________________
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સ્થિતિએ હું બહુ આગળ નીકળી પડ્યો. જ્યારે હું ત્યાંથી નીકળે ત્યારે મારા કુટુંબીઓ મને રેકી રાખવા મંડ્યાં કે તેં ગામને દરવાજો પણ દીઠે નથી, માટે તેને જવા દઈ શકાય નહીં. તારું કમળ શરીર કંઈ પણ કરી શકે નહીં અને તું ત્યાં જા અને સુખી થા તે પછી આવ પણ નહીં, માટે એ વિચાર તારે માંડી વાળવે. ઘણા પ્રકારથી તેઓને સમજાવી, સારી સ્થિતિમાં આવીશ ત્યારે અવશ્ય અહીં આવીશ, એમ વચન દઈ જવાબંદર હું પર્યટને નીકળી પડ્યો.
પ્રારબ્ધ પાછાં વળવાની તૈયારી થઈ. દેવગે મારી કને એક દમડી પણ રહી નહોતી. એક કે બે મહિના ઉદર પિષણ ચાલે તેવું સાધન રહ્યું નહોતું. છતાં જાવામાં હું ગયે. ત્યાં મારી બુદ્ધિએ પ્રારબ્ધ ખીલવ્યાં. જે વહાણમાં હું બેઠો હતો તે વહાણના નાવિકે મારી ચંચળતા અને નમ્રતા જોઈને પિતાના શેઠ આગળ મારા દુઃખની વાત કરી. તે શેઠે મને બોલાવી અમુક કામમાં ગોઠવ્યો; જેમાં હું મારા પિષણથી ગણું પેદા કરતું હતું. એ વેપારમાં મારું ચિત્ત જ્યારે સ્થિર થયું ત્યારે ભારત સાથે એ વેપાર વધારવા મેં પ્રયત્ન કર્યો અને તેમાં કાવ્યો. બે વર્ષમાં પાંચ લાખ જેટલી કમાઈ થઈ. પછી શેઠ પાસેથી રાજીખુશીથી આજ્ઞા લઈ મેં કેટલેક માલ ખરીદી દ્વારિકા ભણી આવવાનું કર્યું. થડે કાળે ત્યાં આવી પહોંચે ત્યારે બહુ લેક સન્માન આપવા મને સામાં આવ્યા હતા. હું મારાં કુટુંબીઓને આનંદભાવથી જઈ મળે. તેઓ મારા ભાગ્યની પ્રશંસા કરવા લાગ્યાં. જાવેથી લીધેલા માલે મને એકના પાંચ કરાવ્યા. પંડિતજી! ત્યાં કેટલાક પ્રકારથી મારે પાપ કરવાં પડ્યાં હતાં; પૂરું ખાવા પણ હું પામ્યું નહોતું, પરંતુ એક વાર લક્ષ્મી સાધ્ય કરવાને જે પ્રતિજ્ઞાભાવ કર્યું હતું તે પ્રારબ્ધયેગથી પજો. જે દુઃખદાયક સ્થિતિમાં હું હતું તે દુઃખમાં શું ખામી હતી? સ્ત્રી, પુત્ર એ તે જાણે નહોતાં જ માબાપ આગળથી પરલેક પામ્યાં હતાં. કુટુંબીઓના વિયેગવડે અને વિના દમડીએ જાતે જે વખતે હું ગમે તે વખતની સ્થિતિ અજ્ઞાનદ્રષ્ટિથી આંખમાં આંસુ આણું દે તેવી છે; આ વખતે પણ ધર્મમાં લક્ષ રાખ્યું હતું. દિવસને અમુક ભાગ તેમાં રોકતું હતું, તે લક્ષમી કે એવી લાલચે નહીં પરંતુ સંસારદુખથી એ તારનાર સાધન છે એમ ગણીને, મોતને ભય ક્ષણ પણ દૂર નથી, માટે એ કર્તવ્ય જેમ બને તેમ કરી લેવું, એ મારી મુખ્ય નીતિ હતી. દુરાચારથી કંઈ સુખ નથી; મનની તૃપ્તિ નથી; અને આત્માની મલિનતા છે. એ તત્વ ભણી મેં મારું લક્ષ દોરેલું હતું.
શિક્ષાપાઠ ૬૪. સુખ વિષે વિચાર–ભાગ ૪ અહીં આવ્યા પછી હું સારા ઠેકાણની કન્યા પામ્યું. તે પણ સુલક્ષણ અને મર્યાદશીલ નવડી; એ વડે કરીને મારે ત્રણ પુત્ર થયા. વહીવટ પ્રબળ હોવાથી અને નાણું નાણુને વધારતું હોવાથી દશ વર્ષમાં હું મહાકટ્યાવધિ થઈ પડ્યો. પુત્રની નીતિ, વિચાર અને બુદ્ધિ ઉત્તમ રહેવા મેં બહુ સુંદર સાધને ગોઠવ્યાં, જેથી તેઓ આ સ્થિતિ પામ્યા છે. મારું કુટુંબીઓને યોગ્ય યોગ્ય સ્થળે ગોઠવી તેઓની સ્થિતિને સુધરતી કરી. દુકાનના મેં અમુક નિયમ બાંધ્યા. ઉત્તમ ધામને આરંભ કરી લીધું. આ ફક્ત એક મમત્વ ખાતર કર્યું. ગયેલું પાછું મેળવ્યું; અને કુળપરંપરાનું નામાંકિતપણું જતું અટકાવ્યું, એમ કહેવરાવવા માટે આ સઘળું મેં કર્યું. એને હું સુખ માનતે નથી. જોકે હું બીજા કરતાં સુખી છું; પણ એ શાતાદની છે, સત્સુખ નથી. જગતમાં બહુધા કરીને અશાતા વેદની છે. મેં ધર્મમાં મારે કાળ ગાળવાને નિયમ રાખે છે. સશાસ્ત્રોનાં વાંચન, મનન, સરુષને સમાગમ, યમનિયમ, એક મહિનામાં બાર દિવસ બ્રહ્મચર્ય, બનતું ગુપ્તદાન, એ આદિ ધર્મરૂપે મારે કાળ ગાણું છું. સર્વ વ્યવહાર સંબંધીની ઉપાધિમાંથી કેટલેક ભાગ બહુ અંશે મેં ત્યાગે છે. પુત્રને વ્યવહારમાં યથાયોગ્ય કરીને હું નિર્ગથ થવાની ઈચ્છા રાખું છું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
