Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnama" graMtha jIrNoddhAra 148 148 'mannarAja guNakalpa mahodadhi : dravyasahAyaka : pa.pU. yoganiSTha A. zrI kesarasUrIzvarajI ma.sA. samudAyanA pa.pU. A. zrI hemaprabhasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI pU. pravartinI sAdhvIjI zrI nemazrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI maMjulAzrIjI ma.sA nA ziSyA pUjya vAriSeNAzrIjI ma.sA.nA ziSyA sA. vajasenAzrIjInA 51 varSanA dIkSA paryAyanI anumodanArthe nema-maMjula-vAri-vajU svAdhyAya maMdIra, sAbaramatI ArAdhaka zrAvikAonA jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNapArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 2213 2543 (rahe.) 27505720 saMvata 2068 I.sa. 2012
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra 810 saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. (mo.) 8427585804 () 2213 2543 (8-mela) ahoshrut.bs@gmail.com aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) - seTa naM-1 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pusta: vebasATa 52thI upl st6nalos FN Aze. kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkAra-saMpAdaka pRSTha | 001 | zrI naMdIsUtra avcuurii| pU. vikramasUrijI ma.sA. 238 002 | zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra 286 003 zrI arhadgItA-bhagavadgItA / pa. meghavijayajI gaNi ma.sA. 004 zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH | pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. 005 | zrI yUkti prakAzasUtraM | pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. 006 | zrI mAnatuGgazAstram | pU. mAnatuMgavijayajI ma.sA. 007 aparAjitapRcchA zrI bI. bhaTTAcArya 008 | zilpa smRti vAstu vidyAyAm zrI naMdalAla cunilAla somapurA 850 zilparatnam bhAga-1 ke. sabhAtsava zAstrI 322 zilparatnam bhAga-2 zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI 280 011 | prAsAdatilaka zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 012 kAzyazilpam zrI vinAyaka gaNeza ApaTe 013 prAsAdamamjarI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 156 014 | rAjavallabha yAne zilpazAstra zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI 015 zilpadIpaka zrI gaMgAdharajI praNIta 016 | vAstusAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 017 | dIpArNava uttarArdha | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 018 jinaprAsAda mArtaDa zrI naMdalAla cunIlAla somapurA | 498 019 jaina graMthAvalI zrI jaina zvetAmbara konphransa 502 020 hIraza haina zyotiSa zrI himatarAma mahAzaMkara jAnI 021 nyAyapravezaH bhAga-1 zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva 226 022 dIpArNava pUrvArdha zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 pU. municaMdrasUrijI ma.sA. 024 | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 | zrI eca. Ara. kApaDIA 500 025 | prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha zrI becaradAsa jIvarAja dozI 454 009 010 162 | 302 352 120 88 110 454 640 023 452
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 214 414 192 824 288 520 578 278 2521 324 302 038. 196 190 26 | tattvoparNasiMhaH zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya | 027 | vitavAlA | zrI sudarzanAcArya zAstrI 028 jIrAva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 02 | vevAstu pramAra zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 030 zilparatnAkara zrI narmadAzaMkara zAstrI 031 prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRdanyAsa adhyAya- pU. bhaviSyasUrinI ma.sA. 033 | zrI siddhahema vRhadravRtti vRdanyAsa adhyAya-ra pU. bhAvasUrinI ma.sA. zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-3 034 | (8). pU. bhAvasUrinI ma.sA. | zrI siddhahema bRhavRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (2) 035 | (3) pU. bhAvaLyasUri ma.sA. 036 | zrI siddhahema vR66vRtti vRdanyAsa madhyAya-1 | pU. bhaviSyasUrinI ma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamaznarI bhAga-1 | pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamaznarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamaznarI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI 041 sakhasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhaDImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI 043 nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa 044 vyutpattivAda guDhArthatattvAloka | zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 04s | sAmAnyaniryukti guDhArthatatkAlIka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhInayapradIpa bAlabodhinI vivRtti pU. lAvaNyasUrijI vyutpattivAda zAstrArthakalA TakA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 049 nayopadeza bhAga-2 taraSiNIkaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI 052 dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI 054 | jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 202. 480 228 _60 218 190 138 047 296 210 274 286 216 532 113 112
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra 160 164 saMyojaka - zAha bAbulAla saremala zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanAra, sAbaramatI, mahAvA6-05. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com mahI zrutajJAnam jtha ddhAra - saMvata 2056 (. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustA vebasAITa 52thI up SIGnatI rI zAze. krama pustakanuM nAma bhASA tta-215112-saMpaES pRSTha | 055 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya-6 saM pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pU. jinavijayajI ma.sA. 057 lAratIya zrama saMskRti sanemana 4. pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasari 202 059 vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri 48 0608na saMgIta rAgamAlA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI 306 | 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) zrI rasikalAla eca. kApaDIA 322 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sadarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI pu. meghavijayajI gaNi 516 064 | viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha saM pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnama | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 upadezamAlA doghaTTI TIkA gurjarInuvAda | gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 moharAjAparAjayam | saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 072 janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 073 | meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 0748 sAmudinAM yatho 44. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI | 376 428 070 308
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 238 194 192 254 260. 75 jaina citra kalpadruma bhAga-1 076 jaina citra kalpadruma bhAga-2 077 saMgIta nATya rUpAvalI 78 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vivAno vana voza 086] kathA ratna koza bhAga-1 | kathA ratna koza bhAga-2 238 260 | guja. | zrI sArAmAM navA guja. | zrI sarAmAruM navAva guja. | zrI viyA sArAmArUM navAva | guja. | zrI sArAmArUM navAva guja. | zrI manasulatAna muramana, guja. | zrI nAgannAtha maMvAramAM guja. | zrI navInnAtha maMgArAma guja. | zrI jagannAtha aMbArAma guja. . 3ntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zAstrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarana tozI guja. | zrI levalAsa nIvarIna pa. meghavijayajIgaNi | pU.yazovijayajI, pU. puNyavijayajI mArA zrI vinayarzanasUrinI 114 910 436 336 230 088 | hastasagnIvanama 322 089/ endracaturvizatikA samati tarka mahArNavAvatArikA _114 090 | 560
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beTAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. 1686 aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra- saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI sUcI / yaha pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma saMpAdaka / prakAzaka karttA / TIkAkAra motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA sArAbhAI navAba krama 91 syAdvAda ratnAkara bhAga-1 92 syAdvAda ratnAkara bhAga - 2 93 syAdvAda ratnAkara bhAga-3 94 syAdvAda ratnAkara bhAga-4 95 syAdvAda ratnAkara bhAga - 5 96 pavitra kalpasUtra 97 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga - 1 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 99 bhuvanadIpaka 100 gAthAsahastrI 101 bhAratIya prAcIna lipImAlA 102 zabdaratnAkara 103 subodhavANI prakAza 104 laghu prabaMdha saMgraha 105 jaina stotra saMcaya - 1-2-3 106 sanmati tarka prakaraNa bhAga - 1,2,3 107 sanmati tarka prakaraNa bhAga-4, 5 108 nyAyasAra nyAyatAtparyadIpikA 109 jaina lekha saMgraha bhAga - 1 110 jaina lekha saMgraha bhAga - 2 111 jaina lekha saMgraha bhAga-3 112 jaina dhAtu pratimA lekha bhAga - 1 113 jaina pratimA lekha saMgraha 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha 115 prAcina lekha saMgraha- 1 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 118 prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 119 gujarAtanA aitihAsika lekho - 1 120 gujarAtanA aitihAsika lekho - 2 121 gujarAtanA aitihAsika lekho - 3 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala - 1 123 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 124 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu ina muMbaI sarkala - 5 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa 126 vijayadeva mAhAtmyam vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI vAdidevasUrijI puNyavijayajI bhojadeva bhojadeva padmaprabhasUrijI samayasuMdarajI gaurIzaMkara ojhA sAdhusundarajI nyAyavijayajI jayaMta pI. ThAkara mANikyasAgarasUrijI siddhasena divAkara siddhasena divAkara satiSacaMdra vidyAbhUSaNa puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara kAMtivijayajI daulatasiMha loDhA vizAlavijayajI vijayadharmasUrijI agaracaMda nAhaTA jinavijayajI jinavijayajI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI girajAzaMkara zAstrI pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana pI. pITarasana jinavijayajI bhASA saM. saM. saM. saM. saM. saM./aM saM. saM. saM. saM. hindI saM. saM./gu saM. saM, saM. saM. saM. saM./hi saM./hi saMhi saM./hi saM./hi TI. gaNapati zAstrI TI. gaNapati zAstrI veMkaTeza presa saM./gu saM./gu saM./gu aM. aM. aM. aM. saM. sukhalAlajI munzIrAma manohararAma haragovindadAsa becaradAsa hemacaMdrAcArya jaina sabhA orIenTa insTITyUTa baroDA AgamoddhAraka sabhA sukhalAla saMghavI sukhalAla saMghavI esiyATIka sosAyaTI puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA saM./gu saM./gu saM./hi nAhaTA dharsa saM./hi jaina AtmAnaMda sabhA saM./hi jaina AtmAnaMda sabhA yazovijayajI graMthamALA yazovijayajI graMthamALA phAsa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. jaina satya saMzodhaka pRSTha 272 240 254 282 118 466 342 362 134 70 316 224 612 307 250 514 454 354 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 414 400 320 148
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 754 84 194 171 90 310 276 69 100 136 266 244 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra-saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii|yh pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama | pustaka nAma kartA/ saMpAdaka bhASA | prakAzaka 127 | mahAprabhAvika navasmaraNa sArAbhAI navAba guja. | sArAbhAI navAba 128 | jaina citra kalpalatA sArAbhAI navAba | sArAbhAI navAba 129 | jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga-2 hIrAlAla haMsarAja guja. | hIrAlAla haMsarAja 130 | oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 pI. pITarasana aMgrejI | | eziyATIka sosAyaTI 131 | jaina gaNita vicAra | kuMvarajI ANaMdajI | guja. jaina dharma prasAraka sabhA 132 | daivajJa kAmadhenu (prAcina jyotiSa graMtha) zIla khaMDa saM. braja. bI. dAsa banArasa 133 | karaNa prakAza brahmadeva saM./aM. sudhAkara dvivedi 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha | yazodevasUrijI guja. yazobhAratI prakAzana 135 | bhaugolika koza-1 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja.. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 136 | bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa | guja. gujarAta varnAkyulara sosAyaTI 137 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 138 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-1 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 139 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-1, 2 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 140| jaina sAhitya saMzodhaka varSa-2 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 141 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-1,2 jinavijayajI hindI / jaina sAhitya saMzodhaka punA 142 | jaina sAhitya saMzodhaka varSa-3 aMka-3, 4 jinavijayajI hindI | jaina sAhitya saMzodhaka punA 143 | navapadonI AnupUrvI bhAga-1 somavijayajI | zAha bAbulAla savacaMda 144 | navapadonI AnupUrvI bhAga-2 somavijayajI guja. zAha bAbulAla savacaMda 145 | navapadonI AnupUrvI bhAga-3 somavijayajI guja. | zAha bAbulAla savacaMda 146 | bhAsvati | zatAnaMda mArachatA saM./hi eca.bI. gaptA enDa sansa banArasa 147 | jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) ratnacaMdra svAmI | bhairodAna seThIyA 148 | maMtrarAja guNakalpa mahodadhi jayadayAla zarmA hindI / jayadayAla zarmA 149 | phakkIkA ratnamaMjUSA-1, 2 kanakalAla ThAkUra harikRSNa nibaMdha 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) meghavijayajI saM./guja | mahAvIra graMthamALA 151 | sArAvali kalyANa vardhana pAMDuraMga jIvAjI 152 | jyotiSa siddhAMta saMgraha | vizvezvaraprasAda dvivedI / saM. brIjabhUSaNadAsa banArasa 153| jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram rAmavyAsa pAnDeya saM. | jaina siddhAMta bhavana nUtana saMkalana | A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 2 | zrI gujarAtI zve.mU. jaina saMgha-hastaprata bhaMDAra - kalakattA hastaprata sUcIpatra hindI | zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra 274 168 282 182 guja. 384 376 387 174 prA./saM. 320 286 272 142 260 232 160
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodAdhara arthAt zrI paJcaparameSTi namaskAra stotra vyAkhyA / jisako zrI jinakortisUri jI mahArAja kRma-" zrI paJcaparameSThinamaskArastotra" kI vistRta vyAkhyA kara tathA zrI paJcaparameSThi namaskArarUpa mahAmantra (zrI navakAra mantra ) sambandhI Avazyaka vividha upayogI viSayoM se susajjita aura samalaGkRta kara jayadayAla zarmA saMskRta pradhAnAdhyApaka zrIDUMgara kAleja ( bIkAnera ) ne lokopakArArtha bnaayaa| vidvadvarya zrI paNDita brahmadeva jI mizra zAstrI kAvyatIrtha ke prabandha se zrI brahmapresa iTAvA meM mudrita / ima ke sarvAdhikAra svAdhIna rakkhe gaye haiN| ALL RIGHTS RESERVED zrI vIra saMvat 2446 zrI vikramAbda 1977 akTUbara san 1920 I0 prathamavAra / 2000 prati / Price Three Rupees As. Eight Postage Eight annas ( nyauchAvara __3 // rupaye DAkavyaya 0 Aho! Shrutgyanam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAn, mAnanIya, vidvadvarya, sAdhu, mahAtmA, munirAjoM ___tathA dharmaniSTha zrAvaka jaina bandhunoM kI sevA meM savinaya nivedn| mahAnubhAvo! "zrI mantrarAjaguNakalpamahodadhi" arthAt "zrIpaJcaparameSThi namaskAra stotra vyAkhyA" rUpa isa laghu grantha ko Apa kI sevA meM savinaya samarpita kiyA jAtA hai, dRDha AzA hai ki Apa isa kA bahumAna kara mere parizrama ko saphala kara mujhe utsAha pradAna kreNge| dRDha nizcaya hai ki isa sevA meM aneka truTiyAM rahI hogI; parantu guNoM kA grahaNa; doSoM kA tyAga tathA truTiyoM kA saMzodhana karanA Apa mahAnubhAvoM kA hI ka. rtavya hai, ataH pUrNa AzA hai ki isa sevA meM rahI huI truTiyoM kI ora dhyAna na dekara Apa mujhe avazya kRtArtha kareMge, kiJca isa sevA meM rahI huI truTiyoM ke viSaya meM yaha bhI savinaya nivedana hai ki kRpayA truTiyoM ko sUcita kara mujhe anugrahIta kareM ki jisa se AgAminI AvRtti meM unheM ThIka kara diyA jaave| mudraNa kArya meM zIghratA Adi kAraNoM se grantha meM azuddhiyAM bhI vizeSa raha gaI haiM, AzA hai ki-pAThakajana zuddhAzuddha patrake anusAra prathama granthako ThIkakara tadanantara AdyopAnta avalokana kara mujhe anugrahIta kreNge| kimadhika vizeSu // kRpAbhAjanajayadayAla zarmA, saMskRta pradhAnAdhyApakazrIDUMgara kAleja, biikaaner| Aho! Shrutgyanam
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIyuta jaina bandhuvarga kI sevA meM vijJapti / priyavara jaina bandhuvarga! ___mere liye saubhAgya kA viSaya hai ki-zrI vItarAga bhagavAn kI satkRpA se eka atyanta lokopakArI jainAmnAya suprasiddha bRhagrantha ko Apa kI sevAmai upasthita karane kI vijJapti pradAna karane ko yaha mujhe zubhAvasara prApta huA hai ki jisakI prApti ke liye maiM gata kaI varSoM se yathA zakti pUrNa parizrama kara rahA hUM, kevala yahI nahIM kintu hamAre anugrAhakagaNa bhI jisa ke liye cirakAla se atyanta preraNA kara rahe the usI kArya kI sampUrNatA kA yaha vijJApana prakaTa karate hue mujhe isa samaya atyanta pramoda hotA hai| ukta lokopakArI grandharatna "zrIdeva vAcaka sUrIzvara" nirmita paJcajJAna pratipAdaka jainAmnAya suprasiddha "zrI nandIsUtra' hai| zrI jainabandhuo ! Apa se yaha kahane kI AvazyakatA nahIM hai ki ukta grantha ratna kitanA lokopakArI hai, kyoMki Apa usa ke mahattva se svayaM vijJa haiM, aise supra. siddha parama mAnanIya, grantharatna kI prazaMsA karanA sUrya ko dIpaka se dikhalAne ke tulya hai| kiJca-ukta grantha ratna para zrI malayagiri jI mahArAja kRta jo saMskRta TIkA hai usakA gaurava ve hI vidvAn jAnate haiM ki jinhoM ne usa kA AdyopAnta ava. lokana kiyA hai| pandraha varSa ke ghora parizrama ke dvArA ukta grantharatna kI sarala saMskRta TIkA tathA bhASA TIkA kA nirmANa kiyA gayA hai| grantha kA krama isa prakAra rakkhA gayA hai ki-prathama prAkRta gAthA vA mUla sUtra ko likhakara usa kI saMskRtacchAyA likhI hai, tadanantara gAthA vA mUlasUtrakA bhASA meM artha likhA gayA hai, tadanantara zrImalayagiri jI mahArAjakRta saMskRta TIkA likhI hai. usa ke anantara ukta TIkA ke bhAva ko prakAzita karane vAlI vistRta vyAkhyA yukta ( apanI banAI huI )prabhA nAmnI saMskRta TIkA likhI gaI hai tathA anta meM dI. pikA nAmnI bhASA TIkA likhI gaI hai, isake atirikta prasphuTa noToM meM prasaDAna sAra aneka viSaya nidarzita kiye gaye haiM, isa prakAra isa grantha meM jo parizrama kiyA gayA hai usako Apa grantha ke avalokana se hI jJAta kara sakeMge, ataH isa viSaya meM merA svayaM kucha likhanA anAvazyaka hai, kiJca aneka vidvAn, sAdhu, munirAja, mahA. tmAoM ne isa grantha kA avalokanakara atyanta Aha lAda prakaTa kiyA hai| ukta grantha ke mudraNakA kArya bambaI ke uttama TAipa meM bar3hiyA zveta kAgaja para (rAyala ATha pejI sAiz2a meM) patrAkAra rUpa meM zIghra hI prArambha kiyA jAvegA tathA yathA zakya grantha ko zIghra hI taiyAra karAne kI ceSTA kI jAvegI, kRpayA grAhakagaNa Aho! Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghra hI apanA nAma likhavAkara mere utsAha kI vRddhi kareM, kyoMki jisa prakAra grAhakoM ko nAmAvali saMgRhIta hogI usI prakAra zIghra hI grantha ke mudraNa kA kArya Arambha kiyA jaayegaa| __grantha ke kula phArma lagabhaga 400 hoMge arthAt samasta grantha kI pRSTha saMkhyA anumAna se 3100 vA 3200 hogii| grantha tIna vibhAgoM meM prakAzita hogA, isakI nyauchAvara lAgata ke anumAna se grantha ke pracAra aura loka ke upakAra kA vicAra kara alpa hI rakkhI gaI hai, jisakA krama nimnalikhita hai:saMkhyA vibhAgAdi / pRSTha / pezagI nAma likhAne pIche DAkavya- vizeSa | saMkhyA mUlya vAloM se / | yAdi sUcanA - 1 prathama vibhAga 1300 va 100 ikaTThA lenepara 2 dvitIya vibhAga 800 5]] 5 // 6 relave pA. rsala sebhe. 3 tRtIya vibhAga 1000 65) Jus jA jAve gaa| 4 / sampUrNa grantha / 3100 / 18 / 20) / 22 / + sUcanA-grAhaka mahodaya yadi pezagImUlya bhejeM to kRpayA yA to sampUrNa grantha kA bhejeM athavA kevala prathama vibhAga kA bhejeM, dvitIya tathA tRtIya vibhAga kA mUlya abhI nahIM liyA jAyegA, jo mahodaya pezagI mUlya bhejeMge unakI sevA meM chapI huI rasIda dravya prApti kI bhejadI jAvegI, pezagI mUlya ra mAle sajjanoM ko vibhAga athavA grantha ke taiyAra hone taka dhairya dhAraNa karanA par3e, ki vartamAna meM sabahI presoM meM kArya kI adhikatA ho rahI hai, hAM apanI ora se yathAzakya zIghratA ke liye ceSTA kI hI jaavego| pAMca athavA pAMca se adhika granthoM ke grAhakoM ko 10 rupayA saikar3A kamI. zana bhI diyA jaavegii| vidvAn, sAdhu, mahAtmA, munirAjoM se tathA zrAvaka jaina vandhuvarga se nivedana hai ki isa grantha ratna ke avazya grAhaka bana kara mere parizrama ko saphala kareM, jo zrImAn zrAvaka jana isa lokopakArI grantha meM Arthika sahAyatA pradAna kareMge vaha dhanyavAda pUrvaka svIkRta kI jAvegI tathA grantha meM una mahodayoM kA nAmadheya dhanya. vAda ke sahita mudrita kiyA jaavegaa| Azvina zukla saMvat 1977 vikramIya / sajjanoM kA kRpApAtra-jayadayAla zarmA saMskRta pradhAnAdhyApaka zrIDUMgara kAleja . bIkAnera Aho! Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya 47 "zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi,, grantha kI vissyaanukrmnnikaa| pRSThase pRSThataka prathama pricched| (zrIpaJcaparameSThinamaskArastotravyAkhyA-TIkA) "zrIpaJcaparameSThi namaskAra mahAstotra" kartA zrIjinakI. ... tisUrikA maGgalAcaraNa ... ... ... ... ... . zrInavakAra mantra ke AnupUrvI Adi bhaGgoM kI saMkhyA kI vidhi 2 AnupUrvI, pazcAnupUrvI tathA anAnupUrvI kA svarUpa ... ... 6 paJca padI kI apekSA 120 bhaGgasaMkhyA kA yantra ... bhaGgoMke prastArako vidhi... ... ... ... ... .. parivartAGka ke dvArA ukta bhaMgoMke prastArakI dUsarI vidhi parivartAGka svarUpa ... " parivartAGka kI vidhi ... ... ... . ... parivartAGka-sthApanA ...... ... ukta sthApanA kA varNana ... ... parivartAGka ke dvArA prastAra vidhi kA spaSTIkaraNa ... samaya bheda-svarUpa naSTa lAne kI vidhi ... ... ukta vidhi ke udAharaNa ... ... ... ... uddiSTa lAne kI vidhi tathA udAharaNa ... ... gatAkoM ke ginane meM apavAda . .... ... koSThaka prakArase naSTa aura uddiSTa ke lAneko vidhi ... koSThaka sthApana-vidhi ... ... ... .... koSThoMmeM aMka sthApanA-vidhi tathA usakA yantra ... naSTa aura uddiSTa kI vidhi meM koSThoM meM aMkoM ke guNane kI rIti 35 Aho! Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) zrImantrarAja guNakalpa mahodadhi // viSaya usakI dUsarI rIti ukta prakAra se naSTa kA lAnA tathA usake udAharaNa pRSTha se 35 36 ukta prakAra se uddiSTakA lAne kI vidhi tathA usake udAharaNa 40 AnupUrvI Adi bhaGgoM ke guNana kA mAhAtmya 44 ... 47 48 ( yoga zAstra meM se uddhRta viSaya ) dhyAna kA varNana dharma dhyAnake rasAyana pramodAdi maitrI kA svarUpa pramoda kA svarUpa kAruNya kA svarUpa zrI paJcaparameSThi namaskAra mahAmantra kA mAhAtmya dvitIya pariccheda ( Namo arihaMtANaM padake artha ) zrIpaNDita vinaya samudragaNi ziSya zrI paNDita guNaratna munikRta " Namo arihaMtANaM" padake saMskRta meM 110 artha ukta padake 110 arthoM kA bhASAmeM anuvAda tRtIya pariccheda ... ... mAdhyasthya kA svarUpa vizuddha dhyAna santati kA adhikArI dhyAna kI siddhi ke liye AsanoM kA vijaya pakAsana Adi AsanoM kA varNana dhyAna ke liye vidhi prANAyAma kI AvazyakatA ... 800 *** 0.0 ... ... ... ... Aho! Shrutgyanam ... : 800 63 63 63 3 4 ... 64 ... ... ... ... prANAyAma kA mahattva 66 66 prANAyAma kA svarUpa usake bheda tathA bhedoM kA svarUpa 66 recana Adi ke phala 27 67 prANAyAma ke dvArA prANa Adi vAyu ko jItane kA adhikArI 67 prANa vAyu kA sthAna, varNa tathA usake vijaya kA upaya apanA vAyu kA sthAna, varNa tathA usake vijaya kA upAya ... 67 ... ... 48 65 23. ph ... eu 64 64 65 66 pRSThataka 36 40 44 46. OM 63 62 133 65 63
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) pRSThataka 66 vissyaanukrmnnikaa|| viSaya pRSTha se samAga vAyu kA sthAna varNa tathA usake vijaya kA upAya ... 67 udAna vAyu kA sthAna, varNa tathA usake vijaya kA upAya ... 68 vyAna ghAyu kA sthAna, varNa tathA usake vijaya kA upAya prANAdi pavanoM meM vIjoM kA dhyAna.... prANa vAyu ke vijaya kA phala ... ... samAna aura apAna vAyuke vijaya kA phala udAna vAyu ke vijaya kA phala ... ... roga kI nivRtti ke liye prANAdikA dhAraNa dhAraNa Adi kA abhyAsa... ... ... pavana ke pUraNa, dhAraNa tathA virecana kI vidhi sthAna vizeSa meM dhAraNa kiye hue pavana ke phala ... siddhiyoM kA pradhAna kAraNa pavana ceSTA ... pavana sthAnAdi kA jJAna... ... ukta zAna se kAla aura gAyu kA jJAna .. manakA hRdaya kamala meM dhAraNa ... ... ukta dhAraNa kA phala ... ..: nAsikA vivarastha bhauma Adi cAra maNDala bhauma maNDala-svarUpa .. ... 100 vAruNa maNDala-svarUpa / vAyavya maNDala svarUpa ... ... Agneya maNDala svarUA ... / maNDaloMke bheda se cAra prakAra kA vAyu purandara vAyu-svarUpa .... ... 101 vAruNa vAyu-svarUpa ... ... ... ... ... 101 pavana vAyu-svarUpa ... . dahana vAyu-svarUpa ... kArya vizeSa meM ukta indra Adi vAyu kA grahaNa ... purandara vAyu Adi kI sUcanA .... " 101 vAyu kA candra aura sUrya mArga se maNDaloM meM praveza aura nirgama kA zubhAzubha phala .. ... 101 .100 100 100 " 101 ___ ... ... ... 101 102 Aho! Shrutgyanam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRTase pRSThataka 104 (8) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // viSaya ukta phala kA hetu ... ... ... ... ... 102 indra aura varuNa vAyuke praveza aura nirgamake dvArA zubhAzubhaphala 102 pavana aura dahana vAyuke praveza aura nirgamake dvArA zubhAzubhaphala 102 ir3A Adi nAr3iyoM kA sthAnAdi. ukta nAr3iyoM kA kArya ... ... .... kArya vizeSa meM nAr3I grahaNa ... ... ... ... 102 pakSabheda se nAr3iyoM kI uttamatA.. ... ... ... 102 vAyu ke udaya va asta meM phala ... ... pakSa ke dinoM meM vAyu kA udya, asta tathA saMkramaNa vAyu ke anyathA gamana meM bhAvI mRtyu Adi kA jJAna vAyu kI gati ke vijJAna kA upAya (pItAdi vindu) calatI huI nAr3I ke parivartana kA upAya .. ... candra kSetra tathA sUrya kSetra ... ... ... ... 105 vAyu ke saJcAra kA durmIyattva ... ... nADI vizuddhi-parijJAna-phala ... ... ... ... 105 nAr3I zuddhi kI prApti kA upAya... ... nAr3I zuddhi-prApti-phala... ... ... ... ... vAyu kA nAr3I meM sthiti-kAla ... ... svastha manuSya meM eka dina rAta meM prANavAyu ke Agama nirgama kI saMkhyA ... ... ... vAyu saMkramaNa jJAna kI AvazyakatA ... prANAyAma ke dvArA saMkramaNa tathA saMcAra kI vidhi para zarIra pravezApraveza vidhi ... ... para zarIra prayeza-niSedha... ... ... mokSa mArga kI asiddhi kA kAraNa ... dharmadhyAna ke liye manakA nizcala karanA... dhyAna ke sthAna... ... ... ... ... ... 108 mana kI sthiratA kA phala ... ... ... ... 108 dhyAnAbhilASI puruSa ke liye dhyAtA Adi sAmigro 106 " 106 106 107 108 Aho! Shrutgyanam
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya prazaMsanIya dhyAtA kA svarUpa dhyeya ke piNDasthAdi bheda frustrdhyAna meM 5 dhAraNAyeM pArthivI dhAraNA kA svarUpa AgneyI dhAraNA kA svarUpa vAyavI dhAraNA kA svarUpa vAruNI dhAraNA kA svarUpa taMtra bhU dhAraNA kA svarUpa piNDastha dhyAna kA phala viSayAnukramaNikA | zubhrAkSara-dhyAna anAhata deva-cintana alakSya meM manaH sthairya-phala padastha dhyAna-svarUpa padastha dhyAna vidhi va phala padastha dhyAna kI anya vidhi va usakA phala tattvajJAnI kA lakSaNa mahAtattva-dhyAna- phala mahAmantra praNava kA cintana kAryavizeSa meM tad dhyAna paJcaparameSThi namaskAra mantra cintana usake cintana kI vidhi usake cintana kA phala va mAhAtmya usake dhyAna kI vidhi va phala "kSim " vidyA kA dhyAna zazikalA-dhyAna usake dhyAna kA phala : ::: ... praNava, zUnya va anAhata dhyAna tathA usakA phala alhokAra kA cintana nirdoSa vidyA kA japa 2 : Aho! Shrutgyanam *** pRSThase 108 106 106 106 106 106 110 110 110 110 110 111 112 112 112 112 113 113 113 193 113 113 -115 115 115 116 116 116 116 ( 2 ) pRSTataka 110 111 112 113 114
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / pRSTha se pRSThataka 116 117 117 117 118 116 viSaya agraticakrAdi ke dvArA dhyAna ... ... ... AtmadhyAna va praNava dhyAna ... aSTAkSarI mantra kA japa va phala / phala vizeSApekSA mahAmaMtra dhyAna, usake bheda phala siddha cakra kA mAhAtmya saMkSipta arhadAdi dhyAna pada dhyAna-mAhAtmya vizleSa kI AvazyakatA rUpastha dhyAna-svarUpa rUpastha dhyAnavAn kA lakSaNa... usakA phala va hetu asad dhyAna sevana kA niSedha mokSAzrayattva kA guNa .. rUpa varjita dhyAna kA svarUpa ukta dhyAna kA phala tattvavettA puruSa kA cintanIya viSaya... ... caturvidha dhyAna nimagnatA-phala ... / dharma dhyAna ke cAra bheda ... ... AjJA dhyAna kA svarUpa, tad dhyAna vidhi va hetu apAya dhyAna kA svarUpa tathA usakI vidhi ... ... vipAka dhyAna kA svarUpa tathA usakI vidhi... saMsthAna dhyAna kA svarUpa va phala ... ... dharma dhyAna kA phala ... ... zukla dhyAnake adhikArI ... ... zukla dhyAna ke cAra bheda ... prathama zukla dhyAna kA svarUpa... dvitIya zukla dhyAna kAsvarUpa tRtIya zukla dhyAna kA svarUpa caturtha zukla dhyAna kA svarUpa". 116 116 116 120 120 120 120 ... 120 121 122 122 122 122 122 Aho! Shrutgyanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA | viSaya cAroM zukla dhyAnoM ke adhikArI nizcala bhaMga ko dhyAnattva anya yogI- dhyAna hetu prathama zukla dhyAna kA Alambana antima do dhyAnoM ke adhikArI yoga se yogAntara meM gamana saMkramaNa tathA vyAvRtti pUrNAbhyAsI yogI ke guNa avicAra se yukta ekattva dhyAna kA svarUpa mana kA aNu meM sthApana manaH sthairya kA phala dhyAnAgni ke pravalita hone para yogIndra ko phala prApti tathA *** ... *** AtmadhyAna kA phala tattvajJAna prakaTa hone kA hetu gurusevana kI AjJA guru-mahimA vRtti kA audAsInya karanA usakA mahatva karmoM kI adhikatA hone para yogI ko samudghAta karane kI ... AvazyakatA daNDAdi kA vidhAna daNDAdi vidhAnake pazcAt dhyAna vidhi tathA usa kA phala anubhava siddha nirmala tattvakA varNana citta ke vikSipta Adi cAra bheda tathA una kA svarUpa nirAlamba dhyAna sevana kA upadeza va usa kI vidhi vahirAtmA va antarAtmAkA svarUpa paramAtmA kA svarUpa yogI kA karttavya saGkalpa tathA kAmanA kA tyAga audAsInya mahimA 910 238 ... :: coo ... 0.0 :: ... : Aho! Shrutgyanam *** 200 pRSTha se 122 122 122 122 122 123 123 123 123 123 123 123 126 126 126 127 127 128 128 128 128 128 128 126 126 126 126 126 ( 11 ) pRSThataka 126 127 126
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThataka 132 132 132 133 . (12) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // viSaya pRSThase udAsIna bhAva prApti, vidhi tathA usa kA phala 126 dhyAna magna tattvajJAnI kA svarUpa ... ... Anandamaya tatva-avasthiti niSkarmattva kI mahimA tathA usa kA phala paramAnanda kA mahattva 132 sadguru kI upAsanA kA mahattva ... ... AtmaprasAda kA upadeza caturtha pariccheda (namaskAra kalA meM se uddhata viSaya ) samasta kSudropadrava nAza tathA karmakSaya kA mantra zAkinyAdi nAza-mantra . mahArakSA mantra ... ... ... ... ... 135 AtmarakSaka indrakavaca ziraH pIr3Adi nAzaka mantra 136 jvara nAzaka mantra ... .. duSTa caurAdi saMkaTa nAzaka, zAntikAraka, kAryasAdhaka mantra 137 taskara bhayAdi nAzaka mantra ... sarva kArya sAdhaka mantra ... karmakSaya kAraka mantra ___ ... ... ... .. 138 rakSAdi kAraka mantra 138 sarvakAmaprada mantra ... 138 caturtha phala kAraka mantra sarvakalyANakArI vidyA rakSAkAraka mantra ... rakSA-mantra ... ... 136 taskara darzana nAzaka mantra 136 sarvasampattikAriNI vidyA 136 abhISTa phaladAyinI vidyA ... 136 137 Aho! Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissyaanukrmnnikaa| (13) 140 154 viSaya pRSThase pRSThataka sarvabhaya praNAzinI vidyA 136 140 caturtha phaladAyaka mantra 140 sarvarakSA-mantra ... 140 sarvasiddhi-mantra ... 140 caturtha phaladAyaka mantra lAbhaprada--mantra visphoTaka zAmaka mantra 141 vibhavakarI vidyA ... 141 sarvasampatti dAyaka mantra ... 141 sarvAbhyudaya hetu parameSThi mantra sarva kArya sAdhaka mantra ... ... 141 duSTa vraNa zAmaka mantra ... ... 141 ukta sarva viSaya kI bhASATIkA * ... 153 paJcama pariccheda 204 (navakAra mantra sambandhI Avazyaka vicAra ) paJcaparameSThi namaskAra zabdArtha 154 pAMca parameSThiyoM kA nAma parameSThI zabda kA artha 154 nava padoM kA varNana 154 ukta nava padoM kA artha 154 "Namo" athavA "namo" pada ke viSaya meM vicAra "namaH" pada kA saMkSipta artha ... ... "Namo arihaMtANaM " Adi tIna prakAra ke pATha ... 156 "Namo arahatANaM " pATha ke vibhinna artha ... ... "Namo arihatANa pATha ke vibhinna artha ... ... 157 "Namo aruhaMtANaM" pATake vibhinna artha ... .... ... 158, bhagavAna ko namaskAra karane kA kAraNa ... ... ... 158 * bhASA TIkA meM aneka upayogI viSayoM kA bhI varNana kiyAgayA hai / 155 Aho! Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) zrImantrarAjaguNakalpa mahodadhi | viSaya arihaMtANaM" Adi padoMmeM paSThI vibhaktikA prayojana SaSThI ke bahuvacana kA prayojana zrI arhadeva ke dhyAna kI vidhi siddhoM kA svarUpa tathA siddha zabda kA artha siddhoM ko namaskAra karane kA kAraNa siddhoM ke dhyAna kI vidhi AcAryoM kA svarUpa AcAryoM ko namaskAra karane kA kAraNa AcAryoM ke dhyAna kI vidhi upAdhyAyoM kA svarUpa upAdhyAyoM ko namaskAra karane kA kAraNa upAdhyAyoM ke dhyAna kI vidhi ... ... ... ... ... *** ... ... 72% ... sAdhuoM kA svarUpa sAdhuoM ko namaskAra karane kA kAraNa sAdhuoM ke dhyAna kI vidhi pAMcaveM pada meM " loe" pada ke rakhane kA prayojana pAMcaveM pada meM "satra" padake rakhane kA prayojana pazca parameSThiyoM ke namaskAra meM saMkSipta tathA vistRta namaskAra viSayaka vicAra arihaMta Adi padoM ke kramase rakhaneke prayojana maGgala zabda kA artha tathA paJca namaskAra ke prathama maGgala rUpa hone kA kAraNa 'zrI navakAra mantra ke 68 akSara tathA unakA prayojana "havara maMgalaM " hI pATha ThIka hai, kintu "hoi maMgalaM" nahIM paMca parameSThiyoMke 108 guNa arihaMta ke 12 guNoM kA vistAra pUrvaka varNana.. siddha ke ATha guNoM kA varNana AcArya ke 36 guNoM kA varNana upAdhyAya ke 25 guNoM kA varNana 800 ... ... ... 010 Aho! Shrutgyanam ... 8.0 60. ... ... 8. ... ... ... ... ... ... pRSThase 158 156 156 156 160 160 160 161 162 162 163. 164 164 165 166 166. 166. 168 168 173 171 172 173 173 177 178 182 pRSThataka 156 160 161 162 163 164 165 168 166 171 172 173 177 178 181
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA | viSaya sAdhu ke 97 guNoM kA varNana namaskAra ke kAyika Adi bheda tathA unameM uttamatA Adi parameSThiyoM ko karttavya namaskAra rAtri namaskArake viSaya meM vicAra namaskAra kA zabdArtha namaskAra se pUrva upasthApana kI AvazyakatA puSpako hAthameM liye hue namaskAra kA niSedha... namaskAra kriyAmeM kara aura zira Adi ke saMyogAdi vyApAra kA savistara varNana... ... www ... *** ... kAryoM se pUrva " Namo" pada ko rakhane kA prayojana madhyavartI tathA antavartI maMgala kA nidarzana arhat Adi ke kramakA prayojana namaskArthI ke sambandha meM pRthak pRthak " Namo" padake rakhane kA prayojana " navakAra mantra" nAmakA hetu "paMca NamokkAro" ThIka hai vA "paMcaNamukkAro" ThIka hai isa viSaya kA vicAra "eso paMcaNamokkAro " isa padakA artha chaThe pada meM "paMca" zabda ke prayogakA prayojana : sAtaveM padameM "savva" pada kA prayojana AThaveM padameM " savvesiM" padakA prayojana AThaveM pada kA prayojana naveM padameM "prathama " zabda ke rakhane kA prayojana naveM padameM "hava" kriyAke rakhane kA prayojana naveM padameM "maMgalaM" pada ke rakhanekA prayojana ... ... ... ... ... ... Aho! Shrutgyanam ... SaSTha pariccheda ( mantrarAja meM sanniviSTa siddhiyoM kA varNana ) mantra meM sthita ATha sampadoM ke viSaya meM vibhinna mata pradarzana tathA apanA mantavya - pRSTha se 182 183 185 185 187 188 188 182 163 164 194 165 166 167 167 168 200 200 201 202 203 203 205 205 ( 15 ) pRSThataka 185 187 188 186 163 164 165 166 G 201 201 202 203 204 23 211]
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / pRSThataka 213 220 222 viSaya pRSThase sampad zabda siddhi kA vAcaka hai, isa viSaya kA pratipAdana 212 ATha siddhiyoM ke nAma ... . .. ... 212 AThoM siddhiyoM kA saMkSipta artha ... ... ... 212 mantrarAja ke pada viSeza meM sanniviSTa siddhi vizeSakA nirUpaNa 214 "Namo" padameM aNimA siddhi ke sanniveza ke hetu ... 214 "arihaMtANa" padameM mahimAsiddhi ke sanniveza ke hetu...| "siddhANaM" padameM garimAsiddhi ke sanniveza ke hetu ... 222 "AyariyANaM" padameM laghimA siddhi ke sanniveza ke hetu 224 "udhajhAyANaM" pada meM prApti siddhi ke sanniveza ke hetu 228 savyasAhUNaM" padameM prAkAmya siddhi ke sanniveza ke hetu 226 "paMca NamokkAro" padameM Izitva siddhi ke sanniveza ke hetu 232 maMgalANaM" padameM vazitva siddhi ke sanniveza ke hetu ... . 237 zrIpaJcaparameSThi namaskAra stotra kA mahattva Adi ... 236 // iti zubham // 224 228 232 237 236 1827ATARAPIERRIES Aho! Shrutgyanam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriiH| prastAvanA. zrIjina dharmAnuyAyI priya bhrAtRvanda ! jainAgama rahasyarUpa yaha laghupaddhati Apa kI sevA meM upasthita hai, kRpayA isa kA prAdara aura samucita upayoga kara apane kartavya kA pAlana aura mere parizrama ko saphala kiijiye| yoM to kathana mAtra ke liye yaha eka laghu paddhati hai| parantu ise sAdhAraNa laghupaddhatimAtra na jAnakara ratnagarbhA bhArata vasundharA kA eka mahargha vA amUlya ratna samajhiye, kiJca-isa kathana meM to lezamAtra bhI atyakti nahIM hai ki-ha. mAre priya jaina bhrAtRvarga ke liye to yaha lokAlokAtmaka sakalajagatsvarupa pratipAdaka dvAdazAGgarUpa zruta parama puruSa kA eka zirobhUSaNa ratna hai, athavA dUsare zabdoM meM yaha bhI kahA jA sakatA hai ki-dvAdazAGgarUpa gaNipiTaka kA (ki jisa kI mahimA kA kathana pUrvAcAryoM ne zrInandI sUtra Adi AgamoM meM kiyA hai) yaha eka parama mahargha ratna hai, kyoMki dvAdazAGgI meM jina pakSaparameSThiyoM kA svarUpa aura una ke abhimata samyaka jAna darzana aura cAritra tathA vizuddha dharma kA pratipAdana kiyA hai unhIM ko namaskAra karane kI pa. pArtha vidhi tathA usa ke pala mAdi viSayoMkA varsana isa laghupati meM liyA gayA hai| isa ke isa svarUpa kA vicAra karate hue vikasita svAnta saroja meM sAhAda yahI bhAva utpana hotA hai ki-yadi hama ise dvAdazAhapa vikara kusuma kAnana kI magahanarUpa eka nava bhAmoda saJcAriNI kusuma kalikA kI nadhIna upamA deM to bhI asaGgata nahIM hai, kyoMki yathArtha bAta yahI hai kiisI se ukta kAnana saurabhamaya hokara tathA syAdvAda siddhAnta samIra ke dvArA apane saurabha kA saJcAra kara zrI sarvajJa praNIta zAsanake zraddhAla janoMke svAgata saroja kI bhAbhA sampanna kara vibhUSita ho rahA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) zrImantrarAjaguNakalpa mahodadhi // isa ke viSaya meM hama apanI ora se vizeSa prazaMsA kyA kareM, isa paddhati ke nirmAtA zrI jinakIrtti sUrijI mahArAja hI svayaM paddhati ke anta meM likhate haiM ki - "pUrvI Adi bhaGgoM ko acche prakAra jAnakara jo unheM bhAva pUrvaka pratidina guNatA hai vaha siddha sukhoM ko prApta hotA hai, jo pApAmAsika aura vArSika tIvra tapa se naSTa hotA hai vaha pApa namaskAra kI a pUrvI ke guNane se Adhe kSaNa meM naSTa ho jAtA hai, jo manuSya sAvadhAna mana hokara anAnupUrvI ke saba hI bhaGgoM ko guNatA hai vaha pratiruSTa vairiyoM se bAMdhA huA bhI zIghra hI mukta ho jAtA hai, isa se abhimantrita zrIveSTa se zAkinI aura bhUta Adi tathA sarvagraha eka kSaNabhara meM naSTa hojAte haiM, dUsare bhI upasarga; rAjA Adi ke bhaya tathA duSTa roga navapada kI nAnupUrvI ke guNane se zAnta ho jAte haiM, isa navapada stotra se parama padarUpa sampatti kI prApti hotI hai, isa paJca namaskAra stotra ko ko svayaM karatA hai tathA jo saMyama meM tatpara hokara isa kA dhyAna karatA hai vaha usa siddhi sukha ko prApta hotA hai ki jisa kI mahimA jina bhagavAn ne kahI hai" / ukta mahodaya hI svopajJa TIkA ke anta meM bhI likhate haiM ki - " eSa zrIparameSThinamaskAra mahAmantraH sakalasamIhitArthaprApaNakarapadmAbhyadhikamahimA zAntikapauSTikAdyaSTakarmakRt aihika pAralaukikasvAbhipre sArthasiddhaye yathA zrIgurvAmnAyaM dhyAtavyaH" arthAt "yaha zrI paJca parameSThinamaskAra mahAmantra hai, saba samIhita padArthoM kI prApti ke liye isa ko mahimA kalpavRkSa se bhI adhika hai, yaha ( mahAmantra ) zAntika zaura pauSTika prAdi ATha kAryoM ko pUrva karatA hai, isa loka aura paraloka ke apane pramaSTa artha kI siddhi ke liye zrIgurvAmnAya se isakA dhyAna karanA cAhiye / isI kI mahimA ke viSaya meM mahAnubhAva pUrvAcAryoM kA bhI kathana hai fa - " navakAra ika akkhara pAvaM pheDeisatta prayANaM // pannAsaM ca parANaM sAgara paNa taya samagroNaM // 1 // jo guNai lakkhamegaM pUei vidIhiM jiNanamukkAraM // tiFree nAma gocaM sovaMdhai natthi sandeho // 2 // zrava dusayA ghaTTa sahastaM ca koDI zrI / jo guNaimattijutto so pAvai sAmayaM ThANaM" // 3 // arthAt zranavakAra mantra kA eka prakSara bhI sAta sAgaropamoM ke pApoM ko naSTa karatA hai, isakA eka pada pacAsa sAgaropamoM ke pApoM ko naSTa karatA Aho! Shrutgyanam
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| hai, yaha samagra mantra pAMcasau sAgaropamoM ke pApoM kA nAza karatA hai, jo ma. nazya vidhipUrvaka eka lAkha vAra jinanamaskArako guNatA hai vaha tIrthaGkara nAma gotra karma ko bAMdhatA hai; isa meM sandeha nahIM hai, jo manuSya bhaktipUrvaka pAThaH pAThasau; pATha sahasra tathA pATha karor3a vAra isa kA guNana karatA hai vaha zA. zvata sthAna ( mokSapada ) ko prApta karatA hai| kiJca-kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya jI mahArAja bhI apane vanAye hue yogazAstra nAmaka grantha ke AThaveM prakAza meM likhate haiM ki-"ati pavitra tathA tIna jagat ko pavitra karane vAle paJca parameSThi namaskArarUpa mantra kA cintana karanA cAhiye, mana vacana aura zarIra kI zuddhi ke dvArA isa kA ekasau ATha vAra cintana karane se muni bhojana karane para bhI caturtha tapa ke phala ko prApta karatA hai, isa saMsAra meM isa hI mahAmantra kA prArA. dhana kara parama lakSmI ko prApta hokara yogI loga trilokI ke bhI pUjya ho jAte haiM, sahasroM pApoM ko karake tathA saikar3oM jantuoM ko mArakara isa mantra kA ArAdhana kara tiryaJca bhI devaloka ko prApta hue haiM, sarvajJa ke samAna sarva sAnoM ke prakAzaka isa mantra kA avazya smaraNa karanA cAhiye, ata se nikalI huI pAMca varNa vAlI paJcatattvamayI vidyA ko nirantara abhyAsa karane se vaha saMmAra ke klezoM ko naSTa karatI hai, isa mantra ke prabhAva ko acche prakAra se kahane meM koI bhI samartha nahIM hai, kyoMki yaha mantra sarvaca bhagavAn ke sAtha tulyatA ko rakhatA hai, isa ke smaraNamAtra se saMsAra kA bandhana dRTa jAtA hai tathA paramAnanda ke kAraNa avyaya pada ko manuSya prApta hotA hai" ityaadi| __ bhrAtRgaNa ! zrI paJcaparameSThi namaskAra ke mahattva ko stotrakSartA zrojinakIrtimari tathA anya prAcAryoM ke pUrva ullikhita vAkyoM ke dvArA prAya acche prakAra jAna cuke * aba kahiye aisA kaunasA laukika vA pAralaukika mukha tathA aizvarya hai jo isa ke vidhipUrvaka ArAdhana se prApta nahIM ho sakatA? isa dazA meM pApa hI vicAra lIjiye ki jo hamane ise da daza GgarUpa ata parama puruSakA zirobhaSaNaratna vA dvAdazAGgarUpa gaNipiTakakA samUlya ratna vata. lAyA; athavA jo ise dvAdazAGgarUpa vikaca kusuma kAnana kI maNDanasUpa nava . * zrInavakAra mantra guNana ke camatkArI prabhAva tathA usa ke phaloM kA udAharaNa pUrvaka vistRta varNana zrI kalpasUtra Adi granthoM meM bhI hai; vahAM dekha lenA cAhiye / / Aho! Shrutgyanam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) zrImantra rAjaguNakalpa mahodadhi // Amoda sacAriNI kusumakalikA kI navIna upamA dI kyA vaha yukti saGga nahIM hai ? | ukta namaskAra ke aise utkRSTa gaurava aura mahatva ko vicAra jainabhrAtRcarya kA yaha parama karttavya hai ki - yathAzakti usa ke ArAdhana aura abhyAsa meM tatpara hokara apane mAnava janma ko saphala kreN| arthAt usake samArAdhana ke dvArA mAnava janma ke dharmaH arthaH kAma aura mokSarUpa cAroM phaloM ko mAsa kreN| "jJAnadarzanacAritrANi mokSamArgaH" bhagavAn umAsvAti vAcaka ke isa kacana ke anusAra jainasiddhAnta meM samyak jJAna; darzana aura cAritra; ina logoM kA sampAdana karane se mokSamArga kI prApti kahI gaI hai, parantu saba hIM jAnate haiM ki samyaka jJAna, darzana aura cAritra kA sampAdana karanA kaisA kaThina kArya hai, yaha mAnane yogya bAta hai ki yathArthatayA ina kA sampAdana karanA sAdhu aura munirAjoM ke liye bhI pratikaThina kArya hai, taba bhalA zrAvaka janoM kA to kahanA hI kyA hai, jaba yaha bAta hai to Apa vicAra sakate haiM ki- mokSa kI prApti bhI kitanI durlabha hai, mokSa kI prApti ke liye samyak jJAna, darzana aura cAritra ke sampAdana karane kI bAta to jAne dIjiye, kintu isa kathana meM bhI atyukti na hogI ki cAritrAGga rUpa dharma kA bhI samyaktayA sampAdana honA vA karanA varttamAna meM ati kaThina ho rahA hai, jo ki loka aura paraloka ke manorathoM kA sAdhanabhUta hone se tatsambandhI sukhoM kA dAtA hai, kyA choSa se yaha viSaya chipA hai ki hiMsA, saMyama, aura tapa ke vinA vizuddha dharma kI prApti nahIM ho sakatI hai * tathA hiMsA saMyama, aura tapa kA upArjana karanA koI sahaja vAta nahIM hai, kyoMki 'zrAgama meM hiMsA, saMyama aura tapa kA jo svarUpa kahA gayA hai tathA unake jo bheda batalAye gaye haiM; unako jAnakara koI virale hI aise mahAtmA hote haiM jo unake vyavahAra ke liye apane vizuddha zradhyader ko upayukta banAkara pravRtta hote haiM, isa avasthA ko vicAra kara kahA jA sakatA hai ki khaDgakI dhArA para calanA bhI sukara hai parantu hiMsA na " * zrIdazavaikAlika meM kahA hai ki- "dhammo maMgalamukkiho ahiMsAsaMjamo tavo" arthAt dharma utkRSTa maGgala hai aura vaha ahiMsA; saMyama aura tapaH svarUpa hai // J Aho! Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| Adi tInoM kA paripAlana umase sahastra guNa aura lakSaguNa hI nahIM kintu koTi guNa duSkara aura durgama hai, aisI dazAmeM hama kaise AzA kara sakate haiM ki hamAre laukika tathA pAralaukika kArya sugamatayA siddha hoM tathA hama zA. zvata sukhake adhikArI vaneM, parantu dhanya hai una pUrvaja trikAladarzI sarvakSa mahAnubhAvoM ko ki jinhoMne hamArI bhAvinIzakti aura avasthA ko vi. cAra hamAre liye aise sugama upAyoM kA nidarzana kara diyA hai aura aise sugama mArga ko patalA diyA hai ki-jina upAyoM kA avalambana karane aura usa mArgapara calane se hamameM sahaja meM vaha zakti pA jAtI hai ki jisake sahArese hama yathocita vidhAna kara apane laukika tathA pAralaukika manorathoMkI pUrti aura siddhi se vaJcita nahIM rahane pAte hai, yadi hama una sarvajJa ma. hAnubhAvoM ke nirdiSTa sana sugama upAyoM tathA usa pradiSTa mArga kA anusaraNa na kareM to apane hAthase apane paira meM kuThAra mAranevAle ke samAna kyA hama mahAmUrkha; nirviveka aura manda bhAgya na samajhe jAyeMge ki jo hAyameM Aye hue cintAmaNi ratna ko kASTha aura pASANa jAnakara pheMka rahe haiN| - kyA yaha sAmAnya kheda kA viSaya hai ki hama isa ratnagarbhA bhArata gha. sundharA meM utpanna hokara bhI ( ki jahAM ke vijJAna prAdi sadguNoM kA prA. dara aura gaurava kara hamAre pAzAtya bandhu bhI usake bhavalambase pratyeka viSaya meM unnati karate jAte hai aura mukta gAvaThase usakI prazaMsA karate haiM ) pUrvA cAryoM ke arjita, saJcita aura sauMpe hue uttamottama ratnoM kI kucha bhI apekSA na kara pramAda janya pragAr3ha nidrAmeM sotehue unako apane hAthase gaMvA rahe haiN| yadi hamameM ukta pramAda na hotA to kyA kabhI sambhava thA ki-vidyAnapravAda Adi ratna bhANDAroMkI vaha viziSTa ratnarAzi hamAre hAthase nikala jAtI? kyA kabhI sambhava thA ki hamAre jagatprazasya utkRSTa grantha bhANDAra kITAgAra bana jAte aura kyA kabhI sambhava thA ki-hamArA isa prakAra adha: patana ho jAtA ? aisI dazAmeM kyA prAzA kI jA sakatI hai ki hamase isa ratnagarbhA bhAratavasundharA ke navIna ratnoMkA anveSaNa aura saMcaya ho sake; jaba ki hama mApta ratnarAzi ko hI gaMvA baiThe haiN| ... prathama kahA jA cukA hai ki hamAre trikAladarzI pUrvaja mahAnubhAva mahAsmAnoM ne hamapara pUrva dayA aura anuyaha kara hameM yaha sarala upAya aura Aho ! Shrutgyanam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ana (6) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // mArga batalA diyA hai ki jisake avalambase hama sahajameM ratna vizeSa ko prApta kara mAnava janmake sarvasukhoMke adhikArI bana unheM prApta kara sakate haiM, unhIM amUlya ratnoM meM se yaha "zrIpaMcaparameSThi namaskAra mahAmantra" sUpa eka sarvotkRSTa pramUlya viziSTa ratna hai ki jisakA prabhAva aura yathokta anaSThAna janya phala abhI pApa stotra kartA zrI jinako ti sUri Adi prAcAryoM ke pUrva likhita vAkyoMke dvArA suna cake haiN| aba vicAra yaha utpanna hotA hai ki isa bhArata bhUmimeM sahastroM nahIM kintu lAkhoM manuSya haiM ki jo pratidina navakAra mAlikA ko lekara kamase kama navakAra mantrakI eka do mAlA to avazya hI saTakAyA karate haiM; unameM prAyaH do hI prakArake puruSa dUSTigata hote haiM-dravyapAtra tathA nirdhana, inameM se prathama zreNivAloM ko jo hama dekhate haiM to dravyAdi sAdhanoM ke hote hue bhI tathA aise prabhAvazAlI mahAmantrakA guNana karate hue bhI unheM hama prAdhi aura vyAdhise rahita nahIM pAte haiM; arthAt unheM bhI aneka Adhi aura vyAdhiyAM santapta kara rahI haiN| dUsarI zreNi ke puruSoM kI ora dekhane para unameM sahasroM puruSa aise bhI dRSTigata hote haiM ki jinako zarIrAcchAdana ke liye paryApta vastra aura udara pUrti ke liye paryApta mana bhI upalabdha nahIM hai, isa bAta ko dekhakara Azcarya hI nahIM kintu mahAn vismaya utpanna hotA hai ki kalpadruma se bhI adhika mahimA vAle sarvAbhISTaprada tathA zAzvata ke bhI pradAyaka isa "zrI paJcaparameSThi namaskAra mahAmantra" ke pArAdhakoMkI yaha dazA kyoM ? kyA isa mahAmantrakI vaha mahimA nahIM hai jo ki vatalAI gaI hai ? kyA pUrvAcAryoMne isakI kalpadma se bhI adhika mahimA yoM hI batalA dI hai ? athavA jo isa mahAmantra kA prArAdhana karate haiM ve vizuddha bhAvase nahIM karate haiM ? athavA unakI zraddhAmeM koI truTi hai ? ityAdi, parantu nahIM, nahIM, yaha kevala hamArI kalpanA mAtra hai, kyoMki vAstava meM ukta mahAmantra parama prabhAvazAlI hai aura pUrvAcAryoM ne kalpadra mase bhI adhika jo isakI mahimA kahI hai usameM lezamAtra bhI asatya nahIM hai, kyoMki paro. pakAravrata, trikAladarzI, mahAnubhAva, pUrvAcAryoMke vizuddha bhAvase nikale hue dhAkya sarvathA nirbhama, pramANabhUta tathA avisaMvAdI honese parama mAnanIya haiM, to kyA yaha kahA jA sakatA hai ki usake prArAdhakajana vizuddha bhAvase usakA Aho! Shrutgyanam
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| pArAdhana nahIM karate haiM ? athavA unakI zraddhA meM koI truTi hai ? nahIM, nahIM, yaha bAta bhI nahIM hai kyoMki isa mahAmantra ke prArAdhaka janoMmeMse kadAcit virale hI aise hoMge ki jo zraddhA ke vinA athavA alpa zraddhA se kevala di. khAve mAtra ke liye isakA samArAdhana karate hoMge, zeSa sarva samUhake viSaya meM muktakaNTha se yahI kahA jA sakatA hai ki vaha pUrNa bhakti; avikala prema, dUDha zraddhA aura paryApta utsAha ke sAtha unakA guNana; manana aura dhyAna karatA hai, isa dazAmeM phira vahI prazna uThatA hai ki jaba ukta mahAmantra atizaya prabhAva viziSTa hai aura usake mahattva ke viSaya meM mahAnubhAva pUrvAcAryo ke vAkyoM meM lezamAtra bhI asatyatA nahIM hai tathA pArAdhaka jana bhI vizuddha bhAva aura dRDha zraddhA ke sAtha usakA dhyAna karate haiM to phira kyA kAraNa hai ki ukta mahAmantra siddhi sukha Adi to kyA kintu laukika sukha aura tatsambandhI abhISTa padArthoM kA bhI pradAna nahIM karatA hai" ? pAThakagaNa ! isa praznake uttarameM kevala yahI kahanA hai ki ukta mahAmantra kA jo guNana aura dhyAna kiyA jAtA hai vaha tadviSayaka yathArtha vijJAna ke na honese yathAvat vidhi pUrvaka nahIM kiyA jAtA hai| isaliye usakA kucha bhI phala prApta hotA humA nahIM dIkhatA hai Apa samajha sakate haiM ki eka pyAse manuSya ko yadi sudhA sadaza zItala jala viziSTa sarovara bhI mila jAve aura vaha manaSya usa saroghara jalameMse pyAsa ko bujhAnevAle eka loTebhara jala ko mukha ke dvArA na pIkara cAhe sahasroM ghar3oM ko bhara unake jala ko netra, nAsikA athavA kisI anya aGga paranirantara DAlatA rahe to kyA usakI pyAsa nivRtti ho sakatI hai? kabhI nahIM, ThIka yahI udAharaNa isa mahAmantra ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhiye arthAt jaise lAkhoM manuSyoM kI pyAsa ko zAnta karane vAlA sudhAvat agAdha jalaM paripUrNa mAnasa bhI pravidhi se kArya lene vAle eka manaNya kI bhI pyAsa ko zAnta nahIM kara sakatA hai, ThIka usI prakAra saba ja. gat ke sarvakAryo kI siddhi karanekI zakti rakhane vAlA bhI yaha mahAmantra - vidhi se kAma lenevAle kisI manuSya ke eka kArya ko bhI siddha nahIM kara sakatA hai, kintu jaise jalasarovara meM se eka loTe bhara bhI jala ko lekara jo manuSya vidhi pUrvaka mukhake dvArA usakA pAna karatA hai usa kI pyAsa tatkAla zAnta ho jAtI hai, ThIka usI prakAra isa mahAmantra rUpI sudhA sarovarameMse Aho! Shrutgyanam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // jo manuSya nava padoM meM se kisI eka padarUpI athavA isa kathamameM bhI pratyukti nahIM hogI ki padake kisI avAntara pada vA akSararUpI alpa sudhA mAtrA kA bhI yadi dhyAna rUpameM sevana karegA to usakA abhISTa tatkAla siddha hogA * isameM lezamAtra bhI sandeha nahIM hai| parameSThi namaskAra stotra kA nirmANa kara stotrakAra zrIjina kIrti mUri ne usakI mahimA kA bahuta kucha varNana kara niHsandeha usake pArAdhana meM zraddhA rakhanevAle janoMke citta kA atyanta prAkarSata kiyA hai aura una ke vA. kyoMse citta kA AkarSaNa honA hI cAhiye, kyoMki vItarAga bhagavAn ke atirikta prAyaH saMsAra vartI saba hI manuSya sakAma haiM aura yaha eka sAdhAraNa bAta hai ki sakAma janoMkI kAmanA pUrti kA sAdhana jidhara dUSTi gata hotA hai udhara unake citta ko pAkarSaNa hotA hI hai parantu kheda ke sAtha kahanA pahatA hai ki stotrakAra ne isa zrIpaMcayarameSThi namaskAra kI mahimA kA atizaya varNana kara tathA isa mahAmantrako pAThoM siddhiyoMse garbhita batalA kara tadvArA zraddhAlu janoMke citta kA atyanta AkarSaNa karake bhI unako adhara meM (niravalamba ) chor3a diyA hai, arthAt mahAmantra kI parama mahimA kA varNana karake bhI tathA use aSTa siddhiyoMse garbhita batalAkara bhI yaha nahIM batalAyA hai ki isa mahAmantra ke kisa 2 padameM kauna 2 siddhi sanniviSTa hai, pratyeka siddhi ke liye kisa vidhi aura kriyA ke dvArA kisa padake guNana kI zrAva. zyakatA hai, evaM laukika kArya vizeSa kI siddhi ke liye kisa padakA aura kisa vidhi ke dvArA dhyAna karanA cAhiye, isake atirikta stotrakArane isa mahAmantra ke padavinyAsa prAdike viSaya meM bhI kucha nahIM kahA, hAM amtameM itanA kahakara ki "isa loka aura paraloka sambandhI apane abhISTa artha kI siddhi ke liye zrI gurvAmnAya se isakA dhyAna karanA cAhiye hameM aura bhI bhrama meM DAla diyA hai, kyoMki prathama to isa mahAmantrake viSayameM hI hameM aneka sandeha haiM ( ki isake kisa 2 padameM kauna 2 sI siddhi sanniviSTa hai, ityAdi) inake atirikta gurvAnAya ke anveSaNa kI hameM aura bhI cintA upasthita ho gaI ki " isa viSaya meM gurvAnAya kyA hai ? . * isa viSayameM saikar3oM udAharaNa pranthAntaroM meM suprasiddha haiN| Aho ! Shrutgyanam
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| (6) isa viSaya meM apanI vijJatA ke anusAra yaha kahanA bhI asaGgata nahIM hai ki hamAre upadezaka-jo vidvAn sAdhu mahAtmA aura munirAja haiM; una meM se bhI kisI mahAnubhAva ne Aja taka apanI lekhanI uThAkara isa viSaya meM yat kiJcit bhI nidarzana karane kA parizrama nahIM uThAyA hai * yaha eka zra. tyanta vicArAspada viSaya hai, bhalA socane kI bAta hai, ki-jagatkalyANakArI aise mahAmantra ke viSaya meM itanI upekSA kyoM ? sAdhAraNa vicAra se isa ke prAyaH do hI kAraNa kahe jA sakate . haiM ki-yA to ve (upadezaka, vidvAn, sAdha, mahAtmA, aura munirAja) vArtamAnika manaSya dehadhArI prA. NiyoM ko isa mahAmantra kI vidhi prAdi ke pradAna karane ke adhikArI vA pAtra nahIM samajhate haiM, athavA yaha ki-ve svayaM hI isa kI vidhi Adi se anabhijJa haiM, ina donoM kAraNoM meM se yadi prathama kAraNa ho to vaha sarvathA. mAnanIya nahIM ho sakatA hai, kyoMki zrIjina praNIta vizuddha dharmAnayAyI eka vizAla varga meM se usa kA zatAMza aura sahasrAMza bhI bhavya zroNi kA na mAnA jAkara upadeza kA pAtra na ho, yaha samajha meM nahIM AtA hai, yadi usa vizAla varga meMse zatAMga vA sahasrAMza bhI bhavya zreNi kA hai aura upadeza kA pAtra hai to usa ko to vArtamAnika pravacanAcAryoM ke dvArA isa mahAmantra kI vidhi prAdi kA yathocita upadeza milanA hI cAhiye thA, parantu (apanI vijJatA ke anusAra kahA mA sakatA hai ki) zrAja taka aisA nahIM humA, aba yadi dUsarA kAraNa hai ( ki ve svayaM hI isa kI vidhi prAdi se anabhijJa haiM ). to yaha bAta bhI mAnanIya nahIM ho sakatI hai, kyoMki vidyA aura vijJAna se vikrasvara aura bhAsvara jainasampradAya meM sAdhu mahAtmA aura munirAjoM ke vizAla varga meM agaNita sAdhu mahAtmA aura munirAja samyak jJAna; darzana aura cAritra ke vizuddha bhAva se upAsaka haiM, bhalA ve isa mahA. mantra kI vidhi zrAdi se vijJa na ho; yaha kava sambhAvanA ho sakatI hai? kiJca-asambhava ko bhI sambhava jAna yadi hama thor3I dera ke liye isa bAta ___* yadi kinhIM mahAnubhAva ne isa jagat hitakArI viSaya meM parizrama kiyA ho to kRpayA ve merI isa dhRSTatA ko kSamA kara mujhe sUcita kareM, anveSaNa karane para bhI kucha patA na lagane se yaha likhA gayA hai.|| Aho! Shrutgyanam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) zrImantrarAja guNakalpa mahodadhi // tattvajJAna hotA hI ko mAna bhI leM ki ve svayaM isa kI vidhi Adi se anabhijJa haiM to hameM agayA yaha kahanA par3egA ki isa dazA meM una kA yaha karttavya thA ki zAstra aura pUrvAcAryoM ke dvArA jisa kI pratyanta mahimA kA varNana kiyA gayA hai, usa ke viSaya meM paraspara meM pUrNa vicAra karate tathA mantrazAstra niSNAta athavA anya utkRSTa zroNi ke vidvAnoM ke sAtha bhI isa viSaya meM parAmarza karate aura isa ke gUr3ha rahasyoM tathA vidhi Adi saba bAtoM ko anveSaNa kara nikAlate, kyoMki yathArtha mArgaNa aura gaveSaNa se hai, parantu na to Aja taka aisA huA aura na aisA honeke lakSaNa ho pratIta hote haiM, isa sAdhAraNa kAlpanika vicAra ko chor3a gambhIra bhAva se vizeSa vicAra karane para hamArA hArdikabhAva to isI ora jhukatA hai ki samyak jJAna, darzana aura cAritra ke ArAdhaka hamAre mahAnubhAva sAdhu mahAtmA aura munirAjoM ko nissandeha isa mahAmantra ke viSaya meM pUrNa vijJatA hai parantu isa viSaya meM Aja taka truTi kevala itanI hI rahI ki ukta mahAnubhAvoMkA dhyAna isa ora nahIM gayA ki ve isa ke viSaya meM vidhi nirUpaNa Adi ke liye lekhanI ko uThAte, prastuH eka dharmazIla, para guNajJa, suzIla zrAvaka mahodaya ke dvArA isa "zrI paJcaparameSThi namaskAra stotra" ke prApta hone para maiMne una kA Adi se anta taka avalokana kiyA, avalokana samaya meM stoprakAra zrIjinakIrtti sUri jI kI kahIM huI mahimA ke vAkyoM kA avalokana kara svabhAvataH yaha vicAra utpanna huA ki yaha navakAra mantra mahAprabhAvazAlI hai aura stotrakAra ne jo kucha ina kI mahimA tathA zrArAdhana ke viziSTa phala kA varNana kiyA hai vaha yathArtha meM akSarazaH satya hai, isa liye apanI buddhi ke anusAra isa ke viSaya meM gUr3ha rahasyoM kA nirUpaNa karane meM avazya prayatna karanA cAhiye / / pAThakavarga ! yaha vicAra to utpanna huA, parantu use kAryarUpa meM pari yAta karane meM virodha DAlane vAle do prabala vicAra aura bhI prAkara upasthita hue prathama to yaha ki - zrI nandI sUtra kI TIkA kA kArya ( jo gata kaI varSoM se hAtha meM hai ) kucha kAla ke liye ruka jAvegA, dUsarA vicAra yaha u tpanna huA ki ukta mahAmantra atyanta prabhAva viziSTa hone ke kAraNa gUr3ha rahasyoM kA aparimeya bhAgadvAra hai, isa ke gUr3ha rahasyoM kA nirUpaNa karane ke 1 Aho! Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA / (11) liye itanI vidyA aura buddhi kahAM se AvegI ki jisa se isa ke gar3ha ra. hasyoM kA paryApta nirUpaNa ho ske| priya bhrAtRgaNa ! ukta donoM vicAroM ne upasthita hokara pUrva saGkalpa ko roka diyA ki jisa se kucha samaya taka ukta saGkalpa kI ora dhyAna bhI nahIM gayA, parantu Apa jAnate haiM ki-naizcayika avazyambhAvI kArya avazya hI hotA hai, ataH kAraNa sAmagrI ke upasthita hone para punaH ukta saGkalpa kI vAsanA jAgRta huI aura usa ne prabala hokara donoM virodhI vicAroM ko isa prakAra samajhA bujhAkara zAnta kara diyA ki phira una kA virodha karane kA sAhasa bhI na rahA, usa ne prathama virodhI vicAra ko isa prakAra samajhAyA ki-zrInandI sUtra ko TIkA kA kArya eka vahatkArya hai; vaha kaI varSoM se ho rahA hai tathA thor3A sA avaziSTa hone para bhI aba bhI use pUrti aura mu. draNa bhAdi ke dvArA vizeSa samaya kI AvazyakatA hai tathA yaha ( mahAmantra viSayaka rahasya nirUpaNa ) tadapekSayA svalpa kArya hai tathA mahAmahimA aura prabhAva se viziSTa hone ke kAraNa jagat kA sadyaH upakArI bhI hai; ataH prA. ghama ise avazya kara lenA cAhiye, evaM dUsare vicAra ko usane isa prakAra samajhAyA ki cAhe kitanA hI bahata aura dustara kArya ho usa meM zaktibhara prayatna karane para loka kisI ko doSI nahIM ThaharAtA hai kintu vaha usa ke puruSArtha kA bahumAna hI karatA hai; bhajA uThAkara samudra ke vistAra ko batalAne vAle bAlaka kA bahumAna hI isa viSaya meM pratyakSa prajAgA hai, kinanItizAstra kA siddhAnta hai ki-"prakaraNAnmaMdakaraNaM zreyaH" arthAt kucha na karane se kucha karanA bhI acchA hotA hai| priya bhrAtRgaNa ! isa prakAra donoM virodhI vicAroM ke zAnta hone para yathAzakti aura yathAsAdhya parizrama kara isa kArya ko pUrNa kiyA aura presameM bhejane kI icchA se kAgaz2a maiMgavAne tathA presa vAle ko pezagI dravya dene ke hetu eka dharmaniSTha mahAnubhAva se 1500) pandraha sau rUpaye uddhRta rUpa meM lekara prUpha saMzodhana meM subhItA tathA zIghra kArya pUrti Adi kaI vAtoM kA vicAra kara yahIM (vIkAnera ) ke eka navIna khule hue presa meM tArIkha 30 sitambara san 1999 I. ko ukta dravya ke sahita grantha ko chapane ke liye sauMpA gayA, tathA grantha meM lagAne ke liye prayatna kara caubIsa pauNDa kAgaja bhI maMgAyA Aho! Shrutgyanam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // gayA, tAtparya yaha hai ki-grantha ke mudraNa kA pUrA prabandha karadiyA gayA, pa. rantu kheda kA viSaya hai ki saba prakAra kA prabandha kara dene para bhI "zreyAMsi bahubinAni" kI ukti ke anusAra isa kArya meM nirantara vighnoM ke saJcAra kA prArambha hone lagA, jisa kI saMkSipta kathA isa bhAMti hai ki-ukta navIna khale hue presa meM cirakAla taka puSkala TAipa tathA kampojITaroM kA prabandha na hone se kArya kA prArambha hI nahIM huA aura prAzA hI bhAzA meM adhika samaya bIta gayA, kucha kAla ke pazcAt kAryArambha hone para bhI phira kampo. jITaroM ke asta vyasta hone se do phArmoM ke chapane ke pazcAt kArya sakagayA, isI prapaJca meM sAta mAsa vIta gaye isa dazA meM kArya kI pUrti ko ati kaThina jAna gata maI mAsa ( san 1920) ke prArambha meM ukta presa se kArya ko vApisa lekara ukta mAsa ke madhya meM iTAvA nagara meM jAkara zrIbrahmapresa ke adhyakSa se saba bAta ko nizcita kara tIsare phArma se grantha ke chapanekA prabandha ukta presa meM kiyA gayA, grantha ke mudraNa ke liye jo caubIsa paugaDa kAgaz2a pahile maMgavAyA gayA thA vApisa na milane se kAgaz2a kA prabandha karaneke liye aneka sthAnoM meM patra tathA tAra bheje gaye parantu kheda hai ki-adhika prayatna karane para bhI caubIsa pauNDa kAgaz2a nahIM milA, ataH lAcAra hokara bIsa pauNDa kAgaz2a ke liye presa kI ora se lakhanaU mila ko ArDara bhijavA kara maiM bIkAnera ko vApisa AgayA * lauTate samaya presa ke adhyakSa mahodaya se nivedana kara pAyA thA ki-zIghra kAryArambha ke hetu kucha rIma pArsala se tathA zeSa rIma mAlagAr3I se maMgavA lIjiyegA, parantu ukta mahAnubhAva ne kharca ke mubhIte Adi kaI bAtoM ko vicArakara saba kAgaja ko mAlagAr3I se hI maMgavAyA, maI mAsake samApta honepara kAgajakI vilTI AI, vaha vilTI relaveke eka karmacArI ko presa ke adhyakSane sauMpa dI aura usane kaha diyA ki mAla A jAne para zIghra hI chur3A kara presa meM pahuMcA denA, rantu deva yogase asa karmacArIse vaha vilTI kho gaI tathA mAla ke mA jAnepara vahAM ke sTezana mAsTara ne vilTI ke vinA mAlako nahIM chor3A, ataH relaveke adhyakSa mahA. pAyoMse likhA par3hI karane AdimeM phira lagabhaga savA mAsa kA samaya bIta * pAThakoM ko jJAta ho ki-isI hetu se grantha ke tIsare phArma se lekara bIsa paueDa kA kAgaz2a lagAyA gayA hai / Aho! Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA // (13) gayA, nidAna tArIkha 12 julAI san 1920 I0 se ( kAgajakI prApti honepara ) ukta presa meM kArya kA prArambha kiyA gayA, isa prasaGgameM hama ukta presa ke su. yogya adhyakSa zrImAn vidvadvarya zrI pariDana brahmadevajI mizra zAstrI kAvyatIrtha ko anekAneka dhanyavAda dete haiM ki- jinhoMne hamArI prArthanA ko svIkRta kara kArya kI zIghratAmeM tana manase parizrama kara hameM anugRhIta kiyA, kArya meM zIghratA honeke kAraNa grantha meM kucha azuddhiyAM vizeSarUpameM ho gaI haiM, ataH pAThaka varga se nivedana hai ki kRpayA pradarzita azuddhiyoM ko Thokakara granthakA avalokana kareM / yaha bhI sUcita kara denA Avazyaka hai ki kAgaz2a ke kharIdane ke samaya usakA mUlya pUrvApekSA Dyor3hA ho jAnese tathA eka sthAna se kArya ko vApisa lekara anyatra mudraNakA prabandha karanese grantha meM lagabhaga 600 ) chaH sau rupaye pUrva nirdhArita vyayase adhika vyaya hue tathApi isa dharmasambandhI jagadupakArI granthake pracAra kA vicAra kara pezagI mUlya dekara tathA grAhaka zreNi meM nAma likhAkara grAhaka bananevAle sajjanoMse pUrvanirdhArita mUlya hI liyA gayA hai kintu pIche kharIdane vAle grAhakoM se hameM vivaza hokara tIna rupayeke sthAna meM 3) sAr3ha e tIna rupaye mUlya lenekA nizcaya karanA par3A hai, AzA hai ki yA er vRnda vivazatA ko vicAra isake liye hameM kSamA pradAna kareMge / isa prakAra aneka vighnoM kA sahana kara tathA adhika parizrama aura vyaya kara isa grantha ko bAcakavRnda kI sevA meM samarpita karanekA saubhAgya prApta huA hai , kahane kI AvazyakatA nahIM hai ki jaba eka manuSya kisI vRhat kaThina kArya vize meM cirakAlase vyagra rahatA hai aura use chor3a vaha dUsare kArya meM pravRtta hotA taba cittako asthiratA ke kAraNa usa kArya meM kucha na kucha truTiyAM avazya rahatI haiM; isI niyama ke anusAra isa viSaya meM truTiyoMkA rahanA panitAnta sambhava hai; truTiyoMke rahanekA ' dUsarA kAraNa bhI Apako prakaTa kara diyA gayA hai ki merI itanI vidyA aura buddhi kahAM hai ki- maiM usake Azraya se paryAptatayA svapratijJAta viSaya kA nirUpaNa kara sakatA, yaha nizcaya jAniye ki ukta mahAmantra mahattva kA sAgara hai, ratnoM Aho! Shrutgyanam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodazi // kA prAkAra hai, abhISTa siddhi kA bhaNDAra hai tathA sarva kAmasamadhaka honese guNoM kA agAdha udadhi hai, prataeva isake mahattva guNa aura gUr3ha rahasyoMkA pAra pAnA dUradarzI, pratibhAsampanna, prajJAtizaya viziSTa mahAnubhAvoMke liye bhI sukara nahIM hai to bhalA mere jaise sAdhAraNa jana kA to kahanA hI kyA hai, parantu hAM kisI devI preraNA vA zubha saMskAra vaza etadviSayaka saGkalpa vizeSa ko vAsanA ke jAgRta honese mujhe isa kArya meM pravRtta honA hI ___ jagatprasiddha bAta yaha hai ki pratyeka kAryake liye samucita yogyatA kI zrAvazyakatA hotI hai aura jisakI jitanI vA jaisI yogyatA hotI hai vaha usa kArya ko utanI hI vizeSatA aura uttamatA ke sAtha kara sakatA hai, kiJca-yaha bhI dhyAna rahe ki kArya kA vistAra karate samaya maiMne apane antaH karaNameM saGkoca ko tanika bhI sthAna nahIM diyA hai arthAt buddhike anamAra hRdayameM samutpanna hue isake aGgopAGga sambandhI saba hI viSayoMkA samAveza kiyA hai ( jaise isa mahAmantra ke nava pada kauna 2 se haiM, isako nayakAra mantra kyoM kahate haiM, isake kisa 2 padameM kauna 2 sI siddhi sanniviSTa hai, "marihatANaM" ityAdi padoMmeM SaSThI vibhaktikA prayoga kyoM kiyA gayA hai, namaskAra kriyA ke tine bheda haiM; jo krama parameSThi namaskAra mantrakA rakkhA gayA hai usakA kyA hetu hai, isake atirikta anya mukhya padoM tathA tadantargata "sava" "loe" "paMca" "maGgalANaM" "savesiMga "paDhamaMga "havai" "maMgalaM" ityAdi padoMke upanyAsa kA kyA prayojana hai, ityAdi,) tAtparya yaha hai ki-viSaya vistAra meM leza mAtra bhI saGkoca nahIM kiyA hai, hA viSaya pratipAdanameM utanA hI vistAra kiyA jA sakA hai ki-jahAMtaka buddhi, vidyA aura yogyatAne, avalamba diyA hai, ataeva viSaya pratipAdana prakaraNameM yaha bhI sambhava hai ki-kimI viSaya kA pratipAdana vA usakA koI bhAga kisI ko rucikara na ho; kyoMki janatA kI ruci vibhinna hotI haiM, parantu kArya meM prayAsa kartA kisI kI ruci vA aruci kI ora apanA lakSya na lejAkara apanI ruci ke anasAra hI pra. tipAdya viSaya kA pratipAdana karatA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| (15) yaha bhI smaraNa rahe ki laukika kArya vizeSakI siddhi ke liye isa ma. hAmantra ke avAntara pada vizeSake guNana aura dhyAnakI vizeSa vidhi kA ullekha jAna bajhakara nahIM kiyA hai, usakA hetu yaha hai ki vaha vidhi anadhikAriyoMke pAsa pahuMcakara unake aura unake sambandhiyoMke liye hAnikara na ho, kyoMki saba hI jAnate haiM ki-adhikArI aura yogyake pAsa zastra honese vaha usake dvArA apanI aura dUsaroMkI rakSA karatA hai, parantu ana. dhikArI aura ayogya ke pAsa pahuMcanepara vaha usake dvArA dUsaroM kA aura apanA bhI vidhAta kara baiThatA hai, sambhAvanA hai ki-isI uddezya ko lekara stotrakArane bhI stotrake anta meM likhA hai ki-"zrIgurvAmnAya se isakA guNana aura dhyAna karanA cAhiye kiJca-isI viSayameM lakSya lejAkara zrI namaskAra kalpa meM se bhI ve hI viSaya uddhRta kara likhe gaye haiM joki sarva sAdhAraNa ke liye upayogI samajha gaye haiN| pratipAdya viSayake bheda se yaha grantha chaH paricchedoMmeM vibhakta kiyA gayA hai: 1-prathama pariccheda meM-zrIjinakIrti sUri jI mahArAjake nirmita "zrI paJca parameSThi namaskAra stotra" kI bhASA TIkAke sahita vistRta rUpameM vyAkhyA kI gaI hai| 2-dvitIya pariccheda meM paNDita vinaya samudragaNi ke ziSya paNDita guNaratnamuni ke saMskRtameM varNita "Namo arihaMtANaM" ke 110 artha avikala likhakara unakA bhASA anuvAda kiyA gayA hai| 3-tRtIya pariccheda meM-zrI hemacandrAcArya jI mahArAja ke banAye hue "yogazAstra" nAmaka granthameMse uddhRta kara dhyAna; dhyeya, dhyAtA aura prANAyAmAdi viSayoM kA tathA zrInavakAra mantrake dhyAna Adi kI samasta vidhi aura usa ke mahirava prAdi kA varNana ati sarala bhASAmeM kiyA gayA hai| 4-cauthe paraccheidameM-zrI navakAra mantra ke durlabha "namaskAra kalpa) meMse uddha,ta/ kara sarvopayogI tathA sarva lAbhadAyaka katipaya prAvazyaka kalpoM kA nidarzana kiyA gayA hai| 5-pIca paricchedameM-bhavAntara padoMke viSaya meM praznottara rUpase yukti Aho! Shrutgyanam
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / pramANa aura hetu pUrvaka acche prakAra varNana kiyA gayA hai ki jisase mahAmantra sambandhI koI bhI viSaya zaGkAspada nahIM rahatA hai tathA jisake pravalokana se vAcakavRnda ko mahAmantra sambandhI tAtvika viSaya bhalI bhAMti avagata ho sakatA hai| 6-chaTe paricchedameM-zrIjinakIrti sUrijI mahArAja ke isa kathana ke a. nusAra ki-"parameSThi no'rhadAdayasteSAM namaskAraH zru taskandharUpo navapadASTa sampadaSTa SaSThayakSaramayo mahAmantra;" arthAt "arhat Adi parameSThI haiM; unakA ataskandharUpa namaskAra nava padoM, pATha siddhiyoM tathA ar3asaTha akSaroMse viziSTa mahAmantra hai" yakti, pramANa, hetu aura zAstrIya siddhAntoM se yaha pratipAdana kiyA gayA hai ki-mantra ke amuka pada meM amuka siddhi sanniviSTa hai| isa prasaGga meM yaha kaha denA bhI Avazyaka hai ki-isa viSaya meM jo kucha ullekha kiyA gayA hai usake viSayameM yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki vaha yathArtha hI hai, kyoMki pratyeka viSayako yathArthatAke viSaya meM jJAnI mahArAja ke atirikta koI bhI kathana karanekA sAhasa nahIM kara sakatA hai, hAM itanI bAta avazya hai ki-jJAnI mahArAjako pUrNa satkRpAke dvArA kisI devI zakti vA zubha saMskAra kI preraNA se isa mahAmantra ke viSaya meM itanA likhA gayA hai| ataH AzA hotI hai ki isa lekha kA adhikAMza avazyameva yathA. rthatA paripUrNa hokara mahAnubhAvoM ke cittotsAha ke liye paryApta hogaa| nissandeha isa prayAsa ke dvArA maiM apanA parama saubhAgya aura pragAr3ha dhuNya kA arjana samajhatA hUM ki mujhe pUrva sukRta se isa punIta kArya ke viSaya meM lekhanI uThAnekA yaha subhAvasara prApta huaa| ___isa prasaGgameM maiM zrImAn mAnyavara, sadguNa kadamba samalaGa kRta, zAntyAdi dazavidha zramaNa vibhUSita, saccIla, saujanyavAridhi, vipazcidvarya, vRhad bhaTTAraka kharatara gacchAcArya, zrI jaGgamayuga pradhAna, bhaTTAraka zrI 108 zrI jina cAritra sUrIzvara jI mahArAja ko apane vizuddha antaHkaraNa se anekAneka dhanyavAda pradAna karatA hUM ki jina mahAnubhAva ne isa viSayameM anekazaH mere Aho! Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prstaavnaa| (17) utsAha ko bar3hAkara evaM yathArtha sahAnubhUti pUrvaka saba prakAra se sahAyatA pra. dAna kara mujhe anugRhIta kiyaa| ___ isake anantara maiM zrImAn, sadguNakadambasamalaGakRta, vidyAnurAgI, saujanyavAridhi, vidvatpriya, dharmaniSTha, paramavadAnya, zrImaGgalacanda jI mahodaya jhAbaka ko ( ki jinhoMne isa granya ke kevala mudraNa kAryake ke hetu 1500 ) sau rupaye mAtra dravya uddhRta rUpameM pradAna kara grantha mudgaNa meM sahAyatA pahuMcAkara mujhe cirAnugRhIta kiyA ) tathA ukta sarva guNa sampanna, zrIyuta, phUlacanda jI mahodaya jhAbaka Adi sajjanoM ko (ki jinhoM ne yathAzakti grAhaka saMkhyAvRddhi tathA prArthika sahAyatA pradAna Adi ke dvArA apanI dharmaniSThA kA paricaya diyA hai ) apane vizuddha bhAva se dhanyavAda pradAna karatA hUM, isa ke atirikta grAhaka banakara pezagI mUlya bhejane vAle prAdi Adi apane anugrAhaka sajjanoM ko bhI dhanyavAda denA maiM apanA parama karttavya samajhatA hUM ki jina mahAnubhAvoM ne pezagI mUlya bhejakara tathA grAhaka zreNI meM nAma likhavAkara grantha ke mudraNa Adi meM sahAyatA pahuMcAyI tathA adhika vilamba honepara bhI vizvasta hokara dhairya kA avalambana kiyA / anta meM grantha ke sambandha meM punaH itanA likhanA Avazyaka hai ki isa viSaya meM jo kucha ullekha kiyA gayA hai usake viSayameM sarvAza rUpameM yathArthatA ke liye maiM sAhasa pUrvaka baduparikara nahIM hUM, kintu vaha merA Antarika bhAva hai, kiJca-yaha to mujhe dRDha nizcaya hai ki viSaya pratipAdana kI yathArthatA honepara bhI usa meM truTiyAM to avazya rahI hoMgI; ataH nIra kSIra vivekI haMsoMke samAna guNagrAhI, vidvAn, sAdhu, mahAtmA tathA munirAjoM se savinaya nivedana hai ki ve isa grantha kA AdyopAnta avalokana kara isa prastAvita viSaya meM apanA vicAra prakaTa kareM , arthAt ullikhita viSaya ke saba aMgoM meM athavA kisI aMza vizeSameM unheM jo 2 truTiyAM pratIta hoM unakA kRpA Aho! Shrutgyanam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) zrImantra rAjaguNakalpamahodadhi // pUrvaka sahetuka nirUpaNa kareM aura vizuddha bhAva se nikale hue ukta vicAroM meM jo unheM satyatA pratIta ho ( jaisA ki mujhe pUrNa vizvAsa hai ki-prAntarika sadbhAvameM jAgRta vizuddha saMskAra se pradarzita kiye hue ye vicAra yathArtha aura hitakArI haiM ) usa kA grahaNa aura samarthana kara mujhe cirAnugRhIta kareM, yadi ina vicAroMmeMse ekAMza ke dvArA bhI mAnavagaNa kA kucha upakAra hogA to maiM apane parizrama ko saphala samabhUMgA, ityalaM vistareNa sujanoMkA kRpAbhAjana ww jayadayAlu zarmA saMskRta pradhAnAdhyApaka zrIDUMgara kAleja / afaide | Aho! Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| maGgalAcaraNam / TRYA+r zAnta zivaM zivapadasya paraM nidAnam / dAntaM hyacintyamamalaM jitamohamAnam // trailokyalokanayanakasudhApravAham / kallANavallinavapallavanAmbuvAham // 1 // zreyoGganAvaravilAsanibaddharAgam / yogIzvarairviditasaMvihitasvarUpam // lokAvalokanakalAtizayaprakAzam / Anamya paJcaparameSThi muhurnikAntam // 2 // saMsAratoyanidhitoraNayAnapAtram / stotraM sunirmitamidaM jinakIrtisUrimukhyaiH sumaGgalakaraMtu mahAprabhAvam / vyAkhyAmi paJcaparameSThi namaskRtehi // 3 // (vizeSakama) samAlokyAyAsaM stavanavarakasyAsya vivtii| abhISTAnAM sAdhe tridazataru cintAmaNinibhasyamandaprajJasyAvaramatiyutA me khalajanAH / Aho! Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) vidhAsyante nUnaM mama samupahAsaM yadihate // 4 // guNatyAgakadRza iti loke suviditAH / satAM saMsiddhiM vai guNagaNasamAdAnakuzalAm // na bhItistebhyo vIkSya nanu hRdi me doSabahulA - dapi svAnte tveSA vilasatitarAM modagurutA // 5 // (yugmam) artha - zAnti yukta zivasvarUpa zivapada ke pradhAna kAraNa mana aura indriyoM kA damana karane vAle acintyarUpa nirmala moha aura mAnako jItane vAle tInoM lokoM ke prANiyoM ke netroM meM anupama sudhA kA pravAha karanevAle kalyANarUpa latAmeM navIna patroMko utpanna karane ke liye neghake samAna pratizaya kAntiyukta mukti rUpa sundara aGganA ke vilAsa meM prIti rakhanevAle yogIzvarI se jJAta tathA kathita svarUpa vAle tathA lokake avalokana kI kalA meM adhika prakAza vAle zrI paJca parameSThiyoMko bAraMbAra praNAma kara maiM zrIjina kIrtti sUrIzvarake banAye hue isa paJca parameSThi namaskAra ke stotrakI vyAkhyA ko karatA hUM jo ki ( stotra ) saMsAra samudra se pAra karaneke liye naukA ke samAna sundara maGgalakArI tathA mahAprabhAva se viziSTa hai // 9 // 2 // 3 // abhISTa artha kI siddhi ke liye kalpavRkSa tathA cintAmaNi ke samAna isa sundara stotra kI vyAkhyA meM mujha alpa buddhike prayAsako dekhakara tuccha buddhi vAle duSTa jana zravazyameva merA upahAsa kareMge kyoMki isa saMsAra meM yaha bAta prasiddha hI hai ki ve (duSTa jana) guNoMkA tyAga kara kevala doSa para hI dRSTi DAlate haiM parantu bahuta doSavAle bhI padArtha meM se guNa samUhake grahaNa meM kuzala puruSoM ke svabhAva kA hRdaya meM vicAra kara mujhe una durjanoM kA bhaya nahIM mere hRdaya meM yaha pramoda kI gurutA ( guru mAtrA ) hI adhika ki lAsa kara rahI hai // 4 // 5 // hai zubham // Aho! Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| zrImantrarAja guNakalpamahodadhiH arthAt zrI paJca parameSThi namaskAra stotra vyAkhyA // atha prathamaH pricchedH|| zrI jinakIrtisUriviracitaM zrI paJcaparameSThinamaskAramahAstotram // mUlam--paramiTTiNamukkAra,thuNAmi bharatIi tanavapayANaM pasthArabhaMgasaMkhA, nATThiAikahaNeNa // 1 // saMskRtam-parameSThinamaskAraM stavImi bhaktyA tabhavapadAnAm / / - prastArabhaMgasaMkhyAnaSToddiSTAdikathanena // 1 // ___ bhASArtha ---usa ke nau padoM ke prastAra, bhaMgasaMkhyA tathA naSTa aura uddiSTa Adi ke kathana ke dvArA maiM bhaktipUrvaka parameSThinamaskAra kI stuti karatA huuN||1|| 1. (prazna)-stotrakAra zrIjinakIrtisUri jI mahArAja ne mRlagAthAracanA se pUrva abhISTa deva namaskAra Adi kisI prakAra kA maMgalAcaraNa nahIM kiyA (jaisA ki grantha kI Adi meM vighnAdi ke nAza ke liye prAyaH saba hI prAcArya karate haiM ) isa kA kyA kAraNa hai ? (uttara)-"paramiTTiNamukkAraM" arthAt "parameSThinamaskAra" yaha samasta pada hI maMgalasvarUpa hai, ataH pRthak maMgalAcaraNa nahIM kiyA, ata eva svopajJavRtti ke prArambha meM isa gAthA ko unhoM ne abhISTadevatAnamarakArasvarUpa maMgalapratipAdikA kahA hai // Aho! Shrutgyanam
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjamuNakarupamahodadhi / svApajavatti-jinaM vizvatrayIvandhamabhivandha vidhIyate // parameSThistavavyAkhyA gaNitaprakriyAnvitA // 1 // tatrAdAvamidheyagI samuciteSTadevatAnamaskArasvarUpamaMgalapratipAdikAMgAthA vyAkhyA-parameSThino'haMdAdayasteSAM namaskAraH zrutaskandharUpo navapadASTasampadaSTaSaSTayakSaramayo mahAmantrastaM bhaktyA stavImi,tasya namaskArasya navasaMkhyAno padAnAM prastAro bhaMgasaMkhyA naSTam uddiSTam AdizabdAdAnupUrvyanAnupUryAdiguNanamahimA caiteSAM kathanena // 1 // dIpikA--tInoM lokoM ke vandha zrIjina deva ko namaskAra kara gaNitaprakriyA se yukta parameSThistaya kI vyAkhyA ko maiM karatA hUM // 1 // isa viSaya meM pahile abhidheya se viziSTa samucita iSTa devatA ko namaskAra karanA rUpa maMgala kA kathana karane vAlI gAthA ko kahA hai| usa namaskAra ke jo nau pada haiM una kA prastAra, bhaMgasaMkhyA, naSTa, uddiSTa tathA Adi zabda se AnupUrvI aura anAnupUrvI audi ke japane kA mahatva, ina (viSayoM ) ke kathana ke dvArA parameSThI jo ahaMdIdi haiM una kA jo zrutaskandharUpa namaskAra hai arthAt nau padoM, ATha siddhiyoM tathA ar3asaTha (68) akSaroM se viziSTa jo mahAmantra hai usa kI maiM bhakti ke sAtha stuti karatA I // 1 // mUlam--egAINa payANaM,gaNaantANaM paropparaM gunnnne|| aNupubdhippAhANaM, aMgANaM huMti sNkhaao|| 1-vandanA karane ke yogya // 2-parameSThistotra / / 3-vAcya viSaya // 4-yukta // 5-bhedoM ke phailAya kI prakriyA // 6-bhAMgoM kI saMkhyA / / 7-anukta saMkhyA kA kathana ||8-kthit svarUpa kI saMkhyA kA pratipAdana // 6-krama se gaNanA / / 10-krama se gaNanA na karanA / / 11-Adi zabda se pazcAnupUrvI ko jAnanA cAhiye / / 12-zrAdi zabda se siddha Adi kA grahaNa hotA hai / / 13-1dhyayana samUharUpa / / Aho! Shrutgyanam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // saMskRtam -- ekAdInAmpadAnAM gaNAntAnAmparasparaM guyAne // mAnupUrvIpramukhAnAM bhaMgAnAmbhavanti saMkhyAH // 2 // bhASArtha -gaNaparyanta eka Adi padoM kA paraspara guNana karane para mAnapUrvI bhaudi bhaMgoM kI saMkhyAyeM hotI haiM // 2 // svopajJavRtti-tatrAdau prathamopanyastamapi bahuvaktavyaM prastAra surkSaSaya vaktavye bhaMgaparimANe karaNamAhaH - ( 3 ) vyAkhyA -- iha gaNaH svAbhirmetaH padasamudAyaH, tata ekAdInAmpadAnAM dvikatrikacatuSkapaJcakAdirgeNaparyantAnAM sthApitAnAmparasparaM guNane sAr3ane zrAnupUrvyanAnupUrvyAdibhaMgAnAM saMkhyAH syuH, tathAhi - ekAdIni padAni navaparyakhAni krameNa sthApyante - 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, atra mitho guNane yathA ekasya padasya dvitIyAbhAvena mitho guNanAbhAvAt eka eva bhaMgaH, ekakadvikayoguNa jAtau dvau, dvikagaNasya aMgasaMkhyA, dvau tribhirguNitau jAtAH SaT eSA triphagaNasya bhaMgasaMkhyA,tataH SaT caturbhirguNitA jAtA caturviMzatiH, eSA catuSkagaNasya bhaMgasaMkhyA, tatazcaturviMzatiH paJcabhirguNitA jAtaM viMzatyuttaraM zatam, eSA paJcakagaNasya bhaMgasaMkhyA, viMzatyuttaraM zataM SaDbhirguNitaM jAtAni sapta zatAni viMzatyuttarANi, eSA SaTkagaNasya bhaMgasaMkhyA, iyazca saptabhirguNitA jAtAH paJcasai~jhAH catvAriMzadadhikAH, etAvatI saptakagaNasya bhaMgasaMkhyA, iyamaSTamirguNitA jAtASTakagaNasya bhaMgasaMkhyA catvAriMzat sahasrANi trINi zatAni viMzatyuttarANi, ete bhaMgA navabhirguNitA jAtAstisro lakSA dvASaSTiH sahasrArI atrANi zatAni ca eSA namaskAranavapadAnAmAnupUrvya nAnupUrvIpazcAnupUrvIbhaMgAnAM saMkhyA // 2 // dIpikA -- aya isa viSaya meM pahile yadyapi prastAra ko pUrva kahA hai bahuta kathana karanA hai isa liye use chor3a kara parvaktavya tathApi usa meM 1- gaNa zabda kA artha Age kahA jAvegA || 2 guNA || 3 - Adi zabda se anAnupUrvI aura pazcAnupUrvI ko jAnanA cAhiye || 4-svAbhISTaH || 5 - zrAdizabdena SaDAdigrahaNam // / 6 - Adizabdena pazcAnupUrvyA grahaNam / / 7- sahasrazabdasya puMstvamapi // 8-latazabdasya strItve'pi vRttiH // - jisa meM thor3A kathana karanA hai aise // Aho! Shrutgyanam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) shriimntrraajgunnklpmhoddhi| bhaMgaparimANa ke viSaya meM kriyA ko kahate haiM:___ apanA abhISTa jo padoM kA samudAyeM hai use yahAM para gaNa jAnanA cAhiye, isa liye dvika, trika, catuSka aura paMcaka Adi gaNaparyanta sthApita jo eka Adi pada haiM, una kA paraspara meM guNana arthAt tAr3ana karane para AnupUrvI aura anAnupUrvI oNdi bhaMgoM kI saMkhyAyeM hotI haiM, jaise dekho nau taka eka Adi pada krama se rakkhe jAte haiM- 1,2,3,4,5,6,7,8,9, ina meM Apasa meM guNana karane para, jaise-eka pada kA dUsare ke na hone se paraspara guNana nahIM ho sakatA hai, isa liye usa kA eka hI bhaMga hotA hai, epha aura do kA guNana karane para do hue, isa liye dvika gaNa kI bhaMgasaMkhyA do hai, una (do) ko tIna ke sAtha guNana kiyA to baH hue, yaha trika gaNa kI bhaMgasaMkhyA hai, isa ke pIche chaH (6) ko cAra se guNA kiyA to caubIsa (24) hue, yaha catuSka gaNa kI bhaMgasaMkhyA hai, isake bAda caubIsa ko pAMca se guNA kiyA to eka sau bIsa (120 ) hue, yaha paJcaka gaNa kI bhaMgasaMkhyA hai, eka sau bIsa ko chaH se guNA kiyA to sAta sau bIsa (720) hue, yaha SaTka gaNa kI bhaMgasaMkhyA hai, isa (saMkhyA) ko sAta se guNA kiyA to pAMca sahasra cAlIsa (504 0 ) ho gaye, itanI saptaka gaNa kI bhaMgasaMkhyA hai, isa (saMkhyA) ko ATha se guNA kiyA to aSTaka gaNa kI bhaMgasaMkhyA cAlIsa sahasra tIna sau bIsa (40,320) ho gaI, ina bhaMgoM ko nau se guNA kiyA to tIna lAkha bAsaTha sahasra ATha sau assI (3,62,880) hue, yaha namaskAra ke nava padoM ke AnupUrvI, anAnupUrvI aura pazcAnupUrvI bhaMgoM kI saMkhyA hai // 2 // mUlam-egassa egabhaMgo, doNhaM do caiva tinnhchnbhNgaa|| cauvIsaM ca cauNhaM, visuttarasayaM ca paMcaNhaM // 3 // 1-bhaMgoM (bhA~goM) kA parimANa // 2-prakriyA, racanAvidhi // 3-iSTa, vivakSita // 4-smuuh| 5-Adi zabda se chaH Adi ko jAnanA cAhiye // 6-guNA // 7-Adi zabda se pazcAnupUdI ko jAnanA caahiye| Aho! Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // satta ya sayANi bIsA, chaNhaM paNasahassa catta sattarahaM / cAlIsa sahassa tisayA, vIsuttarA huMti aTTarAI // 4 // lakkhatigaM bAsahI, sahassa aTTha ya sayANi taha prsiii|| navakAranavapayANaM, bhaMgayasaMkhA u sadhyA // 5 // saMskRtam-ekasya ekamaMgo dvayodvauM caiva trayANAM para mNgaaH|| caturvizAtizca caturNA viMzatyuttarazataJca padhcAnAm // 3 // sapta ca zatAni viMzatiH paeNAM paJca sahasrANi catvAriMzat saptAnAm // catvAriMzatsahasrANi trINi zatAni // viMzatyuttarANi bhavanti aSTAnAm // 4 // lakSatrayaM dvASaSTiH sahasrANi aSTa ca zatAni tathA prshiitiH|| navakAranavapadAnAM maMgakasaMkhyA tu sarvApi // 5 // . bhASArtha----eka kA eka bhaMga hotA hai / do ke do bhaMga hote haiN| tIna ke chaH bhaMga hote haiN| cAra ke cauvIsa bhaMga hote haiM tathA pAMca ke eka sau bIsa maMga hote haiM // 3 // chaH ke sAta sau bIsa bhaMga hote haiN| sAta ke pAMca sahasra cAlIsa bhaMga hote haiM tathA ATha ke cAlIsa sahasra tIna sau bIsa bhaMga hote haiM // 4 // 1-mUle tuzabdo'pizandArthaH // 2-pUrva kahI huI gakhoM kI bhaMgakasaMkhyA kA hI aba kathana kiyA jAtA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // . tIna lAkha bAsaTha sahama AThasau assI, navakAra ke nau padoM ke maMgoM kI sama saMkhyA hotI hai // 5 // svopajJavRti--etAevabhaMgasaMkhyAgAthAmirAha,gAbhAvayaMspaham / / 4 / 5 / dIpikA-maMgoM kI inhIM ( pUrvokta ) saMkhyAoM ko tIna gAthAoM ke dvArA kahA hai, ye tInoM gAthA spaSTa hai // 3 // 4 // 5 // mUlam tattha pahamANu puccI, caramA pacchANupubdhiyA neyaa|| sesA u majjhimAzro, apAzupuSvIro svvaashro||6|| saMskRtam-tatra prazvamAnupUrvI caramA pazcAnupUrvikA jnyeyaa|| zeSAstu madhyamAH anAnupUrvyaH sarvAH // 6 // bhASArtha-una meM se prathama (bhaMgasaMkhyA) AnupUrvI hai, pichalI (bhaMgasaMkhyA) ko pazcAnupUrvI jAnanA cAhiye, zerSe no bIca kI (bhaMgasaMkhyA) haiM ve saba anAnupUrvI haiM // 6 // svopajJavRtti-eSAmbhaMgAnAM nAmAnyAhaHSaSThI gAthA speSTA // 6 // atra paMcapa~dImAzritya viMzatyuttaraM zataM bhaMgasaMkhyAyaMntrakaM likhyate yathA: 1-tIna gAbhAtroM kA artha spaSTa hai|| 2-sava se pahilI jo bhaMgasaMkhyA hai use AnupUrvI kahate haiM / / 3-saba se antima // 4-zrAdi aura anta kI bhaMgasaMkhyA ko chor3a kara // 5-spaSTArthA / / 6-paJcAnAmpadAnAM samAhAraH pazcapadI tAm / / 7-uddizya, adhikRtya // 8-yantraka koSTakam // Aho! Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pricched.|| (7) 34251 43251 23541 32541 25341 52341 35241 53241 24531 42531 45213 12345* 24315 35124 14523 15342 21375 42315 53124 41523 51342 13245 34215 23514 15423 35142 31245 43214 32514 51423 53142 23145 12354 25314 45123 14532 32145 21354 52314 54123 41532 12435 13255 35214 24513 15432 21535 31254 53214 42413 51432 14235 23154 12453 25413 45132 41235 32154 21453 52413 54132 24135 12534 24ra43 34512 42135 21534 41253 54213 43512 13425 .15234 24153 13452 35412 31425 51234 42153 31452 53412 14325 25134 12543 14352 45312 41325 52134 21543 41352 54312 34125 13524 15243 34152 23451 43125 31524 51243 43152 32451 23415 15324 25143 24351 51324 52143 / 31542 | 42351 dIpikA-ina bhaMgoM ke nAmoM ko kahate haiM: chaThI gAthA spaSTa hai // 6 // 25431 52431 45231 54231 34521 43521 35421 53421 45321 32415 54321 // * iyaM maMgasaMkhyA AnupUrvI pUrvAnupUrvI ceti kathyate / iyamantimA bhaMgasaMkhyA pazcAnupUrvIti kathyate, zeSAstu madhyamAH sarvA api bhaMgasaMkhyA anAnaphUrya ucyante // 1-spaSTa arthavAlI // Aho ! Shrutgyanam
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zrImantrarAjagupakarapamahodadhi // yahAM para pAMca padoM ko mAna kara eka sau bIsa kA bhaMga saMkhyA kA yantra sisA jAtA hai, jaise mUlam-aNupukhyimaMgahiTThA jivimaggo uvari srisN|| pudi jiTThAikamA sese muttuM samayabheyaM // 7 // saMskRtam-mAnupUrvI maMgAdhastAt, jyeSTha sthApaya agrata upari sadRzam // pUrva jyeSThAdikramAt zeSAn muktvA samayabhedam // 7 // bhASArtha-AnupUrvI bhaMga ke nIce agalI paMkti meM jyeSTha aMka kI sthApanA karo, apara samAna aMka kI sthApanA karo tathA samayabhede ko chor3a kara zeSa aMkoM kI jyeSThAdi krama se pUrva sthApanA karo // 7 // svopajJavRti atha prastAramAhaH-- vyAkhyA-AnupUrvAbhaMgasya pUrva nyastasya upalakSaNattvAdanAnupUrvIbhaMgasyApi pUrva nyastasya adhastAt dvitIyapaMktAvityarthaH, jyeSThaM sarvaprathamamaMkam "sthApaya" iti kriyA sarvatra yojyA, tathA "agrata uparIti" uparitanapaMktisadRzamaMkarAzimiti gamyam ,sthApyate,tathA "pUrvamiti" yatra jyeSThaH sthApitastataH pUrvabhAge pazcAdbhAge ityarthaH, jyeSThAnujyeSThAdikramAt zeSAn sthApaya aMkAniti gamyam , vakSyamANagAthArItyA sadRzAMkasthApanA samayabhedastaM muktvA TAlayitvetyarthaH, tatra paJcapadImAzrityodAharaNaM yathA-1,2,3,4,5, eSAnupUrvI, atra 1-koSThaka // 2-eka sau bIsa kA bhaMgasaMkhyA kA yantra abhI pUrva likhA jA cukA hai, ataH yahAM para phira use nahIM likhate haiM // 3-prathama bhaMga // 4-dUsarI Adi // 5-samayabheda kA svarUpa Age kahA jAvegA // 6-yojanIyA, prayoktavyeti yAvat / / 7-jyeSTho'GkaH ||8-puurv jyeSThaM tato'nujyemityAdikrameNa / / 6-ucyate iti zeSaH // 10-pradarzyata iti zeSaH / / Aho! Shrutgyanam
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // ekakasya sarvajyeSThatvena tato'parajyeSThAbhAvAt na kiJcittadadhaH sthApyate, tato dvikasyaikako jyeSThaH syAdataH sa tadadhaH sthApyate, "agrata uparIti" uparitanapaMktisadRzo'GkarAziH 345 rUpaH sthApyate, zeSo'tra dvikaH, tataH sa pUrva sthApyaH, jAtA dvitIyA paMktiH 21345, atha tRtIyapaMktau zrAdyasya dvikasya ekako jyeSTho'sti, paraM tasmin sthApyamAne agrata uparitanAMka 1345 rUpasthApane sadRzAMkasthApanArUpaH samayabhedaH syAt tato dviko mucyate, ekakasya ca jyeSThAbhAvAt tyAgaH, tata ekakaM dvikaJca muktvA trikasya jyeSTho dviko'sti sa tadadhaH sthApyate,agrata uparisadRzau 45 rUpAvako sthApyau, pUrvaJca roSAvekakatrikI jyeSThAdikramAt sthApyau, jAtA tRtIyA paMktiH 13245, atha caturthapaMktau ekasya jyaSThAbhAvAt taM muktvA trikasyAdho jyeSThaH sthApyate paraM tathA samayabhedaH syAt tato dvikaM tyaktvA sarvajyeSTha ekakaH sthAyaH, agrata uparitanasadRza 245 rUpA aMkAH sthApyAH, zeSazcAtra trikaH, sa pUrvaM sthApyaH, jAtA caturthI paMktiH 31245, evamanayA prakriyayA tAvat jJeyaM yAvaccaramapaMktau paJcakacatuSkatrikadvikaikAH 54321 jAyante // 7 // dIpikA--aba prastAra ko kahate haiM: pahile rakkhe hue AnupUrvI bhaMga ke nIce ( yaha kathana upalakSaNa rUpa hai, isa liye yaha bhI jAnanA cAhiye ki pahile rakkhe hue anAnupUrvI bhaMga ke bhI nIce ) arthAt dUsarI paMkti meM jyeSTha arthAt sarvaprathama aMka kI sthApanA karo (" sthApanA karo" isa kriyA ko sarvatra jor3anA cAhiye ) tathA "aprata upari" yaha jo kahA gayA hai, isa kA artha yaha hai ki Upara vAlI paMkti ke samAna aMkasamUha rakkhA jAtA hai tathA pUrva arthAt jahAM jyeSTha ( aMka ) kI sthApanA kI hai usa se pUrva bhAga meM arthAt pazcAt bhAga meM jyeSTha aura anujyeSTha Adi krama se zeSa aMkoM kI sthApanA karo, vakSyamANa gAthA kI rIti 1-ekasyAdhaH ||2-dvikaapekssyaa 1 3-dvikaH / / 4-tasmAtkAraNAt // 5-TAlyate, paridviyate // 6-mocanam // 7-dvikH||8-triksyaadhH|| 6-pUrvamekaH sthApyaH pazcAtrika ityarthaH // 10-ekkm|| 11-jyeSTho dvika ityrthH|| 12-dvikasthApane / / 13-sadRzAMkasthApanA || 14-trikasyAdhaH iti shessH| 15-antimapaMktau // 16-pUrva jyeSTha kI, phira anujyeSTa aMka kI, isa krama se / / 17-Age kahI Aho! Shrutgyanam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // se sadRza aMkoM kA sthApana karanA samayabheda kahalAtA hai, usa ko chor3a kara arthAt TAla kara, yahAM para pAMca padoM ko mAna kara udAharaNa diyA jAtA hai, dekho-1,2,3,4,5, yaha AnupUrvI hai, yahAM para eka (aMka) sarvajyeSTha hai, kyoMki usa se bar3ha kara koI jyeSTha nahIM hai, isa liye usa ke nIce kucha nahIM rakkhA jAtA hai, isa ke pazcAt dvika kA eka jyeSTha hai, isa liye vaha usa ke nIce rakkhA jAtA hai, isa se Age Upara kI paMkti ke samAna 3,4,5, rUpa aMkasamUha rakkhA jAtA hai, aba zeSa rahA dvika, isa liye use pUrva rakhanA cAhiye, dUsarI paMkti 2,1,3,4,5, ho gaI / aba tIsarI paMkti meM Arya dvika kA eka jyeSTha hai parantu usa ke rakhane para Age Upara vAle aMka 1,3,4,5, ke rakhane para sadRza aMkoM kI sthApanArUpa samayabheda ho jAvegA, isa liye dvike chor3a diyA jAtA hai aura eka kA koI jyeSTha nahIM hai isa liye usa kA bhI tyAga hotA hai, isa liye eka aura dvika ko chor3a kara trika kA jyeSTha dvika hai vaha usa ke nIce rakkhA jAtA hai, usa ke Age Upara ke samAna 4,5, rUpa aMkoM ko rakhanA cAhiye, aba zeSa rahe eka aura tIna, una ko jyeSThAdi krama se pUrva rakhanA cAhiye, aba 1,3,2,4,5, yaha tIsarI paMkti bana gaI, aba cauthI paMkti meM-eka kA jyeSTha koI nahIM hai, isa liye usa ko chor3a kara trika ke nIce jyeSThaM rakkhA jAve parantu aisA karane para samayabheda ho jAvegA, isa liye dvika ko chor3a kara sarvajyeSTha eka ko rakhanA cAhiye, Age Upara ke samAna 2,4,5, rUpa aMkoM ko rakhanA cAhiye, aba yahAM para trika zeSa rahA, use pahile rakhanA cAhiye, to cauthI paMkti 3,1,2,4,5, bana gaI, isI prakriyA se vahAM taka jAnanA cAhiye ki jahAM taka pichalI paMkti meM pAMca, cAra, tIna, do, eka, 5,4,3,2,1, ho jAveM // 7 // mUlam --egAI payANaM, uDaho AyayAsu pNtiisu|| 1-pUrva bhaMga / / 2-saba se bar3A graMka // 3-dvika ke / / 4-pahile, prathama // 5-do kA aMka // 6-eka kA / / 7 dvika / / 8-trika ke // 6-eka ko / / 10 jyeSTha arthAt dvika aMka / / 11-sadRza aMkoM kI sthApanA / / 12 zailI, rIti / / Aho! Shrutgyanam
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda || pattharakaraNamavaraM, bhaNAmi parivahiM // 8 // tAsu paMktiSu || saMskRtam - ekAdInAM padAnAmUrdhvA prastArakaraNamaparaM bhaNAmi parivartAGkaH // 8 // bhASArtha - eka Adi padoM ke Upara aura nIce Ayata paMktiyoM meM parivarttIkoM ke dvArA maiM prastAra kI dUsarI kriyA ko kahatA hUM // 8 // svopajJavRtti - atha prastAre karaNAntaraM vivarttuH prastAvanAgAthAmAha : vyAkhyA- -iha ekAdInAmpadAnAmUrdhvAdha AyatAH paMktayaH prastIryante, tatastAsu paMktiSu prastArasya karaNamaparaM bhaNAmi parivarttIkaiH, iha yasyAM yasyAM paMktau yAvadbhirvA rerekaikampadaM parAvartyate tasyAM tasyAM paMktau tadaMkasaMkhyAyAH parivarttIka iti saMjJA // 8 // dIpikA -- aba prastAra ke liye dUsarI kriyA ko kahane kI icchA se prastAvanAgAthA ko kahate haiM: ( 11 ) yahAM eka Adi pardoM kI Upara nIce lambI paMktiyAM khIMcI jAtI haiM, isa ke pazcAt una paMktiyoM meM parivarttIkoM ke dvArA maiM prastAra kI dUsarI kriyo ko kahatA hUM, yahAM para jisa 2 paMkti meM jitanI vAra eka eka pada kA parAvarttana hotA hai usa 2 paMkti meM usa aMkasaMkhyA kA nAma parivarttIka hai // 8 // mUlam -- aMtakeSa vibhataM, gaNagAcaM ladhu aMku sesehiM // 1-Adi pada se dvika Adi ko jAnanA cAhiye // 2- lambI, vistIrNa // 3- parivartakoM kA varNana Age kiyA jAvegA // 4-rIti, vidhi, zailI // / 5 anyat karaNam / / 6- vaktumicchuH // 7- vistIrNAH, pralambAH // 8-vilikhyante, nirmIyante // 6-saMghaTayate / / 10-nAma // 11- rIti, zailI / / 12-rIti // 13 - saMghaTana // Aho! Shrutgyanam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) bhImantrarAjaguNakalpamahodadhi // bhaiavo parivahA, neyA navamAipaMtIsu // 6 // saMskRtam-antAMkena vibhaktaM gaNagaNitaM labdhAMkaH zeSaiH / / bhanavyaH parivatto jJeyA navamAdipaMktiSu // 6 // bhASArtha-gaNa kA jo gaNita hai usa meM antya aMka se bhAga dene para jo labdhAMka ho usa meM zeSoM kA bhAga denA cAhiye, unhIM ko navama Adi. paMktiyoM meM parivarta jAnanA cAhiye // 6 // stropajJavRtti-tatra pUrva parivartAGkAnayane karaNamAhaH vyAkhyA-gaNasya gacchasya prastAvAdatra navakarUpasya gaNitaM vikalpabhaMgasaMkhyA 362880rUpam tadantyAMkenAtra navakarUpeNa bhaktam ,labdho'GkaH 40320, tato navamapaMktau ayamparivattIko jJeyaH, ko'rtha :asyAM paMktAvetAvata etAvato vArAn navamASTamasaptamAdIni padAni adho'dho nyasanIyAni, tato labdho'GkaH 40320 rUpaH zeSairaSTabhi bhajyate,labdha5040,ayamaSTamapaMktau parivartaH, asya ca zeSaiH saptamirbhAge labdhaM 720, saptamapaMktAvayaM parivartaH, asya ca prAgvat zeSaiH SaDbhirbhAge labdhaM 120, SaSThapaMktau parivoM'yam , tasya ca paJcabhirbhAge labdhaM 24, paJcamapaMktau parivartaH, asya ca catumirbhAge labdhaM 6, caturthapaMktau parivartaH, asya ca tribhirbhAge labdhaM dvayam , tRtIyapaMktau parivartaH, asya dvAbhyAM bhAge labdha ekaH, dvitIyapaMktau parivartaH, tasyApyekena bhAge labdha ekaH prathamapaMktau parivartaH // 6 // dIpikA--aba isa viSaya meM pahile parivartIka ke lAne ke liye kriyA ko kahate haiM: gaNa arthAt gaccha kA, prastAva hone se yahAM para navaka rUpa kA gaNita vikalpabhaMgasaMkhyA 362880 rUpa hai, usa meM yahAM para antima aMka nau 1-pichale ||2-shraadishbd se aSTama zrAdi kA grahaNa hotA hai ||3-vidhim ||4-gnnitmitysyaivaarthH-viklpbhNgsNkhyaa iti // 5-tad gaNitam // 6-antye nAGkena // 7-bhAgamAnItam // 8-idaM tAtparyamityarthaH // 1-zrAdizabdena SaSTAdiparigrahaH // 10-rakSaNIyAni, sthApyAni // 11 pUrvarAtyA // 12-rIti // 13-pichale // Aho! Shrutgyanam
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda || ( 13 ) kA bhAga diyA to labdhAMka 40320 huA, isa liye navIM paMkti meM yaha parivarttI jAnanA cAhiye, tAtparya yaha hai ki isa paMkti meM itanI 2 bAra nau, ATha aura sAta zrIdi pada nIce 2 rakkhe jAne cAhiyeM, isa ke pazcAt labdhAMka 40320 meM zeSa 8 kA bhAga diyA jAtA hai to labdhAMka 5040 hotA hai, yaha AThavIM paMkti meM parivarta hai, isa meM zeSa sAta kA bhAga dene para labdhAMka 720 hotA hai, isa liye sAtavIM paMkti meM yaha parivartta hai tathA isa meM pUrva ke samAna zeSa chaH kA bhAga dene para labdhAMka 120 huA, yaha chaThI paMkti meM parivarta hai, usa meM 5 kA bhAga dene para labdhAMka 24 huA, yaha paMcama paMkti meM parivarta hai, isa meM 4 kA bhAga dene para labdhAMka 6 huA, yaha cauthI paMkti meM parivarta hai, isa meM 3 kA bhAga dene para labdhAMka do huA, yaha tIsarI paMkti meM parivarta hai, isa meM do kA bhAga dene para labdhAMka eka huA, yaha dUsarI paMkti meM parivarta hai, usa meM bhI eka kA bhAga dene para labdhAMka eka huA, yaha prathama paMkti meM parivarta hai // 1 // mUlam -- pubvagaNabhaMgasaMkhA havA uttaragAMmi parivaho / niyaniyasaMkhA niyaniya, gaNataMNa bhattA vA // 10 // saMskRtam -- pUrvagaNabhaMgasaMkhyA athavA uttaragaNe parivarttaH // nija nijasaMkhyA nijanijaarraine bhakkA vA // 10 // bhASArtha - athavA pUrva gaNa kI jo bhaMgasaMkhyA hai vaha uttara gaNa meM parivarta hotA hai, athavA nija 2 saMkhyA meM nija 2 gaNa ke antye aMka kA bhAga dene se parivarta hotA hai // 10 // 1- Adi zabda se chaH Adi ko jAnanA cAhiye // 2 - pibale / Aho! Shrutgyanam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNa kalpamahodadhi // svopajJavRtti - tha etAnevaM parivartAn prakArAntareNAnayatiH athavA zabdaH prakArAntare, pUrvagaNasya yA bhaMgasaMkhyA " egassa egabhaMgo" ityAdikA, sevottaragaNe parivartaH, parivarta kastatulya ityarthaH, tathAhi, ekakarUpasya pUrvagaNasya yA bhaMgasaMkhyA ekakarUpA saivottaragaNe dvikarUpe parivarttaH tathA dvikagaNasya bhaMgasaMkhyA dvayarUpA, uttaragaNe trikarUpe parivarto'pi dvayarUpaH, tathA trikagaNe bhaMgAH SaT caturthagaNe parivarto'pi SaTkarUpaH, tathA catuSkagaNe bhaMgAH 24, paJcamagaNe parivarto'pi 24 rUpaH, evamagrato'pi jJeyam, athottarArdhenaiM parivartAnayane tRtIya prakAramAha" niya niya" iti athavA nijanijagaNasya bhaMgasaMkhyA nijanijena gaNasyAntyAM kena bhaktAM parivartaH syAt, tathAhi -ekakagaNasya bhaMgasaMkhyA ekarUpA, sA antyAkena kakarUpeNa bhaktA labdha ekaH, dyapaMktI parivartaH, tathA dvikagaNe bhaMgasaMkhyA dvayarUpA sA dvikagaNasya antyAM kena dvikarUpeNa bhaktA labdha ekaH, atrApi parivartaka eka eva, tathA trikagaNe bhaMgasaMkhyA paTsvarUpA, sA trikagaNasya antyenAM kena trikarUpeNa bhaktA labdhau dvau, trikagaNe parivartaH, tathA catuSkagaNe saMkhyA 24rUpA, sA antyAMkena catuSkarUpeNa bhaktA labdhAH SaT, atrAyamparivartaH, evamagrato'pi jJeyam / ( 14 ) 1 2 3 1 1 2 20 4 5 6 7 8 ha 403 6 24 | 120 720 5040 20 iyaM parivartanAsthApanI // 10 // dIpikA-- aba inhIM parivatoM ko dUsare prakAra se lAte haiM: 11 athavA zabda prakArAntara artha meM hai, pUrva " egassa egabhaMgo" ityAdi kathana ke anusAra pUrvagaNa kI jo bhaMgasaMkhyA hai, usI ko uttara gaNa meM parivarta 1- pUrvoktAneva // 2 anyena prakAreNa // 3-sA bhaMgasaMkhyA // 4- parivarta ityasyaivArthaH parivaka iti // 5 - zrastIti zeSaH, evamanyatrApi jJeyam // 6- zraye'pi // 7-gAthAyA uttarArdhena // 8- antyenAM kena // -bhAgamAnItA // 10-prathamagaNe // / 11 - zragre'pi // 12 - parivartakasthApanA // 13- pUrvokta // 14- dUsare prakAra // Aho! Shrutgyanam
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // (15). jAnanA cAhiye, tAtparya yaha hai ki parivartaka usa ke tulya hI hotA hai, jaise dekho-ekarUpa pUrva gaNa kI jo bhaMgasaMkhyA eka hai, vahI dvikarUpa uttara gaNa meM parivarta hai, tathA dvikagaNa kI bhaMgasaMkhyA dvayarUpa hai, isa liye trikarUpa uttara gaNa meM parivarta bhI dvayarUpa hai, tathA vita garA meM chaH aMga haiM ataH caturthANa meM parivarta bhI chaH rUpa hai, tathA catupkagaNa meM bhaMga 24 haiM, ataH paMcama gaNa meM parivarta bhI 24 hai, isI prakAra Age bhI jAnanA caahiye| aba ( gAthA ke ) uttarArdha ke dvArA parivarta ke lAne ke liye tIsare prakAra ko kahate haiM- "niya niya" iti, athavA nija nija gaNa kI bhaMgasaMkhyA meM apane2 gaNa ke antima aMka kA bhAga dene para parivarta ho jAtA hai, jaise dekho-eka gaNa kI bhaMgasaMkhyA eka hai, usa meM yahAM para antya aMka eka kA bhAga diyA to labdhAMka eka huA, basa yahI prathama paMkti meM parivarta hai, tathA dvikagaNa meM bhaMgasaMkhyA do hai, usa meM dvikagaNa ke antya aMka do kA bhAga diyA to labdhAMka eka huA, isa liye isa meM bhI parivartIka eka hI hai, tathA trikagaNa meM bhaMgasaMkhyA chaH hai, usa meM trikagaNa ke antya aMka tIna kA bhAga diyA to labdha do hue ataH trikagaNa meM yahI parivarta hai, tathA catuSkagaNa meM saMkhyA 24 hai usa meM antya aMka cAra kA bhAga diyA to labdhaM chaH hue, yahAM para yaha parivarta hai, isI prakAra Age bhI jAnanA caahiye| yaha parivartanoM kI sthApanA hai // 10 // mUlam iga igadu cha cauvIsaM visuttarasayaM ca satta saya vIsA // 1-do rUpa ||2-apne apane // 3-pichale ||4-pichle ||5-is liye ||6-lbdhaaNk // 7-parivartAka Aho! Shrutgyanam
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) shriimntrraajgunnklpmhoddhi|| paNa sahassa cAlIsA catta sahassA tisaya vIsA // 11 // saMskRtam-eka eko dvau SaT caturvizatiH viMzatyuttarazatazca saptazatAni viMzatiH // paMca sahasrANi catvAriMzat catvAriMzatsahasrANi trINi zatAni viNshtiH|12| bhASArtha-eka, eka, do, chaH, caubIsa, eka sau bIsa, sAta sau bIsa, pAMca sahasra cAlIsa tathA cAlIsa sahasra tIna sau bIsa // 11 // svopajJavRtti-athaitAnevaM parivartAn pUrvAnupUrvya gAthAvandhenAha // 11 // dIpikA-inhIM parivatoM ko pUrvAnupUrvI ke dvArA gAthAvandha se kahA hai // 11 // mUlam-parivahakapamANA aho aho aNtimaaipNtiisu|| aMtimapabhiI aMkA Thavijja vajjia samayabheyaM // 12 // jA sayalabhaMgasaMkhA navaraM paMtIsu dosu paDhamAsu // kamaukkamo dunhavi sese aMke tthvijjaasu||13|| saMskRtam-parivartAkapramANAH adhodho'ntimAdipaMktiSu // antimaprabhRtyaMkAH sthApanIyAH varjayitvA samayabhedam // 12 // 1 pUrvoktAneva ||2-aanupuutyrthH // 3-gAthAracanayA // Aho! Shrutgyanam
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda | yAvat sakalabhaGgasaMkhyA, navaraMpaGktyodvayoH prathamayoH // kramotkramato dvayorapi zeSA aGkAH sthApanIyAH // 13 // bhASArtha - nIce nIce antima (1) Adi (2) paMktiyoM meM parivartAGkoM kI saMkhyA kA yaha pramANa hai, samaya bheda ko chor3akara antima zrAdi Gka kI sthApanA karanI cAhiye // 12 // jahAM taka ki saba bhaGgoM kI saMkhyA pUrNa ho jAve, hAM yaha vizeSatA hai ki prathama do paMktiyoM meM donoM ke pUrNa hone taka zeSa prakkoM kI krama aura utkrama (3) se sthApanA karanI cAhiye // 13 // svopajJavRtti- - matha parivRttaH (4) prastutAM (5) mastArayukti (6) gAthAdhaye (9) nAhaH ( 17 ) - svasvaparivarttA pramANAMstatsaMkhyA tulya vArAn pazcAnupUrvyA AdiSu paMktiSu antyaprabhRtI (8) naGkAnatho'dhaH sthApayet, samayabhedaM [9] varjayitvA (10) saphalabhaGgasaMkhyApUrti yAvat, navaram prathamapaMktidvaye prathama dvitIyapaMDa ktayorityarthaH, zeSamaGkayaM kramotkramAbhyAM (11) sthApyam (12) paJca padAnyAzritya bhAvanA (13) yathA bhAntyA paMktiH paJcamI, tasyAzca caturviMzatirUpaH parivarsAGkaH tatazcaturviMzativArAnantyo'GkaH, paJcakarUpaH sthApyaH, tatazcatuSka trikadvikaikakAH krame caturviMzatiM caturviMzativArAnadho'dhaH sthApyAH, yAvajjAtA sakalabhaGgasaMkhyA viM zatyuttarazatarUpA sampUrNA, tatazcaturyapaMktI SaTkarUpaH parivartaGkaH, samayamedakAriNamantyamapi paJcakaM mukta vA catuSkatrika vikekakAH SaT SaT vArAn sthApyoH SaT SaT vArAn paJcakaH sthApyaH, tataH samayabhedakaraM catuSkaM muktvA trikadvikakAH SaT SaT saMkhyAn vArAn sthApyAH tataH samayabhedakaraM trika mukavA paJcacatuSka vikekAH SaT paT saMqhyA svApyA: tataH samayabhedakaraM dvikaM sutavA paJcakacatuSka trikaikakAH SaT SaT saMkhyAH 1-pichalI // -2Adi zabda se antima se pUrvAdi ko jAnanA cAhiye // 3-krama ko chor3a kara // 4- parivarsAGkaH // 5 prasatAm pUrvoktAm // 6- prastArasya vidhim // 7dvAbhyAM gAthAbhyAm // 8- antyAdIn // 6-sadRzAGkasthApanAm // 10 mukta vA // 11'krameNa utkrameNa ca // 12. rakSaNIyam // 13- kriyate itizeSaH / / 2 Aho! Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / / ( 18 ) sthApyAH, tataH samayabhedakaramekakaM tyaktavA paJcakacatuSkacikaThikAH tAvatastAvato vArAn sthApyAH, jAtA caturthaM paMktiH sampUrNA, pratha tRtIyapaMktI dvikarUpaH parivartAGkaH, tataH paJcakaM catuSkaJca samayabhedakaraM mukta vA trikavikekakAH dvidviH svAdhyAH, tataH paJcakaM trikaca mukta vA catuSka dvikaikakAH dvidviH sthApyAH tatazcatuSka trike kakAH, (1) sataH catuSkantrikadvikAH, tatakhikadvikaikakAH, tataH paJcaka trikakAH, tataH paJcakantrikaThikA, evamantyAdayo'GkAH samayabhedakarAnaGkAn mukta vA dvidviH sthApyAH, tAvad yAvat sampUrNA tRtIyA paMkti syAt, pradipaMktidvaye ca zeSAvaGkI pUrvaGga kramAt (2) dvitIyabhaGga tUtkramAt (3) sthAyI, yAvad dve api paMktI sampUrNa syAtAm // 12 // 13 // dIpikA- aba do gAthAoMke dvArA parivRttoM se (4) prastuta [5] mastAra kI yukti [6] ko kahate haiM: apane 2 parivartana ke pramANa arthAt jitanI una kI saMkhyA hai, utane vAra pazcAnupUrvIke dvArA prathama paMktiyoM meM antya ( 9 ) yAdi (8) zraGkoM ko nIce 2 rakkhe, parantu samayabheda (9) ko chor3a de ( ukta prahnoM ko vahAM taka rakkhe) jahAM taka ki saba bhaGgoM kI saMkhyA pUrI ho jAve, hAM yaha vizeSatA hai ki prathama do paMktiyoM meM arthAt pahilI aura dUsarI paMkti meM zeSa do ghoM ko krama aura utkrama se ] (10) rakhanA cAhiye, pAMca padoM ko mAna kara bhAvanA (11) dikhalAI jAtI hai, jaise dekho ! yahAM para antima (12) paMkti pAMcavI hai, tathA usameM parivartAGka 24 hai, isaliye 24 vAra pAMca rUpa antakA aGka rakhanA cAhiye, isake pazcAt cAra, tIna, do, eka, ina aGkoM ko kramase cauvIsa cauvIsa vAra nIce 2 rakhanA cAhiye, vahAMtaka jahAMtaka ki saba bhaGgoM kI saMkhyA 120 pUrI ho jAve, isa ke pazcAt cauthI paMkti meM parivartAGka chaH hai, ataH (13) samayabheda ko karane vAle antya bhI paJcakako chor3akara cAra, tIna, do, eka ko chaH chaH vAra rakhanA cAhiye, pIche chaH chaH vAra pAMca ko rakhanA cAhiye, isa ke pazcAt samayabhedakArI (14) cAra ko chor3a kara 1- sthApyAH 'itizeSaH, evamagre'pijJeyam // 2 - krameNa // 3-utkrameNa 4parivartAGkoM // 5 kahe hue // 6 rItividhi // 7 AkhirI // 8-Adi zabda se antya se pUrva 2 ko jAnanA cAhiye // 6 sadgaza aGkoM kI sthApanA // 10-krama ko chor3a kara // 11- udAharaNa, ghaTanA // 12- pichalI // 13- isaliye | 14- samayabheda ( sadgazAGkasthApanA) ko karanevAle // Aho! Shrutgyanam
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // (16) tIna, do, eka, ko chaH chaH vAra rakhanA cAhiye, isake pIchesamayabhejArI tIna ko chor3akara pAMca cAra tIna do eka ko cha; ch| vAra rakhanA cAhiye isake pIche samayabhedakArI dvikako chor3a kara pAMca, cAra, sIna, aura eka ko chaH chaH vAra rakhanA cAhiye, isake pazcAt samayabhedakArI eka ko chor3a kara pAMca,cAra, tIna aura do ko utanI hI utanI bAra rakhanA cAhiye aisA karane se cauthI paMkti pUrI ho gaI, aba tIsarI paMkti meM parivartAGka do haiM, isaliye samayabhedakArI (1) pAMca aura cAra ko chor3a kara tIna, do aura eka ko do do vAra rakhanA cAhiye, isa ke pazcAt pAMca, aura tIna ko chor3a kara cAra, do aura eka, ko do do vAra rakhanA cAhiye, isake pazcAt cAra tIna, aura eka ko rakhanA cAhiye, isake pIche cAra tIna aura do ko rakhanA cAhiye, isa ke pazcAt tIna do aura eka ko rakhanA cAhiye, isa ke pazcAt pAMca, tIna, aura eka ko rakhanA cAhiye, isake pazcAt pAMca, tIna aura do ko rakhanA cAhiye, isa prakAra samayabhedakArI akoM ko chor3a kara antyAdi (2) prakoM ko vahAM taka do do vAra rakhanA cAhiye ki jahAM taka tIsarI paMkti pUrI ho jAve tathA bhAdi kI do paMktiyoM meM zeSa do aMDoM ko pUrvabhaGga meM kama se tathA dUsare bhaGgameM utkrama se (3) vahAM taka rakhanA cAhiye ki jahAM taka donoM paMktiyAM pUrI ho jAveM // 12 // 13 // mUlama-jami anikvittekhala, socevahavijja avinaaso| . so hoi samaya bheo, vajje avvo pyttenn||14|| saMskRtam-yasmiMzca nikSipta khalu, sa caiva bhavedaGka vinyaasH|| sa bhavati samayabhedaH, varjanIyaH prayatnena // 14 // bhASArtha-jisa kA nikSepa(4) karanepara vahI aGkavinyAsa (5) ho jAve vaha samaya bheda hotA hai; (6) ute prayatna ke sAtha chor3a denA cAhiye // 14 // svopatti -samayabhedasvarUpamprAha // 14 // 1.samayabheda ko karane vAle // 2 antya se lekara pUrva pUrva // 3. krama ko chor3a kara // 4-sthApana // 5 aGkaracanA, aGkasthApanA // 6 tAtparya yaha hai ki jisa aGka ke rakhane para samAna (ephasI ) aGkasthApanA ho jAye, isIkA nAma samaya bheda hai // . Aho! Shrutgyanam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // dIpikA-( caudahavIM gAthA meM) samaya bheda kA svarUpa kahA hai // 14 // mUlama--naLaMko bhAijjai, parivaha hi ihatimAIhiM / ladvAtAigayA,tayaggimaM jANa naTaMtu // 15 // igasesaM sesekA, ThAvijja kameNa sunna saMmi // laDhuMkuru igahINaM, ukkamao Thavasu sesNke||16|| saMskRta-naSTAkobhajyate, parivattaH ihAntimAdibhiH // labdhAantyAdigatAH, tdgnimNjaaniihinsstttu||15|| ekazeSazeSAGkAH, syANyAH krameNazUnyazeSe // labdhaMkurvekahInam, utkramataH sthAyAHveSAGkAH // 16 // bhASArtha-yahAM para antyAdi (1) parivattA kA naSTA (2) meM bhAga diyA jAtA hai, jo labdha (3) hote haiM; ve antyAdi gatADU kahe jAte haiN| unase agrima (4) ko naSTa jAnanA cAhiye // 15 // eka ke zeSa rahane para zeSa aGkoM kI ( prathama prAdi paMktiyoM meM ) kramase sthApanA karanI cAhiye, yadi zUnya zeSa rahe to labdhAGka ko eka hIna karado (3) aura zeSa aGkoM kI uttama (6) se sthApanA karado // 16 // svopajJavRtti-atha naSTAnayane (7) karaNamAhaH naSTAko naSTasya rUpasya saMkhyAGkaH so'nTyAdibhiH parivartAGkajyate yallabhayate tadaGkasaMkhyA antyAdayo'GkA gatA jJeyAH ko'rthaH (E)-aSTarUpataH pUrvatAvatsaMkhyA antyAdayo'GkAstasyAM paDato parivartAGkasaMkhyAvArAn sthitvA tata () utthitA ityarthaH, tatastebhyaH pazcAnupUryA yada tanamarUpaM tannaSTa jJeyam, ko'rthaH-tamaSTakathate tatra tatra paDato lekhyamityarthaH, evaM kriyamANe yace kaH syAt tadA zeSarUpANi likhitarUpAdavaziSTAni krameNa sthApyAni 1-antyase pUrva pUrva // 2 naSTarUpa aGka // 3 lbdhaangk||4-agle ||5-lbdhaangk meM he ekako ghaTA do ||6-krm ko chor3akara // 7-prakriyAm // 8 idantAtparpamityarthaH // 6 tasyAH paMkta: // Aho! Shrutgyanam
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // (21) prathamAdipaMktiSu tathA yadi zeSaM zUnyaM syAt sadA labdhAGka ekena hInaH kAryaH, tata ekahInalabdhAGkasaMkhyA antyAdayo'GkAstasyAmpaMktI gatA jJeyAH; pUrva sthApitAH samprati utthitA (2) ityarthaH tebhyaH pazcAmapUA agretanaM naTaM rUpaM zeyamiti prAgavat likhitanaSTarUpebhyaH zeSA aGkAH prathamAdipaMktiSu urakameNa (2) lekhyAH / atra paJcapadImAzrityodAharaNaM yathA-triMzattamaM rUpaM naSTam tat kodRzamiti kemApi pRSTam, tato'nnatriMzadamtyaparivartana caturviMzatirUpeNa bhajyate, (3) labdha ekaH, zeSAH SaT, tato'tra pacamapaMktau paJcakarUpamekaM rUpaM gatam, ko'rthaH-catuSizati vArAn sthitvA samprati paMktita utthitamityarthaH, tasmAcca pazcAnupUAjyatamaM catuSkasapaM naSTaM sheym| samprati vartate ityarthaH, ataH catuSko naSTasthAne paJcamapaMktI sthApyaH, tathA zeSasya SaTkasya caturthapaMkti satkena SaTakarUpaparivartana bhAge labdha ekaH, zeSasthAne zUnyam tato labdhamekahInaM kriyate jAtaM labdhasthAne zUnyam, tatazcaturthapaMktAvayApyekamapi rUpaM gataM nAsti, tato'ntyamevapadampaJcakaM rUpaM naSTaM zeyam, zeSA zaTA ekadvikanikA sarakrameNa sthAyAH, yathA 32354 idaM triMzattamaM rUpaM zeyam / atha dvitIyamudAharaNaM yathA-caturviMzatitamaM rUpa naSTaM tat kIdvazamiti pRSTe caturvizarantyaparivartana 24 rUpeza bhAge labdha ekaH, zeSaM zUnyam, tataHpUrvokayuttayA (4) zUnyazeSatvAt labdhamekahInaM (5) kriyate; jAtaM labdhasthAne'pi zUnyam, tataH paJcamapaMktAvadyApyekamapi rUpaM gataM nAsti, tato'ntya eva paJcaka rUpo'GkaH sthApyaH, zeSAGkA ekatikanikacatuSkA utkramAt .(6) sthApyAH, yathA-43215 idaM caturviMzatitama rUpam / tRtIyamudAharaNaM yathA-saptanavatitamaM rUpaM naSTam tataH saptanavaterantyaparivatana 24 rUpeNa bhAge labdhAzcatravAra, zeSa ekaH; ataH paJcamapaMktAvantyAdayazcaravAroGkA gatA jJeyAH, tebhyo'gretana ekako naStasthAne lekhya; ekazeSatvAtzeSAGkAH kramAt (7) lekhyAH; yathA 23451 idaMsaptanavatitama rUpam atha caturtha mudAharaNaM yathA-paJcAzattamaM rUpaM naSTam, tataH paJcAzato'ntyaparivartana 24 rupeNa bhAge labdhau dhau, tato'ntyapaMktAvanTayAdArabhya dhAvatI gato, tadatanakhiko naSTasthAne lekhyaH, tathA zeSasya dvikasya 1 niSkrAntAH // 2 kramavihAya // 3-triMzaticaturvizaterbhAgo dIyata ityarthaH, eSamanopi vijJeyam // 4-pUrvakathitarItyA // 5 ekena hiinm|| 6 utkrameNa // 7 krameNa // Aho ! Shrutgyanam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (22) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // caturthapaMktiparivartana SaTkarUpeNa bhAge kimapi na labhyate (1) tato'tra caturthapaMktI ekamapi rUpaM mataM nAsti; ato'ntyaH paJcaka eva naSTasthAne lekhyaH, tatastRtI. yapaMktI zeSasya dvikasya parivartana vyarUpeNA bhAge labdha ekaH, zeSaM zanyam tato labdhamekahInaM kriyate; jAtaM labdhasthAne zUnyam, atastRtIyapaMktAvakamapi rUpaM gataM mAsti, tataH paJcakasya caturthapaMktau sthApitattvena punaH sthApane samaya bhedaH (2) syAditi taM (3) muktvAantyo'GkazcAtuka eva sthApyaH, zeSau 21 rUpAvatkrameNa sthApyo, yathA 21453 idampaJcAzattamaM rUpam / paJcamamudAharaNaM yathA paJcaSaSTitama rUpaM naSTam tataH paJcaSaSTerantyaparivartena bhAge labdhau hau, tataH paJcakacatuSkarUpI dvau aGkau gatau, tAbhyAmagretanastriko nadhAne lekhyaH, zeSANAM saptadazAmAM caturthapaMktiparivartana bhAge labdhau dvau paJcakacatuSkarUpAvatra dvau aGkau gatau tadatanakhikazcet sthApyate tadA samayabhedaH (4) syAditi taM (5) muktvA dvikaH sthApyaH, zeSANAmpaJcAnAM tRtIyapaMktiparivartana bhAge labdhau chau; zeSa ekaH, atrApi paJcakacatuSko dvau gato, tadatanayokhikAyoH sthApane samayabhedaH syAditi tau (6) tyaktvA ekakaH sthApyaH, ekazeSatvAt zeSau dvau anI krameNa sthApyo, yathA 45123 idampaJcaSaSTitama rUpam tathA SaSThamudAharaNaM yathAsaptamaM rUpaM naSTam tatra saptAnAmantyaparivartana caturvizatyA bhAgo nApyate, (7) satotraikamapi rUpaM gataM nAsti paJcaka eva sthApyaH / atha saplAnAM caturthapaMktiparivartana paTkarUpeNa bhAge labdha ekaH, zeSazcaikaH, tata eko:tyoko'tra gataH, "naTuddivihANe" ityAdivakSyamANagAthayA varjitatvAt paJcamapaMktisthitaH paJcako gatamadhye na garAyate, tato'ntyAGko'tra catuSkarUpa eva gataH tadanetanastrikazca naSTasthAne lekhyaH, ekazeSattvAt zeSA aMkA krameNa lekhyAH , yathA 12435 / atha saptamamudAharaNaM-tatra ekacatvAriMzattamaM rUpaM nssttm| ekacatvAriMzato'ntyaparivartana bhAge labdha ekaH, tata eko'ntyo'GkaH paJcako gataH tadanetanazcatuSko naSTasthAne lekhyaH, tatazcaturthapaMktiparivartana 6 rUpeNa zeSasaptadazAnAM bhAge labdhau dvau, naThuddidrutyAdigAthayA varjitatvAca. suSkaM TAlayitvA zeSAvantyAdArabhya dvAvako paJcakatrikarUpI gatI, tadane tato 1 dvike pttkruupsybhaagaasmbhvaadityrthH|| 2-sdRshaangksthaapnaaH||3-pnyckm // 4-sadazAGkasthApanA ||5-trikm ||6-trikdviko / / 7-na sampate // Aho! Shrutgyanam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // dvikAzcaturthapaMktI lekhyA, tathA zeSANAmpaJcAnAM tRtIyapaMktiparivartana 2 rUpeNa bhAge labdhau dvau, atrApi naTTha ddidvaityAdigAthArItyA TAlitattvena catuSka tyatvavA zeSau dvau aMko paJcakatriko gatau tadatano dviko naSTasthAne likhyate para(1) mevaM samayabheda: syAditi taM (2) muktvA tRtIyapaMktau tadatana ekako likhyate, eka zeSatvAt zeSAvakI trikapaJcako krameNa lekhyo, yathA 35124 idamekacatvAriMza rUpam evaM sarvodAharaNeSu jJa yam // 15 // // 16 // dIpikA-aba naNTa lAne ke liye kriyA (3) ko kahate haiM:naSTAGka arthAt naSTa rUpa kA jo saMkhyAGka hai, usameM antyAdi (4) parivartAGkoM kA bhAga diyA jAtA hai, ( bhAga dene para ) jo labdhAGka AtA hai, usI aGkasaMkhyA ke anusAra antyAdi aGkoM ko gata jAnanA cAhiye, tAtparya yaha hai ki naSTa rUpa se pahile utanI saMkhyA vAle antya Adi aGka usa paMkti meM parivartADa saMkhyA (5) vAra Thahara kara usa meM se uTha gaye, isaliye pazcAnupUrvI ke dvArA una se jo agalA aGka hai use nATa jAnanA cAhiye tAtparya yaha hai ki naSTa ke kathana karane meM usa paMkti meM use likhanA cAhiye aisA karane para yadi eka rahe to zeSa rUpoM ko arthAt likhita rUpoM se bace hue rUpoM ko prathama Adi paMktiyoM meM kama se rakhanA cAhiye tathA yadi zUnya zeSa rahe to labdhAGka meM se eka ghaTA denA cAhiye isake pazcAt eka kama kiye hue labdhAGka saMkhyA ke anusAra antyAdi aMkoM ko usa paMkti meM gata jAnanA cAhiye, tAtparya yaha hai ki-pahile sthApita kiye gaye the parantu aba uTha gaye, (6) pazcAnupUrvI ke dvArA una se jo agalA aMka hai. use pUrva likhe anasAra naSTa rUpa jAnanA cAhiye, tathA likhita naSTa sUpoM se jo zeSa aMka haiM unheM prathama Adi paMktiyoM meM utkrama (7) se likhanA cAhiye, yahAM para pAMca pada ko mAnakara udAharaNa diyA jAtA hai-jaise dekho ! kisI ne yaha pUchA ki tIsavAM rUpa naSTa hai vaha kaisA hai ? isa liye yahAM para tIsa meM antya parivarta 24 kA bhAga diyA jAtA hai, aisA karane para labdhAMka eka huA, zepa cha rahe, isaliye yahAM para pAMcavIM paMkti meM eka rUpa pAMca gayA 1-parantu ||2-dvikm ||3riiti. zailI / 4 ' antase lekara pUrva 2|5-arthaat jo saMkhyA parivartAGka ko hai utanovAra / 6-cale gaye / 7 krama ko chor3akara / Aho! Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (24) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // . tAtparya yaha hai ki cauvIsa dhAra Thahara kara isa samaya paMkti meM se uTha gayA, aba pazcAnupUrvI ke dvArA uma se agalA aMka 4 naSTa jAnanA cAhiye, tAtparya yaha hai ki isa samaya hai, isa liye cAra ko maSTa sthAna meM pAMcavIM paMkti meM rakhanA cAhiye, aba zeSa chaH meM cauthI paMkti vAle cha rUpaparivartakA bhAga dene para labdhAGka, eka huA, zUnya zeSa rahA, isaliye labdhAGka meM se eka ghaTAyA jAtA hai, ata: labdha ke sthAna para bhI zanya ho gayA isaliye cauthI paMkti meM abataka eka rUpa bhI nahIM gayA hai, isaliye antima (1) pada pAMca ko hI naSTa jAnanA cAhiye, zeSa aGka eka do aura tIna utkrama (2) se rakhanA cAhiye, jaise 32954 isa ko tIsavAM rUpa jAnanA caahiye| aba dUsarA udAharaNa diyA jAtA hai--dekho ! cauvIsavAM sUpa naSTa hai veha kaisA hai ? yaha pUchane para cauvIsa meM antya (3) parivarta 24 kA bhAga dene para labdhAGka eka prAyA zeSa zUnya rahA, isaliye pahile kahI huI yukti se zUnya ke zeSa rahane se labdhAGka meM se eka ghaTA diyA to labdha ke sthAna meM bhI zanya ho gayA, isaliye pAMcavIM paMkti meM abataka eka bhI sUpa nahIM gayA hai isa liye antima aMka pAMca ko hI rakhanA cAhiye, tathA zeSa aGka eka do tIna aura cAra ko uskrama se rakhanA cAhiye jaise 43215 yaha caubIsavAM sUpa hai| aba tIsarA udAharaNa diyA jAtA hai-dekho ! sattAnave kA sUpa naSTa hai, isaliye sattAnave meM jo antya parivarta 24 hai usakA bhAga dene para labdhAGka cAra pAye, tathA eka zeSa rahA, isa liye pAMcavIM paMkti meM antya Adi (8) cAra aMkoM ko (1) gata jAnanA cAhiye, unase agale eka ko naSTa sthAna meM likhanA cAhiye tathA eka zeSa rahane se zeSa aMkoM ko kama se likhanA cAhiye, jaise 23451 yaha sattAmave kA rUpa hai| aba cauthA udA. haraNa diyA jAtA hai-jaise dekho ! pacAsavAM rUpa naSTa hai, isa liye pacAsa paMkti meM antya parivarta 24 kA bhAga dene para labdha do bhAye, isaliye antya paMkti meM antya se lekara do aMka (6) gaye, unase agale trika ko naSTa sthAna meM likhanA cAhiye, aba jo zeSa dvika hai usa meM cauthI paMkti ke parivarta cha: kA bhAga dene para kucha bhI labdha nahIM hotA hai, (7) isaliye yahAM cauthI pAki pichale / 2kramako chor3akara / 3-pichale / 4-antya se lekara // 5-pAMca, cAra, tIna do, ina aToMpho ||6-paaNc aura cAra ye do aGka // 7-kyoMki do meM chaH kA bhAga hI nahIM laga sakatA hai / / Aho! Shrutgyanam
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda || (25) eka bhI rUpa gata nahIM hai, isaliye antya pAMca ko hI naSTa sthAna meM likhanA cAhiye, isake pazcAt tIsarI paMkti meM zeSa dvika meM parivarta do kA bhAga dene para labdha eka AyA tathA zUnya zeSa rahA, isa liye labdha meM se eka ghaTA diyA to labdha ke sthAna meM bhI zUnya ho gayA, isa liye tIsarI paMkti meM eka bhI rUpa gata nahIM hai isaliye pAMca ko cauthI paMktimeM rakha cuke haiM, yadi usa ko phira rakkheM to samayabheda [1] ho jAvegA; isaliye use (2) chor3a kara antya aMka cAra ko hI rakhanA cAhiye, zeSa do aura eka ko utkrama se [3] rakhanA cAhiye, jaise 21453 yaha pacAsavAM rUpa hai / aba pAMcavAM udAharaNa diyA jAtA hai - dekho ! paiMsaThavAM rUpa naSTa hai, isa liye paiMsaTha meM anya parivartakA (4) bhAga denepara labdhAMka do hue, isaliye pAMca aura cAra ye do aMka gaye; una se agale trika ko naSTa sthAna meM likhanA cAhiye; zeSa satraha meM cauthI paMkti ke parivarta (5) kA bhAga denepara labdha do hue; isaliye yahAM para pAMca aura cAra do aMka gaye una se agale trika ko yadi rakkhA jAve to samaya bheda (6) ho jAvegA; isaliye use chor3akara Dika kI rakhanA cAhiye, zeSa pAMca meM tIsarI paMkti ke parivarta kA (9) bhAga denepara labdha do hue; tathA eka zeSa rahA; isa meM bhI pAMca aura cAra do gaye, una se agale tIna aura do kI yadi sthApanA kI jAve to samaya bheda hogA, isaliye una donoM ko (8) chor3a kara eka ko rakhanA cAhiye, tathA eka zeSa rahane se zeSa do aMkoM ko krama se rakhanA cAhiye jaise - 45123 yaha paiMsaThavAM rUpa hai / tathA chaThA udAharaNa yaha hai ki sAtavAM rUpa naSTa hai, aba yahAM para sAtameM antya parivarta 24 kA bhAga nahIM laga sakatA hai; isa liye isameM eka bhI rUpa gata nahIM hai; isaliye pAMca ko hI rakhanA cAhiye; isake pIche sAta meM cauthI paMkti ke parivarta chaH kA bhAga dene para labdha eka chAyA aura zeSa bhI eka rahA, isaliye vahAM para eka prantya aMka gayA parantu " naTThaddiTTha vihANe, ityAdi vakSyamANa (9) gAthA ke dvArA vaha varjita [10] hai; isaliye pAMcavIM paMkti meM sthita pAMcagata ke bIca meM nahIM ginA jAtA meM 1-sadRza aGkoMkI sthApanA || 2-pAMca ko // 3-krama ko chor3akara / / 4- caubIsa kA / / 5-chaH kA / / 6-sadRza aGkoM kI sthApanA / / 7 do kA // 8-tIna aura do ko // 1- jisakA kathana Age kiyA jAvegA / / 10- niSiddha / / 3 Aho! Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) zrImantrarAjaguNakalAmahodadhi // hai, ataH yahAM para antya aGka cAra hI gata jAnanA cAhiye aura usase agale trika ko naSTa sthAna meM likhanA cAhiye tathA eka zeSa rahane se zeSa aMkoM ko krama se likhanA cAhiye-jaise 12435 / aba sAtavAM udAharaNa diyA jAtA hai ki ikatAlisavAM sUpa naSTa hai / yahAM para ikatAlIsa meM antya parivarta (1) kA bhAga dene para labdha eka pAyA; isa liye isa meM eka antya [2] aGka pAMca gayA; ataH usa se agale cAra ko naSTa sthAna meM likhanA cAhiye, isake pazcAt zeSa satraha meM cauthI paMkti ke parivarta chaH kA bhAga dene para labdha do pAye; ata; "na dvidva" ityAdi gAthA ke dvArA varjita [3] hone ke kAraNa cAra ko TAla kara antya se lekara zeSa pAMca aura tIna, ina do aToM ko gata jAnanA cAhiye; isa liye una se agale do ko cauthI paMkti meM likhanA cAhiye, aba jo pAMca zeSa haiM unameM tIsarI paMkti ke parivarta do kA bhAga dene para labdha do hue, yahAM para bhI "naDhadvidva" ityAdi gAthA kI rIti se TAlita [4] hone ke kAraNa cAra ko chor3a kara zeSa pAMca aura tIna, ye do aGka gaye, isa liye unase agale do ko naSTa sthAna meM likhanA cAhiye; parantu aisA karane para [5] samayabheda [6] ho jAvegA, isaliye use [7] chor3a kara tIsarI paMkti meM usa se [8] agalA eka likhA jAtA hai; tathA eka zeSa rahane ke kAraNa zeSa tIna aura pAMca ina do aGgoM ko krama se likhanA cAhiye, jaise 35124 yaha ikatAlIsavAM rUpa hai isI prakAra se saba udAharaNoM meM jAna lenA cAhiye // 15 // 16 // mUlam-atAigayA aMkA, niyaniya parivahatAr3iyA svve|| uddiTTabhaMgasaMkhA, igeNa sahiA muNe avvo // 17 // saMskRtam-antyAdigataaGkA, nijanijaparivartatAr3itAH sarve // uddiSTabhaGgasaMkhyA ekena sahitA jJAtavyA // 17 // bhASArtha-antyAdi gata [9] saba aDDoM kA jaba apane 2 parivartADoM se 1-caubIsa kA // 2-pichalA ||3-nissiddh ||4-vrjit ||5-nsstt sthAna meM do ko likhane para ||6-sdRsh aMkoM kI sthApanA ||7-do ko ||8-do se ||6-antyse lekara gaye hue| Aho ! Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // (31) sthita hone ke kAraNa dUsarI paMktiyoM meM aba taka adhikRta (1) nahIM haiN| isa liye unako TAla kara (2) gatAr3oM kI saMkhyA karanI cAhiye, yaha tAtparya hai, isa viSayakI bhAvanA (3) naSTa aura uddiSTake udAharaNoMmeM kara dI gaI hai // 18 // mUlam--paDhamAe igakoTTho, uDDhaMahAAyayAsu paMtIsu // egegavaDDhamANA, koTThAsesAsu savvAsu // 19 // saMskRtam-prathamAyAbhekakoSThaH, UrdhvAdha AyatAsu paMktiSu // ___ ekaikavardhamAnAH, koSThAH zeSAsu sarvAsu // 18 // bhASArtha-Upara aura nIce prAyata (4) paMktiyoMke karane para prathama paMkti meM eka koSTha (5) hotA hai tathA zeSa saba paMktiyoM meM ekaika vardhamAna (6) koSTha hote haiM // 19 // svopajJavRtti-atha koSThakaprakAreNa naSToddiSTe mAninISuH (7) pUrva koSThakasthApanAmAhaH ihorvAdha AyatAH koSTakapaMktayo rekhAbhiH kriyante tatra prathamapaMktI eka eva koSThakaH, zeSapaMktiSu pUrvapUrvapaMktita uttarottarapaMktiSu (8) adhastAt saMkhyaikavardhamAnAH (c) koSThakAH (10) kAryAH // 19 // dIpikA-aba koSThaka ke prakAra se naSTa aura uddiSTa ke lAne kI icchA se pahile koSThaka sthApanAko kahate haiM: isameM Upara aura nIce vistIrNa koSThaka paMktiyAM rekhAoM ke dvArA kI jAtI haiN| isameM prathama paMktimeM eka hI koSThaka hotA hai, zeSa paMktiyoM meM pahilI 2 paMktise agalI 2 paMktiyoM meM nIce eka eka saMkhyA ko bar3hA kara koSThaka karane cAhiyeM // 19 // mUlam--iguAima paMtIe, sunnA annAsu Ai koThesu / paribahAbIesu, dugAiguNi Aya sesesu // 20 // saMskRtam-eka AdyAyAM paMktau, zUnyAnyanyAsu AdikoSTheSu / pariva dvitIyeSu, dvikAdiguNitAracazeSeSu // 20 // 1-adhikArI ||2-chodd'kr // 3-ghaTanA ||4-lmbii, vistIrNa // 5-koThA // 6 eka eka bar3hatA huA // 7-AnetumicchuH // 8-pAzcAtya pAzcAtyapaMktiSu ||6-ekaiksNkhyyaa vardhamAnAH // 10-krtvyaaH,vidheyaaH|| Aho! Shrutgyanam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // bhASArtha - prathama paMkti meM eka ( rakkho ), anya paMktiyoM meM AAdi (1) koSThoM meM zUnya ( rakkho ), dvitIya koSThoM meM parivarttAGkoM ko ( rakkho ) tathA zeSa koSThoM meM dvikAdi guNita (2) aGkoM ko rakkho ) // 20 // - atha koSThakeSu aGkasthApanAmAha' svopajJavRtti yAdipaMktau prathamakoSThake eka eva sthApyaH, anyAsu dvitIyAdipaMktizvAdyakoSThakeSu zUnyAnyeva sthApyAni dvitIyeSu koSThakeSu parivarttAGkAH sthApyAH tathA tRtIyakoSThakeSu ta eva (3) dviguNAH caturthakoSThakeSu ta eva trigu* NAH paJcameSu caturguNAH SaSTheSu paJcaguNAH saptameSu SaGguNAH zraSTameSu saptaguNAH navame koSThaSTaguNAH, (4) koSThakapaMktisthApanAyantrakamidaM yathAH 1 0 0 2 4 0 12 18 24 48 72 66 0 120 360 480 - 600 240 1440 10080 0 0 720 5040 Aho! Shrutgyanam 2160 15120 2880 20160 0 40320, 35280 80640 120660 3600 25200 201600 161280 4320 | 30240 241620 282240 322560 // 20 // 1-prthm|| 2-do Adi aGkoMse guNAkiye hue ||3-privrttaangk||4-sthaapyaaH itishessH||
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda / dIpikA - aba koSThakoM meM zraGkoM kI sthApanA ko kahate haiM: pahilI paMkti meM prathama koSThaka meM eka hI rakhanA cAhiye, anya dUsarI Adi paMktiyoM meM prathama koSThakoM meM zUnyoM ko hI rakhanA cAhiye, dUsare koSThakoM meM parivarttAGkoM ko rakhanA cAhiye tathA tIsare koSThakoM meM unhoM ko (1) dviguNa karake rakhanA cAhiye, cauthe koSThakoM meM unhIM ko triguNa karake rakhanA cAhiye, pAMcave koSThakoM meM unhIM ko (2) caugunA karake rakhanA cAhiye, chaThe koSThakoM meM unhIM ko pAMca guNA karake rakhanA cAhiye, sAtaveM kaSToM meM unhIM ko chaH guNA karake rakhanA cAhiye AThaveM koSThakoM meM unhIM ko sAtagunA karake rakhanA cAhiye tathA naveM koSThakameM unhIM ko mATa gunA karake rakhanA cAhiye, koSThaka paMktiyoM kI sthApanA kA yantra yaha hai // 1- parivarttAGkoM ko hI // 2 - parivarttAGkoM ko hI ( isIprakAra Age bhI jAnanA cAhiye ) // 5 ( 33 ) Aho! Shrutgyanam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) 1120 0 1 0 2 4 zrImantrarAja guNakalpamahodadhi // 6 12 18 24 48 72 66 120 240 480 600 0 360 | 2160 15120 120660 720 5040 40320 1440 | 10080 80640 2880 | 20160 Aho! Shrutgyanam 3600 25200 201600 4320 161280 30240 241620 35280 | 282240 322560 mUlam - puTThi aGke mutta, gaNi, abvA a MtimAipaMtIsu // kuTThAu uvarimAo, AiMkAUNa lahu akaM // 29 // saMskRtam - pUrvasthitAnaGkAn muktvA, gaNanIyamantimAdipaMktiSu // koSThAduparitanAt, AdiM kRtvA laghumaGkam // 21 // bhASArtha- pUrvasthita zraGkoM ko chor3a kara tathA laghu aGka ko dhyAdi karake (1) 1-laghu aGkase lekara //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // . (35) Upara ke koSThase antima Adi paMktiyoM meM (1) gaNanA karanI cAhiye // 21 // svopajJavRtti-atha naSToddiSTavidhau koSTheSvaGkaguNA narI timAhaH yathA prAk naSToddiSTavidhau (2) pazcAnupUA antyAdipaMktiSu ye'GkAH pUrva sthitAH syaH; te gatASa na gaNyante sma; tathA'trApi (3) tAn (4) muH tkvA laghumaGkamAdiM kRttvoparitanakoSThakAt gaNanIyam , pazcAnupUA navASTa saptaSaTpaJcacaturAdibhiraGka: koSThakA aGkanIyA ityarthaH // 21 // dIpikA-aba naSTa aura uddiSTa ke vidhAna meM koSThoM meM aMka ke ginane kI rIti ko kahate haiM: jisa prakAra pahile naSTa aura uddiSTa kI vidhi meM pazcAnupUrvI ke dvArA antya Adi paMktiyoM meM jo aMka pahile sthita the aura ve gatAMkoM meM nahIM gine gaye the usI prakAra yahAM para bhI unako (5) chor3a kara laghu aMka ko Adi karake Uparake koSTha se ginatI karanI cAhiye, tAtparya yaha hai ki pazcAnapUrvI ke dvArA nau, prATa, sAta, chaH, pAMca aura cAra Adi aMkoM se koSThoM ko aMkita karanA cAhiye // 21 // mUlam--ahavA jiTuMaGka AI, kAUNamuttu ThaviaGke / paMtosuaMtimAisu, hiTimakoTThAugaNiavvaM // 22 // saMskRtam athavA jyeSThamaGkamAdiM, kRtvA muktvA sthApitAnaGkAn // ___paMktiSvantyAdiSu, adhastanakoSThAd gaNanIyam // 22 // * bhASArtha-athavA jyeSTha aGkako zrAdi karake (6) tathA sthApita (7) aToM ko choDakara nIceke koSTha se antima Adi paMktiyoM (8) meM gAnA karanI cAhiye // 22 // ___ svIpajJavRtti-athavA jyeSThaM jyeSThamaGkamAdiM kRtvAdhastanakoSThakAd gaNanIyam, pUrvAnupUrtyA ekadvitricatuHpaJcAdibhira hai : koSThakA aGkanIyA ityarthaH, naSTAdyAnayane () ayamarthaH (10) spaSTIbhAvI // (11) // 22 // 1-antya se lekara pUrva pUrva paMktiyoM meM ||2-nssttsyo viSTasya ca vidhAne 3-a. sminnapividhau // 4-pUrvasthitAnaGkAn // 5-pUrva meM sthita aGkakA ||6-jyesstth aGkase le kr|| 7-rakkhe hue ||8-puurv aneka vAra Azaya likha diyA gayA hai| -dizabdanoddiSTagrahaNam // 10-viSayaH // 11-spaSTIbhaviSyati / / Aho! Shrutgyanam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantra rAjaguNakalpamahodadhi // dIpikA-athavA jyeSTha jyeSTha zraGka ko zrAdi karake nIce ke koSTaka se ginatI karanI cAhiye, tAtparya yaha hai ki -pUrvAnupUrvI ke dvArA eka do tIna cAra aura pAMca Adi zraGkoM se koSThakoM ko zraGkita karanA cAhiye, naSTa Adi ke lAne ke samaya yaha artha (1) spaSTa ho jAvegA // 22 // ( 36 ) mUlam -- pai paMtiegakoTThaya, aGkaggahaNeNaje hiMje hiMsiA // mUlaigaMkajuehiM, naTuMko tesukhiva akkhe // 23 // saMskRtam-pratipaMkti ekakoSThakAGka, grahaNena yairyaiH syAt // mUlaikAGkayutaiH, naSTAGkasteSu kSipAkSAn // 23 // bhASArtha - pratyeka paMkti meM eka koSTakAGka (2) ke grahaNa ke dvArA eka ke jor3ane para jina 2 koSTakAGkoM tathA mUla paMktike aGkoMke dvArA naSTAGka hojAve una koSThoM meM akSoM ko DAlo // 23 // svopajJavRtti- - zratha naSTAnayanamAhaH iha pratipaMkti ekaika eva koSTakAGkI (3) grAhya. (4) tato yaiyaiH koSTakAGkaH parivarttake (5) mUM paMktisara kaika (6 yutairnaSTAGko naSTabhaGgasya saMkhyA syAt; teSu teSu koSThakeSu abhijJAnArthaM (9) he ziSya ! tvamakSAn kSipa sthApaya || 23 // dIpikA-aba naSTa ke zrAnayana (8) ko kahate haiM: --> isameM [C] pratyeka paMkti meM koSTaka ke eka eka aGkako hI lenA cAhiye; isa liye koSTha ke parivarta meM vidyamAna jina 2 aGkoM ke sAtha mUla paMktike eka jor3a dene se naSTAGka arthAt naSTa bhaGga kI saMkhyA ho jAve; una 2 koSThakoM meM abhijJAna (10) ke liye he ziSya tuma ko DAlo arthAt sthApitakaro // 23 // mUlam - akvaMTThANa samAI, paMto suatAsuna guruvAi // neyAisunnakoTThaya, saMkhAsa risAi se sAsu // 24 // 1- viSaya // 2- koSThaka kA aGkaH // 3 - koSTakasyAGkaH ||4- grahItavyaH // 5- parivartta 'rUpeNa vidyamAnaH // 6-mUlapaMktisthenakena yuktaH // 7- abhijJAnaM kartum // 8-lAnA // 6- isa vidhi meM // 10 - pahicAna // Aho! Shrutgyanam
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // saMskRtam-akSasthAnasamAni,paMktiSu ca tAsu naSTarUpANi // jJeyAni zUnyakoSThaka, saMkhyAsadRzAni zeSAsu // 24 // bhASArtha-una paMktiyoM meM akSa sthAna ke samAna naSTarUpa jAnane cAhiye tathA zeSa paMktiyoM meM zUnyakoSThakasaMkhyAka samAna naSTa rUpa jAnane cAhiye / 24 // svopajJavRtti-atha dvitIyagAthArthaH kathyateH akSasthAnAni akSAkAntAH (1) koSThakAH, taiH samAni saMkhyayA tulyAni ko'rthaH (2)-akSAkrAntakoSThakAnAM prathamo dvitIyastRtIyazcaturthaH paJcama ityAdi rUpA yA saMkhyA; tAsu paMktiSa naSTarUpANAmapisaiva saMkhyA jJeyA, (3) yAvatitho'kSAkAntaH koSThakaH tAvatithaM nasTa rUpamityarthaH, zeSAsu akSAnAkrAntapaMktiSu (4) zUnyakoTakasaMkhyAtulyAni naSTarUpANi lekhyAni, udAharaNaM yathA-triMzattamo bhaGgo naSTaH sa kIdRzaH ? iti kenApi pRSTam, tataH paJcapadakoSThakayantrake paJcamapaMktisthaH 24, tRtIyapaMktisthaH, dvitIyapaMktisthaH 1 aGka rjAtA 29, mUlapaMktisya 1 yutattve (5) jAtA (6) 30, naSTabhaGgasya saMkhyA,tato'bhijJAnArthabheteSu koSThakeSu prakSAH kSiptAH, tata; paJcamapaMktau marvalaghu paJcakamAdi kRttvA pazcAnupUrdhyA paJcamaH caturtha ityAdigaNane atAkrAntakoThe sthitazcatuSkaH, tataH paJcamapaMktI naSTasthAne catu' ko lekhyaH, caturthI paMktirakSairnAkrAntA; ataH sarvalaghu paJcaka mAdi kRtvA gaNane zUnyakoSTake sthitaH paJcaka eva caturthapaMktau naSTasthAne lekhyaH, tathA tRtIyapaMktau paJcakacatuSko laghu api pUrva sthApitattvena muktvA zeSaM nikameva laghamAdi kRtvA gaNanetAkrAnte koSThake sthita ekako'taH saevaM tRtIyapaMktI naSTasthAne sthApyaH, tathA dvitIyapaMktau prAgavat paJcaka catAko pUrva sthitau vimucya laghu trikamAdiM kRtvA gaNAne'kSAkrAnta sthAne (7) sthito dvikaH sa eva tatra naSTo lekhyaH, evamAdyapaMktAvapi trikaM laghumAdiM kRtvA gaNanekSAkrAnte (8) sthitastrikaH; sa eva prAdya. paMktI naSTo zeya;, iti jAtatriMzattamo bhaGgaH 32154, evaM jyeSThaM jyeSThamaGka 1-akSayaMtA ||2-idN tAtparyamityarthaH // 3-jJAtavyA // 4-akSadhirahitAsu paM. ktiSu ||5-muulpNktisthenaiken yoge kRte sati // 6-samutpannA, bhUtA // 7- akSeNa yute sthAne // 8-akSayukta // Aho! Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (38) zrImantra rAjaguNakalpamahodadhi // mAdiM kRtvA'dhastana koSThakAd gaNane'pi IdRzamevedaM naSTarUpamAyAti yathA'ntya paMktI sarvajyeSTha neka kamAdau kRtvA'dhastanakoSThakAda gaNane'kSAkrAntasthAne sthitazcatuSkaH, tataH sa eva tatra naSTo lekhyaH, caturthapaMktau pUrvaM paJcamapaMkti sthApitaM catuSkaM TAlamitvA (1) udhastanako 'ThAt sarvajyeSThamekakamAdiM kRtvA gaNane'kSAkrAntatvAbhAvAt ( 2 ) zUnyako 'Thake sthitaH paJcaka eva naSTasthAne lekhyaH, tRtIyapaMktau tathaiva gaNane'kSAkrAntasthAne sthita ekakaH, ataH sa eva tatra naSTo lekhyaH, dvitIyapaMktI prAgvat jyeSThamapyekakaM pUrva sthApitatvAt TAlayitvA zeSaM jyeSThaM dvikamAdiM kRtvA gaNane'kSAkrAntasthAne sthito dvikaH sa eSa tatra lekhyaH, zrAdyapaMktau sarva jyeSThau ekakadviko pUrvasthA pitarakhena tyaktvA jyeSThaM trikamAdau davA gaNane'kSAkrAntasthAne sthitastrikaH, tataH sa tatralekhyaH, 32954 IdRzaM trizattamarUpaM jJeyam, anayArItyA sarvanaSTa rUpANi jJeyAni ||24|| dIpikA - aba dUsarI gAthAkA artha kahate haiM: - akSoMke sthAna arthAt akSoMse prAkrAnta (3) jo koSThaka haiM unake samAna arthAt unakI saMkhyAke tulya; tAtparya yaha hai ki azoMse AkrAnta koSThakoM kI pahilA, dUsarA, tIsarA, cauthA, aura pAcavAM ityAdi rUpa jo sakhyA hai vahI saMkhyA una paMktiyoM meM naSTa rUpoM kI bhI jAnanI cAhiye, Azaya (4) yaha hai ki jauna sA ajJAkAnta (5) koSTaka (6) hai vahI naSTa rUpa hai, zeSa paMktiyoM meM arthAt akSoM se anAkrAnta (9) paMktiyoM meM zUnya koSThaka kI saMkhyA ke tulya naSTa rUpoM ko likhanA cAhiye, udAharaNa yaha hai ki desi bhaGga naSTa hai vaha kaisA hai ? yaha kisIne pUchA, isaliye pAMca pada ke koSThaka ke yantra meM pAMcavIM paMkti meM 24 hai, tIsarI paMkti meM cAra hai, dUsarI paMkti meM eka hai, ina zraGkoM ko jor3ane se unatIsa hue tathA mUla paMkti kA eka jor3anepara tIsa ho gaye, arthAt yaha naSTa bhaGga kI saMkhyA ho gaI, isa liye abhijJAna (8) ke liye ina koSThakoM meM akSoM ko DAlA, isake pazcAt pAMcavIM paMkti meM sarvalaghu (9) pAMca ko Adi karake (10) pazcAnupUrvIke dvArA vindi cauthA ityAdi ginane para akSAkrAnta koSThameM cAra sthita hai; isaliye 1- varjayitvA // 2- akSairyogAbhAvAt // 3-yuktA // 4- tAtparya // 5- makSase yukta // 6 - koThA // 7 - rahita // 8- pahicAna 6- sabase choTe // 10-pAMca se lekara // Aho! Shrutgyanam
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ (36) prathama pariccheda // pAMcavIM paktimeM naSTa sthAna meM cArako likhanA cAhiye, cauthI pakti prakSoMse AkrAntaM (1) nahIM hai| isaliye sarvalagha pAMca ko AdimeM karake ginane para zanya koThaka meM sthita pAMca ko hI cauthI paMktimeM nanTa sthAna meM likhanA cAhiye tathA tIsarI paMkti meM pAMca aura cAra yadyapi lagha haiM to bhI pUrva sthApita honese unako (2) chor3akara zeSa trika [3] laghu [4] ko hI zrAdi meM karake ginane para akSAkrAnta koSThaka meM eka sthita hai, ataH usI ko tIsarI paMktimeM nasTa sthAna meM rakhanA cAhiye, tathA dUsarI paMktimeM pUrvavat [5] pahile sthita pAMca aura cAra ko chor3akara lapatrika ko Adi meM karake [6] gina ra atAkrAnta [7] sthAna meM dvika [8] sthita hai. isaliye usameM [] usIko[10] naSTa likhanA cAhiye, isI prakAra prathama paMkti meM bhI lapatrika ko AdimeM karake ginanepara akSAkrAnta sthAnameM trika sthita hai| isaliye prathama paMktimeM usIko[11] naSTa jAnanA cAhiye, isa prakAra 32154 yaha tIsavAM bhaGga ho gyaa| isI prakAra jyeSTha jyeSTha aGka ko zrAdi meM karake [12] nIce ke koSThaka se ginanepara bhI aisA hI naSTakA svarUpa prA jAtA hai, jaise dekho ! antya paMktimeM sarva jyeSTha [13] eka ko AdimeM karake PR nIceke koSTha se ginanepara akSAkrAnta sthAnameM cAra sthita hai, isaliye usameM [15] usIko [16] naSTa likhanA cAhiye, cauthI paMkti meM pahile paJcama [17] paMktimeM sthApita [18] cAra ko TAlakara [18] nIceke koSTha se sarva jyeSTha ekako zrAdimeM karake ginane para akSAkrAnta na honese zabhya koSThakameM sthita pAMca ko hI naSTa sthAna meM likhanA cAhiye, tIsarI paMktimeM usI prakAra ginane para akSAkrAnta sthAnameM eka sthita hai| isaliye usIko vahAM [20] naTa likhanA cAhiye, dUsarI paMktile pahile ke samAna pUrva sthApita [21] honeke kAraNa jyeSTha bhI eka ko TAla kara zeSa jyeSTha dvikako zrAdimeM karake binane para aMtAkrAnta sthAnameM vika sthita hai| isaliye usIko [22] 1-yakta ||2-paaNc aura cAra ko // 3-tIna // 4-choTe // 5-pahile ke samAna // 6-laghutrika se lekara ||7-akssse yukta // 8-do ||6-akssaakraant sthAnameM // 10-dvika ko hI // 11- trikako hI ||12-jyesstth jyeSTha ase lekara 13-sabase bar3e // 14- eka se lekara // 15- akSAkAnta sthAnameM // 16-cAra ko hI // 17- pAMcavIM // 18-rakkhe hue // 16- chor3akara / 20- eka ko hI // 21- pahile rakkhe hue // 22- dvikako hii| Aho! Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) zrImantragajaguNakalpamahodadhi vahAM [1] likhanA cAhiye; pahilI paMktimeM pUrva sthApita honeke kAraNa sarva jyeSTha eka aura dvikako chor3akara jyeSTha trikako AdimeM karake ginanepara azAkrAnta sthAnameM trika sthita hai| isaliye use [2] vahAM likhanA cAhiye, 32154 aisA tIsavAM rUpa jAnanA cAhiye, isI rItise naSTa ke saba rUpoM ko jAna lenA cAhiye // 24 // mUlam -uddiTTa bhaMga aeNka, ppamANa koTesu saMti je aNkaa|| uddi bhaMga saMkhA, miliehiM tehi kaayvo||25|| saMskRtam-uddiSTabhaGgAGka, pramANa koSThapusantiye'GkAH / / . uddiSTabhaGgasaMkhyA, militaistaiH krtvyaa||25|| ___bhASArtha-uddiSTa bhaGgake aToMke pramANa koSThoM meM jo aGka haiM una saba ko milAkara uddiSTa bhaGga kI saMkhyA karanI cAhiye // 25 // svopajJavRtti-athoddiSTe karaNa [3] mAha ---- uddiSTo[4]yo bhaGgastasya yeDA namaskAra padAbhijJAnarUpA ekadvitricaturAdi kAH; [2] tatpramANAstatsaMkhyAstAvatiyA ityarthaH, ye koSThAsteSu yeNDA parivartAGkA santi; naH sarvairekatra militairuddiSTabhaGgasya saMkhyA syAta, udAharaNa yathAH 32415 apaMkatitho bhaGga iti pRSTa kenacit, atra paJcamapaMktau dRSTapaJcaka, sarvalaghu [6] paJcakamAdau dattvA upari tanakoSThakAd gaNAne [7] zUnyakoThake sthitaH paJcakastato'tranakiJcillabhyate, caturthapaMktau dRSTa ekakA pUrva paJcamapaMktI sthitatvena paJcaka,laghukramAgatamapi [8] tyaktvAcatuSkaM laghumAdI daravAgaNane ekakAkrAntakoSThakasatkA []labdhAH18,tRtIyapaMktau dRSTaH catuSkA mAgvat (10) paJcaka tyaktvAlaghu catuSkamAdau datvA gaNane catuSkAkrAntako. SThakasatkaM [19] labdhazUnyam, dvitIyapaMktau dRSTodvikaH, tataH proktarItyA paJcakacatuSko laghU api tyaktvA laghu trikamAdau dacyA gaNane dvikAkrAntakoSThe labdhaekakaH prodyapaMktau dRSTakhikaH, tataH prAgvat paJcakacatuSko muktvA trika 1-akSAkAnta sthAna meM // 2-trika ko|| 3-kriyAma, rItim ||4-ktith // 5-Adizabdena paJcAdi grahaNam ||6-srvebhyo laghum // 7-gaNanAyAM kRtAyAm // 8krameNAyAtamapi // 1-ekakayukta koSThasthitAH // 10-pUrvarItyA ||11-ctusskyukt koSThasthitam // Aho! Shrutgyanam
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda / / (41) mAdau datvA gaNane trikAkAnte koSThe labdha ekakaH, sarva labdhAGkamIlane (1) jAtA 20, tato'yaM viMzatitamo bhaGgaH / jyeSThaM jyeSTha maMkamAdau kRttvAgdhastana koSThakAd gaNAne'pIyameva (2) saMkhyA, (3) yathA-paJcamapaMktau dRSTaH paJjakA, tataH sarvajyeSTha (1) mekakamAdau kRtvAgdhastana koSThakAd gaNane paJcakAkrAnta koSThe(5) labdhaM zUnyam, caturtha paMktau dRSTa ekakaH, taM jyeSThatvAdAdau kRtvAgdhastana koSThakAd gaNane labdhA ekakAkrAnta koSThegTAdaza, tRtIya paMktau dRSTazcatuSkA, sarvajyeSThamapyekakaM pUrvasthitattvenamuktvA jyeSThaM dvikamAdau dattvAgyastanako. FThakAd gaNane catuSakAkrAntakoSThe labdhaM zUnyam , dvitIyapaMktaudRSTo dvikopatrAMpi proktarItyA jyeSThamekakaM muktvA dvikaM jyeSThamAdau dattvA gaNane dvikAkrAnta koSThe labdha ekA, pAdyapaMktI jyeSThau ekakadviko muktvA trika jyeSThamAdau dattvA gaNane trikAkrAntakoSThe labdha ekaH, eka labdhAGkamIlane jAtAviMzatiH, dvitIyamudoharaNaM yathA-54321 ayaMka titha iti pRSTe-antyapaMktau draSTa eka, sarvalaghu paJcakamAdau dattvA uparitana koSThakAd gaNane ekAkrAnta koSThe la. udhASagaNavatiH, caturthapaMktau dRSTodvika, prAgvad (6) gaNane dvikAkrAnta koSThe labdhA aSTAdaza, tRtIyapaMktau dRSTastrikA, prAgvad gaNane dvikAkrAnta koSThe labdha ekaH, sarvalabdhamolane (7) jAtaM viMzatyuttaraM zatam, tato viMzatyuttara zatasaMkhyo'yambhaGgaH iti vAcyam, evaM jyeSThamaGkamAdau dattvAgdhastanakoSTa kebhyo gaNane'pIyameva (8) saMkhyA, (9) yathA'ntyapaMktau dRSTa ekaH, sarvajyeSThaMtamAdI dattvA gaNane ekAkrAntakoSThe labdhAH 96, caturthapaMktau pUrvasthitattvena jyeSThamekakaM muktvA dvikaM jyeSThamAdau datvA prAgvad gaNane [10] dvikAkrAnta koSThe [19]labdhAH 18, evaM tRtIyapaMktau pUrvasthitAvekadviko muktvA trikamAdau daravA gaNane tadAkrAnte[12] labdhAH 4, dvitIyapaMktAvekakadvika trikAn jye ThA. napi pUrva sthitattvena muktvA zeSaM jyeSThaM catuSkamAdau dattvA gaNane labdha ekaH, evamAdyapaMktau paJcakAkrAntasthAne labdha ekaH, sarvamIlane[13]jAtam 120 / atha tRtIyamudAharaNam-12345 ayaM katitha iti pRSTe, sarvalaghu [14] paJcakamAdi 1-sarveSAM labdhAGkAnAM sNyoge|| 2-pUrvokta va ||3-bhvtiiti zeSaH // 4-sarvebhyo jyeSTham ||5-pnyckyukt koSThe ||6-puurvriityaa ||7-srvessaaN labdhAnAM sNyojne||8-puurdhaa. kadha // 1-bhavatIti zeSaH // 10-gaNanAyAMkRtAyAm // 11-dvikayuktakoSThe / / 12 trikAkrAnte / / 13-sarveSAM saMyojane // 14-sarvebhyo laghum // Aho! Shrutgyanam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ (42) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // kRtyA uparitana koSThA gaNane paJcakAkrAnta sthAne labdhaM zUnyam, evaM caturthapaMktau paJcakaM pUrvasthitaM muktvA catuSkamAdau datvA gaNane catuSkAkrAnte labdhaM zUnyam , tRtIyAyAM proktarItyA (1) trikramAdau dattvA gaNane labdhaM zUnyam, evaM dvitIyAyAmapi, prAdyapaMktau zeSamekakamAdau dattvA gaNane ekAkrAnta koSThe labdha ekaH, tataH prathamo'yaMbhaGgaH, evamadhastana koSTha d gaNane [2] yathA jyeSThamekakamAdau dattvA'dhastanakoSThAda gaNane'ntyapaMktau paJcakAkrAnta koSThe, caturtha paMktau catuSkAkrAntakoSThe, tRtIyapaMktau trikAkrAntakoSTha, dvitIyapaMktau dvikAkrAnta koSTha ca labdhAni zUnyAni, AdyapaMktau labdha eka, tataH prathamo'yambhaGgaH evaM sarvatra jJeyam // 25 // dIpikA-aba uddiSTa kI kriyA ko kahate haiM: uddiSTa[3]jo bhaGga hai, usake jo namaskAra padAbhijJAna rUpa aGka eka do tana aura cAra prAdi[4]haiM, tatpramANa aryAt tatsaMkhyA vAle arthAt utane jo koSTha haiM; unameM jo aGka arthAt parivartAGka haiM; una sabako ekatra milA dene se uddiSTa bhaMgakI saMkhyA ho jAtI hai udAharaNa yaha hai ki-32415 yaha kauthA bhaGga hai? yaha kisI ne pUchA, yahA~para pAMcavIM paMkti meM pAMca dIkhatA hai; ataH sarva laghu (5) pAMcako Adi meM karake (6) Upara ke koSThase ginane para zUnya koSThaka meM pAMca sthita hai| isaliye yahAM para labdha kucha nahIM hotA hai, cauthI paMkti meM eka dIkhatA hai, pahile pAMcavI paMDi meM sthita honeke kAraNa kramAgata(7) bhI lagha paJcaka ko chor3akara lagha cAra ko Adi meM karake ginane para eka se prA. krAnta [8] koSThaka ke labdha 18 haiM, tIsarI paMkti meM cAra dIkhatA hai; yahAM para bhI pUrva ke samAna pAMca ko chor3a kara laghu cAra ko Adi meM karake ginane para cAra se AkrAnta koSThakameM vidyamAna [9] zUnya labdha huA, dUsarI paMkti meM dvika dIkhatA hai; isaliye pUrva kahI rIti se lagha bhI pAMca aura cAra ko khoDa kara laghatrika ko prAdi meM karake ginane para do meM prAkrAnta koSTha meM labdha eka hai, prathama paMkti meM trika dIkhatA hai; isaliye pUrvAnusAra pAMca aura cAra ko chor3a kara tIna ko Adi meM karake ginane para trika se AkrAnta 1-kathitarItyA ||2-gnnnaayaaN kRtAyAm / / 3-kathita // 4-Adi zabdase pAMca Adi ko jAnanA cAhiye // 5-sabase choTe ||6-paaNc se lekara // 7-krama se Aye hue|| 8-yukta // :-sthit|| Aho! Shrutgyanam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // (43) koSThaka meM labdha eka huzA, saba labdhAGkoM ko milAne para bIsa hue, isa liye yaha bIsavAM bhaGga hai, jyeSTha jyeSTha aGka ko Adi meM karake nIce ke koSThaka se ginane para bhI yahI saMkhyA ho jAtI hai, jaise dekho ! pAMcavI pakti meM pAca dIkhatA haiima liye sarva jyeSTa [1] eka ko zrAdi meM karake [2] mIce ke koSThaka se ginane para pAMca se AkrAnta (3) koSTha meM zUnya labdha huzrA, cauthI paMkti meM eka dIkha par3atA hai| jyeSaTha hone ke kAraNa use (4) Adi meM karake nIce ke koSThaka se ginane para eka se AkrAnta koSThaka meM aThAraha labdha hue, tIsarI paMkti meM cAra dIkhatA hai; ataH pUrvasthita hone ke kAraNa marva jyeSTha bhI eka ko chor3a kara jyeSTha dvika ko Adi meM dekara nIce ke koSThaka se ginane para cAra se prAkrAnta koSTha meM zUnya labdha hunA, dUsarI paMkti meM do dIkhatA hai| yahAM para bhI pahile kahI huI rIti se jyeSTha ekako khor3a kara dvika jyeSTha ko Adi meM dekara ginanepara dvikase AkrAnta koSa meM eka labdha humA, prathama pakti meM jyeSTha eka aura do ko chor3a kara trika jyeSThako prAdi meM dekara ginane para trika se AkrAnta koSTha meM eka labdha huA, eka labdhAGka ke milAne para bosa ho gaye, dUsarA udAharaNa yaha hai ki 54321 yaha kauthA hai? yaha pUchane para antya paMkti meM eka dIkhatA hai, ataH sarva lagha (5) pAMca ko prAdi meM dekara Upara ke koSThaka se ginane para ekase AkrAnta koSTha meM la6 labdha hue, cauthI paMkti meM dvika dIkhatA hai; pUrvAnasAra ginanepara dvika se AkrAnta koSTha meM aThAraha labdha hue, tIsarI paMkti meM trika dIkhatA hai| pUrvAnasAra ginane para trika se AkrAnta koSTa meM eka labdha hA. saba labdhoM ke milAne para ekasau bIsa hogaye, isa liye yaha ekasau bIsavAM bhaGga hai, yaha kaha denA cAhiye, isI prakAra se jyeSTha praha ko Adi meM dekara nIceke koSThakoM se ginane para bhI (6) yahI saMkhyA ho jAtI hai, jaise dekho ! antya paMktimeM eka dIkhatA hai; ataH sarva jyeSTha (9) usa (eka) ko AdimeM dekara ginanepara eka se prAkrAnta (8) koSTha meM 6 labdha hae, cauthI paMktimeM pUrva sthita honeke kAraNa jyeSTha ekako choDakara dvika jyeSTha ko prAdi meM karake pUrvAnusAra ginane para dvika se AkrAnta koSTha meM 1-sabase bar3e / / 2-ekase lekara // 3-yukta // 4-eka ko ||5-sbse choTe // 6-pUrvokta hI ||7-sbse bar3e // 8-yukta // Aho! Shrutgyanam
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (44) shriimntrraajgunnklpmhoddhi| aThAraha labdha hue, isI prakAra tIsarI paMkti meM pUrvasthita eka aura do ko chor3akara trika ko zrAdimeM dekara ginane para usase (1) AkrAnta sthAnameM cAra labdha hue, dUsarI paMktimeM pUrvasthita honeke kAraNa jyeSTha bhI eka dvika aura trika ko chor3akara zeSa jyeSTha cAra ko AdimeM dekara ginane para eka labdha hanA, isI prakAra prathama paktimeM pAMca se AkrAnta sthAna meM eka labdha hunA, / sabako milAne para eka sau bIsa ho gaye / aba tIsarA udAharaNa diyA jAtA hai 12345 yaha kauthA hai ? yaha pUchanepara sarva lagha (2) pAMca ko zrAdimeM karake (3) Uparake koSThase ginane para pAMca se AkrAnta sthAnameM zUnya labdha huA, isI prakAra cauthI paMkti meM pUrva sthita pAMca ko chor3akara cAra ko Adi meM dekara ginane para dhAra se AkrAnta ( sthAna ) meM zUnya labdha huA, tIsarI (paMkti) meM pahile kahI huI rItise tIna ko prAdimeM dekara ginane para zUnya labdha huA, isI prakAra se dUsarI (pati) meM bhI, (4) prathama paMkti meM zeSa ekako Adi meM dekara ginane para ekase AkrAnta (5) koSTha meM eka labdha hA, isaliye yaha prathama bhaGga hai| isI prakAra nIce ke koSThaka se ginane para bhI ( yahI saMkhyA hotI hai ) jaise dekho ! jyeSTha eka ko AdimeM dekara nIce ke koSTha se ginane para antya (6) pati meM pAMca se AkrAnta koSThameM, cauthI paMkti meM cAra se prAkrAnta koSTha meM, tIsarI paktimeM tInase AkrAnta koSTha meM tathA dUsarI paMkti meM do se AkrAnta koSTha meM zUnya labdha hue, prathama paMktimeM eka labdha hunA; isaliye yaha prathama bhaGga hai, isI prakAra se sarvatra jAna lenA cAhiye // 2 // mUlama-iya aNa putrippamuhe,bhaMge samma viANi uM jou|| bhAveNaguNai niccaM, so siddhi suhAI pAvei // 26 // jaM chammAsiyavarisia, taveNa tiktreNa jhibhae pAvaM // namukkAra aNaNa puDho, guNeNa tayaM khaNadveNa // 2 // 1-trikase // 2-sabase choTe ||3-paaNc se lekara // 4-" dvikako Adi meM dekara zinane para zatya labdha huA"yaha vAkya zeSa jAnanA cAhiye / / 5-yukta ||6-pichlii // Aho! Shrutgyanam
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama paricchedaH // (45) jo guNai aNaNu puvI, bhaMge sayale vi sAvahANa maNI // daDha rosa veriehi, vaddhovi samuccae sigdhaM // 28 // eehiM abhimaMtia, vAseNaM sirisiri vatta mitteNa // sAiNi bhUappamuhA, nAsaMti khaNeNa satragahA // 29 // avavi auvasaggA, rAyAi bhayAI duTTharogAya // navapaya aNANupuSI, guNaNeNaM jaMti uvasAmaM // 30 // tavagaccha maMDaNANaM, sIso sirisoma suMdara guruNaM // paramapaya saMpayatthI, jaM pai nava paya thuyaM eyaM // 31 // paJjanamukkAra thuyaM, eyaM sayaM karaMti saMjhamavi // jojhaei lahaiso, jiNakittiamahimasiddhi suhaM // 32 // saMskRtam-evamAnupUrvI pramukhAn (1) bhaGgAn samyaga vijJAya ystu| bhAvena guNati nityaM, sasiddhisukhAni prApnoti // 26 // yat pAramAsika(2) vArSika (3) tapasA tIvraNa kSIyate paapm|| namaskArAnAnupUrvI, guNena (4) tadvat (5) kSaNArddhana // 27 // yo guNatyanAnupUrvI, bhaGgAn sakalAnapi saavdhaanmnaaH(6)|| dRDharoSa (7) vairibhiH, baddho'pi sa mucyate zIghum // 28 // etairabhimantrita, vAsena zrIzrIveSTamAtreNa // zAkinIbhUtapramukhA, nazyanti kSaNena sarvagrahAH // 28 // anya 'picopasargA, rAjAdibhayAni duSTarogAzca // navapadAnAnupUrvI, guNanena yAntyupazamam // 30 // tapAgacchamaNDanAnAM, ziSyazrIsomasundaragurUNAm // 1-AnupUAdIn // 2-SaNmAse bhavaM pAemAsikam ||3-vrssebhvN vaarssikm|' 4namaskArasyAnupUrvyA guNanena / / 5-tat / / 6-sAvadhAnamano yasya saH ||7-dRddh'orosso yeSAnte dRr3haroSAH evambhUtairvairibhiH // . .. Aho! Shrutgyanam
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rAjaguNakalAmahodadhi // paramapadasampadarthI jalpati navapadastutametad // 31 // paJcanamaskArastu tametat svayaM karoti saMyato'pi // yo dhyAyati labhate sa, jina kIrtita mahimasiddhi sukham (1) // 32 // bhASArtha- - isa prakAra dhAnupUrvI (2) Adi bhaGgoM ko acche prakAra jAna kara jo unheM bhAvapUrvaka pratidina guNatA hai; vaha siddhi sukhoM ko prApta hotA hai // 26 // jo pApa mAsika (3) aura vArSika (4) tIbra [5] tapase naSTa hotA hai vaha pApa namaskArakI anAnupUrvI ke guNaneseAdhe kSaNa meM naSTa ho jAtA hai // 21 // jo manuSya sAvadhAna mana hokara anAnupUrvI ke saba hI bhaGgoM ko guNatA hai vaha prati ruSTa (6) vairiyoM se bAMdhA huA bhI zIghra hI mukta ho jAtA hai // 28 // ( 41 ) - inase abhimantrita zrI " zrIveSTa" nAmaka vAsase zAkinI aura bhUta Adi tathA sarvagraha eka kSaNabhara meM naSTa ho jAte haiM // 29 // dUsare bhI upasarga, (9) rojA Adi ke bhaya tathA duSTa roga navapadakI anAnupUrvIke guNanase zAnta ho jAte haiM // 30 // tapagaccha ke maNDana rUpa zrI somasundara guru ke ziSya ne paramapada rUpa sampatti kA prabhilASI hokara isa nava pada stotra kA kathana kiyA hai // 39 // isa paJca namaskAra stotra ko jo saMyama meM tatpara hokara svayaM karatA hai tathA jo isakA dhyAna karatA hai vaha una siddhi sukha ko prApta hotA hai ki jisakI mahimA jina bhagavAn ne kahI hai // 32 // stropajJavRtti - anupUrvIprabhUtabhaGgaguNane mAhAtmyamAha [8] // 26 // 21 // 28 // // 29 // 30 // 31 // 32 // eSa zrI paJcaparameSThinamaskAra mahAmantraH sakala samIhitArthaprApaNakalpadramAbhyadhikamahimA, (c) zAntikapauSTikAdyaSTakarmakRt (10) aihikapAralau 1- jinaiH kIrtitaH ( kathitaH ) mahimA yasya tat evambhUta siddhisukham // 2- Adi zabda se anAnupUrvI aura pazcAnupUrvI ko jAnanA cAhiye || 3- chaH mahIne ke // 4 varSa bhara ke // 5-ugra, kaThina // 6-ati kruddha // 7-upadrava // 8- mahattram // 1- sakalAnAM samIhitArthAnAmprApaNe kalsTramAdapi abhyadhiko mahimA yasya sa tathA // 10- zAntika pauSTikAdInAmaSTAnAM karmaNAM sAdhakaH // Aho! Shrutgyanam
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda // (47) kikasvAbhimatArthasiddhaye 1) yathA zrI gumniAyaM (2) dhyAtavyaH // zrImattapAgaNana(3,bhastaro (4) vineya zrImomasundaragurorjinakIrti muuriH|| mvopajJapaJcaparameSThimahAstavasya vRtti vyadhAjjaladhinandamanu[5]prabhe'nde (6) // 9 // ____ iti zrI namaskArastavaH sampUrNaH // itizrI jinakI tiriviracita namaskArastavavRttiH // hai dIpikA-prAnupUrvI zrAdi 7] bhaGgoM ke gugAna kA mAhAtmya [-] kahA hai // 26 // 27 // 28 // 29 // 30 311 // 32 // yaha zrIpaJcaparameSThi maskAra mahAmantra hai, saba samIhita padArthoM kI prApti ke liye isakI mahimA kalpavRkSa se bhI adhika hai, yaha (mahAmantra) zAntika aura pauSTika Adi pATha kAryoM ko pUrNa karatA hai, isa loka aura paraloka ke apane abhISTa [9] artha kI siddhi ke liye zrIgurvAnAya se isakA dhyAna karanA caahiye| zrIyuta tapAgaccha rUpa AkAza meM sUrya ke samAna zrIsomasundara guru ke ziSya jinakIrtisUrine saMvat 1497 meM zrI paJcaparameSThi mahAstotrakI isa svo. pattavRtti ko banAyA // 1 // yaha zrInamaskArastava samApta huA / yaha zrI jinakIrtasUri viracita svopajJavRtti ke gUr3ha Azaya ko prakAzita karanevAlI jayadayAla zarmA nirmita dIpikA nAmnI bhASATIkA samApta huii| yaha prathama pariccheda samApta hubhA // 1- aihikAnAM pAralaukikAnAJca svAbhISTAnAmarthAnAM siddhaye ||2-shriigurvaamnaay pUrvakam // 3- gaNogacchaH // 4- tapAgaccharUpe AkAze mUryatulyasya // 5- jaladhayaH sapta, nandAnadha, manavazca caturdaza, tena 1467 saMkhyA jAtA, etatpramANe // 6- varSe 7- Adi zabda se anAnupUrvI Adi ko jAnanA cAhiye // 4- mahatva ||6-yaaNchitaa Aho! Shrutgyanam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvitIyaHparicchedaH / paNDita zrIvinayasamudragaNi ziSyeNa paNDita guNaratna muninA saMskRtabhASAyAyAmproktAH "NamoarihaMtANa" ityAdyapadasya dazottarazatamarthA bhASAnuvAdasahitA likhyante // aba paNDita zrI vinaya samudra gaNike ziSya paNDita guNAratna munike saMskRta meM kahe hue "Namo ari haMtANaM" isa prathama padake 110 artha bhASAnavAda sahita likhe jAte haiN| (1)-novinaya samudragaNigurubhyo namaH // namoarahatANaM // 1-namo'rhadbhyaH, iti mukhyo'rthaH // 2---arayo vairiNAsteSAM hantAro'ri hantAraH, sarvavairi vinAzakAracakravartina ityarthaH, tebhyonamoastu, iti tatsevakavacaH // 3-athavA bharA vidyante yatra tadaricakra, tenahantAro vairivinAzakAzcakravartina ityarthaH, tebhyonamo'stu // 4-ho jalaM tasyatrANaM rakSaNaM sarovaramityarthaH, tadvartate, kimbhUtaM modo harSastasya aririvAriH zokaH na vidayate modAriH zoko yasmAt tama modAri, nakhAdigaNAnnamo'vasthAnaM, prakriyAM naativistraamityaadivt|| 5-aricakra hantigacchati prApnoti, iti arihaM, cakradharaM, viSNu nama iti kriyApadaM paJcamyA (2) madhyama puruSaika vacane, kimbhUtaM viSNum-trANaM zaraNa bhUtaM tatsevakAnAm, pro iti sambodhane // 6-ho jalaM tasmAttAno vistAra utpattiryasya tat hatAnaM, kamalaM vartate, 1- granthakartuH kRtiravikalA likhyate bhramAspada viSayeSu TippaNyA khamatammayA pradarzitam // 2-loT lakArasya / Aho! Shrutgyanam
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // kimbhUtaM namodAli-namaH pravIbhAvastena utprabalA uddhatA alayo bhramarA yatra evaM vidham, anusvArAbhAvazcitratvAt, ralayoraikyaJcatasmAdeva [1] // 9-namo ari, namanamat udaraM, namodaraM namodaraMvidayate yasya tantramodari, abhakSAkAntodaraM bhikSAcara 2] vandamityarthaH, tadartate, kimbhUtaM hantANa-hanta zabdena bhikSA ucyate, dezIbhASayA hanta bhikSA; tayA AnaM jIvanaM yasya hantAnam // 8- bhI a zabdena prazravaNas, yaduktam "aNahAro mo aniMbAI" iti, prazravaNasya lihaH pAnakArI, lihIka prAsvAdane tasyaivaM vidhakaSTakarturapi trANaM zaraNa na syAt, jJAnaM vinetyupaskAraH, (3)sepiskArANi sUtrANi bhavantItinyAyaH // -maukalirvAyasaH, tasya hantA ghAtakaH, tasya pAnaM jIvanaM na syAt loke hi evaM rUDhirvAyasasya bhakSakazcirajIvI syAt, tatrAyamartho na samarthaH tasya hanane'pi adhikaM jIvanaM naivetyarthaH // ___10-hantANaM-bhAni nakSatrANi teSAM trANaM rakSaNaM yasya, (4) sarvanakSatratrAtA, candra ityarthaH, "pazyata"iti kriyAdhyAhAraH, candraM kimbhUtaM namodAri (1) ! buddhi modo harSaH, bhAraH prApaNam, Aro vidyate yasyasa prArI, buddhimodayorArI, zubhe candre hi zubhA buddhiharSazca prApyate, (6) pAri ityatrAnusvArAbhAvo na doSAya, citratvAt, kha dha pa dha bhAM haH ityAdau bhakArasya hakAraH, kvacidAdAvapi bhavatIti vacanAt, baahulkaadvaa|| ___ 19-trANaM satpuruSazaraNaM vartate, kimbhUtaM--namodAha-nojJAtaM modI harSastayoraha yogyam // 12-tAnaM vastram, loke hi tAnakayogAdvastraniSpattiH, kAraNe kAyauM. pacArAt(7) tAnaM vastram, kimbhUtaM-namo arihaM 8)-nRNAM manuSyANAM mA zobhA tasyA udaha bhazaM yogyam, manaSya zobhAkAri ityarthaH // 13-hanta itikhede, nama namat kRzamudaraM yasyAH sA namodarI, kRzo. 1-citratvAdeva // 2-bhikSAcarA bhikssukaaH||3-avshissttN padam ||-4"ysmaat" itibhvitvym||5-vkssymaannvyutpttyaa "namodAriNam" iti bhvitvym|| 6-"Ari" ityArabhya "citratvAt" ityantaH pATho grnthkrtumaaspdH|| 7-upacAro vyavahAraH // 8-" nRmodAham " iti saMskRtamavagantavyam // Aho! Shrutgyanam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ (50) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // darI strI ityarthaH, sA pAnam-prAsamantAt naM bandhanam, striyaH sarvatra bandhana rUpA ityarthaH // 14---arihaMtANam-ahaMdAjJAmprati nama mahIbhava; iti ziSyasya kthnm| 15-maH zivaH, ziva zabdena mokSo jJeyaH, tasyopari hantA gantA na vartate, mukta rupari alokasadbhAvena kasyApi gamanaM nAsti, hanaMka 1) hiMbhA gatyo. riti gatyarthaH // 16-iha jagati aM parabrahma, tasya tAnaM vistAram u a pazya, marva smin jagati brahma vAstIti vedAntimatam, namaH vidhAtA, " mazcandra vidhau zive," vidhAtA jagatkartA ko'pi tanmate na vattate ityarthaH // 17-na vidyate rA dravyaM yasya tat prari, nidravyaM kulamityarthaH, tat kimbhata(2)hatANaM ho nivAsastasyAtAnaM lAghavaM yasya tat nidhanasya gRhalAghava syAt, tAno vistAraH, atAnaM lAghavam, na mA iti niSedhadvayaM prakRta (3martha brUte, U iti pUraNe // 18-tastaskaraH, tasya bhA samantAt naM bandhanam kimbhUtaM namotparighaM namata bhArataH parato'pi dvArAdiSa milana utprabalaH parigholA yatra sadeva caura bandhanaM syAt // 10-ari prApnuvat (4) hakAro yatra, etAvatA sakArastasmAt antA. nama iti yojyate, tadA santAnam, (5) iti syAt, tataH saMtAnaM (6) mA lakSmIzca UH rakSaNaM na syAt, durgatipAtata iti // 20--arhantaH sAmAnyakevalina stebhyo nmH|| 21-zro iti sambodhane, naM buddhim, arhantaM prApnuvantaM, buddhinidhAnaM mantriNam, ata sAtatyagamane, prata (7) gatyA jJAnArthA iti. svarANAM svarAH ityAkAraH, NaM vAkyAlaGkAre // 22-arhadbhyaH pUjyebhyo mAtApitRprabhRtibhyo (8) namaH // 23-arhataH stutyAn satpuruSAn namaH, snu g(la) dviSAha tRzatru stutye iti|| 1-pANinIya vyAkaraNe hana dhaatuH|| 2-vakSyamANArthavivakSayA "hAtANam" ityupanyasanIyambhavet ||3-asktm // 4-"arI prApnuvan" iti bhavitavyam // 5-niyamena "sAntAnam itibhavitavyam // 6-klIvattvaJcintyam ||7-at ityasyaivArthaH "jAnIhi" iti // 8-prabhRti zabdena gurvAcAryAdi grahaNam // 6-ju gityArabhya stutye ityantaH sandigdhaH pAThaH // Aho! Shrutgyanam
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama pariccheda | 24 -naM jJAna marhataH prAptAn (1) zruta kevalinaH u pra pazya // 25- naM jJAnaM tasya mA prAmANyam UH dhAraNam, tasya arihaM (2) yoyama, jJAnaprAmANyavAdinaM janaM tvam Na vada, aNa raNeti daNDaka dhAtuH, tAtAvat prakrame, prante'nusvAraH prAkRtattvAt // 26 - arhaH (3) prApto'nto yeH evaMvidhA " aNatti" "anantAnubandhino yasya tam, padekadeze padasamudAyopacArAt samyag dRSTipuruSaM kSAyikasa*yaktvavantaM namaH / 27 - trANaM bhojanabhAjana maNDanayogyaM vastu, tannama, antarbhUtagi svAt mahvIkuru, maNDayeti bhojanakAri vacaH, tat kimbhUtam utaM sambaddha lihaM bhojanaM yasmAt // 28 - '' tArA" tRNasamUho varttate, kimbhUtaM namaM namat kuTIraprAyaM yat zroko gRhaM tasyA; tRNairAcchAdyate gehamiti // 29 - tRNaM varttate, kimbhUtaM - modArihaM modo harSastatpradhAnA arayastAn hanti hinasti modArihaM, neti niSedhe, tRNamukhA (4) ste vairiNo jIvantItyarthaH // ( 51 ) 30--RNaM varttate, hamta iti khede, kimbhUtaM namodAri-na buddhirmodo harSastasyArirvairibhUtaM varttate, RNe sati buddhihaSau nazyata ityarthaH // 31-namo arihaMtANaM aribhaM ripunakSatraM, tatra ato, gamanaM yasyasaH, ata sAtatyagamane, evaM vidhomazcandraH naM bandhanam vigrahamityarthaH, tama, kAro frophale prakaTe ceti vacanAt NaM niSphalaM karotItyadhyAhAraH (5) / arihantAgre prathamaika vacanasya vyatyayo'dhyAsAmiti vacanAdapabhraM zApekSayA svam jaszasAM lugiti luka, evamanyatrApi jJeyam // 32 --- bhazabdena rAziratyucyate bhavanamapi tato'ribhaM ripubhavanaM yadAkAryamiti zeSaH, mazcandro na prAkaH na prAptaH, tadA chaNaM saphalaM syAt, SaSThabhavane candrastyAjya ityarthaH // 33-tA tAvat, anaH zakaTaM varttate, kimbhUtaM namo arihaM namodarihaM 1- "arhataH" iti zatR pratyayAntasya padasya " prAptAn" ityarthazcintyuH // 2 - prAkRtaM padamavagantavyam // 3-"arhaH" iti padasya " prAptaH " ityarthazcintyaH // 4- tRNa mukhe bidhAyetyarthaH // 5- "karoti" iti kriyApadasyAdhyAhAraH karttavya ityarthaH // Aho! Shrutgyanam
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) zrImantra rAjaguNakalpamahodadhi // namaM namat nIcairbhavat punaH ut uccairbhavatH evaM vidhamaricakra tAbhyAM (9) hanti gacchati, zakaTaM hi cakrAbhyAM calatIti // 34 -- maH Izvaro varttate, kimbhUtaH - arahantA zraraM zIghram, iH kAmastasya hantA, Nam alaGkAre (2) // 353 - - tA zobhA tatpradhAno'NaH zabdaH sAdhuzabdo yaH na pro jo'rham, projo balaM tasya yogyaM na, balena yazo na syAdityarthaH, makAro'lAkSa zikaH, (3). aNamityatra liGgamatantra (4) miti klIvazve na doSaH // 36--aramatyartham, imAntaH, hastivinAzI siMhastasya praNaH zabda:, siMhanAda ityarthaH, taM tvam jaya (5) prApnuhi iti subhaTasyocyate yatomUvandhanaM na syAt, svarANAM svarAH ityakAraH // 37 -prajaH bAge hare viSNau raghaje vedhasi smare ityanekArthavacanAdaja IzvaraH, so'riryasya saH ajAriH kandarpaH, tasya hantubhyo nIrAgebhyo namaH // 38 - kasyacidvanavato dharmaparAGa mukha(6) syocyate -lihIM AsvAdane, lihanaM lihaH, bAhulakAd bhAve kaH, na vidyate liho yasya lihamabhakSyam svamaja kSipa, tyajetyarthaH, avatervRddhayarthAt kvipi UstasyomantraNaM hesro, (7) dhana vRddha mA lakSmIstrANaM zaraNaM na bhavatIti viratireva trANaM syAdityabhakSyAdyaM tyajetyarthaH // 391- prajaH dvAgastaM lihanti bhakSayantIti prajalihA, evaM vidhAstA staskarAsteSAmbhoco mokSo na syAt karma muktirna syAdityarthaM', meocanaM moca iti NigantAdac // -- 40 - mocA kadalI varttate kimbhUtA liho bhojyaM tasya tA zobhA yasyAH sA bhojye sArabhUtA, na neti niSedhadvayaM prakRtArtham // 41 - arhaH pUjA, tasyA anto vinAzo yasyAM sA ahantA, IdRzI mA lakSmIrna bhavatIti, lakSmIH sarvatra pUjAmprApnotItyarthaH, rAmalaGkAre // 42 - mAtIti maH kvacihuH pramANavedI puruSaH, kimbhUtaH prajaH paramAtmA 1 - cakrabhyAm // 2- sandigdhA vyAkhyA // 3- lakSaNena sUtreNAniSpannaH // 4atantramapradhAnam // 5-aya dhAtorAtmanepaditvena "aya " iti sandigdhaM padam // 6 - dharmavimukhasya // 7- avatervRddhyarthAt kipi UH iti jAte sambuddhau "o" iti cintyampadam saMbuddhau hrasvasya guNa vidhAnAt // Aho! Shrutgyanam
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIya pariccheda // (53) tasyAriniSedhakaH, prativAdIti yAvat tasya hantA nivArakA, paramezvara yo na manyate taM vArayati, pramANavettA puruSaH sarvajJaM sthApayatItyarthaH, na dvayaM prakRtyarthe / ___43-ajaH sarvajJaH, tasya arhaH pUjA tAm aNati vadatyupadizati yasta. mpuruSa (1) namo'stu, pUjA sthApakaH pUjAhaH syAdityarthaH / / 44-antaH svarUpe nikaTe prAnte nizcaya nAzayoH / avayave'pyathA'rhana syAt pUjye tIrthakare'pi ceti, ma; zivo'sti, kimbhataH antiANa:, ahaM sarveSAM yogyam antaH svarUpaM tasyANa upadeSTA, aNa zabde, mazca candra vidhau zive, ityekAkSara nighaNTuH, IzvaraH sarvapadArthayathAsthitasvarUpavAdI na syAt, taduktattattvavyabhicArAt // 45-ajaH chAgastena, Rk gatau iyarti ajArI, chAgavAhano vahiH, zIlArtha in, taMhiT gatibaddhayoH, hAyayati vardhayatIti prajArihaH, . vahivardhako'gni hotrI yastampuruSaM namo'stu, ityupahAsaH, taM kimbhUtam-tANaM tAM zobhA maNati tANaH, vayamagnihotriNa ityabhimAnI // 46- mocA zAlmalikadalyormocaH zigrau ityanekArthaH, mocA zAlmalI, tAMtvana ata, ata sAtatyagamane, mAgacchati, yataH aliham alInAM bhamarANAM han gamanaM NaM niphalaM vartate, hanaMka, (2) hiMsAgatyoH, biciklapam, bhramarANAM bhramaNaM niSphalaM saurabharahitattvAt, tatastvaM mAgaccheti mitrarayoktiH // . 47-namo0 aribhirhatAnAm-aSTavidhakamapIDitebhyo namaH, upahAsa namaskAraH // 48-ariham arhana jinastasya trANaM zaraNaM namocaM 3) namocyam iti // 4-arhan tIrthakarastasya trANaM zaraNaM na mocyam / / 50-arimaSTavidhaM karma hatavantaste arihAH siddhAsteSAM zaraNaM na mocymiti| 51-modAriH zokastena hatAnAMpIr3itAnAM na maH zivaM na syAt // 52-ari hatAnAM bAhayavaripoDitAnAM na modaH harSoM na syAt // 53-ari ityavyayaM sambodhane, hatebhyo nindyabhyo nama ityapahAsyam // 1-"prati " iti vivakSayA dvitIyA jJeyA // 2-anyatra " han " itidhaatH|| 3-mocamiti sandigdhampadam // Aho ! Shrutgyanam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) zrImantrarAja guNakalpa mahodadhi // 54 - agAH parvatAsteSAmaririndrastasya / ho nivAsaH svargastasyAntaH strarUpam, antaH svarUpe nikaTe iti vacanAt tamaNati vadati yastaM prajJApa nAdi siddhAntavedinaM namaH praNato'smItyarthaH, varNo zrutiriti nayakAra: bAhulakAt zragArirityatra // 55-NaM jJaM paNDitampuruSaMtvamata jAnIhi, atasAtatyagamane, gatyarthA jJAnArthAH kimbhUtaM namoIM praNAma yogyam // , 56 - arihaMtANam - arhantIrthakarastasya RNaM karma (1) tIrthakara nAmakarmetya rthaH kimbhUtaM namo (2) no jJAnaM maH zivaM tayoH kaH prAptiryasmAdyat karmaNyudite paramajJAnaM mokSazca prAdhyataevetyarthaH // 57 - namottarI - namA namantI Ut UrdhvaM gacchantI eva vidhA narI nauH, kimbhUtA hAntA-haM jalaM tasyAntaH prAnto yasyA evaMvidhA na syAt, jalaprAnta na gamyate ityarthaH // 58-nA puruSastasya mo mastakaH, kimbhUtaH hatAnaH haH zUlini kare nIre iti vacanAt cha Izvarastasya tA zobhA tAM zobhAmAnayati vardhayati, ri sambodhane // 5- prajaM viSNuM nama praharIbhava, kimbhUtaM hatA'naM hatamanaH zakaTaM daityo yena tam, ijegaH pAda pUraNe iti sUtrAt ikArayukto rephaH pAdapUraNe // 60-ajo raghutanayaH, ari hantA sarvavairi vinAzI abhUt, rAma laGkAre mAna iti niSedhadvayaM prakRtArtham // 61-namo arahaMtANaM // zrayamapi pATho'sti tAnA ekonapaJcAzat, tAmaGgI tatAnaM raha jAnIhi rahuNagatau, gatyarthAzcajJAnArthAH, tAnaM kimbhUtaM na modaM nRNAmpuruSANAM modo yasmAt // 62 - anena padenAnuyoga catuSTayaM / 3) vyAkhyAyate arahaMtANam arhadAjJAM na mocaya, mocA zAlmalI mocAM karoti mocayati, madhyamapuruSaikavacane mocayeti siddham, zAlmalitulyAmasArAM jinAjJAM mA kuru, tatsvarUpAMta jAnIhi iti caraNakaraNAnuyogaH // 1- " RNadeye jaledurge iti vacanAdvaNazabdasya karmavAcakatve saMzItiH // 2- vakSyamANa vigraheNa " namo iti padasya karmavizeSaNatve saMzIti reva, klIvatve hukha ena bhAvyam // 3- dravyAnuyogAdyanuyogacatuSTayam // l Aho! Shrutgyanam
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (59) 63-araham arahannaka sAdhuM trANaM zaraNabhUtaM namaskuru, padaikadeze padasamudAyo. pacArAt araham arahanna kam, iti dharmakathAnayogaH // 64-RdhAtosta pratyaye R hI brAbheti RNa prayogaH, RyAM kSINaM puruSa moca; zigra stasya, ra zabdenarasoM hantA ghAtakI na bhavati, kSayarogI puruSaH zigru rasena nIrogaH syAditi tAtparyam / deze samudAyopacArAt razabdena rasaH neyaM (1) svamatikalpanA, zrIjinaprabhAsUribhirapi "paumA bhavAsu pujjA " ityasyAM gAthAyAM catugnayogI vyAkhyAnayabhirevaM (2) vyAkhyAtam pau iti pauSaH mA iti mAgha; bha iti bhAdrapadaH tatra ava tati avamarAtre satItyarthaH; asu iti asubhikSaM dubhidaM syAt puiti puhavI logo puhavI sovA tasya jyA jyAnirhAniH syAdityarthaH iti dravyAnayogaH // 65-namo ari hatANaM ali(3)zcikarAzistatra hanaMk (4) hiMmAgatyoH hanti gacchatIti vici alihana vRzcikarAzigato mazcandrastrANaM vipadrakSa. ko na bhavati vRzcikarAzaucandrasya nIcatvAt daurbalya miti gaNitAnuyogaH / 66-aliH surApuSpalihorityanekArthavacanAdali surA, tAM jahAti alihaM surAvarjakam murAyA upalakSaNatvAt mAMsAdyapi grAhyam, madyAdivarjakam, ansa : svarUpaM yeSAntAni alihAntAni zrAddhakulAni, tebhyonamaH udyamo bhavatu, zrAddhakulAni uditAni santItyarthaH // / 68-kazcicchevokti-ham aham, rerAmaviSaye, namonamaskAram atANam pratanvama; kRtavAn ityarthaH, dazabdenarAma ucyate, ekAkSara mAlAyAma, atanva: miti hastanyuttamaikavacaH, (5) akAraH pAdapUraNe // 68-kazcijjaino vakti ahaM rAme namaH nAtanvam, akAroniSedhe, amAnonAH pratiSedhavAcakAH itimAlA // 69-namo dhrhNtaann|| naM bandhanaM mIga za bandhane hiMsAyAma, mInAti hinasti upratyayenamo vaMdhacchoTako vandimokSakaraH, savartate, kimbhUtA. ara haMtA ro naraH nara: araH, amayo devaityarthaH, arAna devAn bhanaktIti arabhan (6)daityA,tebhyaH, tAyaD saMtAnapAlanayoH, tAyate iti tAH kvipi gvoHyviyiti 1-iyampUrvoktA ||2-vyaakhyaanN kurvantiiti vyAkhyAnayantastaiH // 3-ralayoraikyena arizabdenAligRhItaH ||4-anytr "han" dhAtuH / 5-laGi uttamapuruSaka vacane rUpa. mityarthaH ||6-vici rUpam / Aho ! Shrutgyanam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ (56) zrImantrarAjaguNakalAmahodadhi // yalopaM arahaMtA, vandimokSakaro mantramarAyAdiH padArtho daityabhayavArako bhavati saM pUraNe // -na zabdena jJAnaM taJca paJcasaMkhyam (1) etAvatA naM paJcasaMkhyayA meM jJAnaM yasyasa namaH, paJcamajJAnavAn kevalI, mAnaka mAna zabdayoH, mIyate itimaM jJAnaM, bAhunakA bhAve u pratyayesiddham , kevalI kimmataH arahana arAdevAstAna hantagacchati prApnoti arahan, devasevya ityarthaH, trAzaMSaTkAyarakSakazca // ____71-am prakAraM riyantati De arAH, ritgatI, (2) prakAra prApakAH, hakAro'nte yeSAnte hAntAH, prakArAdayo hakArAntA varNA ityarthaH, namoH naMjJAnamA zabdaH, mADaka mAna zabdayoH iti, tayorauH zrAvagamanaM bhavati, atra dhAturavagamanA (3) rthe'pi vartate, avanamauH bhAve kvipa, arahantArAma ityatracaturthI neyA, varNebhyojJAnaM zabdAvagamazca syAdityarthaH // 72-trANa zabdena vRhatpUpikocyate jainamunibhaSayA; yeloke maNDakA iti prasiddhAstesAdhanAM trANa kA iti, trANAnAM mamUhastrANam samUhAthai trANaM-kimbhUtaM nama namat u daraM yasyAH sA namodarA bubhukSA, tAM bhanaktItikvip svarANAM srA itykaarH|| . 73-mUko daityAvAg dIneSu ityanekArthasaMgrahaH, mUkAnAM samUho maukam, SaSyAH samUhe ityaNa raha tyAge mokaM rahati maukaraho na syAt, kA tAM lakSmImAnayatIti tAnaH, dhanopArjakaH dInasamUhavarja ko na syAt, dInamamUha prINayatIti sa dInaiH sevyata ityarthaH / ___74-NaH prakaTe nizcaleca prastute jJAnabandhayorityekAkSaravacanAtaNo vandhaH, karmabandha ityarthaH, taM rahantastyajantaH puruSA namogAH syaH. namaH namaskAraM gacchanti prApnuvanti iti namogAH, namaskArArhAH syaH // 75-NaM jJAnaM raintaH prApnuvantaH puruSAH na mocaH syA, namantIti De nAH praNAmakAriNastAn mocayanti saMsArAt-namocaH, NigantAt vipa raha gatI rahanta itptraanusvaaraamaavshivtrtvaat|| 76-namo arahaM tANaM nasi kauTilye, nasanaM naH kauTilyama, arahantaH 1-paJcabhedam // tatra tu " atanavam " itirUpaniSpattaM zcintyamatanvamiti padam evamagre'pijJeyam // 2-anyatra "ri" dhaatuH||3-gtyrthtvaadvgpnaarthe'pivrtte ityAzayaH // Aho ! Shrutgyanam
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (57) anuvantaH puruSAH NaM prakaTaM yathAsyA (9) tathA avanti dIpyante (2) iti kvipi U:, (3) prAkRtazvAGajas luk syaM jas zasAMluk apabhra Mze vyatyayazceti bhASAvyatyayAt prAkRte'pi // 99 - mRdaMkaroti Niji acimaH, kumbhakAro'sti kimbhUtaH adhika tena zraMhRte dIpyate arihantA, serluk, nanabhavatIti bhavatyevetyarthaH, zrAH pAda pUraNe // 18- mokaMkAyikIM rahaMtANaMtyajatAM pariSThApayatAM (4) sAdhUnAM nobhavati avidhinA tyajatAM naH karmabandhaH vidhinAtyajatAM tu no jJAnaM syAt, itivivakSayA'rthadvayam // 19- atha caturdazasvapna vrnnnm|| namaH prahvIbhAvaH, saumyatvamiti yAvat, tena pravatidIpyate avadhAture konaviMzatyartheSu (5) tatra (6) dIptyartho'pyasti namocAsau karohastI, saumyo gaja ityarthaH, sa duHkha hetutvAt RNaM duHkham, kAraNe kAryopacArAt (9) hanti vinAzayati, aNamityatra svarANAMstrarA ityAtvam. hantANam ityatra padayoH sandhirveti sandhI adho mana yAM yalope siddham // 80 - rahaM rathaM tAnayati vistArayati sthAnAt sthAnAntaraM nayati, na vArivakRdantetreriti mo'nte ratham, tAno vRSabhaH, tam u pazya, nameti he nama, namatIti namaH, tatsambuddhiH // 81 - nahIM c (8) vandhane, nahyate'ti (9) bhAve Da pratyaye naM bandhanaM tasyopa lakSaNAdanyApi pIDA grAhyA, tasmAt (10) mocayati namog, gintAt vic karihantA siMha, namok cAsau karihantA ca sa tathA, keSAm zrANam aSa asI gatyAdAnayozceti cAnukRSTazobhArthAdaSerDe pratyayeAH zobhamAnaH puNyavAnnara ityarthaH, teSAmevaMvidhaH siMho dRSTaH, pIDA hara ityarthaH // 82-tA lakSmIstasyA prAnaM varNacyutakAdAsanaM, (11) varttate, kimbhUtaM namodarahaM namaM namat udaraM haM jalaM yatraM tattathA, ekArthaJcAnekaM ceti samAsaH, 1-kriyA vizeSaNam // 2-avanti" ityasyaivArthaH "dIpyante" iti // 3-avdhAtoH kvipi UH iti rUpambhavatItyarthaH // 4- pariSThApanaM kurvatAm // 5- " varttate iti zeSaH // 6- ekonaviMzatyartheSu // 7 RNaM duHkhasya kAraNam, kAraNe ca kAryopacAro * bhavatIti RNa zabdena duHkhaM gRhIta mityarthaH // 8- anyatra dhAtuH // 6-sa. ndigdhoyampAThaH // 10- bandhanAt // 11- varNacyutakAdAna zabdenAsanaparigraha ityarthaH // " UTE. 8 Aho! Shrutgyanam 66
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (58) zrImantrarAjaguNakalyamahodadhi / / bhAsanesthitA lakSmI svaM jalena siddhati iti, lakSmyA abhiSeka svapne dRSTa iti, tayA varNitam, varSacyutizca naiSadhasthAdikAvye-" tathATriyante na budhAH kudhAmapI " tyatra sudhAzabdena vasudhAM vyAkurvatA TIkAkAreNa mahAkavinA darzatA // 83---gaja 1 vRSabha 2 siMha 3 padmAsana 4 strak 5 candradatapana 9 patAkA: 8 kumbhA ( bhoja saro 10 'adhi 11 vijJAna 12 ratnocyA 13 gnayaH 14 svapnAH, (1) caturdaza svapna nAmAni tatra catvAri (2) vyAkhyAtAni, atha straka vyAkhyAyate-haM jAlaM tahamAnyate bistarati utpadyate iti yAvat, hataM (3) kamalaM karmaka tari , kAmalasyopalakSaNAdanyAnyapi puSpANi gRhAnte, Asika (4) upavezane, zrAsanama s, kamalAdi puSpANAmAH sthAnam, evaM vi. dho yo bandho racanA vizeSa snAnaghaH, tat hantAnaM klIvatvamprAkRte linggsyaatntrttvaat| (3) zislAm-namo ari ralayArekyam, namaH prahabIbhAva bhArata parato anazaM lena aH zobhamAnA alayo yatra tat, avate. zobhAvAcina: vipi jaH // 84-mazcandro vartate, kimbhataH-nasi kauTilye, namate itinaH, vipi abhvAderiti na dIrghaH, bhAditvAt, na nA, na kuTilaH pUrNa ityarthaH, evaM vidhazcandro'ri hantAstu, rAbhityatrAnusvArAbhAvazicannatvAt // ___85-atha sUryaH // namo arahatANaM // ahardinaM tanoli karoti ahastAno dinakaraH, arA vidyante yatra tat aricakra, tadvadAcarati vRtta(6) tvAdAcAra kyani vipi tayoloMghe ara, ar cAsau ahastAnazca vRtto dIpyamAnazca sUryastaM namaH // 86-tAno bhavatvAt tAnaM vA kAraNe kAryopacArAt. (7) tAnaM kimbhataM namodana namaM namanaM sarva didu prasaraNaM tena avati kAntimad bhavati, vipi namu daNDaM zrayati Niji kvipi padasya (8) u lope dan, namu ca taddana ca namodana, etAvatA dhvaja ityarthaH svarANAM svarA ityokAra taM dhvajaM tvaM raha jA 2-" santi " iti zeSaH // 2-"khapnanAmAni" iti zeSaH ||3-niymen hatam, iti sidhyati ||4-anytr "Apa" dhaatuH|| 5-apradhAnatvAt // 6-maNDalAkArattvAt / / 7-kAraNe kAryasyopacAro bhavatIti tAnazabdena vastra parigraha ityrthH|| -daNDa zabdasya // Aho! Shrutgyanam
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda || ( 56 ) nIhi, rahuN gatau, gatyarthA jJAnArthA iti vacanAt jJAnArthasvam candramate Nico'nityatvAd NijabhAve raheti siddhak dhanustrArasadsavaM cinnatvAdaduSTam // 9-pratha kumbhaH prokalaH kalasaM zrayati Niji hnipi sambodhane prokala, pro iti sambodhana padam, he kalazAzrayin puruSatvam, hiMdU gativRddhadhoH hayana ho vRddhistasyA antaM vinAzaM na sA aNa vada, kalazAzrayiNaH puruSasya vRddha rento na syAt, kAmakumbho hi kAmita kara; (1) tenaivamucyate; nakAra mAkArI niSedha vAcakau, eka niSedhe'rthasiddhau dvitIya niSedho dvirvaDa suddha bhavatIti nyAyA davagantavyaH, (2) lokapradhAnatvApekSayAca niSedhahnavaM mana kari 2 ityAdi // 88 - pratha padmasaraH-ro varttate kimbhUtaH hantAH-hakAro'nte yaraya etA: batA sakAraH, tena asati (3) zobhate ati hAnyAs etAvatA sara iti jAtam, abjAni kamalAni zrayatIti Nici kiye to antyasvarAdi loye (4) padasyeti ja lope ca ay iti jAtam, antya vyaJjanasyeti prAkRte vakArasyApi lope ghram iti sthitam, etAvatA padmAzritaM sara ityarthaH kimbhUtaM modayati mod evaMvidham na na, prakRtArthI dvau niSedhau, harSakArakamevetyarthaH 8- atha sAgaraH- na nasanaM sarvatra prasaraNaM tena UH zobhamAnaH, evaM tridho jaladhyantaH samudraH, antazabdaH svaruke kimbhUtaH - Tanadu sahI AGa pUrvaH nad Anandayati samRddhi prApayati sevakAn ratnAkaracA vici jJAnan iti siddham // 90 - atha vimAnaH - anta zabdena padekadeze samudAyopacArAt nizAnta iti, (5) nizAntaM gRharU, raH kAme lodarA vaizvAnare kare ityekAra vacanAt ro naraH,naraH arodevaH arAn devAn hanti gacchati prApnoti devAzritatvAta, arahan evaMvidham antaM nizAntam grahantam (6) amarA vimAnamityarthaH, tasya buddhI he prahata (9) smRtaM duHkhaM (8) nAmaka parAkuDa, nama ityanna anta 1- abhISTa karaH // 2- jJeyaH // 3- asati vArthaH " zomate " iti // 4- Tilope // 5- padasyaikadeze samudAyasyopacAro bhavatIti kRtvA antazabdena nizAntagrahaNamityAzayaH // 6 niyamena " aratAntam " iti bhavitavyam // 7-vanadapi sandigdhampadam ||8-kAraNe kAryopacArAdvaNa zabdena duHkha grahaNam // f Aho! Shrutgyanam
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAja guNakalpamahodadhi / ( 60 ) bhUto Nigartho jJeyaH zro iti hai ityarthe / " 01 - mazcandre vidhauzive iti vacanAt mazcandrastena UtaM kAntaM mAtaM candrakAntamityarthaH, ava dhAtAH kAntyarthAt kta pratyaye jataM kAnta mityarthaH, ro'gnistattulyaM tathA hardinam, grahaH karoti Niji kvipi zrahaH sUryaH tadvadantaH svarUpaM yasya sUryakAnta ityarthaH, etAvatA candrakAnta vahni varNa sUryakAntAdIni ratnAni upalakSaNAdanyAnyapi ratnAni grANi teSAM gaNaH samUho'sti, , ka ga ca jeti galuka, padayoH sandhirveti sandhiH, or cakkAo cakravAkaH, zi samAdhau nezati samAdhiM karoti cittasvAsthyaM nirmAtIti De naH 92 - athAgniH - ajaH chAgo ratho vAhanaM yasya saH ajastho vahniH, tam, tryaNam trayo'NAH zabdA yasya sa trividho'gniriti kavisamayaH, zro iti sambodhane, taM nama praNameti // 03 - namo arahaMtANaM // naM jJAnam, arahantAgamatyajatAmpuruSANAm u bhavati, ukh nakheti gatyartho daNDaka dhAtuH, okhaNam prog, vidhi siddham, vyaJjanala pe pro gatirbhavatItyarthaH, gatiH saiva yA sadgatiH, yathA kule hi jAto na karoti pApam ityatra kulaM tadeva yatsatkulamiti // 66 p 94 - haMsa zrayati vAhanatayA ziji kvipi han, pro iti sambodhane, he han he sarasvati, no'smAkaM naM jJAnaM tAM zobhAJca tara dehi, tR dhAturdAne anyathA vipUrvo'pi dAne na pravartteta, upasargANAM dhAtvarthadyotakatvAt tR dhAtunArtho'stIti // ] la53-- anta zabdena deze samudAyopacArAt hemanta iti, ahardinaM namatIti namaM kRzam, he hemanta Rto tvaM namaM kRzaM dinam ara prApnuhi, rAmalaGkAre, hemante dinalaghuteti prasiddhiH // 96 - rastIkSNa iti vacanAt raM tIkSNam, uSNamiti yAvat, na ram aram, atIkSNaH ziziraRturityarthaH, tasminnare zizira Rtau ityarthaH, aprabhraMze ikAraH, vyatyayo'pyAsAmiti vyatyayaH syAcca, haM jalaM tasmAttanyante vistAraM yAnti hatAni jalaruhANi, padmAnItyarthaH teSAM namo namanaM kRzatA bhavati zizire hi kamalAni himena zuSyantIti prasiddham // " Aho! Shrutgyanam
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda / / (61) C-hakAro'nte yasya sa hAntaH sakAra ityarthaH, tena amati zobhate (1) hAntAs evaMvidhA rabhazabdaH puna: kimbhataH u a ukAraNAsati zobhate u aSa antyavyaJjanasyeti Sa lopaH urahaH iti zabdaH sakArayaktaH kriyate tadA suraha iti jAtam ko'rthaH surabhirvasanta RtuH tamAcaSTe stauti icchati vA yaH puruSaH surabha Niji tallopesiddham kvipalopazca u araha ityatra antyavyaJjanalopaH surabhazabdena vasaMtastAvakA puruSa ityarthaH NaH prakaTe niSphaleceti vacanAt NaM prakaTaM yathA (2) syAttathA nam syAt namatIti nam, prahavIbhAva, udaya ktaH sarvakarmaNItyarthaH // ___e=rastIdaNe iti vacanAt ra uSNaH grISmaRturityarthaH, kimbhUtaH haM jalamantamAnayatIti hantAnaH, (3) grISme jalazoSaH syAdityarthaH modayatIti modaH evaMvidhema, grISmaH prAyaH paritApakarasvAnna modakRt // Ce= para korthaH- RtvaraH, rahatyAge, rahayate tyajyate itibhAve u pratyaye ro nindyaH , naraH araH uttama utyarthaH, RtuSuara uttamaH RtvaraH sarva RtupradhAna ityarthaH, sa ka iti vizeSaNa dvAreNAha-"hantAnaH"-haM janna tAnayati vistArayati hatAnaH, varSARturityarthaH, kimbhUto "namaH" namati prahavIkaroti sodayamAn sarvajanAn karoti, antarbhUtaNigarthatvAt nam, (4) sarvavyApAra pravartaka ityarthaH // 100 arahaMta Apojalam , gha tyAge, rahanti tyajanti muJcantIti araho(5) meghaH, tasyAnto vinAzo yasmAt sa arahAnto ghanAtyayaH, zarada ityarthaH he zarat tvaM na niSedhe, nameti kriyApadam, mA nama mA kRzIbhava, zarado'tiramaNIyattvAdevamuktiH // 909=atha navagrahA varNyante tatra sUryacandrau pUrvam , (6) tatrApi (7) candraH prathamaM (8) siddhAntavedinAm, rastI daNe iti vacanAt raH tIdaNaH, naraH araH, zIta ityarthaH, arA zItA (9) bhA kAntiryasya sa aramaH zItaguH, (10) taM namo'stu, candram kimbhUtaMtrANaM sarvanakSatragrahatArANAM zaraNabhUtaM naaykmityrthH|| 1-" asati" ityasyaivArthaH "zobhate" iti ||2-kriyaavishessnnm ||-3niymen "hAntAnaH" iti bhavitavyam ||4-sndigdhmpdm ||5-shbdsiddhausndehH||6-stH iti. shessH||7-tyorpi||8-puurvm, kriyAvizeSaNametadavagantavyam // 6- "arA" ityasyaivArthaH "zItA" iti // 10 zItarazmiH, candra ityarthaH // Aho! Shrutgyanam
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / 202-aya sUrpaH-rAlodagAbhA kAntiryasya sarabhaH, sUrya ityarthaH, rabhAya sUryAya namaH, vyatyayo'pyAsAm, prAsAM vibhaktInAM vyatthayo'pi syAditi vacanAt caturthartha dvitIyA, caH pUrvoktArthamamuccaye, kimbhatAya rabhAya-tAnAya takArastaskare yuddha ityekAkSara vacanAt tazcauraH, tevAmA (1) samantAt no bandhanaM yasmAtsaH tAnaH, tasmai, sUryodaye ha caurANAM bandhanambhavati // 103-atha bhaumaH he ara, araH kimbhUtaH sAna:-prAkArasya no bandho yatra etAvatA AraH kujaH, (2) kimbhatA-hAtaH (3) ho jalaM tasya anto yasmAtsa tathA, evaM vidhona, jaladAtA ityarthaH, himmataH san mauH mazca candra vidhIzive iti vacanAta mazcandraH, tamavati prApnotIti kvipi mauH, (4) candra yaktI hi bhImo varSAkAle vRSTidaH // 104-adha badhaH-mo brahmA, saH bhavati devatAttvena svAmI bhavati, kipimauH, svAmya vidhAtuH, tato mauH rohiNI nakSatraM tasmAjjAyate iti mo. jo badhaH, zyAmADo rohiNIsutaH iti vacanAt, riha-rAH 6naM tadeva bhaM bhavanaM (5) dhanabhavanamityarthaH, tatra gata iti zeSaH, tAnaH tA lakSmImAnayatItitAnaH evaMvidho na kintu evaMvidha eveti kAkUktyA (6) vyAkhyeyam, dhanabhavanastho hi budho lakSmIprada iti jyotirvidaH, raizabdasya ait et svarANAM svarA itiikaarH|| 105-atha gurU-laz cAmRte iti vacanAt lo'mRtam, adanam ado bhojanam, prade bhojane (7) lo'mataM yeSarante adalA devAH, tAn hanti gacchati prAcAryalayA prApnoti nadalahantA surAcAryoM jIdha ityarthaH, kimbhataH prAnaH prA samantAt no jJAnaM yasmAtsa AnaH, jJAnadAtA, kimmataH san nasa-no buddhiH paJcamambhavanaM tatra, maduG stutimodamadasvapnagatiSu, mandane gacchati namaH, u pratyaye siddham, lagne hi paJamabhavanasyoguru nidAtA syAditi / 106-atha zukraH tAna-takArasya SoDazavyaJjanattvAt ta zabdena SoDaza ucyante, aSI asI gatyAdAnayozcetyatra cAnukRSTa dIptyarthAdas dhAtoH 1-caurANAm // 2- bhaumaH ||3-'haakaaH" iti bhavitavyam ||4-"mmvti" iti ghyutpattau adhAtoH vipiUH iti siddham guNahate mo zabdaniSpattiH, tasya prazamaika vacane mauriti // 5-- "bhAm ' ityasyaivArthaH "bhavanam" iti ||6-kaakuvaaden ||7"ade" ityasyaivArthaH "bhojane" iti // Aho! Shrutgyanam
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (63) lipi as iti rUpam. alo (1) dIptayaH kiraNA iti yAvat, tataH tA: SoDaza asaH kiraNAbAMno bandho yojanA yasya satAnaH, zukraH, sandhau dIrgha antyavyaJjanasyeti salope prAzate rUpasiddhiH, vyaJjanaizca saMkhyApratipAdanaM granthaprasiddham, yaduktamArambhasiddhI-vidayanmukha 9 zUlA 2 zani 3 ketU 4 lkA 5 vaja 6 kampa 9 nirdhAtAH 8 Da 5 ja 83 14 da 18 dha 19 pha 22 ba 23 bha 24 saMkhye ravi purata upagrahA viSAye // 1 // ityAdi SoDazArcidaitya gururiti vacanAt tAnaH ko kiraNa, zukra itiyAvat, taM zukra nama, dhAtUnAmanekArthatvAt bhanasvetyarthaH kimbhUtam U araham udaipa (2. kledane unakti rogaiH klinnobhavati unda(3)stasya lazcAmRta itivacanAt lo'mRtatambha vate antarbhUtagirthatvAt prA paryAta bhUu. 4) prAptau dhAtoH, DerUpam undalabhaH, tam ralayArakyam, rogAtayahi zukro'mRtadAtA saJjIvanI vidyA zukrasyaiveti ta. dvidaH, (5) athavA bhazcAlizakrayoriti vacanAt bhaH zukraH, araH zIghagAmI (6) cAsaubhazca arabhaH, taM nama sevasva, U iti sambodhanam, kimbhUtaM bhaMtAnaM zubhakAryANi tAnayati vistArayati tAnaH tam, zukrohi zIghagAmI a. nastamitaH (7) zubhaH, zubhakAryAya bhavati // 107-atha zaniH-pAraH kSitimule'haMje iti vizvaprakAza vacanAt,AraH zaniH, svarANAM svarA iti prAkRte ara iti jAtam , (8) athavA araH katha. mbhUtaH-pAnaH akArasya no vandho (9) yatratyanayA vyutpattyA Ara iti jAtam araM zani namo'stu, iti upahAsanamaskAraH yato hantA jana pIDakaH tasmAt he pAra tvAM namo'stu ityarthaH // 108-atha rAhuH u arahaH udare hIyate udarahI rAhuH (10) rAhasta udarahInaH ziromAtrarUpattvAt tasya, kimbhUto namaH-nazauca (11) zrAdarza ne, nazyatIti De naH (12) evaMvidhomazcandro yasmAt, upalakSaNAt sUryo'pi(12) 1-prathamAyA bahuvacane rUpam ||2-anytr "undI dhaatuH||3. kartari ac prtyyH|| 4-anyatra bhU dhAtuH saca prAptAvAtmane pdii|| 5-tajjJAH // 6-"araH" ityasyaivArthaH zIghragAmI iti ||7-anstnggtH // 8- svarANAM svarAH iti prAkRtalakSaNAt AkArasya akAro jAta ityarthaH // -bandhaH saMyogaH // 1-"zeyaH" itishessH||2-anytr "Naza" dhaatuH||3-nsh dhAtorDa pratyayena iti padaM siddhmityrthH||13-"gRhyte" iti shessH|| Aho! Shrutgyanam
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ (64) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // rAhuH candrasUryo grasyatIti rAhozcandra nAzaH, punaH kiMviziSTA-tAnaH to yuddha tasya no vandho racanA yasmAtsa tathA, (1) rAhusAdhanA pUrva yuddha kriyate iti idaM vizeSaNaM yuktimat (2) // 109-atha ketuH-udaraho rAhuH, pUrvabayAkhyA, (3) tasya taH puccha ketuH takArastasphare yuddha ko he pucche cetyekAkSaravacanam, ketustu rAhupuccha svena jyotirvidAmprasiddhaH, yataH "tatpucche maghuhAyAmApaduHkhaM vipakSaparitApaH atra tatpuccha itirAhupuccha keturityarthaH, ititAmike, he udaraha tvam RNa RNavadAvara, mAniSedhe, RNaM yathA duHkhadAyi tathA keturapyuditaH san jana pIr3Akarastata (4 evamucyate, (5) tvaM mAR Na, nakAro'piniSedhArthe, dviddha suvaddha bhavatIti niSedhadvayaM vizeSaniSedhAyeti // 190-atha navarasA vaya'nte tatrapUrvazRGgAraraso yathA kazcitkAmI kupita kAminI prasatti (6) kRte vakti-he namodara he kRzodari, tvamaNavada, hante. ti komalAmantraNa, nama namat kRzamudaraM yasyAH sA, namodarI vAmodarI, tasyAH smbodhnm|| (7) iti zrIparamaguruzrIjinamANikyasUri ziSya paNDita vinayasamudragurU rAja pAdukAprasAdAsAditAdhigamapaNDita guNaratnamuninA (8) likhitam / zrIH, zrIH, zubhambhavatu // 1-"to yuddha rAsya AsamantAt no vandho racanA yasmAtsa tathA " iti vaktavyamAsIt, anyathA tAna zabdAsiddhireva bhavet / / 2- yuktiyuktam // 3- " jJeyA " iti zeSaH // 4-tasmAtkAraNAt // 5- pUrvoktam 6- prasattiH prasAdaH // 7- navarasa varNanAdhikAramprati zrutyAdayarasavarNana eva granthaparisamAptiH sandarbhavicchedaparicAyiketi // 8- paNDita guNaratnamunirayaM kadA bhUditi samyaktayA nAvagamyate // Aho! Shrutgyanam
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // ukta ekamaudaza artho kA bhASAnuvAda (1) 1-ahaMtoM ko namaskAra ho, yaha mukhya artha hai // 2--"ari" nAma vairiyoM kA hai, unake jo " hantA " (mAranevAle) haiM; unako "ari hanta" kahate haiM, arthAt saba vairiyoM kA nAza karane vAle cakravartI, unako namaskAra ho, yaha unake sevakoM kA vacana hai| 3-jisameM ara ( pAre ) hote haiM usako " ari " kahate haiM, arthAt cakra, usa (cakra ) se mArane vAle arthAt vairiyoM kA nAza karane vAle jo cakravartI haiM, unako namaskAra ho / 4-"ha" nAma jalakA hai, usakA "trANa" arthAt rakSA karane vAlA arthAt sarovara hai / vaha ( movara ) kaisA hai ki-moda arthAt harSa kA ari ( vairI ) ke samAna vairI hai, arthAt zoka, (2) vaha "modArI" arthAt zoka jimase nahIM hotA hai, isa liye use "namodAri" kahate haiM, (nakhAdi gaNa meM pATha hone se nA raha gayA, jaise ki " prakriyAM nAtivistarAma , ityAdi prayogoM meM raha jAtA hai) / 5-"ari" arthAt cakra ko jo "hanti" arthAt prApta hotA hai. use 'ariha" kahate haiM, usa " ariha " arthAt cakradhara viSNu ko "nama" nama. skAra karo, (nama yaha kriyApada paJcamI (3) ke madhyama puruSa ke eka vacana meM banatA hai ) ve viSNu kaise haiM ki-"trANa" arthAt apane sevakoMke zaraNa bhata(4) haiM, "o" zabda sambodhana artha meM hai // 6-"ha" nAma jalakA hai; usa se jisakA "tAna" arthAt vistAra vA utpatti hotI hai usakA nAma "hatAna" hai, isa liye hatAna arthAta kamala hai, vaha kaisA hai ki-"namodAli"-hai, "nama" prahavI bhAva (5) ko kahate haiM, 1-granthakAra ke kathita bhramAspada viSayoM meM saMskRtameM hI TippaNI meM ullekha kara svamata pradarzita kiyA gayA hai-kintu bhASA meM anAvazyaka samajhakara una viSayoM kA ullekha nahIM kiyA gayA hai // 2- moda ( harSa ) kA ari (vairI) hone se modAri nAma zoka kA hai // 3-loT lakAra // 4-zaraNadAyaka // 5-namratA // Aho! Shrutgyanam
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ (66) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // usase "uta" arthAta prabala vA uddhata "ali" arthAt bhramara jahAM hai, aisA vaha kamala hai, citra (1) hone ke kAraNa anusvAra kA prabhAva ho gayA tathA usI se repha aura lakAra kI ekatA (2) bhI hotI hai ) // 9-namo ari"-"nama" arthAta namata ( kRza ) jo udara hai use "namodara" kar3ate haiM, jisakA namodara hai usako " namodari " kahate haiM, a. rthAta bubhakSA se yukta udara bAlA bhikSAcaroM kA vRnda hai, vaha kaisA hai ki"hantANam"-"hanta" zabda bhikSA kA vAcaka hai, kyoMki dezI bhASA meM "hanta" nAma bhikSA kA hai, usa ( bhikSA ) ke dvArA "mAna" arthAt jIvana jisakA ho rahA hai // -"mo a" zabda se prazravaNa kA grahaNa hotA hai, jaisA ki kahA hai ki "bhaNahAro motra niMbAI" prazrAvaNa kA jo "liha" arthAt pAnakartA hai (lihIka dhAtu asvAdana artha meM hai) isa prakAra bhI kaSTa kArI usa manuSya kA " trANa " arthAt zaraNa nahIM ho sakatA hai, jJAna ke vinA " yaha vAkya upaskAra rUpa jAnanA cAhiye, kyoMki yaha nyAya hai ki-sUtroM meM upaskAra rahatA hai| e-"maukali" nAma vAyasa kA hai, usakA jo hanana karane vAlA arthAt ghAtaka hai usakA "pAna" arthAt jIvana nahIM ho sakatA hai. loka meM yaha bAta prasiddha hai ki-vAyasa kA khAne vAlA cirajIvI hotA hai, usa vi. Saya meM yaha artha (mata) ucita nahIM hai arthAt usakA hanana karane para bhI adhika jIvana nahIM hotA hai| 10-"hantANaM" "bha" nAma nakSatroMkA hai, unakA jisase "trANA,,arthAt rakSaNa hotA hai, arthAt saba nakSatroM kA rakSaka jo candramA hai usako dekho, (yahAM para " pazya " isa kriyA kA adhyAhAra hotA hai ) vaha candra kaisA ki " namodArI " "hai, na" nAma buddhi kA hai tathA "moda" harSako kahate haiM, tathA "bhAra" prApaNa ko kahate haiM, pAra jisa meM vidyamAna ho usako "prArI" kahate haiM, vaha candra buddhi aura moda kA prArI hai, kyoMki zubhacandra meM zubha buddhi tathA harSa kI prApti hotI hai, ( "prAri" isa pada meM anusvAra kA na honA doSa ke liye nahIM hai, kyoMki sUtra vicitra hote haiM, "kha gha ca 1-sUtra vicitra rUpa hote haiM isa kAraNa ||2-ekttv // Aho ! Shrutgyanam
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (67) - dha bhI haH,, ityAdi meM bhakAra ke sthAna meM hakAra kahA gayA hai, yaha bhI kahA gayA hai ki kahIM Adi meM bhI ho jAtA hai, athavA bAhulakase jAnanA cAhiye ) / 19--"trANa" arthAt satpuruSoMkA zaraNa hai, vaha kaisA hai ki-"namodAI" hai, "na" nAma jJAnakA hai tathA "moda" harSa ko kahate haiM, unake "aha" arthAt yogya hai| 12- "tAna" nAma vastra kA hai kyoMki lokameM tAnakake sambandha se vastra banatA hai, kAraNameM kAryakA vyayahAra honese tAna vastra ko kahate haiM, yaha kaisA hai ki namo bhariha" hai-"nara" arthAt manuSyoMkI "mA" arthAt zobhAke "udaha" arthAt atyanta yogya hai, tAtparya yaha hai ki vaha manuSyoMkI zobhAkA karanevAlA hai| 13-"hanla" yaha zabda kheda arthameM hai, "nam, arthAt namat arthAt kaza hai, udara jisa (strI) kA use namodarI kahate haiM, arthAt kRzodarI strI ko namodarI kahate haiM, vaha (strI) "mAna"-hai arthAta cAroM orase vandhana rUpa hai, tAtparya yaha hai ki-striyAM sarvatra vandhana rUpa hotI haiN| 14-"ari hantANama" arhata kI zrAjJA ko namana karo arthAt usameM prahvIbhAvako, rakkhA yaha ziSyase kahA gayA hai / 15-"ma" nAma zivakA hai, ziva zabda se mokSa ko jAnanA cAhiye, usake Upara "hantA arthAt gamana karanevAlA nahIM hai, mukti ke Upara aloka ke hone se kisIkA gamana nahIM hotA hai, (hanaMka hiMsAgatyoH arthAta hanaMka dhAtu hiMsA aura gati arthameM hai| isaliye yahAM gatyarthaka jAnanA cAhiye ) / 16---isa jagat meM "a" arthAt para brahma ke "kAna,, arthAta vistAra ko "u a" arthAt dekho, saba jagat meM brahma hI hai, yaha vedAntiyoMkA mata hai; kintu "ma" arthAta vidhAtA nahIM hai, ( ma zabda candravidhi aura ziva artha kA vAcaka hai ), tAtparya yaha hai ki unake matameM vidhAtA arthAta jagata kA kartA koI nahIM hai // 17-jisake pAsa "2" arthAta dravya nahIM hai usako 'bhari" kahate haiM arthAt drabya rahita kula kA nAma "ari" vaha kaisA hai ki-"hatANA' hai Aho! Shrutgyanam
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 68 ) zrImantra rAja guNakalpamahodadhi // nAma nivAsakA hai, usakA " pratAna arthAt lAghava hai, nirdhana gRhakA lAghatra hotA hI hai, "tAna" nAma vistArakA hai tathA " atAna" nAma lAghava kA hai, ma aura ma, ye do niSedha prakRta arthako kahate haiM, U zabda pUraNa artha meM hai // 18 - " ta" nAma taskara (1) kA hai, usakA " prA" arthAt acche prakAra "na" arthAt bandhana hotA hai, vaha ( vandhana ) kaisA hai ki - " namotparigha" hai "namat" arthAt padase bhI dvAra Adi meM milA huA, "ut" arthAt prabala " parigha,, arthAt argalA jisameM hai, vahI caura kA bandhana hotA hai // 19 - "ari" arthAt prApta hotA hai hakAra jahAMpara, isa kathana se sakAra kA grahaNa hotA hai, usa (sakAra) se "antAnam" yaha pada jor3a diyA jAtA hai, taba " santAnam" aisA bana jAtA hai, isaliye santAna aura "mA" arthAt lakSmI ye donoM durgatipAta ( 2 ) se 'U' arthAt rakSaNa nahIMkara sakate haiM // 20 -" arhanta" sAmAnya kevaliyoM ko kahate haiM, unako namaskAra ho // 29 - "o" yaha pada sambodhana artha meM hai - "na" ! ' arthAt buddhiko prarhata" arthAt prApta karanevAle arthAt buddhinidhAna mantrIko "a" prarthAt jAno ( a dhAtu sAtatyagamana artha meM hai tathA gatyartha dhAtu jJAnArthaka hote (3) haiM ) (svarANAM svarAH isa sUtra se AkAra ho jAtA hai ) ( gam zabda vAkyAla kAra artha meM hai ) // 22 -"arhat" arthAt pUjya mAtA pitA Adi (4) ko namaskAra ho // 23 - - " arhat" arthAt stuti ke yogya satpuruSoM ko namaskAra ho (5) // 24 - "na" arthAt jJAna ko " arhat" arthAt prApta hue zrutakevaliyoM ko " " arthAt dekhe // 25 - "na" jJAna ko kahate haiM, usakA "mA" arthAt prAmAzaya (6) "U" arthAt dhAraNa, usake "ariha" arthAt yogya, jJAnake prAmANya ke vaktA manuSya ko tuma "aNa, arthAt kaho, (aNa raNa ityAdi daNDaka dhAtu hai ) tA prarthAt tAvat zabda prakrama (1) artha meM hai, antameM anusvAra prAkRta ke kAraNa ho jAtA hai ) 1-cora // 2- durgati meM girane // 3-jo dhAtu gati artha vAle haiM, una saba kA jJAna artha bhI mAnA jAtA hai // 4-Adi zabda se AcArya aura guru Adi ko jAnanA cAhiye // 5- mUla meM ( saMskRta meM ) yahAM para kucha pATha sandigdha hai // 6-pramANatva, pramANapana // 7-krama // Aho! Shrutgyanam
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // ( 66 ) 26- "a" arthAt prApta kiyA hai anta ko jinhoMne; isa prakAra ke haiM " praNati" arthAt prApta kiyA hai anantAnubandhavAle jisake usako arthAt kSAyika (1) samyaktva vAle samyag dRSTi puruSako namaskAra ho, pada ke eka deza meM samudAya kA upacAra hotA hai ) // 27 - "trANa" arthAt bhojana bhAjana aura maNDana yogya jo vastu hai usako namana karo ( zik pratyayakA artha antarbhUta hai, isaliye yaha artha jAnA cAhiye ki mI kare ) arthAt susajjita ( 2 ), karoyaha bhojanakartAkA vacana, hai vaha (vacana) kaisA hai ki "uta, arthAt sambaddha (3) hai liha arthAt bhojana jinase ! 28-"tANa N arthAt tRNasamUha hai, vaha kaisA hai ki - "namaM" arthAt namat kuTIra prAya (8) jo "pro" arthAt ghara hai; usake yogya hai; kyoMki ghara tRNoM se prAcchAdita (5) kiyA jAtA hai // 29- tRNa hai, kaisA hai ki modAriha hai "moda" nAma harSakA hai; tatpradhA na (6) jo ari (9) haiM unakA jo nAza karatA hai ( use modAriha kahate haiM ) "na, zabda niSedha artha meM hai, tAtparya yaha hai ki ve vairI loga mukhameM tRNako DAla kara jIte haiM // 30 - "ga" hai ( hanta yaha zabda kheda artha meM hai ) vaha kaisA hai ki "namodAri, hai "na" nAma buddhikA hai tathA "moda" nAma harSakA hai, usakA "ari" arthAt vairIrUpa hai tAtparya yaha hai ki RNa ke honepara buddhi aura harSa naSTa ho jAte haiM // 31 - "namAzrari haMtANam" praribha arthAt ripunakSatra meM ata arthAt gamantra jisa kA hotA hai (zrata dhAtu sAtatyagamana artha meM hai ) isa prakArakA ma arthAt candramA na arthAt vandhana arthAt vigraha (8) ko Nam arthAt niSphala kara detA hai, (kAra niSphala tathAM prakaTa artha meM kahA gayA hai, karoti kriyA kA adhyAhAra ho jAtA hai prari hanta zabda ke Age prathamA ke eka vacanakA lu ho jAtA hai, kyoMki " vyatyayeo'pyAsAm isa vacana se apabhraMza kI apekSA se " svaMjas zasAM luk isa sUtra se luk ho jAtA hai, isI prakAra anyatra bhI jAnanA cAhiye ) // v " 1-kSaya janya // 2- taiyAra // 3- sambandhayukta, ucita // 4 - kuTI ke samAna // 5- AvRta, DhakA huA // 6-moda pradhAna, moda yukta // 7- zatru // 8- kalaha, jhagar3A // Aho ! Shrutgyanam
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // 32 - "ma" zabda se rAzi tathA bhavana bhI kahA jAtA (9) hai, isaliye "ari ma, artha. t ripubhavana meM jaba "ma" arthAt candramA "na prAkaH " arthAt prApta nahIM huA hai taba kArya ( kArya zabdako Upara se jAna lenA cAhiye ) "aNa,, arthAt maphala hotA hai, tAtparya yaha hai ki chaThe bhavana meM candramA tyAjya (2) hotA hai / ( 70 ) 33 - ' tA" arthAt tAvat " ana" arthAt zakaTa (3) hai, vaha kaisA hai ki "namaH" ariha arthAt "name dariha hai, "nam" arthAt "namat" arthAt nIce hotA huA, phira "uta" arthAt UMcA hotA huA, isa prakAra kA "ri" arthAta cakra hotA hai, una do cakroM se ' hanti" arthAt gamana karatA kyoMki zakaTa do cakroM se calatA hai // 34 - "ma" arthAt Izvara hai, vaha kesA hai ki "arahantA" hai, "araM" arthAt zIghra "i" arthAt kAmadeva kA intA (nAzaka) hai, "Nam" zabda . laGkAra artha meM hai // " 35 - "tA" arthAt zobhA; tatpradhAna (4) " aNa" arthAt zabda arthAt sAdhu zabda yAnI yaza jo hai vaha " na zrojo'rham" proja nAma balakA hai, usake yogya nahIM hai, tAtparya yaha hai ki -bala se yaza nahIM hotA hai ( makAra nAdAzika (5) hai ), aNam isa pada meM " liGganatantram " isa sUtra se napuMsaka liMga mAna lene para doSa nahIM hai ) // n , 36-"ara"arthAt_zratyartha: ( 6 ) imAnta' arthAt hAthIkA nAzaka siMha (9) usakA "aga" arthAt zabda arthAt siMha nAda hai, usako tuma "jaya" arthAt prApta ho, yaha bAta subhaTa (8) se kahI jAtI hai ki jisase mU arthAta vandhana na heA, (strarANAM svarAH isa sUtra se prakAra Adeza ho jAtA hai ) | * " 57 - "ja" nAma chAga (9), hari, (10) triSNu, raghuja, (11) brahmA aura kAna devakA hai, isa pranekArtha vacana se "jhana" nAma Izvara kA hai, vaha jisa 1- arthAt ma zabda rAzi tathA bhavanakA bho vAcaka hai // 2-tyAga karane yogya // 3- chakar3A / / 4- zobhA hai pradhAna jisameM / / 5-sUtra se asiddha, nipAtana siddha // 6 - atyanta hI // 7- nAza karane vAlA // 8-yoddhA, vIra // 6-vakarA // 10- indra // 11- raghu kA putra // Aho! Shrutgyanam
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // ( 71 ) kA ari hai usakA nAma " prajAri" hai arthAt kandarpa, (9) usakA hanana ( 2 ) karane vAle nIrAgoM ko namaskAra ha // 35 - koI puruSa dharma se parAGa mukha (3) kisI dhanavAn se kahanA hai ki (lihIM dhAtu AsvAdana artha meM hai; usase lihanam isa vyutpatti ke karane para lihaH zabda banatA hai, bAhulaka se bhAvameM ka pratyaya ho jAtA hai, jisa kA liha nahIM hai use prali kahate haiM arthAt "aliha" nAma abhakSya kA hai, usako tuma "a" arthAt pheMko arthAt tyAga do, (vRddhi arthavAle abU dhAtu se kip pratyaya karane para U zabda banatA hai, usakA zrAmantraNa (4 meM he zro aisA banatA hai, ataH ) he "o" arthAt he dhanavRdu' mA " arthAta lakSmI" trANa " arthAt zaraNa(5)nahIM hotI hai, tAtparya yaha hai ki- virati (6) hI rakSA karane arit hotI hai, isa liye tU abhakSya Adi kA tyAga karade || 39- " ja" nAma chAga kA hai, usako jo 'lihanti" arthAt khAte haiM; una ko "ajaliha" kahate haiM; isa prakAra ke jo "ta" arthAt taskara haiM una kA " moca" athAt mokSa nahIM ho sakatA hai, tAtparya yaha ki-karma mukti (9) nahIM ho sakatI hai, (mocanam isa vyutpatti ke karane para mocaH aisA zabda bana jAtA hai isameM nti se ac pratyaya hotA hai ) // 40--"mocA" arthAt kadalI (8) hai, vaha kaisI hai ki- "liha" arthAt bhojya kI "tA" arthAt zobhA jisase hotI hai, arthAt bhojya meM sAra bhUta "na ma" ye do niSedha prakRta (9) artha ko batalAte haiM / n " 41 - "aI" nAma pUjA kA hai, usakA jisameM "anta" arthAt vinAza ho jAtA hai use "ahantA, kahate haiM, isa prakAra kI "mA,, arthAt lakSmI nahIM hotI hai, tAtparya yaha hai ki-lakSmI sarvatra pUjA ko prApta hotI hai, "rAma" zabda zralaGkAra artha meM hai // 66 42 - ( "mAti" isa vyutpatti ke karane para "maH" aisA pada banatA hai, * kaciDDaH" isa sUtra se Da pratyaya ho jAtA hai), "ma" nAma pramANa (10) vedI puruSa kA hai, vaha kaisA hai ki- "a" nAma paramAtmA usakA "prari" " 1-kAmadeva // 2-nAza // 3 - bahirmukha, rahita // 4- sambodhana // 5- Azraya dene bAlI // 6-vairAgya // 7-karma se chuTakArA // 8- kelA / / 6- prastuta // 10 - pramANa kA jAnane vAlA // Aho! Shrutgyanam
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) zrImantrajaguNakalpa mahodadhi / arthAt niSedhaka (1) hai, arthAt prativAdI hai, usakA jo "hantA" arthAt nivAraka (2) hai; arthAt jo paramezvara ko nahIM mAnatA hai, usako haTAtA hai| tAtparya yaha hai ki pramANavettA (3) puruSa sarvajJa ko sthApita karatA hai, do natra prakRti (4) artha meM haiM 46 43 -- " aja" nAma sarvajJa kA hai, unakI jo "he" arthAt pUjA hai, usakAjo " aNati' kathana karatA hai, arthAt upadeza karatA hai, usa puruSako namaskAra ho, tAtparya yaha hai ki pUjA kA sthApaka pUjA ke yogya hotA hai // 66 66 44---"anta" zabda-svarUpa, nikaTa, prAnta, nizcaya, nAza, tathA avayava artha kA vAcaka hai, tathA "arhan" pUjya aura tIrthaGkara ko kahate haiM, "ma" arthAt ziva hai, vaha kaisA hai ki- " ahantArA" hai, arha arthAt saba ke yogya 'anta" arthAt svarUpa; usakA " aNa" arthAt upadeSTA (5) hai, ( aNa dhAtu zabda artha meM hai ), ekAkSara nirghaNTu meM "ma" nAma candra, ziva aura vidhi kA kahA hai, Izvara saba pArtho ke yathArtha svarUpa kA vaktA (6) nahIM ho sakatA hai, kyoMki usake kahe hue tatvoM meM vyabhicAra ( 9 ) chAtA hai, 45 -"ja" chAga ko kahate haiM, usase ( Rk dhAtu gati artha meM hai ) jo gamana karatA hai usakA nAma "ajAri" hai; arthAt chAga vAhana (c) vahni (2) ko "prajAri" kahate haiM, ( yahAM zIla arthameM in pratyaya hotA hai hiMdU dhAtu gati aura vRddhi artha meM hai ) usa ( jAri ) ko jo " hAyayati" arthAt bar3hAtA hai usakA nAma " prajAriha" hai, bahina kA bar3hAne vAlA agnihotrI hotA hai, isa prakAra kA jo ( zragnihotrI ) puruSa hai usako namaskAra ho, yaha, upahAsa (10) hai; vaha kaisA hai ki " tArA hai "tA" arthAt zobhA ko jo kahanA hai usakA nAma "tAya" hai, arthAt vaha "hama zragni hotrI haiM" isa prakAra kA abhimAna karatA hai // 46 - "mocA" zabda zAlmalI (11) aura kadalI (12) kA vAcaka hai, tathA" moca" nAma zigrukA (13) hai, yaha anekArthameM kahA hai, isaliye "mocA" + 1- niSedha karane vAlA // 2- nivAraNa karane vAlA // 3-pramANa kA jAnane vAlA // 4- prastuti vidyamAnatA // - upadeza karane vAlA ||6-bolane vAlA || 7 - mithyAtva // 8-bakarA hai vAhana (yAna) jisakA / / 6-agni // 10- haMsI, ThaTThA / / 11-eka prakAra kA vRkSa // 12- kelA // 13-eka prakArakA bRkSa | Aho! Shrutgyanam
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pricched| arthAt zAlmalI ke pAsa tuma " na prata" arthAt mata jAo, (ata dhAtu sAtatyagamama (1) artha meM hai ) kyoMki "aliha" hai-"ali" arthAt bhramaroM kA "han" arthAt gamana "Nam" arthAt niSphala hai, ( hanaka dhAtu hiMsA aura gati artha meM hai; usase vica pratyaya karane para "han" aisA rUpa banatA hai ) surabhi (2) se rahita honeke kAraNa bhramaroM kA bhramaNa niSphala hai, isa liye tuma mata jAo, yaha mitra kA kathana hai // 47-nmo|| ariyoM se "hata" arthAt ATha prakAra ke karma se pIr3itoM ko namaskAra ho, yaha upahAsa namaskAra (3) hai / 48-"ariham" arthAt "arhan" arthAt jo jina hai; usakA "trANa' arthAt zaraNaM [4] "na mocam" arthAt nahIM chor3anA caahiye| 4-"mahan" arthAt tIrthaGkara; usakA "trANa" arthAt zaraNa nahIM chor3anA cAhiye // 50-'ari" arthAta ATha prakAra ke karma kA jinhoMne hanana [5] kiyA hai unako "ariha" arthAt siddha kahate haiM, una (siddhoM) ke zaraNa ko nahIM chor3anA caahiye| 51-"modAri" nAma zokakA hai, usase "hata" arthAt pIr3itoM ko "ma" nahIM hotA hai arthAt ziva (6) nahIM ho sakatA hai // ___52-ari hatoM arthAt bAharI vairiyoM se pIr3itoM ko "moda" arthAt harSa nahIM hotA hai| 53-"ari" yaha avyaya sambodhana meM hai, "hata" arthAt nindayoM (7) ko namaskAra ho, yaha upahAsa hai // 54-"aga" nAma parvata kA hai, unakA "ari" arthAt indra, usakA "ha arthAt nivAsa ( svarga ), usakA "anta" arthAt svarUpa (anta zabda svarUpa aura nikaTa vAcaka kahA gayA hai) usako "aNati" arthAta kahatA hai, usa prajJApatA (8) Adi siddhAnta ke jAnanevAle puruSa ko namaskAra ho arthAt maiM usa ko praNAma karatA hUM, ( avarNa kI yakAra rUpa meM ati (e) hotI hai, isa liye yakAra nahIM rahatA hai, bAhulaka se agAri isa pada meM) 1-nirantara gamana // 2-sugandhi // 3-haMsI ke sAtha prnnaam|| 4-aashry||5-naash| 6-kalyANa // 7-nindAke yogya // 8-sUtravizeSa // 6-zravaNa // Aho! Shrutgyanam
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ (74) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // 55-"Na" arthAt ja ( paNDita puruSa ) ko tuma "prata" arthAt jAno [zrata dhAtu sAtatyagamana [1] artha meM hai tathA gatyarthaka [2] dhAtu jJAnA rthaka [3] hote haiM ] vaha paNDita puruSa kaisA hai ki "namoha" hai, arthAt namaskAra ke yogya hai|| 56-"ari hantANam" "arhan" nAmatIrthaGkara kA hai, usakA jo "RNa" arthAta karma hai arthAta tIrthakara nAma karma hai, vaha kaisA hai ki "namo" "na" arthAt jJAna tathA "ma" arthAt ziva, ina donoM kI jisase "ka" arthAta prApti hotI hai. tAtparya yaha hai ki jisa karma kA udaya hone para parama (4) jJAna tathA mokSakI prApti hotI hI hai // ____57-"namottarI" "namA" arthAt namatI huI tathA "ata" arthAt Upara ko jAtI huI; isa prakAra kI "tarI" arthAta naukA hai, vaha kaisI hai ki "hAntA" hai, "ha" jalako kahate haiM, usakA "anta" arthAt prAnta (5) jisake ho; aisI nahIM hai, tAtparya yaha hai ki vaha jala ke prAnta meM nahIM jA sakatI hai| 58-"nA" nAma puruSa kA hai, usakA "ma" arthAt mastaka hai, vaha kaisA hai ki "hatAna" hai, "ha"nAma zUnI (6 kara [7] aura nari(8,kA kahA gayAhai, isa liye "ha" zabda se Izvara ko jAnanA cAhiye usakI "tA" arthAt zobhA, usa (zobhA) ko "mAnayati" arthAt bar3hAtA hai, "ari" zabda sambodhana artha meM hai| 58-"aja" arthAt viSNa ko "nama, arthAt namaskAra karo, vaha viSNa kaisA hai ki "hatAna hai-naSTa kiyA hai "ana" arthAt zakaTa (daitya) ko jisane, ( ijerAH pAda pUraNe" isa sUtra se ikAra ke sahita repha pAda pUraNa artha meM hai)| 60-"aja" nAma raghuke putrakA hai, vaha 'arihantA" prathAt saba vairiyoM kA nAzaka thA, [C] "Nam" zabda alaGkAra artha meM hai, "mA" aura "na," ye do niSedha prakRta (10) artha ko batalAte haiN| 1- nirantara gamana ||2-gti artha vAle // 3-jJAna arthavAle ||4-utkRsstt, uttama // -kinArA, samApti ||6-mhaadev // -hAtha kiraNa // 8-jala // 6-nAza karane ghAlA ||10-prstut, vidyamAna Aho! Shrutgyanam
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya paricchenna / 61-namo arahaMtANam // aisA bhI pATha hai "tAnA, nAma unacAsa kA hai, usa 4 ko aGgItatAna, "raha" arthAt jAno, (rahuNa, dhAtu gati arthameM hai tathA gatyarthaka (1) dhAtu jJAnArthaka (2) hote haiM ), vaha tAna kaisA hai ki "namoda" hai, arthAt jisase puruSoM kA moda hotA hai| 62-isa pada se cAra anayogoM kI vyAkhyA kI jAtI hai-"arahatANam arhat kI AjJA ko "na mocaya" arthAt mata chor3o "mocA" nAma zAlmalI kA (3) hai, ("mocAM karoti" isa vyatpatti ke karane para "mocayati" aisA pada banatA hai, madhyama puruSa ke eka vacana meM 'mocaya" aisA pada bana jAtA hai ) ataH yaha artha hai ki jinakI AjJA ko zAlmalI ke samAna asAra [4] mata karo, usako tatsvarUpa jAno, yaha caraNakaraNAnayoga hai| 63-"maraham" "arahantaka" arthAt sAdhu ko jo ki 'trANa" arthAt zaraNa bhUta (6) hai; namaskAra karo, padake eka deza meM pada samudAya kA vyavahAra hotA hai, isaliye araha zabda se arahantaka kahA gayA hai, yaha dharma kathAnuyoga (7) hai // 64- ( R dhAtu se ta pratyaya karane para-"RhI brAbhrA" isa sUtra se RNa zabda banatA hai) RNa arthAta kSINa (8) puruSa ko "moca" arthAta zigra (c) kA "ra" arthAt rasa, ( ra zabda se rasa kA grahaNa hotA hai) "hantA" arthAt ghAtaka (10) nahIM hotA hai, tAtparya yaha hai ki kSaya rogI puruSa zina ke rasa se nIroga ho jAtA hai, ( eka deza meM samudAya kA vyavahAra hone se ra zabda se rasakA grahaNa hotA hai, yaha apanI buddhi kI kalpanA nahIM hai. kyoMki zrIjinaprabhasUri ne bhI-"paumAbhavAsu pUjjA" isa gAthA meM cAra anayogoM kA vyAkhyAna karate hue aisI vyAkhyA kI hai ki pau arthAt pauSa, mA arthAt mAgha, bha arthAt bhAdrapada. usameM avatati arthAt avama rAtri ke hone para asu arthAt asubhina arthAt durbhikSa hotA hai, pu arthAt puhavI loga athavA puhavAsa, kI jyA arthAt jyAni ( hAni ) hotI hai, yaha dravyAnuyoga (11) hai // 1-gati artha vAle // 2-jJAna arthavAle // 3-eka prakArakA vRkSa // 4-niSphala, vyartha ||5-crnn karaNa vyAkhyA // 6-zaraNa svarUpa, zaraNa dAyaka // 7- dharma kathA vyAkhyA // 8-durbala, kSaya roga vAlA // -eka vRkSavizeSa // 10-nAza karanevAlA // 11-dravya vyAkhyA // Aho! Shrutgyanam
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / 65- namo ari hatANaM // "ali" nAma vRzcika rAzi kA hai, usameM (hanaMka dhAtu hiMsA tathA gati artha meM hai) "hanti" arthAta gamana karatA hai ( ukta dhAtu se vica pratyaya karane para alihana zabda banatA hai), vRzcika rAzi meM sthita "ma" arthAt candra "trANa" arthAt vipatti se rakSaka (1) nahIM hotA hai, kyoM ki vRzcika rAzi meM candra nIca hotA hai, isaliye vaha durbala hotA hai, yaha gaNitAnuyoga ( 2 ) hai|| 66-"ali" nAma surA tathA puSpaliha (3) kA anekArthameM kahA gayA hai, ataH "ali" zabda surA kA vAcaka hai, usako jo chor3atA hai, usakA nAma "aliha" arthAt surA varjaka (4) hai, murA upalakSaNa rUpa (5) hai, ataH mAMsa prAdi ko bhI jAna lenA cAhiye, arthAta madyAdi varjaka (6) "anta" arthAta svarUpa jinakA unako "alihAnta" kahate haiM, arthAta zrAddhoM [7] ke kula, unako namaH arthAt udyama ho, tAtparya yaha hai ki zrAddha kula udita (8) haiM / 67-kisI zaiva () ko kathana hai ki-ham" arthAt maiMne re" arthAt rAma ke viSaya meM "namaH" arthAt namaskAra ko "pratANaM" arthAtU kiyA, "ra" zabda se ekAkSara mAlA meM rAma artha kahA gayA hai ("atanvam" yaha kriyA hastanI vibhakti (10) ke uttama puruSa ke eka vacana meM banatI hai, prakAra pAda pUraNa artha meM hai)| ... 68-koI jaina kahatA hai ki-"ahaM rAme namaH nAtanvam" arthAt maiM ne rAma ko namaskAra nahIM kiyA, prakAra niSedha artha meM hai, kyoMki mAlA meM kahA hai ki a, ma, to, aura na, ye pratiSedha artha meM haiN| . 69-namo bhara haMtANaM // "na" arthAt vandhana ko ( mogaz dhAtu bandhana tathA hiMsA artha meM hai ) "mInAti" arthAta naSTa karatA hai, Da pratyaya karane para "namaH" zabda bana jAtA hai, "nama" arthAt bandhacchoTaka (11) arthAt . 1-rakSA karanevAlA // 2-gaNita vyAkhyA ||3-bhrmr (bhauMrA ||4-mdy kA tyAga kagnevAlA ||5-suucnaamaatr ||6-mdy AdikA tyAga karane vAlA / / 7-shraavko| 8-udaya yukta, adaya vAle // 1-shivmtaanuyaayo|| 10 anadhAna bhUta (laG lkaar)|| 11-bandhanase chur3Ane vAlA // Aho! Shrutgyanam
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (77) vandI ko mokSa kartA (1) hai, vaha kaisA hai ki "arahantA" hai "ra" nAma nara kA hai, jo ra nahIM hai use para arthAt amartya [2] kahate haiM, arthAta bhara nAma devakA hai, ara arthAt devoM ko jo bhaMga (3) karatA hai usako arabhan kahate haiM arabhan nAma daitya kA hai, una ( daityoM ) se jo "tAyate" arthAta rakSA karatA hai, ( tAyaD dhAtu santAna aura pAlana artha meM hai ) ( "tAyate" isa vyatpatti ke karane para tA: aisA rUpa banatA hai "kvipiyavI:rivaya" isa sUtra se yakAra kA lopa honepara "arahantA" aisA pada bana jAtA hai) isa liye yaha artha hai ki vandi mokSa kartA (4) mantra maNi Adi padArtha daitya bhaya nivAraka (5) hotA hai, Nam zabda pUraNa artha meM hai| 90-na zabda se jJAna kA grahaNa hotA hai tathA vaha pAMca prakAra kA hai, isaliye "nam" arthAt pAMca saMkhyA se "ma" arthAta jJAna jisake hai use nama kahate haiM arthAta "nam" zabda se paJcama jJAnavAn (6) kevalI kA grahaNa hotA hai, ( mAnaka dhAtu mAna aura zabda artha meM hai usase "mIyate" aisI vyutpatti ke karane para "ma" zabda banatA hai aura vaha jJAna kA vAcaka hai bAhulaka se bhAva meM Da pratyaya karane para ma zabda siddha hotA hotA hai ) vaha kevalI kaisA hai ki-arahan" hai, ara arthAta devoM ko jo "hanti" arthAta prApta hotA hai, isaliye use arahana kahate haiM, tAtparya yaha hai ki vaha devasevya (7) hai, tathA trANa arthAt SaTakAya (8) kA rakSaka [] bhI hai| 11-"" arthAta prakAra ko jo "riyanti" arthAta prApta hote hai ( isa vyatpatti ke karane para Da pratyaya Ane para "arA" aimA pada banatA hai, rita dhAtu gati artha meM hai) isaliye para arthAta jo prakAra prApaka (10) hai, hakAra jinake anta meM haiM, unheM hAnta kahate haiM, tAtparya yaha hai ki prakAra se lekara hakAra paryanta varNa (11) haiM, "namauH" na jJAna ko kahate haiM, tathA mA nAma zabda kA hai, (mADak dhAtu mAna aura zabda artha meM hai ) una donoM 1- chur3AnevAlA // 2-deva // 3-naSTa // 4-bandI ko chur3AnevAlA / 5daitya ke bhaya ko haTAnevAlA // 6- pAMcaveM ( kevala jJAna se yukta // 7-devoM se sevA karane yogya // -pRthiyI Adi chaH kAya // -rakSA karanevAlA // 10-pahuMcAnevAlA // 11-akssr| Aho! Shrutgyanam
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 78 ) zrImantrarAjaguNakalpa mahodadhi // kA "zrI" arthAt avagamana (2) hotA hai, ( prava dhAtu pravagamana artha meM bhI hai, "pratranam" isa vyutpatti ke karane para "zrI" zabda bana jAtA hai isa 'meM bhAva artha meM kvip pratyaya hotA hai / " arahaMtANam" isa padameM caturthI vibhakti jAnanI cAhiye, tAtparya yaha hai ki varNoM se jJAna tathA zabdoMkA bhI bodha[2] hotA hai // 12- jaina muni bhASA ke dvArA trANa zabda se bar3I pUpikA (3) kA kathana hotA hai, jo ki saMsAra meM maNDaka nAma se prasiddha hai, ve sAdhuoM ke trANaka haiM, trANoM kA jo samUha hai use trANa kahate haiM, ( samUha artha meM aN pratyaya ho jAtA hai ), vaha trANa kaisA hai ki- "nama" arthAt namatU udara ho jAtA hai jisa se use namodarA kahate haiM, arthAta bubhukSA (4) kA nAma namodarA hai usako naSTa karane vAlA hai, ( kvip pratyaya karane para rUpa siddha hotA hai, tathA svarANAM svaraH isa sUtra se akAra Adeza ho jAtA hai || fm 13 - anekArtha saMgraha meM "mUka" zabda daitya tathA vAgdIna (5) chArtha meM kahA gayA hai, sUkoM kA jo samUha hai use mauka kahate haiM, ( "SaSThyAH samUhe" isa sUtra se aN pratyaya ho jAtA hai, raha dhAtu tyAga artha meM hai ) maukA jo tyAga karatA hai use maukaraha kahate haiM, vaha nahIM hai, kauna ki- "tA " arthAt lakSmI ko jo lAtA hai usako tAna kahate haiM, arthAt dhana kA upArjana [6] karane vAlA, vaha dona samUha kA varjaka [9] nahIM hotA hai, tAtparya yaha hai ki vaha dIna samUhako prasanna karatA hai, ataH dona jana usakI sevA karate haiM / / 14- ekAkSara koSa meM "Na" akSara prakaTa, nizcala, prastuta, jJAna aura vandha artha kA vAcaka kahA gayA hai, isa liye " " nAma bandha kA hai, aura vandha zabda se yahAM karma vandha kA grahaNa hotA hai, usa kA 64 rahana" arthAt tyAga karanevAle puruSa "namoga" hote haiM, " namaH" arthAt namaskAra ko jAte haiM arthAt prApta hote haiM, isaliye ve "nabhoga" haiM, tAtparya yaha hai ki ve namaskAra karane yogya hote haiM // 1-jJAna // 2-jJAna // 3- pUr3I // 4- bhUkha // 5- vAg arthAt vANI ( bolane kI zakti ) se dIna ( duHkhI rahita ) // 6 - saMgraha // 7- tyAga karanevAlA || Aho! Shrutgyanam
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pricched| (76) 75-Na' nAma jJAna kA hai, usk| "rahaNA" arthAtU prApta karate haiM, ve puruSa "namoca" hote haiM, ("namanti" isa vyutpatti ke karane para cha pratyaya ke karane para na zabda banatA hai ataH ) na arthAt praNAma (1) kArI jo puruSa haiM una ko saMsAra se chur3Ate haiM, ataH unheM "namoca" kahate haiM ( Niganta se vip pratyaya hotA hai, rahu dhAtu gati artha meM hai, yahAM para anusvAra kA na honA citra ke kAraNa jAnanA cAhiye ) // ___76-"namo arahaMtANaM" // (nasi dhAtu kauTilya artha meM hai, "nasa nam" isa vyutpatti ke karane para "naH" zabda banatA hai) "na" nAma kauTilya [2] kA hai, usa ( kauTilya ) ko "arahantaH, arthAta na prApta honevAle puruSa "gAm" arthAt prakaTatayA (3) "zravanti" arthAt dIpta hote haiM, ( yahAM ava dhAtu se klip pratyaya karane para ja zabda bana jAtA hai, prAkRta hone ke kAraNa "syaM jas zasAM lak" isa sUtra se jas kA laka ho jAtA hai, tathA apabhraMza meM vyatyaya (4) bhI hotA hai, isaliye bhASA kA vyatyaya honese prAkRta meM bhI ho jAtA hai) // ___99-("mRdaM karoti" isa vyutpatti ke karane para Nija tathA ac pratyaya ke karane para ma zabda bana jAtA hai ) "ma, arthAta kumbhakAra (5) hai, vaha kaimA hai ki "bhari" arthAt cakra, usase "aMhate" arthAta dIpta hotA hai, ataH vaha ari hantA hai, (si kA laka ho jAtA hai), nahIM nahIM hotA hai, arthAt hotA hI hai, prAH zabda pAda pUraNA artha meM hai // 78-"meoka" arthAt kAyikI ko "rahantANam" arthAt tyAMga karate hue arthAt pariSThApanA (6) karate hue sAdhunoM ko "na" hotA hai, tAtparya yaha hai ki pravidhi ) se tyAga karane vAle sAdhuoMko "na" arthAt karmavandha hotA hai tathA vidhi se tyAga karanevAle sAdhuoMko to "na" arthAt jJAna hotA hai, isa prakAra vivakSA ke dvArI do artha hote haiM // 79-aba caudaha svapnoM kA varNana kiyA jAtA hai-nama prahIbhAva arthAta samyaktva ko kahate haiM, usase "avati" arthAta dIpta hotA hai, ( ava dhAtu 18 arthoM meM hai, unameM se dIpti artha vAlA bhI hai ) namo rUpa jo karI 1-praNAma karanevAlA ||2-kuttiltaa, Ter3hApana ||3-spsstt tayA, acche prkaar| 4-viparyaya ||5-kumbhaar // 6-malotsarga // 7-vinA vidhike, avidhi ke sAtha / Aho ! Shrutgyanam
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80) zrImantrarAjagugakalAmahodadhi / arthAta hastI hai, arthAt jo saumya gaja hai, vaha RNa arthAta duHkha ko "hanti" arthAta naSTa karatA hai, duHkha kA kAraNa honese RNa nAma duHkha kA hai, kAraNa meM kArya kA vyavahAra hotA hai, (aNam" isa pada meM "svarANAM svarAH" isa satra se prAkArAdeza ho jAtA hai, "hantANam" isa pada meM "padayoH sandhirvA" isa sUtra se sandhi karane para "adhomanayAm" isa sUtrase yakAra kA lopa karane para pada siddhaho jAtA hai ] // 80-"raha" arthAt 2tha ko "tAnayati" arthAta vistRta karatA hai, arthAt eka sthAnase dUsare sthAna ko le jAtA hai, ("na cAriva kRdanterAtra" isa sUtra se mAnta (1) ho jAne para "ratham" pada bana jAtA hai ) "tAna" nAma baila kA hai, usa ko "ta pra" arthAta dekho ("nama" yaha jo zabda hai use "he nama," isa prakAra sambodhana rUpa jAnanA cAhiye, arthAt "namati" isa vyutpatti ke karane para namaH zabda banatA hai, usakA sambuddhi (2) meM "he nama" aisA pada ho jAtA hai) // ___81-(nahIca [3] dhAtu vandhana artha meM hai, "nayate" isa vyutpatti ke karane para bhAva meM Da pratyaya ke karane para "na" zabda bana jAtA hai), "na" nAma vandhana kA hai, vaha upalakSaNa [4] rUpa hai ataH dUsarI pIr3A kA bhI grahaNa hotA hai, usa ( vandhana ) se jo mukta karatA hai use "namok" kahate haiM, [Niganta se vic pratyaya hotA hai ] "karihantA" siMha kA nAma hai, namok rUpa kari hantA hai, vaha kinakA hai ki-"prANam" [ aSI, asI, dhAtu gati aura bhAdAna (5) artha meM hai, tathA cakAra se anukRSTa [6] zobhA artha meM bhI hai ataH zobhA artha vAle arSI dhAtu se Da pratyaya karane para aH pada bana jAtA hai ] aH arthAta zobhA detA huA arthAta pugyavAn manuSya, unhoMne isa prakAra ke arthAta pIr3A hArI [7] siMha ko dekhA // ___82-"tA" nAma lakSmI kA hai, usakA "bhAna" arthAt prAsana hai, [ varNacyataka honase pAna zabda se zrAsana kA grahaNa hotA hai ], vaha [prAsana kaisA hai ki-"nameAdaraha" hai, arthAta jisameM "nama" arthAta namata udara 1-makArAnta (makAra hai anta meM jisameM ) // 2-sambodhana ke eka vacana // 3-anyatra dhAtu pATha meM " Naha " dhAtu hai ||4-suucnmaatr // 5-grahaNa // 6-anu. karSaNase AyA huA // 7-gor3A ko dUra karane vAlA // Aho! Shrutgyanam
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // tathA "ha" arthAt jala vidyamAna hai, "ekArthaJcAnekaM ca" isa sUtra hotA hai, Asana para baiThI huI lakSmI apane Apa ko isa prakAra se lakSmI ke abhiSeka [1] ko svapna meM kA varNana naiSadha ke Adi kAvya meM kiyA gayA hai budhAH sudhAmapi " isa vAkya meM sudhA zabda se vasudhA hue mahAkavi TIkAkAra ne varAMcyuti ko dikhalAyA hai ] // ( 81 ) se samAsa jala se sIMcatI hai, dekhA, [ varNacyuti ki- " tathAdriyante na kI vyAkhyA karate 83 - gaja, (2) vRSabha, (3) siMha, padmAsana, (4) straka, (5) candra, (6) sapana, (7) palAkA, kumbha, (c) ambhojasara, (9) ambudhi (10) vimAna, ratnoccaya (11) aura agni, ye caudaha svapnoM ke nAma haiM, arthAt ye caudaha svapna haiM, inameM cAra kI vyAkhyA kara dI hai| aba strak kI vyAkhyA kI jAtI hai- "ha" nAma jala kA hai, usase jo " tanyate" arthAt vistRta hotA hai, use "hanta" kahate haiM, arthAt "hanta" nAma kamala kA hai, ( karmakartA artha meM Da pratyaya hotA hai ) kamala ke upalakSaNa honese anya bhI puSpoM ko jAnanA cAhiye, ( zrAsik (12) dhAtu upavezana artha meM hai, 'prAsanam" isa vyutpatti ke karane para "prAs" zabda banatA hai, kamalAdi puSpoM kA "s" arthAt sthAna, isa prakAra kA jo vandha arthAt stragrUpa (13) racanA vizeSa hai use hantAna kahate haiM, ( prAkRta meM liGga tantra (14) hotA hai ataH napuMsaka liMga ho jAtA hai ), vaha kaimA hai ki "namonari" ( repha aura lakAra kI ekatA hotI hai ) "nama" arthAt maha vIbhAva, "cArataH" arthAt parataH bhramaNa, usase "U" arthAt zobhA dete hue bhauMre jisameM vidyamAna haiM, ( zobhA zrarthavAle chAv dhAtu se kvip pratyaya karane para U zabda banatA hai ) // Aho! Shrutgyanam 84-"ma" arthAt candramA hai, vaha kaisA hai ki ( nasi dhAtu kauTilya artha meM hai, usase "nasate" isa vyutpatti ke karane para nas zabda banatA hai, kkip pratyaya ke karane para " abhvAdeH " isa sUtra se dIrgha nahIM hotA hai, kyoMki bhvAdigaNa meM isakA pATha hai ) jo na arthAt kuTila nahIM hai, arthAt pUrNa hai, 1-snAna // 2-hAthI // 3- vaila // 4-kamalAsana // 5- tAlA 6- candramA 7 - sUrya pra 8-ghar3A // 6-kramalasarovara 10 - samudra // 11 - ratnarAzi 12- anyatra dhAtu pATha meM As dhAtu hai // 13-mAlA rUpa // 14- asvatantra, aniyata // 11
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ (82) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // isa prakAra kA candramA arihantA ho| ( gam isa prayoga meM anusvAra kA prabhAva citra hone ke kAraNa jAnanA cAhiye) // 85--aba sUrya kA varNana kiyA jAtA hai-"namo arahaMtANam" ahan arthAt dinako "tanoti" arthAt karatA hai, ataH ahastAna nAma dinakara (1) kA hai, usake samAna pAcaraNa (2) karatA hai, ( vRtta (3) honeke kAraNa ) (prAcAra artha meM kyan aura viSap pratyaya karane para tathA unake lopa ho jAne para bhar zabda banatA hai ) ar rUpa jo ahastAna hai arthAta vRtta aura dIvyamAna (4) jo sUrya hai, usako "namaH" arthAt namaskAra ho / _____86-tAnase utpanna hone ke kAraNa tAna nAma vastra kA hai, kyoMki kAraNa meM kArya kA vyavahAra hotA hai, vaha tAna kaisA hai ki-"namodan" hai, nama aryAt namana aryAt saba dizAoM meM prasaraNa, (5) usase "pravati" arthAt kAntivAlA hotA hai, (kkipa pratyaya ke karane para "kamu" zabda bana jAtA hai, "dagaDaM ayati" isa vyutpatti ke karane para Nija aura kvip pratyayake hone para padake prakAra kA lopa hone para dan zabda banatA hai ) namurUpa jo dana hai usako "namodana" kahate haiM, "namodana" zabda se dhvaja jAnA jAtA hai, ( svarANAM svarAH" isa satra se prokAra prAdeza ho jAtA hai| usa dhvaja ko tuma "raMha" arthAt jAno, ( rahuNa dhAtu gati artha meM hai, gatyarthaka (6) dhAta jJAnArthaka (7) hote haiM, isa kathana se yahAM para jJAna artha liyA jAtA hai, candra ke mata meM Nic anitya (8) hai, isaliye giAc ke na honepara "raMha" | aisA pada siddha ho jAtA hai, citra hone ke kAraNA anusvAra kA honA aura na honA nirdoSa (9) hai ) // 8-aba kumbha kA varNana kiyA jAtA hai-"okalaH" kalazaM zrayati" isa vyatpatti ke karane para Nija tatho klip pratyaya ke karane para sambodhana meM "mokalaH" aisA pada banatA hai, isameM "mo" yaha sambodhana pada hai) he kalAzAyin (10) puruSa ! tU ( hiMT dhAtu gati tathA vRddhi arthameM hai, "haya. mam" isa vyutpatti ke karane para "ha" zabda banatA hai ), "ha" nAma vRddhikA - 1-sUrya // 2-vyavahAra 3-golAkAra // 4-prakAzamAna // 5-phailanA ||6-gti artha vAle // 7-zAnaarthavAle // 8-asArvakAlika // 1-doSa rahita ||10-klshkaa Azraya lenevaale|| Aho! Shrutgyanam
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (83) hai, usa ( vRddhi ) ke anta arthAt vinAza ko mata "Na" arthAt kaho, kalazAzrayI puruSa kI vRddhi kA anta na hove, kAma kumbha (1) abhilASa pUraka (2) hotA hai, isaliye aisA kahA jAtA hai, ( "na" aura "mA" ye donoM zabda niSedha vAcaka (3) haiM, eka niSedha ke hone para kArya kI siddhike honepara dvitIya niSedha do vAra bAMdhA huA subaddha hotA hai, isa nyAya se jAnanA cAhiye tathA loka pradhAnatva (4) kI apekSA bhI do niSedha hote haiM, jaise ma na kari kari ityAdi ) // ____88-aba padmasara kA varNana kiyA jAtA hai-"ra" hai, vaha kaisA hai ki "hantAH hai hakAra hai anta meM jisake, isa kathana se sakAra kA grahaNa hotA hai, usase "amati" arthAt zobhA detA hai, ( isa prakAra "hantAs" zabda bana jAtA hai ) isa kathana se "saraH" aisA pada bana gayA, abja arthAt kamaloM kA Azraya letA hai, ( isa prakAra Nica aura kkiy pratyaya ke karane para tathA unakA lopa karane para antya svarAdi (5) kA lopa karane para tathA "padasya" isa sUtra se jakAra kA bhI lopa karane para "aba" aisA pada bana gayA, "antyavyaJjanasya" isa sUtra se prAkRta meM akAra kA bhI lopa karane para zrama aisA pada raha gayA ) isa kathana se bhAvArtha (6) yaha hudhA ki-padnAzrita (7) mara (8) hai, vaha kaisA hai ki "modayati" arthAt prasanna karatA hai, isaliye "mod hai" isa prakAra kA "na na" arthAt nahIM hai aimA nahIM hai, do niSedha prakRta (e) artha ke vAcaka (10) haiM, tAtparya yaha hai ki harSakAraka (11) hI hai // ___-aba sAgara kA varNana kiyA jAtA hai."nama" arthAt namana arthAt sarvatra prasaraNa, usase "3" arthAt zobhA detA huA, isa prakAra kA "jaladhyanta" arthAta samudra, anta zabda svarUpa artha meM hai, vaha kaisA hai ki (Tunadu (12) dhAtu samRddhi artha meM hai, prAGa pUrvaka nad dhAtuse "prAnandayati" isa vyutpatti ke karane para prAnanda zabda banatA hai ) 'Anandayati" arthAta 1-kAma kalaza ||2-abhilaassaa ko pUrNa karanevAlA // 3-niSedha ko batalAne vAlA ||4-lok ( saMsAra, loka vyavahAra ) kI pradhAnatA // 5-Ti // 6-tAtparya 7-padmakA Azraya // 8-sarovara ||-prstut, vidyamAna // 10-kahane vAlA // 11-harSa karanevAlA // 12-anyatra "Tunadi" dhAtu hai / Aho! Shrutgyanam
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 84 ) zrImantrarAjaguNa kalpamahodadhi // ratnAkara honese sevakoM ko samRddhi prApta karatA hai, ( vic pratyaya ke pare " khAnan" zabda bana jAtA hai ) / 66 90 - aba vimAna kA varNana kiyA jAtA hai- anta zabda se nizAnta kA grahaNa hotA hai, kyoMki padake ekadeza meM samudAyakA vyavahAra hotA hai nizAnta nAma gRha kA hai, ekAkSarakoSa meM "ra" nAma - kAma tIkSNa, vaizvAmara, (9) tathA nara kA kahA gayA hai, isa liye yahAM para " ra" zabda se mara kA grahaNa hotA hai, jo "ra" nahIM hai use ara kahate haiM, 'ara" nAmadeva kA hai, ghara arthAt devoM ko "hanti" arthAt gamana karatA hai, arthAt devAzrita (2) honeke kAraNa prApta hotA hai, ataH vaha "araha" hai, isa prakAra kA jo "anta" arthAt nizAnta (3) hai, use " arahanta" kahate haiM, tAtparya yaha hai ki arahanta nAma amara vimAna (4) kA hai, ( usakA sambuddhi (5) meM he "arahanta" aisA pada banatA hai ) tU "RNa" arthAt duHkha ko " nAmaya" arthAt dUra kara ( nama isa pada meM sik pratyaya kA artha - ntargata jAnanA cAhiye, zrI zabda he zabda ke artha meM hai ) // 66 99 - "ma" nama-candramA, vidhi, tathA ziva kA kahA gayA hai, isaliye yahAM para "ma" nAma candra kA hai, usa (ma) se jo "Uta" arthAt kAnta hai, use "mota" kahate haiM, arthAt mota" nAma candrakAnta (6) kA hai, (kAnti artha vAle ava dhAtu kta pratyaya ke karane para Uta zabda banatA hai aura vaha kAnta kA vAcaka hai ) " ra " nAma agni kA hai, usake tulya, tathA "ahan" nAma dinakA hai) ahaH karoti" isa vyutpatti ke karane para Nij tathA kvip pratyaya hone para " aha" zabda banatA hai aura vaha sUrya kA nAma hai ) usake samAna jisakA anta arthAt svarUpa hai, arthAt sUryakAnta (9), isa kathana se yaha siddha huA ki - candrakAnta tathA vahni varNa (8) sUrya kAnta prAdi ratna, upalakSaNa (9) hone se anya bhI ratnoM kA grahaNa kara lenA cAhiye, unakA gaNa arthAt samUha hai, ( ka ga ca ja ityAdi sUtra se gakAra kA lopa ho jAtA hai, "padayoH sandhirvA " isa sUtra se sandhi ho jAtI hai - jaise cakkApro cakravAkaH," 1- agni // 2 devAdhIna // 3-gRha // 4- devavimAna 5-sambodhana kA eka vacana // 6- ekaprakAra kI maNi // 7-eka prakAra kI maNi // 8-agni ke samAna varNa vAlI // 6- sucanamAtra // Aho! Shrutgyanam
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // Niz dhAtu samAdhi artha meM hai, isa liye ) "nezati" arthAt samAdhi ko karatA hai, arthAt cittasvAsthya (1) ko banAtA hai, ( naz dhAtu se Da pratyaya karane para "na" zabda bana jAtA hai) // 12--aba agni kA varNana kiyA jAtA hai-jisakA "aja" arthAta chAga "ratha" arthAt vAhana hai; usakA nAma ajaratha hai, arthAta ajaratha nAma agni kA hai vaha agni kaisA hai ki-"jyaNa" hai, jisake tIna "aNa" arthAt zabda haiM, tIna prakAra kA agni hotA hai| yaha kavi samaya (2) hai, usa ko "nama" arthAt praNAma karo, so zabda sambodhana artha meM hai // ___93-namo arahaMtANaM // "na" arthAt jJAnako " arahantANam " arthAt tyAga na karane vAle puruSoMkA"ukha hotA hai, (ukha nakha ityAdi gatyarthaka (3) daNDaka dhAtu hai, "mokhaNam" aisI vyutpatti ke karane para vic pratyaya ke Ane para "prog" aisA pada banatA hai, antya (4) vyaJjana kA lopa karane para "zrI" raha jAtA hai, ataH ) "o" arthAt gati hotI hai, gati vahI hai jo ki sad gati hai jaise "kula meM utpanna huA puruSa pApa nahIM karatA hai isa vAkya meM kula vahI liyA jAtA hai jo ki satkula hai // ___4-("vAhanatayA haMsaMzrayati" isa vyutpatti ke karane para Nij tathA vipa pratyaya hone para "han" aisA pada bana jAtA hai, pro zabda sambodhana artha meM hai, isa liye ) he han" arthAt he sarasvati ! "naH" arthAta hameM"na" arthAta jJAna ko tathA "tA" arthAta zobhA ko 'tara" arthAta de, ( ta dhAtu dAna artha meM hai, anyathA (5) vipUrvaka bhI vaha (6) dAna artha meM nahIM raha sakatA hai, kyoMki upasarga dhAtu ke artha ke hI dyotaka (7) hote haiM, isa liye tR dhAtu (8) dAnArthaka hai)| ___95-"anta" zabda se hemanta kA grahaNa hotA hai, kyoMki eka avayava meM samudAya kA vyavahAra hotA hai, "ahan" arthAt dina namatA hai. usako "nama" kahate haiM, arthAt nama nAma kRza (ka) kA hai| he hemanta Rtu tuma "nama" 1-citta kI svasthatA // 2-kavi siddhAnta // 3-gati arthavAlA // 4-anta kA // 5-nahIM to ( yadi tR dhAtu dAna artha meM na ho to ) // 6-tR dhAtu // 7-prakAzaka // 8-dAna artha vAlA // -dubala // Aho! Shrutgyanam
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) zrI mantrarAja guNa kalpamahodadhi // arthAt kRza dinako "a" arthAt prApta ho, gAm zabda artha meM hai, hemanta meM dinakI (1) laghutA hotI hai yaha prasiddhi hai | alaMkAra 96 - ' ra" nAma tIkSNa kA kahA gayA hai, isaliye "ra arthAt tIkSNa arthAt uSNa, jo "ra" nahIM hai use "ghara" kahate haiM arthAt ' ara" nAma "atIkSNa (2) kA hai, tathA "vara" zabda se zizira Rtu ko jAnanA cAhiye, usa "ra" arthAt zizira Rtu (apabhraMza meM ikAra hotA hai, "vyatyayo'pyAsAm" isa sUtra se vyatyaya bhI ho jAtA hai ) "ha" nAma jala kA hai, usase "tanyate" arthAt vistAra ko prApta hote haiM, unako "hatAna" kahate haiM, arthAt "ha tAna" jalaruha (padma) ko kahate haiM, unakA " nama" arthAt namana arthAt "kRzatA [3] hotI hai, yaha bAta prasiddha hai ki zizira Rtu meM kamala himase sUkha jAte haiM // " "nu 97 - hakAra jisake anta meM hai use "hAnta" kahate haiM, hAnta zabda se sakAra ko jAnanA cAhiye, usase jo "prasati" zobhA detA hai, use "hAntAkahate haiM, isa prakAra kA "ram" arthAt zabda hai, phira vaha kaimA hai ki a" arthAt ukArase "prabati" zobhA detA hai, ( u aS isa sthiti meM "antya vyaJjanasya" isa sUtra se SakAra kA lopa ho jAtA hai ) "uraha" isa zabda ko sakAra [4] yukta kara diyA jAtA hai, taba "suraha " aisA zabda ho jAtA hai, isakA kyA artha hai ki "surabhi" nAma vasanta Rtu kA hai, usakA jo puruSa kathana karatA hai; athavA usakI stuti vA icchA karatA hai use surabha kahate haiM, ( Nij pratyaya karane para tathA usakA (5) lopa karane para rUpa miTTa ho jAtA hai, kkip kA bhI lopa ho jAtA hai, "u, raha" yahAM para antya (6) vyaJjana kA lopa hotA hai ) suram zabda se vamanta kI stuti karane vAle puruSa kA grahaNa hotA hai, Na zabda prakaTa tathA niSphala artha kA vAcaka kahA gayA hai, isaliye "tam" arthAt prakaTatA ke sAtha "nama" hotA hai, ("namati" isa vyutpatti ke karane para "nam" zabda banatA hai ) nam paGkIbhAva ko kahate haiM arthAt saba kAryoM meM udyata // zra, 1-choTAI, choTApana // 2- komala mRdu // 3- durbalatA, kamI ||4-lkaarke sahita // 5- Nij pratyaya kA // 6 - AkhirI // Aho! Shrutgyanam
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // _ec-"ra" nAma tIkSNa kA kahA gayA hai, ataH "ra" arthAt uSNa, arthAt grISma Rtu hai vaha kaisA hai ki ha" arthAt jala ko anta ko pahuMcAtA hai, ataH vaha "hantAna" hai, tAtparya yaha hai ki grISma meM jalakA zoSa (1) ho jAtA hai, ("modayati" isa vyutpatti ke karane para moda" zabda banatA hai) grISma aisA nahIM hai, arthAt prAyaH paritApakArI (2) hone se vaha modakRt (3) nahIM hotA hai // ____ee-"u ara" aise pada haiM inakA yaha artha hai ki-Rtvara, (raha dhAtutyAga artha meM hai ) "rahyate" arthAt tyAga kiyA jAtA hai, ( yahAM para bhAva artha meM u pratyaya karane para "ra" zabda bana jAtA hai) ra nAma nindya 4) kA hai, jo "ra" nahIM hai use "para" kahate haiM, arthAt "para" nAma uttama kA hai, RtuoM meM jo "ara" arthAt uttama hai use Rtvara kahate haiM, tAtparya yaha hai ki ki jo saba RtuoM meM pradhAnahai usakA nAma Rtvara hai, yaha kauna sA hai-yaha bAta vizeSaNa ke dvArA kahI jAtI hai ki-" hatAnaH" "ha" arthAta jalako jo "tAnayati" arthAta vistRta karatA hai usakA nAma "hatAna", hai ataH hatAna nAma varSA Rtu kA hai, vaha kaisA hai ki-"nama" hai, "namati" arthAt grahI karatA hai arthAta saba janoM ko udyamI [5] karatA hai, [Nika pratyaya kA artha antargata [6] hone se nam zabda kA artha yaha hai ki vaha sabako vyApAra meM pravRtta karane vAlA hai ] // 10.-"arahaMta" "Apa" nAma jalakA hai, [raha dhAtu tyAga artha meM hai] usa jalako "rahanti" arthAt tyAga karate haiM arthAt chor3ate haiM,ataH "araha" nAma megha kA hai, usa (megha) kA jisase "anta" arthAta vinAza hotA hai use "arahAnta" kahate haiM, arthAt ghanAtyaya [7] zarad RtukA nAma arahAnta hai, isa liye he arahAnta arthAt he zarad Rtu tU [na zabda niSedha artha meM hai, "nama" yaha kriyA pada hai ] "mA nama" arthAt kRza mata ho, zara Rtu ati ramaNIya [8] hotA hai; ataH [C] aisA kahA gayA hai // 101--aba navagrahoM kA varNana kiyA jAtA hai, una meM se rya aura 1-sUkhanA // 2-duHkha kI karane vAlA // 3-Anandako karane vAlA // 4-nindA ke yogya ||5-udymvaalaa // 6-antarbhUta, bhItara rahA huA // 7-dhana kA nAzaka / 8-sundara // -isaliye // Aho! Shrutgyanam
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ (88) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / candra pUrva haiM, unameM bho siddhAnta vedI [1] candrako prathama mAnate haiM, "ra" nAma tIkSNA kA kahA gayA hai, ataH "ra" zabda tIkSNa kA vAcaka [2] hai, jo 'ra" nahIM hai use "para" kahate haiM, arthAta para nAma zItakA hai, "arA" arthAt zIta "bhA" aryAt kAnti [3] jisakI hai usakA nAma "arabha" hai, arthAt "arama" nAma zItagu [4] kA hai, usa ko namaskAra ho, vaha candra *sA hai ki "trANa" hai, arthAt sagha nakSatra graha aura tAroM kA zaraNabhUta [5] naryAt nAyaka [6] hai // 102-adha sUrya kA varNana kiyA jAtA hai-jisa kI "sa" arthAt tI daNa "bhA" arthAt kAnti hai use "rabha" kahate haiM, arthAt "rabha" nAma sUrya kA hai, "rabha" arthAt sUrya ko namaskAra ho, ("vyatyayo'pyAsAm" ina vibhaktiyoM kA vyatyaya bhI hotA hai, isa kathana se caturthI ke artha meM dvitIyA hogaI, va zabda pUrvokta [7] artha ke samuccaya [=] artha meM hai ) vaha "rabha" kaisA hai ki "tAna" hai, takAra nAma ekAkSara koza meM taskara [9] aura yuddha kA kahA gayA hai, ataH yahAM para "ta" nAma caurakA hai, una ( cauroM ) kA jisa se acche prakAra "na" arthAt vandhana hotA hai, use "tAna" kahate haiM, usa tAna ( sUrya ) ko namaskAra ho, sUrya kA udaya hone para cauroM kA vandhana hotA hI hai // __ 103-aba bhauma [10] kA varNana kiyA jAtA hai-he zrara ! ara kaisA hai ki-"mAna" hai, jisa meM prAkAra kA "na" arthAt vandha [19] hotA hai, isa kathana se "zAra" nAma kuja [12] kA hai, vaha kaisA hai ki-"inta" hai, jisase "ha" arthAt jala kA anta hotA hai use "hAnta kahate haiM, vaha isa prakAra kA nahIM hai arthAt jaladAtA hai, vaha kaisA hokara jaladAtA hai ki-"mauH" "ma" nAma candraH [13] vidhi [14] aura ziva kA kahA gayA hai, ataH [15] yahAM para "ma" nAma candra kA hai, usa ko jo "pravati" arthAta prApta hotA hai, usa ko "mauH" kahate haiM, ( kviA pratyaya ke karane para "mau" zabda banatA hai) tA. tparya yaha hai ki candase yukta bhauma [16] varSAkAla meM vRSTidAtA [17] hotA hai| 1-siddhAnta ke jAnane vAle ||2-btlaane vAlA 3-prakAza // 4-candramA / 5-AzrayadAtA ||6-prdhaan mukhya // 7-pahile kahe hue // 8-jor3a. yoga // 1-cora / / 10-maGgala // 11-jor3a // 12-maGgala // 13-candramA // 14-brahmA // 15-isaliye / / 16-maGgala // 17-vRSTi kA dene ( karane ) vAlA // Aho! Shrutgyanam
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya pariccheda // (8) 104-aba budha kA varNana kiyA jAtA hai-"ma" nAma brahmA kA hai, vaha "avati" arthAt devatA hone se svAmI hotA hai, (vipa pratyaya ke karane para . "mI" zabda bana jAtA hai, ava dhAtu svAmI artha meM hai) isaliye "mau" nAma rohiNI nakSatra kA hai, usa se utpanna hotA hai, ataH "moja" nAma bubhakA hai, kyoMki budha kA nAma zyAmAGga aura rohiNIsuta kahA gayA hai, "riham" rai" nAma dhana kA hai, vahIM 'bha" arthAt bhavana hai, arthAt dhanabhavana hai, "usa meM sthita" yaha vAkya zeSa jAnanA cAhiye, "tAnaH" "tA" arthAta lakSmI ko jo lAtA hai use "tAna" kahate haiM, isa prakAra kA nahIM hai, kintu isa prakAra kA hI hai, yaha kAkUkti [1] ke dvArA vyAkhyAna karanA cAhiye kyoMki jyotirvid (2) kahate haiM ki-dhana bhavana meM sthita badha lakSmI prada (3) hotA hai, ("ait et svarANAM svarAH" isa sUtra se rai zabda ko ikAra ho jAtA hai)| 105-aba guru (4) kA varNana kiyA jAtA hai "la" nAma amata kA kahA~ gayA hai, ataH "la" zabda se amRta kA grahaNa hotA hai, ("adanam" isa vya. tpatti ke karane para "ada" zabda banatA hai ), ada nAma bhojana kA hai jinake "ada" arthAt bhojana meM "la" arthAt amata hai unako "adala" kahate haiM, arthAt adala nAma devoM kA hai, unako jo "hanti" arthAt gamana karatA hai arthAt prAcArya rUpase prApta hotA hai usako "adalahantA" kahate haiM, isa prakAra 'adalahantA" zabda surAcArya (5) arthAt jIvavAcaka (6) hai, vaha kaisA hai ki-'mAna" hai jisase "zrA" arthAt acche prakAra se "na" arthAt jJAna hotA hai, use "prAna" kahate haiM, arthAt vaha jJAna dAtA hai, vaha kisa prakAra kA hokara jJAna dAtA hotA hai ki-"namaH" "na" nAma buddhi kA hai, arthAt paJcama bhavana, usameM ( maduGa dhAtu stuti moda mada svapna aura gati artha meM hai ) jo 'mandate" arthAt gamana karatA hai usako "nama" kahate haiM, ( Da pratyaya ke karane para "nama" zabda siddha ho jAtA hai ) tAtparya yaha hai ki lagna meM paJcama bhavana meM sthita guru jJAna dAtA hotA hai / 1-zoka bhaya aura kAmAdise dhvanikA jo vikAra haiM use kAku kahate haiN| 2-jyotiSa ko jAnane vAle, jyotiSI ||3-lkssmii kA denevAlA // 4-bRhaspati / 5-bRhaspati // 6-bRhaspati // Aho! Shrutgyanam
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) shriimntrraajgunnklpmhoddhi| 106-aba zukrakA varNana kiyA jAtA hai-"tAnaH" takAra solahavAM dhyaJjana hai, ataH "ta" zabda solaha kA vAcaka hai, (aSI aura asI, ye donoM dhAtu gati aura AdAna (1) artha meM bhI haiM. yahAM para cakAra se anakRSTa (2) dIpti (3) artha vAle as dhAtu se vipa pratyaya karane para "asa* aisA rUpa bana jAtA hai ataH ) "sa" zabda dIptiyoM kA nAma hai, arthAt kiraNoM kA vAcaka hai, isaliye "ta" arthAt solaha jo "as" arthAt kiraNeM haiM, unakA "na" arthAt vandha arthAt yojanA (4) jisake hai use "tAna" kahate haiM, arthAt "tAna" nAma zukrakA hai, ( sandhi karane para tathA dIrgha karane para "antya vyaJjanasya" isa satra se sakAra kA lopa karane para prAkRta meM rUpakI siddhi ho jAtI hai), vyaJjanoMke dvArA saMkhyA kA kathana karanA granthoM meM prasiddha hai, jaisA ki-zrArambhasiddhi meM kahA gayA hai ki "vi yanmukha 1 zalA 2 zani 3 ketu 4 ulkA 5 baja 6 kampa 7 nirghAta 8 Da 5 ja Dha 14 da 18 dha 10 pha 22 ba 23 bha 24 saMkhyAvAle dhiSNya meM upagraha sUrya ke Age rahate haiM" // 1 // ityAdi, "SoDazAcidaityaguruH" isa kathana se "tAna" nAma SoDaza (5) kiraNavAle arthAta zaka kA hai, usa zukra kA "nama' arthAta bhajana karo, ( dhAtuoM ke aneka artha hote haiM ataH yahAMpara nam dhAta bhajana artha meM hai ), vaha zukra kaisA hai ki "ja araham" ( undaipa dhAtu kledana (6) artha meM hai ) jo "unakti" arthAt rogoM se klinna (7) hotA hai usako "unda' kahate haiM, usa ( unda) ko, "la" nAma amRta kA kahA gayA hai, ataH yahAM para "la" zabda amRta vAcaka hai, usa ( amata ) ko "bhavate" arthAt prApta karAtA hai, ( Nik pratyaya kA artha anta. rbhata (8) hai, bhaDa prAptau dhAtu kA Da pratyaya karane para "undalabhaH" aisA rUpa banatA hai, repha aura lakAra kI ekatA hotI hai, rogAta (e) ko zaka amata kA dAna karatA hai, kyoMki vidvAnoM kA mata hai ki sajjIvanI vidayA zakra kI hI hai, athavA "bha" nAma ali (10) aura zukra kA kahA gayA hai, ataH "ma" zabda zukra kA vAcaka hai, "ghara" nAma zIghragAmI (11) kA hai. 1-grahaNa // 2-khIMcA huA // 3-prakAza ||4-jodd' // 5-solaha // 6-bhigAnA, gIlA karanA // 7-kleda yukta // 8-antargata, bhItara rahA huA // -roga se pIr3ita // 10-bhauMrA // 11-zIghra calanevAlA // Aho! Shrutgyanam
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ : dvitIya pariccheda // (11) "ara" rUpa jo "bha" hai usako 'parama" kahate haiM, usako "nama" arthAt sevA karo, ( ka yaha sambodhana pada hai ) vaha "bha" kaisA hai ki "tAna" hai, zubha kAryoM ko jo "tAnayati" arthAt vistRta karatA hai, usako "tAna" kahate haiM, kyoMki zIghragAmI zukra astaGgata (1) na hokara zubha hotA )hai, zra. rthAt zubha kArya ke liye hotA hai / - 107-aba zani kA varNana kiyA jAtA hai vizvaprakAza meM prAra" zabda kSitiputra (2) tathA arkaja (3) kA vAcaka kahA gayA hai, ataH" bhAra" zabda zanivAcaka hai, ( svarANAM svarAH" isa sUtra se prAkRta meM "ara" aisA zabda ho jAtA hai ) athavA "ara" kaisA hai ki "bhAna" hai, jisameM prAkAra kA "na" arthAt vandha (4) hai, ( isa vyutpatti ke dvArA "bhAra" aisA zabda ho gayA ) "prAra" arthAt zaniko namaskAra ho, yaha upahAsa namaskAra (2) hai, tAtparya yaha hai ki jisa liye "hantA arthAt janoM ko pIDA dAyaka (6) hai, isaliye he "prAra" tujha ko namaskAra ho / 10-aba rAhu kA varNana kiyA jAtA hai-"u para ha" udara (7) meM hIna hotA hai, "udaraha" nAma gahu kA hai, ziromAtra rUpa honese rAhu udara hIna (8) hai, vaha kaisA hai ki-"nama" hai, ( na zauca (ka) dhAtu pradarzana (90) artha meM hai, "nazyati" isa vyatpatti ke karane para Da pratyaya mAnepara na zabda bana jAtA hai ) isa prakAra kA "ma" arthAt candramA jisake kAraNa hotA hai| ataH use "nama" kahate haiM, upalakSaNa (11) se sUrya kA bhI grahaNa hotA hai, rAhu candra aura sUrya ko grasatA hai| ataH rAhu se candra kA nAza hotA hai, phira vaha kaisA hai ki "tAna" hai, "ta" nAma yuddha kA hai, usakA vandha arthAt racanA jisase hotI hai| ataH use "tAna" kahate haiM, rAhu kI sAdhanA ke sAtha yuddha kiyA jAtA hai, isaliye yaha vizeSaNa yukti yukta (12) hai // 109-aba ketukA varNana kiyA jAtA hai-"udaraha" nAma rAhu kA hai, 1-asta ko prApta huA // 2-pRthivI kA putra (zani) // 3-arka (sUrya) se utpanna (shni)|| 4-jor3a, yoga, saMyoga // 5-haMso ke sAtha namaskAra // 6-pIDA (duHkha) kA denevAlA // 7-peTa // 8-peTa se rahita // -anyatra "Naza" dhAtu kahA gayA hai // 10-na dIkhanA // 11-sUcanAmAtra // 12-yukti se siddha // Aho! Shrutgyanam
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) zrImantrarAja guNakalpa mahodadhi // isakI vyAkhyA pUrva ke samAna jAna lenI cAhiye, usakI "ta" arthAt pUMcha; arthAt ketu, ekAkSara koSa meM takAra taskara yuddha kroDa (1) aura puccha (2) artha kA vAcaka kahA gayA hai, tathA jyotirvidoM ke mata meM ketu rAhu puccha rUpa (3) hai, yaha bAta prasiddha hai, kyoMki kahA gayA hai ki " tatpucche madhuhAyAmApadaH khaM vipakSaparitApaH" yahApara " tatpaccha" zabda se rAhupuccha arthAt ketu kA grahaNa hotA hai, yaha vAkya tAjika meM hai, he udarahata ! tU RNa arthAt RNa ke samAna zrAcaraNa kara, "mA" zabda niSedha artha meM hai, jisa prakAra RNa duHkhadAyaka hai usI prakAra ketu bhI udita (4) hokara janoM ko ghor3A pahuMcAtA hai; isaliye aisA kahA gayA hai ki tU RNa ke samAna mata ho, nakAra bhI niSedha artha meM hai, do vAra bAMdhA huA subaddha (5) hotA hai; isa liye do niSedha vizeSa niSedha ke liye hai // 110 - aba navarasoM (6) kA varNana kiyA jAtA hai unameM se pahile zRGgAra rasa kA varNana karate haiM, dekho - koI kAmI puruSa kupita ( 9 ) huI kAminI (8) ko prasanna karane ke liye kahatA hai ki- "he namodari" arthAt he kRzodari (9) ! tU "aNa" arthAt bola, "hanta" yaha zravyaya komalAmantraNa (10) artha meM hai, "nama" arthAt namat arthAt kRza hai udara jisakA usa ko namAdarI arthAt kSAmodarI (11) kahate haiM, usakA sambodhana "he namadari" aisA bana jAtA hai ( 12 ) // 1 zrI paramaguru zrI jina mANikya sUri ke zivya paNDita vinayasamudra gururAja kI pAdukAke prasAda se jJAna ko prApta hokara paNDita guNaratna muni (13) ne ise likhA // zrIH, zrIH, zambhavatu // yaha dUsarA pariccheda samApta huA // 10 - komalatA 12 - navarasake 1-goda // 2-pUMcha // 3-rAhu kI pUMcha rUpa // 4-udaya yukta // 5-acche prakAra se baMdhA athavA bAMdhI huA // 6-nau // 7 - kruddha // 8- strI - durbala udaravAlI // (namratA) ke sAtha sambodhana karanA // 11-kuza durbala udara vAlI // varNana ke adhikAra kI pratijJA kara prathama isake varNana meM hI granthakA grantha ke viccheda kA sUcaka hai // 13- ye paNDita guNaratnamuni kaba hue; isakA ThIka nizcaya nahIM hotA hai // samApta honA Aho! Shrutgyanam
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha tRtIya paricchedaH / zrIhemacandrAcArya jI mahArAja praNIta yogazAstra nAmaka sadgrantha se uddhRta mantrarAja ke viSaya meM upayogI vibhinna viSayoM kA saGgraha * / chadmastha yogiyoMkA manaH sthiratArUpa (1) dhyAna eka muhUrta taka rahatA hai, vaha ( dhyAna ) do prakAra kA hai-dharmyadhyAna tathA zukladhyAna, yogI kevaliyoM kA yoga ( mana vacana aura kAya) kA nirodha rUpa hI dhyAna hotA hai (2) // 115 // athavA muhUrta kAla ke pazcAt bhI cintanarUpa dhyAnAntara (3) ho sakatA hai tathA bahuta arthoM kA saGakrama (4) hone para dIrgha (5) bhI dhyAna kI paramparA ho sakatI hai // 116 // dharmadhyAna ke upakAra ke liye maitrI, pramoda, kAruNya tathA mAdhyastha ko bhI jor3anA cAhiye; kyoMki ve [ pramoda zrAdi] usa (dhyAna) ke rasAyana [puSTikAraka ] haiM // 117 // koI prANI pApoM ko na kare tathA koI prANI duHkhita na ho; yaha ja. gat bhI mukti ko prApta ho, isa prakAra kI buddhi kA nAma maitrI hai // 118 // ___saba doSoM kA nAza karane vAle tathA, vastutattva (6) ko dekhane vAle muniyoM ] ke guNoM meM jo pakSapAta (7) hai vaha pramoda kahA gayA hai // 19 // * yaha saMgraha ukta grantha ke caturtha prakAza ke 115 veM zloka le lekara kiyA gayA hai tathA mUla zlokoM ko grantha ke vistAra ke bhayase na likha kara kevala zloka kA artha hI likhA gayA hai tathA artha ke anta meM zloka saMkhyA kA aGka likha diyA gayA hai| 1-mana kA sthira honA rUpa ||2-taatpry yaha hai ki ayogI kevalI kucha kama pUrva koTi taka mana vacana aura kAya ke vyApAra ke sAtha vihAra karate haiM tathA mokSa samayameM ukta vyApArakA nirodha karate haiM // 3-dUsarA dhyAna ||4-mishrnn, milAvaTa // 5-lambI, bar3I ||6-vstuke yathArtha kharUpa // 7-taraphadArI, zraddhA, vizvAsa, pravRtti / / Aho! Shrutgyanam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ (64) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / dIna, (2) arta, (2) bhIta (3, tathA jIvana kI yAcanA karane vAle jIvoM ke viSaya meM jo upAya kI buddhi (4) hai use kAruNya kahate haiM // 120 // ___ ra (1) karma karane vAle deva aura guru kI nindA karane vAle tathA a. panI nAcA (6) karane vAle jIvoM meM niHzaGka hokara jo upekSA (7) karanA hai use mAdhyastha kahate haiM // 121 // ina bhAvanAoM ke dvArA apane ko bhAvita (6) karatA huA atibaddhimAn puruSa TUTI huI bhI vizuddha dhyAnakI santati (1) ko jor3a sakatA hai // 122 // ___ yogI puruSa ko zrAsanoM kA jaya (10) karake dhyAna kI siddhi ke liye tIrtha (19) sthAna ayavA svasthatA ke kAraNarUpa kisI ekAnta sthAna (12) kA prAzraya lenA cAhiye / / 123 // paryaGkAsana, vIrAsana, vajrAsana, abjAsana, bhadrAsana, daNDAsana, utkaTi. kAsana godohikAsana tathA kAryotsarga, ye Asana haiM // 124 // ___donoM javAnoM ke adhobhAga ko pairoM ke Upara karane para nASiparyanta da. kSiNa (13) tathA vAma .14) hAthako Upara rakhanese paryaGkAsana hotA hai // 125 // jisa zrAsana meM vAma paira dakSiNa jaGghA para tathA dakSiNa paira vAma jaDaghA para rakkhA jAtA hai use vIrAsana kahate haiM, yaha zrAsana vIroM ke liye ucita hai // 126 // para likhe anusAra vIrAsana kara lene para pRSTha bhAga (15) meM vana ke samAna AkRti (16) vAle donoM bAhuoM se jisa Asana meM donoM pairoM ke aGa guSThoM (17) kA grahaNa kiyA jAtA hai use bajAsana kahate haiM // 127 // pRthivI para paira ko rakhakara tayA siMhAsana para baiTha kara tathA usa prAsana kA apanayana (18) hone para jo vaisI hI avasthiti (19) hai usa ko koI loga vIrAsana kahate haiM // 128 // 1-dhanahIna // 2-duHkhita // 3-DarA huA // 4-"ina kA ukta duHkhoM se nistAra hone kA yaha upAya hai" isa kA vicAra karanA // 5-kaThora ||6-prshNsaa // 7-manakI apravRtti // 8-saMskRta, saMskAra yukta, vAsita // 6-paramparA // 10-abhyAsa // 11-tIrthaGkaroM ke janma, dIkSA, jJAna tathAmokSa hone kA sthAna // 12-parvata guphA Adi sthaan|| 13-ihine ||14-traayeN // 15-pichale bhAga // 16-AkAra, svarUpa, 17-aNguutthoN|| 18-khisakanA, haTajAnA // 16-sthiti, avasthA, avasthAna, baiThaka // Aho! Shrutgyanam
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // (65) [kiJca-pataJjasti RSi ne to yaha mAnA hai ki-khar3e rahakara eka pera ko pRthivI para rakkhe rahanA tathA dUsare paira ko ghuTane taka khIMcakara UMcA ra. khanA, isa kA nAma vIrAsana hai| eka jaGa gho ke madhyabhAga meM dUsarI jaGaghA kA jisa meM saMzleSa (1) hotA hai use prAsana jJAtA (2) janoM ne padmAsana kahA hai // 12 // muSka (3) ke agrabhAga meM pairoM ke donoM talabhAgoM ko sampuTa (4) karake usa ke Upara hAtha kI kacchavikA 5) karane se jo zrAsana hotA hai use bha. drAsana kahate haiM // 13 // jisa meM baiTha kara milI huI aDa guliyoM ko; mile hue gulphoM (6) aura pRthivI se saMzliSTa (7) donoM jaGaghAoM ko tathA pairoM ko pasAranA par3atA hai use daNDAsana kahate haiM // 13 // puta (8) tathA caraNataloM (e) ke saMyoga karane ko utkaTikAsana kahate haiM tathA gharaNataloMse pRthivI kA tyAga karane para godohikAsana hotA hai // 932 // ____donoM bhajoM ko lambA kara khar3e raha kara athavA baiThe rahakara zarIra kI apekSA se rahita jo sthiti hai use kAyotsarga (10) kahate haiM (11) // 133 // jisa 2 prAsana ke karane se mana sthira raheH usI 2 zrAsana ko dhyAnakI siddhi ke liye karanA cAhiye // 134 // sukhakArI (12) zrAsana se baiTha kara donoM oSThoM ko acche prakAra se milAkara; donoM netroM ko nAsikA ke agrabhAga para DAla kara; Upara ke tathA nIcale dAMtoM ko na milA kara; prasanna mukha hokara; pUrva kI ora tathA uttara kI ora mukha karake; pramAdase rahita hokara; zarIra ke sanniveza (13) ko ThIka karake, dhyAnakartA puruSa dhyAna ke liye udyata ho // 135 // 136 // 1-mela saMyoga ||2-aasnoN ke jAnane vAle ||3-annddkoss ||4-gddddhaa // 5kmtthii||6-dhuttikaaoN // 7-milI haI // 8-kUle // 1-pairoM ke talavoM // 10-jina kalpika loga kevala khar3e 2 hI kAyotsarga karate haiM tathA sthavira kalpika jama vaiThe 2 tathA sote 2 bhI kAyotsarga karate haiM // 11-yahAM para kevala Avazyaka AsanoM kA varNana kiyA gayA hai / 12-sukhadAyaka // 13-avayava vibhAga Aho! Shrutgyanam
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // ka- isaliye kinhIM logoM ne (1) dhyAna kI siddhi ke liye prANAyAma ko mAnA hai; kyoMki usake vinA mana aura pavanakA jaya nahIM hosakatA hai // 1 // jahAM mana hai vahAM pavana hai tathA jahAM pavana hai vahAM mana hai; isa liye samAna (2) kriyA vAle ye donoM kSIra aura naura ke samAna saMyukta haiM // 2 // eka kA nAza hone para dUsare kA bhI nAza ho jAtA hai tathA eka kI sthiti hone para dUsare kI bhI sthiti hotI hai, una donoM kA nAza hone para indriya tathA buddhi kA bhI nAza ho jAtA hai tathA uma se mokSa hotA hai // 3 // zvAsa aura prazvAsa kI gati ke rokane ko prANAyAma kahate haiM; vaha prANAyAma tIna prakAra kA hai - recaka, pUraka aura kumbhaka // 4 // koI AcArya pratyAhAra, zAnta, uttara tathA adhara, ina cAra bhedoM ko ukta tInoM bhedoM meM milAkara prANAyAma ko sAta prakAra kA kahate haiM // 5 // koSTha (4) meM se ati yatna pUrvaka nAsikA, brahmapura tathA mukha ke dvAraha vAyu kA bAhara pheMkanA hai; use recaka kahate haiM // 6 // jo vAyu kA AkarSaNa kara (5) apAna dvAra (6) paryanta jo usa ko pUrNa karatA hai use pUraka kahate haiM tathA nAbhikamala meM sthira karake jo use rokanA hai use kumbhaka kahate haiM // 9 // eka sthAna se khIMcakara jo vAyu kA dUsare sthAna meM le jAnA hai use pratyAhAra kahate haiM tathA tAlu, nAsikA aura mukhadvAra se jo use rokanA hai usa kA nAma zAnta hai // 8 // bA (9) pavana ko pIkara tathA use Urdhva bhAga (8) meM khIMcakara hRdaya Adi sthAnoM meM jo usa kA dhAraNa karanA hai use uttara (9) kahate haiM tathA ka- aba yahAM se ukta grantha ke pAMcaveM prakAza kA zlokArtha likhA jAtA hai, zlokArtha ke anta meM pUrvAnusAra zlokasaMkhyA kA aGka likha diyA gayA hai // 1- pataJjali Adi ne // 2-eka // / 3-recaka pUraka tathA kumbhaka meM // 4-koThe // 5-khIMcakara // 6-guda dvAra // 7 - bAharI // 8- Upara ke bhAga meM // 6-uttara arthAt nIce bhAga se UparI bhAga meM le jAnA // Aho! Shrutgyanam
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // isase jo viparIta karanA (1) hai use athara (2) kahate haiM // 9 // recana ke karane se udara kI vyAdhi tathA kapha kA nAza hotA hai tathA pUraka ke karane se puSTi aura vyAdhi kA nAza hotA hai // 10 // ___ kumbhaka ke karane se hRdayakamala zIghra hI vikasita (3) hojAtA hai, bhI. sara kI granthi (4) chinna (5) ho jAtI hai tathA bala aura sthiratA kI bhalI bhAMti vRddhi hotI hai // 19 // pratyAhAra se bala aura kAnti (6) bar3hatI hai tathA zAnti se doSoM kI zAnti hotI hai tathA uttara aura adhara kA sevana karane se kumbhaka kI sthiratA hojAtI hai // 12 // . sthAna, varNa, kriyA, artha aura vIja kA jAnane vAlA puruSa prANAyAma ke dvArA prANa (7) apAna, samAna, udAna aura vyAna vAya ko bhI jIta sakatA hai / / 13) - prANa vAyu nAsikA ke agrabhAga, hRdaya, nAbhi tathA caraNoM ke aguSThoM (8) ke anta meM rahatA hai, usakA varNa harA hai tathA gamanAgamana (e) ke vyavahAra se athavA dhAraNa se usakA vijaya hotA hai // 14 // nAsikAdi sthAna ke yoga se vArambAra pUraNa tathA recana karane se gamanAgamana kA vyavahAra hotA hai tathA kumbhana se dhAraNa hotA hai // 15 // apAna vAya kA varNa kRSNa hai, vaha gale kI pichalI nADiyoM meM gudA meM tathA caraNoM ke pRSTha bhAga meM rahatA hai, vaha apane sthAna ke yoga se bArambAra recana aura pUraNa ke karane se jItA jAsakatA hai // 16 // samAna vAyu zukla hai, vaha nAbhi, hRdaya tathA sarvasandhi (10) sthAnoM meM rahatA hai vaha bhI apane sthAna ke yoga (11) se bArambAra recana aura pUraNa karane se jItA jA sakatA hai // 17 // 1-bAhya pavana ko pIkara use khIMcakara jo nIce sthAnoM meM le jAkara dhAraNa karanA ||2-adhr arthAt UparI bhAgale nIcale bhAga meM le jAnA // 3-khilA huaa| 4-gAMTha // 5-kaTI huI ||6-shobhaa, dIpti // 7-prANa Adi vAyu kA sthAna Age kahA jAvegA // 8-aNguutthoN||-jaanaa AnA // 10-jor3a // 11-sambandha / Aho! Shrutgyanam
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68) shriimntrraajgunnklpmhoddhi| udAna vAyu rakta (1) hai, vaha hRdaya, kamaTha, tAla, bhra madhya (2) tathA ma. staka meM rahatA hai, usako gamana aura prAgamana ke niyoga (3) se vaza meM karanA cAhiye // 18 // ___nAsikA ke AkarSaNa (4) ke yoga (5) se usako hRdaya AdimeM sthApita karanA cAhiye tathA balapUrvaka use Upara ko car3hAkara roka 2 kara vaza meM karanA cAhiye // 18 // - vyAna vAyu sarvatra tvak (6) meM rahatA hai, usakA varNa indra dhanuSa ke samAna hai, use saGkoca (7) aura prasaraNa (8) ke krama se kumbhaka ke abhyAsa se jItanA cAhiye // 20 // prANa, apAna, samAna, udAna aura vyAna ina pavanoM meM krama se , paiM, baiM, lauM, ina vIjoM kA dhyAna karanA cAhiye // 21 // prANa vAyukA vijaya karane para jaTharAgni kI prabalatA, dIrghazvAsa, vAyu kA jaya tathA zarIra kA lAghava (c) hotA hai // 22 // ... samAna aura apAna vAyu kA vijaya karane para kSata (10) aura bhA(11) prAdi kA rohaNa (12) hotA hai, jaTharAgni kA pradIpana hotA hai, mAMsa kI alpatA hotI hai tathA vyAdhi kA nAza hotA hai // 23 // udAna vAyu kA vijaya karane para utkrAnti (13) tathA jala aura par3a (14) nAdi se abAdhA (15) hotI hai tathA vyAna vAyu kA vijaya karane para zIta aura uSNa se abAdhA, kAnti tathA nirogatA hotI hai / 24 // prANI ke jisa 2 sthAna meM pIr3A dAyaka (16) roga ho, usakI zAnti ke liye usI sthAna para prANAdi pavanoM ko dhAraNa kare // 25 // isa prakAra bArambAra prANa prAdi ke vijaya (17) meM abhyAsa kara mana kI sthiratA ke liye sadA dhAraNa Adi kA abhyAsa karanA cahiye // 26 / / 1-lAlA ||2-bhauNhoNkaa bIca kA bhAga / 3-nirodha, rukAvaTa // 4-khIMcanA / / 5-sambandha ||6-tvcaa, camar3I // 7-sikor3anA // 8 phailAnA // -laghutA, halakApana 10-ghAva, jakhama ||11-hddddii AdikA TUTanA // 12-bharajAnA, jur3ajAnA ||13-u laGkana ulAMghanA // 14-kIcar3a // 15-bAdhA (pIr3A) kA na honA / 16-pIr3A ko karanevAle // 17-jItane // Aho! Shrutgyanam
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // ( 36 ) Upara kahe hue prAsanapara baiThakara caraNake zraGguSTha paryanta (1) dhIre 2 pavana kA recana kara usako vAma mArga se pUrNa kare, pahile manake sAtha paira ke meM rokakara pIche pAdatala meM roke tadanantara pArSNi, (2) gulpha, (3) zraGguSTha jaGghA, jAnu, (4) Uru, (5) guda, (6) liGga, nAbhi, tunda, (7) hRdaya, ka jihvA, tAlunAsikA, kA agrabhAga, netra, bhrU, (8) mastaka tathA zira meM dhAraNa kare, isa prakAra se razmi (9) ke krama se hI pavana ke sAtha dhAraNa kara tathA use eka sthAna se dUsare sthAnameM le jAkara brahmapurataka le jAve, tadantara nAbhi kamala ke bhItara lejAkara vAyu kA virecana kara de // 27-31 // paira ke aGguSTha STha zrAdimeM; jaMghA meM; jAnumeM; UrumeM; guda meM tathA liGgameM kramase dhAraNa kiyA huA vAyu zIghragati tathA balake liye hotA hai, (10) nAbhi meM dhAraNa kiyA huA jvarAdi ke nAza ke liye hotA hai, jaThara (11) meM dhAraNa kiyA huA zarIra kI zuddhi ke liye hotA hai, hRdaya meM dhAraNa kiyA huA jJAna ke liye tathA kUrma nAr3I meM dhAraNa kiyA huA roga aura bur3hApeke nAza ke liye hotA hai, kaNTha meM dhAraNa kiyA huA bhUkha aura pyAsa ke nAza ke liye tathA jihavA ke agra bhAga meM dhAraNa kiyA huA rasa jJAna (12) ke liye hotA hai, nAsikA ke agrabhAgameM dhAraNa kiyA huA huA gandha ke jJAnake liye tathA netroMmeM dhAraNa kiyA huA rUpa ke jJAna ke liye hotA hai mastaka meM dhAraNa kiyA huA rUpa ke jJAna ke liye hotA hai, mastaka meM dhAraNa kiyA huA mastaka sambandhI rogoMke nAza ke liye tathA krodhakI zAnti ke liye hotA hai tathA brahmarandhra (13) meM dhAraNa kiyA huA siddhoM ke sAkSAt (14) darzana ke liye hotA hai // 32-35 // isa prakAra se dhAraNa kA abhyAsa kara pavana kI ceSTA ko nissandeha hokara (15) siddhiyoM kA (16) pradhAna (17) kArA jAne // 36 // 1- aMgUTheta // 2- er3I // 3-ghuTikA // 4-ghuTanA // 5-jaMghA // 6-maladvAra ! 7- toMda, peTa // 8-bhauMha // 6-pakSa | 10-balako detA hai // 12-peTa // 12-madhura Adi rasoMkA jJAna // 13-brahmadri // 14- pratyakSa // 15- sandeha rahita hokara, zaGkAko cho. r3akara // 16-aNimA Adi ATha siddhiyoM kA // 17-mukhya // Aho! Shrutgyanam
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mantrarAja guNa kalpamahodadhi // nAbhi se saccaraNa (1) ko nikAlate hue, hRdaya meM gati ko le jAte hue tathA dvAdaza (2) ke anta meM Thaharate hue pavana ke sthAna ko jAne // 37 // usake saJcaraNa, gamana tathA sthAna kA jJAna honese abhyAsa ke yogase aura azubha phalodaya se yukta kAla tathA Ayu ko jAne // 38 // pIche yogI puruSa pavana ke sAtha mana ko dhIre 2 kamala ke bhItara ThaharA kara niyantrita (3) kara de ||39|| zubha khIMca kara use hRdaya (100) aisA karane se zravidyAyeM naSTa ho jAtI haiM, viSaya kI icchA kA nAza hotA hai, vikalpoM (4) ko nivRtti hotI hai tathA bhItara jJAna prakaTa hotA hai // 40 // vahAM citta ke sthira kara lenepara vAyu kI kisa maNDala meM gati hai, kahAM saMkrama (5) hai, kahAM vizrAma hai tathA kaunasI nAr3I hai, ina saba bAtoM ko jAna sakatA hai // 41 // nAsikA ke vivara (6) meM bhauma, vAruNa, vAyavya tathA zrAgneya nAmaka krama se cAra maNDala mAne gaye haiM // 42 // unameM se bhauma maNDala pRthivI ke bIja se sampUrNa, vajra ke cinha se yukta, caukona tathA ta (9) suvarNa ke samAna zrAkRtivAlA, vAruNa akSara se lAMchita (10) candra ke samAna kAntivAlA tathA amRta ke jharane ke samAna sAndra ( 19 ) hai // 44 // arror maNDala snigdha [12] aJjana tathA bAdaloMke samAna kAntivAlA atyanta gola vindu se yukta, durlakSya, [13] pavana se AkrAnta [14] tathA cala hai // 45 // lAgneya maNDala ko Urdhva jvAlA se yukta, bhayaGkara, trikoNa, svastika [15] se yukta, sphuliGga [16] ke samAna piGga [17] tathA tadvIjarUpa jAnanA cAhiye // 46 // 1- gati kriyA // 2- brahmarandhU // 3- sthApita baddha 4- sandehoM // 5-gati kriyA // 6- chidra // 7-napA huA 8-AdhA candramA ||-trkaar 10 - cinha yukta // 11- AI. klinna // 12-cikanA || 13 - kaThinatA se jAnane yogya // 14 - davAyA huA // 15-sAthiyA // 16- agnikaNa // 57-polA // Aho ! Shrutgyanam
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // (101) abhyAsa ke dvArA ukta cAroM maNDala apane Apa hI jAna liye jAte haiM, ina cAroM maNDaloM meM krama. se ghUmane vAle vAyu ko bhI cAra prakAra kA jA. nanA cAhiye // 47 // pIta (1) vargoM ke dvArA nAsikA ke chidra ko bhara kara-dhIre 2 calane vAlA, kucha uSNa, ATha aMgula pramANa ghAlA tathA svaccha vAyu purandara (2) kahA jAtA hai // 4 // zvela, zItala, nIce ke bhAga meM zIghra 2 calane vAlA tathA 12 aGa gula parimANa vAlA jo vAya hai use varuNa kahate haiM // 4 // __uSNA, zIta, kRSNa, nirantara tiralA calane vAlA tathA chaH aGa gula pa. rimANa vAlA vAyu pavana nAmaka hai // 50 // bAla sUrya (3) ke samAna jyoti vAlA, atiuSNA, cAra aGa gula pramANa vAlA, zrAvata yukta (4) tathA Upara ko calane vAlA jo vAyu hai use dahana (5) kahate haiM // 51 // ___ stambhanAdi kAryoM meM indrako, uttama kAryoM meM varuNa ko, malIna tathA caJcala kAryoM meM vAya ko, tathA vazya prAdi kAryoM meM bahU ko upayoga (6) meM lAnA cAhiye // 52 // ___purandara vAyu-chatra, (9) cAmara, (8) hastI, (9) azva, (10) zrArAma (11) aura rAjyAdi sampatti rUpa abhISTa phala ko sUcita karatA hai, varuNa vAyu rAjyAdi se sampUrNa putra svajana tathA bandhuoM ke sAtha tathA sAra (12) vastu ke sAtha zIghra hI saMyoga karAtA hai, pavanake hone para kRSi aura sevA prAdi siddha bhI saba kArya naSTa ho jAtA hai, mRtyu kA bhaya, kalaha vaira aura trAsa (23) bhI hotA hai, dahana svabhAva vAlA (14) dahana (15) Ayu bhaya, zoka, roga, duHkha, vighnasamUha kI zreNi (16) tathA vinAza ko sUcita karatA hai // 53-56 // Upara kahe hue ye saba hI vAyu candra aura sUryake mArgase maNDaloM meM praveza 1-piile||2-indr nAmaka // 3-udaya hote hue sUrya // 1-cakaradAra ||5-agninaamk // 6-vyavahAra // 7-chaataa|| 8-caMvara // -hAthI ||10-ghodd'aa // 11-bAga // 12-uttama // 13-bhaya // 14-jalAne ke svabhAva se yukta // 15-agninAmaka // 16-pa kti, katAra // Aho ! Shrutgyanam
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 102 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // karate hue zubhakArI hote haiM tathA nikalate hue viparIta (1) hote haiM // 57 // praveza ke samaya meM jIva vAyu hotA hai tathA nikalate samaya mRtyu vAyu hotA hai, isaliye jJAnI loga ina donoM kA aisA phala kahate haiM // 58 // candra ke mArga meM praveza karane vAle indra aura varuNa vAyu sarva siddhiyoM ko dete haiM tathA sUyamArgase nikalane aura praveza karane vAle (ye donoM vAyu) madhyama hote haiM // 57 // pavana aura dahana vAya dakSiNa mArga se nikalate hue vinAza ke liye hote haiM tathA itara (2) mArga se nikalate aura praveza karate hue ( ye donoM vAyu ) madhyama hote haiM // 60 // iDA, (3) piGgalA (4) aura suSumNA, (5) ye tIna nAr3iyAM haiM, ina kA krama se candra, sUrya aura zivasthAna hai tathA ye vAma, dakSiNa aura madhya meM rahatI haiM // 61 // (6) meM mAnoM amRta ko vara ina meM se vAma nAr3I sarvadA saba gAtroM nAtI rahatI hai, amRta se bharI rahatI hai, tathA abhISTa sUcaka (9) mAnI gaI hai / dakSiNa nAr3I calatI huI aniSTa (8) kA sUcana (9) karatI hai tathA saMhAra (10) karane vAlI hai tathA suSumNA nAr3I siddhiyoM tathA mokSa phala kA kAraNa hai // 62 // 63 // abhyudaya (11) Adi abhISTa (12) aura prazaMsanIya (13) kAryoM meM vAma nAr3I mAnI gaI hai, sambhoga AhAra aura yuddha Adi dIpta kAryoM meM dakSiNa nAr3I acchI mAnI gaI hai // 64 // sUryodaya ke samaya zukla pakSa meM vAma nAr3I acchI mAnI gaI hai tathA kRSNapakSa meM dakSiNa nAr3I acchI mAnI gaI hai tathA ukta pakSoM meM tIna tIna dinoM taka sUrya aura candra kA udaya zubha hotA hai // 65 // vAyu kA candra se udaya hone para sUrya se grasta honA zubhakArI (14) tathA 1 - ulaTe arthAt azubhakArI // 2- dUsare arthAt vAyeM // 3 - bAMI ora kI // 4- dAhinI ora kI / / 5- madhyabhAga kI // 6 zarIra ke avayavoM // 7- manovAJchita padArthako sUcita karane vAlI // 8-apriya // 6-sUcanAM // 10nAza // 11- vRddhi // 12- priya // 13 - prazaMsA ke yogya, uttama // 14- kalyANakArI // Aho! Shrutgyanam
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda / ( 103 ) sUrya se udaya hone para candra se prApta honA bhI kalyANakArI hai // 66 // zukla pakSa meM dina ke prArambha ke samaya dhyAnapUrvaka par3ivAke dina vAyu ke prazasta (9) aura aprazasta ( 2 ) saJcAra (3) ko dekhanA cAhiye, yaha bAyu pahile tIna dina taka candra meM udita hotA hai; tadanantara tIna dina taka candra meM hI saGkramaNa (4) karatA hai; phira tIna dina taka candra meM hI saG kramaNa karatA hai, isI krama se vaha pUrNamAsI taka gamana karatA hai tathA kRSNa pakSa meM sUryodaya ke sAtha yahI krama jAnanA cAhiye // 61 // 68 // 69 // tIna pakSa taka isa kA anyathA (5) gamana hone para chaH mAsa meM mRtyu ho jAtI hai, do pakSa taka viparyAsa (6) hone para abhISTa (9) bandhutroM ko vipatti hotI hai, eka pakSa taka triparyaya (8) hone para dAruNa (9) roga hotA hai tathA do tIna dina taka viparyAsa hone para kalaha Adi utpanna hotA hai // 12 // 11 // eka do vA tIna rAta dina taka yadi vAyu sUrya nAr3I meM hI calatA rahe to krama se tIna do tathA eka varSa meM mRtyu ho jAtI hai tathA ( eka do vA tIna rAta dina taka yadi vAyu ) candra nAr3I meM hI calatA rahe to roga u tpanna hotA hai // 72 // yadi eka mAsa taka vAyu sUrya mAr3I meM hI calatA rahe lo jAna lenA cAhiye ki eka rAtri divasameM mRtyu hogI tathA ( yadi eka mAsa taka vAyu) candra nAr3I meM hI calatA rahe to dhana kA nAza jAnanA cAhiye // 73 // tInoM (nAr3iyoM ) ke mArga meM rahatA huA vAyu madhyAhU ke pazcAt mRtyu kA sUcaka hotA hai tathA daza dina taka do ( nAr3iyoM ) ke mArga meM sthita raha kara gamana karane para mRtyu kA sUcaka hotA hai // 74 // yadi vAyu daza dina taka candra nAr3I meM hI calatA rahe to udvega (10) aura roga ko utpanna karatA hai tathA Adhe prahara taka idhara udhara calatA rahe to lAbha aura pUjA Adi ko karatA hai // 15 // 1- zreSTha // 2- nikRSTa // 3 - gamana kriyA // 4 - gatikI kriyA // 5-ulaTA // 6 - ulaTA // 7- priya, icchita // 8-ulaTA // 6-kaThina // 10- zoka // Aho! Shrutgyanam
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // viSuvat samaya (1) ke Ane para jisa ke netra phar3ake usa kI mRtyu nissandeha eka dina rAta meM ho jAtI hai // 76 // ___pAMca saGakrAntiyoM (2) kA ullaGghana kara yadi vAya mukha meM cale to mitra aura dhana kI hAni, nistejastva (3) tathA mRtyu ke binA saba hI ana rthoM kA sUcaka hotA hai // 17 // ___yadi vAyu teraha saGkrAntiyoM kA ullaGghana kara vAma nAsikA meM cale to roga aura udvega Adi kA sUcaka hotA hai // 8 // __ mArgazIrSa kI sakrAnti ke samaya se lekara yadi vAya pAMca dina taka ( eka hI nAr3I meM ) calatA rahe to aThArahaveM varSa meM mRtyu kA sUcaka hotA hai // 7 // zarada kI saGkrAnti ke samaya se lekara yadi vAyu pAMca dina taka ( eka hI nAr3I meM) calatA rahe to pandraha varSa ke anta meM mRtyu kA sUcaka hotA hai // 8 // ___ zrAvaNa ke prArambha (4) se lekara yadi vAyu pAMca dina saka ( eka hI nAr3I meM ) calatA rahe to bAraha varSa ke anta meM mRtya kA sUcaka hotA hai jyeSTha ke Adi divasa se lekara yadi vAyu daza dina taka ( eka hI nAr3I meM) calatA rahe.to naveM varSa ke anta meM nizcaya pUrvaka mRtyu kA sUcaka hotA hai, caitra ke Adi divasase lekara yadi vAya pAMca dina taka ( eka hI nAr3I meM) calatA rahe to chaH varSa ke anta meM avazya hI mRtyu kA sUcaka (5) hotA hai tathA mAgha mAsa ke zrAdi divasa se lekara yadi vAyu pAMca dina taka ( eka hI nAr3I meM ) calatA rahe to tIna varSa ke anta meM mRtyu kA sUcaka hotA hai| 81 // 2 // 3 // 4 // __ yadi vAya sarvatra do tIna tathA cAra dina taka ( eka hI nAr3I meM) ca. latA rahe to varSa ke bhAgoM ke dvArA una ko yathAkrama se jAna lenA cAhiye (6) // 5 // 1-jaba dina aura gata barAbara hote haiM usa samaya kA nAma viSavatsamaya hai // 2-eka se dUsarI meM gamana karanA // 3-teja kA abhAva // 4-prathama dina // 5sucanA karane vAlA // 6-yahAM se Age 86 veM zloka se lekara 235 zloka taka ke viSaya ko ( kAlajJAnAdi ko ) grantha ke vistAra ke bhaya se nahIM likhA gayA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pari cheda // jaba (1) calatA huo bhI pavana acche prakAra se na mAlama ho taba pIta (2) zveta, (3) aruNa (4) aura zyAma (5) vinduoM se usa kA nizcaya karanA cAhiye // 236 // donoM aMgUThoM se donoM kAnoM ko, donoM madhyamA (6) aMguliyoM se nA. sikA ke donoM chidroM ko tathA kaniSThikA (7) aura anAmikA (8) aMgu. liyoMse mukha kamala ko banda kara tathA donoM tarjanI (C) aMguliyoM se netroM ke koNoM ko davA kara tathA zvAsa ko roka kara sAvadhAna mana hokara vinda ke raMga ko dekho // 237 / 238 // pIta vinda se bhauma (10) ko, zvetavindu se varuNa (19) ko, kRSNavinda se pavana (12) ko tathA lAlavindu se hutAzana (13) ko jAne // 23 // .. calatI huI jisa vAma athavA dakSiNa nAr3I ko rokanA cAhe usa aGka ko zIghra hI dAba denA cAhiye ki jisa se nAr3I dUsarI ho jAve // 250 // vicAra zIla jana vAma vibhAga (14) meM agrabhAga meM candra kSetrako kahate haiM tathA dakSiNabhAga (15) meM pRSTha bhAga meM sUrya kSetra ko kahate haiM // 241 // lAbha, alAbha, sukha, duHkha, jIvana aura maraNa ko vAyu saJcAra (16) ke jAnane vAle virale hI puruSa acche prakAra se jAnate haiM // 242 // jo buddhimAn puruSa nAr3IkI vizuddhi ko acche prakAra se jAnatA hai usa ko vAyu se utpanna hone vAlA saba hI sAmarthya jJAta ho jAtA hai // 243 // nAbhirUpa aSTa karNikA para car3he hue, kalAvindu se pavitra hue, repha se yukta tathA sphaTita kAnti vAle (17) hakArakA cintana karanA cAhiye, tada. nantara vijalI ke vega se tathA agnikaNoM kI saikar3oM zikhAoM ke sAtha sarya bhArga se usa kA recana kare tathA use AkAzatala meM pahuMcA de, tatpazcAt amRtase prAI kara (18) dhIre 2 utAra kara candra ke samAna kAnti vAle usa hakAra 1-aba yahAMse 236veM zlokase lekara zlokoMkA artha likhA jAtA hai / 2-piilaa| 3-sapheda // 4-lAla ||5-kaalaa // 6-bIca kii|| 7-saba se choTI // 8-choTI aMguli ke pAsa kI aMguli // 1-aMgUThe ke pAsa kI aMguli 10-bhauma nAmaka vAyu ko // 11-varuNa nAmaka vAyu ko // 12-pavana nAmaka vAyu ko // 13-agni nA. maka vAyu ko|| 14-bAMI ora ||15-daahinii ora // 16-vAyu kI gati kiyaa| pradIpta AbhA vAle // 18-bhigo kara // Aho! Shrutgyanam
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 106) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // ko candramArga se nAbhikamala meM sthApita karade, isa prakAra yathArtha mArga se nirantara niSkramaNa (1) aura praveza ko karane vAlA abhyAsI puruSa nAr3I zuddhi ko prApta hotA hai // 244 // 247 // isa prakAra nAr3I zuddhi meM abhyAsa ke dvArA kuzala hokara buddhimAn na. nuSya apanI icchA ke anusAra usI kSaNa puToM (2) meM vAyu ko ghaTita (3) kara sakatA hai // ghAya eka nAr3I meM DhAI ghar3I taka hI rahatA hai; tadanantara usa nAr3I ko chor3akara dUparI gAr3I meM calA jAtA hai // 240 // ___ svastha manuSya meM eka dina rAta meM prANavAyu kA zrAgama (4) aura nirgama (5) pachIsa sahasra chaHsau vAra hotA hai // 250 / / jo mugdha buddhi (6) manuSya vAyu ke saGkramaNa (7' ko bhI nahIM jAnatA hai vaha tattvanirNaya (8) kI vArtA ko kaise kara sakatA hai ? // 251 // pUraka vAyu se pUrNa kiyA huA adhomukha (9) kamala praphullita (10) ho jAtA hai tathA vaha Urdhvazrota (19) hokara kumbhaka vAya se prabodhita (12) ho jAtA hai, isa ke pazcAt recaka se pAkSipta (13) kara vAyu ko hRdaya kamala se khIMcanA cAhiye tathA use Urdhva zrota kara mArga kI gAMTha ko tor3akara brahmapura meM lejAnA cAhiye, pIche kutUhala (14) karane vAlA yogI use brahmarandhra (15) se nikAla kara samAdhiyakta (16) hokara dhIre 2 Aka kI ruI meM vedhita kare, sasa meM vAraMvAra abhyAsa kara mAlatIke mukula (17) AdimeM tandrA rahita (18) hokara sthira lakSa ke dvArA sadA vedha kare, tadanantara usa meM dUDha abhyAsa yAlA hokara varuNa yAyu se karpUra, (19) aguru (20) aura kuSTha (21) Adi gandha dravyoM meM acche prakAra vedha kare, tadanantara ina meM (22) lakSa ko pAkara tathA dhAyu ke saMyojana (23) meM kuzala (24) hokara udyama pUrvaka sUkSma pakSizarIroM meM 1-nikalanA // 2-chidroM // 3-ruddha rukA huA ||4-aanaa // 5-nikalanA // 6-moha se yukta buddhi vAlA, ajJAnI // 7-gamana kI kriyA // 8-natva ke nizcaya // 1-jIce kI ora mukha vAle // 10-phUlA huA // 11-Upara kI ora paGkhar3iyoM vaalaa|| 12-khilA huaa|| 13-pheMkA huA // 14-kautuka // 15-brahmachidra // 16-ekAgra citta // 17-kalI // 18-UMgha se rahita // 16-kapUra // 20-agara // 12-kUTa // 22-dhyAna kI saphalatA // 23-jor3anA // 24-catura // Aho! Shrutgyanam
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // ( 107 ) vedha kare, pataGga aura bhRGgoM ke zarIroM meM abhyAsa hojAne para mRgoM meM bhI baMdha kare tathA vaha dhIra puruSa ananya mAnasa (1) aura jitendriya (2) hokara saJcaraNa kare, tadanantara nara azva (3) aura hastI (4) ke zarIra meM praveza aura nirgama (5) kara krama se pusta (6) aura upala (9) meM bhI saGkramaNa kare / / 252-258 // isI prakAra mRta prANiyoM ke zarIroM meM vAna nAsikA ke dvArA praveza kare parantu pApa kI se jIvita prANiyoMke zarIroM meM praveza karanA nahIM kahA gayA hai || 260 // zaGkA isa prakAra krama se para zarIra meM praveza karane ke abhyAsa kI zakti se vimukta ke samAna nirlepa (8) hokara buddhimAn puruSa apanI icchA ke anusAra saJcaraNa (l) kare // 269 // ka- yaha jo para zarIra meM praveza karanA hai yaha kevala Azcarya kAraka hai, athaca yaha bhI sambhava hai ki isa kI siddhi prayatna karane para bhI adhika kAla meM bhI na ho sake // 1 // kleza ke kAraNa bhUta (10) aneka upAyoMse pavana ko jIta kara bhI tathA zarIra meM sthita nAr3I ke pracArako svAdhIna (19) karake bhI tathA zraddha eya (12) para zarIra meM saGkrama (13) ko siddha karake bhI kevala eka vijJAna meM zAsaka (14) puruSa ko mokSamArga kI siddhi nahIM hotI hai // 2 // 3 // prANAyAma se kadarzita (15) mana svasthatAko nahIM prApta hotA hai, kyoMki prANa ke prAyamana (16) meM pIr3A hotI hai tathA pIr3A ke hone para citta kA viplava (11) ho jAtA hai // 4 // pUraNa kumbhana tathA recana meM parizrama karanA bhI citta ke klezakA kAraNa hone se mukti ke liye vighnakAraka hai // 5 // 1 - ekAgra citta // 2 - indriyoM ko jItane vAlA // 3-ghor3A // 4-hAthI // 5-nikalanA // 6-putalI / / 7-patthara // 8-doSa rahita / / ka- aba yahAM se Age ukta -gati, gamana // grantha ke chaThe prakAza kA viSaya likhA jAtA hai // 10- kAraNa svarUpa 11-apane AdhIna / / 12 - zraddhA (vizvAsa) na karane yogya 13- gati kriyA 14- tatpara, dattacitta / / 15-vyAkula, ghabar3AyA huA // 16 - rukAvaTa, nirAdha / / 17- asthiratA / / Aho ! Shrutgyanam
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // . isaliye prazAnta (1) buddhimAn puruSa indriyoM ke sAtha mana ko khIMcakara dharmadhyAna ke liye mana ko nizcala kare // 6 // . nAbhi, hRdaya, nAsikAkA agrabhAga, mastaka, bhrU , (2)tAlu, netra, mukha, karNa (3) aura zira, ye dhyAna ke sthAna kahe gaye haiM // 7 // ina meM se kisI eka sthAna meM bhI mana ko sthira karane vAle puruSa ko prAtmajJAna sambandhI aneka jJAna utpanna ho jAte haiM // 8 // . ka-dhyAna karane kI icchA rakhane vAle puruSa ko dhyAtA, (4) dhyeya, (5) aura phala ko jAnanA cAhiye, kyoMki sAmagrI ke vinA kAryo kI siddhi kadApi nahIM hotI hai // 1 // jo grANoMkA nAza hone para bhI saMyama meM tatparatA (6) ko nahIM choDatA hai, anya ko bhI apane samAna dekhatA hai, apane svarUpa se paricyuta (7) nahIM hotA hai, zIta vAta aura bhAtapa (8) Adi se upatApa (e) ko nahIM prApta hotA hai, mokSakArI (10) yogAmRta rasAyana [19] ke pIne kI icchA rakhatA hai, rAgAdi se anAkrAnta [12] tathA krodhAdi se pradUSita [13] mana ko mAtmArAma [14] rUpa karatA hai, saba kAryoM meM nirlepa [15] rahatA hai, kAma bhogoM se virata (16) hokara apane zarIra meM bhI spRhA [17] nahIM rakhatA hai, sarvatra samatA [18] kA zrAzraya [19] lekara saMvega [20] rUpI hada [21] meM gotA lagAtA hai, narendra [22] athavA daridra ke liye samAna kalyANakI icchA rakhatA hai, saba kA karuNApAtra hokara saMsArake sukha se parAGa mukha [23] rahatA hai, sumeru ke samAna niSkampa, (24) candramA ke samAna prAnanda dAyaka tathA vAyu ke samAna niHsaGga rahatA hai, vahI buddhimAn dhyAtA prazaMsanIya ginA jAtA hai // 2-7 // 1-zAnti se yukta / / 2-bhauMha / / 3-kAna / ka-aba yahAM se Age ukta grantha ke sAtaveM prakAza kA viSaya likhA jAtA hai| 4-dhyAna karane vAlA ||5-dhyaan karaneke yogya ||6-ttpr rahanA, aaskti|| -girA huA, pRthak // 8-dhUpa // -duHkha ||10-mokssdaayk ||11-yogaamRtruupii ra. sAyana // 12-na dabAyA huA // 13-doSa rahita // 14-AtmA meM Ananda pAne vAlA // 15-saGa rahita // 26-haTA huA // 27-icchA / 18-samabhAva // 16-sahArA // 20saMsAra se bhaya // 21-tAlAba // 22-rAjA // 23-muMha phare hue // 24-kmprhit| Aho ! Shrutgyanam
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda | ( 106 ) buddhimAn janoM ne dhyAna ke abalamvana [1] dhyeya ko cAra prakAra kA mAnA hai - piNDastha, padastha, rUpasya aura rUpavarjita // 8 // piNDastha dhyAna meM pArthivI, Agneyo, mArutI, vAruNI aura pAcavIM tatrabhU, ye pA~ca dhAraNAyeM haiM // 8 // tiryagloka ke samAna kSIra samudra kA dhyAna kare, uma meM lambUdvIpa ke samAna, sahastra patra tathA suvarNa kAnti vAle kamala kA smaraNa kare, usa ke ke. sara samUha ke bhItara sumeru parvata ke samAna, pradIpta, polI kAnti vAlI, karNikA kA paricintana kare, tathA usa meM zveta siMhAsana para baiThe hue tathA karma ke nAza karane meM udyata zrAtmA kA cintana kare, isa kA nAma pArthivI dhAra hai // 10 // 11 // 12 // nAbhi meM SoDaza patravAle [2] kamala kA cintana kare, karNikA meM mahAmantra [3] tathA pratyeka patra meM svarAvalI [4] kA cintana kare, mahAmantra meM jo akSara repha vindu aura kalA se yukta [5] hai usake repha se dhIre 2 nikalatI huI dhUmazikhA [6] kA smaraNa kare, tadanantara sphuliGga [9] samUha kA tathA jvAlA samUha kA dhyAna kare tadanantara jvAlA samUha se hRdaya meM sthita kamala ko jalA de aisA karane se mahAmantra ke dhyAna se utpanna huA prabala agni praSTa karma nirmANa rUpa [8] adhomukha [9] prAThoM patroM ko jalA detA hai, tadanantara deha ke bAhara zragni ke samIpa jalate hue, anta bhAga meM svastika [10] se lAMchita [19] tathA vahnike bIja se yukta kamala kA dhyAna kare, pIche mantra kI zikhA bhItarI agni ke samIpa deha aura kamala ko bAhara nikAlakara bhasmasAt [12] karane ke pazcAt zAnta ho jAtI hai isakA nAma zragnayI dhAraNA hai // 13-18 // tadanantara tribhuvana maNDala ko pUrNa karanevAle, parvatoM ko DigAnevAle tathA samudroMko kSobhita karanevAle vAyu kA cintana kare tathA usa vAyu se usa ( pUrvokta) bhazmaraja [13] ko zIghra hI ur3Akara dRr3ha abhyAsa vAlA tathA 3- "ahaM " 4 - svara paMkti / / 5- " haiM " // 6 - dhueM kI lau |7 - agni kaNoMkA samUha / 8-ATha karmoM kI racanA rUpa // 6-nIce mukha vAlA // 10- sAthiyA / / 11-cinhavAlA || 12- dagdha / / 13- bhasmarUpa dhUla 1-Azraya // 2- solaha patroMse yukta // Aho! Shrutgyanam
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ (110) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / / prazAnta AtmAvAlA ho jAve, isakA nAma vAyavI dhAraNA hai // 11 // 20 // - baramate hue amRta kI bauchAroM ke sAtha meghamAlA se yukta zrAkAzakA smaraNa kare, tadanantara ardhacandra se AkrAnta [2] tathA vAruNa se aGkita maNDala [2] kA dhyAna kare, tadanantara usa maNDala ke samIpa sudhArUpa jalase usa nabhastala [3] ko plAvita [4] kare tathA ekatrita huI usa rajako dho DAle, isakA nAma vAruNI dhAraNA hai // 21 // 22 // tadanantara mAta dhAtuoM ke vinA utpanna hue, pUrNa candra ke samAna u. jjvala kAntivAle tathA sarvajJa ke samAna AtmA kA zuddha buddhi puruSa dhyAna kare, tadanantara siMhAsana para baiThe hue, sarva atizayoM se pradIpta, sarva karmoke nAzaka, kalyANoM ke mahatva se yakta tathA apane aGga garbha meM nirAkAra prAtma. svarUpakA dhyAna kare, isakA nAma tatrabhU dhAraNa hai, isa prakAra piNDastha dhyAnameM abhyAsa yakta hokara yogI muktisukha ko prApta kara sakatA hai / // 23 // 24 // 25 // . isa prakAra se piNDastha dhyAna meM nirantara (atyanta ) abhyAsa karane vAle yogI puruSa kA duvidhAyeM, mantra aura maNDala kI zaktiyAM, zAkinI, kSudra yoginI, pizAca tathA mAMsAhArI jIva kucha bhI nahIM kara sakate haiN| kintu ye saba usake tejako na sahakara usI kSaNa bhIta ho jAte haiM, evaM dRSTa hAthI, siMha zarabha sarpa bhI jighAMsu hokara bhI stambhita ke samAna hokara usase dUra hI rahate haiM // 26 // 27 // 28 // ... (ka) pavitra padoM kA pAlambana (5) kara jo dhyAna kiyA jAtA hai usa dhyAna ko siddhAnta pAra gAmI (6) janoMne padastha dhyAna kahA hai // 1 // nAbhikanda (7) para sthita solaha patra vAle kamalameM pratyeka patrapara bhramaNa karatI haI svara mAlA (8) kA paricintana kare tathA hRdaya meM caubIsa patra. vAle karNikA sahita kamala kA pari cintana kare, usa para krama se paccIsa 1-yukta 2-cinhavAle // 3-AkAzatala // 4-Adra, gIlA // ___ka-aba yahAM se Age ukta grantha ke AThaveM prakAza kA viSaya likhA jAtA hai| 5-Azraya ||6-siddhaant ke pAra pahuMce hue // 7-nAmisthala // 8-svarasamUha / / Aho! Shrutgyanam
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pricched| yoM (1) kA cintana kare, pIche Au patravAle mukha kamala para dUmare pATha varNo kA (6) smaraNa kare, isa prakAra mAtRkA [2] smaraNa karane se zruta jJAna meM pAragAmI ho jAtA hai // 2 // 3 // 4 // ina anAdi siddha varNo kA vidhi pUrvaka dhyAna karane se dhyAtA puruSa ko maSTa Adi ke viSaya meM usI kSaNa jJAna ho jAtA hai / 5 // athavA-nAbhi kanda ke nIce pATha (3) dala vAle padma (4) kA smaraNa kare, usameM pATha vargoM se yukta daloMke sAtha svaroMkI paMktise viziSTa ramya (5) kemara kA smaraNa kare, saba da nasandhiyoM meM siddhoM kI stuti rUpa meM zobhita pada (6) kA smaraNa kare, saba daloM ke agrabhAgoM meM mAthApraNava se pavitra kiye hue pada (7) kA smaraNa kare, usake bIcameM repha se yukta, kalAvindu se ramya, himake samAna nirmala, prAdya (8) varNa ke sahita antima varNa (e) kA smaraNa kare, (10) ahaM yaha akSara prANa prAnta (19 kA sparza karanevAlA tathA pavitra hai usakA hasva, dIrgha. sUdama aura ati sUkSma rUpa uccAraNa hotA hai, isa prakAra se uccAraNa karane se nAbhi kaNTha aura hRdaya se ghaNTikA Adi granthiyAM vidIrNa (12) ho jAtI haiM, pIche atyanta sakSma dhvanise madhya mArga meM jAte hue usakA smaraNa kare, pIche vindu se santapta. 13) kalA meM se nikalate hue, dugdha ke samAna ujjvala, (14) amata kI taraGgoM se antarAtmA ko bhigAte hue, usa kA cintana kare, pIche amata ke sarovara se utpanna hue, solaha dalavAle kamala ke madhya bhAga meM prAtmA ko sthApita kara una patroM meM solaha vidyA deviyoM kA cintana kare, pIche sphaTika ke samAna nirmala jharanoM meM se karate hue tathA dugdhake samAna zveta amRta se apane ko dIrgha kAla taka sIMcate hue usakA dhyAna kare, pIche isa mantrarAja ke abhidheya (15) tathA parameSThI (16) tathA sphaTika ke samAna nirmala arhanta kA mastaka meM 5-paccIsa vyaJjanoM ||2-antHsth aura USma varNo kA ||3-svr aura vyaJjana samUha ||4-ptr // 5-kml|| 6-sundara // 7-"hIM" isa padakA // 8-"oM hI" isa pada kA // -pahile arthAt akAra // 10-hakAra // -arthAt "aha" isa padakA smaraNa kare // 11-ANa kA anta bhAga // 12-chinna // 13-tapI huI // 14-ujale / / 15-vAcya, kathanIya // 16-parama padapara sthita // Aho ! Shrutgyanam
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 112 ) zrIrAjamantraguNakarUpamahodadhi // dhyAna kare, pIche usa dhyAna ke praveza (1) se "so'ham " prakAra vAraMvAra kahate hue zaGkA rahita (2) AtmA ke sAtha ekatA ko jAne, pIche rAgadva eSa aura moise rahita, sarvadarzI, pUjanIya, (4) tathA samavasaraNa meM dezanA (5) dete hue paramAtmA ke AtmA ke sAtha dhyAna karatA huA dhyAtA yogI puruSa klezoM kA nAza kara paramAtma bhAva ko prApta hotA hai // 6 // 17 // bhedabhAvase " so'ham " isa paramAtmA kI (3) devoM se athavA buddhimAn puruSa Upara aura nIce rephase yukta, kalAvinduke sahita, anAhata (6) se yakta, svarNa kamala ke garbha meM sthita, sAndra, (7) candra kiraNoM ke samAna nirmala, gagana 8) meM saMcAra (9) karate hue tathA dizAoMoMko vyAsa karate hue mantrarAja (10) kA smaraNa kare, pIche mukha kamalameM praveza karate hue, bhrUlatA (11) ke madhya meM bhramaNa karate hue, netra patroM meM karate hue, sphuraNA bhAla maNDala (12) meM Thaharate hue, tAla chidra se nikalate hue, sudhArasako TapakAte hue, candramA ke sAtha spardhA (13) karate hue, bhItara prakAza ko sphurita (14) karate hue, nabhobhAga meM (15) sacaraNa karate hue, ziva lakSmI se jor3ate hue tathA sarva avayavoMse sampUrNa ( usa mantrarAja kA ) kumbhaka se cintama kare // 18-22 // akArAdi, hakArAnta, rephamadhya vinduke sahita usa hI parama tatvako (16) jo jAnatA hai vahI tatvajJAnI hai // 23 // jaba hI yogI sthira hokara isa mahAtatva kA dhyAna karatA hai usI sa mayAnanda sampatti kI bhUmi mukti rUpa lakSmI prApta ho jAtI hai // 24 // pIche repha vindu aura kalA se hIna zubhra akSara kA dhyAna kare, pIche ma nakSara bhAva ko prApta hue tathA anuccArya kA cintana kare // 25 // candra kalAke samAna zrAkAra vAle, sUkSma, sUryake samAna tejasvI tathA camakate hue anAhata nAmaka deva kA cintana kare // 26 // 1- vega // 2- zaGkA ko chor3akara // 3-sabako dekhanevAle // / 4- pUjAke yogya // 5- upadeza / / 6- anAhata nAda | 7- bhIge hue // 8- AkAza / / 6-gamana // 10- navakAra mantra / / 11- nauM / 12 - mastaka maNDala || 13 - IrSyA / / 14- pradIpta // 15- AkAza bhAga // / 16 " ahaM " rUpa tatra // Aho! Shrutgyanam
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda | ( 113 ) pIche bAlake agrabhAga ke samAna sUkSma usakA hI dhyAna kare, pIche kSaNabhara jyotarmaya (9) jagat ko zravyakta svarUpa (2) dekhe // 27 // lakSyase mana ko haTAkara tathA alakSya meM manako sthira karate hue. yogI ke antaHkaraNa meM kramase apratyakSa (3) prakSaya jyoti prakaTa ho jAtI hai // 28 // isa prakAra lakSya kA pralambana (4) kara lakSyabhAva ko prakAzita kiyA, usameM nizcala mana vAle muni kA prabhISTa siddha hotA hai ||29|| tathA hRdayakamalake madhyabhAgameM sthita tathA zabda brahma ke eka kAraNa svara aura vyaJjana se yukta parameSThI ke vAcaka (5) tathA mastaka para sthita ca ndramA kI kalA ke amRta rasa se Ardra (6) mahAmantra rUpa praNava (9) kA kumbhaka ke dvArA paricintana kare // 30 // 31 // stambhana meM pIta, vazyameM lAla, kSobhaNa meM vidruma ke samAna, vidveSaNa meM kRSNa tathA karmaghAtameM candra ke samAna usakA dhyAna kare // 32 // tathA yogI puruSa tIna jagat ko pavitra karanevAle tathA ati pavitra paJcaparameSThi namaskAra rUpa mantra ( 8 ) kI cintana kare // 33 // ATha patravAle zveta kamala meM karNikA meM sthita prathama pavitra saptAkSara mantra (c) kA cintana kare || 34 // tathA dizA ke patroM meM krama se siddha Adi [10] cAroM kA cintana kare ta thA vidizAoM ke patroM meM cUlA ke cAroM padoMkA [11] cintana kare // 35 // mana vacana aura zarIra kI zuddhi ke dvArA isakA ekasau brATa bAra cintana karatA huA muni bhojana karane para bhI caturtha tapake phala ko pA letA hai // 36 // isa prakAra isa saMsAra meM isa hI mahAmantra kA zrArAdhana kara parama lakSmI ko prApta hokara yogI loga trilokI ke bhI pUjya ho jAte haiM ||31|| 1- prakAza maya prakAza svarUpa // 2 aprakaTa rUpa ||3- pratyakSa se rahita // 1- Azraya 5- kahanevAle // 6-bhIge hue // 7- oMkAra / / 8- navakAra mantra // 6-" namoari haMtANaM" isa mantra kA / / 10 - Adi padase AcArya upAdhyAya aura sAdhu kA grahA hotA hai / / 11- 'eso paMcaNamukkAro, 'savvapAvappaNA-saNo, ' maMgalANaMca savvesiM, 'paDhamaM havAi maMgalaM, ina cAra padoM kA // 15 Aho! Shrutgyanam
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ (114) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // sahasroM pApoM ko karake saikar3oM jantuoM ko mArakara isa mantra kA prA. rAdhana kara tiryaJca bhI devaloka ko prApta hue haiM // 38 // pAMca guruoM ke [1] nAmase utpanna, solaha akSara vAlI vidyA hai, usakA do sau bAra japa karanevAlA puruSa caturtha ke phala ko [2] prApta hotA hai // 38 // chaH varNavAle mantra ko (3) tIna sau vAra, cAra akSara vAle mantra (4) ko cAra sau bAra tathA pAMca akSaravAle varNa (5) ko pAMca sau vAra japakara yogI puruSa caturtha ke phala (6) ko prApta karatA hai // 40 // inakA yaha phala pravRttikA hetu kahA hai| kintu vAstavameM to unakA phala svarga aura apavarga (7) hai // 41 // . ata se nikAlI huI pAMca varNavAlI, paJjatatvamayI vidyA kA (c) nirantara abhyAsa karane se vaha saMsAra ke kleza ko naSTa karatI hai // 42 // cAra maGgala cAra lokottama aura cAra zaramA rUpa, padoMkA avyagramana (e) hokara smaraNa karane se manuSya mokSa ko prApta hotA hai // 43 // mukti sukha ko denevAlI pandraha akSara kI vidyAkA dhyAna kare tathA sarva ke samAna sarvajJAnoM ke prakAzaka mantra kA (10) smaraNa kare // 14 // isa mantra ke prabhAva ko acche prakAra se kahane meM koI bhI samartha nahIM hai| joki (mantra) sarvajJa bhagavAn ke sAtha tulyatA ko rakhatA hai // 45 // yadi manuSya saMsAra rUpa dAvAnala (11) ke nAza kI eka kSaNa meM icchA karatA ho to use isa prodi mantra ke prathama ke sAta varNoM kA (12) smaraNa karanA cAhiye // 46 // ___ tathA karmoM ke nAza karanevAle pAMca varSoM se yukta mantrakA smaraNa kara. nA cAhiye tathA sabako abhayadAyaka (13) varNamAlA (14) se yukta mantrakA dhyAna karanA cAhiye // 47 // 1-pAMcoM parameSThiyoM ke // 2-upavAsake phalako ||3-"arhNt siddha" isa mantra ko ||4-"arht" isa mantra ko ||5-"asi AusA" isa padako // 6-upavA. saphala // 7-mokSa / / 8-"hrAM hrIM hU~ hrau hraH asi AusA" isa vidyAkA // -sAvadhAna mana ||10-"oN zrIM hrIM aha~ namaH" isa mantra kA // 11-dAvAgni ||12-"nnmo ari hatANaM" ina sAta varNoM kA // 13-abhaya ko denevAle ||14-akssr samUha / / Aho! Shrutgyanam
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // (115) mukhake bhItara pATha dala (1) vAle kamala kA dhyAna kare, una daloMmeM akSaroM ke nAThoM vargoM kA (2) dhyAna kare tathA "oM namo arahatANaM" isa prakAra se akSaroM kA bhI kramase dhyAna kare, pIche usameM svaramayakesaroMkI patikA dhyAna kare tathA usameM sudhAvinduse vibhUSita karNikA kA dhyAna kare, tathA usa karNikAmeM candravimbase girate hue, mukhake dvArA saJcAra karate hue, prabhA maNDala (3) ke bIcameM rahe hue tathA candra ke samAna mAyAvIja kA cintana kare, pIche patroM meM bhramaNa karate hue tathA AkAzatalameM saJcaraNa (4) karate hue, manake andhakAra kA nAza karate hue, gola, sudhArasa (5) vAle tAludvAra se jAkara bhra kuTI meM ullasita (6) hote hue, tIna lokameM acintya mAhAtmya (7) vAle tathA jyotirmaNDala (8) ke samAna adbhata pavitra mantra kA ekAgra citta se smaraNa karane para mana aura vacana ke mala se mukta hue puruSa ko zrata jJAna utpanna ho jAtA hai, isa prakAra sthira manase chaH mAsa taka abhyAsa karane se mukha kamala se nikalatI huI zuma kI zikhA ko dekhatA hai, tadanantara eka varSa taka abhyAsa karane se jvAlA ko dekhatA hai, isake bAda saMvega (e) ke utpanna ho jAnese sarvajJa ke mukha kamala ko dekhatA hai, ta. danantara pradIpta kalyANa mAhAtmya vAle, atizayoMko prApta hue tathA bhAmaNDala (10) meM sthita sarvajJa ko sAkSAt (11) dekhatA hai, isake pazcAt manako sthira kara tathA usameM nizcaya ko utpanna kara saMsAra vanako chor3akara siddhi mandira (12) ko prApta hotA hai "48-57 // mAnoM candra vimbase utpanna huI sadA amRta ko barasAne vAlI tathA kalyANa kA kAraNa mastaka meM sthita "kSim" isa vidyAkA dhyAna kare // 5 // kSIra samudra se nikalatI huI, sudhA jalase plAvita (13) karatI huI tathA siddhi kI sopAna (14) pati ke samAna zazikalA kA mastaka meM dhyAna kare // 5 // - 1-patra ||2-svr varga, kavarga, cavarga, varga, tavagaM, pavarga, ananyavarga, tathA U mavarga, ina ATha vargo kA ||3-prkaashmnnddl // 4-gamana / / 5-amRtarasa ||6-prdiipt, zobhita // 7-na vicArane yogya mahimA vAle / / 8-prakAza maNDala // -saMsAra se bhaya / / 10-dIptisamUha / / 11-sAkSAt ke samAna / / 12-mokSa bhavana // 13-AI / / 14-tIr3hI // Aho! Shrutgyanam
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriimntrraajgunnklpmhoddhi| isake smaraNa mAtrase saMsAra kA vandhana TUTa jAtA hai tathA paramAnandake kAraNa avyaya (1) padako prApta hotA hai // 60 // nAsikA ke agrabhAga meM praNava, zUnya aura amAhata, ina tInoMkA dhyAna karane se pATha (2) guNoM ko prApta hokara nirmala jJAna ko pAtA hai| zaMkha vanda aura candramAke samAna ina tInoM kA sadA dhyAna karane se manuSyoM ko samagra viSayoMke jJAna meM pragalbhatA (3) ho jAtI hai / 62 // donoM pArzvabhAgoM (4) meM do praNavoMse yakta, donoM prAntabhAgoM meM mAyA se yukta tathA madhyameM "so'ham" se yukta alhIkAra kA mUrdhA (5) meM cintana kare // 62 // kAmadhenu ke samAna acintya (6) phala ke denemeM samartha tathA gaNadharoM ke mukhase nikalI huI nirdoSa vidyAkA japa kare // 64 // SaTakoNavAle apraticakrameM "phaTa isa pratyeka akSara kA, vAma (7) bhAga meM "siddhi cakrAyasvAhA" isa padakA tathA dakSiNabhAgameM bAharI bhAgameM vinduke sahita bhatAnta ko usake vIcameM rakhakara cintana kare tathA "namo jiNANaM" ityAdi ko "ro" ko pUrvameM jor3akara bAhara se veSTita (8) kara .. mATha patravAle kamala meM dIpta teja vAle prAtmAkA dhyAna kare tathA usa ke patroM meM krama se praNava Adi mantra ke akSaroMkA dhyAna kare // 67 // pahile pUrvadizAkI ora mukha karake Aditya maNDala () kA Azraya lekara pATha akSara vAle mantra kA gyAraha sau vAra japa kare // 6 // isa prakAra pUrva dizAke krama se anya patroM kI ora lakSya (10) dekara yogI paruSa ko sarva vighnoM kI zAnti ke liye ATha rAtritaka japa karanA cAhiye // 6 // pATha rAtrike bIta jAnepara mukhavartI (11) kamala ke patroM meM ina vargoM ko kramase dekhatA hai // 70 // dhyAnameM vighnakAraka (12) bhayaGkara siMha hAthI, rAkSasa Adi vyantara tathA anya prANI bhI usI kSaNa zAnta ho jAte haiM // 71 // 1-avinAzI 2-ATha siddhiyoM / / 3-kuzalatA, nipuNatA // 4-pasavAr3oM meM // pa-mastaka ||6-n sove jAne yogya // 7-bAyeM // 8-gherA huA // 6-sUrya maNDala / / 10-dhyAna // 11-mukha meM sthita ||12-vighn karane vAle // Aho! Shrutgyanam
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ , tRtIya pariccheda // (117) . aihika () phala kI icchA rakhane vAle puruSoM ko isa mantra kA praNava pUrvaka (2) zyAna karanA cAhiye tathA nirvANa (3) padakI icchA rakhanevAle puruSoM ko praNava se rahita (4) ima mantra kA dhyAna karanA cAhiye // // karmasamUha kI zAnti ke liye bhI isa mantra kA cintana karanA cAhiye. tathA prANiyoM ke upakAra ke liye usa pApa bhakSiNI vidyA kA smaraNa ka. ranA cAhiye // 13 // isa vidyAke prabhAva kI adhikatA se mana zoghra hI prasanna hotA hai, pApa kI malInatA (5) ko chor3a detA hai tathA jJAna rUpa dIpaka prakAzita ho jAtA hai / / 74 // jJAnavAn baja svAmI Adine vidyAvAda (6) se nikAlakara zivalakSmI (7) ke vIjarUpa, janmarUpa dAvAnala (8) ko zAnta karane ke liye navIna megha ke samAna siddhacakra ko kahA hai, guru ke upadeza se jAnakara usa kA cintana kare // 75 / / 76 // nAbhi kamala meM sthita vizvato mukha () "prakAra kA dhyAna kare, mastaka kamala meM sthita "si" varNa kA dhyAna kare, mukha kamala meM sthita "nAkAra" kA dhyAna kare, hadaya kamala meM sthita "ukAra" kA dhyAna kare tathA kaNTha. kamalameM sthita "sAkAra" kA dhyAna kare, tathA sarva kalyANa ke kartA anya bhI jIvoM kA smaraNa kre|| 17 // 7 // zruta rUpa samudra se utpanna hue anya bhI samasta akSara rUpa padoMkA dhyAna karanA nirvANa padakI siddhi ke liye hotA hai // 79 // yogI ko vItarAga (10) honA cAhiye, cAhe vaha kisI kA cintana kare, usa dhyAna kA varNana anya granthoM meM vistAra pUrvaka kiyA gayA hai // 8 // isa prakAra mantra vidyAoMke varNoM aura padoMmeM lakSmI bhAvakI prAptike liye kamase vizleSa ko kare // 1 // ..1-isa saMsAra ke // 2-oMkAra ke sahita // 3-mAkSapada // 4-oMkAra se rahita // 5-mailepana // 6-vidyAvAda caudaha pUrvo meM se darAvAM pUrva hai, isako vidyAnupravAda bhI kahate haiM // 7-mokSasampatti // 8-dAvAgni // 6-cAroM ora mukhavAle // 10-rAgase rahita // Aho ! Shrutgyanam
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 118 ) zrImantrarAjaguNa kalpamahodadhi // ka- mokSa lakSmI ke sammukha (1) rahane vAle, saba karmoM ke nAzaka, catu rmukha, (2) sarvaloka ko abhaya dene vAle, candra maNDala ke samAna tIna chatroMko dhAraNa karane vAle, pradIpta prabhAmaNDala (3) se sUrya maNDala kA tiraskAra karane vAle, divya dundubhi ke nirghoSa (4) se jina kI sAmrAjya sampatti ( 5 ) prakaTa hotI hai, zabda karate hue bhramaroM (6) ke jhaGkAra se zabdAyamAna ( 9 ) azoka vRkSa jina kA zobhita ho rahA hai, siMhAsana para virAjamAna, cAmaroM se vI" jyamAna, (8) jina ke caraNoM ke nakhoM kI kAnti se surAsuroM ke ziroratna (c) pradIpta hote haiM, jina kI samAbhUmi divya (10) puSpasamUha ke vikharane se acche prakAra vyApta ho jAtI hai, jina kI madhura dhvani kA pAna kandhe ko uThA kara mRgakula (19) karate haiM, hAthI aura siMha Adi bhI vaira ko chor3akara samIpavartI rahate haiM, sarva atizayoM se yukta, kevala jJAna se bhAsvara (12) tathA samavasaraNa meM sthita, parameSThI arhata prabhu ke rUpa kA zrAlambana (13) karake jo dhyAna kiyA jAtA hai use rUpastha kahate haiM // 1-7 // rAgadveSa aura mahAmoha ke vikAroM se akalaGkita, (14) zAnta, (15) kAnta, (16) manohAri, sarva lakSaNoM se yukta, para (11) tIrthikoM se ajJAta (18) yogamudrA se manorama, netroM ko atyanta aura avinAzI Ananda dA yaka, jinendra kI pratimArUpa dhyAna kA bhI nirnimeSa (19) dRSTi se nirmala mana hokara dhyAna karane vAlA puruSa rUpastha dhyAnavAn kahalAtA hai // 10 // abhyAsa ke yoga se tanmayatva (20) ko prApta hokara yogI puruSa spaSTatayA apane ko sarvajJa svarUpa meM dekhatA hai // 19 // jo yaha sarvajJa bhagavAn hai vahI nizcaya karake maiM hUM, isa prakAra tanmayatA 7 ko prApta hokara vaha sarvavedI (21) mAnA jAtA hai // 12 // ka- aba yahAM se Age ukta grantha ke naveM prakAza kA viSaya likhA jAtA hai // 1 - sAmane // 2 - cAroM ora mukha vAlA // / 3- prakAzasamUha // 4 - zabda // 5 - cakravartI kI sampatti |6 - bhauMroM / 7- zabda yukta // 8-havA kiye jAte hue ||6zira ke ratna / / 10 - sundara / / 11- mRgagaNa / / 12 - prakAzayukta / / 13 - azriya // 14 -kalaGka se rahita / 15 - zAntiyukta // 16 - kAntiyukta || 17 - paramatAnuyAthiyoM // / 18 - na jAnI huI / / 16- palaka lagAne se rahita, ekaTaka || 20 -- tatsvarUpattva / / 21 - sarvajJa // Aho! Shrutgyanam
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRtIya pricched| vItarAga kA cintana karane para yogI vItarAga hokara vimukta hojAtA hai, kintu rAgI kA mAlambana (1) kara kSobhaNAdi (1) kA kartA banakara rAgI ho jAtA hai // 13 // yantra kA jor3ane yAlA jisa 2 bhAva se yukta hotA hai usa ke dvArA vaha vizvarUpa saNi ke samAna tanmayatva ko prApta ho jAtA hai // 14 // kiJca-isa saMsAra meM kautuka se bhI asat (3) dhyAnoM kA sevana nahIM karanA cAhiye, kyoMki asat dhyAnoM kA sevana karanA svanAza ke liye hotA hai // 15 // mokSa kA Azraya lene vAle puruSoM ko saba siddhiyAM svayaM prApta hojAtI haiM, anya logoM ko siddhi kA honA sandigdha (4) hai, kintu svArtha kA nAza to nizcita hai // 16 // ka-amUrta, cidAnandarUpa, (5) niraJjana, (6) siddha paramAtmA kA jo dhyAna haiM use sUpavarjita dhyAna kahate haiM // 1 // isa prakAra siddha paramAtmA ke svarUpa kA avalambana kara nirantara smaraNa karane vAlA yogI grAhya grAhaka (7) se varjita (5) tanmayatvako prApta hotA hai // 2 // anya ke zaraNa se rahita hokara vaha usa meM isa prakAra se lIna hojAtA hai ki jisa se dhyAtA aura dhyAna, ina donoM kA prabhAva hone para dhyeya ke sAtha ekarava () ko prApta ho jAtA hai // 3 // vaha yahI samarasIbhAva (10) usa kA eko karaNa (19) mAnA gayA hai ki jisa ke apathagabhAva (12) se yaha AtmA paramAtmA meM lIna hojAtA hai // 4 // lakSya ke sambandha se alakSya kA, sthala se sUkSma kA tathA sAlamba (13) se nirAlamba (14) tattva kA tatvavettA (15) puruSa zIghra cintana kare // 5 // isa prakAra se cAra prakAra ke dhyAnAmRta meM nimagna muni kA mana jaga. tattva kA sAkSAtkAra (16) kara prAtmA kI zuddhi ko karatA hai // 6 // ka-aba yahAM se Age ukta grantha ke dazaveM prakAza kA viSaya likhA jAtA hai| 1-Azraya // 2 citta kI asthiratA Adi // 3-bure // 4-sandeha yukta ||5cit aura AnandarUpa ||6-niraakaar // 7-grahaNa karane yogya tathA grahaNa karane vaalaa| -rahita -ekatA // 10-samAna rasa kA honaa||11-ek kara denA // 12-ephto| 13-Azraya sahita // 14-Azraya rahita // 15-tattvajJAnI ||16-prtykssaa Aho! Shrutgyanam
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 120) shriimntrraajgunnklpmhoddhi|| AjJA, apAya, vipAka aura saMsthAna kA cintana karane se adhctu| prakAra se dhyeya (1) ke bheda se dharmazyAna cAra prakAra, kA kahA gayA hai. 7 // jisa meM sarvajJoM kI abAdhita (2) zrAjJA ko Age karake tatvapUrvaka pa. dArthoM kA cintana kiyA jAtA hai use AjJAdhyAna kahate haiM // // sarvajJa kA sakSma vacana jo ki hetuoM se pratihata (3) nahIM hotA hai, usa ko tadurupa (4) meM hI grahaNa karanA cAhiye, kyoMki jinezvara mRSA (5) bhASI nahIM hote haiM // // rAga dveSa aura kaSAya (6) Adi se utpanna hone vAle apAyoM (7) kA jisa meM vicAra kiyA jAtA hai vaha apAya dhyAna kahalAtA hai // 1 // isa loka tathA paraloka sambandhI apAyoM ke dUra karane meM tatpara hokara uma pApa karma se atyanta nivRtta ho jAnA cAhiye // 11 // . jisa meM pratyeka kSaNa meM utpanna hone vAlA, vicitra sUpa karmaphala ke u. daya kA vicAra kiyA jAtA hai vaha vipAka dhyAna kahA jAtA hai // 12 // . ahaMd bhagavAn paryanta kI jo sampatti hai tathA nAraka paryanta prAtmAkI jo vipatti hai, usa meM pugaya aura apuNya karma kA hI prAbalya () hai // 13 // - sthiti, utpatti aura vyayarUpa, anAdi ananta loka kI AkRti kA jisa meM vicAra kiyA jAtA hai use saMsthAna dhyAna kahate haiM // 14 // nAnA dravyoM meM sthita ananta paryAyoM kA parivartana hone se una meM prAsakta (9) mana rAgAdi se Akulattva (10) ko nahIM prApta hotA hai // 15 // . dharmadhyAna ke hone para kSAyopazamika (19) prAdibhAva hote hai tayA krama se vizuddha, pIta padma aura sita lezyAyeM bhI hotI haiM // 16 // atyanta vairAgya ke saMyoga se vilasita (12) isa dharmadhyAna meM prANiyoM ko atIndriya (13) tathA svasaMvedya (14) sukha utpanna hotA hai // 17 // ____saGga ko chor3akara yogI loga dharmabhyAna se zarIra ko chor3a kara veyaka zrAdi svargoM meM uttama deva hote haiM, vahAM ve atyanta mahimA ke saubhAgya . 1-dhyAna karane yogya vastu ||2-baadhaa rahita // 3-bAdhita // 4-usI rUpa // 5-mithyA bolane vAle // 6-krodhAdi // 7-hAniyoM // 8-prabalatA / -tatpara // 17vyAkulatA // 11-kSayopazama se utpanna hone vAlA // 12-zobhita // 13-indriya se bhagamya // 14-apane anubhava se jAnane yogya // Aho! Shrutgyanam
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda / vAle, zaraccandra ke samAna kAnti bAle, mAlA, bhaSaNa tathA vastroM se bhaSita zarIra ko prApta hote haiM. tathA ve vahAM viziSTa vIrya aura bodhase yakta, kAma kI bAdhA aura pIr3A se rahita tathA vighna rahita anupama sukha kA cirakAla taka sevana karate haiM, yahAM ve icchA se siddha hone vAle saba arthoM se manohara sukha rUpI amRta kA nirvighna bhoga karate hue gata janma ko nahIM jAnate haiM // 18 // 21 // tadanantara divya bhogoM kI samApti hone para svarga se cyuta hokara ve u. sama zarIra ke sAtha pRthivI para janma lete haiM, ve divya vaMza meM utpanna hokara nitya utsavoM se manorama aneka prakAra ke bhogoM ko bhogate haiM tathA una ke manoratha khaNDita nahIM hote haiM, tadanantara viveka kA prAzraya lekara saba bhogoM se virakta hokara tathA dhyAna se karmoM kA nAza kara avinAzI pada ko prApta hote haiM // 22 // 23 // 24 // ka-varga tathA apavarga (1) ke hetu dharma dhyAna ko kaha diyA, aba apavarga ke advitIya (2) kAraNa zukla dhyAna kA kathana kiyA jAtA hai // 1 // isa ( zukla dhyAna ) ko Adima saMhanana vAle (3) pUrvavedI (4) puruSa hau kara sakate haiM, kyoMki svalpasarava (5) prANiyoMkA citta kisI prakArase sthiratA ko nahIM prApta hotA hai // 2 // viSayoM se vyAkula hupro prANiyoM kA mana ThIka rIti se svasthatA ko dhAraNa nahIM karatA hai, ataH alpasAra (6) vAle prANiyoM kA zukna dhyAna meM adhikAra (7) nahIM hai // 3 // yadyapi aAdhunika (8) prANiyoM ke liye zukla dhyAna () duSkara hai tathA pi prastAva (10) ke abhaMga (19) ke kAraNa hama bhI zAstra ke anusAra samAgata [12] AmnAya (13) kA varNana karate haiM // 4 // ka-aba yahAM se Age ukta granthake gyArahaveM prakAza kA viSaya likhA jAtA hai| 1-mokSa ||2-anupm // 3-baja, RSabha aura nArAca saMhanana vAle ||4-puurv ke Anane 'vAle // 5nyor3e balabAle ||6-alppl / 7-yogyatA, pAtratA // 8-isa syke.|| -kaThina // 10- krama // 12-na TUTanA // 12-Aye hue // 13-pAramparSa / 16 Aho! Shrutgyanam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ (122) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // nAnA prakAra ke zratoM kA vicAra, zrutA bicAra aikya, sUkSmakriya aura utsannakriya, ina bhedoM se vaha (zuklathyAna ) cAra prakAra kA jAnanA cAhiye // 5 // zrata dravya meM paryAyoM ko ekatra kara aneka prakArake nayoMkA anaptaraNa karanA tathA artha vyaJjana aura dUsare yogoMmeM saMkramaNa (1) se yukta karanA; pahiH lA zukla dhyAna hai // 6 // isI prakAra se zruta ke anusAra eka paryAya meM ekattva kA vitarka karanA tathA arthavyaJjana aura dUsare yogoM meM saMkramaNa karanA; dUmarA zukla dhyAna hai // 7 // nirvANa (2) meM jAte samaya yogoM (3) ko rokane vAle kevalI (4) kA sUkSmakriyA vAlA tathA apratipati (5) jo dhyAna hai; vaha tIsarA zukla dhyAna hai // 8 // zailezI avasthA ko prApta tathA zaila ke samAna niSprakampa (6) kevalI kA utsanna kriyAyata tathA apratipAti jo dhyAna hai; vaha cauthA zakla dhyAna hai // 6 // ekatra yogiyoM ko pahilA, eka yogoMko dUsarA, tanuyogiyoMko tIsarA tathA niyogoM ko cauthA zukla dhyAna hotA hai // 10 // dhyAnake jAnane vAle puruSoMne jisa prakAra chadmasthake sthira manako dhyAna kahA hai usI prakAra ke valiyoMke nizcala bhaGga (7) ko dhyAna kahA hai // 11 // parva ke abhyAsa se, jIvake upayoga se, athavA karma kI nirjarA ke heta se athavA zabdArtha ke bahutva se, athavA jina vacanase, anya yogIkA dhyAna kahA gayA hai // 12 // atAvalambana pUrvaka (8) prathama dhyAna meM pUrva zrutArthake sambandhase pUrvadhara chamasya yogiyoMke dhyAna meM prAyaH ( zrutAvalambana ) yukta rahatA hai // 13 // kSINa doSavAle tathA nirmala kevala darzana aura kevala jJAnavAle puruSoM ko sakala () avalambana (10) ke viraha (11) se prasiddha antima (12) do dhyAna kahe gaye haiN||| 14 // . 1-gati, saJcAra ||2-mokss // 3-mana vacana aura zarIrake yogoMko // 4-kevala jJAnavAn // 5-pratipatana (nAza) ko na prApta honevAlA ||6-kmpse rhit|| 7-acala "shriir| -zratake Azrayake sAtha // -saba // 10-Azraya // 11-viyoga / 12-pichale // Aho! Shrutgyanam
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda | ( 123 ) usameM zruta se eka artha kA grahaNa kara usa artha se zabda meM gati kare tathA zabda se phira artha meM gamana kare; isI prakAra vaha buddhimAn puruSa eka. yogase dUsare yogameM gamana kare // 15 // jisa prakAra dhyAnI puruSa zIghra hI artha Adi meM saMkramaNa karatA hai u sI prakAra vaha phira bhI svayaM hI usase vyAvRtta (1) ho jAtA hai // 16 // isa prakAra zaneka prakAroMmeM jaba yogI pUrNa abhyAsa vAlA ho jAtA hai taba usameM zrAtmA ke guNa prakaTa ho jAte haiM tathA vaha ekatA ke yogya ho. jAtA hai // 19 // utpAda, sthiti aura bhaGga (2) Adi paryAyoM kA eka yoga kara jaba eka paryAya kA dhyAna karatA hai; usakA nAma "avicAra se yukta ekarvaM" hai // 18 // jisa prakAra mAntrika (3) puruSa mantra ke bala se saba zarIra meM sthita viSa ko daMza sthAna (4) meM le AtA hai, usI prakAra kramase tIna jagat ke vi Saya vAle manako dhyAna se aNu (5) meM sthita karake ThaharA denA cAhiye // 1 // kASTha samUha ke haTA lenepara zeSa thor3e I dhanavAlA prajvalita (6) agni athavA usase pRthak kiyA huA jisa prakAra bujha jAtA hai isI prakAra se manako bhI jAnanA cAhiye // 20 // tadanantara dhyAna rUpI agnike atyanta prajvalita honepara yogIndra ke saba ghAta karma kSaNa bhara meM vilIna ( 9 ) ho jAte haiM // 21 // jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya tathA mohanIya, ye karma antarAya (karma) ke sahita sahasA (8) vinAza ko prApta ho jAte haiM // 22 // tadanantara yogI puruSa durlabha kevala jJAna aura kevala darzana ko pAkara lokAloka ko yathAvasthita (9) rIti se jAnatA aura dekhatA hai // 23 // usa samaya sarvajJa, (10) sarvadarzI (11) tathA ananta guNoM se yukta hokara vaha deva bhagavAn pRthivotala para vihAra karatA hai tathA sura, asura, nara aura uraga (12) use praNAma karate haiM // 24 // 1 - nivRtta, haTA huA // 2- nAza // 3- mantravidyA kA jAnanevAlA // 4 - kA 8- ekadama // 6-ThIka yathArtha // 12- sarpa // sthAna // 5- sUkSma // 6-jalatA huA / / 7- naSTa // 10 - sabako jAnanevAlA // 11- sabako dekhanevAlA // Aho! Shrutgyanam
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ (125). zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // . vANI rUpI candrikA (1) se vaha bhavya jIva rUpI kumudoM ko vikasita (2) kara detA hai tathA dravya aura bhAvameM sthita mithyAtva ko kSaNa bharameM nimUla (3) kara detA hai // 25 // . usakA kevala nAma lenese bhavya jIvoM kA anAdi saMsAra se utpanna sa. kala duHkha zIghra hI nAza ko prApta ho jAtA hai // 26 // __upAsanA ke liye Aye hue saikar3oM karor3a sura aura nara zrAdi kevala yojanamAtra (4) kSetra meM usake prabhAva se samA jAte haiM // 27 // deva, manuSya, tiryaJca tathA anya bhI prANI prabhuke dharmAvabodhaka (5) vacana ko apanI 2 bhASAmeM samajha lete haiM // 28 // usake prabhAva se sau yojanoM taka ugra (6) roga zAnta ho jAte haiM; jaise ki candramA kA udaya hone para pRthivI kA tApa (7) saba tarapha naSTa ho jAtA hai // 29 // isake vihAra karate samaya-mArI, (8) Iti, (9) durbhikSa, ativRSTi anAvRSTi (10) bhaya aura vaira, ye saba isa prakAra nahIM rahate haiM jaise ki sUrya kA udaya honepara andhakAra nahIM rahatA hai // 30 // __ mArtaNDamaNDala (19) kI kAnti (12) kA tiraskAra karanevAlA tathA cAroM ora se dizAoM ko prakAzita karanevAlA prabha ke Asa pAsa kA bhAmaNDala [13] zarIra ke samIpa meM prakaTa ho jAtA hai // 31 // usa bhagavAnke vihAra karate samaya uttama bhaktivAle deva pAdanyAsa (14) ke anukUla praphulla [15] kamaloM ko banAte haiM // 32 // vAyu anukUla calatA hai, saba zakuna isake dakSiNa meM gamana karate haiM, vRkSa jhuka jAte haiM tathA kauTe bhI adhomukha [16] ho jAte haiM // 33 // kucha rakta [17] pallava [18] vAlA, praphulla puSpoM ke gamdhase yukta tathA bhra. 1-cAMdanI, candra prakAza // 2-khilA huA // 3-mUla rahita, naSTa / / 4-kevala - cAra kosa bhr|| 5-dharmako batalAne vAle // 6-kaThina // 7-uSNatA garmI // -mhaamaarii||6-saat prakArake viplava // 10-vRSTikA abhAva // 11-sUryamaNDala // 12-prakAza, zobhA // 13-dIptisamUha // 14-paira kA rakhanA // 15-phUle hue| 16-nIce ko mukha kiye hue // 7-lAla // 18-patra / / Aho! Shrutgyanam
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // (125) maroMke zabdoMse mAnoM stuti kiyA jAtA huA azoka vRkSa usake Upara zobhA detA hai // 34 // - usa samaya chaHoM Rtu eka hI samaya meM upasthita ho jAte haiM, mAnoM ve kAmadevakI sahAyatA karane se prAyazcitta ko leneke liye upasthita hote prabhuke Age zabda karatI huI manohara dundubhI AkAzameM zIghra hI prakaTa ho jAtI hai, mAno ki vaha mokSa prayANa ke [2] kalyANa ko kara rahI ho // 36 / usake samIpameM pAMcoM indriyoMke artha [ viSaya ] kSaNa bhara meM manojJa [2] ho jAte haiM, bhalA bar3oM ke samIpa meM guNotkarSa [3] ko kauna nahIM pAtA ___saikar3oM bhavoM [4] ke saJcita [5] karmoM ke nAza ko dekhakara mAnoM Dara gaye hoM; isa prakAra bar3hane ke svabhAva vAle bhI prabhuke nakha aura roma nahIM baDhate haiM / 38 / una ke samIpa meM deva sugandhita jala kI vRSTi ke dvArA dhana ko zAnta kara dete haiM tathA khile hue puSpoM kI vRSTi se saba pRthivI ko sugandhita kara dete haiM // 38 // indra bhaktipUrvaka prabhu ke Upara gaGgA nadI ke tIna jharanoM ke samAna tIna pavitra chatroM ko maNDalAkAra (6) kara dhAraNa karate haiM // 40 // "yaha eka hI apanA prabhu hai" yaha sUcita karane ke liye indra se uThAye hae aGa guli daNDa (7) ke samAna prabhu kA ratnadhvaja () zobhA detA hai // 41 // mukha kamala para girate hue, rAjahaMma ke bhrama ko dhAraNa karate hue tathA zaradaRtu ke candra kI kiraNoM ke samAna sundara camara (6) vIjita (10) hote haiM // 42 // samavasaraNa meM sthita prabha ke tIna UMce prAkAra isa prakAra zobhA dete haiM 1-mokSa meM gamana / / 2-sundara, mana ko acche lagAne vAle // 3-guNoM ke mahattva // 4-janmoM // 5-ikaTThe kiye hue / 6-maNDalAkRti, golAkAra // 7-aGgalikara dae // 8-ratnapatAkA // 6-caMvara // 10-hilate hue| Aho! Shrutgyanam
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 126 ) zrImantrarAja guNakalpamahodadhi // mAnoM zarIra ko dhAraNa kara samyak caritra, samyag jJAna aura samyag darzana hI zobhA dete hoM // 43 // dharma kA upadeza dete samaya prabhu ke cAra mukha aura aGga ho jAte haiMmAnoM ki cAroM dizAoM meM sthita janoM kA eka hI samaya meM anugraha karane kI una kI icchA ho // 44 // usa samaya bhagavAn -sura, (1) asura, nara aura uragoM (2) se vandita ca raNa (3) hokara isa prakAra siMhAsana para virAjate haiM jaise ki sUrya pUrvagirike zikhara para // 45 // tejaH samUha (4) ke vistAra se saba dizAoM ko prakAzita karane vAlA cakra prabhuke pAsa usa samaya trilokI ke cakravartI honekA cihna svarUpa hojAtA hai // 46 // kama se kama eka karor3a bhuvanapati, vimAnapati, jyotiHpati aura vAnavyantara ( deva ) samavasaraNa meM prabhu ke samIpa meM rahate haiM // 47 // jisa kA tIrthaGkara nAma karma nahIM hotA hai vaha bhI yoga ke bala se kevalI hokara chAyu ke hote hue pRthivI ko bodha (5) detA hai // 48 // kebala jJAna aura kevala darzana ko prApta hokara antarmuhUrtta (6) kI Ayu vAlA yogI puruSa zIghra hI tIsare dhyAna ko bhI kara sakatA hai // 40 // prAyuHka :karma ke yoga se yadi kadAcit anya bhI adhika karma hoM to una kI zAnti ke liye yogI ko samudghAta karanA cAhiye // 50 // yogI ko ucita hai ki tIna samaya meM daNDa, kapATa aura manthAnaka ko karake cauthe samaya meM sampUrNa loka ko pUrNa karade // 59 // tadanantara cAra samayoM meM isa loka pUraNa se nivRtta hokara AyuH sama. karma ko karake pratiloma mArga se dhyAnI ho // 52 // zrImAn tathA acintya (9) parAkrama yukta hokara zarIra yoga athavA vAdarameM sthita hokara bAdara vAgyoga tathA manoyogako zIghrahI roka detA hai // 53 sUkSmakAya yoga se bAdara kAyayoga ko roka de; usa ke niruddha (8) na hone para sUkSma tanuyoga (9) nahIM rokA jA sakatA hai // 54 // 1 - deva // 2-sarpoM // 3 - vandanA // ( namaskAra ) kiye gaye haiM caraNa jinake // 4- prakAza kA samUha 5- jJAna 6- muhUrta ke bhItara, muhUrtta se kucha kama // soce jAne yogya // 8-rukA huA // 6-sUkSma zarIra yoga // 7 --na Aho! Shrutgyanam
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIya pariccheda // (127) sUdama tanuyoga se sUkSma vacana yoga tathA manoyoga ko roka detA hai, ta. danantara sUkSma kriyAyukta tajA asUkSma tanayoga vAle dhyAnako karatA hai // 55 // tadanantara yogarahita usa puruSa ke "samutpanna kriya" dhyAna prakaTa ho jAtA hai tathA isa ke anta meM cAra aghAtikarma kSINa ho jAte haiM // 56 // jitane samayameM pAMca laghu varNo kA uccAraNa hotA hai utane hI samaya meM zailezI ko prApta hokara saba prakArase vedya, prAya', nAma aura gotra karmoM ko eka hI samaya meM upazAnta kara detA hai // 57 // ____ saMsAra ke mUla kAraNa-audArika, taijasa aura kArmaNoM ko yahIM chor3akara RjuzroNi ke eka samaya meM lokAnta ko calA jAtA hai // 58 // upagraha ke na hone se usakI Urdhvagati nahIM hotI hai, gaurava ke ma hone se usa kI adhogati nahIM hotI hai tathA yoga ke prayoga kA nAza ho jAne se usa kI tiryaga gati bhI nahIM hotI hai / / 59 // kintu lAghavake yogase dhamake samAna, saGgake virahase alAbake phala ke samAna tathA bandhana ke viraha se eraNDa ke samAna siddhakI Urdhvagati hotI hai // 6 // pazcAt kevala jJAna aura darzana ko prApta hokara tathA mukta hokara vaha sAdi ananta, anupama, bAdhA rahita tathA svAbhAvika sukha ko pAkara mudita hotA hai // 61 // ___pha-zru tarUpa samudra meM se tathA guru ke mukhase jo maiMne prApta kiyA thA use maiMne acche prakAra dikhalA diyA, aba maiM isa anubhava siddha nirmana tattva ko prakAzita karatA hUM // 1 // isa yogAbhyAsa meM- vikSipta, yAtAyAta, zliSTa aura sulIna, yaha cAra prakAra kA citta hai tathA vaha tattvajJoM (1) ke liye camatkArakArI (2) hai // 2 // vikSipta cala mAnA gayA hai (3) tathA yAtAyAta kucha sAnanda hai, ye donoM hI ( citta ) prathama abhyAsa meM vikalpa viSaya kA grahaNa karate haiM // 3 // zliSTa citta sthira tathA sAnanda hotA hai, tathA mulIna citta ati ni. zvala (4) tathA parAnanda (3) hotA hai, ina donoM cittoM ko buddhimAnoM ne tanmAtra viSaya (6) kA grAhaka nAnA hai||4|| / ka-aba yahAM se Age ukta grantha ke bArahaveM prakAza kA viSaya likhA jAtA hai| 1-tattvake jAnane vAloM ||2-vmtkaarkaa karane vAlA 3-cala cittako vikSipta kahate haiM ||4-bhut hI acala / / 5-utkRSTa Ananda yukta ||6-kevl utane hI viSaya // Aho! Shrutgyanam
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ (108) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // isa prakAra krama se abhyAsa ke zrAveza (1) se nirAlamba (2) dhyAna kA sevana kare, tadanantara 3) samAna rasabhAva ko prApta hokara paramAnanda kA an bhava kare // 5 // bAya svarUpa ko dUra kara prasaktiyakta (4) antarAtmA se yogI puruSa tanmayatva (5) ke liye nirantara paramAtmA kA cintana kare // 6 // Atmabuddhise grahaNa kiye hue kAyAdi ko bahirAtmA kahate haiM tayA kAyA da kA jo samadhiSThAyaka (6) hai vaha antarAtmA kahalAtA hai // 7 // buddhimAn janoM ne paramAtmA ko cidrUpa, (7) prAnandamaya, (8) saba sa. podhiyoM se rahita, zuddha, indriyoM se agamya, () tathA ananta guNayakta kahA hai // 8 // yogI puruSa prAtmA ko kAya se pRthaka jAne tathA sadrUpa prAtmAse kAya ko pRthaka jAne. kyoMki donoM ko abheda rUpa se jAnane vAlA yogI prAtmanizcaya meM (10) aTaka jAtA hai / / 6 / / jisa ke bhItara jyotiH pAcchAdita (11) ho rahI hai| vaha mUr3ha pAtmAse parabhava meM santuSTa hotA hai; parantu yogI paruSa to vAha ya padArthoM se bhrama ko haTAkara AtmA meM hI santuSTa ho jAtA hai // 10 // yadi ye ( yogI jana) prAtmA meM hI zrAtmajJAna kI icchA kareM to jJAnavAn puruSoM ko binA yatna ke hI avazya avinAzI pada prApta ho sa. katA hai // 19 // jisa prakAra siddharasa ke sparza se lohA suvarNabhAva (12) ko prApta hotA hai usI prakAra zrAtmadhyAna se prAtmA paramAtmabhAva ko prApta hotA hai // 12 // janmAntara ke saMskAra se svayaM hI tattva prakAzita ho jAtA hai, jaise ki sokara uThe hue manuSya ko upadeza ke vinA hI pUrva padArthoM kA jJAna ho jAtA hai // 13 // 1-vega, vRddhi // 2-Azraya rahita // 3-usa ke pIche // 4-tatparatAke sahita / / 5-tattvarUpasya / / 6-jetA, Azraya daataa||7-cetnkhruup, shaanruup||8-maanndsvruup // 6-na jAnane yogya / / 10-AtmA kA nizcaya karane meM / / 11-DhakI huI ||12-suvrnnttv, sujarNapana // Aho! Shrutgyanam
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // (126). athavA guru caraNoM kI upAsanA (1) karanevAne, zAnti yukta tathA zuddha citta vAle puruSa ko ima saMsAra meM hI guru kI kRpA se tatva kA jJAna prakaTa ho jAtA hai // 14 // usameM bhI prathamatatvajJAnameM to guru hI saMvAdaka (2) haiM tathA vahI apara jJAnameM darzaka (3) hai; isaliye sadA guru kA hI sevana kare / / 15 / / jisa prakAra gAr3ha (4) andhakAra meM nimagna (5) puruSake liye padArthoM kA prakAzaka (6) sUrya hai usI prakAra isa saMsAra meM ajJAnAndhakAra ( 9 ) meM par3e hue puruSa ke liye ( padArthapradarzaka ) guru hai // 16 // isaliye yogIpuruSa ko ucita hai ki prANAyAma Adi klezoM kA pari tyAgakara guru kA upadeza pAkara AtmA ke abhyAsa meM rati (8) kare // 17 // zAnta hokara vacana mana aura zarIra ke kSobha (9) ko yatna ke sAtha chor3a de tathA rasa ke bhANDa (10) ke samAna apane ko nitya nizcala rakkhe // 18 // vRtti (11) ko audAsInya (12) meM tatpara kara kisI kA cintana na kare, kyoMki saMyukta (13) citta sthiratA (14) ko prApta nahIM hotA hai // 19 // jahA~taka ghor3AsA bhI prayatna rahatA hai jahAMtaka koI bhI saMkalpa (15) kI kalpanA (16) rahatI hai tabataka laya ( 11 ) kI bhI prApti nahIM hotI hai to phira kI prAptikA to kyA kahanA hai // 21 // "yaha isI prakArase hai" isa tatva ko guru bhI sAkSAt nahIM kaha sakatA hai vahI tatra audAsInya meM tatpara puruSa ko svayaM hI prakAzita ho jAtA hai // 21 // ekAnta, pavitra, ramya (18) deza (19) meM sadA sukha pUrvaka baiThakara caraNase lekara zikhA (20) ke pragrabhAgataka saba avayavoMko zithilakara manohara rUpako dekhakara bhI; sundara tathA manojJa (21) vANIko sunakara bhI, sugandhita padArthoM 1- sevA // 2-pramANarUpa, satyatAkA nizcaya karAnevAlA // 3-dikhalAnevAlA // 4-ghora // 5-DUbA huA // 6-karanevAlA // 7- ajJAnarUpa andhakAra // 8-prIti // 6cAJcalya // 10 - varttana // 11-manakI pravRtti // 12- udAsInabhAva // 13 saMkalpavAlA || 14-sthira bhAva // 15- manovAsanA // 16-vicAra // 17- ekAgratA // 18- ramaNIka sundara // 16-sthAna // 20-coTI // 21-manako acchI laganevAlI // 17 Aho! Shrutgyanam
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 130 ) zrImantrarAja guNakalpamahodadhi // ko sUMghakara bhI, svAdurasoM ( 1 ) kA nokara bhI mRdubhAvoM (2) ko dekhakara bhI, tathA citta kI vRttikA nivAraNa na karake bhI praudAsIna (3) ko dhAraNakara free viSayoM ke bhrama ko dUra kara bAhara tathA bhItara saba ora cintAkI ceSTA ko chor3akara yonI puruSa tanmayabhAva ko prApta hokara nirantara udAsIna nAva ko prApta kara letA hai / 22-25 // apane 2 grAhya (4) (viSayoM) kA grahaNa karatI huI na bhI roka sake tathApi unheM unameM pravRtta na kare to bhI prakAzita ho jAtA hai // 26 // fe bhI jahAM 2 pravRtta hotA hai usa 2 meM se use haTAyA nahIM jA sa katA hai, kyoMki haTAnese usakI unameM adhika pravRtti hotI hai tathA na haTAnese zAnta ho jAtA hai // 27 // indriyoM ko cAheM use zIghra hI tatva jisa prakAra mada se unmatta hAmI haTAnese bhI adhika matta (5) hotA hai tathA nivAraNa na karane se abhilASA ko prApta kara zAnta ho jAtA hai, usI prakAra manako bhI jAnanA cAhiye // 28 // jaba, jisa prakAra, jahAM aura jisase, yogIkA cala (6) citta sthira "hotA ho, taba, usa prakAra vahAM aura usase, use kisI prakAra bhI haTAnA nahIM cAhiye // 29 // isa yuktise abhyAsa karanevAle puruSakA ati caJcana bhI citta aGguli agrabhAga para sthApita daNDake samAna sthira ho jAtA hai // 30 // pahile nikala kara dRSTi jisa kisI sthAna meM saMlIna (9) hotI hai vahAM para vaha sthiratA ko pAkara zanai: zanaiH (c) tvalIna (9) ho jAtI hai // 31 // sarvatra prasRta (10) honepara bhI zanaiH zanaiH pratyakSa huI dRSTi uttama tatva rUpa nirmAta darpaNa meM svayaM hI zrAtmA ko dekha letI hai // 32 // udAsInatA (19) meM nimagna, prayatna se rahita tathA nirantara paramAnanda kI bhAvanAse yukta AtmA kahIM bhI manako niyukta nahIM karatA hai // 33 // mAse upekSita (12) cittapara indriyAM bhI kadAcit apanA prabhAva nahIM DAla sakatI haiM, isIliye indriyAM bhI apane 2 grAhya (13) ( viSayoM) meM pravRtta nahIM hotI haiM // 34 // 1- svAda zurU // 2-komala padArtho // 3-udAsInabhAva // -grahaNa karaneyogya 5-maMda yukta // 6-caJcala // 7-Asakta, vaddha, tatpara, sthita // 8- dhIre dhIre // 6-nimagna // 10- pasarI huI // 11 - udAsIna bhAva // 12- upekSA se yukta // 13- grahaNakarane yogya // Aho! Shrutgyanam
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya paricheda // (131) jaba AtmA manako preraNA nahIM karatA hai tathA mana indriyoMko preraNA nahIM karatA hai taba donoMse bhraSTa hokara mana svayaM hI vinAma ko prApta hotA hai // 35 // saba orase manake naSTa ho jAne para tathA sakala tatva ke sarva prakAra se vilIna ho jAnepara vAyurahita sthAnameM sthita dIpaka ke samAna niSkala (9) tattva prakaTa ho jAtA hai // 36 / yaha prakAzamAna (2) tattva svedana (3) aura mardana (4) ke vinA bhI aGga kI mRdutA (5) kA kAraNa hai tathA vinA tela ke cikanA karane vAlA hai // 3 // utpanna hotI huI naskatA (6) ke dvArA mana rUpI zalya (7) kA nAza hone para zarIra chatra ke samAna stanyatA (8) ko chor3akara zithila ho jAtA hai||| 38 // nirantara kleza denevAle zalyarUpI antaH karaNa ko zalya rahita karaneke liye amanaskatA ke atirikta aura koI auSadha nahIM hai // 39 // . avidyA (ajJAna) keleke vRkSake samAna hai, caJcaH indriyAM hI usake patra haiM tathA mana usakA mUla hai, vaha ( avidyArUpa kadalI) amanasvarUpa (da) phala ke dIkhanepara sarvathA naSTa ho jAtI hai // 40 // ati caJcala, ati sUkSma tathA vegavattA (10) ke kAraNa atyanta durlabha citta kA nirantara pramAda ko chor3akara amanaskarUpI zalAkA (11) se bhedana karanA cAhiye // 41 // amanaska ke udaya ke samaya yogI zarIra ko vizliSTa (12) ke samAna, plaSTa (13) ke samAna, uDDIna (14, ke samAna tathA pralIna (13) ke samAna asadrapa (16) jAnatA hai // 42 // madonmatta (17) indriyarUpa sapoM se rahita, vimanaska rUpa navIna amata 1-kalA rahita, nirvibhAga // 2-prakAza yukta // 3- jInA utpatra karanA ||4mlnaa ||5-komltaa ||6-aniihaa, manakI anAsakti // 7-kAMTA cubhanevAlA pdaarth|| 8-caJcalatA, amRdutA ||-aniih rUpa ||10-vNgvaalaapn // 11-salAI // 12-viyukta // 13-dagdha // 14-ur3e hue // 15-nimagna // 16-avidyamAna rUpa // 17-mada se. unmtt|| Aho! Shrutgyanam
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 132 ) zrImantrarAja guNa kalpamahodadhi / kuNDameM magna huA yogI anupama, (1) utkRSTa (2) amRta svAda kA anu bhava karatA hai // 43 // vimanaska (3) ke honepara recaka, pUraka tathA kumbhaka ke karane ke abhyAma ke kramake vinA bhI vinA prayatna ke hI vAyu svayameva naSTa ho jAtA hai // 4 // cirakAla taka prayatna karane para bhI jisakA dhAraNa nahIM kiyA jA sakatA hai vahI pavana zramanaska ke hone para usI kSaNa sthira ho jAtA hai // 45 // abhyAsa ke sthira ho jAnepara tathA nirmala niSkala tattvake udita (4) ho jAnepara yogI puruSa zvAsa kA samUla unmUlana (5) kara mukta ke samAna mAlUma hotA hai // 46 // t jo jAgradavasthA (6) meM bhI dhyAnastha ( 9 ) hokara sote hue puruSa ke samAna svastha rahatA hai tathA zvAsa aura ucchvAsa (8) se rahita ho jAtA hai, vaha mukti sevana se hIna nahIM rahane pAtA hai // 47 // jagatItala vartI (1) loga - sadA jAgradavasthA (10) vAle tathA svapnAvasthA (11) vAle hote haiM, parantu laya (dhyAna) meM magna tatvajJAnI na to jAgate haiM aura na sote haiM // 48 // svapna meM zUnyabhAva ( 12 ) hotA hai tathA jAgaraNa (13) meM viSayoM kA grahaNa hotA hai, ina donoM kA atikramaNa (14) kara Anandamaya tatva trasthita hai // 49 // karma bhI duHkha ke liye haiM tathA niSkarmatva (15) to sukha ke liye prasiddha hI hai, isa mokSa ko sugamatayA (16) denevAle niSkarmatva meM prayatna kyoM nahIM karanA cAhiye || 50 // mokSa ho, athavA na ho, kintu paramAnanda kA bhoga to hotA hI hai ki jisake honepara saba sukha kiJcit rUpa (17) meM mAlUma hote haiM // 51 // ukta sukha ke Age madhu bhI madhura nahIM hai, candramA ko kAnti bhI zItala nahIM hai, amRta nAma mAtrakA hai, sudhA niSphala aura vyartha rUpa hai, ataH (18) he 1-upamA rahita // 2-UMce // 3- mano'pravRtti // 4- udaya yukta // 5-nAza // 6- jAgate hue kI dazA // 7-dhyAna meM sthita // 8- UdhvaMzvAsa // 6-saMsAra meM sthita // 20 - jAgraddazA // 11 - svapnadazA // 12- zUnyatA // 13- jAganA // 14-ullaMghana // 15 // 16- karmase rahita honA // 17- sahaja meM // 18- tuccharUpa // Aho! Shrutgyanam
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya pariccheda // (133) mitra ! dUsare prayatna se kyA prayojana hai; kintu paramAnanda ko prApta hone para tujha meM hI avikala (1) phala sthita hai, isIliye tU usI meM manako prasanna rakha // 52 // usa satya manake honepara arati (3) aura rati (3) kI denevAlI vastu dUra se hI grahaNa kI jAtI hai, kintu manake samIpa na honepara kucha bhI nahIM prApta hotA hai, isa tattva ko jAnane vAle puruSoM kI icchA bhalA usa sadgurUpAsanA (4) meM kyoM nahIM hogI jo ki unmanIbhAva (5) kA kAraNa hai // 53 // una 2 upAyoMmeM mUDha (6) he bhagavan Atman ! tU paramezvara taka se bhI para (9) una 2 bhAvoM kI apekSA (6) kara una 2 bhAvoMke dvArA tU manako prasanna karane ke liye kyoM parizrama karatA hai, are! tU thor3A bhI prAtmAko prasanna kara ki jisase sampattiyAM hoM tathA parama teja meM bhI terA prakRSTa (8) sAmrAjya (10) utpanna ho // 54 // yaha tIsarA pariccheda samApta huaa| - 1-isaliye ||2-pryaapt, paripUrNa // 3-aprIti, dvss|| 4-prAti rAga 5-zreSTha guru kI sevA 6-udAsIna bhAva // 7-mUrkha, ajJAna // 8-bhinna // 1-icchaa| 10 uttama // 11-cakravarttitva // Aho! Shrutgyanam
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caturthaH paricchedaH / atha zrInamaskArakalpA(1)dupayogiviSayo likhyate (2) // oM namaH paJca parameSThine / atha katipaye paJcaparameSThinAM (3) sampradAyAt svasaMvedanata AmnAyA likhyante / . 1-paccAnAmAdipadAnAM paJcaparameSThimudrayA jApe kRte samastakSudo padravanAzaH karmakSayazca // - 2-tatra karNikAyAmAdyampadam, (4) zeSANi catvArisRSTayA (5) zaGkhA. vartta (6) vidhinA, sakalasya 108 smaraNa zAkinyAdayo na prabhavanti // 1-granthasyAdAvavasAne ca nirmAturAkhyAyA asatvAdeSa kadA kena ca dRbdha iti no nizcIyate, likhitamasti granthAvasAne kevalametadeva yad "iti namaskArakalpaH samAptaH saMvat 1866 mite mAdhavadi 6 zrIbIkAnere li0 paM0 mahimAbhakti muninA" iti, purAtanatve tu granthasyAsya na kAcidAreketyavagantavyam, sarve'syAmnAyA apikilayAthArthyabhAjaeveti vidvajanaprathAdo bhaktimAtanotyevAtreti nAsya zaGkAspadaM ko'pi viSayaH // 2-yadyapyahamadAbAdastha "nAnAlAla" mahodayena likhite, mumbaI nagarastha "meghajI hIrajo" mahodayena prakAzamAnIte, ahamadAbAdastha "zrIsatyavijayapriNTiMga. presa" nAmake ca yantrAlaye mudraNamupagate "zrInavakAramantrasaGgraha" nAmaka pustake vazIkaraNAdiprayogamantrA api savidhi vividhAH prakozamAnItA vidyante tathApi saM. sAriNAM keSAJcidraktadviSTAntaHkaraNAnAmapAtrattvasamanvitAnAmasumatAM vidhivizeSasamavAptau mA bhUddhAnistairvA'nyeSAmityAlocya mayA sarvasAdhAraNopayogino viSayA eva sandarbhAdetasmAdudhRtyAlikhyante, anumodiSyanta eva sahRdayAH pAThakA madIyametaM vicAramityAzAse'ham, mantrArAdhane vastrAsanAdyupayogavidhiH, mantrAntaHsthapadavizepArthazca saMkSepeNa bhASATIkAyAmane lekhiSyate // 3-bahuvacanaM cintyam // 4-dhyAtavya. koSaH // 5-svabhAvena racanayA vA // 6-zaGkhasya yadAvartanaM tadupavidhinA // Aho! Shrutgyanam
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pricched| (135) 3-oM (1) Namo arihantANaM zikhAyAm, Namo siddhANaM zi (mu) khAvaraNe (2) Namo pAyariyANaM aGgarakSA, Namo uvajjhAyANaM mAyudham, oM gAmo loe savvasAhUNaM mocA, (3) eso paJca NamokAro pAdatale baMjazilA, savva. pAvappaNAsaNo vajamayaH prAkAra(4)zcaturdiA, maGgalANaM ca savvesiM khAdirAGgArakhAtikA, (5) paDhama havai maGgalaM prAkAropari vajamayaM DhaGkaNam, (6) iti mahArakSA sarvopadravavidrAvaNI (9) // 4-noM Namo arihantANaM hAM hRdayaM rakSa rakSa huM phaT (8) svAhA, troM Namo siddhANaM hrIM ziro rakSa rakSa huM phaT svAhA, oM Namo prAyariyANaM () hU 1-pUrvokte "navakAra mantra saGgrahe" nAmake pustake "om, iti padaM nAsti, evam "oM Namo loe savyasAhUNaM mocA" ityatrApi tatpadaM nAsti, kintu yogaprakA. zanAmake svanirmitagranthe'TamaprakAze dvAsaptatitame zlAke zrI hemacandrAcAryaH pratipAdita yat-aihikaphalamabhIpsubhijanaiH praNavasahitasyAsya mantrasya nirvANapadamabhIpsubhizca janaiH praNavarahitasyAsya mantrasya dhya naM vidheyamiti, niyamanatana omiti padena mA. vyameva, kiJcAzrityemaM niyamaM sarveSvapi padeSu praNavasyopanyAso vidheya AsIt saca nopalabhyata iti cintyam // 2- mukhAvaraNe" ityeva pAThaH samyak pratIyate, kintu pU. dhokta bhava kAramantrasabahe "mukhAbhyaNe" iti pATho'sti, saca sarvottamo'vagamyate, asmAbhistu yathotpalabdhaM pustakamanusRtya tallikhitaeva pAThastasmAduddhRtyAtra sagR. hotaH sarvatratyavayAtavyam // 3-mocA zabdaH zAlmali vAcakaH, tadvAcakaH "sthirAyaH" zabdo'pi, sthiramAyuyasyAH sthirAyuH, SaSTivarSasahasrANi vane jIvati zAlmaliriti vacanAt, tato'tra mocAzabdena sthirAyuSThamupalakSyate, navakAramantrasagrahe ca "mocA" zabdasthAne "mauvIM" iti pAThaH, sacAsandindhaeva ||4-puurvokt navakAramantrasaGgrahe "vajramayaprAkArAH" iti pAThaH ||5-puurvokte navakAramantrasamahe "khAdirAGgArakhAtikA" ityasya sthAne "zikhAdimavaprA khAtikA" iti pATho'sti // 6-pUrvokta pustake "prAkAroparivamayaM DhaGkaNam" ityasya sthAne "prAkArIparivajraTaGkaNikaH" iti pATho vidyate // 7-ayaM sa dravanivArako rakSAmantro'stItyarthaH // 5-pUrvokta nava. kAramantrasamahe sman mantre "phuTa" iti padasya sthAne sarvatra "phaT" iti pATho'. sti, saevaca sAdhuravagamyate, yataH "phaTa" zabdasyaivAstravIjatvaM kozAdiSu supra. siddha natu "phuTa" zabdasya, kiJca "phuT" zabdastu kozeSu samupalabhyataeva netyavagantavyam // 1-pUrvokta navakAramantrasaGghahe ""hU" ityasya sthAne "hrIM" iti pAThos. sti, saca "hI" zabdasya pUrvamupanyastatvAnna samyagAbhAti // Aho! Shrutgyanam
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 136) zrImantrarAjaguNakailpamahodadhi / / zikhAM rakSa rakSa huM phaT svAhA, oM Namo uvajjhAyANaM haiM (1) ehi ehi bha. gavati vaja va (2) vajiNi vajiNi (3) rakSa rakSa huM phaT svAhA, oM Namo loe savvasAhUNaM haHkSipraM kSipraM (4) sAdhaya sAdhaya vajahaste zUlini duSTAn rakSa rakSa (5) huM phaT svAhA, eso (3) paJcaNamokAro vajazilA prAkAra;, savvapAvappaNAsaNo apamayI ( amRtamayI (7) ) parikhA, maGgalANaM ca savvesiM mahAvajAgniprakAraH, paDhamaM havai maMgalaM upari vaja zilA, indrakavacamidam, nAtmarakSAyai upAdhyAyAdibhiH smaraNIyam / / 5-oM Namo arihantANaM oM Namo siddhANaM oM Namo AyariyANaM oM Namo uvajhAyANaM oM Amo siddhANaM loe savvasAhaNaM oM Namo nANAya oM Namo daMsaNAya oM Namo cArittAya () oM Namo tavAya (10) ohIM trailokya vazaM (19) (zI) karI (12) hIM svAhA // sarva karmakara (kRt) (13) -mantraH, kalapAnI yena (14) larATanam (15) yAtaJca (16) lAvaNacakSuH (17) ziroddha ziro'Adi (18) kAryeSu yojyaH (19) / 6-oM (20) Namo loe savvasAhUNaM ityAdi prati lomataH (21) paJcapadeH 1-pUrvokta pustake "ha" ityasya sthAne "ha" iti pATho'sti, saca cintyaH ||2puurvokt pustake "kavacA" iti pATaH ||3-puurvokt pustake "vajiNi ityevaM sakadeva pAThaH ||3-puurvokt pustake kSipram" iti sakRdeva pAThaH ||5-rkssnnmtrnigrhpuurvk dhAraNa. mavaseyam, tato'yamarthaH-duSTAn nigrahapUrvakaM dhAraya dhAraya" iti // 6-pUrvoktapustake "rasA" ityArabhya pAThaeva nAsti // 7- 'amRtamayI" iti pAThaH samyagAbhAti // 8pUrvokta pustake "aruhantANaM" iti pAThaH // 6-pUrvoktapustake "caritAya" iti pAThaH, arthastvamina eva // 10-pUrvoktapustake "oM Namo tavAya" iti nAsti pAThaH, ||11-paatthdvye'pyrthaabhdH ||12-puurvokt pustake tralokyavazyaM kuru"iti pATho'sti // 13-pAThadva. ye'parthAbhedaH // 14-svaccha jalena // 15-vinduprkssepH|| 16-jalasye ti zeSaH // 17patitalavaNarasaviziSTa cakSuH // 18-atiH pIr3A // 16-pUrvokta "navakAramantra. saGgraha" nAmaka pustake " sarvakarma " ityArabhya mantropayogavidhirna vidyate // 20-pUrvokta navakAra mantrasaJahe "oM Namo loe savyasAhUNaM, oM Namo uvajjhA. .yANaM, oM Namo AyariyANa. oM Namo siddhANaM, oM Namo aruhantANaM, aiM hrIM" i. tyevaM mantro'sti // 21-pshcaanupuuvytyrthH|| Aho! Shrutgyanam
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda // ( 137 ) (1) hrIM pUrvaiH (2) padyAdi (3) granthiM davA vAra 108 parijayya zrAdAdyate, avara uttarati, yAvajjapanaM dhUpamudagrAjyam (4) ( dhUpodgAhanam (5) ), paraM aate (nUtana ) jvare na kAryam (6), pUrvoktadoSahat // (9) 9- proM hrIM samo arihaMtANaM, zrIM hrIM Namo siddhANaM, zrIM hrIM samo chA riyANaM, zrIM hrIM tamo uvajjhAyANaM, proM hrIM Namo loe savva sAhUNaM // eSA paJcacatvAriMzadakSarA vidyA yathA svayamapi na zrUyate tathA smartavyA (c), duSTavIrAdi saGkaTe mahApatsthAne ca zAntyai, jalaghRSTye ghopAzraye guNyate // 8-noM hrIM Namo bhagavo arihaMta siddha Ayariya uvajjhAya savvasAhUya satyadhammalitthayarA, noM Namo bhagavaI e suyadevayAe, zra Namo bhagavaI e santi devayA, savvadhpavayaNa devayANaM dasarAhaM disApAlAeM, paMdharAI logapAlA, o hrIM arihaMta devaM namaH // eSA vidyA 108 japyA ( 9 ), paThita: siddhA (90), vAde vyAkhyAneSvanyeSu kAryeSu sarvasiddhi N jayaM dadAti, anena saptavArAbhimantrite vastre granthirvandhanIyA (19) ( granthirvaddho 'dhvani taskara bhayaM ( bhI ) na syAt (hal ) (12) zranye'pi vyAlAdayo [13] dUrato yAnti // - rAmo arihaMtANaM, zroM Namo siddhANaM, zroM Namo AyariyANaM, noM Namo uvajjhAyANaM; pra Namo loe savvasAhU, proM hrAM hrIM ha uu (14) hauM haH svAhA // sarva karma karaH ( kRta (15) ) kalodadAti (16) (kalodakAdi ) 1- bahuvacanaM sandigdham // 2- pUrvokta pustake vidhirbhASAyAm varNitaH // 3" paTTAdau " "paTAdau " vA iti pAThaH syAttarhi samyak // 4- sandigdhampadaM natvarthaH // 5- yAvanma* maMtrajapanaM syAttAvaddhUpapradAnaM vidheyamityAzayaH // 6- mantrajapanamiti zeSaH // 7-jvarahRdayaM mantra ityarthaH // 8- prati jApo vidheya ityarthaH // 6-aSTottarazataM vArAn japanIyetyarthaH // 10-paThitaiva siddhatyarthaH // 11-pranthizabdasya puMstvAda "vandhanIyaH " // iti bhavitavyam // 12 - ' taskara bhayaM na syAt" "taskarabhIhRt" iti pAThadvayasyApi prAyastulyArthameva // 13 - sarpAdayaH siMhAdayo vA // 14- pUrvokke navakAra mantrasaGgrahe 66 " hUM hrauM " iti padadvayasthAne "hroM " ityekamevapadam // 15 - pAThadvaye'pyarthAbhedaH // 16- "kalo dadAti yadvA "kalodakAdi" iti pAThadvayamapi sandigdham, kalodakamabhimantrya tatprakSepaNaM tatpAnaJca vidheyamityartho'vagamyate, kiJca pUrvoke navakAramantrasagraD he tu mantrajapanamAtrameva vidhirUpeNa pratipAditamiti // Aho! Shrutgyanam
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 138 ) zrImantrarAja guNakalpamahodadhi // 10 - zradyampadaM (1) brahmarandhra, dvitIya (2) bhAle, tRtIyaM (3) dakSiNazravakhe (4), turyama (5) vaTau (6), paJcamaM (9) vAmakarNe, cUlApadAni (c) dakSiNasaMkhyAdi vidikSu (9), iti padmAvarttanApaH (90), karmakSayAtirekAya (11), manaH sthairya hetuzvAt // 11 - paDhamaM havAi maMgalaM vajramayI zilA mastakopari, Namo arihaMtANaM jhaGaguSThayoH, Namo siddhArAM tarjanyoH, rAmo AyariyANaM madhyamayoH, Namo uvajjhAyANaM anAmikayoH, Namo loe sabbasAhUNaM kaniSThikayoH, eso paMca NamokkAro vajramayaH prAkAraH, savvapAvappaNAsaNI jalabhRtAM khAtikAm, maMgalANaM ca savvesiM khAdirAGgAra pUrNA khAtikAm, prAtmana (12) zcintayet, mahAkalIkaraNam (13) / / 12- hrAM hrIM hrauM (ha) (14) ha: asinA usA svAhA (15) hrIM (hRAM) (16) siyA usA namaH (17) | dvAvapi etau mantrau sarvakAmadau // 13-arihaMtasiddha (18) AAyariya uvajjhAya sAdhu || SoDazAkSaryA syA vidyAyA jApaH (19) 200, caturthaphalam (20) // 1- prathamam // 2- padamiti zeSaH // 3-padamiti zeSaH // 4-dakSiNakarNe // 5caturtham // 6-avaTu zabdAt saptamyekavacane rUpam, saca grIvAziraH sandhipazcAd bhAgasya vAcakaH // 7- padamiti zeSaH // 8-" esopaJca NamokkAro " ityArabhya catvAri padAni // 1- dakSiNasaMkhyAmAdau kRtvA sarvAsu vidikSu ityarthaH // 10- padmAvarttanavajjapanam // 11- atizayena karmakSayAya // 12- SaSThyantampadam // 13 - sandigdho'yampAThaH mahAjanataNamiti syAttarhi sAdhveva // 14- " hrauM" ityasmAt " hUM" ityevameva pAThaH samyagAbhAti // 15-pUrvokte navakAramantrasaGgrahe "o hrAM hrIM hrIM hrIM hraH a-si-a-usAkhAhA" ityevammantro'sti // 16- "hrIM" ityasmAt "hAM" ityevameva pAThaH samya vagamyate // 17 pUrvoke navakAra mantra saGgrahe "oM ahaM saH oarha auM zrIM a-si-A-usA namaH" ityevammantro'sti, evasmantra'pi mate "aha~" sthAne "arha" "a~ " sthAne "aiM" ityevampAThena bhavitavyam // 18-pUrvokta navakAramantrasaGgraha - "aruhanta siddha Ayariya uvajjhAya savvasAhUNaM" ityevammantro'sti, tatphalaJca dravyAvAptirUpampratipAditaM tatra // 16- zatadvayavAra jApaH karttavya ityarthaH // 20- bhavatIti zeSaH // Aho! Shrutgyanam
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda // (136) 14- nAbhi padma a, mastakAmbhoje si, mukhAbje prA (2) (yA) hatpadma u, kaNThe sA, sarvakalyANakarI (2), jApaH (3) // 15-noM (4) gAmo arahatANaM nAbhau, proM Namo siddhANaM hRdi, oM Namo AyariyANaM kaNThe, oM Namo uvajjhAyAsaM mukhe, oM Namo loe savyasAhUNaM mastake, sarvAGgeSu mAM rakSa rakSa hili hili mAtaGginI svAhA // rakSAmantraH / / 16-oM hI Namo arihaMtANaM pAdau rakSa rakSa, zroM hI Namo siddhANaM kaTIM rakSa rakSa, oM hIM Namo pAyariyANaM nAbhiM rakSa rakSa, oM hI Namo uva. jjhApANaM hRdayaM rakSa rakSA, oM hI Namo loe savvasAhUNaM brahmANDaM rakSa rakSa hI eso paMcaNamokAro zikhAM rakSa rakSa, proM hI savva pAvappaNAsaNo AsanaM rakSa rakSa, proM hI maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM havai maMgalaM zrAtmacakSuH paracakSuH rakSa rakSa // rakSAmantraH (5) // 17-oM Namo arihaMtANaM bhAbhiNimohiNi mohaya mohaya svAhA // mArge gacchadbhiriyaM vidyA smartavyA, taskaradarzanaM na syAt // 18-oM hrIM (6) zrIM ha klIM asi pA usA culu cula hula hulu kula kulu mula mulu icchiyaM me kuru kuru svAhA // tribhuvana svAminI vidyA, asyA upacAro (7) jyam-jAtIpuSpaiH (8) 24000 jApAt sarvasampatikAriNIyam // 10-oM hrIM zrarahaMta utpata utpata svAhA // iyamapi tribhavanasvAminI, () smaraNAdvAJchitArthadAyinI // 20-oM thambheTha jalaM jalaNaM cintaya ityAdi ghora vasaggaM mama (10) amu 1-"A" ayameva pAThaH sAdhaH // 2-iyaM vidya ti zeSaH // 3-"kartavyaH" iti zeSaH ||4-puurvokt navakAramantrasaGgrahe oM Namo aruhantANaM, oM Namo siddhANaM, oM Namo AyariyANaM, oM Namo ubajhAyANaM, oM Namo loe sabvasAhUNaM, sarvAGge amhaM rakSa hila hila mAtaGgini svAhA // ityevammantro'sti // 5-rakSAkRdayammantra ityarthaH // 6-pUrvokta navakAramantrasaGgrahe "oM hrIM zrIM hrIM klIM a-si-A-u-sA culu cula hulu hulu bhulu bhulu icchiyaM me kuru kuru svAhA, tribhuvana svAminI vidyA" ityevammantrapATho'sti // 7-vyavahAraH, prayogaH, vidhiriti yAvat // 8-jAtI-mAlatI "camelI" iti bhASAyAmprasiddhA ||6-"vidyaa"iti shessH||10-atr SaSThayantamAtmanAma grahItavyam // Aho! Shrutgyanam
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 140 ) zrImantrarAja guNakalpamahodadhi // kasya (9) vA paNAseu svAhA // iyaMgAthA candanAdidravyaiH paha (2) likhitA navakAra bhaNanapUrva vAra 108 smarttavyA pUjyA ca sugandhapuSpaira kSatevare, sarvabhaya -praNAzinI, rakSA kAryA (3) // 29-evaM (4) hRtpuNDarIke [5] 108 japet, caturthaphalamAsAdayati // 21- zrIM gamo arihaMtANaM, proM rAmo siddhANaM, yoM Namo AyariyANaM, namo uvajjhAyANaM, Namo loe savyasAhUNaM, eso paMcaNamokkArI, HaaurataNAsaNI, maMgalANaM ca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM, proM hrIM hR phaT svAhA // ayaM rakSAmantraH, nityaM smaraNIyaH, sarvarakSA (6) // 23-znoM (7) hrIM Namo arihaMtANaM siddhANaM sUrINaM AyariyANaM uvajjhAyA sAhUNaM mama RddhiM vRddhiM samIhitaM kuru kuru svAhA // prayammantraH zucitA prAtaH sandhyAyAcca vAra 32 smaraNIyaH, sarvasiddhiH syAt // 24 - noM na asi zrA usA namo arihaMtANaM namaH // etaM (8) hRtpuNDarIke (9) 10= japet phalamAsAdayati // atra (10) hrIM Namo arihaMtANaM are ( Ari (11)) ariNi mohiNi mohaya mohaya svAhA // nityaM 108 smaryate, (12) lAbho bhavati // 26- ghaNTAkarNo mahAvIraH sarvavyAdhivinAzakaH // visphoTakabhayaM prApta eH (13) rakSa rakSa mahAbalaH (14) // 1 // bhUrye (15) ku kumagorocanayA jAti (96) lekhanyA kUpasya nadyAstaTevA upavizya likhet, tato'nena (11) dvitIyamantraNa na Namo arihaMtANaM hrAM (18) (hrIM svAhA, moM Namo siddhANaM hrIM svAhA, zra 1- atra SaSThayantamparanAma grahItavyam // 2- kASThaphalake // 3- "rakSAkAriNI " ityevampAThena bhavitavyam // 4- pUrvokta prakAreNa // 5-hRdayakamale // 6-sarvebhyo rakSA bhavatItyarthaH // 7- pUrvokta navakAramantrasaGgraha - "oM arihantANaM siddhANaM Ayari yANaM uvajjhAyANaM sAhUNaM mama riddhi vRddhi samAhitaM kuru kuru svAhA" ityevammantro'sti // 8- " mantram" iti zeSaH // 6-hRdayakamale // 10- pUrvokta navakAra mantra Ggraha - "oM Namo aruhantANaM are araNi mohiNi amukaM mohaya mohaya svAhA" ityevaM mantro'sti, saca svastrI vazIkaraNaphalakaH pratipAditaH // 11- pAThadvayamapi sandigdham // 12- " ayammantraH" iti zeSaH // 13 - "bhayaprAptaH" ityevampAThena bhAvyam // 14- sasbodhanapadaM syAttarhi samyak // 15- " bhUrje " iti bhavitavyam // 16- " jAti: " " jAtI " "iti dvAvapi zabdau mAlatyAm // 17 - vakSyamANena // 18- "hAM" ityevameva pAThaH sa myagavagamyate " hrIM" zabdasyAgre prayogAt // Aho! Shrutgyanam
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda | ( 141 1 Namo prAyariyANaM hUM svAhA, proM Namo uvajjhAyANaM hrIM svAhA, pra Namo savyasAhUNaM haH svAhAH // sugandhapuSyaiH 108 jApaM (1) kRtvA kaSAya vastra eNa (2) rakSAM (3) veSTayitvA visphoTAGkitapAtrasya ( visphoTa karuJjAta patrasya (4) galevA bAhau vA dhAryA (5), visphoTakA virUpA (6) na bhavanti // 21- proM hrIM vare suvare asi chAusA namaH // iyaM vidyA trikAlaM 108 smRtA (9) vibhavakarI ( 8 ) // // trisandhyaMnirantaraM 108 28 - moM hrIM hra Namo arihaMtANaM hrIM namaH sitapuSpai(9)rekAnte jApe (10) kriyamANe sarvasampat lakSmIrbhavati // heM I aiklIM TaluM pluM namaH // sarvAbhyudaya hetuH 2- proM zrIM parameSThi mantro'yam // 30 - pro aiM hrIM zrIM klIM klauM blUM ahaM namaH // imaM mantra trisandhyaM japataH (11) sarvakAryANi sidhyanti // 31 - Namo jiNANaM jAyamANA ( jAvayANaM ( 12 ) ) naya pUI na soNiyaM esavAI (e (13) ) NaM varNa mA paccaTa mA dukkhau mA phuhala (jhoM (14) ) ThaH ThaH svAhA // rakSAmabhimantraya vraNAdiSulagAr3I (15) jai, khaDgAdighAte tu ghRtaM rakSAM vAbhimantraya deyA (16), vraNa (17) ghAtapIr3A nivRttiH, duSTa vraNaM (18) sajjaM (19) bhavati // 1- aSTottarazatavAraM japanam // 2- kaSAyavarNaviziSTena vastreNa // 3-bhasma sandigdho'yampAThaH, asmAtpUrvaeva pAThaH samyagAlakSyate // 5-rakSeti shessH|| 6-viktruupaaH|| 7-aSTottarazatavAraM kRtasmaraNA // 8- aizvaryakAriNI // 6- zvetapuSpaiH / 10"asya mantrasya " iti zeSaH // 11- SaSThayantampadam, "puruSasya" iti zeSaH // 12- "jAvavANaM " ayameva pAThaH samyagAbhAti // 13 - " vA eNaM" ityeSaeva pAThaH samyagavagamyate // 14- "oM" iti padasyAstittve sandehaH // 15- "lagAr3Ijai " iti mAravAr3I bhASA prayuktA granthakartrA "niyoktavyA" ityarthaH 16 - ghRtamabhimantrya tatra prayoktavyaM rakSAmabhimantraya vA tatra prayoktavyetyarthaH // 17 - " evaM kRte sati" iti zeSaH // 18- " vraNo'striyAm" iti vacanAdvaNazabdaH klIve'pi // 16- paripUrNam, vikRtirahitamiti bhAvaH // " Aho! Shrutgyanam 16 4
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 142 ) zrImantrarAja guNakalpamahodadhi // zrI namaskAra kalpa (9) meM se uddhRta upayoga (2) viSayakA bhASAnuvAda | namaH zrI paJcaparameSThine // ava sampradAyate tathA apane anubhava se paJca parameSThiyoMke kucha prAmnAya likhe jAte (3) haiM: 1 - isa grantha ko kisane aura kaba banAyA, isa bAta kA nizcaya nahIM hotA hai; kyoMki granthakI Adi tathA antameM granthakarttAkA nAma nahIM hai, grantha ke anta meM kevala yahI likhA hai ki- " iti namaskArakalpaH samAptaH saMvat 1866 mite mAghavadi 6 zrI bIkAnere li0 paM0 mahimAbhaktimuninA" arthAt "yaha namaskAra kalpa samApta huA, saMvat 1866 meM mAghavadi 6 ko zrISIkAnera meM paNDita mahimAbhakti muni ne likhA " kintu yaha jAnanA cAhiye ki isa grantha ke prAcIna hone meM koI zaGkA nahIM hai, kiJca "isa ke saba hI AmnAya satya haiM" yaha vidvAn janoM kA kathana ila grantha meM bhakti ko utpanna karatA hI hai, ataH isa kA koI bhI viSaya zaGkAspada nahIM hai / 2- yadyapi ahamadAbAda ke "nAnAlAla maganalAla " mahodaya ke likhita, mumbaI nagara ke "meghajI hIrajI " mahodaya ke dvArA prakAzita tathA ahamabAdastha - zrIsatyavijaya priNTiGga presa" nAmaka yantrAlaya meM mudrita "zrI navakAra mantrasaGgraha nAmaka pustaka meM vazIkaraNAdi prayogoM ke bhI vividha mantra vidhipUrvaka prakAzita kiye gaye haiM tathApi vidhi vizeSa kI prApti hone para rAga dveSa yukta mana vAle, saMsAra varttI kinhIM anadhikArI prANiyoMkI athavA una ke dvArA dUsaroM kI hAni na ho, yaha vicAra, kara sarva sAdhAraNa ke upayogI viSaya hI isa ( namaskAra kalpa ) grantha meM se uddhRta kara yahAM para likhe jAte haiM, AzA hai ki- sahRdaya pAThaka mere isa vicAra kA avazya anumodana kareMge / 3-yahAM para pAThaka janoMke parijJAnArtha pUrvokta "zrI navakAramantrasaGgraha " meM se uddhRta kara mantra sAdhane kI vidhi likhI jAtI hai-mantra sAdhane kI icchA rakhane vAle puruSa ko prathama nimnalikhita niyamoMkA sAvadhAnI ke sAtha pAlana karanA cAhiye, kyoMki aisA karane se hI mantra ke phala kI prApti ho sakatI hai, jisa mantra ke prayogameM jisa sAmAna kI AvazyakatA ho use sAvadhAnI se taiyAra karake pAsa meM lekara hI baiThanA cAhiye kyoMki japa karate samaya uThanA varjita hai, baiThane kA Asana uttama prakAra ko DAbha kA athavA lAla, pIlA, sapheda, mantrakI vidhike anusAra honA cAhiye, isI prakAra jisa mantra ke prayoga meM jisa prakAra ke or3hane ke vastra kI AjJA dI gaI hai| Aho! Shrutgyanam
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda / (143) 1-Adi ke pAMca padoM kA paJca parameSThi mudrA ke dvArA jApa karane para saba kSudra upadravoM kA nAza tathA karmoM kA kSaya hotA hai| usI prakAra ke uttama vastra ko or3hanA cAhiye, zarIra ko svaccha kara arthAt nahA dho kara zuddha vastra pahana kara samatA tathA zraddhA ke sAtha zuddha uccAraNa kara mantra kA japa karanA cAhiye, Asana jina pratimA ke samAna padmAsana honA cAhiye, athavA jisa jisa mantravidhi meM jaisA 2 Asana kahA gayA hai tadanusAra ho Asana kara baiThanA cAhiye tathA japa karate samaya vAyeM hAtha ko dAhinI bagala meM rakhanA cAhiye, jisa prakAra kI navakAra mAlikA japane ke liye kahI gayI ho usI ko lekara nAsikA ke agrabhAga meM athavA pratimAchavi ke sAmane dRSTi ko rakha kara sthira citta se japa karanA cAhiye, jahAM 2 dhUra kA vidhAna ho vahAM 2 dhUpa denA cAhiye tathA jahAM 2 dIpaka kA vidhAna ho vahAM 2 svaccha uttama ghRta kA dIpaka jalAkara Age rakhanA cAhiye, vazIkaraNa vidyA meM mukha ko uttara kI ora karake baiThanA cAhiye, lAla maNakA kI mAlA ko bIca kI aMguli para rakhakara aMgUThe se pheranA cAhiye, Asana DAbha kA lenA cAhiye, sapheda dhotI ko paharanA cAhiye tathA zveta antaravAsiye ko rakhakara bAyeM hAtha se japa karanA cAhiye, lakSmI prApti tathA vyApAra meM lAbha prApti Adi kAryoM meM pUrva athavA dakSiNa dizA kI ora mukha rakhanA cAhiye, padmAsana se baiThanA cAhiye, lAla raMga kI mAlA, lAla antaravAsiyA tathA lAla raMga ke UnI athavA malamala ke A. sana ko lekara dakSiNa hAtha se japa karanA cAhiye, stambhana kArya meM mukha ko pUrva kI ora rakhanA cAhiye, mAlA sone kI athavA pokharAja kI lenI cAhiye, A. sana pIle raMga kA lenA cAhiye tathA mAlA ko dAhine hAtha se cIcalI aMguli para rakha kara aMgUThe se pheranA cAhiye, uccATana kArya meM mukha ko vAyavyakoNa meM rakhanA cAhiye, hareraMga kI mAlA lenI cAhiye, Asana DAbha kA honA cAhiye, mantra ko bolakara dAhine hAtha kI tarjanI aMguli para rakhakara aMgUThe se mAlAko pheranA cAhiye, zAnti kArya meM mukha ko vAruNI (pazcima) dizA kI ora rakhanA cAhiye, motI kI athavA sapheda raMga kI mAlA lenI cAhiye tathA use anAmikA aguli para rakha kara aMgUThe se pharenA cAhiye, Asana DAbhakA athavA zveta raMgakA honA cAhiye tathA zveta vastra pahanane tathA or3hane cAhiye, pauSTika kArya meM mukha ko nairRtya koNa meM rakhanA cAhiye, DAbhake Asanapara baiThanA cAhiye, motI kI athavA zveta raMgakI mAlA ko lekara use anAmikA aMguli para rakha kara aMgUThe se pheranA (japanA) cAhiye tathA zveta vastroM ko kAma meM lAnA cAhiye, mantra kA sAdhana karane meM Aho! Shrutgyanam
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ (144) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // 2-una meM se prathama padakA karNikA meM tathA zeSa cAra padoM kA sRSTi (1) se zaGa khAvata vidhi [2] ke dvArA, isa prakAra se sarva [mantra] kA 108 vAra smaraNa karane para zAkinI Adi kucha nahIM kara sakatI haiN| 3-) (3) Namo arihaMtANaM isa ko zikhA sthAnameM jAne [4], Namo jitane dinoM meM apane se savAlAkha japa pUrNa ho sake utane dinoMtaka pratidina niyamita samayapara zuddhatA pUrvaka pUrNa japa karane se mantra siddha ho jAtA hai, tadanantara AvazyakatA par3ane para 108 vAra athavA 21 vAra ( jahAM jitanA likhA ho ) japane se kArya siddha hotA hai, khAne pIne meM zuddhatA rakhanI cAhiye, strI saMga nahIM karanA cAhiye, jamInapara kuza athavA patale vastra kA vichaunA kara sonA cAhiye, AcAra vicAra ko zuddha rakhanA cAhiye, ekAnta sthAnameM zuddha bhUmi para baiThakara mantra ko japanA cAhiye, pratyeka prakArake mantra kA japa karane se pahile rakSA mantra kA japakara apanI rakSA karanI cAhiye ki jisase koI deva devI tathA bhUta preta bAgha sAMpa aura vRzcika Adi kA bhayaGkara rUpa dhAraNa kara bhaya na dikhalA sake tathA ina rUroM ke dvaSTi gata hone para bhI DaranA nahIM cAhiye, kyoMki Darane se hAni hotI hai, isa liye bahuta sAvadhAna rahanA cAhiye, japa karate samaya rezama, Una athavA sUta, ina meM se cAhe jisa ke vastra ho parantu zuddha hone cAhiyeM, jina ghastroM ko pahine hue bhojana kiyA ho athavA laghuzaGkA kI ho una vastroM ko pahana kara japa nahIM karanA cAhiye tathA mantra kA japa karate 2 uThanA, vaiThanA, vA kisI ke sAtha bAtacIta karanA, ityAdi kisI prakArakA koI kAma nahIM karanA cAhiye, ina pUrvokta sUcanAoM ko acche prakAra dhyAnameM rakhanA cAhiye ||1-svbhaav racanA // 2-zaMkhakA jo Avartana hotA hai tadpa vidhi // 3-pUrvokta "navakAra mantra saMgraha" nAmaka pustaka meM "oM" yaha pada nahIM hai, isI prakAra "oM Namo loe savvasAhUNaM mocA" yahAM para bhI vaha pada nahIM hai, kintu yoga prakAza nAmaka svanirmita andhake AThaveM prakAza meM 72 veM zlokameM zrIhemacandrAcArya jI mahArAjane kahA hai ki isa lokake phalakI icchA rakhane vAle janoM ko isa mantrakA praNava (om) ke sahita dhyAna karanA cAhiye tathA nirvANa padakI icchA rakhane vAle janoM ko praNava se rahita isa mantrakA dhyAna karanA cAhiye / isa niyamake anusAra "om" yaha pada honA cAhiye, kiJca isa niyama ko mAnakara saba hI padoMmeM "om" padako rakhanA cAhiye thA; parantu vaha nahIM rakkhA gayA; yaha viSaya vicAraNIya hai ||4-arthaat isa mantrako bolakara dahine hAthako zikhA para phere // Aho! Shrutgyanam
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda / ( 1.45 ) siddhANaM iMsa ko zi [ mu [1] khAvaraNa meM jAne [2], Namo prAyariyANaM isa ko aGgarakSA jAne [3], Namo uvajjhAyANaM isako prAyudha jAne (4), proM mo loe savva sAhUNaM isako mocA [5] jAne, eso paMca NamokkAro isako pAda tala meM vajra zilA jAne [6], savva pAvappaNAsaNo isako cAroM dizAoM meM vajramaya prAkAra jAne [9], maMgalAkhaM ca savvesiM isako khAdira sambandhI praGgAroM kI khAtikA jAne [6], tathA paDhamaM havai maMgalaM isako mAkAra ke Upara 1 - " zikhA varaNe" kI apekSA "mukhAvaraNe" pATha hI ThIka pratIta hotA hai, kintu pUrvokta " navakAra mantrasaMgraha " meM " mukhAbhyarNe" aisA pATha hai vaha saba se acchA haiM, hama ne to upalabdha pustaka ke anusAra tallikhita pATha ko usameM se uddhRta kara likhA hai, yahI vyavasthA sarvatra jAnanI cAhiye // 2- arthAt isa mantra ko bola kara mukhapara hAtha pheranA cAhiye || 3 - arthAt isa mantrako bola kara zarIra para hAtha pheranA cAhiye // 8-arthAt ukta mantrako bola kara aisA mAnanA cAhiye ki mAnoM dhanuSavANa. ko dekhate hoN|| 5-"mocA" zabda zAlmalikA vAcaka hai tathA zAlmali kA nAma "sthirAyu" bhI hai jisakI Ayu sthira ho use sthirAyu kahate haiM, isa viSaya meM kahA gayA hai ki "SaSTivarSa sahasrANi vane jIvati zAlmaliH" arthAt zAlmalikA vRkSavana meM sATha sahasra varSa taka jItA hai, isa liye yahA~para "mocA" zabda se sthirAyurbhAva jAnA jAtA hai, tAtparya yaha hai ki isa mantra ko bolakara apanI Ayu ko sthira jAne, kintu pUrvokta "navakAramantrasaGgraha " pustaka meM "mocA" ke sthAna meM "maurvI" pATha haiM, vaha to asandigdha hI hai, vahAM yaha Azaya jAnanA cAhiye ki pUrvokta mantra ko vola kara aisA vicAra karanA cAhiye ki mAnoM hama zatru ko dhanuSa kA cillA dikhA rahe hoM // 6-arthAt isa mantra ko bola kara jisa Asana para baiThA ho usa Asana para, cAroM tarapha hAtha pherakara mana meM aisA vicAra kare ki - "maiM vajrazilA para baiThA hUM; isaliye z2amIna meM se athavA pAtAla meM se mere liye koI vighna nahIM ho sakatA hai // 7 - tAtparya yaha hai ki isa mantra ko vola kara mana meM aisA vicAra kare ki - " mere cAroM tarapha lohamaya koTa hai," isa samaya apane Asana ke Asa pAsa cAroM tarapha gola lakIra kara lenI cAhiye // 8-tAtparya yaha hai ki isa mantra ko volakara mana meM aisA vicAra kare ki - "lohamaya koTa ke pIche cAroM ora khAI khudI huI hai // 16 Aho! Shrutgyanam
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ (146) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / ghajamaya Dhakkana jAne [9], yaha mahArakSA ( vidyA ) saba upadravoM kA nAza karatI hai [2] // . 4-oM Namo arihaMtANaM hAM hRdayaM rakSa rakSa huM phuTa [3] svAhA, oM Namo siddhANaM hI zirorakSa rakSa huM phaT svAhA, oM Namo pAyariyANaM ha [4] zirkhA rakSa rakSa huM phaTa svAhA oN Namo savajhAyANaM haiM [1] ehi ehi bhagavati vajAvacaM [6] vajiNi vajiNi [ 9 ] rata rakSa huM phuT svAhA, oM Namo loe savvasAhUNaM haH kSipraM kSipraM (8) sAdhaya sAdhaya vajahaste zUlini duSTAn rakSa rakSa (9) huM phuT svAhA, eso (10) paMca NamokkAro vajrazilA prAkAraH, savvapAvappaNAsaNo apmayI ( amRta. mayI (19) ) parikhA, maMgalANaM ca savesiM mahAvajAgniprAkAraH, paDhamaM havai 1-tAtparya yaha hai ki isa mantrako bolakara manameM aisA vicAra kare ki-"lohamaya koTa ke Upara vajramaya Dhakkana horahA hai,"kiJca-pUrvokta "navakAramantrasamaha"meM "vajraTaGka * 'NikaH" pesA pATha hai, vahAM yaha artha jAnanA cAhiye ki-saGkalpa se jo apane Asa pAsa vajramaya koTa mAnA hai, usa ke mAno Takora mArate hoM," bhAvArtha yaha hai ki-"u. padrava karane vAlo ! cale jAo, kyoMki maiM vajramaya koTa meM vajrazilA para apanI rakSA kara nirbhaya hokara baiThA hU~" // 2-tAtparya yaha hai ki--yaha sarvopadravanivAraka rakSA mantra hai // 3-pUrvokta "navakAramantrapaGgraha" nAmaka pustaka meM isa mantra meM "phuTa" isa pada ke sthAna meM sarvatra "phaTa" aisA pATha hai aura yahI ( phaTa) pATha ThIka bhI pratIta hotA hai kyoMki kozAdi granthoM meM "phaT" zabda hI astrabIja prasiddha hai kiJca "phuTa" zabda to kozoM meM milatA bhI nahIM hai|| 4-pUrvokta "navakAramantrasaGgraha" pustaka meM "ha" isa pada ke sthAna meM "ho" aisA pATha hai, vaha ThIka pratIta nahIM hotA hai; kyoMki "hrIM" pada pahile AcukA hai // 5-pUrvokta pustaka meM "ha" ke sthAna meM hai, pATha hai, vaha vicAraNIya hai // 6-pUrvokta pustaka meM "vajrakavacA" pATha hai // 7pUrvokta pustaka meM "vajriNi" yaha ekavAra hI pATha hai // 8-pUrvokta pustaka meM "kSipraM" aisA eka hI vAra pATha hai // 6-rakSaNa zabda se yahAM para nigraha pUrvaka dhAraNa ko jAnanA cAhiye, isa liye yaha artha jAnanA cAhiye ki-"duSToM kA nigraha pUrvaka dhA. raNa karo, dhAraNa kro"|| 10-pUrvokta pustaka meM "eso" yahAM se lekara Age kA pATha hI nahIM hai // 11-"amRtamayI" yahI pATha Toka pratIta hotA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda // (147) maGgalaM upari vanazilA, yaha indrakavaca hai, upAdhyAya Adi ko apanI rakSA ke liye isakA smaraNa karanA cAhiye (1) 5-oM Namo arihaMtANaM (2), oM Namo siddhANaM, proM Namo pAyariyANaM, oM Namo uvajjhAyANaM, troM Namo loe savvasAhUNaM, oM Namo nANAya, oM Namo dasaNAya, oM Namo cArittAya (3), oM Namo tavAya (4), proM hI trailokyavazaM ( zI (5)) karI hI svAhA // yaha mantra sarva kAryoM ko siddha karatA hai, svaccha jalase chIMTe denA tathA usakA pAna karanA cAhiye, cakSu meM lavaNa rasa ke par3ane se pIr3A hone para athavA ziro vyathA tathA ardha zirovyathA Adi kAryoM meM ( isakA ) upayoga karanA cAhiye (6) // 6-"noM Namo (7) loe savvasAhUNaM" ityAdi prati lomake (8) dvArA hrIM pUrvaka pAMca padoMse paTa (9) Adi meM granthi bAMdhakara tathA 108 vAra japa karake 1-pUrvokta "navakAramantrasamaha" pustaka meM isa mantra ke viSaya meM likhA hai ki-"jaba kabhI koI akasmAt upadraba AjAve arthAt khAte, pIte, yAtrA meM jAte Ate, athavA sote uThate, koI Apatti AjAve; tava zIghra hI isa mantra kA mana meM vAra vAra smaraNa karane se upadrava zAnta ho jAtA hai tathA apanI rakSA hotI hai ||2puurvokt pustaka meM "aruhantANaM" aisA pATha hai // 3-pUrvokta pustaka meM "carittAya" aisA pATha hai, aisA pATha hone para bhI artha meM koI bheda nahIM hotA hai // 4-pUrvokta pu. staka meM "oM Namo tavAya" yaha pATha nahIM hai // 5-donoM hI prakAra ke pAThoM meM artha meM koI bheda nahIM AtA hai, kiJca-pUrvokta "navakAramantrasajAha" pustaka meM "trailokyavazyakuru" aisA pATha hai // 6-mantra ke upayoga, phala aura vidhi kA jo yahAM para varNana kiyA gayA hai yaha saba viSaya pUrvokta " navakAramantrasaGgraha" pustaka meM nahIM hai, kintu ukta pustakameM isa prakAra vidhi kA varNana kiyA gayA hai ki-"eka vATakI; pyAlI; athavA loTImeM svaccha jalako bharakara tathA 21 vAra isa mantra ko par3hakara pheMka dekara usa jalako mantrita kara leve tathA jisa manuSya ke AdhAzIsI ho, athavA mastaka meM darda ho usa ko pilAne se pIr3A zAnta ho jAtI hai // 7-pUrvokta "navakAramantrasa. maha" meM-"oM Namo loe savya sAhUNaM, oM Namo uvajjhAyANa, oM Namo AyariyANaM, oM Namo siddhANaM aruhantANa, aiM hrIM" aisA gantra likhA hai // 8-pazcAnunI // 6-vastra / / Aho! Shrutgyanam
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 148 ) zrI mantra rAjaguNa kalpamahodadhi // ( usa vastra ko ) ur3hA deve to ( jvarAta kA ) jvara utara jAtA hai, jabataka japa kare taba taka dhUpa detA rahe (9), parantu navIna jvara meM isa kArya ko nahIM karanA cAhiye, ( yaha mantra ) pUrvokta doSa ( jvara doSa ) kA nAzaka hai (2) // 9- noM hrIM Namo arihaMtANaM, zrIM hrIM Namo siddhANaM, proM hoM rAmo prAyariyANaM, noM hrIM Namo uvajjhAyANaM, zrIM hrIM grAmo loe savvasAhUNaM, ina paiMtAlIsa akSara kI vidyA kA smaraNa isa prakAra karanA cAhiye ki ( smaraNa karate samaya ) apane ko bhI sunAI na de (3), duSTa aura caura Adi ke saMkaTa meM tathA mahApatti ke sthAna meM isakA smaraNa karanA cAhiye ) tathA zAnti aura jala vRSTi ke liye isako upAzraya meM guNanA [4] cAhiye // 8- hrIM Namo bhagavaoo arihaMta siddha chAyariya uvajjhAya savvasAhUya savvadhamma titthayarANaM, proM Namo bhagavaIe suya devayAe, na Namo bhagavaIe saMtidevayA, savvaSpavayaNa devayANaM, dasarAhaM disApAlANaM paMcarAhaM loga pAlANa, noM hrIM arihaMta devaM namaH // isa vidyAkA 108 bAra japa karanA cAhiye, yaha paThita siddhA [5] hai, tathA vAda; vyAkhyAna aura anya kAryoM meM siddhi tathA jaya ko detI hai, isa mantra se sAta vAra abhimantrita vastra meM gAMTha bAMdhanI cAhiye, aisA karane se mArga meM cora bhaya nahIM hotA hai tathA dUsare vyAla [6] Adi bhI dUra bhAga jAte haiM // - Namo arihaMtANaM, noM Namo siddhANaM, na rAmo prAyariyANaM, jhoM gAmo uvajjhAyANa N, jhoMgamA loe savva sAhU, zrIM hrAM hrIM hR [7] hrauM ha 1- dhUpa detA rahe // 2 - pUrvokta " navakAramantrasaGgraha " meM yaha vidhi likhI hai. ki - " isa mantra kA 108 bAra japa karake eka korI cAdara ke koNa ko masalatA jAve, pIche usameM gAMTha bAMdha deve, pIche usa cAdara kA gAMTha kA bhAga jvarArtta ke mastaka kI tarapha rakha usa ko or3hA deve, aisA karane se saba prakAra ke jvara naSTa ho jAte haiM // 3- tAtparya yaha hai ki mana hI mana meM japanA cAhiye // 4- japanA // 5- paThanamAtra se siddha // 6 - sarpa athavA siMha // 7- pUrvokta " navakAramantrasaG " pustaka meM "hUM hauM" ina donoM padoM ke sthAna meM " hoM" yahI eka pada hai // Aho! Shrutgyanam
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda | ( 146 ) svAhA // yaha mantra sarva kArya sAdhaka hai, svaccha jala prAdi kA upayoga karanA cAhiye (9) / / 10- prathama padakA (2) brahmarandhra meM, dUsare padakA (3) mastaka meM, tIsare padakA (4) dakSiNa karNa meM, cauthe padakA (5) avaTu (6) meM, pAMcaveM padakA (9) bAma karNa meM tathA cUlA padoMkA (8) dakSiNa saMkhyAse lekara vidizAoM meM (9) isa prakAra se padmAvarta jApa (10) karanA cAhiye, yaha mantra kI sthi ratA kA kAraNa honese pratyanta hI karmoM kA nAzaka hai (11) // 11 - "paDhamaM havai maMgalaM" isako apane mastaka ke Upara vajramayo zilA jAne, "rAmo arihaMtArA" isako apane aMguSThoM meM jAne, "Namo siddhArA " isako apanI tarjaniyoM meM (12) jAne, "rAmo AyariyANa" isako apanI madhyamA (13) meM jAne, " Namo uvajjhAyANa" isako apanI anAmikAnoM (14) meM jAne " Namo loe savva sAhUNa" isako apanI kaniSThikAoM (15) meM jAne, "esopaMcaNamokkAro" isako vajramaya prAkAra jAne "savvapAvappaNAsaNI" isako jalapUrNa khAtikA (16) jAne, yaha mantra atyanta saphalatA kAraka (17) hai // 12- hAM hrIM hrIM hra. ) (18) hUH asi zrA usA svAhA (19) // zrIM hrIM 1- mUla meM saMskRta pATha sandigdha hai, tAtparya to yahI hai ki-svaccha jala ko abhimantrita kara usa kA prakSepaNa ( siJcana ) aura pAna karanA cAhiye, kintu pUrvokta "navakAramantra saGgraha" nAmaka pustaka meM to kevala mantra japana kA hI vidhAna hai / 2 - " Namo arihantANaM" isa pada kA // 3- " Namo siddhANaM" isa pada kA // 4" Namo AyariyANaM" isa padakA // 5-" Namo uvajjhAyANaM " isa padakA // 6-gardana aura zira kI sandhi ke pichale bhAga kA nAma avaTu hai // 7- " Namo loe savva sAhUNaM" isa pada kA // 8-" eso paJca NamokkAro" yahAM se lekara samApti paryanta cAroM padoM kA // 6- dakSiNasaMkhyA kI Adi meM karake sava vidizAoM meM # 10 - padmAvarttana ke samAna japa // 11- tAtparya yaha hai ki isa mantra kA japa karane se atyanta hI manakI sthiratA hotI hai tathA mana kI sthiratA hone ke kAraNa karmoM kA nAza ho jAtA hai // 12- aMgUThe ke pAsa kI aMguli ko tarjanI kahate haiM / / 13 - bIca kI aMguliyoM // 14-choTI aMgulike pAsa kI aMguliyoM // 15- sabase choTI aMguliyoM // 16-khAI // 17- mUla meM pATha sandigdha hai // 18- " hauM" kI apekSA "hUM" pATha hI ThIka pratIta hotA hai // 16- pUrvokta " navakAra mantrasaGgraha " pustaka meM "oM hrAM hrIM hrauM hrIM hraH a-siA-u-lA khAhA " aisA mantra hai / Aho! Shrutgyanam
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 150) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // (hAM (1) ) zrIM ahaM asi A usA namaH (2) // ye donoM hI mantra sarva kAmanAoM ko denevAle haiN| 13-arihaMtasiddha (3) prAyariya utrajjhAya sAdhu // isa solaha akSara vAlI vidyA kA 200 vAra japa karanese caturtha phala prApta hotA hai|| 14-nAbhi kamala meM (A) kA mastaka kAla meM (si) kA, mukhakamala meM (a.) kA, hadaya kamala meM (u) kA tathA kaNTha meM (sA) kA japa karanA cAhiye, isakA japa sarva kalyANa kAraka hai| 15-oM (4) Namo arahatANa nAbhau, oM Namo siddhANa hRdi. oM Namo AyariyANa kaNThe, oM Namo uvajjhAyANa mukhe, oM Namo loe savva. sAhUNaM mastake, sarvAGgaSu mAM rakSa rakSa hili hili mAtaGginI svAhA // yaha rakSA kA mantra hai| 16-oM hrauM Namo arihatANa pAdau rakSa rakSa, oM hrIM Namo siddhANa kaTIM rakSa rakSa, oM hrIM Namo AyariyANa nAbhiM rakSa rakSa, oM hrIM Namo uva. ujhAyANa hRdayaM rakSa rakSa, oM hI gamo loe savvasAhUNa brahmANDaM rakSa rakSa oM hrI eso paMca NamokAro zikhAM rakSa rakSa, oM hrIM savvapAvappaNA saNo AsanaM rakSa rakSa, oM hI maMgalANaca mavesiM paDha meM havai maMgalaM prAtmacakSuH paracakSuH rakSa rakSa // yaha rakSA kA mantra hai // 17-oM Namo arihatANa abhiNimohiNi mohaya mohaya svAhA // mArga meM jAte samaya isa vidyA kA smaraNa karane se cora kA darzana nahIM hotA hai| 18-oM (5) hIM zrIM ha klIM asi A usA cula culu hula hulu kulu kulu 1-"hrIM" kI apekSA "hAM" yahI pATha ThIka pratIta hotA hai / 2-pUrvokta "navakAra mantrasamaha" pustaka meM "oM ahaM saH oM aha~ meM zrIM a-si-A-u-sA namaH"aisA mantra hai, aisA mantra mAnane para bhI "aha~" ke sthAna meM "aha~" tathA "maiM" ke sthAnameM "aiM" aisA pATha honA zahiye // 3-pUrvokta "navakAra mantrasaGgraha" meM "aruhantasiddhaAyariya uvajjhAya sabyasAhUNaM" aisA mantra hai tathA vahAM isa mantra kA phala dravya prAptirUpa kahA gayA hai // 4-pUrvokta "navakAra mantrasaGgraha" pustaka meM "oM Namo aruhantANaM, oM Namo uvajjhAyANaM, oM NamolAe savasAhaNaM, sarvAGga aghaM gkSa hila hila mAtaGganI svAhA aisA mantra hai| 5-pUrvokta "navakAra mantra saMgraha" pustaka meM "oM hrIM zrIM hrIM klIM a-si-A-u-sA culu culu hulu hulu bhulu bhulu icchiyaM me kuru kuru svAhA // tribhuvana svAminI vidyA" aisA mantra pATha hai // Aho! Shrutgyanam
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda // mula mula icchiyaM me kuru kuru svAhA // yaha tribhavana svAminI vidyA hai, isakA upacAra (1) yaha hai ki-jAtI (2) ke puSpoM se 24000 jApa karane se yaha sarva sampatti ko karatI hai| 10-oM hI ahata utpata utpata svAhA // yaha bhI tribhavana svAminI vidyA hai, smaraNa karane se vAJchita (3) artha ko detI hai // 20-oM thambheu jalaM jalaNaM cintaya ityAdi ghora vasaggaM mama (4) amukasya (5) vA pagAse u svAhA // isa gAthA ko candana Adi dravya (6) se paTTa (7) para likhanA cAhiye tathA navakAra ke kathana ke sAtha isakA 108 vAra smaraNa karanA cAhiye tathA sugandhita puSpoM athavA akSatoM se pUjana bhI karanA cAhiye,to yaha(vidyA)saba bhayoMko naSTa karatI hai tathA rakSAkaratI hai / 21-isI prakAra hRdaya kamala meM isakA eka sau ATha vAra japa kare to caturtha phala ko prApta hotA hai // ___22-oM Namo arihatANaM, oM Namo siddhANaM, oM Namo prAyariyANaM pro gAmo uvajjhAyANaM, oM Namo loe sabvasAhUNaM, eso paMca NamokAro, savvapavAppaNAsaNo, maMgalANaca savvesiM, paDhamaM havai maMgalaM, oM hrIM hrapaTa svAhA // yaha rakSA kA mantra hai isakA nitya smaraNa karanA cAhiye, ( aisA karane se ) sarvarakSA [8] hotI hai| ____23-troM () hI Namo arahatANa siddhANa sUtrINa pAyariyANa uva. jamAyANaM sAhUNaM mama Rddhi vRddhi samIhitaM kuru kuru svAhA // isa mantrakA pavitra hokara prAtaH kAla tathA sAyaGkAla 32 vAra smaraNa karanA cAhiye, aisA karane se sarva siddhi hotI hai| 24-oM arha asi pA usA namo arihatANaM namaH // isa mantra kA hRdayakamala meM 108 bAra japa karane se caturtha phala ko prApta hotA hai| 1-prayoga pavAra, vidhi // 2-mAlatI (cmelii)||3-abhiisstt||4-"mm" isa pada ke sthAnameM SaSThIvibhaktyanta apane nAma kA uccAraNa karanA cAhiye ||5-"amuksy" .. isa pada ke sthAnameM SaSThIvibhakttyanta para nAma kA uccAraNa karanA caahiye| 6-padArtha -kApTha kA paTTA // 8-sabase rakSA ||6-puurvokt "navakAra mantrasaMgraha" pustakameM "oM arihaMtANaM siddhANaM AyariyANaM uvajhAyANaM sAhUNaM mama riddhi bRddhi sa. mAhitaM kuru kuru svAhA" aisA mantra hai / Aho! Shrutgyanam
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ (152) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / 25-troM (1) hIM Namo arihaMtA are (pAri(2)) ariNi mohiNi mohaya mohaya svAhA / / isa mantra kA nitya 108 bAra smaraNa karane se lAbha hotA hai / 26-troM ghaNTAkarNo mahAvIraH sarvavyAdhi vinAzakaH // visphoTakabhayaM prApta (3) rakSa rakSa mahAbalaH (4) // 1 // isa mantra ko bhoja patra para kaMkuma aura gorocana se jAtI (5) kI kalama se kue athavA nadI ke taTa para baiThakara likhe, phira "oM Namo arihatANa hAM (6) (hI) svAhA: oM Namo siddhANaM hrIM svAhA, proM Namo AyariyANaM hU~ svAhA, oM Namo uvaujhAyANaM hrauM svAhA, proM Namo savvasAhUNa hraH svAhA // ima dUsare mantra kA sugandhita puSpoM ke dvArA 108 vAra jApa karake kaSAya vastra (7) se rakSA (8) ko lapeTa kara vi. sphoTaka () rogavAle manaSya ke galemeM athavA bAhu meM bAMdha de to visphoTaka virUpa (10) nahIM hote haiM / 27-noM hIM vare suvare asi prA usA namaH // isa vidyA kA tInoM samaya (19) 108 vAra smaraNa karane se yaha vibhava (12) ko karatI hai / 2-oM hrIM hra gamo arihaMtANa hrIM namaH // isa mantra kA tInoM samayoM meM zveta (13) puSpoM ke dvArA ekAntameM nirantara 108 vAra jApa karanese sarva sampatti aura lakSmI hotI hai // 29-oM hrIM zrIM pluM plu ahaM I aiM klIM pluM pluM nmH|| yaha parameSThi mantra sarva abhyudayoM kA kAraNa hai (14) // 30-oM aiM hIM zrIM klauM TharalaM ahaM namaH // isa mantra kA tInoM samayoM meM japa karanevAle puruSa ke sarva kArya siddha hote haiM 1-pUrvokta "navakAra mantra saMgraha"pusta kameM 'oM Namo aruhaMtANaM are araNi mohiNi amukaM mohaya mohaya svAhA" aisA mantra hai aura isakA phala vahAM svastrIvazIkaraNa kahAgayA hai||2-donoN hI pATha sandigdha haiN|| 3-"bhayaprAptaH" aisA pATha honA cAhiye ||4-ydi yaha sambodhana pada hotA to ThIka thA ||5-maaltii (cmelii)|| 6-"hAM" yahI pATha ThIka pratIta hotA haiM, kyoMki "hIM" zabda kA Age prayoga kiyA gayA hai // 7-kaSAya varNa vAle vastra // 8-rAkha bhasma // 1-phodd'aa|| 10-vikRtarUra vAle ||11-praatHkaal, madhyAnha tathA sandhyA samaya // 12-aishvry|| 13-sapheda // 14-tAtparya yaha hai ki isa parameSThi mantra kA japa karane se sarva abhyudaya hote haiN| Aho! Shrutgyanam
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha pariccheda / ____31-NAmo jiNANaM jAyamANaM (jAvayANaM ) (1) na ya pUI na soNiyaM e e NaM savvavAI (2) eNaM vaNaM mA paccaDa mA dukkhau mA phahau (oN (3) ThaH ThaH svAhA // isa mantra se rakSA (4) ko abhimantrita kara vraNa (5) zrAdimeM lagAnA cAhiye, khaDga Adi kI coTa lagane para to ghRta athavA rakSA ko abhimantrita kara lagAnA cAhiye, aisA karane se vraNa aura coTa kI pIr3A nivRtta ho jAtI hai tathA duSTa vraNa bhI bhara jAtA hai (6) // yaha cauthA pariccheda samApta hubhA // 1-"jAvayANaM" yahI pATha ThIka pratIta hotA hai ||2-"vaaenn" yahI pATha ThIka pratIta hotA hai // 3--"oM" pada ke hone vA na hone meM sandeha hai ||4-raakh, bhsmaa| 5-ghAva ||6-acchaa ho jAtA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha paJcamaH paricchedaH / zrI paJcaparameSThi namaskAra arthAt zrInavakAra mantra ke viSaya meM Avazyaka vicAra | - ( prazna ) - " paJcaparameSThi namaskAra" isa pada kA kyA artha hai ? ( uttara ) - ukta pada kA artha yaha hai ki- "pAMca jo parameSThI haiM una ko namaskAra karanA / ( prazna ) - pAMca parameSThI kauna se haiM ? ( uttara ) - arhat, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu, ye pAMca parameSThI haiM / ( prazna ) - ina ko parameSThI kyoM kahate haiM ? ( uttara ) - parama arthAt utkRSTa sthAna meM sthita hone ke kAraNa ina ko parameSThI kahate haiM ( 1 ) / ( prazna ) - parameSThi namaskAra ke nau pada kahe gaye haiM, ve nau pada kauna kauna se haiM ? ( uttara ) - parameSThi namaskAra ke nau pada ye haiM / 1 1 - Namo arihantANaM / 2- Namo siddhANaM / 3 - Namo prAyariyANaM / 4 - Namo vajhAyANaM / 5- rAmo loe savtra sAhUNaM / 6- eso paJca NamokkAro savvapAvapaNAsaNo / 8 - maGgalANaM ca savvesiM / - paDhamaM havaha maGgalam // prazna - isa pUre mantra kA ( naunoM padoM kA ) kyA artha hai ? uttara- isa pUre mantra kA arthAt nauo padoM kA artha yaha hai 1 - toM (2) ko namaskAra ho / 2- siddhoM ko namaskAra ho / 3 - prA 6 1-" parame utkRSTe sthAne tiSThatIti parameSThinaH" arthAt jo parama (utkRSTa ) sthAna meM sthita haiM; una ko parameSThI kahate haiM // 2- arhat, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu, ina zabdoM kI vyutpatti, artha, lakSaNa tathA guNa Adi viSayoM kA varNana Age kiyA jAyegA || Aho! Shrutgyanam
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda | ' (155) cAryoM ko namaskAra ho / 4 - upAdhyAyoM ko namaskAra ho / 5-loka meM sarva sAdhuoM ko namaskAra ho / 6 - yaha paJca nmskaar| 9- saba pApoM kA nAza karane vAlA hai / - tathA saba maGgaloM meM / - - prathama maGgala hai // (1) ( prazna ) - kinhIM pustakoM meM "mI" pada ke sthAna meM " namo" pada dekhA jAtA hai, kyA vaha zuddha nahIM hai ? ( uttara ) - vararuci AcArya ke mata ke anusAra "namo" pada zuddha nahIM hai, kyoMki jo namas zabda arthAt avyaya hai usa kA ukta prAcArya ke mata ke anusAra prAkRta meM "mo" zabda hI banatA hai, kAraNa yaha hai ki - "nA H sarvatra" (2) yaha una kA sUtra hai, isa kA artha yaha hai ki - prAkRta meM sarvatra ( Adi meM tathA anta meM ) nakAra ke sthAna meM kAra zrAdeza hotA haiM, parantu hemacandrAcArya ke mata ke anusAra " namo " aura "rAmo" ye donoM pada bana sakate haiM arthAt donoM zuddha haiM, kyoMki ukta prAcArya kA sUtra hai ki "vA dI" (3) isa sUtra kA artha yaha hai ki- Adi meM varttamAna saMyukta (4) nakAra ke sthAna meM kAra pradeza vikalpa karake hotA hai, ataH hemacandrAcArya ke matake anusAra ukta donoM pada zuddha haiM, parantu isa navakAra mantra meM "rAmo" pada kA hI uccAraNa karanA cAhiye kintu " namo " pada kA nahIM, kyoMki zradi (5) varttI "mo" pada meM praNimA siddhi sanniviSTa hai ( jisa kA varNana Age kiyA jAvegA ); usa kA sanniveza "namo" pada meM nahIM ho sakatA hai, dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki - " mo" pada ke uccAraNa meM dagdhAkSara (6) hone para bhI kAra akSara jJAna kA vAcaka hai tathA jJAna ko maGgala svarUpa kahA hai, ataH Adi maGgala (9) ke hetu "rAmo" pada kA hI uccAraNa, karanA cAhiye / ( prazna ) - " namaH isa pada kA saMkSepa meM kyA artha hai ? ( uttara ) " namaH" yaha pada naipAtika hai tathA yaha naipAtika pada dravya 1- yahAM para zrI navakAra mantra kA ukta artha kevala zabdArthamAtra likhA gayA hai | 2- sarvatra ( AdAvanteca ) nakArasya sthAne NakAro bhavatIti sUtrArthaH // 3AdIvarttamAnasyAsaMyuktasya nakArasya NakAro vA bhavatoti sUtrArthaH // 4- saMyogarahita // 5 // Adi meM sthita // 6-dagdha akSara ( jisa kA chanda athavA vAkya ke Adi meM prayoga karanA niSiddha hai // 7 Adi meM maGgala // " Aho! Shrutgyanam
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ (156) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // aura bhAva ke saGkocana kA (1) dyotaka (2) hai, kahA bhI hai ki-"nevAiyaM payaM davvabhAva saDoyaNa payatyo" arthAta naipAtika pada dravya aura bhAva ke saGkocana ko prakaTa karatA hai, isa liye "namaH" isa naipAtika pada se kara, (3) zira aura caraNa prAdi ko grahaNa, kampana (4) aura calana (5) Adi rUpa ceSTA ke nigraha (6) ke dvArA dravya saGkocapUrvaka praNidhAnarUpa (7) nama. skAra jAnA jAtA hai tathA vizuddha mana ke niyogarUpa bhAva saGkoca ke dvAga praNidhAnarUpa artha jAnA jAtA hai, tAtparya yaha hai ki-"namaH" isa pada se dravya aura bhAva ke sahita namaskAra karanA dyotita (8) hotA hai| / ( prazna ) "Namo arihantANaM" isa pada ke sthAna meM vibhinna granthoM meM tIna prakAra ke pATha dekhe jAte haiM, prathama-"Namo arahantANaM" aisA pATha mi. latA hai| dUsarA-"mo arihantANaM aisA pATha dIkhatA hai tathA tIsarA "Namo aruhantANaM aisA pATha dIkhatA hai, to ina tInoM prakAra ke pAThoM kA eka hI artha hai athavA pAThabheda se inakA artha bhI bhinna 2 hotA hai ? // - (uttara)-namaskArya (9) ke eka hone para bhI tatsambandhI guNoM kI apekSA ukta tIna prakAra ke pATha milate haiM tathA guNavarNanApekSA (10) se hI ukta tInoM pAThoM kA artha bhI bhinna 2 hotA hai| - (prazna ) guNavarNanApekSAse ukta tInoM padoM kA kyA artha hai ? ( uttara )-guNavarNanakI apekSA ukta tInoM padoM kA artha bahuta hI vi. stRta tathA gUr3ha hai, ataH saMkSepa meM ukta padoM kA artha dikhalAyA jAtA hai: prathama pATha "Namo arahaMtANaM" hai; usakA saMkSipta nartha yaha hai ki( ka ) suravara nirmita azokAdiTha prA mahA prAtihArya rUpa (19) pUjA ke : 1-saMkSepa ||2-prkaashk // 3-hAtha // 4-kAMpanA // 5-calanA ||6-roknaa|| 7-namana // 8-prakaTa, vidita // 6-namaskAra karane ke yogya // 10-guNoM ke varNana kI apekSA ||11-ashokaadiaatthmhaaprtihaary ye haiM-azoka vRkSa, sura puSpa vRSTi, divyadhvani cAmara, Asana, bhAmaNDala, dundubhi aura chatra / kahA bhI hai ki-"azoka vRkSaH sura pusspvRssttirdivydhvnishcaamrbhaasnshc|| bhAmaNDalaM dundubhirAtapatra satprAtihA. ryANi jinezvarasya // 1 // Aho! Shrutgyanam
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda | (1571 jo yogya haiM; una arhatoM ko (1) dravya aura bhAva pUrvaka namaskAra ho / ( kha ) athavA - " raha" arthAt ekAnta deza tathA "anta" arthAt giri guphA Adi kA madhya bhAga; jinakI dRSTi meM gupta rUpa nahIM hai arthAt jo prati guptarUpa bhI vastu samUha ke jJAtA haiM; unako arahaMta kahate haiM, una arahantoM ko dravya aura bhAva pUrvaka namaskAra ho / ( ga ) athavA - "raha arthAt ratha ( Adi rUpa parigraha ) tathA "anta" arthAt vinAza kA kAraNa ( jarA Adi avasthA ) jinake nahIM haiM unako arahanta kahate haiM; una arahantoM ko dravya aura bhAvapUrvaka namaskAra ho / " (gha) athavA "arahaMtANaM" isa prAkRta padakA saMskRta meM "arahayadbhyaH " bhI ho sakatA hai, usakA artha yaha hogA ki - prakRSTa rAgAdi ke kAraNa bhUta manojJa viSayoMkA samparka honepara bhI jo apane vItarAgastra svabhAva kA pari tyAga nahIM karate haiM; unako dravya aura bhAva pUrvaka namaskAra ho (2) / dUsarA pATha jo " Namo arihaMtANaM" dIkhatA hai; usakA saMkSipta artha yaha hai ki: ka) - saMsAra rUpa gahana vana meM aneka duHkhoMke denevAle mohAdi rUpa zatruoM kA hanana karane vAle jo jina deva haiM unako dravya aura bhAva pUrvaka namaskAra ho | (kha) sUrya maNDala kA prAcchAdana karane vAle meyake samAna jJAnAdi guNoMkA AcchAdana karanevAle jo dhAti karma rUpa raja haiM; tadrUpa zatru va nAza karanevAle jina devako dravya aura bhAva pUrvaka namaskAra ho / 'kA ( ga ) ATha karmarUpa zatruoM ke nAza karanevAle jina bhagavAnko dravya 1- kahA bhI hai ki- "arahaMta vaMdaNa nasaNAi, arahaMti pU asakkAraM // siddhigamaNaM ca arahA, arahaMtA teNa tuccati // 1 // arthAt vandanA aura namaskArAdi ke yogya hone se pUjA aura satkAra ke yogya honese tathA siddhigamanake yogya honese ( jina bhagavAn ) arhada kahe jAte haiM // 1 // 2- kahA bhI hai ki- "thuivaMdaNamarahaMtA, amariMda nariMda pUyamarahaMtA // sAmayasuhamarahaMtA, arahaMtA hutume saraNaM // 1 // arthAt stuti aura vandanake yogya, amarendra aura narendroM se pUjA ke yogya, evaM zAzvata sukhake yogya jo arahaMta haiM; ve mujhe zaraNa pradAna kareM | Aho! Shrutgyanam
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 158 ) aura bhAva pUrvaka namaskAra ho (1) / (gha) pAMcoM indriyoM ke viSaya, kaSAya, paroSaha, vedanA tathA upamarga, zatruoM ke nAzaka jina devako ye saba jIvoMke liye zatru bhUta haiM, ina saba dravya aura bhAva pUrvaka namaskAra ho / tIsarA pATha jo " Namo aruhaMtANaM" dIkhatA hai usakA saMkSipta artha yaha hai : ( ka ) karmarUpa vIja ke kSINa ho jAne se jinako phira saMsAra meM nahIM utpanna honA par3atA (2) hai una jina devako dravya aura bhAva se namaskAra ho (3) / ( prazna ) - ukta lakSaNoMse yukta bhagavAn ko namaskAra karane kA kyA kAraNa hai ? zrImantrarAjaguNa kalpamahodadhi // -- ( uttara ) yaha saMsAra rUpa mahAbhayaGkara gahana ( 4 ) vana hai, usameM bhramaNa karane se santapta (5) jIvoM ko bhagavAn parama padakA mArga dikhalAte haiM; ataH sarva jIvoMke paropakArI (6) honese namaskAra ke yogya haiM, ataeva (9) una ko avazya namaskAra karanA cAhiye / ( prazna ) vyAkaraNa ke niyamake anusAra namas zabda ke vibhakti hotI hai; to yahAM SaSThI vibhakti kA prayoga kyoM ( uttara ) isakA eka kAraNa to yaha hai ki prAkRta meM hotI hI nahIM hai kintu usake sthAna meM SaSThI vibhakti hI yoga meM caturthI kiyA hai ? caturthI vibhakti hotI hai, dUsarA 1- kahA bhI hai ki - " aTThavihaMpi a kamma, ari bhUyaM hoi sayala jIvANaM // taM kammamarihaMtA, arihaMtA teNa vuJcanti // 1 // arthAt ATha prakAra kA jo karma hai vaha saba jIvoM kA zatru rUpa hai; usa karma rUpa zatru ke nAza karanevAle honese arihaMta kahe jAte haiM // 1 // 2- kahA bhI hai ki- "dagdhe vIje yathA'tyantaM prAdurbhavati nAGkuraH // karmavIje tathA dagdhe; na rohati bhavaHGkuraH // 1 // arthAt jisa prakAra vIja ke atyanta dagdha ho jAnepara aGkura utpanna nahIM hotA hai, usI prakAra karmarUpa vIja ke dagdha ho jAne para bhavarUpa aGkura nahIM ugatA hai // 3-prantha ke vistAra ke bhayale ukta tInoM prakAra ke pAThoMkA yahAM para ati saMkSepase artha likhA gayA hai // 4-kaThina, durgama // 5- duHkhita || 6- parama upakAra karanevAle // 7- isIliye // Aho! Shrutgyanam
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda || ( 156 ) kAraNa yaha bhI hai ki SaSThI vibhakti kA prayoga karane para " " padakA sahayoga hotA hai joki siddhi prApti kA pradhAna sAdhana hai, isakA varNana zrAge kiyA jAvegA / ( prazna ) - ukta prayoga meM SaSThI ke bahuvacanakA jo prayoga kiyA gayA hai; usakA kyA kAraNa hai ? (uttara) prathama kAraNa to yaha hai ki arhata bahuta se haiM ataH bahutoM ke ke liye bahuvacana kA prayoga hotA hI hai, dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki viSaya bahuva ke dvArA namaskAra kartA ko phalAtizaya kI prApti hotI hai, isa bAta ko prakaTa karane ke liye bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai, tIsarA kAraNa yaha bhI hai ki gaurava pradarzana ke hetu bahuvacana kA hI prayoga kiyA jAtA hai (9) / ( prazna ) zrI arhadeva kA dhyAna kisake samAna tathA kisa rUpa meM karanA cAhiye / ( uttara ) - zrI arhaddeva kA dhyAna candra maNDala ke samAna zveta (2) varNa meM karanA cAhiye / ( prazna ) " Namo siddhANaM" isa dUsare padase siddhoMko namaskAra kiyA gayA hai; una ( siddhoM ) kA kyA svarUpa hai arthAt siddha kinako kahate haiM ? (uttara) - nirukti ke dvArA siddha zabda kA artha yaha hai ki "miSTa prakArakaM karma zramAyaiste siddhA: " arthAt jinhoMne vira kAlase baMdhe hue ATha prakAra ke karmarUpI indhana samUha ko jAjvalyamAna zukla dhyAnarUpI agni se jalA diyA hai unako siddha kahate haiM / athavA " ""Sidhu gatI" isa dhAtu se "siddha zabda banatA hai; ataH puna rAvRtti ke dvArA jo mokSanagarI meM cale gaye haiM unako siddha kahate haiM / - jinakA koI bhI kArya paripUrNa nahIM rahA hai unako siddha athavA kahate haiM / athavA jo zikSA karane ke dvArA zAstra ke vaktA haiM unako siddha kahate haiM / 1- bahuvacana ke prayoga ke ukta tInoM kAraNa pAMcoM padoM meM jAna lene cAhiye // 2-sapheda // Aho ! Shrutgyanam
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 160) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // athavA-zAsanake pravartaka hokara siddhi rUpase jo maGgalavakA anubhava karate haiM unako middha kahate haiN| ___ athavA-jo nitya aparyavasita ananta sthiti ko prApta hote haiM unako siddha kahate haiN| athavA-jinase bhavya jIvoM ko guNasamUha kI prApti hotI hai unako siddha kahate haiM (1) / ( prazna -ukta lakSaNoM se yukta siddhoMko namaskAra karane kA kyA kAraNa hai| ( uttara ) avinAzI tathA ananta jJAna, darzana, cAritra aura vIrya rUpa cAra guNoMke utpatti sthAna honese ukta guNoMse yukta honeke kAraNa apane viSayameM atizaya pramoda ko utpanna kara anya bhavya jIvoM ke liye prAnanda utpAdana ke kAraNa hone se ve atyanta upakArI haiM, ataH una ko namaskAra karanA ucita hai| ( prazna ) siddhoM kA dhyAna kisake samAna tathA kisa rUpameM karanA cAhiye ? - ( uttara ) siddhoM kA dhyAna udita hote hue sUrya ke samAna raktavarNa meM karanA caahiye| (prazna ) "Namo pAyariyANaM" isa tIsare pada se prAcAryo ko namaskAra kiyA gayA hai; una ( prAcAryoM ) kA kyA svarUpa hai arthAt prAcArya kina ko kahate haiM ? (uttara)-jo maryAdA pUrvaka arthAt arthAt vinaya pUrvaka jina zAsana ke artha kA sevana arthAt upadeza karate haiM una ko prAcArya kahate haiM, (2) athavA upadeza ke grahaNa karane kI icchA rakhane vAle jina kA sevana karate haiM unako prAcArya kahate haiN| 1-kahA bhI hai ki-"dhmAtaM sitaM yena purANa karma yo vA gato nivRtisaudha mUni // khyAto'nuzAstA pari niSThitArthaH yaH so'stu siddhaH kRtamaGgalo me // 1 // arthAt jisane baMdhe hue prAcIna karma ko dagdha kara diyA hai, jo mukti rUpa mahalake zirobhAgameM prApta ho gayA hai jo zAstra kA vaktA aura anuzAsana kartA hai tathA jisake sarva kArya pariniSThita ho gaye haiM vaha siddha mere liye maGgalakArI ho // 2--kahA bhI hai ki "suttattha viUlakkhaNa, jutto gacchassa meDhibhUo // gaNatatti vippamukko, atthaM vAeha Ayario // 1 // arthAt sUtra aura artha, ina donoM ke lakSaNoMse yukta tathA gaccha kA nAyaka svarUpa AcArya gaccha kI tapti ( rAgadveSa kI AkulatA) se rahita hokara artha kI vAcanA karatA hai // 1 // Aho ! Shrutgyanam
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda || ( 161) athavA - jJAnAcAra Adi pAMca prakAra ke AcAra ke pAlana karane meM jo atyanta pravINa haiM tathA dUsaroM ko una ke pAlana karane kA upadeza dete haiM / unako AcArya kahate haiM / athavA jo maryAdApUrvaka vihAra rUpa AcAra kA vidhivat pAlana karate haiM tathA dUsaroM ko usa ke pAlana karane kA upadeza dete haiM unako prAcArya kahate haiM (9) / athavA - yuktAyukta vibhAganirUpaNA (2) karane meM akuzala (3) ziSyajanoM ko yathArtha (4) upadeza dene ke kAraNa AcArya kahe jAte haiM / ( prazna ) - ukta lakSaNoM se yukta prAcAryoM ko namaskAra karane kA kyA kAraNa hai ? ( uttara ) - AcAra (5) ke upadeza karane ke kAraNa jinako paropakAritva (6) kI prApti huI hai tathA jo 36 guNoM se suzobhita haiM, yuga pradhAna haiM, sarva: jana manoraJjaka (9) haiM tathA jagadvarttI (8) jIvoM meM se bhavya jIva ko jinavANI kA upadeza dekara usako pratibodha (9) dekara kisIko samyaktva kI prApti karAte haiM, kisI ko deza virati kI prApti karAte haiM, kisI ko sarvavirati kI prApti karAte haiM tathA kucha jIva unake upadeza kA zravaNa kara bhadrapariNAmI (10) ho jAte haiM, isa prakAra ke upakAra ke karttA zAntamudrA ke dharttA, ukta prAcArya kSaNamAtrake liye bhI kaSAya grasta (19) nahIM hote haiM, ataH ve avazya namaskAra karane ke yogya haiM / kiJca - ukta prAcArya nitya pramAda rahita hokara prapramatta (12) dharma kA kathana karate haiM, rAjakathA; dezaka yA; strI kathA; bhaktakathAH samyakzvazaithilya (13) 1- kahA bhI hai ki- " paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA payAsaMtA // AyAraM daMsaMtA, AyariyA teNa vuccati // 2 // arthAt pAMca prakAra ke AcAra kA svayaM sevana kara tathA prayAsa ke dvArA jo dUsaroM ko usa AcAra kA upadeza dete haiM, isaliye ve AcArya kahe jAte haiM // 1 // 2 - yogya aura ayogya ke alaga 2 nizcaya // 3 - acatura, avyutpanna // 4-ptatya // 15- sad vyavahAra // 6- paropakArI hone // 7- saba janoM ke mana ko prasanna karane vAle // 8-saMsAra ke // 6-jJAna // 10-zreSTha pariNAma vAle // 11-kapAyoM meM pha~se hue // 12-pramAda se rahita, vizuddha, // 13- samyaktvameM zithilatA // 21 Aho! Shrutgyanam
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 162 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // tathA cAritryazaivilyakAriNI (9) vijayA (2) kA varjana (3) karate haiM, mala aura mAyA (4) se dUra rahate haiM tathA dezakAlocita (5) vibhinna (6) upAyoM se ziSya nAdi ko pravacana kA abhyAsa karAte haiM, sAdhu janoM ko kriyA kA dhAraNa karAte haiM, jaise sUrya ke prasta ho jAne para ghara meM sthita ghaTa (9) paTa (8) Adi padArtha nahIM dIkhate haiM tathA pradIpa ke prakAza se ve dIkhane lagate haiM, usI prakAra kevala jJAnI (9) bhAskarasamAna (10) zrI tIrthaGkara deva ke mukti saudha (11) meM jAne ke pazcAt tInoM lokoM ke padArthoM ke prakAzaka (12) dIpaka ke samAna prAcArya hI hote haiM, ataH unako pravazya namaskAra karanA cAhiye, jo bhavya jIva aise prAcAryoM ko nirantara namaskAra karate haiM ve jIva dhanya mAne jAte haiM tathA unakA bhavakSaya (13) zIghra hI ho jAtA hai / ( prazna ) - AcAryoM kA dhyAna kisa ke samAna tathA kisa rUpa meM karanA cAhiye ? (uttara) AcAyoM kA dhyAna suvarNa ke samAna patI rUpa meM karanA cAhiye / ( prazna ) - " Namo uvajjhAyANaM" isa cauthe pada se upAdhyAyoM ko namaskAra kiyA gayA hai, una ( upAdhyAyoM ) kA kyA svarUpa hai aura upAdhyAya kina ko kahate haiM ? ( uttara ) - jina ke samIpa meM raha kara athavA prAkara ziSya jana adhyayana karate haiM unako upAdhyAya kahate haiM (94) / athavA jo samIpa meM rahe hue athavA prAye hue sAdhu Adi janoM ko siddhAnta kA adhyayana karAte haiM ve upAdhyAya kahe jAte haiM (15) 1 - cAritra meM zithilatA ko utpanna karane vAlI // 2-viruddha kathA, anucita vArttAlApa // 3-tyAga // 4- dambha, kapaTa, pAkhaNDa, 5- deza aura kAla ke anusAra // 6- aneka prakAra ke // 7 - ghar3A // 8-vastra // 6- kevala jJAna vAle // 10 -sUrya ke samAna // 11- muktirUpa mahala // 12- prakAzita karane vAle // 13-saMsAra kA nAza // 14- " upa samIpe uSitvA etya vA ( ziSyajanAH ) adhIyate yasmAt sa upAdhyAyaH" yaha upAdhyAya zabda kI vyutpatti hai // 15- "upa samIpe uSitAn AgatAn vA sAdhujanAnye siddhAntamadhyApayantIti upAdhyAyAH" iti vyutpatteH // Aho! Shrutgyanam
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // ( 163 ) athavA- -jina ke samIpattra se sUtra ke dvArA jina pravacana kA adhika jJAna tathA smaraNa hotA hai unako upAdhyAya (9) kahate haiM (2) / athavA jo upayoga pUrvaka dhyAna karate haiM unakA nAma upAdhyAya hai (3) / athavA jo upayogapUrvaka dhyAna meM pravRtta ho kara pApakarma kA tyAga kara usa se bAhara nikala jAte haiM ve upAdhyAya kahe jAte haiM / T athavA jina ke samIpa meM nivAsa karane se zruta kA prAya arthAt lAbha hotA hai unako upAdhyAya kahate haiM (4) / athavA jina ke dvArA upAdhi arthAt zubhavizeSaNAdi rUpa padavI kI prApti hotI hai unako upAdhyAya kahate haiM (5) prathavA jina meM svabhAvataH hI iSTa phala kI prApti kA kAraNazva rahatA hai unako upAdhyAya kahate haiM (6) / athavA mAnasika pIr3A kI prApti, kubuddhi kI prApti tathA durdhyAna kI prApti jina ke dvArA upahata hotI hai unako upAdhyAya kahate haiM (7) / ( prazna ) ukta lakSaNoM se yukta upAdhyAyoM ko namaskAra karane kA kyA hetu hai ? uttara-ukta upAdhyAya 25 guNoM se yukta hote (8) haiM, dvAdazAGgI (9) ke 1- " upasamIpe sUtra to jinapravacanamadhIyate prakarSatayA jJAyate smaryate vA ziSyaja tairyebhyaste upAdhyAyAH" iti vyutpatteH // 2-anyatra bhI kahA hai ki-vArasaGgo jiNakkhAo sa mAo kahio buhiM" taM uvaisanti jamhA, uvajjhAyA teNa bujhanti // 1 // arthAt ( artha ke dvArA ) jinokta dvAdazAGgako buddhimAn khAdhyAya kahate haiM, jisa liye usa kA upadeza dete haiM isaliye upAdhyAya kahe jAte haiM // 1 // 3- " upa upayogena A sa mantAt dhyAyantIti upAdhyAyAH // 4-" upasamIpe adhivasanAcchu tasyAyo lAbho bhavati yebhyaste upAdhyAyAH " // 5-" upAdharAyo yebhyaste upAdhyAyAH // 6-" upAgheriSTaphalasya Ayasya prAptaH hetuttvaM yeSu vidyate te upAdhyAyAH " // 7- " upahanyate adhermAnakhyA vyathAyA AyaH prAtiryaiste upAdhyAyAH " yadvA " upahanyate adhiyaH buddha rAyaH prAptiyaile upAdhyAyAH" yA " upahanyate adhyAyo durdhyAnaM yaiste AdhyA yAH " // 8-paJcIsa guNoMkA varNana Age kiyA jAvegA // 6-AcAra Adi 12 aGga // Aho! Shrutgyanam
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 164 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // pAragAmI (1), (dvAdazAGgI ke dhAraka (2), sUtra aura artha ke vistAra karane meM rasika hote haiM. sampradAya (3) se Aye hue jinavacana kA adhyApana karate haiM isa hetu bhavya (4) jIvoM ke Upara upakArI hone ke kAraNa unako namaskAra karanA ucita hai / ( prazna ) upAdhyAyoM kA dhyAna kisa ke samAna tathA kisa rUpa meM karanA cAhiye ? ( uttara ) unakA dhyAna marakatamaNike samAna nIlavarNa meM karanAcAhiye / ( prazna ) " Namo loe savva sAhU" isa pada ke dvArA sAdhuoM ko nama - skAra kiyA gayA hai una ( sAdhuoM) kA kyA lakSaNa hai arthAt sAdhu kina ko kahate haiM ? ( uttara ) - jo jJAnAdi rUpa zakti ke dvArA mokSa kA sAdhana karate haiM sAdhu kahate haiM (5) / una ko ( zrathavA ) - jo saba prANiyoM para samazva kA dhyAna rakhate haiM una ko sAdhu (6) kahate (9) haiM / athavA - jo caurAsI lAkha jIvayoni meM utpanna hue samasta (8) jIvoM ke sAtha samatva (9) ko rakhate haiM unako sAdhu kahate haiM / athavA jo saMyama ke satraha bhedoM kA dhAraNa karate haiM una ko sAdhu kahate haiM (10) / 1- pAra jAne vAle // 2-dhAraNa karane vAle // 3-AmnAya, guruparamparA // 4- "bhavasi - ddhiko bhavyaH" arthAt usI ( vidyamAna ) bhava meM jisako siddhikI prApti ho jAtI hai usa ko bhavya kahate haiM // 5 - "jJAnAdizaktyAmokSaM sAdhayantIti sAdhavaH // 7-"samatvaM dhyAyantIti sAdhavaH" iti niruktakArAH // 6 - kahA bhI hai ki - " nivvANa sAhae jIe, jamhAsAhanti sAhuNo // samAya saJcabhUesu, tamhAte bhAtra sAhuNo // 1 // jisa liye sAdhujana nirvANasAdhana ko jAnakara usa kA sAdhana karate haiM tathA saba prANiyoM para sama rahate haiM; isa liye ve bhAvasAdhu kahe jAte haiM // 1 // 8-sarva // 6-samatA, samAnatA; samavyavahAra || 10 - kahA bhI hai ki- " visayasuhaniyarttaNaM, visuddhacA rintaniyama juttANaM // taJca guNasAhayANaM, sAhaNakiccujJAyaNa namo // 1 // arthAt jo viSayoM ke sukha se nivRtta haiM, vizuddha cAritra ke niyama se yukta haiM, satya guNoM ke sAdhaka haiM tathA mokSasAdhana ke liye udyata haiM una sAdhuoM ko namaskAra ho // 1 // Aho! Shrutgyanam
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // (165) athavA-jo asahAyoM ke sahAyaka hokara tapazcaryA Adi meM sahAyatA dete haiM una ko sAdhu kahate haiM (1) / athavA-jo saMyamakArI janoM kI sahAyatA karate haiM una ko sAdhu kahate haiN| (prazna )-ukta guNaviziSTa sAdhanoM ko namaskAra karane kA kyA kAra ( uttara )-mokSamArga meM sahAyaka hone ke kAraNa parama upakArI hone se sAdhaoM ko avazya namaskAra karanA caahiye| .. kiJca-jaise bhramara vRkSa ke sugandhita puSya para baiTha kara usake thor3e se parAga ko lekara dUsare puSpa para calA jAtA hai, vahAM se anya puSpa para calA jAtA hai| isa prakAra aneka puSpoM para bhramaNa kara tathA una ke thor3e 2 parAga kA grahaNa kara apane ko santuSTa kara letA hai arthAt puSpa ko bAdhA nahIM pahuMcAtA hai, usI prakAra sAdhu bhI aneka gRhoM meM bhramaNa kara bayAlIsa doSa. rahita vizuddha AhAra kA gaveSaNa kara apane zarIra kA poSaNa karatA hai, pAMcoM indriyoM ko apane vaza meM rakhatA hai arthAt pAMcoM indriyoM ke viSayoM meM pravRtti nahIM karatA hai, SaT kAya jIvoM kI svayaM rakSA karatA hai tathA dUsaroM se karAtA hai, satraha bheda viziSTa (2) saMyama kA bhArAdhana (3) karatA hai, saba jIvoM para dayA kA pariNAma rakhatA hai, aThAraha sahasra zIlA. rUpa ratha kA vAhaka (4) hotA hai, acala prAcAra kA pariSevana karatA hai, nava prakAra se brahmacarya gupti (5) kA pAlana karatA hai, bAraha prakAra ke tapa (6) meM pauruSa dikhalAtA hai| prAtmA ke kalyANa kA sadaiva dhyAna rakhatA hai, Adeza aura upadeza se pRthaka rahatA hai tathA jana saGgama; vandana aura pUjanakI kAmanA se pRthaka rahatA hai| aise sAdha ko namaskAra karanA avazya samucita hai| .1-kahA bhI hai ki "asahAisahAyattaM, kareMti me samaM karaMtassa // eeNaM kAraNeNaM, NamAmi haMsabvasAhUNaM // 2 // arthAt saMyama karate hue mujha asahAya kI sahAyatA sAdha hI karate haiM, ataH maiM sarva sAdhuoM ko namaskAra karatA hUM // 1 // 2-satraha bhedoM se yukta // 3-sevana // 4-calAne vAlA ||5-nau prakAra ke brahmacarya kA varNana Age sAdhu guNavarNana meM kiyA gayA haiM // 6-anazana, UnodaratA, vRttikA saMkSepaNa, rasatyAga, tanukla za, lInatA, prAyazcitta, vaiyAvRttya, svAdhyAya, vinaya, vyutsarga tathA zubha dhyAna, ye vAraha prakAra ke tapa haiM, ina meM se prathama chaH bAhya tapa haiM tathA pichale chaH Abhyantara tapa haiM // Aho! Shrutgyanam
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ (166 ) zrImantrarAjamuNakalpamahodadhi // (prazna )-sAdhuoM kA dhyAna kisa ke samAna tathA kisa rUpa meM karanA cAhiye? (uttara)-sAdhanoM kA pAna ASAr3ha ke megha ke samAna zyAma varNa meM karanA caahiye| ( prazna )-"Namo loe savva sAhUNaM" isa pAMcaveM pada meM loe" arthAt "loke" ( loka meM ) yaha pada kyoM kahA gayA hai arthAt isa ke kathana se kyA bhAva nikalatA hai ? (uttara)-'loe, yaha jo pAMcaveM pada meM kahA gayA hai usa ke nimna likhita prayojana haiM: ( ka )-aDhAI dvIpa pramANa loka meM sAdhu nivAsa karate haiN| - ( kha )-"loe" yaha pada mathya maMgala ke liye hai; kyoMki "loka darzane" isa dhAtu se "loka' zabda banatA hai tathA saba hI darzanArthaka dhAtu jJAnArthaka mAne jAte haiM tathA jJAna maGgalasvarUpa hai| ataH madhya meM maGgala karane ke liye isa pada meM 'loe' pada rakkhA gayA hai (1) / (ga)-tIsarA kAraNa yahabhI hai ki "samvasAhUrNa" isa pada meM prAkAmya siddhi sanniviSTa hai ( jisa kA varNana Age kiyA jAvegA), kyoMki sAdhajana paryApta kAma hote haiM, unake sambandha meM prayukta "loe" pada isa bAtako sacita karatA hai ki una mAdhu janoM kI jo icchA bhI hotI hai vaha jJAna saha cAri. NI hI hotI hai arthAt rajoguNa aura tamoguNa kI vAsanA se rahita sAtvi. kI icchA hotI hai aura unakI ArAdhanA ke dvArA jo sAdhaka jana prAkAmya siddhi ko prApta hote haiM unakI kAmanA bhI rajoguNa aura tamoguNa se rahita sAttvikI hotI hai| (prazna ) "Namo loe savvasAhUNaM" isa pAMcaveM pada meM 'sava' arthAt 'sarva' zabda kA prayoga kyoM kiyA gayA hai; yadi sarvazabda kA prayoga na karate to bhI "sAhUNaM" isa bahuvacanAnta zabda se sarva artha jAnA hI jA sakatA thA; ata eva prathama cAra padoM meM sarva zabda kA prayoga nahIM kiyA gayA hai? (uttara)-ukta pAMcaveM padameM "savasAhUNaM" isa pada meM jo sAdha zabdake sAtha samasta sarva pada kA prayoga kiyA gayA hai usake nimna likhita kAraNa haiM 1-mahAnubhAva jana grantha ke Adi madhya aura anta meM maGgala karate haiM / Aho! Shrutgyanam
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda / (167) ( ka )-sarva zabda isa bAta ko prakaTa karatA hai ki sAdhu jana sarvakAma samardhaka hote haiM isa liye isa pada meM prAkAmya siddhi saMniviSTa (1) hai / / (kha )-apramattAdi, pulAkAdi, jinakalpika, pratimAkalpika, yathAlanda kalpika, parihAra vizuddhi kalpika, sthavira kalpika, sthita kalpika, sthitAsthita kalpika tathA kalpAtIta rUpa bhedoM vAle, pratyekabuddha, svayaM buddha, buddha bodhitarUpa bhedoM vAle tathA bhArata Adi bhedoM vAle tathA mukhama duHkhamAdika vizeSita sarva sAdhuoM kA spaSTatayA grahaNa ho jAve isa liye sarva zabda kA isa pada meM grahaNa kiyA hai (2) / (ga) "savva sAhU" isa prAkRta padakA anuvAda "sArvasAdhanAm" bhI hosakatA hai, jisakA artha yaha hai ki sAdhujana sArva arthAt sarva jIva hita kArI hote haiM, (3) athavA-sArvazabda kA artha yaha bhI hai ki aharma kA svIkAra karane vAle (4) jo sAdhu haiM unako namaskAra ho / athavA-sarva zubha yogoM ko jo mida karate haiM unako sArva kahate haiM, isaliye sarva zabda se a. rihanta kA bhI grahaNa hosakatA (5) hai, ataH yaha artha jAnanA cAhiye ki sArva arthAt arihanta kA jo sAdhana karate haiM arthAt AjJApAlana ke dvArA tathA durnayoM ke nirAkaraNa ke dvArA una kI ArAdhanA tathA pratiSThApanA karate haiN| (gha ) "savvasAhUNaM" isa prAkRta padakA saMskRtAnuvAda "zravyasAdhUnAm" bhI hosakatA hai, usakA artha yaha hogA ki-zravya arthAt zravaNa karane yogya jo vAkya haiM unake viSaya meM jo sAdha haiM. unako zravya sAdha kahate haiM () / (Ga) athavA-savva sAhUNaM" kA saMskRtAnuvAda "savyasAdhanAm" bhI 1-isa viSayakA varNana Age kiyA jaavegaa||2-taatpry yaha hai ki yadi savvasA. haNaM"isa pada meM "sava" zabda kA grahaNa na karate to apramattAda rUpa bhedoMse yakta sarva sAdhaoM kA spaSTatayA bodha nahIM hotaa| ataH una saba kA spaSTatayA bodha hone ke liye "sarva" zabda kA grahaNa kiyA gayA hai ||3-'srvebhyo hitAH sArvAH " // 4-"sana yairviziSTattvAtsarvo'rhaddharmaH, tatra bhavAH (tatsvIkartAraH ) sArvAH // 5-"sAdhana. rUpatvAtsarveSu ( zubheSu yogeSu ) ye vartante te sArvAH arhantaH, tAn durnayanirAsena sAdhayanti ArAdhayanti pratiSThApayanti veti sArcasAdhavasteSAm ||6-"shrvyess zravaNIyeSu vAkyeSu sAdhavaH zravyasAdhavasteSAm" // Aho! Shrutgyanam
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ (168 ) zrImantrarAjaguNa kalpamahodadhi // hotA hai, usakA artha yaha hai ki- savya arthAt dakSiNa ( anukUla ) kArya ke viSaya meM jo sAdhu arthAt nipuNa haiM / ( 1 ) (ca) isa pada meM " loka" zabda se DhAI dvIpa samudra vartI manuSya lokakA grahaNa hotA hai, jo ki Urdhva bhAgameM nau sau yojana pramANa hai aura adhobhAga meM sahastra yojana pramANa hai, kiJca katipaya (2) labdhiviziSTa (3) mAdhujana merucUlikA taka bhI tapasyA karate hue pAye jAte haiM, isa prakAra loka meM jahAM 2 jo 2 sAdhu hoM una sabako namaskAra ho, yaha sarva zabdakA tAtparya hai / ( prazna ) yaha jo paJca parameSThiyoM ko namaskAra karanA hai vaha saMkSepa se (4) kartavya hai, athavA vistAra pUrvaka (5) kartavya hai; inameM se yadi saMkSepa se namaskAra karttavya kaho to kevala siddhoM ko aura sAdhuoM ko hI namaskAra karanA cAhiye, kyoMki ina donoM ko hI namaskAra karane se arihanta, - cArya aura upAdhyAya kA bhI grahaNa ho hI jAtA hai (6); kyoMki arihanta Adi jo tIna haiM ve bhI sAdhutva kA tyAga nahIM karate haiM aura yadi vi stAra pUrvaka namaskAra kartavya kaho to RSabhAdi cauvIsoM tIrthaGkaroMko vyakti samuccAra pUrvaka (9) arthAt pRyak 2 nAma lekara namaskAra karanA cAhiye / ( uttara ) arihanta ko namaskAra karane se jisa phalakI prApti hotI hai. usa phala kI prApti sAdhanoM ko namaskAra karane se nahIM ho sakatI hai, jaise rAjAdi ko namaskAra karanese jo phala prApta hotA hai vaha manuSyamAtra ko namaskAra karane se prApta nahIM hosakatA hai, isaliye vizeSatA ko lekara prathama arihanta ko hI namaskAra karanA yogya haiM / ( prazna ) jo saba meM mukhya hotA hai usakA prathama grahaNa kiyA jAtA hai, yaha nyAyasaGgata (8) bAta hai; yahAM parameSThi namaskAra viSaya meM prathama arihanta kA grahaNa kiyA gayA hai parantu pradhAna nyAyako mAna kara ina paJca parameSThiyoM meM se sarvathA kRtakRtyatA (9) ke dvArA siddhoM ko pradhAnatva (10) hai; 1-"savyeSu dakSiNeSu anukUleSviti yAvat kAryeSu sAdhavo nipuNA iti savyasAdhavasteSAm" // 2-kucha // 3-labdhi se yukta // 4- saMkSiptarUpa meM // 5 - vistAra ke sAtha // 6-tAtparya yaha hai ki siddhoM ko aura sAdhuoM ko namaskAra karane se ari-: hantoM AcAryoM aura upAdhyAyoM ko bhI namaskAra ho jAtA hai / 7 vyakti ke uccAraNa ke sAtha // 8-nyAya se yukta // 6- kAryasiddhi, kAryasAphalya // 10 - mukhyatA // Aho! Shrutgyanam
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pricched| arthAt pAMcoM meM se siddha mukhya haiM; ataH siddhoM ko prathama namaskAra karake pIche pAnapUrvI (1) ke dvArA arihanta Adi ko namaskAra karanA yukta hai| (uttara ) hama siddhoM ko bhI arihanta ke upadeza se hI jAnate haiM, phira dekho ! arihanta tIrtha kI pravRtti karate haiM aura upadeza ke dvArA bahuta se jIvoM kA upakAra karate haiM; yahI nahIM; kintu siddha bhI arihanta ke upadeza se hI caritra kA Adara kara karma rahita hokara siddhi ko prApta hote haiN| isa liye siddhoM se pUrva arihantoM ko namaskAra kiyA gayA hai| (prazna ) yadi isa prakAra upakArittva kA (2) vicAra kara namaskAra karanA abhISTa hai to prAcArya zrAdiko bhI prathama namaskAra karanA ucita hogA kyoMki kisI samaya prAcArya Adi se bhI arihanta prAdi kA jJAna hotA hai; ataH prAcArya prAdi bhI mahopakArI (3) hone se prathama namaskAra karane yogya haiN| (uttara)- prAcArya ko upadeza dene kA sAmarthya arihantake upadeza se hI prApta hotA hai, arthAt prAcArya Adi (4) svatantratA se upadeza grahaNa kara arthajJApana (5) ke sAmarthya ko prApta nahIM kara sakate haiM, tAtparya yaha hai ki arihanta hI paramArthatayA (6) saba padArthoM ke jJApaka (7) haiM; ataH unhIM ko prathama namaskAra karanA yogya hai / kiJca-prAcArya Adi to arihanta ke parSadArUpa (8) haiM; ataH AcArya zrAdiko prathama namaskAra karane ke pazcAt arihanta ko namaskAra karanA yogya nahIM hai, dekho loka meM bhI parSadA (e) ko praNAma karane ke pazcAt rAjA ko praNAma koI nahIM karatA hai usI ke samAna yahAM para bhI parSadArUpa prAcArya prAdi ko namaskAra kara rAjA rUpa arihanta ko pIche namaskAra karanA yogya nahIM hai, tAtparya yaha hai ki rAjArUpa ari. hanta ko hI prathama namaskAra kara parSadArUpa AcArya Adi ko pIche namaskAra karanA yuktisaGgata (10) hai (11) / 1-anukrama se gaNanA ||2-upkaarkaarii hone kA ||3-atynt upakAra karate vAle ||4-aadi zabda se upAdhyAya ko jAnanA cAhiye // 5-padArthoM ko prakAra nA ||6-mkhy rAtise // 7-jJAna karAne vAla // 8-sabhArUpa ||6-sbhaa. mI 10-yukti sahita, yuktisiddh|| 11-anyatra kahA bhI hai ki- "puvvANupubdhi na kamo neva ya pacchANapuThiva esa bhave // siddhAI A paDhamA, voAe. sAhuNo AI rahantA upaeseNaM, siddhANa janti teNa arihAI // Navikovi parisAe paNamaI ranotti // 2 // Upara jo viSaya likhA gayA hai vahI ina donoM gAthAoM bhAvArtha hai| 22 Aho! Shrutgyanam
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 170 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // ( prazna ) chaThe se lekara naveM pad paryanta yaha kahA gayA hai ki - "yaha paJca namaskAra saba pApoM kA (1) nAza karane vAlA hai tathA saba maGgaloM meM yaha prathama maGgala hai | isa viSaya meM praSTavya (2) yaha hai ki- maGgala kisako kahate haiM aura maGgala kitane prakAra kA hai tathA yaha paJca namaskAra prathama maGgala kyoM hai ? (uttara) - maGgala zabda kI vyutpatti yaha hai ki - "maGgati hitArthaM sarpati, maGgati duradRSTamanena asmAdveti maGgalam" arthAt jo saba prANiyoM ke hita ke liye daur3atA hai usako mahala kahate haiM, athavA jisa ko dvArA vA jisa se duradRSTa ( durdaiva, durbhAgya ) dUra calA jAtA hai usa ko maGgala kahate haiM, tAtparya yaha hai ki jisa se hita aura abhipreta (3) artha (4) kI siddhi hotI hai usa kA nAma maGgala hai / maGgala do prakAra kA hai - dravya maGgala arthAt laukika maGgala (5) tathA bhAva maGgala arthAt lokottara maGgala, (6) ina meM se dadhi (7) akSata, (8) kesara, candana aura dUrvA (c) prAdi laukika maGgala rUpa haiM, inako anaikAntika ( 11 ) tathA nAtyantika (10) maGgala jAnanA cAhiye, nAma maGgala, sthApanA maGgala tathA dravyaM maGgala se vALita (12) artha kI siddhi nahIM ho sakatI hai; kintu isase viparIta jo bhAva maGgala hai vaha aikAntika (13) tathA zrAtyantika (14) hotA hai, isI ( bhAvamaGgala ) se abhipreta artha kI siddhi hotI hai, prataH dravya maGgala kI apekSA bhAva maGgala pUjanIya tathA pradhAna hai, vaha (bhAvamaGgala) japa tapa tathA niyamAdi rUpa bhedoM se aneka prakAra kA hai, unameM bhI yaha paJca parameSThi namaskAra rUpa maGgala prati utkRSTa (15) hai, ataH isakA avazya gra haNa karanA cAhiye; isase mokSa sukha kI prApti hotI hai; kyoMki jina parameSThiyoM ko namaskAra kiyA jAtA hai ve maGgalarUpa; lokottama (16) tathA za raNAgata vatsala (97) haiM, kahA bhI haiM ki - " arihantA maMgalaM, siddhA. maMgalaM, 1- jJAnAvaraNAdirUpa saba pApoM kA / / 2- pUchane yogya viSaya / / 3-abhISTa // 4- padArtha / / 5-sAMsArika maGgala / / 6-pAralaukika maGgala / / 7- dahI // 8-cAvala // 6- dUba / / 10- sarvathA maGgalarUpa meM na rahane vAlA // / 11 - sarvadA maGgalarUpa meM na rahane ghAlA / / 12-abhoSTa / / 13- sarvathA maGgalarUpa meM rahane vAlA / / 24-sarvadA maGgalarUpa. meM rahane vAlA / / 15-saba meM bar3A / / 16-lAka meM uttama // 17- zaraNa meM Aye hue jIva para prema rakhane vAle // Aho! Shrutgyanam
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // ( 171) sAhU maMgalaM, kevali parANatto dhammo maMgalaM // 1 // arthAt arihanta maGgala rUpa haiM, siddha maGgala rUpa haiM, sAdhu maGgala rUpa haiM tathA kevalI kA prapsa (1) dharma maGgala rUpa hai // 1 // ( prazna ) parameSThi namaskAra mahAstotra ke karttA zrIjina kIrti sUrine svopajJavRtti ke prArambha meM isa mahA mantra ko ar3asaTha akSaroM se viziSTa kahA hai; so isake ar3asaTha akSara kisa prakAra jAnane cAhiye tathA ar3asaTha akSaroM se yukta isa mahAmantra ke hone kA kyA kAraNa hai ? (uttara) isa navakAra mantra meM nau pada haiM; unameM se prAdike jo pAMca pada haiM ve hI mUlamantra svarUpa haiM; unameM vyaJjanoMke sahita laghu (2) zraura guru (3) varNoM kI gaNanA karane se paiMtIsa akSara hote haiM tathA pille jo cArapada haiM ve cUlikA ke haiM, unameM mUla mantra ke prabhAva kA varNana kiyA gayA hai, ukta cAroM padoM meM vyaJjanoM ke sahita laghu aura guru akSaroM kI gaNanA karane se teMtIsa akSara hote haiM, ukta donoM saMkhyAoM ko jor3ane se kula ar3amaTha akSara hote haiM; prataH isa mahAmantra ko ar3asaTha akSaroM se viziSTa kahA hai / isa mahAmantra meM ar3asaTha akSaroM ke sanniveza (4) kA prayojana (5) yaha hai ki, isa meM pAMca parameSThiyoM ko namaskAra kiyA gayA hai tathA isa meM nau pada haiM; jinakI bhaGgoMkI kriyA ( prakriyA ) pRthaka 2 hai, isIliye isa mahA maMntra ko navakAra mantra (6) kahate haiM, pAMca ko nau se guNA karane para paiMtAlosa hote haiM; unako Dyor3hA karane para sAr3he sar3amaTha hote haiM; unameM AdhA jor3ane se ghar3asaTha hote haiM, atra isakA tAtparya yaha hai ki jo navapadoM kI prakriyA se pAMca parameSThiyoM kA dhyAna karatA hai / arthAt isa prakAra se paiMtAlIsa saMkhyA ko prApta hotA hai / usakA hisAba kitAba (lekhA) saMsAra se Dyor3hA ( niHzeSa ) ho jAtA hai / arthAt isa prakAra se vaha sAr3he sar3asaTha saMkhyA kI prApta hotA hai; / saMsArase lekhAke Dyor3hA hone ke pazcAt ( arthAt sAr3he sar3asaTha saMkhyA ko prApta hone ke pazcAt ) usa ke liye saMsAra kevala ardhakSaNa mAtra hI rahatA hai, usa ardhakSaNa ke bItane para ( arthAt zrAdhe ke milane para ) vaha ar3asaTha ho jAtA hai arthAt siddhi dhAna (9) ko prApta ho jAtA hai / 1-kahA huA // 2-husva // 3- dIrgha // 4- saMsthApana // arthAt nau haiM "kAra" arthAt kriyAyeM jisa meM; aisA mantra // Aho! Shrutgyanam 5- nAtparya // 6-"nava" 7- siddhisthAna //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // prathama pada se lekara naunoM padoM ko jor3ane se paiMtAlIsa hote haiM ( jaise eka aura do tIna hue, tIna meM tIna jor3ane se chaH hue, chaH meM cAra jor3ane se daza hue, dazameM pAMca jor3ane se pandraha hue, pandraha meM chaH jor3ane se ikkIsa hue, ikkIsa meM sAta jor3ane se aTThAIsa hue, aTThAIsa meM pATha jor3ane se cha. tIsa hue tathA chattIsa meM nau ke jor3ane se paiMtAlIsa hue ) ina paiMtAlIsa se yaha tAtparya hai ki jo puruSa prathama pada se lekara naunoM padoM kI kriyA ko vidhivat ( 1 ) kara letA hai vaha paiMtAlIsa rUpa hojAtA hai tathA usakA lekhA saMsAra se Dyor3hA hojAtA hai aura usake liye ardhakSaNa mAtra saMsAra rahatA hai, ityAdi pUrvavat ( 2 ) jAnanA caahiye| - (prazna) koI loga "havai maMgalaM" ke sthAna meM "hoi maMgala" aisA pATha mAnakara calikA sambandhI pichale cAra padoM meM battIsa hI ajaroM ko mAnate haiM; kyA vaha ThIka nahIM hai? (uttara) "havai" ke sthAna meM "hoi" zabda ke par3hane se yadyapi artha meM to koI bheda nahIM hotA hai; parantu "ho" zabda ke par3hane se cAra padoM meM battIsa akSaroM kA honA rUpa dUSaNA (3) hai, kyoMki mUlamantra ke 35 tathA pi. chale cAra padoM meM "havai" par3hakara teMtIsa akSaroM ke milane se hI 68 akSara hote haiM, jimakA honA pUrva likhe anusAra Avazyaka hai, dekho ! zrImahAnizItha siddhAnta meM kahA hai ki "taheva ikkArasa payaparicchinnati pAlAvagatitIsa akkhara parimANaM, eso paMcaNamukkAro savvapAvappaNAsaNo maMgalANaM ca sadhvesiM paDhama havaha maMgalaM ticUlam" arthAt parameSThi namaskAra rUpa mUla mantra gyAraha padoMse paricchinna (4) hai (5) usake prabhAva dyotaka (E) pichale cAra padoM ke akSaroM kA parimANa tetIsa haiM, (7) tadyathA "eso paMcaNAmukkAro, sa. vyapAvappaNAsaNo, maMgalANaM ca savvesi, par3hamaM havA maMgalaM" aisA cUlikA meM kathana hai| kiJca-arthabheda na hone para bhI (5) 'hoya maMgalaM, aisA pATha na mAna kara "havai maMgalaM" aisA hI pATha mAnanA cAhiye ki jisase cAroM padoM meM 1-vidhipUrvaka, vidhi ke anusAra ||2-puurvkthn ke anusAra // 3-doSa // 4yakta, sahita ||5-arthaat Adi ke pAMca pada rUpa mUla mantra meM kula gyAraha pada haiN| prabhAva ko batalAne vAle // 7-arthAt pichale cAra padoM meM 33 akSara haiM // 8-artha meM bheda na par3ane para bhI // Aho! Shrutgyanam
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // ( 173) 33 akSara hojAveM, kyoMki namaskArAvalikA grantha meM kahA hai ki "kisI kArya vizeSa ke upasthita hone para jaba cUlikA ke hI cAroM padoM kA (1) pAna karanA ho taba battIsa dala [2] kA kamala banAkara eka 2 akSara ko eka 2 pAMkhar3I meM sthApita kara denA cAhiye tathA teMtIsaveM akSarako mazya karNikA(3) meM sthApita karake dhyAna karanA cAhiye ataH yadi "hoi maMgalaM" aisA pATha mAnA jAve to cAroM padoM meM 32 hI akSara raha jAyeM una 32 akSaroM se 32 pAMkhar3iyoM ko pUrNa kara dene se madhya kI karNikA khAlI hI raha jAve, ataH 'havai maMgalaM, aimA pATha mAna kara pichale cAroM padoM meM 33 akSara hI mAnane caahiye| ( prazna ) aneka granthoM meM likhA hai ki paJcaparameSThiyoM ko namaskAra karake unake eka sau pATha guNarUpa mantra kA japa karanA cAhiye, ve eka sau ATha guNa kauna se haiM tathA pRthak 2 pAMcoM ke kitane guNa haiN| . ( uttara ) dekho ! bArasa guNa arihantA, siddhA aTThava sUri chattIsaM // uvajhAyA paNavIsaM, sAhU sata bIsa aTThamayaM // 1 // arthAt arihanta ke bA. raha guNa haiM, siddhi ke pATha guNa haiM, prAcArya ke chattIsa guNa haiM, upAdhyAya ke paccIsa guNa haiM tathA sAdhake sattAIsa guNa haiM, ina sabako ekatrita (4) karane se eka sau ATha guNa hote haiN| (prazna ) arihanta ke bAraha guNa kauna 2 se haiM ? ( uttara ) ATha prAti hArya (5) tathA cAra mUlAtizaya (6) isa prakAra se arihanta ke bAraha guNa haiM / (7) (prazna ) kRpayA aATha prAtihArya tathA cAra mUlAtizaya rUpa bAraha guNoM kA varNana kIjiye? (uttara) ukta guNoM kA viSaya bahuta vistRta (5) hai tathA anya granthoM meM usakA vistAra pUrvaka varNana kiyA gayA hai| ataH yahAM para ukta viSayakA atyanta saMkSepa se varNana kiyA jAtA hai: 1-pichale cAroM padoM kA ||2pkhdd'ii||3-biic kI karNikA ( DaMThala ) ||4-iktttthaa ||5-bhggnke jo sahAcArI haiM unako prAtihArya kahate haiM, athavA indrake AjJAkArI devoM karmAke ko prAtihArya kahate haiM / 6-mUlarUpa atizaya ( utkRSTatA) ||6-arthaat ATha prAtihArya tathA cAra mUlAtizaya, ye donoM milakara arihanta ke bAraha guNa haiM ||7-vistaar yukta // Aho! Shrutgyanam
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ (17) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / kiMkilina kusuma buDhI, devamaNi dhAmarAsaNA iJca // bhAvalaya bheri chattaM jayati jiNa pADi herAI // 1 // arthAt kiMkilli ( azokavRkSa ) kusuma vRSTi, divya vani, cAmara, AsamAdi, bhAvalaya, bherI aura chatra, ye jina pratihArya vijayazAlI ho // 1 // isa kayana ke anusAra ahinta ke ATha prAtihArya haiN| anyatra bhI kahA hai ki "azokavRkSaH surapuSpavRSTi divyadhvaMnizcAmaramAsanan / bhAmarAla dandabhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAm // 1 // arthAt azoka vRkSa, surapuSpavRSTi, divyadhvani, cAmara, zrAsana, bhAmaNDala (dIptimamUha ), dandabhI aura chatra, ye jinezvaroM ke satyAtihArya (1) haiM // 1 // ye pATha prAtihArya zrI arihanta ke ATha guNa kahe jAte haiN| ina prAtihAryoM kA saMdepase isa prakAra varNana hai:... 1-azoka vRkSa-jahAM arihanta vicarate haiM tathA samavasaraNa karate haiM vaha . mahAvistIrNa, (2) kusumasamUha vilubdha bhramara nikara se yukta, (3) zItala muMdara choyA ke sahita, manohara, vistIrNa zAkhAyukta, [4] bhagavAn ke deha parimANa se bArahaguNA, aMzoka vRkSa devoM se kiyA jAtA hai| usI ke nIce virAja kara bhagavAn dharmadezanA [5] kA pradAna karate haiN| __2-mura puSpavRSTi-jahAM bhagavAn samavasaraNa karate haiM vahAM samavasRta (6) bhami ke cAroM ora eka yojana taka (7) devajana ghaTanoM ke barAvara zveta, rakta, pIta, nIla aura zyAma varNa ke, jala aura sthala meM utpanna hue, vikakhara (8), sarasa () aura sugandhita sacitta puSpoMko lekara Urdhvamukha (20) tathA nimna bITakara vRSTi karate haiN| 3-divyazvani-jisa samaya bhagavAn atyanta madhara svara se sarasa (11), amRtasamAna, sakala loka ko prAnanda dene vAlI vANI se dharma dezanA (12) karate haiM usa samaya devagaNa bhagavAn ke svara ko apanI divyadhvani ke dvArA akhaNDa kara pUrita karadete haiM, yadyapi prabha kI vANI meM madhura se bhI madhara padArtha kI apekSA bhI adhika rasa hotA hai tathApi bhavya jIvoM ke hita ke 1-pahA prAtihArya // 2-atyanta vistArarAyukta // 3-puSpoMke samha para lubhAye hura bhramaroM ke samUha se yukta // 4-lambI zAkhAoM vAlA 5-dharmopadeza // 6-samavasaraNa se yukta // 7-cAra koma taka // *8-khile hue // 1-vinA sUkhe // 10-Upara ko ora mukha // 11-rasIlI // 12-dharmopadeza / / Aho! Shrutgyanam
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // liye bhagavAn jo dezanA dete haiM vaha mAlakoza rAgameM dete haiM aura vaha mAla koza rAga jisa samaya dezanA meM pAlApa karatA hai usa samaya bhagavAna ke donoM tarapha sthita devagaNa manohara veNa (1) aura vINA (2) prAdi zabda ke dvArA usa vANI ko adhika manohara kara dete haiN| ____4-cAmara-tantusamUha se yukta kadalI stambhaH (3) ke samAna jina ke suvarNa nirmita (4) daNDa meM ratnoM kI kiraNeM pradIpta ho rahI haiM aura unase indra. dhanuSa ke samAna nAbhA (5) kA vistAra (6) hotA hai| isa prakAra ke zveta cAmaroM se devagaNa samavasaraNa meM bhagavAna kA vIjana karate haiN| 5-pAsana-aneka ratnoM se. virAjamAna (7', suvarNamaya (8), meru zikhara ke samAna UMcA, karmarUpa zatra samUha ko bhaya dikhalAne vAle sAkSAt siMha ke samAna, suvarNamaya siMhAsana ko devajana banAte haiM, usa para virAja. kara bhagavAn dezanA (9) dete haiN| 6-bhAmagaDala-bhagavAn ke mastaka ke pRSTha bhAga meM zarad Rtu ke sUrya kI kiraNoM ke samAna atyanta pradIpta (10) kAntimaNDala (19) devakRta (12) ra. hatA hai| yadi yaha [ kAntimaNDala ] na ho, to bhagavAn ke mukha ke sAmane dekhA bhI na jA ske| 9-dundubhi-apane bhAdvAra zabada se vizvarUpa vivara (12) ko pUrNa karane vAlI bherI yaha zabda karatI hai ki-"he mAnaNyo ! tuma pramAda ko chor3a kara jinezvara kA sevana karo, ye jinezvara muktirUpa: nagarI meM pahuMcAne ke liye sArthavAha (13) ke samAna haiN| -chatra-bhagavAnke tribhavana paramezvaratva (14) ko sUcita karane vAle zara. tkAla ke candra tathA mucukunda ke samAna ujjvala motiyoM kI mAlAoM se virAjamAna, tIna chatra bhagavAn ke mastaka para chAyA karate haiN| ye pATha prAtihAya rUpa pATa guNa bhagavAna ke kahe gaye; aba mUlAtiza 1-bAMsurI // 2-sitAra / / 3-kele kA thambhA // 4-suvarNa se bane hue // . 5-kAnti, chavi / / 6-phailAva |7-shobhit / 8-suvarNakA banA huaa|| -dharmopadeza / / 10-dIpti se yukta / / 11-prakAzamaNDala / / 12-devoM kA banAyA huA // 13-chidra / / 14-janasamUha ko Azraya dAna pUrvaka sAtha meM lekara abhISTa sthAna meM pahuMcAne vAlA / / 15-tInoM lokoM ke paramezvara hone / Aho! Shrutgyanam
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ (176) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // yarUpa cAra guNa aura haiM, jina ke nAma ye haiM-apAyApagamAtizaya (1), jJAnAtizaya (2), pUjAtizaya (3), aura vacanAtizaya (4', ina kA saMkSipta varNana isa prakAra hai 1-apAyApagamAtizaya-isake do bheda haiM svAzraya (5) aura parAzraya [6] inameM se svAzraya apAyApagamAtizaya ke do bheda haiN| dravyaviSayaka apAyApagamAtizaya tathA bhAva viSayaka apAyApagamAtizaya, unameM se dravyase jo apAyoM ( upadravoM ) kA atizaya ( atyanta ) apagama ( nAza ) honA hai usako dravya viSayaka apAyApagamAtizaya kahate haiM tathA bhAva se antarAya Adi aThAraha (7) apAyoM kA jo atyanta apagama (8) honA hai usako bhAvaviSayaka apA. yApagamAtizaya kahate haiN| parAzraya apAyApagamAtizaya vaha kahalAtA hai ki jahAM bhagavAn vihAra karate haiM vahAM cAroM ora savAsau yojana taka prAyaH roga, vaira, upadrava, ma. hAmArI, ativRSTi, anAvRSTi, durbhikSa, svasainyabhaya () tathA parasainyabhaya (90) nahIM hote haiN| 2-jJAnAtizaya-bhagavAn kevala jJAna ke dvArA saba prakAra se 'lokAloka (19) ke svarUpa ko jAnate haiM tathA dekhate haiM, tAtparya yaha hai ki-kisI prakAra se koI vastu bhagavAn se ajJAta nahIM rahatI hai, isa liye bhagavAn meM jJAnAtizaya guNa mAnA jAtA hai| 3-pUjAtizaya-rAjA, baladeva, vAsudeva, cakravartI, bhavanapati deva, vyantara deva, jyotiSka deva tathA vaimAnika deva prAdi jagatya vAsI (12) bhavya jIva bhagavAna kI pUjA karanekI abhilASA karate haiM, tAtparya yaha hai ki bhagavAna sarva pUjya haiN| ataH unameM pUjAtizaya guNa mAnA jAtA hai| 1-hAnikAraka padArthoM ke nAza kI adhikatA // 2-jJAna kI adhikatA / / sapanA kI adhikatA ||4-vcn kI adhikatA ||5-svaadhiin // 6-parAdhIna // 7nArAya, lAbhAntarAya, vIryAntarAya, bhogAntarAya, upabhogAntarAya, hAsya, rati. jana bhaya, zoka, juguptA, kAma, mithyAtva, ajJAna, nidrA, avirati, rAga aura naye aThAraha apAya haiM // 8-nAza // 8-apanI senA se bhaya // 10-dUsare kI senAse 15-loka aura aloka // 12-tInoM jagat meM nivAsa karane vAle // Aho! Shrutgyanam
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // (177) 4- vacanAtizaya-bhagavAna kI bAlI saMskAravatya Adi guNoM se yakta hotI hai (1); isa liye manuSya, tiryaka aura deva usake anuyAyI hote haiM (2); arthAt ve isa prakAra se saMskAra ko prApta ho jAte haiM ki saba hI bhavya jIva apanI 2 bhASA ke anusAra usake artha ko samajha jAte haiN| ukta ATha prAtihArya tathA cAra mUlAtizaya milAkara arihanta ke bAraha guNa mAne jAte haiN| ( prazna )-siddha ke pATha guNa kauna se haiM ? ( uttara ) jJAna, darzana, avyAbAdha, samyakta va, akSaya sthiti, arUpitva, agurunaghutva, tathA vIrya, ye ATha guNa siddha ke haiN| ( prazna )-kRpayA inakA pRthak 2 varNana kIjiye?.. ( uttara )-inakA saMkSipta varNana isa prakAra hai: 1- jJAna-jJAnAvaraNIya karma (3) ke dAya ho jAne ke kAraNa jJAna kI utpatti hone se usake prabhAva se siddha lokAloka ke svarUpa ko acche prakAra se jAnate haiN| 2- darzana-darzanAvaraNIya karma ( 4 ) kA kSaya hone se kevala darzana kI utpatti hone ke kAraNa unake yoga se lokAloka ke svarUpa ko siddha acche prakAra se dekhate haiM ? 3-adhyAvAdha-siddha saba prakAra kI bAdhA (pIhA ) se rahita hote haiM; arthAt vedanIya karma (3) kA kSaya ho jAne se unako nairupAdhika [6] ananta sukha kI prApti hotI hai, uma sukha kI kisI ( rAjasukha zrAdi ) sukha se tulanA nahIM kI jA sakatI hai tathA ukta sukha anirvacanIya ( 9 ) hotA hai| 1- vANI meM saMskAravatva Adi paiMtIsa guNa hote haiM ||2-shrii hemacandrAcArya jo ne abhidhAna cintAmaNi meM kahA hai ki"vANI vRtirthaka suralokabhASA, saMvAdinI yojanagAminI ca // arthAt bhagavAn kI vANI yojana taka pahuMcatI hai tathA manadhya tiryak aura devaloka ke saba prANI use apanI bhASA samajhate haiM // 3-jJAnAvaraNIya karma ke pAMca bheda haiM -matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya, manaHparyAyazAnAvaraNIya aura kevala jJAnAcaraNIya // 4-darzanAvaraNIya karma ke nau bheda haiM, unakA varNana anya granthoM meM dekha lenA cAhiye ||5-vedniiy karma do prakAra kA hai-zAtavedanIya tathA azAta vedanIya ||6-upaadhi rahina // 7-ja kahane yogya; avarNanIya // Aho! Shrutgyanam
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ (178) thImantrarAjaguNakarupamahodadhi // 4-samyakta va-mohanIya karma ( 1 ) ke kSaya ho jAne ke kAraNa siddhoM ko kSAyika ( 2) samyaktava kI prApti hotI hai| -akSaya sthiti-zrAyuH karma ( 3 ) kA kSaya hone se siddhoM kI siddha dhAma meM akSaya sthiti hotI hai [4] / .6-arUpitva-siddha rUpa se rahita hote haiM, tAtparya yaha hai ki nAmakarma (5) kA kSaya ho jAne se rUpAdi (6 ) kA tAdAtmya sambandha (7) siddhoM meM nahIM rahatA hai| ____-guru laghutva-gotra karma kA kSaya ho jAne se siddha na to guru hote haiM aura na laghu hote haiN| arthAt unakA ucca aura nIca gotra nahIM hotA hai| -vIrya-antarAyakarma (8) kA kSaya hone se vIryAntarAya () ke kSaya ke kAraNa siddhako svAbhAvika hI prAtmA kA ananta bala ho jAtA hai| (prazna )-prAcAyake 36 gaNa kauna se haiM ? . . ( uttara ):-isa viSaya meM prAcAryoM ne kahA hai ki-paMciMdiya saMvaraNo, taha navaviha baMbhacera gatti dharo // cauviha kasAyamukko, iya aTThArasa gohiM saMjutto // 1 // paMcamahanvaya jutto, paMcavihAyAra pAlaNa samattho // paMcasaminotigutto; chattIsaguNoM gurU mAjha // 2 // arthAt merA gurU ( prAcArya ) pAMcoM indriyoM ke saMvaraNa (10) se yukta, saba prakAra ke brahmacarya kI gupti ( 11) ko dhAraNa karane vAlA tathA cAra prakArake kaSAya se mukta ( 12 ) isa prakAra aThA raha guNoM se yukta, pAMca mahA vratoM se yukta, pAMca prakAra ke prAcAra ke pAlana karane meM samartha, pAMca samitiyoM se yukta tathA tIna guptiyoM vAlA, isa prakAra se chattIsa gaNoM se yukta hai // 1 // 2 // tAtparya yaha hai ki Upara kahe hue chattIsa 1-"mohayati vivekavikalaM karoti prANitamiti mohaH" (mohanIyam ) isa ( mohanIya karma) ke aTThAIsa bheda haiM; so dUsare granthoM se jAna lene cAhiye / 2-zAyikabhAva se utpanna // 3-AyuHkarmake-devAyu, manuSyAyu, tiryazcAyu tathA narakAyu, ye cAra bheda haiN| 4-sAdi ananta sthiti hone se akSayasthiti kahalAtI hai| 5- nAmakarma ke 103 bheda graMthAntaroM meM prasiddha haiN| 6-Adi pada se rasa, gandha varNa, aura sparza ko jAnanA cAhiye // 7-tatsvarUpatva sambandha // 8-antarAya karma ke pAMca bheda haiM // 1-bIyaM ( bala ) meM bAdhA DAlane vAlA karma / / 10-nigraha, viSayoMse rokanA / / 11-rakSA / / 12-chUTA huA rahita / Aho! Shrutgyanam
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // ( 176) guNa [1] AcArya ke haiN| ( prazna )-kRpA kara ke ukta chattIsa gaNoM kA alaga 2 varNana kIjiye? (uttara)-ukta chattIsa guNoM kA viSaya bahuta vistRta (2) hai tathA anya granthoM meM unakA vistAra pUrvaka (3) acche prakAra se varNana bhI kiyA gayA hai ataH yahAM para grantha vistAra (4)ke bhaya se unakA varNana ati saM. kSepa se kiyA jAtA hai, dekhoH 1-sparzendriya (5) ke viSaya sparza ke anukUla hone se prItikArI (6) hone para usa meM rAga kA na karanA tathA pratikala (7) hone se anIti. kArI (8) hone para usameM dveSa na krnaa| 2-prANendriya (e) ke viSaya gandhake anakala aura pratikUla honese prIti kArI (10) aura aprItikArI hone para usameM rAga aura dveSakA na karanA / 3-jihendriya (11) ke viSaya rasake anakala aura pratikUla honese prIti kArI aura aprItikArI hone para usameM rAga aura dveSa kA na karanA / 4-netrendriya (12) ke viSaya rUpake anukUla aura pratikUla hone se prI. tikArI aura agrItikArI hone para usameM rAga dveSa kA na krnaa| 5-zrotrendriya (13) ke viSaya zabda ke anukUla aura pratikUla hone se prItikArI aura anItikArI hone para usameM rAga aura dvaSa kA na krnaa| 6-go (14) Adi pazu napuMsaka tathA strI se bhinna anya sthAna meM kAma ceSTA kA na krnaa| 9-rAgapUrvaka (15) tathA prItike sahita khI sambandhinI (16) kathA vArtAkA na krnaa| -jisa bhAsana para strI baiThI ho usa sthAna para do ghar3I paryanta brahma cArI puruSa ko nahIM baiThanA cAhiye, ( isI prakAra se strIke viSaya meM jAna lenA caahiye)| 1-inakA saMkSipta varNana Age kiyA jAvegA ||2-vistaar vAlA ||3-vistaar ke sAtha // 4-granthake bar3ha jAne ||5-sprsh karanevAlo indriya arthAt tvagindriya // 6-prIti ko utpanna karane vAle // 7-viruddha // 8.-aprIti arthAt iSa ko utpanna karane vAle // 6-nAsikA ||10-puurv artha likhA jAcukA hai // 11-jIbha // 12-cakSa AMkha // 13-kAna // 14-aba yahAM se nava brahmacarya guliyoM kA kathana kiyA jAtA hai| 15-rAga ke sAtha // 16-strI ke viSaya meM // Aho! Shrutgyanam
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 180) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // -rAga pUrvaka strI ke aGga aura upAGgoM ko na dekhanA / 10-bhIta (1) zrAdi kI Ar3a meM huye athavA kAma viSayaka [2] bAtoM ko karate hue strI puruSoM ke samIpa meM na baiThanA / 19-pUrvAvasthA (3) meM stro ke sAtha kI huI kAma krIr3A kA smaraNa na krnaa| 12-kAmoddIpaka (4) sarasa (5) tathA snigdha (6) zrAhAra kA grahayA na krnaa| 23-nIrasa (7) mAhArakA bhI mAtrA (8) se adhika grahaNa na karanA (6) 14-zarIra kA magaDana (10) prAdi na krnaa| 15-krodha (11) caritrakA nAzaka(12) pariNAma vizeSa hai| usakA sarvathA tyAga krnaa| 16-mAna(13) caritrakA nAzaka pariNAma vizeSa hai; usakA sarvathA tyAga krnaa| 17-mAyA [14] cAritrakA nAzaka pariNAma vizeSa hai usakA sarvathA tyAga karamA / 18-lobha bhI caritrakA nAzaka pariNAma vizeSa hai usakA sarvathA tyAga krnaa| 1-mana (15) vacana aura karmake dvArA chaH kAya (16) ke jIvoM ke prANAtipAta (17) se nivRtta honA / 20-krodha, lobha, bhaya tathA hAsyAdi kAraNa se-dravya, kSetra kAla aura bhAva ke dvArA mana vacana aura kAya se kadApi mRSAyAda (18)ko na karanA / 1-dIvAra // 2-kAma ke viSaya meM // 3-pahilI avasthA // 4-kAma kA uddIpana karane vAle // 5-rasoM se yukta // 6-cikane // 7-rasoM se ra. hita // 8-parimANa // -kyoMki mAtrA se adhika nIrasa AhAra bhI kAma ceSTA ko bar3hAtA hai // 10-bhUSaNa, sajAvaTa // 11-aba yahAM se Age cAra kaSAyoM kA tyAga kahA jAtA hai // 12-nAza karane vAlA // 13-abhimAna // 14-chala kapaTa // 35-aba yahAM se Age pAMca mahAvatoM kA pAlana kahA jAtA hai| 16-pRthivI Adi chaH kAya // 17-prANavinAza // 18-asatya bhASaNa // Aho! Shrutgyanam
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda / 21- adattAdAna (1) se sarvathA nivRtta rahanA / 22-saba prakAra ke maithuna se virati (2) kare / 23- saba prakAra ke parigraha (3) se viramaNa ( 4 ) kare / 24 - (5) jJAnAcAra (6) ke pAlana karane aura karAne meM sarbadA udyata (182) rahanA / 25- samyakratra (9) ke pAlana karane aura karAne meM sarvadA udyata rahanA / 26 - cAritrAcAra (8) ke pAlana karane aura karAnemeM sarvadA udyata rahanA / 21-tapa AcAra (c) ke pAlana karane aura karAne meM sarvadA udyata rahanA 28 - dharmAnuSThAnameM yathAzakti pauruSa ko vyavahAra meM lAnA (20 ) / 29-IryAsamiti (11) arthAt sAr3he tIna hAtha dRSTi dekara upayoga pUrvaka (12) gamana karanA / 30-bhASA samiti - arthAt upayoga pUrvaka bhASaNa karanA / 31-eSaNAsamiti arthAt -- bayAlIsa doSarahita AhArakA grahaNa karanA 32- zrAdAnanikSepa samiti - arthAt saMyama dharma (13) ke pAlana karane meM upayukta vastuoM ko dekhakara tathA unakA pramArjana (14) kara grahaNa aura sthA pana karanA / 33- pariSThApanikA samiti - arthAt parapIr3A rahita nirjIva sthala meM [-] mala mUtrAdi kA upayoga pUrvaka tyAga karanA / 34 - manogupti [15] - arthAt azubha pravRttise manako haTAnA / 35 - vacana gupti - arthAt azubha pravRtti se vacana ko haTAnA / 36 - kAya gupti - arthAt azubha pravRtti se zarIra ko haTAnA / ( prazna ) upAdhyAya ke paccIsa guNa kauna se haiM ? 1- na diye huye dUsare ke padArtha kA grahaNa // 2- nivRtti vairAgya 3 - grahaNa, saMgraha // 4- nivRtti // 5- aba yahAM se Age pAMca prakAra ke AcAra kA pAlana kahA jAtA hai // 6-jJAna viSayaka AcAra // 7- darzanAcAra // 8-cAritra viSayaka AcAra // ha-bAraha prakAra ke tapoviSayaka AcAra // / 10 - arthAt vIryAcAra kA pAlana karanA // 11- aba yahAM se Age pAMca samitiyoM kA viSaya kahA jAtA hai // 12- upayoga ke sAtha // 13-saMyamarUtra dharma // 14- zuddhi // 15-dUsare ko pIr3A na pahuMce isa prakAra ke nirjIva sthAna meM // 15- aba yahAM se Age tIna guptiyoM kA viSaya kahA jAtA hai // Aho! Shrutgyanam
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ (182) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // (uttara ) gyAraha aMga tathA bAraha upAGgoM kA paThana pAThana karanA tathA caraNa (1) sattarI aura karaNa (2) sattarIkA zuddha rIti se pAlana karanA; ye upAdhyAya ke paccIsa guNa haiN| (prazna ) kRpayA ukta paccIsa guNoM kA kucha varNama kIjiye ? ( uttara ) gyAraha aGga tathA bAraha upAGga evaM caraNa sattarI tathA karaNa sattarI kA viSaya anya granthoM meM acche prakAra se vistAra pUrvaka kahA gayA hai; ataH grantha vistAra ke bhaya se yahAM usakA varNana nahIM kiyA jAtA hai, ukta viSaya kA varNana granthAntaroM meM dekha lenA caahiye| ( prazna ) sAdhu ke sattAIsa guNa kauna se haiM ? . ( uttara ) chaH vrata (3) SaT kAya rakSA (4) pAMcoM indriyoM [5] tathA lobha kA nigraha, [6] kSamA, bhAvavizuddhi [7] vizuddhi pUrvaka [8] upayoga ke sAtha bAhya [4] upakaraNoM [10] kA pratilehana, saMyama ke yoga [19] meM yukta rahanA, aviveka kA tyAga, vikathA kA tyAga, nidrA Adi [12] pramAdayoga kA tyAga, mana, vacana aura zarIra kA azubha mArga se nirodha [13] zItAdi parISahoM [14] kA sahana tathA maraNAnta upasarga [15] kA bhI sahana kara dharmakA tyAga na karanA ye sattAIsa guNA sAdha ke haiM [16] / / (prazna ) kRpayA ukta guNoM kA kucha varNama kIjiye? [ uttara ] sAdhu sambandhI ukta sattAIsa guNoM kA varsana anya granthoM meM vistAra pUrvaka kiyA gayA hai| ataH grantha ke vistAra ke bhaya se yahAM ukta viSaya kA varNana nahIM karanA cAhate haiN| 1-cAritra // 2-piNDa vizuddhi Adi // 3-rAtribhojana viramaNa sahita pAMca mahAvrata ||4-pRthivii Adi chaH kAyoMkI rkssaa|| 5-tvagindriya Adi pAMcoM indriyoM kA // 6-nirodha, rokanA // 7-vita kI nirmalatA // da-vizuddhi ke sAtha // 1-bAharI ||10-paatr aadi|| 11-samiti aura guli aadi.yog|| 12-Adi zabda se nidrA 2 Adi ko jAnanA cAhiye / 13-rokanA // . 14-zIta Adi bAIla paroSaha haiM // 15-upadrava / 16-kahA bhI hai ki "channava chakkAya rakkhA, paMcidiya loha nigAho khntii|| bhAvadhisohI paDile, haNAya karaNe visuddhAya // 1 // saJjama joe juto, akusala maNa vayaNakAya saMrohA / sIyAi pIDa sahaNaM, maraNaM upasaggasahaNaca" // 2 // Aho! Shrutgyanam
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcama pariccheda || ( 183) - ( prazna ) - isa navakAra mantra meM paJca parameSThiyoM ko namaskAra kahA gayA hai so namaskAra ke aneka bheda sunane meM Aye haiM tathA unameM uttamatA (1) madhyamatA ( 2 ) aura adhamatA ( 3 ) bhI mAnI gaI hai; ataH una namaskAra ke bhedoM tathA unakI uttamatA Adi ke viSaya meM sunane kI abhilASA hai / ( uttara ) - yadi ukta viSaya meM sunane kI abhilASA hai to suniye:( ka ) " namaH" arthAt namana kA "kAra" arthAt karaNa ( kriyA ) jisameM hotI hai usako namaskAra kahate haiM / ( kha ) namaskAra tIna prakAra kA hai - kAyika ( 4 ), vAcika ( 5 ) aura mAnasika ( 6 ) jaisA ki kahA bhI hai ki: kAyiko vAgbhavazcaiva, mAnasastrividho mataH // namaskArastu tatvajJairuttamAdhamamadhyamaH // arthAt tatvajJa janoMne tIna prakAra kA namaskAra mAnA hai- kAyika, vA cika aura mAnasika, phira usake tIna bheda haiM, uttama, madhyama aura prathama // 1 // -- ( ga ) Upara likhe anusAra kAyika Adi namaskAra ke tIna bheda haiM:prAsArtha pAdau hastauca, patitvA daNDavat kSitau // jAnubhyAM dharaNIM gatvA, zirasA spRzya ( 9 ) medinIm // kriyate yo namaskAra, uttamaH kAkastu saH // 1 // jAnubhyAM kSitiM spRSTvA, zirasA spRzya medinIm // kriyate yo namaskAro, madhyamaH kAyikastu saH // 2 // puTIkRtya karau zIrSe, dIyate yadyathA tathA // aspRSTvA jAnu zIrSAya, kSitiM so'thana ucyate // 6 // yA svayaM gadyapadyAbhyA, ghaTitAbhyAM namaskRtiH // kriyate maktiyukta va vAcikastUttamaH smRtaH // 4 // paurANikai baidikairvA, mantrairyA kriyate natiH / madhyamo 'sau namaskAro, bhavedvai vAcikaH sadA // 5 // yattu mAnuSavAkyena, namanaM kriyate sadA // 1- zreSThatA // 2-madhyamapana // 3- nikRSTatA ||4- zarIrasambandhI / / 5-cacanasambandhI / / 6-manaH sambandhI // 7- yaha cintanIya pada hai // Aho! Shrutgyanam
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 184) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / sa vAciko'dhamo zeyo, namaskAreSu putrako [1] // 6 // iSTamadhyAniSTagate, manobhistrividhaM punaH // namanaM mAnasamprota-muttamAdhamamadhyamam / / 7 / / trividhe ca namaskAre, kAyikazcottamaH smRtaH // kAyikaista namaskAra, devAstuSyanti nityazaH // 8 // ayameva namaskAro, daNDAdipratipattibhiH // praNAma iti vijJeyaH, sa pUrvampratipAditaH // 6 // (iti kAlikA purANe 70 adhyAye) artha-hAtha aura pairoM ko pasAra kara tathA pRthvI para daNDa ke samAna girakara aura jAnutroM ( 2 ) se dharaNI ( 3 ) ko prApta kara evaM zira se pRthvI kA sparzakara jo namaskAra kiyA jAtA hai vaha kAyika namaskAra uttama hai // 1 // jAnoM se pRthvI kA sparza kara tathA zira se bhI pRthvI kA sparza kara jo namaskAra kiyA jAtA hai vaha kAyika namaskAra madhyama hai // 2 // jAna aura zira se pRthvI kA sparza na kara kintu donoM hAthoM ko sampu. Ta rUpa ( 4 ) meM karake jo yathAyogya namaskAra kiyA jAtA hai vaha kAyika namaskAra adhama hai // 3 // bhakti pUrvaka (5) apane banAye hue gadya vA padyase jo namaskAra kiyA jAtA hai vaha vAcika namaskAra uttama mAnA gayA hai // 4 // paurANika vAkyoM athavA vaidika mantroM se jo namaskAra kiyA jAtA hai vaha vAcika namaskAra madhyama hai // 5 // manaSya ke vAkyake dvArA jo namaskAra kiyA jAtA hai vaha saba namaskA. roM meM he putro ! (6) vAcika namaskAra adhama hai // 6 // mAnasa namaskAra bhI tIna prakAra kA hai-iSTagata (7); madhyagata (8) tathA aniSTagata (6) mana se jo namaskAra kiyA jAtA hai use krama se uttama madhyama aura adhama jAnanA cAhiye // 7 // 1-sambodhanapadam ||2-ghuttnoN ||3-pRthivii ||4-anyjliruup / / 5-bhakti ke sAtha ||6-yh sambodhana pada hai // 7-iSTa meM sthita // 8- madhya (udAsInatA) meM sthita // 6-aniSTa ( apriya ) meM sthita // Aho ! Shrutgyanam
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda / ( 185 ) ina tInoM prakAroM ke namaskAroM meM kAyika namaskAra ko uttama mAnA gayA hai, kyoMki kAyika namaskAra se deva nitya santuSTa hote haiM // 8 // daNDAdiracanA ke dvArA jo ( kAyika ) namaskAra kiyA jAtA haiM ki jisakA kathana pahile kara cuke haiM; isIko praNAma bhI jAnanA cAhiye // 9 // ( yaha saba kAlikA purANa ke 90 adhyAya meM kahA hai ) [ prazna ] ukta vAkyoM ke dvArA namaskAra ke bheda tathA unameM uttamatA; madhyamatA tathA adhamatA bhI jJAta [ 1 ] huI; parantu kRpayA isa viSaya kA spaSTatayA 2] varNana kIjiye ki zrI paJca parameSThiyoM ko ukta nau prakAra ke namaskAroM meM se kauna sA namaskAra karanA cAhiye, arthAt kisa namaskora ke dvArA unako dhyAna karanA cAhiye ? [ uttara ] zrI paJca parameSThi namaskAra. viSaya meM vAcika namaskAra ke uttama madhyama aura pradhama bhedoM kA nitAnta [ 3 ] sambhava nahIM hai, aba zeSa rahe kAyika tathA monasa [ 4 ] namaskAra ke tIna 2 bheda, unameM se kAyika aura mAnasa namaskAra ke uttama bheda kA hI prayoga karanA cAhiye; parantu yaha smaraNa rahe ki kAyika aura mAnasa namaskAra ke uttama bheda kA prayoga bhI dravya aura bhAva ke saMkoca (5) ke sAtha meM honA cAhiye - arthAt kara, zira aura caraNa Adi kI grahaNa (6); kampana (9) aura calana (8) Adi rUpa kAya dravya ceSTA ke nigraha (2) ke dvArA tathA manovRtti viniyoga (10) rUpa bhAva saGkocana ke dvArA namaskAra kriyA meM pravRtti karanI cAhiye, jaisA ki prathama " namaH" pada ke saMkSipta artha ke varNana meM kaha cuke haiM / ( prazna ) sunA hai ki rAtri meM namaskAra karanA varjita (19) hai, so kyA yaha bAta ThIka hai ? ( uttara ) jI hAM, kinhIM logoM ko yaha sammati hai ki mahAbhArata meM rAtri meM praNAma karane kA niSedha kiyA gayA hai, jaisA ki yaha vAkya hai kirAtrau naiva namaskuryAttanAzIrabhicArikA // ataH prAtaH padaM dattvA, prayoktavyeca te ubhe // 1 // 1- mAlUma // 2- spaSTarItise // 3-nirantara atyanta // 4- manaH sambandhI // 5-saMkSepa // 6-lenA // 7- hilanA // 8-calanA // 6-nirodha // 10 - vyavahAra, upayoga, pravRtti // 11 - niSiddha // 24 Aho! Shrutgyanam
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 186 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // arthAt - rAtri meM namaskAra nahIM karanA cAhiye, kyoMki rAtrimeM namaskAra karane se AzIrvAda saphala nahIM hotA hai, isaliye prAtaHkAla yathocita (1) padoM kA prayoga (2) kara namaskAra aura AzIrvAda kA prayoga karanA cAhiye // 1 // parantu hamArI sammati to yaha hai ki yaha jo rAtri meM namaskAra karane kA niSedha kiyA gayA hai vaha mAnava (3) sambandha meM sambhava hai ki jahAM namaskAra aura AzIrvAda kA prayoga hotA hai kintu deva praNAma meM yaha niSedha nahIM jAnanA cAhiye, dekho ! yogI loga prAyaH rAtrimeM hI iSTadeva meM citta vRtti ko sthApita kara namaskAra aura dhyAnAdi kriyA ko karate haiN| jaisA ki kahA hai ki: yA nizA sarva bhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI // 9 yasyAM jAgrati bhUtAni sA nizA pazyato suneH // 1 // arthAt-saba prANiyoM ke liye jo rAtri hotI hai usameM saMyamI puruSa jAgatA hai tathA jisa velA (4) meM prANI jAgate haiM vaha velA jJAnadRSTise dekhane vAle munike liye rAtri hotI hai // 1 // ( 5 ) isakA tAtparya yahI hai ki saMyamI puruSa rAtrimeM zAnta citta hokara japa aura dhyAna yAdi kriyAko karatA hai, isake atirikta (6) sahastroM mantroM ke japane aura dhyAna karanekA ullekha (9) rAtri meM bhI hai ki jina ke japa samaya meM devavandanA (8) Adi kArya kiyA jAtA hai; yadi rAtrimeM devanamaskAra kA niSedha hotA to mantrazAstrAdi meM ukta vidhikA ullekha kyoM kiyA jAtA, ataH rAtri meM deva namaskAra kA niSedha nahIM ho sakatA hai, kintu Upara jo namaskAra ke niSedha kA vAkya likhA gayA hai vaha mAnava 5- isa 1- yathA yogya // 2- vyavahAra // 3- manuSya // 4- samaya 11 cAkya kA tAtparya yaha hai ki rAtri meM jaba saba prANI so jAte haiM taba saMyamI puruSa saba prapaJcoM se rahita tathA zAnta citta hokara dhyAnAdi kriyA meM pravRtta hotA hai tathA jisa samaya ( dina meM ) saba prANI jAgate haiM usa samaya yogI ( dhyAnAbhyAsI) puruSa rAtri ke samAna ekAnta sthAnameM baiThA rahatA hai tathA prapaJca meM rata nahIM hotA hai // 6- sivAya // 7-lekha, vidhAna, pratipAdanA // 8-deva namaskAra // Aho! Shrutgyanam
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pricched| (187) namaskAra ke viSaya meM jAnanA cAhiye ki jisa meM namaskAra ke sAtha meM namaskArya (9) kI ora se AzIrvAda kA prayoga (2) kiyA jAtA hai, kyoMki rAtri meM namaskAra ke uttara meM jo AzIrvAda kiyA jAtA hai usI ko ukta vAkya meM vyabhicArI (3) kahA gayA hai| (prazna ) yaha bhI sandeha utpanna hotA hai ki rAtrimeM kiye hue namaskAra ke uttara meM namaskArya kI ora se jo AzIrvAda diyA jAtA hai usa ko vyabhicArI kyoM kahA hai ? (uttara) isakA sAmAnyatayA (4) yahI hetu pratIta (5) hotA hai ki koSoM meM sUryakA nAma "karmasAkSI(6) aura "jagaccakSu" (7) kahA hai, arthAtU sUryako lokavartI (8) prANiyoM ke karmakA sAkSI aura jagat ko netra mAnA hai. usa sUrya ke rAtri samayameM astaGgata (9) honese karmasAkSittva (10) ke na honeke kAraNa namaskAra kA niSedha kiyA gayA hai aura taduttara (11) meM diye hue AzIrvAda ko niSphala kahA gayA hai, isake atirikta anya koI heta samajha meM nahIM AtA hai| (prazna ) namaskAra kA zabdArtha (12) kyA hai ? ( uttara ) namaskAra zabdakA artha saMkSepa se pahile kaha cuke haiM ki "namaH" arthAt namana kA kAra ( kriyA) jisa meM hotA hai usa ko namaskAra kahate haiM tAtparya yaha hai ki namana kriyA kA nAma namaskAra hai aura usameM ceSTA vi. zeSake dvArA namaskArya (13)ke sammukha (14) apanI hInatA (15) arthAt dInA. vasthA (16) pragaTa kI jAtI hai, jaisA ki paNDita durgAdAsa jIne mugdhabodha kI TIkAmeM likhA hai kiH___ "namaskAro nati karaNa mucyate, tattu karaziraH saMyogAdisvApakarSabodhakavyApAra vizeSaH arthAt namratA karane ko namaskAra kahate haiM aura vaha hAtha aura zirake 1-namaskAra karane yogya // 2-vyavahAra // 3-vyabhicAra yukta, aniyamita // 4-sAmAnya rItise ||5-jnyaat, mAlUma // 6-kArya kA sAkSI // 7-saMsAra kA netra // 8-saMsAra ke|| -chipA huA, asta ko prApta // 10-kArya kA sAkSI bananA / 11-namaskAra ke uttara meM // 12-zabda kA artha / / 13-namaskAra karane yogya, 14-sAmane ||15-nyuuntaa // 16-donadazA // Aho! Shrutgyanam
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 188 ) zrImantrarAjaguNakalpa mahodadhi // saMyogAdike dvArA apanI hInatAko pragaTa karanevAlA vyApAra vizeSa (1) hai / ( prazna ) - yaha bhI sunA hai ki namaskAra se pUrva deva kA upasthApana ( 2 ) kara namaskAra karanA cAhiye, kyA yaha satya hai ? (uttara) hAM aisA to avazya hI karanA cAhiye, kyoMki natikaraNa (3) abhimukha (4) vA samIpavartI (5) ke sambandha meM ho sakatA hai, kintu dUravartI (6) ke sambandha meM nahIM ho sakatA hai / kahA bhI hai ki:5:~ dUrasthaM jala madhyasthaM, dhAvantaM madagarvitam // krodhavantaM vijAnIyAt, namaskAryaJca varjayet // 1 // arthAt yadi ( namaskArya ko ) dUra sthita, jalamadhyastha daur3atA huA, madase garvita ( 9 ) tathA krodhayukta (8) jAne to namaskAra na kare / ataH upasthApanake dvArA sAmIpyakaraNa (9) kara ArAdhya (10) devako namaskAra karanA cAhiye / ( prazna ) ekavAra hamane sunA thA ki phUla ko hAthameM liye hue namaskAra nahIM karanA cAhiye; kyA yaha bAta satya hai ? ( uttara ) hAM yaha bAta ThIka hai ki puSpoMko hAthameM liye hue namaskAra nahIM karanA cAhiye, dekho ? karmalocana granthameM kahA hai ki: puSpahasto vArihastaH, tailAbhyaGgo jalasthitaH // grAzIHkartA namaskartA, ubhayornarakambhavet // 1 // arthAt phUla ko hAtha meM liye hue, jala ko hAthameM liye hue, taila kA mardana (19) kiye hue tathA jalameM sthita jo puruSa AzIrvAda detA hai tathA jo namaskAra karatA hai; una donoM ko naraka hotA hai // 1 // isa kA kAraNa yaha samajha meM AtA hai ki namaskArya [12] ke sambandha meM apanI namratA [13] dikhalAne kA nAma namaskAra hai tathA hAthameM sthita jo puSpa rUpa padArtha hai vaha namaskAryako prarpaNa (14) karane yogya hai kintu apanI 1 - ceSTA vizeSa // 2 - samIpa meM sthApana // 3- namaskAra // 4- sAmane // 5- nAsa meM sthita // 6-dUra sthita // 7- ( abhimAna yukta II 8- kruddha / / 6samIpameM karanA / / 10 - ArAdhana karane yogya // 11-mAlisa / / 12-namaskAra karane yogya / / 13 - vinati / / 24-dAna / / Aho ! Shrutgyanam
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pricched| (186) hInatA (1) ke dikhAnevAle namaskAra kartA (2) ke pAsa rahane yogya nahIM hai, ataH use arpaNa kiye vinA namaskAra karane kA niSedha kiyA gayA hai, kiJca pahile kaha cuke haiM ki "namaH" yaha naipAtika pada dravya aura bhAvake saGkocana ko prakaTa karatA hai, ataH kara, (3) zira aura caraNa bhAdi kI grahaNa, kampana aura calana Adi rUpa ceSTA ke nigraha (4) ke dvArA dravyasaGkoca pUrvaka (5) namaskAra karanA ucita hai, puSpa ko hAtha meM rakkhe hue puruSa kA dravya saGkoca sambhava nahIM hai, arthAt puSpa ko hAthameM liye hue puruSa kA dravya saGkoca pU. rvaka namaskAra asambhava hai ataH puSpa ko hAthameM liye hue namaskAra karanA dina nahIM hai, ukta zloka meM zeSa jo viSaya batalAye gaye haiM unake viSaya meM apanI buddhi se vicAra kara lenA cAhiye // (prazna ) Apane paNDita durgAdAsajIke kathanake anasAra abhI yaha kahA thA ki "kara aura zira ke saMyoga Adi vyApAra vizeSa (6) ke dvArA namratA karane kA nAma namaskAra hai" aba kRpA kara vividha (7) granthoMke pramANa se yaha batalAiye ki kara aura zira kA saMyogodi rUpa vyApAra vizeSa kauna 2 sA hai aura vaha kisa prakAra kiyA jAtA hai? ( uttara ) vividha granthoMke matase kara aura zirake saMyogAdi vyApAra vizeSa ke dvArA nati karaNa () sAta prakAra kA mAnA gayA hai, arthAt namana kriyA (9) sAta prakArakI hai, isake viSayameM yaha kahA gayA hai kiH trikoNamatha SaT koNa, mardhacandraM pradakSiNam // daNDamaSTAGgamugraJca, saptadhA natilakSaNam // 1 // aizAnI vAtha kauverI, dik kAmAkhyA prapUjane // prazastA sthaNDilAdau ca, sarvamUrtastu sarvataH // 2 // trikoNAdivyavasthAJca, yadi pUrvamukho yajet // pazcimAt [5] zAmbhavIM gattvA, vyavasthAM nirdizettadA // 3 // 1-dInatA, nyUnatA ||2-nmskaar karanevAlA ||3-haath ||4-nirodh 5-dravya saMkocanake saath||6-cessttaa vizeSa / / 7-aneka / / 8-namaskAra / / -namaskAra / / 10 bhAgazabdamadhyAhArya puMstvaM jJeyam, pazcimabhAgAdityarthaH, evama'pi jJeyam // Aho! Shrutgyanam
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakalA mahodadhi // yadottarAmukhaH kuryAt, sAdhako devapUjanam // tadA yAmyAntu vAyavyAM gattvA kuryAttu saMsthitim // 4 // dakSiNAdvAyavIM gatvA dizaM tasmAcca zAmbhavIm // tato'pi dakSiNaM gatvA, namaskArastrikozavat // 5 // trikoNo yo namaskAraH, tripurAprItidAyakaH // 6 // dakSiNAdvAyavIM gatvA, vAyavyAt zAmbhavIM tataH // tato'pi dakSiNaM gatvA, tAM tyaktvAgnau pravizya ca // 7 // agnito rAkSasoM gattvA tatazcApyuttarAMdizam // , uttarAJca tathA''gneyIM, bhramaNaM dvitrikoNavat // 8 // SaTkoNo yo namaskAraH, prItidaH zivadurgayoH // dakSiNAdvAyavIM gatvA tasmAdvyAvRtyadakSiNam // gatvAyo'saunamaskAraH, so'rdhacandraH prakIrttitaH // 10 // sakRtpradakSiNaM kRtvA, vartulAkRtisAdhakaH (1) // namaskAraH kathyate'sau pradakSiNaitidvijaiH // 11 // tyaktvA svamAsanasthAnaM, pazcAdgatvA namaskRtiH // pradakSiNaM vinA yAtu, nipatya bhuvi daNDavat // 12 // daNDaityucyate devaiH, sarvadevaughamodadaH // 13 // pUrvavad daNDavadbhUmau nipatya hRdayena tu // cikena mukhenAtha, nAsayA tvalikena ca // 14 // brahmarandhra eNa karNAbhyAM yadbhUmisparzanaM kramAt // tadaSTAGga itiprokto, namaskAro manISibhiH // 15 // pradakSiNatrayaM kRtvA, sAdhako valAkRtiH ( 2 ) // brahmarandhreNa (3) saMsparzaH, kSiteryaH syAnnamaskRtau // 16 // saugraitidevaughai, rucyate viSNutuSTidaH // 17 // 1- " tiSThet" ityadhyAhAryam // 2- "tiSThet" iti zeSaH // 3-" tasya " iti zeSaH // ( 160 ) Aho! Shrutgyanam
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda | nadInAM sAgaro yAdg, dvipadAM brAhmaNo yathA // nadInAM jAhnavI yAdg, devAnAmiva cakradhRk // 18 // namaskAreSu sarveSu tathaiva graH prazasyate // 18 // trikoNAdyairnamaskAraiH kRtairevatu bhaktitaH // caturvargaM labhed (1) bhakto, na cirAdeva sAdhakaH // 20 // namaskAro mahAyajJaH, prItidaH sarvataH sadA // sarveSAmapi devAnA, manyeSAmapi bhairava [2] // 21 // yo sAgro namaskAraH, prItidaH satataM hareH // mahAmAyAprItikaraH, sanamaskaraNottamaH // 22 // ( iti sarve kAlIpurANe pratipAditam (3) ) artha- trikoNa, SaTakoNa, ardhacandra, pradakSiNa, daNDa, aSTAGga, aura ugra, ye sAta namaskAra ke bheda haiM // 1 // kAmAkhyA ke pUjana meM aizAnI (4) tathA kauverI (5) dizA uttama mAnI gaI hai, sarvamUrtti ke pUjana meM sthaNDilAdi (6) para saba hI dizAyeM prazasta (1) mAnI gaI haiM // 2 // ( 161 ) isa viSaya meM trikoNa zrAdi vyavasthA ko bhI jAna lenA cAhiye, vaha isa prakAra hai ki yadi pUrva mukha hokara pUjana kare to pazcima dizA se zA kavI (c) dizA meM jAkara sthiti kare // parantu yadi sAdhaka (c) uttara mukha hokara devapUjana kare to dakSiNa dizA se vAyavI (10) dizA meM jAkara sthiti kare // 4 // arthAt dakSiNa dizA se vAyavI dizA meM jAkara tathA usa se zAmbhavI dizA meM jAkara aura vahAM se dakSiNa dizA meM jAkara sthiti kare, to yaha namaskAra trikoNa ke samAna ho jAtA hai // 5 // 1- parasmaipadaJcintyam // 2- sambodhanamidam // 3- praznaprativacanamuddizya viSayapradarzanaparamidaM sarvam // 4- pUrva aura uttarakA madhyabhAga // 5- uttara // 6-vedI Adi // 7- zreSTha // 8-pUrva aura uttarakA madhyabhAga // 6-sAdhana karane vAlA // 10-pazcima aura uttara kA madhya bhAga // Aho ! Shrutgyanam
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ (162) zrImantrarAjaguNa kalpamahodadhi // trika zArUpa jo namaskAra hai vaha tripurAke liye prItidAyaka (1) hai // 6 // dakSiNa dizA se vAyavI dizA meM jAkara aura phira vAyavI dizA se zAmnavI dizA meM jAkara aura phira vahAMse bhI dakSiNa dizA meM jAkara tathA usa ko chor3akara aura agni (2) dizA meM praveza kara tathA agnidizA se rAkSasI (3) dizA meM jAkara aura vahAM se bhI uttara dizA meM jAkara tathA uttara dizA se AgneyI dizA kI ora jo ghamanA hai yaha namaskAra do trikoNoM ( paTakoNarUpa ) ke samAna ho jAtA hai // 7-8 // SaTkoNarUpa jo namaskAra hai vaha ziva aura durgAko prItidAyaka hai // 9 // dakSiNa dizA se vAyavI (4) dizA meM jAkara aura vahAM se phira dakSiNa kI ora lauTakara isa prakAra jAkara jo namaskAra kiyA jAtA hai vaha arghacandra (5) kahA gayA hai // 10 // . . ___ sAdhaka (6) puruSa vartulAkAra (7) meM ekavAra pradakSiNA i.ra jo namaskAra karatA hai use dvija janoM ne pradakSiNA kahA hai // 11 // apane vaiThane ke sthAna ko chor3a kara pIche jAkara pradakSiNA ke vinA hI pRthivI para daNDa ke prabhAna gira kara jo namaskAra kiyA jAtA hai usa ko deva "daNDa" kahate hai, yaha daNDa namaskAra sarvadeva samUha ko mAnanda dene vAlA hai // 12 // 13 // pahile ke samAna, daNDa ke samAna, bhUmi para gira kara hRdaya; cibaka (8), mukha, nAsikA, lalATa, uttamAGga tathA donoM kAnoM se krama se jo bhami kA sparza karanA hai usa namaskAra ko manISI (e) janoM ne aSTAGga namaskAra kahA hai // 14 // 15 // ___ sAdhaka puruSa vartulAkAra hokara tIna pradakSiNAyeM dekara zirase jisa namaskAra meM bhUmi kA sparza karatA hai usako devagaNa ugra namaskAra kahate haiM aura yaha ( ugra ) namaskAra viSNu ko tuSTidAyaka hai // 16 // 17 // . 1-grIti (tuSTi) ko dene vAlA // 2-pUrva aura dakSiNa kA madhya ||3-dkssinn aura pazcima kA mdhybhaag|| 4-vAyavI Adi kA lakSaNa pUrva likha cuke haiM / 5-Adhe candramA ke samAna // 6-sAdhana karane vAlA // 7-golAkAra // 8-tthodd'ii| -buddhimAna, vicArazIla // Aho! Shrutgyanam
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda / / - jisa prakAra nadoM meM sAgara, dvipadoM (1) meM brAhmaNa, nadiyoM meM gaGgA aura devoM meM viSNu prazaMsanIya (2) haiM usI prakAra saba namaskAroMmeM ugra namaskAra prazaMsanIya hai // 18 , 19 // ___sAdhanA karane vAlA bhakta puruSa bhaktipUrvaka (3) trikoNa zrAdi namaskAroM ke karane mAtra se zIghra hI caturvarga (4) ko prApta kara sakatA hai // 20 // he bhairava ! namaskAra kA karanA eka bar3A yajJa hai, yaha saba devoM ko tathA anya janoM ko bhI sarvathA aura sarvadA prasanna karatA hai // 21 // parantu yaha jo ugra namaskAra hai yaha hariko atyanta hI prIti detA hai, yaha mahAmAyA ko bhI prasanna karatA hai| isa liye yaha ( ugra namaskAra ) saba namaskAroM meM uttama hai // 22 // (yaha ukta viSaya kAlIpurANa meM hai (5) ) tumhArI namaskAroM ke bhedoM ke sunane kI abhilASA hone se yaha viSaya ukta purANoM ke kathana ke ana mAra kaha diyA gyaa| (prazna )-isa navakAra mantra meM "mo" zabda kA pATha saba se prathama kyoM rakkhA gayA hai| arthAt "arihantANaM gAmo" ityAdi pATha na rakha kara "Namo arihantANaM" ityAdi pATha kyoM rakkhA gayA hai, anyatra (6) prAyaH aisA dekhA jAtA hai ki prathama namaskArya (7) kA pratipAdana (E) kara pIche "namaH" pada kA prayoga (e) kiyA jAtA hai to ima mantra meM ukta viSaya kA utkrama (10) kyoM kiyA gayA hai ? // ( uttara )-prathama kaha cuke haiM ki "Namo" pada meM aNimAsiddhi saMniviSTa hai tathA "ari hatANaM" padameM dUsarI mahimA siddhi sanniviSTa hai; ataH siddhi kramakI apekSA se "Namo arihaMtANaM" ityAdi pATha rakkhA gayA hai tathA isIke anusAra Age bhI kama rakkhA gayA hai, yadi isa kramase pATha ko na rakhate to sidviyoMke krama meM vyatikrama (12) ho jAtA, dUsarA kAraNa yaha bhI prathama likha cuke haiM ki NakAra akSara jJAnakA vAcaka honese maGgala vAcaka hai, ataH chandaHzAstra meM use azubha akSara mAnane para bhI prAdi maGgalake hetu usako 1-do paira vAloM ||2-prshNsaa ke yogya // 3-bhakti ke sAtha / / 4-dharma, artha, kAma, aura mokSa ||5-prshn-uttr kA anusaraNa kara yaha viSaya uddhRta kiyA gayA hai / / 6-anya sthAnoM meM // 7-namaskAra karane yogya / / 8-kathana / / 6-vyavahAra / / 10-krama kA ullaGghana ( tyaag)||11-ultt palaTa // Aho ! Shrutgyanam
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ (164) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // Adi meM rakkhA, kyoMki jagat kalyANakArI (1) pratipAdya (2) viSaya ke pratipAdana (3) meM Adi, madhya aura antameM maGgala karanA prAptanirdiSTa (4) hai, aisA karane se usake pAThaka (5), zikSaka (6) aura cintakoM (7) kA sadaiva maGgala hotA hai tathA pratipAdya viSaya kI nirvighna (8) parisamApti hokara usakI sadaiva pravRtti (da) hotI hai| (prazna) isa mantra ke madhya aura antameM kisa 2 padake dvArA madhyamagala tathA antya maGgala kiyA gayA hai ? - ( uttara ) "loe" isa padake dvArA madhyamaGgala tathA "maMgala" isa padake dvArA antya maGgala kiyA gayA hai| (prazna )-prathama ahaMtoM ko, phira siddhoMko, phira prAcAryoM ko, phira upAdhyAyoM ko aura phira sAdhuoMko namaskAra kiyA gayA hai, so isa krama ke rakhane kA kyA prayojana hai ? ( uttara ) isa viSayameM saMkSepa se prathama kucha likha cuke haiM tathApi punaH isa viSayameM kucha likhA jAtA hai-dekho ! isa kramake rakhane kA prathama kAraNA to yaha hai ki pATha siddhiyoM ke krama se ina padoMkA sanniveza (10) kiyA gayA hai (jisakA varNana Age siddhiyoM ke prasaMga meM kiyA jAvegA ), dUsarA kAraNa yaha hai ki pradhAnatA (19) kI apekSA se jyeSThAnujyeSThAdikramase (12) . "ari hatANaM" zrAdi padoMkA prayoga kiyA gayA hai| ( prazna ) pradhAnatA kI apekSA se inameM jyeSThAnujyeSThAdi krama kisa prakArase hai, isakA kucha varNana kIjiye ? ( uttara ) hama siddhoMko arihantake upadezase jAnate haiM, siddha arihanta ke upadezase hI cAritra kA prAdara kara karmarahita hokara siddhi ko prApta hote haiM, prAcArya ko upadeza dene kA sAmarthya arihanta ke upadeza se hI prApta hotA hai, upAdhyAya prAcAryoM se zikSA ko prApta kara svakartavya kA pAlana karate haiM, evaM sAdhujana upAdhyAya aura prAcAryoM se dazavidha (13) 1-saMsAra kA kalyANa karanevAlA ||2-vrnnniiy // 3-varNana, kathana 4-yathArtha cAdI janoMkA sammata // 5-par3hAnevAle ||6-siikhnevaale ||7-vicaarnevaale // 8-vighna ke vinA // -pracAra // 10-sthApana // 11-mukhyatA // 12-prathama sabameM jyeSTha ko, phira usase choTe ko, ityAdi kramase / / 13-daza prakArake // Aho! Shrutgyanam
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // ( 165 ) zramaNadharma (9) ko jAnakara svakartavya kA pAlana karate haiM, ataH arhat Adi pAMcoM meM uttara 2 (2) kI apekSA pUrva 2 ko pradhAnatA (3) ke dvArA jyeSThatva (4) hai, ataH pradhAnatA ke dvArA jyeSThAnujyeSTha krama ko svIkAra kara prathama arhantoMko, phira siddhoMko, phira prAcAryoMko, phira upAdhyAyoM ko tathA phira irst namaskAra kiyA gayA hai / ( prazna ) - zrahaMdAdi jo pAMca parameSThI namaskArya haiM, unake sambandhameM pRthak 2 "mo" padako kyoM kahA gayA hai, eka vAra ( prAdimeM ) hI yadi "mI" pada kaha diyA jAtA to bhI zeSa padoM meM usakA svayaM bhI adhyAhAra ho sakatA thA ? n ataH anu ( uttara ) hAM tumhArA kahanA ThIka hai ki yadi eka bAra "mI" pada kA prayoga kara diyA jAtA to bhI zeSa cAra padoMke sAtha usakA adhyAhAra ho sakatA thA, parantu isa mahAmantra kA guNana zrAnupUrvI (5) anAnupUrvI aura pazcAnupUrvI kI rIti se bhI hotA hai, jisake bhaMgoM kI saMkhyA tIna lAkha, vAsaTa sahasra, ATha sau assI pahile batalAI gaI hai, pUrvIke dvArA guNana karane para to niHsandeha prathama padameM "mI" padako rakhane se zeSa cAroM padoMmeM "rAmo" padakA adhyAhAra ho sakatA hai, parantu pazcAnupUrvIke dvArA guNana karane para ( saba padoM meM "rAmo" padako na rakhakara kevala Adi meM rakhane se ) usakA anvaya pAcoM namaskAryoM ke sAtha meM nahIM ho sakatA hai, jaise dekho ! pazcAnupUrvI ke dvArA isa mantra kA guNana isa prakAra hogA ki " paDhamaM havAi maMgalaM // 9 // maMgalArAM ca savvesiM // 8 // savvapAvaTapaNAsaNo ||7|| esopaMcaNamokkAro ||6 // Namo loe savvasAhUNaM // 5 // Namo uvajjhAyANaM // 4 // Namo prAyariyAgaM // 3 // Namo siddhANaM // 2 // Namo arihaMtANaM || 1 // arthAt pazcAnupUrvI ke dvArA guNana karane para navAM, AThavA~ sAtavA~, aTA, pAMcavAM, cauthA, tIsarA dUsarA, aura pahilA, isa kramase guNana hotA hai, aba dekho ! isa pazcAnupUrvIke dvArA guNana karanepara prathama pada sabase pIche guNA jAtA hai, ataH (6) yadi pAMcoM padoM meM "rAmo" padakA prayoga na kiyA jAve kintu prathama padameM hI usakA prayoga kiyA jAve to pazcAnupUrvIke 1- sAdhudharma // 2-pichale pichale // 3- mukhyatA // 4- jyeSThavRtta zreSThatA // 5- AnupUrvI Adi kA svarUpa pahile kahA jA cukA hai // 6-isaliye // Aho! Shrutgyanam
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ (166) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / dvArA navAM; AThavAM, sAtavAM aura chaThA ina cAra padoM ke guNane ke pazcAt zeSa pAMca pada isa prakAra guNe jAveMge ki "loe savvasAhaNaM, "uvajhAyANaM, "pAyariyANa" "siddhANaM" "samo arihaMtANaM" isa prakriyA meM "Namo" pada kA sambandha pAMcoM ke sAtha meM nahIM ho sakatA hai, kyoMki madhya (1) meM A gayA hai, yadi usakA pUrvAnvaya (2) kareM to sAMdha prAdi cAra ke sAthameM usakA anvaya hogA kintu "ari haMtANaM" ke sAthameM nahIM hogA aura yadi usakA uttarAnvaya (3) kareM to kevala "arihaMtANaM" pada ke sAtha meM usakA anvaya hogA, kintu pUrvavartI (4) sAdhu Adi cAra ke sAtha usakA anvaya nahIM hogA, tAtparya yaha hai ki vaha ubhayAnvayI (5) nahIM ho sakatA hai, isaliye pAMcoM padoMmeM usakA prayoga kiyA gayA hai, isake atirikta (6) jaba anAnapUrvI ke dvArA isa mantra kA guNana kiyA jAtA hai saba prAdi aura anta bhaMga ko arthAt pUrvAnupUrvI aura pazcAnapUrvI ko chor3akara bIca ke tIna lAkha bAsaTha sahastra, pATha sau aThahattara, bhaMgoMmeMse sahasroM bhaMga aise hote haiM, ki jinameM prathama pada kahIM chaThe padake pazcAt, kahIM sAtaveM padake pazcAt, kahIM pAThaveM padake pazcAt tathA kahIM naveM padake pazcAt guNA jAtA hai to tadartI (9) "samA" padakA anvaya (8) dUsare, tIsare, cauthe aura pAMcaveM padake sAtha kaise ho sakatA hai aura usakA ukta padoM meM anvaya na honese siddha, zrAcArya, upAdhyAya aura sAdhu, inake liye namaskAra nahIM bana sakatA hai, isaliye kevala prathama padameM "same" zabdakA prayoga na kara pAMcoM padoM meM kiyA gayA hai| (prazna ) isa mahAmantra ko navakAra mantra kyoM kahate haiM ? (uttara) prathama kaha cuke haiM ki isa mahAmantrameM nau pada haiM tathA nau. zoM padoM kI kriyA meM pUrvAnapUrvI, anAnapUrvI aura pazcAnapUrvI ke dvArA vizeSatA hai, arthAt nauoM padoM kI guNanarUpa kriyA meM bheda hai, isaliye isa mantra ko navakAra kahate haiM, dekho ! navakAra zabda kA artha yaha hai ki "navasa ( padeSa ) kArAH kriyAH yasminsa navakAraH" yadA "navakArAH kriyA -vIca 2-pUrva ke sAtha yoga ( sambandha ) 3-pichale ke sAtha meM yog|| 4-pUrva meM sthita ||5-donoN (pUrva aura pichale) ke sAtha sambandha rakhane vAlA // 6-sivAya 7-usameM (Adi padameM ) sthita 8-sambandha / Aho! Shrutgyanam
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // ( 197) yasmin sa navakAraH aryAt jisake nauoM ( padoM ) meM "kAra" arthAt kri. yAyeM haiM usako navakAra kahate haiM, athavA ( nau padoMke kAraNa) jisameM nau ( guNanarUpa ) kriyAyeM haiM use navakAra kahate haiM, isI kAraNa se isa mahA mantrakA nAma navakAra hai| (prazna ) chaThA pada "eso paJcaNamokAro" hai, isa pada meM "paJcaNamo. kAro" ThIka hai| pApa ne to "eso pacaNamAkAro" aisA pada likhA hai! pa. rantu bahuta se sthaloM meM "eso paJcaNamukkAro" aisA bhI pada dekhA jAtA hai? (uttara)-saMskRta kA jo namaskAra zabda hai usa kA prAkRta meM "namaskAra paraspare dvitIyasya" isa sUtra se "NameAkAro" pada banatA hai, aba jo pAhIM 2 "NamukkAro" aisA pATha dIkha par3atA hai usa kI siddhi isa prakAra se ho sakatI hai ki -"hasvaH saMyoge? isa sUtra se yathA darzana (1) okAra ke sthAna meM ukAra Adeza karake "NAmukkAra" pada bana sakatA hai, isIliye kadAcit vaha kahIM 2 dekhane meM AtA hai tathA isa grantha ke karttAne bhI prArambha meM "paramiDhi NamukkAra" aisA pATha likhA hai, arthAt namaskAra zabda kA paryAya prAkRta meM "NamukkAra" zabda likhA hai, parantu hamArI sammati meM "Namo. kAro" hI ThIka hai; kyoki vidhAna sAmarthya se (2) yahAM para prakArake sthAna meM ukArAdeza nahIM hogA, jaisA ki paraspara zabda kA prAkRta meM "paroppara" zabda banatA hai; usa meM vidhAna sAmarthya se okAra ke sthAna meM ukAra Adeza nahIM hotA hai, arthAt "paruppara" zabda kahIM bhI nahIM dekhA jAtA hai, kicahRzIkeSa jI ne bhI svaprAkRta vyAkaraNa meM namaskAra kA paryAya vAcaka prAkRta pada "mokkAro" hI likhA hai (3) / (prazna )-"eso paJcaNamokAro" isa pada kA kyA artha hai ? ( uttara )-ukta pada kA artha yaha hai ki-"yaha pAMcoM ko namaskAra" kyoMki "paJcAnAM sambandhe paJcabhyo vA namaskAraH iti paJcanamaskAraH" isa prakAra tatpuruSa samAsa hotA hai, kintu yadi koI ukta padakA yaha artha kare 5-dRSTa prayoga ke anusAra ||2-okaar kA vidhAna ( kathana ) kiyA gayA hai isaliye ||3-dekho ukta grantha kA 125 vAM pRSTha isake atirikta prAkRtamaJjarI (zrI matkAtyAyanamunipraNIta prAkRtasUtra vRtti ) meM bhI "namaskAraH" padakA prAkRta meM "NamokkArA" hI likhA hai dekho ukta grantha kA 52 vAM pRSTha // Aho! Shrutgyanam
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ (168) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // ki "ye pAMca namaskAra, to yaha artha ThIka nahIM hai, kyoMki isa dazA meM ukta dvigu samAsa kA prayoga strIliGga meM athavA napuMsaka liGga meM hogA, jaisA ki "trilokI" "tribhuvanam" "paJcapAtram" ityAdi padoMmeM hotA hai, kintu yahAM para paMlliGga kA nirdeza (1) hai; ataH (2) dvigu sasAsa na kara Upara likhe anusAra tatpuruSa samAsa hI karanA caahiye| (prazna)-ukta vAkya meM paJca zabda kA prayoga kyoM kiyA gayA "eso NamokAro" itanA hI kahanA paryApta thA, kyoMki itanA kahane se bhI pAMcoM kA namaskAra jAnA jA sakatA thA ? (uttara)-ukta pada meM "paJca" zabda kA prayoga spaSTatAke liye hai arthAt spaSTatayA (3) pAMcoM kA namaskAra samajha liyA jAve dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki-isa pada meM "ese|" yaha etad zabda kA rUpa hai tathA etad zabda pratyakSa aura AsannavartI (4) padArtha kA vAcaka (5) hai, ataH yadi paJca zabdakA prayoga na kiyA jAtA to kevala samIpavartI (6) sAdha namaskAra ke hI grahaNa kI sambhAvanA ho sakatI thI, arthAt pAMcoM ke namaskArake grahaNa kI sambhA. vanA nahIM ho sakatI thI, athavA kaThinatA se ho sakatI thI, ataH "paJca' zabda kA grahaNa spaSTatA ke liye kiyA gayA hai ki spaSTatayA (nibhrama) pAMcoM kA namaskAra samajhA jaave|| [prazna ]-sAtavAM pada "savvapAvappaNAsaNo" hai, isa padakA kathana kyoM kiyA gayA hai, kyoMki AThaveM aura naveM padameM yaha kahA gayA hai ki " (yaha paJca namaskAra ) saba maGgaloM meM prathama maGgala hai" to isa ke prathama maGgalarUpa hone se aApatti (7) pramANa ke dvArA yaha bAta siddha ho jAtI hai ki-"yaha saba pApoM kA nAzaka hai" kyoMki pApoM ke nAza ke vinA maGgala ho hI nahIM sakatA hai, ataH isa sAtaveM pada kA prayoga nirarthaka (8) sA pratIta (6) hotA hai ? [ uttara]-pAThaveM aura naveM pada meM jo yaha kahA gayA hai ki " ( yaha paJcanamaskAra ) saba maGgaloM meM prathama maGgala hai" isa kathana ke dvArA yadyapi 1-kathana, pratipAdana // 2-isaliye 3-spaSTa rItise // 4-samIpameM sthita // 5-kahanevAlA ||6-paasmeN sthita // 7-dekhA athavA sunA huA koI padArtha jisa ke vinA siddha nahIM ho sakatA hai usakI siddhi arthApatti pramANa ke dvArA hotI hai / 8-vyartha // 6-jJAta, mAlUma // Aho! Shrutgyanam
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda / (166) arthApatti pramANa se yaha bAta siddha ho jAtI hai ki "yaha saba pApoM kA nAzaka hai tathApi isa sAtaveM pada ke kathana kA prayojana (1) yaha hai, kiisa paJca namaskAra se prathama samasta (2) pApoMkA samUla (3) kSaya (4) hojAtA hai, tatpazcAt (5) namaskArakartA (6) ke liye sarvottama (7) maGgala hotA hai, yadi isa sAtaveM pada kA kathana na karate to yadyapi pAThaveM aura naveM pada ke vAkyArtha se pApoM kA naSTa honA to arthApatti pramANa ke dvArA samajhA jA sakatA thA; parantu unakA samUla kSaya honA siddha nahIM ho sakatA thA, dekho! nAza tIna prakAra kA hotA hai-kSaya, upazama aura kSayopazama, ina meM se sa. mUla nAza ko kSaya kahate haiM, jaisA ki zrInandIsUtra meM kahA hai ki "kSayonimalamapagamaH (8)" ki jisa ke hone se phira uma kA udbhava (9) nahIM ho sakatA hai, upazama zAntAvasthA (10) ko kahate haiM, jaisA ki zrInandI sUtra meM kahA hai ki "anudre kAvasthopazamaH (11)" zAntAvasthA vaha hai ki jisa meM ( vastu vA karma kA ) sAmarthya dabA rahatA hai, jaise-agni ke aGgAroMko rAkha se davA diyA jAve to una kI uSNatA (12) kA bhAna (13) nahIM hotA hai arthAt una kI uSNatA upazamAvasthA meM rahatI hai, ataeva Upara DAlehue tRNa (14) zrAdi ko vaha dagdha (15) nahIM kara sakatI hai, parantu rAkha ke haTa jAne se phira vaha agni vAyu saMsarga (16) se prabala hokara apanI dahana kriyA ko karatI hai; ( isI prakAra se karmoM kI bhI upazamAvasthA ko jAnanA ghA. hiye ) tathA kSayopazama usa avasthA ko kahate haiM ki jisa meM ( vastu vA karma ke ) eka deza (17) kA kSaya ( samUla nAza ) tathA dUsare deza kA upazama ( zAntAvasthA ) ho jAtA hai, isa avasthA ko bhI prApta vastu vA karma kAraNa sAmagrI ko prApta kara phira vRddhi ko prApta ho jAtA hai, to yahAM para jo sAtavAM pada kahA gayA hai usa kA prayojana yaha hai ki isa paJca namaskAra se samasta pApoM kA upazama tathA kSayopazama hokara uttama maGgala nahIM hotA hai 1-taatpry|| 2-saba // 3-mUlake sahita // 4-nAza ||5-uske piiche|| 6-namaskAra karane vAlA // 7-laba meM uttama // 8-nirmala nAza kA nAma kSaya hai| -utpatti / 10-zAntidazA // 11-udreka (prakaTa) avasthA kA na honA upazama kahalAtA hai / 12-garmI // 13-pratIti // 14-tinakA // 15-jalA huA, bhasmarUpa // 16-pavanasaMyoga 17-eka bhaag| Aho! Shrutgyanam
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 200 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // kintu samasta pApoM kA samUla nAza hokara utkRSTa (9) maGgala hotA hai jisase una pApoM kA phira kabhI udbhava (2) Adi nahIM ho sakatA hai / ( prazna ) - sAtaveM pada ke kathana kA prayojana to hamArI samajha meM A gayA; parantu isa meM sarva zabda kA prayoga kyoM kiyA gayA, kyoMki 'pAvaNAsaNI" yadi itanA hI kathana kiyA jAtA to bhI "pApAni praNAzayatIti pApapraNAzanaH" isa vyutpatti ke dvArA yaha artha ho sakatA thA ki - "yaha paJca namaskAra saba pApoM kA nAza karane vAlA hai" phira sarva zabda kA prayoga kyoM kiyA gayA ? ( uttara ) - "pApAni praNAzayatIti pApapraNAzanaH isa vyutpatti ke dvArA yadyapi yaha artha siddha ho sakatA thA ki- "yaha paJca namaskAra saba pApoM kA nAzaka (3) hai" tathApi (4) isa artha kA parijJAna honA prathama to vidvadgamya (5), hai, dUsare jaise "pApAni praNAzayatIti pApapraNAzanaH isa vyu tpatti ke dvArA sarva pApoM ke nAzakarttA (6) ko pApapraNAzana kahate haiM; usI prakAra "pApaM praNAzavatIti pApapraNAzanaH" isa vyutpatti ke dvArA eka pApa ke ( athavA kucha pApoM ke ) nAza karane vAle ko bhI to "pApapraNAzana" kaha sakate haiM, ataH yadi sarva zabda kA prayoga na kiyA jAtA to yaha zaGkA banI hI raha sakatI thI ki yaha paJca namaskAra eka pApa kA nAza karatA hai, a thavA kucha pApoM kA nAza karatA hai, vA samasta ( 9 ) pApoM kA nAza karatA hai, ataH isa zaGkA kI sarvathA nivRtti ke liye tathA sarva sAdhAraNa kI buddhi meM yayArtha (c) artha samAviSTa (9) ho jAne ke liye sarva zabda kA prayoga kiyA gayA hai / ( prazna ) isa mantra kA AThavAM aura navAM pada yaha hai ki "maMgalA ca savvesiM" "paDhamaM havai maMgalaM " ina donoM kA mizrita (10) artha yaha haiM ki " ( yaha paJca namaskAra ) saba maMgaloM meM prathama maMgala hai" aba isa viSaya meM praSTavya (11) yaha hai ki AThaveM padameM "sabvesiM" isa kathana ke dvArA sarva zabda kA prayoga kyoM kiyA gayA, yadi isakA prayoga na bhI kiyA jAtA to bhI "maMgalA" isa bahuvacanAnta pada se sarva zabda ke artha kA bhAna (12) ho sakatA thA, ataH "sabvesiM" yaha pada vyartha sA pratIta (13) hotA hai ? 4- to bhI // 5-vidvAnoM se 8-ThIka satya // 6-hRdayastha // 1 - uttama // 2 utpatti // 3 nAza karane vAlA // jAnane yogya // 6-nAza karane vAle // 10 - milA huA // 11- pUMchane yogya // 12- jJAna // 13- jJAta // 7- saba // " Aho! Shrutgyanam
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // (201) ( uttara ) yadyapi "maMgalama" isa bahuvacanAnta prayoga se sarva zabda ke artha kA bhAna ho sakatA thA tathApi jagadvitakArI viSaya kA prakAzaka jo vacana hotA hai vaha sarvasAdhAraNa ko sukha pUrvaka (1) bodha (2) ke liye hotA hai, isa liye sarvasAdhAraNa ko sukha pUrvaka spaSTatayA (3) (nirbhama) vAcyA (4) kI pratIti (5) ho jAve, isaliye "sadhvesiM" isa pada kA prayoga kiyA gayA hai, dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki lokameM aneka saMkhyAvAle jo maMgala haiM unameM se kucha maMgaloM kA bodha karAneke liye bhI to "maMgalANaM" isa bahu. vacanAnta pada kA prayoga ho sakatA hai,ataH "maMgalANaM" isa bahuvacanAnta prayoga se bhI kucha maMgala na samajhe jAveM kintu saba maGgaloM kA grahaNa ho, isa liye sarva zabda usakA vizeSaNa rakkhA gayA hai| (prazna ) "maMgalANaM ca savvesiM" yaha pAThavAM pada na kaha kara yadi kevala "paDama havAi maMgalaM" isa naveM padakA hI kathana kiyA jAtA to bhI arthApatti (6) ke dvArA pAThaveM padake artha kA vodha ho sakatA thA, dekho ? yadi hama yaha kaheM ki "( yaha paJca namaskAra ) prathama maGgala hai" to prathamattva (9) kI anyathAsiddhi (ka) honese arthApatti pramANa ke dvArA isa artha kI pratIti svayaM (e) ho jAtI hai ki "( yaha paJca namaskAra ) saba maGgaloM meM prathama maM. gala hai" to "maMgalANaM ca sabvesiM" isa pAThaveM padakA kathana kyoM kiyA gayA? ( uttara ) AThaveM padakA prayoga na kara yadi kevala naveM padakA kathana kiyA jAtA to usake kathana se yadyapi arthApanti ke dvArA AThaveM padake artha kA bhI bodha ho sakatA thA, arthAt yaha artha jAnA jA sakatA thA ki "( yaha paJcanamaskAra ) saba maMgaloM meM prathama maMgala hai" parantu smaraNa rahe ki 'ukta (10) artha kI pratIti aryApatti ke dvArA kevala vidvAnoM ko hI ho sakatI hai, arthAt sAmAnya (11) janoM ko ukta artha kI pratIti nahIM ho sakatI hai, tathA pahile kaha cuke haiM ki jagadvitakArI viSaya kA (12) prakAzaka jo vacana hotA hai (13) vaha bodha (14) ke liye hotA hai, yadi AThaveM pada kA kathana na kara kevala naveM padakA hI kathana kiyA jAtA to sAmAnya janoM ko -sahaja ||2-jnyaan ||3-spsstt rotise // 4-vAcya (kathana karane yogya) artha // 5-jJAna // 6-arthApatti kA lakSaNa pUrva likha cuke haiM // 7-prathamapana // 8-avinAbhAva, anya ke vinA asiddhi // 8-apane Apa ||10-kthit // 11-sAdhAraNa / / 12-zAstra kA Arambha rUpa parizrama // 13-sahaja meM // 14 // jJAna // Aho! Shrutgyanam
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ (202) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // spaSTatayA (1) isa artha kI pratIti nahIM ho sakatI thI ki "( yaha paJca nama. skAra ) saba maMgaloM meM prathama maGgala hai" isa liye sarva sAdhAraNa ko sukha pU. vaMka ukta artha kA jJAna honeke liye bhAtaveM pada kA kathana kiyA gayA hai, pAThaveM pada kA dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki pAThaveM padakA kathana na kara yadi kevala naveM padakA kathana kiyA jAtA to vyAkaraNAdi granthoM ke anasAra prathama zabda ko kriyA vizeSaNa mAnakara usakA yaha bhI artha ho sakatA thA ki "(yaha paJca namaskAra ) prathama arthAt pUrva kAla meM ( kintu uttara kAla meM nahIM maMgalarUpa hai" aise artha kI sambhAvanA honese paJca namaskAra kA sArvakAlika (1) jaGgalarUpatva (3) siddha nahIM ho sakatA thA ataH pAThaveM padakA kathana kara tathA usameM nirdhAraNa (4) artha meM SaSThI vibhakti kA prayoga kara yaha artha spaSTatayA sUcita (5) kara diyA gayA ki "(yaha paJca namaskAra ) saba mahaloM meM prathama arthAt utkRSTa maMgala hai" tIsarA kAraNa prAThaveM padake kathana kA yaha hai ki "maMgalANaM" isa padameM vazittva siddhi sanniviSTa hai (jisakA varNana Age kiyA jAvegA) yadi pAThaveM padakA kathana na kiyA jAtA to tadantarvI (6) "maMgalANaM" padameM vazittva siddhi ke samAveza (7) kI prasiddhi ho jAtI, prataH pAThaveM padakA jo kathana kiyA gayA hai vaha nirarthaka (8) nahIM hai| (prazna ) ima mantra kA navAM pada "paDhamaM havai maMgalaM" hai isameM uttama, utkRSTa aura pradhAna, ityAdi zabdoM kA prayoga na kara prathama zabda kA pra. yoga kyoM kiyA gayA hai ? ( uttara ) uttama prAdi zabdoM kA prayoga na kara prathama zabda kA jo zra. yoga kiyA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai ki "pRtha vistAre" isa dhAta se prathama zabda banatA hai, ataH usa (prathama zabda ) kA prayoga karane se yaha dhvani nikalatI hai ki yaha paJca namaskAra saba maGgaloM meM uttama maMgala hai tathA vaha ( maGkana ) pratidina vRddhi ko prApta hokara vistIrNa (e) hotA rahatA hai, arthAt usameM kabhI kisI prakAra se hAsa (10) nahIM hotA hai, pratyuta (19) 1-spaSTa rItise ||2-sv kAlameM rahanevAlA ||3-mnggl rUpa honA ||4-jaati guNa, kriyA ke dvArA samudAya meM se eka bhAgako pRthak karane ko nirdhAraNa kahate haiM / 5-prakaTa // 6- usake madhyameM sthita // 7-verA hone // 8-jyartha // 6.-vistaarvaalaa|| 10-nyUnatA, kamI // 11-kintu // Aho! Shrutgyanam
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama pariccheda // (203) vRddhi hI hotI hai, yadi prathama zabda kA prayoga na kara usake sthAnameM uttama, utkRSTa athavA pradhAna prAdi kisI zabda kA prayoga kiyA jAtA to yaha dhvani nahIM nikala sakatI thI, ataH uttama prAdi zabdoM kA prayoga na kara prathama zabda kA prayoga kiyA gyaa| (prazna ) isa naveM padameM "havai" isa kriyA padakA prayoga kyoM kiyA gayA, yadi isa kriyA padakA prayoga na bhI kiyA jAtA to bhI "havai" kriyA padakA adhyAhAra hokara usakA artha jAnA jA sakatA thA, kyoMki vAkyoMmeM prAyaH "asti" "bhavati" ityAdi kriyA padoMkA adhyAhAra hokara unakA artha jAnA hI jAtA hai ? ( uttara ) nissandeha anya vAkyoM ke samAna isa padameM bhI "havAI kriyA padakA prayoga na karane para bhI usakA adhyAhAra ho sakatA hai, tathApi (1) yahAMpara jo ukta kriyA padakA prayoga kiyA hai usakA prayojana yaha hai ki ukta maGgala kI bhavana kriyA (2) arthAt sattA (3) vidyamAna rahatI hai, tAtparya yaha hai ki "yaha paJcanamaskAra saba maGgaloM meM uttama maGgala hai tathA vaha ( maMgala ) vRddhi ko prApta hotA hai aura nirantara vidyamAna rahatA hai," yadi "havai" isa kriyA padakA prayoga na kiyA jAtA to "usakI nirantara sattA rahatI hai| isa artha kI pratIti nahIM ho sakatI thii| ___(prazna ) naveM padake anta meM "maMgalaM" isa pada kA prayoga kyoM kiyA gayA, yadi isakA prayoga na bhI kiyA jAtA to bhI maMgala padakA adhyAhAra ho sakatA thA, arthAt "( yaha paJcanamaskAra ) saba maMgaloM meM prathama hai" i. tanA kahane para bhI "prathama maMgala hai" isa artha kI pratIti (4) svayameva (5) ho jA sakatI thI, jaise ki "kavInAM kAlidAsaH zreSThaH" ityAdi vAkyoM meM kavi Adi zabdoM kA prayoga (6) na karane para bhI unake artha kI pratIti svayameva ho jAtI hai| uttara "maMgalaM" isa pada kA prayoga na karane para bhI usake artha kI pratIti yadyapi niHsandeha ho sakatI thI, parantu prathama kaha cuke haiM ki "jagat ka 1-tobhI ||2-honaa rUpa kArya // 3-vidyamAnatA // 4-jJAna // 5-apane Apa hI ||6-vyvhaar // Aho ! Shrutgyanam
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ (204) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / lyANa kArI (1) prati pAdya (2) viSaya ke pratipAdana (3) meM Adi madhya aura antameM maMgala karanA prAptanirdiSTa (4) vA prApta sammata (5) hai, aisA karane se usake (6) pAThaka zikSaka (7) aura cintakoM (8) kA sadaiva maMgala hotA hai tathA pratipAdya viSaya kI nirvina, parisamApti hokara usakI sadaiva pravRtti hotI hai," ataH yahAM para antameM maMgala karaneke liye "maMgalaM" isa pada kA sAkSAt prayoga kiyA gayA hai, arthAt maMgalArtha vAcaka (8) maMgala zabda ko rakkhA gayA hai| yaha pAMcavAM pariccheda samApta huA // 1-saMsAra kA kalyANa karanevAle ||2-kthn karane yogya // 3-kathana // 4Aptau (yathArthavAdI mahAnubhAvoM) kA kathita // 5-AptoM kA abhISTa 6-par3hanevAle // 7-sikhAnevAle 8-vicAra karane vAloM // 6-maGgalarUpa artha kA kathana karane vaalaa|| Aho! Shrutgyanam
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SaSThaH paricchedaH / zrImantrarAja ( navakAramantra ) meM sanniviSTa pATha siddhiyoM ke viSaya meM vicAra / ( prazna )-parameSThi namaskAra stotra kartA zrIjinakIrti sUrijI mahArAja ne prathama gAthA kI svopajJavRtti ke prArambha meM likhA hai ki-"parameSThinoha. dAdayasteSAM namaskAraH ataskandharUpo navapadASTasampadaSTaSaSTayakSaramayo mahAmantraH" arthAt "arhat zrAdi (1) parameSThiyoM kA skandharUpa jo namaskAra hai vaha naupada, pATha sampad tathA ar3asaTha akSaroM se yakta mahAmantra hai" isa viSayameM praSTavya (2) yaha hai ki isa mahAmantra meM pATha sampad kaunasI haiM ? (uttara)-isa parameSThi namaskAra mahAmantra kI vyAkhyA karane vAle anya mahAnubhAvoM ne jo isa mahAmantra meM pATha sampad mAnI haiM, prathama una kA nirUpaNa (3) kiyA jAtA hai| tadanantara (4) isa viSayameM apanA mantavya (5) prakaTa kiyA jAvegAH __ ukta mahAnabhAvoM ne yati ( pAThaccheda ) athavA vAcanA ( sahayukta vA kyArtha yojanA ) (6) kA nAma sampada mAnakara nIce likhe prakAra se ATha sa. mpad mAnI haiM tadyathAH 1-Namo arihantANaM ||2-nnmo siddhANaM // 3-Namo pAyariyANaM // 4Namo uvajjhAyANaM ||5-gmo loe sabbasAhUNaM // 6-eso paJcaNamokAro // -savvapAvappaNAsaNo // 8-maGgalANaM ca savvesiM // -paDhamaM havai maGgalam // tAtparya yaha hai ki-prathama sAta padoM kI alaga 2 sampad ( yati vA(7) 1-Adi zabdase siddha Adiko jAnanAcAhiye // 2-pUchane yogya (viSaya ) // 3-varNana, kathana ||4-us ke pazcAt ||5-mt, sammati // 6-mizrita vAkya ke artha kI saGgati // 7-yadyapi sampad nAma vAcanA kA tathA vAcanA nAma sahayakta vAkyArtha yojanA kA nahIM hai (isa viSaya meM Age likhA jAvegA), kintu yahAM para to unake mantavya ke anusAra aisA likhA gayA hai / Aho! Shrutgyanam
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ (206) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // vAcanA) mAnakara tathA pAThaveM aura naveM pada kI eka sampad mAna kara ukta mahAmantra meM Upara likhe anusAra prATha sampad mAnI haiM / (prazna )-ukta mahAnubhAvoM ne pAThaveM tathA naveM pada kI eka sampad kyoM mAnI hai ? (uttara)-isakA kAraNa yaha hai ki-pAThaveM aura na pada kI saha. yukta vAkyArtha yojanA (1) hai aura sahayukta vAkyArtha yojanA ko hI ve loga vocanA tathA sampad mAnate haiM, ataH unhoM ne pATha sampad mAnI haiM / ( prazna )-ukta donoM padoM kI sahayukta vAkyArtha yojanA kisa prakAra hotI hai? (uttara)-ukta donoM padoM kI sahayukta vAkyArtha yojanA arthAt mi. zrita vAkyArtha yojanA isa prakAra hai ki-"saba maGgaloM meM ( yaha paJca namaskAra ) prathama maGgala hai"| (prazna )-aba isa viSaya meM Apa apanA mantavya prakaTa kIjiye ? (uttara)-sampad nAma yati ( pAThaccheda ) athavA vAcanA ( sahayakta vAkyArtha yojanA ) kA hamAre dekhane meM kahIM bhI nahIM AyA hai| ataH (2) hamArA mantavya ukta viSaya meM anakala nahIM hai / / (prazna )-pApa kahate haiM ki-sampad nAma vAcanA kA nahIM hai| parantu vAcanA kA nAma sampad dekhA gayA hai, dekhiye-zrIprAcArAGga satra ke lokasAra nAmaka pAMcaveM adhyayana ke pAMcaveM uddezaka meM zrImAn zIlAGkAcArya jI mahArAja ne apanI vivRti meM likhA hai ki AyAra sunna sarIre, vayaNe vAyaNa maI poga maI / / ee su saMpayA khala, amimA saMgaha parinnA // 1 // isa kA artha yaha hai ki prAcAra, zruta, zarIra, vacana, vAcanA, mati, prayogamati tathA bhAThavIM saGgraha parijJA, ye sundara sampad haiM // 1 // ukta vAkya meM vAcanA ko sampada kahA hai, phira Apa vAcanA kA nAma sampada kyoM nahIM mAnate haiM ? (uttara)-ukta vAkya jo zrImAn zIlAjhAcArya jI mahArAjane apanI vivRti meM likhA hai, vaha prasaMga (3) isa prakAra hai kiH 1-mizrita vAkyArtha saGgati // 2-isaliye // 3-viSaya // - Aho! Shrutgyanam
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda // ( 207) zrInAcArAGga sUtra ke pAMcave uddezaka ke Adi sUtra ( seve mitaM jahA i. tyAdi sUtra ) meM prAcArya ke guNa kahe gaye haiM tathA use hRda (1) ko upamA dI gaI hai, ukta sUtra kI vyAkhyA karate hue zrImAn vivRtikArane dRSTAnta aura dAnti (2) ko spaSTa karane ke liye cAra bhaGga dikhalAye haiM, jinameM se prathama bhaGa yaha hai ki-eka hada ( jalAzaya) sItAsItodA pravAha hada ke samAna parigalasrota ( srotoM ke dvArA jala ko nikAlane vAlA) tathA paryAgala. srota ( srotoM ke dvArA jala ko lene vAlA ) hotA hai, dUsarA bhaMga yaha hai ki-anya hada padma hada ke samAna parigalasrota (3) hotA hai kintu 'paryAgalatsrota nahIM hotA hai, tIsarA bhaMga yaha hai ki anya 'hRda lavaNodadhi ke samAna parigalatsrota nahIM hotA hai kintu paryAgalasrota hotA hai tathA cauthA bhaMga yaha dikhalAyA hai ki-anya hada manaSyaloka se bAhya samudra ke samAna na to parigalasrota hotA hai, aura na paryAgalasrota hotA hai| isa prakAra hada kA varNana kara dAnti ( prAcArya ) ke viSaya meM yaha kahA hai ki zrutakI apekSAse AcArya prathama bhaMga patita (4) hotA hai; kyoMki zruta kA dAna aura 'grahaNa bhI hotA hai, sAmparAyika karma kI apekSA se prAcArya dvitIya bhaMga patita (5) hotA hai| kyoMki kaSAyoM (6) ke udaya ke na hone se ukta karma kA grahaNa nahIM hotA hai kintu tapa aura kAyotsarga Adi ke dvArA usakA kSapaNA (7) hI hotA hai, mAlocanA [8] kI apekSA se prA. cArya tRtIya bhaMga patita [] hotA hai, kyoMki pAlocanAkA pratizrAva [10] nahIM hotA hai tathA kumArga kI apekSA se prAcArya caturtha bhaMga patita 21] hotA hai| kyoMki kumArga kA[ AcArya meM ) praveza [12] aura nirgama [13] donoM hI nahIM hote haiN| isa ke pazcAt dharmI ke bheda se ukta cAro bhaMgoM kI yojanA dikhalAI hai| tadanantara [14] prathama bhaMga patita [15] prAcArya ke adhikAra se hada ke dU. 1-jalAzaya, tAlAva ||2-jips ke liye dRSTAnta diyA jAtA hai use dASTAnta kahate haiM // 3-parigalatsrota tathA paryAgalAttrAta kA artha abhI likha cuke haiM / 4-prathama bhaGgameM sthita ||5-dvitiiy bhaGga meM sthita // 6-krodhAdi ko // 7-nAza, khpaanaa|| 8-vicAra, viveka // 6-tRtIya bhaGga meM sthita // 10-vinAza, kSaraNa // 11-caturtha bhaGga meM sthita ||12-ghusnaa ||13-niklnaa ||14-us ke pazcAt // 15-prathama bhaGga meM sthita // Aho! Shrutgyanam
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ (208) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // STAnta kI saMghaTanA [1] kI hai, arthAt hada ke guNoM ko batalA kara bhAcArya meM bhI tatsthAnIya [2] guNoM kA ullekha kiyA hai, isI viSaya meM yaha kahA hai ki-"pA~ca prakAra ke prAcAra se yukta, ATha prakAra kI prAcAryasampadoM se yakta tathA chattIsa guNoM ko AdhAra vaha prathama bhaMga patita AcArya hada ke samAna hotA hai, jo ki nirmana jJAna se paripUrNa hai tathA saMsakta Adi doSoM se rahita sukhavihAra se kSetra meM sthiti karatA hai," ityaadi| ___isI prasaMga meM vikRtikArane prAcArya kI prATa sampad batalAI haiM; jina kA ullekha Upara kiyA gayA hai, ataH ukta vAkya meM sampada nAma mukhya sAmagrI vA mukhya sAdhana kA hai, arthAt prAcAra, zrata, zarIra, vacana, vAcanA mati, prayogamati tathA samuha parijJA, ye ATha prAcArya kI sampada [ mukhya sAmagrI vA mukhya sAdhama ] haiN| isa kathana se spaSTa ho gayA ki-sampada nAma vAcanA kA nahIM hai arthAt sampada aura vAcanA, ye paryAya vAcaka [3] zabda nahIM haiN| kiJca-vAcanA nAma upadeza athavA adhyApana kA hai, ataeva ukta vAkya meM prAcArya kI pATha sampadoM meM se vAcanA ko bhI eka sampada kahA gayA hai, parantu deza vizeSa meM loga bhramavazAt dainika pATha [4] vA vizrAnta [1] pATha ko vAcanA samajhane lage haiM, athavA unhoM ne vAkyArtha yojanA kA nAma bhI namavazAt vAcanA samajha rakkhA hai aura vAcanA [upadezadAna athavA adhyApana | jo ki prAcArya kI prATha sampadoM meM se eka sampada kahI gaI hai usa sampad zabda ko vAcanA [ eka vAkyArtha yojanA ] kA paryAya mAnakara [6] usI vAkyArtha yojanA kI AkAMkSA [7] se ukta mantra meM ATha sampada mA. nalI haiM; yaha una ko kevala bhramamAtra hai / (prazna ) kRpayA apane mantavya (c) meM kucha anya hetuoM kA ullekha kIjiye ki jisameM ThIka rItise hamArI samajhameM yaha bAta A jAve ki vA. canA ( eka vAkyArtha yojanA) kA nAma sampad nahIM hai tathA sampada zabda ko 1-yojanA, saGgati // 2-usa ke sthAna meM ||3-ekaarthvaack ||4-maarvaadd' dezameM prAyaH loga dainika pATha (pratidina kI saMthA arthAt pATha ) ko vAcanA kahA karate haiM // 5vizrAnti se yukta pATha // 6-apanI icchA ke anusAra vAcanA nAma eka vAkyArtha yojanA kA mAna kara // 7-abhilASA // 8-mata // Aho! Shrutgyanam
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa pariccheda / vAcanA kA paryAya (9) mAnakara jo anya mahAnubhAvoM sampad batalAI haiM, vaha unakA mantavya bhrAntiyukta (2) hai / ( uttara ) yadi isa viSaya meM anya bhI katipaya (3) hetutroM kI jijJAsA (4) hai to suno: ( 206 ) isa mantra meM prATha ( ka ) prathama kaha cuke haiM ki sampad nAma yati ( vizrAma sthAna ) athavA sanakI mAnI huI sahayukta vAkyArtha yojanA svarUpa vAMcanA kA nahIM hai, kyoMki kisI koSa meM yati ( vizrAmasthAna ) athavA vAcanA ( sahayukta vAkyArtha yojanA ) rUpa artha kA vAcaka sampad zabda ko nahIM kahA hai, phira sampad zabda se ' yati ( vizrAma sthAna ) athavA svamata sahayukta vAkyArtha yojanA rUpa vAcanA kA grahaNa kaise ho sakatA hai / (kha) jisa padArtha ke jitane atrAntara (5) bheda hote haiM; usa padArtha kA vAcaka zabda avAntara bhedoM meM se kisI bheda vizeSakA hI sarvathA vAcaka nahIM hotA hai, jaise dekho ! sukRta rUpa ( dharma ) padArtha ke kSAnti (6) Adi daza avAntara bheda haiM, usa sukRtarUpa padArtha kA vAcaka dharma zabda apane pravAntara bhedoM meM se kisI eka bheda vizeSakA hI sarvathA vAcaka nahIM hotA hai ( ki dharma zabda kevala kSAnti kA hI vAcaka ho, aisA nahIM hotA hai; (9), isI prakAra se anya bhedoM ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhiye / bodha rUpa ( jJAna ) padArtha ke mati Adi (8), pAMca avAntara bheda haiM; usa bodha rUpa artha kA vAcaka jJAna zabda apane avAntara bhedoM meM se kisI hI sarvathA vAcaka nahIM hotA hai ( ki jJAna zabda kevala mati kA hI vAcaka ho; aisA nahIM hotA hai; isI prakAra se anya bhedoM ke viSaya meM (9) bhI jAna lenA cAhiye ) isI niyamako sarvatra jAnanA cAhiye, ukta niyamake hI anusAra prAcArya sambandhI mukhya sAdhana vA mukhya sAmagrIrUpa artha ke prAcAra Adi pUrvokta ATha avAntara bheda haiM, ukta artha kA vAcaka sampad zabda - eka bheda vizeSa kA 1 - ekArthavAcaka // 2 - bhramasahita // 3- kucha // 4- jAnane kI icchA // 5- madhyavartI, bhItarI // 6-kSamA // 7-yadi dharma zabda kevala kSAnti kA hI vAcaka mAnA jAve to usake kathanase mArdava Adi nau bhedoM kA grahaNa hI nahIM ho sake isI prakAra se sarvatra jAnanA cAhiye // 8-Adi zabda se zruta Adi ko jAnanA cAhiye // zruta Adi bhedoM ke viSaya meM bhI // 27 Aho ! Shrutgyanam
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 210 ) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // pane avAntara bhedoM meM se kisI eka bheda vizeSa kA hI sarvathA vAcaka nahIM ho sakatA hai ( ki sampad zabda kevala zrAcAra kA hI vAcaka ho, aisA nahIM hotA hai, isI prakAra se anya bhedoM ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhiye ), ataH yaha nizcaya ho gayA ki sampad kA vAcanA rUpa avAntara bheda hone para bhI vaha ( sampad zabda ) kevala vAcanA kA hI vAcaka nahIM ho sakatA hai, ataH sampad zabda se vAcanA kA grahaNa karanA yukti saGgata (1) nahIM hai / kiJca -- yadi hama asambhava ko bhI sambhava mAna thor3I derake liye yaha mAna bhI leM ki sampad zabda vAcanA kA nAma hai, to bhI usa vAcanAke lakSya (2) se isa mahAmantra meM ATha sampadoM kA honA nahIM siddha ho sakatA hai, kyoMki vAcanA jo hai vaha kevala prAcArya sambandhinI eka sampada hai; usa sa spada kA isa mahAmantra ke sAtha meM ( ki jisameM parameSThiyoM ko namaskAra tathA usake mahatva kA varNana kiyA gayA hai ) kisI prakAra kA koI sambandha nahIM hai, phira Arya sambandhinI sampada kI eka praGgabhUta vAcanA kI ora lakSya (3) dekara tathA vAcanA zabda kA bhrAntita, (4) vizrAnta pATha, pAThaccheda athavA sahayukta vAkyArtha yojanA rUpa artha mAnakara isa mahAmantra meM ATha sampadoM kA mAnanA nitAnta (5) bhramAspada (6) hai / ( ga ) yadi sampad nAma sahayukta vAkyArtha yojanA kA mAna kara (9) hIM ukta mahAmantra meM ve loga chATa sampad mAnate haiM to AThaveM aura naveM padake samAna ve loga chaThe aura sAtaveM pada kI eka sampad ko kyoM nahIM mAnate haiM, kyoMki jaise AThaveM aura naveM padako sahayoga (c) kI apekSA sahayukta vAkyArtha yojanA hotI hai ( ata eva unhoM ne ina donoM padoMkI eka sampad mAnI hai ) eet prakAra chaThe aura sAtaveM padakI bhI sahayoga kI apekSA sahayukta vAkyArtha yojanA hotI hai (c), ataH ina donoM padoMkI bhI unheM bhinna 2 sampad na mAnakara (AThaveM aura naveM padake anusAra ) eka sampad ho mAnanI cAhiye, aisA mAnane para ukta mahAmantra meM ATha ke sthAna meM sAta hI sampad raha jAyeMgI / (gha) yadi AThaveM aura naveM padakI saha yukta (10) vAkyArtha yojanA ( 11 ) 1-yukti yukta, yukti siddha // 2-uddezya // // 3-dhyAna // 4-bhrAnti ke kAraNa // 5-atyanta // 6-bhramasthAna bhrAnta viSaya // 7- jitane pATha meM vAkya kA artha pUrNa ho jAve usakA nAma sampada hai isa bAtako mAnakara // 8-sAtha meM sambandha // - tAtparya yaha haiM ki AThaveM aura naveM padake samAna chaTha aura sAtaveM padakA mizrita hI vAkyArtha hotA hai // 10-sAtha meM jur3I huI // 11- vAkya ke artha kI laGgati // Aho! Shrutgyanam
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda / (211) ke dvArA ve loga eka sampada mAnate haiM to ukta donoM padoM ko ve eka pada rUpa hI kyoM nahIM mAnate haiM, arthAt unheM donoM padoM kA eka pada hI mAnanA cAhiye tathA eka pada mAnane para jagatprasiddha jo isa mahAmantra ke nau pada haiM ( ki jina nau padoMke hI kAraNa isa ko navakAramantra kahate haiM ); unameM vyAghAta (1) pAjAvegA arthAt ATha hI pada raha jaaveNge| (Ga) donoM padoM ko eka pada mAnane para yaha bhI dUSaNa (2) bhAvegA ki isa mahAmantra ke jo ( nau padoM ko mAnakara ) tIna lAkha, ghAsaTha sahastra, ATha sau asmI bhaMga banate haiM ve nahIM bana sakeMge ( kyoMki bhaGgoM kI ukta saMkhyA nau padoM ko hI mAnakara bana sakatI hai ), yadi pATha hI padoMke bhaGa banAye jAveM to kevala cAlIsa sahastra, tIna sau bIsa hI bhaGga bneNge| () yadi AThaveM aura naye padakI eka hI sampada hai to anAnupUrvI bhaGgoM meM una ( donoM padoM ) kI eka sampada kaise raha sakegI, kyoMki anAnupUrvI bhaGgoM meM zatazaH (3) sthAnoM meM AThaveM aura naveM pada kI eka sAthameM sthiti na hokara kaI padoM ke vyavadhAna (4) meM sthiti hotI hai, isa dazAmeM sampad kA viccheda (5) azya mAnanA pdd'egaa| (cha) isa mantra meM nau pada haiM tathA nauoM padoMkI ( anAnapUrvI ke bheda se ) guNanarUpa kriyA bhI bhinna 2 hai; arthAt padoM kI apekSA guNanarUpa kriyAyeM bhI nau haiM, isIliye ise navakAra mAtra bhI kahate haiM, kintu ukta donoM padoMkI eka sampada mAnane para sahayukta vAkyArtha yojanA ke dvArA na to nau padoM kI hI siddhi hotI hai aura na nau kriyAoM ko hI siddhi hotI hai aura unake siddha na honese "navakAra" saMjJA (6) meM bhI truTi pAtI hai| (ja) yadi ukta donoM padoMkI eka hI sampada hai tathA vaha pharAbhAvinI (7) hai to pazcAnupUrvI meM 6, 8, 5, 6, 5, 4, 3, 2, 1, ina prakAra se nau oM padoMkI sthiti hone para usa kramoccAraNa bhAvinI (8) eka sampada kA viccheda (9) avazya ho jaavegaa| __isa viSaya meM aura bhI vizeSa vaktavya (10) hai parantu grantha ke vistAra ke bhayase usakA ullekha nahIM kiyA jAtA hai| 1-bAdhA // 2-doSa // 3-saikdd'oN|| 4-bIca meM sthita honA ||5-ttnaa // - nAma 7-krama se hAne vAlI // 8-kramAnusAra udhAraNa se rahane vAlI // -TUTanA / 10-kathanIya vissy| Aho ! Shrutgyanam
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ (212) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // (prazna ) yadi sampada nAma yati ( pAThaccheda vA vizrAnta pATha ) athavA sahayukta vAkyArtha yojanA kA nahIM hai to kisakA hai ? / (uttara ) sampada mAma siddhi kA hai; arthAt siddhi, sampaI aura sampatti inako dharaNi Adi koSoM meM paryAya vAcaka likhA hai (1), ataH yaha jAnanA cAhiye ki ukta mantrarAjameM mATha siddhiyAM sanniviSTa haiM, arthAt guNana kriyA vizeSa se isa mantra ke mArAdhana ke dvArA ATha siddhiyoMkI prApti hotI hai| (prazna ) pATha siddhiyAM kauna 2 sI haiM ? ( uttara ) aNimA, mahimA, garimA, laghimA, prApti, prAkAmya, Izitva aura vazittva, ye pATha siddhiyAM haiN| [prazna ] kRpayA inake artha kA vivaraNa kIjiye ki kisa 2 siddhi se kyA 2 hotA hai? [uttara ] unake artha kA vistAra bahuta bar3A hai, usako grantha ke vistAra ke bhayase na likhakara yahAM para kevala ati saMkSepase unakA bhAvArtha mAtra likhate haiM, dekho: (ka) aNimA zabda kA artha aNu arthAt sUkSma honA hai ( zraNArbhAvaH aNimA), isaliye isa siddhi ke prApta honese manuSya paramANa ke samAna 1-isa viSaya meM kaI pracalita koSoMke pramANoM ko bhI likhate haiM dekho ! (ka) amara koSameM sampad sampatti zrI lakSmI ina zabdoM ko paryAya vAcaka kahA hai (kha) anekArtha saMgraha meM sampad vRddhi guNotkarSa hAra ina zabdoM ko paryAya vAcaka kahA hai (ga) zabda kalpa drama koSa meM vividha koSoMke pramANa se likhA hai ki "sampatti zrI lakSmI sampad ye paryAya vAcaka haiM" "sampatti nAma Rddhi kA hai" "sampatti nAma bhUti kA hai" "sampad nAma sampatti kA hai" "sampad nAma guNotkarSa kA hai" "sampad nAma hArabheda kA hai" ukta koSa ne dharaNi koSa kA pramANa dekara kahA hai ki "sampad sa. mpatti aura siddhi ( aNimAdi rUpa aSTa siddhi ) ye paryAya vAcaka zabda haiM" sampatti vA sampad zabda ko "siddhi" vAcaka likhakara punaH ukta koSameM aNimA Adi ATha siddhiyoM kA varNana kiyA hai ina pramANoMse yaha mAnanA cAhiye ki yaha mahAmantra ATha sampadoM arthAt ATha siddhiyoMse yukta hai tAtparya yaha hai ki isa mahAmantra meM ATha siddhiyoMke dene kI zakti hai // Aho! Shrutgyanam
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTa pricched| (213) sUkSma ho jAtA hai, ki jisase use koI nahIM dekha sakatA hai| ( kha ) mahimA zabda kA artha mahAn ( bar3A ) honA hai ( mahato bhAvA mahimA), isaliye isa siddhi ke prApta honese manuSya ati mahAn ho sakatA hai tathA sarva pUjya (1) ho sakatA hai| (ga) garimA zabda kA artha guru arthAt bhArI honA hai ( gurorbhAvo garimA), isaliye isa siddhi ke prApta hone se manaSya apanI icchA anusAra guru ( bhArI ) ho sakatA hai| (gha) laghimA zabda kA artha laghu ( halakA ) honA hai ( laghorbhAvo laghimA ), isaliye isa siddhi ke prApta hone se manaSya apanI icchA ke anusAra laghu tathA zIghragAmI ho sakatA hai| (Ga) prApti zabda kA artha milanA hai ( prApaNaM prAptiH ), athavA jisa ke dvArA prApaNa ( lAbha ) hotA hai usa ko prApti kahate haiM ( prApyate'nayeti prAptiH ), isaliye isa siddhi ke prApta hone para manuSyako koI vastu aprApya nahIM rahatI hai; arthAt eka hI sthAna meM baiThe rahane para bhI dUravartI Adi padArtha kA sparzAdi rUpa prApaNa ho sakatA hai| (ca) prAkAmya zabdakA artha icchAkA anabhighAta haiM (prakAmasya bhAvaH prAkAmyam ), isa liye isa siddhi ke prApta hone para jo icchA utpanna hoto hai vaha pUrNa hotI hai| (cha) Izitva zabda kA artha Iza ( svAmI ) honA hai ( Izino bhAva Izitvam ), isaliye isa siddhi ke prApta hone se saba kA prabha ho sakatA hai ki jisa se sthAvara bhI usa ke AjJAkArI ho jAte haiN| (ja)-vazittva zabda kA artha vazavartI honA hai ( vazino bhAvI vazisvam ), isaliye isa siddhi ke prApta hone se saba padArtha va prANI usa ke yazIbhata ho jAte haiM aura vaha (siddha puruSa ) una se jo cAhe so kAryale sakatA hai likhA hai ki isa siddhi ke prApta hone se siddha puruSa jalake samAna pRthivI meM bhI nimajjana aura unmajjana kara sakatA hai (2) / / (prazna)-aba kRpayA yaha batalAiye ki isa mantrarAja ke kisa pada meM kauna 2 sI siddhi sanniviSTa (3) hai? 1-sabakA pUjanIya // 2-siddhiyoMke viSayameM yaha ati saMkSepase kathana kiyA gayA hai, inakA vistAra pUrvaka varNana dekhanA ho to bar3e 2 kopoMmeM tathA yogazAsa Adi granthoM meM dekha lenA cAhiye ||3-smaavisstt // Aho! Shrutgyanam
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 213 ) zrImantra rAjaguNa kalpamahodadhi // ( uttara ) - isa mantrarAja ke nimnalikhita (1) padoM meM nimnalikhita siddhiyAM sanniviSTa haiM: 1 - " Namo" isa pada meM praNimA siddhi sanniviSTa hai / 2- arihantANaM" isa pada meM mahimA siddhi sanniviSTa hai / 3 - " siddhANaM" isa pada meM garimA siddhi sanniviSTa hai / 4 - " AyariyANaM" isa pada meM laghimA siddhi sanniviSTa hai / 5-" uvajjhAyANaM" isa pada meM prApti siddhi sanniviSTa hai / 6- " savva sAhUNaM" isa pada meM prAkAmya siddhi sanniviSTa hai / 9- " paJcaNamokkAro" isa pada meM Izitva siddhi sanniviSTa hai / 8 - " maGgalANaM" isa pada meM vazitva siddhi sanniviSTa hai / ( prazna ) " Namo " isa pada meM aNimA siddhi kyoM sanniviSTa hai ? ( uttara ) - " Namo " pada meM jo aNimA siddhi sanniviSTa hai usa ke hetu ye haiM: : ( ka ) "rAmo" yaha pada saMskRta ke namaH zabda se banatA hai aura " namaH" zabda " Nam" dhAtuse ac pratyaya ke lagAne se banatA hai, ukta dhAtukA artha namanA hai tathA namanA arthAt namratA manovRtti kA dharma hai / 2) ki jo ( manovRtti ) isa loka meM sarvasUkSma (3) mAnI jAtI hai, isa liye "rAmo" pada ke dhyAna se aNimA siddhi kI prApti hotI hai / ( kha ) - saMskRta ke ' manaH " pada meM yadi Adyanta (4) antaroM kA viparyaya (5) kiyA jAve ( kyoMki prAkRta meM akSara viparyaya bhI dekhA jAtA hai jaise kareNU=kaNerU, vArANasI=vANArasI, bAlAnam = ANAlo, acalapuram=alacapuraM, mahArASTram = marahaTTha, hadaH =draho, ityAdi ) to bhI "rAmo" pada bana jAtA hai, tathA manogati ke sUkSmatama hone ke kAraNa "sabhI" pada ke dhyAna se praNimA siddhi kI prApti hotI hai / ( ga ) - praNimA zabda aNu zabda se bhAva artha meM iman pratyaya ke lagane se banatA hai, isa aNimA zabda se hI prAkRta zailI se "rAmo" zabda bana sa 1- nIce likhe // 2 tAtparya yaha hai ki manovRtti rUpa dharmoM ke vinA namratArUpa dharma kI avasthiti nahIM ho sakatI hai // 3- sabase sUkSma // 4 Adi aura anta // 5- parivartana | Aho ! Shrutgyanam
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa pariccheda || ( 215 ) katA hai (9), tadyathA ( 2 ) - prakriyA dazA meM " aisI sthiti hai, ava aNu zabda kA ukAra mA ke zrAge gayA aura guNa hokara "ma" bana gayA, Adi kA kAra kAra ke Age gayA aura kAra pUrA ho gayA, isaliye "imo" aisA pada banA, ikAra kA lopa karane se "rAmo" pada bana gayA, ataH " Namo" pada ke dhyAna se aNimA siddhi hotI hai / (gha ) - athavA Adi prakArakA lopa karane para tathA "svarANAM svarAH' isa sUtra se ikAra ke sthAna meM akAra tathA AkAra ke sthAna meM prokAra - deza karane se prAkRta meM aNimA zabda se "rAmo" pada bana jAtA hai; ataH (3) usa ke dhyAna se aNimA siddhi kI prApti hotI hai / (Ga) - prAkRta meM "rAm" zabda vAkyAlaGkAra artha meM AtA hai, alaGkAra do prakAra kA hai zabdAlaGkAra aura zrarthAlaGkAra, evaM vAkya bhI zrarthaM viziSTa (4) zabdoM kI yathocita yojanA (5) se banatA hai tathA zabda aura artha kA vAcya vAcaka bhAvarUpa mukhya sambandha hai, ataH 'rAma" padase isa artha kA bodha (6) hotA hai ki zabda aura artha ke mukhya sambandha ke samAna zrAtmA kA jisase mukhya sambandha hai usa ke sAtha dhyAna karanA cAhiye, atmA: kA mukhya sambandha prAntara ( 9 ) sUkSma zarIra se hai, (8) ataH sthUla 1- kyoMki prAkRta meM svara, sandhi, liGga, dhAtvartha, ityAdi sabakA "bahulam " isa adhikAra sUtra se prayoga ke anusAra vyatyaya Adi ho jAtA hai // 2- jaise dekho ! 3- isaliye // 4- artha se yukta 5- saMyoga // 6-jJAna // 7- bhItarI 8-vAdI ne prazna kiyA hai ki "AtA tathA jAtA huA AtmA dIkha nahIM par3atA hai, kevala deha ke honepara saMvedana dIkha paDatA hai tathA dehake na rahane para bhasmAvasthA meM kucha bhI saMvedana nahIM dIkhatA hai, isaliye AtmA nahIM hai" ityAdi isa prazna ke uttara meM zrI malayagiri jI mahArAjane svakRta zrInandI sUtra kI vRtti meM likhA hai ki "AtmA svarUpa se amUrta hai, Antara zarIra bhI ati sUkSma honeke kAraNa netra se nahIM dIkha par3atA hai, kahA bhI hai ki "antarAbhava deha bhI sUkSma honeke kAraNa dIkha nahIM par3atA hai, isI prakAra nikalatA tathA praveza karatA huA AtmA bhI nahIM dIkha par3atA hai, kevala na dokhanese hI padArtha kA abhAva nahIM hotA hai" isaliye A. tara zarIra se yukta bhI AtmA AtA tathA jAtA huA nahIM dIkha par3atA hai" ityAdi, isa kathana se siddha hai ki AtmA kA mukhya sambandha sUkSma Antara zarIra se hai // Aho! Shrutgyanam
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ (216) shriimntrraajgunnklpmhoddhi|| bhautika (1)viSayoM kA parityAga kara prAntara sUkSma zarIra meM adhiSThita [2] hokara AtmAko apane dhyeya [3] kA smaraNa aura dhyAna karanA cAhiye,agale "o"zabdase dhyAnakI rIti jAnanI cAhiye, "o" akSara akAra aura ukAra ke saMyoga se banatA hai, prakAra kA kaNTha sthAna hai tathA ukAra kA moSTa sthAna hai, kaNTha sthAnameM udAna [4] vAyu kA nivAsa hai, yogavidyAniSNAta mahAtmAoM kA mantavya hai ki oSThAvaraNa ke dvArA udAna vAya kA saMyama karane se a. NimA siddhi hetI hai [5], ataH yaha siddha huA ki oSThoM ko bhAvRta kara [6], udAna vAyu kA saMyama kara; sthUla bhautika viSayoMse cittavRtti ko haTA. kara, prAntara sUkSma zarIrameM adhiSThita hokara, yathAvidhi apane dhyeya kA dhyAna karanese jaise yogAbhyAsI jana aNimA siddhiko prApta hote haiM vaise hI ukta kriyAke avalambana pUrvaka "Namo" padake smaraNa aura dhyAna se aNimA sidri kI prApti hotI hai, ataH mAnanA cAhiye ki "NamA" padameM aNimA siddhi sanniviSTa hai| [ca ] "Nama' arthAt Adi zakti umAkA dhyAna karanA cAhiye, kAra akSara se Ga dhArAmeM likhita [7] dhyAna kI rIti jAnanI cAhiye, arthAt oSThAvaraNa [8] kara udAna vAyu kA saMyama kara Adi zakti umA kA dhyAna kiyA jAtA hai, mahAmAyA Adi zakti umA sUkSma rUpa se saba ke hRdayoM meM praviSTa hai, jaisA ki kahA hai kiH yA devI sarva bhUteSu, sUkSmarUpeNa tiSThati // namastasyai namastasyai, namastasyai namonamaH // 1 // ataH mahAmAyA zrAdi zakti umA prasanna hokara dhyAtA janoMko jisaprakAra aNimA siddhi ko pradAna karatI hai usI prakAra "NamA" pada ke dhyAna se aNimA siddhi prApta hotI hai, ataH "NamA" padameM aNimA siddhi sanni. viSTa hai| 1-bhUta janya ||2-adhisstthaan yukta // 3-dhyAna karane yogya // 4-udAne vAyu kA svarUpa Adi yoga zAstra ke pAMcaveM prakAza ke 118veM zlokArtha meM dekho // 5-ataeva zrIhema candrAcArya jI mahArAjane yogazAstra ke pAMcaveM prakAza ke 24 veM zlokameM likhA hai ki "udAna vAyu kA vijaya karanepara utkrAnti tathA jala aura paMka Adi se abAdhA hotI hai. 6-vanda kara // 7-likhI huI ||8-osstthoN ko banda kara // Aho! Shrutgyanam
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTa primd| (kha) athavA "Namo" zabda kI siddhi isa prakAra jAnanI cAhiyo ki 'na umA" aisI sthiti hai, yahAM na adhyaya niSedhArthaka (1) nahIM; kintu "abrAhmasamAnaya" ityAdi prayogoMke samAna sAdRzya (2) artha meM hai, prataH yaha artha hotA hai ki-umAke sadRza jo mahAmAyA rUpa prAdi zakti hai usakA dhyAtA jana dhyAna kara aNimA siddhi ko prApta hote haiM, isa vyavasthA meM umA" zabda ke ukAra kA prAkRta zailI se lopa ho jAtA hai, tathA prA. kAra ke sthAna meM "svarANAM skaraH" isa sUtrase okAra Adeza ho jAtA hai tathA prAdivartI (3) nakAra ke sthAna meM "noraNaH sarvatra" isa sUtra se kAra Adeza. ho jAtA hai,isa prakAra se "samo" zabda ko siddhi ho jAtI hai, aba tAtparya yaha hai ki jaise umAke sadRza mahAmAyA sUpa zrAdi zakti kA dhyAnakara dhyAtA (4) jana aNimA siddhi ko prApta hote haiM, usI prakAra "gamo. padake dhyAnase aNimA siddhi prApta hotI hai, ataH "Namo" padameM aNimA siddhi sanniviSTa hai| (ja) "samo" padakA AkAra aNimA zabda meM garmita (5) hai tathA anta meM makAra tulyAnuyogI (6) hai, ataH 'Namo" padake japa aura dhyAnase aNi. mA siddhi kI prApti hotI hai, yahI to kAraNa hai ki "Namo" padako prathama raksA hai, arthAt upAsanA kriyA vAcaka (9) zabda ko prathama tathA sapAsya deva pAcaka (8) zabda kA pIche kathana kiyA hai, arthAt "ari hatANaM Namo ityAdi pATha ko na rakhakara "gAmo arihaMtANaM ityAdi pATha ko rakkhA hai kiJca-zakAra akSara ke azubha honepara bhI jJAma vAcaka honeke kAraNa mahala svarUpa honese Adi maGgala ke liye tathA prAdi akSara ko siddhi garbhita di. khalAneke liye "NAmo" padako pahile rakkhA gayA hai| (ka) athavA "gA, mA, u," ina akSaroM ke saMyoga se "samo" zabda dhamA tA hai, ataH yaha artha hotA hai ki dhyAtA jana NakAra sthAna mUrdhA meM arthAt 1-niSedha arthakA vAcaka // 2-samAnatA ||3-aadimeN sthita // 4-dhyAnakartA / 5-garbha (madhya ) meM sthita ||6-smaan anuyoga ( sambandha vizeSa ) se yukta // 7-upA. sanA rUpa kriyA kA vAcaka // 8-upAsanA karane yogya deva kA vAcaka // Aho! Shrutgyanam
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ (218) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // brahmANDa meM, mA arthAt lakSmI bhagavatI kI, u arthAt anukampA kA dhyAna karate haiM tathA lakSmI bhagavatI kA rUpa sUkSma hai, ataH ukta kriyA ke karane se jisa prakAra unheM aNimA siddhi kI prApti hotI hai, usI prakAra "Namo" padake dhyAnase aNimA siddhi kI prApti hotI hai, ataH "Namo padameM pra. NimA siddhi sanniviSTa hai| ... (a) vizeSa bAta yaha hai ki "Nama" isa padameM atizakti (1) ma.. hattva (2) yaha hai ki isa padameM sarvasiddhiyoM ke denekI zakti vidyamAna hai, isake lekhana prakAra (3) ke viSayameM kahA gayA hai kiH kuNDalIttvagatA rekhA, madhyatastata UdhvaMtaH // ghAmAdadhogatA saiva, punarUdhvaM gatA priye // 1 // brahmezaviSNurUpA sA, caturvargaphalapradA // dhyAnamasya NakArasya, pravakSyAmicatacchRNu // 2 // dvibhujAM varadAMramyAM, bhaktAbhISTapradAyinIm // rAjIvalocanAM nityAM, dharmakAmArtha mokSadAm // 3 // evaM dhyAtvA brahmarUpA, tanmantraM dazadhA japet // 4 // (iti varNoddhAratantra ) // artha-NakAra akSara meM madhya bhAgameM kuNDalI rUpa rekhA hai, isake pIche vaha ardhvagata (4) hai, phira vahI vAmabhAgase (5) nIce kI tarapha gaI hai aura he priye ! phira vahI Upara kI gaI hai // 1 // 'vaha ( trividha rekhA ) brahmA, Iza aura viSNarupa hai, aura caturvarga rUpa phala ko detI hai, aba maiM isa kAra ke dhyAna ko kahatA hUM, tuma use suno // 2 // , do bhujAvAlI, varadAyinI, sundarI, bhaktoM ko abhISTa phala denevAlI kamala ke samAna netravAlI, avinAzinI (6) tathA dharma kAma artha aura mokSa ko denevAlI, usa brahmarUpAkA dhyAna kara usake mantra ko daza prakArase jape // 3 // 4 // . 5-atizaya yukta, adhika ||2-mhimaa, vizeSatA ||3-likhnekii rIti ||4uupr ko gaI huI // 5-bAIM ora // 6-vinAza rahita / .. Aho! Shrutgyanam
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda / isake svarUpa ke viSaya meM kahA gayA hai ki:NakAraM paramezAni, yA svayaM parakuNDalI // patividyullatAkAraM, paJcadevamayaM sadA // 1 // paJca mANamayaM devi,sadA triguNa saMyutam // AtmAdi tattvasaMyukta, mahAmohapradAyakam // 2 // (iti kAmadhenutantra) artha-he paramezvarI ! jo svayaM para kuNDalI hai usako NakAra jAno, usa kA svarUpa pIta varNa (1) kI vidyuta (2) ke samAna hai tathA usakA svarUpa sarvadA paJcadevamaya (3) hai // 1 // he devi ! usakA svarUpa paJca prANamaya (4) haiM, sadA tIna guNoM se. yakta rahatA hai, usameM prAtmA Adi tattva saMyukta rahate haiM tathA vaha mahAmohakA pradAyaka (5) hai // 2 // ukta NakAra ke caubIsa nAma kahe gaye haiM:No nirguNaM ratirjJAnaM, jambhanaH pakSivAhanaH // jayAzambho narakajika, niSphalA yoginIpriyaH // 1 // dvimukhaM koTavI zrotraM, samRddhi rbodhanI manA // trinetrI mAnuSI vyoma, dakSapAdAMgulermukhaH // 2 // mAdhavaH zanIvIro, nArAyaNazca nirNayaH // 3 // (iti nAnAtantra zAstram ) // artha-nirguNa, rati, jJAna, jambhana, pakSivAhana, jayA, zana, narakajit, 'niSphalA, yoginIpriya, dvimukha, koTavI, zrotra, samaddhi, bI dhanI trinetra, mA. nuSI, vyoma, dakSake caraNa kI aMguli kA mukha, mAdhava, zaMkhinI, vIra, nArAyaNa aura nirNaya // 1 // 2 // // 3 // - aba vicAra karane kA viSaya yaha hai ki-NakAra kI prAkRti (6) ko brahmA, Iza aura viSNu rUpa kahA hai, caturvargaphalapradA (7) kahA hai, gAkara 1-pIle raMga ||2-bijlii ||3-pnycdev svarUpa // 4-pAMca praNasvarUpa ||5-den vAlA ||6-sruup ||7-cturvrg ( dharma, artha, kAma aura mokSa ) rUpa phala ko denevaalii| Aho! Shrutgyanam
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ (220) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / / kA dhyAna usakI adhiSThAtrI varadA ke dvArA kahA gayA hai, NakAra ke sva. rUpa ko pIsa vidyut ke samAna kahA hai, jo ki vRSTikA upalakSaNa (1) hai, jaisA ki kahA bhI hai kiH vAtAya kapilA vidyut, pAtapAyAtilohinI // pItA varSAya vijJayA, durbhikSAya sitAbhavet // 1 // artha kapila varNa kI vidyuta vAta ( pavana ) ke liye hai, ati lAlavarNa kI vidyat prAtapa (1) ke liye hai. pIta varSa kI vidyat vRSTi ke liye hai tathA zveta varNa kI vidyu ta durbhikSa ke liye hai // 1 // tAtparya yaha hai ki gAkAra kA svarUpa vRSTi ke samAna sarvasukhadAyaka hai phira grAkAra kA svarupa paJcadevamaya kahA hai, paJca deva ye hI paJca parameSThI jAnane cAhiye, jaisA ki yahAM para sakAra kA paJca parameSThiyoM ke sAthameM saM. yoga kiyA gayA hai, yathA "arihaMtANaM" "siddhANaM "mAyariyA "tavajjhA yANaM" "savasAhU aura kevala yahI kAraNa hai ki siddhiyoMke AThoM padoM meM "Nam" kA yoga kiyA gayA hai, phira dekhiye ki gakAra ko paJca prA. Namaya kahA hai, kyoMki-yogIjana pAMca prANoMkA saMyama kara siddhiko prApta hote haiM, ataH spaSTa bhAva yaha hai ki jaise dhyAna kartA puruSa brahmA, viSNa aura mahezarUpa NakAra kI prAkRti (4) kA usakI adhiSThAtrI devI varadA kA dhyAna kara cintana karate haiM tathA siddhi ko prApta hote haiM, jaise yogI jana pAMca prANoM kA saMyama kara siddhiko prApta karate haiM, jaise zrIjainasiddhA- . matAnayAyI paJca parameSThi rUpa paJca deya kA dhyAna kara siddhiko prApta karate hai. jaise tAntrikana usake yoginI priya nAma kA smaraNa kara yoginI sapAsanA se siddhi ko prApta karate haiM aura jaise sAMkhyamatAnayAyI use jJAna svaspa mAnakara tathA narakajita mAnakara nirgusarAya meM usakA dhyAna kara siddhi ko prApta karate haiM, ThIka usI prakAra manadhyamAtra bar3I sugamatA (5) se "Nama" isa padake japa aura dhyAnase sarva siddhiyoM ko prApta hotA hai, ataH "gAmI" padameM aNimA siddhi sanniviSTa hai, tathA agravartI (6) siddhi dAyaka (7) sAta padoM meM bhI "ma" kA prayoga kiyA gayA hai| 1-sUcaka ||2-dhuup ||6-dhyaan karanevAle ||4-svruup // 5-saralatA ||6-aageke -siddhike denevAle // Aho! Shrutgyanam
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda // (221) (prazna ) "arihaMtANaM" padameM mahimA siddhi kyoM sannidhiSTa hai ? ( uttara ) "arihaMtANaM" padameM jo mahimA siddhi sanniviSTa hai usake ( ka ) "arihaMtANaM" isa prAkRta padakA saMskRta paryAya (') "arhatAm" hai, "aIpUjAyAm" athavA "ahaM prazaMsAyAm" isa madhAtu ne ahaMt zabda banatA hai, ataH jo pUjA va prazaMsA ke yogya haiM una ko ahat kahate haiM, pUjA aura prazaMsA kA hetu mahatva arthAt mahimA hai, tAtparya yaha hai ma hamA se viziSTa (2) arhatoM kA dhyAna karane se mahimA siddhi kI prApti hotI hai| ( kha ) "ahat" zabda kI vyAkhyA meM prAyaH saba ho TIkAkAroM ne yahI vyAkhyA kI hai ki "jo zakra (3) Adi devoM se namaskRta (4) aura zraSTa (5) mahAprAtihAryoM se viziSTa hokara pUjA ke yogya haiM una ko ahaMt vA jina kahate haiM bhalA aise mahatvase viziSTa arhatoM ke dhyAna se mahimA siddhi kI prApti kyoM nahIM hogI, ataH mAnanA cAhiye ki "marahaMtANaM" pada meM mahimA siddhi sanniviSTa hai| (ga) siddhi kA garbhAkSara ( madhyAkSara ) hakAra ukta padake garbha meM hai ataH zabda sAmarthya vizeSa (7) se "arihaMtANaM pada ke dhyAnase mahimA siddhi kI prApti hotI hai| (gha) "arihaMtANaM" isa padakA saMskRta paryAya "arihantRNAm" bhI hotA hai, arthAt jo indriya viSayoM aura kAmAdi zatruoM kA nAza karate haiM una ko arihanta ( arihanta ) kahate haiM / kAmAdi zatruoM kA damana (8) vA nAza karanA mahAtmAoM vA mahAnubhAvoM kA kArya hai, ataH zrI arihanta rUpa mahAnubhAvoM kA dhyAna karane se mahimA siddhi kI prApti hotI hai| (Ga) "arihantANaM" isa pada meM yogijanoM kI kriyA ke anusAra ma. himA middhike liye isa kriyA kA pratibhAsa (9) hotA hai ki yogIjana "a" arthAt karau sthAnameM sthita udAna vAyako "ra" arthAt mUrdhA sthAna para le jAte haiM, pIche "i" arthAt tAla dezameM usakA saMyama karate haiM, sAtha meM 1-ekArtha vAcaka zabda // 2-yukta // 3-indr||4-nmskaar kiye hue ||5-aatth // 6-ATha mahAprAtihAryoM kA svarUpa prathama likha cuke haiM 7-zakti vizeSa // 8-dbaanaa|| 6-prakAza, vijJapti, sUcanA / Aho! Shrutgyanam
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ (222) zrImannarAjaguNakalpamahodadhi / "haM" arthAt anunaya kA dyotana (9) karate haiM, aura "tANaM" arthAt danta maNDala tathA proSTa maNDala ko vistRta (2) rakhate haiM. isa prakAra abhyAsa karane se una yogI janoMko jisa prakAra mahimA siddhi kI prApti hotI hai usI prakAra "arihaMtANaM " pada ke zyAna japa aura smaraNa karane se mahimA middhi kI prApti hotI hai, isa viSaya meM yaha bhI jAna lenA cAhiye ki a. NimA siddhi kI prApti ke liye udAna vAyuke saMyama ke sAtha yogIjanoM ko zroSTha maNDala ko zrAvRtta (3) karanA par3atA hai ( jaisA ki pUrva aNimA siddhike varNana meM likha cuke haiM ) isakA kAraNa yaha hai ki zroSTha maNDala ke nAvaraNa karanese bAhya (4) pavana bhItara praveza nahIM kara sakatA hai tathA prA. gAyAma pUrvaka udAna vAya kA saMyama honese evaM svAma gati ke avarodha (5) honese nAsikA ke dvArA bhI bAhya pavana bhItara praviSTa nahIM ho sakatA hai| kiJca-bhItarI padhana bhI saMyamake prabhAvase dagdha (5) ho jAtA hai, aisA hone se praNabhAva (7' ke dvArA unheM aNimA siddhi kI prApti hotI hai, parantu ma. himA siddhi meM damtamaNDala aura oSTha maNDala ko khulA rakhanA par3atA hai, isa hetu saMyama kriyA vizeSake dvArA amita (8) pavana ke praveza se yogI mahattva ko dhAraNa kara sakatA hai, vijJAna vettA (9) jana isa bAtako acche prakAra jAnate haiM ki prati sekaNDa kaI sahasra mana pavana kA boma hamAre zarIra para par3atA hai vaha saba bojha saMyama kriyA vizeSa ke dvArA yogI jana apane zarIra meM praviSTa karaletA hai tathA use mahimA ke rUpa meM pariNata kara letA hai, hAM isameM vizeSatA yaha hai ki yogAbhyAsI puruSa apanI zakti ke dvArA pavana ke jitane bhAgako lenA cAhatA hai utanA hI letA hai. ataeva vaha jitane bar3e sUpako dhAraNa karanA cAhatA hai utanA hI kara sakatA hai| (prazna ) "siddhANaM" padameM garimA siddha kyoM sanniviSTa hai ? ( uttara ) "siddhANaM" pada meM jo garimA siddhi sanniviSTa hai usa ke hetu (ka ) "siddhANaM" pada sarvayA gurumAtrAviziSTa (10) hai aura apane 1-prakAza // 2-vistAra yukta // 3-AcchAdita, DhakA huA // 4-bAharI // 5-rukAvaTa // 6-jalA huA, bhsmruup|| 7-sUkSmapana // 8-ve pariNAma || -vijJAna ke jAnane vAle // 10-guru mAtrAoMse yukta // Aho! Shrutgyanam
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTha pariccheda // (223) svarUpa ke dvArA hI gurunAva ayAt garimA kA dyotaka ( ) hai, ataH isake japa aura dhyAnase garimAsiddhi kI prApti hotI hai| (kha ) siddhi pada arthAt mokSa ko prApta jIva siddha kahalAte haiM, siddhi pada sabase guru hai ataH tadartI (2) mahAtmAoMke dhyAnase garimA siddhikI prApti hotI hai| - (ga)-"siddhA, pada se ima artha kA dyotana (3) hotA hai ki-"siddhA" isa nAma se siddhezvarI yoginI kA dhyAna upAsaka (4) jana karate haiM tathA "Nam" ke viSaya meM pUrva kahA jA cukA hai ki-'Nam ke japa aura dhyAna se paJca prANoM kA saMyama karate haiM, ataH tAtparya yaha hai ki "Nama" ke dhyAna aura japa ke mApa "siddhA" arthAt siddhezvarI kA dhyAna kara uma kI kRpAse upAsaka jana jase garimA siddhi ko prApta karate haiM ( kyoMki siddha zvarI ga. rimA siddhi kI adhiSThAtrI aura dAtrI hai 5), jaisA ki-'siddhA" isa guru svarUpa nAma se hI usa ko garimAsiddhi pradAtrItva (6) siddha hotA hai ) usI prakAra dhyAnakartA puruSa "siddhANaM" isa pada ke japa aura dhyAna se a. nAyAsa (9) hI garimA siddhi ko prApta ho sakatA hai| (gha)-"siddhANaM" isa pada meM magaNa hai ( kyoMki "mastriguruH" isa kathana ke anasAra tIna guru varNoM kA eka magaNa hotA hai), yadi "ma guru" isa pada meM viparyaya (8) karadeM to prAkRtazailIse garimA zabda bana jAtA hai tathA "siddhANaM" pada gururUpa "ma" arthAt magaNa hai, ataH usa ke dhyAna se garimA siddhi kI prApti hotI hai| isa viSaya meM yaha zaGkA ho sakatI hai ki magaNarUpa aryAt tIna gurumAtrAoM se viziSTa (e) to "lAlA jI" "rAmUjI" "koDa jI" "kAlajI, ityAdi aneka zabda haiM, phira una ke japa aura dhyAna se garimA siddhi kI prApti kyoM nahIM hotI ? isa kA uttara yaha hai ki-zabda vizeSa meM jo daivI zakti sva. bhAvataH (10) sanniviSTa hai aura jisa kA pUrva mahAtmAnoM ne tadanukUla vyava. hAra kiyA hai| tadanusAra usI zabda meM vaha zakti mAnanI cAhiye, dekho ! kUpa, sUpa, yUpa, dhapa pUpa, nAdi zabdoM meM AdivartI (19) eka hI akSara meM 1-prakAzaka, sUcaka, jJApaka ||2-siddhipdmeN sthita // 3-sUcanA ||4-upaasnaa karane vAle 5-dene vAlI // 6-garimA siddhi kA dene vAlA pana ( denA) // 7-sahaja meM // 8-parivartana // 6-yukta // 10-svabhAva se // 11-Adi meM sthita // Aho! Shrutgyanam
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224) zrIvarajaguNa ra lAmahodadhi // kitanI zakti hai ki usa ke parivartana se na to vaha artha rahatA hai aura na usameM usa vAcyArtha (1) ke dyotana (2) ko zakti rahatI hai, isI niyama ke anumAra magaraNa rUpa jo bhiddhANaM" pada hai, usI meM japa prAdike dvArA garimA siddhi ke pradAna karane kI zakti hai; vaha zakta magaNa rUpa anya zabdoM meM nahIM ho sakatI hai, kisa-"siddhANaM" isa pada meM "siddhA" aura "gaM" ina do padoM ke sahayoga (3) se garimA siddhi kI pradAna zakti rahI huI hai, jo ki ina ke paryAya (4) vAcaka zabdoM kA sahayoga karane para bhI nahIM pA sakatI hai, tadyathA (5) yadi hama siddhA kA paryAyavAcaka "nipannA" vA "sampannA" zabda ko "ka" ke sAtha johadeM arthAt "siddhA" ke sthAna meM tatparyAyavAcaka (6) rupa "niSpannANaM" athavA "sampannA" zabda kA prayoga kareM, yadi vA "Nam" ke paryAyavAcaka 'khala. zrAdi zabdoMko "siddhA" pada ke sAtha joDadeM tathApi una meM vaha zakti kadApi nahIM ho sa. katI hai, pratyakSa udAharaNA yahI dekha lIjiye ki-mRga aura pazu yadyapi ye donoM zabda.paryAya vAcaka haiM; tathapi "pati" zabda ke sAtha meM saMyakta hokara eka artha ko nahIM batalAte haiM kintu bhinna 2 artha ko hI batalAte haiM - rthAt magapati zabda siMha kA tathA pazupati zabda mahAdeva kA hI bodhaka (7) hotA hai, ataH mAnanA par3egA ki zabda vizeSa meM vAcya vizeSa ke dyotana kI jo svAbhAvika (8) zakti hai vaha zakti vAhya () dharma vizeSa Adi ke dvArA tadanurUpa (10) vA tAtparya vAcaka zabda meM bhI sarvayA nahIM rahatI hai| (Ga) yaha bhI hetu hosakatA hai ki-siddhi dAyaka padoM meM se "siddhA" yaha pada tIsarA hai, ataH yaha tIsarI siddhi garimA kA dAtA hai| (prazna )-"pAyariyANaM' isa padameM laghimA siddhi kyoM sanniviSTa hai? [ uttara]-"pAyariyANaM" pada meM jo laghimA siddhi samniviSTa hai usa ke hetu ye haiM; ( ka )-laghu zabda se bhAva artha meM iman pratyaya ke lagane se "laghimA" zabda bahatA hai 19), bhAvadyotana (12) sadA sahayogI (13) ke sammukha hotA hai, 1-vAdhyapadArtha // 2 prakAzana // 3-saMyoga // 4-eka artha ke vAcaka / 5-jaile dekho||6-uske paryAya vAcaka // 7-jJApaka, sUtraka ||8-svbhaav siddha // 1-bAharI / 10-usa ke anukUla // 11-jaisA ki pUrva varNana karayuke haiM ||12-prkaa zana // 13-sAtha meM yoga rakhane vAle // Aho ! Shrutgyanam
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda | ( 225) zrataH zrarthApatyA (9) laghimA zabda meM yaha prAzaya (2) garbhita (3) hai ki do laghu akSara jisake madhya meM vidyamAna hoM, aisA pada " AyariyANaM" hai, ataH usake japa aura dhyAna se laghimA siddhi prApta hotI hai / (kha) prathama kaha cuke haiM ki jo maryAdA pUrvaka arthAt vinayapUrvaka jina zAsanake artha kA sevana t upadeza karate haiM, athavA upadeza ke grahaNa karamaikA icchA rakhanevAle jina kA sevana karate haiM unako prAcArya kahate haiM, athavA jAnAcAra Adi pAMca prakAra ke AdhAra ke pAlana karane meM jo atyanta pravINa (4) haiM tathA dUsaroM ko unake pAlana karane kA upadeza dete haiM unako AcArya kahate haiM, athavA jo maryAdA pUrvaka vihAra rUpa AcArya kA vidhivat (5) pAlana karate haiM tathA dUsaroM ko usake pAlana karanekA upadeza dete haiM unako prAcArya kahate haiM, athavA yuktAyukta vibhAga nirUpaNa ( 6 ) karane meM kuzala (9) ziSya janoM ko yathArtha (c) upadeza deneke kAraNa prAcArya kahe jAte haiM / zrAcArya jana prAcArake upadeza deneke kAraNa paropakAra parAyaNa (2) hote haiM, yuga pradhAna kahalAte haiM, sarvajana manoraJjaka (10) hote haiM, ve jagadvartI (99) jIvoM meM se bhavya jIvako jinavANI kA upadeza dekara usako pratibodhita (12) karate haiM, ve kisI ko samyaktva kI prApti karAte haiM, kisI ko deza virati kI prApti karate haiM, kisI ko sarva virati kI prApti karAte haiM, kucha jIva unake upadeza kA zravaNa kara bhadra pariNAmI ho jAte haiM, ve nitya pramAda rahita hokara zrapramatta dharma kA kathana karate haiM, ve dezakAlocita vibhinna upAyoMse ziSya Adi ko pravacana kA abhyAsa karAte haiM, sAdhujanoMko kriyA kA dhAraNa karAte haiM tathA kevala jJAnI bhAskara (13) samAna zrItIrthaGkara devake mukti saudha (14) meM jAneke pazcAt una ke upadiSTa (15) trilokavartI (16) padArthoM kA prakAza AcArya ho karate haiM / AcAryoM kA yaha naisargika (11) svabhAva hai ki upadezAdike dvArA ve 1- arthApatike dvArA // 2- tAtparya // 3- mizrita, bhItara rahA huA ||4- kuzala // 5vidhipUrvaka // 6- yogya aura ayogya ke vibhAga kA nizcaya // 7- acatura // - 8satya ||6ttpr // 10-saba manuSyoMke manoM ko prasanna karanevAle // 11 - saMsArake // 12- bodhayuddha // 13- sUrya // 14- mukti mahala // 15- kahe hue // 16- tInoM lokoMke / 97-svAbhAvika // 26 Aho! Shrutgyanam
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 226 ) zrImantrarAja guNakalpa mahodadhi // kisI ko kitanA hI suyogya banA deM tathApi use apane se laghu hI aura yaha ThIka bhI hai ki laghu samajhane ke vinA jJAnadAna, upadeza pracAra kA kriyA kA paripAlana karAnA tathA aneka upAyoMse pratibodha varanA ityAdi kArya nahIM ho sakate haiM, ataH lokastha jIva gaNa ke pratilAghava bhavya viziSTa prAcAryoM ke dhyAna se laghimA siddhi kI prApti hotI hai / ( ga ) caraka RSi ne AcArya ke viSaya meM yaha likhA hai ki:zrutaM paridRSTakarmANaM dakSaM dakSiNaM zuciM jitahastamupakaraNavantaM dvan de Dian miyopapannaM prakRtijJaM pratipattikSamanupaskRtavidyamanasUyakamakopanaM klezazarma 1 vyatratsala zidhyApakaM jJAnadAnasamarthamityevaM guNo hyacAryaH sukSetramArtayo zasyaguNaiH suSyamAzu vaidyaguNaiH sampAdayati, tamupasRtyAriiva vardhA danivatra devavacca rAjavacca pitRvacca bhartRvaccApramattastatprasAdAt kuha zAstra madhigamya zAstrasya dRr3hatAyAmabhidhAna sauSThavasyArthasya vijJAne zauca bhUyaH prayateta samyak / // 1 // Ana zarthAt- vizuddha, zAstra bodhayukta (1) kArya ko dekhA huA, dakSa, kuzala, pavitra, jitahasta ( 2 ), sarva sAmagrI se yukta, saba indriyoM se yukta, svabhAva kara jAnanevAlA, siddhAnta vA siddhi ko jAnanevAlA, upaskAra se rahita vidyAvAlA, asUyA (3) na karanevAlA, krodharahita, kleza sahana meM samartha ziSyoMpara prema rakhanevAlA, adhyApana kArya karane vAlA tathA dene meM samartha, isa prakArake guNoMse yukta AcArya suziSya ko zIghra hI vaidyaguNoM se isa prakAra sampanna (6) kara detA hai jaise ki varSARtukA kSetra sukSetra ko zasya (5) guNoMse zIghra hI sampanna kara detA hai, isaliye zivya ate hai ki ArAdhanA karanekI icchA se usa ( AcArya ) ke pAsa ja kara tathA prasAda rahita hokara zragni ke samAna; deva ke samAna rAjAke samAnaH pitA ke samAna aura svAmIke samAna use jAnakara usakI sevA kare; tathA pRSThakI kRpA se saba zAstroM ko jAnakara zAstrakI dRr3hatA ke liye vizuddha saMjJA se viziSTa artha ke jAnane ke liye tathA vacana zaktike liye phira bhI acche phArase prayatna karatA rahe // 1 // zAstra ke bodha (jJAna) se yukta || 2-dAtha ko jIte hue // 3 guNoMmeM do vIkSaNa | 4-ka 155 // Aho ! Shrutgyanam
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda / (227) aba isa kathanameM yaha samajhanA cAhiye ki caraka RSi ne prAcAryake jo guNa kahe haiM, ukta guNoMse yakta mahAnabhAvoM ke sAmane : saMsAra lagha haiM, arthAt turala guviziSTa prAcAryoM se samasta saMbhAra zikSA ne yogya hai tathA saMvAra aise mahAtmAoM ko apanA guru mAnakara tathA anako laghu jAnakara zikSA le ho rahA hai, isake Age ukta RSi ne prAcArya kA kartavya batalAyA hai, tadanantara (1) AcAryake sambandha meM ziSya kA yaha kartavya batalAyA hai ki "ziSya prArAdhanAko icchAse prAcAryake pAsa jAve aura pramAdarahita hokara usakI agni, deva, rAjA, pitA aura svAmI ke samAna sevA kare" aba vicArane kA sthala yaha hai ki AcAryakI agni, deva, rAjA, pitA aura svAmIke samAna sevAnA batalAkara usako kitanA gaurava diyA hai, vicAra lIjiye ki jo AcArya agni, deva, rAjA, pitA aura svAmI ke tulya hai kyA usase bar3A arthAt usakA guru koI ho sakatA hai: nahIM; saba saMsAra nasake Age laghu hai, isa viSaya meM yadi koI yaha zaMkA kare ki"asta-prAcArya sarva guru hai aura ziSya tadapekSayA (2) lA hai; parantu jara ziSya prAcAryakI saba vidyA ko grahaNa kara leve taba to vaha usake samAna hI ho jAvegA, phira use lagha kaise kaha sakate haiM isakA uttara caraka RSine apane kathanameM svayaM hI de diyA hai ki-"prAcAryakI kRpA se saba zAstrako mAnakara zAla kI dRr3hatAke liye bizuddha saMjJAse viziSTa artha ke jAnane liye tathA bacana zaktike liye phira bhI acche prakAra prayatna karatA rhe| isa kathana kA tAtparya yaha hai ki ziSya bhAcAryase umakI samasta vidyAkI pAkara bhI usakI samatA (3) ko nahIM prApta kara sakatA hai, arthAt ummako apekSA lagha hI rahatA hai, kyoMki apaneko lagha mAnane para hI vaha AcAryazraya (4) rUpa apane kartavyakA pAlana kara sakatA hai, ataH na manase siddha ho gayA ki prAcArya samasta jagatke guru arthAt zikSA dAyaka (4) haiM aura unake sambandhameM samasta jagat laghu arthAt zikSA pAne yogya kyoMki AcAryoM kA zikSAdAna apaneko guru mAnanepara tathA jagat kA zikSA grahaNa apaneko laghu mAnane para hI ho sakatA hai, bhAvArtha (6) yaha hai ki 1-usake pIche // 2-usakI apekSA // 3-tulyatA, samAnatA // 4-AcAryakSA Azraya // 5-zikSA denevAle / / 6-yAtparya / Aho! Shrutgyanam
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ (228) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // aise prAcAryoM ke sambandhameM saba hI ko apane meM laghubhAva jAnanA cAhiye tathA usa ( laghabhAva ) ko hI hRdaya meM rakhakara unakA ArAdhana va sevana karanA cAhiye, ataH spaSTa hai ki-"pAyariyANaM- isa padake japa aura dhyAnase ladhimA siddhi kI prApti hotI hai| - (prazna )-"uvajhAyANa" isa padameM prApti siddhi kyoM sanniviSTa hai ? (uttara)-tavajjhAyANaM " padameM jo prApti siddhi sanniviSTa hai usake hetu ye haiM: (ka ) upAdhyAya zabda kA artha prathama likha cuke haiM ki-"jinake sa. mIpameM rahakara athavA AkAra ziSya jana adhyayana karate haiM unako upAdhyAya kahate haiM, athavA jo samIpameM rahe hue athavA Aye hue sAdhu zrAdi janoMko siddhAnta kA adhyayana karAte haiM ve upAdhyAya kahe jAte haiM, athavA jinake samIpya (1) se sUtra ke dvArA jina pravacana (2) kA adhika kSAna tathA smaraNa hotA hai una ko upAdhyAya kahate haiM, athavA jinake samIpameM nivAsa karane se prata kA prAya arthAt lAbha hotA hai unako upAdhyAya kahate haiM, athavA jinake dvArA upAdhi arthAt zubha vizeSaNAdi rUpa padavI kI prApti hotI hai unako upAdhyAya kahate haiM" ukta zabdArtha se tAtparya yaha hai ki zrArAdhanA sUpa sAmIpya (3) gamana se athavA sAmIpya karaNa se "uvajhAyANaM- isa padake dvArA prApti nAmaka siddhi hotI hai| (kha) upAdhyAya zabda meM padaccheda isa prakAra hai ki-"upa, adhi, Aya" ina tInoM zabdoMmeMse "upa" aura "adhi" ye do avyaya haiM tathA mukhya pada "prAya" hai aura usakA artha prApti hai, ataH ukta zabda kA prAzaya (4) yaha hai ki "upa" arthAt sAmIpya karaNa ( upasthApana ) Adi ke dvArA "adhi" arthAt antaHkaraNameM dhyAna karanese jinake dvArA "prAya" arthAt prApti hotI hai unako upAdhyAya kahate haiM, prataH zabdArtha ke dvArA hI siddha ho gayA ki "uvajjhAyANaM" isa pada ke japa aura dhyAnase prApti nA siddhi hotI hai| ( prazna )-"savvasAhUNe" isa padameM prAkAmya siddhi kyoM sanniviSTa hai ? 1-samIpattva, samIpameM nivAsa ||2-jin zAsana ||3-smiipmeN jAnA // 4tAtparya / Aho! Shrutgyanam
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda || ( 226 ) * ( uttara ) - " madhya sAhUNaM" isa padameM jo prAkAmya siddhi sanniviSTa hai usake hetu ye haiM: ka) prathama kaha cuke haiM ki - "jJAnAdi rUpa zakti ke dvArA mokSa kA sAdhana karate haiM unakI sAdhu kahate haiM, atha jo saba prANiyoMpara samatva (1) kA dhyAna rakhate haiM unako sAdhu kahate haiM; athavA jo caurAsI lAkha afa yonimeM utpanna hue samasta jIvoMke sAtha samatva ko rakhate haiM unako sAdhu kahate haiM, athavA jo saMyama ke satraha bhedoM kA dhAraNa karate haiM unako sAdhu kahate haiM, athavA jo mahAyoM ke sahAyaka hokara tapazcaryA (2) Adi meM sahAyatA dete haiM unako sAdhu kahate haiM, athavA jo saMyamakArI (3) janoM kI sahAyatA karate haiM unako sAdhu kahate haiM" mokSa mArga meM sahAyaka honeke kAraNa ve parama upakArI (4) hote haiM, ye pAMcoM indriyoMko apane vazameM rakhakara tadviSayoM (5) meM pravRtti nahIM karate haiM, SaT kAya (6) jIvoM ko svayaM rakSA kara dUsaroM se karAte haiM, satraha bheda viziSTa saMyama kA prArAdhana kara saba jIvoMpara dayAkA pariNAma rakhate haiM, aThAraha sahastra zIlAGga rUpa rathake vAhaka (9) hote haiM acala prAcArakA paribevana karate haiM, nava vidha (8) brahmacarya gupti kA pAlana karate haiM, vAraha pra kArake tapa meM pauruSa (2) dikhalAte haiM, zrAtmA ke kalyANa kA sadaiva dhyAna rakhate haiM, pradeza aura upadeza se pRtha rahate haiM, janasaGgama; vandana aura pUjana Adi kI kAmanA se sadA pRthak rahate haiM, tAtparya yaha hai ki unako kisI prakAra kI kAmanA nahIM hotI hai arthAt ve sarvathA pUrNa kAma (10) hote haiM ataH pUrNa kAma honeke kAraNa unake dhyAna karanese dhyAtA ko bhI pUrNakAmanA arthAt prAkAmya siddhi kI prApti hotI hai / ( kha ) - " sAdhnoti sAdhayati vA parANi kAryANi iti sAdhuH " - rthAt jo para kAryoM ko siddha karatA hai usakA nAma sAdhu hai, sAdhu zabdakA ukta artha hI isa bAta ko prakaTa karatA hai ki sAdhu jana para kAmanA tathA tatsabandhI kAryoM ko pUrNa karate haiM, ataH mAnanA cAhiye ki " savvasAhUNaM ' isa padake dhyAnase prAkAmya siddhi kI prApti hotI hai / n 1- samatA, tulyatA // 2- tapasyA // 3-saMyamake karanevAle // 4- upakAra karane vAle // 5- indriyoMke viSayoM // 6-pRthivI Adi chaH kAya // 7- calAnevAle // 8-nau prakArakI // 6-zakti para krama // 10- pUrNa icchAvAle // n Aho! Shrutgyanam
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ (230) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / / (ga ) zrI hemacandrAcArya jI mahArAjane sAdhu aura muni zabda ko pa. ryAya vAcaka (1) kahA hai, usa muni vA mAdhu kA lakSaNa padma purANameM jo likhA hai usakA saMkSipta Azaya yaha hai ki "jo kucha mila jAve tasImeM sa. ntuSTa rahanevAlA, samacitta (2), jitendriya (3), bhagavAna ke caraNoM kA prA. zraya rakhanevAlA, nindA na karanevAlA jJAnI, vaira se rahita, dayAvAn, zAnta (4) dambha (5) aura ahaMkAra se rahita tyA icchAse rahita jo vIlarAga (9) muni hai vaha isa saMsAra meM sAdhu kahA jAtA hai lobha, moha, madaH krodha aura kAmAdi se rahita, sukhI, bhagavAnke caraNoM kA prAzraya lenevAlA, sahanazIla tathA samadarzI (5) jo puruSa hai usako sAdha kahate haiM, samacitta, pavitra, sarva prANiyoMpara dayA karanevAlA tathA vivekavAn (e) jo muni hai vahI uttama sAdhu hai, strI puruSa aura sampatti Adi viSaya meM jisakA mana aura indriyAM calAyamAna nahIM hotI haiM, jo apane citta ko sarvadA sthira rakhatA hai, zAstra ke svAdhyAya (10) meM jisakI pUrNa bhakti hai tathA jo ramapara bhagavAn ke dhyAnameM tatpara rahatA hai vahI uttama sAdhu hai" ityAdi, sAdhuoMke lakSaNoMko Apa ukta vAkyoM ke dvArA jAna cuke haiM ki ve vItarAga, sarvakAmanA pUrNa (11) tathA parakAmanA samarthaka (12) hote haiM, ataH mAnanA cAhiye ki etadguNa viziSTa sAdhuoMke dhyAnase prAkAmya siddhi kI prApti hotI hai| (gha ) garuDapurANa meM bhI kahA hai kiH-- na prahRSyati sammAne, nAvamAnena kuSyati // na kruddhaH paruSaM brU yA, detat sAdhostu lakSaNam // 1 // arthAt jo sammAna (14) karanepara prasanna nahIM hotA hai tathA apamAna (15) karane para Rddha (16) nahIM hotA hai tathA Rddha hokara bhI kabhI kaThora vacana nahIM bolatA hai| yahI sAdhu kA lakSaNa hai // 1 // tAtparya yaha hai ki-mAna va apamAna karane para bhI jima kI vAsanA (17) harSa vA krodha ke liye jAgRta (18) nahIM hotI hai arthAt jima meM icchA 1-ekArtha vAcaka ||2-smaan cittavAlA // 3-indriyoMko jiitnevaalaa||4shaantise yukta ||5-paakhnndd ||6-abhimaan // 7-rAgase rahita // 8-sabako samAna . dekhanevAlA ||6-vivekse yukta // 10-paThana pAThana // 11-saba icchAoMse puurnn| 12-dUsare kI icchAoMko pUrNa karanevAle // 13-ina guNoMse yukta // 14-Adara // 15- anAdara // 16-kupita // 17-icchA , saMskAra // 18-prabuddha // Aho ! Shrutgyanam
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda / / ( 239) mAtra taka kA sarvathA parAbhava (1) ho gayA hai usa ko sAdha kahate haiM, bhalA aise sAdha ke aArAdhana se prAkAmyasiddhi kyoM nahIM hogii| (cha)-canhipurANa meM sAdhusvabhAva ke viSaya meM kahA hai kityaktAtmasukhabhogecchAH, sarvasattvasukhaiSiNaH / bhavanti paraduHkhena, sAdhavo nityadu khitAH // 1 // paraduHkhAturAnityaM, svasukhAni mahAntyapi / nApekSante mahAtmAnaH, sarvabhUtahiteratAH // 2 // parArdhamudyatAH santaH, santaH kiM kiM na kurvate / tAdRgapyambadhe ri, jaladaistatprapIyate // 3 // ekaeva satAM mArgo, yadaGgIkRtapAlanam / dahantamakarot kror3e, pAvakaM yadapAmpatiH // 4 // AtmAnaM pIDayitvA'pi, sAdhaH sukhayate param / hAdayatnAgnitAn vRkSo, duHkhaca sahate svayam // 5 // artha----jinhoM ne apane sukhabhoga aura icchA kA parityAga karadiyA hai tathA sarva prANiyoM ke mukha ke jo abhilASI (2) rahate haiN| aise sAdha jana dUsare ke duHkha se sadA duHkhI rahate haiM [ prAt dUsaroM ke duHkha ko nahIM dekha sakate haiM ] // 1 // ___ sadA dUsare ke duHkha se prAtura (3) rahate haiM tathA apane bar3e sukhoM kI bhI abhilASA nahIM karate haiM aura saba prANiyoM ke hita meM tatpara rahate haiM ve hI mahAtmA haiM // 2 // sAdha jana parakArya ke liye udyAta hokara kyA 2 nahIM karate haiM,, dekho| meSa samudra ke vaise ( khArI ) bhI jala ko ( parakArya ke liye ) pI lete haiM // 3 // sAdhu janoM kA eka yahI mArga hai ki ve aGgIkRta (4) kA pAlana karate haiM, dekho ! samudra ne prajvalita agni ko goda meM dhAraNa kara rakkhA hai // 4 // sAdhu puruSa apane ko pIDita karake bhI dUsare ko sukhI karatA hai, dekho ! 1-nAza. siraskAra // 2-ichA bAle ||3vyaakul // 4-spIkRta // Aho! Shrutgyanam
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ (232.) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // vRkSa svayaM duHkha ko sahatA hai tathA dUsaroM ko zrAhlAda (1) detA hai // 5 // sAdhu janoM kA ukta svabhAva hone se una ke pArAdhana se prAkAmya siddhi kI prApti hotI hai| ... (ca)-prAcAra ke yathAvat (2) vijJAna aura paripAlana ke kAraNa sAdhu ko prAcAra rUpa mAnA gayA hai (3), ataeva jisa prakAra AcAra ke paripA. lana se dharma kI prApti hotI hai, usI prakAra sAdha ke prArAdhana se dharma kI prApti hotI hai, athavA yaha samajhanA cAhiye ki-sAdha kI ArAdhanA se dharma kI ArAdhanA hotI hai tathA dharma sarva kAma samarthaka ( saba kAmanAnoMko ko pUrNa karane vAlA ) sarva jagatprasiddha hai, ataH sAdhu ke mArAdhana se prAkAbhya nAmaka siddhi kI prApti hotI hai| (cha)-viSNa purANameM "sAdhaM" isa pada ke uccArasa mAse sarva kAmanAoM kI siddhi kA ullekha (4) kiyA gayA hai, ataH mAmanA par3egA ki "savvasAhUNaM" isa padake dhyAna aura japa se prAkAmya siddhi avazya hotI hai| (ja) "savyasAhUNaM" isa padameM saMyukta (5) sarva zabda isa bAta kA vi. zeSatayA (6) dyotaka (7) hai ki-isa padake dhyAnase sarva kAmanAoMkI nipatti arthAt siddhi hotI hai, kyoMki-"sarvAn (kAmAn ) sAdhayanti iti sarvasAdhavastebhyaH" arthAt saba kAmoM ( icchAoM ) ko jo siddha (pUrNa ) karate haiM unako sarvasAdhu kahate haiN| (prazna )-"paMcaNamokkAro" isa padameM Izitva siddhi kyoM sanniviSTa hai? ( uttara )-"paMcaNamokkAro" isa padameM jo Izitva siddhi sanniviSTa hai usake ye hetu haiM: (ka)-"paJca" zabda se paJca parameSThiyoMkA grahaNa hotA hai tathA jo pa. rama arthAt sabase utkRSTa (8) sthAnapara sthita haiM unheM parameSThI kahate haiM, sarvotkRSTa (e) sthAna para sthita honese parameSThI sabake Iza arthAt svAmI 1-Ananda ||2-ythaarth // 3-dvAdazAGgIke varNana ke adhikAra meM zrInandIsUtrameM ullikhita "se evaM AyAM evaM nAyA" ityAdi vAkyoM ko denA // 4-kathana // 5milA huA ||6-vishesstaake sAtha // 7-prakAzaka // 8-uttama // 1-sabase uttama // Aho! Shrutgyanam
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda / / (233) hai tathA namaskAra zabda praNAma kA vAcaka hai, ataH IzasvarUpa parameSThiyoM ko namaskAra karane se Izizva siddhi kI prApti hotI hai, kyoMki uttama IzoM kA yaha svabhAva hI hotA hai ki ve apane prAzritoM tathA pArAdhakoM ko vaibhava viSaya meM apane hI tulya karadete (9) haiN| (kha)-"paJcaNamokAro" yaha jo, prAkRta kA pada hai isa kA paryAya saM. skRta meM "maanycnmskaarH| (2) jAnanA cAhiye, isa kA artha yaha hai ki-"praka rSeNa acyante pUjyante surAsurairaSTamAtihAryate prAJcAjinAsteSAM namaskAraH mAJcanamaskAraH" arthAt pATha prAtihAryoM ke dvArA jina kI pUjA sura aura pramura prakarSabhAva ke dvArA karate haiM una kA nAma "prAca" arthAt jina hai, una ko jo namaskAra karatA hai usa kA nAma prAJca namaskAra hai, tAtparya yaha hai ki-"prAJcanamaskAra" zabda "jina namaskAraNa kA vAcaka hai" pUrvokta guNa vi. ziSTa jina bhagavAn sarva carAcara jagat ke Iza arthAt nAtha (svAmI ) haiM, (3) ataH una ke Izattva bhAva ke kAraNa "paJcaraNamokkAro" isa pada se Iziva siddhi kI prApti hotI hai| (ga)-"paJcaNamokAro" isa prAkRta pada kA paryAya pUrva likhe anusAra "prAJca namaskAraH" jAnanA cAhiye, tathA prAJca zabda se siddhoM ko jAnanA cAhiye (4) siddha puruSa apunarAvRtti ke dvArA gamana kara mokSa nagarI ke Iza 1-zrImAn mAnatuGgAcArya svanirmita zrIbhaktAmara stotra meM likhate haiM ki-'nAtyadbhutaM bhuvanabhUSaNabhUtanAtha / bhuutairgunnairbhuvibhvntmbhissttuvntH| tulyA bhavanti bhavato namu tena kiM vA / bhUtyAzritaM ya iha nAtmasamaM karoti // 1 // satya hI hai ki-ve svAmI hI kyA haiM jo ki apanI vibhUtise apane Azrita janoM ko apane samAna nahIM banAte hai ||2-reph kA lopa hone para "svarANAM svarAH" isa sUtra se AkAra ke sthAna meM akArAdeza jAnanA cAhiye ||3-shriinndiisuutr kartA zrIdeva vAcaka sUrine Adi gAthA meM (jayai jagajIva joNi viyANao0 ityAdi gAthA meM ) bhagavAn kA vizeSaNa "jagaNAho" (jagannAthaH) likhA hai, usa kI vyAkhyA karate samaya zrImalayagirijI mahArAja ne likhA hai ki-"jagannAtha" isa pada meM jagat zabda se sakala carAcara kA grahaNa hotA hai tathA nAtha zabda yogakSemakArI kA vAcaka hai, (kyoMki vidvAnoM ne yoga kSemakArI ko hI nAtha kahA hai ) isa liye yathAvasthita svarUpa kI prarUpaNA ke dvArA tathA mithyA prarUpaNA janya apAyoM se rakSA karane ke kAraNa bhagavAn sakala carAcara rUpa jagat ke nAtha (Iza ) haiM" ||4-"praanycnti siddhidhAma iti prAzcAH siddhAH " // Aho! Shrutgyanam
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ (234) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / hote (1) haiM, athavA zAsana ke pravartaka hokara sidvirUpa se maGgala ke Iza hote (2) haiM, ayavA nitya; aparyavasita, ananta; sthiti ko prApta hokara usa ke Iza hote (3) haiM, athavA una ke kAraNa se bhavya jIva guNasamUha ke Iza hote (4) haiM; isaliye "prAJca" zabda se siddharUpa IzoM kA grahaNa hotA hai, ataeva (5) yaha jAnanA cAhiye ki-"paJcaNamokkArI" (prAJcanamaskAraH) isa pada ke dhyAna aura bhArAdhana se Izitva siddhi kI prApti hotA hai / - ( prazna )-"paJca NamokAro" isa pada meM Izitva siddhike sanniviSTa hone meM jina hetuoM kA Apa ne varNana kiyA hai una meM prAyazaH jaina bandhuoMkI hI zraddhA sthiti kA honA sambhava hai, isa liye kRpAkara kucha aise hetuoM kA bhI varNana kIjiye ki-jina ke dvArA janetara janoM (zaiva Adi) ko bhI yaha bAta acche prakAra se vidita ho jAve ki-"paJcaNamokAro" ima pada meM zabda sAmarthya vizeSa se Izitva siddhi sanniviSTa hai, aisA hone se ve bhI zraddhAyakta hokara tathA ukta pada kA mahattva jAnakara lAbha vizeSa ko prApta ka. rane ke adhikArI bana skeNge| (uttara)-yadi jainetara janoM kI zraddhA utpanna hone ke liye "paJcaNamo. kAro" isa pada meM sanniviSTa Izitva siddhi ke hetuoM ko sunanA cAhate ho to suno-ukta pada meM sthita akSara vinyAsa (6 ke dvArA una ke mantavya ke hI anusAra ukta viSaya meM hetuoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai, ina hetuoM ke dvArA jainetara janoM ko bhI avagata (7) ho jAvegA ki-akSara vinyAsa vizeSa se "paJcaNamokAro" isa pada meM Izittva siddhi sanniviSTa hai, pazcAt ima se lAbha prApta karanA vA na karanA una ke AdhIna hai| ( ka )-"paci vyaktI karaNe" ipta dhAtu se zatR pratyaya karane se "paJcat" zada banatA hai tathA sRSTi kA vistAra karaneke kAraNa "paJcat" nAma brahmA kA hai, una kI kriyA arthAt saSTi racanA ke viSaya meM "na" arthAt nahIM hai 1-prakarSeNa apunarAvRtyA mokSa nagarI maJcantiadhigatye zA bhavanti, iti prAJcAH // 2-prakarSaNa zAsana pravartakattvena sidvimaGgalamaJcanti upetyAdhIzA bhavantIti praanycaaH|| 3-prakarSaNa nityAparyAvasitAnantasthityA siddhidhAmAJjanti upagamyAdhIzA bhavantIti prAJcAH // 4-prakarSeNAJcanti prApnuvanti bhavyajIvA guNasamUhAnyebhyaste prAJcAH / 5isIliye ||6-akssr-yojnaa 7-zAta // Aho! Shrutgyanam
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha pariccheda // (235) "mutkAra" arthAt mAnanda kriyA jina kI; una : "paJcanamutkAra" kahate (1) hai; ve kauna haiM ki-"Iza" arthAt mahAdeva; kyoMki mahAdeva sRSTi kA saMhAra (2) karate haiM, isa vyatpatti ke dvArA "paJcaNamokkAra" zabda Iza kA vAcaka hotA hai, isalithe usake japa aura dhyAnase Izittva siddhi kI prApti hotI hai| (kha)-yahAM para prasaGgAnusAra (3) yadi "paJca" zabdase pAMcoM parameSThiyoM kA bhI grahaNa kiyA jAve ( kyoMki mahana Adi pAMca parameSThI kahe jAte haiN| tathA unhIM ko pUrva namaskAra kiyA gayA hai ); tathApi 'paJca" pada se upAtta (4) parameSThI pada se ( tanmatAnusAra ) brahmA kA bodha ho sakatA hai; arthAt parameSTI zabda brahmA kA vAcaka hai (5), una kI ( sRSTirUpa) kriyA ko viSaya meM "na" arthAt nahIM hai "mutkAra" (Ananda kriyA ) jina ko ityAdi zeSa artha "ka" dhArA ke anusAra jAna lenA caahiye| (ga) paJca zabda se kAmadeva ke pAMca vAraNoM kA grahaNa ho sakatA hai, kAmadeva ke pAMca vANa ye kahe gaye haiM: dravaNaM zoSaNaM vANaM, tApanaM mohanAbhidham / unmAdanaca kAmasya, vANAH paJca prakIrtitAH // 1 // arthAt dravaNa, zoSaNa, tApana, mohana aura unmAdana, ye kAmadeva ke pAMca vANa kahe gaye haiM // 1 // athalA aravindamazokaJca,cUtaca navamallikA / nIlotpalaJca paJcaite, paJcatrANasya sAyakAH // 1 // arthAt lAla kamala, azoka, zrAma, navamallikA aura nIla kamala, ye paJcavANa arthAt kAmadeva ke pAMca vANa haiM // 1 // una pAMca vANoM ko jina ke viSaya ke "mutkAra" (6) arthAt Ananda karane kA avasara "na" arthAt nahIM prApta huA hai| aise kauna haiM ki Iza (ziva jI ), ( kyoMki kAmadeva apane vANoM kA Iza para kucha prabhAva nahIM 1-isa vyutpatti meM nakAra kA lopa tathA "mutkAra" zabda kA " mokAra bananA prAkRta zailI se jAnanA cAhiye ||2-vinaash // 3-prasaGga ke anusAra / 4-grahaNa kiye hue // 5-koSoM ko dekho // 6-mudaH (Anandasya ) kAraHkaraNamiti mutkAraH // Aho! Shrutgyanam
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 236 ) zrImantrarAjagurNa kalpamahodadhi // DAla sakA hai ), zrutaH " paJcaNamokkAra" pada Iza kA vAcaka hone se usake apa aura dhyAna se Izitva siddhi kI prApti hotI hai / (gha) - athavA " padake eka dezameM pada samudAya kA vyavahAra hotA hai" isa niyama se "paJca" zabda paJcavANa ( paJca zara, kAmadeva ) kA vAcaka hai, ataH yaha artha jAnanA cAhiye ki "paJca" arthAt kAmadeva ko jinake viSaya meM "mutkAra" ( nandakriyA ) nahIM prApta huI hai usako "paJcaNamokkAra" kahate haiM, arthAt isa prakAra bhI "paJcaNamokkAra" zabda deza kA vAcaka hai, zeSa viSaya "ga, dhArA ke anusAra jAna lenA cAhiye / (Ga) "gha" dhArA meM likhita niyamake anusAra "paJca" zabda se pAMca bhUtoM kA grahaNa hotA hai, una ( paMca bhUtoM) meM jina ko "mutkAra" ( zrAnanda kriyA ) nahIM hai, aise kauna haiM ki "deza" ( kyoMki ve paJca bhUtAtmaka (1) sRSTi kA saMhAra karate haiM), isa prakAra bhI " paJcaNamokkAra" pada Iza kA bAcaka hotA hai, ataH usake japa aura dhyAna se Izitva siddhi kI prApti hotI hai / (ca) athavA "gha" dhArA meM likhita (2) niyama ke anusAra "paJca" zabda se pazca bhUtoM kA grahaNa hotA hai, una pAMca bhUtoM se "nama" arthAt namratA ke sahita "utkAra ( 3 ) " arthAt utkRSTa kriyA ko jo karAte haiM; aise kauna haiM ki "Iza" ( kyoMki Iza kA nAma bhUtapati vA bhUteza hai ), ataH "paMcaNamokAra" zabda se isa prakAra bhI Iza kA grahaNa hotA hai, ataH ukta padake japa aura dhyAnase Izitva siddhi kI prApti hotI hai / ( ka ) Upara likhe niyamake anusAra "paJca" zabda se paJca prANoM (4) kA grahaNa hotA hai tathA prANa zabda prANI kA bhI vAcaka hai, (5) tathA prANI 1- paJcabhUta svarUpa // 2-likhe hue // 3-ut- utkRSTaH, kAraH-kriyA // 4- prANa, apAna, udAna, samAna aura vyAna, ye pAMca vAyu haiM tathA ye" paMca prANa" nAma 'se prasiddha haiM // 5- arzAdibhyo'c " isa sUtra se prANa zabda se matvarthameM ac pratyaya karane para prANa zabda prANI kA vAcaka ho jAtA hai / Aho! Shrutgyanam
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTa pariccheda // ( 237 ) zabda kA paryAya "bhUta" zabda bhI (1) hai, una (bhUtoM ) se jo "nama (2) " arthAt namratA pUrvaka "utkAra" arthAt utkRSTa kriyA ko karAnevAle haiM, aise kauna haiM ki " Iza" ( kyoMki unakA nAma hI bhUtapati vA bhUteza hai, aura pati arthAt svAmI kA yaha svabhAva hI hai ki vaha apane AzritoM se utkR STa arthAt uttama kriyA ko karAtA hai ), tAtparya yaha hai ki ukta vyutpatti ke karanepara bhI "pacaNamokkAra" padase Iza kA bodha (3) hotA hai; ataH usake japa aura dhyAna se Izitva siddhi kI prApti hotI hai / ( prazna ) " maMgalA gaM " isa pada meM vazitva siddhi kyoM sanniviSTa hai ? ( uttara ) " maMgalA" isa pada meM jo vazitva siddhi sanniviSTa hai usake he haiN| ( ka ) isa saMsAra meM dharma utkRSTa (4) maGgalarUpa hai, jaisA ki zrIdaza vaikAlika jI meM kahA hai ki: dhammo maMgalamukkaTa, ahiMsA saMjabhotavo // devAvitaM namasati, jassa dhamme sayAmaNo // 1 // arthAt zrahiMsA, saMyama aura tapaH svarUpa dharma hI utkRSTa maGgala hai, . ataH jisa ( puruSa ) kA mana dharma meM sadA tatpara rahatA hai usako devatA bhI namaskAra karate haiM // 1 // isa kathana se tAtparya yaha nikalatA hai ki "maGgala" nAma dharma kA hai, ataH " maMgalA" ima pada ke dhyAnase mAnoM dharma kA dhyAna aura usakI ArAdhanA hotI hai tathA dharma kI ArAdhanA ke kAraNa devatA bhI vazIbhUta ho - kara use praNAma karate haiM (jaisA ki Upara ke vAkya meM kahA gayA hai), to phira anya prANiyoM ke vazIbhUta honekA to kahanA hI kyA hai, ataH spaSTaant (5) siddha hai ki " maMgalA" isa pada ke japa aura dhyAna se vazitva siddhi kI prApti hotI hai / ( kha ) " maGgala" zabda kI vyutpatti yaha hai ki "maGgati hitArthaM sarpati, maGgati duradRSTamanena zrasmAdati maMgalam " arthAt jo saba prANiyoMke hita ke 1- kriyA vizeSaNa jAnanA cAhiye // 2-jJAna // 3-uttama // 4- spaSTa rItise // 5 - yadyapi " prANI" tathA "bhUta" zabda kI vyutpatti pRthak 2 hai tathApi vAcyavAcakaM bhAva sambandhase ukta donoM zabda prANadhArIke hI vAcaka haiM | Aho! Shrutgyanam
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ (238) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / niye daur3atA hai usako maGgala kahate haiM, athavA jisake dvArA vA jisase TuTUSTa (9) dUra calA jAtA hai usa ko maGgala kahate haiM, tAtparya yaha hai ki jisase abhipreta (2) artha kI siddhi hotI hai usakA nAma maDala hai tathA yaha mAtI huI bAta hai ki manuSya ke abhipreta artha kI siddhi taba hI ho sakatI hai jaba ki saba prANI usake anakala hoM tathA sarva prANiyoMke anakUla hone ko hI vazittva arthAt vazameM honA kahate haiM, ataH "maMgalANaM" isa pada ke japa aura dhyAnase vazittva siddhi kI prApti hotI hai|| (ga )-zakuna zAstrakAroMne (3) zikhI (4), haya (5), gaja (6), rAsabha (7), pika (8) aura kapota (9) Adi jantuoMke vAmabhAga (10) se nirgama (19) ko tathA kinhIM prANiyoMke dakSiNa bhAgase nirgama ko jo maGgalarUpa batalAyA hai usakA bhI tAtparya yahI hotA hai ki usa prakArake nirgama se Analya (12) ke dvArA unakA vazittva prakaTa hotA hai arthAt usa prakArake nigamake dvArA ve isa bAta ko sUcita karate haiM ki hama saba tumhAre anala haiM; ataH tumhArA kArya siddha hogA, ( isI prakArase saba zakunoM ke viSaya meM jAna lenA cAhiye ), tAtparya yaha hai ki- laukika vyavahA ke dvArA bhI mahala zabda vazittva kA dyotaka (13) mAnA jAtA hai, isaliye jAna lenA cAhiye ki "maMgalANaM" isa padake japa aura dhyAnase vazittva siddhi kI prApti hotI hai tathA isa padameM vazittya siddhi sanniviSTa hai| (gha ) saMsArameM brAhmaNa, gAya, agni, hiraNya (14), ghRta (15), Aditya (16), jala aura rAjA, ye ATha maGgala mAne jAte haiM, tAtparya yaha hai ki ma. ilavAcya (17) pATha padArtho ke honese maGgala zabda pragaTa saMkhyA kA dyotaka hai ( jaise ki vANoM kI pAca saMkhyA honese vANa zabda se pAMca kA grahaNa hotA hai tathA netroM kI do saMkhyA honese netra zabda se dokA grahaNa hotA hai ) tathA yahAM para vaha aSTama saMkhyA viziSTa (18) siddhi ( vazittva ) kA bodhaka hai, usa maMgala arthAt pAThavIM siddhi ( vazittva ) ko jisameM "a" 1-durbhAgya, duSkRta ||2-abhiisstt // 3-zakuna zAstrake batAnevAloM 4-mora // 5-ghor3A // 6-hAthI // 7-gadhA // 8-koyala // 1-kabUtara // 10-bAI ora // 11 nikalanA ||12-anukuultaa|| 13-jJApaka sUcaka // 14-suvarNa // 15-ghI ||16-suury 17-maGgala zabda se kahane (jAnane ) yogya // 18-AThavIM saMkhyAse yukta // Aho! Shrutgyanam
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTa pariccheda / ( 236 ) arthAt acche prakAra se "na" arthAt bandhana (1) hai, aisA pada " maGgalANam" hai, ataH samajha lenA cAhiye ki "maMgalArA" isa padameM AThavIM siddhi ( va zitva ) sanniviSTa hai / (Ga) maMgala zabda graha vizeSakA bhI vAcaka hai (2) tathA vaha maMgala dakSiNa dizA, puruSa kSatriya jAti, sAmaveda, tamoguNa, tiktarasa, mevarAzi, prabAla aura trantI deza, ina ATha kA adhipati hai (3), aSTAdhipatitvarUpa maMgala zabda meM varNakAMkSA se vazitva siddhi bhI sanniviSTa hai, ataH "maMgalANaM" isa pada ke japa aura dhyAna se vazitva siddha kI prApti hotI hai / yaha chaThA pariccheda samApta huA / -: iSTArthadevatarukalpamahAprabhAvam / saMsArapAragamanaikanidAnabhUtam // azveva muktisukhadaM suzlekrizasyam / stotraM hi paJcaparameSThinamaskRtervai // 1 // vyAkhyAtamatramatimohavazAnmayA yat / kiJcibhavedvitarUpaNayA nibaddham // zodhyaM tadarhamatibhistu kRpAparItaiH / bhUzo na citrakRdihAlpadhiyo durApe // 2 // yugmam stotrasya puNyasya vidhAya vyAkhyAm / mayArjito yaH zubhapuNyavandhaH // tenAnutAM hyeSa samastalokaH / mahAjanaiSyaM zubhasaukhyakaM vai // 2 // rasadIpAzubhrAMzu, mite hyAzvine zubhe // paurNamAsyAM gurovare, grantho'yaM pUrtimAgamat // 4 // 1-"na" nAma bandhana kA hai / 2- koSoM ko dekho / 3-jyotirmayoM ko dekho // Aho! Shrutgyanam
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ (240) zrImantrarAjaguNakalAmahodadhi / artha-abhISTa artha ke liye kalpavRkSake samAna mahAmabhAva vAle, saMsAra se pAra le jAneke liye advitIya kAraNa svarUpa, devalokoMse prazaMsanIya tathA zIghra hI mukti sukha ke dene vAle zrIpaJcaparameSThi namaskAra stotra kI vyA. rUyA kI gaI hai, isa ( vyAkhyA.) meM mati moha ke kAraNa jo kucha mujha se vitatha (ayathArtha ) prarUpaNA kI gaI ho usa kA pUjyamati jana kRpA kara saM. zodhana karaleM, kyoMki alpabuddhi manaSya kA kaThina viSaya meM skhalana honA koI AzcaryakAraka nahIM hai // 1 // 2 // isa pavitra stotra kI vyAkhyA kara jo maiMne zubha pugyabandha kA upArjana kiyA hai| usa se yaha samasta saMsAra-mahAtmAoM ke abhilaSaNIya sundara sukha ko prApta hotA hai // 3 // saMvat 1976 zubha nAzvinamAsa paurNamAsI guruvArako yaha grantha pari samApta huA // 4 // zrI (DUMgara kAleja nAmnaH ) rAjakIyAMglasaMskRtavidyAlayasya saMskRtamadhAnAdhyApakena jayadayAlazarmaNA nirmito'yaM "zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi" nAmA granthaH prismaanH| Aho! Shrutgyanam
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha paMkti azuddha caitra 23 4 25 pazcAntrikaH E 12 26 pUrvarAtyA 16 24 racanayA 17 13 paMto 2) 15 abhAntyA 17 caturviMzatiM 22 SaT SaT saMkhyA " " 18 18 pAMcavI 23" "zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi" " 26 20 4 igasesaM m v 21 22 f 27 roti vidhi 2 cAra tIna do 6 saMskRta 21 kathane 16 (7) karaNamAha 16 rUpa 6 vaStu ka 21 aMkA grantha kA zuddhAzuddha patra zuddha cetra pazcAt trikaH pUrvarItyA racanA paGato atrAntyA caturviMzatiM SaT SaT saMkhyAH pAMcavIM rIti, vidhi cAra do igasese saMskRtam kathane karaNa ( 7 ) mAda rUpaM catuSka aGkAH pRSTha 22 " 23 " 24 " 26 l " 30 " 32 " 33 37 " f * paMkti azuddha 26 tadagre tato 27 sthApanA: 6 catvAriMza 14 usa 8 tIna 24 paMkti meM 4 ikatAlisavA 11 caudhIM 22 gata aGkA 25 kA 14 (4) apavAda 25 apavAda 8 SaGguNAH 16 parivartAGka 14 tata; 25 yutA 15 pAcavAM zuddha tada tano Aho! Shrutgyanam sthApanA catvAriMzaM usa 2 tIna ko meM ikatAlIsavA~ cauthI gatA aGkA kA apavAda (4) apavAda eva 8 koTakoM koSThakoM 12 tRtIyapaMktisthaH tRtIyapaMkti sthaH 4. tataH SaD guNAH parivartaGkA yutAH pA~cavAM 38 * pAThakoM se nivedana hai ki isa zuddhAzuddha patra ke anusAra prathama grantha ko zuddha kara pIche pddh'eN|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi // mAspadam * paMcaka, paJcaka pRSTha paMkti azuddha zuddha pRSTha paMkti azuddha zuddha 38 15 sakhyA saMkhyA 46 25 evambhUta evambhUtaM . " 27 yuktA yukta 47 2 gaNana (3) . gaNa (3) na 36 pati paMkti 48 3 bhAvAyA . bhASA 21 usIko vahAM usIko (20) " 12 namo astu namo'stu (20) vahAM 46 20 jJAtaM jJAnaM 14 the'GkA . ye'DAH " 28 mAspadaH 15 parivarttAkA parivartAGkAH 50 5 hanaM 1) hanak (1) 16 yathAH 6 dhattate ghartate " 22 ata(7) ata jAnIhi(7) 17 paMcaka; 16 paJcaka 51 3 yogyama, yogyam, 25 katitha kathitaH " 10liha lihaM 27 ekaka yakte ekakayukta 16 tama, tam, 42 5 koSTha d koSThAd. " 16 luka, luka, pAMcavIM " 27 zcintyuH zcintyaH 3 pakti paMkti 52 11 raghaje raghuje .4 pAca pAMca " 25 kvacihuH kaciDaH 5 26 cakrabhyAm 11 pakti paMkti cakrAbhyAm " 28 kipi " 3 pakti 26 saMmbuddhau ____23 (6) yahI yahI (6). sambuddhau 53 10 ttattva tattva 26 pakti paMkti 54 10 eva 5 pakti paMkti " 10 narI 17 pakti paMkti 55 4 ghAtakI 2 hi " 6 prabhA 14 tadvat takat 18 kazcicchevoktiH kazcicchaivo 23 sAvadhAna sAvadhAna vakti 4 (2) Adi Adi (2) 16 da zabdena razadena 23 mantra; mantraH 23 mIg za mIg z 24 dramA dramA 24 upratyaye Da pratyaye 3 pAMcavI evaM tarI ghAtako prabha Aho! Shrutgyanam
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ "bham" hanti shuddhaashudraatr| pRSTha paMkti azuddha zuddha pR paMkti azuddha 55 26 mityarthaH mityarthaH,taratu 61 13. utyarthaH ityarthaH "atanavam"i. 13 RtvaraH tvaraH ti rUpaniSpa- 16 zarada zarada tezcintyamata. " 20 he zast he arahAnta ! he zarat ! nvamiti padam, evamagre'pi ze. 62 3 caturthartha caturthyarthe " 10 yuktI yukto 14 tA tAM . 56 17 mokaM mauke 21 manda nai mandate " 1 marA yAdiH maNyAdiH 227 " 27"bhAm" / " 6 hanta . 63 1 kipi kiSi " 7 riyAtati riyantIti 10 bhU u bhUDa " 271-paJcabhedam // 1-paJcabhedam // 18akArasya AkArasya tatratu"atanava " 16 araM AraM m" iti rUpa. " 22 AdarzI adarzane niSpattazcintya. 65 11 "modArI" "modAri matanvamiti pa 66 2 citra (citra dam evamagre'pi " 12 asvAdana AsvAdana jJeyam // " 13 vinA vinA" 57 16 vArika vAkhi | " 24 "hai, na" " 24 yatraM yatra 67 8 vyayahAra vyavahAra 58 11 snagrUpaM: sragrUgaH " 16 arhata 56 12 kipe vipi " 17 ,rakkho 25candra candra, " 21 ityekakSara ityekAkSara 26"ari" "ari" hai, 60 6 vahniH . canhiH 68 1 "atAna "atAna" " 17dAne dAne varttate mA, " 25 apabhraze apabhraze para 61 11 evaM vidhena, evaMvidho na, " 15 jJAnArthaka hote jJAnArthaka (3) . 12 upratyaye Da pratyaye hote arhat rakkhA , Aho! Shrutgyanam
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / pRSTha paMkti azuddha zuddha pRSTha paMkti azuddha 68 25 tA 75 2 rahuNa, 66 2 arthAt prApta ki- arthAt " 5 "arahaMtANaM "bharahatANaM" " 7 zAlmalIkA (3) zAlmalI(3)kA " 3 pada (pada " 11 arahantaka arahannaka . " 7 prahI karo) prahI karo / '13 arahantaka ahannaka " 16 "RNa" " Na" " 25 puhavAsa puhavIza 70 7 "namo" ariha "namo ariha" 76 10 varjaka (6) varjaka (6) hai, " 7 "namodariha "namodariha" | " 12 una ko una ko " 17 aNam (aNam 76 " udayama udyama " 16 nAzaka siMha(7) nAzaka(7)siMha " 14 ham" " 24 kAma devakA kAmadeva kA " 21 to| " 25 (bhauMrA (bhauMrA) " 27 zivamatAtuyAyI zivamatAnuyAyI 14 athAt ath| 77 1 vandI vaha vandI 7 "arahantA " "arahantAH " 14 yaha "nama" 25 pramANa (10)vedI pramANavedI (10 12 "nam" 23 "Nama" "Nam" 15 ma "ma" 13 pa ArthoM padArthoM 15 siddha hotA 16 bahina vanhi " 16 arahan" "arahan" " 21 yaha, "arAH 21 "arA" " 22 rit 21 "tANa "tANa" 25 zigrukA (13) zigru (13) kA " 22 (10) hai, (10) haiM, 27 prastuti prastuti, ". 27 (kevala (kevala) 10 zaraNaM zaraNa 78 7 prasiddha hai prasiddha haiM 25 prajJApatA prajJApanA " 12 svarANAM "svarANAM 16 (6 " 27 (duHkhI rahita) (duHkhI, rahita) 16 nari 76 3 praNAma(1)kArI praNAmakArI(1) 21 "hatA'na "hatA'na" 10 yahAM yahAM para 24 athAt arthAt " 11 kim . kim - 25 nAzaka thA, (6) nAzaka (6) thA, 80 1 RNa RNa 28 hAtha hAtha, " " 8 cAriva vAriva siddha yaha rita , nIra Aho! Shrutgyanam
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhAzuddhapatra / zaddha pRSTha paMkti azuddha 86 . 2 (1) laghutA zuddha laghutA (1) pRSTha paMkti azuddha 80 14 nahIca nahIM " 28 Naha NAha 81 11 vistRta hotAhai, vistRta hotA hai,arthAt utpa. na hotA hai, " 4 atIkSNa . 19 "aSati" * "atIkSNa" "aSati" " arthAt yukta [4] vipa prahvI komala, [4] yukta 21 ki 26 pahI 27 komala " 24 ki " 26 tAlA 82 5 kA hai, 82 6 unake " 12 kipa 14 akAra 22 kalazaM 23 kie 83 6 "hantAH hai " 12 kipa " 18 "mod hai" 84 1 samRddhi 5 kAma " 15 nama " 20) ahaH 26 cakkAo 85 18 han" . " 16tU " 22 (8) dAnArthaka kira mAlA kA hai, jisameM " ara vidyamAna hai use arikA hate haiM ari nA-" ma cakra kA hai, 88 unakA kviA . ukora (malazaM vim ". "hantAH " hai, kipa "mod" hai. samRddhi ko 11 RtuoM RtuoM 12 ki jo 12 va 25 "mauH" 28 pradhAna pradhAna, 18 jIva vAcaka(6) jIva(6)vAcaka 26 vikAra haiM vikAra hai 26 zoka zoka, 27 jyotiSa jyotiSa 15 zuka zukra 18 unakti unatti 15 arthAtU arthAt 23 hotI hai, hotI hai) 4 hotA) hai, hotA hai, 8 svarANAM "svarANAM 5 iMHkhaM 5 yahA .. yahA 5tatpaccha tatpuccha sAda kAma, nAma (ahaH "cakAo "han" 62 . ". dAnArthaka (8) " Aho! Shrutgyanam
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ paira (6) . zrImantrarAjaguNakalpamahodadhi / pRSTha paMkti azuddha zuddha | pRSTha paMkti azuddha 62 12 navarasoM (6) nava'6)rasoM EE 16 huza huA huA 18 mastakameM dhAraNa mastaka meM " . 22 durbala (durvala) kiyAhuA rUpake rasa.. jJAnake liyehotA 13 / tRtIya tRtIyaH hai mastaka meM " dharmya dharma 22 dhAraNa dhAraNA 12 mAdhyastha mAdhyasthya 100 16 samAna samAna kAnti 14 3 vAle deva cAle, deva vaalaahai||43|| " 5 mAdhyasya mAdhyasthya vAruNamaNDala hai tIrtha (11)sthAna tIrthasthAna(11) ardhacandra (6) " 12 kAryotsarga kAyotsarga ke samAna 15 1 pera 16 vAruNa vAruNa (6) 24 sthApita sthApita, " 23 mela - 25 Ardra Adra 24 haI 7 aGagula aGgula 24 jina. jina- 102 5 sUyamArga sUryamArga 11 bhedoMmeM bhedoMmeM (3) 7vAya vAyu 15 karatA karanA vAthu vAyu 20 (8) meM 103 5 candra meM hI saM. sUrya meM saMkra- 7 zAnti zAnta kramaNa (4) maNa (4) 12 // 13) 104 11 zarada 18 vAya - vAyu 105 8 dekho 68 16 nirogatA . nIrogatA - bhauma(10) ko bhImako(10) 21 usI usI 2 12 // 25 // // 24 // 24 lAlA lAla 26 pradIpta pradIpta " 27 ullaGghana ullavana, 6 varuNa (11)ko varuNako(11) 28 vAle vAlA 10 pavana (12) ko pavanako (12) 16 5 tAlu nAsikA tAlu, nAsikA , 10 hutAzana hutAzana ko " 7 tadantara tadanantara (13) ko (13) 2 15 jihavA jihvA " 29 sphuTita sphurita mela, Aho! Shrutgyanam
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ shuddhaashuddhptr| pRSTha paMkti azuddha - zuddha pRSTha paMkti azuddha 106 3 // 244 // 247 // // 244.247 // 112 6 // 6 // 17 // 16-17 // // 248 // 8 yakta yukta " 22 (22) lakSa lakSa (22) " 12 tAla tAlu " 24 ruddha ruddha, " 14 meM (15) (15) meM 107 26 nirAdha . nirodha 17 ko (16) (16) ko 106 3 pAcavIM pAcavoM 114 16 // 14 // // 44 // " dhAra dhAra " 27 haNaM " 14 sphuliMga (9) sphuliMga sa. , , mUha (7) 115 10 (7) vAle ghAle (7) 20nikAlaM nikAla 21 AMgnayI AgneyI 116 4 (2) guNoM guNoM (2) 110 1 // 11 116 " 4 pAtA hai / pAtA hai // 6 // " 4 maNDala [2] [2] maNDala kunda " 11 dhAraNa dhAraNA |" 7 (4) meM " 18 zarabha - zarabha aura | " 6 // 6 // // 63 // 161 2 mAtRkA [2] mAtRkA [2] " 26 siMha kA 2 (6) 2 (3) pada pada (3) " 2 mAtRkA [2] . mAtRkA [3] " 14"akAra "akAra" 6 ATha (3) dala ATha dala (4) " 18 jIvoM vIjoM 6 pama (9) padma (5) 118 14 rAga rAga, 8 ramya (5) ramya (6) " . 15 (17) tIrthakoM tIrthakoM(17) 6 pada (6) kA pada kA (7) 116 2 kSobhaNAdi(1) kSobhaNAdi(2) 10 pada (7) kA pada kA (8). " 4 yAlA vAlA 11 Adya (8) Adya (8) | " 5 saNi maNi 11 varNa (6) varNa (10) " 13 dhyAna haiM dhyAna hai 12 kare, (10) kare, * | 120 2 prakAra, prakAra 26 "aha" "ahaM" 6 mRSA (5) bhASI mRSAbhASI (5) 26 - arthAt *-arthAt 20 hote hai hote haiM 27 ANa 20 tayA siMha, (2) tathA Aho! Shrutgyanam
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) zrImantrarAjaguNakalAmahodadhi // pRSTha paMkti azuddha zuddha pRSTha paMkti azuddha zuddha 1216 // 18 // 1 // // 18-21 // 133 15 1-isaliye .. " 21 (6) du' kara duSkara (8) . " " 22 samAgata isake samAgata 122 1 zrutAvicAra zruSAvicAra, " 10 apratipati apratipAti " 27 zarIra ka yAgAM zarIra ke yogoM 123 28 ThIka Thoka, 124 25 uSNatA uSNatA, " 287- .. 125 7 ke [1] [1] ke " 26 lagAne lagane " 27 ikaTTa ikaTTha " 2 isIliye isaliye 126 1 caritra, cAritra, | " 15 prIti prIti " 27 vandanA // 135 6 zaGkAvarta(6) zaGkhAvatavidhiH 127 2 tajA tathA vidhinA nA (6) 128 2 (3 (3) 15 "nAnAlAla" "nAnAlAlama. 126 15 hai hai tathA ganalAla" . " 25 karane vAlA prakAzakaranevAlA 135 8 (1) hUM . hUM (6) " 27 ramaNIka ramaNIka, " saG] "ha ra G hai 130 1 svAdu rasoM (1) svAdu (1) rasoM " 11 zlAke zloke 131 23 asadrapa asadrUra " 13 ghya na dhyAna " 26 kAMTA kAMTA, " 17 yathopalabdha yathopalabdhaM 132 17 avasthita avasthita (15) ". 21 sandindha sandigdha " 16 (15) " 29 sapodrava sarvopadrava " 20 (16) (17) " 26 / / sman 'smin " . 23 (17) - (18) 136 6 prakAraH prAkAraH ___25 (18) (16) " 8 ari hantANa arihantANaM (8) 26 tuccha ruu|| tuccharUpa // 16 " 6 siddhANaM loe loe isaliye,, " 12 yAnaJca pAnazva Aho! Shrutgyanam
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ . yANaM ahamadAbAdala saGgraha zuddhAzuddhapatra | pRSTha paMkti azuddha paJcapada: 142 23 kANaM 14 ahamabAdastha "eso 5 saGgraha . carittAya" " 18 vicAra, trailokya viziSTa 5 27 vidhi pazcAnupaye 143 27 cAhiye | 144 16 pUrvokta hRt [] " 20 svabhAva . dasarAha 5 26 caahiye| paMcaehaM | " pRSTa paMkti azuddha 136 14 paJcapadaH " . 18 duSTAna 16 "esA " 2. "varitAya " 22 lokya " 24 viziSTa * 28 pazcAnupUjya 137 2 muda " 3 hRt // (9) 5 10 dasarA haM - 10 paMca rA haM vicAra sapheda sapheda vidhi cAhiye pUrvokta svabhAva, cAhiye, 'n " 28 sagrahe 138 1 AdyampadaM [1] " 16 vane " 21 a-si-jhaM " 24 mantra'pi " 26 sAhUNa 136 6 hI " 5 khAdira - khadira 146 13 saGkalpa "saGkalpa 157 10 pratilomake(8) pratiloma(8) saGgrahe - 27 aruhantANaM. aadym[2]pdN| oMNako aru hantANaM dhacane 482 detA . khetA a-si-Amantre'pi " 6 isakA (isakA sAhUrNa " 13 dasarA hai daskaraha " 13 paMcarAha paMcaraha | 146 6 mantra kI mamma na ko oMDI " 14 jAne jAne / sathA "maMgalANa samvesiM"sa zucinA ko madira ke svAhA aGgAroM se pUrNa khAtiko * * " . 10 hI 140 10 zucitA 142 2 svaahaa| ja Aho! Shrutgyanam
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImantrarAjaguNakarupamahodadhi / (10). pRSTha paMkti azuddha 146 15 hUM) zuddha .. | pRSTha paMkti azuddha zuddha 'a, * 23 saMkhyA kI 25. 5 (A " 5 kasala " 5 (si) kamala 16 (sA) 'sA' 18 abhiNi 22 ahaM 22 ahaM 27 arahatANaM " 17 Adi (5)vartI AdivartI (5) saMkhyA ko " 26 hai // | 156 1 saGkocana kA sokhana[1] kA 'si, " 5 praNidhAna kapa(7) prANidhAna(7) 'A' " 21 Tha A ATha | " 24 pratihArya pratihArya 5. 24 divya dhvani divyadhvani, AbhiNi 157 11 pAra pariahaM " 16 dhAti ghAti ahaM 158 14 hone se hone se ve aruhatANaM, 156 6 bahutoM ke bahutoM oM Namo si." 21 athavA" athavA ddhANaM oM Na." 21 "siddha "siddha" moAyariyANaM " 27 cAhiye cAhiye savvapAvappa 160 3 zrathavA athbaa " 16 arthAt arthAt arthAt prayoga, 162 13 paMtI pIta SaSThI 163 23 upAdha hrIM / 164 13 (athavA)- athavA" 21 7" 22 6 " 23 jo e jo ya zrIM klIM " 26 niyataNaM niyattA rAkha, 165 1 hAkara . hokara vAI(e)(2)NaM , krnaa| " 25 satrahe satraha "no NaH 151 15 sayapavAppa upAdhe sAhUNaM . " 24 prayoga " 25 SaSThI - 152 7 hrIM " 8 sAhUNa " 12 hI . " 16 zrI " 26 rAstra 153 2 vAI(2) eNaM 154 6 krnaa| 1558 nANaH Aho! Shrutgyanam
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ cakSu, zuddhAzuddhapatra / pRSTha paMkti azuddha zuddha pRSTha paMkti azuddha zaddha " 1663 dhpAna 17 sava nava " 22 sAtviko sAttvikohI " 22 prANitamiti prANinamiti -167 23 "saba" "savva" ___ 23 nAhiye cAhiye " 26 sarvo'hadharmaH: sarvo'haddharmaH " 26 gandha gandha, " 13 sarva sArva | " 26 huA huA, -168 17 sAdhaoM sAdhuoM 176 26 cakSu 166 6 caritra cAritra dveSa kA 170 8 jisako jisake " 15 rAgadveSa rAga aura dveSa " 14 / 11) (10) 180 10 caritra cAritra " 15 (10) sote hue.. " 20 niyamAdi niyamAdi " 12 caritra cAritra cAritra " 27 vAlA vAle " 16 caritra " 26 chala " 28 vAlA vAle | 181 17 [8] 1711 parANattI paraNatto [15] " 6 cAhiye cAhiye [16] 172 10 "hoi magala" "hoi maGgalaM" " 23 nivRtti . nivRtti, . | 182 25 nidrA 2 " 24 'hoya maMgalaM, 'hoi maMgalaM, nidrA nidrA " 26 chanvava chanvaya 173 3 pAna .. " 28 saMrohA saMroho. " cAhiye cAhiye " 27 nigAho >> 15 siddhi niggaho " 28 jo e " 28 karmA ke ke karma 183 11 // " 28 6-arthAt 7- arthAt " 15 prAsArya prasArya 174 11 vaha vahAM " 21 // 6 // " 26 samha samUha " 22 gadyapadyAbhyA . gadyapadyAbhyAM 175 2 samaya samaya 184 27 ( udAsInatA) ( udAsIna) 176 20 jagat ya jagat traya 177 25 bhASA bhASA meM " 3 jo . yaha jo 178 3 siddha siddhi | 186 17 sahastroM sahasroM . * 16 guNoM guNo " 28 prAtapAdanA pratipAdana cAhiya siddha jo ya Aho! Shrutgyanam
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) pRSTha paMkti azuddha 187 3 kiyA W 12 [11] meM 20 pragaTa yaha 188 3 2 namaskAra pragaTa 66 yukta // kare / 288 14 yAta 186 13 pramANa 24 [5] 160 6 kANa 261 18 kare 162 16 hai, + praza 263 13 165 18 24 28 S 267 1 Ru 16 20 27 26 200 22 30 " 2 a w B 4 pradakSiNA purANoM pAcoM tIsarA jyeSThavRtta navakArasa ThIka hai, kyoki hazIkeSa zrImantrarAja guNakalpa mahodadhi // zuddha diyA meM [ 11 ] prakar3ha yaha bAta "magalANaM Thoka namaskAra prakaTa ) yukta / kare // 1 // bAta bhI pramANoM [10] koNa kare // hai! pradakSiNa purANa pAMcoM tIsarA, jyeSThapana, naivakAraH" ThIka hai, athavA paMcaNamukkA ro" ThIka hai, kyoMki hRSIkeza pRSTha pRSTha, " NamokkArA" " NamokkAro* " maMgalA ThIka pRSTha paMkti azuddha 201 16 arthApanti RB 202 21 2024 " 203 25 204 3 205 16 206 14 207 23 " 4 26 " 27 2 25 " 25 2046 23 10 16 " P 22 " 206 17 " 3 21 patti jagaddhitakArI jagaddhitakArI vaha Aho! Shrutgyanam Arambha rUpa parizrama | ayoga prakA dhAraNako su khapUrvaka [13] hotA hai [13] hotA hai 12- zAstra kA 12 - jagatkA uttara [6] pAThaka savvesi // saha yakta cAro hada 21 23 kA pATha sampada 24 jisameM cAhiye zuddha rUpa [12] pada sarvasA paryAgalAtsrAta paryAgalasrota krodhAdi ko krodhAdikoM vAcanA cAcanA, mukhya, mukhya vidhAnta [5] vizrAnta [ zrI ] kalyANa ka. rane vAle // prayoga padakathanakA ( uttara ) pAThaka [6] savvesi saha yukta cAroM hRda pATha [5] sampad kA bhI jisase cAhiye ) | rUpA bhI [ 6 ]
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 pota pRSTha paMkti mAzuda 21. 26 bhramasthAna 211 25 sampada " 26 hAne 212 16 sampada " 16 sampatti hone " // lakSmI 2. sampada 20 vRddhi 20 guNolkarSa 220 21 sampatti 21 zrI >> 21 lakSmI " 22 sampad 4 sampad 214 15 lagAne 214 16 2) 22 hadaH 215 13 Nama" " 18 vyatyapa >> .16 dekho| 216 7 hetI " 14 gaNama' " 19 kara 2986 Nama sya 17 se (5) shuddhaashuddhptr| pRSTha pani azuddha bhramakhAna, 2163 pati sampa - vidyuta vidyut prmeshvrii| paramezvari / sampada, bodhanI bodhanI, sampatti " 2 praNa prANa * 26 dena dene . * 27 sarUpa lakSmI, svarUpa .. |220 . Atapa[1] bhAtapa [2] arthAt dhRddhi, cAhiye . .cAhiye guNospharma, siddhi siddhi hAra, " 18 siddhi siddhi 5. siddhi siddhi sampatti, 2. siddhi , siddhi 22 . siddhi - siddhi lakSmI , 24 :"Nama" "Nam" sampad, 25 . "NamI "Namo" sampada, 27 ma* "Nam" lagane 2-dhyAna 3-dhyAna (2) 16 dhyAnakartA dhyAnakartA[3] 12515 sadhAtu dhAtuH *Nam" 1 . yaha hai yaha hai ki vyatyaya - 11 mahAprAtihAryoM mahA prAti. dekhii| hAryoM [6] hotI 122 10 khAsa zvAsa *Nam . 28 pariNAma parimANa kara [] bhAvRta "sam (1) (5) se - "Nama" "Nam" Aho ! Shrutgyanam
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAra" zrImatrarAjaguNakalAmahodadhi / pRSTha paMkti azuddha zuddha | pRSTha paMkti azuddha zuddha . " 15 pApta prApta ", 26 AyAM AyA " 12 hai [5] [5] hai| | 233 10 karatA karanA 224 7 [4] vAcaka vAcaka [4] auraNamo " 16 tAtparya nasparzaya 333 11 paJcaNamA paJNamo. " 28 jJApaka jJApaka, ___kAro" kAro 225 6 rUpa AcArya ra AcAra | ". 37 paryA " 27 dhAmAJjanti dhAmAJcanti 225 26 pati patti " 28 bodhayuddha * bodhayukta | -35 6 paJcanamutkAra paJcannamutkAra | 235 / parameSThI parameSThI 226 4 karanA, karAnA, - 226 6 vatsalazi vatsalama viSaya meM . " yatrAya: "... 22 viSaya ke hAkAyaH / " 5- sidvi siddhi 2.6 1 "paJcaNamokAra" "paJcaNamI. 227 2 laghu haiM 237 14 narmasati namasaMti guNa 237 27 1228 6 AkAra Akara " 12 samIpya sAmIpya 27. 3" 17 [3] gamana gamana [3] " 12kSAna jJAna 28 5226 4 atha athavA 2387 prati prApti ." 25 para kAmanA parakAmanA " 26. tatsabandhI tatsambandhI " 22 pAca - pAMca " 30 zakti zakti, " 23 zabda zabda 22 kAmanA kAmatA " 28 jJApaka jJApaka 230 5 karanevAlA karanevAlA, " 11 yahI " 16 samarthaka samardhaka " 25 "a" "A" " 17 viziSTa viziSTa [13] | " 26 batAne " 11 strI 236 2 "maMgalANa" "maMgalANaM" " 6 ahaMkAra ahaMkAra [6] | 240 6 samasta samasta 231 ko pUrNa pUrNa >> 10 hotA hai . ho vahI strI Aho! Shrutgyanam