarUpa sAvadhakriyA paNa je hetu ane anubaMdhathI nirava hoya, to alpa paNa karmabaMdhamAM kAraNa nathI. Avo niSkarSa sAMbhaLI yathA zrutajJAnIne kUvAnA daSTAMta aMge AzaMkA UbhI thavAno saMbhava che. * dravyastava karatAM bhAva stavanI zreSThatA dravyastava saMbaMdhI prasaMganA samAdhAna sthaLe Avazyaka niryuktimAM A pramANe kahyuM che - O AzayabhedA ete sarve'pi hi tattvato'vagantavyAH / bhAvo'yamanena vinA ceSTA dravyakriyA tucchA // iti puurnnshlokH|| - - - - - - -- -- -- -- -- Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyastava karatAM bhAvastavanI zreSThatA 27) 191] iti / vyAkhyA-tatra nAmeti nAmastavaH, sthApaneti sthApanAstavaH, 'dravya'iti dravyaviSayo dravyastavaH, 'bhAva'iti bhAvaviSayazca bhAvastava ityarthaH / itthaM stavasya bhavati nikssepo-nyaasH| tatra kSuNNatvAnnAmasthApane anAdRtya dravyastavabhAvastavasvarUpamevAha- dravyastavaH puSpAdiriti, AdizabdAd gandhadhUpAdiparigrahaH, kAraNe kAryopacArAccaivamAha, anyathA dravyastavaH puSpAdibhiH smbhyrcnmiti| tathA sadguNotkIrtanA bhAva iti| santazca te guNAzca sadguNAH, anenAsadguNotkIrtanAniSedhamAha, karaNe ca mRSAvAda iti / sadguNAnAmutkIrtanA-utprAbalyena parayA bhaktyA kiirtnaa-sNshbdnaa| yathA- 'prakAzitaM yathaikena tvayA samyag jgttrym| samagrairapi no nAtha ! paratIrthAdhipaistathA // 1 // 'vidyotayati vA lokaM yathaiko'pi nizAkaraH, samudgataH samagro'pi kiM tathA taarkgnnH'| 2 // ityAdilakSaNo, 'bhAva' iti dvAraparAmarzo bhAvastava iti gaathaarthH|| iha cAlitapratiSThApito'rthaH samyagjJAnAyAlamiti, cAlanAM ca kadAcidvineyaH karoti, kadAcitsvayameva gururiti, uktaM ca - katthai pucchai sIso kahiMci puTThA kaheMti AyariyA' ityAdi[dazavai. niryu. 38 pU.] yatazcAtra vittaparityAgAdinA dravyastava eva jyAyAn bhaviSyatItyalpabuddhInAmAzaGkAsambhava ityatastadvyudAsArthaM tadanuvAdapurassaramAha-'davvathao bhAvathao davvathao bahuguNa tti buddhi siaa|aniunnmivynnminnN chajjIvahiaMjiNA biti'/[Ava0 bhA. 192] vyAkhyA-dravyastavo stavanA nikSepAnAma-sthApanA-dravya ane bhAvathI che. dravyastavapuSpavagere che ane sahuNotkIrtanabhAvastava che." TIkArya - nAmastava, sthApanAstava, dravyaviSayaka stava ane bhAvaviSayaka stava A cAra nikSepomAMnAma ane sthApanA sugama hovAthI e beno anAdara karI sIdhA dravya-bhAva stavanI vAta kare che - dravyastavamAM puSpavagere (vagerethI dhUpavagere) samajavA. ahIM kAraNamAM kAryano upacAra karI puSpavagerene dravyastava kahyo. vAstavamAM puSpa vagerethI thatuM saMpUjana dravyastava che. vidyamAna guNonAM utkIrtanane ja bhAvastava kahevAthI avidyamAna guNonA utkIrtanano niSedha kya. kAraNa ke ema karavAmAM "mRSAvAda' lAge che. utkIrtanA=1=prabaLatAthI-paramabhaktithI kIrtana=sArI rIte gAvuM. jemake he nAtha ! teM ekalAe je pramANe traNe jagatane prakAzita karyuM che, badhA ja paratIrthanA sthApakoe bhegA maLIne paNa e pramANe jagatane prakAzita karyuM nathI."// 1 "athavA to samagralokane ekalo caMdra je pramANe prakAzita kare che, te pramANe prakAzita karavA badhA tArAo bhegA maLIne paNa zuM samartha thAya che? arthAt samartha thatA nathI. 2// A pramANe paramabhaktithI prabhuguNonuM guMjana karavuM e bhAvastava che. [gA. 191] uThelI zaMkAnA samAdhAnathI nizcayarUpe prApta thayelo artha samyajJAnanI jyota pragaTAve che. tethI zaMkA-samAdhAna paNa vyAkhyAnanuM eka aMga che. tethI have cAlanA=zaMkA batAve che. kyAreka ziSya svayaM zaMkA kare, to kyAreka ziSyanA jJAnamAM vadhAro karavA guru pote zaMkA uThAve kahyuM ja che ke - "kyAMka ziSya ja pUche che, to kyAMka ziSya na pUche, to paNa AcArya batAve che. prastutamAMdravyastavamAM dhananotyAgavagere che, jyArebhAvastavamAM jarA paNa ghasAvAnuM nathI, tethIdravyastava bhAvastava karatA caDiyAto che, evI AzaMkA alpabuddhivALA jIvone thavAno saMbhava che. tethI e AzaMkA darzAvI tene dUra karatA kahe che- dravyastava ane bhAvastavamAMdravyastava bahuguNavALo che, A vacana anipuNamativALAnuM che, kAraNa ke jino chajIvakAyanA hitane (mokSanuM mukhya sAdhana) kahe che." dravyastava ane bhAvastavamAM dravyastava ja bahu guNakara che, kAraNa ke (1) dravyastava karavAmAM dhanano tyAga hovAthI zubha ja adhyavasAya hoya che, vaLI (2) tIrthanI unnati thAya che. tathA (3) eka vyaktine dravyastava karatI joi bIjA paNa pratibodha pAme che. Ama svaparaanugraha thAya che. AvI kadAca buddhi thAya. A badhI vAta pratipakSapUrvaka hRdayamAM sthApI "vyastava bahuguNavALo che e Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28). | pratimAzataka kAvya-60) bhAvastava ityatra dravyastavo bahuguNa:=prabhUtataraguNa iti-evaM buddhiH syAd, evaM cet manyase ityrthH| tathAhikilAsmin kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAyastIrthasya connatikaraNaM, dRSTvA ca taM kriyamANa-manye'pi pratibuddhyanta iti svaparAnugrahaH / sarvamidaM sapratipakSaM cetasi nidhAya 'dravyastavo bahuguNa' ityasyAsAratAM khyApanAyAha- 'anipunnmtivcnmid'miti| anipuNamatervacanamanipuNamativacanam, 'ida'miti yad dravyastavo bahuguNa iti gamyate / kimityata Aha-'SaDjIvahitaM jinA bruvate' SaNNAM-pRthivIkAyAdInAM hitaM jinA:-tIrthakarA bruvate pradhAna mokSasAdhanamiti gmyte| kiM ca SaDjIvahitamityata Aha-'chajjIvakAyasaMjamu davvathae so virujjhaI ksinno| to kasiNasaMjamaviU pupphAIaMna icchNti'|| [Ava. bhA. 193] vyAkhyA- 'SaDjIvakAyasaMyama' iti| SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivyAdilakSaNAnAM saMyamaH saGghaTTanAdiparityAgaH SaDjIvakAyasaMyamaH, asau hitam / yadi nAmaivaMtataH kimityata Aha-'dravyastave'puSpAdisamabhyarcanalakSaNe sa=SaDjIvanikAyasaMyamaH kim ? virudhyate-na samyak sampadyate kRtsna sampUrNa iti, puSpAdisaMluJcanasacaTTanAdinA kRtsnasaMyamAnupapatteH, yatazcaivaM tataH tasmAt kRtsnasaMyamavidvAMsa' iti / kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsastattvata: sAdhava ucynte| kRtsnasaMyamagrahaNama-kRtsnasaMyamaviduSAM zrAvakANAM vyapohA), te kim ? ata Aha-'puSpAdikaM' dravyastavaM necchanti' na bhumnynte| yaccoktaM'dravyastave kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAya' ityAdi, tadapi yatkiJcid vyabhicArAt, ksycidlpvacananI tucchatA batAvavA kahe che. dravyastavane bahuguNavALuM darzAvatuM vacana anipuNabuddhivALAnuM che, kAraNa ke tIrthakaro pRthvIvagere chakAyajIvanA hitane (mokSanuM pradhAna kAraNa ATaluM adhyAhArathI levuM.) kahe che. [gA192] chajIvakAryanuM hitazuM che?te dazavi che- "chajIvakAsaMyama. saMpUrNatadravyastavamAM virodha pAme che. tethI kRmnasaMyamavid puSpAdi icchatA nathI." pRthvIvagere chajIvanikAyanA saMghaTTanAdinA tyAgarUpa saMyama ja hitarUpa che. A kahevAnuM tAtparya batAve che. dravyastave' - puSpAdithI arcanArUpa dravyastavamAM saMpUrNa jIvakAyasaMyama virodhAya che - eTale ke sArI rIte saMpUrNatayA saMpanna thato nathI. kAraNa ke phUlone cUMTavA saMghaTTo karavo vagerethI saMpUrNa saMyama anupAtra che. tethI kRmnasaMyamavidvAna=mukhyarUpe kRmnasaMyamavALA vidvAno nizcayathI AvA vizeSaNavALA sAdhuo ja hoya.) puSpAdi dravyastavanuM bahumAna karatA nathI. 'dravyastava karavAmAM dhanano tyAga hovAthI zubha ja adhyavasAya hoya" evuM je alpabuddhivALAe kahyuM, te paNa barAbara nathI. kAraNa ke te anekAMtika che. koika alpasattvavALAne ke avivekIne dhanano tyAga karInedravyastava karavA chatAMzubhaadhyavasAya utpanna thato nathI. dekhAya ja che ke, keTalAka jIvo kIrtiAdi khAtara paNa dravyastava kare che. vaLI, dravyastavamAM zubha adhyavasAya hoya, to paNa je A zubhaadhyavasAya che; te ja bhAvastavarUpa che anedravyastava kriyAto temAM kAraNabhUta hoi gauNa che. kAraNa ke "samAraMbho=pravRttiophaLapradhAna ja hoya che (athavA badhA ja AraMbho phaLapradhAna hoya che') evo nyAya che. vaLI bhAvastavanI hAjarImAM ja vAstavika tIrthonnati thAya che. kAraNa ke bhAvastavathI yukta vyakti devone paNa samyakupUjya bane che ane ekane bhAvastavamAM ArUDha thayelo joine ja bIjA ziSTa puruSo pratibodha pAme che. tethI svaparano anugraha paNa bhAvastavathI ja che. [gA. 193] zaMkA - jo Ama ja hoya to zuM A dravyastava ekAMte heya che? ke pachI upAdeya paNa che? samAdhAna - sAdhune ekAMte heya che. zrAvakone upAdeya paNa che. A ja vAta bhAkhyakAra kare che - saMsAatanukArI Adravyastava asnipravartaka viratAviratone yogya ja che. ahIM kUvAnuM daSTAMta che." jeo saMyamane Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drivyastava - cAritrakriyAnI bhAva pratye tulyatA 281 sattvasyAvivekinovAzubhAdhyavasAyAnupapatteH, dRzyate ca kIAdyarthamapi sattvAnAM dravyastave pravRttiriti, zubhAdhyavasAyabhAve'pi tasyaiva bhAvastavatvAditarasya ca tatkAraNatvenApradhAnatvameva phalapradhAnAssamA(sarvA pAThA.)rambhA' iti nyAyAt, bhAvastava eva ca sati tattvatastIrthasyonnatikaraNaM, bhAvastavavata eva tasya samyagamarAdibhirapi pUjyatvAttameva ca dRSTA kriyamANamanye'pi sutarAMpratibudhyante ziSTA iti svaparAnugraho'pIhaiveti gaathaarthH|| AhayadyevaM, kimayaM dravyastava ekAntata eva heyo vartate ? AhosvidupAdeyo'pi ? ucyate, sAdhUnAM heya eva, zrAvakANAmupAdeyo'pi, tathA cAha bhASyakAraH - 'akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNo davvathae kuvdiddhto'||[aav.bhaa. 194] vyAkhyA-akRtsnaMpravartayatIti saMyamamiti sAmarthyAd gamyate akRtsnapravartakAsteSAM, 'viratAviratAnAmi'ti-zrAvakANAM eSa khalu yuktaH, eSa: dravyastavaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAd yukta ev| kimbhUto'yamityAha-saMsArapratanukaraNa: saMsArakSayakAraka ityarthaH, drvystvH| Aha-ya: prakRtyaivAsundaraH, sa kathaM zrAvakANAmapi yukta iti ? atra kUpadRSTAnta evaM-jahA NavaNayarAisannivese kei pabhUyajalAbhAvao taNhAiparigayA tadapanodArtha kUpaM khaNaMti, tesiM ca jaivi taNhAdiyA vaDDati, maTTikAkaddamAIhi ya maliNijjati, tahavi tadubbhaveNa ceva pANieNaM tesiM te taNhAiyA so ya malo puvvao ya phiTTai, sesakAlaM ca te tadaNNe ya logA suhabhAgiNo bhvNti| evaM davvathae jaivi asaMjamo tahAvitao cevasA pariNAmasuddhI bhavai, jAe asaMjamovajjiyaM (adhyAhArathI) asaMpUrNapaNe pravartAve che. arthAt jeo AMzikasaMyamavALA che, tevA zrAvakone A dravyastava yogya ja (khalu" zabda "ja'kArArthaka che.) che. kAraNa ke A dravyastava saMsArano kSaya kare che. zaMkA - svabhAvathI ja asuMdara dravyastava zrAvakone paNa yogya zI rIte bane che? samAdhAnaH-kUvAnA daSTAMtathI. kUvAnuM daSTAMta A pramANe che. navuM nagara vasyuM tyAM pUratAM pramANamAM pANI na hatuM. tethI tRSNAdithI pIDAyelA keTalAka lokoe tarasa chIpAvavA kUvo khodavA mAMDyo. jo ke A kUvo khodatI vakhate parizramane kAraNe tarasa vadhavAnI che ane khodelI mATIvagerethI kapaDA ane zarIra paNa melA thavAnA che. chatAM paNa kUvAmAMthI nIkaLelAM pANIthI ja teonI tarasa chIpAze ane mela paNa dUra thai zakaze. vaLI te pachI haMmezA teo ane bIjAo paNa sukhanA bhAjana thaze. (kAraNa ke pANI sulabha thaze.) A ja pramANe dravyastavamAM paNa jo ke asaMyama che to paNa tenAthI ja(=vyastavathI ja) pariNAmanI zuddhi thAya che. utpanna thayelI A pariNAmazuddhi dravyastavanA asaMyamathI ane bIjA paNa asaMyamathI upArjelA saghaLA karmono nAza kare che. tethI A dravyastava zubha(=puNya)nA anubaMdhavALo tathA ghaNI nirjarAnuM kAraNa che ema samajI zrAvakoe Adaravo joie. (gA.194] dravyastava - cAritrakriyAnI bhAvapratye tulyatA ahIM dravyastava ane cAritrakriyAnI tulyatAnuM ApAdana karavAdvArA "dravyastava paNa mahAna che' e siddha kare che. (paMcAzaka graMthanA TIkAkAra zrI abhayadevasUrinA mate dravyastavamAM snAnAdi ane puSpAdi traTanavagere kUvo khodavArUpa che, AraMbharUpa che ane zubhabhAvayukta pUjA pANInI prAptirUpa che. bIjo mata kUpadaSTAMtanI ghaTanA A rIte svIkArato nathI. temane pUjA mATe thatI snAnAdi pravRtti paNa pUjAnA eka aMgarUpa hoi nirdoSa che. ahIM teo uttarapakSarUpe che, ne abhayadevasUrimata pUrvapakSarUpa che, te samajavuM.) pUrvapakSa - dravyastavamAM karelI pravRtti ekAMte zubhabhAva janmAvI zakatI nathI, kAraNake dravyastavamAM pravRtti to kIrtivagere azubha-AzayathI paNa thAya che. uttarapakSa - bhAi! A vAta to bhAvacAritramATe cAritrakriyAmAM paNa lAgu paDe che. abhavyo vagere kayA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 pratimAzataka kAvya-2) aNNaM ca NiravasesaMkhavei tti / tamhA virayAviraehiM esa davvatthao kAyabvo, subhANubaMdhI pabhUyataraNijjarAphalo yatti kAUNamiti gaathaarthH|| atra kIAdyarthamapi dravyastave pravRttyA zubhAdhyavasAyavyabhicArazcAritrakriyAyAmapi tulyH|shubhaadhyvsaaysyaiv bhAvastavatvAt tatkAraNatvena puSpAdyabhyarcanakriyAyA apradhAnatve ca cAritrabhAvena ttkriyaayaastthaatvaapttiH| bhAvAnaikAntyaM, nityasmRtyAdinA bhAvanavotpAdApratipAtaguNavRddhyAdikamapi vratagrahaNAdikriyayA tulyaM 'esA ThiIo etthaMNa ugahaNAdeva jAyai NiyamA / gahaNovariM pi jAyai jAo vi avei kmmudyaa||1|| tamhA Niccasaie' [viMzi praka0 9/7-8 pA. 1] ityAdi vcnaat| uparitanAnupAdeyatvamapi tathaiva, pramattasthavirakalpikAdikriyAyA apramattajinakalpikAdInAmanupAdeyatvAt, dravyastavajanitapariNAmazuddhyA dravyastavasthalIyAsaMyamopArjitasyAnyasya ca niravazeSasya karmaNaH kSapaNAbhidhAnamapi cAritrakriyAjanitapariNAmazuddhyA tadaticArajanitAnyaniravazeSakarmakSapaNAbhidhAnatulyaM, sarvasyA api pravrajyAyA bhavadvayakRtakarmaprAyazcittarUpatAyAstatra tatra vyavasthitatvAjinazAsanavihite'nyatrA'pi zubhayoge tadatidezAt joge joge jiNasAsaNami dukkhakkhayA paujaMtA / ikkikkami vaTuMtA aNaMtA kevalI jaayaa||'ityoghvcnaat [gA. 278] dravyastave kriyamANa eva ca bhAvazuddhyA naagketuAzayathI cAritra grahaNa kare che? e to sujJAta ja che. pUrvapakSa -"zubhaadhyavasAya' ja bhAvastava che. puSpavagerethI pUjanakriyAtone adhyavasAyanuM kAraNa hovAthI gauNa che. uttarapakSa - basa, e ja pramANe cAritranI kriyA cAritrabhAvamAM=cAritranA zubhabhAvamAM kAraNa hovAthI gauNa che. pUrvapakSaH- dravyastavano zubhabhAva sAthe ekAMte saMbaMdha nathI. uttarapakSaH- cAritrakriyAno paNa bhAva sAthe ekAMta saMbaMdha nathI. pUrvapakSa - cAritrakriyA nityasmRtivagere dvArA navA-navA bhAvane pragaTa kare che ane patana na pAme e pramANe guNonI vRddhi kare che. uttarapala - dravyastava paNa roja navI navI aMgaracanAvagererUpa pUjA-AMgadvArA navA navA zubhabhAvone pragaTAve che ane apratipAtI guNavRddhivageremAM kAraNa bane che. kahyuM ja che ke - ahIM evI sthiti(=maryAdA) che, vratanA grahaNamAtrathI vratano bhAva avazya thAya ja, evo niyama nathI. ghaNIvAra vratanA grahaNa pachI vratano bhAva thAya ane ghaNIvAra rahelo bhAva paNa karmodayathI cAlyo jAya." / 1 tethI nityasmRti vagerethI (bhAva utpanna thAya che ityAdi.)' pUrvapakSa:- dravyastava chaThA guNasthAne rahelA arthAt sAdhuone upAdeya nathI. jyAre cAritrakriyA to emane paNa upAdeya che. uttarapakSaH- nIcalI kakSAmAM rahelAno dharma UMcI kakSAvALAne grAhya na bane eTalA mAtrathI heya banato nathI. anyathA to pramatta sAdhunI ane sthavirakalpI sAdhunI kriyA kramazaH apramatta sAdhu ane jinakalpIne upAdeya nathI, eTalAmAtrathI e kriyAne paNa heya mAnavI paDaze. - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 0 tamhA Niccasaie bahumANeNaM ca ahigygunnmi| paDivakkhaduguMchAe paNiiyAloyaNeNaM ca // iti puurnnshlokH|| Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 divyastava - cAritrakriyAnI bhAva pratye tulyatA prabhRtInAM kevalotpAdazravaNAt zubhAnubandhiprabhUtataranirjarAphalatvopadarzanameva dravyastave'lpasyApi pApasya sambhavaM na sahate iti zuddhabhAvasya nirviSayaH kuupdRssttaantH|| na ca puSpAdyayaMcanavelAyAM zubhabhAvasambhavena nizcayanayena tasya vyavahAranayena ca tadanvitatakriyAyA viziSTaphalahetutve'pi tataH pUrvaM tadviSayasambhava iti vaacym| prasthakanyAyena pUrvapUrvatarakriyAyAmapi zubhabhAvAnvayatatphalopapatte gmnyaabhipraayenn| ata eva pUjArthaM snAnAdikriyAyAmapi yatanayAdhikArasampattyA zubhabhAvAnvaya updrshitshcturthpnycaashke| tathA hi - pahANAivi jayaNAe, AraMbhavao guNAya NiyameNa / suhabhAvaheuo khalu, viSNeyaM kUvanAeNaM' [4/10] tti // vyAkhyA-snAnAdyapi dehazaucaprabhRtikamapi, AstAM tadvarjana pUjAvA, AdizabdAdvilepanAdigrahaH, guNAyeti yogH| yatanayA rakSituMzakyayA jiivrkssnnruupyaa| tatkiMsAdho pUrvapakSa -cAritrakriyAto evA zubhabhAvone pedA kare che, ke jenAthI cAritrakriyAvakhate sevelA aticArathI lAgelA karma ane bIjA paNa saghaLA karmo nAza pAmI jAya. uttarapakSa - barAbara che, e ja pramANe dravyastavathI utpanna thatA zubhabhAvo kramazaH evo prakarSa pAme che ke e bhAvo dravyastavakALe sevelA asaMyamathI lAgelA karmo tathA anya saghaLA karmone khapAvI nAkhe che. kAraNa ke AgamamAM TheraThera kahyuM che ke- "badhI dIkSA Abhava ane pUrvabhavamAM karelAkarmonAM prAyazcittarUpa che. pachI jinazAsananA pratyeka yoga evAja che, evo atideza karyo che. kazuM ja ke... "jinazAsanamAM pravRtta karAyelA dareka yogaduHkhakSayamATe thAya che. eka-eka yogamAM vartatA anaMtA mahAtmAo kevalI thayA che." tathA dravyastavarUpa pUjA karatAM karatAM ja bhAvazuddhi atyaMta prabaLa thavAthI nAgaketu vagere kevalajJAna pAmI gayA evA ghaNA daSTAMto dekhAya che... vaLI pUrvokta zAstravacanamAM dravyastavane zubhAnubaMdhI ane ghaNI nirjarAmAM kAraNa tarIke darzAvyo che. enAthI siddha thAya che ke pUrvAcAryodravyastavamAM alpa paNa pApano saMbhava svIkAravA taiyAra nathI. tethI zuddhabhAvane kUvAnAM dRSTAMta sAthe saMbaMdha ja nathI. tethI puSpapUjanavagere vakhate zubhabhAvarUpa zuddhabhAva ja hovAthI kUvAnuM dRSTAMta aprayojaka che. pUrvapada-puSpavagerethI pUjA karatI vakhate zubhabhAva saMbhave che. tethI nizcayanayanI apekSAe te zubhabhAva ane vyavahAranayanI apekSAe te bhAvathI yukta kriyA ghaNI nirjarAvagererUpa viziSTaphaLamAM hetu bane che, tethI tyAM bhale kUvAnuM daSTAMta na ghaTe. paraMtu te pUjAkriyAnI pahelAnI snAnAdi kriyAkAle to kUvAnuM dRSTAMta ghaTI zakaze. kAraNa ke te vakhate pUjAno adhyavasAya ke pUjAkriyA nathI. snAnavagere AraMbhathI janita ane tadanya karmano kSaya pUjAsaMbaMdhI kriyA ane bhAvathI thavAno hoi kUvAnuM dRSTAMta saMbaddha thai zakaze. uttarapakSaH- "prasthaka nyAyathI naigamanayanA abhiprAyathI to pUjAnI pUrva-pUrva kriyAomAM paNa pUjAnA zubhabhAvano anvaya che. tethI e kriyAomAM paNa pUjAnA adhyavasAyanuM ke e adhyavasAyavALI kriyAonuM phaLa upapanna ja che. tethI ja pUjAnA AzayathI karAtI snAnavagere kriyA paNa jayaNAyukta hovAthI ane adhikAravALI hovAthI zubhabhAvathI saMgata ja hoya che. A bAbata cothA paMcAzakamAM darzAvelI che. (paMcAzakanA TIkAkAra zrI abhayadevasUri che. teoe paNa snAnAdivakhate zubhabhAva mAnyo che. paNa zrI abhayadevasUri te kUpadaSTAMtanI ghaTanAsnAnAdivakhate che. ane uparokta uttarapakSane anyamatatarIke darzAvI pUrvapakSarUpe khaMDana karyuM che. tethI have uparokta uttarapakSane pUrvapakSa (athavA matAMtara) samajavo ane zrI abhayadevasUrimata uttarapakSatarIke samajavo.) te A pramANe - "AraMbhavALAne(=gRhasthane) zubhabhAvanA kAraNe kUvAnA daSTAMtathI jayaNAthI snAna vagere paNa avazya guNakArI thAya che ema samajavuM." vyAkhyA - "snAnAdi' padamAM AdipadathI vilepanavagere samajavA. "paNa" zabdanuM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-60 , rapi ?' ityAzaGkayAha-ArambhavataH = svajanadhanagehAdinimittaM kRSyAdikarmabhiH pRthivyAdijIvopamardayuktasya gRhiNa ityartho, na punaH sAdhostasya sarvasAvadyayogaviratatvAd bhAvastavArUDhatvAcca / bhAvastavArUDhasya hi snAnAdipUrvakadravyastavo'nAdeya eva, bhAvastavArthameva tasyAzrayaNIyatvAt, tasya ca svata eva siddhatvAt / imaM cArthaM prakaraNAntare svayameva vakSyatIti / guNAya= puNyabandhalakSaNopakArAya niyamena = avazyambhAvena / atha kathaM svarUpeNa sadoSamapyArambhiNo guNAya ? ityAha- 'suhabhAvaheuo 'tti / luptabhAvapratyayatvena nirdezasya, zubhabhAvahetutvAt = =razastamAvanibndhntvaajjinpuujaarthN snAnAdeH / anubhavanti ca kecit snAnapUrvakaM jinArcanaM vidadhAnA shubhbhaavmiti| khalurvAkyAlaGkAre / vijJeyam =jnyaatvym| atha guNakaratvamasya zubhabhAvahetutvAtkathamiva jJeyam ? ityAha-kUpajJAtena= avaTodAharaNena, iha caivaM sAdhanaprayogaH, guNakaramadhikAriNaH kiJcitsadoSamapi snAnAdi, viziSTazubhabhAvahetutvAt / viziSTazubhabhAvahetubhUtaM yat, tad guNakaraM dRSTaM; yathA kUpakhananaM, viziSTazubhabhAvahetuzca yatanayA snAnAdi, tato guNakaramiti / kUpakhananapakSe zubhabhAvastRSNAdivyudAsenAnandAdyavAptiriti / idamuktaM bhavati-yathA kUpakhananaM zramatRSNAkardamopalepAdidoSaduSTamapi jalotpattAvanantaroktadoSAnapohya svopakArAya paropakArAya ca kila bhavatItyevaM snAnAdikamapyArambhadoSamapohya zubhAdhyavasAyasyotpAdanena viziSTAzubhakarmanirjaraNapuNyabandhakAraNaM bhavatIti / iha kecinmanyante pUjArthaM snAnAdikaraNakAle'pi nirmalajalakalpazubhAdhyavasAyasya vidyamAnatvena kardamalepAdikalpapApAbhAvAdviSamamidamitthamudAharaNaM, tatkiledamitthaM yojanIyaM yathA kUpakhananaM svaparopakArAya bhavatyevaM snAna 284 tAtparya A che - 'snAnanuM varjhana ke pUjA to guNakArI che ja. paNa snAna paNa guNakArI che.' ahIM rakSaNIya jIvonI zakya rakSAno prayatna jayaNArUpa che. 'zuM sAdhune paNa A snAnAdi guNakArI kharA ?' evI AzaMkA TALavA kahe che - AraMbhavALAne ja guNakArI che. arthAt jeo svajana, dhana, gharaAdinA nimitte khetIvagere pravRttithI pRthvIvagere jIvonI hiMsAmAM pravRtta che, tevA gRhasthone ja A jayaNApUrvakanA zubhAzayathI thatA snAnAdi guNakArI che, sAdhune nahIM, kAraNa ke sAdhuo sarvasAvadyano tyAga karI bhAvastavamAM ArUDha thayAM che. bhAvastavanI prAptimATe dravyastava sAdhana che. ane sAdhune bhAvastava svataH prApta che. tethI bhAvastavamAM lIna thayelA sAdhuone snAnAdipUrvakano dravyastava anAdeya ja che. A ja artha graMthakAra zrI haribhadrasUri mahArAjA anya prakAre AgaLa darzAvaze, snAnAdithI puNyabaMdharUpa guNa=upakAra avazya thAya che. zrI abhayadevasUrimate grUpadaSTAMtanI sArthakatA zaMkA H- AraMbhavALA gRhasthane svarUpasAvagha snAnAdi guNakArI zI rIte bane ? - samAdhAnaH- e rIte ke temAM jinapUjAno zubhAzaya bhaLelo che. pUjAnA zubhabhAvamAM kAraNa hovAthI snAnAdi guNakArI che. snAnAdipUrvaka pUjA karanArA keTalAka bhAgyazALIone zubhAzayano anubhava thAya ja che. (mULamAM 'khalu'pada alaMkArArthe che.) ahIM kUvAnuM dRSTAMta che. anumAnaprayoga A pramANe che - snAnAdi sadoSa vastu (=dravya, guNa ke kriyA) paNa adhikArIne guNakArI bane che, kAraNa ke viziSTa zubhAzayamAM kAraNa bane che. je-je viziSTa zubhAzayamAM kAraNa hoya, te te guNakArI che; jemake kUvo khodavAnI kriyA. jayaNAthI thatI snAnAdi kriyA paNa viziSTa zubhabhAvamAM kAraNa che. tethI guNakArI che. kUvo khodavAnA pakSe zubhabhAva=tRSNAvagerenA nAzathI AnaMdavagerenI prApti. tAtparya :- jema kUvo khodavAmAM parizrama, tRSNAvRddhi, kAdavathI kharaDAvAnuM vagere ghaNA doSo che, chatAM pANInI prApti thayA bAda te badhA doSo dUra thAya che; tathA sva ane para upara upakAra thAya che. tema Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 zrI abhayadevasUrimate kUpadaSTAMtanI sArthakatA pUjAdikaM karaNAnumodanadvAreNa svaparayo: puNyakAraNaM syaaditi| na caitadAgamAnupAti, yato dharmArthapravRttAvapyArambhajanitasyAlpasya pApasyeSTatvAt, kathamanyathA bhagavatyAmuktaM - 'tahArUvaMsamaNaM vA mAhaNaMvA paDihayapaccakkhAyapAvakammaM aphAsueNaM aNesaNijja asaNa 4 paDilAbhemANe bhaMte ! kiM kajjai ? go0 ! appe pAve kamme bahutariyA se NijjarA kjji'| tathA glAnapraticaraNAnantaraM paJcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi kathaM syAt ? ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / yatanayA vihitasya snAnAdeH zubhabhAvahetutvaM prAguktam / atha yatanAMsnAnagatAMzubhabhAvahetutAM ca yatanAkRtAM snAnasya darzayannAha-'bhUmIppehaNajalachANaNAi jayaNA u hoi hANAo / etto visuddhabhAvo aNuhavasiddho cciya buhaannN||' [paJcAzaka 4/11] vyAkhyA-bhUmeH prekSaNaM ca-snAnabhuvaH prANirakSArthaM cakSuSA nirIkSaNaM, jalachANaNaM ca-pUtarakaparihArArthaM nIragAlanam, Adi-pramukhaM yasya vyApAravRndasya, tdbhuumiprekssnnjlchaannnnaadi| aadishbdaanmkssikaarkssnnaadigrhH| tatkimityAha yatanA-prayatnavizeSaH, tu zabda: punararthaH, tadbhAvanA caivaM-snAnAdi yatanayA guNakaraM bhavati, yatanA punarbhUmiprekSaNajalachANanAdiH, bhavati-varttate, kvetyAhasnAnAdau avadhikRte snAna vagere paNa AraMbhAdi doSo dUra karI zubhaadhyavasAya pragaTAvavA dvArA azubhakarmonI viziSTanirjarA ane puNyabaMdhamAM kAraNa bane che. ahIM (keTalAkano mata) - pUjAmATe karAtA snAnAdi vakhate paNa nirmaLa jaLa tulya adhyavasAya(="A pANI jema dehanA maLane dUra kare che, tema jinapUjA mArA aMtaramaLane dUra karaze' ityAdirUpa zubhAzaya) rahyo che. tethI snAnAdi vakhate paNa kAdavathI kharaDAvA tulya pApano abhAva che, tethI uparokta rIte kUvAnuM dRSTAMta ghaTAvavAmAM viSamatA Avaze. kAraNa ke e pramANe kUvAnA daSTAMtane vicAravAmAM A snAnAdimAM paNa alpa pApano svIkAra karavo paDe. paNa vAstavamAM to pUjAno zubhAzaya hovAthI jayaNApUrvakanA snAnAdimAM alpa paNa pApano baMdha nathI, kAraNa ke sarvatra baMdhamAM bhAva kAraNa che. tethI kUpadaSTAMtane uparokta pramANe na ghaTAvatA A pramANe ghaTAvavuM joiejema kUvo khodavAthI sva ane para upara (laukika) upakAra thAya che. tema snAna-pUjAvagere paNa karaNa, anumodana dvArA sva ane para upara (lokottara) upakAra kare che. pU. abhayadevasUrijI - A mAnyatA AgamAnusArI nathI, kAraNa ke dhamahetuka pravRtti paNa jo AraMbhayukta hoya, to te AraMbhanA kAraNe alpa pApano baMdha AgamamAnya che. jo Ama na hota, to bhagavatI sUtramAM batAvelAM azuddha dAnathI alpa baMdha ane bahutara nirjarA saMgata na karata. bhagavatI sUtrano pATha A pramANe che "he bhadaMta! pratihapratyAkhyAtapApakarma(=pUrvakapApano niMdAdithI nAza karatA ane bhaviSyanA pApo aMge pratyAkhyAna karatA) tevA prakAranA zramaNa ke (brahmacaryanuM pAlana karatA hovAthI) brAhmaNane aprAsuka(=sacittAdi) aneSaNIya(=42 doSayukta) azanaAdi cAra vahorAvanAro zuM kare che?" "gautama! alpa pApano baMdha ane bahutara pAponI nirjarI kare che. ahIMdAnaAraMbhayukta hovAthI temAM alpa pApano baMdha darzAvyo. te ja pramANe glAnanI sevA karanArA vaiyAvaccIne sevAkAryanI samApti bAda prAyazcittavidhimAM paMcakalyANaka nAmanuM prAyazcitta batAvyuM che. glAnanI sevA zubha hovA chatAM, temAM sevAtA anivAryadoSo aMge A prAyazcitta che. AraMbhayukta dharmamAM alpa paNa pApano baMdha na hoya, to A prAyazcittavidhi paNa asaMgata Thare. tethI svarUpasAvadya dharmapravRttimAM AraMbhanimittaka alpapApano baMdha thAya che. tethI ame kUpadaSTAMtanI je vicAraNA karI te ja barAbara che. tethI vistArathI saryuM (gA.10no artha thayo.) (gA. 11mIno artha - avataraNikA) pUrvenI gAthAmAM "jayaNAthI thatA snAnAdi zubhabhAvanA hetu che ema darzAvyuM. have snAna karatI vakhatanI jayaNA ane jayaNAne kAraNe snAnanI zubhabhAvamAM hetutA darzAvatA kahe che- "bhUminuM prekSaNa, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286. pratimAzataka kAvya-60] dehazaucavilepanajinArcanaprabhRtIni ca, iha ca prAkRte aukArazruterabhAvAd 'hANAo' ityevaM paThyata iti| etto ti| ita:=punaryatanAvihitasnAnAdervizuddhabhAvaH-zubhAdhyavasAyo'nubhavasiddha eva-svasaMvedanapratiSThita eva, budhAnAM buddhimatAmanena ca zubhabhAvahetutvAdityasya pUrvoktahetorasiddhatAzaGkA prihtaa| iti gaathaarthH|| ___ atrAbhayadevasUrivyAkhyAne dharmArthapravRttAvapyArambhajanitadoSasyAlpasya yadiSTatvamuktaM, tad granthakartuH ka svarasasiddham ? SoDazake yatanAto na ca hiMsA'ityAdyevAbhidhAnAt, yatanAbhAvazuddhimata: pUjAyAM kAyavadhAsambhavasyaiva drshittvaat| pUjApaJcAzake'pi 'kAyavadhAt kathaM pUjA parizuddhA?' iti praznottare 'bhaNNai jiNapUyAe kAyavaho jaivi hoi u khiNci| tahavi taI parisuddhA gihINa kuuvaahrnnjogaa'|[4/42] ityatra kathaJcit kenacitprakAreNa / yatanAvizeSeNa pravarttamAnasya sarvathApi na bhavatIti pradarzanArthaM kathaJcidgrahaNamiti tapasvinA svayameva vyAkhyAnAt, 'dehAdiNimittaMpi hu je kAyavahammi taha pyttttti| jiNapUyAkAyavahammi tesimapavattaNaM moho'| [4/45] iti granthenAgre granthakRtaivAdhikAriNo jinapUjAkAyavadhamupetya pravRtterdarzitatvAt tatra hiMsAsvarUpasya pANI gALavuM vagere jayaNAne kAraNe snAnavagerethI thato vizuddhabhAva prAjJone anubhavasiddha che." [ga 11] bhUmiprekSaNa=jIvonI rakSAmATe snAnanI jagyAnuM AMkhathI nirIkSaNa karavuM. pUtaraka(=porA)vagerenA parihAramATe (=rakSAmATe) pANI gALavuM. AdipadathI mAkhInuM rakSaNavagere pravRttisamudAyanuM grahaNa karavuM. yatanA=prayatnavizeSa ('tu'pada "punaH'nA arthamAM che, tethI artha e thayo - yatanAthI thatA snAnavagere guNakara che ane bhUminirIkSaNa, pANIgAlana vagere yatanA che. kyAM? adhikRta snAna vageremAM - snAnavilepana-pUjAvageremAM. ('prAkRtamAM "o'kAra nathI. tethI 'hANAo" evuM vacana che.) jayaNAthI thatA snAnAdithI pragaTato vizuddha bhAva buddhizALIone svasaMvedanasiddha che. Ama kahevAthI ame karelA pUrvanA anumAnamAM dazavilA kAraNa ke zubhabhAvanuM kAraNa che evA hetu aMge asiddhidoSanI AzaMkA dUra thAya che. [gA. 11no artha vidhiyatanAyukta dravyastava sarvathA nirdoSa - anyamata zrI paMcAzaka graMthanI uparokta vRttimAM zrI abhayadevasUrijIe potAno abhiprAya darzAvyo. A abhiprAyane mAnya na rAkhatA bIjA keTalAkono mata (pUrve pUrvapakSa-uttarapakSadvArA A matanI carcA karI che.) paNa upAdhyAyajI mahArAja darzAve che - zrI abhayadevasUrie potAnA vyAkhyAnamAM ghamahatuka pravRttimAM paNa AraMbhajanita alpa doSa svIkAryo che. te barAbara nathI. (1) paMcAzaka graMthakAra yogAcArya zrI haribhadrasUri mahArAjAne A vAta mAnya nathI. svaracita SoDazaka graMthamAM emaNe ja "yatanA hovAthI hiMsA nathI' ityAdi kahyuM che ane bhAvazuddhivALAe yatanAthI karelI pUjAmAM kAyavadhano abhAva ja batAvyo che. arthAt AraMbhajanita alpa paNa pApake doSano svIkAra karyo nathI. (2) pUjA paMcAzakamAM "kAyano vadha hovAthI pUjAne zuddha kevI rIte kahI zakAya?" evA uddhavelA praznanA uttaramAM 'uttara apAya che. jo ke jinapUjAmAM kathaMcita kAyavadha che, to paNa kUvAnA daSTAMtanA yogathI gRhasthane te (pUjA) parizuddha che." [gA42] A gAthA che. A gAthAnI TIkAmAM ('tapasvinA padathI sUcita) zrI abhayadevasUrijIe pote paNa yatanAvizeSamAM pravRtta thayelAne sarvathA paNa hiMsA thatI nathI, te darzAvavA ja "kathaMcit' pada che, ema kahyuM che. arthAt koika prakAranI hiMsA hoya to paNa te sarvathA hiMsA nathI, eTale ke hiMsAjanita pApamAM hetu nathI evuM tAtparya batAvyuM che. (3) vaLI "jeo dehavagerenA nimitte paNa tevA prakAranA (khetI vagere) kAyavadhamAM pravRtta thAya che. teo jinapUjArUpa kAyavadhamAM pravRtta thatA nathI e teono mUDhabhAva che." Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhiyatanAyukta dravyastava sarvathA nirdoSa - anyamata 287 yatanayaiva tyAjanAbhiprAyAt, prmaadyogenetyaadilkssnnaasiddheH| na ca puNyajanakAdhyavasAyena yogena vAlpasyApi pApasya bandhasambhavaH, adhyavasAyAnAM yogAnAM vA zubhAzubhaikarUpANAmevoktatvAttRtIyarAzerAgame'prasiddheH, etaccopapAdayiSyata upariSTAt bhASyasammatyA / bhagavatyAM supAtre'zuddhadAne'lpapApabahutaranirjarAbhidhAnaM ca nirjarAvizeSamupalakSayati / sa ca zuddhadAnaphalAvadhikApakarSAtmakaH, prakRte ca cAritraphalAvadhikApakarSAtmako dAnAdicatuSkaphalasamazIlaH so'dhikriyata iti kathaGkAramazuddhadAnena zuddhapUjAyAM tulyatvamupanIyamAnaM tapasvibhizcamatkArasAraM ceto racayituM pratyalaM, azuddhadAnaM hyatithisaMvibhAgavatasyAticArabhUtaM, zuddhapUjA ca samagrazrAddhadharmasya tilkiibhuutottrgunnruupeti| tathA cAha vAcakacakravartI - caityAyatanaprasthApanAni kRtvA ca zaktita: prytH| pUjAzca gndhmaalyaadhivaasdhuupprdiipaadyaaH'|| [prazamarati 305] ityAdi / atha shuddhdaanvidhirutsrgo'shuddhdaanvidhishcaap(gA. 45 ahIM graMthakAre pote jinapUjAmAM kAyavadha che ema svIkArIne paNa adhikArInI jinapUjAmAM pravRtti batAvI che. | (sarva sAvadhanA tyAgI sAdhu sAkSAt kAyavadhano upadeza Ape nahi - anyathA prathama mahAvrata dUSita thAya. chatAM graMthakAre jinapUjAmAM kAyavadha che ema pratipAdana karavApUrvaka adhikArIe e jinapUjAmAM pravRtti karavI ema vidhAna karyuM che. tethI e vidhAna pAchaLa koi Azaya hovo joie. ahIM pUrvAparano vicAra karatA lAge che ke, ahIMgRhasthanI pUjAmAM pravRtti darzAvavA pAchaLa graMthakArano pUjAmAM jayaNAthI hiMsAsvarUpanotyAga karAvavAno Azaya hovo joie, kAraNa ke jayaNAthI thatI pUjAmAM pramAdayogathI jIvavadha hiMsA' evuM hiMsAnuM lakSaNa rahetuM nathI. tethI jinapUjAmAM svarUpahiMsA hovA chatAM karmabaMdhamAM kAraNabhUta hiMsA nathI. (je mAtra svarUpathI ja nahIM, anubaMdhathI paNa hiMsArUpa che, evI saMsArasaMbaMdhI hiMsAmAM pravRtti karavAmAM jeone kazo khaTako nathI, teo jayaNA-zubhabhAvathI anubaMdharahita thatI mAtra svarUpathI ja hiMsArUpa rahetI ane pariNAme tamAma hiMsAthI mukta karatI jinapUjAmAM hiMsA mAnIne pravRtti karatAM nathI, teo mahAmUDha che, teone khUna mATe zastra vaparAya teno vAMdho nathI, oparezanamATe vaparAya te khaTake che. Avo abhiprAya lAge che.) vaLI (4) puNyajanaka adhyavasAyathI athavA puNyajanaka yogathI alpa paNa pApano baMdha saMbhavato nathI, kAraNa ke adhyavasAyo ane yogonA be ja bheda pADyA che. (1) zubha ane (2) azubha. arthAt dareka adhyavasAya ke yoga kAM to zubha ja hoya, kAM to azubha ja hoya, paNa zubhAzubharUpa mizra na hoya, kAraNa ke A mizrarUpa trIjo vikalpa AgamamAM aprasiddha che. A aMge vistRtacarcA bhASyanI saMmatipUrvaka AgaLa karAze. tathA (5) zrI abhayadeva sUrijIe potAnI TIkAmAM bhagavatI sUtrano pATha darzAvyo, emAM supAtrane azuddhadAna devAmAM alpa pApa ane bahutaranirjarAbatAvI che. ahIM alpapApa-bahutaranirjarA padanirjarAvizeSanuM sUcana kare che. A nirjarA zuddhadAnathI thatI nirjarAkaratA apakRSTa che - ema sUcavavA "alpapApa' pada che. prastutamAM cAritranA phaLanI apekSAe hinakakSAnI tathA dAnavagere(=dAna, zIla, tapa ane bhAva) cAra dharmanA samAnaphaLavALI zuddhapUjAno vicAra che. tethI zuddhapUjAne azuddhadAnanI samAnakakSAe mukavI yogya nathI. (pUjA zuddhadAnAdicArane samakakSa che, cAritranI apekSAe apakRSTa che. azuddhadAna zuddhadAnathI apakRSTa che. Ama pUjA azuddhadAnane samakakSa nathI, paNa enAthI caDiyAtI che. mATe e benI tulanA karavI yogya nathI.) azuddhadAna zrAvakanA bAramA atithisaMvibhAgavatamAM aticAra lagADe che, jyAre zuddhapUjA to zrAvakanA samagra gharmomAM tilakasamAna uttaraguNa che. tethI ja vAcakacakravartI (pU. umAsvAtijI mahArAja) kahe che - "pavitra (thaine) zakti mujaba jinamaMdira=jinapratimAnI sthApanA karIne gaMdha, phUlamALA, adhivAsa, dhUpa, pradIpavagere pUjA vizeSa prayatnapUrvaka yathAzakti karIne (zrAvaka cAritramATe taiyAra thAya.") Ama zuddhapUjI supAtramAM zuddhadAnanI jema ekAMte zubha che ane nirjarArUpa ja che. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (288 pratimAzataka kAvya-2 ) vAdaH, utsargApavAdau ca svasthAne dvAvapi balavantAvityapavAdavidhiviSayIbhUtAzuddhadAnatulyatvaM devapUjAyAmucyamAnaM na dossaayetybhipraayH| tarhi azuddhadAnapadaMkasya bibhISikAyai ? svarUpato'zuddhatAyAH svarUpata aarmbhvttaayaashcaantidosstvaat| vastuto'prAsukadAnadRSTAnto lubdhakadRSTAntabhAvitadAtrapekSayaiva bhAvito bhgvtiivRttaaviti| vidhiparavyutpannakRtapUjAyAM viparItavyutpannakRtadAnatulyatvamabhidhIyamAnaM kathaM ghaTeta ? glAnapraticaraNAntaraM paJcakalyANakaprAyazcittapratipattirapi gItArthAdyanyatarapadavaikalya eveti sarvapadasAkalye prAyazcittakaraNaM kalpamAtraM svarUpataH sdosstyaa| etaddRSTAntAvaSTambhe ca jinapUjAM kRtvApi prAyazcitaM karttavyaM syaat| tacca neryApathikAmAtramapyuktam, azuddhadAne'pi ca zrAddhajItakalpAdAvuktamiti vRthA valganametadabhinnasUtrAbhimAninAM, aticArajanakakliSTabhAvazodhanamapi tulyAdhikazuddhAdhyavasAyenaivAnyathA brAmyAdInAM svalpamAyAyA atyazubhavipAke pramatta pUrvapakSa - zuddhadAnavidhi utsarga che. azuddhadAnavidhi apavAda che. utsarga ane apavAda potapotAnA sthAne baLavAna che. tethI apavAdapade apAyelA azuddhadAnanI sAthe jinapUjAne sarakhAvavAmAM doSa nathI. uttarapakSa - Ama jo jinapUjAne ApavAdika azuddhadAna sAthe ja sarakhAvavAno Azaya hoya, to azuddhadAna'pada mUkI kone bhayabhIta karavA iccho cho? kAraNa ke ApavAdika dAna autsargika zuddha dAnane tulya ja che. tethI to pUjA dAnatulya ja gaNAvI joie. e choDI ApavAdika azuddhadAna sAthe sarakhAvavAmAM kalpanAgaurava ane bhrAMtivagere doSa che.) zaMkA - ApavAdika dAnamAM svarUpathI azuddhi to che ja, temaja pUjAmAM paNa svarUpathI AraMbha che ja. tethI bannenI sarakhAmaNI karavI yogya che. A svarUpaazuddhine AgaLa karI ja "azuddhadAna' ema kahyuM che. samAdhAnaH- svarUpathI azuddhike AraMbhabahudoSayukta nathI. tethI tenAthI 'alpatarapApa bahataranirjarAnuM vidhAna saMgata na Thare. tethI ja vAstavamAM bhagavatI sUtrano azuddhadAnaaMgeno AlApaka ApavAdikadAnaaMge nathI, paraMtu labdhakadaSTAMtathI bhAvita thayelA gRhasthanA dAna aMge che. ema bhagavatI sUtranI vRttimAM batAvyuM che. (lubdhaka= pAradhI. jema pAradhI mRgalAnI pAchaLa doDe. game tema karI mRgalAne pakaDavA mathe, ane mRgaluM bacavA mathe. tema zrAvake nirdoSa doSitano vicAra karyA vinA basa, sAdhu-mahAtmAonA pAtro bharavAno ja prayAsa karavo. doSitathI bacavAno prayatna sAdhu pote karaze. A pramANe pAsatthA zithIla sAdhuo bhoLA zrAvakane bharamAve, A bhramathI mugdha zrAvaka supAtrane azuddha dAna vahorAve, to zrAvakane zo lAbha thAya? te sUcavavA bhagavatI sUtrano A AlApaka che. pUjAne azuddhadAna sAthe sarakhAvavA bhagavatI sUtrano A pATha Apyo hato. paNa A pATha ApavAdika azuddha dAna mATe nathI. tethI A pATha ApanArA pUjAne ApavAdika azuddha dAnane tulya gaNe che ema paNa kevI rIte siddha thai zake ?) A pramANe viparItabhAvita zrAvake dIdhelA azuddhadAna sAthe vidhimAM rata ane subhAvitazrAvake karelI zuddhapUjAnI tulanA yogya nathI (6) glAnanI vaiyAvacca karyA pachI paMcakalyANaka prAyazcitta paNa gItArthaAdi padomAMthI ekAda pada vinAnA sAdhunI apekSAe che, jyAre badhA padothI yukta sAdhune vaiyAvacca pachI je prAyazcitta Ave che, e to AcAramAtrarUpa che. (ke jemAM "bIjAo kAraNe-akAraNe doSa sevI anavasthA UbhI na kare ityAdi Azaya hoya che.) tethI A daSTAMtanuM AlaMbana levAmAM to jinapUjA karyA pachI zrAvakane paNa prAyazcitta karavAno prasaMga Ave. paNa AgamamAM to e mATe IryAvahiyA jeTaluM paNa prAyazcitta nathI darzAvyuM. jyAre zrAvakanA azuddhadAna aMge zrAddhajItakalpamAM prAyazcittanuM spaSTa vidhAna che. tethI azuddhadAna sAthe pUjAmAM abheda batAvavAno prayAsa vyartha che. vaLI aticArajanaka azubha adhyavasAyanI vizodhi paNa te azubhaadhyavasAyane tulya ke tenAthI adhika zuddha Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhiyatanAyukta dravyastava sarvathA nirdoSa - anyamata 29 sAdhUnAmidAnIM cAritraM kathaM nirvahedityarthapadaM bhAvena prapaJcitaM paJcavastuka eveti yatanAbhAvazuddhasyAdhikAriNaH ka ivAtropalepa: ? iti keSAzcinmataM nAnAgamikamAbhAti / pUjetikartavyatAsampattireva ca tanmate kUpotpattiH, tatprAkkAlIna eva cArambhaH pratipannagRhasthadharmaprANapradadravyastavasya kUpakhananasthAnIyastatkAlopArjitadravyenaiva dravyastavasambhavAt, trivargAvirodhinastataH prathamavarge'syApi siddhiH, tadArambhArjitakarmanirjaraNameva ca dravyastavasambhavinA bhAveneti na kiJcidanupapannaM naigamanayabhedAzrayaNena // 60 // vyavahAranayAzrayaNe'pi svotprekSitaM samAdhAnamAha atrAsmAkamidaM hadi sphurati yadravyastave dUSaNaM, vaiguNyena vidhestadapyupahataM bhaktyeti hi jJApanam / kUpajJAtaphalaM yato'vidhiyutApyuktakriyA mokSadA, bhaktyaiva vyavadhAnataH zrutadharAH ziSTAH pramANaM punH|| 61 // (daMDAnvayaH- atrAsmAkaM hRdi idaM sphurati yad dravyastave vidhe: vaiguNyena dUSaNaM, tadapi bhaktyA upahatamiti jJApanaM hi kUpajJAtaphalaM yato'vidhiyutA'pyuktakriyA vyavadhAnato bhaktyaiva mokSadA / pramANaM punaH zrutadharAH shissttaaH||) adhyavasAyathI ja saMbhave che, nahitara to pITha ane mahApIThanA bhavamAM karelI alpamAyAnuM phaLa brAhmI-suMdarInA bhavamAM ATaluM joradAra AvyuM, to vartamAnakALanA pramatta sAdhu potAnA cAritrano nirvAha zI rIte karI zake? (atyAranA hInavRti-saMvananavALA sAdhuo bAhyakriyAvagerenI apekSAe ghaNA pramAdayukta che. e pramAdanI zuddhi jo bAhya kriyAthI ja thatI hoya, to atyArano sAdhu jIMdagIbhara prAyazcittanuM vahana kare to paNa pramAdathI levAyelA doSomAMthI saMpUrNa zuddha thAya ke kema e savAla che. tethI tyAM je azubhabhAvathI pramAda AdinuM sevana thAya che, tenAthI vadhu zubhabhAvothI e pramAdanuM zuddhIkaraNa thAya che. ane tethI vartamAnamAM paNa niHzalyacAritra saMbhave che tema svIkAravuM rahyuM.) A vAta paMcavastumAM arthataH siddha che. (tethI jo pUjA azuddhadAnatulya hoya, to pUjAmAM paNa aticAra mAnavo paDe. e mATe kliSTa adhyavasAya mAnavo paDe. to snAnAdimAM zubhabhAva batAvyo che, te kevI rIte ghaTe? ane e aticAratoja zuddha thAya, jo tethI vadhu zubhabhAvathI pUjA thAya, nahIMtara to pUjAlAbhane badale nukasAnakArI nIvaDe. mATe AvI kalpanAo vyartha che.) te ja rIte adhikArI zrAvaka paNa svarUpasAvadya pUjAdimAM yatanAbhAvanI zuddhinA kAraNe sAvadyajanita karmabaMdhathI lapAto nathI, ema svIkAravAmAM koi doSa nathI. A pramANe bIjA keTalAkano mata che. A mata anAgamika hoya, ema lAgatuM nathI. A mate pUjAvidhinuM saMpAdana kUvAnI utpattisamAna che ane te pUrveno dhanakamAvA vagererUpa je AraMbha che, e svIkArelA gRhasthadharmanA prANabhUta dravyastavarUpa kUvAne khodavAnI kriyA samAna che. kAraNa ke te vakhate kamAyelA dhanathI ja dravyastava saMbhave che. Ama dharma, artha ane kAmarUpa trivargane bAdha na Ave e pramANe upArjelA dravyathI karAyelo dravyastava paNa dharmarUpa prathamavargamAMsiddha che, arthAt dharmarUpa che. ane dravyakamAvavA karelA AraMbhathI lAgelA karmonI nirjarA dravyastavakAlIna bhAvathI saMbhave che. Ama, maigamanayanA prakAravizeSane AgaLa karI A pramANe paNa kUvAnA dRSTAMtane ghaTAvavo ayogya nathI. ('dhana kamAvavA jato mANasa dravyastavamATe dhana kamAi rahyo che' ityAdi vicAraNA dUranA kAraNamAM paNa kAraNarUpatA jotA naigamanathI saMbhave che. evuM tAtparya lAge che.) . 60 vyavahAranayano Azraya karavAmAM paNa pote unmekSA kareluM samAdhAna batAve che- kAvyartha - ahIM amArA hRdayamAM A pramANe phuraNA thAya che - "dravyastavamAM vidhinI vikalatAne kAraNe Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29) pratimAzataka kAvya-61) ___ 'atrAsmAkam'iti / atroktapUrvapakSe'smAkaM hRdIdaM sphurati, yad dravyastave dUSaNaM, tadvidhervaiguNyena-bhaktimAtraikatAnatAsambhavividhivaikalyena / prAkkAlasambhavyArambhadoSasya phale samArope gRhasthAzramasambhavidoSasya cAritrakAle samAropeNa tacchodhane tatrApi kUpadRSTAntAbhidhAnApattiriti prAcInapakSe'svarasaH, snAnAdAvArambhazcitte lagatItyAbhimAnika ArambhadoSastvadhikAriNo na saGgataH, abhimAnasya bhAvadoSatvAdalpadoSasya ca dravyarUpasyaiveSTatvAdabhimAnasya viparyayarUpadoSasyAlpasya vaktumazakyatvAduparitanAnAM tatra doSatvAbhimAnastu na viparyayaH, syAdvAdamArge vastuna ApekSikatvAt, sthavirakalpikasya yo mArgaH, sa jinakalpikApekSayA na mArga itivdupptteH| tadapi vidhivaikalyaprayuktaM dravyastavadUSaNamapi bhaktyA adhikatarabhaktibhAvenopahataM bhavatIti hi jJApanaM kUpajJAtasya phalaMkUpajJAtenaitadjJApyata ityarthaH / pUjAvidhivaiguNyasthalIye'pyupalepe bhaktiprAbalyasya pratibandhakatvaM kUpe khanyamAne kardamopalepAdAviva mantravizeSasyeti bhaavH| yato'vidhiyutApi kriyA vyavadhAnena atipAramparyeNa bhaktyaiva kRtvA je dUSaNa lAge che, te paNa bhaktithI nAza pAme che, ema darzAvavuM e ja kUvAnA daSTAMtanuM phaLa=prayojana che. kAraNa ke avidhivALI paNa uktakriyA paraMparAe bhaktidvArA ja mokSa denArI che. A viSayamAM pramANa to zratadhara ziSTa puruSo ja che. upAdhyAyajInI skaraNA - bhaktimAM zakti (pUrvapakSa=anyamata) ahIM pUrvokta pUrvapakSamAM amArA hRdayamAM AvI phuraNA thAya che - dravyastavamAM je dUSaNa che, e bhaktimAtramAM ekatAna thavAnA kAraNe saMbhavita vidhivikalatAnA kAraNe che. Ama tatkAlIna vidhiviklatAvagere jadUSaNarUpa che. pUjAnApUrvakALadravya kamAvavAvagere aMge thatAM AraMbhavagere doSonophaLa(=pUjA)mAM samAropa karavAmAM to gRhasthaavasthAmAM saMbhavatA doSono cAritrakALamAM samAropa karavAno avasara Ave ane cAritrakriyAdvArA e doSonI zuddhi karavAaMge kUvAnuM dRSTAMta batAvavAnI Apatti Ave. tethI A aMge prAcInapakSamAM (kabIjAonA matamAM evuM tAtparya lAge che.) asvarasa rahe. (pU. abhayadeva sU.ma.nA pakSamAM)- "snAnavageremAM AraMbha ja manamAM Ave che evo AbhimAnika(=svakalpanAthI janmelo) AraMbhadoSa snAnAdimAM adhikArI ne hovo saMgata nathI, kAraNake A abhimAnaviparyayadoSarUpa bhAvadoSa che (kAraNakeyatanAvihita snAnAdimAM AraMbhadoSa zAstrasaMmata nathI) A viparyayadoSane nAno doSa kahI zakAya nahi. (kAraNa ke zAstrathI viparyAsarUpa che.) ane dravyastavamAM dravyarUpa alpadoSa ja iSTa che, nahitara to "vATa karatA thaDAmaNa bhArI' nyAyathI pUjAthI prApta lAbha karatA A mAnasika bhAvadoSano bhAra vadhI jAya ane kUpadaSTAMta asaMgata kare. zaMkA - jo snAnAdimAM AraMbhadoSanI kalpanA viparyayarUpa hoya, to sAdhu vagerene paNa tevI kalpanA thavI na joie. tethI sAdhu paNa snAnAdino adhikArI thavo joie. samAdhAna - syAdvAdamArge vastu ApekSika che. snAnAdinA adhikArI mATe yatanAvihita snAnAdimAM AraMbhanI kalpanA viparyayarUpa che, nahi ke badhA mATe. sarvasAvadanA tyAgI sAdhune snAnAdimAM AraMbhanI kalpanA thAya, e viparyayarUpa nathI, paNa vAjabI che. jemake sthavirakalpikamATe je mArgarUpa che, te ja jinakalpikanI apekSAe mArgarUpa nathI. Ama pUjAkAlIna vidhinI vikalatA ja dUSaNarUpa che ane "vidhinI vikalatArUpa dUSaNa tenAthI baLavAnuM evA bhaktibhAvathI nAza pAme che" ema sUcavavAdvArA ja kUpadaSTAMta sArthaka bane che. kahevAno bhAva A che - jema kuvo khodAto hoya tyAre maMtravizeSa kAdavathI kharaDAvAno pratibaMdhaka(=nivAraka) bane che, tema pUjAvidhithI vikala Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 uipAdhyAyajInI phuraNA - bhaktimAM zakti mokssdoktaa| ziSTAH punaratrArthe pramANaM-ziSTaikavAkyatayA mAbhUdatra svakapolakalpitatvamAtramiti bhaavH| itthaM cAbhayadevasUrivacanAnAmuktAnAMzeSANAMca bhaktimAtraprayuktapUjaiva viSaya iti sarvo'pi prAcInanavInavA pariSkRto bhavati / itthaM vivecakA eva sujJAnA: suprarUpakAH / zaGkitArthe punaH sUtre vyAkhyAte bhaktireva kA ? uktaM ca sammatau gandhahastinA - 'Na hu sAsaNabhattImittaeNa siddhaMtajANago hoi / Na vi jANagovi samae pannavaNAnicchio nneyoti||[3/63] / 'na parIkSAMvinA stheyaM prAcInapraNayAtparam / avimRzya rucistatra nirastA gndhhstinaa'|| tathA - 'jano'yamanyasya mRtaH purAtanaH purAtanaireva samo bhvissyti| purAtaneSvityanavasthiteSu ka: purAtanoktAnyaparIkSya rocyet'| siddhadvAtriM. 6/5] prAcInatvaM navInatvamapyanekAntagarbhitaM tattattAtparyabhedena tantre nAtiprasaJjakaM, kUpadRSTAntavizadIkaraNe'dhikamAdarAt prapaJcenoktamasmAbhistatastadavadhAryatAm ||61||puujaayaaN hiMsAsambhavoktiM vikalpya dUSayannAha dharmArthaH pratimArcanaM yadi vadhaH syAdarthadaNDastadA, tatkiM sUtrakRte na tatra paThito bhUtAhiyakSArthavat / yA hiMsA khalu jainamArgaviditA sA syAniSedhyA sphuTaM, nAdhAkarmikavannihantumiha kiM doSaM prasaGgodbhavam // 62 // dravyastavasthaLe paNa karmanA baMdhanI sAme bhaktino bhAva pratibaMdhaka bane che, kAraNa ke avidhiyukta kriyA paNa AvI lAMbI paraMparAe mokSa denArI je kahevAi che, te bhaktine AgaLa karIne ja kahevAi che. A bAbatamAM amArI kalpanA mAtra svakapolakalpitana banI rahe paNa ziSTonI sAthe ekavAkyatA pAme, e hetuthI ame ahIM ziSTapuruSone pramANa tarIke sthApIe chIe. A pramANe zrI abhayadevasUrinA vacano ane bIjAonA kahevAyelA (kUpadRSTAMta aMge) vacanono viSaya "bhaktimAtrathI karAyelI pUjA ja bane che. Ama saghaLo ya junA ane navo mArga pariSkAra pAme che." A pramANe vivecana karanArAo ja sujJAta ane suprarUpaka che. je sUtranA artha aMge zaMkA hoya, te sUtranA arthanI vyAkhyA karavAmAM kai bhakti rahI che? arthAt koi bhakti nathI. athavA sUtranI zaMkitArtha vyAkhyA karavAmAM bhakti zuM che? (sUtranI zaMkitArthavALI vyAkhyAne pariSkRta karavAne badale prAcIna hovAmAtrathI svIkArI levAmAM kai bhakti che? arthAt A koi tAtvika bhaktirUpa nathI. enA karatAM to e vyAkhyAne pariskRta karI nizaMkita karavAmAM ja kharI bhakti che. evo tAtparyArtha lAge che.) saMmatitarkagraMthamAM zrI gaMdhahastI(=zrI siddhasenadivAkarasUri)e kahyuM che ke- "zAsanaparanI bhaktimAtrathI siddhAMtanA jJAtA thavAtuM nathI. tathA jJAtA(= jIvAditattvonAeka dezano jJAtA) paNa avazya prajJApanAmAM(=anekAMta prarUpaNAmAM) nizcita hoya ja evuM paNa nathI." tathA "prAcInaparanA premamAtrathI parIkSA karyA vinA rahevuM joie nahi. kAraNa ke tyAM (prAcIna para) vicAryA vinAnI rucinuM gaMThastIe khaMDana karyuM che."vaLI "A marelo mANasa anyanI (navA janmelAnI) apekSAe purAtana(=pUrvakAlIna) che. tethI marelAnI apekSAe paNa jeo purAtana che, teonA jevo hovo joie. Ama purAtana puruSo anavasthita che. (purAtanapaNAmAM koi maryAdA nathI. uttara uttaranI apekSAe pUrvapUrvanA purAtana che, tethI prAcIna ane arvAcIna aMgenI vyavasthA thai zakatI nathI.) tethI "A vacano purAtananA che eTalA mAtrathI vicAryA vinA koNa ruci kare?" Ama prAcInapaNuM ane arvAcInapaNuM paNa anekAMtathI yukta che. tethI tene tetAtparyanA bhedathI siddhAMtamAM prAcIna-arvAcIna vibhAgathI koi atiprasaMga Avato nathI. kUpadaSTAMta-vizadIkaraNa graMthamAM adhika carcA prayatnapUrvaka vistArathI ame (graMthakAre) karI che. tethI te tyAMthI ja samajI levI. . 61 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 pratimAzataka kAvya-22) (daMDAnvayaH- yadi pratimArcanaM dharmArthaH vadha: syAt, tadA arthadaNDaH / tatkiMtatra sUtrakRte bhUtAhiyakSArthavat na paThitaH, iha yA khalu jainamArgaviditA hiMsA, sA kiM AdhAkarmikavad prasaGgodbhavaM doSaM nihantuM sphuTaM na niSedhyA? (niSedhyeva) II) 'dharmArtha'iti / yadi pUjAyAM hiMsA kumatinA bhAvyA(vAcyA pAThA.), tadA sA kimanarthadaNDarUpA vA syAdarthadaNDarUpA vA ? nAdya: pakSaH kSodakSamaH prayojanarAhityAsiddheH, antye tvAha-yadi pratimArcanaM dharmArtho vadhaH syAttadArthadaNDaH syAd arthadaNDatvena vyavahAryaH syaat| iSTApattAvAha-tadarthadaNDazcet ? tadA sUtrakRte'rthadaNDAdhikAre kiMna paThita: ? kiMvat ? bhUtAhiyakSArtho yathA daNDa: paThitastadvat / idaM hi tatsUtraM- 'paDhame daMDasamAdANe aTThAdaMDavattietti Ahijjai, se jahANAmae kei purise AyaheuM vA, NAiheuM vA, agAraheuM vA, parivAraheuM vA, mittaheuM vA, NAgaheuM vA, bhUaheuM vA, jakkhaheuM vA, taM daMDaM tasathAvarehiM pANehiM sayameva Nisirai aNNehiM vA nisirAvei, aNNaM vA NisiraMtaM samaNujANAi, evaM khalu tassa tappattiyaM sAvajjati Ahijjai[sUtrakRtAGga 2/2/ 17] iti|| yadi hi jinapratimApUjArtho'pi vadho'trAdhika: syAt, tadA - 'jiNapaDimAheuM vA' ityapyabhaNiSyat sUTAra: na ca sarvo'pyarthadaNDo gRhasthAnAmagArArtha ityagAraviSayakecchAprayojyecchAyA hetoruktazeSe sambhavAnna pUjAmAM hiMsAsaMbhavanA vacananuM vikalpa karI khaMDana karatA kahe che kAvyartha - pratimApUjana jo dharmArtha vadha hoya, to te arthadaMDa che ane jo e arthadaMDa hoya, to sUtrakAmAM bhUta-sApa-yakSArtha daMDanI jema kema batAvyo nathI? je jainamArgavidita hiMsA hoya, te hiMsA AdhArmikanI jema prasaMgathI utpanna thatAM doSane dUra karavA zuM spaSTa niSedhya nathI? arthAt niSedhya ja che. jinapUjA arthadaMDa tarIke asiddha jo kumatione pUjAmAM hiMsA ja najare caDatI hoya, to amAre pUchavuM che ke A hiMsA kevI che? zuM e anarthadaMDarUpa che, arthAt prayojana vinA karAtI hiMsA che? ke pachI arthadaMDarUpa che, arthAt prayojanapUrvakanI che? prathamapakSa to amAnya ja che, kAraNa ke dharmavagere prayojanathI ja A (pUjArUpa) hiMsA thAya che. tethI A hiMsAne prayojana vinAnI kahevI asiddha ja che. have jo pratimApUjana dharmArtha hiMsA tarIke mAnya hoya, to te hiMsAne arthadaMDa tarIke ja svIkAravI joie. pUrvapakSa - barAbara che! barAbara che! pratimApUjana e arthadaMDarUpa che ane sAvadya ja che. uttarapakSa - ema!tamane pratimApUjana arthadaMDatarIke svIkRta che. to amAro tamane prazna che ke sUtrakRtAMgamAM arthadaMDanA adhikAramAM jema bhUtArthadaMDa, sApArthadaMDa ane yakSArthadaMDa vagere batAvyA che, tema A pratimApUjanarUpa dharmArthadaMDano ullekha kema karyo nathI? juo, A rahyuM e sUtra prathama daMDasamAdAnamAM ATha daMpratyaya(=hetu) kahevAyA che. te A pramANe - koi puruSa (1) Atmahetuka(=potAnA mATe) (2) jJAti hetuka (3) agAra(ghara) hetuka (4) parivArahetuka (5) mitrahetuka (6) nAgahetuka (7) bhUtahetuka ke (8) yakSatuka. trasa ane sthAvara jIvoparate daMDa pote svayaM kare athavA bIjA pAse karAve. athavA anya karatAne samanujJA Ape. ema karavAdvArA tene te daMDane AzrayI sAvaghA=pApa lAge) che ema kahyuM che. jo jinapratimApUjana mATe thato vadha paNa anarthadaMDarUpa hota, to sUtrakAra evo ullekha paNa karatake "jinapratimAhetuka." Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diSTano niSedha - jinazAsanapaddhati 293 nyUnatvamiti rAmadAsAdipAmaroktaM zraddheyam / evaM sati parivAraheDaM' ityAderAdhikyApatteH, parivArAdyarthasyApi tattvato gRhArthatvAditi ytkinycidett| athAvivakSAta eva tadapATha ityata Aha-yA khalu jainamArgaviditA hiMsA sA kiM prasaGgodbhavaM doSaM nihantuM vArayituM sphuTaM nAmagrAhaM niSedhyA na syAt ? apitusyAdeva, kiMvat ? AdhAkarmikavat, nanu pratilomametat, evaM satyarthadaNDAdhikAre pUjArthavadhasyAdhAkarmikasyevApAThopapatteriti cet ? satyaM, tarhi bhagavatyAdAvAdhAkarmikasyeva tasya sphuTaM niSedhaucityamanyatra prapaJcena nirUpitasyaivAtropalakSaNatvasambhavAdityatra taatpryaat| nanvetadazikSitopAlambhamAtraM- 'tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, [1/1/1/10] imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jAImaraNamoaNAe dukkhapaDighAtaheuM' ityAcAre prathamAdhyayane rAmadAsavagere pratimAlopakono pUrvapakSa - gRhastha je kaMi paNa arthadaMDa kare che, e badho gharamATe ja hoya che, tethI sarvatra agArArtha ja pradhAnapaNe hoya che. e agAra gharasaMbaMdhI icchAthI ja pragaTatI bIjI icchAono samAveza agArArthamAM ja AvI jAya che. jinapUjA paNa tevA prakAranI icchA hovAthI teno samAveza paNa agArArtha=agArahetuka daMDamAM AvI ja jAya che, tethI pUjArthadaMDa-hetuno alaga ullekha na kare, eTalAmAtrathI sUtramAM nyUnatAdoSa nathI ane pUjA arthadaMDa tarIke asiddha paNa nathI. uttarapakSa - buddhimAnane tamArI A dalIla zraddhApAtra banatI nathI, kAraNa ke tame batAvelA AzayathI ja sUtrakAre jo dharmArthadaMDano ullekha karyo hoya, to... e ja kAraNasara parivAra'(=parivArahetuka) ityAdi pado paNa rAkhavAnI jarUra nahotI, kAraNa ke parivAravageremATeno daMDa paNa tattvathI to agArahetuka ja che. tethI A sUtra adhikatAdoSanI kAtila najaramAM sapaDAi jaze. eTale tamAre to 'traNa sAMdhatA tera tUTe evI hAlata che. | duSTano niSedha - jinazAsanapaddhati pUrvapakSa - sUtrakAra maharSionI sUtraracanA vicitra hoya che ane vivakSAne AdhIna hoya che. prastutamAM sUtrakAre binahimAdeva' ityAdi arthadaMDa na batAvyA, temAM jinapratimArthaka pUjA vagere AraMbha arthadaMDa nathI' e hetu nathI. paraMtu "sUtrakAre jinapUjArthaka alaga arthadaMDanI vivakSA nathI karI' e ja hetu che. uttarapakSa - A barAbara nathI. kAraNa ke sarvazreSTha ahiMsAne vareluM jainazAsana AdhArmika vagere jemAM paNa hiMsA jue che, te darekano spaSTa=nAma levApUrvaka niSedha karyA vinA rahetuM nathI, ane hiMsAnA prasaMgathI thatAM doSone vAre che. tethI jo pUjA hiMsAtmaka hota, to teno AdhArmika dAnanI jema spaSTa niSedha karata. pUrvapazaH- tame ahIM "AdhArmika'nuM viparIta daSTAMta ApIne tamArA ja page kuhADI mArI che. AdhAkarmika dAna arthadaMDatarIke ubhayapakSane mAnya hovA chatAM arthadaMDanA adhikAramAM jema teno ullekha karyo nathI. tema pUjArUpa arthadaMDano paNa ullekha nathI karyo, ema saraLatAthI siddha thai zake che. tethI arthadaMDanA pAThamAMna hovA mAtrathI kaMi pUjA arthadaMDa tarIke maTI jatI nathI. nahitara to AdhAkarmikane paNa arthadaMDa mAnI zakAze nahi. uttarapakSa - tamArI vAta dekhAvamAM barAbara che. paNa AdhArmika dAnano bhagavatI sUtramAM spaSTa niSedha maLe che. tethI teno ahIM arthadaMDa tarIke zabdathI ullekha na hovA chatAM upalakSaNathI samAveza thAya che. jyAre pUjAno AgamamAM kyAMya niSedha dekhAto nathI. tethI arthadaMDatarIke upalakSaNathI paNa pUjAno samAveza thai na zake, kAraNa ke bIjA graMthomAM jenuM nirUpaNa vistArathI karyuM hoya, teno ja ahIM upalakSaNathI samAveza karavo ucita che. jeno bIjA koi graMthamAM niSedha na maLato hoya, eno ahIM zabdathI sAkSAta ullekha na hovA chatAM, upalakSaNamAtrathI samAveza karI levo e keTaluM vAjabI che? e tame ja vicAro. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 pratimAzataka kAvya-62) [1/1/1/11] jAtimaraNamocanArthaM prANAtipAtasya darzitatvAttasya ca kaTutaravipAkopadarzanAjjinapUjAderapi bhavadabhyupagamena muktyarthaM prasiddhararthadaNDatayA sAkSAniSedhAditi cet ? na / etadvyAkhyAparyAlocanAyAMtvanmanorathasya leshenaapysiddheH| tathA hi - tatra' karmaNi bhagavatA 'parijJA' jJaparijJA, pratyAkhyAnaparijJA ca prveditaa| atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmAzrvabhUteSu kriyAvizeSeSu pravartate ? ityAha-'imassa' ityAdi / tatra jIvitamiti jIvatyanenAyuSyakarmaNeti jIvitaM-prANadhAraNam, etacca pratiprANi svasaMviditamitikRtvA pratyakSAsannavAcinedamA nirdishti| ca zabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evkaaro'vdhaarnne| asyaiva jIvitasyArthe pariphalgusArasya taDillatAvilasitacaJcalasya bahvapAyasyAdIrghasukhArtha kriyAsu pravartate / tathAhi-jIviSyAmyahamarogaH sukhena bhogAn bhokSye, tato vyAdhyapanayanAtha snehapAnalAvakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsu prvrtte| tathAlpasya sukhasya kRte'bhimAnagrahAkulitacetA bahvArambhaparigrahAd bahvazubhaM karmAdatte / uktaM ca - dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyAsanaM karivarasturago ratho vA / kAle bhiSA niyamitAzanapAnamAtrA, rAjJaH parAkyamiva sarvamavehi zeSam // 1 // puSTyartha pUrvapakSa - abhaNane A pramANe Thapako Apajo. bAkI AcArAMgamAM arthadaMDa hovAthI pUjAvagereno spaSTa niSedha karyo che. juo AcArAMgano pATha - "tyAM kharekhara ! bhagavAne parijJAnuM pravedana karyuM che. A ja jIvitanA parivaMdana-mAnana-pUjana mATe jAtimaraNanA mocana mATe ane duHkhanA pratighAtamATe' ityAdi. ahIM "jIvana ane maraNathI mukta thavA mATe loko jIvonI hiMsA kare che." ema batAvyuM che ane pachI umeryuM che ke "A kAraNathI paNa hiMsA karanArAo vadhu khataranAka pariNAmo bhogave che." tame paNa jinapUjAne mokSamATe svIkAro cho, tathA pUjAmAM jIvahiMsA spaSTa dekhAya che. tethI A pUjA paNa mokSArthaka arthadaMDamAM samAveza pAme che. tethI ane bhAre kaTu phaLa ApanArI hovAthI niSiddha che. AcArAMganA parivaMdanAdisUtrano TIkArya uttarapakSa - A sUtranI TIkApara jo najara nAkhavAmAM Ave, to tamArA manoratho pANInA parapoTAnI jema vilaya pAmyA vinA rahe nahi, TIkArtha A pramANe che - tyAM karma=kriyA)mAM bhagavAne be parijJA batAvI che. (1) zaparijJA ane (2) pratyAkhyAna pariNA. (ahIM zaparikSA="sAvadha pravRttithI karmabaMdha thAya' evA prakAranuM jJAna ane pratyAkhyAna parikSA=baMdhamAM kAraNabhUta sAvaghayogonuM paccakhkhANa karavuM.) prazna - dAruNa pariNAma denArI tathA karmane lAvanArI kriyAomAM jIva zA mATe pravartato haze? A praznanA uttaramAM kahe che - "imassa" vagere. vyAkhyA -jIvita jIvane te-te bhavamAM jakaDI rAkhatuM - jIvato rAkhatuM AyuSyakarma. arthAt prANone dhArI rAkhavA e ja jIvita che. A jIvitanuM dareka jIvane sAkSAt saMvedana hoya che. tethI jIvita dareka jIvane samIpavartI pratyakSa che. tethI ahIM sUtramAM "imasTa" "idanuM rUpa vAparyuM che, kAraNa ke najIkanA pratyakSamAM rahelI vastu mATe "idam'(= A) sarvanAma vaparAya che. "ca" zabda have pachI batAvAtI jAti vagereno saMgraha kare che. parva=ja kAra, eTale ke vijaLInA camakArA jevA caMcaLa ane aneka vidanothI bharelA A tuccha jIvitanA adIrvasukhanI icchAthI jIva te-te kriyAomAM pravarte che. te A pramANe - "roga vinAno huM lAMbu jIvI zakIza ane mojathI bhogo bhogavI zakIza." A vicArIne jIva rogo dUra karavA mATe snigdha padArtho, pazu-pakSInA mAMsa bhakSaNa vagere kriyAomAM pravRtta thAya che. tathA abhimAnathI ubharAtA cittavALo te alpa sukha khAtara moTA AraMbho kare che. parigraha vadhAryuM ja jAya che ane pariNAme jaththAbaMdha cIkaNA azubhakagrahaNa kare che. kahyuM ja che ke - be vastra, zreSTha rANI, nirdoSa zayyA, Asana, zreSTha hAthI, ghoDo ke ratha, avasare sAro vaidya, niyamita AhAra-pANInuM pramANa... Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 505 AcArAMganA parivaMdanAdisUtrano TIkArya mannamiha yatpraNidhiprayogaH, santrAsadoSakaluSo nRpatistu bhungkte| yannirbhayaprazamasaukhyaratizca bhaikSaM, tatsvAdutAM bhRzamupaiti na pArthivAnnam // 2 // 'bhRtyeSu mantriSu suteSu manorameSu, kAntAsu vA mdhumdaangkuritekssnnaasu| vizrambhameti na kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaGkitamate: ktrnnusaukhym||3|| tadevamanavabudhya taruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaH karmAzraveSu jIvitopamardAdirUpeSu prvrtnte| tathAsyaiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu prvrtnte| tatra parivandanaM saMstavaH-prazaMsA tdrthmaacessttte| tathA hi-ahaM mayUrAdipizitAzanAd balI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhvissyaamiiti| mAnanamabhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahAdirUpaM tadarthaM vA ceSTamAna: krmopcinoti| tathA pUjanaM pUjA-draviNavastrAnapAnasatkArapraNAmasevAvizeSarUpaM, tadarthaM ca pravartamAna: kriyAsu kazrivairAtmAnaM smbhaavyti| tathA vIrabhogyA vasundharA' iti matvA parAkramate, daNDabhayAcca sarvA prajA bibhyatIti dnnddytiiti| evaM rAjJAmanyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam / atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdarthya caturthI vidheyaa| parivandanamAnanapUjanAya jIvitasya karmAzraveSu pravartanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karmAdatte'nyArthamapyAdatta iti darzayatijAtizca maraNaM ca mocanaM ceti jAtimaraNamocanam, ATalAne choDI rAjAnI bAkInI badhI sAmagrI bIjAomATe che, ema tuM samaja.' 1 puSTimATe atrane prasidhdhiyogothI(=jheravagerenA kUTaprayogothI) bhaya-vihvaLa banI rAjA Aroge che ane prazamasukhamAM rata (munio) nirbhaya thaine bhikSA(puSTidAyaka na paNa hoya tevI) Aroge che. kharekhara! bhikSAthI prApta thayelA A atranA svAdano aMza paNa rAjAnA annamAM hoto nathI.' //ra / "A rAjAo potAnA nokaropara, maMtrIo para, suMdara putropara ke madha jharatI ane madathI ubharAtI AMkhovALI priya rANIo para paNa kyAreya vizvAsa rAkhI zakatA nathI. ane badhApara zaMkAsnAne karyuM sukha hoya?'mall A badhAno bodha karyA vinA navA komaLa pAMdaDA jevA caMcaLa jIvitapara rAgAMdha thayelA jIvo karmabaMdhanA hiMsAvagere kAraNomAM racyApacyA rahe che. vaLI A ja jIvitanA parivaMdana, mAnana ane pUjana mATe paNa jIvo hiMsAmAM DubelA rahe che. parivaMdana= prazaMsA. prazaMsAne khAtara paNa vicitra ceSTAo karanArA pAgalo jagatamAM ochA nathI. te A pramANe - moravagerenuM mAMsa khAine baLavAna banelo huMtejathI dedIpyamAna devakumAra jevo dekhAiza.... ane loko mArI peTa bharIne prazaMsA karaze. mAnana=UbhA thavuM, Asana ApavuM, hAtha joDavA vagerarUpe satkAra karaze, ityAdi khAtara ceSTAo karIne karmonA DhagalA bhegA karanArAo paNa ochA nathI. tathA dravya, vastra, anna, pAna, satkAra, praNAma, viziSTa sevA vagererUpa pUjA mATe paNa jAtajAtanI pravRttio karI jIva karmasamudAyane svIkAre che. jemake "vIrabhogyA vasuMdharA ema vicArI parAkrama phorave. Akaro daMDakarIzato badhA loko bhaya pAmaze, e hetuthI ugra daMDakare. A pramANe rAjAo ane bIjAo aMge yathAyogya samajavuM. ahIM (sUtramAM) vaMdana vagere padono dhvaMdva samAsa che ane pachI tAdarthya(tene mATenA atha)mAM cothI vibhakti che. eTale "jIvitanA parivaMdana-manana ane pUjana mATe karmabaMdhanA kAraNomAM pravRtta thAya che." evo vAkyartha prApta thAya che. mAtra parivaMdanavagere hetuthI ja pravRtta thAya che, ema nathI, paraMtu bIjA prayojanathI paNa karmanuM grahaNa kare che ema darzAvatA kahe che. parivaMdana' ityAdi. A bIjA prayojano che (1) janma (2) maraNa ane (3) mukti. ahIM (sUtramAM) samAhAraaddha samAsa thai tAdarthyamAM cothI vibhakti che. A traNa prayojanothI kriyAomAM pravartatA ajJa jIvo karma bAMdhe che. temAM prathama jAti-janmamATe jIvo zuM kare che? te batAve che - parabhavamAM sAro janma maLe vagerehetuthI kArtikeyasvAmI' nAmanA devane vaMdanavagere kare tathA brAhmaNone je-je kAmabhogo ApavAmAM Ave te Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 pratimAzataka kAvya-22 samAhAradvandvAttAdayaM cturthii| etadarthaMcaprANinaH kriyAsu pravartamAnA: karmAdadate, tatra jAtyarthaMkrauJcArivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathA yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo dadAti, tAMstAnanyajanmani punarjAto bhokssyte| tathA manunApyuktaM - 'vAridastRptimApnoti, sukhmkssymnndH| tilapradaH prjaamissttaamaayusskmbhyprdH'| atraikameva subhASitamabhayapradAnamiti tuSamadhye kaNikAvadityevamAdikumArgopadezAddhi hiMsAdau pravRttiM viddhaati| tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu prvrtte| yadi vA mamAnena sambandhI vyApAditastasya vairaniryAtanArthaM vadhabandhAdau prvrtte| yadi vA maraNanivRttyarthamAtmano durgAdyupayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena, tathA muktyarthamajJAnAvRttacetasaH paJcAgmitapo'nuSThAnAdiSu prANyupamardakAriSu pravartamAnA: krmaaddte| yadi vA jAtimaraNayorvimocanAya hiMsAdikAH kriyA: kurvte| jAijarAmaraNabhoaNAe' iti pAThAntaram / tatra bhojanArthaM kRSyAdikarmasu pravartamAnA vasudhAjalajvalanapavanavanaspatidvitricatuSkapaJcendriyavyApattaye vyApriyanta iti| tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAtmaparArthamArambhamAsevante, tathAhi-vyAdhivedanAta lAvakapizitamadirAdyAsevante, tathA vanaspatimUlatvapatraniryAsAdisiddhazatapAkAditailArthamAyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH, kArayantyanyaiH, kurvato'nyAn samanujAnate, ityevamatItAnAgatakAlayorapi manovAkkAyayogaiH karmAdAnaM viddhtiityaayojniiymityaadi| [AcArAGga 1/1/ 1/20-22 TI.] te kAmabhogonI prApti parabhavamAM sulabha banI jAya... evI mAnyatAthI brAhmaNone kAmabhAgo dhare. manue paNa kahyuM che - "pANI ApanAro vRddhi pAme che. anna ApanAro akSayasukha pAme che. tala denAro iSTasaMtati pAme che. ane abhaya ApanAro AyuSya pAme che." ahIM(manusmRtimAM) A eka ja subhASita abhayadAnanI vAta kare che. A vAta photarAnA DhagalA vacce dhAnyanA eka kaNa jevI che. AvA prakAranA khoTA rastAnA ravADe caDAvI denArA upadezothI bicAro anna jIva! hiMsAvageremAM pravRtti karavA maMDI paDe che. e ja pramANe maraNane apekSIne paNa jIvo mRta pitAne piMDadAna, zrAddhavagere ajJAnamUlaka ceSTAo karyA kare che. athavA to mArA saMbaMdhIne A vyaktie mArI nAkhyo che. tethI huM paNa Ane mArI nAMkhI ke jelabhego karI verano badalo lauM... ema vicArI vadhavageremAM pravarte che. athavA to potAnuM maraNa aTakAvavA durgAvagere deva-devIo AgaLa bakarAvagerene balI tarIke dhare che. athavA to samarAditya kathAmAM AvatA yazodharacaritranA nAyaka thazovaranI (pUrvabhavamAM) jema loTanA maraghA vagerethI bali dhare che. e ja pramANe muktine mATe paNa ajJAnathI gherAyelA manavALA jIvo paMcAgnitapavagere sAdhanArUpa jIvahiMsAnI kriyAomAM pravRtti kare che. (bicArA! mukta thavA kriyA kare ane navA navA karmothI baMdhAtA jAya.. dilhI javA doDe che, ane madrAsa pahoMcI jAya che...) athavA, janma-maraNathI mukta thavA teo hiMsAvagere kriyA kare che. athavA "jAi-maraNa-bhoaNAe Avo pAThAMtara che. ahIM 'bhoaNa' bhojana=AhAra. aneka jIvo bhojanamATe khetI vagere kAryo karI pRthvI, pANI, agni, pavana, vanaspati, beijiya, teindriya, caurikriya tathA paMcendriya jIvonA vaghamAM pravRtta thAya che. tathA duHkhanA pratikArano nizcaya karI jIvo potAnA mATe ke bIjAnA mATe AraMbho Adare che. jemake roga, pIDAvagerethI pIDita thayelA teo pakSInA mAMsa-dAru vagerenuM bhakSaNa kare che. tathA judI judI vanaspationA mULa, chAla, pAMdaDA, rasa vageremAMthI zatapAka tela vagere banAvavA agnivagerenA AraMbho karI, karAvI ane karanAranI anumodanA karI cIkaNA karmo bAMdhe che. A ja pramANe, bhUtakALa ane bhaviSyakALamAM paNa mana, vacana, kAyAnA yogothI karmabaMdhanI pravRttio karyA kare che. ema saMbaMdha joDavo vagere. Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 AtmabaLAdihetuka daMDasamAdAnamAM pUjA asamAviSTa atra hi jAtimaraNamocanArthaM kumArgopadiSTameva vivRttaM, na jinapUjAdIti kiM durvyasanaM tava tadAzAtanAyA:? anyathA muktyarthamanazanalocAdyapi hiMsA syAdanubandhato'hiMsAtvaM tu tulyamityAneDitameva / etena - se appabale, seNAibale, se mittabale, sepeccabale, se devabale, serAyabale, se corabale, se atihibale, se kiviNabale, se samaNabale, iccetehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAdANaM saMpehAe bhayA kajjati pAvamokkho tti maNNamANe aduvA AsaMsAe[AcArAGga 1/2/2/75] taMpariNNAya mehAvINeva sayaM etehiM kajjehiM daMDasamAraMbhejjA, NevaNNehiM etehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhAvijjA, etehiM kajjehiM daMDa samAraMbhaMtaM anne na samaNujANijjA'[1/2/2/ 76] iti lokavijayadvitIyoddezakavacanamapi vyAkhyAtam / devabalena pApamokSAlambanena vA devapUjAyA daNDasamAdAnatvAbhAvAdanyathAnazanAderapi tthaatvaaptteH| ihaparalokaviruddhAnyeva ca daNDasamAdAnAnIha gRhItAnIti naitatsUtravigItatvaM devtaarcnsy| tathA ca vRttiH - Ama kumArgamAM je upadeza apAyo che, te ja jAtimaraNamocana mATe che, tevuM vivaraNa karyuM che. arthAtkumArgamAM darzAvelA jAtimaraNanA mocana mATenA upAyo arthadaMDarUpa hoi heya che - tevo ja TIkAkArano Azaya che. tethI A sUtranA baLapara jinapUjAno niSedha karI jina, jinabiMba, saMgha ane AgamanI AzAtanA karavAnI kuTeva pADavI lAbhadAyI nathI. pUrvapakSa - jinapUjAmAM phUlavagere jIvonI hiMsA muktiarthe che. tethI "A pUjA paNa mukti mATe karavA yogya nathI' evo paNa TIkAkArano Azaya arthataH siddha che. uttarapada-muktiarthaka hiMsAmAtrajo heya hoya, to muktiarthaka anazana, locavagerene paNa heyasvIkAravA paDe, kAraNa ke temAM paNa sva-parajIvonI hiMsA spaSTa che ja. (zaMkA - anazana ke loca paNa karavA jevA nathI. vagara kAraNe zarIranI pIDA UbhI karI saMklezo pedA karavAmAM DahApaNa nathI ja. samAdhAnaH- Ama na bolazo, kAraNa ke arihaMto paNa anazana ane loca kare che ane tIrthakaronI pratyeka pravRtti ucita ane sahetuka ja hoya. loca-anazana vagere paNa sattvazuddhi-vRddhi vagere dvArA nirjarAnA kAraNa banatA hovAthI karaNIya tarIke bhagavAne nirdezelA che.) pUrvapakSa - loca ane anazanaAdimAM zubhAzayanA kAraNe anubaMdhahiMsA nathI. uttarapaH - A ja vAta jinapUjAne paNa lAgu paDe che. zubhAzayanA kAraNe jinapUjA paNa anubaMdhahiMsA vinAnI che. A vAta vAraMvAra kahelI ja che. AtmabaLAdiketuka ThaMDasamAdAnamAM pUjA asamAviSTa pUrvapakSaH- AcArAMgasUtramAM A pramANe kahyuM che... AtmabaLa, jJAtibaLa, mitrabaLa, pretya(=paraloka) baLa, devabaLa, rAjabaLa, corabaLa, atithibaLa, kRpaNabaLa, zramaNabaLa ityAdi vicitra kAryothI jIvo daMDanuM samAdhAna vicArIne athavA bhayathI kare che. athavA pApamAMthI muktinI kalpanA karIne AzaMsAthI (jIva) A badhA daMDonuM samAdAna kare che. Ano bodha karI medhAvIe pote A kAryonA hetuthI daMDano samAraMbha karavo nahi. bIjA pAse samAraMbha karAvavo nahi ane karatAne samanujJA karavI nahi." A pramANe "lokavijaya' nAmanA bIjA adhyayananA bIjA uddezAmAM kahyuM che. ahIM devabaLanA hetuthI ke pApamuktinA upAyatarIke paNa jIvonI hiMsArUpadaMDano samAraMbha karavAnI nA pADI che. jIvavadhamaya jinapUjA paNa devabaLanA ke pApamokSanA AzayathI karAya che. tethI e paNa daMDarUpa hoi tyAjya che. Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-62) se appabale'- Atmano balaM-zaktyupacaya AtmabalaM, tanme bhAvIti kRtvA nAnAvidhairupAyairAtmapuSTaye tAstA: kriyA aihikAmuSmikopaghAtakAriNIrvidhatte, tathA hi-mAMsena puSyate mAMsa'iti kRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravartate'parAzcAlumpanAdikAH suutrennaivaabhihitaaH| evaM jJAtibalaM svajanabalaM me bhAvIti / tathA tanmitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistrissyaami| tathA pretyabalaM me bhaviSyatIti bstyaadikmuphnti| tathA devabalaM me bhAvIti pacanapAcanAdikAH kriyA vidhatte / rAjabalaM me bhaviSyatIti raajaanmupcrti| corA bhAgaM dAsyantIti cauraanupcrti| atithibalaM vA me bhvissytiitytithimupcrti| atithirhi ni:spRho'bhidhIyata iti| uktaM ca - 'tithiparvotsavAH sarve, tyaktA yena mhaatmnaa| atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // iti / etaduktaM bhavati-tadvalArthamapiprANiSu daNDona ni:kSeptavyaH / evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamityevaM pUrvoktairvirUparUpairnAnAprakAraiH piNDadAnAdibhiH kaayairdnnddsmaadaanmiti| daNDyante-vyApAdyante prANino yena sa daNDastasya samyagAdAnaM grahaNaM smaadaanN| tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyadyadyahametanAkariSyamityevaM samprekSayA paryAlocanayA, evaM samprekSya vA bhayAt kriyte| evaM tAvadihabhavamAzritya daNDasamAdAnakAraNamupanyastamAmuSmikArthamapi paramArthamajAnAnairdaNDa uttarapakSa:- devabaLathI ke pApamuktinA AlaMbanathI karAtI jinapUjA paNa daMDasamAdAna-daMDanA grahaNasevanarUpa nathI, kAraNa ke ahIM paNa anazanavagerene "daMDa rUpa mAnavAno prasaMga Ubho ja che. vaLI je Aloka ane paralokane viruddha hoya, tevA ja AraMbho daMDasamAdAnatarIke mAnya che. jinapUjA to ubhayalokane aviruddha che, tethI daMDarUpa nathI. Ama A sUtrathI paNa jinapUjA vigIta=niMdanIya siddha thatI nathI. A bAbatamAM A sUtranI TIkA sAkSIrUpa che. AtmabaLa=potAnI zaktino saMcaya. "potAnI zaktino saMcaya thAya" ema vicArI potAne AnaMda ane zakti denArA aneka sAdhanodvArA AlokamAM ane paralokamAM nukasAna karanArI kriyAo kare che. jemake "mAMsa khAvAthI zarIramAM mAMsa vadhe ema vicArI pazu-paMkhIvagere paMcendriyajIvonI hiMsAmAM pravRtta thAya. bIjI (A ja hetuthI) corI-luMTa vagere karAtI e kriyAo sUtramAM ja darzAvI che. A ja pramANe potAnuM jJAti-svajanabaLa thAya... arthAt pote zaktisaMpanna svajanavALo bane ema vicArI tathA pote mitrabaLavALo thAya, jethI pote sukhethI Apattione pAra pAmI jAya ityAdi vicArathI paNa pUrvokta kriyAo kare. tathA paralokamAM baLanI AzaMsAthI bastivagereno upaghAta kare tathA devabaLanI AkAMkSAthI "rAMdhavuM raMdhAvavuM vagere kriyAo kare che. tathA rAjabaLa-rAjasahAyanI apekSAthI rAjAnI sevA vagere kare che. "coro corIno bhAga Apaze" evI vAMchAthI coronI sevA kare che. atithibaLanI kAmanAthI atithione satkAre che. je nispRha hoya te ja atithi kahevAya, kahyuM ja che ke - badhI tithi tathA parva-utsavono je mahAtmAe tyAga karyo che, tene ja atithi mAnavo, bIjA badhAne abhyAgata (paroNA mahemAna) samajavA." A badhA kAraNe paNa daMDanuM sevana karavuM joie nahi. tathA kRpaNa(=bhikhArI) ane zramaNavagere mATe paNa pUrvokta svarUpavALI judA-judA prakAranI piMDadAnavagere kriyAo dvArA daMDanuM sevana thAya che. arthAt A badhI kriyAo paNa daMrUpa che. mATe anAcaraNIya che. je kriyAthI jIvonI hiMsA thAya te daMDa' kahevAya. samAdAna=daMDanuM sArI rIte grahaNa. (1) "jo huM A kriyA na karuM to uparokta AtmabaLavagere baLo mArA thaze nahi." AvI vicAraNAthI athavA (2) bhayathI paNa A "daMDI svIkAre che. daMDa samAdAnanA A be kAraNa batAvyA. Ama Alokane AzrayI A daMDasamAdAna batAvyA. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmabaLAdihetuka daMDasamAdAnamAM pUjA asamAviSTa samAdAnaM kriyata iti darzayati- 'pAvamokkho tti' ityaadi| pAtayati pAzayati veti pApaM, tasmAnmokSaH pApamokSaH iti' hetau, yasmAnmama sa bhaviSyatIti manyamAno daNDasamAdAnAya pravartata iti| tathA hi-hutabhuji SaDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtakRtapApavidhvaMsAya pippalazamIsamittilAjyAdikaM zaThavyugrAhitamatayo juhvti| tathA pitRpiNDadAnAdau bastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upklpynti| tadbhuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate / tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArthaM daNDopAdAnena tAstA: kriyA: prANyupaghAtakAriNI: samArambhamANA anekabhavazatakoTiSu durmocmghmevopaaddte| kiJca- 'aduvA' iti, pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam, athavA''zaMsanamAzaMsA-aprAptaprApaNAbhilASastadarthaM daNDasamAdAnamAdatte / tathAhimamaitatparut parAri pretya vopasthAsyatItyAzaMsayA kriyAsupravartate, rAjAnaM vA'rthAzAvimohitamanA avlgtiityaadi| [AcArAGga 1/2/2/75 TI.] nahyetaduktaM kimapi devArcana iti vRthA tadAzvAsaH kumtiinaam|| 62 // sUtrAntaravacanAnyAha Anandasya hi saptamAGgavacasA hitvA parivAra zrAddhasya prathitaupapAtikagirA caityAntaropAsanam / arhaccaityanatiM viziSya vihitAM zrutvA na yo durmatiM, svAntAnmuJcati nA(zraya)zritapriyatayA karmANi muzcanti tm||63|| (daMDAnvayaH- hi Anandasya saptamAGgavacasA parivArasya ca prathitaupapAtikagirA caityAntaropAsanaM hitvA arhaccaityanatiM viziSya vihitAM zrutvA ya: svAntAd durmatiM na muJcati tamAzritapriyatayA karmANi na munycnti||) paramArthane nahIM samajanArA ajJAnIo paraloka sudhAravA paNa AvA daMDonuM samAdAna kare che. te darzAvavA pAvamokho' ityAdi kahe che. patana pamADe athavA karmanA pAzamAM bAMdhe te pApa. pApathI potAno mokSa(=chuTakAro) thaze' evI bhAvanAthI jIva daMDa grahaNa kare che. jemake, judA judA sAdhanothI karelI jIvahiMsAdi pApono nAza karavA, zaThoe bharamAvelI buddhivALA jIvo chajIvanikAyanI hiMsAmAM kAraNabhUta agnizastra pragaTAve che ane temAM pIpaLA, zamI vagere vRkSonI DALIvagere tathA lAjA(dhAnyavizeSa) athavA tala ane ghI vagere home che; tathA devagata pUrvajone piMDadAna devAnA prasaMge brAhmaNone bakarAvagerenA mAMsavagerethI saMskArita karelA bhojananuM dAna kare che ane brAhmaNoe ArogyA pachI baceluM bhojana temanI anujJAthI pote paNa Aroge che. ajJAnathI murajhAI gayelI buddhivALA ajJa jIvo pApathI chuTavA AvA aneka prakAranA upAyothI daMDanuM upAdAna kare che. A rIte aneka jIvonA jIvanane khatama karanArI kriyAo karI abajo bhavomAM paNa chuTakAro na thAya tevA pApanA poTalAno bhAra upADe che. Ama pApamokSanI mAnyatAthI jIvo daMDa seve che tema batAvyuM. A ja pramANe nahIM maLelI vastune meLavavAnI icchArUpa AzaMsAthI paNa jIvo daMDa seve che. mane A AtmabaLa vagere kAle-parame ke te pachI athavA paralokamAM prApta thaze, evI AzaMsAthI kriyAomAM pravarte che - athavA dhanalolupa jIvo rAjAnI paNa sevA kare che, ityAdi. TIkAnAApAThamAM kyAMya paNa jinapUjAaMge AmAnuM kazuM kahyuM nathI. tethI A sUtranA vizvAsaparajinapUjAne daMDa' lekhAvavAnI pratimAlopakonI pravRtti pAyA vinAnI che. 62 prastutamAM anya AgamonA vacanonI sAkSI batAve che-- kAvyArtha:- sAtamA "upAsakadazA' nAmanA aMganA vacanathI AnaMda ane "papAtika upAMganI Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 pratimAzataka kAvya-23 _ 'Anandasya hiN'iti| hi-nizcita mAnandasya AnandazramaNopAsakasya saptamAGgavacasA-upAsakadazAGgavacanena, tathA parivATsu vara:-pradhAno yaH zrAddhaH ambaDazramaNopAsakaH, tsy| prathitA prasiddhA aupapAtikagI: aupapAtikopAGgavAk, tayA caityAntaropAsanA anyatIrthikacaityatatparigRhItArhaccaityopAsanAM hitvA tyaktvA sthitasyeti zeSaH 'matprasUtimanArAdhye tyatreva [raghuvaMza 1/77], anyathA bhinnkrtRkktvaaprtyyaanupptteH| athavA'ntarbhUtaNyarthatvAd hitvetyasya haapyitvetyrthH| evaM hyabhimatAnabhimatavidhAnahApanayorekakartRkatvena ktvApratyayopapatteH, arhaccaityAnAM arhatpratimAnAM natiM viziSya nAmagrAhavihitAM karttavyatvenoktAM zrutvA yo durmatiM 'pratimA nArAdhye ti duSTamatiM na tyajati, tamAzritasya priyatayA atyantAbhISTatayevetyasya gamyamAnatvAd gmyotpreksseyN| AzritAH priyA yasya tattayeti vyAkhyAne guNapriya ityAdAviva vizeSaNaparanipAtaH, karmANi= jJAnAvaraNIyAdIni na muJcanti / tatra saptamAGgAlApako yathA - 'tae NaM se ANaMde gAhAvaI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANubvaiaM sattasikkhAbvaiyaM duvAlasavihaMsAvayadhamma paDivajjai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai 2 evaM vadAsi-No khalu me bhaMte ! kappai prasiddha vANIthI zreSTha parivrAjakazrAvake (abaDAvaka) anya dharmanI pratimAono tyAga karI arihaMtanI pratimAne nAmagrahaNa karavApUrvaka namana karavAnI pratijJA karelI, ema sAMbhaLavA chatAM je vyakti potAnI viparIta buddhine choDavA taiyAra nathI, Azrayapriya (Azritapriya) hovAthI (jJAnAvaraNIyavagere) karmo te vyaktine choDatAM nathI. jinapratimAnA vaMdanAdinI siddhi - upAsakadazAnI sAkSI upAsakadazAnA vacanathI AnaMda zrAvake ane aupapAtika upAMganA vacanathI aMbaDa parivrAjaka anyatIrthikonI pratimA athavA teothI gRhIta jinapratimAnI upAsanA choDI jinapratimAnI upAsanA karelI, A vAta spaSTa nAmagrahaNa karavApUrvaka sAMbhaLavA maLe che. kAvyamAM "catyAMtara'padathI anyatIrthikonA devanI pratimA ane anyatIrthikoe grahaNa karelI jinapratimA - A banneno samAveza thAya che. "hitvA" pada saMbaMdhaka bhUtakRdaMta che. sAmAnyathI ekakartaka pUrvottarakAlIna be kriyAnA nirdeza vakhate pUrvakAlIna kriyAarthakadhAtune 'tA pratyaya lagADI saMbaMdhaka bhUtakRdaMta banAvAya che. ahIM sthitasya' rahelA e adhyAhAra levAthI radhuvaMza kAvyanA patrakUktimanAthya prayoganI jema saMbaMdhaka bhUtakRdaMtano prayoga siddha thaze. anyathA be kartA bhinna hoya to pUrvakAlInakriyArthaka dhAtuthI tA" pratyaya lAgI saMbaMdhaka bhUtakRdaMtano prayoga thavo saMgata thAya nahIM. ahIM 'hivA'(=choDIne)mAM kartAtarIke AnaMda ke aMbaDa iSTa che. jyAre vihitA'padamAM vidhAnakriyAnA kartA tarIke bhagavAna iSTa che. Ama bhinnakartaka be kriyA hovA chatAM saMbaMdhakabhUtakRdaMtano prayoga uparokta rIte duSTa nathI. athavA "hityA'padamAM preraka artha aMtargata samAyelo che. tethI hivA="choDIne ema nahi, paNa "choDAvI' evo artha karavo. tethI banne sthaLe bhagavAnarUpa eka kartA saMbhavI zake. jeo atratimA-namanaaMgenA Agamavacanane sAMbhaLavAchatAM pratimApUjya nathI' evo durAgraha choDavA taiyAra nathI, teone AzrayIne rahelA karmo temane choDavA taiyAra nathI, kAraNa ke Azrita karmone te durAgrahIo atyaMta priya che. ahIM 'jANe ke atyaMta priya na hoya evA arthanuM sUcaka "iva'pada adhyAhAra=gamya che, tethI gakhyatvekSA alaMkAra che. "Azrita che priya jene' evI vyutpatti karavAmAM guNapriyavagere samAsanI jema vizeSaNapada uttarapadamAM Avaze. upAsakadazAno pATha A pramANe che - Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapratimAnA vaMdanAdinI siddhi - upAsakadazAnI sAkSI 301 ajjapabhii aNNautthie vA aNNautthiyadevayANi vA aNNautthiyapariggahiAiMvA arihaMtaceiyAiM vA vaMdittae vA NamaMsittae vA puTviM aNAlatteNaM Alavittae vA, saMlavittae vA, tesiM asaNaM vA 4 dAuMvA aNuppayAuMvA NaNattha rAyAbhiogeNaM, gaNAbhiogeNaM, balAbhiogeNaM, devayAbhiogeNaM guruniggahaNaM vittiikNtaarennN| kappai me samaNe niggathe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIThaphalagasijjAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNa ya paDilAbhemANassa viharittae ttikaTTa / imaM eyArUvaM abhigNahaM abhigiNhai 2 pasiNAI pucchai 2 aTThAiM AdiyaiMti // [upAsakadazAGga 1/1/7] etadvRttiryathA - 'No khalu' ityaadi| no khalu mama bhadanta-bhagavan ! kalpate yujyate, adyaprabhRti-ita: samyaktvapratipattidinAdArabhya niraticArasamyaktvaparipAlanArthaM tdytnaamaashrity| 'annautthie'tti-jainayUthAdanyadyUthaM saGghAntaraM tIrthAntaramityarthaH, tadasti yeSAM te'nyayUthikAzcarakAdikutIrthikAstAn, anyayUthikadaivatAni vA-hariharAdIni, anyayUthikaparigRhItAni vA caityAnyarhatpratimAlakSaNAni / yathA bhautaparigRhItAni vIrabhadramahAkAlAdIni, vandituMvA-abhivAdanaM kartuM, namasyituMvA-praNAmapUrvakaM te vakhate AnaMda gAthApati zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInI pAse pAMca aNuvrata ane sAta zikSAvatarUpa bAra prakArano zrAvakadharma svIkAre che. pachI te AnaMdazamaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne vaMdananamaskAra karI A pramANe kahe che- "he bhadaMta ! AjathI mAMDIne mane (1) anyatIrthikone ke anyatIrthikonA devone ke anyatIrthikonI mAlikImAM rahelI arihaMtapratimAne vaMdana-namaskAra karavA, tathA (2) pahelA nahi bolAvatA evA teone ekavAra ke vAraMvAra bolAvavA tathA (3) teone azana-pAna-khAdima-svAdima ekavAra ApavA ke vAraMvAra ApavA kalpatA nathI, paraMtu A cha AgArane choDIne (1) rAjAbhiyoga (2) gaNAbhiyoga (3) baLAbhiyoga (4) devatA abhiyoga (5) guranigraha ane (6) vRttikAMtAra. mane prAsuka=eSaNIya azana-pAna-khAdima svAdima tathA vastra-pAtra, kAmaLI, rajoharaNa, tathA pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka tathA auSadha-davA vagerethI zramaNa nigraMthone pratilAbhavA kahyuM che. AvA prakAranA abhigraha grahaNa karI prazno pUche che, artho svIkAre che." have sUtranI TIkA batAve che - he bhagavan! AjathI mAMDIne=samyaktanI prAptinA dinathI AraMbhIne samyatvanuM niraticAra pAlana karavAmATe samyatvanI jayaNAone AzrayI A badhuM mane kalpa nahi, anyatIrthika - jaina samudAya saMgha ke tIrthathI bhinna samudAya, saMgha ke tIrtha. anyatIrthamAM rahelAne anyatIrthika=kutIrthika kahe che. caraka-parivrAjakavagere kutIrthiko, ke temanA hazkiravagere devo, athavA teonA kabajAmAM rahelI jinapratimAo vaMdana ke namaskArane pAtra nathI. bhautitIrthika parigRhIta vIrabhadra mahAkALI vagere para parigRhIta deva-devIo che. vaMdana=abhivAdana. namaskAra=praNAmapUrvaka prazasta avAje guNa gAvA. A vaMdana ane namaskArathI e tIrthikonA bhaktonuM mithyAtva vadhu majabUta thavuM vagere tathA anavasthA-AjJAbhaMga vagere doSono prasaMga che. tathA e anyatIrthika bolAve nahi, to pote sAmethI e tIrthikane bolAve nahi. e ja pramANe vAraMvAra saMlApa paNa na kare, kAraNa ke A paratIrthikobesavAvagerenI kriyAmAM atyaMtatapelAlokhaMDanA goLA jevA hoya che. arthAt teone jayaNAno ke jIvadayAno bhAva na hovAthI pratyeka kriyAmAM ghaNA jIvonI virAdhanA kare che. e tIrthiko sAthe vArtAlApa karavAmAM e loko AvI pravRttithI jIvonI hiMsA kare te saMbaMdhI karmabaMdha potAne lAge che. vaLI kutIrthiko sAthe vArtAlApa karavAthI paricaya vadhe, jethI kAM to pote mithyAtvI banI jAya, kAM to potAnA parivAranA sadasyo mithyAtvI banI jAya evo saMbhava che. pUrvanA paricayane kAraNe pelo kutIrthika kadAca sAmethI bolAve, to pote jarA paNa ahobhAva batAvyA vinA ane udAsInabhAve mAtra lokaniMdAnA bhayathI ja "kema cho?' ityAdi kahe. Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 pratimAzataka kAvya-63) prazastadhvanibhirguNotkIrtanaM kartuM, tadbhaktAnAM mithyaatvsthiriikrnnaadidossprsnggaadityaashyH| tathA pUrvaprathamamanAlaptena satA'nyatIrthikaistAnevAlApituMvAsakRtsambhASituM, saMlapituMvA-puna: puna: saMlApaM kartuM, yataste taptatarAyogolakakalpA: khalvAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayazca karmabandha: syAt / tathA''lApAdeH sakAzAt paricayena tasyaiva tatparijanasya vA mithyaatvpraaptiriti| prathamAlaptena tvasambhramaMlokApavAdabhayAt kIdRzastvami'tyAdi vAcyam / tathA tebhya: anyayUthikebhyo'zanAdi dAtuM vA sakRt, anupradAtuM vA punaH punarityarthaH / ayaM ca niSedho dharmabuddhyaiva, karuNayA tu ddyaadpi| kiM sarvathA na kalpate ? ityAha- nannattha rAyAbhiogeNaM' ityAdineti-na kalpata iti yo'yaM niSedhaH, so'nyatra rAjAbhiyogAt tRtIyAyA: paJcamyarthatvAta raajaabhiyogNvrjyitvetyrthH| rAjAbhiyogastu raajprtntrtaa| gaNa: samudAyastadabhiyogo-pAravazyatA gaNAbhiyogastasmAt / balAbhiyogo nAma rAjagaNavyatiriktasya balavataH pAratantryaM, devatAbhiyogo=devaparatantratA, gurunigraho-mAtApitRpAravazyaM, gurUNAM vA-caityasAdhUnAM nigraha:-pratyanIkakRtopadravo gurunigrahastatropasthite, tadrakSArthamanyayUthikAdibhyo dadadapi naatiamati sadhyamiti vitta saMtAnakutti =jJAnavilsa, tasyA:, sattA jharavuM, liva zAntA kSetra, tathA kutIrthikone AhAra vagerenuM dAna(ekavAra ApavArUpa) ke anudAna(vAraMvAra ApavArUpa) nakare "A tApasavagere mahAtmA che. Amane dAna ApavAthI mane mahAna dharma thaze." AvI dharmabuddhithI dAna ApavAno ja ahIM niSedha che, karuNAbuddhithI-anukaMpAthI dAna ApI paNa zakAya. "zuM sarvathA dAna ApavuM kalpatuM nathI ? A zaMkAnA samAdhAnamAM cha AgAra batAvyA che. Aje niSedha batAvyo che, te rAjaabhiyogavagere cha kAraNone choDI samajavAno che. (sUtramAM rAjyAbhiyogeNa ityAdimAM trIjI vibhakti pAMcamI vibhaktinA arthamAM che. tethI rAjAbhiyoga choDIne... ityAdi artha samajavo.) (1) rAjaabhiyoga- rAjAne parataMtrapaNuM. (2) gaNaabhiyoga- gaNa=samudAya. tenI paravazatA. (3) baLAbhiyoga- baLa, rAjA ane gaNathI bhinna baLavAna vyakti. tenI parAdhInatA. (4) devatAabhiyoga- devane AdhInatA. (5) gunigraha- mAtApitAnI parataMtratA athavA guru=pratimA ane sAdhu, zAsanavirodhI vyakti jyAre A banneno nigrahakaratI hoya, arthAt bannene upadrava karatI hoya ane A bannenA rakSaNa mATe anyatIrthikonA sahAyanI jarUra paDe tyAre A sahAyatA meLavavAnA AzayathI anyatIrthikone atra vagere ApavA chatAM doSa lAgato nathI ane samyaktavratamAM atikrama thato nathI. (6) vRttikAMtAra- nirvAhano abhAva. vRtti=AjIvikA, tenA aMge. jaMgala jevAM kSetra ke kALa, arthAt AjIvikAdurlabha hoya evA sthAnamAM ke evA kALamAM AjIvikAnA hetuthI dAna ke praNAma karavA chatAM doSa nathI. A cha AgAra choDI AvA AgAra na hoya tyAre dAna-praNAmAdino niSedha samajavAno che. pratigraha=pAtra, pIDha'=pATa vagere. '=TekA mATenuM pATiyuM. ena=pathya auSadha. "prakA =praznanA uttara tarIke apAyelA padArtho. ahIM anyatIrthikoe kabajAmAM rAkhelA caityane vaMdanano niSedha karyo enAthI spaSTapaNe sUcita thAya che ke anizrita(=paravAdIonA kabajAmAM na hoya tevuM) arihaMtacetya vaMdanavagere vidhidvArA avazya upAsya che, kAraNa ke vizeSano niSedha tatsAmAnyanuM vidhAna kare che evo nyAya che. pUrvapakSa - prastutamAM cetyapada jJAnArthaka che. uttarapakSa - Avo artha sujJa vyakti na kare, kAraNa ke arihaMtanuM jJAna anyatIrthikonA kabajAmAM hoya tema saMbhave nahi. "cetyathI sAdhu artha paNa tethI ja ghaTI zake nahIM, kAraNa ke zrutanI jema e paNa anyathI parigRhIta hovA saMbhavatA nathI. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30.3 ainyatIrthika Adi pado bhinnArthavAcaka kAlo vA=vRttikAntAraM, nirvAhAbhAva ityarthaH / tasmAdanyatra niSedho dAnapraNAmAderiti prkRtmiti| 'paDigNahati= pAtraM 'pIr3hati-paTTAdikaM, phalagaMti-avaSTambhAdiphalakaM bhesjjti-pthym| 'atttthaaii'uttrbhuutaanrthaanaaddaatiiti| atrAnyatIrthikaparigRhItacaityaniSedhe'nizritArhaccaityavandanAdividhiH sphuTa ev| na cAtra caityazabdArtho 'jJAna' mUrvoktaM ghaTate'rhadjJAnasyAnyatIrthikaparigRhItatvAnupapatte pi sAdhuH zrutavattvasyAnyaparigRhItatvAsiddheH, siddhau vAnyatIrthika eva so'nyAgamasyAnyaparigraheNaiva vyavasthitatvAt, nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca, brumstvdnyaagmAmAna" [gayo. kArniM. 20 34.] rUti vavanAtA ___ atha 'aNNautthie vA' ityAdipadatrayamekArthameva - 'samaNaM vA mAhaNaM vA' iti padadvayavat, anyathA 'tesiM asaNaM' vetyAdyanupapattestatpadasyAvyavahitapUrvoktapadArthaparAmarzakatvAt, caityAnAmeva cAvyavahitapUrvoktatvAteSAM dAnAdyaprasaGgena tanniSedhAnupapatteriti cet ? na, prasaktAnAM trayANAM natyAderavazyaniSedhyatvAtpadatrayasyaikArthatAyA vaktumazakyatvAdanIpsitena tadA yAvaduktAparAmarza ekataraparAmarzatAtparyagRhe sampradAnaprasaGgena mukhyatayA'nya pUrvapakSa - arihaMte pIraseluM zrutajJAna jo anyatIrthiko pAse hoya, to vaMdanIya AdirUpa bane nahi, tevo tAtparya bodha che. - uttarapakSa - A paNa barAbara nathI, kAraNa ke jainaAgama(=zrutajJAna) anya pAse hoya te saMbhavatuM nathI, ane je nAgama anyatIrthiko pAse hoya, arthAt jenAgamanI je vAto anyatIrthikoe potAnA matanI puSTi mATe svIkArI hoya, te badhuM zrutajJAnarUpa ke AgamarUpa rahetuM nathI paNa anyatIrthikonA hAthamAM hovAthI anyatIrthikonA AgamarUpa-mithyAzruta-zrutajJAnarUpa ja bane che, kAraNa ke AgamanuM mithyA-samyaka svarUpa tenA svAmInI apekSAe ja nakkI thAya che. "kAraNa ke anyathI parigRhIta hovAthI ja anyAgama gaNAya evo nirNaya che. kahyuM ja che ke - "nRzaMsa ane durbuddhie parigrahaNa karyA hovAthI ja tArAthI anyanA Agamo apramANa che tema kahIe chIe." anyatIrthika Adi pado bhinArthavAcaka pUrvapalaH- sUtranI zailInI vicitratAnA kAraNe ahIM bannalthi vA mannasthiyavaya vA mannalziyapariNAdA tirUMvA A traNa pado anyatIrthika tApasAdi eka arthavALA ja che. jemake "samaM vA mATai vA' A banne pada zramaNarUpa eka arthanA vAcaka che. jo anyatIrthika devatAdino bhinna artha karavAmAM Ave, to teone AhAraAdi ApavA nakalpa' ityAdivacana pUrvApara asaMbaddha bane, kAraNa ke tesiM'padathI tenI tarata pUrvamAM rahelA arihaMtacetya'padano ja parAmarza thAya, ane cetya=pratimA artha karavAmAM azanAdi ApavAno prazna ja saMbhavato nathI ke jethI tenA niSedhanI AvazyakatA UbhI thAya. uttarapala - prastutamAM anyatIrthiko, temanA devatA ane temanI pAse rahelI jinapratimA A traNane sAmAnyathI vaMdanaAdi thavAno saMbhava che, tethI samyagdaSTijIva A traNane vaMdana karI samyaktane malIna na kare, e hetuthI e traNanA vaMdanano niSedha Avazyaka che. sUtramAM A Azaya ja pradhAnarUpe che ane vaMdanAdinA niSedha paNa tethI ja prathama sUcavyo che. have jo A traNe padane ekArtha mAnavAmAM Ave, to mAtra anyatIrthikane ja vaMdanano niSedha thAya, ane to; arthataH anya bene vaMdananI anujJA kalpavAnI aniSTapatti Ave. tethI anicchAe paNa A traNe padane bhinnArthaka kalpavA ja yogya che. @ hiMsAdyasatkarmapathopadezAdasarvavinmUlatayA prvRteH| nRzaMsadurbuddhiparigrahAcca, brumastvadanyAgamamapramANaM // iti puurnnshlokH|| -- - - - - - - - - - - - - - - Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 pratimAzataka kAvya-23) tIrthikaparAmarzasyaiva yuktatvAcca / vastuto'vyavahitapUrvoktatvaM maunishlokaanurodhenaavyvhitpraakkaaliinshaabdbodhaanukuulvyaapaarvissytvNvaacym| tathA ca pUrvamanAlaptenetyatrAnyatIrthikairityasyAdhyAhArasyAvazyakatvAtteSAmiti tatpadenAvyavahitapUrvoktAnyatIrthikaparAmarzo yukta iti madutprekSAM pramANayantu praamaannikaaH| aupapAtikAlApako yathA - aMbaDassa NaM No kappai aNNautthie vA aNNautthiyadevayANi vA aNNautthiyapariggahiANi vA arihaMtaceiyANi vaMdittae vA, NamaMsittae vA, jAva pajjuvAsittae vA, NaNNattha arahate vA arahaMtaceiyANi vatti sU. 40] etadvRttiryathA- aNNautthie vAti anyayUthikA:-arhatsaGghApekSayA'nye zAkyAdaya: ceiyAI' iti, arhaccaityAni-jinapratimA ityarthaH / naNNattha arihNtevti| na kalpate iha yo'yaM neti pratiSedhaH, so'nyatrAhadbhyaHarhato varjayitvetyarthaH / sa hi kila parivrAjakaveSadhArako'to'nyayUthikadevatAvandanAdiniSedhe'rhatAmapi vandanAdi niSedho mA bhUditi kRtvA nannattha' ityaadydhiitmiti|| tame je "arihaMtacetyAdine azanAdi ApavAno prazna ja nathI' ityAdi kahyuM. te aMge paNa kahevAnuM che ke evo nyAya che ke "jeTalA padono nirdeza karyo te badhA padamAM sAmAnyarUpe sUcavAyelAM vidhi-niSedhomAMthI amuka vidhi ke niSedha amukamAM saMbhavatA na hoya, to temAMthI saMbhavatA padamAM ja vidhi ke niSedhanA tAtparyano parAmarza karavo dAnanAM vidhi ane niSedha anyatIrthika devatA vageremAM saMbhavatA nathI. tethI te aMgeno niSedha mAtra anyatIrthika tApasAdiaMge ja samajavo, paNa teTalA mAtrathI traNe padone ekAWka mAnavA yogya nathI. vaLI vastutaH vicArIe, to vAstavika pUrvoktatvato, tarata pUrvamAM zAbdabodha thavA mATenI pravRttino viSaya je padArtha bane, temAM ja ghaTe che. Ama padamAM avyavahita pUrvoktatvano parAmarza yogya nathI, paNa avyavahita pUrvamAM upasthita thato padArtha ja avyavahita pUrvokta gaNAya che. prastutamAM paNa tesiM asaNaM' ityAdi padonA zravaNathI monizlokanA anurodhathI (=bhagavAnanA suvacananA tAtparyathI) avyavahita pUrvamAM zAbdabodhajanaka pravRtti anyatIrthika padArthamAM ja thAya che. Ama "puai anAlateNa" ityAdi vacanonI tarata pUrvamAM anyatIrthikono ja parAmarza=zAbdabodha thAya che. tethI e padonI pUrve sAkSAta zabdathI 'anyatIrthika' padano ullekha na hovA chatAM teno adhyAhAra karavo Avazyaka che. pachI tesiM'padanI paNa najIkatama pUrvamAM A pada hovAthI, 'tesiM' padathI paNa anyatIrthikono ja parAmarzathai zakAze. Ama traNeya padone ekarthika mAnavAnI Apatti paNa rahetI nathI ane ucita zAbdabodha thavAdvArA niSedhArthano nirNaya paNa thAya che. upAdhyAyajI mahArAja "pote karelI A u--kSAne pramANikapuruSo pramANa tarIke Therave evI apIla kare che. papAtika sUtrano AlApaka A pramANe che - papAtika upAMgano sAkSIpATha have, aMbAparivrAjakasaMbaMdhI aupapAtika sUtrano AlApaka ane tenI TIkA sAkSI tarIke darzAve che - abaDane arihaMta ane arihaMtacaitya choDI anyatIrthiko ane temanA devatAone athavA teoe kabaje rAkhelA arihaMtacetyone vaMdana karavA kalpatA nathI." A sUtranI TIkA - anyatIrthika=jainasaMghathI bhinna bauddhavagere anyayuthiko. caitya=jinapratimA. "nakSattha arihaMte vA' sUtramAM je niSedha che, te arihaMta ane arihaMtacaityane choDI anya saMbaMdhI che. abaDazrAvaka parivrAjakanoveza paherato hato, tethI "anyatIrthika devatAonA vaMdanAdinA niSedhamAM jinaAdi saMbaMdhI paNa vaMdanAdino niSedha na thAya e hetuthI "nannattha' ityAdi padono pATha che. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pipAtika upAMgano sAkSIpATha 305 atrArhacvaityanatirambaDasya kaNThata eva vihiteti nyAyAdhanabhijJasyApi sujJAnam / itthaM ca samyaktvAlApaka evArhaccaityAnAM vandananamaskaraNayorvihitatvAtpUjAdyapyadhikAriNAM siddhamiti, siddhAnte sphuTamarhaccaityapUjAvidhAnaM na pazyAmaH samyaktvaparAkramAdhyayane sphuTaM phalAnabhidhAnAditi lumpakamataM nirastam, 'na pazyAma' ityasya svAparAdhatvAt, 'nahyayaM sthANoraparAdho yadenamandho na pazyati' iti| samyaktvAlApaka eva sUkSmadRSTyA darzanAt / samyaktvaparAkramAdhyayane'pi [uttarA. 29/4] gurusAdharmikazuzrUSAphalAbhidhAnenaiva puujaaphlaabhidhaanaaviti vimAnIyaM bhUmi (sudhAma) darA praznavyAkaraNe suvarNagulikAsambandhanirdhAraNe, zaste karmaNi digdvayagraharahaHkhyAtau tRtiiyaanggtH| samyagbhAvitacaityasAkSikamapi svAlocanAyAH zrutau, sUtrAcca vyavahArato bhavati naH prItirjinendre sthirA // 64 // (daMDAnvayaH- praznavyAkaraNe suvarNagulikAsambandhanirdhAraNe, tRtIyAGgataH zaste karmaNi digdvayagraharahaHkhyAtI, vyavahArataH sUtrAcca samyagbhAvitacaityasAkSikamapi svAlocanAyAH zrutau (sati) jinendre na: prItiH sthirA mavati ) 'praznavyAkaraNe' iti / praznavyAkaraNe suvarNagulikAyAH sambandhanirdhAraNe satyasambandhasyAnabhidheyatvAt ahIM "aMbaDane jinapratimAne vaMdana karavAnuM vidhAna spaSTa zabdomAM che e vAta nyAya nahi bhaNelo paNa samajI zake tema che. Ama samyaktanA AlApakamAM ja jinapratimAne vaMdana namaskAranuM vidhAna hovAthI 'adhikArI jinapUjA karI zake tema paNa siddha thAya che. pUrvapakSa - amane siddhAMtamAM kyAMya jinapratimAnI pUjAnuM spaSTa vidhAna najare caDatuM nathI, kAraNa ke samyaktaparAkrama adhyayanamAM spaSTazabdomAM pUjAnA phaLano nirdeza dekhAto nathI. uttarapaH- tamane najare na caDe, temAM vAMka siddhAMtano nathI, "aMdhapuhUMThAne joina zake, temAM hUMThAno vAMka nathI." sUkSmadaSTithI jo jozo, to (upara batAvyuM tema) samyaktanA AlApakamAM ja jinapUjAnuM vidhAna raheluM joI zakazo. sabhyatvaparAkrama adhyayanamAM paNa guru ane sAdharmikanI zuzruSAnA phaLanA kathanamAM ja pUjAnA phaLanuM kathana karyuM che ema AcAryoe (buddhimAnoe) vibhAvana karavuM. | (samyatva AlApakamAM pratimAne vaMdanIya-namanIya batAvI. AnAthI pratimAnI pUjyatA siddha thAya che ane pUjyatA pUjA vinA saMbhave nahi- tethI pUjA paNa siddha thAya che. samyaktaparAkramamAM guru ane sAdharmikanI zuzruSAnA phaLa batAvyA, temAM devAdhidevano ullekha nathI. chatAM paNa (1) devAdhideva paramaguru che. (paMcasUtranA cothAsUtramAM paramaguru padathI bhagavAnane oLakhAvyA che.) athavA (2) upalakSaNathI levAnA che. athavA (3) guru ane sAdharmikathI paNa pUjyatama devAdhideva che. tethI A benI zuzruSA phaLadAyaka hoya, to devAdhidevanI zuzruSA to sutarAma phaLadAyaka hoya, tema siddha thai zake. Ama devAdhidevanI zuzruSA paNa viziSTa phaLadAyaka siddha thAya che. tethI sAkSAt paramAtmAnA abhAvamAM, ane temanI AzAnA saMpUrNa pAlananA sAmarthanA abhAvamAM pratimAmAM temanI sthApanA karI temanI bhakti karavI e ja temanI zuzruSA tarIke bAkI rahe che.) / 63o. kAvyartha - "prazravyAkaraNa aMgamAM suvarNagulikAno saMbaMdha nirdhArita karavAthI tathA (2) "sthAnAMga nAmanA trIjA aMgathI prazasta kAryomAM be dizA(pUrva ane uttara)no puraskAra karavAmAM rahelA tAtparyanI khyAtithI tathA (3) vyavaThAra sUtramAMthI samyaglAvita cityanI sAkSIe paNa suMdara AlocanAnuM zravaNa karavAthI jinendrapara Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 pratimAzataka kAvya-64 sambandhAbhidhAnasyAvazyakatve vRttisthasya tasya sautratvAditi bhAvaH / tathA tRtIyAGgataH sthAnAGgataH zaste-prazaste karmaNi digdvayasya pUrvottarAdigrUpasya yo grahaHpuraskAraH, tasya yA raha:khyAti:= tAtparyapratipattiH, tasyAM ca punaH vyavahArataH sUtrAt, samyagbhAvitAni-anAyatanarUpavarjanayA sadbhAvaM prApitAni yAni caityAni sAkSINi yatra yasyAM kriyAyAM tathA, svAlocanA- suSTha-samIcInA yA''locanA, tasyAH zrutau vidhizravaNe sati na:-asmAkaM prIti: jinendra sthApanAjine sthirA-apratipAtinI bhavati / sthApanAjinasya jinendratvaM bhAvajinendravatsadyaH smupaasnaaphldaansmrthtyaa'vybhicaarennaadhyaatmikbhaavaakssepktvaaccaavseym| tatra turyAzravadvAre 'suvanaguliAe'tti [praznavyA0 4/16] pratIke vRttiryathA - suvarNagulikAyAH kRte snggraamo'bhuut| tathA hi - sindhusauvIreSu janapadeSu vidarbhakanagare udAyanasya rAjJaH prabhAvatyA devyAH satkA devadattA'bhidhAnA dAsyabhUt / sA ca devanirmitAMgozIrSacandanamayIM zrImanmahAvIrapratimAMrAjamandirAntarvarticaityabhavanavyavasthitAMpraticarati sm| tadvandanArthaM ca zrAvaka: ko'pi dezAtsaJcaran samAyAtaH, tatra cAgato'sau rogeNApuTuzarIro jAtastayA ca samyakpraticaritaH / tuSTena ca tena srvkaamitmaaraadhitdevtaavitiirnnguttikaashtmdaayi| (=sthApanAjinapara) amArI prIti sthira thAya che. pratimAnI siddhiarthe anya sAkSIpATho praznavyAkaraNa aMgamAM suvarNagulikA'nI vAta Ave che. paraMtu tenA svarUpano saMbaMdha sUtramAM batAvyo nathI. sUtramAM mAtra nAmanirdeza che. paNa jo te prastutaarthamATe asaMbaddha hota, to teno ullekha ja na karata. tethI TIkAkAre samasta vRttAMta devA dvArA A saMbaMdha batAvI sUtranA tAtparyanI pUrti karI che. tethI A Avazyaka ullekha TIkAmAM hovA chatAM sUtranI pUrtirUpa hovAthI sUtrasvarUpa ja che. e ja pramANe sthAnAMgamAM evo nirdeza karyo che ke - sarva prazasta kAryo pUrva ke uttaradizAnI sanmukha rahI karavA." A be dizAne Ama pradhAnatA ApavAmAM AvI che, temAM rahelA tAtparyano bodha jANavAthI, tathA vyavahAra sUtramAM kahyuM che ke- "AcAryavagerenA abhAvamAM samyaglAvita caitya AgaLa paNa AlocanA levAthI zuddhi thai zake che." samyaglAvita=anAyatananA varjanadvArA saddhAvane prApta karelA. ahIM sthApanAjinane jinendra kahevAmAM A Azaya che - sthApanAjina paNa (1) bhAvajinanI jema ja upAsanAnuM phaLa devA samartha che. tathA (2) AdhyAtmika bhAva(=AtmAmAM pragaTa thatAM zubhasaMvedana)ne pragaTa karavAmAM anekAMtika nathI. arthAt avazya zubha bhAva pragaTAve che. praznavyAkaraNa aMtargata suvarNagulikAnuM dRSTAMta prazravyAkaraNa aMgamAM 'suvannaguliAe ATalo ullekha Ave che. te saMbaMdhI TIkA A pramANe che suvarNagulikAnA kAraNe saMgrAma thayo. te A pramANe - siMdhusauvIra rAjyanI rAjadhAnI vidarbhaka nagaramAM te rAjyanA rAjA udAyanane prabhAvatI nAmanI paTTarANI hatI. A paTTarANIne devadattA nAmanI dAsI hatI. deve AtmahitArthe banAvelI gozISacaMdanamayI zrI mahAvIra jinapratimA A prabhAvatI rANIne prApta thai hatI. ene rAjamahelamAM rahelA cetyAlayamAM padharAvI hatI. prabhAvatI rANIe dIkSA lIdhA bAda A pratimAnI pUjAAdi kriyA devadattA dAsI karatI hatI. jinAlayonA vaMdanArthe dezAMtaromAM bhamato eka zrAvaka ekavAra tyAM jinapratimAne vAMdavA Avyo. paNa bhaktimAM bhaMga paDyo - te zrAvaka mAMdo paDyo. pote svajana na hovA chatAM devadattAe sAdharmikabaMdhunA nAte nirAzasabhAve A zrAvakanI saMbhALa lai tene svastha banAvyo. tethI khuza thayelA zrAvake devatAnI ArAdhanAthI Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 praznavyAkaraNa aMtargata suvarNagulikAnuM daSTAMta tathA ca tayA 'ahaM kubjA virUpA surUpA bhUyAsam' iti manasi vibhAvyaikA guTikA bhakSitA, tatprabhAvAcca (suvarNavarNajAteti) sA suvarNagulikA nAmnA prsiddhimupgtaa| tato'sau cintitavatI-jAtA me rUpasampad, etayA ca kiM bhartRvihInayA ? tatra tAvadayaM rAjA pitRtulyo na kAmayitavyaH, zeSAstu puruSamAtramataH kiM taiH ? tata ujjayinyAH patiM caNDapradyotarAjamanasyAdhAya guTikA bhkssitaa| tato'sau devatAnubhAvAttAM vijJAya tadAnayanAya hastiratnamAruhya tatrAyAta AkAritA ca tena saa| tayoktaM AgacchAmi yadi pratimAM nayasi / tenoktam- 'tAmahaM zvo nessyaami'| tato'sau svanagare gatvA devatAnirmitapratimArUpaM kArayitvA tathaiva rAtrAvAyAtaH, svakIyapratimAM devatAnirmitapratimAsthAne vimucya tAM suvarNagulikAM ca gRhItvA gtH| prabhAte ca caNDapradyotagandhahastivimuktamUtrapurISagandhena vimadAn svahastino vijJAya jJAtacaNDapradyotAgamo'vagatapratimAsuvarNagulikAnayano'sAvudAyanarAjaH paraM kopamupagato dazabhirmahAbalai rAjabhiH sahojjayinIM prati prsthitH| antarA pipAsAbAdhitasainyastripuSkarakaraNena devatayA prApta thayelI so sarvakAmita guTikA(=sarva icchA pUrNa karanArI goLIo) A devadattAne ApI. A guTikAo maLavAthI (devadattAne) A saMkalpa thayo ke "kunja ane virUpa evI huM sarvAga suMdara banI jAuM" manamAM uThelA A saMkalpane siddha karavA eka guTikAnuM bhakSaNa karyuM. divya prabhAvI te guTikAnA prabhAvathI te devadattA suvarNa samAna kAMtivALI atisuMdara strI banI gai ane savarNagalikA' nAme prasiddha thai. ('pUrNa thayelI icchA navI icchAnI mAtA che' e nyAyathI) suvarNagulikAnA manamAM navI icchA janmI-vicAra uddhavyo "rUpa saMpatti to prApta thai. paNa pati vinA rUpanI kiMmata zI? tethI rUpane anurUpa pati maLavo joie. udAyana rAjA puruSomAM zreSTha che, paNa mAruM bharaNapoSaNa karatA hovAthI pitA samAna che. tethI teo patitarIke icchanIya nathI. jagatamAM dekhAtA bIjA badhA puruSonAmamAtrathI puruSa che. tethI teothI saryuM. ujjayinI nagarInA rAjA caMbalota ja mArArUpane yogya puruSa che. tethI patitarIke temanI icchA karuM' Ama vicArI bIjI goLI khAdhI. tethI devatAnA prabhAvathI 'suvarNagulikArUpasuMdarI che" ema khabara paDavAthI kAmAsakta caMDabota rAjAe te suvarNagulikAne meLavavA bIDuM jhaDapyuM. (kharekhara! saMsAra eTalA mATe ja khataranAka che ke sarva saMsArarasika jIvo saMsAranI sArI dekhAtI badhI cIjonA adhikArI tarIke mAtra potAnI jAtane ja jue che.) suvarNagulikA potAnI thAya e khAtara caMdmadyota rAjA potAnA zreSTha hAthI para besI vidarbhanagara Avyo. suvarNagulikAne potAnI pAse bolAvI potAnI icchA pragaTa karI. suvarNagulikAmATe to 'bhAvatuM' tuM ane vaide kahyuM jevI vAta hatI. paraMtu suvarNagulikAe zarata mukI - jo tame A pratimAne paNa sAthe letA ho, to ja tamArI sAthe huM AvIza. vivekabhraSTa caMpradyote kahyuM - "bhale! te pratimA ane tane huM kAle lai jaiza." pachI caMpradyote potAnA nagaramAM jai tAbaDatoba devanirmita pratimA jevI ja bIjI pratimA banAvaDAvI. (pachI e) pratimA laine rAtre pharIthI vidarbhaka nagaramAM gayo. devanirmita pratimAnA sthAne pote lAvelI pratimAne goThavI dIdhI. pachI devatAnirmitapratimA ane suvarNagulikAne lai caMDapradyota rAjA potAnI nagarI tarapha ravAnA thai gayo. A bAju caMDapradyota rAjAnA gaMdhahastIe choDelA maLa-mUtranA gaMdhathI udAyana rAjAnA hAthIonA mada gaLI gayA. tethI bIje divase savAre udAyana rAjAne khabara paDI gai ke rAtanA caMpradyota potAnA gaMdhahastIpara Avyo hato. vizeSatapAsa karatAM mAhitI maLI ke caMpradyota rAjA rAtanA ahIM AvI devanirmita pratimA ane "suvarNagulikA" dAsIne upADI gayo che. A samAcArathI atyaMta gusse thayelA rAjAe bIjA dasa mahAbaLavAna rAjAonI sAthe lazkara laine ujjayinI tarapha prayANa karyuM mArgamAM tRSAthI pIDAtA tenA sainikonI tRSA dUra karavA devatAe AMtare-AMtare traNa vAvaDIo vikrvI. pachI tRSAvagere samAvI zIghagatie teo ujjayinI AvI pahoMcyA ane bahArathI ujjayinIne ghero ghAlyo. tyArabAda Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 pratimAzataka kAvya-24] nistAritasainyo'kSepeNojjayinyA bahiH prAptaH / rathArUDhazca dhanurvedakuzalatayA sannaddhahastiratnArUDhaM caNDapradyotaM prajihIrSurmaNDalyA bhramatazcaraNatalazaravyAviddhahastino bhuvi nipAtanena vazIkRtavAn / 'dAsIpatiH' iti lalATapaTTe zUpicchanAtivAniti [praznavyA. 4/TI.]. digdvayAbhigrahe sthAnAGgAlApako dvitIyasthAne prathamoddezake yathA- 'do disAo abhigijjha kappai NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA pavvAvittae pAINaM ceva udINaM cev| evaM muMDAvittae, sikkhAvittae, uvaTThAvittae, saMbhuMjittae, saMvAsittae, sajjhAyaM uddisittae, sajjhAyaM samuddisittae, sajjhAyaM aNujANittae, Aloittae, paDikkamittae, jiMdittae, garahittae, viuTTittae, visohittae, akaraNayAe abbhuTTittae, ahArihaM pAyacchittaM tavokamma pddivjitte| do disAo abhigijjha kappai NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA apacchimamAraNaMtiyasalehaNAjUsaNAjUsiyANaM bhattapANapaDiAikkhiyANaM pAovagayANaM kAlaM aNavakaMkhamANANaM viharittae, taM jahA pAINaM ceva udINaM ceva tti| [sU. 76] etadvRttiH- do disAo' ityaadi| dve dizau kASThe abhigRhya-aGgIkRtya tadabhimukhIbhUyetyarthaH / kalpate =yujyate / nirgatA granthAddhanAderiti nirgranthAH sAdhavasteSAM, nirgranthyaH sAdhvyastAsAM, pravrAjayituMrajoharaNAdidAnena / prAcInAM-prAcI pUrvAmityarthaH, udIcInAM=udIcI uttarAmityarthaH / uktaM ca - puvvAbhimuho uttaramuhovva tyAM udAyana ane caMdraghota vacce tumula yuddha thayuM. gaMdhahastIpara beThelA bakhtaradhArI caMdmadyotane pachADavA udAyana potAno ratha gaMdhahastI pAse lai gayo. kuzaLa sArathie rathane hAthInI cAre bAju jhaDapathI goLa goLa ghumAvavA mAMDyo. rathamAM beThelA dhanurvidyAmAM atyaMta nipuNa udAyane sekaDo bANo choDI hAthInA cAre paga ghAyala karI nAkhyA. jevo gaMdhahastI bhUmipara pachaDAi paDyo, tevo ja udAyane rathamAMthI kudako mArI caMpradyotapara humalo karyo. pachI caMpradyotane pachADI jIvato pakaDI lIdho ane caMpradyotanA kapALapara mora pIMchIthI "dAsIpati'e pramANe lakhAvyuM. (vizeSamATe juo bhItara umaTyo ujAza.) prazasta kAryomAM digdayanA svIkAramAM ta. prazasta kAryomAM be dizAno svIkAra karavA aMge sthAnAMga dvitIya sthAnanA prathama udezAno pATha A pramANe che - pUrva ane uttara A be dizAmAM rahIne nigraMtha ane nigraMthI=sAdhvIne (1) dIkSA ApavI (2) muMDana karAvavuM (3) zikSA ApavI (4) upasthApanA karavI (5) saMbhojana (6) saMvAsa karavo (7-8-9) svAdhyAyano uddeza karAvavo, samudeza karAvavo ane anujJA karavI (10) AlocanA karavI (11) pratikramaNa karavuM (12) niMdA karavI (13) gaha karavI (14) vyAvRtta thavuM (15) vizodhana karavuM (16) akaraNatarIke svIkAravuM tathA (17) yathAyogya prAyazcitta tapakarma svIkAravuM kahyuM che. (18) tathA be dizAno aMgIkAra karI apazcima bhAraNAMtika saMlekhanAnI joSaNAthI joSita nigraMtha ane sAdhvIne bhojana-pANanuM paccakhANa karI pAdapopagamana anazana svIkArI kAla(mRtyu)nI icchA rAkhyA vinA vihAra karavo kalpe che. te be dizA A che (1) pUrva ane (2) uttara. sUtranI TIkA A pramANe che - "do disAo' ityAdi. dhanavagerenA parigrahAdi graMtha vinAnA sAdhu ane sAdhvIne pUrva ane uttara dizAno aMgIkAra karI(=A be dizAo sanmukha rahI) ozo ApavA AdidvArA dIkSA ApavI kahyuM. kahyuM ja che ke - "pUrvAbhimukha ke uttarAbhimukha rahIne athavA to je dizAmAM jinavagere ke jinacaitya rahyA hoya, te dizAmAM rahIne dIkSA ApavI ke levI joie." A ja pramANe muMDanavagere pachInA soLa sUtroaMge Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30che prazasta kAryomAM digdayanA svIkAramAM hetu dijjA'havA pddicchejjaa| jAe jiNAdao vA disAi haveja jiNaceiyAiM vaa'| [vizeSAva. 3406] evmiti| yathA pravrAjanasUtraM digdvayAbhilApenAdhItamevaMmuNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti / tatra muNDayituM zirolocanena 1, zikSayituM-grahaNazikSApekSayA sUtrArthoM grAhayitumAsevanazikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti 2, upasthApayituM-mahAvrateSu vyavasthApayituM 3, sambhojayituMbhojanamaNDalyAM nivezayituM 4, saMvAsayituM-saMstArakamaNDalyAM nivezayituM 5, suSTha A-maryAdayA'dhIyata iti svAdhyAya:-aGgAdiH, tamuddeSTu= 'yogavidhikrameNa samyarayogenAdhISvedamiti evamupadeSTamiti 6, samuddeSTu= 'yogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti vaktumiti 7, anujJAtuM tathaiva samyagetaddhArayA'nyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8, AlocayituM-gurave'parAdhAnnivedayitumiti 9, pratikramituM-pratikramaNaM kartumiti 10, ninditum aticArAn svasamakSaMjugupsituM, Aha ca - sacaritapacchAyAvo niMda'tti [Ava. ni. 1049 pA.1] 11, garhitu-gurusamakSaM tAneva jugupsituM, Aha ca - 'garahAvi tahAjAtIyameva NavaraM parappayAsaNae'[Ava0ni0 1050 pU.] tti 12, 'viuTTittae' vyativartayituM-vitroTayituMvikuTTayituMvA, aticArAnubandha vicchedayitumityarthaH13, vizodhayituM-aticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti 14, akaraNatayA punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtumabhyupagantumiti 15, yathArhamaticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittam / uktaMca- 'pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhaNNae tmhaa| pAeNa vA vicittaM visohae teNa pcchittNtti'||[aav.ni.1508] tapa:karma nirvikRtikaadikNprtipttumbhyupgntusamajavuM. prastutamAM vizeSa artho batAve che - (1) muMDana=mAthAnA vALono loca. (2) zikSA be prakAranI che. (A) grahaNazikSA=nUtana dIkSitane sUtra ane artha grahaNa karAvavA. (B) AsevanazikSA=nUtana dIkSitane paDilehaNavagere kriyA aMgenuM jJAna ApavuM. (3) upasthApanA=nAnI dIkSAvALA sAdhune mahAvratomAM sthApavArUpa vaDI dIkSA ApavI. (4) saMbhojana=vaDI dIkSA pAmelA sAdhune sAta AMbelavagere vidhi karAvI bhojana mAMDalImAM praveza Apavo. (5) saMvAsa=e ja pramANe saMstAraka mAMDalImAM praveza Apavo. (6) svAdhyAya=suMdara maryAdApUrvaka Agama vagere graMthonuM adhyayana. uddeza=samyam yogavidhinA kramathI bhaNavAno upadeza Apavo. (7) samudeza=yogasAmAcArIpUrvaka ja udiSTa adhyayanane sthira ane paricita karavAnuM kahevuM. (8) anujJA=yogasAmAcArIpUrvaka ja samudiSTa adhyayanane sArI rIte jArI rAkhavAnuM ane bIjAone prarUpaNa karavAnuM kahevuM. (9) AlocanA=potAnA aparAdhono guru bhagavaMta AgaLa khullA manathI ekarAra karavo. (10) pratikramaNa karavuM. (11) niMdA=potAnA aticAronI AtmasAkSIe jugupsAkaravI. kahyuM che ke - "svaAcaraNano pazcAttApa, niMdA che. (12) gaI=potAnA aticAronI gurubhagavaMta AgaLa jugupsA karavI, kahyuM ja che ke - "A ja pramANe(niMdA pramANe ja) gaI che. paraMtu te(=gahI) bIjA AgaLa prakAza karavArUpa che." (13) viuphittae=vyAvRtta thavuM, athavA vidgoTana karavuM arthAt aticAranA anubaMdhone chedI nAkhavA. (14) vizodhana=aticArarUpa kAdavanA maLane dhoi AtmAne vimaLa karavo. (15) akaraNatA-pharIthI na karavAno daDha nirdhAra karavo. (16) aticArone anurUpa prAyazcitta karavuM. prAyazcitta=pApa chedaka athavA prAyaH cittanuM vizodhaka. kahyuM ja che ke - "pApanuM chedaka hovAthI prAyazcitta kahevAya. athavA prAyaH cittane vizuddha karatuM hovAthI prAyazcitta kahevAya." A prAyazcitta tarIke nIvi vagere tapa anuSThAno svIkAravA. "do disi' ityAdi dvArA sattaramuM sUtra (Ama aDhAramuM) sAkSAt darzAve che, apazcima=pazcima-cheluM. ahIM amaMgalane dUra karavA "a" varNano AgaLa nirdeza karyo che. tethI pazcima-apazcima= chellI. chellI saMlekhanA, A saMlekhanAne aMte mRtyu hovAthI A Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3I. pratimAzataka kAvya-24 miti 16 / saptadazaM sUtraM sAkSAdevAha-do disi' ityAdi / pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNameva yo'ntastatra bhavA mAraNAntikI c| sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA tapovizeSaH, sA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA tasyAH jUsaNaM'tti-joSaNA= sevA tayA joSaNalakSaNadharmeNetyarthaH / jUsiyANati - sevitAnAM tadyuktAnAmityarthaH, tayA vA joSitAnAM ksspitdehaanaamityrthH| tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yaiste tathA, teSAM pAdapavadupagatAnAmaceSTatayA sthitAnAmanazanavizeSa prtipnnaanaamityrthH| kAlaM-maraNakAlamanavakAGkSatAM, tatrAnutsukAnAM vihartu-sthAtumiti 17 / evametAni diksuutraannyaadito'ssttaadsh| sarvatra yanna vyAkhyAtaM ttsugmtvaaditi| atra hi digdvayAbhimukhIkaraNamarhaccaityAnAM bhuumnaa'bhimukhiikrnnaayaiveti| tadvinayasya sarvaprazastakarmapUrvAGgatvAd gRhasthasyAdhikAriNo lokopacAratadvinayAtmakapUjAyAH prAdhAnyamucitameveti taatprym|| ___ vyavahArAlApako yathA- 'bhikkhu ya aNNayaraM akiccaTThANaM paDisevittA icchejjA Aloittae, jatthevappaNo AyariyauvajjhAe pAsejjA, tassaMtiyaM AloejjA paDikkamijjA jAva pAyacchittaM paDivajjijjA / No ceva appaNo AyariyauvajjhAe pAsejjA, jattheva saMbhoiyaM sAhammiyaM pAsejjA bahussuyaM bahvAgamaMtassaMtiyaM AloejjA jAva pddivjjejaa| No ceva saMbhoiyaM sAhammiyaM, jattheva annasaMbhoiyaM sAhammiyaM pAsejjA, bahussuyaM bahvAgama, saMkhanA mAraNAMtikI' saMlekhanA kahevAya che. saMlekhanA=zarIra ane krodhavagere kaSAya jenAthI ghasAro pAme te tapavagere kriyA. joSaNA=sevA-AcaraNa. joSitaete AcaraNathI yukta. arthAt chellI mAraNAMtika saMkhanAnA sevanathI zarIrane kSINa karanArA sAdhu ke sAdhvI. teoe A saMkhanA karyA bAda bhojana ane pAna arthAt cAre prakAranA AhAranuM paccakmANa karI pAdapopagamana anazana svIkAryuM hoya, to maraNanA avasaranI rAha joyA vinA ke maraNamATe utsuka thayA vinA rahevuM. pAdapopagamana=vRkSanI jema koipaNa prakAranI ceSTA karyA vinA rahevuM. traNa prakAranA anazanamAM A utkRSTa kakSAnuM prathama anazana che. AvA prakAranuM anazana paNa pUrva ke uttara dizAne sanmukha rahI svIkAravuM. Ama dIkSAthI mAMDI aDhAra sUtro dizA saMbaMdhI che. prastutamAM sarvatra jyAM vyAkhyA nathI karI, tyAM sugamArtha hetu che. arthAt sugama hovAthI ja vyAkhyA nathI karI. ahIMA be dizAne ja sanmukha rAkhavAmAM e kAraNa che, ke A be dizAmAM vadhu jinAlayo AvelA che. A jinAlayone pITha karavAne badale sanmukha karavAmAM e jinAlayono vinaya karavAno Azaya che. jinAlayono A pramANe vinaya eTalA mATe karavAno che ke "jinono vinaya sarva prazasta kAryomAM prathama aMga(=kAraNa) che." Ama jo sAdhuoe paNa jinAlaya ane jinabiMbono ATalo badho vinaya karavAno che, to adhikArI gRhasthoe to pUjA vagere karavAdvArA jinapratibhAvagereno avazya lokopacAra vinaya karavo ja joie. Ama teomATe jinapratimApUjA ja pradhAnapaNe lokopacAravinaya tarIke ucita che. AlocanAaIno krama vyavahAra sUtrano AlApaka darzAve che anyatara akRtyasthAnanuM pratisevana karyA bAda bhikSuka AlocanA karavA icche, to jyAM potAnA AcArya-upAdhyAya dekhAya, tyAM jai temanI pAse AlocanA, pratikramaNa, niMdA, gaha, viTTana, vizodhana, akaraNarUpe abhyatthAna ane yathArthatapaHkarma prAyazcitta grahaNa karavuM joie. jo potAnA AcArya upAdhyAya dekhAya nahi to jyAM bahukRta, bahuAgamajJa sAMbhogika sAdharmika dekhAya, tyAM tenI pAse AlocanA karavI yAvat prAyazcitta grahaNa karavuM. jo sAMbhogika paNa na dekhAya, to jyAM bahuzruta, bahuAgamajJa, anyasAMbhogika Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanAaIno krama 311 tassaMtiyaM AloejjA jAva pddivjjejaa| No ceva annasaMbhoiya, jattheva sArUviyaM pAsejjA bahussuyaM bahvAgama, tassaMtiyaM AloejjA jAva pddivjjejaa| No ceva NaM sArUviyaM pAsejjA bahussuyaM bahvAgama, jattheva samaNovAsagaM pacchAkaDaM pAsejjA bahussuyaM bahvAgama, kappai se tassaMtie Aloettae jAva paDivajittae / No ceva samaNovAsagaM pacchAkaDaM pAsejjA bahussuyaM bahvAgama, jattheva samma bhAviyAiM ceiyAiM pAsejjA, kappai se tassaMtie Aloettae vA paDikkamettae vA jAva pAyacchittaM pddivjjette| no ceva sammaM bhAviyAI ceiyAiM pAsejjA, bahiyA gAmassa vA, nayarassa vA, nigamassa vA, rAyahANIe vA, kheDassa vA, kabbaDassa vA, maMDabassa vA, paTTaNassa vA, doNamuhassa vA, AsamassavA, saMvAhassavA, sannivesassa vA pAINAbhimuhe vA, udINAbhimuhe vA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM vaejjA- 'evaiyA me avarAhA, evaikhutto ahaM avaraddho' arihaMtANaM siddhANaM aMtie AloejjA jAva paDivajjijjAsi tti bemi' [u. 1, sU. 33] asyArthalezo yathA - bhikSuranyataradakRtyasthAnaM sevitvecchedAlocayituM, sa cAlocayitumiccharyatraivAtmana AcAryopAdhyAyAn pazyet, tatraiva gatvA teSAmantike samIpe Alocayet-aticArajAtaM vacasA prakaTIkuryAt / pratikrAmet-tadviSaye mithyAduSkRtaM dadyAt / yAvatkaraNAt'niMdejjA, garahejjA, viuddejjA, visohejjA, akaraNayAe abbhuDhejjA, ahArihaMtavokammaMpAyacchittaM paDivajjejjA' iti prigrhH| tatra nindyAt AtmasAkSikaM jugupset / garhet gurusAkSikaM / iha nindanagarhaNamapi tAttvikaM tadA sAdharmika dekhAya, tyAM tenI pAse AlocanA karavI, yAvat prAyazcitta grahaNa karavuM. jo anyasAMbhogikanA paNa darzana na thAya, to jyAM bahuzruta, bahuAgamaza sArUpika najare caDe, tyAM tenI pAse AlocanA karavI, yAvat prAyazcitta grahaNa karavuM. jo bahuzruta bahuAgamajJa sArUpika paNa jovA na maLe, to jyAM bahuzruta bahuAgamajJa pazcAdbhUta dekhAya, tyAM jai tenI pAse AlocanA karavI, yAvat prAyazcitta grahaNa karavuM kahyuM. jo bahuzruta bahuAgamajJa pazcAtkRta paNa najare na caDe, to jyAM samyabhAvita (caitya) dekhAya, tyAM tenI pAse AlocanA karavI, yAvat prAyazcitta karavuM kalpa. jo samyabhAvita (cetyo paNa upalabdha na thAya, to gAma, nagara, nigama, rAjadhAnI, kheTaka, karbaTa, maMDaba, paTTana, droNamukha, Azrama, saMvAha athavA saMnivezanI bahAra pUrvAbhimukha ke uttarAbhimukha be hAtha joDI, mastake Avarta karI, mastake aMjali karI A pramANe kahevuM joie - "mArA ATalA aparAdha che - meM ATalIvAra aparAdha karyA che." (Ama) arihaMta-siddhonI sAkSIe AlocanA karavI, yAvat prAyazcitta grahaNa karavuM - ema huM kahuM chuM. [1/33] . A sUtrano AMzika artha A pramANe che - anyatara akRtyasthAnanuM-pramAdavagerenuM sevana karyA bAda e akRtyasthAnanI AlocanA karavA icchA karatA bhikSuke jyAM potAnA AcArya-upAdhyAya hoya, tyAM temanI pAse jai aticAranI AlocanA karavI ane tenuM "micchAmi dukkaDam devArUpa pratikramaNa karavuM. ahIM 'yAva" zabdathI niMdA, gaha, vyAvartana, vizodhana, akaraNarUpe abhyatthAna tathA yathAtipakarma prAyazcitta grahaNano samAveza thAya che. niMdA=svasAkSIe jugupsA. gaI=gurunI sAkSIe niMdA. niMdA ane gaI paNa hRdayapUrvakanI to ja bane, jo te akRtyanA sevanamAMthI pote nivRtta thAya, tethI niMdA gaI pachI viSNA ema kahyuM. vyAvRtta=te akRtyasthAnamAMthI pAchA pharavuM. vyAvRtta thavA chatAM karelA pApamAMthI to ja mukta thavAya, jo pote karelA pApanI vizodhi karavAmAM Ave. tethI ja pApamaLane dUra karavAdvArA AtmAne nirmaLa karavArUpa vizuddhi kare. A vizuddhi paNa vAstavika to ja bane, jo pote eatyasthAnane bhAvImAMna sevavAno nirdhAra kare tethI 'akaraNarUpe abhyatthAnanuM sUcana karyuM. akaraNatarIkeno svIkAra paNa sAcoto ja gaNAya, jo pote prAyazcittanA svIkAradvArA vizuddhi kare. tethI ja kahyuM ke yathAyogyatapakarmarUpa Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 pratimAzataka kAvya-64) bhavati yadA tatkaraNataH prtinivrtte| tata Aha-'viuddejjA' iti| tasmAdakRtyapratisevanAd vyaavrtet-nivrtet| vyAvRttAvapi kRtAtpApAttadA vimucyate, yadA''tmano vizodhirbhavati, tata Aha-AtmAnaM vizodhayet pApamalaspheTanato nirmalIkuryAt / sA ca vizuddhirapuna:karaNatAyAmupasampadyate, tatastAmevApuna:karaNatAmAha-akaraNatayA akaraNIyatayA punarabhyuttiSThet / punarakaraNatayA abhyutthAne'pi vizuddhiH prAyazcittapratipattyA bhavati, tata AhayathArha-yathAyogyaM tapaHkarma, tapograhaNamupalakSaNaMchedAdikaMvA prAyazcittaM prtipdyet| yadi punarAtmIyeSvAcAryopAdhyAyeSu satsvanyeSAmantike Alocayati, tataH prAyazcittaM tasya cturguru| Aha-nanu pUrvamekAkivihAre doSAH pratipAditAstadanantaraM pArthasthAdivihAro'pi niSiddhastato niyamAd gacche vastavyamiti niyamitam / evaM ca niyamite kathamekAkI jAto yenocyate yatraivAtmana AcAryopAdhyAyAn pazyettatraiva gatvA teSAmantike aalocyediti| atrocyate'zivAdikAraNe ekAkitvabhAve kAraNikamidaM sUtramityadoSaH, kAraNAbhAve tu paJcA'nyatarAbhAvavati vAse sazalyasya jIvanAze cAritragAtranAzataH zubhagativinAza ev| na cAlocanApariNato'sampattAvapi zuddha ityanena virodhaH, sUtraprAmANye nigRhitazakte: prinnaamsyaapraamaannyaat| Aha ca-evaM hoi viroho, AloaNapariNao zuddho a| egateNa pamANaM pariNAmovi na khalu amhN'| ti tathA-'tattha na kappai vAso, guNAgarA jattha natthi paMca prAyazcittane svIkAre. ahIM tapanA upalakSaNathI chedavagere prAyazcitta paNa upalakSita thAya che. potAnA AcAryavagere hovA chatAM temane choDI bIjAo pAse prAyazcitta levA jAya, to catuguru(prAyazcittanI gUDha saMjJA) prAyazcitta Ave. zaMkAH- ahIM graMthamAM pUrve ekAkI vihAra karavAmAM AvatA doSo batAvyA. pachI pArzvasthA(zithilAcArI) -onI sAthenA vihArano paNa niSedha karyo. tethI parizeSanyAyathI siddha thAya che ke "sAdhue niyamathI gacchamAM ja rahevuM joie." ane jo sAdhune mAthe AvuM niyaMtraNa hoya, to sAdhune ekalA thavAno saMbhava ja kevI rIte bane? ane sAdhune ekalA paDavAno saMbhava ja na hoya, to "jyAM potAnA AcArya upAdhyAya hoya tyAM jAya vagere kahevAno avakAza ja kyAM che? samAdhAna - azivavagere kAraNathI ekAkI banelA sAdhune apekSIne hovAthI A sUtra kAraNika (=ApavAdika) che. tethI ahIM doSa nathI. kAraNa vinA paNa jo sAdhu AcAryavagere pAMcamAMthI koika ekanA abhAvavALA sthAnamAM rahe ane sazalya(=aticAranI AlocanA karyA vinA) mRtyu pAme, to zalyane kAraNe saMyamAtmaka zarIrano nAza thai gayo hovAthI te sAdhune sadgatinI prApti thAya nahi. zaMkA - jo "sazalya mRtyu pAme to sadgati thAya ja nahi." evo ekAMta niyama bAMdhazo, to "je sAdhu AlocanA karavAnA pariNAmavALo che. paNa AlocanA karavA potAnA AcAryavagere pAse pahoMce te pahelA ja mRtyu pAme, ane AlocanA karI na zake, te sAdhu paNa AlocanAnI bhAvanAvALo hovAthI zuddha ja che ane sadgatino adhikArI che." e vacana sAthe virodha Avaze. samAdhAnaH- sUtra pramANabhUta che. (chatAM A sUtranuM ja khoTuM AlaMbana lai vagara kAraNe ekAkI vihArAdi karato sAdhu "amAre to pApanI zuddhi karavI ja che, paNa zuM thAya, AcAryabhagavaMta ghaNA dUra che' ityAdi bahAnA heThaLa chatI zaktine chupAvI AlocanA prAyazcittAdinakare, to tenA dekhAtA zubhapariNAma paNa pramANabhUta banatA nathI, evA AzayathI kahe che.) tethI je sAdhu potAnI zakti gopave che - pote AcAryavagere pAMcavALA gacchamAM rahI yathAzakti ArAdhanA karavAmAM svachaMdamati vagere kAraNe pramAda kare che te sAdhunA pariNAmanI kiMmata nathI. e sArA dekhAtA pariNAma paNa pramANabhUta nathI. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanAaIno krama 313 | ime| AyariyauvajjhAe, pavatti there ya giiytthe| suttatthatadubhaehiM, uvauttA naanndsnncrite| gaNatattivippamukkA, erisayA huMti aayriyaa'| vyava. sU. u. 1, gA. 912-943-944] gaNasya taptiH cintA tayA vipramuktAH gaNAvacchediprabhRtInAM tattapteH samarpitatvAt / upalakSaNametat, zubhalakSaNopetAzca ye etAdRzAste bhavantyAcAryAH / te cArthameva bhASante na sUtraM, tatra kAraNAni- 'egaggayA ya jhANe vuDDI titthayara aNugiI guruaa| ANAyejjamiti gurU kayariNamukkho Na vaaei'| vyava. sU. u. 1, gA. 945] ekAgratA dhyAne'rthacintanAtmake, sUtrasyApi vAcane bahuvyayatvAt sA na syAt / ekAgratAyAM ko guNo'ta Aha-vRddhiH sUkSmArthonmIlanAdarthasya syAt, tathA tIrthakRtAmanukRti:- te hi kevalamarthaM bhASante, gaNataptiM ca na kurvanti, evamAcAryA api tathAvartamAnAstIrthakarAnukAriNo bhvnti| adhastanapadavartibhirapyadhikRtAyAH sUtravAcanAyA dAne tu lAghavaM syAd / evaM ca teSAM tathAvartamAnAnAM loke rAjJa iva mahatI gurutA syAt, tathA ca pravacanaprabhAvanA, tathAjJAyAM sthairyaM kRtaM bhavati, iyaM hi tIrthakRtAmAjJA 'yathoktaprakAreNa mamAnukAriNAcAryeNa bhvitvymiti| tata etasmAddhetukalApAtkRtaRNamokSa iti ca sUtraM na vaacytyaacaaryH| sAmAnyAvasthAyAmaneke sAdhavaH sUtramadhyApitA iti RNamokSaH kRtH| 'suttatthatadubhayaviu, anyathA "amana-camana karo ane dhyAna dharo nA jevI hAlata thai jaze. kahyuM ja che ke - (zaMkA-) Ama to AlocanAnA pariNAmavALo zuddha che enI sAthe virodha Avaze. (samAdhAnaH-) ame pariNAmane paNa ekAMte pramANa tarIke svIkAratA nathI ! [gA 912] tathA-AcAryaupAdhyAya pravRtti (pravartaka) sthavira ane gItArthaguNanI khANa samAna A pAMca jyAM nathI, evA sthAnamAM (gacchamAM) rahevuM kalpatuM nathI. gA. 943]. sUtra-arthaane tadubhayathI jJAna-darzana-cAritramAM parovAyelA hoya ane gaNatamithI vimukta hoya-AcArya AvA hoya che. [gA 944] tami=ciMtA, gaNanI ciMtA gaNAvacchedakavagerene soMpI hovAthI AcArya pote e ciMtAthI mukta hoya che. AnA upalakSaNathI zubhalakSaNovALA samajavAnA. jeo AvA prakAranA hoya che, teo AcAryapadane zobhAve che. A AcAryo AgamanA arthanuM ja vivecana karatAM hoya che paNa sUtranI vAcanA ApatA nathI. (1) dhyAnamAM ekAgratA (2) vRddhi (3) tIrthakaranuM anukaraNa (4) gaurava (5) AjJAmAM sthiratA ane (6) kRtaRNamokSa - A che kAraNathI AcArya sUtravAcanA ApatA nathI." [gA 945] AcArya jo sUtranI paNa vAcanA ApavA bese, to vAraMvAra khalela pahoMcavAthI arthanA ciMtanarUpa dhyAnamAM ekAgratA barAbara AvI zake nahi. ekAgratA Ave to sUkSma arthonI skUraNA thavAthI arthanI vRddhi thAya. tIrthakaro mAtra arthanI ja dezanA Ape che ane gaNanI ciMtA karatAM nathI. AcAryuM paNa te pramANe ja vartavuM joie, kAraNa ke tIrthakara samo sUri." AcArya tIrthakaronuM anukaraNa karanArA hoya che, vaLI AcArya karatA nIcA sthAne rahelA upAdhyAyavagere paNa sUtranI vAcanA devAnA adhikArI che - ane teo sUtranI vAcanAde che. tethI AcArya paNa jo temanA samAna pATale besI sUtranI vAcanAdevA bese, to te AcAryanI laghutA thAya. paNa jo AcArya potAno mobho jALavI mAtra arthanI vAcanA Ape, to lokomAM paNa temanuM moTA rAjAnI jema gaurava thAya ane AcAryanA gauravamAM zAsananuM gaurava che. AcAryanI zobhAmAM zAsananI zobhA che. tethI zAsananI paNa prabhAvanA thAya. vaLI mAtra arthanI ja vAcanA devAthI AjJAmAM sthiratA Ave che. bhagavAnanI evI AjJA che ke "AcAryoe uparokta prakAre mAruM anukaraNa karanArA thavuM." vaLI AcAryae sAdhuvagere sAmAnya avasthAmAM aneka sAdhuone sUtranI vAcanA ApI hovAthI pote sUtra saMbaMdhI RNamAMthI mukta thayA hoya che. anya pAsethI sUtrake arthanuM grahaNa karavAthI sUtrake artha saMbaMdhI (zAsananuM) RNa Ubhu thAya che. bIjA sAdhuone sUtra Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 314 ] pratimAzataka kAvya-64) ujjutto naanndsnncrite| NipphAyaga sIsANaM, erisayA hu~ti uvjjhaayaa'|| [vyava. sU. u. 1, gA. 946] eteSAM sUtravAcanAdAne guNAnupadarzayati- 'suttatthesu thirattaM, riNamokkho AyatI apddibNdho| pADicche mohajao, tamhA vAei uvjjhaao'||[vyv.suu. u. 1, gA0947] upAdhyAyaH ziSyebhya: sUtravAcanAMprayacchan svayamarthamapi paribhAvayati, sUtre'rthe ca tasya sthirtvmupjaayte| tathA'nyasya sUtravAcanApradAne sUtralakSaNasya RNasya mokSaH kRto bhvti| tathA''yatyAmAcAryapadAdhyAse'pratibandhaH / anuvartanaM dRDhAbhyAsAttathA sUtrasya syaat| 'pADicche'tti / pratIcchakA gacchAntarAdAgatya sUtropasampadaM pratipadyamAnA anugRhyeraniti zeSaH / tathA mohajayaH kRto bhavati, sUtravAcanAdAnamagnasya prAyazcittavisrotasikAyA abhAvAt, ataH sUtraM vaacyedupaadhyaayH| tavaNiyamaviNayaguNaNihi, pavattayA naanndsnncritte| saMgahuvagNahakusalA, pavatti eyArisA huti'| vyava0 sU. u. 1, gA. 948] saGgrahaH-ziSyANAM saGgrahaNamupagrahaH-teSAmeva jJAnAdiSu sIdatAmupaSTambhakaraNaM- saMjamatavajogesu(niyamesu ?) jo joggo tattha tNpyttttei| asahuMcaNiyataMtI, gaNatattillo pvittiio'|[vyv.suu. u. 1, gA. 949] tathA ca yathocitaM prazastayogeSu sAdhUn pravartayantItyevaMzIlA: pravartina iti vyutpattyartho'nugRhIto bhvti| saMviggo maddavio, piyadhammo naanndsnncritte| je aDhe parihAyai, sAreMto to havai thero tti'|| vyava. sU. u. 1, gA. 950] yo yAnarthAn parihApayati, tAMstaM ke arthanI vAcanA devAdvArA e RNamAMthI mukti maLe che. sAmAnya avasthAmAM sUtravAcanA aneka sAdhuone ApI hovAthI AcArya sUtra saMbaMdhI RNamAMthI mukta thayA hoya che. A badhA kAraNasara AcArya sUtranI vAcanA Ape nahi. "sUtra artha ane taMdubhayanA jJAtA, jJAna-darzana ane cAritramAM upayukta ane ziSyonA niSpAdaka(=navA ziSyo karanArA ane thayelA ziSyone jJAnavagerethI taiyAra karanArA) upAdhyAyo hoya che. [gA 946] A upAdhyAyo sUtranI vAcanA Ape che. upAdhyAyo sUtranI vAcanA Ape emAM ATalA kAraNa che - (1) sUtra ane arthamAM pote sthira thAya. (2) RNamukti thAya. (3) bhaviSyamAM apratibaMdha. (4) pratIcchaka anugraha tathA (5) mohajaya. [gA 947] ziSyane sUtranI vAcanA ApatI vakhate upAdhyAya svayaM sUtranA arthanuM paribhAvana kare che. tethI sUtra ane arthamAM pote sthira thAya che. arthAt sUtranI ke arthanI vismRti thatI nathI ane temAM zaMkA paDatI nathI. vaLI bIjA sAdhuone sUtra bhaNAvavAthI sUtra saMbaMdhI potAnuM RNa paNa pheDAya che ane bhaviSyamAM AcAryapadanI prAptimAM pratibaMdha Avato nathI ane sUtranodaDha abhyAsa thavAthI AcArya thayA pachI paNa sUtranuM anuvartana rahe che. vaLI bIjAgacchamAMthI sUtra bhaNavA AvelA sAdhuo para paNa sUtravAcanAdvArA anugraha thAya che. vaLI sUtranI vAcanA devAmAM magna banelAnuM citta ADuMavaLuM doDatuM nathI. Ama prAyaH cittavistrotasikAnA abhAvamAM mohanIyakarma paNa jora karI zake nahi, kAraNa ke "jenuM citta caMcaLa che, tene ja moha pIDe che'. Ama sUtravAcanAdvArA "moha' para vijaya meLavI zake che. ATalA kAraNothI upAdhyAya sUtranI vAcanA Ape che. 'tapa, niyama, vinayavagere guNonA bhaMDAra, tathA jJAna, darzana ane cAritramAM pravRtti karAvanAra ane saMgraha upagrahamAM kuzaLa-pravartI(=pravartaka) AvA prakAranA hoya che. [ga. 948] saMgraha=ziSyone samyagU rIte grahaNa karavA(=anugrahavagerethI gacchamAM sthira karavA), upagraha=jJAnavageremAM sIdAtA-pramAda karatA ziSyone jJAnavageremAM sthira karavA yogya AlaMbana ApavuM. "saMyama ane tapanA yogomAM je jyAM yogya hoya, tene tyAM pravRtta karanArA ane je asamartha hoya tene te yogamAMthI nivRtta karanArA tathA samudAyanI ciMtA karanArA pravartI( pravartaka) hoya che. [gA. 949] te pravartI "yathAyogya prazastayogomAM sAdhune pravRtta karavAno svabhAva che jeno e pravartI AvI vyutpatti arthane saMgata bane. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanAaIno krama 315 smArayan bhavati sthavira: sthirIkaroti (iti) sthavira iti vyutpatteH / tathA cAha-'thirakaraNA puNa thero, pavattivAvAriesuatthesu / jo jattha sIyai jaI, sNtblotNpcoei'||[vyv.suu. u. 1, gA.951] pracodayati-prakarSaNa shikssyti| 'uddhAvaNApahAvaNa, khettovahimagNaNAsu avisaadii| suttatthatadubhayaviU, gIatthA erisA huti'|| vyava. sU. u. 1, gA. 952] utprAbalyena dhAvanamuddhAvanam, gacchakAryakaraNAbhyupagama: strItvaM praakRttvaat| zIghraM tasya kAryasya niSpAdanaM pradhAvanaM, kSetramArgaNA-kSetrapratyupekSaNA, upadhimArgaNA-upadhyutpAdanA, etAsvaviSAdina: sUtrArthatadubhayavida etAdRzA gItArthAgaNAvacchedino bhvnti| evaMvidhapaJcakavirahite gacche cetprAyazcittamApanna: sAdhu: kAraNena tadA nijAcAryAdInAmantike AlocanAmalabhamAnaH sUtroktarItyA paramparamanyasAmbhogikAdikaMtAvad vrajati yAvat siddhAn gcchti| tatrAcAryAdyabhAve upAdhyAyAdirAzrayaNIyaH kramollaGghane caturlaghu / athAgre sUtravyAkhyA-yadi punarAtmana AcAryopAdhyAyAnna pazyedabhAvAd dUravyavadhAnato vA tato yatraiva sAmbhogikaM sAdharmikaM viziSTasAmAcArIniSpannaM, bahuzrutaM chedagranthAdikuzalaM, udbhrAmakam udyatavihAriNaM, pAThAntare-bahvAgamamarthataH prabhUtAgamaM pazyet tasyAntike Alocayet / atrApi yAvatkaraNAt 'paDikkammejja' ityaadipdkdmbkprigrhH| yadi punastasya bhAve'nyasakAze Alocayati tadA cturlghu| tasyApyabhAve'sAmbhogikasAdharmikabahuzrutasaMvigna "saMvigna, mArdavayukta, dharmapriya tathA jJAna darzana ane cAritra aMgenA arthonI parihAnimAM je smaraNa karAve, te sthavira." (gA. 950] je sAdhu je arthone (yogone) hAni pahoMcADato hoya, te yogo aMge te sAdhune smAraNA(=preraNA) karanArA sthavira kahevAya, kAraNa ke sthira kare te sthavira' evI vyutpatti che. kahyuM ja che ke pravartaka je yogamAM je sAdhune joDyo hoya, te yogomAMthI je yogamAM je sAdhu chatI zaktie sIdAto hoya, te sAdhune te yoga aMge atyaMta zikSaNa ApavAdvArA sthira karato hovAthI sthavira (kahevAya). [gA. 951] uddhAvana, pradhAvana, kSetra ane upadhinI mArgaNAomAM aviSAdI hoya, ane sUtra-artha ane taMdubhayanA jJAtA hoya. gItArtho AvA prakAranA hoya che." [gA. 9pa2] u=prabaLatAthI dhAvana=gacchanA kAryo karavAnI taiyArI. sUtramAM uddhAvanA' ityAdi je strIliMga nirdeza karyo che te prAkRtabhASAne kAraNe che. pradhAvana=kArya jhaDapathI pUrNa karavuM kSetramArgaNA=kSepratyupekSA(tramAsikalpavageremATe yogya navA kSetranI tapAsa karavI) upadhimArgaNA= gacchopayogI vastravagere upadhi prApta karavI. A badhA kAryomAM viSAda karavAvALo na hoya, paNa sadA umaMgI hoya. tathA sUtra-artha ane tadubhayanA jJAtA gItArtha=gaNAvacchedaka hoya che. Ama (1) AcArya (2) upAdhyAya (3) pravartaka (4) sthavira ane (5) gaNAvacchakada - A pAMca padavALA munio vinAnA gacchamAM raheto sAdhu aticAravagerenA kAraNathI prAyazcittabhAgI bane, tyAre potAnA AcAryavagere pAMcano abhAva hovAthI e sAdhue sUtramAM dazavilA kramathI anya sAMbhogika vagere pAse javuM, yAvat (mAnasika kalpanAthI) paraMparAe siddhopAse jai temanI pAse AlocanA karavI. krama A pramANe che - AcAryanA abhAvamAM upAdhyAya pAse javuM. ahIM kramane oLaMgI bIjA pAse jAya, to 'caturlag" prAyazcitta Ave. have sUtranI AgaLa vyAkhyA kare che. jo potAnA AcArya-upAdhyAya ati dUra hoya, athavA hoya ja nahi. to jyAM viziSTa sAmAcArImAM nipuNa, bahuzrutatrachedavagere graMthomAM kuzaLa tathA utkrAmaka=udyAvihArI athavA pAThAMtarathI bahuAgama=arthathI ghaNA AgamonA jJAtA hoya, tevA sAMbhogika sAdharmika pAse javuM joie ane tenI pAse AlocanA karavI joie. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31oT pratimAzataka kAvya-64 syAntike, tasyApyabhAve sArUpikasya bhushrutsyaantike| tasyApyabhAve pazcAtkRtasya giitaarthsy| atrAyaM vidhi:'saMvigge gIyatthe, sarUvipacchAkaDe ya giiytthe| paDikte abbhuTTiya, asatI annattha ttthev'||[vyv0 sU. u. 1, gA. 956] saMvigne'nyasAmbhogikalakSaNe'sati avidyamAne pArzvasthasya gItArthasya samIpe AlocayitavyaM, tasminnapi gItArthe pArthasthe'sati sArUpikasya vakSyamANasvarUpasya gItArthasya samIpe, tasminnapi sArUpike'sati pazcAtkRtasya gItArthasya samIpe AlocayitavyameteSAM ca madhye yasya purata AlocanAdAtumiSyate tamabhyutthApya tadanantaraM tasya purata aalocyitvym| abhyutthApanaM nAma vandanakapratIcchannAdikaM pratyabhyupagamakArApaNA, tadAhaabhyutthite vandanakapratIcchanAdikaMprati kRtAbhyupagame pratikrAnto bhUyAt / asati-avidyamAne'bhyutthAne pArzvasthAdInAM niSadyAmAracayya praNAmamAtraM kRtvA''locanIya, pazcAtkRtasyetvarasAmAyikAropaNaM liGgapradAnaM ca kRtvA yathAvidhi tadantike aalocniiym| 'annattha ttthev'tti| yadi pArzvasthAdirabhyuttiSThati tadA pravacanalAghavabhiyA tenA'nyatra gatvA''pannaprAyazcittaM zuddhatapo vA vahanIya, mAsAdikamutkarSataH SaNmAsAntaM yadi vA prihaartpH| atha sa nAbhyuttiSThati zuddhaM ca tapastena prAyazcittaM dattam, tatazca tatraiva tapo vahati / etadeva vyAcaSTe- 'asatIe liMgakaraNaM, ahIM paNa "bhAva" padathI pratikramaNavagere padasamudAya samajI levA. uparokta lakSaNavALA sAMbhogika sAdharmika hovA chatAM paNa bIjAnI pAse AlocanA karavAmAM "caturlaghu" prAyazcitta Ave. sAMbhogika sAdharmikanA abhAvamAM bahuzruta anyasAMbhogika saMvigna sAdharmika pAse AlocanA karavI. tenA paNa abhAvamAM bahuzruta sArUpikanI pAse AlocanA karavI. tenA paNa abhAvamAM gItArtha pazcAta pAse AlocanA karavI. A bAbatamAM A prakAranI vidhi "saMvigna, gItArtha, sArUpika ane pazcAtkRta, gItArtha pAse anukrame pUrva-pUrvanA abhAvamAM abhyatthAna karI tyAM ja ke anyatra pratikramaNa kare" gA. 956] anya-sAMbhogika saMvignanA abhAvamAM gItArtha pArzvastha pAse AlocanA karavI, tenA paNa abhAvamAM sArUpika(AgaLa upara AnuM svarUpa batAvAze) pAse AlocanA karavI, tenA paNa abhAvamAM gItArtha pAzcAtkRt pAse AlocanA karavI. A badhAmAMthI jenI pAse AlocanA karavAnI hoya, tenuM abhyatthAna karavuM. abhyatthAna eTale vaMdana, pratIcchanavagereno svIkAra karAvavo. kahyuM ja che ke abhyasthita karyA bAda arthAt vaMdanautIcchanAdi pratye abhyAgama karAvyA bAda(=anya sAMbhogikavagere vaMdana svIkAre te pachI). AlocanA pratikramaNa karavuM. jo pArthasthAvagere potAnI hanaguNatAne kAraNe vaMdanavagererUpa abhyatthAna svIkAre nahi ane tethI abhyatthAnano abhAva hoya, to te pArthasthAvagerenuM Asana sthApI ane mAtra praNAma karI AlocanA karavI. pazcAdbhUta(dIkSAne choDI gRhastha banelA) pAse AlocanA levAnI hoya, to te pazcAtkRtane alpakAlIna sAmAyikamAM rAkhI ane alpakAlIna liMga ApI tenI pAse vidhisara AlocanA karavI. "annattha tatthava vA" jo pArthasthavagere abhyatthAna karatA hoya, to zAsanahIlanAnA bhayathI te sAdhue bIje jai maLelA prAyazcittane ke mahinAthI mAMDI cha mahinA sudhInA zuddha tapane athavA parihAra tapane vahana karavo joie. jo e pArthasthavagere abhyatthAna karatA na hoya, ane te pArzvasthavageree zuddha tapa Apyo hoya, to tyAM ja te tapane vahana kare. A ja vAta batAve che. "abhAvamAM=pazcAtkRtanA abhyatthAnano abhAva hoya to(=pazcAtkRta abhyatthAna karato na hoya to) gRhastha hovAthI te pazcAtkRtane alpakALamATe liMga ApavuM. tathA tenAmAM alpakALanuM sAmAyika AropavuM. pachI tenuM Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanAaIno krama 317 sAmAia itaraM ca kitikmm| tattheva ya suddhatavo, gavesaNA jAva suhdukkhe'| [vyava.sU. u. 1, gA. 957] asati =avidyamAne pazcAtkRtasyAbhyutthAne gRhasthatvAliGgakaraNaM itvarakAlaM liGgasamarpaNam / tathA itvaram itvarakAlaM sAmAyikamAropaNIya, tatastasyApi niSadyAmAracayya kRtikarmavandanakaM kRtvA tatpurata Alocayitavyam / tadevamasatIti vyaakhyaatm| adhunA tatraiveti vyAkhyAyate-pArzvasthAdiko nAbhyuttiSThati zuddhaM ca tapastena prAyazcittatayA dattaM, tatastatraiva sa tacchuddhaM tapo vhti| yAvattapo vahati tAvattasyAlocanApradAyinaH sukhaduHkhe gaveSayati sarvamudantaM vahatItyarthaH / pazcAtkRtavidhimAha-'liMgakaraNaM NisejjA, kitikammamaNicchato paNAmo / emeva devayAe, NavaraM sAmAiyaM motuN'| vyava0 sU. u. 1, gA. 958] pazcAtkRtasyetvarakAlasAmAyikAropaNapurassaramitvarakAlaM liGgakaraNaM rajoharaNasamarpaNaM, tadanantaraM niSadyAkaraNaM, tataH kRtikarma vandanakaM daatvym| atha sa vandanakaM necchati tatastasya praNAmo-vAcA kAyena ca praNAmamAtraM karttavyaM, pArzvasthAderapi kRtikarmAnicchAyAM praNAma: krttvyH| evamevAnenaiva prakAreNa devatAyA api samyagbhAvitAyAH purata Alocayati navaraM sAmAyikAropaNaM liGgasamarpaNaM ca na kartavyamaviratatvena tasyAstadyogyatAyA abhAvAt / yaduktaM gaveSaNA jAva suhadukkhe-tad vyAkhyAnayati AhArauvahisejjA, esaNamAisu hoi jaiavvaM / aNumoyaNa kArAvaNa, sikkhatti payammi to suddho'| [vyava.sU. 307, 216] :=piS:, 3pathi:=pAtranidhi , vyA=vasati:, :pratyakramamasagvadhyatA AhArAceSaNAtraye AdinA tadvinayavaiyAvRtyAdiSu ca bhavati tena yatitavyamanumodanena kArApaNena ca, kimuktaM bhavati? yadi tasyAlocanArhasya kazcidAhArAdInutpAdayati, tatastasyAnumodanAkaraNata: protsAhane ytte| athAnyaH kshcinnoAsana racI kRtikarma vaMdana karavuM te pachI tenI AgaLa AlocanA karavI."(gA. 957] (A pramANe "asati' padanI vyAkhyA thai. have tatva=tatra padanI vyAkhyA kare che.) jo e pAzvasthavagere abhyatthAna karatA na hoya ane teoe prAyazcitta tarIke zuddha tapa Apyo hoya, to te sAdhu te zuddhatapa tyAM ja vahana kare ane pote jyAM sudhI tapa vahana kare, tyAM sudhI AlocanapradAtAnA(=pArthastha vagerenA) sukha-duHkhanI gaveSaNA=khabara rAkhe. kALajI rAkhe. pazcAtkRaMge vidhi batAve che. "liMga karavuM, niSaghA racavI, kRtikarma karavuM, anicchA rAkhe to praNAma karavA, sAmAyikane choDI A ja pramANe devatAaMge karavuM." [gA. 958] pazcAdbhUtane ivarasAmAyikapUrvaka liMga ApI tenuM Asana racI vaMdana karavuM. jo pazcAdbhUta vaMdananI nA pADe to tene vacana ane kAyAthI praNAma karavA. pAzvasthavagere paNa vaMdana na icche, to mAtra praNAma ja karavA. A ja pramANe samyabhAvitadevatA AgaLa paNa AlocanA karavI. paraMtu te devatAne sAmAyikanuM AropaNa ane liMga arpaNa na karavuM, kAraNa ke avirata hovAthI devatAmAM sAmAyikanI yogyatA ja nathI. (samyagdaSTideva paNa cothA guNasthAnakane ja pAmI zake. tethI itvarasAmAyika paNa tene saMbhavI na zake). have "gavesaNA jAva suhudukhe" padanI vyAkhyA kare che - "AhAra, upadhi tathA zayyAaMgenA eSaNAmAM karAvaNa ane anumodanAthI udyama karavo, "zikSA" apavAdapade zuddha che." [gA. 959] AhAra tathA pAtrAvagere upadhi ane upAzrayarUpa zayyA A traNenI sAthe eSaNA' zabdane saMbaMdha che. eTale ke pArthasthavagere mATe AhAravagere traNanI eSaNAmAM tathA "Adi' padathI te pArthasthavagerenA vinaya-vaiyAvaccavagereaMge anumodanA ane karAvaNadvArA udyama karavo. arthAt jote AlocanAne yogya(=jenI pAse AlocanA karavAnI hoya te) vyaktimATe AhAravagerenI vyavasthA koi bIjI vyakti karatI hoya, to tenI anumodanA karavAdvArA te bIjI vyaktine protsAhana ApavuM joie. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-64) | 318 tpAdayati, tataH svayamAlocaka AhArAdIn zuddhAnutpAdayati, atha zuddha notpAdyate, tataH zrAddhAn protsAhyAkalpikAnapyAhArAdIn ytnyotpaadytiiti| athAkalpikAhArAdInutpAdayatastasya malinatopajAyate, atha ca sa zuddhikaraNArthaM tadantikamAgatastataH parasparavirodhaH / atrAha-'sikkhatti payammi to suddho' yadyapi nAma tasyAlocanArhasyArthAyAkalpikAnapyAhArAdInutpAdayati, tathApyAsevanazikSA tasyAntike kriyata iti dvitIyapade-apavAdapade vartamAnaH zuddha ev| idameva bhAvayati- 'coyai se parivAra, akaremANe bhaNai vA sdde| avvucchittikarassa u, suyabhattIe kuNaha puury'|| [vyava. sU. u. 1, gA. 960] prathamaM sa tasyAlocanArhasya parivAraM vaiyAvRttyAdikamakurvantaM codayati-zikSayati yathA grahaNAsevanazikSAniSNAta eSaH, tata etasya vinayavaiyAvRttyAdikaM kriyamANaM mahAnirjarAheturiti / evamapi zikSyamANo yadi na karoti, tatastasminnakurvANe svayamAhArAdInutpAdayati / atha svayaM zuddhaM prAyogyamAhArAdikaMna labhate, tataH zrAddhAn bhaNati-prajJApayati, prajJApya ca tebhyo'kalpikamapi yatanayA smpaadyti| na ca vAcyaM tasyaivaM kurvataH kathaM na doSo, yata Aha-'avocchittI'tyAdi-avyavacchittikarasya pArzvasthAdeH zrutabhaktyA hetubhUtayA'kalpikenApyAhArAdinA kuruta pUjAM yUyaM, na ca tatra doSaH / iyamatra bhAvanA-yathA kAraNe pArzvasthAdInAM samIpe sUtramarthaM gRhNAno'kalpikamapyAhArAdikaM yatanayA tadarthaM pratisevamAnaH zuddho grahaNazikSAyAH paNa jo AhAravagerenI vyavasthA karanAruM bIjuM koi na hoya, to AlocanA karanArA sAdhue pote e pArthasthavagerene zuddha AhAraAdi lAvI ApavA joie. jo zuddha AhAra maLI zake tema na hoya, to zrAvakavagerene protsAhita karI akathya=eSaNAvagere doSothI azuddha AhAra paNa yatanAthI lAve. zaMkAH- A pramANe azuddhaAhAra lAvavAmAM to sAdhune aticAra lAgaze. pote aticAranI zuddhi karavA to te pArthasthAvagere pAse Avyo che. Ama aticAranI AlocanA karavA mATe Avelo sAdhu aticAra lagADavAnI kriyA kare emAM paraspara virodha Avaze. samAdhAna - ahIM sUtramAM samari paryAmi to yuddhoema kahyuM che. sAdhu pArthasthamATe akalpika AhAra lAvato hovA chatAM, pArzvasthapAse AlocanA karavArUpa AsevanazikSA lai rahyo che. tethI apavAdapadamAM vartato te sAdhu zuddha ja che. A ja vAta sUtramAM batAve che - "nahikatA parivArane preraNA kare athavA zrAvakane kahe RtabhaktithI pUjA karavI joie. (gA. 960] sau prathama e AlocanAI(=jenI pAse AlocanA karavAnI che te pArthasthavagere)nI vaiyAvaccanahIM karatA tenA=AlocanAInA parivArane preraNA Ape ke A vyakti grahaNazikSA ane AsevanazikSAmAM niSNAta che. tethI 'AnA vinaya-vaiyAvaccavagere karavAthI ghaNI nirjarA thAya che." A pramANe samajAvavA chatAM teno parivAra vaiyAvaccavagere karavAmAM udyamanakare, to Alocaka sAdhu pote e AlocanAIpArzvasthavagere mATe AhAravagere lai Ave. have jo te pArzvastha vagerene yogya zuddha AhAra pote meLavI na zake, to te sAdhu zrAvakone samajAvI te zrAvako pAsethI akathya AhAra paNa yatanAthI lAvI pArthastha vagerene Ape. "Ama azuddhaAhAra lAvavAmAM sAdhune doSa lAgaze' ema na kahevuM, kAraNa ke "avocchitti" "avyavaccheda karatA pArthasthAnI zrutabhaktinA hetuthI akathya AhArathI paNa tame pUjA karo temAM doSa nathI." ema kahyuM che. ahIMAtAtparya che jema kAraNavizeSathI pArzvasthavagere pAse rahI sUtra ke artha grahaNa karato sAdhu te arthe yatanAthI azuddhaAhAravagerenuM pratisevana karavA chatAM grahaNazikSA karato hovAthI zuddha che. tema AlocanAI pAzvasthavagerenA nimitte akathya AhArAdinuM pratisevana karato sAdhu paNa te pArthasthAvagere pAse AsevanazikSA karI rahyo hovAthI zuddha ja che. A ja vAtane vadhu spaSTa karatAM sUtrakAra kahe chebe prakAranA abhAvamAM paMcakahAninI yAtanAthI sAdhu teonI AhArAdi badhI (vaiyAvacca) kare, e ja pramANe Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlocanAaIno krama 3]) kriyamANatvAt, evamAlocanArhasyApi nimittaM pratisevamAna AsevanazikSAyAstatsamIpe kriymaanntvaat| etadeva spaSTataraM bhAvayannAha-'duvihAsatIe tesiM, AhArAdi karei svvesiN| paNahANIe jayaMto, attaTThAe vi emev'| [vyava0 sU. u. 1, gA. 961] 'duvihAsai tti'| teSAM pArzvasthAdInAM kAryAkaraNataH svarUpatazca dvividhe parivArAbhAve sati, se'-tasyAlocanArhasyAhArAdikaM sarvaM kalpikamakalpikaM vA yatanayA karoti-utpAdayati paJcakahAnyA upalakSaNAddazAdihAnyApi yatamAno na kevalamAlocanArthiM, kAraNe samutpanne AtmArthamapyevameva yatamAna: zuddhaH / athAgre tasyApyabhAve yatraiva samyagbhAvitAni jinavacanavAsitAnta:karaNAni daivatAni pazyati, tatra gatvA teSAmantike Alocayet / daivatAni hi bhRgukacchaguNazilAdau bhagavatsamavasaraNe'nekazI vidhIyamAnAni zodhikAraNAni dRSTvA vizodhidAnasamarthAni bhavanti, mahAvideheSu gatvA tIrthakarAnApRcchya vA'STamenAkampya tatpurata aalocyet| tAsAmapi devatAnAmabhAve'hatpratimAnAM purataH svaprAyazcittadAnakuzala Alocayati, tataH svayameva pratipadyate prAyazcittam / tAsAmapyabhAve grAmAderbahiH prAcInAdidigabhimukha: karatalAbhyAM pragRhItastaM tathA, zirasAvarto yasya tmluksmaasH| aJjaliM kRtvaivaM vadet-'etAvanto me'parAdhA etAvatkRtvo'hamaparAddhaH' evamarhatAM siddhAnAmantike potAnAmATe paNa samajavuM." (gA. 961] "vikAsa" te pArthasthavagerenA parivArano be prakAre abhAva hoya. (1) parivAra hovA chatAM vaiyAvacca vagere na karavAthI kAryaakaraNarUpe abhAva ane (2) svarUpathI ja parivArano abhAva hoya. to sAdhu pote pArzvasthavagerenA kalpika ke akalpika AhAraAdi paMcaka hAnithI (upalakSaNathI dazaka hAnivagere. A prAyazcittanA gUDha saMkti che.) jayaNApUrvakalAve. mAtra pArthasthavagerenA AhAra nahi, paNa kAraNavizeSa utpanna thAya to potAnA mATe paNa uparokta jayaNAthI azuddha AhAra lAve to sAdhune doSa lAgato nathI. (paMcakahAni - ochA- ochA doSavALA AhAraAdimeLavavA prayatna karavo. pahelA jaghanyadoSavALA AhAramATe udyama karavo. tenA maLe to tenA karatAM kaMika vadhu azuddha doSavALA AhAraaMge prayatna karavo ityAdi tAtparyartha che.) A pramANe pArzvasthavagerepAse AlocanA karavAnI hoya to te karavAnI vidhi batAvI. have jo bahuzruta pArzvasthavagereno paNa abhAva hoya, to jyAMsamyabhAvitajinavacanathI pariNatacittavALA devatA hoya, tyAM jai temanI pAse AlocanA karavI. zaMkA - samyabhAvita hovA chatAM devatAne prAyazcitta saMbaMdhInA chedasUtronuM jJAna kyAMthI hoya ke jethI temanI AgaLa AlocanA karI zakAya? jo prAyazcitta saMbaMdhI jJAna vinAnA pAse chevaTe AlocanA karI zakAtI hoya, to pachI devatAne badale agItArthasaMyatapAse AlocanA karavI vadhu sArI che, kAraNa ke devatArUpa asaMyatanuM adbhutthAna karavA karatAM saMyatanuM adbhutthAna karavuM vadhu sAruM che. samAdhAna - chedagraMtho nahi bhaNelA agItArthapAse AlocanA karavAno spaSTa niSedha che, kAraNa ke temAM banne pakSe ghaNA doSo rahelA che. tethI e hetuthI ja chevaTe AtmasAkSika AlocanA karavAnuM kahyuM che, paNa agItArthapAse AlocanA karavAnuM kahyuM nathI. (devatApAse zA mATe AlocanA karavAnI che? teno hetu TIkAmAM batAve che) bharUca, guNazilacaityavagere sthaLe rahelA devonI hAjarImAM tyAM samavasarelA bhagavAna pAse anekavAra ghaNA sAdhubhagavaMtovaDe karAtI AlocanA ane bhagavAna vaDe batAvAyelA te-te aticAranI zuddhi karanArA prAyazcittone joi tenAthI bhAvita thayelA devo aticAranI vizuddhi karI zakatA prAyazcitta devAmAM samartha bane che. athavA to deva mahAvidehamAM jai vicaratA tIrthakarone pUchI prAyazcitta ApI zake. tethI aThamatapa karI devane pratyakSa karI tenI AgaLa AlocanA karavI. AvA devonA abhAvamAM svayaM prAyazcitta devAnI vidhinA jJAnamAM kuzaLa sAdhue jinapratimA AgaLa AlocanA karavI. pachI mAyA vinAnA bhAvathI potAnI meLe ja prAyazcitta lai levuM. jinapratimAnA paNa abhAvamAM Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 | pratimAzataka kAvya-24] Alocayet / prAyazcittadAnavidhividvAnAlocya ca svayameva pratipadyate prAyazcittaM, sa ca tathA pratipadyamAnaH zuddha eva sUtroktavidhinA pravRtteH / yadapi ca virAdhitaM tatrApi zuddhaH praayshcittprtiptteriti|| atra sammaM bhAviAItti vizeSaNenaiva devatAnAM, caityAnAM ca 'ahaM ca bhogarAyassa[dazavai0 2/8 pA. 1] ityatra putryA ivAkSepAt vizeSyadvayAnurodhenAvRttiM kRtvA vyAkhyeyam / samyagbhAvitapratimApuraskArazca mana:zuddhervizeSAyaiva digdvayaparigraha iveti nyaayopetmev| yattUcyate kumatinA samyagbhAvitapadenAviratasamyagdRSTereva gAmavagerenI bahAra pUrvavagere dizAnI sanmukha UbhA rahI be hAtha joDI, zirasAvarta aMjali karI A pramANe kahevuM - ATaATalA mArA aparAdho che - huM ATalIvAra aparAdhI chuM. A pramANe arihaMta-siddhonI AgaLa AlocanA karI prAyazcittadAnanI vidhimAM vidvAna sAdhue svayaM prAyazcitta grahaNa karI levuM. A pramANe AlocanA karanAro sAdhu sUtramAM kahelI vidhine anusaryo hovAthI zuddha ja che. prAyazcitta levAthI je paNa virodhita thayeluM temAM paNa zuddha che. (zirasAvarta zabdamAM aluku samAsa che.) 'padaMra momAya' huM bhogarAjanI chuM' (dazavaikAlikanI A gAthArAjimatI rathanemine kahe che.) A vAkyamAM saMbaMdhanI AkAMkSA UbhI rahe che. tyAre vaktAnA tAtparyano prakaraNAdithI bodha karI saMbaMdha adhyAhArathI upasthita thAya che ke "putrI chuM." ema prastutamAM AlocanAnI kramazaH vAta cAle che, temAM chevaTe samuM bhAvimADuM "samyambhAvita' pada AvyuM. paNa A to vizeSaNa che. ahIM vizeSyapadanI AkAMkSA UbhI rahe che ke samyambhAvita zuM? te vakhate prastuta prakaraNAdidvArA devatA" ane "catya upasthita thAya che. arthAt A banne pado samyaglAvita padanA vizeSyo che. tethI sakhyabhAvitapadano devatA" pada sAthe saMbaMdha joDyA bAda, caityapada sAthe saMbaMdha joDavA pharIthI e padane grahaNa karavuM. tethI "samyaglAvita jinapratimA AgaLa AlocanA karavI" evo tAtparyArtha che. ahIM AlocanAkaraNa vakhate manaHzuddhimAM vizeSatA lAvavA ja be dizAnA upAdAnanI jema sakhyabhAvita jinapratimAno puraskAra karyo che. tethI A puraskAra nyAyasaMpanna ja che. (svAbhAvika che ke zraddhAsaMpanna nayajJa gItArtha sAdhune pratimAmAM paramAtmAno vAsa dekhAya, pratimAmAM paramAtmAnI ja kalpanA kare ane potAne paramAtmA samakSa upasthita thayelo samajI vizeSasaMvegathI ane mAyAzalyathI rahita thai AlocanA kare A yogya ja che.) - krama prANapratimAsamakSa AlocanAdAnanI zAstrArthatA pratimAlopaka-ahIM AlocanAItarIke AcAryanAkramathI chevaTe pazcAdbhUta sudhInAmollekhapUrvaka batAvyA. A kramamAM samyaktanA sAdharmsathI athavA zAsananA sAdhaccethI chelle aviratasamyatvI Ave che. tethI pArizeSyanyAyathI "sakhyabhAvita'padathI aviratasamyagdaSTi manuSya ja AlocanAItarIke sUcita thAya che. vaLI sakhyabhAvita devatAone paNa AlocanAItarIke darzAvyA che. tethI samyaglAvita padathI aviratasamyaktInuM ja sUcana thAya che. Ama pratimAno to AlocanAI tarIke sparza karyo ja nathI. uttarapakSa - aspRzya vyakti pratimAno sparza na kare, te pratimAmATe dUSaNarUpa nathI, paNa bhUSaNarUpa ja che. bAkI zAstrArtha to evo ja che ke, AlocanAdAnayogya gItArtha prApta na thAya, to pratimAno ja Azaro levo. (paNa agItArthanI samakSa AlocanAnakaravI. vaLI aviratasamyavI ja jo samyAvita padathI iSTa hota, to avazya pazcAdbhUtAdinI jema tene aMge paNa bahuzrutAdi vizeSaNo vAparyA hota. devatA paNa pUrvadaSTa-zruta kAraNe athavA sAkSAt tIrthaMkarapAsethI jANI lai yogya prAyazcitta devAmAM samartha hovAthI ja AlocanA tarIke sUcavyA che - te TIkAthI spaSTa samajI zakAya che. jo agItArthapAse paNa AlocanA karI zakAtI hota, to agItArtha saMyatane paNa AlocanA tarIke batAvyA hota ane aviratanA abyutthAnAdi vinaya karavA karatAM agItArtha saMyatanA abyutthAnAdi ja vadhu yogya Tharata. vaLI pazcAtkRtano nirdeza che, paNa jeNe Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kramaprANapratimAsamakSa AlocanAdAnanI zAstrArthatA 321 pArizeSyeNa grahAnna pratimAspRza iti tadaspRzyAsparzasya bhUSaNatvAnna dUSaNamAlocanAdAnArhasya gItArthasyAsambhave'dhyAtmazuddhaye pratimAzrayaNasyaiva shaastraarthtvaad| arhatsiddhapuraskArasya kathamidamutsargatAmavalambatAmiti cet ? pazcAtkRtAdyAzrayaNamapi kathamiti svayameva vibhAvaya / vaktRvizeSatvAditi cet ? sdbhaavaasdbhaavaabhyaaekavAra paNa saMyama grahaNa nathI karyuM - tevA zrAvakano nirdeza nathI. A ja sUcave che ke gRhasthane Agamo ane emAM paNa chedasUtra bhaNavAno adhikAra nathI - tethI prAyazcittaAdinA jJAna vinA prAyazcitta ApavAno adhikAra paNa nathI. pazcAtkRtavagere paNa pUrve cAritra avasthAmAM A graMthonA abhyAsaAdithI prAyazcittaAdimAM kuzaLa hovAthI ja chevaTanA adhikArI tarIke nirdiSTa che. ityAdi anekadRSTithI vicAratA dIvA jevI spaSTa vAta upalabdha thAya che ke (1) gRhasthane chedasUtro bhaNavAno adhikAra nathI. (2) pazcAktAdine choDI gRhastha pAse AlocanA karI zakAya nahi, ane teo prAyazcitta ApI zake nahi(3) agItArtha sAdhu pAse paNa AlocanA karavI nahi. kAraNake A traNe sthaLe lAbhane badale nukasAna che. tethI ja gItArthanA abhAvamAM AlocanAItarIke pratimA hajI mAnya che, paNa agItArtha to nahi ja... A zAstrArtha che.). pratimAlapaka - jo arihaMta-siddhanI mAnasika kalpanA karI teo AgaLa AlocanA karI zakAtI hoya, to pratimAno Azraya karavAmAM A utsarga - zAstrArtha zI rIte yogya Tharaze? kAraNa ke pratimAnA AzrayathI paNa aMte to arihaMtanI ja kalpanA karavAnI che ne! uttara5kSa - ema, to pazcAtkRtavagere pAse paNa AlocanA karavI yogya nahi kare. kemake te badhA avirato AgaLa AlocanA karavA karatA arihaMta AgaLa AlocanA karavAmAM ja vadhu DahApaNa che. pratimAlapaka - bALaka jevA jIddI tame khoTI dalIla karo cho. arihaMtanI to mAtra kalpanA che. tyAM prAyazcitta denAra koi vaktA nathI. svayaM prAyazcitta levAnuM che. jyAre pazcAtkRtavageremAM to sAme prAyazcitta denAra vaktA hAjara che. tethI zuddhino vadhu saMbhava che. mATe ja teo AzrayaNIya che. uttarapakSa - satyArthagaveSaka ame jIda nathI karatA, paNa tamane ajJAnaaMdhakAramAM athaDAvAthI bacAvavA mAMgIe chIe. juo, jema vaktAvizeSanI hAjarI zuddhivizeSamAM kAraNa hovAthI AzrayaNIya bane che, tema saddhAvasthApanA paNa zuddhivizeSamAM kAraNa hovAthI ja AzrayaNIya che. pratimA paramAtmAnI saddhAvasthApanArUpa che. tenA abhAvamAM paramAtmAne mAtra manathI dhArI levAmAM paramAtmAnI asaddhAvasthApanA che. ane e sahaja che ke saddhAvasthApanAnA darzanathI smRti jeTalI joradAra bane, ane bhAvamAM jeTalI taratamatA Ave, teTalI joradAra smRti ke bhAvamAM teTalI taratamatA asaddhAvasthApanAthI na Ave. tAtparya - pratimAnA AlaMbanathI paramAtmAnI smRti thavI ke te smRti dvArA bhAvamAM vRddhi thavI jeTalI sahaja che, teTalI smRti ke bhAvavRddhinI sahajatA AlaMbananA abhAvamAM nathI. tethI ja pazcAdbhUtaAdinI jema pratimA paNa zaraNIya che. pratimAlapaka - Ama pratimAne AlocanA siddha karavAnA utsAhamAM tame vivekabhraSTa thayA cho, kAraNa ke Ama karIne tame ja pazcAdbhUtAdinI pachI pratimAno naMbara goThavI tenuM avamUlyAMkana karyuM che. AlocanAmATe pazcAdbhUtAdinI paNa pachI pratimAne AzrayaNIya batAvI tame tenI pazcAdbhUtAdi karatA paNa jaghanyatA siddha karI dekhADI! uttarapala - bolanA tolane samajelAo Ama vicAra vinAnuM bole nahi. jo AlocanA tarIke pazcAdbhUtaAdinI pachI pratimAno naMbara hovAmAtrathI pratimA jaghanya banI jatI hoya, to sauthI chello naMbara arihaMta -siddhono che. tethI tame temane kevA gaNazo enI to kalpanA paNa kaMpAvanArI che. vAstavamAM to AlocanA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 pratimAzataka kAvya-65) matrApi vizeSa vibhaavy| etena paryantoktatvAjaghanyaM pratimAzrayaNami'tyapi durvacanaM nirstm| tato'pyagre'rhatsiddhapuraskArasyokteriti kimatipallavitena ? // 64 // tIrthezapratimArcanaM kRtavatI sUryAbhavadbhaktito, yatkRSNA paradarpamAthi tadidaM sssstthaanggvisphuurjitm| saccakre khalu yA na nAradamRrSi matvA'vratAsaMyataM, mUDhAnAmupajAyate kathamasau na zrAviketi bhrmH||65|| (daMDAnvayaH- yatkRSNA sUryAbhavad bhaktita: tIrthezapratimArcanaM kRtavatI, tadidaM SaSThAGgavisphUrjitaM prdrpmaathi| yA nAradamRSimavratAsaMyataM matvA na khalu saccakre, asau 'na zrAvike'ti bhrama: mUDhAnAM kathamupajAyate?) 'tIrtheza'iti / yat kRSNA draupadI, sUryAbhavat rAjapraznIyopAGgAbhihitavyatikarasUryAbhadevavat, bhaktito bhaktyA, tIrthezAnAM bhagavatAM pratimAnA marcanaM pUjanaM kRtvtii| tadidaM tadetadarthAbhidhAnaparaM SaSThAGgasya jJAtAdharmakathA'dhyayananAmno'Ggasya visphUrjitaM samyagvyAkhyAnavilasitaM pareSAM kuvAdinAM darpa ahaGkAraM mathnAtItyevaMzIlam / te hi vadanti paJcamaguNasthAnabhRtA pUjAkRteti sUtre kutrApivyaktAkSaraM noplbhyte| atiprasiddhe SaSThAGga eva ca tadakSaropalabdhiriti kathaM nottAnadRzo darpapratighAta: ? nanu draupadyA'rhatpratimApUjA kRteti SaSThAGge'bhihitamiti vayamapi nApa[mastasyAH paJcamaguNasthAnaM nAstItyevaM tu brUma iti cet ? atrAha-yA nAradamRSimavratAsaMyataM tarIkeno A krama pApanA prAyazcittadAtA aMgenA adhikAradine ja kendramAM rAkhI darzAvyo hoi Akrama jovAmAtrathI utkRSTatA-jaghanyatAnuM mApa kADhavAnI ceSTA taddana asthAne che. te 64 draupadInuM kathAnaka kAvyArthaH- draupadIe sUryAbhadevanI jema bhaktithI jinezvaranI pratimAnuM pUjana karyuM hatuM, evuM je "jJAtAdharmakathA' nAmanA chaThAaMgamAM darzAvyuM che, te vacana para(=pratimAlopako)nA abhimAnanA cUrecUrA karI nAkhanAruM che. je draupadIe nAradAyine vrata ane saMyama vinAnA mAnI teno satkAra na karyo, "e dropadI zrAvikA nahatI.' evA prakArano bhrama mUDha puruSone kevI rIte utpanna thato haze? pUrvapala - pAMcamA guNasthAne rahelAe jinapUjA karI hoya evA spaSTa akSaro sUtramAM kyAMya jaDatA nathI. uttarapakSa - rAjakazrIya upAMgamAM jeno prasaMga varNavyo che, te sUryAbhadevanI jema dropadIe bhaktipUrvaka jinapratimApUjA karI che - evA arthavALA zAtAdharmakathA aMganA zabdo tamArA A mithyAbhimAnane ogALI nAkhavA samartha che. atiprasiddha evA chaThThA aMgamAM A zabdo spaSTa upalabdha thatA hovA chatAM sthULabuddhithI kema khoTo garva dhAraNa karo cho? pUrvapakSa - dropadIe pratimApUjA karI' ema chaThThA aMgamAM kahyuM che, e vAta ame chupAvavA nathI mAMgatAM. amAre to eTaluM ja kahevuM che ke dropadI pAMcamAM guNasthAnake (zrAvikA) na hatI." uttarapakSaH- "je dropadIe nAradarakaSine asaMyata samajI teno satkAranakaryo e draupadIne zrAvikA nahIM mAnavAno bhrama kADhI nAkhavA jevo che, kAraNake "asaMyatanuM bahumAnanakaravuM evuM jJAna jainazAsananA hArdane pAmelA sivAya anyane na saMbhave, e to tamane paNa mAnya che. kAraNa ke asaMyatanA satkAramAM aviratinA poSaNano doSa Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvipadInuM kathAnaka 323 matvA na taM saccakre na satkRtavatI, asau zrAvikA neti bhramaH (mUDhAnAM) kathamupajAyate ? na yukto'yaM bhrama ityrthH| evamApadyAcAmlAntaritaSaSThAdikakaraNamapi zrAvikAtvamevArthApayatIti draSTavyam / atrAlApakAH - taeNaMsA dovaIrAyavarakannagA jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchai 2 NhAyA kayabalikammA, kayakouamaMgalapAyacchittA suddhappAvesAiM vatthAI maMgallAiM pavaraparihiyA majjaNagharAo paDinikkhamai 2 jeNeva jiNaghare teNeva uvAgacchai 2 jiNagharaM aNupavisai 2 jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei 2 lomahatthayaM parAmusai, evaM jahA sUriyAbho jiNapaDimAo accei 2 taheva bhANiyavvaM, jAva dhUvaM Dahai 2 vAmaM jANuM aMcei dAhiNaM jANuM dharaNiyalaMsi Nivesetira tikkhutto muddhANaM dharaNiyalaMsi namei(Nivesei ?) 2 IsiM paccuNNamati karayala jAva kaTTa evaM vayAsi-Namo'tthu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM jAva sNpttaannN| vaMdai namasai 2 jiNagharAo paDinikkhamati 2 jeNeva aMteure teNeva uvaagcchii'| [jJAtAdharma. 1/16/119] __atra yAvatkaraNAdarthata idaM dRzya, lomahastakena jinapratimAH pramArTi, surabhiNA gandhodakena snapayati, gozIrSacandanenAnulimpati, vastrANi nivAsayati, tataH puSpANAM mAlyAnAM grathitAnAmityarthaH, gandhAnAM cUrNAnAM vastrAnAmAbharaNAnAM cAropaNaM karoti sm|maalaaklaapaalmbnN puSpaprakaraMtandulairdarpaNAdyaSTamaGgalakAlekhanaMca kroti| 'vAmaMjAguMaMcei'tti-utkSipatItyarthaH / 'dAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi nihtttt'nihty-sthaapyitvetyrthH| 'tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi Nivesei'tti-nivezayatItyarthaH / isiM paccunnamati 2 karatalapariggahiaM aMjaliM matthae kaTTa evaM vayAsi- Namotthu NaM arahatANaM jAva saMpattANaM, vaMdati NamaMsati 2 jiNagharAo paDiNikkhamai'tti // tatra bIjAo samajI zake nahi. tathA draupadIe AvI paDelI ApattimAM chaThThanA pAraNe chaThTha karyA ane pAraNAmAM AMbela karyA A muddo paNa dropadI jainazAsananI paramazrAvikA hatI' evI ja khAtarI karAve che. sAMbhaLo! zAtAdharmakathAnA e AlApakono karNamadhura dhvani - "te vakhate te zreSTha rAjakanyA dropadI snAnaghara pAse Ave che. pachI nAnagRhamAM praveza kare che. pachI snAna karI balikarma karI tathA kautuka, maMgala tathA prAyazcitta karI zuddha, maMgala ane mUlyavAna alpa vastro dhAraNa karI snAnagRhamAMthI bahAra nIkaLI jinAlayatarapha gai. pachI jinAlayamAM praveza karI jipratimAnA darzana mAtrathI praNAma karI, morapiccha grahaNa karyuM ityAdi dhUpa karavA sudhInI badhI vidhi sUryAbhe karelI jinapUjAvidhinI tulya samajI levI. te pachI DAbo paga UMco karI ane jamaNo paga pRthvI para sthApI mastaka traNa vAra bhUmipara aDADe che. pachI bhasta ne yujarI 4 tii tyA pramANe bole che. 'NamutthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM.... jAva saMpattANaM...'5chI vaMhana-namas72 rInAlayamAMthI nIjI maMta:puramA yacha..." have A AlApakanI TIkA batAve che - ahIM bhAva" kahyuM che. tethI arthathI A pramANenI vidhinuM sUcana thAya che - prathama morapIMchathI jinapratimAnuM pramArjana karyuM. tyArabAda sugaMdhI dravyayukta pANIthI pratimAne snAna karAvyuM. te pachI te pratimApara gozISacaMdanano lepa karI vastra paherAvyA. te pachI puSpamALA, sugaMdhI cUrNa, vastra ane AbharaNa caDAvyA, tathA puSpanA DhagalAne caDAvI cokhAthI darpaNavagere ATha maMgalonuM Alekhana karyuM. pachI DAbo paga Ubho karI jamaNo paga pRthvIpara sthApI mastakane traNavAra bhUmipara aDADyuM. pachI "namutthaNa" sUtrano uccAra karyo. pachI vaMdana namaskAra karyA. ahIM prasiddha caityavaMdana vidhithI vaMdana kare ane pachI praNidhAnayogathI namaskAra kare. A pramANe vRddho vaMdana ane namaskAra padano artha kare che. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya 65 324 vandate caityavandanavidhinA prasiddhena, namasyati pazcAt praNidhAnayogeneti vRddhAH / na ca draupadyAH praNipAtadaNDakamAtraM caityavandanamabhihitaM sUtre iti sUtraprAmANyAdanyasyApi zrAvakAdestAvadeva taditi mantavyaM caritAnuvAdatvAdasya / na ca caritAnuvAdavacanAni vidhiniSedhasAdhakAni bhavanti, anyathA sUryAbhAdidevavaktavyatAyAM bahUnAM zastrAdivastUnAmarcanaM zrUyata iti tadapi vidheyaM syAt / kiJcAviratAnAM praNipAtadaNDakamAtramapi caityavandanaM sambhAvyate, yato vandate namasyatIti padadvayasya vRddhAntaravyAkhyAnamevamupadarzitaM jIvAbhigamavRttikRtA viratimatAmeva prasiddhacaityavandanavidhirbhavati, anyeSAM tathAbhyupagamapurassaraM kAyotsargAsiddheH; tato vandate sAmAnyena, namaskaroti AzayavRddheH prItyutthAnarUpanamaskAreNeti / kiJca samaNeNa ya sAvayeNa ya avassaM kAyavvaM havai jmhaa| aMto ahoNisissa ya tamhA AvassayaM NAma' // [ anu0 sU0 29, gA0 3] tathA - 'jaMNaM samaNo vA samaNI vA sAvayo vA sAviyA vA taccitte, tammaNe, tallesse ubhao kAlaM Avassaye ciTThati tattaM louttariyaM bhAvAvassayaM [sU0 28] ityAderanuyogadvAravacanAt / tathA 'samyagdarzanasampannaH pravacanabhaktimAn SaDvidhAvazyakanirataH SaTsthAnakayuktazca zrAvako bhavati' ityumAsvAtivAcakavacanAcca zrAvakasya SaDvidhAvazyakasya siddhAvAvazyakAntargataM prasiddhaM caityavandanaM siddhameva bhavatIti vRttau / zrAvakane kAussaggaparyaMta caityavaMdana karaNIya zaMkA H- ahIM sUtramAM draupadInA caityavaMdanane praNipAtadaMDaka sudhI ja batAvyuM che. tethI A sUtranA pramANathI siddha thAya che ke, zrAvakonI caityavaMdanavidhi ATalI ja che. samAdhAna :- A caityavaMdanavidhisUcaka sUtrarUpa nathI. paraMtu draupadIcaritranuM anuvAdasUtra che. zaMkA - bhalene A sUtra caritrAnuvAdaparaka hoya, to paNa temAM karelA vidhAnathI vidhi ke niSedhanuM sUcana to thai zake che. : samAdhAna - caritrAnuvAdaparaka sUtro vidhiniSedhanI dizA dekhADavA samartha nathI. jo caritrAnuvAdasUtronA AdhAre vidhi-niSedha nakkI karavA jazo, to sUryAbhadevavagerenA caritrAnuvAdomAM to sUryAbhavageree zastravagere ghaNI vastuonI pUjA karelI saMbhaLAya che- A badhI pUjAo paNa vidhirUpa samajI levAnI Apatti Avaze. vaLI, avirata jIvomATenI caityavaMdanavidhi praNipAtadaMDaka sudhI ja hoya, tema saMbhavI zake che. kAraNa ke jIvAbhigama sUtranA TIkAkAre 'vaMdana ane namaskAra' padano vRddhoe karelo pUrvokta artha batAvyA pachI anyavRddhakRta vyAkhyAna A pramANe darzAvyuM che - mAtra viratidharane ja prasiddha caityavaMdanavidhi hoya che. bIjAone(=aviratidharone) tevA prakAranI svIkRtipUrvaka(=pratijJApUrvaka) kAussagga saMbhave nahi. tethI teone tyAM sudhInuM prasiddha caityavaMdana saMbhave nahi. tethI prastutamAM 'vaMdana' padano artha 'sAmAnyanamaskAra' karavo ane te namaskArathI zubhabhAvanI vRddhi thavAthI je prIti utthAna thAya che, te 'namaskAra' padanA artharUpa che. Ama aviratane mAtra praNipAtadaMDaka sudhI ja caityavaMdana hoya, tema saMbhavI zake; paNa zrAvaka dezavirata hovAthI pratijJApUrvaka kAussagga karavA samartha che. vaLI, 'sAdhu ane zrAvake ahorAtramAM (arthAt dararoja) avazya karaNIya hovAthI tenuM 'Avazyaka' nAma che.' Ama sAdhunA bhegA zrAvakane paNa cha Avazyaka avazya karaNIya batAvyA. tathA 'sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikA, te-te AvazyakamAM ja citta parovI, manane sthApI, lezyA rAkhI, ubhayakALa(savAra-sAMja) je AvazyakamAM rahyA hoya, te Avazyaka lokottara bhAva Avazyaka che.' ityAdi anuyogadvAranA vacano paNa zrAvakane SaDAvazyakanA Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAvakane kAussagnaparyata caityavaMdana karaNIya 325 yacca- 'jiNapaDimANaM accaNaM karei'tti ekasyAM vAcanAyAmetAvadeva dRzyata iti vRttAveva prAguktaM, tatrApi vRddhAzayAtsampUrNo vidhiriSyata ev| jinapratimArcanasya praNidhAnAntabhAvastavenaiva viratimatAM nirvaahaat| yadapi jAva saMpattANaM tti sammugdhadaNDakadarzanAdanAzvAsa(darzanAzvAsa iti pratAntare) iti pratimAriNocyate, tadapi stambhanatIrthacirakAlInatADapatrIyapustake sampUrNadaNDakapAThapradarzanena bahuzo niraakRtmsmaabhiH| sampUrNacaityavandanavidhau vA'punarbandhakAdayo'dhikAriNaH sthAnorNAlambanatadanyayogaparA iti siddhameva yoggrnthe| zrAvikA tu draupadI AnandAdivat pratyAkhyAtAnyatIrthikAdivandanAdirUpatvAdeva siddhaa| tathA hi - ___tae NaM te paMca paMDavA dovaie devIe saddhiM kallAkalliM vAraMvAreNa urAlAi bhogabhogAiM jAva viharati / tate NaM se paMDurAyA aNNayA kayAI paMcahiM paMDavehiM koMtIe devIe dovatIe devIe ya saddhiM aMto aMteurapariyAlasaddhiM adhikArI tarIke sUcave che. tathA "zrAvaka (1) samyagdarzanasaMpanna, (2) pravacanapara bhaktivALo, (3) cha prakAranA AvazyakanA AcaraNamAM nirata tathA (4) cha sthAnathI yukta hoya che." ema umAsvAtijInuM vacana che. A badhA vacano zrAvakane cha AvazyakanA adhikArI siddha kare che. A siddhithI "zrAvaka kAussagna karavA samartha che" e vAtanuM samarthana thAya che. sAthe sAthe AvazyakAdi aMtargata prasiddha caityavaMdananA adhikArI tarIke paNa samarthana thAya che. tathA, "eka vAcanAmAM 'jinapratimAnuM arcana kare che eTalo ja pATha dekhAya che' ema vRttikAre pUrve je kahyuM che, tyAM paNa jJAnavRddhonA AzayathI to saMpUrNavidhi ja iSTa che, kAraNa ke viratidharone to pratimAarcananuM kArya praNidhAnasudhInAbhAvastavathIja saMpAdita thAya che. (sAdhuonI jinapUjAbhAvastavathI nirvAha pAme che, dravyastavathI AraMbhAtI zrAvakonI jinapUjA paNa bhAvastavathI ja pUrNa thAya te yogya che. kAraNa ke teo paNa kathaMci viratidhara che.) pratimAlapaka - amane to "jAva saMpattANa" tyAMsudhIno ja daMDakapATha upalabdha thAya che. tethI tenApara ja AzvAsa-vizvAsa che. athavA jinapratimAnuM arcana kare che e pATha barAbara che. "jAva saMpattANa' no pATha saMmUDha lAge che. tethI vizvAsapAtra nathI. (A dvArA teo kAussagnaparyata ke praNidhAnaparvatanI prasiddha caityavaMdanavidhino cheda uDADavA ane te dvArA kAussaggAdinA abhAvathI draupadI zrAvikA nathI tema siddha karavA mAMgatA hoya tema lAge che) uttarapala - staMbhanatIrtha(akhaMbhAta)mAM rahelI ati prAcIna tADapatrI pustakamAM rahelo saMpUrNa daMDakapATha darzAvavA dvArA ame tamArA A vizvAsane ghaNIvAra dUra karyo ja che. athavA to, apunabaMdhakavagere-apunabaMdhakathI AraMbhIne aviratasamyakravI vagere badhA saMpUrNa caityavaMdanavidhinA adhikArI che. hA! teo sthAna, urNa, artha, AlaMbana ane nirAlaMbana-A pAMca yogamAM tatpara hovA joie. A vAta yogagraMthomAM suprasiddha ja che. (sthAna kAussaggavagerenA vihitaAsanavizeSa. (2) urNa sUtranA pado (3) artha-e padothI abhidheya padArthapara upayoga. (4) AlaMbana - sAme rahelI jinapratibhAvagereviSayaka dhyAna ane (5) tadanya-nirAlaMbana - pratibhAvagere bAhya rUpI dravyanA AlaMbana vinAcinmAtrasamAdhirUpa dhyAna- A aMge yogaviMzikAAdigraMtho darzanIya che. athavA yogagraMthomAM apunabaMdhakAdine paNa sthAnAdi yogamAM tatparatarIke siddha karyA che. tethI teo paNa saMpUrNa caityavaMdanavidhinA adhikArI siddha thAya che.) zaMkA - to to dropadIe prasiddha caityavaMdanavidhi AdarI hoya, to paNa zrAvikA tarIke siddha thatI nathI, kAraNa ke apunabaMdhakAdine paNa caityavaMdana saMbhave che. samAdhAna - dropadI zrAvikA hatI." e vAta to draupadIe AnaMdaAdi zrAvakonI jema anyatIrthikavagerene vaMdanaAdi karavAaMge paccakhANa karyA hatA(=na karavAnI pratijJA lIdhI hatI)" tenAthI ja siddha thAya che. juo draupadIe nAradane asaMyata samajI abhyatthAnaAdi na karyAno AgamapATha A rahyo - Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32oT pratimAzataka kAvya-65) saMparibuDe sIhAsaNavaragate yAvi viharati, imaMca NaM kacchulaNArae daMsaNeNa aibhaddae viNIe aMto 2 ya kalusahiyae majjhatthovatthie ya allINasomapiyadasaNe surUve amailasagalaparihie kAlamiyacammauttarAsaMgaraiyavatthe, daNDakamaNDaluhatthe jaDAmauDadittasirae, jannovaiyagaNettiyamuMjamehalavAgaladhare hatthakayakacchapIe, piyagaMdhabve dharaNIgoyarapahANe saMcaraNAvaraNaovayaNauppayaNilesaNIsu ya saMkAmaNiabhiogapaNNattigamaNIthaMbhaNIsu ya bahusu vijjAharIsu vijjAsu vissuyajase iDhe rAmassa ya kesavassa ya pajjunnapaIvasaMbaanirUddhaNisaDhaummuyasAraNagayasumuhadummahAINa jAyavANaM adbhuTThANaM kumArakoDINaM hiyayadaie saMthavae kalahajuddhakolAhalappie, bhaMDaNAbhilAsI bahusu ya samarasayasaMparAesu daMsaNarae samaMtao kalahasadakkhiNaM aNugavesamANe asamAhikare dasAravaravIrapurisatilokkabalavagANaM AmaMteUNa taM bhagavatIM pakkamaNiM gagaNagamaNadacchaM uppaio gagaNamabhilaMghayaMto gAmAgAranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNasaMvAhasahassamaMDiyaMthimiyameiNItalaMNibbharajanapadaM vasuhaMoloiMto rammaMhatthiNAraM uvAgae paMDurAyabhavaNaMsi aivegeNa smovie| tae NaM se paMDurAyA kacchullanArayaM ejjamANaM pAsati 2 paMcahiM paMDavehiM kuMtIe ya devIe saddhiM AsaNAto abbhuTeti 2 kacchullanArayaMsattaTThapayAiMpaccuggacchai 2 tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 vaMdati NamaMsaMti mahariheNa AsaNeNaM uvnnimNteti| tae NaM se kacchullanArae udagapariphosiyAe dabbhovaripaccatthuyAe bhisiyAe NisIyati 2 paMDurAyaM rajje jAva aMteure ya kusalodaMtaM pucchai, tae NaM se paMDurAyA koMtIdevI nArada-dropadIno prasaMga ahIM te aMgeno "zAtAdharmakathA aMgano pATha TIkAnA aMzasAthe batAve che... te vakhate pAMca pAMDavodraupadI devI sAthe rojanA vArAnA kramathI uttama bhogo bhogavatA hatA. anyadA, kyAreka pAMca pAMDavo, kuMtI, dropadI ane aMtaHpuranA parivArathI parivarelA pAMDurAjA zreSTha siMhAsana para birAjamAna hatA. te vakhate kalyANakArI darzanavALo, vinIta - paNa kelipriya hovAnA kAraNe kyAreka kyAreka kaluSita cittavALo, madhyasthatA(=brahmacaryavratanA grahaNathI samatA) pAmelo, Azritone mATe saumya, priyadarzana, surUpavAna, ujvaLa valkala vastradhArI, kRSNamRgacarmanA uttarAsaMgavALo, hAthamAM daMDa tathA kamaMDalane dhAraNa karelo, jaTArUpamugaTathI zobhatA mastakavALo, janoi gaNetrikA (rUdrAkSanI mALA vizeSa) tathA muMjamathakaMdorAne dhAraNa karelo, hAthamAM kacchapikA(upakaraNavizeSa - viNAvizeSa)ne rAkhato, gItapriya, tathA AkAzagAmI hovAthI pRthvIpara alpaparibhramaNa karato, saMcaraNI, AvaraNI, avasaraNI, utpatanI, zleSaNI, saMkrAmaNI, abhiyoginI, prajJapti, gamanI, aMbhinI vagere aneka vidyAdharavidyAomAM prasiddhayazavALo, rAma(=balarAma) tathA kezava(=kRSNa)ne priya, tathA pradyumna, pradIpa, zAMba aniruddha, nisaDha, sAraNaga, sumukha, durmukhavagere savAkaroDa yAdavakumArone hRdayavallabha, kalahe(=vAgyuddha), yuddha(=zastrayuddha) ane kolAhala(=ghaNA lokono ghoMghATa)priya, bhAMDanapriya, ghaNA yuddho jovAmAM rasika, bIjAone kalaha karAvI asamAdhi karAvato-ityAdi aneka guNa-vizeSaNothI yukta kacchala nArada(=nAradanAmano tApasa) dazAIvara, vIrapuruSa railokya-baLa varga ityAdi... (vizeSaNothI viziSTa kRSNavagerenI) sAthe AmaMtraNa karI(maMtraNA karI?) te bhagavatI pakkamaNI (?) AkAza-gamanamAM dakSa, AkAzatalane oLaMgato tenArada hajAro gAma, nagara, Akara, kheTa, karbaTa, maDaMba, droNamukha, paTTaNa, saMbAha(racanAvizeSa, sthAnavizeSa ane vasativagere kAraNe judA-judA nAmathI oLakhAtA A badhA cahevAnA sthAno che.)thI zobhatI simita bhUmitalavALI tathA niraMtara janapadavALI pRthvIne oLaMgato suramya hastinApura nagaramAM Avyo ane atyaMtavegathI pAMDurAjAnA rAjamahelamAM pravezyo. nArada RSine Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nArada-draupadIno prasaMga 327 paMca paMDavAya kacchalaNArayaM ADhati jAva pjjuvaasNti| taeNaM sA dovaI kacchalanArayaM asaMjayaM avirayaM apaDihayapaccakkhAyapAvakammatti kaTTa no ADhAti no pariyANai, No abbhuDheti No pjjuvaasti|| jJAtA.1/16/122] vRttilezo yathA- 'imaMcaNaMti itazca kacchulanArae'tti etannAmA tApasa:, dasaNeNaM aibhaddae bhadradarzana ityarthaH, aMto aMtoya kalusahiyae antarAntarA duSTacitta: kelIpriyatvAdityarthaH, 'majjhatthauvatthie ya'mAdhyasthyaM samatAmabhyupagato vratagrahaNata iti bhAvaH, allINasomapiyadasaNe' AlInAnAM AzritAnAM saumya araudraM priyaM ca darzanaM yasya sa, tthaa| amailasagalaparihie' amalinaM sakalaM akhaNDaM zakalaM vA khaNDaM valkavAsa iti gamyate / parihitaM-nivasitaM yena sa tathA kAlamiyacammauttarAsaMgaraiyavatthe kAlamRgacarmottarAsaGgena racitaM vakSasi yena sa tthaa| jannovaiyagaNettiyamuMjamehalAvAgaladhare' gaNetrikA rudrAkSakRtaM kalAcikAbharaNaM, muJjamekhalA-muJjamaya: kaTIdavarakaH, valkalaM-tarutvak, 'hatthakayakacchapIe' kacchapikA tadupakaraNavizeSaH piyagaMdhavve gItapriyaH, dharaNigoyarappahANe aakaashgaamitvaat| saMcaraNA...'ityAdi-iha saJcaraNyAdividyAnAmarthaH zabdAnusAreNa vaacyH| 'vijjAharIsu' vidyAdharasambandhinISu, vizrutayazA: khyaatkiirtiH| hiyayadaie-vallabha ityrthH| saMthave-eteSAM sNstaavkH| kalahajuddhakolAhalappie' kalaho-vAgyuddhaM, yuddhaM tu-AyudhayuddhaM, kolAhalo-bahujanamahAdhvaniH, 'bhaMDaNAbhilAsI' bhNddnN-pissttaatkaadibhiH| samarasaMparAesu-samarasaGgrAmeSu ityarthaH / sadakkhiNaM-sadAnamityarthaH / asaMyata: saMyamarahitatvAt / avirata:-vizeSatastapasyaratatvAt / na pratihatAni-na pratiSedhitAnyatItakAlakRtAni nindanataH, na pratyAkhyAtAni ca bhaviSyatkAlabhAvIni pApakarmANi-prANAtipAtAdikriyA yena, athavAna pratihatAni sAgaropamakoTIkoTyantaHpravezanena samyaktvalAbhataH, na ca pratyAkhyAtAni sAgaropamakoTIkoTyAH saGkhyAtasAgaropamainyUnatAkaraNena sarvaviratilAbhata: pApakarmANi jJAnAvaraNIyAdIni yena sa tatheti padatrayasya krmdhaaryH| AvatA joi pAMca pAMDavo ane kuMtInI sAthe pAMDurAjA Asana parathI UbhA thaI gayA, sAta-ATha DagalA sAme jai AvakAryA. traNa pradakSiNA vaMdana-namaskAra Adi karI bahumUlya Asana para besavA vinaMtI karI. tyAre nArada bhUmipara pANI chAMTI, ghAsa pAtharI tenApara Asana pAtharI beThA, pachI nArade pAMDurAjAne rAjyathI mAMDI aMtaHpura sudhInI badhAnI kuzaLatA pUchI. te vakhate pAMca pAMDava ane kuMtInI sAthe pAMDurAjAe nAradanI paryApAsanA karI, paNa draupadIe nAradane (saMyamarahita hovAthI) asaMyata, (vizeSa tapa na karato hovAthI) avirata tathA apratikataapratyAkhyAta pApakarmavALo samajI teno Adara karyo nahi, parijJA karI nahi tenuM abhyatthAna karyuM nahi, ane tenI paryApAsanA karI nahi. ahIM TIkAno vizeSa aMza A pramANe che - apratitapratyAkhyAta pApakarma=bhUtakAlIna pApanI niMdA karavAdvArA pratita, ane bhAvikAlanA pApakarmonAM paccakhANa dvArA pratyAkhyAta karyA nathI prANAtipAta Adi pApakarma jeNe te. arthAt bhUtakAlIna pApanI niMdA nahIM karanAro ane bhaviSyanA pApanuM paccakhANa nahIM karanAro. athavA jJAnAvaraNIyavagere pApakarmonI sthitine aMtaHkoTAkoTI sAgaropama jeTalI karavAdvArA samyakatvanA lAbhathI pApakarmapratita thayA kahevAya. ane e aMtaHkoTAkoTI sthitimAMthI paNa saMkhyAtA sAgaropama jeTalI sthiti ochI karavAdvArA sarvaviratinA lAbhathI e pApakarma pratyAkhyAta thayA kahevAya. A pramANe pApakarmane pratihata ane pratyAkhyAta na 22=tita-pratyAvyAta . pachI 'asaMyata', avirata' bhane 'apratihata-pratyAbhyAtA ' A traNa padano karmadhAraya samAsa thayo. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-65 328 AcAmAmlAntaritaSaSThatapaHkaraNenApi tasyAH zrAvikAtvamapratihatam / tathA hi - taM mA NaM tuma devANuppie ! ohayamaNasaMkappA jAva jhiyAhi, tumaNaM mae saddhiM vipulAi bhogabhogAI jAva viharAhi, tae NaM sA dovatI devI paumaNAbhaM evaM vayAsI- evaM khalu devA0 ! jaMbUddIve bhArahe vAse bAravatie NayarIe kaNhe NAmavAsudeve mamappiyabhAue parivasati, taMjati NaM se chaha mAsANaM mama kUvaM no havvamAgacchai tae NaM ahaM devA0 ! jaMtumaM vadasi tassa ANAovAyavayaNaNiddese citttthissaami| tae NaM se paume dovatIe eyamadvaM paDisuNettA dovaiM devIM kaNNateure ThAveti, tae NaMsA dovatI devI chaTuMchaTThaNaM anikkhitteNaM AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANI vihrti'| jJAtAdharma.1/16/123] tapaHpUjAprabhRtikaM tasyA ihalokArthameva bhaviSyatIti cet ? na, sUtrAnuktatvena tavedRzazaGkAyA anarthamUlatvAd / gRhItasAmAyikapratikramaNAdyabhigrahasya''patkRtAhAratyAgAbhigrahasya vA tannirvAheNaihikakA(hakaikakA ApattimAM draupadIta SaSThAdita5 tathA chaThThanA pAraNe chaThTha ane pAraNe AMbelanA karelA tapathI paNa dropadI zrAvikA siddha thAya che. te aMgeno pATha A rahyo - (dhAtakIkhaMDanA bharatakSetranA aparakAnagarIno pAnAbha nAmano eka rAjA nArade varNavelA dropadInA rUpane sAMbhaLI draupadI para Asakta thai gayo. pachI devatAnI sahAyathI dropadIne hastinApuramAMthI upADI potAnA rAjyamAM lai jai potAnI sAthe bhoga bhogavavAnI vinaMti kare che) he devAnupriyA! tuM ciMtA na kara! tuM mArI sAthe vipula bhogo bhogava." tyAre te draupadIdevI padmanAbhane kahe che - he devAnupriya! jaMbUDhIpanA bhAratavarSanI dvArakAnagarImAM kRSNa vAsudeva nAmano mAro priya bhAi vase che. jo te bhAi cha mahInAmAM mArI pAse na Ave, to tuM kaheze tevI tArI AjJA, upAya, vacana ane nirdeza mujaba huM vartIza. tyAre pAnAbhe dropadInA A vacanano svIkAra karI dropadIne potAnA kanyA aMtaHpuramAM rAkhI. tyAM te dropadI satata chaThanA pAraNe chaTha tapa ane pAraNe AMbelatapa karavAdvArA potAne bhAvita karatI rahI. draupadIne guNamAmimAM nidAna apratibaMdhaka pratimAlapaka - draupadIe A tapa ke pUrvanI pUjAvagere AlokanI ja koika icchAthI karyA haze! uttarapakSa - tamArI zaMkA puSTa thAya tevI vAta sUtramAM batAvI na hovAthI tamArI A zaMkA arthahIna che. pratimAlopakaH- pUjAnA prasaMga bAda vivAhamAM pAMDavo varatarIke prApta thayA, ane chaThThaAdi tapa bAda kRSaNe ApattimAMthI ugArI - dropadIne pUjAdi pachI prApta thayelA A ihalokika phaLo tenA pUjAdi ihalokika hetumATe hatA, tema siddha nathI karatA? uttarapakSa:- sAmAyika, pratikramaNavagereno abhigraha karanAro ke ApattikALe ApattikALanI maryAdAvALuM sAgArika anazana karI AhAratyAgano abhigraha karanAro kaparA saMjogomAM paNa potAnA abhigrahano nirvAha kare, paripUrNa pAlana kare, enA anuSaMgarUpe tenA AlokanA kAryo pAra paDI jAya, to temAM abhigrahapALanAro dUSita nathI Tharato, kAraNa ke te vakhate tenI najara kAryasiddhi karatA paNa abhigrahapUrtipara ja mukhyatayA hoya che. tethI ja enI abhigrahapUrti ihalokika hetuka tarIke kalpI niMdanIya paNa banatI nathI. te ja pramANe draupadIe pUjA karI ke tapa karyo, te abhigrahanA nirvAharUpa hato ane potAnA AlokanA kArya pUrNa thayA e AnuSaMgika phaLamAtra hatA. tethI tenA Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32) dviIpadIktapUjA nirAzasabhAvanI pAThA.)ryakaraNa iva dossaabhaavaat| 'pUjAdyanantarameva tayA samyaktvaM labdhami'tyapi sUtrAkSaradarzanaM vinA dhyaandhykrnnmaatrm| na ca nidAnaphalabhogAntarameva tasyA dezaviratisambhava ityapi suvacanaM, tatpratibandhakatve tasya pAryantikaphalaM vinA kRSNAderiva tajjanmanyeva viratilAbhAsambhavAditi yatkiJcidetat // 65 // pratibandhA aihikArthatvaM draupadIkRtapUjAyA nirasyati tatpANigrahaNotsave kRtamiti prauDhyA pramANaM na cet, svaHsannirmitavandanAdikamapi sthityutsave kiM tthaa| kliSTecchAviraho dvayorapi samastulyazca bhakterguNo, nAgAdipratimArcanAdiha khalu vyaktA vizeSaprathA // 66 // (daMDAnvayaH- tat pANigrahaNotsave prauDhyA kRtamiti cet na pramANam, (tadA) sthityutsave sva:sanirmitaM vandanAdikamapi kiM tthaa| dvayorapi kliSTecchAvirahaH samaH bhakterguNazca tulyaH (yataH) nAgAdipratimArcanAdiha khalu vizeSauthA vyal II) pUjAdityo doSarUpa banatA nathI. pratimAlapaka - zuM ema banyuM na hoya, ke draupadIne pUjAAdi karyA bAda samyatva prApta thayuM hoya? uttaraparA - sUtranA sAkSAt akSara vinA karelI AvI yatheccha kalpanAothI mAtra buddhi bahera mArI jAya. e sivAya anya kaMi na thAya. pratimAlopaka:- draupadIe pUrvabhavamAM pAMca pati maLe evA arthavALuM nidAna karyuM hatuM. jyAM sudhI A nidAnanuM phaLa maLe, tyAM sudhI te dezavirati prApta karI zake nahi, kAraNa ke guNaprAptimAM nidAna pratibaMdhaka che. tethI svayaMvaramAM pAMca pAMDavo patitarIke prApta karyA pachI ja draupadIne dezaviratinI prApti thai hovI joie, kAraNa ke te pahelA nidAnanuM phaLa maLyuM nathI. tethI draupadIe vivAhanI pUrve karelI pUjA zrAvikAavasthAnI pUjArUpa nathI. uttara5Na - jo nidAna viziSTa guNanI prAptimAM pratibaMdhaka hota, to jyAM sudhI e nidAnanuM chevaTanuM phaLa na maLe, tyAM sudhI draupadI viratinI prApti karI zakyuM nahi. kRSNa mahArAjAe nidAna karyuM hatuM ane e nidAna pratibaMdhaka hatuM. to vAsudevapaNAnA prathama phaLa pachI paNa tebhavamAM temane viratinI prAptinA thai. paraMtuenidAnanA nArakaAdi chevaTanA phaLa bhogavyA pachI ja virativagerene prApta karI zakaze. jyAre draupadIne to nidAnanA nArakAdi pArvatika phaLa bhogavyA vinA ja te ja bhavamAM sarvavirati cAritradharmanI paNa prApti thai gai. Ama nakkI thAya che ke draupadIne viratidharmanI prAptimAM nidAna pratibaMdhaka na hatuM. tethI vivAhanI pUrvaavasthAmAM paNa nidAna bAdhaka na hovAthI tene zrAvikAtarIke svIkAravAmAM koi doSa nathI. Ama driaupadIe zrAvikAavasthAmAM jinapratimA-pUjA karelI tema siddha thAya che. | 6po. dropadIe karelI pUjA AlokanA hetuthI hatI evI pUrvapakSanI AzaMkAne pratibaMdI tarka dvArA nirmULa kare dropadIkRtapUjA nirAzaMsabhAvanI kAvyA - dropadIe jinapratimAnI pUjA pANigrahaNanA utsavamAM utsukatAthI karI hatI, tethI jo e pramANa nathI; to kalpa-utsavavagere vakhate sUryAbhavagere devoe karelA vaMdanavagere paNa apramANabhUta kema nahi? Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) pratimAzataka kAvya-66) ___ 'ttpaanni'ityaadi| tat-tIrthezapratimArcanaM, pANigrahaNotsave draupadyA prauDhyA autsukyena kRtamiti na cet pramANaM, tadA sva:sadA sUryAbhAdinA nirmitaM vandanAdikamapi sthityutsava-indramahotsavasthitikAle prauDhyaiveti kiM tathA kiM na pramANaM tava ? kliSTecchA kAmabhogAdIcchA, tadviraho dvayorapi draupadIsUryAbhayoH smH-tulyH| bhakterguNo'pi dvayostulya eva / katham ? iti cet ? nAgAdipratimArcanAttadapekSayeha draupadyA jinArcane khalu nizcitaM vizeSaprathA vizeSadRSTiH vyaktA prakaTA / nAgAdipratimArcane hi bhadrayA sArthavAhyA putraprArthanAdikRtaM zrUyate / tathA di tate NaM sA bhaddA satthavAhI dhaNNeNaM satthavAheNaM abbhaNunnAtA samANI haTTatuTTha jAva hayahiyayA vipulaM kliSTa icchA(=kAmabhogonI icchA)no abhAva banneno(draupadI ane sUryAbhano) sarakho ja hato, tathA banneno bhaktino guNa paNa tulya ja hato, kAraNa ke nAgavagerenI pUjA karatA ahIM (draupadIkRtajinapratimApUjAsthaLe) vizeSadRSTinI upasthiti spaSTa ja che. pratimAlapaka - vivAhaavasare zreSTha varane varavAnI utsukatAvALI draupadI jinapratimApUjana kare eTalAmAtrathI pratimA pUjanIyatarIke pramANita jAhera thatI nathI. koNa jANe kevA koDa ane abhilASAothI e pUjA dropadIe karI haze? athavA to eka kulAcAratarIke paNa pUjA karI hoya. uttarapakSa - vivAhanA utsava vakhate A pUjA thai hovAmAtrathI tame jo A pUjAne pramANatarIke svIkAratA naho, to indramahotsava kalpakALe sUryAbhavagere devoe jinezvarone karelA vaMdanavagere paNa pramANa tarIke nahi svIkArI zakAya. (sUryAbhavagere devo vimAnanA adhipatideva tarIke utpanna thAya che, tyAre te adhipatidevono indraabhiSeka karavAno devono kalpa che. A kalpa ajamahotsava kahevAya che.) pUrvapakSa - alabatta, sUryA vagere devoe karelA te vaMdana mahotsavakALane AzrayIne hatA. chatAM e vaMdanavagere vakhate te vaMdanaAdinA phaLatarIke sUryA vagere devone kAmabhoga vagerenI icchA na hatI. tethI teonI nirAzasabhAvanI vaMdanavagere kriyA pramANabhUta che. uttarapAH - basa, A ja pramANe draupadInI jinapUjA vivAhotsavavakhate hovA chatAM viSayecchArUpa duSTa AzayathI mizrita na hovAthI pramANabhUta ja che. pUrvapaza - sUryAbhaA mahotsavakALe paNa bhagavAnane vaMdanavagere karavAnuM cUkayo nahi. emAMtenI jinabhakti spaSTa tarI Ave che. uttara5kSa - e ja pramANe vivAharUpa jIvananA mahattvanA prasaMge paNavidhisaranI jinapUjAne choDavAdvArA dropadIe potAnI paramAtmabhakti ja chatI karI che. vaLI 'sArA pati meLavavAnI icchAthI ke kuLAcAranA nAmapara dropadIe yAgavagere tathA mithyAtvI devonI pUjA karavAnuM choDI evI kliSTa icchA vinA ja paramAtmapUjA karI e ja spaSTa darzAve che ke jinapUjA karavAmAM draupadIpAse cokkasa vizeSadRSTi hatI ane paramAtmA pratye nirmaLa bhakti ja hatI. bhadrA sArthavAhInuM dRSTAMta bhadrA sArthavAhI(sArthavAhapatnI)e nAgavagerenI pUjA karI putranI prArthanA vagere karyuM hatuM ema AgamamAM saMbhaLAya che. te pATha A pramANe che - te vakhate bhadrA sArthavAhIe vana sArthavAhanI rajA maLavAthI khuza thaine moTA pramANamAM AhAra-pAna Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praNidhAnayukta pUjA ja mahApUjA 33. asaNapANakhAtimasAtimaM uvakkhaDAveti 2 tA, subahu pupphagaMdhavatthamallAlaMkAraM geNhati 2 sayAo gihAo niggacchati 2 rAyagiha nagaraM majhamajheNaM niggacchati 2 tA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchati 2 pukkhariNIe tIre subahu puppha jAva mallAlaMkAraM Thavei 2 pukkhariNIM ogAhai 2 jalamajjaNaM kareti 2 NhAyA kayabalikammA ullapaDasADigA jAiMtattha uppalAI jAva sahassapattAiMtAiMgiNhai 2 pukkhariNIo paccoruhai 2 taMsubahuMpupphagaMdhamalaM geNhati 2 jeNAmeva NAgagharae ya jAva vesamaNagharae ya teNeva uvAgacchati 2 tattha NaM nAgapaDimANa ya jAva vesamaNapaDimANa ya Aloe paNAmaM krei| IsiM paccunnamai 2 lomahatthagaMparAmusai 2 nAgapaDimAoya jAva vesamaNapaDimAo ya lomahattheNaM pamajjati 2 udagadhArAe abbhukkhetti 2 pamhalasukumAlAe gaMdhakAsAIe gAyAiM lUhei 2 maharihaM vatthAruhaNaM ca mallaruhaNaM ca gaMdhAruhaNaM ca cunnAruhaNaM ca vannAruhaNaM ca karei 2 jAva dhUvaM Dahati 2 jAnupAyapaDiyA paMjaliuDA evaM vadAsI- jai NaM ahaM dAragaMvA dArigaM vA payAyAmi to NaM ahaM jAyaM ca jAva aNuvaDhemiti kaTTa uvAtiyaM kareti 2 jeNeva pokkhariNI teNeva uvAgacchati 2 vipulaM asaNaM 4 AsAemANI jAva vihrti|| khAdima-svAdima sAmagrIo banAvaDAvI. AhAraAdi sAmagrI ane ghaNA puSpa-vastra-gaMdhacUrNa-puSpamALA tathA alaMkAro grahaNa karI gharethI nIkaLI rAjagRhI nagarInA madhyabhAgamAMthI nIkaLI vAvaDI pAse AvI. vAvaDInA kinAre puSpavagere sAmagrI mUkI te bhadrAe vAvaDImAM utarI snAna karyuM jalakrIDA ane snAna patAvI balikarmavagere karI vastravagere dhAraNa karI te vAvaDImAM ugelA utpala, zatapatra, sahastrapatra vagere kamaLo grahaNa karyA. pachI vAvaDImAMthI bahAra nIkaLI te bhadrA sArthavAhItyAM rAkhelA puSpavagere grahaNa karI tyAM rahelA nAgagRha yAvat vaizramaNagRhamAM gai. tyAM jai nAganI pratimA yAvatu vaizramaNanI pratibhAvagere pratimAnA darzanamAtrathI praNAma karyA. thoDI namI namaskAra karyA. pachI UbhA thai morapIMcha lai nAgavagerenI pratimAonuM pramArjana karyuM. pachI e pratimAone pANIthI snAna karAvyuM. tyArabAda rUMvATAvALA komaLa sugaMdhI vastrathI pratimAnA aMgo lUchI nAkhyA. pachI te bhadrAe pratimApara mahAmUlyavALA vastra, mALA, gaMdhacUrNa, paMcavarNanA puSpavagere caDAvI dhUpa karyo. pachI ghUMTaNiye paDI hAtha joDI prArthanA karI "jo mane putra ke putrI thAya, to yAga=pUjA vagere sthAvat devakulano uddhAra karIza." A pramANe upayAcanA=prArthanA karI vAvaDI pAse AvI - vipulaAhAravagerenuM bhojana karyuM. praNidhAnayukta pUja ja mahApUjA dropadIne paNa jo AvI ko'ka zreSTha vara prAkhyAdirUpa Alaukika icchA hota, to te paNa lokane anusAra kAmadevavagerenI pUjA karata. athavA jinapratimApara zraddhA baLavattara hoi, pratimApUjA karyA pachI AvI ko'ka zreSThavaadAnanI prArthanA karI hota. paNa dropadIe mithyAtvI devane to pUjyA ja nathI. paNa jinapratimAonI pUjA karyA pachI paNa AvI koi yAcanA karI hoya, evI vAta saMbhaLAtI nathI. balka bhagavAnanI bhakti karyA pachI (zakrastavagata) "jiNAAM jAvayANaM' vagere padothI hakIkatamAM to bhagavAnanA alokika guNonA praNidhAnapuSpothI hRdayasiMhAsanane suramya banAvyuM che ane jenA hRdayamAM bhagavAnanA saMsAratAraka guNonuM praNidhAna hoya, te saMsAramAM DubavAnA prathama pagathiyArUpa bhogasukhanA sAdhananI mAMgaNI na kare. A badhI bAbatothI bhadrAvageree AlokanA hetuthI mithyAtvI devonI karelI pUjAthI dropadIe supraNidhAnathI nirAzasabhAve vItarAgadevanI karelI pUjAmAM ghaNo bheda che. ghaNI viziSTatA che." e vAta kayA sujJanA lakSamAM na Ave? paramArthathI todraupadInI pUjA mAtra pUjA nahatI paNa mahApUjA hatI. kAraNa ke bhagavadguNonA praNidhAnathI sabhara hatI. zAstrarUpa dahiMnA maMthanathI prApta thayeluM navanIta Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-67 [jJAtAdharma0 1/4/36] na caivaM draupadyA jinapratimA arcitvA varopayAcitaM kRtaM zrUyate / pratyuta- 'jiNANaM jAvayANaM' ityAdinA bhagavadguNapraNidhAnameva kRtamastIti kathaM na pazyati sacetA: ? itthaM praNidhAnenaiva ca mahApUjA'nyathA tu pUjAmAtramiti zAstragarbhArthaH / tadAha 'devaguNapraNidhAnAttadbhAvAnugatamuttamaM vidhinaa| syAdAdarAdiyuktaM yattaddevArcanaM veTam'// [SoDaza 1/64] tiA 66 // ativezazeSamAi @ etenaiva samarthitA'bhyudayikI dharmyA ca kalpoditA, zrIsiddhArthanRpasya yAgakaraNaprauDhirdazAhotsave / zrAddhaH khalvayamAdimAGgavidito yAgaM jinAca vinA, 332 kuryAnnAnyamudAhRtA vratabhRtAM tyAjyA kuzAstrasthitiH // 67 // -> (daMDAnvayaH etenaiva zrIsiddhArthanRpasya dazAhotsave kalpoditA abhyudayikI dharmyA ca yAgakaraNaprauDhiH samarthitA / AdimAGgavidito'yaM zrAddhaH khalu jinAca vinA'nyaM yAgaM na kuryAt, (yataH) vratabhRtAM kuzAstrasthitistyAjyodAhRtA // ) 'etenaiv'iti| etenaiva=draupadIcaritrasamarthanenaivAbhyudayikI = abhyudayanirvRttA dharmyA ca= dharmAdanapetA kalpoditA=kalpasUtraproktA zrIsiddhArthanRpasya = siddhArthanAmno rAjJo = bhagavatpituH dazAhotsave=dazadivasamahe yAgakaraNasya prauDhiH=prauDhatA samarthitA = upapAditA / tatra yAgazabdArtho'nyaH syAdityata Aha-khalu-nizcita mayaM= A che - bhagavadguNanA maNidhAnathI ja pUjA mahApUjA bane che. evA maNidhAna vinAnI pUjA mAtra pUjArUpa che. (vizeSa kaMi nathI.) kahyuM ja che ke - 'deva(=vItarAgaparamAtmA)nA guNonA praNidhAnathI te bhAvathI yukta, vidhithI AdarapUrvaka thatI je uttama devapUjA(jinapUjA) che te ja iSTa che.' (mahodayadAyI tarIke abhISTa che) 66 / / (tarkathI jinapratimApUjA siddha thAya che, tyAre pratimAlopako ema kahe che 'A to tarka che, amane to sAkSAt AgamapATha joie.' have jyAre jJAtAdharmakathAvagerenA A AgamapATha batAvavAmAM Ave che, tyAre saraLatAthI svIkArI levAne badale pote kutarka laDAve che. kharekhara Akho saMsAra choDI dIkSA lenArA paNa kadAgraha choDI zakatA nathI ne dIkSA ne mAnavabhava baMne hArI jAya che, A atyaMta dayApAtra che.) zrI siddhArtha rAjAkRta jinArca have atidezazeSa darzAve che(eka sthAne darzAvelI vAtano anyatra saMbaMdha joDavo atideza.)-- kAvyArtha :- zrI siddhArtha rAjAe karelA dazAhnikA mahotsavaaMge kalpasUtramAM darzAvelA dharmamaya ane abhyudayakArI yAganI prauDhatAnuM AnAthI ja(draupadInA caritranA samarthanathI ja) samarthana(=upapatti) thAya che. 'AcAra' nAmaka prathama aMgathI jeno zrAvakatarIke paricaya maLe che, te siddhArtha rAjA jinapUjArUpa yAgane choDI bIjA koi paNa prakArano (anyatIrthikamAnya) yAga kare nahi. kAraNa ke vratadhArIone kuzAstranA AcAro tyAjya kahyA che. kalpasUtramAM evo nirdeza che ke 'vIra vibhunA trailokayasukhadAyaka janmavakhate zrI siddhArtha rAjAe dazadivasano mahotsava karyo hato. A mahotsavamAM temaNe dharmasabhara ane abhyudayakArI yAgo paNa karyA-karAvyA @ ekatra zrutasyAnyatra sambandhaH / sa cAtidezaH SoDhA - zAstrAtidezaH kAryAtidezaH nimittAtidezaH vyapadezAtidezaH tAdAtmyAtideza: rUpAtidezazca // iti zabdakaustubhe // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 zrI siddhArtha rAjAta jinArcA siddhArtharAja AdimAGgavidita:-AcArAGgaprasiddhaH zrAddhaH-zrIpArthApatyIyaH zramaNopAsako jinArcA vinA'nyaM lokaprasiddhaM yAgaM na kuryAt, yataH vratabhRtAM kuzAstrasthitistyAjyA'nyazca yAga: kuzAstrIya iti|| kalpasUtrapATho yathA - 'tae NaM siddhatthe rAyA dasAhiAe ThiivaDiyAe vaTTamANIe saie a sAhassie a, sayasAhassie a jAe a dAe a bhAe a dalamANe ya davAvemANe a saie sAhassie a laMbhemANe a paDicchamANe apaDicchAvemANe ya evaM ca NaM vihri| [sU. 103] vyAkhyA - dazAhikAyAM dazadivasamAnAyAM sthitau kulamaryAdAyAM patitAyAM gatAyAM putrajanmotsavaprakriyAyAM tasyAM vartamAnAyAM zatikAn-zataparimANAn, sAhasrikAnsahasraparimANAn, zatasAhasrikAn-lakSapramANAn yAgAn devapUjAH, dAyAn parvadivasAdau dAnAdIn, labdhadraviNabhAgAn dadat dApayan, lAbhAn pratIcchan-gRhNan, pratigrAhayan vihrnnaaste| evaM zrIsiddhArthanRpeNa paramazrAddhena devapUjA kRtA cedanyeSAM kathaM na karttavyA ? tasya zramaNopAsakatve AcArAlApakazcAyaM - samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa ammApiuro pAsAvacijjA samaNovAsagA Avi hotthaa| teNaMbahuiM vAsAiMsamaNovAsagapariyAgaM pAlayittA chaNNaM jIvanikAyANaM sArakkhaNanimittaM AloittA, NidittA, garihittA, paDikkamittA, ahArihaM uttaraguNaM pAyacchittaM paDivajittA kusasaMthAraM durUhittA bhattaM paccakkhAyaMti, 2 apacchimAe mAraNaMtiyAe hatA. dropadInA caritrathI jinapratimApUjAne samarthana maLatuM hovAthI A yAgo paNa jinapratimApUjArUpa samajavAno ja avakAza che. pratimAlopakaH- "zuM' dhAtuparathI bhAga' zabda banyo che. A ya" dhAtu pUjA' arthanI jema yajJanA arthamAM paNa vaparAya che. tethI zuM ema na banI zake ke siddhArtha rAjAe karelA A yAgo kAM to brAhmaNone mAnya thazarUpa hoya, kAM to kulanA AcArane anurUpa gotradevatAnI pUjArUpa hoya? uttara5kSa - AvI viparIta kalpanA karavAno tyAre to koi avakAza ja nathI-jyAre AcArAMga sUtramAM zrI siddhArtha rAjAno zrAvakatarIke ullekha maLato hoya. AcArAMga sUtramAM zrI siddhArtha rAjAno pArzvanAtha bhagavAnanI zAsanaparaMparAnA zrAvakatarIke nirdeza che. Avo vratadhara zrAvaka lokamAnya gotradevatAnI pUjArUpa yAga ke brAhmaNonA kuzAstranA AcArarUpa yaza yAga kare nahi. tathA zrAvakaavasthAmAM jinapratimApUjArUpa yAga karaNIya tarIke draupadInA dRSTAMtathI suprasiddha che. Ama draupadInA dRSTAMtathI ane pArizeSanyAyathI siddha thAya che ke siddhArtha rAjAe karelA yAgo jinapratimApUjArUpa ja hatA. A bAbatamAM kalpasUtrano pATha A pramANe che - 'tyAre daza divasanA pramANavALI (putrajanma mahotsava saMbaMdhI) thai rahelI kulamaryAdAnA kALe te siddhArtha cA sekaDo, hajAro ane lAkhonA pramANamAM yAgA=jinapratimAnI pUjA) karAvI rahyA hatA. tathA (parvadivasavagere vakhate) yAcakone dAna tathA maLelA dravyanA bhAga pote ApatA hatA ane bIjAo pAse apAvatA hatA. tathA (bheTaNAMvagererUpa) maLatA lAbho grahaNa karatA hatAM ane bIjA pAse grahaNa karAvatA hatA." Ama jo parama zrAvaka zrI siddhArtha rAjAe jinapratimApUjana karyuM hoya to bIjAoe zA mATe jinapUjA karavI na joie? zrI siddhArtha rAja zrAvaka hatA te darzAvato AcArAMgano AlApaka A pramANe che - zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInA mAtApitA zrI pArzvanAtha bhagavAnanA saMtAnIya zrAvako hatA. te bannee ghaNA varSo sudhI zrAvakaparyAyanuM pAlana karI chajIvanikAyanA saMrakSaNanimittaka pApanI AlocanA, niMdA, gaI, pratikramaNa karI tathA yathAyogya uttaraguNaprAyazcitta svIkArI ghAsanA saMthArApara besI "bhaNatyAkhyAna" Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 pratimAzataka kAvya-67 sarIrasaMlehaNAe jhusiyasarIrA kAlamAse NaM kAlaM kiccA taM sarIraM vipajjahittA accue kappe devattAe uvvnnaa| tao NaM AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM cute (tA) caittA mahAvidehe vAse carimeNaM UsAseNaM sijjhissaMti (jAva) pariNivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM krissNti'|[shru. 2, cU. 3, sU. 178] tti / yathA ca siddhArtharAjavyatikare yAgazabdena pUjA kRteti samarthitaM, tathA mahAbalAdivyatikare'pi dRzyam / api ca zAzvatAzAzvatatIrthAnAmAcAryAdInAM ca pratyabhigamanasampUjanAdinA samyaktvanairmalyaM syAdityuktamAcAraniryuktau / tathA hi - titthayarANaM bhagavao pvynnpaavynniaisyddddiinnN| ahigmnnnmnndrisnnkittnnsNpuuannaathunnnnaa'| 1 // jammAbhiseganikkhamaNacaraNanANuppatti ya nivvaanne| diyloybhvnnmNdrnNdiisrbhomngresu'||2|| aTThAvayamujjite gayaggapayage ya dhammacakke y| pAsarahAvattaNaM camaruppAyaM ca vaMdAmi // 3 // [AcA. niryu. 330-331332] vRttiryathA- darzanabhAvanArthamAha-'titthayareti gaahaa| tIrthakRtAM bhagavatAMpravacanasya dvAdazAGgasya gaNipiTakasya tathA prAvacaninAM-AcAryAdInAM yugapradhAnAnAM, tathA'tizayinAmRddhimatAM kevalimana:paryAyAvadhimaccaturdazapUrvavidAM tathA''marpoSadhyAdiprAptInAM yadabhimukhagamanaM, gatvA ca namanaM, natvA ca darzanaM, tathA guNotkIrtanaM, sampUjanaM gandhAdinA, stotraiH stavanamityAdikA drshnbhaavnaa| anayA hi darzanabhAvanayA nirantaraM bhAvyamAnayA darzanazuddhirbhavatIti / kiJca- jammAbhiseyetti gaahaa| aTThAvayetti gaahaa| tIrthakRtAM janmabhUmiSu tathA niSkramaNacaraNajJAnotpattinirvANabhUmiSu, tathA devalokabhavaneSu mandareSu, tathA nandIzvaradvIpAdau bhomeSu ca-pAtAlabhavaneSu yAni zAzvatAni caityAni tAni vande'hamiti dvitIyagAthAnte kriyaa| evamaSTApade tathA zrImadujayantagirau, gajAgrapade anazana karyuM chellI mAraNAMtikI zarIrasaMlekhanAthI kSINazarIravALA te banne bhaktapratyAkhyAna karyA bAda maraNakALe mRtyu pAmI ane te zarIrane choDI azruta(=bAramA) devalokamAM deva tarIke utpanna thayA. tyAMthI AyuSyano kSaya thaye, devabhavano kSaya thaye, devabhavanI sthitino kSaya thaye, cyavIne mahAviSTha yogamAM carama ucchavAse siddha thaze. buddha thaze, parinirvANa pAmaze ane sarvadu:khono aMta karaze." ahIM jema siddhArtha rAjAnA prasaMgamAM "yAga padathI pUjA karI' evA arthanuM samarthana karyuM. tema mahAbaLavagerenA prasaMgamAM paNa samajI levuM tIrthapUjanaAdithI samyakatvazaddhi vaLI AcArAMga niryuktimAM batAvyuM che ke - "zAzvata tIrtha, azAzvata tIrtha ane AcAryavagerenI sAme javuM, teonuM saMpUjana karavuM vagere dvArA samyakatva nirmaLa thAya che. te aMgeno pATha A pramANe che tIrthakara bhagavaMto, pravacana, pravacanika, atizaRddhivALA munionA abhigamana, namaskAra, darzana, kIrtana, saMpUjanA tathA stavanA (karuM chuM.)' 1// "tathA janma abhiSeka, niSkramaNa, caraNa, jJAnotpAda ane nirvANabhUmiomAM tathA devaloka, bhavana, maMdara, naMdIzvara, bhImanagara vageremAM tathA aSTApada, ujjayaMta, gajAgrapada, dharmacakra, pArzva, rathAvata, camarotpAtane vaMdana karuM chuM2-3 A traNe gAthAnI vyAkhyA A pramANe che - "darzanabhAvanA mATe kahe che-" tiyara'tti gAthA-tIrthakara bhagavAna, dvAdazAMga gaNipiTakarUpa pravacana tathA yupradhAna AcAryAdirUpa prAvacanika tathA kevaLajJAnI, mana:paryAyajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvI tathA AmapaSadhivagere atizayaRddhi pAmelAo-A badhAnI sAme javuM, teone namaskAra karavo, temanA darzana karavA, temanA guNo gAvA tathA gaMdha, cUrNa(vAsakSepavagere)thI temanI pUjA karavI tathA stotrovaDe stavanA karavI vagere darzanabhAvanA che. satata Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sikhyabhAvita jinapratimA bhAvagrAma 335 dazArNakUTavartini, tathA takSazilAyAM dharmacakre, tathA'hicchatrAyAM zrIpArzvanAthasya dharaNendrakRtamahimAsthAne, evaM rathAvataparvate vairasvAminA yatra pAdapopagamanaM kRtaM, yatra ca zrIvarddhamAnasvAminamAzritya camarendreNotpatanaM kRtm| eteSu ca sthAneSu yathAsambhavamabhigamanavandanapUjanotkIrtanAdikAH kriyA: kurvato drshnshuddhirbhvtiiti| tathA - 'arihaMtasiddhaceiyagurusuadhamme ya sAhuvagge y| AyariyauvajjhAe pavayaNe savvasaMghe y'||1|| 'eesu bhattijuttA pUaMtA ahArihamaNannamaNA / sAmannamaNusaraMtA parittasaMsAriA bhnniaa|| 2 // iti [gA. 1920] maraNasamAdhiprakIrNake // tathA bhAvanamaskAraM pratipadyamAno darzanamohanIyAdikSayopazamena, (1) arhat (2) gaIstratimA (3) mardantaH (4) marTandratimA: (1) sadhuraIstratimA reti yuvaka (6) AdhurninapratimAza (7) sAdhavo jinapratimA ca, (8) sAdhavo jinapratimAzceti aSTasvapi bhaGgeSu labhyata ityuktaM - 'nANAvaraNijjassa u dasaNamohassa taha khyovsme| jIvamajIve aTThasu bhaMgesu a hoi savvassa' (savvattha paatthaa.)|| iti gAthayA namaskAraniryuktau [Ava. ni. 893] 'titthayarA jiNa caudasa, dasa bhinne saMvigNa tahA asNvinne| sArUviya vaya dasaNa paDimAo bhAvagAmo u' // iti kalpabhASye [gA. 1/1114] / na ca jinapratimAdarzanAdyabhAve'pi bhAvita karAtI A darzanabhAvanAthI darzanazuddhi thAya che. vaLI "janmAbhise" ane "aThavaye A be gAthA. tIrthakaronI janmabhUmi tathA dIkSAbhUmi, cAritra pachInI vihArabhUmi, kevalajJAnanI utpattinI bhUmi A badhA sthaLe rahelA, tathA devalokamAM, bhavanapatinA bhavanomAM, maMdara=meruparvatopara tathA naMdIzvaravagere dvIpomAM rahelA, bhIma - pAtAla bhavanomAM rahelA zAzvata cetyone huM vaMdu chuM. ahIM 'vaMdAmi' kriyApada bIjI gAthAne aMte raheluM che. tathA aSTApadapara tathA uryaMtagiri (giranAra) para, gajAgrapada - dazArNakUTapara rahelA tathA takSazilAmAM dharmacakramAM, ahicchatrAnagarImAM zrI pArzvanAthanodharaNendravaDe mahimAkarAyelA sthAne, eja pramANe jyAM vajasvAmIe 'pAdapopagamana' anazana karyuM hatuM, te rathAvarta parvatapara tathA jyAM mahAvIrasvAmIne AzrayI camajavaDe utpAta karAyelo te sthAne yathAsaMbhava abhigamana, vaMdana, pUjana, utkIrtanavagere kriyA karavAthI samyagdarzananI zuddhi thAya che." sakhyabhAvita jinapratimA bhAvagrAma tathA maraNasamAdhi prakIrNakamAM kahyuM che ke - "arihaMta, siddha, caitya, guru, zrata, dharma, sAdhuvarga, AcArya, upAdhyAya, pravacana, sarvasaMgha - A badhApara bhaktivALA tathA A badhAne pUjavAvALA, tathA yathArpaananyamanavALA thaine zramaNyane anusaranArA parItta saMsArI(=maryAdita saMsAra bhramaNavALA) kahyA che." / 1-2// tathA darzanamohanIyavagere karmanA kSayopazamathI bhAvanamaskAra karato jIva (1) arihaMtane (2) arihaMtanI pratimAne (3) arihaMtone (4) arihaMtanI pratimAone (5) sAdhune ane arihaMtanI pratimAne ekasAthe tathA (6) sAdhu ane jinapratimAo ekasAthe (7) sAdhuo ane jinapratimA tathA (8) sAdhuo ane jinapratimAone ekasAthe AmaAThe bhAMgAmAMbhAvanamaskAra karatomaLI zake. namaskAra niyuktimAM kahyuM ja che ke- "jJAnAvaraNIyanA ane darzanamohanIyanA kSayopazamathI(=samyakatvanI prAptithI) jIva-ane ajIvane AzrayI ADe bhAMgAmAM sarvane hoya."ahIM jIvapadathI arihaMta ke sAdhu samajavAnA ane "ajIva' padathI jinapratimA levAnI che. (ahIM eka vAta siddha thAya che ke je jIva sabhyatvI hoya, te avazya jinapratimAne upayogapUrvaka namaskAra kare ja.) tathA kalpabhASyamAM kahyuM che ke - "tIrthakara, jina(sAmAnya kevaLI athavA mana paryAya-avadhijJAnI), caudapUrvI, dasapUrvI, bhinnadasapUrvI ( kaMikabUnadasapUrva), saMvigna(=ughatavihArI), asaMvigra(=anughatavihArI), sArUpika(=zvetavastradhArI, Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 pratimAzataka kAvya-67, keSAJcitsamyaktvalAbhadarzanAd vyabhicAra iti zaGkanIyaM, citrabhavyatvaparipAkayogyatayA pratibhavyaM samyaktvahetUnAM vaicitryAt, tathAtve ca kasyacit tIrthakRt, kasyacit gaNadharaH, kasyacit sAdhuH, kasyacijinapratimAdikamityevaM naiyatyAt svajanyabhavyatvaparipAkadvAreNa vyabhicArAbhAvAt, anyathA tIrthakRto'pi samyaktvahetavona bhaveyustIrthakaramantareNApi gautamAdibodhitAnAM bahUnAM samyaktvalAbhapratIteranvayavyatirekasiddhazcAyamartho'ta eva samyagdRSTiparigRhItAnAM tAsAM kArye kAraNopacAreNa (kAraNe kAryopacAreNa iti samyagbhAti) bhaavgraamtvmissyte| taduktaM tatraiva - jA sammabhAviyAo, paDimA iyarA na bhAvagAmo u| bhAvo jai Natthi tahiM, naNu kAraNe kjuvyaaro'| [bRhatkalpabhA0 1/1116] vyAkhyA - yAH samyagbhAvitA: samyagdRSTiparigRhItapratimAstA bhAvagrAma ucyate, astramUMDitamastakavALo, bhikSAjIvI, tyaktacAritrI), vrata(=vratadhArI zrAvaka), darzana(=aviratasamyaktvI) tathA pratimA(=jinabiMba) A bhAvagrAma(=jJAnAdi traNanA kAraNo) bane." pUrvapakSa :- keTalAka jIvo jinapratimAnA darzanAdi vinA paNa sabhyatva prApta karatA dekhAya che. tethI jinapratimA "bhAvagrAma' tarIke anekAMtika che. uttarapaH - dareka bhavya jIvanuM tathAbhavyatva alaga alaga prakAranuM hoya che, A bhavyatvanA paripAkanI yogyatA paNa alaga alaga hoya che. tethI bhavya jIvonA samyatvanI prAptinA hetuo paNa alaga alaga hoya che. je bhavya jIvanAM bhavyatvano paripAka je hetuthI thAya, te hetu tenA samyatvanA lAbhamAM kAraNa bane. tethI ja keTalAkanA samyakatvamAM tIrthakara, bIjA keTalAkanA samyatvamAMgaNadharo, koikanAsabhyatvamAM sAdhu, to keTalAkanA samyakatvamAM jinapratibhAvagere kAraNa bane che. A pramANe niyatabhAva hovAthI pratimA keTalAkanA samyatvamAM kAraNa na bane teTalAmAtrathI anekAMtika na gaNAya, kAraNa ke A dareka kAraNa svajanyabhavyatvaparipAka dvArA svajanyasamyakatvamAM kAraNa bane ja che. sva=te-te kAraNavizeSa. samyakatvanI prAptimAM bhavyatvano paripAka dvAra(=vyApAra) che. te-te bhAvagrAmanI hAjarIthI tenA-tenAthI paripAka pAmavAnI yogyatAvALuM bhavyatva paripAka pAme che. ane bhavyatvano paripAka thavAthI samyatva prApta thAya che. (jyAM eka kAryapratye aneka svataMtra kAraNo upalabdha thatA hoya, tyAM te kAryakAraNabhAva sAmAnya maLI zake nahi. tethI tyAM tUNAraNimaNinyAyathIte-te kAraNone apekSIne kAryakAraNabhAvavizeSanI kalpanA karAya che. jemake prastutamAM ja, tIrthaMkaranA upadezathI pragaTatuM samyakatva alaga kArya gaNAya, ane pratimAdarzanathI pragaTatuM samyatva alagakArya gaNAya (samyakatvarUpe kArya samAna hovA chatAM). prathamasthaLa tIrthakaropadeza ane tajanya samyakatva vacce kAryakAraNabhAva che. dvitIyasthaLe pratimAdarzana ane tanya sabhyatva vacce kAryakAraNabhAva che. tethI ja jainazAsananA pratyeka yoga kevaLajJAnamAM kAraNa che ane pratyeka yogamAM vartatA anaMtAjIvo kevaLajJAna pAmyA vagere vAto yuktisaMgata banI zake che.) jo Ama na mAno, to tIrthakarone paNa samyattvanA hetutarIke svIkArI zako nahikAraNa ke evA keTalAya jIvo che, ke jeo tIrthakara vinA paNa gautamaAdigaNadharothI bodha pAmIne samyakta pAmyA che. A kAryakAraNabhAvarUpa artha anvaya-vyatirekathI siddha che. (je hetuthI samyakatva prApta thavAnuM hoya, sakhyatvanI prAptikALe te hetu hAjara hoya ja ane te hetunA abhAvamAM bIjA hetuonI hAjarImAM paNa samyakatvapragaTenahi. prathama sthaLe pratimAdarzanathI ArtakumArane prApta thayeluM sakhyatva ane dvitIya sthaLe bhagavAna sAkSAt hAjara hovA chatAM kheDUtane gautamasvAmInA upadezathI prApta thayeluM samyatva dRSTAMtabhUta che.) tethI samyagdaSTinA parigraha(=adhikAra)mAM rahelI jinapratimAo kAraNamAM kAryano upacAra karIne bhAvagrAmatarIke mAnya bane che. bRha kalpabhASyamAM te ja sthAne kahyuM che - "sakhyabhAvita pratimA ja bhAvagrAma che. bIjI nahi. jo tajanyatve sati tajanyajanakatvaM dvAratvaM ( vyApAratvam) - - - - - - Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziAzvatajinacaityavaMdanA 337 netarA mithyaadRssttiprigRhiitaaH| Aha-samyagbhAvitA api pratimAstAvajjJAnAdibhAvazUnyAH, tato yadi darzanajJAnAdirUpo bhAvaH, sa tatra nAstIti kathaM tA bhAvagrAmo bhavitumarhanti ? ucyate-tA api dRSTvA bhavyajIvasyArdrakumArAderiva samyagdarzanAdhudIyamAnamupalabhyate, tato nanu kAraNe kAryopacAra itikRtvA tA api bhAvagrAmo bhaNyanta iti // tathA SaDAvazyakAntargatazrAvakapratikramaNasUtre sAkSAdeva caityArAdhanamuktam - __ 'jAvaMti ceiyAI uDDe a ahe atirialoe a| savvAiM tAiM vaMde iha saMto tattha sNtaaii'| tti ctushctvaariNshttmgaathaayaam| etaccUrNiryathA - evaM ca uvAsAe jiNANaM vaMdaNaM kAuM saMpai sammattavisuddhiNimittaM tiloagayANaMsAsayA'sAsayANaM (ceiyANaM) vaMdaNaM bhaNai jaavNti0'| ittha lootiviho uDDaloo, aholoo, tiriyaloo a, tattha uDDalogo sohammIsANAiA duvAlasadevalogA, hiTThimAiyA navagavijjA, vijayAINi paMcANuttaramAINi, eesu vimANANi patteyaM battIsaTThAvIsAbArasaaTThacauro syshssaa| AreNaM baMbhaloA vimANasaMkhA bhave esaa'||1|| paMcAsacattachacce va sahassA laMtasukkasahassAre / sayacauro ANayapANaesu tinevAraNaccue' // 2 // 'ikkArasuttaraM hiDimesu sattuttaraMca mjjhime| sayamigaM uvarimae paMceva ya annuttrvimaannaa'||3|| savvagga0 ke tyAM(=pratimAmAM) bhAva nathI. chatAM paNa kAraNamAM kAryano upacAra che.' samyabhAvita=samyagdaSTipAse rahelI. AvI pratimA bhAvagrAma che. itara=mithyAtvIpAse rahelI pratimA bhAvagrAma nathI. zaMkAH- samyabhAvita pratimA paNa che to jJAnAdibhAvathI zunya ja. tethI jo prastutamAM darzanajJAnaAdi bhAva iSTa hoya, to tenA abhAvavALI pratimA bhAvagrAma zI rIte banI zake? samAdhAnaH- alabatta sakhyabhAvitapratimA paNa jJAnAdibhAvathI zUnya che, chatAM paNa tenA darzanathI AddhamAra vagerenI jema samyagdarzanAdino udaya thato dekhAya che, tethI kAraNamAM kAryano upacAra karI pratimAne bhAvagrAma gaNI zakAya. zAzvatajinacaityavaMdanA vaLI AvazyakaaMtargata zrAvakatikramaNa(=vaMdittA sUtra)mAM cetyaArAdhanA sAkSAt darzAvI che. te A pramANe - Urdhvaloka, adholoka ane viSNulokamAM jeTalA paNa caityo che, tyAM rahelA te caityone ahIM rahelo huM vaMdu chuM[gA. 44] A gAthAnI cUrNiA pramANe che - "A pramANe zrAvake jinone vaMdana karyA bAda (pUrvanI gAthAmAM vaMdAmi jine cakavIsa'=covIse jinone vaMdu chuM evo pATha che.) have samyatvanI vizuddhi mATe traNe lokamAM rahelA zAzvata-azAzvata jinacaityonA vaMdana batAve che- "jAti.' ityAdi, ahIM trividha loka che. (1) Urdhvaloka (2) adholoka ane (3) ticchalokaUrdhvalokamAM, saudharma-IzAnavagere bAra devaloka, 'hiThima vagere nava raiveyaka ane "vijaya" vagere pAMca anuttara vimAnI rahyA che. A darekamAM rahelA vimAno anukrame A pramANe che. 1lA devalokamAM batrIsa lAkha, bIjA devalokamAM aThThAvIza lAkha, trIjA devalokamAM bAra lAkha, cothA devalokamAM ATha lAkha, pAMcamAM devalokamAM cAra lAkha, chaThA devalokamAM pacAsa hajAra, sAtamA devalokamAM cAlIsa hajAra, AThamAM devalokamAM cha hajAra, navamA-dasamA (bhegA) devalokamAM cAraso, agyAramAM-bAramA (bhegA) traNaso cAra, nIcalA traNa raiveyakamAM (bhegA) ekaso agyAra, madhyama traNa raiveyakamAM (bhegA) ekaso sAta, tathA upalA traNa greveyakamAM (bhegA) ekaso ane pAMca anuttaranA pAMca. kula vimAnasaMkhyA coryAsI lAkha, sattANuM hajAra ane trevIza. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-67 'culasIisayasahassA sattANauIbhave sahassAiM / tevIsaM ca vimANA- vimANasaMkhA bhave esA ' // 4 // tahA aholoe merussa uttaradAhiNao asurAIA dasa dasanikAyA / tesu vi bhavaNasaMkhA - savvagga0 / 'satteva ya koDIo havaMti bAvattarIsayasahassaM / jAvaMti vimANAiM siddhAyaNAiM tAvati' // 5 // tahA tiriyalogo samadharaNiyalAo uDDa navajoyaNasayAiM heTThAvi ahogAmisu navajoyaNasayAiM evaM aDhArasajoyaNasayAiM / evaM aTThArasajoaNamANo tiriyalogo / tattha jinAyatanAni- 'naMdIsarammi bAvannA jiNaharA suragirisu taha asIiM / kuMDalanagamANusuttararuagavalaesu caucauro' // 6 // 'usuyAresuM cattAri asIi vakkhArapavvaesu thaa| veyaDDhe sattarasayaM tIsaM vaashrselesu'|| 338 (84,97,023) tathA adholokamAM meru parvatanI uttaramAM ane dakSiNamAM bhavanapatinA asuranikAyavagere dasa nikAya che. te badhAnA bhavanonI kula saMkhyA sAta karoDa ane bahotera lAkha che. (7,72,00,000) jeTalA paNa vimAna ane bhavano che, teTalA siddhAyatano=jinAlayo che. (dareka vimAnamAM ane bhavanamAM eka eka caityAlaya che.) tathA samatala pRthvIthI upara navaso yojana sudhI ane nIce navaso yojana sudhI, ema kula aDhAraso yojananI UMcAivALo titiloka che. A tirAlokamAM zAzvata derAsaro - naMdIzvara dvIpamAM bAvana che. tathA meru parvatopara esI che. tathA kuMDala parvata ane mAnuSottara parvata para tathA rucaka valayamAM cAra - cAra che. ikSukAra parvatopara paNa cAra che. vakSaskAra parvatopara esI che. vaitADhya parvatapara ekaso sIttera, varSadhara parvatopara trIsa che. gajadaMta parvatopara vIsa che. uttarakuru ane devakuruomAM dasa. Ama tirhAlokamAM kula cAraso ne aThThAvana caityo che. (ahIM RSabhakUTapara, nadInA dvIpa vageremAM rahelA caityonI vivakSA nathI karI. anyathA anyatra tirAlokamAM traNa hajAra baso ogaNasATha zAzvata caityo batAvyA che. traNe lokanA zAzvatajinAlayono koTho. ) Urdhva loka jinAlaya saMkhyA saudharma deva IzAna deva sanatkRmAra deva mAhendra deva brahma deva lAMtaka deva mahAzukra deva sahasrAra deva Anata-prANata AraNa-acyuta nava traiveyaka pAMca anuttara 32 lAkha 28 lAkha 12 lAkha 8 lAkha 4 lAkha 50 hajAra 40 hajAra 6 hajAra 400 304 318 5 kula 8497023 adholoka bhavanapatinA tirthyaloka naMdIzvara dvIpamAM meruparvatopara (1) kuMDala parvata, (2) mAnuSottara parvata, (3) rUcaka valaya tathA (4) IzukAraparvata, darekamAM cAra cAra (4 x 4) vakSaskAra parvatopara vaitADhya parvatopara varSadhara parvatopara gajadaMta parvatopara devakuru-uttarakurumAM kula jinAlaya saMkhyA 7 karoDa, 72 lAkha 52 80 16 80 170 30 20 10 458 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aijJAtakartaka sarvasaMmata sUtranA kartA sudharmAsvAmIjI 339 7 // vIsaMgayadaMtesu dasa jiNabhavaNAiMkurunagavaresu / evaMca tiriyaloe aDavannA hu~ti saya curo'||8|| vaMtarajoisiANaM asaMkhasaMkhA jiNAlayA niccaa|gaamaagaarngngraaiesu kayagA bahu sNti'||9|| evaM ca sAsayAsAsayAI vaMdAmi ceiaaiNti| ittha padesammiDio saMto tattha pdesmmi'||10|| iti smstdrvyaahdvndnaanivedkgaathaasamAsArtha: II atra jinapratimAnAM yad dravyAhattvamuktaM tadbhAvArhatparijJAnahetutAmadhikRtya, anyathA tAsAM sthaapnaajintvaat| kazcidAha - "etat zrAvakapratikramaNasUtraMna gaNadharakRtaM, kintu zrAvakakRtaM, tatrApi tassa dhammassa' rUtyAti thAzaR(?) narivartAvIne kSi"ityAdriA sa kSitAravIna :(kSiNagAravI?), sahasA'jJAtakathane tIrthakarAdInAM mhaashaatnaaprsnggaat| na hi kvApyetatsUcakaM pravacanamupalabhAmahe, navA'cchinnaparamparAgatavRddhavacanamIdRk kenacit zrutaM, kintu yasya sUtrAdeH kartA nAmagrAhaM na jJAyate, pravacane ca sarvasammataM yat, tatkartA sudharmAsvAmyeveti vRddhavAdaH, bhaNitaM ca tathA vicArAmRtasaGgrahe'pi / 'niyadavvamauvvajiNiMdabhavaNajiNabiMbavarapaiTThAsu / viyarai pstthputthysutitthtitthyrpuuaasu'| iti bhaktaprakIrNake [gA. 31] saMvaccharacAummAsiesu, aTThAhiAsuya tihisu| savvAyareNa laggai, jiNiMdapUAtava vyaMtara ane jyotiSamAM asaMkhya-asaMkhya zAzvata jinAlayo che. e ja pramANe gAma-parvata-nagaro vageremAM banAvelA ghaNA jinAlayo che. tyAM-tyAM rahelA e tamAma zAzvata ane azAzvata jinAlayone ahIM rahelo huM vaMdana karuM chuM. A pramANe sarva dravyajinane vaMdana sUcavatI gAthAno saMkSepa artha batAvyo. ajJAtakaka sarvasaMmata sUtranA kartA sudharmAsvAmIjI ahIM jinapratimAonI dravyajinatarIke vivakSA karavAmAM cUrNikArano Azaya A che - A pratimAo bhAvajinano bodha karAvavAmAM kAraNa bane che. ane bhAvanuM kAraNa dravya kahevAya, tethI vAstavamAM bhAvajinanI sthApanArUpa hovAthI sthApanAjina hovA chatAM pratimAone dravyajina kahevAmAM doSa nathI. koka pratimAlapaka - A vaMditAsUtranI racanA gaNadharoe karI nathI, paraMtu zrAvake karI che, temAM paNa 'tasya dhammassa' ityAdi chellI dazaka ATha?) gAthA koika Adhunika zrAvake umerelI che. tethI A sUtra, temAM paNa chellI gAthAo pramANabhUta nathI. uttara5 - ajJAtaviSayamAM Ama utAvaLA nirNaya bAMdhavAmAM tIrthakaravagerenI AzAtanA thai rahI che teno viveka rAkhavo joito hato. AgamamAM ke anyatra kyAMya tame kahelI vAtane puSTa kare tevuM pravacana maLatuM nathI ke avicchinna RtavRddhapuruSonI paraMparAmAM paNa kyAMya tamArA kathanane anurUpa vAta saMbhaLAtI nathI. balka vRddhasaMpradAya to evo che ke, "je koi sUtravagerenA kartAnuM spaSTa nAma maLatuM na hoya ane e sUtra saMghamAM sarvamAnya hoya, to te sUtranA kartAtarIke sudharmAsvAmIne ja svIkAravA." A vAtanI puSTi vicArAmRtasaMgrahamAM karI che. tethI ajJAtakartaka sarvamAnya vaMdittAtranA kartA tarIke sudharmAsvAmI mAnya hovAthI A sUtra pramANabhUta che. bhaktaprakIrNakamAM paNa kahyuM che... "navA jinendrabhavana tathA jinabiMbonI zreSTha pratiSThAmAM tathA prazasyapustaka (=zrutajJAna lakhAvavAvageremAM) tathA sutIrtha ane tIrthaMkaranI pUjAmAM (zrAvaka) potAnuM dravya vApare." tathA evaM teSAmeva zrAddhapratikramaNasUtrAdInAmapi niSUhakazrutasthaviranAmAparijJAne'pyAgamatvaM pramANatvaM cAvikalamevobhayatrApi samAnatvAt / evaM ca gaNadharakRtamupajIvya zrutasthavirairviracitatvAdAvazyakAdisakalAnaGgapraviSTazrutasya sthavirakRtatvamapi siddhAnte'bhyadhAyIti tAtparyArthaH / iti vicArAmRtasaGgrahe paatthH| Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimArataka kAvya-17) 340 gunnesu'| [gA. 241] ityAdhupadezamAlAyAm / kimbahunA ? kAvyam - 'vAkyAnavagRhItasaGgatinRNAM vAcyArthavaiziSTyataH, sadbodhaM pratimAH sRjanti tadimA jJeyAH prmaannNsvtH| tattatkarmaniyogabhRtparikaraiH sevyA varopaskArairetA eva hi rAjalakSaNabhRto rAjanti nAkeSvapi' // 1 // tathA ca jIvAbhigame tadRddhivarNanam - 'tattha NaM devacchedae aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamittANaM saMnikkhittaM citttthti| tAsiM NaM jiNapaDimANaM ayametArUve vaNNAvAse paNNatte, taM0- tavaNijjamayA hatthatalA pAyatalA, aMkamayAiM NakhAI, aMto lohiyakkhapariseyAI, kaNagamayA pAyA, kaNagamayA gopphA, kaNagamaIo jaMghAo, kaNagamayA jANU, kaNagamayA urU, kaNagamayAogAyalaTThIo, tavaNijjamaIo nAbhIo, riTThAmaIo romarAjIo, tavaNijjamayA cuccuA, tavaNijjamayA sirivacchA, kaNagamayAo bAhAo, kaNagamaIo pAsAo, kaNagamaIo gIvAo, riTThAmae maMsU, silappavAlamayA oTThA, phalihamayA daMtA,tavaNijjamaIo jIhAo, tavaNijjamayA tAluA, kaNagamaIoNAsAo aMtolohiyakkhapariseyAo aMkamayAiM acchINi aMto lohiyakkhapariseiAI, pulagamaIo diTThIo, riTThAmatIo tAragAo, riTThAmayAiM acchipattAI, riThThAmaIo bhamuhAo, kaNagamayA kavolA, kaNagamayA savaNA, kaNagamayA NiDAlAvaTTA vairamaIo sIsaghaDIo, tavaNIyamaIo kesaMtakesabhUmIo, riTThAmayA uvrimuddhjaa| tAsiM NaM jiNapaDimANaM purao piTThao patteyaM 2 chattadhAragapaDimAo paNNatAo, tAo NaM chattadhAragapaDimAo himarayayakuMdiMdusappaNAsAiM sakosTamalladAmadhavalAI AtapattAiM salIla ohAremANIo citttthti| tAsiMNaM jiNapaDimANaM ubhao pAsiM patteyaM 2 cAmaradhArapaDimAo paNNattAo, tAo NaM cAmaradhArapaDimAo caMdappahavairaveruliyanANAmaNikaNagarayaNavimalamaharihatavaNijjujjalavicittadaMDAo cilliAo sNkhkkuNddgryymtmthitphennpuNjupadezamALAmAM paNa kahyuM che ke - "sAMvatsarika, cAturmAsika parvomAM, caitrIAdi aThThAiomAM, parvatIthiomAM (zrAvaka) jinezvarabhagavAnanI pUjA, upavAsavagere tapamAM ane jJAnAdiguNonI prAptimAM haiyAnApUrNa AdarabahumAnathI lAgI jAya."pratimAne pUjyatarIke pramANita karAvavA bIjA keTalA pramANa batAvavA? kAvyaH- "vAkyanathI ke nI) saMgatinuM jJAna meLavavAmAM niSphaLa gayelA jIvone pratimA vAcyArthanI(=prastutamAM bhAvatIrthakaranI) viziSTatAno prakAza pAtharavAdvArA sarbodha pamADe che. tethI pratimAo svataH pramANabhUta che. (arthAt temane pramANita TheravavA anyapramANo Avazyaka nathI.) te-te kriyAomAM niyukta parikarorUpa zreSThaupaskarothI sevyA hovAthI rAjAnA lakSaNane dhAraNa karatI A jinapratimAo ja svargamAM zobhI rahI che. (athavA-parikarothI rAjAnA lakSaNone dhAraNa karatI ane zreSTha sAmagrIthI sevanIya A jinapratimAo ja svargomAM paNa zobhI rahI che.) zAzvatapratimAnuM varNana juo jIvAbhigama sUtramAM kareluM pratimAnuM sUkSma nirUpaNa - "tyAMdevajIMdApara jinezvaranI UMcAi jeTalI UMcAivALI(arthAt pAMcaso dhanuSyanI UMcAivALI) eso ATha jinapratimAo rahI che. te jinapratimAonA AvA prakAranA varNasamudAya batAvyA che. hAtha ane paganA taNiyA tapanIyamaya che. madhyamai alliduarnayati bhane ratnamaya napoche. 52, Yes(gen ?), &dhA, jAnuM, Uru, tathA gAtrayaSTi(=zarIra) A badhA suvarNamaya che. nAbhi tapanIyamaya che. romarAjI rikTaratnamaya che. cibuka=stanano agrabhAga, ane zrIvatsa tapanIyamaya che. hAtha, pArzvabhAga tathA Doka suvarNamaya che. zilApravAla= Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 zAzvatapratimAnuM varNana sannikAsAo, suhamarayayadIhavAlAo, dhavalAo cAmarAo salIla ohAremANIo citttthti| tAsiM NaM jiNapaDimANaM purao do do nAgapaDimAo, do do jakkhapaDimAo, do do bhUyapaDimAo, do do kuMDadhAragapaDimAo, viNaoNayAo, pAyavaDiAo, paMjaliuDAo saMNikkhittAo citttthti|svvrynnaamiio acchAo, saNhAo, laNhAo, ghaTThAo, maTThAo, nIrayAo, nippaMkAo, jAva pddiruuvaao| tAsiMNaM jiNapaDimANaM purao aTThasayaM ghaMTANaM, aTThasayaM caMdaNakalasANaM, evaM aTThasayaM bhiMgArANaM, AyaMsagANaM, thAlANaM, pAtINaM, supaiTTagANaM, maNaguliyANaM, vAtakaragANaM, cittANaM rayaNakaraMDagANaM, hayakaMThagANaMjAva usabhakaMThagANaM pupphacaMgerINaM, jAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaM, sIMhAsaNANaM, chattANaM, cAmarANaM, aTThasayaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM, adRsayaM jhayANaM, aTThasayaM dhUvakaDacchuyANaM saMNikkhittaM ciTThaI' // [3/2/139] etadvRttiryathA - 'tattha NaM' ityaadi| tatra devacchandake'STazata-aSTAdhikaMzataMjinapratimAnAMjinotsedhapramANamAtrANAM paJcadhanuHzatapramANAnAmiti bhAvaH, saMnikSiptaM tisstthti| tAsiM NaM jinapaDimANaM' ityAdi / tAsAM jinapratimAnAmayametadrUpo varNAvAsa: varNakaniveza: prajJaptaH, tapanIyamayAni hastatalapAdatalAni, aGkamayAH-aGkaratnamayA anta: madhye lohitAkSaratnapratiSekA nakhAH, kanakamayA: pAdAH, kanakamayA: gulphA:, kanakamayyo javAH, kanakamayAni jAnUni, kanakamayA UravaH, kanakamayyo gAtrayaSTayaH, tapanIyamayA nAbhayaH, riSTaratnamayyo romarAjayaH, tapanIyamayAzcibukA: stanAgrabhAgAH, tapanIyamayAH zrIvatsAH, zilApravAlamayAH vidrumamayA oSThAH, sphaTikamayA dantAH, tapanIyamayyo jihvAH, tapanIyamayAni tAlukAni, kanakamayyo nAsikA antarlohitAkSaratnapratiSekAH, aGkamayAnyakSINi antarlohitAkSapratiSekANi, riSTaratnamayyo'kSimadhyagatatArikAH, riSTaratnamayAnyakSipatrANi, riSTaratnamayyo dhruvaH, kanakamayAH kapolAH, kanakamayAH zravaNAH, kanakamayyo lalATapaTTikAH, vajramayyaH zIrSaghaTikAH, vidvamamaya oSTha che. dADhI rikTaratnamaya che. dAMto sphaTikamaya che. jIbha ane tAlu tapanIyamaya che. madhyamAM lohitAkSapratiSekavALI nAsikA(nAka) suvarNamaya che. madhyamAM lohitAkSapratiSekavALI AMkho aMtaratnamaya che. pulakaratnamaya dRSTi che. ane kIkI risTaratnamaya che. AMkhanI pAMpaNa ane bhramara rikTaratnamaya che. kAna, kapoLa ane lalATa suvarNamaya che. zIrSaghaTikAtapanIyamaya che, kezanI aMtabhUmi ane kezabhUmitapanIyamaya che. uparimurkhajA=vALo riSTharatnamaya che. te dareka jinapratimAnI pAchaLa eka eka chatradhArakapratimA che. A pratimAo suvarNa, rajata, kuMda (puSpavizeSa), caMdraprakAza, koraMTa(puSponI mALA vagere jevA zvetavarNavALA chatra lIlApUvarka dhAraNa karIne rahI che. te dareka pratimAnI banne paDakhe eka eka - kula babbe cAradhAraka pratimAo rahI che. te cAmaradhAraka pratimAo caMdraprabha= caMdrakAMtamaNi, vajamaNi, vaiDUryamaNi tathA bIjA judA judA ratnothI jaDelA judA judA dAMDAovALA tathA sUkSma ane komaLa rajatamaya vALayukta tathA zaMkha, kakuda, rajata, pANInA phINanA puMjavagere samAna ujjavaLa cAmarone lIlApUrvaka dhAraNa karIne rahI che. te jinapratimAonI sAme nAganI, yakSanI, bhUtanI ane kuMDadhArakanI darekanI vinayathI namelI ane page paDelI tathA hAtha joDIne rahelI babbe pratimAo che. A badhI pratimA sarvaratnamaya tathA svaccha komaLa, mRdu dhRSTa(vAraMvAra ghasAvAthI jANe camakatI na hoya tevI) sRSTa(jANe atyaMta polIsa karAyelI) ghuLa vinAnI ane kAdava vinAnI che. A pratyeka jinapratimAonI AgaLa ghaMTa, vaMdanakaLaza, bhaMgAra, arisA, thALa, pAtrI, pratiSTha, manolist(=lluvizeSa), aust, viyitra ratnona yi, 48(ghoDAna seva...), 4, na268, kinarakaMTha, jhiMpurUSakaMTha, mahoramakaMTha, gaMdharvakaMTha, vRSabhakaMTha, puSpacaMgerI, vAsaNavizeSa, mALAcaMgerI, vastracaMgerI, AbharaNa Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 pratimAzataka kAvya-67) tapanIyamayya: kezAntakezabhUmaya: kezAnAmantabhUmayaH kezabhUmayazceti bhAvaH / riSTamayA uparimUrddhajA: keshaaH| tAsAM jinapratimAnAM pRSThata ekaikA: chatradharapratimA: hemarajatakundenduprakAzaM sakoraNTamAlyadAmadhavalamAtapatraM salIlaM dhrntystisstthnti| tAsiM NaM jinapaDimANaM' ityAdi-tAsAM jinapratimAnAM pratyekamubhayoH pArzvayoH dve dve cAmaradharapratime prajJapte, 'caMdappabhaM' ityAdi-caMdappabha' candrakAntamaNiH, vajraM vaiDUryaM ca pratIte, candaprabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnAmaNiratnAni khacitAni yeSu daNDeSu te, tathA; evaMrUpAzcitrA: nAnAprakArA daNDA yeSu tAni tathA, strItvaM prAkRtatvAt, suhama'tti sUkSmA: zlakSNA rajatamayA vAlA yeSAM tAni, tathA; saMkhaMti pratItaM, cAmarANi gRhItvA salIla viijyntystisstthnti| tAsi NaM ityAdi-tAsAM jinapratimAnAM purato dve dve nAgapratime, dve dve yakSapratime, dve dve bhUtapratime, dve dve kuNDadhArapratime, saMnikSipte tiSThataH, tAzca savvarayaNAmaIo' ityAdi praagvt| 'tattha NaM' ityAdi tasmin devacchandake jinapratimAnAM purato'STazataM ghaNTAnAM, aSTazataM candanakalazAnAmaSTazataM bhRGgArANAM, aSTazatamAdarzAnAM, aSTazataMsthAlAnAM, aSTazataM pAtrINAM, aSTazataM supratiSThAnAM, aSTazataM manogulikAnAM pIThikAvizeSarUpANAM, aSTazataM vAtakarakANAM, aSTazataM citrANAM ratnakaraNDakANAM, aSTazataM hayakaNThAnAM, aSTazataMgajakaNThAnAM, aSTazataM narakaNThAnAM, aSTazataM kinnarakaNThAnAM, aSTazataM kimpuruSakaNThAnAM, aSTazataM mahoragakaNThAnAM, aSTazataM gandharvakaNThAnAM, aSTazatamRSabhakaNThAnAM, aSTazataM puSpacaGgerINAM, aSTazataM mAlyacaGgerINAM, aSTazataM cUrNacaGgerINAM aSTazataM gandhacaGgerINAM, aSTazataM vastracaGgerINAM, aSTazatamAbharaNacaGgerINAM, aSTazataM lomahastacaGgerINAM, lomahastaka:-mayUrapicchapuJjanikA, aSTazataM puSpapaTalakAnAM, aSTazataM mAlyapaTalakAnAM, utkalAni puSpANi, grathitAni maalyaani| aSTazataM cUrNapaTalakAnAM, evaM gandhavastrAbharaNasiddhArthalomahastakapaTalakAnAmapi pratyeka pratyekamaSTazataM draSTavyam / aSTazataM siMhAsanAnAM, aSTazataM chatrANAM, aSTazataM cAmarANAM, aSTazataM tailasamudgakAnAM, aSTazataMkoSThasamudgakAnAM, aSTazataM coyakasamudgakAnAM, aSTazataMtagarasamudgakAnAM, aSTazatamelAsamudkAnAM, aSTazataM haritAlasamudgakAnAM, aSTazataM hiMgulasamudgakAnAM, aSTazataM manaHzilasamudgakAnAM, aSTazatamaJjanasamudkAnAM sarvANyetAni tailAdIni paramasugandhopetAni draSTavyAni, aSTazataM dhvjaanaamityaadi|| evaMvidharAjacihnayuktA yathocitavyApAraniyuktanAgAdipratimAsevyamAnAzcaGgeryAdipUjopakaraNasamanvitAzca pratimAH zAzvatabhAvena svata evAtmano jagatpUjyatvaMkhyApayanti, anyathA tthaavidhcihnaayupettvaasmbhvaat| evaMvidhavyatikaramAkarSyApi ye jinapratimAmArAdhyatvena nAGgIkurvate, te kliSTakarmodayino mntvyaaH| na caivaM parivAroyaMgerI, morapIchanI yaMgeza, 05584, mATas(genge 'puruSa' bhane muMthelAya te 'bhAga'), yUepi245, tathA gaMdhavastra AbharaNa siddhArtha(dhAnya vizeSa) morapIMcha vagerenA paTalaka, tathA siMhAsana, chatra, cAmara, tesasamudra (=310131), 8 samudra, yoya samudra, tara samudra, melA samudra, Rae samudra, hiMgula samudra, manaHzila samudraka, aMjana samudraka, (telavagere A badhA parama sugaMdhavALA che.) dhajAvagere tamAma vastuo dareka so 05 23||ch." jinapratimAnI svataH jagamUkyatA A pramANe rAjAnA cihnothI yukta hovAthI, potapotAne yogya kAryamAM joDAyelA nAgavagerenI pratimAothI sevAtI hovAthI ane caMgerIvagere pUjAnI sAmagrIthI parivarelI hovAthI jinapratimAo zAzvatakALathI svayaM ja pote jagapUjya che evI khyAti phelAvI rahI che. jo jinapratimAo Ama zAzvata jagapUjya na hota, to AvA Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jipratimAnI svataH jagapUjyatA petAH zAzvatapratimA eva bhavanti nAnyA iti vAcyaM, aSTApadAdrau bharatakAritAnAmRSabhAdivarddhamAnAntAnAM caturviMzaterapi jinapratimAnAM tathAparivAropetatvAt, 'jIvAbhigamoktaparivArayuktA' iti vcnaat| kiJca devalokAdAvapi jeNeva devacchaMdae' ityAgamavacanAjinapratimA eva zAzvatabhAvena devazabdavAcyAH santi, na tathA'nya cihnavagerethI yukta paNa nahota; AvA prakAranA vyatikarane zravaNapathaparalAvavAchatAM jeo jinapratimAne ArAdhyarUpe svIkAravA taiyAra nathI, teone cIkaNA mohanIyakarmanA udayavALA samajavA - temanI dayAja ciMtavavI rahI. (tAranArA lAkaDAnA pATiyAne kadAgrahathI DubADanArA mAnI tene tarachoDI dariyAmAM DUbanArAomATe to dayAnA AMsu sAravA sivAya bIjuM zuM karI zakAya?). pUrvapakSa - AvA prakAranA parivArathI yukta to zAzvatI ja pratimA hoya che, azAzvatI pratimA hotI nathI. tethI teo zI rIte jagapUjya bane? uttarapAra-bharata cakravartIe aSTApadaparvataparabharAvelI rASabhadevathI mAMDI zrI vardhamAnajinasudhInA covIsajinonI pratimAo paNa tevA prakAranA parivAravALI hatI, kAraNa ke "e pratimAo chavAbhigama sUtramAM kahelA parivArathI yukta hatI tevuM vacana che. tethI azAzvatI pratimAo paNa parivArayuktarUpe ane pUjyarUpe siddha thAya che. | (vAstavamAM to parivArayukta pratimA pUjya ane parivArahIna pratimA apUjya' evo niyama vAjabI nathI, kAraNa ke parivArayuktatA pUjyatAnuM liMga banI zake, paNa Avazyaka aMgana banI zake. anyathA karoDadevatAAdi ke ATha prAtihAryaAdi zobhA vinAnI pratimAne ke chAsthaavasthAmAM rahelA jinane apUjya mAnavAnI Apatti Ave.-parivArayuktatvaAdi liMganA abhAvamAM paNa pUjyatyAdi liMgInI hAjarI hoya zake-enyAyajJa sujJa samajI zake che.) vaLI, devalokavageremAM paNa jeNeva devajIMdae" ityAdi AgamavacanomAM Agamane deva" padanA vAcya tarIke zAzvatI jinapratimA ja iSTa che. prazna:- AgamakArane zAzvatI jinapratimA ja deva' padathI abhipreta che, paNa anyatIrthikone abhimata nAgapratimA, viSNupratibhAvagere zabdathI vAcya nAgaAdipratimAo abhipreta nathI, evo nirNaya zAthI karyo? samAdhAnaH- anyatIrthikamAnyadevo aniyata hovAthI temanI pratimA AgamasaMmata deva' padathI vAcya na bane. (Agamane deva padathI zAzvatI pratimA abhimata che e nirvivAda vAta che. (1) paratIrthikoe kalpelA devo niyata nathI - teMtrIsa karoDa devamAMthI kayA devanI pratimA hoi zake? (2) e devonuM svarUpa niyata nathI, - koi deva rogayukta che - koi dveSayukta che. koika sarjakatarIke, koika sthApatarIke, to koika vinAzaka tarIke abhISTa che. (3) vaLI e devonI pratimAyogya mudrA niyata nathI. jinapratimAnI mudrA niyata che - kAM to padmAsanastha (kayAMka ardhapadmAsanastha) hoya, kAM to kAyotsarga mudrA hoya. tathA (4) devonI avasthA niyata nathI. Izvara nitya che. paNa azarIrI che - ane je avatAro kayyA che, temAM keTalAka to pazurUpa che. Ama taiyatyana hovAthI teonI zAzvatakALathI eka mudrAmAM rahelI pratimA maLI na zake.) praznaH- jema anyatIrthikonA devo niyata nathI. tema tame svIkArelA jino paNa niyata AyuSyavALA ja che ane jino badalAyA ja kare che. tethI kayA jinanI te zAzvatI pratimAmAM pratiSThA thai che? uttaraH- ame zAzvatI pratimAmAM koika niyata jinanI pratiSThA thayelI mAnatA ja nathI, kAraNa ke zAzvatI jinapratimAo svataH pratiSThita che, tethI svataH devatvane dhAraNa kare che. prazna:- jo Ama, pratimAne svata:pratiSThita ane devatArUpa mAnatA ho, to evI kalpanA karone ke e svataH devatarIke pratiSThita pratimAo jenI hoya che te deva. Ama to anyatIrthikamAnya devanI paNa kalpanA thai zake. samAdhAnaH- Ama kahIne tamAre ema kahevuM che ke, pratimAmAM(=sthApanAmAM) heluM devatvake pUjyatvarUpa Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 pratimAzataka kAvya-2) tIrthakAbhimatazabdavAcyAH, teSAM devaanaamnaiytyaat| devAdhidevapratimA: prabhutvaM svataH pratiSThopagatAH shrynti| saGkAmati sthApyagato vizeSaH, na sthApanAyA: kimu nirvipkssH|| - tivaparikSA) atha stavaparijJayA prathamadezanAdezyayA gurorgarimasArayA stavavidhi: prissttryte| iyaM khalu samuddhRtA sarasadRSTivAdAditaH zrutaM niraghamuttamaM smyvedibhirbhnnyte|| atha (ataH) stavaparijJA'tyantopayoginIti, yathA paJcavastuke dRSTA tathA likhyte| tathAhi- 'eyamihamuttamaM suaM AIsaddAI thyprinnnnaaii| vaNNijai jIe thao duviho viguNAibhAveNa' // 1 // etadihottamazrutamuttamArthAbhidhAnAt, AdizabdAd dvAragAthoktA: stavaparijJAdayaH prAbhRtavizeSA gRhynte| tatra kA stavaparijJA ? iti praznavAkyamAzrityAha- yasyAM granthapaddhatau stavo vizeSanuM sthApyamAM saMkramaNa thAya che, tethI sthApya deva tarIke siddha thAya che. dhanya che tamArI buddhipratibhAne! paNa khyAla rAkhajo! ke haMmezA sthApyagata vizeSa ja sthApanAmAM saMkramita thAya che, nahi ke sthApanAgata vizeSa sthApyamAM. vaLI, jo sthApyamAM devatvAdi vizeSa sthApanAnA vizeSane avalaMbita hoya, to eno artha e thayo ke sthApanAmAM je vizeSa che, te koi sthApyane AdhAre nathI, to, to sthApanAgata vizeSane nirAdhAra ja mAnavo rahyo. praznaH - tame zAzvatI jinapratimAmAM svataH pratiSThatA ane prabhutA mAnI che, tyAM A Apatti nahi Ave? uttarapakSa - nA, nahi Ave, kAraNa ke ame pratimAne bhale svataHpratiSThita mAnI che, paNa nirAdhAra nathI mAnI. bhAvajinarUpa sthApyane avalaMbIne ja temanI pratimAne pratiSThita ane pUjya mAnI che. alabatta, bhAvajino vyaktirUpe anitya hovA chatAM pravAhathI nitya che. pravAhathI AIjyanA AdhArarUpe anAdisiddha jinarUpa sthApyanI pratIti karAvatI zAzvatI jinapratimAmAM jinarUpa sthApyane apekSIne raheluM svataH siddhaprabhutva asiddha nathI. (athavA, svataH pratiSThA pAmelI devAdhideva pratimA(=jinapratimAjI prabhutAno Azraya kare che. jinezvararUpI sthApyamAM rahelo nirvipakSa(=jeno koi vipakSa haripha nathI) evo A prabhutArUpa vizeSa sthApanAmAM zuM saMkrama na pAme ? arthAt pAme ja. arthAt jagatamAM dravya-guNaparyAya ane mudrAthI arihaMto zreSTha che. to temanI mudrAne pragaTAvatI teonI pratimA paNa zreSTha ja hovAnI ane pUjanIya banavAnI ja. devAdhidevapratimA ityAdi aMtima paMktinuM AvuM tAtparya paNa hoi zake che.) stavaparikSA) jinabhavana vidhi- bhUmizuddhi - paraaprItino pari gaMbhIra arthothI sArabhUta ane paramagurunI prathamadezanAtulya stavaparikSA graMthadvArA stavavidhino AraMbha karAya che. A graMtha zreSTha daSTivAda vagere AgamomAMthI uddhata karelo che. zAstrajJa mahAtmAo A zrutane niSpApa ane uttama kahe che. stavaparikSA prastutamAM atyaMta upayogI hovAthI tenuM paMcavastuka graMthamAM je pramANe nirUpaNa che, te pramANe nirUpaNa karavAmAM Ave che. te A pramANe prastutamAM (uttamArthanuM abhidhAna karatuM hovAthI) uttamazrata che. "Adi' zabdathI (dvArAgAthAmAM sUcavelA) stavaparikSAvagere(prAbhRtavizeSo)nuM grahaNa thAya che. (A stavaparikSA zuM che? tevA praznanA uttaratarIke kahe che, jemAM (stavaparikSA graMtharacanAmAM dravya ane bhAvAtmaka) ubhayastava gauNamukhyabhAve varNavAyA che. ('te stavapariNA che' adhyAhArathI praznottaravAkyarUpe levAnuM che.) II have sUcavelA dravya ane bhAvastavane uddezI kahe che- "stava dravyaaMge ane bhAvaaMge hoya che.temAM bhAvastavanA rAgathI vidhipUrvaka jinabhavanAdimAM pravRttidravyastava che. zuddhasaMyamabhAvastava che. dravyastava= bhAvastapratye rAgasAthe jinabhavanavagere Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhavana vidhi - bhUmizuddhi - paraaprItino parivAra | 315 | dvividho'pi dravyabhAvopapadastavavAcyo varNyate guNAdibhAvena guNapradhAnarUpatayA, sAstavaparijJetyuttaravAkyaM dRzyam ||1||uktmevoddishti-'dvve bhAve yathaodavve bhAvathayarAgao vihinnaa| jiNabhavaNAivihANaMbhAvathao saMjamo suddho' // 2 // dravya iti dravyaviSayaH, bhAva iti bhAvaviSayaH stavo bhvti| tatra dravye-dravyaviSayaH stavo bhAvastavarAgato vidhinA jinabhavanAdividhAnaM, AdinA jinbimbpuujaadigrhH|bhaavstvecchaapryojyprvRttivissyo jinabhavanAdividhAnaM dravyastavatvena vyvhaarymityrthH| bhAvastavaH punaH saMyama: sAdhukriyArUpa: zuddho niraticAraH // 2 // tatra-'jiNabhavaNakAraNavihI-suddhA bhUmI dalaMca ktttthaai| bhiyagANaisaMdhANaMsAsayavuDDIsamAseNaM' // 3 // jinabhavanakAraNavidhirayaM draSTavyo yaduta-zuddhA bhUmirvakSyamANayA zuddhyA, dalaM ca kASThAdi, tathA bhRtakAnAM =karmakarANAmanatisandhAnam avyAjena varttanam, svAzayasya zubhabhAvasya vRddhiH, samAsena saGkepeNaiSa vidhiH // 3 // zuddhimevAha-'davve bhAve a tahA suddhA bhUmi paesa'kIlA y| davve'pattigarahiyA annesi hoi bhAve tu||4||drvye bhAveca tathA zuddhA bhUmiryathAsaGkhyaM svarUpamAha-pradeze-tapasvijanocite'kIlA vA asthyAdirahitA, dravya iti dravyazuddhA, aprItirahitA cAnyeSAM prANinAmAsannAnAmasamAdhikAraNaparihAravatItyarthaH, bhAve tu-bhAvazuddhA // 4 // etadeva samarthayati-'dhammatthamujaeNaMsavvassApattiyaM na kAyavvaM / iya saMjamovi seo etthaya bhayavaM udaahrnnN||5||dhrmaarthmudyten prANinA sarvasya jantoraprItirna kAryA sarvathA, 'iya' evaM parAprItyakaraNena saMyamo'pi zreyAn nAnyathA, atrArthe bhagavAnudAharaNaM svayameva ca vardhamAnasvAmIti // 5 // kathamityAha'so tAvasAsamAo tesiM appattiyaM muNeUNa / paramaM abohibIaMtao gao hNt'kaalevi'||6||s (vagerethI jinabiMbavagere samajavA) vidhipUrvaka karAvavA. bhAvastavanI icchAthI jemAM pravRtti thAya, te jinabhavanakArApaNavagere dravyastavarUpe vyavahAra pAme che - dravyavarUpe oLakhAya che. (arthAt jinAlayAdirUpadravyastavamAM pravRtti bhAvastava pAmavA mATe karavAnI che.) zuddha ane niraticAra sAdhukriyArUpa saMyama bhAvastava che. sArA temAM paNa jinabhavana karAvavAnI vidhi saMkSepathI A che- (1) zuddha bhUmi. (2) lAkaDAvagere dala. (3) majuravagerenuM atisaMdhAna ane (4) svAzayavRddhi.(su=zubha Azaya=bhAva=zubhaAzayanI vRddhi) bhUmizuddhivagere AgaLa batAvaze. anatisaMdhAna=kapaTa vinAnuM vartana, svAzaya=zubhabhAva aa 3 bhUmizuddhi batAve che-"bhUmizuddhi dravya ane bhAvathI che. temAM (1) pradeza ane (2) akIlA dravyazuddhi che. tathA bIjAonI aprItithI rahita bhAvazuddhi che." bhUmizuddhi dravya ane bhAva ema be prakAre che. temAM dravyazuddhi be prakAre (1) tapasvI loko mATe ucita hoya evI bhUmi hovI. (2) akIlA=hADakA vagerethI rahita hovI. bhAvazuddhika jinabhavananI bhUmi pAse rahetA bIjA lokone asamAdhi thAya tevuM na karavuM. athavA asamAdhinA kAraNane dUra karavAthI bhAvazuddhi thAya che. jo A ja vAtanu samarthana kare chedharmamATe udyama karanArAe koine paNa aprItikara kArya na karavuM. to ja saMyama paNa zreyaskara che. ahIM bhagavAna (mahAvIrasvAmI)nuM udAharaNa che." je dharma sahunA hitamATe che, e ja dharmano AraMbha ke udyama bIjAnI aprItinuM kAraNa banI jAya, to e mahA apamaMgalabhUta bane che. tethI dharmanA icchuka khAsa khyAla rAkhavo ke, potAno dharma koine paNa aprItikara na bane. saMyama jevo mahAna dharma paNa A Azayayukta hoya ane AaMge prayatnayukta hoya, toja kalyANakArI bane che. ahIMkhuda bhagavAna vardhamAnasvAmI dRSTAMtabhUta che. po 'bhagavAna kevI rIte dRSTAMtabhUta che?' A AzaMkA dUra karavA kahe che- "teonI abodhinA utkRSTa bIjabhUta aprItine samajIne ja te (bhagavAna) tApasaAzramamAMthI akALe paNa gayA. prabhu vardhamAnasvAmI dIkSA pachI potAnA kAkAtulya (pitAnA mitra hovAthI) Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 pratimAzataka kAvya-17) bhagavAn tApasAzramAt pitRvyabhUtakulapatisambandhinaH, teSAM tApasAnAmaprItim=apraNidhAnaM matvA manaHparyAyeNa, kimbhUtam ? paramaM pradhAnamabodhibIjaM guNadveSeNa, tatastApasAzramAd gataH, 'hate'ti 'updrshne'| akAle'pi= prAvRSyapi // 6 // 'iya savveNaM vi sammaM sakkaM appattiyaM sai jnnss| NiyamA parihariavvaM iyarammi satattaciMtAo' // 7 // 'iya'-evaM sarveNApi paralokArthinA samyagupAyata: zakyamapraNidhAnaM sadAsarvakAlaM janasya-prANinivahasya niyamAd-avazyaMtayA pariharttavyaM na kAryam / itarasmin azakye'praNidhAne svatattvacintaiva kartavyA='mamaivAyaM doSa' iti bahirmukhatve'ntarmukhatve caudaasiinym||7|| uktA bhuumishuddhiH|| kASThAdizuddhimAha- 'kaTThAdi vi dalaM iha suddhaM jaM devtaa''dupvnnaao| no avihiNopaNIyaM sayaM ca kArAviyaM jnno'||8|| kASThAdyapi dalaM kAraNamatra vidhAne zuddhamiti vidheyanirdezaH / yaddevatAdyupavanAdAdinA bhinnakrameNa zmazAnagrahaH, nA'vidhinA balIvardAdimAraNenopanItam AnItaM, svayaM ca no kAritaM yadiSTakAdi, tatkArivargataH krItamucitakrayeNetyukteH // 8 // tassavi ya imoNeo suddhaasuddhprijaannnnovaao| takkahagahaNAo so jo sauNeyarasannivAo u'||9|| tasyApi cAyaM vakSyamANo jJeyaH zuddhAzuddhaprAptiparijJAnopAyaH kulapatinI vinaMtithI kulapatinA AzramamAM prathama comAsuM karavA gayA. tyAM prabhu mana:paryAyajJAnathI tApasonI potAnA pratyenI aprIti-apraNidhAna jANI varSAkALarUpI akAle(=vihAramATe ayogyakAle) paNa tyAMthI nIkaLI gayA, (bhagavAna samajatA hatA ke, "dharma, dharmanI sAmagrI ane dharma pratyenI aprIti sabhyatvanI prAptirUpa bodhinA abhAvamATe parama kAraNa bane che.") kAraNa ke A aprIti guNapratyenA dveSathI janmI che. 6"tethI badhAe (paralokamAM hitanI kAMkSAvALA badhAe) samyagU upAyothI zakya hoya tyAM sudhI badhA jIvonI aprItithI avazya dUra rahevuM. itaramAMka azakyamAM svatattva ciMtana karavuM." je guNadveSIvagerenI aprIti dUra karavI azakya hoya, teoaMge to svatattvanI vicAraNA ja karavI (1) bAhyabhAve potAno ja A doSa che' evo vicAra karavo, tathA (2) aMtarmukhatAthI to audAsInya-nirlepabhAva ja rAkhavo. (AI vicAraNIya muddA -(1) dharmakAryamAM sahaja ghaNAne aprItino saMbhava hoya che. (2) thoDoka bhoga, udAratA ane saujanyathI moTAbhAganAnI aprIti TALI zakAya. (3) keTalAka bhAre karmIne dharmasAthe ja virodha hoya che. teone dharmanakaro to ja prIti hoya, anyathA aprIti hoya. (4) AvI vyaktionI aprIti dUra karavA dharma nahIM mukavo. (5) temaja temanA para dveSa paNa na karavo, paraMtu (6) teo pratye upekSA-audAsInyabhAva rAkhavA. tyAM temanA doSone vicAravA karatAM potAnA puNyanI kacAzane ke potAnA parabhavIya puruSArthane doSita tarIke vicAravA vadhu yogya che. kAraNa ke (7) Ama karavAthI teo para paNa potAno maitrIbhAva ane karuNAbhAva TakI zake.) l7ii A pramANe bhUminI zuddhi batAvI. A dvAra pUrNa thayuM. kASThazuddhi dvAra have lAkaDAvagerenI zuddhi batAve che- lAkaDAvagere daLo-sAmagrI paNa te ja zuddha samajavI ke je (1) devatAnA bAga vageremAMthI (vagerethI - smazAnavageremAMthI. mULamAM "Adi pada devatA sAthe joDAyo hovA chatAM teno anvaya upavanasAthe karavo. eTale ke devatAupavana vageremAMthI ema artha karavo.) na lavAyA hoya tathA (2) avidhithI (baLadavagerene kaSTa pahoMcADavAdvArA) lavAyA na hoya ane (3) pote karAvyA na hoya, pote ja iMTavagere pakAvIne banAvavA nahi, kAraNa ke temAM mahAraMbha che. tethI bIjAe banAvelA taiyAra hoya, te ja iTavagere ucita mUlya ApI kharIdI levA. ll8aaaa tenI paNa(lAkaDA vagerenI) zuddha ke azuddha prAptine jANavAno upAya A che - 'tenI kathA (=lAkaDAvagerenI kharIdI aMgeno vArtAlApa) ane te lAkaDAvagerenA grahaNavakhate zubha-azubha zukano thavA.' lAkaDA letI vakhate vAtacItathI, veMcanAranA bolavAvagerethI e lAkaDAvagere uparokta lakSaNathI zuddha che ke azuddha tenI khabara Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kizuddhi dvAra 347 kASThAdeH, ka ityAha- tatkathAgrahaNAdau prastute yaH zakunetarayo:-zakunApazakunayoH sannipAta:=mIlanam (s:)|| 9||kH saH ? ityAha-'naMdAi suhosaddo, bhario kalaso'tha suMdarA purisaa| suhajogAi ya sauNo kaMdiyasaddAi iyaro u' // 10 // nAndyAdizubhazabda AnandakRttathA bhRtaH kalaza: zubhodakAdeH, atha sundarA: puruSA:= dharmacAriNaH, zubhayogAdizca vyavahAralagnAdiH zakuno vrttte| AkranditazabdAdizcetaro'pazakuna: // 10 // uktA dalazuddhiH, vidhizeSamAha- 'suddhassa vi gahiyassa pasatthadiahammi suhamuhutteNaM / saMkAmaNammivi puNo vineA sauNamAIyA' // 11 // dAraM (dvaarm)| zuddhasyApi gRhItasya kASThAdeH prazaste divase zuklapaJcamyAdau zubhamuhUrte kenacitsaGkAmaNe'pi punastasya kASThAdervijJeyA: zakunAdaya Ayaheyatayeti ||11||'kaarvnne'vi ya tassiha bhiyagANatisaMdhaNaM na kAyavvaM / aviyAhiyappayANaM diTThAdiTThapphalaM eyaM // 12 // kAraNe'pi ca tasya jinabhavanasyehabhRtakAnAM karmakarANAmatisandhAnaMna karttavyamapicAdhikapradAnaM karttavyaM, dRSTAdRSTaphala-metadadhikaM dAnamadhikakAryakaraNAzayavaipulyAbhyAm // 12 // etadevAha- 'te tucchayA varAyA ahieNa daDhaM uveMti pritosN| tuTThA ya tattha kammaM tatto ahiyaM pkuvvNti'||13|| te bhRtakAstucchA varAkA adhikena pradAnena dRDhamupayAnti paritoSaM, tuSTAzca te tatra prakrAnte karmaNi tataH prAktanAtkarmaNo'dhikaM prakurvanti / dRssttphlmett||13|| dhammapasaMsAe taha kei nibaMdhaMti bohibiiaaii| anne ya lahuyakammA ettocciya saMpabujjhaMti' // 14 // dharmaprazaMsayA tathorjitAcAratvena ke'pi bhRtakA nibadhnanti bodhibIjAni kuzalabhAvAt, anye tu laghukarmANo bhRtakA ata evaudAryapakSapAtAt samprabudhyante mArgameva prapadyante // 14 // 'loge a sAhuvAo atucchabhAvena sohaNo dhmmo| purisuttamappaNIo pabhAvaNA evaM titthss'|| 15 // loke ca sAdhuvAdo bhavatyatucchabhAvena= paDI jAya. athavA te kharIdavAaMge vAtacIta karatI vakhate ke kharIdatI vakhate thatA sArA-narasA zukanathI paNa te lAkaDAvagerenI zuddhi-azuddhino khyAla AvI jAya. hA zubha zukano kayA? ane azubha zukano kayA? te batAve che- (1) nAMdIvagere(maMgala vAjiMtra)nA AnaMdakArI zubha avAja (2) zubha pANIthI pUrNa bharelo ghaDo dekhAvo (3) suMdara puruSo dharmiH 53Sozana thA tathA (4) zubhasa, bhurtavagere zubha vyavahArono yogathavo, mA badhA zukana che. raDavAno avAjavagere apazukana che. 10 A pramANe daLazuddhi batAvI. have vizeSa vAta kare chegrahaNa karelA zuddha lAkaDAvagereno paNa suda pAMcama vagere zubha divase ke zubha muhurte upayoga ke praveza karAvavo ane tyAre paNa grAhya ane agrAhya zukanavagere jovA." 11 A dvAra pUrNa. "te ja pramANe derAsara karAvatIvakhate te derAsaranA karmakArone taMga na karavA paraMtu adhikapagAra vagere Apavo, kAraNa ke adhika dAnamAM kAryakaraNa ane AzayanI vizALatAthI daSTAdaSTa phaLa maLe che.' | 12aa A ja muddAne puSTa kare che- 'tuccha ane varAka karmakAro adhika pradAnathI khuba saMtoSa pAme che ane tuSTa thayelA teo prastuta kAryamAM (pUrve karatAM hatAM tethI) adhika udyama kare che.' . 13o A daSTa phaLa batAvyuM. (svabhAvavagerethI zudra hovAthI teo jema thoDuM vadhu ApavAmAM khuba khuza thAya che. temAM thoDuM paNa ochuM ApavAmAM khuba nAkhuza paNa thAya che ane avasare mahattvanuM kAma paNa bagADI nAkhe che. A vAtano paNa khyAla rAkhavo.) (tevA prakAranA AcAranA kAraNe) "dharmanI prazaMsA karavAthI keTalAka karmakAro (zubhabhAvathI) bodhibIja prApta kare che, tathA bIjA keTalAka laghukarmI jIvo AnAthI ja(=udAratAnA pakSapAtathI ja) saMprabodha=mokSamArga prApta karI le che. te 14 tathA lokomAM paNa atucchatA(=udAratA)nA kAraNe puruSottame (etIrthakare) kahelo dharma ja zreSTha che. (kAraNa ke A dharmanA anuyAyIo sarvatra dayApUrvaka pravRtti kare che, ema prazaMsA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 pratibhAzaya-67 akArpaNyena zobhano dharma ityevambhUtaH, tathA puruSottamapraNItaH sarvatra dayApravRtteH, prabhAvanaivaM tIrthasya bhvti| adRSTaphalametat // 15 // dAraM / uktaM phalavad bhRtkaantisndhaanm| atha svAzayavRddhimAha- 'sAsayavuDDI vi ihaM bhuvngurujinniNdgunnprinnnnaae| tabbiMbaThAvaNatthaM suddhapavittIi NiyameNaM' ||16||svaashyvRddhirpytr prakrame bhuvanagurujinendraguNaparijJayA hetubhUtayA bhavAmbhodhinimagnasattvAnAmAlambanabhUto'yamityetadvimbasthApanArthaM jinabimbasthApanAyaiva (zuddha) pravRtteH kAraNAd niyamena= avazyatayA // 16 // 'pecchissaM ettha ahaM vaMdaNaganimittamAgae sAhU / kayapunne bhagavaMte guNarayaNanihI mhaastte'|| 17 // drakSyAmyatra bhavane'haM vandananimittamAgatAn sAdhUna mokSamArgasAdhakAn kRtapuNyAn bhagavato guNaratnanidhIn mahAsattvAn draSTavyAn // 17 // 'paDibujjhissaMti ihaM daRsNaM jiNiMdabiMbamakalaMkaM / aNNe vi bhavvasattA kAhiMti tato paraM dhammaM // 18 // pratibhotsyante pratibodhaM yAsyanti, iha-jinabhavane dRSTvA jinendrabimbaM mohatimirApanayanahetumakalakaMkalaGkarahitamanye'pi bhavyasattvA laghukarmANaH kariSyanti, tataH paraM dharma-saMyamarUpam // 18 // 'tA evaM me vittaM jamittha viNiogameti aNavarayaM / iya ciMtA'parivaDiyA sAsayavuDDIu mokkhphlaa'||19||tt=tsmaadetnmm vittaM zlAghyaM, yadatra jinabhavane upayogameti gacchatyanavarataM sadA, iyameva cintA'pratipatitA svAzayavRddhirucyate, mokSaphaleyam // 19 // jinbhvnkaarnnvidhiruktH| anantarakaraNIyamAha- 'nipphAiya jayaNAe jinabhavaNaM suMdaraM tahiM biMbaM / vihikAriyamaha vihiNA paiTThavijA asaMbhaMto' // 20 // niSpAdya yatanayA pariNatodakAdigrahaNarUpayA jinabhavana-jinAyatanaM sundaraM, tatra thAya che. Ama tIrthanI prabhAvanA thAya che." A adaSTaphaLa darzAvyuM. // 1po Ama karyakarone taMga na karavAnuM phaLa darzAvyuM - A dvAra pUrNa thayuM. svAzayavRddhi have potAnA zubha AzayanI vRddhi dvAra batAve che- "traNa bhuvananA guru(paramAtmA)rUpa jinendranA guNanA jJAnapUrvaka temanA biMbanI sthApanA mATe ja A zuddha pravRtti hovAthI avazya potAnA zubhaAzayanI vRddhi thAya che.' bhagavAnanA "je paramAtmAnI pratimAnI prANapratiSThA karavA A jinabhavana karAvI rahyo chuM, te A paramAtmA saMsArasAgaramAM DubelA jIvonA uddhAraka che.' ityAdi guNanuM ciMtana karavAthI bhAvazuddhi thAya che. te 16aa "A jina bhavanamAM huM jinapratimAne vaMdana karavA AvelA mokSamArgasAdhaka, puNyanidhAna, bhagavAna, guNarUpI ratnonA bhaMDAraanemahAsattvavALAdarzanIya sAdhuonAdarzanakarIza' // 17 tathA AjinabhavanamAM paramAtmAnI mohAMdhakAra nAzaka ane kalaMka vinAnI pratimAnA darzana karIne bIjA paNa laghukarmI bhavya jIvo pratibodha pAmaze ane pachI (saMyamarUpa) dharmane Acaraze. te 18 tethI A jinabhavanamAM mAruM je dhana vaparAya che, te ja dhana che. (arthAt e ja dhana plAdhya che.) A pramANenI satata-apratipatita vicAraNA ja "svAzayanI vRddhi tarIke iSTa che. AsvAzayavRddhi paraMparAe mokSa denArI bane che. te 19 Ama svAzayavRddhi darzAvI. Ama jinabhavana karAvavAnI vidhi paNa batAvAi gai. jinabiMbaaMgenI vidhi have jinabhavana taiyAra thai gayA bAdanI vidhi batAve che- "A pramANe (acitta pANI vAparavuM, gALIne vAparavuM vagererUpa) jayaNAthI suMdara jinAlayataiyAra karAvyA bAdatejinAlayamAM vidhipUrvaka taiyAra karAvelA jinabiMbanI Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMghapUjAnuM mahattva 34che. bhavane bimbaM bhagavato vidhikAritaM sadeva vidhinA vakSyamANena pratiSThApayedasambhrAntaH=anAkulaH san // 20 // vidhikAritamityuktaM tamAha - 'jinabiMbakAraNavihI kAle saMpUiUNa kattAraM / vihavociyamullappaNamaNaghassa suheNa bhAveNa' // 21 // jinabimbakAraNavidhirayaM draSTavyo yaduta kAle zubhe sampUjya kartAraM vAsacandanAdibhivibhavocitamUlyArpaNaM sagauravamasyAnaghasya apApasya zubhena bhAvena=manaHpraNidhAnena // 21 // apavAdamAha'tArisassAbhAve tasseva hiyatthamujao nvrN| Niyamei biMbamollaM jahociyaM kAlamAsaja' // 22 // tAdRzasyAnaghasya karturabhAve tasyaiva karturhitArthamudyato'narthaparijihIrSayA navaraM niyamayati saGkhyAdinA bimbamUlyaM drammAdi yathocitaM kAlamAzritya // 22 // 'NipphannassayasammaM tassa paiTThAvaNe vihi eso| saTThANe suhajoge ahivaasnnmuciypuuyaae'||23|| niSpannasya ca samyak zubhabhAvavRddhyA tasya pratiSThApanavidhireSa vakSyamANalakSaNaH svasthAne yatra tad, bhaviSyati zubhayoge kAlamadhikRtyAbhi(dhi ?)vAsanA kriyate, ucitapUjayA vibhavAnusArataH // 23 // 'ciivaMdaNa thuivuDDI ussaggo sAhu sAsaNasurIe / thayasaraNapUyakAle ThavaNA maMgalapuvvA tu' // 24 // dAragAhA, caityavandanA, samyak stutivRddhiH / tatra kAyotsargaH sAdhurityasammUDhaH zAsanadevatAyAH, zrutadevatAyAzca, smaraNaM caturviMzatistavasya, pUjeti jAtipuSpAdinA, sthApanA ucitasamaye, maGgalapUrvA=namaskArapUrvA // 24 // 'sattIe saMghapUA visesapUAu bahuguNA esA / jaM esa sue bhaNio titthayarANaMtaro saMgho' 25||shktyaa saGghapUjA vibhavocitayA, vizeSapUjAyA digAdigatAyAH sakAzAd bahuguNaiSA saGghapUjA viSayamahattvAt, vyApakaviSayatvAdityarthaH / vyApyAd vyApakasya mahattve upapattimAha- yad-yasmAd bhaNita Agame tIrthakarAnantaraH vidhithI cittanI svasthatA sAthe pratiSThA karavI' | 20 biMba taiyAra karAvavAnI vidhi kai che? te batAve che"jinabiMbakarAvavAnI vidhi A che- zubhaavasare biMba banAvanAranuM (vAsakSepa-caMdanavagerethI) saMpUjana karavuM. pachI jo te zilpI niSpApa(kuTevo vinAno) hoya, to tene gauravapUrvaka potAnA vibhavane anusAra mananA zubhabhAvapUrvaka ucita mUlya aparNa karavuM." || 21 // mUlya arpaNavidhimAM apavAda batAve che- "jo tevA prakArano niSpApa zilpI na maLe, to ( zilpI kuTevavALo hoya, to) te zilpInA hitamAM udyata thavuM(=vadhu dhana maLavAthI kuTevanA poSaNathI tenuM moTuM hita na thAya tevA Azayayukta thavuM.) ane vidhipUrvaka, kALaAdine anusAra prathamathI ja biMba taiyAra karavAnuM mUlya AMkaDAthI nizcita karavuM ane ApavuM.)' | 22 . taiyAra thai gayelA jinabiMbanI jinAlayamAM pratiSThA karavAnI vidhi A che- "biMbane jyAM pratiSThita karavAnuM hoya, tenI(biMbanA svasthAnanI) zubhamuhUrtaAdi zubhayogamAM vibhavanA anusAre ucitapUjAthI adhivAsanA karavI." II 23 "cetyavaMdana, stutivRddhi, utsarga sAdhu zAsanadevatAnA stava-smaraNa, pUjA, kALe(=avasare) maMgalapUrvaka sthApanA." A dvAragAthA che. samyagU caityavaMdana karavuM, stutivRddhi karavI, tathA zAsanadevatA ane zrutadevatAno asaMmUDha kAussagna karavo. pachI logassa sUtrapATha kahevo. puSpavagerethI pUjA karavI. ucita samaye navakAra gaNavArUpa maMgalapUrvaka sthApanA karavI. 24 / saMghapUjAnuM mahattva have A maMgalamahotsava vakhate saMghapUjA karavI joie, tethI tenuM vidhAna kare che- "vibhavane ucita zaktithI zakya hoya te pramANe saMghapUjA karavI, kAraNa ke A(=saMghapUjA) vizeSapUjAthI bahuguNavALI che. kAraNa ke zrutamAM ema kahyuM che ke tIrthakaranI anaMtarasaMgha che.' digAdigata (?) (di=eka dizA- eka bhAga. saMgha AkAzatulya akhaMDa vyApaka che. enAM AcAryavagere eka dika-eka bhAgarUpa che. tethI tAtparya evuM lAge che ke AcAryAdirUpa eka (=vizeSa)bhAganI pUjA karatAM Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) pratimAzataka kAvya-67 saGgha ityato mahAneSa iti||25|| etadevAha-guNasamudAo saMgho pavayaNatitthaM ti hoi egtttthaa| titthayaro vi ya eaMNamai gurubhAvao cev'|| 26 // guNasamudAya: snggho'nekpraannisthsmygdrshnaadyaatmktvaat| pravacanaM tIrthamiti bhavantyekArthikAH evamAdayo'sya zabdA iti| tIrthakaro'pi cainaM saGgha tIrthasaMjJitaM namati dharmakathAdau gurubhAvata eva 'namastIrthAya' iti vacanAdetadevamiti // 26 // atraivopapattyantaramAha- 'tappuvviyA arahayA, puiapuA ya viNayakammaMca / kayakicco vijaha kahaM kahei Namae tahA titthaM // 27 // tatpUrvikA'rhattA taduktAnuSThAnaphalatvAt, pUjitapUjA ceti, bhagavatA pUjitasya pUjA bhavati, pUjitapUjakatvAllokasya, vinayakarmaca kRtajJatAdharmagarbha kRtaM bhavati, yadvA kimanyena ? kRtakRtyo'pi sa bhagavAn yathA kathAM kathayati dharmasambaddhAM, tathA namati tIrthaM, tIrthakaranAmakarmodayAdevaucityapravRtteriti // 27 // 'eyammi pUIaMmi Natthi tayaM jaM na pUiaM hoi| bhuvaNe vi pUaNijaMNa guNatthANaM tao aNNaM' // 28 // etasmin pUjite nAsti tad yat pUjitaM na bhavati, bhuvane'pi pUjyaM nAstyanyattataH guNasthAnaM // 28 // tatpUApariNAmo haMdi mahAvisayamo munneyvvo| taddesapuyaovi hu devayapuAiNAeNaM' // 29 // tatpUjApariNAmaH saGghapUjApariNAmaH 'handi' mahAviSaya eva samasta saMghanI pUjA vadhu guNakArI che. zrI paMcAzakamAM AvI vizeSa pUjA karatAM saMghapUjAne vadhu lAbhakArI batAvI che.) vizeSapUjAnI apekSAe viSayanI mahattAne kAraNe vyApaka-vistRtaviSayavALI hovAthI saMghapUjA vadhu guNavALI che. digAdipUjA vyApya che, jyAre saMghapUjA vyApaka che. vyApyanI apekSAe vyApakanI mahattAmAM kAraNa Ape che - AgamamAM tIrthakara pachI (mahAnapaNAnI apekSAe) saMghanI gaNanA thAya che, tethI saMgha mahAna che 2po - A ja muddAnuM samarthana kare che- "guNasamudAya, saMgha, pravacana, tIrtha A ekArtha che. tIrthaMkara paNa A saMghane gurabhAvathI name che - saMgha anekajIvomAM rahelA samyakatvAdi guNamaya hovAthI guNasamudAyarUpa che. pravacana" ane tIrtha" enA paryAyavAcI zabdo che. (athavA guNasamudAya, saMgha, pravacana, tIrtha A badhA paryAyavAcI zabdo che. saMgha A badhA zabdothI oLakhAya che.) "namo hindussa'(=tIrthane namaskAra) A vacanathI dharmakathAnA AraMbhe tIrthakaro gauravapUrvaka tIrtha'padathI sUcita zrI saMghane name che." 26 "tIrthakaro saMghane name che e bAbatamAM yukti batAve che (athavA saMghanI pUjyatAmAM anya yukti batAve che.)- "tenApUrvaka arihaMtapaNuM che, pUjitapUjA tathA vinayakarma athavA kRtakRtya paNa jema dharmakathA kare che. tematIrthane name che." (arihaMtapaNuM) saMghe kahelA (saMghanA AcAryaAdi eka aMze batAvelA) anuSThAnanuM phaLa che. tethI arihaMtapaNuM saMghapUrvaka che. loko pUjitapUjaka che.(kanAyakathI pUjAyelI vastunA pUjaka che.) tethI dharmaagraNI-bhagavAnathI saMghane pUjAyelo joi loko paNa saMghanI pUjA kare. vaLI kRtajJatAdharma(arihaMtanA kevalya ke/ane tIrthaMkarapaNAmAM saMghano upakAra che.)thI yukta vinayadharmanuM pAlana thatuM hovAthI paNa tIrthakaro saMghane name che, (tethI bIjAone paNa A pramANe kRtajJatA ane vinayanI mahattA samajAya.) athavA to bIjI badhI vAtothI saryuM. kRtakRtya bhagavAna jemadharmadezanA kare che, tematIrthane name che. tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI ja dharmadizanA tIrthanamanaAdi aucityasabhara pravRttio thAya che. (arthAt e pravRttiomAM tIrthakara nAmakarmano udaya ja prabaLa hetu che.) me 27 AnI(=saMghanI) pUjA karyA pachI jagatamAM anya koi vastu apUjita rahetI nathI, kAraNa ke saMghane choDI bIjuM koi pUjanIyasthAna nathI. te 28devatAnA ekadezanI pUjAmAM paNa devatApUjAdi daSTAMtathI tenI(=saMghanI) pUjAno pariNAma mahAviSayavALo samajavo." saMgha mahAna hovAthI saMghapUjAno pariNAma paNa mahAna che. (zaMkA - samagrasaMghanI pUjA prAyaH azakya che. saMghanA ekadezabhUta te-te gAmaAdimAMDelA caturvidhaAdi saMghanI pUjA ja zakya che. Ama samagra saMghanI pUjA azakya kArya hoi, te aMgeno bhAva paNa AkAzanA tArA toDI lAvavAnI icchAnI jema Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjAnI vidhi ane phaLa 351 mantavyaH saGghasya mahattvAt, taddeze pUjayato'pyekatvena sarvapUjA'bhAve devatApUjAdijJAtena-devatAdezapAdAdipUjodAharaNena dezagatakriyAyAmapi dezipariNAmavad vyaktigatakriyAyAM sAmAnyaviSayakapratyAsattivizeSAt sAmAnyAvacchAditayAvadvyaktiviSayako pariNAmo mahAn na durupapAda iti niSkarSaH // 29 // vidhizeSamAha- 'tatto ya paidiNaM so karija puuaNjinniNdtthvnnaae| vibhavANusAraM guruiM kAle NiyayaM vihANeNaM' ||30||tt: pratiSThAnantaraM pratidinamasau zrAvaka: kuryAt pUjAmabhyarcanarUpAM jinendrasthApanAyA: pratimAyA ityarthaH, vibhavAnusAragurvImucitavittatyAgena kAla ucita eva niyatAM bhojanAdivadvidhAnena zucitvAdinetyarthaH // 30 // etadevAha-'jiNapuAivihANaM suibhUo tIie ceva uvutto| aNNaMgamacchivaMto karei jaM pavaravatthUhi' // 31 // jinapUjAyA vidhAnametat-zucibhUtaH san snAnAdinA tasyAM pUjAyAmupayuktaH praNidhAnavAnanyadaGgaM ziraHprabhRtyaspRzan karoti yatpravaravastubhiH sugndhipusspaadibhiH||31||atraiv vidhishessmaahazakyavastusaMbaMdhI hovAthI tuccha che-mahAna nathI - A saMbhavita zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che-) saMghano deza saMghathI kathaMci abhinna che. tethI saMghanA ekadezanI pUjAmAM paNa samagra saMghanI pUjA samAyelI che. ahIM daSTAMta batAve che- devatAnA caraNarUpa ekadezamAM karelI pUjA saMpUrNa devatAnI pUjA gaNAya che. tema saMghanA eka dezanI karelI pUjA samagra saMghanI pUjArUpa che. Ama dezagatakriyAmAM dezIno pariNAma hoya che, tema vyaktisaMbaMdhI kriyAmAM paNa sAmAnya-viSayaka saMbaMdhavizeSathI te sAmAnyamAM samAveza pAmelI tamAma vyaktivizeSoaMgeno pariNAma uddhavI zake che. saMghanI ja ekAda ke keTalIka vyaktinI pUjAvakhate huM saMghanI pUjA karuM chuM e pariNAma hovAthI e pUjA saMghasAmAnyanI banI rahe che. tethI saMghamAM samAveza pAmelA caturvidha saMghanI pratyeka vyaktinI pUjAnA pariNAmarUpa rahe che. (naiyAyikavezeSikoe pratyakSajJAnamAM (1) laukika ane (2) alaukika ema be prakAranA sakiSane kAraNa mAnyA che. temAM alaukika saMnikarSa 3 prakAranA che. (1) sAmAnyalakSaNa (2) jJAnalakSaNa ane (3) yogaja. temAM jyAre eka ghaDAnuM pratyakSa thAya che, tyAre temAM prakAra=vizeSaNatarIke "ghaTatva" jAti=sAmAnya bhAse che. A sAmAnya pote ghaTanA pratyakSavakhate "ghaTatva" jAtithI yukta tamAma ghaDAonA jJAnamAM kAraNa bane che. Ama ghaTanA pratyakSavakhate ghaTatva sAmAnya pratyAsatti=saMbaMdhathI saghaLA ghaDAnuM jJAna thAya che, tema amuka sthAnanA saMghaAdi rUpa saMghanI amuka vyaktinI saMghapUjAnA AzayathI pUjA karavAmAM Ave che, tyAre saMghatva sAmAnya pratyAsattithI e saMghatvasAmAnyathI yukta saMghamAM samAveza pAmatI - "saMgha'padathI vAcyaaoLakhAtI tamAma vyaktionuM zAna thAya che.) Ama amuka vyaktinI pUjA thatI hovA chatAM A sAmAnyapratyAsattithI samagrasaMghanI pUjAno mahAna bhAva durtagata nathI. // 29o. jinapUjAnI vidhi ane phaLa have pratimApUjanaaMge zeSavidhi batAve che- 'biMbanI pratiSThA karyA bAda jinendrasthApanAnI ucitakALe vidhAnapUrvaka niyata vibhavAnusAra zreSTha pUjA karavI.' jinapratimAne pratiSThita karyA bAda dararoja jinendrasthApanA= jinapratimAnI abhyarcanA karavI joie. vibhAvAnusAra=dravyanA ucitatyAgapUrvaka, kAleHucita samaye. niyata=jema bhojanavagere nitya-niyatakarma che, tema pUjA paNa nityakarma banavI joie. vidhAna=pavitra vagere thaine. te 30 pavitratAaMge kahe che- "jinapUjAnI A vidhi che - snAna vagerethI pavitra thaine(=dravyathI pavitratA) tathA pUjAmAM ja upayoga rAkhavApUrvaka(=bhAvathI pavitratA) pratimAnA mastakavagere anya aMgone sparyA vagara sugaMdhI puSpavagere zreSTha vastuothI pUjA karavI." 31pUjAaMge bAkInI vidhi batAve che- "zubhagaMdha(=vAsakSepa) dhupa (vagerethI pUjA karI) pANI ane sarvoSadhithI prathama jinabiMbane snAna karAvavuM. te pachI kuMkumaAdithI vilepana karavuM. tyArabAda Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 pratimAzataka kAvya-67 'suhagaMdhadhUvapANiyasavvosahimAiehito NhavaNaM / kuMkumagAivilevaNamaisurahiM maNaharaM malaM' // 32 // zubhagandhadhUpapAnIyasarvoSadhyAdibhistAvat snapanaM prathamameva bhUyaH kuGkumAdivilepanaM tadanvatisurabhigandhena manohAridarzanena ca mAlyamiti // 32 // 'vivihaniveaNamArattigAi dhUvathayaMvaMdaNaM vihinnaa| jahasatti gItavAiaNaccaNadANAiyaM cev'|| 33 // vividhaM nivedanamiti-citranaivedyaM, ArAtrikAdi tadanu dhUpastathA stavastadanu vandanaM vidhinA vizrabdhAdinA tathA yathAzakti gItavAditranarttanadAnAdi caivAdizabdAducitasmaraNamiti // 33 // 'vihiyANuTThANamiNaM ti evameyaM sayA karitANaM / hoi caraNassa heu No ihalogAdavekkhAe' // 34 // vihitAnuSThAnamidamityevaM cetasyAdhAya sadA kurvatAM caraNasya heturetadeva nehalokAdyapekSayA''dizabdAtkIrtyAdiparigrahaH, yAvajjIvamArAdhanA'dRSTavizeSe nirjarAvizeSe ca heturiti garbhArthaH // 34 // 'evaM ciya bhAvathae ANArAhaNA u rAgo vi| jaM puNa iya vivarIyaM taM davvathao vi No hoii||35|| evamevAnenaiva vidhinA kurvatAmetad bhAvastave vakSyamANalakSaNe AjJArAdhanAtkAraNAdrAgo'pi, tadrAgAcca dravyastavatvaM tcchriirghttkvishessnnsmptteH| yatpunarjinabhavanAdyevaM viparItaM yAdRcchikaM tad dravyastavo'pi na bhavatyutsUtratvAt suutraajnyaavishissttpUjJAtvAraiiva vistaddetutvAliti tArvi: | rU abhyupagame doSamAha- 'bhAve aippasaMgo ANAvivarIyameva jaM kiMci / iha cittANuTTANaM taMdavvathaobhavesavvaM ||36||bhaave-drvystvbhaave ca tasyAtiprasaGga:=ativyApti: kathamityAha- AjJAviparItameva surabhigaMdhavALI ane manoharadarzanavALI puSpamALA caDAvavI pachI kuMkuma kesara) vagerethI vilepana karavuM. te pachI atisugaMdhI ane manoramya puSpamALA caDAvavI. 32te pachI "vividha prakAranA naivedya caDAvavA, AratIvagere utAravI,te pachI dhupapUjA karavI, te pachI stavanA karavI. pachI dhIrajapUrvaka vidhipUrvaka caityavaMdana karI yathAzakti gIta, vAjiMtra, nRtya vagere karavuM. tathA AdipadathI pUjAvidhi vakhate ucita vyaktivagerene yAda karavA." I 33 "A pUjA zAstramAM vihita kareluM anuSThAna che A pramANe cittamAM praNidhAna karIne haMmezA pUjA karanArane A pUjA ja cAritrano hetu bane che. paNa AlokavagerenI (vagerethI kIrtivagerenI) apekSAe pUjA kare, to cAritrano hetu na bane. pUjAvagere dharmanI mAvajIva ArAdhanA viziSTa puNya ane viziSTa nirjarAnuM kAraNa bane che Avo bhAvArtha che. (puNyathI dharmasAmagrI maLe ane nirjarA=cAritramohanIyano kSayopazama. tethI parabhavamAM paNa cAritranA saMjogo ane cAritrano udyama sulabha bane.) / 34Ama A vidhithI dravyastava karanArAne ja AjJAnI ArAdhanA hovAthI bhAvastavapratye rAga che. paNa je jinabhavana karAvavuM vagere) AnAthI viparIta che, te dravyastava paNa nathI. AjJAvihita dravyastava ja bhAvastavanuM kAraNa "jinabhavana karAvavuM vageremAM yathArtha dravyastavapaNuM to ja Ave, jo temAM bhAva stavano rAga Ubho hoya, bhAvastavanArAgathI 'dravyastava'nA svarUpamAM pradhAnadravyarUpa dravyatva' vizeSaNa saMgata bane che. (jinAjJAmujabadravyastava bhAvastavanuM kAraNa bane. tethI je jinAjJA mujaba dravyastava Adare che, te prAyaH bhAvastavanA rAgavALo che tema kahI zakAya. Ama jinAjJAmujaba jinAlaya karAvavuM vagerethI jinAjJAnuM pAlana thAya che. AjJApAlana bhAvastavanA rAgadvArA bhAvastavanuM kAraNa bane. ane bhAvanuM kAraNa dravya kahevAya. Ama AjJAvihita dravyastavapravRtti ja vAstavika dravyastava bane.) je jinabhavana banAvavAdi pravRttio AjJAthI viparIta-svacchaMdatAthI hoya, te dravyastava na banI zake, kAraNa ke temAM sUtraAjJAvihita pUjAdirUpatA nathI. sUtraAjJAvihita pUjAvagereja bhAvastavanA hetu che. AmatArkikonuM kathana che. (je vyaktidravyastavarUpa maMdasUtrAjJA paNa pALavA samarthana bane, te bhAvarUvarUpa ugra sUtrAjJA pALavA zI rIte samartha bane?) || 3po. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 AjJAvihita dravyastava ja bhAvastavanuM kAraNa Agamaviruddhameva yatkiJcidiha-loke citrAnuSThAnaM gRhakaraNAdi tatsarvaM dravyastavo bhavenimittAvizeSAditi / / 36 // vyAvarttakamAzaGkayAha- 'jaM vIyarAgagAmi aha taM naNu siTThaNAdi vi sa evaM / siya uciyameva jaMtaM ANArAhaNA evaM' // 37 // yadvItarAgagAmyanuSThAnaM tad dravyastavo'theti cet ? atrAha-'nanu' iti 'akSamAyAm' ziSTanAdyapi AkrozanAdyapi vItarAgagAmyevaMsadravyastavaH syAt, tasmAducitameva vItarAgagAmi yat tadravyastava itthamuktau doSAbhAva iti cet ? evamAjJArAdhanAvazyaM vaktavyA, prAya(prApta pAThA.) AjJAzuddhasyaivocitatvAditi bhaavH||37||evN cAjJAzuddhaM vItarAgagAmi bhAvastavaheturanuSThAnaM dravyastava iti niyUDhaM, tatra bhAvastave'tivyAptivAraNAya vizeSyaM, atra vizeSaNadvayaM bhAvastavahetutAvacchedakaparicAyakamiti bhAvastavahetutvameva lakSaNaM sidhyti| zaMkA - "AjJAviruddhanA anuSThAnane paNa dravyastava mAnavAmAM zo doSa che?' A zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che- "jo AjJAviruddhanuM anuSThAna dravyastava hoya, to atiprasaMga doSa che.(=ativyApti che.) kAraNa ke ghara banAvavuMvagere je kaMi AjJAviruddha AcaraNa che, te badhuM paNa dravyastavatarIke saMmata thai jaze." AjJAviruddha pravRtti jo dravyastava banavAyogya hoya, to je je AjJAviruddha hoya, te badhuM dravyastava banI jAya, kAraNa ke AjJAviruddhatA hetu avizeSarUpe che. (svarUpasAvadyadravyastavaAjJAsaMmata hovAthI ja anubaMdhathI niravadyaane dharmarUpa bane che. jo emAMthI AjJAsaMmatatA nIkaLI jAya to te paNa ghara banAvavAnI jema anubaMdhathI paNa sAvadya banI jAya. eTale derAsara banAvo ke ghara banAvo, kazo pharaka rahe nahIMA hetathI ghara banAvavAne paNa dravyastava mAnavAnI Apatti ApavAdvArA hakIkatamAM AjJArahitanA dravyastavane ghara banAvavA jevuM sAvadya batAvavA mAMge che. ema lAge che.) |36 ativyAtinivAraka vizeSaNanI AzaMkA karI samAdhAna Ape che- je vItarAgagAmI hoya, te ja (dravyastava.) emato Akrozavagere paNa dravyastavaTharaze. ucita vItarAgagAmI ja (dravyastava bane.) Ama to AjJAArAdhanA ja aucityarUpa che." zaMkA - vItarAgagAmItravItarAgane uddezIne thatuM anuSThAna ja dravyastavatarIke saMmata che. gRhakaraNavagere tevA nathI. tethI tyAM dravyastava mAnavArUpa ativyApti nathI. samAdhAna :- (ahIM 'nanupada akSamAarthaka che.) "je vItarAgagAmI hoya te dravyastava hoya, jemake jinabhavanakarAvaNa. AvI mAnyatAmAM paNa ativyAti che ja, kAraNa ke 'vItarAganI niMdA ke vItarAgane gALa devI' vagere paNa vItarAgagAmI ja che. Ama vItarAgagAmI hovAmAtrathI dravyastavarUpa mAnavAmAM vItarAgane Akroza vagere paNa dravyastava banI jAya. zaMkA - vItarAgagAmI paNa ucita anuSThAna ja dravyastava bane. Ama ucita vItarAgagAmI anuSThAnane dravyastava svIkAravAmAM ativyAptinuM vAraNa thAya che, kAraNa ke vItarAgane Akrozavagere karavA ucita nathI. samAdhAna - anuSThAnanAM aucitya-anaucityanA niyAmaka koNa? ahIM na chUTake paNa AjJA-Agamane niyAmakatarIke svIkAravA paDaze. je prAyaH AjJAthI vihita hoya-zuddha hoya, te ja anuSThAna ucita anuSThAna bane. (ahIM AjJAnI ajJAnadazAmAM paNa svolAsamAtrathI thatuM dravyastavake je zubhabhAvanA kAraNe bhAvamAM AjJAnA jJAna ane ArAdhanamAM nimitta bane, tevA dravyastavano paNa ucita dravyastavamAM praveza karAvavAmATe 'prAyaH' zabdano prayoga karyo lAge che. athavA prApta AjJA zuddha anuSThAna ja ucita che.) Ama tame moTuM cakkara lagAvI mULasthAne AvI gayA ke AjJAvihita anuSThAna ja dravyastava bane. // 37aa A carcAthI A niSkarSa Avyo - "AjJAzuddha, vItarAgagAmI ane bhAvAstavamAM kAraNa banatuM anuSThAnadravyastava che. ahIM 'bhAvastavamAM kAraNa banatuM anuSThAna' A vizeSyapada che. dravyastava pada vidheya che. O AzrayANAM parasparabhedAnumitijanakaM vyaavrttkm| - - - - - - - - - - - - - - - Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 pratimAzataka kAvya-67) tatrAha- 'jaMpuNa eyaviuttaM egaMteNeva bhAvasuNNaM ti|tN visayammi viNa taobhAvathayAheuo ucio'| 38 // yatpunaranuSThAnametadviyuktam aucityAnveSaNAdizUnyaM tadanuSThAnamekAntenaiva bhAvazUnyamiti viSaye'pivItarAgAdau na tako dravyastavaH, 'bhAvathayAheuo'tti dharmaparakanirdezAd bhAvastavAhetutvAdityarthaH, ucito bhAvastavAGgaM n| vizeSyapadanuM upAdAna bhAvastavamAM ativyAminA vAraNa arthe che. anyathA dravya-bhAva bannemAM AjJAzuddhi ane vItarAgagAmitArUpa uparokta vizeSaNadvaya hovAthI banne eka thavAnI Apatti Ave. vaLI bhAvastavamAM kAraNabhUta banatuM anuSThAna AjJAzuddha ane vItarAgagAmI hovAnuM ja. tethI "bhAvastavanI kAraNatA jemAM hoya, te dravyastava' Ama svIkAravAmAM kyAMya avyAtivagere doSa nathI. tethI uparokta be vizeSaNo dravyastavanA "bhAvastavanI kAraNatArUpa lakSaNamAM AvyAvigere doSo dUra karavAdvArA sArthaka banI zaktA nathI. 'tati sarbhave vyamivAre ra' ityAdinyAyathI A vizeSaNo nirarthaka siddha che. alabatta, "bhAvastavamAM kAraNabhUta dravyastava kevuM hoya ?' tevI jijJAsAnuM dravyastavanuM svarUpa darzAvavAdvArA samAdhAna karavA AjJAzuddha ane "vItarAgagAmI' A be vizeSaNapado upayogI bane che, (Ama mAtra svarUpano paricaya karAvavA upayogI che- svarUpavizeSaNa che. "bhAvastavahetutADavacchedaka paricAyaka." ahIM bhAvastava kArya che. teno hetu dravyastava che. Ama dravyastavamAM hetutA AvI. A hetutA dravyastavatvanA kAraNe che, arthAt A hetutAno avacchedaka dravyastavatva che. A dravyastavatva kevuM hovuM joie? to teno paricaya "AjJAzuddha ane "vItarAgagAmI" A be vizeSaNapado karAve che. Ama arthalagADavo.) paraMtudravyastavanA lakSaNatarIke upayogI nathI. tethIdravyastavanuM avyAtivagere dUSaNothI rahitanuM 'bhAvastavahetutva' A ja lakSaNa yogya che.(A lakSaNa jemAM hoya, te ja AjJAzuddha ane vItarAgagAmI hovAthI dravyastava che, e tAtparya che.) ahIM vizeSa kahe che- "je anuSThAna AnAthI( oci-gaveSaNA AdithI) zUnya hoya, te anuSThAna ekAMte bhAvazUnya che. tethI tadda(=vItarAgaAdi) viSayaka hovA chatAM bhAvastavanuM kAraNa na banavAthI te ucita dravyastava nathI." "ucita dravyastava nathI' ema kahevAthI phalita thAya che ke je dravyastava bhAvastavamAM kAraNa bane, te ucita pradhAnadravyastava, bAkInA apradhAnadravyastava. zaMkA - amuka anuSThAna ucita dravyastava nathI, tenI siddhimAM jo "A anuSThAna (pakSa) ucitadravyastava nathI (sAdhya) kAraNa ke bhAvastavanuM kAraNa nathI. (hetu)" AvuM anumAna karazo, to hatu ane sAdhya ekarUpa thaze. mAtranAmabheda raheze, kAraNa ke bhAvastavanI kAraNatAno abhAva ane "ucita dravyastavatvano abhAva' A bemAM koi pharaka nathI. tethI kAM to hetu sAdhyarUpa thavAthI hetu asiddha che. kAM to sAdhya heturUpa thavAthI siddhasAdhana doSa che. samAdhAna - uparokta anumAnasthaLe 'apradhAnadravyastavathI bhinna dravyastavatarIke vyapadezane yogya nathI" evuMsAdhya iSTache. kAraNake "bhAvastavamAM akAraNatA' ane 'apradhAnadravyastavathI bhinnadravyastavatarIkenAvyapadezanI ayogyatA A banne ekarUpa nathI. tethI pUrvoktadoSa nathI. zaMkA - prastutamAM bhAvastavatvathI avacchinna (bhAvastava) pratye kone kAraNe mAno cho? zuM te-te vizuddha dravyastavavyaktio te-te bhAvastavamATe svataMtra kAraNo che? ke AjJAyukta te-te dravyastavo pratyeka svataMtra kAraNo che? A banne sthaLe anekAMtikadoSa che(=kAryakAraNabhAvabhaMjakadoSache.) kAraNake ekadravyastavajanya bhAvastapratye anya dravyastava kAraNa na bane. Ama parasparajanya bhAvastapratye kAraNatA na hovAthI dareka dravyastava cAlanIyanyAyathI anekAMtika siddha thAya. vaLI dravyastavavyaktivizeSa to anekabhedayukta che. tethI nirNaya na thai zake ke bhAvastavapratye A dravyastava kAraNa che. (badhA ja dravyastava to AdaravA zakya ja nathI.) Ama bhAvastavanI kAraNatAtarIke cokkasa nirNaya na thavAthI dravyastavamAM udyama paNa nahi thAya. (A ananugamadoSa.) have, "dravyastava bhAvastavanuM kAraNa hovAthI bhAvastavatvaavacchinna pratye hetu che" ema kahevAmAM to "daMDa ghaTanuM kAraNa hovAthI Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvastava dravyastavamAM bheda 355 apradhAnastu bhavatyeva / (atra) hetusAdhyAvizeSaparihArAyApradhAnavyAvRttadravyastavatvena vyapadezyo neti sAdhyaM vyAkhyeyam, atra yadyapi vizuddhatattadravyastavavyaktInAmAjJAviziSTAnAM vA na bhAvastavatvAvacchinne hetutvaM vyabhicArAdananugamAcca,nApi bhAvastavakAraNatvena ghaTakAraNatvena daNDAderivAtmAzrayAt , tathApyapradhAnavyAvRttena dravyastavatvenAkhaNDopAdhinA tattvaM guDUcyAdInAM jvaraharaNazaktyeva zaktivizeSeNaiva vA, vizeSaNadvayaM tu paricAyakamucitApradhAnayordravyavyavahArabheda(abheda:?)stu dravyazabdasya nAnArthatvAditi yuktaM pazyAmaH // 38 // __ AnuSaGgikaphalamAtrAnaucityamityanuzAsti- 'bhogAiphalaviseso atthi etto vi visybheennN| tuccho yataojamhA havai pgaarNtrennaavi'||39||bhogaadiphlvishessstu sAMsArika evAstyato'pi dravyastavAt, viSayabhedena-vItarAgaviSayavizeSeNa / tucchastvasau bhogAdiphalavizeSo yasmAtprakArAntareNApyakAmanirjarAdinA bhavati // 39 // ucitAnuSThAnatve ko vizeSo bhAvastavAdityatrAha-'uciyANuTThANAo vicittajaijogatullamo ghaTavAvacchipratyekAraNa che' evA vacananI jema AtmAzrayadoSa che. (svanI siddhimAM svanI apekSA=AtmAzraya) samAdhAna :- ahIM ucita dravyastavamAM apradhAnadravyastavathI bhinna dravyastavapaNuM rUpa akhaMDa upAdhi (= jAtibhinna avarNanIya dharma) hovAthI te bhAvastavanuM kAraNa che. athavA to, jema gacI(auSadha vizeSa)vageremAM tAva dUra karavAnI zakti hovAthI teo tAva dUra karavAnI davA che. tema ucita dravyastavamAM bhAvastavajanaka zaktivizeSa hovAthI ja, te bhAvastavanuM kAraNa che. (naiyAyikadarzane 'zakti' tattva svIkAryuM nathI. teo "kAraNatAvacchedaka dharma jemAM hoya, te kAraNa' Ama mAne che. paNa jainadarzana "zakti' tattvane svIkAre che. te-te kAraNano nirNaya karatI vakhate avacchedaka nahIM, paNa zakti jovAya che. jemake dAhakriyA pratye agni kAraNa eTalA mATe nathI ke agnimAM dAhakAraNatAvacchedaka-agnitva rahyuM che, paNa agnimAM dAhazakti rahI che, mATe agni dAmpratye kAraNa che. tethI jenAmatane AgaLa karI zaktitattvane AgaLa karI bIjuM samAdhAna ApyuM che.) sAra - ucita dravyastavanA lakSaNa tarIke to 'bhAvastavanI kAraNatA' ja kAphI che. "AjJAzuddhapaNuM ane 'vItarAgagAmitA' to mAtra svarUpanirdezaka ja che. zaMkA - ucita dravyastava paNa dravya padathI vyapadezya bane, ane apradhAnabhUta anuSThAna paNa dravya padathI vyapadezya bane, Ama eka ja padano be bhinna arthamAM vyavahAra kema thAya che? athavA - "Ama be bhinna arthamAM 'dravya'padanA prayogarUpa vyavahAraabheda - 'dravyarUpe samAna vyavahAra kema thAya che?' samAdhAnaH- Ama thavAmAM amane 'dravya zabda aneka arthono vAcaka che eja kAraNa lAge che. 38. bhAvastava dravyastavamAM bheda apradhAnadravyastava mAtra AnuSAMgika phaLavALuM ja hovAthI anucita che, tevI salAha ApatA kahe cheAnAthI(=apradhAnadravyastavathI) sAMsArika bhogAdi phaLavizeSa ja che, kAraNa ke temAM vItarAgarUpa viSayavizeSa che. (apradhAnadravyastava anyadevanI pUjAnI jema sAva niSphaLa jatAM je sAMsArikabhogarUpa phaLa Ape che, temAM paNa vItarAgarUpa viSayanI ja mahattA che. paNa teTalAmAtrathI apradhAna dravyastava AdaraNIya nathI, kAraNa ke-) paNa te(=bhogAdiphaLavizeSa) tuccha che, kAraNa ke te to prakAra tare (akAmanirjarAvagerethI) paNa saMbhave che." ! 39o - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - (r) vyabhicAraH ektraavyvsthaa| yadvA kaarykaarnnbhaavbhnggH| sa dvidhA - tatra kAraNasattve kAryAbhAvaH anvyvybhicaarH| kAryasattve kAraNAbhAvazca vytirekvybhicaarH| svasya svApekSitvamAtmAzrayastatra cAniSTaprasaGgarUpo dossH| jAtibhinno nirvacanIyo dharmaH akhnnddopaadhiH| Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 pratimArataka kAvya-67) es| jaMtA khNdvvthotddaarennppbhaavaao'||40||athocitaanusstthaanaatkaarnnaadvicitrytiyogtuly evaiSa yad-yasmAt tat tasmAt kathaM dravyastavaH? bhAvastava evaasti| atrottaraM- taddvAreNa dravyastavadvAreNAlpabhAvAt= stokabhAvopapatteH // 40 // adhikArivizeSAdatrAlpabhAva ityAha- 'jiNabhavaNAIvihANaddAreNaM esa hoi suhjogo| uciyANuTThANaM pi ya tuccho jijogonnvrN'||41|| jinabhavanAdividhAnadvAreNa dravyAnuSThAnalakSaNenaiSa bhavati zubhayoga:-zubhavyApAraH, tatazcocitAnuSThAnamapi sadeSa tuccho yatiyogataH sakAzAd navaraM malinArambhyadhikArikazubhayogatvena yatiyogAdalpatvaM tulyatvaM ca prAya: sAdharmyaNeti bhAvaH // 41 // tathA cAha'savvattha NirabhisaMgattaNeNa jaijogamo mahaM hoi| eso ya abhissaMgA kattha vi tucche vi tuccho u'|| 42 // sarvatra nirabhiSvaGgatvena hetunA yatiyoga eva mahAn bhavatyata: sakAzAdeSa tu dravyastavo'bhiSvaGgAt kvacitucche'pi vastuni tuccha eva // 42 // 'jamhA u abhissaMgo jIvaM dUsei Niyamao cev| tasiyassa jogo visaghAriyajogatulla tti' // 43 // yasmAttvabhiSvaGgaH prakRtyaiva jIvaM dUSayati niyamata eva, tathA dUSitasya yoga: sarva eva tattvato viSaghAritayogatulyo'zuddha iti // 43 // 'jaiNo adUsiyassa heyAo savvahA nniyttss| suddho u(a) uvAdee akalaMko savvahA sou'||44|| yateradUSitasya sAmAyikabhAvena heyAtsarvathA nivRttasya zuddhazcopAdeye vastunyAjJApravRttyA'to'kalaGkaH sarvathA sa eva yatiyogaH zubhayogasAmAnyajanyatAvacchedakaphalavRttijAtivyApyajAtyavacchinnaM pratyevasAbhiSvaGganirabhiSvaGgazubhayogAnAM hetutvAdetadupapattiriti nyaaymaargH||44|| zaMkA - jo pradhAna dravyastava paNa ucita anuSThAnarUpa hoya, to temAM bhAvastavathI zuM bheda che? A aMge kahe che- "dravyastava Ama ucita anuSThAna hovAthI vicitrayatiyoga(=bhAvastava)ne tulya che, tethItedravyastava kema kahevAya? tene bhAvastava ja gaNavo joie. samAdhAnaH- "dravyastavamAM dravyanA dvArathI bhAva pragaTato hovAthI temAM alpabhAva rahyo che tethI tene ghaNA bhAvathI yukta bhAvastava karatA bhinna gaNavo yogya ja che.' I40nA dravyastavamAM alpabhAva adhikArivizeSanA kAraNe che, tema darzAve che-"A dravyastava jinabhavana karAvavAAdi dravyaanuSThAnathI zubhayoga bane che. tethI ucita anuSThAna hovA chatAM A anuSThAna sAdhunA yoga(=bhAvastava)nI apekSAe tuccha che." dravyastavanA adhikArI malinAraMbhIo che. jyAre bhAvastavanA adhikArI anAraMbhI che. tethI dravyastava zubhayoga hovA chatAM bhAvastavathI alpa che ane zubhayoganA sAdhaccethI tulya che. 41. sarvatra nirabhidhvaMga(=rAga vinAnA) hovAthI sAdhunA yogo ja mahAna che. jyAre kyAreka tuccha vastupara paNa abhinDaMga hovAnA kAraNe ja dravyastava to tuccha ja che. 42abhidhvaMga niyamathI-prakRtithI ja jIvane dUSita kare che. A abhivRMgathI dUSita thayelAnA badhA yogo jherathI vaghAra karelA jevA arthAt viSamizrita jevA hovAthI azuddha hoya che. (prastutamAM eTalo khyAla rAkhavo ke, pradhAna dravyastavane rAgAdirUpa jherathI mizrita hovAnA kAraNe azuddha kahyo che, paNa niSphaLa nathI kahyo. jo niSphaLa ja hota, to enI ArAdhanAmATe ATalo karelo prakriyAvistAra vyartha gaNAta ane apradhAna dravyastavathI viziSTa gaNAvavAno prayatna vyartha gaNAta. hakIkta e che, ke A pradhAna dravyastava rAgAdiviSayukta hovA chatAM, viSarUpa nathI, paNa viSanI maMdatArUpa che. jyAre rAgAdiyukta saMsArakriyAo to pUrNatayA viSarUpa ja che. tethI ja A dravyastava tarApA jevo che. tarApo jo ke pavana-pravAhane AdhIna hovAthI nadI pAra karAvI zakato nathI. to sAthe sAthe DUbADato paNa nathI. jyAre saMsArakriyAo to zilAdirUpa hoi DUbADanArI che.) 43 "sAmAyikanA kAraNe sarva heyayogothI nivRtta thayelA sAdhunA yogo upAdeya vastumAM AjJApUrvakanI pravRttithI zuddha ane akalaMkita che." Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 divyastavathI bhAvastava pAmavAnI prakriyA . udAharaNenoktasvarUpavyaktimAha- 'asuhataraMDuttaraNappAo davvatthavo'samattho u| NaImAisu iyaro puNa samatthabAhuttaraNakappo' // 45 // azubhataraNDottaraNaprAyaH kaNTakAnugatazAlmalItaraNDottaraNatulyo dravyastavaH sApAyatvAdasamarthazcaH, tata eva siddhyasiddhernadyAdiSu sthAneSu / itara: punarbhAvastavaH samarthabAhUttaraNakalpastata eva mukteH // 45 // 'kaDuosahAijogA mNthrrogsmsNnnihovaavi| paDhamo viNosaheNaMtakkhayatullo abIo u'||46|| kaTukauSadhAdiyogAd manthararogazamasannibho vA'pi vilambitarogopazamatulyo vA'pi prathamo-dravyastavaH, vinauSadhena svata eva tatkSayatulyazca rogakSayakalpazca dvitIyo=bhAvastava iti // 46 // anayo: phalamAha'paDhamAu kusalabaMdho tassa vivAgeNa sugimaaiiyaa| tatto paraMparAe biio viya hoi kaalennN'||47|| prathamAd dravyastavAt kuzalabandho bhavati sraagyogaat| tasya kuzalabandhasya vipAkena hetunA sugatyAdayaH sugtismpdvivekprbhRtyH| tato dravyastavAtparamparayA dvitIyo'pi bhAvastavo bhavati kaalenaabhyaastH|| 47 // zaMkA - jo nirabhiLaMga yoga zubha gaNAto hoya, to sAbhidhvaMgayoga zubha zI rIte gaNAze? kAraNa ke banne paraspara viruddha che. tethI dravyastavane zubhayoga zI rIte mAnI zakAya? ane jo abhimpaMga hoya to paNa zubhayoga saMbhavI zakato hoya, to abhinkaMga akiMcitkara che ane zubhayoganA sAbhidhvaMga ane nirabhimpaMgaema bheda pADavAnI koI jarUra nathI. samAdhAna - abhivRMganI hAjarImAM paNa zubhayoga saMbhavato hovAthI dravyastava nirarthaka nathI ane abhivRMga paNa akiMcitkara nathI, kAraNa ke zubhayogathI prApta thatA phaLamAM paNa je vicitratA dekhAya che-sAdhunA zubhayogo prAyaH pradhAnapaNe nirjarA phaLa denArA che ane zrAvakanA dravyastavajanita zubhayogo prAyaH pradhAnapaNe puNya phaLa denArA che. A je taphAvata dekhAya che, temAM kramazaH abhivRMgano abhAva ane abhivRMgayuktatA kAraNa che. "zubhayoga sAmAnya.." ityAdi-nirjarA ke puNyavagere tamAma zubha phaLo zubhayogathI janyaHutpanna thAya che. ahIM zubhaphaLatva' jAti vyApaka che. "nirjarA-" ane "zubhaAzravatva'(=puNyatva) vyApya jAtio che(=zubhaphaLanA peTA bheda che.) emAM nirjarA-jAtithI avacchinna(=nirjarA-jAtivALuM) phaLa che nirjarA tenA pratye nirabhimpaMga zubhayoga kAraNa che. tathA puNyatvajAtithI avacchinna phaLa che puNya. A puNyaphaLa pratye sAbhidhvaMga zubhayoga kAraNa che. A pramANe uparokta kathana yuktiyukta banAvI zakAya che. AnyAyamArga che. ll44o AsvarUpane udAharaNadvArA spaSTa kare che- jema kAMTAthI yukta zAlmalInA lAkaDAmAMthI banAvelo tarApo apAyayukta che ane nadI pAra karavA samartha nathI. basa dravyastava paNa A tarApA jevo che, kAraNa ke tenAthI mokSa asiddha che. jyAre nadIvagerene samartha bAhuthI taravAsamAna bhAvastava che, kAraNa ke bhAvatavathI ja mukti che. ll4pA bIjuM udAharaNa darzAve che athavA kaDavA auSadhavagerenA yogathI lAMbA kALe roganI upazAMtitulya dravyastava che ane auSadha vinA svataH ja rogakSaya tulya bhAvastava che. 46o ahIM dravyastava ane bhAvastavathI maLatA phaLamAM kALabheda batAvyo. tathA dravyastavamAM lAMbA kALe paNa mAtra upazAMti batAvI, kSaya nahIM. jyAre bhAvastava zIgha kSayakAraka che. dravyastavathI bhAvastava pAmavAnI prakriyA - have bannenA phaLa batAve che- prathama(dravyastava)thI kuzaLa(=zubhakarma)no baMdha thAya che (kAraNa ke A sarAga zubhayoga che.) A kuzaLakarmanA vipAkathI sugativagere vagerethI saMpatti-vivekavagere)nI prApti thAya che. te pachI te dravyastavathI paraMparAe kALe(=dravyastavanA vAraMvAranA abhyAsathI) bhAvastava prApta thAya che. ll47 A ja vAta viroSathI batAve che- "jinabiMbanI pratiSThA karavAnA zubhabhAvathI prApta thayelA ane sarvakAraNasAmagrIo bhegI Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 pratimAzataka kAvya-17) vizeSata idamevAha- 'jiNabiMbapaiTThAvaNabhAvajiakammapariNaivaseNaM |suggipitttthaavnnmnnghNsi appaNo jmhaa||48|| jinabimbapratiSThApanabhAvArjitakarmapariNativazena svetarasakalakAraNamelanasAmarthyena sugatau pratiSThApanamanaghaMsadAtmano ysmaatkaarnnaat||48||tthaa cAha- 'tatthavi ysaahudsnnbhaavjjiykmmougunnraago| kAle ya sAhudaMsaNaM jahakkameNaM guNakaraM nu' // 49 // tatrApi ca sugatau sAdhudarzanabhAvArjitakarmaNastu sakAzAd guNarAgo bhavati, kAle ca sAdhudarzanaM jAyate yathAkrameNa guNakaraM tata eva // 49 // 'paDibujjhissaMta'NNe bhAvajjiyakammao u pddivttii| bhAvacaraNassa jAyai evaM ciya sNjmosuddho||50||prtibhotsynte'nye prANina iti bhAvArjitakarmaNastu sakAzAt pratipattirbhAvacaraNasya mokssaikhetorupjaayte| tadevaM bhAvacaraNaM saMyamaH zuddha iti // 50 // bhAvatthao a eso thoavvociypvittionneo| niravikkhANAkaraNaM kayakicce haMdi uciyNtu'||51||bhaavstvshcaiss zuddhasaMyamaH stotavyocitapravRtteH kAraNAd jJeyaH, tathA hi-nirapekSAjJAkaraNameva kRtakRtye stotavye handi ! ucitaM nAnyannirapekSatvAt // 51 // 'eaMca bhAvasAhuM vihAya naNNo caei kAuMje / sammaMtagguNanANAbhAvA taha kmmdosaay'||52|| etaccaivamAjJAkaraNaM bhAvasAdhuM vihAya-tyaktvA nAnyaH kSudraH zaknoti kartuM samyaktadguNajJAnAbhAvAt itthamAjJAkaraNaguNajJAnAbhAvAt karaNasyApi ratnaparIkSAnyAyena buddhyupAyatvAt karmadoSAcca-cAritramohanIyakarmAparAdhAcca // 52 // duSkaratve kAraNamAha- 'jaM evaM aTThArasasIlaMgasahassapAlaNaMNeyaM / acvaMtabhAvasAraMtAiMpuNa huMti eyaaii||53|| yad-yasmAdetad-adhikRtAjJAkaraNamaSTAdazazIlAGgasahasrapAlanaM jJeyamatyantabhAvasAram / tAni punaH zIlAGgAni bhavantyetAni vakSyamANalakSaNAni // 53 // 'joe karaNe saNNA iMdiyabhomAisamaNadhamme y| sIlaMgasahassANaM aTThArasagassa karavAmAM samartha evA zubhakarmanA kAraNe jIva potAne satata pavitra saddhatiomAM sthApI rAkhe che."48 te saddhatinI prApti pachI zuM? te batAve che- "te saddhatiomAM paNa sAdhudarzananA bhAvathI baMdhAyelA zubhabhAvathI guNAnurAga pragaTe che ane tenAthI avasare kramazaH uttarottara guNa karatAM sAdhudarzananI prApti thAya che.' ll49aaaa (tathA A pratimAnA darzanaAdithI) bIjA paNa prANIo pratibodha pAmaze, evA zubhabhAvathI upArjelA zubhakarmanA baLa para mokSanA ekamAtra kAraNabhUta bhAvacaraNanI prApti thAya che. A bhAvacaraNa ja zuddha saMyama che. ll50 zIlAMgonuM svarUpa zuddha saMyama ja bhAvastava che, kAraNa ke te ja stotavyane ucita pravRtti che. stotavya pote nirapekSa hovAthI nirapekSa AjJAkaraNa ja kRtakRtya stotavyaaMge ucita che. A pavA A nirapekSa AjJAkaraNa aMge bhAvasAdhune choDI bIjo koi kSudra jIva samartha nathI, kAraNa ke te kSudra bIjAomAM sabhya AjJAkaraNa guNanA jJAnano abhAva hoya che ane teonA karmano doSa hoya che. ratnanA guNavagerenI parakha jene hoya, te ja ratnanI parIkSA karI zake. tema AjJAnuM pAlanateja karI zake, jene AjJApAlananAguNavagerenuM yathArthajJAna hoya. AjJAna vinAnA ane cAritramohanIyakarmanA udayavALAo AjJAnuM pAlana karI zakatA nathI. pa2A A AjJApAlananI duSkaratAmAM kAraNa batAve che- "A AjJAkaraNa(=AjJApAlana)mAM aDhAra hajAra zIlAMgonuM pAlana karavAnuM hoya che. A aDhAra hajAra zIlAMgo atyaMta masAra che. te zIeino pramANe e.' // 53 // sAra 312 zImagonu sva35 - yoga, 425, saMu, indriya, pRthvIvagere tathA zramaNadharma - A cha padathI aDhAra hajAra zIlAMgonI niSpatti thAya che. yoga=mananA vyApAra vagaire - 3, manavagerethI 4295, rAva, anumohana- 3, saM va gerenI bhanmidASA35 - 2, Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilAMgonuM svarUpa 359 NipphattI' // 54 // yogA manovyApArAdayaH, karaNAni mana:prabhRtIni, saMjJA AhArAbhilASAdyAH, indriyANi sparzanAdIni, bhUmyAdayaH pRthivyaptejovAyuvanaspatidvitricatuHpaJcendriyAjIvAH, zramaNadharmaH kssaantyaadiH| asmAtkadambakAt zIlAGgasahasrANAM cAritrahetubhedAnAmaSTAdazakasya niSpattirbhavatIti gaathaarthH||54|| 'karaNAi tini jogA, maNamAINi uhuMti krnnaai| AhArAI sannA cau, savaNAI iMdiyA pNc'||55|| bhomAi nava jIvA, ajIvakAoasamaNadhammo a|khNtaai dasapagAro (apucchapaNagaMca |khNtaaismnndhmmomudritpaatthH) evaM Thie bhAvaNA esaa'||56|| spsstte| bhAvanAmevAha- 'Na karei maNeNAhArasannavippajaDhao uNiyameNa |soiNdiysNvuddo puDhavikAyaAraMbhakhaMtijuoM' ||57||n karoti manasA''hArasaMjJAvipramuktastu niyamena zrotrendriyasaMvRtaH pRthivIkAyArambhaM kssaantiyutH||57|| iyamaddavAijogApuhavikAyammi huMti dsbhedaa| AukkAyAisu vi iya ee piMDiyaM tu syN'||58|| evaM mArdavAdiyogAt-mArdavayukta Arjavayukta iti zrutyA pRthivIkAye bhavanti dazabhedAH, yato daza kSAntyAdipadAni / apkAyAdiSvapyevaM pratyekaM dazaiva / ete sarve eva piNDitaM tu zataM yato daza pRthivyAdayaH // 58 // 'soiMdieNa evaM sesehiM vije imaMtao pNc| AhArasaNNajogA iya sesAhiM shssdugN'|| 59 // zrotrendriyeNaitallabdhaM, zeSairapIndriyairyadidaM zatameva labhyate, tataH paJcazatAni pnyctvaadindriyaannaam| AhArasaMjJAyogAdetAni paJcazatAni, evaM zeSAbhirapi bhayasaMjJAdyAbhiH paJca, paJceti sahasradvayaM niravazeSa yatazcatasraH saMjJA iti // 59 // 'evaM maNeNa vayamAiesu evaM ti chasahassAI |nn karaNasesehiM pi ya ee savvevi aTThArA' // 60 // etanmanasA sahasradvayaM labdhaM, vAgAdinaitatsahasradvayamiti SaTsahasrANi, trINi karaNAnIti / na karotItyanena yogenaitAni zeSeNApi yogenaitAni SaDiti sarvANyaSTAdaza, trayo yogA iti kRtvA // 60 // etthamiyaM viNNeyaM aiaMpajaM tu buddhimNtehiN| ekkaMpi suparisuddhaM sIlaMga sessbbhaave'|| 61 // atrazIlAGgAdhikAre idaM vijJeyamaidamparyaM=bhAvArthagarbharUpaM buddhimadbhiH puruSairyadutaikamapi suparizuddhaM yathAkhyAtaM zIlAGgaM bhaya, bhaithuna bhane pariI - 4, indriya spazavagere - 5, bhUbhivore=pRthvI, payl, azi, vAyu, vanaspati, beindriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya, tathA ajIva - 10, tathA kSamAvagere dasa yatidharma - 10. kula (3x3xxx4x10x10=) 18000. // 54 // '429vagaire trae,mAnavore trae 729||(=saadhno) yoga, AhAraAdi cAra saMjJA ane zrotrendriyavagere pAMcaindriyo, tathA pRthvI vagere navajIvo, ane (pAMca prakAranA pustako) sa, tathA kSamAvagare 6sa yatidharma.' sAnI bhAvanA mA pramANe cha - // 55-56 // bhAvanA jatAve chAhArasaMjJAthI rahitano tathA zravaNendriyanA viSayamAM saMvRtta thayelo (sAdhu) kSAMtidharmathI yukta thaine manathI pRthvIkAyano AraMbha na kare. pachI A ja pramANe mAIvavagere bIjA nava yatidharmathI kramazaH pRthvIkAyasaMbaMdhI AraMbha na kare. Ama dasa bheda thayA. (yatidharma kramazaH badalavAthI dasa bheda thayA.) e ja pramANe aplAyavagerenA AraMbhaaMge samajavuM. Ama (10x10) kula so bheda thayA. ll58 zrosendriyasaMbaMdhI A so bheda thayA. A ja pramANe bIjI cAra indriyaaMge paNa pratyekanA so-so bheda thavAthI kula pAMcaso bheda thayA. AhArasaMjJAmAM ATalA meha thayA. 4 prabhASI saMzosama4. tethI dulAra mehathayA. (10x10x4x4) // 58 // A badhA bhedo manoyoganA che. A ja pramANe vacana, kAyAnA paNa thavAthI kula cha hajAra thayA. A bhedo karaNanA bhaNya // 4 prabhAva, anumtin||5||7-72 thavAthI sArIra me thaze. (2000x3x3) (sUtramA mana-kyana-yAne 24(=ALdhana) yA ane. 4295, Aqeane anumoinane yoga eyA che.) // 10 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36) pratimAzataka kAvya-67) zeSa sadbhAve-zeSazIlAGgasadbhAvetanniyataM bhavati // 61 // tatra nidarzanamAha- 'eko vA''yapaeso'saMkhejapaesasaMgaojaha u| eyaMpitahANeyaM, satattacAo iyrhaau'||62||eko'pyaatmprdesho'tyntsuukssmo'sngkhyeyprdeshsnggtstdnyaavinaabhuuto yathaiva, kevalasyAsambhavAt, evametadapi zIlAGgaM tathA jJeyamanyAvinAbhUtamevetarathA tu kevalatve svatattvatyAgaH, Atmapradezatvamapi na syAttadvacchIlAGgatvamapi ca na syAt samudAyaniyatatvAtsamudAyina iti||62|| etadeva bhAvayati-'jamhA samaggameyaM pisvvsaavjjogviriio|tttennegsruuvNn khNddruuvttnnmuveii|| 63 // yasmAt samagrametadapi zIlAGga sarvasAvadyayogAdviratirevAkhaNDatvenaikasvarUpaM vartate, na khaNDarUpatvamupaityata: kevalAGgAbhAva iti||63|| nadyuttArAdau pratyakSato'khaNDarUpabAdha ityatrAha-'eyaM ca ettha evaM viraibhAvaM paDucca daTThavvaM / Na u bajhaMpi pavittiM jaMsA bhAvaM viNAvi bhave' // 64 // etacca zIlamatraivaM= sarvasAvadhanivRttyAtmakaM viratibhAvamAntaraM pratItya draSTavyaM, na tu bAhyAmapi pravRttiM pratItya; yatsA bAhyA pravRttirbhAvaM vinApi bhavet, tathA ca nadyuttArAdau dravyato'pkAyArambhasambhave'pi pramAdAbhAvAnna bhAvataH sa iti na shiilaanggbhnggH|| 64 // tadAha- 'jaha ussaggaMmi Thio khitto udagaMmi keNai tvssii| tavvahapavittakAyo acaliabhAvo'pavatto a'||65|| yathotsarge-kAyotsarge sthitaH kSipta udake kenacit tapasvI mohAt, sa udakavadhapravRttakAyo'pi mahAtmA'calitabhAvo'pravRtta eva, mAdhyasthyAd, buddhipUrvakapravRttereva pravRttitvAdAdhyAtmikanivRttau bAhyapravRtteravirodhitvAcca / yattu tatra madhyasthasya yogo na hetuH, kintu vadhyasyaiveti vRSodanvato mataM, tattucchamatiprasaGgAt, 'egayA guNasamiyassa rIato kAyasaMphAsaM samaNuciNNA egaiyA pANA uddAyaMti'[AcArAGga 1/5/4/ sarvazIlAMgadhAraka ja vaMdanIya A zIlAMganA adhikAramAM buddhimAna puruSe bhAvArthathI bharelo A daMparya samajavAno che ke eka paNa parizuddha zIlAMga zeSa=bAkInA badhA zIlAMgonI hAjarImAM ja hoya. arthAt bAkInA zIlAMgonI gerahAjarImAM ekAda parizuddha zIlAMga hoya tema vAstavamAM banatuM nathI.I61ahIM daSTAMta raju kare che- asaMkhya AtmapradezonI hAjarImAM atyaMta sUkSma eka Atmapradeza paNa saMbhave che, kAraNa ke AtmA akhaMDa asaMkhyapradezI hoi, bIjA badhA pradezothI avinAbhUta ekamAtra alaga Atmapradeza saMbhavato ja nathI. A ja pramANe bAkInA tamAma zIlAMganI hAjarImAM ja eka zIlAMga hoya che, kAraNa ke te badhA zIlAMgo ekabIjAne avinAbhUta che. tethI jema anya AtmapradezonA abhAvamAM ekamAM AtmapradezapaNuM nathI. tema anyazIlAMgonA abhAvamAM ekamAM zIlAMgapaNuM paNa nathI, kAraNake samudAyI samudAyane niyata hoya che.(samudAyI=samudAyamAM rahevAvALAzIlAMgone Atmapradezovagere) I62aa A ja arthane vadhu spaSTa kare che- A samagra zIlAMgasamudAya sarvasAvadyayogathI viratirUpa hovAthI akhaMDa ekasvarUpa hovAthI khaMDakaTUkaDArUpe rahI zakatuM nathI. tethI mAtra avayava(=khaMDo)no abhAva che. avayavIthI yukta ja avayava maLe ema che. 63. nadIuttaraNa vagere vakhate spaSTarUpe zIlAMganA akhaMDarUpamAM pratyakSabAdha dekhAya che, kAraNake tevakhate kAyAthI aplAyavagereno AraMbha hoya che." AzaMkAnA samAdhAnamAM kahe che- AsarvasAvadyanivRttirUpa zIla ahIM AMtarika viratibhAvane AzrayIne ja che, nahi ke bAhyapravRttine apekSIne paNa. kAraNa ke bAhyapravRtti to bhAva vinA paNa thai zake che. nadI utaratI vakhate dravyathI(=bAhyapravRttirUpe) aplAyano AraMbha saMbhavato hovA chatAM, te vakhate pramAdana hovAthI zIlAMgabhaMga nathI.64. A ja vAta batAve che- jemake kAyotsargamAM rahelo muni mUDha thayelA koikanA dvArA pANImAM pheMkAyo. ahIMte muninI kAyA pANInA jIvonA vadhamAM pravRtta thai che, chatAM avicalita Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirvazIlAMgadhAraka ja vaMdanIya 361 158] tti AgamavirodhAcca, yogavata: kAyasaMsparzasyaikakAyavyApAratvAdityanyatra vistaraH // 65 // abuddhipUrvapravRttidRSTAnte buddhipUrvapravRttisthale'pi mAdhyasthyahetvaikyena yojayati- 'evaM ciyamajjhattho ANAi u katthaI pyttttto|sehgilaannaaditttthaa apvttocevnnaayvvo'||66||evmev madhyastha: sannA''jJAta: kvacitpravartamAno vastuni zaikSaglAnAdyarthaM puSTAlambanato'pravRtta eva jJAtavyo jJAnAdyarthaM pravRttAvAzravasyApi prishrvtvaaditi||66|| 'ANAparataMto so sA puNa savvannuvayaNao ceva / egaMtahiyA vejagaNAeNaM savvajIvANaM' // 67 // AjJAparatantro'sau pravartakaH, sA punaH sarvajJavacanata evAjJA ekAntahitA vartate, vaidyakajJAtena hitametadapi sarvajIvAnAM dRSTAdRSTopakArAditi // 67 // 'bhAvaM viNAvi evaM hoi pavittI Na bAhae esA / savvattha aNAbhisaMgA viribhaavNsusaahuss'||68||bhaavN-viruddhbhaavN vinApyevaM bhavati pravRttiH, kvacinna bAdhate caiSA sarvatrAnabhiSvaGgAd viratibhAvaM, susAdhorupeyopAyecchAvyatiriktabhAvasyaivAbhiSvaGgatvAnnirabhiSvaGgakarmaNazcAbandhakatvAditi bhAvaH // 68 // 'ussuttA puNa bAhai samaivigappasuddhAvi NiyameNaM / gIyatthaNisiddhapavajaNarUvA NavaraM nnirnnubNdhaa'||69||utsuutraa puna: pravRttirbAdhate viratibhAvaMsvamativikalpazuddhApi tattvato'zuddhatvAt 'suMdarabuddhIe kayaM, bahuyaM pina suMdaraMhoi[upadezamAlA 414 utta0] iti vacanAd niyamena |giitaarthnissiddhprtipttiruupaa gItArthena bhAvavALo te (madhyasthabhAva hovAthI) pANInA jIvonA vadhamAM pravRtta nathI. buddhipUrvakanI pravRtti ja vAstavamAM pravRttirUpa che. vaLI te pravRttimAMthI AtmikabhAvanI nivRttimAM bAhyapravRtti virodhI banatI nathI. arthAt koi kAryamAM bAhya pravRtti thavA chatAM jo AtmAnA bhAvo te kAryamAMthI nivRtta hoya, to paramArthathI nivRtti ja che, tenA phaLamAM bAhya pravRtti avarodha UbhI karatI nathI. dharmasAgara upAdhyAya - uparokta hiMsAsthaLe madhyastha munino kAyayoga kAraNa nathI, paraMtu jenI hiMsA thAya che, te pANIvagerenA jIvono yoga ja kAraNabhUta che. zrI dharmasAgara upAdhyAyano A mata barAbara nathI, kAraNa ke temAM atiprasaMgadoSa che. (Ama to sarvatra A pramANe mAnavAno prasaMga che, ane hiMsAjanita karmabaMdhano abhAva AvavAno prasaMga che.) vaLI AcArAMgamAM kahyuM ja che ke - "koi vakhate guNayukta(=apramattabhAvamAM rahelo) sAdhu samyaga anuSThAnamAM upayogayukta hoya, tyAre kyAreka temanI kAyA sAthe sparza karatA keTalAka jIvo mRtyu pAme che...' ityAdi. A sUtra sAthe virodha Avaze, kAraNa ke A sUtranI TIkAmAM A prasaMge anya anya guNasthAne rahelAne kevA kevA karmabaMdha hoya che, te darzAvyo che. ayogIne choDI bAkInA sayogIone to te jIvano A saMsparza paNa eka prakArano kAyavyApAra ja che. tethI karmabaMdha saMbhave che. I6pA abuddhipUrvakanI pravRttinA(=IrAdA vinAnI pravRttinA) daSTAMtamAM ane buddhipUrvakanI pravRttinA sthaLe paNa, mAdhyayyarUpa hetunI samAnatAthI bannenI tulyatA siddha karatA kahe che- "A ja pramANe madhyasthabhAvamAM rahelo sAdhu AjJAne avalaMbI zaikSa(=nUtanadIkSita) glAna vagere aMge puSTAlaMbanathI sAvadyamAM pravRtti kare, to paNa apravRtta ja samajavo, kAraNa ke jJAnAdiprayojanathI thatI pravRttimAM Azrava paNa parizrava(saMvara-nirjarA)nuM kAraNa bane che.' 66 . Ama pravRtti karato muni AjJAne parAdhIna che, ane AjJA sarvajJanA vacanarUpa hoi sarvajIvonuM (ekAMte)hita kare che. ahIM vaidyanuM daSTAMta che. sarvajJanI AjJA daSTa ane adRSTa - ema banne prakAranA upakAra kare che. 67 "A pramANe viruddha(=azubha)bhAva vinA paNa (sAvadya) pravRtti saMbhave che. paraMtu sarvatra abhivaMgano abhAva hovAthI A pravRtti susAdhunA viratibhAvane bAdhaka nathI." I68 ahIMeTalo khyAla rAkhavokemokSanIkemokSanA sAdhanabhUta cAritravagerenI icchA abhinkaMgamAM samAveza pAmatI nathI. A be sivAyanA bhAvano ja abhinkaMgamAM samAveza che. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 pratimAzataka kAvya-2) niSiddhe sati pratipatti: akaraNAbhyupagamastayA rUpyate yAsA, navaraM pravRttiranabhinivezAddhetorniranubandhA anubandhakarmarahitA bhavati, apuna:karaNAtprajJApanIyaprakRtitvAcca // 69 // 'iyarA u abhiNivesA iyarA Na ya muulchejvirhennN| hoe sA ettocciya puvvAyariyA immaahu'||70|| itarA tu gItArthaniSiddhApratipattirUpA pravRttirabhinivezAt mithyaabhiniveshenetraa-saanubndhaa|nc mUlacchedyaviraheNa cAritrAbhAvamantareNetyarthaH, (bhavati) eSA sAnubandhA pravRttiH, ata eva kAraNAtpUrvAcAryA idamAhurvakSyamANam // 70 // 'gIyattho u vihAro bIo gIyatthamisIo bhnnio| itto taiyavihAroNANuNNao jiNavarehiM ||71||giitaarthshc vihArastadabhedopacArAdekaH, dvitIyogItArthamizrito bhaNito vihAra ev| ato vihAradvayAttRtIyavihAraH sAdhuviharaNarUpo nAnujJAto jinavaraiH=bhagavadbhiH // 71 // asya bhAvArthamAha- 'gIyassa Na ussuttA tajjuttasseyarassa vi thev| NiyameNaM caraNavaM jana jAu ANaM vilNgheii||72||giitaarthsy notsUtrA pravRttiH, tadyuktasya gItArthayuktasyetarasyApyagItArthasya tathaiva notsUtretyarthaH / kutaH ? niyamena avazyabhAvena caraNavAn yad-yasmAtkAraNAnna jAtu kadAcidAjJAM vilaGghayati-utkrAmati, ajnyaanprmaadaabhaavaadityrthH|| 72 // 'Na ya gIyattho aNNaM Na nivArei joggayaM muNeUNaM / evaMdoNhavicaraNaM parisuddhaM annnnhaannev'||73||nc gItArtha: sannanyamagItArthaM na nivArayatyahitapravRttaM yogyatAM matvA nivaarnniiysy| evaM dvayorapi gItArthAgItArthayozcaraNaM zuddhaM vAraNapratipattibhyAmanyathA naivobhyorpi||73|| tA evaM viraibhAvosaMpuNNo ettha hoinnaayvvo|nniymennN aTThArasasIlaMgasahassarUvo AvA abhinkaMga vinAnI kriyAthI karmabaMdha nathI. potAnI buddhikalpanAthI zuddha mAnelI paNa utsutra pravRtti avazya viratibhAvane bAdhaka bane che, kAraNa ke te pravRtti vAstavamAM suMdarabuddhithI(="zubha che evI matithI) kareluM paNa ghaNuM suMdara nathI hotuMe vacanathI AjJArahita hovAthI azuddha ja che. e pravRttino gItArtha niSedha kare ane pravRtti karanAro te niSedhane svIkArI pravRtti karato aTakI jAya. usUtrapravRttinuM jo AvuM svarUpa hoya, to teno viratibAdhakabhAva sAnubaMdha nathI banato paNa niranubaMdha(= paraMparA vinAno) bane che. tAtparya - abhiniveza vinA thatI ulUpravRtti viratibhAvanI bAdhaka hovA chatAM te sAnubaMdha bAdhakane badale niranubaMdha bAdhaka bane che, kAraNa ke gItArthanA niSedha pachI te vyakti e pravRtti pharIthI karavAnI nathI, kAraNa ke te vyaktimAM prajJApanIya svabhAva rahyo che. 69l gItArthe niSedha karavA chatAM karAtI pravRtti khoTI pakaDapUrvakanI hovAthI sAnubaMdha bane che. (paraMparAthI paNa viratibhAvane bAdhaka bane che.) A khoTI pakaDavALI sAnubaMdha pravRtti mULacchedya(=cAritranA abhAva) vinA saMbhavatI nathI. tethI ja pUrvAcAryoe kahyuM che ke 70 "eka gItArthavihAra che. (ahIM gItArtha ane vihAra vacce abhedano upacAra karyo che.) ane bIjo vihAra gItArthamizrita kahyo che. A bethI alaga trIjA sAdhuvihAranI jinezvaroe anujJA karI nathI." II71. Ama kahevAnuM tAtparya batAve che- "gItArthanI pravRtti usUtra hotI nathI. tema ja gItArthathI yukta agItArthanI pravRtti paNa utsutra hotI nathI, kAraNa ke avazya cAritravAnuM kyAreya paNa AjJAnuM ullaMghana karato nathI, kAraNa ke tenAmAM AjJAbhaMgamAM kAraNabhUta ajJAna ane pramAda hotA nathI." II72 zaMkA-gItArtha bhale usUtrapravRttina kare. paNa gItArthanI nizrAmAM rahelo agItArtha ajJAnI hovAthI zuM kAma usUtrapravRtti na kare? A zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che- gItArtha bIjAne(=agItArthane) yogya (=usUtrapravRtti karatA aTakAvI zakAya tevo) jANavA chatAM usUtrapravRttimAMthI aTakAve nahi tevuM kadI bane nahi. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirvazIlAMgadhAraka ja vaMdanIya 363 u'|| 74 // tat-tasmAdevamuktavad viratibhAvaH sampUrNa:-samagro'tra vyatikare bhavati jJAtavya iti niyamena = avazyaMtayA'STAdazazIlAGgasahasrarUpa eva, sarvatra pApaviraterekatvAditi bhaavH|| 74 // 'UNattaM na kayAivi imANaM saMkhaM imaM tu ahigicca / jaM eyadharA sutte NiddiTThA vaMdaNijAo' ||75||uuntvN na kadAcidapyeteSAM zIlAGgAnAM saGkhyAmevAdhikRtya Azritya, yasmAdetaddharA:=aSTAdazazIlAGgasahasradhAriNaH sUtre pratikramaNAkhye nirdiSTA vandanIyA, nAnye 'aTThArasasahassasIlaMgadhArA'[aDDAijjesusUtra] ityAdi vacanaprAmANyAt / idaM tu bodhyamyatkiJcidekAdyuttaraguNahInatve'pi mUlaguNasthairyeNa cAritravatAM yogyatayA zIlAGgasaGkhyA pUraNIyA, pratijJAkAlInasaMyamasthAnAnyasaMyamasthAnAnAM SaTsthAnapatitAnAM coktavadeva tulyatvopapatteH 'saMjamaThANaThiyANaM kiikamma bAhirANaM bhaiavvaM' ityaadhuktsyopptteshcetydhikmsmtkRtgurutttvvinishcye| utsargaviSayo vA'yam // 75 // tadAha'tA saMsAraviratto aNaMtamaraNAirUvameyaM tu / NAuM eyaviuttaM mokkhaM ca gurUvaeseNaM' // 76 // yato duSkarametacchIlaM sampUrNaM, tat= tasmAtsaMsArAd virakta: sannanantamaraNAdirUpamAdinA janmajarAdigrahaH, etameva saMsAra jJAtvA, etadviyuktaM= maraNAdiviyuktaM mokSaM ca jJAtvA gurUpadezena-zAstrAnusAreNeti gAthArthaH // 76 // paramagurUNo A pramANe ja bannenuM =Ama nivAravAthI gItArthanuM ane A niSedhane svIkAravAthI agItArthanuM) cAritra parizuddha bane che, anyathA nahi. (gItArtha jo aTakAve nahi to enuM ane aTakAvavA chatAM pelo agItArtha jo svIkAre nahi, to enuM cAritra azuddha bane che.) II73aaaa tethI pUrvokta viratibhAva prastutamAM avazya aDhAra hajAra zIlAMgarUpa ja samajavAno che. (kAraNake sarvatra pApamAMthI virati ekarUpa ja che ane te aDhAra hajAra zIlAMganI hAjarImAM ja saMbhave che.) II74ll zIlAMganI A saMkhyAmAM kayAreya paNa ochApaNuM eTalA mATe saMbhavatuM nathI ke, pratikramaNa sUtramAM aDhAra hajAra zIlAMgadhAraka sAdhu ja vaMdanIya tarIke nirdiSTa che. ahIM "aDAijesu sUtramAM vaMdanIya sAdhunA vizeSaNa tarIke mukAyeluM "aThArasasahassasIbhaMgadhArA' (=aDhAra hajAra zIlAMgadhAraka) A vacana pramANabhUta che. (to zuM uttaraguNahInatAne kAraNe aDhAra hajAra zIlAMganA adhAraka vartamAnakAlIna ghaNA sAdhuo avaMdanIya che? ityAdi saMbhavita AzaMkAnA samAdhAna tarIke kahe che.) ATalo khyAla rAkhavo ke ekAda uttaraguNathI hIna paNa mULaguNamAM sthira sAdhuomAM uttaraguNanI yogyatA che. tethI e yogyatAne AgaLa karI zIlAMganI saMkhyA pUrNa karI temane vaMdanIyatarIke svIkAravA. ahIM hetu - sarvaviratinI pratijJAkAle je saMyamasthAna hoya che, te ja haMmezA rahetuM nathI. paNa anya-anya saMyamasthAno prApta thAya kare che. A saMyamasthAno vizuddhinI apekSAe paraspara SasthAnapatita che. (anaMtabhAga, asaMkhyabhAga, saMkhyAtabhAga, saMkhyAtaguNa, asaMkhyaguNa ane anaMtaguNa vRddhi-hAni SasthAnapatita che.) A sarva saMyamasthAnomAM rahelA sAdhuo samAnatayA vaMdanIya che - arthAt aDhAra hajAra zIlAMgadhAraka che. teonI A samAnatA svIkAravA yogyatAne paNa AgaLa karavI ja paDe. badhAsaMyamasthAnomAM rahelA vaMdanIya hoya, toja "saMyamasthAnomAM rahelAnuMkRtikarma(=vaMdana) karavAnuM che, saMyamasthAnonI bahAra rahelA(=saMyamasthAnomAM nahi rahelA) nA kRtikarmaaMge vikalpa che." A vacana paNa yuktisaMgata Thare che. A bAbatamAM vistAranI icchAvALAe upAdhyAyajI mahArAje racelA "gurutattvavinizcaya' graMtha jovo. (ema yogyatAmAtrathI vaMdanIya mAnavAmAM najIkamAM dIkSA lenAro ke dIkSAnA tIvrabhAvavALo paNa vaMdanIya kema na manAya ? ityAdi saMbhavita ApattionA samAdhAna tarIke anya vikalpa batAve che) athavAto "aDhAra hajAra zIlAMgadhAraka sAdhuvaMdanIya che" ityAdivacano utsargarUpa che. (koika uttaraguNamAM hIna paNa mULaguNamAM sthira sAdhu aDhAra hajAra zIlAMgano dhAraka na hoya, to paNa vaMdanIya che; kAraNa ke saMyamasthAnamAM rahelo che - zuM ahIM utsarga zabdadvArA Avo apavAda iSTa che?) I7paAma saMpUrNa zIla dhAraNa karavuM duSkara hovAthI ja (1) "A saMsAra anaMta maraNaAdi(AdithI janma, ghaDapaNa vagere samajavA)thI bharelo che? Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 __ pratizata vya-67 ya ANaM aNahe ANAiguNe taheva dose y| mokkhatthI paDivajiya bhAveNa imaM visuddheNaM' // 77 // paramagurozca bhagavata AjJAmananaghAnAjJAyA guNAn jJAtvA, tathaiva doSAMzca virAdhanAyA mokSArthI sampratipadya ca bhAvenedaM zIlaM vizuddheneti gaathaarthH||77|| 'vihiyANuTThANaparo sattaNurUvamiyaraMpi sNdhNto| aNNattha aNuvaogA khavayaMto kammadosevi' // 78 // vihitAnuSThAnaparaH zaktyanurUpaM yathAzakti, itaradazakyamapi sandhayan bhAvapratipattyA'nyatra vihitAnuSThAnAdanupayogAdazakte:-kSapayan karmadoSAnapi pratibandhakAn // 78 // 'savvattha NirabhisaMgo ANAmittaMmi savvahA jutto| egaggamaNo dhaNiyaM tammi tahA'mUDhalakkho y||79|| sarvatra vastuni nirabhiSvaGgo madhyastha AjJAmAtre bhagavataH sarvathA yukta:=ArAdhanaikaniSTha ityarthaH, ekAgramanA anyavizrotasikArahitastasyAmAjJAyAM tathA'mUDhalakSyazca san // 79 // taha tillapattidhAragaNAyagao raahaavehggovaa| eyaMca ei kAUMNa u aNNo kkhuddcittotti'||80||tthaa tailapAtrIdhArakajJAtagato'pAyAvagamAdapramatto rAdhAvedhakagatovA, kathAnake supratIte, etacchIlaM zaknoti kartuM pAlayituMnatvanyaH kSudracitto'nadhikAritvAditi gAthArthaH // 80 // upacayamAha- 'etto ciya NiddiTTho pUvvAyariehiM bhaavsaahutti| haMdi pamANaThiyattho, taMca pamANaM imNhoii||81||at evAsya duranucaratvAtkAraNAnirdiSTaH kathita: pUrvAcAryai:= bhadrabAhuprabhRtibhiH bhAvasAdhu:=pAramArthikayati: 'handi' ityupadarzane pramANenaiva sthitArtho nAnyathA, tacca pramANaM sAdhuvyavasthApakamidaM bhavati vakSyamANam // 81 // 'satthuttaguNo sAhu Na sesa iti Ne paiNNA iha heuu| aguNattA iti Neo diTuMto puNa suvaNNaM ca // 82 // zAstroktaguNavAn sAdhurna zeSAH zAstrabAhyA iti naH= bhezanarI (2) saMsArathI vairAgya pAmelAme, (3) 'bhokSa bhara hithI rahita cha' vA nathI (4) gur|| upadezane(=palane) anusAra ||79||vnnii (5) 52bhara mAvAna)nI tathA (6) manI mArAdhanAno lAbha ane virAdhanAthI nukasAna jANIne (7) mokSecchu thaine tathA (8) bhAvathI A vizuddha zIlane svIkArI li77ii vihita anuSThAnomAMthI (9) zakya anuSThAnone yathAzakti Acarato tathA (10) azakya anuSThAnone bhAvathI (AdaraNIya tarIke) svIkArato tathA (11) vihita anuSThAnathI bhinnamAM anupayogathI(=upayoga nahIM rAkhavA dvArAazaktimAM kAraNabhUta ane ArAdhanAmAM pratibaMdhaka karyadoSone khapAvato 78 vaLI (12) sarvatra nirabhidhvaMga(=madhyastha) tathA (13) mAtra bhagavAnanI AjJAmAM ja yukta(=AjJAnI ArAdhanAmAM ja pravRtta) (14) ane bIjAmAM vizrotasikA(pravRtta yogathI anyamAM citta lai javuM - vizrotasikA)thI rahita ekAgra manavANo tathA (15) mAvAnanI mAM abhUTa sakSaNo(=saMbhoInaDi pAmelo) // 78 // tathA (16) telapAtradhara ane rAdhAvedhasAdhaka(=banne dRSTAMta prasiddha che.)nI jema pramAda-virAdhanAnA nukasAnanA jJAnathI apramatta baneloja AzIlane pALavA samartha che, nahi ke anya kSudracittavALo jIva, kAraNa ke sattvahIna kSudra jIva AjJApAlanano adhikArI ja nathI. 80 niSkarSakahe che- "Ama zIlapAlanaduSkara hovAthI ja bhadrabAhusvAmI vagere pUrvAcAryoe pramANathI nizcita thayelA arthavALAne ja pAramArthika sAdhu kahyo che." bhAvasAdhuno nizcaya karAvanAruM pramANa A che||81|| susAdhunA svarUpamAM suvarNanuM dRSTAMta zastrota pAna 4 sAdhu cha. zeSa( mAya) (53), sAdhu nathI (sAdhya), amArI pratibhA che. ahIM sAdhaka hetu "guNono abhAva che. (zAstrabAhya veSadhArIo sAdhu nathI, kAraNa ke zAstroktaguNavALA nathI.) ahIM Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 susAdhunA svarUpamAM suvarNanuM dRSTAMta asmAkaM pratijJA pakSaH / iha na zeSA ityatra hetuH sAdhako'guNatvAditi vijJeyaH, tadguNarahitatvAdityarthaH, dRSTAnta:suvarNamivAtra vyatireka ityrthH|| 82 // suvarNaguNAnAha- 'visaghAirasAyaNamaMgalatthaviNae pyaahinnaavtte| gurue aDajjha'kutthe aTTha suvaNNe guNA huMti' // 83 // viSaghAti suvarNaM, tathA rasAyaNaM vayastambhanaM maGgalArtha= maGgalaprayojanaM, vinItaMkaTakAdiyogyatayA, pradakSiNAvarttamagnitaptaM, prakRtyA guru sAratayA, adAcaM sAratayaiva, akuthanIyamata eva, evamaSTau suvarNaguNA bhavantyasAdhAraNA iti gAthArthaH // 83 // dArTAntikamadhikRtyAha- 'iha mohavisaM ghAyai sivopaesA rasAyaNaM hoi| guNao a maMgalatthaM kuNai viNIo a joggatti' // 84 // 'maggaNusAri payAhiNa gaMbhIro garuao tahA hoi| kohaggiNA'Dajjho akuttho sai siilbhaavenn'|| 85 // iha mohaviSaM ghAtayati keSAJcicchivopadezAttathA rasAyanaM bhavatyata eva pariNatAnmukhyaM guNatazca maGgalArthaM karoti, prakRtyA vinItazca yogya iti kRtvA // 84 // mArgAnusAritA sarvatra pradakSiNAvarttatA, gambhIrazcetasA guruH, tathA bhavati krodhAgninA'dAhyo, jJeyo'kuthanIya: sadocitena zIlabhAvena / / 85 // 'evaM diTuMtaguNA sajjhaMmi vi ettha hoMti NAyavvA / Nahi sAhammAbhAve pAyaM jaM hoi diTuMto' // 86 // evaM dRSTAntaguNA viSaghAtitvAdayaH sAdhye'pi atra-sAdhau bhavanti jJAtavyAH, nahi sAdhAbhAve ekAntenaiva prAyo yad yasmAd bhavati dRssttaantH|| 86 23RUparizuddha chetavatAnA saMvidhAlIyaUTUsaMkurghado875 'itarammi kasAIA visiTThalessA tahegasArattaM / avagAriNI aNukaMpA vasaNe aiNiccalaM cittN'| 88||ctusskaarnnprishuddhN caitadbhavati kaSeNa, chedena, tApena, tADanayA ceti / yadevambhUtaM, tad viSaghAtirasAyanAdi vyatireka daSTAMta(=prastutamAM susAdhurUpa abhipreta dharmamAM zAstra sUcavelA guNo hoya, tema sUcavatuM dRSTAMta) suvarNanuM che.ll82A suvarNanA ATha asAdhAraNa guNo batAve che- (1) viSaghAtI - viSanuM mAraNa kare (2) rasAyaNa - yuvAnI tathA Arogyane jALavI rAkhe che. (3) mAMgalikarUpa (4) vinIta che - kuMDaLaAdi AkAra yatheccha arpa zakAya. (5) agnithI tapeluM te svabhAvathI ja pradakSiNAvarta phare che. (6) svabhAvathI ja bhAre che. (sArabhUta hovAthI) (7) adAhya che - sArabhUta hovAthI ja kayAreya agnithI baLI jai rAkha na thAya. (8) ane sArabhUta hovAthI ja kyAreya saDatuM nathI. - kayAreya kATa lAgato nathI. - suvarNanA A ATha guNo che. 83ii dArTItika=sAdhune AzrayI kahe che- (1) mokSamArganA upadezathI keTalAkanA mohajherane dUra kare che, tathA (2) te upadezadvArA pariNatone mATe mokSaArogyaAdi mATe rasAyaNabhUta bane che. (3) mukhyatayA ane gauNabhAve athavA mukhyaguNathI anya mATe maMgala karanArA bane che. (4) tathA yogya hovAthI svabhAvathI ja vinIta=vinayazIla namra hoya che. 84. (5) mArgAnusArIvartanavALA hovAthI temanAmAM pradakSiNAvartapaNuM che. pradakSiNAvarta=gurnAdine anukULa vartana karavuM. athavA sanmArge cAlavuM. (6) tathA gaMbhIracittavALA hovAthI guru cheHgauravayukta che. (7) krodharUpI agnithI kyAreya baLatAnathI, kAraNake pote 'kSamAzramaNa che. tathA(8) haMmezA ucitazIlane dhAraNa karatAM hovAthI bagaDatA(=saDatA) nathI. 8po A pramANe suvarNadaSTAMtamAM batAvelA viSaghAtipaNuMvagere guNa sAdhya - sAdhumAM hoya che, kAraNa ke sAdhya sAthe sarvathA sAdharmsano abhAva hoya, to daSTAMta dRSTAMtarUpa banI na zake. 86je suvarNa kaSa, cheda, tApa ane tADanArUpa cAra kAraNothI zuddha hoya, te ja suvarNamAM viSaghAtipaNuM rasAyaNavagere guNo hoya che, tethI kaSavagere cAra rIte suvarNanI parIkSA che. ll87aa e ja pramANe (1) sAdhumAM viziSTalezyA kaSaparIkSA che. (kasoTI paththarapara ghasAro - kaSaparIkSA.) zubhabhAvamAM rahevuM e sAdhunI kaSaparIkSA che. (2) cheda - kApa mukavo. ekasArapaNAmAM rahevuM Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 pratimAzataka kAvya-67) guNayuktaM bhavati; nAnyat, parIkSeyam // 87 // itarasmin sAdhau kaSAdayo yathAsaGkhyamete yaduta- viziSTA lezyAH kaSaH, tathaikasAratvaM chedaH, apakAriNyanukampA tApaH, vyasane'tinizcalaM cittaM tADanA / eSA parIkSA // 88 // taM kasiNaguNoveyaM hoi suvaNNaM na sesayaM jutii| Na ya NAmarUvamitteNa evamaguNo havai saahuuN'|| 89 // tatkRtsnaguNopetaM satsuvarNaM tAttvikaM, na zeSakaM yuktiriti yuktisuvarNam / nApi nAmarUpamAtreNa bAhyenaivamaguNaH san bhavati sAdhuH // 89 // 'juttIsuvannayaM puNa suvannavaNNaM tu jai vi kiirijaa| Na hu hoi taM suvannaM sesehiM gunnehiN'sNtehiN||90|| yuktisuvarNaM punaratAttvikaM suvarNavarNameva yadyapi kriyeta kathaJcittathApi na bhavati tatsuvarNaM zeSairguNairviSaghAtitvAdibhirasadbhiriti gAthArthaH / 90 // prastutamadhikRtyAha-'je iha sutte bhaNiA sAhuguNA tehiM hoi so sAhU / vaNNeNaM jaccasuvaNNayaM va saMte guNaNihimmi' // 91 // ya iha zAstre bhaNitA mUlaguNAstairbhavatyasau sAdhuH, varNena satA jAtyasuvarNavatsati guNanidhau viSaghAtitvAdirUpe // 91 // jo sAhuguNarahio bhikkhaM hiMDai kahaMNu hoi so sAhU ? vaNNeNaM juttisuvaNNyaM vA'saMte gunnnihimmi'||92|| yaH sAdhuguNarahitaH san bhikSAmaTati, na bhavatyasau sAdhuretAvatA varNena satA kevalena yuktisuvarNavadasati guNanidhau viSaghAtitvAdirUpe // 92 // 'uddiTTakaDaM bhuMjai, chakkAyapamaddaNo gharaM kunni| paccakkhaM ca jalagae jo pivai kahaM Nu so sAhU ?' ||93||uddishykRtN bhuGkte AkuTTikayA, SaTkAyapramardano nirapekSatayA, gRhaM karoti devavyAjena, pratyakSaM cajalagatAnprANino yaH pibatyAkuTTikayaiva, kathaM tvasausAdhurbhavati ? naiveti gaathaarthH||93|| 'aNNe ukasAIyA kira ee ettha huMti nnaayvvaa| eyAhiM parikkhAhiM sAhUparikkheha kAyavvA' // 94 // anye tvAcAryA itthamabhidadhati, kaSAdayaH prAguktA: kiloddiSTabhoktRtvAdayo'tra sAdhvadhikAre bhavanti jJAtavyAH yathAkramametAbhiH parIkSAbhirnizcayaprakAraiH sAdhaparIkSeha karttavyA. samAnadharmadarzanajanitasAdhatvasaMzayanirAsAya sadrattena sAdhatva mechaparIkSau cha. (3) apArI52 59 // anu2vI, bhe 55rIkSA cha (u5mii dij) ane (4) bhAre saMkaTamAM paNa atinizcala, sthira rahevuM e tADanA(eraNapara hathoDIdvArA TIpAvuM) parIkSA che. A cAra parIkSA che. ll88ii sarvaguNothI yukta hoya te ja sAcuM suvarNa che. anya dhAtunA mizraNathI banAveluM yuktisuvarNa sAcuM suvarNanathI. temanAmamAtrathI ane bAhyaveza mAtrathI paNa vAstavamAM guNahIna hoya te sAdhunathI. l89o alabatta banAvaTI suvarNane paNa sAcA suvarNa jevA raMgavALo banAvavAmAM Ave che, paraMtu tenAmAM bIjA viSaghAtipaNuMvagere suvarNaguNo na hovAthI te sAcuM suvarNa nathI. 90 prastutane uddezIne A ja muddo darzAve che- zAstramAM sAdhunA je mULa guNo batAvyA che, te guNothI yukta sAdhunAvarNavALo sAdhu che. jemake viSaghAtipaNuM vagererUpaguNasamudAyasahitanuM jAtya suvarNa. 91ii viparyaya darzAve che- bhikSAmATe pharatI paNa sAdhuguNathI rahita vyakti sAdhu na kahevAya. jAtyasuvarNanA rUpavALA paNa viSaghAtipaNuMvagere guNa vinAnA kRtrima suvarNane sAcuM suvarNa zI rIte kahI zakAya? I92aa Adezika(sAdhu vagerenA uddezathI banAvelAnuM) jANI bujhIne bhojana kare. nirapekSapaNe(nirguNa thai) chakAya vano 15 2, hevana ne potAnuM dhara() banAve, ane zahApUrva pratyakSa apayukta upl(=sayita:45) pIe - AvAne sAdhu zI rIte samajI zakAya? arthAt sAdhu mAnI zakAya nahi. I93 keTalAka AcAryonA mate sAdhunAadhikAramAM ozika bhojanavagere kaSaAdi parIkSArUpa che. A parIkSA(=sammagnizcayanA sAdhana)thI sAdhunI parIkSA karavI. jANIne uddiSTa bhojana-kaSaparIkSA, nirapekSa SaTyAyamardana-chedaparIkSA, devanA bahAne potAnuM gharatApaparIkSA, ane sacittajaLa-sevana-tADanaparIkSA. ahIM parIkSA niSedhAtmaka che. arthAt udiSTa bhojanaAdinA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya-bhAva stavano paraspara meLApa 367 sambhAvanayA'bhyutthAnasya kartavyatve'pyauttarakAlikaM yathocitaM parIkSayaiva sAdhyamityasya zAstrArthatvAditi dik // 94 // nigamayannAha-'tamhA je iha satthe sAhuguNA tehiM hoi so saahuu| acvaMtasuparisuddhehi mokkhasiddhatti kAUNaM' // 95 // tasmAd ye iha sAdhuguNAH zAstre bhaNitA: pratidinakriyAdayastai: karaNabhUtairbhavatyasau bhAvasAdhu - nyathA'tyantaM suparizuddhastairapi na dravyamAtrarUpairmokSasiddhiriti kRtvA bhAvamantareNa tadanupapatteriti gAthArthaH // 95 // __ prakRtayojanAmAha-'alamettha pasaMgaNaM evaM khalu hoi bhAvacaraNaM tu / paDibujjhissaMtaNNe bhaavjiykmmjoennN'|| 96 // alamatra prasaGgena prmaannaabhidhaanaadinaa| evaM khalu bhavati bhaavcrnnmuktsvruupm| kuta:? pratibhotsyante'nye praNina iti bhAvArjitakarmayogena jinAyatanaviSayeNeti gAthArthaH / / 96 // 'apddivddiysuhciNtaabhaavjjiykmmprinniio| eassajAi aMtaM, taosa ArAhaNaM lhi||97||aprtiptitshubhcintaabhaavaarjitkrmprinntestu sakAzAd jinAyatanaviSayAyA etasya-caraNasya yAtyantaM pAraM, tata: sa ArAdhanAM labhate zuddhAm // 97 // 'NicchayaNayA jamesA, crnnpddivttismyopbhiii| AmaraNaMtamajassaM saMjamapAlaNaM vihiNA' // 98 // nizcayamatAd yadeSA''rAdhanA caraNapratipattisamayataH prabhRtyAmaraNAntamajasram= anavarataM saMyamaparipAlanaM vidhineti gAthArthaH // 98 // 'ArAhago ya jIvo sattaTThabhavehi sijjhae nniymaa| saMpAviUNa paramaM haMdi ahakkhAyacarittaM' // 99 // ArAdhakazca jIva: paramArthataH saptASTabhirbhavaiH-janmabhiH siddhyati niymaat| katham ? samprApya paramaM pradhAnaM, handi yathAkhyAtacAritramakaSAyamiti // 99 // 'davvathayabhAvatthayarUvaM eyamiha hoi daTThavvaM / aNNuNNasamaNuviddhaM, Nicchayao bhaNiyavisayaM tu||100|| dravyastavabhAvastavarUpametadanantaroktamiha bhavati draSTavyamanyonyasamanuviddhaM, guNapradhAnAnyatarapratyAsattyA mithovyaapttyAgathI sAdhu kaSaAdi parIkSAmAM zuddha nIvaDe che. bAhya samAnadharmanA darzanathI saMzaya pragaTe ke, "A sAdhu haze ke asAdhu?" tyAre te saMzaya dUra karavA prathama najare dekhAtAzuddha AcAravagerethI sAdhutarIkenI ja kalpanA karI abhyatthAna, vaMdanavagere karavA. paNa pachI to yathAyogya parIkSA karyA bAda ja sAdhutA vagereno nizcaya karI vaMdanavagere karavA ke na karavA. A zAstrArtha che. 94o upasaMhAra karatA kahe che- tethI pratidina kriyAvagere je sAdhuguNo che, te sAdhuguNa jenAmAM hoya; te bhAvasAdhu kahevAya, bIjA nahi; kAraNa ke mokSaprApti bhAvanI atyaMta(=niHzalya) parizuddhithI ja saMbhave che, nahi ke tevA bhAva vinAnA mAtradravyarUpathI paNa. (dravyarUpathI paNa jo mokSa thato hota, to vinayaratnano ke abhavya dIkSitano paNa mokSa thAta.) li9pA. dravya-bhAva stavano paraspara meLApa prastuta vicAraNA batAve che- ahIM pramANa batAvavuM vagere vistRta prasaMgothI saryuM. TUMkamAM "AnAthI bIjA jIvo paNa pratibodha pAmaze evIderAsaraaMgenI zubhabhAvanAthI upArjelA zubha karmanA baLa para uparokta svarUpavALuM bhAvacAritra prApta thAya che. 96 jinAlayasaMbaMdhI akhaMDita-satata zubhavicAraNArUpa bhAvathI prApta thayelI karmanI pariNatinA baLapara A bhAvacAritrano pAra pAmI zuddha ArAdhanA(=mokSa) meLavI zakAya che. Ama jinAlayavagerarUpa dravyastava bhAvastava dvArA mokSe pahoMcADe che. 97 nizcayanayamate saMyamanA svIkAranI kSaNathI mAMDI maraNa sudhI satata vidhipUrvaka saMyamanuM pAlana karavuM e ja ArAdhanA che. / 98o Avo ArAdhaka jIva sAta-ATha bhavomAM ja chevaTe kaSAya vinAnA zreSTha yathAkhyAta cAritrane pAmI avazya siddha thAya che. 99o A pramANe upara darzAvelAM dravyastava ane bhAvastavanuM svarUpa A prakAranuM che - dravyastava ane bhAvastava guNa ke pradhAna saMbaMdhathI parasparamAM Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 pratimAzataka kAvya-27) nizcayato bhaNitaviSayameva-arhagocaramevaikaviSayANAM puSpAmiSastutipratipattInAM yathottaraM prAdhAnyAt // 10 // 'jaiNovi hu davvathayabheo aNumoaNeNa atthitti| eyaM ca ettha NeyaM iya siddhaM tNtjuttiie'||101|| yaterapi dravyastavabhedaH dravyastavalezAnuvedho'numodanenAstyeva, etaccAtra jJeyamanumodanamevaM siddhaM tantrayuktyA vakSyamANayA // 101 // taMtaMmi vaMdaNAe puuannskkaarheuussggo| jaiNovi hu NiddiTTho, te puNa davvatthayasarUve ||102||tntre siddhAnte vandanAyAM pUjanasatkAraheturetadarthamityarthaH, utsarga: kAyotsargoyaterapi nirdiSTaH 'pUaNavattiAe sakkAravattiAe' iti vacanAt, tau punaH pUjAsatkArau dravyastavarUpau nAnyarUpAviti gAthArthaH // 102 // 'mallAiehiM pUA sakkAro pavaravatthamAihiM / aNNe vivajao iha duhAvi davvatthao ittha' // 103 // mAlyAdibhiH pUjA, tathA satkAraH prvrvstraalngkaaraadibhiH| anye viparyaya iha vacane vastrAdibhiH pUjA mAlyAdibhiH satkAra iti vyAcakSate, sarvathA-dvidhApi yathAtathAstu dravyastavo'trAbhidheya iti dhyeym|| 103 // tantra eva yuktyantaramAha osaraNe balimAINa ceha jaM bhagavayAvi paDisiddhaM / tA esa aNuNNAo uciANaM gammai tenn'||104||smvsrnne balyAdidravyastavAGgaM na ceha yadbhagavatApi-tIrthakareNa pratiSiddhaM, atyaMta bhaLelA che, arthAt zrAvaka Adine dravyastava pradhAna che, to (te dravyastavanI sAthe) gauNabhAve bhAvastava rahyo che ane sAdhu vagerenA pradhAna bhAvastava sthaLe dravyastava gauNabhAve rahyo che, kAraNa ke nizcayathI to bannenA viSaya paramAtmA arihaMta ja che. zaMkA - dravyastava ane bhAvastava banne arihaMtane AzrayIne ja hoya to baMnemAM eka nIcalI kakSAnuM ane bIju UMcI kakSAnuM Avo bheda kema? samAdhAna :- banne stava bhagavAnane AzrayI hovA chatAM puSpapUjA(=aMgapUjA), AmiSa(=naivedya= agrapUjA)pUjA, stuti(=caityavaMdanavagere) bhAvapUjA ane pratipatti(=bhagavAnanI AjJAnA svIkArarUpa cAritra) uttarottara vadhu zreSTha che. A cAreya pUjArUpe samAna che. cAramAM prathama traNa dravyastavamAM samAveza pAme che ane chellI pUjA bhAvastivamAM samAveza pAme che. tethI bhagavAnane AzrayI hovA chatAM dravyastava karatAM bhAva stavane vadhu zreSTha kahI zakAya che. athavA to banne stava arihaMtaviSayaka hovA chatAM upara pramANe zreSThatAne AdhAre baMnemAM bheda saMbhavI zake che. A tAtparya che - samAna viSayaka hovAnA nAte baMne stava abhinna che ane uttarottara zreSThatA-pradhAnatAnI apekSAe bannemAM bheda che. 100 - sAdhune dravyastava zaMkA-bhAvastava svIkAratA sAdhune dravyastava kevI rIte hoi zake? AnA samAdhAnamAM kahe che- sAdhune paNa anumodanAdvArAdravyastavabhedano aMza hoya che. sAdhunI AdravyastavaanumodanAhave batAvAtI zAstrayuktiodvArA zuddha tarIke siddha thAya che. 101. zAstramAM=siddhAMtamAM caityavaMdanamAM pUjAnA ane satkAranA hetuthI kAyotsarga karavAno nirdeza sAdhune paNa karyo che. ati ceiyANaM sUtramAM pUmavattinA saravattinA pATha che ja. ane banne(=pUjana ane satkAra) dravyastavarUpa ja che, bhAvarUvarUpa nathI. 102aa kAraNa ke tyAM pUjA puSpamALAvagerethI ane satkAra zreSTha vastra, alaMkAra vagerethI thAya che. anya mate vastravagerethI pUjA ane puSpamALA vagerethI satkAra thAya che. bemAMthI je mata hoya te, paNa banne mate A banne(pUjA-satkAra) dravyastavarUpa ja che. te 103 dravyastavanI anumodanA aMge ja bIjI yukti batAve che- samavasaraNavakhatedravyastavanA balivagere aMgano(=kAraNabhUta aMzano) Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siAdhune dravyastava | 369 tadeSo'tra dravyastavo'nujJAtastena tIrthakareNocitebhyaH prANibhyo gamyate ceSTAsamAnazIlena maunena vyaJjakena // 104 // 'Na ya bhagavaM aNujANai jogaM mukkhaviguNaM kyaacidvi| Na ya tayaNuguNo vi tao, Na bahumao hoi annnnesiN'|| 105 // na ca bhagavAnanujAnAti yoga-vyApAraM mokSaviguNaM kadAcidapi mohAbhAvAt, na ca tadanuguNo'pyasau-yogo na bahumato bhavatyanyeSAM kintu bahumata evetyarthata: so'pi dravyastavAnumatikroDIkRto bhavatIti // 105 // bhAva eva bhagavato'numodyo na dravyamityAzaGkAM satkAryanayena dravye bhAvasattAbhyupagamena nirasyannAha'jo ceva bhAvaleso so ceva u bhagavao bhumo| Na tao viNeyareNaM tti atthao so vi emev'|| 106||y eva bhAvalezaH, sa eva bhagavato bahumato'punarbandhakAdicaturdazaguNasthAnAntabhAvasya tadAjJAviSayatvAt, tatreSTasAdhanatAvyaJjakavyApArasyaiva tdnumtitvaaddhiinbhaavtvenaannumodytve'tiprsnggaat| avadAma copadezarahasye - jai hINaM davvatthayaM, aNumaNejjA Na saMjautti mii| tA kassa vi suhajogaM titthayaro nANumaNijja tti'|| [gA. 37] natako bhAvalezo vinetareNa drvyenetyrthH| so'pi dravyastavo'pyevamevAnumata eva // 106 // etadeva spssttytibhagavAne paNa pratiSedha karyo nathI. AnA dvArA bhagavAne paNa yogya jIvone (dravyastavanA adhikArIone) dravyastavanI anujJA ApI che, te vAta ceSTAne samAnasvabhAvavALA maunathI vyakta thAya che. anumativageredarzaka ceSTAthI jema anumativagerenuM jJAna thAya che, tema maunathI paNa anumativagerenuM jJAna thai zake che. /104o ane bhagavAna kyAreya paNa mokSathI viruddha yoganI anujJA ApatA nathI, (kAraNa ke bhagavAnane mohano sarvathA abhAva che.) ane bhagavAne anujJAta karelo yoga mokSane anukULa tarIke siddha thai gayA pachI bIjAone paNa zuM kAma amAnya bane? arthAt bIjAone paNa bahumAnya ja bane che. Ama arthathIdravyastavanI anumatithI dravyastava paNa svIkArya bane che. I10pA zaMkA - bhagavAna to bhAvanI ja anumodanA kare, dravyanI to kare ja nahi. (kAraNa ke bhAva vinAnuM dravya to tuccha che.) samAdhAnaH- ahIM satkAryanayathI dravyamAM bhAvanI hAjarI svIkRta che. (satkAryavAdane kAraNe ja kAryarUpe pariNAma pAme che. kAryanI navI utpatti nathI. athavA kAraNa ja kAryarUpe bhAse che. AvuM mAnato naya satkAryavAda che. Ama te dravyastavarUpa kAraNa ja bhAvastivarUpa kAryamAM pariNAma pAme che. tethI dravyastavamAM bhAvastava che ja.) A nayane AgaLa karI zaMkAnuM samAdhAna karatAM kahe che- "bhAvano je aMza che, te ja bhagavAnane bahumata che, paraMtu te bhAvaaMzadravya vinA saMbhave nahi tethI arthataH dravyastava paNa anumata ja che." apunabaMdhaka avasthAthI mAMDI caudamA guNasthAnakasudhInI avasthAmAM kramazaH dravyaaMza ghaTato jAya che ane bhAvaaMza vadhato jAya che ane bhagavAnanI AjJA(apramAdabhAvanI AjJA) apunabaMdhakathI mAMDI caudamAM guNasthAnaka sudhInA bhAvone vyApIne rahelI che. (arthAt bhagavAna te-te avasthAne ucita te-te bhAvone te-te avasthAnA apramAda tarIke svIkAre che. tethI sva-svaavasthAne ucita - avasthAne anurUpa bhAva pragaTa karavAnIbhAvamAM ramavAnI-udyamazIla rahevAnI bhagavAnanI AjJA che.) AvI AjJA karatA bhagavAnane te-te bhAvonA iSTasAdhanabhUta - athavA te-te bhAvonA vyaMjaka(=AvirbhAvaka)mAM thatI pravRtti anumata che, te asaMzayasiddha che. zaMkA - apunabaMdhakavagere avasthAnA bhAvo atyaMta nimnakoTinA hovAthI te bhAvo ane te bhAvajanaka sAdhano zI rIte (r)satkAryanayaH- satkAryavAdAparaparyAya:-kAryasya sattvanirNAyakaH kthaavishessH| saca dvividhaH pariNAmavAdaH vivrtvaadshc| tatra pariNAmavAdaH sAGkhyAnAm / tanmate kAraNameva kAryarUpeNa pariNamata iti kAryakAraNayorananyatvaM satyatvaM ca / yathA dugdhaM sadeva dadhirUpeNa pariNamate iti dadhi kAryAntaraM dugdhAd bhinnaM ca na bhvtiiti| vivartavAdo mAyAvAdinAm / tanmate kAraNameva kAryasvarUpeNa bhAsata iti kAraNasyaiva satyatvaMna kaarysy| Arhatamatastvatra syaadvaadH| tanmate kArya kathaJcid asat kathaJcicca sadevotpadyata ityaadi| Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 370 pratimAzataka kAvya-67) 'kajaM icchaMteNaM aNaMtaraM kAraNaMpi iTThati / jaha AhArajatittiM icchaMteNeha aahaaro'|| 107 // kAryamicchatA'nantaramakSepakaphalakArikAraNamapISTameva bhavati, kathamityAha- yathA''hArajAM tRptimicchateha loke AhAra iSTa iti gaathaarthH||a(u)paarddhpudglpraavrttvyvdhaanenaapi bhAvastavedravyastavasya hetutvAtkathamanantaraM kAraNatvamiti cet ? RjusUtrAdinayena, kathaJcittannaye tatsthalIyAnantarabhAvasyaiva puraskArAd, vyavahAranayena tu dvAreNa dvAriNo'nyathAsiddhyabhAvAdanantarakAraNatvamaviruddhameveti vyutpaaditmdhyaatmmtpriikssaadau||107|| bhavanAdAvapi vidhimAha'jiNabhavanakAraNAivi bharahAINaMna nivAriyaM teNa |jh tesiM ciya kAmAsallavisAihiMNAehiM (vayaNehi paatthaa.)'|| 108 // jinabhavanakAraNAdyapi dravyastavarUpaM bharatAdizrAvakANAM na nivAritaM tena bhagavatA yathA teSAmeva-bharatAdInAM kAmA zalyaviSAdibhirvacanairnivAritA: 'sallaM kAmA visaM kAmA' ityAdiprasiddharityarthaH // 108 // 'tA taM pi aNumayaM ciya appaDisehAu tNtjuttiie| iya sesANavi itthaM aNumoaNamAi aviruddhaM // 109 // tattadapi jinabhavanakAraNAdyapyanumatamevApratiSedhAtkAraNAt, tantrayuktyA aniSiddhamanumatami'ti tntryuktiH| 'iya' evaM bhagavadanujJAnAccheSANAmapi sAdhUnAmatra dravyastave'numodanAdyaviruddham, aadianumodya bane? samAdhAna - te bhAvo nimnakoTinA hovA chatAM bhAvatvarUpe samAna hoi anumodya che. hInakoTInA hovAmAtrathI anumodya mAnavAmAM atiprasaMga che. upadeza asthamAM kahyuM che ke - "saMyamI potAnI apekSAe hIna evA dravyastavanI anumodanA kare nahi evI jo tamArI (pUrvapakSavALAnI) buddhi hoya, to (tamArA mate) tIrthakara koinA paNa zubhayoganI anumodanA nahi kare!"(kAraNa ke badhA zubhayogIo tIrthakara karatAM hInakakSAnA che. paNa A vAtaiSTa nathI. bhagavAne dhagAvagerenA zubhayoganI anumodanA karI hatI, te vAta zAstromAM ghaNe sthaLe Ave che. tethI hInakakSAe rahelAnA zubhayogo paNa anumodanIya che ja.) ll106/ A ja vAtane vadhu spaSTa karatAM kahe che- kAryanI icchA rAkhanAre kAryanA anaMtara kAraNa(zIghaphaLadAyaka kAraNonI paNa icchA rAkhavI ja joie. A lokamAM paNa dekhAya che ke AhArathI prApta thatI tRptinI icchA karanAro AhAranI paNa icchA rAkhe che." zaMkA - anaMtara kAraNa bhale iSTa hoya, paNa apAI (ke upAdhe?) pudgalaparAvarta jeTalA kALanA AMtarA pachI bhAvastavanuM kAraNa banato dravyastava anaMtarakAraNa zI rIte banI zake? samAdhAna - RjusUtranayanI apekSAe dravyastava anaMtara kAraNa banI zake che. A naya tatkAlIna bhAvane ja AgaLa kare che. dravyastavasthaLe dravyastavanI tarata uttaramAM pragaTatAM bhAvane ja AgaLa karIne A nayanI apekSAe dravyastava anaMtarakAraNa bane che. ane vyavahAranayanA mate to dvAra(janya vyApAra) dvArIne(janakane) anyathAsiddha TheravI zakato nathI. dA.ta. daMDa cakrane bhagAvavAdvArA ghaTamAM kAraNa che. ahIM cakrabhramaNarUpa dvAra potAnA dvArI daMDane ghaTarUpa kArya mATe anyathAsiddha TheravI na zake. Ama vyavahAra naye kALathI dUra dekhAtuM kAraNa paNa potAnA dvAradvArA anaMtara kAraNa banI zake che. tethI apAddhapulaparAvarta jeTalA kALanA AMtarAvALodravyastava saMskAra - bIja AdirUpa potAnA dvAradvArA bhAvanuM anaMtarakAraNa banI zake che. (adhyAtmamataparIkSA vageremAM A vAtanuM samarthana karyuM che.) 107 jinabhavanavagereaMge paNa vidhi(=vidhAna) batAve che- A ja hetuthI bharatavagere zrAvakone "jinabhavana karAvavuM vagere dravyastavano niSedha karyo nathI. jyAre teone "kAma zalyarUpa che ane viSarUpa che' Adi dRSTAMtothIvacanothI kAma(indriyanA viSayo)no spaSTaniSedharyo che. ll108 tethI pratiSedhanakaravAthI 'aniSiddhamanumata evI taMtrayuktithI jinabhavanavagere paNa bhagavAnane anumata ja che. tethI bAkInA sAdhuone paNa dravyastavanI anumodanA vagere vagerethI jinabhavanaAdi aMgenA upadeza ArirUpa karAvaNa paNa) aviruddha ja che. /109o Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drivyastava lokopacAra vinayarUpa 371 zabdAtkAraNopadezAdigrahaH // 109 // yuktyantaramAha- 'jaM ca cauddhA bhaNio, viNayo uvayArio u jo tattha / so titthayare NiyamA Na hoi dvvthyaadnnnno'||110|| yazcaturdhA bhaNito vinayo jJAnadarzanacAritralokaupacArikabhedAt, aupacArikavinayastu yastatra=vinayamadhye, sa tIrthakare niyamAd=avazyaMtayA na bhavati dravyastavAdanyaH kintu dravyastava ev|| 110 // 'eyassa u saMpADaNaheuM taha haMdi vNdnnaaevi| pUaNamAduccAraNamuvavannaM hoi jaiNovi' // 111 // etasya lokopacAravinayaikarUpadravyastavasya sampAdanahetoH= sampAdanArthaM tathA handItyupadarzane vandanAyAmapi sUtrarUpAyAM pUjanAdhuccAraNaM 'pUaNavattiAe'upapannaM bhavati yaterapi // 111 // iharA aNatthagaMtaMNaya tayaNuccAreNa sA bhnniaa|taa abhisaMdhAraNato sNpaaddnnmitttthmeyss'|| 112 // itarathA tvanarthakaM taduccAraNaM, na ca tadanuccAraNena sA-vandanA bhaNitA, tattasmAdabhisandhAraNena viziSTecchArUpeNa sampAdanamiSTametasya dravyastavasyeti gaathaarthH||112|| sakkhAu kasiNasaMjamadavvAbhAvehiM No aymittttho| gammai taMtaTThiie, bhAvappahANA hi muNaotti' // 113 // sAkSAtsvarUpeNaiva kRtsnasaMyamadravyAbhAvAbhyAM kAraNAbhyAM nAyamiSTo dravyastava iti gamyate, tantrasthityA pUrvAparanirUpaNena garbhArthamAha- bhAvapradhAnA hi munaya' iti kRtvopasarjanamayamiti gaathaarthH|| 113 // 'eehito aNNe dhammAhigArIhiM je u tesiM tu| sakkhaM ciya viNNeo bhAvaMgatayA jao bhaNiyaM // 114 // etebhyo munibhyo'nye dharmAdhikAriNa iha ye dravyastava lokopacAra vinayarUpa bIjI yukti batAve che- vinaya cAra prakArano kahyo che. (1) jJAna (2) darzana (3) cAritra ane (4) lokopacAra. A cAra vinayamAM tIrthakara saMbaMdhI aupacArika vinaya dravyastavane choDI anya prakAre saMbhavato nathI. (arthAt dravyastavathI ja tIrthakarano lokopacAra vinaya saMbhave che.) I/110 sAdhune paNa lokopacAra vinayanA ekamAtra svarUpabhUta A dravyastavanuM saMpAdana karavA (dravyastava AdaravA) aticetyavaMdanasUtragata "pUaNavariAe padathI pUjanaAdinuM uccAraNa yuktisaMgata kare che. arthAt "pUaNavariAe" vagere padonA uccAraNa dvArA dravyastavanI anumodanA karI sAdhuo paNa tIrthakarano lokopacAra vinaya karI zake che. 111jo Ama dravyastavanuM saMpAdana iSTa na hoya, to sAdhune mATe "pUaNavariAe" vagere padono uccAra arthahIna banI jAya, (kAraNa ke pUjanaAdithI iSTadravyastava anumodanIya tarIke paNa mAnya nathI.) ane evuM paNa nathI ke sAdhue vaMdanAsUtramAM 'pUaNavariAe" vagere pado bolavAnA nathI. tethI sAdhue "pUaNavariAe pada sArthakarUpe bolavAnA che, tema siddha thAya che. tethI te pado bolatI vakhate sAdhu (gRhasthoe karelI pUjAvagerethI maLatA zubhaphaLavagererU5) viziSTa icchAnuM praNidhAna kare che. Ama dravyastavanuM saMpAdana sAdhuone paNa iSTa che. ll112aa. zaMkA - jo sAdhue paNa dravyastavadvArA upacAra vinaya karavAno hoya, to sAdhue sAkSAt dravyastava paNa karavo joie! A zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che- sAdhune kRtnasaMyama(=akhaMDa saMyama-SaTkAyajIvanI saMpUrNa jayaNArUpa) hoya che ane dravyano abhAva hoya che. (athavA saMpUrNa dravya ane bhAva baMne rIte saMyama che.) tethI sAdhune dravyastava iSTa nathI. siddhAMtanA pUrvAparano vicAra karatAM evuM rahasya prApta thAya che ke "sAdhuo bhAvapradhAna ja hoya che." Ama temane dravyastava gauNa hovAthI sAkSAt karavAnuM vidhAna nathI. 113 dravyastava aMge sAdhuno adhikAra A saMyatothI bhinna- asaMyata dharmAdhikArIo=zrAvakone ja Adravyastava sAkSAt karavAno che, kAraNa ke te Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 pratimAzataka kAvya-17) zrAvakAsteSAM tu vijJeyaH sAkSAdeva-svarUpeNaiva bhAvAGgatayA hetubhUtayA, yato bhnnitm||114 // 'akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNo davvatthae kUvadiTuMto' // 115 // akRtsnapravartakAnAM saMyamamadhikRtya viratAviratAnAM prANinAmeSa khalu yuktaH svarUpeNaiva saMsArapratanukaraNa: zubhAnubandhAd dravyastavaH, tasmin dravyastave kUpadRSTAntaH prsiddhkthaankgmyH|| 115 // AkSipya samAdhatte'sokhalu pupphAIo tatthuttoNa jinnbhvnnmaaiivi| AisaddA vutto, tayabhAve kassa pupphaaii||116|| sa khalu dravyastavaH puSpAdistatroktaH 'pupphAi Na icchaMtitti'pratiSedhaH pratyAsannaH, na jinabhavanAderanadhikArAt, tatrAha-'Adi'zabdAdukto jinabhavanAdirapi, tadabhAve-jinabhavanAdyabhAve kasya puSpAdiriti gAthArthaH // 116 // 'naNu tattheva ya muNiNo pupphAi nivAraNaM phuDaM atthi / atthi tayaMsayakaraNaM paDucca n'nnumoannaaivi'|| 117 // nanu tatraiva stavAdhikAre muneH puSpAdinivAraNaM sphuTamasti no kasiNasaMjame tyAdivacanAdetadAzaGkayAhaasti tatsatyaM, kintu svayaM karaNaM pratItya nivAraNaM natvanumodanAdyapi pratItyeti gAthArthaH // 117 // etadeva samarthayati- 'suvvai avayararisiNA kAravaNaM pi hu aNuTTiyamimassa / vAyagagaMthesutahA eyagayA desaNA cev'||118||shruuyte ca varSiNA pUrvadhareNa kAraNamapi tattvato'nuSThitametasya-dravyastavasya 'mAhesarIu' [Ava. ni0 772 pA. 1] ityAdivacanAt, tathA vAcakagrantheSvetadgatA dezanApi dRshyte| 'yastRNamayImapi' ityAdi vacanAt // 118 // 'AhevaM hiMsAvi hu dhammAya Na dosayAriNI tti tthiyN| evaM ca veyavihiyA Nicchijai seha bhAvastavanuM kAraNa bane che. kAraNa ke AgamamAM kahyuM ja che ke- 114 akRtnapravartaka=saMyamane AzrayI jeo viratAvirata=dezavirata che, teone ja svarUpathI ja zubhAnubaMdhadvArA saMsArano saMkSepa karato dravyastava yogya che. A dravyastavaaMge kUpadaSTAMta prasiddha che. 115aa AkSepa karIne samAdhAna batAve che- AkSepa - AgamamAM kRmnasaMyamIo puSpAdi icchatA nathI' Ama kahyuM che. A pratiSedhathI pratyAsamanyAyathI puSpAdirUpadravyastavane icchatA nathI' ema tAtparya maLe che. arthAtudravyastava puSpapUjAAdirUpa ja che. ane A ja puSpapUjAdhirUpadravyastava akRmnasaMyamIone AdaraNIya che, kRmnasaMyamIone anAdaraNIya che. Ama ahIM jinabhavanaAdino adhikAra ja na hovAthI te dravyastavarUpa nathI. samAdhAna -"puSpAdi'padamAM rahelA "Adi padathI jinabhavanavagere samAveza pAme che. kAraNake jinabhavana ja jo na hoya, to jinapratimAno paNa abhAva AvavAthI puSpAdipUjA konI thAya? arthAt puSpAdi pUjA paNa masiddha thAya; mane to, teno niSedha 55 nirartha bane. // 116 // zaM:- tyo 4(stavanA ghiramai) 'no kasiNasaMjame' vacanathI munione puSpAdipUjAno spaSTa niSedha karyo che. samAdhAna - evo niSedha tyAM karyo che, paNa te svayaM karavAnI apekSAe ja che, nahi ke anumodanAAdinI apekSAe paNa. ./117pA A ja vAtanuM samarthana kare che- 'vaLI AgamamAM evuM saMbhaLAya paNa che, ke pUrvadhara zrI vajasvAmIe (vAstavamAM) puSpAdipUjA karAvI paNa hatI," (anumodanAnI vAta to dUra raho,) kAraNa ke AgamamAM A prasaMga sUcavatA "mAsarIe" ityAdi vacano maLe che. vaLI vAcakavara(zrI umAsvAtijI mahArAjA)nA graMthomAM paNa dravyastavaaMgenI dezanA "yastRNamayI" ityAdi vacanathI upalabdha thAya che. (Ama sAdhune dravyastavanA upadeza ane anumodanAno adhikAra to che ja, paNa avasare - -- - -- - - -- -- - - -- - -- -- - -- - -- -- -- - -- @ mAhesarIu sesA puriyaM nIA huaasnn-gihaao| gayaNa-talamaivaittA vaireNa mahANubhAveNa // iti puurnnshlokH|| . (r) yastRNamayImapi kuTIM kuryAd dadyAttathaikaM puSpamapi bhaktyA paramagurubhyaH puNyonmAnaM kutastasya ? // puujaaprkrnne|| sa Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidavihitahiMsA dharmarUpa - pUrvapakSa 373 vAmoho' ||119||aah-evN dravyastavavidhAne hiMsApi dharmAya, na doSakAriNIti sthitaM, evaM ca vedavihitA sA hiMseha vicAre neSyate sa vyAmoho bhavatAM tulyayogakSematvAt // 119 // 'pIDAkarItti aha sA tullamiNaM haMdi ahigayAe vi|nny pIDAu adhammo NiyamA vejjennvbhiyaaraa'||120||piiddaakaarinniityth sA vedavihitA hiMsA' etadAzaGkayAha-tulyamidaMhandi! adhikRtAyAmapi jinbhvnaadihiNsaayaam| upapattyantaramAha-naca pIDAto'dharmo niyamAd-ekAntenaiva vaidyena vyabhicArAt, hitakRtastasyauSadhAtpIDotpattAvapyadharmAnutpatteH // 120 // aha tesiM pariNAme suhaM nu tesiMpi suvvai evaM / tajaNaNe viNa dhammo bhaNio paradAragAINaM' // 121 // atha teSAM jinabhavanAdau hiMsyamAnAnAM pariNAme sukhamevetyadoSaH, etadAzaGkyAha- teSAmapi yAge hiMsyamAnAnAM zrUyate etatsvargapAThAt, upapattyantaramAha-tajjanane'pi sukhajanane'pi na dharmo bhaNitaH pAradArikAdInAM, tasmAdetadapi vyabhicArIti gAthArthaH // 121 // 'siya tattha suho bhAvotaM kuNamANassa tullmeyNpi| iyarassa vi suhocciya Neyo iyaraM kuNaMtassa' // 122 // syAttatra jinabhavanAdau zubho bhAvastAM hiMsAM kurvata ityetadAzaGkyAhatulyametadapi kathamityAha-itarasyApi vedavihitahiMsAkartuH zubha eva jJeyo bhAva itarAM vedavihitAM hiMsAM kurvato yAgavidhAnena // 122 // 'egiMdiyAi aha te iyare thova tti tA kimeeNaM / dhammatthaM savvaM ciya vayaNA esA na dutttthtti'||123|| ekendriyAdayo'tha te jinabhavanAdau hiMsyanta ityAzaGkyAha- itare stokA iti vedAdyAge karAvavAno paNa adhikAra che - tema siddha thAya che.) I118 vedaviDitahiMsA dharmarUpa - pUrvapakSa jinapUjAnI jema vedavihita hiMsAne paNa nirdoSa TheravavA prayatna karato vaidika pUrvapakSa:- "A pramANe dravyastava karatA thatI hiMsA dharmamATe che, doSakAraka nathI evo tame(=jenoe) nizcaya karyo. ane tame ja dravyastava saMbaMdhI hiMsAnI samAna paristhitivALI ane pariNAmavALI vedavihitahiMsAne dhamatarIke svIkAratA nathI. kharekhara! A tamAro vyAmoha-daSTirAga che. ll119o zaMkAH- (A) vedavihitahiMsA jIvone pIDAkArI che. samAdhAnaHdravyastavIya hiMsAmAM kyAM pIDAno abhAva che? vaLI evuM ekAMte nathI ke jenAthI bIjAne pIDA thAya, te badhuM adharmarUpa ja hoya; kAraNa ke cikitsA arthe vaida dardIne pIDA Ape to paNa te adharmarUpa Thare nahi. tethI parapIDAmAM adharma anekAMtika che. 120 zaMkA - (B) jinabhavanavageremAM jeonI hiMsA thAya che, teone te vadha pariNAme sukhakAraka thAya che. Ama te vadha bIjAne sukhakara hovAthI dharmarUpa che." A siddhAMta che. samAghAna - emato "yajJamAM vadha karAtAprANIone svarganI prApti thAya che ema kahyuM che. vaLI tamAro siddhAMta anekAMtika che, kAraNake parastrIgamana karanAro te strIne sukha Apato hovA chatAM dharma karato nathI. 12nA zaMkA - (C) jinabhavanAdihetuka hiMsA karanArane te vakhate zubhabhAva hoya che. samAdhAna :- e vAta to yajJamATe paNa tulya ja che. yajJa karanArane paNa vedavihita hiMsA karatI vakhate zubhabhAva ja hoya che. /122 zaMkA - (D) jinabhavanavageremAM thatI hiMsAmAM ekendriyajIvonI hiMsA che, jyAre vedavihitahiMsAmAM paMcendriya jIvono vadha che. samAdhAna - sAthe sAthe ema paNa kema kahetA nathI, ke jinabhavanavageremAM asaMkhya jIvono vadha che, jyAre vedavihitahiMsAmAM to thoDAkano ja vadha che. amAre tyAM paMcendriyano vadha che, paNa te alpano che, tamAre ekendriyano vadha che, paNa te ghaNAno - asaMkhyano, tethI jinabhavanaAdinI hiMsA nirdoSa che ane vedavihitahiMsA doSita che Avo kadAgraha choDI do. A badhI hiMsA dharmArtha ja che. (E) ane dharmArtha hiMsA duSTa nathI Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 pratimAzataka kAvya-27 hiMsyante, tatkimetena bhedAbhinivezena dharmArthaM sarvaiva sAmAnyena vacanAdeSA hiMsA na duSTeti gAthArthaH // 123 // evaM pUrvapakSe pravRtte sati Aha- 'eyaMpi na juttikhamaM vayaNamittANa hoi evamiyaM / saMsAramoagANavi dhammAdosappasaMgAo' // 124 // etadapi na yuktikSamaM yaduktaM pareNa, kuta ityAha- na vacanamAtrAdanupapattikA bhavatyevametatsarvaM, kutaH? ityAha-saMsAramocakAnAmapi vacanAddhiMsAkAriNAM dharmasya 'duHkhino hantavyA' ityasyAdoSaprasaGgAd aduSTatvApatterityarthaH // 124 // 'siya taMNa sammavayaNaM iyaraM sammavayaNaM tti kiM mANaM / aha logo cciya NeyaM tahA'pAThA vigANA y'|| 125 // syAt, tat-saMsAramocakavacanaM na samyagvacanamityAzaGkyAha, itarad-vaidikaM samyagvacanamityatra kiM mAnam ? atha loka eva mAnamityAzaGkyAha- naitattathA, lokasya pramANatayA'pAThAdanyathA pramANasya SaTsaGkhyAvirodhAt,deg tathA vigAnAcca, na hi vedavacanaM pramANamityekavAkyatA lokAnAmiti // 125 // aha pATho(Dho pAThA.)bhimaucciya, vigANamavi ettha thovagANaM nu / etthaM piNa ppmaannNsvvesiNcaaiisnnaaou'||126||ath pATho'bhimata eva lokasya pramANamadhye SaNNAmupalakSaNatvAd, vigAnamapyatra vedavacanaprAmANye stokAnAmeva lokAnAmityetadAzaGkyAha- atrApi kalpanAyAM na pramANaM sarveSAM lokAnAmadarzanAdalpabahutvanizcayAbhAvAdityarthaH // 126 // 'kiMtesiMdaMsaNeNaM appabahuttaM, jahittha taha ceva / savvattha samavaseyaM NevaM vabhicArabhAvao' // 127 // kiM teSAM sarveSAM lokAnAM darzanena ? alpabahutvaM yatheha - evuM sAmAnya ja vacana che. koika vizeSa dharmanI hiMsAduSTa nathI' evuM vizeSa vacana nathI. tethI vedavihitahiMsA paNa nirdoSa ja che. ll123 - vacanamAtrathI hiMsAnI dharmarUpatA asiddha - uttarapakSa A pUrvapakSanI sAme jemata uttarapakSa sthApe che- paravAdInuM A kathana yuktisaMgata nathI. ahIM sau prathama pUrvapakSe sthApelA pAMcamAM (E) muddAnuM khaMDana kare che. "dharmArtha hiMsA aduSTa che eTalA vacanamAtrathI hiMsA dharmarUpa ane aduSTabanatI nathI, kAraNake asaMgatavacanamAtrathI vAstavamAM vastute pramANe thai jatI nathI. anyathA saMsAramocaka (matavizeSa)no dharma paNa aduSTa mAnavAno prasaMga Ave. A matavALAonuM duHkhI jIvone haNavAmAM dharma che evA prakAranuM vacana che. jo vacanamAtrathI dharma banI jato hoya, to A vacanane anusAra hiMsA karanArano dharma paNa aduSTa banI javAno prasaMga che. 124o zaMkA - saMsAramAMcakonuM vacana barAbara nathI. samAdhAna - vaidika vacana barAbara che, emAM pramANa zuM? zaMkA - loko ja ahIM pramANabhUta che. samAdhAna - lokone pramANa tarIke gaNyA nathI. tethI jo lokone paNa alaga pramANa tarIke mAnazo, to pramANanI mAnelI cha saMkhyAne bAdha Avaze. (bharUvedAMtIoe (1) pratyakSa (2) anumAna (3) upamAna (4) zabda-Agama (5) arthapatti ane (6) anupalabdhi A cha pramANa mAnyA che.) tathA "vedavAkya pramANabhUta che" evI ekavAkyatA nathI. arthAt badhA loko vedane pramANa mAnatA nathI. 12pI zaMkA - pramANanA pAThamAM lokono paNa samAveza iSTa ja che, kAraNa ke pramANanI cha saMkhyA upalakSaNamAtra che. vaLI, thoDA loko ja vedane pramANabhUta mAnatA nathI, bahumati loko to avinAna-virodha vinA vedane pramANa mAne che. samAdhAna - tamArI A mAnyatA pramANabhUta nathI, kAraNa ke badhA lokonuM to darzana thatuM nathI, ke jethI te badhAne pUchIne nirNaya karI zakAya ke thoDA loko vedane pramANa tarIke svIkAre che ke vadhAre loko. II126// zaMkA - ema badhA lokonA darzanathI saryuM, juo ! A mathakezavageremAM vedane pramANa tarIke mAnatA 0 pratyakSAnumAnopamAnazabdArthApattyanupalabdhaya iti SaT pramANAni bhttttvedaantimte| * -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - - - - -- -- -- -- -- Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicanamAtrathI hiMsAnI dharmarUpatA asiddha - uttarapakSa 375 madhyadezAdau vedavacanapramANaM prati tathaiva sarvatra kSetrAntareSvapi samavaseyaM lokatvAdihetubhya ityatrAha-naivaM vyabhicArabhAvAt kAraNAt // 127 // etadevAha- 'aggAhAre bahugA disaMti diyA tahA Na sudda tti / Na ya tahaMsaNaocciya savvattha iyaMhavai evaM ||128||agraahaare bahavo dRzyante dvijA:-brAhmaNAstathA nazUdrA iti brAhmaNavad bahavo dRshynte| na ca taddarzanAdeva=agrAhAre bahudvijadarzanAdeva sarvatra bhillapallyAdAvapyetadbhavati-evaM dvijabahutvamiti gAthArthaH // 128 // upapattyantaramAha- 'Na ya bahuANavi itthaM avigANaM sohaNaMti Niyamo'yaM |nn ya No thovANaMpi hu muuddheyrbhaavjoenn'||129|| na ca bahUnAmapyatra loke'vigAnamekavAkyatArUpaM zobhanamiti niyamaH, na ca stokAnAmapi na zobhanaM, mUDhetarabhAvayogena mUDhAnAMbahUnAmapi na zobhanamamUDhasya tvekasyaiveti bhaavH|| 129 // 'Na ya rAgAivirahio koivi mAyA visesakArI ti| jaM savve viya purisA rAgAijuAu parapakkhe // 130 // na ca rAgAdivirahitaH ko'pi mAtA-pramAtA vizeSakArI-vizeSakRt, yatsarve'pi puruSA rAgAdiyutAH parapakSe mImAMsakasya sarvajJA'nabhyupagantRtvAt // 130 // doSAntaramAha- 'evaM ca vayaNamittA dhammAdosAi micchagANaM pi| ghAyaMtANaM diyavaraM purao naNu cNddigaaiinnN'||131|| evaM ca pramANavizeSAparijJAne sati vacanamAtrAtsakAzAddharmAdoSau prApnutomlecchAdInAmapi bhillAdInAmapi ghAtayatAM dvijavaraM braahmnnloko ja bahumatimAM dekhAya che. basa AnA ja AdhAre "badhA kSetromAM vedane pramANa mAnanArAonI saMkhyA ja bahumatimAM che" ema nirNaya karI zakAya che. anumAnaprayoga 'badhA kSetramAM vedane pramANa mAnanArA loko vadhAre che, kAraNake teo loko che, jemake ahIMnA loko.' samAdhAnaH - tamAruMA anumAna barAbara nathI, paraMtu anekAMtikadoSathI kalaMkita che, kAraNa ke ahIM jevA loko che, tevA loko badhe hoya tevo niyama nathI.127I A ja vAta kahe chebrAhmaNonA jamaNamAM brAhmaNo vadhAre dekhAya che, ane zudro thoDA ja dekhAya che. paNa A jamaNamAM brAhmaNo vadhAre dekhAtA hovAthI sarvatra jamaNamAM brAhmaNo ja vadhAre hoya, tevo niyama na bAMdhI zakAya. kAraNake bhilonI pallIvageremAM brAhmaNanI bahumatine spaSTa bAdha che. 128bIjI yukti batAve che ke- evo niyama paNa nathI ke "ghaNAM loko ekI avAje jeno svIkAra kare, te suMdara ja hoya ane thoDA lokone je saMmata hoya, te kharAba ja hoya." paNa mUDhetarabhAva yogathI ja niyama che. arthAt mUDho ghaNA hoya, to paNa teonI ekavAkyatA sArI nathI. amUDha eka ja hoya, to paNa tenI vAta suMdara ja hoya. (mUDhabhAva=mithyAtva, kaSAya, nokaSAyavagere mohanIyakarmanA tIvra udayo.temAM vartatA avivekI jIvo mUDha kahevAya. amUDha=mohanIyanI maMdatAvALA apunabaMdhakaAdi jIvo. tIrthakaravagere utkRSTaamUDha che. "so mUrkha karatAM eka paMDita sAro.") /129o vaLI tamArA mate rAgavagerethI rahita koi pramAtA (sarvajJa) ja nathI, je vizeSa karI zake. arthAt "vedavacana ja pramANabhUta che, anyanA vacano pramANabhUta nathI' evo nirNaya karAvI zake evo koi sarvajJa nathI. kAraNa ke paramate (mImAMsakamate) badhA ja puruSo rAgavagere doSothI yukta hovAthI, koi sarvajJa nathI. ll130 vacanamAtrathI dharma ane adoSa mAnavAmAM bIjA doSa batAve che- pramANavizeSanA nizcaya vinA vacanamAtrathI anuSThAnavagerene dharmarUpa ane nirdoSa mAnI levAmAM to caMDikAvagere devatAo AgaLa zreSTha brAhmaNano vadha karavAnI bhIlonI kriyApaNa dharmarUpa ane nirdoSa mAnavAnI Apatti che. 131emanakahezoke te plecchopAse brAhmaNano ghAta karavAnuM vacana nathI, kAraNa ke teonA dharmamAM A pramANe vacana che. zaMkA - tame kevI rIte kaho cho ke emanA dharmamAM brAhmaNane haNavAnuM vacana che? samAdhAna - badhA pleccho A pramANe brAhmaNono vadha karatA nathI. tenAthI ja nizcita thAya che ke, brAhmaNanA vadhanI vidhinuM vacana hovuM joie. jeoe A vadhapreraka vacana sAMbhaLyuM nathI, teo A vadhamAM pravartatA nathI. mAtra hiMsaka svabhAvathI ja teo vadha karatA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 pratimAzataka kAvya-67) mukhyaM purato nanu caNDikAdInAM devatAvizeSANAm // 131 // 'Na ya tesiMpiNa vayaNaM ittha NimittaMti jana savve u| te taha ghAtaMti sayA assuataccoaNAvakkA' // 132 // na ca teSAmapi mlecchAnAM na vacanamatra nimittamiha dvijaghAte kintu vacanameva, kutaH ? ityAha- yanna sarva eva mlecchAstaM dvijavaraM ghAtayanti, azrutaM taccodanAvAkyaM dvijavaraghAtavidhivacanaM yaiste tathA // 132 // ahataMNa ettha rUDhaM, eyaMpiNa tattha tullameveyaM / aha taM thovamaNuciyaM imaMpi eyArisaM tesiM' // 133 // atha tanmlecchapravartakavacanaM nAtra rUDhaM loka ityAzaGkyAha- 'iya' etadapi vaidikaM na tatra bhillamate rUDhamiti tulymnytraaruuddhtvm| atha tanmalecchapravartakaM vacanaM stokamanucitamasaMskRtamityAzaGkyAha- idamapyetAdRzaM teSAM (atrAvacUrisyuTitA bhAsate- etAdRzaH pAThaH syAt-'mlecchAdInAmAzayabhedAditi' ||133||pnycvstugtaavtrnnikaa-ath tadvedAGgaM khalu dvijapravartakamityAzaGkyAha)- 'aha taM Na veiyaM khalu, na taM pi emeva ittha vi Na maannN| aha tatthAsavaNamidaM havija ucchinnasAhattA' (sia amucchaNNasAhaM tu-pnycvstuke)|| 134 // Na ya tabvivajaNAo uciya (tavvayaNAo cciya-paJcavastuke) tadubhayabhAvo tti tullbhnniiio| aNNAvi kappaNevaM sAhammavihammao dutttthaa'||135|| [atra 134 / 35 gAthAdvayasya truTitAvacUriH paJcavastukasAhAyyenaivaM mayA saadhitaahoya, to manuSyamAtrano vadha kare, ane game tyAre kare...Ato caMDikAvagere devatA AgaLa zreSTha brAhmaNanI bali tarIkenI hiMsA kare che. tethI A hiMsapravRttine teo dharmarUpa ja mAnatA hovA joie. ane te dharma paNa mAtra svakalpanAmAtrathI nahi, kAraNa ke ghaNA sleccho samAnarUpe A vadha kare che. tethI kahI zakAya ke temanA dharmamAM A vadhapreraka vacana hovuM joie.) II132aa zaMkA - blecchone evI hiMsAmAM pravRtta karAvatuM vacana ahIM rUDha nathI=prasiddha nathI. samAdhAna - A ja pramANe tamArA vaidikavacano e mlecchomAM rUDha nathI. tethI baMne vacana apramANa karaze. zaMkA - e svecchavacano alpa che ane anucita che. saMskArI nathI. samAdhAna H- "tamane prApta thayelA vacana paNa tevA ja che' tema pleccho mAnatA haze. kAraNa ke AzayabhedathI mAnyatAbheda saMbhave che. 133il (ahIMgA.133nA uttarArdhvanI thoDIka avacUri tUTI gai lAge che. A ja pramANe gA134/135 nI paNa khaMDita avasUri ja upalabdha thAya che. te paNa gA.133nI avasUrirUpe.-paMcavastuka graMthanI sahAyathI khaMDita avacUrine sAdhavAno meM prayAsa karyo che. ane te mujaba gA. 134 ane gA. 135 no bhAvArtha Avo hoi zake -) [zaMkA -te svecchapravartakavacana vaidikanathI. samAdhAna -ematomleccho paNa kahI zake ke brAhmaNapravartakavacana vaidika nathI. Ama ahIM sammagnirNaya karAvatA niyAmaka pramANano abhAva che. zaMkA - 'vedamAM myucchapravartakavacana saMbhaLAtuM nathI A ja plecchapravartakavacana vaidika nathI tevo purAvo ApatuM pramANa che. samAdhAnaH-mlecchonuM kahevuM che ke "vedamAM mlecchapravartakavacana ja che, brAhmaNapravartakavacana nathI. je amane upalabdha thayuM che. brAhmaNone e vacana nathI saMbhaLAtuM, temAM to teo pAsenA vedamAM e vacano sUcavatI zAkhA ucchinna=viccheda pAmI te hetu che. Ama azravaNa kaMi pramANabhUta nathI. 134 vaLI vedavacana hovAthI ja brAhmaNanI pravRttimAM dharma ane adoSa che tema kahevuM vAjabI nathI. kAraNa ke pleccha paNa ema ja kahI zake ke, "ame amArA vedane anusAra pravRtti karatA hovAthI amArI pravRttimAM dharma ane adoSa ja che. A ja pramANe veda brAhmaNothI parigRhIta hovAthI pramANa che ityAdi kalpanAo "veda bhIlaparigRhIta hovAthI pramANa che' ityAdi uttarothI sAdhamya-vaidhammanA kAraNe tulyarUpa ja che ane duSTa che. 13pA] A pramANe svecchapravartakavacananI pratibaMdI hovAthI vedavacanamAtrathI dharma ane adoSa siddha thatA nathI. tethI yuktirahitanA vacanamAtra to sarvatra samAnarUpe hovAthI DAhyA mANasoe vacanamAtrane potAnI codanA - vidhivaakym| pravartakaH zabdazodanA iti jaiminiiystre| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ drivyastava guNAMtaramAM kAraNabhUta 377 atha taM mlecchapravartakavacanaM na vaidikamityatrAha-na, tadapi-dvijapravartakavacanamapi, evameva-na vaidikamityatrApi na mAna-pramANaM nirnnaaykmiti| atha tatra vede tadazravaNaM mlecchapravartakavacanaM na zrUyata ityasti pramANamityAzaGkyAha-idaM bhavet) mlecchapravartakameva vacanaM vede'sti, na dvijapravartakaM zravaNamAtrasyAtantratvAdazravaNasyocchinnazAkhatvenopapatteriti tairapi vaktuM zakyatvAditi // 134 // (na ca tadvacanAdeva vedavacanAdeva tadubhayabhAvaH= dharmadoSAbhAvo dvijapravRttau iti gamyate tulyabhaNiteH, vedavacanAdeva mlecchapravRttau dharmAdoSabhAva iti vacanasya tulyatvAt) anyApi kalpanA brAhmaNaparigRhItatvAdirUpA (sAdharmyavaidharmyata:) bhillaparigRhItatvAditulyatvena duSTeti // 135 // ] yasmAdevaM-'tamhA Na vayaNamittaM savvattha'visesao buhjnnenn| ettha pavittiNimittaM evaM daTThavvaM hoii||136|| tasmAnna vacanamAtramupapattizUnyaM sarvatrAvizeSataH kAraNAd budhajanena=vidvajjanenAtra loke pravRttinimittamevaM draSTavyaM bhavati // 136 // 'kiM puNa visiTTagaM ciyajaM dikheTThAhiMNo khalu viruddhaM / taha saMbhavaMta sarUvaM viyAriuMsuddhabuddhIe' // 137 // kiM punarviziSTameva vacanaM pravRttinimittamiha draSTavyaM, kimbhUtam? yad dRSTeSTAbhyAM na khalu viruddhaM tRtiiysthaanstraantmityrthH| tathA sambhavatsvarUpaM yanna punaratyantAsambhavIti vicArya zuddhabuddhyA madhyasthayeti gAthArthaH // 137 // 'jaheha davvathayA bhAvAvayakappaguNajuyA ujynnaae|piidduvgaaro jiNabhavaNakAraNAditi na viruddhaM ||138||ytheh pravacane dravyastavAdbhAvApatkalpaguNayuktAdyatanayA= yatnena pIDopakAra:=pIDayopakAro bahuguNabhAvAjjinabhavanakAraNAderiti na viruddhaM // 138 // etadeva spaSTayati'sai savvatthAbhAve, jiNANa bhAvAvaIi jiivaannN| tesiM nittharaNaguNaM NiyameNa ihaMtadAyataNaM // 139 // sadA sarvatra kSetre'bhAve jinAnAM bhAvApadi jIvAnAM teSAM nistaraNaguNaM niyameneha loke tadAyatanaM jinAyatanam // 139 // 'tabiMbassa paiTThA sAhuNivAso a desaNAi a| ikvikaM bhAvAvainittharaNaguNaM tu bhvvaannN'| 140 // tadvimbasya-jinabimbasya pratiSThA tatra tathAvidhasAdhunivAsazca vibhAgato dezanAdayazcaikekaM tadvimbapratiSThAdyatra bhAvApanistaraNaguNameva bhavyAnAM prANinAm // 140 // 'pIDAgarIvi evaM etthaM puDhavAIhiMsA juttaao| aNNesiM guNasAhaNajogAo dIsai ihaM tu||141|| pIDAkAriNyapyevamatra jinabhavane pRthivyAdihiMsA pravRttimAM kAraNatarIke AgaLa karavuM joienahi 136paraMtu viziSTa vacanane ja pravRttinAkAraNa tarIke svIkAravuM. A viziSTa vacana daSTa ane iSTanI viruddha na hovuM joie. arthAt A be(daSTa-iSTa)ne choDI anyarUpa na hovuM joie. tathA madhyasthabuddhithI vicArIe to saMbhavitasvarUpavALuM hovuM joie, nahI ke atyaMta asaMbhavita svarUpavALuM. ||1.37||sstttaapech- 2 // navayanamai(=sanamai) namavana Aq' vagaire35 anemaapttinivArakaguNayukta yatanAthI thatA dravyastavathI thato alpapIDA dvArA upakAra(=bahuguNa) viruddha nathI ll138 dravyastava guNotaramAM kAraNabhUta A ja vAtane spaSTa kare che- haMmezA ane sarvatra bhAvajinanI hAjarI hotI nathI. bhAvajinano A abhAva jIvo mATe bhAvaApattirUpa che. A bhAvaApattimAMthI nistAra karavAno guNa A lokamAM nizcayathI temanA Ayatana ( jinAlaya)mAM ja che. 139o A vAtanI gaDa barAbara besADatA kahe che- A jinAlayamAM jinabiMbanI pratiSThA, tyAM(najIkamAM) eka vibhAgamAM uttama munivarono nivAsa ane dezanAvagere; A pratyeka vastu bhavyajIvonI bhAvaApattine nivAravAnA guNavALI che. 14cho tethI jinabhavanane AzrayI thatI pRthvI vagere jIvonI hiMsA pIDAkAraka hovA chatAM paNa bIjA aneka praNIo para upakAraka hovAthI yuktiyukta che. ahIM paNa A upakAra thato Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 pratimAzataka kAvya-17 yuktaivAnyeSAM prANinAM guNasAdhanayogAd dRzyate etacca guNasAdhanamihaiveti gAthArthaH // 141 // 'AraMbhavao vi imA AraMbhataranivvittidA pAyaM / evaMpi hu aNiyANA iTTA esA vi hu mukkhaphalA' // 142 // ArambhavatazceyaM vihitA''rambhAntaranivRttidA prAya: vidhinA kAraNAdevamapi cAnidAnA vihitA para(vihitapara pAThA.)syeSTA caiSApi pIDA mokSaphalA nAbhyudayAyaiveti gAthArthaH // 142 // tA eIe~ ahammoNoiha juttaM pivejnaayminnN| haMdi guNaMtarabhAvA, iharA vejassa vi ahmmo||143|| tat=tasmAdasyAM pIDAyAmadharmo na, guNabhAveneti, iha yuktamapi vaidyajJAtamidaM prAguktaM handi guNAntarabhAvAddarzitaM caitaditarathA avidhinA guNAntarAbhAve vaidyasyApyadharma eva pIDAyAM syAditi // 143 // 'Na ya veagayA cevaM sammaM AvaIguNanniyA esaa|nn ya didvaguNA tajuyatadaMtaranivittidA nev'|| 144 // na ca vedagatApyevaM jinabhavanAdigatahiMsAvatsamyagApadguNAnvitaiSA hiMsA, tAmantareNApi jIvAnAM bhAvApadabhAvAt, na ca dRSTaguNA sAdhunivAsAdivat, tathAnupalabdhestadyuktatadantaranivRttidA= hiMsAyuktakriyAntaranivRttidA, naiva-na hi prAk tad vadhapravRttA yaajnyikaaH|| 144 // 'Na ya phaluddesapavittito iya mokkhasAhagAvi tti |mokkhphlNc suvayaNaM, sesa atthAivayaNasamaM ||145||nc phaloddezapravRttita iyaM hiMsA mokSasAdhikApi, 'zvetavAyavyamajAmAlabheta bhUtikAma' iti shruteH| mokSaphalaM ca suvacanaM svAgamaH, zeSamarthAdivacanasamaM, phalabhAve'pyarthazAstrAditulyamiti gaathaarthH|| 145 // ihaivAgamavirodhamAha-'aggI mA eAo eNAo muMcauttiya suI vi| tatpAvaphalA aMdhetamammi iccAi yasaI vi'||146|| 'agnirmAmetasmAddhiMsAkRtAdenasa:=pApAnmuJcatu' iti chAndasatvAnmocayatviti zrutirapi vidyate vedavAgityarthaH, tatpApaphalAt= spaSTa dekhAya ja che. 141 prAyaH vidhipUrvaka karAtI hovAthI ane AraMbhamAMthI nivRttirUpa phaLa ApanArI hovAthI A hiMsA anidAna(=vihita) che, ane bIjAone paNa AvI mokSarUpa phaLa ApanArI, nahIM ke mAtra abhyadaya ja ApanArI hovAthI A pIDA iSTa che. 142. tethI A pIDAmAM guNa hovAthI adharma nathI. ahIM pUrvapakSe (A) muddAmAM ApeluM vaidyadaSTAMta yogya ja che. kAraNa ke tyAM paNa(=vaidyasthaLe paNa) guNAMtaranI hAjarI hovAthI ja pIDA adharmarUpa nathI. nahitara to vekriyA paNa jo avidhithI thatI hoya-guNAMtaramAM kAraNa na banatI hoya, to te pIDAmAM vaidyane adharma ja thAya. A 143 vedahiMsAmAM bhAvaApattino abhAva vedamAM batAvelI hiMsA jinabhavanAdimAM saMbhavita hiMsAnI koTine AMbI zakatI nathI, kAraNake bhAvaApattinivAraka guNavALI nathI, kAraNa ke evI koi bhAvaApatti ja nathI, ke je dUra karavA vaidika hiMsA karavI paDe. vaLI A vaidika hiMsAmAM sAdhujananivAsavagere daSTaguNo paNa najare caDatA nathI. tema ja e hiMsA hiMsAyukta anya kriyAmAMthI nivRttimAM kAraNa paNa banatI nathI. arthAt pUrvamAM pravRtta thayelI yajJIya hiMsA uttarakAlIna hiMsAne aTakAvanArI banatI nathI. 144. vaLI A hiMsA te-te sAMsArika phaLanA uddezathI thatI pravRttirUpa hovAthI paNa mokSasAdhaka banatI nathI. jemake - "AbAdInI icchAvALAezvetavAyavya aja(=bakarA)ne homavo' vagere vedavacanoyAjJikahiMsA sAMsArika phaLamATe ja che, ema darzAve che. vAstavamAM to je vacana mokSaphaLaka pravRtti darzAve, te ja vacana suvacana=suMdara AgamarUpa che. bAkInA sAMsArika lAbhanI pravRtti darzAvatA vacanothI te-te lAbha maLe to paNa te vacano suvacana=AgamarUpa nathI. paNa arthazAstranA vacanatulya che. 14pA vedavihita hiMsAne dharmarUpa mAnavAmAM temanA ja Agama sAthe virodha darzAve che- "agni ane hiMsAthI karAyelA pApathI choDAve." (ahIM chAMdasaprayoga hovAthI Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatanAyukta dravyastava tattvathI ahiMsArUpa 379. taduktahiMsAphalAt, tamasItyAdi ca smRtirapi vidyate 'andhe tamasi majjAmaH pazubhirye yajAmahe / hiMsA nAma bhaveddharmo na bhUto na bhaviSyatIti vacanAditi gAthArthaH // 146 // 'asthi jao Na ya esA, aNNatthA tIraI ihaM bhnniuN| aviNicchayA Na evaM iha suvvai pAvavayaNaM tu||147 // asti yataH zrutiH smRtizca na caiSA'nyArthA=avidhidoSaniSpannapApA zakyate iha vaktuM, kuta: ? ityAha- avinishcyaat=prmaannaabhaavaadityrthH| na caivamiha=jinabhavanAdau zrUyate pApavacanaM pravacana iti gAthArthaH // 147 // pAriNAmiyaM suhaM no tesiM icchijja Naya suhaM pi| maMdApatthakayasamaM tA tamuvaNNAsamittaM tu'|| 148 // pariNAmasukhaM ca na teSAM jinabhavanAdau hiMsyamAnAnAmiSyate tannimittaM jainairna ca sukhamapi mandApathyakRtasamaM vipAkadAruNamiSyate / yasmAdevaM tasmAttadupanyAsamAtrameva // 148 // 'iya dikheTThaviruddhaM jaM vayaNaM erisA pvttss| micchAibhAvatullo suhabhAvo haMdi vinnnneo'||149||evN dRSTeSTaviruddhaM yadvacanamIdRzAtpravRttasya satomlecchAdibhAvatulya: zubhabhAvo handi vijJeyo mohAditi gaathaarthH|| 149 // egiMdiyAi ahaM' ityAdi yaduktaM, tatparihArArthamAha- 'egidiyAibheo'vitthaM naNu pAvabheyaheu tti / iTTho tae vi samae, tahasuddadiyAibheeNaM' // 150 // ekendriyAdibhedo'pyatra vyatikare nanu pApabhedaheturityevamiSTastavApi svamate, tathA tena prakAreNa zUdradvijAdibhedeneti gaathaarthH||150|| etdevaahmorayA(=choDAve) arthamAM muzanuM' padano prayoga che.) evA vedavacana che. vaLI 'hiMsAthI thatA pApanA phaLathI aMdhakAramAM DUbI rahyA chIe" evA arthavALI smRti paNa che. "je ame pazuothI yajJa karIe chIe, te ame bhayaMkara aMdhakAramAM DUbI rahyA chIe. (arthAt A pApanA phaLathI bhAvI khUba bhayaMkara che.) kAraNa ke hiMsA dharmarUpa bane tevI vAta kadI banI nathI ane banaze nahi.'I146I Amavedavihita hiMsAne adharma tarIke TheravatI zruti ane smRti che. zaMkA - A zruti ane smRti vedavihita hiMsAmAM thatI avidhinA doSathI utpanna thatA pApaaMge che. samAdhAna - Ama vizeSArtha karavAmAM koi pramANa nathI. tethI te hiMsA adharmarUpa ja che. jyAre A pramANe jinabhavanavagereaMgenI hiMsAne pApaTheravatA koi vacana amArA AgamamAM nathI. 147aa (have pUrvapakSanA "B' muddAno javAba Ape che)vaLI "A yajJamAM homAtA jIvone svarganI prApti thatI hovAthI te jIvo mATe potAno A vadha pariNAme sukhakara bane che evI chetarAmaNI mAnyatA jinabhavanavagere dravyastava karatA jeno rAkhatA nathI. jeno evo bhUlabharelo dAvo karatA nathI ke "A jinabhavanaAdi dravyastavamAM haNAtA jIvone A vadha pariNAme sukhakara thAya che. vaLI yajJIya hiMsAthI tamane je sukha abhISTa che, jenone dravyastavathI tevA sukhanI jhaMkhanA paNa nathI. kAraNa ke "A sukho maMdaapadhyatulya hoi pariNAme bhayaMkara che' ema jainone hADohADa lAgyuM hoya che. (zIvra ahitakara banatA jheravagare ugra apathya che. lAMbAkALe - pariNAme ahitakarabanatA padArtho maMdaapathya che. nArakAdibhavo ugra apathya che, to saMkliSTabhogo maMdApathya che.) tethI tamArI "A vadha hiMsya jIvo mATe sukhakara bane che. A vAta mAtra rajuAta pUratI ja che. tathyavALI nathI. /148 (pUrvapakSanA "C' mudAno pratyuttara batAve che.) A pramANe daSTa ane iSTathI viruddha vacanothI pravRtta thanArano zubhabhAva brAhmaNaAdinI hatyA karatA mlecchanA zubhabhAva jevo che ane mohathI(=avivekathI) kalpanA karAyelo che. 149o catanAyukta dravyastava tattvathI ahiMsArUpa have ekendriyanI hiMsAvagere aMgenA pUrvapakSanA 'D' muddAno saNasaNato uttara Ape che ane temaNe dazavilI pratibaMdIne ukheDI nAkhe che- "ekendriyavagerenI hiMsA ahIM(pUjAvagerenA saMbaMdhamAM) pApanA bhedamAM hetu bane che, te zUdra ane brAhmaNanA dRSTAMtathI tamane paNa saMmata che ja." "ekendriyanI hiMsAthI paMcendriyanI hiMsA jeTaluM pApa lAgatuM Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38t). pratimAzataka kAvya-7 'suddANa sahasseNa vi Na baMbhavajJaha ghAieNaM ti| jaha taha appabahuttaM, ettha vi gunndosciNtaaeN'| 151||shuudraannaaN sahasreNApi na brahmahatyeha ghAtiteneti yathA bhavatAM tathA'lpabahutvamatrApi guNadoSacintAyAM jJeyamiti gAthArthaH // 151 // 'appA ca hoi esA ettha jayaNAi vttttmaannss| jayaNA u dhammasAro vineyA svvkjjesu'||152|| alpA ca bhavatyeSA hiMsAtra yatanayA pravarttamAnasya jinabhavanAdau, yatanA ca dharmasAro vijJeyA sarvakAryeSu glAnAdiSu yatanAbhAvazuddhibhyAM hetvanubandhahiMsA'bhAve svarUpata: paryavasAnamevAlpatvaM na cAlpo'pi tato bandho 'iTThA esAvi hu mokkhaphalaM'tti [gA. 142] prAgevoktatvAditi prAmANikAH, aNumitto vina kassai baMdho paravatthupaccayA bhaNio' [yatilakSaNasamu. 62 pU., puSpamAlApraka0 245 pU.] tti saiddhAntikAH // 152 // 'jayaNeha dhammajaNaNI jayaNA dhammassa pAlaNI cev| tavvuDikarI jayaNA egaMtasuhAvahA jynnaa'| 153 // yataneha dharmajananI tataH prasUteH, yatanA dharmasya pAlanI caiva prasUtarakSaNAt, tadvRddhikAriNI yatanA itthaM tadRddhaH, ekAntasukhAvahA yatanA sarvatobhadratvAditi gAthArthaH // 153 // jayaNAe vaTTamANojIvosammattaNANacaraNANaM / saddhAbohAsevaNabhAveNArAhago bhaNio' // 154 // yatanayA vartamAno jIva: paramArthena samyaktvajJAnacaraNAnAM trayANAmapi zraddhAbodhAsevanabhAvena hetunA''rAdhako bhaNitastathA pravRtteriti gaathaarthH||154|| 'esA nathI' A amAro mata che. 150 tame kaho cho ke "hajAra zUdrone haNavA chatAM eka brAhmaNanI hatyA jeTaluM pApa lAgatuM nathI. Ama hiMsAnA guNadoSanA vicAramAM tame zUdra ane brAhmaNanI hiMsAthI thatA pApamAM bheda batAvyo (jo ke amane A saMmata nathI.) tema ame ekendriya ane paMcendriyanI hiMsAthI thatAM pApamAM bheda mAnIe chIe (je atyaMta saMgata che.) tethI AdoSa batAvI kAcanA gharamAM rahIne bIjAnA gharapara patharA nAkhavA sArA nathI. 151 vaLI amane to ekendriyanI hiMsA paNa pasaMda to nathI ja, tethI jinabhavanavagere dravyastavamAM khUba jayaNApUrvaka pravRtti karIne A hiMsA paNa bane eTalI alpa thAya, tevo ja Azaya rAkhIe chIe. tethI ja bimAranI vaiyAvacca vagere sarvakAryomAM dharmanA sAra tarIke jayaNAne ja svIkArIe chIe. Ama jinabhavanavagere dravyastavamAM jayaNAnA kAraNe hetuhiMsAno ane zuddha bhAvanA kAraNe anubaMdhahiMsAno abhAva che ane mAtra svarUpahiMsA ja rahe che. je atyaMta alpa che. ahIM 'alpatva' mAtra svarUpahiMsAnI hAjarIne apekSIne ja kahyuM che, karmabaMdhanI apekSAe nahi. kAraNa ke jayaNApUrvakanI dravyastavAdi pravRttio "A paNa mokSaphaLa denArI tarIke iSTa che' ityAdi pUrve darzAvelA vacanothI alpa paNa karmabaMdhamAM kAraNa banatI nathI. Ama pramANikonuM maMtavya che. siddhAMtavAdIono abhiprAya A che - koine paNa para vastune AzrayI aNumAtra jeTalo alpa paNa karmabaMdha thato nathI. (arthAt sarvatra svazubhAzubhabhAva ja baMdhaAdi pratyekAraNa che. anubaMdhAdi hiMsAnA abhAvasthaLe zubhabhAvane kAraNe karmabaMdhanathI. svarUpahiMsAto paravasturUpa hoi karmabaMdha pratye kAraNa ja nathI. Ama banne abhiprAyathI jayaNAzuddha kriyAmAM karmabaMdhano abhAva siddha che.) I/152// ahIM (jinazAsanamAM athavA dravyastavAdi anuSThAnomAM) jayaNA dharmanI mAtA che (kAraNa ke jayaNAnA bhAvathI ja dharma pragaTe che.) vaLI jayaNA ja dharmanuM pAlana kare che kAraNa ke utpanna thayelA dharmanuM rakSaNa kare che.) tathA jayaNA ja dharmamAM vRddhi kare che. (kAraNake jayaNAnA bhAvathI ja dharmano Azaya puSTa thAya che.) Ama jayaNA ja sarvatobhadra hovAthI ekAMte sukhAvahA (=sukha lAvanArI) che. ll153 yatanAthI pravartato jIva ja paramArthathI zraddhA, bodha ane Asevana dvArA kramazaH samyagdarzana, samyajJAna ane samyakSyAritrano ArAdhaka thAya che. kAraNa ke te ja pramANe pravRtti kare che. (jayaNAno pariNAma bhagavAne prarUpelA jIvabhedo pratye zraddhA vyakta kare che. nirbasapariNAma zraddhAno abhAva sUcave che. vaLI Azrava ane saMvaranuM sAcuM jJAna to ja kahevAya, jo jayaNApUrvaka apramattapaNe pravRtti karato hoya. ane saMvararUpa cAritranI hAjarI jayaNApUrvakanI pravRtti Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatanAyukta dravyastava tattvathI ahiMsArUpa 381 ya hoi NiyamA tayahigadosaNivAriNI jeNa / teNa NivittipahANA vineyA buddhimaMteNaM' // 155 // eSA ca bhavati niyamAd yatanA tadadhikadoSavinivAriNI yenAnubandhena tena nivRttipradhAnA tattvato vijJeyA buddhimatA satvena // 155 // 'sA iha pariNayajaladalavisuddhirUvA u hoi vinnnneyaa| atthavvao mahaMto savvo so dhmmheutti'|| 156 // sA yataneha jinabhavanAdau pariNatajaladalavizuddhirUpaiva bhvti| prAsukagrahaNenArthavyayo yadyapi mahAn bhavati, tathApi sarvo'sau dharmahetuH sthAnaniyogAditi gAthArthaH // 156 // prasaGgamAha- 'etto cciya NidosaM sippAivihANamo jiNiMdassa / leseNa sadosaM pihubahudosaNivAraNatteNaM' // 157 // 'varabohilAbhao so savvuttamapuNNasaMjuo bhyvN| egaMtaparahiarao, visuddhajogo mahAsatto' // 158 // 'jaM bahuguNaM payANaM taM NAuNa taheva desei / te rakkhaMtassa tao jahociyaM kaha bhave doso' // 159 // tattha pahANo aMso bahudosanivAraNe hi jggurunno| NAgAi rakkhaNe jaha kaDDaNadosevi suhajogo' // 160 // 'evaM NivittipahANA viNNeyA tattao ahiMseyaM / jayaNAvao uvihiNA pUyAigayAvi emeva' // 161 // AsAM vyAkhyA- ata eva=yatanAguNAnirdoSaM zilpAdividhAnaM jinendrasyAdyasya lezena sadoSamapi sad bahudoSanivAraNatvenAnubandhata iti gAthArthaH // 157 // etadevAha-varabodhilAbhataH sakAzAt saH jinendraH sarvottamapuNyasaMyukto bhagavAnekAntaparahitaratastatsvabhAvatvAd vizuddhayogo mahAsattva iti gAthArthaH // 158 // yad bahuguNaM prajAnAM prANinAM tajjJAtvA tathaiva dezayati bhagavAMstAvattato(tAn rakSata: tato?) yathocitamanubandhataH kathaM bhaveddoSaH? naiveti gAthArthaH // 159 // etadeva spaSTayati-tatra zilpAdividhAne pradhAnoM'zo bahudoSanivAraNe hi jagadgurostatazca nAgAdirakSaNe yathA jIvitarakSaNenAkarSaNAddoSe'pi kaNTakAde: zubhayogo bhavatIti gAthArthaH // 160 // evaM nivRttipradhAnAnubandhamadhikRtya vijJeyA tattvato'hiMsA, iyaM jinabhavanAdihiMsA, yatanAvatastu vidhinA kriyamANA pUjAdigatApyevameva tattvato'hiMseti gAthArthaH // 161 // vinA saMbhave ja zI rIte?) 154 A jayaNA anubaMdhathI adhika doSomAMthI(=adhikAdhika doSonI paraMparAmAMthI) avazya nivRtti karAvanArI hovAthI nivRttipradhAna(jayaNApUrvakanI pravRtti paNa vAstavamAM doSamAMthI nivRttirUpa) che. ema buddhimAna puruSoe samajavuM. /15pAjinabhavanaAdiaMge A jayaNA prAsuka jaLa ane daLavizuddhirUpa ja samajavI. arthAt prAsuka(=acitta-gALeluM) pANIvagerenA upayogathI jinabhavana banAvavAmAM jayaNAnuM pAlana che. alabatta prAsuka jaLa AdinA upayogamAM kharca ghaNo vadhI javAno saMbhava che. chatAM paNa A kharca susthAne ja thato hovAthI dharmamAM ja kAraNabhUta bane che. l/156/ prasaMgane anulakSI bIjI vAta kare che- jayaNAguNa hovAnA kAraNe ja Adya jinezvara=kaSabhadeva bhagavAne batAvelI zilpavagere kaLA aMze sadoSa hovA chatAM bahudoSanivAraka banIne anubaMdhathI zuddha kare che. 157ii zreSTha bodhilAbhanA kAraNe jinezvara thayelA te prabhu sarva zreSTha puNyanA svAmI hatA, bhagavAna ('bhaga' padanA aizvarya vagere arthothI yukta) hatA, svabhAvathI ja ekAMte parakalyANamAM rata hatA, vizuddhayogovALA hatA ane mahAsattvavALA hatA. // 158 A paramAtmA jJAnopayogadvArA prajAne je ane jeTaluM hitakara hoya, te jANI lai lokone te ane teTaluM ja dekhADe che. upadeze che. bhagavAna Ama yathocita ja pravRtti karatA hovAthI temAM anubaMdhathI doSano saMbhava ja nathI. 159o A ja vAta spaSTa kare che- bhagavAne zilpavagerenuM jJAna lokone ApyuM temAM bhagavAnano mukhya Azaya bahudoSanivAraNano ja hato. jemake sApa vagerethI bALakanuM jIvana rakSavAmATe kheMcavA jatAM kAMTA vagere vAgI javAno doSa hovA chatAM e zubhayoga ja gaNAya che. 160 Ama Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 pratimAzataka kAvya-67. prasaGgamAha-'siya pUAovagAro Na hoi kovi pujaNijANaM / kayakajattaNao taha jAyai aasaaynnaacev'||162||syaat, pUjayopakArastuSTyAdirUpo na bhavati kazcidiha pUjyAnAM tIrthakRtAM kRtakRtyatvAditi yuktiH, tathA jAyate AzAtanA caivamakRtakRtyatvApAdaneneti gAthArthaH // 162 // ta ahigaNivittIe guNaMtaraMNatthi niyameNaM / iya eyagayA hiMsA sadosamo hoi NAyavvA' // 163 // tadadhikanivRttyA hetubhUtayA guNAntaraM nAstyatra niyamena puujaadau| iyaM(iti) etadgatA hiMsA sadoSaiva bhavati jJAtavyA kasyacidanupakArAditi gaathaarthH|| 163 // atrottaraM- 'uvagArAbhAve vi hu ciNtaamnnijlnncNdnnaaiinnN| vihisevagassa jAyai tehiMto so pasiddhamiNaM' // 164 // upakArAbhAve'pi cintAmaNijvalanacandanAdibhyaH sakAzAd vidhisevakasya puMso jAyate tebhya eva saH=upakAraH, prasiddhametalloka iti // 164 // 'iya kayakiccehito tabbhAve Natthi koi vi viroho| ettocciya te pujA kA khalu AsAyaNA tIe' // 165 // evaM kRtakRtyebhyaH pUjyebhyaH sakAzAttadbhAve-upakArabhAve nAsti kazcid virodha iti| ata eva kRtakRtyatvAd guNAtte bhagavantaH pUjyA eva, kA khalvAzAtanA tayA pUjayeti gAthArthaH // 165 // ahigaNivitti vi ihaM bhAveNAhigaraNA nnivittiio| taiMsaNasuhajogA guNaMtaraM tIi parisuddhaM // 166 // adhikanivRttirapyatra-pUjAdau bhAvenAdhikaraNAnnivRtteH nivRttipradhAna anubaMdhanA kAraNe ja jinabhavanavageremAM thatI hiMsA paNa tattvathI to ahiMsA ja che. e ja pramANe jayaNApUrvaka vidhi mujaba karAtI pUjAmAM thatI hiMsA paNa tattvathI to ahiMsA ja che. ll161 vItarAga kRtakRtya hovAthI pUjya jinapUjAnA doSa uddhAvita karato pUrvapakSa prasaMga batAve che- "tIrthakaro kRtakRtya che. vItarAga che. tethI A pUjAthI temanA para koi upakAra thavAno nathI ane teo A pUjAthI prasanna paNa thavAnA nathI, kAraNa ke teo vItarAga che. tethI temanI pUjA karavAmAM to teo "hajI kRtakRtya nathI, teone pUjAAdinuM prayojana bAkI che." evI Apatti che, je temanI mahAAzAtanArUpa che. ll162o tathA pUjA adhika hiMsAnI nivRtti dvArA guNAMtaramAM kAraNa bane che? e vAta galata che. pUjAthI bIjo koi vizeSa lAbha dekhAto ja nathI. pUjya kRtakRtya hovAthI tame pUjA karo to paNa te tamArA para khuza thai tamane kaMi ApavAno nathI, ane na karo to kaMi lai levAno nathI. tethI pUjAmAM rahelI hiMsA sadoSa ja che." 163. pUrvapakSanI A doSasthApanAnuM nirAkaraNa batAve che- pUjAthI pUjya upara upakAra thato na hovA chatAM lAbha che. ciMtAmaNiratna, agni, caMdana vagerenI vidhipUrvaka pUjAAdi sevA karanArane lAbha thAya che. A lAbha ciMtAmaNivagere taraphathI maLyo ema ja lokomAM prasiddha che. (vidhithI pUjAyeluM ciMtAmaNiratna vAMchitadAtA bane che. vidhipUrvaka agninA sevanathI ThaMDI uDe che ane caMdanathI zItaLatA maLe che. A traNene tamArI vidhithI koi lAbha nathI, chatAM tamane phaLa maLe ja che.) 164o basa A ja pramANe kRtakRtya paramAtmA taraphathI moTo upakAra thavAmAM koi virodha-bAdha nathI. tethI kRtakRtya paramAtmAnI pUjA karavAmAM koi doSa nathI. balka teo kRtakRtya che, mATe ja pUjanIya che. pUjA karavAthI temanA A kRtakRtyatvaguNa pratye AdarabhAva vyakta thAya che, ane temAM krame karIne te guNa prApta thavAno mahAna lAbha chupAyelo che. bolo! have e kRtakRtyanI pUjA karavAmAM emanIzI AzAtanA thaze? II16pA bhAvathI adhikaraNanI nivRtti hovAthI pUjA vagerenA hiMsAdi adhika doSanI nivRtti thAya che ja. tathA pUjAnA darzana-pUjyanAdarzanavagerethI pragaTatA zubhayogo dvArA pUjAthI guNAMtaranI prApti paNa zakya che. 166 tethI kRtakRtya pUjyanI pUjAmAM thatI hiMsA paNa guNakArI ja che. adhika hiMsAnI nivRtti mATe thatI hovAthI ane jayaNApUrvaka hovAthI ja A hiMsA alpa Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidavacanonI apauruSeyatA asiddha 383 / kAraNAt, taddarzanazubhayogAd guNAntaraM tasyAM pUjAyAmi (yAM parizuddhami pAThA. ) ti gAthArthaH // 166 // 'tA eyagayA cevaM hiMsA guNakAriNi tti vinneyA / taha bhaNiyaNAyao cciya esA appeha jayaNAe' // 167 // tat= tasmAdetadgatApi=pUjAgatApyevaM hiMsA guNakAriNIti vijJeyA, tathA bhaNitanyAyata evAdhikanivRttyA eSA hiMsA'lpeha yatanayeti gAthArthaH // 167 // 'taha saMbhavaMtarUvaM savvaM savvaNNuvayaNao eyaM / taM NicchiyaM kahiAgamapauttagurusaMpadA hiM' // 168 // tathA sambhavadrUpaM sarvaM sarvajJavacanata etat / yaduktaM tannizcitaM srvjnykthitaagmpryuktgurusmprdaayebhyH||168|| 'veyavacanaM tu NevaM aporuseyaM tu tayaM mayaM jeNa / iNamacvaMtaviruddhaM, vayaNaM cAporuseyaM ca' // 169 // vedavacanaM tu naivaM sambhavatsvarUpamapauruSeyameva tanmataM yena kAraNenedamatyantaviruddhaM vartate, yaduta vacanaM cApauruSeyaM ceti gAthArthaH // 169 // etadbhAvanAyAha - 'jaM vuccaitti vayaNaM purisAbhAve u NevameyaM ti / tA tassevAbhAvo NiyameNa aporuseyatte ' // 170 // yadyasmAducyata iti vacanamityanvarthasaMjJA puruSAbhAve tu naivametad, nocyata ityarthaH / tat, tasyaiva vacanasyAbhAvo niyamenApauruSeyatve satyApadyate // 170 // 'tavvAvAravirahiyaM Naya katthai suvvai ihaM vayaNaM / savaNe vi ya NAsaMkA adissakattubbhavA'vei' / / 171 / / tadvyApAravirahitaM na ca kadAcit zrUyate iha vacanaM loke / zravaNe'pi ca nAzaGkA'dRzyakartrIdbhavA'paiti pramANAbhAvAditi gaathaarthH|| 171 // 'addissakattigaM No, aNNaM suvvai kahaM Nu AsaMkA / suvvai pisAyavayaNaM kayAi eyaM tu Na che. / / 167 / / zaMkA H- tame vAto to suphiyANI karI, paNa te pramANe saMbhave tenI khAtarI zI ? samAdhAna :pUjAvagerenuM uparokta svarUpa saMbhavita ja che, kAraNa ke A badhuM svarUpa sarvajJanA vacanathI siddha che. zaMkA H- - sarvajJanuM vacana A ja pramANe che, evo prakAza tamane kyAMthI thayo ? samAdhAna :- A sarvajJanA vacananI prApti amane sarvajJa kathita Agamaprayukta gurusaMpradAyathI thai che. arthAt hitakArI Agamane anusaratA, ane tene apratikULa evA gurusaMpradAya(=saMvigna, abhrAMta gItArtha guruvaronI paraMparA)thI amane pUjAnA A svarUpanuM jJAna maLyuM che. tethI te satya ane pramANabhUta ja che. (jema Agama e mArga che, tema saMvigna-abhrAMta gItArthonuM AcaraNa paNa mArga ja che. lokomAM paNa bApadAdAnA kramathI cAlI AvatI vAto ane anubhavone pramANa tarIke svIkAravAmAM Ave che, to lokottarazAsanamAM bhavabhIru gItArtha guruvaronI paraMparA zA mATe amAnya banI zake ? pUjAnuM samarthana karatAM Agamo ane e Agamone anusaratA gItArtha guruvaronI paraMparApara zaMkA karI Agamone ane graMthone apramANika TheravI svecchAthI temanI vANI sAthe ceDA karI, pUjA vagerene apramANitadoSita karavAthI vAstavamAM zAstra ane paramAtmAnI ja AzAtanA thai rahI che, tema nathI lAgatuM ?) II168 // vedavacanonI apauruSeyatA asiddha 'yazavagere aMgenA vedavacano saMbhavatA svarUpavALA nathI, kAraNa ke teo apauruSeya manAyA che ane vacana apauruSeya tarIke atyaMta viruddha che.' (apauruSeya=koi manuSya ke deva vagerethI nahi bolAyelA.) 169 / / A virodhadoSa batAve che- je bolAya'te vacana che. vacananI A anvarthasaMjJA che. (arthayukta saMjJA che.) paNa puruSanA abhAvamAM vacanoccAra thAya kevI rIte ? arthAt vacana bolanAra koika to hovo joie. tethI vacana bolanAranA abhAvamAM(=vacanane apauruSeya mAnavAmAM) vacananA ja abhAvanI Apattiche. 5170 / A lokamAM vacanoccAranI ceSTA vinA kyAreya vacananuM zravaNa thatuM nathI. kyAreka vacanoccAranI ceSTA dekhAtI na hoya, tyAM vacanoccAra karatA koika adRSTa vaktAnI ja AzaMkA thAya che, kAraNa ke vacanoccAranI ceSTA vinA vacananI utpatti ane zruti thavAmAM koi pramANa nathI. 5171 pUrvapakSa H- je vacananA kartA dekhAtA na hoya, tevA saMbhaLAtA (vedavacanane choDI) bIjA koi vacana ja nathI ke jenA dRSTAMtathI vipakSanI-adaSTa kartAnI AzaMkA saMbhavI zake. uttarapakSa :- pizAca Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 pratimAzataka kAvya-17) sadeva' ||172||adRshykrtRkN no naivAnyat zrUyate kathaM cAzaGkA vipakSAdRSTerityarthaH / atrAha- zrUyate pizAcavacanaM kathaJcana kadAcillaukikametat tu vaidikamapauruSeyaM na sadaiva zrUyate // 172 // yathAbhyupagamadUSaNamAha-vaNNAyaporuseyaM loiavayaNANavIha svvesiN| veyaMmi ko viseso, jeNa tahiM esa'saggAho' // 173 // varNAdyapauruSeyaM laukikavacanAnAmapIha sarveSAM varNatvAdivAcakatvAdeH puruSairakaraNAvede ko vizeSo yena tatraiSo'sadgrahaH apauruSeyatvAsadgraha iti // 173 // 'Na ya Nicchao vihu tao jujai pAyaM kahiMci snnnnaayaa| jaMtassatthapagAsaNavisaeha aiMdiyAsattI' // 174 // na ca nizcayo'pi tato vedavAkyAd yujyate prAyaH kvacidvastuni sanyAyAt, yad-yasmAttasya vedavacanasyArthaprakAzanaviSaye iha prakrame'tIndriyA zaktiriti gAthArthaH // 174 // No purisamittagammA tadatisao vi Na bahumao tumhN| loiyavayaNehito diTuM ca kahaMci vehammaM // 175 // na puruSamAtragamyaiSA tadatizayo'pi na bahumato yuSmAkamatIndriyadarzI laukikavacanebhyaH sakAzAd dRSTaM ca kathaJcidvaidhar2yA vedavacanAnAmiti gAthArthaH // 175 // 'tANIha poruseyANi aporuseyANi veyvynnaanni| sgguvvsivagerenA vacano koika rIte kyAreka saMbhaLAya che, tyAM rtA adaSTa che. tethI pizAca AdinA vacanonA zravaNavakhate pizAcaAdi adaSTakartAnI kalpanA thAya che. pUrvapakSa - pizAcAdinA vacano to laukika che, jyAre A vaidika vacanoto aparuSeya che. A taphAvata che. mATe pizAcAdi vacana sAthe sarakhAmaNI karI zakAya nahIM. uttarapakSaH- jo vedavacana apauruSeya hovA chatAM saMbhaLAtA hoya, to haMmezA saMbhaLAvA joie. laukika pauruSeya vacanamAM vacana zravaNamAM bolanAro koka hovo jarUrI che, apauruSeyamAM to evI koi jarUrata nathI. tethI te haMmezA saMbhaLAvA joie. paNa saMbhaLAtA nathI. tethI vedavacano apauruSeya tarIke siddha thatAM nathI. athavA mAnI laie ke apauruSeyavacana che, to paNa prazna che ke e varNarUpe aparuSeya che ke vacana-vAkyarUpe? 172aa zaMkAH- vedavacanomAM vaparAyelA vargo aparuSeya che, athavA vedavacanomAM rahelI vAcaktA apauruSeya che. tethI vedavacano apauruSeya che. samAdhAna - A vAta to laukika vacano aMge paNa samAna che, "ka AdivarNonI racanA ke saMketa koi puruSavizeSe karyA nathI. temaja ghaTa' Adipado kabugrIvAdimAna' vagere padArthanAjavAcaka bane, ityAdirUpavAcyavAcakabhAva paNa koi puruSavizeSane AdhIna nathI. (athavA "ka Adi AkArabhUta varNa "ka" vagerenA vAcaka che evo nirNaya koi puruSa vizeSe karyo na hovAthI laukika vacanomAM paNa te-te varNAdirUpe apauruSeyatA ghaTI zake che.) tethI e rUpe to laukikavacano paNa apauruSeya ja che. tethI vedavacanomAM koi vizeSa na hovAthI apauruSeyapaNAno asadgaha rAkhavo yogya nathI ll173. vaLI sanyAyathI (=madhyasthabhAve) vicArIe, to khyAla Avaze ke vedavacano jo vacana-vAkyarUpe apauruSeya hoya, to tenAthI prAyaH koipaNa vastumAM nizcaya thai zake nahi, kAraNa ke te-te vedavacananI zakti(=arthabodha karAvavAnuM sAmarthya) kai vastuaMge che, teno nirNaya - arthAt "A zabdano artha che' ityAdi arthaprakAzanazaktinuM jJAna atIndriya thaze. (indriyano viSaya nahIM bane.) ane tamArA mate atIndriyajJAnI vyakti saMbhavatI nathI. Ama vedapadonA vAcyaaMge samyabodha saMbhave nahi174o A vedavacanonI arthaprakAzanazakti badhA ja pAse che, arthAt saghaLA puruSone vedavacanono arthagamya che=jJAta che, ema to tamane paNa iSTa nathI, kAraNa ke pratyakSabAdhaAdi doSo che. tathA tamane e arthonA bodhamAM kAraNabhUta atIndriyadarzI atizaya paNa bahumata nathI, kAraNa ke tamArA mate koi vyakti atIndriyadarzI saMbhave nahi. zaMkA - mAtravedavacano ja apauruSeya che. te vacanonA artha tolokamAnya arthane samAna ja che. samAdhAna - "svarga "urvazI' vagere zabdo laukika hovA chatAM, temAM tame aparuSeyatva ane pauruSeyasvarUpa vaidharme iccho cho. laukika vacano pauruSeya che ane vaidikavacano apauruSeya che - AvuM kaMika vaidharmatamane iSTa che. jo Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divacanonI apauruSeyatA asiddha 385 pamuhANaM diTTho taha atthabheovi' ||176||taaniih pauruSeyANi laukikAnyapauruSeyANi vedavacanAnIti vaidhar2yA svargorvazIpramukhAnAM zabdAnAM dRssttstthaarthbhedo'pi| evaM ca ya eva laukikAsta eva vaidikAH, sa evaiSAmartha iti yatkizcidetat // 176 // 'Na ya taM sahAvao cciya satthapagAsaNaparaM paIvo vv| samayavibheyA jogA micchttpgaasjogaay'||177|| na ca tadvedavacanaM svabhAvata eva svArthaprakAzanaparaM pradIpavat, kuta: ? ityAhasamayavibhedAyogAt saGketabhedAbhAvAd mithyAtvaprakAzayogAcca, kvacidetadApatteriti bhAvaH // 177 // tadAha'iMdIvarammi dIvo pagAsai rattayaM asNtNpi| caMdo vi pIyavatthaM dhavalaMti Na Nicchao tto'||178|| indIvare dIpa: prakAzayati raktAmasatImapi, candro'pi pItavastraM dhavalamiti prakAzayati na nizcayastato vedavacanAvyabhicAriNa iti gaathaarthH|| 178 // 'evaM No kahiyAgamapaogagurusaMpayAyabhAvo vi| jujai suho iaM khalu nAeNa chinnmuulttaa'|| 179 // evaM na kathitAgamaprayogagurusampradAyabhAvo'pi pravRttyaGgabhUto yujyate, yata iha khalu vedavacane nyAyena chinnamUlatvAt, tathAvidhavacanAsambhavAditi gAthArthaH // 179 // 'Na kayAi io kassai iha Nicchayamo kahaMci vatthummi / jAo tti kahai evaM jaM so tattaM so vAmoho // 180 // na Ama samAna dekhAtA zabdomAM paNa tamane vaidharma iSTa che-to te zabdonA arthomAM paNa vaidharma=bheda iSTa hovo joie. tethI lokamAM svargAdi zabdathI je arthano saMketa thato hoya, tenA karatA vedamAM AvatA svargAdi zabdathI bhinna arthano saMketa thavo joie. anyathA vedavacanone aparuSeya mAnavAthI koi hetu nahi sare, ane laukikavacanothI vaidikavacananA bhinna arthano nirNaya atIndriyajJAna vinA saMbhave nahi, tethI arthabhedano nirNaya thato nathI. vaLI tame paNa vedavacanonA lokamAnya artha ja karo cho. Ama vedavacanomAM laukikavacanothI arthabheda saMbhavato nathI. Ama je laukika vacano che, te ja vaidikavacano che, ane laukikavacanonA je artha che, te ja vaidikavacanonA artha che. tethI apauruSeyatAnI vAto vyartha che. 175-176I zaMkA - vaidika vacano svabhAvathI ja dIvAvagerenI jema svataH potAnA arthanuM prakAzana kare che. tethI doSa nathI. samAdhAna - lokika vacano ane vaidika vacanonA saMketamAM bheda dekhAto nathI. arthAt laukika zabdonA saMketa ane vaidikavacanonA saMketa alaga alaga nathI. laukika "svarga' vagere zabdano je arthamAM saMketa che, te ja arthamAM vaidika "svarga' vagere zabdono saMkata upalabdha thAya che. tethI vedavacanomAM svataH prakAzakatArUpa vizeSa mAnavo yogya nathI. vaLI jo vaidika zabdo dIvAnI jema svataH arthano prakAza karatA hoya, to kyAreka mithyA arthano paNa prakAza karatA hovAnI Apatti che 177ii A ja vAta batAve che. jemake indIvara kamaLanA pAMdaDAM lAla raMganA na hoya, to paNa dIvAnA prakAzamAM lAla dekhAya che. tema ja rAtre caMdrano prakAza paNa pILA vastrane sapheda raMgavALuM batAve che. A ja pramANe svataH arthaprakAzavAjatAM vedavacana kyAreka viparIta artha paNa batAvI zake. Ama arthanirNayamATe vedavacana anekAMtika Thare che. vaLI vedavacana kyAre kayA arthamAM viparItapaNuM dekhADe, teno nirNaya thai zakato na hovAthI badhA ja vedavacano pramANabhUta banatA nathI. tethI tenA AdhAre nirNaya thai na zake. 178. vaLI, vedavacanoaMgenI pravRttimAM pauruSeya Agama (smRtivagere) ke guruonI paraMparAno krama paNa kAraNa-prayojaka banI na zake, kAraNa ke pauruSeya Agama ke guruparaMparA pAse vedavacanono nizcitaartha karavAaMge koi mULaAdhAra nathI. arthAt teo chinnamULa che. kAraNa ke vedavacano ke vedavacanonA nizcitaartha sUcavatA vacano saMbhavatA ja nathI. 179o Ama A vedavacanothI kyAreya, koine paNa, koipaNa vastuaMgeno nirNaya thayo nathI-thai zakato nathI. tethI ema kahevuM ke "A vaidika tattva che e mAtra vyAmoha ja che. kAraNa ke pote paNa vaidika tattvane samajyA vagara ja kathana kare che. 180 tethI vaidikaarthane avalaMbI je vyAkhyArUpa Agamo ziSyonA Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (386 pratimAzataka kAvya-7) kadAcidato vedavacanAtkasyacidiha nizcaya eva kvacidvastuni jAta iti kathayatyevaM sati yadasau vaidikastattvaM sa vyAmohaH svato'pyajJAtvA kathanAt // 180 // 'tatto a Agamo jo viNeyasattANa so vi emeva / tassa paogoevaM aNivAraNagaMca niyameNa' // 181 // tatazca vaidikAdarthA(cAryA paJcavastuke)dAgamo yo vyAkhyArUpo vineyasattvAnAM sambandhI so'pyevameva vyAmoha eva, tasyAgamArthasya prayogo'pyevameva vyAmoha evAnivAraNaM ca niyamena vyAmoha eveti gAthArthaH // 181 // 'NevaM paraMparAe mANaM ettha gurusaMpayAo vi| rUvavisesaTTavaNe jaha jaccaMdhANa svvesiN'|| 182 // naivaM paramparAyAM(paramparayA pAThA.) mAnamatra vyatikare gurusmprdaayo'pi| nidarzanamAha- sitetarAdirUpavizeSasthApane yathA jAtyandhAnAM sarveSAmanAdimatAm // 182 // parAbhiprAyamAha'bhavato'piya savvannUsavvo aagmpurssrojennN| tA so aporuseo iyarovANAgamA jo u'||183|| bhavato'pi ca sarvajJaH sarva AgamapurassaraH, yena kAraNena svargakevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyamityAgamaH, ata: pravRtteriti, tadasAvapauruSeyaH, itaro vA=anAdimatsarvajJo vA, nAgamAdeva, kasyacit tamantareNApi bhAvAditi gaathaarthH|| 183 // atrottaram- 'Nobhayamavi jamaNAI, bIyaMkurajIvakammajogasamaM / ahavatthato u evaMNa vayovAhI taM'. 184 no naiveva6, 3mayamari jJAma: sarvajJa, yavyasmAta, anAvinInAphurajiivkrmyogsmN, na hyatra 'idaM pUrvamidaM na' iti vyvsthaa| tatazca ythoktdossaabhaavH| athavA'rthata evaivaM = biijaangkuraadinyaayH| sarva eva kathaJcidAgamArthamAsAdya sarvajJo jAtaH, tadarthazca tatsAdhaka iti na vacanato-na hitamATe hovAno dAvo che; te paNa pokaLa che ane mAtra buddhino vyAmoha che. tethI te AgamArthano prayoga paNa vyAmoha che - ane tene anusAra yajJIyahiMsAdimAM pravRtta thatAne aTakAvAtA nathI e paNa avazya vyAmoha ja che. I181. tethI A viSayamAM ane paraMparAmAM gurusaMpradAyakrama paNa pramANabhUta nathI. jemake zveta ke raktaAdi rUpanA svarUpanA nirNayamAM anAdikALathI cAlI AvatI janmAMdhonI paraMparA pramANabhUta nathI. (vedavacanonA paramArthanA jJAtA atIndriyadarzI koi vyaktinahoya, to bAkInA badhAeto karelo arthano nirNaya AMdhaLAnA goLIbAra jevo ja che... ane tevAonI cAlelI paraMparA kaMi pramANabhUta na bane.) I/182 vacanarUpa Agama ane sarvaza vacce bIjAMkurabhAva pUrvapakSa - tamArA mate jeo sarvajJa che, te badhA ja AgamapUrvaka che? ke koika sarvajJa Agama vinA paNa che? prathamapakSa - "svarga ane kevalajJAnanA icchuke tapa ane dhyAna vagere karavA' e vacanane anusarI pravRtti karavAthI ja badhA sarvajJa thAya che. tethI badhA sarvajJo AgamapUrvaka ja che, ema kahezo, to "sarvajJanI pahelA paNa Agama hatuM e siddha thAya che. paNa e AgamanI racanA karanAro koi asarvajJa puruSa to saMbhavI na zake, kAraNa ke svayaM asarvajJa sarvajJa thavAno vyavasthita mArga batAve te asaMbhavita ane ajugatuM che. Ama sarvajJanI pUrvamAM siddha AgamanA kartA tarIke koi puruSano naMbara lAgato nathI. ane AgamapUrvaka ja jJAnAdimAM pravRtti che. tethI Agama apauruSeya siddha thAya che. bIjo pakSa - have jo Agamana pUrve paNa sarvajJa mAnya hoya, to te anAdikALathI ja sarvajJa haze. anyathA tenI pUrve paNa Agama mAnavA paDe. A anavasthAne toDavA koikane anAdikAlIna sarvajJa mAnavo ja rahyo. A sarvajJa Agama vinA hovAthI 'AgamapUrvaka ja sarvajJa hoya tevo niyama raheto nathI. 183. uttarapakSa - tamAro tarka barAbara nathI, kAraNa ke Agama ane sarvajJa vacce bIjAMkura nyAya pravarte che. athavA jema jIva ane karmano yoga pravAhathI anAdi che. ema Agama-sarvajJa vacce saMbaMdha che. tethI "Agama prathama, sarvajJa pachI' ityAdi vyavasthAne avakAza ja Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidikahiMsAmAM apavAdarUpatAno abhAva vacanamevAzritya marudevyAdInAM prakArAntareNApi bhAvAt / tad vacanaM vaktradhInaM natvanAdyapi, vaktAramantareNa vacanapravRtterayogAt; tadarthapratipattistu kSayopazamAderaviruddhA tathAdarzanAt / etat sUkSmadhiyA bhAvanIyam // 184 // 'vedavayaNammi savvaM NAeNAsaMbhavaMtarUvaM jaM / tA iyaravayaNasiddhaM vatthu kahaM sijjhaI tatto' // 185 // vedavacane sarvamAgamAdi nyAyenA'sambhavadrUpaM yad = yasmAd / tat= tasmAditaravacanasiddhaM = sadrUpavacanasiddhaM vastu= hiMsAdoSAdi kathaM sidhyati, tato = vedavacanAditi gAthArthaH // 185 // 'Na hi rayaNaguNArayaNe kadAcidavi hoMti uvalasAhammA / evaM vayaNaMtaraguNA Na hoMti sAmaNNavayaNaMmi' / / 186 / / na hi ratnaguNA: ziraH zUlazamanAdayo'ratne ghargharaghaTTAdau kadAcidapi bhavantyupalasAdharmyAt / evaM vacanAntaraguNA hiMsAdoSAdayo na bhavanti 387 nathI. tethI koi doSa nathI. athavA (Agama sUtrarUpa ane artharUpa che. temAM sUtrAtmaka Agama sarvajJatAmATe anekAMtika che. tethI arthathI bIjAMkurabhAva darzAve che.) Agama ane sarvajJa vacce arthane AzrayI bIjAMkurabhAva che. je koi sarvaza thAya, te arthathI Agamane pAmIne ja sarvajJa thAya che ane AgamanA arthonA sAdhaka hoya che. tAtparya :- jainamate Agama arthathI anAdi che ane vacanane apekSIne tIrthaMkaro Agama-arthane prakAzatA hovAthI dareka tIrthanI apekSAe AdivALuM che. pratyeka tIrthaMkara pUrvanA tIrthaMkare vacanathI batAvelA ane arthathI anAdi evA AgamanA AdhAre sarvajJa thAya che ane pachI arthathI anAdi e Agamane potAnA vacanathI prakAze che. jema te-te bIja tenAthI pragaTatAM aMkuranI apekSAe pUrvakAlIna che ane potAnemATe kAraNabhUta te-te aMkuranI apekSAe uttarakAlIna che. tema te-te sarvajJa potAnAthI prakAzita thatA AgamavacananI apekSAe pUrvakAlIna che ane potAnI pahelAnA tIrthaMkaranA AgamavacananI apekSAe uttarakAlIna che. Ama Agamane arthathI anAdi ane vacanathI Adi mAnavAthI tathA bIjAMkuranyAyathI amane doSa nathI. vaLI evo ekAMta niyama nathI ke AgamanA vacanane pAmIne ja sarvajJa thavAya. marudevImAtA vagere jIvo AgamanA vacanane pAmyA vinA anyaprakArathI paNa kevaLajJAna pAmI gayAnA daSTAMto amAre tyAM che. Ama Agamavacana vaktAne AdhIna ja che, paNa anAdi nathI. kAraNa ke vaktAnA abhAvamAM vacanapravRtti saMbhave nahi. AgamArthano bodha vacanazravaNapara AdhArita nathI. paNa kSayopazamavagerepara ja avalaMbita che. vacanazravaNa to kSayopazamavageremAM nimitta banavAdvArA ja bodhamAM prayojaka bane che. Ama kyAreka AgamavacananA zravaNathI ane kyAreka te vinA paNa AgamArthabodha thavAmAM virodha nathI. (tethI ja samyaktva paNa (1) nisargathI ane (2) adhigamathI-ema be prakAre utpanna thatuM svIkAryuM che.) A pramANe ja AgamamAM athavA vyavahAramAM dekhAya che. A vAta sUkSmabuddhithI vicAravI. 184 // vaidikahiMsAmAM apavAdarUpatAno abhAva pUrvokta nyAyathI vedavacanamAM badhuM asaMbhavita svarUpavALuM che. tethI bIjA sadgucanothI hiMsAmAM doSavagererUpe siddha thayelI vastu vedanA vacanathI 'hiMsAmAM adoSa' vagere rUpe siddha zI rIte thai zake ? arthAt na ja thai zake. 185 // jema ratnanA 'mAthAno dukhAvo dUra karavo' vagere guNo paththara tarIke samAna hovAmAtrathI ratna sivAyanA ghargharaghaTTa (?) vagere paththaromAM upalabdha thatAM nathI. tema vacanatarIke samAna hovAmAtrathI kaMi vacanAMtaramAM rahelA 'hiMsA adoSa' vagere guNo vacanamAM samAnatA hovAmAtrathI saMbhavI na zake. tAtparya :- 'jainavacane pUjAgata hiMsAne adoSa kahI, tethI vaidika vacana yajJagata hiMsAne adoSa kahe te paNa barAbara che; kAraNa ke banne vacanarUpe samAna che.' ema kahevuM vAjabI nathI, kAraNa ke banne vacanarUpa hovA chatAM vacana vacanamAM phera che. jema ke ratna ane paththaramAM. 18 6 // tethI A sanyAyane haMmezA prAjJapuruSe asthAna sthApanAthI laghu karavo nahi, kevI rIte ? cAsapaMcAsa Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3s8 pratimAzataka kAvya-2) sAmAnyavacane // 186 // 'tA evaM saNNAo (Na) buheNa aTThANaThAvaNAe u| sayA lahuo kAyavvo" vAsaNNavvAsaNAeNaM' // 187 // tadevaM sannyAyo na budhenAsthAnasthApanayA sadA laghuH karttavyaH (cAzapaJcAzanyAyena ?) asambhavino'sambhavapradarzanagatyA // 187 // tatra yuktimAha- 'taha vede ciya bhaNiyaMsAmaNNeNaM jahA Na hiNsijaa| bhUyANi phaluddesA puNo ya hiMsija tattheva' // 188 // tathA veda eva bhaNitaM sAmAnyena = utsargeNa yathA-'na hiMsyAd bhUtAni' / phaloddezAt punazca hiMsyAt tatraiva bhaNitaM 'agnihotraM juhuyAt svargakAma' itIti gAthArthaH // 188 // tA tassa pamANatte viettha NiyameNa hoi dosutti| phalasiddhie visAmaNNadosaviNivAraNAbhAvA' // 189 // tat tasya pramANatve'pi vedasya, niyamena codanAyAM bhavati doSa iti phalasiddhAvapi satyAM kuta ityAha- sAmAnyadoSanivAraNAbhAvAdautsargikavAkyArthadoSaprAptereveti gaathaarthH||189|| ihaiva nidarzanamAha- 'jaha vejagammi dAhaM AheNa nisehiu~ puNo bhnniyN| gaMDAikhayaNimittaM, kareja vihiNA tayaM cev'||190|| yathA vaidyake dAhamagnivikAramoghena-utsargato niSidhya du:khakaratvena punaH bhaNitaM tatraiva phaloddezena gaNDAdikSayanimittaM vyAdhyapekSayetyarthaH kuryAd vidhinA tameva dAhamiti gaathaarthH|| 190 // tato vi kIramANe ohaNisehubbhavo tahiM doso| jAyai phalasiddhie vi eva itthaM pi viNNeyaM // 191 // tato'pi vacanAtkriyamANe'pi dAhe oghaniSedhodbhava ityautsargikaniSedhaviSayastatra doSo du:khakaratvalakSaNo jAyate phalasiddhAvapi gaNDakSayAdirUpAyAM satyAmevamatrApi vede vijJeyaM codanAto'pi pravRttasya phalabhAve'pyutsarganiSedhaviSayo doSa iti gaathaarthH||191|| kayamittha pasaMgeNaMjahociyA ceva dvvbhaavtthyaa|annnnonnnnnyAyathI (?) asaMbhavitane asaMbhavita (saMbhavita?) batAvavA dvArA. 187aa ahIM yukti batAve che- "vedamAM sAmAnyathI=utsargathI batAvyuM che ke "na hiMsyA bhUtAni=jIvonI hiMsA karavI nahi' pachI te-te phaLanA uddezathI hiMsA karavAnuM tyAM ja batAvyuM che. juo "svarganI icchAvALAe agnihotra yajJa karavo' ityAdi vedavacano che. I/188 A vedavacana pramANabhUta hoya, to paNa (e pramANe yajJa karavAthI phaLa maLe to paNa) evI preraNA (codanA) karavAmAM doSa to che ja, kAraNa ke yajJanI e hiMsAmAM tsargika vAkyanA arthathI prApta thato doSato kAyama ja rahe che." 189o A bAbatamAM dRSyata batAve che- vaidyazAstramAM oghathI=sAmAnyathI dAhanI(zarIrapara agni cAMpavAnI) duHkhakara hovAthI nA pADI che, pachI tyAM ja(vaidyazAstramAM) gUmaDAM vagere vyAdhinA kSayarUpa phaLanA nimitte(=te-te roganI apekSAe) vidhipUrvaka dAha(agninA DAma)nuM vidhAna karyuM che. 19o A(gUmaDAM vagere) hetuthI karAto dAha paNa oghathI karAyelA niSedhano viSaya to bane ja che. arthAduHkhadAyaka gUmaDAMnA nAzarUpa phaLanI prApti hovA chatAM dAhajanita duHkha to pedA thAya ja che. (dAhaniSedharUpa otsargika niSedhano tatkAla pIDArUpa viSaya ane gUmaDAM maTADavA mATenA dAhanA vidhAnano viSaya A baMne alaga-alaga che. tethI ja gUmaDAM maTADavA karAto dAha e apekSAe apavAdarUpa nathI.) e ja pramANe vedanA vidhivacanathI yajJaAdigata hiMsAmAM pravRtta thavAthI phaLa maLe to paNa autsargika niSedhanuM phaLa bAdhita thatuM nathI, kAraNa ke utsarga hiMsAniSedhano viSaya alaga che ane yajJanI hiMsAno viSaya alaga che. utsargathI mumukSune hiMsAnI nA pADI che, kAraNa ke hiMsA narakanuM kAraNa che ane yajJamAM je hiMsA batAvI che, te saMsAranA arthanI siddhi mATe che. tethI A hiMsA utsargano apavAda banI zake nahi ane autsargika niSedhanA phaLane bAdhita karI zake nahi. A aMgenI carcA pUrve thai cUkI che. 191 0 rAsapaMvAra nA ti pAThAntara: - - - - - - Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyastava-bhAvastava vacce gADha sAMkaLa 3che. samaNuviddhA NiyameNaM hoMti NAyavvA' ||192||atr stavavicAre kRtaM prasaGgena yathocitAveva dravyabhAvastavau anyonyasamanuviddhau pradhAnaguNabhAvena // 192 // 'appaviriyassa paDhamo, shkaarivisesbhuuymoseo| iyarassa bajjhacAyA iyaro cciya esa prmttho'|| 193 // alpavIryasya prANinaH prathamo dravyastava: sahakArivizeSabhUto'ta: shreyaan| itarasya bahuvIryasya sAdhorbAhyatyAgAt bAhyadravyastavatyAgenetara:=bhAvastava eva zreyAnityeSa paramArtho'tra kramamAzritya draSTavyaH // 193 // viparyaye doSamAha- 'davvathayaMpikAuMna tarai jo appviiriyttennN| parisuddhaMbhAvathayaMkAhI so'saMbhavo eso'||194||drvystvmpi kartumaucityena na zaknoti yo'lpavIryatvAde: sa parizuddhaM bhAvastavaM kariSyatItyasambhava eva dlaabhaavaat|| 194 // tadAha- 'jaM so ukkiTThataraM avikkhaI vIriyaM ihaM nniymaa|nn hi palasayaMpi voDhuM asamattho pavvayaM vahaI' // 195 // (yadasau bhAvastava utkRSTataramapekSate vIryaM zubhapariNAmarUpamiha niyamAdato'lpavIryaH kathaM karotyenam / na hi palazatamapi voDhumasamartha: parvataM vahatIti paJcavastuke) bhAvastavocitavIryaprAptyupAyo'pi dravyastava ev| na ca pratimApAlanavadaniyamaH, 'jutto puNa esa kamo' ityAdinA dravyAdivizeSeNa niyamanAd guNasthAnakramAvyabhicArAcceti dig| atra palazatatulyo dravyastava: parvatatulyazca bhAvastava iti rahasyam // 195 // uktameva spaSTayati- 'jo bajjhacAeNaM No ittariyaM pi NiggahaM kunni| iha appaNo sayA se savvacAeNa kahaM kujjaa'|| 196 // yo bAhyatyAgena-bAhyavitta dravyastava-bhAvastava vacce gADha sAMkaLa A stavanA vicAramAM prasaMgathI saryuM. yathocita dravyastava ane bhAvastava pradhAna ane gauNabhAve paraspara gADha saMkaLAyelA che. ll192aa alpaviryavALI vyakti mATe prathama(=dravyastava) ja hitakara che, kAraNa ke te bhAvastavamAM kAraNabhUta karmakSayopazama vageremAM sahakArI nimittavizeSa bane che. bahuvIryavALA sAdhumATe bAhya dravyastavanA tyAgapUrvaka bhAvastava ja zreyaskara che. kramane AzrayI A paramArtha che. 193 viparyAsa karavAmAM doSa batAve che je alpavIryavALI hovAthI aucityapUrvaka(=vidhiAdipUrvaka) dravyastava karavA paNa samarthanathI, te parizuddha bhAvastava kevI rIte AdarI zake? arthAt tenAmAM evI yogyatA na hovAthI tenA mATe parizuddha bhAvastava Adaravo asaMbhavarUpa che. 194lutethI ja kahe che- "bhAvastava avazya utkRSTataravIrya(baLavAna zubha pariNAma)nI ja apekSA rAkhe che. tethI alpavIryavALI vyakti zI rIte bhAvastava AdarI zake? je so paLa jeTalo paNa bhAra veMDhAravA samartha nathI, te parvatane zI rIta vahana karI zake ? tethI alpavIryavALI vyaktiedravyastava Adaravo. kAraNa ke bhAvastavane yogya bahu vIrya pAmavAno rAjamArga dravyastava ja che. A bAbatamAM pratimApAlananI jema aniyama nathI. arthAt dravyastavathI kramazaH bhAvastavane yogya zakti avazya Ave ja che. (ahIM jeo dravyastavano tiraskAra kare che ane cAritra pAmavAnA AzayathI zrAvakonI pratimAnuM pAlana kare che, tevAo para kaTAkSa karyo lAge che, kAraNa ke kutto puLa paNa sama' (A krama ja yogya che.) A vacanamAM dravyaAdi vizeSathI arthAt dravyastavane AgaLa karI ja niyama bAMdhyo che, pratimApAlana Adine AgaLa karIne nahi. vaLI dravyastava ane bhAvastavano A krama(=kAryakAraNabhAva) guNasthAnakanA kramane vyabhicArI nathI, paNa saMvAdaka ja che. (apunabaMdhakaAdi dazAmAM pradhAnabhUta mAtra dravyastava hoya, aviratasamyatvadazAmAM samyakatvarUpa bhAvaaMzathI bhaLelodravyastava hoya, dezavirati avasthAmAM AMzika virati vadhArAmAM hoya ane sarvavirati avasthAmAM saMpUrNa virati hovAthI mAtra bhAva ja rahyo hoya, bAhya dravyano abhAva hoya.) prastutamAM 'dravyastava so pala(mApavizeSa) tulya ane bhAvastava parvata tulya che.evo garbhIrtha che. 195ii A ja vAta spaSTa kare che je Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39). pratimAzataka kAvya-9 vyayenetvaramapi nigrahaM na karoti vandanAdAvihAtmanaH kSudraH, sadA'sau yAvajIvaM sarvatyAgena kathaM kuryAdAtmano nigrahamiti gAthArthaH // 196 // anayoreva gurulAghavavidhimAha- 'AraMbhaccAeNaM nANAiguNesu vddddmaannesu| davvathayaparihANIvi Na hoi dosAya prisuddhaa'|| 197 // ArambhatyAgena hetunA jJAnAdiguNeSu varddhamAneSu satsu dravyastavahAnirapi tatkarturdoSAya na bhavati parizuddhA-sAnubandhA, iti gAthArthaH // 197 // ihaiva tantrayuktimAha'etto cciya NidiTThodhammammicauvvihammi vi kamoyaM / iha dANasIlatavabhAvaNAmae annnnhaa'jogaa'| 198 // ata eva dravyastavAdibhAvAnnirdiSTo bhagavadbhirdharme caturvidhe'pi kramo'yaM vkssymaannH| iha-pravacane dAnazIlatapobhAvanAmaye dharme, anyathA'yogAdasya dharmasyeti gaathaarthH|| 198 // etadevAha- 'saMtaMpi bajjhamaNiccaM ThANe dANaMpi jo na viyarei / iya khuddao kahaM so sIlaM aiduddharaM dhrii|| 199 // 'assIlo Na ya jAyai suddhassa tavassa haMdi visovi| jahasattIe'tavassI bhAvai kahaM bhaavnnaajaalN'||200|| sad= vidyamAnaM, bAhya Atmano bhinnaM, anityaM azAzvataM sthAne-pAtrAdau, dAnamapi piNDAdi, yo na vitarati=na dadAti kSaudryAt, iya=evaM kSudro-varAkaH kathamasau zIlaM mahApuruSAsevitamatidurddharaM dhArayati ? naiveti gAthArthaH // 199 // azIlazca na jAyate zuddhasya tapaso mokSAGgabhUtasya, handi viSayo'pi / yathAzakti vA'tapasvI mohaparatayA bhAvayati kathaM bhAvanAjAlam ? tattvato naiveti gaathaarthH|| 200 // ettha kame dANadhammo davvathayarUvamo gheyvvo| sesAusuparisuddhANeyA bhAvatthayasarUvA ||201||atr krame dAnadharmo dravyastavarUpa eva graahyo'prdhaantvaat| vyakti bAhya-dhanatyAgaAdidvArA caityavaMdanaAdi vakhate alpakALa mATe paNa potAno(=potAnA saMkliSTa manano) nigraha karato nathI, te vyakti mAvajIva sarvasvano tyAga karI zI rIte AtmAno nigraha karI zake? arthAt na ja karI zake. (pANI jevI chAsane paNa mAMDa pacAvI zakto cokhkhA ghIthI peTa bharavAnI pravRtti kare te hAsyAspada che. dravyastavaAdithI vaMdanAdivakhate alpa alpa nigraha karIne samartha banelo pachI sarvasvano tyAga karI AtmAno sarvathA nigraha karI zake.) I/196 dravyastava ane bhAvastavanA gaurava-lAghavanI vidhi kahe che- (anya anya) AraMbhonA tyAgathI jJAnAdi guNo vRddhi pAmyA pachI dravyastavamAM karAto ghaTADo te dravyastavanA kartAmATe doSarUpa banato nathI, paraMtu bhAvastavanA anubaMdhathI yukta hovAthI parizuddha ja che. 197ii prastutamAM siddhAMtanI yukti batAve che- dravyastavaAdino krama hovAthI ja bhagavAne (zAsanamAM) dAna, zIla, tapa ane bhAvanA rUpa cAra prakAranA dharmamAM nIce batAvelo krama kahyo che, kAraNa ke A krama vinA dharma saMbhavI na zake. 198 A ja krama dazavi che- dhanavagere bAhya cIjo potAnAthI bhinna che ane anitya che. AvI bAhya vastu pAse hovA chatAM kSudratAthI pAtramAM AhAraAdino niyoga nahIM karato rAMka dAnadharma paNa pALI zakato nathI, to te rAMkaDo mahApuruSoe sevelA zIlane zI rIte ghArI zake? I199o ane je zIlane pALI nathI zakto, te mokSanA aMgabhUta zuddha tapane kevI rIte AcarI zake? je yathAzakti tapa karavA taiyAra nathI, te mohAdhIna mAnava bhAvanAonA samudAyane zI rIte bhAvI zakaze? (dhana-indriya-zarIra ane mana A cAramAM pUrva-pUrvanA vadhu bAhya-dUra che ane tethI pUrva-pUrvanAaMge AtmAno nigraha karavAmAM azakta vyakti uttara-uttara aMge AtmAno nigraha karavAmAM samarthana banI zake, tethI kramazaH te cArane AzrayI Atmanigraha karavA dAna-zIla-tapa ane bhAva dharma che, ityAdi sUkSma vicAraNA karavA jevI che.) 20vA ahIM kramamAM dAnadharma dravyastavarUpa samajavo, kAraNa ke te uttaranA traNanI apekSAe apradhAna che. bAkInA suparizuddha zIlavagere traNa dharmo pradhAna hovAthI bhAvastavastarUpa che. 201aa A bAbatamAM atideza batAve che- "A pramANe Agamayuktio dvArA te-te sUtrane uddezIne dhIrapuruSoe dravyastavagerenuM svarUpa barAbara vicArIne svabuddhithI ja viveka karavo ane A dravyastavarUpa che ke bhAvastavarUpa che' ityAdi vibhAga karavo Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyastava-bhAvastava vacce gADha sAMkaLa zeSAstu suparizuddhAH zIladharmAdayo jJeyA bhAvastavarUpAH pradhAnatvAt // 201 // ihaivAtidezamAha- 'iya Agama hitaM taM suttamahigicca dhIrehiM / davvathayAirUvaM viveiyavvaM sabuddhI' // 202 // 'iya' evamAgamayuktibhistattatsUtramadhikRtya dhIraiH = buddhimadbhirdravyastavAdirUpaM samyagAlocya vivektavyaM svabuddhyA / iti gAthArthaH // 202 // upasaMhAramAha- 'eseha thayapariNNA samAsao vaNNiyA mae tubbhaM / vittharato bhAvattho imIe suttAu NAyavvo' // 203 // eSeha stavaparijJApaddhatiH samAsato varNitA mayA yuSmAkam / vistarato bhAvArtho'syAH stavaparijJAyAH sUtrAd jJAtavya iti / zivam // 203 // jayai thayapariNNA sAraniTThA suvannA, sugurukaya'NunnA dANavakkhANagunnA / nayaniuNapainnA heudidvaMtapunnA, guNagaNaparikinnA savvadosehiM sunnA // 1 // iti stavaparijJayA kimapi tattvamuccaistarAM yazovijayavAcakairyadudabhAvi bhaavaarjitm| tataH kumatavAsanAviSavikAravAnterbudhAH / sudhArasapAnato bhavata tRptibhAjaH sadA // 2 // tantraiH kimanyairbhagnaiva bhrAntiH stvprijnyyaa| dhvastA pAnthatRSA nadyA: pA: santu sahastrA: // rU// // 67 / / sarvatumnamatamupasaMharannAi- ityevaM zucisUtravRndaviditA niryuktibhASyAdibhi: sannyAyena samarthitA ca bhagavanmUrtiH pramANaM satAm / yuktistvandhaparamparAzrayahatA mA jAghaTIdurdhiyA metaddarzanavaJcitA dRgapi kiM zUnyeva na bhrAmyati // 68 // 202 // upasaMhAra karatAM kahe che- A pramANe meM tamane saMkSepathI stavaparikSAnuM svarUpa batAvyuM. A stavaparijJAno vistArathI bhAvArtha sUtramAMthI samajI levo. 'kRti zivam||' sAraniSTha, su-varNavALI(sArA varNAkSarothI sabhara), sugurue anujJAta karelI, dAnavyAkhyAnaguNavALI, nayanipuNothI (avazya kartavya tarIke) pratijJA karAyelI, hetu ane dRSTAMtathI pUrNa, guNa samudAyathI UbharAtI, sarvadoSothI rahita evI A stavaparikSA jaya pAme che. (ahIM stavaparikSAne suvarNanI upamA ApI che. tethI stavaparikSAnA vizeSaNo suvarNamAM paNa yathAyogya ghaTAvavA. jemake sAraniSTha=suvarNa badhA dhAtuomAM sauthI vadhu sArabhUta che, tema stavaparikSA paNa sarva parizAmAM sauthI vadhu sArabhUta che. ityAdi. A gAthA avasUrikAra maho. yazovijayajIe banAvI che.) // 1 // A pramANe zrI yazovijaya vAcakavaDe stavaparizA dvArA kAMika (avarNanIya), zreSTha ane bhAvathI sabhara je tattva pragaTa karAyuM; kumatarUpa vAsanAnA jheranA vikArane vamI nAkhanArA te tattvarUpa sudhArasanA pAnathI he prAzo ! tame haMmezA tRpta raho // 2 // (jo) stavaparizAthI ja bhrama bhAMgI jAya che, to anya taMtro(=siddhAMto ke yuktio)thI saryuM. nadIthI ja musApharanI tRSA dUra thatI hoya, to bhale hajAro kUvAo ho. (arthAt teothI koi prayojana nathI.) iti I3 // (A stavaparikSAnA gurjarAnuvAdathI prApta thayeluM sukRta sarvanA zreyaH mATe thAo. sUtrakAra ane avasUrikAranA Azayaviruddha ke vItarAganI AzAviruddha je kaMi kathana matimaMdatAthI thayuM hoya te badala micchA mi dukkaDam) II67 // pratimAlopakanI A saghaLI mAnyatAno upasaMhAra karatA kahe che-- -- kAvyArtha :- upara batAvyuM tema nirdoSasUtrasamudAyadvArA prasiddha thayelI ane niryuktibhASyavagere(vagerethI cUrNi-vRtti vagere zreSTha prakaraNo)thI sArI yuktithI samarthita(=niSkalaMka tarIke nizcita karAyelI) jinapratimA sajjanone ArAdhya vagererUpe pramANa che. durjanonI aMdhaparaMparAno Azraya karavAthI haNAyelI yukti to sutarAM na ghaTo, paNa jinapratimAnA darzanathI vaMcita rahelI teonI AMkha paNa jANe zUnya thaine zuM bhamatI nathI ? arthAt avazya bhame che. pratimAlopakonI, 'aMdhaparaMparA AzrayaNIya che' evI svIkRtirUpa yukti to abhyupagamathI ja haNAyelI 391 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 pratimAzataka kAvya-69 (daMDAnvayaH- ityevaM zucisUtravRndaviditA niyuktibhASyAdibhizca sannyAyena samarthitA bhagavanmUrtiH satAM prmaannm| durdhiyAmandhaparamparAzrayahatA yuktistu mA jaaghttiit| etaddarzanavaJcitA dRgapi kiM zUnyeva na bhraamyti||) 'ityevN'iti| uktarItyA zucinA-nirdoSeNa sUtravRndena viditA niyuktibhASyAdibhiH, AdinA cUrNivRttisarvottamaprakaraNaparigrahaH / sanyAyena sadyuktyA ca samarthitA niSkalaGkanizcayaviSayIkRtA bhagavanmUrtiH satA-ziSTAnAMpramANamArAdhyatvAdinA yuktistu durdhiyAM duSTabuddhInAmandhaparamparAzrayaNIyetyabhyupagamarUpA, tayA hatA satI mA jAghaTIt-mAsutarAM ghaTiSTha yuktanirAsaparamparAyAM yuktigrhnnsyaanuppnntvaat| etaddarzanena bhagavanmUrtidarzanena vaJcitA dRgapi dRSTirapi kiMzUnyeva na bhrAmyati ? apitubhraamytyev| 'tilakayutalalATabhrAjamAnAH svabhAgyAGguramiva samudItaM darzayante janAnAm / sphuradagurusumAlIsaurabhodgArasArA: kRtajinavarapUjA devarUpA mahebhyAH' // 1 // AnandamAntaramudAharantI romAJcite vapuSi sspRhmullsntii| puMsAM prakAzayati puNyaramAsamAdhisaubhAgyamarcanakRtAM nibhRtA dRgeva' ||2||'spRshti tilakazUnyaM naiva lakSmIrlalATaM mRtasukRtamiva zrI: zaucasaMskArahInam / akalita-bhajanAnAM valkalAnyeva vastrANyapi ca zirasi zuklaMchatramapyugrabhAraH' // 3 // akRtArhatpUjasya taskarasyeva locne|shocnenaiv saMspRSTe guptapAtakazaGkite' // 4 // // 68 // prApyA nUnamupakriyA pratimayA no kApi pUjAkRtAM caitanyena vihInayA tata iyaM vyartheti mithyA mtiH| pUjAbhAvata eva devamaNivatsA pUjitA zarmade tyetattanmatagarvaparvatabhidAvajaM budhAnAM vcH|| 69 // che, kAraNa ke yuktione dUra karavAnI paraMparAmAM utpanna thayelAo yukti grahaNa kare te ja asaMgata che, paNa vizeSa vAta e che ke bhagavAnanI mUrtinA darzanathI vaMcita rahelI teonI AMkhazuM jANe ke zUnya na hoya ema bhamatI nathI? arthAt avazya bhame che. (tAtparya - pratimAlopako pratimAnI pUjyatA yuktisiddha hovA chatAM na svIkAre, te to mAnI laie, kAraNa ke teone yukti sAthe phAvatuM nathI. paNa teo AMkhane paNa alaukika vItarAgabhA...darzaka, karuNAbhAvamagna pratimAnA darzanathI pavitra karavAnuM choDI bIje trIje bhaTakAve che, to kharekhara emanI AMkho paNa jANe zUnya banI bhaTakyA karatI lAge che, arthAt jo teo ekavAra paNa madhyastha bhAve jinapratimAnA darzana kare, to pratimAne pUjyA vagara nahIM rahe. pratimAnI pUjyatA pratyakSasiddha thai gayA pachI koi yuktinI jarUrata nahIM ) "tilakathI sabhara lalATathI zobhatA ane phAra aguru ane puSpamALA vagerenI surabhimaya udvArathI zreSTha banelA tathA jinapUjA karelA devatulya moTA zreSThIo (lalATamAM rahelA tilakanA bahAne) lokone jANe ke sArI rIte udaya pAmelA potAnA bhAgyanA aMkurA ja batAvI rahyA che." ll1. "pratimA pUjA karanArA puruSonI AMtarika vizALa AnaMdane bahAra pragaTa karatI, tathA romAMcita thayelA zarIranI spRhA saha ullAsa pAmatI nibhUta AMkho puNyarUpI lakSmInI samAdhinuM saubhAgya prakAzita kare che." para akalitabhajana=paramAtmabhaktine nahIM jANanArAonA jANe ke sukRta naSTa thayA hovAthI tilaka vinAnA lalATane (jeo paramAtmapUjA vagere karatA nathI, teonA kapALa para prabhuAjJAjJApaka cAMdalo hoto nathI.) lakSmI sparzatI nathI.(=emanA lalATe lakSmI lakhAyelI nathI.) jema ke zaucasaMskAra vinAnAne zrI zobhA sparzatI nathI. jhADanI chAla ja vastro hoya ane mAthe sapheda chatra hoya, to te chatra mAtra bhArarUpa ja che, zobhArUpa nahi." II 'arihaMtanI pUjA nahikaranArAnI gupta pApathI zakita AMkho coranI AMkhonI Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pritimA ciMtAmaNitulya T393 (daMDAnvaya:- nUnaM caitanyena vihInayA pratimayA no kApi pUjAkRtAM upakriyA praapyaa| tata iyaM vyartheti mati: mithyaa| pUjitA sA devamaNivat pUjAbhAvata eva zarmadA ityetad budhAnAM vcstnmtgrvprvtbhidaavjrm||) ___ 'prApyA nUnamupakriyA' ityAdi vRttamavagatArtham / evaM yuktyA zambhorbhaktyA sUtravyaktyA lumpAkAzcittodriktA mAyAsiktA: klRptA riktAH kimpAkA: / etatpuNyaM ziSTairguNyaM, nirvaiguNyaM sadbodhaistattvaM bodhyaM nItyA zodhyaM naivAyodhyaM niSkrodhaiH // 1 // 'AtmArAme zuklAzyAme hRdvizrAme vizrAntAstruTyadvandhAH shreyHsndhaashcitsmbndhaadbhraantaaH| arhadbhaktAH yuktau raktA vidyAsaktA ye'dhItA niSThA teSAmuccaireSA tarkollekhA nirNItA' // 2 // // 69 // ||srvmpi lumpakamataM nirAkRtam // jema mAtra zokathI ja spardhAyelI hoya che." II68 kAvyArthaH- "caitanya vinAnI pratimAthI pUjA karanArAone koi upakAra prApta thato nathI. tethI A pratimA vyartha che evI buddhi khoTI che. pUjAyelI pratimA pUjAaMgenI bhAvanAthI ja ciMtAmaNi ratnanI jema sukhadenArI bane che. prAjJa purUSonA A vacana pratimAlIpakanA pUrvokta matanA garvaparvatane bhedI nAkhavA vaja samAna che. pratimA ciMtAmaNitulya A kAvyano artha sugama che. (pratimA svayaM bhale phaLa na Ape, paNa paramAtmAnuM smaraNavagere karAvavAdvArA pUjakanA zubhabhAvamAM AlaMbanabhUta bane che. A zubhabhAvo mohanIya-aMtarAyavagere karmono kSayopazamavagere karavAdvArA pUjakane AdhyAtmikabhautika Ubhaya prakAranA phaLa denArA bane che. mATe vivekI AtmAe avazya pratimA=sthApanA-nikSepAnA paramAtmAnuM zaraNuM svIkAravuM ja joie, temAM paNa dravya-bhAva paramAtmAnI gerahAjarImAM to A sthApanAnA paramAtmA ja mukhya zaraNya che. vaLI, atyAranA a sthApanAnikSepAnA paramAtmAne paramAtmabaddhithI pajavAthI saMskAranI eka mUDI UbhI thAya che. pachI parabhavamAM sAkSAta paramAtmA che paramAtmAnI sthApanA najare caDI jAya, tyAre e saMskAro jAgRta thaine jAtismaraNavagere karAvavAdvArA ArAdhanAnA tUTI gayelA dorane pharIthI sAMdhI Ape che. vaLI, mAtra mananA bhAvo karatAM bhAvapUrvakanI kriyAo vadhu dRDha saMskAra UbhA kare che. tathA, moTe bhAge mAtra mananA bhAvo jAtismaraNamAM bhAga bhajavatA nathI, jyAre keTalIkavAra bhAva vinA karelI kriyA paNa jAtismaraNa karAvI de che. Ama bAhya sAdhano parabhavamAM jAtismaraNavagere karAvavAmAM khUba sahAyaka bane che. mATe paNa pratimA svIkaraNIya che.) "A pramANe zaMbhu (=paramAtmA-arihaMta)nI bhaktithI racelI ane sUtrathI vyakta thatI yuktithI cittamAM uddhikta(=mohathI bharelA cittavALA) thayelA tathA kiMpAka jevA(ApAta ramaNIya pariNAma dAruNa) ane mAyAthI siMcAyelA pratimAlopako sarvathA khAlI che. (arthAt yukti vinAnA che.) sarbodhavALA, krodha vinAnA(=upazAMta) ziSTa puruSoe A pavitratattvane guNakArI ane doSa vinAnuM samajavuM. tathA temAM rahelI kSati dUra karI nItithI parizuddha karavuM, paNa yuddha nakaravuM. (arthAt emAM virodha darzAvavAdvArA sAmA na paDavuM.)' I1. "zyAmalatA(=kapaTa) vinAnA ujvaLa(=nirmaLa) ane manohara vizrAmavALA AtmArAmamAM (AtmArUpa bagIcAmAM) vizrAma(=ArAma) karelA, tathA tUTatAM baMdhavALA(arthAt tUTI rahelA karmabaMdhavALA) tathA zreya (=kalyANa athavA mokSa)nI pratijJAvALA- jJAnanA saMbaMdhane kAraNe (jJAnI hovAthI)-abhrAMta, yuktimAM rata(trayuktipriya) ane vidyAmAM Asakta evA je arihaMtabhakto che, teoe A nirNata thayelA tarkonA ullekho atyaMta bhaNelA che.( teone A tarko atyaMta paricita che.)' III 69o A pramANe pratimAlopakonI badhI mAnyatAonuM nirAkaraNa karyuM - zubham Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 vRSodanusAriNo matamupanyasya dUSayati pratimAAtaka kAvya-70 vandyA'stu pratimA tathApi vidhinA sA kAritA mRgyate, sa prAyo viralastathA ca sakalaM syAdindrajAlopamam / hantaivaM yatidharmapauSadhamukhazrAddhakriyAdervidhe dalabhyena tadasti kiM tava na yat syAdindrajAlopamam // 70 // ->> (daMDAnvaya: pratimA vandyA'stu tathApi sA vidhinA kAritA mRgyate, sa ca prAyo viralaH / tathA ca sakalamindrajAlopamaM syAt / hanta ! evaM yatidharmapauSadhamukhazrAddhakriyAdervidhedalabhyena kiM tadasti tava yannendrajAlopamaM syAd) ! 'vandyAstu' ityAdinA / nanu pratimA vandyA'stUktAkSarazataistathAvyavasthite: / tathApi sA vidhinAkaritA mRgyate, samyagbhAvitAnAmeva pratimAnAM bhAvagrAmatvenAbhidhAnAt / sa vidhi: prAyo virala aidaMyugInAnAM prAyo'vidhipravRttatvasya pratyakSasiddhatvAt / tathA ca sakalaM pratimAgataM pUjApratiSThAvandanAdikamindrajAlopamaM syAd mahato'pyADambarasyAsatyAlambanatvAt / hanteti pratyavadhAraNe / evaM pratimAvadeva, yatidharmaH=cAritrAcAraH / pauSadhaH=zrAddhAnAM parvavinAnuSThAnam| tanmulA tavAniyAM zrAddhayiA, tavAviyo vidhi:, AdinA'punarbandhakAdyucitAcAraparigrahaH / dharmasAgaramata khaMDana have upAdhyAya dharmasAgaranA matano upanyAsa karI temAM doSa darzAve che-- kAvyArtha :- 'pratimA bhale vaMdanIya ho ! paNa vidhithI karAyelI pratimAnI ja mArgaNA-gaveSaNA karavI. paNa atyAranA kALamAM to e vidhi atyaMta virala che. tethI pUjA vagere badhuM ja iMdrajAla tulya che.' jo ema hoya, to sAdhudharmanI ane zrAvakanI pauSadhakriyA vagerenI vidhi paNa atyAranA durlabha che. tethI evuM zuM che ke jethI tArA mATe badhI kriyAo iMdrajAla samAna nathI ? vartamAnamAM vidhinI prApti durlabha dharmasAgara upAghyAya :- uparokta seMkaDo sAkSI ane yuktiothI pratimA pUjanIya tarIke siddha thAya che; tethI pratimA pUjanIya ja che, temAM koi vivAda nathI. paraMtu je te pratimAne vaMdana karavuM joie nahIM, paraMtu je pratimA vidhimujaba karAyelI hoya ane jenI pratiSThA vagere paNa vidhisara thai hoya, e ja pratimA vaMdanIya che kAraNa ke zAstramAM samyabhAvita pratimA ja bhAvagrAmatarIke oLakhAvI che. pratimAaMgenI A vidhi atyAre prAyaH virala che, kAraNa ke Adhunika loko prAyaH karIne avidhimAM ja pravRtta thatAM pratyakSathI dekhAya che. tethI pratimAne AzrayIne thato pUjA-pratiSThAvagere moTo paNa ADaMbara asatyane avalaMbIne hovAthI iMdrajAla jevo che-arthAt nirarthaka che. pratimA pote ja avidhithI hovAthI asat hoya, pachI tene avalaMbIne thatI pUjA vagere kevI rIte satyarUpa banI zake ? uttarapakSa H - A ja pramANe cAritrAcAra tathA zrAvake caudazavagere parvatIthie AcaraNIya pauSadhavagere tathA apunabaMdhakavagerene ucita AcAro - A badhAmAM vidhimujaba pravRtti A pAMcamA ArAmAM atidurlabha che. tethI pratimAnI jema A badhI kriyA paNa asat che. tethI tame A badhA AcArono je ADaMbara karo cho, e paNa iMdrajAlanI jema vyartha ja siddha thaze. kAraNa ke banne sthaLe nyAya tulya che. dharmasAgara upAdhyAya H- A to tame pratibaMdi batAvI. ane pratibaMdino uttara ApI zakAya nahI. Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avidhiyukta kriyA kyAre guNakArI? 395 tasya duSSamAyAM durlabhatvena tatkimasti yat tavendrajAlopamaM na syAt, nyAyasya samAnatvAt ? na ceyaM pratibandiH sA cAnuttaramiti vAcyam, tatsamAdhAnena samAnasaulabhyasya vivakSitatvAt // 70 // tadAha yogArAdhanazaMsanairatha vidherdoSaH kriyAyAM na cet ? tatkiM na pratimAsthale'pi sadRzaM prtykssmuviikssyte| kiJcoktA gurukAritAdiviSayaM tyaktvAgrahaM bhaktitaH, sarvatrApyavizeSataH kRtivaraiH pUjyAkRte: pUjyatA // 71 // (daMDAnvayaH- atha vidhe: yogArAdhanazaMsanaiH kriyAyAM na doSa iti cet ? tatkiM pratimAsthale'pi pratyakSa sadRzaM nodvIkSyate ? kiJca kRtivaraiH gurukAritAdiviSayamAgrahaM tyaktvA bhaktitaH sarvatrApi avizeSataH pUjyAkRte: pUmto II) 'yoga'ityAdi / yogo=vidhikaJanukUlaparivArasampattiH, ArAdhanam Atmanaiva nirvaahH| zaMsanaM cbhumaanH| tairupalakSaNAdadveSazca, tairvidheratha kriyAyAM cenna doSa: ? tatkiM vidhiyogAdinA'duSTatvaM pratimAsthale'pi sadRzaM nodvIkSyate ? udviikssnniiymidmpi| taduktaM - 'vihisAraM ciya sevai saddhAlU sattimaM annutttthaannN| davvAidosanihaovi pakkhavAyaM vahai tmmi'||1||[smbodhprk0 192, dharmaratnapraka. 91] 'dhannANaM vihijogo vihipakkhArAhagA sayA dhannA / vihibahumANA dhannA, vihipakkhaadUsagA dhnnaa'||2||[smbodhprk0 844, darzanazuddhipraka. uttarapaH - ema AkaLA na thAva. tame tamArA AcArone yathAzakti" "bhAvazuddhi vagere je kAraNothI sAcA Theravazo, e ja uttara pratimAnI pUjAvagereaMge ApI zakAya che. Ama banne sthaLe uttara ApavA sulabha ja che, ema ja amAre batAvavuM che. 70 kAraNo batAve che- kAvyArthaH - jo, "yoga, ArAdhanA ane zaMsana(=bahumAna) A badhA kAraNathI karAtI vidhinI kriyAmAM doSa nathI' ema kahezo, to pratimAnA viSayamAM rahelI sAkSAt sadRzatAne tame kema jotA nathI? vaLI zAstrajJa puruSoe to "guruvaDe karAvAi che ke nahi' ityAdiaMgeno Agraha choDIne bhaktipUrvaka sarvatra avizeSapaNe pUjyAkRtiHpUjyanI pratimA pUjya che, tema kahyuM che. avidhiyukta kriyA jyAre guNakArI? gharmasAgara upAdhyAya - yoga=vidhine anukULa parivAranI prApti. ArAdhanA=pote vidhikriyA kare, ane zaMsana=vidhikriyAnIkete karanArAnI prazaMsA ane upalakSaNathI vidhikriyAmAM pravRtta thayelA para athavA vidhikriyA para adveSa. arthAt vidhino yoga, vidhinI ArAdhanA, vidhinuM bahumAna ane vidhipara adveSa - A cAra hetuothI cAritrAcAravagere kriyAmAM doSa nathI. uttarapakSa - vidhiyogAdinA kAraNe pratimAsthaLe paNa doSano abhAva ja che. tethI tenI paNa upekSA na karavI joie, zrAddhavidhimAM kahyuM ja che ke - "zraddhALu jIva vidhithI sArabhUta banelA anuSThAnane ja Adare che, dravyakSetra vagere doSothI gherAyelo jIva (tethI ja karavAmAM azakta hoya to) paNa vidhino pakSapAta to rAkhe ja che." 1// "dhanyone ja vidhino yoga thAya che ane dhanyapuruSo ja haMmezAM vidhipakSanA ArAdhaka hoya che. tathA vidhipratye bahumAna rAkhanArA paNa dhanya che ane Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-71 396 28] 'AsannasiddhiANaM vihipariNAmo hu hoi sayakAlaM / vihicAo avihibhattI, abhavvajIadUrabhavvANaM' // 3 // [sambodhapraka. 193, darzanazuddhipraka0 27] sarvatra samyagvidhirjJeyaH kAryazca sarvazaktyA pUjAAdipuNyakriyAyAM, prAnte ca sarvatrA'vidhyAzAtanAnimittaM mithyAduSkRtaM dAtavyamiti zrAddhavidhau / [gA. 6 TI. ] vidhibhaktyupayogAdisAcivye devapUjAdikamamRtAnuSThAnameva, antato vidhyadveSasyApi sattve prathamayogAGgasampattyA'nubandhato vidhirAgasAmrAjye 'etadrAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH ' [yogabindu 159 pU0] iti vacanAt taddhetvanuSThAnarUpaM, tad dvayamapi cAdeyaM bhavati, viSagarAnanuSThAnAnAmeva heyatvAdityadhyAtmacintakAH / ata evAbhogAnAbhogAbhyAM dravyastavasya yad dvaividhyamuktaM grAnthikaistadupapadyate / tadAhu 'devaguNaparinnANA tabbhAvANugayamuttamaM vihiNA / AcArasAraM jiNapUaNaM Abhogadavvathao' // 1 // ' carittalAbho hoi lahu sylkmmnniddlnno| tA ettha sammameva hi payaTTiavvaM sudiTThIhiM' // 2 // 'pUAvihivirahAo aparinnANA u jiNagayaguNANaM / suhapariNAmakayattA eso'NAbhogadavvathaoM' // 3 // 'guNaThANaThANagattA eso, evaM pi guNakaro ceva / suhasuhayarabhAvavisuddhiheuo bohilAbhAo' // 4 // 'asuhakkhaeNa dhaNiyaM dhannANaM aagmesividhipakSane dUSita nahIM karanArA paNa dhanya che.' // 2 // 'Asannabhavyasiddhika(=najIkamAM mokSavALA)jIvane haMmezA vidhino ja pariNAma(=bhAva) hoya che, abhavya tathA dUrabhavyone vidhino tyAga ane avidhinI bhakti sahaja che.' // 3 // tethI sarvatra anuSThAnomAM samyavidhinuM jJAna meLavI potAnI sarvazaktithI pUjAvagere pavitra kriyAmAM vidhi AdaravI joie, ane dareka kriyAne aMte avidhi ane AzAtanA nimitte 'micchAmi dukkaDam' ApavuM. Ama vidhi, bhakti ane upayoganI hAjarImAM thatAM anuSThAno amRta anuSThAna che. vidhipratyenA adveSathI thatuM anuSThAna paNa anubaMdhathI vidhipratyenA rAgane kheMcI lAvanAruM hovAthI pariNAmathI to vidhinA rAgathI sabhara ja che, kAraNa ke vidhinA adveSanI hAjarI yoganA(=mokSasAdhaka pravRttinAM) prathama aMganI saMprAptirUpa che. (SoDazakamAM yogapravRttinA ATha aMgamAM adveSane prathama aMga tarIke batAvyo che.) A prathama yogAMganI prApti vidhinA rAgane kheMcI lAve che ane vidhirAganI hAjarImAM tatuanuSThAna bane che, kAraNa ke "Ano(=amRtaanuSThAna pratyeno) rAga hovAthI A(=dharmanA AdikALamAM rahelAnuM dharmAnuSThAna) zreSTha che, ema yogazo jANe che.' evuM vacana che. Ama vidhipratyenA adveSathI thatuM anuSThAna paNa phalataH tatu anuSThAna che. amRta anuSThAna ane tadbhutu anuSThAna A be anuSThAna Adeya che. viSa,garala ane ananuSThAna A traNa anuSThAna heya che. ema adhyAtmaciMtakonuM maMtavya che. uparokta be anuSThAno Adeya hovAthI ja graMthakAroe dravyastavanA Abhoga ane anAbhoga ema je be bheda pADyA che, te yuktisaMgata Thare che. zrAddhavidhimAM A pramANe kahyuM ja che ke - devanA guNonA jJAnathI ane te bhAvathI sabhara tathA vidhithI uttama (baneluM) AcArapradhAna jinapUjana Abhoga dravyastava che.' / / 1 // 'A dravyastavathI jaldIthI saghaLA ya karmono bhUkko bolAvI nAkhatAM cAritrano lAbha thAya che. tethI AmAM(=Abhoga dravyastavamAM) sudRSTi=samaju jIvoe sArI rIte pravRtta thayuM.' // 2 // 'pUjAnI vidhinA abhAvathI thatuM tathA jinamAM rahelA guNoaMgenA ajJAnathI thatuM paNa zubhapariNAma pedA karatuM anuSThAna (c) viSaM labdhyAdyapekSAtaH idaM saccittamAraNAt / mahato'lpArthanAjjJeyaM laghutvApAdanAttathA // 1 // divyabhogAbhilASeNa, garamAhurmanISiNaH / etadvitinItyaiva, kAlAntaranipAtanAt // 2 // anAbhogavatazcaitadananuSThAnamucyate / sampramugdhaM mano'syeti, tatazcaitadyathoditam / / 3 / / etadrAgAdidaM hetuH zreSTho yogavido viduH / sadanuSThAnabhAvasya, zubhabhAvAMzayogataH // 4 // jinoditamiti tvAhurbhAvasAramadaH punaH / saMvegagarbhamatyantamamRtaM munipuGgavAH // 5 // iti viSAdyanuSThAnalakSaNadarzakazlokA yogabindau 156 - 160 / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhikAritaAdi pratimAonI pUjyatA 397 bhddaannN| amuNiyaguNevi nUNaM visae pII smucchli|| 5 // yathA shukmithunsyaarhbimbe| hoi paoso visae, gurukammANaM bhvaabhinnNdiinnN| patthaMmi AurANa va uvaTThie nicchie mrnne'|| 6 // etto cciya tattaNNU jiNabiMbe jiNavariMdadhamme vaa| asuhabbhAsabhayAo paosalesaM pi vjjti'||7|| [sambodhapraka0 203-204ra01-206-207-208-201] parAjinAje ttatAjJatinan[zrAddhavidhi [ 6 TI.]. abhyuccayamAha, kiJca, gurukAritAdiviSayamAgrahaM tyaktvA bhaktito-bhaktimAtreNa sarvatrApi caitye'vizeSatovizeSaudAsInyena kRtivaraiH=mukhyapaNDitaiH, pUjyAkRteH bhagavatpratimAyAH pUjyatoktA kAlAdyAlambanenetthameva bodhisaulbhyopptteH| tathA ca zrAddhavidhipAThaH - pratimAzca vividhAstatpUjAvidhau samyaktvaprakaraNe ityuktaMgurukAriyAI kei anne sayakAriyAi taM biNti| vihikAriyAi anne paDimAe puuannvihaannN'| [darzanazuddhipraka. 25] vyAkhyA-guravo mAtRpitRpitAmahAdayaH, taiH kAritAyAH kecidanye svayaMkAritAyA vidhikAritAyAstvanye pratimAyAstatpUrvAbhihitaM pUjAvidhAnaM bruvanti kartavyamiti shessH|| avasthitapakSastu, gurvaadikRttvsyaanupyogianAbhogadravyastava che. 3l "guNasthAnasthAnamAM(=guNanA nivAsabhUta jinezvararUpa sthAna=pAtra aMge) hovAthI, athavA guNasthAnanuM sthAna(=kAraNa hovAthI) Avo(=anAbhoga) paNa A(=dravyastava) guNakara ja che, kAraNa ke (1) zubha, zubhatara bhAvavizuddhimAM heturUpa che. tethI (2) bodhinA lAbhamAM kAraNabhUta che." I4. ghaNA azubhakarmanA kSayathI bhaviSyamAM kalyANa pAmanArAone ja dravyastavanuM ke jinanA guNa=lAbhanuM jJAna na hoya to paNa te(jinapratimArUpa) viSayamAM premano prAdurbhAva thAya che." //pA ahIM popaTayugala daSTAMtarUpa che. "bhavAbhinaMdI bhAre karmI jIvone ja jinabiMba, dravyastavAdi viSayamAM praSa utpanna thAya che. jemake maraNa nizcita upasthita thAya tyAre rogIne pathya AhAra para ja aruci jAge che." /6 "tethI jatattvajJapuruSo azubha abhyAsanA bhayathI jinapratimA ke jinadharma paranA SanuM varjana kare che.' //7// bIjAe karelI jinapUjA paranA dveSapara talArANInuM dRSTAMta che. (jinabhakta kuMtalArANIe potAnAthI ja jinabhaktino prakAza meLavanArI bIjI rANIoe karelI suMdara jinapUjApara IrSyAthI dveSa karyo - to bIjA bhavamAM kutarIno avatAra pAmI.) vidhikAritaAdi pratimAonI pUjyatA niSkarSa batAve che. pratimAne pUjatIvakhate 'pratimAgurue(=vaDIloe) pratiSThita karI che' ityAdi viSayaka Agraha rAkhavo nahi, paraMtu vizeSa(gurukAritaAdi) pratye udAsInabhAva rAkhI dareka jinapratimAaMge samAnarUpe bhaktibhAva rAkhI sujJapuruSoe e tamAma jinapratimAne pUjyatarIke svIkAravI, kAraNa ke kALa (vartamAnamAM jinAgama ane jinabiMba ja tAraNahAra che - vidhi prAyaH durlabha che ityAdi) AlaMbana laine dareka jinapratimApratye pUjyabhAva ane bhaktibhAva rAkhavAthI ja bodhinI sulabhatA yuktisaMgata kare che. (vartamAnasAmagrInI upekSA karI vadhu sArI sAmagrInI icchA karavAmAM bAvAnA beya bagaDe che. je maLyuM che, tenI yathAzakti ArAdhanAthI ja parabhavamAM suMdara sAmagrIno yoga saMbhave che, anyathA to maLelI sAmagrIno-bodhino droha thAya che ane parabhavamAM bodhi prApti mATenuM puNya rahetuM nathI - upadezamALAmAM - tadvitiyaM 2 vohiMgaritoDaVITyaM vapatthitI mannatA vohiM, tanmaNisi maLa? arthana prApta bodhi nahi ArAdhato ane bhaviSyanI bodhinIkAMkSA karato tuM anya - bhaviSyakAlanI bodhine kyAmUlya parameLavIza? ityAdi kahyuM che. e paNa AvAja AzayathI saMbhavI zake che.) A bAbatamAM zrAddhavidhino pATha A pramANe che - 'pratimAo aneka prakAranI che. samyaktvaprakaraNamAM pratimApUjanavidhisthaLe A pramANe kahyuM che - "keTalAka kahe che - "gurukArita' to bIjA kahe che, "svayaMkArita to anya kahe che ke 'vidhikArita pratimAnuM pUjana karavuM joie." AnI vyAkhyA -guru=mAtA, pitA, dAdA vagere vaDIlo. teoe bharAvelI pratimAnuM pUjana karavuM, ema keTalAka kahe Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 pratimAzataka kAvya-71 tvAnmamatvAgraharahitena sarvapratimA avizeSeNa pUjanIyAH, sarvatra tIrthakRdAkAropalambhena tadbuddherupajAyamAnatvAd, anyathA hi svAgrahavazAdarhadvimbe'pyavajJAmAcarato durantasaMsAraparibhramaNalakSaNo balAddaNDaH samADhaukate / na caivamavidhikRtAmapi pUjayatastadanumatidvAreNAjJAbhaGgalakSaNadoSApattirAgamaprAmANyAt, tathAhi zrIkalpabhASye - 'nissakaDamaNissakaDe a, ceie savvahiM thuI tinni / velaMva ceiANi ya, gAuM ikkikkayA vA vi'|[gaa.1/ 1804] nizrAkRte gacchapratibaddhe'nizrAkRte ca tadviparIte caitye sarvatra tisraH stutayo diiynte| atha praticaityaM stutitraye dIyamAne velAyA atikramo bhavati, bhUyAMsi vA tatra caityAni, tato velAM caityAni vA jJAtvA prticaityameva stutitati [zrAddhavidhi 0 TI.] che. to bIjA kahe che ke pote bharAvelI pratimAnuM ja pUjana thAya." anya kahe che ke 'vidhithI bharAvelI pratimAnuM ja pUjana thAya." ahIM avasthita pakSa=madhyastha pakSa A che - "gurue bharAvelI che' ityAdi Agraha pratimApUjana mATe upayogI nathI. tethI mamatva ke Agrahane choDI badhI ja pratimAone bhedabhAva vinA pUjavI joie, kAraNa ke dareka pratimAmAM tIrthakarano AkAra ja najare paDe che, tethI dareka pratimAmAM 'A tIrthakara che evI buddhi ja thAya che. nahito potAnA kadAgrahathI eka pratimAne pUjanArA ane bIjI pratimAnI avajJA karanArApara bhayaMkara saMsAramAM rakhaDATano moTo daMDa ThokAyelo che. zaMkAH- Ama avidhithI karAyelI pratimAnI pUjA karavAthI avidhinI anumati-anumodanA thai rahI che ane tethI AjJAbhaMgano doSa Ubho ja che. zuM A doSa saMsAramAM bhramaNa karAvanAra nathI ? samAdhAnaH- avidhithI karAyelI pratimAnI pUjyatAmAM Agama pramANa che. kahAbhASyamAM kahyuM che kenizrAkRtaHkoika amuka gacchane pratibaddha tathA anizrAkRtaHkoipaNa gacchasAthe pratibaddha nahi, evA dareka caityamAM traNa-traNa stutio kahevI. dareka caityamAM traNa stuti kahevA jeTalo samaya na hoya, athavA ghaNA derAsaro hoya to kALa ane caityo vagereno vicAra karI dareka caityamAM eka eka stuti kahevI." (saMbhavita che ke eka gacchanI vidhi bIjA gacchamATe avidhi banatI hoya, chatAM sarvagacchanA caityo ane gacchasAthe saMbaMdha nahIM dharAvatA caityone paNa vaMdana karavAnuM batAvyuM. vaLI avidhikArita cetyono niSedha paNa batAvyo nahi. tethI e pratimAnA vaMdanamAM paNa doSa nathI.) ahIM siddhAMtapakSa A pramANe che - utsargathI to vidhithI karAyelI pratimA ja vaMdanIya che. "gukArita' ane "svayaMkArita' A be prakAra paNa vidhikArita pratimAnA ja vizeSabhedarUpe darzAvyA che. "A mArA prabhu che" "A mArA pitAjInA bhagavAna che' ityAdi viSayavizeSa pratyenA pakSapAtathI vIrya-zubhabhAvanI vRddhi ulase che. (pote bharAvelI pratimAnI pUjA karatI vakhate potAno pratimA dvArA paramAtmA sAthe rAga vadhato hovAthI vadhu zubhabhAva Ave eprAraMbhika avasthAmAM sahaja che. tethI bIjA bhagavAnone choDI potAnA pratimAnI pUjA pahelI kare, athavA vadhu ADaMbarathI kare e paNa sahaja che. A bhavamAM jinabiMba bharAvanArano parabhavamAM sAkSAt paramAtmA sAthe meLApa thavAnI vAta saMbhaLAya che. tyAM mane manamAM AvI kalpanA uddhave che - "jIvano potIkI vastupara mamatva karavAno svabhAva anAdisiddha che. sAMsArika cIjo para mamatva karI saMsAramAM bhaTakyo. have e mamatva choDAvavA bALakano hAtha viSThAmAMthI kADhavA ramakaDuM gharavAnA nyAyathI bhagavAnavagere prazasta vastupara mamatva pedA karAvavuM Avazyaka che. emATe paramAtmAnI gerahAjarImAM pratimA mAdhyama bane che. pote bharAvelI pratimA para mamatvabhAva pedA thAya, ke je zubhasAMkaLa banI paramAtmAparanA mamatvabhAvamAM TrAnsaphara thAya, to e ja mamatvabhAva prabaLa puNyanuM sAdhana banI zake ane A puNyanI maDI parabhavamAM sAkSAta paramAtmAno meLApa karAvI de, eka ghoDAnA pratibodha khAtaH zrImunisuvratasvAmIe eka rAtamAM sAiThayojananAM karelA vihAra pAchaLa zuM AvuM ja ko'ka rahasya chupAyuM haze?' AmasvayaMkAritaAdi pratimAnA pujanaAdimAM viziSTa zubhaadhyavasAya saMbhavita che. paNa tethI anya jinapratimAnI upekSA, avajJA ke aprIti na thAya, tenI kALajI Avazyaka che. anyathA saMsArabhramaNadaMDa anivArya che.) Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 vidhikAritaAdi pratimAonI pUjyatA atrAvasthitapakSo yadyapyutsargato vidhikAritatvameva gurukAritatvasvayaMkAritatvayorapi tadvizeSarUpayorevopanyAsAdata eva viSayavizeSapakSapAtollasadvIryavRddhihetubhUtatayA tadanyathAtve ca trayANAmapi pakSANAM bhajanIyatvamuktaM viMzikAprakaraNe hribhdrsuuribhiH| tathAhi- (vihikaarigaai|) uvayAraMgA iha sovaogasAharaNANa itttthphlaa| kiMci viseseNa tao savve te vibhaiyavva tti'|[8/15] vidhikAritAsampattAvapavAdatastvAkArasauSThavamavalambya mn:prsttiraapaadniiyaa| na caivamavidhyanumatirapavAdAlambanena tannirAsAt kramadezanAyAM sthAvarahiMsAnanumativad bhaktivyApArapradarzanena doSopasthitipratirodhAdvA kAvya iva vyaktipradarzaneneti shaastrsthitiH| ata evoktaM vyavahArabhASye - lakkhaNajuttA paDimA, pAsAIA smmttlNkaaraa| palhAyai jaha va maNaM, taha Nijjaramo viANAhi tti' [6/ra61]. 7. tatsarva manasi tyAraM- caityAnAM khalu nizritetaratayA bhede'pi tantre smRtaH, pratyekaM laghuvRddhavandanavidhiH sAmye tu yatsAmpratam / icchAkalpitadUSaNena bhajanAsaGkocanaM sarvataH, svAbhISTasya ca vandanaM tadapi kiM zAstrArthabodhocitam // 72 // tethI ja svayaMkAritaAdinA pakSapAtathI uThatA zubhaadhyavasAyanI vRddhimAM kAraNa banavA ane na banavA rUpa vikalpa traNe pakSamAM(-vidhikArita pakSa, gurukArita pakSa, ane svayaMkArita pakSa) saMbhave che, ema viMzikA prakaraNamAM pU. haribhadrasUrijIe kahyuM che. juo A rahyo te pATha - '(vidhikArita vagere) kaMika vizeSadvArA upayogayuktane ane sAdhAraNa(etevA upayoga vinAnAne) (athavA upayogasAdhAraNayuktane?) upakAranA kAraNa bane che ane iphaLade che. tethI te badhA ja(=Ne pakSa) vibhajanIya(=vaikalpika) che." (tAtparya - vidhikArita AditraNe pakSa tevA upayogavALAne zubha adhyavasAyamAM vizeSatayA kAraNa bane - tevA upayoga vinAnAne vizeSatayA adhyavasAyanAM kAraNa na bane - A vikalpa traNe pakSe che.) vidhithI karAyelI pratimAnI prApti na thatI hoya, to avidhikArita pratimAmAM paNa rahelA suMdara AkAra vagerene avalaMbIne paramAtmAnI ja jhAMkhI karavA dvArA mananI prasannatA pragaTAvavI. (paNa pratimAnA AlaMbana vinAnA rahevuM nahi) zaMkA - A pramANe karavAmAM paNa avidhinI anumatino doSa to Ubho che. samAdhAna - apavAdamArge A pramANe karAtuM hovAthI avidhinI anumatino prazna ja nathI. jemake sarvaviratinA kramathI dezanA ApatA krama prApta dezaviratinI dezanA devAmAM sthAvara jIvonI hiMsAnI anumodanAno doSa nathI. athavA bhaktinI pravRttinA sahaja pradarzanathI avidhiAdi doSonI smRti visAre paDe che - jemake kAvyamAM vyakti pradarzanathI doSopasthiti gaNAtI nathI. (vyaktinA svarUpAdinA pradarzanavakhate ko'ka kAvyadoSa sevAyo hoya, to paNa te doSa vyaktisvarUpanA bodhamAM dabAi jAya che-jaNAto nathI... tethI kAvyadoSa gaNAto nathI.) AvI zAstramaryAdA che. vyavahArabhASyamAM kahyuM ja che ke - "lakSaNayukta ane sabhya alaMkArayukta pratimA, prAsAda vagere jema jema manane prasanna kare, tema tema nirjarA thAya che. tema samajavuM." 71 A badhI vAta dilamAM dhArI kahe che- kAvyartha -caityonA nizrita ane anizrita rUpa bheda hovA chatAM zAstramAM pratyeka caityanA samAnarUpe nAnA moTA vaMdananI vidhi batAvI che. vartamAnakALamAM prAyaH sarakhApaNuM hovA chatAM svaicchAthI kalpelA dUSaNadvArA sarvataH Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 pratimAzataka kAvya-73) (daMDAnvayaH- caityAnAM khalu nizritetaratayA bhede'pi tantre pratyekaM laghuvRddhavandanavidhiH smRtH| sAmye tu yatsAmprataM icchAkalpitadUSaNena sarvataH bhajanAsaGkocanaM svAbhISTasya ca vandanaM tadapi kiM shaastraarthbodhocitm||) 'caityAnAm' iti| 'khalu' iti nishcye| caityAnAM nizritetaratayA nizritAnizritatayA bhede'pi, tantre zAstre, pratyekaM laghuvRddhavandanavidhiH smRtH| sAmye tu-prAyastulyatve tu yat sAmprataM-viSamaduHSamAkAle, icchAkalpitaM yad yad dUSaNamanyagacchIyatvAdikaM tena bhajanAyA:-sevAyAH saGkocana saGkepaNaM bahubhiraMzailumpakasamAnatAparyavasAyi svAbhISTasya-svecchAmAtraviSayasya ca vandanaM, tadapi kiM zAstrArthabodhasyocitam ? naivocitaM, katipayamugdhavaNigdhyandhana(dhandhana pAThA.)mAtraphalatvAditi bhaavH||72|| uktArthe kAkuvyaGgameva kaNThena spaSTIkartumAha caityAnAM na hi liGginAmiva natirgacchAntarasyocite tyetAvadvacasaiva mohayati yo mugdhAn janAnAgrahI / tenAvazyakameva kiM na dadRze vaiSamyanirNAyakaM, liGge ca pratimAsu doSaguNayoH sattvAdasattvAttathA // 73 // (daMDAnvayaH- gacchAntarasya liGginAmiva caityAnAM natirna hi ucitA' ityetAvad vacasaiva ya AgrahI mugdhAn mohyti| tena liGge pratimAsu ca doSaguNayoH sattvAttathA'sattvAd vaiSamyanirNAyakamAvazyakameva kiM na dadRze ?) 'caityAnAM na hiN'iti| gacchAntarasya caityAnAM natirna ghucitA, keSAmiva ? liGginAmiva, gacchAntarasyeti sambadhyate / avayavadvayapradarzanAdatra paJcAvayavaprayoga evaM kartavyaH - 'gacchAntarIyA pratimA na vandanIyA gacchAntaraparigRhItatvAt, yo yo gacchAntaraparigRhItaH, sa so'vandanIyaH, yathA anyagacchasAdhuH' iti| etAvadvacasaiva yo bhaktimAM saMkoca karavo ane potAne iSTa pratimAne ja vaMdana karavuM. zuM A zAstrArthabodhane ucita che? hamaNAM sarvatra prAyaH tulyatA A viSama duHSamAkALamAM sarvatra prAyaH sarakhApaNuM che. chatAM "A cetya paragacchanuM che' ityAdi dUSaNonuM uddhAvana karI prabhusevAmAM kApa mukavo ane mAtra potAnI svecchAno viSaya banatI pratimAne ja vaMdana karavuM. Avo bhAva zAstrArthabodhane ucita nathI. vAstavamAM A bhAva ghaNe aMze pratimAlopakanA matane ja maLato Ave che. tethI A kalpanA thoDA mugdha vANiyAone khuza karavAnA dhaMdhAthI (athavA emanI buddhimAM aMdhApo lAvavo) vizeSa phaLadAyaka lAgatI nathI. 72 upara kahelA arthamAM kAkuvyaMgane ja sAkSAt spaSTa karavA kahe che- kAvyArthaH- "bIjA gacchanA sAdhuonI jema bIjA gacchanAcetyone vaMdana ucita nathI.' evA vacanathI je kadAgrahI vyakti mugdha lokone bharamAve che, teNe liMgamAM doSa hovAthI ane pratimAmAM guNa-doSa na hovAthI liMga ane pratimA vacce bhinnapaNAno nirNaya karAvatA Avazyaka niryukti graMthane kema joyo nahi? pratimA ane dravyaliMgImAM taphAvata kAvyamAM anumAna prayoganA be avayava (1) pratijJA ane (2) dRSTAMta che, tethI ahIM anumAnanA pAMceya avayavapUrvakano prayoga A pramANe che - "anyagacchanI pratimA vaMdanIya nathI, kAraNa ke te gacchAMtara parigRhIta che. Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA ane dravyaliMgImAM taphAvata mugdhAn janAn mohayati=viparyAsayati 'pramANapAThibhirasmadgurubhiryaduktaM tat satyam' iti / yaH kIdRza: ? AgrahI= abhinivezamithyAtvavAn / tena ki mAvazyakameva= AvazyakaniryuktyAkhyaM zAstrameva na dadRze = na dRSTam ? kIdRzaM tat ? liGge ca doSaguNayoH sattvAt, tathA pratimAsu tayorasattvAd vaiSamyanirNAyakaM =vaisdRshynirnnykaari| liGge ityatra vyaJjakatvAkhyaviSayatve saptamI / atrAyamAkSepasamAdhAnagrantha Avazyake 401 ->> evamudyatetaravihAragate vidhau pratipAdite satyAha codakaH kiM no'nena paryAyAdyanveSaNena ? sarvathA bhAvazuddhyA karmApanayanAya jinapraNItaliGganamanameva yuktaM, tadgataguNavicArasya niSphalatvAt, na hi tadgataguNaprabhavA namaskarturnijarA'pi tvAtmIyAdhyAtmazuddhiprabhavA / tathAhi - 'titthayaraguNA paDimAsu natthi nissaMsayaM viyANaMto / titthayaretti NamaMto so pAvai NijjaraM viDalaM' / / [Ava0 ni0 1130] vyAkhyA- tIrthakarasya guNA=jJAnAdayastIrthakaraguNAste pratimAsu=bimbalakSaNAsu 'natthi' na santi, nissaMzayaM = saMzayarahitaM vijAnan=avabudhyamAnastathApi 'tIrthakaro'yamityevaM bhAvazuddhyA naman= praNaman sa= praNAmakarttA prApnoti = AsAdayati nirjarAM karmakSayalakSaNAM vipulAM = vistIrNAmiti gAthArthaH // eSa dRSTAnto'yamarthopanaya: - 'liMgaM jiNapannattaM evaM namaMtassa NijjarA viulA / jaivi guNavippahINaM vaMdai ajjhappasohIe '|| [Ava0 ni0 1131] vyAkhyA-liGgyate sAdhuraneneti liGgaM= ranoharAtidharLatakSaIninaH-mahIndraH prajJapta-prIta, vaM-yathA pratimA kRti namavaMta:=pramatoninazaviputtA, (anya gacchanA AzrayamAM che.) je je vastu anyagacchanA AzrayamAM hoya, te te vastu avaMdanIya che. jema ke anyagacchano sAdhu.' tethI 'anyagacchanI pratimA vaMdanIya nathI ema siddha thAya che.' A vacano sAMbhaLI mugdha mAnava bharamAi jAya che ke 'aho ! pramANano pATha kahevAvALA amArA gurudeve je kahyuM, te sAcuM che.' paNa A vacana bolanAro vAstavamAM Abhinivezika mithyAtvathI gherAyelo che. nahitara pratimA ane liMgamAM rahelA taphAvatane spaSTa dekhADatAM Avazyaka niryukti graMthamAMthI jJAna meLavyA vinA Ama bolata nahi. Avazyaka niryuktimAM kahyuM che ke - 'liMgamAM doSa ane guNa banne che. jyAre pratimAmAM te banneno abhAva che. liMga ane pratimA vacce ATalo bheda che,' ahIM kAvyamAM-'liMga' ane 'pratimA' zabdane vyaMjakatva nAmanI viSayatAne kAraNe sAtamI vibhakti lAgI che. ahIM Avazyaka niryukti graMthamAM praznottarakarNikA A pramANe che - A pramANe ughatavihArI=saMvigna saMyamI ane anuvRtavihArI=zithilasaMyamI A be aMgenI vidhi batAvyA pachI ziSya zaMkA kare che.' zaMkA H- A pramANe paryAyanI zodha calAvavAthI saryuM. sarvathA bhAvazuddhidvArA karmane dUra karavA bhagavAne batAvelA saMyamaliMgane arthAt saMyamInA bAhyaveza vagerene namana karavuM ja sAruM che. e liMga dhAraNa karanArAmAM vezane vaphAdAra guNa che ke nahi evo vicAra karavo vyartha che. e vezadhArI sAdhumAM game teTalA guNa hoya, paNa teTalAmAtrathI kaMi namaskAra karanArane nirjarA thatI nathI. namaskAra karanArane to potAnA ja zuddha bhAvothI karmanirjarA che. dRSTAMta tarIke juo 'bhAva tIrthaMkaramAM rahelA jJAnavagere guNo temanI pratimAmAM nathI, e saMzaya vinAnI vAta che. chatAM paNa 'A tIrthaMkara che' evuM saMvedana karavApUrvaka e pratimAne bhAvazuddhithI praNAma karanAro vipula karmakSayarUpa nirjarAno lAbha meLave ja che. ' [gA 1130] A dRSTAMta batAvyuM. have te daSTAMtane prastutamAM ghaTAvatAM kahe che 'Ama jema pratimAne namaskAra karanArAne nirjarA thAya che. tema vividha mUlottara guNothI atyaMta rahita sAdhunA jinapraNIta liMgane adhyAtmazuddhithI vaMdana karanAro paNa vipula nirjarA kare che' liMga=jenAthI sAdhu oLakhAya te. ogho dhAraNa karavo vagere liMga che. adhyAtma zuddhithI=mananI zuddhithI. [gA 1131] A pramANe ziSye zaMkA karI. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pratimAzataka kAvya-03) yadyapi guNaiH-mUlottaraguNairvividham anekadhA prakarSaNa hIna-rahitaMguNaviprahInaM, vandate-namaskarotyadhyAtmazuddhyA ceta:zuddhyeti gaathaarthH| itthaM codakenokte dRSTAntadArzantikayovaiSamyamupadarzayannAcArya Aha-'saMtA titthayaraguNA titthayare tesimaM tu ajjhappaM / na ya sAvajjA kiriyA iyaresu dhuvA samaNumannA' // [Ava0ni0 1132] vyAkhyAsantaH vidyamAnAH zobhanA vA tIrthakarasya guNAstIrthakaraguNA-jJAnAdayaH, ka ? tIrthakare arhati bhagavati / iyaM ca pratimA tasya bhagavataH, 'tesimaMtu majjhappaM teSAM namaskurvatAmidamadhyAtma-idaM cetaH, tathA na ca sAvadyA-sapApA kriyA ceSTA, taasu-prtimaasu| itareSu=pArzvasthAdiSu dhruvA avazyaMbhAvinI sAvadyA kriyA, praNamatastatra kim ? ityata Aha-samaNumannA' samanujJA sAvadhakriyAyuktapArzvasthAdipraNamanAt sAvadhakriyAnumatiriti hRdayam / athavA santastIrthakaraguNAstIrthakare, tAn vayaM praNamAmaH, teSAmidamadhyAtma-idaM cetaH, tato'rhadguNAdhyAropeNa ceSTA pratimA praNamanAnnamaskarturna ca sAvadyA kriyA parispandanalakSaNA, itareSu pArzvasthAdiSu pUjyamAneSvazubhakriyopetatvAt teSAM namaskartu vA samanujJeti gAthArthaH / punarapyAha codaka:- 'jaha sAvajjA kiriyA natthiya paDimAsu evmiyraavi| tayabhAve Natthi phalaM aha hoi aheuga hoi'| [Ava. ni0 1133] vyAkhyA-yathA sAvadyA kriyA sapApA kriyA nAstyeva na vidyata eva pratimAsu, evamitarApi-niravadyApi nAstyeva / tatazca tadabhAve-niravadyakriyA'bhAve nAsti phalaM puNyalakSaNaM, atha bhavati, ahetukaM bhavati-niSkAraNaMca bhavati, praNamyavastugatakriyAhetukatvAtphalasyetyabhi samAdhAna - tamArA dRSTAMta(pratimA) ane dASTratika(jeneaMge daSTAMta che, te) sAdhumAM bhAre bhinnatA che. juo- "tIrthakaranA guNo tIrthakaramAM che ja. athavA tIrthakaranA jJAnavagere suMdara guNo che. ane te bhagavAnanI A pratimA che ! namaskAra karanArAnA manamAM A bhAva ramI rahyo hoya che. vaLI te pratimAmAM koipaNa prakAranI sAvagha kriyA nathI. jyAre itara pArthastha vagere sAdhumAM avazya sAvadya kriyA che. tethI tyAM praNAma karavAthI zuM thAya? AvI saMbhavita AzaMkAnuM samAdhAna kare che.) tethI tenI samanujJA=anumati-anumodanA thAya che. tAtparya - sAvadya kriyAthI sabhara pArthastha vagere zithila saMyamIone praNAma karavAthI teonI sAvadya kriyAne anumati maLe che. athavA praNAma karanArAono A tIrthakaramAM rahelA tIrthakaraguNone ame praNAma karIe chIe. adhyAtmabhAva che. tethI arihaMtanA guNono pratimAmAM adhyAropa hovAthI ja praNAma karanArAone pratimA iSTa che. arthAt pratimAmAM tIrthakaronA guNono adhyAropa karI te guNone ja vaMdana karavAmAM Ave che, pratimA te adhyAropanuM sAdhana hovAthI ja iSTa che. ane pratimAmAM parispaMdana(=halanacalana) vagere sAvadya kriyA nathI. jyAre pArzvastha vagere zithila saMyamIo to azubha-sAvadya kriyAthI sabhara che. tethI temane pUjavAthI-teone namaskAra karanArane avazya sAvadyanI anujJAno doSa lAge che. [gA. 1132] ziSya pharIthI zaMkA kare che- pratimAmAM jema sAvadya kriyA nathI, tema itara=niravaghakriyA paNa nathI. Ama niravadya kriyAnA abhAvamAM pratimAne namavAthI puNyAtmaka phaLa nahi prApta thAya. chatAM jo puNyaphaLa mAnazo, to te phaLa ahetuka( kAraNa vinA) mAnavuM paDaze, kAraNa ke tamArA mate praNAma karAtI vastumAM rahelI kriyArUpa kAraNa dvArA praNAma karanArane phaLa maLe che. (paNa pratimA niravadya kriyAthI rahita che.) jo kAraNa vinA paNa phaLa maLatuM hoya, to tevI ja rIte akasmAt ja karma paNa baMdhAi jaze. Ama mukta jIvo paNa kAraNanA abhAvamAM paNa karmathI baMdhAi jaze. Ama mokSavagereno abhAva AvI jaze. [gA. 1133] A zaMkAnA samAdhAnamAM AcArya kahe chepratimAmAM ubhayAbhAva(sAvadya ane niravadya kriyAno abhAva) amane iSTa ja che. paNa puNyarUpa phaLa namaskAra karanArAnI mananI vizuddhithI ja maLe che ane temanavizuddhinuM kAraNa pratimA che." ekamAM rahelI kriyAthI bIjAne phaLa Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pritimAmAM tIrthakaraguNano Aropa zakya 10,3 prAyaH, ahetukatve cAkasmikakarmasambhavAnmokSAdyabhAva iti gAthArthaH / itthaM codakenokte satyAhAcArya:- 'kAmaM ubhayAbhAvo tahavi phalaM atthi mnnvisuddhio| tIe puNa maNavisuddhie kAraNaM hoMti pddimaao'|| [Ava. ni. 1134] vyAkhyA-kAmamanumatamidaM yaduta ubhayAbhAva: sAvadyetarakriyA'bhAvaH pratimAsu, tathApi phalaM-puNyalakSaNamasti-vidyate manaso vizuddhiH manovizuddhistasyA manovizuddheH sakAzAt, tathAhi-svagatA manovizuddhireva namaskartuH puNyakAraNaM, na namaskaraNIyavastugatA kriyA''tmAntare phalAbhAvAt / yadyevaM, kiM pratimAbhiriti ? ucyate- tasyAH punarmanovizuddheH kAraNaM-nimittaM bhavanti pratimAH taddvAreNa tasyAH sambhUtidarzanAditi gAthArthaH / Aha - evaM liGgamapi pratimAvanmanovizuddhikAraNaM bhavatyeveti, ucyate- 'jaivi apaDimAo jahA muNiguNasaMkappakAraNaM liNg| ubhayamavi asthi liMge Na ya paDimAsUbhayaM atthi'||[aav. ni. 1135] vyAkhyA-yadyapi ca pratimA yathA munInAM guNAH-muniguNA=vratAdayasteSu saGkalpaH adhyavasAya: muniguNasaGkalpaH, tasya kAraNaM nimittaM muniguNasaGkalpakAraNaM liGga-dravya-liGgaM, tathApi pratimAbhiH saha vaidharmyameva, yata ubhayamapyasti liGge-sAvadyakarma niravadyakarmaca / tatra niravadyakarmayukta eva yo muniguNasaGkalpaH, sasamyaksaGkalpaH, sa eva ca puNyaphala:, ya: puna: sAvadyakarmayukte'pi muniguNasaGkalpaH, sa viparyAsasaGkalpaH / klezaphalazcAsau viparyAsarUpatvAdeva, na ca pratimAsUbhayamasti ceSTArahitatvAt, tatazca tAsu jinaguNaviSayasya saGklezaphalasya viparyAsasaGkalpasyAbhAva:, sAvadyakarmarahitatvAt maLatuM nathI. tethI 'praNAma karAtI vastumAM rahelI kriyAthI praNAma karanArane phaLa maLe' ema amane saMmata nathI. ame to potAnA mananI zuddhithI ja namaskAra karanArane phaLa maLe che ema kahIe chIe. zaMkAH- tethI e phaLaaMge pratimA to nirarthaka ja che ne? samAdhAnaH-mananI A vizuddhimAM pratimA kAraNa che. pratimA(nA darzana) dvArA mananI vizuddhi thatI dekhAya ja che. [gA1134] zaMkA - barAbara che! basa, A pramANe pratimAnI jema liMga paNa mananI vizuddhinuM kAraNa bane che. mATe te paNa vaMdanIya che. samAdhAnaH- "alabatta, pratimAnI jemadravyaliMga paNa munionAM vratavagere guNonA adhyavasAyanuM nimitta=kAraNa bane che. chatAM te liMgane pratimA sAthe vedharma(bheda) che ja. kAraNa ke liMgamAM ubhaya(sAvadya ane niravadya kriyA) che. jyAre pratimAmAM ubhaya nathI." niravadya kriyAthI yukta liMgamAM (sarvatra liMgadhAraka munigata kriyAno tenA liMgamAM upacAra karyo che.) karelo muninA guNano saMlpa ja zubha che. sAvaghakriyAthI yukta liMgamAM karelo muniguNasaMkalpa viparyAsa-mithyA prakArano che. e viparyAsarUpa hovAthI ja phlezadAyaka che. pratimA ceSTA rahita hovAthI emAM sAvadya-niravadya ubhaya karmano abhAva che. tethI emAM jinezvaronA guNasaMbaMdhI saMklezadAyaka viparyAsi saMkalpa saMbhavato ja nathI, kAraNa ke pratimAo svayaM to sAvadyakarmathI rahita che. (ne prabhumAM sAvadyakarma nathI.) zaMkA - ema to pratimAmAM nirava ceSTA paNa na hovAthI puNyadAyaka guNasaMkalpa paNa saMbhavato nathI. pratimAmAM tIrthakaraguNano Aropa zakya samAdhAnaH- barAbara che. "pratimAgataceSTAne kAraNe zubha ke azubha saMkalpa pragaTatAM nathI' e amane paNa iSTa che. chatAM pratimAmAM tIrthakaranA guNono adhyAropa karavA dvArA zubha saMkalpa thato hovAthI puNyano abhAva nathI. [gA. 1135] A ja vAta kare che- "jinomAM ja avazya rahelA (nahi ke pratimAmAM rahelA) jJAnavagere guNono - pratimAne joine - pratimAmAM adhyAropa karavA dvArA cittamAM sthApIne namaskAra kare che. pArthasthavagerene guNa vinAno samajato mANasa kayA guNane AgaLa karI te pAzvasthane name?" "tu' zabda "ja'kAra arthaka che. pratimA sAvaghakamarahita Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratibhAzata avya-73 pratimAnAm / Aha-itthaM tarhi niravadyakarmarahitatvAt, samyaksaGkalpasyApi puNyaphalasyAbhAva eva prApta iti / ucyate, tasya tIrthakaraguNAdhyAropeNa pravRtternAbhAva iti gAthArthaH / tathA cAha- 'niyamA jiNesu u guNA paDimAu dissa je maNe kuNai / aguNe u viyANaMto pAsatthe (?) kaM Namau maNe guNaM kAuM' //[Ava0 ni0 1136] vyAkhyA-niyamAditiniyamena = avazyaMtayA jineSveSu = tIrthakareSveva 'tu' zabdasyAvadhAraNArthatvAt, guNA-jJAnAdayo, na pratimAsu, pratimA dRSTvA tAsvadhyAropadvAreNa yAn manasi karoti=cetasi sthApayati punarnamaskaroti / ata evAsau tAsu zubhaH puNyaphalo jinaguNasaGkalpaH sAvadyakarmarahitatvAt, na cAyaM tAsu niravadyakarmAbhAvamAtrAdviparyAsasaGkalpaH, sAvadyakarmopetavastuviSayatvAt tasya, tatazco-bhayavikala evAkAramAtratulye katipayaguNAnvite cAdhyAropo'pi yuktiyuktaH / aguNe tvityAdi, aguNAneva, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdavidyamAnaguNAneva vijAnan=avabuddhyamAnaH pArzvasthAdIn 'kaM Namau maNe guNaM kAuM kaM manasi guNaM kRtvA namaskarotu tAnIti ? syAdetad-anyasAdhusambandhinaM teSvadhyAropamukhena manasi kRtvA namaskarotu / tanna, teSAM sAvadyakarmayuktatayA'dhyAropaviSayalakSaNavikalatvAdaviSaye cAdhyAropamapi kRtvA namaskurvato doSadarzanAt / Aha ca- 'jaha velaMbagaliMgaM jANaMtassa Namao havai doso / NirddhadhasaMtiya NAUNa vaMdamANe dhuvo doso' / [Ava0 ni0 1137] vyAkhyA- yathA viDambakaliGga=bhANDAdikRtaM jAnataH=avabuddhyamAnasya namataH=namaskurvataH sato'sya bhavati doSaH=pravacanahIlanAdilakSaNa: niddhandhasaM= pravacanopaghAtanirapekSaM pArzvasthAdikaM 'iya' evaM jJAtvA= avagamya 'vaMdamANe dhuvo doso' vandamAne=namaskurvati sati namaskarttari dhruvaH=avazyaMbhAvI doSaH = AjJAvirAdhanA- dilakSaNaH / pAThAntaraM vA 'NirddhadhasaMpi nAUNa vaMdamANassa doso u' idaM prakaTArthameveti gAthArtha iti // 404 atrAkAramAtratulye katipayaguNayukte vA'dhyAropo'pyucita iti vcnaadnytressttsaadhntvjnyaanaabhaavaadaahaaryaahovAthI temAM jinaguNono puNyadAyaka zubha saMkalpa karI zakAya che, kAraNa ke niravadha karmanA abhAvamAtrathI kaMi viparIta saMkalpa thato nathI, kAraNa ke viparIta saMkalpa to sAvadya kriyAthI sabhara vastuaMge hoya che. Ama ubhayathI (sAvadya-niravadya ubhayathI) rahita pratimA paramAtmA sAthe AkRtithI samAna che ane keTalAka guNothI bharelI che. tethI temAM paramAtmaguNono adhyAropa thai zake che. zaMkA H- pArzvastha pote bhale guNI na hoya, paNa tenAmAM anya sAdhugata guNono manathI adhyAropa karIne tene namaskAra karavAmAM zo vAMdho che ? samAdhAna H - A pramANe adhyAropa thai zake nahi. kAraNa ke pArzvasthAo sAvagha kriyAthI yukta hovAthI teo adhyAropanA viSayarUpa lakSaNathI rahita che ane adhyAropanA viSaya nahi banI zakatA teomAM anya sAdhunA guNono adhyAropa karIne paNa namaskAra karavAmAM spaSTa doSa dekhAya che. [gA 1136] kahyuM ja che ke- "jema bhAMDavageree dhAraNa karelA viDaMbaka liMgane jANato hovA chatAM namana karavAmAM zAsanahIlanAvagere doSo che, tema 'A pArzvastha nibaMdhasa=zAsanane thatA upaghAta(=nukasAna)thI nirapekSa che' ema samajavA chatAM tene vaMdana karanArAne avazya AjJAvirAdhanAvagere doSo lAge che. '' ahIM 'bindradhasaMvi nAUNa vaMdamANassa doso u' (nirddhadhasa bhagIne vaMdhana uznArane ghoSa che) yevo pAThAMtara che. teno artha spaSTa che. [ 1137] (tAtparya :- eka vastumAM AkAraAdithI tulya bIjI vastunA guNono adhyAropa to ja thai zake, jo pahelI vastumAM e guNonuM jJAna karavAmAM bAdhaka banatAM avaguNo na hoya. pArzvasthamAM liMgathI samAna bIjA susAdhunA guNono adhyAropa karavAmAM te pArzvasthamAM rahelA te guNonA virodhI avaguNo bAdhaka bane che. jemake susAdhu niravadhakriyAvALo hoya che ane pArzvasthAnI kriyAo sAvadha che, tethI susAdhunA guNono adhyAropa pArzvastha vageremAM thai na zake, mATe te vaMdanIya na bane. korA kAgaLane svakalpanAthI bharI zakAya, je te lakhelA kAgaLane nahi.) Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaMdanIyatAmAM pragaTadoSadarzana hetu 405 ropo'pyanupapanna iti gacchAntarIyasAdhau adhyAropeNApyavandyatvaM tAdRzapratimAyAM tvAropaviSayatvAd vandyatvameva ityuktAnumAne sAdhanA(nAna pAThA.) varcchinnasAdhyavyApakamudbhUtadoSavattvamupAdhiriti ytkinycidett|| 73 // uktameva vivecayan vAdino mugdhatAM darzayati liGge svapratibaddhadharmakalanAd bhAjyA bhaved vandyatA, saikAntAt pratimAsu bhAvabhagavadbhUyoguNodbodhanAt / tulye vastuni pApakarmarahite bhAvo'pi cAropyate, kUTadravyatayA dhRte'tra na punarmohastataH kaH satAm // 74 // (daMDAnvayaH- liGge svapratibaddhadharmakalanAd vandyatA bhAjyA bhaved / pratimAsu bhAvabhagavadbhUyoguNodbodhanAdekAntAt sA / pApakarmarahite tulye vastuni bhAvo'pi cAropyate, kUTadravyatayA dhRte'tra punarna tataH satAM ko moha : ? ) avaMdanIyatAmAM pragaTadoSadarzana hetu ahIM 'mAtra AkArathI tulya hoya temAM, athavA keTalAka guNavALI vastumAM ja adhyAropa karavo ucita che' ema kahyuM. tethI te sivAyanI bIjI vastumAM iSTasAdhanatAnuM jJAna thatuM na hovAthI AhAryaAropa paNa yogya nathI. (iSTa=puNyavagere anukUla vastu. 'te iSTanuM A sAdhana che' evuM jJAna namaskArakriyAvagerene viSaya banAvIne thAya, tyAre te kriyAvageremAM iSTasAdhanatAnuM jJAna thayuM ema kahevAya.) tethI gacchAMtarIya sAdhu sAdhuguNano adhyAropa karIne paNa vaMdanapAtra Tharato nathI. (AhAryaAropa=jyAM iSTa dharma bAdhitatarIke jJAta hoya, tyAM icchAnA baLapara te dharmanI kalpanA karavI. pArzvasthAAdimAM sAdhudharma pratyakSabAdhita jJAta hoya, to paNa temAM te dharmanI kalpanA AhAryaAropathI karI zakAya, evI zaMkAnA samAdhAnamAM kahyuM ke evo AhAryaAropa paNa yogya nathI, kAraNa ke tenAthI kaMi zubhabhAvarUpa iSTa phaLanI siddhi thavAnI nathI.) bhagavadguNano adhyAropa zakya hovAthI ja pratimA vaMdanIya banI zake che. tethI tame darzAvelo 'gacchAMtarIya pratimA anaMdanIya che, kAraNa ke gacchAMtara parigRhIta che, jemake anyagacchano sAdhu' e anumAnano gacchAMtaraparigRhItatvarUpa hetu anekAMtika che, kAraNa ke 'pragaTa doSavALApaNuM' upAdhi che. A upAdhi sAdhyane vyApaka che ane sAdhanane vyApaka nathI. (vyApaka=vadhu dezamAM vRtti. vyApya=alpadezamAM vRtti. sAdhya vyApaka hoya, sAdhana vyApya hoya. upAdhi sAdhyanA vyApakatarIke siddha thAya, to sAdhya sAdhanane vyApaka nathI tema siddha thAya che, kAraNa ke sAdhyane vyApaka upAdhi sAdhanane vyApaka nathI. ane sAdhana potAne avyApaka sAdhyanuM anumAna karAvI zake nahi.) tethI gacchAMtaraparigRhItatva hetu hoya, to paNa jo pragaTadoSathI yukta na hoya, to avaMdanIya bane nahi. pragaTadoSayukta ja anyagacchIya vastu avaMdanIya che. (sAdhanAvacchinna.. ityAdi saMskRta lAinano gujarAtI artha A che. sAdhana=hetu. ahIM avacchinna=vyApaka. tethI hetunA vyApaka evA sAdhyane vyApaka udbhutadoSavattA upAdhirUpa che. athavA pAThAMtara mujaba sAdhanathI anavacchinna=sAdhanane avyApaka ane sAdhyavyApaka=sAdhyane vyApaka evI udbhutadoSavattA upAdhirUpa che.) II73 // A ja vAtano vistAra karatAM ane vAdI(upA. dharmasAgara)nA mugdhapaNAnuM pradarzana karatAM kahe che-- kAvyArtha H- liMgamAM svapratibaddha=potAnA saMbaMdhI dharmanA jJAnathI vaMdyapaNuM vikalpe che. jyAre pratimAmAM bhAvabhagavAnanA ghaNA guNonuM smaraNa thatuM hovAthI temAM(pratimAmAM) ekAMtathI vaMdanIyapaNuM che. pApakarmathI rahita tulya vastumAM bhAvano Aropa thai zake che, paNa kUTadravyamAM(apradhAna dravyamAM) bhAvano Aropa thai zakato nathI. 0 vAdhajJAnevi phaTTAova:| jI vyApatyuM, sAmAnadhiraLyuM, viziSTatva, anuttatva, sImAvaraNamityAyoDA: avcchinntvsy| atra vyApakatvamarthaH / 3 sAdhyavyApakatve sati sAdhanAvyApakatvaM upAdhirityudayanAcAryaH / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 106 pratimAzataka kAvya-74) 'lingg'iti| liGge svapratibaddhaH-svasambandhI yo dharmaH san asan vA, tatkalanAt-tatsmaraNAdekasambandhijJAne'parasambandhismRtinyAyAd vandyatA bhAjyA bhajanIyA bhvet| liGgAtsvapratibaddhasaddharmopasthitau ca tadAlambanatayA tasya vandyatA'saddharmopasthitau ca tadAlambanatayA nindytetyrthH| pratimAsu sA vandyataikAntAt, kasmAt ? bhAvabhagavatsambandhino ye bhUyAMso guNAsteSAmudbodhanAt / ekendriyadalaniSpannatvAdezca vandyagatasya bhgvtkaaygtaudaarikvrgnnaanisspnntvaaderivaanudbhuutdosssyaapryojktvaad| gacchAntarIyasAdhuvat tAdRzapratimAyA avandyatvamityapyayuktaM, tatrAdhyAropaviSayasadbhAvAt / tadAha-tulye vastunyubhayAbhAve AkArasAmyavati pApakarmarahite-sAvadyaceSTArahite bhAvo'pi ca-guNo'pi tvAropyate'tra vastuni, kUTadravyatayA dhRte ca nAropyate'GgAramardaka iva bhAvAcAryaguNaH / tata: kaH satAM ziSTAnAM moho yaduta svagacchIyaiva pratimA vandyate nAnyA sAdhuvaditi, dravye hi katipayaguNavatyapi sampUrNaguNavadadhyAropo yuktaH pratimAyAM tvAkArasAmyenetyAgopAlAGganApratItatvAt // 74 // tethI A bAbatamAM sarjanone moha-ajJAna kyAMthI hoya? vaMdanIyatAmAM apragaTadoSo abAdhaka sAdhunA liMganA darzanavakhate liMganA jJAnanI sAthe liMganI sAthe joDAyelA saddharmanuM smaraNa thAya, to te saddharmanA AlaMbanathI te sAdhu ane te liMga vaMdanIya bane che. jo e liMganA darzana vakhate te liMgane dhAraNa karanArAmAM rahelA asaddharmonuM smaraNa thAya, to te liMga vaMdanIya banI zakatuM nathI. paraMtu niMdanIya bane che.) liMganA darzana vakhate tenI sAthe saMkaLAyelA dharmonuM smaraNa "eka saMbaMdhInA jJAnamAM bIjA saMbaMdhInuM smaraNa thAya che." (athavA eka saMbaMdhI jJAna bIjA saMbaMdhInuM smaraNa karAve che.) A nyAyathI thAya che. pratimAmAM to bhagavAnamAM rahelA ghaNA guNonuM smaraNa thAya che. tethI pratimA ekAMte vaMdanIya che. zaMkA - "pRthvIkAyarUpa ekendriya jIvonA zarIrathI banelI(=paththaramAMthI banelI) A pratimA che AvuM smaraNa AkArarUpe paMcendriya paramAtmAnA guNonA smaraNamAM bAdhaka banaze. samAdhAna - bhAvabhagavAnanuM zarIra paNa ApaNA jevuM ja che, kAraNa ke e paNa dArika vargaNAmAMthI ja baneluM che. chatAM sAkSAt paramAtmAnA darzanavakhate audArika zarIranuM smaraNa thatuM nathI ane bhAvollAsa pragaTe ja che, kAraNa ke pragaTa viziSTa guNo AgaLa A kSullaka doSa DhaMkAi jAya che ane bhAvollAsane aTakAvavAmAM samartha banI zakto nathI. basa, te ja pramANe pratimAmAM paramAtmAnA viziSTaguNono ja pragaTa bhAsa thato hovAthI, "pratimA ekendriyonA zarIramAMthI banelI che evuM jJAna DhaMkAi jAya che. arthAt "ekendriyanA zarIramAMthI sarjana' e pratimAno apragaTadoSa che ane paramAtmAnA guNonA smaraNamAM bAdhaka banato nathI. tethI bIjA gacchanA sAdhunI jema bIjA gacchanI pratimA avaMdanIya che. ema kahevuM barAbara nathI, kAraNa ke pratimAmAM adhyAropane avakAza che. pratimAmAM sAvadya ane niravadya kriyAno abhAva hovAthI pratimA pote pApakarmathI rahita che. vaLI paramAtmAnA AkAra sAthe sAmya dharAve che. tethI niravadya kriyAvALA paramAtmAnA guNono adhyAropa temAM thai zake che paraMtu kUTa dravya(=khoTA dravya) tarIke jaNAyelAmAM A rIte guNono Aropathai zakato nathI, jemake (abhavya tarIke jaNAyelA) aMgAramardakamAM bhAvAcAryanA guNono Aropa zakya nathI. kAraNa ke teo zubhanI viruddha azubhabhAvarUpa che. teono A azubha bhAva teomAM zubha bhAvano Aropa karavAmAM bAdhaka bane che. AbALagopAla badhAne ATalo khyAla che ke, keTalAka guNa dharAvatA dravyamAM ja saMpUrNa guNavAna bhAvano Aropa karAya che ane pratimAmAM AkAranI samAnatAthI ja bhAvano Aropa karAya che. rAjAnuM citra "A rAjA che..' ema kahevAya che, paNa rastAmAM hAlatA cAlatA mANasa mATe "A Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThAphaLaviSayaka paramata nirAkaraNa evaM sati pratiSThAvaiyarthyamityAzaGya samAdhatte nanvevaM pratimaikatAM pravadatAmiSTA pratiSThA'pi kA, satyaM sAtmagataiva devaviSayoddezena mukhyoditaa| yasyAH sA vacanAnalena paramA sthApye samApattito, ___ dagdhe karmamale bhavetkanakatA jIvAyasaH siddhatA // 75 // (daMDAnvayaH- nanu evaM pratimaikatAM pravadatAM kA pratiSThA'pISTA ? satyaM, devaviSayoddezena Atmagataiva sA mukhyoditA / yasyAH vacanAnalena sthApye samApattito karmamale dagdhe jIvAyasaH siddhatA kanakatA paramA bhavet // ) 'nanvevaM'ityAdi / nanvevamAkAramAtreNa pratimAyA ekatAM vandyatAprayojikAM pravadatAM yuSmAkaM pratiSThA'pi kA iSTA ? na kAciditi tadvidhivaiyarthyaM syAditi / atrottaraM - satyaM, sA=pratiSThA devaviSayoddezenAtmanyadhigataivaAtmaniSThaiva mukhyoditA uktA, pratiSThAvidhinA janitasyAtmagatAtizayasyAdRSTAkhyasya puujaaphlpryojktvaat| pratiSThAdhvaMsenaiva tadanyathAsiddhau saMskAradhvaMsenAnubhavasya (anubhavadhvaMsena saMskArasya ?) dAnAdidhvaMsena cAdRSTasya rAjA che ema kahI zakAtuM nathI. I74o. zaMkA - jo mAtra AkAranI samAnatAthI ja pratimAmAM prabhunA guNono adhyAsa thai zakato hoya, ane tethI pratimA pUjanIya banI jatI hoya, to pachI dareka pratimA zilpI ghaDe tyArathI ja samAnarUpe pUjanIya banI jaze, tethI pratimAnI pratiSThA karavAnI vidhino A badho ADaMbara phogaTano che." evI Apatti Avaze. A zaMkA batAvI tenuM samAdhAna karatA kahe che-- kAvyartha - zaMkA - Ama 'AkAramAtrathI pratimA ekasarakhI rIte vaMdanIya bane ema kahenArA tamane pratimAnI kai pratiSThA iSTa haze? arthAt koi paNa pratiSThA iSTa nahi hoya' samAdhAna - satya, deva(=arihaMta)ne uddezIne AtmAmAM thatI pratiSThAne ja mukhya pratiSThA gaNI che. A pratiSThAthI sthApyamAM samApatine prApta karI vacanaagnithI karmamaLa baLI javAthI jIvarUpa lokhaMDanuM siddhapaNAMrUpa suvarNapaNAne pAmavArUpa zreSTha pratiSThA thAya che. pratiSThAphaLaviSayaka paramata nirAkaraNa zaMkA - pratimAno AkAra ja jo vaMdanamAM prayojaka hoya, to pratiSThAvidhi vyartha Tharaze, kAraNa ke pratiSThA vinA paNa pratimA vaMdanIya banI ja cUkI che. samAdhAna :- vAta sAcI che. pratiSThAvidhithI mukhyavRttithI to paramAtmatattvanI AtmAmAM ja pratiSThA karavAnI che, kAraNa ke pratiSThAvidhithI AtmAmAM pragaTelo "adaSTa (puNya) nAmano atizayavizeSa ja pUjAnA phaLamAM prayojaka che. zaMkA - pratiSThAvidhithI pragaTelA adaSTarUpa atizayavizeSane pUjAnA phaLano prayojaka mAnavA karatAM pratiSThAdhvaMsa(=pratiSThA kriyAnI pUrNAhuti)ne prayojaka mAnavo bahetara che, kAraNa ke A dhvaMsa avazyakapya che. (kAraNa ke (1) pratiSThA thayA pachI paNa pratiSThAnI sAmagrI hAjara che. to pharI pratiSThAno prasaMga mAnavo paDe. pratiSThAdhvasa pratibaMdhaka che. jeno dhvaMsa thAya, tenI tyAM pharIthI utpatti thatI nathI. jemake ghaTadhvasa ThIkarAmAM thayo, to have tyAM pharIthI ghaTana thAya. Ama dhvasa mAno, to ja pharIthI pratiSThAnI Apatti TaLI zake. (2) pratiSThA pUrI thayA vinA to pratimA pUjya bane ja nahIM. (3) A dhvasa sAdi anaMta che. tethI A dhvaMsane pUjAnA phaLano prayojaka mAnavAthI ekavAra pratiSThita thayelI pratimA jyAM sudhI pUjAze, tyAM sudhI pUjAnuM phaLa maLI zakaze.) Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-15 tadApatterdevatAsAnnidhyamapi niSphalamahaGkAramamakArAnyatararUpasya sAnnidhyasya vItarAgadevatA'nApte sambhavAt (tAnaye'sambhavAt) / na ca cANDAlAdisparzanAzyA pratiSThAjanitA pratimAgatA zaktireva kalpanIyeti, AtmaniSThaphaloddezena kriyamANasyAtmagatakiJcidatizayajanakatvakalpanAyA evaucityAt / ata evAtmagatAtizayasya smaanaadhikrnnpaaryaantikmuktiphlktvmpyuppdyte| tadAha-yasyAH pratiSThAyAH sakAzAt sA paramA pratiSThA bhavet = syaat| kiM svarUpA ? jIvAyaso = jIvarUpalohasya siddhatArUpA kanakatA, kasyAH ? sthApye= paramAtmani samApattitaH= 80+ samAdhAna :- pratiSThAvidhi paramAtmA pratyenI bhaktine pragaTAvavA dvArA ja saphaLa bane che. A bhaktithI ja adRSTa utpanna thAya che. ane te aTaSTa ja phaLaprayojaka bane che. pratiSThA patAvI devAmAtrathI phaLa maLatuM nathI. tethI keTalIkavAra pratiSThAvidhinI pUrNAhuti na thAya, to paNa phaLa maLe che. ane jo potAnI hAjarImAtrathI pratiSThAvaMsa pratiSThAvidhine athavA adRSTane anyathAsiddha banAvI deto hoya, to saMskAradhvaMsa dvArA anubhavane (ahIM 'anubhavaUsadvArA saMskArane' evo pATha vadhu saMgata lAge che.) ane dAnavagereSvasadvArA adRSTane anyathAsiddha jAhera karavo paDe. TUMkamAM tame kalpelA 'adRSTa' guNane ja anyathAsiddha kahI devo paDe, kAraNa ke dareka sthaLe te-te dhvaMsa to hovAno ja ane e dhvaMsa sAdi anaMtakALa rahevAno ja. tethI sarvatra te-te dhvaMsane ja kAraNa mAnavA paDaze. je dRSTa ke iSTa nathI. adaSTa AtmaguNa hovAthI AtmaniSTha che. pratiSThAvaMsa pratimAgata che, kAraNa ke pratiSThA vidhi pratimAmAM thai che. zaMkA H- pratiSThAvidhithI pratimAmAM te-te devatAnuM sAnnidhya Ave che, arthAt je devanI pratimA hoya, te deva te pratimAmAM adhiSThita thAya che ane te deva ja potAnI pratimAnI pUjA karanArane phaLa Ape che. che samAdhAna :- A vAta paNa vItarAga devanI pratimA aMge niSphaLa che, kAraNa ke Ama kahevAthI to ema siddha thayuM ke adhiSThita thayelo deva ahaMkAra ane mamakArathI yukta che. te kAM to pratimAne 'huM' svarUpe jue che, kAM to 'mArI pratimA' ema 'mAruM' e rUpe jue che.... tathA 'A mArI pUjA kare che, mATe AnuM kalyANa karuM' evI buddhi dharAve che. mokSamAM gayelA vItarAganI pratimAaMge AvI kalpanA karavI ucita nathI. vItarAga 'huM ane mAruM'nI kalpanAmAM paDatA nathI. zaMkA H- caMDALavageree aDakelI pratimAnI pUjA phaLadAyaka banatI nathI. tethI e pratimA apUjanIya banI jAya che. e sivAyanI pratiSThita pratimA pote ja pUjakane phaLa denArI bane che. Ama hovAthI nizcaya thAya che ke pratimAmAM ja phaLa devAnI zakti che ane tenAmAM A zakti pratiSThAvidhithI Ave che. samAdhAna :- pUjAnuM phaLa AtmAne maLavAnuM che, arthAt pUjAnA phaLanA AdhAratarIke AtmA iSTa che. AvA uddezathI ja pratiSThAvidhi karAya che. pratiSThAvidhithI utpanna thatAM atizayano AdhAra paNa AtmA ja hoya te ucita che. pratiSThAvidhithI utpanna thato atizaya pUjAnA phaLano prayojaka che. e ApaNane bannene saMmata che. A atizayane pratimAmAM rahelo mAnavAmAM doSa e che ke 'atizayarUpa kAraNa bhinna AdhAramAM(=pratimAmAM) raheluM che, ane pUjAnA phaLarUpa kArya bhinna adhikaraNamAM(=AtmAmAM) utpanna thAya che.' Ama tamArA mate kArya ane kAraNa bhinna AdhAramAM rahelA mAnavA paDaze. je tamane ja pasaMda nathI. kAraNa ke tame kArya ane kAraNane eka ja AdhAramAM rahelA mAno cho( =kArya ane kAraNanuM ekAdhikaraNya mAno cho.) tethI pUjAnA phaLarUpa kArya ane temAM prayojaka atizaya bannene AtmaniSTha(AtmAmAM rahelA) mAnavA vadhu yogya che. Ama mAnavAthI ja 'AtmAmAM rahelo A atizaya potAne samAnAdhikaraNa (samAna adhikaraNa=AdhAravALo) mokSarUpa aMtima phaLane denAro bane che.' arthAt je AtmAmAM A atizaya Ave, e ja AtmAmAM mokSarUpa phaLa paNa Ave tema kahevuM saMgata thaze. arthAt 'pratiSThAvidhithI AtmAmAM Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAmAM upacArathI pratiSThA 409 samApattimAsAdya, smin ti ? rmamale vadhe sati, vena ? vavanAno-niyovAvayAninA II 9, II nu, evamAtmanaH pratiSThitatve'pi pratimAyA apratiSThitatvaM syAt, pratiSThAkartRgatAdRSTakSaye pratimAyAH pUjyatA'nApattizcetyata bAda bimbe'sAvupacArato nijahRdo bhAvasya saGkIrtyate, pUjA syAd vihitA viziSTaphaladA drAk pratyabhijJAya yAm / tenAsyAmadhikAritA guNavatAM zuddhAzayasphUrttaye, -> vaiguNye tu tataH svato'pyupanatAdiSTaM pratiSThAphalam / / 76 / / (daMDAnvaya: bimbe asau nijahRdo bhAvasya upacArato saGkIrtyate / yAM drAk pratyabhijJAya vihitA pUjA viziSTaphaladA syAt / tena asyAM guNavatAM zuddhAzayasphUrttaye adhikAritA / vaiguNye tu tataH : svto'pyupntaatprtisstthaatamiom||) 'bimb'iti| bimbe'sau pratiSThA nijahRdo = nijahRdayasambandhino bhAvasya = adhyavasAyasyopacArAt sngkiirtyte| pratiSThAjanitAtmagatA samApattireva svanirUpakasthApyAlambanatvasambandhena prtisstthittvvyvhaarjnniipragaTelo guNavizeSa potAnA aMtima phaLa tarIke mokSa denAro bane che.' e vAta sArthaka banaze. uparokta pratiSThAthI jIvarUpa lokhaMDanI siddhatArUpa suvarNarUpatA thavI e rUpe parama pratiSThA thAya che. te A rIte thAya che. pratiSThAvidhi vakhate bolAtA Agamokta vidhivacanorUpI agnithI karmarUpI maLa nAza pAme che. tethI jIvanI ziva(=paramAtmA) sAthe samApatti thAya che. A samApatti pAmIne jIva siddhatArUpa zuddha kanakatA=suvarNarUpatA pAme che. // 75 pratimAmAM upacArathI pratiSThA zaMkA H- Ama bhale AtmAmAM paramAtmAnI pratiSThA thatI hoya, to paNa pratimA to apratiSThita ja rahI. tethI te pUjanIya kevI rIte bane ? ema na kahezo ke, 'pratiSThA karanArA AtmAmAM utpanna thayelA adyaSTano pratimAmAM upacAra karavAmAM Ave che. A adyaSTanA baLapara - je vyakti e pratimAne pUje che, te vyaktine phaLa maLe che. eTale pratimA pUjanIya banI zakaze' kAraNa ke ema kahevAmAM pratiSThA pachI te pratiSThA karanAro AtmA mokSe jAya, athavA adRSTanA phaLane bhogavI le, athavA mithyAtva vagere bhAvathI adRSTane haNI nAkhe ityAdi kAraNathI e pratiSThA karanArAmAM raheluM adRSTa nAza pAmI jAya, pachI pratimA apUjya banI jaze; kAraNa ke have Atmagata adRSTa nAza pAmI gayuM hovAthI pratimAmAM upacAra paNa saMbhavato nathI. kAraNa ke mukhyanA abhAvamAM upacAra paNa na saMbhave. tathA e adRSTanA baLa para maLatuM pUjAnuM phaLa paNa baMdha thai jAya. A Apatti che. A zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che-- -- kAvyArtha :- potAnA hRdayanA bhAva=adhyavasAyanA upacArathI pratimAmAM e pratiSThA kahelI che. A pratiSThAnI zIghra pratyabhijJA karIne karelI pUjA viziSTa phaLa denArI bane che. tethI zuddha AzayanI smRti mATe guNavAno pratiSThAnA adhikArI che. vaiguNyamAM(pratiSThAvidhinI sAmagrInA abhAvamAM) svataH ja upasthita thayelA te ja pratyabhijJAnathI pratiSThAnuM phaLa iSTa che. pUjAphaLamAM pratyabhikSA prayojaka AtmAmAM karelI paramAtmArUpa sthApyanI pratiSThAvidhithI AtmAmAM paramAtmAnI samApatti thAya che. pratimA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 pratimAzataka kAvya-76) tyarthaH, yAM drAk-zIghraM pratyabhijJAya vihitA-kRtA pUjA viziSTaphaladA syAt, viziSTaM phalaM AkAramAtrAlambanAdhyavasAyaphalAtizAyi, tathA ca pratiSThitaviSayakaM yathArthaM pratyabhijJAnameva puujaaphlpryojkmiti| tenAsyAM pratiSThAyAM guNavatA prazastaguNAnAM kartRNAmadhikAritA zuddhasya-viziSTasyAzayasya sphUrtaye, viziSTaguNavatpratiSThiteyamiti pratyabhijJAne viziSTAdhyavasAyasya pratyakSasiddhatvAt, vaiguNye tu-pratiSThAvidhisAmagryasampattau tu tata:-pratyabhijJAnAt svato'pi upanatAd-bAhyasAmagrI vinA manaso'pyupasthitAt prtisstthaaphlmissttm| taduktaM viMzikAyAM- 'thaMDille vi hu esA maNaThavaNAe pasatthigA cev| AgAsagomayAIhi itthmullevmaaihiN'|| [8/ A samApatti thavAmAM AlaMbana bane che. tethI A samApatti ja pratimAmAM pratiSThitapaNAnA vyavahAranI jananI bane che. (nirUpa ityAdinuM padakRtya-sva=samApati. teno nirupaka=oLakhAvanAra=saMbaMdhIje sthApya=RSabhadevaAditIrthakara. tenI smRtivageremAM AlaMbana banatI pratimAmAM AlaMbanatva che. samApatti pratiSThitatvavyavahAranI jananI che. arthAt samApatti kAraNa che. pratiSThitatvavyavahAra kArya che. pratiSThitatvavyavahAra pratimAmAM levAno che. eTale ke kAryanuM adhikaraNa pratimA che. naiyAyiko kArya ane kAraNane samAnAdhikaraNa mAne che. tethI uparokta vyavahAramAM kAraNabhUta AtmaniSTha samApatine paNa kAryAdhikaraNa=pratimAmAM lAvavI paDe. ane temATe saMbaMdha zodhavo paDe. prastutamAM samApattinirUpakasthApya(=paramAtmA. tenI smRti vageremAM) AlaMbanatvavatI (=AlaMbana) pratimA che. tethI svanirupaka ityAdi saMbaMdhathI samApatti paNa pratimAmAM Avaze.) Ama arihaMtanI potAnAmAM thatI bhAvasamApattimAM AlaMbana thatI pratimAmAM evo upacAra karI pratimAne pratiSThita gaNavAnI che. pratimAmAM karelI A pratiSThAnuM zIdhra pratyabhijJAna karIne karAtI pUjAviziSTa phaLa ApanArI bane che. ahIM pratimAmAM paramAtmAnA AkAramAtranI tulyatAne AgaLa karI UbhA thayelA adhyavasAyo sAmAnya koTinA che. jyAre pratimAmAM "A pratiSThita pratimA bhAvasamApattimAM AlaMbana che" athavA "paramAtmAthI pratiSThita che' ityAdi thatI pratyabhijJAthI pragaTatA adhyavasAyo atizAyI=prabaLatara bane che. adhyavasAyanI A prabaLataratA suMdaratara phaLa denArI bane che. Ama pratimAmAM thatI paramAtmAthI pratiSThitA e viSayaka yathArtha pratyabhijJA ja pUjAnA phaLamAM niyAmaka che. tethI prazasta guNothI chalakAtI vyakti pratiSThAvidhino adhikArI che. kAraNake guNavAna vyaktie karelI pratiSThA pachI e pratiSThita pratimAne joi thatI pratyabhijJAthI ja viziSTa adhyavasAyo pragaTe che. dekhAya ja che ke pratiSThita pratimAne pUjatI vyaktine A pratimA viziSTa guNavAna mahAnubhAve pratiSThita karI che evI thatI pratyabhijJA viziSTa zubhabhAvamAM hetu bane che. zaMkA - pratyabhijJAmAtrathI viziSTabhAva ane phaLa kahevAmAM koi kAraNa? samAdhAnaH- "A pratimA arihaMtasvarUpa che" ityAdi pratyabhijJAna thavAthI vadhu zubha adhyavasAya pragaTe e pratyakSasiddha che. "A paramAtmAno AkAra che" e ane "A paramAtmamaya che' A be jJAnamAM ghaNo moTo taphAvata che. ekamAM paramAtmAno parokSa bodha che. bIjAmAM paramAtmAno sAkSAtkAra che. ane svAbhAvika che ke paramAtmAnA sAkSAtkAramAM vadhu UMcA adhyavasAyo jAge. tathA vadhu UMcA adhyavasAyo vadhu zreSTha phaLa Ape e paNa sarvamAnya vAta che. Ama pratyabhijJAna pUjAnA phaLamAM prayojaka bane che. A pratyabhijJAnamAM paramAtmAnI pratimAmAM karelI pratiSThA prayojaka che. tethI pratimAmAM paNa pratiSThA iSTa che. paramAtmAne AtmabhavanamAM hRdayasiMhAsana para pratiSThita karatI vakhate ja vacanoccAraAdi vidhithI pratimAmAM paNa te pratiSThA karavAmAM Ave che. pratiSThAvidhivagere bAhya sAmagrIthI asaMpanna pratimAmAM manathI paNa pratiSThAAdinuM smaraNa thai zake che. arthAt ayathArtha pratiSThAvidhisthaLe ke avidhisthaLe paNa zuddhapratiSThAvidhi AdinI mAnasika kalpanA karI pratyabhijJA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArthasthapradhAna vartamAnakALa 14] mAnasI sthApanA-manasA sthApanaM, yaduktaM- nyAsasamaye tu samyak siddhAnusmaraNapUrvakamasaGgaM muktau tatsthApanamiva kartavyaM sthApanaM mnseti'| itthaM ca bAhyakAraNAsampattau pratiSThAkartRguNAnAM prAyo durlabhatve vA kaTukadigambarapratiSThitadravyaliGgidravyaniSpannavyatiriktAH sarvA api pratimA vandanIyA iti vacanapratiSThApi phalAvahetyAmnAyavidaH, trayAnAdaro'pi kartRgatotkaTadoSajJAnAcchuddhA''zayAparisphUrterata eva sAdhuvAsakSepAdavandanIyAstisro'pi vandanIyatAM nAtikrAmantIti sUricakravarttinAM zrIhIranAmadheyAnAmAjJA, tataH zuddhAzayasphUrterapratihatatvAditi dig // 76 // etena zaGkAzeSo'pi sunirasya evetyAha caitye'nAyatanatvamuktamatha yattIrthAntarIyagrahAt, tatkiM tannanu durmatigrahavazAd duSTaM zrayAmIti cet ? sAmrAjye ghaTamAnametadakhilaM cAritrabhAjAM bhavet, pArzvasthastvasatI satIcaritavanno vktumettprbhuH|| 77 // (daMDAnvayaH- atha yat tIrthAntarIyagrahAt caitye'nAyatanatvamuktaM tad nanu durmatigrahavazAd duSTaM tatkiM karI zakAya che. tenA dvArA pratiSThAphaLanI prApti iSTa che. viMzikAmAM kahyuM ja che ke - (pUrve jinapUjAnI pratijJA karanArA rAjAvagere jaMgalaAdimAM pratijJAbhaMgane TALavA veNu-retI vageremAMthI pratimA banAvI pUjatA hatA - evA keTalAka zAstrIya dRSTAMtone najaramAM lai kahe che, "yaMDilaHzuddhasthaLe AkAza (bhUmine nahIM spaluM?) chANavagerethI upalepana karelI pratimAo paNa mAnasika sthApanA dvArA prazasta ja bane che." mAnasika sthApanA=manathI karelI sthApanA. kahyuM che ke - "nyAsa vakhate (prANapratiSThA-aMjanazalAkA vidhimAM nyAsavidhi Ave che.) siddhasvarUpanI sthApanA karatI vakhate sArI rIte siddhonuM smaraNa karavA pUrvaka asaMga evA te siddhonuM mukti=mokSamAM jANe ke sthApana karatA hoie e rIte manathI sthApana karavuM." Ama jyAre pratiSThAvidhiaMgenA bAhyakAraNanI asaMprApti(abhAva) hoya, athavA pratiSThA karanArI yogyaguNovALI vyakti prAyaH durlabha hoya, (sarvathA abhAvakahI na zakAya) to (1) karka(DavAmatavALAe) (2) digaMbare pratiSThita karelI tathA (3) dravyaliMgI veSadhArInA paisAthI banelI pratimA-A traNane choDI bAkInI badhI pratimA vaMdanIya bane che. tethI vacanapratiSThA paNa phaLadAyaka che, ema saMpradAyono mata che. uparokta traNano anAdara paNa eTalA mATe ja che ke, teonI pratimAnA darzanavakhate te pratimAnI pratiSThA karanArAmAM rahelA utkaTa doSonuM jJAna thavAthI te pratimAmAM paramAtmAnA svarUpanI jhAMkhI thatI nathI ane zubha adhyavasAyo pragaTI zakatA nathI. tethI ja avaMdanIya evI paNa A traNe pratimA sAdhunA vAsakSepathI abhimaMtrita thayA pachI vaMdanIya thai jAya che, kAraNa ke A navI pratiSThAthI pUrvanA pratiSThAkartAnI smRti para paDado paDe che. "sparve paranyAyathI uttarakAlIna pratiSThAbaLavattara hoi, tenI ja smRti thAya che. tethI aDacaNa vinA vizuddha AzayopragaTe che. A pramANe sUricakravartI jagadguru zrI karasUri mahArAjanI AzA che. 76 A carcAthI bAkInI zaMkA paNa sahelAithI dUra thai zake tevI che tema darzAvatAM kahe che ke pArthasthapradhAna vartamAnakALa kAvyartha - zaMkA - anyatIrthikanA tAbAmAM rahelA caityane anAyatana kahyuM che. tethI durmati(pArthastha vagere)nA kabajAmAM rahelA cetyano zuM kAma Azraya karuM? samAdhAna - A badhI vAta cAritrasaMpanna sAdhuonI Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (112 pratimAzataka kAvya-78 zrayAmi iti cet ? etadakhilaM cAritrabhAjAM sAmrAjye ghaTamAnaM bhaveda, asatI satIcaritavatpArzvasthastu etad vaktuM no pramu II), 'caity'iti| atha ya-yasmAt kAraNAt tIrthAntarIyasya grahaH parigrahaH, tasmAdanAyatanatvamuktam- 'yo kappai aNNautthiyapariggahAiM arahaMtaceiyAiM vA' ityaadinaa| tat-tarhi 'nanu' ityAkSepe durmatInAM durbuddhInAM pArzvasthAdInAM yo grahaH parigrahaH tadvazAd duSTa-doSavat taccaityaM kiM zrayAmi ? anyatIrthikaparigrahavad bhraSTAcAraparigrahasyApyanAyatanatvahetutvAditi bhAva iti cet ? etadakhilaM tvayocyamAnaM cAritrabhAjAM sAmrAjye-samrADbhAve pravarttamAne ghaTamAnaM yuktaM bhvet| tadodyatavihAribhirnirjitasakalabhayairAcAryAdidhIrapuruSaiH zuddhAzuddhaviveke kriyamANe vidhiguNapakSapAtasya sarveSAM sukaratvena bhAvollAsasyAvazyakatvAd / Aha - jo uttamehi maggo, pahao so dukkaro na sesaannN| Ayariyammi jayaMte, tayaNucarA ke Nu siiaNti'| bRhatkalpabhA0 pIThikA 249] ityAdi, pArzvasthastu bhavAn pArzvasthamadhyavartI etad nirdiSTamasatI satIcaritavat-satIcaritraM no vaktuM prbhuH| azakyasya svakRtisAdhyatvoktau upahasanIyatvaprasaGgAt, prAyastulyatve ekatarapakSapAtenetarabhaktisaGkocapradveSAdinA mahApAtakaprasaGgAcca || 77 3pasaMdAti sarvAsu pratimAsu nA''grahakRtaM vaiSamyamIkSAmahe, pUrvAcAryaparamparAgatagirA zAstrIyayuktyA'pi c| itthaM cAvidhidoSatApadalanaM zaktA vidhAtuM vidhi __svairojAgararAgasAgaravidhujyotsneva bhaktiprathA // 78 // hayAtImAM ghaTI zake tevI che. paNa jema satInA caritrane varNavavAno adhikAra asatIne nathI, tema pArthastha pote uparokta kahevA mATe samartha nathI. gharmasAgara upAdhyAyaH- "anyatIrthikanA kabajAmAM rahelA arihaMtacaityane vaMdana Adi karavA kalpatA nathI...'ityAdi vacana hovAthI anya tIrthikanI mAlikImAM rahelA caityo anAyatana=asevanIya che. pArzvasthavagere sAdhuo bhraSTaAcAravALA che, tethI anya tIrthikanI mAlikInI jema bhraSTAcArI sAdhunA tAbAmAM rahelA caityo paNa anAyatana ja che. tethI te durmativALA pArzvasthavagerenA doSayukta cetyone ame zuM kAma svIkArIe? (mULamAM "nanuM pada AkSepa arthamAM che.) samAdhAna -je kALa udyAvihArIonuM sAmrAjya hatuM. tathA je kALe niSkalaMka cAritravALA AcAryavagere dhIrapuruSo nirbhayapaNe zuddha ane azuddhano viveka karatA hatA. tethI je kALe sarvatra saMghamAM vidhi ane guNano pakSapAta badhAne atyaMta sukara-sulabha hato ane bhAvollAsarUpe Avazyaka hato. te kALe tame kahelI badhI vAto ghaTI zakatI hatI. kahyuM ja che ke - "je mArga uttama puruSothI kheDAyelo hoya che, te mArga bIjAo mATe duSkara nathI. AcArya jayaNAzIla hoya (udyata hoya) to tenA kayA anucaro(ziSyo) sIdAya?' jyAre tame to pArthasthAonI vacce rahelA cho, tethI pArzvasthatulya ja cho. (A kALa pArzvapracura che. tethI zuddhacAritravALI vyakti prAyaH durlabha che.) tethI tamArI icchA satInA caritrane kahevAno Agraha rAkhatI asatI jevo che. arthAt atyAranA kALamAM AvI icchA karavI yogya nathI. "AkAzanA tArA toDI lAvavA jevI azakya vastu pote karI zake che.' ema kahIne hAsyAspada banavAnI jarUra nathI. tethI prAyaH sarakhApaNuM hovA chatAM ekamAM pakSapAta rAkhI bIjAno tyAga karI bhaktimAM saMkSepa Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 pritimAnI pUjyatAmAM nizritAdibheda prayojaka (daMDAnvayaH- sarvAsu pratimAsu pUrvAcAryaparamparAgatagirA zAstrIyayuktyA'pi cA''grahakRtaM vaiSamyaM nekssaamhe| itthaM ca vidhisvarojjAgararAgasAgaravidhujyotsneva bhaktiprathA avidhidoSatApadalanaM vidhAtuM shktaa||) 'srvaasu'iti| sarvAsu nizritAnizritAdibhedabhinnAsu pratimAsu AgrahakRtaM svamatyotprekSitaM vaiSamyaM= viSamatvaM nekSAmahe pramANayAmaH / tathA ca sarvatra sAmyameva pramANayAma iti paryAyoktam, kayA ? pUrvAcAryaparamparayA AgatA yA gIstayA, paramparAgamenetyarthaH / zAstrIyA yA yuktiH, tayApi 'ca' zabdopajIvinA'numAnAdipramANena cetyarthaH / bhaktyullAsaprAdhAnyena caatraavidhynumtirnutthaanophtetyaah| itthaM ca evaM vyavasthite cAvidhizatado(dhido pAThA.)SatApasya paritApakAriNo'vidhyanumodanaprasaGgasya dalanaM vidhAtuM kartuM vidhau-vidhAne svairojjAgaro= yathecchaMpravRddhimAn rAga eva sAgarastatra vidhujyotsnek-candracandrikeva bhaktiprathA-prathamAnA bhaktiH, shktaa-smrthaa|| 78 // ||iti dharmasAgarIyamataM nirAkRtam // upasthitayA bhaktyA praNunna iva bhagavatpratimAmevAbhiSTauti utphullAmiva mAlatI madhukaro revAmivebhaH priyAM, ___ mAkandadrumamaJjarImiva pikaH saundaryabhAjaM mdhau| nandaccandanacArunandanavanIbhUmimiva dyo:pati stIrthezapratimAM na hi kSaNamapi svAntAd vimuJcAmyaham // 79 // (daMDAnvayaH- madhukara utphullAM mAlatImiva ibhaH priyAM revAmiva, madhau pikaH saundaryabhAjaM mAkandadrumamaJjarImiva, dyoHpatirnandaccandanacArunandanavanIbhUmimiva ahaM tIrthezapratimAM kSaNamapi svAntAd na hi vimunycaami||) 'utphullaamiv'iti| ahaM tIrthezapratimAM kSaNamapi svAntAt-cittAd na vimuJcAmi=na tyajAmi / kintu karavo ane dveSa karavo sAro nathI, kAraNa ke tema karavAmAM mahApApa lAgavAnI Apatti che. . 77 upasaMhAra kare che kAvyartha - ame pUrvAcAryonI paraMparAnI vANIthI tathA zAstrIyayuktithI paNa badhI pratimAomAM AgrahathI UbhI karAyelI viSamatA jotAM nathI. A pramANe vidhinA vidhAnamAM yatheccha vRddhi pAmatA rAgarUpa sAgaramATe cAMdanI jevI bhaktiprathA avidhinA doSanA tApane daLI nAkhavA samartha che. pratimAnI pUjyatAmAM nizritAdibheda akhayojaka ame nizcita-anizrita vagere bhedovALI pratimAmAM svamatikalpita bhedane pramANabhUta gaNatAM nathI. paNa abhedane samAnapaNAne ja pramANabhUta mAnIe chIe, kAraNa ke te bAbatamAM amane gItArthaparaMparAnuM ane zAstrIya yukti=zabdapramANa(=AgamapramANa)nuM tathA (mULamAM rahelA ca' padathI sUcita) anumAna pramANa vagerenuM AlaMbana che. ahIM bhaktino ullAsa ja pradhAnapaNe che. A bhaktino ullAsa avidhinI anumatinA doSane uThe te pahelA ja haNI nAkhe che. tethI vidhi aMgenA rAganI yatheccha vRddhimATe-sAgarane hiloLe caDAvatI cAMdanI jevI-bhakti pravRtti seMkaDo doSarUpa tApane denArI ane paritApa karavAvALI avidhinI anumodanAnA prasaMgane cagaDI nAkhavA samartha che. tAtparya -vidhipratyenA rAgane vadhAranArI bhakti tyAre thatI avidhinA doSane dUra kare che. tethI badhI pratimAo samAno pUnya cha, siddha thAya che. // 78 // A pramANe upA gharmasAgara ma.nA matanuM nirAkaraNa karyuM. Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) pratimAzataka kAvya-80 viSayAntarasaJcAraviraheNa sadA dhyAyAmIti dhvnyte| kAM ka iva ? utphullAM mAlatI madhukara iva bhramara iv| sa hi mAlatIguNajJastadasampattau api tatpakSapAtaM na prityjti| tathA priyA manohAriNIM revAmiva ibhaH hastI, tasya tadgahanakrIDayaiva rtyutptteH| tathA mAkandudrumamaJjarI-sahakAratarumaJjarI kIdRzIM ? madhau vasante saundaryaM bhajatItyevaMzIlA tAM pika iva-kokila iva, sa hi sahakAramaJjarIkaSAyakaNThaH kalakAkalIkalakalairmadayati ca yUnAM mana iti| tathA dyoH patiH-indro nandadbhizcandanaizcArvI yA nandanavanIbhUmistAmiva, sa hi priyAvirahatApamapi taccArubhAvacArimacamatkAradarzanAd vismrtiiti| atra rasanopamA'laGkAraH // 79 // mohoddAmadavAnalaprazamane pAthodavRSTiH zama zrotonirjhariNI samIhitavidhau kalpadruvalliH staam| saMsAraprabalAndhakAramathane mArtaNDacaNDadyuti__ jainI mUrtirupAsyatAM zivasukhe bhavyAH pipAsA'sti cet // 80 // pratimAnI hArdika stavanA have upasthita thayelI bhaktithI jANe ke prerAyA na hoya, tema bhagavAnanI pratimAnI stavanA kare che- kAvyArthaH- jema bhamaro vikasita mAlatIne eka kSaNa paNa choDato nathI, jema gajarAja priya revAnadIne paLavAra paNa tyajato nathI, jema koyala vasaMtaRtumAM AmravRkSanI saudarya pAmatI maMjarIone ghaDIbhara paNa mukavA taiyAra nathI ane jema iMdra AnaMdadAyaka caMdanothI manohara banelI naMdanavananI bhUmine kSaNavAra paNa dUra karI zakato nathI; tema huM paNa tIrthakaranI pratimAne mArA hRdayasiMhAsana parathI eka kSaNa mATe paNa alaga karI zakato nathI. | huM manane anya viSayomAM bhaTakAvavAnuM choDI satata tIrthezapratimAnuM ja dhyAna dharuM chuM, kAvyano Adhvani che. kavie A bAbatamAM cAra upamA ApI che. (1) bhamarAne mAlatInA guNono khyAla hovAthI te kadI paNa mAlatIne choDato nathI. jo kadAca kyAreka mAlatI puSpano saMga na thAya, to paNa tenApratyenA potAnA pakSapAta(=avihaDa sneha)ne to choDato ja nathI. ema huM paNa prabhunI pratimAnA guNa-lAbha-upakAra samajato hovAthI paLabharamATe paNa te pratimAthI alaga thavA icchato nathI. sAdhukriyA vagere anya yogo ane kAraNothI kadAca pratimAnA bAhya darzanathI vaMcita rahevAnuM thAya, to paNa vItarAganI pratimA pratyenI tIvraAsaktinA kAraNe satata tenuM ja dhyAna dharuM chuM. (2) hAthIne revAnA UMDA jaLamAM pesI krIDA karavAthI ja AnaMda thAya che. tethI te revA(=narmadA)ne kadI visarI zakato nathI, tema mane paNa karaNAbhaMDAra prabhunI karuNAmaya mUrtinA svarUpanA ciMtanarUpa pANImAM DUbakI lagAvavAthI ja parama AlhAdano anubhava thAya che, tethI pratimA vinA mane ghaDIbhara paNa goThatuM nathI (3) vasaMta-tumAM zobhAyamAna thayelI AmramaMjarIthI AkarSAyelI koyala khullA kaMThe kalakala, madhura avyakta zrotrapeya TahukAo satata kare che ane yuvAnone madahoza banAve che. e ja pramANe huMpaNa paramadAsInyabhAvamAM ramatAM jinabiMbanA sauMdaryathI AkarSAine satata tenA guNagAna karatA thAkato nathI. mArA kaMThamAMthI nIkaLelA paramAtmAnA A guNagAnane sAMbhaLI dharmanI yuvAnIne pAmelA zraddhALuo AnaMdavibhora banI nAcI uThe che. (4) tathA iMdrANI vagere priyAonA virahamAM paNa iMdra suMdara caMdanathI zobhatA naMdanavananI bhUmi para birAjatAM suMdara bhAvonA manoramya camatkAronA darzanathI potAnI priyAnA virahanA saMtApane paNa bhUlI jAya che. tema huM paNa AmAdhyazyamayI pratimAmAM paLe paLe palaTAtAM manoramya bhAvonuM pAna karavAmAM evo mazagula banI jAuM chuM ke ghaDIbhara to paramAtmAnA virahanA saMtApane paNa visarI jAuM chuM. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 pArjacaMdramatanirAsa (daMDAnvayaH- he bhavyAH ! cet zivasukhe (va:) pipAsA'sti (tarhi) satAM mohoddAmadavAnalaprazamane pAthodavRSTiH, zamazrotonirjhariNI, samIhitavidhau kalpadruvalliH, saMsAraprabalAndhakAramathane mArtaNDacaNDadyuti: jainI mUrtirUpasthitA-I) 'mohoddaam'iti| moha eva ya uddAmo davAnalaH sakalazamavanaploSakatvAt, tasya prazamane pAthodavRSTiH= meghavRSTiH, tathA zamazrotaso nirjhariNI nadI, tatpravAhatvAt, samIhitasya-vAJchitasya vidhau-vidhAne satAM ziSTAnAM kalpadruvalli:-suratarulatA'vilambena sarvasiddhikaratvAt, tathA saMsAra eva yaH prabalAndhakAra:=utkaTaM tamaH, tasya mathane-apanayane mArtaNDasya-sUryasya caNDadyuti:-tIvraprabhA, vivekavAsaratAruNye mohacchAyAyA apyanupalambhAt, etAdRzI jainI-jinasambandhinI mUrti rupAsyatA-sevyatAM bho bhavyAH ! zivasukhe muktizarmaNi yadi va:-yuSmAkaM pipAsA utkaTecchA'sti / rUpakamalaGkAraH // 8 // atha pAzacandramataM nirAkaroti - evaM vRttadvayena bhagavanmUrti stutvA vAdAntaramArabhatezrAddhena svajanuHphale jinamatAtsAraM gRhItvAkhilaM, trailokyAdhipapUjane kaluSatA mokSArthinA mucyatAm / dhRtvA dharmadhiyaM vizuddhamanasA dravyastave tyajyatAM mizro'sAviti lambitaH pathi paraiH pAzo'pi cAzobhanaH // 81 // (daMDAnvayaH- mokSArthinA zrAddhena jinamatAd akhilaM sAraM gRhItvA svajanuHphale trailokyAdhipapUjane kaluSatA mucyatAm / (tathA) dravyastave vizuddhamanasA dharmadhiyaM dhRtvA 'asau mizra' iti paraiH pathi lambita: azobhana: A pramANe kavie cAra upamA ApI potAnA mananI cAra vAta kahI nAkhI. pratimAnI cAra viziSTatA darzAvI dIdhI. ahIM rasanA-upamA alaMkAra che. 79 kAvyartha - he bhavyo! jo tamane zivasukhanI tRSNA hoya, to ziSTa puruSonA (1) moharUpI dAvAnalane ThAravA meghavRSTi samAna (2) zamarUpI pravAhamATe nadI samAna (3) vAMchitanI pUrti karavA kalpavelaDI samAna ane (4) saMsArarUpI prabaLa aMdhakArane dUra karavA mATe sUryanI pracaMDa prabhA samAna jinamUrtinI tame upAsanA karo. zamarUpa vanane bhasmIbhUta karato hovAthI mohane dAvAnaLa kahyo che. pratimA potAnA darzanarUpI meghavRSTithI A mohadAvAnaLane bUjhavI nAkhe che. ane zamarasanA pravAharUpa hovAthI pratimAne zamapravAhanI nadI kahI. pratimA zIdhra badhI icchAnI pUrti karatI hovAthI kalpavelaDI samAna che. jina pratimA saMsArarUpI aMdhakArano uccheda karavAmATe sUryanA ugra kiraNa samAna che. jema sUryanA prabaLa kiraNonI hAjarImAM chAyAmAtra paNa aMdhakAra raheto nathI. tema pratimAnI hAjarImAM vivekarUpI divasano madhyabhAga hoya che. arthAt pratimAnA kAraNe prabaLa viveka pragaTa thavAthI mohanI chAyA paNa dekhAtI nathI. tethI mokSanI utkaTa icchAvALAe pratimAno sahAro levo ja rahyo. ahIM rUpaka alaMkAra che.al80 have pAcaMdramatanuM khaMDana kare che - A pramANe be kAvyathI bhagavAnanI mUrtinI stuti karI navA vAdano AraMbha kare che- pArthacaMdramatanirAsa kAvyArtha:- mokSArthI zrAvake jainasiddhAMtamAMthI saMpUrNa sArane svIkArI potAnA manuSyajanmanA phaLarUpa Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-82) 16. pAzo'pi ca tyajyatAm / ) 'zrAddhena'iti / zrAddhena zraddhAvatopAsakena jinamatAt-jainapravacanAt sAraM tAtparyamakhilaM gRhItvA, trailokyAdhipasya trijagato'dhikaM rakSituH, ata eva sarvArAdhyasya pUjane kIdRze ? svajanuSo manujAvatArasya phale mokSArthinA satA kaluSatA-sazaGkatA mucyatAm=tyajyatAm / tathA dravyastave dharmadhiyaM dharmatvabuddhiM dhRtvA vizuddhena manasA mizro dharmAdharmobhayarUpo'sau dravyastava iti paraiH kumatibhiH pathi-mArge lambito'zobhana: pAzo'pi tyajyatAm / pAzacandrAbhyupagamasya pAzatvenA'dhyavasAnaM mugdhajanamRgapAtanadhrauvyamabhivyanakti // 81 // uktaM mizratvameva pakSacatuSTayena vikalpya khaNDayitumupakramate bhAvena kriyayA tayornanu tayormizrutvavAde catu bhaGgyAM nAdima ekadA'nabhimataM yenopyogdvym| bhAvo dharmagataH kriyetaragatetyalpo dvitIyaH puna rbhAvAdeva zubhAt kriyAgatarajohetusvarUpakSayAt // 82 // (daMDAnvayaH- nanu bhAvena kriyayA tayoH(bhAvakriyayoH) tayoH(dharmAdharmayoH) mizratvavAde caturbhaGgyAM na Adima: yena ekadA upyogdvymnbhimtm| bhAvo dharmagata: kriyA itaragatA iti dvitIyaH puna: alpaH zubhAd bhAvAdeva kriyaagtrjohetusvruupkssyaat||) ___ 'bhAvena ityaadi| 'nanu' iti pUrvapakSAkSepe / bhAvena kriyayA ca tayo: bhAvakriyayordravyastave tayoH= dharmAdharmayormizrutvavAde caturbhaGgyA bhaGgacatuSTaye Adima: pakSobhAvena bhAvasya mizrutvamityAkArona ghttte| kutaH? trilokanAthanI pUjA pratyeno malinabhAva choDI devo joie. tathA vizuddha manathI dravyastavamAM dharmabuddhi dhAraNa karI A dravyastava mizra che'(=dharma-adharma ubhayarUpa che) evA prakAranA bIjAoe(pArdhacaMdravageree) mokSamArgamAM pAtharelA azubha pAza(=jALa)no tyAga karavo joie. vItarAga paramAtmA pote traNe jagatanuM sauthI zreSTha rakSaNa karatA hovAthI (kAraNa ke tIrthanI sthApanAdvArA anya bhavya jIvopAse paNa traNa jagatanA jIvonuM rakSaNa karAve che.) railokyAdhipa che. temanI pratimA paNa paramAtmasvarUpa hoi railokyAdhipa' che. ane railokyAdhipa hovAthI ja paramAtmA ane temanI pratimA jagatamAM zreSTha zaraNya ane zreSThatama pUjya che. tethI temanI pUjA ja maLelA manuSyajanmanuM ekamAtraphaLa che, eka mAtra kartavya che ane ekamAtra lakSya che. pArdhacaMdravyastavane dharma-adharma ubhayarUpa=mizradharmarUpa mAnyo che. temanI A mAnyatAnI jALa dekhAvamAM evI sohAmaNI che, ke ajJalokorUpa mRgalAo temAM phasAyA vinA rahe nahi. tethI pAzacaMdrano mata pAza'(=jALa) tarIke ja adhyavasita thAya che. kAvyamAM paNa e matano pAza' tarIke adhyavasAya karI A ja artha pragaTa karyo che. 81 mizra-sAdhaka pakSacatuSTayanuM khaMDana cAra vikalpo raju karI uparokta mizrapakSanA khaMDanano AraMbha kare che- kAvyartha - 'bhAva ane kriyA A be padathI A bannenA(dharma ane adharmanA) mizratvavAdamAM cAra bhAMgA bane che (1) bhAva zubha ane azubha (2) bhAva zubha ane kriyA azubha (3) bhAva azubha ane kriyA zubha ane (4) kriyA ja zubha ane azubha. AmAM prathama bhAMgo ghaTato nathI, kAraNa ke ekakALe be upayoga abhimata nathI. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ II7 zubhAzubhabhAvamizratA vikalpa asiddha yenaikadopayogadvaya manabhimatam aniSTam / dravyastavArambhopayogayoyauMgapadyAbhAvAnna bhAvayormizratvam; anArambhe hi yatnavAn nArambhe upayujyate, sthairye'ticArabhiyo'pyabhAvAditi sUkSmadRSTyA bhaavniiym| bhAvo dharmagata: kriyA itaragatA ArambhAkhyA''dharmagatA, ityayaM dvitIyaH punarbhaGgo'lpa: akSodakSama ityarthaH / kutaH ? zubhAd bhAvAdeva kriyAgataM yadrajohetusvarUpamazubhabhAvadvArakatvaM, tasya kSayAt, kriyA hyazubhabhAvadvArA'dharmasya zubhabhAvadvArA ca dharmasya kAraNaM na svarUpataH // 82 // dvitIyapakSAbhyupagama eva vAdino'niSTApattimAha vAhinyuttaraNAdike parapade cAritriNAmanyathA, __ syAnmizratvamapApabhAvamilitAM pApakriyAM tanvatAm / kiJcA''kevalinaM vicArya samaye dravyAzravaM bhASitaM, zuddha dharmamapazyatastanudhiyaH zokaH kathaM gacchati // 83 // (daMDAnvayaH- anyathA vAhinyuttaraNAdike parapade apApabhAvamilitAM pApakriyAM tanvatAM cAritriNAM mizratvaM tathA bhAva dharmagata(=zubha) ane kriyA adharmagata(=azubha) evo bIjo vikalpa paNa vajana vinAno che, kAraNa ke zubhabhAvathI ja kriyAmAM raheluM karmabaMdhanuM svarUpa naSTa thAya che. zubhAzubhabhAvamitratA vikalpa asiddha pUrvapakSa dravyastava dharmAdharmaubhayarUpa hovAthI mizrarUpa che evuM zAnA AdhAre kahe che? zuM te dravyastava karatI vakhate ekI sAthe dravyastavamAM upayogarUpa ane te vakhate thatA AraMbhamAM upayogarUpa zubha ane azubha bhAvane kAraNe dravyastava mizradharmarUpa che? jo Ama kahetA ho, to te barAbara nathI, kAraNa ke eka sAthe be upayoga saMbhavatA nathI. dravyastavakALe anAraMbhamAM prayatna karI rahelA zrAvakano AraMbhamAM upayoga hoto nathI. tathA jyAre pUjAvageremAM icchAyoga ane pravRttiyogathI AgaLa vadhI sthiratAyoganI prApti thAya che, tyAre aticAraAdi bAdhakono bhaya paNa raheto nathI. kAraNa ke pUjAAdi vidhinA vAraMvAra AsevanathI AtmAmAM eka prakAranA zubhasaMskAranI mUDI UbhI thai hoya che. (jagatamAM paNa dekhAya ja che ke, anubhava ane abhyAsathI kauzalya prApta karanAro pachI bedhaDaka pravRtti karato hoya che. ane kyAMya bhUlacUka na thavAnI khAtarI dharAvato hoya che.) Ama anya upayogano abhAva hovAthI ekamAtra zubha upayoga ja vartato hoya che. A sUkSmabuddhithI vicAravuM. pUrvapakSa - Ama pUjAmAM zubha bhAvanI hAjarImAnya che. paNa puSpavagerene kAraNe pUjA sAvaghakriyArUpa ane karmabaMdhamAM kAraNabhUta bane che. Ama zubha bhAva ane azubha kriyA hovArUpa bIjA vikalpathI dravyastava mizradharmarUpa uttarapaH - A vikalpa paNa kasa vinAno che. kriyA svataH zubha ke azubha nathI, paraMtu bhAvadvArA ja zubha ke azubha che. tethI azubhabhAvayukta kriyA ja azubha bane che ane karmabaMdhamAM kAraNa bane che. (mULamAM 'azubhabhAvadvArakatva' je kahyuM che, teno artha che azubhabhAvarUpa dvAravALApaNuM. kriyAkarmabaMdhanI sIdhI janikA nathI, paNa azubhabhAvadvArA janikA che. eTaleke kriyAkAlIna azubhabhAvajanya karmabaMdha evo artha nIkaLe.) zubhabhAvayukta kriyA dharmarUpa bane che ane karmabaMdhamAM kAraNa banatI nathI. puSpapUjAvagere kriyAo zubhabhAvapUrvaka hovAthI te kriyAomAM azubhabhAvadvArA saMbhavatI karmabaMdhanI kAraNatA nAza pAme che. kAraNa ke eka ja kriyAmAM ekIsAthe zubha ane azubha A be bhAva saMbhavatA nathI, e pUrve ja siddha karyuM che. 82. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-83) syaat| kiJca samaye AkevalinaM dravyAzravaM bhASitaM vicArya zuddhaM dharmamapazyatastanudhiyaH zokaH kathaM gacchati ?) __'vAhinI' ityaadi| anyathA uktAnabhyupagame svarUpata evAzravatvAbhimatasyAdharmatvoktau vAhinyuttaraNAdike nadyuttArapramukhe parapade-apavAdamArge cAritriNAM-bhAvasAdhUnAmapApo dhmeksvbhaavo yo bhAva:=puSTAlambanAdhyavasAyastanmilitAM pApakriyAM nadyuttArAdirUpAM kurvatAM mizratvaM mizrapakSAzrayaNaM syAt, na caitadiSTaM parasyApi sAdhUnAM dhrmaikpkssaabhyupgmaat| tasmAnna dharmabhAve svarUpata: sAvadhakriyAyA mizraNaM dravyastava iti garbhArthaH / abhyuccayamAha- kiJca, AkevalinaM kevaliparyantaM samaye-siddhAnte jAvaM ca NaM esa jIve eyai veyai tAvaM ca NaM AraMbhai' ityAdinA dravyAzravaM bhASitaM vicArya tAvadeva zuddhaM dharmamapazyata stanudhiyaH aidamparyA'paryAlocanena tucchabuddheH zoko dharmapakSasthAnocchedajanitavaikalyalakSaNaH kathaM gacchatu ? na kathaJcit, ata eva sundararSirayogikevaliSveva sarvataH saMvaro mataH' iti sUkSmAghrANenAkevalaM dezaviratimeva sambhAvayati, na tu jAnIte phalataH sarvasaMvarastadA, vivkssit(bhed)srvsNvrstvnydaapiiti| evaM dravyabhAvamizratAM kevalinyapi sandehAnaH pAzo'pi sorastADaM zocan kena vAryatAmiti // 83 // vAdI prasaGga samAdhatte zubhabhAva - azubhakiyAmizraNa nirAsa uparokta bIjA vikalpanA svIkAramAM pUrvapakSane AvatI aniSTapatti batAve che- kAvyartha - amAro uparokta mata svIkAravAmAM na Ave, to tamAre 'nadI utaravI vagere apavAdamAM apApabhAva(=zuddha dharmabhAva)thI yukta pApa kriyA(=nadI utaravI vagere sAvadya kriyA) karatA sAdhune paNa mizradharmano svIkAra karavo paDaze. vaLI "AgamamAM kevaLI sudhI dravyAzrava batAvyo che te vacanane vicArI kyAMya zuddhadharmane nahIM dekhI zakatA A alpabuddhivALAono zoka zI rIte dUra thaze? svarUpathI ja Azrava tarIke abhimata vastu jo adharmarUpa ja hoya, to apavAdapade nadI utaratA bhAvasAdhune paNa mizradharmanI Apatti che, kAraNa ke te vakhate eka bAju te sAdhune mAtra dharmarUpa puSTAlaMbanano ja adhyavasAya che. "puSTAlaMbana hovAthI mAre A apavAdanuM sevana karavAnuM che." ityAdi adhyavasAya dharmarUpa ja che. Ama bhAva zubha che. to bIjI bAju nadIutaraNakriyA hiMsAtmaka hoi svarUpathI sAvadya-AzravarUpa che. tethI ahIM paNa zubhabhAvathI mizrita svarUpathI pApakriyA hovAthI mizradharma che. paNa tamane te iSTa nathI, kAraNa ke tame paNa sAdhune ekamAtra dharmapakSa ja hoya, tema svIkAra karyo che. tethI prastutamAM sAdhune mizrapakSanuM dUSaNa TALavA ane dharmapakSa sthApavA je hetu AgaLa karazo, te dravyastavasthaLe paNa lAgu paDaze. tethI dharma-zubhabhAvanI upasthitimAM dravyastavamAM svarUpasAvaghakriyAnA saMyogathI mizratA UbhI thatI nathI - evo rahasyArtha samajavo paDaze. amyuccaya - "AgamamAM "jyAM sudhI A jIva kaMpana, vejana kare che, tyAM sudhI AraMbha kare che' ityAdivacanathI kevalI sudhI dravyAzrava kahyo che." A vacanano tAtparyAI vicAryA vinA ja jeo kevalI sudhI zuddha dharmano abhAva che ema vicAre che, teone dharmapakSano uccheda joine thato zoka zI rIte dUra thai zake? arthAt dUra na ja thAya. tethI ja "ayogI kevalIone ja sarvataH saMvara hoya A vacanane AgaLa karI suMdararASi(sAdhuvizeSa) sUkSmabuddhithI(kaTAkSamAM) kevalI avasthA sudhI dezaviratinI ja saMbhAvanA kare che. paNa ema samajavA taiyAra nathI ke "pariNAmathI - phalataH sarvasaMvara ayogI avasthAmAM hovA chatAM te saMvarathI bhinnarUpe vivakSita sarvasaMvara(sarvasAvadyayoganA tyAgaAdirUpa) to anyadA(=ayogI sivAyanI avasthAmAM paNa) saMbhavI zake che. Ama sayogI kevalImAM paNa dravya-bhAvanI mizratAno saMdeha karatA pAzane (=pArdhacaMdrane) atyaMta zoka karatA koNa aTakAvI zake? 83 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nA) jiyaNAzuddha nadIuttaraNa zuddhadharma - pUrvapakSa vAhinyuttaraNAdike'pi yatanAbhAge vidhirna kriyA bhAge'prAptavidheyatA hi gaditA tntre'khilaistaantrikaiH| hiMsA na vyavahAratazca gRhivat sAdhoritISTaM tu no, mizratvaM nanu no mate kimiha taddoSasya saGkIrtanam // 84 // (daMDAnvayaH- vAhinyuttaraNAdike'pi yatanAbhAge vidhiH, na kriyaabhaage| akhilaistAntrikaistantre'prAptavidheyatA hi gditaa| gRhivat ca sAdho: na vyavahArato hiMsA, na tu mizratvamiSTam, iti nanu no mate iha kiM taddoSasya sIrtanam ?) 'vAhinI' iti| vAhinyuttaraNAdike'pi nadyuttaraNAdike'pi karmaNi yatanAbhAge vidhiraprAptatvAnna tu kriyAbhAge, hi yato'khilaistAntrikairaprAptavidheyatA gaditA 'aprAptaprApaNaM vidhiranadhigatAdhigantRtvaMpramANamityanAdimImAMsAvyavasthite:(ti: pAThA.) ayaM ceha nyAyo'smAbhirAzrIyate, yatanA ca bhAva iti na tena mizratA'nyenaiva mizraNasambhavAt / tarhi nadyuttArAdikriyayaiva mizratA syAt ? tatrAha - gRhivat sAdhorvyavahArato vyavahAranayAcca nadyuttArAdikriyA hiMsA na, gRhisAdhvoryatanAyatanAbhyAmeva vyavahAravizeSAditi, tato hiMsAmizraNAbhAvAno tu-naiva mizrutvamiSTaM, 'nanu' ityAkSepe, naH asmAkaM kimiha taddoSasya saGkIrtanaM bhavatAM, dravyastave tu sAdhUcitayatanAbhAvAdavarjanIyaiva hiMseti mizrapakSo duSparihAra iti bhAvaH // 84 // etad dUSayati pUrvapakSakAra uparokta prasaMganuM samAdhAna ApavAnI kozIza kare che- kAvyartha -"nadI utaravI vagere apavAdapade paNa yatanAaMze ja vidhi che. nahi ke kiyAnA aMze, kAraNa ke badhA ja siddhAMtasthApakoe siddhAMtamAM aprANaprApaka ja vidhi batAvI che. tathA vyavahAranayathI gRhasthanI jema sAdhune hiMsA nathI. Ama amane paNa tyAM mizrapakSa iSTa nathI. tethI ahIM amArA matamAM zA mATe doSano ullekha karo cho? jayaNAzuddha nadIuttaraNa zuddhadharma- pUrvapakSa pArjacaMdrano pUrvapakSa-apavAdapadethatInadIuttaraNavagere kriyAomAM paNa siddhAMtavidonuM vacanayatanAaMze ja hoya che, kriyAaMze nahi. kAraNa ke te-te kriyA to azakyaparihAraAdi kAraNothI sahajaprApta hoya che. jyAre te kriyAo vakhate rAkhavA yogya yatanA sahajaprApta hotI nathI. zAstrakAronI haMmezA - anAdisiddha evI ja mImAMsA che ke "aprAmane prApta karAve te ja vidhi che." jemake "acchamANathI ajJAta viSayano bodha karAve te ja pramANa che. A ja nyAyane ame paNa nadIutaraNa vagare apavAdapade sevya kriyAo vakhate svIkArIe chIe. tethI te kriyAo vakhate AdaravAyogya yatanAaMza ja vidhirUpa che. A yatanA pote zubha bhAvarUpa che. tethI e yatanAne kAraNe mizratA nathI. kAraNa ke zubhabhAvamAM mizratA azubhathI ja saMbhave che. zaMkA - to te vakhate thatI svarUpasAvadya nadIutaraNa kriyAthI mizratA Avaze. samAdhAnaH- nA, nahi Ave. kAraNa ke vyavahAra nathI paNa sAdhune gRhasthanI jema nadIutaraNaAdi kriyA hiMsArUpa banatI nathI, kAraNa ke gRhasthanI te kriyA yatanA vinAnI che. sAdhunI te kriyA yatanApUrvakanI che. Ama yatanA ane ayatanAthI ja sAdhu ane gRhasthanA vyavahAramAM bheda paDe che. Ama hiMsAnA mizraNano abhAva hovAthI sAdhunInadIutaraNaAdikriyAmAM mizratA nathI. tethI tamAre amane ahIMdoSabatAvavo joie nahIM. jyAredravyastavamAM gRhastha sAdhune ucita(=sAdhu jevI) yatanA nahIM rAkhato hovAthI hiMsAno aMza anivAryarUpe hAjara che. tethI Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 pratimAzataka kAvya-85 hiMsA sadvyavahArato vidhikRtaH zrAddhasya sAdhozca no, sA lokavyavahAratastu viditA bAdhAkarI nobhayoH / icchAkalpanayA'bhyupetya vihite tathyA tadutpAdano tpattibhyAM tu bhidA na kApi niyatavyApArake karmaNi // 85 // (daMDAnvayaH- vidhikRtaH zrAddhasya sAdhozca sadvyavahArato hiMsA no, lokavyavahAratastu viditA sA ubhayorna bAdhAkarI / icchAkalpanayA abhyupetya vihite niyatavyApArake karmaNi tadutpAdanotpattibhyAM tu na kApi tathyA mivA||) "hiNsaa'iti| vidhikRtaH zrAddhasya sAdhozca sadvyavahArataH siddhAntavyutpannajanavyavahArato hiMsA no= naiva bhavati, pramattayogena prANavyaparopaNasyaiva tanmate hiMsAtvAt, svaguNasthAnocitayatanayA pramAdaparihArasya cobhayoravizeSAt, uparitanenAdhastanapramAdaparyavasAyakatAyAzcAtiprasaJjakatvAt, adhikArabhedena nyUnAdhikabhAvasyApyAmuktisambhavAt, anyathA sampUrNAcArazcaturdazopakaraNadharaH sthavirakalpiko jinakalpikamapekSya pramatto nyUnazca syAt, na caivamasti ratnaratnAkaradRSTAntena dvayostulyatApratipAdanAt, tasmAtsvaviSaye gRhiNaH sAdhozca dharmakarmaNi hiMsA nAstyeveti sthitm| lokavyavahAratastu=bAhyalokavyavahArApekSayA sA=paraprANavyaparopaNarUpA hiM sobhyoH=gRhimizrapakSano parihAra duHzakya che. 584 // pUrvapakSanA A muddAmAM kalaMka dekhADatA kahe che-- jayaNAyukta zrAddhakriyA sAdhukriyA tulya kAvyArtha :- vidhi karato zrAvaka ane sAdhune sadvyavahArathI hiMsA nathI, loka vyavahArathI prasiddha te hiMsA zrAvaka ane sAdhune bAdhaka banatI nathI. yatheccha kalpanAthI hiMsA svIkArIne to vihita niyatavyApAravALI (=avarjanIyahiMsAyukta) kriyAmAM tadutpAda-tadutpatti banne prakArathI koi tAttvika bheda nathI. vidhine AdaratA zrAvaka ane sAdhu banne samAnatayA siddhAMtathI pariNatavyavahAravALA che. tethI teonI dharmapravRtti apramattayogarUpa ja bane che. ane siddhAMtanA mate 'pramAdathI jIvavadha karavo' e ja hiMsArUpa che. 'zrAvaka sAdhu jevI yatanAvALo nathI.' evI bumarANa na macAvavI, kAraNa ke potAnA guNasthAnane ucita yatanAvALo zrAvaka sAdhunI jema ja pramAdanA tyAgavALo ja che. pUrvapakSa :- to paNa zrAvakamAM sAdhunA jevI yatanA ke sAdhu jevo apramAdabhAva to nathI ja. uttarapakSa :- Ama uparanA guNasthAnanI jayaNA ke apramAdanI apekSAe nIcenA guNasthAne rahelAmAM ajayaNA ke pramAda batAvavo yogya nathI, kAraNa ke adhikArabhedathI nyUnatA-adhikatA to cheka mokSa sudhI-caudamAM guNasthAnanA aMta sudhI saMbhave che. nahitara to, svasthAne saMpUrNaAcArathI sabhara cauda upakaraNanA dhAraka sthavirakalpikane jinakalpikanI apekSAe pramatta ane nyUna svIkAravo paDaze. paNa vAstavamAM tema nathI, kAraNa ke ratnaratnAkara nyAyathI bannene samAnarUpe darzAvyA che. (jinakalpika ratnasamAna che. tenA utpAdaka hovAthI sthavirakalpa ratnAkarasamAna che.) Ama 'potapotAnA viSayamAM apramatta gRhasthanA ane sAdhunA dharmakAryomAM hiMsA nathI' ema sunizcita thAya che. bAhya lokavyavahAramAnya parajIvavadharUpa hiMsA gRhastha ane sAdhu bannenI (dravyastava ane nadIutaraNa) kriyAmAM che. paNa tenAthI kaMi mizrapakSamAM pravezarUpa bAdhA nathI, kAraNa ke teo(zrAvaka ane sAdhu) Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhirmakriyAmAM baMne pakSe hiMsA tulyarUpa 121. sAdhvobarbAdhAkarI na mizrapakSapravezakarI na, vyadhikaraNatayA mizraNAsambhavAt, svAnukUlavyApArasambandhena tasyAH sAmAnAdhikaraNyasya cayogamAdAyA''kevalinamatiprasaGgAt, tAdRzapramAdarUpavyApArasambandhena sAmAnAdhikaraNyasya cApramattabhAvasthale vaktumazakyatvAt sadvyavahAraparyavasAnAcceti na kinycidett| nanu prANyupamardastAvaddharmakarmaNyapi hiMsaiva, gRhI tu tAM karoti, sAdhostu sA kathaJcidbhavatItyasti vizeSa iti cet ? atrAha - icchAkalpanayA svarasapUrvayecchayA'bhyupetya vihite niyatavyApArake'varjanIyahiMsAsambandhe karmaNi tadutpAdanotpattibhyAM tu bhidA kA'pi tathyA na, api tu svakapolakalpanayA mugdhamanovinodamAtramiti bhAvaH / tathAhi-hiMsAnuSaktadharmavyApAre sAdhyatvAkhyaviSayatayA hiMsAviSayakahiMsAnukUlakRtimattvaM gRhiNazcet sAdhorna katham ? yatanayA parihArazcedubhayatra apramatta hovAthI hiMsAnA Azraya nathI. Ama hiMsA zubhabhAvanA AzrayabhUta vyaktimAM na hovAthI samAna adhikaraNamAM nathI. zaMkA - chatAMe gRhasthamAM ke sAdhumAM hiMsAjanakaceSTAto che ja. (sva=hiMsA, anukULa=janaka, vyApAra ceSTA) A ceSTAnA saMbaMdhathI hiMsA paNa gRhastha ke sAdhumAM saMbhave che ane bhAva sAthe sAmAnAdhikaraNya dharAve che. samAdhAna - AvA paraMparA saMbaMdhathI hiMsAnuM sAmAnAdhikaraNyasvIkAravAmAM to yoga(mana-vacana-kAyAnI pravRtti)ne AgaLa karI-saMbaMdha tarIke svIkArI sayogI kevalImAM paNa hiMsA svIkAravI paDe. ane to, temane paNa mizrapakSa mAnavAno atiprasaMga Ave. vaLI, hiMsAmAM kAraNabhUtatevA prakAranI ajayaNAdi pramAdaceSTAne saMbaMdhatarIke svIkArI hiMsAsvIkAratA ho, to tevA prakAranA pramAdarUpa saMbaMdhato jemaapramattasAdhumAM nathI, tema apramattagRhasthamAM paNa kahevo zakya nathI, kAraNa ke apramatta hovAthI ja gRhasthanIte pravRtti vyavahAra tarIke paryavasita thAya che. tethI A badhI dalIlo tuccha che. dharmakriyAmAM banne pakSe hiMsA tulyarUpa pUrvapakSa - dharmakriyAmAM thato jIvavadha paNa vAstavamAM to hiMsArUpa ja che. bhale pachI te kriyA sAdhunI hoya ke gRhasthanI hoya. ahIM mahattvano taphAvata e che, ke gRhastha e hiMsA kare che. hiMsAnA utpAdaka che. jyAre sAdhunI kriyAmAM Azaya na hovA chatAM kathaMcit hiMsA thai jAya che. hiMsAnI mAtra utpatti che. uttarapakSa - hiMsAnA aMzane svIkArIne zraddhApUrvaka icchAthI karAtI niyataceSTAvALI vihita pravRttimAM hiMsA avarjanIya che. AvI avarjanIya hiMsAthI saMbaMdhita kriyAmAM hiMsAnA utpAdana ane utpattithI bheda pADavo vAstavika nathI. gRhasthane vihita jinapUjA ane sAdhune apavAda vihita nadIutaraNa-A banne niyataceSTAvALA che, vihita che ane baMnemAM hiMsA avarjanIyarUpa che. tathA gRhastha ane sAdhu banne dharmakRtya zraddhApUrvaka icchAthI kare che. tethI banne sthaLe samAnatA hovAthI bheda pADavo yogya nathI. tethI tame karelI kapoLa kalpanA mAtra mugdha jIvone AnaMda Ape - samajune nahi jo hiMsAthI saMlagna dharmapravRttimAM te dharma hiMsAthI sAdhya hovAthI 'sAdhyatva' nAmanA viSayarUpe jinapUjA karatA gRhasthanI pravRtti hiMsAviSayaka ane hiMsAjanaka gaNAtI hoya, to sAdhunI nadIutarapravRtti paNa tevI kema gaNAya nahi? ane yatanAnA aMzathI hiMsAno parihAra to ubhaya sthaLe samAna ja che. zaMkAH- sAdhunI kRti(=prayatna)mAM hiMsAtvathI avacchinna sAdhyatArUpa viSayatA nathI. arthAt sAdhunI koka ApavAdika pravRttimAM hiMsA hovA chatAM sarvatra hiMsAthI sAdhya pravRtti nathI. arthAt sAmAnyathI sAdhunI pravRtti niravadya hoya che. samAdhAna -emato jayaNAmAM pravRtta gRhasthanI paNa badhI pravRttio hiMsAthI sAdhya nathI ane jayaNAhIna Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 pratimAzataka kAvya-86) samAnaH, kRtau hiMsAtvAvacchinnasAdhyatvAkhyaviSayatA'bhAvopyubhayoryatamAnayoH(yatanAyatanayoH pAThA.) tulyaH, azakyaparihAro'pi prasaktAkaraNapratyapAyabhidA(yA pAThA.) dvayoH zAstrIya iti sUkSmamIkSaNIyam // 85 // apavAdaprAye karmaNi na vidhiH, kintu yatanAbhAga eva svacchandaprAptatayA ca tatra mizratvaM syAd, atra Aha pUrNe'rthe'pi vidheyatA vacanata: siddhA liGgAtmikA, bhAge buddhikRtA yataH pratijanaM citrA smRtA sAkare / no cejjainavacaH kriyAnayavidhiH sarvazca mizro bhave ditthaM bhedamayaM na kiM tava mataM mizrAdvayaM lumpati // 86 // (daMDAnvayaH- pUrNe'rthe'pi vacanata: liGgAtmikA vidheyatA siddhA, bhAge buddhikRtA, yataH Akare sA pratijanaM citrA smRtaa| no cet ? jainavaca: kriyAnayavidhizca sarva: mizro bhvet| itthaM bhedamayaM mizrAdvayaM tava mataM kiM na tumpati?) 'puurnne'rthe'pi'iti| pUrNe'rthe'ryamANe yatanAviziSTe karmaNi liGgAtmikA-liGgarthasvarUpA vidheyatA vacanata: =zrutimAtreNa siddhA pravartanAyA eva tadarthatvAt, tasyAzca pravRttihetudharmAtmakatvAt, 'pravRttihetuM dharmaM ca pravadanti to sAdhunI paNa badhI ceSTA hiMsArUpa ja che. (pramAdayukta sAdhunI paDilehaNaAdi badhI kriyAo chakAyajIvanI virAdhanA karanArI hoya che. tevuM vacana che.) sAdhunI nadIutaraNa' Adi pravRttimAM hiMsA jo azakyaparihArarUpa che ema kahezo, to gRhasthanI jinapUjAAdi pravRttimAM paNa hiMsA azakyapariDArarUpa che. "jinapUjAnA prasaMgamAM hiMsA hovAthI gRhastha pUjA nahIM kare to hiMsA nathI. Ama, azakyapariDAra nathI' e vacana "sAdhu nadI nahIM oLaMge to (nadIjaLagata) jIvavirAdhanA nathI-tethI azakyaparihAra nathI' vacanane tulya che. "sAdhu apavAdapade paNa nadI na oLaMge, to apratibaddhavihAranI AjJAno bhaMga vagere pratyapAya rahelA che." e vacana "zrAvaka jinapUjA na kare, to jinoktaAvazyakakRtyamAMthI bhraSTa thavuM vagere pratyapAyo rahelA che' vacanane tulya che. tethI banne sthaLe jIvavirAdhanA azakyaparihArarUpe samAnatayA zAstrIya che ema sUkSmabuddhithI vicAravuM. 85 yatanAyukta dravyastavanI vidheyatA pUrvapakSa - vidhi apavAdaprAya kriyAaMge nathI hotI, paNa te ApavAdika kriyAkALe rAkhavA yogya yatanAnA aMzeja hoya che. Ama apavAdhyAyaH kriyAomAM pravRtti svecchAprApta che, ane yatanAaMze vidhi che. tethI te kliAomAM mizrapaNuM prApta thAya che. Ano uttara ApatA kahe che- kAvyartha - yatanAne kAraNe pUrNa artha(kriyA)mAM paNa liMgartharUpa(=vidhyartharUpa) vidheyatA vacanamAtrathI ja siddha che. aMze buddhikRta vidheyatA doSarUpa nathI, kAraNa ke syAdvAdaranAkaramAM pratyeka manuSyanI apekSAe te vidheyatA judI judI hoi zake tema batAvyuM che. jo Ama mAnya nahIM rAkho, to jena siddhAMta ane kriyAnayanI badhI vidhi mizra mAnavI paDaze. tethI mAtra mizradharma ja raheze. A mAtra mizrapakSa zuM tamArA(pArdhacaMdranA) bhedamaya(traNa pakSa - dharmaadharma ane mizra)pakSano lopa nahi kare? arthAt avazya lopa karaze. yatanAyukta kriyA pUrNaartharUpa che. tevI kriyAnI vidheyatA(=AcaraNa yogyatA) vacanamAtrathI siddha che, kAraNake pravartanA ja te vidhivacanonA - vidhyarthaprayogonA artharUpa che ane pravartanApravRttimAM kAraNabhUta dharmarUpa che. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidheyatAnI nAnAvidhatA pravarttanAm' ityabhiyuktoktestasya ca tattvata iSTasAdhanatvarUpatvAt, tathA ca pravRttihetvicchAviSayatAjJAnaviSayatAparyAptyadhikaraNadharmatvaM yaddharmAvacchinne bodhyate, taddharmAvacchinnasya vidheyatvamiti prakRte yatanAviziSTadravyastavasya vidheyatvamabAdhitamevA'ntato vinigamanAviraheNApi tathAsiddherliGgarthAnvayasyaiva vinigamakatvAcca / yA ca buddhikRtA vidheyatA viSayatAvizeSarUpA, sA bhAge bhavatu, na tAvatA kSati:, yataH sA pratijanaM pratipAdyaM citrA''kare=syAdvAdaratnAkare sthitA=vyavasthitA, 'svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam ' [ pramANanayatattvA 0 1 / 2 ] ityatra vizeSaNavizeSyAnyataraprasiddhau tadanyabhAgasya vidheyatvamubhayasyaiva cAprasiddhAvubhayasyaiva vidheyatvamiti ttrokteH| 'raktaM paTaM vaya', 'brAhmaNaM snAtaM bhojaya' ityAdAvekavidherdvividhestrividhezca darzanAt, no cedevaM, yatanAkriyAbhAgAbhyAmeva ca mizratvaM, kAraNa ke abhiyukta(mAnyaziSTa)puruSonuM vacana che ke "pravarttanA pravRttimAM kAraNabhUta dharma che' evo pravAda che. tathA dharma (athavA jayaNAyukta karma) pote iSTanA sAdhanarUpa(=iSTanI prAptimAM kAraNa) che. tethI pravRttimAM kAraNabhUta icchAno ane jJAnano - A baMneno je viSaya bane, te vidheyarUpa che evo tAtparyArtha che. (jemAM iSTasAdhanatAnuM jJAna thAya, ane tethI je pravRtti aMge icchA thAya te vidheya-vidhyartharUpa che. pravRttivhetvicchA... paMktinuM padakRtya-pravRttimAM kAraNabhUta icchAnI viSayatA ane iSTasAdhanatAAdi jJAnanI viSayatA A baMne viSayatAnuM je adhikaraNa, (baMneno viSaya - prastutamAM dravyastava) e adhikaraNagata adhikaraNatAnuM jJAna je dharmathI (ahIM dravyastavatvathI) avacchinnamAM (je dharmathI viziSTamAM) jJAta thAya, te dharmathI avacchinna viSaya - dravyastava vidheya che.) prastutamAM A vyAkhyA yatanAyukta dravyastavamAM bAdhA vinA ghaTI zake che. vAstavamAM dravyastavasthaLe yatanAyukta dravyastava ke dravyastavIya yatanA vidheya che e bAbatano nirNaya karAvato vinigamaka hAjara na hoya, to paNa uparokta carcAthI yatanAyukta dravyastava ja vidheya tarIke siddha thAya che. ('mAtra yatanA ja vidheya che. dravyastava to svecchAprApta che. vidheyarUpa nathI' ityAdi paraabhiprAya barAbara nathI. kAraNa ke gRhasthane banne aprApta che. enAmATe to yatanAnI jema dravyastava paNa apUrva ja che. sahaja prApta nathI. prasiddha nathI. tathA yatanA pote svataMtra vidheya banI na zake. dravyastavaAdi pravRttine avalaMbIne ja yatanA pravRta thAya che. vAstavamAM to 'yatanA' te-te pravRttimAM zuddhinuM ApAdana karavA dvArA ja caritArtha thAya che. dharmarUpa phaLa to pravRttithI ja prApta thAya che. tethI vyavahAramAM dharma tarIkenI oLakha paNa te-te pravRttinI ja thAya che. vaLI jo yatanA ja vidheyarUpa hoya, to sAdhukriyAmAM paNa yatanAne ja vidheyarUpa mAnavI paDe. 'sAdhu thanArane sAdhukriyA sahajaprApta che. aprApta yatanA ja vidheyarUpa che' evI dalIlane avakAza che. kAraNa ke jema yatanA vinAno dravyastava azuddha che, tema yatanA vinAnI sAdhukriyA paNa azuddha ja che. tethI yatanAyukta dravyastava ja vidheya tarIke iSTa che. nahi ke tenA eka aMzarUpa mAtra yatanA.) 423 vaLI liMgartha=AzA-icchAdivacanarUpa vidhyarthano anvaya paNa yatanAyukta dravyastavamAM ja thAya che. A anvaya ja yatanAyukta dravyastavarUpa pUrNa arthanI vidheyatAno vinigamaka che. vidheyatAnI nAnAvidhatA buddhithI je viSayatAvizeSarUpamAM vidheyatA karAya che, te bhAge=koika eka bhAgamAM bhale hoya.... eTalAmAtrathI doSa nathI, kAraNa ke buddhine apekSIne vidheyatA to pratyeka vyaktie alaga alaga hoi zake che, ema syAdvAdaratnAkaramAM darzAvyuM che. 'sva-paranuM vyavasAya karatuM jJAna pramANa che. ' A vyAkhyAsthaLe vizeSaNa aMza ane vizeSya aMza (=kramazaH 'svaparavyavasAyijJAna' ane 'pramANa') A be aMzamAMthI je aMzaprasiddha hoya, te sivAyano aMza vidheya tarIke saMmata che ane ubhaya aMzanI aprasiddhimAM ubhaya aMza vidheya bane che tema mAnya che. 'lAla vastra vaNa' 'snAta (vedaza) brAhmaNane jamADa' ityAdi sthaLoe ekavidhi, dvividhi ane trividhi(eka vidhi=vizeSaNa ke 'puMsAM neSTAbhyupAyatvAt kriyAsvanyaH pravartakaH' iti pUrvArddhaH / vidhiviveke maNDanamizraH / Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 pratimAzataka kAvya-87. tadA tatpratipAdakaM jainaM vacaH, kriyAnayavidhizca sarvo mizro bhavet, itthaM ca dharmapakSo'pi tAbhyAM bhAgAbhyAM mizro bhavediti mizrAdvayaM syAt, itaradvayalopena tadekazeSAt, tathA ca tanmizrAdvayaM tava mataM bhedamayaM pakSatrayapratipAdakaM kathaM na lumpati ? 'svazastraM svopaghAtAya' iti nyAyastavApanna iti bhAvaH // 86 // tRtIyapakSamadhikRtyAha bhAvo'dharmagataH kriyetaragatetyatrApi bhaGge kathaM, mizratvaM tamadharmameva munayo bhAvAnurodhAd viduH| bhaktyA'rhatpratimArcanaM kRtavatAM na spRzyamAnaH puna rbhAvazcittamivAgrahAviladhiyAM pApena saMlakSyate // 87 // (daMDAnvayaH- bhAvo'dharmagataH kriyA itaragatA ityatrApi bhaGge mizratvaM katham ? (yataH) bhAvAnurodhAd munayastamadharmameva viduH| bhaktyA'rhatpratimArcanaM kRtavatAM bhAvaH AgrahAviladhiyAM cittamiva pApena na spRzyamAnaH saMsthata ) 'bhAva'iti / bhAvo'dharmagataH kriyA itaragatA-dharmagatetyatrApi tAttIryike bhaGge mizratvaM katham ? yato bhAvAnurodhAttamadharmameva munayo viduH, duSTabhAvapUrvikAyA vihitakriyAyA api pratyavAyabahulatvenAdharmatvAt, ata vizeSya ke saMsargaHsaMbaMdha dvividhimAM A traNamAMthI be, ane trividhimAM A traNe) vidheya banatA dekhAya che. Ama te-te vyaktine AzrayI vidheya aMzomAM bheda hovA chatAM vastutaH to yatanAyukta dravyastava Adi pUrNa arthamAM ja vidheyatA che. tethI te dharmarUpa ja che. jo Ama nahIM mAno ane dravyastavamAM 'yatanA' ane 'kriyA' A be aMzane AgaLa karI mizratA(yatanAaMzathI zuddhi ane kriyAaMzathI azuddhi) svIkArazo, todravyastavagere aMgenA bhagavAnanA vacano, tathA kriyAnayane mAnya vidhio A badhAne mizradharmarUpa mAnavAnI Apatti Avaze. Ama dharmapakSa paNa yatanA ane kriyA A be bhAgathI mizrarUpa banI jaze. Ama mizradvaitapakSa ja raheze. tethI (dharmapakSa ane adharmapakSa) be pakSano lopa mAnavo paDaze. Ama tamArA dharmaAdi traNa pakSanA sthApaka vacanane ja bAdha Avaze. AmadravyastavamAM mizrapakSanI sthApanA karavA jatAM tamArA siddhAMtane bAdha Avato hovAthI, tamAre mATe to potAnuM zastra potAnA ja ghAta mATe thaze. sAra - jinavacananA baLathI dravyastava vidheya tarIke ja siddha che. svecchAprApta tarIke nahi. temAM mAtra jayaNA' vidheyarUpa nathI. yatanA to mAtradravyastavane vizeSarUpa arpavAnuM ja kArya kare che. tethI "jayaNAyuktadravyastava vidheya che ema phalita thAya che. Ama vidheya hovAthI, dravyastava zuddha dharma tarIke siddha thAya che. 86 mizrapakSa sthApaka "bhAva adharmagata ane kriyA dharmagata A prakAranA trIjA vikalpane AgaLa karI kahe che azubhabhAva-zubhajiyA mizratA khaMDana kAvyartha - "bhAva adharmasaMbaMdhI ane kriyA dharmasaMbaMdhI' A pramANenA trIjA vikalpamAM paNa mizrapaNuM kevI rIte ghaTaze? kAraNa ke bhAvanA azubhapaNAne kAraNe munio tene adharma tarIke ja gaNe che. AgrahanA kAdavathI lepAyelI buddhivALAonuM citta jema pApathI sparzAyeluM dekhAya che. tema bhaktithI jinapratimApUjana karanArAono bhAva pApathI sparzayelo dekhAto nathI. "adharmamayabhAvathI yukta kriyA adharmarUpa ja che' ema tattvadarzI munio jANe che. kAraNa ke duSTa AzayathI yukta vihita kriyA paNa aneka nukasAnothI sabhara hoya che. tethI ja nidvava vagerenuM nigraMtharUpa duraMta saMsAranuM kAraNa Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aizubhabhAva-zubhakriyA mizratA khaMDana 125 eva nihnavAdInAM nirgrantharUpasya durantasaMsArahetutvenAdharmatvaM - 'satteyAdiTThIo, jaaijraamrnngbbhvshiinnN| mUlaM saMsArassa u havaMti nnigNthruuvennN'| ityAdinA vyvsthaapitm| na ca dRSTInAM niyatotsUtrarUpANAmevaitatphalaM nirgrantharUpeNetyatra copalakSaNe tRtIyeti zaGkanIyaM, caramapraiveyakaparyantaphalahetornihnavazraddhAnAnugatAcArasyaivAtra dRSTipadArthatvAt, nirgrantharUpeNetyatra dhAnyena dhana'mitivadabhedArthatRtIyAzrayAt, viSagarAdyanuSThAnAnAmadharmatvenaiva bahuzo niSedhAcceti dig| na ca mizraNIyo'dharmagato bhAvaH prakRtasthale sambhavatItyapyAha- bhaktyeti' / bhaktyAupalakSaNAdvidhinA cAhatpratimArcanaM kRtavatAM bhAvaH pApena na spRzyamAnaH saMlakSyate, vyatirekadRSTAntamAhakimivA''grahAviladhiyAm abhinivezamalImasabuddhInAM cittamiva, tadyathA pApena spRzyamAnaM saMlakSyate, tathA na bhaktikRtAM bhAva iti yojnaa| atha puSpAyupamardayAmi tataH pratimAM pUjayAmIti bhAvaH pApaspRSTo lakSyata eveti banatuM hovAthI adharmarUpa ja che, tema siddhAMtamAM nizcita karyuM che. juo -- "A sAta dRSTio nigraMtharUpathI (=nitavarUpathI) janma, jarA, maraNa ane garbhanA sthAnabhUta saMsAranuM mULa thAya che.' zaMkA - duraMta saMsAra sAta niyata usUtrarUpa duSTa bhAvanuM ja phaLa che. "nirjhantharUpeNa ahIM je tRtIyA vibhakti che, te sAdhunA vezamAM rahelA nihnavonAduSTabhAvanuMupalakSaNa kare che. tethI nigraMtharUpa=nircathavezathI upalakSita sAta nihnava dRSTi ja tevI phalita thAya che. tAtparya - prastutamAM nidharUpa=niraithaveza ane nircathakriyA AcAra duSTa nathI, paNa tenAthI upalakSita sAta nihnava dRSTio duSTa che. Ama azubhabhAvathI vihita kriyA duSTa thatI nathI. samAdhAna - prastutamAM sAta dRSTio sthaLe dRSTi padathI 'navamA greveyaka sudhInA phaLamAM kAraNa banato nihnavazraddhAnathI vaNAyelocAritrAcAraarthaka siddhAMtakArane iSTa che. tethI prastutamAMduSTa bhAvathI duSitavihitakriyAne ja duSTa gaNavAno Azaya che. "nirjhantharUpeNa ahIM amedArthaka tRtIyA che. jemake "dhAnyana dhana'(=dhAnyarUpa dhana) sthaLe abhedArthaka tRtIyA che, tethI prastutamAM 'nigraMtharUpa sAta dRSTio evo ja anvaya che. nigraMtharUpa" kahevAthI vihitakriyA sUcita thAya che. "sAta daSTinAkathanathI duSTabhAvanuM sUcana thAya che. Ama ahIMdharmakriyA ane adharmabhAvanuM mizraNa hovA chatAM mizrapakSa iSTa nathI, paNa adharmapakSa ja iSTa che. ahIM duSTabhAvothI bhaLelA anuSThAnono viSagara vagererUpe adharma tarIke ullekha karI ghaNIvAra karelo niSedha prastutamAM daSTAMtarUpa che. (zAstravihita anuSThAno ja ihalaukika Adi duSTAzayathI thatAM hoya, to viSAdi anuSThAnarUpa bane che- laukika ke kumAracanika anuSThAno viSAdianuSThAnarUpa na bane, kAraNa ke teo svarUpathI ja saMsAraanuSThAnarUpa che.) tathA jenA mizraNathI mizradharma iSTa che, te adharmasvarUpa bhAva paNa prastutamAM jinapratimApUjAmAM saMbhavato ja nathI. kAraNa ke bhaktithI ane upalakSaNathI vidhithI jinapratimAnI pUjA karatA zrAvakomAM pApamaya bhAva dekhAto nathI. tethI azubhabhAva ane zubhakriyAnA mizraNavALo trIjo pakSa to ghaTato ja nathI. ahIM pApabhAva na dekhAvAmAM vyatireka daSTAMta batAvyuM che. Agraha=abhinivezathI kaluSita buddhivALAnuM citta pApathI sparzAveluM spaSTa upalabdha thAya che. paNa bhaktithI ane vidhithI pratimApUjana karanArAno bhAva pApathI lepAyelo jarA paNa dekhAto nathI. zaMkA - pratimApUjana karatA zrAvakano "huM phulavagerenuM upamadana(=hiMsA) karuM chuM ane pachI pratimAnuM pUjana karuM chuM" AvA prakArano bhAva pApathI kharaDAyelo spaSTa dekhAya che. samAdhAna - e pramANe to sAdhuno huM nadInA pANInA jIvonuM upamadana karuM chuM ane pachI nadI utarI vihAra karuM chuM,' evA prakArano bhAva paNa pApathI lepAyelo mAnI duSTa mAnavo paDaze. zaMkA - kRti=prayatnano AnuSaMgika=gauNa uddezyaviSaya ane sAdhyatAviSaya jayaNAzIla vyakti mATe Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 pratimAzataka kAvya-88) cet ? tarhi 'nadIjalajIvAnupamardayAmIti' 'tato nadImuttIrya vihAraM kurve' iti sAdhorapi duSTa: syAt / kRterAnuSaGgikenoddezyatvAkhyaviSayatAsAdhyatvAkhyaviSayatA ca yatamAnasya na niSiddharUpAvacchinneti cet ? tulyametadubhayorapIti kimAneDitena ? // 87 // turIyaM vikalpamapi apAkurvan Aha dharmAdharmagate kriye ca yugapad dhatto virodhaM mitho, nApyete prakRtasthale kvacidatasturyo'pi bhaGgo vRthaa| zuddhAzuddha udAhRto hyavidhinA yogo'rcanAdyazca yaH, so'pyeko vyavahAradarzanamato naiva dvayormizraNAt // 88 // (daMDAnvayaH- dharmAdharmagate ca kriye yugapad mitha: virodhaM dhttH| nApyete prakRtasthale kvacid, ata: turyo'pi bhaGgo vRthaa| avidhinA jinArcanAdyazca yo hi zuddhAzuddho yoga udAhRtaH, so'pi vyvhaardrshnm| ata ho naiva yirmazraNaII) 'dhrmaadhrmgte'iti| dharmAdharmagate ca kriye yugapad mitho virodhaM dhatto bhinnaviSayakriyAdvayasyaikakAlAvacchedenaikatrAnavasthAnaniyamAt- 'bhinnavisayaM Nisiddha kiriyAdugamegaya'tti [Ava. ni. 1227 pU.] vcnaat| prakRte'siddhizcetyapyAha- nApyete dharmAdharmagatakriye prakRtasthale-dravyastavasthAne kvacid, ataH kAraNAt turyo'pi bhaGgo vRthA, mizrapakSasamarthanAya mRSopanyAsaH / zuddhAzuddhayogaH zAstrokta eveti, tatra turyabhaGgAvakAza: kiM na syAt? niSiddha nathI. (arthAtu potAnI pravRttinAM mukhya uddezya ane sAdhya jo zuddha hoya, to tenI siddhinA eka aMgarUpa hovAthI AnuSAMgika banatAM uddezya ane sAdhya kadAca svarUpasAvadya hoya to paNa tenAthI pravRtti karanArane e AnuSAMgika uddezya ane sAdhya niSiddha banatA nathI.) tethI vihAranA mukhya uddezavALA jayaNAzIla sAdhune uparokta viSayatAke nadI utaravI niSedharUpa nathI. samAdhAnaH- A ja samAdhAna uparokta bhAva hoya, to paNa pUjAnA mukhya uddezavALA jayaNAzIla zrAvakane puSpa vagere aMge lAgu paDe ja che. tethI coLIne cIkaNuM karavAthI saryuM. 87 cothA vikalpanI buddhine dUra karatA kahe che- zubhAzabhakriyAmikatA viruddha kAvyartha -eka sAthe dharmamaya ane adharmamaya be kriyA paraspara virodha dharAve che. (tethI saMbhave nahIM.) ane prastuta(pratimApUjana) sthaLe to kyAreya banne nathI. tethI cotho vikalpa paNa vyartha che. tathA avidhithI thato je (pUjanavagere) yoga zuddhAzuddha kahevAyo che, te paNa vyavahAranayathIja kahevAyo hovAthI eka ja che, paNa enA mizraNathI nathI. bhinna viSayavALI(=kAryasaMbaMdhI) be kriyAno ekakALe eka sthaLe sAthe nahi rahevAno niyama che, kAraNa ke eka kALe bhinna viSayavALI be kriyAno niSedha che." evuM vacana che. vaLI prastutamAM dharmagata ane adharmagata A be viruddha kriyA dravyastavamAM asiddha ja che. Ama A vikalpamAM asiddhi doSa paNa che. tethI mizrapakSanA samarthanamAM dazavilo cotho vikalpa phogaTano che. ahIM 'zAstramAM zuddhAzuddhayoga batAvyo che. tethI tyAM cothA vikalpane avakAza che." ema paNa na kahevuM, kAraNa ke avidhithI thatA jinapUjAdi yogo zuddhAzuddha yogarUpe je darzAvyA che, te mAtra vyavahAranayathI ja abhimata che, kAraNa ke bhrama ane pramAthI saMvalita (avidhimAM vidhinI buddhirUpe bhrama ane jinapUjAmAM 0 bhinnavisayaM nisiddhaM kiriyAdugamegayA Na egNmi| jogatigassa vi bhaMgiya sutte kiriyA jao bhnniyaa|| iti puurnnshlokH|| - - - - - - - - - - -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizcayathI zubhAzubha mizrayogano abhAva 127 atrAha - 'zuddhAzuddha' iti / avidhinA jinArcanAdyazca yo hi-nizcitaM, zuddhAzuddho yoga udAhRtaH, so'pi vyavahAradarzanam, ata ekAM'ze= bhramapramArUpaikajJAnavadaMze zuddhAzuddhaviSayo, na tu dvayoH zuddhAzuddhayoryogayormizraNAttayovirodhAdeveti datto mishrpkssjlaanyjliH|shuddhaashuddhvissytvNc yogasya vyApArAnubandhiviSayatAnayena svato yogasya nirviSayatvAditi smarttavyam // 88 // 'nizcayatastu zuddhAzuddhayogo nAstyeva' ityAha bhAvadravyatayA dvidhA pariNatipraspandarUpA smRtA, yogAstatra tRtIyarAzyakathanAdAdyeSu no mishrtaa| naivAntyeSvapi nizcayAditi viSodgAraH kathaM te bhramo, niSpItA kimu na kSamAzramaNagI: sadbhASyasindhoH sudhA // 89 // (daMDAnvayaH- bhAve pariNati: dravyatayA praspandarUpA: yogA dvidhA smRtaaH| tatra AyeSu tRtIyarAzyakathanAd no mishrtaa| nizcayAd naivAntyeSvapi iti kathaM te viSodgAro bhrama: ? kimu sadbhASyasindhoH sudhA kSamAzramaNagI: na niSpItA?) _ 'bhAva'ityAdi / (pariNati:=)manovAkkAyayoganibandhanAdhyavasAyarUpaMbhAvakaraNaM pariNatiH, manovAkkAyadravyopaSTambhajanitA yA bAhyakriyA parispandaH, tallakSaNA yogA bhAvadravyatayA dvidhA smRtAH, tatrAdyeSu bhAvayogeSu no-naiva mizratA bhavati, kasmAt ? tRtIyarAzerakathanAt, zubhAnyazubhAnIti dvividhAnyevAdhyavasAyasthAnAnyuktAni, kartavyatAnI buddhirUpe pramA ityAdirUpe eka bhramarUpa ane anyAMze prArUpa) jJAnanA zuddhAzuddha viSaya banavAnA aMze ja, arthAt zuddhAzuddha jJAnanA viSaya banavAnA aMze jayogomAM zuddhAzuddhatArUpa mizratA saMbhave che. paNa vAstavamAMzuddhayoga ane azuddhayoganA mizraNathI zuddhAzuddhayoga nathI, kAraNa ke zuddha ane azuddha yogonuM ekatra avasthAna viruddha che. Ama cAre vikalparUpa pAyA tUTI javAthI bhAMgI paDelA A mizrapakSarUpa khATalAne jalAMjali ApI dIdhI. arthAt cAramAMthI eke vikalpathI mizrapakSa saMgata banato nathI. ahIM eTaluM smaraNamAM rAkhavuM ke yoga zuddha ke azuddha viSayavALo paNa vyApAraanubaMdhI viSayatAnayathI ja che. (=ceSTAmAM kAraNa banatA viSayane kAraNe ja yoga zuddha ke azuddha bane che.) kAraNa ke yoga svataH zuddha ke azuddha viSayaka nathI, tethI nirviSaya che. 88 nizcayanaya mate to zuddhAzuddhayoga che ja nahi. tethI kahe che- kAvyArtha - pariNati ane praspaMdarUpa kramazaH bhAva ane dravya ema be prakAranA yogo kahyA che. trIjI rAzi (=vibhAga) kahI na hovAthI Adya(=bhAva)yogamAM mizratA nathI. e ja pramANe nizcayathI aMtya(=dravya)yogamAM paNa mizratA nathI. tethI tamane viSanA uddhAra jevo bhrama kema che? zuM tame satAgamAM( vizeSAva5kabhASya) samAzramaNa jinabhadragaNInI amRta tulya vANI sAMbhaLI nathI? nizcayathI zubhAzubhamizrayogano abhAva mana vacana ane kAyAnA yogomAM kAraNabhUta adhyavasAyarUpa bhAvakaraNa e Atmika pariNati che, ane mana, vacana ane kArya dravyonA sahAre utpanna thatI bAhya kriyA parispaMdarUpa che. A be(pariNati ane parispaMda) kramazaH bhAvayoga ane dravyayogarUpa che. zubha ane azubha ema be prakAre ja adhyavasAyasthAno batAvyA che. temAM zubhAzubhamizrarUpatrIjo prakAra batAvyo nathI. tethI bhAvayogo mizrarUpa nathI. e ja pramANe nizcayanaya matadravyayogo paNa mizrarUpa saMbhavatA nathI, kAraNa ke te-te aMzane pradhAnapaNe sthApIdareka yogo kAMto zubhatarapha ane kAMto azubha Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-90) na tu tRtIyo'pi rAziriti / antyeSu dravyayogeSvapi nizcayAnnaiva mizratA, tanmate dravyayogAnAmapi mizrANAmabhAvAt, tattadaMzaprAdhAnye zubhAzubhAnyatarasyaiva paryavasAnAd nizcayAGgavyavahAreNApi tathAvyavaharaNAt, ata evAzokapradhAnaM vanamazokavanamiti vivakSayA na mizrabhASApattiH, kathaM tarhi zrutabhAvabhASAyAM tRtIyabhedasyAparigaNanaM, dravyabhAvabhASAyAM tu tatparigaNanamiti cet ? ekatra nizcayanayena dharmiNo'rpaNAdanyatra tu vyavahAranayeneti gRhaann| sarvatra nizcayanayena dharmyarpaNe tu bhASAyA dvAveva bhedau, na ctvaarH| tadavadAma bhASArahasye - 'bhAsA cauvihatti ya, vavahAraNayA suammi pnnaannN| saccA musatti bhAsA, duviha ciya haMdi nnicchyo'| [gA. 17] evaM vizadIkRte'rthe bhrAntoktyA na vyAmoha: kArya ityAha-ityevaM te-tava kathaM bhramo-bhrAntopayoga:(bhrAntaH prayogaH pAThAntare) viSodgAraH? kimu sadbhASyaM yadvizeSAvazyakaM, tadeva sindhu:-samudraH, tasya sudhA=amRtaM kSamAzramaNagI:-jinabhadragaNikSamAzramaNavANI na niSpItA ? tatpAne hi bhramaviSodgAro na syAdevAhArasadRzatvAdudgArasya, kintu kumatiparigRhItazrutAbhAsaviSapAnasyaivedaM vilasitamiti sambhAvayAmaH // 89 // kiJca saGkIrNakarmarUpaphalAbhAvAdapi saGkIrNayogo nAstIti dravyastave mizrapakSoktiprauDhiH khalatAvistAra ityAha mizratve khalu yogabhAvavidhayA kutrApi kRtye bhave mizraM karma na badhyate ca zabalaM tatsaGkramAtsyAtparam / tad dravyastavamizratAM pravadatA kiM tasya vAcyaM phalaM, svavyudgrAhitamUDhaparSadi madAnmUkhnamAdhunvatA // 90 // tarapha DhaLI paDe che. nizcayamAM kAraNabhUta vyavahAra paNa A pramANe ja kahe che. tethI ja azokapradhAna vana= azokavana. A pramANe madhyamapadalopI samAsanI vivakSA karavAthI mizrabhASAnI Apatti rahetI nathI. (jevanamAM pracurapaNe azokavRkSo hoya, paNa alpa saMkhyAmAM bIjA vRkSo paNa hoya, e vanane azokvana kahevAmAM satyAsatya-mizrabhASA prayoganI Apatti che. tyAM pradhAnAMzane AgaLa karI upara kahyuM tema azokavana kahevAmAM mizrabhASAne badale satyabhASA bane che e Azaya che.) zaMkAH- jo Ama ja hoya, to mRtabhAvabhASAmAM mizrarUpa trIjA bhedanI gaNanA nathI karI ane dravyabhAvabhASAmAM (bhASA tarIke pariNata pAmelA zabdapudgalo) mizra bhASAnI gaNatarI karI che, Ama vibhAga kevI rIte paDyo? samAdhAnaH- zrutabhAvabhASAmAM nizcayanayane AgaLa karI dharmIne(zubha-azubha Azayayukta vaktAne) mukhya karyo che. dravyabhAvabhASAmAM vyavahAranayathI dharma=bhASAprayogane mukhya karyo che. sarvatra nizcayanayathI dharmIne pradhAna karavAmAM Ave to bhASAnA be ja bheda paDe. A vAta ame (mo. yazovijayavAcake) bhASARstha graMthamAM kahI che - "vyavahAranayathI bhASA cAra prakAranI che ema kRtamAM kahyuM che. nizcayanayathI satya ane mRSA(=asatya) Ama be ja prakAranI bhASA che." Ama dravyayogomAM paNa nizcayanaya mate zubha ane azubha ema be ja prakAra che, paNa mizrarUpa trIjo prakAra nathI' ityAdi artha spaSTa karAyo hovAthI A bAbatamAM bhramamAM pADanArA vacanothI muMjhAvuM joienahi. jo vizeSAvazyabhASya mahAgraMtharatnAkaramAM zrI jinabhadragaNI kSamAzamaNe kahelI amRtamayavANInuM pAna karyuM hoya, to kadApI AvA bhrAMtavacanarUpa jherIlA uddhAra Ave nahi, kAraNa ke "AhAra tevo oDakAra." tethI dravyastavane mizradharma kahenAruM vacana mithyAmatie parigRhIta karelA (athavA racelA) zratAbhAsanA paThanarUpa jherapAnathI pragaTyuM hoya tema ame saMbhAvanA karIe chIe. 89 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizrakarmabaMdhano abhAva 12) (daMDAnvayaH- khalu kutrApi kRtye yogabhAvavidhayA mizratve mizraM karma bhvet| na ca zabalaM bdhyte| tatsaGkamAtparaM syaat| tat, dravyastavamizratAM pravadatA svavyudgrAhitamUDhaparSadi madAd mUrdhAnamAdhunvatA (bhavatA) tasya kiM phalaM vAcyam?) 'mizrutva'iti / khalu' iti nizcaye, kutrApi kRtye yogabhAvavidhayA mizratve'GgIkriyamANe tatphalatvenAGgIkriyamANaM mizraM karma bhavet, tacca bandhato nAsti ityAha-na badhyate ca zabalamiti zabalaM mizrakarma na badhyate, kathaM tarhi mizramohanIyaM prasiddham ? tatrAha - paraM kevalaM tat-mizraM saGkamAt syaat| tat-tasmAd dravyastavamizratAM pravadatA tasya-dravyastavasya phalaM badhyamAnaM karmavAcyaM, zubhamazubhaMvA tAvanna bhavatyananurUpatvAd, mizraMca badhyamAnamabhyupagate kRte kRtAntaH kupyedityatra tUSNImeva stheyaM tvayA, kIdRzena ? svena vyudgrAhitA ye mUDhAH, teSAM parSadi, madAd-RddhigAravAd mUrddhAnaM zira AdhunvatA-kampayatA, ayamanubhAvo madasya tava vyAdhereva paryavasanna iti jaaniihi| atreyamuktamahAbhASyavANI kumatapAzakRpANI pragalbhate - 'naya sAhAraNarUvaM kammaM takkAraNAbhAvA' vizeSAva. 1934 utta0] na ca sAdhAraNarUpaM saGkIrNasvabhAvaM puNyapApAtmakamekaM karmAsti tasyaivambhUtasya karmaNa: kaarnnaabhaavaat| atra prayoga:-nAsti saGkIrNobhayarUpaM karma asambhAvyamAnaivaMvidhakAraNatvAd vndhyaaputrvditi| hetorasiddhatAM pariharannAha- 'kammaM joganimittaM subho'subho miznakarmabaMdhano abhAva vaLI puNya ane pAparUpa mizrakarmanA baMdharUpa phaLano abhAva hovAthI paNa mizrayoga saMbhavato nathI. tethI dravyastavamAM mizrapakSanI sthApanA karanAruM vacanacApalya mAtra durjanatAnA vistArarUpa che ema batAvatA kahe che- kAvyartha - jo koi paNa kAryamAM yogabhAvaprakArathI mizrapaNuM aMgIkAra karavAmAM Ave, to mizra karma saMbhavavuM joie. paNa mizra karma to baMdhAtuM ja nathI. mAtra saMkramathI ja mizra karma saMbhave che, tethI dravyastavane mizra dharma tarIke kahetA ane pote bharamAvelA mUDha lokonI sabhAmAM madathI mastaka DolAvatAM tame te mizra dharmanuM zuM phaLa kahezo? jo koi paNa kAryane yogathI ke bhAvathI (athavA yogabhAvathI) mizrarUpa svIkArazo, to te kAryanA phaLarUpa baMdhAtAkarmane paNa mizrarUpamAnavuM paDaze. paraMtu koi mizrakarmabaMdhAtuMnathI. mizramohanIyakarmasakhyatva ane mithyAtvarUpa zubhAzubhakarmanA mizrarUpa hovA chatAM, te karma paNa baMdhAtuM nathI, paNa saMkramadvArA ja astitvamAM Ave che. tethI pote ja uMdhA mArge dorelA mugdha jIvonI parSadAmAM madathI-RddhigAravathI mastaka DolAvatA tamAre mauna ja rahevuM joie. kAraNa ke dravyastavane mizra tarIke pratipAdana karavAmAM tenAthI baMdhAtA karmarUpa phaLaaMge kathana karavAmAM muzkelI che. kAraNa ke te baMdhAtA karmane zubha ke azubha kahevAmAM mizrayogarUpakAraNane anurUpa nathI. ane mizrakarmano baMdha kahevAmAM kRtAMtano kopa che=usUtraprarUpaNAno daMDa che. kharekhara ! RddhigAravarUpa "mada' nAmanA vyAdhinI tamane A UbhI thayelI pIDA che. arthAt ahIM tamArI pAsedravyastavane mizrayogarUpe manAvavAmAM mithyAtvano ja mukhya hAtha che. ahIM kumatajALane chedavAmATe vizeSAvazyaka mahAbhASyanI sudhAvANI charInI garaja sAre che. je A pramANe che - potAnA kAraNano abhAva hovAthI sAdhAraNarUpavALuM karma nathI." sAdhAraNarUpaHpuNyapAparUpa eka saMkIrNasvabhAvavALuM karma nathI. kAraNa ke evA prakAranA karmanuM koi kAraNa nathI. ahIM anumAna prayoga A pramANe che... "saMkIrNa ubhaya(puNyapApa)rUpa karma nathI, kAraNa ke AvA prakAranuM(saMkIrNa) kAraNa asaMbhavita che. jemake vApurA."(gA. 1934] "saMkIrNa kAraNano asaMbhava" hetumAMthI asiddhi doSa dUra karatAM kahe che- karma yoganA Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13) pratimAzataka kAvya-90 vA sa cegsmymi| hojjA Na u ubhayarUvo kammaM pitao tynnuruuvN'| [gA. 1935] 'mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH' tattvArtha 8/1] iti paryante yogAbhidhAnAt sarvatra karmabandhahetutvasya yogA'vinAbhAvAd yogAnAmeva bandhahetutvamiti karma yognimittmityucyte| sa ca manovAkkAyAtmako yoga ekasmin samaye zubho'zubho vA bhaved, na tUbhayarUpaH, ata: kAraNAnurUpatvAt kAryasya karmApi tadanurUpaM zubham puNyarUpaM azubhaM vA=pAparUpaM badhyate, na tu saGkIrNasvabhAvamubhayarUpamekadaiva badhyata iti / prerakaH prAha- 'naNu maNavaikAyajogA subhAsubhAvi samayammi diisNti| davvaMmi mIsabhAvo na u bhaavkrnnmi'|| [gA. 1936] nanu manovAkkAyayogAH zubhAzubhAzca mizrA ityarthaH, ekasmin samaye dRzyante, tatkathamucyate suho asuho vA egasamayammiti' tathAhi - kiJcidavidhinA dAnAdivitaraNaM cintayata: zubhAzubho manoyogaH tathA kimapyavidhinaiva dAnAdidharmamupadizata: zubhAzubho vAgyoga:, tathA kimapyavidhinaiva jinapUjAvandanAdikAyaceSTAM kurvataH zubhAzubha: kAyayoga iti| tadetadayuktam / kutaH ? ityAha - 'davvamI'tyAdi / idamuktaM bhavati-iha dvividho yogo-dravyato bhAvatazca / tatra manovAkkAyayogapravartakAni dravyANi, manovAkkAyaparispandAtmako yogazca dravyayogaH, yastu etadubhayarUpayogaheturadhyavasAya:, sa bhaavyogH| tatrazubhAzubharUpANAM yathoktacintAdezanAkAyaceSTAnAMpravartake dvividhe'pi dravyayoge vyavahAranayadarzanavivakSAmAtreNa nimitte che, ane yoga eka samayamAM eka ja che, paNa ubhayarUpa nathI. tethI karma paNa tene anurUpa ja che." karmabaMdhamAM bhAvayoga pradhAnakAraNa 'mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga baMdhanA hetuo che. ahIMyogane sauthI chelle batAvyo che, kAraNa ke sarvatra karmabaMdhanI hetutA yogane avinAbhAvI che. (arthAt karmabaMdhanA bIjA hetuonI hAjarImAM paNa yoga hoya ane bIjA hetuo na hoya to paNa yoganA kAraNe karmabaMdha thAya che. yoganA abhAvamAM ja karmabaMdhano abhAva che.) tethI mukhyatayA yogo ja karmabaMdhanA hetu che. tethI sUtramAM karmane yoganimittaka kahyuM che. mana-vacana-kAyarUpa yoga eka samaye zubha ke azubha ekarUpa ja hoya, paNa zubha-azubha ema ubhayarUpa saMbhavato nathI. ane kArya haMmezA kAraNane anurUpa hoya che. tethI kAryabhUta karma paNa eka kALe te yogane anusAre puNya ke pAparUpa ja baMdhAya che, paNa saMkIrNakamizrarUpa baMdhAtuM nathI. [gA. 1935] preraka prazna kare che- "nanu, mana-vacana-kAya yogo eka samaye zubhAzubha paNa dekhAya che. dravyamAM mizrabhAva hoya che. paNa bhAvakaraNamAM nahi." zaMkAH- mano-vAka-kAya yogo zubhAzubhamizra eka samaye dekhAya che, tethI teno niSedha kema karo cho? jemake kaMika avidhithI dAnavagere karavAnuM vicAranArAne zubhAzubha manoyoga che. te ja pramANe avidhithI dAnavagereno upadeza ApanArAne zubhAzubha vAgyoga che. tathA kaMika avidhithI ja jinapUjAvagere ceSTA karanArAne zubhAzubhamizra kAyayoga che. samAdhAnaH- A vAta barAbara nathI. yoga be prakAre che... dravyathI ane bhAvathI. manavacanakAyAnA yogone pravRtti karAvatA pula dravyo ane manavacanakAyAnA parispaMdarUpa yoga dravyayoga che. ane A banne prakAranA yogamAM kAraNabhUta adhyavasAya bhAvayoga che. temAM tame kahyuM tema, vicAra, upadeza ane ceSTAnuM zubhAzubhamizrapaNuM banne prakAranA dravyayogamAM vyavahAranayanA matanI vivakSAthI ja che. tethI te rUpe mizrapaNuM che. paraMtu mano-vAkakAyayogamAM kAraNabhUta adhyavasAyarUpa bhAvayogamAM mizratA nathI. Ama vyavahAranayanA darzanathI dravyayoga mizrarUpa paNa hoi zake. nizcayanayathI to pUrvokta vicAra, upadeza ane ceSTAmAM pravartatAdravyayoga paNa kAM to zubha che, kAM to azubha che, paNa zubhAzubhamizrarUpa nathI. kAraNa ke te zubha ke azubha manavacana vagere yogamAM kAraNabhUta adhyavasAyarUpa Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmabaMdhamAM bhAvayoga pradhAnakAraNa bhavedapi zubhAzubhatvalakSaNo mizrabhAvaH / na tu manovAkkAyayoganibandhanAdhyavasAyarUpe bhaavkrnne=bhaavaatmkyoge| ayamabhiprAyaH-dravyayogo vyavahAranayadarzanena zubhAzubharUpo'pISyate, nizcayanayena tu so'pi zubho'zubho vA kevalaH samasti, yathoktacintAdezanAdipravarttakadravyayogAnAmapi zubhAzubharUpamizrANAM tanmatenAbhAvAt / zubhAzubha(manovAkkAyadravya-iti tatra TIkAyAm) yoganibandhanAdhyavasAyarUpe tu bhAvakaraNe=bhAvayoge zubhAzubharUpo mizrabhAvo nAsti, nizcayanayadarzanasyaivAgame'tra vivakSitatvAt / na hi zubhAnyazubhAni vA'dhyavasAyasthAnAni muktvA zubhAzubhAdhyavasAyasthAnarUpastRtIyo rAzirAgame kvacidapISyate, yenAdhyavasAyarUpeSu bhAvayogeSu zubhAzubhatvaM syAditi bhAvaH / tasmAd bhAvayoga ekasmin samaye zubho'zubho vA bhavati, na tu mizraH, tataH karmApi tatpratyayaM pRthak puNyarUpaM pAparUpaM vA badhyate na tu mizrarUpamiti sthitam / etadeva samarthayannAha - 'jhANaM subhamasubhaM vA na u mIsaM jaM ca jhANavirame vi| lesA subhA'subhA vA subhamasubhaM vA tao kammaM // [ gA0 1937] dhyAnaM yasmAdAgame ekadA dharmazukladhyAnAtmakaM zubhaM, ArttaraudrAtmakamazubhaM vA nirdiSTaM, na tu zubhAzubhAtmakaM, yasmAcca dhyAnoparame'pi lezyA taijasIpramukhA zubhA kApotIpramukhA vAzubhA ekadA proktA, na tu zubhAzubharUpA, dhyAnalezyAtmakAzca bhAvayogAstataste'pyekadA zubhA azubhA vA bhavanti, na tu mizrAH / tato bhAvayoganimittaM karmApyekadA puNyAtmakaM zubhaM badhyate, pApAtmakamazubhaM vA badhyate, na tu mizramapi / api ca- 'puvvagahiyaM ca kammaM pariNAmavaseNa mIsayaM nejjA / iyareyarabhAvaM vA sammAmicchAi na u gahaNe' / / [ gA0 1938 ] 'vA' iti / athavaitadadyApi sambhAvyate yat, pUrvaM gRhItaM=pUrvaM baddhaM mithyAtvalakSaNaM karma pariNAmavazAt puJjatrayaM kurvan mizratAM=samyagmithyAtvapuJjarUpatAM nayet=prApayediti / itaretarabhAvaM vA nayet samyaktvaM mithyAtvaM ceti / idamuktaM bhavati-pUrvabaddhAn mithyAtvapudgalAn vizuddhapariNAmaH san saMzodhya samyaktvarUpatAM nayet, avizuddhapariNAmastu rasamutkarSaM nItvA samyaktvapudgalAn mithyAtvapuJje saGkramayya bhAvakaraNamAM mizrapaNuM nathI. ane ahIM-AgamamAM nizcayanayamatanI ja vivakSA che. AgamamAM kyAMya zubha ke azubha adhyavasAyasthAnone choDI zubhAzubhamizra adhyavasAyasthAnarUpa trIjA vikalpavALA adhyavasAyasthAno batAvyA nathI. tethI adhyavasAyarUpa bhAvayogamAM mizrapaNuM AvI zakatuM nathI. tethI e adhyavasAyane kAraNe karma paNa puNya ke pApa rUpa ja baMdhAya che, paNa mizrarUpa baMdhAtuM nathI ema nirNaya thAya che. [gA. 1936] A vAtanuM ja samarthana karatA kahe che- 'dhyAna zubha ke azubha che, paNa mizra nathI. tathA dhyAna pUrNa thayA pachInI lezyA paNa zubha ke azubha ja che. tethI karmabaMdha paNa zubha ke azubha ja che.' AgamamAM eka kALe dharma ke zuklarUpa zubhadhyAna athavA Artta ke raudrarUpa azubha dhyAna ja batAvyuM che. paNa kacAMya zubhAzubhamizra dhyAna batAvyuM nathI. ane dhyAnanA virAmamAM lezyA paNa tejolezyAvagere zubha ke kApotavagere azubha lezyA ja eka kALe hoya che. paNa mizralezyA eka kALe na hoya. Ama dhyAna ke lezyArUpa bhAvayogo eka kALe zubha ke azubha ja che, mizrarUpa nathI. tethI eka kALe karma paNa zubha ke azubha ja baMdhAya, paNa mizra baMdhAya nahi. [gA. 1937] vaLI- 'pUrve grahaNa karelA karmone pariNAmanA vazathI mizra banAvI zakAya, athavA samyaktva ke mithyAtvavagere itaretarabhAva pamADI zakAya, paNa grahaNamAM nahi.' vA=athavA ema hajI saMbhavI zake ke, pUrvamAM baMdhAyelA mithyAtvakarmane pariNAmanA kAraNe traNa puMjamAM pheravatI vakhate samyag--mithyAtvarUpa mizrarUpamAM pherave athavA samyaktvarUpa kare ane mithyAtvarUpa paNa kare, athavA itaretarabhAva kare. arthAt vizuddhapariNAmavALo jIva pUrve baMdhAyelA mithyAtvanA dalikone saMzuddha karI samyaktvarUpe kare, ane avizuddha pariNAmavALo jIva rasane vadhAravA dvArA samyaktvanA dalikone mithyAtvanA puMjamAM saMkramAvI mithyAtvarUpa kare. Ama ardhazuddha 431 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-90 ( 132 mithyAtvarUpatAM ca nyediti| pUrvagRhItasya sattAvartinaH karmaNa idaM kuryAt, grahaNakAle tu=bandhakAle na punarmizraM puNyapAparUpatayA saGkIrNasvabhAvaM karma badhnAti, nApItaraditararUpatAM nytiiti| samyaktvaM mithyAtve saGkamayya mithyAtvarUpatAM nayatItyuktaM, tataH saGkamavidhiH saGkhapato darzayati- 'mottUNa AuyaM khalu dasaNamohaM carittamohaM c| sesANaM payaDINaM uttaravihisaMkamo bhjjo'| [gA.1939] iha jJAnAvaraNAdimUlaprakRtInAmanyo'nyaM satramaH kadApi na bhavatyeva, uttaraprakRtInAMtu nijanijamUlaprakRtyabhinnAnAM parasparaM saGkamo bhavati, tatra cAyaM vidhi:- 'mottUNa AuyaM' ityAdi, AuyaM' iti jAtipradhAno nirdeza iti bahuvacanamatra draSTavyaM, catvAryAyUMSi muktveti-ekasyA AyurlakSaNAyA nijamUlaprakRterabhinnAnAmapi caturNAmAyuSAmanyonyaM saGkamo na bhavatIti tdvrjnm| tathA darzanamohaM cAritramohaM ca muktvA-ekasyA mohanIyalakSaNAyAH svamUlaprakRterabhinnayorapi darzanamohacAritramohayoranyonyaM sanamo na bhavatItyarthaH / uktazeSANAMtu prakRtInAM kathambhUtAnAmityAha- 'uttaravihi'tti vidhayaH=bhedAH, uttare ca te vidhayazca= uttaravidhayaH-uttarabhedAH, tadbhUtAnAM-uttaraprakRtirUpANAmiti tAtparyaM, kimityAha-saGkamo bhAjyo bhjniiyH| bhajanA tAvadevaM draSTavyA-yAH kila jJAnAvaraNapaJcakadarzanAvaraNanavakakaSAyaSoDazakamithyAtvabhayajugupsAtaijasakArmaNavarNAdicatuSkAgurulaghUpaghAtanirmANAntarAyapaJcakalakSaNA: saptacatvAriMzad dhruvabandhinya uttaraprakRtayastAsAM nijaikamUlaprakRtyabhinnAnAmanyonyaM saGkamaH sadaiva bhavati, tadyathA-jJAnAvaraNapaJcakAntarvartini matijJAnAvaraNe zrutajJAnAvaraNAdIni, teSvapi matijJAnAvaraNaM saGkAmatItyAdi, yAstu zeSA adhruvabandhinyastAsAM nijaikamUlaprakRtyabhedavartinInAmapibadhyamAnAyAmabadhyamAnAH sAmanti. natvabadhyamAnAyAMbadhyamAnAH. yathAsAte badhyamAne'sAtama ardhaazuddharUpa mizrarUpa karmapulo maLe. paNa A kriyA pUrve grahaNa karelA ane sattAmAM rahelA karmapuloaMge ja kare grahaNakALa=baMdhakALe to puNyapAparUpe mizra karma bAMdhato ja nathI ane eka karmane bIjArUpe paNa karato nathI. [gA. 1938]. "sakhyatvane mithyAtvamAM saMkramAvI mithyAtvarUpe kare ema je kahyuM, emAM have saMkramavidhi saMkSepathI batAve che- "AyuSya tathA darzanamohanIya ane cAritramohanIyane choDI zeSa prakRtiomAM uttaprakRtiomAM vikalpa saMkrama che." jJAnAvaraNIyavagere mULaprakRtiono paraspara saMkrama kyAreya thato nathI. potapotAnI mULa prakRtithI abhinna arthAt eka mULa prakRtinI uttaprakRtiomAM paraspara saMkrama thAya che. (A aMgenI vidhi A pramANe che-) "johULa mADayuM ityAdi... "AuyaM" A jAtipradhAna nirdeza che. tethI ahIM bahuvacana samajavuM. cAra AyuSyonI mULa prakRti AyuSyakarma ja che. chatAM A cAra AyuSyakarmarUpa uttaprakRtiomAM paraspara saMkramaNa thatuM nathI. e ja pramANe darzanamohanIya ane cAritramohanIya A banne mohanIyakarmanI uttaprakRtirUpa hovA chatAM bannemAM paraspara saMkrama nathI. tethI A bannemAM saMkramaNanuM varjana karyuM. A sivAyanI mULaprakRtionI uttaprakRtiomAM saMkrama vikalpa che. jJAnAvaraNIyanI 5, darzanAvaraNanI 9, kaSAya mohanIyanI 16, mithyAtvanI 1, bhaya-jugupsA 2, taijasa-kArpaNa zarIra 2, varNagaMdha vagere 4, agurulaghu, upaghAta, ane nirmANa = 3. ane aMtarAya 5 = 47. ATalI prakRtio dhruvabaMdhI che. (je guNasthAnake je-je prakRtiono baMdhaviccheda thAya che, te guNasthAnakasudhI satata baMdhAtI te-te prakRtio dhruvabaMdhinI kahevAya.) AdhruvabaMdhinI prakRtiomAM eka mUlpakRtinI uttaakRtiomAM paraspara saMkramahaMmezA thAya che. jemake jJAnAvaraNIyapaMcakamAM samAveza pAmatI matijJAnAvaraNaprakRtimAM zrutajJAnAvaraNavagere cAra prakRtiono ane zrutajJAnAvaraNavagere cAramAM matijJAnAvaraNano satata saMkrama thayA kare che. bAkInI adhuvabaMdhinI prakRtiomAM samAna mULaprakRtivALI Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavacitryamAM jIva-karmano svabhAva kAraNa badhyamAnaM saGkAmati, na tu badhyamAnamabadhyamAne ityAdi vAcyamityeSa prakRtisaGkrame vidhiH| zeSastu pradezAdisaGkamavidhiH mUlaprakRtyabhinnAsu vedyamAnAsu saGkamo bhavatItyAdi sthAnAntarAdavaseya ityalaM prasaGgeneti / nanu mizrayogAdhyavasAyAbhAvAnmA bhUt mizraprakRtibandhApattistathApi dravyAzrayAdantato dhruvabandhipApamapi phalamavarjanIyamiti cet ? na, dhruvabandhitvAdeva tasyAstatpratyayatvAdanyathAtiprasaGgAd grahaNasamaya eva guNAzrayAbhyAM karmaNi zubhatvasyAzubhatvasya vA rasAdyapekSayA jananAcca, tadAha- 'avisiTuM viya taM so, pariNAmAsayasabhAvao khippaM / kurute subhamasubhaMvA gahaNe jIvo jhaahaarN'|[gaa. 1943] pariNAmo-jIvasyAdhyavasAyaH, tadvazAjjIvo grahaNasamaya eva karmaNa: zubhatvamazubhatvaM vA janayati, AzrayaH karmaNo jIvaH, tasya sa ko'pi svabhAvo yena zubhAzubhAnyatara (bhatvena iti vizeSAvazyake)tvena pariNamayanneva karma gRhNAti, tathA zubhAzubhatvayorAzrayaH karma, tasyApi sa ko'pi svabhAvo yena zubhAzubhapariNAmAnvitena jIvena gRhyamANamevai-tadrUpatayA prinnmti| upalakSaNameta pradezAlpabahubhAgavaicitryAdeH, uktaM ca karmaprakRtisaGgrahaNyAM gahaNasamayammi jIvo uppAeI guNe spccyo| savvajiyANaMtaguNe kammapaesesu svvesu'||1|| [gA. 29] 'aauybhaagothovo'| (ityAdi) etatsarvaM karmaNo grahaNasamaye AhAradRSTAntena jIvaH karotIti tameva bhAvayati- 'pariNAmAsayavasao dheNue jaha pao vismhiss| tullovi uttaakRtiomAM je samaye je prakRti baMdhAtI hoya, temAM te samaye bIjI nahIM baMdhAtI prakRtinuM saMkramaNa thAya. paNa eka nahi baMdhAtI prakRtimAM bIjI baMdhAtI prakRtinuM ke nahi baMdhAtI prakRtinuM saMkramaNa thatuM nathI. jemake baMdhAtI sAtavedanIya prakRtimAM nahi baMdhAtI asAtavedanIyanuM saMkramaNa thAya. paraMtu nahi baMdhAtI asAtavedanIyamAM baMdhAtI sAtavedanIyanuM saMkramaNa na thAya. ityAdi prakRtisaMkramavidhi che. zeSa pradezavagerenI saMkramavidhimAM paNa mULaprakRtithI abhinna vedAtI uttaakRtiomAM saMkramaNa thAya, ityAdi vigata bIjA graMthomAMthI meLavI levI. ahIMvistArathI saryuM. [gA. 1939] zaMkA - mizrayoga ane mizra adhyavasAyanA abhAvamAM mizraprakRtinA baMdhanI Apatti bhalena ho, to paNa dravyanA AzrayathI vAstavamAM ghuvabaMdhinI pAprakRtionA baMdharUpa phaLa to avazya che ja. samAdhAnaH- dhruvabaMdhinI prakRtio dhruvabaMdhI hovAthI ja ghuvabaMdhinI tarIke ja baMdhAya che. arthAt e prakRtinA baMdhamAM yoga ke kriyApradhAna kAraNa nathI, paraMtu te guNasthAnaka sudhI avazya baMdhAvAno teono svabhAva ja kAraNa che. jo teonA baMdhamAMdravyane kAraNa mAnazo, to (bhAvajinane karAtA bhAvapUrvaka vaMdanane paNa temAM kAraNa mAnavuM paDaze, kAraNa ke te vakhate paNa dhruvabaMdhinI prakRtio baMdhAtI hoya che. ityAdi) atiprasaMga che. karmavaicitryamAM jIva-karmano svabhAva kAraNa vaLI karmanA daliko grahaNa karavAnA samaye ja guNa ane AzrayathI karmamAM rasa vagerenI apekSAe zubhapaNuM ke azubhapaNuM utpanna karAya che. A ja vAta kahe che- "aviziSTa te karmane te jIva pariNAma, Azraya ane svabhAvathI zIdhra grahaNakALe ja zubha ke azubha kare che. jema ke AhArane." pariNAma=jIvano adhyavasAya. A pariNAmanA vazathI jIva grahaNa samaye ja karmamAM zubhapaNuM ke azubhapaNuM utpanna kare che. karmano Azraya jIva che. te jIvano evo ja koika aciMtya svabhAva che ke, jenAthI karmane zubha ke azubharUpe pariNAma pamADato pamADato ja grahaNa kare che. te ja pramANezubhapaNAno ane azubhapaNAno Azraya karma che. A karmano paNa evo svabhAva che ke, zubhAzubha pariNAmavALA jIvathI grahaNa karAtAte karmo zubhAzubharUpe ja pariNAma pAme che. pradezaalpabadutvavagere bIjI aneka vicitratAonuM A upalakSaNamAtra che. kampakRtisaMgrahaNImAM kahyuM che ke - "jIva grahaNa samaye svapratyayathIja(potAnA yoganimittathI Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 pratimAzataka kAvya-91 tadAhAro taha punnnnaapunnnnprinnaamo'| [gA. 1944] 'jaha vegasarIraMmivi saaraasaarprinnaamyaameti| avisiTTho AhAro taha kmmsuhaasuhvibhaagotti'|| [gA. 1945] // 90 // nanu nyAyastAvanmugdhAnAM kUTapAzaprAya ityabhinnasUtrAdezena zrAddhAnAM mizrapakSa eveti pazyantastadadhikRtadravyastavasya mizratvaM rocayAma iti cet ? aho durAzaya ! siddhAntatAtparyaparijJAnamanupAsitagurukulasya tava kathaGkAraM sambhavati ? tatra hi vyavahAranayAdezena bandhAnaupayikaM pakSatrayopavarNanaM kRtaM, saGgrahanayAdezena tu phalApekSayA dvaividhyameveti / pUjApauSadhayoH ko vA vizeSaH zrAddhAnAM mizrapakSasya ? ityabhiprAyavAnAha siddhAnte paribhASito hi gRhiNAM mizratvapakSastato, bandhAnaupayiko virtyvirtisthaanaanvyaapekssyaa| antarbhAvita eva so'pi purato dharme phalApekSayA, __ pUjApauSadhatulyatA'sya kimu na vyaktA vizeSekSiNAm // 91 // (daMDAnvayaH- tataH siddhAnte gRhiNAM viratyaviratisthAnAnvayApekSayA bandhAnaupayiko mizratvapakSo hi pribhaassitH| so'pi purataH phalApekSayA dharme eva antrbhaavitH| asya kimu pUjApauSadhatulyatA vizeSekSiNAM na vyA ?) ja) sarvakarmapradezomAM sarvajIvothI anaMtaguNa rasaavibhAgo utpannakare che.' 1// AyuSyane alpabhAgaityAdi.. (grahaNa karelA karmapudgalonI vaheMcaNImAM AyuSyakarmane sauthI alpabhAga maLe che, tenA karatAM nAma ane gotrane adhika ane paraspara tulya. tenA karatAM jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAyane adhika maLe che. paraspara tulya maLe che. tenA karatAM mohanIyane ane tenA karatAM vedanIyane vizeSAdhika bhAga maLe che.) [gA. 1943] A badhuM jIva karmanA grahaNa samaye ja AhAranA dRSTAMtathI kare che, tethI te dRSTAMtanuM bhAvana kare che- "pariNAma ane AzrayanA vazathI (karmamAM zubhAzubhapaNuM pragaTe che.) temAM daSTAMta - tulya paNa AhAra gAyane dudharUpe ane sApane viSarUpe pariNAma pAme che. te ja pramANe puNya ane pApa pariNAma samajavA."(gA. 1944] "athavA jema eka ja zarIramAM ekarUpa paNa AhAra sAra ane asArarUpe (rasa ane maLarUpe) pariNAma pAme che, te ja pramANe karmanA zubha-azubha vibhAga samajavA." (gA. 1945] 90 karmabaMdhahetuka mizrapakSano abhAva zaMkA -mugdhajIvomATenyAyanI carcAto bhArejALa samAna che. tethI e vAtane choDI 'abhinna=nayavibhAga vinAnA sUtraAdezathI zrAvakone mizrapakSa ja che." ema jonArA ame to "zrAvakathI karAto dravyastava mizrarUpa che." ema ja pasaMda karIe chIe. samAdhAnaH- duHkhe karIne samajI zakAya tevA siddhAMtanA jJAnane tame nahi samajI zako, kAraNa ke A jJAna to gurukulavAsanI upAsanAthI ja prApta thAya che. te sUtramAM je traNa pakSanuM varNana karyuM che, te vyavahAranI apekSAe che paNa karmabaMdhamAM upAyabhUta nathI. vaLI, saMgrahanayanA AdezathI to phaLanI apekSAe be ja pakSa batAvyA che. Ama tame je sUtranA AdhAre traNa vibhAga karo cho, te ja sUtramAM karelA pahelA traNa vibhAga ane pachI be vibhAgane ucita rIte samajavAnayavibhAga karyA vinA cAle ema nathI. vaLI jo zrAvakane mizrapakSa hoya, to zrAvake karelI pUjA ane zrAvake karelo pauSadha e bemAM zo phera che? eno vicAra karo. A vAta darzAvatA kahe che- Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 aidharmapakSanuM svarUpa 'siddhaant'iti| siddhAnte sUtrakRdAkhye hi-nizcitaM tato mizratvapakSo bandhAnaupayika:-bandhAnanuguNo viratyaviratisthAnayoryo'nvayaH anugamaH, tadapekSayA svarUpamAtreNeti yAvat, paribhASita:-saGketitaH, so'pi= paribhASitamizrapakSo'pi purato-agre phalApekSayA dhrme'ntrbhaavitH| tato'sya gRhiNo vizeSekSiNAM vizeSadarzinAM pUjApauSadhayostulyatA kimu na vyaktA ? api tu vyaktA ev|| vAgvyavahArato mizrapakSasya nizcayatazca dharmatvasya sUtrakRte hi pakSatrayavyAkhyAnAvasare - 'aduttaraM ca NaM purisavijaya vibhaMgamAikkhissAmi, iha khalu nANApannANaM nANAchaMdANaM nANAsIlANaM nANAdiTThINaM nANArUINaM nANAraMbhANaM nANAjjhavasANasaMjuttANaM nANAvihapAvasuajjhayaNaM evaM bhavai, taM.-bhomaM uppAyaM [sUtrakRtAGga 2/2/ 30] ityAdinA pApazrutAdhyayanenAnnAdyarthaM tatprati(prayo. pAThA.)yogeNa vA surakilbiSAdibhAvanayA tallokotpAdena tatazcyutasyaiDamUkAdibhAvotpAdena, gRhiNAMcAtmasvajanAdyarthaM caturdazabhirasadanuSThAnaistathAhi-kazcidakAryAdhyavasAyenAnugacchatItyanugAmuko bhavati, tNgcchntmnugcchtiityrthH||1||athvaa tasyApakArAvasarApekSyupacArako bhavati // 2 // athavA tasya pratipathiko bhavati-pratipathaM smmukhiinmaagcchti||3|| athavA svajanAdyarthaM sandhicchedako bhavati-khAtrakhananAdikartA bhavatItyarthaH ||4||athvaa ghughurAdinA granthicchedakabhAvaMpratipadyate // 5 // athvaurdhairmessaishcrtiityaurbhrikH||6||athvaa zaukariko bhvti||7||athvaa zakunibhizcarati shaakunikH||8||athvaa kAvyartha - tethI siddhAMtamAM gRhasthonA viratiaviratisthAnanA anvayanI apekSAthI baMdhamAM akAraNabhUta mizratvapakSanI paribhASA karI che. paNa AgaLa jatAM e ja pakSano phaLanI apekSAthI dharmamAM ja aMtarbhAva karyo che. vizeSadarzIone AnI(=gRhasthanI) pUjA ane pauSadhamAM samAnatA zuM dekhAtI nathI? sUtrakRtAMga' nAmanA AgamamAM virati ane aviratisthAnano anugAmanI apekSAe arthAt svarUpamAtrathI gRhasthane mizrapakSano saMketa karyo che ane vizeSadarzI to gRhasthanI pUjA ane pauSadhamAM samAnatA ja jue che. adharmapakSanuM svarUpa "mAtravacanavyavahArathI kahevAto mizrapakSa paNa nizcayathI to dharmarUpa ja che.' ema sUtrakRtAMgamAM traNa pakSanuM vivecana karatI vakhate batAvyuM che. sUtrakRtAMgano pATha A pramANe che have puruSonI anveSaNAsaMbaMdhI virbhAga=jJAnavizeSanuM pratipAdana kare che. "judI-judI prajJAvALA, judAjudA abhiprAyavALA, judA-judA svabhAvavALA, judI-judI dRSTivALA, judI-judI rucivALA, bhinna-bhinna AraMbhavALA ane alaga-alaga adhyavasAyathI sahitanA jIvonA judA judA prakAranA pApakRto A prakAranA che. te A pramANe bhIma=bhUmi saMbaMdhI bhUkaMpavagere, utpAtavagere." A pramANe AhAravagere hetuthI pApakRta bhaNIne athavA pApakRtanA prayogathI (ke pratiyogathI) kilziSa devavagerenI bhAvanA thAya che. A bhAvanAthI kilveiSa (=caMDALakoTinA) deva tarIke utpanna thAya che. pachI tyAMthI cyavIne eDamUka(=bakarA jevA mUMgApaNuM) vagere bhAva prApta kare che. gRhastho AtmA, svajanavagere mATe cauda prakAranA azubha anuSThAno kare che. te A pramANe (1) koika akAryanA adhyavasAyathI anugama kare che, arthAt pathikavagerene luMTavAvagere AzayathI anusare che. (2) athavA tenA apakAranA avasarane apekSIne ja upacAraka(sahAyaka) bane che. (3) athavA teno pratipathika(=virodhI)=sAme thanAro bane che. dhanikavagerenA mArgamAM sAme Ubho rahI lUMTavAnA dhaMdhA kare che. athavA (4) svajanavageremATe saMdhi chedaka=khAtara pADavAvageredvArA corI karanAro thAya che. (5) athavA gheghuravagerethI graMthi chedaka(=khissAkAtaru Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136. pratimAzataka kAvya-9) vAgurayA mRgAdibandhanarajvA carati vaagurikH||9||athvaa matsyaizcarati maatsyikH||10||athvaa gopAlakabhAvaM prtipdyte||11||athvaa goghAtaka: syaat||12||athvaa zvabhizcarati zauvanikaH, zunAM paripAlako bhvtiityrthH|| 13||athvaa 'sovaNiyaMtiyabhAvaM' tizvabhiH pApaddhiM kurvan mRgAdInAmantaM karotItyarthaH ||14||iti, atyasahanatayA sAparAdhagRhapatikSetradAhAdinA tatsambandhyuSTrAdyaGgacchedAdinA tacchAlAdAhAdinA tatsambandhikuNDalAdyapahAreNa vA pAkhaNDikopari krodhena tadupakaraNApahArataddAnaniSedhAdinA nirnimittameva gRhapatikSetradAhAdinAbhigrahikamithyAdRSTitayApazakunadhiyA zramaNAnAM darzanapathApasaraNena tadRSTAvasarAsphAlanena cappuTikAdAnenetyarthaH, paruSavaca:prahAraiH pareSAM zokAdyutpAdanAdinA mahArambhAdinA bhogopabhogairbhavAzlAghayA caizvaryAnubhavanena mahAtRSNAvatAmadharmapakSa ukta upasaMhRtazca, 'esa ThANe aNArie akevale apaDipunne aNeyAue asaMsuddhe asallagattaNe asiddhimagge amuttimage aNivvANamaNe aNijjANamagge asavvadukkhappahINamagge egaMtamicche asAhu esa khalu paDhamassa ThANassa ahammapakkhassa vibhaMge evamAhie'ti / / sUtrakRtAGga 2/2/32]-ada: sthAnamanAryamanAcIrNatvAt, nAsti kevalaM yatretyakevalamazuddhamityarthaH, aparipUrNa sadguNavirahAttucchaM, anaiyAyikaM asannyAyavRttikaM, asallagatvaM indriyaasNvrnnruupm| 'ragilagi saMvaraNe' iti dhAtoH, zobhano lagaH sallagastadbhAvastattvaM, nAsti tad yatreti vyutptteH| vagere) bane che (6) gheTAonA pAlanathI AjIvikA calAvanAro aurabrika(=bharavADa jevo) bane che. (7) athavA kasAI bane che. (8) athavA pakSIodvArA gujarAna calAvato zAkunika=pakSIonA mAMsathI peTa bharanAro bane che. (9) athavA haraNavagerene pakaDavAnI jALa=dorI vagerethI jIvana gujArA karatA vAgarika=pAradhInA pAtrane bhajave che. (10) athavA mAchImAra bane che (11) athavA govALIo bane che. (12) athavA gAyono hiMsaka bane che. (13) athavA kUtarAothI gujarAna kare che. athavA (14) kUtarAo vaDe zikAra karIne haraNa vagereno ghAtaka bane che. (ane pratyaMta gAmomAM vase che.) tathA atyaMta asahiSNu hovAthI alpaanyAyaAdikAraNothI gRhapati(=mAlika) vagerenA khetaro bALI nAkhe che. athavA tenA UMTavagerenA aMgo chedI nAkhe che. athavA tenA ghara-koThAravagerene agni cAMpe che. athavA tenA kuMDaLavagerenI corI kare che. tathA vratadhArI tApasavagerepara gusse bharAine tenA upakaraNo corI jAya ane temane dAna ApavAno niSedhavagere kare. tathA vagara kAraNe gRhapatinA khetarane bALI nAkhavAvagere kare. tathA Abhigrahika mithyAtvI hovAthI apazukananI buddhithI sAdhuone AMkhanA mArgamAMthI dUra haDasele, ane dekhAi jAya to prahAra kare. tathA karkaza vacanonA prahArathI bIjAone zokavagere utpanna karAve. tathA mahAraMbhavagere karIne bhogapabhogathI janita aprazaMsanIya aizvarya anubhavatA mahAtRSNAvALA=moTI icchAvALA uparokta kAryakArI jIvono adharmapakSa kahyo che. upasaMhAramAM kahe che- "A sthAna (1) anArya che, (2) akevala che, (3) pratipUrNa che, (4) anaiyAyika che, (5) asaMzuddha che, (6) asalagatva che, (7) siddhino mArga nathI, (8) muktino mArga nathI, (9) nirmANano mArga nathI, (10) nivaNano mArga nathI, (11) sarvaduHkhano nAza karavAno mArga nathI, (12) ekAMte mithyA che, (13) asAdhu che. A pramANe adharmapakSarUpa prathama pakSano vikalpa kahyo che." TIkArya - AsthAna (1) anAcaraNIya hovAthI anArya che. (2) kevaLa=zuddhi vinAno hovAthI azuddha che. (3) aparipUrNa=sahuNathI rahita hovAthI tuccha che. (4) asanyAya=anyAyathI yukta che. (5) iMdriyanA asaMvaraNarUpa asalagapaNuM; ahIM "ragilagi saMvaraNe A dhAtuthI "zobhana lagA=salaga' evI vyutpatti che. pachI bhAva" arthamAM 'tva" pratyaya lAgI "salagapaNuM jyAM nathI' evo bathvIsimAsa thayo che. athavA zalya(=doSo)ne gAya che=kahe che te zalyaga. A zalya paNuM jyAM nathI, te azalyaga7. (6) siddhi-siddhazilArUpa sthAnavizeSa. Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmapakSanuM svarUpa 137 yadvA zalyaM gAyati-kathayatIti zalyagaM, tadbhAvastattvaM, nAsti tad yatra tadazalyagatvaM, siddhiH sthAnavizeSa:, muktiH=azeSakarmaprakSayaH, niryANaM-ni:zeSatayA bhavaparityAgena yAnaM, nirvANaM AtmasvAsthyApattiH, sarvaduHkhasya prakSINaM-prakSayastanmArgAbhAvAdasiddhimArgAdipadAni vyaakhyeyaani|kut evamityata Aha-'egaMta' ityaadi| ekAntenaiva tatsthAnaM yato mithyAbhUtaM mithyAtvopahatabuddhisvAmikatvAdata evAsAdhu-asadvRttatvAt, tadayaM prathamasya sthAnasyAdharmapAkSikasya pApopAdAnabhUtasya vibhaGgo vizeSasvarUpamiti yAvadevamAhRtaH evmupdrshitH| dharmapakSastu evamatidiSTaH 'ahAvare doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjai, iha khalu pAINaM vA paDINaM vA udINaM vA dAhiNaM vA saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA-AriyA vege aNAriyA vege, uccAgoyA vege nIyAgoyA vege, kAyamaMtA vege hassamaMtA vege, suvannA vege duvannA vege, surUvA vege durUvA vege, tesiM ca NaM khettavatthUNi pariggahiANi bhavaMti', eso AlAvago jahA puMDarIe tahA Neyavvo teNeva abhilAveNaM jAva savvaovasaMtA savvattAe paDinivvuDa tibemi|| esa ThANe Arie kevale jAva savvadukkhappahINamagge egaMtasamme sAhU doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhie ti| sUtrakRtAGga 2/2/33] tRtIyasthAnamadhikRtyaivaM sUtraM pravavRtte - 'ahAvare taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhijjai, je ime bhavaMti AraNiyA, AvasahiyA, gAmaNiyaMtiyA, kaNhuIrahassiyA, jAva te tao vippamuccamANA bhujjo elamUyattAe, tamUttAe paccAyaMti, esa ThANe aNArie; akevale jAva asavvadukkhappahINamagge, egaMtamicche, (7) mukti=saghaLA karmano nAza. (8) nirmANa saMpUrNapaNe bhava(saMsAra)no tyAga karI mokSa tarapha gamana. (9) nivArNa=AtmAnA svAthyanI prApti. (10)sarvaduHkhono prakSaya. siddhanAmArgavagererUpanahovAthI A prathamapakSa) asiddhimArgavagere rUpa che. A pramANe kema che? e batAvatAM kahe che- "wita' ityAdi. A adharmasthAna mithyAtvathI haNAyelI buddhivALAnuM sthAna hovAthI ja asa AcaraNavALuM che. A pramANe prathama sthAnabhUta ane pApanA upAdAnabhUta adharmapAkSikapakSano vibhaMga(=vizeSa svarUpa) darzAvyo. gharmapakSanuM svarUpa dharmapakSano atideza A pramANe batAvyo che - "have bIjA dharmapakSano vibhaMgA=vizeSarUpa) A pramANe kahyo che - ahIM pUrvamAM, pazcimamAM, uttaramAM ke dakSiNamAM keTalAka manuSyo che. te A pramANe - Aryo hoya che athavA anArya hoya che. uccagotravALA hoya che athavA nIcagotravALA hoya che. keTalAka mahAkAya hoya che, to keTalAka vAmana. keTalAka ujvaLa komaLa dehavALA hoya che, to keTalAka zyAmala karkaza dehavALA hoya che. koika surUpa hoya che athavA kurUpa hoya che. teone kSetravatu parigRhIta hoya che. A AlApaka puMDarIka adhyayananA abhilApane tulya samajavo. yAvat sarvataH upazAMta thayelA teo savarUpe parinivRtta thAya che. ema huM kahuM chuM. A sthAna Arya che. kevaLa che. yAvat saghaLA duHkhanA kSayano mArga che. ekAMta samyagu(=suMdara) che, sAdhu che, bIjA sthAna dharmapakSano vibhaMga A pramANe che." [2/2/33]. mizrapakSanuM svarUpa trIjA sthAnane uddezI A pramANe sUtra pravRtta thayuM che- "atha trIjA mizrasthAnano vibhaMga A pramANe kahyo che- je A AraSyiko, Avasathiko, gAmane chevADe rahenArA, tathA kyAreka rAjakIya bAbatomAM rahasyavALA hoya che, Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 pratimAzataka kAvya-91) asAhU esa khalu taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhie' ti|| [sUtrakRtAGga 2/2/34] atra vyAkhyAsAmprataM dharmAdharmayuktaM tRtIyasthAnamAzrityAha-'ahAvare' ityAdi, athAparastRtIyasthAnasya mizrakAkhyasya vibhaGgovibhAga:-svarUpamAkhyAyate, atra cAdharmapakSeNa yukto dharmapakSo mizra ityucyte| tatrAdharmasyeha bhUyiSThatvAdadharmapakSa evAyaM draSTavyaH / etaduktaM bhavati-yadyapi mithyAdRSTayaH kAJcittathAprakArAMprANAtipAtAdinivRttiM vidadhati, tathApyAzayAzuddhatvAdabhinave pittodaye sati zarkarAmizrakSIrapAnavadUSarapradezavRSTivadvivakSitArthAsAdhakatvAnnirarthakatAmApadyate, tato mithyAtvAnubhAvAd mizrapakSo'pyadharmapakSa evAvagantavya ityetadeva darzayitumAha- 'je ime bhavaMti' ityaadi| ye ime'nantaramucyamAnA:-araNye carantItyAraNyikA:-kandamUlaphalAzinastApasAdayo, ye cAvasathikAH- Avasatha:gRhaM, tena carantItyAvasathikAH gRhiNaH, te ca kutazcitpApasthAnAnnivRttA api prabalamithyAtvopahatabuddhayaste yadyapyupavAsAdinA mahatA kAyaklezena devagataya: kecana bhavanti, tathApi te AsurIyeSu sthAneSu kilbiSikeSutpadyante, ityAdi sarvaM pUrvoktaM bhaNanIyaM yAvattatazcyutvA manuSyabhavapratyAyAtA elamUkatvena tamo'ndhatayA jAyante, tadevametat sthAnamanAryamakevalamasampUrNamanaiyAyikamityAdi yAvadekAntamithyAbhUtaM srvthaitdsaadhviti| tRtIyasthAnasya mizrakasyAyaM vibhaGgo vibhAgaH svruupmaakhyaatmityuktaanydhrmdhrmmishrsthaanaani|| sAmprataM tadAzritAH sthAnino'bhidhIyante - yadi vA prAktanamevAnyena prakAreNa vizeSitataramucyate iti thAvat teo tyAMthI cyavIne pharIthI eDamUka tarIke athavA aMdharUpe manuSyalokamAM pAchA Ave che. A sthAna anArya akevaLa yAvat asarvaduHkha prakSINamArga che. ekAMte midhyArUpa che, asAdhu che. A pramANe trIjA mizra sthAnano vibhaMga kahyo che. [2/2/34] ahIM vyAkhyA A pramANe che-have dhamadharmayukta trIjA sthAnane AzrayI kahe che ahAvare" ityAdi, have anya trIjA sthAnanA vibhAganuM svarUpa kahevAya che. ahIM adharmapakSasahitanA dharmapakSane mizra kahyo che. temAM paNa adharmapakSanI pracUratA hovAthI vAstavamAM A adharmapakSa ja che. A tAtparya che. jo ke mithyASTijIvo kAMika tevA prakAre prANAtipAta=jIvahiMsAnathI karatA. topaNa mithyAtvanAkAraNe Azaya(=mananA pariNAmo) azuddha che. tethI jema navuM pitta uchALA mAratuM hoya tyAre khAMDavALuM dUdha pIvuM nirarthaka che, athavA jema ukhara bhUmimAM varasAdanuM paDavuM arthahIna che. tema jIvahiMsAno e tyAga paNa vivakSita dharmanI prAptivagere prayojanane siddha karavAmAM saphaLa banato na hovAthI nirarthaka ja che. tethI mithyAtvanA prabhAvathI mizrapakSa paNa adharmapakSa ja che, tema samajavuM. A batAvavA ja kahe che - "je ime bhavaMti' vagere A araNya=vanamAM rahetA kaMdamULa-phaLa vagere AroganArA tApasa vagere tathA AvasathasgharamAM rahetA gRhastho vagere koika pApasthAnanuM sevana nahIM karatAM hoya, to paNa teo prabaLa mithyAtvathI haNAyelI buddhivALA che. ane jo ke temAMthI keTalAka upavAsa vagere moTAkAyaklezathI devagati pAme che. to paNa teo asura saMbaMdhI sthAnomAM kilbiSika devomAM utpanna thAya che. vagere pUrvokta vigata samajavI. yAvat tyAMthI(kilbiSika devalokamAMthI) cyavI manuSyabhavamAM pAchA Ave che, tyAre teo bakarAtulya mUMgA thAya che ane karmanA tathA ajJAnatAnA aMdhakAramAM aMdha banIne aTavAya che. tethI A sthAna anArya che, akevaLa che, saMpUrNa nathI. nayAyikanathI. vagere-thAvat ekAMte mithyArUpa che. sarvathA asuMdara che. A pramANe trIjA mizrasthAnanA vibhAganuM svarUpa kahyuM che. A pramANe adharma-dharma ane mizra sthAnonuM svarUpa batAvyuM. adhArmika manuSyonuM jIvana have A sthAnone AzrayIne rahelA sthAnI(=jIvo)nuM svarUpa kahevAya che. athavA pUrvokta sthAno ja anya Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43) aidhArmika manuSyonuM jIvana saGgatyA'grimamAlApakatrayaM yojitaM, taccedaM - 'ahAvare paDhamassa ThANassa ahammapakkhassa vibhaMge evamAhijjai, iha khalu pAINaM vA 4, saMtegaiyA maNussA bhavaMti, gihatthA, mahicchA, mahAraMbhA, mahApariggahA, adhammiyA, adhammANuA, adhammiTThA, ahammakkhAI, ahammapa(vi)loI, adhammapAyajIviNo, adhammapalajjaNA, adhammasIlasamudAyArA adhammeNaM ceva vittiM kappemANA vihrNti| haNa, chiMda, bhiMda, vigattagA, lohiapANI, caMDA, ruddA, khuddA, sAhassiA, ukkuMcaNavaMcaNamAyANiyaDikUDakavaDasAIsaMpaogabahulA, dussIlA, duvvayA, duppaDiANaMdA, asAhU, savvAo pANAivAyAo appaDivirayA jAvajjIvAe, jAva savvAo pariggahAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo kohAo jAva micchAdasaNasallAo appaDivirayA, savvAo pahANummaddaNavanagagaMdhavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAosagaDarahajANajugNagillithillisIyAsaMdamANiyAsayaNAsaNajANavAhaNabhogabhoaNapavittharavihIo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo kayavikkayamAsaddhamAsaruvagasaMvavahArAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo hiraNNasuvaNNadhaNadhaNNamaNimottiyasaMkhasilApavAlAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo kUDatulakUDamANAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAoAraMbhasamAraMbhAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAokaraNakArAvaNAo appaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo payaNapayAvaNAoappaDivirayA jAvajjIvAe, savvAo kuTTaNapiTTaNatajjaNatAlaNavahabaMdha prakAre vadhu vizeSarUpe kahevAya che. A saMgati( pUrva-uttara AlApaka vaccenA yogyasaMbaMdha)thI have pachInA traNa AlApako joDAyA che. te A pramANe atha prathama adhArmikasthAnano anya(anyarUpe) vibhAga darzAvAya che - ahIM pUrvavagere cAra dizAmAM keTalAka (nIce mujabanA) manuSyo hoya che. gRhastha, mahAicchAvALA, mahAAraMbhavALA, mahAparigrahI, adhArmika, adharmanI anujJA karanArA, adharmiSTha, adharmanuM kathana karanArA, adharmaprAyaH jIvana jIvanArA, adharmane ja jonArA, adharmamAM ja atyaMta rakta, adharmanA ja zIla ane AcArovALA, tathA adharmathI ja AjIvikA calAvanArA hoya che. A lokonA pApaanuSThAno A mujaba che - uparokta loko jIvone daMDavagerethI haNavuM, kAnavagere chedavA, zULavagerethI bhedavA, cAmaDI utAravI, vagere kriyA kare che. tethI lohIthI kharaDAyelA hAthavALA hoya cha. tathA smArathI , lie, kSudra, maviyArI artha nAza, DuMyana(=zUga 652 2144 ye 234), vaMcana(=ThagavuM), mAyA, daMbha, kUTa, kapaTa vageremAM atyaMta Asakta ane tenAthI pracUra banelA, (athavA bheLaseLanI pravRttivA!) tathAg:zale(=vizvAsapAtI), mAMsabhakSAvagere huvratavAg:bhAnubhayA(= svabhAvavaum), duHkhe karIne AnaMda pamADI zakAya(=khuza karI zakAya) tevA hoya che. vaLI A loko yAvajIva prANAtipAtathI nivRtta thatA nathI. yAvat sarva parigrahathI nivRtta thatA nathI. te ja pramANe mAvajIva sarva prakAranA krodhathI mAMDI mithyAtvazalya sudhInA pApasthAnothI paNa aTakatAM nathI. vaLI A jIvo sarva prakAranA snAna, unmardana, varNaka (35vizeSa 64na vAmAM 25bhUta yUpavizeSa), vilepana, zabda, sparza, 35, 24, gaMdha, sanI bhAgA, alaMkAravagere mohotpAdaka vastuothI paNa mAvajIva sudhI nivRtta thatA nathI. gADAM, rathavagere vAhana, puruSoe upADelA vAhana, be puruSo upADe tevI 'DolI', tathA be khaccara vagere upADe tevI thilinnavAhanavizeSa, tathA pAlakhI ------------------------- --------- 0 saprasaGga upoddhAto hetutaavsrstthaa| nirvAhakaikakAryatve SoDhA saGgatiriSyate / upodghAtAdibhinnaH smaraNaprayojakasambandhaH prsnggH| prakRtopapAdakatvamupoddhAtaH / upajIvyopajIvakabhAvo hetutaa| anntrvktvytvmvsrH| ekaprayojakaprayojyatvaM nirvAhakaikyam / ekakAryAnukUlatvaM kAryakyam / atra hetutAkhyA nirvAhakaikyAkhyA vA saGgatiriti svayaM cintyitvym|| Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-91 parikilesAo appaDivirayA jAvajjIvAe, je Avanne tahappagArA sAvajjA, abohiA, kammaMtA, parapANapariAvaNakarA je aNAriehiM kajjati tao appaDivirayA jAvajjIvAe, se jahANAmae kei purise kalamamasUrajAva vameva te rUtthAmArtti muiyA, nidrA, gaDhiyA, andhrovavannA, nAva vAsArUM vaDapavamArUM vA, chasamArUM vA, appataro vA bhujjataro vA kAlaM bhuMjittu bhogabhogAI pavisuittA verAyataNAI saMciNittA bahUI pAvAI kammAI ussaNAI, saMbhArakaDeNa kammaNA se jahANAmae ayagolei vA, selagolei vA, udagaMsi pakkhitte samANe udagatalamaivaittA ahe dharaNitalapaiTThANe bhavati, evameva tahappagAre purisajAe vajjabahule, dhUtabahule, paMkabahule, verabahule, appattiyabahule, daMbhabahule, NiyaDibahule, sAibahule, ayasabahule, ussaNNatasapANaghAtI, kAlamAse kAlaM kiccA dharaNitalamaivaittA ahe NaragatalamapaiTThANe bhavaMti / [ sUtrakRtAGga 2/2/35] te NaM NaragA aMto vaTTA, bAhiM cauraMsA, ahe khurappasaMThANasaMThiyA, NiccaMdhagAratamasA, vavagayagahacaMdasUranakkhattajoisapahA meyavasAmaMsarUhirapUyapaDalacikkhillalittANulevaNatalAasuIvIsA paramadubbhigaMdhA, kaNhA agaNivannAbhA, kakkhaDaphAsA, durahiyAsA, asubhA 440 vagere tathA vastraAdinA bhogaAdi parikarathI yAvajjIva anivRtta hoya che. tathA sarva prakAre kharIda vecANa dvArA tathA mASaka ardhamASaka vagererUpa dhanathI thatA kariyANA vagerenA vepAramAMthI yAvajjIva nivRtta thatA nathI. tathA sarvaprakAranA hiraNya, suvarNa, dhana, dhAnya, maNi, motI, zaMkha, pravAla, vagerenA parigrahathI yAvajjIva nivRtta thatA nathI. tathA khoTA tolamApathI aTakatA nathI. tathA sarvataH khetI, pazupAlanavagerenA karaNa, karAvaNamAMthI yAvajjIva nivRtta thatA nathI. sarvaprakAranA pacana-pAcanamAMthI yAvajjIva nivRtta thatA nathI. sarva prakAranA khAMDaNa, pISaNa, tarjana, tADana, vadha, baMdhavagere parikSezamAMthI yAvajjIva nivRtta thatA nathI. tathA bIjA paNa AvA prakAranA aneka sAvadya kAryomAM rakta ane bodhino abhAva karavAvALA, bIjAonA prANane pIDA upajAvanArA ane anArya kAryomAMthI yAvajjava nivRtta nahIM thanArA che. yathAnAma keTalAka krUra puruSo kalama(dhAnya vizeSa), masUravagerenA rAMdhaNavagere kriyAmAM mithyAdaMDa pravartAve che ityAdi. A ja pramANe teo strIviSayaka kAmamAM(=maithuna vageremAM) mUrchita thAya che. gRddha thAya che. grathita bane che. adhyapapatra bane che. (mUrchita vagere zabdo kathaMcit samAna arthavALA ane kathaMcit bhinna arthavALA che.) ane cAra, pAMca, cha ke dasa vagere bhogabhogo alpakALa ke bahukALasudhI bhogavI, tathA veranA anubaMdho UbhA karI krUra phaLa ApavAvALA lAMbI sthitivALA ghaNA pApa karmo bhegA kare che. A bhegA karelA karmothI gherAyelA jIvo narakamAM utpanna thAya che. ahIM dRSTAMta batAve che - jema koi lokhaMDano goLo ke goLa paththara pANImAM pheMkavAmAM Ave, to te paththara pANInI sapATIne oLaMgI aMdara jamInapara pahoMcI jAya che. te ja pramANe uparokta puruSo vajabahula(=gurukarmI), dhUta(=karmaraja)bahula, paMka(=pApa)bahula, tathA vera(=vairAnubaMdha)bahula, mananA duSpraNidhAnavALA, utkaTa mAyAvALA, utkaTa paradroha karavAvALA, sAti=bheLaseLa karavAvALA, tathA sarvatra ayazavALA, prAyaH trasajIvonA ghAtaka thai svaAyuSya pUrNa thaye marIne A pRthvItalane oLaMgI narakamAM utpanna thAya che. [2/2/35] narakanuM svarUpa narakAvAso aMdarathI goLAkAra ane bahArathI corasa hoya che, tathA nIcenA bhAgamAM kSupra AkAravALA hoya che, tathA te narakomAM haMmezA ghora aMdhakAra hoya che. tathA tyAM graha, caMdra, sUrya, nakSatra vagerenA prakAzano mArga nathI. tathA te narako meda, carabI, mAMsa, lohI, purunA DhagalAthI kharaDAyelI bhUmivALI che. tathA te narako maLamUtravagere tathA Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArmika manuSyonuM jIvana NaragA, asubhA Naragesu vednnaao| no ceva naragesu neraiyA NihAyati vA payalAiMti vA, suiMvA, ratiM vA, dhitiM vA, mati vA uvalabhaMte, te NaM tattha ujjalaM viulaM pagADhaM kaDuaM kakkasaM caMDaM dukkhaM duggaM tivvaM durahiAsaM NeraiA veaNaM paccaNubhavamANA vihrti| [sUtrakRtAGga 2/2/36] se jahANAmae rukkhe siyA pavvayagge, jAe mUle chinne agge garue, jao jiNNaM NiNNaM jato visamaM, jato duggaM tato pavaDati, evAmeva tahappagAre purisajAe gabbhAo gabbhaM, jammAo jamma, mArAo mAraM, NaragAo NaragaM, dukkhAo dukkhaM, dAhiNagAmie Neraie kaNhapakkhie, AgamissANe dullahabohie Avibhavai, esa ThANe aNArie akevale jAva asavvadukkhappahINamaNe, egaMtamicche, asAhU paDhamassa ThANassa ahammapakkhassa vibhaMge evmaahie| sUtrakRtAGga 2/2/37] ahAvare doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evamAhijjaI -iha khalu pAINaMvA 4 saMtegaiA maNussA bhavaMti, taM.- aNAraMbhA, appariggahA, dhammiyA, dhammANugA, dhammiTThA, jAva dhammeNaM caiva vittiM kappemANA vihrNti| susIlA, suvvayA, sappaDiANaMdA, susAhU savvAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe; jAva je Avanne tahappagArA sAvajjA, abohiA, kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajati, taovi paDivirayA jaavjjiivaae| se jahANAmae aNagArA bhagavaMto IriyAsamiA, bhAsAsamiyA, aNagAravaNNao, jAva. savvagAyapaDikammavippamukkA ciTThati, te NaM eeNaM vihAreNaM kohavAyelA mAMsa vagerenA kAdavane kAraNe atyaMta kharAba gaMdhavALI che. dekhAvamAM zyAma, agninA varNa jevI che. karkaza sparzavALI che. atyaMta duHkhe sahI zakAya tevI A narako che. A narako ekAMte azubha che. A narakanI pratyeka vedanA azubha che. A narakamAM nArakI jIvone kSaNabhara paNa nidrA ke pracalA nathI. A narakamAM jIvone kSaNamAtra paNa zruti ke zuci(=pavitratA), rati, dhRti ke mati prApta thatI nathI. teo tyAM ujvalAyamAna, vipula, pragADha, karka, karkaza, caMDa, duHkhada, durga, tIvra, duradhyAsa vedanAne satata anubhave che. [2/2/36] ahIM daSTAMta batAve che - parvatanI Toca para utpanna thayeluMvRkSa mULamAMthI cheda pAmIzIghagatithI nIce paTakAi paDe che. tema AjIva paNa azubhakArya karIne karmarUpI pavanathI kheMcAine narakamAM paDe che. tathA tyAMthI uddhata thaine eka garbhamAMthI bIjA garbhamAM, eka janmamAMthI bIjA janmamAM, eka saMsAra(bhava)mAMthI bIjA saMsAramAM, eka narakamAMthI bIjI narakamAM, eka duHkhamAMthI bIjA duHkhamAM paDe che. dakSiNagAmI nairayiko kRSNapAkSika hoya che ane bhaviSyamAM durlabhabodhi bane che. A sthAna anArya, akevala yAvat asarvaduHkha prakSINa mArga che. ekAMte mithyA che ane asAdhu che. A pramANe adharmapakSarUpa prathama sthAna batAvAyuM che. [2/2/37] dhArmika manuSyonuM jIvana have bIjA dharmapakSano vibhaMga A pramANe batAvyo che -ahIM pUrvaAdi cAra dizAmAM keTalAka manuSyo che - te A pramANe - AraMbha vinAnA, aparigrahI, dhArmika, suzIla, sArA vratavALA, supratyAnaMdavALA, susAdhuo thai sarva prakAranA prANAtipAtathI viramyA hoya che. yAvat jeo tevA prakAranA sAvadyane prApta karelA, abodhika, paANaghAtaka cheteonA sarvaprakAranA pApasthAnomAMthI A badhA(dharmasthAnamAM rahelA jIvo) virata thayA che. teo yathAnAma anagAra bane che. teo IsamitithI yukta, bhASAsamitithI yukta ityAdi (sAdhusvarUpanuM varNana aupapAtika graMthamujaba) yAvat sarvaaMganA pratikarmathI vipramukta hoya che. A pramANe viharatA teo ghaNA varSo sudhI zrAmaNyaparyAya pALI AbAdhA(=roga vagere) utpanna thAya ke na thAya, pratyAkhyAna(=anazana) karIne bahu prakAranA bhojanone anazana dvArA chede che. vaLI teo je prayojanathI nagnabhAva, mUDabhAva, asnAnabhAva, adaMtazodhana Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-91) viharamANA bahuiM vAsAiM sAmaNNapariAgaM pAuNaMti 2 bahU 2 AbAhasi uppaNNaMsi vA aNuppaNNaMsi vA bahUI bhattAiM paccakkhaMti 2 bahUI bhattAi aNasaNAe chedeMti 2 tA jassaTThAe kIraI NaggabhAve, muMDabhAve, anhANabhAve, adaMtavaNage, achattae, aNovAhaNae, bhUmisejjA, phalagasejjA, kaTThasejjA, kesaloe baMbhaceravAse, paragharappavese laddhAvaladdhe, mANAvamANAo, hIlaNAo, jiMdaNAo, khiMsaNAo, garahaNAo, tajjaNAo, tAlaNAo, uccAvayA gAmakaMTayA, bAvIsaMparisahovasaggA ahiAsijjati, tamaTThamArAhati, tamaTThamArAhettA caramehiM ussAsaNIssAsehiM aNaMta, aNuttaraM, nivvAghAyaM, NirAvaraNaM, kasiNaM, paDipunnaM, kevalavaranANadasaNaM samuppADeMti 2, tao pacchA sijjati, bujjhati, muccaMti, pariNivvAyaMti, savvadukkhANamaMtaM kareMti egaccAe puNa ege bhayaMtAro bhvNti| avare puvakammAvaseseNaM kAlamAse kAlaM kiccA aNNataresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti (taM. jAva) te NaM tattha devA bhavaMti mahiDDiA, mahajjuiA jAva mahAsukkhA hAravirAiavacchA, kaDagatuDiarthabhiabhujA, aMgayakuMDalamaTTagaMDayalakaNNapIThadhArI, vicittahatthAbharaNA, vicittamAlAmaulimauDA, kallANagaMdhapavaravatthaparihiyA, kallANagapavaramallANulevaNadharA, bhAsuraboMdI, palaMbavaNamAladharA, divveNaM rUveNaM, divveNaM vanneNaM, divveNaM gaMdheNaM, divveNaM phAseNaM, divveNaM saMghAeNaM, divveNaM saMThANeNaM, divvAe ivIe, divvAe juIe, divvAe pabhAe, divvAe chAyAe, divvAe accAe, divveNaM teeNaM, divvAe lessAe, dasa disAo ujjovemANA pabhAsemANA, gatikallANA, ThitikallANA, AgamesibhaddayAvi bhvNti| esa ThANe Ayarie, jAva savvadukkhappahINamagge egaMtasamme, susAhu doccassa ThANassa dhammapakkhassa vibhaMge evmaahie| sUtrakRtAGga 2/2/38] ahAvare taccassa ThANassa mIsagassa (dAMtanI zobhA na karavI), chatra dhAraNa na karavuM, joDA na paheravA, bhUmipara zayana karavuM, pATapara zayana (varSAkALa) karavuM kASThapara zayana karavuM kezano loca karavo, brahmacaryamAM vasavuM, bIjAnA gharamAM praveza vakhate maLe ke na maLe, mAna maLe ke apamAna thAya, hIlanA, niMdA, khisaNa(=tiraskAra), gaha, tarjanA ke tADana vagere ucca-nIcA grAmakaMTako (=sArA-narasA-pIDAdAyaka anubhavo) tathA bAvIza pariSaha ane upasargo sahana karavA vagere kaSTo sahe che, te prayojanane ArAdhe che. te prayojananI ArAdhanA karIne teo carama zvAsocchavAsanI samApti pachI (arthAt bAramA guNasthAnanA carama samaya pachI) anaMta, anuttara, nivyaghAta, nirAvaraNa, akhaMDa ane paripUrNa evA zreSTha kevaLajJAna ane kevaLadarzanane prApta kare che. ane te pachI (caudamA guNasthAnakanA aMte) teo siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, parinirvANa pAme che, ane sarvaduHkhano aMta kare che. keTalAka A pramANe eka ja arcA=zarIra athavA bhavathI siddha thAya che. bIjA keTalAka pUrvakRta karma sattAmAM bAkI rahevAthI kALa karIne (mRtyu pAmIne) anyatara devalokamAM deva tarIke utpanna thAya che, ityAdi. teo tyAM mahARddhivALA, mahAdyutivALA, mahAsukhavALA, hArothI zobhatA vakSasthaLavALA(=aneka ratnAhArothI alaMkta), kaTaka-alaMkArathI khaMbhita hAthavALA, aMgada, kuMDala vagerethI suzobhita aMgavALA, hAthanA vicitra alaMkArothI zobhatA, vicitra puSpamALA ane mugaTothI zobhatA, kalyANakArI sugaMdhI vastro dhAraNa karavAvALA, kalyANakArI zreSTha mAlya ane anulekhana dhAraNa karavAvALA, bhAsvarazArIravALA, laTakatI puSpamALA dhAraNa karavAvALA, divyarUpa, divya varNa, divyagaMdha, divya sparza, divya saMghAta, divya saMsthAna=AkAra, divya Rddhi, divya dyuti, divya prabhA, divya chAyA, divya arcA(=zarIra), divya teja ane divya lazyA A badhAthI daze dizAne udyotita karanArA, prabhAsita karanArA, kalyANa gativALA, kalyANa sthitivALA, bhaviSyamAM bhadra= kalyANa pAmanArA hoya che. A sthAna Arya che yAvat sarvaduHkha prakSINa mArga che. A sthAna ekAMte samyagu ane Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mizrapANika manuSyonuM jIvana 13 vibhaMge evamAhijjai - iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA maNussA bhavaMti, taM jahA appicchA, appAraMbhA, appaparigahA, dhammiyA, dhammANuAjAva dhammeNaMceva vittiM kappemANA vihrti|susiilaa, suvvayA, suppaDiANaMdA sAhu egaccAo pANAivAyAo paDiviratA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA, jAva jeyAvaNNe tahappagArA sAvajjA abohiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajati taovi egaccAo appaDivirayA (jAvajjIvAe egaccAo paDivirayA / ) se jahANAmae samaNovAsagA bhavaMti, abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvA smnnovaasgvnnnno| jAva appANaM bhAvemANA viharaMti, te NaM eyArUveNaM vihAreNaM vihAremANA bahuiM vAsAI samaNovAsagapariAyaM pAuNeti 2 AbAhasi uppaNNasi vA aNuppaNNaMsi vA bahuiM bhattAI paccakkhAeMti 2 bahuI bhattAI aNasaNAe chedeti 2 tA, AloiyapaDiktA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu devalogesu devattAe uvavatAro bhavaMti taM0 mahiDDiesu, mahajjuiesujAva mahAsukkhesu / sesaM taheva jAva esa ThANe Arie, jAva egaMtasamme, sAhu taccassa ThANassa mIsagassa vibhaMge evamAhie ti|| adaH sthAnatrayamupasaMhAradvAreNa saGkepato bibhaNiSurAha - 'aviraiM paDucca bAle Ahijjai, viraiM paDucca paMDie Ahijjai, viratAviratiM paDucca bAlapaMDie Ahijjai, tattha NaMjAsA savvato avirati, esa ThANe AraMbhaTThANe aNArie jAva asavvadukkhappahINamagge egaMtamicche, asAhU, tattha NaM jAsAsavvato viraI, esa ThANe aNAraMbhaTThANe susAdhu che. A pramANe bIjA dharmapakSa sthAnano vibhaMga batAvyo. [2/2/38] - mizrapANika manuSyonuM jIvana - have trIjA mizrasthAnano vibhaMga dezavi che ahIM pUrva Adi dizAomAM AvA prakAranA manuSyo hoya che, te A pramANe - alpa icchAvALA, alpa AraMbhavALA, alpa parigrahavALA, dhArmika, dharmanI ja anujJA karanArA, thAvat dhArmikavRttivALA ja hoya che, teo suzIla, suvata, pratyAnaMda ane sarjana hoya che. teo eka prakAranA (sthULa) prANAtipAtamAMthI mAvajIva nivRtta hoya che ane eka prakAranA (sUkSmAdi bheTavALA) prANAtipAtamAMthI nivRtta thayA hotA nathI. ityAdi...yAva tevA prakAranA je abodhika kamata ane parajIvane pIDA pahoMcADanArA kAryo che, temAMthI eka aMze yAvajIva nivRtta hoya che ane bIjA aMze aprativirata hoya che. teo jIva ane ajIvanA jJAnavALA, puNya-pApanA prakAro AdinA bodhavALA ityAdi guNavALA zramaNopAsaka hoya che. (ahIM zrAvakanuM varNana anyataH samajavuM) yAvat AtmAnuM paribhAvana karatA hoya che. A zrAvako AvA prakAranA vihAra(caya) viharI ghaNA varSo sudhI zramaNopAsakaparyAya pALI aMte AbAdhA utpanna thAya ke na thAya, bahu prakAranA bhojananuM pratyAkhyAna karI ane bhaktapratyAkhyAna anazana svIkArI tathA jIvanamAM lAgelA doSonuM AlocanA pratikramaNa karI samAdhi prApta karI kAla karI tyAMthI devalokamAM deva tarIke utpanna thAya che. devalokamAM teo mahAddhivALA, mahAdyutivALA yAvat mahAsukhavALA sthAnomAM utpanna thAya che ityAdi pUrvavatu, A sthAna Arya che, yAvat ekAMte samyak ane susAdhu che. trIjA mizrasthAnano vibhaMga A pramANe batAvyo che. avirata samyakatvIno gharmapakSamAM samAveza A traNe sthAnano upasaMhAra karatA saMkSepathI kahe che - aviratine AzrayIne bALa kahevAya che. viratine AzrayIne paMDita gaNAya che ane viratAviratine AzrayIne bALapaMDita manAya che. A traNamAM je sarvathA aviratirUpa che, e sthAna AraMbhanuM, anAryasthAna che yAvat asarvaduHkha prakSINa mArga che. ekAMtamithyA che. asAdhu che. A Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 - pratimAzataka kAvya-91) Arie jAva savvadukkhappahINamagge egaMtasamme sAhU, tattha NaM jA sAsavvato viratAviratI, esa ThANe AraMbhaNAraMbhaTThANe esa ThANe Arie jAva savvadukkhappahINamage egaMtasamme saahuu| sUtrakRtAGga 2/2/39] evameva samaNugammamANA imehiM ceva dohiM ThANehiM samoaraMti, taM. dhamme ceva adhamme ceva, uvasaMte ceva aNuvasaMte cev'| sUtrakRtAGga 2/2/ 40] atra hi mizrapakSo mithyAdRzAmadharmapakSa eva, samyagdRzAM zrAddhAnAmapi sa dharmapakSa eveti vyaktyA phalataH pratIyate, sAdhuzrAddhamArgayoH sarvaduHkhaprakSINamArgatvAt, yathA ca mithyAdRSTerdravyato viratirapi samyaktvAbhAvAdaviratireva bAlazabdavyapadezanibandhanaM syAttathA samyagdRSTedharmakarmaNi dravyato'viratirapi viratikAryAMzikapANDityavyapadezapratibandhikA na syAt, dravyatayaiva niSphalatvAditi sUkSmamIkSaNIyamavirativiSayANAmaSTAdazAnAmapi sthAnAnAmekatarAMzasya sattve'pi tatpratipakSasya dharmAMzasyotkaTatve dharmapakSa eva vijayate'nyathA'viratasamyagdRSTiH kasyApi pakSasya sthAnI na syaat| tatazca yaniSkRSyoktaM - tattha NaM je se paDhamassa ThANassa ahammapakkhassa vibhaMge evamAhijjai - tattha NaM imAItinni tevaThThAiMpAvAduasayAiM bhavaMti tti makkhAyaM taM- kiriyAvAINaM akiriyAvAINaM aNNANiyavAINaM veNaiavAINaM ti' [sUtrakRtAGga 2/2/40] tadvimarze parasya gaganamAlokanIyaM syaad| atra hi traNamAM je sarvata viratinuM sthAna che, e anAraMbhanuM sthAna che. Arya che, yAvat sarvadu:khanA kSayano mArga che. ekAMte samya che, sAdhu che. ane A traNamAM je chelluM sarvataH viratAvirati sthAna che, te sthAna AraMbha-anAraMbha sthAna che. Arya che, yAvat sarvaduHkhanA kSayano mArga che. ekAMte sabhya che. [2/2/39] A ja pramANe samyam anugamyamAna=saMkSepathI vyAkhyAna karavAmAM Ave to A traNa sthAno A be sthAnamAM ja samavatAra pAme che. te A pramANe- dharmamAM ane adharmamAM tathA upazAMta sthAnamAM ane anuzAMta sthAnamAM."[2/2/80]. ahIM mithyAtvIono mizrapakSa adharmamAM ane samyagdaSTizrAvakono mizrapakSa dharmamAM ja samAveza pAme che. ema spaSTapaNe phalata pratIta thAya che, kAraNa ke sAdhumArganI jema zrAvakamArgane paNa sarvaduHkhanA kSayano mArgadarzAvyo che. A ja pramANe jema mithyAdRSTi jIvomAM samyakatvano abhAva hovAthI teonI dravyathI paNa dekhAtI virati vAstavamAM avirati ja che ane teone bALa jIva tarIkeno vyapadeza karAvavAmAM ja kAraNabhUta che. te ja pramANe samyagdaSTi jIvanI dharmakAryomAM dravyathI avirati hovA chatAM viratinA zubhayoga-jayaNAvagerarUpa kArya tyAre dekhAtA hovAthI eTalAaMze viratinA kAryarUpa pAMDitya tarIkeno vyapadeza thavAmAM e avirati pratibaMdhaka bane nahIM, kAraNa ke A avirati mAtra dravyarUpa hovAthI ja niSphaLa che. (arthAt samyagdaSTi jIvomAM dharmakriyA vakhate zraddhA-jayaNAdirUpe vyakta thato viratiaMza bhAvathI che, jyAre avirati aMza mAtra dravyathI=vyavahArathI che, kAraNa ke teono virati pratye jhukAva che, hArdika rAga che. jyAre avirati pratye DaMkha che. aNagamo che. mAtra keTalIka majabUrIo ane nabaLAio ja temane aviratimAM jakaDI rAkhe che.) ityAdimuddAkhUbasUkSmabuddhithI vicAravA. eTalo khyAla rAkhavo ke aviratinAprANAtipAta vagere aDhArasthAnomAMthI koi eka aMzanI hAjarI hoya, to paNa tenA virodhI dharmaaMzanI jo utkaTatA hoya, to te dharmaaMza pelA pApasthAnane dabAvI pote ja utkRSTapaNe varte che. arthAt utkaTa dharmaaMzanI hAjarImAM rahelA pApAnarUpI doSo haNAi javAthI te dharmapakSa tarIke mAnya bane che. jo Ama na hoya, to aviratasamyagdaSTi jIvano naMbara dharma ke adharma bemAMthI ekamAM na Ave. A badho vicAra karIne ja sUtrakAra niSkarSa batAvatAM kahe che - "uparokta sthAnomAM prathama adharmapakSasthAnamAM pAkhaMDIonA traNaso tresaTha bheda Ave che. te A pramANe (1) kriyAvAdI (180 bheda) (2) akriyAvAdI (84 bheda) (3) ajJAnavAdI (67 bheda) ane (4) vanayika (32 bheda.)" [2/2/40] A sUtra para jo barAbara vicAra karavAmAM Ave, to pArdhacaMdra matavALAne mAtra AkAza ja jovAnuM bAkI rahe. arthAt teo potAnA matanI Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasaMyamaAdithI mizratAno abhAva kutIrthikadRSTayanugata AcAro'dharmaH svasamayAnugatazca dharmaH pratIyate iti // 91 // etatsarvamabhipretya bhaktirAgapratibandyA dravyastave dharmapakSaM balAtparamaGgIkArayannAha hiMsAMzo yadi doSakRt tava jaDa! dravyastave kena tan, mizratvaM yadi darzanena kimu tad bhogAdikAle'pi n| bhaktyA ced nanu sApi kA yadi mato rAgo bhavAGgaM tadA, hiMsAyAmapi zastatA nu sadRzItyatrottaraM mRgyate // 92 // (daMDAnvayaH- he jaDa ! yadi dravyastave hiMsAMzo tava doSakRt (tadA) tanmizratvaM kena bhavet ? yadi darzanena, kimu tad bhogAdikAle'pi na ? bhaktyA cet ? nanu sApi kA ? yadi rAgo bhavAjhaM mataH tadA hiMsAyAmapi zastatA nu sadRzI ityatrottaraM mRgyate // ) _ 'hiMsAMza'iti / he jaDa ! yadi dravyastave hiMsAMzo doSakRt-mizratvakRt, tadA kena tanmizratvaM bhavet ? na tAvad dezasaMyamena, cturthgunnsthaane'gteH| yadi ca darzanena samyaktvena, tadA bhogAdikAle'pi tanmizratvaM kiM na syAt ? cet yadi bhaktyA mizratvaM tvayocyate, tarhi sApi-bhaktirapi ca kA ? yadi bhaktI rAgo mataH, tadA bhavAGga, rAgadveSayoreva saMsAramUlatvAt, tadA dvAbhyAM saMsArAntargatAbhyAmadharmapakSa evotkaTaH syAditi ko mizrAvakAzaH? prazastarAgatvA bhaktirna bhavAGgamiti cet ? tarhi dravyastavAnugatahiMsAyAmapi zastatA sadRzI, atra tava kimuttaramiti mRgyate ? atra ca samyaguttaraM varSasahasreNApi na pareNa dAtuM zakyamiti mokSArthibhirasmadukta eva panthAH shrddheyH| puSTimAM koi hetu ApI zake tema nathI, kAraNa ke ahIM adharmapakSamAM parapAkhaMDI ane mithyAtvIono ja samAveza karyo che. tethI bAkI rahelA avirata samyakatvI vagereno arthataH dharmapakSamAM ja samAveza karyo che. tethI kutIrthikaAdigata AcAra adharma che ane svasiddhAMtane anugata AcAra dharmarUpa che (paraMtu mizrarUpa to koi nathI.) ema pratIta thAya che. I91 A badhA muddAo svIkArI bhaktirAganI pratibaMdithI dravyastavamAM dharmapakSano bIjA pAse baLAtkAre svIkAra karAvatA kahe che- kAvyArtha: - hejaDa!jo tArA hisAbe dravyastavamAM hiMsAno aMza doSakArI(=mizrapaNuM karanAro) hoya, to tenuM mizrapaNe konI sAthe Avaze? jo samyagdarzananI sAthe mizrapaNuM kahezo, to viSayavagerenA bhogakALe paNa mizrapaNuM kema na kahevAya? kAraNa ke te vakhate paNa samyagdarzana hAjara che. bhakti sAthe mizrapaNuM kahezo, to bhakti zuM che? jo rAgarUpa hoya, to saMsAranuM kAraNa banaze. (kAraNa ke rAga saMsAranuM kAraNa che.) prazasta rAgarUpa hovAthI bhakti saMsAranuM kAraNa nathI, paNa prazaMsanIya che" ema kahezo, to dravyastavamAM rahelI hiMsA paNa samAnapaNe prazasta kema na kahevAya? ahIM tame zo uttara Apazo? dezasaMyamaAdithI mitratAno abhAva dravyastavamAM rahelI hiMsAne dezasaMyama sAthe mizra thayelI mAnI zakAya nahi, kAraNa ke cothA guNasthAnake rahelAnA dravyastavamAM e mizratva ghaTI zakatuM nathI. kAraNa ke teomAM dezathI paNa saMyama nathI.) samyagdaSTi gRhastha zabdavagere viSayabhogavato hoya, tyAre paNa hiMsAvagere pApa ane sabhyatvabanne rahyA che, tethI hiMsA ane sabhyatvanA mizraNathI mizrapakSa mAnavAmAM samyagdaSTi jIvanI sAMsArika tamAma pravRttine mizradharma mAnavAnI Apatti Ave. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446. pratimAzataka kAvya-92 etena SaTpuruSI pradarzanena zramaNopAsakANAM na dravyastavAdhikAra iti kApuruSasya pAzasya mataM nirstm| evaM hi tat - sarvato'virata: 1, avirata: 2, viratAvirata: 3, sarvatoviratAvirata: 4, zramaNopAsako dezavirata: 5, sarvaviratazceti 6, tAvat SaT puruSA bhavanti, tatra sarvato'virataH sa ucyate, ya: kudevakugurukudharmazraddhAvAn samyaktvalezenApyaspRSTamanAH, yamuddizya 'iha khalu pAINaMvA 4 saMtegaiA maNuA bhavaMtitaMjahA-mahicchA mahAraMbhA' ityAdi sUtraM pravRttaM 1, aviratastu sa ucyate-yaH samyaktvAlaGkRto'pi mUlottarabhedabhinnAM viratiM pAlayitumasamartho jinapratimAmunivaiyAvRttyakaraNatadAzAtanAparihArAdinA bhUyaH prakaTitabhaktirAga: 2, viratAviratazca sa ucyate - yaH pUrNasamyaktvAbhAvavAnapi svocitAn sarvavrataniyamAn bibharti 3, sarvato viratAviratazca sa ucyate- yasya manasi'tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiaM[AcArAGga 1/5/5/162] iti pariNAma: sthiro bhavati, paraM manasaH pramAdapAratantryAd bhUmnA sAdhusaGgamAbhAvAt paripUrNaM jinabhASitaM na jAnIte kulakramAgatAM ca viratiM pAlayati, pUrNasaMyamajJAnAbhAvAdevArambhena jinapUjAM karoti bhaktirAgapAravazyAt, tata eva saMyamamasaMyamaMvA na gaNayati, yAvatA bhakti pote rAgarUpa che. rAga ane dveSa saMsAranA mULa kAraNo che. tethI bhakti ane hiMsAnuM mizraNa rAga ane dveSanA mizraNarUpa hovAthI saMsAranuM prabaLa kAraNa bane, tethI te mizraNa utkaTa adharmarUpa ja bane, nahi ke mizrapakSarUpa. tethI bhaktine AgaLa karIne paNa mitratA na batAvI zakAya. zaMkA - bhaktirUpa rAga paramAtmApara hovAthI prazasta che. tethI saMsAranuM kAraNa nathI. samAdhAnaH- paramAtmAne uddezIne thatI bhakti jo prazasta gaNAtI hoya, to paramAtmAne uddezIne ja thatA dravyastavamAM rahelI hiMsA paNa prazasta kema na gaNAya? (ahIM vicAravAnuM che ke prastutamAM bhaktirAga bhAvarUpa che. hiMsArUpa dveSa hiMsAno bhAva na hovAthI mAtradravyarUpa ja che. tethI uparokta bhAvarAga paNa jo prazasta banI zakato hoya, to A hiMsArUpadravyadraSa paNa zA mATe prazasta na banI zake ?) pArdhacaMdranA matavALAo hajAro varSa sudhI vicAra karIne paNa A praznano samyagU uttara ApavAmAM kAmayAba banI zake tema nathI. Ama dravyastavagata hiMsArUpa dravyadveSa paNa prazasta ja siddha thAya che. tethI bhaktirUpa prazastarAga ane dravyastavagata dravyahiMsArUpa prazasta dravyaSa - A bannenuM mizraNa dharmarUpa che. nahi ke adharmarUpa athavA mizrarUpa. ame kahelo A mArga ja badhA mokSArthIoe zraddhA karavA yogya che. pArthacaMdrakalpita chapuruSavibhAga AnAthI cha puruSonA pradarzana dvArA "zramaNopAsakanedravyastavano adhikAra nathI.' ema darzAvatA pArjacaMdranA matanuM nirAkaraNa thAya che. pArthacaMdrano mata A pramANe che. (1) sarvataH avirata (2) avirata (3) viratAvirata (4) sarvataH viratAvirata (5) zramaNopAsaka dezavirata ane (6) sarvavirata...Ama cha prakAranA puruSo che. (1) sarvataH avirataH- je kudeva, kuguru ane kudharmapara ja zraddhAvALo che ane jenA manane samyatvano aMza paNa sparyo nathI. e vyakti sarvato avirata che. tene uddezIne ja 'iTa khalu pAiraM vA 4saMtagaiyAmaNu bhavaMti taM. mahicchA... mahAraMbhA" (ahIM pUrvAdi dizAmAM keTalAka manuSyo hoya che te A pramANe mahAicchAvALA, mahAraMbhI...ityAdi) sUtrakRtAMganuM sUtra pravRtta thayuM che. (2) avirata - samyakatvathI zobhato hovA chatAM je puruSa mUla-uttara bhedavALI virati pALavA samartha nathI, te avirata che. A vyakti jinapratimA ane munionI vaiyAvacca karavA dvArA ane te bannenI AzAtanAno tyAga karavA dvArA te banne(pratimA ane muni) para potAno rAga pragaTa kare che. Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArjacaMdrakalpita chapuruSavibhAga 147 ) kRtyena saMyama pAlayituM na zakyate tAvAnevAviratibhAgaH zrute bhaNita iti, yamuddizyedaM sUtraM - iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiA maNuA bhavaMti appicchA appAraMbhA' ityaadi| caturthabhaGgasthaviratyapekSayA stokayA viratyA tRtIyo bhaGga iti vivekaH 4, zramaNopAsako dezaviratazca sa ucyate - yaH zramaNopAsanamahimnA pratidinaM pravarddhamAnasaMvego jIvAjIvasUkSmabAdarAdibhedaparijJAnavAn tata evAsthimajjApremAnurAgaraktacitto dezaviratiM gRhItvA pAlayati, samyaktvasahitavratagrahottaramabhaGgaraGgazcobhayakAlamAvazyakaM kurute| ata eva ca saMyamaM jAnIte, uktaM cAnuyogadvArasUtre - 'samaNeNa ya sAvayeNa ya avassaM kAyavvaM havai jmhaa| aMto ahoNisissa ya tamhA AvassayaM nnaam'| [sU. 29, gA. 3] dazavaikAlike ca - jo jIve vi viyANAi, ajIve vi viyANAi / jIvAjIve viyANato, so hu NAhIi sNjmN'| [4/13] enamevoddizya- se jahANAmae samaNovAsagA bhavaMti', 'abhigayajIvAjIvA' ityAdi sUtrapravarttate, ayamevazuddhajinabhaktimAnucitaM saMyamamAdriyate, hiMsAM parihatya jinavirahe jinapratimAM pUjayati, saMyamajJo hyasau SaTkAyahiMsAM pariharati, ata evoktaM mahAnizIthe - 'akasiNapavattagANaM, virayAvirayANa esa (3) viratAvirata - A vyaktine saMpUrNa samyatva hotuM nathI. chatAM paNa te potAne yogya badhA ja vrata ane niyamonuM pAlana kare che. (4) sarvata viratAvirata - A vyaktinA manamAM 'tameva sarco nIsaMke je jirNahiM paveiya' (te ja satya ane niHzaMka che, je jinezvaroe kahyuM che.) Avo sakhyatva pariNAma sthira thayo hoya che. chatAM paNa te vyaktine pramAdanI gulAmInA kAraNe ane sAdhuno saMga sArA pramANamAM na thavAthI jinezvaroe kahelAM tattvanuM jJAna hotuM nathI. A vyakti kuLanI paraMparAthI AvelI virati pALe che. A puruSa pUrNa saMyamanuM jJAna nahIM hovAthI ja AraMbhapUrvaka jinapUjA kare che. ane A bhaktirAganA uchALAne kAraNe ja bhaktirAgane AdhIna thai (te puruSa) jinapUjA vagere karatI vakhate saMyama ke asaMyamane gaNakArato nathI. ahIM te vyakti jeTalA kRtyathI saMyama pALI zakatI nathI, teTalA aMzane ja aviratinA bhAga tarIke zratamAM kahyo che. A puruSane uddezIne A sUtra pravarte che. "iha khalu pAiNa vA-4 saMtagaiyA machuA bhavaMti taMtra aspicchA aprAraMbhA" (ahIM pUrva Adi dizAmAM keTalAka manuSyo che, te A pramANe - alpa icchAvALA alpaAraMbhavALA ityAdi.) trIjA vikalpamAM cothA vikalpanI apekSAe alpa virati che. tethI ja tene alaga vikalpa tarIke batAvyo che. ema viveka karavo. (5) zramaNopAsaka dezavirataH- je vyakti sAdhuonI upAsanAnA prabhAve dararoja caDatA saMvegavALo che. tathA je puruSa jIva-ajIva, sUkSma, bAdaravagere bhedonA jJAnavALo che. (sarvajIvo pratye) asthimajjA jevA thai gayelA prema ane anurAgathI raMgAyelA cittavALo che. tethI je dezavirati grahaNa karI pALavAvALo che, te zramaNopAsaka dezavirata kahevAya, A zrAvaka samyakatva sahita vrato grahaNa karyA pachI dharmanA A raMgamAM bhaMga pADyA vinA haMmezA ubhayakALa(=savAre ane sAMje) AvazyakakriyA kare che. tethI ja te zrAvaka saMyamane barAbara samaje che. anuyogadvAra sUtramAM kahyuM ja che ke - "jethI sAdhu ane zrAvake (A kriyA) ahorAtranI madhyamAM avazya karavAyogya che, tethI tenuM nAma Avazyaka che." tathA dazavaikAlikamAM kahyuM che - "je jIvone jANe che, ajIvane paNa jANe che. jIvAjIvane jANatoteja saMyamane jANe che. A ja zrAvakane uddezIne "sejahANAmae samaNovAsagA bhavaMtiabhigayajIvAjIvA" ityAdi (je zramaNopAsaka hoya che, teo jIvAjIvAdi padArthanA jJAtA hoya che, ityAdi) sUtra pravRtta thayuM che. vaLI, zuddha jinabhakti dharAvato A zrAvaka ja yogya saMyamano Adara kare che ane bhAvajinanA virahamAM hiMsAno tyAga karI jinapratimAnI pUjA kare che. arthAt hiMsA na thAya e pramANe pUjA kare che. A zrAvaka saMyamanA svarUpane samaje che ane Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-92 khalu jutto| je kasiNasaMyamaviU pupphAiaMNa icchti'| [3/38] ityatra sAdhuzrAvakayordvayoravizeSeNa kRtsnasaMyamajJatvaM puSpAdiparihAreNa pUjAdhikAritAvacchedakamuktaM, tatraikatarapakSapAto na zreyAn, kiM cAtra kAraNamiti vicAraNIyaM, yadindrAbhiSekakaraNe suparvANo'hamahamikayaudArikajalapuSpasiddhArthAdIni gRhNanti, jinapUjAM tu na tenopacAreNa kurvantIti surapuSpeSu trasAsambhavo'mlAnatvaM ca hetuzcet, hiMsAparihAra evAyaM dharmAbhyudayAya pragalbhate, samavasaraNe ca vaikriyANyeva puSpANi devA: prabhoragre dezanovA' vikiranti, maNyAdiracanApyacittaiva, uktaMcarAjapraznIyopAGge, 'pupphavaddalayaM viuvvaMti'[sU. 23] ityaadi| navakamalaracanApyacittaiva jJeyA, tathA pratimAnAM vndnaachajIvanikAyanI hiMsAthI dUra rahe che. mahAnizItha graMthamAM kahyuM che ke - "akRtnapravartaka viratAviratane ja A(=dravyastava) yukta che. jeo snasaMyamavidvAn che. teo puSpa vagerene icchatA nathI." (Avazyaka niryuktimAM paNa kahyuM che ke jeokRtnasaMyamavidvAnuM che. teo puSpa vagerene icchatA nathI.') A badhA sthaLe sAdhu ane zrAvaka - A bannemAM samAnarUpe rahelA kRtnasaMyamannapaNAne puSpavagerenA tyAgapUrvakanI pUjAnI adhikAritAnA avacchedaka tarIke batAvyuM che. arthAt sAdhu ane zrAvaka - banne kRmnasaMyamanna hovAthI puSpavagerenI hiMsApUrvaka pUjA karavAnA adhikArI nathI. hiMsA choDIne ja pUjA karavAnA adhikArI che. zaMkA - alabatta, zrAvaka ane sAdhu banne kRmnasaMyama vidvAna che. chatAM paNa zrAvaka saMsAramAM rahyo hovAthI tene puSpa vagerethI pUjA karavAno adhikAra che ane mAtra saMsAra tyAgI sAdhuo ja puSpa vagerethI rahitanI pUjAnA adhikArI che. samAdhAna - sUtramAM saMsArI ane saMsAratyAgI evA be bheda pADyA nathI. paraMtu atnasaMyamajJa ane kRtnasaMyamajJa ema ja be bheda pADyA che. tethI kRmnasaMyamajJa zrAvaka paNa puSpa vagere vinA ja pUjA karavAno adhikArI che. tethI zrAvakane choDI mAtra sAdhune ja puSpAdi rahitanI pUjAnA adhikArI tarIke sthApavAmAM ekataraphI pakSapAta batAvavAnuM thAya che. paNa A pakSapAta kalyANakArI nathI. vaLI ahIM kAraNa vicAro. juo! jyAre iMdrano abhiSeka karavAno hoya che, tyAre badhA devo ahamadamikAthI(huM karuM. huM karuM...evI hariphAithI) audArika pANI(=sacitta pANI), audArika puSpa(=sacitta puSpa), tathA audArika siddhArtha(=sacitta dhoLA sarasava)vagere grahaNa kare che. jyAre te ja devo jinapUjA A upacArathI(=audArikapuSpa vagerenA grahaNathI) karatA nathI. arthAt devo iMdranA abhiSeka vakhate ahIMnA mAgadha vagere tIrthonA pANI ane ahIMnA puSpono upayoga kare che. jyAre jinapUjA mATe tyAMnA pANI ane tyAMnA puSpono ja upayoga kare che. Ama karavAmAM teo bhagavAna karatA iMdrane vadhu pUjya mAne che evo Azaya to saMbhavato ja nathI. balka teo bhagavAnane ja vadhu pUjya mAne che. tethI bhagavAnanI pUjAmAM surapuSpa(=devalokanA puSpa) levAmAM jo A ja Azaya hoya, ke (1) A surapuSpo trasa jIvothI rahita hoya che. bhamarA vagere vikalendriyo mAtra tiththulokamAM ja che. tethI saudharma vagere devalokamAM thatA puSpane AzrayI vikalendriya jIvo rahetA hoya tema saMbhavatuM nathI. tathA (2) A surapuSpo kSetraprabhAvathI ke tathAsvabhAvathI plAna thatA nathI. to kahevuM paDe, ke A hiMsAtyAga ja dharmano abhyadaya karanAro thAya che. ja zaMkA - jo Ama ja hoya, to devo dezanAbhUmimAM prabhunI AgaLa puSpavRSTi kare che. te aMge zuM kahezo? svAbhAvika che ke A puSpavRSTimAM asaMkhya puSpAdi jIvonI hiMsAno saMbhava che. samAdhAnaH- devo dezanAbhUmimAM dArika sacitta puSponI vRSTi karatA nathI. paraMtu acittavaikriyapuSponI vRSTi kare che. te ja pramANe, samavasaraNa vageremAM karAtI maNi-ratna vagerenI racanA paNa acitta maNi vagerethI ja kare Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SipuruSavibhAganI asaMgatatA (149. dyadhikAre paJcavidhAbhigamavidhau sacittadravyojjhanamuktamasti, jinabhavanapraveze'pi caityavandanabhASyAdAvayaM vidhirukto'stIti tato niravadyapUjaiva dezaviratasya sambhavatIti zraddheyam 5|srvvirtshc sa ucyate - yo gRhItapaJcamahAvrataH samitiguptisampanno ghoraparISahopasargasahanadRDhazaktimAn sannyastasarvArambhaparigrahaH sadA niravadyopadezadAtA vAGgAtreNApi sAvadyatanmizratAnanumodakaH paramagambhIracetAH samprAptabhavapAra iti, etacca hatAzasya pAzamataM samUchatokSitaprAya(ya: matA.) che. rAjazrIya upAMgamAM kahyuM ja che ke - "puSkuvalayaM viudhaMti' ityAdi (puSpa prakarane vikurve che.) te ja pramANe nava kamaLanI racanA paNa acitta suvarNathI ja banelI hoya che. vaLI jyAM pratimAnA vaMdana vagereno adhikAra che, tyAM tathA pAMca prakAranA abhigamavidhimAM caityavaMdana bhASya vagere graMthomAM jinAlayamAM sacitta dravyano tyAga karavAnuM kahyuM che. tenAthI siddha thAya che ke, sacitta vastuthI paramAtmAnI pUjA karavI ucita nathI. tethI dezavirata zrAvane niravadya=hiMsAnA doSa vinAnI pUjA ja karavI saMbhave che. evI zraddhA rAkhavI joie. () sarvavirata - jeNe (1) pAMca mahAvrato svIkAryA hoya, tathA (2) je pAMca samiti - traNa guptithI yukta hoya, tathA (3) je ghorapariSaha-upasarga sahana karavAnI daDha zaktivALo hoya, tathA jeNe (4) sarva prakAranA AraMbha-parigrahano tyAga karyo hoya, tathA je (5) haMmezAniravadya upadeza Apato hoya, tathA (6) je vacanamAtrathI paNa sAvadhano ke sAvadyathI mizrano anumodaka na hoya, tathA je (7) parama gaMbhIracittavALo hoya ane jeNe (8) bhavano pAra prApta karyo hoya=je alpakALamAM mokSa pAmavAno hoya, te vyakti sarvavirata kahevAya che. hatAza pAzano(=pAzmacaMdrano) A mata saMmUchita ucaeNkSitaprAyaH che, arthAt buddhi ane tarkathI saMgata nathI. papurUSavibhAganI asaMgatatA mahopAdhyAyajI have pArthacaMdranI A kalpanAne pAyA vinAnI sAbita kare che. pArjacaMdra kalpelA puruSonA cha bhedamAM (1) sarvato avirata ane (2) avirata A be vikalpo atyaMta bhinna nathI, kAraNa ke "bALa" tarIkenA vyapadezamAM kAraNabhUta "avirati' bannemAM samAnarUpe che. (siddhAMtamAM aviratano bALa tarIke, dezaviratano bALapaMDita=mizra tarIke ane sarvaviratano paMDita tarIke nirdeza karyo che.) tethI banne vikalpo eka ja banI jAya che. pUrvapakSa:- ahIM pApasthAnatvavibhAjakaupAdhivyApyaviSayatAvALI aviratine kAraNe sarvathA aviratano bheda pADyo che. ('pApasthAnatva vibhAjaka upAdhivyApya viSayatAka avirati" A vAkyano saraLa artha - prANAtipAta vagere aDhAra pApasthAno pApasthAnapaNAthI(=pApasthAnatvathI) samAna che. chatAM paNa teo "prANAtipAtapaNuM' "mRSAvAdapaNuM" "adattAdAnapaNuM' vagere dharma(svarUpa)nA kAraNe paraspara bhinna che. tethI ja pApasthAnapaNAthI samAna hovA chatAM, teonA aDhAra bheda paDe che; A prANAtipAtapaNuM, mRSAvAdapaNuM vagere dharmo pApasthAnatvavibhAjaka upAdhi(=pApasthAnanA aDhAra vibhAga karatI upAdhi) tarIke oLakhAya che. aDhAre pApasthAnomAM A upAdhi samAnarUpe rahI che. ahIM A upAdhino vyApya(=upAdhine choDI na raheto athavA upAdhithI niyaMtrita karAyelo) dharma che "viSayatA." arthAt A upAdhivALA aDhAre pApasthAnomAM viSayatA(=saMbaMdhipaNuM) rahI che. arthAt A aDhAre pApasthAno viSayarUpa saMbaMdhI che. konA? aviratinA. arthAt avirati A aDhAre pApasthAnasaMbaMdhI che. TUMkamAM pApasthAnatva. ityAdivAkyano aDhAra pApasthAnamAMthI eka paNa pApasthAnanI viratino abhAva evo phalitArtha thayo. A avirati(=viratinA abhAva)nA kAraNe ja sarvato aviratano bheda paDyo che.) tAtparya - jeo eka paNa pApasthAnakamAMthI nivRtta=virata thayA nathI, teone ja ahIM sarvato avirata samajavAnA che. avirata (bIjo vikalpa) vyaktio prANAtipAta vagere sattara pApasthAnamAMthI nivRtta thayA na hovA chatAM aDhAramAM "mithyAtvazalya" pApamAMthI nivRtta che. tethI teono sarvato avirata vikalpamAM samAveza thato nathI. Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-92). sarvato'viratAviratayoratyantabhedAbhAvAd bAlatvavyapadezanibandhanAviraterubhayatrA'vizeSAt pApasthAnatvavibhAjakopAdhivyApyaviSayatAkAvirate: sarvathA'viratatve dravyato hiMsAdinivRtamithyAdRSTiSvavyApte: samyaktvAbhAvasyaiva sarvato'viratitvaparibhASaNeca smygdRssttivyaavRttaavpyekbhedaanugunnyaabhaavaatphlaasiddheH| kiJca evamaviratasamyagdRSTerapi mithyAdarzanaviratyanyAviratibhyAM mizrapakSapAtaH / iSTApattiratra - 'egaccAo micchAdasaNasallAo paDivirayA egaccAo appaDivirayA[sUtrakRtAGga 2/2/39] iti pAThasvarasAditi cet ? na / tasyAkArAnAkArAdiviSayatvena mUlaguNaviratyabhAvApekSayaivAviratervyavasthApitatvAt, samyaktvAbhAvena viratiraviratireveti tu vRttikRtaiva utta25 - alabatta, A pramANe "sarvato avirata ane "avirata vacce bhedarekhA dorI zakAya. paraMtu sarvato aviratanuM tame kaheluM lakSaNa avyAmidoSathI kalaMkita che, kAraNa ke jeo mithyAtvazalyarUpa pApasthAnathI nivRtta thayA nathI(=mithyAtvI che.) paraMtu hiMsAdi sattarapApasthAnomAMthI ke temAMthI koka pApasthAnakamAMthI nivRtta thayA che (alabatta samyakta na hovAthI teo hiMsAdimAMthI bhAvathI nivRtta thayA na kahevAya, to paNa dravyathI to nivRtta che ja.) teono samAveza kemAM karazo? kAraNa ke tamArA mate jeo eka paNa pApasthAnamAMthI nivRtta thayA nathI, teo ja sarvato avirata che. paNa A lokoto sattara pApasthAnamAMthI nivRtta che. tethI teo sarvato aviratamAM samAveza pAmI zake tema nathI. avirata vagere vikalpomAM paNa teone sthAna nathI. kAraNa ke te badhA vikalpomAM praveza meLavavA samyakatva hovuM jarUrI che, jyAre A loko bicArA pAse samyatva nathI. Ama teonI hAlata trizaMku jevI thaze. pUrvapakSaH- jeoe bhAvathI eka paNa pApasthAna choDyA nathI, teono ame sarvato aviratamAM samAveza karIzuM. dravyataH pApano tyAga karanArA paNa bhAvathI tyAga vinA vAstavamAM pApa sevanArA ja che. tethI dravyathI sattara pApasthAnakothI virata thanArA paNa sarvato aviratamAM ja sthAna pAmaze, kAraNa ke jeo sakhyatvI nathI, teo bhAvathI pApasthAnathI virati pAmI zakatA nathI. uttarapala - Ama tame samyakatvanA abhAvanA kAraNe ja sarvato aviratatvanI paribhASA karI che ema phalita thAya che. A paribhASAne kAraNe sarvato avirata bhedamAMthI samyagdaSTinI vyAvRtti=bAdabAkI thai jAya che. athavA A sarvato aviratanI samyagdaSTithI vyAvRtti thAya che, chatAM paNa eka bhedanI anuguNatAno abhAva hovAthI koi phaLa siddha thatuM nathI. (mithyAtvayukta jIva "sarvatoavirata' tarIke prasiddha nathI. siddhAMtamAM mithyAtvI ane mithyAtva vinAnA paNa bIjI virati vinAnA - A baMnene samAnatayA "avirata' kahyA che. tethI mithyAtvane AgaLa karIne 'sarvato avirata' bheda pADavo anarthaka che. sarvato aviratathI tAtparya maLe ke badhI viratino abhAva. paNa iSTa che bIjI virati hoya ke na hoya, samyakatvanuMna hovuM. Ama "sarvato avirata bhedavivalA phaladAyaka nathI.) tathA aviratavagerenA bALaAdi bhedomAM mULa-uttaraguNaviratino bhAvAbhAvaprayojaka che- samyakatvanahi. (samyakatva+mULaguNaAdi viratine bhedamAM prayojaka mAnavAmAM paNa (1) mithyAtvI (2) avirata samyakatvI (3) dezavirata ane (4) sarvavirata A cAra bheda ja sArthaka thAya.) vaLI Ama mithyAtvazalyamAMthI virati(=samyattva) paNaviratitarIke iSTa hoya, to aviratasamyagdaSTine (prANAtipAtaAdi anya sattarasthAnothI avirata samyakatvIne) paNa viratAvirata=mizrapakSamAM samAvavo paDaze. pUrvapakSa - A vivakSAthI aviratasamyagdaSTino mizrapakSa mAnavo e amane iSTApatti rUpa ja che. kAraNa ke sUtramAM kahyuM ja che - vAmo pichavAipaTTImo virayA brAmo maMviya' (eka mithyAtvazalyathI prativirata, bIjAthI aprativirata.) uttarapakSa:- A vAta barAbara nathI. A sUtra avirata samyakatvI 'zAmAMthI virata chene zAmAMthI nathI' e Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSajJAna vinA paNa virati akhaMDita | 451 paribhASitamiti kA tavAhopuruSikA ? etena tRtIyabhaGgo'pi vilUnazIrNaH, sampUrNa zraddhAbhAve'viraterevaikasyAH sAmrAjyAt, yatkiJcidarthazraddhAne'pi 'ekasminnapyarthe sandigdhe'rhati tu nizcayo naSTa' iti nyAyAt sampUrNazraddhAnAbhAvAnmithyAtvasyaivAvasthiteH / caturthe ca bhaGge 'tameva saccaM 'ityAdi saGkeparucisamyaktvasadbhAvAddezato viratyA dezaviratiH sampanneti keyaM vAcoyuktiryaduta 'sarvato viratAviratirna tu deshvirti'riti| vizeSaparijJAnAbhAve'pi tAdRzasamyaktvena mASatuSAdInAM sarvaviratirapyakhaNDA prasiddhati kimaparAddhaM dezaviratyA yena sA tadvatAM na bhavet ? aMge prakAza pAthare che. Ama enI prativiratinA AkAra(=svarUpa) ane anAkAra(=asvarUpa)ne viSaya banAve che. eTale ke e mithyAdarzanazalyathI virata che, bIjA pApasthAnakothI virata nathI e vAtane ja viSaya banAve che. jyAre siddhAMtamAM prANAtipAtavirati Adi mULa guNa viratino abhAva ja aviratitarIke nirNAta karAyo che, tethI samyatvI paNa jo mULaguNavirati rahitano hoya, to avirata tarIke ja iSTa che. viratAvirata tarIke nahi. pUrvapakSa - paNa ame to sarvato avirata bheda kalpIne mULaguNa virativALAne paNa samyakatvanA abhAvamAM sarvato avirata kahIne aviratamAM paNa vizeSa sUcana karyuM che. uttarapakSa - A abhimAna karavAnI jarUra nathI, kAraNa ke samyakatvanA abhAvamAM dravyathI virati paNa avirati ja che, ema TIkAkAre pote ja spaSTa kahyuM che. tAtparya - samyakatva pote viratirUpa nathI - sabhyatvanA abhAvavALAM badhA nizcayathI avirata ja che. samyatvI paNa mULaguNa viratinA abhAvamAM avirata ja che, e siddhAMtamAnya vAta che. tethI tame kalpelA prathama be vikalpo paNa mULaguNa aviratinA kAraNe eka ja thai jAya che. tethI ja tamAro trIjo viratAvirata vikalpa paNa bhAMgIne bhUkko thai jAya che. bolo, pUrNa samyakatvano abhAva' A vAkyathI tame zuM kahevA mAMgo cho? pUrvapakSa - "bhagavAnanA amuka vacanopara zraddhA hovA chatAM tamAma vacanoparanI zraddhAno abhAva' ema kahevAno amAro Azaya che. uttarapakSaH- tethI pUrNa samyakatvano abhAva=bhagavAna ane bhagavAnanA vacana para saMpUrNa zraddhAno abhAva ema siddha thayuM. ane jo bhagavAna para alpa paNa zraddhAno abhAva hoya, to samyakatva ja rahetuM nathI, tethI avirati ja AvIne UbhI rahe, kAraNakethoDAartha aMgenI azraddhAmAM paNa "ekapaNa arthamAM saMdehaUbho thAya, to arihaMtaparano nizcaya(=zraddhA) nAza pAme che." (arthAtu samyakatvanAza pAme che.) AnyAyathI mithyAtvaja AvIne UbhuM rahe che, ane mithyAtvanI hAjarImAM "avirata' pakSa ja khaDo thai jAya che. Ama trIjo vikalpa baLI jAya che. vizeSajJAna vinA paNa virati akhaMDita tathA cothA vikalpamAM paNa jenAmAM "tameva saeN.' ityAdirUpa saMkSeparuci samyakatva che ane te samyakatvane anurUpa dezathI virati che, te vyaktimAM vAstavamAM dezavirati ja che, arthAt tamAro cotho vikalpa dezaviratidhararUpa pAMcamA vikalpamAM samAveza pAme che. tethI saMkSeparuci sabhyatvI sarvato viratAvirata che, paNa dezaviratidhara nathI." evI tamArI vacanayukti kasa vinAnI che. pUrvapakSa - jIva-ajIva vagere aMgenA vizeSajJAna vinAnI vyaktimAM dezavirati kevI rIte saMbhavI zake? uttarapakSa -are! A vizeSajJAna vinA paNa tevA samyakatvane kAraNe mApatuSa vagere munionI sarvavirati paNa akhaMDita rahI zaktI hoya, to dezaviratie zo guno karyo che, ke te akhaMDita na rahI zake? tethI saMkSepaci samyakatvavALAne dezavirati hovAmAM kazo vAMdho dekhAto nathI. tethI "e samyakatvavALAne sarvato viratAvirati che Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 pratimAzataka kAvya-92) evaM vadaMzca siddhAntalezamapi nAghrAtavAn htaashH| tathA coktaM bhagavatyAM- se nUNaM bhaMte ! tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiaM ? haMtA go0 ! tameva saccaM NIsaMkaM jaMjiNehiM pveiyN| [1/3/30] se nUNaM bhaMte ! evaM maNe dhAremANe evaM pakaremANe, evaM ciTThamANe, evaM saMvaremANe ANAe ArAhae bhavati ? haMtA go0 ! taM ceva'[1/3/31] tti / jIvAdivizeSaparijJAnAbhAvena ca mUlata: samyaktvAbhAvoktau SaTkAyaparijJAnavato'pi syAdvAdasAdhanAnabhijJasya na samyaktvamityuparitanadRSTau tava sarvamindrajAlAyate, taduktaM sammatau- 'chappihajIvanikAe, saddahamANo na saddahai bhAvA / haMdIapajjavesu visadahaNA hoi avibhattA'[3/28] prakaraNoktiriyamiti cet ? kimuttarAdhyayaneSvapi nAdhItA ? na smRtA vA ? taduktaM - 'davvANaM savvabhAvA, savvapamANehiM jassa uvlddhaa| savvAhiM NayavihIhiM, vitthAraruitti NAyavvo'tti // [28/24] vizeSAbhAve'pi saamaanyaaksstishcaavyostulyaa| evaM Na imaM skkmaagaarane dezavirati nathI." ema kahevAmAM kharekhara to siddhAMtanA lezanuM paNa potAne jJAna nathI, ema ja pragaTa karAya che. bhagavatI sUtramAM kahyuM ja che ke - "he bhadaMta! zuM te ja satya ane nizaMka che, ke je jinezvarothI kahevAyuM che? te gautama! hA, te ja satya ane nizaMka che, je jinezvarothI kahevAyuM che. hemaMte! A pramANe manamAM dhAraNa karanAro tathA te pramANe ja tapavageremAM ceSTA karanAro ane para matothI tathA prANAtipAtamAMthI saMvRtta thanAro zuM AjJAno ArAdhaka thAya che? he gautama! hA te pramANe ja che."tAtparya - saMkSeparuci samyakatvInI dharmakriyA AjJAnI ArAdhanArUpa ja che. tethI teo bhaktirAgathI puSpAdidvArA je dravyastava kare, te paNa AjJAnI ArAdhanArUpa ja che. tethI puSpAdithI pUjA karato hovAmAtrathI teno dezaviratimAMthI ekaDo kADhI nAMkhavo yogya nathI. (pUrvapala - jene jIvAdipadArthonuM jJAna ja nathI, ene eaMge zraddhA hovI kevI rIte saMbhave? tethI mAnavuM ja paDaze, ke emanI zraddhA kAMto che ja nahIM, kAM to adhurI che-apUrNa che. tethI virati paNa kAM to hoya nahIM, kAM to apUrNa hoya. mATe apUrNa zraddhA-virativALAno A cotho vikalpa yogya ja che. uttarapaNa - jainazAsanamAM adhurI ke apUrNa ke TakAvALI zraddhA mAnya ja nathI. kAM to zraddhA pUrI hoya, kAM to zraddhAno abhAva hoya.) tethI jo chakAyajIvanA jJAnanA abhAvamAM mULathI ja zraddhAno abhAva mAnazo to uccakakSAnI dRSTinI apekSAe SaTkAyanA jJAnavALo paNa jo syAdvAdasAdhana vinAno hoya (arthAtsyAdvAdasiddhAMtano jJAtA na hoya-syAdvAdathI siddhi karavAmAM asamartha hoya,) to samyakatvI nathI, tema kahevuM paDe, ane to tamArA zarUAtanA cAre ya vikalpo samyakatvanA abhAvavALA thavAthI eka ja thaI jaze. zAstramAM paNa jJAnanI apekSAe dravya-bhAva samyaktanI vivakSA karI che. juo sammatitarka graMthamAM kahyuM che ke - "(te jIva) A ja chajIvakAya che, ema nizcita zraddhA kare che, chatAM bhAva=paramArthathI zraddhA karato nathI ke je svadarzana-paradarzananA svarUpane jANato nathI.) evAnI e zraddhA aparyAyomAM avibhakta zraddhA che. (tedravyathI samyavI che.)"Ama upara-uparanA jJAnayuktanI apekSAe nIce-nIcenA jJAnavALA bhAvasamyakatvanA abhAvavALA thavAthI tamArA badhA vikalpo iMdrajALarUpa ja banI javAnA... kAraNa ke sarvavirata paNa viziSTa jJAnI sarvaviratanI apekSAe alpajJAnI hovAthI dravya samyakatvI che. pUrvapakSa - A vacana prakaraNa graMthanuM che. AgamanuM nathI. uttarapakSa - uttarAdayayanamAM paNa Ama kahyuM che, yAda karo. jUo - "jene dravyonA sarva bhAvonuM sarva pramANathI ane sarvanayathI jJAna thayuM che, te vistArarucivALo che. tema samajavuM." jo jJAnanA ochA-vattApaNAthI zraddhA ochIvattI mAnazoke virati-aviratinAM bhAva-abhAvano nirNaya karazo, to vistAraruci vagerenI apekSAe saMkSeparuci' vagerene samyakatvanA abhAvavALA mAnavA paDaze. vaLI, A ApekSika sabhyatva to utkRSTa jJAnIne na imaM sakkaM siDhilehiM adijamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM / iti aacaaraangge|| -- -- -- -- -- -- Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhiktirAga nirdoSa 153 mAvasaMtehiM[AcArAGga 1/5/3/155] ityAdinApi navyAmohaH kAryaH, sUtrasya nayagambhIratvAnnayagatezca vicitrtvaat| idaM tu tava dustaravAribrUDanabhayaM syAt, yaduta bhaktirAgeNa devapUjApravRttAvArambhAt saMyamakSatyA kathaM dezaviratiriti ? tena bhaktirAgeNa saMyamAsaMyamAparigaNanAdviratAviratireva na dezaviratiriti / tattu mahAmohAbhinivezenAgaNitaparalokabhayasya tavaiva dustaravArikRtyam, asadArambhaparityAgena sadArambhapravRttau zubhayogata: saMyamakSatibhayAbhAvAd bhaktirAgasya prazastatve dossaabhaavaat| tasyaiva ca doSatve viduSo'pi balAt prvRttiprsnggaacc| na hi vidvAnapi rAgautkaTyAdasamaJjase na prvrtte| zramaNopAsakAnAM dezaviratAnAM pRthaguNavarNanAd viratAviratebhyaste'tiricyante iti cet ? aho bAliza! kenedaM zikSitam ? kiM guruNA vipralabdho'si svakarmaNA choDI sarvatra bhAva ane abhAvarUpe upalabdha thatuM hovAthI zrutakevalI ke kevalIne choDI badhAne mithyAtvI svIkAravA paDe. tethI avirati, dezavirati vagere bhedomAM mithyAtvamohanIyakarmanA kSayopazamaAdithI pragaTatA ane zuddhazraddhAAdi liMgathI jJAta thatAM AtmAnA pariNAmavizeSane ja samyatvatarIke svIkAravuM. A sabhyatva saMkSeparuci, vistAraruciAdi sabhyatvanA badhA bhedomAM rahyuM ja che. te ja pramANe e badhAmAM dezavirati paNa samAnatayA saMbhave pUrvapakSaH- ame je dezaviratano vikalpa batAvyo che. tenAmAM syAdvAdasAdhana Adi vizeSa jJAnano abhAva hovA chatAM sAmAnya jJAna to rahyuM ja che. uttarapakSa - evuM sAmAnyajJAna to saMkSeparuci sabhyatvImAM paNa samAnarUpe rahyuM che. tethI tene paNa dezavirata kahI zakAya. e ja pramANe AcArAMgamAM jaM sammati' ityAdi sUtrathI samyakatvanuM svarUpa batAvyA bAda rUma sakSamApaIRmAvahiM' (Asamyakta zithilAcArI yAvat gharamAMhenArAo vaDe zakya nathI) ityAdi sUtrathI gRhasthane A samyatvano niSedha karyo che. ahIM paNa A sUtrane pakaDI "gRhasthane sabhyattva hoya ja nahi' ityAdi vyAmoha nahIM karavo, kAraNa ke sUtro nayagaMbhIra hoya che, ane nayanI gati vicitra hoya che. (AcArAMganA A sUtramAM je samyatvanuM kathana che, te samyaktva apramattaguNasthAnomAM ja samyakatvane svIkAratA nizcayanayanuM che. vyavahAranaya to darzanamohanIyanA kSayopazamaAdithI yukta aviratidharamAM paNa sabhyatvano svIkAra kare ja che. mATe sarvatra sUtronA nayono vicAra karI, eka-bIjA sAthe virodha na Ave evo pramANamArga kADhavo joie, nahi ke eka nayane pakaDI virodha uThAvavo.) bhaktirAga nirdoSa pUrvapakSa - to paNa, tamAre saMsArasAgaramAM DUbavAno bhaya Ubhoja che. kAraNa ke bhaktirAgathI paramAtmapUjA karanAro AraMbhanuM sevana karato hovAthI tenAmAM zI rIte dezavirati ghaTI zake? A bhaktirAganA kAraNe te vyakti pUjAvakhate saMyama ane asaMyamanI gaNanA karato ja nathI. tethI tenAmAM dezavirati saMbhavatI nathI. chatAM teno dezaviratimAM samAveza karIne tame bhUlA paDI rahyA cho. uttarapakSa - ahIM ame bhUlA nathI paDyA, paNa mahAmohanA kAraNe tame bhUlA paDyA cho. paralokano bhaya hoya ane saMsArasAgaramAM DUbavAno bhaya hoya, to Ama kahI zako nahi. asaAraMbhano tyAga karI saAraMbhanI pravRtti karavAmAM zubhayoga ja pravarte che. paramAtmAnI pUjA saraMbhanI pravRttirUpa che. ane zubhayogathI thatI pravRttimAM saMyamanI kSatino bhaya ja raheto nathI. hA, kadAca e zubhayoga pAchaLa azubhabhAva kAma kare, to saMyamane bhaya Ubho thAya, paNa ahIM to e zubhayoganI pAchaLa paramAtmabhakti kAma kare che. A bhakti prazastarAgarUpa hovAthI nirdoSa che. tethI paNa saMyamanI kSatino bhaya nathI. Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 pratimAzataka kAvya-92 vA ? sUtre hi 'egaccAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe, egaccAo appaDivirayA' ityanUdya- se jahANAmae samaNovAsagA bhavaMti' tti zramaNopAsakaguNavidhAnena zramaNopAsakaguNavato viratAvirataguNavavyApakatvasyaiva laabhaat| vastuta: zramaNopAsakapadena viratAviratapadavivaraNAdguNasthAnavizeSAvacchinne zaktigrahatAtparyAcca / zramaNopAsakapadA buddhivizeSAnugaterguNavizeSaireva bodhetu viratAviratapadAdapi vyutpattivizeSAttathaiva bodhH| samabhirUDhanayAzrayaNena viratAviratazramaNopAsakapadArthabhedastvayAbhyupagamyate cet ? evaM ghaTakumbhAdipadArthabhedo'pi kiM nAbhyupagamyate ? abhyupagamyata eva, paraM vibhAjakopAdhibhedAprayuktatvena vibhAgAnanukUla iti cet ? pUrvapakSa - A bhakti prazastarAgarUpa hovA chatAM puSpAdithI devapUjA karAtI hovAthI asaMyamamAM kheMcI jAya che. tethI A bhaktirAga paNa doSarUpa che. uttarapada - jo Ama bhaktirAgane doSarUpa kahezo, to vidvAnone paNa A bhaktirAgathI baLAtkAre pUjAdi pravRtti mAnavI paDaze. arthAt tamane vidvAnatarIke mAnya evA dezaviratidharo paNa bhaktinA prAbalyathI baLAtkAre pUjAmAM pravRtti kare che tema mAnavuM paDaze. pUrvapakSaH- dezavaratidhara SajIvanikAya vagerenA jJAtA hovAthI AvI asamaMjasa pravRtti kare ja nahi uttarapakSa - evo niyama nathI. rAganI utkaTa avasthAmAM vidvAna puruSo paNa asamaMjasamAM pravRtti kare te saMbhavita che. tethI bhagavAna pratyenA prabaLa bhaktirAgathI prerAyelA vidvAna dezaviratidhara puSpavagerethI prabhunI pUjA kare to teno samAveza tame zAmAM karazo? ane tenI A pravRttine asamaMjasa ane anucita zI rIte kahI zako? viratAvirata-dezavirata padonI ekArthatA pUrvapakSa - viratAviratanA guNo karatAM zramaNopAsakadezaviratanA guNo bhinnarUpevarNavyA hovAthI dezavirato viratAvirata karatAM bhinna che. uttara5Na - aho! kevI bAlizatA! tamane A koNe jaNAvyuM che? zuM kuguruthI gAyA cho?ke potAnA karmathI? kAraNa ke dezaviratanA guNone viratAviratanA guNothI bhinnarUpe kyAMya batAvyA ja nathI. sUtramAM pravAno pAphivAyAno paviyA nAvaMvA nAmo puliviyA' A pramANe kahyA bAda tarata ja 're nahI MAmaNa samovAsa bhavaMti tti A pramANe kahyuM che. ahIM zramaNopAsakanA guNonuM vidhAna karavAdvArA vAstavamAM to viratAviratatvaguNane vyApaka zramaNopAsakatvaguNanuM ja jJAna thAya che. arthAt zramaNopAsaka zabdathI viratAviratanuM ja smaraNa thAya che. ane vastutaH "zramaNopAsaka padadvArA viratAvirata' padanuM ja vivaraNa karyuM che, arthAt zramaNopAsaka pada viratAviratanA svarUpane ja jaNAve che. tathA zramaNopAsakapadanI zakti pAMcamAM guNasthAna sAthe saMkaLAyelI vyaktimAM ja jAya che. arthAt zramaNopAsakapadathI pAMcamA guNasthAne rahelI vyaktinuM ja smaraNa thAya che ane viratAvirata vyakti pAMcamA guNasthAne rahelI ja che. pUrvapakSa:- "zramaNopAsaka' padano artha che - sAdhuono upAsaka. tethI AarthanA mahimAthI "zramaNopAsaka' padathI jJAna, saMvega, vairAgyaAdi guNavAna vyaktivizeSanI ja buddhi-pratIti thAya che. uttara5za - A ja pramANe vyutpattivizeSanA AzrayathI "viratAvirata padathI paNa vizeSa guNavAna tevI ja vyaktinuM saMvedana thAya che. (upAsyanA guNanI prAptinI jhaMkhanAthI sevA Adi kare, te upAsaka che. zramaNa(=virata)nA guNanI prAptinI jhaMkhanAthI zramaNonI upAsanA kare, te zramaNopAsaka. eja pramANe viratAvirata' pada eka aMze virata, anyAMze avirata arthaka che. ane eka aMze virati paNa aviratiaMze paNa viratinI jhaMkhanAthI yukta hoya, to sArthaka che. tethI 'viratAvirata' pada paNa Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viratAvirata-dezavirata padonI ekArthatA prakRte'pi dIyatAM dRssttiH| akasiNapavattagANaM [a03, gA.38, pA.1] ityAdi mahAnizIthavacanAd dravyastavAdhikAriNo viratAviratA na dezaviratA iti cet ? mahAnizIthadhvAntavilasitametaddevAnAMpriyasya / tatra hi viziSya dezaviratakRtyametad dAnAdicatuSkatulyaphalaM ceti vyaktopadarzitamevAdhastAt / yattu kRtsnasaMyamavidAM puSpAdyarcane'nadhikArAt zramaNopAsakA api tadanadhikAriNa iti tadadhikAritvenoktA viratAviratA bhinnA eveti cet ? aho bhavAn pAmarAdapi pAmaro'sti yaH kRtsnasaMyamavida ityasya vRttikRduktamarthamapi na jAnAti ? kRtsnasaMyamAzca te vidvAMsa ityeva hi vRttikRtA vivRttmiti| yadi ca zramaNopAsanamahimalabdhakRtsnasaMyamaparijJAnena dezaviratA: puSpAdyarcane nAdhikuyuH, tadA devA api kRtajinAdisevA: pustakaratnavAcanopalabdhadharmavyavasAyAH smyktvopsarvathI virata thavAnI jhaMkhanA karatA ane yathAzakti viratidharma pALatA jIva ja smaraNa karAve che. Ama banne sthaLe samAnatA che.) pUrvapakSa - alabatta, vizeSa vyutpattidvArA viratAviratapadathI paNa samAna bodha thai zake. chatAM paNa samabhirUDhanayane e mAnya nathI. A naya zabdabhede arthabheda mAne che. A naya paryAyavAcI zabdone svIkArato nathI. tethI A nayane AzrayI 'viratAvirata" ane "zramaNopAsaka A banne padanA artha bhinna che. uttarapala :- ema to samabhirUDha nayanA mate "kuMbha" "ghaTa' vagere padonA arthamAM paNa bheda che. to teno svIkAra kema karatA nathI? pUrvapA - ame A nayane AzrayIne 'ghaTa' 'kuMbha' Adi padonA arthamAM bheda svIkArIe ja chIe. chatAM paNa e badhA zabdonA arthomAM bhedabuddhi karAvatI koi vibhAjaka upAdhi nathI. tethI samabhirUDhane iSTa A bheda, vibhAjakaupAdhinA bhedane apekSIne thai zakto nathI. tethI 'ghaTa" "kuMbha' vageremAM vibhAga karavo anukULa thato nathI. uttarapaH - "zramaNopAsaka ane viratAvirata' aMge paNa tema ja vicAra karone! samabhirUDhanayathI te banne padanA arthamAM bheda paDato hovA chatAM te bannemAM koi upAdhibhedanathI. tethI te banneno paNa vibhAga karavo yogya nathI. pUrvapakSaH- "akasirNa pavattagANaM' ityAdi mahAnizItha graMthanA vacanathI siddha thAya che ke, viratAvirato ja dravyastavanA adhikArI che, nahi ke dezavirato. uttaraparA - mahAnizItha=gADha rAtri=tIvaajJAnarUpa aMdhakArathI A pramANe bolAi rahyuM che. e ja mahAnizItha graMthamAM nIce dezaviratano ja vizeSathI ullekha karI dravyastava ane dAna-zIla-tapa-bhAva-A cAra dharmonuM samAnaphaLa spaSTa batAvyuM che. pUrvapakSa - kRtmasaMyamone puSpAdipUjAnA anadhikArI kahyA hovAthI kRmnasaMyamajJa zramaNopAsako paNa puSpAdipUjAnA anadhikArI ja che. tethI tame kahyuM tyAM puSpAdipUjAnA adhikArI tarIke zramaNopAsakothI bhinna evA viratAvirato ja samajavA joie. uttara5 - Apa pAmarathI paNa pAmara cho? zuM tamane Avazyaka niryukti graMthanA) TIkAkAre kRmnasaMyamavi A padanA karelA arthano paNa prakAza thayo nathI? TIkAkAre tyAM kRtnasaMyamavALA vidvAna evo karmadhAraya samAsa karyo che. (arthAt kRtnasaMyama' padane 'vi padanuM vizeSaNa banAvyuM che. tethI te padathI "akhaMDacAritranA dhAraka prajJa puruSo evo ja dhvani nIkaLe che. tethI "kRmnasaMyamavi padathI mAtra sarvavirata ja grahaNa thAya che, nahi ke dezavirata paNa.) pUrvapakSaH- sAdhuonI upAsanAnA mahimAthI kRmnasaMyamanuM jJAna hovAthI dezavirato puSpavagerethI pUjA karavAnA adhikArI nathI. uttarapakSa - jo Ama ja hoya, to sAkSAt bhAvajina vagerenI sevA karatA, pustakaratnanA vAMcanathI dharma Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 pratimAzataka kAvya-92) baMhitanirmalAvadhijJAnenAgamavyavahAriprAyAH kathaM tatrAdhikuryuH ? ata evAcittapuSpAdibhireva te jinapUjAM kurvantIti cet ? aho lumpakamAtRSvasa: ! kenedaM tava karNe mUtritaM yannandApuSkariNIkamalAdInyacittAnyeveti ? sacittapuSpAdinA pUjAdhyavasAye dravyata: pApAbhyupagame'cittapuSpAdinApi tato bhAvata: pApasya durnivAratvAnmRnmahiSavyApAdana iva zaukarikasya / tatkimiti mugdhadhandhanArthaM kRtrimapuSpAdinApi pUjAM vyavasthApayasi ? evaM hi tvayoSNajalAdinaivAbhiSeko vaacyH| mUlata eva tanniSedhaM kiM na bhASase ? durantasaMsArakAraNaM hi dharme ArambhazaGkA / tadAhuH zrIharibhadrasUrayaH - aNNatthAraMbhavao dhamme'NAraMbhao annaabhogaa| loe pavayaNakhiMsA abohibIaMtu dosA y| [paJcAzaka 4/12] indrAbhiSeke'tratyajalAdigrahaNaM jinapUjArthaM tu tatratyasyaivetyatra tu kAraNaM maGgalArthatvanityabhaktyarthatvAdInIti mA vipriyaM shtisstthaaH| abhigamavacanaM tu yogyatayA bhogAGgasacittaparihAraviSayaM, yathA 'ghaTena vyavasAyano bodha karatA, tathA samyakatvathI puSTa thayelA nirmaLa avadhijJAnanA dhAraka devo to AgamavyavahArI samAna che. tethI teone paNa puSpaAdi pUjAno adhikAra na hovo joie. (kavaLajJAnI, avadhijJAnI, caudapUrvadhara Adi AgamavyavahArI che.) kAraNa ke tame kalpelA dezavirata karatAM paNa A devo vadhu UMcI sthitie rahyA che. pUrvapakSa - barAbara che. tethI ja devo jinapUjA karatI vakhate tyAMnA vaikriya acitta puSpono ja upayoga kare che, ke jethI AraMbhano doSa lAge nahi. uttarapakSa - aho! tame to pratimAlapakanA mAsiyAi bhAi jevA lAgo cho! tamane AvuM viparIta koNe bharamAvyuM ke devalokanI naMdApuSkariNInA puSpo acitta che? tyAM paNa sacitta audArika puSpo utpanna thavAmAM koi bAdha nathI. vaLI jo sacitta puSpothI pUjA karavAnA adhyavasAyamAM dravyathI pApa svIkAratA ho, to acitta puSpa vagerethI pUjA karavAmAM paNa sacitta puSpanuM smaraNa thavAthI bhAvathI pApa durnivAra ja che. ahIM kAlasaukarika kasAInuM dRSTAMta che. (A kasAI rojanA pAMcaso pADAnI katala karato hato. A bAju bhagavAna mahAvIra svAmIe zreNika rAjAne kahyuM hatuM ke, "kAlasIrika kasAI jo eka divasa paNa pAMcaso pADAnI hatyAna kare, to tArI naraka aTake." tethI pAMcaso pADAnI hatyA rokyA zreNika rAjAe kAlasaukarikane eka divasa mATe kUvAmAM uMdhA mAthe laTakAvI rAkhyo. Ama kAlasaukarika kasAI te divase pAMcaso pADAnI hatyA karI zakyo nahi. paraMtu kUvAmAM laTakatA laTakatA ja mATImAM pADAnuM citra dorI hatyA karavAnI ceSTA karI. tethI bIje divase bhagavAne zreNika rAjAne kahyuM ke "kAlasIrike dravyathI pADAna mAryA hovA chatAM, bhAvathI to mAryA ja che.") tethI zuM mugdha jIvone bharamAvavA kRtrima phulothI paNa pUjA thAya evI vyavasthA UbhI karavA mAMgo cho? vaLI A pramANe to tame garama karelA pANI vagerethI abhiSeka karavAnuM kahezo. paNa AraMbhanI zaMkAvALA tamAre to mULathI ja abhiSeka vagereno niSedha karavo joie. paNa khyAla rAkhajo! dharmamAM AraMbhanI zaMkAkuraMta saMsAranuM kAraNa bane che. zrI haribhadrasUri mahArAje kahyuM ja che ke - "gharaAdi anyatra kAryomAM AraMbha kare, ane jinapUjA vagere dharmamAM AraMbhano tyAga kare, e ajJAnatA che. A ajJAnatAmAM (1) lokamAM pravacananI hIlanA ane (2) sva-parane bodhibIjano abhAva - A be doSa rahyA che." pUrvapakSa - tamAre hisAbe to devo paNa sacitta jaLa-puSpa vagerethI ja pUjA kare che. jo ema ja hoya, to teo iMdranA abhiSeka vakhate ahIMnA mAgadhaAdi tIrthonA pANIno upayoga kare ane bhagavAnanI pUjA mATe tyAMnA ja naMdApuSkariNInuM pANI vApare evo bhedabhAva kema? - uttarapA - ahIM khoTI AzaMkA karavAnI jarUra nathI. iMdrano abhiSeka eka ja vAra karavAno hoya che, tathA te abhiSeka maMgalarUpa bane e hetuthI ja devo ahIMnA tIrthonA pANIno upayoga kare che. jyAre bhagavAnanI pUjA to Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sicittatyAgAdinuM tAtparya ( 457 jalamAhara' ityatra ghaTapadaM yogyatayA chidretaraviSayamanyathA sabAlakAH striyo muni(jina ?)vandane naabhigccheyuH| caityavandanabhANyAdau cAbhigame sacittadravyojjhanaM zrAddhAnAM puSpAdinA pUjAvidhAne noktamiti kimupajIvyavirodhenAbhigamadurvyAkhyAnena ? yadi ca yogyatA na puraskriyate tadA'cittadravyAnujjhanaM dvitIyAbhigama iti khagachatropAnatprabhRtyacittadravyaM rAjAdibhiraparityAjyaM syaat| pravacanazobhAnuguNAcittadravyopAdAnameva dvitIyArtha iti cet ? pUjAdhavasare tadanupayogisacittadravyojjhanameva prathamArtha iti kiM na dIyate dRSTiH? yena zAkinIva vaakchlmevaanvessysi| puSpavardalavikurvaNamapi vikiraNamAtrasampAdanArthamadhovRntajalasthalajapuSpavikiraNasyaiva pAThasiddhatvAditi na pUjAGge sacittazaGkA tdRssttaantenaaneyaa| etena yadutprekSitaM jAtisaGkaravatA-pUjAyAmAdau puSpAdyupamardAdadharma eva / nityabhaktikarmarUpa che, tethI te pUjAmAM devo tyAMnA ja pANIno upayoga kare, emAM kazuM khoTuM nathI. sacitatyAgAdinuM tAtparya vaLI AgamamAM paNa jinabhavanamAM praveza vakhate je sacittano tyAga karavAno kahyo che, te sacitta paNa potAnA bhoganA sAdhanabhUta hoya, to ja derAsaramAM praveza vakhate tyAjya che. zaMkA - "sacitta tyAjya che evA vAkyathI Ama 'bhogAMgayogya sacitta tyAjya che' evo tAtparyArtha kADhavo zuM yogya che? samAdhAna - jyAre pada ke vAkyano sIdho zabdArtha besato na hoya, tyAre Avo tAtparyArtha karavAmAM doSa nathI. jemake "ghaDAmAM pANI lAvI A vAkyasthaLe 'ghaTa' padathI chidra vinAnA ghaDAnA tAtparyanuM ja jJAna thAya che, nahi ke chidravALA ke chidra vinAnA badhA ja ghaDAnuM. zaMkA - prastutamAM "sacitta' padathI tamAma sacittano saMgraha karavAmAM zo vAMdho che? samAdhAnaH- derAsaramAM praveza karatI vakhate tamAma sacitto tyAjya hoya, to mahilAo putrane laine derAsaramAM prabhune vaMdanaAdi arthe jai zake nahi, kAraNa ke putra paNa sacitta ja che. vaLI caityavaMdana bhASyamAM abhigamatAramAM sacittano tyAga karavAno kahyo che, paNa zrAvakone phUla vagerethI pUjA karavAnA vidhAnasthaLe A vAta karI nathI, athavA evuM vidhAna karyuM nathI. tethI abhigamadvAramAM sacittapadathI potAnA bhogamAM vaparAtA sacittanA tyAganuM ja tAtparya phalita thAya che. tethI jenA AdhAre vyAkhyAna karavAnuM che, te caityavaMdana bhAgavagere graMtho sAthe ja virodha Ave evI rIte abhigamadvAranuM khoTuM vyAkhyAna karavAthI saryuM. jo yogyatA ne AgaLa karavAmAM nahi Ave, to "acittano tyAga nahIM karavo evA bIjA abhigamanAbaLapara "rAjA vagereetalavAra, chatra, joDAvagere acittano tyAga nahIM karavo joie' ema mAnavAnI Apatti Avaze. pUrvapakSaH- "acittano atyAga' A sthaLe pravacananI zobhA vadhAre tevA acittanuM grahaNa karavAnuM tAtparya che. 'talavAra' 'chatra vagere acittanA grahaNapUrvaka derAsaramAM pravezavAthI pravacananI zobhA vadhavAne badale ghaTe che. uttarapakSaH- jo acittanA grahaNasthaLe A artha karI zako cho, to sacittanA tyAgasthaLe "jinapUjAmAM anupayogI sacittano tyAga' evo artha kema karatA nathI? ane vAchaLa ja zodho cho ? "puSpavarkalavikurvaNa' vAkyathI paNa puSpone veravAno artha ja karavAno che. kAraNa ke pANImAM utpanna thatAM ane pRthvI para utpanna thatAM puSponuM DIMTiyA nIcA rahe te pramANe veraNa' evo artha ja pAThasiddha che. tethI A dRSTAMtathI pUjAmAM sacittanI zaMkA karavI nahIM joie. ahIM jAtisaMkara vyaktinI jema bhrAMtabuddhivALo koi kahe che - "pUjAmAM prathama puSpavagere jIvonI hiMsAthI adharma ja che, pachI zubha bhAva pragaTavAthI dharma thAya che. Ama pUjA dharmAdharmamizrarUpa ja che.' Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimAzataka kAvya-92) tadanantaraM zubhabhAvasampattyA tu dharma iti dharmAdharmasaGkara eveti tannirastam / evaM hi yAge'pi hiMsayA prAgadharma uttarAGgadAnadakSiNAdinA tvanantaraM dharma iti vadataH sbrhmcaaritaapaataat| yacca tatkAlInAsaMyamojjhanaM zubhabhAvenoktaM tadvidhibhaktyanyataravaiguNya evAnyathA svarUpAsaMyamasya dravyastavAnatirekeNojjhitumazakyatvAdanubandhAsaMyamasya caanudbhvophttvaad| dravyastavasyApradhAnatvamapi svarUpata eva, vidhibhaktisAdguNyopabRMhitabhAvapravRddhau bhAvastavasyaiva saamraajyaat| idamitthameva mahAbuddhizAlinA haribhadrAcAryeNAbhihitaM, tathApi yasya sthUlabuddhermanasi nAyAti tadanukampArthaM tadgranthapaGktiratra likhyate: - 'davvathaobhAvathaodavvathao bahuguNo tti buddhi siyaa| aniuNamaivayaNamiNaM chajjIvahiaM jiNA biNti'|| [Ava. bhA. 192] dravyastavo bhAvastava ityatra dravyastavo bahuguNa:prabhUtataraguNa ityevaM buddhiH syAt, evaM cenmanyase ityrthH| tathAhi-kilAsmin kriyamANe vittaparityAgAcchubha samAdhAna - jo Ama kahezo to yajJamAM paNa prathama hiMsA hovAthI prathama adharma ane pachI yajJanA uttarakAryarUpa dAna-dakSiNAthI dharma hovAthI yajJa dharmAdharma mizrarUpa che." ema kahenArAne samAna thai jazo. tethI yajJanI paNa anumatino prasaMga Avaze. pUrvapakSa - tame ja kahyuM che ke, pUjAkAlanA asaMyamano tyAga zubhabhAvathI thAya che. AnAthI ja siddha thAya che ke, "puSpAdipUjAkALe hiMsAnA kAraNe asaMyama che, ane te pachI pragaTatA zubhabhAvathI asaMyama TaLe che ane dharma thAya che." uttarapakSa - ema je kahyuM che, tyAM pUjAmAM asaMyama pUjAnI vidhinI viguNatAnA kAraNe athavA bhaktinI viguNatA-abhAvanA kAraNe ja iSTa che. A bannenI(vidhi ane bhaktinI) hAjarImAM to asaMyama saMbhavato ja nathI. jo svarUpaasaMyamanI vAta hoya, to vidhi ane bhaktinI hAjarImAM paNa dravyastavamAM rahelA A svarUpaasaMyamane dUra karI zakAya tema nathI, kAraNa ke svarUpaasaMyamadravyastavanuM mukhya aMga che. dravyastavathI abhinna che. ane jo anubaMdhaasaMyamanI vAta hoya, to te utpanna ja na thavAdvArA upahata che. bAkI rahe che vidhi ke bhakitanA abhAvamAM thato A hetuasaMyama. e asaMyama zubhabhAvathI dUra thAya che. Ama vidhi ane bhaktinI hAjarImAM hetuasaMyama paNa saMbhavato nathI. dravyastava apradhAna che e vAta paNa svarUpanI apekSAe ja samajavAnI che, bAkI dravyastavamAM paNa vidhi-bhaktithI puSTa thayelA bhAvanI pravRddhi thavAthI hakIkatamAM to bhAvastavanuM ja sAmrAjya rahe che. (arthAtudravyastava paNa svarUpathI dravyastava hovAne kAraNe ja apradhAna che. bAkI to temAM paNa vidhiAdinA kAraNe uchaLatA bhAvobhAvastavanI tulyatA pAmavA samartha che.) bhAvastavanI mahattA A bAbatamAM mahAbuddhizALI yogAcArya zrI haribhadrasUri mahArAjAe paNa A pramANe ja kahyuM che, chatAM paNa je alpabuddhivALAnA manamAM A vAtanI gaDa besatI na hoya, teo pratyenI kRpAthI zrI haribhadrasUri mahArAjAnA graMthanI paMkti batAvIe chIe... "dravyastava ane bhAvastava A bemAM dravyastava ja bahuguNa=vadhAre guNavALo che evI buddhi thAya. paNa A anipuNa buddhivALAnuM vacana che. kAraNa ke jinezvaro chajIvakAyanA hitane ja kahe che." dravyastavane bahuguNa mAnanArAno tarka Avo che - "vyastava karatI vakhate dhanano tyAga hovAthI zubha adhyavasAya ja utpanna thAya. vaLI tene dravyastava karato joi bIjA paNa aneka pratibodha pAme che. Ama dravyastavathI Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvastavanI mahattA 15) evAdhyavasAyastIrthasya connatikaraNaM, dRSTvA taM ca kriyamANamanye'pi pratibudhyanta iti svpraanugrhH| sarvamidaM sapratipakSaM cetasi nidhAya 'dravyastavo bahuguNa' ityasyAsAratAM khyaapynaayaah-anipunnmtivcnmidmiti| anipuNamatervacanam-anipuNamativacanamidamiti- 'dravyastavo bahuguNa' iti gmyte| kimityata AhaH-SaDjIvahitaM jinA bruvate - SaNNAM pRthivIkAyAdInAM jIvAnAM hitaM jinA:- tIrthaMkarA bruvate; 'pradhAna mokSasAdhanam' iti gmyte| kiM ca SaDjIvahitamiti ? ata Aha- 'chajjIvakAyasaMjamu davvathae so virujjhae ksinno| to kasiNasaMjamaviU pupphAIaMNa icchti||ssddjiivkaaysNym iti / SaNNAM jIvanikAyAnAM pRthivyAdilakSaNAnAM saMyamaH saMghaTTanAdiparityAga:-SaDjIvakAyasaMyamaH, asau hitam / yadi nAmavaMtata: kim ? ityata Aha-dravyastave puSpAdisamabhyarcanalakSaNe sa SaDjIvakAyasaMyamaH kim ? virudhyate na samyak smpdyte| kRtsna: sampUrNa iti, puSpAdisaMluJcanasacaTTanAdinA kRtsnsNymaanupptteH| yatazcaivaM tataH tasmAt kRtsnasaMyamavidvAMsa iti / kRtsnasaMyamapradhAnA vidvAMsastattvata: sAdhava ucynte| kRtsnasaMyamagrahaNamakRtsnasaMyamaviduSAM zrAvakANAM vyapohA), te kim ? ata Aha - puSpAdikaMdravyastavaM necchanti-na bahu mnynte| yaccoktaM- 'dravyastave kriyamANe vittaparityAgAcchubha evAdhyavasAya' ityAdi, tadapi yatkiJcid vyabhicArAt, kasyacidalpasattvasyAvivekino vA shubhaadhyvsaayaanupptteH| dRzyate ca potAnApara ane bIjApara anugraha thAya che. dravyastavane mahAna mAnanArAonI A dalIla smRtipakSa manamAM dhArIne ja zlokanA uttarArdhamAM dravyastavanI asAratA batAvI che ane AvuM vicAranArAne anipuNabuddhivALo kahyo che, kAraNa ke jino chajIvanikAyanA hitane ja mokSanApradhAna sAdhana tarIke kahe che. ahIM pradhAna mokSasAdhana adhyAhArathI samajavAnuM che. chajIvanikAyanuM hita zuM che te batAve che- chajIvanikAyano saMyama (ja hita che.) dravyastavamAM te (saMyama) saMpUrNano virodha che. tethI kRtnasaMyamavi puSpavagerene icchatA nathI. jIvakAyasaMyama=pRthivI vagere chajIvanikAyano saMghaTTanAdityAgarUpa saMyama. A ja hita che. Ama hoya teTalA mAtrathI zuM? to kahe che - puSpavagerethI pUjArUpa dravyastavamAM A chajIvanikAyasaMyamanuM samma=saMpUrNa pAlana thatuM nathI, kAraNa ke phUla cUMTavA, tene aDakavAvagerethI saMpUrNa saMyama ghaTI zake nahi. Ama hovAthI akhaMDasaMyapradhAna vidvAno vAstavika rIte sAdhu ja che. A vizeSaNanuM grahaNa akhaMDasaMyama vinAnA vidvAna evA zrAvakone bAkAta karavA mATe che. arthAt jo ke zrAvako paNa chajIvakAya tathA teo aMgeno saMyama vagerenA jJAnavALA hoya che, chatAM paNa teo akhaMDa saMyama pALatA na hovAthI teone puSpaAdithI pUjA karavAmAM bAdha nathI. dravyastavane mahAna mAnanArAnuM vyastava AdaravAmAM dhanano tyAga hovAthI zubha ja adhyavasAya hoya." A vacana vyabhicAra=anekAMtika doSa hovAthI barAbara nathI. dekhAya che ke keTalAka jIvo kIrtivagerenA AzayathI paNa dravyastavamAM pravRtti kare che. vaLI jyAre zubha adhyavasAya hoya, tyAre A zubha adhyavasAya pote ja bhAvastavarUpa che. ane dravyastavanI pravRttimAM zubha adhyavasAyarUpa bhAva ja pradhAnapaNe che. dravyastavakiyA to tenuM kAraNa hovAthI pradhAna ja che. kAraNa ke "samAraMbha=pravRttio phaLapradhAna - phaLanA mukhyapaNAthI ja che."(niruddeza-mAtra pravRtti karavAnA uddezathI-koi paNa phaLanA uddeza vinAnI pravRttio hotI nathI. tAtparya -pravRtti sAdhana hovAthI gauNa che. eno uddeza=phaLa sAdhya hovAthI mukhya che. dravyastava sAdhana hovAthI gauNa che. bhAvastava sAdhya hovAthI mukhya che.) evo nyAya che. tathA bhAva stavanI hAjarImAM, vastutaH bhAvAstavavALo ja tIrthanI unnati kare che. kAraNa ke bhAvastavavALI vyakti ja deva vagerene paNa samyak pUjya bane che. (maMtrataMtrAdidvArA paNa devane AdhIna banAvI pUjya banI zakAya, paNa te rIte devapUjya banavuM sabhya nathI. potAnI ArAdhanAAdithI svayaM AkarSAyelA devonA pUjya banavuM e ja zreSTha che - te darzAvavA "samyaka pada mUkyuM che?) tathA A pramANe bhAvastava karanArAno bhAvAstava joi ane devathI Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 pratimAzataka kAvya-92) kIrtyAdyarthamapi sattvAnAM dravyastave pravRttiriti / zubhAdhyavasAyabhAve'pi tasyaiva bhAvastavatvAditarasya ca tatkAraNatvenApradhAnatvameva, phalapradhAnAH samArambhA' iti nyAyAd / bhAvastava eva ca sati tattvatastIrthasyonnatikaraNaM, bhAvastavavata eva tasya samyagamarAdibhiH pUjyatvAttameva ca dRSTvA kriyamANamanye'pi sutarAM pratibudhyante ziSTA iti svaparAnugraho'pIhaiveti gaathaarthH| Aha-yadyevaM kimayaM dravyastava ekAntata eva heyo vartata AhosvidupAdeyo'pi ? ucyate - sAdhUnAM heya eva, shraavkaannaamupaadeyo'pi| tathA cAha bhASyakAraH - 'akasiNapavattagANaM virayAvirayANa esa khalu jutto| saMsArapayaNukaraNo davvathae kUvadiTTato'[mahAnizItha 3/38] akRtsnaM pravartayantIti - saMyama'miti sAmarthyAd gamyate - akRtsnapravartakAH, teSAM viratAviratAnAmiti-zrAvakANAmeSa khalu yuktaH / eSaH dravyastavaH khalu'zabdasyAvadhAraNArthatvAd yukta ev| kimbhUto'yam ? ityAha - saMsArapratanukaraNa: saMsArakSayakAraka ityarthaH, drvystvH| Aha-yaH prakRtyaivAsundaraH, sa kathaM zrAvakANAmapi yukta iti? atra kUpadRSTAnta iti - jahA NavaNagarAisaMnivese kei pabhUtajalAbhAvato taNhAdiparigatA (tadapanodArtha) kUpaM khnnti| tesiM ca jaivi taNhAdiyA vaDDati, maTTikAkaddamAIhiM amaliNijjati, tahavi tadubbhaveNaM ceva pANieNaM tesiM taNhAdiA so amalo puvvago ya phiTTati / sesakAlaMca te tadaNNe ya logA suhabhAgiNo bhvNti| evaM davvathae jaivi asaMjamo tahavi tao ceva sAya pariNAmasuddhIbhavati, jAtaM asaMjamovajjiyaM aNNaMca nnirvsesNkhvetitti| tamhA viratAviratehiM davvathao kAyavvo subhANubaMdhI pabhUtaNijjarAphalo atti kAUNaM' iti gaathaarthH| iti|| atra hi dravyastavabhAvastavakriyayoH svajanyapariNAmazuddhidvArA tulyavanmokSakAraNatvamAmnAtaM phale kAlavyavadhAnAvyavadhAnAbhyAM tu vishessH| kriyAyAH sattvazuddhikAraNatAvacchedakakoTau ca praNidhAnAdibhAvapUrvakatvaM pUjAvAnI kriyA joi bIjAo paNa pratibodha pAme che. Ama sva-parano anugraha paNa bhAvastavathI ja thato hovAthI bhAvastava ja zreSTha che. zaMkA - jo Ama ja hoya, to zuM A dravyastava ekAMtathI heya che ke upAdeya paNa che? samAdhAnaH- dravyastava sAdhuone heya ja che. ane zrAvakone upAdeya paNa che. bhAgyakAre kahyuM ja che ke - "akasmapravartaka evA viratAviratone saMsAra alpa karato A dravyastava yogya che, A dravyastavamAM kUvAnuM dRSTAMta che."asaMpUrNa pravartAvanAra=akasmapravartaka ahIM saMyama pada adhyAhArya che. arthAta asaMpUrNasaMyamane pravartAvanAra= masva ta. vistAvirata zrI. bhAdravyasta zrAvo ne saMgata 4 cha. (5 56 4' 12 artha cha.) // 29 // ke A dravyastava saMsArano kSaya karanAro che. zaMkA - svarUpathI asuMdara dravyastava zrAvakone paNa upAdeya kevI rIte banI zake ? samAdhAnaH- AnA samAdhAnamAM kUvAnuM daSTAMta samajavAnuM che. te A pramANe - jema koi navA nagara vagere vasatinA sthAnamAM pUratA pANInA abhAvamAM tRSNAthI pIDAtA keTalAka loko tRSA dUra karavA kUvo khodavA mAMDyA. kUvo khodatI vakhate zramathI teonI tRSA jo ke vadhavA mAMDI, zarIra paNa mATI-kAdava vagerethI kharaDAyA, to paNa te kUvAmAMthI ja nIkaLelA pANIthI teoe tRSA chIpAvI ane kAdava paNa dUra karyo. te pachInA kALe paNa teo tathA bIjAo tRSAAdi pIDAthI rahita thavAthI sukhabhAgI banyA. A ja pramANe dravyastavamAM jo ke asaMyama che, to paNa dravyastavathI ja pariNAmazuddhi utpanna thAya che, ane asaMyamathI upArjita karma tathA te sivAyanA paNa niravazeSa karmo tenAthI kSaya pAme che. tethI viratAviratoe "A dravyastava zubhAnubaMdhI ane ghaNI nirjarAvALo che" ema svIkArI Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 divyastava mokSanuM kAraNa nivishte| 'bhAvo'yamanena vinA ceSTA dravyakriyA tucchA'[SoDazaka 3/12 utta0] iti vacanAt / RjusUtrAdezenApi kriyAyAmatizayAdhAnaM bhAvenaiveti yA dravyastavakriyAvyaktiH zubhAnubandhaM prabhUtanirjarAMca janayet, sA kathamasaMyamakarmeti vicaarnniiym| na caikasmAt pradIpAd dhUmaprakAzakAryadvayavadupapattiH, kaarnnaantraannuprveshaat| na hi pApapuNyopAdAnakAraNazubhAzubhAdhyavasAyayoryogapadyaM sambhavati, tasmAtkathaJcitpadadyotyAyatanAsamAvezAdeva dravyastava Adaravo joie. dravyastava mokSanuM kAraNa dravyastavakriyA potAnAthI utpanna thatI pariNAmazuddhidvArA ane bhAvastavakriyA potAnAthI utpanna thatI pariNAmazuddhidvArA mokSanA kAraNa che. Ama banne stava potapotAnAthI thatI bhAvazuddhidvArA samAnarUpe mokSanA kAraNa che. nizcayathI bhAvazuddhithI mokSa che. A bhAvazuddhinA je paNa kAraNa hoya, te badhA paNa samAnarUpe mokSanA kAraNa tarIke vyavahArane mAnya che. zaMkA - Ama to dravyastava ane bhAvastava sarakhA ja thai gayA. Ama gRhastha paNa dravyastavadvArA mokSa pAmI zakto hovAthI dIkSA vagere bhAvastavane nirarthaka mAnavo paDaze. samAdhAna - alabatta, dravyastava ane bhAvastava A banne mokSanA kAraNa tarIke samAna che. chatAM paNa bannenA pAvaramAM ghaNo taphAvata che. dravyastavathI mokSanI prAptirUpa phaLa lAMbAkALe prApta thAya che. jyAre bhAvastavathI eja phaLaTUMkAgALAmAM prApta thAya che. kAraNakedravyastavathI thatI pariNAmazuddhi karatAMbhAvastavathI thatI pariNAmazuddhi vadhu camakavALI hoya che. (tathA dravyastavanAnI nadI jevo che. je AgaLa jatAM bhAvastavarUpa moTI nadIne maLI jAya che. dravyastava ane bhAvastava vacce ATalo taphAvata che, mATe mumukSamATe chatI zaktie bhAvastava ja sevanIya che. evI zaktinA abhAvamAM ubhayabhraSTa na thai javAya ane mokSamArgathI vegaLA na thai javAya, paraMtu mokSamArga tarapha dhImI paNa makkamagati cAlu rahe e hetuthI dravyastava avazya sevanIya che.) ahIM eTalo khyAla rAkhavo ke dravyastavanI kriyA hoya ke bhAvastavanI kriyA hoya, jo e kriyAne sattvazuddhivagerenA kAraNarUpa banAvavI hoya, to te kriyAo praNidhAnaAdi(AdithI (1) pravRtti (2) vidanajaya (3) siddhi ane (4) viniyoga) bhAvapUrvaka karavI joie. arthAt praNidhAnaAdi bhAvapUrvakanI ja dravyastava Adi kriyA sattvazuddhimAM kAraNa bane che, (sattvazuddhi kArya che, praNidhAnAdi bhAvapUrvaka kriyA kAraNa che. Ama kriyAmAM sattvazuddhinI kAraNatA che. ane praNidhAnAdi bhAvapUrvakatva (ane kriyAtva) A kAraNatAnA avacchedaka banaze. Ama praNidhAnAdi bhAvapUrvakatvano sattvazuddhi (nI=nirupita) kAraNatAnI avacchedakakoTimAM praveza iSTa che.) kAraNa ke "A ja (praNidhAna vagere) bhAva che, A vinAnI ceSTA pravRtti dravyakriyArUpa che, ane tuccha che" evuM vacana che. zaMkA - sAMpratagrAhI RjusUtranaya avyavahita pUrvavartIne kAraNe mAne che ane avyavahita pUrvavartI to kriyA ja che, tethI bhAva pradhAna nathI, kriyA ja pradhAna che. samAdhAna - barAbara che. RjusUtranayanA AdezathI avyavahita pUrvavartI hovAthI kriyA pradhAna che. ane kriyAnI paNa pUrve rahelA praNidhAnaAdi bhAvo gauNa che. paraMtu eTaluM samajI levuM ke kriyAmAM paNa phaLajananazakti bhAvanA kAraNe ja Ave che. bhAva vinAnI aneka kriyAo thavA chatAM te kriyAonI tarata uttaramAM vadhu vizuddhabhAvanI prApti, prabhUta nirjarA, zubhAnubaMdha ke mokSarUpa kArya na thAya. je kriyAmAM praNidhAnaAdi bhAvoe prANa pUryA hoya, atizaya viziSTa zaktinuM AdhAna karyuM hoya, te ja kriyAnI tarata uttaramAM uparokta kAryano prAdurbhAva thAya. tethI RjusUtramate paNa bhAvanI mahattA jarA paNa ochI nathI. tethI ja je dravyastavakriyA (bhAvayukta hovAthI) puNyarUpa Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 pratimAzataka kAvya-92 tatrAsaMyamopapattistacchodhanamapi pariNAmazuddhyA bhavatIti samyag manasyAneyam / yadvA, dravyastavAkhyagRhAzramarUpadharmAdhikAritAvacchedakAsadArambhakarmApanayanaM sadArambhakriyAvyaktibhiriti kUpadRSTAntopAdAnamatra, nApavAdapadAdau munInAM pradhAnAdhikAriNa evAGge'dhikArAditi tttvm|| ayamativizado vicAramArgaH sphurati hRdi pratibhAjuSAM muniinaam| jaDamativacanaistu vipralabdhAH kati na zubhano anubaMdha karatI hoya ane ghaNA karmonI nirjarA karatI hoya, te dravyastavakriyAne asaMyamakriyA kevI rIte kahI zakAya? na ja kahevAya, kAraNa ke saMyamanA phaLabhUta (1) zubhAnubaMdha ane (2) prabhUtanirjarA prastutamAM paNa sulabdha che. (ahIM kriyAmAM bhAvanA nivezanI carcA karavAnuM tAtparyaA che... jobhAvanuM mahatvakADhI nAkhI mAtra kriyAne ja pradhAna banAvavAmAM Ave, todravyastava heya ja banI jAya, kAraNa ke dravyastavakriyA svarUpathI sAvadya che. temAM anubaMdhaAdithI niravaghatA bhAvane kAraNe ja che. tethI bhAvanI mahattAnA abhAvamAM dravyastava anubaMdhaAdithI paNa nirava na banI zake. jyAre bhAvastava=saMyama kriyA svarUpathI niravadya che. tethI tenI upAdeyatAmAM vAMdho na Ave. tethI jeone mAtra bhAvastavane ja upAdeya banAvI dravyastavane heya ja mAnavo che, teo mAtra kriyAne ja pradhAna kare che. teonI mAnyatAno rakAsa karavA mATe ja ahIM bhAvano niveza karyo. bhAvapUrvakanI dravyastavakriyA paNa prabhUtanirjarA ane zubhAnubaMdhamAM kAraNa bane che, tethI te asaMyama kriyArUpa nathI ane heya nathI. bAkI to vinayana AdinI bhAva vinAnI to bhAvastarakriyA paNa vaMdhyA hovAthI tuccha che.) zaMkA - jema eka dIvAmAMthI ekI sAthe kAMtimaya prakAza ane kALo dhumADo AbekArya utpanna thAya che. tema svarUpasAvadya dravyastavamAMthI paNa puNya ane pApa ema be kArya (ekasAthe) utpanna thavAmAM zo vAMdho che? samAdhAna - pradIpaAdimAMthI dhumADo pANIAdikAraNAMtaranA pravezane kAraNe thAya che. eka ja kAraNasAmagrImAMthI prakAza ane dhumADo ema be kAryanI utpatti nathI thatI. dravyastavamAM pApanA kAraNano(=kAraNAMtarano) samAvezana hovAthI temAMthI bekArya thatA nathI. puNya ane pApamAM upAdAna kAraNa jIvanA potAnA zubha ane azubha adhyavasAyasthAno che. A adhyavasAyasthAno kAMto zubha ja hoya, kAMto azubha ja hoya; paNa zubhAzubhamizra hotA nathI. tathA jIva eka samaye eka adhyavasAya sthAne ja rahyo hoya. dravyastavakriyA zubhaadhyavasAyathI janya ane zubhaadhyavasAyanI janaka hovAthI puNyanuM ja kAraNa che. tethI dravyastavakriyA karatI vakhate prathama puSpAdi jIvanI hiMsAne kAraNe adharma=pApa thAya che ane pachI zubhabhAvathI dharma puNya thAya che' ityAdi vAto paNa radabAtala thAya che. tathA "dravyastava vakhate asaMyama thAya che. e vAta paNa "kathaMcit' padathI ghotita thatI ajayaNAne kAraNe ja samajavAnI che. A ajayaNA vidhi ke bhakti saMbaMdhI hoi zake. AajayaNAthI janmelo asaMyama paNa pariNAmazuddhi dvArA dUra karI zakAya che. A vAtane manamAM satata barAbara ghoLavI. athavA to, dravyastavarUpe oLakhAtI gRhasthAzrama dharmAdhikAritA "asadAraMbhakarma thI avacchinnaHniyaMtrita che. arthAt jeo asadAraMbhamAM pravRtta thayA che, te gRhastho ja dravyastavadharmanA adhikArI che, kAraNa ke asadAraMbhane kAraNe lAgelA karmone dravyastavarUpa sadAraMbha kriyA dUra kare che. A ja hetuthI ahIM kUvAnuM dRSTAMta batAvyuM che. arthAt gRhastho azubha AraMbhonA kAdavamAM DUbelA che. tethI te kAdavane sarvathA ke oche vatte aMze dUra karavA dravyastavAtmaka zubha AraMbharUpa pANIthI snAna kare, e teomATe vAjabI gaNI zakAya. jeone A azubhaAraMbhano kAdava coMTyo nathI, tevA munioe dravyastavarUpa pANIthI snAna karavAnI paNa jarUra nathI. tethI jema zrAvakano kUvAnA dRSTAMtathI dravyastavamAM adhikAra che, tema sAdhuno paNa te ja daSTAMtathI apavAdapade dravyastavamAM adhikAra hovo joie tema kahevuM nahi. kAraNa ke pradhAna=mukhyamAM adhikArI ja tenA aMgamAM paNa adhikArI che A tattva che. A atyaMtaspaSTa vicAramArga pratibhAsaMpanna munionA hRdayamAM spharI rahyo che. (ane chatAM paNa) Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyastava mokSanuM kAraNa 163 jaDAstadaho klirbliiyaan||1||nijmtirucitprklpitaathairvibudhjnoktitirskriyaapraannaam| zrutalavamatidRptapAmarANAM sphuritamatantramudIkSya vismitA: smaH // 2 // vidhivadanupadaM vivRNvate jJA nygmbhngggbhiirmaaptvaakym| kathamiva bhagavadvinizcitArthaM tadidamadhautayutairjanairgRhItam(tadidamaho na punarjanairgRhItam pAThA.) // 3 // ziSye mUDhe gurau mUDhe zrutaM mUDhamivAkhilam / iti zaGkApizAcinyaH sukhaM khelantu baalishaiH||4|| sphuTodarke tarke sphuTamabhinave sphurjati satAmiyaM prAcAM vAcAM na gatiriti mUDhaH pralapati / na jAnIte citrAM nayapariNatiM nApi racanAM vRthA garvagrastazchalamakhilamanveSTi viduSAm // 5 // zobhate na viduSAM pragalbhatA pllvjnyaanjddraagiprssdi| paJjare bahulakAkasaGkule saGgatA na hi marAlalalanA // 6 // kRSNatAsitatayoH sphuTe'ntare gIrgabhIrimaguNe ca bhedinii| yasya haMsazizukAkazaGkitA taM dhigastu jananIM ca tasya dhik // 7 // astu vastu tadatho (nayata: ?) yathA tathA paNDitAya jinavAgvide nmH| zAsanaM sakalapApanAzanaM yadvazaM jayati pAramezvaram // 8 // // 92 // _ rUti pAzavoparistha mata niratam jaDabuddhivALAnA vacanothI keTalA jaDapuruSo ThagAtA nathI? arthAt ghaNA jaDapuruSo ThagAi rahyA che. tethI kharekhara kalikALa baLavAnuM che. (arthAt A kALano ja prabhAva che, ke satyamArga dIvAnI jema cokhkho vartAi rahyo hovA chatAM ghaNA loko unmArge janArAone anusarI rahyA che.) 1. potAnI buddhine gamatA kalpita arthothI prAjJa puruSonA vacanono tiraskAra karavAmAMtatparaane zrutanA lava=aMzane grahaNa karatImatithI garvita banelA pAmaronI ataMtra=siddhAMta ane yuktihIna phuraNA joine ame vismita thayA chIe. (arthAt Agama ane yuktithI hIna vAtone maLatA mahattvathI amane Azcarya thAya che.) rA naya, gama, ane bhaMgathI gaMbhIra banelA ane bhagavAne nizcita karelA arthathI yukta AhavAkyanuM sujJapuruSo pade pade vidhivata vivaraNa kare che. AvA AmavAkyane adhItayuta=malinatAthI yukta lokoe kevI rIte grahaNa karyuM? (arthAt vidvAna puruSoe AjJAne AdhIna rahI bhagavAne kahelA arthathI yukta ApavAkyane khUba spaSTa samajAvyA che, chatAM malina hRdayavALAo e AmavAkyanuM oThuM laine kema phAve tema prarUpaNA karavAnI dhRSTatA kare che?) IIkA ziSya mUDha hoya ane gurumUDha hoya to saMpUrNa zrata paNa jANe ke mUDha banI jAya che. tethI zaMkADAkaNa bhale bAlizanI sAthe sukhethI rame. (bAlizonI kalpanA che ke hAlamAM ziSya ane guru banne mUDha che. ane mUDhanA hAthamAM AvavAthI sanmAgadazaka zruta paNa mUDha banI gayuM che. sAcI dizA sUjhADatuM nathI." Ama mAnIne teo manaphAvatI kalpanAomAM rAce che.) l4o "spaSTa pariNAmavALo A navo tarka spaSTa prakAzato hovAthI sajjana pUrvapuruSonI vANInuM koi sthAna nathI." ema mUDha puruSa pralApa kare che. paraMtu te (puruSa) vicitra naya pariNatine ane sUtronI vicitra racanAone samajato nathI ane phogaTano garva dhAraNa karI vidvAnonA badhA chaLane(=chidrane) ja zodhyA kare che. ("vyastava vagere aMge ame karelo vicAra khUba suMdara ane sacoTa hovAthI pU. haribhadrasUri vagere pUrvAcAryonI vANIne koi sthAna nathI." e pramANe pratimAlapaka, pArdhacaMdrAdi matavALAo mAne che. paraMtu teo kayuM sUtra kayA nayane AgaLa kare che? sUtranI vicitra racanAmAM kayo hetu kAma kare che? ityAdinuM jJAna dharAvatA nathI.) pI thoDuM ghaNuM adhakacaruM jJAna dharAvanArA para jaDarAga=dRSTirAga dharAvanArAonI sabhAmAM vidvAnonI caturAi-vidvattA zobhatI nathI. ghaNA kAgaDAothI bharelA pAMjarAmAM rAjahaMsI zobhatI nathI. (arthAt A atatvajJonI sAthe bahucarcA karavAthI saryuM, kAraNa ke temAM tattvajJa ja beAbaru thAya che.) //6/ kALAza ane saphedAzamAM spaSTa aMtara hovA chatAM, tathA vANInA gaMbhIratA Adi guNo athavA vANI ane gaMbhIratA guNo spaSTa bheTavALA hovA chatAM jene haMsanA baccAmAM kAgaDAnI zaMkA thAya che, tene dhikkAra che ! ane tenI jananIne dhikkAra che. (arthAt saMvigna gItArtho ane temanA zAstrAdhIna yuktisaMgata vacano spaSTapaNe asaMvigna ane agItArtho ane temanA yuktihIna zAstrabAhya vacanothI bhinna paDe che. chatAM jeo saMvigna gItArthomAM Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 pratimAzataka kAvya-93) atrAtidezena kumatazeSaM nirAkurvannAha etenedamapi vyapAstamapare yatprAhurajJAH paraM, puNyaM karma jinArcanAdi na punazcAritravaddharmakRt / tadvattasya sarAgatAM kalayata: puNyArjanadvArato, ___ dharmatvaM vyavahArato hi jananAnmokSasya no hIyate // 93 // (daMDAnvayaH- etenedamapi vyapAstaM - yadapare'jJAH prAhuH jinArcanAdi paraM puNyaM karma, na punaH cAritravad dhrmkRt| hi tasya tadvat sarAgatAM kalayataH, puNyArjanadvArato vyavahArato dharmatvaM mokSasya jananAnno hiiyte||) etena'iti / etena zuddhajinapUjAyA dharmatvavyavasthApanena, idamapi vyapAstaM nirAkRtaM, yadapare'jJA:= anadhigatasUtratAtparyAH prAhuH / kiM prAhuH ? paraM kevalaM jinArcanAdi puNyaM karma, na punazcAritravad dhrmkRt-dhrmkaarnnm| vyapAsanahetumatidezaprAptaM sphuTayati hi-yataH, tasya-jinArcAdikarmaNastadvat-cAritravat sarAgatAM-rAgavattAM kalayato rAgasahitasya puNyArjanadvArataH zubhAzravavyApArakatvena mokSasya jananAd vyavahArato dharmatvaM na hIyate / ayaM bhAva: 'jinArcAdikaM puNyaM karma svargAdikAmanayA karaNAt' iti sAdhanaM na yuktaM bhrAntakaraNe vybhicaaraat| abhrAntairiti ane temanA vacanomAM asaMvignapaNAnI ane utsatranI zaMkA kare che, teo aMge zuM kahevuM?) Il7 nayothI vastu je pramANe hote pramANe ho. nayothI jinavANIno prakAza pAmanArA paMDitone praNAma thAo. sakaLa pApone cUrI nAkhanAruM paramezvaranuM zAsana-jainazAsana A paMDitoH saMvignagItArthonA vaza=kAraNe ja jaya pAme che=jagatamAM sarvotkRSTapaNe varte che. l8 | 92o A pramANe pArdhacaMdramatanuM khaMDana thayuM. jinapUjA gharmarUpa ahIM atidezathI bAkI rahelA kumatonuM nirAkaraNa karatA kahe che- kAvyArtha:- AnAthI "jinaarcanavagere puNyakriyA che, paraMtu cAritranI jema dharma karanArI kriyA nathI." AvuM bIjAo je kahe che, te paNa yuktirikta samajavuM, kAraNa ke jinapUjA vageremAM rahelI sarAgatA cAstrimAM rahelI sarAgatAne tulya jovI. tathA jinapUjA puNyanI prApti dvArA mokSajanaka hoi vyavahArathI dharmatvathI hIna nathI. arthAt jinapUjA vagere paNa dharmarUpa ja che. zuddha jinapUjA dharmarUpa ja che." ema nizcita karavAthI je ajJo pUjAne mAtra puNyarUpa mAne che ane dharmarUpa mAnatA nathI, teono mata khaMDita thAya che. ajJa=sUtranA tAtparyane nahi samajavAvALA. ahIM atidezathI prApta thayelA A matanA nirAkaraNanA hetune kAvyanA uttarAddhathI spaSTa kare che, sarAgacAritranI jema rAga sahitanuM jinapUjana puNyanI prApti dvArA=zubhaAzravanA vyApAradvArA mokSajanaka bane che. tethI vyavahArathI pratimApUjana paNa dharmarUpa che. pUrvapakSa - svargavagerenI icchAthI pratimApUjana karAya che, tethI te pUjana puNyarUpa che. anumAnaprayoga "jinapUjAvagere kriyA puNyarUpa che, kAraNa ke svargavagerenI icchAthI karAya che" svargavagerenI prApti puNyathI thAya che, te badhAne vidita ja che. uttarapakSa:- ahIM anumAnaprayoga barAbara nathI. kAraNake bhrAMta=atattvajJa=ajJa jIvo kIrtivagere aihika AzayathI pUjA kare che ane kIrtivagere hetuthI karAyelI pUjA puNyarUpa nathI ema sarvasaMmata che. tethI tamAruM anumAna Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjA dharmarUpa (vizeSaNe'pyavantIsukumAlena nalinIgulmaprAptyarthe kriyamANe durddharacAritre vyabhicArAt, ninirdAnatAMze'bhrAntairiti ityadhikamanyatra dRzyate) vizeSaNe ca vizeSyAsiddhiH, na hi tAdRzA jinArcanAdikaM svargAya kurvanti, kintu mokssaayaiveti| Aha ca- 'mokSAyaiva tu ghaTate viziSTamatiruttamaH puruSa tattvArthakArikA 1/5 utta0] iti / svargArthitayA vihitatvAditi heturiti cet ? na, adhikAriNo vivekinaH sarvatra mokSArthina evArthataH siddheH / kvacitsAdhAraNyenaiva vyabhicAra doSathI grasta che. (svargAdiicchAne aMtargata kIrtiAdinI icchAthI pravRttirUpa hetu hovA chatAM puNyatvarUpa sAdhyanI gerahAjarIthI A anekAMtika doSa lAgyo. athavA svargAdinI kAmanAthI koi anna jIva agnihotra yajJaAdi kare, to tyAM hetu hovA chatAM puNyarUpa sAdhya nathI.) pUrvapakSa - A doSaTALavA hetumAM "abhrAMtathI" eTaluM vizeSaNa che. arthAt jinapUjA vagere puNyarUpa che, kAraNa ke abhrAMtaRtattvajJa=viziSTa buddhivALA jIvo vaDe svarganI icchAthI karAya che. Avo anumAna prayoga karazuM. tethI uparokta doSa TaLI jaze. kAraNa ke abhrAMtajIvo kIrtiAdi hetuthI jinapUjA kare ja nahi. uttara5kSa - ahIM tamArA hetumAM vizeSyAsiddhidoSa che. "svarganI icchAthI karAya che. A vizeSya che. abhrAMta jIvo jema kIrtiAdi hetuthI jinapUjA karatA nathI, tema svargAdinI icchAthI paNa jinapUjA karatA nathI. teo mAtra mokSanI icchAthI ja jinapUjA kare che. prathama hetuthI karelI pUjA jo viSaanuSThAna che, to bIjA svargAdi hetuthI karAyelI pUjA garaanuSThAna che. ane viziSTa buddhivALA abhrAMta jIvone mana to banne anuSThAna tyAjya che. vAcaka zrI umAsvAti mahArAje tatvArthakArikAmAM kahyuM ja che ke - "viziSTamativALo uttamapuruSa to mokSamATe ja prayatna kare che." pUrvapaza:- amArA anumAnamAM hetu tarIke "svargArthipaNAthI vihita hovAthIevo hetu che. arthAt "jinapUjA svarganA arthImATe ja vihita anuSThAna hovAthI puNyarUpa che." ema kahevAmAM koi doSa nathI. (vaLI, ame abhrAMta phasAdhanatAaMze abhrAMta evo artha karIe chIe. pUjAnuM phaLa svarga. A phaLaaMge pUjA sAdhana che ema mAnIne je pUjA kare che, te abrAMta che. Ama kahevAthI kIrtiAdinI kAmanAthI pUjA karanArAo bhrAMta siddha thaze, ane tame je uttama puruSArUpa abhrAMtonI vAta karI, teo pUjA nahIM kare kemake teo mokSecchuka che.) to paNa vAMdho nahIM Ave.) uttarapakSaH- jinapUjAnA adhikArI tarIke pAMcamA guNasthAne rahelA zrAvako ane cothe guNasthAne rahelA sabhyatvIo mukhyatayA mAnya che. teo vivekI che ke avivekI che? O paralokahitAyaiva pravarttate madhyamaH kriyAsu sdaa| mokSAyaiva tu ghaTate viziSTamatiruttamaH purussH|| iti puurnnshlokH|| (c) ahIM zabdazaH vivecanakAre saMskRtamAM ( ) mukelo pATha hastalikhita pratanA AdhAre lIdho che ema jaNAve che. enuM tAtparya - bhrAMta puruSo to svargAdi kAmanAthI yajJa paNa kare che, e vyabhicAra TALavA, hetumAM abhrAMtodvArA eTaluM vizeSaNa joDavAnuM pUrvapakSa kahe che. eTale ke...jinAryA vagere puNya karmarUpa che kema ke abhrAMtodvArA svargAdinI kAmanAthI karAya che. to ahIM uttarapakSa Apatti Ape che - abhrAMta avaMtisukamAre nalinI gulmanAmanA vimAnarUpa svarganI kAmanAthI dUrgharacAritra pALyuM hatuM. tethI tyAM vyabhicAra Avaze. tethI pUrvapakSa pharI sudhAro sUcave che ke ahIM abhrAMti nirnidAnatA aMze che. eTale ke nidAna vinAnA abhrAMtodvArA svargAdikAmanAthI karAtuM hovAthI jinapUjAdi puNyarUpa che. jo ke A adhika pATha pAchaLathI koke umeryo haze ema lAge che... kAraNa ke (1) jyAM hetu ane sAdhya baMne maLe, tyAM vyabhicAra na gaNAya, paNa sapakSa gaNAya. avaMtisukumAre svarganA AzayathI cAritrapALyuM, to svarga yogya puNya maLyuM ja che. tethI e cAritra sthaLa to uparokta hetumATe sapakSa gaNI zakAya. pakSamAM paNa jinapUjAAdi che... to AdithI A cAritragrahaNa thai zake che. vaLI, (2) svarganI kAmanAthI karAya e hetu che, to A hetuthI nidAnamAM zo pharaka che? eka bAju svarganI kAmanA kahevIne bIjI bAju nirnidAna kahevuM e paraspara virodhI nahIM thAya? -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 pratimAzataka kAvya-93) phalopadezAcca / yaduvAca vAcaka: - 'jinabhavanaM jinabimbaMjinapUjAM jinamataM ca yaH kuryAt / tasya narAmarazivasukhaphalAni krpllvsthaani'| iti| etenAbhyudayaikaphalakatvaM heturpypaastrsiddheH| rAgAnupravezena tattvasya ca cAritre'pi sattvAt, svarUpatastattvasya cobhayatrAsiddheH, niravacchinnayaddharmAvacchedenAbhyudayajanakatA, taddharmavattvaM hetvarthazcAritrasya sarAgatvenAbhyudayajanakatA, na svarUpata iti na doSa iti cet ? na, dravyastavatvenApi caaritrjnktaaghttitruupennaabhyudyaajnktvaat| vijAtIyayogatvenaiva dravyastavasya svargajanakateti cet ? cAritrasyApi pUrvapakSa - teo avazya vivekI tarIke ja iSTa che. uttarapakSa - jo teo vivekI hoya, to sarvatra mokSArthI tarIke arthathI siddha che. (kAraNa ke te ja vyakti vivekI che, jene saMsAranI cIja anitya ane duHkhakAraka ja dekhAtI hoya ane mokSasukha ja upAdeya lAge. pUrvapakSa:- vivekI zrAvakane paNa mokSa na maLe, tyAM sudhI paralokamAM svargAdi maLe tevI icchA thAya. tethI te icchA siddha karavA pUjA kare. Ama zrAvako jinapUjA kare, te paNa zakya che. ane jinapUjA svarga mATe che, te paNa siddha thAya che. AvI saMbhavita zaMkAnA samAdhAnamAM kahe che -) vaLI, zAstromAM kyAMka kyAMka spaSTarUpe pUjAdinuM svargAdi phaLanI samAnarUpe mokSaphaLa paNa batAvyuM ja che. vAcakavara zrI umAsvAti mahArAje kahyuM ja ke - (1) jinabhavana (2) jinabiMba (3) jinapUjA ane (4) jinamata(Agama lekhana) je kare che, tenA hastakamaLamAM manuSya, devaloka ane mokSa saMbaMdhI sukharUpa phaLo rahelA che.(arthAt A sukho te vyaktine saheje prApta thAya che.) tethI tame kahelo "svargArthitayA vihita hovAthI hetu asiddha che. tethI ja "mAtra abhyadayaphaLavALo hovAthI e hetu paNa uDI jAya che. arthAt "jinapUjAvagere puNyakarma che, kAraNa ke mAtra abhyadayaphaLavALA che." ema paNa anumAna thai zake tema nathI, kAraNa ke abhyadayathI bhinna evuM mokSa phaLa paNa pUjAthI prApta thAya che. pUrvapakSa - rAgayukta jinapUjAthI mokSarUpa phaLa maLI zake tema nathI. tethI "rogayukta jinapUjAthI mAtra abhyadayaphaLa maLe" ema kahevAmAM koi doSa nathI. uttarapa-ema to rogayukta cAritrakriyA paNa abhyadayaphaLavALI ja che. tethI cAritrakriyAne paNa mAtra puNyarUpa kahevAnI Apatti Avaze. pUrvapakSa:- paNa cAritrakriyA svarUpathI mAtra abhyadayaphaLa ApanArI tarIke asiddha che. uttarapakSa - A ja vAta dravyastava mATe paNa samAna che. pUrvapakSa - niravacchinna evA je dharmathI abhyadayajanakatA avacchinna hoya te dharmavALApaNuM' evo artha abhyadayekamAtraphaLatva' hetuno karavAno che. niravacchinna dharma=anya upAdhi ke vizeSaNathI rahitano dharma. arthAt mAtra svarUpabhUta dharma. tAtparya - ahIM je svarUpathI ja abhyadayajanaka hoya, te ja grahaNa karavAnuM che. cAritra paNa - ahIM zabdazaH vivecanakAra nirnidAnatA aMze abhrAMtatA cAritra saMbaMdhI kahe che. to prazna che. emanuM anumAnavAkya kevI rItanuM banaze? emaNe je akhaMDa saMskRta pATha Apyo che, emAMthI to emaNe kADheluM koi tAtparya maLatuM ja nathI... emano saMskRta pATha Avo che- abrAnaiiitta vizeSa mavAisumAnaina nalinakumajhAtya kriyAne suddhAtre mirAta, nirnidAnatAMze'bhrAntairiti vizeSaNe ca vizeSyAsiddhiH na hi tAdRzA jinArcanAdikaM svargAya kurvanti, kintu mokSAyaiveti // // pAThano gujarAtI anuvAda to A ja thAya ne -abhrAMto vaDe evA vizeSaNamAM paNa avaMtisukumAravaDe nalinI gulmanI prApti mATe karAyeladurdharacAritramAM vyabhicAra che. ane nirnidAnatAaMze abhrAMtovaDe evA vizeSaNamAM vizeSyanI asiddhi che. evAo jinAryAdika svargamATe karatA nathI, paraMtu mokSamATe ja kare che... Ama to jinapUjAdine choDI cAritranI carcA karavAmAM pakSatyAga-pakSAMtaranuM grahaNarUpa nigrahadoSa paNa lAge..tattvajJoe.A bAbatamAM vicAravuM. - - Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinapUjA dharmarUpa 167 tathaiva tattvamiti tattulyatayA puNyatve kA kSati: ? atha zivahetavo na bhavahetavo hetusaGkaraprasaGgAditi nizcayanayaparyAlocanAyAM sarAgacAritrakAlInA yogA eva svargahetavo na cAritraM, ghRtasya dAhakatvavadvyavahAranayenaiva cAritrasya svargajanakatvokterityasti vizeSa iti cet ? na, dravyastavasthale'pi nizcayato yogAnAmeva svargahetutvaM, na mokSahetoIvyastavasyeti vaktuM zakyatvAd dAnAdikriyAsvapi samyaktvAnugamajanitAtizayena muktihetutvokteH, taduktaM viMzikAyAM - dANAiA u eammi ceva suddhA u huMti kiriaao| eyAo vi hu jamhA mokkhaphalAo abhyadayajanaka che, paraMtu te sarAgapaNAthI A kArya kare che. (ahIM cAritra abhyadayajanaka che. tethI cAritratvadharma abhyadayajanakatvano avacchedaka che. paNa A cAritratvadharma niravacchinna nathI, paNa sarAgatvathI avacchinna=viziSTa banIne ja abhyadayajanakatAno avacchedaka bane che. tethI niravacchinnapaddharma. ityAdi hetvartha "cAritra' mAM ghaTI zakato nathI. tethI uparokta anumAna cAritrane lAgu paDatuM nathI.) tethI amArA anumAnamAM doSa nathI. uttarapakSaH- A ja pramANe (dravyastavanuM dravyastavatva=svarUpa ja che bhAvastavarUpa cAritranuM janakapaNuM. kAraNa ke bhAvanuM kAraNa dravya' gaNAya che. Ama mULabhUta rIte - koi paNa dharmathI aviziSTa) dravyastavatvacAritrajanatAnuM ja avacchedaka che, abhyadayajanakatAnuM nahIM. tethI jyAre dravyastava cAritra prAptinA Azayane choDI bIjA AzayathI karAya che, tyAre ja mAtra abhyadayaphaLajanaka bane che. pUrvapakSaH- mokSajanayogathI bhinna jAtino-bhinna prakArano yoga hovAthI ja dravyastava svarganuM kAraNa che. mokSajanaka yoga rAgathI rahita hoya che. jyAre dravyastava rogayukta che. tethI te mokSathI bhinna svargAdiphaLa Ape che. uttara5kSaH- ema to sarogacAritra paNa mokSajanaka yogathI bhinna yoga che ane svargAdijanaka hovAthI dravyastavane tulya ja che. tethI te paNa puNyarUpa hovAmAM kayo doSa che? pUrvapakSa - je mokSanA hetu hoya, te saMsAranA hetu banI zake nahi. anyathA hetumAM saMkaradoSa Ave. (bhinna adhikaraNamAM rahenArA dharmo jo kyAMka eka ja adhikaraNamAM upalabdha thAya, to tyAM saMkaradoSa Ave. viSayAdimAM saMsAtutA che. samatAAdimAM mokSattA che. cAritramAM A baMne hetutA mAnavAmAM saMkaradoSa Ave, e tAtparya che.) svarganI prApti saMsArarUpa che. cAritra pote mokSanuM kAraNa che. tethI tene svargaprApti AdirUpa saMsAranA hetu tarIke mAnI zakAya nahi. (zaMkA - jo cAritrasvarganuM kAraNa na hoya, to zAlibhadra vagere aneka jIvo cAritra pALI svarge gayA che, tevuM saMbhaLAya che, tenuM zuM? vaLI anuttara devalokamAM mAtra sucAritrI ja jai zake tevA vidhAnanuM zuM? upazamALAmAM kahyuM che ke - "eka divasa paNa cAritra pALanAro jo mokSe na jAya, to avazya vaimAnika deva thAya tenuM zuM? A kALamAM mokSanA abhAvamAM paNa cAritranuM pAlana thatuM dekhAya che, tenuM zuM? samAdhAna - AkaLA na thAva,) cAritra pote to mokSada ja che. nizcayanayathI vicArIe, to sarAgacAritrakAlanA je zubhayoga che, te ja svarganA hetu che; cAritra pote svargaAdino hetu nathI. upara tame je kahyuM, tenI siddhi sarAgacAritra-kAlIna yoganA prabhAvathI che. ghI pote bALanAruM na hovA chatAM, temAM rahelI agninI uSNatAnA kAraNe te dAhaka bane che, tyAre vyavahArathI ema kahevAya ke "ghI dAhaka che. e ja pramANe nizcayathI cAritra svargAdimAM kAraNabhUta nahIM hovA chatAM temAM bhaLelA rAgaAdinA kAraNe svarganI prApti thavAthI vyavahArathI cAritrane svargajanaka kahI zakAya. Ama nizcayanayathI vicAratAM saMkaradoSa paNa raheto nathI. uttarapakSa - A pramANe to dravyastava mATe paNa kahI zakAya. arthAt dravyastavakAse rahelA sarAgayogo ja svarganA kAraNa che. mokSa mATe kAraNabhUta dravyastava pote svargano hetu nathI, ema kahI zakAya. pUrvapakSa - dravyastava mokSanA hetu tarIke asiddha che. uttarapakSa - nA, asiddha nathI. zrAvakonI dAnavagere kriyAo paNa samyakatvanI prAptithI pragaTelA atizayane koLI Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 pratimAzataka kAvya-93) parAo a||[6/20] tathA ca tatrApi yogAnAmeva nizcayata: svargahetutvamavaziSyate iti / cAritraM zuddhopayogarUpaM yogebhyo bhinnamiti uktanizcayavivekopapattiH, pUjAdAnAdikaMtuna yogabhinnamiti tadanupapattiriti cet ? na, bhAvanaye puujaadaanaaderpiicchaadhupyogruuptvaat| ata eva pUjAdAnatvAdikaM mAnasapratyakSagamyo jAtivizeSa iti pare'pi snggirnte| vastuto yogasthairyarUpaM cAritraM mahAbhASyasvarasAtsiddhamiti mahatA prbndhenoppaaditmdhyaatmmtpriikssaayaamsmaabhiH| tathA ca sthirayogarUpasya cAritrasya mokSahetutvaM tadavAntarajAtIyasya ca svargahetutvaM vaijAtyadvayaM vA kalpanIyaM, tacca pUjAdAvapi tulyamiti // 93 // lokottaralaukikatvAbhyAM dharmapuNyarUpatvaM tu pUjAyAmiSyata evetyaahkAraNe muktinA kAraNa tarIke batAvelI che. viMzikA prakaraNamAM kahyuM che - "AnI(samyakatvanI) hAjarImAMdAnAdi kriyAo zuddha ja hoya che. kAraNa ke A badhI(=dAnAdikiyA) paNa mokSaphaLavALI ane zreSTha che." ahIM dAnAdimAM "Adi padathI zrAvakavagerenI badhI ja zubha kriyAno samAveza thato hovAthI pUjA vagere kriyA paNa mokSaphaLaka siddha thAya che. Amadravyastava paNa mokSadAyaka siddha thato hovAthI svarganI prAptinA kAraNa tarIke nizcayathI to sarAgadravyastavakAlIna yogo ja bAkI rahe che. pUrvapakSa - cAritra zuddhaupayogarUpa che. tethI tene tatkAlIna yogothI bhinnarUpe tAravI zakAya che, yoga manavacanakAyAnI ceSTArUpa che, jyAre upayoga AtmAno ja zuddha dharma che. tethI nizcayathI cAritrane mokSaphaLaka ane tatkAlIna zubhayogone svargaphaLaka kahevAmAM saMkaravagere doSo nathI. kAraNa ke bhinna kAraNathI bhinna kAryotpatti badhAne iSTa ja che. jyAre pUjAdi dravyastavamAM nizcayathI AvA be bheda pADI zakAtA nathI, kAraNa ke pUjAvagere kriyAo yogathI bhinna nathI, paNa abhinna che. arthAt pUjAvagere kriyAyogarUpa ja che. tethI nizcayathI temAM zI rIte bheda pADIne kahI zakazo ke pUjA mokSadAyaka che ane te vakhatanA yoga svargadAyaka che." ekanA eka yogane mokSadAyaka ane svargadAyaka mAnavAmAM to saMkaradoSa Ubho ja che. uttarapa-pUjA, dAnavagere dharmomAtrayogarUpa nathI. bhAvanayanA mate pUjAdi kriyAvakhate rahelA icchAAdi upayoga ja pUjAAdirUpa che. ("bhAvane pradhAna karanArA nayanI apekSAe pUjAAdi kriyAsaMbaMdhI icchArUpa, pravRttirUpa, dhairyarUpa ane siddhirUpa upayoga ja pUjAAdirUpa che.) tethI ja bIjAo paNa pUjAtva, dAna-vagerene mAnasapratyakSa jAtivizeSatarIke prarUpe che. pUjAvagere jo mAtrayogarUpa ja hota, to pUjA-vagerene ghaTatvavagerenI jema cakSurindriyathI pratyakSa jAtivizeSa mAnavI paData. (naiyAyikavagere bIjAo dravya, guNake kriyAne iMdriyathI pratyakSa hoya, te ja iMdriyathI tenI jAti ane tenA abhAvane pratyakSa kahe che. tethI nizcita thAya che ke jo pUjA mAnasa pratyakSa hoya, to ja pUjA- jAti mAnasapratyakSa bane ane pUjA to ja mAnasapratyakSa bane, jo te jJAna-upayogarUpa hoya. mAtra bAhya kriyArUpa hota, to cAkSuSa pratyakSa banata, mAnasapratyakSa nahIM. mAtra upayogarUpa ja tamAma dharmo svIkAravAmAM yoga-kriyAnaiSphalyano atiprasaMga TALavA pramANasiddha vAstavikatA batAve che.) vAstavamAM to "cAritra zuddhopayogarUpa nahi, paNa yogastharyarUpa che' ema vizeSAvazyaka mahAbhASyanA svarasathI siddha che. A bAbatanI carcA ame adhyAtmamataparIkSAmAM vistArathI karI che. sthirayogarUpa cAritra mokSanuM kAraNa che. ane tene avAMtarajAtIya (sarAgatA ke icchA pravRtyAdirUpa?) cAritra svarganuM kAraNa che. (sarvatra kAraNakyAdi atiprasaMga TALavA kahe che.) athavA to mokSadAyaka cAritra bhinnajAtIya che, ane svargajanaka cAritra bhinnajAtIya che, ema be bhinna jAti kalpI zakAya. A pramANe pUjAdimAM paNa kalpanA karI zakAya tema che. pUjA sAmAnyathI mokSadAyaka che. te pUjAnI aMdara samAveza pAmatI rAgaAdithI viziSTa pUjA svargamAM kAraNa che. athavA mokSajanaka pUjA alaga jAtIya Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ liokottara-laukikabhedathI dharma-puNyarUpatA 469 yA jJAnAdyupakArikA vidhiyutA zuddhopayogojvalA, sA pUjA khalu dharma eva gaditA lokottaratvaM shritaa| zrAddhasyApi supAtradAnavaditastvanyAdRzIM laukikI mAcAryA api dAnabhedavadimAM jalpanti puNyAya naH // 94 // (daMDAnvayaH- zrAddhasyApi ca jJAnAdyupakArikA vidhiyutA zuddhopayogojvalA pUjA lokottaratvaM zritA sA khalu supAtradAnavad dharma eva gditaa| itastu anyAdRzIM laukikImimAM na: AcAryA api dAnabhedavatpuNyAya kanyaktiA) ___yA jJAnAdi'iti / yA jJAnAderAdinA samyaktvAdigrahaH, upakArikA puSTikAriNI, vidhiyutA vidhisahitA, tathA zuddhopayogena 'imAM bhavajalataraNI bhagavatpUjAM dRSTvA bahavaH pratibudhyatAM SaTkAyarakSakAzca bhavantu' ityAdyAkAraNojjvalA, sA pUjA khalu zraddhAnapUrvikA (bhAvapUrvikA ?) asammohapUrvikA veti dharma eva gaditA, yato lokottaratvaM zritA, etAdRzaguNapraNidhAnAyAH pUjAyA AgamaikavihitatvAt, kasyA'pi ? zrAddhasyA'pi, kiMvat-supAtradAnavat / itastvanyAdRzIM laukikI sAmAnyadharmavacanaprAptAM, na:-asmAkamAcAryA dAnabhedavad-dAnavizeSavat puNyAya jalpanti icchnti| taduktaM bimbakAraNamAzritya SoDazakaprakaraNe- evaMvidhena yad bimbakAraNaM tadvidanti samayavidaH / lokottaramanyadato laukikmbhyudysaarNc'||1|| lokottaraMtu nirvANasAdhakaM prmphlmihaashrity| abhyudayo'pi hi paramo bhavati caatraanussnggenn'|| 2 // kRSikaraNa iva palAlaM niymaadtraanussnggiche, ane svargakAraka pUjA alaga jAtIya che ema kalpI zakAya. Ama pUjA ane cAritramAM tulyatA hovAthI 'pUjAkriyA mAtra puNyarUpa che ane dharmarUpa nathI." ema kahevuM saMgata nathI. 93 lokottarapaNuM pAmelI pUjA dharmarUpa che ane lokikatAne pAmelI puNyarUpa che e vAta amane paNa iSTa che - ema batAvatA kahe che- lokottara-lokikabhedathI gharma-puNyarUpatA kAvyartha - zrAvakanI paNa je pUjA (1) jJAnavagerene (AdithI samyakatva vagere samajavA) puSTa karanArI hoya (2) vidhisahita hoya ane (3) zuddhaupayogathI ujvaLa banelI hoya, lokottarapaNuM pAmelI te pUjA supAtradAnanI jema dharmarUpa ja che. tenAthI bhinna laukika pUjAne to amArA AcAryo paNa dAnanA eka bhedanI jema puNyahetuka ja kahe che. pUjA karatI vakhate "saMsArasAgara taravA mATe naukAsamAna A jinapUjAne joi ghaNA jIvo pratibodha pAmo ane chakAya jIvanA rakSaka bano' evA AkArano zuddha upayoga hovo jarUrI che. uparokta jJAnavagerenI puSTiAdi traNa aMgathI yukta A pUjA zraddhApUrvakanI(bhAvapUrvakanI) athavA asaMmohapUrvaka hovAthI lokottarapaNuM pAme che, kAraNa ke zrAvakanI AvA guNonA praNidhAnapUrvakanI AvA prakAranI pUjA supAtradAnanI jema Agamavihita che ane dharmarUpa ja che. sAmAnya dharmavacanathI prApta thayelI pUjA laukikI che ane te puNyamATe bane che A vAta to amArA pUrvAcAryoe paNa karI ja che. tethI emAM tame kazuM navuM kahevAno jaza lai zako nahIM. biMba bharAvavAne AzrayIne poDazaka prakaraNamAM kahyuM ja che ke - "AvA prakArathI(pUrvanAM zlokomAM batAvelI vidhithI) je biMbakAraNa=biMba bharAvavAmAM Ave che, tene ja siddhAMtanno lokottara mAne che. tenAthI bhinnane laukika ane abhyadayasAravALI mAne Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170. pratimAzataka kAvya-95 sopyuya: / pattamida cAvAI: parameM nimitta vijJAti' ran [7/24-25-26] tividhi, kSamAdibhedAnAmapyalaukikAnAmevottamakSamAmArdavetyAdisUtreNa dharmamadhye grahaNAdanyeSAmarthataH punnytvsiddhelaukiktvaabhidhaanaadevetthmupptteH| Aha - uvagAravagArivivAgavayaNadhammuttarA bhave khNtii| sAvikkhaM AitigaM logikamiyare dugaM jinno'| [viMzi praka. 11/3] dAnavizeSasya puNyatvaM cAnukampAdAnAderalpatarapApabahutaranirjarAkAraNatvena sUtropadiSTasya vaa| dAnAdi puNyamadhye proktaM, dhrmmdhye'pi| tadvatpUjApi syAditi prmaarthH|| 94 // nanu pUjAdAnapravacanavAtsalyAdikaM sarAgakRtyaM, tapazcAritrAdikaMtu vItarAgakRtyamiti viviktavibhAgo dRshyte| tatrAdyaM puNyamantyaM dharmaH syAd / ata eva dharmapadArtho dvividhaH, ekaH saMjJAnayogalakSaNaH, anyaH puNyalakSaNa: iti zAstravArtAsamuccaye haribhadrasUribhiruktam / tato'rvAg bhautikasya devapUjAdikarmaNaH kathaM dharmatvaM rocayAma: ? tatrAha puNyaM karma sarAgamanyaduditaM dharmAya zAstreSviti, zrutvA zuddhanayaM na cAtra sudhiyaamekaantdhiiyujyte| tasmAcchuddhatarazcaturdazaguNasthAne hi dharmaM nayaH, kiM brUte na tadaGgatAM tvadhikRte'pyabhrAntamIkSAmahe // 95 // che.'I1 'emAMlokottarabiMbakAraNa paramaphaLane AzrayI nirvANasAghakaja che. A lokottara biMbakAraNamAM anuSaMgathI =gauNabhAve parama abhyadaya paNa thAya che.' //ra// "khetInI pravRttimAM ghAsanI jema ahIM avazya (lokottara biMbakAraNamAM) AnuSaMgika(gauNarUpe) abhyadaya hoya che. khetImAM dhAnyanI prAptinI jema ahIM(lokottara biMbasAdhanamAM) biMbathI paramanirvANa ja phaLarUpa che." 3. A vicAramAM koi bAdhA nathI. tattvArthaAdi sUtromAM paNa "uttamakSamA-mArdava AdisUtrathI alaukika=lokottarakSamA vagereno ja dharmatarIke samAveza karyo che. tethI te sivAyanI kSamAvagere puNyarUpa che ema arthathI siddha thAya che. uttama kSamAvagere sivAyanI kSamAne laukika kahevAthI ja e kSamA puNyarUpa che tema susaMgata thAya che. kahyuM che ke - "kSamA pAMca prakAranI che (1) upakArI pratye (2) apakArIka apakAramAM pravRtta thanApratye (3) vipAkaHkarmaphaLaanubhavanA vicArathI kSamA athavA akSamAnA anarthanA vicArathI kSamA (4) vacana=Agama(AgamanA vacana pratyenA AdarathI kSamA) (5) dharma prazamavagere rUpa arthAt prazamaAdi dharmatarIke vaNAyelI kSamA. pahelI traNa sApekSa ane laukika che. chellI be sAdhunI che."dAnavizeSa je puNyarUpa che, te anukaMpAdAnaAdi dAno che, athavA sUtramAM batAvelA alpatara pApa ane bahutara nirjarAmAM kAraNa banatA dAno che. Ama jema dAnaAdine puNyanA kAraNomAM paNa gaNAvyA che ne dharmarUpa paNa gaNAvyA che; tema pUjAaMge paNa samajI levuM. sUtramAM jeone pUjAnuM vidhAna karyuM che, teo mATe pUjA puNya ane dharma ubhayamATe thAya che. 94 sarAgakRtyo ane vItarAgakRtyo pUrvapakSa - pUjA, dAna, pravacanavAtsalya vagere zrAvakakRtyo sarAgakRtyo che. (rAgayukta kAryo che.) tapa ane cAritravagere kRtyo vItarAgakRtya che(=rAgarahitanA kartavyo che.) A pramANe spaSTa vibhAga dekhAya che. temAM sarAkRtyo puNyarUpa che ane vItarAgajyo dharma che. tethI ja zArAvArtAsamuccaya graMthamAM yogAcAryazrIharibhadrasUri mahArAjAe dharmapadArthaprakAranA batAvyA che.(1) saMjJAnayogarUpa ane(2) puNyarUpa. (saMjJAnayogaH samyajJAnayoga. 0 ucyata evamevaitat, kintu dharmo dvidhA mtH| saMjJAnayoga evaikastathA'nyaH puNyalakSaNaH // 20 // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirAgakRtyo ane vItarAgakRtyo 17 ___(daMDAnvayaH- zAstreSu sarAgaM karma puNyamanyad dharmAyoditamiti zuddhanayaM zrutvA'tra sudhiyAmekAntadhIna ca yujyte| tasmAt zuddhataro nayazcaturdazaguNasthAne hi dharmaM kiM na brUte ? tadaGgatAM tu adhikRte'pybhraantmiikssaamhe||) 'puNyaM karma iti / puNyaM sarAgakarma, anya vItarAgakarma zAstreSu dharmAyoditaM paribhASitamiti zuddhanayaMzuddhanayArthaM zrutvA na cAtra 'ca' evArtho bhinnakramazca naatraivetyrthH| sudhiyAM paNDitAnA mekAntadhIH ekAntAbhinivezo yujyate, ekanayAbhinivezasya mithyAtvarUpatvAdanyanayavicAreNa tasya mUlotkhananAcca- 'dhammakaMkhie puNNakaMkhie' [bhagavatI 1/7/62] ityAdau dharmaH zrutacAritralakSaNaH, puNyaM tatphalabhUtaM zubhakarmeti vivRNvatA vRttikRtA sAdhanaphalecchAbhedena bhede'pi zrutacAritrabhAvAnyatarAnugatakriyANAM dharmatvenaiva nizcayAGgavyavahAranayenAbhyupagatatvAt, guDajibikayA svargAdIcchAyA apyupeyamokSecchA'vyAghAtakatvenAdoSatvAt, prayANabhaGgAbhAvena nizi samyajJAna=gurunI AjJAne AdhIna rahI gurukRpAthI maLeluM jinAgamane anusaratuM jJAna. A zAnathI yuktayoga zubhavIryano ullAsa. zAtAvagere puNyathI oLakhAto dharma puNyarUpa che.) tethI bhautika(=bhUti-puNyasaMbaMdhI) arthAt puNyakAraka devapUjAAdikriyArUpa prathamaprakArane ame dharmatarIke zuM kAma pasaMda karIe? arthAt amane to A devapUjAAdirUpa puNyakarmane dharmarUpa mAnavAnuM mana thatuM nathI. AnA samAdhAnamAM kavi kahe che- kAvyArtha:- "zAstromAM sarAgakarmane puNyarUpa ane anya kavItarAgakarmane dharmarUpa kahyuM(=paribhASA karI) che." ema zuddha nayanA arthane sAMbhaLI samaju puruSoe ahIM ekAMtabuddhi karavI yogya nathI. (mULamAM 'nacAtrAmAM 'ca ja kArArthaka che. "atra' pachI levAno che, tethI 'nAtreva' evo saMbaMdha thaze.) kAraNa ke tenAthI paNa zuddhataranaya "caudamA guNasthAnake ja dharma che." ema zuM nathI kaheto? arthAt kahe ja che.(=zuddhataranayanA mate caudamA guNasthAne ja dharma che.) ane te dharmanA aMgapaNuM to adhikRta dravyastavamAM paNa che, tema amane bhrAMti vinA dekhAya che. sarAgakarma puNyarUpa ja che ane vItarAgakarma ja dharmarUpa che.' evA zuddhanayanA arthamAM ekAMta abhiniveza rAkhavo sAro nathI, kAraNa ke jinazAsana sarvanayAtmaka pramANane vareluM che ane eka nayanA pakaDane mithyAtvarUpa mAne che. tethI jo anyanayathI vicAravAmAM Ave, to A mithyAtvanAmULiyA ukhaDI jAya tema che. "mafggggg" ityAdi sUtranuM vivaraNa karatI vakhate TIkAkAre "dharma zrutacAstrirUpa che, ane puNyate dharmanAM phaLasvarUpa zubhakarma che ema batAvyuM che. zrutabhAva ane cAritrabhAva A bemAMthI ekathI paNa yukta kriyAo sAdhanabhedathI ane phaLecchAbhedathI paraspara bhinna hoya, to paNa dharmarUpa ja che. ema nizcayamAM kAraNabhUta vyavahAranayane AgaLa karI e vRttikAre svIkAryuM che. prastutamAMbhAvastava zrutacAritrabhiyabhAvathI saMvalita che. svarUpaniravaghasAdhanathI ArAdhya che. ane prAyaH mokSecchAthI karAya che. dravyastava puSpAdisvarUpa sAvadhasAdhanathI karAya che. tathA tenA sAkSAtkaLa tarIke prAyaH svargAdinI ke cAritranI ja icchA rakhAya che. AmadravyastavamAM bhAvastavathI sAdhana ane phaLecchAaMge bheda che. chatAM paNa, Agamavihita hovAthI dravyastava zrutabhAvayukta che. ane prazasta adhyavasAyayukta hovAthI, ke prazastayogarUpa hovAthI ke, kathaMcit yogastharUpa hovAthI athavA cAritranuM kAraNa hovAthI cAritrabhAvayukta che. tethI dravyastava paNa dharmarUpa ja che.) kAraNake guDajitikAtyAyathI svargavagerenI icchA paNa jo hapeyabhUta mozanI icchAne vyAghAtaka= 0 prayANabhaGgAbhAvena, nizi svApasamaH punaH / vighAto divybhvtshcrnnsyopjaayte||20|| iti yogdRssttismuccye|| ghaNA prayatnathI prApta thatAM mokSaAdidAyaka anuSThAnomAM zIgha pravRtta thavA taiyAra nahIM thatA puruSane te anuSThAnonA svargAdi rocakaphaLa batAvI pravRtta karavAmAM Ave, tyAre A nyAya lAge che. nyAyano artha - kaDavAzanA bhayathI lImaDo khAvA nahIM icchatA bALakanI jIbhapara pitA prathama goLa copaDI pachI lImaDAno rasa pAya, te guDajiDhikA kahevAya. vartamAnamAM sugara koTeDa elopathI goLIo paNa AnA dRSTAMtarUpa che. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 pratimAzataka kAvya-95 svApasamo hi samyagdRzAM svargalAbha' iti yogmrmvidH| yacca(yadi pAThA.) uktanizcaya eva ruciH, sApi na yuktA, hi-yatastasmAduktAvAntaranizcayAcchuddhataro'tizuddho nayo nizcayazcaturdazaguNasthAne taccaramasamaya ityarthaH kiM dharmaM na brUte ? brUte ev| tathA caikAntAbhiniveze tato'rvAk sarvatrApyadharmaH syAt, sa cAniSTastavApIti bhaavH| zuddhanizcayAbhimatadharmAGgabhAvena prAgapi dharmaM vyavahAranayenAbhyupagacchAmaH so ubhayakkhayaheU selesIcaramasamayabhAvI jo| seso puNa Nicchayao tasseva pasAhago bhnnio'| tti [gA.26] dharmasaGgrahaNipratIkaparyAlocanAditi cet ? tarhi tyaktastvayaikAntAbhinivezaH, AyAto'si mArgeNa, pratipadyasva dravyastave'pi nizcayadharmaprasAdhakatayA vyvhaardhrmtvm|maa bhUt tava bhrAntikRddUrAsannAdibhAvaH, prsthkaadidRssttaantbhaavitvicitrnaigmnyprvRttertraashvaasavarodhaka na banatI hoya to doSarUpa nathI. prayANabhaMganA abhAvathI(=arthAt mokSa-taraphanI gatimAM bhaMga na paDato hoya to) samyagdaSTijIvone svarganI prApti rAtanI nidrAsamAna che. (nizcita nagaratarapha AgaLa vadhato musAphara vacce rastAmAM dharmazALA AdimAM rAtavAso gALe, ane savAre pharIthI nagaratarapha gati kare. e doSarUpa gaNAtuM nathI. tema mokSatarapha gamana karato mumukSu vacce mokSamArgathI bhraSTa na thavAya te rIte svargaAdibhavomAM virAma kare. ane manuSyabhavavagere sAmagrI meLavI pharIthI mokSatarapha AgekUca kare e doSarUpa nathI.) A pramANe yoganA marmane samajelAo kahe che. (tAtparya - zrAvaka samajato hoya che, ke mokSamATe cAritra Avazyaka che. potAne mokSanI icchA prabaLa hovA chatAM cAritrane yogya sAmarthyaAdinA abhAvamAM te zrAvaka A ja bhavamAM cAritranI prApti thAya e hetuthI, athavA temana thAya to bhavAMtaramAM potAnI narakaAdi gatimAM gamanarUpa durgati na thatAM svargAdimAM gamanarUpa saddhati ja thAya e hetuthI, tathA te saddhatimAM paramAtmabhakti sulabha thAya e hetuthI, tathA te pachI uttama manuSyabhava ane sAmarthya vagere sAmagrInI prApti thAya e hetuthI, karmanirjarA mATe ane puNya vadhAravA mATe dravyastava Adare to zuM te dharmarUpana gaNAya? taratamAM ja mokSanI prApti azakya dekhAya, to mokSamArgathI dUra na thavAya e hetuthI pUjAdidvArA saddhatinI icchA karavI zuM dharmarUpa nathI? eTaluMnoMdhI rAkhavuM joie ke kadAca mokSane puSTa na kare evI paNa cIja jo mokSane bAdhaka na banatI hoya, to tenI prApti ke prAptinI icchA samyagdaSTi vivekI jIvamATe doSarUpa banatI nathI.) nathabhedathI dharma-puNyanI vicAraNA vaLI zuddhanayathI 'sarAgakarmapuNyarUpa che ane vItarAgakarmaja dharmarUpa che. tethI amane zuddhanayane svIkArato nizcaya ja rUce che, ema kahevuM, kAraNa ke A kahevAyelo nizcaya avAMtara nizcayarUpa che. atyaMta zuddha nathI. tethI jo taddana zuddha nizcayanayapara ja ruci hoya, to caudamA guNasthAnakanA carama samaye ja dharma kahevo joie. kAraNa ke atizuddha nizcayanA mate to mokSanuM taddana najIkanuM kAraNa hovAthI te samayano sarvasaMvara ja dharmarUpa che. tethI ekAMta pakaDamAM te pahelAnA badhA ja sthAnomAM mAtra adharma mAnavo paDe. paNa A vAta tamane paNa aniSTa che. pUrvapakSa - "je zailezInA caramasamayabhAvI(=caudamAM guNasthAnanA caramasamaya bhAvI) che te(sarvasaMvara) ja ubhaya(puNya ane pApa)nA kSayamAM kAraNabhUta che. nizcayathI bAkInA (pUrvakAlIna dhama) tenA ja(sarvasaMvaranA ja) prasAdhaka kahyA che. A pramANenA dharmasaMkaNinA pratIkabhUta zlokano parAmarza karavAthI zuddhanizcayane saMmata uparokta dharmamAM kAraNabhUta banatA pUrvakAlIna dharmone paNa vyavahAra nayathI dharmarUpe mAnavA ame taiyAra chIe. uttarapakSa - khUba sarasa! have tame nizcayapratyenA ekAMta abhinivezane choDI vyavahArane svIkArI mArgamAM AvyA cho. juo, ATaluM sAruM kAma karyuM, to have dravyastavane paNa nizcayadharmanA prasAdhaka tarIke vyavahArathI dharmarUpe svIkArI lo. pUrvapakSa - ema kema manAya? dravyastava to lAMbI paraMparAe nizcayadharmanuM prasAdhaka bane che. ame je dharmane vyavahAradharma tarIke svIkAryo che, te cAritradharma nizcayadharmanuM najIkanuM sAdhana che. dravyastavarUpa lAMbI paraMparAvALAne Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17,3 niyabhedathI dharma-puNyanI vicAraNA hetutvAt / tadAha - tadaGgatA-tu vizuddhanizcayAbhimatadharmAGgatAmadhikRte dravyastave'pyabhrAntaM bhraantirhitmiikssaamhe| ato vizeSadarzinAmasmAkaM vacanenaiva tvayaitat tattvaM zraddheyamityupadeze taatprym|| ayaMca nizcayanayaH pariNatirUpabhAvagrAhakaH kASThAprAptaivambhUtarUpo yena zailezIcaramakSaNe zuddhodharma ucyte| arvAktu tadaGgatayA vyvhaaraat| kurvadrUpatvena hetutAbhyupagamazcAsya Rjusuutrtruprshaakhaaruuptvaat| Aha cagandhahastI - 'mUlanimANaM pajjavaNayassa ujjusuavynnviccheo| tassa u saddAIA sAhApasAhA bhuubheyaa'| [sammati. 1/5] upayogarUpabhAvagrAhakanizcayanayastu dravyastavakAle zuddhadharma svAtantryeNaivAbhyupaiti, rAgAdyakaluSasya vItarAgaguNalayAtmakasya dharmasya tadApyAnubhavikatvAt / tanmate hizuddhopayogodharmaH, zubhAzubhau ca puNyapApAtmakAviti / yairapyAtmasvabhAvo dharma ityucyate, teSAM yadi ghaTAdisvabhAvo ghaTatvAdidharma itivadAtmatvAdiranAdi: paNa nizcayadharmanA sAdhaka tarIke mAnavAmAM bhAre Apatti che. uttarapakSa - A dUrabhAva ane najIkabhAva ja tamArAmAM bhrAMti pedA kare che. jo tame pramANane svIkAratA che, to naigamanayanI vAtane paNa tamAre svIkAravI joie. ane naigamanayato keTalI dUranI vAtane paNa svIkAre che, te prasthakaAdi daSTAMtathI siddha che. Ama vicitra evo naigamanaya to lAMbI paraMparAe nizcayadharma sAthe joDAtA dharmane paNa nizcayadharmanA prasAdhaka tarIke svIkAravA pravRtta thAya che. AvAtadravyastavane vyavahAradharmamAnavAmAM AzvAsanabhUta che. (kAraNakedravyastavanizcayadharma sAthe to ghaNI najIkanI-TUMkI paraMparAthI joDAyo che.) tethI ja vizuddha nayane abhimata(=puNyapApakSamAM kAraNabhUta) dharmanA aMgapaNuM adhikRta dravyastavamAM (nirjarA, pApasaMvara ane zubhAnubaMdha dvArA) paNa che ja, ema ame bhrAMti vinA mAnIe chIe. tethI vizeSa dekhI zakanArA amArA vacanathI ja tamAre A tattvamAM zraddhA karavI joie. A ja amArA upadezamAM tAtparya che. A nizcayanaya pariNatirUpa bhAvagrAhaka ane parAkASThAne (athavA pariNatirUpa bhAvagrAhaka parAkASThAne) pAmelA evaMbhUtanayarUpa che. arthAt zelezInA carama samaye dharma mAnanArA zuddhatama nizcayana tarIke ahIM evaMbhUtanaya samajavAno che. kAraNa ke te ja vakhate "dharma' pada vAstavika dharmapariNati pAmelA arthanuM abhidhAyaka bane che. A caramakSaNanA dharmanI pahelAnA tamAma dharmo te dharmanA aMgarUpa hovAthI vyavahArathI dharmarUpa che. ahIM evaMbhUtanaye siddhirUpa kAryanA tarata pUrvamAM rahelAnekAraNa tarIke kalpI tene dharmatarIke svIkAryo. AmaAna kurtarUpatva(=atyaMta najIkanA kAraNapaNuM = phaLopadhAyaka kAraNapaNuM)mAM kAraNatAno abhyAgama karyo. RjusUtranayakurtarUpatramAM kAraNatA mAne che. ane evaMbhUtanaya RjusUtranayanI ja eka zAkhArUpa che. tethI A naya jusUtranayane anusare temAM doSa nathI. gandhahastIe(zrI siddhasenadivAkarasUrie) sammatitarkagraMthamAM kahyuM ja che ke - "RjusUtravacanaviccheda paryAyanayanA mULa samAna che. tenA ja(RjusUtranA ja) zAkhA prazAkhA tarIke bahubheTavALA zabdaAdi nAyo che." upayogarUpa bhAvane ja tattvarUpa mAnya rAkhato nizcaya naya to dravyastava vakhate zuddhadharmane svataMtrapaNe ja svIkAre che, kAraNa ke rAgaAdithI malina nahIM thato ane vItarAganA guNomAM ja lInatA pAmato zuddha bhAva dravyastavakALe paNa anubhavAya che. ke je AgamabhAvanikSepAthI jIvane jinarUpa banAvI de che.) A ja zuddhabhAva dharmarUpa che, ema A nizcayanayane mAnya che. A nayamate zuddhaupayoga dharmarUpa che. (rAgAdithI dUSita na hoya tevo upayoga - zuddha upayoga.) je upayogamAM rAga Adi bhaLelA hoya, te upayoga azuddha che. azuddha upayoganA paNa be bheda paDe che. prazastarAgaAdithI raMgAyelo azuddhaupayogazubha ane puNyarUpa che. aprazastarAgavagerethI lepAyelo azuddha upayoga azubha ane pAparUpa che. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 pratimAzataka kAvya-95) pAriNAmiko bhAva Atmadharma iti mataM, tadA'nAditvenApuruSArthatvApattiH, yadi tu svaH svakIyo'nAgantuko'nupAdhi vo dharma iti, tadA vartamAnaH svakIya: zubhaH pariNAma RjusUtraviSayaH, sa jinapUjAyAmapyakSata iti kathaM na tatra nizcayazuddho dharma: ? zabdanayena sAmAyikavadezaviratAnAM dharmo neSyata iti cet ? kiMtAvatA, samabhirUDhena sssstthgunnsthaane'pynbhyupgmaat| vahnipariNato'yaspiNDo vahniritivat tadbhAvapariNata Atmaiva dharmaH, svabhAvapadapravRttirapi tatraiva, svo bhAvaH padArtha iti vyutptteH| Aha ca - pariNamadi jeNa davvaM takkAlaM tammayaMti paNNattaM / tamhA dhammapariNado AdA dhammo muNeavvo' / / pravacanasAra 1/8] (chAyA - pariNamati yena dravyaM tatkAlaM tanmayamiti vividhamate dharmasvarUpa vaLI keTalAka nizcayathI AtmasvabhAvane ja dharmarUpa kahe che. jemake ghaTatvavagere dharmo ghaTanA svabhAvarUpa ja che. Ama, Amate jeno svabhAva hoya, te teno dharmabane che. "Atmatva' vagere anAdipAriNAmikabhAva AtmAnA svabhAvarUpa che. tethI Atmatva vagere svabhAvo ja AtmAnA dharmo che. paNa A vicAraNA barAbara nathI, kAraNa ke Atmavaivagere svabhAvo anAdi hovAthI AtmAnA dharmane paNa anAdi siddha mAnavA paDavAthI dharmapuruSArtha ja uDI jAya. (puruSathI=parAkrama-vIryathI sAdhya artha puruSArtha che.) anAdisiddha vastune sAdhya kahevAmAM pUrvApara virodha che. tathA saMsArAbhAvavagere bIjA doSo UbhA thAya. tethI dharmane anAdisiddha mAnavAmAM puruSArtha tarIke mAnI na zakAya. zaMkA- ahIM svabhAvano artha judo che. sva=potAno=upAdhi AdirUpanahitevo=bahArathI nahIMAvelo bhAva=svabhAva. arthAt potAnAmAM ja pragaTelo upAdhi vinAno bhAva= svabhAva. svabhAvano A artha che. Avo svabhAva ja dharmarUpa che. arthAt AtmAmAM utpanna thayelo nirupAdhika pariNAma ja dharmarUpa che. eTale ke RjusUtranayano viSaya banato vartamAnakAlInasvakIya zubhapariNAma ja dharmarUpa che. krodhAdika pariNAmo karmodayajanya-karmanI upAdhithI hovAthI pAdhika ane AgaMtuka che. mATe dharmarUpa nathI. samAdhAna - dharmane AvA svarUpano mAnavAmAM amane Apatti nathI. kAraNakedravyastavakAle paNa dravyastava karatI vyaktine dravyastavakriyAnA AlaMbanaAdithI AvA prakArano zubhabhAva pragaTe ja che. A zubhabhAva tamane iSTa nizcayanayathI dharmarUpa che ja. (A AlaMbana bahArathI TekArUpa che, tethI upAdhirUpa nathI, te vakhate utA zubha pariNAma mATe karmodayanI jarUrata na hovAthI te nirupAdhika-anAgaMtuka che.) pUrvapakSa - zabdanayamate dezavirata sudhI sAmAyikabhAva nathI. chaThAguNasthAnakathI ja sAmAyika che. A ja pramANe, A nayamate dezavirata sudhI dharma iSTa nathI, kAraNa ke sAmAyika ja dharmarUpa che. tethI zrAvakanI pUjAvagere kriyA gharmarUpa nathI. uttarapakSa - tame jo Ama eka nayane ja prAdhAnya ApavA mAMgatA ho, to samabhirUDhanayanA mate sAmAyika apramattaavasthAmAM ja Ave. arthAt sAmAyika sAtamA guNasthAnakathI ja saMbhave che. kAraNa ke vadhu vizuddhigrAhI A naye pramAda ne sAmAyika sAthe nahIM hoi zake. tethI A nayanI apekSAe to chaTha-pramattasaMyataguNasthAne paNa sAmAyika ane dharma nathI. tethI eka ja nayathI vicAravAmAM to chaThThAguNasthAnanI kriyAne paNa dharmarUpa mAnI zakAya nahi. - koika - vAstavamAM jema agnithI pariNata thayelo=agnimaya banelo lokhaMDano goLo agni che. tema dharmanA bhAvathI pariNata thayelo AtmA pote ja dharmarUpa che. "svabhAva' padanI pravRtti paNa tyAM ja thAya che. arthAt svabhAvapadathI dharmathI pariNata thayelo AtmAjavAcya bane che. kAraNake svabhAvapadanI vyutpatti A che-sva=AtmA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividhamate dharmasvarUpa 175 prajJaptam / tasmAddharmapariNata AtmA dharmo mntvyH|) etadapyadhikRte sambaddhameva / idaM tu cintyate-Atmano dharmiNo dravyasya nirdeze dharmadvArA dharmatvamanyadvArA cAnyatvamiti saGkaraH kathaM vAraNIyaH ? prazAntAdhikAre'pi nayadvayanirdeza eva yukte prazAntavAhitAkhyasya paryAyasyaiva niveze tu praaguktaabhedH| dharma: kiM dravyaM paryAyo vA ? iti jijJAsAyAmitthamucyata iti cet ? lakSaNAdhikAre nedamupayogi, tattvacintAdhikAre'pi nayadvayanirdeza eva yukto naikanayanirdeza: nyUnAkhyanigrahasthAnaprasaGgAt / yathoktaM bhagavatA bhadrabAhusvAminA sAmAyikamadhikRtya kiM dvAre - jIvo guNapaDivanno Nayasya davaTThiyassa sAmAiso ceva pajjavaNayaTThiassa jIvassa esa guNo tti'| [Ava. ni.792] etdrthprpnyco'smtkRtaanekaantvyvsthaayaam| ekanayenaiva dharmalakSaNecAbhidhAtavye Adau vyavahAranayena tatpraNayanamucitaM, nizcayanayAnAM bAlamadhyamau pratyapariNAmakAtipariNAmakatvena duSTatvAt / ata eva mUDhanaiaMsuyaMkAliyaM bhAva=bhAva. arthAt bhAvamaya banelo AtmA ja svabhAva che. kahyuM ja che ke - "je samaye dravya je svabhAvathI pariNata thAya che, te samayedravya te svabhAvamaya bane che. ema jinezvaroe kahyuM che. tethI dharmathI pariNata AtmA ja dharma che, tema samajavuM." upAdhyAyajIH- A mata paNa dravyastavasthaLe saMbaddha ja che, kAraNa ke te samaye paramAtmabhaktirasika AtmA paramAtmabhaktinA prazasta adhyavasAyathI pariNata thAya che. A prazasta adhyavasAya dharmarUpa che. tethI te kAle AtmA paNa dharmarUpa bane che. vastutaH A pramANe vyAkhyA karatA eka bAbata vicAravAnI che - AtmA pote dharmarUpa che evA nirdezamAM "AtmA' zabdathI dharmI evA Atmadravyano nirdeza hoya, to AtmAne dharma dvArA dharmarUpa ane te sivAyanA anya pariNAmodvArA anyarUpa mAnavo paDe. Ama dharmamaya banelA AtmAne ja adharmamaya paNa mAnavAthI AvatA saMkaradoSanuM nivAraNa zI rIte thai zake? "AtmAno prazAMtaadhikAra dharmarUpa che." arthAt "anyavikSepanA parihArathI cittamAM vaheto zAMtapravAha-prazAMtavAhitA ja dharmarUpa che." A sthaLe paNa dravyapradhAna - paryAyapradhAna-banne nayathI vyAkhyA karavI ja ucita che. kAraNake mAtra paryAyanayathI vyAkhyA karavAmAM prazAMtavAhitAparyAyarUpa dharmarUpe AtmAne svIkAravAmAM pUrve karelI vyAkhyAthI bheda paDato nathI, kAraNa ke zuddhopayogaAdi paNa paryAyarUpa ja che. pUrvapakSa - dharma zuM dravyarUpa che ke paryAyarUpa che? evI jijJAsAne Azraya A pramANe paryAyarUpe dharmano nirdeza karavAmAM Ave che. uttarapakSa - A pramANeno nirdeza dharmanA lakSaNanAM adhikAramAM karo cho ke dharmanA tattvaaMgenA vAdasthaLe karo cho? prathamapakSe A pramANeno ekanayaAzrayI nirdeza yogya nathI, kAraNa ke dravyArthikanayane AgaLa karI ke paryAyArthikanayane AgaLa karI gharmanuM lakSaNa karavAmAM parasparamAM avyAvigeredoSa Ave. sarvanayasaMmata pramANane AgaLa karI kareluM lakSaNa ja niSkalaMka bane. te ja pramANe tattvaciMtA(=vAda) sthaLe paNa ubhayana (dravyArthikaparyAyArthikono nirdeza karavo vyAjabI che. ekanayane AgaLa karavAmAM 'nyUna' nAmanAnigrahasthAnanuMbhAjana banavAno vAro Ave, arthAt nyUnatAdoSa Ave. tethI ja zrI bhadrabAhusvAmIe "sAmAyikanA svarUpane AzrayI gusmRtipanna jIva ja sAmAyika che - ema dravyArthikana kahe che. paryAyArthikanayanI apekSAe jIvano tevo guNa ja sAmAyika che." A pramANe ubhayanayasaMmata vyAkhyA batAvI che. A bAbatano vistAra mahopAdhyAyajIe anekAMtavyavasthAmAM - - - - - - - - - - - - - 0 mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu Na NayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro natthi puhutte smoyaaro|| iti puurnnshlokH|| Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 pratimAzataka kAvya-95) tu[Ava0ni0762 pA.1] ityAdyuktam / sarvAzaGkAnirAkaraNAya ca nayadvayena tatpraNayanaMnyAyyaM, yathA 'pramAdayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA' [7/8] iti tattvArthazAstre hiMsAlakSaNamabhihitam / itthaM vicAryamANe ca 'kriyAhetuH puSTizuddhimaccittaM dharma' iti haribhadroktalakSaNamativyAptyAdidoSAkalaGkitaM sarvatrAnugataM niravayaM snggcchte| atrArthe 'dharmazcittaprabhava' [3/2 pA.1] ityAdi SoDazakaM tadvRttizcAsmatpraNItA 'yogadIpikA' nAmnI anusrnniiyaa| 'yAvAnupAdhivigamastAvAndharma' ityapyubhayopAdhivigamanenobhayanayAnugataM sarvatra saGgamyamAnaM ramaNIyameva - 'se vaMtA kohaMcamAnaMca mAyaM ca lobhaMca, eyaM pAsagassa daMsaNaM [AcArAGga 1/3/4/121] ityAdi sUtramapyatra prmaannmev| 'dravyastave tadiha bhaktividhipraNIte puNyaM na dharma iti durmatInAM kubuddhiH| tattvatraye'stu (tattannaye'stu) sudhiyAM ryo che. vaLI jyAre eka nayane AgaLa karIne ja dharmanA lakSaNano svarUpano vicAra karavAno hoya, to sau prathama vyavahAranayathI ja dharmanuM svarUpa batAvavuM yogya che, kAraNa ke bALa-madhyamajIvo nizcayanayamATe apariNAmaka ane atipariNAmaka hovAthI temanI AgaLa prathamathI ja karavAmAM AvelI nizcayanayanI vAto temane mATe doSakArI bane che. chAza paNa mAMDa pacAvI zakanArAne pyAlA bharI bharIne ghI pIvaDAvavAmAM Ave to zuM thAya? te vicAro. A hetuthI ja 'muDhanaiyaM surya kAliyaM tuM.' ityAdi vacana kahyuM che. ahIM tAtparya e ja che ke, prAyaH pAMcamA ArAnA amedhAvI jIvo nayanI vicitratAne samajI zake tevA nahIM hovAthI kAlikazrutamAM nayane mUDha=chUpA rAkhavAnA chenayano vicAra karavAno nathI. vaLI A badhI zaMkAnuM nirAkaraNa ja karavuM hoya, to nizcaya ane vyavahAra A banne nayathI yuktarUpe ja dharmaAdinuM prarUpaNa karavuM joie. jemake tatvArthasUtramAM pramAdanA yogathI prANanuM vyaparopaNa(=ghAta) hiMsA che." hiMsAnuM A lakSaNa kahyuM che. ahIM "pramAdayogathI naiRRyikahiMsAnuM ane "prANavyaparopaNa' padathI vyavahArikahiMsAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A ja pramANe vicAravAmAM Ave, to 'kriyAmAM kAraNabhUta puSTi (puNyanI) ane (pApanA vigamathI) zuddhivALuM citta ja dharma che. A pramANe zrI haribhadrasUri mahArAje kareluM dharmanuM lakSaNa ja ativyAtiAdi doSothI kalaMkita thayA vinAnuM sarvavyApta ane nirdoSatarIke saMgata che. ahIM vizeSaarthamATe dharmazciprabhavaH' ityAdi zlokasaMbaMdhI SoDazaka prakaraNa ane tenA para upAdhyAyajI mahArAjanI jogadIpikA nAmanI TIkA jovI. ahIM keTalAka "jeTalA pramANamAM karmaAdijanita upAdhino nAza teTalA pramANamAM dharma ema kahe che. A vAta paNa vyavahAranayane mAnya upAdhinA vigamamAM vyavahAranayathI anugata ane nizcayanayane mAnya upAdhinA vigamamAM nizcayanayathI anugata hovAthI ubhaya anugata che. tethI saMgata hovAthI ramaNIya che. "se vaMtA kohaM ca mAna ca mAyaM ca lohaM ca eyaM pAsagassa daMsaNa." [ te (jJAnI-muktatulya sAdhu) krodha, mAna, mAyA ane lobha A kaSAyonuM vamana karato hoya che, evuM A pazyaka sarvajJa tIrthakaranuM darzana(=mataupadeza) che. (A pazyaka pote zastra =asaMyama ane kaSAyathI rahita hoya che.)] ityAdi AcArAMga sUtramAM kahelI paMkti paNa ahIM pramANabhUta che. A sUtra ane tenI TIkA kahe che ke zastrAdi asaMyamanA tyAgamAM ane krodhAdi kaSAyonA vigamamAM dharma che ane sarvajJatAnI prApti che. "bhakti ane vidhithI karAyelA A dravyastavamAM puNya che, paNa dharma nathI e pramANe dumativALAonI durbuddhi che. tattvatraya(jJAnAdi tattvatrayanA viSayamAM athavA te-te nayothI) sambuddhivALAono vividha prakArano 0 rAgAdayo malAH khalvAgamasadyogato vigama eSAm / tadayaM kriyA'ta eva hi puSi ttsy|| iti SoDazake 3/3 // -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- - Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurUpAtaMtrya ja phaLavAna ( 177 vividhopadezaH saGklezakRd yadi jaDasya kimatra citrm||1|| 'adharmaH pUjeti pralapati sa lumpaakmukhrH| zrayan mizraM pakSaM tamanuharate paashkumtiH| vidhibhrAntaH puNyaM vadati tapagacchottamabudhAH sudhAsArAM vANImabhidadhati dharmo hyym||2|| iti // 95 // gambhIre'tra vicAre gurUpAratantryeNaiva phalavattAM darzayannupadezasarvasvamAha ityevaM nayabhaGgahetugahane mArge manISonmiSe- / nmugdhAnAM karuNAM vinA na sugurorudyacchatAM svecchyaa| tasmAtsadurupAdapadmamadhupaH svaM saMvidAno balaM sevAM tIrthakRtAM karotu sukRtI dravyeNa bhAvena vA // 96 // (daMDAnvayaH- ityevaM nayabhaGgahetugahane mArge svecchayA udyacchatAM mugdhAnAM manISA suguroH karuNAM vinA nonmisset| tasmAt sadgurupAdapadmamadhupaH svaM balaM saMvidAnaH sukRtI dravyeNa bhAvena vA tIrthakRtAM sevAM karotu // ) _ 'ityevN'iti| ityevaM amunA prakAreNa nayA:-naigamAdayo bhaGgA:-saMyogAH, hetavaH utkRSTAdyapekSayA dazapaJcAyekAvayavavAkyAni tairgahane gambhIre mArge, svecchayA svotprekSitenodyacchatA udyamaM kurvatAM mugdhAnAM manISA buddhiH, suguroH karuNAM vinA nonmiSet-na nirAkAGkSatayA vizrAmyet, tasmAtsadgurupAdapadye madhupaH san gurvAjJAmAtravartI sannityarthaH |svN balaM yogyatArUpaM saMvidAno jAnan, parasmaipadinaH pratyayasya rUpamidaM 'parAbhisandhimasaMvidAnasye'[anyayoga dvAtriM. 20 pU.] tyatreveti bodhyam / dravyeNa gRhI, bhAvena vA sAdhustIrthakRtAM sevAM karotu / yathAdhikAraM bhagavadbhaktereva paramadharmatvAt // 96 // etatsarvaM pratimAviSaye bhrAntadUSaNaM pura iva parisphurantaM upadeza jaDapuruSane saMkleza pedA karanAro bane temAM Azcarya zuM che? arthAt koi Azcarya nathI." I1. 'vAcAla pratimAlapaka "pUjA adharma che evo pralApa kare che. mizrapakSano Azraya karato pArzvakumata tene ja anusare che. vivibhrAMtamata pUjAne puNya kahe che. tapAgacchanA zreSTha paMDito amRtatulyavANIthI kahe che ke pUjA dharmarUpa ja che' rApo A gaMbhIra vicAramAM gurUpAtaMtrya ja phaLavAna che tema darzAvatA upadezano sAra batAve che- gurUpAtaMtrya ja phaLavAna kAvyartha - A pramANe naigamaAdi nayo, sAMyogika bhAMgAo ane hetuothI gahanaHgaMbhIra banelA mArgamAM svecchAthI(pote kalpelI mAnyatAthI) udyama karatA mugdhonI buddhino unmeSa sugurunI karuNA vinA thato nathI. (=buddhi nirAkAMkSapaNe vizrAMta pAmatI nathI. vAkyagata sAkAMkSapadono yogya anvayathavAthI evo zAbdabodha thavo ke pachI koi zaMkAra nahIM, to buddhi nirAkAMkSabanI gaNAya.) tethI sadguruvaranA caraNakamaLanA bhramara banI (kevaLa athavA badhI gurvAjJAne AdhIna rahI) tathA yogyatArUpa potAnA baLane samajI dravyathI gRhastha athavA bhAvathI (sAdhu thaine) sujJapuruSe tIrthakaronI sevA karavI joie. hetuvAkya=utkRSTaAdibuddhivALA jIvonI apekSAe eka, pAMca ke daza avayavavALA vAkyo. (sa+vid, dhAtu parasmapadI hovAthI tene AtmapadI "Anaza" pratyaya kema lAgyo? evI AzaMkAnA samAdhAnamAM kahe che) kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdra sUrIzvare anyayogavyavacchedamAM parAbhisandhisaMvidAnasya" zabdaprayoga karyo che. tyAM "syAdvAdamaMjarI' TIkAkAre evo khulAso Apyo che, ke "sa+vid dhAtune "Ana pratyaya nathI lAgyo, paNa zIla(=svabhAva) arthamAM 'zAna" pratyaya lAgyo che. tema ahIM paNa samajavuM. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 | pratimAzataka kAvya-97) hRdayamivAnupravizantaM sarvAGgINamivAliGgantaM samApattyaikatAmivopagataM zrIzaGkezvarapurAdhiSThitaM pArzvaparamezvaraM sambodhyA'bhimukhIkRtyaiva, yatrApi vAdI sambodhyastatrApyArthikI bhagavatsambuddhirmayaivaM tanmatAmRtabAhyo dUSyata iti, tatstutireveyaM paryavasanneti tatraiva nayabhedamupadarzayati seyaM te vyavahArabhaktirucitA zaLezvarAdhIza ! yad, durvAdivrajadUSaNena payasA shngkaamlkssaalnm| svAtmArAmasamAdhibAdhitabhavai smAbhirunnIyate, dUSyadUSakadUSaNasthitirapi prAptairnayaM nizcayam // 97 // (daMDAnvayaH- he zaLezvarAdhIza ! sA iyaM te vyavahArabhakti: ucitA, yad durvAdivrajadUSaNena payasA shngkaamlkssaalnm|svaatmaaraamsmaadhibaadhitbhvairnishcyN nayaM prAptairasmAbhi: dUSyadUSakadUSaNasthitirapi na unniiyte||) 'seyaM te iti / he zozvarAdhIza! iyaM te-tavocitA vyavahArabhakti: vyavahAranayocitA bhaktiH kRtetyrthH| vidheyaprAdhAnyAnurodhAtstrItvanirdezaH / yaddurvAdinAM vraja:-samUhastadUSaNarUpeNa payasA nIreNazaGkArUpamalasya kSAlanaM vyavaharanti ziSTAH parasamayadUSaNapUrvaM svasamayasthApanasya bhagavadyathArthavacanaguNastutyopAsanatvam / tadAhuH sAraH- guAjJAne AdhIna thaI yathAzakti jinezvarapUjA gRhasthae dravyathI ane sAdhue bhAvathI karavI. kAraNa ke potAnA adhikArane anurUpa bhagavAnanI bhakti karavI e ja paramadharma che. 96. . jANe ke sAkSAt sAme ja pariskurAyamANa thatAM... pachI kSaNabharamAM jANe ke hRdayamAM praveza karI rahelA tadaMtara jANe ke zarIranA pratyeka aMgamAM prasarIne AliMgana karI rahelA ane pachI jANe ke samApatidvArA ekamekatAne pAmI gayelA zrI zaMkhezvaratIrthamaMDana pArzvanAtha bhagavAnane saMbodhithI(=samyabuddhithI) abhimukha karIne ja pratimAsaMbaMdhI bhrAMta kalpanAo dUSita karavAmAM AvI che. vaLI jyAM kyAMya paNa vAdI saMbodhyA che, tyAM paNa arthathI to bhagavAnanI ja saMbuddhi che. arthAt tyAM paNa jANe ke bhagavAnane uddezIne kahI rahyo chuM ke, "bhagavA!tArA saMbaMdhI ane tArI pUjA saMbaMdhI khoTI kalpanAo karavI vAjabI nathI, paNa A pramANe vicAravuM ja barAbara che." A pramANe tArA matarUpI sudhAthI bAhya vyaktine huM dUSita karuM chuM. Ama sarvatra paramAtmAnI ja saMbuddhi hovAthI dekhAvamAM vAdacarcA lAgatI paNa A vicAraNA vAstavamAM stutirUpa ja paryavasita thAya che. A paramata sAthe carcAtmaka stutimAM nayabhedanuM nirUpaNa karatAM kavi kahe che- nayabhedathI bhakti kAvyArthaH- he zaMkhezvarasvAmI!kuvAdIonA samudAyane dUSaNa ApavArUpa pANIthI zaMkArUpI maLa dhoi nAkhavA rUpa A tArI ucita vyavahArabhakti karAi che. potAnA AtmArUpa bagIcAmAM ja kriIDA karatI samAdhithI bAdhita thayelA saMsAravALA ane nizcaya nayane pAmelA ame dUSya, dUSaka ane dUSaNanI maryAdAnuM bhAna karatA ja nathI. arthAt nizcayanayane pAmelA amArA mATe dUSya, dUSaka ane dUSaNa jevuM kazuM che ja nahi. zaMkhezvara pArzvanAtha svAmI! durvAdIonA samudAyanA kumatane dUSaNo lagADI ayogya TheravyA. A dUSaNo lagADavArUpa pANIthI vAstavamAM to 'pratimA pUjanIya cheevA svamatamAM paDelI zaMkArUpI maLane ja dUra karyo che ane zaMkAmaLane dUra karavAnI A pravRtti ja vyavahAranayanI apekSAe tArI ucita bhakti che. (ahIM sArAM... evo strIliMga prayoga 'bhakti padane AzrayIne che. "zaphAmalalAlana pada uddezya che, ane napuMsakaliMgamAM che. A "kSAlanane ja "bhakti Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyabhedathI bhakti | | 479 zrIhemasUrayaH - 'ayaM jano nAtha tava stavAya guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM priikssaavidhidurvidgdhH'|[anyyog. dvAtriM. 2] udayano'pi sarvaprasiddhamIzvaramuddIzya tanyAyacarcAyA upAsanAtvenaiva krnniiytaamaah| taduktaM nyAyakusumAJjalau tasminnevaM jAtigotrapravaracaraNakuladharmAdivadAsaMsAraM suprasiddhAnubhAve bhagavati bhave sandeha eva kutaH? kiM nirUpaNIyam ? tathApi- 'nyAyacarceyamIzasya mananavyapadezabhAk / upAsanaiva kriyate shrvnnaanntraagtaa||[gaa. 3] iti // yadIyaMvyavahArabhaktistadA nizcayabhaktiH kA ? ityucyatAmityAkAGkSAyAmAha - 'svaatme'ti| svAtmaivArAmo'tyantasukhahetutvAnnandanavanaM yatra, tAdRzaH (nandanavanasadRzaH paatthaa.)| svaatmaakahevI che. tethI bhakti pada vidheya che. ane ahIM vidheyapadanI ja pradhAnatA che, tethI "sA" ane "iyaM evo strIliMga nirdeza karyo che. jo "zaNAmalakSAlanam' A uddezyapadane pradhAna karyuM hota, to "sA' ne badale 'ta' ane 'iyaM" ne badale "idam evo napuMsakaliMgano nirdeza karyo hota.) kAraNa ke ziSTa puruSo kahe ja che ke, parasiddhAMtane dUSita karavApUrvaka svasiddhAMtanI sthApanA karavAthI bhagavAnanA vacano yathArtha che' tevo nizcaya thAya che. tethI bhagavAnanA "yathArthavanavAdipaNuM guNanI stavanA thAya che. guNastavanAthI ja guNI bhagavAnanI stavanA che. A sAcI stavanA ja bhagavAnanI upAsanA che. zrI hemacaMdrasUrijIe anyathogavyavaccheda dvArdizikAmAM kahyuM ja che ke - "he nAtha ! A mANasa(=kavi) bIjA guNodvArA tArI stavanA karavAnI icchAvALo che ja, chatAM paNa parIkSAvidhimAM potAne paMDita mAnavAno DoLa karato te(=kavi) tArA yathArthavAda'nAmanA eka guNanI stavanA karavA bhale udyamazIla bane."Ama bhagavAnanA yathArthavAda guNanI stavanA ja bhagavAnanI sAcI bhakti che. tethI sva ane para siddhAMtanAM kramazaH sthApana ane dUSaNa paNa bhagavAnanI bhaktirUpe ja karaNIya che. udayanAcAryuM paNa kahyuM ja che ke sarvadarzanamAM prasiddha evA Izvarane uddezIne (upAsanArUpa hovAthI jo nyAyacarcA karaNIya che. nyAyakusumAMjali nAmanA graMthamAM kahyuM ja che ke - "A pramANe (brAhmaNatvAdi, jAti, gotra(kAzyapAdi) pravara (yajJamAM pasaMdagI pAmatA RSi) caraNa (avAMtara jAti) kula-dharma Adine samAna samasta saMsAramAM prasiddha prabhAvavALA bhava=jagatsarjaka paramAtmAnA viSayamAM saMdeha ja che kyAM? tethI temanA viSayamAM zuM nirUpaNa karavuM? arthAt A IzvaraaMge koi saMdeha ja saMbhavato na hovAthI nirUpaNa karavA yogya paNa kaMi nathI. chatAM paNa A nyAyacarcAthI (anumitirUpa) zravaNa pachI pragaTatA manananA vyapadezane pAmelI IzvaranI upAsanA ja karAi rahI che.'tAtya - IzvaranuM zravaNa ghaNIvAra thayuM che. A zravaNa pachI avazya manana karavuM ja joie. A nyAyacarcA IzvaranA mananarUpa ja che. IzvaranuM A manana ja IzvaranI upAsanArUpa che. zaMkAH- jo A vyavahArabhakti gaNAtI hoya, to nizcayanayane saMmata bhakti kai? te kaho. samAdhAnaH- "svAtma' ityAdi. potAno AtmA ja atyaMta sukhajanaka banavAthI ArAma naMdanavana samAna bane che jemAM, evI samAdhi. athavA potAnA AtmAne ja samaMtataH kriIDA karAvanArI samAdhi=(1) zubha upayogarUpa=saMprajJAta samAdhi, arthAt AtmAmAM ja ramato ane AtmAne ja AhmAda utpanna karato zubha upayoga saMprajJAta samAdhi che. athavA (2) chellA vikalpabhUta ane vacanarahitanA athavA caramavikalpathI nirvacana= ullekhanIya dravyArthika upayogathI utpanna thayelo ane layarUpa lezathI asaMprajJAta. arthAt aMtima vikalparUpe je oLakhI zakAya evA dravyArthika upayogajanya layarUpa asaMprajJAta samAdhi, A be prakAranI samAdhi nizcayabhakti che. A samAdhithI ame saMsArane bAdhitarUpe sthApyo che. arthAt parama AtmasvarUpanA dhyAnamAM caDatAM caDatAM ame apUrva AnaMdadAyaka AtmaraNatArUpa samAdhimAM caDI gayA. e samAdhithI have amane mAtra AtmasvarUpa ja bhAse che. jANe ke sAkSAt siddhaavasthAne pAmI gayelA ane te svarUpamAM magana banelA amane nathI dekhAto saMsAra Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180. pratimAzataka kAvya-98) ( 480 | namArAmayati-samantAt krIDayati tAdRzo vA yaH samAdhi:=zubhopayogarUpaH samprajJAtaH, apazcimavikalpanirvacanadravyArthikopayogajanito lezato vA'samprajJAto layarUpaH, tena bAdhito=bAdhitAnuvRttyA sthApito bhava: saMsAro yaistAdRzaistvasmAbhirnizcayanayaM prAptairdUSyadUSakayoH sthitirapi-sattApi nodvIkSyate, kutastatritayAnugato vAdagranthaH? iti dhyAnadazAyAM nizcayabhaktisthitAnAmasmAkaM sarvatra sama eva prinnaamH| vyutthAne vyavahArabhaktau tu parapakSadUSaNamasambhAvanAviparItabhAvanAnirAsAyaiveti na rAgadveSakAluSyamityucitatvamAveditaM bhavati ||97||ath sAkSAtstutimevAha katipayaiH darza darzamavApamavyayamudaM vidyotamAnA lasad vizvAsaM pratimAmakena rahita ! svAM te sadAnanda ! yaam| sA dhatte svarasaprasRtvaraguNasthAnocitAmAnama dvizvA samprati mAmake narahita ! svAnte sadAnaMdayAm // 98 // (daMDAnvayaH- he akena rahita! sadAnanda! te yAMsvAM pratimAM darzadarza avyayamudaMlasadvizvAsaM (svAnte'haM) avaapm| he narahita ! AnamadvizvA vidyotamAnA sA samprati mAmake svAnte svarasaprasRtvaraguNasthAnocitAM sadAnaM DhayAM gho) 'darza darzam' iti / he akena rahita ! sarvaduHkhavipramukta ! ata eva sadAnanda !=dhvaMsApratiyogyAnanda ! teane nathI bhAsatI saMsAranI sAmagrIo. anAdinI avidyAnI vAsanAthI bhAsato A saMsAra have AtmajJAna prApta thatAMkalpita, bhrAMta, mithyAbhAse che. doraDAmAM thaigayeluM sarpanuM jJAna prakAzamAM jemabAdhita bane che, tema AtmajJAnanA prakAzamAM saMsAranI buddhi bAdhita thatI dekhAya che. AvA prakAranI nizcayanI avasthA e ja bhagavAnanI nizcayathI bhakti che. A avasthAmAM jyAre saMsAra ja bhAsato nathI, tyAre dUSya - dUSaka ane dUSaNanI hAjarI to dekhAya ja kayAMthI? ane jo A traNa paNa hAjara ja na hoya, to A traNathI yukta evo vAdagraMtha paNa saMbhave kyAMthI? kAraNa ke dhyAnadazAmAM nizcaya bhakti pAmato amAro AtmapariNAma sarvatra samatAnA ja darzana kare che. sarvatra badhA ja AtmAo paramAtmasvarUpe rahelA ja dekhAya che. tethI nizcayanayanI bhaktikALe AvI carcA vicAraNA saMbhavatI ja nathI. A dhyAnadazAdUra thayA pachInA vyavahArabhaktikALe paNa je pUrvapakSane dUSaNavagere apAya che, temAM jinavacanamAM asaMbhAvanA ane viparIta bhAvanAne dUra karavAno ja Azaya che. e vakhate A vAdagraMthamAM paNa svamata pratye rAgarUpa ane parapakSapratye dveSarUpa kaluSatA nathI. AnAthI aucityanuM nivedana thayuM. Ama rAga-dveSathI dUra rahI jinavacanamAM saMdeha, viparyaya ane anadhyavasAya doSa TALavA parapakSane dUSaNa lagADavAmAM paNa vAstavamAM to bhagavAnanI vyavahAranayathI bhakti ja che. ane te ucita ja che. 97 have kavi keTalAka zloko dvArA sAkSAt stuti karatA kahe che- pratimA dayAnuM sAdhana kAvyAW - he sarvaduHkhathI rahita! huM haMmezA AnaMdamaya ! (jinezvara !) tArI saddhAvasthApanArUpa je pratimAne joi joine meM hRdayamAM vyaya na pAme tevo harSa camakatA vizvAsapUrvaka prApta karyo, vizvathI namAyelI ane vizeSathI zobhatI te pratimA hamaNAM mArA hRdayamAM upAdhi vinA vardhamAna guNasthAnane yogya dAnasahitanI dayAne puSTa kare che. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pritimA dayAnuM sAdhana | | 181 tava pratimAM-tvanmUrti, kIdRzIm ? svA-sadbhAvasthApanAmityarthaH / yAM darza 2 dRSTvA dRSTvA, pratikSaNapravarddhamAnazubhapariNAmo'hamavyayamudaM-vigalitavedyAntaraparabrahmAsvAdasodarazAntarasAsvAdamavApam prApaM, kutra ? svAnte= hRdaye, katham ? lasadvizvAsaM-lasan vizvAso yatra, yasyAM kriyAyAmavizvastasya ramaNIyadarzanenApi sukhAnavApteH, dharmakarmaNi savicikitsasya samAdhyalAbhAcca, tathA ca pAramarSa - 'vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM No labhati samardi" [kAvArI //1/] rUti narahita ! manuSyaditarin ! sAtava pratimA samprati-darzanajanyabhAvanAprakarSakAle mayi sadAnaM dayAM dhatte abhayadAnasahitadayAvRttiM poSayati, jJAnotkarSasya aka=duHkha. paramAtmA sarvaduHkhathI mukta hovAthIja haMmezA AnaMdamaya che. dhvaMsApratiyogiAnaMda kyAreya paNa nAza na pAme tevA AnaMdavALA. svA=saddhAva sthApanA pAmelI pratimA. A pratimAnA darzana karatAM karatAM pratyeka kSaNe mArA zubha pariNAmo pravRddhi pAmatA gayA. vaLI AtmA A zubhapariNAmamaya banI javAthI bahAranA jagatanI phUlanI mALA ke sarpa jevI vastuonuM ane aMdaranA jagatanA harSa, bhaya jevA bhAvonuM saMvedana thavAno avakAza ja rahyo nahi. tethI hRdayamAM zreSTha AtmasvarUpanA saMvedananI anubhUti samAna prazamarasanA parama AsvAdanI moja mANI. A mojamAM paNa akhUTa vizvAsa=zraddhA ja kAma kare che, kAraNa ke je vastu vizvasanIya na hoya, te pachI bhalene game teTalI suMdara hoya, to paNa tenA darzanathI jarA ya sukha utpanna thatuM nathI. atyaMta mohaka cAmaDIvALA sApanA darzanathI kone AnaMda thAya? tathA je vastu vizvasanIya che, temAM vizvAsa na rAkhavAthI paNa paramAnaMdarUpa samAdhinI prApti na thAya, jinokta dharmakArya ekAMte zraddhApAtra che. jo e zraddhApAtra dharmakriyAmAM paNa zraddhA na rAkhatA vicikitsA=zaMkA karI, to samAdhinI prApti nahi thAya. tethI ja pArasarSa=AcArAMgamAM kahyuM che vicikitsAne pAmela AtmAthI-cittathI samAdhi(=cittasvAthya athavA jJAnAditrika) maLatI nathI. he manuSyonuM hita karanArA ! tArI pratimA hamaNAM eTale ke darzanathI pragaTelI bhAvanAnA prakarSakALe mArI abhayadAnathI yukta dayAvRttine puSTa kare che. paramezvaranA anugrahathI prApta thayelo jJAnano utkarSa nizcayacAritrarUpa che, kAraNa ke jJAnotkarSakALe jIva apramatta avasthAmAM rahyo hoya che. nizcayanayanA mate to cAritra A avasthAmAM ja che. vaLI A avasthA vakhate nizcayanaye jJAna-darzana ane cAritrano eka akhaMDa upayoga mAnyo che, tethI jJAnanA utkarSane nizcayacAritra kahevAmAM doSa nathI. ahIM jJAnanA utkarSa tarIke pUrvaAdi zratanuM jJAna samajavAnuM nathI, paNa atizayathI yukta bhAvanA ja samajavAnI che. A atizayita bhAvanA paramAtmAnA darzanathI ja janme che. bhAvanA - paramAtmAnA tanmayadarzanathI aMtarAtmAmAM jAgatuM saMvedanavizeSa che. (ane paramAtmasvarUpanuM sAcuM darzana ja samyagdarzanarUpa che. Ama samyagdarzanajanya darzanotkarSarUpa bhAvanA che. A ja bhAvanA jJAnotkarSarUpa paNa che. ane jJAnotkarSarUpa hovAthI ja nizcayacAritrarUpa che. Ama A prakAre apramattAdiguNasthAnakasvarUpa ane darzana-jJAna-cAritranA akhaMDa ekAtmaka upayogarUpacAritranI siddhi thAya che.) tethI A bhAvanAno prakarSa ja nizcayacAritra che. ane cAritradharma SajIvanikAyanA abhayadAnapara ane sarva jIvo pratyenI dayA-kRpA karUNA paraja Ubho che. tethI nizcayacAritrane abhayadAna ane dayA ubhayarUpa mAnavAmAM doSa nathI. A bhAvanAnA prakarSamAM (pratimAmAM thatuM) paramAtmadarzana kAraNabhUta che. tethI paramAtmAnA anugrahathI ja bhAvanAno prakarSa thAya che. Ama paNa jIvane dharma ane mokSanI prAptimAM asAdhAraNa kAraNatarIke bhagavAnanI kRpA ja ziSTa puruSone mAnya che. tethI bhagavAnanI pratimA svajanyabhAvanAprakarSa=jJAnautkarSakanizcayacAritradvArA abhayadAna ane dayAnI puSTi kare che, tema kahevuM taddana barAbara che. ahIM je-te dayA samajavAnI nathI, paraMtu AtmAnI ja aMdara uThatI rucithI Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162) pratimAzataka kAvya-98) nizcayacAritrasya paramezvarAnugrahajanitasya tadubhayasvarUpatvAt / jJAnotkarSazcAtizayitA bhAvanaiveti / dayAM kIdRzIm? svarasaprasRtvaram anupAdhipravarddhamAnaM yad guNasthAnaM ducitAM-tadanurUpAmanugrAhyAnugrAhakayogyatayoIyostulyavRttitvAt / ata eva lokapradIpatvaM caturdazapUrvilokA-pekSayA vyAkhyAtaM taantrikaiH| ata eva aniyogaparo'pyAgama' rUti (anuvAparoDagAma ti yovRSTi (pU/(281)TIyAma) yojAvA:, canmatamatsyapravRtti nizcaya: cAritravAneva cAritraM labhate ityaadi|saa kIdRzI ? AnamadvizvA= AnamadvizvaM yAMsA tathA, ata eva vidyotamAnA vizeSeNa bhraajmaanaa| yamakAlaGkAraH, arthe satyarthabhinnAnAmAvRttiH (bhinnAnAM punaH zrutiH) yamaka'miti cikAza /88/9] nakSaNam 28 prasaratuM ne tethI bAhyanimittAdi paropAdhi vinA pravardhamAna thatuM je guNasthAna che, te guNasthAnane anurUpa dayA ja samajavAnI che. kAraNa ke ahIM dayAno anugraha karanArA paramAtmA pote apramatta che ane sarvatra ucita pravRtti ja karanArA che. arthAt paramAtmA je kALe, je guNamAM, je dravyAdimAM rahelA puruSane je yogya hoya; te ja kALe, te guNamAM te dravyAdimAM rahelA te puruSane te yogyano ja nirdeza karavArUpa ucita pravRtti ja haMmezA kare che. A ja temanI anugrAhakayogyatA che. te ja pramANe paramAtmAnA anugrahane jhIlanAro paNa potAne ucita apramatta avasthAmAM hovAthI svocitadayAvagereja anugrAhakapAsethI grahaNa karaze. AjatenI anugrAhyayogyatA che. A anugrAhakayogyatA ane anugrAhyayogyatA A banne samAnarUpe ucittavRttivALI hovAthI anugrAhaka pAsethI anugrAhyane maLatI dayA paNa svasthAnane ucita ja hoya. paramAtmAno anugraha anugrAhyanI yogyatAAdine anurUpa ucita ja hovAthI lalitavistarAAdigraMthomAM zakastava(namutyu)mAM darzAvelA bhagavAnanA vizeSaNomAM lokapradIpa' vizeSaNa caudapUrvadhararUpa lokone apekSIne che ema vyAkhyA karI che. tethI ja yogacAryo kahe che ke "aniyogaparopi Agama." (yogadaSTi samuccaya graMthanI 85mI gAthAnI TIkAmAM anuvAdaparoDapi Agama' ema kahyuM che.) - tAtparya - AgamamAM anekAneka anuSThAno vihita che. sAmAnyathI Agamavacana e anuSThAno aMge niyogapara=prerakarUpa hoya che. paNa A anuSThAno judI-judI yogyatA-bhUmikA-guNasthAnone apekSIne judAjudA che. badhA ja anuSThAno badhAne mATe nathI. tethI e anuSThAnoaMge Agamavacana badhAmATe preraka-niyogapara banatAM nathI. jenI jevI yogyatAdi hoya, tene mATe te Agamavacana niyogapara=preraka bane bIjA keje e anuSThAnomATe ayogya che, teomATe e Agamavacano niyogapara=preraka banatAM nathI. paNa "AvA jIvo mATe AvA anuSThAno Adeya che" eTaluM ja batAvavArUpe mAtra anuvAdarUpa bane che. jemake "dhI e AyuSya che" AvuM vacana saMgrahaNithI pIDAtA bImAramATe ghI pIvA mATe preraNArUpa nathI, paNa taMdurasta mATe ghI pIvuM e AyuSyavardhaka che eTalI hakIktanA nirdezarUpa-anuvAdaparaka ja che. hA, A vacana ane bhaviSyamAM-taMdurasta avasthAmAM zuM karavuM, e mATe AdarzarUpa bane! ema prastutamAM paNa samajavuM. A ja matane apekSIne "cAritravAna ja cAritra pAme' ityAdi nizcayanayanI pravRtti che. eTale je hajI vyavahAranI bhUmikAmAM-yogyatAmAM che, enAmATe Anizcayavacano preraNArUpa nathI, paNa nizcayavakhatanI paristhitinA nirUpaNarUpa hovAthI anuvAdaparaka che, tethI jo ApaNe cAritravAna chIe, to cAritra levAnI kriyA-pravRtti-vidhi karavAnI zI jarUra che? ane jo ApaNe cAritramAM nathI, to vidhi karavAthI zuM?' ema kahI cAritrakriyA-vidhinI upekSAke avagaNanA na karI zake, kAraNa ke vyavahAranaya "je cAritrI nathI, te cAritra levAnI vidhi-kriyAthI cAritra Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 pratimA dhyAnanuM zreSTha AlaMbana tvadvimbe vidhRte hRdi sphurati na prAgeva rUpAntaraM, tvadrUpe tu tataH smRte bhuvi bhavenno ruupmaatrprthaa| tasmAttvanmadabhedabuddhyudayato no yuSmadasmatpado lekhaH kiJcidagocaraMta lasati jyotiH paraM cinmayam // 99 // (daMDAnvayaH- tvadvimbe hRdi vidhRte prAgeva rUpAntaraM na sphurati / tata: tvadrUpe smRte bhuvi rUpamAtraprathA no bhvet| tasmAttvanmadabhedabuddhyudayato yuSmadasmatpadollekha: no (bhavati) kiJcidagocaraM paraM cinmayaM jyotistu lsti||) 'tvdvimb'iti| tava bimba-tvadvimbaM, tasmin hRdi vizeSeNa dhRte sati prAgeva-sutarAM rUpAntara (A) kAryAntaraM (AkArAntaraM) na sphurati-na smRtikoTImATIkate, sadRzadarzanavidhayA smArakena tvadvimbena tvadanyasya smRtipthaarohaayogaat| tvabimbameva ca tAdRzaM prakRtiramaNIyaM yenAnyabimbameva dRkpathe nAgantuM dIyate, kutastarAM tadAkAriNi devatvamupanItaM doSeNA'pi bhAvAt, avadAma cASTasahasrIvivaraNe- 'yadevaitadrUpaMprathamamatha sAlambanapade, tadeva dhyAnasthaM ghaTayati nirAlambanasukham / ramAgaurIgaGgAvalayazarakuntAsikalitaM, kathaM lIlArUpaM sphuTayatu pAme che ema mAne che. tethI A ja vacano e jIvo mATe niyogapara che. prastutamAM tethI ja anugrAhakayogyatAanugrAhyayogyatA vagere vAto karI che. A kAvyamAM camaka alaMkAra che. A alaMkAranuM lakSaNa A che - "abhidheyano sadbhAva hoya tyAre bhinna arthavALA varNa(=akSara)no pUrvanA kramathI pharIthI Avartana yamaka kahevAya.'98 pratimA sthAnanuM zreSTha AlaMbana kAvyartha - tArA biMbane hRdayamAM dhAraNa karyA pachI sutarAM bIjuM koi rUpa huratuM ja nathI. te pachI tArA rUpanuM dhyAna dharavAthI pRthvIpara rUpamAtranI prathA=prasiddhi hetI nathI. te pachI tArA ane mArA vaccenI abhedabuddhinA udayathI 'tuM-huM evA padano ullekha paNa raheto nathI. ane mAtra zreSTha, cinmaya avarNanIya jyoti ja TamaTamI rahe che. hatribhuvananAtha! tAruM biMba hRdayasiMhAsana para birAjamAna thAya che, ane jagatanA bIjA tamAma (A?) kAryo (arthAt AkAravALI vastu ke vyaktio athavA bIjA AkAro) smaraNapatha para AvatA ja nathI. tAruM biMba mane tArI ja yAda apAve che. (kAraNa ke eka vastunuM darzana potAne samAna AkAra dharAvatI ja bIjI vastunuM smaraNa karAve che, A niyama che. tethI vItarAgatAne karuNAne vyakta karatItArI pratimAnA darzanathI jeo vItarAga nathInekarUNAvAna nathI, teosmRtipathapara AvavA saMbhavatA ja nathI.) tAruM biMba svabhAvathI ja eTaluM badhuM ramaNIya che, ke bIjA biMbone dRSTipathapara paNa AvavA detuM nathI, to pachI te bIjA biMbonA AkAravALI vyaktiomAM upanIta doSathI (upanadoSa=bhramAtmaka jJAnanA saMbaMdhathI thatA avastumAM vastutvanAM bodhamAM kAraNa upanItadoSa gaNAya che.) paNa devapaNAnI buddhi thavAno savAla ja kyAM rahe? anya devonI pratimAthI taddana vilakSaNa evI tArI pratimAnAM AkRti, rUpa, svarUpa eTalA badhA cittAkarSaka che, ke bIjA devonI pratimApara lakSa jatuM nathI-najara paNa karatI nathI. pachI e-e pratimA jeonI che, eoaMge bhrAMtithI paNa vicAra karavAnI paNa vAta kyAMthI Ave? ame (TIkAkAre) aSTasahastrI graMthanA vivaraNamAM kahyuM ja che ke - "je A rUpa(=pratimAnuM svarUpa che) prathama sAlaMbanasthAnarUpa che (arthAt sAlaMbanadhyAnamAM AlaMbanabhUta che.) te ja rUpa dhyAnamAM rahelAne nirAlaMbana sukha racI Ape che. (chadmasthanA dhyAnano viSaya banatuM paNa svarUpathI adazya kevaLajJAnAdi svarUpanuM dhyAna nirAlaMbana dhyAna che. arthAt A pratimAnA sAlaMbana dhyAnathI ja nirAlaMbana dhyAna prApta thAya che. kAraNa ke pratimA vItarAgaavasthA ane siddhAvasthAnI jhAMkhI karAve che...pratimAnA AdhAre A be avasthAnuM dhyAna dharatAM pratimA bAjumAM rahI jAya che, ane A be avasthAnA svarUpaciMtanamAM jIva lIna thai jAya che. te vakhate svarUpaSTa koipaNa prakAranuM AlaMbana rahetuM Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pratimAzataka kAvya-99) niraakaarpdviim||1|| atA lIlaizItyapi kapikulAdhItacapalasvabhAvoddhAntatvaM vidadhati parIkSAM hi sudhiyH| na yad dhyAnasyAGgaM tadiha bhagavadrUpamapi kiM jagallIlAheturbahuvidhamadRSTaM vijayate // 2 // [kArikA 99 vivaraNe] iti| tatastvadvimbAlambanadhyAnAntaraM tvadrUpe tu smRte-dhyAte sati bhuvi rUpamAtraprathA na bhavet, sarveSAM rUpANAM tato nikRSTatvAt, sarvotkRSTatvenaiva ca bhagavadrUpasya dhyeyatvAt / tadAhuH- sarvajagaddhitamanupamamatizayasandohamRddhisaMyuktam / dhyeyaM jinendrarUpaM sadasi gadattatparaM caiv'||1|| 'siMhAsane niviSTaM chaatryklppaadpsyaadhH| sattvArthasampravRttaM dezanayA kaantmtyntm||2|| 'AdhInAM paramauSadhamavyAhatamakhilasampadAM bIjam / cakrAdilakSaNayutaM srvottmpunnynirmaannm'||3|| 'nirvANasAdhanaM bhuvi bhavyAnAmagyamatulamAhAtmyam / surasiddhayogivandhaM vareNyazabdAbhidheyaM ca ||4||[ssoddshk 15/1-2-3-4] iti| tasmAt-tvadrUpadhyAnAt dravyaguNaparyAyasAdRzyena nathI, Avakhate jIva ja jANe sAkSAt te be avasthAnuM Atmika saMvedana kare che. ane te vakhate pote paNa jANe tamAma rAgadveSa AdinA baMdhanothI mukta thai gayo che, ane sarvakarmanA bhArathI halako thai gayo che, evI anubhUti kare che, potAnA tamAma kacarA baLIne khAkha thai gayA che ane pote ja jANe paramAtmAsvarUpane pAmI gayo che. evI lAgaNI thAya che. A vakhate mana ane pAMca indriyonA vyApAra vinAnA sAkSAt AtmAnA prakAzathI ja AtmAnA pratyeka pradezamAM potAne lIna thato anubhave che. potAnA tamAma doSono barapha jANe ke ogaLI rahyo che, ane pratyeka AtmapradezamAM anaMta anaMta guNo potAnA bistarA poTalA jamAvI rahyA che, evI AMtarika saMvedanA jAge che. A che nirAlaMbana dhyAna ane tenA sukhanI AchI kalpanA.) ramA(=lakSmI), gorI(=pArvatI), gaMgA, valaya, bANa, kuMta=bhAlo, talavAra vagere rAgadveSanA sAdhano sahitanI pratimA nirAkArapadavI=mokSapadavInI jhAMkhI zI rIte karAvI zake?'(kAraNa ke mokSasthAna A rAgadveSanAramakaDAone phagAvI vItarAgadveSabhAva pragaTAvavAthI thAya che ane vItarAgavaiSasvarUpa che.) //"IzvaranI lIlA ata che." (=emAM tarkake vicAraNAnakarI zakAya) A kathana paNa vAnarakula pAsethI bhaNelA capaLa svabhAvano bhrAMta prabhAva che. kAraNa ke sujJapuruSo parIkSA kare ja che. (IzvaratarIke kahevAtI vyaktinI dareka ceSTAne jhINavaTathI tapAse ja che.) je dhyAnanuM kAraNa na banI zake, jagatanI bahuvidha lIlAmAM kAraNa gaNAtuM ane kadIna jovAyeluM te rUpa=pratimA bhagavarUpa hoya to paNa zuM sarvotkRSTapaNAne pAmI zake kharuM? alabatta nahi ja. //// A pramANe tArA biMbanA AlaMbanadhyAnathI AgaLa vadhatA vadhatA sAkSAt tArA rUpanuM dhyAna prApta thAya che. ane te vakhate pRthvI paranA bIjA tamAma rUpo adaSTa thAya che, kAraNa ke te bIjA tamAma rUpo tArA rUpanI AgaLa tuccha che. tAruM rUpa sarvotkRSTa hovAthI ja dhyeya bane che. kahyuM ja che ke - "sarva jagatanuM hitakArI, anupama, atizayonA samUhathI sabhara, RddhithI manohara, sabhAmAM pravacana karatuM jinendranuM rUpa=zarIra ja dhyeya che." /1// "kalpavRkSa (=azokavRkSa) ane traNa chatranI nIce siMhAsana para birAjamAna tathA jIvonA hitamATe pravRtta thayelI dezanAthI atyaMta manohara baneluM (jinendranuM rUpa ja dhyeya che.)" / "AdhiomAM paramISadhasamAna ane sarvasaMpattionuM avyAhata bIjabhUta, tathA cakravagere lakSaNothI saMyukta tathA sarvottama puNyathI racAyeluM (jinendrazarIra ja dhyeya che.) // "pRthvIpara bhavyajIvonA nirvANa mATe prathama sAdhanabhUta, tathA atulamAhAmyavALuM devo ane siddha yogIone paNa vaMdanIyatathA zreSTha zabdathI abhidheya (evuM jinendranuM zarIraja dhyeya che.)'IIII(ahIM prathama pratimAnuMsAlaMbanadhyAna batAvyuM. te dhyAnanA AdhAre paramAtmAnA avarNanIya dehalAlityanA dhyAna para lai gayA. kAraNa ke pratimAnA AkArathI sadRzatA Adi guNone kAraNe paramAtmAnA dehanA AkAranuM smaraNa saraLa che. have dehanA dhyAnathI te dehane adhiSThita AtmAnA dhyAna para lai jAya che. svAbhAvika che ke "AvA suMdara ane ajoDa dehano svAmI kevo haze !" evI jijJAsA pragaTe. tethI dehanA dhyAnathI tarata ja dehastha paramAtmAnA AtmasvarUpanuM smaraNa thAya, ane tenAthI tarata ja te AtmasvarUpanuM dhyAna prApta thAya. vaLI pratimA e jo sthApanArUpa Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pritimA dhyAnanuM zreSTha AlaMbana 1485 nizcayatastvanmadabhedabuddhyudayaH syaat| taduktaM jo jANadi arahate' [pravacanasAra 1/80] ityaadi| tato yuSmadasmatpadollekho na bhavati, dhyaatRdhyaandhyeyaanaaNtryaannaamektvpraapteH| tataH kiJcidagocaraM cinmayaM jyoti: parabrahmAkhyaM sphurati, tatsphuraNenaiva sarvakriyANAM sAphalyAt / ayaM bhAvaH-bhagavadvimbe hRdi dhRte bhagavadrUpAnusmaraNaM, taddhyAne ca kSINakilbiSatvAnnaizcayikadravyaguNaparyAyasAmyaparyAlocanAyAM tvamahaM ahaM tvami'tyabhedajJAnaM samApattirUpaM bhvti| tatra cAntarjalpe yuSmadasmatpade ullikhyete, tatazca bhinnatvena jJAtayorabhedasyAyogyatvajJAne yussmdsmtpdyorvedaantiche, to dehAe dravyarUpa che, ane paramAtmasvarUpa bhAva che. to sthApanAmAMthI dravyapara pahoMcyA eTale tarata ja krama prApta bhAvapara mITa maMDAvAnI ja... ane tethI paramAtmAnA dhyAna pachI paramAtmasvarUpanuM dhyAna prApta thAya che. paramAtmAnA nigodaAdi avasthAthI ja viziSTatathA siddhaavasthAne yogya AtmadravyanuM, paramAtmAnA jJAnaAdi anaMta pragaTaguNonuM tathA badalAtA jJAna-darzanaupayogaAdi paryAyonuM dhyAna dharatA dharatA potAnA AtmasvarUpa sAthe tulanA thAya che.) (tethI-vyavahArathI bheda hovA chatAM) potAnA Atmadravya-guNa-paryAyo paNa paramAtmAnA Atmadravya-guNa-paryAyone samAna dekhAya che. tethI nizcayathI paraspara abhedanI buddhi pragaTe che. paramAtmamaya upayogathI abhinna potAno AtmA paNa nizcayanayane mAnya Agama bhAvanikSepAthI paramAtmA banI jAya che. ane je paramAtmAnA dhyAnamAM pote che, te ja paramAtmasvarUpane pote pAmI gayo hovAnI jhAMkhI thavAthI potAnAmAM paramAtmA sAthe abhedabuddhi utpanna thAya che. kahyuM ja che ke - "jo jANa arahaMta' (je dravyaguNaparyAyathI arihaMtane oLakhe che, te ja potAne oLakhI zake che. ane teno moha laya-nAza pAme che.) tethI paramAtmA ane potAnI vacceno 'tuM ane huM evo zAbdikaullekha paNa vilaya pAme che. kAraNa ke have pote ja dhyAtA che. dhyAnakriyA mukhyataH ekAgra jJAnopayogarUpa che, A upayoga paNa sva-svarUpabhUta hovAthI temAM paNa AtmA pote ja pravRtta thAya che. tethI pote ja dhyAnakriyArUpe paNa che ane paramAtmasvarUpane AgamabhAvathI pAmelo ane paramAtmAthI abhinna banelo pote ja dhyeyarUpe che. Ama dhyAtA-dhyAna ane dhyeyanI ekatAnI siddhi thavAthI bAhya zabdaAdi tamAma vikalpo dUra thAya che, ane bAkI rahe che, mAtra akalpanIya, avarNanIya, ekamAtra jJAnamaya parama AtmasvarUpa jyoti ke jene yogavido "paramabrahma tarIke pahecAne che. A mAtra paramAtmasvarUpanI hayAtinuM ja saMvedana karatI jJAna-dhyAna jyotino TamaTamATa ja sarvakriyAopara "saphaLatA no sikko lagAvI Ape che. ahIM tAtparya A che- bhagavAnanuM biMba hRdayamAM dharavAthI bhagavAnanA rUpanuM smaraNa-dhyAna thAya che, ane te dhyAna vakhate sarva malinabhAvo kSaya pAmyA hovAthI naiRyika dravya-guNa-paryAyanI samatAnI paryAlocanA thAya che. (nizcayanaya karmaAdithI amizrita zuddha Atmadravyane, e ja zuddha AtmadravyanA dayikabhAvake rAgadveSaAdi pariNAmothI akalaMkti jJAnaAdi guNone, tathA zuddhopayogaAdi paryAyone ja svIkAre che. upAdhi ke upAdhithI kharaDAyelA bhAvo tarapha upekSA rAkhe che. tethI siddhaAtmA ane sAdhakaAtmAnA naiyika dravya-guNa-paryAyo samAna che.) te vakhate "tuM ja huM ane "huM ja tuM' evuM samApattimaya (=samatvanI prApti rUpa) abhedajJAna pragaTe che. zaMkA - aMtarjalpa - mAnasikazabdamaya ullekhavakhate "tuM ane huM evo ullekha thAya che. tyAre tuM padathI paramavizuddha, sarvajJa, paramAtmAno prakAza thAya che. ane huM padathI avizuddha alpajJa saMsArI jIvAtmArUpa potAno bodha thAya che. A banne vacce AkAza-jamIna jeTalA taphAvatanuM jJAna potAne hoya ja che. Ama 'tuM ane huM e banne vaccenI bhinnatAnuM jJAna hoya, tyAre banne vacce abhedanI buddhi zI rIte zakya bane? kAraNa ke bhedajJAna vakhate abheda buddhi ja ayogya che. 0 pUrNazloko'yam - jo jANai arihaMte, davvattaguNattapajayattehiM / so jANai appANaM, moho khaluMjAi tassa lyN|| (chAyA - yo jAnAti arhato drvytvgunntvpryaaytvaiH| sa jAnAti AtmAnaM mohaH khalu yAti tasya lym||) * - - -- -- -- -- -- -- -- -- Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 pratimAzataka kAvya-99) rItyA'khaNDabrahmaNi jahadajahallakSaNAyAmantarjalpajaM nirvikalpakasAkSAtkArarUpaM jJAnamAvirbhavati bhedanayArthavyutkrAntAbhedagrAhidravyArthopayogena vaa| so'yamanAlambanayogazcaramAvaJcakayogaprAtibhamahimnA yadarzanAd bhavati, sA bhagavatpratimA paramopakAriNI, tadguNavarNane yogIndrA api na kSamA ityAveditaM bhvti| nanu kathamarvAgdRzAM bhagavatpratimAdarzanAjjAtapramodAnAM prANinAmidaM sambhavati ? iSupAtajJAtena kevalajJAnAdarvAgeva tdbhidhaanaat| uktaM ca - 'drAgasmAttadarzanamiSupAtajJAtamAtrato jnyeyN| etacca kevalaM tajjJAnaM, yattatparaM jyotiriti / SoDazaka 15/ samAdhAna - ahIM vedAMtIone mAnya paddhati samajavA jevI che. "tat tvam ri' 'te ja tuM ja che A sthaLe 'ta' padathI aizvaryasarvajJatvavagerethI yuktaparamabrahmasvarUpano parAmarzathAya che. ane 'tva padathI aizvaryahIna, alpajJatva vagere upAdhithI yukta jIvAtmabrahmasvarUpano nirdeza thAya che. A banne vaccenA spaSTa bhedanA khyAlamAM banne vacceno te tuM ja che" A abheda saMbhave nahi. tethI tyAM abhedajJAna karavA teoe jahad ajahaM lakSaNAno upayoga karyo che. (lakSyArthake zakyArthanA amuka aMzone choDavA ane bIjA amuka aMzanenachoDavA dvArA thatA bodhasthaLe jahadajahandu lakSaNA kAma kare che.) ahIM 'ta padathI aizvaryAdiguNothI viziSTa brahmano nirdeza che. tyAM A lakSaNoddhArA aizvaryAdi guNone choDI mAtra zuddha brahmanoja 'ta padathI nirdeza karavo. te ja pramANe 'tvam padathI aizvaryahInatA vagere guNothI viziSTabrahmano nirdeza che. tyAM A lakSaNAkArAeaizvaryahInatAvagere guNorUpavaizisyane choDI mAtrazuddhabrahmatattvano ja bodha karavo. Ama te(=zuddha akhaMDa brahma) tuM =zuddha akhaMDa brahma) che." ema abhedabodha thavAmAM vAMdho nathI. te ja pramANe prastutamAM paNa A jahadajahalakSaNAthI yugma padamAM rahelA aizvarya sarvajJatvAdi vaiziSTayano tyAga karI mAtra AtmasvarUpano ja bodha karavo. te ja pramANe A ja lakSaNAthI "asma padamAM aizvaryahInatA Adi vaiziSTa bhAgano tyAga karI mAtra A AtmasvarUpano ja svIkAra karavo. Ama 'tuM ja(=zuddha AtmasvarUpa) ja huM(=zuddha AtmasvarUpa) chuM' ema abhedabodha thai zakaze. A pramANe "tuM ja huM chuM evA prakAranA aMtarjalpamAMthI nirvikalpaka sAkSAtkArarUpa jJAna pragaTe che. A nirvikalpaka sAkSAtkAramAM "tuM ja huM ityAdi aMtarjalpa paNa raheto nathI. (jema paraspara najIka AvelI ane aMte ekamekamAM bhaLI gayelI jyoto pachI ekarUpa thai prakAzatI bhAse che, ema) sarvathA ekamekatA thai jAya che. A vedAMtIone mAnya prakriyAthI darzAvyuM. athavA to, bhedanaya-bhedajJAnane oLaMgI gayelA zuddha saMgrahanayane mAnya abhedagrAhaka dravyArthaka upayogathI paNa te nirAlaMbanayoga utpanna thAya che. (vaizistragrAhakajJAna bhedajJAnanuM janaka bane che. zuddhadravyanuM grAhakajJAna abhedabuddhinuM kAraNa bane che. potAnA ja jJAnamAM bhaLelA rAga Adi vicitra pariNAmo upayogane azuddha-vaiziTyagrAhaka banAve che. "kamaLAnA dardIne badhuM pILuM ja dekhAya" e ukti khoTI nathI. A upayoga taraMgovALA DahoLAyelA pANImAM paDatA pratibiMbanI upamA pAme che. jyAre rAgAdi pariNAmo vilaya pAme che. tyAre potAno upayoga zuddha bane che. ane te sarvatra brahmaadvaitanuM darzana kare che. jJAnamAM vaiziSTaTya rahetuM nathI. jJAna taraMga vinAnA nirmaLa jaLamAM paDatA pratibiMbatulyadazAne prApta kare che. A abhedajJAnano bodha jIvamAtramAM rahelI paramAtmadazAne pArakhe che ane potAne paramAtmAthI abhinnarUpe nIrakhe che. maitrIAdi cAra bhAvanAnuM bIja ane phaLa abhedajJAna che.) paramAtmAsAtheno abheda upayoga eTalo prabaLa bane che, ke paramAtmA sAthenA potAnA bhedanA jJAnane dabAvI dai, teja upayoga pravarte che. A anAlaMbanayoga carama avaMcakyoga phaLAvaMcakayoga(=sAdhuvagerenA sadupadezaAdithI dharmanI siddhinA viSayamAM avazya sAnubaMdha phaLanI prApti)thI pragaTelA prAtijJAnanA mahimAthI prApta thAya che. (pratibhajJAna=zrutajJAna ane kevaLajJAnanI madhyamAM rahelo ane viziSTa kSayopazamathI pragaTelo anubhavAtmaka prakAzavizeSa. jemake rAta pUrI thavA AvI ne sUryodaya thavAne thoDIvAra pahelAno aruNodayakALa.) A prAtijajJAnathI ja sAmarthyayogapragaTe che. ane tenI prAptinA aMtarmuhurtamAM kevaLajJAna prApta thAya che. A badhI prakriyAnA pAyAmAM paramAtmAnI pratimAnuM darzana kAma kare che. mATe ja pratimA parama upakAriNI che. pratimAnA A guNa=upakAranuM Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 pritimA dhyAnanuM zreSTha AlaMbana 10] satyaM, tattvatastadAnImeva sambhave'pi yogyatayA prAgapyuktau bAdhakAbhAvAt, zukladhyAnavad / yogAnubhavazcAtra sAkSIti kiM vRthA vAgADambareNa // 99 // uktameva bhAvayannabhiSTauti kiM brahmaikamayI kimutsavamayI zreyomayI kiM kima, jJAnAnandamayI kimunnatimayI kiM srvshobhaamyii| itthaM kiM kimiti prakalpanaparaistvanmUrtirudvIkSitA, kiM zabdAtigameva darzayati saddhyAnaprasAdAnmahaH // 100 // (daMDAnvaya:- kiM brahmaikamayI ? kimutsavamayI ? kiM zreyomayI ? kimu jJAnAnandamayI ? kimunnatimayI? kiM sarvazobhAmayI ? itthaM kiM kimiti prakalpanaparairudvIkSitA tvanmUrtiH saddhyAnaprasAdAt kiM zabdAtigameva mahaH tati ) 'kim'ityAdi / kiM brahmakamayI-brahmaiva ekaM pracuraM yasyAM sA ekamayI, brahmaNA ekamayI-brahmaikamayI, svarUpotprekSeyaM, evamagre'pi kimutsavamayItyAdau / utsavAdayo'pi brahmavivartA eva navarUpotprekSitAstena nAkramadoSaH, varNana karavA yogIndro paNa samartha nathI ema kahevAno Azaya che. zaMkA- arvAgdaza=taddana alpajJa ane tadbhave mokSe nahIM janArA chadmasthone bhagavAnanI pratimAnA darzanathI pramoda utpanna thAya, to paNa A pratibhajJAnanI ane anAlaMbanayoganI prApti zI rIte saMbhavI zake? kAraNa ke A sarva to "iSapAta" dRSTAMtathI kevaLajJAnanI tarata najIkamAM ja saMbhave. (lakSyavedhI dhanurdhara dhanuSyapara bANa caDhAvI lakSya tarapha ekAgra thai bANa choDavAnI taiyArI kare, tenA jevo anAlaMbana yoga che. dhanurdhara=Apaka muni, dhanuSya= kSapakazreNi, lakSma=paratattva, tetarapha vyApArita thayelA paNa hajI sudhI nahi choDelA bANa jevo anAlaMbanayoga che. bANa chuTyA pachI avazyalakSyavedha kare che. tema A dhyAnanI pUrNAhUtimAM tarata ja kevaLajJAna prApta thAya che. A iSapAta daSTAMta che.) kahyuM ja che ke - "A anAlaMbanayogathI zIghatadarzana=para(zreSTha)tattvadarzanaiSapAtadaSTAMtamAtrathI samajavuM. A paratattvadarzanakevaLa= saMpUrNa che, ta-prasiddha che. ane te kevalajJAnarUpa che ke je paraM=zreSTha jyoti svarUpa che." samAdhAna - tattva =nizcayathI to A anAlaMbanayoga kevaLajJAnanI tarata pUrvamAM ja saMbhave che. chatAM paNa paratattvarUpalakSyanAvedha mATenI pUrvataiyArIrUpa hovAthI ane mukhya nirAlaMbanadhyAnanI prAptimAM kAraNabhUta hovAthI yogyatArUpe kevaLajJAnanI dUra pUrvamAM paNa A yoga mAnavAmAM koi bAdha nathI. apramatta saMyatone traNa avasthAnI (piMDastha, padastha ane rUpAtIta A traNa avasthA) bhAvanAvakhate rUpAtIta avasthAne pAmelA siddhonA guNanA praNidhAna vakhate zukladhyAnanAaMzabhUta nirAlaMbanadhyAna anubhavasiddha che. te ja pramANe ahIM paNa nirAlaMbanayogano anubhava ja sAkSI che. e mATe khoTA vacanonA phaTATopathI kaMi prayojana nathI. 99o. uparokta kathananI bhAvanA karatA stavanA kare che- kAvyArthaH- A pratimA zuM brahmakamaya che? zuM utsavamaya che? zuM zreyomaya che? zuM jJAnAnaMdamaya che? zuM unnatimaya che? zuM sarvazobhAmaya che? A pramANe "zuM "zuM evI prakalpanAomAM DubelA kavioe darzana karelI A pratimA ja sadhyAnanA prabhAvathI, "kiM' zabdathI atIta evA para jJAnaprakAzanuM darzana karAve che. - brahmakamayI=brahma pracurapaNe che jemAM, evI=pracurabrahmamaya, ahIM svarUpanI unnekSA karavAmAM AvI che. A ja pramANe utsavamayIvagere sthaLoe samajavAnuM che. utsavamaya= harSamaya. zreyomaya kalyANamaya. jJAnAnaMdamaya= Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 pratimAzataka kAvya-101) utprekSitenaiva kramasyAtantratvAt, yathAmanorAjyameva tatra kramapravRtteH, 'brahmAdvayasyAnvabhavatpramodam' ityAdAviveti bodhym| itthaM amunA prakAreNa kim ? kim ? iti prakalpanaparaiH kavibhistvanmUrtirudvIkSitA satI jijJAsAnivarttakasya rUpasya kutrApyalAbhAt saddhyAnaprasAdAd-nirvikalpakalayAdhigamAt, kiMzabdamatigacchati, yattAdRzaM mahaHsvaprakAzajJAnaM drshyti| uktaM ca siddhasvarUpaM pAramarSe - 'savve sarA NiyaTTati takkA jattha Na vijjae, maI tattha Na gAhiA, oe appaiTThANassakheyanne, seNa sadde na rUve[AcArAGga 1/5/6/170] ityaadi| svata: siddhatvAdeva tatra ca na jijJAseti sakalaprayojanamaulibhUtaparabrahmAsvAdapradatvAd, bhagavanmUrtidarzanaM bhavyAnAM paramahitamiti dyotyate // 100 // prArthanAgarbhA stutimAha tvadrUpaM parivartatAM hRdi mama jyotiHsvarUpaM prabho ! __tAvadyAvadarUpamuttamapadaM niSpApaM nAvirbhavet / yatrAnandaghane surAsurasukhaM sampiNDitaM sarvato, bhAge'nantatame'pi naiti ghaTanAM kAlatrayIsambhavi // 101 // - (daMDAnvayaH- he prabho ! mama hRdi jyotiHsvarUpaM tvadrUpaM tAvat parivartatAM yAvadarUpaM niSpApamuttamapadaM nAvirbhavet / yatrAnandaghane kAlatrayIsambhavi sarvataH sampiNDitaM surAsurasukhamanantatame'pi bhAge ghaTanAM naiti||) jJAnanA athavA jJAna ane AnaMdathI pracura. unnati=AbAdI-aizvarya. ahIM utsavavagere paNa kharekhara to brahmanA pariNAmarUpa che. mAtra navA navArUpe unmelA ja karAi che. tethI ahIM kramanA abhAvano doSa che" ema nahIM kahevuM kAraNa ke ahIM unmekSita=kAlpanika hovAthI ja krama niyAmaka nathI. AvA sthaLe to mananI rucine anurUpa ja kramapravRtti hoya che. "brahmAdvaitano pramoda anubhavyo' ityAdi zloka ahIM sAkSI che. Ama "ki? ki?' zabdanI sahAyathI kAlpanika sRSTimAM sarI rahelA kavio tArI mUrtinA darzana karIne tenA svarUpaaMge kalpanAonA ghoDA doDAve che. paNa svarUpa aMgenI jijJAsAne saMtoSe evuM rUpa anyatra kyAMya upalabdha thatuM nathI. tethI A ja pratimA saMdhyAnanA prasAdathI=nirvikalpaka layanA adhigamathI "kim zabdane atikrama karanArA svaprakAzajJAnane dekhADe che. arthAt pratimA pote avarNanIya teja=prakAzajJAna=AtmasaMvedaka jJAna prApta karAvI Ape che. A jJAna siddhanA svarUpabhUta che. A siddhasvarUpa zabdathI varNanIya thatuM nathI. pArasarSa=AcAragamAM siddhanuM svarUpa A pramANe batAvyuM che - sarve svara=zabdo nivartita thAya che. arthAt mokSAvasthA zabdathI varNavI zakAtI nathI. tarkaH saMbhAvanAnI kalpanA - "mokSanA svarUpanI kevI saMbhAvanA che?" tevo tarka paNa thai zakato nathI, ke autpAtikIvagere mati=buddhithI paNa mokSanI jhAMkhI thatI nathI. A mokSa sarvakarmamaLathI rahita hovAthI ja ekarUpa che, apratiSThAna che=ahIM karma ke zarIranI pratiSThA nathI. evA mokSanA khedajJa=jANakAra hoya che, (athavA apratiSThAna=narakanA jANakAra hoya che) ityAdi tathA te (mokSa) zabda, rUpa, gaMdha, rasa ane sparza vinAno che." A pramANenuM siddhasvarUpa svataH ja siddha thai javAthI te viSayamAM jijJAsA rahetI nathI. A pramANe sarvaprayojanamAM mugaTa samAna arthAt mukhyaprayojanabhUta parabrahmano AsvAda ApanAruM hovAthI bhagavAnanI pratimAnuM darzana bhavyajIvone parama upakArI nIvaDe che. ema spaSTa thAya che. 100 kAvyartha - he prabhu! mArA hRdayamAM tAruM jyoti svarUpa rUpa tyAM sudhI parivartana pAmo, ke jyAM sudhI pAparahitanuM arUpa-uttamapada pragaTa na thAya. A AnaMdaghana uttamapadanI AgaLa traNe kALamAM saMbhavatu ane sarvataH Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhonA sukhanI rAzi 'tvadrUpam' iti / he prabho! mama hRdi tvadrUpaM tava rUpaM parivartatAM anekadhA jJeyAkAreNa pariNamatu, kiyat ? yAvat niSpApaM kSINakilbiSamarUpa-rUparahitamuttamapadaMphalIbhUtaMsAdhanIbhUtaM vA'pratipAtidhyAnaM nAvirbhavet taavt| uttamapadamabhiSTauti- yatra yasminnAnandaghane Anandaikarase kAlatrayIsambhavi sarvataH sampiNDita-mekarAzIkRtaM surAsurasukhamanantatame'pi bhAge ghaTanAM naiti / anantAnantamityarthaH / yadArSa - 'suragaNasuhaM samattaM savvaddhApiMDiaM annNtgunnN| na ya pAvei muttisuha'NatAhi vi vaggavagghUhi // tathA - 'siddhassa suharAsi savvaddhApiMDio jai hvijjaa| so'NaMtavagNabhaIo savvAgAse Na maaijjaa'|| [Ava. ni. 981-982] atra saddhiAsampiNDanamanantavargabhajanaM sarvAkAzamAnaM cAnantAnantarUpapradarzanArthaM vyAbAdhAkSayasaJjAtasukhalavAnAmatra melanAbhAvAt, vAstavasya niratizayasiddhasukhasya kAlena bhedasya kartumazakyatvAt, na hinyAsIkRtadhanakoTisattA dhanina: kAlabhedena bhidyte| tadAhuH yauktikAH - 'vaabaahkkhysNjaaysukhlvbhaavmitt(mitth)maasjj| tatto aNaMtaruttarabuddhIe rAsi (pari) kappo so (anaMtaruttabuddhIe rAsI prikppo)'||1|| eso puNa savvo vi hu Niraisao egarUvamo cev| savvAbAhAkAraNakkhayabhAvAo tahA nneyo'||2|| Na u taha bhinnANaM ciya sukkhalavANaM tu esa smudaao| te taha bhinnA saMto khaovasama jAva jaM huMti' // 3 // 'Na ya tassa imo bhAvo Na hu sukkhaM pi paraM tahA hoi| bheguM karAyeluM devadAnavonuM sukha anaMtamAM bhAgamAM paNa ghaTI zakatuM nathI. siddhonA sukhanI rAzi he prabhu! mArA hRdayamAM tAruM jJAnamaya rUpa parivartana pAmo - aneka prakAranA zeya AkArarUpe pariNAma pAmo. arthAt anekarUpe jJAta thAo. A kArya niSpApaHkarmathI rahitanuM ane rUparahitanuM uttamapada=phaLarUpa siddhaavasthA athavA tenA sAdhanarUpa apratipAtI dhyAnaavasthApragaTana thAya, tyAM sudhI thAo. mokSarUpa AuttamapadanAanaMtAnaMta sukha AgaLa devaAdinA traNe kALanA bhegA karelA sukhano Dhagalo meru AgaLa sarasavanI upamA paNa na pAme te batAvavA Avazyaka niryuktino pATha Ape che - devonA samudAyanAM samastakALanAM samasta DhagalA karelA sukhanA anaMta vargonA vargo karIe to paNa te muktisukhanI samAnatA pAmatuM nathI.'I1// "tathA siddhanA sarvakAlanA sukharAzino anaMtavargathI bhAga karavAmAM Ave, to paNa te sarva AkAzamAM samAi nazake." /ra / ahIM sarvakALanA sukhanuM saMpiMDana anaMtavargathI bhAgAkAra, sarvaAkAzanuM mAnavagere vAta siddhanA anaMtAnaMtarUpane=sukhane batAvavA mATe karAyelI asatkalpanArUpa ja che. kAraNa ke vAstavamAM vyAbAdhAnA kSayathI pragaTatA sukhanA aMzone bhegA karI zakAtA ja nathI. vaLI niratizayakataratamabhAva vinAnA siddhasukhano kAlathI bheda pADI zakAto nathI. dhanavAna puruSa pAse rahelA karoDa dhananI sattA kAlanA bhedathI bhedAtI nathI. (arthAt dasa varSa sudhI karoDa rUpiyA rahyA hoya, to dara varSe dasa lAkha rUpiyAno svAmI ema na kahevAya. paNa daravarSe karoDapati ja gaNAya, Ama kAlanA bhedathI bheda na paDe. tema siddhonA anaMtakALanA anaMta sukhano kALanA bhedathI bheda na paDe.) A bAbatamAM yuktibAjonuM maMtavya A pramANe che - vyAbAdhAnA kSayathI (vedanIyakarmanAke sarvakarmanA kSayathI) udbhavatA sukhanA aMzamAtra bhAvanI (A rIte) kalpanA karI te aMzono uttarottara Dhagalo karavAmAM Ave, (athavA pUrve kahelI buddhithI vicAravAmAM Ave, to uparokta-siddhanA sukhanI rAzi' ityAdi kalpanA thAya. /1// paraMtu A badhA ja (kSaNanA) sukho niratizaya(taratamabhAva vinAnA) ane ekarUpa ja che. kAraNa ke AbAdhAnA kAraNanA sarvathA kSayathI pragaTe che. (arthAt abheda ekarUpa che.) ra// tethI bhinna sukha aMzonA samudAyarUpa nathI, kAraNa ke jyAM sudhI kSayopazama bhAva che, tyAM sudhI ja te sukhamAM bheda hoya che. //all paraMtu siddhone Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19) pratimAzataka kAvya-101 bahuvisalavasaMjutte (saMviddhaM) amayaM pi na kevalaM amyN||4|| savvaddhAsaMpiMDaNamaNaMtavaNabhayaNaM ca jaM itth| savvAgAsAmANaM caNaMtasa(ta)iMsaNatthaM tu // 5 // 'tinnivi paesarAsI egANaMtA tu ThAviyA huMti / haMdi viseseNa tahA aNaMtayANatayA sammaM // 6 // tulaM ca savvaheyaM savvesi hoi kaalbheevi| jaha jaMkoDIsattaM taha taM (chaNabhee vi) NAsai suhumminnN'||7|| 'savvaM pi koDikappiyamasaMbhavaThavaNAi jaM bhave tthviyN| tatto tassuhasAmI Na hoi iha bheago kaalo'||8|| jai tatto ahigaM khalu hoi sarUveNa kiMci to bheo| Na hu (vi) ajjavAsakoDIsayANaM pi (mayANapi) mayANammi so hoi'||9|| iti [viMzi. praka0 20/7-15] phalasyAnandaghanatvena sAdhanasyApi tathAtvaM bodhyam / itthaM cArUpadhyAnarUpanirAlambanayogAyaiva rUpastutirityAveditaM bhvti| tathA ca pratimA svalpabuddhInAmityAdi darzanenApi na vyAmohaH kAryaH, nirAlambanayogAdarvAk svalpabuddhereva tadadhikArasiddheH, (ka temanA sukhamAM) A(kSAyopathamika) bhAva nathI. tethI ja temanA sukhathI para=zreSThatara sukha nathI. kAraNa ke jheranA ghaNA aMzathI mizrita amRta paNa mAtra amRtarUpa nathI. (karmanA udayathI ke kSayopazamathI pragaTatA sukhamAM azubhakarmanuM jhera bhaLeluM hoya che. kSAyika sukhamAM tevA jherano sarvathA abhAva hoya che.) //4 tethI pUrve siddhasukhanI kalpanA karatI vakhate sarvakALanuM saMpiMDana, anaMtavargathI bhAgAkAra, tathA sarvAkAza jeTaluM parimANa vagere je kaMi kahyuM, te to mAtra siddhasukhanI anaMtatA darzAvavA pUratuM ja kahyuM che. //pa traNe pradeza rAzio sthApita karavAmAM Ave, to (kAla-AkAza ane varga) eka anaMtarUpa thAya che. (kemake anaMtano saravALo paNa anaMta hoya.) basa, te ja pramANe siddhasukharAzi vizeSathI samya sthApita karAya, to anaMtAnaMta thAya. (arthAt AtraNa anaMtanA saravALAthI paNa siddha sukharAzi atyadhika thAya.) //6 // vaLI A sukha badhA(=badhA siddho)nuM sarakhuM ja hoya che, bhale pachI teo vacce kAlabheda saMbhavato hoya (arthAt pahelA siddha thayelA ane pachI siddha thayelA - e banne siddho samAnasukhavALA hoya) jemake koTyAdhipatio bhinnakALe paNa samAna rUpiyAvALA che. A vAta sUkSma che. arthAt koika vahelo karoDapati banyo hoya, koi pachI, paNa karoDapati banyA pachI banne karoDapatitarIke samAna che. cha karoDanI kalpanAvagere badhI asaMbhavasthApanAnI jo sthApanA karavAmAM Ave, to je sukhano svAmI che, temAM kAla bhedaka banato nathI, arthAt kAlanA kAraNe tenA sukhamAM koi bheda paDato nathI. 8. hA, jo svarUpathI ja tenAthI koika adhika hoya, to sukhamAM kAMika bheda paDe, paraMtu Aja ke karoDa varSanA pramANanA bhedathI bheda na paDe. (karoDapati karatA abajapati vadhu rUpiyAvALo gaNAya. paNa koika Aje karoDapati banyo, koi karoDavarSa pahelA paNa tethI kaMi te bannenA karoDa rUpiyAmAM koi bheda paDe nahi. tema bhinnakAlIna siddhonA sukhamAM bheda nathI. hA! jo temanAthI koika adhika sukhI hota, to bheda paData, paNa koi adhika sukhI nathI, tethI siddhanA sukhamAM bheda paDe nahi. saMskRtamAM je kauMsamAM ApyuM che, te pATha viMzikA graMthamAM jovA maLe che.) A pramANe "siddhaavasthArUpa phaLa AnaMdaghana=AnaMdathI pracura hovAthI te phaLanA pratibhAvagere sAdhano paNa AnaMdapracura che, tema samajavuM. hakIkta che ke sAdhyanI mahattAthI sAdhananI mahattA vadhe che. jo sAdhya AnaMdamaya hoya, to tenuM sAdhana paNa AnaMdadAyaka ja hoya. karoDapati thavAnI prabaLa icchAvALAne te mATenA vyApAramAM paNa ghaNo ullAsa hoya che, te svAbhAvika che. Ama arUpadhyAnarUpa nirAlaMbana yogane mATe ja pratimAnI ke samavasaraNastha jinarUpanI stuti thAya che. evo dhvani pragaTe che. zaMkA - jeo sIdhA ja arUpa dhyAnamAM lIna thai zaktA nathI, tevA alpabuddhivALAo ja pratimAnuM zaraNuM zodhe che. Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavat stuti 191 sAlambanayogasampAdakatvenaiva tasyAzcaritArthatvAdanyathA kevalajJAnakAlAnanuvartizrutajJAnamapyanupajIvyaM syAd devAnAMpriyasyeti na kiJcidetadityarthaH // 101 // ziSTaM kAvyatrayaM spaSTam svAntaM zuSyati dahyate ca nayanaM bhasmIbhavatyAnanaM, dRSTvA tvatpratimAmapIha kudhiyaamityaaptluptaatmnaam| asmAkaM tvanimeSavismitadRzAM rAgAdimAM pazyatAM, sAndrAnandasudhAnimajanasukhaM vyaktIbhavatyanvaham // 102 // (daMDAnvayaH- tvatpratimAmapIha dRSTvA AptaluptAtmanAM kudhiyAM svAntaM zuSyati nayanaM ca dahyate AnanaM bhsmiibhvtiiti| rAgAdimAM pazyatAmanimeSavismitadRzAmasmAkaM tu sAndrAnandasudhAnimajjanasukhamanvahaM vyktiimati ) mandAradrumacArupuSpanikarairvRndArakairarcitAM, sadvRndAbhinatasya nirvRtilatAkandAyamAnasya te| nisyandAtsnapanAmRtasya jagatIM pAntImamandAmayA' vaskandAt pratimAM jinendra ! paramAnandAya vandAmahe // 103 // samAdhAna - emAM muMjhAvAnI jarUra nathI. nirAlaMbanayoganI prApti thAya, te pahelA svalpa buddhi hovAthI ja te svalpabuddhivALAo pratimAnA adhikArI che. jeone nirAlaMbanayoga prApta thayo che, teo ja mahAbuddhizALI che - viziSTa zAnI che. bAkInA badhA svalpabuddhivALA ja che. ane nirAlaMbanayoga ekAeka sIdhA kudakAthI prApta thato nathI. nirAlaMbanayogamAM AvavAmATe sAlaMbanayoganI jarUrata che. ane sAlaMbanayoganuM saMpAdana karavAmAM mahatvano bhAga bhajavavA dvArA ja pratimA caritArtha - saphaLa thAya che. alpatvanA kAraNe ane chevaTa sudhI anuvartanazIla nahIM hovAmAtrathI vastutyAjya banatI hoya, to kevaLajJAnanI apekSAe alpa, ane kevaLajJAnamAM anuvartana nahIM pAmanAruM zrutajJAna paNa AdhArabhUta nahi thAya, arthAt zrutajJAnano sahAro paNa choDI devo paDaze. tethI jema kevalajJAnanI gerahAjarImAM kevalajJAna pAmavAmATe zrutajJAna zaraya che. tema nirAlaMbana dhyAnanI gerahAjarImAM nirAlaMbanadhyAnanI prApti mATe sAlaMbanadhyAnakAraka pratimA zaraNya ja che. tethI "pratimA svalpabuddhivALA mATe che' ityAdi AzaMkAo tathyahIna che. 101 bhagavat stuti bAkInA traNa kAvya spaSTa che- kAvyartha - tethI ahIM tArI pratimAne joine AmathI rahitamanavALA (athavA temanA kahevAtA AsapuruSoe emanA AtmAne luma=vinAzita karyo che, tevA) dubuddhionuM=ApamatithI cAlavAvALA pratimAlopakonuM hRdaya sukAi jAya che - zubhabhAva vinAnuM thai jAya che. AMkho baLavA mAMDe che=AMkhamAM SanuM jhera UbharAya che, tathA mukha bhasmasAt thai jAya che phIkuM paDI jAya che. jyAre rAgathI A pratimAne jotA palakArA vinAnI visphArita AMkhavALA ame to nibIDa AnaMdarUpI amRtamAM magna banavAnuM sukha ja satata anubhavIe chIe. 102 hejinendra! Apa sajjanonA samudAyathI nimAyelA cho ane nivRtti(mokSa athavA paramasukharUpI) latAmATe Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (192 pratimAzataka kAvya-104] (daMDAnvaya:- jinendra ! sadvRndAbhinatasya nirvRttilatAkandAyamAnasya te vRndArakairmandAradrumacArupuSpanikarairarcitAM snapanAmRtasya nisyandAd jagatIM pAntI pratimAmamandAmayAvaskandAtparamAnandAya vandAmahe // ) granthakartuH prazasti: tapagaNamunirudyatkIrtitejobhRtAM zrI nayavijayagurUNAM paadpdmopjiivii| zatakamidamakArSIdvItarAgaikabhaktiH, prathitazuciyaza:zrIrullasadvyaktayuktiH // 104 // (daMDAnvayaH- udyatkIrtitejobhRtAM zrInayavijayagurUNAM pAdapadmopajIvI vItarAgaikabhaktiH prathitazuciyazaHzrI ullasadvyaktayuktistapagaNamuniridaM shtkmkaarssiit||) iti nyAyavizAradanyAyAcArya zrImad yazovijayavAcakapuGgavairviracitA svopajJavRttiH smaaptaa| TIvAva pratiH jayati vijitarAgaH kevalAlokalIlA(zAlI)kalitasakalabhAvaH satyavAdI ntendrH| dinakara iva tIrthaM vartamAnaM vitanvan kamalamiva vikAsizrI: jino varddhamAnaH // 1 // tadanu sudhrmsvaamishriijmbuuprvrmukhysuurivraiH| zAsanamidaM vijayate cAritradhanaiH parigRhItam // 2 // Apa kaMda samAna(=mokSasukhanI prAptimAM pAyAbhUta) cho. tArI vRMdAra=devoe maMdArakuma(=kalpavRkSa)nA manohara puSpasamudAyavaDe pUjelI ane snAnajaLanA pravAhathI jagatane pavitra karatI amaMda pratimAne ayAvaskaMda=puNyanA chApAthI=puNyanA prabhAvathI paramAnaMdanI prApti mATe ame vaMdana karIe chIe - (arthAt tArI pratimAne vaMdana karavAthI pragaTatuM puNya amane paramAnaMdanI prApti karAvI Ape che.) 103 graMthakAra kavinI prazasti camakatI kIrtirUpI tejathI sabhara zrI nayavijayagurUvaranA caraNakamaLanA kiMkara tathA vItarAgapratye ekamAtra bhaktivALA, tathA vistRta nirmaLa thazalakSmIne dhAraNa karatA (ahIMyaza zrI zabdathI graMthakArakavie svanAma "yazo"no nirdeza karyo che.) ullAsa pAmatI spaSTa yuktionA svAmI evA tapagacchanA munie (ahIM kavie potAne munimAtra batAvI potAnI namratA chatI karI che.) A zatakanI racanA karI che. 104 zubha - A pramANe nyAyavizArada nyAyAcArya zrImad yazovijaya vAcakazreSTha racelI svopajJavRtti samApta thai. TIkAkAranI prazasti jeoe rAgane jItI lIdho che, tathA jeone kevalajJAnanI lIlAthI sakalabhAvono prakAza thayo che (athavA jeo kevaLajJAnI che, tathA sakaLa bhAvonA jJAtA che.) tathA jeo satyavacanI che ane idrothI nimAyelA che. sUryanI jema vartamAnatIrthane sthApatA ane kamaLanI jema vikAsa pAmanArI lakSmIne dhAraNa karatA te zrI vardhamAna jina jaya pAme che. tenA te pachI(=zrI vardhamAnasvAmI pachI) zrI sudharmasvAmI, zrI jaMbusvAmI vagere zreSTha ane pradhAna tathA cAritradhanavALA sUrivaroe svIkAreluM A jinazAsana jayavaMtu varte che. rAM Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TiIkAkAranI prazasti 193 kramAtprAptatapAbhikhyA jagadvikhyAtakIrtayaH / cAndre kule samabhUvan zrI jagaccandrasUrayaH // 3 // marAlairgItArthaiH kalitabahulIla: zucitapa:kriyAvadbhirnityaM svahitavihitAvazyakavidhiH / pravAho gaGgAyA iva dalitapaGkavyatikarastapAgaccha: svaccha: sucaritaphalecchaH prajayati // 4 // samarthagItArthasamarthitArthijJAnakriyodbodhapavitrite'smin / utkRSTasaptASTaparamparAptazaithilyapaGkAdapi nAsti zaGkA // 5 // jAte munIndupratimArivarge svargezasAhAyyAmiva prapanne / AnandanandairvimalAbhidhAnairihoddhRtA sUribhirugracaryA // 6 // kriyAmalena paakhnnddairjgdetdviddmbitm| vimalairvimalIcakre vimalakriyayA punaH // 7 // tadurupaTTanabhastalabhAskaro vijayadAnagururvijayaM ddhau| tapagaNaprabhutA suvidehabhUriva babhUva yato vijayorjitA // 8 // yenAkabbarabhUdhare'pi hi dayAvalliH samAropitA, vizvavyAptimatIva bhUriphalitA dharmorjitaiH karmabhiH / hIraH kSIrasamudrasAndralaharIprasparddhikIrtivrajaH, sa zrImAn jinazAsanonnatikarastatpaTTanetA'jani // 9 // te pachI kramazaH cAMdrakulamAM jagatamAM vikhyAtakIrtivALA ane tapA birudane prApta karanArA zrI jagazcaMdrasUri thayA. III (je gaccha) gItAryorUpI haMsothI karAyelI bahu lIlAvALo che, tathA (je gaccha) munivarothI karAtA pavitra tapa-kriyAothI yukta (che), tathA je gacchamAM haMmezA svahitamATe Avazyakavidhi thAya che; te svaccha, sucaritanA phaLanI icchAvALo tathA paMka( kAdava athavA durnaya)ne dUra karatA gaMgApravAha jevo tapAgaccha atyaMta jaya pAme che. samartha gItArthoe samarthita karelA sArthaka jJAna-kriyAnA uddhodhathI pavitra thayelA A gacchamAM utkRSTathI sAta-ATha paraMparA sudhI cAlelI zithilatAkAdavathI zaMkA paNa nathI. arthAt zithilatAno aMza paNa nathI. //pA jinezvaranI pratimAno duzmanavarga utpanna thayo, tyAre "AnaMdavimala' nAmanA sUrie jANe ke devendranI sahAya prApta thai na hoya, tema ugnacaryAno uddhAra karyo. [6] pAkhaMDoe kriyAmala(=malinakriyAo) dvArA A jagatane viDaMbita karyuM. A vimale(=AnaMdavimalasUrie) vimaLa kriyA dvArA pharIthI (A jagatane) vimaLa karyuM.IIkA temanA vizALa paTTarUpI AkAzamAM sUryasamAnavijayadAnasUrie vijaya dhAraNa karyo. jemanAthI (vijayane prApta karanArA vijayadAnasUrithI) mAMDItapAgacchamAMmunionA nAma vijaya'padathI aMkti thAya che. tethI tapAgacchanI prabhutA suvidehabhUmi jevI thai. (mahAvidehanI bhUmi batrIza vijayothI yukta che. tema tapAgacchanA sAdhuo vijayapadathI yukta che.) li8 jemaNe akabara rAjArUpa parvatapara paNa (=nirdaya evA paNa akabara rAjAmAM) dharmathI saMgIna karma=kriyAthI jANe ke vizvamAM phelAyelI na hoya, tevI ane analpa phaLavALI dayArUpI velaDInuM samAropaNa karyuM. vaLI kSIrasamudranI ghanalaharI sAthe spardhA karatI kIrtinA samudAyavALA, jinazAsananI unnati karanArA te zrImAn hIravijayasUri mahArAja temanI(=zrI dAnasUri ma.) pATe netA-agresara thayA. llA Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. pratimAzataka kAvya-104) lumpAkairdanujairivAtidUritaidUra nilIya sthitaM zambhordAmbhikajRmbhadambhadalane dambholirAjJA dhRtaa| pakSo'vAdi ziloccayaiH kila nijaH kutrApi no darzitaH, sUtrAmAdhikadhAmni hIravijaye sUrIzvare jAgrati // 10 // tatpadAbhyudayakAriNo'bhavan sUrayo vijysennaamkaaH| yairvijitya nRpaparSadi dvijAn nirmitaM dvijapaterdiSadyazaH // 11 // tatpaTTAlaGkaraNA Asan shriivijydevsuurivraaH| yaiH kIrtimauktikaugheralaGkRtaM digvadhUvRndam // 12 // zrI vijayasiMhasUriH zrImAn vijayaprabhazca suurivrH| tatpaTTapuSpadantAvubhAvabhUtAM mahAbhAgau // 13 // zrI hiiraanvydinkRtkRtiprkRssttopaadhyaayaastribhuvngiitkiirtivRndaaH| SaTtIyadRDhaparirambhabhAgyabhAjaH kalyANottaravijayAbhidhA bbhuuvuH||14|| tacchiSyAH pratiguNadhAma hemasUreH zrIlAbhottaravijayAbhidhA bbhuuvuH| zrIjItottaravijayAbhidhAnazrInayavijayau tadIyaziSyau // 15 // tdiiycrnnaambujshrynnaavisphurdbhaartiiprsaadsupriikssitprvrshaastrrtnoccyaiH| jinAgamavivecane zivasukhArthinAM zreyase yazovijayavAcakairayamakAri tttvshrmH||16|| pUrvaM nyAyavizAradatvabirudaM kAzyAM pradattaM budhaiAyAcAryapadaM tataH kRtazatagranthasya ysyaarpitm| jemaNe dAMbhikoe karelA daMbhane daLI nAkhavA arihaMtanI vaja samAna AzA dhAraNa karI ane danuja(=dAnavo)nI jema atyaMta bhaya pAmelA pratimAlopako dUra chupAine rahyA. sUtrAmA(=zakra) karatAM paNa adhika tejavALAte hIravijayasUrIzvaranI hAjarImAM parvata jevAte(=pratimAlopako) dazarvilo potAno pakSa kyAM paNa kahI zakayA nahi. ./10 jemaNe rAjAnI sabhAmAM brAhmaNone harAvI caMdrane tiraskAratA yazanuM nirmANa karyuM, te zrI "vijayasena' nAmanA sUri temanA(zrI hIravijayasUrinA) paTTanA abhyadAya karanArA thayA. 1nA jemaNe kIrtirUpI motIonA samudAyathI dizArUpI vahunA samudAyane zaNagArI, te zrI vijayadevasUrivara temanI(zrI vijaya senasUrinI) pATane zobhAvanArA thayA. 12aa. mahAbhAga zrI vijayasiMhasUri ane zrImAn vijayaprabhasUrivara temanI(zrI vijayadevasUrinI) pATe sUrya-caMdra samAna thayA. 13 A bAju zrI hIrasUrinI paraMparAmAM sUryasamA, paMDita, prakRSTa upAdhyAya, traNa bhuvanamAM gavAyelA kIrtisamudAyavALA tathA padarzananA daDhaabhyAsamAM bhAgyazAlI zrI kalyANavijaya mahArAja thayA. ll14o. temanA ziSya ane zrI hemasUrinA saMkrAMta thayelA guNonA bhAjana(=guNothI zrI hemasUrisamAna) zrI lAbhavijaya muni thayA. temane zrI jItavijaya ane zrI navijaya nAmanA be ziSyo hatA. 1pI temanA caraNakamaLanA AzrayathI (ane) viskurAyamAna thatI sarasvatInI kRpAthI zreSTha zAstrorUpI ratnonI rAzinI sArI rIte parIkSA karanArA zrI yazovijaya vAcake zivasukhanI icchA karanArA(mumukSuvargonA kalyANane arthe jinAgamanA vivecanamAM A tAtvika zrama=prayatna karyo che. 16 kAzImAM paMDitoe pUrve jene "nyAyavizArada'nuM biruda arpaNa karyuM hatuM, ane so graMthanI racanA bAda nyAyAcAryanuM biruda ApyuM hatuM, tathA je nayavijayavibudhanA ziSya hatA, te zrI yazovijaya nAmanA munie Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 TiIkAkAranI prazasti bhavyaprArthanayA nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizuH so'yaM tatvamidaM yazovijaya ityAkhyAbhRdAkhyAtavAn // 17 // arhanto maGgalaM me syuH siddhAzca mama mngglm| sAdhavo maGgalaM me syurjeno dharmazca maGgalam // 18 // iti zrImadarhatpravacanopaniSatsudhArasaikapariSicyamAnairanekatarkapramANanayanikSepAdizAstrAbhyAsavazAt zrIkAzInivAsiniHzeSavAgvibhavavidvatparSadavAptavijayabudhajanArpitanyAyavizAradanyAyAcAryabirudadvayadhArizrImadyazovijayavAcakapuGgavaithito'yaM svopajJabRhadvRttiyutaH zrI pratimAzatakagranthaH samAptaH / ||shubhm|| bhavyonI prArthanAthI A tattvanuM AkhyAna karyuM che. ll17nA mane arihaMto maMgalarUpo ane siddho maMgalarUpa ho. mane sAdhuo maMgalarUpa ho. ane mane jainadharmamaMgalarUpa ho. // 18 // iti zubha. A pramANe zrImajinAgamanA rahasyarUpI amRtarasavaDe ja siMcAyelA, tathA aneka tarka, pramANa, naya, nikSepavagere zAstraabhyAsanA AdhAre zrI kAzI nagaramAM rahelA ane vANInA vaibhavane dharanArA tamAma vidvAnonI parSadApara vijaya prApta karavAthI paMDitoe ApelA "nyAyavizArada' ane "nyAyAcArya' A be birudane dhAraNa karanArA zrImad yazovijayavAcakavare racelo svopanna bRhaddhattisahitano "zrI pratibhAzataka' nAmano A graMtha pUrNatAne pAbhyo. A bhAvAnuvAdamAM zrI jinAjJAviruddha tathA zrI graMthakAranA Azayaviruddha je kaMi lakhANa thayuM hoya, te badala hRdayathI micchAmi dukkaDam siddhAntamahodadhivizAlagacchanAyakAcAryazrIpremasUrIzvarapATAkAzabhAnusuvihitagaNanAyaka nyAyavizAradAcArya bhuvanabhAnusUrIzvara paTTavibhUSakavipula nUtana karmasAhityasarjanAdhArAcArya dharmajitsUrIzvaraziSya rasabandhAdikarmaprakaraNazilpi sUrimantrasamArAdhaka AcAryadeva zrImadvijaya jayazekharasUrIzvara paTTaprabhAvaka nyAyanipuNamati kuzAgrabuddhi sAdhvIgaNanAyakapadavibhUSitAcArya zrImadvijayAbhayazekharasUrivarA'ntevAsilezena ajitazekharavijayamuninA devagurukRpayA kRto'yaM pratimAzataka bRhadvRttigurjarAnuvAdaH satAmamRtAyatAM ciraM ca nndtaat|| Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 pariziSTa-1.mUlapadyAnAmakArAdikramaH pariziSTa - 1 mUlapadyAnAmakArAdikramaH akSINAviratijvarA hi atrAsmAkamidaM hRdi anyArambhavato jinArcana arthaM kAmamapekSya dharmamathavA arhaccaityamunIndunizritatayA asmAkaM tvapavAda. Anandasya hi saptamAGga icchA svasya na nRtya. ityevaM nayabhaGgahetugahane ityevaM zucisUtravRndaviditA utphullAmiva mAlatI etenedamapi vyapAstamapare etenaiva samarthitA'bhyudayikI etenaiva samarthitA jinapate: aindrazreNinatA pratApabhavanaM kiM nAmasmaraNena na pratimayA kiM brahmaikamayI kimutsavamayI kiM yogyatvamakRtsna0 kiM hiMsAnumatirna saMyamavatAM gartAdaGgavigharSaNairapi sutaM caityAnAM khalu nizritetaratayA caityAnAM na hi liGginAmiva caitye'nAyatanatvamuktamatha jJAtaiH zalyaviSAdibhirnu jJAnaM caityapadArthamatra vadataH padyakrama pR.kra. padyakrama pR.kra. 30 160 jJAnaM caityapadArthamAha na 8 46 61 289 tatpANigrahaNotsave kRtamiti 66 329 tapagaNamunirudyatkIrtitejobhRtAM 104 492 52 258 tIrthezapratimArcanaM kRtavatI 65 322 tenAkovidakalpitazcaraNabhRdyAtrA0 46 228 teSAM na pratimAnatiH svarasato 7 44 tvadvimbe vidhRte hRdi sphurati na 99 483 19 125 tvadrUpaM parivartatAM hRdi mama 101 488 477 darza darzamavApamavyayamudaM 480 68 391 dAnAdAviva bhaktikarmaNi vibhu. 130 79 413 dugdhaM sarpirapekSate na tu tRNaM 28 156 93 464 devAnAM nanu bhaktikRtyamapi 18 123 67 332 dravyArcAmavalambate na hi 159 39 216 dharmAdharmagate kriye ca yugapad 88 426 dharmArthaM sRjatAM kriyAM bahuvidhAM 59 274 4 34 dharmArthaH pratimArcanaM yadi vadhaH 62 291 100 487 nanvevaM kimu pUjayApi bhavatAM 56 267 40 220 nanvevaM pratimaikatAM pravadatA. 75 407 24 143 nAtra pretyahitArthitocyata iti 38 215 nAnAsaGghasamAgamAtsukRta. 32 192 72 399 nAmAditrayameva bhAvabhagavattA. nAzaMsAnumatirdayApariNati. 26 151 77 411 no nadyuttaraNe munerniyamanA. 22 139 no yAtrA pratimAnativratabhRtAM 47 249 ___49 253 // puNyaM karma sarAgamanyaduditaM 95 470 . Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pariziSTa-1 mUlapadyAnAmakArAdikramaH 497 86 422 392 76 409 padyakrama pR.kra. pUjApUjakapUjyasaGgataguNa. pUjAyAM khalu bhAvakAraNatayA 60 275 pUrNe'rthe'pi vidheyatA vacanataH prajJaptau pratimAnatirna viditA praznavyAkaraNe suvarNagulikA. 64 305 prAk pazcAcca hitArthitAM prApyA nUnamupakriyA pratimayA prAmANyaM na mahAnizIthasamaye 42 223 bimbe'sAvupacArato nijahRdo bhavyo'bhyagragabodhiralpabhavabhAk bhAvadravyatayA dvidhA pariNati. 9 427 bhAvena kriyayA tayornanu 82 416 bhAvo'dharmagataH kriyetaragate. 87 bhoH pApaH ! bhavatAM bhaviSyati 53 258 bhraSTaizcaityakRte'rthitaH kuvalayAcAryo 43 bhrAnta ! prAntadhiyA kimetaduditaM 44 mandAradrumacArupuSpanikarai0 103 mizratve khalu yogabhAvavidhayA 90 428 mizrasyAnupadezyatA yadi tadA / 147 mUrtInAM tridazaistathA bhagavatAM mohoddAmadavAnalaprazamane 80 414 yatkarmAparadoSamizritatayA 45 227 yaddAnAdicatuSkatulyaphalatA. 41 221 yannadyuttaraNaM pravRttiviSayo- 37 212 yAgIyo vadha eva dharmajanakaH 54 263 yA jJAnAdyupakArikA vidhiyutA 94 469 yogArAdhanazaMsanairatha vidherdoSaH yaH zrAddho'pi yatikriyArata. 58 272 padyakrama pR.kra. liGge svapratibaddhadharmakalanAd 74 405 luptaM mohaviSeNa kiM kimu hataM 3 26 vandyA'stu pratimA tathApi vidhinA 70 394 vApyAderiva pUjanA diviSadAM 13 vAhinyuttaraNAdike'pi yatanAbhAge 84 419 vAhinyuttaraNAdike parapade 83 417 vaitRSNyAdaparigrahasya dRDhatA vaiyAvRttyatayA tapo bhagavatAM 48 250 vaiyAvRttyamathaivamApatati 50 255 zakre'vagrahadAtRtA vratabhRtAM 17 119 zrAddhAnAM tapasaH paraM guNatayA 1 256 zrAddhena svajanu:phale jina. 81 415 sattantroktadazatrikAdikavidhau 34 saddharmavyavasAyapUrvakatayA 14 87 sadbhaktyAdiguNAnvitAnapi surAn 16 114 samyagdRSTirayogato bhagavatAM 35 205 sarvAsu pratimAsu nA''grahakRtaM 78 412 sAdhUnAmanumodyamityatha na kiM 27 153 sAdhUnAM vacanaM ca caityanamana. sAvadhaM vyavahArato'pi bhagavAn 0 126 siddhAnte paribhASito hi gRhiNAM 91 seyaM te vyavahArabhaktirucitA 97 478 svAntaM dhvAMtamayaM mukhaM viSamayaM 5 37 svAntaM zuSyati dahyate ca nayanaM 102 491 hiMsA sadvyavahArato vidhikRtaH 85 420 hiMsAMzo yadi doSakRt tava jaDa! 92 445 22 140 395 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 pariziSTa-2 stavaparijJApadyAnAmakArAdikramaH pariziSTa - 2 stavaparijJApadyAnAmakArAdikramaH pRSTha 344 taH 391 gA. kra. gA. kra. 115 128 70 146 202 94 165 147 149 172 5/ 97 193 152 84 178 40 akasiNapavattagANaM aggAhAre bahugA aggI mA eAo aNNe u kasAIyA atthi jao Na ya addissakattigaM apaDivaDiyasuhaciMtA. appaviriyassa paDhamo appA ca hoi esA alamettha pasaMgeNaM asuhataraMDuttaraNappAo assIlo Na ya aha tesiM pariNAma aha taMNa ettha aha taM Na veiyaM aha pAThobhimaucciya ahigaNivitti vi ANAparataMto so sA ArAhago ya jIvo AraMbhaccAeNaM AraMbhavao vi imA AhevaM hiMsAvi hu itarammi kasAIA iyarA u abhiNivesA iya AgamajuttIhi iya kayakiccehito iya diTTeTThaviruddha jaM iya maddavAijogA iya savveNaM vi samma iharA aNatthagaM iha mohavisaM ghAyai iMdIvarammi dIvo uciyANuTThANAo uddiTThakaDaM bhuMjai uvagArAbhAve vi ussuttA puNa bAhai UNattaM na kayAivi eehito aNNe eaMca bhAvasAhuM vihAya egiMdiyAibheo'vitthaM egidiyAi aha etto ciya NiddiTTho etto cciya NidiTTho etto cciya NiddosaM 200 121 164 69 134 75 126 166 67 150 123 197 142 198 157 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 stavaparijJApadyAnAmakArAdikramaH 490 gA. kra. gA. kra. 24 101 111 124 43 mr 64 mr 154 35 153 66 65 161 190 138 179 w etthamiyaM viNNeyaM ettha kame dANadhammo eyamihamuttamaM suaM eyammi pUIaMmi eyassa u saMpADaNaheuM eyaMpi na juttikhamaM eyaM ca ettha evaM evaM ca vayaNamittA evaM ciya bhAvathae evaM ciya majjhattho evaM NivittipahANA evaM No kahiyAgama. evaM diTuMtaguNA evaM maNeNa vayamAiesu esA ya hoi NiyamA eseha thayapariNNA osaraNe balimAI kajaM icchaMteNaM kaTThAdi vi dalaM kaDuosahAijogA kayamittha pasaMgaNaM karaNAi tinni jogA kAravaNe'vi ya tassiha kiM tesiM daMsaNeNaM kiM puNa visiTThagaM gIyattho u vihAro gIyassa Na ussuttA guNasamudAo saMgho caukAraNaparisuddhaM ciivaMdaNa thuivuDDI jaiNovi hu davvathayabheo jaiNo adUsiyassa jamhA u abhissaMgo jamhA samaggameyaM pi jayaNAe vaTTamANo jayaNeha dhammajaNaNI jaha ussaggaMmi Thio jaha vejagammi jaheha davvathayA jiNapuAivihANaM jiNabiMbapaiTThAvaNa. jiNabhavaNakAraNavihI jiNabhavaNAIvihANaddAreNaM jiNabhavanakAraNAivi jinabiMbakAraNavihI juttIsuvanayaM puNa je iha sutte bhaNiA joe karaNe saNNA jo ceva bhAvaleso jo bajjhacAeNaM jo sAhuguNarahio jaM eyaM aTThArasa. jaMca cauddhA jaM puNa eyaviuttaM N 155 203 104 108 107 54 106 196 127 2 3 137 71 110 38 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 pariziSTa-2stavaparijJApadyAnAmakArAdikramaH gA. kra. gA. kra. 159 191 170 140 195 95 171 73 174 135 188 168 132 177 163 145 176 22 jaM bahuguNaM payANaM jaM vIyarAgagAmi aha jaM vuccaitti vayaNaM jaM so ukkiTThataraM Na kayAi io Na karei maNeNAhAra. Na ya gIyattho aNNaM Na ya Nicchao vi Na ya tabvivajjaNAo Na ya tesiMpi Na ya taM sahAvao Na ya phaluddesapavittito Na ya bahuANavi Na ya bhagavaM aNujANai Na ya rAgAivirahio Na ya veagayA cevaM Na hi rayaNaguNArayaNe NicchayaNayA jamesA Nipphannassa ya samma NevaM paraMparAe mANaM Nobhayamavi jamaNAI No purisamittagammA tatto a Agamo tatto ya paidiNaM tatthavi ya sAhudasaNa. tattha pahANo aMso tatpUApariNAmo 105 tato vi kIramANe tappubviyA arahayA tabiMbassa paiTThA tamhA Na vayaNamittaM tamhA je iha satthe tavvAvAravirahiyaM tassavi ya imo taha tillapattidhAragaNAya. taha vede ciya taha saMbhavaMtarUvaM ta ahigaNivittIe tANIha poruseyANi tArisassAbhAve tA eIe~ ahammo tA eyagayA cevaM tA evaM me vittaM tA evaM viraibhAvo tA evaM saNNAo tA tassa pamANatte tA taM pi aNumayaM tA saMsAraviratto te tucchayA varAyA taMtaMmi vaMdaNAe taM kasiNaguNoveyaM davvathayabhAvatthayarUvaM davvathayaMpi kAuM davve bhAve a tahA 143 130 167 144 186 74 187 189 182 109 184 76 175 102 89 100 194 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 mUlapadyAnAmakArAdikramaH 501 gA. gA. kra. 78 34 185 117 169 139 113 77 148 120 vihiyANuTThANaparo vihiyANuTThANamiNaM vedavayaNammi savvaM veyavacanaM tu NevaM sai savvatthAbhAve sakkhAu kasiNa. sattIe saMghapUA satthuttaguNo sAhu savvattha NirabhisaMgattaNeNa savvattha NirabhisaMgo sAsayavuDDI vi ihaM sA iha pariNayajala. siya tattha suho siya taM Na sammavayaNaM siya pUAovagAro suddANa sahasseNa vi suddhassa vi gahiyassa suvvai a vayararisiNA suhagaMdhadhUvapANiya. soiMdieNa evaM so khalu pupphAIo so tAvasAsamAo saMtaMpi bajjhamaNiccaM 156 davve bhAve ya thao dhammatthamujjaeNaM dhammapasaMsAe naNu tattheva ya nipphAiya jayaNAe naMdAi suho saddo paDibujjhissaMta'NNe paDibujjhissaMti ihaM paDhamAu kusalabaMdho paramagurUNo ya ANaM pAriNAmiyaM suhaM pIDAkarItti aha pIDAgarIvi evaM pecchissaM ettha ahaM bhavato'pi ya savvannU bhAvatthao a eso bhAve aippasaMgo bhAvaM viNAvi evaM bhogAiphalaviseso bhomAi nava jIvA maggaNusAri payAhiNa mallAiehiM pUA loge asAhuvAo vaNNAyaporuseyaM varabohilAbhao so vivihaniveaNa. visaghAirasAyaNa. 122 125 162 181 118 59 103 173 158 *** Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 pariziSTa -3sAkSipAThAnAmakArAdikramaH 482 108 194 133 433 396 165 26 52 251 94 137 437 pariziSTa - 3 sAkSipAThAnAmakArAdikramaH a arthe satyarthaH [kAvyaprakAza 9/11/7] aisayacaraNasamatthA [vizeSAva. 786] 41 arpitAnarpitasiddheH [tattvArtha 5/31] akasiNapavattagANaM 221, 281 alpabAdhayA bahU. [paJcaliGgI] | [mahAnizItha 3/38, Ava0 bhA0 194] 447,455,460 aviNIyamANavaMto [viMzi0 praka0 7/5] akSayanIvyA hi [SoDazaka 6/15 utta0] 191 avisiTuM viya [vizeSAva. 1943] ajjhatthe ceva [AcArAGga 1/5/2/150] 275 asatIe liMgakaraNaM [vyava0 sU. 1/957] aTThArasasahassa0 [aDDAijjesu sUtra] 363 asadAraMbhapavattA [paJcAzaka 4/43] aTThAvayamujite [AcA. niryu. 332] 334 asaddharmasambhAvana. [kAvyAnuzAsana 6/4] aNagArassa NaM bhaMte ! [bhagavatI 16/3/571] 177 asuhakkhaeNa [sambodhapraka0 207] aNagAre NaM bhaMte ! [bhagavatI 3/5/161] asmin hRdayasthe SoDazaka 2/14] aNukaMpA Nivveo [yogaviMzikA 8] 278 aha kerisae [praznavyA0 8/26] / aNumitto vi na0 ahannaM bhaMte ! sUriyAbhe [rAjapraznIya sU0 52-53] [yatilakSaNasamu0 62 pU0, puSpamAlApraka0 245 pU.] 380 ahAgaDAI bhuMjaMti [sUtrakRtAGga 2/5/8] aNNatthAraMbhavao [paJcAzaka 4/12] 456 ahAvare taccassa [sUtrakRtAGga 2/2/34] atA lIlaizI. [aSTasahasrI kArikA 99 vivaraNe] 484 ahAvare doccassa [sUtrakRtAGga 2/2/33] asthi NaM bhaMte ! [prajJApanA 22/280] 179 ahAvare paDhamassa [sUtrakRtAGga 2/2/35-40] atra caturthAdhyayane [mahAnizItha a. 4] ahaM ca bhogarAyassa [dazavai0 cU. 2/8 pA0 1] aduttaraM ca NaM [sUtrakRtAGga 2/2/30] aMbaDassa NaM [aupapAtika sU0 40] aduvA vAyAu [AcArAGga 1/8/1/199-200] 132 A anupayogazca [anuyogadvAra] AgamenAnumAnena [yogadRSTisamu0 101] antarvedyAM tu [yogadRSTisamu. 116] 158 AdhInAM paramauSadha0 [SoDazaka 15/3] andhe tamasi AyariyauvajjhAe anyastvAhAsya [aSTaka 28/1] 217 AyA ceva ahiMsA apaDikkaMtAe [mahAnizItha a0 3, sU. 26/11] 211 [Ava0 ni0 755 pU0, vizeSAva0 3536 pU0] apariggahIyadevINaM 101 AloaNA viyaDaNe [oghaniyukti 791 pA. 1] apradAne hi [aSTaka 28/2] 218 AsannasiddhiANaM aprastutaprazaMsA [kAvyaprakAza 10/151] 227 [sambodhapraka0 192, darzanazuddhipraka0 27/91] abhavan vastu. [kAvyaprakAza 10/97] AhArauvahisejjA [vyava0 sU0 1/959] ayaM jano nAtha [anyayoga. dvAtriM. 2] arihaMtasiddha0 [maraNasamAdhiprakIrNaka 19] 335 itthamAzayabhedena [aSTaka 27/6] arihaMtAI NiyamA [Ava0 ni0 1007] itthaM caitadihai. [aSTaka 28/8] arihaMtuvaeseNaM [Ava0 ni0 1009] imAo tti suttauttA [bRhatkalpabhA0 5619] 437 224 439 320 304 435 484 379 252 179 43 396 317 74 479 136 220 214 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503 pariziSTa-3sAkSipAThAnAmakArAdikramaH imIse NaM rayaNappabhAe [samavAyAGga 17/4] iSTApUrtaM na [aSTaka 4/8] 158 iSTApUrta manyamAnA [muNDakopaniSad 1/2/10] 158 436 282 489 esa ThANe aNArie [sUtrakRtAGga 2/2/32] esA ThiIo [viMzi0 praka0 9/7] eso puNa savvo [viMzi0 praka0 20/8] o osannassa gihissa vi [upadezamAlA 352] osaraNe balimAI ohAramagga0 [bRhatkalpabhA0 5633] P 139 214 135 136 ke IzvarIyAhuti [nyAyamAlA] u ucyate kalpa [aSTaka 27/2] utpadyate hi sAvasthA udayakhayakhao0 [jIvAbhigama 3/2/142 TI.] uddhAvaNApahAvaNa [vyava0 sU0 1/952] upamAnAd yadanyasya [kAvyaprakAza 10/159] uvagAravagAri. [viMzi0 praka0 11/3] uvayAraMgA iha [viMzi0 praka08/15] 170 88 315 58 470 399 187 87 eesu bhatijuttA [maraNasamAdhiprakIrNaka 20] 335 ee tu tao [sUtrakRtAGga 1/1/2/27] egaggayA ya jhANe vyava0 sU. 1/945] 313 egaccAo micchA0 [sUtrakRtAGga 2/2/39] 450 egayA guNasamiyassa [AcArAGga 1/5/4/158] 360 eguppAeNa tao [vizeSAva. 787] ego apAhanne [upadezapada 254] 110 etadiha bhAvayajJaH [SoDazaka 6/14] 195 etadrAgAdidaM [yogabindu 159 pU.] 396 eteSu ca yadyapi [bhagavatI 18/10/646 TI.] 250 etehiM dohiM [sUtrakRtAGga 2/5/9] 137 etto caritta0 [sambodhapraka0 204] 396 eto ciya NiddosaM [paJcAzaka 7/35] 219 etto cciya tattaNNU sambodhapraka0 209] evaM khalu devANu0 [bhagavatI 3/1/130] eyaM tu jaM [mahAnizItha a0 3, sU. 25] evaMvidhena yad [SoDazaka 7/14] 469 evaM ciya jaM citto 274 evaM na kazcida. [aSTaka 27/8] 137 evaM vivAha. [aSTaka 28/5] 219 evaM hoi viroho [vyava0 sU0 1/912] esa aNumao cciya 139 kaivihA NaM bhaMte ! [bhagavatI 20/9/683-684] 39 kati NaM bhaMte ! [prajJApanA 22/284-287] katthai pucchai [dazavai. niryu. 38 pU.] 279 kamalamanambhasi [kAvyaprakAzavRttau] 36 kammaM joganimittaM [vizeSAva. 1935] 429 kayare te je [praznavyA0 1/4] 262 karmendhanaM samAzritya [aSTaka 4/1] 157 kazcidAhAsya [aSTaka 27/1] 135 kahi NaM bhaMte ! [bhagavatI 10/6/407] 72 kAuM pi jiNAyayaNehiM [mahAnizItha a0 3, gA0 58] 222 kAke kaayem. kAmaM ubhayAbhAvo [Ava. ni0 1134] 403 kiJcicchuddhaM [prazamarati 145] 138 kiJcehAdhika0 [aSTaka 28/6] 219 kRSikaraNa iva palAlaM [SoDazaka 7/16] 469 kevalanANeNatthe [Ava0 ni0 78] | kaMcaNamaNisovANe [mahAnizItha a0 3, gA0 56] 222 kiM cehuvAibheyA [zrAvakaprajJapti 52] kiM te bhaMte ! jattA ? [bhagavatI 18/10/646] 250 kiM nissAe NaM bhaMte ! [bhagavatI 3/2/143] ___ 59 kiM me pUrvaM zreyaH ? [rAjapraznIya sU. 132 TI.] kriyAhetuH puSTi 108 99 85 khaDDAtaDaMmi visame [paJcAzaka 7/39] ga 312 garahAvi tahA0 [Ava0 ni0 1050 pU0] gahaNasamayammi [karmaprakRtisaGgrahaNi gA0 29] gihiNo veyAvaDIyaM dazavai0 cU0 2/9 pA0 1] 309 433 134 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 pariziSTa - 3sAkSipAThAnAmakArAdikramaH 396 397 185 guNaThANaThANa. [sambodhapraka0 206] gurukAriyAI [darzanazuddhipraka0 25] gurupArataMta nANaM [paJcAzaka 11/7 pA.1] gRhiNo'pi prakRtyA [aSTaka 2/5 TI.] gaMThigasattApuNa* [upadezapada 253] 108 273 109 cauvIsatthaeNaM [uttarA0 29/11] camarassa NaM bhaMte ! [bhagavatI 10/5/405-406] 68 caraNakaraNappahANA [sammati0 3/67] 108 carimasarIro sAhU [uttarA niryu0 290] 50 ciivaMdaNasajjhAya [mahAnizItha a0 3, sU0 26/11] 212 cittameva hi saMsAro [zAstravArtAsamu. 5/30] 188 cintAmaNiH paro'sau [SoDazaka 2/15] ceiyakulagaNasaMghe annaM [Ava. ni. 1175] 249 ceiyakulagaNasaMghe Aya. [Ava. ni0 1101] 254 caityAyatanaprasthApanAni [prazamarati 305] 287 coei ceiyANaM [bRhatkalpabhASya coyai se parivAraM vyava0 sU0 1/960] 318 jahA esA arihaMtapaDima 47 jANaM kAeNa. [sUtrakRtAGga 1/1/2/25] jAvaMti ceiyAiM [zrAvakapratikramaNasUtra gA0 44] 337 jAvaM ca NaM esa 275, 418 jA jayamANassa [oghaniyukti 759] 167 jA sammabhAviyAo [bRhatkalpabhA0 1/1116] 336 jinabhavanaM jinabimbaM 466 jIvakiriyA duvihA sthAnAGga 2/1/60] 185 jIvA NaM bhaMte ! [bhagavatI 1/1/16] 166 jIveNaM bhaMte ! nANA0 [prajJApanA 22/282] 182 jIvo guNapaDivanno [Ava0 ni0 792] 475 je adANaM [sUtrakRtAGga 1/11/20] 130 joge joge [oghaniyukti 278] 282 jo uttamehiM maggo [bRhatkalpabhA0 pIThikA 249] 412 jo jahavAyaM [upadezamAlA 504 pU.] jo jANadi arahate [pravacanasAra 1/80] 485 jo jiNadiDhe [uttarA. 28/18] 16 jo jIve vi viyANai [dazavai0 4/13] jo puNa NiracaNo [upadezamAlA 493] 273 jo vi duvattha0 [bRhatkalpabhA0 3984] 155 jaMjaha sutte [bRhatkalpabhA0 3315] jaMNaM samaNo vA [anuyogadvAra 28] jaM puNa eyaviyuttaM [paJcAzaka 6/9] 228 jaM moNaM taM sammaM [zrAvakaprajJapti 61] 113 jaM sakkai taM kIrai [sambodhapraka0 894 pA0 1] 148 jaM sammati pAsahA [AcArAGga 1/5/3/155] 14 13 271 447 106 chajjIvakAyasaMjamu [Ava. bhA. 193] chappihajIvanikAe [sammati0 3/28] chavihe kappaTTiI [bRhatkalpabhA0 6/20] chassahassA [jambUdvIpaprajJapti 5/118] 280 107, 452 95 105 jJApakaM cAtra [aSTaka 27/5] 136 431 jaivi apaDimAo [Ava. ni. 1135] 403 jai vi ya NigiNe [sUtrakRtAGga 1/2/1/9 pA0 1] 262 jai hINaM davvathayaM [upadezarahasya 37] 369 jai tatto [viMzi0 praka0 20/15] 490 jakkhA hu veyAvaDiyaM [uttarA0 12/32 utta0] 252 jano'yamanyasya [siddha, dvAtriM. 6/5] 291 jammAbhisega0 [AcA0 niryu. 331] 334 jassa Natthi purA [AcArAGga 1/4/4/139] jaha goyamAiyANaM [gurutattvavinizcaya 15] jaha velaMbagaliMgaM [Ava. ni. 1137] 404 jaha vegasarIraMmivi [vizeSAva. 1945] 434 jaha sAvajA kiriyA [Ava0 ni0 1133] 402 jhANaM subhamasubhaM [vizeSAva. 1937] Na Namo baMbhIe [bhagavatI za0 1, sU0 2] Namo suassa [bhagavatI za0 1, sU0 3] Navi te pArivajaM [Ava0 ni0 428] Na imaM sakka0 [AcArAGga 1/5/3/155] Na u taha bhinnANaM [viMzi0 praka0 20/9] 452 489 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3sAkSipAThAnAmakArAdikramaH 505 113 106 Na ya tassa imo [viMzi. praka0 20/10] 489 Na hu tassa taNNimittA 275 Na hu sAsaNabhattI0 [sammati0 3/63] 291 Nicchayao sammattaM [sambodhapraka0 939 pU.] NicchayasammattaM [viMzi praka0 6/17] 257 Niravikkhassa [paJcAzaka 4/7 utta0] 273 No kappai aNNautthiya. 412 No kappai ...gaNiyAo [sthAnAGga 5/2/412] 213 No kappai ...paMca [bRhatkalpabhA0 4/32-33] 214 vhANAivi [paJcAzaka 4/10] 283 tavasaMjamajogesu vyavahArabhA0 1/949] 251 tavasaMjameNa [mahAnizItha a0 3, gA0 57] 222 tasmAttadupakArAya [aSTaka 28/4] 218 tasminnevaM jAtigotra. [nyAyakusumAJjali] 479 taha taha vakkhANeyavvaM paJcavastuka 991] tahArUvaM samaNaM [bhagavatI] 285 tA jai evaM [mahAnizItha a0 3, gA0 45] 221 titthayaraguNA [Ava. ni. 1130] 401 titthayarANaM [AcA0 niryu. 330] 334 titthayarA jiNa [bRhatkalpabhA0 1/1114] 335 tinivi paesarAsI [viMzi0 praka0 20/12] 490 tiryakpaGgu [jaiminIyasUtra 202 tivihe vavasAe [sthAnAGga 3/3/185] 89 tullaM ca savvaheyaM [viMzi0 praka0 20/13] 490 tuhavayaNatattaruI 107 teNaM kAleNaM ...kAlIdevI [jJAtAdharma0 zru0 2, sU. 148, 155-158] 100 teNaM kAleNaM... sakke [jambUdvIpaprajJapti 5/15] 101 teNaM kAleNaM ...sUriyAbhe [rAjapraznIya sU. 132-139] 74 te phAse dhIro [AcArAGga 1/8/2/204] 131 taM mA NaM tumaM [jJAtAdharma. 1/16/123] 328 325 tha 17 taiyA taiyA0 [viMzi0 praka0 8/7] 111 tae NamityAdi [rAjapraznIya sU. 56 TI.] 129 tae NaM kesI kumAra. [rAjapraznIya sU. 194-200] 82 tae NaM te paMca [jJAtAdharma. 1/16/122] tae NaM sA dovaI [jJAtAdharma. 1/96/119] 323 tae NaM siddhatthe [kalpasUtra 103] 333 tae NaM subuddhissa [jJAtAdharma0 1/12/92] 260 tae NaM se ANaMde [upAsakadazAGga 1/1/7] 300 tae NaM se camare [bhagavatI 3/2/144-145-146] 59 tae NaM se sakke [bhagavatI 16/2/567-568] 120 tae NaM se sUriyAbhe [rAjapraznIya sU0 52-56] 124 tate NaM sA bhaddA [jJAtAdharma0 1/4/36] 330 tattha khalu bhagavayA [AcArAGga 1/1/1/10-11] 293 tattha Niogo [gurUtattvavinizcaya 14] tattha NaM devacchaMdae [jIvAbhigama 3/2/139] 340 tattha NaM je se [jIvAbhigama 3/2/183] tattha na kappai [vyava0 sU. 1/943] 312 tattha pahANo [paJcAzaka 7/38] 219 tatthA vi se na yANai [dazavai05/2/47 utta0] 106 tatra karmaNi [AcArAGga 1/1/1/10-11 TI.] tatrAsanno'pi jano0 [SoDazaka 6/6] 191 tametaM vedAnu0 266 tameva saccaM NIsaMkaM [AcArAGga 1/5/5/162] 446 tamhA Niccasaie [viMzi0 praka0 9/8 pA. 1] 282 tavaNiyamaviNaya. [vyava0 sU0 1/948] 314 315 thayathuimaMgaleNaM [uttarA. 29/16] thirakaraNA puNa vyava0 sU0 1/951] thUbhasayaM bhAu. [Ava. bhA0 45 pU.] thaMDille vihu [viMzi0 praka0 8/14] 410 109 davvathao bhAvathao [Ava0 bhA0 192] 279,458 davvasuaMjaM pattaya0 [anuyogadvAra 39] 23 davvANaM savvabhAvA [uttarA. 28/24] 452 dasavihe sarAga. [sthAnAGga 10/3/751] dahatiga ahigama0 [caityavandanabhA. 2, pA.1] 195 dANAiA u [viMzi. praka06/20] 467 diTTho atIe [paJcAzaka 7/40] dIkSA mokSArtha. [aSTaka 4/2] 157 dIdhiti cintAmaNiM tattvacintAmaNi dIdhiti] 220 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 my 319 130 396 332 duvihAsattIe [vyava0 sU0 1/961] duhao vi te Na [sUtrakRtAGga 1/11/21] devaguNaparinnANA [sambodhapraka0 203] devaguNapraNidhAnA0 [SoDazaka 5/14] devoddezenaitad [SoDazaka 6/12] dezaM kAlaM [prazamarati 146] dehAdiNimittaMpi [paJcAzaka 4/45] do disAo [sthAnAGga 2/1/76] drAgasmAttaddarzana0 [SoDazaka 15/10] 197 138 286 308 486 dha dhannANaM vihijogo [sambodhapraka0 844, darzanazuddhipraka0 28] . 395 dhammakaMkhie puNNakaMkhie [bhagavatI 1/7/62] 471 dharmazcittaprabhavaH [SoDazaka 3/2 pA0 1] dharmAGgakhyApanArthaM [aSTaka 27/3] 136 dharmArthaM yasya vittehA [aSTaka 4/6] 157,270 476 157 pariziSTa - 3 sAkSipAThAnAmakArAdikramaH) pa pacchA kaDuavivAgA [uttarA0 19/11 pA0 3] 86 paDhamakaraNa. [viMzi0 praka0 8/8] 112 paDhamANudayAbhAvo [viMzi0 praka0 6/16] 257 paDhamA paDhamA0 [viMzi. praka08/6] 111 paDhameNa naMdaNavaNaM [vizeSAva. 790] 41 paDhameNa mANusottara0 [vizeSAva0 789]] 41 paDhameNaM paMDagavaNaM [vizeSAva. 788] paDhame daMDasamAdANe [sUtrakRtAGga 2/2/17] 292 parAbhave tathotkarSe [AkhyAtacandrikA] parAbhisandhima0 [anyayoga dvAtriM0 20 pU.] 477 pariNamadi jeNa davvaM [pravacanasAra 1/8] 474 pariNAmAsayavasao [vizeSAva. 1944] 433 pariNAmiyaM pamANaM [oghaniyukti 760] 179 paryAyoktavyaGga [kAvyAnuzAsana 6/9] 114 pApaMca rAjya0 [aSTaka 4/4] pAvaM chiMdai [Ava0 ni0 1508] 309 puDhavI AukkAe [oghaniyukti 276] puttaM piyA [sUtrakRtAGga 1/1/2/28] pupphavaddalayaM [rAjapraznIya sU0 23]. 448 puvvagahiyaM ca kammaM vizeSAva. 1938] puvvANupubvi [Ava. ni0 1008] 29 puvvAbhimuho. [vizeSAva0 3406] puSpAmiSastuti. 267 pUAvihivirahAo [sambodhapraka0 205] 396 pUjayA vipulaM [aSTaka 4/3] | 157 paMcaNhaM gahaNeNaM [bRhatkalpabhA0 5620 pU0] 214 paMcahiM ThANehiM ...dullaha0 [sthAnAGga 5/2/426] 115 paMcahiM ThANehiM ...sulaha. [sthAnAGga 5/2/426] 117 prakAzitaM yathaikena 279 pratimAzca vividhA0 [zrAddhavidhi] 397 pramAdayogAt [tattvArtha 7/8] prayANabhaGgAbhAvena pravRttihetuM dharmaM [vidhiviveka 422 prazamarasanimagnaM 34 prANI prANijJAnaM [sUtrakRtAGga 1/1/2/25 TI0] 186 166 187 29 431 308 naIsaMtaraNe paDikkamai 208 naNu maNavaikAya. [vizeSAva. 1936] 430 nanu nArakasya [prajJApanA 22/282 TI.] 182 navi saMkhevo [Ava. ni0 1006] na kAmabhogA [uttarA0 32/101] 277 na ca svadAna. [dvAtriM. dvAtriM0 1/19] 137 na parIkSAM vinA na ya sAhAraNarUvaM [vizeSAva. 1934 utta0] 429 nAgAde rakSaNaM [aSTaka 28/7] 219 nANAvaraNijjassa [Ava. ni. 893] nAmaThThavaNAdavie [Ava0 bhA0 191] 278 niyadavvamauvva0 [bhaktaparijJA 31] 339 niyamA jiNesu [Ava0 ni0 1136] 404 nirvANasAdhanaM [SoDazaka 15/4] 484 nissakaDama0 [bRhatkalpabhA. 1/1804] nIyAvAsavihAraM [Ava. ni0 1175] nRzaMsadurbuddhi0 [ayoga0 dvAtriM. 10 utta0] notsRSTamanyArthama0 [anyayoga dvAtriM. 11 pA0 2] 266 nyAyacarceya [nyAyakusumAJjali 3] 476 291 335 398 248 476 471 303 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3sAkSipAThAnAmakArAdikramaH 507 ba 372 28 baMbhIe NaM livIe simavAyAGga 18/1/5] brahmAdvayasyA0 136 yastRNamayImapi [pUjAprakaraNa] ye tu dAnaM [aSTaka 27/7] yogaH zuddhaH [prazamarati 220] yaH zAsanasya [dvAtriM. dvAtriM. 6/30] 488 169 bha 50 399 26 bhagavaM ca goamo [cUrNi bhaNNai ettha [bRhatkalpabhASya] 271 bhaNNai jiNa[paJcAzaka 4/42] 286 bhavaThThii bhaMgo [viMzi. praka0 8/9] 112 bhAvaccaNamu. [mahAnizItha a0 3, gA0 36] 222 bhAvo'yamanena [SoDazaka 3/12 utta0] 278,461 bhAsA cauvihatti [bhASArahasya 17] 428 bhikkhu ya aNNayaraM [vyavahArasUtra 1/33] 310 bhinnavisayaM NisiddhaM [Ava. ni. 1227 pU.] 426 bhUmIppehaNa. [paJcAzaka 4/11] ma matprasUtima0 [raghuvaMza 1/77] 300 maNasA je [sUtrakRtAGga 1/1/2/29] 188 maNerivAbhijAtasya [dvAtriM. dvAtriM. 20/10] 193 mantranyAsazca [SoDazaka 7/11] 199 mahAjayaM jayaI [uttarA0 12/42 pA. 4] 196 mahAphalaM khalu [bhagavatI 2/1/90 TI.] mAsAbbhaMtara tinni ya 213 mAhesarIu [Ava. ni0 772 pA. 1] 372 mA mA saMspRze0 mithyAtvAvirati. [tattvArtha 8/1] 430 mithyAdRSTibhirAmnAto [yogazAstra 2/13] mUDhanaiyaM suyaM [Ava. ni0 762 pA0 1] mUlacchejjaM puNa [vizeSAva. 1249 utta0] 44 mUlanimANaM [sammati0 1/5] 181,473 mokSAdhvasevayA [aSTaka 4/7] 158 mokSAyaiva tu ghaTate [tattvArthakArikA 1/5 utta0] 465 mottUNa AuyaM vizeSAva. 1939] maMtA jogaM kAuM [uttarA0 36/262] rAyagihecalaNe [bhagavatI 1/1/4] la lakkhaNajuttA0 [vyavahArabhA0 6/2615] limpatIva tamo0 [bAlacarita 1/15] lokottaraM tu nirvANa. [SoDazaka 7/15] 469 liMgakaraNaM nisejjA [vyava0 sU0 1/958] 317 liMgaM jiNapannattaM [Ava0 ni0 1131] 401 a vApIkUpataDAgAni [yogadRSTisamu0 117] 158 vAbAhakkhaya. [viMzi0 praka0 20/7] 489 vAridastRpti. [manusmRti] 296 vAsAvAsaM pajjosaviyANaM [sthAnAGga 5/2/413] 206 vitigiccha* [AcArAGga 1/5/5/161] 161,481 vidyotayati vA lokaM 279 vinazyantyadhikaM [aSTaka 28/3] 218 vibhajavAyaM [sUtrakRtAGga 1/14/21 pA. 2] 138 vizuddhizcAsya [aSTaka 4/5] vihisAraM ciya [dharmaratnapraka0 91, sambodhapraka0 192] 395 vedoktatvAnma0 [jJAnasAra 28/3] vezyAnAmiva vidyAnAM vaiyAvaccaM vAvaDabhAvo 252 157 264 475 266 155 271 136 zuddhAgamairyathAlAbhaM [aSTaka 3/2 pA0 1] zubhAzayakaraM [aSTaka 27/4] sa sacarittapacchAyAvo [Ava. ni. 1041 pA. 1] saNaMkumAre NaM bhaMte ! [bhagavatI 3/1/141] satteyAdiTThIo yatanAto na ca [SoDazaka 6/16] yadevaitadrUpaM [aSTasahasrI kArikA 99 vivaraNa] 309 122 425 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 50 pariziSTa - 3 sAkSipAThAnAmakArAdikramaH) | se nUNaM bhaMte ! [bhagavatI 1/3/30-31] 452 se bhayavaM! kayarAe [mahAnizItha a0 3, sU0 6-7] 31 se bhayavaM ! kiM tittha. [mahAnizItha a0 5, sU0 18] 12 se bhayavaM! jai NaM [mahAnizItha a0 5, sU0 13-17] 242 se bhayavaM!... sAvajjAyarie [mahAnizItha a0 5, sU0 29-39] 229 se bhaMte ! kiM [bhagavatI 3/4/160] 55 se vasumaM savva0 [AcArAGga 1/5/3/155] 14 se vaMtA kohaM [AcArAGga 1/3/4/121] 476 soUNa taM bhagavato [uttarA0 niryu. 291] so ubhayakkhaya. [dharmasaGgrahaNi 26] 472 saMjamaThANaThiyANaM [gurutattvavinizcaya] 363 saMjamatavajogesu [vyava0 sU. 1/949] 314 saMtaguNukittaNA [Ava. bhA. 191 pA0 4] saMtA titthayaraguNA [Ava0 ni0 1132] 402 saMtime tao [sUtrakRtAGga 1/1/2/26] 186 saMvaccharacAu0 [upadezamAlA 241] 339 saMvaranirjarArUpo. [strInirvANapraka0 26] saMvige gIyatthe [vyava0 sU0 1/956] saMviggo maddavio [vyava0 sU0 1/950] 314 saMsAriSu hi deveSu [yogadRSTisamu0 111] 199 siMhAsane niviSTaM [SoDazaka 15/2] 484 suMdarabuddhIe kayaM [upadezamAlA 414 utta0] snAnamudvartanA. 161 svaparavyavasAyi [pramANanayatattvA0 1/2] satte sattaparivajjiyA [praznavyA0 1/3] 261 samaNassa NaM [AcArAGga zru0 2, cU0 3, sU. 178] 333 samaNeNa ya sAvayeNa [anuyogadvAra sU0 29, gA0 3] 324,440 samaM yogyatayA kAvyaprakAza] 195 sambhAvanamatho. [kAvyaprakAza 10/137] 26 samyagdarzanasampannaH 324 sarvajagaddhita0 [SoDazaka 15/1] 484 sarvatra samyagvidhi0 [zrAddhavidhi gA0 6 TI.] 396 savvatthAmeNaM [bRhatkalpabhASya] 272 savvaddhAsaMpiMDaNa. [viMzi0 praka0 20/11] 490 savve pANA savve 127 savve sarA [AcArAGga 1/5/6/170] 488 savvo pamattajogo 166 savvaM pi koDi [viMzi0 praka0 20/14] 490 sasiravigaha [bRhatsaGgrahaNI 57 pA. 1] 103 sAmarthya varNanAyAM [bRhatkalpabhA0 2 TI.] 135 sAmAie vavasAe [sthAnAGga 3/3/185] sAmAnikairhasyamAno [triSaSTi. 10/4/316] 105 sAro caraNassa [vizeSAva. 1126 pA0 4] 223 sijaMbhavaM gaNaharaM [dazavai niryuH 14] siddhassa suharAsi [Ava. ni. 982] 489 siddhANaM Namo [uttarA0 20/1] sindhusauvIreSu [praznavyA0 4/16 TI.] 306 suttatthatadubhaehiM [vyava0 sU. 1/944] suttatthatadubhayaviu [vyava. sU. 1/946] suttatthesu thirattaM [vyava0 sU. 1/947] 314 suragaNasuhaM [Ava. ni. 981] | 489 suvannaguliAe [praznavyA0 4/16] suvvai duggai nArI [paJcAzaka 4/49 pA. 1] 271 suvvai ya vayara0 [pazcAzaka 6/45] 141 sussUsa dhammarAo [paJcAzaka 1/4] 255 se appabale [AcArAGga 1/2/2/75-76] 196 269 316 423 313 313 hatthasayAdAgantum hanumadAdyairyazasA [naiSadhIyacaritra 9/123] hiTThaTThANaThio [gurUtattvavinizcaya 1/114] hoi paoso [sambodhapraka0 208] 297 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa -4 granthanirdiSTagranthanAmAni 509 pariziSTa - 4 granthanirdiSTagranthanAmAni adhyAtmamataparIkSA anekAntavyavasthA alaGkAracUDAmaNivRtti aSTakavRtti aSTasahasrIvivaraNa AkhyAtacandrikA AcArAGgacUrNi AcArAGganiyukti AcArAgavRtti AcArAGgasUtra Avazyakaniyukti AvazyakaniyuktivRtti uttarAdhyayanacUrNi uttarAdhyayanasUtra upadezapada upadezarahasya upAsakadazAGga oghaniyukti aupapAtikadazAGga kalpasUtra karmaprakRtisaGgrahaNi 'kriyApada (paNNavaNA) kUpadRSTAntavizadIkaraNa gurutattvavinizcaya caityavandanabhASya jambUdvIpaprajJapti jambUdvIpaprajJaptivRtti jIvAbhigamasUtra jIvAbhigamasUtravRtti jaiminIyasUtra jJAtAsUtra (jJAtAdharmakathA) jJAnasAra tattvArthasUtra dazavaikAlikaniyukti dazavaikAlikasUtra dAnASTaka (hAribhadrASTaka) devadharmaparIkSA dvAtriMzikAprakaraNa dharmaparIkSA dharmasaGgrahaNi nyAyakusumAJjalI nyAyamAlA paJcavastuka paJcAzaka paNNavaNA paNNavaNAsUtravRtti pUjApaJcAzaka praznavyAkaraNavRtti praznavyAkaraNasUtra bRhatkalpabhASya bhagavatIsUtra (vyAkhyAprajJapti) bhagavatIsUtravRtti bhAvAgnikArikA (hAribhadrASTaka) bhASArahasya mahAnizIthasUtra mahAvIracaritra (triSaSTizalAkApuruSa) yogadIpikA rAjapraznIyopAGga rAjapraznIyopAGgavRtti rAjyAdidAnadUSaNanivAraNASTaka (hAribhadra) lokavijayAdhyayana (AcArAGga) vicArAmRtasaGgraha vizeSAvazyakamahAbhASya viMzikAprakaraNa vyavahArasUtra vyavahArasUtravRtti zAstravArtAsamuccaya zrAddhajItakalpa zrAddhavidhi zrAvakaprajJapti zrAvakapratikramaNasUtracUrNi SoDazaka samavAyAGgasUtra sammatitarkaprakaraNa samyaktvaparAkramAdhyayana (uttarAdhyayana) samyaktvaprakaraNa sUtrakRtAGgasUtra sUtrakRtAGgavRtti sthAnAGgasUtra syAdvAdaratnAkara Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 pariziSTa-5-6-7 abhayadevasUri aSTakavRttikRt udayana kAvyaprakAzakAra (mammaTa) gandhahastI jayacandra dharmadAsagaNi pariziSTa - 5 TIkAkRnnirdiSTagranthakArAdinAmAni dharmasAgara upA. laghujita paJcaliGgIkAra vAcakavara (umAsvAtijI) bhadrabAhusvAmI vAcaspatimizra malayagiri vyAsa mImAMsaka zrIharibhadrasUri yauga zrIhIrasUrijI rAmadAsa zrIhemacandrAcArya pariziSTa - 6 kAvyopayuktAlaGkAranirdezaH kAvyaliGga rasanopamA rUpaka prativastUpamA vinokti yamaka vyatireka nidarzanA atizayokti aprastutaprazaMsA utprekSA upamA vyaGgya saGkara samam 1. ajAM niSkAzayataH 2. aniyogaparopi AgamaH 3. aniSiddhamanumatam 4. aprAptaprApaNaM vidhi0 5. ardhajaratIya 6. iSupAtajJAta 7. kRdabhihito bhAvo ___ dravyavat prakAzate 8. gale pAdikA 9. guDajihvikayA svargA0 10. gRhapatiputrabandigRha0 11. gRhapraveze'bhyukSaNaM pariziSTa - 7 granthagatanyAyAH 12. golAGgulAbharaNaniveza 13. ghRtaM dahati 14. jalaM nindAmi pibAmi ca 15. tRNAraNimaNinyAya 16. nahyayaM sthANo0 17. na cAzaGkA nacottaram 18. na hi nIrogavaidyokta0 19. nimnonnatanyAya 20. parizeSa 21. pAzArajjunyAya 22. prakRtivadvikRtiH 23. pratibandinyAya 24.pratyAsanna 25. prasthakanyAya 26. phalapradhAnA samArambhA 27. phalavat sannidhAva0 27. bIjAGkuranyAya 28. mAtsyanyAya 29. yAvadvAdhaM prAmANyaM 30. ratnaratnAkaradRSTAnta 31.zRGgagrAhikA 32. savizeSaNe hi 33. siMhAvalokita 34. svazastraM svopaghAtAya Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda AcAryadeva zrImavijaya ajitazekharasUrIzvarajI mahArAja likhita gujarAtI zrutasAhitya * * * 0 0 pustaka . sAhitya prakAra deto $ $ / 0 0 $ $ che. 10. _We 0 0 12. ja 13. 14. nibaMdha nibaMdha nibaMdha nibaMdha vivecana nibaMdha dasa kathAo dasa kathAo dasa kathAo nibaMdha nibaMdha nibaMdha nibaMdha caritra saMvedanA sacitra vidhi nibaMdha nibaMdha caritra nibaMdha nibaMdha kathA nibaMdha 15. 16. / graMthanuM nAma kSamA=prema+maitrInI maheka umazama amRtarasa pIjIe A che aNagAra amArA karata prazaMsA saba mila apanI paryuSaNa AnaMdotsavanuM parva cetanA jJAna ajavALiye samAdhino sAthI dohilo mAnavabhava avatAra bhAga-1 dohilo mAnavabhava avatAra bhAga-2 dohilo mAnavabhava avatAra bhAga-3 jiMdagI tArA rUpa aneka siddhi jai tene vare paLa paLano hisAba nadI-nAva saMyoga vira! mane tAro che AdhAra nAthI neha najare nihALo jina darzana pUjA vidhi-avidhi aviSNA aNANade jiMdagIthI hAranAro huM nathI aMguThe amRta vase astitvanI oLakha jaina kaho kyuM hove? vArtApravAha mana sAdhyuM tene saghaLuM sAdhyuM anAnupUrvI gaNatA lAbha thAye apAra sAcI che dharma sagAi adhyAtama ravi ugyo muja ghaTa mRgajaLanuM sarovara prazna prazna kathA zaMkhezvara sAhiba sAco zraddhAthI siddhi dareka prazna kathA siddhayogI zrI sthUlabhadrajI guru amRtanI khANa prabhu! dUra karo aMdhAru 17. 18. 19. 20. 21. 2 2. 23. ja0 je.00 _/ 24. 25. 26. 27. mAMtrika nibaMdha vivecana 28. 29. 30. 31. 32. 33. kathA kathA kathA nibaMdha kathA / caritra 34. nibaMdha nibaMdha ja. 35. 2 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pUjyapAda AcAryadeva zrImavijaya ajitazekharasUrIzvarajI mahArAja likhita gujarAtI zrutasAhitya * * che pustaka. 36, 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. sAhitya prakAra kathA caritra suvAkyo kathA nibaMdha vivecana kathA bhAvAnuvAda ': kI jaya 44. 45. caritra saMvedanA nibaMdha suvAkyo - ne Shri 2018 - che - 1 vivecana - graMthanuM nAma prazna majAno vArtAno khajAno siddhigatinA sAdhako zabda zabda zAtA Ape praznanI paMkti... vArtAnI mastI... samayanuM mUlyAMkana paramAtama pUraNakalA kathA huM kahuM zrI zatruMjaya nAmanI zrAddhavidhi prakaraNa (Life Management Course) bhItara umaTyo ujAsa navapada saMvedanA hoThe hAsya haiye mAMgalya AjanA pravacanano sAra dhariye samakita raMga uttara majAno kathAno khajAno 50 pacAza RSabhane joi joi harakhe jeha. je sAvadha te sAdhaka ArAdhyanA ajavALA javAba jANo kathA mANo karmano zataraMja bhakta vatsala prabhu sAMbhaLo re... pacelImA puNya bharo.. praznano pravAha.. vArtAnuM vaheNa.. zAMti jinezvara sAhibAre... haLavAzano ujAza parama saubhAgyanidhi bhAga-1 parama saubhAgyanidhi bhAga-2 hAsyathI pragaTyo vairAgya maitrI - mArga majAno paryuSaNanA prathama traNa divasanA pravacano paryuSaNanA cothAthI sAtamAM divasanA pravacano 108 pArzvanAtha bhagavAna zrI zrAddhavidhi prakaraNa mAnavabhava bagIco ke ukaraDo kathA nibaMdha caritra kathA ciMtana 52. * 53. 54. * 55. * 56. * 57. * 58. * 59. ja 60. kathA dAMto stavano bhAvAnuvAda kathA caritra nibaMdha caritra caritra nibaMdha kathA pravacana pravacana sacitra darzana pravacana paripatra pravacana paripatra * AnizAnI prApya pustakonI che. to Soga che. A upara Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya ajitazekharasUrIzvarajI mahArAja likhita hindI zruta sAhitya* * * * pustaka kra. 10/10/No sAhitya prakAra nibaMdha nibaMdha laM o o caritra nibaMdha ciMtana ciMtana dRSTAMta vivecana ciMtana graMtha kA nAma nadI nAva saMyoga jJAna sudhArasa pIje vIra! mujhe terA hai AdhAra ye hai aNagAra hamAre upazama amRtarasa pIjie paryuSaNa AnaMdotsava kA parva kSamA = prema + metrI kI mahaka cetana ! jJAna ajuvAliye samAdhi kA sAthI jiMdagI se parAjita hone vAlA maiM nahI siddhi usake kadamo meM astitvakI pahacAna karata prazaMsA saba mila apanI pala pala kA hisAba AzA aurana kI kyA kije paryuSaNa ke prathama tIna dina ke pravacana paryaSaNa ke cothe se sAtave dina ke pravacana vArtApravAha prazne prazne kathA karma kI zataraMja nibaMdha / 9F 12. 13. 14. 15. *16. *17. *18. *19. *20. STMASTERecialiRESSURROUNSEASES nibaMdha nibaMdha nibaMdha nibaMdha nibaMdha pravacana pravacana kathA kathA dRSTAMta / N/A kramAMka SERTENMARREARRORAN saMpAdita evaM anuvAdita zAstrIya zrata sAhitya.. graMtha kA nAma sAhitya prakAra syAdvAdamaMjarI bhAvAnuvAda pratimAzataka bhAvAnuvAda dharma saMgrahaNI bhAga 1-2 bhAvAnuvAda nandisUtram bhAvAnuvAda pravrajyA yoga vidhi bhAga 1-4 vidhi / AgAmI prakAzana adhyAtmakalpadruma bhAga 1thI5 (gujarAtI vivecana sAthe) kuvalayamAlA (bhuvanabhAnavIya saMskRta chAyAyutA) Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ noMdha Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yairbhagavanmUrtiH na natA, na stutA, na prekSitA teSAM svAntaM dhvAMtamayam, mukhaM viSamayam, dRga dhuumdhaaraamyii| (kAvya-5) Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parama padanI prApti ja puruSArthanuM prakRSTa phaLa che. e mATe parama AtmasvarUpa pratyakSa thavuM jarUrI che. e mATe paramayogI paramahaMsa paramAtmA sAthe parama aikyabhAva pAmavo Avazyaka che. paramAtmAnA prasAda vinA e pAmI zakAya nahIM. paramAtmAnI pratyabhijJA pratimAmAM pratIta thAya : to paramAtmAno prasAda pAmI zakAya. , - * mATe ja pratimAmAM paramAtmAno sAkSAtkAra karAvatuM | paramocca prakAzana hlit tamAzatakano arham ahaMma aArAdhaka TrasTa