Book Title: Savivaran Gyanarnav Prakaranam Gyanbindu Prakaran
Author(s): Yashovijay Gani
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600384/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ beTAnivAsa salAta * phulacaMdabhAi chaganalAla taraphathI potAnA suputrI hIrAbenanA dIkSA mahaMtsava nimitte bheTa saMvata 2003 kArtika vavid 13 gurUvAra zrI jaina granthaprakAza kasa bhAgranthAGkau 57-58 AsannopakAriNe zrImahAvIrasthAmine namaH // OM ahe namaH // sakalalandhisamdhIgautamasvAmine namaH // sarvatantra svatantra - zAsana samrAT - ricakra cakrapati - jagadguru-tapAgacchAdhipati prauDhaprabhAvazAli prabhUtatIrthodvAraka- jagadupakRtivihitAnekapranyasandarbha- bhaTTArakAcAryamahArAjAdhirAja zrIvijayanebhisUrIzvarasadgurubhyo namaH // nijapratibhAca dAtasaMsmAritAtIta pUrvazruta ke ba libhagaSad nyAyavizArada - nyAyAcArya kU calasarasvatI - pUrvadharAsanna kAla pati-patu catvAriMzaduttaracaturdazazatasaMkhyabhavavirahAGkamanyaprAsAdasUtradhAra zrIharibhadrasUripuGgava laghubAndhavaprabhRti vizabirudAvalIvibhUSita - tArkikaziroratnamahAmahopAdhyAya - zrIyazeo vijayagaNipraNIte // savivaraNaM zrIjJAnArNavaprakaraNaM - zrI jJAnabinduprakaraNaJca // vivaraNaM zrIjJAnaprakaraNamidaM duSprApakhaNDitAbasyai hapustakana patra prakAzatAmAnItaM, te ceme prakaraNe rAjanagarastha prIjaina granthaprakAkasabhA kAryavAhaka zreSThi-IzvaradAsamUlacandreNa bhAvanagarastha bhIAnandanAmni mudraNAlaye tadadhipati meSThigulAbacandra devacandradvArA muyitvA prakAzite // akSaya tRtIyA vikrama saM. 2001 bIra saM. 2472 pratayaH 750 san 1946 7 // mUhavaM rUpyakapazca rum // mula Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " gAthAnukramaNikAnA patra pachInuM anusaMdhAna che. " paMkti gAthAdipAda gAthAMka patra paMkti gaMtumasaMkhejjAo 2 3 4 16 16 27 gAvAdipAda gAvAMka patra aNusasamayamaNaMtariyaM 368 79 gahaNAvekkhAe tao 16979 nisirijjai nAgahiyaM 370 79 gahaNaM mokkho bhAsAsamayaM 37179 gahaNaM mokkho bhAsAgahaNa 37279 gahaNani samgapayattA 373 79 tithihammi sarIrammi 374 80 orAliyaveubviya 375 80 saccA hiyA satAmiha 376 80 arNAhagayA jAtIsu bi377 80 kahahiM samayehiM logo 378 80 uhiM samayehiM logo 379 80 koI maMdapayatto 380 81 1. 6 12 13 19 20 2 381 81 bhinnAI sahumAye 382 81 jaNasamugdhAyagaie 383 81 paThamasamaye ci yajao 384 81 maMthaMtarehi taiye 381 81 disirvATThiyassa paDhamo 38681 hoi asaMkhejjaibhe 1 4 13 14 11 21 3 390 82 katthaI samha 388 83 samayamajjhagaNe 387 83 samayavigga he sa i389 83 ApUriyammi loge 391 88 bhAsAsamaseToo 3118321 392 84 na samugvAyagaiye 8 11 13 13 nAvAdipAda jaiNeNa parASAo baMdha vivIsasAe egadisamAisamaye IhA apoha vImaMsA 39689 hoi apohoDavAoM 39786 maipannAbhiNibohiya 398 892 1 sav vAbhiNibohiya 399 89 uggahaNamokSettiya 400 86 avagamaNamavAo ttiya 401 86 taM puNa caunvihaM neya 40286 Aesotti pagAro khettaM logAlogaM Aesotti va sutaM gAthAMka patra paMkti * * * * * * * * * * * 393 84 11 394 84 12 395 84 27 6 : 8 403 86 27 404 86 28 40587 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FORBA // savivaraNa zrIjJAnArNava tathA jJAnabindu aMge prakAzakIya nivedana / / RRENERATORSHAIR jJAnapIyUSapipAsu sahRdaya saujanyazAli vidvAnonA karakamalamAM prApta thato eka jaina jJAnakoSonA bhUgarbhamA chupAi rahela aNamola ratna tulya svopajJa vivaraNa sameta zrI jJAnArNava nAmano A prakaraNagraMtha pratibhAprabhAvathI pUrva zruta. la kevalI bhagavaMtonI smRti karAvanAra aneka lakSa zlokopramANa graMthonA praNetA, bhavavirahAkavibhUSita caudaso cummAlIza graMtha. | prAsAdonA sUtradhAra bhagavAn zrIharibhadrasUrijInA laghu bAMdhava tarIke khyAti pAmelA, nyAyavizArada, nyAyAcArya, kUrcAlasarasvatI virudadhAraka mahopAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAje racalo che. te nirvivAdanirNIta siddha vastu Agranthane maMgalapaca "aindavIM tAM kalAM smRtvA, dhImAcyAyavizAradaH / jJAnArNavasudhAsnAnapavitrAH kurute giraH // 1 // " tathA prathama taraMganA antima prazastipadya 'prauDhiM ye vivudheSu jItavijayaprAjJAH parAmaiyaru-svatsAtIrthyabhRto nayAdivijayaprAjJAH zrayanti zriyam // teSAM nyAyavizAradena zizunA jJAnArNave nirmite, pUrNo mASyavacomRtairatitarAmAyastaraGgo'bhavat // 2 // " tathA teozrInA potAnA ja racelA zAkhavArtAsamuccayabRtti,syAdvAdakalpalatA, nyAyAloka, jJAnavindu vigare aneka granthomA "adhika matkRtajJAnArNavAdavaseyaM" ityAdi vAkyo pUrNa sAkSi Ape che. vaLI prAyaH ekAda graMtha apavAdarUpa bAda karI teozrInA sarva graMthonI B ASABHA ADHA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya * hai ana te mudrita R prakAzonI jaima vigere nAmothI pane anusaratuM GURUMEROLAGE prAraMbha aiMkAra pada(sarasvatI bIjaka)thI thAya che tema A graMthamA dekhAtuM hovAthI A grantha teozrIno ja che te niHsaMdeha che. nivedanam // __ arNava- samudra jema ghaNA taraMgothI vibhUSita hoya che tema A jJAnArNavamA paNa graMthakAra bhagavaMte aneka taraMgonI racanA karI che, jo ke Aja jJAnArNava nAmano eka graMtha digambarIya sAhityamA zubhacaMdrAcArya racelo vidyamAna che ane te mudrita paNa RAMMARATHI che, paraMtu temAM kalikAlasarvajJa bhagavaMta zrIhemacaMdrasUrijInirmita yogazAstranA prakAzonI jema mukhyatayA yogasvarUpa vigerenuM nirUpaNa hovAthI tene yogArNava-yogapradIpa-dhyAnazAstra vigere nAmothI oLakhAvavAmAM Avyo che, jyAre A zrI jJAnArNava prakaraNa- granthAntargata abhidheyane anusaratuMja niHzaMka yathArtha nAma rAkhavAmAM AvyuM che. prastuta granthakAre eka jJAnabindu nAmarnu | prakaraNa paNa racyu che, je A sAthe saMyukta cha temA sAmAnyataH cAra jJAnonuM nirUpaNa karI mukhyatve kevaLajJAna kevaLadarzananA hai viSayamA sammati gAthAonA anusAre abhedapakSanuM samarthana karyA bAda nayabhedathI vicAro ApatAM zAsanaprabhAvaka dhuraMdhara zrI siddhasena divAkarajI, zrImallabAdijI, zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajI e traNeya prabhAvaka AcAryabhagavaMtonA vicArono samanvaya koM che. A jJAnArNavamA pAMceya jJAnono yathArtha tavarUpa kevaLa amRta pravAhaja bharelo che. AjJAnArNava graMtharnu agAdha gAMbhIrya mAhAtmya yathArtha varNavaq te vizAla aTavIno pagathI cAlI pAra levA icchatA pAMgaLA mANasanI jama amo pAmaranI buddhine agocara cha. A graMtharnu agAdha artha gAMbhIrya svarUpa jANI poteja svopajJa vivaraNa racyuM che. parama khedano viSaya to eTaloja ke A graMtha vacamA vacamAM temaja aMtabhAgamA truTitarUpe upalabdha thayo che. sAthe parama harSa sthAna e che ke-haju paNa bhavyajIvonA paramabhAgyodaye zAsanastaMbha samA pUrvenA mahApuruSoe racelA jagadupakAraka zAsana- HI REARSHRES Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhAvaka abAdhita graMtho vizvamAM vidyamAna che jenA AlambanathI puNyAtmAo AtmakalyANanA mArge pravartI rahyA che. hAlamAM yAvadupalabdha savivaraNa A prakaraNa prakAzita kayuM che. A jJAnArNavano prathama taraMga je patra 27 me pUrNa thayo che te to zrI saMghanA prabaLa puNyodaye paripUrNa akhaMDa che, bIjA taraMganA savivaraNa 16 padyo sudhI paNa akhaMDa che. sattaramA padyanA vivaraNAMzathI 24 mA padyanA vivaraNAMza sudhI khaMDita che. sahRdaya sujJa vAMcakone arthAnusaMdhAnamAM kSati na thAya te khAtara temanA praNIta nyAyAloka graMtha vigerethI te bhAga saMyojita karI yathAmati saMgata karyoM che, je saMyojita pATha 35 mA patranA bIjA pRSThanI paMkti agyArathI 37 mA patranA prathama pRSThanI bIjI paMkti sudhI [ ] AvA kATakhuNa kauMsathI cinhita karI A pustakamA chapAyela che tevIja rIte jyAM jyAM saMyojita pATho joDavAmAM AvyA che tyAM tyAM sarvatra te ja pramANe kATakhUNa kA~sama dAkhala karyA che teja bIjA taraMganA cAlIsamA padyanA cothA caraNanA 'yaddRSTaM' e padathI prAraMbhI bIjo Akhoya taraMga ane zrIjA taraMganA cothA padyanA vivaraNAMza sudhIno khaMDita bhAga vizeSAvazyaka mahAbhASyanI gAthAo tathA tenA vivaraNAnusAre yojita karyo che te bhAga 47 mA patranA prathama pRSTanI AThamI paMktithI prAraMbhI 60 mA patranA prathama pRSThanI vAramI paMkti sudhI joDavAmAM Avyo che. baLI trIjA taraMganA 20 mA padyanA vivaraNAMzathI 29 mI gAthAnA vivaraNAMza sudhI khaMDita che se paNa ekoteramA patranA prathama pRSThanI bAramI paMktithI prAraMbhI jyAzImA patranA prathama pRSThanI AThamI paMkti sudhI joDayo che. te pachI trIzamA padyanA vivaraNAMzathI AgaLano sarva graMtha khaMDitaja che te sthAne dizAmUcana mAtra paMcAzImA patranA bIjA pRSThanI navamI paMktithI prAraMbhI satyAzImA patranA prathama pRSTha saMpUrNa sudhI arthasUcaka pATha joDyo che, kula 60 pRSThapramANa yojita pATha che Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya // 2 // bor, 4% 4 m thud pmeng-4du-bed-pung-pchu-st Amudrita 87 patra eTale 174 pRSTha pramANa graMtha bhAgamAM matijJAna prarUpaNA paNa adhUrI rahI che. zeSa zrutajJAnAdi prarUpaNAno to avyakta gaMdha paNa AvI zakyo nathI jethI tenA jijJAsuonI tatrabodhecchA pUrNa karavAne pUjyacaraNa tejazrInuM praNIta jJAnArNava pIyUSanA bindutulya (ApaNA mATe to te paNa arNavAMzaja che) jJAnavindu nAmanuM prakaraNa joDavAmAM AvyuM che. A beu thama Avato viSaya pratipRSTha Apela hovAthI judo prayAsa karyo nathI. mAtra ekaja prati uparathI chapAela A granthonA saMzodhanamAM pUjya munimahArAjazrI zivAnandavijayajI vigeree yathAkSayopazama prayAsa karyo che. zuddhipatraka ApyuM che. chatAM paNa chadmastha jIvone bhUla thavI sulabhaja che, vigere kAraNothI TAiponA varNAnA sthAnathI khasI javAnA kAraNathI, hrasva, dIrgha, ikAra, ekAra, aikAra, okAra, aukAra repha vigerenI uparanI pAMkhaDIo khasI javAthI tema ja gha+dha, pa+Sa-va-va-ma+bha-ya-tha vigere prAyaH samAna AkRtiyALA varNoMnA pheraphAra thaI javA vigere kAraNothI thaelI azuddhio vidvAn puruSo sudhArI vAMcaze ane te badala amone zrI saMgha kSamA Apaze, tema zrI zramaNa saMgha pAse namrabhAve kSamA prArthanApUrvaka A nivedana pUrNa karavAmAM Ave che. li. zrIsaMgha caraNakamalopAsikA zrI jaina graMthaprakAzaka sabhA - rAjanagara ( amadAvAda ) nivedanam // // 2 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D CREECRECRECRUGGRECORCH jJAnArNavavRttigatAnAM yojitapAThagatAnAM ca sAkSyoddhRtAnAM bhASyagAthAnAmanukramaH / (paMktisaMkhyAMkaH dvayoH pRSThayoH sammIlya kRtH||) gAthAdiSAda pAka patra paMkti gAvAdiSAda gAAMka patra pakti gAthAdiSAda gAAMka patra pakti jaM sAmikAla kAraNa 85 1 12 | jamabhiNibujjhaitamabhiNi 98 6 22 / kajjatayA Nau kamaso 110 9 9 maipuvbaM jeNa suyaM 86 1 21 suyakAraNaM nao so 99 6 24 davasuaM maipuvvaM 111 9 kAlavivajayasAmi 87 1 22 mai suamakkhaNameyaM 1.1 7 13 davvasuaM buddhIo 112 9 25 aMte kevalamuttama 8 1 23 | bhAvasuyaM bhAsAsAya 102 7 15 | bhAvasuaM maipuvvaM 112 1. 2 jIvo akkho asthavvA 89 2 3 jaha suhamaM bhAvidiya 1037 17 suavinANappabhavaM 113 1. desiM ci iMdiyAI 91 2 10 evaM savapasaMgo 104 7 avisesiyA maicciya 114 10 uvaladdhA tatthAyA 92 2 12 maipuvaM suyamuttaM 105 8 20 | sadasadavisesaNAo 115 11 iMdiyamaNoNimittaM 93 2 17 pUrijjai pAvijjai 106 8 22 bheyakayaM ca visesaNa 116 12 10 paMgateNa paroktraM 95 4 | nANANaNNANANiya 107 8 28 iMdiyavibhAgao vA 116 12 14 sAmitAivisesA 96 5 3 iha addhimaisuyAI 108 9 1 soiMdiovalahI hoi 117 12 iMdiyamaNonimitaM jaM 1.05 9 soUNa jA maI ibhe 109 9 7 / (pUrvagata gAthA) PSSSCRISPUR Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etadgranthasthavizeSA vazyaka // 3 // so ovaladdhi jai suyaM 118 12 24 soiMdiyobaladvI ceva 122 13 keI bitarasa suyaM 119 13 kiMvA nANehigaye 120 13 o. suNao va suaM 121 13 tu samuccayavayaNAo 123 13 pattAiye suyakA 124 14 bhAvasu amakkhaNaM 125 14 jai suamakkharalAbho 125 14 15 127 19 so vihu suakkharANaM 126 dantraaM bhAvasu buddhi atthe (pUrvagatagAthA ) 128 15 5 11 26 3 13 16 6 8 13 je abuddhii iyaratthavi hojja suaM iyaratthavi bhAvasuye saha uvaladdhIe vA ke buddhiddi kiM saddo mairubhayaM 4 5 17 24 25 1 11 17 ahava mai davvasua 136 17 irammi vi mahanANe 137 17 19 138 18 139 18 10 11 saho tA davvasu bhAsApariNaikAle iyarattha vi mainANe 129 19 21 128 16 130 16 131 16 kaha mahasuladdhA tIraMti Na botuM je 132. 16 132 16 133 16 134 17 135 17 25 katto ettiyamettA 140 18 14 paNNavaNijjA bhAvA 141 18 16 aM coddasa putradharA 142 18 akkharalaMbheNa samA 143 18 27 je akkharANusAreNa 144 19 kei a bhAsejjaMtA 149 19 kiha maisuanANaviu 146 19 1 12 12 sAmannA vA buddhI 147 19 24 masahiyaM bhAvasu 25 je bhAsai eyaM taaM 6 evaM ghaNiparimANaM 7 iyaraM ti innANaM abhilappANabhilappA 148 19 149 20 150 20 111 20 152 20 13 19 SPISTE bhASyagAthAnukramaH // 3 // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAAAPSPSE jaM bhAsai taMpi nao 153 2. 17 | aha suyao vivivegaM 165 24 20 | uggahaihavAo ya 178 28 anne mannaMti maha 154 22 14 maikAle vi jai surya 166 24 22 | matthANaM umgahaNaM 179 28 bhAvasuAbhAvAo 155 22 16 maha suyanissiyamakkhara 167 24 24 sAmaNNatthAvaggahaNa 180 28 kappeja va so bhAva 156 22 23 bharanittharaNasamatyA 943 24 28 sAmanavisesassa vi 181 28 asuyakkharapariNAmA 157 22 24 jaha taM suyeNa Na tao 168 25 5 IhA saMsayamettaM 182 29 iha iM jeNAhigao 158 22 26 puci suyaparikammiA 169 29 . jamaNegatyAlaMbaNa 183 29 Na ya davvabhAvamettevi 158 23 4 ubhayaM bhAvakkharao 170 25 16 | taM ciya sayatyaheU 184 29 jaha baggA suMvattaNa 159 33 5 saparapaJcAyaNamao 151 26 3| kei tayannavisesA 185 29 aha uvayAro kIrai 160 23 kAsai tayannavairega 186 30 bhAvasuyaM teNa mai 161 23 9 na parappavohayAI 13 26 6 sayo vi ya sovAo 187 30 anne aNakkharakkhara 162 23 29 ! dabbasubhayasAhAraNa 175 26 27 kANuvaogaMmi ghiI 188 30 jai maharaNakkharazciya 163 23 27 | sA vA sahattho thiya 1.5 26 28 | naNu sA'vAyambhahiyA 189 31 suyanissiyaghayaNAo 164 24 5 | mahasumanAmaviseso 176 27 24 taM icchaMtassa tuhaM 19.31 UAROBAR 3 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B PUCE bhAgyamAthAnukrama etadgrantha sthavizeSAvazyaka // 4 // UPiroiRUCH tujjhaM bahuarabheyA 191 31 15 | nayaNamaNodajiviya 2.4 33 14 | savvagao tti ya buddhI 216 37 15 tA bhinnalakkhaNA vi hu192 31 17 jujjai pattavisayayA 205 33 23 savyAsavvAgahaNa 216 39 tatthoggaho durUvo 193 31 24 pAti saddagaMdhA 205 33 25 daLAmaNo vinnAyA 217 42 baMjijjai jeNattho, 194 32 jaMte poggalamaiyA 20634 2 karaNataNao taNusaM 218 42 annANaM so bahirA 195 32 6 dhUmovva saMharaNao 207 34 2 | najjai ubaghAo se 219 42 takAlaMmi vi nANaM 196 32 9 geiMti pattamatthaM 208 34 26 jai damvamaNotibalo 220 12 / jai vannANamasaMkhecca 200 32 14 loyaNamapattavisayaM 209 39 nIuM AgarisiuM vA 222 42 22 jaM sahA Na vIsuM 201 32 16| Dajheja pAviu ravi 21. 35 9 so puNa sayamuvadhAyaNa 23342 24 samudAye jai nANaM 202 32 21 gaMtu Na rUvadesaM 211 35 1. iTThANiTTAhAra 221 43 8 taMtU paDozyArI 203 32 22 | nai pattaM geNhejau 212 36 15 simiNo Na tahArUvo 224 43 kahamavattaM nANaM. 197 33 1 gaMtuM neeNa maNo 213 374 | iha pAsutto pecchai 225 43 18 lakkhijjai ta simiNA 198 33 3 | nANuggahovaghAyA 214 37 6 | dIsanti kAsai phuDaM 226 44 jagato vina yANai 199 336 davvaM bhAvamaNo kA 215 37 11 / na simiNacinnANAo 227 44 REARRIER // 4 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BROBARHETASKARE simiNe vi surayasaMgama 228 44 9 / taddetaciMtaNe hoja 24118 15 nai sadbuddhimattaya 254 52 | so ajhavasANakao 229 4411 | samaye samaye giNhai 242 48 21 | thovamiyaM nAbAo 255 52 13 surayapaDibatti raisuha 230 44 12 hoi maNovAvAro 243 48 iya suvahuNAthi kAle 256 52 naNu simiNagao vi koi 231 44 20 neyAu cciya jaM so 244 49 12 kiM sado kimasaddo 257 52 jaM puNa vinnANaM tapphalaM 232 44 22 jaha nayaNidiyamapatta 245 49 21 | kiM taM puruvaM gahiyaM 258 53 1 dehapphuraNaM sahasoiyaM ca 233 44 25 visayaparimANamaniyaya 246 49 26 | atthoggahao pubvaM 259,53 simiNamiva mannamANassa 234 45 6 asthagahaNesu mujjhai 247 50 6 | jai saddotti na gahiyaM 260 13 15 poggalamoagadante 235 47 1 kammodayao va sahA 248 50 11 | savyastha desayaMto 261 53 20 jaha deharathaM cakkhu 235 47 sAmatyAbhAvAo 249 50 ahavasue cciya bhaNiya 262 53 24 visayamasaMpattassa vi 237 47 toe Na machaga piva 250 50 ahava mai puvaM ciya 263 54 / / samayemu maNodavbAI 238 47 2. davvaM bhANaM pUriya 251 51 5 asthi tathaM avvattaM 261 54 | dehAdaNiggayassa vi 239 47 27 | sAmannamaNiddesaM. 252 51 11 athotti visayagahaNaM 265 54 | gijjhassa jaNANaM 240 48 3 / sadde tti bhaNai vattA 253 51 20 / jeNatthoggahakAle 266 54 20 ORROR Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthA sthavizeSAvazyaka PREPETROPORNER sAmaNNatayaNNavise 267 14 24 / khippeyarAimeo 280 17 16 | thANupurisAikuThu 293 62 15 aNNe sAmaNNaggaha 268 55 1 sa kimoggahotti bhaNNai 281 57 27 evaM ciya simiNAisu 294 63 13 tadavatthameva taM punba 269 55 5 | sAmaNNamettagahaNaM 282 58 11 ukkamao'ikkamao 295 63 11 | atthoggaho na samayaM 270 15 11 | so puNarIhAvAyA 283 18 12 Ihijjai NAgahiyaM 296 63 13 ego vA'vAo cciya 271 55 12 | tattoNataramohA 284 58 13 etto ciya te savve 297 63 sAmaNNaM ca viseso 272 55 13 | savvatthehAvAyA 285 58 23 | abbhatthevAo cciya 298 63 18 keidihAloyaNapuvva 273 56 2 / taratamajogAbhAve 286 19 uppaladalasayavehe vba 299 64 taM vaMjaNogagahAo 274 56 9 sahotti ya suyabhaNiyaM 287 59 soiMdiyAibheeNa 300 64 atthoggaho vijavaM 276 56 15 khippeyarAibheo 288 59 8 aThThAvIsaibheyaM eyaM 301 64 taM ca samAloyaNama 276 56 21 | iya sAmaNNaggahaNA 289 59 20 keittu vaMjaNoggaha 301 64 20 Aloyatti nAmaM 277 56 26 mahurAiguNattaNao 290 6. 1 | assuyaNissiyabheyaM 302 64 20 gahiyaM va hou tahiyaM 278 67 3 vayaNataraM tayatthA 291 6. 6 | cauvairittAbhAvA 303 64 22 atthAnamAisamaye 279 57 7 | sesesu vi ivAisu 292 62 11 | kiha paDikukuDahINo 304 64 24 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66AB:6l6 jaha uggahAisAmA 105 65 aThThAvIsa 306 65 66 jaM bahubahuvihakhipyA 307 61 nANA saddasamUhaM 308 66 khiSpamacireNa taM ciya 309 toci paDivakhaM 310 nissiye viseso vA 310 66 evaM bajjhabhaMtara iha saMsyAdaNaMta 66 211 67 naNu saMdiddhe saMsaya iha sajjhamoggahAi 312 67 313 67 314 67 tahaviNAma abbhuva 314 68 vatthussa desagamaga 31968 2 8 18 19 16 18 20 4 10 11 23 w' 10 iha vatthumatthavayaNA 316 68 ahavA Na savvadhammA 317 68 jai evaM te tu 318 68 evaM jANaM savvaM je saMkhayAigammA 320 69 321 69 pajjAyamAsayanto 12269 niNNayakAle vi jao 323 69 kaTuyaraM nANaM 324 69 ahavA ahiMdanANo 329 70 tuchamiNaM micchassa vi 326 70 jaM niNNaovaoge vi 327 70 ahavA jaha suyanANA 328 70 esA sammANugayA 329 71 11 12 19 1 12 13 18 20 15 19 20 28 1 vivarIyavatyugahaNe 330 71. jai so vi tassa dhammo 331 71 jaggA jogavisesaM 332 71 kAle sikkha nANaM (vRtti ) 171 kAle ya bhakttapA " 2 71 evaM samAyaranto " 3 71 sayalasurAsurapaNamiya 4 71 " sattaTThabhavAhaNa " 5 71 tattha ya jarajammaNamaraNa,, 6 71 uggaho evaM samayaM atthoggaho jahanno 333 72 334 72 sottAiNaM pattAi puNe sa 33972 3.36 72 < 19 20 14 25 25 26 27 28 9 12 22 23 nadyaHH H Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SBEEG I PES POmANyagAthA nukrmaa|| etadgrantha puDhe reNuM va taNuMmi 337 72 24 egavIsa khalu lakkhA,274 19 giNhai ya kAieNaM 359 0616 sthavizeSA bahusRhumabhAvugAi 338 72 29 iti nayaNavisayamANaM // 3.4 20 givhijja kAieNaM 356 76 vazyaka 118| pharisANataramatta 339 72 26 | lakkhehiM ekabosAe 345 . 26 | vAyA na jIvanogo 35. 06 18 jeNaM jayA maNUsA (TokA)1 43 nayaNidiyassa tamhA 346 74 27 bhaha so taNusaraMbho 358 76 parama NU tasareNU , 2 73 jaMjaha sutte bhaNiyaM 1(To.) 75 kiM puNa taNusaraMbheNa 359 77 ussehaMgulamegaM , 3 73 suttAbhippAo'yaM 347 75 . taNujogo cciya maNavai 360 77 bhAyaMguleNa vatthu , 4 73 bArasahiMto sottaM 348 75 tulle taNunogatte 361 77 21 appattakAri nayaNaM 340 73 davANamaMdapariNA 349 71 kAyakiriyAiritaM 362 77 24 naNu bhaNiyamussayaMgula 341 73 saMkhejaibhAgAo 350 ahavA taNunogAhiya 363 78 jaM teNa paMcadhaNusaya 542 73 27 | bhAsAsamaseToo 351 76 . taha taNuvAbArAhiya 364 .8 . iMdiyamANe vi tayaM 343 74 5 | seDhI paesapaMto 352 06 9| jaha gAmAo gAmo 365 88 1. taNumANa ciya teNaM 344 74 12 bhAsAsamaseThio 151 76 keha egaMtariya 166 78 15 sIyAlIsasahassA (TokA)174 16 / bhaNuseDigamaNAmo 354 76 12 | Aha suye ciyanisirai 367 79 BLOROSORRBA UAEGORESPEC // 6 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BRICAURIOAKTOR 5-0] - zrI jaina grantha prakAzaka sabhA prakAzita grantha - 1 haribhadrASTakatti 33 saMvAda-pAThaputa- | 12 haimadhAtumAlA 4-0] 31thI 34 bhASArahasya prakaraNu maTIra, vAgavivRtti 3 pepara 3-0 14 janatata parIkSA zika vyAkhyA, tattvavivivaraNa sametaejhapa5 2-8] 14 temAnuM. 2 saMbaMdha bAraNa upadraSTAntavizadakaraNa prakaraNa, nizAbate - 24-25 pagadaSTi dhAmabiyaTI 2-8 3 haribhadrasUrimanyasaMgraha svarUpo dUSitatvavicAra 2-0 26125-15-350 mAthAnAgira stavana, 35 jJAnArNava prakaraNa mUla ja * hAribhadrASTaka prakaraNamUila] dravyaguNa paryAyarAsa, samyakatvathIgadaSTi, 5 svAdAdarahasya patra saTIka saMgamazevi sajhAya, stavana viyArA'da 36 thI 46 zrI yazovijayavAcaka granyasaMgraha, 6 nyAyAlaka saTIka sayaMtrazreNiyaMtrAdi vividha saMgraha 7-8 pAtaMjalaganavivaraNa, nayarahasya, 7 aSTasahastrItA-vivaraNa saptabhaMgInayanapradIpAdi 11 2-0 27 pAramaSa svAdhyAya saMgraha [buka) - 8 amudhAtatatva 47 savivaraNa dhamaparIkSA TipayA 428 pAramaNe svAdhyAya grana saMgraha 9 jana jAya muktAvalI saTIka 48 anekAnta vyavasthA prakaraNa na tarka - ( 9 mance patrakAre 8 | , samu. jemA 19 sammattikaraNa saTI 48 thI 5ra. utpAdAdisiddhivivaraNa 10 nava tatva vistarAthI 3-0 prathama vibhAma vAdamAdi 4 granya praha 1-8 11 daMDa vistarAI 1 | a0 yogadayAditavama pArAdi 0-6 | 53 jamaedva mImIyA -12 - 54 jiyukata madana 1-4, 55 pArama bhAkhyAnamALA bheTa, hitema na stavanAdi saMmata 0-8, 57-58 jJAnAva saTIka - jJAnabinakhya (2) pa-0, 59-60 mAga parizuhika-yatilakSaNasamu: saMskRta chAyA sahita 7-8 61 dhUtakhAna saMskRta -12 prAptisthAnaH-zeTha izvaradAsa mUlacaMda. bhaTTanI poLa-amadAvAda rararararara Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdvAda mahAtmya // syAdvAdakalpalatAntargatasyAdvAdamAhAtmyatapadyakusumAJjaliH // vyAlAzced garuDaM prasarpigaralajvAlA jayeyurjavAd, gRhNIyurdviradAzca yadyatihaThAt kaNThena kaNThIravam / sUraM cet timirotkarAH sthagayituM vyApArayeyurbalaM baghnIyurbata durnayAH prasRmarAH syAdvAdavidyAM tadA // 1 // nayAH pareSAM pRthagekadezAH, klezAya naivAItazAsanasya / saptArciSaH kiM prasRtAH sphuliGgA, bhavanti tasyaiva parAbhavAya // 2 // ekA nagamyata iha nyAyeSu bAhyeSu yo, dezaprekSiSu yazca kazcana rasaH syAdvAdavidyAzrayaH / yaH pronmIlitamAlatIparimalodvAraH samujjRmbhate, sa svairaM picumandakandanikarakSodAd na mohAvahaH // 3 // abhyAsa ekaH prasaradvivekaH syAdvAdataccasya paricchidApyaH / kaSopalAd naiva paraH parasya nivedayatyatra suvarNazuddhim // 4 // mAdhyasthyamAsthAya parIkSyamANAH kSaNaM pare lakSaNamasya kiJcit / jAnanti tAnantimadurnayotthA kuvAsanA drAk kuTilIkaroti ||15|| ato gurUNAM caraNArcanena kuvAsanAvinamapAsya zazvat / syAdvAdacintAmaNilabdhilubdhaH prAjJaH pravarteta yathopadezam // 6 // cArvAkayamatAvakeziSu phalaM naivAsti bauddhoktayaH, karkandhUpamitAstu kaNTakazatairatyantaduHkhapradAH / unmAdaM dadhate rasaiH punaramI vedAntatAladramAH, gIrvANadruma eva (pa) tena sudhiyA jainAgamaH sevyatAm na kAkaizcArvAka sugatatanayairnApi zazakai kenadvaitajJairapi ca mahimA yasya viditaH / marAlAH sevante tamiha samayaM jainayatayaH, sarojaM svAdvAdaprakaramakarandaM kRtadhiyaH // 7 // // 8 // kacid bhedacchedaH kvacidapi hatA'bhedaracanA kacid nAtmakhyAtiH kvacidapi kRpAsphAtivirahAH / kalaGkAnAM zaGkA na parasamaye kutra 1 tadaho ! zritA yat syAdvAdaM sukRtapariNAmaH sa vipulaH // 9 // padyakusumAJjaliH || 61 || Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U G Andamannanormananmaamne AECEMENT ||AUM aI nmH|| anantakabdhimidhAnAya sakalavighnavicchide zrIgautamasvAmine namo namaH // sarvatantrasvatantra-zAsanasamrATa-saricakracakravati-jagadguru-tapAgacchAdhipati-prauDhaprabhAvazAli-abhUtatIyoDAraka bhaTTAraka-AcAryamahArAjAdhirAjazrImad vijayanemisUrIzvarasadgurubhyo namo namaH // prauDhapratibhAvadAtasaMsmAritAtItapUrvazrutakevalibhagavad-nyAyavizArada-nyAyAcArya-kUrcAlasarasvatIpUrvadharanikaTakAlavartizrIharibhadrasAripuGgavalaghuvAndhavaprabhUtyanekavizadAbarudAvalIvibhUSitamahAmahopAdhyAya-zrIyazovijayagaNisandRndhaM svopajavivaraNasamalaGkRtam // zrIjJAnArNavaprakaraNam // aindavIM tAM kalAM smRtvA, dhiimaajhyaayvishaardH||jnyaanaarnnvsudhaasnaan-pvitraaH kurute giraH // 1 // spaSTam // 1 // tatra pUrva jJAnAni nirUpayituM tadvibhAgamAhajJAnaM paJcavidhaM proktaM, matiH shrutmthaavdhiH|| manAparyavasaMjJaM ca, kevalaM ceti naamtH||2|| atra svAmyAdinirUpaNasAmyAt tadbhAva eva zeSajJAnotpattezcAdau matizrutayorupanyAsaH / yadAha bhASyakAra:-"jaM sAmikAlakAraNa-visayaparokkhattaNehiM tullAI / tambhAve sesANi ya, teNAIe maisuAI / / 85 // ti" [yatsvAmikAlakAraNa maGgalAcaraNam | matibhutA14 vadhimanAparva vakevalamedena *jJAnasya paddha| vidhatvaM matizrutayorAdA vupanyAse hetukayanaM | tatra bhASyasammatizca // UGUAGRUKECE Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakkiraNaM zrIjJAnA akrbm|| // 1 // aHI159133* vissyproksstvaistulyaani|| tadbhAve zeSANi ca, tenAdau matizrute] / atra prAcyo heturekatropanyAse'ntyastvAdAvupanyAse iti dhyeyam / bhASyasasvAmyAdisAmyaM caivam / matizrutayoH svAmI tAvadeka eva / 'jantha mainANaM tattha suanANaM / ' iti vacanAt mmatyA kAlo'pyanayo nAjIvApekSayAnAdyanantaH, ekajIvApekSayA ca nairantaryeNa sAtirekaSaTSaSTisAgaropamapramANastulya eva / / kAraNa matizrutayomapIndriyamanAkSayopazamAdirUpaM dvayostulyam / sarvadravyaviSayatva-paranimittatvAbhyAM viSaya-parokSatvayorapi tulyteti||ttH rAgrupa-yAsakAlenoktarUpeNa, viparyayeNAjJAnApattirUpeNa, svAmitvena svasvAminorabhedAzrayaNAdekasvAmikatvena, lAbhena ca yugapatrayANA hetvAdinimapi lAbhasambhavena sAdhAdavadheH // tata chadmasthasvAmikatva-pudgalamAtraviSayakatva-kSAyopazamikatvAdisAdhAnmanaH rUpya kramaparyavajJAnasya ||tt uttamayatisvAmitvasAmyAdavasAna eva lAbhAccAnte kevljnyaansyopnyaasH|| Aha ca-"maipuvvaM jeNa suyaM, Na cAvadhiteNAIe maI, visiTTho vA // maibheo ceva suyaM, to maisamaNataraM bhaNiyaM // 86 // kAla-vivajaya-sAmitta-lAbhasAhammao mana:paryavavahI ttto|| mANasamitto chaumattha-visaya-mAvAdisAmanA // 87 // aMte kevalamuttama-jaisAmittAvasANalAbhAo // etthaM ca kevalAnAmumaisuyAI, parokkhamiyaraM ca paJcakkhaM // 88 // " [matipUrva yena zrutaM tenAdau matiH // viziSTo vA matibheda eva zrutaM, tato panyAse bIja matisamanantaraM bhaNitam // kAlaviparyayasvAmitvalAmasAdharmyato'vadhistataH // mAnasamita chabasthaviSayabhAvAdisAmAnyAta // 14 darzitaM, mati lazratayoH paroante kevalamuttamayatisvAmitvAvasAnalAbhAt // atra ca matizrute parokSamitaraca pratyakSam // ] idazca pUrvAnupUrvyA nirUpaNaprayo | kSatvamanyeSAM jakecchayA viSayopavarNanaM, anyathecchAvizeSeNa pazcAnupUrvyAdinApi nirUpaNasambhavAdana cAnyathA nirUpaNasyAsAmpradAyi prtyksstvc|| katvenAniSTasAdhanatvAnnAnyAdRzecchayA taditi dhyeyam // 2 // atha pratyakSatvaparokSatvAbhyAM tadvilakSaNavyavasthAmAha // 1 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FREE tatmatyakSa parokSaMca, pratyakSaM tvakSamAtrajam // yattvindriyopalabdhista-tanna, yat spaSTataiva sA // 3 // pratyakSaparokSa tad jJAnaM dvedhA,pratyakSaM parokSaM ceti,tatrAznute vyApnoti jJAnAtmanA sarvArthAn , anAti svaHsamRddhathAdIna, pAlayati bhukte bhedena jJAnaveti 'uNAdinipAtanAd'akSo jIvastaM prati sAkSAdgatamindriyanirapekSaM varcate yat tatpratyakSam / Aha ca-"jIvo akkhoathavvA vidhyaM, vyuvaNabhAaNaguNanio jeNa // taM pai vaTTai nANaM, jaM paJcakkhaM tayaM tivihaM // 89 // ti||"[jiivo'ksso'rthvyaapn-bhojngunnaanvito ptasvanusAyena // taM prati vartate jJAnaM, yatpratyakSaM tatrividham ] / itthaM cedaM vyutpattinimittameva / naizcayika pravRttinimittaM tadeva ca lakSaNam, reNa pratyakSa'utpatcAvindriyamanonirapekSatvam' paryavasyati / tenAvadhyAdeH kSayopazamabhAvAparakarmapudgalajanyatve'pi tasya na kSatirvastutasta lakSaNam ,gaudetoritinyAyAtsvAbhimaguNajanyatvameva tasya / tena na vakSyamANaparokSalakSaNAtivyAptiriti // evaM ca 'AtmamAtrajanyatvam iti 15 tamasammatAyA yathAzrutameva jyaayH| na ca sAMvyavahArikapratyakSe'vyAptistasyAlakSyatvAcatropacAreNaiva pratyakSatvavyavahArAd, na hi vAhIko govya indriyopavahArAd gaurev||yttvindriyoplbdhiHprtykssmityksspaadmtaanuyaayinHprcksstetnn, indriyANAmacetanatvenopalabdhya labdheH tattvaM bhAvAttadvigame'pi tadupalabdhArthasmaraNanAtmana eva jJAtRtvAt / / uktazca-"kosiMci iMdiAI, akkhAiM taduvaladdhi paJcakkhaM ||to tAI khaMDitam jamaceaNAI, jANaMti Na ghaDo vva" // 91 // [keSAzcidindriyANi, akSANi tadupalabdhiH pratyakSam / / tanna tAni yadacetanAni, jAna evAmIndravanti na ghaTa iva] 'uvaladdhA tatthAyA, tadvigame tduvlddhsrnnaao||gehgvkkhovrmevi tduvlddhaannusriyaav||9||tti' [upalabdhA tatrA janyajJAnatmA,tadvigame tduplbdhsmrnnaat|| gehagavAkSoparame'pi,tadupalabdhAnusmateva] athendriyajanyajJAnameva pratyakSamiti tadapina samIcInam, tvasya ca // tasya parajanyatvenA'tathAtvAt, na cendriyajanyajJAnatvameva pratyakSatvaM avadhyAdau tu tadaupacArikamiti vAcyam, liGgAdyajanya S EX Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 2 // tvena tasya pratyakSatvAvazyakatvAtpratyakSa parokSAtiriktajJAna syAlIkatvAt / api cendriyamanonimittaM jJAnaM parokSaM saMzayaviparyayAnadhyavasAyasambhavAdvinizvayasambhavAdvA sAbhAsAnumAnavatsamyaganumAnavacceti hetostasya parokSatvasiddhau na pratyakSatvam // Aha ca"iMdiamaNoNimittaM, parokkhamiha saMsayAdibhAvAo / takAraNaM parokkhaM, jaheha sAbhAsamaNu mANaM / / 93 / / ti" [ indriyamanonimittaM, parokSa miha saMzayAdibhAvAt // tatkAraNaM parokSaM, yatheha sAbhAsamanumAnam ] / evaM ca saMzayAdipratibandhakatAvacchedakatayA siddhaM pratyakSatvamavadhyAdiSveva vyavasthitamiti bhAvaH / nanu tadvattAjJAnaM prati tadvirudvanizcayatvenaiva pratibandhakatA 'siddha viruddhAnaikAntikaizvAnumitireva pratibaddhyate na tvanumityanantaraM sandeha evAdhIyata iti cet, na, tathApi sAkSAtkRte'rthe sandeha sAmagrayA evAnavatArAdityAzaya ityaahuH|| vastutaindriyajanyajJAnatvaM na pratyakSatvaM, tanmate jJAnamAtrasya manorUpendriyajanyatvAt, na cendriyatvenendriyajanyatvaM vivakSitaM indriyatvasma pratyakSaghaTitatvena tena rUpeNA hetutvAtpRthivItvAdinA sAGkaryeNa tasya jAtitvAdIzvarajJAne'vyAptezva, nApi jJAnAkaraNakajJAnatvaM janyapratyakSasyA'dRSTadvArA'smadAdijJAnasyezvarajJAnasya vA janyatvenAvyAptivAraNAyAdRSTA dvArakatvAvizeSeNadAnasya [SSvazyakatve'pi nididhyAsanadvArA mananajanye tatvajJAne'vyApteH, vijAtIyAdRSTadvArA mananasya taddhetutvApekSayA vijAtIya nididhyAsanadvAraiva taddhetutvaucityAt, nApi janyadhIjanyamAtravRttijAtizUnya jJAnatvaM janyadhamAtrasyAdRSTadvArA janyadhIjanyatvAt, sAkSAtajjanyatvavivakSaNe ca smRtAvativyApterahaSTAdvArakatvavizeSaNe janyapadavaiyarthyAt, anumityAderapyadRSTadvArA havirviSayakavyAptijJAnAdijanyatvAcca, adRSTavyApArAnirUpitajanyadhIjanyatAvanmAtravRttijAtimatvavivakSaNe 'pi janyadhI mAtrasya kAli kena janyadhIjanyatvAt sAmAnAdhikaraNyapratyAsacyA janyatvavivakSAvazyakatve janyapadavaiyarthyAt / kiJcaitAni lakSaNAnItarabhedopayogIni na tu vyavahAropayogIni, atho bhayopayogi sAkSAtkAritvameva indriyamanojanyajJAne parokSatve'nu mAnaM darzitaM, indriyajanya jJAnatvasya | pratyakSalakSaNatve doSopadarzanaM, jJAnAkaraNakajJAna tvAdInAM pratyakSalakSaNAnAM khaMDanam // // 2 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T ReKOREA tallakSaNamastu, tacca sAkSAtkaromItipratItisiddho jAtivizeSo nirvikalpakezvarajJAnayozca dharmigrAhakamAnasiddhaM taditi ceva, nUna sAkSAtkAspaSTataiva tat sAkSAtkaromi spaSTamavaimItipratItyorekAkAratvAtkevalaM kapardhanamyupagamAd jJAnAvaraNakSayopazamavizeSajanyatAvaccheda rittasya katvena tatkSayajanyatAvacchedakatvena ca spsstttaadvysiddhiH| spaSTatAtvenAnugatIkRtA ca spaSTatA tallakSaNamiti // na ca pratyAbhijJAyA spaSTatAsvamativyAptiH, tasyAH kevalendriyasaMskArAjanyatvena smRtivyAvRttaparokSadhIrUpatvAditi vAcyam , tasyA aspaSTatvAdidantollekhamAtre rUpasya pratyaspaSTatAyA aniyAmakatvAt, uktazca-" bhavati ca parokSasyApi sAkSAdivAdhyavasAye pratyakSasarvanAmnA parAmarza iti / " spaSTatvena kSalakSaNatvaM tatpratItistu sannihitaviSayatvAdikamavagAhate, yattvindriyajanyatvena tasyAH pratyakSatvameva lAghavAdindriyajanyatvasyaiva pratyakSa pratyabhijJAyA tvaprayojakatvAt, na ca saMskArajanyatvena smRtitvApattiH, viziSTAnubhavaM pratyavyavahitavizeSaNajJAnasya hetutvena pratyabhijJAyAH pUrva | aspaSTatvAniyamatastattAsmRtikalpanena tasyAH saMskArAjanyatvAditi, tadasat, tatra nAnAsmRtikalpanApekSayA vizeSaNajJAnajanyatAvacchedakapratyakSatvAbhAvasyaiva kalpayitumucitatvAt pratyabhijAnAmItyanugatapratItisAkSikajAtivizeSasya ca cAkSuSatva-vAcatvAdinA sAG tparokSatvaM, karyabhiyA pratyakSavyAvRttatvAcca, asmAkaM tu tattAMze upanaya itarAMze ca sannikarSA heturiti pratyabhijJAyAM na kAraNAntarakalpanAgau tatra pratyakSakham, bhavatAM tu pratyabhijJAtvAvacchedena kAraNAntarakalpanAgauravam tattAsaMskArasyaiva tattopanAyakatvAcca noktanAnAsmRtikalpanAgau- datvAmyupagamaH rakhamapi, indriyanirapekSasaMskArajanyatvasyaiva smRtitvaprayojakatvAt, prayojakakalpanAyAH kAraNavizeSakalpanAnupajIvyatvena parasya tadgauravasyAdoSatvAditi ceta, na, smRtipratyabhijJayorviSayatAvailakSaNyasya kAraNavailakSaNyAdhInatvena tatra vilakSaNahetukalpanAva- khnndditH|| zyakatvAt, ata evAsanikRSTe'pi viSaye sa eva vahiranumIyate sa evArthaH kathyata ityAdi pratyabhijJAnama, evaM cendriyArtha Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvikaraNaM zrIjJAnA vaprakaraNam // tavavakSAdhInAvityatizata cet, na, pranintiAnasya tata RECAPES sannikarSo'pi tatra saMskArobodhakasadRzadarzanAdihetutayopakSIyate, tadidamabhipretyoktaM " anubhUtatayA parokSamapyekaM sAkSAdivAdhyavasyataH pazyatazcAparaM prtybhijnyaiveymiti"| anyathA pratyakSatvaparokSatvayoH sAGkaryaprasaGgAjjAteravyApyavRttitve spaSTatAyA viSayatAvizeSarUpatve vA kiJcidaze parokSatvaM kizcidaze ca tasyAH pratyakSatvam, sAkSAdivetyasya sAkSAtkArasAmagrIsampattAvivetyarthaH, anumAnAdeH sarvathA parokSatvaM cAsanikRSTAMza eva, evaM ca pratyabhijJAtvamapi tadeveti viSayatAvizeSa eca mitho'ntarbhAvAnantarbhAvau ca vivakSAdhInAvityapi vadanti / nanu tathApi saMzayAdInAM lakSyatve saMzayAnadhyavasAyayoraspaSTayoravyAptiH, alakSyatve ca spaSTe bhrame'tivyAptiriti cet, na, pratiniyatavarNasaMsthAnAdyAkArAbhivyaGgathAyAH spaSTatAyAstatrAbhAvAttatra spaSTatApratItebhramatvAta, na ca bhrAntabhrAntijJasAGkaryam, bhrAntijJAnasya tat spaSTatAMze bhramatve'pi viSayAMze'tathAtvAt, na ca sAMvyavahArikAvagrahe'vyAptistatra pratiniyatamanuSyatvAdyAkArAbhivyaGgayaspaSTatAyA nirapAyatvAt / nanvevaM sAMvyavahArikatvaM yadi vyavahAranayAbhimatatvaM tadA'tiprasaGgo'vadhyAdAvapi spaSTatvena tadvyavahArAt, athApAramArthikatvaM tadapi tathA kAsnyainAspaSTatvarUpasya tasya vikalapratyakSe'bhAvAt kSAyopazamikatvarUpasyApi tasya tathAtvAt parajanyatvasyApi tathAtvAd / vastuto'vadhyAderguNajanyatve ca matizrutayorapi labdhIndriyaguNajanyatvAtpAramArthikaguNajanyatvAbhAvasyobhayatra tulyatvAt / athendriyavyavahitAtmajanyatvaM taditi cet, na, kuDathAderghaTasyevendriyasyAtmano'vyavadhAyakatvAditi cet, na, indriyajanyasya sAMvyavahArikatvenAvadhimanaHparyAyayostu vikalapratyakSatvena paribhASaNAt, kathamitthamiti cet, na, svatantraparibhASAyA aparyanuyojyatvAdAbhogakaraNe parAnapekSatvaM vA'pAramArthikatvavivakSAyAM tantramiti dig // 3 / / parokSalakSaNamAha spaSTatAkakSaNasya bhra. me'tivyApteravagrahe'vyAptezca pari. hAraH sAMvyavahArikatvasya praznapratividhA nAmyAM nirnnyH|| mardan Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %BCle parokSaM ca parApekSa-manumAnAdi sarvathA // yena saMvyahAreNA-dhyakSamaindriyakaM smRtam (jaguH) // 4 // parokSasya - parApekSaM parokSaM, tatvaM cAtmAtiriktajanyatvaM utpatcAvindriyAdyapekSatvaM vA'spaSTatvaM taditi tu vyAvahArikAH, taccoktaspa 4kSaNam, ekASTatvAbhAvo viSayatAvizeSo vetyanyadetat, niyatavAdyAkAraNApratibhAnamiti tu prAJcaH,tatraikAntataH parokSamanumAnAdikama indriya dantena parokSajanyajJAnasya sAMvyavahArikapratyakSatvenAtathAtvAt, evaJcaikAntataH pratyakSamapyavadhyAdikameveti sthitam / Aha ca-"egaMteNa parokkhaM tvamanumAnAliMgia-mohAiaMca paJcakkhaM // iMdiamaNobhavaM jaM, taM saMvavahArapaJcakkhaM / / 95 // ti" [ekAntena parokSaM laiGgikaM. avaghyAdikaM ca daH avadhyApratyakSaM / indriyamanobhavaM ytttsNvyvhaarprtykssm]| nanvasmadAdisAkSAtkArasya kuto naikAntataH pratyakSatvaM vivakSAmAtrasya vastusvabhA derekAntena vasyAkartumanyathAkartuM vA'zakyatvAditi cet, na, atra pratyakSaparokSapadayostadvyavahAraviSayaparatvAt, na ca nizcayasya na vyavahAropa pratyakSatvaM yogitvamiti vAcyam,zabdAbhilAparUpavyavahAre tasyApyupayogitvAt, yattu vyavahAranizcayAbhyAmevAsya spaSTAspaSTatvaM bhedAbhedavaditi, parokSatadasata, satoreva bhedAbhedayostAbhyAmavagAhanAttayorasatkaraNAkSamatvAt, anyathA vikalpavyavahAreNa zazazRGgamapi siddhayeta, siddhaye deveti cet, na, khaNDazaH prasiddhereva tatra tatra siddhayarthatvAt, anyathA "asato Natthi Niseho" ityAdi bhASyavirodhaprasaGgAditi vymutpshyaamH|| yadi vyavahAreNa na spaSTatAsiddhirapi tu saMzayAdhanavatAraniyAmakatvena tadApyasyaikAntaparokSatvamuktarItiM vinA na nivA | yamanojanyarayituM zakyam, etena 'vastusvabhAvo nizcayAdhIno vyavahArastu vyavahArAdhIna' ityuktAvapi na kSatiH // nanvandriyakajJAnasya paro jJAnasya saMvya vahAreNa kSatvapratipAdanamutsUtraM, sUtre tasya pratyakSatvenaiva pratipAdanAd / yadArSam-" paJcakkhaM duvihaM paNNattam / taM jahA-indiyapaccarakhaM joindiyapaJcakkhaM ceti," taba, "parokkhaM duvihaM paNNattam / taM jahA-AmiNibohianANaparokkhaM suanANaparokkhaM ceti" // | prtyksstv| syApondri Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM [ zrIjJAnA Neva prkrnnm|| // 4 // [ pratyakSaM dvividhaM prajJataM / tadyathA-indriyapratyakSaM ca noindriyapratyakSaM ca // ] [parokSaM dvividha prajJaptaM / tadyathA-AminibodhikajJAnaparokSaM zrutajJAnaparokSaM ceti // ] pradezAntare tasya parokSatvenApi pratipAdanAva,na cAbhinibodhakatvasya sAmAnAdhikaraNyena parokSatvapratipAdanAna sUtravirodhaH, aindriyakasya tasya pratyakSatve'pi laiGgikasya tasya parokSatvAt / evaM hi 'iMdiapacakkheMityatra pratyakSapade na lakSaNA'kSapratigatatvasya vyutpattinimittatve'pi spaSTatAyA eva pratyakSapadapravRttinimittatvAt, ata evAkSapadasyendriyArthakatve'pi na kSatiH, pratipUrvAdakSizabdAcavyayIbhAvApatyaiva na tAdRzaM rUpaM 'arza aaderco'saarvtriktvaat'ityaahuH| jJAnasya svasaMviditatvena pratyakSe'pi pratyakSavRttestadapISTamityanye, viSayatAyA vRttyaniyAmakatvAdidamayuktamityapare, tAdRzAdapi pratyakSazabdAt pratyayAntaramicchantyeke, na ca lakSaNavAdhAllakSaNA''vazyakI, lakSaNAsiddhau lakSaNabAdhastatsiddhau ca setyanyonyAzrayAditi cet, na, vyavahAreNa tathAbodhasambhave'pi vyutpattinimittameva pravRttinimittaM vyavasthApayatA nizcayena tathAbodhA'sambhavAduktavyavasthayaiva sUtropapatteH,tadidamabhipretyoktaM 'tathA ca sati matizrutayoH parokSatve tasyApi pAramArthikaM parokSatvameveti' sAmAnAdhikaraNyena bAdhAnavatArAcca na sAmAdhikaraNyena bodhakalpanApIti pratibhAti / yattu noindriyapratyakSAmityatra noindriyapadasya manothekatvAttannimittakaM jJAnaM pratyakSameveti, tadanAgamika, tatra noindriyapadasyendriyAbhAvArthakatvAdanyathA'payotAvasthAyAmapi bhAvino'vadhijJAnasyAmanaskapratyakSasya cAsAhaprasaGgAditi // 4 // nanvevaM kRtA saprasaGga vibhAgavyavasthA, na ceyamupapattimatI matizratayoH svAmyAdisAdharmyapratipAdanena tadabhedazaGkAyA evodayAta, na ca bhedagarbhasAdharmyajJAnAna tadudaya iti vAcyama, asAdhAraNadharmajJAnena tadudayAdityata Aha indriyanajJAnasya parokSasvakathanamutsUtramiti prazna pratividhAnam , tatrA nyapi zaGkAsamA dhAnAmyA carcitam // . LAPLOMAN // 4 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinne svAmyAdisAdharmyA - yadyapi matizrute // lakSaNAdikRto bheda - stathApi sphuTametayoH // 5 // sAdharmya khalvabhedo vaidharmyaM ca bhedaH, na cAnayorasamAvezaH, prameyatvAdinA sarveSAM sAdharmye'pi mitho bhedadarzanAt, evaM ca madi zrutayoH svAmyAdisAmye'pi lakSaNabhedAdaviruddho bhedaH / uktaJca - "sAmittAivisesA - bhAvAo mahasuegayA NAma / lakkhaNabheAikayaM, NANattaM tayavisesevi // 96 // " [ svAmitvAdivizeSAbhAvAdmatizrutaikatA nAma / lakSaNabhedAdikRtaM nAnAtvaM tadavizeSe'pi ] atha bhede lakSaNAdikRtatvaM tajjJAnajJApyatvaM sAdhyasAdhanayorabhede na sambhavatIti cet, na, zrutalakSaNena zrute mativaidharmyarUpasya tasya matyavRttidharmatvena sAdhyatve tadavizeSAcchrate zrutatvagrahe'pi matyavRttitvena tadagrahesi dvasAdhanAnatra kA zAditi // 5 // atha lakSaNAdayazva lakSaNa - hetu-phala-bhAva-bhede-ndriyavibhAga - valkA - SkSara - mUketarANi, tatra 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAtprathamaM lakSaNabhedamevAha - zrutaM zrutAnusAra syAnmatiranyatparokSajam // zrutaM zabdAtmakaM gauNaM, vyutpatyarthAttu ( tu) lakSaNe || 6 || zrutAnusAri jJAnaM zrutaM, tadananusAritve satIndriyamanojanyaM ca jJAnaM matiH / evaM ca - "indiyamaNonimittaM, jaM vibhANaM suANusAreNaM / / NiyayatthuttisamatthaM taM bhAvasuaM maI sesaM // 100 // " [ indriyamanonimittaM, yadvijJAnaM zrutAnusAreNa / / nijakArthoktisamartha, tadbhAvazrutaM matiH zeSam // ] ityatra indriyamanonimittamiti vizeSaNaM zeSamityatra yojyaM zrutAnusAritvasyaiva zrutalakSaNatve nijakArthoktisamarthatvavattasya svarUpavizeSaNatvenA'vyAvarttakatvAt zrutAnanusAritvasyAvadhyAdAva - |tiprasaktatvena tadvAraNAya matilakSaNe tu tadupayuktamiti, atha kiM tat zrutAnusAritvaM na tAvacchanda janyatvaM zabdAvagrahAdInAmapi tathAtvAt nApi taddhIjanyatvaM tadanuvyavasAye'tivyApteH, nA'pi padajanyapadArthopasthitijanyatvaM zAbdAtirikta zrutajJAnA'vyApteH, bhASyasaMvAdena |matizrutayoH svAmyAdi sAdharmyAda bhede'pi ka kSaNAdikRto bheda:, mati zrutayo lakSaNabhedanirUpaNaM, zratAnusA rive praznazva || Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA prkrnnm|| nApi padadhIjanyatvAvyabhicArijAtimattvaM, zAbdopamityatiriktAvyApteH, zrutanizritamatijJAne'tivyAptezca / syAdetava, zrutatvajAtiH sAkSAtparamparayA vA padadhIjanyatvaM na vyabhicarati, abhilApaplAvitAnAM ghaTatvAdInAmapi pacarAgatvAderivopadezasahakRtendriyavedyatvAt, anyathA kadAcidapyanAkalitaghaTapadasaketAnAM ghaTatvAdigrahaprasaGgAt, atha padyarAgatvAdikamapyupadezAsahakRtendriyavedyameva 'kAntivizeSavAnmaNiH pArAga' ityupadezastu padmarAgapadavAcyatvopamitAvupayujyata iti ceta. na, evaM satyanAkalitopadezAnAM padmarAgamahaM vedyItyanuvyavasAyaprasaGgAtpabarAgapadAbhilApaprasaGgAcca, matijJAnaM tu na tatheti na ttraativyaaptiH| na ca tathApi padadhIjanyatvAvyabhicArizrutanizritatvajAtimati matijJAne'tivyAptistasya saGketagrahazAbdabodhaprasUtasaMskArajanyatvaniyamAtsaMskArAdvArakajanyatvavivakSaNe zabdAnubhUtasmaraNAvyAptariti vAcyam , jAtipadasya jJAnatvasAkSAdavyApyajAtiparatve doSAbhAvAt , zrutanizritasyApi saMskAradvArA zrutAjanyatvAca, anyathA tasya smRtitvApatteH, atha "puvi suaparikammia-maissa jaM saMpayaM suaaiiaN| taM suanissi" ityAgamena vyavahArakAle zrutAnanusAritve sati zratAbhyAsapATavapramatatvasya nizrArthatve materdRDhatarasaMskAradvArA zrutajanyatvaM tasya nirvAdhamiti cet, na, tatrA'bhyAsapATavapadasya kSayopazamapATavArthakatvAt, anyathA saMskArasyAnubhUtamAtropanAyakatayA zrutanizrite zrutAnanubhUtAnAM nAnAdharmANAmabhAnaprasaGgAd, evaM sUtre'pi parikArmitapadaM paTakRtaparaM, matipadaM matilabdhiparamiti na ko'pi doSaH, anyathA tatra zrutAtItatvasyAnuktisahatvAtkAlavyavadhAnasya vivicya duhatvAt, maivaM, padadhIprayojakavivakSArUpazrutajJAnasya padajJAnAjanyatvena zrutatvasya padadhIjanyatvavyamicAritvAtparAgatvAdigraha iva ghaTatvAdigrahe'pyupadezAnapekSaNAcca, nApi sAbhilApatvaM, taddhi sAkAratvaM vA zandaviSayatvaM vAmilApa tatra zabdaja nyatvazabda dhIjanyatvapadajanyapadA yo'pasthitijanyatvapadadhIjanyatvAvyabhicArijAtimatvAnAM zrutA nusAritva rUpatAyA: khaNDanam / OM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogyatvaM vA, tritayasya tasya sAkAratvAcchandaviSayatvAdabhilApayogyatvAdidamava ghyAdAvativyAptaM bhASAvargaNAdimato'bhilApyajJAnasyaivAbhilApyaprayojakatvAcca, atha zabdoparAgeNArthAvagAhitvaM tat, taduparAgazca saMjJAsmRtijanyatAvacchedako viSayatAvizeSaH sa ca nAvadhyAdau tasya smRtyajanyatvAd, asti ca zrutajJAne sarvatra saH pUrvaM zabdArthayoH saGketagrahAdarthadarzanobuddhasaMskAreNa pratisambandhizabdasmaraNottarameva tadabhyugamAt, ata eva ghaTamanubhavAmIti zabdoparAgeNaiva tadanuvyavasAya iti cet, na, IhAdirUpamatijJAnAtivyApteH, saMjJAsmaraNAjanyazAbdabodhAdAvavyApteravagrahottaraM saMjJAsmaraNAvilambenaivehAdidarzanAcca, etena " zabdAnuparAgeNA'rthAvagrAhmavRttijJAnatvasAkSAdvyApyajAtimattvaM tat' ityapi nirastamiti cet, atrocyate, padadhIviSayakadhIjanyatvAvyabhicArijAtimattvaM tat, vivakSArUpa zrutasyApi padeSTasAdhanatAdhIrUpapadaviSayakadhIjanyatvAdupadeza nirapekSendriyajanyajJAnasya ca matijJAnarUpatvenAlakSyatvAt yadvA vyaktazrutasyaiva lakSyatvenA'vyaktazrutAvyAptyabhAvAt, athavA zabdAnuparAgeNArthAvagrAhyavRtijJAnatvasAkSAdvyApyajAtimattvaM tad asti hi sarvatra zrute'rthadarzanobuddhasaMskArapramRtazabdoparAgazAlitvam, na tu matijJAnAdau, avagrahAdirUpe tatra tadabhAvAt na ca saMskArajanyatvena smRtitvApattiH pratyabhijJAyA iva saMskArajanyasyApi zrutavizeSasyAtathAtvasambhavAt, na ca saMskAreNehAdyutpattikAle smRtyutpattyApattiH smRtisAmagrayapekSayA'nubhavasAmagrathA balavatvAd, athavA zrutajJAnAvaraNa karmakSayopazamaprayojya eva sarvatra zrute zabdoparAgaH, ata evaikendriyANAM tAdRzasaMskAravirahe'pi na kSatiriti / arthAvabhAsini zrute samAnasaMvitsaMvedyatayaiva padoparAga ityapare, pratyakSe vidyamAnatvamiva zrutajJAne padavAcyatvaM saMsargatayaiva bhAsate sa eva zabdoparAga ityanye, yattu zabdAnanuviddhaM jJAnameva nAsti / taduktaM " na so'sti pratyayo loke, sAkAratvazabdaviSaya. svAbhilApa yogyatvazadoparAgeNArthAvagAhityai tadanyatamarU pasya sAbhiLApatvasya zru tAnusAritva rUpatAyAH, khaNDanaM tatprati vidhAnaM ca / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA prakaraNam // RECEIRECEKAR yaH zabdAnugamAhate // anuviddhamiva jJAnaM, sarva zabdena gamyate // 1 // " iti vaiyAkaraNamataM tadasat, kevalArthadarzanaM vinA saMskArobodhAbhAvena zabdAni sAdarthabhAsakasAmagrathaiva zabdAvabhAsAbhyupagame cAvyutpannAnAmapi tadavabhAsaprasaGgAta, vyutpannAnAM vivicya padoparAgeNArthapratyayo'vyutpannAnAM tu sAmAnyata iti cet, arthavizeSe bhAsamAne zabdavizeSanirmAsasyaiva pratyakSasiddhatvAditi dig / nanu yadyete matizrutalakSaNe tadA, 'abhiNibujhaitti AbhiNiyohiaM, suNei ti suti sUtrokte lakSaNe kathaM samagasAtAmiti cet, atrAsAdhAraNadharmarUpalakSaNoktastatra ca vyutpattinimittarUpatadukteH, tathApi zrUyata iti zrutamiti karmavyutpattyA zabda eva zrutaM syAt, na cAyamAtmabhAva iti cet, vaktRmukhanirgatasya tasya zrotRzrutajJAnakAraNatvena vaktRzrutopayogasya ca vyAkhyAnAdau zabdakAraNatvenopacArAdeva tasya zrutatvAbhidhAnAt, paramArthatastu zruNotItei zrutamiti kartRvyutpacyA jIvAnanyazrutopayogasyaiva zrutapadapravRttinimittAkrAntatvAta // Aha ca-"jamabhiNibujjhai tamabhiNiboho jaM suNai te suaMbhaNi // saI suNai jai tao nANaM to nA''yabhAvo taM // 98 // [yadabhinibudhyate tadabhinibodho yat zRNoti tat zrutaM bhaNitaM // zabdaM zRNoti yadi sako jJAnaM tato nAtmabhAvastat ] suakAraNaM jao so suaMca takAraNaM ti to tammi // kIrai suovaAro, suaM tu paramatthao jIvo / / 99 // " [zrutakAraNaM yataH sa zrutaM ca tatkAraNamiti tatastasmin // kriyate zrutopacAraH zrutaM tu paramArthato jIvati // atrApi vyutpattyarthamupajIvya jAtigarbhalakSaNe na doSaH // 6 // __ yathAzrutaM lakSaNamavyAptiprasaGgaparihArAbhyAM samarthayati // kathamekendriyANAM tad, nUnaM suptayateriva // bhASAoMtrAdyabhAve'pi, kSayopazamasambhavam // 7 // zabdAnanaviddhaM jJAnamiva nAstIti baiyAkaraNamatasya khaNDanam, prakRtamatizrutalakSaNavilakSaNasUtrokta lakSaNasaGgatatvopavarNanaM OMG Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapyekendriyANAmavyaktaM zrutaM noktalakSaNAkrAntaM tathApi suptayatizrutasyoktajAtigarbhalakSaNAkrAntatvAd vyaktayutasyaiva lakSyatvAdvA na doSaH / / na cAvyaktazrute mAnAbhAvaH 1, svApAdyavasthottaramapi vyaktIbhavad bhAvazrutaM dRSTvA payasi sarpiSa iva prAgapyavyaktazrutasyAnumAnAt iti smprdaayH|| nanu bhAvazrutavyaktI bhAvasya na tajjAtIyazaktyanumApakatvaM paryAyavyaktedravyarUpazaktereva vyApyatvAt, tAvataiva sadasatkAryavAdanirvAhAt, anyathA'smadAdInAmapi kevalajJAnavyaktijAtIyatacchA ktaprasaGgAt, iti ceta, na, bhAvazrutena tadA svakAraNakSayopazamAnumAne tena tatkAryAvyaktazrutAnumAnamityAzayAd, vastutaH suSuptAdyavasthAyAmApa zvAsaprazvAsAdisantAno'vyaktacaitanyaprayukta eveti tena tadanumAnam, ata eva suptamUcchitAdInAM jalasekAdipratikAreNA'vyaktacaitanyamevAbhivyajyata iti anubhavaH, suSuptotthitasya ' sukhamahamasvAptaM na kiJcidavediSam' ityanubhavastu nakiJcitpadoparAgeNA'vyaktajJAnamevAvagAhate / syAdetat indriyavRttinirodhena suSuptau jJAnamanupapannaM, na ca tadaivAghrANopanIta kusumagandhAdi - mAnApatiH, janyajJAnatvAvacchinnaM prati tvaGmanoyogasya vijAtIyAtmamanoyogasya vA hetutvena tadAnIM tadabhAve janyajJAnamAtrasyaivAnupapatteriti, maivaM, dravyendriyoparodhe'pi tadAnIM bhAvendriyajJAnasambhavAddarzanAvaraNakarmaprakRtivizeSarUpAyAH suSuptervyaktacakSurdarzanAderevopaghAtitvAt,ata eva ''bhASA zrotralabdhiviraheNa suptayaterivai kendriyANAM bhAvazrutaM na bhavati' ityapi parAstaM, dravyendriyoparodhe'pi bhAvendriyajJAnavad bhASAzrotralabdhidravyazrutAdivaikalye 'pi teSAM bhAvazrutasambhavAd, vRddhisaGkocanAdinidhAna mUlanidhAnakAminIsparzajanitAtizayaliGgakAhAra bhayaparigrahamaithunasaJjJAnAM teSu sAkSAdupalambhAcca / Aha ca bhASyakAra:- "jai sualakkhaNameyaM, to na tamegiMdiANa saMbhavai // davtrasujhAbhAvammi vi, bhAvasuaM sutajaiNo vva // 101 // " [yadi zrutalakSaNametattato na tadekendriyANAM 2 lakSaNabhedAmmatizrutayorbhedaprasaGge zruto lakSa NasyAvyA ptyAdipari hAreNa niSTa GkanaM, ekendriyeSvapi zrutasiddhizva // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaraNaM shriijnyaanaajaivprkrnnm| // 7 // sambhavati // dravyazrutAbhAve'pi, bhAvazrutaM suptayateriva ] " bhAvasukhaM bhAsAso - aladviNo jukhae Na iyarassa || bhAsAbhimnuhassa jayaM, soUNa ya jaM havejjAhi // 102 || " [ bhAvazrutaM bhASAzrotra - labdheryujyate netarasya / bhASAbhimukhasya yat zrutvA ca yad bhavet ] " jaha suDumaM bhAviMdia - nANaM duvvidiAvarohe vi / / taha davvasuAbhAve, bhAvasu patthivAINaM // 103 // " [ yathA sUkSmaM bhAvendriyajJAnaM dravyendriyAvarodhe'pi // tathA dravyazrutAbhAve, bhAvazrutaM pRthivyAdInAm ] ti // paramamuni * vacanaprAmANyAcedamitthamavagantavyam / yattvarthagrahaNazaktirUpasya labdhIndriyasyArthagrahaNe vyApArarUpeNopayogendriyeNa vyavadhAnAdahetutvam, Akare vyavasthApitaM ca suSuptau jJAnAnutpattinirvvAhAyArthagrahaNavyApArarUpatvamupayogasya, tatpramANanirUpaNaprastAvAd vyaktajJAnamAzrityAvaseyam, anyathA sAmagrIsattve upayogAbhAvo'pi tadAnIM kuta ityatra kimabhidhAnIyaM syAd vinA kSayopazamavRtyalAbhaM, tadabhAve tu kSayopazamavizeSasyaivopayogahetutayA 'taddhetoH' iti nyAyenAntatastadvArArthagrahaNahetutvakalpanaucityAt // svata eva kevalino vihAya zeSasaMsAriNAM tAratamyena dravyendriyeSvasatsvapi labdhIndriyapazJcakAvaraNakSayopazamaniSpamA matirastyeveti paramamunivacanam // 7 // nanvevamekendriyANAmavyaktamatizrute iva vinigamanAvirahAdavyaktAvadhyAdiprasaGga ityAzaGkAyAmAha - na cAdhyAdikaM tat syA- dAgamAnupadezataH / tatkAraNaguNAbhAvA- dakSajanyatayA tathA // 8 // na khalvekendriyANAmavyaktaM jJAnamavaSyAdikaM bhavitumarhati, kevalajJAnasya tAvat kSAyikatvAd, avadhimanaHparyAyayozca kSayopazamasya tatkAryAdarzanena teSvanupadezAt uktazca - "evaM savvapasaMgo, na tadAvaraNANamakkhaovasamA || mahasuanANAvaraNa ekendriyeNya vyaktamati zrutasamarthanaM, teSu ca mati zrutavadavadhyAdisaMbhabAzaMkAnirA sazva // // 7 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kkhaovasamao maisuAI / / 104 // " [ evaM sarvaprasaGgaH na - tadAvaraNAnAmakSayopazamAt // matizrutajJAnAvaraNa-kSayopazamato matizrute ] ci // api cAvadhyAdau guNasya hetutvAt, tadvirahAdeva naikendriyeSu tadutpattisambhavaH, vyaktAvadhitvAderguNajanyatAvacchedakatvakalpane cAtigauravAt na ca vyaktamatyAdikalpane'pi vyaktamatyAdAvindriyAdihetutvakalpane samAnaM gauravamiti vAcyam, mItalabdhyAdAvanugatapratyAsattiviraheNa, indriyatvAdinA'hetutve viziSyataddhetutvAvazyakatvAt, atra cAnugatasya guNasya hetutvena tadasAmyAt, syAdetad, avadhijJAnasya bhavapratyayakatva - guNapratyayakatvAbhyAM dvaividhyAt, vijAtIyAvadhijJAna eva guNasya hetutvAt, tadvijAtIyamavyaktaM tadekendriyANAM bhaviSyati, yuktaM caitat matizrutayeordvayora vyaktatvakalpanApekSayaikasyaivAvastasvakalpanaucityAt, maivam, bhavapratyayike'pi tatra guNasya hetutvAttatra bhavanimittatAmAtreNaiva tatpratyayakatvavyavahArAd, bhavasya hetutve'pi devabhavAderviziSyaiva hetutvAt, pratyekamAdAyoktagauravasyAvizeSAcca, kizvAvadhyAderAtmamAtrajanyatvaM vyavasthitam, na caikendriyANAM jJAnotpattAvAtmamAtrAdhikAra iti na teSAmavadhyAdikamityAdyUhanIyam // 8 // ukto lakSaNabhedAnmatizrutayorbhedaH, atha hetuphalabhAvAcadbhedamupadarzayati zrutasya matipUrvatvaM zrutamityanayorbhidA || yaugapadyaM tu talabdhyo- riSTamevopayogayoH // 9 // 'maipuvvagaM sutam' ityAgamena hi zrutasya matihetukatvaM pratipAdyate, pUrvapadasya hetutvArthakatvAt, 'samyagjJAnapUrvikA puruSArthasiddhiH' ityAdau tathAdarzanAt pRdhAtvarthasya kAraNa evAnvayAt, tathAhi kAraNenaiva satA'nuprekSAdikAlInohAparaparyAyeNa matijJAnena zrutajJAnaM pUryate vRddhi nIyata iti yAvat, evazca dRDhasmRtirUpazrutajJAne Uhasya hetutvaM paryavasyati, tathAbhUtamatyaiva ekendriyeSva vadhyAdijJA nAbhAvasama rthanaM, hetupha labhAvAnma |tizrutayorbhedopadarzanopa kramazva Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha 191 savivaraNaM | PcAnyatastatprApyate, gRhyate paropadezazravaNAdirUpamatareva tadAhitasaMskAradvArA zrutahetutvAd, evaM ca zrutamAtra eva dravyazrutagrahaNasya zrIjJAnA- hetutvaM labhyate, tathAbhUtayaiva ca tayAJyasmai tad dIyate vyAkhyAyate, evaJca vyAkhyAnukUlazrutasaGkalpe tadiSTasAdhanatAmate hetutvaM vyajyate tathAbhUtayaiva ca matyA parAvarttanacintanadvArA gRhItaM zrutaM sthirIkriyate, itthaM cAvismRtyanukUladhAraNAcyA - prkrnnm|| pArarUpAyA materuttarakAlikaparisphUrtirUpazrutahetutvaM vyavasthApyate, yadyapi 'pRpAlanapUraNayoH' itipAThAtprAptyAdarnetaddhAtvarthatvam , tathApi prAptidAnayoH pUraNavizeSatvAd na kiJcidanupapanam , evaJca matizrute kAryakAraNabhAvAdeva parasparaM bhidyate // abhede savyetaragoviSANayoriva kAryakAraNabhAvAbhAvAta , Aha ca-"mahapuvvaM suamuttaM, Na maI suyapubbiA visesoyaM // puci pAlaNapUraNa-bhAvAo je maI tassa // 105 // " [matipUrva zrutamuktaM, na matiH zrutapUrvikA vizeSo'yam / pUrva pAlanapUraNabhAvAt yanmatistasya ] " pUrijjai pAvijai, dijai vA jaM maIi nA'maiNA // pAlijjai a maIe, gahiyaM iharA paNassejjA // 106 // " [pUryate prApyate dIyate vA yanmatyA nA'matyA // pAlyate ca matyA gRhItaM, itarathA praNazyet // ] yadyapi prAgabhAvAvacchinakAlasambandha evaM pUrvapadArtho natu kAraNatvaM gauravAt , akAraNe'pi pUrvapadavyavahArAcca, tathApyanvayavyatirekAmyA mateH | zrutahetutvAvadhAraNAdatra pUrvapadasya kAraNatve lakSaNA, na cAtra bIjAbhAvastAtparyAnyathAnupapattarevaitadvIjatvAt, tathAtAtparya vinatadabhidhAnasya niSprayojanatvAt, nanu jJAnAjJAnarUpayormatizrutayoH pRthak samakAlameva lAbhopadezAt kathaM tayorhetuhetumadbhAva, anyathApratipattoM tu matijJAnalAbhakAle zrutajJAnAlAbhAta, zrutAjJAnAnivRtiprasamAdanyajJAnasyAjJAnAnivattekatvAditi cet, labdhirUpamatizrutayorlAbhasyaiva yogapadyoktaH, upayogayostu tathAsvAbhAbyAtkramotpattereva vyavasthitatvAt, Aha ca-"nANANa hetuphalamAvAnmatizruta yo)dopadarzanaM tatra pRdhAtvarthaprapaJcanaM tatra bhASyasaMvAdaH pUrvapadasya 5 kAraNatvelakSaNAyAM bIjapradarzana CARE // 8 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 NNANANi ya, samakAlAI jao mahasuAI // to na sujhaM maipuvaM, mainANe vA suannaann||107|| iha laddhimaisuAI, samakAlAI, matizrutalanatUbaogo siM / / maipuvaM sumiha puNa, suovaogo maippabhavo // 108 // tti // [jJAne ajJAne ca samakAle yato matizrute / 15vyoH samatato na zrutaM matipUrva matijJAna vA zrutA'jJAnam // iha labdhimatizrute samakAle, natUpayogo'nayoH / matipUrva zrutamiha punaH, zruto- kAlatvena tapayogo matiprabhavaH] // 9 // atha zrutasya matipUrvatvamiva materapi zravaNajanyAyAH zrutapUrvatvamastItyavizeSa nirAkartumAha- 12 yorityatra na bhAvazrutajanyApi, dravyazrutabhavA mtiH|| na tasyAmasti vaijAtya-mutkarSo vA purskRtH||10|| bhASyasaMvAda: parasmAcchabdaM zrutvA prAdurbhavantI matirna bhAvazrutajanyA kiM tu dravyazrutaprabhavaiva, zravaNAnukUlakSayopazamodbodhakasya zabda- mate: bhAvasyaiva taddhetutvAd, anyAdRzazrutapUrvatvaM tu matene vArayAmaH zrutopayogAccyutasya matyupayoga evAvasthAnAd // Aha ca-"soUNa jA zrutajanyatvamaI me, sA suapunca tti teNa Na viseso // sA davvasuappabhavA, bhAvasuAo maI Natthi ||109||"[shrutvaa yA matirbhavatAM, sA zaGgA'pAkarabhutapUrveti tena na vishessH|| sA.dravyazrutaprabhavA, bhaavtaanmtirnaasti|]"kjjtyaa Na u kamaso, kameNa ko vA maI nnivaarei|| Nam dravyajaM tatthAvatthANaM, cuassa suttovogAo // 110 // " [kAryatayA na tu kramazaH, krameNa ko vA mati nivArayati // yattatrAvasthAna, cyutasya zrutopayogAt ||]tti // yadyapyanayoraviziSTamapi paupiyaM bhedakameva, tathApi vastugatyanurodhenAyaM prayAsa iti RjavaH, sammatiH ekajAtIyatve'pi vyaktipaurvAparyasambhavAjjAtyaiva paurvAparyasya bhedakatvAt tanirvAhakakAryakAraNabhAvavyavasthApana, tanihAya ca vizeSasamarthanaM saphalamiti yauktikaaH|| kAryakAraNabhAvena bhedanirUpaNApayikaprAsaGgikasUtrasamarthanAyedamiti saampdaayikaaH| nanu matirna zrutajanyetyasaGgataM zrutanizritamatijJAnasya zrutajanyatvAt, iti cet,na, zrutaprasUtakSayopazamavizeSasyaiva taddhetu zrutamatve ca vizeSasamarthanaM saphalakipIrvAparyasambhavAjjAtyaiva pAvApAyAparya bhedakameva, tathApi vastugatyamA CMC4 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 9 // tvAt, zrutajanyatAvacchedakajAtikalpane mAnAbhAvAd, astu vA tatra taddhetutvam, tathApyatra sAmAn sAmAnyato bhedopayogitayA grAhyaH, anyathA sAmAnAdhikaraNyena bhedagrahe'pi sAmAnyato bhedAgraheNa nyUnatvaprasaGgAd api ca paurvAparyeNa nirUpaNaupayiko'pi sAmAnyata evopajIvyopajIvakabhAva ityuktasUtraupayikatayApyuktotkarSa eva grAhya iti dig // 10 // matipUrvaM zrutamityatra vyAkhyAntaraM vidadhatAM keSAJcinmate dUSaNamAha her dravyataM prAhu-matipUrvaM na cAparam // teSAM bhAvazrutAbhAvo nirbIjA kalpanA punaH // 11 // matipUrvaM zrutamityatra zrutapadaM dravyazrutaparaM ' na hyavivakSitaM ko'pi bhASate,' yacca vivakSAjJAnaM tatkila matirityetanmatijanyatvaM dravyazrutasyaiva vyavatiSThata iti keSAJcidAzayaH, teSAM vivakSAjJAne prAptamapi bhAvazrutalakSaNamupekSamANAnAmanyatrApi tadapekSAyA anyAyyatayA bhAvazrutAbhAva eva prasajet, iti nimagnA'nayorvizeSacintA / Aha ca - "davvasuaM maipuvvaM, bhAsaha jaMnAvicintiyaM ke / bhAvasu assAbhAvA, pAvai tersi Na ya viseso // 111 // [ dravyazrutaM matipUrva, bhASate yad nA'vicintitaM kecit // bhAvazrutasyAbhAvaH prApnoti teSAM na ca vizeSaH / / ] na ca matizabdayorevAtra bhedacintA satAmaucitImazcati tadbhedasyAsandigdhatvenAcintanIyatvAt, na ca matipUrvatayA dravyazrutasya tato bhedo'pi materapi zabdapUrvatvenAvizeSAd / Aha ca - "davvasu buddhIo, sA tao jamavisesao tamhati [dravyabhutaM buddheH sApi tato yada vishesststsmaat||] vastuto'nayoH sAmAnyato hetuhetumadbhAvAbhAvena sAmAnyato bhedA'sAdhanAkyUnatvamapi, tasmAd bhAvazrutaM matipUrvamityeva vyAkhyAnaM samyag, anyathA zrutapadasya zabde lakSaNA nirbIjA syAt, tathAhi kimatrAnvayAnupapattyA lakSaNA''zrIyate, tArtyAnupapanyA vA, nAdyo bhAvazrute janyatvAnvayasyA'bAdhAt, na dvitIyaH, matau zruta janyatAva cchedakavaijA tyAbhAva: sa tipUrvaM zrutamityatrotka vizeSAdaraH vyAkhyAntareM dUSaNaM tatra bhASyasa mmatiH // // 9 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'suNei tti suaM' ityatra vyutpatyarthagRhIte zabde matijanyatvatAtparyAnupapattyA tadAzrayaNasya vaktumayuktatvAd, bhedacintAyA aprastutatvena tatra tajjanyatvatAtparyAnAkalanAt, syAdetat, matyAdIyamAnasya zrutasya zabdadvAraiva matijanyatvAttatra tatpUrvatvaM pratipAdyamAnaM zruta eva paryavasyatIti, maivam, etAdRzamatipUrvatvasya sarvatrAsambhavAt etena dravyazrute matipUrvatvapratipAdanasya bhAvazrutabhedacintau - payikatayA nArthAntaratvamityuktAvapi na kSatiH, nanvevamatra dravyazrute vyutpattyarthAnusaraNamapyayuktamanaupayikatvAt, iti cet, na, bhAvazrutalakSaNatvena tasyopAdeyatvAd / / Aha ca - "bhAvasu maipuvvaM, davvasuaM lakkhaNaM tassa // 112 // [bhAvazrutaM matipUrva, dravyazrutaM lakSaNaM tasya ] atra lakSyate gamyate'neneti lakSaNaM liGgamityartha ityAhuH, vastuto lakSaNaM lakSaNaghaTakamityartho'pi prAguktarItyA'nusaraNIyaH, evazvaca kAryabhUtena lakSaNaghaTakena vA zabdena svakAraNIbhUtasya svaghaTitalakSaNalakSyasya vA vivakSArUpasya bhAvazrutasyaiva lakSaNAt, tatra matitvapratipAdanaM pareSAM viparItamiti dhyeyam / / Aha ca - "suavibhANappabhavaM, davvasuamiyaM jao vicinteuM // pubi pacchA bhAsaha, lakkhijjai teNa bhAvasu // 113 // " [bhutavijJAnaprabhavaM dravyazrutamidaM yato 'vicintya // pUrvaM pazcAd bhASate, lakSyate tena bhAvazrutam // |] // 11 // atha nandyadhyayane matizrutayoH kAryakAraNabhAvena bhedapratipAdanAnantaraM svasthAne samyaktvamidhyAtvaparigrahAttayorbhedapratipAdanAyedaM sUtramasti, tadyathA / "avisesiA maI mainANaM maiannANaM ca visesiA maI sammadiTThissa maI mahanANaM, micchAdiTThissa maI mahaannANaM || avisesiaM suaM suanANaM suaannANaM ca visesiaM suyaM sammaddihissa suaM suanANaM, micchadiTThissa suaM suaamANaMti" [ avizeSitA matirmatijJAnaM ca matyajJAnaM ca // vizeSitA matiH samyagdRSTermatirmatijJAnaM, midhyAdRSTermatirmatyajJAnaM / / evaM avizeSitaM zrutaM zrutajJAnaM zrutAjJAnaM ca vizeSitaM zrutaM samyagdRSTeH zrutaM zrutajJAnaM, mithyAdRSTeH vyAkhyA ntare zruta padasya dravya zrute lakSaNA bIjAbhAvaH vyutpattyartha nusaraNaupavimikaphale bhApyasaMvAdaH tayoH sambaktvamithyAtve vivecite na disUtra vAdAt Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA prkrnnm|| RECENCE zrutAjJAnam ] ato'trApyenamartha bhASyasampradAyamanurundhAno'nuvicadiSurAhamatizrute nirvizeSa, jJAnAjJAne vizeSite // samyagdRzAM hi te jJAne, ajJAne kudRzAM punaH // 12 // samyagdRSTimithyAdRSTibhAvenA'vizeSitA matirevocyate na tu matijJAnaM matyajJAnaM vA, sAmAnyapadena vizeSAnabhidhAnAt, vizeSA'bhAne sAmAnyasyApyabhAnApattiH,iti cetana,tathApi sAmAnyarUpeNa vizeSabhAne'pi vizeSarUpeNa tadabhAnAd, evaM cAvizeSi- tAmAMtarityasya vizeSabodhakasamabhivyAhAravinirmaktamatipadajanyabodhaviSayo matirityarthaH, na ca matijJAnamatyajJAnayorapi vastutastAhazabAdhaviSayatvAt, avizaSitamativyavahArApattirityAzakyama,matijJAnamavizeSitA matiriti vyavahAromatijJAnatvAvacchedenAvAdazavAviSayatvamavagAhate tasyAsambhavAditi tavama evaM samyagadRSTitvavizeSitA matimaMtijJAnama, mithyAdRSTitvavizeSitA ca matyajJAna, eva zrutApa jnyeym|| Aha ca-"avisesiyA maicciya, sammaddihissa sA minaann|| maiannANaM micchA-diddhissa suaMpi emava // 114 / / [vizaSitA matireva samyagdRSTaH sA matijAnama // matyajJAnaM mithyAdRSTeH zratamapyevameva / / atra matijJAnamatyajJAnayometiriti sAmAnyasaMjJA, matijJAnaM matyajJAnazceti vizeSasaMjJA draSTavyA // 12 // nanu yathaiva matizrutAbhyAM samyagdRSTighaTAdikaM jAnIta vyavaharati ca tathA mithyAdRSTirapIti kathamekasya jJAnamaparasya cAjJAnamiti vyavasthetyatrAha AvazaSAtsadasato-bhevahetutayA tathA // yAdacchikatayA'jJAnaM, mithyAdRSTeH phalaM vinA // 13 // mithyAdRSTijJAnaM hi sadasatorvizeSa na pratipadyate.sarvathA ghaTa evAyAmityavadhAraNe paTagatAnAmapi prameyatvAdInAmatathAtvenAdhyavasAyAta, anyathA paTagatadharmadvArA paTarUpatAyA api tatra sambhave 'sarvathA ghaTa evaM' ityavadhAraNAnupapatteH, evaM sarvaprakAraghaMTo'stye avizeSi-- tamatizrutayomatizratave vizeSitayozca tayoH samyagdRSTermatizrutajJA natve mi* thyAdRSTarmatyajJAnazrutAjJAnatve // 10 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RUS vetyavadhAraNe tatrA'satAmapi paTatvAdInAmadhyavasAyaH, anyathA sarvathApadatyAgaprasaGgAd, evaM viparyastatvAdeva bhavakAraNa tat, bhavahetuSu hiMsAdiSu mokSahetutvAdhyavasAyAta, mokSahetuSu vA'hiMsAdiSu bhavahetutvAdhyavasAyAd, yAdRcchikopalambharUpaM ca tad, viratilakSaNaM phalaM vinA phalazUnyaM ca, ityetehetubhirajJAnamevedam ||aah ca-"sadasadavisesaNAo, bhavaheujadicchiovalaMbhAoM // nANaphalAbhAvAo, micchaddihissa anANaM // 115 // " [sadasadavizeSaNAd bhavahetutvAdyadRcchopalaMbhAt / jJAnaphalAbhAvAd mithyAdRSTarajJAnam // ] tti // 13 // nanu ghaTa evAyaM ghaTo'styevetyevamevAdhyavasAyaH pareSAmapi natu sarvathetyAkArastatra ca vizeSaNakriyAsagauvakArAbhyAmanyayogavyavacchedAtyantAyogavyavacchedayoreva lAbhAtka sadasadavizeSa iti ced , ucyate / sarvathA'nuparAgeNa, ghaTadhIrjJAnameva naH // kayazcitparasattAyA, ApattI cenna tadgrahaH // 14 // yadi hi ghaTe kathaJcidanyayogavyavacchedaH kathazcideva cAstitvAtyantAyogavyavacchedo'dhyavasIyate tadA jJAnameva tat, anyathA tvajJAnameva, nahi ghaTabhine paTAdau prameyatvAdinApi yogo ghaTe vyavacchidyate, na vA paTAstitvAderapi ghaTe'tyantAyogavyavaccheda iti / atha ghaTe ghaTAbhinaniSThabhedapratiyogitAvacchedakadharmavacamanyayogavyavacchedaH, astitve ca ghaTaniSThAtyantAbhAvApratiyogitvamatyantAyogavyavacchedaH sarvathAstyeva, nahi tAzapratiyogitAnavacchedakadharmavatvaM tadabhAvaH, yena sarvathAtvavyAghAtaH, kintu taadRshdhrmvttvaabhaavH| na ca tAdRzadharmavati tAzadharmAbhAvo virodhAdapratItezva,naca sarveH prakArairiti sarvathArthaH, kintu tadabhAvAnadhikaraNatve satIti cet,na, pratiyogimatyapi pararUpeNa tadabhAvAta, vizeSagrahe ca kathaJcitapakSaprasaGgAd, adhakaH syAdvAdarahasye vistaraH // 14 // nanu tatrApi kathametadajJAnama, kathaJcitpakSagrahAta.kiJcaivamapyavadhAraNavinirmaktaM nirvikalpakAdikaM kathaM mithyAdRzAM na jJAna, ROAAAAAAAMA5 mastamnnamruinod mithyAdRSTemaitizrutayorajJAnatvehe| tavo nirUpitAH sa bhA'nuparAge jJAnatvamanyathA tvajJAnatva miti | darzitam // MOVALUM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savikaraNaM zrIjJAnA REK rNava prkrnnm|| // 11 // anamaanadaanaamanamnnnnnnnnnnn nacasyAtpadavinirmokAttasyAjJAnatvaM nAma, samyagdRzAmapi syAtpadavinirmANa kvacidajJAnadarzanAsaMsargatayA syAtpadArthaviSayatAyAstvanyatrA'pyanivAraNIyatvAt,samyagdarzanasyaiva tAdRzasaMsargakajJAnahetutvam iti cet,na, tathApi samyagdRSTisambandhino'saMsargakasyAvagrahasyAjJAnatvaprasaGgAt, kizca saMvAdipravRttijanakatAvacchedakaM tadvati tatprakArakatvalakSaNaM prAmANyaM mithyAdRzAM jJAne'tivyAsaM, avyAptaM ca samyagdRSTisambandhisaMzayAdau, iti car3he, ucyate jJAnaM tadapi saMvAdi-pravRttijanakaM ytH|| ajJAnaM bandhahetutvA-nmokSA'hetutayA'thavA // 15 // vyavahAropayikaM hi jJAnatvaM mithyAdRzAM jJAne'styeva, tathApi nizcayato bandhahetutAvacchedakamajJAnatvamapi tatrA'stIti jJAnamapi tadajJAnamityeva nizcIyate, nanu jJAnejJAnatvakalpane mAnAbhAvo mithyAdarzanaviziSTajJAnatvenaiva viziSTabandhahetutvasambhavAta, iti ceta, na, mithyAdarzanaviziSTajJAnatvena jJAnaviziSTamithyAdarzanatvena vA hetutetyatra vinigamakAbhAvAd, mithyAdarzanajJAnatvayoH sambandhabhedena vyAsajyavRttyavacchedakatA'sambhavAt, anyathA daNDaviziSTacakratvAdinApi hetutvaprasagAva, na ca jJAnatvAjJAnatvayorasamAvezo pathagdhamayostayoH samAvezAjjAtisAGkayesyApi kvacidadoSatvAd nanu mithyAdazenAviratikaSAyayogAnAmeva tattabagdhahetatvopadezAtsAmAnyato bandhavizeSa mithyAdarzanatvena mithyAdarzanajanyatAvacchedakajAtivyApyajAtyavacchinnaM prati camithyAdapitvenaiva hetatA prAmANikI 'yatsAmAnyayoH' iti nyAyAt, jJAnaM tu tatsahabhUtatayA tatrA'nyathAsiddhameveti na tasyAjJAnatvena taddhatuteti cet, na, mithyAdarzanadvArA'jJAnasya hetutve dvayorhetutvasamarthanAt, athavA mithyAdRSTijJAne samyakpravRtyAdidvArA mokSahetutAvacchedakajJAnatvAbhAva evAjJAnatvaM, na coktajJAnatvavyApyatvamasyAstviti vAcyam,samyagdRSTisaMzayAdau vyabhicArAt,na caikavi mithyAdRSTijJAne vyavahAraupayika jJAnatvaM nizcayato'jJAnatvam , para praznapati|vidhAnazca / / A H ASKAR MERAREP // 11 // Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EKAR zeSavati vizeSAntarAbhAvena sAmAnyAbhAvAbhyupagame'tiprasaGga iti vAcyam, ekasAmAnyavati sAmAnyAntarAbhAvasyaiva svIkArAd, dvayoH sAmAnyayorekapadavAcyatAyAmeva nayavibhAgAdyatsAmAnyavatyetatsAmAnyAbhAvastatsAmAnyameva mithyAtvodayajanyatAvacchedaka, bandhahetutAvacchedakazcAjJAnatvameveti prAcyapakSa eva yukta iti cet,na, ajJAnatvena bandhAhetutAyAmetatpakSasyaiva yuktatvAta, iti dig|| itthameva bandhahetutvAdayo hetavo jJAnatvagamakAH sambhaveyuriti sarvamavadAtam // 15 // ukto hetuphalabhAvAnmatizrutayorbhedaH, atha bhedabhedAttamabhidhAtumAhavakSyamANabhidAbhAjo-retayorathavA bhidA / vizeSanizcaye jaati-bhedaanumitigocrH|| 16 // matijJAnasyAvagrahAdayo'STAviMzatirmedAH, zrutajJAnasya cAGgAnaGgapraviSTAdayazcaturdaza vakSyanta iti bhedabhedAdanayo do ghaTitaH, nanvavAntarabhedasya na sAmAnyabhedAnumApakatvam, anyathA pRthivyAdyanyatamabhedasya dravyabhedAnumApakatvaprasaGgAt, iticet, na, tatra sAdhyAbhAvavati hetusandehAdananumiteH, atra tu sAdhyAbhAvavati hetvabhAvanizcayenAnumityapratirodhAt vyAptigrAhakAdAgamAdeva sAdhyasiddhAvapi sisAdhayiSayA tadagrahadazAyAM vA'numAnAvatArAtpakSatAvacchedakAvacchedena // Aha ca-meyakayaM ca visesaNa-mavAvIsaivihaMgameAI [bhedakRtaM ca vizeSaNamaSTAviMzatividhAGgabhedAditi vaidharmyamasiddhameva sAdhyata itypyaahuH||16|| samarthito bhedabhedAd bhedaH, athendriyabhedAd bhedamamidhAtumAhaathavendriyabhedena, bhedaH sidhyettyoiiyoH|| zrutaM pUrvagate yasmAt , tadbhavapratipAdanam // 17 // spssttH|| Aha ca-"iMdiavibhAgaovA,maisuameo jao mihiaa116||" [indriyavibhAgatovAmatizrutamedo yato'mi | bhedabhedAnma tizrutayobhaidAbhidhAnaM, indriynibhaagaaddeshbhidhaanorkrmshc| CASSAULI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA rNava prakaraNam // hitam ]tti ||puurvgtaabhihitN cedama-"soiMdiovaladdhI, hoi suaM sesayaM tu mainANaM // mocUrNa davvasuaM, akkharalaMbho a sesesa // 117 // [ zrotrendriyopalabdhirbhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam // muktvA dravyazrutaM, akSaralaMbhazca zeSeSu // ] ti // 17 // imAmeva gAthAM yathAbhASyaM saprasaGgaprabandhena [vivarISurAha-] zrotrendriyopalabdhIti-padArtha vyAptisiddhaye // dravyabhAvazrute grAthe, ucitAdvigrahadvayAt // 18 // zrotrendriyopalabdhirityatra zrotrendriyeNa zrotrendriyasya vA upalabdhiH iti tatpuruSeNa bhAva zrutam, zrotrendriyAdupalabdhiyesyeti bahuvrIhyAzrayaNena ca dravyazrutaM sagRhyate,evamupayuktasya vadata ubhayazrutamapi ubhayavigrahAzrayaNAd grAhyam // 18 // zrotrendriyolabdhiH zrutamityasya sAvadhAraNatvAdviparItAvadhAraNamavabudhyamAnaH zaGkatezrotrendriyopalabdhizceta, zrutamevAvadhAryate // taddvArakaM matijJAna-mucchidyata tadA na kim / // 19 // yadi zrutameva zrotropalabdhistadA tasyA matirUpatvAsambhavAta zrotrAvagrahAyabhAvena materaSTAviMzatibhedAH samucchioran, yadi ca sA matistadetaduktyasaGgatiH, ubhayaM cetsngkrH| Aha ca-"soovaladdhi jai suaMnaNAma souggahAdao buddhI / / aha buddhI to Na suaM, ahobhayaM saGkaro NAma // 118 // zrotropalabdhiryadi zrutaM na nAma zrotrAvagrahAdayo buddhiH|| atha buddhistato na zrutaM, athobhayaM saMkaro nAma ] // 19 // atrocyate zrotropalabdhirevAtra, zrutaM na zrutameva saa|| zabdaH saivetyapavyAkhyA, tbhedaandhikaartH|| 20 // atra hi gabhya evakAro vizeSaNana saha yojyate, tanmahimnA ca 'caitro dhanurdhara, ityatrevAyogavyavaccheda eva pratIyata iti. indriyavi|bhAgAnmatizrutabhedAmi dhAne sAkyor3atAyAH pUrvagatagA| yAyA bhA SyAnusAri| vivrnnm|| RECEKAcy | // 12 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotropalabdhireva zrutamiti paryavasAne'pi tasyA matirUpAyA api smbhvaanoktdossH|| Aha ca-"soindiovaladdhI, ceva sukaM na u taI suaMceva ||soindiovlddhii vi, kAi jamhA minaannN||122||" [zrotrendriyopalandhireva, zrutaM na tu sA zrutameva ||shrotrendriyoplbdhirpi,kaacidysmaanmtijnyaanm ] kecittu 'zrotrendriyopalabdhirityatra kevalabahuvrIhyAzrayaNena zrotrendriyopalabdhiH bhutameva zabda eva,sa ca bruvataH zrUyata iti zrutaM, zaNvatastu zroturavagrahAdinA manyata iti matirityubhayamupapannam,upapannAzcASTAviMzatirapi materbhedA' ityAhuH, tatra,dhAtvarthamAtrabhedena zabdasya dravyazrutamAtratvApratighAte dvaividhyAbhAvAt, Aha ca-"keI bintassa suraM, saddo suNau maitti taMNa have // savvocciasaddo, davvasuaMtassa ko bheo?||119||"[kecitthvtH zrutaM zabdaH zRNvato matiriti tad na bhavet // yatsarva eva zabdo, dravyazrutaM tasya ko bhedaH1] vastutastvetadavadhAraNoktirna matizrutajJAnayorbhedanirUpaNaupayikI zabdabhedanirUpaNaM tvanadhikRtamityarthAntarama, yadi ca zrotrendriyopalabdhipadArthaH zabdavijJAnameva kAryatayA copacArAcchabda evetyucyate tadApi vaktRzrotagatatvena tasyAtizayAbhidhAnaM zrutvA avatazca saiva matiH, tadeva ca zrutamiti sAryam , pAramparyazrutocchedazca syAta,Aha ca-"kiMvA nANehigae, saddeNaM jai asaddavinnANaM // gahiaMto ko bheo,bhaNao suNao ca jo tss||120||" [kiM vA jJAne'dhikRte ? zabdena yadi ca zabdavijJAnaM // gRhItaM tataH ko bhedo, bhaNataH zRNvatazca yastasya] "bhaNao suNao va suraM, taM jamiha suANusAri viNNANaM ||dohN pi suAIaM, jaM viNNANaM tayaM buddhI // 121 // " [bhaNataH zRNvato vA zrutaM, tavadiha zrutAnusAri vijJAnaM / / dvayorapi zrutAtItaM, yadvijJAnaM tadbuddhiH] kizca zabdavijJaptiH zabda evetyukte kiM kena saGgatamiti zrotrendriyopalabdheH zeSAkSaralAbhasya ca zabdavijJAnatvapratipAdanenaiva phalataH zrutatvapratipAdanamanAkAGkSitameva zrotrendriyopala indriyavibhAgAnmatizrutabhedAbhidhAne sAkSyoddhatAyAH pUrvagatagAthAyA bhASyAnusArivivaraNam // Koice rAsasa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R savivaraNa zrIjJAnA // 13 // bdhau matitvavilakSaNazrutatvasiddhAveva zeSe matijijJAsApravRtteH, api ca zrotradvArikApyupalabdhirna zabda eva, ekakAraNaparizeSApAtAt indriyavibhAzabdAjanyatvasya niramilApatvasya vA vyAvRttireva zrutatvavyApikAvadhAraNaphalameveti cet,na, tathApi vyApakadharmapuraskAreNa taddharma- gAnmatizruvacAnizcayasyAhatya vyApyadharmapuraskAreNa tadvattAsaMzayAnivartakatvAt, anyathA idaM dravyameveti nizcaye iyaM pRthivI na vetitabhedAbhidhAsaMzayAbhAvaprasaGgAta, evaM cazeSandriyAkSaralAbhe matitvazaGkApi na nivarteta tatra tadvilakSaNazrutatvApratipAdanAcaniyatazabdajanya- ne sAkSyoDhatvapratipAdane cokta eva doSaH, yattu zrotrendriyopalabdhipadaM sAmilApajJAnaparam, iti sAmilApajJAnaM zrutameveti tadbhinaM tu tAyAH pUrvamatirevetyatra tuzabdasyaivakArArthakatvopapattiH, tabaitadvyAkhyAnasyendriyavibhAgAnupayogitvAt, na ca tadvibhAgalabhyAbhidhAna- gatagAthAyA mevedam, arthAntaratvAta, kivaM zeSendriyAkSaralAbhe matitvazaGkAnivRttaye ' avakharalambho a sesesu' ityabhidhAnaucitye'pi bhASyAnusAzeSapadasya yathAvadarthAnupapattarityapavyAkhyAnametat, // 20 // tuzabdazcAtra samuccayArthaka eveti vyAcaSTe rivivaramaterapi zrotradhItvAt, tuzabdo'tra samuccaye // nA'vadhAraNavandhyatva-mekatraivAvadhAraNAt // 21 // Nam // zrotrAvagrahAdirUpAyA materapi zrotropalabdhirUpatvAt, tuzabdo'tra samuccayArthakaH, tathA ca zrotrAvagrahAdikaJca zrotrAtiriktendriyajanya jJAnaM matiH, iti paryavasyati, na cAtrAvadhAraNaM sambhavati saprayojanaM vA, ekatrAvadhAraNAdeva vibhAgopalambhAdetAdRzatuzabdavyAkhyAnAdapi sa mAtibhedabhaGgAnApattiM samarthayati / Aha ca-"tusamuccayavayaNAovakAI soiMdiovaladdhIvi / / mairevaM sati souggAhAdao honti mibheaa||||123||" [tusamuccayavacanAdvA, kaacicchrotrendriyoplbdhirpi| matirevaM sati zrotrAvagrahAdayo bhavanti matibhedAH // 21 // nanu zeSaM matijJAnamityukte patrAdigataM akSaravinyAsarUpaM matijJAnaM mA prasAMkSIditi "mottUNaM SAHARASHTRA ASPBER Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHEKS dannasuraM" ityuktaM tatra tasya dravyazrutatve kiM mAnaM kathaJca zeSendriyAkSaralAbho na matirityAzaGkAyAmAha indriyavibhAvyaJjanAkSaravad dravya-zrutaM lipyakSaraM matam ||bhaavshrutN varNalAbhaH, zeSaM tu mtirissyte|| 22 // gAnmatizcalipyakSaraM dravyazrutaM vyajanAkSaravadityatra bhAvazrutakAraNatvAt, itiheturgmyH|| yadAha-"pattAigayaM suakAraNaM ti, saddo bva tabhedAbhidhAteNa dvvsuaN|| bhAvasuyamakkharANaM, lAbho sesaM mainANaM // 124 // [patrAdigataM zrutakAraNamiti zabda iva tena dravyazrutam ||bhaavshrut- hata ne sAkSyomakSarANAM, lAbhaH zeSaM matijJAnam ] nanu dravyazrutatvamatra sAdhyam, tacca bhAvazrutakAraNazrutatvameveti hetusAdhyayorabheda iti cet, na, tAyAH pUrvadravyazrutavyavahArIvaSayatvasyaiva sAdhyatvAd, hetau kAraNapadasya niyatAnvayavyatirekapratiyogitvaparatvAdvA, nanu bhAvazrutaprayojaka- 15 gatagAthAyA tvamAtra, vyabhicAri vyanjanAkSarasAdhAraNaM, paramparayA ca na lipyakSarasya zAbdajJAnAnukUlatvaM tAdRzAnupUrvIkalipyakSarajJAnA- bhASyAnusAjanyatAdRzAnupUrvIkavyaJjanAkSarajJAnottarameva padArthopasthityA zAbdabodhodayAd, na ca vyajanAkSareNeva lipyakSareNA'pi rivivrnnm|| samamarthasya sambandhagrahAttato'pyAhatya tadupasthitiriti vAcyam , arthAvyutpannAnAM tataH zabdasyaivopasthityAjyatrApi tadupasthitidvAraiva tasyArthopasthApakatvAta, sAdhutvAdyabhAvena tasya zAbdavodhAhetutvAceti cet, na, vyajanAkSarAdiva lipyakSarAdapi paTvAkalitasaGketAnAM jhaTityevArthopasthiteH, sAdhutvasya sarvatrAtantratvAdarthopasthitikAraNatatkAraNasAdhAraNaprayojakatvasyaiva vA vyavahArAnukUlatvAtsampradAyabhaGgasya vipakSabAdhakatarkatvAdityAhanIyam, labdhyakSaraM tu zrutAnusAritvAt , bhAvazrutaM na matiriti zeSa matijJAnamiti suvyvsthitm||aah ca-"bhAvasuamakkharANaM lAbho sesaM mainANaM // " [bhAvazrutamakSarANAM lAbhaH zeSa matijJAnam ||]tti // 22 // nanu yadi zeSAkSaralAbho'pi zrutaM tarhi zrutaM zrotrendriyopalabdhirevetyavadhAraNaM bhagnamityata Aha HI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM| zrIjJAnA rNava prkrnnm|| 14 // ROCRACKECTUREMEMORE zrutatvaM na jahAtyeva, lbdhirkssrgrbhinnii||shrotrndriyoplbdhiH sA, yato yogyatayA smRtaa|| 23 // indriyAvamA zeSendriyadvArakajJAne'pi pratibhAsamAnamakSaraM zrotrendriyopalabdhiyogyamiti zrotrendriyopalabdhireva tat / Aha ca-"jaha 12 gAnmatizrusuamakkharalAbho, na NAma soovaladdhireva suaN|| soovaladdhirevakkharAI suisambhavAo" ti // 125 // // [yadi zrutamakSaralAbho na [ madAvAnAma zrotropalabdhireva zrutam // zrotropalabdhirevAkSarANi atisNbhvaaditi]||2|| nanvevaM dravyazrutasyopalabdhiviSayasya tathAtva- ne sAkSyoddhasamarthane'pyakSaropalabdhastathAtvamasamarthitaM na khalu sApi zrotragrahaNayogyA, na cAbhilApasya tathAtve tadAkArapariNatajJAnasyApi tathA jatAyAH pUrva tvam , pariNAmapariNAminoH sarvathaikatvAbhAvAt , evaM sati kevalabahuvrIhyAzrayaNaprasaGgAca, iti cet, ucyate-zeSAkSaralAbho'pi gatagAthAyA zrutAnusAritayA saGketagrahamapekSamANaH sAkSAtparamparayA vA tadanukUlA zrotrajanyAM padadhiyamupajIvatIti zrotradvArikopalAbdhareva | bhASyAnusAsA, na cendriyAntaramapi tatra dvAramityavadhAraNAnupapattiH, zrotrAdvArakatvavyAvRttareva tatphalatvAdasmAdevAvadhAraNAdindriyavibhAga: rivivarasaGgacchate, anyathA dvayorapi matizrutayoH sarvendriyApekSAyA avizeSAdityAzayenAha Nam // avadhAraNamAzritye-ndriyabhedo'pi yujyate // upekSyameva vyAkhyAna-mato niravadhAraNam / / 24 // tathAvidhaviruddhadharmAdhyAsalakSaNabhedopayikAvadhAraNenaiva hi matizrutayorindriyabhedo yujyate, vinA'vadhAraNaM tadalAbhAt, atha zrutaM zrotropalabdhireveti sAvadhAraNavyAkhyAne zeSAkSaralAbhAsaGgraheNAnanvayAt zrotropalabdhipadasya tadyogyatvArthakatayA 'akkharalaM- | bhosesesu' ityabhidhAnAnupapatteH, naca tatrotsargavyApta matitvamapodituM tadabhidhAnaM, prathamArthAnupapatteH, na cAkSaralAme zrutAbhedAnvayAdeva tadapavAdo, vAkyabhedaprasaGgAt, na ca dvitIyArtha eveyaM prathamA, akSaralAbhapadasya zrutAnusAryakSaralAbhaparatayA dravyazruta iva tatrApi IP // 14 // SHAR Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muktvetyanvayasambhave'pyaprAmANikAvabhAktivyatyayakalpanAnAcityAt, tasmAniravadhAraNavyAkhyAnameva samyak phalato'vadhAraNalA- indriyavibhAbhAccendriyavibhAgopapattiriti cet, na, ekA'vadhAraNalAmebhyabhajanAzaGkayA tadabhidhAnAt, ata evobhayAvyabhicArasthale'pi niya- gAmmatizrutamadvayAbhidhAnaM tatra tatropavIkSyate // 24 // nanu yadi zeSAkSaralAbhaH sarvo'pi zrutaM tarhi avagraharUpaiva matiH syAt, ityata Aha- bhedAbhidhAne bhAvaH zrutAkSarANAM yaH, sa eva zrutamiSyate / IhAdayo materbhadA, nocchidyeran kuto'nyathA // 25 // sAkSyo'dhRtA yadi sarvo'pyakSaralAbhaH zrutaM tavakSarAnuviddhA IhAdayo'pi zrutarUpA eva prasajeyurityavagrahaikamUrtireva matiH paryavasyet,tasmAcchratA- 14yA:"soiMdinusAryakSaralAbha eva zrutamiti // Aha ca-" sovi hu suakkharANaM, jo lAbho taM suaMmaI sesA // jai vA aNakkharacitra, 6 ovalabdhIsA savvA Na pvttjjaa||126||" [so'pi khalu zrutAkSarANAM yo lAbhastacchrataM matiH shessaa|| yadi vA'nakSaraiva, sA sarvA na pravartata] itthaM | ti"pUrvagatavyAkhyAtA 'soiMdiovaladhdhIti' puurvgtgaathaa||25|| athAgrimapUrvagatagAthAsambandhAya "davvasuaMbhAvasuaM,ubhayaM vA kiM kahaM gAthAyA viva hojjtti| ko vA-bhAvasuaMso, davAisuaMpariNamaja // 127 // " [dravyazrutaM bhAvazrutaM, ubhayaMvA kiM kathaM vA bhvediti|| ko vA tavaraNasamAptiH bhAvazrutAMzo dravyAdizrutaM pariNameta ] ti // bhASyoktAM saGgatimanuvadati / bhASyoktAdravyabhAvazrute yugmaM, kiM kathaM vA bhavediti // kiyAn bhAvabhUtasyAMzo-dravyAdItyanubhASate // 26 // grimapUrvagata dravyazrutaM bhAvazrutamubhayazrutaM vA kiM kathaM ca tadbhavetkiyAnvA bhAvazrutasya bhAgo dravyazrutamubhayazrutaM vetyanubhASitumimAM gAthA- gAthAsaGgamAha-pUrvagatapraNayanapravaNa:-"buddhiddiDhe atthe, je bhAsai taM sujhaM maIsahi // iyaratthavi hojja suzra, uvaladdhisamaM jai bhaNejjA tishc| ||128||[buddhidRsstt'rthe yAnbhASate tatazrutaM matisahitam // itaratrApi bhavet zrutaM, upalabdhisamaM yadi maNet] // 26 // imAmeva vyAcaSTe Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RE savikravaM zrIjJAnA indriyavibhAhai gAnmatizruta bhedAbhidhAne 'buddhidiDhe atthe MUR buddhayA buddhigatAnAn , vadato yubhayazrutam // dravyato'nupayuktasya, bhAvato jAnataH param // 27 // buddhayA dRSTAnAn matisahitAn yAn bhASate tadravyabhAvalakSaNamubhayazrutam, atra buddhizabdo matizabdazca zrutatAtparyakaH, nirUpaNaprayojakavivakSArUpajJAnasya prayogasamakAlInopayogasya ca matirUpasyAsambhavAt, ubhayatvaM cAtra prayogopayogAbhyAM bodhyam, na tu vivakSayA, tayA sahakaviziSTAparatvarUpobhayatvAsambhavAt, anupayuktasyaiva vadato dravyazrutam, athAnupayuktasyaiva prayogo bhavati nopayuktasya, prayogakAla eva tadadhInArthopayogasyAsambhavAt, tathA ca kathamayaM vibhAga iti cet, na, sopayogaprayogAbhidhitsayA kevalaprayogAbhidhitsayA ca prayogadvaividhyasambhavAdvArthAdiSucchinnajvAlAdRSTAntenaiva vopayoga iti vyaktamadhyAtmamataparIkSAyAm, tadidamabhipretyAha-"je suabuddhidiDhe suamaisahio pabhAsaI bhaave|| taM ubhayasuaMbhaNNai, dabbasuaM jeu annuvutto||129||"[yaan zrutabuddhidRSTAna,zrutamatisahitaH prabhASate bhaavaan||tdubhyshrutN bhaNyate, dravyazrutaM yAMstvanupayuktaH] atrAbhASamANasyaiva zrutabuddhayA paryAlocayatastu bhAvazrutameveti sAmarthyagamyaM, sAmarthya ca na tat bhAvazrutameveti sAdhye dravyobhayazrutabhinnatve sati zrutatvam, evakAreNa sAdhyArthasyApi tAdRzasya paryavasAne hetusAdhyAbhedaprasaGgAt, kintu prayogAkAlInazrutatvameveti bodhyam // sUtre tu zrutapadasyobhayazrutaparatayA'nupayuktasya vadato dravyazrutamevetyapi sAmarthya gamyameva, evazca dravyazrutaM bhAvazrutamubhayazrutaM vA kiM kathaJca bhvedityaakaaNkssaaHpuuritaaH||27|| atha dravyazrutamubhayazrutaM vA bhAvazrutasya kiyAnaMza ityAkAMkSApUraNopayikamuttarArdha vyAkhyAyate tAtparyata: kevalazrutakAle'pi, tadA''tmanyubhayabhutam / bhavedyadhupalabdhArthAn , sarvAn vaktuM kSameta saH // 28 // Sideos iti pUrvagata gAthAyA | bhASyAnusAripUrvArdhaviva raNam // // 15 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KRICKR sya " iyarattha vi hojja suaM uvaladdhisamaM jai bhaNijjA // 128 // " ityasyAyamarthaH, itaratra bhAvazrute, bhavedravyazrutamu-14 indriyavibhAbhayazrutaM vA, yApalabdhisamaM bhaNet prAkRtazailyA sahasya samabhAvanipAtanAtsamazabdasya tulyArthakatvAtsamakAlArthakatvAdvo- mAnmatizrutapalabdhyA sahopalabdhitulyamupalabdhisamakAlaM vA bhaNed, atrAcantayoH sahabhAvayaugapadyayoH sAmAnyena grahaNAdIpsitArtha- bhedAbhidhAne siddhiH, tadidamAha-" iyaratthavi bhAvasue, hojja tayaM tassamaM jai bhaNijjA ||nn ya tarai tattiyaM so, jamaNegaguNaM tayaM tatto uktapUrvagata. ||130||"[itrtraapi bhAvazrute, bhavettattatsamaM yadi bhaNet // na ca tarati, tAvatsaHyadanekaguNaM tattataH] " saha upalabdhIe vA, ICIgAthottarArddhaupalabdhisamaM tayA va jaM tulaM / jaM tassamakAlaM vA, Na savvahA tarai votuM je ||131||"[shoplbdhyaa vopalabdhisamaM tadA vA yattulyam / / yattatsamakAlaM vA na sarvathA tarati vaktum] evaJca dravyazrutAdubhayazrutAccAnantaguNaM bhAvabhutaM prAptamiti smprdaayH|| bhASyAnuvyaktIbhaviSyati cedamupariSTAta, bhAvayute dravyazrutamaprasaktamiti sUtre zrutapadaM prAguktazrutapadasamAnArthakamubhayazrutaparameva, na caivaM sArivivatacchabdena tasya parAmarzo yujyeta, sUtrakRtAMgatervicitratvAt, na caikavizeSa vizeSAntaramApAdanAImiti, itaratretyasya kevalabhAvazrutotpattikAla ityarthaH / evaJca tadA bhAvazrutasAmagrIsattve'pi dravyazrutasAmagryabhAvAdumayazrutAbhAvo, na bubhayamatiriktamasti, pratyekAtiriktasamudAyAbhAvAdityetattAtparyam // 28 // athAna keSAzcinmatizrutabhedopayika pUrvArddhavyAkhyAkau- 181 zalamapahastayitumudbhAvayati matyA saha tayA dRSTAna, avato dhubhayazrutam / / dravyato'nupayuktasya, tadekAlocanaM matiH / / 29 // 'buddhiddidve' ityatra buddhayA matyA dRSTeSvartheSu madhye atra 'varNeSu kSatriyaH zUra' ityatreva madhyArthe saptamI, ekavacanaM bahu Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM savivaraNaM zrIjJAnA rNava prkrnnm|| ACCOC5 vacanArthakaM jAtyabhiprAyakaM vA, buddhayA matyA dRSTAn yAnarthAn matisahitAn bhASata iti sammukhInaiva vyAkhyA, tacchratamupayogaprayogAbhyAmubhayazrutaM bhvti| nanu matisAhityaM kathamarthAnAM vizeSaNamananvayAditi cet, atrAhuH-maIsahiyamityatra matyupayoge vartamAnasya vaktugrahaNAt , tasya matyupayogasAhityenArthAnAmapi taduparyata iti| ata evAha-"keI buddhiddidve, maisahie bhAsao suaNti|"[kecid buddhidRSTAn matisahitAnmASamANasya zrutam // ] idaM ca bhASyAnurodhAduktam, sUtre tu maisahiyamityatra matisAhityasya kriyAvizeSaNatvalAbhAnmatyupayogasahitam, matidRSTArthabhASaNaM zrutamiti sammukho'rtha eva yukto, nahi matisahitA bhASyamANA arthAstava , api tu tAdRzaH zabda iti // ata evAha-tatsahitaM yathA bhavatyevaM yAn bhAvAn bhASate iti anupaktasyaiva vadato dravyazrutaM, abhASamANasya padArthamAtrapaphalocanaM tu matiH,iti matizrutayorbheda iti // 29 // tadetaddaSayati kecidAhuridaM, tanno, yuktaM bhAvazrutavyayAt / nAdhikyaM nAnyathAtvaM vA, bhASAvyApArato mteH||30|| ___ tadidaM vyAkhyAnamayuktaM bhAvazrutocchedaprasaGgAt, nahi prayujyamAnaH zabdo matijJAnaM vA tad, ata eva nobhayaM pratyekAbhAve samudAyAbhAvAd, Aha ca-"tattha // kiM sado mairubhaya, bhAvasuaM savvahA'juttaM // 132 // [tatra kiM zabdo matirubhayaM, bhAvazruta sarvathA'yuktam ] " sado tA davbasu, mairabhini-bohi na vA ubhayaM / / juttaM, ubhayAbhAve bhAvasuaM kattha taM kiM vA // 133 // [zabdastAvadravyazrutaM matirAbhinibodhikaM navA ubhy|| yuktaM, ubhayAbhAve, bhAvazrutaM kutra tatkiM vA] na ca bhASApariNatikAle matAdhikyamupakSayo vA jAyate. na vA bhASArambha evAtra vizeSastasya tatsvarUpaparAvRtyasahatvAva, anyathA dhAvanavalganAdikriyAnantyAnmaterAnantyaprasaGgAt, atha dravyazrutasAmagrUthA eva bhAvabhratasAmagrItvAnmatidRSTArthaprayogasamAnakAlIna upayogaH zrutameva indriyavibhAgAnmatizrutabhedAbhiSAne uktapUrvaga tagAthAyA vyAkhyAnA ntarasya khaNDana | bhASyAnusA reNa EARCHES Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BROKARUARok / tasya ca matijanyatayA matitvaM zrutatvaM cetyubhayamapyaviruddhamiti cet, na,evaM sati zrutohAdyAmilApasthale'vadhyAdimUlakAbhilApasthale | ca tatprasaGgAt, tadidamabhipretyAha-"bhAsApariNaikAle, maIe kimAhiyamahavanahataM vA-bhAsAsaMkappavisesametao vA suamajuttaM // 134 // " [bhASApariNatikAle mateH kimadhikamathavAjyathAtvaM vA // bhASAsaMkalpavizeSamAtrato vA zrutamayuktam // ] // 30 // nanu mateH zrutahetutvAt nAvadhyAdisthale tatprasaGgaH, zrutAnusArAbhAvAca nAzrutAbhilApasthale'pItyata Aha matyA zrutAnusArasyA-zrayaNAjanyate zrutam // iti cecchatasaGkalpaH, zrutamevAvadhAryatAm // 31 // zrutamanusRtya matijJAnena yadi zrutajJAnaM janyate tarhi bhASAsaGkalpo'pi zrutAnusAritayA zrutameva syAt, na tu matiriti buddhyA matijJAneneti vyAkhyAnamanupapannam ||31||ssaashcidevottraarddhvyaakhyaanmdhryti itarotpattikAle ca, zrutaM syAditi durvacam // bhinnahetukatAsiddheH, svsvaavrnnbhedtH|| 32 // itaratra kevalamatijJAnotpattikAle, tadA zrutaM syAdyadhupalabdhisamaM bhaNedityAdyApAdanAnaI, tadA zrutajJAnasAmagrIvirahanizcayena tadanApatteH, bhinnalakSaNAvaraNatvena dvayorvyavasthitatvAt, na ca tadA zrutalabdhisattvAttadApattiH, vizeSasAmagryabhAvena tadabhAvAtsA ca paropadezAhadvacanAdyanusArarUpA, ata evAha-"iyaratthavi mainANe, hojja suaMti kiha taM suaM hoi // kiha va suaM hoi maI, salakkhaNAvaraNabheAo ||135||"[itrtraapi matijJAne bhavecchtamiti kathaM tacchrataM bhavati // kathaM vA zrutaM bhavati matiH, svalakSaNAvaraNabhedAt // ] paravyAkhyA bAdhakatva(bAdhitArtha)gocarA bhrAntaiva nisargAta iti na kinycidett||32|| zrutopalabdhAnAM tu bahutvAdeva kAtsnyena vaktumazakyatvaM kauzalamAdadhAnasya mati vazrutaM na syAdeva dravyazrutatvaM tu tatra nigadyamAnaM hRdyamapItyAzayenAha indriyavibhA gAnmatizrutabhedAbhidhAne uktapUrva gAthottarAIvyAkhyAnAntarasya mASyAnusArikhaNDanam // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvaraNaM zrIjJAnA navaprakaraNam // // 17 // sAmprataM zabdahetutvAnmatidravyazrutaM bhavet // zuddhA tu sA tadA tatsyAd, yadi jJaptisamaM bhaNet // 33 // matidRSTAnarthAnmatyupayogena bhASamANasya dravyazrutarUpazabdakAraNatayA matirdravyazrutatvamAskandedeva, prayogAnukulA ca matistu tathAtvamaznuvIta, yadi nAma matimAnupalabdhisamaM maNituM zaknuyAt, Aha ca - " ahava maI davvasuattameu, bhAveNa sA virujjhejjA / / jo asuakkharalAbhau, taM maisahio pabhAsejjA / / 136 / " [athavA matirdravyazrutatvametu, bhAvena sA virudhyeta // yo'zrutAkSaralAbhastaM matisahitaH prabhASeta / / ] "iyarammi vi mainANe, hojja tayaM tassamaM jai bhaNejjA // Na ya taraha tattiyaM so, jamaNegaguNaM tayaM tatto // // 137 // " [itarasminnapi matijJAne, bhavettatsamaM yadi bhaNet // na ca tarati tAvatsa yadanekaguNaM tattataH // ] nanu yuddhApi matiH zabdakAraNatvAtkuto na dravyazrutaM nahi kAryamajanayato'pi kAraNasyAkAraNatvaM nAma, araNyasthadaNDAderghaTAhetutvaprasaGgAt kiJcaitadvyAkhyAnasyAvirodhAbhidhAna sAvadhAnatvena matidravyazrutayorbhedanirUpaNopayikatve'pi matizrutayostannirUpaNAnaupayikatvamiti cet, na, sahakAriyogyatAyA eva dravyaghaTakatvAt uktAtidezena zrute'pi tadbhedalAbhena prayogabhedena matizrutayorapi bhedalAbhAcca [ cAnunA viprayoge'pyAtmAnamalabhamAnAH zabdAH pArvaticchAyeM] / / [ atrAzudhdhamavabhAsate ] / nanUpalabdhitulyaM bhaNitumazakyamityatra ko heturityata Aha asvAbhAvyAd bahutvAcca, na sarvatra girAM gatiH // api prajJApanIyAnA-mananto'zo nyabandhi yat ||34|| matyAdyupalabdhArthAnAmanabhilApyatvasvabhAvAdeva vaktumazakyatvaM, yadyapi katipayAstairapyabhilApyA eva tathApi zrutAviSayatvena teSAmanabhilApyatvaM bodhyaM, bhASye zeSopalabdhipadaM vA zrutopalabdhyayogyatvaparam, yattu kazcidAha na santyevAnabhilApyA bhAvA indriyavibhAgAmmatizru tabhedAbhidhA ne ukta pUrva tottarArdha vyAkhyAna vizeSasya bhASyAnusA rihRdyatopadarzanam // // 17 // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 abhidheyatvasya kevalAnvayitvAt, iti, tacucchaM, sarvamabhidheyaM prameyatvAdityatrAbhidhAviSayatvasya sAdhyatve siddhasAdhanAdanamilApyAnAmapyanabhilApyapadAbhidheyatvAt, tattatpadabodhyatvaprakAritvAvacchibhecchAviSayatvasya sAdhyatve kvacidekasyeva sarvasyApi saGketagrahAsambhavena vipakSabAdhakatarkaviraheNAprayojakatvAt na ca vipakSasyA'bhidhAnAnabhidhAnAmyAM vyAghAta eva tadbAdhakastarkaH, anabhidhAne'pi vastusvarUpApracyuteH, atha na saGketamAtramabhidhA, AdhunikasaGketiteSvapi tatprasaGgAt sargAdau vA'smadAdisaGketAnutthAnAcca, kintvIzvarecchaiva sA, tasyAzca nityatayA na kAraNavirahaprayukto viraha iti tadviSayatvameva sArvatrikamanumeyamiti ceta, na, zAbdabodhAnukUlasaGketamAtrasyArthopasthApakatvAtsargAderasiddherIzvarasyApya siddhestajjJAnaviSayatvasyeva tadicchAviSayatvastha sAdhyatve'pyuddezyAsiddhestadicchAvizeSaviSayatvasya sAdhyatve'prayojakatvAd, arthAnAM bAhulyena zabdAnAM cAlpatvena sarvatra tadaprasarAt, na hi tattatkSaNeSvevAnanteSu vizeSapadaprayogaH sambhavI, kimaGga zeSeSu bhAveSu, na colabdheSvapi bahutvaM hetubhavitumutsahate, tathApi phalAbhAve svarUpAyogyatvameva heturiti tatrAsvAbhAvyameva heturuktaH, upAyasyopAyAntarAdUSakatvAdvA, tadidamAha - " kaha mahasuovaladdhA, tIraMti na bhAsiuM bahuttAo // savveNa jIvieNa vi, bhAsaha jamaNaMtabhAgaM so // 138 // " [ kathaM matizruteApalabdhAstIryante na bhASituM bahutvAt // sarveNa jIvitenApi, bhASate yadanantabhAgaM saH / / ] "tIraMti Na vottaM je, suobaladdhA bahuttabhAvAo || sesovaladdhabhAvA sAbhavvabahuta obhihiA || 139 ||" [ tIryante na vaktuM zrutopalabdhA bahutvabhAvAt // zeSopalabdhabhAvAH svAbhAvyabahutvato'bhihitAH ] nanu matizrutopalabdhArthAnAM kathamIdRzaM bahutvaM yadanantabhAga eva kRtsnenAyuSA bhASyata iti cet, ucyate, tadanantamAganibandhasyaiva sUtroktatvAt, Aha ca " kaco ettiyamettA, bhAvasuamaINa pajjayA jesiM // indriyavibhA gAnmatizrutabhedAbhighA ne sarvArthAnAM .va.mayogyatvaM bhASyAnusAricacitam // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyavibhAsavivaraNaM 18| bhAsai aNaMtabhAgaM, maNNai jamhA sue bhnniy||140||"[kut etAvanmAtrA bhAvazrutamatyoH paryAyA yeSAm // bhASate'nantabhAgaM gAnmatizruta. zrIjJAnAbhaNyate yasmAcchte'bhihitam] "paNavaNijjAmAvA, aNaMtabhAgo u"aNabhilappANaM / / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtabhAgo suanibaddho" * bhedAbhidhAne rnnv||141|| [ prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastvanabhilApyAnAm // prajJApana yAnAM, punrnntbhaagHshrutnibddhH||] evaM ca 4 matizrutopalabhAgakAreNa guNakArAnumAnAdanantaguNatvaM teSAM siddhamiti bhAvaH // 34 // uktamevopapAdayitumAhaprakaraNam // bdhArthAnantaata eva ca pUrvajJA, nUnaM ssttsthaangaaminH|| samAkSarA apyasamAH, zrutAbhyantarayA dhiyA // 35 // bhAga edha yato'bhilApyabhAvAnAmanantabhAga eva sUtre nibaddho'ta eva puurvjnyaanaaN||"anntbhaaghiinne vA,"asaMkhijjabhAgahINe vA,saMkhijja bhASyataityabhAgahINe vA, saMkhejjaguNahINe vA, asaMkhajjaguNahINe vA, aNataguNahINe vA" iti sUtroktaM hInatvaghaMTitaM, "aNaMtabhAganmahie vA, sya bhASyAasaMkhejabhAgabbhahie vA, saMkhejjabhAgabbhahie vA, saMkhejjaguNabbhahie vA, asaMkhejjaguNanmahie vA, aNataguNabbhahie vA" iti | sUtroktaM cAdhikyaghaTitaM SaTrasthAnagAmitvaM sgcchte| sarvazrutArthanibandhe ca sarveSAM saamyaapttiH|| nanu hInAdhikabhAvaH kathaM sarveSAM nusAryupapAcaturdazapUrvavittve / ucyate, tAvadakSaralAbhAvizeSe'pi tadabhyantaramativaiSamyAna, nanvevamapi zrutApekSayA na paTUsthAnopanipAto'pi tu danam // matyapekSayeti cet, na, zrutAbhyantaramaterapi zrutAnusAritayA zrutasvarUpatvAt ||tdidmaah-"jN coddasapuvvadharA, chaTThANagayA paropparaM hoti // teNa u aNatabhAgo, pannavANijjANa jaM suttaM // 142 // " [yaccaturdazapUrvadharAH SaTrasthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena tvanantabhAgaH, prajJApanIyAnAM yatsUtraM // ] " akkharalaMbheNa samA UNahiA hu~ti maivisesehiM / te uNa(viya)maIvisese, suanANamaMtare jANa / / 143 // [ akSaralAbhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / / tAnapi ca mativizeSAn, zrutajJAnAbhyantare // 18 // RESTAURUGRE ER Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KARA duH|| 35 // nanu padajanmaMzAt, iti ceta, ucyane vA mithastayoH // 36tvA jAnIhi ||"je akkharANusAreNa, maIvisesA tayaM sujhaM savvaM // je uNa saaNiravekkhA, suddhaM ciya taM maimANaM // 144 // " indriyavibhA[ye'kSarAnusAreNa, mativizeSAstacchrataM sarvam // ye punaH zrutanirapekSAH, zuddhameva tanmatijJAnam // ] atra 'suanANaM ceva 15 gAnmatizru. jANAhi ||[shrutjnyaanmev jAnIhi ] iti pAThamupekSya 'suanANamaMtare jANa' [ zrutajJAnAbhyantare jAnIhi ] iti pAThakaraNaM tabhedAbhidhAcaivayovaiyarthyAcchandobhaGgabhayAdaGgAbhyantarAdipadavadabhedArthakasyAbhyantarapadasyAtisAnidhyavyaJjakatvAcchtapadasya caturdazapUrvazrutArtha ne sAkSyoddha tAyAH pUrvakatve'bhyantarapadasya tjjaatiiytvbodhktvaadvetyaahuH|| 35 // nanu padajanyaM jJAnameva zrutaM, tadupajIvijJAnAntaraM tu matireva, nahi gatagAthAvA tadapajIvitvena tatvaM nAma, pratyakSopajIvitvenAnumAnasyApi pratyakSatvaprasaGgAt, iti cet, ucyate bhASyAnusA zrutAnusAriNI buddhi-matireva yadISyate // tadA SaTsthAnatA bhajyet, svasthAne vA miyastayoH // 36 // rivivarayadi padajanyo bodha eva zrutaM tadanusArivizeSamAnaM tu manasopanIyamAnaM matireva, tarhi zrutasyApi mananalakSaNena matitvAtaducchedaprasaGge kathaM matizrutayoH SaTsthAnanivezavyavasthA,astu vA tat zrutaM tathApi tasya prayogAdhInatvAtprayogasya saGkhyeya Nam // varSAyuSAM saGkhyeyaviSayasyaiva sambhavAta svasthAne saGkhyeyenaiva nyUnAdhikabhAvavyavasthA syAnmatijJAnasya ca sarvadA prayujyamAnAnantaguNaviSayatvAnmatizrutayomitho'nantataiva sA syAditi zrutasya svasthAne matizrutayozca mithaH ssttsthaanopnipaatocchedH|| Aha ca-"kei abhAsejatA, suamaNusarao vi je maivisesA / / maNNaMti te mai ciya, bhAvasuAbhAvao tamo // 145 // kiha maisuanANaviU, chaTThANagayA paropparaM hojA // bhAsijjaMtaM mottuM, jai sabbaM sesayaM buddhI // 146 // " [ kecidabhASyamANAH zrutamanusaratopi ye mativizeSAH // manyante tAnmAterekha bhAvazrutAbhAvatastamo // kathaM matizrutajJAnAvidaH SaTsthAnagatAH parasparaM NEERI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA JOKES rNava prakaraNam // // 19 // PRECAMERCULOSE bhveyuH|| bhASyamANaM muktvA yadi sarva zeSakaM buddhiH||] evaM ca zrutAdavagatamidamiti pratyayA'vizeSAcchAbdabodhasyeva hata indriyavibhAtadanusAriNo'pi zrutatvaM nirbAdhaM tasya smRtitvAnumititvAdinA sahabhAvAvirodhAt, na caivamanumAnasyApIndriyApekSayA gAnmatizru| aindriyakatvaM syAd , iSTatvAt, kevalaM zrutAnusAriNi zrutasyeva tatrendriyANAM nAtizayenApekSeti tatvam // 36 // tadevaM zrutasvarUpA-4 tabhedAbhidhAbhidhAnaprakAreNa buddhiddiTe ityAdigAthA vyAkhyAtA, atha bhASyakAroktayA dizA matizrutabhedonayanAnukUlatayeyameva vyAkhyAyate-Ta ne sAkSyor3ha buddhyA sAmAnyayA dRSTAn , bhASate sambhavena yAn // zrutopayuktaste tasya, atamanyA matiH smRtaa|| 37 // tAyAH pUrva ___'buddhiddiDhe' ityatra buddhizabdo matizrutasAmAnyabuddhayarthako, 'matisahitamityatra' matizabdazca zrutatAtparyakaH, bhASata ityatra gatagAthAyA yogyatvamAkhyAtArthastacca taddhe tuvikalpAzrayatvaM zrutapadaJca bhAvazrutArthakamiti zrutopayuktaH san buddhidRSTayadarthabhASaNAnukUlavika- bhASyAnusAlpavAn yastasya teA viSayaviSayiNorabhedopacArAd bhAvazrutaM bhavantIti pryvsito'rthH|| iyaM dhanabhilApyaviSayiNI zrutamana rivivaranusRtyaivAmilApaviSayiNI ceti sAmAnyabuddhi dRSTatvaM cArthAnAM zrutadRSTAnAmapi matidRSTatvaniyamAtsambhavati / evaJca zrutopayuktasyaiva Nam // vikalpayato bhAvazrutaM, tadanupayuktasyaiva tu matiriti tayorbhedAttathAtvam ||aah ca-"sAmannA vA buddhI, maisuanANAI tIi je diDA // bhAsai sambhavametaM, gahina u bhAsaNAbhittaM // 147 // maisahi bhAvasuaM, taM niyayamabhAsao vi mairanA // maisahiyaMti jamutra, suovauttassa maavsuaN||148||" [sAmAnyA vA buddhimatizrutajJAne tayA ye dRSTAH // bhASate sambhavamAtraM gRhItaM na tu bhASaNAmAtram / / matisahitaM bhAvazrutaM tabiyatamabhASamANasyApi matiranyA // matisahitamiti yaduktaM | zrutopayuktasya bhAvazrutam // ] 'sahitamityasya' kriyAvizeSaNatve tu bhASaNayogyatvasya dhAtvarthatvAdyadviSayakazrutopayogasa * // 19 // AAAAAAAA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ wwwwwwwwwwcom PAKKAKEKORECAUSA hitabhASaNayogyatAvAn yastasya te mAvazrutamityarthaH // 37 // avadhAraNavidhimupadarya phalitamupadarzayati indriyavibhAzrutameva na te kintu, zrutaM bhASata eva yAn / pariNAmo dhvanereva, zrutaM tadbhajanAmateH // 38 // gAnmatizrutayAna sambhavato bhASata eva tacchratamityavadhAraNaM yuktam, na tu te zrutameveti amilApyagocarayA matyApi tadavagAhanAta, 18. bhedAbhidhAne na ca zrutopayogena bhASyamANAH zrutameveti kuto na vaktuM yuktaM, teSAmeva kadAcinmatyApi bhASaNasambhavAta, evaM ca zrutaM dhvani- sAdayodhdhRtA. pariNAma eva zrutopanItazabdagocarasyAsyAMtalpavikalpatvaniyamAnmatijJAnaM tvamilA yAnabhilApyaviSayakamiti tatra tad- yAH pUrvagatabhajanetyanena vaidhayeNAnayormedaH // Aha ca-"je bhAsai ceva tayaM, suraMtu nau bhAsao suaM ceva // kei maIe vi diTThA, jaM gAthAyA bhAdavvasuacamukyanti // 149 // evaM dhaNipariNAma, suanANaM ubhayahA maimANaM / bhimasahAvAi, tAI to bhiNNarUvAI | pyaanusaari|| 150 ||"[yaan bhASata eva tat, zrutaM tu na tu bhASamANasya zrutameva // kecinmatyApi dRSTA yadravyazrutatvamupayAnti // vivaraNam // evaM dhvanipariNAma, zrutajJAnamumayathA matijJAnam // yadbhivasvabhAve te tato bhinnarUpe // ] // 38 // iyaratthavItyAdi vyAcaSTe itaratrApi zabdasya, pariNAmAd bhavecchUtam // matyA zrutopalabdhyA vA, yadi nAma samaM bhaNet // 39 // itaratra matijJAne zabdapariNAmarUpazrutadharmadarzanAcchratatvaM tadA kalpyeta yadi tatra yAvanta upalabdhiviSayA arthAstAvanto bhaNanayogyA maveyuH, na ca bhaNanayogyAbhaNanayogyobhayaviSayatvAnmatarmatizrutobhayarUpatvamastviti vAcyaM, bhaNanayogyAnAmapyarthAnAM matijJAnena zrutApalabdhyeva zrutAnusAreNAbhASaNAta, tadidamAha-"iyaraM ti mainANaM, tao vi jai hoi sahapariNAmo // to tammi vi kiMna suaM, bhAsaija novaladdhisamaM // 15 // " [itaraditi matijJAnaM tato'pi yadi bhavati zabdapariNAmaH // tatastasminnapi kiM na zrutaM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnAtra - prakaraNam // // 20 // bhASate yad nopalabdhisamaM] "abhilAppANabhilappA, uvaladvA tassamaM ca no bhaNai / / to hou ubhayarUvaM, ubhayasahAvaMti kAUNaM / / 152 / / " [ abhilApyAnabhilApyA, upalabdhAstatsamaM ca no bhaNati / tato bhavatUbhayarUpaM, ubhayasvabhAvamiti kRtvA // ] "jaM bhAsaha taM pijao, Na suAdeseNa kiM tu samaIe || Na suovalA dvaitullaMti, vA jao govalAsamaM // 153 // " [yadbhASate tadapi yato na zrutAdezena kintu svamatyA | na zrutopalabdhitulyamiti vA yato nopalabdhisamaM // |] || 39 // matijJAne na zabdapariNAmarUpazrutasAdharmyeNa zrutAzaGkayetara tretyAdyabhidhAnaM zrutatvAbhAvavyApya zrutopayogAsAhityanirNaye tadanutthAnAt, kintu zabdapariNAmarUpasAdhAraNadharmadarzanAttadAzaGkayetyato'parathA vyAcaSTe tadA zrutopayogaH syAcchrutavijJaptihetubhiH || prayogaH syAd yadA (ca) yaMtu, nAkSarAya (rasyA) nusaartH|| 40 // sambhavena phalato vA prayogakAle matijJAnasya zrutopayogastadA syAd yadi zrutadhIhetusannidhAnaM syAt, tadeva cAtra nAsti, abhilApye'nabhilApye vA mativiSaye'kSarAnusArarUpasaha kArivirahAt, nahi saha kArisannidhAnAnudbuddhazrutalabdhyA zrutopayogaH syAditi tadviraheNaiva tatra tadnApattiriti bhAvaH evaJca iyaratthavItyAdau zrutapadaM zrutopayogaparaM, upalabdhisamamiti ca zrutopalasimahetukamityarthakaM kriyAvizeSaNaM, bhaNedityatra matijJAnopayukta itizeSaH || 4 0 // nanvatra bhASyakAravyAkhyAne zrutopayuktasya bhASAsambhavaH zrutamityetAvadevAstu, viSayagrahaNaM punaranatiprayojanamiticet, na, vi Sayabhedena tadbhedopadarzanArthaM tadgrahaNAdityAzayenAha - bhedo viSayabhedena, hetubhedopajIvi vA // nUnaM matizrute bhettuM darzito vyAkhyayA'nayA // 41 // spaSTaH / / 41 / / atha viSayatA bhedAcadbhedapratipAdanArthamiyamaparathA vyAkhyAyate-- indriya vibhAgAnmatizru tabhedAbhighA ne sAkSyor3a tAyA: pUrva gatagAthAyA bhASyAnusArivivara pam // // 20 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PUCCASHARASIC zrutameva zrutaM jJeyaM, bhASAsambhavazAli vA / / itaratra tadApatti-bhinnA'nubhavavadUgirA ! // 42 // indriyavibhAzrutopayuktaH san zrutasahitaM yathA syAttathA zrutasahitAn vA buddhidRSTAn yAnarthAn sambhavato bhASate'ntarjalpavikalpe jJeyAkA-18| gAnmAtazru ratayA pariNAmayati tathApariNAmApannAste tasya zrutameva, nahi zrutaviSayatA na zrutamiti, nanvevamabhilApyaviSayakaM matijJAnamapi tabhedAbhidhAzrutajJAnasamAnAkAramiti tatrApi kathaM na zrutatvaM, ucyate, matizrutayoH sphuTameva viSayatAvailakSaNyAnubhavena samAnAkAratAyA evA ne sAkSyosiddheH, na ca viSayAbhede kathaM viSayatAbheda iti vAcyama, jJAnasvarUpAyA viSayatAyAstadabhede'pi jJAnasAmagrIbhedena medAta, anubhavena na tabhedo'nubhUyata iti cet, na, kAlavizeSAdyavabhAsabhedasya pratyakSasiddhatvAt, tathA cAtra buddhipadaM buddhisAmAnyArthaka, vaMgatagAthAzrutapadaM ca zrutopayogArthaka, bhASata iti ca bhASaNayogyatAvAnityarthakaM, adhyAhiyamANa evakArazca zrutamityanantaraM yojyaH / yA bhASyAnutatpadazca nArthamAtraparAmarzakaMte zrutamevetyasya bAdhAt, kintu bhASAsaGkalpaviSayatvaviziSTArthaparAmarzakaM, itaratreti ca matijJAnakAla sArivivaraityarthaka, zrutapadaM ca bhAvazrutArthakaM, upalAndhasamAmiti ca samAnAnuvyavasAyatvArthakaM sAmyaM ca sAvadhikamiti sanidhisiddhatayA Nam // matijJAnamevAvadhitvenopatiSThate, bhaNedityuttaraM ca zrutamityanuSajyata iti matijJAnakAle zrutajJAnaM bhaved, yadi matijJAnasamAnAnuvyavasAyakaM zrutaM kazcidapi bhaNedityuttarArddhArthaH, evaM ca viSayatAvalakSaNyena kAraNabhedAnumAnAcatra kAraNAbhAvanizcayena kAryotpattizaMkoccheda itibhAvaH, athavA zrutamiti bhAvapradhAnanirdezAzrayaNAditaratra matijJAne zrutatvaM tadA syAdityAdyartho bodhyaH // 42 // hetuviSayabhedonnayanAnukUlena prakArAntareNa vyAcaSTeathavA buddhidRSTe'rthe, zrutaM matyai(satye)va bhAsate // itaratrApyayaM nyAyo, dvayoH sAmye paraM bhavet // 43 // RREARSHREFRESHERE Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA-5 rNavaprakaraNam // // 21 // 'buddhiddiSTe atthe' iti saptamyekavacanAntaM vizeSaNavizeSyapadadvayaM,je iti pAdapUraNArthoM nipAtaH, bhAsai bhAsate, tatpadaM prasi-4 indriyavibhAddhArthakaM prakrAntArthakaM vA, bhutapadaM bhAvazrutArthakaM, 'maisAhiyaM' ityatra matiH sahitA kAraNatvena yasya taditi vigrahaH, paurvAparyabhAve gAnmatizrutamatyA sahitamityeva vA, evaJca buddhidRSTe'rthe sati tacchrataM matihetukameva bhAsata iti smudaayaarthH|| na cAtra buddhidRSTe'rthe satI-2 bhedAbhidhAne tyabhidhAnamanatiprayojanaM, asya matisAhityopapAdanArthatvAd buddhizabdasyAtra matyarthakasya grahaNAt zrutaviSayopadarzikA matiM zrata- | sAkSyoddhRtamavazyamapekSata ityanena samarthyate, athavA saptamI 'tatra niSpula(Nya)ko hata' ityatrevAna saptamyA nimittatvAdviziSTe nimittatvasya pUrvagatagAthAvizeSyabAdhe vizeSaNamAtraparyavasAyitvAttaccharapasApekSatvena yadityadhyAhArAd buddhiSTArthadarzananimittaM yaditi zrutasvarUpamanUdha tatra | yA bhASyAnumatisAhityaniyamavidhAnamAbhidhAnIya, ye iti yadityarthakamityapi kazcit, anyatrApi matijJAne'pi bhavet zrutapUrvakatvaniyama sArivivaraityarthAd gamyate yadi zrutajJAnaM upalabdhisamaM matijJAnatulyaM bhaNeta, tacca na bhaNitaM tayoH parasparaM SaTayAnopanipAtopadezAta, Nam // evaJcAnabhilApyaviSayakamatijJAne kathazcidapi zrutApekSAyA abhAvAd vyabhicAreNa na tasya taddhetukatvamiti bhAvaH // 43 // ubhayazrutamatibhedaparatayA vyAcaSTejJAtvA vA zrutadRSTArthAna, bruvato yubhayazrutam // bhavenmatyupayuktasya, zrutaM yadi samaM bhaNet // 44 // buddhyA zrutabuddhathA, dRSTAn yAnarthAn matisahitaM zrutopayogena, bhASate tat zrutaM ubhayazrutameva,itaratra matyupayogakAle, bhavet zrutapadAnuSaGgAt ubhayazrataM, yApalabdhisamaM matisamAnAkArazrutaM zrutAnusAra, bhaNetko'pi kathayeta, zrutaM bhaNedanusarediti vA, evaM cobhayabhede siddhe pratyekabhedaH susAdhaH, ubhayabhedakasAmagrIbhedasyaiva pratyekabhedakatvAt, athavA mati // 21 // InnnnnnnnnnnnnnnnnAAAAAN BRUMUSIC Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitAmatyasya zrutAnusAreNetyarthakatvAdagre evakArayojanAca zrutAnusAreNaiva bhASamANasyobhayazrutamityarthaH, itthaM cAgre itaratra balkasumvamatijJAne bhavecchtAnusAro yadi svotprekSAmAtramatitulyaM bhutaM maNettadabhaNanAcca na tadanusAraH, taM vinA ca na tvadekajIvitamubhaya aSTAntena mazrutamiti bhaavH|| 44 // prakArAntareNa vyAcaSTe tizrutabhedozrutaM matyupalabdhArtha, matisaGgatameva tat // tAdRzaM syAt tadAnyattu, zrutaM yadi samaM bhaNet // 45 // ___papAdanaM, buddhayA matilakSaNayA, dRSTA vivakSitA, yeAstAn bhASamANasya, matisahitameva dravyazrutaM bhavet, itaratra zruta 14 tatra paravipravivakSitaprayogasthale ca matisaGgataM zrutaM tadA syAt yadi zrutaM matitulyaM kathayetprekSAvAn, tacca na kathyate zrutAnusArAnanu tipattikhasArAbhyAM tadvizeSapratipAdanAta, atha cetaratra tattadA syAd yadi zrutaM matisamakAlaM bhaNetkazcittadeva ca bhaNitumazakyaM upayoga14 yogapadyaniSedhAt, evaJca zrutopayogakAle matyupayogAbhAvAdeva na matisahitazrutamityarthaH, athavetaratra matisaGgataM zrutaM tadA syAd yadi matyA saha zrutaM bhaNanmatyupayogena zabdamuccaredi tyarthaH // 45 // tadevaM saprasaGgaM pUrvagatagAthAdvayavyAkhyAnena samarthita indriyabhedAnmatizrutayormedaH, atha valkasumbodAharaNAta mabhighitsuH prathamaM pareSAM tadudAharaNopanyAsavidhi nirAkurute kecidAhuvalkasamAM, mati, sumbasamaM zrutaM // tadayuktaM tathA'bhede, zrutocchedAdidUSaNAt // 46 // kecid vadanti valkasadRzI matireva sumbasadRzazabdasandarbhakAle zrutatvamAskandati, tathA ca zrutapadaM karmavyutpacyA zabdArthakamiti, tadasat, matyuttaraM zabdamAtrasya bhAve'pi bhAvazrutasyAbhAvAcchabdasannidhimAtreNa mateH zrutatvopagame'tiprasaGgAtsAkaryaprasaGgAnirvizeSabhAve vizeSAbhidhAyakazrutAprAmANyaprasaGgAcca / Aha ca-"anne mannati maI, vAya(vagga)samA suMbasarisayaM suttaM // NDanam // coommonsoonnnnnnn PRASTAR Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA - prakaraNam / / // 22 // diTTaMtoyaM jutiM, jahovaNIo Na saMsahai // 154 // " [ anye manyante matirvalkasamA sumbasadRzaM sUtram // dRSTAnto'yaM yuktiM yathopanIto na saMsahate]. "bhAvasuAbhAvAo, saMkarao NinvisesabhAvAo | puvyuttalakkhaNAo, salakkhaNAvaraNa Ao || 155 // " [ bhAvazrutAbhAvAt saMkarato nirvizeSabhAvAt // pUrvoktalakSaNAtsvalakSaNAvaraNabhedAt ] // 46 // anenaiva dRSTAntena dravyabhAvazrutayormatidravya zrutayozca bhedanirUpaNAbhiprAyamadharayati -- dravyabhAvazrute bhettuM yujyeta naitayA dizA / / matidravyazrute vA yad, jJAnabhede'tra mRgyate // 47 // bhAvazrutaM valkasamaM kAraNatvAt kAryatvAca tajjanitaH zabdaH sumba iti netthamanayorbhedo'bhidheyaH / matizrutabhedacintAvasare tadbhedasyAnadhikRtatvAt, evamazrutAnusAriNI matirvalkasamA tajjanitaH zabdaH sumbasamaH zrutAnusAriNI matistu zrutamityapi baco noccAryamANaM cArutAmaJcati, anenodAharaNenAdhikRtaM matizrutayorbhedamupekSya bhedAntarasAdhanenA'rthAntaraprasaGgAt / Aha ca"kappejjejja va so bhAva- davvasuttesu tesu viNa jutto // mahasuyabheAvasare, jamhA kiM suaviseseNa // 156 // " [ kalpyeta vA sa bhAvadravyazrutayostayorapi na yuktaH // mati zrutabhedAvasare, yasmAtkiM zrutavizeSeNa / / ] "asuyakkharapariNAmA, va jA maI vaggakappaNA tammi // davyamuyaM sumbasamaM, kiM puNa tesiM vise seNaM 1 // 157 // " [azrutAkSarapariNAmA vA yA matirvalkakalpanA tasyAm || dravyazrutaM sumbasamaM, kiM punastayorvizeSeNa ] "iha I jeNAhigao, nANaviseso Na davvabhAvANaM / nayadavvabhAvamitebi, jujjae so'smNjso|| 158 / / " [ iha yenAdhikRto jJAnavizeSo na dravyabhAvayoH // na dravyabhAvamAtrepi yujyate so'samaJjasataH ] // 47 // kizca bhedaghaTitakAryakAraNabhAvazAlinoranayorna valkasumbodAharaNaM paramArthataH sambhavatItyupadizya vAstavavyAkhyAprakAramAha valkasumbodAharaNena ma vizrutameda nirUpaNe para vipratipatti khaNDanam // // 22 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Heal nAyaM nyAya: pRthagbhAve, tayorguNakathA vRthA // matirvalkaM tato bhAva-zrutaM sumvamiti sthitiH // 48 // sumbavalkadRSTAnto hi kAryakAraNayoramedamapekSya vyavasthitaH kathaM cetanAcetanadharmayeorjJAnazabdayorvaktumavakAzaM labheta 1, ' atha AyurdhRtam' itivadbhinnayorapi tanmayatvavyavahAro nAnupanna iticet, na, tathApi sambhavati mukhyArtha upacArakalpanA'yogAttasmAdvalkasamA matiH sumbasamaM tu bhAvazrutaM tasya tatpUrvakatvasyA (mA) game vyavasthitatvAditi tadunnayanaM yuktam / / Aha ca - "Naya davvabhAvamete vi, jujjae so'samaMjasao // 158 // " [ na ca dravyabhAvamAtre 'pi yujyate so'samaJjasataH // ] "jaha vaggA subattaNa- surveti suMbaM ca taM taoNanaM // Na maI tahA dhaNittaNa-muveha, jaM jIvabhAvo sA // 159 // " [yathA valkAH sumbatvamupayAnti sumbaM ca tata to'nanyat / na matistathA dhvanitvamupaiti yajjIvabhAvaH sA / ] "aha uvayAro kIras, pabhavai atyaMtaraM pi jaM jatto // taM tammayaM ti bhaNNa, to maipubvaM jao bhaNiyaM // 160 // " [ athopacAraH kriyate prabhavatyarthAntaramapi yadyasmAt // tacanmayamiti bhaNyate tato matipUrvaM yato bhaNitam // ]" bhAvasuaM teNa maI, vaggasamA su~basarisayaM taM ca // jaM ciMtiUNa tayA, to suaparivADi - maNusarai ||161||"[bhaavshrutN tena matirvalkasamA, sumbasadRzaM tacca // yaccintayitvA tayA tataH zrutaparipATimanusarati || ] ||48 || nanvetadabhidhAnasya hetuphalabhAvena bhedAbhidhAnAtko vizeSa ityAha dRSTAntenAmunA'bhedA- zliSTabhedapradarzanam // vizeSo'sya tato hetu-phalabhAvapradarzanAt // 49 // hetuphalabhAvena hi bhedamAtraM sAdhyate, anena tu bhedAbheda ityanayoviMzeSaH, tathAhi zrutaM matyabhinnatve sati tadbhinaM, ekadravyatve sati taddhetukatvAt, yad yadekadravyatve sati yaddhetukaM tatadabhinnatve sati tato bhinnaM yathA valkaikadravyaM sumbaM valka matizrutabhedanirUpaNe varakasumba dRSTAntasya vAstavAbhiprAyaprakaTI karaNam // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA - prakaraNam // // 23 // hetukamiti tadabhinnatve sati tato bhinnamiti, na ca bhedamAtrasyAkAMkSitatvAdadhikAbhidhAne nigrahaH ekadravyatvenA'bhedopasthitau kathamabhede bheda ityAzaGkAyAmetadabhidhAnAd, athavA'bhede kAryakAraNabhAva eva kathaM matizrutayoH ?, ityAzaGkotthAnAdetadabhidhAnaM, taducchedazca valkasumbayorivA'nukRtAnvayavyatirekayostayorabhede'pi kAryakAraNabhAvAnumAnAd, na cArthAntaraM bhedagrAhakahetuphalabhAvagrahaupayikatvAdevAsya / / 49 / / valkasumbodAharaNAnmatizrutayorbhedamabhidhAyAkSarAnakSaratastamabhidhitsuH paramataM dUSayati-- anakSarAkSarabhedA-duktAva(dbhindantya) nye matizrute // tadasat, sAbhilApA ya-nmatirevaM vilIyate // 50 // matijJAnamRnakSarameva, zrutajJAnaM tu zrutarUpamakSavaducchvasitAdi cAnakSaramityubhayAtmakamityanayorbheda iti kecidAhuH, tatraiva satyayaM sthANurvA puruSo veti vikalparUpAyA IhAmata chedaprasaGgAt, na hi zabdanirmAsaM vinA vikalpatvaM nAma, kiJcaivamavagrahavadIhAdInAmanvayavyatirekadharmaparAmarzitvarUpo viveko na syAt, atha saprakArakajJAnatvenaiva vivecakatvaM, natu sAkSaratveneti, IhAdeH saprakArakatve'pi nAkSarAnugatatvamiti cet, tarhi zrutasyApi sAkSaratve pramANamanveSaNayaM, kiJca jJAnaviSayayoH svarUpavizeSa eva prakAratA, itIhAdau zabda eva vizeSaH prakAratAkhyAmAvibhartIti kathamasyAnakSaratvaM, na cAtiriktaiva prakArateti yuktaM, 'dharmikalpanAto dharmakalpanA laghIyasI' iti nyAyena jJAne zabdAkArapariNAma rUpAyA eva tasyAH kalpayituM yuktatvAt, tadidamAha - "anne aNabakhara'kkhara-visesao maisuAI bhidati // jaM mainANamaNakkhara - mavakharamiyaraM ca suyanANaM / / 162 ||" [anye'nakSarAkSaravizeSato matizrute bhindanti // yanmatijJAnamanakSaramakSaramitaracca zrutajJAnam / / ] " jai maraNakkharacciya, havejja nehAdao Nirabhilappe // thANupurisAipajyAya-vivego kiha Nu hojAhi 1 // 163 // " [ yadi matiranakSaraiva bhavennehAdayo nirabhilApye // sthANupuruSAdi akSarAnakSarato matizrutabhedanirUpaNe paraviprati pattikhaNDa nam !! / / 23 / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSarAnakSa PERIERREGISTRI rato nanananananana paryAyavivekaH kathaM nu bhavet 1 // 50 // athaivaM prAntasyocaraM nirAkurute zrutanizritabhAvena, matireSA yadi zrutam // tavagraharUpaiva, mAtiranyacchrataM bhavet // 51 // zrate hi matirvidhopadiSTA zrutanimittamabagrahAdicatuSTayamazrutanizritamautpattikyAdicatuSTayaM ceti // tatra cAkSararUpatayA zrutabyApArAtmakaM zrutanizritamIhAdikaM zrutameva, matistvanyaivetyanakSaramayyeva seti parAzayo'yuktaH, avagraharUpAyA eva mateH paryavasAnaprasaGgAdakSararUpAyAH zrutavyApArAtmakatvena zrutatvAd, Aha ca-" suanissiavayaNAo, aha so suyao mao Na buddhIo // jai so muavAvAro, tao kimanaM maimANaM // 164 // " [zrutanizritavacanAdathAsau zrutato mato na buddheH // yadi sa zrutavyApAraH tataH kimanyanmatijJAnam // ] // 51 // abhiprAyAntaraM nirAkurute zrutoditavivekazce-nmatirevaM zrutocchidA // yogapadyaM dvayorbhAve, ekadA copayogayoH // 52 // yadi hi matyamAvabhiyA zrutAnusArI IhAdivizeSo'pyakSarAtmakatvAnmatireveSyate taddanakSarameva zrutaM mRgayamANasya kathaM tadAzApUrtistasyaivAbhAvAcchUtajanyasyApyakSarAtmakatvena matitvAd / atha sthANupuruSavivekakAle tadA matiH zrutaM cetyubhayaM svIkriyate kevalA tu matiranakSaraiva bhaviSyatIti cet, na, evaM sati upayogayogapadyaprasaGgAd,ekatarotpattisvIkAre ca 'sAvakAzAnavakAzayoranavakAzo vidhibalIyAn iti nyAyanAnyatrAnavakAzasya matijJAnasyaiva svIkartuM yuktatvAditi praanycH|| nanvayaM nAtropayujyate vidhiviSayatvAttasya, tathAhi nira-sahazabdayonirdhanaH sadhana ityatrevAlpabahutvavAcakatvAd 'bahuviSayAdalpaviSayo vidhirbalIyAn' ityarthaH, evaM ca vRkSarityatra pasmapi'ebahusmosi iti(siddhahaima 1-4-4)sUtraM bahuviSayatvAd bAdhitvA pUrvamapyalpaviSayaM 'bhisa matizrutabhedanirUpaNe paravipratipattikhaNDa nam // E Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA NevaprakaraNam // // 24 // akSarAnakSa rato matizrutamedanirUpaNe paravipratipattikhaNDa nm|| aisa' iti (2) sUtramupatiSThata ityupapAditaM bhavati tathA ca parAdInAM balavatvavyAptau sAvakAzabhinnatvaM saGkocakavizeSaNaM deyamiti vyutpAditaM bhavati,evaM ca niravakAzasthale sAvakAzapravRtterasAdhutvajJApakatayA'syopayogo natu tatpravRttipratibandhakatayA,ajJenabhrAntena vA kRtasya tAdRzaprayogasya sAdhutvaprasaGgAt, tadasAdhutvajJApakAntarakalpane gauravAd, vyutpannasya tathAprayogakAraNavidhaTakatayA tadupayoga ityapi kazcit // kizcA'vagrahasthale sAvakAzaM matijJAnamapi kathaM kalpanIyamiti cet, na, klaptazrutakAraNAbhAvAt klRpta matikAraNasaccAcca, matijJAnameva tadotpattumarhatIti tAtparyAta, api cA'kSarAnugatA zrutanizritA matiH, anyA tvazrutAnizritetyamyupagame autpattikyAderapi shrutnishrittvprsnggaadpsiddhaantH|| Aha ca-"aha suyao vi vivegaM, kuNao Na tayaM suaM sujhaM Natthi // jo jo suavAvAro, ano vi tao maI jamhA // 165||"[ath zrutato'pi vivekaM, kurvato na tacchRtaM zrutaM nAsti / yo yaH zrutavyApAro'nyo'pi sako matiryasmAt ] "maikAle vi jai suaM, to jugavaM maisuovaogA te // aha nevaM egayara, pavajjao jujjae Na suaN||166||" [matikAle'pi yadi zrutaM tato yugapanmatizrutopayogI te // atha naivamekataraM prapadyamAnasya yujyate na zrutam ] "jai suanissiamakkhara-maNusarao teNa maicaukkaM pi // suanissiamAvalaM, tuha taMpi namakkharappabhavaM // 167 // " [yadi zrutanizritamakSaramanusaratastena maticatuSkamapi // zrutanizritamApanaM tava tadapi yadakSaraprabhavam ] // 52 // nanu yadyakSarAnugatatvaM na zrutanizritatvaM tarhi kimanyaditi jijJAsAyAmAha zrutA'bhyAsasamudbuddha-kSayopazamasambhavam // zrutAnusArahInaM pa-tadeva zrutanizritam // 53 // zrutAnusArahInaM zrutanizritamityukte autpattikyAdAvatinyAptistadvAraNAya zrutAbhyAseti vizeSaNaM, yadyapi "bharanittharaNa CEREGIOUS R // 24 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %%%%%%%%% samatthA, tivaggasucatthagahiyapeyAlA | | ubhaologaphalavaI viNayasamutthA hava buddhI / / 943 // | " ( Ava 0 bhASya [bharanistaraNasamarthA trivargasUtrArthagRhItasArA ( pramANA) / / ubhayalokaphalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH ] itivacanAd vainayikyAmazrutanizritAyAmapi bhutAbhyAsApekSAsti, tathApi zrutAnubuddhakSayopazamajanyAvRttizrutAnusAraha nivRttijAtimajjJAnatvaM zrutodbuddhakSayopazamajanyatvAvyabhicAri tAdRzajAtimajjJAnatvaM vA zrutanizritatvamityatra tAtparyam, ata evAha "kintu sakRcchutanizritatve satyapi bAhulyamaGgIkRtyAzrutanizritaM taducyata ityadoSa" iti idamevAbhipretya cAha bhASyakAraH // "jai taM sueNa Na tao, jANai suanissiaM kaha bhaNiyaM // jaM suakaovayAraM, puvvi iNhiM tayaNavekkhaM // 168 // | " [ yadi tat zrutena na sa jAnAti zrutanizritaM kathaM bhaNitaM 1 // yat zrutakRtopacAraM, pUrvamidAnIM tadanapekSam ] "puvvi suaparikammia- maissa jaM saMpayaM suAIyaM // taM nissiamiyaraM puNa, aNisiaM mahacakkaM taM // 169 // [ pUrva zrutaparikarmitamateryatsAMprataM zrutAtatim // tannizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat / / ] yadyapi vizeSaNadhItvena zrutAnusAro viziSTe'zrutanizrite'pi padadhatvena ca na zrutanizrite'pi tathApi zrutAdavagatamidamiti pratItisAkSiko viSayatAvizeSa eva zrutAnusAro'tra grAhyaH // 53 // nanvevaM yadi zrutanizritA'zrutanizritA vA matiravagraharUpA nirabhilApA, hAdirUpA ca sAbhilApA, zrutamapi ca prAguktarItyA dvividhaM tarhi ko'nayorbheda ? iti suhRdbhAvena pRcchAma iti cet, ucyatedvividhApi matistasmAd, dvirUpaiveti kA bhidA / tad dravyAkSara bhedena, bhAvanIyA bhidA'nayoH // 54 // yadyapi bhAvAkSareNA'vagrahAdirUpamaterbhAvadravyAkSarAbhyAM ca zrutasya dvaividhyamApatato'viziSTaM, tathApi matau pustakAdigataM tAlvAdivyApArajanyaM ca dravyazrutaM nAstyeva dravyazrutasya dravyamatitvenArUDhatvAditi, dravyAkSareNA'nakSaraiva matiH, zrutaM tu dravyazruta akSarAnakSarato mati zrutamedanirUpaNe zra. nizrita tvAni zritatvayornirUpaNam // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa | zrIjJAnA rNava prakaraNam // 115411 tvenApi rUDhaM tadapi zabdarUpamakSaramayam, ucchvasitAdirUpaM cAnakSaraM bhAvazrutamapi vikalpAtmakatvAd bhAvAkSareNa sAkSaraM, dravyAkSarAsvabhAvatvAcca tenAnakSaramityanayorbhedaH // tadidamAha -" ubhayaM bhAvakkharao, aNakkharaM hoja vaMjaNakkharao || mainANaM sutaM puNa, ubhayaM pi_ aNakkharakkharao // 170 // " [ ubhayaM bhAvAkSarato'nakSaraM bhavedvyaJjanAkSarataH // matijJAnaM zrutaM punarubhayamapyanakSarAkSarataH ] / / 54 // paryavasitArthamAha dravyazrutavyavahRte-rbhAvAbhAve vibhindataH // matizrute itarathA, vyavahArasya saGkarAt // 55 // matijJAnasya dravyazrutavyavahArAviSayatvAdeva zrutajJAnAd bhedaH, anyathA dravyazrutamitivad dravyamatiriti vyavahAraH syAdarthA'bhedAd, atha bhede'pi matikAraNe zabde dravyamatitvenAvyavahAre iccheva bIjamityabhede'pi vyavaharturiccheva niyAmiketi cet, na, bhede'sAdhAraNyenApekSAyA vyavajihIrSA bIjatvAd, abhede tadasambhavAd, evaM ca matijJAnaM zrutajJAnAd bhidyate dravyazrutavyavahArAviSayatvAd, avadhijJAnavat, zrutajJAnaM vA matijJAnAd bhidyate dravyazrutavyavahAraviSayatvAd, vyatireke'vadhyAdidRSTAnta iti prayogaH / na ca dravyazrutavyavahAraviSayatvaM zabda evetyapakSadharmatvaM hetostathAtve'pi hetau pakSIyasAdhyAnyathAnupapattipratisandhAnena pakSIyasAdhyasiddheH, ata eva jalacandreNa nabhazrandrAnumAnamitiprAJcaH // astu vA dravyazrutavyavahAraghaTakakAraNatAnirUpitakAryatAzAlitvAditi hetvarthaH // 55 // ukto'kSarAnakSarabhedAnmatizrutayorbhedaH, atha mUketarabhedAttamabhidhitsustadarthamupanyasyApAtato dUSayatisvaparajJaptihetutvA-ttayormukAnyavadbhidA / ceSTAdimatihetora -pyanyArthatvAnna yujyate // 56 // dravyAkSararUpasya zrutasya parapratItijanakatvAnmatestu tadabhAvenAtmamAtrapratyAyakatvAnmUkAmUkayoriva tayorbhedamanye'bhidadhati, akSarAnakSa rato matizrutabhedanirUpaNasamA. ptiH mUketa rabhedAnmati zrutabhedani |rUpaNam // / / 25 / / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GIRMALKARNIRACLECRECRUCT taccintyam, yataH zrutajJAnaM hi na svataH parapratyAyakaM kiM tu zrutajJAnakAraNe zabde tadupacAraM kRtvA tasya parapratyAyakatvamabhidhIyata iti parata eva tattathA, evaM ca karavaktrasaMyogAdikA api ceSTA anakSararUpatvena matihetutAM bhajantyaH parasmin bhujikriyAdipratItiM janayanti, iti materapi parataH parapratyAyakatvamaviziSTam / Aha ca-"saparapaJcAyaNao, bheo mUetarANa vaabhihio|| jaM mRaMmainANaM, saparappaJcAyagaM sutt||17||" [svaparapratyAyanato bhedo muketryorivaabhihitH|| yad mUkaM matijJAnaM, svaparapratyAyaka zrutam ] "suakAraNaMti saddo, suamiha so ya paravohaNaM kuNai / maiheavo vi hi paraM, bohiMti karAiceTThAo // 172 // " [zrutakAraNamiti zabdA, zrutamiha sa ca parabodhanaM karoti // matihetavo'pi hi paraM bodhayanti karAdiceSTAH ] "na parappabohayAI, jaM dovi sarUvao maisuAI // takkAraNAI doNha vi, bohiMti tao Na bheo siM // 173 // " [na paraprabodhake yad dve api svarUpaMto matizrute // tatkAraNAni dvayorapi bodhayanti tato na bhedo'nyoH||] // 56 // vastusthitimupadarzayatiparapratyAyane zabdo, hyasAdhAraNakAraNam // ceSTApi zAbdahetuLa (tvAt), tadiyaM yujyate gtiH||57|| yadyapi dravyazrutaM zrutajJAnaM janayitumAntarikAnmativivartAnavagrahehAdIn janayati tathApyakSararUpatayA mukhyatvAt zrutajJAnasyaiva tadasAdhAraNaM kAraNa, karAdiceSTAstu na matijJAnasyaivAsAdhAraNaM kAraNaM, 'bhoktumicchatyayam' ityAdizrutAnusArivikalpasyApi janakatvAt, athavA''cArAdipustakAkSarasya gurujanodIritazabdasya vA zrutasya yathA mokSaM pratyasAdhAraNakAraNAnAM kSAyikajJAnadarzanacAritrANAM kAraNatvaM na tathA parapratyAyikAnAM ceSTAdInAmiti vizeSaH // vastutaH zabdasyeva ceSTAdInAmapyarthavizeSeNa saha sambandhagrahAtpadArthopasthitidvArA zAbdapratItijanakatvameva, na tu matijJAnajanakatvaM, muketarabhedAnmatizrutabhedanirUpaNe'nyAbhipretamapAkatya svAbhI STasyopadarzanam // SEC4%955 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA rNavaprakaraNam // // 26 // 1593GESK ata eva zabdodIraNAsAmarthyAbhAve pratipipAdayiSavastathA tathA ceSTamAnA dRzyante, na ca ceSTAdinA vyAptipratisandhAnapurassaramanumitireva janyate, na tu zAbdabodha iti vAcyam, evaM sati zabdAdapyarthapratItiranumAnenaiveti gataM zabdapramANacarcayaiva // atha zAbdabodhe padopasthita evArthoM bhAsate natUpasthitamAtraM, anyathA ghaTapadAtsambandhitayopasthitasyAkAzasya zAbdabodhapravezaprasaGgAttathA ca ceSTopasthito'rthaH kathaM zAbdabodhe nivizatAmiti ceta, na, saGketagrahAdhInopasthitikasyaiva tatpravezaniyamAta, atha ceSTAdinA zabdAnumAnAdeva zAbdabodhastasyaiva taddhetutvena klaptatvAd , anyathA lipyakSarAderapi taddhetutvakalpane gauravAditi, tadidamabhipretyoktaM "prayatnajanyA zarIratadavayavakriyA ceSTA sA ca nATyazAstrAdisamayabalena puruSAbhiprAyavizeSa arthavizeSaM ca gamayantI nAgamAd bhidyate lipyakSarAdarthapratipattivaditi" iti cet, na, ceSTAyAH zarIravRttitvena zabdasya cAkAzavRttitvena tatra vyAptigrahAsambhavAt, ceSTayA tadabhiprAyasthaH zabdaH kalpyate, ityapi vArtam // AkAzaM ghaTamAnayetizabdavadityanumityAdyAkalitazabdasyeva tasya svatantrAnupasthitatvena zAbdabodhAhetutvAta, kizcaitAdRzavyAptipratisandhAna vinApi ceSTAderAhatyArthapratItidarzanAttasyAH svatantratayaiva hetutvaM yuktam, atha ceSTAjanyajJAnasya zAbdatve zabdAtpratyemIti tatra pratItiH syAnna tu saMjJayA pratyemIti cet, na, tasya jJAnasya zAbdatve'pi zabdAjanyatvAt, tAdRzapratIto zabdajanyatvasya niyAmakatvAt, ata eva ceSTAyAM lakSaNAbhAve'pi vyajanayaiva bodhktvmityaalngkaarikaaH|| tadidamakhilaM cetasi nidhAya babhASe bhagavAn bhASyakAra:"davvasuamasAhAraNa-kAraNao paravibohayaM hujA / / rUDhaM ti va dabasuyaM, suaMti rUDhA Na davvamaI // 174 // " [ dravyazrutamasAdhAraNakAraNataH paravivodhakaM bhavet // rUDhamiti vA dravyazrutaM zrutamiti rUDhA na dravyamatiH ||]"saa vA saddattho cciya, tayA mUketarabhedAnmatizru|tabhedanirUpaNe ceSTAyA: zAbda janakatvaM vyavasthApitam // // 26 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijaM taMmi paccao hoi // kattA vi hu tadabhAve, tadabhippAo kuNai citttth|| 175 // " [sA vA zabdArtha eva tayApi yattasminpratyayo bhavati // kartApi khalu tadabhAve tadabhiprAyaH karoti ceSTAm // ] atra zabdArtha iti zabdo vaktuH samudIritavacanarUpastasyArthaH zabdArthaH zrotRgatajJAne pratibhAsamAnastadabhidheyavastusvarUpaH zrutajJAnamiti tAtparya, tathA ca kAraNe kAryopacAra AzrayaNIya iti hRdayam / vastutaH zabdasyArthaH prayojanamiti sammukha evArthaH // nanu mUketarabhedasyA'vadhAraNagarbho'yamarthaH kuto na syAdyata zrutajJAnaM mukharameva matijJAne tu na niyama iti cet, na, zrutajJAnasyApi sarvasyAmukharatvAdanantabhAgasyaiva nibandhAdiyogyatayA mukharatvoktau cAbhilApyAnabhilApyaviSayavibhAgAdanatirekaprasaGgAditidig / nanu tathApi khaparapratyAyakatvA pratyAyakatvAbhyAM matizrutahetUnAmeva vizeSa uktona tumatizrutayoH na ca zrutamapi zabdaprayogadvArA parapratyAyakamitivAcyam,matijJAnasyApi tadvArA tathAtvAditicet,na,svakAraNadvArA parasmai svasamarpakatvasya vizeSakatvAt / asArvatrikamidamabhedakamiti cet, na, tajAtIyatvasya sArvatrikasya bhedakatvAt // 57 // ukto mUketarabhedAnmAtazrutayorbhedastatpratipAdanena ca kRtaM sarvaprakArairbhedanirUpaNamityAha miyo matizrutabhidA, tadevaM sarvahetubhiH // dizA pradarzitAkampa-sampradAyapavitrayA // 58 // spssttH|| navaraM pradarziteti ktapratyayabalena matizrutabhedasya siddhatvajJAnena prativandhakajijJAsAnivRttyA matisvarUpanirUpaNaprayojakajijJAsA ziSyANAM kRtA bhavati // 58 // savivaraNe zrIjJAnArNavaprakaraNe prathamastaraGgaH smpuurnnH|| prauDhiM ye vibudheSu jItavijayaprAjJAH parAmaiyaru-statsAtIrthyabhRto nayAdivijayaprAjJAH zrayanti zriyam // teSAM nyAyavizAradena zizunA jJAnArNave nirmimate, pUrNe bhASyavacomRtairatitarA-mAdyastaraGgo'bhavat // 1 // mUketaramedAmatizrutabhedanirUpaNasamAptisarvaprakArairmati zrutabhedanirUpaNo4 psNhaarH|| CRORROCESSTORESE RECk sara Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnAparNava prakaraNam // // 27 // granthAntaraM ratnajighRkSayA'nye, jaDAstaDAgaM parizIlayanti / ratnAkaraM jainavacorahasyaM vayaM tu bhASyaM parizIlayAmaH // 2 // namo'stu bhASyakArAya, bhagavanmatabhAnave // parAhateSu takeMSu, bhASyajIvAtudAyine // 3 // // iti zrIjJAnArNave nyAyavizAradaviracite matizrutabhedacintAdhikAraH prathamastaraGgaH sampUrNaH // atha dvitIyastaraGgaH // athAvasarasaGgatyA matijJAnanirUpaNaM pratijAnIte / bhedaparyAyasuvyakta-matha tattvanirUpaNAt // nirUpyate matijJAna-muddezakramasaGgatam // 1 // 59 // atha ' yathoddezaM nirdeza ' iti nyAyAt pUrvaM matijJAnamuddiSTamiti tadeva pUrva nirdizyate, evaM coddeSTuricchyoddezakramaH, uddezakramAcca nirdezakrama iti labhyate uddeza iva nirdeza'pIccheva niyAMmikA'sAmpradAyikatvena balavadaniSTAnubandhitvajJAnAcca noddezakramaviparItakrameNa nirdezeccheti tu yuktaM, atrA'thetyanena pratibandhakajijJAsApagamalakSaNA'vasarasaGgatidyatyate, tathA cAsaGgatAbhidhAnazaMkA nivartitA bhavati, pratijJayA ca ziSyAvadhAnaM kRtaM bhavati / tathAha ca bhASyakAro'pi - "maisuanANaviseso, bhaNio talla vakhaNAibharaNaM // puvvi AbhiNibohiya-muddihaM taM parUvissaM / 176 // [matizrutajJAnavizeSo bhaNitastallakSaNAdibhedena || pUrvamAbhinibodhikamuddiSTaM tatprarUpayiSye ] // 1 // tatra nirUpaNaM tAvattattva bhedaparyAyaiH kartavyaM tatra tasya bhAtrastattvamiti niruktyA tattva sAmAnyalakSaNaM tacca pUrvaM kRtameveti bhedanirUpaNamavasaraprAptaM cikIrSurAha - prathamataraGgasamAptiH dvitIyatara GgArambha:, tatra matijJAnatattva nirUpaNa pratijJA // // 27 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matibhedaprabhe danirUpaNaM tatra avagra hAdInAM lakSaNam // FIN navaraM pAriNAmikA ya, dhAraNA eva hota jJAnasya bhedavastUni samAcAryo bheda' iti, eva bhavastUni, tena bhedasya FOLKATHAHARIBAGAR zratanizritamanyacca, tdvidhaa'vgrhaadibhiH|| autpattikyAdikairbhedai-kaikaM syAcaturvidham // 2 // 6 // tanmatijJAnaM dvividhaM zrutanizritamazrutanizritaM ca, tatsvarUpaM ca prAguktaM, tadapi pratyekaM caturvidhaM, zrutanizritamavagrahahApAyadhAraNAlakSaNaM,azrutanizritazcautpattikI-vainayikI-kArmikI-pariNAmikIlakSaNaM ceti, yadyapyazrutanizrite'pyavagrahAdikamasti tathApi'asAdhAraNena vyapadeza' iti nyAyAditthaM vibhAgaH prdrshitH||2|| Adipadena saMkSipyopadarzitaM prabhedaM prapaJcayati bhidAzca taashctsro'v-grhhaapaaydhaarnnaaH|| autpattikI vainayikI, kArmikI pAriNAmikI // 3 // 6 // spssttH|| navaraM pAriNAmikItyasyAnte cetItizeSaH, atraca shrutnishritaadhikaaraadvgrhaadibhedaanaamevaadhikaarH|| Aha ca niryaktikAra:-"uggaha-Iha-vAo ya, dhAraNA eva hoMti cattAri / / AbhiNibohianANassa, bheavatthU smaasennN||178||" [avagraha IhA'pAyazca dhAraNeva bhavanti catvAri // AbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni samAsena], atra cakAro'vagrahehAdeH paryAyatvanirAsena svAtantryapradarzanArthaH, tatpradarzakatvaM cAsya bhedArthatvAdavaseyaM, anuzAsyate ca 'cArthoM bheda ' iti, evakArazca avagRhItamevedyate Ihitameva nizcIyate, nizcitamevAvadhAryata iti kramadyotanArthaH // bhedA eva vastUni viviktavastusvarUpANi bhedavastUni, tena bhedasya | padArthAntaratvanirAsaH, samAseneti vistareNAdhikAnAmapi sambhavAditibhAvaH // 3 // avagrahAdInAM lakSaNamAha- apagraho'vagrahaH syA-dIhA bhedagaveSaNam / / idamevetyapAyo dhI-rdhAraNA tadavicyutiH // 4 // 62 // apakRSTaH sAmAnyamAtrAvabhAsI graho'vagraho niSprakArakaM jJAnamityarthaH, bhedagaveSaNaM tadvyApyAnvayavyatirekadharmasambhavagrahaNamIhA, idamitthamevetyavadhAraNamapAyo,nizcitA'rthAvicyutirdhAraNA,avicyutismRtivAsanArUpANAM tisRNAmapi dhAraNAnAM vicyutivirodhitvA RAKAR Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnArNava prakaraNam // // 28 // nnaavyaaptiH| Aha ca niyuktikAraH ||"atthaannN uggahaNaM, avaggahaM taha viAlaNaM IhaM / / vavasAyaM ca avAyaM, dharaNaM puNa dhAraNaM ciMti // 179 // / " [arthAnAmagrahaNamavagrahaM tathA vicAraNamIhAM / / vyavasAyaM cApAyaM dharaNaM punardhAraNAM bruvate ] "atthANaM uggahaNammi uggaho" itipAThe vibhaktivyatyayo draSTavyaH / bhASyakAro'pyabhyadhAt -" sAmaNNatthAvaggahaNa - moggaho bheamaggaNa mahehA // tassAvagamosvAo, aviccuI dhAraNA tassa // 180 // " [ sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho bhedamArgaNamathehA // tasyAvagamo 'pAyo'vicyutirdhAraNA tasya ] eteSAM lakSaNAnAM niSkarSamagne vakSyAmaH // 4 // atra cAvagrahAdArabhya paraiH saha bahrayo vipratipattayaH santItyavagrahaviSayAntAM tAvannirokarotiavagrahe'pi sAmAnya-vizeSaM viSayaM pare / / prAhusteSA mapAyasya, pravRttiratidurghaTA // 5 // 63 // sAmAnyamAtrAvagAhijJAnatvaM nAvagrahatvaM zabdAdisAmAnyavizeSagrahasyApi tathAtvAt, kintu idaM taditi vetyAkArakavimarzapUrva bhAvijJAnatvameva, pravartate ca zabdo'yamiti jJAnottaraM kimayaM zAMkhaH zAGgoM vetyAdivimarza iti, so'pyavagraha iti kecidAhuH, tanna, tAdRzavimarzAnuparamenApAyasya kadApyapravRttiprasaGgAd, IhAyA apIhAntarapUrva bhAvitvenA'vagrahatvaprasaGgAt, sAmAnyavizeSabhAnasyApi sAmAnyamAtrabhAnaM vinA'sambhavAdvizeSadharmabhAne'rthAvagrahasya hetutvAdityAdi bahutaraM vakSyate, Aha ca - " sAmannavisesassa vi, kei uggahaNamuggahaM biMti // jaM mairidaM tayaM ti ca tanno bahudosabhAvAo || 181 // " [sAmAnyavizeSasyApi kecidavagrahaNamavagrahaM bruvate / / yanmatiridaM taditi ca tanno bahudoSabhAvAt ] // 5 // IhAviSayiNIM vipratipattiM nirasyati IhAM saMzayamevAhuH, pare tatprakRtAsaham // hetUpapattivyApArA, na nehA saMzayAtmikA // 6 // // 64 // matibhedapramedanirUpaNes vagrahAdi lakSaNe niryu cibhAvyasaM vAda: avagrahehAviSavavipratipattinirAsaH // // 28 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matinirUpaNe IhAsaMzayayola kSaNamedato bhedasya vyvsthaapnm|| ARCHCAREGICASCIENDAR sthANurvA puruSo vetyanizcayAtmakaM saMzayamevehAM kecidupayanti, te bhrAntAH,jJAnAdhikArajJAnarUpAyA IhAyA upanyAsAyogAd, Aha ca-"IhA saMsayametaM, keI na tayaM tao jamanANaM / mainANaMsA cehA, kahamamANaM taI juttaM ||18||[iihaa saMzayamAtra kecika tatsa yadajJAnam / matijJAnAMzazcahA-kathamajJAnaM sA yuktam] saMzayehayo(lakSaNyaM na vIkSAmahe iti cet, so'yaM puruSadoSo na tu vastudoSastayorbhedasyAnubhavikatvAt, tathAhi 'ekatra vidhiniSedhobhayajJAnaM saMzayaH, 'hetUpapattivyApArapravaNaM jJAnamIhA' iti lakSaNabhedAdanayorbhedaH,yadAha-"jamaNegatthAlaMvaNa-mapajjudAsaparikuMThiyaM cittaM ||sey iva savvappayao,taM sNsyruuvmnnnnaann||183||" [yadane kArthAlambanamapayudAsaparikuMThitaM cittm|| zeta iva sarvAtmatastatsaMzayarUpamajJAnam] "taM ciyasayatthaheU-vavattivAvAratapparamamohaM // bhuuaabhuuavisesaa-yaannccaayaabhimuhmiihaa||184||"[tdev sadarthahetUpapattivyApAratatparamamogham // bhUtAbhUtavizeSAdAnatyAgAbhimukhamIhA] atrAnekArthAlambanamityatrAlambanapadainakAlambanatvavivakSaNAd,anekArthapadena viruddhArthatvalAbhAd, "ekavizeSyakaM viruddhadharmaprakArakaM jJAnaM saMzaya" iti lakSaNaM, aparyudAsaparikuMThitamiti ca svarUpAbhidhAnAnupalakSaNAdavidhiparikuMThitatvamapi draSTavyaM, 'saya' ityAdi ca, saM sarvAtmanA zeta iveti saMzaya iti vyutpattyarthAbhidhAnaM, atra viruddhanAnAdharmaprakArakatvaM parasparagrahapratibandhakagrahaviSayatAvacchadakanAnAdharmaprakArakatvaM vivakSitaM, tena tadabhAvavyAptiparyavasAyino virodhasya saMzaye'bhAne'pi na kSatiH, na vA idaM rajatametadrapavacceti jJAnasya saMzayatvApattiH, yattu 'ekatharmikatattadabhAvobhayaprakArakajJAnameva saMzaya' iti, tanna, ayaM sthANuH puruSo veti bhAvAbhAvAnAtmakaviruddhadharmadvayaprakArakajJAnasyApi saMzayatvAt , tatra catuSkoTikasaMzayasyAsiddhatvAditi dig // yacca jJAnaM svArthahetUpapattivyApAratatparaM tadIhA, bhRtAbhRtetyAdikaM ca svarUpakathanaM, tatra hetuvyApAraH sthANurayaM vallyupasarpaNakAkAdi " iti lakSaNa, apardainakAlambanatvavivazvotpapattivyApAratatpazcayA OMOMOM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SARANA savivaraNaM zrIjJAnA matinirUpaNe IhAyA apAyAbheda: apaaydhaarnnaaviprtipttiniraasshc|| prkrnnm|| // 29 // nilayAdityAkAraH, upapattivyApArazca sambhavapayolocanaM yathA sUryAstasamaye mahati tamisra sthANurayaM sambhAvyate nata puruSaH, tasyAsambhavAditi, na cAzunazvarajJAne kathametAvatparyAlocanamiti vAcyaM, IhAyA bahusAmAyikatvAd, ata eva bahukAlamamumarthamanubhavAmIti pratItiH sagacchate, evaJca hetUpapatyoH paramArthata ekarUpatvAttatsaMzayavirodhitavyApyadharmavattAjJAnameva tadIhetyAyAti, tatsaMzayavirodhitA ca tadabhAvAnavagAhitvena vivakSiteti na vyApyavyApyavattAparAmarzaprasUtavyApyavattAnumiterapAyarUpAyA IhAtvApattiH, tatsaMzayanivartakApAyAnukUlaparAmarzatvaM cehAlakSaNaM, tena na tarkAdyativyAptiH,syAdetat,tadabhAvAprakArakatve sati tatprakAraka jJAnaM nizcayaH, sa eva cApAyaH, IhApi saMzayabhinnatvAcAdRzyevetIhApAyayoH ko bheda ? iticet,na,idamitthamevetyanubhavasAkSikaviSayatAvizeSavato'pAyAdatAdRzyA IhAyA bhinnatvAt / tAdRzaviSayatAbhAvaH saMzayatvena vyApta iticet,na,avagraheNa vyabhicArAta. spaSTajJAnatvaviziSTaH sa tatheticet,na, tAdRzavyAptau mAnAbhAvAd,api cAmumartha vicArayAmi, amumarthaM ca nizcinomIti pratItibhyAmIhAtvApAyatvayoH sphuTameva svatantratayA bhAnamiti dig // 6 // apAyadhAraNAgatavipratipattinirAsAya paramatamupadarzayati kecidanyavizeSasyA-'bhAvavyavasitiM jaguH // apAyamidameveti, nizcayaM dhAraNAM punH||7||65|| 'vavasAyaMmi avAo' ityatra vizeSeNa ekakoTivyApyadharmAbhAvaprakAreNAvasAyo jJAnamiti yathAzrutArthabhrAntAH puruSatvavyApyazikaNDayanAdidharmAbhAvavAnayamityAdijJAnamapAyaM, 'dharaNaM puNa dhAraNaM viti' ti yathAzrutArthabhrAntAzca taduttarotpannaM sthANurevADayamityAdijJAnaM dhAraNAM kecidaahuH||aah ca-"kei tayannavisesA-vaNayaNamittaM apAyamicchati // sambhRyatthavisesA-vadhAraNaM dhAraNaM viti||185||" [kecittadanyavizeSApanayanamAtramapAyamicchanti / sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNAM bruvate // ] // 7 // taddaSayati ASSACCHOREO RSSCROLX / 29 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayAd vyatirekAda - pyanvayavyatirekataH // apAyasyodayAsanno, bhidAH paJca syuranyayA // 8 // 66 // anvayadharmavattAjJAnAdvyatireke dharmavattAjJAnAdubhayadharmavattAjJAnAccAvizeSeNahItApAyasyaiva pravRtterasadbhUtadharmaniSedhAkalanarmAhA, tajjanyanizcayazcApAyaH, paramityukte'nvaya dharmagaveSaNajanyA dhAraNA na syAt / Aha ca "kAsaha tayannavairega - metaovagamaNaM bhave bhrUe // sanbhUasamamayao, tadubhayao kAsaha Na doso || 186 // sabbo vi ya sovAo, bhee vA hoMti paMca vatthUNi / / AhevaMciya cauhA, maI tihA amahA hoi || 187 // [ kasyacittadanyavyatirekamAtrato'vagamanaM bhaved bhUte / / sadbhUtasamanvayatastadubhayataH kasyacina dossH|| sarvo'pi ca so'pAyo bhede vA bhavanti paMca vastUni // / Ahaivameva caturdhA matistridhA'nyathA bhavati / / ] nanu sthANutvavyApyavakrakoTarAdimAnayamityanvayadharmajJAnAt sthANurevAyamityapAyostu puruSatvavyApyakaracaraNAdyabhAvavAnayamitivyatirekadharmajJAnAttu kathaM saH, nahi tadabhAvo'nvayena vyatirekeNa vA sthANutvavyApyo ghaTAdau vyabhicArAt, na ca puruSatvavyApakakarAdyabhAvavattAnizcayAdeva puruSatvAbhAvajJAnAbhAvapratipattiH, vyApakAbhAvajJAne vyApyAbhAvajJAnAvazyaMbhAvaniyamAditi vAcyam / evaM satyayaM na puruSa ityapAye'pi ayaM sthANurevetyapAyA'bhAvAt, na coktAbhAvaviziSTasAdhAraNadharmavattAjJAnameva tadapAyajanakamiti vAcyam, saMzayahetoH sAdhAraNadharmavattAjJAnasya tadAnImananusaraNAditicet, na, eka koTiniyatadharmAbhAvajJAnasyApyaparakoTinizcAyakatvAd, athavoktAbhAvajJAnAnantaraM puruSatvAbhAvajJAnAttadviziSTasAdhAraNa dharmavattAjJAnAdevAyaM sthANureveti nizvayastatra tAvadAlocanarUpAyA IhAyA anubhavasiddhatvAditi dig / nanu vyatirekadharma gaveSaNamIhetyasya vyApyadharmavattAjJAnamapAyo'sAvityarthaH taccAnvayena vyatirekeNAnvayavyatirekeNa vAstu, tajjanyayathAbhUtArthajJAnaM tu dhAraNA ityuktau ko doSo yena svamatavyAvarNanameva bhrAjamAnaM bhavet, ucyate, vyApya matinirUpaNe'pAyadhAraNAvipratipattini rAsaH // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnArNavaprakaraNam // // 30 // 1949 dharmavyavasiterjAyamAno nizcayo yadi dhAraNAkhyAmAvibhRyAttadA smaraNasyAdurupahnavatvenAvagraha IhA'pAyo dhAraNaM smaraNaJceti matijJAnasya pazca bhedAH prasajeyuH, evaJcAgamavirodhaH, kizcaivaM dhAraNAjanakaM vyApyadharmavattAjJAnamapAya evetIhAsaMzaya eva syAttathA|coktadoSaprasaGgaH / atha vyatirekadharmajJAnAjjAyamAno nizcayo'pAyo'nvayadharmajJAnAjjAyamAnastu dhAraNeti cet, na, ubhayadharmajJAnAjjAyamAnasya nizvayasyobhayarUpatvaprasaGgAduktadoSaprasaGgAcca, etena vyatirekadharmAvagAhI nizcayo'pAyo'nvayadharmAvagAhI tu dhAraNetyapi nirastam // 8 // nanu dhAraNA nAmA'vicyutismRtivAsanAlakSaNaM matibhedAntaraM nAstItyapAyavizeSa eva sa iti na mama bhedapazcakaprasaGgo vyaktibhedamanAdRtya jAtibhedAnveSaNa niSThAnAM bhavatAmeva pratyuta bhedatrayaprasaGga ityAzaGkate-- avicyutirapAyo hi, saMskAro jJAnameva na // anyo'pAyaH smRtistena, caturbhedA matiH katham ? || 9 ||67|| iha tAvadghaTAdike vastuni avagrahehApAyarUpatayAntarmuhUrtika evopayogo jAyate tatrApAyotpattyuttaraM upayogasAtatyalakSaNA cA'vicyutirbhavadbhiH svIkriyate sA tAvattAvatkAlInApAyasvarUpAnnAtiriSyate nahi kAlabhedena vastubhedo nAma kSaNabhaGgaprasaGgAt yA copayogoparame sati saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM vAsanA'vatiSThata ityabhyupagamyate sA kiM vastuvikalpo vA smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamo vA tajjJAnajananazaktirvA, nAdya etAvantaM kAlaM tadvastuvikalpAyogAt nottarau ajJAnarUpatvena tasya mati - bhedatvA'sambhavAd, yA cAnubhUtasya kAlAntaropayogalakSaNa smRtirAvirbhavati sApyanvayadharmeNApi nizcayo'pAya eveti tvadabhyupagamAdapAyAntarameveti avagraha IhA'pAyazveti tisra eva materbhidAH sambhavantIti kathaM na vibhAgavAkyavirodhaH / Aha ca'kANuvaogammi dhiI, puNovaoge a sA jaovAo / to Natthi dhiI // ti // 9 // [ kAnupayoge dhRtiH punarupayoge ca 46 matinirUpaNe'pAyadhAraNAvipra tipattini rAsaH // // 30 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RECOREA CSCRIKEKetc | sA yato'pAyaH ? // tato nAsti dhRtiH // 188 // ]tti // 9 // atrocyate hai matinirUpaNe | avicyutinidhArA, vAsanA jJAnakAraNam // smRtizcedaM tadeveti, dhIrataH kinnu dUSaNam // 10 // 68 // 15 avicyuti yattAvaduktaM upayogasAtatyalakSaNA'vinmutirapAyAnAtiricyata iti, nadayuktam , prathamApAyotpattyuttaraM kAcidutpadyamAnasya 5 smRtivAsanAsthANurevAyaM sthANurevAyamityAkArasyAntarmuhUrtamavivyutasya dhArAvAhikApAyasantAnasya prathamApAyAdabhyAdhikatvAt, na ca gRhIta- nAMdhAraNA grAhitvAdasyAprAmANyaM, anyAnyakAlaviziSTatvena spaSTaspaSTataraspaSTatamabhitradharmakavAsanAjanakatvena vA bhinnasyaiva vastuno grahaNA- tvavyavasthAditi prAzcaH, vastuto gRhItagrAhitvaM nApramAtve tantraM, api tu 'tadabhAvavati tatprakArakatvam' iti na tasyAprAmANyaM iti dig / panam // vAsanA ca yadyapi svato na jJAna tathApyapAyakAryatvAtsmRtikAraNatvAcopacAratastasya jJAnatvaM, 'idaM vastu tadeva, yatprAgupalabdhaM mayA' ityAkArikA smRtirapi vastunizcayamAtraphalAdapAyAdatiricyate, pUrvAparadarzanAnusandhAnarUpA hi seti, tasmAdavicyutismRtivAsanAlakSaNAnAM tisRNAmapi dhAraNAnAM vyavasthitatvAnna vibhaagvyaaghaatH| Aha ca-"bhaNNai idaM tadeveti jaabuddhii||188aannnu sAdhvAyammahiA, jao asA vaasnnaavisesaao||jaa yAvAyANantara-maviccuI sA dhiINAma ||18||"[bhnnyte idaM tadeveti yA buddhiH|| nanu sApAyAbhyadhikA yatazca sAvAsanAvizeSAt // yA cApAyAnantaramavibyutiH sA dhRtirnAma] yadi coktarItyApAyavizeSa eva dhAraNAbhyupagamyate smRtirapi cAdhikA'bhyupeyate tadA bhedapazcakaprasaGgo vajralepAyata eva / Aha ca-" taM icchaMtassa tuhaM, vatthUNi ya paMca, necchamANassa // kiM hou sA abhAvo, bhAvo nANaM va taM kaparaM // 190 // "[ tAmicchatastava vastUni ca paMca, necchataH // kiM bhavatu sA'bhAvo bhAvo jJAnaM vA tatkatarat ] nanu bhAtAmapi dhAraNAnAM trirUpatvAdvibhAgAtikama iti cet, na, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhajJAnA rNava prakaraNam // // 31 // dhAraNAtvena sarvAsAmapyekIkRtya grahaNAd, yathA dvirUpayeArapyavagrahayoravagrahatvena grahaNam, Aha ca - "tubbhaM (jha) bahuyarabheA, bhaNai maI hoi dhiibahuttAoM || mamai na jAibheo, iTTho majjhaM jahA tujjha // 191 // " [ tava bahutarabhedA bhaNati matirbhavati dhRtibahutvAt // bhaNyate na jAtibheda iSTo mama yathA tava // ] " sA bhinnalakkhaNA vi hu, dhiisAmabheNa dhAraNA hoi // jaha uggaho durUvo, uggahasAmanao ikko // 192 // " sA bhinnalakSaNApi khalu dhRtisAmAnyena dhAraNA bhavati // yathA'vagraho dvirUpo'vagraha sAmAnyata ekaH ] nanvapAyasantatirUpA'vicyutiH kathaM dhAraNeti cet, apAyajanyatvAddhArayAmItyanubhavAcca, smRteriva pratyabhijJAyA api dhAraNAtvAttisRNAM dhAraNAnAM grahaNe nyUnatvamiti cet, na, smRtipadena tattAviSayakajJAnavizeSagrahaNAditi di // 10 // tadevaM vipratipattIrnirAkRtya vibhAgaM vyavasthApya prAguddiSTamavagrahaM nirUpayati tatra dvidhA'vagrahaH syAd - vyaJjanArthAvalambanaH // tatrendriyArthasambandho - vyaJjanAvagrahaH smRtaH // 11 // 69 // tatrAvagrahehApAyAdiSu matibhedeSu, avagraho dvividho vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca tatra prathamopadiSTatvAd vyaJjanAvagrahaH prAgnirUpaNIya ityata Aha tatreti, Aha ca - " tatthoggaho durUvo, gahaNaM jaM hojja vaMjaNa-tthANaM // vaMjaNao ya jamattho, teNAIe | bucchaM // 193 ||" [ tatrAvagraho dvirUpo grahaNaM yad bhavati vyaJjanArthayoH // vyaJjanatazca yadarthastenAdau takaM vakSye ||] indriyArtha - sambandha iti tatsamayabhAvIti tAtparyArthaH, yogArthamAha-svayaM vyajyate prakaTIkriyate'rtho'neneti vyaJjanaM, kadambakusumagolakadhAnyamasUrakAhalAkSuraprAkAramAM sageAlakarUpANAmantarnirvRttIndriyANAM zabdAdiviSayaparicchedahetuzakti vizeSalakSaNamupakaraNendriyaM zabdAdipariNatadravyanikurambam, tadubhayasambandhazca tatazca vyaJjanenendriyeNa vyaJjanasyArthasya tatsambandhasya vA'vagraho vyaJjanA matinirUpaNa prasaGge avagrahabhedani rUpaNaM tatra vyaJjanA vagraddalakSa gopadarza nam // // 31 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM matinirUpaNa prasaGge vyaJjanAvagrahasya jJAnasvabyavasthApanam // PAGE vagraha iti madhyamapadalopena samAsa AzrayaNIyA,arthabhede'pi padasArUpyeNaikazeSAzrayaNAd,ekazeSeNa vyaJjanAnAmavagraha ityapi syAt ||aah ca "jijjai jeNattho,ghaDova dIveNa vaMjaNaM taM c|| uvagaraNidiyasaddAi-pariNayahabbasambandho // 194 ||"vyjyte yenArtho ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tcc|| upkrnnendriyshndaadiprinntdrvysmbndhH| nanvayaM vyaJjanAvagraho na jJAnamityata Ahasa tadante jJAnabhAvA-davyaktaM jJAnamiSyate(tAm )|anythaa prAgalAbhaM ta-dante'pi na janurlabhet // 12 // 7 // ___vyaJjanAvagrahasamayo jJAnavAn, jJAnotpattighaTakAntyasamayazAlitvAt, yadantyasamaye jJAnamutpadyate sa kAlo jJAnavAn, yathA IhAdyasamayaH,ityanumAnAd vyaJjanAvagrahasya jnyaantvsiddhiH| Aha ca-"anANaM so bahirA-iNaM va tkaalmnnuvlNbhaao||nn,tdNte tattocciya, uvalaMbhAo taonANaM ||195||"[ajnyaanN sa badhirAdInAM vA tatkAlamanupalambhAt / / na, tadante tata evopalambhAtsa jJAnam] nanu yadi vyaJjanA'vagraho jJAnaM tarhi badhirAdInAmapi zabdAdijJAnApattistatkAle'pi tadupalambhApattizceticet,na,badhirAdInAMvyaJjanavyaJjanapUrtighaTakazaktyabhAvAdacyaktatvena tadanupalambhasambhavAcca, Aha ca-"takAlammi vi nANaM, tatthasthitaNuM ti to tamavvacaM / / bahirAINaM puNa so, anANaM tadubhayAbhAvA // 196 // " [ tatkAle'pi jJAnaM tatrAsti tanu ityatastadavyaktam // badhirAdInAM punaH so'jJAnaM tadubhayAbhAvAt // ] etena 'yadantyasamaye jJAnamutpadyate sa kAlo jJAnavAniti na vyAptiH, avagrahAkAle vyabhicArAd'iti nirastaM, jJAnasAmagrIsampanatvasya hetuvizeSaNatvAd , ata eva sarveSu zabdAdidravyasambamdhasamayeSu jJAnamasti jJAnopakArizabdAdidravyasambandhasamayasamudAyakadezatvAdarthAvagrahasamayavadityapi prayogaH,yadi ca kAraNasAmrAjye'pi prAksamayeSu jJAnotpattirna syAtparyantyasamaye'pi na syAdavizeSAd, Aha ca-"jai vANamasaMkhaja-samayasadAidavvasambhAve / kiha carimasamayasaddAi RUGALO Aamaanaamana Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava sematinirUpaNa prasaGge vyaJjAnAvagra hasya jJAnatva vyavasthApanam // prakaraNam // CORRESPERIENCE dabaviNNANasAmatthaM // 200 // " [yadi vAjJAnamasaMkhyeyasamayazabdAdidravyasadbhAve / / kathaM caramasamayazabdAdidravyavijJAnasAmayam // ] "jaMsabahANa vIsuM, sabbemuvi taM na reNutellaM va // patteyamaNicchaMto, kahamicchasi samudaye nANaM ||201||"[ytsrvthaa na viSvaksarveSvapi tanna reNutalamiva / pratyekamanicchankathamicchasi samudaye jJAnam // ] nanu samudAyaniSpIDanamA na tailajanakaM yena sikatAsamudAyaniSpIDanAtailAnudbhavadarzanena pratyekazaktyabhAvaH samudAyazaktyabhAve prayojakaH syAt, kintu tilasamudAyanippIDanameva tajjanakamiti viSamo dRSTAntaH, anyathA daNDacakrAdisamudAye ghaTodbhavadarzanAdaNDAdipratyekasatve'pi sUkSmaghaTotpattiprasaGgAditi cet,na,kAraNasamudayAdhInasAkalyazAlini kArya dezasya dezopakAritAyAmetadRSTAntAbhidhAnasya nyaayytvaad||at evAha-" samudAye jai nANaM, dekhaNe samudaye kahaM Natthi? // samudAe vA'bhUyaM, kaha dese hola taM sayalaM ? ||20||"[smudaaye yadi jJAnaM, dezone samudaye kathaM nAsti ||smudaaye vA'bhUtaM, kathaM deze bhavet tatsakalam // ] "taMtU paDovayArI, Na samattapaDoya| samudiA te u // sabbe samattapaDao taha nANaM savvasamaesu // 203 // "[ tantuH paTopakArI, na samastapaTazca samuditAste tu // sarve samastapaTakastathA jJAnaM sarvasamayeSu // ] nanu sahasratantukapaTAdau sahasratantUnAM tatsaMyogAnAca hetutvAt, dvitantukapaTAdau ca tantudvayasaMyogAdInAM hetutvAdastu tatra khaNDapaTotpattikramaNAkhaNDapaTotpattiH, atra tu jJAnasya niravayavatvAtkathaM khaNDajJAnotpattikramaNAkhaNDajJAnotpattiriti cet, na, asaGkhyAtasamayAniSpAce sAMze mahati jJAne'GsakhyAtAnAmaMzAnAM hetutvAd,ata eva mahajjJAnamevAbhivyajyate mahattejovana tu sUkSmamekatejoJayavaditi vyaJjanAvagrahasya sUkSmatvaM jJAnAntarANAM ca mahattvamupapadyate, nanvavyaktaM jJAnaM dRSTaviruddhamiti cet, na, suptamacAdisakSmabodhasyA'vyaktasya dRSTatvAd, jJAnaM vinA svApAvasthAyAM vacanaceSTA SPERMAKALUKARACT // 32 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dhanupapatteH, anyathA kASThAdInAmapi tatprasaGgAda, Aha ca-"kahamavatvaM nANaM, ca suttamattAisuhumabohu ca // suttAdao sayaM ci ya, vinANaM nAvabujjhati / / 197 // " [kathamavyaktaM jJAnaM ca, suptamatvAdisUkSmabodha iva // suptAdayaH svayamapi ca, vijJAnaM nAvabuddhyante ] "lakkhijai taM simiNA-yamANavayaNadANAiTThAhiM // ja nA'maipuvAo, vilaMte vynncetttthaao|| 198 // " [lakSyate tatsvamAyamAnavacanadAnAdiceSTAbhyaH // yad nA'matipUrNa vidyante vacanaveTAH] // nanu supe svIyaM ceSTitaM kuto na svasya jJAnagocara iti ced, jJAnAvaraNavaicitryAt, nahi jAgratApi sarvasvIyaM ceSTitaM jJAyate, muhUrtenApyasaMkhyAtAdhyavasAyollaGghanAd kasyacideva kadAcideva vA tadabhivyaktaH, Aha ca-"jaggato vi na yANai, chaumattho hiayagoraM savvaM / / jaM tajjhavasANAI, jamasaMkhejjAI divaseNa // 199 // [jAgradapi na jAnAti, chadmastho hRdayagocaraM sarvam // yattadhyavasAnAni yadasaMkhye yAni divasena] evaJca yathA'dhyavasAyasthAnAnyasaMkhyeyAni sUkSmANyapi kevalidRSTatayA zraddheyAni tathA vyaJjanAvagrahajJAnamapIti bhAvaH // 12 // atha vyaJjanAvagrahatatvaM nirUpya tadbhedAnirUpayatisa caturdhA bhaveccakSu-manovarjendriyodbhavaH // upaghAtAnugrahAbhyAM prApyakArINi tAni yat // 13 // 71 // sacavyaJjanAvagrahazcaturvidhoghAgarasanazrotratvaglakSaNendriyabhedAt, nanveteSAmevendriyANAM vyaJjanAvagraho natu nayanamanasorityava kiM pramANamiti cet, teSAM karkazakambalAdisparzane trikaTukAdyAsvAdane azuvyAdipudgalAghrANe bheryAdizabdazravaNe copaghAtadarzanA candanadravAdisparza kSIrazarkarAdhAsvAdane karpUrapudgalAdyAghrANe mRdumantrazabdAdyAkarNane cAnugrahadarzanAtprApyakAravAsaH, nayanamanasostu jalajvalanAyavagraheNAnugrahopaghAtAdarzanAdatathAtvAd, Aha ca-"nayaNamagovajidina-bhAovaMjagoggaho cuhaa||uvdhaa matinirUpa Ne vyaJjanAvagrahasya jJA natvavyavasthApanaM tbhedniruupnnnyc|| kic CHAR C Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa mIjJAnA rnnvprkrnnm|| RKARI matinirUpaNe vyaJjanAvagrahabheda nirUpaNe ghrANAdInAM caturNA yANaggaDao. jaMtAI pttkaariinni||20||[nynmnovrjendriybhedaadynyjnaavgrhshcturdhaa||upghaataanugrhto yattAni prApyakArINi] nanvanugrahopaghAtau yadi sukhaduHkhavizeSau na tarhi tau prApyakAritvaliGge yadi tu viSayendriyasaMyogakAryavizeSau tadA tAbhyAM ghANAdInAM svahetubhUtaM prAptimAtraM sidhyatu na tu prApyakAritvaM,taddhi vastu prApyaiva jJAnajanakatvamiti cet na, zrotrAdInAM prApyakAritvAnumAne nayanamanasozcAprApyakAritvAnumAne nugrahopaghAtavyAvarNanasya vipakSabAdhakatarkapradarzanArthatvAta, evaJca zrotrAdIni prApyakAgINa nayanamanomindriyatvAd vyatireke nynmnoviidtynumaanmpyvdaatmitidig||13||shrotrghraannyorpraapykaaritvN nirAkurutedUrArthagrahaNAcchotra-ghANe aprApyakAriNI // syAtAM na te zabdagandhau,yadi prApnuvataH svayam // 14 // 72 // zrotraghrANe aprApyakAriNI asambaddhArthagrAhakatvAt, na cAyamasiddho hetuH, dUrasthasyApi bheryAdizabdasya zravaNAd darasthasyaiva kusumAdeH parimalagrahaNAcca, na cAcAnyatarakarmaNobhayakarmaNA vendriyaviSayayoH saMyogo'nubhUyata iti kecidaahH| Aha ca"jujjaDa pattavisaya yA, pharisaNasaNe Na sottaghANesu ||ginnhNti savisayamio, jaM tAI bhinndesNpi||205||"[yujyte prAptaviSayatA sparzanarasanayorna zrotraghANayoH / gRhItaH svaviSayamito yatte bhitradezamapi] tadidaM tadA yujyeta yadi zabdagandhayoH svakarmaNendriyaprAptina syAta, tathA ca dUrasthAvapi tau tatrAgatyaiva jJAnaM janayata iti na kiJcidanupapannam / / uktaM ca-"pAvaMti sahagaMdhA, tAI gaMta sayaM na giNhaMti" // 206 // [prApnutaH zabdagandhau, te gatvA svayaM na gRNItaH ]ti||14|| tayoH sakriyatve prmaannmaah-| sakriyau tau saMharaNAda, vAyunA vahanAdapi // dvArAnupAtAcchailAdi-pratighAtAtsamUrtikau // 15 // 73 // saMharaNAd gR(gu)hAdiSu piNDIbhAvAd, vahanAdapi vAyunA nayanAt, tau (zabdagandhau)sakriyo samUrtikau ca dhUmavadvi | prApyakAri| tvaM cakSumana soraprApya kAritvaJca OMOMOMOM niruupitm|| K E 5 // 33 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P C RAKAKARRORKERA zeSeNa, dvArAnupAtAdvA jalavad vegavadviraladravyasya pavanAbhimukhameva prasapreNAdanayoH prAyo dvArAnudhAvanamiti bodhyaM, parvatAdiSu pratiskhalanAd vA tau tathA pASANavad, Aha ca-"jaM te poggalamaiA, sakkiriyA vAuvahaNAo // 206 // dhRmovva saMharaNao, dArANuvihANao visesaNaM // toyaM va NitaMbAisu, paDighAyAo ya vAuvva // 207 // " [yattau pudagalamayau sakriyo vAyavahanAta // dhUma iva saMharaNataH dvArAnuvidhAnato vizeSeNa // toyamiva nitambAdiSu, pratighAtAcca vAyariva // ] nanu pavanopanItagandhavadrvyANAM ghrANena saha saMyogo'stu zabdastvAkAzaguNa iti na zrotreNa tasya maMyogaH pratyAsattiH kiMtu zrotrasya karNazakulyavacchimAkAzarUpatvAcchabdasya ca tadguNatvAtsamavAya eva, gatistu tatra pavanagataivAropyate na tu svAbhAvikI, svAbhAvikagateranyagatyanuvidhAnAnupapattariti cet, na, pratighAtajanakatvena tasya dravyatvasiddheH, na ca tIvratarapavamAnasyaiva pratighAtajanakatvaM na tu zabdasyeti vAcyam, bharyAdizabdajanakapavanasadRzapavanAntareNApi bAdhiryAdyudayaprasaGgAt, api ca zrotramapi nAkAzaM bAdhiryAdyabhAvaprasaGgArikantu mUrtamevendriyamiti na tasya zabdo gunnH|| kizca zabdasyAkAzaguNatve sarvasya sarvazabdagrahaNApattiH zrotrasamavAyAvizeSAt, tatpuruSIyakarNazaSkulyavacchinnasamavAyasambandhAvacchinnAdhAratAyAstatpuruSIyazabdagrahaM prati hetutvakalpane mahAgauravAt, dravyatve tu saMyogenaiva zrotreNa grahaNopapattau na kiJcidanupapannaM, evaM ca zabdasya dravyatve samavAyasamavetasamavAyapratyAsatyakalpanayA lAghavaM draSTavyaM, zabdasya mUrtatve tatsAkSAtkAro na syAdviSayatayA mUrtapratyakSatvAvacchinaM prati samavAyenobhRtarUpavazvasya hetutvAditi cet, na, dravyapratyakSatvAvacchinnaM prati yogyatAvizeSasyaiva hetutvAtsa ca vyAvRttivizeSaH zaktivizeSo vetyanyadetava, zrotrendriyavyavasthApakatvena zabdasyAmbaraguNatvasiddhiriti tu mandaM, indriyAntarAgrAhyagrAhakatvasyaiva bhimondriyatvavyA mati0 vya. zrotraghrANayoraprApya. kAritvasya khaNDanaM zabde AkAzaguNatvasya khaNDanazca Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 34 // pyatvAt, tatra guNapravezasya gauravakaratvAta, etena 'zrotrendriyaM dravyAgrAhaka rUpasparzAgrAhakabAhirindriyatvAd rasanavad' ityapi IIDumati. vya. nirastaM, aprayojakatvAd dravyagrahaprayojakapratyAsatyabhidhAnena tadviraharUpavipakSavAdhakatarkAnutthAnAt / itthaM ca zabdo na paudga- zabdasyAlikA sparzazUnyAzrayatvAd, atinidhiDapradezapravezanirgamayorapratighAtAt, pUrva pradhAnA(cA)'vayavAnupalabdhaH, sUkSmamUrtAntarApreraka- lakAzaguNatva tvAd , gaMganaguNatvAceti hetavo nirastA veditavyAH, bhASAvargagAdestadAzrayasya parzavatvena sparzazunyAzrayatvasyAsiddheH,bhi- khaNDane zabde cAdikamupabhidya prasarpiNA mRgamadAdidravyeNa dvitIyasyA'nai kAntikavAna, tRtIya caturthayodhorakAdinA dhUmAdinA ca tathAtvAta, paugAlikatvA paJcamAsidbatAyAstu pradarzitatvAta, ukhalanaiyAyikAstu" nimittapavanaspaiva gugaH zabdaH, ata eva nimitapavananA bhAvasAdhakazAttannAzaH, samAyikAraNanAzasya samavetakAryanAzaM prati hetutvAva, karNasaMyuktanimitta pavanasamavAyAca tadgrahaH, na ca vINA hetUnAmavvAveNumRdaGgAdereva kuto nAyaM guNa iti vAcyaM, teSAM ananugatatvAta, nimittapavanasyaivAnugatatvena samavAyikAraNatvaucityAta, teSAM karaNazabdasya nimittakAraNatve klapte'pi samadhAyikAraNatvAkalpanAsambandhabhedena kAraNatAmevAd" ityAhuH, tadasat, pAnaguNatve zabdasya pavanaguNatvatatsparzasyeva spArzanaprasaGgAta, tasya sArzanapratibandhakalakalane ca mahAgauravAta, zabdagugasAzanajanakatAvacchedakajAtyabhAvA khnnddnshc| na doSa iti cet, na, tAdRzajAterasiddheH, gugacAkSupajanakatAvacchodikayA sAkaryAditi dig| adhikaM syAdvAdarahasye'nusandheyam / / tasmAcchrotaghrANe api prAppakAriNI iti vyvsthitm|| Aha ca-"gaNhaMti pattamatthaM, upadhAyANuggaholadvIpovAhijahaNAsArisAdao kahamasaMbaddhe // 208 // " [gRhaNItaH prAptamartha upghaataanugrhoplbdheH|| bAdhirSapUtinAsArzAdayA kymsmbddhe]||15|| tadevaM nayanamanovarjendriyANAM prApyakAritvaM vyavasthApitam / atha nayanamanasoraprApyakAritvasya vyavasthApanIyatayA mano veNumRdaGgAdereva kutAlamapi samAyi kAraNAsandhakakarAne nimittakAraNatva nisasA, si,gugavAna Aha ca REKRISHARE // 34 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tinirUpaNe RECERRORESEARS dRSTAntena tAvaccakSuSoprApyakAritvaM vyavasthApayatiaprApyakAryadhiSThAnA-sambaddhagrAhi locanam // anugrahopaghAtAbhyAM, viSayAd bhAvyamanyayA // 16 // 74 // cakSuramApyakAri adhiSThAnAsambadhdhArthagrAhakendriyatvAd, manovad, adhiSThAnetyAdivizeSaNena sparzanAdAvindriyapadadAnena ca pradIpaprabhAyAM vyabhicAraH parihataH, na cApayojakatvaM sambadvArthagrAhakAve tasya karavAlajalAvalokanAdinopaghAtAnugrahaprasaGgAt, na cAsiddha eva tasyopaghAtAnugrahAbhAvo bhUyo bhUyaH sUrakarAvalokanena jalAvalokanena ca dAhazaityalakSaNatadarzanAditi vAcyam, avalokanAnantaraM cakSurdezaM prAptena mUrtena ravikarAdinopaghAtasya sambhavAjalAvalokanAdau copaghAtAbhAvenAnugrahAbhimAnAt svatastaddezaM prAptena ca candramarIcinIlAdinA'nugraho'pi bhavatyeva, yadi ca cakSuH svata evAnugrAhakopaghAtakavastunI saMsRjyAnugrahopaghAtau labheta tarhi sUrakarAvalokanAdiva karavAlAvalokanAdapyabhighAtaH syAt, tadidamAha-"loaNamapattavisayaM, maNovya jamaNuggahAisunnati // jalasUrAloAisu, dIsanti aNuggahavidhAyA // 209 / / Dajheja pAviu ravi-karAiNA pharisaNaM va ko doso // manneja aNuggaha | pivu-baghAyAbhAvao sommaM // 210 // gaMtuMNa svadesaM, pAsai pattaM sayaM va NiyamAyaM // pattega u muttimayA, uvaghAyANuggahA Rs hojA // 211 // " [locanamaprAptaviSayaM, mana iva yadanugrahAdizUnyamiti // jalaparAlokAdiSu dRzyete anugrahavighAtau // dayeta prApya ravikarAdinA sparzanamiva ko dossH|| manyetAnugrahamivopaghAtAbhAvataH saumya // gatvA na rUpadezaM, pazyati prAptaM svayaM vA niyamoyaM // prAptena tu mUrtimatopaghAtAnugrahau bhavetAm ||]||16||nnu nayanAnnAyanA razmayo nirgatya prApya ca vastu ravirazmaya iva prakAzamAdadhati sUkSmatvena taijasatvena ca teSAM vahnayAdibhirdAhAdayo na bhaviSyantIti cet, na, cakSuSastaijasatvasyaivAsiddheH, tathAhi | vyaJjanAkagrahanirUpaNe | cakSuSoprApyakAritvavyavasthApa nam // PPECRECIP AnnanAAAAAAAAD ES Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 35 // adRSTakalpanApatti-staijasatve hi cakSuSaH // na ca tatsAdhakaM kiJcid- balavanmAnamIkSyate // 17 // 75 // cakSuSastaijasatvakalpane'nudbhUtarUpAnudbhUtasparzatejontaraM kalpanIyamityadRSTakalpanApattiH paramate, na ca tattaijasatvasAdhakaM kiJcidbalavatpramANamIkSAmahe, na ca cakSustaijasaM rUpAdiSu madhye rUpasyaivAbhivyaJjakatvAtpradIpavadityanumAnAttatsiddhiH, svasparzavyaJjakatvena pradIpadRSTAntasya sAdhanavaikalyAdviSayendriya saMyogenAnaikAntikatvAd, dravyatve satIti vizeSaNe'pyaJjanavizeSeNAnaikAntikatvAcca, etena "rUpasAkSAtkArAsAdhAraNakAraNaM taijasaM rasAvyaJjakatve sati sphaTikAdyantaritaprakAzakatvAtpradIpavad" ityapi nirastam / / aJjanAdibhinnatve satIti vizeSaNadAne cAprayojakatvAccakSuH pradIpayorekayA jAtyA vyaJjakatvAsiddheH / etena "svapnAdikamivAJjanAdikaM sahakRtya manasaiva sAkSAtkRte nidhyAdau cAkSuSatvabhrama evaityuktAvapi na kSatiH // kiM caivaM tavA'JjanAdeH pRthakpramANatvApattiH, mano yadasAdhAraNaM sahakAryAsAdya bahirgocarAM pramAM janayati tasya pramANAntaratvaniyamAt na ca paTapaTalAcchannacakSuSAmaJjanAdijanito nidhyAdisAkSAtkAro na prametyuktiryuktisahA, yathArthapravRttijanakatvena tatpramAtvasya vyavasthitatvAt na ca kAraNabAdhAdapramAtvaM, tasyaivAsiddheH,na ca svapnAdivadaJjanAdernidhyAdisucakatvameveti yuktaM vyAptigrahAdikaM vinA'numitirUpatatsUcanA'sambhavAt, svamAdisthale tu vyAptigrAhakasvamazAstrAdyanusaraNa niyamAditi dig / nanu cakSuryadi na prApyakAri tadA'sannihitatvA'[vizeSAtkuDyAdivyavahitasyApi grahaNaprasaGga iti cet, na, atisannihitasya golakAderiva bhittyAdivyavahitasyApi yogyatA'bhAvAdevAgrahAt / nanvagrAvacchedenaiva cakSuH saMyogasya grAhakatvAnna mUlAvacchedena tatsaMyukta golakAdigrahaprasaGgaH / kuDyAdivyavahitAnAM svarUpayogyatA ca sthairyapakSe na parAvartate, kSaNikatvapakSe'pyapratyAsannAnAM sahakAriNAM nAtizayajanakatvaM, pratyAsattizca pareSAM nirantarotpAdaH asmAkaM tu saMyo matinirUpaNe vyaJjanAvagra hanirUpaNe parakalpitasya cakSuSastaija satvasya kha NDanam // // 35 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaH, tadubhayamapi kRSNasArasyArthena na sambhavatIti cet, na, zaktipratyAsanyaivAtizayAdhAnAllohAkarSakAyaskAntAdAvatiriktapratyAsatyadarzanAtsAmIpyavizeSasya tatra sambandhatve cAtrApi tenaivopapatteH / yuktaM caitat saMyogAdinAnApratyAsattyakalpanalAghavAt, na "caivamaprApyakAritvabhaGgaH, cakSuH saMyogasya cAkSuSAjanakatvenaiva tadupapatteH / vastutaH sannihitaviSayagrahe vyavadhAnAbhAvakUTa eva viSayaniSThA yogyatA vyavahitaviSayagrahe cAJjanAdiniSThaiva zaktilakSaNA yogyatA hetuH, viSayapuruSAdibhedena tadvaicitryAta / ata evAsmadAdInAmAlokApekSayaiva viSayagrahaH pecakAdInAM tu na tathetyupapadyate / itthaM cAvyavahitacAkSuSasAkSAtkAre cakSurvyavadhAnAbhAvAdInAM vyavahitacAkSuSe ca cakSuraJjanAdInAM vilakSaNazaktimattvena hetutvAnna kiJcidanupapannam, bhittyAdezcakSuH saMyogapratibandhakatve tu sphaTikAdInAmapi tathAtvaprasaGgAttadvyavahitAnAmapyanupalabdhiprasaGgaH / prasAdasvabhAvavatAM sphaTikAdInAM na nAyanarazmigatipratibandhakatvamiti cet, tarhi bhittyAdInAM cakSuHprAptipratibandhakatvApekSayA lAghavAccAkSuSapratibandhakatvameva kalpyatAm / svaprAcIsthapuruSasAkSAtkAre svapratIcIvRttitvasambandhena bhittyAdInAM tattvasambhavAt / yadi ca tattatkriyAtattaduttara dezAdInAmeva saMyoganiyAmakatvenAnatiprasaGgAdbhintyAdInAM na pratibandhakatvamiti vibhAvyate tadA 'taddhetoH' (taddhetoreva tadastu kiM tena ) iti nyAyena lAghavAttattannayanonmIlanasyaiva tattaccAkSuSahetutvamastu kimanantasaMyogAdikalpanayA, indriyasambandhatvena pratyakSahetutvakalpanAtphalamukhaM gauravaM na doSAyeti cet, na, indriyasambandhatvasyaikasyAbhAvena tathAhetutAyA evAsiddheH / tathApi dravya cAkSuSatvAdyavacchinnaM prati cakSuHsaMyogatvAdinA hetutvamanugatameva / taduktaM-maNikRtA 'pratyakSavikSeSe indriyArthasannikarSavizeSo heturanugata eveti' iti cet, na, paramANvAkAzAdau vyabhicArAt / na ca mahattvasamAnAdhikaraNodbhUtarUpavattvasyApi sahakAritvAnna doSa iti vAcyam, samA matinirUpaNe vyaJja nAvagraha prastAve cakSuSaH prApyakAritva sya khaNDanam // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S savivaraNaM RECE zrIjJAnA rNava prkrnnm|| 9 kalitasakalanetragolakasya dUrAsannatimirarogAvayavina upalambhaprasaGgAt, Aha ca-"jai pattaM geNheja u, taggayamaMjaNaraomalAIyaM / / matinirU paNe vyaJjapecchajja jaMna pAsai, apattakAri tao ca // 212 // " [yAde prAptaM gRhNIyAcadgatamaJjanarajomalAdikam / / prekSeta yanna pazyati, aprAptakAri tatazcakSuH // ] atyantAsatyabhAvasyApi sahakAritve cAdhiSThAnasaMyuktAJjanazalAkAyA apyapratyakSatvaprasaGgAt, agrA nAvagraha prastAve vacchedena cakSuHsaMyogasya hetutve'pyudIcI prati vyApAritanetrasya kAzcanAcalopalambhaprasaGgAt, dUratvena netragatipratibandhe ca / zazadharasyApyanavalokanaprasaGgAt / tadabhISubhiriva tigmakarAbhISubhirapi tadabhivRddhazcAvizeSAt, tigmatvena tigmakararazmInAM tatprati - cakSuSaH prA pyakAritvaghAtakatve ca tadAlokaparikalitapadArthamAtrAbhAnaprasaGgAditi ratnaprabhAcAryaprabhRtayaH(ratnAkarAvatArikAdvatayipari. sUtra 5) indriyasambandhatvena pratyakSahetutve'pi sAmIpyavizeSeNa saMyogasyAnyathAsiddhirityapi yuktmutpshyaamH|| prApyakAritve sya khaNDaca cakSuSaH zAkhAcandramasoyugapadgrahAnupapattiH, yugapadubhayasaMyogAbhAvAt / na ca zatapatrazu vedhavyatikaraNa tatra yaugapadyAbhimA nam // na eva krameNaiva vegAtizayAdubhayasaMyogenobhayasAkSAtkArajananAditi vAcyam,candrajJAnAnuvyavasAyasamaye zAkhAjJAnasya naSTatvena zA-1 khAcandrau sAkSAtkaromItyanuvyavasAyAnupapatteH, na ca kramikatadubhayAnubhavajAnatasaMskArAbhyAM janitAyAM samUhAlambanasmRtAvavAnubhavatvAropAta tathAnuvyavasAya iti sAmpratam, tAdagAropAdikalpanAyAM mahAgauravAt / na ca tiryagbhAgAvasthitayoH zAkhAcandramasoyugapatsaMyoga iti sAmpratam, sannihitavyavahitayoryugapatsaMyogetiprasaGgAt / nayanAnniHsaratA nAyanena tejasA'rthasaMsargasamakAlameva bAhyAlokasahakAreNAnyacakSurArambhAcchAkhAcandramasoryugapagraha ityapi tuccham uddhRtarUpavattejaHsaMsargeNAnudbhUtarUpavattejasa ArambhAnabhyupagamAvAhyacakSuSA pRSThAvasthitavastugrahaprasaGgAccatyadhikaMmatkRtasyAdvAdarahasyAdavasayam (nyAyAlokAdudhdhRtam) | // 36 // grahAnupapattiH, yugapadubhavAdAta vAcyam candrajJAnAnuvyavanitAyA samUhAlambanasmRtAvanAmA ECROSHASIRS SARASHTRANSAR yAt / nayanAnniAsaratA nAyamaNAnudbhUtarUpavatejasa // 36 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matinirUpaNe vyaJjanAvagra haprastAve manasaH prApyakArika sya khaNDa COMMUMROSAREE ddhRtm)||kishc manoprApyakAryApa pratiniyatasyaiva grAhakam nanu manaso'pi sarvagrAhakatvaprasaGgato nAprApyakAritvaM kintu pratiniyatagrAhitvena tatprApyakAri syAditi cakSuSo'prApyakAritvasAdhane dRSTAntIkRtasya manasaH sAdhyasAdhanAbhayavaikalyAmati cet, na, jJeyasamparka kRtAnugrahopaghAtalakSaNaliGgAbhAvena tasya tatsamparkAsidveH,anyathA jalajvalanAdicintayA tasya kledadAhAdiprasaGgaH, amukatra gataM me mana iti prayogasya ca gatyarthAnAM dhAtUnAM jJAnArthatvenaitadarthagrahaNAya vyAptaM me mana ityarthaH // Aha ca-"gaMtuM neeNa maNo, saMvajjhai jaggao va simiNe vA / / siddhamidaM lomivi, amugatthagaomaNo mitti ||213||"[gtvaa jJeyena manaH, sambadhyate jAgrato vA svame vA / / siddhamidaM loke'pi amukatragataM mano me iti||] "nANuggahovadhAyA-bhAvAo loaNaM va, so iharA / toyajalagAi ciMtaNakAle jujeja dohiNpi||214||"[naanugrhopghaataabhaavaallocnmiv tditrthaa| toyajvalanAdicintanakAle yujyeta dvaabhyaampi]||17|| kizca bhAvamano dravyamano vA bahirgatvA jJeyena sambadhyata iti vikalpya doSamAhakiJca bhAvamano gaccheda-bahirdravyamano'thavA // nAdyaH zarIravRttitvA-dAtmano'nirgamAda bhiH||25||83|| ___uktavikalpadvaye hi prathamavikalpo na prathate bhAvamanasAzcintAjJAnapariNAmarUpasya jIvAnanyatvAjjIvasya ca zarIramAtravRttitvena tapAdInAmiva bahinirgamAsambhavAd,Ahaca-"davvaM bhAvamaNovA, vaejja jIvo ahoi bhaavmnno|| dehavvAvittagao, na dehabAhiM tao jutto||215||"[drvyN bhAvamanovA bajejjIvazca bhavati bhaavmnH||dehvyaapitvaan dehabahistato yuktaH // 25 // nanvAtmanaH zarIravyApitvamevAsiddhaM sarvagatatvAditi ced, ucyate-[pratAvasyeha dve patre saptagAthAzca gatA iti likhitvAparAvRtizca kRtA] kartRtvaM vyomavanna syAt-sarvagatve kilaatmnH|| prakRtereva kartRtvaM, yujyate na kathaJcana // 26 // 8 // COMCHIRAGAL Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaraNaM zrIjJAnArNavaakaraNam / / // 37 // AtmanaH sarvagatatve hyAkAzavat kartRtvabhoktRtvAdikaM na syAtsarvagatatvasyAkartRtvAdivyAptatvAd, Ahaca - "savvagao tti ya buddhI, kattAbhAvAidosao to // 216 // / [ sarvagata iti ca buddhiH kartrabhAvAdidoSatastanna ] | atra sAMkhyAH saGgirante- kUTasthanityatvazruterAtmA tAvadakAraNamakArya ca, kAraNatve'pi tasyAnityakArya pariNAmitvenAnityatvaprasaGgAd, ata eva janyadharmAnAzrayatvaM kUTasthapadArtho gIyate / taduktaM - "na prakRtirna vikRtiH puruSaH "iti, AdikAraNaM ca prakRtireva / / taduktaM - "mUlaprakRtiravikRtiriti" acetanatvena ceyaM pariNAminI tato mahadahaGkArandriyatanmAtramahAbhUtAnAM sargaH na ca puruSArthaprayojakatvAtprakRtipariNAmasya tadanuguNazabdAdipariNAma evAstu kimAntarAlikamahadAdita veneti vAcyam, tatsargasya viSayabandhanArthatvAt na ca citireva viSayasambandhasvabhAvA, svabhAvasyAnucchedyatvenAnirmokSaprasaGgAt na ca prakRtireva tadIyabhogopakaraNasampAdanasvabhAvA, nityatvena tasyAH kadAcidapyAtmano nirupAdhikatvAbhAvena tata eva na ca ghaTAdirevAhatya tadIyo, dRSTAdRSTavibhAgAnupapatteH, nApIndri praNAlikayaiva cidviSayasambandhaH, vyAsaGgAyogAt, nApIndriyamanodvArA, svapnadazAyAM varAhavyAghrAdyabhimAnino narasyApi naratvAbhimAnAnudayAt, nahyayaM bAhyendriyavRctyabhAvakRto jAgradavasthAyAmapi tasya tannirapekSatvadarzanAt, na ca manovirahakRtaH, tasya svapne'pi vyApArAt, tasmAd yadvirahakRtaH svapne'bhimAnAnudayastadatIndriyaM tatkAraNa mahaGkAratanvamavazyamabhyupeyamiti, na cAhaGkAraparyantavyApAreNaiva cidviSaya sambandhasvabhAvaH, suSuptyavasthAyAM tadvyApAravirAme'pi zvAsaprazvAsaprayatnasantAnAvasthAnAt, tad yadetAsvavasthAsvanuvarttamAnamekaM savyApAramavatiSThate yadAzrayA cAnubhavavAsanA tadbuddhitattvAkhya mantaHkaraNamindriya mano'haGkAraparamparayopArUDho'rthaH puruSasya bhogAya bhavati / taduktaM - "ete pradIpakalpAH, parasparavilakSaNA guNavizeSAH / puruSasyArthaM svacchaM, prakAzya buddhau matinirUpaNe vyaJjanAvagra prastAve manasaH prA pyakAritvakhaNDane A |tmano vibhu vakhaNDane sAMkhyapraznaH // // 37 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAGAREKAR prayacchanti ||36||"iti, tasminnacetane'pi cetanatvAbhimAno'kartari ca cetane puruSatvAbhimAno bhedAgrahAdeva zarIra AtmatvAbhimAnavata / tadaktaM-"tasmAttatsaMyogA-dacetanaM cetanAvadiva liGgam // guNakartRtve ca tathA, karneva bhavatyudAniH // 20 // " iti, karmavAsanApi ca buddhitattva eva, puruSastvanubhavatadvAsanAtatphalaiH karmatadvAsanAtatphalaizca nirlepa eva, AlocanamindriyANAM vyApArI vikalpastu manasaH, abhimAno'haGkArasya, 'mamedaM kartavyam' iti kRtyadhyavasAyazca buddheH, atra hi puruSoparAgo viSayoparAgo vyApArAvezazceti trayoMzAH, tatra mameti puruSoparAgo darpaNasyeva mukhoparAgo bhedAgrahAdatAviko, yadyapi mamatyabhimAno na buddhadharmastathApIdamA pratinirdiSTasya viSayasya mametyatra puruSasyaiva grAhakatvenAbhimAnaH puruSoparAga eva, indriyapraNAlikopanItapariNatibheda idamiti viSayoparAgaH, mukhanizvAsopahatasya mukurasya malinimoparAga iva pAramArthikaH, etadubhayopapacau ca kartavyamiti vyApArAvezo'pi, asyAyaM buddhau viSayoparAgo jJAnaM, darpaNapratibimbitamukhasya tadgatamalimnaiva puruSoparAgasya viSayoparAgeNa saha sambandha upalabdhiriti, buddhyupalabdhijJAnAnAM nAnAntaratvaM, tadevamaSTAvapi dharmA buddhereva sAmAnAdhikaraNyenAdhyavasIyamAnatvAt, na ca buddhireva svabhAvatazcetanA pariNAmitvAd, uktazca-adhyavasAyo buddhi-dharmo jJAnaM, virAga aizvaryam // sAttvikametadrapaM,tAmasamasmAdviparyastam // 23 // iti buddhayAdayo naiyAyikAbhimatA AtmavizeSaguNA apyatraivAntarbhavanti, adhyaktasyaiva jJAnasya smRtijanakatvAbhyupagamena kevalaM vAsanAyA evAnabhyupagamAt,evaM AtmA na kartetyabhimatamevAramAkamiti cet|| tadetadakhilaM pvnprerittuulvttrltrmev|| kRticaitanyayoH sAmAnAdhikaraNyAnubhavena cetanasyaiva kartRtvAt, na cAyaM bhramo, bAdhakAbhAvAt,na cA''tmanaH kartRtve pariNAmitvaprasaGgo bAdhakaH, buddheH kRtisamavAye'pi tasya bAdhakatvAt pariNAmino ghaTAderakartRtvasya dRSTatvAd dRSTavirodhAdayamadoSa iti tu tulyaM, kartu matinirUpaNe vyaJjanAvagraha prastAve AtmavibhusvakhaNDane sAMkhyamatasyopavarNa napUrvakaM khaNDanam // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa zrIjJAnA nava HALCHEO prakaraNam / / // 38 // racetanakAryatvAdacetanatvApattirvAdhiketi cet, na, 'vItarAgajanmAdarzanAd' iti nyAyena tasyAnAditvasyaiva siddhaH, buddharanityatvena tatra matinirUnAnAbhavArjitavAsanAvasthAnAyogAtprakRtazca pUrvabuddhivAsanAnuvRttyabhyupagame'pasiddhAntAd buddhiniSThavAsanAyA aniyAmakatvAca,naca |paNe vyaJjasambandhavizeSAnniyamopapattiH, sthUlarAge sUkSmavAsanAyA aprayojakatvAt, na ca prakRtau sUkSmatadabhyupagame'pi pramANamasti, anyathA |x nAvagrahasUkSmarAgAdiyogAd bhAvASTakasampannatayA prakRtireva buddhirbhavet, sthUlatadyoga eva buddhitvaniyata iti cet, tathApyaprAmANika prastAve sUkSmatadabhyupagame ghaTAdAvapi tadApattiH, tasya prakRtikAryatvAtkAraNadharmANAM ca kArye sakramAbhyupagamAt sthUlabuddhivilaye'pi AtmavibhusUkSmatatsatvAbhyupagamAnAnupapattiriti cet, na, muktAvapi tatsavaprasaGgAt, adhikArAbhAvAnnAyamiti cet, nanvayamAdhikAro'pi tvakhaNDane dharmAdharmavAsanAyogaH, dharmAdharmI ca budvidharmAviti kathaM tatsace tadvilayaH, sthUlatadvilaya eva niradhikAritvamiti cena,tarhi sthala sAMkhyamatasya buddhayanutpAdasamaye sUkSmabuddhisacAbhyupagame'pi tasyA niradhikAritvena kAryAjanakatayA saMsArocchedaprasaGgaH, anyathA tu mokSo khnnddnm|| cchedaprasaGgaH / kiJcaivamadhikAra eva saMsAraheturastu kiM prakRtyA,buddhistu cetanaiva na tatvAntaraM, mAnAbhAvAt, na ca darpaNe mukhasyeva | buddhau puruSasyoparAgaH sambhavati,atAntrikasya sambhave zazazRGgasyApi sambhavaprasaGgAt, asato vijJAnasyApyabhAvAttajJAnikAkArasyApi durupapAdatvAd,anyathA sarvadevAsadbhAvAnApatteH, viSayoparAgo'pi na tatra sambhavI,anyathA mevAdijJAne meAdyAkAropi tatra syAt, tasmAd buddhyupalabdhijJAnazabdAnAM paryAyatvameva yuktaM,ahaGkAro'pi vikalparUpo mAnasa eva vyApAro'nyathA svapne yathArthAhaGkAra iva viparItAhaGkAro'pi na syAd , idaM punaravaziSyate yatkasyacidahamiti saGkalpAtsvaguNAbhavaGgaparagugadrAhepAraNAma : samujjRmbhate kasyacittu netyatra kiM niyAmakamiti,tatra tu mAnaM mohanIyakarmaNa udayA'nudaye eva tantre,ekasyApi kaSAyamohanIya- // 38 // R GARCARECASS Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GORIESAKARAN karmaNaH krodhAdivyApAramedadarzanena bhedakalpanAta, evaM ca kRtyAdInAM cetanAsAmAnAdhikaraNye siddha budvayAditatvakalpanA yuktihI- 1matinirUpale naiveti saGkSapaH ||syaadetd , Atmano janyadharmAzrayatve kauTasthyavirodho dharmadharmiNorabhede kAryAnityatvena kAraNasthApyanityatvapra- vyaJjanAvasamAt, na ca tayorabheda eva yukto viruddhadharmAdhyAsalakSaNasya bhedasya ghaTapaTayokhi pratyakSasidatvAditi vAcyaM, zyAmavara- grahaprastAve ktatvAbhyAM vaidhaye'pi ghaTasyeva guNaguNibhAvana guNaguNinoranyonyAbhAvAyogAditi, maivaM, Atmano nityAnityattasyaiva manasaH prAyuktisiddhatvAd dharmadharmiNo dAbhedasya saprapaJcaM syAdvAdarahasye vyavasthApitatvAt, kUTasthatvaM tu tatra samAnajAtIyadvyaparyA- | pyakAritvayadvArA pariNAmitvaM anA(A)tmetarabhinnatvaM veti sarvamatadAtam // 26 // sAMgatatve dUSaNAntaramapyAha *khaNDane AsarvAsarvagraho'pyevaM, nityasyAnyAnapekSaNAt // apekSaNe'pi dehasyA-pekSAyAmatigauravAt // 27 // // 85 // mavibhutvasva ____ AtmanaH sarvagatatve tribhuvanabhavanodarasaJcAripadArthasArthaprAptyavazyambhAvAt manasaH prApyakAritvavAdinaH sarvopalabdhiprasaGgaH, | khaNDanam // prAptyavizeSe'pi katipayArthAnupalambhe cAvizeSAtsarvAnupalambhaprasaGgaH, yaduktaM-"sabAsadhaggaiNa-ppasaMgahosAio vAvi ||216||"[srvaasrvgrhnnprsnggdossaadito vApi] atha manaso bahirasvAtantryAd bahirarthagrahasAmagrIniyamAdeva manaso bahirarthagrahaniyama iti cet, tathApi zarIrAvacchedenaiva sukhAdikamupalabhyate na ghaTAdyavacchedenetyatra kiM niyAmakaM, AtmanaH svaguNajanane zarIrasyApi sahakAritvAnnAnyatra tadutpattiriti cet,na,nityasya sahakAryapekSAyogAt, tathAhi, sahakAriNA kiM tatra kazcidatizayaH kriyate na vA, kriyate cet, sa kiM arthAntarabhUto'narthAntarabhUto vA, Aye na kizcit kRtaM syAt, antye tu tadanantarabhUtAtizayakaraNe tasyApi karaNaprasaGgaH |akrnnpksse tu na tasya sahakAritvam, anyathA jagato'pi sahakAritvaprasaGgAdityAhuH, nanu saha ASS Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaraNaM zrIjJAnArNavaakaraNam // // 39 // kAritvaM nAtizayajanakatvaM kAryajanmAjanmanoH sahakArisannidhAnAsa bhidhAnAbhyAmevopapattAvatizaya syAkalpanAt, kiM tvekakAryakAritvaM, tacca nityatve'pyAtmanaH zarIre nirAbAdhamiti cet, na, tathApi jJAnAdAvanantazarIrAdihetutvakalpane gauravAt, AtmanaH zarIravyApitvakalpanasyaiva yuktatvAt // 27 // na cA''tmano vibhutvasAdhanasAvadhAnaM balavatpramANamapi jarIjRmbhata ityAha-vibhutvasAdhakaM kiJcit pramANamapi nekSyate // svasambandhavizeSeNA-dRSTaM yatkAryamarjati // 28 // 86 // nAdRSTasya kAryamAtraM prati hetutvAttasya ca svAzrayasaMyuktasaMyogenaiva hetutvakalpanAdAtmano vibhutvAsiddhiH, pradhvaMse vyabhicArAt kAlikAdisambandhenaiva tasya tatra hetutvaucityAd, vastutastu kAryatvaM kAlikasambandhena ghaTatvapaTatvAdittvavamananugatamiti na kAryatAvacchedakaM na ca kAryamAtra hetutve tasya pramANamastIti sukhaduHkhayoreva dharmAdharmarUpasyAdRSTasya hetutvamAstheyam, atha vanerUrdhvajvalanAdAvadRSTamave niyAmakam / taduktam / "na jvalatyanalastiryag, yadUrdhvaM vAti nA'nilaH / acintyamahimA tatra, dharma eva nibandhanam // 1 // " na ca zarIrakhyApitve prANino'dRSTasya vanyAdisambandhaH sambhavatIti tasya vibhutvameva yuktamiti cet, na, svAzrayasaMyuktasaMyeAga sambandhanAdRSTasya ghaTAdAvapi sattvAd, vahnitvaviziSTasvAzraya saMyuktaH sayoga sambandhena tasya hetutve tu svAzrayasaMyuktaH saMyogaviziSTavahnitvasambandhena tathAtve vinigamanAvirahAtsambandhavizeSeNaiva tadvaitutvaucityAt, etena ( yadapi ) " zatrujighAMsayA kRtena zyenayogena yajvanyevAdRSTavidhAnAttasya ca zatrAvasambandhAtkathamAtmavibhutvaM vinA tatphalopapattiH (tadapi na, zaktivizeSarUpasya kAraNatvasyAsambandhe'pyavirodhAtsambandhaghaTitatve vA tasya prakRte sambandhavizeSakalpanAvazyakatvAd) iti " parAstam // 28 // vibhrutvasAdhakAntaraM nirAkaroti-- matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve manasaH prA. pyakAritva khaNDane Atmavibhutvasya khaNDanam // // 39 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha nitya mahattvena, vyomavadvibhutAsya cet / naivaM tatparimANaM hi yadutkarSApakarSa bhAk // 29 // 87 // atha pare pratipAdayeyurAtmano mahattvaM tAvanirvivAdaM dravyacAkSuSaM prati kalpanIya hetubhAvasya mahattvasya lAghavena janyadravya sAkSAtkAratvAvacchinnaM pratyeva hetutvakalpanAt, AtmasAkSAtkAra nirvAhAyAtmani mahatvasyAvazyakatvAt, tacca mahattvaM na janyaM, kArya hi mahattva avayava bahutvajanyaM syAttanmahattvajanyaM vA prazcayajanyaM vA, na ca tritayamapi niravayavasyAtmanaH sambhavatIti / evaM cAyaM prayogaH, AtmA vibhurnityamahatvAdAkAzavaditi cet, azrocyate-atra hi paramaprakRSTaparimANavattvalakSaNaM vibhutvaM sAdhyate, na ca nityamahattvasya paramaprakarSavipakSabAdhako jAgarti tarkaH, apakRSTatve tasya janyatvApattirbAdhikA, gaganamahattvAbadhikApakarSasya bahutvajanyatAvacchedakatvAditi cet, na, paramANupariNAma sAdhAraNatayA tasya kAryatAnavacchedakatvAt paramANuparimANe vyabhicAreNa truTimahatvAvadhikotkarSeNa samaM sAGkaryAttAdRzApakarSasya jAtitvA siddhathA bahutvajanyatAnavacchedakatvAcca, vastuta AtmaparimANamapi pracayavizeSAdutkarSApakarSo bhajajjanyameveti hai tAreva // siddhiH // 29 // nanvevamAtmanaH sAvayavatvApattiriti cet, kina cAtaH / sAvayavatve sati tasya kAryatvaM syAditi cet, kimidaM kAryatvaM prAgasataH sattAlAbhaH pUrvAkAraparityAgenottarAkAropAdAnaM vA, nAdyaH, asata upAya sahaseNApyutpAdayitumazakyatvAt, anyathA zazaviSANasyApyutpattiprasaGgAt, antye tu tAdRzaM kAryatvamAtmana iSTamevetyabhipretyAha evaM sAvayavatvaM tannityatvaM naiva bAghate // kathaJcitpariNAmitvaM, vinA tanna ghaTeta yat // 30 // 88 // na hi sAvayavatvenAtmanaH kathaJcitpariNAmitvalakSaNe'nityatve dravyakarUpyalakSaNa nityatvavyAghAtaH yena pratisandhAnAdyabhAvaprasaGgaH,naca sAvayavatve tasya prAkprasiddhasamAnajAtIyAvayavAramyatvaprasaktiH, avayavajanya eva kArye'vayavAnAM janakatvAt, asya matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAve manasaH prApyakAritva khaNDane Aramavibhutvastha khaNDanam // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U savivaraNaM zrIjJAnA rnnvprkrnnm|| // 40 // RGA tvatathAtvAt, na ca tAdRzakArye'pi ghaTAdau prAkprasiddhasamAnajAtayikapAlasaMyogArabhyatvaM dRSTaM, kumbhakArAdivyApArAnvitAnmRttiNDAtprathamameva pRthuvudhnodarAdyAkArasyotpattipratIterityapyAhuH // 30 // pramANasiddhe'rthe na kiJcidanpadAdhakamityanyatrAtidizati mUrtatvAdiprasaGgo'pi, vAraNIyo'nayA dizA // mAnarAjAdare duSTA, hantApattine pattivat // 31 // 8 // evaJca mUrtazarIrAnupravezenAtmano mRtatvApattirapi parAstA, yataH kimidaM mRtatvaM iyattAvacchinnaparimANapogo rUpAdisatriozo vA, Aye iSTApatiH, na hyavibhudravyasya mRtatvaM na manyate kazcidvipazcita, nAntyo mRAnupravezino rUpAdimacavyAptivirahAnmanasyeva vyabhicArAta,na ca mUrtamahatyenApi tadvyAptirasti,aprayojakatvAd,evamAtmano mUrtadravyatve'cetanatvApattirapi parAstA, sahacAradarzanamAtreNa vyAptyagrahAd, anyathA vibhutve'pyAkAzAdivattathAtvaM syAt,evaM cabAlayuvazariparimANabhedenAtmano bhedApattiH,parimANabhede dravyabhedAvazyambhAvAt, tathAcAnyadRSTaspAnyasya smaraNAnupapattirityadharIkRtaM, kathaJcidbhede'pi tasyAbhedAbhyupagamAtsarpasyeva saphaNaviphaNAvasthayoH,atyantabhede tu pratyabhijJAdyanupapattirityanyatra vistarAtathA zarIrakhaNDane zarIravyApino jantorapi khaNDanaprasaGga ityapyasamIkSitAbhidhAnaM,zarIrakhaNDane kathaJcit tatkhaNDanasyeSTatvAcchararisambaddhAtmapradazebhyo hi katipayAtmapradezAnAM khaNDitazarIrapradezAnupraveza AtmanaH khaNDanaM, taccAtra vidyata eva, anyathA khaNDitazarIrapradezasya kampopalabdhi syAt.nahyAtmavibhutvavAdepi zarIra tadavayavaM vinA vA'nyatrAtmaguNopalabdhiH,na cakhaNDitazarIrapradezopizarIrameva,atha pUrvAvayavasaMyogAvizeSe'pi saMyogAntareNA'dRSTavazAt khaNDazarIradvayotpatterna doSa iti cet, na, ekadA zarIradvayotpattevirodhAdavirodhe vaikadobhayatra manaHsaMyogavirahAt kathazcaikadeva tayoH kampopalabdhiH, adRSTavazAt khaNDitazarIre manontarapravezAbhyupagamAtra doSa iti cet, na, tathApyAtmAvizeSaguNayoga matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAve manasaH prApyakAritvasya khaNDane Atmavibhutvasya | khaNDanam // -- ASSIS: RECRUCUOEMCHUCk // 40 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CHECK CATEGO padyAnabhyupagamasiddhAntavirodhAt, avacchedakabhedena vibhuvizeSaguNAnAmapi yugapadutpatciriSTaiva, zabdasthale dRSTatvAditi cet, na,tathApi matinirUpamuhUrtAnantaramapi chinnagodhAzarIre kampopalabdhiprasaGgAt, tadAnIM tato manovigamaH kalpyata iti cet, na, etAdRzakaSTakalpa Ne vyaJjanAnApekSayA tatrAtmapradezAnupravezo'dRSTavazAca kAlAntare tatsaGghaTTanamiti kalpanAyA eva yuktatvAditi dig // evamadRSTAdAtmasaM- vagrahaprastAve yoga vinA paramANuSvAdhakarmAnupapattAvantyasaMyoga vinA tannimittazarIrAnutpattau zarIravyApitvavAde sarveSAmanAyAsasiddho mokSaH manasaHprApyasyAdityapyunmattabhASitaprAya, vibhutvavAde'pi sakalaparamANugrahaNAbhAvasyAdRSTasvabhAvAdhInatvena zarIravyApitvavAde'pyasambaddhAnAma kAritvakhapi paramANUnAM svabhAvata eva niyatAnAM grahaNAniyatazarIrotpatterAviruddhatvAt, tadevamasamuddhatasyAtmanaH zarIra evaM vRttiH, 15NDane AtmasamudghAtamahimnA tu bahirapIti suvyavasthitam // 31 // vibhutvanaye tu mahatIyamanupapattirityAha vibhutvasva vibhutve punarAtmA syA-deka evAntarikSavat // upapattervyavasthAyA, vividhopAdhibhedataH // 32 // 9 // | khaNDanam // __ Atmano vibhutvavAde hyekAtmaparizeSApattirekatraiva nAnAtmakAryopapatteH, ekatravyomna nAnAghaTasaMyogavadekauvAtmani nAnAmana:zarIrendriyasaMyogAnAmekAkAzasamavetanAnAzabdavaccakAtmasamavetanAnAsukha duHkhAdInAM yugapadutpattisambhavAt , athAvacchedakatAsambandhena zabdotpattau saMyogAdirUpasyAsamavAyikAraNasya niyAmakatvAdekatrApi vyomni dezabhedena nAnAzabdotpAyujyatAmatra tu kathamiti cet,na, atrApyavacchedakatAsambandhenAtmavizeSaguNatvAvacchinnaM prati prANazarIrasaMyogAderasamavAyikAraNasya niyAmakatvAt suSuptikAle jJAnAnutpattinihAya ca tvaGmanoyogasya zarIraniSThatayA hetutA vAcyA, tvayApyAtmaniSThatayA taddhetutAkalpanAt,evaM ca parAmarzAdInAmapi zarIraniSThatayaivAnumityAdihetutvAnna caitrazarIrAvacchedena parAmarzAnmaitrazarIrAvacchedanAnumityAdyA COMMENT R .56 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa zrIjJAnA vprkrnnm|| // 11 // RAASAR pattiH, vastutakSetraparAmarzasamavAyini maitre na caitrazarIrAvacchinnAnumityApattiH, kAryatAnavacchedakarUpeNApattyabhAvAt, na ca tavaikaikAtmasthale'nantazarIrANAM tattvatattvena tattadAtmaguNaM prati hetutA vAcyA, mama tu samavAyena tadAtmasamavetaguNatvAvacchinnaM prati tAdAtmyasambandhena tadAtmatvanAvacchedakatayA taM prati ca tadAtmazarIratvena hetutAdvayaM yuktameva kalpanIyaM, atha tadAtmIyatvaM na tadAtmasaMyogo'tiprasaGgAtkintu tadAtmAdRSTopagRhItatvaM taccAnanugatameveti tavApi nAnaiva hetutvamiti cet, na, svasamavetAdRSTopagRhItatvasambandhena tadAtmavyaktivaccharIratvenAnugatasyaiva hetutvAditi vAcyaM, zabdAdau taccharIrAvacchinna prati taccharIratvena hetatayA balaptayaiva nirvAhoddhatutvAntarAkalpanayA mamaiva lAghavAt, athavA'vacchedakatayA kAryotpattAvapi prAgabhAva eva niyAmaka iti na kiJci- | danupapannam, athAdRSTaphalayoH pratiniyamadarzanAnAnAtmAno vyavasthApyante'nyazarIrajanitasyAdRSTasyAnyazarIrAvacchedena phalajanakatve'tiprasaGgAnniyAmakAntarasya cAdarzanAditi cet, na, taccharIrajanitA'dRSTasya tajanyazarIrAvacchedena phalajanakatve'tiprasaGgAbhAvAta, evaM ca jananamaraNAdiniyamo'pyupapAdita iti dig // nanvidaM bhavatAmapi samaM dUSaNaM zarIravyApinAnAtmakalpanApekSayA vibhorekasyaivAtmanaHkalpanaucityAt, siddhAntavirodhastvAvayoHsamAna eva,ekAtmavAde mokSArthitayA kasyApi pravRttirna syAtkiJciccharIrAvacchedena sakaladuHkhadhvaMsalakSaNasya mokSasya siddhatvAtsidde icchAvirahAt, taccharIrAvacchedena duHkhadhvaMse tu necchA, sarva duHkhaM nazyatviti kAmanayaiva parivrajyAdau pravRttariti samAdhAnamapyAvayoH samAnamiti cet,na, siddhipadaprAptIcchayaiva tadupAyeSu pravRtteH, pretyabhAvAdivyavasthayA ca nAnAtmanAM bhedasyAvibhutvasya ca siddhobhayanirAse tAtparyAta, nahi duHkhadhvaMsArthA puruSANAM pravRttirapi tu sukhAthaiveti sarvamavadAtam / tadevaM bhAvamano bahirgatvA vastuprakAzayediti vikalpo nirastaH // 32 // matinirU|paNe vyaJcanAvagrahaprastAve manasaHprApya kAritvasya___ khaNDane Atma vibhu tvasya kha| NDanaM, tatrai. kAtmavAdApattizca // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TERROREA matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve manasaHprApya kAritvasya khaNDanam // atha dravyamano bahirgatvA prakAzayiSyatIti dvitIyavikalpaM nirAkarotibadivyamano gacche-tkiM yaddhIhetureva na // nimittamapi no tasyA-karaNaM vA bahirgatam // 3 // 11 // kAyayogasAcivyena jIvagRhItacintApravartakamanovargaNAntaHpAtidravyanikurumbalakSaNaM dravyamanApudgalaskandhatvAdAtmadharmasya jJAnasya janakameva na bhavati kathazcit, ata eva hetuhetumadbhAvArika tadbahirnirgamacintayAjAgalastanAyamAnayA / atha tavApi cakSurAdineva prerito jantu naM janayatIti pradIpavattatkaraNaM syAditi cet, tathApi sthitenaiva tena jJAnaM jananIyaM sparzanAdivatkaraNatvAdeva ca tantra bahireti sparzanAdivaditi suvyavatiSThate, evaM ca zarIrasthitasyApi tasya pAnAlatantunyAyena bahiniHsaraNaM bhaviSyatIti zaGkA parAstA / Aha ca-"davyamaNo vimAyA, Na hoi gaMtuM vi kiM to kunnh|| aha karaNabhAvao tassa. teNa jIvo viANijjA // 217 // " [ dravyamano vijJAta, na bhavati gatvA ca kiM tataH karotu // atha karaNabhAvatastasya, tena jIvo'pi vijAnIyAta "karaNacaNao taNusaMThieNa, jANeja pharisaNeNaM va // ecozciya heUo, na nIi bAhiM pharisaNaM va // 218 // " kiraNatvatastanusaMsthitena, jAnIyAtsparzaneneva ||it eva hetorne nirgacchati bahiHsparzanamiva // 218 // ] // 33 // nanvanugrahopaghAtAbhA. vAnmanoprApyakArIti prApratijJAtaM sa eva cA'siddhacintAharSAdinA tadupaghAtAnugrahAnumAnAditibhrAntasyAzaGkAM nirAcikIrgharAha cintAharSAdinA jIvo-paghAtAnugrahI yadi // kiM tAbhyAM jJeyasaMsargA-na hyeto manaso ytH||34||92|| paraH khalvevamanumanyate yadaurbalyoraHkSatAdiliGgaimanasaH zarIrApacayaprayojaka ArtaraudrAbhivRddhimahimnA ca hRdrogAdiprayojaka upaghAto romAJcodayAdyanumeyo harSAdirUpazcAnugraho bhavatIti tasya tadabhAvAbhidhAnamasaGgatamiti / yadAha-"najai uvadhAo se, SEARNE Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rnnvprkrnnm||4 // 42 // RECECANCECAUSHALAKARAN matinirUpaNe vyA nAvagrahaprastAve manasa. prApyakAritvasva khaNDanam // dobbllorkkhyaailiNgehi||jmnnuggho ya harisA-ihi to so ubhayadhammo, // 219 // " [jJAyate upaghAtastasya daurblyorHksstaadilinggaiH|| yadanugrahaca harSAdi-bhistataH sa ubhayadharmA tadasaGgataM, yato dravyamanastAvanmanastvapAraNatAni pudgalasaGghAtarUpaM zokAdipIDayA hRdayadezAzritaniviDamarugranthivajjIvaM pIDayet tadeva camanastvapariNatezca pudgalasaGghAtarUpaM harSAbhinivRttyA bheSajavajIvamanu gRhNIyAcAvatA jnyeynimittkmnonugrhopghaatkRtaabhidhaanmidm|ydaah-"ji davyamaNotibalI,pIlijA hiyayaniruddhavAuvva / tayaNuggahaNa harisA-daovva neeNa kiM ttth||220||[ydi dravyamanotibali,pIDayed hRniruddhavAyuriva // tadanugraheNa harSAdaya iva jJeyasya kiM tatra] antaHkaraNaM hi na bahirgatvA jJeyamartha jAnAti na vA tatsvasamIpamAnIya prakAzayati na vA jJeyakRtAnugrahopaghAtabhAg bhavatIti bhujamutkSipya vayaM vadAmo,na tu tajIvasyAnugrahopaghAtAvapi janayatIti vayaM vadAmaH, pudgalebhya eva tena tallAbhAttathA cedamasmAn pratyaniSTopadarzanaM vAdino'vicAryavAditAmeva vynyjyti| yadAha "nIuM AgarisiuM vA, na nepramAlaMbai tti Niyamo'yaM ||tneykyaa je'Nu-ggahovaghAyAya te ntthiaa||222||[nirgtyaakRssy vA na jJeyamAlambata iti niymo'ym||tjjnyeykRtau yAvanugrahopaghAtau ca tau na staH]"so puNa sayamuvaghAyaNa-maNuggahaM vA kareja ko doso|| jamaNuggahAveghAyA, jIvANaM poggalehito ||223||"[ttpunH svayamupaghAtamanugrahaM vA kuryAtko nAma dossH| yadanugrahopaghAtau, jIvAnAM pudgalebhyaH ] // 34 // / nanu cintanIyavastusaMsargAdeva harSazokarUpAvanugrahopaghAtau bhaviSyato na tu dravyamanasa iti cet,na,evaM satyodanAdicintayA bubhukSAdyapagamaprasaGgAt / nanu tarhi dravyamanasastaddhetutve kiM pramANamityata Aha dehopacayadaurbalye, manaHpudgalahetuke / AhArapudgalAdInAM, taddhetutvena nizcayAt // 35 // 93 // CHERS // 42 // Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CELECTRONICS56 zarIrasya puSTihAnI tAvatpudgalajanye iSTAniSTAhArAbhyavahAreNa tadarzanAd,atheSTAdapyAhArAdrogiNAM puSTayadarzanAdaniSTAdapi ca*matinirUpaNe bheSajAdestadarzanAd vyabhicAra iti cet,na, dhAtusAmyavaiSamyadvArA tayosta tutvAt, tadiha cintAharSasamaye jAyamAne zarIrapuSTihAnI vyaJjanAvapudgalasambandhamapekSamANe upasthitatvAnmanaHpudgalasambandhakalpanAyaiva prabhavato,nacaudaryAmiparipAkajanitAtizayAnAmevAhArapadralAnAM grahaprastAvetaddhetutvAvadhAraNAnnAnIdRzAnAM manaHpudgalAnAM taddhetutvamiti vAcyam, svata evAtizayitAnAM manaHpudgalAnAM taddhetutvaucityAta, svapnadRSTAMtena anyathA hRdgrantherapi daurbalyajanakatvaM na syAt , nanu cintAharSayoreva sAkSAcajanakatvamastu kiM nAnAmanApudgalakalpanayA?,vadati manasaHprApyaca-"cintayA vatsa ! te jAtaM, zarIrakamidaM kRzam" iti cet, na, ekazaktimattvena pudgalatvena tadetRtvakalpanAtpramANAvarodhena kAritvavyavatatyAgAyogAttayorapi manojanyatvena manasa eva taddhetutvakalpanaucityAcca, AkAzavadamUrtayozcintAharSayorna tajanakatvamiti praanycH|| sthApayituH cintayetyAdikazca prayoga aupacArika iti dig // tadidamabhipretyAha-" iTANihAhAra-bhavahArA honti puddihaanniio| khaNDanam // jaha taha maNaso tAo, poggalaguNaotti ko doso // 221 // " [iSTAniSTAhArAbhyavahAre bhavataH puSTihAnI / yathA tathA manasaste pudgalaguNata iti ko dossH|| ] syAdetava, zokaharSavyApAranairantaryeNa nADIvizeSaprayatnapreritadravyAntarAdeva tadupapattau kiM mana:kalpanayeti, maivaM, zokaharSAdikAryajanakAnAM manodravyANAmeva kalpanAttatra saMjJAmAtra eva pareSAM vivAdAt, iSTAniSTamanodravyopAdAnaniyama eva kRta iti cet, adRSTavazAdeveti srvmvdaatm||35|| svamavijJAnena manasaH prApyakAritvaM setsyatIti nirAkartumAha manasaH prApyakAritvaM,svapnenApi na siddhayati // yadasau na tathArUpo,vyabhicArAdidarzanAt // 36 // 94 // 'mama mano merau gate' iti svapnavijJAnadarzanAnna manasA prApyakAritvaM siddhathati tasyApramANatvAtprabodhe tadviparItadarzanAta, 363 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava na prkrnnm|| // 43 // REGISTEREOS nacAzugamanAgamanazIlasya manasastadA tata: parAvRtyA tadviparItadarzanamupapatsyata iti vAcyaM, svapnasya prAmANyAnizcayena tathA- 1 matinirUkalpanAghyogAttena zarIrasyApi tatprAptigrahAta, na ca sApi sambhavati, kusumaparimalAbajanitazramAdyanugrahopaghAtAbhAvAdiha sthitaiHpaNe vyaJcanAsaptasyAtraiva darzanAca,tadidamAha-"simiNoNatahArUvA,vabhicArAo alAyacakkaM vavibhicAroasadasaNa-muvaghAyANuggahAbhAvA vgrhprstaave||224||" [svapno na tathArUpo vyabhicArAdalAtacakramiva // vyabhicArazca svadarzanA-dupaghAtAnugrahAbhAvAt] "iha pAsutto pecchai, | svamadRSTAMtena sadehamannattha Naya tao ttth||nny taggayobaghAyA-NuggaharUvaM vibuddhassa // 225 // [iha prasuptaH prekSate svadehamanyatra na ca sakastatra / / manasaHprApyana ca tadgatopaghAtAnugraharUpaM vibuddhsy]||36|| nanu prabuddhasya harSaviSAdonmAdamAdhyasthyadarzanAt svapne'pi jinasnAtra-tadapAya- kAritvakAminIkucakalazasamparkasaMstArasvarUpadarzanAdyarthakriyAnumAnAt na tasya vyabhicAritvaM bhaviSyatItyata Aha vyavasthAharSAdikaM jJAnaphalaM, svame naiva kriyAphalam // tatsambhave bubhukSApi, kSIyetaudanadarzanAt // 37 // 95 // payiturmata na khalu svame jinasnAtrAdikaraNAdeva prabuddhasya harSAdiprAdurbhAvaH kenApi svapne tatkriyA'darzanArtika tu rAgAdimahimnA khnnddnm|| tadabhimAnAdeva, dRzyate hi jAgrato'pi dUrAjaratImapi madironmAdavighUrNamAnanayanAM gativilAsaviDambitakalahaMsagamanAM sasambhramaM nija jotkSepavihitapIvarakucakalazAnamanAmAdareNa taruNImiva pazyatastaruNasya harSonmAdAdiprAdurbhAvastasmAdiSTaprAptyAderiva tadabhimAnasyApi sukhaadihetutvmaasthey| ata eva rAgasahakRtasyaiva tasya tajjanakatvAtadvirahiNo muneH svame kAminIdarzanAdinApi na harSAdyudayo'pi tu mAdhyasthyameva, mohahInasya svama eva na' iti tu na vaktuM yuktam, mohavigamAdhInanirmohatvasya darzanAvaraNodayaprasUtanidrAdyavirodhitvAt, yadi tu svame'pi sukhAdikaM kriyAphalamiti kriyaiva syAnnAnyathA, tadA tadAnImodanAdidarzanAd cubhu Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAvilayaprasaGge bubhrukSAkSAmakukSernidrAyAmeva pravRttiH syAnna tu pAkAdAviti viparItametad, Aha ca - "dIsanti kAsai phuDa, harisavisAyAdao vibuddhassa || simiNANubhUasuha- dukkha - rAgade / sAiliMgA // 226||"[dRshynte kasyacitsphuTaM harSaviSAdAdayo vibuddhasya / / svanAnubhUtasukhaduHkha - rAgadveSAdiliGgAni ] "na simiNavinnANAo, harisavisAyAdao virujjhati / kiriyAphalaM tu tittI - madavahabaMdhAdao Natthi // 227 // |" [na svamavijJAnAd harSaviSAdAdayo virudhyante // kriyAphalaM tu tRptimadavadhabandhAdayo na santi ] nanu kAntAdarzanajanye sukhe taddarzanamAtraM heturastu, modakabhakSaNAdijanyaM tu sukhaM kathaM svame modakajJAnamAtrAditiceta, na, ananyagatyA svapnajaniteSTaprAptyabhimAnasyApi vilakSaNa sukhahetutvasvIkArAt prabuddhasya tu svamazubhatvajJAnasya tathAtvAditi dig // nanu svapne'pi kAminIsuratAdikriyAphalaM vyaJjanavisargAdi prabodhAvasthAyAmapi sAkSAt dRzyata eva tatkathaM svapne kriyAphalaM nAstItyucyata iti cet, na, jAgrato'pi tIvramohAdhyavasAyena vyaJjanavisargadarzanAt, svapne'pi tasya taddhetukatvena kriyAphalatvAsiddheH, anyathA svapnaviSayIkRtakAminInAM garbhAdhAnAdiprasaGgAd, Ahaca - "simiNe vi surayasaMgama-kiriyAsaMjaNi arvajaNa visaggo / / paDibuddhassa vi kassai, dIsaha simiNANubhrUaphalaM // 228 // | [ svapno'pi suratasaGgama - kriyAsaJjanitavyaJjanavisargaH // pratibuddhasyApi kasyacit, dRzyate svapnAnubhUtaphalaM ] "so ajjhavasA kao, jAgaraopi jaha tivvamohassa || tivvajjhavasANAo, hoi visaggo tahA sumiNe // 229 // [ so'dhyavasAna kRto jAgrato'pi yathA tIvramohasya || tIvrAdhyavasAnAd bhavati visargastathA svapne] "surayapaDivattirahasuha-ganbhAhANAi iharahA hojjA // sumiNasamAgayajuvaIe, Na ya jao tAI to viphalA // 230 // " [suratapratipattiratisukhagarbhAdhAnAdItarathA bhavet // svapnasamAgatayuvateH na ca yatastAnyato viphalA ] nanu vyanjanavisargasya kriyApUrvakatvadarzanAtkathamadhyavasAna matinirUpaNe vyaJjanAvagraha prastAve - svapnadRSTAntena manasaH prApyakAritva vyavasthA payiturmata khaNDanam // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 44 // % janyatvamiti cet, na, tIvravedAdhyavasAyajana kabahu taramanodravya preritajIvaprayatnAdeva tadupapaterdRSTArthasya bAdhitumazakyatvAt // 37 // nanu bhAvirAjyAdisvapnasya satyatvadarzanAnmanaso meruprAptisvapno'pi kathaM na tathetyata Aha svapno'pi na mRSA kazci na tu sarva itisthitiH // tena na prApyakAritvaM, manasaH sa samarthayet // 38 // 96 // nahi bhAvirAjyAdi sUcaka svapnasyArthakriyAkAritvena prAmANyamiti merugamanAdisvapnasyApi tathAtvaM syAt arthakriyAkAritvAbhAvena tasya sphuTamevAprAmANyAna hyekajAtIyasya kasyacitprAmANye sarvasya tathAtvaM nAma, ghaTAdicAkSuSasya prAmANye raGge rajata buddherapi tathAtvaprasaGgAd, Aha ca - "naNu simiNao vi koi, saccaphalo phalai jo jahAdiho / naNu simimmi NisiddhaM, kiriyA kiriyAphalAI ca // 231 // " [nanu svapno'pi kazcitsatyaphalaH, phalati yo yathAdRSTaH / nanu svapne niSiddhaM, kriyA kriyAphalAni ca ] "jaM puNa vinnANaM, tapphalaM ca simiNe vibuddhamettassa // simiNayaNimittabhAvaM, phalaM ca taM ko NivAre // 232 // |" [yatpunarvijJAnaM, tatphalaM ca svapne vibuddhamAtrasya / svapnanimittabhAvaM, phalaM ca tatko nivArayati ?] nanu svamaH sarve'pyapramaiva nidrAdoSajanitatvAd, bhA virAjya svapnAdInAM tu dehasphuraNasahasoditavad bhAvyarthAnumApakatvAdeva prAmANyaM tattacchAkhAttathAvidhavyAptigrahAt, taduktam" dehapphuraNaM sahasoiaM ca, simiNo a kAiAINi // sagayAI nimitcAI, subhAsubhaphalaM NivedaMti || 233 || "tti0 [ dehasphuraNaM sahasoditaM ca, svapnazca kAyikAdIni // svagatAni nimittAni, zubhAzubhaphalaM nivedayanti ] kathaM kazcideva svapnaH pramA natu sarva ityabhidhIyata iti cet, na, 'Arope sati nimittAnusaraNaM natu nimittamastItyAropa' iti nyAyena kvacideva kasyaciddoSatvakalpanAt, na ca taditi sthale idamiti bhAnAttasyApramAtvaM, smRtiprAmANyavyavasthApitatvAt, sarvatra svapne tathAbhAnAbhAvAd, matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAve - svapradaSTAntena manasaH prA pyakAritva vyavasthA payiturmata khaNDanam // // 44 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BRUARKARKECICK dRSTArthasya kathaM svapne bhAnamiti ced , etanmahimneti sNkssepH|| 38 // nanustyAnarddhinidrodaye dviradaradanotpATanAdipravRttamanasa: prApyakAritvavyaJjanAvagrahI setsyata ityata Aha-- styAnadhoM zravaNAdInAM, vynyjnaavgrhaadyH|| bhaveyuna tu cittasya, svapno'yamiti jaantH||39||97|| styAnarSinidrodaye hi prekSaNakaraGgabhUmyAdau gItAdikaM bhavataH yondriyAdInAmevAvagraho bhavati, na tu nayanamanaso,tatprApyakAritAyA yuktiriktatvAt, nanvevaM bAhyandriyavyApAre prabuddhasya svapno'yamiti jJAnaM kathamiti cet, gADhanidrodayapAravazyena tathAbhimAnAd, Aha ca-"simiNamiva mannamANassa, thINagiddhissa vaMjaNoggahayA / hoja va Na usA maNaso, sA khalu soiMdiAINaM // // 234 // " [svamamiva manyamAnasya, styAnagRddheLaJjanAvagrahatA / bhavedvA na tu sA manasaH sA khalu zrotrendriyAdInAm] nanu nidrodaye kathamIzI viziSTaceSTeti cet, tadudayasamaye cakribalArddhabalasampatteH // zrUyante yatrodAharaNAni-grAme vacana ko'pyaasii-skauttumbikshiromnniH|| yasya jihavA plpaas-rsvysnttpraa||1|| mAMsAni khAnirdoSANAM, yatra yatra sa pazyati // aurvAnala ivAmbhodhau, cetastatrAsya dhAvati // 2 // eSa dharmedhasAM dAhe, vanyadAvAgniranyadA // AnIyopazamaM vAgbhi-meghadhArAbhiraJjasA // 3 // durnItidalanAnvIkSA, dIkSAM dattvA mhaatmbhiH||sthviraiH sthiratAM nIto, jagadgItayazobharaiH // 4 // tenAnyadA viharatA, grAme vacana ghaatitH| saunikairmahiSo dRSTo, mahiSadhvajamandire // 5 // abhilASastadA tasya, tadIyAmiSabhakSaNe // prAvatata hahA karma-sthitirhi duratikramA ||6||n nyavarcata tasyAsau, vyAsaGge'pi kriyAntare // kAntAsagaM vinA yAti, na nAma virahajvaraH // 7 // tenaiva cAbhilASeNa, svApamApa durAzayaH // tasya tatsahakAreNa, styAnarddhirudiyAya ca // 8 // mahiSadhvajavat matinirUpaNe vyaJjanAvagraha prastAve tyAnadhinidrAprakAreNa manasaH prApyakAritvavyaJjanAvagrahasthApakramatakhaNDanam // ASS Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvivaraNaM zrIjJAnA prakaraNam // 4 // 45 // krUra-statazcotthAya shktimaan|| mahiSAmiSapiNDArthI,yayau mhissmnnddlm||9||ttr vyApAdya mhissN,maaNslNmaaNslmpttH|maaNs bhuktvA nyadAnIya, cikSepopAzrayopari // 10 // punaH suSvApa pApA sa, pratyUSe ca prabuddhavAn // svapno'yamiti vijJAya, tajjagAda guroH purH||11|| upAzrayopari praikSi, sAdhubhizca tadA palam / / pATalaM paripAkeNa, styAnagRddhilatAphalam // 12 // nyavedi tacca guravetena liGgena taistadA // dhUmenAgnirivAjJAyi, tasya styAnarddhisambhavaH // 12 // saGghana sa drutaM liGga-mapahatya visarjitaH // bhasmacchanno'pi naivAgniH, sthApyate kelivezmani // 14 // iti styAnaryudaye prathamaM maaNsodaahrnnm|| atha dvitIyaM modakodAharaNamucyate-bhikSArtha paryaTana prAme, ko'pi sAdhuLalokata / / bhAjane sthApitAn divyAn, modakAn mandire kvacit // 1 // surabhisnigdhamadhurA-nugrIva tAnimAlayan // sa pApa nahi sAdhanAM, yAJcApUrvaH pratigrahaH // 2 // vicchedaM na jagAmAsyAbhilASastu tadAzrayaH // avicchedena suptasya, styAnaddhirudiyAya ca // 3 // rajanyAM tadgRhaM gatlA, mahAdvipa ivA'tha sH|| abhAkSIttakapATAni, vRkSANIva madoddhataH // 4 // gatvAntaH kavalIkRtya, svairaM modakamaNDalI // zeSaM patadgrahe kSiptvo-pAzravaM tUrNamAyayau // 5 // sthAne nidhAya suSvApa, taM patadgrahakaM punaH // svapnaM jJAtvA babhASe'tha, prabuddhassa guroH purH||6|| bhAjanapratyupekSAyAH, samaye tatpratilekhane / / dadRze modakazreNI,styAnaddhiriva pinndditaa||7|gurvaadibhistto jJAtvA,tasya styAnarddhiduSTatAm ||linggN pArAzci-| ke davA, tathaivAyaM visarjitaH // 8 // uktaM dvitiiym|| atha tRtIyaM dntodaahrnnmucyte||ekH sAdhurdivA kazcita, khaditaH kariNAriNA, pracaNDakaradaNDena, nIradeneva garjatA // 1 // palAya sa tataH kaSTA-nmRgo daavaanlaadiv|| krodhoddharamanAstUrNa-mupAzra- | yamupAyayau // 2 // jvalataiva sa kopena, rAtrI svApamavIbhajat // tadA sahacarIvAsya, styAnagRddhirupAyayau // 3 // REMECORDS matinirUpaNe vyaJjanAvagra haprastAve manasaH prApyakAritvArekAyAM dshitaanistyaanmdaahrnnaagi| wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SA AWARE kezavAIbalenAtha, manyamAnastRNaM jagat // bhaktvA purakapATAni, parpaTAnIva tatkSaNAt // 4 // gatvA ca hastinaH sthAna, matinirUpaNe kesarIva sa hastinam // vyApAdya dantamuzala-dvayaM jagrAha zaktimAn // 5 // krodhAgnimapanIyA'tha, dvipavaranivAraNAta // vyaJjanAvapraAgatyopAzrayadvAri, kSiptvA tat svapiti sma ca // 6 // ujjvalaM rudhirAdra ta-dantino dazanadvayam // sapallavakaSAyadra-zA- haprastAve khAdvayamivAbabhau // 7 // prabuddhaH sa tathArUpaM, svayaM svapnamamanyata // styAnardorjemmitaM cAsya, sAdhavo vividuH kSaNAta // 8 // na manasaH prAhi styAnapiAthodhi-taraGgaprasaraM vinaa||ddinnddiirpinnddsngkaash-dntidntgrho bhavet ||9||styaandhairudyaadgrst-gunnmenmvety c|| | pyakAritvAvisasarja drutaM saGgho, liGgamAdAya dharmadhIH // 10 // uktaM tRtIyam // atha caturtha kumbhakArodAharaNamucyate-kazcidekarakAyAM styAkumbhakAro, gacche svacchatare guNaiH / / pravrajyAM khalu jagrAha, kutazcidapi kAraNAt ||1||anydaa ca prasuptaM taM, styaanrddhiruptsthussii|| nayudAharapUrvAbhyAsaM tto'smaanmRtpinnddtrottnshrmm||2|| ttstdekvyaapaar-cintaasntaaptaapitH|| zirAMsyabhAMkSItsAdhUnAM, mRtapiNDAniva NAni // dussttdhiiH||shaatdrktrktdhaaraabhi-dhaute(paapo)'pyetsy cetsi||avrddhtaaho nitarAM,sarvataH paGkasaGkaraH // 4 // sAdhavo'pasatAH kocata, pApmano'smArato bhiyAnihi jvalati dAvAgnI, vane sthAtuM kilocitI // 5 // udekSanta ca te prAtaH, pApmano'sya vijambhitam / / sarvataH pRthivIM dRSTvA, muNDamaNDalamaNDitAm // 6|| smazAnavezmArcanato, narANAM munnddmnnddlaiH|| smazAnavAsa evAsya, zreyAniti vicintya tam // 7 // saGghaH saddharmanirata-zvakarSAMpAzrayAdvahiH // dUSaNasya phalaM mukhya-mAzrayabhraMza eva hi||8|| uktaM cturthm|| atha vaTazAkhAbhaJjanodAharaNaM paJcamamucyate-sAdhuAmAntarAtkazci-dbhikSA laatvaanyvrtt|| tApenAbhihatazcaiSa, kSutGmayAM bAdhitastarAm // 1 // chAyAM tAM sevituM snigdhAM, zItalA vttbhuuruhH|| kAmopatApahataye, kAminImiva kAmukaH / / 2 / / Agacchan SAHARSANSARE Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa zrIjJAnA rNava prkrnnm|| // 46 // RKKKRSS zAkhayA niicai-ruptaapaativihvlH|| aparAddho hiyevAsI, khedaM medasvinaM ddhau||shaaavicchinnen kopena, tato gatvA prtishrym|| matinirUkrameNAvazyakIH kRtvA, kriyAH suSvApa pApadhIH // 4 // rajanyAM mahatIM zakti, styAnavibhraducakaiH // abhAGkSId baTazAkhA tAM, | paNe vyajasaha dharmazAkhayA // 5 // tAmAnIyAzrayadvAri, kSiptvA'zeta punarbhazam // buddhaH svapnAbhimAnI ca, jagau sarva guroH puraH // 6 // nAvagrahadvAri tAM mahatIM zAkhAM, styAnarddhimiva rUpiNIma // avekSya liGgamAdAya, guruNA sa visarjitaH // 7 // uktaM pnycmm|| tadeva prastAve *patAnyudAharaNAnyanyatra sajhepata evampradarzitAni manasaH prA[2] pakaH kauTumbiko grAme, mAMsamevAtyanekadhA // zrutvA dharma sa keSAzcit, samIpe vratamagrahIta // 1 // vicaraMzca pyakArivAkvacidgrAme, mahirSa pishitaarthibhiH|| vibhicamAnamatrAkSIttato'bhUttatra saspRhaH // 2 // so'nyucchinnatadAkAMkSo'bhukto yAto bahi sarakAyAM styAbhuvam // sUtrasya paurupI cAnsyAM, cake suptastathA nizi // 3 // jAtastyAnadhireSo'tha, gatvA mahiSamaNDalam // hatyekaM bhuktavAn, zeSa- nayudAhametya zAlo mAtrayasyopari gydhaat||4||hnssttH prage svapna, ityAlocitavAnguroH // dizo vilokane tacca, munimi- raNAni // mausamIkSitam // 5 // so'tha styAnadhimAn jJAtvA, liGgapArAzcikaH kRtaH // iti prathamam [2] sAdhubhikSAMbhramanko'pi, modakAnvIkSya kutracit // 6 // ghiramaikSiSTa gRkhastAnalabhaSA'zeta tanmanAH // jAtastyAnadhikatthAya, gatvA tadbhavanaM nizi // 7 // bhittyA kapATamattisma, modakAnuddhRtAnatha // pAtre kRtvAcaye prAptaH, prAtaH svapnaM nyavedayat // 8 // dRSTAH pAdonapaurubhyAM, te pAtrapratilekhane // liGgapArAJcikaH so'pi, tato gurubhirAdadhe // 9 // iti dvitIyam // [3] ekaH sAdhurgatI bhikSA trAsitaH kariNA ttH| palAyitaH kathamapi, tasmin ruSTazca suptvaan||10||jaatstyaandhiktthaay gatvA vyApAca ta gajam // AnIya intamuzale, vinyasyopAzrayopari // 11 // punaH suptaH prage svapnaM,vyAcakre'tha tpodhnaiH| dRSTvA dantAnsa vijJAto,liGgapArAJcikaH kRtaH // 12 // ititRtIyam [0] gacche mahati kasmicit,prAvAmItkumbhakArakAsuptaH sthAnadhibhAyAtrau, mRttikaabhyaaststtH||13 ||smiipsthitsaadhuunaaN, chedaM chedaM zirAM // 46 // WEBSIKSE Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K ERSANECTED metAni darzitAni styAnadhyudaye pazcApi samayaprasiddhAnyAharaNAni // Ahaca-"poggalamoagadante, phrusgvddsaalbhnyjnnecev| thINaddhiassa ee, AharaNA honti NAyavvA // 235 // " [pudgalamodakadantAH kulAlavaTazAlabhaJjane caiva // styAnadhairetAnyudAharaNAni bhavanti jJAtavyAni]||vadevaM jAgare svapne styAnauM vA manasaHprApyakAritA niSiddhA,amukatra me gataM mana iti prayogastvanyArthakatvena samarthito,vastutastvayaM prayogo bhrAntimUlaka eva, cakSurme candraM gatamiti prayogavata, nahi sarve laukikaprayogAH satyA eva, Aha ca-"jaha dehatthaM cak, jaMpai caMdaM gayaMti Naya scc||ruddhN maNaso vitahA,Na ya rUDhI sacciA svvaa||236||"[ythaadehsthN cakSuryatprati candraM gatamiti na ca satyam // rUDhaM manasApi tathA, na ca rUDhiH satyA sarvA] // tadevaM vyavasthApite manaso' prApyakAritve punaH parakRtAmAzaGkAM prihrti||[*prtaavtr savRttiSaTpaJcAzadgAthAyutAni daza patrANi gatAnIti likhitamitiyojatam] sarvAsarvagrahApatti-ne cittemaapykaarinn|| dRSTasyAnupapattI, yadadRSTaM [parikalpyate // 40 // 98 // aprApyakAriNi aprApyakAritayA saiddhAntikAbhyupagate citte manasi, pratibandI gRhNatA pareNodbhAvitA sarvAsarvagrahA5 pattiH yadi viSayamaprApyaiva mano gRhNIyAdaprAptatvAvizeSAtsarvasya grahaNaM syAta, aprAptatvAvizeSe'pi yadi kasyacidarthasyAgrahaNaM syadhIH // ekAnte nyakSipattAni zIrSANi ca vapUMSi ca // 1 // zeSA apamRtA bhUyaH, suptaH svapnaM prage'vadat / / mRtAnvIkSyAtha sAdhUnsa liGgapArAJcikaH kRtH||15|| iticaturtham // [4] baTasyA'dho'dhvanA kadhi-zikSAcaryAgato muniH||bhRtpaatro valanvegAt , kSuttaDagrISmArkatApitaH // 16 // tacchAkhAyAmAsphalito, sahastasyAmasau nizi // styAnaryudayato gatvA, bhaktvA zAkhAM samAgataH // 17 // vinyasyopAyabAre suptaH svapnaM nyavedayat / / prAtaH styAnadhimAn jJAtvA liGgapArAzcikaH kRtaH // 18 // itipazcamam // ke'pyAhuH prAga banebho'bhUta,so'tha styAnadhimAnaraH // samjAtaprAgbhavAbhyAsAd, baTazAkhAM tato'bhanak // 19 // iti // KAKKASASHASHRSHRECREASON (yojitaH pAThaH) matinirUpaye vyaJjanAvagrahaprastAve manasaH prApyakAritvasthApanAba parasatArekAyAH pari haarH|| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA rNava prakaraNam // // 47 // tadA tathaivAparasyApyagrahaNamiti, sarvAgrahaNaM vA syAdityevaMrUpA, na, yad yasmAtkAraNAt, dRSTasyapratiniyatArthagrahaNasyAnupapattau satyAM tadupapattaye, adRSTaM tatkAraNatayA kSayopazamavizeSAkhyaM, parikalpyate, na caivaM prApyakAritvapakSe'pyevamastvitivAcyam, anekaprAptikalpane'pi kSayopazama vizeSasya tatkAraNatayA'vazyaM kalpanIyatveniSphalasya gauravasyatatkalpanAparipanthinaH sadbhAvAd, aprApyakAritve tu prAptakalpanAllAghavasyAnukUlatvAditi bodhyam ||40|| manaso viSayaprAptyabhAve'pi kadAgrahAvezAdvyaJjanAvagrahaM pratipAdayanpara Aha" visayamasaMpattassa vi, saMvijjaha vaMjaNoggaho maNaso // jamasaMkhejja samaio, uvaogo jaM ca savvesu // 237 // samaesa maNodavvAI, giNhae vaMjaNaM ca davvAI // bhaNiyaM saMbaMdho vA teNa tayaM jujjae maNaso // 238 // " vyAkhyA - mervAdiviSayamaprApya gRhNato'pi manaso vyaJjanAvagraho yujyate, yasmAt 'cyavamAno na jAnAti' ityAdivacanAtsarvo'pi chadmasthopayogo'saGkhyeyasamayo nirdiSTaH samaye, na tvekadvayAdisamayakaH, yasmAcca teSUpayogasambandhiSvasaGkhyeya samayeSu sarveSvapi pratyekamanantAni manodravyANi manovagaNAbhyo gRhNAti jIvaH, dravyANi ca tatsambandho vA prAgatraiva bhavadbhirvyaJjanamuktaM, tena tat dravyaM tatsambandho vA vyanjanAvagraho manaso yujyate / zrotrAderapyasaGkhyeyasamayagRhyamANazabdAdipariNatadravyANi ndho vA vyaJjanAvagrahaH, sa manaso'Si samAna iti tathA kiM neSyata iti parAbhiprAyaH / / 237 - 238 / / tatsamba viSayAprAptAvapi manaso vyaJjanAvagrahamavasthApyedAnIM tatprAptyA taM samarthayannAha dehAdaNiggassa vi, sakAyahiyayAiyaM viciMtayao // neyassa vi saMbaMdhe, vaMjaNameyaM pi se jutaM // 239 // vyAkhyA - dehAdanirgatasyApi tata eva mervAdyarthamagatasyApi svakAyahRdayAdikamatisAinnahitatvAtsambaddhaM cintayato manaso ( yojita: pATha: ) matinirUpaNe vyaJjanAva grahaprastAve manaso' prA pyakAritve siddhe'pi vya anAvagraha svasthApa nAyAbhinibezizaGkA pradarzanam // // 47 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AKKACCORRECECONDS jJeyena svakAyasthitahRdayAdinA sambandhe'pi tasya manaso vyaJjanAvagraho yukta uktaprakAreNetyarthaH // 239 // uktaprakArAbhyAM pareNa manaso vyaJjanAvagrahe samarthite tatra prathamapakSe pratividhAnamAcArya Ahagijhassa baMjaNANaM, jaM gahaNaM vaMjaNoggaho sa mao // gahaNaM maNo na gijjhaM, ko bhAgo vaMjaNe tassa // 24 // vyAkhyA-svapakSaparapakSarAgadveSagrahAviSTacittena pareNa 'visayamasaMpatssa vi' ityAdi yaduktaM tadasambaddhameva, yataH zrotrAdIndriyacatuSTayagrAhyasya zabdAdessambandhinAM vyaJjanAnAM tadpapariNatadravyANAM yadupAdAnalakSaNaM grahaNaM sa vyaJjanAvagraho'smAkaM sammata iti paro jAnAtyeva, evaJca cintAdravyarUpaM mano yadi grAhyaM syAtsyAttadA tadvyaJjanaM manaso na tvevaM, kintu arthaparicchedakaraNasvarUpa grahaNaM mano na grAhyaM, ataH ko bhAgaH ko'vasarastasya karaNabhRtasya manodravyarAzervyaJjanAvagrahe'dhikRte, na ko'pItyarthaH ||240||'dehaadnniggyss vi ' ityAdinA manaso vyaJjanAvagrahaprasAdhanAyokto dvitIyapakSo'pi na saGgataH, svasya svadezena sambandhasarvasyApi, svadezena sahAsambandhe vastuno'sattvamApadyeta, na ca tAvanmAtreNa manaHprApyakAryupagantuM zakyama, tathA sati jJAnamAtrasya svadezAtmasambaddhasya prApyakAritA prasajyeta, tasmAtsvadezaM, parityajya bAhyArthApekSayaiva prApyakAritvAprApyakAritvacintA phalavatI, bAhyArthazca manasAprApta eva gRhyata iti tasyAprApyakAritvaniyame na vyabhicAraH, manasaH svakIyahRdayAdicintAyAM prApyakAritvAbhyupagame'pi vA na vyaJjanAvagrahasambhava iti darzayanAhataisacintaNe hoja, vaMjaNaM jai taona samayammi / paDhame ceva tamatthaM, geNheva na vaMjaNaM tamhA // 241 // vyA0 svakIyahRdayAdidezacintane sati bhavenmanaso vyaJjanAvagrahaH yadi prathamasamaya eva taM svakIyahRdayAdikamartha na (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe vyaJjanAvagrahaprastAve manasoprApyakAritvesiddhepyabhi nivezato vyajanAvagramahatvasthApanAdaya parakatArekAyAH pariharaNam // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA-16 ISGARIES va prakaraNam // // 48 gRhNIyAt, na caivam, yato manasaH prathamasamaya evArthAvagraho jAyate na tu zrotrAdIndriyasyeva prathamaM vyaJjanAvagrahaH, kSayopazamApATavena zrotrAdIndriyasya prathamaM nArthopalandhiriti yujyate tasya vyaJjanAvagrahaH, cakSurindriyasyeva paTukSayopazamatvAnmanasooNnupalabdhakAlAbhAvena prathamamarthAvagraha eva jAyata iti na vyaJjanAvagrahasyAvasaraH, atra cAnumAnaprakAra ittham, iha yasya jJeyasambandhe satyapyanupalabdhikAlo nAsti na tasya vyaJjanAvagrahaH, yathA cakSuSastathA manasaH, tasmAna tasya vyajanAvagrahaH, vyatireke tu zrotrAdidRSTAntastasya jJeyasambandherthAnupalambhakAlasambhavAda, tatra vyaJjanAvagrahAbhyupagamaH, evaJca paroktapakSadvayasyApyaghaTamAnatvAnmanaso vyaJjanAvagrahAsambhavamupasaMharati / 'na baMjaNaM tamhaci, ' tasmAduktaprakAreNa manaso na vyaJjanAvagrahaH // 241 // prathamasamaya eva manaso'rthagrahaNambhavatItyatropapattimupadarzayanisamae samae giNhai, davvAiM jeNa muNai ya tamatthaM ||jN ciMdiovaoge vi, vaMjaNA'vaggahetIte // 242 // hoi maNovAvAro, paDhamAo ceva teNa smyaao|| hoi tadatyaggahaNaM, tadaNNahA na ppavattejA // 243 // ____ vyAkhyA-yena kAraNena kasyacidarthasya cintAvasare pratisamayaM manodravyANi gRhAti manodravyagrahaNazaktisampano jIvaH cintanIyaJca tathA jAnAti, etatprathamagAthApUrvArthena saha dvitIyagAthAdvitIyatRtIyacaraNArthI sambandhanIyau / tatazca tena kAraNena prathamasamayAdeva bhavati cintanIyArthasya brhnnmityrthH|arthaanuplbdhikaalstveko'pi samayo nAsti, kuna tasya vyaJjanAvagrahaiti bhAvaH / nanvindriyavyApArarahitasya jIvasya manomAtreNaivArthAnparyAlocayato mA bhavatu manaso vyaJjanAvagrahaH zrotrAdIndriyeNArthAn gRhatastu jIvasya mano'pi tatra vyApipartIti tatra prathamamanupalabdhikAlasammavAd vyajanAvagrahaH kina syAdityata Aha, (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe vyaanAva| grahaprastAve paTukSayopaza| matvAccakSuSa iva manasA prathamata evA thagrAhakatvena vya nAvagrahAbhAva eveti | prdrshnm|| // 48 // RSAs Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Annuamane.winnar RAMREKACICICIRC 'jaM ciMdiovaoge vi' ityAdi, yasmAt zrotrAdeH zabdAdyarthagrahaNalakSaNopayogakAle'pi vyaJjanAvagrahe'tIte sati manaso vyApAro || (yojitaH bhavati,yathA kevalena manasAyacintanevigrahAdArabhyaiva manovyApArastathA zrotrAdIndriyeNa sahApi tasya vyApAroAvagrahAdArabhyaiva pAThaH) na tu vyajanAvagrahasamaya iti na manasastatrApi vyaJjanAvagrahaH / tatra manaso vyaJjanAvagrahe vyApArAbhyupagame sa vyaJjanAvagraho matinirUpamanaso'pIti materaSTAviMzatibhedabhinnatA na syAt, tasmAtprathamasamayAdeva tasyArthagrahaNamabhyupagantavyam / evamanabhyupagame daNDamAha-* Ne vyaJjanA'tadaNNahA na pavattejatti, yadi prathamasamayAdeva manasorthagrahaNaM neSyate tadA tasya manastvena pravRttireva na syAdanutpattireva syAdi vagrahaprastAve tyarthaH, yathA bhASA'vadhyAdInAM bhASamANAvabuddhathamAnalakSaNAnvarthamupAdAyaiva pravRttistathA prathamasamayAdArabhya mananalakSaNAnvartha manasoprAmupAdAyaiva manastvena manasaH pravRttiH, anyathA nasyAdeva mano'vadhyAdivat, tasmAdarthAnupalabdhisamayAbhAvAnna tasya vyaJjanAvagrahaH, pyakAritvaM zrotrAdIndriyavyApArakAle vyaJjane'tIta eva manaso vyApAra ityatrA''gamasyApi sNvaadH| taduktaM kalpabhASya-"atthANaM | manaH zabdAtaracArI, cittaM niyayaM tikAlavisayaMti // atthe u paDuppanne, viNiogaM iMdiyaM lahai // 1 // " arthe-zabdAdau zrotrAdIndriyavyaJjanA- nvarthanirUvagrahaNa gRhIte'nantaramarthAvagrahAdArabhya carati pravartate ityarthAnantaracAri manaH, na tu vyaJjanAvagrahakAle tasya pravRttiriti bhAvA, paNenAgama"trikAlaviSayaM cittaM,sAmpratakAlaviSayaM tvindriyam" // 242-243 // manasooNnupalabdhikAlAsambhava sayuktikaM bhAvayannAha- | saMvAdenaca neyAu ciya jaM so, lahai sarUvaM paIvasaddavva // teNAjuttaM tassA-saMkappiyavvaMjaNaggahaNaM // 244 // 14 nissttngkitm|| vyAkhyA-yasmAjJayAdeva cintanIyavastuna eva manaH svarUpaM labhate nAnyataH, tasmAdyadi prathamasamayameva tajjJeyaM nAvagacchet tarhi tato jJeyAdutpattirapyasya na syAt, manute manyate vA mana ityevaM sAnvarthakriyAvAcakazabdAbhidheyasya manasaH, pradIpayatIti Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA rNava prkrnnm|| // 49 // RAKAKAR pradIpA, zabdayati bhASata iti zabdaH, dahatIti dahanaH, tapatIti tapanaH ityevaM sAnvarthakriyAvAcakazabdAbhidheyapradIpAdeH pradI-||matinirU. panAdilakSaNArthakriyAM kurvata evAtmalAbho nAnyathA, tadvanmananAdikriyAM kurvata evAtmalAbhaH, yathA ca pradIpasyApradIpanaM bhASA- paNe vyaJcanAyAzcAzabdanamayuktaM tathA manaso'pyamananamayuktaM, tena kAraNena asaGkalpitazabdAdiviSayabhAvaparigatadravyalakSaNavyaJjanagrahaNaM 4 vagrahaprastAve. manaso'yuktam, kintu saGkalpitAnAmevArthAvagrahadvAreNAvagatAnAmeva zandAdidravyANAM grahaNaM yuktam,ato'rthAnupalabdhikAlAsambha- cakSurmanasoravAna manaso vyaJjanAvagrahasambhava iti / / 244 // prApyakAri-.. / uktarItyA nayanamanasoraNApyakAritve vistareNa prasAdhite'pi nayanasyAprApyakAritve duSaNampazyanpara Aha svevyavasthA| jai nayaNindiyamapatta-kAri savvaM na giNhae kamhA? ||ghnnaaghnnN kiM kaya-mapattavisayattasAmanne // 245 // | phteipimano.. vyAkhyA-yadi nayanendriyamaprAptakAri, tarhi sarvamapi tribhuvanAntarvati vastunikurambaM kasmAnna gRhNAti, aprAptatvasya dRSTAntenacasannihita ivAnyatrApyaviziSTatvAt, aprAptaviSayatvasAmAnye sati kasyacidvastuno grahaNaM kasyacidvastuno'grahaNamityevaM grahaNA- kSuSopiviSa- - grahaNaM kiM kRtaM syAt, prApyakAritve tu yena saha sambandhastasya grahaNaM yena ca tadabhAvastasyAgrahaNAmityupapadyata iti // 245 // yamAnAbhAvA ___tasmAdaprApyakAritvapakSe cakSuSo viSayaparimANaniyamAbhAva Apadyata ityAha [ // 246 // | pattiritipavisayaparimANamaniyaya-mapattavisayaMti tassa mnnsoc| maNasovi visayaniyamo,na kamai jao sa savvattha 6 roktadoSadarza vyAkhyA-tasya cakSuSo'parimitaM viSayaparimANaM prApnoti, asyA pratijJAyAM hetumAha,aprAptaviSayamiti kRtvA, manasa iveti nam / / dRSTAntaH, atrAnumAnaprayoga ittham, yadaprAptamapi viSayaM paricchinatti, na tasya tatparimANaM yuktam, yathA manasaH, aprAptaJca // 49 // RECE Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ce KiARKELKARA viSayamavagacchati cakSuH, tasmAna tasya tatparimANaM yuktamiti / atra pratijJAhetvoranupadarzanazcAvayavatrayavAdino mImAMsakA- (yojitaH dayo'pyatra cakSaSaH prApyakAritvamabhyupagacchanto vAditAM bibhratItyabhiprAyeNa, yadi naiyAyiko'tra vAdI bhavettadA cakSurna niyata pAThaH) viSayaparimANaM syAditi pratijJA, aprAptaviSayaparicchedakatvAditi hetuzcopadarzanIyau, aprAptaviSayaparicchedakatvalakSaNahetumato'pi matinirUpaNe manaso niyataviSayaparimANatvena tadabhAvalakSaNasAdhyavaikalyAduktAnumAne manaso dRSTAntatA na sambhavatIti sUrikttarayati-manaso vyaJjanAvadRSTAntIkRtasyAprAptakAriNo viSayaniyamo'styeva, yatastadapi manaH sarveSvartheSu na kAmati na prasaratIti // 246 // etadevopadarzayati hai grahaprastAveatthagahaNesu mujhai, saMtesu vi kevalAigammesu ||tN kiM kayamaggahaNaM, apattakArittasAmanne // 247 // cakSuSoprApyavyAkhyA-arthA eva materduSpravezyatvAd gahanAni arthagahanAni,veSvananteSu,satsvapi vidyamAneSvapi,kevalajJAnAvadhyA''gamAdi 15kAritve parogamyeSu kasyacinmandamatermano muhyati kuNThIbhavati,tAnsato'pyarthAn na gRhNAtIti tAtparyam , tadetadarthAnAM manaso'grahaNaM kiM kRtam , raktadUSaNAntaH | aprAptakAritvasAmAnye tulye'pi,iti paramprati sUreH pRcchA, tasmAtsAdhyavikalo dRSTAnta iti // 247 // aprAptatvAvizeSe'pi yata bhApatimanoeva kAraNAdviSayaparimANaniyamaM manasi paro yAtata eva cakSuSyapi viSayaparimANaniyamassUpapAda ityAzayavAn sarirAha 5 dRSTAnte'pi kammodayao va sahA-vao va naNu loyaNe vi taM tullaM ||tullo va uvAlaMbho, eso saMpattavisae vi // 248 // | viSayaniyama_ vyAkhyA-yatkeSAzcidarthAnAM manaso'grahaNaM tat tadAvaraNakarmodayAdvA, svabhAvAdvA, iti paro yAt , nanvetallocane'pi sadbhAvenAsatulyam , yatastadapyatrApyakAritve tulye'pi karmodayAt , tatsvAbhAvyAdvA kAMzcidevArthAn gRhAti na sarvAniti na paroktadUSaNam , tinirUpaathavA "yatrobhayossamo doSaH,parihAro'pi vA smH|| naikAparyanuyojyaH syAta, tAdRzyarthavicAraNe // 1 // " iti vacanAt cakSu Nam // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA - prakaraNam / / // 50 // manasoH prApyakAritvamabhyupagacchato mate cakSuSA'tisamprAptAjJjanAdeH kimiti na grahaH manasaikadaiva samprAptAnAM ghaTapaTAdInAM kimiti na graho mervAderativyavahitasyApi grAhakasya manaso na kutrApyasamprAptiriti doSoddhArAya karmodayasya svabhAvasya vA pratiniyatagrahaNe niyAmakatvaM pareNa tadubhayaprApyakAritvavAdinA vAcyaM tannayanasyAprApyakAritvavAdinA'pi vaktuM zakyameveti doSa parihArayossamatvena nAtra vAdinA yatno vidheya iti bhAvaH // 248 // tatazca yadvayavasthitaM tadAhasAmatthAbhAvAo, maNovva visayaparao na givhei // kammakkhaovasamao, sANuggahao ya sAmattham // 249 // vyAkhyA-cakSuH siddhAntanirdiSTaniyataviSayaparimANAtparato na gRhNAtIti pratijJA, sAmarthyAbhAvAditi hetu:, manovaditi dRSTAntaH, tadAvaraNakarmakSayopazamAtsvAnugrahatazca sAmarthyaM yeStraprApteSvartheSu cakSuSassamasti teSAmaprAptAnAmapi cakSuSA grahaNam, yeSu cAprApteSUktasAmarthyaM nAsti teSAM cakSuSA na grahaNamityarthApacyA labhyate, anugrahatha cakSuSo rUpAlokamanaskArAdisAmagrIto bhavati, tasmAdvyavasthitamaprApyakAritvaM nayanamanasoH, sparzanAdInAM caturNAmevendriyANAM vyaJjanAvagraha iti tasya caturvidhatvam // 249 // " vyaJjanAvagrahasya svarUpaM nandyadhyayanAgamasUtre pratibodhaka mallako dAharaNAbhyAM "vaMjaNoggahassa parUvaNaM karissAmi paDibohagadiSteNa mallagadidvaMteNa ya " ityArabhya " jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoi, tAhe huM ti karei, no ceva NaM jANAi ke vesa saddAi ' ityantagranthena pratipAditaM, tadevamasya vyaJjanAvagrahasvarUpapratipAdakasya nandi sUtrasya zeSaM prAyaH sugamamiti manyamAno bhASyakAra: 'jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoi " ityetadvyAcikhyAsurAha-- toraNa mallagaM piva, vaMjaNamApUriyaM tijaM bhaNiyaM // taM davvAmaMdiyaM vA, tassaMjogo va na viruddham // 250 // matinirUpaNe vyaJjanAvagra * hamastAve manoviSayaniyamatve parAbhipretahetvoneMtrepi sa matvena parado parihAraH, nayanamanaso vinA vyajja nAvagrahacatu vidhatvani TaGkanam // // 50 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA- 'jaM bhaNiyaM ' yaduktaM nandisUtrakAreNa, kiM tat, ityAha, vyaJjanamApUritamiti, kena kiMvat, ityAha- toyena jalena mallakaM zarAvaM tadvaditi, tasmin sUtrakArabhaNite vyaJjanaM dravyaM gRhyate, indriyaM vA tayorvA dravyendriyayoH saMyogaH sambandhaH, iti sarvathA'pyavirodhaH, triSvapi vyajyate prakaTIkriyate'rtho'neneti vyaJjanamityasyA vyutpatterghaTanAt // 250 // vyaJjanazabdavAcyeSu triSvapi dravyAdiSu pratyekamApUritatve vizeSamupadarzayati davvaM mANaM pUriya - miMdiyamApUriyaM tahA donhaM // avaropparasaMsaggo, jayA tayA giNhai tamatthaM // 251 // vyAkhyA - davvaMti, dravyavyaJjane'dhikRte 'jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoi' ityasyArthaH zabdAdidravyasya pramANaM pratisamayapravezena prabhUtIkRtatvAt svapramANamAnItaM prakarSamupanItaM svagrAhakajJAnotpAde samarthIkRtamiti yAvat, athendriyamitIndriyavyaJjane'dhikRte tu tadarthaH tadA pUritaM vyAptaM bhRtaM vAsitamityarthaH, dvayoH dravyendriyayoH sambandhalakSaNavyaJjane'dhikRte punaH, tayoH parasparaM samyaksambandha iti tadarthaH, dravyendriyasambandhalakSaNavyaJjanapakSe dravyendriyayoH parasparamatIvasaMyuktatA vA aGgAGgIbhAvena pariNAma eva sambandhalakSaNa vyaJjana - syApUraNam, yadoktaprakAratrayeNa trividhamapi vyaJjanamApUritaM bhavati, tadA taM nAmajAtyAdikalpanArahitaM vivakSitaM zabdAdyarthaM gRhNAti, etacca 'tAhe huM ti karei' ityasya vyAkhyAnaM, ayamevArthAvagraha ekasAmayikaH, vyaJjanAtragrahastu dravyapravezAdirUpatvAdAntarmauhUrtikaH iti / / 251 // arthAvagraho yAdRzamarthaM gRhNAti tamupadarzayati sAmannamaNiddesaM, sarUvanAmAikappaNArahiyaM // jai evaM jaM teNaM, gahiye saddetti taM kiha Nu / // 252 // vyAkhyA - sAmAnyavizeSAtmakasya vastuno rUpAdeH svarUpanAmajAtiguNakriyA dravya kalpanArahitatvena zabdAnabhilApyaM sAmA (yojita: pAThaH) matinirUpaNe vyaJjanAvamahama stAve nandasUtrotapAThapaThita vyaJjana zabdasya bhASyakAra vyAkhyAnena dravyendriyasa |mbandharUpatri vidhavAcyatva pradarzanam // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA nvprkrnnm|| // 51 // 444444xtex nyarUpamevaikasAmayikatvena vizeSagrahaNA'samarthovigraho gRhNAti, evamukte para Aha-yadyevaM vyAkhyAyate bhavadbhiH tahiM yannandha- 13yojitaHpAdhyayanasUtre proktaM "teNaM gahiye saddetti" upalakSaNatvAditthaM sampUrNa draSTavyam-"se jahA nAmae kei purise anvatvaM sadaM suNejA ThaH) matiniteNaM sadetti uggahie, na uNa jANai ke vesa saddAiti" 'taM kiha Nu ti tadetatkathamavirodhena nIyate, upadarzitanandisUtre tana rUpaNe arthApratipatrArthAvagraheNa zabdo'vagRhIta iti pratipAdyate bhavadbhistu zabdAdyullekharahitaM sAmAnyamavagRhNAtItyucyata iti virodhaH spaSTa | vagrahavieveti bhAvaH // 252 // anottaramAha SayanirUpaNaM sadde tti bhaNai vattA, tammattaM vA na saddabuddhIe / jai hoi saddabuddhI, to'vAo ceva so hojjA // 253 // tatraparakRta vyAkhyA-zabdastenAvagRhIta iti yaduktaM tatra zabda iti vaktA prajJApakaH sUtrakAro vA bhaNati pratipAdayati athavA tanmAtraM virodhAzazabdamAtraM rUparasAdivizeSavyAvRtyA'navadhAritatvAcchandatayA'nizcitaM gRhNAtIti, etAvatAMzena zabdastenAvagRhIta ityucyate, na GkApari. punaH zabdabuddhathA, zabdo'yamityadhyavasAyena tacchandavastu tenAvagRhIta, zabdollekhasyAntarmuhUrtikatvAt, arthAvagrahasya tvekasA hArazca // mayikatvAdasambhava iti bhAvaH, yadi bhavati zabdabuddhirAvagrahe zabdanizcayassyAt, tadA, apAya evAsI bhavet , na tvarthAvagrahaH, nizcayasyApAyarUpatvAt, evaM satyarthAvagrahehayorabhAva eva syAt, na caivaM dRSTamabhyupagamyate vA // 253 // ____nanu prathamasamaya eva zabdo'yamiti jJAnamarthAvagrahaH, tataH mAdhuryAdayaH zaGkhazabdadharmA iha ghaTante na tu kharakarkazatvAdayaH zArGgadharmA iti vimarzabuddhirIhA, tasmAcchAla evAyaM zabda ityapAya ityevamabhyupagamenAvagrahehayorabhAvaprasaGgaH 'teNaM saddetti uggahie' iti yathAzrutArthaka evopapadyate 'no ceva NaM jANai ' ityAdirappavirodhaH, ityetatparoktamanya mariSyati- . // 51 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KARNAREGASAX jaha sadabuddhimattaya-mavaggaho tbvisesnnmvaao|| naNu sado nAsaddo, na ya rUvAI viseso'yam // 254 // vyAkhyA-yadi zabdo'yamiti nizcayajJAnamapyavagrahaH zAla evAyaM zabda ityAdivizeSajJAnamavAyo bhavatA'GgIkriyate, tarhi matijJAnasya prathamabhedo'vagraho na syAdeva, vizeSajJAnasyApAyarUpatayA bhavatA'pi svIkRtatvena zabdo'yamiti nizcayasya zabda- skhalakSaNavizeSagrAhakatvenApAyatvasyaiva bhAvAt , yathA ca zabdatvasthAvAntarasAmAnyarUpatayA zAGghatvAdikaM vizeSa iti tajjJAnasyApAyatA, yataH zAsatvenAzAGkhavyavaccheda iti kRtvA zAGkhatvaM vizeSa iti, tathaiva mahAsAmAnyasyAvAntarasAmAnyatayA zabdatvAdikamapi vizeSastenApi nAzabdo na rUpAdirayamityevamanyavizeSavyAvRttiH kriyata iti tajjJAnasyApAyataivetyAha-'naNu' ityAdi, nanvityakSamAyAM, parAmantraNe vA, zabdatvasya rUpatvAdinA virodhAttanizcayena rUpAdiriti nizcayasyAvazyambhAvAdityAha-na ca rUpAdiriti rUpAdivyAvRttinizcayabalAdeva rUpo'yamiti nizcayastato nArUpo'yamiti nizcayastato'pAyatve'sya niNIte'vagrahAbhAvaprasaGgaH, avagrahatvena kakSIkRtasyApAyatvasyaiva bhAvAditi bhAvaH // 254 // stokavizeSagrAhakatvena zabdo'yamiti nizcayasyAvagrahatvaM tato'dhikavizeSagrAhakatvena zAla evAyamitinizcayasyApAyatvamityevamavagrahApAyayorviSayavibhAgamavalambyAvagrahasamarthanaM yadi paraH kuryAttadA zAGkho'yamitinirNayasyApi taduttarottaramandramadhuratvAditaruNa-madhyama-vRddha-strI-puruSasamutthatvAvagAhinirNayApekSayA stokavizeSagrAhakatvenAvagrahatvameva syAdityapAyAbhAvaprasaGga ityAhathovamiyaM nA'vAo, saMkhAivisesaNamavAo ti // tabbheyAvekkhAe, naNu thovameve tti nAvAo // 255 // avataraNAveditArtheya gAtheti // 255 // uttarajJAnApekSayA stokavizeSagrAhiNo nirNayasyAvagrahatvAbhyupagame uttarocarajJAna ARCHASEE (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe arthAvagrahaviSayanirUpaNe punaHparakRtayuktyApAyAbhAvApattidoSopadarzanam // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EX savivaraNaM zrIjJAnA rNava prkrnnm|| // 52 // syApi taduttarottarajJAnApekSayA stokavizeSagrAhakatvenAvagrahattvaprAptau vizeSANAmanantatvena yadapekSayottaravizeSo na bhavatyevetyasyAsambhavenottarottaravizeSanirNaye'pi taduttarotaravizeSAkAsAyAssadbhAvatontimavizeSAvagamo'yameveti nirNayasya kartumazakyatvena zAGkho'yamityAdijJAnAnAmapi svottaravizeSagrAhijJAnApekSayA stokavizeSagrAhakatvenAvagrahatve'pAyAbhAvaprasaGgassuspaSTa evetyAhaiya subahuNAvi kAle-Na savvabheyAvahAraNamasajhaM ||jmmi haveja avAo, sabvo ciya uggaho nAma // 256 // ___vyAkhyA-iti zabda upadarzanArthaH, yathA zAGkho'yaM zabda iti buddhau zabdagatavizeSAvadhAraNamidAnImasAdhyaM mandratvAdhuttarottarabahuvizeSasadbhAvAt , tena stokavizeSagrAhitveneyaM nApAyaH kintvavagrahastathA subahunApi kAlena sarveNApi puruSAyuSA zabdagatamandratvAdyuttarottarAvizeSAvadhAraNaM tadbhedAnAmanantatvenAsAdhyaM, yasminvizeSAvadhAraNe'nyavizeSAkAGkSAnivRttyA'pAyatvambhaveta, tasmAtsarvo'pi vizeSAvagama uttarottarApekSayA stokatvAdbhavadabhiprAyeNArthAvagraha eva syAcchabdo'yamiti nizcayavanApAya iti // 256 // atha zabda evAyamitijJAnamarthAvagrahatayA parasammatamapi tadIhApUrvakameva tato nAsyArthAvagrahatvasambhava ityAhakiM saho kimasado-taNIhie sadda eva kiha juttaM // aha puvvamIhiUNaM, sahotti mayaM taI pubvaM // 257 // vyAkhyA-kiM zabdo'yam, Ahosvita azabdo rUpAdiH,ityevaM pUrvamanIhite'kasmAdeva zabda eveti nizcayajJAnaM kathaM yuktam , vimarzapUrvakasya tasya tamantareNa na sambhavaH, anyavyAvRttigrahaNe satyeva vizeSarUpeNa nizcayaH, anyavyAvRttigrahaNazca na vimarza vinA vimarzazveheti, atha nizcayakAlAtpUrvamIhitvA zabda evAyamiti nizcayajJAnaM bhavato'pyabhimataM tahiM nizcayajJAnAtpUrvamIhA bhavadvaca| nato'pi siddhA // 257 // tataH kimityapekSAyAmAha (yojita pAThaH) matinirUpaNe | arthAvagrahaviSayanirUpaNe zaGkAparihArAdipradarzanam // aamrriramirmirmarwarrior anAmnesnnained // 52 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHARECHAKALCOME kiM taM puvvaM gahiya, jamIhao sadda eva viNNANaM // aha puvvaM sAmaNNaM, jamIhamANassa saddotti // 258 // __ vyAkhyA-zabda evAyamiti nizcayasyehApUrvakatve tvayA'bhyupagate tatra vaktavyaM kimIhAyAH pUrva tadvastu pramAtrA gRhItaM yasminIhite zabda evAyamiti nizcayapravRttiH jJAta eva vastuni bhavatIhA nAjJAta ityAzayaH, uttaradAne'samarthe pare svayamevotprekSya tanmatamAzaGkate, atha-vayAtpara sAmAnyaM nAmajAtyAdikalpanArahitaM vastumAtramIhAyAH pUrva gRhItaM, yadIhamAnasya zabda iti nizcayajJAnamutpadyata ityarthaH // 258 // atra sUriH svasamIhitasiddhimupadarzayannAha atthoggahao pubvaM, hoyavvaM tassa gahaNakAleNaM / pubvaM ca tassa baMjaNa-kAlo so asthaparisuNNo // 259 // vyAkhyA-IhAyAH pUrva yatsAmAnyagrahaNantadasmanmate'rthAvagraha ekasAmAyikaH tasya kAlo ya ekasamayastenaiva grahaNakAlena bhavatA'pi sAmAnyagrahaNakAlasya vyavahRtAvasmanmatasiddhArthAvagraha eva bhavato'pyabhimata iti na zabdo'yamiti jJAnasyArthAvagrahatvaM syAdatastadanurodhenAsmadabhimatArthAvagrahAtpUrvameva bhavadabhimatena IhAyAH pUrva gRhyamANasya sAmAnyasya grahaNakAlena bhavitavyaM, asmadabhimatArthAvagrahasya pUrva vyaJjanakAlaH vyaJjanAnAM zabdAdidravyANAmindriyamAtreNAdAnakAlA, so'rthaparizUnyaH na hi tatra sAmAnyarUpo vizeSarUpo vA'rthaH pratibhAti, tadA manorahitendriyamAtravyApArAt, ata IhAyAH pUrva yatsAmAnyagrahaNamarthAvagrahatvenAsmAbhirupeyate tattathaiva bhavatA'pyupeyamiti, tasyArthAvagrahatve siddhaM zabda evAyamiti nirNayasyAnvayavyatirekadharmaparyAlocanarUpehottarakAlabhAvino'pAyatvamiti // 259 // "na uNa jANai ke vesa sadoti" iti nandisUtrAnurodhAcchabdo'yamiti jJAnaM prathamato'bhyupagamanIyameva anyathA tathA sUtranirdiSTasyAyuktatvaM syAdityAzayena para Aha SHARE (yojitaH kA pAThaH) matinirUpaNe * arthAvagraha viSayanirUpaNe parakatArekAparihArAdiprarUpaNam // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA jaivprkrnnm|| // 53 // SHASTRI ANILKAKKASH jaha sadoti na gahiyaM, na ujANahajaMka esa shotti||tmjuttN sAmaNNe, gahie maggijA viseso // 26 // (bojitaH vyAkhyA-yadi prathamameva zabdo'yamityevaM tadvastu na gRhItaM, tarhi 'na uNa jANai ke vesa sadotti iti yat nandisUtre ___pAThaH) nirdiSTaM tadayuktaM, yataH zabdasAmAnye rUpAdivyAvRtte gRhIte sati pazcAnmRgyate'nviSyate vizeSaH, 'kimayaM zabdaH zAkhaH uta zAGga matinirUpaNe iti, 'na uNa' ityAdinA sUtre vizeSasyaivAparijJAnamuktaM, zabdasAmAnyamAtragrahaNaM tvanujJAtameva, sAmAnyAgrahaNe vizeSamArgaNAsambhavAta, arthAvagrahavizeSajijJAsAyAM sAmAnyajJAnasya kAraNatvAt / / 260 // atrottaramAha viSayanirUsavvattha desayaMto, saho sahotti bhAsao bhaNai / iharA na samayamette, saddotti visesaNaM juttam / / 261 // 17 paNe parakRtA. vyAkhyA-sarvatra pUrvasmin atra ca sUtrAvayave, avagrahasvarUpaM prarUpayana bhASakaH prajJApaka eva zabdaH zabda iti vadati, na rekAparihAtvavagrahe zabdapratibhAso'sti, anyathA samayamAtre'vagrahakAle zabda iti vizeSaNaM na yuktam, zabdanizcayasyAntarmuhartikatvAta, rAdiprarUsAMvyavahArikArthAvagrahamAzritya vA sUtramidaM vyAkhyAsyate / / 261 // sUtrAvalambinamprati sautrameva parihAramAha paNam // ahava sue ciya bhaNiyaM, jaha koI suNenja sahamavvattaM // avvattamaNisaM, sAmaNNaM kappaNArahiyaM // 26 // vyAkhyA-athavA sUtra eva bhaNitaM prathamamavyaktasyaiva zabdollekharahitasya zabdamAtrasya grahaNam, tatpratipAdakasUtrAvayavamulli| khati-'jaha koI suNeja saddamavvattaM 'ti asya nandyadhyayana itthamupanyAsaH "se jahA nAmae kei purise avvattaM saI suNejjatti " tatrAvyaktamityanirdezya, tadapi sAmAnyaM, tacca nAmajAtyAdikalpanArahitam, zAkhazArGgabhedApekSayA zabdollekhasyApyavyaktatvamiti nAzaGkanIyaM, sUtre'vagrahasyAnAkAropayogarUpatayaiva bhaNanAt, anAkAropayogo hi sAmAnyamAtraviSayaka eva, KASH // 53 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BAMLODISASRISTMASA kizca zabdo'yamityasya prathamameva svIkAre tasyApAyarUpatvena tatpUrvaniyatayauravagrahahayorabhAvaprasaGga ityasya pUrvamupadarzitatvAcca na prathamaM tasya bhAvaH // 262 // atha sUrirutprekSya parAbhiprAyamAzaGkate__ ahavamaI, puvaMciya, so gahio vaMjaNoggahe tennN||jN vaMjaNoggahammi vi, bhaNiyaM vipaNANamavvattaM // 26 // vyAkhyA-athavA parasyaiSA matiH yaduta so'vyakto'nirdezyAdisvarUpaH zabdo'rthAvagrahAtpUrvameva vyaJjanAvagrahe tena zrotrA gRhItaH, yasmAdvyaJjanAvagrahe'pi bhavadbhiravyaktaM vijJAnamuktam, jJAnasyAvyaktatA cAvyaktaviSayagrahaNa evopapadyata iti bhAvaH // 263 // atrottaramAhaasthi tayaM avvattaM, na utaM giNhai sayapi so bhaNiyaM / / na u aggahiyammi jujjai,sahotti visesaNaMbuddhI 264 vyAkhyA--asti zroturvyaJjanAvagrahe, tad,avyaktaM jJAnaM, na punarasau zrotA'tisaukSmyAt tat svayamapi gRhNAti saMvedayate, etacca prAgapi bhaNitam " sutta-mattAisuhumabohovva" iti vacanAva, tathA, "sucAdao sayaM pi ya vinANaM nAvabujhaMti" iti vacanAca, tasmAdvayaJjanamAtrasyaiva tatra grahaNaM, na zabdasya, vyaJjanAvagrahatvAnyathAnupapattereva, na ca sAmAnyarUpatayA'vyakte zabde'gRhIte'kasmAdeva zabdaH iti vizeSaNabuddhiyujyate,anusvArasyAlAkSaNikatvaM,asyAHprathamato bhaave'vgrhkaale'pypaayprsnggH|264 vyaJjanAvagrahe'vyaktazabdarUpArthabhAne doSamupadarzayati-- athotti visayagahaNaM,jai tammivi sonavaMjaNaM nAma // atthoggahocciya to,avisesosNkrovaavi||265|| vyAkhyA-arthAvagrahe artha ityanena viSayasya rUpAdibhedenAnirdhAritasyAvyaktasya zabdAdegrahaNamamipretam , yadi ca tasmi (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe | arghAvagrahaviSayanirUpaNe parakRtArekAparihArAdiprarUpaNam // GREEGA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 savivaraNaM bhIvAnA vaprakaraNam // api vyaJjanAvagrahe'sAvavyaktazabdaH pratibhAsata ityabhyupagamyate, tadA na vyaJjanaM nAma vyaJjanAvagraho na syAdityarthaH, evaJca vyaJjanAvagrahakathaivocchidyeta, vyaJjanamAtrasambandhasyaiva tatroktatvAta , bhavatA tu tatrAvyaktazabdarUpArthagrahaNasyAbhidhIyamAnatvAt , avyaktazabdagrahaNetvasAvAvagraha eva, evamapi sUtroktatvAd vyaJjanAvagrahatve dvayorapi vyaJjanArthAvagrahayoravizeSaH syAt, mecakamaNiprabhAvAtsaGkaro vA syAditi // 265 // etAvatA vyaJjanAvagrahe vyaJjanasambandhamAtram, arthAvagrahe tvavyaktazabdAdyarthasthaiva grahaNaM na tu vyaktazabdAdyarthagrahaNamiti pratipAditam , idAnImarthAvagrahe yuktyantareNa vyaktazabdAdyarthasaMvedanaM nirAkaroti jeNatthoggahakAle, gahaNehAvAyasaMbhavo natthi // to natthi saddabuddhI, ahatyi nAvaggaho nAma // 266 // vyAkhyA-yenArthAvagrahakAle kramotpitsusvabhAvAnAmarthagrahaNehApAyAnAM matijJAnabhedAnAM sambhavo nAsti, tato'rthAvahe nAsti zabda iti vizeSabuddhiH, tasyA apAyarUpAyA arthagrahaNehApUrvakatvAt , athAstyasau tatra, tarhi nAyamarthAvagrahaH kintvapAya eva syAt , tathApyupagame tvarthAvagrahehayorabhAva eva syAt // 266 // arthAvagrahe zabda iti vizeSabuddhathupagame doSAntaramAhasAmaNNatayaNNavise-sehA-vajaNa-pariggahaNao se // atyAggahegasamao-vaogavAhullamAvaNNaM // 267 // vyAkhyA-arthAvagrahaikasamaye bhavatopagamyamAnA nizcayarUpA zabda iti vizeSabuddhirakasmAdanupajAyamAnA'vyaktazabdasAmAnyagrahaNazabdasAmAnyavizeSazabdAnyarUpAdivizeSadharmAlocanalakSaNehArUpAdivizeSadharmaparivarjanazandavizeSadharmaparigrahaNataH zroturupajAyata ityarthAvagrahakasamaye upayogabAhulyamApanama, na caitadyuktam, upayogayogapadyAbhAvapratipAdakAgamavirodhAditi nArthAvagrahakAle zabda iti vizeSabuddhiH kintu zabda iti prajJApako bhaNatIti siddham // 267 / / athAsminnevArthAvagrahe paravAghabhiprAya nirAcikIrSurAha (yojitaH | pAThaH) matinirUpaNe arthAvagrahaviSayanirU paNe parakatA rekAparahArAdiparU paNam // RECERORS | // 54 // FREE Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AUSHASHAN CaCOCCARRASSAUC5 aNNe sAmaNNaggaha-NamAhu bAlassa jaaymettss|smymmi ceva paricaya-visayassa visesvinnaannN||268|| anye vAdina evamAhuH-jAtamAtrasya tatkSaNajAtamAtrasya bAlasya saGketAdivikalatvenAparicitaviSayasya sAmAnyamAtrasyAzeSavizeSavimukhasyAvyaktasya sAmAnyasya grahaNamAlocanam, paricitaviSayasya tu, samaya evAdyazabdazravaNasamaya eva, vizeSavijJAnaM jAyate, tatastamAzritya "teNaM sadde ti uggahiye" ityAdi yathAzrutameva vyAkhyAyate na kazciddoSa ityaashyH||268||atrottrmaahtdvtthmev taM puvva-dosao tammi ceva vA samaye // saMkhamaharAisubahuya-visesagahaNaM psjjejaa|| 269 // jeNatthoggahakAle 'ityAdi 'sAmaNNatayaNNavisesehA' ityAdigranthoktapUrvadoSatastadetatparoktaM, tadavasthameva dRSitAvasthameva, nAnyadRSaNAbhidhAnaprayAso'trAbhidheya ityAzayaH, vA athavA, tasminneva samaye zabdo'yamityekopayogasamaya eva zaGkhamadhurAdisubahuvizeSagrahaNaM prasajyeta, 'na puNa jANai ke vesa sadde' itisUtrAvayavasya sarvapramAtRnpratyavizeSeNa pravRttasya virodhena kasyacitprathamasamaye eva sarvavizeSaviSayakaM grahaNambhavatyevetyamyupagantumazakyameva,zabdarUpamiMgrahaNamantareNa prakRSTamaterapyuttarottarabahudharmagrahaNatvAsambhavAditi // 269 // ekasamaye zabdo'yamitivijJAnamabhyupagacchantamprati samayavirodhAdidoSAntaramupaDhaukayatiatyoragaho na smy,ahvaasmovogbaahullN||svvvisesgghnnN, savvA vi maharavaggaho gijho // 270 // ego vA'vAo ciya, ahavA so'gahiyaNIhie patto / ukkama-vaikkamA vA pattA dhuvamoggahAINaM // 271 // sAmaNNaM ca viseso, so vA sAmaNNamubhayamubhayaM vA // na ya juttaM savvamiyaM, sAmaNNAlaMbaNaM mottuM // 272 // vizeSavijJAnasyAsaGkhyeyasAmAyikatvenArthAvagrahe vizeSavijJAnAbhyupagame " uggaho ekkaM samayaM" iti siddhAntanirdiSTaH // dvitIyaH trnggH|| (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe arthAvagrahaviSayaka para katArekA| parihArAdiprarUpaNam // SANGEE* Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || dvitIyaH savivaraNaM mIjJAnA REGAR prkrnnm|| // 55 // sAmayiko'sau na syAta, athavA " sAmaNNa-tayaNNavisesehA // 267 // " ityAdipUrvagranthoktaM samayopayogavAhulyaM syAt, athavA paricitaviSayasya vizeSavijJAne'bhyupagamyamAne paricitataraviSayasya tasminneva sarvavizeSagrahaNamanantaroktaM prasajyeta, athavA sarvA'pi matiravagraho grAhyaH prAptaH syAt, vizeSaviSayakatvena vA sarvA'pi matirapAya eva syAt , evaM satyapAyasyaikasAmayikatvaprAptau "IhAvAyA muhuttamantaM tu" iti virudhyate / athavA tathA'bhyupagame'navagRhIte'nIhite'pAyaH praaptH| evaJcAvagRhIte Ihite cA'pAya ityupapAdakasya siddhAntasya virodhaH, athavA pATavavaicitryeNAvagrahahA'pAyadhAraNAnAM dhruvamutkramavyatikramau syAtAm , 'pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH,' 'anAnupUrvIbhAvastu vyatikramaH,' evamupagame "uggaho IhA avAyo ya, dhAraNA eva honti cattAri" iti paramamuninirdiSTasya teSAM kramasya virodhaH syAta, tathA yatprathamasamaye gRhyate sa vizeSa itiniyamA'bhyupagame sAmAnya | vizeSassyAta prathamasamaye sAmAnyasyaiva grahaNAt , athavA prathamasamaye sAmAnyameva gRhyata iti vastusthitimAzritya bhavanmate prathamasamaye gRhyamANo vizeSaH sAmAnyaM syAt, athavA sAmAnyaM vizeSazcetyubhayaM, ubhayaM vA syAt, sAmAnyaM sAmAnyavizeSobhayarUpaM, vizeSazca sAmAnyavizeSobhayarUpaH syAt, tathAhi, ' ava ISat sAmAnyaM gRhNAtItyavagraha' itivyutpattyA vastusthitisamAyAtaM yatsAmAnyaM tatsvarUpeNa tAvatsAmAnyaM bhavadamyupagamena tu vizeSa ityekasyApi sAmAnyasyobhayarUpatA, tathA yo'pi bhavadabhyupagato vizeSaH so'pi tvadabhiprAyeNa vizeSaH, vastusthityA tu sAmAnyam, iti vizeSasyApyekasyobhayarUpatA, arthAvagrahasya sAmAnyamAlambanaM muktvA na ca yuktaM sarvamidam, aghaTamAnakatvAt, pUrvoktasyApi dUSaNasyAtra prasaGgAyAtatvena na paunaruktyAvahatvamiti // 270-271-272 // prathamaM sAmAnyamAtragrAhi AlocanAjJAnaM tadanantaraM rUpAdivizeSavyAvRttazabdatvagrAhI arthAvagraha (yojitaH pAThaH) matinirUpaNe arthAvagrahaviSayaka para kRtArekAparihArAdiprarUpaNam // // 55 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 // dvitIya bha GAKARKORERAKAR iti keSAzcinmataM nirAkartumupanyasyatikeidihAloyaNapu-vvamoggahaM beti tattha sAmaNNaM // gahiyamahatthAvaggaha-kAle saddetti nicchiNNaM // 273 // trnggH|| kecidvAdina ihAsmin prakrame AlocanapUrvamAlocanaM pUrva yatra sa tathA taM AlocanapUrvakamityarthaH / tathAbhUtamavanahaM bruvate || ( yojitaH prathamamAlocanAjJAnaM tato'rthAvagraha ityevaM vyAcakSate, tathA ca tairuktam-"asti hyAlocanAjJAnaM, prathamaM nirvikalpakam // pAThaH) bAlamUkAdivijJAna-sadRzaM zuddhavastujam // 1 // " iti tatra AlocanAjJAne sAmAnyamavyaktaM vastu gRhItaM, pratipatreti gamyate, athAnantaram, arthAvagrahakAle nicchinnaM pRthakkRtaM rUpAdibhyo vyAvRttaM zabdavizeSaNaviziSTaM tadeva, gRhItamityanuvartate, arthAvagrahaevamupagame "se jahAnAmae kei purise avva saI suNejA" ityetadAlocanAjJAnApekSayA nIyate 'teNaM sadde tti uggahie' etattva- | viSayanirUvigrahApekSayeti sarva sustham / / 273 // tadevaM vAdinamISadgarvAdhmAtamajhaM vijJAya paraM mArgAvatAraNAya vikalpayannAha sUriH haipaNe punaranyataM vaMjaNoggahAo, puvaM pacchA sa eva vA honA / puvvaM tadatyavaMjaNa-saMbandhAbhAvao Natthi // 274 // | kRtayuktyAtadbhavadutprekSitamAlocanaM vyaJjanAvagrahAtpUrva pazcAtsa eva vA bhavet , sthAnAntarAbhAvAt, arthavyaJjanasambandhAbhAvAtpUrva ''locanAtAvatAnAsti, arthaH zabdAdiviSayabhAvena pariNatadravyasamUhA, vyaJjanaM zrotrAdIndriyaM, tayossambandhasya sAmAnyaviSayagrAhyAloca- pUrvakatvaMnasya sarvatra sarvadotpattiprasaGgaparihArAya tatkAraNatayA'vazyamabhyupeyatvena tadabhAve tadasambhavAt, yadyuktAlocanotpattye'rthavyaJjana tasyetimataM sambandhAbhAva upeyate tadA tatsvarUpasya vyaJjanAvagrahasyaivoktAlocanAtpUrva sattvaM na tvAlocanasya vyaJjanAvagrahAtpUrva sattvamiti vikalpya prathamavikalpo nAtmAnamAsAdayedityAzayaH // 274 // vyaJjanAvagrahAtpazcAduktAlocanaM bhavatIti dvitIyavikalpamAdhikRtyAha praastm|| STRO Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 56 // atthoggaho vijaM vaM-jaNoggahasseva caramasamayammi // pacchA vi to na juttaM, parisesaM vaMjaNaM hotA || 275 || arthAvagrahospi yasmAdvayaJjanAvagrahasyaiva carabhasamaye bhavatIti nirNItaM prAg, tasmAtpazcAdapi vyaJjanAvagrahAdAlocanajJAnaM na yuktaM, vyaJjanArthAvagrahAntarAlakAlasyaivAbhAvena tadAnIM tadutpatervaktumazakyatvAttadevaM pUrvapazcAtkAlayostatsacvaniSedhe pArizeSyAnmadhyakAlavartI tRtIyavikalpopanyasto vyaJjanaM vyaJjanAvagraha eva bhavatA''locanAjJAnatvenAbhyupagato bhavet, evaM ca na kazvidoSaH, nAmamAtra eva vivAdAt || 275 // kiJca tadvyaJjanakAle'bhyupagamyamAnamAlocanaM kimarthasya vyaJjanAnAM vA, prathamapakSe vyaJjanAvagrahatvAbhAvAnna vyaJjanAvagrahasya nAmAntaramapyAlocanamiti, dvitIyapakSe'rthaviSayakatvAbhAvAdanvarthAdAlocana saMjJAbhAvaprasaGga ityAhataM ca samAloyaNama-tthadarisaNaM jai na vaMjaNaM to taM // aha vaMjaNassa to kaha-mAloyaNamattha suNNassa // 276 // tatsamAlocanaM yadi sAmAnyarUpasyArthasya darzanamiSyate, tatastarhi na vyaJjanaM vyaJjanAvagrahAtmakaM bhavati vyaJjanAvagrahasya vyaJjanasambandhamAtrarUpatvenArthazUnyatvAt, atha vyaJjanasya zabdAdiviSayapariNatadravya sambandhamAtrasya tatsamAlocanamiSyate, tarhi kathamAlocanaM kathamAlocakatvaM tasya ghaTate, tatra hetuH arthazUnyasyeti, vyaJjana sambandhamAtrAnvitatvena sAmAnyArthAlocakatvAnupapaterityarthaH // 276 // nanvetadAlocanAjJAnaM zAstrAntare prasiddhamasti tatkiM svarUpamurarIkRtyetyatra pratividhAnaM vaktavyamityatrAha - AloyaNanti nAmaM, haveja taM vaMjaNoggahasseva // hoja kahaM sAmaNNa-ggahaNaM tatthatyasuNNami // 277 // tasmAdAlocanamiti yannAm tadanyatra nirgatikaM sat pArizeSyAt vyaJjanAvagrahasyaiva dvitIyaM nAma bhavet, evaM sati bhavato yadabhimataM sAmAnyamAtragrahaNamAlocanantanna tat, yataH prAguktayuktibhiH arthazUnye tatra kathaM sAmAnyagrahaNaM bhavet, tasmAdarthAvagraha // dvitIyaH taranaH // (yojita: pAThaH) matinirUpaNe ardhAvagrahavi | ghayanirUpaNaM tatra punaranyasammatAlo canApUrvakatvaM vikalpya parihRtam // // 56 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // dvitIyaH MU eva sAmAnyArthagrAhakA, "asti hyAlocanAjJAnam" ityAdyapi tamAzrityaiva ghaTata iti // 277 // 'tuSyatu durjana' iti nyAyena vyaJjanAvagrahe sAmAnyaM gRhItamityupagamyApyAhagahiyaM va hou tahiyaM, sAmaNNaM kahamaNIhie tammi / / atthAvaggahakAle, visesaNaM esa saddo tti // 278 // athavA bhavatu tasminvyaJjanAvagrahe sAmAnyaM gRhItam , tathApi kathamanIhite'vimarzite tasminnakasmAdevArthAvagrahakAle zabda eSaH iti vizeSaNaM vizeSajJAna yuktam, na hi nizcayo jhagityevehAmantareNa yujyate, tasmAnArthAvagrahe zabda ityAdivizeSabuddhiyujyate / / 278 // arthAvagrahasamaya evehApAyau bhaviSyata iti manyamAnamparampratyAha atyAvaggahasamae, vIsumasaMkhejasamaiyA do vi||tkkaa-vgmshaavaa, IhA-'vAyA kahaM juttA ? // 279 // ____ arthAvagrahasambandhinyekasmin samaye kathamIhApAyau yuktau ? iti sambandhaH, yataH tarkAvagamasvabhAvau, tarko vimarzastatsvabhAvehA, avagamo nizcayastatsvabhAvo'pAyaH, dvAvapi caitau pRthagasaGkhayeyasamayau, tathA ca yadidamarthAvagrahasamaye vizeSajJAnaM tvayedhyate sopAyaH sa cAvagamasvabhAvo nizcayasvarUpaH, yA ca tatsamakAlamIhA'bhyupagamyate sA tarkasvabhAvAnizcayAtmikA, tathA ca viruddhanizcayAnizcayasvabhAvayoranayo kasminnavagrahasamaye bhAvo yuktaH parasparaparihAravyavasthitatvAt , ityekaanuppttiH| tathA, avagrahasyaikassamayaH, anayozca pRthak pRthak asaMkhyeyAH samayAH, evazca pRthagasaMkhyeyasamayayorIhApAyayorekasmin samaye bhAvo'pi samayavirodhAna sambhavati, iti dvitIyAnupapattiH // ato'tyantAsambaddhatvAdupekSaNIyametat // 279 // ___sAmAnyamAtragrAhitve'vagrahasya granthAntaroktakSipretarAdibhedAsambhavAdvizeSagrAhitva eva tasya ghaTanAdvizeSagrAhyavagraha iti niH (yojitaH pAThaH) dU matinirUpaNe parasyArthAvagrahasamakAlamIhApA yayoH sattvasambhAvanA yuktyA phstyti| SHAIR, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM mIjJAnA FOR prkrnnm|| saMkhyaprerakAntargataprerakavizeSasyAvaziSTAmAzaGkAmapahastayituM sUrirupanyasyati-- // dvitIyaH khippeyarAibheo, jamoggaho to visesaviNNANaM / jujA vigappavasao, saddotti suyammi jaM keha // 28 // kSipretarAdibhedo yasmAdavagrahaH, tataH zabda iti vizeSavijJAnaM yujyate, arthAvagrahe iti prastAvAllabhyate, teNaM sahe ti (yojitaH uggahie / ityAdivacanAt yatsUtre nirdiSTamiti zeSaH, vizeSavijJAnatve hetuH vikalpavazataH ihAnyatroktanAnAtvavazataH, pAThaH) avagrahasya dvAdazabhedopadarzanArthamiha zAstrAntare tattvArthAdau caivamukti:-kSipramavagRhNAti 1, cireNAvagRhNAti 2, bahvavagRhNAti arthAvagrahe 3, abahvavagRhNAti 4, bahuvidhamavagRhNAti 5, abahuvidhamavagRhNAti 6, evamanizritaM 7, nizritaM 8, asandigdhaM 9, sandigdhaM 10, kSiprAkSi dhravam 11, adhruvamavagRhNAti 12 iti // tataH kSipraM cireNa vA'vagRhAtIti vizeSaNAnyathAnupapattyA jJAyate naikasamayamAtramAna pAdibhedA sambhavato evArthAvagrahaH, kintu cirakAliko'pi, tathA bahUnAM zrotRNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe zaGkhameryAdibahutUryanirghoSe kSayopazama vizeSagrAvaicitryAta ko'pyabahu sAmAnyamavagRhNAti,anyo bahvavagRhNAti bhinnAMstAMstAn zabdAngRhNAti,aparaH strIpuruSavAdyatvAdibahuvidhavizeSadharmaviziSTatvena bahuvidhamavagRhNAti, tadanyastvabahuvidhaviziSTatvAdabahuvidhamavagRhNAti, ata etasmAd bahubahuvidhAyanekavikalpa ktamitiprenAnAtvavazAdavagrahasya kvacitsAmAnyagrahaNaM kvacittu vizeSagrahaNamityubhayamapyaviruddhaM, tato yat sUtre 'teNaM sadde tti uggahie' | rakavizeSAitivacanAt zabdaH iti vizeSavijJAnamupadiSTam , tadapyarthAvagrahe yujyata eva, iti kecit // 280 // atrottaramAha-- rekAyAH sa. sa kimoggaho tti bhaNNai, gahaNehA'vAyalakkhaNatte vi||ah uvayAro kIrai, to suNa jaha jujjae so vi||281|| 6 mAdhAnam // bahuzaH samAhitamapyartha punaH punaH prerayantaM prerakaM sAkSepaM kAkvA suriH pRcchati, kiMzabdaH kSepe, sa pUrvokto vizeSAvagamaH, hitvameva yu Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagraho'rthAvagraho bhaNyate grahaNehApAyalakSaNatve'pi, kSepArthakakiMzabdasamabhivyAhArAtkathaM grahaNahApAyalakSaNatve satyapi bahubahuvidhAdivizeSagrAhakatvena nizcayarUpatayA'pAyaH samarthAvagraha iti bhaNyate 1, grahaNahayoH pUrva bhAvitvena apAyasya svasvabhAvatvenApAyalakSaNatvaM bodhyam, svasvarUpasyApi ca lakSaNatvaM bhavatyeva / yadAha // "viSAmRte svarUpeNa, lakSyete kalazAdivat / evaM ca svasvabhAvAbhyAM, vyajyete khalasajjanau || 1 ||" iti || bahubahuvidhAdigrahaNasyoktalakSaNatvabalAdapAyatve kathaM zAstrAntare'vagrahAdInAM bahvAdigrahaNamuktam 1, satyamuktam, kintUpacArataH bahvAdigrAhakasyApAyasya kAraNeSvavagrahAdiSu yogyatayA kAryasvarUpamastIti kRtvopacArataste'pi bahnAdigrAhakAH procyante, atha yadi uktanyAyena tvayA'pyupacAraM kRtvA vizeSagrAhako'rthAvagraha ityucyate sa vAGmAtreNa tava na yujyate, " yatra mukhyArtho na ghaTate tatra prayojane sati upacAraH pravartate, " tvayA tvavagrahasya vizeSaviSayakatvopapAdanAya yadyaduktaM tadanyathaiva samarthitamiti prayojanAbhAvAnnopacAro yuktaH, yadi mAM ziSyo bhUtvA pRcchasi tvaM 'kathamupacAraH kriyamANo ghaTata iti 1 tataH zRNu samAkarNaya, so'pi yathA yujyate tathA kathayAmi / / 281 // yathApratijJAtameva sampAdayannAha sAmaNNamettagahaNaM, necchaio samayamoggaho paDhamo // tatto'NaMtaramIhiya-vatdhuvisesassa jo'vAo ||282 // so puNAvAyA - svekkhAo vaggahotti uvayario || essavisesAvekkhaM, sAmaNNaM geNhae jeNaM // 283 // tatto'NataramIhA, tatto'vAo ya tavvisesassa / / iya sAmaNNavisesA - vekkhA jAvaMtimo bheo / / 284 // kasamayamAzramAno naizvayiko nirupacaritaH sAmAnyavastumAtra grAhako'rthAvagrahaH prathamaH, nizcayavediparamayogyavagama // dvitIyaH taraGgaH // ( yojitaH pATha: ) matinirUpaNe arthAvaya he prerakavi zeSArekAM nirasya va hAdiyA hitvopacA ropapAdanam || Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam / / // 58 // viSayatvAmaizcayiko'yamucyate, tato naizvayi kArthAvagrahAdanantaramIhitasya vastuvizeSasya yo'pAya sa punarbhAvinImI hAmapAyaM cApekSyopacarito'vagraho'rthAvagrahaH sa chadmasthavyavahAribhirvyavahriyamANatvAdvayAvahAriko rthAvagrahaH, upacAre nimittAntaramAha-essetyAdi yo bhAvI yonyo vizeSastadapekSayA yena kAraNenAyamapAyo'pi san sAmAnyaM gRhNAti, sAmAnya grAhitvAtprathamanaizcavikArthAvagrahavadayamarthAvagrahaH, tatassAmAnyena zabdanizcayarUpAtprathamApAyAdanantaraM kimayaM zAGkhaH zabdaH zArGga vetyAdirUpehA bhavati, tatastadvizeSasya zAGkhatvAderIhitasya zAGkha evAyamityAdirUpeNApAyazca nizcayarUpo bhavati, ayamapi ca bhAvitadvizeSehAmapAyaJcApekSya sAmAnyAlambanatvAdupacarito'rthAvagrahaH, iyaM ca sAmAnyavizeSApekSA'sambhavatsvAvizeSAntarAntyavizeSaM yAvadbhavati, athavA yato vizeSAtparataH pramAturvizeSajijJAsA nivartate tamantyavizeSaM yAvat vyAvahArikArthAvagrahehApAyArthaM sAmAnyavizeSApekSA kartavyA evamihopacAraghaTanA yujyate // 282-283-284 // uktagAthAtraya paryavasitamarthamupadarzayati savvatthehAvAyA, nicchayao motumAisAmaNNaM // saMvavahAratthaM puNa, savvatthA'vaggaho'vAo || 285 / / AdisAmAnyamavyaktaM sAmAnyamAtrAlambanamekasAmayikaM jJAnaM muktvA sarvatra viSayaparicchede kartavye nizvayataH paramArthata IhApAyau bhavataH, IhA, punarapAyaH, punarIhA, punarapyapAya, ityeSaMkrameNa yAvadantyo vizeSaH, na tvarthAvagrahaH, arthAvagrahastu sAmAnyamAtrAlambanamekasAmayikaM prathamajJAnameva, na tadIhA'pAyo vA saMvyavahArArthaM punaH sarvatra yo yo'pAyaH sa sa uttarehApAyApekSayaiSya vizeSApekSayA copacArato'rthAvagrahaH // 285 // yAvatAratamyenottarottaravizeSAkAMkSA pravartate tAvadavagrahaH, taratama yogAbhAve tvapAyaeva bhavati na tasyAvagrahatvamiti darzayati // dvitIyaH taraGgaH // ( yojita: pATha: ) matinirUpaNe arthAvagrahe gAthAtrayeNa hAdiyA hitvopacA ra upapAdi taH, gAthAtrayaidamparyA rthava nirUpitaH // // 58 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRECA taratamajogAbhAve-vAo ciya dhAraNA tadaMtammi||sabvattha vAsaNA puNa, bhaNiyA kAlaMtare saI y||286|| // dvitIyA taratamayogAbhAve jJAturatanavizeSAkAGghAnivRttAvapAya eva bhavati, tasyAvagrahatvAbhAvAttanimittAnAmIhAdInAmabhAve tadante taraGgaH // dhAraNA tadarthopayogApracyutirUpA bhavati, vAsanA vakSyamANarUpA kAlAntare smRtizceti dhAraNAbhedadvayaM punaH sarvatra bhavati // 28 // (yojita: pAsAMvyavahArikArthAvagrahApekSayedAnI " teNaM sadde ti uggahie' ityAdisUtraM vizeSavijJAnaparatayApyupapAdayituM zakyata ityAha ThaH) matinisaddo tti va suyabhaNiyaM, vigappao jai visesvinnnnaannN||gheppejtN pi jujjai,saMvavahAroggahe savvaM // 287 // rUpaNe arthA vA athavA, zabda iti sUtrabhaNitaM zabdastenAvagRhIta iti sUtre pratipAditaM yadi vikalpato vivakSAvazato vizeSavijJAnaM gRhyeta, vagrahasyanaizcasaMvyavahAropagrahe gRhyamANe sati sarva tadapi yujyate // 287 / / vyAvahArikArthAvagrahAbhyupagame savizeSa guNamupadarzayannAha yikavyAvakhippeyarAibheo, pubboiydosjaalprihaaro|| jujjai saMtANeNa ya, sAmaNNavisesavavahAro // 288 // hArikabhedo kSipretarAdibhedaM yatpUrvoditadoSajAlamekasAmayikasAmAnyamAtragrAhakanaizcayikArthAvagrahavyAkhyAtArampratyekasAmayikatve'sya kathaM vyutpAdyA kSipraciragrahaNavizeSaNaM ? sAmAnyamAtragrAhakatve ca kathaM bahubahuvidhAdivizeSaNoktaM vizeSagrahaNaM?, tathA'syaiva vizeSagrAhakatve vagrahatatva samayopayogabAhulyamityAdisvarUpam, tasya parihAro vyAvahArikArthAvagrahe sati yujyate,naizcayikArthAvagrahavAdibhirapi upacArAvyA nissttngknm|| vahArikArthAvagrahasyAsaMkhyeyasamayaniSpannavizeSagrAhakajJAnarUpasya svIkRtatvena tatra kSipretarAdibhedasya bahu-bahuvidhAdivizeSaNokta- 18 vizeSagrAhakatvasya sambhavAt,tasya cA'saMkhyeyasAmayikatvenaikasamayopayogabAhulyasyAvakAza eva nAsti, evaM ca kSipretarAdivizeSaNakalApo mukhyatayA sAMvyavahArikArthAvagraha eva ghaTate kAraNe kAryadharmopacAratastu naizcayikAvagrahe'pItyuktaM prAga,santAnena ca k U CRACCIRCE Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // / / 59 / / sAmAnyavizeSavyavahAro lokarUDho'pi vyAvahArikArthA'vagrahe yujyate, loke vizeSo'pyapekSayA sAmAnyaM, yatsAmAnyaM tadapyapekSayA vizeSaH, ityevamantyavizeSaM yAvat, etaccaupacArikAvagrahe satyeva ghaTate, nAnyathA, ' yadanantaramIhAdi pravRttiH so'vagraha' ityevamavagrahalakSaNasya nairfaragraha iva vizeSagrAhijJAne'pAyarUpe aupacArikArthAvagrahatayA svIkriyamANe'pi bhAvAt // 288 // ||iti savivaraNe zrIjJAnArNave matijJAnA''dyamedalakSaNadvividhAvagrahatattva prarUpaNAtmako dvitiiystrnggHsmpuurnnH|| atha tRtIyastaraGgaH // atha matijJAnadvitIya bhedalakSaNAmIhAM vyAcikhyAsurAha iya sAmaNNaggahaNA-NaMtaramIhA sadatthavImaMsA / kimidaM saddo'saddo, ko hojja va saMkha-saMgANaM 1 // 289 // ityevaM prAguktena prakAreNAbhihitA'vyaktavastumAtragrahaNalakSaNanaizvayi kArthAvagrahazabdAdisAmAnyagrahaNalakSaNavyAvahArikArthAvagrahAtmakasAmAnyagrahaNAnantaramIhA pravartate sA sadarthamImAMsA, satastatra vidyamAnasya gRhItArthasya vizeSavimarzadvAreNa mImAMsA vicAraNA, kimidaM vastu mayA gRhItaM zabdo'zabdo vetyevaMsvarUpA, iyaM vicAraNAM nizcayArthAvagrahAnantarabhAvinI, vA athavA zAGkhazArGganyormadhye ko'yaM bhavet zabdaH zAGkhaH zAGgoM vA, iyaM vicAraNA vyavahArArthAvagrahAnantarabhAvinI, yadyapItthaM vicAraNA saMzayAtmikA nehA, tathApyanayA'nantarabhAvI vyatirekadharmanirAkaraNaparaH anvayadharmaghaTanapravRttazcApAyAbhimukha eva bodha upalakSita IhA // tadyathA-"araNyametat savitAstamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA / / 1 / / " iti / etena sthANurvA puruSo veti saMzayAnantaraM puruSadharmavyatirekataH sthANudharmasamanvayatazca prAyaH sthANurevAyamiti bodha IhetyupadarzitambhavatIti / / 289 // atha matijJAnatRtIya bhedasyApAyasya svarUpamAha - ( yojita: pATha: ) dvitIya taraGgo pasaM hAraH / tRtIya taraGgopakramaH // matijJAna nirUpaNe dvi tIyabheda - rUpa-IhA tatvanirU paNam // / / 59 / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MO A astitvanAstistvaniSekabhAvataH iti, purovatvacasyaivArya zabdo na zRGgasya ityAdAo, aNugamavaregA pAdiriti // mahArAvigrahAnantAbhAvAt tatrAvidyamAna vizeSavijJAnaM soDagA mahurAiguNattaNao, saMkhasseva tti jaM na saMgassa / / viNNANaM so'vAo, aNugamavairegabhAvAo // 29 // vyAkhyA-madhurasnigdhAdiguNatvAt zaGkhasyaivAyaM zabdo na zRGgasya ityAdi yadvizeSavijJAnaM so'pAyo nizcayajJAnarUpaH, tatra hetuH, anugamavyatirekabhAvataH iti, purovartyarthadharmANAmanugamabhAvAt tatrAvidyamAnArthadharmANAM vyatirekabhAvAt, anugamavyatireko astitvanAstitvanizcayau / ayaM ca vyavahArArthAvagrahAnantarabhAvI apAya uktH| nizcayAvagrahAnantarabhAvI tu zrotragrAhyatvAdiguNataH zabda evAyaM na rUpAdiriti // 290 / / atha matijJAnaturIyabhedalakSaNAM dhAraNA sabhedAmAhatayaNaMtaraM tayatthA-viccavaNaM jo ya vAsaNAjogo / kAlaMtare ya jaM puNa-raNusaraNaM dhAraNA sA u // 291 // ___vyAkhyA-tasmAdapAyAdanantaraM yattadarthAdavicyavanam, upayogamAzrityAbhraMzaH, yazca vAsanAyA jIvena saha yogaH sambandhaH, yacca tasyArthasya kAlAntare punarindriyairupalabdhasyAnupalabdhasya vA evameva manasA'nusmaraNaM smRtirbhavati, seyaM punastrividhA'pyarthasyAvadhAraNarUpA dhAraNA vijJeyA, vAsanA ca tadAvaraNakSayopazamarUpA jnyeyaa|| 291 // idamatraidamparya-dhAraNAyA avicyutilakSaNabhedasya dadhiopayogamAzrityAbhyupagamAdeva parAbhyupagatanirantarasamAnaviSayakajJAnasantAnalakSaNadhArAvAhikajJAnaphalasya sthirArthagrahaNasyopapattau niSprayojanameva dhArAvAhikajJAnakalpanaM, pUrvajJAnamutpAdya vyuparatavyApArasya kAraNasya punarvyApArAntarAbhAvena kAraNAbhAvAca na nirantarajJAnasantAnalakSaNadhA(saptacatvAriMzapatrAdiha yAvadyojitaHpAThaH) rAvAhikajJAnAbhyupagamo yujyate na caikApAyotpattAvapi sAmagrIsaccAtpunastadutpatteravAraNIyatvAttatsantAnotpatti saGgateti vAcyam, apAyasyApAyotpattipratibandhakatvAtprAgabhAvasya taddhetutvAdvA punastadutpatyApatterabhAvAt, anyathaikavAraM ghaTotpAde'pi sA // tRtIya trjH|| (yojitaH pAThaH) matijJAnalanirUpaNe a pAyasvarUpa 4 tRtIyabhedasya dhAraNAsva rUpacaturtha |bhedasya tadbhe dasya ca * R UMAMAL * Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA vprkrnnm|| // 6 // KRRERAKAR magrImahimnA kapAle punastadutpattyApattiprasaGgAditi ceta, ucyate, ghaTo'yaM ghaTo'yamityanubhavadhArAdarzanena tadapalApo duSkaro'pAya- tRtIya stara sattve'pAyAntarotpattipratibandhasyAprAmANikatvAt spaSTaspaSTataraspaSTatamavAsanAjanakatvenApAyajanyApAyaparamparAyA avazyAmyupe matijJAnayatvAdIhAvagrahAdibheda ivApAyanAnAtve'pyupayogabhedAnApattarekasantatikaikaviSayakajJAnasyaivopayogatvAva , tasya ca nAnAtve'pye nirUpaNe katvAvirodhAt tatazcApAyasamAnAkArasmRtijananI smRtijJAnAvaraNakarmakSayopazamarUpA vAsanA vijRmbhate, kAlAntare ca tadviSayiNI dhAraNAsvasmRtiH pravarttate iti,yadyapIyaM bhinnopayogarUpatvAbhAvAnAdhikIbhavitumutsahate, tathApi kSayopazamamahimnA'vyaktatayA sthitaM pUrvajJAna- rUpacaturthamevodbodhakavazAt smRtyupayogarUpatAmAskandatkathaJcidabhedopaviddhaM santAnagAmitvalakSaNaM bhedamAskandatIti draSTavyaM, nanu smRtine bhedAvAntara pramA'tItazyAmatve vartamAnAvagAhinyAH pAkarakte zyAmo'yamiti pratIrivAtItatattAMze vartamAnatvAvagAhinyAstasyA ayathArthatvA- 18 bhedatattvatattAviziSTasyAnAgatavartamAnasya vartamAnatvAnubhavabalAdananubhUtasya vA tatra vartamAnatvasya jJAnasAmagrImahimnaiva bhAnAt, anyathA niruupnnm|| viSayasya vartamAnatvAjJAne tatra pravRttyanupapattiprasaGgAdata eva yadA dhUmastadA vahiriti vyAptyapratisandhAne'pi jJAnasAmagrImahimnaiva vanyanumito vahunevartamAnatvajJAnAttatra niHzaGka pravRttiriti ceta, na.pAkarakte zyAmo'yamiti pratIterayathArthatvAsiddheridAnImayaM zyAma ityAkArAbhAvena tatra zyAmatAMze vattemAnatvAnavagAhanAta, atha prakAratayA tatra vidyamAnatvAbhAve'pi vizeSyAvacchedakakAlAvacchinnavizeSaNasambandhasya saMsagetvAtsaMsargatayA tabhAnAtsA pratItirayathArtheti ceta, tathApi pUrva zyAma ityatrAtItazyAmatAyAmiva sa ghaTa ityatrA'pyatItadharmavaiziSTyarUpAyAM tattAyAM vidyamAnatvapratisandhAnAyogena smRtiyAthArthyasya bAdhitumazakyatvAtkAdAcitkasambandhapuraskAreNAtItadharmajJAnasyApyaprAmANye ca kAdAcitkasambandhena satpratipakSitatvajJAne heturapi hetvAbhAsatAM bhajet, api KKRASHREE Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GESABSE // matijJAnacAnubhavasmaraNayorviSayakRtavizeSAbhAve'pi pratyakSajJAnasyedampadaprayogahetutvAtsaMskArajanyajJAnasya tacchabdaprayogahetutvAttadubhayA medadhAraNAmilApavalakSaNyAtsmateraprAmANye'nubhavasyApyaprAmANyApattiH, smRteryAthArye'pyanubhavapramAtvapAratantryAdapramAtvamitice,na,anumi prarUpaNApraterapi vyAptijJAnAdipramAtvapAratantryeNAyathArthatvaprasaGgAd, anumitarutpattau pasapekSA viSayaparicchede tu svAtantryameveti ceta, na, saGgena pasmRterapyutpattAvevAnubhavasavyapekSatvAtsvaviSayaparicchede tu svAtantryAta,anubhavaviSayIkRtabhAvAvabhAsinyAH smRterviSayaparicchede'pi rAbhimatana svAtantryamiti cet, tarhi vyAptijJAnAdiviSayIkRtAnarthAn paricchindantyA anumiterapi prAmANya dUra eva, naiyatyenAbhAta evArtho'numityA viSayIkriyata iti cet, tahiM tattayA'bhAta evArthaH smRtyA viSayIkriyata iti tulyamiti na kiJcidetata // smRtyaprAmA NyAzaMkA. vastutaH smRtitvapramAtve janyatvaprayojyatvarUpaM nAnubhavapramAtvapAratantryaM yadRcchopakalpitaM svaprayojakaM, yadi vA parihAraH nubhUtadharmAzrayatvarUpA tattA smRtau bhAsate idantazi udbuddhasaMskArasyaiva tattAMze smArakatvAtphalabalena tathAtvakalpanAddharmavizeSa anumitimAdAya sahaprayogasya samarthanAd,anubhavasmaraNayorviSayakRtavizeSAbhAve'pi saMskArajajJAnatvena smRtestacchabdaprayogahetutve tu nidarzanena pramuSTatattAkasmaraNAdapi tacchabdollekhaprasaGgAt anubhave yaddharmavaziSTayabhAnaM tasyAtItatvaM tattA smRtau bhAsata ityabhyupagame cAnAga yuktyA ca taviSayakasmaraNAdau tattAMze'pyayathArthatvaprasaGgAditi vibhAvyate, tadApyanubhUtadharme vidyamAnatvasyAbAdhAna tasyA ayathArthatvam // 5/ tatprAmANyasampradAyAnusAriNastvanubhUyamAnatvalakSaNedantAnubhave bhAsate'nubhUtatvarUpA ca tattA smRtau bhAsate'ta eva sa ghaTa iti smR. vyavasthApana tyabhilApasya yaH prAganubhUta iti vivaraNaM saGgacchate, idantAviSayakAnubhavAdeva ca tattAviSayakaM smaraNamunmIlati taM vinA tu pramuSTa sAmpradAyikatattAkaM tat, na cAnubhUtatvameva yadi tatvA tadA tadavagAhyanumitAvapi tattollekhaprasaGga iti vAcyam , ullekho yadi viSayatA * tattvapradarzanaMca Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CH savivaraNa bhIjJAnA va tadA tadabhyupagame'vivAdAt, yadi punaramilApastadA saMskArajajJAnatvena taddhetutvena tadApatyabhAvAt, tathApyanubhUto ghaTo'nubhUyamAno ghaTa ityanubhavaprabhavasmaraNe tattollekhaprasaGga iti cet, na, pUrvAnupasthitAnubhUtatvAnubhUyamAnatvayoreva tattedantApadArthatvAt, prAganubhUtasyApi kasyacit saMsargatvasyeva prakAratvasyApi sambhavAdityAhuH, idantAnullekhyanubhavaprabhavasmaraNe'pi | tatvAbhAnAtsvasAmagrImahimnaiva tatra tattA bhAsata ityanye, yattu tadante smRtyanubhavabhAsinI akhaNDe eva vastunI, evaM cedantAsaMskAreNedantaiva tattayA smayate pramuSTatattAkaM tu smaraNaM nAstyeva / / hariharAdyanucintanaM(nA) ca kavikAvyamUlajJAnavanmanaHprabhaveti sarvA smRtirayathArthaiva, na ca kvacitpramitasyaivAnyatrAropAtkathamanyatrApramitAyAstacAyAH smRtAvAropa iti vAcyam, idantAyAH pRthagbhAnena viSayakatvena pratyabhijJAyAM tattAyAH pramitatvAt smRtAvidantAyAM tatvAropasambhavAt, na ca smRtebhramatve taniyAmakanAnAdoSakalpane gauravamiti vAcyam, idantAMze udbuddhasaMskArasyaiva doSatvAt, idantAnullekhyanubhavaprabhavasmaraNe'pi tattayA dharmAntarasyaivAvagAhanAnna tasyA yAthArthyamiti, tattucchaM, tattAsmRteH pUrvamidantopasthiti vinA tadAropAsambhavAdidantollekhAnantarameva tadAropa ityatra mAnAbhAvAd, bhAve vA idantAtvena tadullekhe vizeSadarzanAdAropasyaivA'sambhavAta, api cedantAviSayakasaMskArasya svarUpata eva tattAviSayakasmRtitvAvacchedenaiva hetutvAta smRtau tattayedantAbhAnAsambhavaH, tattAvacchinnaprakAratAkasmRtitvAvacchedena taddhetutvakalpane tu tatra tattayA jagadviSayakatvaprasaGmAt,tatvAvacchinnedamtAprakArakatvasya ca svarUpatastattA prakArakatvApekSayA gauravAt, api ca tattAyA akhaNDatve svarUpatastatprakArakatvAvacchina pratyeva pratyabhijJAnasAdhAraNyenedantAMze ubuddhasaMskArasya hetutvamucitam, na ca prakAratayA'nubhavatvAvacchinnaM prati viSayatayA jJAnatvenaiva hetutvAt, anyathA daNDAjJAne'pi // tRtIyataraGgaH mati| jJAnanirU| paNaprasaGge yuktyA dhAraNAbhedarUpasmRti prAmANya vyavasthA CGPSC GAKELAMMA // 61 / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatsaMskArAdaNDItibuddhiprasaGgAta, tattAjJAnaM vinA kathaM tadanubhava iti vAcyam, prakAratayA saMskArAjanyajJAnatvAvacchimaM pratyeva viSayatayA jJAnatvena hetutvAt, itthaM ca tacchabdaprayogahetutApi tattAprakArakajJAnatvenaiveti smRtipratyabhijJayostattollekha iti na kizcidetata, kiMbahunA ? sa ghaTaH so'yaM ghaTa iti smRtipratyabhijJAnayostattAMze samAnAkAratvAtpratyabhijJAyAH prAmANye smRterapi prAmANyaM,smRteraprAmANye ca tathA pratyabhijJAyA api tathAtvaM prasajediti duruddharA pratibandI,na cedantAsaMskArasyAtItatattaddharmavaiziSTayasmRtAveva hetutvamiti yuktaM,ekAkAratvabhaGgaprasaGgAd gauravAcca, yattu smRteryAthArthe'pi na pramAtvaM yathArthAnubhavatvasyaiva tattvAt, anyathA smRteH pramAtve tadasAdhAraNakAraNasya saMskArasya pRthakpramANatvaprasaGge munipraNItapramANavibhAgavyAghAtaprasaGgAditi', tattu svagRha eva procyamAnaM bhrAjamAnatAM bhajena tu kathAyAM, asmAkaMtu pratyakSatvaparokSatvAbhyAM dvidhaiva pramANavibhAgAbhidhAnAt, smRteH parokSakukSAveva nikSiptatvAnna kizcidanupapannaM / / tasmAtsatyapravRttijanakatvAdanubhavasyeva smRterapi prAmANyasya nirAbAdhatvAt sAdhUktamavagrahehApAyadhAraNAbhedAccaturvidhaM matijJAnamiti, atra cAvagrahAdIn zabdodAharaNena sUtrakAraH pratipAdya " evaM eeNaM abhilAveNaM avvattaM svaM rasaM gaMdhaM phAsaM" ityAdyatidezasUtramAha,IhAdInAmubhayavastvavalambanaM prati niyamakAraNaM pUrayaMstadevAnuvadatisma bhASyakAra:-"sesesu vi rUvAisu, visaesu hunti rUvalakkhAI // pAyaM paccAsanna-taNeNamIhAivatthUNi // 292 // [ zeSeSvapi rUpAdiSu, viSayeSu bhavanti rUpalakSANi // prAyaH pratyAsannatvenehAdivastUni // ] prAyaH 'pratyAsattirhi bahubhirddhamaiH sAdRzyaM' tatpratiyogyanuyoginAveva dharmiNAvAlambyehAdInAM pravRttisvabhAva iti, kimayaM sthANuruta puruSa itivatkimayaM sthANurutoSTra iti nehodayaH, uSTre sthANupratyAsatyabhAvAdata eva zrotrendriyapratyAsannavastUpadarzanaM bahuzaH pradarzitamiti zeSendriyapratyAsannavastUni MA%ECEMACROMANSAR matijJAnanirUpaNaprasaGgesmRteH prAmANye pramANavibhAgavyAghAtAzaMkAparihAraH tdupsNhaarH| AKAKISANKRISHRSS Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyasta savivaraNaM bhIjJAnA vprkrnnm|| // 62 // SRUSSS raGgaH mati pyajJAnamItpU rvakahAyA apravRtterityAhasya taddhetutvAnna doSa TA ACCOMCALCULATEEKAR saJjighRkSurAha-" thANupurisAikaThTha-ppalAisaMbhiyakarillamaMsAi // sappuppalaNAlAi va, samANarUvAI visayAI // 293 // " [sthANupuruSAdikuSThotpalAdisambhRtakarIlamAMsAdi // sarpotpalanAlAdivatsamAnarUpAdiviSayANi // ] saMbhiyakarillatti saMbhRtAni saMskRtAni, karIlAni vaMzajAlaphalAni, spssttmnyt||4|| nanu pratyAsattiryadi svarUpasatIhAnibandhamaM tarkhe katra dharmiNi dRSTe sakalasatpratyAsatravastvavalambIhodayaprasaGgo'vizeSAda, na ca pratyAsattigrahasya taddhetutvAnna doSa iti vAcyam, sadgarbhAyAH sAdRzyarUpapratyAsatte'he saMzayAbhAvAttatpUrvakehAyA apravRtterityata Aha sArUpyajJAnamIhAdau, koTismArakatAM bhajat // niyantuM prabhavatyuccai-rubhayasyAvalambanam // 5 // sthANupuruSayoH sAdRzyajJAne sati hi sthANudarzanotaramubuddhasaMskAreNa sthANutvapuruSatvobhayakoTismaraNena tadubhayasahacaritadharmavattAjJAnena doSamahimnA'saMsargAgrahAcca saMzayotpattAvahAdiprAdurbhAvAtromayAvagAhitvaM nAniyataM, etena 'bhramasaMzayottarapratyakSaM pratyeva vizeSadarzanasya hetutvAtsarvatra pratyakSanirNaye IhAyA hetutvamapramANikamiti' nirastaM, saMzayottarameva nirNayAbhyupagamAd, vastutaH saMzayottarapratyakSatvaM na vizeSadarzanakAryatAvacchedakaM, saMzayocaratvasya durvacatvAt, saMzayottaraM vizeSadarzanaM vinA'pi saMzayAnuttarapratyakSaprasaGgAca, saMzayAnuttarapratyakSe saMzayAmAvasya hetutvakalpane'tigauravAt pratyakSanizcayatvAvacchinnaM pratIhAyA hetutvasyaiva yuktatvAt, // 5 // atha " se jahA NAmae kei purise avattaM sumiNaM pAsijA" ityAdi sUtramanusa- | tyendriyANAmiva manaso'pyavagrahAdayaH svapnAdau sambhavantItyAha svapnAdAvapi zabdAdi-viSayA'vagrahAdayaH // manaso'pi lasantyeva, hRSIkavyApRti vinA // 6 // jJAnanirUpaNaprasa nehAdinirUpaNe dRSTAntIkRtapratyAsannavastu. prarUNaM pratyAsattisvarUpaM ca // na vizeSanirNaya mAnAnomapAlapuruSasomavAvala ASSISARLS // 62 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaso'pi svamAdAvindriyavyApAraM vinA'vagrahAdayaH prAdurbhavanti, tathAhi svapne gItAdizravaNe prathamamavyaktazabdajJAnaM bhavati, tataH kimayaM zabdo'zabdo vetIhA pravartate, tataH zabda evAyamityapAyaH, tatazca dhAraNeti // evaM jAgrato'pi manasaiva bahalatame tamasi ghaTAdipadArthaparyAlocanadazAyAM mAnasA avagrahAdayo draSTavyA / Aha ca - " evaM ciya simiNAisu, maNaso saddAi bisaesa || hontidiyavAvArA- bhAve vi avaggahAdIyA // 294 // " [ evameva svapnAdiSu manasaH zabdAdiSu viSayeSu / bhavantIndriya vyApArA - bhAve'pyavagrahAdayaH // ] // 6 // athAvagrahAdInAM sUtroktakramaniyame hetumAha vyatikramotkramau naitai- naiteSAM tattvanirNayaH / nedRg jJeyasvabhAvo'pi tadete niyatakramAH // 7 // anAnupUrvIbhavanaM vyatikramaH, pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH, anyataravaikalyaM zUnyatvametairvastunastaccanirNayo na syAt, tadete eva vastunirNayAya sarve'pi kramaniyamenAnveSaNIyAH, na hyanatragRhItamIjhate, dharmiNo'prasiddhau nirAlambanavicArApravRtteH, na cAnIhitaM nizcIyate, tasya vicArapUrvakatvAt na ca vicAraM vinA'pi kAraNamahimnA tadutpAdo yukto vicArasyApi tatkAraNatvena tadvirahe kAraNamahimna evAsiddheH, na cAnizcitaM dhAryate, anyathA sandehAdapi tatprasaGgAditi, vastuno'pi ca sAmAnyavizeSarUpaH svabhAvastathA jJAnayogyatayaiva vyavasthita iti tasya tathAbhAvo yuktaH // yadAha - " ukkamaoikamao, egAbhAve vivANa vatthussa // jaM sambhAvAhigamo, to sabve NiyamiyakamA ya // 295 // " [ utkramato'tikramata, ekAbhAve'pi vA na vastunaH // yatsvabhAvAdhigamaH, tataH sarve niyamitakramAzca / / ] " Ihijjara NA'gahiyaM, Najjaha nANIhiyaM na yANAyaM // dhArijjai jaM vatyuM, te kamovaggahAI // 296 // " [Ijhate nA'gRhItaM jJAyate nAnIhitaM na cAjJAtam // dhAryate yadvastu tena, kramo'vagrahAdikaH ] // matijJAnaprasaGge svabha dRSTAntena mAnasAva grahAdiprarUpaNa, avagrahArdikrama kAraNaprada rzanaM ca // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIkhAnA prkrnnm|| " eto ciya te savve, bhavanti bhinnA ya va samakAlaM // na vaikamo ya tesiM, Na annahA neyasanmAvo / 297 // " [ita eva te sarve bhavanti bhinnAzca naiva samakAlaM // na vyatikramazca teSAM, nAnyathA jJeyasadbhAvaH] // 7 // nanvabhyaste puruSe'yaM puruSa iti prathamameva nirNayaH samunmIlati, anubhUte ca saMskArobodhAtprathamameva sa puruSa iti smRtirullasatyanubhUyate ca jhaTityevAyaM puruSoM niraNAyi, jhaTityeva cainamasmArSamiti ca, tathA ca kathamanyatarAbhAve na vastubhAvajJAnam ||aah ca-"abbhatthevAo ciya, katthai lakkhijjai imo puriso // aNNattha dhAraNa ciya, purovaladdhe imaM taM ti ||298||"[abhyste'paay eva kvacillakSyate'sau puruSaH // anyatra dhAraNaiva puropalabdhe idaM taditi // ] atrocyate abhyaste nirNayasmRtyo-lekSyaH saumyeNa na krmH|| padmapatrazatacchede, yathA vA'nyatra buddhiSu // 8 // uktApAyasmRtyoravagrahehAdiSvIhAdeH kAlasaukSamyAdalakSaNe'pyuktakramasya pramANasiddhatvAnna tatra tadapalApaH kartuM zakyaH, na hi padmapatrazatacchede satyapi kAlabhede tadalakSaNena tadabhAvo nAma, na vA dIrghazuSkazaSkulIbhakSaNe tadrapadarzanatajjanitazabdazravaNatadgandhAghrANatadrasAsvAdanatatsparzopalabdhInAM yogapadyAbhimAne'pi kAraNakramaniyatastatkramo pramANasiddho'pi nAstIti vaktuM zakyate, ekadaikopayogasvabhAvatvAnmanasaH sarvendriyeSu tadasambandhAdAzusaJcAritvenaiva tenAzukAryajananAt, tathA ca pAramarSa-"jo maNe devAsuramaNuANaM, taMsi taMsi samayaMsitti // " nanu bhavatAM manasaH zarIravyApitvena sarvadA sarvendriyasaMyogAyugapadanekajJAnotpattirdurvArA tadaNutvAbhyupagama evendriyeSu tatsaMyogakrameNa jJAnakramasambhavAditi cet, na, aNutvAbhyupagame'pi tasya rasanendriyasaMyogakAle svasaMyogasya duniMvAratvAd yugapadubhayajJAnotpatteranivAryatvAt, adRSTavaicitryamahimnaiva tadvAraNe ca cittopayogakramAdeva jJAnakrama // tRtIyaH trnggH|| | matijJAnaprasaGge abahAdikramahetu pradarzanaM tatra 8 cAbhyaste ka. mAbhAvazaMkA parihArazca // SHESHASHEMA // 63 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ALANKARI iti yuktamabhyugantumiti dig|| tadidamabhipretyAha-"uppaladalasayavehe bva, dubvibhAvataNeNa paDihAI // samayaM va sukkasakkulidasaNe, visayANamuvaladdhI / / 299 // " [ utpaladalazatavedha iva durvibhAvatvena pratibhAti / / samayaM vA zuSkazaSkulIdazane vissyaannaamuplbdhiH||] abhyAsasthale'pyayaM puruSa iti nirNaye'yaM puruSa iti prayoge kuta iti kasyacidAkAGkSAyAM karacaraNAdimattvAditi prayogAttadanuguNehAderanumAnAttatra tatsattvaM siddhathatItyapyAhuH // 8 // atha 'bheyavatthU samAseNaM' ti niyuktigAthAsvayavenAvagrahAdayo matijJAnasya sAmAnyabhedA ityuktamiti vizeSabhedAH kimadhikA api sambhavantIti ziSyAkAGkSAyAmAha- zrotrAdibhedAt SoDhA syu-rydrthaavgrhaadyH|| caturdA vyaJjanaM tena, syurssttaaviNshtirbhidaaH||9|| zrotrAdIndriyapaJcakaM noindriyazca mana AzrityArthAvagrahAdayazcatvAro bhedAH SaDbhiH saMguNitAzcaturvizatirbhavanti tatra ca nayanamanovarjendriyabhedAccaturvidhavyaJjanAvagrahaprakSepe pUrvoktabhedacatuSTayApekSayA vistareNa vakSyamANabhedApekSayA ca sakkSepeNASTAviMzatiH zrutanizritamatijJAnasya bhedAH sampadyante / Aha ca-" soiMdiAibheeNa, chavvihAvamgahAdao'bhihiyA // te hunti cauvvIsaM, cauvvihaM vaMjaNoggahaNaM // 300 // aThThAvIsaibheyaM eyaM suaNissi samAseNaM ti // [otrendriyAdibhedena SaDvidhA ava grhaadyo'bhihitaaH|| te bhavanti caturviMzatizcaturvidha, vyaJjanAvagrahaNam // aSTAviMzatibhedametacchRtanizcitaM samAsena // ] // 9 // atha kecittu caturvidhavyaJjanAvagrahasthale autpattikyAdibhedena caturvidhamazrutanizritaM prakSipya sAmAnyato matijJAnasyASTAviMzatibhedAnupapAdayanti tanmataM pUrvamanUdha payati- , vyaJjanAvagrahasthAne, caturdA zrutanizritam // kecit kSipanti tavasa-tadantarbhUtisambhavAt // 10 // // matijJAna prarUpaNaprasa sAmAnyato vizeSatazva matijJAnabhedapradarzanaM tatra parArekA parihArazca // KARANG Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA DECE prakaraNam / / / / 64 // na khalu vyaJjanAvagrahArthAvagrahAvavagrahatvena rUpeNaikIkRtyotpattikyAdibhedacatuSTayaprakSepeNa zrutanizritAzrutanizritasAdhAraNyenASTAviMzatibhedaparigaNanaM yuktaM, autpattikyAdInAM caturNA bhedAnAmavagrahAdiSvavAntarbhAvAta, tathA hi 'dvitIyakurkuTamantareNa madIyaH kurkuTo yoddhavya' iti rAjJAdiSTe parIkSApAtrasya bharatasyautpattikI prAdurbabhUva, tatra daryAdhmAtatvAdayaM svaprativimbaM dRSTvA yudhyetetyavagRhyate, tatpratibimbaM kiM taDAgapayaHpUrAdigataM tadanuguNIbhavati darpaNAdigataM veti tadanantaramIhyate, tataH kallolAdibhiH pratikSaNamapanIyamAnatvAdaspaSTatvAcca jalAdigataM bimba na tathA, sthiratvena spaSTatvena caraNaghAtAdyanvIkSaNayogyatvena ca darpaNagatameva tattatheti nizcIyate iti / Aha ca-"keittu vaMjaNogaha-vajje chodNameyammi // 301 // assuaNissiameyaM, aThThAvIsaivihanti bhAsanti // jamavaggaho dubheo-vaggahasAmanno gahio / / 302 // " [ kecittu vyaJjanAvagrahavarje kSiptvaitasmin // azrutanizritamevamaSTAviMzatividhamiti bhASante / / yadavagraho vibhedo'vagrahasAmAnyato gRhiitH||]" cauvairittAbhAvA, jamhA Na tamoggahAio bhinna // teNoggahAisAma-mao ataM taggayaM ceva ||30||"[cturvytiriktaabhaavaad,ysmaan tdvgrhaadyH|| bhinnaM tenAvagrahAdisAmAnyatazcatattadgatameva / / ] kiha paDikukuDahINo, jujjhe bibaNa vaggahA iihaa|| kiM susiliTThamadhAo, dappaNasaMkaMtabimba ti // 304 // " [kathaM pratikurkuTahIno yudhyeta bimbenAvagraha IhA / / kiM suzliSTamapAyo darpaNasaMkrAntaprativimbamiti / ] nanvavagrahAdibhya autpattikyAdInAmapi kathaJcibhedo'styeva sarvathA bhedastvavagrahottaravizeSANAmapi nAstyevAvagrahatvena tayorabhedAditi cet, na, azrutanizritavibhAjakopAdhInAmavagrahAdivibhAjakopAdhyavyApyatvenottarabhedAsambhavAt, autpattikyAdibhedena matijJAnasya sAkSAdvibhAge tu nyUnatvApAtAta, avagrahAyantarbhAvena vibhAge tvAdhikyAn vyApyavyApyopAdhinA sAkSAdvibhAgA'yogAcca, ata eva zruta SAN SAHU tRtIyastara gatijJAnaprarUpaNaprasa 'STAviMzatisaMkhyApU. gNAya parakalpitasyau tpattikyA| dikSepaNasya teSAmavanahAdiSvantabharbhAvena pariharaNam // // 64 // OM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nizritatvAzrutanizritatvAbhyAM matijJAnatvasAkSAdvyApyopAdhibhyAM dvighA tadvibhAgaH sUtrokto na vizIryeta, matijJAnatvena tayorabhede'pi prAtisvikarUpAbhyAM bhedasambhavAda, avagrahatvenAbhinnAnAmiva zrotrAdyavagrahANAm // taduktam - " jaha uggahAisAmaNNae vi, soiMdiAiNA bhayo | taha oggahAisAmaNNae vi, tamaNissiyA bhiNNaM // 305 // " [ yathA'vagrahAdi - sAmAnye'pi zrotrendriyAdinA bhedaH // tathA'vagrahAdisAmAnye'pi tadanizritatvAd bhinnam // ] evaM ca zrutanizritavibhAjakopAdhimirautpattikItvAdibhistasyApi caturddhA vibhAgaH saGgacchate / tasmAnmatijJAnasya zrutanizritatvA zrutanizritatvAbhyAM sAmAnyato dvidhAvibhAgaH, zrutanizritasya cASTAviMzatirbhedairazrutanizritasya ca caturbhirbhedairvizeSavibhAga iti vivekaH, ata eva sampUrNa zrutanizritaM prarUpya 'se kiM taM assuaNissiaM ' ityAdinA granthena sUtre'zrutanizritaprarUpaNaM pratyajJAyi, anyathA tu prAgeva tadanirUpaNe nyUnatvaprasaGgaH / Aha ca- 'aTThAvIsahameaM, suaNissi ameva kevalaM tamhA || jamhA tammi samace, purasaNissiaM bhaNiaM // 306 // [ aSTAviMzatibhedaM zrutanizritameva kevalaM tasmAt // yasmAttasminsamApte, punarazrutanizritaM bhaNitam / / ] nanu matijJAnasyAvagrahAdayazvatvAra eva bhedA avagrahAdibhedAstu prabhedA iti kathamucyate'STAviMzatirmaterbhedA iti, satyam, prabhedAnAmapi bhedatvena vivakSaNAdAdhikye'pi tAvatAM bhedAnAM tAvadanyataratvena matijJAnatvavyApaka(pya) tvAdvibhAgavacanasyAvyAghAtAcca sampradAyAnurodhAdikaM vinaiva hi kvacidetAdRzavibhAgasyAprAmANikatvamiti, athavA 'samAsena bhedavastUni' ityatra bhedavastutve samAsenetyanukUlaM vizeSaNaM prabhedAstu bahavo'pi bhavantItyarthaH // 10 // athaivamaSTAviMzatividhatvaM matijJAnasyopadarzya prakArAntareNa prabhedabAhulyaghaTitaM bahubhedatvamupadarzayati -- // matijJAna prarUpaNaprasa Gge'STAviMza tisaMkhyA pUraNAya para kalpitasya azrutani zritabheda kSepaNasya teSAmavagrahA dAvantarbhAvapradarzanAsparihAraH // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA prakaraNam // // 65 // saEiWS nAnA-nAnAvidha-kSiprA-'nizritA-nizcita-dhruvaiH // SadbhizacchatabhedAH syuH setarAvagrahAdibhiH // 11 // avagrahAdayaH prAguktadizASTAviMzatibhedabhAjo bahubahuvidha(dhAdibhiH)nAnAnAnAvidhakSiprA'nizritAnizcitadhruvaiH sapratipakSaiH dvAdazabhirbhedairguNitAH SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni bhedA bhavanti / atra bahubahuvidhetisthAne nAnAnAvidheti bandhAnulomyAduktam / tadAha-"jaM bahubahuvihakhippA-NissiaNicchiyadhuveyaravibhinnA // puNaruggahAdao to, taM chattIsatisayabhe // 307 // " [yad bhubhuvivkssipraa'nishritnishcitdhuvetrvibhinnaaH|| punaravagrahAdayastatastatpatriMzatrizatabhedam // ] // 11 // atha bavAdInAM svarUpamAha nAnArthAnAM bahutvaM hi, pRthagjAtyavabhAsitA // nAnAtvAnnaivatvena na) tajjJapti-rabahutvaM pracakSate // 12 // pratyekaM bahudharmANAM, jJAnaM bahuvidhaM matam / pratyekaM svalpadharmANAM, vijJAnaM tadviparyayaH // 13 // kSipraM tvaritamutpanna-makSipraM tu vilambitam // anizritamaliGgotthaM, nizritaM liGgasambhavam // 14 // nizcitaM saMzayAtItaM, tena grastamanizcitam / / sarvadA yattathAgrAhi, dhruvaM taccAnyadA'dhruvam // 15 // bahUnAM viSayANAM prAtisvikadharmaprakArakagraho bahujJAna, yathA tattvaM bahutvaM ca 'sakalasvaviSayaniSThayAvadasAdhAraNadharmaprakArakatvaM,' sAkalyaJcAnekAzeSatvaM, na tvazeSatvamAtra, yAvatvaM ca vyApakatvaM, tena ghaTo'yamityAdyavyAvahArikAvagrahe'zeSasvaviSayaniSThAzeSadharmagrAhiNyapi bahutvavyavahArAbhAve na kSatirna vA nAnAtUryajaniteSu zabdeSu katipayavizeSAvabhAse'pi bahutvavyavahAraH, katipayavizeSAvabhAse'pi tataH svalpavizeSApekSayA bahutvavyavahArAd , yAvattvamanekatvameva vA vivakSita, naizcayikArthAvagrahApekSayA''dya vyAvahArikArthAvagrahepi bahutvavyavahAre tu sAkalyamapyazeSatvameva, abahutvaM ca tadbhijJAnatvaM,' tattvaM cAsAdhAraNadharmAnuparAgeNa CREATEGORIGI // tRtIyaH taraGgaH // matijJAnaprarUpaNaprasavizeSato matijJAnaprabhedabahusvapradarzanArthaM bahu| bahuvidhAdi| bhedanirU paNaM // // 65 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R ||mtijnyaan| prarUpaNa prasaGge bahu| bahuvidhAdi5 bhedAnAM lakSa. NAni tAtpayaMprakAzana AAAAAAECERE bahuviSayagrAhitvaM 'nAnAzabdA ete' ityAdisAmAnyajJAnaM hi taditi, evam 'azeSasvaviSayaniSThAnekAsAdhAraNadharmavyApyabahataradharmAvagAhijJAnaM bahuvidhaM, na caivaM bahuvidhasyApi bahutvApattistallakSaNasattvAditi vAcyam, upadheyasaGkare'pyupAdhyorasaGkarAdvivakSAdvaividhyena tatra dvidhAvyavahArAca, abahuvidhatvaM ca na bahuvidhabhinnajJAnatvaM, bahujJAne'tivyApteH, kintvava vidhamityatra naJaH paryudAsAzrayaNAd azeSasvaviSayaniSThAnekAsAdhAraNadharmavyApyasvalpataradharmAvagAhitvaM' taditi, bahujJAnena pRthagbhinnajAtIyatayA gahIteSu nAnAzakkhapaNavAdizabdeSu ekaikaM zalabheryAdizabdamAzritya snigdhatvamadhuratvataruNamadhyamavRddhapuruSavAdyatvAdibahuvidhadharmavaziSTacaM gRNhadeva hi bahuvidhajJAnamudAyite, tatra snigdhamadhuratvAdisvalpadharmavaiziSTayajJAnazcAbahuvidhamiti / kSipratvaM ca nAvilambitotpattikatvam, akSipratvaJca na vilambitotpattikatvaM, sAmagrIsanidhAnAsannidhAnAbhyAM sarvasyApi vilambitAvilambitotpattikatvAt,nApi vimarzAnapekSotpattikatvaM kSipratvam, apAyasya sato vimarzasavyapekSatvaniyamAta, kintu 'jhaTityupanatasAmagrIkatvaM' kSipratvaM, atAdRzatvaM tvkssiprtvmiti||'jhttiti sAmagrayupanipAtaniyAmakAdRSTajanyatAvacchedakajAtivizeSavatvaM' kSipratvamityapi kazcit, 'prabalatarasaMskArAdhInajhaTityupasthitikavimarzajanyatvaM' tattvamityanye / anizritaM liGgAnapekSotpattikaM patAkAdinizrayA devakulAdidarzanavad, yana liGganizrAmapekSate yadyapyanvayavyatirekadharmAnveSaNarUpAmIhAmapekSamANaH sarva evA'pAyo liGgamapekSata eva tathApyanumitisAmagrIsampattirUpA liGganizrA yatra nAsti tadanizritaM, anyattu nizritamiti dhyeyam // nizcitatvamasandigdhaviSayakatvaM 'prAmANyasaMzayAdirUpaviSayasaMzayasAmagrathanAskanditatvam', tadviparItatvamanizcitatvaM, dhruvatvaM ca 'sarvakAlamekajAtIyasAmagrIsamutpAdyatvam', atAdRzatvaM tvadhruvatvamiti / Aha ca | vilambitAvilambitotayA pakSapratvaM, atAdRzAvatrasaMskArAdhInajhaTityupasthitivAmapakSate yamapyanvayadhyavitra nAsti tadanizrita, hai ECEBCALCARRIERICA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA prkrnnm|| ASSAUL " nANAsaisamUha, bahuM pihaM muNai bhinnajAtIyaM // bahuvihamaNegameyaM, ekkakaM NimahurAi // 308 // [nAnAzabdasamUha, bahu pRthagjAnAti bhinnajAtIyam / / bahuvidhamanekamedame-kaikaM snigdhamadhurAdim // ] "khippamacireNa taM ciya, sarUvaojaM aNissiamaliMgaM / / nicchiyamasaMsayaM jaM, dhuvamacaMtaM na ya (u) kayAi // 309 // " [kSipramacireNa tameva svarUpato yamanizritamaliGgam / nizcitamasaMzayaM dhruvamatyantaM natu kadAcit // ] "etto cciya paDivakkhaM sAhijA [etasmAdeva pratipakSaM kathayed ] // 310 // " nizritAnizritayozcAyamapi vizeSaH, yad 'atasmiMstaddharmagraho nizritaM' yathA gavyazvatvagraha iti, itaracAnizritamiti // Aha ca"nissie viseso vA // paradhammehi vimissaM, nissiamaviNissiyaM iyaraM // 310 // " [nizrite vizeSo vA, paradharmavimizra nizritamavinizritamitarat ] syAdetat , bavAdayo bhedAH spaSTArthagrAhakaSvapAyAdiSu sambhavantu, aspaSTArthagrAhiNyarthAvagrahe tu kathaM tatsambhavaH / na ca naizcayikArthAvagrahe tadasambhave'pi vyAvahArikArthAvagrahe tatsammavAnna doSa ityuktamiti vAcyam, tathApi vyaJjanAvagrahe sarvathA tadasambhavenoktasaGkhyAvyAghAtAditi, maivaM, vyaJjanAvagrahAdInAmapyapAyAdikAraNatvena tadgatabahutvAdivizeSasya yogyatayA vyaJjanAvagrahAdiSvapi sattvAd, 'nadyaviziSTAt kAraNAdviziSTaM kAryamutpattumarhati' kodravIjAderapi zAliphalAdiprasavaprasaGgAditi smprdaayH| nanu kAryagatayAvaddharmANAM kAraNagatatvAbhyupagama eva sUkSmatArUpayogyatayA tatra tatsattvamabhyupagamAhe syAt, tacca sAGkhyaprakriyAdRSaNa eva dakSitaM 'aviziSTAt kAraNAdviziSTakAryAnutpattistu' tAdRzAtizayavyatirekAdvA tathAvidhasahakArivyatirekAdvetyanyadeva, tathA ca kathametaduktamiti cet, na, ekasantAnagAmitvarUpayogyatAM puraskRtya bahvAdivizeSasya vyaJjanAvagrahAdiSu sambhavAbhiprAyeNa tadabhidhAnAt / nanvevaMvidhaM vaicitryaM matijJAnasya vivakSAbhedAdanavasthitamityanavasthito vibhAgA // tRtIyaH trnggH|| matijJAnaprarUpaNaprasaGge bahubahuvidhAdi| bhedalakSaNasaMvAdaH tatra cArekAparihArAdiprarUpaNaM ca // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAditi cet, satya, sAmAnyavizeSabhAvena vibhAgasya vivakSAdhInavyavasthitikatvAd bAhyanimittasyAlokaviSayAdikasya spaSTAvyaktamadhyamAlpamahattvasannikarSaprakarSAdibhedena vaicitryAdabhyantaranimittasya cAvaraNakSayopazamopayogopakaraNondrayarUpasya zuddhAzuddhamatibhedena vaicitryAnmatijJAnasya nAnAtvasambhavAd yathoktanimittadvayasya kenacidrUpeNa vizeSe tu matijJAnavatAM jIvAnAmanantatvAtteSAM kSayopazamAdibhedena matijJAnasyAnantatvAt ,Aha ca-"evaM bajjhanbhantara-NimittavaicittaomaibahuttaM / / kiMcimmacaviseseNaM,bhijjamANaM puNoNataM ||311||"[evN bAhyAbhyantaranimittavaicitryato matibahutvam / / kiJcinmAtravizeSeNa, bhidyamAnaM punaranantam // ] nanvavagrahAdayaH spaSTArthanirbhAsAbhAvAna jJAnaM,na ca saMzayAdhanantarbhAvAtteSAM jJAnatvamanumAnavaditi vAcyam,asiddheH,tathAhi, sandigdhe jJAnasaMzayastAvad vyakta eva jJAnaprAmANyasaMzayamahimnA janitasyApi viSayasaMzayasyaikopayogasantAnAntarbhAvitvena nizcayasvarUpaparAvartakatvAtsandigdhe ca kadAcinizcayAdviparyayo'pi bhavatyeva, doSamahimnA viparItavizeSadarzanena satyakoTijJAnaprativandheDarthAttatsambhavAt, athavehaiva spaSTaM saMzayarUpAM gAmazvatvenAvagAhamAnaM nizritajJAnaM ca vyaktaM viparyaya eveti kimitaragaveSaNayA, naizcayiko'rthAvagrahazca spaSTamanadhyavasAya evAnirdezyasAmAnyamAtragrAhitvAditi // Aha ca-"iha saMsayAdaNanta-bhAvAo vaggahAdao nANaM // aNumANamivAha,Na saM-sayAIsabbhAvao tesuM / / 312 // naNu saMdiddha saMsaya-vivajayA saMsaottha cehA vi|| vaccAso vA nissia-mavaggaho'Najjhavasi tu // 313 / / "[iha saMzayAdyanantarbhAvAdavagrahAdayo jJAnam // anumAnamivA''ha,na,saMzayAdisadbhAvatasteSu // nanu saMdigdhe saMzaya-viparyayau saMzaya iha cehApi // vyatyAso vA nizritamavagraho'nadhyavasitaM tu] atrAhumA yaduktam'sandigdhe sNshyvipryyaaviti| tadayuktam-vastvaprApakasandigdhatvasya tatrAbhAvAt, anyAdRzasandigdhatvamAtreNa cAjJAnatAnApatte CLASSAULACES matijJAna prarUpaNa 4prasaGge tadbhe dAnAM nimitta bhedAdvibhAga4 vaicitryaM, a vagrahAdInAM jJAnatvavyavasthApanaM ca // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA rNava prkrnnm|| // 67 // KHABAR // tRtIyaH taraGgaH // matijJAnaprarUpaNa prasaGge tatra paroktArekApari-. ranyathA vyavahArocchedaprasaGgAt, na khalu dhUmabalAkAdeH sakAzAtsamyagdahanajalAdau nizcite'pi mukhena tanizcayaM avatAmapi sarvaSAM pramAtRNAM cetasi zaGkAmAtravinivartanena ca te sarve'pi nizcitaM vastu na prApnuvantIti // vastutaH sandigdhasthale sandehAnanuviddhasvarUpo nizcaya eva vastuprApako jJAnaprAmANyasaMzayAdviSayasaMzayastu bhinno'pyantargata eveti, na tatra niSkampapravRttijanakatAvacchedakanizcayatvAbhAvo'pi suvacaH, IhAyAzca saMzayatvaM prAgeva nirAkRtaM, nizcayAdanyajJAnamAtrasyaiva saMzayatvenAjJAnatAbhyupagame nizcayopAdAnalakSaNasyApi sarvathA'jJAnatvaprasaGge nizcayasyApyajJAnatApattiH,'na hyaviziSTAt kAraNAtkAryotpattiH' iti paradharmamizraM ca nizritaM yadyatra saMgRhyate tadA tatra taTasthatayaiva paradharmamizritatvaM vivakSaNIyaM, yathA gaurevAyaM kevalamazva iva pratibhAtIti na tvatyantoparAgeNeti, na, tadapyajJAnaM paradharmANAmAzaMkAmAtrameva vimizraNam , anizrite tu vastvabhAvasyaivAzaMkA na tu paradharmANAmityasyApyayamevArthaH, uktodAharaNe ivArthasAdRzyasyaiva bhAnAt , avagrahazca nA'nadhyavasAya ekopayogAntarbhUtatvalakSaNayogyatayA tatrAdhyavasAyasambandhAta, atimattamUcchitAnAmeva jJAnasya yogyatayA'pyadhyavasAyamaspRzato'nadhyavasAyatvAbhyupagamAd, Aha ca-"iha sajjhamoggahAI-NaM saMsayAittaNaM ||314||"ih sAdhyamavagrahAdInAM saMzayAditvam ] yadyapIyaM vastusthitistathApyabhyupagamyocyate na nizritAdayo'jJAnaM, jJAnaM ytsNshyaadyH|| vastvekadezagrAhitvaM, samAnaM nizcaye'pi nH||16|| saMzayAdayo'pi hi jJAnameva vastvekadezagamakatvAd , iha hi ghaTAdikaM vastu mRnmayatvAdyarthaparyAyairghaTakumbhakalazAdivacanaparyAyaiH paravyAvRttiparyAyazcAnantadharmAMzakaM na tu niraMzaM, tasya caikaikadezaparicchedaM saMzayAdayo'pi kurvantyeveti tepi jJAnameva, atha samastavastugrAhyeva jJAnaM na tu tadekadezagrAhakamiti cet, tarhi nirNayo'pi jJAnaM na syAd, gaurayamityAdyAkArasya tasya TECONNECRECIESCORE hAreNa vastuvyavasthA dhyavasAyamaspRzatApIyaM vastusthitimapi nA panam // CHECRECE Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyatatvAtsa dRSTisambandhAnadhyavasAyAzceti matijJAnasya saptamadAtavyam, anyathA saMzayAdikAle sammAna cAnena | reNa vastu Cassette gotvAdivastvekadezanAhitvAt, dezagrahaNadvArA tadabhinnavastugrahaNaM ca saMzaye'pi tulyaM, atha nirNayena tathAbhUta evArtho gRhyata ||mtijnyaaniti tajjJAnaM, saMzayAdInAM tvatathAbhUtArthagrAhitvAnna jJAnatvamiti cet, na, arthagrAhitvenaiva teSAM jJAnatvAd, vizeSAbhAvasya prarUpaNaprasasAmAnyAbhAvaniyatatvAtsyagdRSTisambandhAsAditanaizcayikajJAnatvarUpasya matijJAnasAmAnyasyaivAtra nirUpayitumupakrAntatvAt // paroktArena caivamavagrahahApAyadhAraNAH saMzayaviparyayAnadhyavasAyAzceti matijJAnasya saptabhedaprasaGga iti vAcyam / anadhyavasAyasyAyagrahe, kAparihAsaMzayasyehAyAM, viparyAsasya cApAye vyaktamantarbhAvAt, itthaM caitadavazyamaGgIkartavyam, anyathA saMzayAdikAle samyagdRzAmajJAnitvaprasaGgaH, evaJca-"sammadiTThI NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ?, goyamA! nANI no annANI" ityAdyAgamavirodhaH, na cAnena vyavasthAsUtreNa samyagdarzanasAmAnAdhikaraNyenaiva jJAnitvapratipAdanAnna doSa iti vAcyam // cyutasamyaktvasya mithyAtvaM prAptasya | panam // tatsAmAnAdhikaraNyena jJAnasattvAd jnyaanitvprsnggH| "micchaTThiINaM bhaMte ! nANI annANI,goyamA ! no nANI niyamA annANI" ityAdyAgamavirodhasya duruddharatvAd , jJAnasya kAlataH samyaktvaniyatatvapratipAdanAtsaMzayAdInAmapi jJAnatvameva prAmANikaM, tadi-14 damabhipretyAha-"tahavi NAma // abbhuvagantuM bhaNNai,nANaM cia sNsyaaiiaa||314|| vatthussa desagamagatta-bhAvao paramayappamANa v||kih vatthudesaviNNANa-heyavo suNasu te voccham // 315 / / iha vatthumatthavayaNAi-pajavANaMtasattisampanna // tassaMgadesaviccheyakAriNo saMsayAIA // 316 // ahavA Na savvadhammA-vabhAsayA to na nANamiTThante // naNu niNNao vi, taddesa-mettagAhitti annANaM | // 317 // " [tathApi nAma // abhyupagamya bhaNyate,jJAnameva sNshyaadyH|| vastuno dezagamakatvabhAvataH paramatapramANamiva // kathaM vastudezavijJAnahetavaH, zrRNu tad vakSye // iha vastvarthavacanAdiparyAyAnantazaktisampannam // tasyaikadezavicchedakAriNaH saMzayAdayaH / / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA prkrnnm|| 168 // l S+MASSURESS athavA na sarvadharmAvabhAsakAstato na jJAnamiSTaM te // nanu nirNayo'pi taddezamAtragrAhItyajJAnam // ] // 16 // nanu samyagdarzanakAla iva mithyAdarzanakAle'pi jJAnasAmAnyasattvAtkathamayaM vibhAga ityatrAhajJAnaM mithyAdRzAM sarva-majJAnamupavarNitam / / ekagrahepi sarvasya, jJAnaM samyagdRzAM grahAt // 17 // mithyAdRzAM hi saMzayAdirUpamatathAbhUtaM vA sarvamevAjJAnamiti "sadasadavisesaNAo" ityatra saprapaJcaM vyavasthApitamiti, atra punastadupadarzanaM piSTameva pinaSTi,ata eva "jai evaM teNa tuI, annANI kovi natthi saMsAre(rI) | micchadiTThINaM te, annANaM naannmiyresiN||318||"[ydyevN tena tavAjJAnI ko'pi nAsti sNsaare(rii)| mithyAdRSTInAM tejJAnaM jJAnamitareSAm ]iti pratijJAya bhASyakAropi 'sadasadavisesaNAo' iti gAthAmevAneDitavAn ,samyagdRzastvakaM vastu gRhNataH sarvagrahAt jJAnameva sarvo'pi bodhaH,tathAhi, iha tAvadekaikaM vastu samastatribhuvanamayaM anantA'nantAnAM svaparyAyANAmivAnyavyAvRttirUpANAM paraparyAyANAmapi tatra vRttaH,tathApi pare padArthAH kathaM tatra vartiSyanta iti cet,abhAvavRttidvArA pratiyoginAmapi tavRttitvAd, abhAvasya tatra vizeSaNatvalakSaNaH sAkSAtsambandhaH pratiyoginAM tu svAbhAvavRttitvalakSaNaH paramparAsambandhaH, ityeva hi vizeSaH, evazca yAthAtmyenaikavastujJAne sarvavastujJAnamiti niyamaH,sarvavastujJAna eva caikavastujJAnamiti niyama iti // "je egaM jANai se savvaM jANai, je sambaM jANai se egaM jANai // " ityAgamo vyavasthitaH,tathA caikaM vastu gRhNataH sarvavastugraho nirAbAdha eva,athaivaMvidhaM parijJAnaM kevalina eva sammavati, natu sUkSmavyavahitArthAgrAhiNa chadmasthasyeticet,na,sAkSAttasya tathAparijJAnAbhAve'pi "jo egaMjApaI'ityAdyAgamaprAmANyAbhyugamadvArA tasyApi tathA parijJAnAt tasmAjAgrataH svapatastiSThatazcalato vA paramagurupraNItayathoktavastusvarUpAbhyupagamasya cetasi sarvadevAvicalanAt // tRtIyaH trnggH|| matijJAnaprasar3e samyagvazAM jJAna mithyAdRzAM cAjJAnamityupapAdanam // P // 68 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 - 4 samyagdRSTiH sarvadA jJAnyeva, Aha ca-"egaM jANaM savvaM, jANai, savvaM ca jANamegaMti // iya sabvamayaM savvaM sammadidvissa jaM vatthu // 320 // [eka jAnansarva jAnAti sarva ca jAnanekamiti // iti sarvamayaM sarva samyagdRSTeH yadvastu] // 17 // tasmAtattvAbhyupagamaviziSTasya grahaNamAtrasyaiva jJAnatvAtsthANau vyAvRttirUpANAmapi puruSatvAdiparyAyANAM pararUpatayA grahe'pi anantaparyAyasyApi vastunaH prayojanavazAdekaparyAyagrahe'pi yAthAtmyAbhyupagamasya nirupaplavatvAtsamyagdRzo na jJAnaM pracyavata ityAha tattvopagamamAhAtmyAna, jJAnamevAsya saMzaye // prayojanavazAdeka-paryAyagrahaNe'pi ca // 18 // na khalu vyavahAramAtreNAjJAnarUpA api samyagdRzaH saMzayAdayo nizcayato na jJAnaM, tattvopagamavizeSitavastudharmagrahaNasya tatrAna| pAyAsiddhAntaniyantritena samabhirUDhanayenaivambhUtArthAbAdhena tAdRzasyaiva jJAnasyAbhyupagamAd,nacaikaparyAyamAtragrahe vastuno'nyathAgrahAttasyAjJAnitvaprasaGgaH, yataH prayojanavazAdanantadharmAtmakepi vastuni yadyapyasAvekaM paryAyamAsAdayati yathA sauvarNaghaTe dRSTe ghaTArthI ghaTatvamadhyavasyati suvarNArthI tu suvarNatvaM jalAnayanArthI tu jalabhAjanatva miti vyavasyati, upalakSaNaM cedaM, abhyAsapATavapratyAsatyAdibhirapi paryAyavizeSagrahAd yathA brAhmaNe dvAri dRSTe ko'pyabhyAsavazAd bhikSuko'yamiti jAnAti, anyastu pATavavazAd brAhmaNo'yamiti, aparastu yastadabhyarNe bhaNati sa pratyAsattivazAnmadupAdhyAyo'yamiti, tathApi tadAnIM tasya bhAvato'nantaparyAyAtmakatayA vastugrahaNapariNAmo na kSIyata iti, tadAha-"je saMsayAigammA, dhammA vatthussa te vi pajjAyA // tadahigamattaNao te, nANaM ciya sNsyaaiiaa|| 321 // pajjAyamAsayanto, eka pi to paoaNavasAo / / tattiyapajjAyaM ciya, taM giNhai bhAvao vatthu // 322 // " [ye saMzayAdigamyA dharmA vastunaste'pi paryAyAH // tadadhigamatvataste jJAnameva sNshyaadyH|| matijJAnanirUpaNaprasaGge samyagdRzAM saMza yAdayo'pi jJAnamityupapAdanam // SARASWACES hAi yathA brAhmaNe dvArapAlabhAjanatva miti vya 3 brAhmaNo'yamiti, GUREGISEKASS Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S savivaraNaM bhIvAnAnava prakaraNam // SRECORRECIPARSECRE paryAyamAzrayannekamapi taka prayojanavazAt // tAvatparyAyameva tad gRhNAti bhAvato vastu // ] nanu bhAvatastathA grahaNaM na sArvatrika 15 // tRtIyaghaTAdhupayogakAle tadupayogAniyamAdata eva tathAvidhAgamaprAmANyA'bhyupagamo'pi na tatheti tadvizeSitaM grahaNaM jJAnamiti paryavasi- hai taraGgaH matitArthAnupapattiH, nacA'bhyupagamapadenAtra tadyogyataiva vivakSaNIyA, sA ca samyagdarzanarUpaiveti samyagdarzanavizeSitameva jJAnaM naizcayika | jJAnanirUjJAnaM, ata eva "ninnayakAle vijao, Na tahArUvaM vidanti te vtthu|| micchadiTThI tamhA, savvaM ciya tesimannANaM // 323 // " paNaprasaGge [nirNayakAle'pi yato na tathArUpaM vidanti te vastu // mithyA dRSTayastasmAtsarvameva teSAmajJAnam ] iti gAthayA mithyAdRzAM nirNayakAle- | samyagdAM 'pi jJAnatvaniyAmaka tattvAbhyupagamayogyatAbhAvabhaNanAd jJAnAbhAvalakSaNamajJAnamuktaM,yaduktaM "kaTThayaraM vanANaM,vivajjaoce miccha- sarva jJAnarUdiTThINaM // micchAbhiNivesAo, savvattha ghaDevva paDabuddhI // 324 // " [kaSTataraM vA'jJAnaM, viparyayata eva mithyAdRSTInAM / mithyA- 16 pameva mithyAbhinivezAtsarvatra, ghaTa iva paTavuddhiH] iti gAthayA cAbhinivezavyapadezyamithyAdarzanarUpAyAstadayogyatAyA eva kaSTataratvAttajjJAna- hai dRzAM cAjJAna janakasamyagdarzanavirodhi mithyAdarzanajanyaM svatantramevAjJAnamuktaM kaSTatarapadenAtidussahamahAduHkhahetutvAbhidhAnAttatvAbhyupagamAbhAvaniyAmakatvoktAvapi tasya svataH saMsArAhetutvAt , viparyayaniyAmakamithyAbhinivezoktyA phalatastaddhetubhUtamithyAdarzana pAdanam // sattAbhidhAnAjJAnaniyAmakatve mithyAbhinivezayogyatAviziSTasvarUpajJAnasya tata evAtiprasaGgAditi vAcyam , samyagRdRSTau samyagdarzanaviziSTajJAnasya prasiddhatvena tamuddizya samyagdarzanaviziSTajJAnasya praznaprativacanA'bhAvaprasaGgAdviziSyAjJAtasyaivArthasya praznArohAt , na cAparyAptAdyavasthAyAM samyaktvakAle'pi jJAnAbhAvazaGkayA praznAvatAro manovyApArarUpasya vyaktajJAnasya tadAnImabhAve'pi jJAnasAmAnyasyApratyRhatvAcca nirvacanaM phalavaditi vAcyam , tathApi vizeSamantarbhAvya nirvacanasyA'natiprayojana- || 69 / / paDabuddhI ||324||maanmukt,yduktN "kadvayamA mithyAdRzAM nirNayako EKASAMROADGAON mityupa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SUDAN+335 tvAt , na ca nirvacanenaiva vizepAntarbhAva iti zaGkanIyaM, mithyAdRSTisUtrAnurodhena tatra vizeSAntarbhAvAvazyakatvAt , na ca mokSa- 4 // matijJAnahetoH samyagdarzanaviziSTajJAnasya samyagdRSTo vizeSyazaGkAprayuktazaGkayA praznastannirvacanazca saGgacchete iti vAcyam, samyag- prarUpaNApradarzanaviziSTajJAnatvena mokSAhetutvAdviziSTajJAnatvenaiva tathAtvAtsAmAnyapadena vizeSapraznAnaucityAcca, api ca samyagdRSTisUtrasthapra- so samyanavAkyadvaye jJAnapadasyaikarUpasyaiva nivezAtkathaM nirvacanasUtrayovizeSagarbhavaM praznasamAnAkArasyaivottarasya yuktatvAt , nahi bhUtale 4 dRzAM saMzaghaTosti naveti prazne bhUtale nIlaghaTo'stItyuttaramudazcanti vipazcitaH, evazca svasthitazaGkAvirahe'pi ziSyajijJApayiSotthApita. yAdInAmapi zaGkayA prazna ityuktirapi na yukteti ceta, na,samyagadarzanaviziSTajJAnasyaiva mokSaupayikatayA naizcayikajJAnatvAtpraznanirvacanavAkyayostu jJAnatvaM misAmAnyapadagarbhayorapi vizeSAbhiprAyaprayuktatayA vizeSe paryavasAnAta, tathAhi, nizcayAbhiprAyeNa samyagdRSTiAnI naveti prayuktasya 4thyAdRzAMcApraznavAkyasya samyagdRSTirmokSaupayikajJAnavAna vetyarthAt tataH samyagdRSTiAnyeveti nirvacanavAkyasya samyagdRSTirmokSaupayikajJAna- jJAnatvamivAnevetyarthAt yadabhiprAyeNa praznastadabhiprAyeNaivottarapradAnAt, evaM mithyAdRSTisUtre'pi bhAvanIyaM, na ca vizeSAbhiprAyeNApi prayuktAta ti yuktyasAmAnyapadAnna vizeSopasthitiriti zaGkanIyaM, bhojanAbhiprAyeNa saindhavaprazne taduttaravAkyasthasaindhavapadAllavaNAnupasthitiprasaGgA- ntareNApyuditi dig // 18 // atha prakArAntareNa saMzayAdikAle'pi samyagdRzo jJAnaM mithyAdRzazca nirNayakAle'pyajJAnaM samarthayati papAdanam / / samyagdRzaH saMzayo vA, jJAnaM jJAnopayogataH // mithyAdRzAM kilAjJAnaM, sarvo bodhastamantarA // 19 // samyagdRzaH saMzayaH, upalakSaNAdviparyAsAnadhyavasAyau ca jJAnameva jJAnopayogAt, 'yo yadupayuktaH sa tanmayo' yathendrajJAnopayukto daridro'pIndra eva, vartate ca samyagdarzanalAbhakAla eva matyAdijJAnalAbhAtsamyagdRzaH sarvadaiva jJAnapariNAmarUpajJAnopayoga Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNavaprakaraNam // // 70 // mAtraM, tasmAttasya saMzayAdikAle'pi maulajJAnopayogayogAdapratyUhameva jJAnamiti / tadAha - "ahavA jahiMdanANo- ogao tammayattaNaM hoI / / taha saMsayAibhAve, nANaM nANovaogAo // 325 // / " [ athavA yathendrajJAnopayogatastanmayatvaM bhavati / tathA saMzayAdibhAve jJAnaM jJAnopayogAt ] mithyAdRzastu nirNayakAle'pi samyagdarzanAvinAbhAvijJAnopayoga yora (syA) bhAvAdajJAnameva, upayogagrAhiNA nayena tatkAryAntaramanapekSya tadupayogenaiva tanmayatvavyavasthApanAdindrapadArtha paramaizvaryamanapekSyaivendropayogavata indratvAbhyupagamAt / tadAha - " tullamiNaM micchassa vi, so sammattAibhAvasunnotti / / uvaogaMmi vi to tassa, NiccamannANapariNAmo || 326 || jaM ninaovaoge vi, tassa vivarIyavatthupaDivattI / to saMsayAikAle, katto nANovaogo se || 327|| " [tulyAmidaM mithyAdRSTera pi sa samyaktvAdibhAvazUnya iti / upayoge'pi tatastasya nityamajJAna pariNAmaH // yannirNayopayoge'pi tasya viparativastuprAtipattiH / tataH saMzayAdikAle kuto jJAnopayogastasya / / ] / / 19 / / tadevaM sAdhitamabhyupagamyAnizritAdInAM saMzayAdirUpatve'pi samyagdRzAM jJAnatvam, atha sAmAnyato jJAnAjJAnarUpAyA eva maternirUpaNIyatvAnna kiJciddaSyatItyAha sAmAnyato nirUpyatvA-nmateH kApi na ca kSatiH / jJAnAjJAnavibhAgastu jJeyo phalavibhAgataH // 20 // iha hi 'AbhiNibohiyanANaM, suanANaM ca' ityAdigAthAyAM zrutajJAnaM tAvad yogArthamAtra puraskAreNa jJAnajJAnobhayasAdhAraNameva nirdiSTamiti, yathA-'akkharasanbhIsamma' ityAdinA'bhidhAsyamAneSu caturdazasu tadbhedeSu mithyA zrutasyaiSAM grahaprasaGgAd evaM ca matijJAnamapi saGgrahalAghavAd jJAnAjJAnobhayasAdhAraNamevoktamiti samyagdRSTisambandhinAM saMzayAdInAmajJAnatve'pi na ksstiriti| tadAha"ahavA jaha suyanANA - vasare sAmannadesaNaM bhaNiaM || taha mainANAvasare, santramainirUvaNaM kuNai || 328||" [ athavA yathA zrutajJA tRtIyastaraGgaH matijJAnanirU paNaprasa Drena samya gdRzAmupayo gaprakAreNa jJAnatvaM mi yAdRzAM cAjJAnatvamitisamarthitam // / / 70 / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G ta ORAKASRAGACASSES nAvasare sAmAnyadezanaM bhnnitm||tthaa matijJAnAvasare, sarvamatinirUpaNaM karoti jJAnAjJAnavibhAgacintAyAM tu samyaktvAnugatA samyagdRzAM matimatijJAnaM, mithyAtvavizeSitA tu sA matyajJAnamiti draSTavyaM, 'avisesiyA maha' ityAdisUtreNa praaktthaavivecittvaad||aah ca- mokSaphalasA"esA sammANugayA, savvA nANaM vivajjae iy||avisesiyaa mai cciya, jamhA nnihitttthmaaiie||329|| [eSA samyaktvA'nugatA, 15dhakatvena jJAsarvA jJAnaM viparyaye itarat / / avizeSitA matireva ysmaanirdissttmaadau|| nanvetatsUtravyAvarNana eva matijJAnapadaM samyagdRSTitvavizaSi- na mithyATazA tAyAmeva matau pravartata ityuktam, tatkathamAbhinibodhikajJAnapadena jJAnAjJAnobhayarUpAyA mateH saGgraha iti cet, satyam-rUDhipura- matadasAdhakatveskAreNaiva samyagdRSTitvavizeSitaM matijJAnaM jJAnamityukteogArthamAdAyobhayasamahAvirodhAt,yogArthasya sAdhAraNatve'pi mokSasaMsAra- | na cAjJAnalakSaNaphalabhedenaiva samyagmithyAdRSTisambandhinorjJAnayoranAdyalaukikasaGketalakSaNajJAnAjJAnapadarUDhipravRttenizcayena phalavata eva miti samathivastuno'bhyupagamAva, ata evAha-"vivarIyavatthugahaNe, jaM so sAhaNA vivajjayaM kuNaI / / to tassa annANaphalaM, sammaDhissa nANa" | tam // lekhphlN||330||" [viparItavastugrahaNe, yatsa sAdhanaviparyayaM karoti // tatastasyA'jJAnaphalaM samyagdRSTeniphalam // ] viparItavastu- pustakeja grahaNazIlo hi mithyAdRSTiyAgIyIhaMsAdikaM saMsArasAdhanamapi mokSasAdhanatvenAdhyavasyatIti viparItaphalakatvena tadajJAnamiti gAthA itoparibhASyate, samyagdRSTistu yathAvaddvAtvA yathAsthAnaM sAdhanaM viniyukta iti phalavacAttadIyo bodho jJAna xxx SSTapaJcAzadvi(yojitaH pAThaH)[mevAninu sarvamayaM sarvameva bastviti bhavatsiddhAntato mokSasAdhanasya samyagjJAnAditrikasya samyagjJAnAdi zIrNAvRttivanmithyAjJAnAdirapi dharma iti samyagdRSTinA mokSasaMsiddhaye |ysy sAdhanasya dharmo'GgIkRtaH mithyAdRSTinApi tasyaiva saGga'tAH" dharmastatsiddhaye svIkRtaH, dharmagrahaNadvAreNa ca tasya dharmiNo'pi kathaJcidgrahaNaM samastyeveti na mithyAdRSTeviparItatvamiti cet, na, itilikhita masti // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA bprkrnnm|| // 71 // nabhave // dhana sahANaviNavizeSamajAnanyApArayazca samyA yato'nantadharmA'dhyAsitasyApi vastuno na sarve'pi dharmA ekamartha sAdhayanti, kintu yo dharmo yatrArthe yogyassa eva tamevArtha (yojitaH sAdhayati yathA kalazamallakArdAnAM mRddharmatve samAne'pi kalaza eva maGgalAdikAryeSu vyApriyate, evaM yadyapi mokSAdisAdhanasya 4pAThaH) tRmithyAjJAnAdiko'pi vyAvRttirUpatayA dharmaH, tathApi nAsau mokSasya sAdhakaH, kintu tadvipakSabhUtasya saMsArAdikasyaiva, mokSA- tIyastaraGgaH destu tatsAdhanayogyaH samyagjJAnAdiko dharma eva sAdhaka iti vastusthitI mokSe'yogyaM mithyAjJAnAdikamayogyatayA'pazyaMstatra matijJAnavyApArayati mithyAdRSTiratassAdhanaviparyayaM kurvato'syAjJAnameva, tadAha bhASyakAra:-"jai so vi tassa dhammo, kiM vivarIyattaNaM prarUpaNaprasatitaM na bhave // dhammo vi jao sabyo, na sAhaNaM kiMtu jo joggo||331||joggaajoggvises, amuNato so vivajayaM kuNai // jhe samyagdasammasTriI uNa kuNaI, tassa sttaannvinniogN||332||" [yadi so'pi tasya dharmaH kiM viparItatvamiti tanna bhavet / / dharmo'pi yataH zAM jJAnasya sarvo na sAdhanaM kintu yo yogyH|| yogyAyogyavizeSamajAnan sa(mithyAdRSTiH) viparyayaM karoti / samyagdRSTiH punaH karoti, tasya mokSasAdhakasvasthAnaviniyogam] iti / yogyamayogyazca dharma jAnana sthAne vyApArayazca samyagdRSTiH samyagArAdhako bhUtvA samIhitaphalamA tvaM tadanukUgbhavati // uktaM ca-"kAle sikkhai nANaM, jiNabhaNiaM prmbhttiraaenn| dasaNapabhAvagANi a,sikkhai satthAI kAlammi // 1 // lA'nuSThAna kAle ya bhattapANaM, gavesae sayaladosaparisuddhaM // AyariyAINaTThA, pavayaNamAyAsu uvautto / / 2 // evaM samAyaraMto, kAle kAlaM kramopadarzavisuddhapariNAmo // asavantajogakArI, salAhaNijjo ya bhuvaNammi // 3 // sayalasurAsurapaNamiya-jiNa-gaNaharabhANiyakiriya naJca // vihikusalo // ArAhiUNa samma-tta-nANa-caraNAI paramAI / / 4 // sattaTThabhavaggahaNa-bhatarakAlammi kevalannANaM / uppADiUNa gacchai, vihuyamalo sAsayaM mokkhaM // 5 // tattha ya jara-jammaNa-maraNa-roga-taNhA-chuhA-bhaya-vimukko / sAi apajjavasANaM, 14 // 71 // ASHLILASS Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlamaNataM suhaM lahai // 6 // " iti ||[kaale zikSate jJAnaM, jinamaNitaM paramabhaktirAgeNa / / darzanaprabhAvakANi ca zikSate zAstrANi kAle / kAle ca bhaktapAnaM, gvessyetskldossprishuddhm||aacaaryaadiinaamrthaay, pravacanamAtRdhUpayuktaH // evaM samAcarankAle kAle vizuddhapariNAmaH // asravadyogakArI zlAghanIyazca bhuvane // sakalasurAsurapraNatajina-gaNadharabhASitakriyAvidhikuzalaH // ArAdhya samyaktvajJAnacaraNAni paramANi // saptASTabhavagrahaNAbhyantarakAle kevalajJAnam // utpAdya gacchati vidhutamalA zAzvataM mokSam // tatraca jarAjanmamaraNarogatRSNAkSudhAbhayavimuktaH // sAdyaparyavasAnaM kAlamanantaM sukhaM labhate / / ] teSu matijJAnabhedeSu catuSu arthAvagrahAdiSu ekasamayo'rthAvagrahaH, samayaH sarvajaghanyaH kAlavizeSaH, IhApAyAvantamuhUrtam, vyaJjanAvagrahavyAvahArikArthAvagrahAvapi tathaiva, avicyutismRtivAsanAbhedAt trividhA dhAraNA, tatrAvicyutiH smRtizca pratyekamantarmuhUrta bhavati, smRtibIjabhUtA tadarthajJAnAvaraNakSayopazamarUpA vAsanA tu saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlam, asaMkhyeyavarSAyuSAM tu palyopamAdijIvinAma | | saMkhyeyaM kAlambhavati, taduktaM niyuktikRtA // " uggaho ekkaM samayaM, IhA-vAyA muhuttamaMtaM tu // kAlamasaMkhaM saMkhaM ca, dhAraNA hoi nAyavvA // 333 // " iti [ avagraha ekaM samayaM, IhApAyau muhUrtAntastu // kAlamasaMkhyaM saMkhyaM ca dhAraNA bhavati jJAtavyA ] naizcayikArthAvagraha ekasamayaH, vAsanArUpadhAraNAmmuktvAjye vyaJjanAvagraha-vyAvahArikArthAvagrahApAyAvicyutismRtirUpA matibhedAH pRthagekamevAntarmuhUrta bhavanti / yadAha bhaassykaarH||"atthoggho jahano, samayaM sesoggahAdao vIsuM / aMtomuhuttamegaM tu, vAsanAdhAraNaM mottuM // 334 // " [arthAvagraho jaghanyaH samayaM zeSA'vagrahAdayo vizvak antarmuhUrtamekaM tu bAsanAdhAraNAM muktvA] iti sthitivicaarH|| nayanamanominnAnAM zrotrAdInAM caturNAmindriyANAM prApyakAritvavyavasthApanatasteSAM REASARASHISHASIRSASARIORK (yojitaH pAThaH) / matijJAnaprarUpaNaprasane'arthAvagrahAdInAM kAlamAnaprada rzanaM // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA ( yojitaH pAThaH) // tRtIyaH java prkrnnm|| / / 72 // PECIPEDUCLk vyaJjanAvagrahazcaturdhA nayanamanasoraprApyakAritvavyavasthApanatastayorna vyaJjanAvagrahaH, ityevaM pUrvameva nirNayaH kRtaH, idAnIM teSu tatra vizeSa upadayate-zrotraM spRSTamAtrANyeva zabdadravyANyupalabhate, tAni ghANendriyAdiviSayIbhUtadravyebhyaH sUkSmANi, bahUni, bhAvukAni ca, viSayaparicchede ghrANendriyAdigaNAtpaTutaraM ca zrotrendriyam, ghrANarasanasparzanendriyANi svasvAviSayaM baddhaspRSTaM gRhNanti, ghrANasya viSayo gandhaH, rasanAyA viSayo rasaH, sparzanasya viSayaH sprshH| spRSTamityAliGgitaM, baddhaM tu gADhataramAzliSTamAtmapradezaiH, ghANendriyAdiviSayabhUtAni gandhAdidravyANi zabdadravyApekSayA stokAni,bAdarANi,abhAvukAni ca,viSayaparicchede zrotrApekSayA'pani ca ghrANAdIni,ata eva baddhaspRSTameva svasvaviSayaM gRhanti,na spRSTamAtram,cakSurindriyantu aprAptameva viSayaM gRhNAti, aprAptatvAvizeSe kathaM na sarvasya grahaNamiti nAzaGkathaM, yato'prAptamapi yogyadezasthameva pazyati, nAyogyadezasthamiti, uktArthopodvalikAM 'puDhe suNei saI' ityAdiniyuktigAthAM sambandhayannA''ha bhaassykaarH|| "sottAINaM pattAi-visayayA punbamasthao bhaNiyA |ih kaMThA saTThANe, bhaNNai visayappamANaM ca // 335 // puDhe suNei saI, rUvaM puNa pAsai apuDhe tu // gandhaM rasaM ca phAsaM ca, baddhapuDhe viyaagre||336||" iti, 'puDhe suNei saI' iti niyuktigAthAvyAkhyAnarUpAzcemA bhASyagAthAH, tadyathA-"puDhe reNuM va taNummi, baddhamappIkayaM paesehiM / / chikAI ciya giNhai, sahadavvAI jaM taaii||337||bhumuhumbhaavugaaii, jaM paTuyaraM ca socaviNNANaM // gaMdhAIdabAI, vivarIyAI jao taaii||338|| pharisANaMtaramatta-ppaesamIsIkayAI gheppaMti / / paDDayaraviNNANAI, jaMca na ghaannaaikrnnaaii||339||"[shrotraadiinaaN prAptAdi-viSayatA pUrvamarthato bhnnitaa||ih kaNThAtsvasthAne,maNyate viSayapramANaM c||spRssttN zrRNoti zabdarUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu|| gandhaM rasaM ca sparza ca baddhaspRSTaM vyAgRNIyAt / / spRSTaM reNuriva tanau baddhamAtmIkRtaM pradezaiAspRSTA SHRESTRICKKKR matijJAna prarUpaNameM prasane indri yANAM viSaya6 grahaNasvarU* popdrshnm|| // 72 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyeva gRhNAti,zabdadravyANi yttaani| AtmAhagulena lakSamatiriktaM yojanAnAM tu // bahusUkSmabhAvukAni yatpaTutaraM ca zrotravijJAnam // gandhAdidravyANi viparItAni yatastAni // sparzAnantaramAtmapradezarmizrIkRtAni gRhyante // paTutaravijJAnAni yaca na ghrANAdikaraNAni // ] iti // spaSTAzcemA mAthAH / nayanaM manazcAprAptasyaiva vastunaH paricchedakAri, tena nayanaM rUpamaspRpTameva pazyati, nayanasya cAtmAgulena sAtirekaM yojanalakSamutkRSTato'pi viSayaparimANamAgame'bhihitaM, tenAprAptatvAvizeSe'pi parato na pazyati, AtmAGgulocchyAGgulapramANAgulabhedenAGgulaM trividhaM / tatrAcaM "jeNaM jayA maNUsA, tesi jaM hoi mANarUvaM tu // taM bhaNiyamihAyaMgula-maNiyayamANaM puNa imaM tu // 1 // " dvitIyaM tu "paramANU tasareNU , rahareNU aggayaM ca vAla- | ssa / / likkhA jUyA ya javo, aDaguNavivaDiyA kamaso // 2 // " ityAdigranthoktam, tRtIyaM tu-"ussehaMgulamegaM, havai pamANagulaM shssgunnN||tNcv duguNiyaM khalu, vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM ||3||aayNgulenn vatthaM, ussehapamANao miNasu dehAnaga-puDhavi-vimANAI, miNasu pmaannNgulennNti||4|| [ye yadA manuSyAsteSAM yad bhavati mAnarUpaM tu tadabhaNitamihAtmAzgula-maniyatamAnaM punaridaM tu||prmaannukhsrennuu, rathareNuragrakaM ca vaalsy||likssaa yukA ca yvo'ssttgunnvivrdhitaaHkrmshH|| utsedhAgulamekaM,bhavati pramANAgulaM shsrgunnm|| tadeva dviguNitaM khalu, vIrasyAtmAgulaM bhnnitm|| AtmAlgulena vastu, utsedha(dhAgula)pramANato minu dehm|| nagapRthvIvimAnAni, minu pramANAguleneti / / ] uktopapattipradarzikA ca bhASyagAthA yathA-"appattakAri nayaNaM, maNo ya, nayaNassa visyprimaannN|| AyaMguleNa lakkhaM, airitaM joyaNANaM tu // 340 // " [aprAptakAri nayanaM manaca, nayanasya viSayaparimANam / AtmAgulena lakSamatiriktaM yojanAnAM tu // ] iti // nanu" ussehapamANo miNe dehaM" itivacanAdehasya tAvaducchyAGgula (yojitaH pAThaH) matijJAnaviSayamAna| nirUpaNapra| stAve'Ggulabhedatrikasya tadUgocara sya ca prdrshnm| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM| zrIjJAnA 12 rNava prkrnnm|| MONISHALAUR pramANatvaM siddhameva, dehagrahaNasyopalakSaNatvAttatrasthamindriyaM tadviSayazca gRhyata iti cakSuSastadviSayasya cocchyAGgulapramANameyatve. nAtmAGgulena nayanaviSayaparimANakathanamayuktamiti cet,na, dehagrahaNasyopalakSaNArthatvAsvIkAreNa dehasyaivocchyAGgulapramANameyatve. nendriyaviSayaparimANasyAtmAGgulenaiva meyatvAta, taduktaM bhASyakRtA"naNu bhaNiyamussayaMgula-pamANao jIvadehamANAi / / dehapamANaM ciya taM, na u iMdiyavisayaparimANaM // 341 // " [nanu bhaNitamucchyA -gulapramANato jIvadehamAnAni // dehapramANameva tad, na tvindriyaviSayaparimANam ] iti, yujyate cendriyaviSayaparimANamAtmAGgulenaiva, na tu ucchyAGlena, yataH pazcArdhapaJcamadhanu:zatAdipramANAnAM bharatAdInAM cAyodhyAdinagaryaH skandhAvArazcAtmAGgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte niItAH, bharatacakravAdyAtmAgulaM ca pramANAGgulaM tad ucchyAGgulAtsahasraguNaM " ussehaMgulamegaM havai pamANaMgulaM sahassaguNaM" iti vacanAt, tatazcAyodhyAdinagaryaH skandhAvArazca utsedhAGgulena punaranekAni yojanasahasrANi bhavanti, evaJcAyudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM sarveSAmindrayaviSayasyochyAGgulameyatvapakSe na prAmoti, yataH zrotraM "bArasahiM joaNehiM, soyaM abhigiNhae saI" ityAdivacanAt dvAdazabhya eva yojanebhyaH samAgataM zabdaM zRNoti na parataH, uktapakSe ca etAni dvAdazayojanAni | kilocchyAGgulena mIyante, ata ucchyAGgulaniSpannebhyo'nekayojanasahasrebhyaH samAgataM bheryAdizabdaM kathaM zrotraM gRhNIyAt, iSyate ca bharatAdinagarIskandhAvAreSu tacchravaNam,ata AtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM notsedhAGgulenetisiddham , taduktaM bhASyakatA "jaM teNa pNcdhnnusynraai-visyvvhaarvoccheo|| pAvai sahassaguNiyaM, jeNa pamANaMgulaM tatto // 342 // " [ yattena paJcadhanuHzatanarAdiviSayavyavahAravyavacchedaH // prAmoti sahasraguNitaM, yena pramANAGgulaM ttH||] iti / / AHABHAIBAREIGNERASHIOS BI (yojitaH pAThaH) tRtIyastaraGgaH dehamyotsedhAGgalaprabhANatvAddehasthatvenendriyANAM tadvi Sayasya ca tanmeyatva mevocitamityArekAyA yuktyAdibhirapAkaraNam // // 73 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kizca dehasyAtmabhUtAnyapIndriyANi sarvANi nocchrayAGgulena mIyante yadA tadA kaiva kathA tadviSayANAmucchrayA Ggulameyatvasya, yataH sparzanendriyamekamucchrayAGgulena mIyate zeSANi tu dravyendriyANyAtmAGgulenaiva mIyante, triganyUtAdimAnAnAM yugaladharmiNAM jihvendriyAdimAnasyocchrayAGagulena grahaNe kSuraprAkAratayoktasya jihvendriyasya vizAladehAnusAritvena vizAlamukhagatatvena vizAlasyAGgula pRthaktvalakSaNo vistAro gRhyeta, evaJcAtyalpatayA sarvAmapi jihvAM na vyApnuyAt, tadavyAptau ca sarvayA jihvayA rasavedanalakSaNo vyavahAro na ghaTeta, tasmAdAtmAgulenaiva jihvAdimAnaM ghaTata iti, taduktaM bhASyakRtA "iMdiyamANevi tayaM, bhayaNijjaM jaM tigAuAI || jibhidiyAimANaM, saMvavahAre virujjhejjA // 343 ||" [indriyamAne'pi tad bhajanIyaM yat trigavyUtAdInAm / jihvendriyAdimAnaM saMvyavahAre virudhyeta / / ] iti, cakravarti bharatanagaryAdiSu bheryAdizabdazravaNavyavahArasya yugaladharmiNAM rasavedanavyavahArasya cAbhAvaprasaGgenendriya viSaya parimANasyendriyaparimANasya nocchrayAGgulameyatvaM kintvAtmAGgulameyatvameveti vyavasthitau " usseha pamANao miNe deha" ityatra dehazabdena dehamAnameva pArizeSyAd gRhyate, kiJca parasyendriyatadviSayaparimANayorucchrayAGgulamitatve'rthApattireva pramANaM na tvAgamavacanaM, Agame tu " icceeNaM ussehaMgulappamANeNaM neraia - tirikkhajoNiya - maNussa - devANaM sarIrogAhaNAo miaMti " [ ityetenocchrayAGgulapramANena nairayikatiryagyonikamanuSyadevAnAM zarIrAvagAhanA mIyante ] ityasmin zarIrAvagAhanaivocchrayAGgulameyatvenoktA na tvindriyaviSayaparimANaM, tatastadAtmAGgulenaiveti, tadAha bhASyakRt - " taNumANaM ciya teNaM, havija bhaNiyaM sue vi taM caiva // eeNa dehamANAI, nArayAINa mijaMti / / 344 // " [ tanumAnameva tena bhaved bhaNitaM zrute'pi tadeva // etena dehamAnAni, nArakAdInAM mIyante // ] iti / nanu puSkaravaradvIpasya mAnuSottaraparvatadvidhAkRtasya avagbhAgavarti ( yojitaH pATha: ) dehasparzane - ndriyayorevotsedhAGgu lameyatva manyendriya tadviSayA NAmAtmAGgu labhyatvaM vyavasthApitam // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa bhIvAnA pNcprkrnnm|| // 74 // (yojitaH nyadhaiM mAnuSottarasannidhAvutkRSTe divase karkaTakasaMkrAntyAmudaye'stamaye ca sAtirekairekaviMzatilauryojanAnAM vyavasthitaM sUrya manu- pAThaH)tRpyAH pazyanti, yaduktaM "sIyAlIsasahassA, do ya sayA joyaNANa tevaDhI / / egavIsa saTThibhAgA, kakkaDamAimmi peccha narA // 1 // " tIyastaraGgaH [ saptacatvAriMzatsahasrANi dve zate yojanAnAM triSaSTiM / ekaviMzatiM SaSTibhAgAnkarkAdau prekSante narAH] iti, yathAna tathA nayanavipuSkarAH'pi mAnuSottarasamIpe pramANAGgulaniSpannaiH sAtirekaikaviMzatiyojanalakSairvyavasthitamAdityaM tatra dine tanivAsino SayapramANa lokAH samavalokayanti, taduktam-" egavIsaM khalu lakkhA, cautIsaM ceva taha sahassAI // taha paMca sayA bhaNiyA, sya yathA5 satta sAe airittA // 1 // iti nayanavisayamANaM, pukkharadIvaddhavAsimaNuANaM / / puvveNa ya avareNa ya, pihaM pihaM hoi 15 sUtrAmihi nAyavvaM // 2 // " iti / [ ekaviMzatiH khalu lakSANi catustriMzadeva tathA sahasrANi // tathA pazca zatAni bhaNitAni sapta- tatvaM tathA triMzatAtiriktAni // iti nayanaviSayamAnaM puSkaradvIpArdhavAsimanujAnAm // pUrveNa cApareNa ca pRthak pRthak bhavati jJAtavyam // ] tmotsedhAtasmAnnayanendriyasya sAtirekayojanalakSasvarUpaM viSayaparimANaM yathA prajJApanAdisUtre bhihitaM tathA''tmAGgulotsedhAgula galapramANApramANAGgulAnAmekenApi gRhyamANaM na yuktaM, pramANAGgulaniSpannasyApi yojanalakSasya taniSpannasAtirekaikaviMzatiyojanalakSebhya nyatamenAekaviMzatitamabhAgavartitvena bRhadantaratvAta, tasmAdakatra sAtirekaM lakSama, anyatra tu sAtirekaikaviMzatilakSANi yojanAnAM nayana pi na yukta sya viSayapramANaM truvataH sUtrasya pUrvAparavirodhaH, tadAha bhASyakRt-"lakkhehiM ekkavIsAe, sAiregehiM pukkharaddhammi / / udaye tvamityApecchanti narA, sUra ukkosae divase // 345 // nayaNidiyassa tamhA, visayapamANaM jahA suebhihiyaM // AussehapamANaM-gulANa zaGkanam // ekaNa vi na juttaM // 346 // " [lakSerekaviMzatyA, sAtirakaiH puSkarArdhe // udaye prekSante narA, sUryamutkRSTa / / 74 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikSepaH, divase // nayanendriyasya tasmA-dviSayapramANaM yathA zrute bhaNitam // AtmotsedhapramANA-kulAnAmekenApi na yuktam // ] (yojitaH itIti cet, na, sAtirekayojanalakSaM nayanaviSayapramANaM pratipAdayataH sUtrasyAbhiprAyAparijJAnAta, tathAhi-svayaM tejorUpaprakAzarahi- pAThaH) tatvAtparaprakAzanIye parvatagartAdivastunyeva sAtirekayojanalakSaM nayanaviSayapramANaM, na tu svayameva tejoyuktatvena prakAzye candrArkA- | sUtrAbhimAdike prakAzake vastuni, tatra tvaniyama eva, "vyAkhyAnato vizeSapratipatti tu sandehAdalakSaNam" iti nyAyAd vyAkhyAnAtsUtraM dayopavarNanenoviSayavibhAgena dharaNIyaM na tUbhayapakSoktimAtrabhramitastadvirodha udbhAvanIyaH, taduktaM-" jaM jaha sutte bhaNiya, taheva jai taM viyA ktAzakAlaNA natthi / / kiM kAliyANuogo, divo diTippahANehiM // 1 // " [yadyathA sUtre bhaNitaM, tathaiva yadi tad vicAraNA nAsti / / kiM kAlikAnuyogo, dRSTo dRSTipradhAnaH] // iti, idamevAtra pratividhAnamupAdade bhASyakAra:-"suttAbhippAo'yaM, payAsaNijje tayaM na pravibhajya u payAse // vakkhANao viseso, na hi sNdehaadlkkhnnaa||347||"[suutraabhipraayo'yN. prakAzanIye tana tu prakAze // vyAkhyAna to vizeSo, nahi sandehAdalakSaNatA // ] iti / zrotraM meghagarjitAdizabdamutkRSTato dvAdazayojanebhyaH samAyAtaM gRhNAti, ghrANarasasparza zrotrAdivinAnIndriyANi tu gandharasasparzalakSaNamarthamutkarSato navayojanebhyaH prAptaM gRhanti, ataH parato'pyAyAtaM zabdAdikametAni na gRhanti, SayaparimANayathA prathamaprAvRSi meghagarjitAdiviSayazzabdaH prathamameghavRSTau satyAM mRttikAdigandhazca dUrAdapyAgato gRhyamANaH samanubhUyate pradarzanaJca // tathaiva dAdAgatAnAM gandhadravyANAM raso'pi rasanayA sambandhe sati kenacid gRhyata eva, ata eva kaTukasya tIkSNAdervA vastunaH | sambandhI ayaM gandha iti vaktAro bhavanti, dAdapi saritsamudrAdemadhyenAyAtasya vAtAdeH sparzo'pi zItAdiranubhUyata eva, | tadAha bhASyakAra:-"bArasahiMto sonaM, sesAI navahiM joynnehito|| givhaMti pattamatthaM, etto parao na giNhaMti // 348 // " SAGAR Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KAGE EMI pApa caraH, tA" [dravyANAM mandapariNAmodaragrAhakasya jaghanyanAGgulamayatatvAbhAvAtkeva (yojitaH savivaraNaM 14 [dvAdazabhyaH zrotraM, zeSANi navamyo yojanebhyaH / gRhNanti prAptamartha-mitaH parato na gRhNanti // ] iti|| dvAdaza-navayojanebhyaH parataH pAThaH) samAgatAni zabdagandhAdidravyANi mandapariNAmabhAvena svasvajJAnAnukUlapariNAmAnAsAdanato na zrotraghrANAdivijJAnaM janayanti tRtIyastazrIjJAnAzrotrAdIndriyANyapi tathAvidhasAmarthyAbhAvAna parataH samAgatAni zabdAdidravyANi gRhItvA svavijJAnaM janayanti, tadidaM viSa zrotrAdIyaparimANamutkRSTata indriyANAM jJeyaM, jaghanyena tu nayanabhinnendriyANAM asaGkhyAtatamAdagulAsaMkhyeyabhAgAdAgato viSayo grahaNagoprakaraNam // ndriyaviSaya caraH, taduktaM bhASyakRtA"davvANa maMdapariNA-mayAe parao na iMdiyabalaMpi // avaramasaMkhejjaMgula-bhAgAo nayaNavajjANaM // 75 // primaannmu||349||" [dravyANAM mandapariNAmatayA, parato nendriyabalamapi // aparamasaMkhyeyAMgula-bhAgAd nayanavarjAnAm / / ] kRSTato vi. nayanasya tvatisannikRSTAJjanazalAkAderagrAhakasya jaghanyenAGgulasaGkhyeyabhAgAdviSayaparimANaniyamaH, manasastu mRrtAmUrtasama- 6 bhAgenopadastaviSayakasyAniyamena dUre Asanne ca pravartamAnasya pudgalamAtranibandhaniyatatvAbhAvAtkevalajJAnavannAstyeva viSayaparimANam, pudga- zya jaghanyena lamAtranibandhaniyatazrotrAdIndriyaprabhavayomatizrutajJAnayorapi viSayaparimANasya sadbhAvAnna tAbhyAM vyabhicAra iti bodhyam, taduktaM 18| tadupadarzita bhASyakRtA" saMkhejaibhAgAo. nayaNassa, maNassa na visayapamANaM / / poggalamicanibandhA-bhAvAo kevalasseva // 350 / " C nayanasya tatra [saMkhyeyabhAgato nayanasya, manaso na viSayapramANam / / pudglmaatrnibndhaa-'bhaavaatkevlsyev|| iti, zrotrasya prAptakAritve'yamapi vizeSaH, ma 6 naso viSaya. vizeSo jJeyaH, yaduta, bhASakasyAnyasya vA bheryAdeH samazreNivyavasthitaH zrotA bhASakabheryAdisambandhinaM bhASakotsRSTazabdadravyANi | parimANAtadvAsitA'pAntarAlasthadravyANi cetyevaM mizraM zabdadravyarAziM zaNoti na tu vAsakaM vAsyameva vA kevalam, vizreNivyavasthitaH 18 niyamaH zrI. zrotA tu bhASakotsRSTazabdadravyaiH bheryAdizabdadravyairvA vAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyANyeva zRNoti, na tu bhASakAdhu ne vizeSA| ntarazca // / / 75 // SHAREKAR R Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LARS tsRSTAni, teSAmanuzreNigAmitvena vidiggamanAsambhavAta, kubyAdipratighAtato'pi na teSAM vidikSu gamanamatisUkSmatvAta, leSTrAdivAdaradravyANAmeva tato vidikSu gamanAt, nisargasamayAnantarazca samayAntareSu teSAM bhASApariNAmenAnavasthAnAdeva na svato vidikSa gamanasambhavaH "bhASyamANaiva bhASA bhASA, bhASAsamayAnantaraM bhASA'bhASeva" itivacanAt, dvitIyAdisamayeSu bhASAdravyairvAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyAntarANyeva bhASA tAmupAdAyaiva " cauhi samayehi logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo" iti vacanapravRttiraviruddhA, samazreNivyavasthitaH zrotA vaktRnisRSTaM zandaM zRNoti, vizreNisthaH tadvAsitAni dravyANi dvitIyasamaye vidikSu gatAni zabdasvabhAvamApannAni zRNotItyevaM samayabhede'pi tadanupalakSaNamatisaukSmyAt / ghrANAdIndriyagrAhyANAM mizrasvabhAvAnAM gandhAdidravyANAM bAdaratvenAnuzreNigamananiyamo nAstIti, taduktaM niyuktikRtA "bhAsAsamaseDhIo, saI jaM suNai mIsayaM suNai / vIseDhI puNa saI, suNei niyamA parAghAe // 351 // " iti, bhAsAsamaseDhIo iti gAthArthopolakaM bhASyagAthAtrayaM yathA "seDhI paesapaMtI, vadato savvassa chaddisiM tAo / jAsu vimukkA dhAvai, bhAsA samayammi paDhamammi // 352 // bhAsAsamaseDhiThio, tambhAsAmIsiyaM suNai sadaM // taddavvabhAviyAI, aNNAI suNai vidisattho // 353 // aNuseDhIgamaNAo, paDidhAyAbhAvao'nimittAo // samayaMtarANavatthA-Nao ya mukkAI nasuNei // 35 // " [bhASAsamazreNItaH, zabdaM yaM zRNoti mizrakaM zRNoti / vizreNiH punaH zabda, zRNoti niyamAtparAdhAte ||shrenniH pradezapaMktirvadataH sarvasya SaTsu dikSu taaH|| yAsu vimukto dhAvati bhASAsamaye prathamasmin // bhASAsamazreNisthitastadbhASAmizritaM zRNoti zabdam // tadvyabhAvitAnyanyAni, zRNoti vidikasthaH // anuzreNigamanAtpratighAtAbhAvAdanimittAt // samayAntarAnavasthAnAca muktAni na zRNoti // ] // iti // vyktaarthmdH|| AASARGICARK (yojitaH pAThaH) zrotraviSaya zabdato ghANAdiyA. 9 hyagandhAdInA manuzreNigamananiyamAbhAvo vizeSa uppaaditH| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM savivaraNaM bhIvAnA (yojitaH pAThaH) / tRtIyasta prkrnnm|| // 76 // RERABADASACRECIES vAgdravyANAmAdAnotsargAvevam, sarva eva vaktA kAyikena yogena zabdadravyANi gRhAti vAcikena ca yogena nisRjati, pratisamayaM gRhNAti muzcati ceti, uktaM ca niyuktikRtA"giNhai ya kAieNaM, nisiraha taha vAieNa joeNaM / / egaMtaraM ca giNhai, nisirai egaMtaraM ceva // 355 // " iti, vivecitA ceyaM gAthAtrayeNa bhASyakRtA, tadyathA-"givhija kAieNaM, kiha nisiraha vAieNa joeNaM // ko vAdhyaM vaijogo, kiMvAyA, kAyasaMraMbho // 356 // vAyA na jIvajogo, poggalapariNAmao rasAinca // na ya tAe nisirijai, sa cciya nisirijjae jmhaa||357||ah so taNusaraMbho, nisirai to kAieNa vttvv||tnnujogvises ciya, maNa-caijogatti jamadoso ||358||"[gRhnnaati ca kAyikena, nisRjati tathA vAcikena yogena / / ekAntaraM ca gRhNAti nisRjatyekAntarameva / / gRhIyAtkAyikena kathaM nisRjati vAcikena yogena / ko vA'yaM vAgyogaH kiM vAgvA kaaysNrmbhH|| vAga na jIvayogaH, pudgalapariNAmato rasAdiriva ||n ca tayA nisRjyate, saiva nisRjyate yasmAt / / atha sa tanusaMrambho, nisRjati tataH kAyikena | vaktavyam / tanuyogavizeSAveva manovAgyogAviti yadadoSaH] atra sArdhagAthAdvayaM parapraznarUpaM tadanantaramuttaram , atra cetthaM bRhadvRtti:-"atra paraH prAha-nanu 'giNhai ya kAieNaM' iti yaduktaM tanmanyAmahe, yato gRhNIyAt kAyikena yogena vAndravyANi bhASakA, nedamayuktaM kAyavyApAramantareNa tadgrahaNAyogAt, yatpunaruktaM 'nisirai taha vAieNa joeNaM' iti tadetannAvagacchAmaH, yataH kathaM nAma nisRjati vAcikena yogena, gRhyamANAyA vAco jIvavyApArarUpayogAbhAvAnnaitad ghaTata ityarthaH, iti saMkSepeNoktvA vistarAbhidhitsayA prAha-ko vA'yamityAdi, vetyathavA, kimanena saMkSepeNa, vistareNApi pRcchAmaH, ko'yaM nAma vAgyAMgaH, yena nisRjatItyuktaM, kiM vAyatti vAgeva nisRjyamAnA bhASApudgalasamRharUpo vAgyogaH 1, kiMvA kAyasaMrammaH kAyavyApArasta matijJAnanirUpaNaprasaGke indriyaviSayamAnanirUpaNaM tatra ca shbddrvyaadaanossrgprkriyopvrnnnm|| // 76 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nisirai taha vAieNa jAyate, kintu tanuyogaviza nisargaheturvAgyogaH 2, iti vikalpadvayam , tatra prathamavikalpapakSaM nirAkurvAha-'vAyA na jIvajogo' ityAdi, yogo'tra (yojitaH zarIrajIvavyApAraH prastutaH, sa ca vAg na bhavati, pudgalapariNAmatvAttasyAH, rasagandhAdivat, yastu jIvavyApArarUpo yogaH sa I pAThaH) pudgalapariNAmo'pi na bhavati, yathA jIvAdhiSThitakAyavyApAraH, api ca na ya tAetti' na ca tayA vAcA kizcinnisRjyate, matijJAnatasyA eva nisRjyamAnatvAt, na ca karmaiva karaNaM bhavati, ato vAgeva vAgyoga iti prathamavikalpo na ghaTate, atha dvitIyamadhi- prasaGge indrikRtyAha- ahetyAdi' athAsau vAgyogastanusaMrambhaH kAyavyApAraH, tataH kAyikena nisRjati ityevameva vaktavyaM syAt, ataH yaviSayaprarUkimuktaM 'nisirai taha vAieNa joeNaM' iti, atrottaramAha 'taNujoga' ityAdi, nanu dvitIyavikalpa evAtrAGgIkriyate, kevalama paNaprastAve viziSTaH kAyayogo vAgyogatayA nAsmAbhiriSyate, kintu tanuyogavizeSAveva kAyavyApAravizeSAdeva manovAgyogAviSyete, yad | vAgyogamanoyasmAt, tato'yamadoSaH, na hi kAyiko yogaH kasyAzcidapyavasthAyAM zarIriNAM jantUnAM nivartate, azarIriNAM siddhAnAmeva yogayostatannivRtteriti, ato vAgnisargAdikAle'pi so'styeveti bhAvaH // 356, 357, 358 // paramArthatassarvatra kAyikasya yogasya 6ttvnirnnvH|| sadbhAve'pyupAdhibhedAdhogatrayavibhajanaM nAnupapanna, tathAhi, yena saMrambheNa manovAradravyANAmupAdAnaM karoti sa kAyiko yogaH, yena tu saMrambheNa vAgdravyANi muJcati sa vAgyogaH, yena ca manodravyANi cintAyAM vyApArayati sa mAnasiko yoga ityevamapAdhibhedAtridhA vibhaktaH kAyiko yogaH,tadAha bhASyakRt "kiM puNa taNusaMrambheNa,jeNa muMcai sa vaaiojogo||mnnnni ya sa mANasio, taNujogo ceva ya vibhtto||359||" [kiM punastanusaMramyeNa, yena muJcati sa vAciko yogH| manyate ca sa mAnasika-stanuyoga eva ca 8. vibhaktaH // ] iti,anumAnAcca manovAgyogobhayasya tanuyogarUpatvaM,prayogazca,manovAgyogau kAyayogasvarUpau,kAyenaiva tadravyagrahaNAt | jantUnAM nivartate, azA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA rNavaprakaraNam / / // 77 // prANApAnavaditi, na ca dRSTAntAsiddhiH, prANApAnavyApArasya tanuyogatvAbhAve yoga catuSTayaprasaGgAt, tadidamAha bhASyakRt " taNujogo cciya maNa-vaha-jogA kAraNa davvagahaNAo || ANApANavva na ce, tao vi jogaMtara hoA || 360||" [ tanuyoga eva manovAyogI kAyikena dravyagrahaNAt / AnaprANavad na cetso'pi yogAntaraM syAt / / ] iti, tulye'pi tanuyogatve prANApAnayogasya na pRthaggrahaNaM manovAgyogayozca pRthaggrahaNamityatra lokalokottararUDhatayA vyavahAraprasiddhireva niyAmakaM, loke lokottare ca kAyikavAcika mAnasikayogAnAmeva trayANAM vyavahAro na prANApAnayogasya, tadidamuktaM bhASyakRtA " tulle taNujogate, kIsa va jogaMtaraM tao na kao // maNa - vaijogA va kathA, bhaNNai vavahArasiddhatthaM || 361 ||" [tulye tanuyogatve kasmAdvA yogAntaraM sa na kRtaH // manovAgyoga vA kRtau bhaNyate vyavahArasiddhayartham ||] iti, kAyakriyAtiriktaM svAdhyAyavidhAna- parapratyAyanAdikaM vAcaH, dharmadhyAnAdikaM manasazca viziSTaM sphuTaM phalaM yathopalabhyate naivaM prANApAnayorityasmAt kAraNAtprANApAnayogasya na pRthagvyavahAraH, kintu manovAgyogayoreva, jIvatya'sAviti pratItijananAdilakSaNaM phalaJca prANApAnayogasya na pRthagyogatvaprayojakaM, tathA si dhAvati valgatItyAdipratItiphalajananAdbhAvana valganAdivyApArasyApi pRthagyogatvaM prasajyeteti, tadAha bhASyakAraH " kAyakiriyAirisaM, nA''NApANaphalaM jaha vaIe / dIsaha maNaso ya phuDaM, taNujogabrbhataro to so // 362 // " [ kAyakriyAvyatiriktaM, nA''naprANaphalaM yathA vAcaH / dRzyate manasazca sphuTaM tanuyogAbhyantarastataH saH // ] iti, tanuyogAntargatatve'pi vAgyogamanoyogayorupAdhibhedena pRthagabhidhAnamityekaH pakSo vyAvarNitaH, asti cAtra svatantrAveva vAgyogamanoyogAviti tayoH pArthakyena vibhajanamiti dvitIyo'pi pakSaH / sa caiva - kAya vyApAragRhItena vAgdravyasamUhena sahakAriNA vAgnisargArthaM jIvasya vyApAro vAgyogaH, kAyavyA ( yojita: pATha: ) tRtIya staraGgaH // vAgyogamanoyogayosta nuyogatve'pi pathaggrahaNaM na prANApAnayogasya tathAtvamitya tra yuktirupadarzitA / // 77 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HE AAM AMUDARSHRECEMUSAHAk pAragRhItena manodravyasamUhana sahakAriNA vastucintanAya jIvasya vyApAro manoyogaH, prathamena parapratyAyanaM dvitIyena jina (yojitaH mRrtyAdicintanamityevaM svatantrAveva tau, yadyapi prANApAnadravyasAcivyAttanmocane jIvavyApAraH prANApAnayoga iti so'pi pAThaH) svAtantryeNa pRthag vyapadeSTuM zakyastathApi lokalokottararUDhavyavahArasiddhayartha tayoreva pArthakyenAbhidhAnaM na tu svatantrasyApi te svatantratvAprANApAnayogasyeti bodhyam , atrArthe gAthAdvayaM bhASyasya yathA-"ahavA taNujogAhia-vaidabvasamUhajIvavAvAro |so vaijogo deva vAgyobhaNNai, vAyA nisirijae teNaM // 363 // taha taNuvAvArAhia-maNadavvasamUhajIvavAvAro |so maNajogo bhaNNai,maNNai neyaM jao 18 gamanoyogateNaM ||364||"[athvaa tanuyogAhRta-vAgdravyasamUhajIvavyApAraH sa vAgyogo bhaNyate vAg nisRjyate tena / tathA tanuvyApArAhRta- yoH paarthmnodrvysmuuhjiivvyaapaarH| sa manoyogo maNyate, manyate jJeyaM yatastena / / ] iti, pratisamayaM gRhNAti muzcatItyevamekAntaraM gRhaNAti kyena vibhamuJcatItyetatsvarUpaM prAguktaM tatkathamityapekSAyAmucyate, yathaikasmAd grAmAdanyo'nantarito'pi lokarUDhyA grAmAntaramucyate, puruSA 14 janaM na tu mAdvA'nyaH puruSo'nantaro'pi puruSAntaramabhidhIyate tathehApi ekasmAtsamayAdanyaH samayo'nantaropi samayAntaramucyate NApAnayogatenAnusamayameva gRhNAti muzcati ceti siddhaM bhavati, taduktaM bhASyakRtA-" jaha gAmAo gAmo, gArmataramevamega egAo ||15tivicaar egaMtaraMti bhaNNai, samayAdaNataro samao // 365 // " [yathA grAmAd grAmaH, mAmAntaramevameka ekasmAt // ekAntaramiti bhaNyate, samayAdanantaraH samayaH // ] iti, ye tu manyante grahaNaM visarjanaM ca zabdadravyANAmekaikena samaye hAti muJcanAntaritamityekAntaramiti, teSAmevammananaM na yuktaM tathA sati antarA'ntarA vicchinnaratnAvalIrUpo dhvaniH syAta, evaJcAvicchedena tItyetadvizandagrahaNAnupapattiprasaGgaH, pratisamayagrahaNapratipAdakatvena pratisamayanisargapratipattitAtparyakasya " aNusamayamavirahiaM niraMtaraM cArazca // RECECARRC Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa bhIvAnA prkrnnm|| // 78 // gimhai" iti sUtrasya virodhazca, tadAha bhASyakAra:-"kaI egaMtariyaM, maSNantegaMtaraM ti tesi ca // vicchimAvaliruvA,hoi dhaNI,* (bojitaH suyaviroho ya ||36||"kecidekaantritN manyante, ekAntaramiti teSAM c|| vicchimAvalIrUpo, bhavati dhvaniH zrutaviroSavA] pAThaH) iti, nanu "saMtaraM nisiraha no niraMtaraM nisiraha, egeNaM samaeNaM giNDai, egeNa samaeNaM nisiraha" ityAdi prajJApanoktasUtramasma // tRtIyaH tpakSasamarthakamapi samastIti tatkathamucyate anusamayaM gRhNAti muJcati ceti cet, ucyate, anusamayagrahaNe'nusamayanisargo'pi yukta trnggH|| evaM gRhItasyAvazyamevAnantarasamaye nisargAta, na caivaM 'saMtaraM nisiraI' ityasyAsaGgatatA, viSayavibhAgena tadupapatteH, nisargo hi grahaNa anusamayaM mapekSya bhavati, yasmin prathamAdisamaye yAni bhASAdravyANi gRhItAni na tAni tasminneva grahaNasamaye nairantaryeNa nisRjati, kintu gRhAti mugrahaNasamayAdanantarasamaye nisRjati,yathA prathamasamayagRhItAnAM na tasminneva samaye nisargaH,kintu dvitIyasamaya eva, evaM dvitIyasamaya pati ceti gRhItAnAM tRtIyasamaye, tRtIyasamayagRhItAnAM caturthasamaye ityAdi, tadevaM grahaNApekSayA nisargaH sAntara eva, dvitIyAdiSu sarveSvapi siddhAnte pra. samayeSu nirantaraM tadbhAvAtsamayApekSayA tu nisargo nirantara eca,nAgRhItaM kadApi nisRjyata iti niyamAd grahaNaparatantratayA nisargasye | jJApanApATha virodhApati 'saMtaraM teNaM ti' prajJApanAyAM grahaNAntaritatvena nisarjanaM sAntaramuktaM, nAnisRSTaM gRhyata iti niyamasya tu prathamasamaye nisargamantare ttiparihANApi grahaNasadbhAvato'bhAvena svatantraM grahaNamiti viSayavibhAgena "saMtaraM nisiraI" ityupapadyate, 'na niraMtaraM' ityapi nirantarazabdasya reNa tattvosamazandaparyAyatvena na grahaNasamakAlaM nisRjati kiM tu pUrva pUrva gRhItamuttarottarasamayeSu nisRjatItyevaMparatayopapadyate " egaNaM papAdanam / / samayeNaM giNhai, egeNaM samayeNaM nisiraha" ityapi Ayenakena samayena gRhNAtyeva na nisRjati, dvitIyAdisamayAdArabhyaiva nisargasya bhAvAd, paryantavartinA tvekena samayena nisRjatyeva na tu gRhNAti bhASAbhiprAyoparamAdityevaM paratayA ekena pUrvapUrvasamayena // 78 // PRECASTAARAKSHRUGAT Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GORAKA gRhNAti, ekenottarottarasamayena nisRjatItyevamparatayA vopapadyata iti, tamimamartha pratipAdayati bhASyagAthAcatuSTayaM yathA"Aha, sue cciya nisirai, saMtariyaM na u niraMtaraM bhaNiyaM // egeNa jao giNhai, samayeNegeNa so muyai // 367 / / aNusamayamaNaM- tariyaM, gahaNaM bhaNiyaMjao vimukkho vi // jutto niraMtaro cciya, bhaNai, kaha saMtaro bhANao // 368 // gahaNAvekkhAe tao, niraMtara jammi jAI gahiyAI na vi tammi ceva nisirai, jaha paDhame nisiraNaM natthi // 369 / / nisirijai nAgahiyaM, gahaNatariyaMti saMtaraM teNaM // na niraMtaraMti na samayaM, na jugavamiha hoti pajAyA // 370 // " [Aha, zruta eva nisRjati, sAntaritaM na tu nirantaraM bhaNitam // ekena yato gRNAti, samayenakena sa muzcati // anusamayamanantaritaM, grahaNaM bhaNitaM yato vimokSopi // yukto nirantara eva, bhaNati kathaM sAntaro bhnnitH1|| grahaNApekSayA tako, nirantaraM yasminyAni gRhItAni // nApi tasminneva nisRjati, yathA prathame nisarjanaM nAsti // nisRjyate nA'gRhItaM, grahaNAntaritamiti sAntaraM tena // na nirantaramiti na samaya, na yugapadiha bhavanti pryaayaaH||]iti, grahaNAdejaghanyamutkRSTazca kAlamAnamevaM pratipattavyaM, tathAhi-grahaNanisargabhASA ityevaM trINyapi pratyeka jaghanyata ekasamayAni bhavanti, grahaNanisargobhayantu prathamasamaye grahaNaM dvitIyasamaye nisarga iti kRtvA dvisamayama, nisargAdabhede'pi bhASAyA bhASyamANaiva bhASA na tu gRhyamANeti nisargasyaiva bhASAtvaM na tu grahaNanisargobhayasyetyetatpratipattaye pRthagabhidhAnaM, ubhayasya bhASAtve dvisamayatvApattiH, grahaNasya tu bhASAvyutpattinimittAbhAvAdeva na bhASAtvaM, bhASAyAH pRthagagrahaNe tu kazcittadubhayasyApi yogyatayA bhASAtvaM pratipadyeta, tatra 'bhAsijamANA bhAsA' ityAgamavirodhaH, nisargabhASayorabhede'pi mandadhiyaH nisargakAlamAnAnuktibhramonmUlanArtha nisargasyApi pRthagvacanam, sarvANyapyetAni utkRSTataH pratyekamantarmuhUrvakAlaM ( yojitaH pAThaH) anusamaya gRhAti muca tItyetatsaMvAdakaM bhASyavacanaM grahaNAderjaghanya mutkRSTazca kAlamAnamupapAditam // R 14 E Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 79 // bhavanti, antarmuhUrtamapi mahAprayatnasya laghu bhavati alpaprayatnasya tu bRhatpramANaM bhavatIti, uktArthasaMvAdinyau bhASyasyeme gAthe" gahaNaM mokkho bhAsA, samayaM gaha-nisiraNaM ca do samayA // hoMti jahaNNaMtarao, taM tassa ca bIyasamayammi // 371 // gahaNaM mokkho bhAsA, gahaNavisaggA ya hoMti ukkosaM // aMtomuhutametaM payattabheeNa bheyo siM // 379 // [ grahaNaM mokSo bhASA samartha, graha - nisarjanaM ca dvau samayau // bhavanti jaghanyAntaratastat tasya dvitIyasamaye / grahaNaM mokSo bhASA grahaNavisargau ca bhavantyutkarSataH / / antarmuhUrtamAtraM prayatnabhedena bheda eSAm // ] iti, prathamasamaye grahaNameva caramasamaye nisarga eva, madhyasamaye tu dvAvapi bhavataH, ekasmin samaye kathaM tadubhayaM virodhAditi nAzaGkanIyam, yasyaiva yasmin samaye grahaNaM tasyaiva tasminneva samaye nisarga ityupagame syAdvirodhaH, na caivamupagamaH, kintu prathamasamaye yasya grahaNaM tasya dvitIyasamaye nisargo'nyasya ca tadAnIM grahaNamityevamuttarottarasamaye'bhyupagame viSayabhedena virodhAbhAvAt, ekasmin samaye upayogadvayasyaivAsambhavo na tu kriyAdvayasya " jugavaM do natthi uvaogA " itivacanAdAgame upayogadvayasyaiva yaugapadyaniSedho na tu kriyAdvayasya, "bhaMgiyasuyaM gaNato, vaTTai tivihe vijjhAmi " ityAdivacanena vAGmanaH kAyakriyANAmekatra samaye pravRttirabhyupagataiva, agulyAdisaMyogavibhAgakriyayoH, saMghAtaparisATakriyayoH, utpAdavyayakriyayozcaikatra samaye'nekasthAneSvAgame'nujJA vihitaiva tathA'dhyakSato'pi jinapratimAmarcayataH puMsaH ekasmin samaye karaNabhedena ghaNTikA calana dhUpadAnapratimAdivIkSaNastutipaThanAdInAM bahvInAmapi kriyANAM yugapat pravRttirdRzyata iti // tadAha bhASyakAraH " gahaNavisaggapayattA, paropparavirohiNo kahaM samae / samae do uvaogA, na hoja, kiriyANa ko doso // 373 // " [ grahaNavisargaprayatnau, parasparavirodhinau kathaM samaye 1 // samaye dvAvupayogau na bhavetAM kriyANAM ko doSa ( yojitaH pATha: ) grahaNAdermaghanyotkRSTakAlamAnopadarzane bhASya saMvAdaH eka samaye kriyA yaugapadyA virodhe bhASya saMvAdazva // 79 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (yojitaH pAThaH) audArika kriyAhAra kAnyatama zarIravAn bhASakaH sa. tyAdicatu iti, kAyikena yogena bhASApariNamanayogyAni dravyANi prathamasamaye gRhAtIti sAmAnyenopadarzitaM paramatra audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedena paJcavidheSu kAyeSu audArikavaikriyAhArakazarIreSu jIvapradezAH bhavanti nAnyatra, tairjIvapradezairjIvAbhinnairbhASaNAbhiprAyAdisAmagrIpariNAme sati bhASAparyAptimAn bhASako vAgdravyanikurambaM gRhItvA satyAM satyAmRSAM mRSAM asatyAmRSAM cetyanyanamA bhASAM bhASate nisRjati, tathA caudArikazarIravAn vaikriyazarIravAn AhArakazarIravAn vA jIvo grahAti muJcati ceti paryavasitam, taduktaM niyuktikRtA"tivihammi sarIrammi, jIva-paesA havaMti jIvassa ||jehi ugeNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 374 / orAliya veubviya-AhArao geNhai muyai bhAsaM // saccaM saccAmosaM, mosaM ca asaccamosaM ca // 375 / " [trividhe zarIre jIva-pradezA bhavanti jIvasya / / yaistu grahaNAti grahaNaM,tato bhASate bhASako bhaassaam|| audAriko vaikriyaAhArakaH gRhNAti muzcati bhASAm / satyAM satyAmRSAM mRSAM cAsatyAmRSAM ca // ] iti, tatra saddhayaH sAdhubhyo munibhyo hitA ihaparalokArAdhakatvena mukti prApikA athavA sadbhayo mUlottaraguNarUpebhyo guNebhyo jIvAdipadArthebhyo vAviparItayathAvasthitasvarUpaprarUpaNena hitA satyA & bhASA 1, viparItasvarUpA tu mRSAbhASA 2, tadubhayasvabhAvA satyAmRSA 3, yA tUktatritayalakSaNAnantarbhAvinI AmantraNAjJApanA diviSayo vyavahArapatitaH zabda eva kevalaH sA'satyAmRSA 4, etAzcatasro'pi bhASAH sabhedalakSaNodAharaNA dazavaikAlikaniyuktyAdikasUtrato'vaseyAH, tathA cAha bhASyakAraH "saccA hitA sayAmiha, saMto muNao guNA payatthA vA / / tavvivarIA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA // 376 // aNahigayA jA tIsu vi, saddo cciya kevalo asacamusA / eyA sabheyalakkhaNa-sodAharaNA jahA sutte||377||"[styaa hitA satAmiha, santo munayo guNAH padArthA vA // tadviparItA mRSA, mizrA yA tadubhayasvabhAvA / anadhi RALIACALCAREERICA bhaidAnyatamabhASAM gRhNA ti muJcatItyatra niyu ktigAthA| saMvAdaH sa| tyAdiniru kau bhASyasaMvAdazca // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA SABSC (yojitaH pAThaH) kasyacivakturbhASA catumissamayairloka vyA prakaraNam // // 8 // moti na sA kRtA yA tisRSvapi zabda eva kevalo'satyamRSA // etAH sabhedalakSaNa-sodAharaNA yathA sUtre // ] iti, audArikAdizarIravatA jIvena muktA bhASA samastamapi lokaM vyAmoti, tena dvAdazabhyo'pi yojanebhyaH parato gatirastyeva zabdadravyANAM, yathA svaviSayadvAdazayojanAbhyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthya, tathA bahirapi keSAzcicchandadravyANAM kRtsnalokavyAptAnAM,caturdazarajvAtmakA kSetralokazcaturmissamayaiH kasyacitsambandhinyA bhASayA pUryate, lokasya paryantavaha~saGkhyeyabhAge ca samastalokavyApinyA bhASAyA api caramAnto'saMkhyayabhAgo bhavati, tadidamAha zaGkAsamAdhAnAbhyAM niyuktikAra:-"kaIhiM samaehiM logo, bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya kaibhAe, kaibhAo hoi bhAsAe // 378 // cauhiM samayehiM logo, bhAsAe niraMtara tu hoi phuDo / logassa ya carimaMte, carimaMto hoi bhAsAe ||379||"[ktibhiH samayairloko bhASayA nirantaraM tu bhavati sphuttH,|| lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhaassaayaaH|| caturbhiH samayairloko,bhASayA nirantaraM tu bhavati sphuttH|| lokasya ca caramAnte caramAnto bhavati bhASAyAH] iti, sarvasyApi vakturbhASA na lokaM vyAmoti kintu kasyacideva, tathA hi-vaktA dvividhastatraikaH ukSatAdyupetatvena mandaprayatno vaktA sarvANyapi bhASAdravyANyabhinnAni nisRjati, anyastu nIrogatAdiguNastAvaprayatno vaktA bhASAdravyANi AdAnanisargaprayasnAbhyAM sUkSmakhaNDIkRtya muzcati,anantabhASAdravyaskandhAzrayabhUtakSetravizeSarUpAvagAhanA vargaNA asaMkhyeyA gatvA tato mandaprayatnavaktRnisRSTAnyabhinnAni bhASAdravyANi bhidyante, saMkhyeyAni ca yojanAni gatvA dhvaMsante, uktazca prajJApanAyAM bhASApade 'jAI abhinnAI nisirai, tAI asaMkhejAo ogAhaNAo gaMtA bheyamAvajaMti, saMkhijAI joyaNAI gaMtA viddhasamAgacchaMti" yAnitu mahAprayatno vaktA prathamata eva bhinnAni nisRjati tAni sUkSmatvAt bahutvAcAnantaguNavRddhayA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnu sarvasya tathetyasyopapAdakaMniyukti vacanaM tathA / prajJApanAvacanazca RIBE Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zhaakha-kha-kh UCKIECRUCTOBACKBAROO ( yojitaH vanti, zeSantu tatparAghAtavAsanAvizeSAdvAsitayA bhASayotpannabhASApariNAmadravyasaMhatirUpayA sarva lokaM nirantaramApUrayanti, uktazca pAThaH) "jAI bhinnAI nisirai tAI aNaMtaguNaparivaDDIe parivaDDamANAI loyaMta phusanti" iti, tadAha bhASyakAra:-"koI maMdapayatto, bhASayA nisirai sayalAI savvadavbAI / anno tivvapayaco, so muMcai bhiMdiuM tAI // 380 // gaMtumasaMkhejAo, avagAhaNavaggaNA abhi- lokapUrtI bAI / / 'bhijjaMti dhaMsaMti ya, saMkhijje joyaNe gaMtu // 381 // bhinnAI suhumayAe, aNaMtaguNavaDiAI logataM / / pAvaMti pUrayaMti ya, bhASyasaMvAbhAsAe niraMtaraM log||382||" [ko'pi mandaprayatno nisRjati sakalAni srvdrvyaanni|| anyastIvaprayatnaH, sa muzcati bhittvA taani|| da: kevalisagatvA'saMkhyeyA avagAhana-vargaNA abhinnAni // bhidyante dhvasante ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA / bhinnAni sUkSmatayA'nantaguNava- hai muddhAtadizA dhitAni lokaantm|praapnuvnti pUrayanti ca,bhASayA nirantaraM lokm]|| iti,daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthA- | caturbhissa| namatha tRtIye, lokavyApI caturthe c||1||ityaadigrnthokten kevalisamudghAtakrameNa caturbhiH samayaiH sarvo'pi loko bhASAdravyairApUryata 14 mayairlokapUraiti kecit,tribhiH samayaiH sarvo lokaH pUryata ityanye,tatraivaM kramaH-lokamadhyasthitena mahAprayatnabhASaNa muktAni bhASAdravyANi prathama- | Namiti mataM samaya eva SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti 'jIvasUkSmapudgalAnAmanuzreNigamanAt,' tato dvitIyasamaye ta eva SaT daNDAzcaturdizame tathA tribhikaikazo'nuzreNyA vAsitadravyaiH prasarantaH SaD manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu manthAntaraiH pUritaiH pUrito bhavati sarvo'pi lokA, samayairitisvayambhUramaNaparataTavartini lokAnte'lokasyAtyanta nikaTIbhUya bhASamANasya bhASakasya trasanADyA bahirvA catasaNAM dizAmanyata mataM tatkramamasyAM dizi bhASamANasya bhASakasya caturbhissamayairlokaH sarvo'pi puuryte| taduktaM bhASyakRtA "jaiNasamugdhAyagaIe,keI bhAsaMti zvetyubhayatra cauhi samaehi / / pUrai sayalo logo, aNNe uNa tIhi samaehiM // 383 // paDhamasamae ciya jao, mukkAI jati chadisiM tAI // bhASyasaM vaadH|| ataakh Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM mIbAnA (yojitaH pATha) lokAntava prkrnnm|| W GRICUCKOCKS bitiyasamayammi te ciya, cha iMDA hoti chammaMthA // 384 // maMthaMtarehiM taIe, samaye punehiM pUrio logo|| cauhi samaehi pUrai, logate bhAsamANassa // 385 // " [jainasamudghAtagatyA, kecid bhASante caturmiH samayaiH // pUryate sakalo loko'nye punanibhiH samayaiH // prathamasamaya eva yato muktAni yAnti SaTsu dikSu tAni // dvitIyasamaye ta eva, SaDdaNDA bhavanti SaDmanthAnaH // manthAntaraistRtIye samaye pUrNaiH pUrito lokaH // caturbhiH samayaiH pUryate lokAnte bhaassmaannsy||] iti / / atha lokAntavartinavasanADIbahirvyavasthitasya vA bhASakasya bhASAdravyaizcaturbhiH smyailokpuurnnN pratipAditaM trasanADIbahirvidigvyavasthitasya ca paJcabhiH samayairlokApUraNaM bhavati tadetatsarvaM kathaM milatIti cet, atrArthe savivaraNe bhASyagAthe eva tatsvarUpapradarzike pradazyete, tathAhi-"disivaTThiyassa paDhamo'tigame teceva sesayA tinni / / vidisi TThiyassa samayA, paMcAtigamammi jaM doNNi // 386 // " vyAkhyA-trasanADyA bahizcatasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasya prathamaH samayo'tigame nADImadhyapraveze bhavati / zeSasamayatrayabhAvanA tuM 'hoi asaMkhejaime bhAge' ityAdivakSyamANagAthAvRttau kathamiti cedityAdinA vakSyate / lokAnte'pi svayambhUramaNaparataTavartini catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasyordhvAdholokaskhalitatvAdbhASAdravyANAM prathamaH samayo'tigame lokamadhyapraveze, yastu samayAH zeSAstathaiva, sanADIbahirvidigvyavasthitasya tu bhASakasya bhASAdravyaiH sarvalokApUraNe paJca samayA lagantIti vishessH| kutaH' ityAha-'atigamammijaM doNNi tti' vidizaH sakAzAdbhASAdravyANi trasanADIbahireva prathame samaye dizi samAgacchanti, dvitIye tu lokanADImadhye pravizanti ityevaM yasmAdatigame nADImadhyapraveze dvau samayau lgtH| zeSAstu trayaH samayAzcatuHsamayavyAptivad draSTavyAH, ityevaM paJcasamayAH sarvalokApUraNe prApyanta iti // 386 // titrasanADI. bahirvyava. sthitavaktabhASAdravyaizcatussamaurlokapUraNaM trasanADIvahidisthitavaktRbhASayA paJcasamayai lokpuurnnmityupdrshnm // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zeSasamayatrayabhAvanArthaM 'hoi asaMkheahaMme bhAge ' ityAdi yaduktaM tadAha-kizca niyuktikRtA 'logassa ya kaibhAe kahabhAo hoi bhAsA' iti yatpratipAditaM tadvayAcikhyAsurbhagavAn bhASyakAra Aha " hoi asaMkhejaime, bhAge logassa paDhamabiiesa || bhAsA asaMkhabhAgo, bhayaNA sesesu samayesu / / 390 / / " vyAkhyA - caturdazarajjUcchritasya lokasyA'saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyA asaMkhyAtatama eva bhAgo bhavati / kadA 1, ityAha- prathamadvitIyasamayayoH / idamuktaM bhavati - trisamayavyAptau catuHsamayavyAptau, paJcasamayavyAptau ca prathamasamayadvitIyasamayayostAvad niyamena sarvatra lokAsaMkhyeyabhAge bhASA saMkhyeyabhAgalakSaNa eva vikalpaH sambhavati, nAnyaH / trisamayavyAptau hi prathamasamaye daNDaSaTkaM bhavati, dvitIyasamaye tu pad manthAnaH sampadyante / ete ca daNDAdayo dairyeNa yadyapi lokAntasparzino bhavanti, tathApi vaktRmukhavinirgatatvAttatpramANAnusArato bAhalyena caturaGgulAdimAnA eva bhavanti, caturAdIni cAGgulAni lokA saMkhyeya bhAgavarttinyeva / iti siddhavisamayavyAptau prathamadvitIyasamayayorloka saMkhyeyabhAge bhASA saMkhyeyabhAgaH / catuH samayavyAptAvapyetaditthamavagamyata eva prathamasamaye lokamadhyamAtra eva pravezAt, dvitIyasamaye tu vakSyamANagatyA daNDAnAmeva sadbhAvAditi / paJcasamayavyAptipakSe tu subodhameva, prathamasamaye bhASA dravyANAM vidizo dizyeva gamanAt dvitIyasamaye tu lokamadhyamAtra eva pravezAt / tasmAt tryAdisamayavyAptau sarvatra prathama - dvitIyasamayayorloka saMkhyeyabhAge bhASAyA asaMkhyeyabhAga eva bhavati / ' bhayaNA sesesu samaesuti' uktazeSeSu tRtIyacaturthapazcamasamayeSu bhajanA vikalparUpA boddhavyA, kvApi lokAsaMkhyeyabhAge sa eva bhASA saMkhyeyabhAga eva bhavati, ( yojitaH pATha: ) bhA pAyA: tri catuHpaJcasamayalokavyA tiSu prathama dvitIyasa mayayorlo kAsaMkhyeya bhAge bhASAsaMkhyeyabhAgasya niyamo 'nyatra tu bhajanetyupapAditam // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM zrIjJAnA gaMva BREAK prkrnnm|| // 82 kvacitpunarlokasya saMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, kvApi samastalokavyAptiH / tathA hi-trisamayavyAptau tRtIyasamaye bhASAyAH samastalokavyAptiH, catuHsamayavyAptivatIyasamaye tu lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyabhAgaH / kathaM 1, iti ced, ucyate-svayambharamaNapazcimaparataTavartini lokAnte trasanADIbahirvA pazcimadizi sthitvA bruvato bhASakasya prathamasamaye caturaGgulAdivAhalyo rajjudI| daNDastirazcInaM gatvA svayambhUramaNapUrvaparataTavartini lokAnte lagati, tato dvitIyasamaye tasmAddaNDAd gdhizcaturdazarajjUcchritaH pUrvAparatastirazvInarajjuvistRtaH parAghAtavAsitadravyANAM daNDo nirgacchati, lokamadhye tu dakSiNata uttaratazca parAghAtavAsitadravyANAmeva caturaGgulAdibAhalyaM rajjuvistIrNa daNDadvayaM vinirgatya svayambhUramaNadakSiNottaravartinorlokAntayorlagati / evaM ca sati caturaGgulAdibAhalyaM sarvato'pi rajjuvistIrNa lokamadhye vRttacchatvaraM siddhaM bhavati, tRtIyasamaye tU/dhovyavasthitadaNDAccaturdizaM prasRtaH parAghAtavAsitadravyasamUho manthAnaM sAdhayati, lokamadhyavyavasthitaH sarvatorajjuvistIrNAcchatvarAdhiHprasRtaH punaH sa eva sanADI samastAmapi pUrayati, evaM ca sati sarvApi sanADI udhiovyavasthitadaNDa- mathibhAvena tadadhikaM ca lokasya pUritaM bhavati / etaccatAvatkSetra, tasya saMkhyAtatamo bhAgaH / tathA ca sati catuHsAmayikyA vyAptestRtIyasamaye lokasya saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAH saMkhyAtatamo bhAga iti sthitam // pazcasAmayikyAstu vyAptestRtIyasamaye lokAsaMkhyeyabhAge bhASA'saMkhyeyabhAgaH / kutaH 1, iti cet, ucyate-tasyAM tasya daNDasamayatvAt , tatra ca saMkhyeyabhAgavartitvasya prAgeva bhAvitatvAditi / caturthasamaye catu:sAmayikyAM vyAptau manthAntarapUraNAtsamastalokavyAptiH / paJcasAmayikyAM tu vyAptau caturthasamaye lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, tasyAM tasya mathisamayatvAt, tatra (yojitaH pAThaH) bhASAyAsticatuHpaJcasamayalokavyAptiSu tRtIyasamayAdau bhajanAprakAra upvrnnitH|| RAKASHASKACCU / / 82 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REAAWAcces ca saMkhyeyabhAgavartitvasya prAgeva bhAvitatvAditiIpaJcamasamaye tu pazcasAmayikyAM vyAptau mnthaantraalpuurnnaatsmstlokvyaaptiriti|| evaM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu bhAvitA bhajanA, tadbhAvane ca vyAkhyAtaM 'bhayaNA mesesu samayesu' iti / etaca mahAprayatnavaktRnisRSTadravyApekSayaivoktaM, mandaprayatnavaktRnisRSTAni tu lokAsaMkhyeyabhAga eva vartante, daNDAdikrameNa teSAM lokapUraNA'sambhavAditi / atha yadyuktaprakAreNa tribhizcaturbhiH paJcabhizca samayairvAgdravyairlokaH pUryate tarhi caturdazapUrvavidA zrutakevalinA niyuktikAreNa bhagavatA bhadrabAhusvAminA 'cauhiM samaehiM logo, bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuddo|| iti kimiti nirdhArya catuHsamayagrahaNameva kRtamiti cet, satyam , tulAdaNDagrahaNanyAyena catuHsamayagrahaNAt trayANAM paJcAnAmapi samayAnAM grahaNasya niyuktikRtA vihitatvAdeva // vyavahAre yathA tulAdaNDamadhyabhAgagrahaNena tadAdyantabhAgayorapi grahaNaM vihitameva, evamatrApi vijJeyaM, sUtre'pyevaMvidho nyAyo dRzyate, yato bhagavataH sUtrasya vicitrA prvRttiH|| ukta-"katthai desaggahaNaM, katthai gheppanti giravasesAI / ukkamakamajuttAI, kAraNavasao NiuttAI // 388 // " [kutracid dezagrahaNaM, kutrApi gRhyante niravazeSANi // utkramakramayuktAni, kAraNavazato niyuktaani|| na caitAdRzadezanibandhaH zrute na dRSTo bhagavatyAmaSTamazate mahAbandhoddezake satyapi catuHsAmayike vigrahe trisAmayikasyaiva tasya nibandhAda, Aha ca-"causamayamajhagahaNe, tipaMcagahaNaM tulAimajjhassa // jaha gahaNe pajjaMta-ggahaNaM cittA ya suttagaI // 387 // " [catuHsamayamadhyagrahaNe, tripaJcagrahaNaM tulAdimadhyasya // yathA grahaNe paryantagrahaNaM citrA ca suutrgtiH||] nayU/dhogatadaNDAdanyadravyANAM parAghAto nAsti // " causamayaviggahe sati, mahallabandhami tisamayo jaha vA // mottuM tipaMcasamae, taha causamao iha Nibaddho // 389 // " [catuHsamayavigrahe sati mahAbandhe GARCARBHASKAR ( yojitaH pAThaH) caturbhissamayairmASAdravyairlokapUraNamitiniyuktikAranirdhAritacatussamayagrahaNato'pi tripaJcasamayavyAptyorlAbha uppaaditH|| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa bhIvAnA va // 83 // trisamayo yathA vA // muktvA tripaJcasamayAMstathA catuHsamaya iha nibaddhaH] yadi punarevaM vyAkhyAyate caturbhirapi samayairloko nirantaraM spRSTo vyApto bhavati, turapyartha evAnuktatripaJcasamayasamuccaye, tadepsitArthalAbho nyAyAzrayaNAdiprayAsaM vineti draSTavyaM, turevakArArtha eva, tasya ca nirantaramityatrAvyavahitAnvayo bhASayetyasya ca kasyacitsambandhinyA bhASayeti vivakSitamityapyAhuH, lokasya ca caramAnte sarvalokavyAptiviziSTAyA bhASAyAzcaramAnto bhavati ydaahuH|| "ApUriyammi loge doNha, vi logassa taha ya bhAsAe // carimaMte carimaMto, carime samayammi saJvattha // 391 // " [ApUrita loke dvayorapi lokasya tathA ca bhaassaayaaH|| caramAnte caramAntazcarame samaye sarvatra // ] atra vivakSayA''derapyantatvAccaramagrahaNamiti tu pakSadvaye'pi sammukham // 29 // atha jainasamudghAtagatyA caturbhiH samayairbhApAdravyairlokaH paripUryata ityAdezasyAnAdezatvaM khyApayitumAhasarvavedisamudghAta-gatiratra na yujyate // ekadA SaDdizAM vyAptiH, parAghAtena tatra yat // 30 // jainasamudghAtagatyA hi bhASAdravyANAM lokavyAptAvaGgIkriyamANAyAM prathamasamaye UrdhvAdhogAmyeva daNDaH syAnna tu Sadika iti pUrvapazcimadakSiNottaradikSu vidikSviva vaktRnisRSTadravyANAmagamanena parAghAtavAsitadravyANAmeva zravaNAnmizrazabdazravaNaM na syAt // zrUyate ca-"bhAsAsamaseDhIo, sadaM jaM suNai mIsaya suNai // 351 // " [bhASAsamazreNItaH zabdaM yacchRNoti mizrakaM zRNoti] ityAdAvavizeSeNa sarvAsu dikSu mizrazabdazravaNameveti / / atha vidikSu niyamena parAghAtavAsitazabdazravaNAbhidhAnAdikSvaniyamena tatparyavasyatItyaniyamopapAdanAya mizrazabdazravaNaM samabhidhIyata ityUrvAdhodizormizrazravaNamanyAsu ca dikSu parAghAtavAsitazravaNamiti vyAkhyAnato vizeSaH pratipadyata iti cet, na, yo dhUmavAn sonimAnityatreva bhASAsamazreNIto yaM zabdaM zRNoti taM mizra jainasamudghAtagatyA bhaassaadrvylokpuurnnmityaadeshsyaanaadeshtvkhyaapnm // AGARIKARAN UNSPIRS // 3 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zRNotItyatra yattacchabdAbhyAM niyamAbhidhAnAdaniyamAnupapatteH api cordhvAdhogamanasamaya eva bhASA caturdizamapyavizeSeNa zabdaprAyogyadravyANi parAhatya dvitIyasamaye manthAnaM sAdhayatIti tribhireva samayaistasyA lokavyAptiH sambhavati, na ca jIvapradezAnAmiva bhASAdravyANAmapi lokavyAptau prathamasamaye daNDo dvitIyasamaye kapATaM tRtIyasamaye manthAzcaturthasamaye cAntarAlapUraNamiti vAcyam || bhASAdravyANAM parAghAtasambhavenordhvAdhogamanottaraM dvitIyasamaye caturdikSvanu zreNigamanasamaye sarvataH parAghAtavAsitadravyANAM mathibhAvena kapATavyAghAtAt / na caiteSAM lokavyAptau caturdikSvanu zreNigamanaparAghAtasvabhAvebhyo'dhikaM niyAmakamasti kevalI tu dvitIyasamaye kevalajJAnarUpayecchayA guNadoSaparyAlocanAd bhavopagrAhikarmavazAtsvabhAvAd vA dvitIyasamaye manthAnaM na karoti kintu kapATameveti tasya catuHsAmayikI lokavyAptiH, acittamahAskandhastu visrasApariNAmenaiva lokamApUrayatIti dvitIsamaye tasya kapATamAtra bhAvAccatuHsAmayikI vyAptirviAsA pariNAmasya paryanuyogAnarhatvAd, athavA'sau nijapudgalaireva lokamApUravati, natu parAghAtenAnyadravyANAmAtmapariNAmaM janayatIti tasya catuHsAmayikyeva vyAptirnijapudgalajanye mathi nijapudgala - janya kapATasya hetutvAttaM vinA tadabhAvAda, Aha ca "na samugdhAyagaIe, mIsayasavaNaM mayaM ca daMDaMmi // jar3a to vi tIhiM pUrai, samaehiM jao 'parASAo / / 392 // jaiNe Na parAghAo, sa jIvajogo ya teNa causamao || heU hojjAhi tahiM, icchA kammaM sahAvo vA / / 393 / / khaMdho vi vIsasAe, Na parAghAo a teNa causamao / / aha hoja parAghAo, havija to so vi tisamaio || 394 || " [na samudghAtagatyA, mizrakazravaNaM mataM ca daNDe / yadi tato'pi tribhiH pUryate samayairyataH parAghAtaH // jaine na pr| ghAtaH, sa jIvayomazca tena catuH samayaH // heturbhavettatrecchA karma svabhAvo vA / / skandho'pi vivasayA na parAghAtazca tena ctuHsmyH| atha bhavetparAghAto jainasamu dUghAtagatyA bhASAdravyai kapUra - mityAde zasyADa nAdezatvakhyApanam // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA | prakArAntare|Na caturmisamarbhAiSAdravyairloka prakaraNam // // 84 // samaye pamanyAta dik // 30 ktyAgamakSa AAAAAACHAR bhavettataH so'pi trisaamyikH||] syAdetata-mathimAtra eva kapATaM kAraNamiti kapATaM vinA matho'bhAvAccatuHsAmayikyeva bhASAyA lokavyAptiyujyate, maivaM, madhyanukUlavistAre kapATasyeva parAghAtasyApi zaktatvAdubhayorapyekazaktimattvena mathihetutvAd ata evAparAghAtasya skandhasya lokavyAptau kapATApekSeti siddhAntaH, atha jAtasyaiva daNDasyaiva vistAre parAghAtaH kSamo natUtpadyamAnasya tasya na vodAsInadravyamAtrasyAnyathA dvitIyasamaya eva lokavyAptiprasaGgAt, na ca svabhAvamAtraM samayavilambaniyAmakamatiprasaGgAditi cet, tarhi prathamasamaye bhASAdravyANAM SaDdaNDAsta eva prasamarA dvitIyasamaye SaSmanthAnastRtIyasamaye cAntarAlapUraNamiti prAguktA vastusthitirabhyupagamyatA, aparAghAtadravyAvyAptAveva daNDakapATamanthAnahetutvAditi dik // 30 // prasagAdanAdezAntaraM dUSayati- daNDamekadizaM kRtvA, caturbhiH samayaiH pare // lokapUraNamicchanti, na ca yuktyAgamakSamam // 32 // pare pratyuta bhASAdravyANAM catubhiH samayairlokapUraNa imAM prakriyAmAhuH, prathamasamaye tAva dizi daNDo bhavati, dvitIyasamaye ca tatra manthAH, adhodizi punardaNDaM, tRtIyasamaye cordhvadizyantarAlapUraNamadhodizi tu manthAH,caturthasamaye tu tatrApyantarAlapUraNAlokavyAptiriti, tanmataM na yuktiM kSamate, anuzreNigamanasvabhAvAnAM pudgalAnAmekayaiva dizA gamanaM nAnyatretyatra niyAmakAbhAvAt, na ca vaktRmukhatAlvAdivyApArAbhimukhyameva niyAmakaM vizreNyabhimukhe bhASake vizreNAvapi gamanaprasagAt, paTahAdizabdapudgalAnAM vaktRmukhavyApAranirapekSatayA catu:samayAniyamaprasaGgAcca, na cAtra kazcidAgamo'pyasti yabalAttathAvyAptisvabhAvaH kalpayituM shkyet|| Aha ca-"egadisamAisamae, daMDa kAUNa cauhiM pUrei / / anne bhaNanti, pi ya, nAgamajuttirakama hoi // 395 // " [ekadikkamAdisamaye, daNDaM kRtvA caturbhiH pUrayati // anye bhaNanti tadapi ca nAgamayuktikSama bhavati // ] // 32 // rama puraNamityAcha dezasya vastu to'nAdezasya khaNDa nam // // 84 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadevaM saprasaGgaM vyAkhyAtaM bhedato matijJAnaM, atha tatparyAyAnabhidhitsurAha suit ca mImAMsA, mArgaNA ca gaveSaNA // saMjJA smRtirmatiH prajJA, sarvamAbhinibodhikam // 33 // hA'nvayavyatirekadharmagaveSaNA, apoho nizcayo, mImAMsA vimarzo'pAyAtpUrva IhAyAzcottaraH sambhavasampratyayaH, mArgaNamanvayadharmAnveSaNaM, gaveSaNaM vyatirekadharmAlocanaM, saMjJA'vagrahottarabhAvI mativizeSa eva smRtiH pUrvAnubhUtArthAnusandhAnam, matiH kathacidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiH, prajJA viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastuyathAtaccAlocanaM, sarvamidaM kathaJcidbhede'pyAbhinibodhikameva mantavyam / yadAha paramamuniH - [ niyuktigAthA] "IhA apoha vImaMsA, maggaNA ca gavesaNA // saNa saI maI paNNA, savvamAbhiNivohiyaM // 396 // " [IhA'poho vimarzo, mArgaNA ca gvessnnaa|| saMjJA smRtirmatiH prajJA, sarvamAbhinibodhikam || ] bhASyakRdapyAha - " hoi apoho'vAo, saI dhiI sandhameva mahapannA / / IhA sesA, savyaM idamAbhiNibohiyaM jANa / / 397 / / bhavatyapohopAyaH smRtirdhRtiH sarvameva matiprajJe // IhA zeSANi sarvamidamAminivodhikam ] atra matiprajJA'bhinibodhika buddhilakSaNAzcatvAraH zabdA vacanaparyAyAstairmatijJAnasAmAnyAbhidhAnAd, avagrahAdizabdAzcA'rtha paryAyAsta| dekadezAbhidhAnAdU, athavA sarveSAmapi vastUnAmabhilApavAcakAH zabdA vacanaparyAyAH, tadabhidheyArthasyAtmabhUtA bhedAstvarthaparyAyA; yathA kanakasya kaTakakeyUrAdayaH, tadAha - " mahapannAbhiNibohiya - buddhIo honti vayaNapajAA / jA oggahAisanA, te sabbe atthapaJjAyA / / 398 // " [ matiprajJAbhinivodhikabuddhayo bhavanti vacanaparyAyAH // yA avagrahAdisaMjJA te sarve arthaparyAyAH // ] nava paryAyAstAvad bhedA eva tannirUpaNaM cAtrAprakRtaM zabdamedAdarthamedabhramanirAsAya matiparyAyajJAnazabdAbhidhAnasyaivAtra 15 matijJAnaparyAyakathanaM IhAdInAmAbhinibodhi katve bhASya saMvAda: matiprajJAdInAM vacanaparyAya tvamavagrahAdInAmartha - paryAyava cetiprarUpaNam // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNaM bhIjJAnA na va prkrnnm|| MAKARAVASREKORS (yojitaH prakRtatvAta , yathA nyAyanaye "buddhirupalabdhirjJAnamitya'nantaram " iti sAMkhyAbhimatasya zabdabhedAdarthabhedasya nirA pAThaH) sAya jJAnaparyAyAbhidhAnam, ekarUpeNaikArthabodhakazabdadvayaM ca paryAya:, anyathA pRthivIghaTazabdayorapi paryAyatvavyavahAraprasa IhApohAgAditi, tathA ca kathamIhApohAdInAM matijJAnaparyAyatvamiti cet, satyaM-avagrahaNAdiyogArthabhede'pyavagrahAdizabdAnAM | donAM matimatisAmAnyapravRttikatvena paryAyatvAt yogArthabhedasyApi paryAyatvapratipanthitve ghaTakalazAdipadAnAmapi tatvaM na syAt , jJAnaparyAya na caivamavagrahehAdisaGkaraprasaGgaH, avagrahAdInAM sAmAnyA digrAhitve'pyavyaktavyaktatattadavabhAsavizeSeNa vizeSAt , nahi yathA- svasthAvagrabhRtamavagrahe sAmAnyamAtrArthasyAvagrahaNaM tathAbhUtamevehAyAM, kintu viziSTaM, viziSTataraM viziSTatamaM cA'pAyadhAraNayoH, yathAbhUtA 4 haNAditAcehAyAM maticeSTA tato viziSTatarA viziSTatamA cA'pAyadhAraNayoH, aviziSTatarA cA'vagrahe, arthAvagamanamapyapAyAdviziSTaM ratamyasya dhAraNAyAM, aviziSTamaviziSTatara cehAvagrahayoH, arthadhAraNamapyavagrahahApAyebhyaH sarvaprakRSTaM dhAraNAyAmiti // tadidamAha-xxx ca vvavasthA[iyAnevopalabdhoyaM granthaH,agretanaH samApti yAvatprabhUtatamo granthabhAgaH khaNDita iti tadbubhutsUnAM kiJciddiksUcakaprAyaM pradazyate] panam / sarva [savvaM vAbhiNibohiya-mihoggahAivayaNeNa sNghiy||kevlmtthvisesN,pi bhinnA ugghaaiiyaa||399|| [sarva vAbhinibodhika- | myAbhinimihAvagrahAdivacanena sagRhItam / kevalamarthavizeSa prati bhinnA avagrahAdayaH] athAvagrahehApAyadhAraNAnAmaviziSTaviziSTaviziSTatara- bodhikasyAviziSTatamArthapratipAdakatvena kathaM tattacchabdenAbhinibodhikaM sagRhyata iti cet, atrAha-aviziSTayaugikArthAzrayaNena sarveSAmapyeka | vagrahAdizavAcakatvenAbhinivodhikatve'virodhAt ! idamuktaM bhavati, avagrahaNamavagraha itivyutpattimAzritya sarvamapyAbhinivodhikamavagrahA,yathA bdena sama. hi, kamapyarthamavagnaho'vagRhNAti,tathehApi kamapyarthamavagRhNAtyeva, evamapAyadhAraNe api kamapyarthamavagRhIta iti sarvamapyAbhinivodhikaM hopapAdanaca R // 5 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AK ASAHAKAR sAmAnyenAvagraha ucyate / evamIhanamIhA maticeSTetIhAyA vyutpatti, avagamanamavAyo'rthAvagama ityavAyasya, dharaNaM dhAraNA arthasyA- FCI (yojitaH vicyutyAdisvarUpamiti dhAraNAyAzca vyutpattimavalambyASagrahApAyadhAraNAnAmapi maticeSTAvizeSarUpatvAtsAmAnyata IhAtve avagra- ___ pAThaH) hehAdhAraNAnAmapyarthA vagamAtmakatvAtsAmAnyato'pAyatve avagrahahApAyAnAM sAmAnyatoyadharaNasvarUpatvAddhAraNAtve na kazcidvirodhaH, 14 sarveSAmavana| yathaiteSAmavagrahAdInAM saGkaraprasaGgo na bhavati tathA prAgevopapAditaM pUjyairityalamatipallavitena / tadidamAha bhaassykaarH||"ugghnn- hAdInAM pramoragaho ti ya, avisimavaggaho tayaM savvaM // IhA jaM maiceTThA, maibAvAro tayaM svvN||40||avgmnnmvaaotti ya. atthAva- tyekamavanagamo tayaM havai savvaM // dharaNaM ca dhAraNatti ya, taM savvaM dhrnnmtthssaa||401||"[avgrhnnmvgrh iti, cAviziSTamavagrahastatsarvam / / hAditvaM tadIhA yada mticessttaa,mticyaapaarsttsrvm||avgmnmvaay iti cAvagamastad bhavati sarvam // dharaNaM ca dhAraNeti ca tatsarva dharaNama- |pasyAbhinirthasya athaivaM tattvabhedaparyAyAkhyAtasvarUpasyAsyAbhinivodhikajJAnasya samAsato jJeyabhedena cAturvidhyaM,yannandisUtraM "taM samAsao bodhikasya caunvihaM panna, taMjahA-davvao, khicao, kAlao, bhaavo| tattha davvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvadanvAI jJeyabhedena jANai na pAsaI" ityAdi [tatsamAsatazcaturvidhaM prajJaptaM tadyathA-dravyataH,kSetrataH, kAlato, bhaavtH|| tatra dravyata AbhinibodhikajJAnI cAturvidhye Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati] athAstu padArthAnAM dravyakSetrakAlabhAvabhinnatvena caturvidhatvAjJayacAturvidhyaM tato jJAna- nandisUtrasya caturvidhatve kimAyAtamiti cet, ucyate, jJAnantAvadviSayAdhInasattAka viSayamavagacchadeva jJAnaM jJAnatvamRcchati, tathA cAbhiniyo- saMvAdazca dhikamAdezena dravyAdibhedena caturvidhamapi viSayamavagRhAtIti viSayabhedena jJAnasyApi caturvidhatvaM siddham / tadAha-"taM.puNa caunvihaM ne-ya bheyao teNa jaM tduvutto| AdeseNaM savvaM,dabvAi caubvihaM muNai // 402 // " [tatpunazcaturvidhaM jJeya-bhedatastena yttdupyuktH|| A DAKI-Ekax Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa zrIjJAnA rNava prakaraNam / / // 86 // Adezena sarva dravyAdi caturvidhaM jAnAti / / ] nanu dravyAdicaturvidhamAbhinibodhi kajJAnI jAnAtItyuktaM tatkena svarUpeNa, na ca kiMjJAnasya jJAtavyaprakAra bhedo'stIti svarUpaM pRcchasIti vAcyaM jJAtavyaprakArasya dvaividhyAt, tathAhi, oghAdezo vibhAgAdezazca sAmAnyaprakAro vizeSaprakAraceti tadarthaH, ataH kena svarUpeNeti praznaH, atrottaraM, oghAdezena sAmAnyaprakAreNa, tathAhi dravya sAmAnyena asaMkhyeyapradezAtmako lokavyApako mUrtaH prANinAM pudgalAnAM ca gatyupaSTambhana heturdharmAstikAya ityAdinA sAmAnyaprakAreNa kiyatparyAyaviziSTAni SaDapi dharmAstikAyAdIni sarvadravyANi sAmAnyenAbhinivodhikajJAnI jAnAtIti tacama vibhAgAdezena vizeSa prakAreNa punaH sarvaiH paryAyaiH kevaliSTairavacchinnAni sarvadravyANi na jAnAti kevalajJAnAvaseyatvAtsarva paryAyANAmiti, evaM kSetramapi sarvasAmA nyataH kiyatparyAyAvacchinnaM sAmAnyAdezena jAnAti na vizeSAdezena sarva paryAyaviziSTaM, kAlamapi sarvAdvA rUpaM atItAnAgatavartamAna me datastrividhaM vetyAdirUpeNa, bhAvatastu sAmAnyena sarvabhAvAnAmanantabhAgaM, audayika kSAyi kaunazami kakSAyo samikAriNAmihAntrA paJcabhAvAnsAmAnyAdezena jAnAti na prtH| etAvata evAbhinivodhikaviSayatvAt / / iha kssetrkaalyo| sAmAnyena dravyAntargatatveSpi bhedena rUDhatvAtpRthagupAdanaM kRta / / sUtrArthatve vA''dezasya sUtrAdezataH zrutopalabdheSvartheSu sarvadravyAdiviSayaM matijJAnaM pravartate / na ca topalabdheSvartheSu grAhakatvena pravRttasya jJAnasya zrutajJAnatvameva nyAyyaM na matijJAnatvamiti sAmpratam, iha pUrva parikarmitamatezru rapi sAmpratamAbhinibodhikajJAnasya zrutopayogamRte tadupalabdheSvartheSu tadvAsanAmAtreNaiva pravRttatvAt yadavAdi, "putri suyaparikammiya-maissa jaM saMpayaM suyAIye" ityAdi, sarvamapyetaddbhASyakAro'pyAha - "Aesotti pagAro, ohAdeseNa sandavvAI || dhammatthi - kAiyAI, jANa na u savvabheeNaM // 403 || khetaM logAlogaM, kAlaM savvaddhamahava tividaM ti / / paMcodaiyAIe, bhAve jaM neyamevaiyaM (yojita: pAThaH) dravyAdi caturvidhamA bhinibodhi kajJAnI sAmAnyapra kAreNa sarvaM jAnAti na vizeSaprakA - reNa sarvami ti prapaJca tam / // 86 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRASTRIBE // 404 // Aesotti va sucaM, suobaladdhesu tassa mainANaM / pasarai tabbhAvaNayA, viNA vi suttAnusAreNa // 405 // " [Adeza itiprakAra oghAdezena sarvadravyANi / / dharmAstikAyikAdIni jAnAti na tu sarvabhedena // kSetraM lokAlokaM kAlaM sarvAddhAmathavA trividhamiti // paJcaudayikAdInbhAvAnyajjJeyamiyan / / Adeza iti vA sUtraM zrutopalabdheSu tasya matijJAnaM // prasarati tadbhAvanayA vinApi suutraanusaarenn|| tadevaM matijJAnasya tavabhedaparyAyanirUpaNaM dravyAdiviSayaprarUpaNaM ca pradarzitam // atha satpadaprarUpaNatAdibhirnavabhiranuyogadvArairmatijJAnaM vicAryate, anuyogadvArANi ca gatyAdimArgaNAbhedeSu vidhIyante, ataH pUrva dvArANi mArgaNAbhedAzcocyante tatra satpadaprarUpaNatA, dravyapramANaM, kSetraM, sparzanA, kAlA, antaraM, bhAgaH, bhAvaH, alpabahutvaM cIta navAnuyogadvArANi, anuyogo vyAkhyAnaM tasya dvArANIva dvArANi vyAkhyAnapurapravezamArgAH, mArgaNAzca 'gai iMdiya kAye' ityAdigAthoktAH, satpadAyanuyoga. dvArAvatArasthAnAni, eteSAM svarUpaM pratipadyamAnapratipannajIvAnAM mArgaNAvicAro'nuyogadvAravicArazca mahAbhASyatavRttyAdibhyo vizeSajijJAsunA'vadheyaH / tatra mahAbhASye SaDuttaracatuHzatatamagAthAta Arabhya tricatvAriMzadAdhikacatuHzatatamI yAvadaSTAtriMzatA gAthAbhissatpadaprarUpaNatAdibhiranuyogadvAraimatijJAnaM cintitm|| tataH SaTpaSTayuttarapaJcazatatamI gAthAM yAvatrayoviMzatya:dhikazatasaMkhyagAthAbhiH zrutajJAnaM nirUpitam // tato'STottarASTazatatamI gAthAM yAvadvicatvAriMzadadhikadvizatapramANAbhirgAthAbhiravadhijJAnaM prarUpitam // tato dvAviMzatyuttarASTazatatamI gAthA yAvaccaturdazabhirgAthAbhirmana:paryAyajJAnaprarUpaNA kRtA // tataH SaTtriMzaduttarASTazatatamI gAthAM yAvaccaturdazabhirgAthAmiH kevalajJAnaM nirUpitam // ] // nyAyavizArada-nyAvAcArya-mahopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNItaM truTitAvasthopalabdhaM zrIjJAnArNavaprakaraNaM smaaptm|| SAHARASHASARANEEA satpadaprarUpaNatAdyanuyogadvAraitijJAnaprarUpaNasya zruta jJAnAdInAM caturNA pratipattayemahA bhASyanirUpitapratiniyatagAthA nAM ca saMsU canam Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIjJAnabindu prakaraNam // // 87 // || iyatA jJAnArNavagranthavibhAgena matijJAnaprarUpaNamapyavaziSTamiti mutAdInAM tatvabubhutsApUraNAya pUjyapraNItameva tadIyaviSayavindurUpatvAnnAmnA zrI jJAna binduprakaraNamanyatra pUrva dvidhA mudritamadhyeta saMlagnatA satyApanAyeha prakAzyate // // atha zrIjJAnabindu prakaraNam // aindrastomanataM natvA, vIraM tattvArthadezinam // jJAnavinduH zrutAmbhodheH samyaguddhiyate mayA // 1 // tatra jJAnaM tAvadAtmanaH svaparAvabhAsako'sAdhAraNo guNaH, sa cAbhrapaTalavinirmuktasya bhAsvata iva nirastasamastAvaraNasya jIvasya svabhAvabhUtaH kevalajJAnavyapadezaM labhate / tadAhurAcAryA :- " kevalanANamaNataM, jIvasarUvaM tayaM nirAvaraNaM // " iti / taM ca svabhAvaM yadyapi sarvaMghAtikevalajJAnAvaraNaM kArasrtsnyenaivAvarItuM vyApriyate, tathApi tasyAnantatamo bhAgo nityA'nAvRta evAvatiSThate, tathAsvAbhAvyAt || (nandI sUtra ) 'sabvajIvANaM pi ya NaM avakharassa anaMtatamo bhAgo NiccugghADio ciTThaha, sovia jai AvarijjA, teNaM jIvo ajIvattaNaM pAvijA " iti pAramarSaprAmANyAt / ayaM ca svabhAvaH kevalajJAnAvaraNAvRtasya jIvasya ghanapaTalacchannasya khekhi mandaprakAza ityucyate / tatra hetuH kevalajJAnAvaraNameva / kevalajJAnavyAvRttajJAnatvavyApyajAtivizepAvacchinne taddhetutvasya zAstrArthatvAt / ata eva na matijJAnAvaraNakSayAdinApi matijJAnAdyutpAdanaprasaGgaH / ata eva cAsya vibhAvaguNatvamiti prasiddhiH / spaSTaprakAza pratibandha ke mandaprakAzajanakatvamanutkaTe cakSurAdyAvaraNe vastrAdAveva dRSTaM na tUtkaTe yAdAviti kathamatraivamiti cet, na, abhrAdyAvaraNe utkaTe ubhayasya darzanAt, ata evAtra (nandI ) "suTTha vi meghasamudae, hoMti pabhA caMdarANaM ||" ityeva dRSTAntitaM pAramarSe, atyAvRte'pi candrasUryAdau dinarajanIvibhAgahetvalpaprakAzavaJjIve'pyanyavyAvartakacai | maGgalaM jJAna nirUpaNe ke valajJAnasva rUpopadarza.. naM, jIvasva-bhAvasya jJAnasyAnantatamabhAgo ni tyAnAvRta e |vetyasya vya. vasthApanam / // 87 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tanyamAtrAvirbhAva Avazyaka iti paramArthaH / ekatra kathamAvRttAnAvRtatvamiti tvarpitadravyaparyAyAtmanA bhedAbhedavAdena nirloThanIyam / ye tu cinmAtrAzrayaviSayamajJAnamiti vivaraNAcAryamatAzrayiNo vedAntinasteSAmekAntavAdinAM mahatyanupapattireva, ajJAnAzrayatvenAnAvRtaM caitanyaM yattadeva tadviSayatayA'vRttamiti virodhAt / na cA'khaNDatvAdyajJAnaviSayaH, caitanyaM tvAzraya ityavirodhaH, akhaNDatvAdezcidrapatve bhAsamAnasyAvRtatvAyogAt, acidrUpatve ca jaDe AvaraNAyogAt / kalpitabhedenAkhaNDatvAdi viSaya iti cet, na, bhinnAvaraNe caitanyAnAvaraNAt / paramArthato nAstyevAvaraNaM caitanye, kalpitaM tu zuktau rajatamiva tatatrAviruddhaM, tenaiva cacivakhaNDatvAdibhedakalpanA 'caitanyaM sphurati nAkhaNDatvAd' ityevaMrUpA''dhIyamAnA na viruddheti cet, na, kalpitena rajatena rajatakArya vatkalpitenAvaraNenAvaraNa kAryAyogAt / 'ahaM mAM na jAnAmi' ityanubhava eva karmatvAMze AvaraNaviSayakaH kalpitasyApi tasya kAryakAritvamAcaSTe, ajJAnarUpakriyAjanyasyAtizayasyAvaraNarUpasyaiva prakRte karmatvAtmakatvAt, ata evAsya sAkSipratyakSatvena svagocarapramANApekSayA na nivRttiprasaGga iti cet, na, 'mAM na jAnAmi' ityasya vizeSajJAnAbhAvaviSayatvAt, anyathA mAM jAnAmItyanena virodhAt dRSTazvetthaM 'na kimapi jAnAmi' ityAdirmadhyasthAnAM prayogaH / kizva viziSTAviziSTayorbhedAbhedAbhyupagamaM vinA'khaNDatvAdiviziSTa caitanyajJAnena viziSTAvaraNa nivRttAvapi zuddha caitanya prakAzaprasaGgaH, viziSTasya kalpitatvAdaviziSTasya cAnanubhavAt, mahAvAkyasya nirgharma kabrahmaviSayatvaM cAgre nirloThayiSyAmaH / etena 'jIvAzrayaM brahmaviSayaM cAjJAnam' iti vAcaspatimizrAbhyupagamo'pi nirastaH / jIvabrahmaNorapi kalpitabhedatvAt, vyAvahArikabhede'pi jIvaniSThAvidyayA tatraiva prapazcotpattiprasaGgAt / na cAhaGkArAdiprapaJcotpattistatreSThaiva, AkAzAdiprapaJcotpattistu viSayapakSapAtinyA avidyAyA Izvare sa jJAnasya katha - tvAnAvRtatvaM, cinmAtrA zrayaviSayama jJAnamiti | vivaraNAcAmatasya jI. vAzrayaM brahmaviSayavA jJAnami tivAcaspa | timizramata sya ca khaNDa nam / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjJAnabindu prakaraNam / / 11 66 11 vena tatraiva yuktetyapi sAmpratam, ajJAtabrahmaNa evaitanmate Izvaratve'pyajJAtazukte rajatopAdAnatvavattasthAkAzAdiprapaJcopAdAnatvAbhidhAnAsambhavAt, rajatasthale hIdamaMzAvacchedena rajatAbhAvA'jJAnam, idamaMzAvacchedena rajatotpAdakAmeti tvayA kla zuktyajJAnaM tvadUraviprakarSeNa tathA, prakRte tu brahmaNyavacchedAsambhavAnna kiJcidetat, avacchedAniyamena hetutve cAha GkArAderapIzvare utpattiprasaGgAditi kimatiprasaGgena tasmAdanekAntavAdAzrayAdeva kevalajJAnAvaraNenAvRto'pyanantatamabhAgAvaziSTo'nAvRta eva jJAnasvabhAvaH sAmAnyata eko'pyanantaparyAyakImaritamUrtirmandaprakAzanAmadheyo nAnupapannaH, sa cApAntarAlAvA sthitamatijJAnAdyAvaraNakSayopazamabhedasampAditaM nAnAtvaM bhajate, ghanapaTalAcchannaravermandaprakAza ivAntarAlasthakaTa kuTyAdyAvaraNa vivarapravezAt // itthaM ca janmAdiparyAyavadAtmasvabhAvatve'pi matijJAnAdirUpamandaprakAzasyopAdhibhedasampAditasattAkatvenopAdhivigame tadvigamasambhavAnna kaivalyasvabhAvAnupapattiriti mahAbhASyakAraH, ata eva dvitIyApUrvakaraNe tAtrikadharma sannyAsalA kSAyopazamikAH kSamAdidharmA apyapagacchantIti tatra tatra ( yogadRSTisamuccayAdau ) haribhadrAcAryairnirUpitam / nirUpitaM ca yogayalakarmanirjaraNahetuphala sambandhaniyatasattAkasya kSAyikasyApi cAritradharmasya muktAvanavasthAnam / na ca vaktavyaM kevalajJAnAvaraNena balIyasAvarItumazakyasyAnantatamabhAgasya durbalena matijJAnAvaraNAdinA nAvaraNasambhava iti, karmaNaH svAvArthAvArakatAyAM sarvaghA tirasaspardha kodayasyaiva balatvAt, tasya ca matijJAnAvaraNAdiprakR tiSvapya viziSTatvAt / kathaM tarhi kSayopazama iticet, atreyamarhanmatopaniSadvedinAM prakriyA - iha hi karmaNAM pratyekamanantAnantAni rasaspardhakAni bhavanti, tatra kevalajJAnAvaraNa - kevaladarzanAvaraNA-'dya dvAdazakapAya - mithyAtve - nidralakSaNAnAM viMzateH prakRtInAM sarvaghAtinInAM sarvANyapi rasaspardhakA ni 1 anekAnta vAda eva jJA nasvabhAva syAvRtatvA nAvRtasvopa pattiH, manda prakAzasya tasya nAnA tvaM kSayopazamaprakriyopa kramazca // // 88 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAEKAKKAREAK sarvaghAtInyeva bhavanti, uktazeSANAM paJcaviMzatighAtiprakRtInAM dezaghAtinInAM rasaspardhakAni yAni catuHsthAnakAni yAni ca tristhAnakAni tAni sarvaghAtInyeva, dvisthAnakAni tu kAnicit sarvaghAtIni kAnicicca dezaghAtIni, ekasthAnakAni tu sarvANyapi dezaghAtInyeva / tatra jJAnAvaraNacatuSkadarzanAvaraNatrayasaJcalanacatuSkAntarAyapazcakapuvedalakSaNAnAM saptadazaprakRtInAmekadvitricatuHsthAnakarasA bandhamAzritya prApyante, zreNipratipattervAgAsAM dvisthAnakasya tristhAnakasya catuHsthAnakasya vA rasasya bandhAt / zreNipratipattau tvanivRttibAdarAddhAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSvatyantavizuddhAdhyavasAyenAzubhatvAdAsAmekasthAnakarasasyaiva bandhAta, zeSAstu zubhA azubhA vA bandhamadhikRtya dvisthAnakarasAstristhAnakarasAzcatuHsthAnakarasAzca prApyante, na kadAcanApyekasthAnakarasAH / yata uktasaptadazavyatiriktAnAM hAsyAdyAnAmazubhaprakRtInAmekasthAnakarasavandhayogyA zuddhirapUrvakaraNapramattApramattAnAM bhavatyeva na, yadA tvekasthAnakarasavandhayogyA paramaprakarSaprAptA zuddhiranivRttivAdarAddhAyAH saMkhyeyebhyo bhAgebhyaH parato jAyate, tadA bandhameva na tA AyAntIti // na ca yathA zreNyArohe'nivRttivAda rAddhAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSu parato'tivizuddhatvAnmatijJAnAvaraNAdInAmekasthAnakarasabandhaH, tathA kSapakazreNyArohe sUkSmasamparAyasya caramadvicaramAdisamayeSu vartamAnasyAtIvavizuddhatvAt kevaladvikasya sambhavadvandhasyaikasthAnarasabandhaH kathaM na bhavatIti zaGkanIyam / svalpasyApi kevaladvikarasasya sarvaghAtitvAta , sarvaghAtinAM ca jaghanyapade'pi dvisthAnakarasasyaiva sambhavAt, zubhAnAmapi prakRtInAmatyantazuddhau vartamAnazcatuHsthAnakameva rasaM badhnAti, tato mandamandatarAvizuddhau tu tristhA| nakaM dvisthAnakaM vA, saiklezAddhAyAM vartamAnastu zubhaprakRtIreva na banAtIti kutastadgatarasasthAnakacintA / yAstvatisakliSTe CHAR sarvadhAtipra1 kRtirasaspa kAnAM sarva| ghAtitvameva dezaghAtinAca rasaspardhakeSu sarvadezaghAtitvavyavasthopapAdanaM rasaspardhakeSu catu:sthAnakAdiniyamAniyamapradarza nazca mavatIti zaGkanIyama naramAdisamayeSu vartamAna yuddhatvAnmatijJAnAvara Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIjJAna zubhaprakRtInAM | nakasthAnarasavattvami prakaraNam // // 89 // tyupapAdanaM RUARY midhyAdRSTau narakagatiprAyogyA vaikriyatejasAdyAH zubhaprakRtayo bandhamAyAnti, tAsAmapi tathAsvAbhAvyAjjaghanyato'pi dvisthA-2 naka eva raso bandhamAyAti naikasthAnaka iti dhyeyam / nanUtkRSTasthitimAtraM saklezotkarSeNa bhavati, tato yerevA'dhyavasAyaiH zubhaprakRtInAmutkRSTA sthitirbhavati tairevaikasthAnako'pi rasaH kiM na syAditi cet, ucyate-iha hi prathamasthiterArabhya samayasamayavRddhyA saMkhyeyAH sthitivizeSA bhavanti, ekaikasyAM ca sthitAvasaMkhyeyA rasaspardhakasaGghAtavizeSAH, tata utkRSTasthitau badhyamAnAyAM pratisthitivizeSamasaMkhyayA ye rasaspardhakasaGghAtavizeSAste tAvanto dvisthAnakarasasyaiva ghaTante naikasthAnakasyeti na shubhprktaanaamutkRssttsthitibndhe'pyeksthaankrskndhH| uktaMca-"(paMcasaMgraha)ukosaThiIajjhava-sANehiM egtthaanniohoi| subhiANatana jaMThiI, asaMkhaguNiA u annubhaagaa||3-64 // iti" / evaM sthite dezaghAtinAmavadhijJAnAvaraNAdInAM sarvaghAtirasaspardhakeSu vizaddhAdhyavasAyato dezaghAtitayA pariNamanena nihateSu, dezaghAtirasaspardhakeSu cAtisnigdheSvalparasIkRteSu, tadantargatakatipayarasaspardhakabhAgasyodayAvalikApraviSTasya kSaye, zeSasya ca vipAkodayaviSkambhalakSaNe upazame, jIvasyAvadhimanaHparyAyajJAnacakSu darzanAdayo guNAH kSAyopazamikAH prAdurbhavanti / taduktam-"Nihaemu savvaghAI-rasesu phaDesu desaghAINaM / jIvassa guNA jAya-ti ohiimnncrkumaaiiaa|||3-30||" nihateSu dezaghAtitayA pariNamiteSu // tadAvadhijJAnAvaraNAdInAM katipayadezaghAtirasaspardhakakSayopazamAta katipayadezaghAtirasaspardhakAnAM codayAt kSayopazamAnuviddha audayiko bhAvaH pravartate, ata evodIyamAnAMzakSayopazamavRddhyA vardhamAnAvadhijJAnopapattiH / yadA cAvadhijJAnA''caraNAdInAM sarvaghAtIni rasaspardhakAni vipAkodayamAgatAni bhavanti tadA tadviSaya audayiko bhAvaH kevalaH pravartate / kebalamavadhijJAnAvaraNIyasarvaghAtirasaspardhakAnAM dezaghAtitayA tatsaMbAdipaMcasaGgrahagranthapAThaH, kSayopazamavicArazca // KASHREE 2 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAra CAMERCESCENE pariNAmaH kadAcidviziSTaguNapratipakyA kadAciva tAmantareNaiva syAt, bhavapratyayaguNapratyayabhedena tasya dvaividhyopadarzanAta / manaHparyAyajAnAvaraNIyasya tu viziSTasaMyamApramAdAdipratipacAveva tathAsvabhAvAnAmeva bandhakAle teSAM bandhanAta, cakSurdarzanAvaraNAderapi tattadindriyaparyAptyAdighaTitasAmagryA tathApariNAmaH / matizrutAvaraNAcakSudezanAvaraNAntarAyaprakRtInAM tu vanAza sadaiva dezaghAtinAmeva rasaspardhakAnAmudayo na sarvaghAtinAM, tataH sadaiva tAsAmaudayikakSAyopazamiko bhAvI sammizrI prApyete. na kevala audayika iti uktaM paJcasaGgrahamUlaTIkAyAm / etacca tAsAM sarvaghAtirasaspardhekAni yena tenAdhyavasAyena dezaghAtIni kartuM zakyante ityabhyupagame sati upapadyate, anyathA bandhopanItAnAM matijJAnAvaraNAdidezaghAtirasaspardhakAnAmAnivRttibAdarAddhAyAH saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSveva sambhavAcadarvAg matijJAnAdyabhAvaprasaGgara, tadabhAve ca tadalalabhyatadavasthAlAbhAnu-1 papattirityanyo'nyAzrayApAtena matijJAnAdInAM mUlata evAbhAvaprasaGgAt / evaM matizrutAjJAnAcakSurdarzanAdInAmapi kSAyopazamikatvena bhaNanAtsarvaghAtirasaspardhakodaye tadalAbhAdezaghAtirasaspardhakAnAM cArvAgabandhAdadhyavasAyamAtreNa sarvaghAtino dezaghAtitvapariNAmAnabhyupagame sarvajIvAnAM tallAbhAnupapattiriti bhAvanIyam / nanu yadi yena tenAdhyavasAyenoktarasaspardhakAnAM sarvaghAtinAM dezapatitayA pariNAmastadAgdizAya / tadvandha eva kiM prayojanamiti cet, tatki prayojanakSatibhiyA sAmagrI kArya nAyatIti vaktumadhyavasito'si / evaM hi pUrNe prayojane dRDhadaNDanunaM cakraM na bhrAmyeta, tasmAtprakRte hetusamAjAdeva sarvaghAtirasaspardhakabandhaupayikAdhyavasAyena taddhandhe tattadadhyavasAyena sarvadA taddezaghAtitvapariNAme ca baadhkaamaakH| tadevaM jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAM vipAkodaye'pi kSayopazamo'viruddha iti sthitam / mohanIyasya tu mithyA kSayopazama prakriyAyAM camatyAvara raNAdInAM sarvaghAtira. saspardhakAnyapidezaghAtitayaivopabhu jyante tatra ca parakRtArikA tatparihArazca // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjJAna R bindu prakaraNam // // 9 // tvAnantAnuvandhyAdiprakRtInAM pradezodaye kSAyopazamiko bhAvo'viruddho, na vipAkodaye, tAsAM sarvaghAtinIspena tadrasaspardhakasya tathAvidhAdhyavasAyenApi dezaghAtitayA pariNamayitumazakyatvAd, rasasya dezaghAtitayA pariNAme tAdAtmyena dezaghAtinyA hetutvakalpanAt / vipAkodayaviSkambhaNaM tu tAsu sarvaghAtirasaspardhakAnAM kSAyopazamikasamyaktvAdilabdhyabhidhAyakasiddhAntabalena kSayopazamAnyathAnupapattyaiva tathAvidhAdhyavasAyena kalpanIyam / kevalajJAnakevaladarzanAvaraNayostu vipAkodayaviSkambhA:yogyatve svabhAva eva zaraNamiti praanycH| hetvabhAvAdeva sadabhAvastaddhetutvena kalpyamAne'dhyavasAye tatkSayahetutvakalpanAyA ecaucityAditi tu yuktaM, tasmAnmithyAtvAdiprakRtInAM vipAkodaye na kSayopazamasambhavaH, kiM tu pradezodaye / na ca sarvaghAti. rasaspardhakapradezA api sarvasvaghAtyaguNaghAtanasvabhAvA iti tatpradezodaye'pi kathaM kSAyopazamikabhAvasambhava iti vAcyam, teSAM sarvaghAtirasaspardhakapradezAnAmadhyavasAyavizeSeNa manAgmandAnubhAvIkRtaviralavedyamAnadezaghAtirasaspardhakeSvantaHpravezitAnA yathAsthitasvabalaprakaTanAsamarthatvAt / mithyAtvAdyadvAdazakaSAyarahitAnAM zeSamohanIyaprakRtInAM tu pradezodaye vipAkodaye vA kSayopazamo'viruddhaH, tAsAM dezaghAtinItvAta, tadIyasarvaghAtirasasya dezaghAtitvapariNAme hetuzcAritrAnugato'dhyavasAyavizeSa eva draSTavyaH, paraM tAH prakRtayo'dhruvodayA iti tadvipAkodayAbhAve kSAyopazamike bhAve vijRmbhamANe pradezodayavatyo'pi na tA manAgapi deshghaatinyH| vipAkodaye tu vartamAne kSAyopazamikamAvasambhave manAgmAlinyakAritvAdezaghAtinyastA bhavantIti skssepH|| vistarArthinA tu matkRtakarmaprakRtivivaraNAdivizeSagranthA avlokniiyaaH| uktA kSayopazamaprakriyA / itthaM ca sarvaghAtirasaspardhakavanmatijJAnAvaraNAdikSayopazamajanitaM matizrutAvadhimanaHparyAyabhedAccaturvidha kSAyopazamikaM jJAnaM, paJcamaM ca kSAyika ABHA SABSCASHRECEMP3 mohanIyaprakRtiSu kSayopazamavyavasthopapAdanaM kSayopapazamaprakri yopsNhaarth|| catuvidhaM jJAnaM kSAyopazamikaM paMcama ca kSAyikamiti nipaMkanaM ca // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tana matijJAnatvaM zrutAnayAptiH / zrutAnusAralAdhAraNAtma ke mAnadarzanAta, tatmAno' matijJAnalakSaNopadarzanaM tatra zrutAnusAritvaM la kSita ra ASISAMAGES kevalajJAnamiti paJca prakArA jJAnasya // tatra matijJAnatvaM zrutAnanusAryanatizayitajJAnatvaM, avagrahAdikramabadupayogajanyajJAnatvaM vA, avadhyAdikamatizayitameva, zrutaM tu zrutAnusAryaveti na tayorativyAptiH / zrutAnusAritvaM ca dhAraNAtmakapadapadArthasambandhapratisandhAnajanyajJAnatvaM, tena na savikalpakajJAnasAmagrImAtraprayojyapadaviSayatAzAlinIhApAyadhAraNAtmake mtijnyaanenyaaptiH| IhAdimatijJAnabhedasya zrutajJAnasya ca sAkSaratvAvizeSe'pyayaM ghaTa ityapAyottaramayaM ghaTanAmako na veti saMzayAdarzanAt, tattanAmno'pyapAyena grahaNAta, taddhAraNopayoge 'idaM padamasya vAcakaM, ayamartha etatpadasya vAcya iti padapadArthasambandhagrahasyApi dhauvyeNa tajjanitazrutajJAnasyaiva zrutAnusAritvavyavasthitaH / ata eva dhAraNAtvena zrutahetutvAt "maipuvvaM sujhaM" ityanena zrutatvAvacchedena matipUrvatvavidhiH, "na maI suapubbiyA" ityanena ca matitvasAmAnAdhikaraNyena zrutapUrvatvaniSedho'bhihitaH saGgacchate / kathaM tarhi zrutanizritAzrutanizritabhedena matijJAnadvaividhyAbhidhAnamiti ced, ucyate-svasamAnAkArazrutajJAnAhitavAsanAprabodhasamAnakAlAnatve sati zrutopayogAbhAvakAlInaM zrutanizritamavagrahAdicaturbhedaM, uktavAsanAprabodho dhAraNAdAyayopayujyate, zrutopayogAbhAvazca matijJAnasAmagrIsampAdanAya, uktavAsanAprabodhakAle zrutajJAnopayogabalAcchtajJAnasyaivApatteH, matijJAnasAmayyAH zrutajJAnotpattipratibandhakatve'pi zAbdecchAsthAnIyasya tasyottejakatvAt / matijJAnajanyasmaraNasya matijJAnatvavat zrutajJAnajanyasmaraNamApa ca zrutajJAnamadhya eva parigaNanIyam / uktavAsanAprabodhAsamAnakAlInaM ca matijJAnamautpattisyAdicaturbhedama zrutanizritamityabhiprAyeNa dvidhAvibhAge doSAbhAvaH / tadidamAha mahAbhASyakAra:-"puci suaparikammiya-maissa jaM saMpayaM supaaiiaN|| taM nismiyamiyaraM puNa, ANissi maicaukaM taM // 169 // (jJAnArNava patra 25) iti"| apUrvacaitrAdivyakti buddhau tvautpacikItvamevAzrayaNIyam / zrutanizritabhedena matidaividhyopapAdanaJca // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paziAna prkrnnm|| RECHAHEECHESHASHREEGREEKASAR aindriyakazrutajJAnasAmAnye dhAraNAtvena tadindriyajanyazrute tadindriyajamyadhAraNAtvenaiva vA hetutvAta / prAganupalabdhe'rthe | zAbdabodha. zrutajJAnAhitavAsanAprabodhAbhAvena zrutanizritajJAnAsambhavAt, dhAraNAyAH zrutahetutva eva ca matizrutayorlabdhiyogapadye'pyupayogakramaH parikarIbhUsaGgacchate, prAgupalabdhArthasya copalambhe dhAraNAhitazrutajJAnAhitavAsanAprabodhAnvayAcchUtanizritatvamAvazyakama, dhAraNAdirahitAnA- tabodhamAmekendriyAdInAM tvAhArAdisaMjJAnyathAnupapatyAnta lpAkArAvivakSitArthavAcakaM zabdasaMspRSTArthajJAnarUpaM zrutajJAnaM kSayopazamamAtrajanitaM trasya zrutatvaM jAtyantarameva, Aptoktasya zabdasyohAkhyapramANena padapadArthazaktigrahAnantaramAkAGkSAjJAnAdisAcivyena jAyamAnaM tu jJAnaM spaSTadhA- padArthabodhAraNAprAyameva, zAbdabodhaparikarIbhUtazca yAvAn pramANAntarotthApito'pi bodhaH so'pi sarvaH zrutameva / ata eva " padArthavAkyArtha- 13 dicaturvimahAvAkyAthaidamparyArthabhedena caturvidhavAkyArthajJAne aidamparthinizcayaparyantaM zrutopayogavyApArAt sarvatra zrutatvameva" ityabhiyukta- tU | dhvaakyaarthruktmupdeshpdaadii| tatra "savve pANA savve bhUA sabve jIvA savve sattANahaMtavvA" ityAdau yathAzrutamAtrapratItiH padArthabodhaH / bodhasya zra. evaM sati hiMsAtvAvacchedenAniSTasAdhanatvapratIterAhAravihAradevArcanAdikamapi prANopaghAtahetutvena hiMsArUpatvAdakartavyaM syAditi tatvamupapAvAkyArthabodhaH / yatanayA kriyamANA AhAravihArAdikriyA na pApasAdhanAni, cittazuddhiphalatvAt, ayatanayA kriyamANaM tu sarva ditam / hiMsAntarbhAvAt pApasAdhanameveti mahAvAkyArthabodhaH / 'AjJaiva dharme sAra' ityapavAdasthale'pi gItArthayatanAkRtayogikAraNapadainiSiddhasyApyaduSTatvaM, vihitakriyAmAtre ca svarUpahiMsAsambhave'pyanubandhahiMsAyA abhAvAnna doSalezasyApyavakAza ityaidamparyArthabodhaH / eteSu sarveSvekadIrghopayogavyApArAna zrutAnyajJAnazaGkA, aidamparyabodhalakSaNaphalavyApyatayaiva zrutasya lokottaraprAmANyavyavasthitervAkye'pi kramikatAvaddhodhajanake tathAtvavyutpattipratisandhAnavati vyutpattimati puruSe na virmyvyaapaaraadikssnnaavkaashH| // 91 // RECARSHIRISHNA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KERASHASHA so'yamiSorikha dIrghadIrghataro vyApAro, 'yatpara zandaH sa zabdArtha' iti nayAzrayaNAt / etena 'na hiMsyAdityAdiniSedhavidhau savve pANA vizeSavidhivAdharyAlocanayA'numitau vyApakatAnavacchedakenApi vizeSarUpeNa vyApakasyeva zAbdabodhe tattAdvihitatarahiMsAtvena savve bhUAvRtsyanavacchedakarUpeNApi niSedhyasya praveza' iti nirastam / uktabAdhaparyAlocanasya prakRtopayogAntarbhAve'smadaktaprakArasyaiva paNa haMtavvAisAmrAjyAta, tadanantarbhAve ca tasya sAmAnyavAkyArthabodhena saha milanAbhAvena vizeSaparyavasAyakatvAsambhavAt / avyavahitadvitra- 4 tyAdaupadArthakSaNamadhye ekavizeSavAdhapratisandhAnameva sAmAnyavAkyArthasya taditaravizeSaparyavasAyakamiti kalpanAyAM na doSa iti ceta, na, bodhAdicadvivakSaNAnanugamAt, paTusaMskArasya pazcaSakSaNavyavadhAne'pi phalotpattezca, saMskArapATavasyaivAnugatasyAnusaraNaucityAta, tacca turvidhavAgRhIte'rthe matizrutasAdhAraNavicAraNopayoga evopayujyate, ata eva sAmAnyaniSedhajJAne virodhasambandhena vizeSavidhismRtAvapi kyArthabodhavicAraNayA taditaravizeSaparyavasAnam / api ca 'svargakAmo yajeta' ityatra yathA pareSAM prathama svargatvasAmAnAdhikaraNyenaiva syopapAda. yAgakAryatAgraho'nantaraM cAnugatAnatiprasaktakAryagatajAtivizeSakalpanaM, tathA prakRte'pi hiMsAtvasAmAnAdhikaraNyena pApajanakatva nm| bodhe'nantaraM tadgatahetutAvacchedakAnugatAnatiprasaktarUpakalpane kiM bAdhakaM, sarvazabdabalena hiMsAsAmAnyopasthitAvapi tadgatahetusvarUpAnubandhakRtavizeSasya kalpanIyatvAt / saiva ca kalpanA vAkyArthabodhAtmiketi na tducchedH|| kizca padArthabodhAddhisAsAmAnye'niSTasAdhanatvagrahe AhAravihArAdikriyAsvaniSTasAdhanatvavyApyahiMsAtvAropeNAniSTasAdhanatvAropalakSaNatarkAtmaka eva vAkyArthabodhaH, tasya yuktyA viparyayaparyavasAnAtmako mahAvAkyArthabodhA, tato hetusvarUpAnubandhatrayaviSaya eva hiMsApadArtha ityaidamparyArthabodhaH, ityete bodhA anubhavasiddhatvAdeva durvArAH / zrutajJAnamUlohAdezca zrutatvaM prasaktakAryagatajAtivana ki bAdhakaM, savezadana taducchedaH // ABHISHISHASHASTRORS mAtvAropaNAniSTasA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai mIzAna binduH prkrnnm|| // 9 // RUNNINGHARRINGS matijJAnamUlohAdemaMtijJAnatvavadevAbhyupeyam / ata eva zrutajJAnAbhyantarIbhUtamativizeSaireva SaTsthAnapatitatvaM caturdazapUrvavidAmapyAcakSate smprdaayvRddhaaH| tathA coktaM kalpabhASye-" arakaralaMbheNa samA, UNahiyA huMti maivisesehiM / te vi ya maIvisesA, suanANabhaMtare jANa // 1 // " (vize. gA.143 jJAnArNa0pa018) yadi ca sAmAnyazrutajJAnasya vizeSaparyavasAyakatvameva matijJAnasya zrutajJAnAbhyantarIbhUtatvamupayogavicchede'pyekopayogavyavahArazca phalaprAdhAnyAdeveti vibhAvyate, tadA padArtha bodhayitvA virataM vAkyaM vAkyArthabodhAdirUpavicArasahakRtamAvRtyA vizeSa bodhayadaidamparyArthakatvavyapadezaM labhata iti mantavyam / paraM zabdasaMsRSTArthagrahaNavyApRtatve padapadArthasambandhagrAhakohAdivattasya kathaM na zrutatvam , "zabdasaMsRSTArthagrahaNaheturupalabdhivizeSa: (trikAla sA)dhAraNasamAnapariNAmaH zrutam" iti nandIvRttyAdI darzanAta // [nandIvRttAvayaM pUrNapAThaH-tathA zravaNaM zruta vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNa zabdasaMspRSTArthagrahaNahaturupalabdhivizeSaH, 'evamAkAraM vastu jaladhAraNAdyarthakriyAsamartha ghaTa. zabdavAcyam ' ityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArIndriyamanonimito'vagamavizeSa ityarthaH] "soiMdiovaladdhI, hoi sujhaM sesayaM tu mainANaM // mottaNaM dabbasuaM, askaralaMbho a sesesu // 117 // " (jJAnArNa0pa012)iti pUrvagatagAthAyAmapyayameva svaraso lbhyte| tathA cAsyA arthaH-zrotrendriyeNopalabdhireva zrutamityavadhAraNaM, / na tu zrotrendriyeNopalabdhiH zrutameveti / avagrahahAdirUpAyAH zrotrendriyopalabdherapi matijJAnarUpatvAt / yadbhASyakAra:"soiMdiovaladdhI,ceva suaMna utaI suaMceva / soiMdiovaladdhI,vikAI jamhA mainANaM ||122||"(jnyaanaa0p013) zeSaM tu yaccakSurAdIndriyopalabdhirUpaM tanmatijJAnaM, tuzabdo'nuktasamuccayArthaH, sa cAvagrahehAdirUpAM zrotrendriyopalabdhimapi samuccinoti, yabhA zrutajJAnamlohAdeH zru| tatvaM, tataH zrutajJAnAmya ntarIbhUta| mativizeSareva pUrvavidAMSaTsthAnapatitatvaM tatra saMvAdopadarzanaJca // // 9 ara Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRECAKAVACANAGAR pyakAraH-"tu samuccayatrayaNAo, kAI sAiMdiovaladdhI vi / maI evaM sai sou-ggahAdio hoti miibheyaa||123||"(jnyaanaanaa0p0 13) apavAdamAha-muktvA dravyazrutaM pustakapatrAdinyastAkSararUpaM,tadAhitAyAH zabdArthapolocanAtmikAyAH zeSendriyopalabdherapi zrutatvAt / akSaralAbhazca yaH zeSeSvapIndriyeSu zabdArthaparyAlocanAtmakaH, na tu kAlaH, tasyehehAdirUpatvAt, tamapi mukveti sopaskAra vyAkhyeyam / nanvevaM zeSendriyeSapyakSaralAbhasya zrutatvokteH zrotrendriyopalabdhireva zrutamiti pratijJA vizIryata, maitram, tasyApi zrotrendriyopalabdhikalpatvAditi bhvH| zrotrendriyopalabdhipadena zrotrendriyajanyavyaJjanAkSarajJAnAhitA zAbdI buddhiH, dravyazrutapadena ca cakSurAdIndriyajanyasaMjJAkSarajJAnAhitA sA, akSaralAbhapadena ca tadatiriktazrutajJAnAvaraNakarmakSayopazamajanitA buddhiAdyata iti sarvasAdhAraNo dhAraNAprAyajJAnavRttiH zabdasaMsRSTArthAkAravizeSa evAnugatalakSaNam / trividhAkSarazrutAbhidhAnaprastAve'pi saMjJAvyajanayordravyazrutatvena, labdhipadasya copayogArthatvena vyAkhyAnAt / tatra cAnugatamuktameva lakSaNamiti / iha govapanyAyena trividhopalabdhirUpabhAvazrutagrahaNamiti tvasmAkamAbhAti / avagrahAdikramavadupayogatvenApi ca matijJAna eva janakatA,na zrutajJAne tatra zAbdopayogatvenaiva hetutvAt, matijJAne ca-"nAnavagRhItamAdyate, nAnIhitamapeyate, nAnapetaM ca dhAryate,"iti kramanibandhanamanvayavyatirekaniyamamAmananti mniissinnH| tatrAvagrahasyehAyAM dharmijJAnatvena, tadavAntaradharmAkArehAyAM tatsAmAnyajJAnatvena vaa| IhAyAzca taddharmaprakAratAnirUpitataddharminiSThasiddhatvAkhyaviSayatAvadapAyatvAvacchinnetaddharmaprakAratAnirUpitatarminiSThasAdhyatvAkhyaviSayatAvadIhAtvena,ghaTAkArAvacchinnasiddhatvAkhyaviSayatAvadapAyatvAvacchinne tAdRzamAdhyatvAkhyaviSayatAvahAtvena vA,dhAraNAyAMcApAyasya samAnaprakArakAnubhavatvena, viziSTabhede samAnaviSayakAnubhavatvena vA kaarykaarnnbhaavH| tatrAvagraho dvividho vyaJjanAvagrahAvigra zrotrendriyopalabdheH zru| tatvaM dravya zrutaM muktvA# zeSendriyoupalabdhermati6 svamupapAdihai tam, matijJA ne avagrahA6 dInAM kA ryakAraNa__ bhAvopa va-nAnvaSTAyAM dharmijJAnatvena, tadavAntAnirUpitatarminiSThasAdhyataraNAyAMcA- darzanam / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mobAna anyjnaathii (lU vagrahabhede prkrnnm|| // 93 // nAvagrahadaividhyaM vya ORGARH janasvarU hbhedaat| tatra vyaJjanena zabdAdipariNatadravyanikurambeNa vyaJjanasya zrotrendriyAderavagrahaH sambandho vyaJjanAvagraha,saca mallakapratibodhakadRSTAntAbhyAM sUtroktAbhyAmasaGkhyeyasamayabhAvI / tasyAmapyavasthAyAmavyaktA jJAnamAtrA, prathamasamaye'zenAbhavatazcaramasamaye bhavanAnyathAnupapattyA bhASyakRtA pratipAditA / yuktaM caitat , nizcayato'vikalakAraNasyaiva kAryotpatticyApyatvAd, avikalaM ca kAraNaM jJAne upayogendriyameva, tacca vyaJjanAvagrahakAle labdhasattAkaM kathaM na svakArya jJAnaM janayediti, ayamupayogasya kAraNAMzaH / nanu vyaJjanAvagrahaH prApyakAriNAmevendriyANAmukto nAprApyakAriNozcakSurmanasoriti tatra kaH kAraNAMzo vAcyaH 1, yadyarthAvagrahastahi sarvatra sa evAstviti cet, na, tatrApyarthAvagrahAtyAg labdhIndriyasya grahaNonmukhapariNAma evopayogasya kAraNAMza ityabhyupagamAt / na ca sarvatraikasyaivAzrayaNamiti yuktam, indriyANAM prApyakAritvAprApyakAritvavyavasthAprayuktasya isvadIrghakAraNAMzabhedasyAgamayuktyupapannatvena pratibandiparyanuyogAnavakAzAt / arthAvagrahaH sAmAnyamAtragrahaH, yataH kizcidRSTaM mayA na tu paribhAvitamiti vyavahAraH, sa caikasAmayikA, tata Ihopayoga AntauhArtakaH pravartate, sa ca sadbhutA'saddhRtavizeSopAdAnatyAgAbhimukhabahuvicAraNAtmakaH paryante tattatprakAreNa dharmiNi sAdhyatvAkhyaviSayatAphalavAn bhavati / ata eva "phalapravRttI jJAnaprAmANyasaMzayavatkaraNapravRttAvapIndriyAdigataguNadoSasaMzayena viSayasaMzayAdindriyasAdguNyavicAraNamapIhayaiva janyate, kevalamabhyAsadazAyAM tajjhaTitijAyamAnatvAt kAlasaukSmyeNa nopalakSyate, anabhyAsadazAyAMtu vaiparItyena sphuTamupalakSyata" iti malayagiriprabhRtayo vadanti / evaM sati svajanyApAye sarvatrArthayAthAtmyanizcayasyehayaiva janyamAnatvAt "tadubhayamutpattau parata eva, jJaptau tu svataH paratazca" ityAkara (pa.1-20) sUtraM virudhyeta,tadubhayaM prAmANyamaprAmANyaM ca,parata eveti kAraNagataguNadoSApekSayetyarthaH,svataH padvaivi dhyavyaJjanAvagra| hanirUpaNacatato'rthAvagrahAdInAM niruupnnm| - - - // 93 // - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REC RECEMBER paratazceti. saMvAdakabAdhaka jJAnAnapekSayA jAyamAnatvaM svatastvaM, taccAbhyAsadazAyAM, kevalakSayopazamasyaiva tatra ghyApArAta, tadapekSayA jAyamAnatvaM ca paratastvaM, taccAnabhyAsadazAyAM, ayaM ca vibhAgo viSayApekSayA, svarUpe tu sarvatra svata eva prAmANyanizcaya ityakSarArtha iti / " Ihayaiva hi sarvatra prAmANyanizcayAbhyupagame ki saMvAdakapratyayApekSayA ?, na khalvekaM gamakamapekSitamiti gamakAntaramapyapekSaNIyam / na cehAyA bahuvidhatvAdyatra na karaNasAdguNyAsAdguNyavicArastatraivoktasvatastvaparatastvavyavastheti vAcyama IhAyAM kvaciduktavicAravyabhicAropagame AbhyAsikApAyapUrvehAyAmanupalakSyamANasyApi tadvicArasya niyamakalpanAnupapatteH / na coktavicAra IhAyAM pramAjanakatAvacchedako na tu tajjJaptijanakatAvacchedaka ityapi yuktam , karaNaguNAdeva pramotpattau | tasyAtathAtvAt / na ca bhAvijJAnasyAsiddhatvAduktavicAravatyApIhayA tagataprAmANyAgraha ityapi sAmpratam , vicAreNa karaNasAdguNyagrahe bhAvijJAnaprAmANyagrahasyApi sambhRtasAmagrIkatvAdityAdivicAraNIyam / nanu bhavatAM saiddhAntikamate upayogeDavagrahAdivRtticatuSTayacyApyatvaM, ekatra vastuni prAdhAnyena sAmAnyavizeSobhayAvagAhitvaparyAptyAdhAratvaM vA, tArkikamate ca prameyAvyabhicAritvaM prAmANyamayogyatvAdabhyAsenApi dugraha, samarthapravRttyanaupayikatvenAnupAdeyaM ca / paudgalikasamyaktvavatAM samyaktvadalikAnvito'pAyAMza:pramANaM, kSAyikasamyaktvavatAMca kevalo'pAyAMza iti tattvArthavRttyAdivacanatAtparyaparyAlocanAyAM tu samyaktvasamAnAdhikaraNApAyatvaM jJAnasya prAmANyaM paryavasyati,anyathA'nanugamAt,tatra ca vizeSaNavizeSyabhAve vinigmnaavirhH| jJAnaM pramANamitivacanaM vinigamakamiti cet, tadapi samarthapravRttyaupayikena rUpeNa vinigamayet na tu viziSTApAyatvenAnIdRzena, 'samyaktvAnugatatvena jJAnasya jJAnatvaM, anyathA tvajJAnatvaM' iti vyavasthA tu nApAyamAtraprAmANyasAkSiNI, samyagdRSTisambandhinA vijJAnaprAmANyagrahasyApi sAnyena sAmAnyavizeSobhayAvagAhApAdeyaM ca / paudgalikasamyaktvavatA R BASSANA malayagiriprabhRtyamiprAyeNa sa trehayaivaprAmANyani zcayopagame ratnAkarasUtravirodha upa darzitA, jainAbhimate prAmANyA prAmANyasvatastvaparatastvAnakAnte doSopadarzanam / / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ok bhIjJAna vinduprkrnnm|| / / 94 // upayogeja grahAdivRtti saMzayAdInAmapi jJAnatvasya mahAbhASyakRtA paribhASitatvAt / na ca sampatvasAhityena jJAnasya rucirUpatvaM sampadyate, rucirUpaM catuSTayavyAca jJAnaM pramANamiti samyaktvavizeSaNopAdAnaM phalAdityapi sAmpratam, etasya vyavahAropayogitve'pi pravRtyanupayogatvAt / pyatvAdina ca ghaTAdyapAyarUpA rucirapi samyaktvamiti vyavaharanti saiddhAntikA, jIvAjIvAdipadArthanavakaviSayakasamUhAlambanajJAna lakSaNaM samyavizeSasyaiva rucirUpatayAnAtatvAt , kevalaM 'satsaMkhyAdimArgagAsthAnastannirgayo bhAvasamyaktvaM,' 'sAmAnyatastu dravyasamyaktva. ktvasamAnAm' iti vizeSa iti / na ca ghaTAdyapAye'pi rucirUpatvamiSTameva, sadasadvizeSaNAvizeSaNAdinA sarvatra jJAnAjJAnavyavasthAkathanAt , tadeva ta |dhikaraNApAca prAmANyamapratyUhamiti vAcyaM,anekAntavyApakatvAdipratisandhAnAhitavAsanAvatAmeva tAdRzodhasambhavAt,tadanyeSAM tu dravyasamya. yatvAdilakSaktvenaiva jJAnasadbhAvavyavasthiteH / ata eva "caraNakaraNapradhAnAnAmapi svasamayaparasamayamuktavyApArANAM dravyasamyaktvena cAritra- | eNaM ca prAmAvyavasthitAvapi bhAvasamyaktvAbhAvaH" pratipAditaH sammatI mahAvAdinA / dravyasamyaktvaM ca, "tadeva satyaM niHzaMka yajinendraiH NyaM na pravRpraveditamiti"jJAnAhitavAsanArUpaM,mASatuSAdyanurodhAd 'gurupArataMtryarUpaM vA' ityanyadetat / tasmAnnaite prAmANyaprakArAHpravRtyaupa- tyaupayikaM yogikAH / tadvati tatprakArakatvarUpaM jJAnaprAmANyaM tu pravRtyaupayikamavaziSyate, tasya ca svatogrAhyatvamevocitam |nyaaynye'pi 4 tAdRzaM catajJAne purovartivizeSyatAkatvasya rajatatvAdiprakArakatvasya cAnuvyavasAyagrAhyatAyAmavivAdAta , imaM rajatatvena jAnAmIti pratya- iti tatprakAyAt , tatra vizeSyatvaprakAratvayoreva dvitIyAvRtIyArthatvAt , tatra purovarti idantvena rajatatvAdinApi copanayavazAdbhAsatAm / na | rakatvaM svacedantvavaiziSTayaM purovartini na bhAsata iti vAcyam , vizeSyatAyAM purovartinaH svarUpato mAnAnupapatteH tAdRzAvizeSaNajJAnAbhAvAt , to grAhyameveanyathA prameyatvAdinA rajatAdijJAne'pi tathAjJAnApateH, jAtyatiriktasya kizciddharmaprakAreNaiva bhAnaniyamAca / kiJca prAmANya - ti prshnH| // 9 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AUGUGUSIC pravRttyaupavikaniruktaprAmANyasya jJaptauM svatasvameveti prshnnigmnm|| saMzayottaramidaM rajataM na vetyeva saMzayo, na tu rajatamidaM na vA, dravyaM rajataM na vetyAdirUpa iti, yadvizeSyakayatprakArakajJAnatvAvacchedena prAmANyasaMzayastaddharmaviziSTa tatprakArakasaMzaya iti niyamAdidantvena dharmibhAnamAvazyakaM,idantvarajatatvAdinA purovartina upanayasattvAca tathAbhAnamanuvyavasAye durvAramiti kimaparamavaziSyate prAmANye jJAtum / na caikasambandhena tadvati sambandhAntareNa tatprakArakajJAnavyAvRttaM, tena sambandhena tatprakArakatvameva prAmANyaM, tacca dugrahamiti vAcyaM, vyavasAye yena sambandhena rajatatvAdikaM prakArastena tadvato'nuvyavasAye bhAnAt , saMsargasya tu tatvenaiva bhAnAt / tatprakArakatvaM ca vastugatyA tatsambandhAvacchinnaprakAratAkatvamiti prakAratAkatvakukSipravezenaiva vA tadbhAnam / ata evedaM rajatamiti tAdAtmyAropavyAvRttaye mukhyavizeSyatA prAmANye nivezanIyeti mukhyatvasya durgrahatvamityukterapyanavakAzo, vastugatyA mukhyavizeSyatAyA eva nivezAta , tAdAtmyArope AropyAMze samavAyena prAmANyasattve'pyakSatezca / etena 'tadvadvizeSyakatve sati tatprakArakatvamAtraM na prAmANyaM,'ime raGgarajate' 'neme raGgarajate' iti viparItacatuSka-2 bhramasAdhAraNyAt , kiM tu tadvadvizeSyakatvAvacchinnatatprakArakatvaM, tacca prathamAnuvyavasAye durgraham' ityapi nirastam / / vastugatyA tAdRzaprakAratAkatvasya sugrahatvAdeva tadbahe'nuvyavasAyasAmagrayA'sAmarthyasya vyavasAyapratibandhakatvasya vA kalpanamabhinivezena svabuddhiviDambanAmAtraM,tathAkalpanAyAmaprAmANikagauravAt / etena 'vidheyatayA'nuvyavasAye svAtantryeNa prAmANyabhAne vyavasAyapratibandhakatvakalpanApi' praastaa| tatra tadvadvizeSyakatopasthititadabhAvavAdvizeSyakatvAbhAvopasthityAdInAmuttejakatvAdikalpane mahAgauravAt / yadi ca vizeSyatvAdikamanupasthitaM na prakAraH, tadA vizeSyatAsambandhena rajatAdimatce sati prakAritayA rajatatvAdimattvameva prAmANyamastu / etajjJAnameva lAghavAtpravRttyaupayikaM / tasmAjjJaptau prAmANyasya svatastvameva yuktam / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAnabindu prkrnnm|| SAR aprAmANyaM tu nAnuvyavasAyagrAhya, rajatatvAbhAvavattvena purovartino'grahaNe tathopanItabhAnAyogAta, rajatatvAdimattayA zuktyAdidhI-12 vizeSyakatvaM rajatatvaprakArakatvaM ca tatra gRhyate, ata eva, 'apramApi pramatyeva gRhyate' iti cintAmaNigranthaH 'prametItyeva aprAmANyavyAkhyAtastAMtrikaiH ityaprAmANyasya paratastvameva / na ca prAmANyasya svatastve jJAnaprAmANyasaMzayAnupapattiH, jJAnagrahe TU sya tu parato prAmANyagrahAttadagrahe dharmigrahAbhAvAditi vAcyaM, doSAt tatsaMzayAddhamIndriyasannikarSasyaiva saMzayahetutvAt / prAk prAmANyAbhAvo- grAhyatvamepasthitau dharmijJAnAtmaka eva vA'stu prAmANyasaMzaya iti svatastvaparatastvAnekAntaH prAmANyAprAmANyayoja'nAnAM na yukta iti / veti prAmAced, atra bruumH| rajatatvavadvizeSyakatvAvacchinnarajatatvaprakAratAkatvarUpasya rajatajJAnaprAmANyasya vastuto'nuvyavasAyena grahaNAt / |NyAAmA. svatastvAbhyupagameprAmANyasyApi svatastvApAtA, rajatabhramAnuvyavasAyenApi vastuto rajatatvAbhAvavadvizeSyakatvAvacchinnarajatatva- NyayoH svaprakAratAkatvasyaiva grahAta, tatra cAsmAbhiranekAntavAdibhiriSTApattiH kartuM zakyate, dravyArthataH pratyakSasya yogyadravyapratyakSIkara 10 tastvaparaNavelAyAM tadgatAnAM yogyAyogyAnAM dharmANAM sarveSAmabhyupagamAt, 'svaparaparyAyApekSayA'nantadharmAtmakaM tattvam' iti vAsanAvata 6 tastvAnekAekajJatve sarvajJatvadhrauvyAbhyupagamAca, (AcArAGga) "je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai ti" pAramarSasyetthameva svArasyavyAkhyAnAt / avocAma cAdhyAtmasAraprakaraNe-(pravandha 2) "AsacipATavAbhyAsa-svakAryAdibhirA na yukta iti zrayan / / paryAyamekamapyartha, vetti bhAvAd budho'khilam ||vai. bhedpr.30||" iti / na ceyaM rItirekAntavAdino bhavata iti pratIccha praznapatipratibandidaNDaprahAram / nanu rajatatvavadvizeSyakatvarajatatvaprakAratvayoreva jJAnopari mAna, avacchinnatvaM tu tayoreva mithA saMsargaH, vidhAna ekatra bhAsamAnayoIyordhamayoH parasparamapi sAmAnAdhikaraNyenaivAvacchinnatvenApyanvayasambhavAdityevaM prAmANyasya svatastvaM, KARI RECE2 // 95 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprAmANyasya tu na tathAtvaM rajatatvAbhAvasya vyavasAye'sphuraNena tadvadvizeSyakatvasya grahItumazakyatvAt jJAnagrAhakasAmayyAstUpasthitavizeSyatvAdigrAhakatva eva vyApArAdityevamadoSa iti cet, na, prAmANyazarIraghaTakasyAvacchinnatvasya saMsargatayA bhAnopagame kArtsnyena prAmANyasya prakAratvAsiddheH, aMzataH prakAratayA bhAnaM ca svAzraya vizeSyakatvAvacchinna prakAratAsambandhena rajatatvasya jJAnopari mAne'pi sambhavatIti tAvadeva prAmANyaM syAd // astvevaM jJAnagrAhaka sAmayyAstathAprAmANyagraha eva sAmarthyAt, ata eva nAprAmANyasya svatastvamiti cet, na, evamabhyupagame apramApi prametItyeva gRhyate ityasya vyAghAtAttatra rajatatvasya jJAna - paryuktasambandhAsambhavAt, kambugrIvAdimAnnAsti vAcyaM nAstItyAdAvanvayitAvacchedakAvacchinnapratiyogitAyA iva prakRte uktasambandhasya tattadavagAhitAnirUpitAvagAhitArUpA vilakSaNaiva khaNDazaH sAMsargikaviSayateti na doSa iti cet, na, tatrApi lakSaNAdinaiva bodhaH, uktapratiyogitAyAstu ghaTo nAstItyAdAveva svarUpataH saMsargatvaM, uktaM ca mizra :- " arthApattau neha devadatta ityatra pratiyogitvaM svarUpata eva bhAsata ityevaM samarthanAt " vastuto'smAkaM sarvApi viSayatA dravyArthato'khaNDA, paryAyArthatazca sakhaNDeti sampUrNa prAmANyaviSayatAzAlibodho na saMvAdakapratyayaM vinA, na vA tAdRzAprAmANyaviSayatAkabodho bAdhakapratyayaM vinA, ityubhayoranabhyAsadazAyAM paratastvameva, abhyAsadazAyAM tu kSayopazamavizeSasadhI cInayA tAdRzatAdRzehayA tathA tathobhayagrahaNe svatastvameva, ata eva prAmANyAntarasyApi na durbrahatvaM, svopayogApRthagbhUte he| panItaprakArasyaivApAyena grahaNAt tAdRzI ca prAmAyaviSayatA nAva grahamAtraprayojyatvena laukikI, nApi pRthagupayogaprayojyatvenAlaukikI, kintu vilakSaNaiveti na kiJcidanupapannamanantadharmAtmakavastvabhyupagame / ata eva 'vastusadRzo jJAne jJeyAkArapariNAma' iti vilakSaNaprAmANyAkAravAde'pi na kSatiH / evaJca prAmANyasya jJaptau svata svamevA prAmANya sya paratastvameveti murA rimizrama tasya khaNDanaM anamyAsadazAyAmubhayoH paratastva mamyAsadazAyA svatastvam || Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savivaraNa zrIjJAnA rNava prakaraNam // // 96 // syopasaMhAraH, jJaptau prAmAbhramarajatanimitto rajatAkAraH, saMvRtazuktyAkArAyAH samupAttarajatAkArAyAH zuktereva tatrAlambanatvAt, pramAyAM tu rajatanimitta dANyAprAmAityAkAratathAtvasya, paratAsvatograhAbhyAM 'prAmANyAprAmANyayostadanekAnta' iti prAcAM vAcAmapi vimarzaH kAnta eveti draSTavyam / NyayoH sva. nyAyAbhiyuktA api "yathA'bhAvalaukikapratyayastaddharmasya pratiyogitAvacchedakatvamavagAhamAna eva taddharmaviziSTasya pratiyogitva- tastvaparatamavagAhate, tathA jJAnalaukikasAkSAtkAro'pi taddharmasya vizeSyatAdyavacchedakatvamavagAhamAna eva taddharmaviziSTasya vizeSyatAdi stvAnekAntakamavagAhata iti idantvaviziSTasyaiva vizeSyatvamavagAheta, idantvasya vizeSyatAvacchedakatvAt, na tu rajatatvAdiviziSTasya, rajatatvAderatathAtvAda, itthaM niyamastu laukike| tenopanayavazAdalaukikatAdRzasAkSAtkAre'pi na kSatiH" iti vadanto vinopanayaM apAyasya prAthamikAnuvyavasAyasya praamaannyaagraahktvmevaahuH| yadeva ca teSAmupanayasya kRtyaM tadevAsmAkamIhAyAH sAdhyamiti kRtaM prasaGgena / / nirUpaNa prkRtmnusraamH| etAvavagrahahAkhyau vyApArAMzI, IhAnantaramapAya: pravartate 'ayaM ghaTa eveti,' atra cAsatyAdijanita tasyottarakSayopazamavazena yAvAnIhito dharmastAvAn prakArIbhavati, tenaikatraiva 'devadatto'yaM brAhmaNoyaM 'pAcako'yaM' ityAdipratyayabhedopapa vizeSAva. ttiH| itthaM ca rUpavizeSAnmaNiH padmarAga ityupadezottaramapi tadAhitavAsanAvato rUpavizeSAd 'anena padmarAgeNa bhavitavyam' itIho gamApekSayA ttarameva 'ayaM padmarAga' ityapAyo yujyate, uktopadezaH padmarAgapadavAcyatvopamitAvevopayujyate / ayaM padmarAga iti tu sAmAnyAvagrahe vyAvahArihAkrameNaiveti naiyAyikAnuyAyinaH / ghaTa ityapAyottaramapi yadA kimayaM ghaTaH sauvarNo maato vetyAdivizeSajijJAsA pravartate, *kAthoMgrahattvatadA pAzcAtyApAyasyottaravizeSAvagamApekSayA sAmAnyAlambanatvAdvayAvahArikAvagrahatvaM, tataH sauvarNa evAyamityAdirapAyA, tatrApyuttarottaravizeSajijJAsAyAM pAzcAtyasya pAzcAtyasya vyAvahArikAvagrahatvaM draSTavyam / jijJAsAnivRttau tvantyavizeSajJAnamavAya | pradarzanam // // 96 // KURES Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evocyate nA'vagrahaH, upacArakAraNAmAvAt / ayaM phlaaNshH|| kAlamAnaM tvasyAntarmuhUrtameva, saudAminIsampAtajanitapratyakSasya matijJAnaniciramananuvRttaLabhicAra iti cet, na, antarmuhUrtasyAsaGkhyabhedatvAt, antyavizeSAvagamarUpApAyottaramAvacyutirUpA dhAraNA rUpaNe vyApravartate, sApyAntamauhartikI / ayaM paripAkAMzaH // vAsanAsmRtI tu sarvatra vizeSAvagame draSTavye / tadAha jinabhadragaNikSamA- vahArikAzramaNaH, sAmanamittagahaNaM, Necchaio samayamoggaho pddhmo|| tattoNaMtaramIhiya-vatthuvisesassa jovaao||282||so puNarahiAvAyA 'vagrahatvaverakAe oggahotti uvayario / / esa visesAverakaM, sAmanaM giNhae jeNaM // 283 / / tattoNataramIhA, tao avAo a tabise- mavAyasya, sassa // iha sAmanavisesA-verakA jAvaMtimo bheo // 284 // sancatyahAvAyA, Nicchayao mottumAisAmantraM // saMvavahAratthaM praNa, avicyuterasavvatthAvaggahovAo // 285 // taratamajogAbhAve-vAo ciya dhAraNA tadaMtami / / savvattha vAsaNA puNa, bhaNiyA kAlantare saI paayaatpaarthy||28||" (jJAnArNavapa.58-59)ti // na cAvicyuterapAyAvasthAnAtpArthakye mAnAbhAvA, vizeSajijJAsAnivRttyavAcchimasvarU kya; matipasya kathaJciddhimatvAda, avagRhAmi, Ihe, avaimi, sthirIkaromItipratyayA eva ca pratiprANyanubhavasiddhA avagrahAdibhede pramANa, jJAnanirUsmRtijanakatAvacchedakatvenaiva vA'vicyutitvaM dharmavizeSaH kalpyate, tattadupekSAnyatvasya smRtijanakatAvacchedakakoTapraveze paNataHzrutamauravAditi dharmavizeSasiddhau dharmivizeSasiddhirityadhika matkRtajJAnArNavAdavaseyam // tadevaM nirUpitaM matijJAnaM // jJAnanirUpa tanirUpaNena ca zrutajJAnamapi nirUpitamevAdayoranyo'nyAnugatatvAttathaiva vyavasthApitatvAca / anye vopAGgAdiparijJAna- 15maatideshH| meva zrutajJAnamanpaca matijJAnamityanayorapi bhajanaiva, yaduvAca vAcakacakravartI"ekAdInyekasminmAjyAni vAcaturya iti" | IPI(vArya 01-31) zabdasaMsRSTArthamAtramAditvena zrutatve tvavAhamAtrameva matijJAnaM prasaspeta,pAraNovaraMsasamAnAkArazrutAvazya UCRECORECALC / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAna bindu prakaraNam // // 97 // bhabhAvakalpanaM tu svavAsanAmAtra vijRmbhitaM, zabdasaMsRSTAyA matereva zrutatvaparibhASaNaM tuM na pRthagupayogavyApakamiti zAbdajJAnameva bhutajJAnaM na tvaparokSamindriyajanyamapItyAhuH / navyAstu "zrutopayogo matyupayogAnna pRthak, matyupayogenaiva tatkAryopapattau tatpArthakyakalpanAyA vyarthatvAt / ata eva zabdajanyasAmAnyajJAnottaraM vizeSajijJAsAyAM tanmUlakamatyapAyAMzapravRttau na pRthagavagrahakalpanAgauravaM, zAbdasAmAnyajJAnasyaiva tatrAvagrahatvAt / na cAzAbde zAbdasya tatsAmayyA vA pratibandhakatvadhauvyAnneyaM kalpanA yukteti vAcyam, azAbdatvasya pratibadhyatAvacchedakatve pratiyogikoTau zabdamUlamatijJAnasyApi pravezAt, anyathA zrutAbhyantarIbhUtamatijJAnocchedaprasaGgAt / kizca zAbdajJAnarUpazrutasyAvagrahAdikramavato matijJAnAdbhinnatvopagame'numAnasmRtitarkapratyabhijJAnAdInAmapi tathAtvaM syAdityatiprasaGgaH, sAMvyavahArikapratyakSatvAbhAvasyApi teSu tulyatvAt / yadi cAvagrahAdibhedAH sAMvyavahArika pratyakSarUpasyaiva matijJAnasya sUtre proktA anumAnAdikaM tu parokSamatijJAnamarthataH siddhamitISyate, tarhi zrutazabdavyapadezyaM zAbdajJAnamapi parokSamatijJAnamevAGgIkriyatAM kimardhajaratIyanyAyAzrayaNena / matvA jAnAmi zrutvA jAnAmItyanubhava evAnayorbhedopapAdaka iti cet, na, anumAya jAnAmi smRtvA jAnAmItyanubhavenAnumAnasmRtyAdInAmapi bhedApatteH / anumititvAdikaM matitvavyApyameveti yadISyate, zAbdatvamapi kiM na tathA 1 / matvA na jAnAmIti pratItistatra bAdhiketi cet, na, vaizeSikANAM nAnuminomIti pratItevi zAbde tasyA vizeSaviSayatvAt / naca nisargAdhigamasamyaktvarUpa kArya bhedAnmatizrutajJAnarUpakAraNabheda ityapi sAmpratam, tatra nisargapadena svabhAvasyaiva grahaNAt / yadvAcakaH - ( prazamarati ) "zikSAgamopadeza - zravaNAnye kArthikAnyadhigamasya / ekArthaH pariNAmo, avaMti nisargaH svabhAvazca // 223 // iti" / yatrApi mateH zrutabhinnatvena grahaNaM tatra gobalIvardanyAya evAzrayaNIyaH / tadidamabhipretyAha mahA zrutajJAnanirUpaNe zru tasya matijJAnAdabhi nnatvamevetinavyamatasyo padarzanam // / / 97 / / - Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAdI siddhasenaH(nizcayadvAtriMzikA)"vaiyarthyAtiprasaGgAmyAM,na matyabhyadhikaM shrutm||12|iti|" ityaahuH||itishrtjnyaanm|| "avadhijJAnatvaM ruupiNsmvyaapyvissytaashaalijnyaanvRttijnyaantvvyaapyjaatimttvm||" rUpisamavyApyaviSayatAzAlijJAna paramAvadhijJAnaM "rUvagayaM lahai savvaM" (gA.685) itivaMcanAda tavRttirjJAnatvavyApyAjAtiravadhitvamavadhijJAnamAtra iti lakSaNasamanvayaH samavyApyatvamapahAya vyApakatvamAtradAne jagadvyApakaviSayatAkasya kevalasya rUpivyApakaviSayatAkatvaM niyamAta tavRttikevalatvamAdAya kevalajJAne'tivyAptiH, samavyApyatvadAne tvarUpiNi vyabhicArAtkevalajJAnaviSayatAyA ruupyvyaapytvaattnnivRttiH|nc paramAvadhijJAne'pyaloke lokapramANAsaGkhyArUpyAkAzakhaNDaviSayatopadarzanAdasambhavaH / yadi tAvatsu khaNDeSu rUpidravyaM syAttadA pazyediti prasaGgApAdana eva tadupadarzanatAtparyAt / na ca tadaMze viSayabAdhena sUtrAprAmANyaM, svarUpabAdhe'pi zaktivizeSajJApanena phalAvAdhAt / etenAsadbhAvasthApanA vyAkhyAtA bahirviSayatAprasaJjikA tAratamyena zaktivRddhizca lokamadhya eva sUkSmasUkSmataraskandhAvagAhanaphalavatIti na prasaGgApAdanavaiyarthyam / yadbhASyaM-"vaDhaMto puNa bAhiM, logatthaM ceva pAsaI dabbaM // suhamayaraM suhumayaraM, paramohI jAva paramANu // 606 // " iti / aloke lokapramANAsaGkhyeyakhaNDaviSayatAvadheriti vacane viSayatApadaM tarkitarUpyadhikaraNatAprasaJjitatAvadadhikaraNakarUpiviSayatAparamiti na svarUpabAdhopIti tattvam / jAtau jJAnatvavyApyatvavizeSaNaM jJAnatvamAdAya matyAdAvativyAptivAraNArtham / na ca saMyamapratyayAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnasAdhAraNajAtivizeSamAdAya manaHparyAyajJAne'tivyAptiH,avadhitvena sAGkaryeNa taadRshjaatysiddheH| naca 'pudgalA rUpiNa' iti zAbdabodhe rUpisamavyApyaviSayatAke'tivyAptiA, viSayatApadena spaSTavizeSAkAragrahaNAditi sopaH // ityavadhijJAnaprarUpaNam // .. | avavijJAna nirUpaNa tatrAvadhijJAnarUkSaNe viroMSaNAnAM vyAvRttyupadarzanam / / RECERE S Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAna bindu- prakaraNam // // 98 // a KARLECTRIC "manomAtrasAkSAtkAri mnHpryaayjnyaanm|" na ca tAdRzAvadhijJAne'tivyAptiH,manaHsAkSAtkAriNo'vadheHskandhAntarasyApi sAkSAtkAritvena taadRshaavdhijnyaanaasiddhH| na ca manastvapariNataskandhAlocitaM bAhyamapyartha manaHparyAyajJAnaM sAkSAtkarotIti tasya manomAtrasAkSAtkAritvamasiddhamiti vAcyam, manodravyamAtrAlambanatayaiva tasya dharmigrAhakamAnasiddhatvAt , bAhyArthAnAM tu manodravyANAmeva tathArUpapariNAmAnyathAnupapattiprasUtAnumAnata eva grhnnaabhyupgmaat| Aha ca bhASyakAra:-" jANai bajjheNumANeNaM ti"(gA.814)vAhyArthAnumAnanimittakameva hi tatra mAnasamacakSurdarzanamaGgIkriyate,yatpuraskAreNa sUtre manodravyANi jAnAti pazyati caitaditi vyavaDiyate / ekarUpe'pi jJAne dravyAdyapekSakSayopazamavaicitryeNa sAmAnyarUpamanodravyAkAraparicchedApekSayA pazyatIti, viziSTataramanodravyAkAraparicchedApekSayA ca jAnAtItyevaM vA vyAcakSate / ApekSikasAmAnyajJAnasyApi vyAvahArikAvagrahanyAyena vyAvahArikadarzanarUpatvAt / nizcayatastu sarvamapi tajjJAnameva, manaHparyAyadarzanAnupadezAditi draSTavyam / navyAstu bAhyArthAkArAnumApakamanodravyAkAragrAhakaM jJAnamavadhivizeSa eva, apramattasaMyamavizeSajanyatAvacchedakajAteravadhitvavyApyAyA evaM kalpanAdharmi(kalpanAta)iti nyaayaat| itthaM hi jAnAti pazyatItyatra dRzeravadhidarzanaviSayatvenaivopapatto lakSaNAkalpanagauravamapi parihRtaM bhavati / sUtre bhedAbhidhAnaM ca dharmabhedAbhiprAyam / yadi saGkalpavikalpapariNatadravyamAtragrAhyabhedAttagrAhakaM jJAnamatiriktamityatra nirbandhastadA dvIndriyAdInAmapISTAniSTapravRttinivRttidarzanAttajanakasUkSmasaGkalpajananapAraNatadravyAvaSayamapi manaHparyAyajJAnamabhyupagantavyaM syAt ,ceSTAhetoreva mnsstgraahytvaat| na ca tena dvIndriyAdInAM samanaskatApattiH, kapardikAsattayA dhanityasyeva,ekayA gavA gomavasyeva(vA),sakSmeNa manasA samanaskatvasyApAdayitumazakyatvAt , tadidamabhipretyoktaM nizcayadvAtriMzikAyAM mahAkA mana:paryAvajJAnanirUpaNe talakSaNe'tivyAptyAdidoSoddhAraH, manaHparyAyajhAnasyAka vijJAnatva mevetinavyamatasyopadarzanam // PAPER . // 98 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAyavAdyabhimatAbhyupagame tu tatra vastusambandhivatamAnaprakArakatvAvAnchitAvyasammedena RBACANCERSHe dinA-"prArthanApratighAtAbhyAM, ceSTante dviindriyaadyH|| manaHparyAyavijJAnaM, yuktaM teSu na cAnyathA // 1 // " iti / na caivaM jJAnasya paJcavidhatvavibhAgocchedAdutsUtrApattiA, vyavahAratazcaturvidhatvenoktAyA api bhASAyA nizcayato dvaividhyAbhidhAnavanapavivekenotsUtrAbhAvAditi dik (ityAhuH) // itimanaHparyAyajJAnaprarUpaNam // "sarvaviSayaM kevalajJAnam ||"srvvissytvN ca sAmAnyadharmAnavacchinnanikhiladharmaprakArakatve sati nikhiladharmiviSayatvam / prameyavaditi jJAne prameyatvena nikhiladharmaprakArake'tivyAptivAraNAyAnavacchinnAntaM, kevaladarzane'tivyAptivAraNAya satyantaM, vizeSya| bhAgastu paryAyavAdyabhimatapratItyasamutpAdarUpasantAnaviSayakanikhiladharmaprakArakajJAnanirAsArthaH / vastuto" nikhila yAkAravacaM kevalajJAnatvaM" kevaladarzanAbhyupagame tu"tatra nikhiladRzyAkAravacameva",na tu nikhila yAkAravacamiti nAtivyAptiAna ca pratistraM kevalajJAne kevalajJAnAntaravRttisvaprAkAlavinaSTavastusambandhivartamAnatvAdyAkArAbhAvAdasambhavaH, svasamAnakAlInanikhilajJeyAkAravakhasya vivakSaNAt / na ca tathApi kevalajJAnagrAhye AdyakSaNavRttitvaprakArakatvAvacchinnavizeSyatAyA dvitIyakSaNe nAzo, dvitIyakSaNavRttitvaprakArakatvAvacchinnavizeSyatAyAzcotpAdaH, itthameva grAhyasAmAnyavizeSyatAdhauvyasambhedena kevalajJAne trailakSaNyamupapAditamityekadA nikhilajJeyAkAravacAsambhava eveti zaGkanIyam , samAnakAlInatvasya kSagagarbhatve doSAbhAvAt , astu vA nikhilajJeyAkArasakramayogyatAvacameva lakSaNaM,pramANaM ca tatra'jJAnatvamatyantotkarSavavRtti, atyantApakarSavavRttitvAta,parimANatvavad' ityAdyanumAnameva / na cAprayojakatvaM jJAnatAratamyasya sarvAnubhavasiddhatvena tadvizrAnteratyantApakarpotkarSAbhyAM vinA'sambhavAt / na cendriyAzritajJAnasyaiva taratamabhAvadarzanAttatraivAntyaprakarSoM yukta ityapi zakkanIyaM, atIndriye'pi manojJAne zAstrArthAvadhAraNarUpe zAstrabhAvanA- | WiR kevalajJAna nirUpaye tallakSaNAnA mupadarzanaM tatrAtivyAptyAdidoSoddhAra kevalajJAne pramANopadarzanaJca // ca tathApi kevalajJAnagrAsa ityameva grAhyasAmAnyavizayagarbhave dopAbhAvAt pAramANatvavad'ityAdya ASTRA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bavAna "99 // SARKARI kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnastha bhAvanAjanyatve doSopadazakaH prazna: prakarSajanye zAstrAtikrAntaviSaye'tIndriyaviSayasAmarthyayogapravRttisAdhane'dhyAtmazAstraprasiddhaprAtibhanAmadheye ca taratamabhAvadarzanAt / nanvevaM bhAvanAjanyameva prAtibhavatkevalaM prAptaM, tathA cApramANaM syAt , kAmAturasya sarvadA kAminIM bhAvayato vyavahitakAminIsAkSAtkAravadbhAvanAjanyajJAnasyApramANatvavyavasthiteH, atha na bhAvanAjanyatvaM tatrAprAmANyaprayojakaM, kiMtu bAdhitaviSayatvaM, bhAvanAnapekSepi zuktirajatAdibhrame bAdhAdevAprAmANyasvIkArAt , prakRte ca na viSayabAdha iti nAprAmANyaM, na ca vyavahitakAminIvibhramAdau doSatvena bhAvanAyA: klRptatvAtajanyatvenAsyAprAmANyaM, bAdhitaviSayatvavadoSajanyatvasyApi bhramatvaprayojakatvAta, tathA coktaM mImAMsAbhASyakAreNa-'yasya(tra) ca duSTaM kAraNaM yatraca mithyetyAdipratyayaH sa evA'samIcIno nAnya iti / vArtikakAreNApyuktama-"tasmAdbodhAtmakatvena,prAptA buddheH prmaanntaa|| arthaanythaatvhetuutth-dossjnyaanaadpodyte||1||iti"atr hi tulyavadevAprAmANyaprayojakadvayamuktaM, tasmAdvAdhAbhAve'pi doSajanyatvAdaprAmANyamiti vAcyaM, bhAvanAyAH kvaciddoSatve'pi sarvatra doSatvAni | zcayAt , anyathA zaGkhapItatvabhramakAraNIbhUtasya pItadravyasya svaviSayakajJAne'pyaprAmANyaprayojakatvaM syAditi na kizcidetat , kyacideva kazcidoSa ityevAgIkArAt , viSayabAdhenaiva doSajanyatvakalpanAcca, duSTakAraNajanyasyApyanumAnAdeviSayAbAdhena prAmANyAbhyupagamAt, anyathA pribhaassaamaatraaptteH| mImAMsAbhASyavArtikakArAbhyAmapi bAdhitaviSayatvavyApyatvenaiva duSTakAraNajanyatvasyAprAmANyaprayojakatvamuktaM na svAtantryeNeti cet,maivam, tathApi parokSajJAnajanyabhAvanAyA aparokSajJAnajanakatvAsambhavAt / na hi vahathanumitijJAnaM sahasrakRtva AvRttamapi vahnisAkSAtkArAya klpte| na cAbhyasyamAnaM jJAnaM paramaprakarSaprAptaM tathA bhaviSyatItyapi zaGkanIyaM, laGghanAdakatApAdivadabhyasyamAnasyApi paramaprakarSAyogAt / na ca laGghanasyaikasyAvasthitasyAbhAvAdaparAparaprayatnasya pUrvapUrvAtizayi // 99 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R R taladhanotpAdana evaM vyApArAdhAvallacayitavyaM tAvanAdAveva zleSmAdinA jADyAtkAyo laGvAyatuM zaknotyabhyAsAsAditazleSmakSayapaTubhAvazcottarakAlaM zaknotIti tatra vyavasthitotkarSatA, udakatApe tvatizayena kriyamANe tadAzrayasyaiva kSayAna tatrApyagnirUpatApattirUpo'ntyotkarSaH, vijJAnaM tu saMskArarUpaM zAstraparAvartanAdyanyathAnupapatyottaratrApyanuvartata iti tatrAparAparayatnAnAM sarveSAmupayogAdatyantotkarSoM yukta iti tadvatA bhAvanAjJAnenAparokSaM kevalajJAnaM janyata iti TIkAkRduktamapi vicArasahaM, tasya pramANAntaratvApatteH, mano yadasAdhAraNamiti' nyAyAta,anyathA cakSurAdivyAptijJAnAdisahakRtasya manasa eva sarvatra prAmANyasambhave prmaannaantrocchedaaptteH| cakSurAdInAmeva(vA)sAdhAraNyAtprAmANyamityabhyupagame bhAvanAyAmapi tathA vaktuM zakyatvAt / evaJca parokSabhAvanAyA aparokSajJAnajanakatvaM tasyA pramANAntaratvaM cAnyatrAdRSTacaraM kalpanIyamiti mahAgauravamiti ced,anuktopAlambha eSaH, prakRSTabhAvanAjanyatvasya kevalajJAne'bhyupagamavAdenaiva TIkAkRtoktatvAt / vastutastu tajjanyAtprakRSTAdAvaraNakSayAdeva kevalajJAnotpattirityeva siddhaantaat(ntH)| yairapi yogajadharmasyAtIndriyajJAnajanakatvamabhyupagamyate,tairapi pratibandhakapApakSayasya dvAratvamavazyamAzrayaNIyam, sati pratibandhake kAraNasyAkizcitkaratvAt ,kevalaM tairyogajadharmasya manaHpratyAsattitvaM,tena sannikarSaNa nikhilajAtyaMze niravacchinnaprakAratAkajJAne SoDazapadArthaviSayakavilakSaNamAnasajJAne vAtattvajJAnanAmadheye manasaH karaNatvaM, cAkSuSAdisAmagrIkAla iva laukikamAnasasAmagrIkAle'pi tAdRzatattvajJAnAnupapattestattvajJAnAkhyamAnase taditaramAnasasAmagryAH pratibandhakatvaM, tattvajJAnarUpamAnasasAmagryAzca praNidhAnarUpavijAtIyamanaHsaMyogaghaTitatvaM kalpanIyamityanantamaprAmANikakalpanAgaurakham / asmAkaM tu duritakSayamAnaM tatra kAraNamiti lAghavam / ata eva indriyanoindriyajJAnAsAcikyena kevalamasahAyamiti' prAJco vyAcakSate / sa cAvaraNAkhyadurita kevalajJAna nirUpaNe uktamazne TokAlduktairapAkaraNam, ukatapraznapati vidhAnam, ISHIDARG SSORERA bhAvanAjanyaprakaSTAvaraNakSayataH kevalotpatti vyavasthApanam // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImAna bindu prkrnnm|| // 10 // kSayo'pi bhAvanAtAratamyAcAratamyenopajAyamAnastadatyantaprakarSAdatyantaprakarSamanubhavatIti kimanupapannam / tadAhAkalako'pi-"do-13 nirUpaNe ra pAvaraNayorhAni-niHzeSAstyatizAyanAt // kvacidyathA svahetubhyo, bahirantarmalakSaya iti // 1 // " na ca nimbAdyauSadhopayogAcaratama - AvaraNAkhya bhAvApacIyamAnasyApi zleSmaNo nAtyantikakSaya iti vyabhicAraH, tatra nimbAdyauSadhopayogotkarSaniSThAyA epApAdAyatumazakyatvAta, duritakSayAtadupayoge'pi zleSmapuSTikAraNAnAmapi tadevAsevanAt , anyathauSadhopayogAdhArasyaiva vinAzaprasaGgAva, cikitsAzAstraM dyudriktadhAtu- tyantikatve doSasAmyamuddizya pravartate, na tu tasya nirmUlanAzaM, anyataradoSAtyantakSayasya maraNA'vinAbhAvitvAditi draSTavyam / rAgAvAvaraNApAye samantabhadrasarvajJajJAnaM vaizadyabhAgbhavatItyatra ca na vivAdo rajonIhArAghAvaraNApAye vRkSAdijJAne tathA darzanAt / na ca rAgAdInAM kathamAvara saMvAdaH NatvaM, kuDyAdInAmeva paudgalikAnAM tathAtvadarzanAditi vAcyam , kuDyAdInAmapi prAtibhAdAvanAvArakatvAt , jJAnavizeSe teSAmAvara rAgAdIna NatvavaccAtIndriyajJAne rAgAdInAmapi tathAtvamanvayavyatirekAbhyAmeva siddham / rAgAdyapacaye yoginAmatIndriyAnubhavasambhavAtpauralikatvamapi dravyakarmAnugamena teSAM nAsiddham / svaviSayagrahaNakSamasya jJAnasya tadagrAhakatAyA viziSTadravyasambandhapUrvakatvAniyamAtpI- tvaM teSAMkatahRtpUrapuruSajJAne tathAdarzanAditi dhyeym|vaarhsptyaastu-"raagaadyo na lobhAdikarmodayanivandhanAH, kiMtu kkaadiprkaathtukaa| | phAdihetukatathAhi, kaphahetuko rAgaH, pittahetuko dveSA, vAtahetukazca mohaH / kaphAdayazca sadaiva sannihitAH, zarIrasya tadAtmakatvAt , tato 15 tvasya pratina sArvajJamUlavItarAgatvasambhava" ityaahuH| tadayuktam , rAgAdInAM vyabhicArega kakAdihetukavAyogAt , dRzyate hi vAtaprakRte kssepH|| rapi rAgadveSau, kaphaprakRterapi dveSamohau, pittaprakRterapi moharAgAviti / ekaikasyAH prakRteH pRthaka sarvadoSajananazaktyupagame ca sarveSAM samarAgAdimattvaprasaGgAt / na ca svasvayogyakramikarAgAdidoSajanakakaphAdyavAntarapariNativizeSasya pratiprANi kalpanAnAyaM doSa D100 / tatrAvaraNa Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RE iti vAcyam, tadavAntarabaijAtyAvacchinnahetugaveSaNAyAmapi karmaNyeva vizrAmAt / kiM cAbhyAsajanitaprasaratvAtpratisaMkhyAnanivartanIyatvAcca na kaphAdihetukatvaM rAgAdInAm / etena 'zukropacayahetuka eva rAgo nAnyahetuka ityAdyapi cirastam, atyantastrIsevAparasya kSINazukrasyApi gagodrekadarzanAta, zukropacayasya sarvastrIsAdhAraNAmilApajanakatvena kasyacit kasyAzcideva rAgodreka itysyaanupttshcep| na cAsAdhAraNye rUpameva hetuH, tadrahitAyAmapi kasyacidrAgadarzanAt / na ca tatropacAra eva hetuH, dvayenApi vimuktAyAM rAgadarzanAt / tasmAdabhyAsadarzanajanitopacayaparipAkaM karmaiva vicitrasvabhAvatayA tadA tadA tattatkAraNApekSaM tatra tatra rAgAdiheturiti pratipattavyam / etena 'pRthivyambubhyastve rAgaH, tejovAyubhUyastve dveSA, jalavAyubhUyastve moha ityAdayo'pi pralApA nirastAH, tasya viSayavizeSApakSapAtitvAditi dika / karmabhRtAnAMrAgAdInAM samyagjJAnakriyAbhyAM kSayeNa vItarAgatvaM sarvajJatvaM caanaavilmev| zauddhodanIyAstu-"nairAtmyAdibhAvanaiva rAgAdiklezahAnihetu:, nairAtmyAvagatAvevAtmAtmIyAbhinivezAbhAvena rAgadvevocchedAta saMsAramUlanivRttisambhavAta,AtmAvagatau ca tasya nityatvena tatrasnehAcanmUlatRSNAdinA kleshaanivRtteH|| taduktam-"ya:pazyatyAtmAnaM,tatrA| syAhamiti zAzvataH snehH|| snehAtsukheSu tRSyati,tRSNA dopAMstiraskurute // 11 // guNadarzI paritRpya-tyAtmani tatsAdhanAnyupAdatta // tenAtmAbhinivezo, yAvattAvacca sNsaarH||2|| iti"| nanu yadyevamAtmA na vidyate, kiMtu pUrvAparakSagATatAnusandhAnA: pUrvahetupratibaddhA jJAnakSaNA eva tathA tathotpadyanta ityamyupagamastadA paramArthato na kazcidupakAryopakArakasvabhAva iti kathAcyate "bhagavAn sugataH karuNayAsakalasattvopakArAya dezanAM kRtavAn" iti,kSaNikatvamapi yadyekAntena, tarhi tatvavedI kSaNo'nantaraM vinaSTaH sanna kadAcanApyahaM bhayo bhaviSyAmIti jAnAnaH kimartha mokSAya yatata iti?,atrocyate-"bhagavAn hi prAcInAvasthAyAM sakalamapi jagadaHkhitaM SHARE SECRECISAKAL kevalajJAnanirUpaNe zu kopacavAdInAM rAgAdihetutkapatikSepa -- rAmyAdibhAvanAyA rAgAdikSayaheitutvamiti bauddhbhtopkrmH|| tasambhavAt, AtmAvagatAta.taSNA dopAstiraskRta tu pUrvAparabagATatAnusAra bhagavAn R - Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhajJAna binduprakaraNam / / // 101 // pazyaMstaduddidhIrSayA nairAtmya kSaNikatvAdikamavagacchamapi teSAmupakAryasazvAnAM niSklezakSaNotpAdanAya prayatate, tato jAtasakalajagatsAkSAtkAraH samutpanna kevalajJAnaH pUrvAhitakRpA vizeSasaMskArAt kRtArtho'pi dezanAyAM pravartate, adhigatatattAtparyArthAzca svasantatigata viziSTakSaNotpattaye mumukSavaH pravartante, " iti na kimapyanupapannamityAhuH ''tadakhilamajJAnavilasitam / AtmAbhAve bandhamokSA'kAdhikaraNatvAyogAt / na ca santAnApekSayA samAdhiH, tasyApi kSaNAnatireke ekatvAsiddheH, ekatve candravyasyaiva nAmAntaratvAt sajAtIyakSaNaprabandharUpe santAne ca na kArakavyApAra iti samIcInaM mumukSupravRttyupapAdanam / athAkliSTakSaNe'kliSTakSaNatvenopAdAnatvamii sajAtIyakSaNaprabandheopapattiH, buddhadezitamArge tu tatprayojakatvajJAnAdeva pravRttiriti cet, na, ekAntavAde'nena rUpeNa nimittatvamanena rUpeNa copAdAnatvamiti vibhAgasyaiva durvacatvAt / akliSTakSaNe'kliSTakSaNatvenaivopAdAnatve AdyAkliSTakSaNasyAnutpattiprasaGgAdantya - kliSTakSaNasAdhAraNasya hetutAvacchedakasya kalpane ca kliSTakSaNajanyatAvacchedakena sAGkaryAJjanyajanakakSaNaprabandhakoTAvekaikakSaNa zaparityAgayorvinigamakAbhAvAcca / etena ' itaravyAvRttyA zaktivizeSeNa vA janakatvam' ityapyapAstam / na caitadanantaramahamutpanna. metasya cAhaM janakamityavagacchati kSaNarUpaM jJAnamiti na bhavanmate kAryakAraNabhAvaH, nApi tadavagamaH, tato yAcitakamaNDanametadekasantatipatitatvAdekAdhikaraNaM bandhamokSAdikamiti / etena ' upAdeyopAdAnakSaNAnAM parasparaM vAsyavAsaka bhAvAduttarottaraviziSTaviziSTatarakSaNotpatteH muktisambhava' ityapyapAstam, yugapadbhAvinAmeva tilakusumAdInAM vAsyavAsakabhAvadarzanAt / uktaJca - " vAsyavAsakayozcaiva-masAhityAnna vAsanA // pUrvakSaNairanutpanno, vAsyate nottarakSaNaH // 1 // iti" / kalpita zuddhakSaNaikasantAnArthitayaiva mokSo pAye saugatAnAM pravRttiH, tadarthaiva ca sugatadezanetya myupagame ca teSAM mithyAdRSTitvaM, tatkalpitamokSasya ca midhyAtvaM sphuTameva, adhikaM prave kevalajJAna nirUpaNe niruktabauddha matasya khaNDa naM, bauddhamate AtmA'bhAve bandhamokSaikAdhikara NyAsambhavaH kAryakAraNa bhAvAdyasambha vazva | 9 // 101 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a AKASHA latAyAm / etena ' akhaNDAdvayAnandakarasanamajJAnameva kevalajJAna, tata eva cAvidyAnivRttirUpamokSAdhigama' iti vedAntimatamapi nirastam, tAdRzaviSayAbhAvena tajjJAnasya mithyAtvAt, kIdRzaM ca brahmajJAnamajJAnanivartakamabhyupeyaM devAnAMpriyeNa, na kevalacaitanyaM,tasya sarvadA sattvenAvidyAyA nityanivRciprasaGgAt tatazca tanmalasaMsAropalandhyasambhavAtsarvazAstrAnArambhaprasagAdanubhavavirodhAca, nApi vRttirUpaM, vRttaH satyatve tatkAraNAnta:karaNAvidyAderapi sattvasyAvazyakatvena tayA tannivRtterazakyatayA sarvavedAntArthaviplavApatteH, mithyAtve ca kathamajJAnanivartakatA / na hi mithyAjJAnamajJAnanivartakaM dRSTam, svamajJAnasyApi tattvaprasagAt / na ca "satyasyaiva caitanyasya pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRttyabhivyaktasyAjJAnanivartakatvAdvRttezca kAraNatAvacchedakatvena daNDatvAdivadanyathAsiddhatvena kAraNatvAnaGgIkArAt , avacchedakasya kalpitatve'pyavacchedyasya vAstavatvaM na vihanyate, yadrajatatvena bhAtaM tacchuktidravyamitivada, tArkikairapyAkAzasya zabdagrAhakatve karNazaSkulIsambandhasya kalpitasyaivAvacchedakatvAGgIkArAt, saMyogamAtrasya nirakhayave nabhasi sarvAtmanA sattvenAtiprasaJjakatvAt / mImAMsakaizca kalpitaisvatvadIrghatvAdisaMsargAvacchinnAnAmeva varNAnAM yathArthajJAnajanakatvopagamAddhvanidharmANAM dhvanigatatvenaiva bhAnAt , varNAnAM ca vibhUnAmAnupUrvIvizeSAjJAnAdatiprasaGgAta , varNaniSThatvena isvatvAdikalpanasya teSAmAvazyakatvAt , tadvadasmAkamapi kalpitAvacchedakopagame ko doSa" iti madhusUdanaMtapasvino'pi vacanaM vicArasaha, mithyAdRgdRSTAntasya samyagdRzAM grahaNAnaucityAt , naiyAyikamImAMsakoktasthalepi anantadharmAtmakaikavastusvIkAre kalpitAvacchedakakRtaviDambanAyA aprasarAta,vistareNopapAditaM caitatsammativRttau / na coktarItyA vRtteravacchedakatvamapi yuktaM,pratiyogitayAjJAnanivRttau sAmAnAdhikaraNyena samAnavizeSyakasamAnaprakArakavRttareva tvanmate hetutvasya yukttvaat| ata eva SARKABRAHARASHRESI kevalajJAnanirUpaNe ba| hmajJAnalakSa NakevalajJAnasyAvidyAnivRttilakSaNamokSahetutvamitivedA. ntimatasya khaNDanaM,tatramadhusUdanokerapAkaraNa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAna bindu prakaraNam // // 102 RECRACK svayamuktaM tapasvinA siddhAntavindau-'dvividhamAvaraNaM, ekamasacApAdakamantaHkaraNAvacchinnasAkSiniSTha, anyadabhAnApAdakaM viSa- kevalajhAnayAvacchinnabrahmacaitanyaniSTha, ghaTamahaM na jAnAmItyubhayAvacchedAnubhavAd, AdyaM parokSAparokSasAdhAraNapramAmAtreNa nivartate, anumite'pi nirUpaNe nAstIti pratItyanudayAt , dvitIyaM tu sAkSAtkAreNaiva nivartate, yadAzrayaM yadAkAraM jJAnaM tadAzrayaM tadAkAramajJAnaM nAzayatIti vayAdau vedAntimata. niyamAd' ityAdi, tatkimidAnI kSutkSAmakukSeH sadya eva vismRtaM ? yenoktavRtteravacchedakatvenAnyathAsiddhimAha, evaM hi ghaTAdAvapi 14 khaNDane madhudaNDaviziSTAkAzatvenaiva hetutAM vadato vadanaM kA pidadhyAt ?, anayaiva bhiyA "caitanyaniSThAyAH pramANajanyAparokSAntaHkaraNavRttarevA sUdanoktake jJAnanAzakatvAGgIkAre'pi na doSaH, pAramArthikasattAbhAve'pi vyaavhaariksttaanggiikaaraat| na ca svamAdivanmithyAtvApatiH, sva | dAntaprakrirUpato mithyAtvasyAprayojakatvAta, viSayato mithyAtvasya ca bAdhAbhAvAdasiddhe, dhUmabhramajanyavahvayanumiterapyabAdhitaviSayatayA' mayAyA apAprAmANyAnaGgIkArAcca,kalpitenApi prativimbena vAstavavimbAnumAnaprAmANyAcca,svamArthasyApyariSTAdisUcakatvAcca kvacittadupalabdha. karaNam // mantrAderjAgare'pyanuvRtteravAdhAceti" tapasvinoktamiti cet,etadapyavicAraramaNIyam,tvanmate svapnajAgarayorvyavahArAvizeSasyApi kartumazakyatvAt, bAdhAbhAvena brahmaNa iva ghaTAderapi paramArthasacasyApratyUhatvAca, prapaJcAsatyatve bandhamokSAderapi tathAtvena vyavahAramUla eva kuThAradAnAt / etena 'ajJAnaniSThAH paramArthavyavahArapratibhAsasaccapratatyinukUlAstisraH zaktayaH kalpyante, AdyayA prapaJce pAramArthikasattvapratItiH, ata eva naiyAyikAdInAM tathAbhyupagamaH, sA ca zravaNAdyabhyAsaparipAkena nivartate, tato dvitIyayA zaktyA vyAvahArikasacaM prapaJcasya pratIyate, vedAntazravaNAdabhyAsavanto hi nema prapaJcaM pAramArthikaM pazyanti,kiMtu vyAvahArikamiti,sA ca tasvasAkSAtkAreNa nivartate, tatastRtIyayA zaktyA prAtimAsikasatcapratItiH kriyate,sA cAntimatatvabodhena saha niva- P // 10 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PORAN tate,pUrvapUrvazaktaruttarottarazaktikAryapratibandhakatvAcana yugapatkAryatrayaprasaGgA,tathA caitadabhiprAyA zrutiH-"tasyAmidhyAnAd yo- IPAkevalajJAnajanAttatvabhAvAdbhyazcAnte vishvmaayaanivRttirit"|asyaa ayamaya-"taspa paramAtmanaH,abhimukhAyAnAcchaNAmyAsapari- nirUpaNe pAkAditi yAvat, vizvamAyAyA vizvArambhakAvidyAyA nivRttiH, AdyazaktinAzena viziSTanAzAha, yujyate'neneti yojanaM tatva- vedAntimatajJAnaM tasmAdapi vizvamAyAnivRttiH, dvitIyazaktinAzena viziSTanAzAda, tattvabhAvo videhakaivalyamantimaH sAkSAtkAra iti yAvat, khaNDane, tatra tasmAdante prArabdhakSaye saha tRtIyazakyA vizvamAyAnivRttiH,abhidhyAnayojanAmyAM zaktidvayanAzena viziSTanAzApekSayA bhUya:- dRSTisTaSTivAzabdo'bhyAsArthaka iti ityAdi"nirastam,abhidhyAnAdeHprAgaparamArthapadAdau paramArthasacAdipratItyabhyupagame'nyayAkhyAtyApAtAt / damAzakya na ca tattacchaktiviziSTAjJAnena paramArthasacAdi janayitvaiva pratyAyyata iti nAyaM doSa iti vAcyam, sAkSAtkRtatattvasya na kimapi navyavedAvastvajJAtamiti prAtibhAsikasacotpAdanasthAnAbhAvAt, brahmAkAravRtyA brahmaviSayavAjJAnasya nAzitA, tRtIyazaktiviziSTa ntyupekSi. tvajJAnaM yAvatprArabdhamanuvartata eveti brahmAtiriktaviSaye prAtimAsikasacotpAdanAdavirodha iti cet, na, dharmasiddhayasidvibhyAM tatvena khavyAghAtAt , vizeSoparAgeNAjJAte tadupagame ca brahmaNyapi prAtimAsikameva sacaM syAt , tatvajJe kasyacidajJAnasya sthitau videha- nndditvaan| kaivalye'pi tadavasthitizaGkayA sarvAjJAnAnivRttau muktAvanAzvAsaprasaGgAcca / atha dRSTisRSTivAde neyamanupapattiA,tanmate hi vastu. sad brahmaiva, prapaJcazca prAtibhAsika eva, tasya cAbhiyAnAdeH prAk pAramArSikasacAdinA pratibhAsaH pAramArthikasadAdyAkArajJAnA - bhyupagamAdeva sUpapAda iti cet, na, tasya prAcInopagatasya saugatamataprAyatvena navyaipakSivatvAda, vyavahAravAdasyaiva tairAhatatvAt , vyavahAravAde ca vyAvahArikaM prapaJca prAtimAsikatvena pratIpatA tayajJAninAmatpantabhrAntatvaM durnivArameva / atha vyAvahArakasyApa RECG Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAjJAnabindu // 1.3 // SARKARISHABAD prapaJcasya tatvajJAnena bAdhitasyApi prArabdhavazena bAdhitAnuvRtyA pratibhAsaH tRtIyasyAH zaktaH kAryam, tena bAdhitAnuvRttyA pratimAsAnukUlA tRtIyA zaktiH prAtimAsikasatvasampAdanapaTIyasI zaktirucyate, sA cAntimatattvabodhena nivartata ityevamadoSa iti cet, na, bAdhitaM hi tvanmate nAzitaM, tasyAnuvRttiriti vadato vyAghAtAt / bAdhitatvena bAdhitatvAvacchinnasatyA vA pratibhAsastatva:jJaprAramdhakAryamiti cet,tRtIyA zaktirvyarthA, yAvadvizeSANAM bAdhitatve teSAM tathApratibhAsasya sArvajJAbhyupagama vinAnupapattezva, dvitIya zaktiviziSTAjJAnanAzAt sahitakarma tatkArya ca nazyati, tatastRtIyazacyA prAramdhakArye dagdharajjusthAnIyA bAdhitAvasthA janyate, iyameva bAdhitAnuvRttiriti cet,na,evaM sati ghaTapaTAdau tattvajJasya na bAdhitasavadhIH, na vA vyAvahArikapAramArthikasattvadhIriti tatra kiJcidanyadeva kalpanIyaM syAta,tathA ca lokazAstravirodha iti suSThataM haribhadrAcAryaiH-(ghoDazaka 16) "agnijalabhUmayo yat,paritApakarA bhave'nubhavasiddhAH ||raagaadyshc raudrA, asatpravRtyAspadaM loke // 8 // parikalpitA yadi tato, na santi tasvena kathamamI syuriti // parikalpite ca tattve, bhavabhavavigamau kathaM yuktau // 9 // ityAdi / tasmAdvRttervyAvahArikasacayApi na nistAraH / prapaJce paramArthadRSTayeva vyavahAradRSTayApi sattAntarAnavagAhanAditi smrtvym| kiM ca "saprakAraM niSprakAra vA brahmajJAnamajJAnanivartakamiti vaktavyaM, Aye niSprakAre brahmaNi saprakArakajJAnasyAyathArthatvAbAjAnanivartakatA, tasya yathArthatve vA nAdvaitasiddhiH, dvitIyapakSastu niSprakArakajJAnasya kutraapyjnyaannivrtktvaadrshnaadevaanudbhaavnaahH|| "kiM ca niSprakArakajJAnasya kutrApyajJAnanivartakatvaM na dRSTamiti zuddhabrahmajJAnamAtrAtkathamajJAnanivRttiH, na ca sAmAnyadharmamAtrAprakArakasamAnaviSayapramAtvamajJAnanivRttau prayojaka, atra prameyamiti jJAne'tivyAptivAraNAya sAmAnyeti, prameyo ghaTa ityAdAvavyAptivAraNAya mAtreti, tenedaM vizeSaprakAre niSprakAre kevalajJAnanirUpaNe vedAntimanakhaNDane tattvajJAnAnantaraM mAyAnavatteH khaNDane, tatra lokazAstravirodhe ha. ribhadrasUrisaMvAdo ba. hmajJAnasyAjJAnanivartakatvAsambhavazca // P // 103 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAnugatamiti niSprakAraka brahmajJAnasyApi brahmAjJAnanivartakatvaM lakSaNAnvayAt / na ca sAmAnyadharmamAtraprakArakajJAne'vyAptiH, idamanidaM vA, prameyamaprameyaM vetyAdisaMzayAdarzanena ( saMzayAdyadarzanAtsAmAnyamAtraprakArakA'jJAnAnaGgIkAreNa ) tadanivartakasya tasyAsaGgrahAditi vAcyam, niSprakAra kasaMzayAbhAvena niSprakArakAjJAnAsiddhayA niSprakAraka brahmajJAnasyApi tannivartakatvAyogAt, ekatra dharmiNi prakArANAmanantatve prakAraniSThatayA nirakhacchinnaprakAratAsambandhenAdhiSThAnapramAtvena tayA tadajJAnanivarta katvaucityAt / adhiSThAnatvaM ca bhramajanakAjJAnaviSayatvaM vA'jJAnaviSayatvaM vA'khaNDeopAdhirvA 1, na ca viSayatayaiva tavaM yuktam, prameyatvasya ca kevalAnvayino'naGgIkArAnna prameyamiti jJAnAdU ghaTAdyAkArAjJAnanivRttiprasaGga iti vAcyam, dravyamiti jJAnAttadApattaravAraNAt / na ca tasya dravyatvaviziSTaviSayatve'pi ghaTatvaviziSTAviSayatvAttadvAraNaM, dravyatvaviziSTasyaiva ghaTAvacchedena ghaTatvaviziSTatvAt, sacvaviziSTabrahmavat viziSTaviSayajJAnena viziSTaviSayAjJAnanivRtyabhyupagame'pi ca brahmaNaH saccidAnandatvAdidharmavaiziSTayaprasaGgaH / etena " anyatra ghaTAjJAnatvaghaTatvaprakArakapramAtvAdinA nAzyanAzakabhAve'pi prakRte brahmAjJAnanivRttitvena brahmapramAtvenaiva kAryakAraNabhAvaH, na tu brahmatvaprakAra ke tivizeSaNamupAdeyaM gauravAdanupayogAdvirodhAcca " ityapi nirastam, viziSTabrahmaNa eva saMzayena viziSTAjJAna nivRtyarthaM vizeSoparAgeNaiva brahmajJAnasyAnveSaNIyatvAt, zuktirajatAdisthale - pi viziSTAjJAnaviSayasyaivAdhiSThAnatvaM klRptamityatrApyayaM nyAyo'nusartavyaH / kiM ca brahmaNo nirdharmakatve tatra viSayatAyA apyanupapatvAdvaSayajJAnatvamapi tatra durlabhaM viSayatA hi karmateti tadaGgIkAre tasya kriyAphalazAlitvena ghaTAdivajjaDatvApatteH, tadviSayajJAnAjanakatve va tatra vedAntAnAM prAmANyAnupapattiH / na ca tadajJAna nivartakatAmAtreNa tadviSayatvopacAraH, anyo'nyAzrayAt / kevalajJAnanirUpaNe ve dAntimata khaNDane tatra brahmajJAnasyA jJAnanirvatta katvAsambha ve brahmaNo jJAnaviSaya tvAsambhavIpapAdanam // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjJAna VA na ca kalpitA viSayatA karmatvAprayojikA, vAstavaviSayatAyAH kutrApyanaGgIkArAvyAvahArakyAzca tulyatvAt / na ca brahmaNi jJAna viSayatA'sambhave'pi jJAne brahmaviSayatA tadvimbagrAhakatvarUpAjyA vA kAcidanirvacanIyA sambhavatIti nAnupapattiH, viSayataivAkAra prkrnnm|| prativiSayaM vilakSaNaH, ata eva brahmAkArAparokSapramAyA evAjJAnanivartakatvaM, ajJAnaviSayasvarUpAkArAparAkSa mAtvasya srvtraanug||104||6 tatvAt / na cedamityAkAraM ghaTAkAramiti zakitumapi zakyaM, AkArabhadesya sphuratarasAkSipratyakSAsiddha tvAditi vAcyam, jJAnaniSThAyA api brahmaviSayatAyA brahmanirUpitatvasyAvazyakatvena brahmaNi tanirUpakatvadharmasatve nirdharmakatvavyAghAtAta, ubhayanirUpyasya viSayaviSayibhAvasyaikadharmatvena nirvAhAyogAt / na ca brahmagyapi kalpitaviSayatopagame karmatvena na jaDatvApAta:, svasamAnasattAkaviSayatAyA eva karmatvApAdakatvAt, ghaTAdau hi viSayatA svasamAnasatAkA, dvayorapi vyAvahArakabAda, brahmaNi tu paramArthasati vyAvahArikI viSayatA na tatheti sphuTameva vaiSamyAditi vAcyam, sattAyA iva viSayatAyA api brahmaNi pAramArthikatvoktAvapi bAdhakAbhAvAt, paramArthanirUpitadharmasya vyAvahArike vyAvahArikatvavavyAvahArikanirUpitasya dharmasya pAramArthika pAramArthikatAyA api nyAyaprAptatvAt / sattAdyupalakSaNabhede'pyupalakSyamekameveti na doSa iti ced, viSayatAyAmapyeSa eva nyAyaH / evaM cAnantadharmAtmakadharmyabhede'pi brahmaNi kauTasthyaM dravyArthAdezAdavyAhatameva / tathA cAnyUnAnatiriktadharmAtmadravyasvabhAvalAbhalakSaNamokSaguNena bhagavantaM tuSTAva stutikAraH(siddhasenadvAtriMzikA 4) "bhavabIjamanantamujjhitaM, vimalajJAnamanantamArjitam // na ca hInakalo'si nAdhikA, samatAM cApyativRtya vartase // 29 // iti"| etena "caitanyaviSayataiva jaDatvApAdikA, na tu P vRttiviSayatApi, "yato vAco nivartante," "na cakSuSA gRhyate, nApi vAcA," "taM tvaupaniSadaM puruSa pRcchAmi" "nAvedavinmanute taM kevalajJAnanirUpaNe vedAntimatakhaNDane bahmajJAnasyAjJAnanivartta katvAsa5 mbhave jJAne brahmanirUpa| taviSayatvA bhAvavyavasthApanaM dra | vyAdezAda brahmakauTasthye | siddhsenmuurisNvaadH|| REP // 10 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhantaM vedenaiva yadveditavyam" ityAdyubhayavidhazrutya nusAreNetthaM kalpanAt "phalavyApyatvamevAsya, zAstrakRdbhirnivAritam / / " brahmaNyajJAnanAzAya, vRttivyAptirapekSitA // 1 // " iti kArikAyAmapi phalapadaM caitanyamAtraparameva draSTavyaM pramANajanyAntaHkaraNavRtyabhivyaktacaitanyasya zAstre phalatvena vyavahriyamANasya grahaNe tadvayApyatAyA anvayavyatirekAbhyAM jaDatvApAdakatve brahmaNa iva sAkSibhAsyAnAmapi jaDatvAnApateH, caitanyakarmatA tu cidbhinatvAvacchedena sarvatraiveti saiva jaDatvaprayojikA, na ca vRttiviSayatve'pi caitanyaviSayatvaM niyataM vRttezcidAkAragarbhiNyA evotpatteH, taduktam- "viyadvastusvabhAvAnurodhAdeva na kAraNAt || viyatsampUrNatotpattau kumbhasyaivaM da(dR)zA dhiyAm ||1|| ghaTaduHkhAdihetutvaM dhiyo dharmAdihetutaH / svataH siddhArthasambodha-vyAptirvastvanurodhataH // 2 // iti," tathA ca jaDatvaM durnivAramiti vAcyam, vRcyuparaktacaitanyastha svata eva caitanyarUpatvena tadvayApyatvAbhAvAt phale phalAntarAnutpattestadbhinnAnAM tu svato mAnarahitAnAM tadvayApteravazyAzrayaNIyatvAd ityAdi" madhusUdanAktamapyapAstam, vRciviSayatAyA api nirdharma ke brahmaNyasambhavAt, kalpitaviSayatAyAH svIkAre ca kalpitaprakAratAyA api svIkArApatteH, ubhayorapi jJAnabhAsaka sAkSibhAsyatvena caitanyAnuparaJjakatvAvizeSAt, jJAnasya svaviSayAnivartakatvena prakArAnivRttiprasaGgabhayasya ca viSayatAdyAnivRttipakSa iva dharmadharmiNorjAtyantarAtmakabhedAbhedasambandhAzrayaNenaiva supariharatvAt, kRtAntakopastvekAntavAdinAmupari kadApi na nivartata iti tatra kaH pratikAraH / yadi ca dRgviSayatvaM brahmaNi na vAstavaM, tadA sakRddarzanamAtreNAtmani ghaTAdAviva hagapagame 'pi draSTRtvaM kadApi nApaitItyu (tyAdyuktaM na yujyate / tathA ca "sakRtpratyayamAtreNa, ghaTazredbhAsate tadA / svaprakAzo'yamAtmA kiM, ghaTavacca na bhAsate // 1 // svaprakAzatayA kiM te, tadbuddhistava vedanam // buddhizra kSaNanAzyeti, codyaM tulyaM ghaTAdiSu ||2|| ghaTAdau nizcite buddhirnazyatyeva yadA ghaTaH / / kevalajJAna nirUpaNe vedAntimatakhaNDane brahma Ni paJcadazIvacanato vR ttivipayatva vyavasthApi kAyA madhu sUdano ke khaNDanam // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maujJAnabindu prkrnnm| // 105 // (i)STI netuM tadAzakya, iti cetsamamAtmani // 3 // nizcitya sakRdAtmAnaM, yadApekSA tadaiva tam / / vaktuM mantuM tathA dhyAtuM zakrotyeva hi tttvvit||4|| upAsaka iva dhyAyeM - laukikaM vismaredyadi / vismaratyeva sA dhyAnA-dvismRtirna tu vedanAt // 25 // ityAdi dhyAnadIpavacanaM viplaveteti vimativistareNa / tasmAdbrahmaviSayA brahmAkArA vA vRttiravivecitasAraiva / kathaJcAsyA nivRttiriti vaktavyaM, svakAraNAjJAnanAzAditi cet, ajJAnanAzakSaNa ivAvasthitasya vinazyadavasthAjJAnajanitasya vA dRzyasya ciramapyanuvRttau muktAvanAzvAsaH / ukta pramAvizeSatvena nivartakatA dRzyatvena ca nivartyateti dRzyatvena rUpeNAvidyayA saha svanivartyatve'pi na doSaH, nivartyatAnivartakatayoravacchedakaikya eva kSaNabhaGgApatteriti cet, pramAyA apramAM pratyeva nivartakatvadarzanena dRzyatvasya nivartyatA'navacchedakatvAt / na ca jJAnasyAjJAnanAzaka tApi pramANasiddhA, anyathA svamAdyadhyAsa kAraNIbhUtasyAjJAnasya jAgarAdipramANajJAnena nivRttau punaH svamAdhyAsAnupapattiH, tatrAnekAjJAna svIkAre svAtmanyapi tathAsambhavena muktAvanAzvAsaH, mUlAjJAnasyaiva vicitrAnekazaktisva / kArAdekazaktinAze'pi zaktyantareNa svabhAntarAdInAM punarAvRttiH sambhavati, sarvazaktimato mUlAjJAnasyaiva nivRttau tu kAraNAntarAsambhavAt, dvitIyasya ca tAdRzasyAnaGgIkArAnna prapaJcasya punarutpattiriti tu svavAsanAmAtraM, caramajJAnaM vA mUlAjJAnanAzakaM kSaNavizeSo vetyatra vinigamakAbhAvAdanantottarottarazaktikAryeSvananta pUrvapUrvazaktInAM pratibandhakatvasya, caramazaktikArye caramazakteH, tannAze ca caramajJAnasya hetutvakalpane mahAgauravAt, pUrvazaktinAza iva caramazaktinAze'pi paNDamUlAjJAnAnuvRsyApatyanudvArAcceti na kizcidetat / etena "jAgarAdibhrameNa svamAdibhramatirodhAnamAtraM kriyate, sarpabhrameNa rajjvAM dhArAbhramatirodhAnavat, ajJAnanivRttistu brahmAtmaikyavijJAnAdeva" ityapi nirastam / evaM sati jJAnasyAjJAna nivartakatAyAM pramANAnupalabdhestanivRttimUlamokSAnAzvAsAd mAbhUdudAha kevalajJAnanirUpaNe vedAntimata khaNDane bahmAkAravRtti nAzakakha NDane jJAna syAjJAnanAzakatva khaNDanam // / / 105 / / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CER RASHAKAKAROM kekalajJAnaraNopalammA,zrutiH zrutArthApatticaitadarthe pramANatAmavagAhete eva / tatra zrutistAvat-"tameva viditvAtimRtyumeti"mRtyuravidyeti nirUpaNe zAne prasiddhaM,tathA"tattvabhAvAdbhyazcAnte vizvamAyAnivRttiH"smRtizca-(gItA a07) devI hyeSA guNamayI,mamamAyA durtyyaa| vedAntimamAmeva ye prapadyante, mAyAmetAM taranti te||14|| (a05)jJAnena tu tadajJAnaM, yeSAM naashitmaatmnH|| teSAmAdityavajjJAnaM, prakAzayati takhaNDane tatparam // 16 // " ityAdi / evaM "brahmavidbrahmaiva bhavati" "tarati zokamAtmavit," "taratyavidyA vitatA hRdi yasminnivezite / / jJAnasyAjJAyogI mAyAmameyAya,tasmai jJAnAtmane nmH||1||"iti "avidyAyAH paraM pAraM tArayasi" ityAdiH, zrutArthApattizca-"brahmajJAnAd nanivartakatve brahmabhAvaH zrayamANastadvayavadhAyakAjJAnanivRttimantareNa nopapadyata iti jJAnAdajJAnanivRttiM gmyti"| " anRtena hi pratyUDhAH" pramANatayA "nIhAreNa prAvRtAH,"anyayuSmAkamantaraM," (gItAa05) "ajJAnenAvRtaM jJAnaM,tena muhyanti jantavaH // 15 // " ityAdizrutismR- | vedAntyupada tizatebhyo'jJAnameva mokSavyavadhAyakatvenAvagatam, ekasyaiva tattvajJAnenAjJAnanivRttyabhyupagamAcca, nAnyatra vyabhicAradarzanena jJAna- | zitayoHzruP syAjJAnInavartakatvabAdho'pIti cet, na, etasyaikajIvamuktivAdasya zraddhAmAtrazaraNatvAt, anyathA jIvAntaraprAtabhAsasya svAmika- tizrutArthApa jI vAntaraprItabhAsavadvibhramatve jIvapratibhAsamAtrasyaiva tathAtvaM syAditi cArvAkamatasAmrAjyameva vedAntinA prAptaM syAt / uktazru- tyorekanovatayastu karmaNa eva vyavadhAyakatvaM kSINakarmAtmana eva ca brahmabhUyaM pratipAdayitumutsahanta iti kiM zazazRGgasahodarAjJAnAdikalpanayA hai vAdakhaNDanetadabhiprAyaviDambanena / nirvikalpakabrahmabodho'pi zuddhadravyanayAdezatAmevAvalambatAm, sarvaparyAyanayaviSayavyutkrama eva tatpravRtteH, na jaineSTakana tu sarvathA jagadabhAvapakSapAtitAmiti samyagdRzAMvacanodgAraH // zAbda eva sa ityatra tu nAgrahaH, yAvatparyAyoparAgAsambhavavi- maMgatamukticArasahakRtena manasaiva tadgrahasambhavAt, na kevalamAtmani, kiM tu sarvatraiva dravye paryAyoparAgAnupapaciprasUtavicAre manasA nirvikalpaka | vyavadhAyaka. paratayAnavanam // ARTHA KISARG Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAna vindu prkrnnm|| // 106 // D SECRUAEOSUGAUR kevalajJAna nirUpaNe eva pratyayo'nubhUyate |uktNcsmmtau-"pjjvnnyvukNtvtyuu davvaTThiyassa vattavvaM ||jaav daviovaogo apacchimaviyappanivva- vedAntimatayaNo // 1-8 // iti"| paryAyanayena vyutkrAntaM gRhItvA vicAreNa muktaM, vastudravyArthikasya vaktavyaM, yathA ghaTo dravyamityatra khaNDane nighaTatvaviziSTasya paricchinnasya dravyatvaviziSTenAparicchinnena sahAbhedAnvayAsambhava iti mRdeva dravyamiti dravyArthikapravRttiH, tatrApi vikalpakabasUkSmakSikAyAmaparAparadravyArthikapravRttiyavidravyopayogaH, na vidyate pazcime utare vikalpanirvacane savikalpakadhIvyavahArau hmabodhasya yatra sa tathA zuddhasaGgrahAvasAna iti yAvata, tataH paraM vikalpAcanApravRte ityetasyA arthH|| "tacamasi" ityAdAvapyAtmanasta- |zuddhadravyanatadanyadravyaparyAyoparAgAsambhava vicArazatapravRttAveva zuddhadravyaviSayaM nirvikalpakamiti zuddhadRSTau ghaTajJAnAdramajJAnasya ko bhedaH / yAdezatAsaekatra sadadvaitamaparatra ca jJAnAdvaitaM viSaya ityetAvati bhede tvauttarakAlika savikalpakameva sAkSIti savikalpakAvikalpakatvayora- 4AmarthanesAkSi. pyanekAnta eva zreyAn / taduktam-" saviappaNidhiappaM, iya purisaM jo bhageja aviappaM // saviappameva vA Ni-chaeNa Na tayAdarzitA sa Nicchio samae // 1-35 // iti"|n ca nirvikalpako dravyopayogo'vagraha eveti tatra vicArasahakRtamanojanyatvAnupapattiH, hai yAssammavicArasyehAtmakatvenahAjanyasya vyuparatAkAGkSasya tasya naizvIyakApAyarUpasyaivAmdhupagamAt, apAye nAmajAtyAdiyojanAni tigAthAyA yamastu zuddhadravyAdezarUpazrutanizritAtirikta eveti vibhAvanIyaM sva smynissnnaataiH| brahmAkArabodhasya mAnasatve "nAvedavi arthaH, nirvi kalpakadavyonmanute taM bRhataM vedenaiva tadveditavyaM" "taM tvaupaniSadaM puruSa pRcchAmi"ityAdizrutivirodha iti cet, zAbdatve'pi "yadvAcAnamyU. payogasya ditaM," "nacakSuSA gRhyate, nApi vAcA," "yato vAco nivartante" ityAdizrutivirodhastulpa eva / atha vAggamyatvaniSedhazrutInAM mAnasatvamukhyavRttyAviSayatvAvagAhitvenopapatti hadajahAlavaNayaiva brahmaNi mahAvAkpagamyatvapratipAdanAt, manasi tu mukhyAmukhyabhadAbhAvAt 5 smrthnshc|| RAME Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UPSECRECRUAROUGH " yanmanasA na manute " ityAdivirodha eva // " sarve vedA yatraikaM bhavanti sa mAnasIna AtmA manasaivAnudraSTavyaH " ityAdi. zrutI mAnasInatvaM tu manasyupAdhAvupalabhyamAnatvaM, na tu manojanyasAkSAtkAratva, manasaiveti tu kartari tRtIyA Atmano'kartRtvapratipAdanArthA manaso darzanakartRtvamAha, na karaNatAM, aupaniSadasamAkhyAvirodhAt / "kAmaH saGkalpo vicikitsA zraddhA'zraddhA dhRtiradhRtihIMrdhA rityetatsarva mana eva"iti zrutI mRdghaTa itivadupAdAnakAraNatvena manaHsAmAnAdhikaraNyapratipAdanAta , tasya nimittakAraNatvavirodhAceti cet, na, kAmAdInAM manodharmatvapratipAdikAyAH zrutermanaHpariNatAtmalakSaNabhAvamanAviSayatAyA eva nyAyyatvAt, "manasA hyeva pazyati, manasA zRNoti" ityAdau manaHkaraNasyApi zruterdIrghakAlikasaMjJAnarUpadarzanagrahaNena cakSurAdikaraNasattve'pi tatraivakArArthAnvayopapatteH, vanmate'pi brahmaNi mAnasatvavidhiniSedhayovRttiviSayatvataduparaktacaitanyAviSayatvAbhyAmupapattezca / zabdasya tvaparokSajJAnajanakatve svabhAvamaGgaprasaGga eva spaSTaM dUSaNam / naca prathamaM parokSajJAnaM janayato'pi zabdasya vicArasahakAreNa pazcAdaparokSajJAnajanakatvamiti na doSa iti vAcyam, ardhajaratIyanyAyApAtAt / na khalu zabdasya parokSajJAnajananasvAbhAvyaM sahakArisahasreNApyanyathAkatuM zakyaM, Agantukasya svabhAvatvAnupapattena ca saMskArasahakAreNa cakSuSA pratyabhijJAnAtmakapratyakSajananavadupapattiH, yadaMze saMskArasApekSatvaM tadaMze smRtitvApAto yadaMze ca cakSuHsApekSatvaM tadaMze pratyakSApAta iti miyaiva pratyabhijJAnasya pramANAntaratvamiti jainaiH svIkArAt / "sve sve viSaye yugapajjJAnaM janayatozcakSuHsaMskArayorArthasamAje. naikajJAnajanakatvameva paryavasyati, anyathA rajatasaMskArasahakAraNAsanikRSTe'pi rajate cAkSuSajJAnApatteranyathAkhyAtyasvIkArabhaGgaprasaga" iti vadastapasvI tUmayAtmakaikajJAnAnanuvyavasAyAdeva nirAkartavyA,anyathA rajataprame'pyubhayAtmakatApatte,parvato vahimA kevalajJAna nirUpaNe OM vedAntimata khaNDane brahmajJAnasya na mAnasatvaM kintu zAbdatvameveti vedAntipraznapatividhAne tasya mAnasatvasthApanaM zabdasya parokSajJAnajanakatvameveti sthaapnshc| daze smRtimA upapatteH / na ca tvamiti jaina RECE Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAnabindu prakaraNas / // 107 // nityanumitAvapi ubhayasamAjAdaMze pratyakSAnumityAtmakatApattezca / atha manasa iva zabdasya parokSAparokSajJAnajanana svabhAvAGgIkArAdadoSaH, manastvena parokSajJAnajanakatA, indriyatvena cAparokSajJAnajanakatetyasti manasyavacchedakabheda iti cet, zabdasyApi viSayAjanyajJAnajanakatvena vA jJAnajanakatvena vA parokSajJAnajanakatA yogyapadArthanirUpitatvampadArthAbhedaparazabdatvena cAparokSajJAnajanakateti kathaM nAvacchedakabhedaH / dhArmikastvamasItyAdau vyabhicAravAraNAya nirUpitAntaM vizeSaNaM, itaravyAvartya tu spaSTameva / etacca ' dazamastvamasi ' 'rAjA tvamasi' ityAdivAkyAddazamo'hamasmi rAjAhamasmItyAdisAkSAtkAra darzanAtkalpyate, nAhaM dazama ityAdibhramanivRttarata itthameva sambhavAt / sAkSAtkAribhrame sAkSAtkArivirodhijJAnatvenaiva virodhitvakalpanAt / na ca tatra vAkyAtpadArthamAtropasthitau mAnasaH saMsargabodha iti vAcyam, sarvatra vAkye tathA vaktuM zakyatvena zabdapramANamAtrocchedaprasaGgAditi cet, maivam, dazamastvamasItyAdau vAkyAtparokSajJAnAnantaraM mAnasajJAnAntarasyaiva bhramanivartakatvakalpanAt, dhArmikastvamasItyAdau vizeSyAMzasya yogyatvAdeva yogyapadArthanirUpitetyatra yogyapadArthatAvacchedakaviziSTetyasyAvazyavAcyatvena mahAvAkyAdapi tatpadArthatAvacchedakasyAyogyatvenA parokSajJAnAsambhavAcca, ayogyAMzatyAgayogyAMzopAdAnAbhimukha lakSaNAvastvameva yogyapadArthatvamityuktau ca dhArmikastvamasItyAdAvapi zuddhAparokSaviSayatve tadvayAvartakavizeSaNadAnAnupapattiH, tathA ca yogyalakSya paratvagrahe udAharaNasthAna daurlabhyaM / ayaM ca viSayo'smAkaM paryAyavinirmokeNa zuddhadravyaviSayatAparyavasAyakasya dravyanayasyetyalaM brahmavAdena // kiJca tvampadArthAbhedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvoktau 'yUyaM rAjAna' ityato'khilasambodhyavizeSyakarAjatvaprakArakAparokSazAbdApattiH, tatra tAdRzamAnasAbhyupagame cAnyatra ko parAdhaH / etena " ekavacanAntatvampadArthagrahaNe'pi na nistAraH, "ekasminneva // kevalajJAnanirUpaNe vedAntima takhaNDane pu nahmAparo kSajJAnajana katvasya za nde vyavasthA panapakSe vedA ntyAzaGko |nmUlitA || 11 200911 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnatyamiti prayogejagateca, ekAbhiprAyakatvampadabrahaNe ca tadamitrAyakabhandatvena vacacchAbdabodhahetutvameva yuktam / ata eva 'vAkyAdapi nirUpaNe dravyAdezAdakhaNDaH,padAdapi ca paryAyArthAdezAt sakhaNDaH zAndabodha' iti jainI zAstravyavasthA / tasmAtra zabdasyAparokSa-6 vedAntimatajJAnajanakatvam / etena aparokSapadArthAmedaparazabdatvenAparokSajJAnajanakatvaM,ata eva zuktiriyamiti vAkyAdAhatya rajatabhramanivRttiH, | khaNDane'paevaM ca caitanyasya vAstavAparokSatvAdaparokSajJAnajanakatvaM mahAvAkyasya" ityapi nirastam, vAstavAparokSasvarUpaviSayatvasya tvannItyA rokSAbhedaparatattvamasyAdivAkye sambhave'pi 'dazamastvamasi'ityAdAvasambhavAda, nivRtAjJAnaviSayatvasya ca zAbdabodhAtpUrvamabhAvAt yadA kadAci tvena pramAtrabhivRttAjJAnatvagrahaNe parvato vaddhimAnityAdivAkyAnAmapyaparokSasvarUpaviSayatayA'parokSajJAnajanakatvaprasaGgAt " yato vA imAni bhedaviSayatvebhUtAni jAyante" "satyaM jJAnamanantaM" ityAdivAkyAnAmaparokSasvarUpaviSayatayA'parokSajJAnajanakatve mahAvAkyavaiyApAtAca // na ca zabdakizcaivaM ghaTo'stItizAbde cAkSuSatvamapyApateva,aparokSapadArthAbhedaparazabdAdivAparokSapakSasAdhyakAnumitisAmagrIto'parokSAnumitirapi syAparokSaca prasajyeta / evaM ca bhinnaviSayatvAdyapravezenaivAnumitisAmagryA lAghavAdalavattvamiti vizeSadarzanakAlInabhramasaMzayottarapratyakSamA jJAnajanakatroccheda iti bahutaraM durghaTam / etena"pramAtrabhedaviSayatvenAparokSajJAnajanakatvam" ityapi nirastam, 'sarvajJatvAdiviziSTo'si'ityAdi tvamititavAkyAdapi tathAprasaGgAt , Izvaro madabhinnaH, cetanatvAd, mad, ityanumAnAdapi tathAprasaGgAcceti / "mahAvAkyajanyamaparokSaM tpaznapatizuddhabrahmaviSayameva kevalajJAnam" iti vedAntinAM mahAneva mithyAtvAbhiniveza iti vibhAvanIyaM suuri(sudhii)bhiH|| vidhAnaM veidamidAnI nirUpyate-kevalajJAnaM svasamAnAdhikaraNakevaladarzanasamAnakAlInaM na vA,''kevalajJAnakSaNatvaM svasamAnAdhi dAntimatakaraNadarzanakSaNAvyavahitottaratvavyApyaM na vA ? ' evamAdyAH kramopayogavAdinAM jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdAnAM, khnnddnsmaaptiH|| la BASTI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIjJAna vindu prkrnnm|| // 108 // jinabhadragaNi MOS *nAM yogapadya RECORECARE IY kevalajJAna darzanayoMmeM dAbhedavicAre yugapadupayogavAdinAM ca mallavAdiprabhRtInAM, 'yadeva kevalajJAnaM tadeva kevaladarzanam' itivAdinAM ca mahAvAdizrIsiddhase. bhedepikramanadivAkarANAM sAdhAraNyo viprtipttyH|| yattu yugapadupayogavAditaM siddhasenAcAryANAM nandivRttAyuktaM tadamyupaga | vAdi pUjya mavAdAbhiprAyeNa, na tu svatantrasiddhAntAbhiprAyeNa, kramAkramopayogadvayaparyanuyogAnantarameva svapakSasya sammatAvubhAvitatvA- 15 diti draSTavyam / etacca tattvaM sayuktikaM sammatigAthAbhireva pradarzayAma:-"maNapajjavanANaMto, nANassa ya darisaNassa ya kssmaashrmnnaaviseso||kevlnaannN puNadaM-saNaMti nANaMti ya smaann||kaanndd2-3||"yugpdupyogdvyaabhyupgmvaado'ym-mn:pryaayjnyaanmntH paryavasAnaM yasya sa tathA, jJAnasya darzanasya ca vizleSaH pRthagbhAva iti saadhym|atr ca chadmasthopayogatvaM heturdraSTavyA, vAdimalla tathA ca prayogaH-cakSuracakSuravadhijJAnAni cakSuracakSuravadhidarzanebhyaH pRthakAlAni, chamasthopayogAtmakajJAnatvAtU, zrutamana:- || vAdiprabhR. paryAyajJAnavat / vAkyArthaviSaye zrutajJAne, manodravyavizeSAlambane manaHparyAyajJAne cAdarzanasvabhAve matyadhijAdarzanopayogA- *tonAm, anikAlatvaM prasiddhameveti TIkAkRtaH / darzanatrayapRthakAlatvasya kutrApyekasminnasisAdhayiSitatvAt , svadarzanapRthakAla tvasya ca | bheda evaM sisAdhayiSitasyoktadRSTAntayorabhAvAtsAvaraNatvaM hetuH, vyatirekI ca prayogaH, tajanyatvaM vA hetuH, 'yadyajanyaM tattataH pRthakAlam' || tayoritiiti sAmAnyavyAptau yathA daNDAt ghaTa iti ca dRSTAnta iti tu yuktaM, kevalajJAnaM punardezanaM darzanopayoga iti vA jJAnaM jJAno- | tadaikyavAdi siddhasenapayoga iti vA samAnaM tulyakAlaM tulyakAlInopayogadyAtmakamityarthaH, prayogazca-kevalino jJAnadarzanopayogAvekakAlInau. divAkarANAM yugapadAvirbhUtasvabhAvatvAta, yAvevaM tAvevaM, yathA rakheH prakAzatApau / ayamabhiprAya AgamavirodhIti keSAzcinmataM, tAnavikSipanAha | vicArAsta(sammatiH)-" keI maNati jaiyA, jANai taiA Na pAsaha jiNo ti // suttamavalaMbamANA, tityaparAsAyaNAmIrU // 2-4 // " tra sammatitAtparyam // // 1.8 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % ESC kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanopayo gaviSaye R mopayogavA C dhabhimata kecinjinabhadrAnuyAyino bhaNanti-'yadA jAnAti tadAna pazyati jina' iti / sUtraM-"kevalI gaM mate imaM rayaNappamaM puDhavi AyArahiM pamANAMha heUhiM saMThANahiM parivArahiM jaM samayaM jANai NotaM samayaM pAsai, ItA goyamA! kevalINa" ityAdikaM avlmbmaanaaH| asya ca sUtrasya kilAyamarthasteSAmamimata:-'kevalI sampUrNabodhaH, Namiti vAkyAlakAre / bhate iti bhagavan ! imAratnaprabhAmanvarthAbhidhAnAM pRthvImAkAraiH samanimnotratAdibhiH,pramANeAdibhiH, hetubhiranantAnantapradezikaiH skandhaH,saMsthAnaH parimaNDalAdibhiH, parivArairdhanodadhivalayAdibhiH / jaM samayaM NA taM samayamiti ca 'kAlAdhanoratyantasaMyoge' (pA.2-3.5.) iti dvitIyA saptamIvAdhikA,tena yadA jAnAti na tadA pazyatIti bhaavH| vizeSopayogaH sAmAnyopayogAntaritaH, sAmAnyopayogadha vizeSopayogAntaritaH,tatsvAbhAcyAditi praznArthaH |uttrN punaHhiMtA goyamA 'ityAdikaM praznAnumodakaM tetyetanigamanaprakAraNa, gautameti gotreNAmaMtraNaM praznAnumodanArtha punastadeva sUtramuccAraNIyaM hetupraznasya cAtra satre uttaraM / "sAgAre se nANe havai, aNAgAre se daMsaNe" iti,sAkAraM vizeSAvalami asya kevalino jJAnaM bhavati, anAkAramatikAntavizeSa sAmAnyAvalambi darzanaM / na cAnekapratyayotpatirekadA nirAvaraNasyApi tatsvAbhAvyAt / na hi cakSurzinakAle zrotrajJAnotpattirupalamyate / na cAvRtatvAttadA tadanutpattiH, svasamaye'pyanutpattiprasaGgAt / na cANunA manasA yadA yadindriyasaMyogastadA tajjJAnamiti kramaH paravAyabhimato'pi yuktimAn?, sarvAGgINasukhopalambhAyupapattaye manovargaNApudgalAnAM zarIravyApakatvasyaiva kalpanAta suSuptau jJAnAnutpattaye tvaGmanoyogasya jJAnasAmAnye hetutvena gasanakAle tvAcarAsanobhayotpattivAraNasyetthamapyasambhavAcca / tato yugapadanekapratyayAnutpattoM svabhAva eva kAraNaM nAnyat, sannihite'pi ca dvayAtmake viSaye sarvavizeSAneva kevalajJAnaM gRhNAti, sarvasAmAnyAni ca kevaladarzana miti svabhAva jJApanAviMzatitamapadam vArthaH,kramo payogasAphakopapattyupadarzanaM ca // CRecent 11 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maujJAnabindu prakaraNam // // 109 // evAnayeoriti / ete ca vyAkhyAtArastIrtha karAzAtanAyA abhariva tIrthakaramAzAtayanto na vibhyatIti yAvat / evaM hi niHsAmAnyasya nirvizeSasya vA vastuno'bhAvena na kizvijAnAti kevalI na kiJcitpazyatItyavikSepasyaiva paryavasAnAt / na cAnyatara mukhya psrjnvissytaampekssy| bhayagrAhitve'pyupayogakramAvirodhaH, mukhyopasarjana bhAvenobhayagrahaNasya kSayopazamavizeSaprayojyatvAt, kevalajJAne chadmasthajJAnIya yAvadviSaya topagame'vagrahAdisaGkIrNa rUpaprasaGgAd, uktasUtrasya tu na bhavadukta evArthaH, kiM tvayaM, 'kevalamAM ratnaprabhAM pRthivIM yairAkArAdibhiH samakaM tulyaM jAnAti, na tairAkArAdibhistulyaM pazyatIti kimevaM grAhyaM 1, haMtA - evami tyanumodanA, tato hetau pRSTe sati tatprativacanaM bhinnAlambanapradarzakaM tajjJAnaM sAkAraM bhavati yato darzanaM punaranAkAramityato bhinnAlambanAvetau pratyayAviti' TIkAkRtaH / atra yadyapi jaM samayaM ityatra jaM iti ambhAvaH prAkRtalakSaNAt, yatkRtamityatra jaM kayamiti prayogasya loke'pi darzanAditi vaktuM zakyate, tathApi tRtIyAntapadavAcyairAkArAdibhirlupta tRtIyAntasamA sasthayatpadArthasya samakapadArthasya cAnyUnAnatiriktadharmaviziSTasya ratnaprabhAyAM bhinnaliGgatvAdananvaya iti yat samakamityAdikriyAvizeSaNatvena vyAkhyeyam / ratnaprabhAkarmakAkArAdinirUpitayAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkajJAnavAn na tAdRzatAvadanyUnAnatiriktaviSaya tAkadarzanavAn kevalIti phalitArthaH / yadi ca tAdRzasya viziSTadarzanasya niSedhyasyAprasiddherna tanniSedhaH " asato Natthi Niseho " (vize. 1574 ) ityAdivacanAditi sUkSmamIkSyate, tadA 'kriyApradhAnamAkhyAtam' iti vaiyAkaraNanayAzrayaNena ratnaprabhAkarmakAkArAdinirUpita yAvadanyUnAnatiriktaviSayatAkaM jJAnaM, na tAdRzaM kevalikartRkaM darzanamityeva bodhaH, sarvanayAtma ke bhagavatpravacane yatho papannAnyataranayagrahaNe doSAbhAvAditi tu vayamAlocayAmaH / hetuyaugapadyAdapi balenopayogayogapadyamApatatItyAha - "kevalanANA kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanopayogaviSaye yugapa dupayogahaya bAdi tadabhedavAdima tenoktas trArtha:, tadvi.. payArekApratividhAnaM ca // // / 109 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varaNa-khayajAyaM kevalaM jahA naannN| taha daMsaNaM pi jujjai,NiyaAvaraNakkhayassaMte // 2-5 // " spaSTA,navaraM nijAvaraNakSayasyAnta iti darzanAvaraNakSayasyAnantarakSaNa ityarthaH / na caikadobhayAvaraNakSaye'pi svabhAvahetuka evopayogakrama ityuktamapi sAmprataM, evaM sati svabhAvenaiva sarvatra nirvAha kAraNAntarocchedaprasaGgAt , kAryotpattisvabhAvasya kAraNenaiva tatkramasvabhAvasya tatkramaNaiva nirvAyatvAcca / etena "sarvavyaktiviSayakatvasarvajAtiviSayakatvayoH pRthagavAvaraNakSayakAryatAvacchedakatvAdarthatastadavacchinnopayogadvayasiddhiH" ityAyapAstam / tatsiddhAvapi tatkramAsiddherAvaraNadvayakSayakAryayoH samaprAdhAnyenArthagateraprasarAcca / na ca matizratajJAnAvaraNayorekadA kSayopazame'pi yathA tadupayogakramastathA jJAnadarzanAvaraNayoryugapatkSaye'pi kebalinAmupayogakramaH syAditi zaGkanIyaM, tatra zrutopayoge matijJAnasya hetutvena zAbdAdau pratyakSAdisAmagyAH pratibandhakatvena ca tatsambhavAt / atra tu kSINAvaraNatvena parasparakAryakAraNabhAvapratibadhyapratibandhakabhAvAdyabhAvena vizeSAt / etadevAha-"bhaNNai khINAvaraNe, jaha mainANaM jiNa Na saMbhavada // taha khINAvaraNijje, visesao desaNaM Natthi // 2-6 // " bhaNyate nizcityocyate, kSINAvaraNe jine yathA matijJAnaM matyAdijJAnaM avagrahAdicatuSTayarUpaM vAjJAnaM na sambhavati, tathA kSINAvaraNIye vizleSato jJAnopayogakAlAnyakAle darzanaM nAsti kramopayogatvasya matyAdyAtmakatvavyApyatvAtsAmAnyAvizeSobhayAlambanakramopayogatvasya cAvagrahAdyAtmakasvavyApyatvAtkevalayoH kramopayogatve tattvApattirityApAdanaparo'yaM granthaH / pramANaM tu-"kevaladarzanaM kevalajJAnatulyakAlotpattika, tadekakAlInasAmagrIkatvAt , tAzakAryAntaravat", ityuktatarkAnugRhItamanumAnameveti draSTavyam / na kevalaM kramavAdino'numAnavirodhaH, api tvAgamavirodho'pItyAha-"sucami ceva sAi-apajjavasiyaM ti kevalaM vuttaM / suttAsAyaNabhIrU-hitaM ca daduvvayaM kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanayorupayogayogapadyasamarthanaM kramavAdinonumAnAma mAdivirodha da prdrshnj|| **PA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjJAna 'prakaraNam // // 11 // hoi // 2-7 // " sAyaparyavasite kevalajJAnadarzane sUtre prokta.kramopayoga ta dvitIyasamaye tayoH paryavasAnamiti kRto'paryavasiktA ? kevalajJAnatena sUtrAzAtanAbhIrubhiH kramopayogavAdibhistadapi draSTavyaM / co'pyarthaH / na kevalaM "kevalI Na bhate imaM rayaNappamaM puDhaviM' nirUpaNe ityAdhuktasUtrayathAzrutArthAnupapattimAtramiti bhAvaH / na ca dravyApekSayA'paryavasitatvaM samAdheyaM, dravyAviSayapraznottarAzruteH / na ca kevalajJAna'arpitAnarpitasiddheH' iti tattvArtha (51031) sUtrAnurodhena dravyArpaNayA'zratayorapi tayoH kalpanaM yuktaM,anyathA paryAyANAmutpAda darzanayoH vigamAtmakatvAd bhavato'pi kathaM tayoraparyavasAnateti paryanuyojyama?, yaddharmAvacchinne kramikatvaprasiddhiH taddharmAvacchinne'paryavasi sAdhanantatatvAnvayasya nirAkAMkSatvAt , anyathA Rjutvavakratve aparyavasite iti prayogasyApi prasaGgAt , mama tu rUparasAtmakaikadravyavadakrama- sthitikatve. bhAvibhinnopAdhikotpAdavigamAtmakatve'pi kevalidravyAdanyatirekatastayoraparyavasitatvaM nAnupapannam / atha paryAyatvAvacchedakadharma- nApi yuga vinirmokeNa zuddhadravyArthAdezapravRtteH kramaikAnte'pi kevalayoraparyavasitatvamupapatsyate, ata eva paryAyadravyayorAdiSTadravyaparyAyatvaM dupayogavyaka siddhAnte gIyate / tattadavacchedakavinirmokasya vivakSAdhInatvAditi ceta, kimayamuktadharmavinirmokastattatpadArthatAvacchedakaviziSTayo sthApanaM / / rabhedAnvayAnupapacyA zuddhadravyalakSaNayA, uta uktadharmasya vizeSaNatvaparityAgenopalakSaNatvamAtravivakSayA / Adhe Adyapada eva lakSaNAyAM zuddhadravyaM zuddhAtmadravyaM vA'paryavasitamityeva bodhaH syAt, sAditvasyApi tatrAnvayapraveze tu kevalidravyaM sAyaparya-15 vasitamityAkAraka eva, ubhayapadalakSaNAyAMtu zuddhadravyaviSayako nirvikalpaka eva bodha iti kevalajJAnadarzane sAdyaparyavasite iti bodhasya kathamapyanupapattiH / antye ca kevalatvopalakSitAtmadravyamAtragrahaNe tatra sAditvAnvayAnupapattiH, kevaliparyAyagrahaNe ca navavidhopacAramadhye 'paryAye paryAyopacAra' evAzrayaNIyaH syAditi samIcInaM drvyaarthaadeshsmrthnN| niyatopalakSyatAvacchedakarUpA- 110 // RECIPECITIERGAR Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R bhAvapi sammugdhopalakSyaviSayakatAdRzabodhasvIkAre ca 'paryAyoparyavasita' ityAderapi prasaktidravyArthatayA kevaLajJAnakevaladarzanayoraparyavasitatvAbhyupagame dvitIyakSaNe'pi tayoH sadbhAvaprasaktiH, anyathA dravyArthatvAyogAt / tadevaM kramAmyupagame tayorAgamavirodha ityupasaMharabAha-"saMtami kevale daM-saNammi nANassa saMbhavo Natthi / kevalanANammi ya daM-saNassa tamhA anihaNAI // 2-8 // " svarUpato dvayoH kramikatve'nyatarakAlejyatarAbhAvaprasaGgaH, tathA coktavakSyamANadaSaNagaNopanipAtA,tasmAd dvAvapyupayogI kevalinaH svarUpato'nidhanAvityarthaH / itthaM granthakUdakramopayogadvayAbhyupagamena kramopayogavAdinaM paryanuyujya svapakSaM darzayitumAha "daMsaNanANAvaraNa-khae samANammi kassa pucayarA(raM) // hoja va samaoppAo, haMdi duve Nasthi uvaogA // 2-9 // " | sAmAnyavizeSaparicchedAvaraNApagame kasya prathamataramutpAdo bhaveta ? anya tarotpAde taditarasyApyutpAdaprasaGgAt , anyatarasAmacyA anyatarapratibandhakatve cobhayorapyabhAvaprasaGgAt " savvAo laddhIo sAgArovaogovauttasseti" vacanaprAmANyAtprathamaM kevala jJAnasya pazcAtkevaladarzanasyotpAda iti cet, na, etadvacanasya labdhiyogapadya evaM sAkSitvAdupayogakramAkramayorodAsInyAt / yogapadyenApi nivA'rthAddarzane'nantarotpazyAsiddheH ekakSaNotpattikakevalajJAnayorekakSaNanyUnAdhikAyuSkayoH kevlino| kramikApayogadvayadhArAyA nirvAhayitamazakyatvAca / atha jJAnopayogasAmAnye darzanopayogatvena hetuteti nirvikalpakasamAdhirUpacchamasthakAlInadarzanAta prathamaM kevalajJAnotpattiH kevaladarzane kevalajJAnatvena viziSya hetutvAcca dvitIyakSaNe kevaladarzanotpattiH, tatatha kramikasAmagrIdvayasampacyA kramikopayogayadhArAnirvAha iti, ekakSaNanyUnAdhikAyuSkayostvekakSaNe kevalajJAnotpatyasvIkAra eva gatiriti cet ,na, "dasaNapubbaM nANaM (2-22)" ityAdinA tathAhetutvasya pramANAbhAvena nirasanIyatvAt , utpannasya kevalajJAnasya FOCALCREARCAREECRETAR IA kevalajJAna nirUpaNe kevalajJAna darzanayorU payogAkrama vAdimatena kramavAdimanaM kAnirasya jJAna: darzanayoH ke valinyaiksa miti ska | siddhAnta marthaneka kSaNaviSamA hU~ yudRSTAntena kramapakSani raasshc| RCCESARKA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAnabinduakaramam // OM 111 // kSAyikabhAvatvena nAzAyogAcca / na ca muktisamaye kSAyikacAritranAzavadupapattiH kSAyikatve'pi tasya yogasthairya nimittakatvena nimittanAzanAzyatvAt, kevalajJAnasya cAnaimittikatvAdutpattau jJaptau cAbaraNakSayAtiriktanimittAnapekSatvenaiva tasya svatantrapramANatvavyavasthiteH, anyathA 'sApekSamasamartham' iti nyAyAttatrAprAmANyaprasaGgAt / etena 'kevaladarzanasAmagrItvena svasyaiva svanAzakatvamiti kevalajJAnakSaNikatvam' ityapyapAstam, anaimittike kSaNikatvAyogAt, anyathA tatkSaNa eva tatkSaNavRtikArye nAzaka iti sarvatraiva sUkSmarjusUtra naya sAmrAjyasya durnivAratvAditi kimatipallavitena ? / nanviyamanupapattiH kramopayogapakSa evetyakramau dvAvupayogau stAmityAzaGkate mallavAdI, "bhavedvA samayamekakAlamutpAdastayoriti" tatraikopayogavAdI granthakRt siddhA ntayati, haMdi jJAyatAM, dvAvupayoga naikadeti, sAmAnya vizeSaparicchedAtmakatvAtkevalajJAnasya, yadeva jJAnaM tadeva darzanamitya - trai nirbharaH, ubhayahetusamAje samUhAlambanotpAda syaivAnyatra dRSTatvAnnAtrAparidRSTakalpanA kleza iti bhAvaH / asminneva vAde kevalinaH sarvajJatAsambhava ityAha--" jai savvaM sAyAraM, jANai ekasamaeNa savvaSNU || jujjai sayA vi evaM, ahavA savrvvaM na jANAi // / 2 - 10 // " yadi sarva sAmAnyavizeSAtmakaM jagat, sAkAraM tattajAtivyaktivRttidharmaviziSTaM / sAkAramiti kriyAvizeSaNaM vA / niravacchabhatattajjAtiprakAratAnirUpitatattadvayakti vizeSyatAsahitaM parasparaM yAvaddravyaparyAya nirUpitavipayatAsahitaM vA yathA syAttathetyarthaH / jAnAtyekasamayena sarvajJaH pazyati ceti zeSaH, tadA sadApi sarvakAlaM yujyate, evaM sarvajJatvaM sarvadarzitvaM cetyarthaH / athavetyetadvaiparItye, sarva na jAnAti sarvaM na jAnIyAdekadezopayogavarttitvAnmatijJAnavadityarthaH / tathA ca kevalajJAnameva kevaladarzanamiti sthitm| avyaktatvAdapi pRthagdarzanaM kevalini na sambhavatItyAha - " parisuddhaM sAyAraM, aviattaM daMsaNaM aNAyAraM // Na ya khINA - kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAna darzanayorai kyamityasmi nyakSa eva sarvajJatAsa mbhavasya yucita: sAdhanam // / / / 111 / / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CARRIERSPEok barajije. jajaha sa(sa)viyatmavittaM // 2-11 // " jJAnasya hi vyaktatArUpaM, darzanasya punrvykttaa| na ca kSINAvaraNe'rhati vyaktatA'vyaktate yujyate,tataH 'sAmAnyavizeSajJeyasaMspazyubhayakasvabhAva evAyaM kevalipratyayA',na ca grAhyadvitvAdvAhakadvitvamiti sambhAvanApi yuktA, kevalajJAnasya grAhyAnantyenAnantatApatteH, viSayabhedakRto na jJAnabheda ityabhyupagame tu darzanapArthakye kA pratyA. zA. AvaraNadvayakSayAdurbhayaikasvabhAvasyaiva kAryasya sambhavAt / na caikasvabhAvapratyayasya zItoSNasparzavatparasparavibhinna svabhAvadvayavirodhaH, darzanasparzanazaktidvayAtmakaikadevadattavatsvabhAvadvayAtmakaikapratyayasya kevalinyAvirodhAt / jJAnatvadarzanatvadharmAbhyAM jJAnadarzanayorbhedaH, na tu dharmibhedeneti paramArthaH / ata eva tadAvaraNabhede'pi syAdvAda eva, taduktaM stutI granthakRtava (nizcayadvAtriMzikA) "cakSadarzanavijJAnaM, paramANAvauSNyaraukSyavat / tadAvaraNamapyekaM, na vA kAryavizeSataH // 8 // " iti / paramANAvuSNarUkSasparzadva. | yasamAvezavaccAkSuSa jJAnatvadarzanatvayoH samAveza ityarthaH / itthaM ca cAkSuSajJAnadarzanAvaraNakarmApi paramArthata ekaM, kAryavizeSata upAdhibhedatI vA naikamiti siddham / evamavadhikevalasthale'pi draSTavyam / tadAha-"cakSurvadviSayAkhyAti-vadhijJAnakaivale ||shessvRttivishessaat, te mate jJAnadarzane // 30 // iti"| cakSurvacAkSuSavadviSayAkhyAtiH spRSTajJAnAbhAvaH aspRSTajJAna iti yAvat, bhAvAbhAvarUpe vastunyabhAvatvAbhidhAnamapi doSAnAvahaM, zeSA vRttayo'spRSTajJAnAni tAbhyo vizeSaH, spRSTatAvizeSeNa vakSyamANarItyA spRSTA- viSayavRttitvavyaGgayena, tasmAtte avadhikevale jJAnapadena darzanapadena ca vAcye ityetdrthH|| kramAkramopayogadyapakSe bhagavato yadApadyate tadAha-" ahiTuM aNNAyaM, ca kevalI eva bhAsai sayA vi|| egasamayammi haMdI, vayaNavigappo Na sNbhv|||2-12||" Adyapale jAnakAle'dRSTa,darzanakAle cAjJAtaM, dvitIyapakSe ca sAmAnyAMze'jJAtaM vizeSAMza cAdRSTaM,evamuktaprakAreNa kevalI sadA nirUpaNe jJAnadarzanayoLaktAsvyaktarUpatvena bhedavAdimataM velini tara. nupapattipra darzanena kama Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAna CIRECADEMOR akrnnm|| // 112 // kevalajJAna nirUpaNe bhASate tata "ekasmin samaye jJAtaM dRSTaM ca bhagavAna bhASate," ityeSa vacanasya vikalpo vizeSo bhavadarzane na bhavatIti gRhyatAM / kramato'ka na cAnyatarakAle'nyataropalakSaNAdupasarjanatayA viSayAntaragrahaNAccoktavacanavikalpopapattiH, evaM sati bhrAntacchavasthe'pi tathAprayo- IXmato vopayo gaprasaGgAt / yadA kadAcit zRGgagrAhikayA jJAnadarzanaviSayasyaiva padArthasya tadbuddhAvanupravezAditi smartavyam / tathA ca sarvatratvaM gadyAmyu na sambhavatItyAha-"aNNAyaM pAsato, adiTuM ca arahA viyaannto|| kiM jANai kiM pAsai, kaha savvaNNU ti vA hoi||2-13||" game bhagaka ajJAtaM pazyannadRSTaM ca jAnAnaH kiM jAnAti kiM vA pazyati na kiJcidityarthaH / kathaM vA tasya sarvajJatA bhavet ? to jJAtarana kathamapItyarthaH / jJAnadarzanayoviSayavidhayaikasaMkhyAzAlitvAdapyekatvamityAha-"kevalanANamaNataM, jaheva taha daMsaNaM pi paNNattaM / / TamASitvA sAgAraggahaNAhi ya, NiyamaparitaM aNAgAraM // 2-14 // " yadyekatvaM jJAnadarzanayorna syAttadA'lpaviSayatvAdarzanamananta na syAditi 6 samavadoka "aNate kevalanANe aNate kevaladaMsaNe" ityAgamavirodhaH prasajyeta. darzanasya hi jJAnAdbhade sAkAragrahaNAdanantavizeSavarti- sya niru jJAnAdanAkAra sAmAnyamAtrAvalambi kevaladarzanaM, yato niyamenakAntenaiva parItamalpaM bhavatIti kuto vissyaabhaavaadnnttaa| na ca Nam // kiubhayostulyaviSayatvAvizeSe'pi mukhyopasarjanabhAvakRto vizeSa iti vAcyaM, vizeSaNavizeSyabhAvena tattatrayajanitavaijJAnikasambandhA SayasaMkhyA vacchinnaviSayatayA vA tatra kAmacArAta / ApekSikasya ca tasyAsmadAdivaddhAvevAdhirohAta / etacca nirUpitaM tatvaM "jaMjaM je je bhAve" vicAreNAityAdi(Avazyaka)niyukti(282)gAthAyA nayabhedena vyAkhyAdvaye'nekAntavyavasthAyAmasmAbhiH(patra 842) akramopayoga pi jJAnadarzadvayavAdI tu prakRtagAthAyAM sAkAre yadgrANaM darzanaM tasya niyamo'vazyambhAvoyAvanto vizeSAstAvantyakhaNDasakhaNDopAdhirUpANi jAti nayoraikya rUpANi vA sAmAnyAnIti hetostenAparItamanantamityakAraprazlepeNa vyAcaSTe, kramavAde jJAnadarzanayoraparyavasitatvAdikaM nopapadyata iti | smrthnc|| -OL RORIES Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Rel vAn darzanavAMzca tadapi na bhAvaH / iyAMstu vizAla prADhivAdaH, vasta REARRAarat yaduktaM tatrAkSepamukya samAdhatte-" bhaNNai jaha caunANI, jujjai NiyamA taheva evaM pi / bhaNNai Na paMcanANI, jaheva arahA taheyaM kevalajJAna ma pi // 2-15 // " bhaNyate AkSipyate yathA kramopayogapravRtto'pi matyAdicaturbAnI tacchaktisamanvayAdaparyavasitacaturbAno rjAno nirUpaNe OM jJAtadRSTabhASI jJAtA draSTA ca niyamena yujyate / tathaitadapyekatvavAdinA yadaparyavasitatvAdikramopayoge kevalini preyate, tadapi sAvaM. payogakrama dikakevalajJAnadarzanazaktisamanvayAdupapadyata ityarthaH / bhaNyatevottaraM dIyate-yathaivAhana paJcajJAnI, tathaivaitadapi kramavAdinA vAdivihiyaducyate, 'bhedato jJAnavAn darzanavAMzca,' tadapi na bhavatItyarthaH / matyAdyAvaraNakSaye'pyekadezagrAhiNo matijJAnAdevi, darzanAvaraNa- tasya doko kSaye'pi tAdRzadarzanasya kevalini bhedenAnupapatteriti bhAvaH / iyAMstu vizeSa: yadabhedenApi kevalajJAne darzanasaMjJA siddhAntasammatA, 114ddhArasya sAna tu matijJAnAdisaMjJeti, tatra hetU anvarthopapatyanupapattI eva draSTavye / ayaM ca prauDhivAdaH, vastutaH kramavAde yadA jAnAti tadA kSepaM pari pazyatItyAderanupapattireva, AzrayatvasyaivAkhyAtArthatvAt / labdhestadarthatve tu ghaTAdarzanavelAyAmapi ghaTaM pazyatItiprayogaprasaGgAt / haraNaM. ghaTadarzanalabdhestadAnImapi vidyamAnatvAt / cakSuSmAn sarva pazyati, na tvandha' ityAdau tvagatyA labdheryogyatAyA vA''khyA- | tArthatvamabhyupagamyata eva, na tu sarvatrApyayaM nyAyaH, atiprasaGgAta / na ca siddhAnte vinA nikSepavizeSamaprasiddhArthe padavRttiravadhAryate, SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAdikamapi matijJAnAderlabdhyapekSayaiveti durvacaM, ekasyA eva kSayopazamarUpalabdhastAvakAlamanavasthAnAta , dravyAdyapekSayA vicitrAparAparakSayopazamasantAnasyaiva pravRttyupagamAt / kiM tvekajIvAvacchedenAjJAnAtiri ktavirodhisAmagrayasamavahitaSaTpaSTisAgaropamakSaNatvavyApyasvasajAtIyotpattikatve sati tadadhikakSaNAnutpattikasvasajAtIyatvarUpaM tatpAribhASikameva vaktavyaM, evamanyadapyUhyam / krameNa yugapadvA parasparanirapekSasvaviSayaparyavasitajJAnadarzanopayogI kevalinyasA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAna prkrnnm|| / 113 // RECEABLAKCERawat rthatvAnmatyAdijJAnacatuSTayavadhasta iti dRSTAntabhAvanApUrvamAha-"paNNavaNijjA bhAvA, smttsuanaanndNsnnaaviso| ohimaNapajja- kevalajJAnavANa ya, aNNoNNavilakkhaNAvisao // 2-16 // tamhA cauvibhAgo, jujjai Na u nANadaMsaNa jiNANaM / sayalamaNAvaraNamaNaM- nirUpaNe tamakkhayaM kevalaM jmhaa||2-17"prjnyaapniiyaa zabdAmilApyA bhAvA dravyAdayaH samastazrutajJAnasya dvAdazAGgavAkyAtmakasya na kenalajJAnadarzanAyA darzanaprayojikAyAstadupajAtAyA buddheH viSaya Alambana, materapi ta eva zabdAvasitA viSayA draSTavyAH, zabdaparika OMdarzanayoranAmaNAhitakSayopazamajanitasya jJAnasya yathoktabhAva viSayasya matitvAnmatizrutayorasarvaparyAyasarvadravyaviSayatayA tulyArthatvaprAtipAda- 6 baraNatvAdinAca,avadhimanaHparyAyayoH punaranyonyavilakSaNA bhAvA viSayA, avadhe rUpidravyamAnaM, manaHparyAyasya ca manyamAnAni * samasvarUpadravyamanAsItyasarvArthAnyetAni // tasmAcaturNAM matyAdInAM vibhAgo yujyate tattatkSayopazamapratyayabhedAta, na tu jinAnAM 13 tvenaadhykyjnyaandrshnyoH| 'nANadasaNa tti' avibhaktiko nirdezaH sUtratvAt / kutaH punaretadityata Aha, yasmAt kevalaM sakalaM paripUrNa / | mitisamarthitadapi kutaH 1 yato'nAvaraNaM,na banAvRtamasakalaviSayaM bhvti| na ca pradIpena vyabhicAraH,yato'nantamanantArthagrahaNapravRtta / tadapi tam // kataH? yato'kSayaM,kSayo hi virodhisajAtIyena guNenasyAcadabhAve tasyAkSayatvaM,tatazcAnantatvamanavadyamiti bhaavH| tasmAdakramopayogadyAtmaka eka eva kevalopayogaH / tatraikatvaM vyaktyA, dvayAtmakatvaM ca nRsiMhatvavadAMzikajAtyantararUpatvamityeke / mASe snigdhoSNatvavadyApyavRttijAtidvayarUpamityapare / kevalatvamAvaraNakSayAt, jJAnatvaM jAtivizeSo, darzanatvaM ca viSayatAvizeSo, doSakSayajanyatAvacchedaka iti tu vayam / nanu bhavaduktapakSe 'kevalI NaM' ityAdisUtre 'jaM samayaM' ityAdau yatsamakamityAdyartho na sarvasvarasasiddhA,tAdRzaprayogAntare tathAvivaraNAbhAvAt,tathA (bhagavatIzataka 18 uddeza 10)'nANadaMsaNaThyAe duve ahaM' ityAdyA. 6 // 113 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PECIPES gamavirodho'pi, yaddharmaviziSTaviSayAvacchedena bhedanayArpaNaM taddharmaviziSTApekSayaiva dvitvAdeH sAkAMkSatvAt, anyathA'tiprasaGgAdityAzaya yaktisiddhA sUtrArtho grAhyasteSAM svasamayaparasamayAdiviSayabhedena vicitratvAdityabhiprAyavAnAha-" paravattavvayapakkhA, avisaddhA tesa tesa atthesu / atthagaio a tesiM, viaMjaNaM jANao kuNai // 2-18 // " pareSAM vaizeSikAdInAM yAni vaktavyAni teSAM pakSA avizuddhAsteSu teSvartheSu sUtre tttmyprikrmnnaadihetornibddhaaH| arthagatyaiva sAmarthenaiva teSAmarthAnAM vyaktiM sarvapracAdamUladvAdazAGgAvirodhena jJako jJAtA kroti| tathA ca 'jaM samayaM' ityAderyathAzrutArthe kevalI zrutAvadhimanaHparyAyakevalyanyataro grAhyaH, paramAvadhikAdhovadhikacchavasthAtiriktaviSaye snAtakAdiviSaye vA tAdRzasUtrapravRttau tatra paratIthikavaktavyatAprativaddhatvaM vAcyamevamanyatrApIti dik / kevalanANe kevaladaMsaNe' ityAdibhedena sUtranirdezasyaikArthikaparataivetyabhiprAyeNopakramate-" jeNa maNovisayagayA-Na daMsaNaM Natthi dabbajAdANaM // to maNapajavanANaM, niyamA nANaM tu nnidittuN||2-19||" yato manaHparyAyajJAnaviSayagatAnAM tadviSayasamUhAnupraviSTAnAM paramanodravyAvizeSANAM bAhyacintyamAnArthagamakatApayikavizeSarUpasyaiva sadbhAvAddarzanaM sAmAnyarUpaM nAsti, tasmAnmanaHpayoyajJAnaM jJAnamevAgame nirdiSTaM grAhyasAmAnyAbhAve mukhyatayA tahaNonmukhadarzanAbhAvAt / kevalaM tu sAmAnyavizeSobhayopayogarUpatvAdubhayarUpakameveti bhaavH| sUtre ubhayarUpatvena paripaThitatvAdapyumayarUpaM kevalaM, na tu kramayogAdityAha(dviSayabhedADhetyabhiprAyavAnAha)-" cakkhuacakkhuavadhika-valANa samayammi daMsaNaviappA // paripaThiA kevalanA-NadasaNA teNa viya(te) aNNA // 2-20 // " spaSTA / cakSurAdijJAnavadeva kevalaM jJAnamadhye pAThAt jJAnamapi, darzanamadhye pAThAcca darzanamapIti paribhASAmAtrametaditIti granthakRtastAtparyam / matijJAnAdeH krama iva kevalasyAkrame'pi kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanayorabhedavAdinaM pratyA pAditasma bhagavatIvirodhasva so. papattikaH parihAraH nirdezabhedasya tAtparya ALLABCC Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhIjJAnabindu prkrnnm|| // 14 // Recent sAmAnyavizeSAjahadvRttyaikopayogarUpatayA jJAnadarzanatvamityekadezimatamupanyasyati-"dasaNamuggahametaM,ghaDotti nivvatraNA havai kevalajJAna nANaM / / jaha ittha kevalANa vi,visesaNaM ittiyaM ceva // 2-21 // " avagrahamAnaM matirUpe vodhe darzanaM,idaM tadityavyapadezya,ghaTa iti darzanayomeM nizcayena varNanA tadAkArAmilApa itiyAvata / kAraNe kAryopacArAca ghaTAkArAbhilApajanaka ghaTe matijJAnamityarthaH / yathA'traivaM(kaM) dAbhedavicAre tathA kevalayorapyetAvanmAtreNa vishessH|ekmev kevalaM sAmAnyAMze darzanaM vizeSAMze cbaanmityrthH| ekadezyeva kramikamedapakSaM ekadezIyam dUSayati-"dasaNapuvvaM nANaM, nANaNimittaM tu desaNaM Natthi // teNa suviNicchayAmo, daMsaNanANA Na aNNatvaM // 2-22 / / " tena matijJAdarzanapUrva jJAnamiti chadmasthopayogadazAyAM prasiddham / sAmAnyamupalabhya hi pazcAtsarvo vizeSamupalabhata iti, jJAnanimittaM tu | nadRSTAnta darzanaM nAsti kutrApi, tathAprasiddheH / tena suvinizcinumaH 'dasaNanANA' iti darzanajhAne nAnyatvaM na kramApAditabhedaM jJAnadarzanayo kevalini bhajata iti zeSaH / kramAbhyupagame hi kevalini niyamAjjJAnottaraM darzanaM vAcyaM, sarvAsAM labdhInAM sAkAropayogaprApta(pya)- bhedavicAraH tvena pUrva jJAnotpattyupagamaucityAt / tathA ca jJAnahetukameva kevalini darzanamabhyupagantavyaM, taccAtyantAdarzanavyAhatamiti bhaavH| yattu 14 kramikapakSa kSayopazamanivandhanakramasya kevalinyabhAve'pi pUrva kramadarzanAtajjAtIyatayA jJAnadarzanayoranyatvamiti TIkAkadvayAkhyAnaM, tatsva- nirAsazca / / bhAvabhedatAtparyeNa sambhavadapi darzane jJAnanimittatvaniSedhAnatiprayojanatayA kathaM zobhata iti vicAraNIyam / nanu yathA pareSA kalpitaH kramo varNaniSTho buddhivizeSajanakatAvacchedako'smAkaM ca bhinnAbhinnaparyAyavizeSarUpaH, tathA kevalijJAnadarzananiSThastAdRzA krama evAvaraNakSayajanyatAvacchedakaH syAditi noktAnupapattiriti cet, na, varNakramasya kramavatprayatnaprayojyasya suvacatve'pyakramikAvaraNakSayaprayojyasya kevalyupayogakramasya durvacatvAdananyagatyAkramikAdapyAvaraNadvayakSayAt kramavadupayogotpattyabhyupagame 114 // KKARE Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i ** ca tannAzakAraNAbhAvAdavikalakAraNAttAdRzopayogAntaradhArAyA avicchedAca " savvassa vi kevaliNaM) jugavaM do Natthi uvaogA" (Ava0ni0 gAthA 979) iti vacanAnupapattiH / na ca jJAnasya darzanamevArthAntarapariNAmalakSaNo dhvaMsa ityupayogA'yaugapadyaM sAmpratam, sAdyanantaparyAya vizeSarUpadhvaM tasyaivAvasthitivirodhitvAdarthAntarapariNAma lakSaNa dhvaMsasyAtathAtvAt / anyathA tattatsaMyogavibhAgAdimAtreNAnubhUyamAnaghaTAvasthityucchedApatteH / na ca " jugavaM do Natthi uvaogA " ityasyopayogayoryugapadutpattiniSedha eva tAtparya, na tu yugapadevasthAne'pItyupayogadvayadhArANAM nAzakAraNAbhAvena sahAvasthAne'pi na doSa iti sAmprataM, akramavAdinApyevaM kramAvacchinnopayogadvayayaugapadyaniSedhaparatvasya vaktuM zakyatvAt, sUtrAsaGkocasvArasyAdare "yadeva jJAnaM tadeva darzanam" ityasmaduktasyaiva yuktatvAditi dik // matijJAnamevAvagrahAtmanA darzanaM, apAyAtmanA ca jJAnamiti yaduktaM dRSTAntAvaSTambhArthamekadezinA tadUSayannAha - " jai uggahamittaM daM-saNaMti maNNasi visesiyA nANaM || mainANameva daMsaNa- mevaM sai hoi NiSphannaM / / 2-23 // " yadi matirevAvagraharUpA darzanaM vizeSitA jJAnamiti manyase, tadA matijJAnameva darzanamityevaM sati prAptaM / na caitadyuktaM, "sa dvividho'STacaturbheda" iti ( tasvArtha adhyAya 2 sUtra 9 ) sUtravirodhAnmatijJAnasyASTAviMzatibhedoktivirodhAcca - " evaM sesiMdiyadaM- sami niyameNa hoi Na ya juttaM // aha tattha nANamittaM gheppar3a cakkhumi vi tadeva // 2-24 / / " evaM zeSendriyadarzaneSvapyavagraha eva darzanamityabhyupagamena ( game niyamena ) matijJAnameva taditi syAt, tacca na yuktaM, pUrvoktadoSAnativRtteH / atha teSu zrotrAdiSvindriyeSu darzanamapi bhavajjJAnameva gRhyate, mAtrazabdasya darzanavyavacchedakatvAt, tadvacavacchedazca tathAvyavahArAbhAvAt, kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanopayogayaugapadyavA dimatena krama vAdyaktadoSa- parihAraH va stuto'bheda pakSasamarthana tatra caikadezi matanirasa nazca // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImAna bindu prkrnnm|| // 115 // CARROTECCURRECTEDORE zrotrajJAnaM ghrANajJAnamityAdivyapadeza eva hi tatropalabhyate, na tu zrotradarzanaM ghrANadarzanamityAdivyapadezaH kvacidAgame prasiddhaH, tarhi cakSuSyapi tathaiva gRhyatAM cakSurjJAnamiti. natu cakSurdarzanamiti / atha tatra darzanam, itaratrApi tathaiva gRhyatAM, yuktestulyatvAt / | kathaM tarhi zAstre cakSurdarzanAdipravAda ityata Aha-"nANamapuDhe jo avisae a athami daMsaNaM hoI / / muttUNa liMgao jaM, aNAgayAIyavisaesu // 2-25 // " aspRSTe'rthe cakSupA ya udeti pratyayaH sa jJAnameva saccakSudarzanaminyucyate, indriyANAmaviSaye ca paramANvAdAvathai manasA ya udeti pratyayaH sa jJAnameva sadacakSurdarzanamityucyate / anumityAdirUpe manojanyajJAne'tiprasaGgamAzaGkayA''ha, anAgatAtItaviSayeSu yalliGganto jJAnamudeti 'ayaM kAla AsannabhaviSyavRSTikastathAvidhameghonnatimattvAta,' 'ayaM pradeza AsannavRSTameghaH pUravizeSavattvAd' ityAdirUpaM tanmuktvA / idamupalakSaNaM, bhAvanAjanyajJAnAtiriktaparokSajJAnamAtrasya tasyAspRSTAviSayArthasyApi darzanatvenAvyavahArAt / yadyaspRSTAviSayArthajJAnaM darzanamabhimataM, tarhi manaHparyAyajJAne'tiprasaGga ityAzaGkatha samAdhatte-"maNapaJjavanANaM daM-saNaM ti teNeha hoi Na ya juttaM / / bhannai nANaM NoI-diyaMmi Na ghaDAdao jamhA // 2-26 // " etena lakSaNena manaHparyAyajJAnamapi darzanaM prAptaM, parakIyamanogatAnAM ghaTAdInAmAlambyAnAM tatrAsattvenAspaSTe'viSaye ca ghaTAdAvarthe tasya bhAnA(vA)ta, na caitadyuktaM, Agame tasya darzanatvenApAThAt / bhaNyatetrottarama-noindriye manovargaNAkhye manovizeSe pravartamAnaM manaHparyAyabodharUpaM jJAnameva, na darzana, yasmAdaspRSTA ghaTAdayo nAsya vipaya iti zeSaH, nityaM teSAM liGgAnumeyatvAt / tathA cAgamaH (vizeSAvazyaka gAthA 814)-"jANai bajjhe NumANAo ti" manovargaNAsta parAtmagatA api svAzrayAtmaspRSTajAtIyA eveti na tadaMze'pi drshntvprsnggH| parakIyamanogatArthAkAravikalpa evAsya grAhyA, tasya cobha kevalajJAnanirUpaNe kevalajJAnadarzanopayogaprasaGge matijJAnadarzanadRSTAntena tattvanirUpaNam // ACCIDEN 5 / 115 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GARRERSORRECEN yarUpatve'pi chAasthikopayogasyAparipUrNArthagrAhitvAnna manaHparyAyajJAne darzanasambhava itypyaahuH| kiM ca-"maisuanANaNimitto, kavalajJAna: chaumatthe hoi atthauvalaMbho // egayaraMmi vi tesiM, Na dasaNaM dasaNaM katto // 2-27 // " matizrutajJAnanimitta chadmasthA nirUpaNe nAmarthopalambha ukta Agame / tayorekatarasminnapi na darzanaM sambhavati / na cAvagraho darzana tasya jJAnAtmakatvAta, kevalajJAnatataH kuto darzanaM, nAstItyarthaH / nanu zrutamaspRSTe'rthe kimiti darzanaM na bhavettatrAha-"jaM paccakkhaggahaNaM, Na iMti suanANasamiyA madarzanopayogaatthA // tamhA daMsaNasado, Na hoi sayale vi suanaanne||2-28||" yasmAcchratajJAnapramitA arthAH pratyakSagrahaNaM na yAnti, 4 prasaGge matiakSajasyaiva vyavahArataH pratyakSatvAt / tasmAtsakale'pi zrutajJAne darzanazabdo na bhavati / tathA ca ' vyaJjanAvagrahA- jJAnAdidRSTAviSayArthapratyakSatvameva darzanatvam' iti paryavasannam / pratyakSapadAdeva zrutajJAnavadanumityAdeAvRttau parokSabhinnatve satIti vizeSaNaM ntenatattvana deyam "muttUNa liMgao jaM" ityuktasyApyatraiva tAtparya draSTavyam / itthaM cAcakSurdarzanamityatra naJaH payudAsArthakatvAdacakSu prarUpaNam // darzanapadena mAnasadarzanameva grAhya, aprApyakAritvena manasa eva cakSuHsadRzatvAnna ghrANadarzanAdIti sarvamupapadyate / tathAcAvadhi darzanamapi kathaM saGgacchate, tasya vyaJjanAvagrahaviSayArthagrAhitve'pi vyavahArataH pratyakSatvAbhAvAdityAzaGkAyAH pratyakSapadasya vyavahAranizcayasAdhAraNapratyakSArthatvAt , avadhijJAnasya ca naizcayikapratyakSatvAvyAhateH parihAramabhiprayannAha-"jaM appuTThA bhAvA, ohinnANassa hoMti paJcakkhA // tamhA ohinANe,dasaNasaddo vi uvutto||2-29|| spssttaa| upayuktaH lbdhnimittaavkaashH|| kevalajJAne'pIdaM lakSaNamavyAhatamityAha-"jaM appuDhe bhAve, jANai pAsai ya kevalI NiyamA // tamhA taM nANaM daM-saNaM ca avisesao siddhaM // 2-30 // " yato'spRSTAna bhAvAnniyamenAvazyantayA kevalI cakSuSmAniva puraHsthitaM jAnAti SATARRIERSPECIAL Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ REC dhIjJAna prkrnnm|| CREATERPREKX pazyati cobhayaprAdhAnyena, tasmAttatkevalajJAnaM darzanaM cAvizeSata ubhayAbhidhAnAnimittasyAvizeSAtsiddhaM / manaHparyAyajJAnasya tu vyanjanAvagrahAviSayArthakapratyakSatve'pi vAhyaviSaye vyabhicAreNa svagrAhyatAvacchedakAvacchedena pratyakSatvAbhAvAma darzanatvamiti niSkarSaH / atra yahIkAkRtA "pramANaprameyayoH sAmAnyavizeSAtmakatve'pyapanItAvaraNe yugapadubhapasvabhAvo bodhaH, chadmasthAvasthAyAM tvanapagatAvaraNatvena darzanopayogasamaye jJAnopayogAbhAvAdaprApyakArinayanamanaHpramavArthAvagrahAdimatijJAnopayogaprAkkAle cakSuracakSurdarzane, avadhijJAnopayogaprAkAle cAvadhidarzanamAvirbhavati" iti vyAkhyAtaM tadardhajaratIyanyAyamanuharati, prAcInapraNayamAtrAnurodhe zrotrAdijJAnAt prAgapi darzanAbhyupagamasyAvarjanIyatvAt , vyaJjanAvagrahArthAvagrahAntarAle darzanAnupalambhA tadanirdezAcca, asaGkhyeyasAmayikavyaJjanAvagrahAntyakSaNe "tAhe huMti karei" ityAgamenArthAvagrahotpattereva bhaNanAt, vyaJjanA vagrahaprAkAle darzanaparikalpanasya cAtyantAnucitatvAt // tathA sati tasyendriyArthasannikarSAdapi nikRSTatvenAnupayogaprasaGgAcca, prApyakArIndriyajajhAnasthale darzanAnupagame cAnyatrApi bhinnatatkalpanena kizcitpramANaM, 'nANamapuTTe' ityAdinA jJAnAdabhedenaiva darzanasvabhAvapratipAdanAta, "cakSurvadviSayAkhyAtiH(dvA-10-30)ityAdistutigranthaikavAkyatayApi tathaiva svArasyAcca / chadmasthajJAnopayoge darzanopayogatvena hetutve tu cakSuSyeva darzanaM nAnyatreti kathaM zraddheyaM ? tasmAcchIsiddhasenopajJanavdhamate na kutrApi jJAnAdarzanasya kAlabhedaH, kiM tu svagrAhyatAvacchedakAvacchedena vyaJjanAvagrahAviSayIkRtArthapratyakSatvameva darzanatvamiti phalitam / yadi ca cAkSupAdAvapi jJAnasAmagrIsAmarthyagrAhyavartamAnakAlAyaMze mitimAtrAyaMze ca na darzanatvavyavahArastadA viSayatAvizeSa eva darzanatvaM, sa ca kvacidaMze yogyatAvizeSajanyatAvacchedakaH, kvacicca bhAvanAvizeSajanyatAvacchedakaH, kevale ca sarvAze AvaraNa kevalajJAna nirUpaNe kevalajJAnadarzanopayoga| prasaGge matijJAnAdidRSTAntena tattvaprarUpaNaM navya| tArkikamataniSkarSazca // RECARD // 116 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HARREARCA-NCREAGER. kSayajanyatAvacchedaka iti pratipattavyaM / na ca athenaiva ghiyAM vizeSa' iti nyAyAdarthAvizeSe jJAne viSayatAvizeSAsiddhiriti zaGkanIyaM, arthe'pi jJAnAnurUpasvabhAvaparikalpanAt , arthAvizeSe'pi paraiH samUhAlambanAdviziSTajJAnasya vyAvRttaye prakAritAvizeSasyAbhyupagamAcca / na hi tasya tatra bhAsamAnavaiziSTayapratiyogijJAnatvameva nirUpakaviziSTajJAnatvaM vaktuM zakyaM, daNDapuruSasaMyogA iti samUhAlambane'tiprasaGgAt / na ca bhAsamAnaM yadvaiziSTayapratiyogitvaM tadvat jJAnatvameva tathA, daNDapuruSasaMyogapratiyogitvAnuyogitvAnIti jJAne daNDaviziSTajJAnatvApatteH / na ca svarUpato bhAsamAnamityAdhuktAvapi nistAraH, pratiyogitvAderatiriktatve prakAritvAdeAnaniSThasya kalpanAyA eva laghutvAt / anatireke tu daNDadaNDatvAdinirvikalpake'pi dnnddaadivishissttjnyaansvaaptteH| etena 'svarUpato bhAsamAnena vaiziSTayena garbhitalakSaNamapi'apAstam, saMyuktasamavAyAdeH sambandhatve svarUpata ityasya durvacatvAcca / tasmAtparAbhyupagataprakAritAvizeSavadAkAravizeSaH syAdvAdamudrayA'rthAnuruddhastadananuruddho vA jJAne darzanazandavyapadezaheturanAvilastatsamaya evArthajJAnayoravinigamenAkArAkAribhAvasvabhAvAvirbhAvAdityeSa punarasmAkaM manISonmeSaH // tasmAdvayAtmaka eka eva kevalAvabodha iti phalitaM svamatamupadarzayati-"sAIapajjavasiyaM, ti dovi te sasamayaM havai evN||prtitthiyvttvyN, ca egasamayaMtaruppAo // 2-31 // " sAdyaparyavasitaM kevalamiti heto* api jJAnadarzane te ubhayazabdavAcyaM taditi yAvat / ayaM ca svasamayaH svsiddhaantH| yastvekasamayAntarotpAdastayobhaNyate, tatparatIrthikazAstraM, nAhedvacana, nayAbhiprAyeNa pravRttatvAditi bhAvaH / 'evambhUtavastutatvazraddhAnarUpa' samyagdarzanamapi samyagjJAnavizeSa eva, samyagdarzanatvasyApi samyagjJAnatvavyApyajAtivizeSarUpatvAdviSayatAvizeSarUpatvAdvetyAha-"evaM jiNapaNNatte, saddahamANassa bhAvao bhAve // purisassA PUNAULOSECRECASUAL 5 // kevalajJAna nirUpaNe kevalajJAnada4 zanadvayAtmaka hai eka eva kevalopayoga iti nizcitazrI siddhasena divAkara mataphalitapradarzanam // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjJAnabinduprakaraNam / / // 117 // A18 bhiNibohe, daMsaNasaddo havAi jutto // 2- 32||" jinaprajJaptabhAvaviSayaM samUhAlambanaM rucirUpaM jJAnaM mukhyaM samyagdarzanaM tadvAsano panItArthaviSayaM ghaTAdijJAnamapi bhAktaM taditi tAtparyArthaH // nanu samyagjJAne samyagdarzananiyamavaddarzane'pi samyagjJAnaniyamaH kathaM na syAdityatrAha - "sammannANe niyame Na daMsaNaM daMsaNe u bhayaNijjaM // sammannANaM ca imaM, ti atthao hoi uvavaNNaM / / 2-33 / / " samyagjJAne niyamena samyagdarzanaM, darzane punarbhajanIyaM vikalpanIyaM samyagjJAnaM ekAntarucau na sambhavati, anekAntarucau tu samastIti / ataH samyagjJAnaM cedaM samyagdarzanaM cetyarthaH, arthataH sAmarthyene (rthyAde)kamevopapanaM bhavati / tathA ca samyaktvamiva darzanaM jJAnavizeSarUpameveti nirvyUDham / ( atha granthakRtprazastiH ) prAcAM vAcAM vimukhaviSayo-nmeSasUkSmekSikAyAM, ye'raNyAnI- bhayamadhigatA navyamArgAnabhijJAH // teSAmeSA samayavaNijAM sammatigranthagAthA, vizvAsAya svanayavipaNiprAjyavANijyavIthI / 1 // bhedagrAhI (hi) vyavahRtinayaM saMzrito mallavAdI, pUjyAH prAyaH karaNaphalayoH sImni zuddhasUtram // bhedocchedonmukhamadhigataH sagrahaM siddhasena - stasmAdete na khalu viSamAH sUripakSAstrayospi (mI) // 2 // citsAmAnyaM puruSapadabhAkkevalAkhye vizeSe, tadrUpeNa sphuTamabhihitaM sAdyanantaM yadeva || sUkSmairaMzaiH kramavadidamapyucyamAnaM na duSTaM tatsUrINAmiyamamimatA mukhyagauNavyavasthA // 3 // tamo'pagama cijjanuHkSaNabhidAnidAnodbhavAH, zrutA bahutarAH zrute nayavivAdapakSA yathA // tathA ka iva vismayo bhavatu sUripakSatraye, pradhAnapadavI dhiyAM ka nu davIyasI dRzyate // 4 // kevalajJAna nirUpaNe kevalajJAna darzanayora mi. nnatvaprarUpakasammati gAthAkadambopasaMhAraH prazastau ca syAdvAdamate | nayabhedena pakSatrayanirdo SatAprarUpaNa. makAnta mAhAtmya pradarzanaJca // // 117 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasahya sadasattvayorna hi virodhanirNAyaka, vizeSaNavizeSyayorapi niyAmakaM yatra na // guNAguNavibhedato matirapekSayA syAtpadA, kimaMtra bhajanojite svasamaye na saGgacchate // 5 // pramANanayasaGgatA svasamaye'pyanekAntadhI-rnayasmayataTasthatollasa dupAdhikirmIritA / / kadAcana na bAdhate sugurusampradAyakramaM samaJjasapadaM vadantyurudhiyo hi saddarzanam // 6 // rahasyaM jAnante kimapi na nayAnAM hatadhiyo, virodhaM bhASante vividhabudhapakSe yata khalAH // amI candrAdityaprabhR(kR) ti vikRtivyatyayagirA (ro), nirAtaGkAH kutrApyahaha na guNAnveSaNaparAH // 7 // syAdvAdasya jJAnabindoramandA-nmandAradroH kaH phalAsvAdagarvaH // 'drAkSAsAkSAtkArapIyUSadhArA dArAdInAM ko vilAsazca ramyaH // 8 // 'gacche zrIvijayAdideva suguroH svacche guNAnAM gaNaiH, prauDhiM prauDhimadhAni jItavijayAH prAjJAH parAmaiyaruH // tatsAtIrthyabhRtAM nayAdivijayaprAjJottamAnAM zizu statvaM kiJcididaM yazovijaya ityAkhyAbhRdAkhyAtavAn 9 // iti zrIjJAnavinduprakaraNaM samAptam // prabhUtAvadhAnadhAri-krUrcIlasarasvatI - nyAyavizArada - nyAyAcArya - maheopAdhyAyazrIyazovijayagaNipraNIte apUrNAvasthaM savivaraNaM 1 zrIjJAnArNavaprakaraNaM 2 pUrNa zrIjJAnabinduprakaraNaM ca sampUrNe | cha svAdvAdamA hAtmyaM grantha kRto guruparamparAprazastizra // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnArNava zuddhipatrakam zAnabindu // sUcanA-paMktyaGkaH caturdazasaMkhyAM yAvat prathamapRSThasya, taduparitanI ca saMkhyA dvitIyapRSThasya // ||shrii jJAnArNava-jJAnabindu granthadvayazuddhipatrakam // 0000000ww azuddham zuddham patraM paMkti azuddham zuddham patraM paMktiH | azubham svArthazaSeNa svavizeSaNa 223] nirUpaNopAya nirUpaNopapi 17 22 bandha bandhana bodhakatvasya bodhikatvasya 416 badvirA badrirA(bhaGgurA)21 1 nizcita nidhitaM vRti jJAnasya vRttijJAnatva homavRti hInatRtti. 25 3 nyadeva, nyadetat, zrutasyo zrutasyeSa tasyo 7 yAvaditi 32 27 bhyunama bhyupagama re vyaba reNyaSasthApita, vyava7 payuktA pava" ityuktA 35 21 viparIta viparIta na ca vyakta na cA'dhyakta haGkondriya kArendriya jJAnajJAno jJAnAjJAno tApAnura tAtparyAnupa kacidajJAna drApArINAma drohapariNAma 38 vacidAna patitayA ghAtitayA yopaLabdhiH bhavanAderasa bolabdhiH bhavanodarasa 39 madhe tayAtvAda,' tathAvAda, gamya eSa gamyamAna patra yogena yAgena nayasyAkRtya nayasya kRtya spAyu sattiryu nupatadhepa nupapattedha tanna, patada jiggassa jiggayasta tIpaya ttadviSaya buddhayA buddhayA 1614 tana arbhAravaH abhIrataH anupa- anupayu 2. vizeSyAva vizeSyatAba 6. 25 | baDayena syatana 000000000 tatra tametad 118 //