Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya puSpa kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi [ saMvat 1561 se 1600 taka hone vAle pA~ca pratinidhi kavi bucarAja, khIhala, caturUmala, gAravadAsa evaM ThakkurasI kA jIvana paricaya, mUlyAMkana tathA unakI 44 kRtiyoM kA mUla pATha ] lekhaka evaM sampAdaka DaoN0 kasturacanda kAsalIvAla zrI mahAvIra grantha akAdamI, jayapura
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra grantha akAdamI jayapura, eka paricaya jaina kaviyoM dvArA hindI bhASA meM nibaddha kRtiyoM ke prakAzana evaM unake mUlyAMkana kI prAja atIva bhAvazyakatA hai| deza ke vizva vidyAlayoM evaM zodha saMsthAnoM meM jaina hindI sAhitya ko lekara jo zodha kArya ho rahA hai tathA zodhAthiyoM meM usa para zodha kArya kI mora jo jhA~ca jAgrata huI hai vaha bhApa utsAhavardhaka hai lekina abhI taka hindI sAhitya ke itihAsa meM jana kaviyoM ko nAma mAtra kA bhI sthAna prApta nahIM ho sakA hai aura hamAre adhikAMza kavi prajAta evaM aparicita hI bane hue hai| abhI taka jaina kaviyoM kI kRtiyAM granthAgAroM meM banda haiM sathA rAjasthAna ke mAstra bhaNDAroM ko chor3akara anya pradezoM ke bhaNDAroM ke to sUcI patra bhI prakAzita nahIM hue haiM / deza kI kisI bhI prakAzana saMsthA kA isa ora dhyAna nahIM gayA aura na kabhI aisI kisI yojanA ko mUrta rUpa diye jAne kA saMkalpa hI vyakta kiyA gyaa| kyoMki adhikAMza vidvAnoM evaM sAhityakAroM ko hindI jaina sAhitya kI vizAlatA kI hI jAnakArI prApta nahIM hai| sthApanA- isalie san 1976 varSa ke antima mahinoM meM jayapura ke vidvAna mitroM ke sahayoga se 'zrI mahAvIra anya prakAdamI' saMsthA kI sthApanA kI gayI jisakA pramukha uddezya paJcavarSIya yojanA banAkara samasta hindI cana sAhitya ko 20 bhAgoM meM prakAzita karane kA nizcaya kiyA gyaa| ina bhAgoM meM 60 se adhika pramukha jaina kAbayoM kA vistRta jIvana paricaya, unakI kRtiyoM kA mUlyAMkana evaM prakAsana kA nirNaya liyA gayA / hindI ana sAhitya prakAzana yojanA ke antargana nimna prakAra 20 bhAga prakAzita kiye jAyeMgeprakAzana yojanA : 1. mahAkavi mA rAyamalla eyaM bhaTTAraka trimuvanakIti (prakAzita) 2. phabibara bRjarAja e unake samakAlIna kavi (prakAzita) 3. mahAkavi brahma jinadAsa eka bha0 pratApakIrti (prakAzanAdhIna) 4. bibara bIracanda evaM mahivanda 5. vidyAbhUSaNa, zAnasAgara evaM jinadAsa pANDe 6. brahma yazodhara evaM bhaTTAraka jJAnabhUSaNa 7. bhaTTAraka ralakItti, kumudacanda evaM samayasundara 8. kaviyara rUpacanda, japajIvana eNaM brahma kapUracanda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ (iv) 6. mahAkavi bhUdharavAsa emaM bulAkIdAsa 10. bodharAja godIkA evaM hemarAja 11. mahAkavi dyAnatarAya e Anandadhana 12. paM. bhagavatIdAsa eNe bhAu kArya 13. kabidara khuzAlacanda kAlA ege ajaya rAja pATanI 14. kavivara kimAnasiMha, nayamala bilAsA evaM pANDe lAlacanda 15. kavivara budhamana evaM unake samakAlIna kavi 16. kavivara nemicandra evaM irSakItti 17. manyA bhagavatIdAsa evaM unake samakAlIna kavi 18. kavivara daulatarAma eka attadAsa 16. manarAma, manA sAha evaM lohaTa kavi 20. 20 vIM zatAbdI ke jaina kavi ukta 20 mAgoM ko prakAzita karane ke lie nimna prakAra eka pamsavarSIya yojanA banAI gayI haivarSa pustaka saMkhyA 1678 1676 1680 1981 1982 ukta yojanA ke mantargata aba taka pAMca gAga prakAzita ho jAne cAhie the lekina prArambhika eka varSa yojanA ke kriyAnvaya ke lie prAdhika sAdhana juTAne meM laga gayA mora san 1978 meM tIna pustakoM ke sthAna para kevala eka pustaka mahAkavi brahma rAyamalla evaM bhaTTAraka tribhuvanakotti" kA prakAzana kiyA jA sakA / prastuta pustaka "kavivara bUcarAja etaM unake samakAlIna kavi" usakA dUsarA puSya hai / isa varSa kama se kama do bhAga bhora prakAzita ho skeNge| bhASika patra-bhakAdamI kA pratyeka bhAga kama se kama 30 pRSThoM kA hogA / isa prakAra prakAdamI karIba 6 hajAra pRSThoM kA sAhitya prathama pAMca varSoM meM apane sadasyoM ko upalabdha kraavegii| pUre 20 bhAgoM ke prakAzana meM karIba do lAkha rupaye gyaya hone kA anumAna hai| yojanA kA pramukha mAthika pakSa usake sadasyoM dvArA prApta zulka hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ (v) sadasyatA-prakAdamI ke do prakAra ke sadasya hoMge jo saMcAlana samiti ke sadasya evaM viziSTa sadasya khlaayeNge| saMcAlana samiti ke sadasyoM kI saMkhyA 101 hogI jisameM saMrakSaka, madhyama, kAryAdhyakSa, upAdhyakSa evaM nidezaka ke atirikta zeSa sammAnanIya sadasya hoNge| saMcAlana samiti kA saMrakSaka ke lie 5001) ru0, adhyakSa evaM kAryakArI adhyakSa ke lie 2501) ru0, upAdhyakSa ke lie 1501) ru0 tathA nidezaka evaM sammAnanIya sadasyoM ke lie 501) ru. prakAdamo ko sahAyatA denA rakhA gayA hai| viziSTa sadasyoM se 201) ru. liye jAveMge / sabhI sadasyoM ko akAdamI dvArA prakAzita hone vAle 20 bhAga maiMTa svarUpa diye jAveMge / aba taka akAdamI kI saMcAlana samiti ke padAdhikAriyoM sahita 45 sadasyoM sathA 125 viziSTa sadasyoM kI svIkRti prApta ho cukI hai| mujhe yaha sUcita karate hue prasannatA haiM ki samAja meM sAhitya prakAzana kI isa yojanA kA macyA svAgata huprA hai| padAdhikArI ... akAdamI ke prathama saMrakSaka samAja ke yUvaka netA sAhu prazoka kumAra jaga hai jinase samAja bhalI bhAMti paricita hai| isI taraha prakAdamI ke adhyakSa zrI seTha kanhaiyAlAla jI pahADiyA madrAsa vAle haiM jo apanI sevA ke lie uttara bhArata se bhI adhika dakSiNa bhArata meM adhika lokapriya haiM / upAdhyakSa ke rUpa meM hameM abhI sake sAta mahAnubhAvoM kI svIkRti prApta ho cukI hai| sabhI samAja ke jAne mAne vyakti haiM aura apanI udAra manovRtti tathA sAhityika prema ke lie prasiddha haiN| upAdhyakSoM ke nAma haiM : sarva zrI gulAbacanda jI gaMgavAla, renavAla (jayapura) zrI ajitaprasAda jI jaina ThekedAra (dehalI), zrI kamalabanda jI kAsalIvAla jayapura, zrI kanhaiyAlAla jI seThI jayapura, zrI pavamacanda jI totUkA jayapura, zrI phUlacanda jI vinAmakyA DImApura, evaM zrI trilokacanda jI koThArI koTA / ina sabhI mahAnubhAvoM ke hama prAbhArI haiM / sahayoga-akAdamI ke sadasya banAne ke kArya meM sabhI mahAnubhAvoM kA sahayoga milatA rahatA hai / inameM sarva zrI sureza jaina DipTI kalekTara indaura, thI mUlacanda jI pATanI bambA, DA. bhAgacanda jaina damoha, paM0 milAparanda jI zAstrI jayapura, zrImatI kokilA seThI jayapura, dhI gulAbacanda jI gaMgavAla renavAla, pro0 narendra prakAza jaina phirojAbAda, baMdha pramudayAla kAsalIvAna evaM paM0 anupacanda jI nyAyatIthaM prAdi ke nAma vizeSataH ullekhanIya haiM / mujhe pUrNa prAzA hai ki jaise-jaise isake bhAga chapate jAdhege isakI sadasya saMkhyA meM vRddhi hotI rahegI / isa varSa ke panta taka isake kama se kama 300 sadasya bana jAyeM aisA sabhI se mahayoga prapekSita hai| manake sahayoga ke mAdhAra para hI akAdamI apanI prathama paJcavarSIya yojanA meM saphala ho sakegI aisA hamArA vizvAsa hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ { vi) prathama prakAzana para mabhimata-sAhitya prakAzana ke isa yajJa meM kitane hI vidvAnoM ne sampAdaka ke rUpa meM aura kitane hI vidvAnoM ne lekhaka ke rUpa meM apanA sahayoga denA svIkAra kiyA hai / parva taka 30 se bhI adhika vidvAnoM kI svIkRti prApta ho cukI hai / pakAdamI ke prathama bhAga para rASTrIya evaM sAmAjika sabhI patroM meM jo samAlocanA prakAzita huI hai usase hameM protsAhana milA hai / yahI nahIM sAhitya prakAzana kI isa yojanA ko prAcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja, elAcArya zrI vidyAnanda jI mahArAja evaM yAcArya kalpa zrI zrutasAgara jI mahArAja jaise tapasviyoM kA AzIrvAda milA hai tathA bhaTTAraka bI mahArAja zrI cArukIti jI mujhanidrI, evaM zravaNabelagolA, bhaTTAraka jI mahArAja kolhApura, DA. satyendra jI jayapura, paMDita pravara kailAzacanda jI zAstrI, DA0 darabArIlAla jI koThiyA, DA. mahendrasAgara pracaDiyA, paM0 milApacanda jI zAstrI evaM DA. hukamacanda jI bhArilla jaise vidvAnoM ne isake prakAzAna kI prazaMsA kI hai / bhAvI prakAzama- san 1676 meM hI prakAzita hone vAlA sIsarA puSpa "mahAkavi brahma jinadAsa evaM pratApakIti" kI pANDulipi taiyAra hai aura use zIghra hI presa meM de diyA jAvegA / isake lekhaka DA0 premacanda rAvako haiN| isI taraha caturtha puSpa "mahAkavi dhIracanda evaM mahinanda" varSa ke anta taka prakAzita ho jAne kI pUrI bhAzA hai| zrI mahAvIra grantha akAdamI ko paMjIkRta karAne kI kAryavAhI cala rahI hai| jo isa varSa ke anta taka pUrNa ho jAne kI prAzA hai / anta meM samAja ke sabhI sAhitya premiyoM se sAdara anurodha hai ki ve zrI mahAbIra grantha akAdamI ke adhika se adhika sadasya bana kara jaina sAhitya ke pracAra prasAra meM apanA yogadAna dene kA kaSTa kreN| hameM yaha prayAsa karanA cAhie ki ye pustakeM deza ke pratyeka vizvavidyAlaya meM pahuMceM jisase vahAM aura bhI vidyArthI jaina sAhitya para zodha kArya kara skeN| yahI nahIM hindI jaina kaviyoM ko hindI sAhitya ke itihAsa meM ucita sthAna bhI prApta ho ske| DA0 kastUracanda kAsalIvAla nidezaka evaM pradhAna sampAdaka
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyakSa kI kalama se zrI mahAvIra anya akAdamI kA dvitIya puSpa "kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi" ko pAThakoM ke hAtha meM dete hue pratIva prasannatA kA anubhava ho rahA hai| isake pUrva gata varSa isakA prathama puSpa " mahAkavi brahma rAyamalla evaM bhaTTAraka tribhuvanayIti" prakAzita kiyA jA cukA hai| mujhe yaha likhate hue prasannatA hotI haiN| ki akAdamI ke isa prathama prakAzana kA sabhI kSetroM meM joradAra svAgata huA hai aura sabhI ne akAdamI kI prakAzana yojanA ko apanA pAzIrvAda pradAna kiyA hai / isa dUsare puSpa meM saMvat 1561 se 1600 taka hone vAle 5 pramukha jaina kaviyoM kA prathama bAra mUlyAMkana evaM unakI kRtiyoM kA prakAzana kiyA gayA hai| isa prakAra zrI mahAvIra grantha akAdamI samUce hindI jaina sAhitya ko 20 bhAgoM meM prakAzita karane ke jisa uddezya ko lekara sthApita kI gayI thI usameM vaha nirantara Age bar3ha rahI hai / prathama puSpa ke samAna isa puSpa ke bhI lekhaka evaM sampAdaka DA0 kastUracanda kAsalIvAla haiM jo akAdamI ke nidezaka bhI haiN| DA0 sAhaba ne bar3e parizramapUrvaka rAjasthAna ke vibhinna grantha bhaNDAroM meM saMgrahIta kRtiyoM kI khoja evaM adhyayana karake unheM prathama bAra prakAzita kiyA hai| 40 varSoM kI avadhi meM hone vAle 5 pramukha kaviyoM- brahma yUvarAja, kavivara chIla, caturUmala, gAravadAsa evaM ThakkurasI jaise jaina kaviyoM kA vistRta paricaya, mUlyAMkana evaM unakI kRtiyoM kA prakAzana Aja prakAdamI ke lie eka bahuta bar3I upalabdhi hai| ye aise kavi haiM jinake bAre meM hameM bahuta kama jAnakArI yo tathA catumala evaM gAravadAsa to ekadama majJAta se the / prastuta bhAga meM DA0 kAsalIvAla ne pAMca kaviyoM kA to vistRta paricaya diyA hI hai sAtha meM 13 anya hindI jaina kaviyoM kA bhI saMkSipta paricaya upasthita karake prazAMta kaviyoM ko prakAza meM lAne kA prazaMsanIya kArya kiyA hai| vaise to zrI mahAvIra anya akAdamI kI sthApanA hI DA0 kAsalIvAla kI sUjhabUjha evaM satat sAhitya sAdhanA kA pratiphala hai| DA0 sAhaba ne aba to apanA samasta jIvana sAhitya sevA meM hI samarpita kara rakhA hai yaha hamAre lie kama gaurava kI bAta nahIM hai / mujhe yaha likhate hue prasannatA hai ki zrI mahAvIra grantha akAdamI ko samAja dvArA dhIre-dhIre sahayoga mila rahA hai lekina abhI hameM jitane sahayoga kI apekSA thI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ (viii) use hama abhI taka prApta nahIM kara sake haiN| aba taka saMcAlana samiti kI sadasyatA ke lie 45 mahAnubhAvoM kI evaM viziSTa sadasyatA ke lie 125 mahAnubhAvoM kI svIkRti prApta ho cukI hai| hama cAhate haiM ki san 1976 meM isake kama se kama 100 sadasya aura bana jAveM to hameM Age ke granthoM kA prakAzana meM suvidhA milegii| mAdamI bhI mATa pazokakumAra jI jaina ko saMrakSaka ke rUpa meM pAkara tathA zrI gulAbacanda gaMgavAla renavAla, zrI ajita prasAda jaina ThekedAra dehalI, zrI seTha kamalacanda jI kAsalIvAla jayapura, zrI kanhaiyAlAla jI seThI jayapura, zrImAn seTha padamamanda jI totakA jauharI jayapura, seTha phUlacanda jI sAhaca vinAyakyA DImApura evaM trilokacanda jI sAhaba koThyArI phoTA, kA upAdhyakSa ke rUpa meM sahayoga pAkara prakAdamI gaurava kA anubhava karatI hai| isalie merA samAja ke sabhI sAhitya premiyoM se prArthanA hai ki ve isa saMsthA ke saMcAlana samiti ke sadasya prayabA adhika se adhika saMkhyA meM viziSTa sadasyatA svIkAra kara sAhitya prakAzana kI isa akAdamI kI prasAdhAraNa yojanA ke kriyAnviti meM sahayoga kara apUrva puNya kA lAbha prApta kreN| isI varSa hama kama se kama tRtIya evaM caturtha puSpa pora prakAzita kara sakeMge / tIsarA puSpa "mahAkavi brahma jinadAsa evaM bhaTTAraka pratApakIti" kI pANDulipi taiyAra hai aura mujhe pUrNa vizvAsa hai ki use hama manTubara 76 taka patrazya prakAzita kara skeNge| prastuta puSpa ke sampAdaka maNDala ke anya tIna sampAdakoM-sA jyotiprasAva jaina lakhanaU, DA0 darabArIlAla jI koThiyA nyAyAcArya, dArANasI, paM. misApacanda jI zAstrI jayapura kA bhI maiM AbhArI hU~ jinhoMne DA. kAsalIvAla jI kI pustaka ke sampAdana meM sahayoga diyA hai| prAzA hai bhaviSya meM bhI unakA akAdamI ko isI prakAra kA sahayoga prApta hotA rhegaa| madrAsa kanhaiyAlAla jaina pahADiyA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra0saM0 1. 2, 3. 4. 5. 7. viSaya-sUcI 8. viSaya zrI mahAvIra prastha akAdamI kA paricaya adhyakSa kI kalama se lekhaka kI ora se sampAdakIya saMvat 1560 se 1600 taka kA itihAsa kavivara sUca rAja jIvana paricaya evaM kRtiyoM kA mUlyAkana mUlapATha (1) mayaNa jujjha (2) saMtoSajayatilaku (3) nemIsvara kA bArahamAsA (4) cetana pudgala dhamAla (5) neminAtha basaMtu (6) TaMDAraNA gIta (7) bhuvanakIrti gIta (5) pArzvanAtha gIta 9 se 16 taka vibhinna rAgoM meM 11 gIta pIhala kavi / jIvana paricaya evaM kRtiyoM kA mUlyAMkana mUla pATha : (20) paJca sahelI gIta (21) bAvanI (22) paMthI gIta : (23) veli gIta (24) vairAgya gIta (25) gIta pRSTha saMkhyA iii-vi vii-viii ix-xii xiiixy 6 - 10 10 - 44 45 - 66 70-86 87-86 10- 101 102 - 103 104 - 105 106-107 108 106 - 120 121 - 134 135 - 140 141-152 __153-154 155. 156 17
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( viii) - MANA 158 165 11. 175-176 177 237 262 10. catuhamala kavi : jIvana paricaya evaM kRtiyoM kA mUlyAMkana . . . mUla pATha : (26) nemIzvara ko uragAno (27-26) gIta (30) kroSa gIta 12. : kavi gArapavAsa : jIvana paricaya evaM kRtiyoM kA mUlyAMkana 13. mUla pATha: (31) yazoSara caupaI 14, kavivara ThakkurasI : jIvana paricaya evaM kRtiyoM kA mUlyAMkana 15. mUla pATha : (3rA sImadhara stavana .: (13) nemIrAjamati veli (34) paJcendriya veli (31) cintAmaNi jayamAla (16) kRpaNa chanda (37) zIla gIta (36) pArzvanAtha stavana (36) sapta vyasana SaTpada .(40) vyasana prabandha (41) pAvanAya jayamAlA (42) RSabhadeva stavana (43) kavitta (44) pArzvanAtha sakuna sattAvIsI 16. prathama bhAga para maMgala pAzIrvAda 17. anukramaNikA 263 264-267 268-271 272 253-280 281 282-284 285-257 288 286 26 261 212-265 266
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya bhASA nivaca pUjA-pAThoM, stavana-vinatI-pada-bhajanoM, chahahAsA, samAdhimaraNa, jogIrAsA prabhati pAThoM, purANoM kI tathA kaI eka saiddhAntika evaM dhAraNAnuyogika granthoM kI bhASA vacAnikAmoM ke nityapATha, svAdhyAya athavA zAstra pravacanoM meM bahuta upayoga ke kAraNa vartamAna zatAbdI I0 ke prAthamika dazakoM meM, kama se kama uttara bhArata ke janI jana madhyottara kAlIna paneka hindI jaina kaviyoM evaM sAhityakAroM ke nAma maura kRtiyoM se paricita rahate pAye the / kintu usa samaya hindI jaina sAhitya ke itihAsa kI koI rUparekhA nahIM thI / katipaya nAma Adi ke atirikta purAtana kaviyoM evaM lekhakoM ke viSaya meM vizeSa kucha jAta nahIM thaa| unakA pUrvApara bhI jJAta nahIM thA / lokapriyatA ke bala para hI unakI racanAoM kA pracalana thA / mudraNakalA ke prayoga ne bhI vaisI racanAoM ke vyApaka pracAra-prasAra meM yoga diyA / kintu ukta racanAmoM kA sAhityika mUlyAMkana nahIM ho pAyA thaa| janetara hindI jagat to hindI jaina sAhitya se prAya: aparicita hI thA, ata: samagna hindI sAhitya meM usakA kyA kucha sthAna hai, yaha prazna hI nahIM uThA thaa| kevala mizrabandhu vinoda' meM kuchaeka jaina kaviyoM kA nAmollekha mAtra huA thaa| jabalapura meM hue saptama hindI sAhitya sammelana meM sva. paM0 mAthUrAma jI premI ne apane nibandha pATha dvArA hindI jagata kA dhyAna hindI jaina sAhitya kI bhora sarvaprathama prAkarSita kiyA / san 1917 meM vaha nibandha "hindI jana sAhitya kA itihAsa" nAma se pustakAkAra bhI prakAzita ho gayA / zanaiH zanaiH hindI sAhitya ke itihAsoM evaM pAlocanAtmaka granthoM meM jaina sAhitya kI pora bhI kvacita saMketa kiye jAne lage / zAstra bhaNDAroM kI khoja cAla huI hastalikhita prasiyoM ke mudraNa-prakAzana kA krama bhI calatA rahA / san 1947 meM sva. bA. kAmatA prasAda jana kA hindI jaina sAhitya kA saMkSipta itihAsa' mora san 1956 meM paM0 nemicandra zAstrI kA 'hindI jaina sAhitya parizIlana' (2 bhAga) prakAzita hue / vibhinna zAstra bhaNDAroM kI chAnabIna mora grantha sUriyAM prakAzita hone lgiiN| bhanekAnta, jaina siddhAnta bhAskara prAdi patrikAoM meM hindI ke purAtana jaina lekhakoM mora unakI kRtiyoM para lekha prakAzita hone lage / pariNAma svarUpa hindI jaina sAhitya ne apanA svarUpa aura itihAsa prApta kara liyA mora aneka vizvavidyAlayoM ne pI0 eca. DI0 mAdi ke
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ (xiv) lie kI jAne vAlI zodha-khoja ke lie isa kSetra kI kSamatAoM kA sammAnamAnoM ko svIkAra karanA prArambha kara diyA / gata do dazakoM meM lagabhaga prAdhI darjana svIkRta zodha prabandha prakAzita ho cuke haiM, tathA vartamAna meM pacIsoM zodha chAtra chAtrAe~ hindI jaina sAhitya ke vividha aMgoM yA pakSoM para zodha kArya meM rata haiN| __ isa saba ke bAvajUda isa kSetra meM kaI svaTakane vAlI kamiyAM mabho bhI hai, bathA-(1) hindI ke jaina sAhityakAroM kI sUcI abhI pUrNa nahIM hai--zodha khoja ke phalasvarUpa usameM kaI navIna nAma jor3e jAne kI sambhAvanA hai / (2) jJAta sAhityakAroM kI bhI sabhI racanAe~ jJAta nahIM haiM -una meM vRddhi hote rahane kI sambhAvanA hai| (3) sAta racanAmoM meM se bhI saca upalabdha nahIM haiM. aura upalabdha racanAoM meM se aneka abhI bhI aprakAzita hai| (4) jo kRtiyAM prakAzita bhI haiM unameM se bahubhAga ke susampAdita starIya saMskaraNa nahIM haiN| (5) sabhI sAhityakAroM ke vyaktitva evaM kRtitva para pramANika, vizada mAlocanAtmaka evaM aitihAsika prakAza DAlA jAnA apekSita hai| (6) racanAoM kA bhI vistRta sAhityika evaM samIkSAtmaka adhyayana apekSita hai, bhaura (7) mahatvapUrNa jaina sAhityakAroM tathA unakI pramukha kRtiyoM kA unake samasAmayika jainetara hindI sAhityakAroM tathA unakI kRtiyoM ke mAtha tulanAsmaka adhyayana karake unakA ucita mUlyAMkana karane prora samana hindI sAhitya ke itihAsa meM unakA samucita sthAna nirdhArita karane kI prAvazyakatA hai| prasannatA kA viSaya hai ki jayapUra ke sAhitya premiyoM ne zrI mahAvIra anya akAdamI kI sthApanA kI hai, jisake bANa suprasiddha anusaMghitsu bandhuvara DA0 kastUracaMda jI kAsalIvAla haiN| unhIM ke utsAha durga adhyavasAya aura glAnIya saprayAsa se zrI mahAvIra grantha prakAdamI uparokta prabhAvoM kI bahuta kucha pUrti meM saMlagna ho gaI pratIta hotI hai / usakA prathama puSpa 'mahAkavi brahma rAyamalla paura bhaTTAraka tribhuvana koti" thA, jisameM ukta donoM sAhityakAroM ke vyaktitva eva kRtitva para prabhUta prakAza DAlate hue unakI racanAmoM ko bhI susampAdita rUpa meM prakAzita kara diyA hai / prastuta dvitIya puSpa meM 16 vIM pAtI I0 ke pUrvArdha ke pAMca pratinidhi kaviyoMbrahma bUcarAja, chIhala, caturumala, garavadAsa aura ThakurasI ke vyaktitva evaM kRtItra para yathAsambhava vistRta prakAza DAlate hue pora samyaka mUlyAMkana karate hue unakI sabhI upalabdha 44 racanAe~ bhI prakApita kara dI haiN| DA0 kAsalIvAla jI kI isa prabhUtapUrva sevA ke lie sAhitya jagat ciraRNI rahegA / saMvat 1561 se 1600 taka kI prakhaM zatI eka samdhikAla thA / gajasthAna ko chor3akara prAyaH sampUrNa uttara bhArata meM muslima zAsana thA / ukta avadhi meM rAjadhAnI dillI se sikandara aura ibrAhIma lodI, bAbara aura humAyu", mugala tathA zerazAha evaM salImagAha sUra ne kramaza: NAsana
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (xv} kiyA / apabhraMza meM sAhitya sRjana kA yuga samApta ho rahA thA, aura pichale lagabhaga dosau varSoM se jo hindI zana:-mAnaiH usakA sthAna letI A rahI thI, usane apane svarUpa kA sthairya bahuta kucha prApta kara liyA thaa| mugala samrATa akabara kA zAsana abhI prArambha nahIM huaA thA-usake zAsanakAla meM hI hindI jaina sAhitya kA svarNayuga prArambha hugrA ko pagale lagabhaga tIna sau varSa taka calatA rahA / prastu isa grantha meM carcita apane yuga ke ukta pratinidhi kaviyoM kA, na kevala hindI jaina sAhitya ke naran samagra hindI sAhitya ke itihAsa meM apanA eka mahatva hai, jise samajhane meM akAdamI kA yaha prakAzana sahAyaka hogA / khoja nirantara calatI rahatI hai, aura bhAvI lekhaka apane pUrvavartI lekhakoM kI upalabdhiyoM ke sahAre hI Age bar3hate haiM / AzA hai ki zrI mahAvIra granya akAdamI kI yaha puSpa vRkhalA ghAlu rahegI aura hinbI jaina sAhitya ke adhyayana evaM samucita mUlyAMkana kI pragati meM atIva sahAyaka hogii| yojanA kI saphalatA ke lie hArdika zubhakAmanA hai| jyotiprasAda jaina varabArIlAla koThiyA milApacandra zAstrI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhaka kI ora se hindI sAhitya kitanA vizAla evaM vividha paraka hai isakA anumAna lagAnA hI kaThina haiN| isa hindI sAhitya ko aMkurita pallavita evaM vikasita karane meM jaina kaviyoM ne jo yogadAna diyA hai usake zatAMza kA bhI prakAzana evaM mUlyAMkana vitroM meM nahIM ho hai 1 jo bhapanI lekhanI calAyI vaha pradbhuta hai / jaise-jaise ye zrajJAta kavi hamAre sAmane Ate jAte haiM hama unake mahatva se paricita hote jAte haiM tathA dAMtoM tale aMgulI dabAne lagate haiM / prastuta puSpa meM saMvat 1561 se 1600 taka hone vAle 40 varSoM ke pAMca pramukha kaviyoM kA paricaya prastuta kiyA gayA hai| ye kavi haiM brahma bRjarAja, chIhala, caturUmala, gAravadAsa evaM TakkurasI 1 vaise ina varSoM meM aura bhI kavi hue jinakI saMkhyA 13 hai| jinakA saMkSipta paricaya prArambha meM diyA gayA hai| lekina ina pAMca kaviyoM ko hama ina 40 varSoM kA pratinidhi kavi kaha sakate haiN| ina kaviyoM maiM se gAravadAsa ko chor3akara kisI ne bhI yadyapi prabandha kAvya nahIM likhe kintu usa samaya kI mAMga ke anusAra choTe-choTe kAvyoM kI racanA kara jana sAdhAraNa ko hindI kI mora zrAkaSita kiyaa| abhI taka ina kaviyoM ke sAmAnya paricaya ke pratirikta na unakA vistRta mUlyAMkana hI ho sakA tathA na unakI mUla racanAoM ko par3hane kA pAThakoM ko pravasara prApta ho skaa| isalie ina kaviyoM dvArA racita sabhI racanAe~ jinakI saMkhyA 44 hai prathama bAra pAThakoM ke sammukha bA rahI hai| inake atirikta inameM se kama se kama 15 racanAe~ to aisI haiM jinakA nAmollekha bhI prathama bAra hI prApta hogA / hindI sAhitya ke itihAsa meM saMvat 1561 se 1600 taka ke kAla ko bhakti kAla mAnA hai kintu jaina kavi kisI kAla prathavA sImA vizeSa meM nahIM baMdhe / unhoMne jana sAmAnya ko macchA se macchA sAhitya dene kA prayAsa kiyA / brahma bUvarAja rUpaka kAvyoM ke nirmAtA the| unakA 'mayaNajujjha' evaM 'saMtoSa jayatilaku' donoM hI sundara evaM mahatvapUrNa rUpaka kAvya haiM jinakA pAThaka prastuta pustaka meM rasAsvAdana kara skeNge| isI taraha bUcarAja kI "cetana pudgala dhamAla" uttarapratyuttara ke rUpa meM likhI huI bahUta hI uttama racanA hai| cetana eva pudgala ke madhya
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo rocaka vAda-vivAda hotA hai aura donoM eka-dUsare ko doSI ThaharAne kA prayAsa karate haiM / kavi ne eka se eka sundara yukti dvArA cetana evaM pudagala ke pakSa ko prastuta kiyA hai vaha usakI agAdha vidvattA kA paricAyaka hai sAtha hI kavi ke prAdhyAtmika hone kA saMketa hai| sAra jana mAhitya meM isa prakAra ha ma ica: hai : ina tIna kRtiyoM ke atirikta 'namIzvara kA bArahamAsA' likha kara kavi ne yaha siddha karane kA prayAsa kiyA hai ki jana kavi jaba viyoga zRgAra kAvya likhane baiThate haiM to usameM bhI be pIche nahIM rahate / isI taraha 'neminAtha vasanta', 'TaMDANA gIta' eka pranya gIta haiN| aba taka kavi kI 11 kutiyoM kA maine rAjasthAna ke jaina sanna' meM ullekha kiyA thA kintu bar3I prasannatA hai ki kavi kI pATha aura kRtiyoM ko khoja nikAlA gayA hai aura sabhI ke pATha isa meM diye gaye hai| isa puSpa ke dvitIya kavi hai chohala, jinake sambandha meM rAmacandra zukla se lekara sabhI Adhunika vidvAnoM ne apane hindI sAhitya ke itihAsa meM carcA kI hai| svIhala kavi eka prora "paMca sahelI gIta" jaisI laukika racanA karate haiM to dUsarI mora 'bAvanI' jaisI vividha viSaya paraka racanA likhane meM sisahasta hai / chohala kI 'paMca sahelI gota' racanA bahuta hI mAmika racanA hai / prastuta puSpa meM hama zrIhala kI sabhI chaha racanAoM ko prakAzita kara sake hai / caturumala tIsare kavi haiN| kavi ke abhI taka cAra gIta evaM eka 'nemIzvara ko uragAno kRti mila sakI hai| ye gvAliyara ke nivAsI the 1 saMvA 1571 meM nibaddha 'mIzvara kA uragAno' kavi kI sundara kRti hai / aba taka paturu kI kevala ekamAtra rakhanA kA hI ullekha huA thA lekina praba usake cAra gIta praura prApta ho gaye haiM jo hamAre isa puSpa kI zobhA bar3hA rahe haiN| gAravadAsa hamAre caturtha kavi haiM jinakI ekamAtra racanA "yazodhara caupaI" abhI taka prApta ho sakI hai| lekina yaha eka racanA hI unakI amara yazogAthA ke lie paryApta hai| mahAkavi tulasI ke rAmacarita mAnasa ke pUre 100 varSa pUrva caupaI chanda meM nibaddha yazodhara caupaI hindI ko bejor3a racanA hai 1 abhI taka gAravadAsa hindI jagat ke liye hI nahIM, jaina jagat ke lie bhI prajJAta se hI the 1 caupaI meM 540 padya hai jinameM kucha saMskRta evaM prAkRta gAthAeM bhI haiN| ThakkurasI isa puSpa ke pAMcaveM evaM antima kavi haiM / ThakurasI DhUDhAhA pradeza ke pramukha nagara campAvatI ke nivAsI the| inake pitA belha bhI kavi the| isalie ThakkurasI ko kAnya racanA ko ruci janma se hI milI thii| ThakkurasI kI abhI taka 15 racanAe~ prApta huI haiM jinameM "meghamAlA kahA" apabhraza kI kRti hai bAkI saba
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' (xi) rAjasthAnI bhASA kI kRtiyAM haiM / kami kI 7 racanAmoM ke nAma to prathama bAra sunane ko mileMge / kavi kI paJcendriya veli, nemirAjamati veli evaM kupaNa anda, pAzvanAtha sakuna sattAvIsI, sapta vyasana veli bahuta hI lokapriya racanAe~ haiM ! __ukta pAMca pratinidhi kaviyoM ke atirikta saMvat 1561 se 1600 taka hone cAle kavivara vimalamUtti, meliga, paM0 dharmadAsa, bha. zubhacandra, prahma yazodhara, Izvara sUri, bAlabanda, rAjahaMsa upAdhyAya, dharmasamudra, sahajasundara, pAzrvacandra sUri, bhaktilAbha evaM vinaya samudra kA bhI saMkSipta paricaya diyA gayA hai / iga prakAra 40 varSoM meM deza meM karIba 18 jana kavi hue jinhoMne jaina sAhitya kI mahatvapUrNa sevA kii| isa prakAra TTE purupa meM gAMga mAginoM ripacajo kRtiyoM kA mUlyAMkana evaM unakI kRtiyoM ke pUre pATha diye gaye haiM jinakI saMkhyA 44 hai| ye sabhI racamAe~ bhASA evaM zailI kI dRSTi se apane samaya kI pramukha racanAe~ haiM jinameM sAmAjika, Arthika evaM rAjanaitika sabhI pakSoM ke darzana hote haiM / sAmAjika kRtiyoM meM 'paJca sahelI gIta', 'ayaNa jujjha', "santoSa jayatilakU', 'sapta vyasana veli' ke nAma ullekhanIya haiM jinameM tatkAlIna samAja kI dazA kara sajIva varNana kiyA gayA hai / 'kRSNa chanda' sundara sAmAjika racanA hai jisameM eka kRpaNa vyakti kA pracchA citra prastuta kiyA gayA hai / isake atirikta usa samaya kI pracalita sAmAjika rIti rivAja, jaise sAmUhika jyonAra, yAtrA saMgha nikAlanA prAdi kA varNana upalabdha hotA hai / rAjanaitika dRSTi se 'pArasanAtha sakuna sattAvIso' kA nAma liyA jA lakatA hai jisameM muslima AkramaNa ke samaya hone vAlI bhagai, azAnti kA varNana hai / sAtha hI aise samaya meM bhI jinendra bhakti se hI azAnti nivAraNa kI kalpanA hI nahIM prapitu usI kA sahArA liyA jAtA thA isakA bhI ullekha milatA hai| prastuta pustaka ke prakAzana meM zrI mahAvIra prandha prakAdamI kA vizeSataH usake saMrakSaka, adhyakSa, upAdhyakSoM tathA sabhI mAnanIya sadasyoM kA maiM pUrNa AbhArI hai jinake sahayoga ke kAraNa hI hama prakAzana yojanA meM prAge bar3ha sake haiN| hindI jaina kaviyoM ke mUlyAMkana evaM unakI mUla racanAoM ke prakAzana kA yaha prathama yojanAbaddha prayAsa hai| prAzA hai samAja ke sabhI mahAnubhAvoM kI zubhakAmanAroM evaM bhAgIrvAda se isameM hama saphala hoNge| maiM sampAdaka maNDala ke sabhI tInoM vidhAna sampAdakoM-AdaraNIya DA0 jyotiprasAda jI jaina lakhanaka, bvA0 darabArIlAla jI sA0 koTiyA vArANasI evaM paM0 milApa canda jI mA. zAstrI jayapura kA, unake pUrNa sahayoga ke lie prAbhArI hai| DA. koThiyA sA. to prakAdamI kI sacAlana samiti ke bhI mAnanIya sadasya haiN|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (xii ) tInoM hI sampAdakoM kA akAdamI kI yojanA ko bhAzIrvAda prApta hai tathA samaya-samaya para unase sampAdana ke pratisisacyA jina meM sahayoga milatA rahA hai| sampAdana ke lie pANTulipiyAM upalabdha karAne meM zrImAn kezarIlAla jI gaMgavAla yudI kA maiM pUrNa prAbhArI huuN| jinhoMne nAgadI mandira bUdI kA guTakA upalabdha karAkara brahma bUcarAja kI adhikAMza racanAmoM ke sampAdana se pUrNa sahayoga diyaa| isI taraha zrI lUgAkaraNa jI pANDyA ke mandira ke zAstra bhaNDAra ke vyavasthApaka zrI milApacanda jI bAgAyata vAle, zAstra bhaNDAra di0 jaina mandira terahapandhI ke vyavasthApaka zrI premacanda jI sogAnI, zAstra bhaNDAra mandira godhAna ke vyavasthApaka zrI rAjamala jI saMdhI tathA pAstra bhaNDAra di. jaina mandira pATodiyAna ke vyavasthApaka zrI bhaMvaralAla jI baja tathA zAstra bhaNDAra pAzvanAtha di. jaina mandira ke vyavasthApaka zrI anUpacanda jI dIvAna kA maiM pUrNa jhAmArI hU~ jinhoMne pANDulipiryA upalabdha karavAkara usake sampAdana evaM prakAzana meM yoga diyA hai| ajamera ke bhaTTArakIya mandira ke zrI mANakacanda jI sogAnI eDavokeTa kA bhI meM pUrNa rUpa se pAbhArI hU~ jinhoMne majamera ke bhaTTArakIya bhaNDAra se manya upalabdha karAye / meM zrImatI kokilA seThI ema0 e0 risarca skAlara kA, jinhoMne prastuta pustaka kI 'zabdAnukramaNikA taiyAra kI, pAbhArI hai| anta meM manoja priMTarsa ke vyavasthApaka zrI ramezacanda jI jaina kA prAbhArI hU~ jinhoMne pustaka kI pratyanta sundara DhaMga se chapAI kI hai| DA0 kasturacanda kAsalIvAla
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi itihAsa hindI sAhitya ke itihAsa meM saMvat 1560 se saMvat 1600 taka ke kAna ko kisI viziSTa nAma se sambodhita nahIM karake use bhakti kAla meM hI samAhita kiyA gayA hai / isa bhaktikAla meM nirguNa bhakti evaM saguNa bhakti ina donoM kI hI pradhAnatA rahI aura donoM hI bArAtroM ke kavi hote rhe| isa samaya deSA meM eka mora amaTa chApa ke kaviyoM ko saguNa bhakti pArA kI gaMgA baha rahI thI to dUsarI ora mahAkavi kabIra kI nirguNa bhaktimA prasAra bhI ja: bhAH para / 1 saMvat 1560 se 1600 taka ke 40 varSa ke kAla meM 15 se bhI adhika vaiSNava' kavi hae jinhoMne praSTa chApa kI kavitA ke uMga para kRSNa bhakti se protaprota kRtiyoM ko nibaddha kiyA / bhakti dhArA ko pravAhita karane vAle aise kaviyoM meM naravAhana (saM0 1565), hitakRSNA gosvAmI (saM0 1567), gopInAtha (saM. 1568), viThThaladAsa (saM 1568), ajabega bhaTTa (saM0 1566), mahArAjA kezava (saM0 1566), malika muhammada jAyasI (saM0 1563), maMjhana (saM0 1567), lAladAsa (saM0 158588), svAmI nipaTa niraMjana (saM0 1565), gosvAmI viTThalanAtha (sa0 1565), kRpArAma (saM0 1568) ke nAma ullekhanIya haiM / / lekina ina 40 varSoM meM jana hindI kaviyoM kI saMkhyA jenetara kariyoM se bhI adhika rhii| mizra bandhu vinoda ne aise kaviyoM meM IzvarasUri, chIhala, gArabadAsa jana, kurasI evaM bAlacanda ye pAMca nAma ginAye hai| mAra __ "hindI rAso kAvya paramparA" meM jina jaina kaviyoM kI rAsA kRtiyoM kA ullekha kiyA gayA hai unameM udayamAnu, vimala mUtti, meliga, muni pannalAbha, sipamukha sahajasundara evaM pArzva candra sUri ke nAma ullekhanIya hai / lekina ukta jaina kaviyoM ke atirikta ma. zAnabhUSaNa, brahma bUcarAja, brahma yazodhara, bha0 zubhacandra, canurumala, 1. vistRta paricapa ke lie dekhiye mizramanSu vimoda pRSTha 130 se 150 /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja dharmadAsa, pUno jaise aura bhI prasiddha jaina kavi hue, jinhoMne hindI bhASA meM kitanI ho racanAe~ nibaddha kI aura usake pracAra prasAra meM apanA pUrNa yoga diyaa| jaina jhavi kisI kAla vizeSa kI dhArA meM nahIM bahe / ve janarUci ke anusAra hindI meM kAvya racanA karate rahe / prArambha meM unhoMne rAsa kAya likhe / rAsa kAvya likhane kI yaha paramparA adhicchinna rUpa se 17 vIM zatAbdI taka calatI rhii| 16 vIM zatAbdI ke prathama caraNa ke pUrvAddha taka mahAkavi brahma jinadAsa akele ne pacAsa se bhI adhika rAsakAvyoM kI racanA karake eka nayA kIttimAna sthApita kiyA / jana kavi rAsa kAvyoM ke atirikta phAgu, veli evaM carita kAma bhI likhate rahe / saMvat 1354 meM likhita jiNadatta carita tathA savat 1411 meM nibaddha pradya mna parita jaise kAvya isake pratyakSa udAharaNa haiN| saMvat 1560 se 1600 taka kA 40 varSoM kA kAla laghu kAvyoM kI stranAmoM kA kAla rahA / ina varSoM meM hone vAle bUcarAma, chola, ThakkurasI, caturu evaM gAravadAsa sabhI ne choTe-choTe kAmya likhakara jana sAmAnya meM hindI bhASA ke prati raci jAmRta kii| ina varSoM ke jaina kavi donoM hI varga ke rahe / yadi bhaTTAraka jJAnabhUSaNa zubhacandra, bUcarAjaH yazodhara evaM sahajasundara santa the to chohala, ThakkurasI, caturu jaise kavi thA / sabhI kAdi : meM bajhe mhoMne gA to upadezAtmaka kAvya likhe, nemirAjula se sambandhita virahAtmaka bArahamAsA likhkhe yA phira rUpaka kAvya evaM saMvAdAtmaka kAvya likhe| unhoMne mAnava kI burAiyoM kI mora sabakA dhyAna bhAkuSTa kiyA / bAniyoM ke mAdhyama se vividha viSayoM kI unameM carcA kii| brahmapi ina 40 varSoM meM saguNa bhakti dhArA kA adhika jora vA paura uttara bhArata meM usane ghara-ghara meM apane pAMva jamA lie ye 1 lephina prabhI jaina kavi usase achUte hI the / unhoMne paba likhanA to prArambha kara diyA thA, lekina tIrthaMkara bhakti meM the itane adhika praveza nahIM kara pAye the / isalie ina varSoM meM bhakti sAhitya adhika nahIM likhA jA sakA / phira bhI cAlIsa varSoM meM khUba rAja, ThakkarasI, chIhala jaise zreSTha kavi hae / jinhoMne mapanI racanAoM ke mAdhyama se hindI sAhitya meM prapanA sthAna banAye rakhA tathA mAge pAne vAle kaviyoM ke lie mArga darzana kA kArya kiyaa| prastuta bhAga meM brahma yuvarAja, chohala, kurasI, caturu evaM gAravadAsa kA jIvana paricaya, mUlyAMkana evaM unake kAdhya pATha diye jA rahe hai| isalie ukta kaviyoM ke atirikta avaziSTa jaina kaSiyoM kA saMkSipta paricaya nimna prakAra hai /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi 1. vimala mUti vimala mUtti kRta puNyasAra rAsa savat 1571 kI racanA hai / / ise kavi ne dhUMdhaka nagara meM samApta kiyA thA / vimalamUtti mAgamagaccha ke hemaratna sUri ke ziSya the / rAsa kA prAdi anta bhAga nimna prakAra haiprAdi kevala jJAna alaMkArI sevai amara naresa sayala janu hitakArI jiNavANI pamasosa hemasUri guru bujhibiu kumArapAla bhUpAla jeha samu jagi ko nahIM jIva dayA pratipAla pranta tasu sAnidhya e avakAsa sAMbhalatA hui puNya prakAsa // 3 // 2. meliga meliga kavi 16 vIM zatAbdI ke mantima caraNa ke kavi the| ve tapAgaccha ke muni sundarasUti ke ziSya the| unhI kI AzA se unhoMne prastuta rAsa kI racanA kI thI / saMvat 1571 meM inhoMne 'sudarzana rAsa' kI racanA prapane gRha kI prAjJA se samAta kI thI / sudarzana 'rAsa kI eka prati pATaNa ke jana bhaNDAra meM tathA eka rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna meM surakSita hai| --- 1. saMvat panara ekotarai posa bavi igyArasi aMtarai / dhUpakA puri pAsa samaSya, somavAra racija avaSya // 8 // hindI rAso kAmya paramparA, pRSTha saM0 161 / Agama gacha prakAsa viva zrI hemaratna guru sUri guragamanda / / 1 / / hindI rAso kAsya paramparA pRSTha saM0 161 3. saMvata panara ekotarai emhA, jeThaha cauthi vizukha-suriNa / puSpa mAtra guru dhArise e. mhA paritra e puhaSi prasiddha suriMga / / 222 // 3. mAdi bhAga -pahilara' praNamisu panukramidae jiNavara purosa / pachA zAsIna devatAe sahi nAmu sIsa / kramazaH
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. paM0 dharmadAsa kavivara bUcarAja paM0 dharmadAsa una kaviyoM meM se haiM jinake hindI jaina sAhitya ke / sAhitya aura jIvana se hindI jagata aparicita sA hai itihAsa meM bhI inakA kevala nAmollekha hI huA hai / dharmadAsa kA janma kaba aura kahAM huA thA isakA ullekha na to svayaM kavi ne hI apanI racanA meM kiyA hai aura na manyatra hI milatA hai / lekina saMvat 1578 vaizAkha sudi 3 budhavAra ke dina inhoMne 'dharmopadezazrAvakAcAra' ko samApta kiyA thA / isa prAdhAra para inake janma kAla kA dhanumAna kiyA jA sakatA hai / kavi kI abhI taka eka hI racanA mila sakI hai| ataH yaha sambhava hai ki unhoMne yahI eka racanA likhI ho / 1 dharmadAsa ne sampanna gharAne meM janma liyA thaa| inake vaMzaja dAnI paropakArI tathA dayAvAna the / ye 'sAhu' kahalAte the / sAhu zabda prAcIna kAla meM pratiSThita pora dhanADhya puruSoM ke lie prayoga huA hai tathA jo sAhUkArI kA kArya karate the ve bhI sAhU kahalAte the / kavi ke pitA kA nAma rAmadAsa aura mAtA kA nAma ziva thA 1 inake pitAmaha kA nAma 'padama' thA / ye vidvAn tathA catura puruSa samajhe jAte the / sajjanatA isameM phUTa-kUTa huii| svayaM manoM ko paropakArI banAyA thA 1 deza-deza ke bahuta se mitra inase sabhI prakArake kAryoM ke lie salAha liyA karate the| ye kaviyoM dhaura vidvAnoM ko khUba sammAna dete the / kavi kI vaMzAvalI isa prakAra hai: 2. samarIna sAmiriNa sArakhA sAmiriNa saMbhAra / worg paralau pratipaya kavitAeM kAya // anta bhAga - gola prabandha je sAMbhalie e mhAH te nara nAri banaSasva su / sudarzana riSi kakloe mhA: cajaviha saMgha sUprasanna ||25|| pandraha aTThahattara barisu saMvara kusala kana saramu / nirmala vaizAlI khoja budhavAra guniyahu jAnIja || jina patha bhattaca horila sAhU. so ju vAna pUja kI pavAhU / tAmu tu manu satya jasa gehU. dharmazIla yaMta jAnehU / tAsu putra jeTho karamasI, jinamati sumati jAsu mana vasI 1 yA zrAvi ve dharma hi lIma, parama vivekI pApa vihoma | kramazaH
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi horila sAhU karamasI padama rAmadAsa dharmavAsa ko jaina dharma para dRr3ha thadvAna thaa| vaha zuddha dhAvaka thA tathA zrAva dharma ko jIvana meM utAra liyA thA / yadyapi kavi gRhastha thaa| vyApAra karake pAjIvikopArjana karatA yA phira bhI usakA adhika samaya zAstroM ke paThana-pAThana meM vyatIta hotA thaa| janadharma sevai nitta, aru vaha lakSaNa bhAva pavitta / nita nirgrantha gurani mAnau, jina prAyama kaha paThatu sunahU / dharmopadezazrAvakAcAra meM dainika jIvana meM jana sAdhAraNa ke mana meM utArane yogya siddhAnta kA pratipAdana kiyA gayA hai| ahiMsA, satya, pracaurya, brahmacarya, parigraha parimANa ke atirikta pATha mada, dasa dharma, bAraha bhAvanA praura sapta vyasana para vistRta prakAza DAlA hai / kavi ne racanA meM apanA koI pAMDitya kA pradarzana nahIM karake sAdhAraNa bhASA meM viSama kA varNana kiyA hai| zabdoM ko tor3a maror3a kara prayoga karane kI prAdata kavi meM nahIM pAyI jAtI pora na prAlaMkArika bhASA me pAThakoM ke cita ko ulajhana meM DAlane kI ceSTA kI gayI hai / pavama nAma taka bhI pRta, kaviyanu vedaku kalA saMjUta / pravara vatuta guna gahira samAna, mahA sumati prati catura subhAnu / aru so sajjanatA guraNa lIna, para upagArI vidhanA kIna / bara mintrI sasa manadhi koi, salaha hI vesa desa ko loi / rAma sivI sana taniya kalasa, parama sIla ve pasya pavitra / tAsu ubara suta upanI vebi, jinu tiji pravasta dhAvahiM te vi / 4 ko dharma vinuha siramanI, jihiM para rAma avAMganI / kyAlIna jinavara paya dhunI, para pAyo panu dhUli sama girna /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja saMsArI jIva kA varNana karate hue kavi ne kahA hai jo yuvAvasthA meM vilAsitA meM phaMsA rahatA hai, indriyoM ne jisa para vijaya prApta karalI hai jisakA jIvana indriyoM kI lAlasA tathA kAsanA ko pUrNa karane meM hI vyatIta hotA hai / aisA manuSya saMsArI kahalAne yogya hai usa manuSya ko laukika jIvana ke sudhArane meM kabhI saphalatA nahIM milatI / rAga lIna jIvana mahi rahe indrI jite parIsA shai| tA kaha siddhi kadAcita hoi saMsArI tina jAnahu soii|| paNDita prathavA vidheko manuSya vahI hai jo puna, mitra, strI, vana prAdi para anucita moha nahIM karatA hai tathA unake upayoga ke anusAra hI una para moha karatA hai- putra, mitra nArI dhana dhAnu, baMdhu sarIra ju kula asamAna / avaru prIya vastu anusaraM tA para rAga na paNDita kreN| vezyAgamana manuSya ke lie ati bhayaMkara hai / vaha use kasaMkhya mArga se vimukha kara detA hai / isa jIvana ko to dukhamaya banA hI detA hai kintu pAralaukika jIvana ko bhI dukha meM DAla detA hai| saccaritra puruSa vezyA ke pAsa jAte hue Darate haiN| kyoMki dhyasanoM meM phaMsAnA hI usakA kAma hotA hai vezyA saMga dharma ko hare, vezyA saMga narka ko kreN| jAte hoi sugati ko maMgu, nahi te taja nau vezyA saMgu / / manuSya jIyana bAra-bAra nahIM miltaa| jo isa jIvana kA sadupayoga nahIM karatA usako anta meM pazcAtApa ke sivA kucha nahIM milatA / jaise samudra meM pheMke gaye mANaka ko phira se prApta karanA muzkila hai usI prakAra manuSya jIbana durlabha hai / lekina prApta hue mAnava jIvana ko yartha khonA sabase bar3I mUrkhatA hai / vaha manuSya usa mUrkha ke samAna hai jo hAtha meM pAye hue mANaka ko kaue ko ur3Ane meM pheMka detA hai samuda mAi mA zaka giri jAi, vUData ucharata hAtha cahAi / punu so kAga khaDAvana kAja, rAkhyo ratana mUla ve kAja / tema jIva bhava sAgara mAhi, pAyo mAnusa janma manAhi / zreSTha manuSyoM kI saMgati hI jIvana ko unnata karatI hai| kusaMgati se manuSya bhyasanI bana jAtA hai| kusaMgati se guNI-niguNI, sAghu prasAdhu tathA dharmAtmA pApI bana jAtA hai| yaha usa dAvAnala ke samAna hai jo hare-bhare vana ko jalA kara rAkha kara detI hai|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jvarI mAMsAhArI jIva avaganu, jinhi corI kI bhISa / para niya lIna karahi mada pAna, tina sauM satruna dUjo Ana / karai kumitra saMgu jo koi, gunavanto jo nirguNa hoi / sUkhaM dAda saMga jmo haryo dAvAnala mAhi punu sau paryo / isa prakAra kavi samAja ke zikSaka ke rUpa meM hamAre samakSa mAtA hai / usane yaha darzAyA hai ki gRhasthI rahakara bhI mAnava apane jIvana ko unnata banA sakatA hai| use sAghu sanyAsI banane kI prAvazyakatA nahIM hai| kavi kI racanA meM prajabhASA tathA avadhI bhASA ke zabdoM kA prayoga adhika hupA hai| isase tatkAlIna hindI sAhitya para ukta donoM bhASAmoM kA prabhAva jhalakasA hai| alaMkArika bhASA na hote hue bhI udAharaNoM ke prayoga se racanA sundara bana gayI hai| 4. bhaTTAraka zubhacandra zubhacandra bhaTTAraka vijayakIti ke ziSya the| ve apane samaya ke prasiddha bhaTTAraka, sAhitya premI, dharma pracAraka evaM zAstroM ke prabala vidvAna the| inakA janma saMvat 1530-40 ke madhya humA thaa| jaba ve bAlaka the tabhI inakA bhaTTArakoM se samparka ho gyaa| pahale inhoMne saMskRta evaM prAkRta ke granthoM kA gahana adhyayana kiyaa| tatpazcAt vyAkaraNa evaM chanda zAstra meM nipuNatA prApta kii| saMvat 1573 meM ye bhaTTAraka ke sammAnanIya pada para prAsIna ho gaye / inakI kIti dhIre-dhIre deza meM phaila gyii| ye rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra, paMjAba evaM uttara pradeza sabhI pradezoM meM lokapriya bana gye| ye vaktRtva kalA meM paTu tathA bhAkarSaka vyaktitva vAle santa the / inhoMne jo sAhitya sevA kI thI vaha abhUtapUrva evaM advitIya hai| bhaTTAraka ke uttaradAyitva evaM sammAnanIya pada para hote hue bhI inakA vizAla sAhitya sarjana anukaraNIya hai| zubhacandra 40 varSoM taka bhaTTAraka pada para rahe / cAlIsa varSoM meM inhoMne saMskRta kI 40 racanAeM evaM hindI kI 7 racanAoM kA sarjana kiyaa| hindI racanAoM meM "tatvasAra duhA", "dAna chanda", "guru chanda", "mahAvIra chanda, neminAtha chanda, vijayakIni chanda evaM aSTAlikA gIta ke nAma ullekhanIya haiN| tatvasAra dUhA ke atirikta sabhI sadha kRtiyAM haiN| tatvasAra hA saiddhAntika racanA hai, jo jaina siddhAnta para AdhArita hai / isameM 61 hai haiN| ise dhAvaka dulahA ke manuroSa se likhA thA / mahAvIra chanda meM 20 padya haiM, isI taraha vijayakIrti chanda meM 26 padya hai / guru chanda
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 meM 11 tathA neminAtha chanda meM 25 padya haiM 5. brahma yazodhara kavivara bucarAja brahma yazodhara kA janma kaba aura kahA~ huA isa viSaya meM koI nizcita jAnakArI upalabdha nahIM hotii| lekina eka to ye bhaTTAraka somakIrti (saMvat 1526 se 1540) ke ziSya the tathA dUsarI inakI racanAoM meM saMvat 1581 evaM 1585 ye do racanA-kAla diye hue haiM isalie inakA samaya bhI saMvat 1540 se 1600 taka ke madhya taka nizcita kiyA jA sakatA hai| inakI racanAoM vAlA eka guTakA nevA (rAjasthAna) ke zAstra bhaNDAra meM upalabdha huA hai / usameM inakI bahuta sI racanAeM dI huI haiM tathA vaha inake svayaM ke hAtha kA likhA huA hai / aba taka kavi ke neminAtha gIta (tIna) mallinAtha gIta, balibhadra caupaI ke pratirikta anya kitane hI gIta upalabdha hue haiM, jo vibhinna zAstra bhaNDAroM meM saMgrahIta haiM / balibhadra copaI inakI sabase bar3I kRti hai jo 186 padyoM meM samApta hotI hai / kavi ne ise saMvat 1585 meM skandha nagara ke ajitanAtha ke mandira meM pUrI kI thii| kavi ko sabhI racanAeM bhAva bhASA evaM zailI kI dRSTi se uccastarIya racanAeM haiN| 6. Izvara sUri ye zAnti sUri ke ziSya the| inakI ekamAtra kRti 'lalitAGga caritra' kA ullekha mizra ne kiyA hai / lalitAGga caritra kA racanA kAla saMvat 1561 hai / 1. 3. sAlaMkAra samatthaM sacchandaM sarasa suguraNa sajuta N / laliyaMga krama cariyaM lalapA lastriyava nisuraha / mahi mahati mAlava desa ghaNa karaNaya sAMcchi nivesa / tiha nayara mayi dugga bhahi navau jAeki samma / nava rasa vilAsa ulloca navagAha geha kalola nija buddhi bahua binAriNa, guru dhamma kapha bahu jANi / kavi kA vistRta paricaya ke lie dekhiye prabhAvaka AcArya - pRSTha saMkhyA 178 se lekhaka kI kRti "vIra zAsana ke 106 taka / 2. vizeSa paricaya ke lie lekhaka kI kRti 'rAjasthAna ke jana santa-vyaktitva evaM kRtitva pRSTha saMkhyA 83 se 62 / mizrajan vinoda, pRSTha saMkhyA 134 /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi iya puNya cariya saMbandha lalignaMga nupa saMbaMdha / paha pAsa pariyaha citta uddhariya eha caritta / / 7. bAlacanda inhoMne saMvat 1580 meM rAma-sItA caritra kI racanA kI thI / / 8. rAjazIla upAdhyAya khataragaccha ke sAdhu harSa ke ziSya the| inhoMne saMvata 1563 meM cittaur3a nagara meM 'vikrama carina caupaI' kI racanA kI thii| racanA kAsa evaM racanA sthAna kA parNama nimna prakAra diyA humA hai / panarasaha trisaThI suvicArI jeTha mAsi ujAna pAkhi sArI / citrakUTa gaDha tAsa majhAI bhAsA bhabhiyaNa jaya jykaarii| 1. vAcA dhAma dharmasamudra pAcaka vivekasiMha ke ziSya the| aba taka inako nimna racanAeM prApta ho cukI hai| sumitrakumAra rAsa - saMvat 1567 guNAkara caupaI - saMvat 1573 kuladaja kumAra - saMvat 1584 sudarzana rAsa samAya 10. sahajasundara ye upAdhyAya ranamamudra ke ziSya the| saMvat 1570 se 1596 taka likhI naI inakI 20 racanAyeM prApta hotI haiN| inameM ilAtIpuSa sajjhAya, guNa ratnAkara chanda (saM0 1572), RSivattA rAsa, pAtmarAga rAsa ke nAma ullekhanIya hai / 11. pAzrvacandra sUri pAvacandra sUri kA rAjasthAnI jaina kaviyoM meM ullekhanIya sthAna hai| inhIM ke nAma se pAvacandra gaccha prasiddha hunA thA / 6 varSa kI prAyu meM ye muni mana gara / 1. mizrabandhu vinoda, pRSTha saMkhyA 144 / 2. rAjasthAna kA jaina sAhitya, pRSTha saMkhyA 132 / 3. rAjasthAna kA jaina sAhitya, pRSTha saMkhyA 173 /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara nUcarAja gahana adhyayana ke pazcAt 17 varSa kI Ayu meM ye upAdhyAya bana gaye / jaba 28 varSa ke the to ye zrAcArya pada se sammAnita kiye gaye / sAhitya nirmANa meM inhoMne gahana ruci lI aura paryApta saMkhyA meM granya nirmANa karake eka kIrtimAna sthApita kiyA / inakI bhASA TIkAyeM prasiddha haiM jinameM rAjasthAnI gadya ke darzana hote haiM / " saMvat 1567 meM inhoMne vastupAla tejapAla rAsa kI racanA samApta kI thii| 10 12. bhaktilAbha evaM cArucandra bhaktilAbha evaM cAndra donoM guru ziSya the / rAjasthAnI bhASA meM inhoMne kitane ho stavana likhe the| ye saMskRta ke bhI acche vidvAna the / cArucandra ne saMvat 1572 meM bIkAnera meM uttamakumAra caritra kI racanA kI thI 13. yAcaka vinayasamudra ye upavezIya gaccha vAcaka harSasamudra ke ziSya the| maba taka inakI 30 racanAeM upalabdha ho cukI hai jinakA racanA kAla saMvat 1583 se 1614 taka kA hai| inako vikrama paMcadaMDa sIpaI (saM0 1583) ArAma zobhA caupaI (sa0 1583) pramba caupaI (saM0 1566) mRgAvatI caupaI (sa0 (saM0 1604) padma caritra (saM0 1604) zrAdi ke nAma ukta kaviyoM ke atirikta ina 40 varSoM meM jinhoMne hindI meM vipula sAhitya kA nirmANa kiyA thaa| bhaNDAroM meM aise kaviyoM kI khoja jArI hai / 1602 ) padmAvatI rAsa ullekhanIya hai 14 aura bhI jaina kavi huye haiM deza ke vibhinna zAstra brahma bUcarAja kavivara brahma vRcarAja vikrama kI 16 vIM zatAbdI ke antima caraNa ke kavi the / ve bhaTTArakIya paramparA ke sAdhu the tathA brahmavArI pada ko suzobhita karate I 1 the / kavi ne apanA sabase adhika jIvana rAjasthAna meM hI vyatIta kiyA thA aura eka sthAna se dUsare sthAna para barAbara vihAra karake yahA~ kI sAhityika jAti meM apanA yoga diyA thaa| rUpaka kAvyoM ke nirmANa meM unhoMne sabase adhika ruci lI sAtha ho jana sAmAnya meM apane kAvyoM ke mAdhyama se AdhyAtmikatA kA pracAra prasAra kriyA / 1. rAjasthAna kA jaina sAhitya pRSTha 173 / 2. hindI rAso kAvya paramparA -pRSTha 136-97 1 rAjasthAna kA jaina sAhitya pRSTha 173 / 3. 4. vistRta paricaya ke lie- rAjasthAnI sAhitya kA madhyakAla - pRSTha 66-76.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi brahma vRcarAja bhaTTAraka bhuvanakIrti ke ziSya the| jo sapane samaya ke sammAnanIya bhaTTAraka the / ve saphalakIti jaise bhaTTAraka ke pazcAt bhaTTAraka pada para virAjamAna hue the| bucarAja me muvanakIrti gIta meM bhaTTAraka ratnakIti kA bhI ullekha kiyA hai jisase jAna par3atA hai ki kavi ko apane antima samaya meM kabhI-kabhI bhaTTAraka ratnIti ke pAsa rahane kA saubhAgya bhI prApta hubhA thA / isIlie unhoMne bhuvanakIti gIta meM 'raNi zrI koti sihaM kapinA sura" ratnakrIti ke prati apanI bhakti pradarzita kI hai| lekina dhanakA paryApta samaya paMjAba ke nagaroM apane janma sthAna, mAtA-pitA, zikSA-dIkSA. inakI patrikAMza racanAe~ kavi rAjasthAnI vidvAna the| meM vyatIta huA thaa| inhoMne svayaM Ayu prAdi ke bAre meM kucha bhI paricaya nahIM diyaa| rAjasthAna ke zAstra bhaNDAroM meM hI upalabdha huI hai| isalie inheM rAjasthAnI vidrAtra kahA jA sakatA hai| inhoMne apanI do racanAoM meM racanA saMvat kA ullekha kiyA hai / jo saMvat 1556 evaM saMvat 1591 hai / saMvat 1586 meM ravita mayaraNajujjha meM inhoMne na kisI sthAna vizeSa kA ullekha kiyA hai aura na kisI vyakti vizeSa kA paricaya diyaa| isI taraha saMvat 1561 meM racita 'saMtoSa jaya tilaku' meM kevala hisAra nagara meM kAvya racanA samApta karane kA ullekha kiyA hai| ataH vaMza evaM mAtA-pitA kA paricaya prastuta karanA kaThina hai / dUdharAja kA prathama nAmollekha saMvat 1582 kI eka prazasti meM milatA hai / yaha prazasti 'samyakatva kaumudI' ke lipi karttA dvArA likhI huI hai| usameM bhaTTAraka prabhAcandra deva ke prAstAya kA, campAvatI (cAkasU, jayapura) nagara kA, vahA~ ke zAsaka mahArAjA rAmacandra kA ullekha kiyA gayA hai / campAvatI ke zrAvaka khaNDelavAla RzIya sAha gotra vAle sAha kAphila evaM unake parivAra ke sadasyoM ne samyaktva kaumudI kI prati likhavAkara brahma bUcarAja ko pradAna kI thii| saMvat 1552 meM kavi campAvatI meM the / vahAM mUla saMgha ke aura ye bhI unhIM ke saMgha meM rahate the| 2 isase jJAta hotA hai ki bhaTTArakoM kA jora thA campAvatI usa samaya bhaTTAraka prabhAcandra 1. zrI bhuvanakoti caraNa praNamoha sakhI prAja bakhAvaho / bhuvanakIrti gIta 2. saMvat 1582 varSe phAlguna sudI 14 zubhavine zrI mUlasaMdhe balAtkAra sarasvatIcche thAmnAye zrI kuravakumvAcAryAnvaye bhaTTAraka zrI padmanavi-devA statpaTTe bhaTTAraka bhI zubha sandra devAstarapaTTe bhaTTAraka zrI jinacakhavevAstatpaTTe kramazaH
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja 12 evaM brahmavArI ziSyoM kA kendra thii| isI saMvat meM rAjavAtika jaise grantha kI prati karavAkara brahma lAla ko dI gayI thii| saMvat 1575 se 1585 taka jitanI prazastiyA~ hamAre saMgraha meM upalabdha hotI hai una sabhI ke grantha kisI na kisI bhaTTAraka athavA unake ziSya, brahmacArI yA sAdhu ko bheMTa kiye gaye the| usa samaya bucarAja kI bhaTTAraka prabhAvandra ke priya ziSyoM meM ginatI thii| inakI sambhavataH vaha sAdhu banane kI prArambhika avasthA thii| bhaTTAraka saMgha meM saMskRta evaM prAkRta ke granthoM kA adhyayana calatA thA / isIlie bhaTTAraka prabhAcandra apane ziSyoM ke paThanArtha granthoM kI pratiyoM bheMTa svarUpa prApta karate rahate the / cATasU (campAvatI) se inakA vihAra kidhara huA isakA spaSTa nirdeza to nahIM kiyA jA sakatA lekina saMvat 1580 meM ye rAjasthAna ke kisI nagara meM the / vahIM rahate hue inhoMne apanI prathama kRti 'mayaNajujbha' ko samApta kI thii| yaha apabhraMza prabhAvita kRti hai / saMvat 1561 meM ve hisAra pahu~ca gaye aura vahA~ hindI meM inhoMne 'saMtoSa jayatilaku' kI racanA samApta kI / usa dina bhAdavA sudI paMcamI zrI / paryaMSaNa parva kA prathama dina thA / vRcarAja ne lokAMta zala parva meM svAdhyAya ke lie samAja ko samarpita kii| saMvatollekha vAlI kavi kI yaha dUsarI va antima kRti hai / isa kRti ke pazcAt kavi kI jitanI bhI zeSa kRtiyA~ prApta huI hai unameM kisI meM saMvat diyA huA nahIM hai / hastinApura gamana kavi ne apane eka gIta meM hastinApura ke mandira evaM zAntinAtha svAmI ke mandira kA varNana kiyA hai tathA vahA~ para hone vAle kathA pATha kA ullekha kiyA hai 1 isase mAlUma par3atA hai ki kavi hastinApura darzanArthaM gaye the / 1. bhaTTAraka zrI prabhAcandradevAstavAmnAye caMpAvatI nAmanagare mahArAva zrI rAmacandrarAjye khaMDelavAlAnvaye sAha gotre saMghabhAra dhuraMdhara sA0 kAthila bhAryAkAlade tasya putra jinapUjApurambara sA0 gujara bhAryA prathama lAkhI kutIyA saro "etAn ivaM zAstraM kaumudI likhApya karmakSaya nimittaM brahma cAya dattaM / ++** ( prazasti saMgraha - sampAdaka DA0 phAsalIvAla pRSTha, 63 ) dekhiye prazasti saMgraha --- sampAdaka DA0 kastUracanda kAsalIvAla, pR0 54 /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtiyA~ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi cukI hai ukta donoM kRtiyoM sahita vRcarAja kI bhaba taka nimna racanAe~ prApta ho 1. mayajujjha 2. santoSa jayatilaku 12 3. bArahamAsA nemIsvara kA 4 cetana pudgala dhamAla 5. neminAtha basaMtu 6 TaMDAraNA gIta 7. bhuvanakrIti gIta 8. nemi gIta 6. vibhinna rAgoM meM nibaddha 11 gIta evaM pada 1 isa prakAra kavi kI aba taka 19 kRtiyA~ prApta ho cukI hai jo bhASA, zailI evaM bhAvoM kI dRSTi se hindI kI acchI racanAeM hai / kavi ke padoM para paMjAbI bhASA kA spaSTa prabhAva hai jisase mAlUma par3atA hai ki kavi paMjAbI bhASA bhASI bhI the / vibhinna nAma kavivara bucarAja ke aura bhI nAma milate haiN| yUcarAja ke atirikta ye nAma haiM bUcA, valha, bolha vaya / kahIM-kahIM eka hI kRti meM donoM prakAra ke nAmoM kA prayoga huA hai| isase lagatA hai ki bUvarAja apane samaya ke lokapriya kavi the aura vibhinna nAmoM se jana sAmAnya ko apanI kavitAoM kA rasAsvAdana karAyA karate the / vaise unakA dUdhA prathavA vRcarAja sabase adhika lokapriya nAma rahA thA / samaya katri ke samaya ke bAre meM nizcita to kucha bhI nahIM kahA jA sakatA / lekina yadi unakI Ayu 50 varSa kI bhI mAna lI jAye to hama unakA samaya saMvat 1530-1600 taka kA nizcita kara sakate haiM / AAkhira saMvat 1561 ke bAda unhoMne jitanI kRtiyoM ko chandobaddha kiyA thA usameM kucha barSa to lage hI hoMge / isake atirikta aisA lagatA hai unhoMne sAhitya lekhana kA kArya jIvana ke pratima 15-20 varSoM meM brahAcArI kI dIkSA lene aura saMskRta, prAkRta evaM apabhraMza kA gaharA adhyayana karane ke pazcAda hI kiyA thA /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja kavi ne apanI kisI bhI kRti meM tatkAlIna zAsaka kA ullekha nahIM kiyA mora na unake bache pure zAsa:: nAre meM lidA / nAra par3atA hai ki usa samaya deza meM koI bhI zAsaka kavi ko prabhAvita nahIM kara sakA thA isalie kavi ne unakA nAmollekha karane kI aAvazyakatA hI nahIM samajhI / mayarAjujjha (madana yuddha) mayaNajujjha kavi kI saMvatollekha vAlI prathama racanA hai / yaha apabhraMza bhASA prabhAvita hindI kRti hai| hindI apabhraza kA kisa prakAra sthAna le rahI thI yaha kRti isakA spaSTa udAharaNa hai / madanayuddha eka rUpaka kAvya hai jisameM prathama tIrthaMkara RSabhadeva evaM kAmadeva ke madhya yuddha hone para bhagavAna RSabhadeva kI usa para vijaya batalAI gayI hai| __ madanayuddha kavi kI prathama racanA hai yaha to spaSTa nahIM kahA jA sakatA kyoMki unakI adhikAMza racanAoM meM racanA kAla diyA hRmA nahIM haiN| phira bhI aisA lagatA hai ki yaha unakI prArambhika racanA hai jisameM unhoMne apabhraMza bhASA kA prayoga kiyA hai aura isake pazcAt jaba kevala hindI kI hI racanAoM kI mAMga huI to kavi ne anya racanAmoM meM kebala hindI kA hI prayoga kiyaa| isa kAvya kA racanA kAla saMvat 1589 prAzvina zuklA pratipadA zanivAra hai| kRti meM racanA sthAna kA koI ullekha nahIM miltaa| isa rUpaka kAvya meM 156 padya haiN| jo vibhinna chandoM meM nibaddha hai / ina chandoM meM gAthA, raDa. maDilla, dohA, raMgikA, SaTpada kavisa bhAdi ke nAma ullekhanIya haiN| bhASA kI dRSTi se hama ise higala kI racanA kaha sakate haiN| zabdoM para jora dene kI dRSTi se unheM agalAtmaka banAyA gayA hai / jaise nirmANa ke lie riNavANi, paidA hone ke lie upajjai. eka ke lie iku (17) adharma ke lie aSamma Adi isake udAharaNa hai / kAvya kI kathA bar3I rocaka evaM zikSA pada hai / kathA bhAga kA sArAMza nimna prakAra hai| kathA prArambhika maMgalAcaraNa ke pazcAt kavi ne kahA hai ki kAyA rUpI durga meM cetana rAjA nivAsa karate haiM / mana unakA maMtrI hai| pravRtti aura nitti ye vo usakI striyAM haiN| donoM ke hI eka-eka putra utpanna hotA hai jinake nAma moha evaM 1. rAha vikkama tarAja saMvatu navAsiya panarahase sarada kRti Asavaja vakhANija / tithi paDavA mukalu paSu, sani sucArU phaha nakhita Aripaja 11 mayapa jugaka
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara vRcarAja evaM unake samakAlIna kavi viveka haiM / cetana rAjA se donoM ko hI barAbara sneha milatA hai| moha ke ghara meM mAyA rAnI hotI hai jo jagata ko sahaja hI meM phusalA letI hai / nivRti viveka ko sAtha lekara nagara chor3a detI hai / ve donoM kAge valakara puNya nagara pahuMcate haiM jahA~ cetana rAjA rAjya karate the| vahA~ una donoM ko bahuta Adara diyA gyaa| sumati kA vivAha viveka ke sAtha ho jAtA hai / viveka kA vahA~ rAjya ho jAtA hai / 15 isase moha ko bahuta nirAzA hotI hai| usane puNyA nagara meM apane cAra dUta bheje| unameM se tIna to vApisa cale Aye kevala vahA~ kapaTa bacA jo saroghara para pAnI marane vAlI mahilAoM ke pAsa jAkara baiTha gayA / nagara meM jJAna jala sarovara bharA huA thA / vahA~ jo vRkSa me se mAnI prata rUpa hI the| usa para jo pakSI baiThate the ve mAnoM riddhi rUpa meM hI the / kapaTa ne sAdhu kA veSa dhAraNa karake nagara meM praveza kiyA / vahA~ usane nyAya nIti kA mArga dekhA tathA indra loka ke samAna sukha dekhe / vahA~ se vaha adharmapurI pahu~cA tathA moha se saba vRtAnta kaha sunAyA / apane dUta dvArA sabha vRtAnta sunakara use bar3A viSAda huA aura usane zIghra hI roSa, jhUTha, zoka saMtApa, saMkalpa vikalpa, citA, durAba, kleza Adi sabhI ko apane darabAra meM bulAyA aura nimna vAkya kahe karitri sabhA taba moha madu va cita mana mahi jaba laga jIvana vizeSa ihu taba lagu sukha hama nAhi ||33|| moha kI bAta sunakara usakA putra kAmadeva uThA aura usane nivRtti ke putra viveka ko bAMdha kara lAne kA vacana diyA / isase sabhI aura prasannatA chA gayI / usane kumati, kusIsa evaM kubuddhi ko sAtha liyA ! sAtha meM sarvaprathama usane basanta ko navapallava evaM puSpoM se lada bhramara guMjAra karane lage / kAmadeva ko apanI vijaya para pUrNa bharosA thaa| bhejA / basanta ke Agamana se cAroM ora vRkSa evaM latAeM gayI / koyala kuhu kuhu kI madhura tAna cher3ane lagI tathA surabhita malayAnila, sundara madhura gIta evaM vINA Adi vAdyoM ke madhura gIta sunAyI dene lage / cAroM ora ajIba mAdakatA dikhAI dene lagI / madanarAja A gaye haiM yaha carcA hone lagI / kAmadeva ne bahuta se RSi muniyoM ko tapa se girA diyaa| bar3e-bar3e yoddhA jinheM aba taka madonmatta hAthI evaM siMha kAmadeva ke vazIbhUta hokara cAroM khAne citta par3a gye| isa prakAra kAmadeva saba para vijaya prApta karatA huA usa vana meM pahu~cA jahA~ bhagavAna RSabhadeva dhyAnastha the / vaha dharmapurI thii| viveka ne sayamazrI kA vivAha AdinAtha se kara diyA thaa| lekina jaba usane kAmadeva kA Agamana sunA to zatru ko pITha dikhA kara bhAgane bhI DarA nahIM sake the ve sana
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 kavicara bUcarAja kI apekSA lar3anA ucita smjhaa| madana saba dezoM para vijaya prApta karake svacchanda vizvarane lagA / naTa va mATa usakI jaya jayakAra kara rahe the / vizAla evaM gaMdharva gIta gA rahe ye / kAmadeva jaba vijaya prApta karake lauTA to usakA macchA svAgata huaa| rati ne bhI kAmadeva kA khUba svAgata kiyA aura usako vijaya para badhAI dii| lekina sAtha meM yaha bhI prazna kiyA ki usane kauna-kauna se deza para vijaya prApta kI hai / isa para kAmadeva ne nimna prakAra uttara diyA jiriMga saMkama iMdu hari baMbhu vAsinya payAni jisu / iMdra caMdu gagaraNa tArAyaNa vidyAdhara yakSa sugaMdhabva sahi deva garama iNa / jogI jaMgama kApaDI sanyAsI rasa chaMdi le le tapu vaNa mahi duDhiya te maI ghAle baMdi // 62 // rati ne apane pati kAmadeva kI prazaMsA karate hue kahA ki dharmapurI ko prabhI aura jItanA hai jahA~ bhagavAna kA RSabhadeva kA sAmrAjya hai| rati kI bAta sunakara kAmadeva ko bahuta krodha prAyA dhaura vaha tatkAla dharmapurI ko vijaya karane ke lie cala par3A / usane prAdIzvara ko zIghra hI vaza meM karane kI ghoSaNA kii| kAmadeva ne apane sAthI krodha, moha, mAna evaM mAyA sabhI ko sAtha liyA aura dharmapurI para AkramaNa kara diyaa| zrapane vipula hAvabhAva eva vilAsa rUpI zastroM se unheM jItane kA upakrama kiyA / donoM prora yuddha ke lie khUba taiyArI kI gayI tathA eka ora sabhI vikAroM ne RSabhadeva ke guNoM para AkramaNa kara diyaa| prajJAna ne jJAna ko pachAr3ane kA upakrama kiyaa| midhyAtva jaise subhaTa ne pUre vega se AkramaNa kiyaa| lekina samyaktva rUpI yoddhA ne apanI pUrI tAkata se mithyAtva kA sAmanA kiyA / jaise sUrya ko dekhakara andhakAra chipa jAtA hai usI prakAra mithyAtva bhI samyakatva ke sAmane nahIM Tika skaa| rAga ne garaja kara apanA grastra calAyA lekina vairAgya ne isake bhAra ko bekAra kara diyA / mada ne apane mATha sAthiyoM ke sAtha RSabhadeva para ekasAtha prAkramaNa kiyA lekina RSabhadeva ne unheM mArdava dharma se sahaja hI meM jIta liyaa| isake pazcAt mAyA ne apanA jAla pheMkA aura bAIsa pariSahoM ne eka sAtha pAkramaNa kiyA / lekina RSabhadeva ne mAyA ko mrArjava se tathA bAIsa pariSadoM ko apane 'dhIraja' subhaTa se sahaja hI meM jIta liyaa| isake pazcAt 'kalaha' ne pUre vega se apanA adhikAra jamAnA cAhA lekina kSamA ke sAmane vaha bhI bhAga gyaa| jaba nahIM calA aura vaha mukha phera kara cala vijaya prApta karanA caahaa| usakA bar3hatA aura kabhI pIche haTa jaataa| moha kA koI vaza diyA to lobha ne apanI pUrI sAmarthya se prabhAva sAre vizva meM vyApta hai, kabhI vaha bAge lekina jaba santoSa ne pUre vega se pratyAkramaNa kiyA to va Thahara nahIM sakA | kuzIla para brahmacarya ne vijaya prApta kI /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 17 RSabhadeva ne kumati ko to pahile hI chor3a diyA thA isalie sumati hI viveka ke sAtha ho gayI / lekina moha ne apane sabhI sAthiyoM kI hAra sunI to usakI A~kheM lAla ho gayI tathA vaha dAMta pIsane lagA sapA apane rodra rUpa se usane mAkramaNa kara diyA / RSabhadeva / viveka rUpo sumoM ko bulAyA bhora svayaM apUrvakaraNa guNasthAna meM vicarane lge| moha kI eka bhI cAla nahIM calI aura anta meM vaha bhI mukha mor3a kara cala diyaa| jaba kAmadeva ne moha ko bhI bhAgate dekhA to vaha apanI pUrI senA ke sAtha maidAna meM utara gyaa| lekina RSabhadeva saMyama rUpI rUpa meM savAra ho gaye the| tIna guptiyoM unake ratha ke ghor3e the / paMpa mahArata evaM kSamA unake yoddhA the / jJAna rUpI talavAra ko hAtha meM lekara samyaktva kA chatra tAna kara ve maidAna meM utare / raNabhUmi se kAmadeva ke sahAyaka eka-eka karake bhAganA cAhA / lekina RSabhadeva ne yuddha bhUmi kA gherA itanA sIva kiyA ki koI bhI vahAM se bhAga nahIM sakA aura sabako eka-eka karake jIta liyA gayA / cAroM kaSAyoM ko jIta liyA, mithyAtva kA patA bhI nahIM calA / RSabhadeva ko kaivalya hote hI devo ne dubhi bajAnI prArambha kara dI sthA cAroM dizAoM meM RSamadeva ke guNagAna hone lage / __isa prakAra kavi ne prastuta kAvya meM kAma vikAra evaM usake sAthiyoM para jisa prakAra guNoM kI vijaya batalAyI hai vaha apane Apa meM apUrva hai / isa prakAra ke rUpaka kAvyoM kA nirmANa karake jaina kavi apane pAThakoM ko tatkAlIna yuddha ke vAtAvaraNa se paricita bhI rakhate the tathA unheM prAdhyAtmikatA se dUra bhI nahIM hone dete the / bhASA evaM zailI mayaNajujjha yadyapi apabhraMza prabhAvita kRti hai lekina isameM hindI ke zabdoM kA evaM usake dohA evaM raSTa, SaTpada, vastubaMdha evaM phamitta jaise chandoM kA prayoga isa bAla kA dyotaka hai ki dezavAsiyoM kA mAnasa hindI kI pora ho rahA thA tathA ve hindI kI kRtiyoM ke par3hane ke lie lAlAyita the / hindI kA prArambhika vikAsa jAnane ke lie mayaraNa jujjha acchI kRti hai| kaSi ne kucha tatkAlIna pracalita zabdoM kA bhI prayoga kiyA hai / usane senA ke sthAna para phona zabda kA tathA turahI ke sthAna para naphIrI kA prayoga kiyA hai| 1 le phIja sabalu saMkahi kariva vidheka bhA mAiyau /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja isase patA calatA hai ki kagi : pati zamze roga kA pora nahIM tyAga sakA saura usane apane kAvya ko lokapriya banAne ke lie pracalita zabdoM kA prayoga karake unako bhI praznAne kA prayAsa kiyaa| bhayarAjujjha kI rAjasthAna ke zAstra bhaNDAroM meM kitanI hI pratiyA~ saMgrahIta hai / inameM nimna ullekhanIya hai / 1. bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra ajamera guTakA saM0 232 pazca saM0 158 lipi savat 1616 2. di. jaina mandira dIvAnajI kAmAM , 1 -- - 3. vi0 jaina mandira lazkara, jayapura , 16 - 4. di jaina mandira bar3A terahapaMthI jayapura, 242 - lipi saM0 1705 5. di. jaina mandira bar3A terahapaMthI, jayapura, 276 - 1707 6. mahAvIra bhavana, jayapura 7. di. jaina mandira nAgavI, bUdI 1.4 142 - 2. saMtoSa jayatilaka bUcarAja kI yaha dUsarI racanA hai jisameM usane ramanA samApti kA ullekha kiyA hai| saMtoSa jayatilaka kA racanA kAla saMvat 1561 bhAdrapada zuklA 5 hai arthAt mayaNa junjha ke ThIka 2 varSa pazcAt kavi ne prastuta kRti ko samApta kiyA thA 14 do varSa ke madhya meM kavi kevala ekamAtra racanA likha sake athavA anya laghu racanAoM ko bhI sthAna diyA isake sambandha meM nizcita jAnakArI nahIM milatI hai| lekina kavi rAjasthAna se pajAba cale gaye the yaha pravazya satya hai| prastuta kRti ko unhoMne hisAra meM chandobaddha kI thI / jaisA ki svayaM kavi ne uslekha kiyA hai saMtoSaha jaya tilA jaMpiGa hisAra nayara maMjha meM / je suNahi bhaviya ikka mani te pAvahi vaMchiya sukkha / / saMtoSa jaya tinaku bhI eka rUpaka kAvya hai jisameM lobha para saMtoSa kI vijaya batalAyI 1. rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAra ko grantha sUcI paMcama bhAga pRSTha 684, 1088, 1106 / bahI, dvitIya bhaag| 3. vahI, prathama bhAga 1 4. saMvati panarai imAraNa bharavi siya pakkhi paMcamI vivase / sukkavAri svAti vRSe jaija taha jAgi bharaNAmeNa // 122 / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi gayI hai | mayaNa jujjha meM jisa prakAra RSabhadeva nAyaka evaM phAmadeva pratinAyaka hai usI prakAra prastuta kAvya meM saMtoSa nAyaka evaM loma pratinAyaka hai / aisA sagatA se ki kavi prAtmika SikAroM kI vAstavikatA ko pAThakoM ke sAmane prastuta karake unheM mAtmika guNoM kI pora lagAnA cAhatA thA tathA mAtmika guNoM kI mahattA ko rUpaka kAvyoM ke mAdhyama se prakaTa karanA usako adhika rucikara pratIta hotA thaa| prastuta rUpaka kAvya meM 123 padya haiM jo sATika, raDa, gAthA epada, dohA, paDI chaMda, maDilla, caMdAiNa chanda, gItikA chanda, toTaka chanda, raMgikA chanda, jaise chandoM meM vibhakta hai / choTe se kAvya meM vibhinna 11 chandoM kA prayoga phavi ke chanda gAnI bora to kA: sAla kA hai sAtha hI meM satkAlIna pAThakoM kI ruci kA bhI hameM boSa karAtA hai ki pAThaka aise kAvyoM kA saMgIta ke mAdhyama se sunanA adhika pasanda karate the| isake atirikta usa samaya saguNa bhakti ke guNAnuvAda se bhI pAThaka gae Uba muke the isalie bhI ve madhyAtma kI mora jhaka rahe the| prastuta kAvya kI saMkSipta kathA nimna prakAra hai| maMgalAcaraNa ke pazcAt kathi likhatA hai ki bhagavAna mahAvIra kA samavamaraNa pAvApurI meM AtA hai| bhagavAna kI jaba divya dhvani nahIM khiratI taba indra gautama RSi ke pAsa jAlA hai aura kahatA hai ki mahAvIra ne to mauna dhAraNa kara rakhA hai isalie "kAlyaM dravya SaTaka nava pada sahitaM ' prAdi padya kA artha kauna samajhA sakatA hai ? taba gotama tatkAla indra ke sAtha jAne ko taiyAra ho jAte haiN| jaba ve donoM mahAvIra ke samavasaraNa meM sthita mAnastambha ke pAsa pahuMcate haiM to mAnastambha ko dekhate hI gautama kA mAna dravita ho jAtA hai / dekhaMta mAnathaMbho galimau tisu mAnu manaha mjjhme| hUcau sarala paNAmo pucha goimu citti sadeho // 10 // gautama ne bhagavAna mahAvIra se pUchA ki svAmI, yaha jIva saMsAra meM lobha ke vazIbhUta rahatA hai to usake bacane ke kyA upAya haiM ? kyoMki lobha ke kAraNa hI mAnava prANivadha karatA hai, lobha ke kAraNa hI vaha jhUTha bolatA hai| lobha se hI vaha dUsaroM ke dRSya grahaNa karatA hai| saba parigrahoM ke saMgraha meM bhI lobha hI kAraNa hai| jisa prakAra tela kI bUda pAnI meM phaila jAtI hai usI prakAra yaha lobha bhI phailatA rahatA hai / eka inmyi ke vaza meM prAne se yaha prANI itane duHkha pAtA hai to pAMca indriyoM ke vazIbhUta hone para usakI kyA dazA hogI, yaha vaha svayaM jAna sakatA hai / lomI manUSya' usa kIr3e ke samAna hai jo madhu kA saMcaya hI karatA hai usakA upayoga nahIM karatA hai| krodha, mAna, mAyA tathA lobha ina mAro meM lobha hI pramukha hai|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara cUcarAja . isake sAtha hI tIna anya kaSAyoM kA prAdurbhAva hotA hai| jaise sarpa ke gale meM garala viSa saMyukta hotA hai usI prakAra rAga evaM hama donoM hI lobha ke putra hai| jo rAga sarala svabhAvI evaM dveSa vakra svabhAvI hotA hai| lobha ke ina donoM putroM ne sabhI prANiyoM ko apane vazIbhUta kara rakhA hai phira cAhe vaha yogI ho athavA yati evaM muni ho / bhagavAna mahAvIra gautama RSi se kahate haiM ki prANI ko cAroM gapti meM DulAne vAlA yaha lobha hI hai, isalie lobha se burA koI vikAra nahIM hai| gautama svAmI ne bhagavAna mahAvIra se phira prazna kiyA ki lobha para kisa prakAra vijaya prApta kI jA sakatI hai tathA kisa mahApuruSa ne lobha para vijaya pAyI hai / isa prakAra bhagavAna mahAvIra ne nimna prakAra kahA subaha goima kahA jiNagAva yahu lAsaraNu dhimmalai, suNataM dhambhu bhava baMdha tuTTahi ati sUSima bheda suriNa, mAna sadeha khiraNa mAhi miTTahi / kAla pratihi jJAna yahi kahiyasa prAdi pranAdi / lomu dusaha iva aiptiyai saMtoSaha parasAdi // 48 / / lekina gautama ne bhagavAna se phira nivedana kiyA ki saMtoSa kase paidA ho, usake rahane kA sthAna kauna sA hai| kisake sAtha hone se usameM zakti pAtI hai| usakI kauna-kauna sI senA dala hai tathA saMtoSa subhaTa kaisA hai | jaba taka ye satra mAluma nahIM hogA lobha para vijaya prApta karanA sambhava nahIM hai| mahAvIra svAmI ne kahA ki prAtmA meM saMtoSa svAbhAvika rUpa se paidA hotA hai tathA vaha AtmapurI meM hI rahatA hai / dharma kI senA hI usakA bala hai| jJAna rUpI buddhi se usa para vijaya prApta kI jA sakatI hai| jisa prANi ne saMtoSa ko apane meM utAra limA basa samajhalo ki usane jagata ko hI jIta liyaa| jisake jitanA adhika saMtoSa hogA usako utanA hI mumna prApta ho skegaa| saMtoSI prANI meM rAma dveSa kI pravRtti nahIM hotI tathA vaha zatru mitra meM samAna bhAva rakhane vAlA hotA hai / jinake hRdaya meM saMtoSa hai unakI buddhi candra kalA ke samAna hotI hai tathA unakA hRdaya kamala khila jAtA hai / saMtoSa eka ciMtAmaNi ratna haiM jisase vitta prasanna rahatA haiN| vaha kAmadhenu ke samAna sabako bAchita phala detA rahatA hai / jahA~ saMtoSa hai vahA~ saba sukha vidyamAna haiM / saMtoSa se uttama dhyAna hotA hai, pariNAmoM meM saralatA prAtI hai / vAMchita sukhoM ko prApti hotI hai| saMtoSa se saMbara tatva kI prApti hotI hai jisake sahAre saMsAra ko pAra kiyA jA sakatA hai aura anta meM nirvANa kI prApti ho sakatI hai|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 21 idhara aba lobha ko saMtoSa kI bAta mAluma huI to baha bahuta kroSita hamA aura usane saMtoSa ko sadA ke lie samApta karane kI ghoSaNA kara dii| usane uma samaya bhUTha ko apanA pradhAna banAyA / mora evaM droha, phala evaM kaleza, pAya evaM saMtApa sabhI ko usane ekaSita kiyaa| mithyAtva, kuSyasana, kuzIla, kumati, rAma evaM Sa sabhI vahA~ mA gaye aura ina saba ko apane sAtha dekhakara lobha prasatra ho gyaa| usane kapaTa rUpI nagAr3oM ko bajAyA tathA viSaya rUpI ghor3oM para baiThakara saMtoSa para prAkramaNa kara diyA / maMtoSa ne jaba lobha rUpI zatra kA prAkramaNa sunA to use prasannatA huI / usakA senApati prAtmA bahIM A gayA mora usane apanI senA ko bhI yahIM bulA liyA / vahA~ 18000 aMgarakSakoM ke sAtha zIla subhaTa paayaa| sAtha meM hI sabhyak darzana, jJAna evaM pArina, vairAgya, tapa, karuNA, paMca mahAvata, kSamA evaM saMyama mAvi sabhI yauddhA vahA~ pA gaye / vaha apane sainikoM ko lekara lobha se jA TakarAyA / jina zAsana kI jaya jayakAra hone lagI to mithyAtva bhAgane lgaa| jaya jayakAra kI mahAdhuni ko sunakara hI kitane hI zAtru pakSa ke yoddhA lar3akhar3A gaye / zIla kA colA pahanakara ralatraya ke hAthI para savAra hokara viveka kI talavAra lekara samyakarava rUpI chatra pahanakara padma evaM zukla leNyA ke jisa para caMbara r3hala rahe the, aisA saMtoSa rAjA raNa meM lobha se jA bhiDA / usane apane dala ke andara adhyAtma kA saMcAra kiyA / jo zuravIroM ke hRdayoM meM jAkara baiTha gayA / eka prora lobha chalakapaTa se apanI zakti ko tokhane lagA tathA dUsarI bhora saMtoSa ne apane subhadoM meM saralatA evaM nimalatA ke bhAva mare / isa para donoM ora se caturaMginI senA ekatrita ho gyii| bherI bajane lgii| taba lobha ne apane sainikoM ko saMtoSa ke sainikoM para prAkramaNa karane ke lie lalakArA / saMtoSa ne lobha se kahA ki aisA lagatA hai ki usake sira para kAla car3ha gayA hai| usake saba sAthiyoM ko mUr3hatA satA rahI hai / jahA~ sobha hai vahAM rAta dina yaha prANI du:kha sahatA rahatA hai| lekina jahA~ saMtoSa hai yahA~ usakI indra evaM narendra sevA karate haiM / lobha ne jamata meM prabhI taka sabhI ko satAyA hai tathA jagata meM sabhI ko jIta rakhA hai, lekina prAja saMtoSa kA pauruSa bhI dekhe / yaha sunakara lobha ne bhUTha ko prAge bhejA / lekina saMtoSa ne satya ko bhejA mora usane usakA sira kATa liyaa| isake pazcAt mAna ko bIr3A diyA gayA aura vaha jaba raNabhUmi meM utarA to mArdava ne usakA sAmanA kiyA mora usako balahIna kara diyaa| lekina phira bhI vaha haTA nahIM to mahAvatoM ne eka sAtha usa para prAkramaNa kara diyA paura araNa bhara meM hI use parAsta kara diyA / aba moha apane pracaNDa hAthI para baiTha kara Age bar3hA / moha ko dekhakara vidheka uThA aura use raNabhUmi meM se bhAgane
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja para majabUra kara diyA / mAyA ne vivadha rUpa dhAraNa kara liyA aura yaha samajhA ki usase lar3ane kI kisI meM zakti nahIM hai / lekina Arjava ne use sahaja meM hI jIta liyA / krodha ko kSamA se tathA mithyAtva ko samyakatva se jIta liyA gayA / ATha karmoM ke mI choTe-choTe prakhara prahAra ko tapa se jItane meM yoddhA the unakI eka bhI nahIM apane sabhI sAthiyoM ko yuddha bhUmi meM kheta huA dekhakara mAthA dhunane lagA | saphalatA prApta kI anya jitane aura unheM yuddha bhUmi meM hI diyaa| lo 22 dasaveM guNasthAna meM car3he lobha garaja kara apane hAthI para savAra hubhA / kapaTa kA usane chatra lagAyA tathA viSayoM kI talavAra ko hAtha meM lI / lekina sAmane hue tapasvI virAjamAna the / lobha pUre vikaTa svabhAva meM thA kabhI vaha baiThatA. kabhI vaha uThatA, kabhI AkAza meM aura kabhI pRthvI para apanA jAla phailAne lagatA / vaha apane vibhinna rUpa dhAraNa karatA / lobha kA rUpa aisI prazna ko karaNI ke samAna lagane lagA jo kSaNa bhara meM hI sAre jaMgala ko jalA DAlatI hai / lobha kA sAmanA karane ke lie saMtoSa Age bar3hA / dasaveM guNasthAna se Age prazAnAndhakAra naSTa ho gayA aura kevala jJAna dhAraNa kara saMtoSa ne lobha para vijaya prApta prakAra ke tapa ko apane meM samAhita kara bar3hakara zukla dhyAna meM vicarane lgaa| prakaTa hugrA / jina vacanoM ko citta meM kI teraha prakAra ke vratoM ko, bAraha liyA / saMtoSa kI vijaya ke uparAnta devagaNa dudubhi bajAne lage / gyAraha aMga aura caudaha pUrva kA jJAna prakaTa ho jAne se mithyAviyoM kA gavaM gala gayA aura cAroM ghora AtmA kI jaya jayakAra hone lagI / bhASA prastuta kRti ko bhASA yadyavi maraNajujbha se adhika pariskRta hai lekina phira bhI vaha patra ke prabhAva se pUrNa rUpa se mukta nahIM ho sakI hai / bIca-bIca meM gAthAoM kA prayoga huA hai / zabdoM ko ukArAnta banAkara prayoga karane meM kavi ko adhika ruci dikhalAyI detI hai / kavi nAma 1. kavi ne prastuta kRti meM apanA nAma 'bahi' likhakara racanA samApta kI hai / bahu saMtoSahU jaya tilau jaMpada balhi sabhA |
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 3. bArahamAsA nemIsvarakA nemi rAjula ko lekara prAma: pratyeka jaina kavi kisI na kisI kRti kI racanA karatA rahA hai| hamAre kavi buca rAja ne bhI nemIsvara kA bArahamAsA likha. kara isa paramparA ko jovita rakhA / yaha bAraha mAsA zrAvaNa mAsa se prArambha hokara prASAr3ha mAsa taka calatA hai / isameM rAgu bar3ahesu ke 12 pacha haiM jinameM eka-eka mahine kA varNana kiyA gayA hai| rAjula kI viraha vedanA tathA neminAtha ke tapasthI jIvana ke prati jo usakI aprasannatA thI vaha saba ina padyoM meM vyakta kI gayI hai| isameM na to racanA kAla diyA hamA hai aura na racanA sthAna / isase kRti kA nizcita samaya nahIM diyA jA sakatA hai| phira bhI bhASA eva zailI kI dRSTi se racanA saMvat 1591 ke pazcAt kisI samaya likhI gayI thii| isameM kavi ne apanA nAma 'bUSA' kaha kara ullekha kiyA hai| bAraha mAsA sAbaraNa mAya se prArambha hotA hai| sAvaraNa meM rAjula neminAtha se anyatra gamana na karane kA Agraha karatI hai tathA kahatI hai ki unake abhAva meM usakA zarIra bAga jagA dIpA rhaa| zAmarA meM vijA camakatI hai to usakA viraha asahya ho jAtA hai / jaba mora kuha kuha kI AvAja karate haiM usa samaya nemi kI yAda pAtI hai| isalie vaha sAvaNa mAsa meM panyatra gamana na karane kI prArthanA karatI hai| ___kArtika kA mahinA jaba bhAtA hai to rAjula hAthoM meM dIpaka lekara apane mahala para car3hakara neminAtha kA mArga khojatI hai| usakI maoNkheM prAsura se bhara jAtI haiN| ve dazoM dizAoM kI ora daur3atI haiN| sarovara para sArasa pakSI ke jor3e ko dekhakara vaha kahatI hai ki navayauvanA evaM tamaNI bAlA aise samaya meM apane pati ke viraha meM kaise jIvita raha sakatI hai 1 isalie vaha neminAtha se kArtika ke mahine meM pApisa pAne kI prArthanA karatI hai| 1. prASAr3ha ghaTiyA bharAi acA nemi prajau na bhAIyA ] 2. e ruti lAvaNe sAvariNa nemi jiraNa gavaraNo na koja ve| suriMga sAraMgA bhASa dusaha tanu niNu ligu chIje the| dhIjati bAr3hI viraha vyApita dhurai ghaNa mara mesiyaa| sAlara sari raDa rasahi nisi bhari rayariga viju khivaMtiyA / suragopi yaha suha vasuha mAMData bhora kuha kuhi vali variNa / vinati rAjusa muragahu nemijina gayau nA kara sAvaNe // 1 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja isI prakAra jaba vaizAkha kA mahinA mAtA hai to nayanoM ko kevala nemi kI bATa johane kA kAma hI rahatA hai jaba nemi nahIM Ane haiM to ve varSA Rtu ke samAna ve barasane lagate haiM | 24 unake viyoga meM usakA vajra kA hRdaya nahIM phaTatA hai isalie e sakhi unake binA vaisAkha mahinA atyadhika dAruraNa dukha ko dene vAlA bana jAtA hai | 2 nemi rAjula ko lekara kitane hI jaina kaviyoM ne bArAha mAsA nitra kiye haiN| virakA evaM Sad RtuoM kA varNana karane ke lie nemi rAjula kA jIvana jaina sAhitya meM sabase adhika AkarSaNa kI sAmagrI hai / kavivara bubarAja ke prastuta vAstumA kA hindI bArahamAsA sAhitya meM ullekhanIya sthAna hai | kavi ne isameM rAjula ke manogata bhAvoM ko isa prakAra prastuta kiyA hai ki ve pAThako ko prabhAvita kiye binA nahIM rahate / kavi ke pratyeka zabda meM viraha vyathA chipI huI hai aura vaha pariNaya kI AzA lagAye virahI nava yovanA ke viraha kA sajIva citra upasthita karatA hai / rAjula ko pratyeka mahine meM biraha vedanA satAtI hai tathA usa vedanA ko vaha naimi ke binA sahana karane meM apane zrApako zrasamartha pAtI hai / kavi ko rAjula kI viraha vedanA ko sazakta zabdoM meM prastuta karane meM pUrNa saphalatA milI hai / 4. cetana pudgala ghamAla 1. kavivara bucarAja kI yaha mahatvapUrNa kRti hai / pUrI kRti meM 136 pa haiM / tADA pAlaivA / inu kAtege kArtigi Agamu ko afs maMtra maMDavi rAjula maggo neho laive / maggo nihAla dekhi rAjula nayA vaha visi bAvae / sara rasahi sArasa razibhinI dusahu virahu jagavae / ki vara tuma vigu pema lukhiya taruNi jovariza bAlAe / bAhubahu nemi jie caDija kAsigu kiyatra Agamu pAlae ||4|| e yaha AichA aba vusahu sasto basAlo se / javahasevA isi jAi sanehaDA Aloya | prAyo sanehA jAi bAisa prantu noha na bhAvae / bui nayA pAvasa karahi nisi dinu citu bhari bhari zrAvae / phuTTa na jaM vallama viyonihi hiyA dukhi vajjihi dhaDyA / basa va visurAhu sakhie dusaSTa ati vAragu cayaH ||10||
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kati unameM 131 pazca rAga dIpagu tathA zeSa 5 aSTapada chappaya chanda meM nibaddha hai| kavi ne dhamAla kA racanA kAla evaM racanA sthAna donoM hI nahIM diye haiN| lekina bhASA kI dRSTi se yaha racanA usako antima racanAmoM meM se dikhatI hai| kavi ne isa kRti meM apane Apa kA yahapati, valha, dhUcA ne tIna nAmoM se ullekha kiyA hai| cetana pudgala dhamAla eka saMvAdAtmaka kRti hai| jisameM saMvAda ke mAdhyama se cetana evaM pudgala donoM apanA-apanA pakSa rakhate haiM, eka dUsare para doSAropaNa karate karate haiM / saMsAra meM phirAne evaM nirvANa mArga meM rukAvaTa paidA karane meM kauna kitanA sahAyaka hai, isakA bahuta hI sundara varNana huA hai| isa prakAra ke varNana prathama bAra vekhane meM pAye haiM aura ve varNana bhI ekadama vistRta / petana pudgala ke saMvAda itane rocaka evaM AkarSaka hai ki koI bhI pAThaka unase prabhAvita hue binA nahIM rahegA | paM0 paramAnandhajI zAstrI ne apane eka lekha meM isa kRti kA nAma adhyAtma dhamAla bhI diyA hai| lekina svayaM kavi ne ise saMzazadAtmaka kRti ke rUpa meM prastuta karane ko kahA hai| kavi ne prArambha meM samyagajJAna rUpI dIpaka kI prazaMsA kI hai| jisake dvArA midhyAtva kA palAyana ho jAtA hai| isake pazcAt caubIsa tIrthaMkaroM kA 25 padyoM meM stavana kiyA gayA hai / phira cetana ko isa prakAra sambodhita karake racanA prArambha kI gayI hai| yaha jar3a khiNihi vicaMsiNI, tA siTa saMgu nivArU / cetana setI piratI kara, jiu pAvahi bhava paaro| ghesana guNA / / 33 / / cetana aura jar3a ke vivAda ko prArambha karate hue kahA gayA hai ki jisane jar3a ko apanA mAna liyA tathA usase prIti kara lI vaha saMsAra sAgara meM nizcaya hI batA hai| kyoMki viSadhara ke musla meM dudha par3ane para usakA viSa rUpa hI pariNamana hotA hai| usase acche phala kI AzA karanA vyartha hai / lekina isa manatavya kA jar3a ne 1. kavi valhapati susgami ke evau calala sira dhAri / / 1 / / 2. jiraNa sAsarA mahi dIvaDA salha payA navakAra / / 3 / / 3. iba bharaNA cA sadA nimmalu mukati sarUpI joyA / / 136 / / 4. anekAnta varSa 16-17 pRSTha 226 / 5. paMca pramiSTi balha kaSi e pammI paribhAu / cetana pudgala bahUka sAdu vivAda suraNAgho / gheyaraNa suga // 32 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja bahuta sundara khaNDana kiyA hai jo nimna prakAra hai cetanu ceti na cAlaI, kaharata mAne rosa / mAye bolata so phira, jahi lagAvahi dosu / / ceyana suNu // 38 // cetana SaTasa evaM anya vividha pakavAnoM se zarIra ko pratidina sIMcatA rahatA hai to phira indriyoM ke vazIbhuta cetana se dharma para calane kI prAzA kaise kI jA sakatI hai| kheta meM jaba samaya para bIja hI nahIM DAlA jAvegA to usake ugane kI bhAzA bhI kaise kI jA sakatI hai| vAstava meM dekhA jAye to yaha cetana aba 24 prakAra ke parigraha taja kara 15 prakAra ke yoga dhAraNa karatA hai lekina vaha saba to jar3a ke sahAre se hI hai / phira usakI nindA kyoM kI jaadhe| pudgala kA vizvAsa kara jo prANI mana meM hI ho jAtA hai vaha to netA hI malati ho ko samAna hai / yaha mukha mAnava mApane pApako jAgrata nahIM karatA hai aura viSayoM meM lubhAe rakhasA hai / vaha to aMdhe puruSa dvArA baTane vAlI usa jevar3I ke samAna hai jisako pIche se bachar3e khAte rahate haiN| mUrakha mUlanu cetaI, lAhai rahyA lubhAi / aMghA bATa jevar3I, pAchaI bAvA khAi / / 5 / / jar3a phira cetana ko kahatA hai ki jisane pAMcoM indriyoM ko vaza meM karake prAtmA ke darzana kiye haiM usI ne nirmANa pada prApta kiyA hai tathA usakA phira caturgati meM janma nahIM hotA, raMca iMdI daMDi kari, pApI bhAppaNu joi / jiu pAvahi niravANa padu, cauga janamu na hoi ceyana suraNa / / 48|| jaise kASTha meM agni, tiloM meM tela rahatA hai usI prakAra manAvi kAla se cetana aura pudagala kI ekAtmakatA rahatI hai / pudgala ke ukta kathana kA cetana nimna prakAra uttara detA hai, laihi vasaMdaru kachu taji lehi telu khali rADi / cetahi cetanu meliya, pudgala parihari bAli / / __ cetana guNa // 5 // mana kA haTha sabhI ko pUrA karate haiM lekina citta ko koI bhI vaNa meM nahIM karatA hai kyoMki sikhara ke car3hane ke pazcAt ghabarAhaTa hone para usako dUra kaise kI jA sakatI hai mana kA haThTha savu koi karai, citta vasi karai na koi / caDi sikha raha jaba khaDe, tavaru vigucaNi hoi / / cemana mugu / /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.5 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi isakA uttara cetana ne nimna prakAra diyA, sikhara bhUlina khaDahaDai jiNa sAsaNa pAghAru / sUli Upari sojhiyA cori japyA navakAru / / ceyana guNa / / 56 / / jar3a aura pudgala ne bahuta sundara evaM tarkapUrNa vivAda hotA hai lekina donoM hI eka dUsare ke guNoM kI mahattA se aparacita lagate haiM / isalie eka dUsare ke avaguNoM ko bakhArane meM lage rahate haiN| pudgala kahatA hai ki pahale apane prApako dekhakara saMyama lenA cAhie / jitanA oDhaNA ho utanA hI pAMva pasAranA cAhie / isakA pudgala uttara detA humA kahatA hai ki bhalA-bhalA sabhI kahate haiM lekina usake marma ko koI nahIM jaantaa| zarIra khone para kisase bhalA ho sakatA hai bhalA karitahi mIta suriNa, je hui curahA jANi / to bhI bhalA na chor3iye uttima yaha paravAraNa / / ceyana suraNa / / 70 / / malA bhalA saha ko kaI ganya - bArI kii| kAyA khoI mIta re bhalA na kisa hI hoe / / ceyana guNa II: 1|| yaha zarIra hADa mAMsa kA piMjarA hai| jisa para camar3I chAyI huI hai| yaha andara narakoM se bharA humA hai lekina yaha mUrkha mAnava usa para lubhAtA rahatA hai / isakA pudgala bahuta sundara uttara detA hai ki jaise vRkSa svayaM ghUpa sahana kara auroM ko chAyA detA hai usI taraha isa zarIra ke saMga se yaha jIva mokSa prApta karatA haiM / hAsaha kerA paMjarI pariyA cammihi chAi / bahu nArakihi so pUriyA, murikhu rahiu lubhAe / ceyana suraga / / 72 / / jima saru pApaNu dhUpa sahi, pravaraha chAha karAi / tija isu kAyA saMgate, jIyaDA motihi jAe // caiyana guNa / / jisa taraha candramA rAtri kA maNDala aura sUrya dina kA usI taraha isa cetana kA maNDala zarIra hai| jiu sasi maMkaNu rayariNakA, dina kA maMDaNu bhANu / tima cetana kA maMDaNA yaha pudagalu tU jANu / / ceyana sugu / / 5 / / kAyA kI nindA karanA tathA pratyeka kSetra meM use doSI ThaharAnA pudgala ko pracchA nahIM lagA isalie vaha kahatA hai ki cetana zarIra kI to nindA karatA hai kintu apanI ora tanika bhI jhAMka kara nahIM dekhatA / kisI ne ThIka hI kahA hai ki jaisejaise kAMvalI bhIgasI hai vaise-vaise hI vaha bhArI hotI jAtI hai /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 kavivara bucarAja kAyA kI nindA karahi, pApuna dekhahi joi / / jiGa jiuM bhIjai kAvalI. tiu tija bhArI hoi / / ceyana suraNa ||10|| cetana kahatA hai ki usa jar3a ko kauna pAnI degA jisake na to phUla hai ma phala aura na patta hai / usa svarNa kA kyA karanA hai jisake pahinane se kAna hI kaTa jaayeN| sA jaDa mUDa na sIciye, jisu phalu phUlu na pAtu / so sonA kyA kiye, joru kaTAva kAna // ceyana guNa / / 10 / / pudgala isakA bahuta sundara uttara detA hai ki yauvana, lakSmI, zarIra sukha evaM kulavaMtI strI meM cAroM puNya jise zapta haiM ve to devatAnoM ke indra hI hai| saMvAdAtmaka rUpa meM kavi kahatA hai ki jinhoMne udyama, sAhasa, dhIratA, bala, buddhi aura parAkrama ina cha: bAtoM kI aura mana ko subaha kara liyA unhoMne nirvANa prApta kiyA hai| uddimu sAhasu dhIru balu, buddhi parAkamu jArisa / e chaha jini mani dinu kiyA, te pahuvA niravANi ] ceyana suraNa / / 13 / / prastuta kRti meM 132 se 136 taka ke 5 padya praSTa padya chappaya chanda ke haiN| ina meM do padyoM meM jar3a kA prastAba hai tathA tIna meM cetana kA uttara hai| antima padya cetana dvArA kahalavAyA gayA hai jisameM jaha se pratIti nahIM kahane kA upadeza diyA gayA hai-- jiya mukati sarUpI tU nikalamalu raayaa| isu jar3a ke saMga te bhamiyA kami bhamAyA / baDi kabala jiyA guriNa taji kadama saMsAro / bhaji jiNa guNa hIyaI terA yahu vivhaaro| vivahAru yahu tujha jAriNa jIyace karahu iMdiya' saMvaro / nirajaraha baMdhaNa karamma kere jAnata niDhukA aro| je vacana zrI jie thIri bhAse tAha nita dhAraha hIyA / isa bhaNaha bUcA sadA nimmanu mukati sarUpI jIyA // 136 / / isa prakAra ghetana pudgala dhamAla hindI jagata kA prathama saMvAdAtmaka rocaka kAvya hai jisameM cetana evaM jar3a meM paraspara gaharA phintu maitrI pUrNa vAda vivAda hotA hai / isameM cetana vAdI hai aura pudgala prativAdI hai| 'ceyana suraga' yaha pudgala kahatA hai tathA 'ceyana guraNa' yaha cetana dvArA kahA jAtA hai| pUrA kAdhya subhASitoM
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi 26 evaM sUktiyoM se bharA par3A hai| kavi ne jina sIdhe sAde zabdoM meM prastuta kiyA hai vaha usake gahana tatva jJAna evaM vyAvahArika jJAna kA paricAyaka hai| kavi ne loka pracalita muhAvaroM kA bhI prayoga karake saMvAda ko sajIva banAne kA prayAsa kiyA hai / bhASA, zailI evaM viSaya varNana pAdi sabhI dRSTiyoM se yaha eka uttama kAvya hai| 5. neminAtha basantu yaha eka laghu racanA hai jisameM basanta Rtu ke prAgamana kA prAdhyAtmika ghaulI meM rocaka varNana kiyA gayA hai| eka mora neminAtha tapasyA meM lIna hai dUsarI bhora mAdakatA utpanna karane vAlI basanta Rtu bhI pA jAtI hai| rAjula ne pahile hI saMyama dhAraNa kara liyA hai isaliye usakA mana rUpI madhuvana saMyama rUpI puSpa se bharA huA hai / basanta Rtu ke kAraNa bolasirI mahaka rahI hai| samUce saurASTra meM koyala kuhaka rahI hai / bhramaroM kI gujAra ho rahI hai| giranAra parvata para gandharva jAti ke deva gIta gA rahe haiM / kAma vijaya ke nagAre kyA baja rahe haiM mAnoM neminAtha ke yaza ke Dhola baja rahe haiM / aura unakI kauti svayaM hI nAca rahI ho| saMyama zrI vahA~ nirbhaya hokara ghUmatI hai kyoMki saMyama ziromaNi neminAtha ke zIla kI 18 hajAra saheliyA~ rakSA meM tatpara hai| unake zarIra meM jJAna rUpI puSpa mahaka rahe haiM tathA ve cAritra candana se maMDita hai| mokSa lakSmI unase phAga khelatI hai| neminAtha to navaratnoM se yukta lagate haiM lekina basanta svayaM navarasoM se rahita mAlUma par3atA hai| nemi ne chaliyA banakara mAnoM tInoM lokoM ko hI apane apane vaza meM kara liyA hai| saMgama zrI rAjula aisI suhAvanI Rtu meM apane nemi ko dekhatI hai jo jaba saMsAra jagatA hai taba ve sote haiM aura jaba ve sote haiM to saMsAra jagatA hai| jisane moha ke kivAr3oM ko apane animiSa netroM se jalA DAlA hai| svayaM rAjula apanI sakhiyoM ke sAtha vibhinna puSpoM se neminAtha kI bandanA ke lie sabako kahatI rahatI hai / racanA kAla kavi ne isa kRti meM kisI bhI racanA kAla kA ullekha nahIM kiyA hai| kintu mUla saMgha ke maMtraNa bhaTTAraka padmanandi ke prasAda se isa kRti kA nirmANa hubhA, aisA kavi ne ullekha kiyA hai / mUlasaMdha mukhamaMDaNa padamanandi supasAI / vIlha basetu ji gAvaI se sukhi rasIya karAha / /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUca rAja 6. daMDAsA gIta kavidhara bUcarAja ne eka aura rUpaka kAvya likhe haiM , saMvAdAtmaka kAvya likhe haiM, to dUsarI aura choTe choTe gIta bhI nibaddha kiye haiN| unhoMne sadaiva janaruci kA dhyAna rakhA aura apane pAThakoM ko adhika se adhika prAdhyAtmika khurAka dene kA prayAsa kiyA hai| TaMDANA gIta usI dhArA kA eka gIta hai jisameM kavi ne saMsAra ke svarUpa kA citraNa kiyA hai / gIta kA TaMDAraNA mAbda TAMDe kA vAcaka hai| anajAre bailoM ke samUha para bastuoM ko lAda kara le jAte haiM use TAMDA kahA jAtA hai / sAtha hI meM saMsAra ke duHkhoM se kaise mukti mile' yaha bhI batAne kA prayAsa kiyA hai| kavi ne gIta prArambha karate hue likhA hai ki yaha saMsAra hI TaMDAraNA hai jo duHkhoM kA bhaNDAra hai lekina patA nahIM yaha jIva usake kisa guNa para lubdha ho rahA hai / yaha jagat use pratAdi kAla se Thaga rahA hai| phira bhI vaha usa para vizvAsa karatA hai / isalie vaha kumArga meM par3akara mithyAtva kA sevana karatA rahatA hai aura jinarAja ko mAmA ke anusAra nahIM calatA hai| dUsare jIvoM ko satA kara pApa kamAtA hai aura usakA phala to naraka gati kA bandha hI to hai| gIta meM kavi ne isa mAnava ko yaha bhI cetAvanI dI hai ki usane na toM kA pAlana kiyA hai aura na koI saMyama dhAraNa kiyA hai| yahI nahIM vaha na kAma para bhI vijaya prApta karane meM saphala ho sakA hai| mAnava kA kuTumba to usa vRkSa ke samAna hai jisa para rAtri ko pakSI prAkara baiTha jAte haiM aura prAtaHkAla hote hI ur3a kara pale jAte haiM / yaha mAnada nara ke samAna apane kitane hI nAma rakha letA hai / ___ kavi mAge kahatA hai ki yaha mAnava koca, mAna, mAyA aura loma ke vazIbhUta hokara jagata meM yoM hI bhramaNa karatA rahatA hai| jaba vRddhAvasthA pAtI hai to saba sAthI yahAM taka ki javAnI bhI sAtha chor3a kara calI jAtI hai| kavi ne anta meM yahI kAmanA kI hai ki tU jaba antaraSTi hokara prAtmadhyAna karegA taba sahaja sukha kI prApti hogii| suddha sarUpa sahaja liya nitidina jhAvaha antara jhANAveM / __ jaMpati bUcA jima tuma pAdahu vaMchita sukha niravANAvai / isa gIta meM kavi ne apane nAmollekha ke atirikta racanA kAla evaM racanA sthAna nahIM diyA hai| 7. bhuvana koti gIta carAja ko bhuvanakIrti gIta eka aitihAsika kRti hai / isameM bhaTTAraka
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 31 'muvanakIli ko yazogAthA gAyI gayI hai| bhuvanakIti sakalakIrti ke ziSya the jinakA bhaTTAraka kAla saMvat 1498 se saMvat 1530 taka kA mAnA jAtA hai| bhuvanakIti apane samaya ke bar3e bhArI yazasvI bhaTTAraka the| bha. sakala kIrti ke pazcAt inhoMne deza meM bhaTTAraka paramparA kI gaharI va majabUta nIMva jamA dI thii| bUdharAja jaise prAdhyAtmika kavi ne bhuvanakIti kI jina zabdoM meM prazaMsA kI hai usase mAlUma hotA hai ki inakI kIni nAnoM :rala kIkI: kRSi bhUvanakIti ke darzana mAtra se hI sAMsArika duHkhoM se mukti evaM nava nidhi ko prApta karane kA nimitta mAnA hai / unake caraNoM meM candana va kezara lagAne ke lie kahA hai| muvanakIrti kI vizeSatAnoM ko likhate hue kavi ne unheM teraha prakAra ke cAritra se vibhUSita sUrya ke samAna tapasvI tathA sarvaza bhagavAna dvArA pratipAdita dharma kA bakhAna karane vAloM meM honA likhA haiM / ve SaT dadhya paMcArita kAya tatvoM para prakAza DAlate haiM tathA 22 pariSadoM ko sahana karate haiM / bha0 bhuvanakIti 28 mUla guNoM kA pAlana karate haiN| unhoMne jIvana meM dama dharmoM ko dhAraNa kara rakhA hai| jinake lie zatru mitra samAna hai / tathA mithyAtya kA khaNDana karane jaina dharma kA pratipAdana karate hai| bhuvanakIrti ke nagara praveza para aneka utsava prAyojita hote the, kAmaniyA~ gIta gAtI tathA mandira meM pUjA pATha karatI thii| bUgharAja ne bhaTTAraka ke sthAna para muvana kIti ko AcArya likhA hai isase patA calatA hai ki ve bhaTTAraka hote hue bhI nagna rahate the paura prAcAryoM ke samAna cAritra pAlana karate the / lekina khubarAja kI isakI bhaMTa kaba huI huI isakA unhoMne koI ullekha nahIM kiyaa| isake atirikta isI gIta meM unhoMne bhaTTAraka ratnakIti ke nAma kA ullekha kiyA hai aura apane prApako ratnakIti ke paTTa se sambandhita mAnA hai| ratnakIti bha0 prabhAcandra ke ziSya the jinakA bhaTTAraka kAla saMvat 1571 se 1581 taka kA rahA hai| 8. nemi gIta becarAja ne apane laghu nAma balhaNa se eka nemIpavara gIta kI racanA kI thii| yaha bhI apabhraza prabhAvita rakhatA hai jisameM 15 paJca haiN| saMvat 1650 meM lipivaddha pANDulipi di0 ana mA kSetra zrI mahAvIra jI ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta thii| laghu gItoM kA nirmANa kavivara bucarAja ne eka aura mayaNajujjha evaM ghetana pudagala dhamAla jaisI racanAtroM dvArA apane pAThakoM ko AdhyAtmika sandeza diyA to yahA~ nebhIzvara
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 kavivara bUdharAja bArahamAsA, neminAtha basaMta jaisI racanAoM dvArA viraha rasa kA varNana kiyA aura apane pAThakoM ko vairAgya rasa kI ghora prerita kiyA / kintu isake atirikta choTegItoM dvArA mAnava ke hRdaya meM jinendra bhakti ke bhAva bhare, jagata kI ni sAratA batalAyI aura apane kartavyoM kI prora saMpheta kiyaa| lekina ye adhikAMza gIta paMjAbI zailI se prabhAvita haiN| jisase spaSTa hai ki kavi ne ye saba gIta hitAra kI ora vihAra karane ke prabhAta likhe yA dezA pAsa kiyA jA sakatA hai| sabhI gIta yadyapi bhinna-bhinna rAgoM meM likhe hue haiM lekina mUlataH sabakA upadezAtmaka viSaya hai / mAnava ko jagata kI burAiyoM se dUra haTA kara sanmArga kI mora le jAnA tathA saMsAra kA svarUpa upasthita karanA hI ina gItoM kA mukhya uddezya hai| kabhI-kabhI svayaM ko bhI apane mana kI capalatA ke bAre meM jAna prApta ho jAtA hai aura isake lie vaha cintA karane lagatA hai / saMyama rUpI ratha meM nahIM car3hane kI usako sabase adhika nirAzA hotI hai| lekina usakA kyA kiyA jAve / aba to saMyama pAlana evaM samyakatva sAdhanA usake lie ekamAtra mArga bacatA hai aura usI para jAne se vaha apane lakSya ko prApta kara sakatA hai / aba taka kavi ke 11 gIta evaM pada mila cuke haiN| ina gItoM ke atirikta aura bhI gIta mila sakate haiM isame inkAra nahIM kiyA jA sktaa| sabhI gIta guTakoM meM upalabdha hue haiN| isalie guTakoM ke pAThoM kI vizeSa chAnabIna kI vizeSa pAvazyakakatA hai| yahA sabhI gItoM kA sArAMza diyA jA rahA hai| 6. gIta (e sakhI merA manu capalu dasai dise ghyAvaM vehA) prastuta gIta meM usa mahilA kI prAtma kathA hai jise apane caMcala mana se bar3I bhArI zikAyata hai / vaha caMcala mana lobha rasa meM DUbA huA hai aura use zubha dhyAna kA tanika bhI khyAla nahIM hai / yaha pAMcoM indriyoM ke saMga phaMsA rahatA hai / isa jIva ne narakoM ke bhArI duHkha sahe haiN| mithyAtva ke cakkara meM phaMsa kara usane apanA sampUrNa janma hI gaMvA diyA hai / usakA mana bhavasAgara rUpI bhUla mulayA meM par3akara saba kucha mulA baMTA hai, yahI nahIM use duHkha hone lagatA hai ki vaha apanI AtmA ko chor3akara dUsarI prAtmA ke vaza meM ho gyaa| isalie aba usane vItarAga prabhu ko zaraNa lI hai jo janma maraNa ke cakkara se mukta hai tathA ratnatraya se yukta hai| gIta meM 4 pada haiM aura pratyeka pada 6--6 paMktiyoM kA hai gIta kI bhASA rAjasthAnI hai| jisa para paMjAbI bolI kA prabhAva hai / gIta rAga vaDhahaMsa meM nibaddha hai| isakI prati di jaina mandira neminAtha (nAgadI) bedI ke zAstra maNhAra ke eka guTake meM upalabdha hai|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 10 gIta (suNiya padhAnu mere jIya ve ko subha ghyAni prAvahi) paha gIta rAga dhanAkSarI meM likhA huprA hai| gIta meM 4 pada haiM tathA pratyeka pada meM 6 paMktiyA~ haiN| prastuta gauta meM isa bAta para Azcarya prakaTa kiyA gayA hai ki yaha manuSya sacce dharma kA pAlana nahIM karatA hai isalie use vyartha meM hI gatiyoM meM phiranA par3atA hai / mohinI karma ke udaya se yaha sattara koDAkoDI sAgara taka bhramatA rahatA hai phira bhI bandhana se nahIM chuutttaa| saMpatti, svajana, suta evaM manuSya deha saba karma saMyoga se mila jAte haiM / manuSya jIvana rUpI ratna milane para bhI vaha use yoM hI kho detA hai tathA madhu bindu prApti kI bhAzA meM hI par3A rahatA hai / nigraMtha mahanta deva ne jo kahA hai vahI saca hai| usI se janma maraNa ke bandhana se chUTa sakatA hai / 11. gIta (paTa merI kA colaNA lAlo, loga motI kA hAra ve lAlo) rAga dhanAzrI meM likhA humA yaha dUsarA gIta hai jisameM 4 pada haiM tathA pahile vAle gIta ke samAna hI pratyeka pada meM 6 paMktiyA~ haiN| prastuta gIta meM hastinApura kSetra ke zAntinAtha svAmI ke pUjA ke mahAtmya kA varNana kiyA gayA hai| abhiSeka va pUjA kI pUrI vidhi dI huI hai / zAntinAya kI pUjA pIta vastra pahanakara tathA apane prApa kA zRgAra karake karanA cAhie / kavi ne una sabhI puSpoM ke nAma ginaHye haiM jinheM bhagavAna ke caraNoM meM samarpita karanA cAhie / aise puSpoM meM rAyacaMpA, kevaDA, mAvA, juhI, kuda, macakuda prAdi ke nAma ginAye haiN| kavi ne likhA hai ki jaba mAlina ina puSpoM kI mAlA gUdha kara lAtI hai to mana se bar3I prasannatA hotI hai| usa mAlA ko bhagavAna ke caraNoM meM samarpita kara phira pAMca kalazoM se bhagavAna zAntinAtha kA abhiSeka kiyA jAnA cahie / panta meM kavi ne bhagavAna zAntinAtha kI stuti bhI kI hai mukatti dAtA nayaNi dIThA, rogu soga nikaMdaNo / avatAru pracalA devi kukSiAha, saha visaseraNa naMdaraNo / agadIsa tU suraNa bhaNa vUcA janama dukhu dAlida haro / siri saMti jiNavara deu tUThA pAnu gaDhi hathinApurI / 12, gIta-raMga ho raMga ho raMgu phari jiNavaru dhyAiye / prastuta gIta rAga goDI meM nibaddha hai jisake 4 antare haiN| kavi ne isa gIta meM mAnava meM jinadeva ke raMga meM raMge jAne kA upadeza diyA hai / kyoMki unhoMne pATha ko para tathA paMcendriyoM ke viSayoM para vijaya prApta kara lI hai isalie jhuTha evaM lAlaca
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 kavivara bUcarAja meM nahIM phaMsakara jinendra deva kA dhyAna karanA cAhie / isameM kavi ne apanA nAma bacarAja ke sthAna para 'valha' vimA hai / 13. gIta - (na jANo tisu vela ko ye cetanu rahyA labhAI the lAla) isa gIla kI rAga dI hai| maha prANI kisa kAraNa saMsAra meM phaMsA humA he / isakA svayaM vetana ko bhI Azcarya hotA hai / isa jIva ko kitanI hI bAra zikSA dI jAya para yaha kabhI mAnatA hI nhiiN| aba taka vaha na jAne kitanI bAra zikSAe~ le cukA hai lekina unheM vaha tatkAla bhUla jAtA hai| yauvanAvasthA meM strI sukhoM meM phaMsa jAtA hai tathA sAtha hI maranA sAtha hI mInA isa cAha meM phaMsA rahatA hai| anta meM kavi kahatA hai ki isa mAnava ko isa mAyA jAla ke sAgara meM se kaise nikAlA jAve yaha socanA caahie| 14. gIta-(vAle vali veha mAve manu mAyA ghuli rAsAve / ) vAle vali vehu bhAve rahai pAU mAdi mAtAye / / prastuta gIta sUhaDa rAga meM nibaddha hai| isameM 4 antare haiN| yaha bhI upadezA. smaka gIta hai jisameM saMsAra kA svarUpa batAyA gayA hai| pAMcoM indriyoM dvArA ThagA jAne para aura cAroM gatiyoM meM phirane para bhI yaha mAnava jarA bhI nahIM sambhalatA paurA meM koI lA jAtA hai| 15. gIta-(e merai aMgaNe bAcaM bAdhA socave ko bala kali pAvA / / jinendra kI aSTavidha pUjA se bhara ke duHkha dUra ho jAte haiN| isI bhakti bhAvanA ke sAtha isa gIta kI racanA kI gayI hai| yaha rAga bihAgaDA meM nibaddha hai / jisameM 4 antare haiN| pratyeka antarA meM 6 paMktiyA~ haiN| 16. gIta-(saMami proTiMga nA caDe bhae anaMta saMsAri / ) yaha gIta AsAvarI rAga meM hai| prathama dohA hai| isa gIta meM likhA hai ki sayama rUpI ratha nahIM car3hane ke kAraNa mananta saMsAra meM dhUmanA par3a rahA hai| yaha prANI isa saMsAra meM ghUmate-ghUmate thaka gayA hai / kintu na dharma sevana kiyA aura na samyakatva kI ArAdhanA kI / narakoM kI ghora mAtanA sahI, vahAM zIta evaM uSNa kI bAdhA sahI, kuguru evaM kudeva kI sevA kI lekina samyakatva bhAva paidA nahIM huprA / isalie kavi jinendra deva se prArthanA karatA hai ki unake darzana se hI use samyak mArga mila jAve yahI usakI hArdika icchA hai / 17. gIta-(nitta nitta navasI dehar3I nita nita zravai kammu / )
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcaraja evaM unake samakAlIna kavi 35 prastuta gIta meM bhI 4 bhantare haiM / gIta meM kavi ne kahA hai ki jIva ko na to bAra-bAra manuSya jIvana milatA hai aura na apanI icchAnusAra bhoga milate haiM isalie jaba sapha yauvanAvasthA hai. vRddhAvasthA nahIM pAtI hai, deha ko roga nahIM satAte haiM taba taka use sambhala jAnA chaahie| rAjadvAra para lagI huI jhAlarI rAtri dina yahI zabda sunAtI rahatI hai ki zubha evaM azubha jaise bhI dina isa mAnava ke nikala jAte haiM ve phira kabhI nahIM Ate / isalie aba kiJcita bhI vilamba nahIM karake jIvana ko saMyamita banA lenA caahie| jisa prakAra sarvajJa deva ne kahA hai| usI prakAra hameM jIvana meM usama dharma kA pAlana karanA caahie| prastuta gIta zAstra bhaNDAra mandira vadhIcanda jI, jayapura ke guTakA saMkhyA 651 meM saMgrahIta hai| 18. pava-e manuSi liyaDA kavala vigamsevA / e jiNu dekhoyaDA pApa eNassevA / / prastuta pada meM bhagavAna mahAvIra ke prAgamana para apAra harSa vyakta kiyA gayA hai| mahAbIra ke padhArane se pArauM mora prasannatA kA vAtAvaraNa chA jAtA hai| unake darzana mAtra se jIvana saphala ho jAtA hai tathA dharma kI bhora mana lagane lagatA hai / mAlAkAra bhagavAna ke caraNoM meM vibhinna puSpoM se guthI huI mAlA arpaNa karatA hai / unake caraNoM meM dhyAna hI mAnava ko janma maraNa ke bandhanoM se chur3Ane vAlA hai| prastuta pada bUdI ke nAgadI mandira ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta guTake ke 57-58 pRSTha para lipibaddha hai| 16. dhammo duggaya haraNo pharago saha dhammu maMgala mUla / __ jo bhAsyo jiraga vIro, so dhammo naraha pAlehu // 1 // bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita dharma durgati ko haraNa karane vAlA tathA maMgalIka phala kA dene vAlA hai isalie mAnava ko usI dharma kA pAlana karanA cAhie ye hI bhAva ukta kucha chandoM meM nibaddha hai / sabhI chanda prazuddha likhe hue hai tathA lipikAra svayaM anapar3ha sA mAlUma detA hai| phira ye sabhI inda tathA 18 vA saMkhyA vAlA pada abhI taka prajJAta thA isalie isakA pATha bhI yahAM diyA jA rahA hai / prastata pada bUdI ke nAgadI mandira ke zAstra bhaNDAra meM saMgrahIta guTake meM vipibaddha hai|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja viSaya pratipAdana bUcarAja jaina sA the isalie unake jIvana ke do hI uddezya the / prathama apanA prAtma vikAsa dvitIya prapane bhaktoM ko sahI mArga kA nirdezana | ve svayaM jinadharma ke anuyAyI the isalie unhoMne pahile apane jIvana ko sudhArA phira janatA ko kAvyoM ke mAdhyama se tathA upadezoM se burAiyoM se bacane kA upadeza diyA | unake samaya meM deza kI rAjanIti asthira thii| hinduoM evaM jainoM para bhISaNa atyAcAra hote the| yahAM ke nivAsiyo kA sa pahuMcAnA muslima zAsakoM kA pramukha kAma thA / tatkAlIna muslima zAsaka viSayAndha the| unhoM ke samAna yahAM ke rAjapUta zAsaka bhI ho gaye the / mahArAjA pRthvIrAja kI vAsanA pUrti ke lie isa deza ko gulAma bananA pdd'aa| muhammada khilajI ne apanI vAsanA pUrti ke lie lAkhoM niraparAdhiyoM kA saMhAra kiyA / kavivara khubarAja ne brahmacArI kA pada grahaNa karake sabase pahale kAma vAsanA para vijaya prApna kI tathA sAdhu veSa dhAraNa kara brahmavArI kA jIvana bitAne lge| kAma se apane Apa kA piNDa chur3AyA / isalie sarvaprathama kavi ne 'mayaNabujjha' nAmaka eka rUpaka kAvya likha kara tatkAlIna vAsanAmaya vAtAvaraNa ke viruddha prapanI lekhanI utthaayii| yadyapi unake kAdha meM kahIM kisI zAsaka athavA unakI vAsanA viSayaka kamajoriyoM kA nAmollekha nahIM hai / lekina kRti tatkAlIna sAmAjika durbalatAnoM ke lie eka khulI pustaka hai| 16 vIM zatAbdI mathavA isake pUrva nAriyoM ko lekara jo yuddha hote the ve saba deza evaM samAja ke lie kalaka the| inase nArI samAja kA manobala to gira hI cukA thA unameM prazikSA evaM pardA prathA ne bhI ghara kara liyA thaa| kAma vAsanA se andhI puruSa samAja' apanA viveka kho baiThA thA / paura pazu ke samAna prAparaNa karane lagA thaa| kavi ne 'madana yuddha' rUpaka kAvya meM kAma vAsanA pUrti ke lie jina-jina burAiyoM ko apanAnA par3atA hai unakA bahuta hI sundara varNana kiyA hai| kavi ne apanI dUsarI kRti santoSajayatilaka meM 'lobha' rUpI burAI para karArI coTa kI hai / isa pUre rUpaka kAvya meM lobha ke sAtha-sAtha anya kauna-kauna sI burAI ghara kara jAtI hai unakA vistRta varNana kiyA hai / lobha para vijaya pAnA sarala kAma nahIM hai / bar3e-bar3e rAjA mahArAjA sAdhu mahAtmA bhI lobha ke caMgula meM phaMse rahate haiM isalie kavi ne kahA hai dusaba lomu kAyA gar3ha aMtari, rayariNa divasa maMtavada niraMtari / karai bIThU prayAgu valu maMDai, lajyA nyAtu sIla kula khaMDaha / /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja karane ke lie viveka se kAma liyA jAtA cAhie / eka ora moha hai jisane apane mAyA jAla se sAre jagata ko phaMsA rakhA hai aura jo koI isase Takkara lenA cAhatA hai use kisI na kisI kI sahAyatA se vaha girA detA hai| vaha nahIM cAhatA ki mAnava guNoM se pUraNaM rhe| samyaktvI ho aura vratoM ke dhAraka ho / viveka kA vaha mahAna zatru hai / 38 sat asat kI yaha lar3AI yadyapi hai / kavi ne isa lobha rUpI buMgaI se pramANa para bhASArita haiM / Aja kI nahIM kintu yugoM se calI A rahI bacane ke lie jo upAya batalAye haiM ve Thosa cetana (jIva) aura jaba taka yaha cetana prakAra eka dUsare prastuta kiyA hai| kavi kI 'sana pudgala ghamAla' tIsarI bar3I racanA hai| pudgala (jar3a) kA sambandha pranAdi kAla se calA pA rahA hai| bandhana mukta nahIM ho jAtA, aSTa karmoM se nahIM chUTa jAtA tathA mukti purI kA svAmI nahIM bana jAtA taba taka donoM isI se baMdhe rheNge| kaSi ne isameM svatantratA pUrvaka apane vicAroM ko donoM meM (vetana, pudgala) vAdavivAda hotA hai eka dUsare kI ora se vAdI prativAdI bana kara kamiyoM evaM doSoM ko prastuta kiyA jAtA hai / sAMsArika bandhana ke lie jaba cetana pudgala ko uttaradAyI ThaharAtA hai| to jar3a bandhanoM kA uttaradAyitva vetana para DAlakara dUra ho jAtA hai| pUrA varNana sajIva hai| sUjhabUjha se yukta hai tathA AdhyAtmikatA se protaprota hai / kavi ne pUre prasaMga ko sarala bhASA meM prastuta kiyA hai jisase pratyeka pAThaka usake bhAvoM ko samajha sake / prAtmA ko saceta rahane tathA pudgala dravyoM ke sevana se dUra rahane para kavi ne sundara prakAza DAlA hai / kabIra ne mAyA ko jisa rUpa meM prastuta kiyA hai lUcarAja ne vaisA hI ana pudgala kA kiyA hai| kabIra ne "mAyA, mohanI jaisI mIThI loDa" kaha kara mAyA kI bhartsanA kI hai| to bukharAja ne mudgala para vizvAsa karane se jo kalaMka lagatA haiM usakI paMktiva nimna prakAra hai isa jaDa tathA visAsu kari, jo mana bhayA nisaM / kAle pAsa vaha yaha nizca paDadda kalaMku || 43 || lekina jar3a to zarIra bhI hai jisameM yaha vetana nivAsa karatA hai| yadi zarIra nahIM ho to cetana kahA~ rhegaa| donoM kA AdhAra mAdheya kA sambandha haiN| uttara pratyuttara dene eka dUsare para doSAropaNa karane tathA kahAvatoM ke mAdhyama se apane mantavya ko prabhAvaka rIti se prastuta karane meM kavi ne bar3I zAlInatA me kAvya racanA kI hai / vAda-vivAda meM kavi ne jar3a kI bhI rakSA kI hai| vetana para doSAropaNa
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja karane ke lie viveka se kAma liyA jAnA caahie| eka pora moha hai jisane prapA mAyA jAla se sAre jagata ko phaMsA rakhA hai aura jo koI isase Takkara lenA pAhata hai use kisI na kisI kI sahAyatA se vaha girA detA hai / vaha nahIM cAhatA ki mAnaya guNoM se pUrNa rhe| samyavasthI ho aura vratoM ke dhAraka ho| viSeka kA vara mahAna zatru hai| sat asat kI yaha lar3AI yadyapi mAja kI nahIM kintu yugoM se calI A rahI hai| kavi ne isa lobha rUpI bugaI se bacane ke lie jo upAya batalAye haiM ve osa pramANa para prAdhArita hai| kavi kI 'cetana pudgala dhamAla' tIsarI bar3I racanA hai| cetana (jIva) aura gAva (gar3a) kA sambandha bhanAdi kAla se calA pA rahA hai| jaba taka yaha vetana bandhana mukta nahIM ho jAtA, aSTa karmoM se nahIM jhuTa jAtA tathA mukti purI kA svAmI nahIM bana jAtA taba taka donoM isI prakAra eka dUsare se baMdhe raheMge / kavi ne isameM svatantratA pUrvaka apane vicAroM ko prastuta kiyA hai| donoM meM (cetana, pudgala) vAdavivAda hotA hai eka dUsare kI ora se vAdI prativAdI bana kara kamiyoM evaM doSoM ko prastuta kiyA jAtA hai| sAMsArika bandhana ke lie jaba cetana pudgala ko uttaradAyI ThaharAtA hai| to jar3a bandhanoM kA uttaradAyitva petana para DAlakara dUra ho jAtA hai| pUrA varNana sajIva hai| sUjhabUjha se yukta hai tathA AdhyAtmikatA se aotaprota hai| kavi ne pUre prasaMga ko sarala bhASA meM prastuta kiyA hai jisase pratyeka pAThaka usake bhAvoM ko samajha sake / mAtmA ko saceta rahane tathA pudgala dravyoM ke sevana se dUra rahane para kavi ne sundara prakAza DAlA hai| kabIra ne mAyA ko jisa rUpa meM prastuta kiyA hai vUcarAja ne vaisA hI varNana pudgala kA kiyA hai / kabIra ne "mAyA, mohanI jaisI mIThI khAMDa' kaha kara mAyA kI bhartsanA kI hai| to bucarAja ne pudgala para vizvAsa karane se cho kalaMka lagatA hai usakI paMktiyA~ nimna prakAra hai isa jaDa taNA visAsu kari, jo mana bhayA nisaMku / kAle pAsi paTTi yaha, nizca vaDai kalaMku / / 43 / / lekina jar3a to zarIra bhI haiM jisameM yaha cetana nivAsa karatA hai| yadi zarIra nahIM ho to cetana kahA~ rhegaa| donoM kA AdhAra mAya kA sambandha haiN| uttara pratyuttara dene, eka dUsare para doSAropaNa karane tathA kahAvatoM ke mAdhyama se apane mannamya ko prabhAvaka gIti se prastuta karane meM kavi ne bar3I zAlInatA meM kAvya racanA kI hai| vAda-vivAda meM kani ne jar3a kI bhI rakSA kI hai / besana para doSAropaNa %3D . -
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUvarAja evaM unake samakAlIna kavi karane meM usane jarA bhI nakoca nahIM kiyA hai| kavi ne pAra sukha ginAye hai paura ye haiM yauvana, lakSmI, svasthya zarIra evaM zIlavatI naarii| jahA~ ye cAroM haiM vahIM svarga hai / lekina sAMsArika sukha to nazvara hai jo dina dina ghaTate rahate haiM pradhaH saMyama grahaNa hI mokSa kA eka mAtra upAya hai| bucarAja ne kevala AdhyAtmika tathA upadezAtmaka kAvya hI nahIM liye kintu 'bArahamAsA' 'neminAsa basanta' jaisI racanAe~ likhakara apanI RgAra priyatA kA bhI paricaya diyA hai / yadyapi ina kAvyoM ke likhane kA uddezya bhI vairAgyAtmaka hai kintu inake mAdhyama se Sab RtuoM kI prAkRtika chaTA kA tathA rAjula kI virahAtmaka dazA kA varNana svataH hI ho gayA hai aura isase kAvyoM ke viSayoM meM kucha parivartana pA gayA hai / rAjula neminAtha ke thAne kI pratIkSA karatI hai| sAvana mAsa se lekara bhASAr3ha mAsa taka 12 mahine eka eka karake nikala jAte haiN| rAjula kA viraha bar3hatA rahatA hai tathA use kisI bhI mahine meM neminAtha ke prabhAva meM zAnti nahIM milatI hai / vaha apanI viraha vedanA sahatI-sahatI thaka jAtI hai| neminAtha prAne vairAgya meM DUne rahate haiM unheM rAjula kI cintA kahA~ / yadi cintA hotI to toraNa dvAra se hI zyoM lauTate / gharavAra chor3akara dIkSA nahIM lete| lekina rAjula ko aisI bAta kaise samajha meM AtI / usane yauvana meM praveza liyA thA vivAha ke pUrva kitane hI svAragama svapna liye the / isalie unako vaha TUTatA huA kaise dekha sakatI thii| bArahamAsA meM isI saba kA to varNana kiyA huA hai| sAvana meM bijalI camakatI hai, mora megha se pAnI barasAne ko raTa lagAte haiM, bhAdrapada meM cAroM mora jala bhara jAtA hai aura mAne jAne kA mArga bhI naSTa ho jAtA hai, isI taraha Asoja meM nirmala jala meM kamala khila uThate haiM aise samaya meM rAjula ko akelApana khAne ko daur3atA hai, usakI prAMkhoM se prAsunoM kI dhArA rukatI nahIM / isI prakAra rAjula nemi ke viraha meM bAraha mahine ke eka eka dina ginakara nikAlatI hai unakI pratIkSA karatI rahatI hai| lekina usakA rImA, pratIkSA karanA, prAhe bharanA, sabhI vyartha jAte haiN| kyoMki neminAtha phira bhI nahIM lauTate aura na kucha saMdezA hI bhejate haiN| kavi ne isa prakAra ina racanAmoM meM pAtroM ke prAtma bhAvoM ko uDela kara hI rakha diyA hai| kavi ne ukta racanAmoM ke atirikta padoM ke rUpa meM choTe-choTe gIta bhI limbe haiM jo vibhinna rAgoM meM nibaddha hai| sabhI padoM meM prahaMta bhagavAna kI bhakti ke lie pAThakoM ko preraNA dI gaI hai sAtha hI meM vastu tasva kA bhI varNana kiyA gayA hai| 1. kAyA kI nivA karaI mApubha dekhaI joii| ji jiu' bhIjai kavilI tija tiu bhArI hoI // 4 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja isa jIva ko phira caturgati meM bhramaNa nahIM karanA par3e isalie parihanta bhagavAna kI bhakti meM mana lagAnA cAhie / aise upadezAtmaka padoM meM manuSya kA prathavA isa jIva kA yathArtha citraNa prastuta kiyA hai| kavi ko bar3I cinsA hai ki yaha jIvAtmA patA nahIM kisa velA se jagata para lubhA rahA hai| jisako bhI mAtmA meM lagana laga jAtI hai to use kaSTo kA bhAna nahIM hotaa| saMyama jIvana ke lie prAvazyaka hai| jo vyakti saMyama rUpI nAva para nahIM car3hatA hai vaha ananta saMsAra meM DulatA rahatA hai / isalie eka paba meM "saMjami prohariNa nA va bhae ananta saMsAri" ke rUpa meM prastuta kiyA hai| sabhI gItoM meM isa jIda ko viSaya rUpI kalApoM se sAvadhAna kiyA hai tathA use mokSa mArga para calane kI preraNA dI hai| kyoMki svayaM kI go usI rAga kA the: ba: gomA rAtri vina prAtma sAdhanA meM hI lage rahate the / isa prakAra kavi ne apanI kRtiyoM meM pUrNata: mAdhyAmika viSaya kA pratipAdana kiyA hai jisako par3hakara pratyeka pAThaka durAI se bacane kA prayatna kara sakatA hai tathA apane mAtmA vikAsa kI ora prAge bar3ha sakatA hai| bhASA kavivara bUvarAja kI kRtiyoM kI bhASA ke sambandha meM itanA hI likhanA paryApta hogA ki yuvarAja jana kavi the| isalie janatA kI bhASA meM hI unheM kAma likhanA acchA lagatA thaa| unake kAvyoM kI bhASA eka sI nahIM rahI / prArambha meM samhoMne mayaNajha likhA jo apabhraMza se prabhAvita kRti hai| isakI bhASA ko hama Digala rAjasthAnI ke nikaTa pAte haiN| jisameM pratyeka zamba kA bar3e joza ke sAtha prayoga kiyA gayA hai jisakA uddezya apane varNana meM jIvana DAlanA mAtra mAnA jA sakatA hai / maiM mayajujma kI bhASA ko rAjasthAnI Digala kA hI eka rUpa kahanA paahuuNgaa| jisameM jananI ko jaNaNI (2), madhya ko mamjhi (71, putra ko putta (10) ke rUpa meM zabdoM kA prayoga huA hai| yahI nahIM rAjasthAnI zabdoM kA jaise pUchA lAgA (22), bhAgyA (56), bIDau (35) kA bhI prayoga kavi ko rucikara lagA hai / kavi usa samaya sambhavata. DhU lATa pradeza ke kisI nagara meM the isalie usameM urdU mAnda jo usa samaya bolacAla kI bhASA ke zabda bana gaye the, prA gaye haiM / aise zabdoM meM cUtaDi (30), khavari (31), phauja (65) jaise zabda ullekhanIya haiN| isa samaya apanaza kA jana sAmAnya para sAmAnya prabhAva thaa| tathA prapana za kI kRtiyoM kA paThana pAThana khUba calatA thA / isalie khUparAja ne bhI apanI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara vRcarAja evaM unake samakAlIna kavi kRti meM papabhraMza zabdoM kA khulakara prayoga kiyA / aise zabdoM ke kucha udAharaNa nimna prakAra haiM kAvya ko bhASA pANa risaho tisthayaka ammara maraNa dhammu du tijaMtra gabvu godamu hindI zabda jJAna RSabha tIrthaMkara janma maraNa dharma dubda tiyaMntra garva gautama | kavi ne kucha zabdoM ke prAge 'ti' lagAkara unakA kriyA pada zabdoM meM prayoga kriyA hai / isa dRSTi meM hAkanti, saMti, kuSaMti, kuralati, gAyaMti, vajeti (34) jaise zabdoM kA prayoga ullekhanIya hai / yahA~ para yaha kahanA paryApta hogA ki kavi ne prArambha meM apanI kRtiyoM kI bhASA ko apane pUrvavartI apabhraMza kaviyoM kI bhASA ke anukUla banAne kA prayAsa kiyA lekina isameM usane dhIre-dhIre parivartana bhI kiyA jise 'santoSa jayatilaku' evaM 'vetana pudgala dhamAla' meM dekhA jA sakatA hai| 'cetana pudagala dhamAla' kavi kI sabase adhika pariSkRta bhASA me nivaddha kRti hai / jise koI bhI pAThaka saralatA se samajha sakatA hai / saMvAdAtmaka kRti ke rUpa meM kavi ne bahuta hI sahaja evaM bolacAla ke zabdoM meM gUr3ha se gUr3ha bAtoM ko rakhane kA prayAsa kiyA hai| isalie usameM komala, sarala eva subodha rUpa meM viSaya kA pratipAdana ho sakA hai| kavi kI tIna pramukha kRtiyoM ke atirikta 'neminAtha basandhu', 'TaMDAraNA gIta ' jaise anya gItoM kI bhASA bhI rAjasthAnI kA hI eka rUpa hai| ina gItoM kI bhASA pUrvApekSA adhika sarala hai tathA zabdoM kA sahaja rUpa meM prayoga kiyA gayA hai / isakA eka udAharaNa nimna prakAra hai rAja dubAra jhallarI, ahi nisi sabada sugAveM / subha asubha dinu jo ghaTa, Da na so phira bhAvai / dhAva na so phiri dhAi jo dinu, bhAu iNi pari khIjjai / moru sammA va saMjama khiNu vilaMba na kIjie /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja paMca parameSThI sA samaNau hiMsai tijaja samikitu gharaDa | khiNAstriNa citAvas ceta cetana rAja dvAraha bhallarI / lekina jaba kavi ne paMjAba kI ora prasthAna kiyA tathA vahAM kucha samaya rahane kA avasara milA to apanI kRtiyoM ko paMjAbI zailI meM likhane meM ve pIche nahIM rhe| inake kucha gItoM meM paMjAbI pana dekhA jA sakatA hai| zabdoM ke zrAgeve, bA, vo lagA kara unhoMne apane laghu gItoM meM inakA prayoga kiyA hai| e sakhI merA masu capaludarsa dise dhyAnaM vehA' isa paMkti meM kavi ne 'vehA' zabda jor3akara paMjAbInane kA udAharaNa prastuta kiyA hai / 42 isa prakAra bubarAja yadyapi zuddhataH rAjasthAnI kavi hai / usake kAvyoM kI bhASA rAjasthAnI hai lekina phira bhI kisI kRti para apabhraMza kA prabhAva hai to koI paMjAbI zailI se prabhAvita hai / kisI-kisI pada evaM gIta kI bhASA bhI duruha ho gayI hai aura usameM sahajapanA nahIM rahA hai tathA vaha sAmAnya pAThaka kI samajha ke bAhara ho gayI hai / anva kavivara vRcarAja ne apanI kRtiyoM meM aneka chandoM kA prayoga karake apane chanda-zAstra ke gambhIra jJAna ko prastuta kiyA hai| mayarAjujbha meM 15 prakAra ke bandoM kA tathA santoSa jayatilaku meM 11 prakAra ke chandoM kA prayoga kiyA hai| kevala ekamAtra cetana pudgala dhamAla hI aisI kRti hai jo kevala dIpaka chanda evaM chappaya chanda meM hI nibaddha kI gayI hai| isake pratirikta bArahamAsA rAga vaDahaM meM tathA anya gIta rAga dhanyAzrI, gauDI, suDDa, vihAgaDA evaM zrasAvarI meM nibaddha kiye gaye haiM bubarAja ko dohA, maMDilla, rar3a evaM SaTupa chanda pratyadhika priya haiN| vaha dohA ko kabhI dohaDA nAma detA hai / kavi ne rAsA chanda ke nAma se chanda likhA hai jisameM cAra caraNa hai / tathA pratyeka caraNa meM 15 va 16 akSara haiM / mayaNajujjha meM aise 8 se 62 taka ke 4 haiM / apabhraMza ke paDhaDiyA chanda kA bhI kavi ne prayoga kiyA hai| lekina isameM kevala 4 caraNa haiM tathA pratyeka caraNa meM 11 prakSara haiM / 1. karivi palAeu moha bhaGa calliyaja / saMmuha saja bAla vadhUla bhuliyata / phuTTiya jalaharu kuMbha ghAha tadariNa biya / le bhAi taha aggi dhUSaMtiya raMDatiya // 66 // tamakAya tini bhaGa moha, jAi puju mAyA taha bulAI || jaba baiThe ina eka satya, kalikAlu kahara jaba joDi mRtyu ||
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi raDa chanda meM bhI kavi ne kitane hI para likhe haiN| yaha vastubaMdha chanda ke samAna hai aura kisI-kisI pANDulipi meM to rar3a ke sthAna kA vastubaMdha nAma bhI diyA hai / isI taraha maDilla chanda kA bhI paryApta prayoga huA hai| yaha caupaI chanda se milatA julatA chanda hai / raMgikA anda peM mATha caraspa hote haiM aura yaha sabase bar3A chanda hai / kavivara bUcarAja ne isa chanda kA 'mayaNajujjha' evaM 'santoSa jayatilaku' hana donoM meM hI prayoga kiyA hai| . kaSi ne mayaNajujjha evaM panya kRtiyoM meM gAthA chanda kA bhI khUba prayoga kiyA hai| eka gAthA nimna prakAra hai e jitti citta khillau, bhAyaja prAnaMdi gharaha vAre / uTU uTU caMcala vayariNa, prAntau begi uttArau / / 5 / / 156 158 pANDulipi paricaya mayaNajujjha kI rAjasthAna ke vibhinna zAstra bhaNDAroM meM nimna pApalipiyAM upalabdha hotI haiM: 1. bhAmera zAstra bhaNDAra, jayapura patra saMkhyA lekhana kAla padya saMkhyA (mahAvIra bhavana ke saMgraha meM) 24 guTakA saM0 46 veSTana saM0 287 2. bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra, ajamera 20 saMvat 1616 3. zAstra bhaNDAra di. jaina TholiyAna, savat 1712 jayapura 4, zAstra bhaNDAra di. jaina 41 bar3A mandira, jayapura (guTakA saM0 5 veSTana saM0 2664) 5. zAstra bhaNDAra mAgadhI mandira, 22 bUdI 6. zAstra bhaNDAra di. jaina mandira, dIvAna jo kAbhA (bharatapura)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja lekina prastuta pustaka meM diyA jAne vAlA pATha prathama, caturtha evaM paMcama pANDulipiyoM ke mAdhAra para taiyAra kiyA gayA hai / Amera zAstra bhaNDAra vAlI prati jIrNa avasthA meM hai / lekina usake pATha sabase adhika zuddha hai| baMdI vAlI pANDulipi meM 52 / / padya eka lipikartA dvArA tathA zeSa padya dUsare lipikAra dvArA likhe hue haiN| isako pArA bAI dvArA likhavAyA gayA thaa| likhane vAle devapAla mAlI malavire kA thaa| yahAM ka prati bhAmera zAstra bhaNDAra vAlI pANDulipi hai| kha prati bUdI ke zAstra bhaNDAra kI hai| tayA ga prati se tAtparya zAstra bhaNDAra di. jaina mandira bar3A terahapathI mandira jayapura se hai /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaragajujjha maMgalAcaraNa-sAripha jo samvavimANahuti caviu tahaNArA citasare / uvanno marudevi kUkhi rayaNo, syAMga kule maMhago / bhuktaM moba sirajja desa bimalaM, pAlI pavajjA punno| saMpatto bidhArie deu risaho, kAUNa tuva maMgala // 1 // jiNa paraha vAgavAriNa, pararASau suhamati dehi aya jagaNI / caNNasu magaraNa jujjha, kiva jittiu zrIya risahasa // 2 / / risaha jiNavA paDhama sisthayaru, jirAdhammaha uvaramA, juyalu dhammu sabbai mivAraNa / nAbhirAi kuli kavalu, saravanu saMsAraha tAraNa / jo sura Idahi baMdiyau, sadA calaNa sirudhAri / kiuM ki ratipati jittiu, te guNa kahau vidyAri // 3 // suraNahU bhaviyaraNa eha paramatthu, saji pitA parakathA, iku cyAnu hara kaMnnu dipai / manupillA kaba lAgya', hui samAniyau pramI upajaha / paraca jimi pita. ehu rasu, pAsai kasamala khoi / punarapi tinha saMsAra mahi jammA maraNa na hoi / / 4 / / suNahi nahIM jUvai je ratta, je ittiya kAmarasa, bahu upAya baMSada ji rasIya / para nivA para karaNa jike, tibari unamAvi mattiya / pariya ji ghora samudda mahi, nahu Avahi subha dhyAna / naumA rasu bahu pramIya rasa, itahi na suNahI kAma ||5|| 1. juvala (ka prati
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46. kavivara bUcarAja dohA cetana evaM usakA parivAra puruba karama gahi baghiu, sahai su-dukha saMtAu / su kAyA gaDha bhisaraI, base sacetana rAuIF rAu cetana kAu gaDha majmi, nahu jAraNai sAraM kimu, manu maMtrI sapara bala bakhANau / paravatti niyati dui tAsu tIya, e pragaTa jApa / jANau nitti viveka suta, paravattihi bhayo moha / so malli baiThA rajU le, karai kapaTu saneha nita dohu / / 7 / / maDilla moha parahi mAyA paTarAnI, karai na saMka adhika sabalAriNaya / kari parapaMtu jagatu phusalASA, lahi nirvakti kiva prAvara pAvara || dohA caliya nitti viveku le, dI8 isiya prAcAra / moha rAja taba garajiyau, dala basa sayama vithAra Net gAthA gaha kanakapurIya nAmo, rAjA taha sasa. karaha thira rajjo / taha le putta pattiyA, bahu prAdaha pAiyo seNa / / 10 / / dInI kampA sasa tisu. sumati sarasa suvisAla / appi ragji viveku thiru , pAli malA guNamAla // 11 // 1. kara kapaTu nita dohaka prati) 2. ise eka prati) cetana kI strI nivRtti apane viSaka suta ko lekara kanakapurI meM pahu~ca jAtI hai| 4. puNyApUrI (ga prati) 5. tahAM lokata pachuta (ma prati) 6. pAiu (kha prati)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ moha dvArA cAra dUtoM ko bulAnA - mayaragajujjha sAlu vivekaha moha mani, sovada pAna pasAri / yeka divasa ina soci kari, dUta bulAvada pari / / 12 / / maDilla mohAri taba dUta bulAi sAra leNa ku vegi paThAiye | kaTu sat pApu khAu, ma tahAM dohu cavacaTa jaragava / / 136 kA varNana khojata khojata desa savAiya, puna raMgapaTTama taba zrAzya / kari" bharai ko besa paThAiya, dhIraja kotavAla taba viDiya / / 14 / / bohA dhIraja dekhi ku darasaraNIya, bahU tANa tinha doSa | paMsa mile ma nagara mahi le kari bhAge jIva ||15|| sIni gae sihaM bAhu, kapaTu kIyaDa mani ciTTha / sisa sarabara liya barahi bala, jitusara jAdava // 16 // raDa jJAna sarovara dhyAnu tasu pAli, jalavANI vimalamai / sadharaNa varaSata vrata bAraha thiru paMkhI joga tihAM / jalani magara pratimA igyAraha pratIsa riSi tihA / mAragaMda kuMbha bharehi, iphka jIte sundarI bahU thUti jaina kareha // 17 // / vohA bahutI jaina pasaMsanA karata sukhI ika nAri kapaTa chalya taba nagara kaDU, rUpa jatIkaja pAri / / 18 / / 9. 2. 3. raMgapaTTana 4. 5. kha prAMta meM 13 se 16 taka ke pakSa nahIM haiN| pravaNa ga prati 47 kari bharaDe kau besu paike prati tisaga prati
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja maDilla magarI mAMhi kapaTu, saMcarayata ThAma ThAma so dekhAta phirayau / dekhi viveka sabhA suvicakSaNa, dekhi prajA vaya subha lakSaNa // 16 // desyA nyAu nIti mAraga bahu, decyA taha hara logu sukha sahu / bheda chedu sabahiM tihAM pAyo, taba sukapaTu uThi paMyihi pAyo / / 20 / / paTa kA vApisa adharmapurI meM pAnA prAi adhammapurI supahuktau, jAi juhAra mohasiMha kittau / moha julAra jAna sama purudhAra, kAna viveku kavaNa hai macchaha / / 21 / / dohA pAsi bulAyo kapaTu taba, pUchaNa sAgA bAta / kahAM viveka niyapti kaha', kaha tinha kI kusalAta // 22 // kapaTa kA utsara moha suNaha tumhi kAnu dhari, kapaTu payAsaha eu / jaisI dekhI namaNa mai, tasI bAta kaheu / / 23 // vastu bandha dharmapurI kA varNana basA paTTaNu punapuru nayara / tahI rAjA sata biru, tini viveku gaThi suthii yapiu / paraNAI dhIya tini, rAju desu sabai samappira / dayA dhammU taho pAlIyai, kIjai para upagAru / taha ui gupanana vIsaI, cora anyAI Ae // 24 / / dohA pavaNa chatIsyu sukhasya sahi, karana ko paratIti / kAce kaMcanaM galiya mahi, para rahahi dinu rAti / / 25 / / sere gaDha mahi phoDi ghara, cora caraDa se jAhi / para tiNa koiNa chIpaI, usakI bhAzA mAMhi / 26 / / sahAM parapaMSu na dIsaI, jaha che visiyana koi / sabha saMtoSI medanI pIThI mada abaloi // 27 // 1. de ka prati 2. ga prati meM 25-26 padya ko kevala 28 vA padya hI mAnA hai|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayararAjujjha maDirUla dIThA nayA phiri vicAraghau pakhi / subha bANI suNIya savaha mukhi / rAu naparu viSamauM dalu balu ati / iMda nariMda karahiM jisu kI thuti // 20 // sRNu suNaho tU moha bhuvapatti, maI dIThA nayara taNI yaha gami / svAmi viveku usiDa prati cADai, tumhaM Upari gamvai diu hADai / / 26 / dohA jaba paccArita karadi tini, taba mani maccharu vAdhu / DAni SaDyA jaNu vAnarA, cUtaDi bIchU khAghu / / 30 / / tantra ahaMkAra kIyau taha, lIyau begi bulAi / khabari karahu saba sapaNa kahu. sabhA juDo jipA // 31 // moha rAjA ko sabhA rosu prAya: sAthi tisu jhUTa, maru soka saMtApu taha, saMkalapu vikalapu prAyaDa / pAvati citA sahitu, dukhu kalesu ko dhyAyau / kalahU pradesA chandamu taha, samasaru balagA jAi / aMsI rAjA moha kI samA subbI sabha bhAI // 32 / / vohA karivi sabhA taba moha bhaDa, iva citai mana mAhi / jaba lagu jIvaha viveku ihu., taba lagu sukha hama nAhi // 33 / / sAta mohahi bayaNa suNIyai, suta manamathu uhiyaja, siru nivAi kari joDi jaMpa 1 dAvAnala jiu jaliGa, tharaharAi kari kou kapiu / rahahiki kujara bApuDe, jitu vani kehari gadhi / Aju nitti viveka sutu gahi le grAu baMdhi / 34 // 1. taba ahaMkArana ko sini ka prati 2. abaru samasA savalu garajAye ga prati 3. bahu ga prati
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja dohA mavana kA bImA lephara prasthAna moha rAu taba hAthi kari, bIuu appaca praSu / kumati kubuddhi kusISa dei, calAmiu kaMdappu // 35 / / gAthA gaDiya mayaNa maya matta gajjita, sajiu dala viSabhu vaha payareNa / hari baMbhu Isu bhajjija, jaba vajjiu gahira nIsAraNa // 36 / / gotikA chaMda basanta kA Agamana bajjiu nisAnu basantu bhAyau, challa kudasu khilliyaM / sugaMdha malayApavaraNa jhulliya, aMba koila bulliyaM / ruNa jhuNiya kevai kaliya mahuvara, sutara pattihiM chAiyaM / gAvanti gIya bajaMti vINA, taruNi pAika AiyaM // 37 / / jinha kaDila kesa kalAya tila, maMga motiya pAriyaM / jinha viNA bhubaMga balaMti caMni guthi kUsama savAriyaM / jinha bhavahaM ghuNahara dhariya saMmucha nayaNa bAraNa cAiyaM / gAvanti gIya vajanti vINA taruNi pAzka mAiyaM // 38 // jinha tilaka nigamaya tikkha bhalliya cIra dhaja pharakaMtiyaM / jinhu kanaka kuDala kaMdha manamatha mUr3ha paMDiva jhaliyaM / jinna dasa vijju camakaMta laggahi kuko konada vAiTo / gAyanti gIta bajanti vINA taruNi pAika AiyaM // 36 // jinha mihariNa girivara roma varaNa ghaNa, nakhasi prasidara karaTue / itu magi calaMtaha samari tasakara kahara nara kittiya hae / jati ghaNaraja khidda nUpura kAcha kusama bagAiyaM / gAvanti gIya bajanti vIralA tarusi pAika prAiyaM // 40 // jinha rAgi kaTi vaMdhiya paTavara jiraha ura kaMcUka se| hAkati hasati kukati kurasati mUDha paTa laharI vase / je kuTila budhihi harahi paracitu carata gheuna jANIyaM / gAyanti gIya bajanti vINA taruNi pAhaka mAiMyaM ||4shaa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaejUjha dekhaMtu darasaraNu jinha kerA rUpa pahilA nAsae / tinha sAthi parasu karata khirAmahi teja tanahu paNAsae / mohaNa karaMtaha pAu chIjai kAhasa kimi sukhkhu pAiyaM / gAyanti gIya bajanti vIragA, taNi pAika pAiyaM / / 42 / / je dabbu dekhata citta raMjahi sIla satta. gavAvahi / je cahuya gati mahi anata jama lagu bahutu dukha sahAvahi / citi avaru citAhi pravara japaddi avaru jugapati prAimaM / mAyanti gIya bajanti vINA taruNi pAika pAiyaM / / 4 / / tasarA pAlI mithyAsIya gaya guDiya visana satta haya teu sajjiya / sunAhu kusIla tiNi pApu kusa nisAna bajjiya / chatta, riyau paramAdu siri camara kaSAma Dhalati / iva ratipati saMvaha kari caDiu gahIra gAjati / / 4 / / raMgikA kAmaveva kA AkramaNa caDiu gahIra gAjata cori mAnai na saMka uri / subhaTu Aphrae jori atusa bale tiNi kusama kovaMDalIya / bhamara paNa cakIya dekhata taruNi liya ki ki na chale / sajji prANiya kuta kRpArA sAdhime pAcau bANa / pheriye jagata Apa beDivi raNe, mAjhyA prAiyA re madana rAi / / dusahu lagau ghAi caliya sUra palAi gahavi taNo ||45 / / ciNi miliI saMkara mANu, choDiyau aMtara syAnu / gaurI saMga hita prANu iva nahiga, jina tapar3ha bica TAli / pAliu mAyA jAli gahana rUpi nihAli ruMda paDiyaM / hari liyo madana kasi solaha sahasa basi rahiu guari rasi rayagA diyo / mAjhyA mAjhyA re madana rAi dusaha lago dhAi caliya sUra palAi gahi visarato / / 46 / / 1. ka prati meM yaha paca tIna paMktiyoM kA hai / 2. gati meM isakA nAma yastu baMdha kyiA hai / 3. matpAu-ga prati /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 kavivara bUcarAja jamadagani ve svAmI tU TAliu tinhA citta , choDi tapu gehakitu / Apu khoina, iMdu yiSapa adhika vyApau pahilyA TAlIyana prApu / gotamI diya sarApu, bhagata imaM jina saMkApati DigAi / prANiya sIya curAi, ghAlyA rAvaNu ghAi kara jiyo / azyA gharI madana rAtri pahiri siha 47 // jiNi sanyAsI jatIya sAra, jaMgama sira jaTA dhAra / jogIya maMDita chAra dhalima rase, jina maraja bhagavavesa / vihaMdhI lumita kesa, kAlI posa daravesa ki ki nagase / jakhya rAkasa gaMdhava guru, subhaTa sabala nara pasuSa paMkhiya dhara kittiya thuNo / aiyA aiyA re madana rAi dusuddha lAgA bAha / caliya sUra palAi gahiyAvitaraNo // 48 // ki ke jaina ke sevaNahAra te to kote bhiSTacAra / bhogiya sukha apAra saMsAra taNo / uhi desata bhaye aMdha paDiya karama phaMcha / kiye kugata baMdha janama ghaNo / jaise vaibhadatta caskavati kAma bhoga phari thiti / gayau naraka gati satami zuraNo / azyA adayA re madana rAha dusahu lAgo dhyAi / caliya sUra palAi gahyiAviSayo / / 4 / / jini kuDa riSi tADi, sIyau subhaTa pADi / sikhara hu diyA rADi tapu tajigaM / lIe sabala susara aMgi rahiu tiya raMgi / viSaya viSaya saMgi sumna bhajiyAM / dhIra caraNa sevaka nitu iMdiya lolapa citta / seriNaku naraya pattu sukha niSaNo / paiyA azyA re madana rAi dusaha lAgI myAi / caliya sUra palAi gahavitaNo // 50 // ika abuha saMjama rUpi, aliya madana bhUpa / dInIya saMsAra kUpa desaNa bhaTTa / nita karahisi parapaMcu anekaha jIva baMcu / taji mAna lehi kaMcu appaNu haTe /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaragajujjha te to rahiya sudhi prAraMbha sakina baratu Thabhi / uvara bharahi rami raMjivi jiNo / azyA praiyA re madana rAi dusaha lAgI ghyaai| caliya sUra phlAi gahidisaNo 1151 __ SaTpava jitA subhaTu valivaMDu jinhu gaja siMgha nivAiya / jItaja daitya pracaMDa loi jinha kumagihi lAima / jitau deu dhali lavadhi pAri vahu rUpa dikhAlahi / jilau duTTha tijaMca karivi lacu baraNakhaMDa Alahi / asapati gajapati narapatiya bhUpatiya bhUrahmi bhari / te praccha laccha la TA laya paTala mayaNa nRpati parapaMcu kari // 52 // jItiye sahi koyau mani haraSu / punpuri| disi paliDa, taba viveka AvaMta sugiyo / citta tari citaviu pharivi maMtuye risara muNiyau / dhammapurihi zrI Adi jiNa suriNayau paragaTa nAu / tattha gae hau udharau madana gaMvAna dvAu / / 53 / 1 gAthA ica karasa guNa maMto, Ayau suha dhyAna dUva risahesu / viveka begi cabahu bullAvai deba sarabanni 154 / / dohara caliu viveka AnaMdu phari, dhammapurI supahatta / paraNAI saMjamasiri, sukhu bhogavaha bahuta // 55 // jaba bibeku nAThau suNyA, ciptapada anaMgu prayANu / bhAgyA pIThi na dhAvahi, puruSahi ihu paravANu / / 56 // puSpaparI / 2. 'ga' prati meM 56 ve padya ko dUsarI paMkti nahIM hai /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja kAmadeva kA svarveza mAgamana phiriu manamathu jitti saba desu, nada bhaTa jai jai kariha, pisAca gaMdhabdha mAvahi / bahu khilliya duTU maNi, kujasu paDahu gata mahi bajAvahi / mAyA karaha badhAvaNa, moha rahasi vitta / sabbe iMyA puSiNayA, jiga pariH kAmag ::5 / / dohaDA mAra pisA pagi lAgi kari, taba manamathu dhari jAi / rahasiu aMgina mAvaI, jIte rANA rAi // 18 // gAthA e jitti citti khilaja, Ayau prAnaMda gharaha jana bAri / uTu, udra, baMda bayariNa, bhAratau begi uttArau ||16 muTu rahiya moDa mAnaNi, pucchada taba mayassu kavaNa kajjeNa / ko sUru vIra aTalo kahi sudAra mujjha sari bhuvaNe / / 6 / / rati evaM kAmadeva ke madhya praznottara kaMta jittara kavaraNa se desu, ko paTTApu vaha eyarU, kavaNu sabalu bhUpatti DimAyau / kisu chatta, vihaMDiyana, karini baMdi kahu kAsu lyAyo / kisu maliyA paratApu, te kaha kaha pherI prANa / rati jaMpa ho madana bhaDa kalnu pauriSa appAraNu / 61 // jiriNa saMphara iMdu hari baMbhu, vAsiggu phyAli jisu, iMdu caMdu gaha maraNa tArAyaNa / vidyAdhara vakSasu gaMdhaJca sahi deva maNa i|| jogI jaMgama kAphDI sanyAsI rasa chavi / le le sapu jarae mahi duDiya te maha pali baMdi // 62 / / dohA suriNa kari pauriSa mujha taNA, ghAlyo maNa bharamAI / saMmuha ariNaya na jujjhayaja, gayaDa viveku palAi / / 6 / /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaNajujha 55 zAriNamaMtu piya gayaja vibeku, ammapuri gaDha caDija sarbani sanamAnu dIyasa / paratApa garajiyo, sUrajiva udyotu kiyo / jIvaMsaja varI gamau, deSuji pharihI sauju / sAM tU madanu na moha bhaDu druhU gaMbAba cha boju / / 6 / / . dohA iMDholipa tiinyo| bhuvaraNa balu liddhau suhaDAI / somai kahU~ na dipiu so mujha para bAMha // 65 / / bar3aha baDherI pirapabI, ghara mahi pazyahi kAsu / dana jara daugi ma ra zipi mAdIsu / / 66 / 1 jaba tini nAri vilohiyAu, taba tamakiDa tisu jIu / jaNu pajalatI aggi mahi, lekari pAliu ghIu / / 6 / / kakti karamadeva kA dharmapurI kI ora prasthAna roma roma uddhasiyA, bhikuTi caDiya nillADiya / guraNAu jiu siMdhu ghAli calaliya aMgaDAiye // visahara ji phukaraI, lahari le koyaha caDiya u / jiva pAvasa ghaNa matta tivasu gajadi gA aDiyau / nahU sahiya tamatisu tiya kiya, macha tucha jati baraNu rAliu / zrI dhammapurI paTTaNa disahi, tapasu duTTa manamathu caliu // 6 // gAthA calliyau rayahaNAho, sudari dhari dhayaNa hita majhami / kali kAli sAmu suNiya', udyau moha bhaDu jAi / / 6 / / aTThi uThyo mohU rAu diTiu nara sUru bIru paracaMDo / tU kavaNa kattha bAsahi, kahU prAyo kavaraNa kamjeNa 4170 // 1. siNika prati, tiraNa praprati
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ raDa' saMcariu maha pratApu prApa J sugRha svAmIharu sukalikAlu dasa kheta kiMva viveku duDAiyaDa, mukati paMthu calaNa na dIyo / koDAkoDI aTThadasa sAyara maivalu kitta to prAdIsvara bhaya bhayau iSa tumha saraNi pahUtta // 71 // bohara Ai paritha tihi parii kalIkAli paccAriDa, mohU tamakkila kAma // 72 // paddhatIya baMdu 1. 2. tamakAu tini bhaDu mohU jAI, puraNu mAyA taha kelaM bulAi / jaba baiThe dUna eka satyu, kalikAlu kahai jaya joDi hara 473 // tumha pUta madata ati caDhi teji, mana mAhina dekhiu so mAgeji / ghara mAhi vaData tini nAri duTThi mAratau na kiyaja kegi uTTi // 74 // kAmadeva kA prabhAva - na sahIya tamaka manamatha pracaMDu, uttarita jAi titu bora kuDDu | yo ghora kuMDa duru bhagAhu, janu ruhiru pUrva bhariyo athAhu // 75 // bhaya bhIma bhayaMkara pAli jAha, zrasAtA veryANi nalavi tAha jaha virala tiksa karavAla patta, jhaDi paDhahi truTThi dahi sigagata ||36|| jaha dekha kakha paMkhiyana ne, jinha cuMca khaMDAsiya bhavaha deha | jitu lahari yagani jhAlA tapAi' khig2amahi saknu pAlahi jalAi ||73) kari magara maMcha e duTTha jIya, tisu bhItari te purNa sei dIya | paramAdharamI adhika jANi, te ghAli jAlu kADhati tArie // 78 // ika lo kuhADa kUka hi gahIra, te khaMDa khaMDa kari ghAlahi sarIru / jaha tathA vaha nita loha ma, jinha lAvahi aMgiji paliya vaMbha // 76 // ga prati meM raDa ke sthAna para vastu bandha chanda kA nAma diyA hai / man (kha prati) 3. tisa (ka, kha prati) 1. ahIra (ka prati)
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayarAjujjha yAiyai sU tA bAtAi sada, madi mAsi jihu tiya jIva tuddha / taha ghATa viSama kubhI gahIra, tisu mAhi pacAvahi le sarIru / / 8 / / siru tala karahi upari si pAu, va ghAlahi sabala nisaMka pAu / bhAle kari pIDahi ghANa mAhi, raDa bar3ahi raDahi bahu dukhu sahAi // 1 // vai cheyae bhaiyaNa tANahaptApa, vasahahi jIya jini kIya pApa / jini panyAmAnI moha rAha, titu sura majahi teha jAi // 82 / / taha svAmi uttAriu mayaNa kIya, mai prAI sArathayaha tumha dIya , dhamma puru gahu prati viSama ThANu, tisa upari caliu kari bitANa / / 3 / / iva mA juhiya iha viSama saMghi, uhU saMka na mAnai jIti kadhi / uha pappu appu appara bharaNAi, uha avari kori naDi giNA / / 8 / / AdI surasyau milli ra bibeka, uhu vaisi kiyau dUhu maMtu eka / appaNau dAu sahako gaNati, ko jANai pAsA ki laMsi / / 8 / / dohA itI bAya sUNebi kari, pitti uppaNau koha / sadhanu savai saMhiM kari, itha bhaDDu ghalliu mohu / / 6 / / moha kA sAya homA - mohu calliA sAthi phalikAlu, tahahUtau madana bhachu, taha sujAi kumaMtu kiyau / gaLu viSamau dhammapuru, tahasu saghanu saMvRhi liyA / donau' calle paija kari, gabbu dhariu mana mAhi / pabaNa prabala jaba uchalahi, ghaNa ghaTa kama rahAhi // 7 // gAthA rahahi sukiu ghaNa ghaTTa', juDiyA jaha sabala gaji SaTu / sakhiDi cale mumaTa pANau' kiyaja bhaSTa mohaM / / 8 / / rAsAchabu pharivi payANa' moha bhara calliyau / saMmuha jhaMSAja bAlabaghUlA jhulliyau / phuTTiu jalaharu kuma dhyAha taruNi dina / le Ai taha praggi ghUSaMtiya ratiya // 86 / / - -- 2, dharmaparo
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 aditara banAna apasakuna honA muDiya siru nara na kaTau hathi kapAlu jisu / saMmuhuI chauMka payANa karata tisu / tiNa tusa camma kapAsa kaddamma guDa lvnnaa| moha calataM tisa nagara hU dIThe e savaNA / / 10 // prathama majali calaMta suphohI phaukaraI / nAika bAjhahu mAlau battIsI aNusaraha / dAMvaha kAlA visaharu masihU phaNu haNaI / sukka biraSatahi jugiNi rolai dAhiNae / / 1 / / savaNana supinau mAnai, cariGa gavinate / kajja biNAsaNa avasari puruSaha Digaya mate / dharmapurI ke darzana honA majali majali kari caliu, dhammapurI disahi / pAgama dhyAtama sAra jaNAkSya vecarahi ||12|| dohA mAgama pyAtama bipicara tinha jaNAyau / Ai tumha upari palyANyo, svAmI manamathu rAi / / 13 / / gAthA suriNaya bAta maNaramu upAyaja / maravattaraNa na kI bulAyau / sAra deha biveka bulAbahu / samA joDi suhu maMtu uppAbahu / / 14|| vitta viveka ko senA-- sama dama saMbaru huku Tuku bairAgu savasu dalu / bohi tatta paramatyu sahaNa saMtoSa garUbabhara / pimA su ajau milija mili u maddau mustitau / saMjamu sutta', sauthSu prAyau kiMcaraNa baMbhavau / balu maMddhi miliya karuNA aTalu sAsaNa biraNa bdhaaiy| . le phoma sabalu saMvUhi kari iva viveka bhaDu pAiyau / / 5 / /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayajujha hakkAriu subhaTa cAritu ani ta ' sAnu maMdAti / gaha gahau jaina citta, iva callija risaha jiNagAhi / / 6 / / ghalliu risaha jiNaMdu svAmI, vihisiyA manu kavala / tisu paMthi sanamuSa mAjhyA, nAthi yAmai matu dhavalu / mRdaMga tUrA saMgha bherI jhallarI jhaMkAra / dAhiNa sudari sabada maMgana, mIya karahiM ucAru / / 7 / / le hatyi pUrA phalasu sakSimI, moliya samamuSa bhAi / pAvaka dIpagu joti samasari deSiyA jiNa rAi / sava raccha surahI prati anupama, kADha tAsu guvAlu / paya saMtu pavalihi diTTha. naravaha, karagahe karavAlu / / 6 / / ninaTaMtu vAMvaha voliyA ghaDi suphala birahi cAi / iku' nivalu jugalu paloiyA sAvaDU aDiyA prAi / garajata suriNayA kesI siri dhasyA avaru uThAI / / 6 / / dui diTTa gayavara ati saujala karata gala garajAra / prAvaMta phala nAriMga nihAle abara kusamahiM hAru / saba savaNa supana saMjoga usimAlabadhi potai jAma / je nIti mAraga puraSa cAlahi tinahi sIjhai kAma / / 10 / / huiya uttima satreNa jAma gaDha pAli uttariu, sumati paMca sA bANa chAiyaM / manusUraha gaha gahisa, jAma nIsAraNa paragar3ha bajAya / donau skyi sabala dala, juDiya subhaTa mukha moDi / raNa dihi je nara khisahi, tinakI jananI khoDi / / 10 / / paddhaDIya chanda tinha janani khoDi je bhaji jAhi, paccAripa nara pauriSa karAhi / ra aMgaNu dekhahi sUrabIra, pe ruNiya jeva nacAhi gahIra / / 102 // pAiyau pahi la bhanyAna ghori, uTTi nyAna pachADila karivi joru / mithyAtu uThita taya prati karAlu, jini jIu salAu pranata kAlu // 13 // ghallija kumaggahi loDa tAsu, tini musija na koko ko visvAsu / annAdi kAla jo naraha saslu, uhu mizai subhaTue kallu mallu / / 104 / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara carAja kA varNana logAlogoru duhu payAra / jisu sevata bhamiyaha mati cayAri / samikatu susUru taSa diTTa hoi ! balu maMDi raNahi juTTiyo soi / / 10 / / phATiyo timaru jaba dekhi bhAnu / bhagiyo choDi so paDhama ThANu / uThi rAgu paliu garamata gahIra / vairAgi haNi taNi tAsu tIru // 106 / / uThi dhAi dusaha tava viSai lagu / paravANu devalu parai bhagu / uThi kohU calija jhAlA karAlu / taba upasamu le hariNayo karavAtu / / 107 / / mada paTTa sahita gaMjiu mAnu / jini maddavi jitti kara bitANu / tara mAyA prati uTThI kasara / mali majja vivinnI ho? khuri // 108 / / vAIsa parIsaha uTheya gajji / dikhi dekhi dhIraju subhaTu ji gaIya bhajji / prAiyau phalahu taha kalakalAi / duDi gayau dusaha tisu khimA dhAi // 106 / / hukkiyau jhUTa, mUrikhu aMgeju / sati rAi gaMvAyo sAsu teju / kusIlu ju hota duha viti / balu' kari bidArija baMbhadatta / / 110 // dalu caliya mohaha mukha phirAi / saba lomu subhaTu bho juDiDa prAi / tiNi dAruNi balu maMjiu bahUtu / una bikaTa budhi siha dinI sudhutta / / 111 // uha puSI karai nita puriSa saMta / uha vyApi rahyA saha jIva jaMtA /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaNajujjha uha laDai khiNaha khiNi bhajji jaai| calu karai bahuDi saMgharai bhAi // 112 / / va puSaTho lA ko / balu karada padhika naha jANa de / timu deSi parAkamu khaliya gai / saMtoSu tabasu uTTiyana risAi // 11 // tisu sIsu haNyA le bajja daMchu / kheDa haDiu lobhu paDiyo prcNddu| ehu deSi sUdhu so kaliyakAtnu / khiNa mAhi phiriu nAradu bittAlu // 11 // tini tajiya kumati suhamati upAi / vizveku sahAI humata prAi 1 jo calana na dittau mutti maggu / kara joDi susvAmI calaNa laggu / / 115 / / pAsarau uThiu saba vidhi samatyu / raNa majibha bhau kari umbha hathu / saMbara valu prANiu tAma citti / timu khoiya mUli uppADi pitti // 116 / / baha bhiDiya subhaTa raNa mahi pacAri / ke bhaggiya ke ghallimasi mAri / dala mAhi ju Rma iMtiya pracaMDu / tapa sUra kiye te khaMDa khaMDa / / 117 / / jaba bAta suNIyahu moha rAi / taba jaliu baliu udviu risAi / kari ratta nayaNa bahu daMta pIsi / panihAu paDika jaNa tuTTi sIsi // 11 // bahu rUddi rUpi so uhyo prAppu / so bahuta karai jIyaha saMtApu / ra mahiu su raNamahi dusahu dhAi / usa saMmuha na DhukkA koi bhAi / / 116 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 1. kavivara bucarAja vastu bandha samuha tisu prAi | malai-- ko na huskai balu pauriSu sabu hari pramala so pracala pAla I bairAgahu caritahu tapahu avaru saMjamahu TAlai / lagAi jisa kahUM dhAi / kari bahuta jogi bhamAi // 120 aTThAisa pagala jisu so naru jammara mara taba bulAya deva prAdIsu viveku savalu bhaDu' aSvakAraNi yAniki baiDiu / pravagaMja mohako nyAna buddhi bhavaloi deSiGa periu taba tithi sIkha kahiM de pasivara suhU jhAgu / begi vimAra 666 // gAyA pragaTAvaNa pahumato caDiyoM va sajja bhovAlo | so sarayanti calaNi lagivi, leu namatu calitra evaM / / 122 / caupAI unmatu le khalliu manamahi billiu upajI bahuta samAdhi raNi raMgaNi mAyo / sAgraha bhAvo nAhI kumati kuSyAdhi / raMjiya suha sajjaNi jina pAksa ghaNa dujaNa marthaM tAloM mohaha mauSaunu / nyAha maMDanu cafss viveku vAlo / / 123 / / / usa bAjhahU jJe nara, dosahi rata khara ki kisahi na kAje / jinha kahu prasanA puchilla punnA, te rANe te rAje / te va mittaha nimmala cittaha, vigata bacana rasAlo / moha moha nyAnaha maMDanu caDi biveka bhuvAlo / / 124 / / ka aura ga prati ko channa saMkhyA meM antara hai
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayajujjha jo dali bali pUrA, sava bidhisUrA, paMcaha mahi paravINo / paramatthara bujhjhA Agamu sujjhai dhammi vyAni nita lIyo / jo phe. durgati prANaM suhagati bahu jIvaha rakhavAlo / mohaha maukhahanu nyAnuhaM maMunu paDiDa viveku muvAlo // 12 // jo davaha khittahi, jANaM cittihi kAla bhAvasu bicAraha / nayasutsihi sasthahi bheyahi asvahi saMkaTa vikaTa nivArai / o Agama vimAsaha niratau bhAsaI madana khanana kudaalo| mohaha mokhaMDanu nyAnaha maMjhanu caDija viveku muvAlo / / 12 / / chapadu pApa palu dinu joti sAjaNA kAgaNu ! citA maNiyaha ramaNu bhaviyaNa jaNa mana ulhAsaraNa / sakala kalyANa kosu, savaI prArati bhaya khillA / jaDigata jIva bhavaThabhi, bhAra dhamma ghura jhallaraNa / saMtuTTa hoha ji sura nara, miliu tAsu na paDada kammapahu / caDiu viveku iva sajji bhar3a, karaNa pragaTa mikvAeM pahu / / 127 / / paddhaDiya chaMdu moha evaM viveka ke madhya yusa paragaTANu maggu nivANu kajji / viveku subhaTu tava baDiu saji / taba Dhoyo kIyo teni Ai / muha modi ghaliu taba mohu rAi // 12 // pekhita manu jaba khisata mohu / saba bahiba u aNNu mani kari vichohu / . una donau dutrikaya kAla kadhi / / taba bhiDiya raNAMgaNi phoja paMdhi // 126 / / vai bhariNama joDi jujhiya bhuvAla / saba par3ahi samajaNu bhasaNa mAla / e tejalhesyA gole milati / lisIya ushesyA jhAlA jhalaMti / / 130 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja vaira hIda subhaTTa pracalla hoi / duha mAhi napichora khisaI koi / aba dekhiu balu duSaru magAhU / taba iMami rathi caDi caliu nAhu / / 131 // cha raMgikA mAvinAtha ko kAnaveSa para vijaya jiNu saMjamu rayahi ca tinni mutti maya guSTi / miliya subhaTa juDi paMca parata khimA pAirA samuha dhari / nyAnu karavAla kari samiphatu tANi siri tavi utthitaM / Turi pragama sakala sAra kumati kapAnara kati ssnno| bhAju bhAju re madana bhaTa, mAdinAhu sirisaTa / de kara daha vara prathama jiyo // 132 / / menuracA bhAvana bhAi, matta dhu balahakAi / miliya rANiya rAi, battIsa guNa bhanuprekSA pAi kavAra / sola sahasa aMgaThAra, basa vidhi pammadhAra / savala ghaNaM vaiTo bodasameM guNagA / dekhipa antara yAni gati thi saba bAriNa kahai gunno| bhAgu bhAju re madana bhaTa prAdinAha siri srtt"jiyo||113|| tini rasana jo se nikasi babhu karata dhAri bhasi / naphIrI vAhi jasi, mahira sarodayArahiya paurikha pUri / bhAgiya hisA TUri balU upasanu mari kiyo / naro e ju patIsaha tIsacAri, pari jeti baMdha kAri / bhaMtu suSyAnu dhari rAkhiu mago, bhAjubhAju re madana bhaTa / AdinAhu sirasaTa deva kara daha baTa prathama jiNo // 134 / / pAliu samara kaTaku phadi, moha rAu kiyo baMdi / kasAi cAri ninda bahihA bhAma maMgala kiya nipAtu / cAliya bhAgi mithyAtu muzyi ghaDA dhamma surati bhATa pati / vudahI deva vAjati surada tIya mAvaMti sAsaNa guNo / bhAju bhAju re madana bhaTa"...prathama jiNo / / 135 / / 1. ka prati meM 132 ko saMsthA nahIM kI gaI hai|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayagajujjha kavitta ghaTiDa koI kaMdappu, apyu balu avara na maan| kunAmA mAmA, 'isa suha avagaNyAi / tANi kusamu kovaMDa maharAha saMDaha bala / baMbhaI sahari deta tinA rakhiya tinhaka / kavi balhA jayaMtu jaMgamu praTanu / sarakiya bhavaru tisu sara koi / prasi jhAe haNi zrI Adijie / gayau mayaNa daha baTTa kuhui // 136 / / vastu bandha dusahU baDau mohu pracaMDa, bhaDu mayaNu nidiyau / kaliya kAli tatha pADi liyau, bhAnaMdu nitti mani / viveka jasu tilaku dIyau, je vaDavaI yamma ke te sava / ghAle baMdi ceyaraparAu chuTAiyaja, svAmI prAdi jiraNdu // 137 / chuTTi ceyaNa huyau maNu mahaNi, saha skhullipa dhammadara, samAdhi prAgama jAriNaya u / ravi koTa bhanaMta guNa, pragaTa joti kevali dipAyau / surapati narapati, nAgapati mitiya sana saba mAgha / anyA pherana desamAhi diyau viveku paThAi // 138 // svAmi paThAyau rAu viveku so desahi saMcariu, usabha segiNakahu vegi bulAbaha / so pappiu gaNahapakti, sutta pratyu visu kahu supAyau / ikuSamma puha bidhi kaho, sAmArI bhaNagAra de| saMkhepihi iva ruhiyau, bhaviyAha saNahu bicAra / / 139) karma kA vivecana mili caubi saMghahu Ai, baha devI devataha, tiya jAMcami huiya ikkaTriya / kari bAraha pariSaSA, ThAmi ThAmi maDiSi vaTTiya / vANIya nimmala mamiyama, suNi upaje suha jhAraNu / bhaviyaNa manu gahi gahija svAmI karai yakhANu ||140 / /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 kavivara bucarAja yiti prathAsiya lou pralou, puNu bhAsiya prathi jo, natyi huti te naritha bhAsiya / puSNikAraNi bahuviSa pAhije, jI jisIko sAMso tihi meli dala sA sA gati bhogei / / 141 / / mahAraMbha pAMraMbha kari pariggahu mila paMca iMdriya vasi karahi mada mAsi citu lAbahi / ise sukha ke phala pApa na puna vicArahi / so naru nara gehi jA6 mazuca jammataMru hArai // 142 // cahu mAyA kevalahi kapaTu kari para manu raMjai / prati kuDihi zravagUr3ha karini chala parajIvaha vaMca | muhi mIThA mani malina paMca mahi bhalA kahAvai / ina kampani jAriMpa jUni tiyajacaha pAvai / / 143 / / bhadda pravRtti je hoMhi dhyAna Arati na cahu~ / anukaMpA citi karahi vinakha rati mukhA bhASai / paMcadaha daha sarala praNAmi, mani na ANahi machara gati / kahahi kharavanti pAvahi sugati rAga saMjama dahu pAlahi / / 144 / / sAvaya dhamma je lIga disa samUha nihAla / viSNu ruci je nijarahi vAlayaNa tabu sAdhahi / inu bhAi jiturAI kAu devaha eti bASaddhi / / 145 / / raDa chaMda maNa sabai citta pari bhAu, nika samakita sadaha, deu ika prarahaMta se bahu / AraMbha pAraMbha binu, suguru jANi nigrantha sevahu / mAsiu dhammu ju kevaliya, so nizca jAgoja / tinha barata saMjama nemi tinha, jinha pahilA biru ehu / / 146 1 cUla pAraNa mama bhakhahU dhUla kUDaja mama bhAsahu / lu prakatta maleha dekhi paratiya vitu tAsahu / parigahu viu pamAgU, bhogaupabhoga saMkheva 1 anarthavaM vivimA, namauhU sAmAiku sebahu 147 / / prati
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayAjUjha 67 thUla pANa mama bahaha, thUla kUDayo mama bhAsaha / thUla adattamalehu, dekhi paratiya tana tAsahu / parigaha digaha pamAraNa. moga upabhoga saMkhavehu / anathadaMDa pramANa, nitya sAmAika seghalchu / pasaMratu sumanu ghasamahi damahu, posaha ekAdasi gharahu / pAhAra suddha citta nimmalai, asaMvibhAga sAdhahu karahu / / 147 / / mAMDalla pahilI pratimA daMrANa dhArahu, vIjI prapta nimmala upacArahu / tIjI tihu kAlahi sAmAika, cauthI posaha siba suna dAyaka / / 14 / / paMcamI sakala sacitta vibajjai, gaIbhoyaNa maTTIyana kijjA / saptamI vaMma varata dichu pAlahu, aTThamI pApaNu pAraMmu TAlaha // 146 / / navamI paragahu parai milIjAda, sAvadha vacanu dasamI dIjai / ekAdasamI paDimA kahi pari, riSi jAu le bhikSA para ghara phiri / / 15 / / dohA ica je pAlahi bhAvasyu ihu uttima jiyA ghammu / . jaga mahi havau tinha tarAu, nara sakayatvau jammu / / 151 / / jaMpi sakkara karahu tau tisau valu maMDivi dehasyaja, ahava kripi je nara sakkahu / tA sahaha dhyAnu niju, hIyai gharata khiraNu ika na thAkahu / aMte karahu sale kharagA, sanve jIva khamAi / pAlahu sAvaya sukha lahha mANa jiNesura rAi // 152 / / subaha sAyaha pammu hita karaNa, so pAlaha palakha maziA, suggai hoi duggai nivArai / buddhata saMsAra mahi, hoi taraMDa khiraNa mahi tArai / vaMdhiyada kamma ji suha asuha, jIya pranaMtara kAli / te tapa vali sava niddalahu~, jiva tara ku'da kudAli / / 153 / / SaT pada choDi ikku prAraMbhu rApa doSaha vihu tabahu / tIni salla pariharau, cAri kaSAya vivajjaha /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja paMca pramAda nivAri, choDi poDaNu akkAihi / paMca satti bhaya ThANu, maha mada paDi sabhA pahiM / avamuna nava vidhi ApahA mizyA dasa vidhi paraharahu / riSi va rahi , i a:gu ra uvarahu // 154 / / iku vasi kari pAtamau, vini yAvara tesa pAlahu / Arahanchu tara dharaNa didi, te samiya nihAlahu / paMcai cAra carahu dazva chaha viddhi na lijjahu / suta satta naya jANi, mAtu prahasameM gahijjaha / nava kama dahi diLu rAkhIyaI, dasa lakSaNa dhammahammahu / jiNa bhAsa iva munivara suNaha, gati na cAri iNi paribhamaha // 155 / / sumAi paMca tiya gutta paMcaha vayArita pari / saMjamu satta. daha bheya, bheya bAraha sapu prAcari / paddhimA hui vasa sahahu, sahasa pAisa parIsaha / bhAvaNa bhAi pacIsa, pApu sutta taji nava vIsaha / tetIsa masAiNa ghalliyahi, jiNa cauvIsai thuti karahu / aTThAIsa pagaya maDu mohu jiraNu, iya susAya sivapuri sahahu / / 156 / / dinnu desaNa eha jiNarAI baha gaNaharU saMgha jaah| bhavya jiya saMveu prAya: kiSa sitthu caubihahi / tityaMkara tava nAu pApau, nAmu gotu phuriNa vedhahI / mAu sesaji ti, tekhiu kari sivari gayau / sukha bhogavada panaMta // 157 / / SaTpabu jaha na jarA na maraNu jattha puNi vyAdhi na veyaNa 1 jaha na dehana na neha joti mai taha Thai gheyaraNa / jaha Thacha sukkha dhanaMta nyAna daMsaNa avalovahi / kAslu viNAsaha sayalu siddha puriNa kAlahi khohi / jisu baraNu na gaMdhu na rasu pharasu, sabadu na jisa kisAhI lho| dhUvarAju kahai zrI risaha jiNu suthiru hoi taha ThA rahyo / 15 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayaNajujjha rA vikkama taguja saMvatu navAsiya paNarahaseM / sarada - hatti Asavaja bakhAriMgau timi paDivA sukalu pachu / sani suvAsa karu nakhitta nApi titu dina balhU pasaMdvayau / ma juddha subisesu karata paDhata nisuta narahu / jaya svAmi risasu / / 156 / / hai. 2. sUbhaM bhavatu // lekhaka - pAThakayo / lilAMpitaM bAI pArA svayaM paThanArthaM kam ayanimitta | likhaMta devapAlu mAlI malAvare ko || 2 Ee sababa (ka prati) ( va prati) 000
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSajayatilaku rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM meM saMtoSajayatilaku' kI eka mAtra pANDulipi upalabdha ho sakI hai| pANDulipi zrI di0 jaina mandira nAgadI, bundI ke guTake meM kavivara begharAja ke anya pAThoM ke sAtha saMgrahIta hai jo patra saMkhyA 17 se 30 taka upalabdha hai / tilaku meM 123 padya haiM / usake lipikA pAMDe devadAsu the jinakA ullekha 'cetana pudgala dhamAla' ke anta meM diyA huA hai| pANDulipi zuddha, svaccha evaM sundara hai| sATika maMgalAcaraNa jA pajJAna pracAra pheDi karaNaM, saMnyAnadI vaMdyaye / jA dukha bahu kamA eNa haraNaM, pAikasumga suhaM / jA devaM maNuNA tiyaMga ramaNI, makkila tAraNI / sA jaja jigavIra kyaNa sariyaM vANI prate nimmasa / / 1 / / vimala ujjala sura surasaNehi, su bhaSiyaraNa gaha gahahi, manamu sarijaNa kavala khillAhi / kala kevala pahiyahi, pApa paTala miSyAta pillahi / koTi divAkara teu tapi nidhi guNa ratama karaMDu / so vadhamAnu prasanu nitu tAraNa taraNu taraMDu // 2 // taraNa tAraNa haraNa dugNayaha, karuNAkara jIya sahi, bhaviya cina vaha vidhi ullAsaNa / praTha kammaha khila karaNa zudda dhammu daha disi payAsaraNa / pAvApuri zrI vIra jiraNa, jaya supaguttara Ai / tava devihi mili saMThayau samosaraNa vaha bhAi / / 3 / /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSajayatilaku indra kA vRddha ke veva meM gautama gadhara ke pAsa aznAjaba sudekhai iMdu ghari dhyAnu nahu vANI hoda jie, taba sukra paTu mana mahi upAya 1 huI baMbhara hokara maccaloi surapati bhAyau 1 gotamu notamu jaha se pravaru sarota boru | satya pahula bhAi kari maghaveM gurihi gau // 4 // fuvaru bolai surarAhu ho viSpa, tumha dIsai vimalamati, iku sandehu hama manahi thakka | nahu le sAke milai jAsu tayaha gAMdhi cuSaka | vIruhUtA mujjha guru moni rahyAlo soi / haja saloku lIe phirau pratthu na kai koi ||5|| gAyA ho kaha viSara vaMbharaNa ko dhache tumha citti saMdeho / khi mAhi sayala pheDada, haja zravirullu buddhi paMDita / / 6 / / SaTpadu tIna kAla SaTu dayi navasupada jIva SaTunakahi / rasalhesthA paMcAstikAi vrata samiti siganakahi // jJAna avari pArisa bhedu yahu sulu su muttihi / tiSa- maharSa kahi vacanu pahu arihi na ruttihi // yaha mUla bhedu niju jANiva suddha bhAra je ke gahahi / samakkattadiddhi matimAna se siva pada sukha maMdita sahahi ||7|| gAthA } evara sarvANi saMbhali kamati cita samjhi purai na batyo / utti gomu calliu puriNa tattha jaya jigADu ||6|| raDa tava su goha calliu gajaMtu, jaNU sidhu mattamaya taraka chaMda vyAkaraNa prasya / baTu zraMgaha veyatruni, jottikkalaMkAra satyaha / sulai su viSA matula valu caDiGa teji yati vaMbhu / mAnu galyA sisu mana taNA dekhata mAnayaMbhU HEH 71 t
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. kavivara bUcarAja gAthA dekhaMta mAna thaMbho, galiyau tisu mAnu malaha majhamme / hUvau sarala paNAmo pucha moham citi saMdeho // 10 // bohA gausama dvArA pradhAna goimu puchA joDikara svAmI kahA vicAri / nomi viyAphe jIva sahi tarihi pheu saMsAri // 1 // bhagavAna mahAvIra kA utsara lobha laggau pAraNavaSu kara, ali jaMpai lomiratu, le pradatta jaba lobhi prAvai / yaha lomu baMmaha harada, lobhi pasari parama vadhAvaha / / paMcai parataha khiu karai, deha sadA bhanacAru / surie goima isu lobha kA kahau pragaTa vithAru // 12 // mUlaha dumasa saNa sanehu, satu visanaha mUlu va kammaha mUla prAsau bhaNijaha / jiva iMdiya mUlu manu, naraya mUlu hisyA kAhajjai / jagU visvAse kapaTa. mati parajiya vacacha doha // suriNa goima paramArathu yahu, pApaha mUlu sulohu / / 13 / / gAthA zramayau bhanAdi kAle, cahu gati majhammi bhovu bahu jonii| vasi kari na teni sakkiyau, yaha vAraNa lobha pracahu / / 14 / / vohaDA dAraNu lobha pracaMDu yahu, phiri phiri vaha dukha dIpa / dhyApi ramA vali appai, lakha caurAsI jIya / / 15 / / paddhatI chaMda pahu gyApi rahyA sahi jIya jaMta, kari vikaTa buddhi paramaya harata / kari chalu payasa dhUrata jeva, parapaMcu karivi jagu musai eva / / 16 / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMdarajAti saMkuDai muDai baDhalu karA, vagajeMu rahai liva dhyAna sAi / Thaga jeMva ugo liya sIsi pAi, paracitta visvAsa viviha bhAi / / 17 / / maMjAra jeu prAsaNa bahuta, so kara ju karaNau nAhi justa / je ve sajeMva kari vivi tAla, mati yAvaha sukha de vRddhavAla // 18 // lobha kA sAmrAjya prApaNe na prausari jAi cuSika, tama jeM rahada tali dIva lupika / jaya dekhai Digataha joti sAsu, taba pasari karai aparazu pragAsu // 16 // jo karai kumati tava bhaNa vicAra, jisa sAgara jiu laharI apAra / iki ghahi ivika uttarivi jAhi, vallu pATa dhaDai nita hoya mAhi / / 20 / / parapacu kara jahara jagatta, para pappu na dekhai satta mitta / khiNa hI prayAsi khiraNa hI payAli, liNa hI nita maMDali raMga tAti / / 21 / / jiva tela buda jala mAhi par3Ai, sA pasari rahe bhAjanaha chAi / tiva lomu pharaha rAI sacAru, pragaTAvai agi meM raha vithAru / / 22 / / jo aghaTa ghATa dughaTa phirAi, jo lagaDa va saMgata pAi / iki saNi lobhi laggiya kuraMga, dehi jIu mAi pAradhi nisaMga / / 23 / / pattaga nayaNa lobhihi mulAhi, kaMcaNa rasi dIpaga mahi paDhAhi / ika bAriNa lobhi madhukara mamaMti, tanu kevaI kaMTai veSiyati / / 24|| jiha lobhi macha jala mahi phirAhi, te laggi paNava appaNa gamahi / rasi kAma lobhi gayabara bhamaMti, mada maMSasi vaSa baMdhana sahati / / 25 // ika ikkA iMdiya taNe sukkha, tina lobhi dikhAe viviha dukha / paMca idiya lobhihi tina rakhutta, kari janama maraNa te nara vigutta / / 2 / / jagamasi tapI jogI pracaMDa, se lobhI bhamAe bhamahi khaMDa / iMdrAdhideva vaha loma matti, te baMdhahi mana mahi maNuvagatti // 27 // cakka mahiya hui ikka chatti, sura padai vaMyahi sadA citti / rAi rAgo rAvata maMDalIya, ini lobhi vasI ke ke na koya // 28 // varaNa majjhi munIsara je vasahi, siva rayaNI lomu tina hiya mAhi / ki lobhi sariMga para bhUmi jAhi, para karahi seva jIu jIu bhaNAhi / / 29 // saphulINo nikulIgaha duvAri, lehi loma DigAe karu pasAri / vasi lobhi na suNahI ghammu kAni, nisi divasi phirahi bhAratta dhyAni // 30 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 kavivara bUcarAja e koTa par3e lobhihi bhamAhi, saMcahi su annu le gharaNi mAhi / le vanarasu haMDha lobhi ratta. makhikAsu madhu saMcaI bahuta // 31 // te kiyana pabjiya lobhaha majhAri, dhanu saMcahi se dharaNI bhaDAri / je dAni dhammi nahu dehi khAdi, zekhaMta na uThi hAtha hADi jAhi // 32 // mAyA jahi htya jhADiki vaNaM, ghanu saMcahi sulahi karibi maMDAre / tarahi va saMsAre, manu buddhi ai rasI Aha // 33 // vasai jinha mani isiya nita buddhi, ghanu vivAhi aki jagu, sugura vacana citihi na maavd| me me me karai suNata dhamma siri sUlu prAyada / / appaNu citta na raMjahI jaNu raMjAbahi loi / lobhi viyApe jei nara tinha mati maMsI hoi / / 34 / / gAthA tinha hoi isiya matta, cittaM praya malina muhura muhi bANI / didahi puna ma pAvo, vasakiyo lobhi te puriSa / / 35 / / maDilla isau lomukAyA gaDha aMtari, rayariNa divasa saMtavaha niraMtari / karai DhIThu prappaNu valu maMDada, lajyA nyAnu sIlu kula khaMDai // 36 // ko mAyA mAnu paracaMDa, tinha majjhihi rAu yahu isu sahAha tinniu upajjahi / yahu tiSa tiSa viSphurada, uiteya balu praSiku sajjahi / / yahu bahu mahi kAraNU karaNu, ava ghaTa ghATa phiraMtu / eka loma viNa vasi kie, caugaya jIu mamaMtu // 37 // jAsu tIvada prIti aprIti, te jaga mAhi jAriga yaha, jAriNau rAgu tini prIsi nAri / maprIti hu doSa haba, hU kalApa paragaTa pasAri // prajJA pherI ApaNI, ghaTi ghaTi rahe samAi / inha dahu vasi kari nA sake, tA jIu na raki hi bAda // 38 / /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSaku dohA sappa urala jaise garala upane viSa saMjutta / taise jAgraha lobhake, rAga doSa dui puta ||36|| paddhaDo chaMda drudda rAga doSa tisu lobha putta / jAhi jaha misa ta jaha satta tahA pragaTa saMsrAri dhutta // lobha kA prabhAva taha rAga raMgu / kSeSaha prasaMgu // 40 // jaya rAdhu tahA saralaja sahAu 1 jahU doSu taharaM kichu cakra bhAu || jaha rAgu taha manaha pravANi / jaha doSa tahA apamAnu jAri ||41 || jaha rAmu taha taha guNahi yuti / jaha doSu tahA taha chidra citti / / jaha rAgu vahA vaha patipati / jaha doSa tahA laha kAla diTTha || 42 || e donau rahiya viyApi loha | inha bhAkuna dIsai mahiya koi || nita hiyada sisalahi rAga doSa | vaTa bADe dAraNa maggaha mokha // 243 // raDa putta meM siya lobha dhari doSa | calu maMDita prappaNau nAda kAli jinha dukkha dIyata / iMda jAlU dikhAi kari, vasI bhUta saGgha loga phIvara // jogI jaMgama jatiya muni sabhi rakkhe lilAi / aTala na TAle je Tahi phiri phiri sambahizrA // 44 // lo rAjau rahiu ja vyApi / caurAsI lakhamahi jaya jIu puri tatva soiya / je dekha soci kari tAsu vA naha pratima koya / / 76
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 kavivara bucarAja vikaTa buddhi vini sahi musiya dhAle kammaha phaMdha / lobha lahari jinha kaha paDiya, vIsahi te nara aMdha / 145 / / vohA maraNava tibaha nara suraha, hIDAvaM gati cAri / vIru bhaNai goima nisuriNa, lomu burA saMsAri // 46|| gautama svAmI kA prazna kahiu svAmI lobhu balivaMDu / / saba puchiu goimihiM isu, samatta gaya jiu gujArahi / isu tanii tau balu, ko samathu kahui su vidArai / / kavaNa buddhi mani sociyaha kojara phakaraNa upAu / kisu pauriSi yahu jItiyai saravani kahahu sabhAi / / 4 / / bhagavAna mahAvIra kA uttara suNahu goima kahai jiNaNAhu / yaha sAsaNu vimmalai, suNata dhammu bhaya baMdha tuhi / ati sUcima bheda suNi, mani saMdeha khiNa mAhi miTTahi / / kAla pratihi jJAna yahi, kahiyau Adi anAdi / lobhu dusahu iva jittayai, saMtoSaha parasAdi // 48 // kahahu upajAi kaha saMtoSu / kaha vAsai thAni uhu. kisa sahAi balu isau maMDai / kyA pauriSu sanu tisu, kAsu buddhi lobhaha vihaMDai / / joru sakhAI bhavimahui papaDAvai yahu mokhu / goima puchai jiNa kahahu kisaja sumadu saMtoSu // 46) saMtoSa ke guNa sAhaji uppajaha citi saMtoSa // so nimasada sattapuri, jiNa sahAya balu kara itau / guNa pauriSu sanu dhamma, jJAna buddhi lobhaha jitai // hoti sakhAI bhatriyahui TAlai duragati doSu / suriNa gohama saravani kahara, isa sUru saMtoSu // 50 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSajatilaku rAsA chara isaja sUru saMtoSu minihi ghaTa mahi kiyana / sakayastha u lina purisaha, saMsArihi jiyau / / saMtoSihi me tipate te ciru naMdiyahi / devaha miu te mANusa mahiyali vaMdiyahi // 51 // jagamahi tinha kI lIha ji saMtoSihi raMmmiya / pApa paTala aMdhArasi aMtara gati dammiya / / rAga doSa mana' mamjhi na khiNu iku mANiyai / satta, misa citta'tari samari jANiyaha // 52 // jinheM saMtoSa sakhAI tinha nita ghaDaha kalA / nAva kAli satoSa karai bIyaha kusalA / / dinakaru yaha saMtoSa vigAsaha hida kmlaa| surataru yaha saMtoSu ki vaMcita dei phalA / / 535 // ciMtAmaNi saMtoSu ki cita citattu puraha / kAmadhenu saMtoSu ki taba kajjaha sarada / / pArasu yaha saMtoSu ki parasihi dukkhu miTai / yaha kuThAra saMtoSu ki pApaha jaDa kaTa i / / 5 / / rayaNAyaru saMtoSu ki ratanaha rAsi nidhi 1 jisu pasAha saMDahi manoratha saphala vidhi / je saMsoSi samAraNe tinha bhau sAmu gayau / yUmareha jiu sinha manu nitu nizcala bhayau / / 5 / / jinhahi rAu saMtoSu sutuTuna bhAu dhari / para ravaNI para davi na chopaci teha hari / / kUDu kapaTu parapaMcu su citti na lekhihahi / tiNu kaMcaraNu mariNa ludasi samakari dekhi hahi // 56 / 3 piyau amiya saMtoSu tinhahi mita mahA sukhkhu | lahiu pramarapada ThANu gayA parabhamaNa dukhu / / rAhaMsa jiu nIra khIra gugNa uddharai / dhamma pradhamma parikha teva hoya karaI / / 5 / / prAva suhamati dhyAnu subuddhi hIye bhajjai / kalAhi kalesu phudhyAnu kuSi hiya tajai //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 kavivara bUdharAja seha na kisahI dosu ki gugA samvaha gahai / paDaha na Arati jIu sadA besanu raii / / 582 jAhana vakta paraNAma hohi tisu sarala gati / happajiu nimmalana, lAhi malaNa citi / sosa jiba jinha para kitti sadA sIyalu rahA / dhavala jiva dhari kaMdhu garuva bhAraha sahai // 56| suradhIra baravIra jinhahiM saMtoSu balu / puDayariMga pati sarIri na lipa doSa janu / / isau maha saMtoSu guriNahi vatiya jivA / so lobhai khiu karai kahiu saravaliA idA // 6 // kahina saravani isau saMtoSu / so kijjai cisi dihu jisu pasAi sabhi sukha upajahi / naha prArati jIu paDai, rora thora dukha lakha bhajjahi / / jisu te kala vahima caDai, hoi sakala jagi prIya / jinha kaTi yahu prayaTTI piya puna prikiti te jIya 61 / / maDilla putra prikiti jipa saNihi suNiyahi / jai jai jai lohi mahiM mariNayahi / goima siu paravINa paryapiu / isau saMtoSu mukpati jaMpiGa / 62 // saMcAiNu chaMdu piyaM eka saMtoSu bhUvapati jAsu / - nArIya samAdhi atyai miti // ke sasA sudarI citti he Avara / jIu taptakhiNe vaMcchiyaM pAvae // 63|| saMtoSa kA parivAra-- saMvaro putta, sau phyaTu jAzie / jAsu polaMbi saMsAra tArijae / chadi sau bhAsaraM dari ne bArae / mukti mammile hela saMcArae / / 64 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSajayatilaku 79 satiyaM tAsu ko naMgaraNA baSirya / dujasthe tela bhei pAsaMniyaM / / phoha pragogAha pati se narA / tAhaM saMtosae soma sIyakasa // 65 // ehu koTabu saMtoSa rAjA to| jAsu pasAi vajhati detI maraNo / tAsu nairihi ko duda nA prAvae / so bhaho somaha kho juga bAdhae / // 66 // bohara kho juga yAvada loma, kaue guNahahiM jisu pAhi / so saMtoSu mani saMgahaha, kahiyA tirapaNavAhi / / 67:1 gAthA kahiyahu tihu vaNapAho, mANahu saMtoSu eha paraNAmo / goima citi dida karu, jiu jisahi lomu yaha dusaddha / / 6 / / suriNa vIravayapa goimi, prASiu saMtoSu sUru ghaTa mAjhe / pampalija lohu saMkhi khiNi, meM pauraMgu samamU pappaNu / / 66 // lobha dvArA AkramaNa citti camakiu hiyai parahariu / rosAiNu tamakiyau, lei lahari viSu manihi dholaI / romAvali usima kAlarU ihui mubaha tolacha / dAvAnala jiu pajaliDa jayaNa ni lADiya bADi / prAju baloSaha khiu karata au mUsaha uppAhi // 7 // dohA lobhahi kIyau socaNau havasa bhArati dhyAnu / AI miyA siru nAda kari jhUTha savalu paradhAnu / / 1 / / SaTpadu soma kI senA prAyau bhU padhAna maMtu tata khiriNa koyau / manu kohU aru dohu mohu ika yuddhau thIyau / /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 kavivara bUcarAja mAyA phalahi kalesu thApu saMtApu chadama dukhu kamma mithyA mAsarau prAda dhaMddhami kiyau pasu / / kuvisa kusIna kumatu juDiu rAgi doSi Aya lahiu / adhpaNau saman valu dekhi kari loharA taba gahaMga hiu // 23 aftee graha gahipara tava lohu citaMtari vajjiya kapaTa nisANa gahiMya sari viSaya turaMgihi diya pANau saMtoSa disi kiTa pAu / / 73 / suvikSiNi / prAvata suNiu saMtoSa tatakSiNi, mani bhAnaMdu kI taha ui sayanaha pati satu zrApada liti dalU zrappara vaigi bulAya ||74|| gAthA haraSita saMtoSu suru bahu bhAe / so miliyaTa sIlu bhaDu mA / / 75 gItikA chan bullAyaDa dalu prappa, jisa kAra sahasa aMga, saMtoSa kI senA - bhAIyosIsu suddhammu samakatu nyAnu cAriMtu saMvaro / vairAgu tapu karuNA mahAvrata khimA citi saMjamu thie / prajjau sumaddau mUrti upasamu sammu so pArkaSaNoM / drava meli valu saMtoSa rAjA lobha siu maMDaI raNo ||76 / / sAmaNihi jaya jayakAra hUvau bhaggi mithyAti daDe | nIsANa suta vajjiya mahAdhuni manihiM kara lar3e khar3e || kesariya jIva garjjata klu kari citi jisu sAsaNa guNo meli dalu saMtoSu rAjA lobha siu maMDaI raNo ||77 maja tulla joga cala guDiyaM tatta mahIsA hai / vaha pharasi paMui sumati juhi cini dhyAna pacArahe // ati sabala sara Amma chuTTahi zrasaNi jagu pAvasa ghaNo / iva meli dalu saMtoSu rAjA lobha sija maMDaha raNo // 78 // iva
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSajayatilaku sA NAhu sIlu supahiri aMgihi kutu ratanatraya kiyaM / ghalahalaha hatthi viveka asivara, chatta siri samakatu jhiM / ika padama para taha sukala lesyA cavara dAhi nisidiNo / iva meli dalu saMtoSu rAjA lobha sira maMDai raNo / / 7 / / SaTpadu maMDiu raNu tini subhaTi sanu samu acpaNa sajiu / bhAva khetu taha racita turu suta bhAgamu bajjija // paccArayo dhyAtamu payaDa papparasU dala bhaMtari / sUra hiya gaha gahahiM dhasahi kAira citta tari 11 utu disi su lomu chalu takka caivalu pariSu NiyataNi tulaha / saMtoSu garuva meraha sarisu isuki pavaNa bhayaNiNa khalaI // 50 // gAthA kiM khalihai bhaya pavaNaM, garuvau saMtoSu mera sari bhaTalaM / pavaraMgu sadhanu gAjavi, gaM aMdhaNi sUra bahu juDiyaM / / 6 / / toTaka chaMdu rae aMgaNi juTTiya sUra narA, tahi vajaha bheri gahIra sara / taha voli u lobhu pracaMDa bhaho, huNi jAi saMsoSa phyAli daDo // 2 / / phidu lobha na bolaha rAva kare, huNa kAlu pAyA hai tumha sire / taI mUDha satAyau sayala vaNo, jaha jAhina choDana taya khiNo ||3|| yuddha sthala jaha lobhutahA thiru lakhiyaho, dari sevA umbhAu lou saho / jiba iTTiya citti saMtoSu kari, te dImahi bhiSya bhayaMti pare / / 4 / / jaha lobhu tahA kahu katya sukho, nisi vAsuri jIu sahata dukho / sayatoSu jahA saha jotiuso, paya vaMdahi iMda nariMda tiso / / 5 / / sayatoSa nivArahu gaThana citta', haja cyApi rahyA jagu maMDi pite / hau Adi anAdi jugAdi juge, sahi jIyasi jIyahi muhya. lage / / 8 / / sUNa lobha na kIbai rADi ghaNI, sava pittiu pADa tumha tnnii| hau tujjha vidArau nyAni khage, sahi jIya palAyaDa mukti mage / / 57 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 kavivara bUcarAja hau lobhu acalu mahA subhaTo, agu mai sahu jitiu vaMdhi ptto| sabhi sUra nivArau teju male, maha jittai koNa samatthu kale / / 8 / / tai pratyi satAyau logu ghaNA, iva dekhahu pauriSu mujha taraNA / kari rADara khaMDa vihaMDa banI, tara jevara pADau muDha baDI / / 6 / / suNi ittau kopiu lomu mane, saba kucha uThAyau vaMmi tana / sA AyA sUru uThAi karo, sasirAihi chediu tAsu miro |60 // tava bIDau lIyau mAni bhaDe, uThi callita samuha gA~ja gurDe / vastu kIyau maddavi mappu ghaNA, khura khoju gavAyau tAsu taNA / / 61|| isa dRSakara chohu sujoDi praNI, mani saMka na mAnA aura tnnii| tatha uddhi mahAvrata lamgu vale, khiraNa majijha su ghAlyo choha dale // 12 // bhaDu jaTThiu mohu pracaMDu gaje, valu poriSa bhASaNu saMnu saje / tava dekhi vizepha SaDyA aTalaM, daha vaTTa kiyA sui bhajji valaM ||6|| vaha mAya mahAkari rUpa calI, maha amgai sUrau kataNu clii| Dhukki pauraSu prajavi sIri kiyA, tisu joti jayappatu vegi liyA / / 4 / / java mAya paDI raNa majjhi khale, tava prAiya kaMka gati vale / tava uTThi khimA java ghAu biyA, tini vegihi prANani nAsu kiyA // 65 / / aya jJAnu calyA uThi ghora mate, tisu socana mAiyA kaMpi pite / uhU prAvata hAkyA gAni javaM, gaya prANa paDayA dhara ghUmi savaM 1166 // miThapAtu sadA sahi jIya ripo, ruda rUpi ghaDyA suisajji prapo / samakkatu hyA uThi joddhi maNI, dhari dhUli milyA diya cUra ghaNI / / 67 / / phamma asi sajji caDe viSamaM, jaNu chAyau aMdaru reNu bhayaM / tamu bhAnu pramAsiu jAma dise, gaya pATi digaMtari majjhi dhuse // 18 // z2agu jyApi rahyA satru prAsarayaM, tini pauriSu dhoThiitA karayaM / jaba saMvaru gajiu ghori ghaTaM, uhu jhADi pichoDi kiyA davaTaM ||16| rasi rAgihi dhuttau loDa saho, raNa aMgANi laggau maDi gaho / vayarAgu gudhAyau sajji kare, isa jujhi vitAGamo duha, are // 10 // yaha doSu ju chida gahati paraM, raNa aMgaNa hakka uDAhi siraM / iThi dhyAniya mukkiya aggi ghaNaM, khiNa majjha jalAyau doSu tiraNaM // 10 // kumatihi kumAragi sayanu naudhA, gaya me gajaMtau pAra juddpaa| khie matta parakaya siMtra pare, tisu hAphasu raNava payaTTa. dhare / / 10 / /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSa jayatilaku parajIya kusIla ju kaTu kareM, raNa makki bhitu na saM vamavatt, samIra dhAi lagaM, kuraviMda ji dubahu sajiDu gaya deNa sano, paramA sukha pAya pUri ghaTaM rAjA saMtoSa kara bhAkramaraNa bahu jujbhiya sUra pacAri ghaNe, u6 dIsahi luTata majriNe / kiya dinu rasAtali vIravarA kiya tajji gae alu muSika dharA // 105 // - dharaM / bAgaya pATi digaM ||103 / / Ai nisaMka bhalo | sAiju diu vaha jhADi pichoDi kiyAdava / / 104 // 83 mana daMsaNa kaMda rahutu jahA iki bhajji paTTiya jAi tahA / yahu paMtu saMtoSa rAi caDayA, dalu diu lobhihi tu pazyA / / 106 / / raDa lobhi diu pachi dalu jAma, taba dhuNiyau sI kara sujjhira nagara ! jaNu gheriu lahari viSu, kaca kacAi uThi dhAi laggaDa / / karai su akaraNa prAkata, kiMvina bujhada paha jaisa caraNa prati uchala, taki bhaDa bhaMnada bhaTTa // 107 // gAthA rosA iNu ra hariyaM dhariyaM mana mabhi ruda tini dhyAno / mukkava citti na mAno, prajJAno lobhu gajjei || 108 || raMginakA chaMDu lobhu uThica apaNu gajji, maMDi3 valuni lAji / caDi dusa sAji rosihi bhare, siri NiDa kapaTu cha / viSaya khaDagu kitu, damu phariyalitu | saMmuha dhare guNa dasamaMda ThAra lagu // jAi rokyoM sUra magu / deha bahuu pasaggu jagata are / se caDi lobha vikaTu, dhUta dhUrata naTu | saMtavara prAraNaha SaTu pauripu kari / / 106 / / khie uTha bhaNiya juDi, viNihi cAlai muDi / khira gayajeba guDi lAgadda uThe, khiNu rahai gaganu chAra ||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ da4 kavivara bUcarAja khiriNaha payAli Ai, khiriNa macaloDa prAi / pauha haThe vA carata na jANaM koi vyApai sakala loi| bhaneka rUpihi hoi. jAi saMcaraM / / paise paDiu lobha vikaTu dhUtai purata naTu / saMtavai prANaha SaTu pauriSu kara / / 11 / / jini sami jiya livalAi ghAle tatabudhi chAi / rAkhe e vaha kAi, dekhata naDe / yaha dIsai ja paravathu, desu sainu rAju gathu / jANyA kari pApa tamu lAlaSi paDe / / jAMphI lahari anaMta pari, dhoraha sAgara sari / sakaha kavaNa tri| hiyaudha, ase caDiu, lobha bikaTu, dhUtau dhUrata naTu / saMtavA prANaha SaTu pauriSu kari // 111 jaisI kariNaya pAvaka hoi, tisahi na jAei koi / paDi siNa saMgi hoi, phi ki na kreN| tisu taNiya vivihiraMga, koNa jANe kete DhaMga / Agama laMga bilaMga khiNi hi phireM / bahu anatapa sAra jAla, kara ika lola palAla / mUla peDa patta hAla, dei ubara / se cahiu lobha vikaTu, dhUtai dhUrata naTu / saMtavaii prANaha SaTu poriSu kari // 112 / / SaTpadu lobha vikaTu kari kapaTu amiTu, rosAiNa caliyau / lapaTi davaTi naTi kughaTi jhapATa jhaTi iva jagu naDiyau / / dharaNi khaMDi brahma Di gagati payAlihi dhAvai / mIna kuraMga pataMga bhiMga, mAtaMga satAvai / jo iMda murigada phaNida suracaMda sUra saMmuha praDai / uha laDai muDai khiNu gaDabaDAi, khriNa suTTi samuha juDai / / 113 / / maDilla java sulobhi ittara balu kIyau, adhika kaSTu tinha jIyaha dIpau /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtoSajayatilaku saba jiNau namatu lai citi gajjiu, rAu saMtoSu inaha pari sajjira / / 114 // raMgikA saMda iva sAjiu saMtoSa rAu, hubala dhamma sahAu, uThiu manihi bhAu AnaMdu bhayaM / guNa uttima miliu mAggu, hUbau joga pahAraNa, bhAya sukale jhANu, timae gayaM // joti dipa kevala kala, miTiya paTala mala, hRdaya kavala bala thiyita de / yame godama vimalamati, jiNa baca dhAri citi, chaMdiya lobhaha thiti caDita pade // 11 // tanika pacu saMjamu dhAri, satu daha parakAri, teraha vidhi sahAri, cAritu liyaM / tapu dvAdasa bhedaha jANi, prApaNa aMgihi mAriNa, baiThau guNaha ANi, udosu kiyaM // tama kumatu gaiu dusi, dholiu jagatu jasi, jaiseu puniu sasi, nisi sarade / paise gohama vimala mati, jiNabaca dhAri citi, chediya lobhaha thiti, paviu pade // 116 / / jina vaMciya sakala duTu, parama pApanighaTTa, karata jIyaha kaMTha, rayaNi diNo / jagi ho tiya jinhahi mANa, detiya namuti jAraNa, naraya taNiya ThANa, bhogata ghaNe / / uda pAvata narIhi jei, khaDagu samuha lei, supanina dIse tei pravara ke de| ase goima vimala mati, jiNavaca dhAri citi, chediya lobhahi thiti, caDita pade / / 117 / / lobha para vijaya deva dahI vAjiya gharaNa, sura muni gahagaraNa, miliya avikajaNa, hu~bara liyaM /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 kavivara bUcarAja aMga gyAraha caudaha puncha, viSAre pragaTa samva, mithyAtI suNata gabka, mani galiyaM / jisu vAriNaya sakala phyi, pitihi harapu kiya, saMtoSe utima jiya, varamu baDhe / ase goima bimala mati, jiNavaca pAri citi / chegiya logaha miti, sahi : :: SaTpadu cabiu supadi gohamu lavadhi tapa vali mati gajita / khapata hubahu sAsariNa hi sayanu prAmamu matu sajjiu / / hiMsArahi haya varatu subhaTu pAritu vali juddiu / hAki vimala mati vANi kumata dala barali dahiu / / baMdhita pracaMDa duddharu sumanu jini jagu sagala u dhuttiyA / jaya tila miliu saMtoSa kahu, lobhatu sah iva jittiyau / / 119 gAthA java jitta dusaha loha, kIyau taba ritta majhi pAnaMde / hava nikaMTa rajjo gaha gAyiu rAu saMtoSu / / 12 / / saMtoSuha jaya silau japiu, hisAra nayara maMjha me| je surapahi bhaviya ikka ni, te pAvahi kachiya sukkha / / 121 // saMvati panaraha ikyANa, mavi siya pakkhi paMcamI divase / sukkavAri syAti puNe, jeDa taha jAriga vaMbha pAmeNa / / 122 // paDhahi je ke suddha bhAehi, je sikkhahi suddha likhAva, suddha dhyAni je muhi manu dhari / te utima nAri nara pramara mukta bhogavahi baGgapari / / yaha saMtoSaha ayatila u jaMpiu balhi sabhAi / maMgalu cauviha saMgha kaha, karai vIra jiNarAi / / 12 / / iti saMtoSa jayatilaku samAptA ||dh|| 000
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemIsvara kA bArahamAsA rAga vauhaMsu sAmana bhAsa e ruti sAvaNe sAvariNa nemi jiNa gavaso na koja ve | suNi sAregA bhASa dusaha tanu khiNu khiraNu chona ve / chIjati vAr3hI viraha vyApita ghurai ghae mai maMtiyA / sAlara sari raDa raDahi nisi bhari rayariNa vijju khivaMtiyA / sura gopi yaha suha vasula maMDita mora kuhakahi bariNa prinn| binati rAjula suNahu nemi jiNa gavaLa nAM karu sAvaNe / / 1 / / bhAdrapada mAsa e bhari bhAivaraM bhAdavi mAraga jala hare chAe ve / kora parabhUe paramuiM paMthI hari na ju lAye ve / nahu ju lAi ko para bhUmi paMdhI kisU sanehA jaMpa ve / sarapaMca tani manamatha dIdriya kara laji nisi kaMpayo / baMga caDiya tara piri dekha pAvasa mani pranandu upAiyA / ghari bhAu nemi jiraNa caDiu bhAddau magga jalahara chAiyA / / 2 / / mAsoja mAsa sasi sohAe sohai sasiharu prAsUcA mAse ve / jala niramala niramana jala sari kAla vegAse / vigasaMti sari sari kavala komala bhavara ruNu jhuNakAra hai| mayamaMtu manamathu tani vimApai kivasu citta sahAra he / dekhanti seja akeli kAmiNi makhaha nahu hole ise / ghari prAi nemi jiNaMda svAmI prAsUrya soha sasi / / 3 / / kAttika bhAta inu kAtege kAtiya mAgamu ko sAtha pAle the / pari maMDape maMsapi rAjula maggo mehola ve|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja maggo nihAle devi rAjula navaraNa daha disi dhAyae / ' sara rasahi sArasa ramariNa bhinni dusahu virahu jagavae / ki barahaja tuba viraNa prema luddhiya taruNi jovariMga vAlae / vAhuDahu nemi jiraNa cantrika kAtigu kiyau prAgama pAe / / 4 / / mArgazIrSa mAsa .. e itu maMdhere maMdhiriyahu jIu tarasae merA ve / tujha kAraNe kAraNi mahu tanu tara e ghaNerA ve / sana tapai tinha gari janaha kAraNi jIu jiga guNi siinnyo| jisu pAsa adhika usAsa melaDa rahai citu uDIgayo / saMbhalahi samitiya ke piyAre dekhiyaha unigama rito| tarasaMti yahu manu nemi tuba viNU maMgi maMgihari rito // 5 // posa mAsa e itu pohe he pohe mou satAvAe cAlI vai / naba pallava pallaka navaSaraNa so parajAlI / parajAli navavaraNa racyo sakoiya,paDai himu bhAti daarnno| vara khariNa te mani kiMvamu dhIrau jinha na roja shaarnno| pratha dIha ramaNi satucha vAsura kipara ghira dvitrnne| neminAtha Au sabhAli ko guNa sI3 pohehi pratiSaNo // 6 // mAgha mAsa e itu mAghe hi mAghihi nemi dayA kare pAU ye / tani maMgala maimala jeMu purai pasa rAka ve / agarau maigala jena gajjai kulaha aMka sirakkhako / agAha isahI viraha yaNa tohi viraNu kisu prakkhayo / kyA tavari pravaguraNu ta visArauM likhima bhUja pakSAvaho / kara dayA nemi jiNaMda svAmI mAghi ina pari mAvaho // 7 // phAlguNa mAsa " e yahu phAguNo phAguNa niraguNu mAho piyAre meM / jini taravare tarapara jhArie kIe khai khAreve / khai khAraDholara kie taravara pavaNu mayili jholi| uri lAi kara nisi gaNau tAre nida nahu prAvaha striyo| ri Au nemi jiraNaMda svAmI caDiu phAguNa niraguNo / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemIsvara kA bArahamAsA baitra mAsa eztu caitehe caitihi naya morI ghaNarAe ve / nava kaliyaho kaliyahi bhavara maNakkiyaDe pAe the| pai bhavara nava kaliyahi bharasakke nabaha pallava na sare / nava cUSa maMjari pikaya luddhiya karahi dhuni paMcama sare / jhalliyau malaya sugaMdha paramalu dakkhiriNahi piya sariya / darasAi darasaNu nemi svAmI catti naba nara mauliyA | pazAkha mAsa-- e yahu AiyaDA aba dusahu sakhI vaisAmlo ve / aivaha sevA isijAi sanehA mAkhore / bhAkho sneh| jAI vAisa dhannu nIru na bhAvae / dui namaraNa pAvasa karahi nisidinu citu bhari bhari bhAva e| phuTTau na je ballama viyonihi hyiA duni bajahi ghddyaa| paisAkhu tuva viNu suNahu sakhie dusachu ati dhAraNu SaDyA / / 10 / / jeTha mAsa eita jayehe beThihi lava pranala jhakha vAbave / dini dinakaro dina kAra' divasi rayaNi satAve / sasi tava nisi parajala dina ravi noha sari sakiyaSaNa / tar3ayaDaha ghara taDaphaDai jasacara miliya ahi baMdaNa vrnn| caccau sihaM dupha pUrahi majalu amu adhika dahAvae / bilalaMti rAjuli phirahu nepi jipa lUba jeThihi bAbae / / 11 / / prASADha mAsa eeta pAhe pADhihi nemi na AIyavA pAya the / manu lAgADA lAgA manuvai roga hamArA ve / mamu lAi iva vairAgi rajamati liyaja saMbamu takhiye / aSTau bhavatara nehu nirajari sahai nava teraha taNe / tisu taruNi kAlA gAu mAhA siddhi jinivara mAiyA / pASAna caDiyA bhae bUcA nemi pajau na AIyA // 12 // ___11 iti kArahamAsA samAptA 11 000 1. guTakA-vi0 jana mandira nAyabI bI /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudgala dhamAla prastuta dhamAla kI pANDulipi di jaina mandira nAgadI, vadI ke usI guTa ke meM hai jisameM bUcarAja ke anya pAThoM kA saMgraha hai| yaha dhamAla patra saMkhyA 22 se 44 taka hai / isake lipikartA pAMDe devavAsu haiN| lipi sundara evaM zuddha hai| dhamAla kI pANDulipiyAM kAmAM evaM ajamera ke bhaTTArakIya bhaNDAra meM bhI hai lekina ve upalabdha nahIM ho sakI isalie bUdI vAlI prati ke AdhAra para hI mahAM pATha diyA jA rAgu vIpA maMgalAcaraNa jini dIpagu ghaTi nyAnu kari, raja dITTI daza cAri / kavi 'manha pati' susvAmi ke, raNabau calaNa siru dhAri // 1 // dIpagu iku saravani jagi, jini dIpA saMsAri / jAsu udaha sA bhAgiyA, mithyA timaya adhyAru / / 2 / / 'jiNa sAsaNa mahi dIvaDA, vaha payA navakAra / mAsu pasAe tumhi tirahasAgara yahu saMsAru // 3 / / bhaviyA 'arahaMtu dIvaDA, ke dIpagu sintu / ke dIpagu niragraMtha' guru, jisa guNi lahiu na aMtu ||4|| jaina dhammu jini uddharaghA, jugalA dhammu nivAri / so risahetA padiya i, tAraM bhava saMsAri // 5 // dheyana guNavaMta jaDasyo, saMgu na kIje / jar3a galairu pUrai, tiva tiva vUkha sahIja // 6 // . jA saMgu duhelA, visa bhamiyA saMsArI / jini mamatA choTI, lina pAyA bhavapAra // 7 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudagala ghamAla jisa sasarAyaha taNA, maliyA mayaNa hou / 'ajisanAtha' paya paNamimahi pAvada kama cheu | ghethana suNu niraguraNa jaDa, siddha saMgati kI jai / isa aha parasAdihi, mokhaha sukhu bilasIjai / / 6 / / jar3a sahai parIsaha kATa karamaha bhAge / jisu jaDa na saravAI, tisu urakAra na pAro / / 10 // tanu sAdhyA mokhihi gayA, kIyA karamaha ata / saMbhava svAmI daya, ji jasajasasu / ceyaNa guNavaMtA jar3Ayo saMgu na kIjaM // 11 // bhaugati tari siupari gayA, sari sAyasa prathAha / sohau dhyAka hiyara dhari, 'prabhinandanu' jiNaNAhu / / yaNa suNu niraguraNa jaDa siu saMgati kIjai / / 12 / / bahusa ghuNaha pavANu sanu, megharAyaha pari baMdu / nAmu lita pAtiga hyaDahi, vaMdahu sumati jiNaMda / / caiyaNa guNaH // 13 // cArita cari monihi gayA, mAyA moha nivAri / 'padamapaha' jiNa pada kacala, navau sadA sijhadhAri // paNa suragu0 // 14 / / jisu muskhU doTe bhavaNA, guTa karamaha phAsu / so baMdahu tAraNa taraNa, svAmI deu 'supAsu' || ceyaNa guNa // 15 // jisu lamaMNi sasiharu, 'ahai rApa' mahasegaha tanu / caMdappaDa jiNu pAThamA, saMgha sayala supasannu / / cepaNA suNa // 16 // caudaha raju saha lou, jina dIThA ghaTi abaloi / "puhapi jisaru" pamiyai, punarapi janamu na ho // ceyaNa guNa / '17|| rAi dinaha tanu kuli kabalu, mukati riuri hAru / "siyala jiAgesaru" dhyAIye, baMchita sukha dAtAru / / ceyaNa suggu0 // 18 // assI ghuNaha pavAraNa tanu, kaMcaraNa cannu sarIru / hau paNau "zrIyAMsa jiNu", svAmI guNihi gahI / / ceyaNa guNa // 16 // "basusegAha" pari avatArayA, chedyA jina bhava kaMdu / "vAsupura" jiNu vaMdiyA, jisu baMdai sura iMdu / / ceyaNa sugu0 / / 20 / / sAhie parIsaha moMkhihi gayA, magaraNa mahAbhaDa moDi / "vimala jiNeMsara" vimalamati', hau paNaja kara moDi / / ceyaNa guNaH / / 21 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja mATha kamma jini nirajare, citavai rAgi gharei / mana karaNa "zrI anaMta jiragu", bhaviyaha vaMcita deha / / ceyaNa suragu0 / / 22 / / saMvaru kari jo guNa paDayA, maliyA mayaNa ha mAnu | "dhammanAtha" dhammaha milA, ho paNavau dhari dhyAnu / / ceyaraNa guNa // 23 / / gaLi hathinApuri bhaktarabA. dipaI aMgu kaNakati / so saMghaha maMgalu karai, "saMti karaNa jiNu" saMti / / yaNa suraNa / / 24 / / jAsu dhanuSa para tIsa tanu, kukhi zrImati avatAra / so tumhApahi khiu karai, sabarahu "kuthu" kuvAro / / cepaNa guNa // 25 / / jo rATA siva rariNamira, sataha kamma nileDa / prArati maMjagA "araha jiragu", ajiya su padu hama dei / / ceyaNa suraNa // 26 // kubha narivaha rAi tanu, miyalApuri avatAru / "malli jiraNasaru" pavipai, AvAgavaNu nivAro // dheyae guNa ||27|| rAjagirihi maDhi avatarayA, sohai kajjala vannu / "muriNa sugvaja jiNu" zrIsamA, saMgha sayala supasano / / ceyaNa suNa // 28 / / jimakA nAu japaMti yaha, chIjaI kamma kalesu / vijayarAi ghari mavataraghA, saba raha "nami su jiraNeso" / ceyaNa guNa // 26 // calyA su nava bhava neha, taji pasu vacana mu vicaari| vaMda svAmI "nemi jiNu", jo sIjhai giranAri / / ceyaNa suNu: / / 30 // prAva bhogi jina sau varisa, kIyA mukati siu sAthu / sakala mUrati haja baMdisiu, svAmI "pArasanAtha" // ceyaNa guNa / / 31 // kari karuNA suraNa vInatI, timuvaraNa tAraNa deva / "bora jiraNesara" dehi mujha, janami janami pada seva / / treyaNa suggu0 // 32 / / parahaMta siddhaha cAra aha. para avAhyA paNamehi 1 savvaM sAha je namahi, te saMsAra tarehi / / ceyaraNa guNa / / 33 // paMca pramiSThI 'varUha kapi' e paNamo dhari bhAu / ghetana pudgala dahUka, sAvu zivA suNAvo / ceyaNa suragu0 / / 34 // yaha jaDa khiNihiM vighasiraNI, tA sira saMgu nighAru / cetana setI pirati karu, jiu pAvahi bhava pAro / / ceyaNa guNa / / 3 / / bAra bAru tumha siu kahau, kitA kru pUchahi kaa| jimu jara te tU guNi calyA, tAsi piratima toDi / / ceyaNa suNu // 36 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudgala dhamAla bahuttI jUniha hAi kari, le narakaha mahi dei / yasI jaDa yaha mIta sUNi, mUDa vilAsa karei // ceyaNa guNa // 37 // sahIha parIsaha pIsaduda, kATa karamaha bhAru / tisu siu mUDha naviramIya, tAra bhava saMsAra / peyaza surA // 3 // jini kAri jANI prApaNI, nizcai vUDA soi / sIru paDyA visahari bhukhe tAte kyA phalu hoi / / ceyaraNa guNa // 36 / / cetanu netani cAlai, phahauta mAne rosu / Ape volata so phira, jAhi lagAvA dosu / ceyaraNa sugu0 // 4 // jempatInA hetu kari, siDUvA gahi re ghATa / kAMjI pahimA dUdha mahi. hUcA su, bAraha vATa | ceyaNa guNa // 41 // aha rasa bhoyaNa vivihi pari, jo jAnita sIvei / / iMdI hovahi parabaDI, tau para dhammu calei // ceyarasa suNa // 42 // sugaha piyAre bInatI, dekhahu citi avloi| cIju ju kaliri vIjIye, tAte kyA phalu hoi / / ceyaNa guNaH / / 4 / / covIsa paripahu para taja, paMha joga gharei / jaDa parasAdihi guNi caI, siva puri sukha bhUdhae / ceyaNa suNu0 // 44 / / isu jara taNA visAsu kari, jo mana bhayA nisNku| kAle- pAsi paTThiyaha, nizca caDai kalaMku // ceyaNa guNa // 45 / / khAje pIje vilasiyAda, pharaita dIje dAna / yahu lAhA saMsAra kA, bhAvaM jANu na jANo / / gheyaNa suNu0 // 46 / / mUrakhu mUlu na cetaI, lAhai rahyA lubhAI / praSA vATa jevI, pAcha vAchA khAi / / ceyaNa guNa / / 4 / / pachavanA pAle sadA, uttima pahu paravANu / prakari jA vimu saMgrahI, to vana vada jANu / / ceyaNa suNu // 48 // isa bharose je rahe, cete nAhI jAgi / DUce tArU vApuDe, bhejaha pUchaDi lAgi // dheyaNa guNa // 46 / / 1. dUSa / 2. koylaa|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 kavivara vRcarAja paMce iMdI daMDi kari thApA prAppu joi / jina pAvahi tiravANa pahujana ho / su0||50|| kyA jehaMdI basi koI, kyA sAdhyA appAra / iku paramathuna jAriyA, kiu pArka nizvAsu || veyaNa guNa0 // 51 // viNU karamaha kATe chApaNe jo nara ko sIdha | tAki seNa naraka mahi, aja dukha bhUSee || beyaraNa suragu0 // 52 // kyA je seAku naraka mahi, bahu bahu dukha bhUcaMtu / bhavva jIyahama hi so gayA, nizrca eva sImaMto || ceyaNa guNa 0 / / 53 / / kAyA rAkhahu jatanu kari, caDDU jeMva guNa ThAriNa / vizu mana jamiha bhavimaNahu, gayA na ko niravANi / / cayaNa sugu0 // 54 // haratu paraMtu donaca gayA, nAura vAsa na pA / jinakari jANI zrApaNI se hUbe kAlI ghAra || ceyaNa guNa 0 / / 55| jiu vaisaMdaru kaTu mahi, tila mahi telu bhijeM / Adi anAdi hi jANiyaM cetana pudgala eva || ceyaNa su0 / / 56 / / lehi saMdaru kaTTa taji, lehi tela vali rADi / ceta hi cetanu meliye, pudagalu parahara bAli || cayaNa guNa0 // 57 // vAlattaNa kI vAlahI, guNahi na pUrja koI | parama padu hoi || pheyaraNa suragu0 // 586 katihi jAr3ha | sA kAyA kiva nidiye, jisa kAyA kara jalu maMjulI, jatanu uttimu viratA nita rahai mUrikhu imu patiyAe || ceyaraNa gura0 // 56 manakA satru ko karai, citu kasi karai na koi / sikharahu jaba khaDe, tabaru vigucariMga hoi || ceyarA suragu0 || 60 sikhara mUli na khaba huI, jiNa sAsaraNa zrAdhAru / sUli Upari sojhiyA, cori jayA navakAru || ceya guNa 0 / / 61 / / ui sAdhaNa pariNAma uda, kAlabhi uda yAvora / iva sAdha phirAha sahi Dolate, sadi sI the cora || ceyaNa surasu0 ||62 || sAdhuna Dola bhUmi hari, jisu mahi jJAnu ratantu / teraha vidhi cAritu gharaM pudgala jAgA prannu || ye guNa 0 // 63 // pudgalu antu na jAgiyahu, dekhahu mani vipAi / kiriyA saMjatA ca, jA pudgala hoi sakhAe || paNa suragu0 || 64
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudgala dhamAla jirA pUjA sammata guru, sAhAmI siunechu / inha seThAMtihi sIjIye, nAhI maciraju ehu || paNa gu0 / / 65 / / jisu saMgi halaMtaha jammu gayA, eko sukhu nahu lAghu / lobhI jIu pataMga jiu, phira phira mUrakha dAdho || beyaraNa supu0 // 66 // DAiNi maMtu praphIma rasu, siMkhina choDara jAi | ko ko kavaNuna mohiyA, kAyA DhavalI lAi || jevaNa guNa0 / / 67 / / jo jo DhavalI lAiyA, soDaviyA gavAe / vadhu piTAre pAliyAM, linikyA kIyA upagAro || veyaNa sura0 ||66 / / jokhikAyA va karahi dvaMdI rahaNu na jAi / taji tapu saMsArihi rUlahi, pArTI loka ha~sAe || ceyaNa guNa0 || 6 || se tapa tihi katu kiva salAha, jinha jodhyA saMsAra / sasa, mita, sama kari jANiyA, sAdhyA saMjama bhAro / / ceyaNa sumpu0 // 70 // pahilA zrApa dekha kasi, lehi saMjamu bhASa / je tA dekhahi zroDaramA tetA pAva pasAro // ceyaNa guraNa0 // 71 // malA katihi mIta suNi, je hui vRraMhA jANi / to bhI bhalA na choDiye, uttamu yaha paravANu || neyaNa surasu // 72 // bhalA bhalA sahu ko kahai, maramu na jAeM koI | kAyA khoI mItare, bhalA na kisahI hoe || cemaNa guNa 0 // 73 // dhariyA cammihi chAi hADada kerA paMjarI, bahu narakahi so pUriyA, mUrikha rahiu lubhAe || ceyasa susu // 74 // C jima tara ApaNa khUpa sahi, avaraha chAMha karAi | ti isu kAyA saMgate, jIyaDA mokhihi jAe || cevaNa guNa0 337 kAyA nIcu kusaMgaDA, sadara sari joi / sAtA pakar3e alimare, solaha kAlA hoi || ceyarA sugu0 || 76 jisu viSNu khiSu iku nA sareM, bhAva liye jisu lAgi / je ghara pura paTTaNa dahai, kAi sarAihi cenahi, pudgalu ghAlahi gaDi / khetu viso aviramA saru, tA ghari kIjai Agi || ceyaNa guraNa |tr`|| jisukI sagatI vADI || cepaNa sursu0||78|| vesvAne kasu bharagu, para jala upari kAra / isAsu pudgala mIta surie, vihahata hoi na vAra || ceyA gurugu0 // 76 **
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kavivara bucarAja jiu sasi maMDaNU ratharikA dinakA maMDaNU bhANu / tima cetana kA maMDaNA, yahu pudagalu tUM jaNi // ceyA susu // 80 // jIu paDai jaMnA tri / kuTI je ghaDiyAla / / ceyaNa guru 0 // 81 // pudagalu bAlai rADi / jisakI samatI kA Di || ceyaNa sugu0 // 82 // kAya kalevara vIsa suhu, jatanu jiva jiva pAcai tu baDI, tiva titha prati kaDadAi || ceyaNa guNa 0 // 83 // katihi jAi / jo paramalu huI kusama mahi, so kiva kIrja aMgi pudagala jIu salaganu tiva, iba bhArathA" phUlu bhara paramalu jIvai, tisu jANaM saha koI haMsu calaI kAyA rahas, favaru barAvara hoi || ceyaNa guNa | 65| kahA sakati sivAharI sakati vinasiddha kAI / pudgalu jIu salaga tika, vAsu dui ikaThAe || cepaNa suragu0 // 66 // isu kAyA ke saMgate, yahu haDe kacolA nIra kachu jala kahu nidai joDA, khetu bhisopaviNA saru, 1 kAyA saMgihi jIyaDA, rAkhyA karamihi baMdhi / paDaghA kapura julha sAmahi, gayavara vattaNu gaMdhi / / yaNa guru ||7|| kuMjara kuyU mAdi de, saMgati taM na vaMdhie, ............ / / ceyaNa sura0 // 64 // 1 isa kAyA ke saMgate, jANyA uttima dhambhu / zurakha sA kiva nidiyaM, kiyA saphalu jini jammu || devaNa suru || aMse mudgala soma / jahA sukhI hoi jIya || veSaNa guNa || kAyA tArada jI kahu, satu saMjamu vrata dhAra / jiu veDI sagi uttare, umara lohA pAri || cevaNa suragu0 | 16| 1. ja veNI pohaNa taNI, isA jArie jiya cetu / kona tiraMtA dIThu maha, kari kAyA su hetu || ceyaNa guNa 0 / / 613 kAyA kI niMdA karaddi, prApuna dekhahi joi / mi jiu bhoja kAMbalI, tica tiu bhArI hoi // cevaNa suragu0 // 62 // isa bharose je rahe, cese nAhI jAgi / jhUTheM tAru bAr3e, bheDhaha pUchaDa lAgi / / ceyA guNa0 // 63 // yaha padma pahile 46 saMkhyA para bhI mA gayA hai /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudgala dhamAla tetIsa sAgara varaSa sura, jisu pasAi sukha dITha / tisu jar3a sija iva rASiyA, jiu kApaDA bhajITa / / ceyaNa suNa |1945 tetIsa sAgara dukha naraka mahi, te bhI vitti pitAri / isu kAyA ke eha guNa, re jIma dekhu suhiyaha vicAri // ceyaNa guNa // 6IR tetIsa koDA koDi krama, pota moha nihaann| te sahi kATa tapu sahai, kAyA yahu paravANu / yakha suNuH // 66 // kAyA kahu mukalAha kari, rahmA nicitA soi / te tapu DUbe lei kari, prajahU phirahi nigoe / beyaNa guNa ||7| jiya viNa pudgala nA rahai, kariyA prAdi anAdi / chaha khaMDa bhoge cakkarva, kAyA ke parasAdi // ceyaNa suNa // 6 // deva naraya tiyaMjaca mahi, aru mANasa gati cAri / jisukA ghAlyA sUphiryA, tisa siu hausa nivAri // ceyaraNa guNa / / 66 tujha kAraNa vahu dukha sahai, ini kAyA guNavaMti / cetana e upagAra tujha, choDi calA isu graMti // ceyaNa suNu0 // 100 / / kAsu pukArau kisu kahara, hIpa bhItara hAha / / ne guNa hohi gorI, tauva na chArDa tAhu / / ceyaraga muraNa / / 10 / / mAnu mahatu logI kujasu, aru vaDi mAkali mAhi / paMca ratana aisu saMgate, cetana tU rula hAhi // ceyaNa suNu0 // 102 / / bhalA kahA jagu muse sai, bhagalu kare naTa jeu / jaDa ke saMgihi diThu maiM, ghaNA buddhatA eva // ceyaNa guNa // 103 / / mANiku bhItA ati paDA, jA kaMcaNu tumha pAhi / tA lagu somA cetanahi, jA lagu pudagala mAhi / / ceyaNa sugA0 // 104 // yahuni kalamalu jIvaDA, mukati sarUpI prAthi / / mApA mApu viciyA, isu kAyA ke sAthi / / ceyaSa guNaH / / 10 / / motI upanA sIpa mahi, vidimA pAca loi / tiu jiu kAyA saMgate, siupari vAsA hoi / / ceyaNa suraNa / / 106 / / ava lagu motI sIe mahi, tava lagu samu guNa jaaii| ava lagu jIyaDA saMgi aDa, taba lagu dukha sahAya / / ceyaNa guNa // 10 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 kavivara bUcarAja re cetana tU tAbalA. jA jaDa tumha saMgi broD ! je mad bhAjani gUjarI, khIra kahai savu koe / / ceyaNa suzuH // 108 / / cetana hu~ nita jJAna maha. yahu nita azuci sarIra / ghAli gavAyA kuMbha mahi, gaMgA kerA nIru / / ceSaNa guNaH // 10 // utu ami nyAnu prarAdhiyA, kIyA varatu prabhaMgu / tisu punihi le pAIvA, isu kAyA siu saMgu / / ceyarama suNu0 110 / / sA jar3a mUDha na sociya, jimu phalu phUlu na pAnu / so sonA kyA phUphiya, joru kaTAvai kAnu / / peyaNa guNA / / 111 // jovannu lachi sarIru sukha, aru kulavaMtI nAri / suragu icchAI pAIyA, jinha ke eso cAro // ceyaNa sugu0 // 112 / / tU sAta dhAtu nIMdahi sadA, citamahi karahi biseSu / tinha sAthi higa nita marI, re jiya saMbhali dekhu / / ceyaNa guNa // 113 / / AhAra maithunA nIMda jaDa, e cAri jIya saathi| tesahi salAkA Adi de, inha vipu koi na Athi / / ceyaNa suraNa // 114 / / e cAriu saMgitAma lagu, jA jIu karamaha mAhi / choDi karama jIu mokhi gayA, inahu nega jAhi / / zeyaNa guNa // 115 / kAlu paMca mAruda, yahu, citta na kisahI ThAi / iMdI sutu na mokhu hui, donau khohi kAe / cepaNa sugA / / 116 / / kAlu paMcamA kyA kara, jinha samakatu AdhAra / jadi kadi boha punyAtmA, nizca pAhi pAra / / ceyaNa guNa // 117 / / rAju karatA je muvA, te bhI rAju karAhi / bhIkha bhamaMtA je muvA, te bhIkhaDIya bhamAhi // ceyaNa muNu0 / / 11 / / tapu kari pAvai rAja "du, rAjahu narakubhi hoi / jini sui prasuha nivAriyA, so vaMdyA tihu loe // ceyaraNa guNa // 116 / / kAi pichoDahi thothi kahu, jiku kaNu e kuna hoi / jo rayaNAyara saTu mahi, masakA caDai na toe || ceyaraNa sRNu0 // 120 // kaNutA iku saravani jami, abaru sau ruparAlu / jisu rovata caugaya taNA, tUTa mAyA jAlu / / yaNa guNa / / 12 / /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudgala dhamAla hai cetana kAi tar3apphaDahi, kUSThA karahi pasAru / jitu phali sakahi na pahUci kari, tisukI havasa nivaaro|| ceyaNa sugu / / 122 / kAyA kisiyana prApaNI, dekhaha citi avloh| kUkari caMkI pUchaDI, sA kima sIdhI hoi // ceyaka guNa // 123 / / bhogahi bhoga ji iMdapari, bhUpati sevahi vAri / kAyA bhItari prAikari, sukha pAyA saMsAri / / ceyaNa suNu0 // 124 // yaha suju ghidha paviNAsasa, dinu dinu chIjatu jaae| jo jala sikharahu khahareM, so kiu simbari pAe / / ceyA guNa. 15125 / / yasa saMjamu masinara praNI, tisu Upari pagu dehi / re jIya mUha na jANar3I, iva kaha phira sI jhei / / ceyagA saNa / / 1265 bhasivara lArga tinhu kahu, je viSayA sukhi ratta / sAdhi saMjamu huna pAna meM, te sura loi pahato // ceyaNa guNa // 127 / / isu kAyA parasAdate, cetana sobhA hoii| paMcaha mahi vADimA ghaTa, bhalA kahai savu koi / / ceyaNa muNu0 // 128|| bhalA kahA jagu musa, bhagalu kara naTa jau / jar3a ke saMgihi dI8. maha, ghaNA bUDatA eva / / treyaNa guNa * 1|126 / / bahutA jUni bhamaMti yaha, lahI muniSa kI reha / tisa siu maisI pirati karu, jiu sila Upari reha / / ceyaNa suNa0 / / 130 // silabhi visai reharAiu, dehami khiraNa mahi jAi / tisu sikha nizcala pirati karu, jole dukha choDAi / / caiyaNa guNa / / 131 // dukkhahu mUlina chUTai, paDiyA Arati jhANi / kAyA khovA pApaNI, kiu pahuce niravANi / / ceyaSa suNu // 132 / / uddimu sAhasu dhIru valu, buddhi parAkamu jANi / / e chaha jini mani didu kiyA, te pahuMcA niravAriNa / / 133 // ceyana guNavate jaDasiu saMgu na kIje / jaDa galairu pUrai, tiva tiva pUcha sahI haiN| jaha saMgu duhelA virU bhamiyA saMsAro //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja jini mamatA choDI tini pAyA bhava pAro / pAyA sutini bhava pAsa nizce saMgu jar3a makkAjigare / seraha prakAri hi suddha cAritu, ghar2yA diDu appara muNe / bahu gati taNA sahi dukha mAjahi, mukati paMtha lamaMtiyA / / tisu sAthi jaDa naDa saMgu kIje, suraNu cetana guNa caMtiyA // 134 / / cetana suNa niraguNa jaDa siu saMgati koja / basu jaDa parasAdihi mokhaha sukhu klisoja / jaDa sahai parIsaha kATa karamaha bhAro / jisu jaDa na sakhAI tuisu uravAru na pAro / / urathAru pAru na hoi kichuha riduiya kAi gadAvahe / iMdiyA sukhkhu na mosta hovaha phiri samani pachitAvaho / suraloi cakavati ucca padavI bhogatai bhogyA ghaNA / tisu sAthi jaDa nita saMgu kI suNa cetana niraguraNA // 13 // dukha naraki ji dIThe te iva hIyaha saMbhAle / isu jar3aka saMgate cetana mApanu thAle / paratApi viSa belI sIcyaha kyA phalu hoe / madhu vida kae sukha tinha lagi Apuna khoe 11 nanu khoi prApaNu rAkhi diTu kari nIra samakatu nishclo| aba laga maMdiri kAlu pAvaku dhammu kA lAbhe jalo // dhanu putta mitta, kalatta kAyA, aMti nahu koi sakhA / saMbhalahu iva cetana piyAre, naraki je dIThe mukhA // 136 / / jaha puhapu taha madhu baha gorasu taha ghIu / jaha kATha bhani taha baha pudagala taha jIu // mati mugadha si bhUlI haMDhahi gharu ghara vAro / pAkhaMDI jagu ika hai, sakahi na pApa utAre / / te sakahi bApuna tAri mUrikha, sakati kAyA khovahe / cAritu lekari viSaya poSahi paMka uri mala dhovehe // siva sakati sadA salaganu jugi jumi maramu nahu ki nahIM lsso| saMbhala iva cetana piyAre puhaSu jaha taha hoi maSo // 137 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ cetana pudgala dhamAla jiya mukati sarUpI tU nikala malu rAyA / isa ke saMgate bhamiyA karami mamAyA ghaDi kavala jivA gurie taji kaddama saMsAro / maji jiraNa guNa hI terA yaha vivahAro // vivahAra yaha tujha jAgi jIyaDe karahu iMdiya saMvaro nirajarahu vaMdhaNa karma kere jAna tani dukkAvaro // je vacana zrI jiNa vauri bhAse taraha nita ghAraha hIyA / isa maNai 'dUdha' sadA nimmalu mukati sarUpI jIyA // 138 // // iti cetana pudgala dhamAla samApta // 101 000
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 5. kavivara bUcarAja | neminAtha basaMtu pramRta, amula umajaraM nimi jiNa gar3ha giranAre / mhAre mani madhukara tuha va saMjama kusuma majhAre / sakhIya vasaMta sahAvI dIsa soraTha deso kohala kukaM madhura sare / sAvaNaha praveso vibalasirI mahamase bhavarA ruNujhuNakAre / gAvaddi gIta surAsura gaMdhapa gaDha giranArI / vijaya paThahu jasu bAjai zrAgama avicala tAlo 1 nimi jiNa kIrati vilAsiNi navai sukhanda chaMdavAlo | zrabhaya bhaMDAra ughADya par3ai saMjama siMgAro / aTThAraha sahi prasola sahilaDA sarisau nemi kaMvAro / tyAta kusuma maha zatrud cArita caMdana caMge / mukreti ramaNi raMga rAtau nirmi jigu khelai phAgo / sarasa taMbola samANAi rAlai raMga ugAlo / samadavijaya rAha sADilau apura desa visAlo / nava rasa rasiyau nimi jigu nava rasu rahitu rasAlo / siddhi vilAsiNi bhola yo samadavijaya radda bAlo / nemi chapala tribhuvaNa chaliu maliyo mAlaNi mAyo / rAjana dekhata dintarame saMjama siriya sujANo / jaNu jAge tabya sobaca jAgaya sute loga / moha kivADa prajalaM pranamakhu nayaNa saMjoga I prahAro | liyAro / niramala cauro / hoi sarIro sarasa bar3e guNa mAr3a buri curi kara jANa parAi jagu jhagaDai sivadeko kuMDa indra meM hAija pahirija nemi gaMdhodaku baMdijaM nirmala caMdana kapUra kuku casi paravirja amala kamala sAli pUji je bhava bhava bhaMjaNa vIro / davaNava marayaDa sevatI saddaddala pADala mAlo / mataha manoratha purakhai prabhu pUja jaD trikAlo / sAvala dhIro /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ neminAtha basaMtu nava nevaja rasa gorasa pujji je tribhuvaNa mAhI / janama jIvana phalu lAbhai re niti sana hoi uchAho / / bhAratyo prabhu kIjai vimala kapUra prajAle / prabhara mukati magu dosaI moha mahAtamu jAle / kusnAguru ghupa dhUpijai jina tanu sahaji sudhAso / amara ramaNi raMgi ramijai pAijaha zivapura vAso / nava nAriMga kabalI phala pujji ja tribhuvaraNa devo / janama jIvana phalu lAbhai hoi saMsAraha chevo / kAcIya kalIna vihasai ghorA vAja / bhUlau bhavarA ruma jhuNa caMcala chapala sahAu / bhamaru kamala rasa rasiyau ketuki kusuma lubhAi / vaMdhaNa vedu mUrikha sahai rAha baMdha na suhAda / sAjana chayala tisa lahi jAhi nita navala vasaMtu / savama navala pari vihasai jAha nita ramaNi hasantu / rAmAiNa raMgi rAtau bhAra parahi tu pamANu / paramAhRSi paMthi bhUlau kiu pAvahi guNa ThAso / azalI DAla DalAmala paNa khAdhA phala khAye / bAmhavi gharavaNa sUbaDau sakhIpaNa baMdhaNA jApa / mUlasaMgha mukhamaMDaNa padama nanti supasAha / bIlha vasaMtu ji gAvai se suSi ralIya karAha / / / / iti neminAya basaMtu samApto / / B
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja haMDAraNA gIta raMzANA daMgaNA mere jIvaDA, TaMDANA TaMDANAye / ihi saMsAre dukha maMgare, kyA guNa dekhi lubhANAve / / jini ugi ThaniyA pranAdi kAlahi, bhI tinha jogu parayANAve / paDacA kumAragi mithyA sevahi, meTahi jiNi kI prANAveM / / pApa karahi para jIva satArI, hosI marakA ThANAve vaag| ketI bAraha raMku kahAyA, kittI bAraha rANAve // samai samai suha prasuha jo bAMdha, lAgo hoi satAraNAve / bacca lepa vaha kholI nAhI, lavahi pravara prayANAve // e vaha bhavi vi bahuti bhItari, bAMdhyA karamaha dhANAve / teraha vidhi se pAli na sakiyA, cAritu pari kRpANAve / / kevala bhASita dharama anupamu, so tuma citi na suhANAve / le saMjama te jIti na sakyA, sIkhe manamatha vANAve / / rAga doSa doi pairI terai, dehi na siyapuri jANAve | mATha mahAmada gaja jima garaje, tina mili kriyA nitANAye / / mAta pitA suta sajana sarIrI, yaha sabu logi viDANAve / cayariNa paMkhi jima taravara vAsa, dasa disa divasi umaNAve / / jammaNa maraNa sahe dukha bhanatA, to nahuvau sayANAye / kete purisa nipusika limihi, ke te nAma parANAye / / naTa jima bheSa kIye vahatere, tinhako kahada pravANAve / prAparaNu para kAraNi kari mAraMbhu, tU pIDahi SaTa prANAve / / moha mAna mAyA lobha saMgahi, nitihi rahai bharamANAve / cetanu rAva nibala tai kIyo, manu maMtrI siu lAgAve / / viSagraha svAratha para jiya vacahi, kari kari budhi vinANAdhe / choDi samAdhi mahArasa (mAnupama, madhura biMdu lapaTANAve / /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ TaMDAraNA gIta pAi jarA jaba gaDha meM paise jovana karaI pANAve / mausara guNa tUTahi jika dhArASa ghaNa pII pachitANAve // kari uddimu bhappaNu valu maDai, bhogahu pramara bimANAve / pAthava di mahI nija saMvaru, kArahu karama purANAve / / pAkhihi mAsi nIrasa bhoyA, le kari seba jANAve / samakati prohaNi dasa vidhi pUrahu~ nimmana dhamma kirANAve / / suddha sarUpa sahaji liva nizidina, jhAvau aMtari jhANAve / jaMpati 'dUcA' jima tumhi pAvahu, vechita sukha nikhANAve / / sukha nirvANa nirbhaya kAraNaM, siva ramaNI mastaki tilayaM / prAtmapratibuddha jami kaSi suddha, battIsare guNa pada nilayaM / / 11 iti TaDANA gIta samApsA / / 00 1. guTakA vi0 jana mandira nAgavI kii|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja bhavanakIti gIta prAvi baddhAra suNahu sahelI, yachu manu padumanu vidhasai jimakalIe / godi panaMda nita koTihi sArihi, muha guru suha guru vedahi sukari ralIe / / kari ralI bandaha sakhI sUha guru lavadhi gohama sama sarai / jasU dekhi darasaraNu Talahi bhavadukha, hoi nita navanidhi ghara / / kapUra candana agara kesari prANi bhAcana bhAvae / zrIbhuvanakIti caraNa praNamohU, sakhI mAja baddhAvaho // 1 // teraha vidhi cArita pratipAlai, dinakara dinakara jima tapi sohae / sarvazi bhAsiu dharma sugAbai vANI ho vANI bhava manu mohaie / mohanti pANI sadA bhavi munu anya prAmama bhAsae / SaT dramya praka paJcAstikAyA saptatatva payAsae / / bAvIsa parisaha sahai aMgiha garuSa mati nita guNanidho / zrIbhuvanakIti caraNa paNa mi su pAritu tanu teraha vidho ||s| mUlaguNAhaM paThAisai dhAraie mohae mohu mahAbhaDu tADiyo e / ratipati tiNu daMtihi mahiu puNu kovahue kovaDukari tihi rAlIyo e / / rAliyo jimi kovaMDa karihi banau kari ima bolAi / gura siyali meraha jiu pajaMgamu pakSaNa bhai krima Dolae / jo paMca viSaya viratu cittihi kiyA khiu kammaha taraNa / zrImuvanakIti caraNa praNamai gharai aThAisa mUlaguNu // 3 // dasa lAkSaraNa dharma niju dhAri ku saMjamu bhUsaraNu jisu vanie / satru mitru jo sama kiri dekhaI guramiragaMdhu mahAmanIe // niragaMthu guru mada a parihari savaya jiya pratipAlae / mithyAta tama niNa dina ma jaiNadharma uprAslae / / terenavatahaM prakhala cittahaM kiyau sakayo jammu / zrImudhanakIrti caraNa paNamau dharai dazalakSiNa dham / / 4 / /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhuvanakoti gota 107 Ig gAvahi e kAmariNa madhura sare prati madhura sari gAvati kAmA / jirA mandira ho praSTa prakAra hi karahi pUjA kumAla caDhAvahi " bUcarAja raMga zrI ratnoti pATi yosaha guge / zrI bhuvanakIti AsIravAdahi saMdhu kaliyo surataro | // iti zrAcArya zrIbhuvanakIrti gIta || 0 0 2
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja pArzvanAtha gIta jAga salonaDI e suNa eka baataa| pAva piNeda sivAM eha mana raataa|| rAtA yahu mana caraNa jiNavara vAmAdevI nNdno| eka mukaganAtha to, pu' kA hara gAvasa / jina kamaTha bala tapa teja hAramo, mana dharmAsi dharavaNIe / kavi balha parasa jivaMda baMdau, jAma rayaNa salaunIe // 1 // kukama caMdana sabala karoga, nasara mAla male kusama ThavIje / kUsama ThacIje hAra guthita, mhANa pUja karAvaie / eka jagata guru jaganAtha baMdI, puNya kA phala pAe / cina aSTa karma vidAra kSaya kari, mana dharaghAti gharavaNIe / kavi balha parasa jiteMdra vaMdo, sabali caMdana kIjie // 2 // tribhuvaNaM tAraNa mukta nareso, sapta phaNato Nikare rahIyA sesii| rahIyA seso sAta phariNa, aMta kiMvahI na pAiyA / dhyAriNabai koDI jhirada, nijhakari puruSa DiLa cita lAiyA / ghari putta saMpada leha lakSmI, durati nikaMdanA / kavi balha parasa jiNaMda baMdaha, syAma tribhuvana caMdanA ||3|| janma vanArase usapate jAso, alivara viSama gaDholiya nibaaso| liyA nivAsa thAna prasakara, saMgha prAvaha bahu pure / eka aMga maMDita kanaka kuDala, zravana mukha hore jalche / daha paMca sahasa bada taresaTha, mAgha sudi tithi vArasI / kavi valha parasa jiNeMda vaMdo janma liyA banArasI // 4 // // iti pArzvanAtha gIta samApto / 000 1. prastuta pArzvanAtha gIta abhI eka guTake meM upalagdha humA hai| guTakA Amera .. zAstra bhaNDAra meM 262 saMkhyA vAlA hai| isameM pAzyanAtha kI stuti kI gayI hai| yaha gIta saMvat 1563 mAgha sudI 12 ko likhA gayA thaa| kavi kI aba taka upalabdha kRtiyo meM yaha prAcInatama kRti hai /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ bUcarAja ke gIta rAga bAsu e sakhI merA mana ghapalU yasa dise dhyAye vehA / e balu pahiyaDA lobha rase khiNu subha ghyAne nA pAvai vehA / / mAge na khie subha dhyAni lobhI paMca saMgihi rAta vo / mohyiA ini Thagi mohi purati viSu amI kari jAtako / migoda nara yaha sahe bahu dukha kimo bhramaNu ghaNera vo / dasa disihi ghyAvaM hari na rahaI sakhI manu mero // 1 // ehau baraje rahI hari na suNe abaru carai dina rapaNe vehA / e yahu mAtaDA pAThamaI tatu na cAhIyamA nayaNe vehA / cAhIyA tatta na nyAna nayaNi hi sumati citi na dhAriyA / mithyAti paDiyA nAda kAli ha janamu evai hAriyA / mulliyA titu bhaSa majhi sAgari dhUna te jANyA sahI / so pracara cara ina sugai kahiyA varajihA tisukI rahI / / 2 / / eti tu niguNa sivA cetano kyA dhuli rahiu lubhAe behA / e niraMjano paTala prajani rAkhyA purataM chAe vehA / chAiyA dhUrati paTala aMjani rAu tribhuvana kerau / dukha roga soga vijoga paMjari kiyA Ai baserau / mappaNau vastu taji huvau paravasi lachi dhari kAyara jiva / ghula rahyA nisi dinu saguNa cetanu niguNa tisunArI sivA // 3 // e rapaNattau vara to bhajo suNa suraNa jIma hamAre behA / e saravani dhammo pAlini jo proguNa miTahi tumhAre vevA / tuma mehi bavaguNa jIya saMbhAla dhammo jo saravani kahmA / mani vacani kAyA jinhihi pAlyA sAsutA sukha tinhI lhmaa| duskha jarA jammaNa maraNa kere ava bhAgA bhavo / ivarAja kavi maMju gAya mhAre daratu yahu rayaNatau / / 4 / /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 10 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi rAga dhanAkSarI suNiya padhAnu mere jIyave, kI subha dhyAni na bhAvahi / sAcA dhammu na pAliyA phiri phiritA gati dhAyahi || phiriphiri gati dhyAyA sukha na pAyA DhAe utapaMdA | inha viSayA saMgipiyA kucha gihi kAlA prApuri caMdA || suha pramuha kamaha kisuha samai tU jANahi bhASu kamAvahI / suNiya padhAnu mere jIyabe kI subha dhyAni na prAvahi || 1 || Tera subhiyA paMkaja talakA suru jiu nahu baMdhaNa choDa mohanI sattAra koDA kor3iye I mAliyA sazyA na vaMraNa choDiye / / uDiyA loI kareM kalApa re / ra rasaNihi cAkhyA mUlU na rAkhyA kIe gate hi basere // Thami giyA lobhe naDhi mohe jaDiyA ghAlyA zrApa khubhiyA paMkaja mohanI sattiri boDive / ||2|| koDA koDive saMpatti sajana sarIri suta pekhi na bhullA sabhAyave / khevaTa pherI nA cajiu mile sajogihi Aiye || miliyA saMjoga inhahI logihi pumvahi puna kamAye / yahu ratnu citAmaNi kabaDI kAraNa khou na mUDha prayANe // paraMgu saneha yahu sukhu eha madhuvidu rasa sAyave / saMpati sajana sarIri sutaH pekhi na mullA sabhAiye ||3|| X zrahaMna deu niragaMtha guru jini yahu niju kari jAgrIyA tinha jamaraNu sahalA gayAna duragati dukhu TAlyA sIyalu jaMpati 'bUbA kahai saravani jIti parahaMtu deu niragaMtha guru kevala X kevala bhASita dhammajI | kIyA saphalu tinha jammujI || gralA jinahI samakatu jAtA / pAlyA mithyA jAli na phAlyA / / surmAta mAnahu bharamu jI / bhASita dhammajI ||4|| X
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 budharAja ke gIta rAga ghanAkSarI paTa merI kA colA lAlo loga ga motI kA hAruve lAlo / pari paTaMvara kAminI lAlo, to satI kiyA siMgAru ve lAlo // siMgAru kari jige bhavaNi mAI, rahasu vahu mana mahi dharaNA / sabha Icha pUnI bhayA bhagnaMdu dekhi darasanu tumha taNA || kapUra baMdani agari kesari aMgi carabI melayA 1 siri saMti jirAvara karahu pUjA pahira pATama colayA ||1|| rAi caMvA aru kevaDhA lAlo mAlavI mAravA jAve lAlo | kuda maca da aru vaDA lAlo, sevatI bahu mahakAi ke sAlo / / mahADu tI C pada hAmI / sunala sovana kavala kaviyaru nava nivalI prati ghaNI // le Au mAlaNi guthi navasarU dekhi viga hoyaDA | mAlA cahoDaM sausi jiNavara rAi caMgA kevaDA ||2|| paMca kalasa bhari niramala lAlo, svAmI nhRSaNu karehi be lAlo / bhAvaho kAminI bhAvanA lAlo, putra laNA phalu lehi ve lAlo / phalu lehi bhaviyaNa puna kerA, kari mahochA bhAvaho / nAriMga turI ju jabhIra nevaju ANi sImi AratI lekara phira zrAge gahira zabda yajAya ho / siri saMta jirAvara caraNa korja paMca phalasa bharAva ho ||33| caDAva ho || gahu hRthinApuru vaMdiyai lAlo, jinna, svAmI avatAru ve lAlo / saphalu janamu yahu jAziyaM lAlo, teya mukata dAtAru ve lAlo / / mukati dAtA nayaNi dIThA rogu sogu nikaMdaNo / abatAra acalA devi kukSihi rAi visaseNa naMdaNI || jagadIsa tU suNa maNa dhUcA' janama dukhu vAlida haro / siri saMti jiNavaru deu tUThA dhAtu gar3hi hathinApuro ||4|| X x X 111
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara punarAka evaM unake sammAlI yAmi pada rAgu gauDo raMga ho raMga ho raMgu kari jiNavara ghyAIye / raMga ho raMga hoI suraMgasija manu lAIye / / lAIyeM yaha manuraMga isa siMu pravaru raMgu patagiyA / ghuli rahai jiu maMjITha kapar3e teva jiNa caturaMgiyA / / jiya khaganu vastaka raMgu tivalagu isahi kAnara gAva ho / kaSi 'valha' lAlacu chor3a jhUThA raMgi jivara ghyAva ho // 1 // raMga ho raMga ho paMca mahAvata pAliyai / raMga ho raMga ho sukha anaMta nihAliya / / nihAliyahi sukha anaMta jIyarDa pATha mada jini khiu kare / paMcidiyA dinu liyA samakatu karama baMdhaNa nirajare / / zya viSaya viSayara nAri paradhanu dekhi va citta na TAla ho / 'kavi balha lAlacu chori jhUThA raMgi paca vrata pAla ho ||shaa raMga ho raMga ho dikha kari sIyalu rAkhIye / raMga ho raMga ho rAna bacana mani bhAkhIye // bhAkhiyai nija gura jJAna vANi rAga rosu nivAra ho / paraharahu mithyA karahU saMvaru hoyai samakatu dhAra ho / / bAIsa prIsaha sahahu anudinu dehasiu maMDahu vaso / 'kavi valha' lAlacu choDi jhUThA raMgu diDu kari sIyalo / / 3 / / raMga ho raMga ho mukati ravaNI manu lAIyai / raMga ho raMga ho bhava saMsAri na pAiye / / prAiye maha saMsAri sAgari jIya bahu dukhu pAiye / jisu bAsu cahugati phiracA loDa soi mAragu dhyAya / / tibhuvaNaha tAraNa deu bharahuta tAsu guNa nitru gAiyaM / 'kavi valha' lAlabu choDi jhUThA mukati siu raMgu lAzya / / 4 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 carAja ke gIta rAgudIpu na jANo tisu bela ko ne cetanu rahyA lubhAI ve lAla / cita hamArI rAje paraharI me suddha tari nivalAha ve lAla || aMtari livalAgI prArati bhAgI jANyA thulu nirAlA | lokA avaloka sabhe jini dIpe hUvA sahaji ujAlA || niramalu rasu pIve juga juga jIve jotihi joti samAiye / na jANyo lie gela ko vetana ke lAla 41|| jithI rUpana gaMdharaso payAsu tithi jAi de lAla / saraguNa vidhAni guNa sivAve kitI heti sabhAi be lAla || kitI sajjhAe citti cAe ApanaI sukhi thIe / raMga mahi nita che kahi na gachai amiya mahArasa pIe || jaga jAi so uha sabhu jo unamani racyo manu lAive / jithI rUpuna gaMdhara sove payA mutithI tu jAve lAla ||2|| ghAlatA kI vAlahIye ho ratI te nAli ve lAla / dukha sukha kisI bhogave ve saMgi pranAdI kAli de lAla || saMgi nAdI kAle viSI vAle jovana deMge vAre / je je sukhabhANe bhASI bhAraNe te vacitti citAre // hama sAthi viracyA avare racyA sAki na vAcA pAliye / vAlattaNa kI bAlahI ve ho rattI ta nAli ve lAla ||3| joyA soI sohu bAve kyA akhAte nAliye lAla / pAlI dari je basa rove jivasara pradari pAline lAla || sara maMdari pAle dekhnu nihAle prAgami dhyAtami kahiyA / jo parama niraMja saba dukha maMjasyu haSa jogI sari lahiyA // jaMpati 'bUcA' garu tariyaM sAgara sI buddhi saMbhAlivai / joyA soI sau huvAve kyA khA nAli be lAla || 4 || X X X 113
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 14 rAgu sahara vAle baliveha mAve manu mAyA dhuli rAttAce / vAle vali vehra mAtrai rahai pATha madi maattaave|| mAda hahai nAtA param na jAtA jo saravati hi bhaasyaa| dhana putta kalattA mittA hittA dekhata hiye vigasvA // sA visarIke va naraki jA bhogI vedana dusahu prasAtA / karuNA kastAri kahe jana 'cA''................." vAle valivehu mAve manu mAyA dhuli rAtAve // 1 // vAle baliveha mAve savala mithyAtihi modyaave| vAle valivehu mAve paMca Thagihi mili dohyAve / Thagi paMcihi dohA te nahu johA sAyA samakatu saaro| caugati hIyataha kaSTa sahataha mali na laddhA paaro|| pAgama siddha'taha vacana mugataha te nahu citu pa3 vohmaa| karuNA karutAru kahai jana 'vdhaa'| vAle valivehu mAve savala mithyAtahi mohyA ve // 2 // vAle valibehu mAre jI lohA pArasu para save / vAle vali hu. mAve tAtu kaMcaraNa darasace // hara kaMcaraNa darasa saMgati sarasa muDa sarau pichANaM / saha aMdara bhItaru eko hAvai tA paramArathu saDa jANaM / / mAnanda rUpI nita rahada niraMtari kabalu hiya mahi harasa / karuNA karutAruka kahai jana 'bUcA' / vAle valikhehu mAne jI lohA pArasa parasaide // 3 // vAle valivehu mAve sebahu tihuvaraNa rAyA ve / vAle valivehu bhAve jini sAMcA maga dikhAyA ve / / jini bhaggu dikhAyA liya manu lAyA tisu manyAmahi rahiye / pavihaTu avinAsI joti prakAzI thAnu mukati jiya nahiya / / bhauu bhAggau saMsAraha prati ghoraha punarapi janamanu paayaa| karuNA karatAru kahi janu 'dUcA' / vAle valibehu bhAve sekhu tiDhuvaNa rAyAve / / 4 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ bUcarAja ke gota 115 115 rAgu vihAgaDA e merai aMgaNe vAcavA vAso cave kovala kalivAvA / e mai guthi pahacA dA navasara so nava sarakari mane raliyA vA // mani raliya kari guthyAsa navasara jiNaha pUna racAhe / sA sutA sukha tica milahi vaMchita jamu na caugaya pAvahe / / jisa dekhi darasaNa ra rahi bhava dukha bhAu upajai sviNa striNo / ji adijiNa kArariNa ni pAyA rAicaMvA maMgaro / / 1 / / ra tere caraNo vA caraNe vA caraNa merA mano mohyAvA / e kucha loyaraNe vA panadoso bhanadoso jammo johyAvA / / johmAsu jA mukha deva kerA pratharu mahu sevana kiso / jini pATha mada nirajare valu kAra hIyai guNa vasiyA tiso / / caMdhiyA tUM ina karami karinihi bhabiu banama ghaNeriyA / modyA su ina trita prAdi jithavara calaNi ina dui teriyA // 2 // piralii nehaDI kIjai vesA kIje jiNavara bhASIyA / e SaTu kAyahA bA jANI vA so vANI tinha diraNe rAkhIvA / / tinha rAkhi diddha de abhainhA pari kari nahi saMiku sviSu / jima jANi veyaNA kiyA niya taNa tima sukyaNa para tiA / / iku radaha samakati sadA nizcala jima sumanu na chIjae / hama kahata mAdi jiNaMda svAmI piratinhA pari kIjae / / 3 / / e caMda niramalI vA bANI vA so vANI bhaviyaha pAro vA / ra vrata bArahA vA dhArI vA so pari tarahasAe sArovA / / saisAru sAgara tarASTra jima jaya paMcamaha baya dir3ha rho| dhAIsa prIsaha sahahu duggama tei pahi nisi saho / savva Icha punIya bhagai 'vucA' janamu saphalA ANiyA / calasyAsa manu muriMga prAdi jiNabara cada niramalI vANIyA / / 4 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 16 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi rAga AsAvarI dohA :- saMjama prohariNa nA caDe bhae anaMta saMsAri / svAmI pAre uttare hami thake uravAre / / chaMdu // hama thAke urabAri svAmI pAregae / samakatu saMvalo nAhate naradIna bhaye // te bhaye dIna jahIna samakati maNi jiNavara te khar3e / gati cAri caurAsima lakha mahi janamu kari te rUle // bahu vAri darasanu bhayA svAmI Sambhu pAli na sakiyA / tumhi pAri pahute vIra jiraNavara prase pataNi bakiyA // 1 // ikka lagna mAhi dekhe kaSTa vaho / prAsata vedana ghora sahAre kavaNa kaho // kahu ko sahAraha ghora vedana tA6 tAvA pAvahe / kari loD thaMbhasi aggine ANi aMgi lagAvahe || yaragata bheyaraNa DaMDa mudgara tanu pahAre salliyA / dukha kaSTa dekhe guNahu svAmI nara mAhi ikaliyA ||2|| sevyA kuguru kudeu par3iyAka dhamma te / pudagala pravattina kAla kItI bahuta zrute / zruti bahala kItI surahu jIyar3e ATha kammihi tu nayA / valu kari DigAyA paMca zrutihi evaM midhyAtihi paDaghA || nita cagho mAna gayaMdi maya mati tatta, citti na veddiyA / paDiyA kuddhammihi sunahu jIvaDe kuguru hete seviyA || 3 || hama cAtigaha piyAsa darisana nIra viNA / zratanisAma bujhAu saravani sarasa ghaNA // ghaNa sarasa saravani karuNA bhavaha pAru laghAva ho / dukha jarA janma maraNa kere tinhaha vegi chuDAva ho // kara joDi 'baccA' bhai sevagu meTi jiNa aMtari tama / tumha nIra darasaNa vAbhu svAmI trisAtra bAliga hama ||4|| X X X
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ bucarAja ke gIta " gIta nisa nitta nabalI dehaDI nitta nitta aba kammu / nitta nita zrAvata kuna pramala. nila mitta mAsu jApa ! nitta nitta na mANasu jammu lAbhai, nitta nitta na vAMchita pAvai / mitta nitta na prari ju khetu labha, nitta na subha mati praavye| nitta nitta na subha guru hoi IsaNa, dhammu jo jaMpada ihi / to cetanA kari cetana saMbhAlau, marAva jamma na nitta nitto / / 1 / / jA lagu khisiyana jovanA. jA laga jarA na jaNAve / jA sagu tanu na saMkociye, jA lagu roga na prArtha / bhAvaha na jA lagu rogu aMgaha, teju nahu jaba lagu khalai / jaba laga na mati ati bhaI bhibhala, jAma bala indrI milyo / jaba laga na bichune prANa prAkama tAma tana pasarI guNo / jabca laga na cetanu caDhiu pAsaNa, jAma khiliyana jovaNo // 2 // rAju dubAraha jhallarI, ahi nisi sabada suNAne / subha asubha dinu jo ghaTai, bahur3i na so phiri pAvai / grAvai na so phiri ghaTai o dinu pAu iNi pari chIjjA / paurasaha sammAikku prata saMjamu khiraNa vilamba na kIjie / paMca parameSThI sadA pragamana, hiyai nijja samikitu gharaha / khie khima citAdhai, ceta cetana rAjadvAraha jhallarI / / 3 / / jo saravani nija bhAkhiyo yo uttimma dhammu pAlahu / thAvara jaMgama je jiyA se sammadiSTi nihAlau / nihAli te samadiSTi jIvA, naMta nyAni ye kahyA / SaT dravya ara paMcastikAmA, ghRta ghaTavata bhari rahyo / ima bhagai cUcA vrata uttima tIni ratana prakAsiyA / sukha lahau bhaMchita sadA pAla gharamu saravani mAsiyA // 4|| guDhakA saMkhyA mandira vadhIcanda jI zAstra bhaNDAra-veSTana saMkhyA 671 /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 18 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi gIta manuSi liyA kavala vigassevA / e jiNu dekhIyA pApaH paraNasevA || rAhi pApa paNAse janama mere deva darasanu joiyA / sayala naMchita icha putriya bhAvahA pati goiyA // yaha mahiya agi namAi suMdari roru kasamalu milliyA / zrI vIra jigara bhavaNi zrAI sakhI tanu manu khillimA // 1 // mAju dinu dhano ra i suhAivA I thAI tauragi jigaha maMdari deva guraguvahu gAiyA / saMsAri saphalA namu kiyA dhammasi manu lAiyA || siddhatharAi nariva naMdanu divas prati ujjala tanI / zrI mahAvIra jikhaMdu svAmI divasa bhAju jANyA ghanI || 2 || e guthi mAlale mAla livAIyA ! emai bhAva sivA jie car3AIyA || DAi jisiri mAla kusamaha, mahamanihi bhAvana bhAIyA | kappUri caMdani gari kesari jigaha pUja racAIyA || tribhujA nAthu anAyu svAmI mukati paMtha ujAlaNa e / zrI vIra jiNavara bhavA lAI mAla guMthI mAlaNaM ||3|| siva anaMta sukhAdeNa dAtA rAve 1 raciu hamArAve // enu mha balaNi mano hama racita manu tumcha pada paMkaja jarA maraNa nivAraho / vAla va kichu karachu karuNA bhavaha sAgaru tAcho || X yUcarAja kavi SahUrgAta nivAraNa zrI mahAvIya jiNaMdu paNavida anaMta X siddharavaNI rAtavo / siva sukha dAtavo || 4 || X
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ bucarAja ke gIta 116 16 gIta dhammo duggaya haraNo, karaNo saha dhamma maMgala mulaM / je bhAsyo jiNa vIro, so dhammo naraha pAloha / / 1 / / niso sukula vinu sIlu bhaNijja, apu timo viNa guNaha dhuNije / jiso su dIkha biga pattaha taru, miso su jiNa dhammaha bigA jagi naru / hemu tiso valI vinu jAppahu, patya hIrA jiu kAbu bakhANaha / narka binA jaise dIsa dinu, jatI jogu jisau cArita vinu / / 2 / / cArita vinU jatI tapI vina matava, joI vinu jo dhyAna hai / payA binu siddhi buddhi vina paMDiya, vinU siMha jovAkhe / mana vitu jiu bhuha bhUha ghinu bhogI, katapImu binu khimA thuNa / jiga sAsaNa vacana iva bhAsyo, isosu baru jiNaSamma vinA // 3 / / sapIyaru vina raigi divasa vinu dinIyama, ghina parimala je sima bharaNe / vinu teya suraMga jalaha vinu sarakSara, vinu ghAtika ruSa bAghu ghaNaM / pika vi tam sUDa vigA gayavaru, jiu dala viNaNe saMtaraNaM / jiNa sAsaNa vacana itra bhAsyo, isosu naru jiNa dhamma vinA // 4 // chattaha viNa iMka guNa viNa jiu ghaNa, kaMThaha vigA je dhuNahi gIyaM 1 kara dirA jiu tAla vesa viNa lAvaNa, vigu lamju je kulatIyaM / lakhI viNa lona suraha bigA vIrahi jiu dala viraNa paMsaM tiraNaM / vaNa viraga jiu siMgha mora viraNa giradhara, haMsa viraNa jiu mAnasara / / 5 / / visa vinu jiu uraga, lUNa viNa bhoyaraNa, jiso suviNa keve bhavara / maMtI viraN nRpati soma viraNa paTaNi suka balhai vasacumaNaM / jisI raMNi vinu joti, tiso cakavI viNa dinIyaru / jisI dIpa viNa raNi tisI viNi ne vari // 6 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi viraNu ruji bhoyam jisA vandharasi tisI kahANI / jisA bhAva viNa bhagati tiso motI viSu pANI / taso ju cIju kala kha yogi rahI saMpa vA ghAtiu / kavi kahe valhe re yuhmaNaha jiNa sAsaraNa vigujama iva // 7 // likhitaM kalyANa saMvat 1648 varaSa kAtaga vadi pramAvasyA / 017
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ chohala 16 - mAtAbdI ke antima caraNa ke jaina kaviyoM meM chIhala sabase adhika cacita kavi rahe haiN| rApacandra zukla ke hindI sAhitya ke itihAsa se lekara sabhI itihAsakAroM ne kisI na kisI rUpa chohala kA nAmollekha avazya kiyA hai / chohala rAjasthAnI kavi hone ke kAraNa rAjasthAnI vidvAnoM ne bhI apane apane itihAsa meM unakI racanAoM kA paricaya diyA hai / sarvaprathama rAmacandra zukla ne chIhala kA ullekha karate hue likhA hai ki "ye rAjaputAne ke prora ke the / saMvat 1575 meM unhoMne paJca sahelI nAma kI eka choTI sI pustaka dohoM meM rAjasyAno milI bhASA meM banAI jo kavitA kI dRSTi se acchI nahIM kahI jA sakatI / isameM pAMca sakhiyoM ko viraha vedamA kA varNana hai / inakI likhI bAvanI bhI hai jisameM 52 dohe haiN| udAharaNa ke rUpa meM unhoMne paJca sahelI ke prathama do evaM antima eka padma bho udzata kiyA hai / / DA. rAmakumAra varmA ne apane "hindI sAhitya kA pAlocanAtmaka itihAsa" meM kavi kI paJca sahelI gIta ke paricaya ke sAtha hI unake sambandha meM prapanA abhimasa likhA hai ki "inakA kavitA kAla saMvat 1575 mAnA jAtA hai| inako paJca sahesI nAmaka racanA prasiddha hai| bhASA para rAjasthAnI prabhAva yatheSTa hai kyoMki te svayaM rAjaputAne ke nivAsI the / racanA meM viyoga zRgAra kA varNana hI pradhAna hai| mizrabandhu vinoda meM vIila kA varNana rAmacandra zukla evaM rAmakumAra varmA ke paricaya ke AdhAra para kiyA gayA hai| kyoMki uddharaNa bhI zukla vAlA hI diyA gayA hai| meM likhate haiM ki inhoMne saMvat 1575 meM paJca sahelI nAmaka pustaka banAI jisameM pAMca abalAoM kI viraha vedanA kA varNana hai aura phira unake saMyoga kA bhI kathana hai| inakI bhASA rAjaputAne Dhare kI hai aura inakI kavitA meM -- - -- 1. hindI sAhitya kA itihAsa-pRSTha 198 / 2. rAmakumAra varmA-hindI sAhitya kA AlocanAtmaka itihAsa pRSTha 544 /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi anna bhI hai| inakI racanA jAna par3atA ki ye mAravAr3a kI tarapha ke rahane bAle the kyoMki unhoMne tAlAboM prAdi kA vana bar3e prema se kiyA hai / 122 DA0 zivaprasAda siMha ne apanI pustaka "sUra pUrva braja bhASA aura usakA sAhitya" meM chIla kA sabase acchA mUlyAMkana prastuta kiyA hai / " yahI nahIM unhoMne rAmacandra zukla evaM DA0 rAmakumAra varmA ke mata kA ullekha karate hue kavi ke sambandha meM nimna prakAra apane vicAra likhe haiM- "AcArya zukla ne chIhala ke bAre meM bar3I nirmamatA ke sAtha likhA, saMvat 1575 meM inhoMne paJca sahelI nAma kI eka choTI sI pustaka dohoM meM rAjasthAnI milI bhASA meM banAI jo kavitA kI dRSTi se cha nahIM kahI jA sktii| inakI likhI eka bAvanI bhI hai jisameM 52 dohe haiM / paJca sahelI ko burI racanA kahane kI bAta samajha meM pA sakatI hai kyoMki ise ravi bhinatA mAna sakate haiM / kintu bAvatI ke bAre meM itane niHsaMdigdha bhAva se vicAra kiyA yaha ThIka nahIM hai| bAvanI 52 dohoM kI eka choTI racanA nahIM hai balki isameM atyanta uccakoTi ke 53 chappaya anya haiM / DA0 rAmakumAra varmA ne chIla kI paJca sahelI kA hI jikra kiyA hai| varmA jI ne zrIhala kI kavitA kI zreSThatAnikRSTatA para koI vicAra nahIM diyA kintu unhoMne paJca sahelI kI vAstavikatA kA sahI vivaraNa diyA hai / " isake pazcAt 'rAjasthAnI sAhitya kA itihAsa' pustaka meM DA0 hIrAlAla mahezvarI ne chIddala kavi kA rAjasthAnI kaviyoM meM ullekhanIya sthAna svIkAra karate hue unakI paJca sahelI aura bAvanI ko kAvyatva se bharapUra evaM bolacAla kI rAjasthAnI meM bahuta hI dhanUThI racanAeM mAnI haiN| isake pazcAt aura bhI vidvAnoM ne khIhala ke bAra meM vivecana kiyA hai| DA0 premasAgara jaina ne chohala ko sAmarthyavAna kavi mAnA hai / tathA unakI bAra racanAoM kA paricaya evaM bAvanI kA nAmollekha kiyA hai / lekina jaina vidvAnoM meM DA0 kAmatA prasAda, DA0 nemIcanda zAstrI Adi ne chohala jaise ucva kavi kA kahIM ullekha nahIM kiyA hai / janma paricaya chIla rAjasthAnI kavi the / ve rAjasthAna ke kisa pradeza ke rahane vAle the 1. miyabandhu vinoda - pR0 143 / 2. 3. 4. sUra pUrva brajabhASA aura usakA sAhitya, pR0 168 / rAjasthAnI bhASA aura sAhitya pR0 255-58 / hindI jana bhakti kAvya aura kavi pR0 101-106 / -
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ chIla 123 isake bAre meM unhoMne svayaM ne koI paricaya nahIM diyA hai / lekina paJca sahelI gIta meM kavi ne jisa prakAra kue para pAnI bharane ke lie mAne vAlI pAMca virahiNI striyoM kA citra prastuta kiyA hai / unake paraspara kI vArtAlApa ko kAdhyabaddha kiyA hai / usase aisA lagatA hai ki kavi zokhAvATI pradeza ke kisI bhAga ke the jo DhUDhAi pradeza kI sImA ko bhI chUtA thA / bAvanI meM diye gae paricaya ke anusAra ve agravAla dhe sapA diyAda jenasAya meM usAmA dvArA the| kavi ne 'laghuli' meM jisa prakAra jina dharma kI mahattA kA varNana kiyA hai usase spaSTa hai ki ye digambara anuyAyI zrAmaka the| DA0 zivaprasAda siMha ne likhA hai ki kavi ke jaina hone kA kahIM ullekha nahIM miltaa| isase pratIta hotA hai ki unhoMne kavi kA laghu gIta nahIM dekhA / paMthI gIta kA bhAva nahIM samajhA / pitA kA nAma nAthU jI nalhiga vaMza ke the| isase adhika paricaya abhI taka nahIM mila sakA hai| khoja jArI hai maura ho sakatA hai kisI anya sAmagrI ke upalabdha hone para kavi ke sambandha meM pUrA paricaya hI prApta ho jAye / sakhIhala rasika kavi the| jaba unhoMne paJca sahelI gIta kI racanA kI thI lo lagatA hai ve yuvAvasthA meM the| aura kisI ke viraha meM ube hue the / kaghi pAnI bharame ke lie kue para jAte hoMge prora unhoMne vahAM jo kucha sunA athavA dekhA use chandobaddha kara diyaa| mAlina, chIpana, sonArina, tambolina, mAdi jAti kI yuvatiyAM vahA~ pAnI bharane AtI hoNgii| jaba usane unase apane apane viraha kI yApta munAyI to kavi ne use chandobasa kara diyaa| kavi kI aba taka 7 racanAeM upalabdha ho cukI haiM / yadyapi bAvanI ko chor3akara sabhI laghu racanAeM haiN| kintu choTI hone para bhI ye kAvyamaya haiM tathA kavi kI kAvya-zakti ko prastuta karane vAlI haiM / sAta racanAoM ke nAma mimna prakAra haiM 1. paJca sahelI gIta 2. bAvanI 3. paMthI gIta 4. laghu velI 5. Atma pratibodha jayamAla 1. zrI jinavara kI sevA kIdhI re mana mUrana ApaNA ||1|| 2. pUra pUrva braja bhASA aura usakA sAhitya-pR0 168 / 3. mAlhiga vaMsi nAthU sutanu agaravAsa kula pragaTa ravi / bAvanI ghasuSA vistarI kavi kaMkaNa mohala kami // 53 / /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi 6. udara gIta 7. yerAgya gIta 1. paJca sahelI gIta yaha rAjasthAnI bhASA kI kRti hai| DA. rAmakumAra varmA ne isake sambandha meM likhA hai ki isameM pAca taruNI striyoM ne mAlina, chIpana, sonArina, tambolina, proSita patikA nAyikA ke rUpa meM apane priyatamoM ke viraha meM, apane karaNa AvegoM kA varNana apane pati ke vyavasAya se sambadha bane vAlI namtanoM kA ulleza poTa tatsambandhI upamAnoM aura kapakoM ke sahAre kiyA hai| DA. zivaprasAda siMha ne paJca sahelI ko 16 vIM zatI kA anupama zRgAra kAvya mAnA hai| sAtha meM yaha bhI likhA hai ki isa prakAra kA virad varNana upamAnoM kI itanI svAbhAvikatA aura tAjagI manyatra milA durlabha hai / " paJca sahelI meM pAMca vibhinna jAti kI striyoM ke viraha kI kahAnI kahI gaI hai / ye striyAM kisI ucca jAti kI na hokara mAlina, tambolina, chIpana, kalAlina evaM sunArina haiM jinake pati videza gaye hue haiN| unake viraha meM ve sabhI striyAM samAna rUpa se vyathita haiN| kavi ne yaha batalAne kA prayAsa kiyA hai ki pati viyoga meM proSita pati kA kitanI kSINakAma mlAna mukha ho jAtI haiM / unake prAMkhoM meM kajjala, mukha meM pAna nahIM hotaa| gale meM hAra bhI nahIM pahanA jAtA aura keza bhI sUkhe-sUkhe lagate haiM / vaha hamezA anamanI rahatI hai / tathA lambe zvAsa letI hai / unake pragharoSTha sUkha jAte haiM tathA mukha kumhalA jAtA hai| chIhala kavi jisa kisI nagara ke rahane vAle the, vaha sundara thA tathA svargaloka ke samAna thA / vahAM vizAla mahala the| sthAna-sthAna para sarovara the tathA kue aura bAvar3iyoM se yukta thA / nagara meM sabhI 36 jAtiyAM rahatI thiiN| logoM meM bahuta caturatA thii| ve aneka vidyAnoM ko jAnate the| tathA ve eka-dUsare kA sammAna karate the / nagara kI striyAM rUpavatI evaM raMbhA ke samAna lAvaNyavatI thii| naye naye ghastrAbhUSaNa pahina kara ve sarovara para pAnI bharane jAtI thii| eka dina isI prakAra nagara kI kucha ne bayovanA striyA vastrAbhUSaNoM se alaMkRta hokara sIvara ke pAsa paaiiN| usa samaya basanta thaa| isalie unameM aura bhI mAdakatA thI / unameM se kucha gIta gA rahI thiiN| kucha bhUlanA jhUla rahI thI tathA eka-dUsare se hAsa parihAsa kara rahI 1. hindI sAhitya kA AlocanAtmaka itihAsa - pR0 448 / 2. sUra pUrva baja bhASA aura usakA sAhitya-pR0 170 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ chohala 125 thii| lekina unameM pAMca saheliyAM aisI bhI thIM jo na nAcatI thI, na gAtI thI aura na hasatI thii| kavi ke zabdoM meM unakI dazA nimna prakAra thI tina mahi paMca saheliyAM nAnA gAvai na isAi / nA mukha bolaI bola... ...............""| nayanaha kAjala nA bIDa, nA gali pahimdo hAra / mukha tambola na khAIyA, nA phachu kiyA siMgAra // 10 // rUkhe kesa nA nhAIyA, maile kappaca tAsa / bilakhI paisI unamanI, lAMbe lehi usAsa / / 11 sundariyoM ne jaba unheM udAsa dekhA to usakA kAraNa jAnanA cAhA kyoMki sAtha kI saheliyoM ne kahA ki ve yauvanavatI haiM unakI deha bhI rUpa bAlI hai| phira itanI udAsI kA kyA kAraNa hai / yaha sunakara unhoMne madhura svara se apanA-apanA saccA dukha nimna prakAra kahA unhone kahA ki ve eka hI ghara kI prathavA jAti kI nahIM apitu mAlina, tambolina, chIpana, phalAlina evaM sunArina jAti kI hai / lekina viraha kA kAraNa saba kA samAna hai| isalie eka-eka meM apane dukha kA kAraNa kahanA bArambha kiyAsarvaprathama mAlina jAti kI yovanA strI ne kahA ki usakA pati use chor3akara paradeza palA gayA hai| jisake viraha se vaha pratyadhika duHkhI hai / usakA eka dina eka varSa ke barAbara dhyatIta hotA hai| yauvanAvasthA meM patideva paradeza cale gaye haiM 1 rAtri dina A~khoM meM se prAMsU bahate rahate haiN| kamala ke samAna mukha kumhalA gayA hai / sArA bAga sUkha gayA hai| zarIra rUpI vRkSa para phUla lagane lage haiM tathA donoM nAraMgiyAM rasa se protaprota haiM lekina aba ve biraha se sUkhane lagI haiM kyoMki vana ko sIMcane vAlA mAlI paradeza gayA huA hai / / pahilI bolI mAsanI mujhako dukha ananta / bAlAi yauvana chA~hi kaha, balyu disAuri kaMta / / 17 / / nisa dina bahapaI pacAla jyu, nayanaha nIra apAra / virahau mAlI dukkha kA sUbhara bharapA zivAra / / 18 / / kamala badana kumalAIyA, sUkI sukha banara / vAyU pIyArai eka khina, barasa barAbari jAi / / 16 / / tana taravara phala lAgiyA dui nAriMga rasapUri / sUkhana lagA viraha jhala, saucana hArA dUri // 20 / /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara becarAja evaM unake samakAlIna kavi dUsarI virahiNI tambolina thI / vaha pati ke viraha meM itanI durbala ho gayI thI ki gholI mAtra se hI pUrA zarIra uka jAtA thaa| vaha hAtha maror3atI, sira dhunatI pora pukAratI / usakA komala zarIra jalatA / mana meM cintA chAye rahatI paura prAMkhoM se prazna dhArA kabhI rukatI hI nahIM / jaba se usake piyA bichur3e taba se hI ke gula kA sarodara harapa mAga--. hAtha marorau sira ghuna, kisa sau karU' pukAra / tana dAI mana kalamasai, nayana na saMDaha dhAra / / 25 / / pAna jhaDe saba sukha ke, bela gaI tami subika / dUri rati basaMta kI, gayA piyArA muvika // 26 / / hIyarA bhItara paisi kari, viraha lagAi maagi| prIya pAnI dini nA bujhavAi, balIsi sabalI lAgi // 27 // chIpana mAMkhoM meM AMsU bhara kara kahane lagI ki usake viraha kA du:kha bahI jAnatI hai, dUsarA koI nahIM jAnatA / tana rUpI kapar3e ko dukha rUpI kataranI se yaha darjI (priyatama) eka sAya to kATatA nahIM hai aura pratidina daha ko kATatA rahatA hai| viraha ne usake zarIra ko jalA kara rakha diyA hai| usakA sArA rasa jalA kara usako nIrasa kara diyA hai| tana kapar3A dukkha kataranI darajI birahA eha / pUrA byoMta na vyotaI. dina dima kAraha deha // 32 // duHkha kA tAgA vITIyA sAra suI kara lei / cInaji baMgha paviphrAma phari, nAnhA baravIyA deI / / 33 / / virahai gorI pati dahI, deha majITha suraMga / rasa liyA prabaTAi kai, bAkasa kIyA aMga / / 34 // cauthI kalAlina thii| vaha kahane lagI ki usakA zarIra to bhaTTI kI taraha jala rahA hai / prAMkhoM meM se mAMsU gharasa rahe haiM jo mAnoM arka bana rahA hai / usakA bharatAra binA pravaguna ke hI usako kasa rahA hai| eka to phAguna kA mahinA phira yauvanAvasthA, lekina usakA priyatama isa samaya bAhara gamA humA hai isalie usakI yAda kara karake yaha mara rahI hai| mI tana mATI jyU tapA, nayana cubaha mada dhAri / bina hI prayaguna mujha sU, kaskari rahA bharatAra / / 3 / / mAtA yovana phAga riti, parama piyArA dUri / ralI na pUje jIva kI, marau visUri visUri / / 42 / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ chIhala 127 pAMcavI virahiNI munArina thii| vaha to viraha rUpI samudra meM itanI DUba gaI thI ki usakA thAha pAnA hI vahina thA ! usake raMgoM ko garama pI sunAra ne hRdaya rUpI aMgIThI para jalA jalAkara koyalA kara diyA thaa| usake biraha ne to usakA rUpa hI curA liyA jisase usakA sArA zarIra sUnA ho gayA / hU~ tau vUDI viraha maha, pAu' nAhIM thAha / / 45 // hIyA aMgIThI masi jiya, madana sUnAra prabhaMga / kosalA kIyA deha kA milyA saveha suhAga ||46 / / isa prakAra pAMcoM virahiNI striyoM se chohala kavi ne jaba unake viraha duHkha kA varNana sunA to saMbhavataH ve bhI duHkhI ho gye| manta meM kavi ko bhI kahanA par3A ki virahAvasthA hI duHkhAvasthA hai / jisameM pala bhara ko sukha nahIM milatA / chohala dhayarI viraha kI baDI na pAyA sukha / hama paMcai tumhasa kahA, apanA apanA duHkha / / 5 / / kucha dinoM pazcAt phira ye pAMcoM milii| varSA Rtu prArambha hone ke sAthasAtha unake pati bhI paradesa se vApisa A gaye the / isalie ve haMsane lagIM, gAne lgiiN| usa dina ve pUre zRMgAra meM dhIM 1 chIhala ne jaba unheM haMsate hue dekhA to unhoMne phira una striyoM se pUchA -- vihasI gAvahi rahisamU kIyA sai siMgAra / taba una paMca saheliyA, pUchI dujI bAra // 54 // mai tumha grAmana dumanI devI thI uttabAra / aba hU dekhU vihasatI, mosata kaha u vicAra / / 5 / / unakA sAI prA gayA thA / viyogina basanta Rtu jA cukI thii| milana kI varSA Rtu A gaI thI / mAlina ke sunna rUpI puSpa ko pati ne madhukara banakara sUba po liyA thaa| tambolina ne colI khola kara apAra yovana bharI deha ko nikAlA aura apane pati ke sAtha bahuta prakAra meM raMga kiyaa| prAMkhoM se AMkha milI aura apUrva sukha kA anubhava kiyA / mAlina kA mukha phUla jyAM bahata vigAsa karei / prema sahita gujAra kari, pIya mabhukara saleza / / 58 // colI khola tambolanI kAdayA gAtra apAra / raMga kImA bahu prIyasu, nayana milAI sAra // 56 / /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 kavivara bUcarAja evaM unake sazakAlIna kavi racanA kAla paJca sahelI gIta kA racanA kAla saMvat 1575 phAguNa sudi pUrNimA hai / usa dina holI thI aura kavi bhI holI ke unmukta mAnanda meM aisI sarasa racanA likhane meM saphala hue the| isalie svayaM ne likhA hai ki usane apane mana ke madhura bhASoM se isa racanA ko nibaddha kiyA hai| mIThe mana ke bhAvate, kIyA sarasa bakhANa / praNa jANyA gurikha hasai, rIjhai catura sujANa / / 67 / / bhASA dhIhala rAjasthAnI kavi haiM / unako kRtiyoM kI bhASA ke sambandha meM vA zivaprasAda siMha ne likhA hai ki kavi kI kucha pANDulipiyAM prajabhASA ke nikaTa hai jabaki kucha para rAjasthAnI prabhAva jyAdA hai| mAmera zAstra bhaNDAra vAlI pANDulipi ko unhoMne rAjasthAnI prabhAvita kahA hai| lekina anta meM ve yahI niSkarSa nikAlate haiM ki papa sahelI gIta kI bhASA rAjasthAnI mithita prajabhASA hai 11 anUpa saMskRta lAibrerI meM isakI cAra pratiyAM haiM jinameM tIna kA nAma mo "paJca sahelI rI bAta" diyA huA hai| isase yaha spaSTa hotA hai ki pratilipikAra ise rAjasthAnI bhASA kI kRti mAna kara calate the| se kRti kI adhikAMza zabdAvalI rAjasthAnI bhASA kI hai / nhAIyA (11) pravAlIyAM (12) bAlIyAM (13) alyu (17) kumalAIyA (16) caMpAkerI (22) vIghA (29) prAdi zabda evaM kriyA pada samI rAjasthAnI bhASA ke haiN| paJca sahelI gIta eka lokapriya kRti rahI hai| rAjasthAna ke kitane hI zAstra bhaNDAroM meM isakI pratiyAM saMgrahIta hai / 1. di0 jaina zAstra bhaNDAra mandira TholiyAna - guTakA saMkhyA 67 / 2. bhaTTArakI zAstra bhaNDAra ajamera - guTakA saMkhyA 138 / 3. zAstra bhaNDAra di0 jaina mandira caudhariyoM kA mAlapurA (ToMka) -- guTakA saMkhyA 11 / / 4, mamUpa saMskRta lAibrerI keTalAga rAjasthAnI seksana na0 78 chaMda saM066 patra 19-22 lipi kAla saM0 1718 / naM. 142 pR0 76-77 / 1. pUra pUrva bajabhASA aura usakA sAhitya-pR0 170-71 / 2. bahI /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ chIhala RE 6. pranUpa saMskRta lAibra erI ke lAga rAjasthAnI seksama naM0 217 - anta meM saMskRta zloka bhI diye hue haiM 7. " . naM0 77 patra saM0 68 - 102 lipikAla saMvat 1746 / mUlyAMkana paJca sahelI gIta rAjasthAnI bhASA ko eka mahatvapUrNa kRti hai / isameM zrRMgAra rasa kA bahuta hI sUkSma tathA mArmika varNana huA hai| viyoga zrRMgAra meM virahiNI nAyikAoM ke anubhAvoM kA citraNa unhIM ke zabdoM meM itanA saMbedya aura anubhUtiparaka hai ki koI bhI sahRdaya viraha kI isa daMzakArI vedanA se vyAkula hue binA nahIM rhtaa| kavi ne usameM viyoga tathA saMyoga donoM kA hI citraNa kara ke sAhitya meM eka nayI paramparA ko janma diyA hai| unhIM pAMcoM striyoM kI saMyoga meM manobhAvoM kI dazA ekadama badala jAtI hai| eka sambolina kI manodazA varNana meM to kavi ne saba sImAoM ko lAMgha diyA hai| vAstava meM viraha meM bhara milana meM yauvanA strI kI kyA dazA rahatI hai kavi ne isakA bahuta hI sUkSma hRdayagrAhI varSAna karake pAThakoM kI pAzcayaM cakita kara diyA hai / bhASA evaM zailA donoM dRSTiyoM se bhI paJca sahelI gIta eka utkRSTa racanA hai| rAjasthAnI bhASA sAhitya meM isa laghu kAvya ko eka mahattvapUrNa sthAna milanA cAhiye / 2. bAvanI chIsa kavi kI yaha dUsarI bar3I racanA hai jisameM kavi ne kitane hI viSayoM ko chuA hai / pro0 kRSNanArAyaNa prasAda 'mAgadha' ke zabdoM me bAvanI meM varita nIti aura upadeza ke viSaya haiM to prAcIna para prastutIkaraNa kI maulikatA, pratipAdana kI vizadatA evaM dRSTAnta cayana kI sUkSmatA sarvatra vidyamAna hai / kavi saMskRta ke subhASitoM evaM nItiyoM kA RNI hai / para unake anuvAdana anudhAvana mAtra nahIM hai / 2 prastuta kRti bhASA evaM bhAva donoM ke paripAka kA uttama udAharaNa hai / yadyapi nItti aura upadezAtmaka viSayoM kA varNana bAvanI kA mukhya viSaya hai phira bhI kavi kabhI bhI kAvya se dUra nahIM huaa| usane prapane viSaya ko naye DhaMga evaM naye bhAvoM ke sAtha abhivyakta kiyA hai 1. sUra pUrva brajabhASA aura usakA sAhitya - pR0 307 1 2. marubhAratI varSa 15 aMka 20 6 4
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jaina vidvAnoM ne bAvanI saMjJaka kAvya likhane meM bhArambha se hI ruci dikhAI hai| ye bAdhaniyAM kisI eka viSaya para AdhArita na hokara viSiSa viSayoM kA varNana karatI haiN| bAvanI likhane vAle kaviyoM meM DUgarasI, banArasIyAsa, jinaharSa, dayAsAgara, bra0 mAraNaka, matizekhara, hemarAja Adi ke nAma ullekhanIya haiN| ana kavi na to apane paurANika kathAnakoM meM hI baMdhe rahe aura na unhoMne sAmantI ke citraNa meM jana sAmAnya ko mulaayaa| jaina kAvya meM virAga aura kaSTa sahiSNatA para bahata bala diyA gayA hai / yaha bhI satya hai ki isa prakAra sadAcaraNa ke nIrasa upadeza kAvya ko ucita mahattva nahIM dete kintu yaha kevala eka pakSa hai| apane adhyAtma jIvana ko mahattva dete hue tathA pAralaukika sukhoM ke lie prati saceSTA dikhAte hue bhI baina kavi una logoM ko nahIM mulA sakA jinake bIca vaha janma letA hai / usake mana meM apane pAsa-pAsa ke logoM ke sukhI jIvana ke lie bhapUrva sadicchA bharI huI hai / vaha sRSTi kI sArI sampatti janatA ke dvAra para judA denA cAhatA hai|' bAvanI kA eka-eka chappaya nIti ke ratna hai jo apanI prabhA se ubhAsita praura prakAzita haiM | kavi ne bar3I samyatA se maryAdA, nIti aura nyAya ke pakSa kA samarthana karate hue pAriyoM aura mahAzimoM kI hama bhI hai| agala kA svabhAva prastuta kiyA hai tathA usameM mAnava ko acche kArya karane kI preraNA dI hai| prastuta nAvanI kA hindI kI bAvaniyoM meM mahattvapUrNa sthAna hai| AcArya zukla ne yadyapi isameM 52 dohe honA likhA hai para isameM 53 chappaya chanda haiM jo moma se prArambha hokara nagarAkSara krama se nibaddha haiN| kama nirvAha ke liye o, ko, kSa, vaNaM chor3a diye gaye haiM tathA Da, evaM na ke sthAna para na kA tathA R, R, la, la, ya, va, za, ke sthAna para kramazaH ri, rI, li, lI, ja, bho, ma, kA prayoga kiyA gayA hai / kaI anya kaviyoM dvArA racita bAniyoM meM bhI varNamAlA kA yaha parivartita rUpa pacha krama ke liye prayukta hunmA hai| bAvanI ke mArambhika pAMca padoM meM mAdi akSaroM ke dvArA OM namaH siddha' banatA hai jo kavi ke jana hone kA dyotaka hai| bAvanI kA prathama padya maMgalAcaraNa ke rUpa meM tathA antima padya meM kavi ne bAvanI kA racanA kAla evaM svayaM kA paricaya diyA hai| isake zeSa chanda nIti evaM apadeza paraka haiM / kavi ne bAvanI meM viSaya kA prathavA noti evaM upadezoM kA koI krama nahIM rakhA hai kintu jaisA bhI use ruvikara pratIta humA usI kA varNana kara diyA / 1. sUra pUrva braja bhASA aura sAhitya-pR0 281 / 2. maya bhAratI varSa 15 aMka-2 pR06 /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ chohala viSaya pratipAdana prArambha meM pAMca indriyoM ke viSayoM meM yaha jIva kisa prakAra ulajhA rahatA hai aura apane mana ko prasthira para letA hai| hAtho sparzana indrI ke vazIbhUta hokara, hariNa zravaNa indrI ke kAraNa apanI jAna gaMvA detA hai| yahI nahIM rasanA indrI ke kAraNa machaliyaryA jAla meM jAtI haiM. bhAvanAMga bhI sAla meM phaMsakara apane jIvana kA anta kara lete haiM mAda zravaNa dhAvanta tajai mRga prANa tataSSiNa / indrI parasa gayanda bAsa ali maraha viyaSaNa / rasanA svAda vilaggi mIna bajhA dekhantA / loyaNa lubudha pataMga paDaha pAvaka peSantA / mRga mIna bhaMvara kujara pataMga, e saba viNAsaha ikka rasi / chohala kaha re loiyA, indI rAkhau praSpa vanti / / 2 / / kabi ne. samasta jagata ko svAryamaya batalAyA hai| manuSya jagat meM AtA hai aura kucha jIvana ke pazcAt vApisa calA jAtA hai| yaha saba usI taraha hai jaise phaloM se lade vRkSa para pakSI prAkara baiTha jAte haiM aura phala samApta hone tathA patte bhar3ane para saba ur3a jAte haiM / usI taraha manuSya jagat se svArtha ke lie prathavA dhana ke lie mitratA bAMyasA hai aura ve mila jAne ke pazcAta use vaha mulA baiThatA hai| chAyA taruvara piSdhi prAi, vaha basa vihaMgama / jaba lagi phala sampanna rahe, taba lagi ika saMgama / bihavasi pari avaghya, patta phala jharai nirantara / khiraNa ika tathya na rahA, rjAhi jaDi dUra disatara / chohala kahe duma paMkhi jima mahi mitra taNu dava lagi / para phajja na koka valla ho, appa sudhAraSa sayala jagi / / 26|| manuSya ko thor3e-thor3e hI sahI lekina kucha acche kArya karane cAhie / dUsaroM ke hita ke lie vinayapUrvaka ghana dina bhara dete rahanA cAhie arthAt bhalAI evaM dAna ke lie koI samaya nizcita nahIM hotaa| kavi kahatA hai ki jaba taka zarIra meM svAsa hai taba taka apane hI hAthoM se apanI sampatti kA upayoga kara lenA cAhie kyoMki marane ke pazcAt vaha usake lie vekAra hai| kavi ne bIsala rAjA ko upamA yI hai jo 19 karor3a kA dhana jor3a kara chor3a gayA aura isakA jIvana paryanta bhoga aura dAna kisI meM bhI upayoga nahIM kiyaa|
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 kavivara bUjarAja evaM unake samakAlIna kavi yauro thauro mAhi, samaya kachu mukRti kIjai / vinaya sahita kari hitta, vitta sAraM dina dIjae / jaba lagi sAMsa sarIra muTa vila sahu nija hatyahi / muvA parcha laMpaTI, lacchI laggai nahiM satyahi / chIhala kahada vIsala nRpati saMci koDi ugaNIsa dakhkha / lAhau na liyo bhogavi, kari aMtakAla gau choDi satra / / 36 manuSya jIvana bhara bhaviSya kI kalpanA karatA rahatA hai aura mRtyu kI ora jarA bhI saceta nahIM rahatA lekina jaba mRtyu pAtI hai to usakI saba AzAe~ dharI kI dharI raha jAtI haiM aura vaha kucha bhI nahIM kara sktaa| jisa prakAra madhukara kamala puSpa meM banda hone ke pazcAt sukhada prAtaHkAla kI kalpanA karatA hai lekina use yaha patA nahIM ki usake pUrva hI koI hAthI mAkara usakI jIvana lIlA samApta kara sakatA hai isalie bhaviSya kI prAzAmoM kI kalpanA chor3akara vartamAna meM acche kArya kara lenA cAhie bhramara ikka nisi bhrama, parI paMkaja ke saMpuTi / mana mahi maMda prAsa, rayariga khiNa mAMhi jAi badi / kari haiM jalaja vikAsa, sUra parabhAti udaya jaba / madhukara mana citava, mukta haiva haiM bandhana taba / chIhala dvirada tAhI samaya, sara saMpattau dasa basi / ali kamala patra puriNa sahita, nimiya mAhi so gayo grasi / / 43 / / isa prakAra pUrI bAvanI subhASitoM evaM upadezAtmaka padyoM se bharI par3I hai| usakA pratyeka padya smaraNIya hai tathA mAnava ko vipatti se banA kara sukRta kI ora lagAne vAlA hai| sabhI subhASita sampradAya bhAvanAoM se dUra phintu mAnavatA tathA vizva mevA kA pATha par3hAne vAle haiN| mAnaba ko rAga, dveSa, kAma, krodha, mAna evaM mAyA ke cakkara se bacAne vAle haiN| yahI nahIM jagata kA vAstavika svarUpa ko bhI prastuta karane vAle haiN| kavi ne ina padyo meM adhika se adhika bhAvoM ko bharane kA prayAsa kiyA hai| isalie kavi ko prastuta bAvanI hindI evaM rAjasthAnI bhASA kI sundaratama kRtiyoM meM se hai| bhASA bhASA kI dRSTi se bAvanI rAjasthAnI bhASA kI kRti hai| isameM apamraza zabdoM kI jo bharamAra hai ve isake rAjasthAnI rUpa ko hI vyakta karane vAle haiM / DA zivaprasAda siMha ne bAvanI ko ajabhASA ke vikAsa kI kar3I ke rUpa meM mAnA hai
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ chIhala jo sUradAsa ke brajabhASA kA parivartI rUpa hai lekina bAvanI meM vraja kA ho nahIM apabhraMza evaM rAjasthAnI kA bhI pariskRta rUpa dekhA jA sakatA hai / racanA kAla zrIhana ka gala gajji kari, jo jala uharidei dhana / cAtaka naura te pari piye, nA to piyAso tarja tana ||34|| bAvanI kI racanA saMvat 1584 I sara kArtika sudI praSTamI guruvAra ke dina sampanna huI thI / kavi ne apane zrI guru kA nAma lekara racanA prArambha kI thI mora kI kRpA se usakI yaha racanA sAnanda samApta huI thI / caMdrarAsI agalA sar3a ju panarah samacchara / sukula paSmAsa kArti gurusa ! hRdaya upanI buddhi nAma zrI guru ko lInho | sArada va pasAda kavita sapUraNa kInho / kavi kA paricaya putra thA / kahalAtA thA bAbanI ke antima padya meM kavi ne apanA paricaya diyA hai| vaha nAthU kA agravAla jaina jAti meM utpanna huA thA tathA usakA vaMza nAhiMga / 113 nAsisi nAthU sutanu agaravAla kula pragaTa rahi / bAvannI vasuSA vistarI, kavi kaMkaraNa chIharula kavi ||53 / / bAvanI apane samaya meM lokapriya kRti rahI hai tathA usakA saMgraha guTakoM meM milatA hai jisase patA calatA hai ki pAThaka ise cAda se par3hA karate the| aba taka rAjasthAna ke jaina graMthAgAroM meM bAvanI kI nimna pANDulipiyo upalabdha ho cukI haiM1. zAstra bhaNDAra di0 jaina mandira guTakA saMkhyA 140 lekhana kAla saM0 1716 (isameM 22 se 53 taka ke padya hai) lUNakaraNajI pAMDe, jayapura 2. zAstra bhaNDAra di0 jaina mandira holiyAna 3. bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra ajamera guTakA saMkhyA 35 (isameM 53 padma hai) 4. ukta kRtiyoM ke atirikta, anUpa saMskRta lAyabrerI bIkAnera tathA abhaya jaina graMthAlaya bIkAnera meM bhI bAvaniyoM kI pANDulipiyAM milatI haiM / ' 1. sUra pUrva braja bhASA aura usakA sAhitya 0 377 // guTakA saMkhyA 125 (isameM 50 padma haiN|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 kavivara bUdharAja evaM unake samakAlIna kavi isa prakAra bAvanI rAjasthAnI bhASA kI eka utkRSTa racanA hai jisako pANDulipiyo rAjasthAna ke aura bhI bhaNDAroM meM upalabdha ho sakatI haiN| vairAgya gIta mAnava ko jIvana meM acche kArya karane ke lie preraNA svarUpa hai / bacapana, yauvana evaM vRddhAvasthA tInoM hI aise hI nikala jAte haiM pora jara mRtyu pAtI hai to yaha manuSya hAya malane lagatA hai isalie acche kArya to jitanA jaldI ho kara lenA cAhie / yahI gIta kA sAra hai jisako kahane ke lie kavi ne prastuta gIta nibaddha kiyA hai| udara gIta meM kavi kahatA hai ki sArA jIvana yadi udara pUrti meM homalatIta kara diyA aura agale janma ke lie kucha nahIM kiyA to yaha manuSya jIvana dhAraNa karanA hI vyarthaM jAvegA / kavi kI bhAvanA hai ki pratyeka manuSya apane jIvana meM aisA koI sukRta kArya pravazya karale jisase usakA bhAvI jIvana bhI sudhara jAye / isa prakAra chohala kavi kI kRttiyAM rAjasthAnI kAvyoM meM ullekhanIya kRtiyo hai| sabhI kRtiyAM jana kalyANa kI bhAvanA se likhI huI haiN| inameM zikSA hai, upadeza hai, nIti aura dharma kA puTa hai tathA laukika evaM mAdhyAtmika donoM kI kahAnI prastuta kI gayI hai| 000
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pada sahelI gIta magara varNana dekhA nagara suhAyaNA, adhika sucaMgA thAna | nAu cagerI paragaTa, jana sura loka sujAna / / 1 / / TThAi midira sata khine, so nai lihiyA lehu / . chohala tana kI upamA kahata na Avai chehau / / 2 / / TThAi hAi saravara pekhIyA, sU sara bhare nivANa / hAi kUvA bAvarI, sohai phaTaka samAna // 3 // pabana chatIsI tihAM basAi, apti caturAI loka / / guma vidyA rasa pAgalA, jAnai parimala loga / / 4 / / tihA Thai nArI pekhIyai, raMbhA keDa nihAri / rUpa kaMta te AgalI, prabara nahIM saMsAra // 5 / pahari sabhAyA prAbharaNa, para dasyaNa ke cIra / / bahuta sahelI sAthi mili, pAI saravara tIra / / 6 / / cIcA caMdana thAla bhari, parimala pahapa pranaMta / khaMDa bIDI pAna kI, khelahu sakhI basaMta / / 7 / / kei gAvai madhura dhuni, kei devahi rAsa / kei hIDolai hoDatI, iha cighi karai vilAsa / / 8 / / tina moha paMca saheliyo, nAcai mAvahi nA hasai / nA mukhi bolai bola""""" """""||6|| nayanaha kAjala nA dIu, nA gali pahindI hAra / munna taMbola na khAIyA, nA kachu kIyA siMgAra ||10 // rUle kesa nA mhAIyA, mahale kappaDa tAsa / bilakhI bAisI unamanI, labi lehi usAsa // 11 // sUke mahara praNAlI yAM, ati kumalANA mukha / tau maI bUjhI jAi kaha, tumha kAhau phetau dukha // 12 / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi dIsaya yovana bAliyA, rUpa dIpatI deha | mosa kahau vicAra, jAti tumharI keha // 13 // tara kami saca prAkhIyA, mIThA bola pravAra | nA vaha mArI jAti kI chIlsa sunahu vicAra / / 14 / mAlana zrara taMbolanI, zrIjI chIpani nAri / carabI jAti kalAlanI, paMcamI sunAri / / 15 / / mAti kahI hama tamha sau, aba suni dukha hamAra | tumha tau suganA AdamI, mahau virANI sAra / / 167 mAlina kI viraha vyathA- pahilI bolI mAlanI, bAiyona chaMDi kai nisa dina bahara pavAlajyu, virahau mAlI dukkha kA kamala badana kumalAIyA, vA pIyA ra eka pina, muhaM ku dukha anaMta | calyu disAuri kaMta // 17 // tana taravara phala laggIyA, dui nAriMga rasa pUri / sUkana lAgA viraha phala, sIMcana hArA dUri ||20|| nayana nIra apAra / subhara bharA kinAra / / 18 / / sUkI sUkha vanarAI | varasa barAvari jAi // 19 // mana bAr3I guNa phUlaDA, prIya nita letA bAsa / sa ha yAnaki rAta dina, pIi viraha udAsa // 21 // caMpA ke paMkhaDI, gudhyA nava sara hAra ja hu pahiraja pIca vina lAi aMga pragAra // 22 // tambolina kI viraha vyathA mAlani apanA duHkha kA vivarA kalA vizvAra saba tU vedana apanI kAkhi taMbolana nAra ||23|| * jI kahai taMbolanI, suni caturAI bAta / virahai mAryA pIva vina, colI bhIhari gAta // 24 // hAtha marorakha sira banyu, kisa sa kaha pokAra / jatI rAhA bAlahA, karai na hama visa bhAra / / 25 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMca sahelI gIta pAna jhaDhe saba rUkha ke, vela gaI tani suski| bhari rati basaMta kI, yayA pIyarA munika // 26 // hIyarA bhItara padasi kari, viraha lamAI Agi / prIya pAnI vini nA bUjhavai, balIsi sabalI lApI // 27 // tana bAlI virahau dahai, parIyA dukkha asesi / e dina duri ka bharai, chAyA prIya paradesi // 28 // jaba yI bAlama bIchuDyA, nAThA sarivari sukha / chohala mo tana viraha kA, nitta navelA dukha / / 2 / / kahau saMbolani mApa dukkha, ava kahi chIpana eha / pIva palaMtaha tujhasaGa, virahai kIyA cheha // 30 // chIpana kA viraha parAma zrIjI chIpani AkhIyA, bhari ducha locana nIra / dUjA koi na jAnahI, merA jIya kI pIra / / 31 / / tana kapahA dukkha kataranI, darI birahA eha / pUrA vyota na byotai dina dina kATa deha // 31 // dukkha kA tAgA bATImA, sAra suI kara lecha / cInaji baMdhai pravi kAma kari, nAnhA vasnIyA dei // 33 // viihae gorI pratidahI, deha majITha suraMga / rasa loyA prabaTAi kaI, bAkasa kIyA aMga // 34 // mADa marorI nighori kai, khAra diyA dusna aMti / paha hamAre jIva kahu~, mai na karI ihu na ti // 35 // sUkha nAThA dukha saMcaraghA, dehI kari dahi kAra / virahAi kIyA kaMta dani, ima amha su upamAra / / 36 / / kalAlina kA viraha chIpani kahayA vicAra kari, prapanA sukha dukha roi / prabAha kalAlani bhAkhi tu', viraha pAI soi / / 3 / / cauyI dukha sarIra kA, lAgI kahana kalAli / hIparaha zrIyakA prema kI, nita khaTUkai bhAli // 38 / /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi bhotana sAThI jyu tapa vinahI avaguna mujha su # dekhii kelI tara varSa, bAlaMbha ulaTA hu rahyA, paraupa nayana kubai mada cAri / kasa kara rahyA bharatAra ||36|| isa vida ke kAraNai dhana bahu dArU kIya citta kA cetana dvAhatyA, gayA pIparA leya jIva // 41 // viraha lagAI mAtA yovana phAga riti, parama pIyArA dUri / ralIna pUrI jIyakI, marau visUri visUri // 42 // sunArina kI vyathA - chArI khAda ||40|| hIrA bhItara ra rahu, kama vargeza sosa / baharI huA bAlahA, viharada kisakA dosa ||43|| mosa byurA viraha kA kalA kalAlana nAri / dukha sarIra maha, so tu dhAkhi sunAri // 44 // ihu hoyA aMgITTI mUsi jiya, koyalA kIyA deha kA TaMkA kaliyA dukha kA mAsA mAMsA na bhUkIyA, kahara sunArI paMcamI, aMga apanA dAha hU ta buDI viraha mada, pAu nAhI pAhU ||45 // madana sutAra mabhaMga / milyA savei suhAga 146 || retI na dei bIra / sodhyA saba sarIra // 47 // viharaha rUpa burAiyA, sUnA hubhrA mujha jIva / kisa hai pukArU jAi kaha, aba ghari nAhIM pIva // 48 // tana tole kaMTaja gharI dekhI kisa kisa jAi / 1. virA kuMDa sunAra jyUDa, ghaDI phirAya pirAi // 46 // khoTI vedana viraha ko, mero hIyaro mAhi / nisi dina kAthA kalamalada, no sukha dhUpani chaha // 50 // 1 chIla vayarI viraha kI ghaDI na pAyA sukha hama paMca tumheM sau kA apanA apanA dukha ||513 1
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMca sahelI gIta kahi kari paMcau pakhIyo, apane dukha kA chaha 1 bAhuri yai dUjI milI, jabaha dhaDUkyA meha / / 5 / / muI nIlI dhana pUvari, ganihi camakI biij| bahuta sakhI ke jhUDa maI, khelana prAi tIja / / 5 / / vihasI gAvai hi rahisa, kIyA saha saMgAra / taba una paMgha sahelIyAM, pUchI dUjI vAra // 54 // chohala kA pAMcoM striyoM se punarmilana maI tumha prAmana dUmanI, dekhI thI utabAra / praba hu dekhnu vihasatI, mosa kahau vicAra ||5511 chIhala hama tara tumha sa', kahatI hai sattabhAi ! sAMI prAyA rahasasu, e dina sukha mAhi jAi // 56 / / / gayA vasaMta viyoga mai, para dhupa kAlA mAsa / pAvasa riti pIya mAvIyA, pUgI mana kI prAsa / / 57 / / mAlani kA mukha phUla jyauM, bar3hata vigAsa karei / prema sahita gujAra kari, pIya madhukara salei / / 58 / / colI khola taMbolanI, kAThyA mAtra apAra / raMga kIyA bahu prIyasu, nayana milAI sAra 156 / / chIpani kara vadhAIyAM, jau saba prAe dinu / prati raMgirAtI prIyasu, jyau kApaDa majITha / / 6 / / yovana bAlA laTakatI, rasi kasi bharI kalAli / hasi hasi lAgai prIya gali, kari kari bahuto prAli / / 61 / / mAlani tilaka dIpAIyA, kIyA siMgAra anUpa / pAyA pIya sunAri kA, caDhyA pavagaNA rUpa // 62 / / pI mAyA sukha saMpajyA, pUgI sabaha jagosa / taba vaha paMcai kAminI, lAgI dayana asIsa / / 13 / / huu vArI tere bolaphu', jahi varaNavI sudAi / chIhala hama jaga mAhi rahI, rahyA hamArA nAva // 64 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.40 kaviyara bubarAja evaM unake samakAlIna kavi afte maMdira dhanna dina, ghanasa pAvasa eha dhanna vallabha pari AIyA, dhanasa cudrA meha ||65 || nila dina jAi AnaMda ma, vilasaha bahu vidha bhoga | chohalla paMcai kAminI AI pIya saMjoga ||66 // moThe mana ke bhAvate, kIyA sarasa vakhANa | aNa jANyA mUrikha hasara, rojhai caturasujANa // 67 // saMvat para pacahnuttaraha, nima phAguNa mAsa / paMca sahelI varaNadI, kavi chIddalla paramAsa / / 686 // iti paMca sahelI gIta sampUrNa // likhyataM paropakArAya || zrI rastu // 00 guTakA saMkhyA 66 / patra saMkhyA 11-12 / zAstra bhaNDAra di0 jaina mandira lUNakaraNajI pAMDe, jayapura / N
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. bAvanI oMkAra prAkAra rahita pravigati aparaspara alakha pajonI saMbha, sRSTikaratA vizvambhara / vaTa ghaTa antara vasa, tAsu cInharu nahi koI / jala yati suragi paryAAli, jihAM dekho tihu~ soI / joginda siddha munivara jike, prabala mahAtapa sayo / chIhalla kaha bhasa puruSa ko, kiNa hI anta na laddhayare // 1 // nAda zravaNa ghyAvanta, tajai mRga prANa tataviNa / indrI parasa gayanda vAsa ali maraha vicaSSaNa / rasanA strAva bilaggi, mIna as deSamyA | somaNa lubudha pataMga, pahar3a pAvaka peSantA / mRga mIna maMbara kuMjara pataMga, e saba viNasara ikka rasi / chIla kara re loiyA, indI rAya apa vasi ||2|| mRga bana majjhi carati Dariu pAradhI pikkhi tihi / jaba pAchiu puni calyo, vadhika ropiya phaMda tihi / disi dAhiNI su svAna siMha jyu sanamuSa dhAvai / vAma pragati parajaliya, tAsu maya jAga na pAveM / chIhalla gamaNa ' disi nahIM, cita ciMtA cita haraNa / hA hA deva saMkaTa parayau, tujha bina pravara na ko saraNa ||3|| } sabala pavana utapanna, bhagini uDi kaMda dahe sana / tataSiNa dhana barasaMta teja dAvAnala gau taba / disi dAhiNI ju svAna, peSi jaMbuka ko ghAu | jaba jAnyo mRta jAta, citta pAradhI risAyaja / tArAMta dhanuSa guraNa tuTTigo, disi cyArau mugatI bhaI / chohala na ko mAravi sake, jihi raSaNa hArA daI || 4 || 1. amacinta 2. khAe
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi dhanya ti nara salAhije, je hi parakajju saMvAraNa / bhIra sahai tana jhApu, sAmi saMkaTTa uvAraNa / kaMdho ghara kula majjhi, samA siMgAra sulavatraNa / vinayavaMta baDa-citta, avani upagAra vicaSSaNa / mAcAra sahita prati hitta sau, dharama nema pAla dhaNo / para tahaNi peDiSa lIhala kahai, sola na ghaDai prApaNau / / 5 / / prayani bhamara mahi koI, sikha sAdhaka aru munivara / gaNa gaMdharva manuSya, jiSya kinnara masurAsura / pannaga pAvaka udadhi, bhAra taruvara praSTAdasa / dhruva naSitra sasi sura, nanta saba varSe kAla basa / prastAva piDita re nara catura, tAM lagi kIjada kaMca kara / tihu muvana majjhi chohala kahA, sadA eka kIrati pramara // 6 // prAvati jAcaka pekhi, dvAra sama ghehu mUha nara 1 miSTa vayaNa bulliyAI, vinaya kojai bahu prAdara / dina dasa avasara pekhi, vitta vilasiya sujasa lagi / SiNa rItI SiraNa bharI, rahiTI ghaTI sArisa lagi / cirakAla dasA nihacala nahIM, jimi UgaI timi AthamaNa / palaTiya dasA chI hala kahA, bahurI bAta pucche kavaNa / / 7 / / indI paMghiya pradhyi, sakati jaba lagi ghaTa nirmala / jarA jaMjIrI duri, ghoNa na hune pAyubala / taja lagi bhala paNa, dAna-puNya kari le bicaSSaNa / jaba jama pahu~cada prAi, sabai bhUlihA tataSSiNa / TIhala kahai pAbaka pravala, jimi ghara pura paTTaNa sahai / tiNi kAla kUpa jo suddiyai, so udyama kimi niravahA / / 8 / / Isa lalATaI majhi, meha kIyo su nirantara / cahu disi surasari sahita, vAsa tasu kIjai antara / 1. AdhAra 2. dhra maba praha 3. saMpati bAra bAra
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAvanI 143 pAvaka pravala samIpi, rahai rakhavAla rayarie dina / pratihAra visahara baliSTa, sovai nahi iku china / ati jatana chIhala kahai, hara mastaka himakara rahA / pUrva lekha cUka nahIM, taU rAhu sasi ko grahai / / 6 / / udari majima yasa mAsu, piDa pAiya- bahuta dukha / urgha hoi dui caraNa, ramaNi dina rahada pradhomukha / garama avasthA adhika jANi. ciMtA cita citta / jo chuTo ihi bAra, bahuri karahI nija sUkuta / bolai ju bola saMkaTa pahai, bahuri janma jaga mahiM bhayo / lAgI ju bAu chohata jina: sarva mRda bIsa ra sayau / Usari phAguSa mAsa, meha barasai ghorakari / vidhavA pativrata tamo, rUpa jobaNa Anana pari / kaviyaNa guNa vistAra, napati avivekI bhAge / supanantara kI lacchi, hAtha prAva nahi jAge / karavAla kRpaNa kAyara karaha, sugna geha dIpaka jyu' / kavi chohala pakArama eha sava, vinaya ju kIjye nIca syu / / 11 / / ritu grISama ravi kiraNa, prabala prAMga i nirantara / pAvaka salila samUha, pathara jhillara dhArA ghara / sItakAla sItala tuSAra, dUrantara TAlyau / patta sahI dukhatya, adhika mittappaNa pAlyau / re re palAsa chohala kahe, ki ki jIvana tujha tayo / phullayo patta aba mUDha laji, e majutta kodhau dhau / / 12 / / rIti hoi so bhara, bharI khiNa ika va DhAlaM / rAI mera samANi, mera jaDa sahita ucAle / udadhi soSi dhala kara, yahi jala pUri rahai ati / bhUpati maMgAvai bhIkha, raMka kU thapa chatrapati / saba vidhi samartha bhajana ghaDana, kavi ghohama imi uccaraM / ika nimiSa mAhi karasA, puruSa karaNa para soI karai / / 1 / / 1. dekhiye 2. suni meha dIpaka jyu
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaviyara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi liSA tapAi paramANi, rAma lavaNa banavAsI / sIya nisAghara harI, bhaI dropadi puni bAsI / kutI suna vairATa geha, sevaka hoi rahiyA / nIra bhayo haricaMda, nIca ghara baha dukha sahiyA / prApadA panI parigraha taji, bhrame ikelau nRpati nl| chohala kahaha sura nara asura, karma reSa nyApara sakala // 14 // lInha kudAlI hattha prathama, podiyA rosa kari / kari rAtama Asva, ghAli pANiyara gUraNa bhari / dekari latta prahAra, mUla gahi cakka caDhAyo / girineerfex.fii. R para yadhika mukAyo / donhIM ju agini chI hala kahai, kubha kahA hAM sahita' saba / para tahariNa bhAi TakarAhaNo, e dukha sAlAi mohi aba // 15 // e ju payohara jugala, anasa uri majika cpnaa| prati unnata bhati kaThina, kanaka ghaTa jema ravatrA / kahiM chIla SiNa inaka, dRSTi deSatAM catura nara / paraNi paDai murajhAi, pora upajata cita antara / vidhanA vicitra vidhi citta kari, tA lagi konhau kRSNamukha / hoya zyAma badana tiha nara taNo, jo para hRdaya dei dukha // 16 // e e tU marAja, nyAi garuvattaNa tero / prathama vihaMgama laccha, Aja taha lIyo bserii| phala bhuja rasa pime, adara saMtoSai kAyA / duSpa sahai tana appa, karacha abarana kUchAyA / upakAra laga chIddala kahai, dhani dhani tU taruvara suyaNa / saMcai jimi saMpaha udadhi para, kajji na prAvai se kRpaNa / / 17 / / amRta jimi surasAla, cavati dhuni vadana suhaaii| paMSina maMhi parasiddha, lahaiM so adhika bar3AI / aba vRkSa maMhi basara, grasai nimala phala soI / ye guNa kokila aMga, peSi baMdahi nahiM koI / 1. bhny|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAvanI 145 pApiSTa nIca jana sutI, karama sadA Rmi mala mugati / chohalla tAhi pUjaha jagata, karama tarakhI viparIta gati / / 18|| mahanisa majcha malcha, kamacha jasa majima rahe nit| mauna sahita bapha dhana, rahe lavalIna ikka cita / kadara guphA nivAsa, bhasama mAnaho caDhAvai / pavana mahArI sarpa, maMga mAbarI muDAvaha / ini mAMhi kahau kiNa pada lahyo, kahA joga sA~cai jugati / chohala kahe niSphala sabai, bhAva binA na hubai mugati / / 16 / / kabahU sira pari chatra, cayi suruSAsana dhAvai / kabahU kelo bhrama, pAi pANahI na pAvai / kabahiM paThAraha bhaSSa, kara bhojana mana bacita / kahi na Salu saMpajai, pudhA pIDita kalapa Sisa / labha na kabahU tRNa sadhyAro, kahi ramai tiya bhAva rasi / bahu bhAi chaMda chIhala kahara, nara cita naspada deva basI // 20 // khatiya raNi majjano, vippa mAcAra vihINau / tapIye jIti kA aMgi, rahai cita lAlaca kssiinno| tIya ju mati nilaMjja, lajja taji ghari ghari DolA / sabhA mAMhi muSi dekhi, sASi jau kUr3I bolai / sabaka svAmI droha kari, saMga rahai na ika SiNa / chIhala kahai so parihari, nRpati hoi biveka biNa / / 21 / / garaba na kara guNahIna, prare kaMcana ke giravara / to samIpi pASANa, paththi saruvara te taruvara / kiye na appa pamAna, vRSA guruvattae terau / malayAcasa salahija, sujasa tasa saMgati kerau / kaTu tikta kuTila parimala rahita, tarU anaMta ce bana bhayA / zrI paMDa saMgi chIhala kahai, te samasta caMdana bhayA / / 22 / / gharI gharI napa dvAra, eha ghaDiyAla bajja / kahai pukAri pukAri, mAu SiNahI lie chaujja / 1. gahi
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi saMpatti 'sAMsa sarIra, sadA nara nAhIM nisacala / purANa patra paMtata khuda jala lava jimi caMcala / imi jAni jagata jAto, sakala cita cetI re mUDa nara / kavara ju to chohala kahara. dIjie dAhiNa uccakara / / 23 / / gyAna japta sUkUlINa, puruSa jo ho dhanahInAM / viSama avasthA pAi, vayapa nahIM bhASa dInAM / nIca karama nahiM karai, roru jo adhika satAvai 1 vari marijo aMga de, nimiSa so nAka na nAvai / chIhala kahai mRgapati sadA, - mRga prAmiSSa bhaSana kareM | jo bahuta vivasa saMpaNa pare, taU na kehari tRNa varaM // 24 // cata mAsa banarAi, phalAha phullahi tasvara sahi / to kyoM dosa basanta, patta hovada karIra nahu / divasa ulUka jyu aMdha, tato ravi ko nahiM avaguNa / cAtaka nIra na lahaha, nasthi dUSaNa barasata paNa / duSa suSa daIva jo nirmayo, liSi lalATA soi sahai / viSamAda na kari re mULa nara, kama boSa chIhala kahA // 25 // chAyA taruvara piSpi, Ai vaha dasai vihaMgama / jaba nagi phala sampanna, rahaiM taba lagi ika saMgama / vihavasi pari avadhya, patta phala jhara nirantara / SiNa ika tathya na rahai, jAMhi uDi dUra disNtr| chohala kahai drama paMSi jima, mahi mitta taNa bhavya lagi / para kajja na koU valla ho, mapa suvAraya sayala jagi / / 26 / / jalaja bIja jala majjhi, tarUNi sappasi kihi kaarnn| mo mana icchA eha, amaravallI vistArae / su'dari ihi saMsAra, kiyA koi kirata na jANai / je guNa laSau karori, sutau avaguNa kari mAnada / prabalA prayAni ika siSa suni, jo phulla ullAsa bhrii| chIhala kahe eka kamala, taba kari hai tuma vadana sari // 27 // 1. tA kima 2. varaNatarapisi
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ '] bAvanI mI laMka padamiNI, seji nahIM ramI surati rasa ariyaNa sivara dhAra, trAsa kInhe na appa basa ! sRjjarA fajja saMsAra dabba donoM na supattaha bore paNa cahata, cAva piSSiyoM na cittaha / karyo na sukRta ke karama mana, kali avasara chohalla bhani / udyAna afree fafe mAlatI, timi nara janama pravidhi gini ||36|| niramala citta pavipta, sadA acche uttama mati / jo ucca basai kuThAi, tAsu nahi bhide kusaMgati / tiha samIpa saTha bahuta, miliba jo karai kulacchaNa / subha subhAva ApaNo taka mukkar3a na vijacchaNa / zrIkhaMDa saMga jima rayariNa dina, ahi prasaMdhi beyau rahe / taSi subAsa sItala malaya, viSa na hoya chIla kahai ||26|| Tale na pubba nibaddha, mitta mata dInau bhave / jaba Ayu ghaTe, pinaka taba koi na rA / vinaya na kari dhanakAja, mUDha jana jana ke mArga | gurUvattana mama hAri, lobha liSamI kai lAge / AvaM aksara manapAra thI, jema mIcu tima jAni dhana 1 khIhalla kahe driDha saMgraho, mAna na mukkoM nija ratana ||30|| ThAkura mitta ju jANi mUDha haraSada je citta / nija tiya tagaDa visAsa, karai jiya mahi je mittaha / sarapa sunAra rU pArasa rasa ke prIti lagAbahi | vesyA apaNI ANi Dayala ke chanda uchAha biravaMta bAra ina kahUM nahIM, mUriqha nara je rUciyA | chohallA kahara saMsAra maMhi te nara ati viciyA // 31 // Darai dAdura sadda, bAMha ghAle kehari gali / ase kuMDa nIra tire nada jAi arthAmi jala / marai phUla ke bhAra, sIsa dhari parvata DhAla | kaMpaI kaMdari dekhi, pakari dhari ku jara rAla | 147 sadarI dekhi saMsadA, viSahara ko bala vada grahai / chIhala sukavi jaMpa dayA, tiriya caritra ko nadi lahadda ||32||
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi doli kubha je pramI, soda pUraMti surA jasi / kasatUrI pariharai, noca saMgrahai kadhU pali / kaMcaraNa pItali taNo, jahA~ koi bheda na jANa / tarUvara aMba upAri, araMDa rope tihi pAe~ / guNa choDi niguNa jar3a mAniye, jasa taji apajasa saMcirya / so thAna sukavi chIhala kahai, dUrantara hI baMciye / / 33 / / pisi vAsara jiya Asa, basa una badana kerI / caMcu na borai pravara, ThAMu nadi tithya ghanerI / Adara viNa ghara salila, piSSi parihara i tatacchaNa / saravara nirbhara kUdha, sIsa nAva na vicaccharaNa / dhIhalla kahA gala gajmi kari, jo jala uhari dei dhana / cAtaka nIra te pari piya, na to piyAsau taje tana // 34 // tarU kI phuharkata, kAra UMcI mdho| komala phala saji mUha, jAi nAlera baTTo / chudhA prabala tani bhai, sasana kaMha Thukaja dinnI / prAsA bhada nirAsa, caMcu vidhanA hara linnI / mati hoe paMSi chahala kahai, sira dhuni rovaha bhari nayaNa / suka jema su nara pachitAda haiM, je hoihi saMtoSa biraNa // 35 // thaurI thauro mAhi, samaya kachu sukuti kIjai / vinaya sahita kari hitta, vitta sAraM dina dIjaha / jaba lagi sasi sarIra, suda cilasaha nija hasthahi / muvA par3ha laMpaTI, laschi laga nahiM satyahi / chohala kahai vIsala nRpati, saMci koDi ugaNIsa dazca / lAho na liyo bhogabbi kari, aMtakAla go zAMDi samva // 36 / / darakhu gADi jina parahi, dharo kichu kAma na ASada / dilasi na lAho lei, su to pAche pachalAvai / nara nariMda nara muni, saMci saMpai je mUvA / te vasudhA maiM bahuri, janami sukara ke hUvA / dhamakAja adhomuSa dasana siu, gharaNi vidArahi ramaNi dina / chohalla kahA socata phira, kahUna pAvahiM puNya viNa / / 37 / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAvanI 146 lalATahi manAyo. tummada vAta pisAra / so na miTa suni mUDha jhaMpa dIjai rayaNAyara / raci kari koDi upAya, sakala saMsArahi baabi| pauruSa jANi vinANi kiya kachu padhika na pAvaha / chohalla kahai jahaM jahaM phirai karma baMdha taha taha lahai / piSSau yaha kUdha samudra mahaM ghaTa pramANi jala saMgrahai / / 3 / / nIca sarisa nahIM prIti, baira kIjahana prabasa kari / madhya bhAI mAjhiya, saMga chAMDiya dUraMtari / hita prathavA pranahita, cita pitakai buri mati / nisacaya sukha kI hAni, duSSa upaja pahUM gati / chohala kahai piSSahu pragaTa, kara aMgArahi koDa dharaM / dAmeM nibaddha tAto lipa, sIrI kArI kara kareM / / 3 / / patta sutau pati tuccha kAja nahiM prAva katthaha / phala vAkasa rasahINa, chAMha nidIma kiyaththaha / sASA kaMTaka koTi, leI paMSI na baserau / zrIhala guNiyana mahai, kona guNa varaNo terau / ra re babulani laccharaNa nilaja, pApI parahu na upagara / jo dehi phUla phala pravara tarU, tinaha kI raruSA karaM // 40 // phira caurAsI laSSa, joNi laddhI mAnuSa jama / so nisaphala na gaMvAi, mUDha kIjada sukRta krama / kanaka kacolI majjhi. mUDha bhari chArina nAkhisi / kalpavRkSa uSveli, mUDha eNDama raSisi / vAyassi uDAbaNa kAraNI, citAmariNa kyoM rAsiya / yIhala kahai pIyUSa sauM, nAka pAMva paSAliye / / 4 / / basudhA vizvAmitra, sarisa ce tapiya garihA / saMpati te bhogava, rahai banarSaTahi baiThA / lobha moha parihara, kiyA indrI paMce basa / taNi vadana nirapaMta, tei puni paras kAma rasa / pAhAra karahi SaTarasa sahita, paMcAmRta jugati sima / chIharUla kahai tihi puruSa ko, indrI nigraha hoi kima // 42 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi amara ikka nisi ama, parau paMkaja ke saMpuTi / mana maMhi maI mAsa, rayaNi SiNa mAMhi jAi ghaTi / kari hai jalaja vikAsa, sUra parabhAti udaya jaba / madhukara mana citava, mukta ha hai bandhana taba / chIhala dvirada tAhI samma pAra pattau pAina bhari / ali kamala patra puDaiNi sahita, nimiSa mAhiau garyo masi // 43 // magi calahu kulahi, jeNi vikasai mukha sajjana / hoi na jasa kI hAriNa, piSSi kari haMsai na dujjana / japa tapa sajama nema, dharma prAcAra na mukkai / paramapara nija ena. kriyA prApatI na cukkaI / para taruNi pApa apavAda pari dUrantara hI pariharau / mana vacana kAya chIla kaI, para upakArahi cita parata / 144 / / jaba lagi sasvara rAi, phulli kari phaliya vivaha pari / taba lagi kaMTaka koTi, rahai bahu disA yehi kari / paSI pAsA luddha, briSSa takkavi jo bhAvaddha / phasa puni hazya na baDhe, chAMcha vizrAma na pAvAda / drohalla kahe ho graMba suNi, yaha avaguNa saMpati thiya / to sadA kAla niraphala phalo, jihi sumna chAMha bilaMbiya / / 45 // re re dIpaka nIca, laSSa avaguNa tujha aMgaha / pattahi karai kupatta, prakRti subhAva malina raMgaha / battiya guNa niradahaNa, tala saneha ghaTAyana / jihi thAnaka tU ho, tihAM kAlimA lagAvana / chIhalla kahai vAsara samaya, mAna na lambha ikka cupa / jo sahasa kiraNa ravi adhyavai, to jaga jova tujjha muSa // 46 / / lachaNa sasi kahaM dInha, kInha yati pAra udadhi jala / saphala eraNDa dhatura mAgavallI so nIphala / parimala bigNu sovana, bAsa kastUrI vividha pari / gurigayata saMpatti hINa, bahuta lacchIya kUpaNa dhari / 1. mana
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5: : 1. bresa 2. 3 vilasi bAvanI tiya taruNa are] vivA parAja, sajjana sarisa viyoga duSa / ittanaM ThAma zrIhalla maha, kiyo viveka na vidhi puruSa ||47|| bhoko sajjana prIti, bhavara puni chAyA baddala | vAsI sariSa saneha, avara varaSai ju mosa jala / saravari chIlari pAni, sagini tRrA keraja tapana 1 viha sarisa maDa vAu, piSi gabbahu jini prappana | kA puruSa bola vesyAvisana, etA aMta na niravahai / bisvAsa karata te hINa mati, sAMdhi vayaNa bIddala kahai ||48 // sasi ugavani jo kaMbala majjhi makaraMda diyo jihi / vikasita cita ulhAsa, bAsa ketakI laI tihi kuMbhasthala gaya maya pravAha asyo kadalo vana sarasa sugandhaju puhupa visi pujjaiya ralI mana / khIhalla vivi cArA, jiddi ritu mAnI appana sa / so bhramara prabahi vidhi puruSa dasi aphka karIrahri dina garma 49 // : bala dujjana muSa vivara, majjhi nivasahi je kuMSacana / teI sarapa samAna hoi lAgahi ghaTi sajjana / sobai sakala sarIra, lari bhAvai jovaMta | mUlI baMda gArUDo, girna nahi taMta na maMtaI / upacAra eka bahala kahai, suNiya vivadhya uttamA ! vipa doSa nivAraNa kAraNaM, nija auSadha sAdhau bimA // 50 // samaya ju sIta vitIta, bhRyA vastara bahu pAe / bINa budhA ghaTi gaI, vRthA paMcAmRta SAe / vRthA surati saMbhoga, rayaNa ke aMta ju kIjai / vRSA salila sItala su sAsu, biNa tRSA ju pIjai / cAtaka kapota jalacara mue, vRthA megha bahu jala dae / so dAna vRyA chohala kahai, jo dIjada bhavasara gae / 35111 jama je sApana 141 1
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi haru dhanavaMta bhAlasI, tAhi udyamI pampa / krodhavaMta ati capala taU thiratA jaya jampaI / patta kupattana lekhai, kahara tasu icchAcArI / sts bolaNa asamadhya tAhi guru vattana bhArI / zrIvanta laccha avaguNa sahita mAhi loga kari guNa ba chIla hai saMsAra mahi saMpatti ko sahU ko naMbai / / 52 || " carAsI magalA saha ju panarahU saMvanapura / sukula pabSa aSTamI mAsa kAliMga guruvAsara / hRdaya upanI buddhi nAma zrI guru ko lInho | sArada tarAi pasAi, kavita saMpUraNa kInho | nAlDiMga baMsa sinAghU sutana, agaravAla kula pragaTa ravi / bAvannI vasudhA vistarI, kavi kaMkaraNa chohalla kavi ||53 || ili chIla kRta bAvanI saMpUrNa samApta | saMvata 1716 likhitaM pADe vIrU lisyApitaM vyAsa harirAma mahalA madhye / rAja zrI syosiMgha jI rAjye saMvata 1716 kA varSe mitI vaisAkha sudI 5 zanisaravAra || zubhaM bhavatu // 000 1. zAstra bhaNDAra vi0 jaina mandira lUNakarasA jo pAMDe jayapura guTakA saMkhyA 140 /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. paMthI gIta ika paMthI paMtha calatI, bana siMhani mAha pachuto / bhUlo kabaTa yaha disi ghAvaM, vaha mAraga kahiyata pAve | pAve na mAraga viSama vana meM, phire bhrami bhaTakaMta ho| dekhiyo tahA sAMmahA~ dhAvata, sau raudra rUpa pracaMDa suMDA, bhayabhIta hor3a kaMpiyA lAgo, pathika vitta aMtari Daryo || 1 || garuva gaja daMDa phereM mayata ho / risa bhartI sA deza supaM, pUhi kuMjara lAgo / jIva ke hari prAtura ghAyo, bhAge kUpa hRtau trichAyo / triNa yo kUpa juhu to prAge, bici veli chavi rahyo / tihi mAhi pathika paDyo ajAnata bheda bhoMdU nA lahyo / hi gahI pravaife AkAraNi, aura kachu na pAiyo / kucaDo eka sarakanI kero, pahata hAyeM bhAiyoM ||2|| taba sarakana diDha kari gahiyau, bhUlata dAraNa dukha sahiyo / sira Upari gadI gayaMdA, disi vyArthI cAri phurNiyo / bahu disi hi vAri phuriSada nyausI, baMdhe kari baiThe jahAM / tali mukha pasAri virahyau bhajigara, prasana ke kAraNa tahAM / sita prasita dekhiyA mUSaka, jaDa lage sarakana talI / saMkaTa paDhyo aba nahi ubaraNa kareM citA cite ghaNI // 3 // kuvA Thaga ika virakha bahe rau, tahAM chAtI lagyo mahuke rau / nahi hasatI halAI DAlI, mokhI aganita uDI bisAlI | mokhI bisAlI Divi aganita, lagi uDI hi nara tarauM / upasarga aMgi karaM gharI tAsa ko sime madhukaNa pahara Upari paData rasa yA bindu ke sukhi lAgI lobhI, sabai dukha bosari gayo || 4 || saMkhyA giraNe / rasanA liyo /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi madhu bindu ju sukha saMsAro, dukha baraNata lahu vnyaarii| jIva jANoM pathika samAno, agyAna nivaDa udyAno / udyAna ghana agyAna ginije, jama bhayAnaka kuMjaro / bhava saMbha kA cAro gati hi atimi niraMdaro! ajigara su eha nigoda boyama, bhakhata jagata na dhApaye / daM pakSa ujjajala kisana mUpakra, prAyu khiNa khiNa kA paye |||| saMsAra ko yaha vyavahAro, citta gheta hu kyoM na gvaarau| moha nidrA meM je sUtA, te prANI aMti bigatA / prANI vigUsA bahuta le jini, parama brahma visArIyo / bhrami bhUli iMdrI tarI rasinara, janama vRthA gaMgAiyo / bahukAla jAnA joni dukha, dIrava sahyA chohala kahai / kari dharma jina bhASita jugati syo, tyoM mukati padavI lahe // 6 // / / iti paMthI gIta samAptA / / 0E
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 4. veli gIta re mana kAhe kU bhUli rahe viSayA dhana bhArI / iha mamatA maiM bhUli rahe mati kuNA tuhArI / mati kuNa tuhArI dekhI viSArI, prati pradhika dukha pAvo / visa ika mRga tisanA jala dekhata, vahuDi ma pyAsa bujhAyo / gRha sarIra saMpati suta baMdhI, ete miri kiri jAgyA / zrI jiNavara kI seva na kodhI, re mana mUrikha mamAraNA // 1 // baha juraNI maiM bhramatA mANasa janma mu pAyo / hai| devana kU durlabha so ta vAdi gavAmI / kata bAdi bhavAyo muha suDhAle, kAhe pAva prvaale| kAya ulAgi kAriNi kara the, yaMtAmaNi kAMda rAsa / ikku jinabara seva binA saba jhUThA, jyo supanA kI maayaa| vRthA janma khAya mANasa ja, bahujUNI bhAma bhAyA / / 2 / / jatima dhamma hai jIva dayA, so dinu kari gahie / marahaMta dhyAnu dharijyo satta, saMjamasyo rahiye / rahiye saMjamasyo paradhana para ramaNI para nidA para hariye / para upamAra sAra hai prANI, bahuta jatana syauM kriye| jaba laga haMsa amita kAyA maiM, kucha sukRta upAyo bhAcha / mati kAli tuhi maratI delA, ho ho dharma sahAi // 3 // kali viSa koTa viNAsai. jinavara nAma ju lIyA / mai ghaTa nirmala nAhI, kA tapu tIratha kIyA / kA sapa tIratha kIyA, jai para doha na chADe / laMpaTa iMdrI laghu mithyA pramu, janamu prAparaNI bhAMDe / chohala kahai guNo mana bore, sIkha sIyANI kariye / citavata parama brahma ke tAI, bhava sAyara kUtiriye // 4 // // iti veli mIta samApta / / 000 1. kaSaNa (kha prati) 2. khizu sukha (kha prasi) 3. pa (ma prati) 4. pRthA na khoi janama mAragasa kA (sa prati) 5. brahma spo rahiye jiva bhaya dutara tiriye ( prasi)
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi 5. vairAgya gIta Upara udaka maiM daza mAsa rahyo, paDivi dhomukhi bahu saMkaTu sahyo / kaha sahita saMkaTu udara aMtari, citavaM citA ghgii| Ubaro abakI bAra jehoM, bhagati karisyoM jiNa taNI / e bola saMkaTa paDaM bole, bahuDI jagi jAmaNa bhayo / saMsAra kA jama bhUvAli lAgI, mUDa tava vIsari gayo // 1 // bAlaka vikaha praceta...''''bhakSi amakSi Na kachu aMtaru lahai / lahai nA bhakSi abhakSi aMtara, lAla mukhi arila cudai / paDai loTa paraNi uparu, roi kari amRta pivAda / tanu mUta viSTA rahai voyo, sukRta nA kAyau kiyo / vIsarayo jina bhakti prANI, bAla paNo hyo hA gayo / / 2 / / jovani mAto nara bahu dizi bhava, paradhana paratIya pari manu race / race paradhanu dekhi paratAya, citta Aila rAkhae / chAM panIphala seva jinakI. viSaya viSa phala bhAkhae / kAma mAyA moha vyApyo pramata hama visAra / pUjaina jievara svAmi kvaro, adhirathA jobana gAlae / / 3 / / jarA buDhApA varI pAiyo sudhi budhi nADo taba pchitaaiyo| pachitAjhyo tava suddhi nADhI, sayaNa jagatu na bUjhae / jiyana kAraNi karai lAlaca nayana jagata na sUjhae / manu kaha chohala surasahi re mana bharami bhUlo kAra phirai / kari seva jiNavara mati setI, jo bhava samuda dUtarU tiraM // 4 // guTakA saMkhyA 65, pATodI kA mandira jayapura / 000 1. zravaNa saMbada na bUjhae / 2. ana kahA chohala sulo 2 nara zrami bhUli kAI phira / kari bhagati jinako sugati syo tyo muti lIlaba badau / / 4 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. gIta rAga soraThA saMsAra chAra vikAra parahari, sumari zrI jiNa maann| re jIva jagata supano jANi // 1 // eka raMka sAro sahara jAdhyo, sutau dama tali ANi ! jANika kaha bhUgala poDhyo, chatra pArI soka / khavAsI vijaNA vahAli Dhole, seka rahI kahi khokhi / eka prANi raMbhA pAva cubai, vahau vidhi prAva bheTa / e sAhI meM jAgi to ThIkarI sira heThi 1 re jIva agata supano jANa // 2 // eka bAMjha ke pari tuvara bAgA, jANika janamyo bAla / bulAi paNDita bujha jozI hosI vaha bhUpAla / mero putra kumAisI triyA bahasa baMdhI prAsa / e sAhI meM jANi dekhe sau nAkhiyA rAnisAsa / re jIva jagata supano jANa / / 3 / / eka nirapana jAna huvo dhanavaMta so bhI gamI puuri| prartha darva bahubharamA bhaNr3A bayu nidhi bA~dhI mAsa / etA meM hI jAgi dekhe nahIM koDI pAsi / re jIva jagata supano jAma // 4 // eka mUrikha jAne ho paNDita mukhA cAradhI veda / mAga prAgama sabahI sujhayo tIna bhavana sana mokhi / etA meM hI jAgi dekhe to nahIM Akhira reva / re jIva jagata supano jANa // 5 / / saMsAra supano sarva jANyo jANyA ka ma hoi| kahai chIhala sumari jIvaDA jiraNa bhajyA calo hoi|| re jIva jagata supano jANa / / 6 / / 000 1. guTakA saMkhyA , mAtra bhaNDAra vi. jaina mandira godhAna jypur|
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturumala 16 vIM zatAbdi ke mantima caraNa meM hone vAle jitane hindI jaina kavi alpa jJAta haiM unameM paturumala athavA catura kavi bhI hai| rAjasthAna ke jaina mayAgAroM meM abhI taka aise saikar3oM kavi pothiyoM meM banda hai jinhoMne hindI bhASA meM kitanI ho sundara racanAeM likhI thI aura apane yuga meM prasiddhi prApta kI thI / lekina samaya ke antarAla ne aise kaviyoM ko parde ke pIche dhakela diyA aura phira the sAmane mAhI nahIM sake / kucha bar3e kavi to phira bhI prakAza meM mA gaye aura unakA pradhyayana hone lagA lekina kitane hI kavi jinhoMne ladhu racanAeM likhI, pada evaM subhASita likhe tathA purANoM ke AdhAra para varita va rAsa likhe, nAvanI bArahamAsA likhe, aise pacAsoM kavi bhabhI taka bhI guTakoM meM bAda haiM aura unhoMne hindI kI jo amUlya sevAeM kI thI be abhI taka hamAre se ojhala haiM / jaina kaviyoM ke hindI meM kevala carita evaM rAsa saMzaka prabandha kAvya hI nahIM likhe kintu sAhitya ke vividha rUpoM meM apanI kRtiyoM ko prastuta karake hindI ke pracAra prasAra meM mahatvapUrNa yogadAna diyA / unhoMne stotra, pATha, saMgraha, kathA, rAso, rAsa, pUjA, maMgala, jayamAla, praznottarI, maMtra, aSTaka, sAra, samuccaya, varNana, subhASita, copaI, zubhamAlikA, nizANI, jakar3I, dhyAhalo, badhASA, vinatI, patrI, bhAratI, bola, caracA, vicAra, bAta, gIta, lIlA, caritra, chaMda, chappaya, bhAvanA, vinoda, kAvya, nATaka, prazasti, dhamAla, cauhAliyA, caumAsithA, bArAmAsA, baToI, veli, hiTolaNA, cUnaDI, sajjhAya, bArAkhaDI, bhakti, vandanA, paccIsI, battIsI, pacAsA, bAvanI, satasaI, sAmAyika, sahasranAma, nAmAvalI, guruvAvalI, stabana, saMbodhana, evaM mor3avo saMjJaka racanAyeM nibaddha karake apane vizAla jJAna kA paricaya diyA / S10 vAsudevazaraNa agravAla ke zabdoM meM ina vividha sAhitya rUpoM meM se kisakA kama prArambha humA bhora kisa prakAra vikAsa pora vistAra humA yaha
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturumala 156 zodha ke lie rocaka viSaya hai| ina saba kI bahamUlya sAmagrI deza ke jana manthAgAroM meM upalabdha hotI haiM / lekina sAhitya ke ukta vividha rUpoM ke atirikta prabhI taka aura bhI bIsoM rUpa haiM jinakI khoja evaM zodha mAvazyaka hai| prabhI hameM sAhitya kA eka rUma "uragAno" prApta hupA hai| jisake racayitA haiM kavivara caturumala athavA baturu ! kavi paricaya ___caturumala 16 vIM zatAbdI ke antima caraNa ke kavi the| yadyapi inakI abhI taka pradhika racanAeM upalabdha nahIM ho sakI hai lekina phira bhI upalabdha kRtiyoM ke AdhAra para kavi dhImAla jAti ke thAvaka the / di. jaina dharmAnuyAyI the tathA gopAcala gyAliyara ke rahane vAle the 12 kavi ke pitA kA nAma jasavaMta thA / apane pitA ke ve ikalaute putra the / kavi ne apane paricaya meM likhA hai ki janma lete hI usakA nAma batusa rakha diyA gyaa| kavi kI zikSA dIkSA kahAM taka huI isako to vizeSa sUcanA prApta nahIM hai kintu nemipurANa sabase padhika priya thA aura usI ke AdhAra para usane 'nemIzbara kA uragAno' kAvya kI racanA kI thii| kyoMki usane aneka purANoM ko sunA thA tathA svAdhyAya kI thI lekina harivaMza purANa meM usakA sabase adhika AkarSaNa humA / usa samaya vahAM padala paNDita rahate the| ve sAhasI evaM dhairyavAna the| unhIM ke pAsa kavi ne purANoM kA adhyayana kiyA thaa| aura usI adhyayana ke nAdhAra para prastuta kRti kI racanA kI thii| racanAe~ kavi ne hindI meM kaba se likhanA prArambha kiyA isako to abhI khoja honA zeSa hai lekina saMvat 1569. meM usane gopAcana gaDha meM bhAkara ke gItoM kI racanA 1. rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM ko grantha sUcI--bhAga caturtha pR0 4 / 2. madhi besu sukha sayala nidhAna, gahu gopAcalu uttima thAnu / / 44 / / zrAvaga siramalu baru jasavaMta nihadha jiya dharma parata / para cala nadhi vaMdatI, putra eka tAke ghara bhayo / janamata nAma caturu tinI liyo, janadharma vidu jIvaha dharI / / 43 / / suni purAnu harimaMsa gamhIra, paMDita dhavalu ju sAhasa dhari / tinisa tarayA minu raci kiyo, kali kevali ko tribhuvana sAra // 2 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi prArambha kI thii| abhI taka hameM kavi ke cAra gIta upalabdha ho sake haiM prora cAroM hI eka guTake meM saMgrahIta haiN| kavi kI sabase bar3I racanA "nemIzvara ko uragano" hai| isa ko kavi ne gvAliyara meM saMvat 1571 meM bhAdavA buddI paMcamI somavAra ko samApta kI thii| usa dina revatI nakSatra thaa| isameM 45 padya hai| tathA neminAtha evaM rAjula ke vivAha kI ghaTanA kA pramukhataH varNana hai| ukta racanAmoM ke atirikta kavi ne aura kauna kauna sI kRtiyAM nibaddha kI isakA abhI patA nahIM cala pAyA hai lekina yadi madhya pradeza ke zAstra bhaNhAroM meM loja kI jAye to saMbhavataH kavi kI aura bhI racanAyeM upalabdha ho sakatI haiM / kavi ne gvAliyara ke tomara zAsaka mahArAjA mAnasiMha ke zAsana kA prayazma ullekha kiyA hai tathA gvAliyara ko svarNa laMkA jaisA batalAyA hai 1 mahArAjA mAnasiMha ko usa samaya cAroM chora kIti phailI huI thI tathA apanI mujAoM ke bala se vaha jaga vikhyAta ho cukA thA / gvAliyara meM usa samaya jaina dharma kA prabhAva cAroM mora vyApta thaa| thAvakagaNa apane SaTkarmoM kA pAlana karate the tathA unameM dharma ke prati apAra zraddhA thii| kavi ke kucha samaya pUrva hI apabhraMza ke mahAkavi raibU ho cuke the jinhoMne apabhraza meM kitane hI vizAlakAya kAzyoM kI racanA kI thI / raidhU ne jisa prakAra gvAliyara kA, yahAM ke zrAvakoM kA, tomara vaMzI rAjAmoM kA baNana kiyA hai lagatA hai vAliyara durga kA vahI ThATa bATa kavi Saturumala ke samaya meM bhI vyApta thaa| kSekina caturu ne na raiyU kA nAmollekha kiyA mora na nagara ke sAhityika vAtAvaraNa kA hI paricaya diyaa| kavi ke jina racanAmoM kI aba taka upalabdhi huI hai unakA paricaya nimna prakAra hai1. gIta-(nA jAno ho ko ko pare DhIlarIyA kata jAI) 1. catru zrImAla vAsudeva bgii| gati gAri kI Ai phopo gaDha mara saMvat 1566 ko / guTakA - zAstra bhaNDAra vi0 jama mandira bar3A terahapaMthiyoM kA, jayapura / veSTana saMkhyA 2487 / 2. saMvatu pandrahasa vo garna, guna gunuhatari tA upari bhave / bhAdhau pati tithi paMcamI dhAra, soma na pitta rektI mAsa /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturumala 161 paha laghu gIta hai jo pada rUpa meM hai| jisameM mAnava ko bhagavAna kI pUjA mAdi karake nirmANa mArga para bar3hate jAne ko kahA gayA hai| pada ko antima paMkti meM "saMsAraha zrAvaga kuli sAru bhamaI caghuzrAvagu zrImAra" kaha kara apanA paricaya diyA hai / dUsarA gota-isa gIta kA zIrSaka hai 'gADI ke gavAra kii'| yaha bhI prAdhyAtmika pada hai jisameM dasadharma ko jIvana meM utArane tathA mAtoM vyasanoM ko syAgane kI preraNA dI gaI hai / pada kA bhantima caraNa isa prakAra hai ___ "zrAvaga guNaDDa vicAra, caturu yo gAvahiro" tIsarA gIta-isa gIta kA zaurSaka hai "pAIti bAbA vArI ke jaIyo" yaha bhI upadezAtmaka pada hai jisameM thAvaka ko mAnava jIvana ko saphala banAne kA anurodha kiyA gayA hai| kavi ne pada ke anta meM "bhanaI caturu zrImAra" se apane nAma kA ullekha kiyA hai / 4. koSa gIta-yaha bhI samu gIta hai jisameM kaMpa, jAna, zAyaH pIrale kI nindA karake unheM chor3ane kA upadeza diyA gayA hai| isameM cAra prantare haiN| mAna kaSAya kA pada nimna prakAra hai mAnu na kIja joIparA, tisu mAnahi ho mAnahi jIyaga dukha she| appu sarAhe ho bhalo, puNi paru ko ho para kI gita karaI / para kaI nizA nitta prAnI, isoi mana garavaM khagai / hau rUpa ghatRru sujAnu sudarU. Isopa bhanI mada bhare / mahameva kari kari karma baMdhI, lAkha caurAsI mahi phirai| Ima jAni jiyarA mAnu parihari, mAnu cahu dukhaha karI / / 2 / / 5. nemaspara kA uragAno prastuta kRti kavi kI sabase bar3I kRti hai| aba taka kAvya ke jitane bhI nAma pAye haiM uname 'uragAnI saMjJaka racanA prathama bAra prApta huI hai| 'uragAnoM' kA prathaM svayaM phadi ne 'guna vista' mAta guNoM ko vistAra se kahane vAle kASya ko uragAno kahA hai| isameM neminAtha ke jIvana kI vivAha ke lie toraNa dvAra ko chor3akara vairAgya dhAraNa karane kI ghaTanA kA varNana kiyA gayA hai / uragAnI kI kathA kA sakSipta sAra nimna prakAra hai maMgalAcaraNa ke pazcAt uramAno nArAyaNa zrIkRSNa ke parAkrama kI prazaMsA se prArambha holA hai jisameM kahA gayA hai ki dvArikA meM 56 koTi yAdava nivAsa karate the jo saba prakAra se sukhI evaM sampanna the / nArAyaNa zrIkRSNa ne jarAsaMdha para
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi vijaya prApta karake zaMkhanAda ke sAtha dvArikA phuce| eka dina pUrI rAjya sabhA jur3I huI thii| viviSa khela ho rahe the / rAjA evaM rAnI donoM hI prasanna the| usI saMpaya nemikumAra Ae / sabhI ne unakA AratI utAra kara svAgata kiyA / nArAyaNa zrIkRSNa ne sabhI sabhAsadoM ko neminAtha kA paricaya diyA tathA kahA ki vartamAna samaya meM neminAtha se bar3hakara koI sAhasI evaM dhairyavAna hai| balabhadra ne neminAya ke bAre meM aura bhI jAnanA cAhA / zrIkRSNa jI ne neminAtha kA citra liyA tathA rAjA ugrasena ke pAsa gaye aura unase neminAtha ke liye rAjula ko mAMga liyaa| unhoMne kahA ki hama saba yAdava neminAtha kI bArata meM baayeNge| ugrasena ne atyadhika prasanna hokara rAjula se neminAya ke vivAha kI svIkRti de dii| lekina sAtha meM unhoMne cupacApa hI kucha pazuoM ko ekatrita karane ke lie kaha diyA / kucha samaya ke pazcAt neminAtha bArAta lekara vahAM pahadhe / unhoMne vahA~ cAroM ora dekhA praura pazuSoM ko ekatrita karane kA kAraNa jAnanA cAhA / lekina jaba unheM mAlUma par3A ki ye saba barAtiyoM ke lie prAye haiM to unheM ekadama vairAgya ho gayA aura vivAha kaMkaNa tor3akara tathA ratha ko chor3akara giranAra parvata para bA cddh'e| neminAtha ke vairAgya se rAjula ke mAtA pitA evaM parijanoM sabako duHza humA aura ve vilApa karane lge| jaba rAjula ko unake vairAgya lene kA patA calA to vaha muchita ho gaI / vaha kabhI uThatI kabhI baiThatI aura kabhI cillaatii| vaha apane pitA ke pAsa jAkara rudana karane lgii| pitA ne sArA doSa zrIkRSNa jI para sAla diyA / lekina usane rAjula se yaha bhI kahA ki usakA vivAha kisI dUsare rAprakumAra se kara diyA AvegA jo nemi ke samAna hI rUpadAna evaM ghaMyaMtrAna hogaa| tathA vidhAoM kA prAgAra hogaa| rAjula ko pitA ke zabda sunakara pratyadhika duHkha humA / paura neminAtha ke atirikta dUsare kisI se bhI bAta nahIM karane ke lie kahA / rAjula bhI nemi ke pIche-pIche zikhara para jA car3hI aura ne mi se hI use chor3akara cale pAne kA kAraNa jAnanA cAhA / neminAtha ne svayaM ke lie saMyama lene kI bAta kahI tathA rAjya, hAthI, ghor3A evaM anya sabhI parigraha choDame kI bAta khii| lekina unhoMne rAjula se vApisa ghara jAkara vivAha karane ke lie kahA kyoMki tapasvI jIvana atyadhika kaThina jIvana hai| isameM sAtha-sAtha bahanA parityAjya hai| rAjusa ne nemi ko chor3akara ghara lauTane se inkAra kara diyA aura kahA ki cAhe usake prANa hI kyoM na cale jAyeM vaha to unhIM ke caraNoM meM rhegii| ghara jAkara kyA kregii| isake bAda rAjuna ne do-do mahinoM ko lekara bAraha mahinoM meM hone vAle Rtu janya saMkaTa kA varNana kiyA tathA kahA ki aise dina meM unako chor3akara kaise jA sakatI haiM / yaha to unahIM kI sevA karegI / rAjula ne kahA sAvana bhAdoM meM
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturUmala so ghanaghora varSA hogI / bijalI camakegI tathA mayUra evaM papIhA kI raTa lgegii| aise dinoM meM vaha nemi ko chor3akara kaise jAvegI / mAsoja evaM kArtika mAsa meM paraba cata hogI / sarovara evaM nadiyoM meM svaccha jala bharA hogA / prakAza meM candramA bhI nirmala ho jAvegA / cAroM pora gIta evaM nasya hoMge aisI Rtu meM nemi binA vaha kaise raha skegii| maMgasira evaM poSa meM khUba sardI pdd'egii| zarIra meM kAma rUpI agni jlegii| ghara ghara meM sabhI mastI meM raheMge lekina nemi ke binA vaha kisa ghara meM rahegI pora usakA hRdaya patte ke samAna kaMpita hotA rhegaa| eka mora kAlI rAtri phira barpha kA giranA / lekina usakA mana to piyA ke binA hI tarasatA rhegaa| praghana puSu prati sIta bhapAta, jAdau vipu vyApe maMsApha / kAma pagini bahu para jalu, ghara ghara sukha kara saba koI / tuma dina, imahi kahA haiI. kina pAtI / nisi pradhyArI pastu tumAra, kAma lahari ati ho papAra / yaha manu sarase pIu binA, saba saMsAra kara prati bhoga / rAjala raTa kara poya sogu, nemi kubara jina vanviho / / 30 / / mASa mora phAlguNa Rtu meM to basanta kI bahAra rahegI / sabhI basanta kA bhAnanya leMge / kAmaniyA apane priyatama ke sAtha vilAsa kreNgii| ve apane pragoM meM candana kA lepa kareMgI tathA mAthe para tilaka bhI kareMgo / ghara ghara bandanavAra hoNgii| rAjula bhI aisI Rtu meM apane piyA ke sAtha parihAsa karanA cAhatI hai tathA dina meM apane kaMta kI sevA karanA cAhegI / catra pora vaizAkha meM sabhI dhanaspatiyA khila jaaveNgii| nandana vana ke sabhI puSpa bhI khile hoMge / maure phaloM kA rasa pIte hoMge / vana meM koyala kuha kucha ke priya zAda sunAI degI / virahiNI striyAM apane prima ke binA tar3aphatI raheMgI lekina yaha svayaM binA nemi ke kyA kregii| isI taraha jeTha pora pASAka meM garmI khUba par3egI / sUrya bhI sapegA / kucha loga pambana lagA kara garIra ko zItala kareMge / lU clegii| lekina use no pripa ke binA aura bhI USNatA staavegii| isalie vaha rAtri dina nemi piyA nAma kI mAlA japa kara unake zItala vacanoM ko sunatI rahegI / isa prakAra rAjula bAraha mahinoM ke viraha duHkha ko nemi ke sAmane rakhatI hai aura cAhatI hai ki vivAha na kiyA to na sahI kintu vaha unake gharaNoM meM rahakara
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 sfovara carAja evaM unake samakAlIna kavi hI unakI sevA karatI rahe / yaha kaha kara vaha rone lagI aura usakI khoM se azrudhArA baha calI / nemi ne rAjula kI bAta sunii| unhoMne kahA ki ve to vairAgI ho gaye haiM saMyama dhAraNa kara liyA hai isalie ghaba rAjula kI sevA kaise svIkAra kara sakate haiM / isake atirikta unhoMne rAjula se vApita bhapane parijanoM meM lauTane kI salAha dI / jisase vaha rAjya sukha mIrA jAnane vAlI thI. usake phira anunaya vinaya kiyaa| rogI aura nemi se use bhI vrata dene kI prArthanA kii| anta meM neminAtha ko usakI prArthanA ko svIkAra karanA paDA aura use dhArmikA kI dIkSA de dii| isake sAtha hI neminAtha ne Avazyaka vratoM ko pAlane kA upadeza diyA / lekina isa prakAra mIzvara kA uragAno' eka zAnta rasa pradhAna kAvya hai jisameM viraha milana kI adbhuta saMracanA hai| nemi dvArA toraNadvAra para bhrAkara vairAgya dhAraNa kara lene kI itihAsa meM akelI ghaTanA hai| phira unase gajula kA ghara vApisa loTane ke lie anunaya vinaya pati ke viraha meM hone vAle kaSToM kA varNana maura vaha bhI Amane sAmane jahAM eka vairAgI ho aura eka nayI navelI banI huI usI kI dulhina | bhagavAna ziva ko to pArvatI kI tapasyA ke sAmane jhukanA par3A lekina neminAtha ke vairAgya ko rAjula nahIM gA skii| usane bhI nemi se adhika se adhika mAgraha kiyA, roI vilAna kiyA, lekina ve kaba apane vairAgya se vApisa lauTane vAle the| anta meM rAjula kA ho saMyama dhAraNa karanA par3A / bhaSA prastuta kRti vratra bhASA kI kRti haiM jisa para rAjasthAnI kA prabhAva hai| akhAre (6), kori (4) prItare (7), kanharu (6), jIvahi (11), mori (13) tori (13), hoi hai (16) tihAre (22) prAvi zabdoM kA paryApta prayoga huA hai| Da aura Ta ke sthAna para ra kA prayoga kiyA gayA hai / racanA kAla prastuta kRti saMvat 1571 kI racanA hai| racanA samApti ke kina bhAva budI paMcamI somavAra thaa| revatI nakSatra evaM lagana meM candramA thA / ' 1. saMvatu pagraha vo ganI guna bhAdo va tithi paMcamI pATha laguna bhalo subha upajI mati, gunahatari tA uparina / soma navi revatI sAtha | candra anma valu pAiyo /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'caturumala 165 racanA sthAna 'nemIzvara kA uragAnoM' kA racanA sthAna gopAcala durga (gvAliyara) rahA / usa samaya vahAM ke zAsaka mahArAjA mAnasiMha the jinake suzAsana kI kavi ne prazasti meM prazaMsA kI hai| mahArAjA mAnasiMha tomara vaMza nAsaka the| bahare jaina dharma kA purA prabhAva vyApta kA usake manuyAyI sevA, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna jaise kAryoM kA prati dina pAlana karate the / pANDulipi mAha yudI uragAnoM kI ekamAtra pANDulipi zAstra bhaNDAra vi0 jaina mandira teraha thiyAna ke eka guTake meM saMgrahIta hai / pAMDulipi saMvat 182 samApta huI thI / saMgatIlekha vAlA pantima aMka 1820 se 1526 ke madhya kisI samaya likhI gayI thii| pratinidhi karane vAle ye prAcArya devandrakIrti the jinhoMne ise apane ziSya ke lie likhA thA / 14 guruvAra ke dina isalie yaha pANDulipi nahIM hai saM 000
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. nemIzvara ko uragAno atha uragAno likhilaM nemI kuMvara ko maMgalAcaraNa prathama calana jina svAmI juhAra, jyoM bhavasAya pAvAhi pAna | laha mukati duti duti tirI paMca parama gura tribhuvana sAtha / sumirata upaje buddhi apAra, sArada manAvika tohi / guru gotamu mo deva pasAu, jo guna gAu jAdu rAha / jAn guna dina meM mile mitra devI kuvAra | jAke nAma tire saMsAra, catura gati gamanu nivAriyo / rAjamati taji jIva milAI, ghaDi giranaMri liyo tapu jAI nemi kuvaru jina maMdi ho || 1 || 1 suni purAnu harivaMsa gamhI paMDita dhabalu ju sAhasa baura | tini musa rani ju raci kiyo, kali kevala jo tribhuvana sAru // suni bhASiya bhava utare pA, nemi kuMvara jina vaMdi ho ||2|| nArAyaNa zrIkRSNa kara vana- varatI Adi juTa pasAru, jAdI kula itanI kyohAru / jo nArAinu bhotare para jo jAno nemi kumA0 / jAke nAma tirai saMsAru, nemi kuvaru jina baMdi hau ||3|| . dhana kauri su jAdau vIru, rahai dvArikA sAyara tIya / bhoga mAi vatu vidhi hai, rAju kareM hita so pAravAda / vAhya rAya pra bhaMDArA, naimi kuMvara jina vaMdi ho ||4|| jIti jurAsiMdhu saMdhu bjaaii| puni dvArikA paUne jAi / cakra nArAina kara caDhe. karahi vImA e maMgalavAra / paMca savaya vAda bhanivAra, nemi kuru jina vaMdi ho ||5|| sabhA pUri hari rAja, vaUSA sayatu na sujhe ThAu / hoha aSAre pethane, ganI rAi bhai manohArI / nAzaina Arate utArI, nemi kuMvara jina maMdi ho || 6 ||
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemIzvara ko uragAno 167 nemorayara kA paricaya taba basudeva kahe saptabhAva, yahu nemIsuru tribhuvana rAu / samada vica ghara autare, chatru dehu yauM jyauM nara nAhA / vAdi parana bhArate karADa, nemi kuvara jina baMdi ho / / 7 / / tava hari bhane sunai vasadeu, nemi tino tuma jAno bheu / so kArana hama so kahI, vidyA balu yA pAsana mAhi / jotyo kahai jurAsiMdhu tAhi. meM vAro kari jaaniyo| taba hi kahai balibhadra kumAra, mo pahi sunau yAMko vyohAra / gupita rUpa guna mAgarI, nemi kuvaru yahu gazvo vIru / yA samAna nahi sAhasa dhIru, nemi kuvara jina baMdi ho / / / jUta jhA anAra ke pAsa ra rAjata mAha kA prastAva sunata pracaM mI hari mana bhayo, paTatarI nemI svara koliyo / saba valu Auta dekhiyo, bilakha vadana mAharI mana jAma / kara hI upAu triso tAma, dUtu taba hi tina pAThapo / ugraseni ghiyA rAjakumAri, rAjula devI rUpa ki pAri / dehu~ gai kanharu bhanau, nemi kuvara yA vyAhai bhAI / Adau sayala sAtha samuhAi, nemi kavara jina vaMdi ho // 3 // ugraseni taba harakhiya gAta, pariyana boli kahI tini. vAta / sauja karo vahu ati dhani, jAdauM bhAvahi syau parivAra / kalA hamArI rahe apAra, manu nArAina raMjiyo / badhika bUlAi rAi yo kahyo, vana mA jIuna eka rahai / sau nigraha tuma sau karo, hirana rojha vaha jIva bhpaar| Anahu Seri na lAvo vAra, nemi kuvara jina baMdi ho // 10 / / vArAta chapana kori jo jAdau asamAna, pahathe ugrasena ke dhAna / paMca mavada vAjehi dhana, chAyahu sura gagana pAkAsu / surapati sesu Darauhi kAvilAsa, tIni bhuvana mana phpiyoN| nemi kuvara jovahiM bahu pAsa, jIva dekhi citu kiyo udAsa / nemi kuvara jina vedi ho // 12 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi nemikumAra kA prazna-. nemI bhane hari sunahu virAma, jIva kahAe bahuta apAra / kona kAja e gheriyo, kAranu kaSanu sunau vaTavIra / bahuta citA mo bhaIya sarIra, sAMcau vayanu pragAsiyo / nArAyaNa kA uttara bhanahi nArAinu sunA kUvAra, jInara soi hoda saMdhAra / vaha jyonAra racAicIyau, yathie jIu maha laIhi kAja 1 bhojana karAha tumhAre kAja, nemi kuvara jina vadi ho / / 12 / / memikumAra kA vairAgya bhayo virAgI sunata hari vayanu, prasau vyoha kara ana kAbanu / kaMkana mukara ju parihare, jhADI prarya bhaMDAra mu rAju / jIva saila mupharALa mAju, dhyAhu choDi tapu sugapo / ratha ta utari ghale bana mori, kara kaMkana sava DAre Tori / nemi kuvara jina yadi ho / / 13 / / jAniu sayala sasAra prAsAra, choDi vAle saba rAjU bhaMDAma / vita vairAga ju dida dharI, go giranari sipiri para vIru / caudhA jo sAhasa pIra, bhuvanu sAnu dekhiyo / uttima ThAUju prAsanu dehi, lobhu mAnu je duri pharehi / nihAyala manu kari soza rahai, paMcama mahAnata saMjamu gharaM / kaSTa sarIra bahuta vidhi karai, sIsa sumati jihi jiya ghsii| nemi kuvara jina baMdi ho / / 14 / / joga jugati sauM dhyAna karAi, co meM gamanu ki vAriyau / manu indra paMcI nigahe, karma tArAsu parama padu lahe / nemi kavara jina baMdi hauM // 15 // nemi kuvara giranayarihi, jAdau sagala vilakhita bhae / kanhara manu yAnaMda bhae, ugraseni dukha karahi apAru 1 kiyo hamArI suva bhayo prAsaru, nemika vara jina vadiSThau // 16 // rAjula kA vilApa rAjusa devI tavi sudhi lahI, dAsI bAta jAi taba khii| nemi sunau giri so gae. sunata vAsu muchiya jAi /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemizvara ko uragAno 166 kauna pApa hama kIna mAi, khina sina murachi bhau parijAi / pina pina uThi jobai car3ha nAsa, parIya thiyo / mA ko manu merI dhIrava, konu vahorai nemi kuvAru / koyahu jAi kara upagAru, nemi kucara jina baMdi hauM / / 17 / / rAjula kA apane pitA ke pAsa jAnA-- tava uThi kuvari pitA pahi jAhi, vAta karata ve SarIya lajAi / nemi sune miri po gaye, kahau pitA tuma jAnau bheu / phonu yahore jAvo deva, gabahu bhari ciru na saMhAse / sunata vAta so murahI jAi, vyAha chAMDi saMgama liyA / uni vairAga kiyo kihi kAja, chAMDija chatra saMghAnu rAju / nemi kuvara jina baMdi ho / / 1 / / ugrasena kA uttara unameni yo kahi vicAra, yaha saba jAne kA murAri / jina e jI virAIyo, dekhi tinhahi mana bhI barAmI / vochau kuvari tumhAro bhAga, kanhara kurama kamAiyo / lena gaye hama kari manohAri, jAdau sayala rahe pacihAra / dUsare rAjakumAra ke sAtha vivAha kA prastAva de diDa saMjamu le rahe, avahi kavari hama karihai kAju / byAha tumhArA hoi hai mAju, vana polo le bhAi haiN| ati sarUpa so rAjakuvAra, caudaha vidyA gunahani dhAnu / nemi kuvara jina vaMdi hauM / / 16 / / rAjula kA uttara-- yaha suni rAjula uThI risAi, aisau bolu kahai katarAi / vyAcha janama porai karo, ehI janama mo nemi bharatAru / ugraseni sau sayu saMsAru, caDhi girinayarihi jAsIu / uhi sAtha hI saMjamu dharI, sahaka parIsahi sevA karI / karma kucita sava TArihai, praha nita ra piyA ke sAtha / nemi kughara jina vaMdi hauM / / 2 / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi rAjula kI punaH citA karanA mAragu jo kare saMdeha. nena bhare janu bhAvo meha / kaMta kavana guna pariharI, gaDhI hoi so calati turanta / duddharu duSu diyo bho kaMta, tuma vinu ko mamu dhIravai / jagu adhyAro mere jAna, aora na deSo tumahi samAna / nemi phuvara jina baMdi hauM // 21 / / araba kArana kara bahutu, varnana jAi tAsu guna rUpu / rudanu karata mAragu gaI, tuma vinu janma ju vAhAyo / purva janma vichohI nAri, pApa parAcita hama kie| paMtha akelI calati anAha, praso tumahi na bubhira nAha / hamahi chAMhi giri tuma gaye, piya vinu sudari karabi kaad| rahe samIpa tihAra nAha, nemi kabara jina baMdi hauM / 22 / / girinAra para rAjula kA pahuMcanA karati viSSA gaI so nAri, pahajI jAi sipiri giranari / carana lAgi so vInarva, kara jorai so bAta kahAi / dAsI vara mo jAno rAi, sevA vaha dina dina karauM / nemikumAra se nivedana hama pariya kavana tuma kAja, chAMDo cyAhu mAI mo lAja / tuma giranairihi pAiyo, dosu kavana pIya lAgo mohi / so kahi svAmI puchu tohi, nemi kuvara jina vavi hoM / / 13 // meminAtha kA uttara nemi bhane suni rAja kuvAri, hami saMjama liyo cadi giranAri / rAja roti saba parihari, hya gaya vibhava chatra dhana rAju / pariyana vyAhu nahI mo kAju, jIva dayA pratipAliho / yahu saMsAra ju sAiru bhava bhavanu, bahuriu bhrami bhrami duI kaunu / nemi kuvara bina baMdi ho // 24 // aba tuma kuvari vahu ghara jAha, kaMkana baMdho kara vivAha / hama gA~hi nu kari bAvarI, rAjadhiyA tu prati sukumAla /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemizvara ko uragAno 171 bhoga vilAsa karo tuma vAla, tapu na kari sake sundari / hama jogI di jogu parAi, dhyAna jugati sauM kaSTa sahAi / hama tuma sAyu na bujhiya, jAU kari hama chADI prAya / karahu bahu vidhi bhoga vilAsa, nemi vA jina baMdi hauM / rAjula evaM nemikumAra kA uttara pratyuttara rAjula bhane sunauha jadu rAi, tuma aaN choDi parai hama jAi / pApu kauna hama ko para, tuma ju kaho hama sauM ghara jAma / jIba kaha tu ho tajau parAna, gharana kamala dina seI hai / dharu kari ho tuma nAmu pradhAra, sidi mahimana utara para nemi phupara jina vaMdi hauM / // 26 // tava hi kuvara te uttara dayo, ghara ko bharu tumhAre leha / vana ha akelI tapu karo, hama vaha kaSTa sahai citu saai| tuma hi kuvari sahI kata pAi, nemi kuvara jina baMkhi hauM // 26 / / ugraseni dhidha catura sujAna, kuvara sunahu yo uttara ThAni / pAsa rahI sevA karo, jAu ghareM ho kase raho / garuvo dukha bahu tU kyoM sahI, khaMDara tu mAna ko hASi hai| bAraha mahinoM kA vira varNana, sAvana bhAvoM sAvana bhAdo varSA kAla, nIru apabalu vahuta prasarAla / megha ghaTA ati naU naI, laha laha vImurI camakati rAti / tava kara rayani samAre kaMti, paradesI citu vaha bhara 1 dAdura bhora ra dina raini, papIhA piz2a piu kreN| ko jhIla karou ma hai netra, tuma vina ko jiu rASihe kaMta / nemi kuvara jina vadihauM / / 2 / / pAsoja kAtika kAtika pavAra sarada stui hoi, nari hulAsu kara savu koI / nirmala nIra suhAvano, pisi nirmala sasi prati sohati / bhari jati naina samhArai kasi, viraha vyathA prati Upaje / gIta nAva suni meM pahuM pAsa, hama tuma binu piya parI bhamAsa / nemi kubara jina baMdihI / / 26 / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 maMgasira poSa - aghana puSu prati sIta prapA, jAdo viSu vyApa saMsAra | kAma agini ca para jalu, ghara ghara sukha kareM saba koI / tuma bina hamahi kahA ghara hoi, hirado kaMpa pAta jyauM / nisi aMdhyArI paraMtu tunA, kAma lari ati hoi apAra / yahu manu tara pIca vinA, satru saMsAra kareM prati bhoga rAjula ra karaM prIya sogu. nemi kuMvara jina caMdihoM ||30|| mAgha phAlguna kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi mAgha pavanu phAguna ritu hoi, ritu vasaMta khela saba koI / kaMta sataMvara kAminI, dina dina rAgu kare asareM / saMjoga siMgAru bahuta vidhi kare, phAguNa phAgu suhAvanI / so sarisu kara dinu khela gAvahi gIta kare piya melu / pari meri uAsI, haeNtra, savani sira uI sahu / covA candana amara kapUru. tilaku kareM kara sundarI / ghara ghara bAMdhe bandhana bAra, paMca sabada bAjahI ani prAra / piya parihasu rAjula kareM, dina dina tumha hI sAre kaMta / rAkhi sake ko harA ur3Ata, nemi kuvara jina vaMdinIM // 31 // caitra vaMzAkha --- J cetu suhAo aru vaizAkha vanaspatI saba bhaI ilAsu / bhAra aThAraha moriyoM, saba phule nandana vana phUla / vAsu sugaMdha bhara rasa bhumi, phalahite amRta phala ghanaM / vana koyala kuha kaha sura karahi maha yaha mora suhAvane / virahini ma mhAre kaMta, piya vinu janamu akAratha jaMta / ni nirAsI kyA garma, hamahi piyA jani karahu nirAsa / bIsara raini sumhArI bhAsa, nemi kuMvara jina baMdi hauM ||32|| " jeTha bhASATha jeThu praSAlu garama ritu hoi nAma pare vyApa saba koI tapA ta tanuM prati tarpa, pema agini tana hai sarI / luvala hi ra saghana parahI sItala jatana te sayala karahI / zrIkhaMDa ghasi tanu maMDahi, praru vIca garama pamI jaM deha /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemizvara ko uragAno 173 hoi vithA prati piya ke neha, vAu sarIra sahAbAnI / tapatI adhika piya buma binu hoya, haMsa uData na rAkhe koI / nisi vAsara guna tumherI, sAtala pavana tumhAre kaMta / sunata hahi sukhu hoi turanta, nemi ku ghara jina baMdihA~ / / 3 / / e SaT ritu ko sake sahmAri, upaja duSu tumahi samhAri / yayauM phariyahu manu rASi hai, rahi hai pAsa tumhAre deva / kari, carana kamala nita seva, nemi kuMbara jina dihIM // 34 // jAdo rAi bhane suni vaina, savanu karahu kaMta bhari jala naina / hama manu saMjamu didu dharai, tuma prati gAhu kata karI bahUta / rAju kara hu dhara sakhini saMjutta, nemi kubara jina baMdihA~ / / 35 / / saba sumi rAjula cilakhI hoI, tuma vinu svAmI gaihai koi / sAtha sahita saMjamu dharau, aru bhAvaka ata kara upavAsa / aura sarva chADau hama prAsa, kaSTa bahu vidhi hI shii| kara dayA mo ye upadesu, jyo sirie saMsAra asesu / nemi kuvara jina badihauM // 36 // yaha suni daule tribhuvana nAtha, dharma saneha rahai hama pAsa ! manu nihacala kari rAyo, sunaha kughari saMsAra asAru / bhava rAgyaru jala gahIra prapAra, dhaturgati gamanu nivAriyo / jIva chI caurAsI jAti, saha vahuta duSu aMna mana bhAti / bhramatani dhenu na pAie~, rahaTa mAla jyoM yaha jIva phirai / rUpa bhaneka ghahata vidhi kara, nemi kuvara jina vaMdihIM // 37 // aba sapikiMtu dhAriyo di citu, mokha mugati jo lahha turanta / paru parihari muni sundarI. cetani sundarI sama pharaha guna jAsu / dhyAnu dhamaha jAnI dIno tAta, mithyA mohavi pariharau / paMca parama guru jaghu pAha, jIva damA jIvaTu taya rAha / nemi kuvara jina vaMdihIM // 38 / / pAlau pATha mUla guna sAru, sAta visana taji tiri saMsAra / vara pranobata dina karahu, aru gyAraha pratimA jiya dhrii| zrepana kriyA kari bhava tirI, muna prasthAna caudaha caDhau / e zrAvaka vrata kohi sAru, jihi ta kuvari tirI saMsAru /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi paMca maMgala dhupAiye, yaha taji kuvari nidhArI moha / dIkSA gharaU mohi vrata deu, nemi para jina vaMdihIM // 36 // la saMjama vrata dhyAnu dharAhi, jo parajAni se hAri karAi / agya gunu gahi nirmalI, ihi vidhi karma dasana sau kare / rAjala nemI calata nita gharaM / neli kavara jina vaidiha / / 4 / / memi vaha rAjamatI nAri, duha saMjama liyau pati giranari / tIni bhuvana basu maMDiyo, aru tina upajo kevala gyAnu / surani sahita surapati akulyAnu, karana mahocho Ayo indra / pUjA nita sevA karAi, paMca sakda tala rasI bajAi / kalasa praThosara dhariyo pAI, kari mArato ghara bujvNdiyo| samosaramu svAmI ko kiyo, sura mara ketika paaiiyo| gana gaMdharva bIdyAdhara jachi, jAdau sayalati rAI saMSi / nemi kuvara vaMdihauM / / 4 / / banI indra tavahI tini kiyo, sunataI na jaga mana bhyo| zIva nidA nadi te bhAai, ja sa yadu tila lokaha bhae / je jasavara tihu lokaha bhae, paMcama gati sIDhata subhayo / nemi ghara jina vaMdihIM // 42 // prazasti-- zrAvagu sirImalu para jasavaMta, niha jiya dharma dharaMta / caru nalama bhavi vaMdhatI, putra eka tAke ghara bhyo| janamata nAja catura tini liyo, jaina dharma dinu jIyaha ghrii| nemi caritu tAke mana rahai. suni purAnu usmAnI kahai / nemi kuvara jima vaMdihauM / / 4 / / mAdhi desu sukha sayala midhAna, gar3ha gopAcalu utima ThAnu / eka sovana kI lekA jisi, tAvaha rAu sabala para vIra / muvavala bhApa ju sAhasa dhoru, mAna sidhu jaga jAniya / tAke rAju sukhI saba logu, gaja samAna karahi saba bhogu / jaina dharma bahu vidhi calaM, zrAvaga dina ju kare SaT karma / niharca citu lAhi jina dharma, nemi avara jina baMdihI / / 44 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ nemizvara ko uragAno 175 saMvatu pagnahasa bo garna, guna ganuhari tA upari bhane / bhAdau vadi tithi paMcamI vAra, soma napitu revatI mAsa / lamana bhalo subha upajI matI, canda janma valu pAiyo / caturu bhane bhakhI sayalani vAsu. muniya sunata jiya karahi na hAsu / lachi upasamai duSi hInu, ma svAmI ko kiyo bakhAnu / paLata sunata jA upajya gyAnu, mana nihAcala kari jiya dharaU / rAjamatI jina saMjamu liyo, nemi kuvara nemi sayala vInayo / nemi kuvara nemi jina baMdihauM / / 4 / / // iti nemisura ko uragAnI samApta / / saMvat 182"varSa sava mAha vadI 14 va sero guru / lIkhItaM zrI devendrakIti pAparaba sImA ke maMtra / 000 2. gIta (gAri) [1] nA jAno ho ko ko cerai DholarIyA kasa jAI / / mana cetaha ho pramukA saghaI subahu vicAru / / mana / / paSu gati pravakata bhramaha, saMsAru, ghara paraviNu sat prayo hai jAru / jagatAranu jina nAmu apAru, jIvakSyA vinu dharammu Na sAru / / mana / / jinavara pUjA rabaha kari bhAu, ATha dazva laiI pUjA sAha || mana / / para parama guru jAya japAhu, samikatu nipalu pitaha varAha / / mana / / bhavati jilabhu paMcama gati jADa, saMsAraha zrAdhaga kali sAru / / mn|| bhanaI ca zrAvagu zrImAru, mana cetahu ho amukA saghaI suNagu vicAra / / [2] gADI ke gar3abAra ko paiyA ghara kahigai / / ihi mAyati / / ganadhara gotama svAmI, sumiri jiNu vaMdahuge / bhaSa saMsAru pAru, bhavika gaNa Utarahin /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi ghoga gavaraNu nivAri, mukati sirI sI jaigI / sumha laIya bhAvika jana leha, kahA bhava kI jaMgI / zrAvaga kuli maktAka, vahari para lIga / dharma dayA jaga sAma, saniha yaiko jaige / dasa lakhariNa jina ghamma, dinaha kina koge / sAto visana nIvAri, pharma kyo kI jaMge / siji micyAtu apAra, sumati jI ghari jaigii| krodhu mAna madu lobhu na mayA ko jaigI / paru parihari bhava dUri kavana sustu pAvahirga / paramAtmA mana dhyAnu parivi citu lAvahigo / jAte tiriha turaMta saMsAru mokha pada pAyahige / ghAbaga suraNa vicAra, caturu yoM gAmi / / [3] mAi tivA yAvArI ke jaIyo / vAvA vArI kyo jatyo, bhaviyaNa vaMdada kari jori / jinadara ghalana juhArI, ca meM mamanu nivAri / bhaH sasAraha tAre, saMbhala jIya ajANA / mAyA moha mulAnA, yaha mithyAtu bharII / zrAvaga kuli kata prAyo, mahala janma gvaayo| atima kuli kata avatarIyA, sAta visana mada bhariyA / moha mahA mada rAcyo, mUlagunA naru jANaM / IndrI pAco sukha mAno, prAI tivA bAvArI ke jaiyo / bhavIyaha sAkha caurAsI, baMdhyau moha kI parikha / jiNavara calana buhArI, bhAvAgamanu nivaarii| yaha trIya loku bhamAI, sabai deya hAre / ko bhava pAra utArI, jIva dayA naru pAre / sivapuri gamanu nivAra, prAI tivA vAvArI ke aIyo / bhojana rAti karAI, yasa saMsAra bhamAhI / cauvidhi dAnu na dINa, sudho bhAu na koeN| mithyA moha bhulAyA, jinavara dhammu na jaannyo| lahiyo zrAvaga kuli janma. kari dina jiNavara dhamma / jyo jIya lahe sukha ThAU, to ghari nihalu bhAU /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturumala ke gIta 177 AsmA dhyAnu karIja, sahi paMcama gati lIjai / zrAvaga suNahu vicArU, bhanaI caturu zrImAru // krodha gIta [4] koSa krodha na kI jIvarA, phachu upasamu ho / hara hi para: kA bahi, pro. giti savArI / taba appo ho appo tApaI pastava / paratavaM appA gunani jAraI, krodha hoyarA java dharai / sumati karanaraNa bosaraI, IhI sIla saMjamu sa avirayA / jaba surisa mana saMcaraiI, ima jAni jivAlA gahahi upsmu| godhu khriNamata kAI kare, krodha na kIja jIvarA // 1 // mAna mAna na kIjai joiivr|| tisu mAnahi ho mAnahi jIyarA dukhu sahai / prANu sarAhai ho bhalo, puriNa phara kI ho pA kI Nita karaI / paru kara nidrA nita prAnI, isoi mana garavaM kharI / hau rUpa caturu sujAnu saMdara Isopa bharna mada mare / pahameva kari kari karma baMdhI, lAkha caurAsI mahi phireM / ima jAni jiyarA mAnu parihari, mAnu bahu dukhaha karI / / 2 / / mAyA mAyA parihari jIvaDA, joka sugahi ho suhi pAvaha sukha ghanau / mAyA kapaTa je calahi te pAvahi ho pAnahi dukha dAlidu dhanau / dukha tanoU dAlidu marika jIvarA, karma pherai kaDo lii| ghara gharaha bhItari Anu prAnI vayana para bolae / parapaMSu kari kari tabaI para kahu kapaTu sabu mAyA tno| ima jAni jIvaDA tihi mAyA, jIU supAbaI sukha ghanau / / 3 / /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi soma lomu na kIjaI jIvarA, tisu lobhahi ho lobhahi lAgyo pApu dhanau / tinu pApahi ho pApahi jIyA dukhu saheI / dukhu samhA jIuyarA lobha kAhana lobha kahuDIu tarapharaI / Ihu lobha kArama jIU patigA, dekhata iMdiyajA paraI / saMkalapa vikalapa bhoU jiyaDA, lomu daMcha cita prii| ima bhanaI va mani nirAni aviyala, sogina mata koI karai / / 4 / / // iti krodha gIta samApta / / ve sabhI cAroM pada zAstra bhaNDAra di. jaina bar3A mandira terahapaMthiyAna ayapura ke guTake meM saMgrahIta haiN| 00
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 gAravadAsa gAravadAsa vikramIya 16 vIM zatAbdi ke caturtha pAda ke kavi the unake sambandha meM sarvaprathama mizrabandhu vinoda meM eka ullekha milatA hai jisameM eka paMkti meM kavi kA nAma, grantha nAma, racanA kAla evaM racanA sthAna kA nAma diyA huA hai / lekina usameM gAravadAsa ke sthAna para gauravadAsa tathA racanA saMvat 1581 ke sthAna para saMvat 1580 diyA huA hai| mizrabandhu ke paricaya ke pazcAt bhI hindI vidvAnoM ke lie gAravadAsa ajJAta evaM upekSita se rahe / san 1948-49 meM jaba maiMne rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI grantha-sUcI banAne kA kArya prArambha kiyA to jayapura ke hI di0 jaina bar3A mandira teraha paMthiyAna meM isakI eka pANDulipi prApta huI jisakA ullekha grantha-sUcI ke caturtha bhAga meM pRSTha saMkhyA 161 2313 saMkhyA para kiyA gyaa| lekina usa samaya bhI kavi ke mahatva ko prakAza meM nahIM lAyA jA sakA aura isake pazcAt bhI kavi evaM unakA kAvya vidvAnoM se mojhala hI bane rahe / zrI mahAvIra grantha akAdamI dvArA prakAzya dUsare puSpa ke saMvat 1560 se 1600 taka hone vAle kaviyoM ke sambandha meM jaba nirNaya lene se pUrva pAravadAsa evaM unakI racanA yazodhara pati ko dekhA gayA to hindI kI mahatvapUrNa kRti hone ke kAraNa kavivara vRcarAja ke sAtha gAravadAsa ko bhI sammilita kiyA gayA / gAravadAsa hindI kavi the lekina ve prAkRta evaM saMskRta ke bhI yacche vidvAn the / yadyapi abhI taka unakI eka hI kAvya kRti yamovara caritra upalabdha ho sakI hai lekina bahI eka kRti unakI vidvatA kI parakha ke lie paryApta hai| vaise kavi kI ora bhI racanAyeM ho sakatI haiM lekina jaba taka uttara pradeza ke pramukha bhaNDAroM kI khoja pUrNa na ho jAye taba taka isa sambandha meM kucha nahIM kahA jA sakatA / kavi paricaya kavivara gAravadAsa uttara pradeza ke rahane vAle the| unakA grAma yA phaphotUpura
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi (phoMdu) jisameM AvakoM kI yacchI vastI thii| ve prati dina bhraSTa dravya se jina pUjA karate the| unake pitA kA nAma rAma thaa| kavi para sarasvatI kI pUrNa kRpA thI / isalie unakA vAkya hI kAvya bana jAtA thaa| purANoM ko sunane meM kavi ko vizeSa ruci thii| eka bAra kavi ko nagakai naI ke nivAsI sAha dhenu ke pAsa jAne kA kAma par3A / jaba yeSu dhAvA ne gAravadAsa ke vacanAmRta kA pAna kiyA to vaha prasanna ho gaye aura hAtha jor3akara kahane lage ki yadi yazodhara kathA ko kAvya baddha kara sako to usakA jIvana saphala mAnA jAvegA / yeghu zrImanta ne yaha bhI kahA ki jisa prakAra kavi ne isa kathA ko apane guru se sunI hai usase bhI adhika sundara rUpa se usako vaha cAhatA hai / kathA kavitta baMgha caupAI chanda meM honI caahie| isa prakAra prastuta kAvya racane kI preraNA kavi ko phaphoMdu nivAsI dhenu se prApta huI thii| kavi ne yazodhara caritra kI racanA saMvat 1589 bhAdavA zuklA 12 vRhaspativAra ko samApta kI thii| racanA samApti ke samaya kavi sambhavataH pate zrAzrayadAtA ke pAsa hI the / prAzrayadAtA wk' uttara pradeza meM gaMgA aura yamunA ke bIca meM kailaI nAma kI nagarI thiiN| usako devatAgaNa bhI sukha aura zAnti kI nagarI mAnate the / yahA~ 36 jAtiyoM kI 1. 2. 3. rAma sutanu kavi gAravavAsu sarasuti bhaI prasannI jAsu / cata phaphotapura subha hora zrAvaga bahuta guNI jahi aura ||332|| vasuviha pUja jinesvara ehAnu le prabhAru dina sunahi purA ||533|| dhu sarna kavi gAravadAsu, nimuni vacanu cita bhayo hulAsu / dve kara jori bharI guna gehU, saphala janama mero kari le ||18|| salila kathA jasahara kI bhAsi, jima guru pAsa sunI tuma rAsi / jo bahu Adikavisura bhae, aragha kaThora varita racanae ||16|| saMvat pandraha se ikaasI, bhAvI sukila zravasa dvAvasi / / 533|| sura guruvAru karaNa tithi bhalI pUrI kyA bhaI niramasI / jasahara kathA kahI saba bhAsi, siravalau bhAva parama gura pAsi /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAravadAsa 181 o sabhI sampanna thii| prabhavacanda vahA~ kA zAsaka thA jo atIva sundara evaM pUrNa candramA ke samAna thA / prajA meM sukha evaM zAnti vyApta dhI tathA kisI ko koI bhI duHkha nahIM thA / usa nagarI meM zrAvakoM kI ghanI bastI pii| usI meM padmAvatI puravAla jAti thI jo jaina dharmAnuyAyI thii| usI meM sAha kAnhara the aura unake suputra the bhAraga sAhu / ve yazasvI zrAvaka the| unhoMne cAra gAMva basAye the jinake nAma the jasarAno, goya, asapura bhaura sauhAru / inake ghasAne se usakI kIrti cAroM mora phaila gyii| sulatAna bhI usake kArya se prasanna thaa| usakI dharma patti kA nAma thA devlde| usake udara se tIna santAna huI jinake nAma the meghu, janaku evaM gheghu sAha / theSu sAha bahuta hI svAdhyAyI zrAvaka the| eka rAra patru sAha ne saMgha sahita pAInAtha kI yAtrA bhI kI thI paura vApisa pAne para usane nagara meM sabako bhojana kraayaa| kucha samaya pazcAt usako putra ratna kI prApti bhI huI / yeSu seTha dAnazIla bhI the aura logoM ko bhaktipUrvaka dAna dete the| be rAtri ko jAgaraNa karavAte the jisase dhAvakoM meM jinendra bhakti kA pracAra ho / 1. maMga amuna vica aMtara veli, sukha samUha suramAnahi keli / nayaro phaisaI janu murapurI, nivasai dhanI chasIsau kurau / / 522 // 2. abhayacandu jaha rAH nisaMku, anu kulu poDasa kalA mayaMku / / parajA dukhI na vIsa koI, dhara ghara vadhi vadhAka hoi / / 523 / / zrAvaga bahuta basahi jahi pAma, janu AsikI dIno siyarAma / pomAve puravara sukhasola, sura samAna ghara mAnahi kIla / / 524 / / sA kamhara sutu bhAraga sAta mini dhanuSa raMni liyo jasalAhu / jasa rAno paranu subha Thoru, gaucha mahApuru dUjo aura // 525 / / managaru pretapuru para sauhAra, cArayo gA~dha basAvana hAta / jAsu nAma par3avA muritAma, rAja kAja jAgo suritANa // 526 / / tAsumAri devalade nAma, jima sasihara rohini rasikAma / solu mahAtahi lIno poSi, naMdana toni yasare kovi // 527 / / meghu meghu parasUasa rAsi, anuku su ra sasi sukra bhakAsi / jeThau thegha sAha supahANu, jAsu nAma meM Thayo purA / / 528|| 5. punna hetu jAnai upamAru, jinavara agina karAvaNa hA / balata moThi le cAlyo sAtha, karI jAta sirI hArasanAtha 11526 // kharaci bahutu dhanu rAvana thAna, ghara pAyo riyo bhopaNa dAraNa / tAko putra ratnu avataraghau, rayanAyasa gaNa vIsa bharayau / / 530 / /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi yazodhara carita kI kathA ko samasta jaina samAja meM paryApta lokapriyatA prApta hai / yahI kAraNa hai ki isa kathA para bhrAdhArita caritra, carita, rAsa evaM caupaI prAdi saMjJaka kAvya kitane hI jaina kaviyoM ne nibaddha kiye haiM tathA hindI evaM rAjasthAnI bhASA meM hI nahIM kintu prAkRta, apabhraMza evaM saMskRta meM bhI yazodhara ke jIvana para kitane hI kAvya milate haiM / 182 yazodhara ke jIvana se sambandhita svatantra racanA kA ullekha sarvaprathama prAcArya udyotana sUri (779 I0) ne apanI kuvalaya mAlA kahA meM prabhaMjana kavi ke kisI yazodhara carita kA ullekha kiyA hai| lekina ukta kRti bhabhI taka anupalabdha hai / isake pazcAt mahAkavi hariSeNa ne apane bRhatkathAkoSa (632 I0) meM yazodhara ke jIvana se sambandhita eka svatantra AkhyAna likhA hai isalie abhI taka upalabdha racanAthoM meM hama ise yazodhara ke jIvana para AdhArita prathama bhAkhyAna mAna sakate haiM / lekina 10 vIM 11 vIM zatAbdi ke sAtha hI yazodhara ke prasthAna ne jaina samAja meM bahuta hI lokapriyatA prApta kI aura eka ke pazcAt dUsare kavi ne isa para apanI lekhanI calAkara use aura bhI lokapriya banAne meM pUrNa yoga diyaa| rAjasthAna ke jana bhaNDAroM meM yazoSara ke jIvana para AdhArita nibaddha kitane hI kAvya upalabdha hote haiN| ina kAvyoM ke nAma nimna prakAra haiM apabhraMza mahAkavi puSpadanta rahanu saMskRta 1. jasaharaRrija 3. yazastilaka campU 4. yazoSara caritra yazodhara caritra 5. 6. 7. 8. PS. 10. 11. 12. " yazodhara kathA zora caritra " "3 "1 1 " a0 somadeva sUri vAdirAja bhaTTAraka sakalakIrti AcArya somakIti bhaTTAraka vijayI vi bAsavasena padmanAbha kAyastha padmarAja pUrNadeva jJAnakIti 10 vIM zatAbdi 15 vIM zatAbdhi saMvat 1016 11 vIM zatAbdi 15. vIM zatAbdi savat 1536 15 vIM zatAbdi saM0 1656
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAravadAsa 183 13. yazodhara caritra zrutasAgara kSamAkalyAe 15 vIM zatAbdi saM 1836 .linyo rAjasthAnI devendra 15. yazodhara rAsa brahma jinadAsa 160. 0 prathama varaNa) 16. bhaTTAraka somakIrti " (caturthaM caraNa) 17. yazodhara carita saM0 1683 18. // parihAnanda saM0 1670 16. yazodhara rAsa jinaharSa saM0 1747 yazodhara caupaI pyuzAlabanda saM0 1781 21. ajayarAja saM0 1762 22. yazodhara rAsa lohaTa 18 vIM zatAbdi 23. yazodhara caritra manasukhasAgara saM0 1978 24. yazodhara rAsa somadatta mUri 25. , pannAlAla saM0 1932 isa prakAra yazodhara ke jIvana se sambandhita rAjasthAna ke jaina granthAgAroM meM . 25 kRtiyAM prApta ho cukI haiM aura abhI aura bhI kRtiyAM milane kI sambhAvanA hai / ukta sUcI ke AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki gAravadAsa dvArA yazodhara kI kathA ko kAvya rUpa dene ke pUrva mahAkavi puSpadanta evaM raidhU ne apanA meM, prAcArya somadeva sUri, vAdirAja, bhaTTAraka sakalakIti, bhaTTAraka somakIrti evaM vijayakotti ne saMskRta meM tathA brahma jinadAsa, bhaTTAraka somakIti meM rAjasthAnI bhASA meM yazoghara ke jIvana para kAvya kRtiyAM nibaddha kI haiN| yadyapi kavi mAravadAsa ne vAdirAja ke yazodhara caritra ko apane kAvya kA mukhya bhAdhAra banAyA thA lekina usane yazodhara se sambandhita racanAmoM ko bhI avazya dekhA hogA lekina svayaM kavi ne isakA koI ullekha nahIM kiyA hai| mAravadAsa kA yazoghara carita 537 chandoM kA kAvya hai / baha na sagareM meM vibhakta hai aura na sandhiyoM meM / prArambha se anta taka kathA binA kisI virAma ke dhArA pravAha calatI hai aura samApta hone para hI virAma letI hai| isase patA calatA hai ki adhikAMza jaina kaviyoM ne kAnya racanA kI jo zailI apanAyI thI usakA gAravadAsa ne bhI pranusaraNa kiyA / prastuta kRti yadyapi hindI bhASA kI kRti hai lekina kaSi ne usameM bIca-bIca meM saMskRta ke zlokoM evaM prAkRta gAyAmoM kA prayoga
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi karake na kevala apanI bhASA vidvatA kA paricaya diyA hai lekina kAma pradhyayana meM thakane vAle pAThakoM ke lie virAma tathA saMskRta prAkRta bhASA bhASI pAThakoM ke lie nayI sAmagrI upasthita kI hai| 16 vIM zatAbdi meM yaha bhI eka kAvya racanA kI paddhati thI / bhaTTAraka jJAna bhUSaNa (saMvat 1560) ne bhI 'mAdIpadara phAga' meM isI zailI kI racanA kI hai jo gAravadAsa ke hI samakAlIna kavi the| yazodhara carita kI kathA kA sAra nimna prakAra hai jambU dvIpa ke bharatakSetra meM rAjagRhI nagarI thii| jo sundaratA tathA vana upavana evaM mahaloM ko dRSTi se prasiddha thii| vahAM ke rAjA kA nAma mAridatta thaa| rAjA mAridatta kI yuvAvasthA thI isalie usakI sundaratA dekhatI hI banatI thii| kalA evaM saMgIta kA dIyA / eka dina ma lagAyA hA yogA usake nagara meM pAyA / yogI ke bar3I bar3I jaTAyeM thI tathA vaha mama ke naze meM dhutta ho rahA thaa| gauravarNa thaa| usakA nAma thA bhairavAnanda / nagara meM jaba bhairavAnanda kI tAntrika evaM mAntrika kI dRSTi se cAroM ora prazaMsA hone lagI to rAjA ne bhI use apane mahala meM milane ke lie bulA liyA / maravAnanda ke mahala meM prAne para rAjA ne usakA vinaya pUrvaka sammAna kiyA / rAjA kI bhakti se vaha bahuta prasanna humA aura koI bhI iSTa vastu mAMgane ke lie khaa| rAjA ne amara hone, eka chatra rAjya calAne sathA vimAna meM calane kI icchA prakaTa kii| bhairavAnanda ne rAjA kI prArthanA ko pUrNa karane kA AzvAsana diyA lekina usane caMDamAri devI ke mandira meM balidAna ke lie sabhI prakAra ke jIvoM ko lAne tathA eka mAnava yugala kA bhI balidAna karane ke lie kahA / rAjA to vidyA ke lie andhA ho cukA thA isalie usane tatkAla apane anusaroM ko bhAdeza pAlane ke lie kahA / usake sevapha cAroM bhora daur3a gaye tathA sabhI prakAra ke pAzu pakSiyoM ko lAkara upasthita kara diyaa| lekina mAnava yugala khojane para bhI nahIM milaa| kucha hI samaya pazcAt vana meM aneka muniyoM ke sAtha sudatta muni kA bhAgamana huaa| vaha vana khila uThA | cAroM ora puSpoM para bhramara gujAra karane lage eva koyala kuhu kuhu karane lgii| muni ne usI vana meM Thaharane kA vicAra kara liyA / lekina vaha vana maMdhoM kA bhI nivAsa sthAna thA jahAM ve keli kiyA karate the isalie sUdhasAcArya ko vaha vana samAdhi ke upayukta nahIM lagA / vaha apane saMgha sahita zmazAna bhUmi para cale gye| prAcArya ne eka yuvA muni evaM sAdhvI ko nagara meM mAhAra ke lie jAne ko kahA / ve donoM bhAI bahina the| donoM pratyadhika kamanIya zarIra ke the tathA battIsa lakSaNoM vAle the| itane meM hI rAjA ke sevakoM kI dRSTi
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAravadAsa 185 una donoM para par3I / unako prasannatA kA ThikAnA nahIM rahA aura ve donoM ko bahAmAri devI ke mandira meM le gaye 1 ___ mandira kA dRzya vikarAla thA / cAmeM mora pazu pakSiyoM kI muDiyo, masthiyAM evaM unakA rakta bikharA huA thA . kAra durgandha meM hara varaNa samabhika bhayAnaka thA 1 bhAI ne bahana ko zarIra se moha chor3ane tathA Atma sthita hone ke lie smjhaayaa| sAtha hI meM sAdhu saMsthA ke mahatva ko bhI samajhAyA / jaba rAjA ne atyadhika sundara usa mAnava yugala ko dekhA to vaha bhI unake rUpa lAvaNya ko dekhakara prAzcayaM karane lgaa| usane una donoM se dIkSA lene kA kAraNa jAnanA cAhA tathA bAlyAvasthA meM hI tapasvI banane kA kAraNa puuchaa| rAjA kA vacana sunakara abhayakumAra ne haMsakara nimna prakAra apanI jIvana gAthA kahI avantI deza ko ujjayinI rAjadhAnI thii| vaha nagara svarga ke samAna sundara thaa| cAroM bhora phaloM se lade vRkSa tathA mandira evaM mahaloM se yukta thI / vahAM ke nAgarika bhI devatA ke samAna the / nagara meM sabhI jAtiyAM rahatI thIM / yahAM ke rAjA kA nAma yazodhu thA tamA candramatI usakI rAnI thii| vaha zarIra se komala tathA gajagAmini thI / nyAyapUrvaka zAsana karate hue jaba unheM bahuta dina bIta gae to unheM eka putra ratna kI prApti huI jisakA nAma mazoSara rakhA gayA / bAlaka bar3A sundara evaM honahAra lagatA thaa| pATha varSa kA hone para use ghaTa zAlA meM par3hane bhejA gamA / vidyAlaya jAne ke upalakSa meM laDDU bAMTe gaye tathA gaNeza eka sarasvatI kI pUjA kI gayI / pazodhara ne thor3e hI dinoM meM tarkazAstra, vyAkaraNa zAstra, purANa prAdi grantha tathA azca, hAthI Adi vAhanoM kI savArI sIkha lii| par3ha likhakara vaha punaH mAtApitA ke pAsa gyaa| isase donoM bar3e pAnandita hue / yazodhara kA vivAha kara diyA gyaa| eka dina rAjA yazodhu sabhA meM virAjamAna the ki unhone apane sira meM eka zveta keza dekha liyA isase unheM barAgya ho gayA aura apanA rAjya kArya yazodhara ko sauMpakara svayaM lapasvI banane ke lie vana meM cala diye| __yazodhara bar3I kuzalatA pUrvaka rAjya kArya karane lgaa| usakI mahArAnI kA nAma amRtA dhA ko debI ke samAna thii| kucha kAla uparAnta eka kumAra utpanna hamA jisakA nAma yazomatI rakhA gayA / yazodhara ne apane rAjakumAra ko zAsana kA bhAra sauMpa svayaM apanI rAnI pamRtA ke sAtha pAnanda se rahane lagA / yazodhara ko amRtA ke binA kucha bhI pracchA nahIM lagatA th|| amRtA ke mahala ke nIce hI eka kubar3A rahatA thA jo durgandhayukta zarIra vAlA, atyadhika virUpa thA lekina vaha saMgIta kA bahuta hI jAnakAra thA / rAnI ne jaba usakA saMgIta sunA to vaha usa para
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi mAsakta ho gayI aura usake binA apanA jIvana vyartha samajhane lago | pradhaM rAtri ko paya rAjA yazodhara usake pAsa so rahA thA to vaha usako sotA hapA chor3akara apanI eka sevikA ke sAtha usa ka bar3e ke pAsa cala dii| kadhi ne rAnI amRtA evaM dAsI ko bahuta hI sundara vArtA prastuta kI hai sAtha meM saMgIta vidyA kA bhI rAga rAganiyoM ke sAtha acchA varNana kiyA hai| jAtI huI rAnI ke nupura kI AvAja sunakara rAjA ko ceta ho gyaa| jaba usane rAnI ko pracaM rAtri meM kahIM jAte hue dekhA to eka bAra to use apanI prAMkhoM para vizvAsa nahIM humaa| lekina use palaMga para nahIM pAkara vaha bhI hAtha meM talavAra lekara rAnI ke pIche-pIche dave pAMva se cala diyaa| rAnI ne kubar3e ko jAkara jagAyA paura usake caraNoM ko chUnA / kubar3e ne use gArI nikAlI phira bhI rAnI evaM usakI dAsI haMsatI rahI aura usakI manuhAra karatI rhii| rAnI ne usa kubahe ke gale laga kara kahA ki vaha usake binA nahIM raha sktii| lekina ve donoM aise lage jame haMsa ke sAtha kovaa| rAnI ne kabar3e ke pAMva dabAye tathA sabhI taraha se usakI sevA kii| yaha dekhakara rAjA se nahIM rahA gayA aura usane talavAra nikAla lI / lekina usane vicAra kiyA ki striyoM para talavAra ghalAnA kaayrt| kahalAtI hai tathA kubar3A jo dina bhara jhUThana vAkara peTa bharatA rahatA hai use mArane se to ulTA use apayaza hI hAtha lagegA / yaha socakara rAjA ne talavAra vApisa rakha lii| vahAM se rAjA yazodhara apane hRdaya ko baca ke samAna karake pAlakI meM baiTha kara citrazAlA calA gyaa| rAnI to kAma vihvalA thI imaliye bar3e ke sAtha kAma krIr3A karake vApisa mahaloM meM prA gyii| praba vaha rAjA ko jaharIlI nAgina ke samAna lagane lgii| jisake sAtha krIDA karane meM rAjA mAnanda kI anumati karatA thA vaha paba viSaveli lagane lgii| rAjA ko rAnI kI lIlA dekhakara jagat se udAsInatA ho gayI / prAptaHkAla humaa| usakI mAtA candramatI bhagavAna kI pUjA karake hAtha meM mAsikA lekara rAjA ke pAma Ayo / rAjA dvArA mAtA ke caraNa hane para usane AzIrvAda diyaa| rAjA ne apanI mAtA se kahA ki usane pAja rAtri ko jaisA sapanA dekhA hai usase lagatA hai usake rAjya kA zIghra vinAza hone vAlA hai| isalie usake barAmya pAraNa karane kA bhAva hai| lekina mAtA ne kahA ki tapasvI bananA kAyaratA hai / jo rAjA svapna se hI DaratA hai vaha yuddha bhUmi meM kaise jA sakatA hai / isalie rAjakAja karate hue hI devI devatAmoM ko bali car3hA kara unako prasanna kara lenA cAhie jisase sAre vighna dUra ho skeN| nagara ke bAhara kaMdhAraNa devI hai usako bali car3hAne se saba vighna dUra ho sakate haiM / lekina
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAravadAsa 187 rAjA ne aise kisI bhI kArya ko karane kA prativAda kiyA mora hiMsA se kabhI zAnti nahIM mila sakatI, aisA apanA mantavya prakaTa kiyaa| jIva ghAta o upaja dhamma, to ko avaru pApa ko kammu / je te lakha caurAsI khANi, te sana kuTamu mAi tU jAgi / rAnI candramatI ke vizeSa Agraha para rAjA yazodhara devI ke mandira meM gayA aura yaha bhAva rakhate hue ki vaha mAnoM jIvita kukuTa hai, pATe ke kukuTa kI racanA karavAkara uso kA devI ke prAge balidAna kara diyaa| isase rAjA ko jIva hisA kA doSa to laga hI gyaa| devI ke mandira meM se rAjA apane mahala meM AyA aura prapanA sampUrNa rAjapATa apane lar3ake ko dekara svayaM vana meM tapasyA karane ke lie jAne kA nizcaya kiyA / rAjA mAratasa ne jaba yaha kathA sunI to usane bhI pharmagati kI vicitratA para pAzcarya prakaTa kiyaa| java rAnI amRtA ne yazodhara ke tapa lene kI bAta sunI to vaha bhaviSya kI mAzaMkA ke bhaya se parane lgii| isalie vaha bhI rAjA ke pAsa gayI aura usI ke sAtha dIkSA lene kI bAta kahI / rAjA ne pahale to usake vacanoM para vizvAsa hI nahIM kiyA lekina rAnI rAjA ko manAne meM saphala ho gayI aura usane sAtha-sAya tapa lene kI svIkRti pradAna kara dii| bAlama binu kima bhAminI, kima bhAminI binu gehu / dAna bihInI jema gharu, sIla bihIno deha / / 288 // rAjA kI svIkRti pAkara rAnI vApisa apane mahala meM calI gaI / vahAM vaha apane bhojanazAlA meM gyii| usane bahuta se viSayukta lahu banAye aura unameM se kucha laD. lekara vaha vana meM gayI jahAM rAjA yazodhara evaM candramatI baiThe hue the / amRtA ne donoM ko viSayukta laDDU khilA diye / lahu, khAne ke bAda pahile candramatI mara gayI praura thor3I dera bAda rAjA bhI vaidya-vaidha karatA humA tar3aphane lgaa| rAnI pramRtA ko isase bahuta Dara lagA aura usane keza muDAkara sAdhvI kA bheSa dhAraNa kara liyA aura apane pati ko ghasITa kara mAra diyaa| phira vaha jora-jora se rone lgii| rAnI kA ronA sunakara usakA lar3akA yahAM mAyA aura pitA ko marA humA dekhakara muMha phAr3akara cillAne lagA, sAtha hI meM dUsare loga bhI rone lage tathA rAnI ko sAsvanA dene lge| unhoMne saMsAra kA vividha svarUpa batAyA aura santoSa dhAraNa karane kI prArthanA kii| saba loga rAjA yazodhara evaM candramatI ko pramazAna le gaye paura unakA dAha saMskAra kiyaa| yahIM se yazodhara evaM rAnI candramatI ke bhavoM kA varNana prArambha hotA hai|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi rAjA yazodhara mara kara ujjainI meM hI mora hagrA aura candramatI zvAna huI / zvAna kA anya jIvoM ke sAtha sneha ho gayA aura bahU mandira ke bAhara rahane lagA / eka dina eka zikArI bahuta se pakSiyoM ko pakar3a kara vahAM lAyA / unameM eka mora bahuta hI sundara thA / zikArI ne usako mandira meM chor3a diyaa| yahAM vaha bahuta hI kautuka dikhAne lgaa| vaha kabhI kabhI vahAM nAcatA rahatA thA / eka dina ghanaghora pAvasa kA dina thA / mora mandira ke zikhara para car3ha gayA usako bahAM pUrva bhava kA smaraNa ho praayaa| vaha saba logoM ko jAna gyaa| usane apanI citrazAlAe~ dekhI / apanI nIlI gardana ko dekhakara duHkha huA to apane Apa apanI coMya se ghAva karake mara gayA / candramatI mara kara kuttA huI jisako zikArI ne mahArAja ko bheMTa meM diyA / vaha kuttA jo mAtA kA jIva thA, usane mora kI gardana pakar3a kara mAra DAlA : usa samaya rAjA jo caupar3a khela rahA thA, use chur3Ane ke lie daur3A lekina kutte ne use nahIM chodd'aa| rAjA ne kuta ko mAra DAlA / isa prakAra donoM ne sAtha hI prAe tyAge / zvAna mara kara phira mora ho gayA aura baha kuttA mara kara kRSNa sarpa hayA / mayUra evaM sapaM meM svAbhAvika bara hotA hai isalie usane dekhate hI sapaM kA kAma tamAma kara diyA / inake pazcAt bhora mara kara bar3I machalI humA tathA usa sarpa ne magara kI yoni prApta kii| ujjainI meM eka dina eka sundarI snAna ke lie prAyI, jaba vaha snAna meM tallIna yI usa magara ne use nigala liyA / tatkAla ghIpara ko bulAyA gayA aura usane jAla DAlakara usa magara ko pakar3a liyA tathA use lAThiyoM, ghUsoM evaM lAtoM se mAra diyaa| usake bAda vaha mara kara bakarI ho gayI / kucha dinoM bAda machalI bhI pakar3a meM bhA gyii| marane ke bAda vaha bhI puna: bakarA bana gayo / eka dina jaba bakaga evaM bakarI snehAsikta the taba unake mAlika dvArA vaha bakarA lAdiyoM se mAra diyA gyaa| lekina usane puna: bakare ke rUpa meM janma liyA / kucha samaya bAda bakarI eka TAMga kATa dI gayI aura dhIre-dhIre vaha mRtyu ko prApta huii| phira vaha mara kara bhaisA ho gyii| aura usake pazcAt donoM kA jIva mRtyu ko prApta kara murgA murgI ke rUpa meM paidA huaa| eka dina rAjA ko murgA murgI kI lar3AI dekhane kI icchA huI lekina vaha unakI sundaratA se itanA prabhAvita hunA ki usane unheM bana meM chor3a dene kA mAdeza diyaa| vahIM para jaina muni mudatta kA Agamana humA / rAnI ne unase dharma kathA kA zrayaNa kiyA / subattAcArya ne ahiMsA ko jIvana meM utArane para bala diyaa| sAtha hI meM usane yazodhara evaM candramatI kI kathA kahI jinhoMne prATe kA murNa mArane se sAta janmoM taka aneka kaSTa sahe / rAjA yazomati ne eka dina donoM murgA murgI ko mAra DAlA / lekina una donoM kA jIva hI rAnI ke garbha meM kumAra evaM kumArI ke rUpa meM avatarita hue / rAjakumAra kA nAma abhayaruci
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi usI ke vikRta barNana meM bhI vaha apanI yogyatA prastuta karatA hai| jahAM eka pora vaha prakRti varNana meM pAThakoM kA mana mohatA hai to dUsarI pora ghaTanA vizeSa kA varNana karake pAThakoM ke hRdaya ko dravita kara baiThatA hai| kathA ke eka pramukha pAtra haiM bhAvAnanda jinake kAraNa hI sAma kathA srota bahatA hai| usI mairavA nanda kA jaba kaSi varNana karane lagatA hai to vaha svayaM bhairavAnanda banakara likhane lagatA hai| usakI dIrgha aTAe~ haiM / zarIra para bhasma ramA rakhI hai tathA kAnoM meM mudrikA pahina rakhI hai| bhaMga car3hA rakhI hai jisase AMkheM evaM mumna lAla pratIta hotA hai| raMga se vaha gore haiM aura pUNimA ke candramA ke samAna sundara lagate haiN| bhasma car3hAI mudrAkAna, manahI bUjha kaI kahAna / dhauraha jaTA pApa naga, nayA dhulAva baMdana raMga / gaura varaNa manI pUnyo baMdu, pragaTyo nAma bhairabAnandu // 31 // kavi zmazAna kA varNana karane meM aura bhI caturatA prakaTa karatA hai / muni apane saMgha ke sAtha zmazAna meM jAkara virAjate haiN| eka ora pramazAna kI bhayAnakatA to dUsarI pora nigraMtha muniyoM kA vahIM dhyAnastha honA-kisanA uttama saMyoga hai-- zmazAna kA varNana karate hue kavi likhatA hai saMga sahita muni gayo masAna, mare loga Dahihi jahi yAna / muDa ra dIsahi bahu page, kRmi kosA lavi gaghi ghRNa bhare // 60|| jaMbuka sAna gaghi ghara kAga, vyaMtara bhUta khaparihA lAga / / DAini rivahi rudhiru bhari curU, sUkai taru vari vAsa urU ||61 // citA bahuta pajanahi vo pAsa, ghUmAnalu mami rahyo prakAsa / nayananu dekhata phaTa hiyo, vaivasa bhavanu janaku vihi ki yo / / 62 // isI taraha kadhi ke devI ke varNana meM vIbhatsa rasa ke darzana hote haiM / usake hAtha meM visUla hai tathA vaha siMha para mAruna hai| gale meM muTha mAlA pahine hue hai tathA usakI jIbha bAhara nikale hue hai / prAMkheM lAla ho rahI haiN| aisA lagatA hai mAnoM agni kI jvAlA usake zarIra se hI nikala rahI ho / usa devI kA pUrA zarIra hI rudhira se sanA humA thA tathA pUre zarIra meM sarpa hola rahe the / aise bhayAnaka sthAna para bhI jaba sAghu pAte haiM to unheM dekhakara sabhI nata. mastaka ho jAte haiM / rAjA mAridatta ne jaba abhayaruci bhaura prabhaya mati ko vahAM dekhA to vaha unakI sundaratA para mugdha ho gayA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAravadAsa 161 ko hariharu saMkara dharaNesu, ke dIse bighAghara bhesu / maru sarugakA eha kumAri, suri nari kintari ko unahAri / / 6 / / yaha raMbhA ki puraMdari satrI, rohini kapa kavana vihi raci / sItA tAraki maMdodarI, ko damayantI jovana bharI / / 66) prastuta kAvya meM kitane hI aise prasaMga haiM jinase tatkAlIna sAmAjika evaM mAthika dazA kA bhI patA calatA hai / usa samaya jaba bAlaka mAda varSa kA ho jAtA yA to use par3hane ke lie caTazAlA meM bheja diyA karate the / rAjA yazodhara ko bhI usI taraha pAThazAlA bhejA gapA thaa| guru ke pAsa par3hane jAne para cI gur3a ke laDDU banA kara bAMdA karate the tathA sarasvatI kI vinayapUrvaka pUjA kI jAtI thI patana heta sopyo caTasAra, ghiya gurA lAr3a kiye kasAra / pUji vinAyagu jina sarasvatI jAsu pasAi hoi bahumatI / / 13 / / bhAu bhakti guru tanI payAmi, pATI likha lInI tA pAsi / paDhyo taraku vyAkaraNa purANa, haya gaya vAhana prAvadha ThAna / / 132 rAjA khuvAsasthA pAte hI apanA rAjya apane putra ko dekara svayaM pAtmA sAdhanA meM lIna ho jAte the / mahArAjA yazovara ke pitA ne bhI jaba apanA eka zveta keza dekhA to unheM vairAgya ho gayA aura rAjya kArya apane putra ko sauMpa kara svayaM tapasyA karane vana meM cale gye| mavara bahuta baiThe naranAtha, peSyo muha darpanu saM hAtha / avalo eka kaneputA kesu, mana vairAgyo tAma naresu // 14 // rAu asodhara thApyo rAja, mApanu patyo parama tapa kAja / lono dIkSa parama guru pAsa, taSu kari muyo gayo sura pAsa / / 144 / / pUrI kathA meM kitanI bAra utAra-car3hAva pAte haiN| prArambha meM maravAnanda ke praveza se nagara meM hiMsA evaM bali dene kI pravRtti bar3hatI hai tathA devI devatAmoM ko prasanna karake unase icchita varadAna mAMgane kI pravRtti kI prora hamArI kahAnI prAge bar3hatI hai / yaha bali pazu pakSI taka hI sImita nahIM rahatI kintu apane svArtha pUti ke lie mAnava yugala kI bho bali dene meM tarasa nahIM aataa| lekina jaba abhayaruci evaM prabhayamati ke rUpa meM mAnava yugala devI ke mandira meM praveza karate haiM to kathA dusarI mora dhUmane lagatI hai| usakA kAraNa banatA hai rAjA kI unake pUrva jIvana ko jAnane kI utsukatA / abhayaruci bar3e zAnta bhAva se apane pUrva bhavoM kI kahAnI kahane lagate haiN| rAjA yazodhara ke jIvana taka
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ EX kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi prastuta kAvya kI kathA bar3e rocaka DhaMga se pAge bar3hatI hai| pAThaka bar3e dhairya se use sunate haiM / lekina mahArAnI pramiya devI evaM koDhI kA premAlApa unheM utsukatA evaM prAzcarya meM DAlane vAlA siddha hotA hai| nArI kaho taka gira sakatI hai, bokhA de sakatI hai aura pati taka ko viSa de sakatI hai, jaisI ghaTanAe~ eka ke bAda eka ghaTatI rahatI hai mora pAThaka Azcaryacakita hokara sunatA rahatA hai / yazodhara evaM candramatI ke Age kI kahA, unakA kAra vizeSa. saMsAra ke svarUpa ke sAtha karmoM kI vicitratA ko batalAne vAlA hai / yazodhara evaM candramatI sAta bhava taka eka dUsare ke prANoM ko lene vAle banate haiM / unake sAta bhavoM kI kahAnI ko pAThaka mAnoM pavAsa rokakara sunatA hai aura jaba use abhyaruci evaM zrabhayamati ke rUpa meM pAtA hai to use kucha Azvasta hone kA avasara milatA hai| rAjA mArita kabhI bhaya vihvala hotA hai to kabhI bhayAkrAnta hokara sabhA sthala se hI bhAgane kA prayAsa karatA hai kyoMki use aisA lagatA hai ki mAnoM vaha usI ke jIvana kI kahAnI ho / kAvya kA pranta sukhAnta hai| saMkar3oM jIvoM kI bali karane vAlA svayaM bhairavAnanda apane pApoM kA prAyazcita karanA cAhatA hai| aura jaba use apanI mAthu ke 22 dina hI kSeSa jAna par3ate haiM to vaha kaThora sAdhanA meM lIna ho jAtA hai aura mara kara svarga prApta karatA hai| isI taraha rAjA mAridatta bhI saba kucha chor3akara prAyazvita ke rUpa meM sAdhu mArga apanAtA hai| yahI nahIM svayaM devI ko bhI pravRtti badala jAtI hai aura vaha hiMsA ke sthAna para ahiMsA kA Azraya letI hai / pahile usakA mandira jahAM rakta evaM cillAhaTa se jAtA hai| prabhavaruci abhayamati evaM bhASAyeM ke anusAra svagaM lakSmI prApta karate haiM / yukta yA vahAM sudata sabhI hiMsA kA sAmrAjya ho prapanI-apanI tapa sAdhanA isa prakAra yazodhara caupaI eka gratIva sajIva kAvya hai jisako pratyeka caupAI evaM vohA rocakatA ko lie hue hai| sacamuca 16 vIM zatAbdhi ke antima caraNa meM aisI sarasa racanA hindI sAhitya kI pranupama upalabdhi hai| kyoMki yaha vaha samaya thA jaba deza meM sAmAnyajana meM bhakti kI ora tathA adhyAtma kI prora jhukAva ho rahA thaa| musalima yuga hone ke kAraNa cAroM ghora yuddha evaM mArakATa macI rahatI thI isalie manuSya ko aise kAvya par3hakara kucha sIkhane ko milatA thA / kavi ne kAvya samApti para nimna maMgala kAmanA kI hai salu saMghu vaM sukha pUru, jaba lagi gaMga jaladhi sasi sUru || 535 | 0
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAravadAsa meghamAla baraseM masarAra, boSa badhAe maMgalavAra / ni suni vivasamana lAvana khori, hInu bhASika so lIjadu jori / / 536 / / kavi ne antima padya meM apanI racanA ke pracAra prasAra para bhI jora diyA hai tathA likhA hai ki jo bhI usakI pratilipi karegA, karavAyegA tathA use bhauroM ko sunAvegA use mapAra sukha hogaa| janma evaM ekha sampatti milegI | 1 bhASA bhASA kI dRSTi se yazodhara caupaI braja bhASA kI kRti hai / gAravadAsa phaphodapura (phaphoMdU) ke nivAsI hone ke kAraNa braja pradeza se unakA adhika sambandha thaa| sAtha ho meM ve braja bhASA kI madhuratA evaM komalatA se bhI paricita the / isalie apanI racanA meM sIdhe sAde braja zabdoM kA prayoga kiyA haiM / nIce do udAharaNa diye jA rahe haiM (1) (3) chanva 163 1. yazodhara caupaI apane nAma ke anusAra copaI pradhAna racanA hai| kavi ke samaya paI chanda braja bhASA kA lADalA chanda thA tathA jana sAdhAraNa bhI cIpaI chanda kI racanAoM ko hI adhika pasanda karatA thaa| caupaI chanda ke pratirikta kavi dohA, doharA, vastubandha evaM sATaku chanda kA bhI prayoga kiyA hai| copaI chanda ke pazcAt dohA chanda kA sabase adhika prayoga huA hai tathA do vastuvandha evaM eka sATaku chanda kA bhI prayoga karake kavi ne apane chanda jJAna kA paricaya diyA hai| ina chandoM ke atirikta kavi ne apane pAMDitya pradarzana ke lie saMskRta ke zlokoM, prAkRta gAthAoM" kA bhI yatra tatra prayoga kiyA hai| isase mAlUma par3atA hai ki usa samaya jana sAdhAraNa kI saMskRta ke prati bhI prabhiruci thI / alaMkAra 2. sohi kahA ete sau parI jo hA~ kahI sundari rAvarI / vihinA likhyo na meTyo jAI, mana mare sakhI kharI pachitAhi / / 222|| eka nAri kI naMdanu bhayo, jasahara pAsa baghayA gayo / / 145 / / alaMkAroM ke prayoga ko mora RSi ne vizeSa dhyAna nahIM diyaa| sIdhI-sAdI paraM guNaM lili beI likhAI, aru sA guNa variNa anu kavi kahe, putra 86 vIM padma prAkRta gAthA kA hai / mUrikha so kaho sicAi / janasu sukha sampati lahe / / 537 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi bolacAla kI bhASA meM kAvya racanA kA mukhya uddezya hone ke kAraNa upamA evaM bhanuprAsa alaMkAroM ke atirikta anya prasaMkAroM kA pradhika prayoga nahIM ho sakA hai| zailI kAvya kI varNana zailI bahuta sundara evaM pravAhaka hai / kavi ne kathA kI pratyeka ghaTanA ko bahuta hI sundara zabdoM meM nibaddha kiyA hai| kavi ke varNana itane sajIva hote haiM ki pAThaka patA-par3hatA mAzcaryacakita hokara kavi ke kAya nirmANa kI prazaMsA karane lagatA hai| ganI evaM dAsI meM para puruSa ke prasaMga meM jaba vAda-vivAda hone lagatA hai to par3hane meM bar3A prAnanda AtA hai / yahAM usakA eka udAharaNa prastuta kiyA jAtA hai--- vAsI sudari jovanu gajadhanu, peSina koja gancha / saMbaru sIlanu chADiye, pravAsa vinasau sannu // 202 / / suni phullAra vida mukha joti, chAnahi rayanu gahahi kima poti / tahi haMsu kima saMvahi kAgu, bhUlo bhaI khilAvahi nAgu / / rAmo pari jaba mayanu satAve vIra, tU na sakhI janahi para pIra / mana bhAvato caDhe cita prANi, soI sakhI amara bara Ani // 216 // isa prakAra yazovara caupaI kathAnaka, bhASA evaM zailI kI dRSTi se 16 vIM zatAbdi kA eka mahatvapUrNa hindI kAvya hai / prastuta kAvya abhI taka prakAzita hai aura usakA prathama bAra prakAzana kiyA jA rahA hai| rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM meM kAya kI ekamAtra pANDulipi jayapura ke di. jaina bar3A terahapaMthI mandira ke zAstra bhaNDAra meM surakSita haiM 1 prastusa pANDulipi saMvat 1930 maMgasira sudI 11 ravivAra ke dina samApta huI thI aisA usakI lekhaka-prazasti meM ullekha hai / pANDulipi sundara evaM zuddha hai lekina usameM lipi saMbana ke atirikta lipikAra kA paricaya nahIM diyA gayA hai / pANDulipi ke 43 pRSTha hai jo 10X40 iJca anya prAkAra ke haiN| BJ0 2. rAjasthAna ke jaima zAstra bhaNDAroM ko grantha sUcI bhAga-caturtha-pR0
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM namaH // atra yazodhara caupaI likhate // maMgalAcaraNa yazodhara caupaI -- jaya jinavaru vimalu zrahaMtu mumahaMtu siva kaMtabara | zramara erAyaNa raNimyara vaMdiu / uvasamiya phalUsarai tijaya baMdhu dadhamma diu / / dohA paNa vivi paMca pamedi guru zrarakami puna pavitta | zisuNahu bhabya vicitta kaha jasaha tanaya carit // 1 // phuni parami sAmiriNa bhArahi, jAsu pasAda subudhi mai lahI 1 caMdravadaNi mRsa garyANi visAla, babalaMvara prAruhI marAla ||2|| avirala vimala bhAsa rasa khApi vINA daMDa sumaMDiya pANi / chaha darasanimANI bahubhAI, sarase sAmiNi ho hAI // 33 // paNavidhi bhAva sammu guru sUri, bhAsami sukaha suyaNa suSu puri / gura gUgura caMdana tila tela, jala caMdana caru puSkaraNa ela ||4|| betrapAla subhu karahu dayAla | dinu kAraNa pragaTahi bahu bheda ||5 // mula raya dinu vivahi pApu / bolata buro parAI kahai ||6|| putrami paDima jAsu ke bhAla, lAje durijana tA kahi paracheda, je para khupasukhu mAraNa hi Apu vagajyo denihurAI hai, zloka muhapadmajalAkAraM vAcA sotala saMjutaM / hRdamaM karttari saMyukta trividhi dujjaMnalakSaNaM // 7 // na vinA paravAdesu dujjaMno ramatojasa. / sthAna sarvvarasaM bhokta zrameSaM vitRnA nappate // 8 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAR kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi tinako nAma na lIje mora dAna puNya ko pare kaThora ! te sabahIna dUri pariharI tina prapatanu kotAtina karI // 6 // karata nihoro pare udAsa / jovaha dojaha jAna ||10|| bhalo nA kachu nipaja tina pAsa tinake bacana kau jahi kA zraM navanti saphalA vRkSAH navanti sajanAH janAH / sukkakASTaM ca mUrkha ca na raNavaMti bhajaMtijaH ||11|| jinake vayatu na nikase poSA, nisi dinu karahi dayA para zecA / je para ko vitarvAha upagAru, nimmaMlu sujasu bhramyo saMsAra ||12|| zloka te kalima paMcAnana sIhA, tina zruti karani kema ika jIha / tina sabahinu sau vino payAsi, mo para dayA karahu guNa rAsi ||13| bohA je parabhIra samuddharaNa, para ghara karaNa samatya | te vihi purisA amaru kari, hariyo jori vihRtya || 14 || paDu mahImati uttama baMdhu, padamAvatI vaMsa dhavala jasa mAzrayadAtA kA paricaya - niya kula mAna sarovara haMsu / rAsi, tAgusa sayala sarka ko bhAsi / / 15 / / bhAraga sutanu yeghu gunageha, jinavara paya zraMburuha durehu | phIneM bahuta saMtoSa vihAna, piNimantra vica saudAna // 16 // nisi dinu kareM guNI ko mAnu, dhammu chADi cita dhana bhAnu / maga kelaI nivase soi, jahi zrAvaga nivarsa bahu loi / / 17 / / yeghu sata~ kavi gAravadAsu, nisuni cayanucita bhayo hulAsu / hai kara jori bhartI guraNa gehU, saphalu janma merI kari lehU // 18 // salila kathA jasahara kI mAsi, jima guru pAsa sunI tuma rAsi / je bahU Adi kaMvisura bhae, praratha kaDhora varita race nae / / 16 / / tAsu chAha le mausare bhAsi, kavitu copahI vaMSa payAsi / gAra bhane nisuni kula sUra, paridhAna vivasa prAsa rasapUra ||20|| kavi dvArA apanI laghutA prakaTa karanA--- paDhayauna meM vyAkaraNa purANa, chaMda bhAi prakSara ko jJAtA / jo dudhi vinu kachu kIje jori, to budhajana isi lAvahi pori ||21||
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 267 to kahami tinake pAlAmi, vAha dhammu jAi tamu bhAgi / bAra bAra panavidhi jina rAu, sarasai sAmi tisu mura pasAu // 22 // gAthA pajiya pAgama sutta maMtima titthayara cIra samasaraNaM / garie goyameNa bhapiyaM, Nimunima siriseNi ena kaha bimalaM // 23 / / vIravAni sUni goyama manI, pragaTI kathA jasodhara tanI 1 suni zreSika pragaTI kalimAha, mArava bhane tAsu kI chAha / / 2 / / kathA kA prArambha---- jaMbUdIpU sudaMsanu mera, lavanodadhi veThayoM cahuphera / bharaha Setu dAhini disi ghasa, peSata manu sura beko lasa // 25 // rAyageha pATana subha Thaura, jA sama mahiyali mayara Na mora / paMca varaNa mani dIsa pacyo, somahi tanau tilaha vihi nyau / / 26 / / mAridata rAjA--- cAri pari sataSane pravAsA, bana upadhana sarabara 'popAsA / tahi pura mAripatta mahipAla, sUraja teju duvau rasAnu | // 27 // jauvanavaMsu rAjamava bhasyo, ati pracaMDu mahiyali avatarayo / sapini nAma geha bara pAri, prati sarUpa raMbhA unahAri / / 28 / / koka kalA saMgIta nivAsa, ghevahi agara kusama rasavAsa / tA sametu mAna bahu bhoyu, nisunaha pavarU kathA ko yogu // 26 / / bhairavAmanta kA Agamana yogI eku tahA pravadhUtu. rAja geha pura mAha pahUtu / bhasma banAi mudrA kAna, anahI vajhe kahai kahAna | // 30 // doraha jaTA car3hAe bhaMga, nayana ghulA vaMdana raMga / gaura varaNa manI pUnyo caMdu. pragaTyo nAma bhairavAnaMdu / / 3 / / kAhU jAya rAi sau kaho, jogI eku nagara mau rahyo / saMtra maMtra jAna bahumAi, jogI guna garuvo suni rAi / / 32 // rAjA bhana jAha tA pAsi, le prAbaha baha vinau payAsi / jo kiMkara narave paThAyo, pavana ve jopahu gayo / / 33 / / pamanai svAmI karahu pasAu, aMga calA julA rAja / prAIvara so jogI calyo, kotiga soga nagara ko milyo / / 34 / /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi yogahi pepi rAmagopAla pkssii| karu ucAi tini daI ghasIsA, hUjI rAju tumhAre sIsA ||35|| zloka puSpamatapramAloke zrI surataraMginI / tAvat bhitrasamaM jIva, maritto narAdhipaH // 36 // zrAzIrvAda - jaba bhAra vIthyo kuratA, javahi kaMsu nArAyana ho, vara bhuvanu jise mahi bhae, juga mae ||32|| ho tokI suni tUTho rAi, magi mAMgi yo hiyei samAI / bhane mahau mahi gravataryo, jAnami sayalu mahAguna bhanyau // 37 // vyaMtara bhUta hamAre ITha, rAvanu rAmu bhirata meM dITha / pethyo bhImUha kAre detA ||38|| peSata jarAsiMdhu kSo gayo / mo AgaM pyAra puNya hamArI bhayo sahAi / deSata pApu hamArI gayo // 40 // karahi amara aru calami divAnA | itane karama hamArI kAjU ||41|| sAcI jAko phurra na jJAnu / pujavabhi rAya tumArI prAsA, hohi amaru zraru calahi prakAsI // 142 // kara jori bhanyo tava rAha, to mo terI darasanu bhayo, jo tUsa kimi maMgami prANA, eka chatra jyo pravicala rAjU, pAkhaMDI bolaM pari dhyAnu mAri devI kA varNana- eka bacanu kari mero ehU, jaito va vArtA ko gehU~ | camAra devI Apa panI, bahu vidhi pUjA karitA tanI ||43| je te jIva juyala saba ani naravara adhini suni munaSANi / devali saba devI ke thAnA, siddhavami kA nisuni siva jAnA ||44 taba suni rAva mRDhamati bhayo, rAjA rAju karata pariha / ku jara uvara rAtra brAhmI ||43|| gayA tahA devI ko thAna / kikara ko dInoM upadesu // 46 // yogI tanI kumati prabhu huhyau kI vahUtu yogI ko mAna yogI devI bhagatu naresu
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI devI ke lie jIvoM ko pakar3a kara lAnA itanI karahU hamArI kAjU, devihi bali agha vAbahU prAju / rAya vayanu suni dhAe pare, vana mo jIva jAya pAkare / / 47|| hariNa rojhahU sUkara sivasAna, mahista mesa chere lavakAnA / phujara sIha bAgha phariNa norathA, lArI prAdi garna ko aurA // 48 / / jete jIva piSe saba aMSi, lae titara kari pasu paMSi / phuni kara yori pacAsahi sevA, hasa nara yuyallu na pAyo devA / / 46 sava nara ve pravarA niso kahI, manuba yuvalu vinu pUjA raho / nerI kAyu sabAraha eha, manuva jubalu gahi devehi dehU~ / / 5 / / nisu dinu rahe hisa mati bhaI, caMDa kammeM karkaza nihaI / dasa disi gae rAya upadesa, ma vihAra vana phirahi asesa / / 5 / / suratta muni kA bihAra--- nisuna1 bhamva phahaMtaha prAnu, dayA dharma gurapasIla pahAnu / tahi payasari sukta muni sUra, karma paDiSyo kInI cUri // 52 // mudrA nagana kamaMDara hAtha, bahuta riSIzvara tAke sAtha / bhavaMtu sadatu so tIratha tAna, pepyo tivanu kevala nAna ||53 / / tihi nayarI prAyo muni nAha, jA sivaramani ramana ko gAi / bhabba kumu paDiyohana caMdu, nAya nariMda puraMdara baMdu // 54 // loka tAma munivaru patta tava tata guNa jutta saMjamatilau / koha-loha-maya-mohavattau, bahu munivara parivaH / sIla jalahi sivaramani rannaDa, tava kaMmmA sabai saMvaraNa / bhanna saroruha mitta , aMbarahInu pranaMga harU nimmala sucarita, / / 55|| jahi NaMdana vanu narakheM tano, dala phala pallava dIsa ghanau / jAhi vasaMta phUlI phulAbAda, koila madhurau sAdu karAi 1156 / / bhu cumu saMti paMvo suka mora, murakAmini mohai suni ghora / patra mAsu sudi Navalu vasaMtu, gujAre madhukaru mama manu // 57 / / bhane riSIsura vanu avaloi, ihi ThA muni thiru dhyAnu na hoi / ihi paNa kema jatosura basai, nivasata mayanu bhujaMgamu isa // 58 / /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi ika soraNa phUlI phUla vAdi, peSatta hoi mahA tapu vAdi / jahi nivasata mUsai mana cAru, nAsa tapo tanI tapa ghora // 56 // ahi vana gana gaMdharva nivAsa, visasahi sura kAmini rasa vAsu / nivasata hoi sIla kI hAni, muni varu chADi calyo mana bAni // 6 // zmazAna kA dRzya saMga sahita muni gayau masAna, mare loga uhihi jahi bAna / muDa ruMDa dIsahi bahU pare, kRmi kI lAlavi gadhi ghRNa bhare // 6 // jaMbukasAna gaghi aru kAma, dhyaMtara mUta aparihA lAga / DAini pivahi mathiru bhari cUrU, sUkai tara hi vAsa uha / / 62 / / citA bahuta pajalAha bI pAsa. ghumAnalu bhAma rahyo pakAsa / nayananu deSata phaTa hiyo, vaivasa bhavanu janaka vihi kiyo / / 63 // tahi ThA peSi parAsagu ThAnu, saMgha sahita muni hAna""" anuvayadhyara tAmu ke sama, caMpakta. suma sama komala aMga / / 64 // sinahi sakosala munivara prAni, pabhampo suguru sarasa rasa vAni / nisuni abhayaruci nAma kumAra, leha bhoju tuma nayari majhAra // 65 // ahina bhAI dvArA nagara meM bhikSA ke lie jAmA bAlaka tuma jo karahU upAsu, Arati upaji hoi tapa nAsu / suni guru bayanu kahini marU vIru, caMdra badana sama kanaka sarIm / / 66 / / lekara putra case niragaMdha, kumara kumAri magara ko paMtha / tahi avasara jana rAjA tane, TUnusa phira juvala bana ghane / / 67 / / devI bali kAraNa bhAture, doU dRSTi tAsu ko pare / pabhanyo kUki saphanu bhayo kAyu, e bali pUjA dIye praai||68|| laSaraNa battIsa kanaka sama deha, pakari cale devI ke geha / janau ravicaMdra, rAha pAkaryo, anI kuraMgu kesari basaparyo / / 66 / / cintana saMjama kara zIla niramale, tinahi pari jaba kiMkara cale / tA mana cita abhakumAra, jIvanu maranu jAsu eka sAru / / 70 //
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI peSyo vahini badanu avaloi, jAnyo mata jiya harapati hoI / payA Hit pramAkSa dhAra, kima nuvari saMkucahi sarIra / / 71 // muha bhayaMka krima hohi malona, e kima karahi hapArI hIna / jo jima sAsana prAgama kaho, hama guma pAsa sudRDukari gayo / / 72 // jIva hi koI sake na mAri, kAyA thiru na hoi saMsAri / tAte munivara karahi na sohu, kAyA Upari chAuhi moha / / 73 / / pUrai pAvana rASa koI, tima pranaSUda maraNu na hoi / bahinu liyaha saMsAra prasAra, ekui dharma utAraNa hAru / / 04 // dohA chijjau bhijjhara ka, vahinu liehu sriiruu| appA bhAvahi nimmalaka, je pAvahi bhavatIru // 7 // kammaha kerau bhAva muni, dehu aveyanu damva / jIva sahAvai bhinnu iTTA bahili bujhahi sann / / 76 / / appA jAnahi nAnamaU annu parAyau bhAu | so chaDaipim bhoyahi, nisAvAhi appa sahAu // 7 // aTTaha kammaha vAhi raka, sayalaha dosaha cisa / sana nAna paritramaU, bhAvahi vahiriNa nirutta / / 7 / / pappa appu munaMtta. jija, sammAiTTi havei / sammAiTThI jIca phuDu lahU kamme muccei / 176 / / samikrata rayanu na dIjai chADi, hama sau sugura kahyo jo TADi / bAra vAra kima kahie vIra, sudari hoha prahosa zarora / / 80 // bhAyara vacanu nisuni sukumAri, sArada mayaMka bayana janahAri / tuma jAnI bhayamIta zarIra, to mo siSa dInI vara vIra / / 8 / / tAte vIra tumhArau nyAya, tuma jANo bhAmani parajAla / jAnami maraNu pahUcyo pAni, irapami nahI dhIra guNa khAni / / 8 / / ko kAko saMsAra prasAru, hiDita jIva letu avatAha / so kUli ko jA laIna caura, so duSu koju na sAhau sarIra / / 3 / / je hama sAta bhavaMtara phire, te kima vIra begi zrIsare / jinavara dhamma suguru ko kahyo, daI daI kari so hama la hyo / / 4 / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jinavara japata marana jo hoi, yAte bhalo na bhAyara koi / so kima bhAyara dIje chADi, ho sanyAsu rahI mana mAhi // 65 // gAthA muNi bhogena dacaM sannAse gaya pAnaM jassa sarIraM pivItu nava paraNaM / tannagaya ki gayaM tassa ||86 / / dA bora sirAvamahyo, bhAyara bahini monu taba gahyo / gahi kara kiMkara cAle ghITha, mAridatta kAraja mana iTha ||6 // caMDamAri devI kA varNana -- ehu cale devI ke dhAna, jIva juala jahe baMdhe mAna / bAjahi vAje samiko duno, nAcahi jogI aru jogitI ||68 || vAjahitura bhayAna bheri jano jam tribhuvanu mAre gheri / jaha devI baiThI trigarAla, maMDa pucha yo mahiSa kI bAla ||6|| hAtha trisUlu siMha prAruhI, muMDanu ko kari kATho guhI / varade daMta jIha vAhirI, vAravAra mukhu vA parau ||6|| aruNa nayana sira sUdhe vAra, jAnahUvaraM zragitikI jvAla | afre ubaTanoM jAke aMga, zrAsa pAsa biDhi rahe bhujaMga ||11|| AmiSu bhaSe uTha narakAva, mahU nasa kele parI jAi / kari kaTApa jaya devI haso, peSataM garbhunAriko se 2 jIva bhaSaNa ko ati prAturI, janI jama rUpa ANi zravatarI / peSata parI bhihAvana Thos, nIko kahA tAsu mahi zrI ||3|| zloka bhayabhIta sadA kurya niyopalabhakSitI / nizvinI jIvavAtizcedRzI kasma bhaye priyA // 64 // sAdhu sAdhvI kI sundaratA kA varNana jaha yogI rAjA nara ora, kumaru kumAri sakomala aMga, nara vemana peo zravaloka, amara puraMdaru ko sasi suru, gahi kiMkara lAe tahi ThaurA / kesari caMpa kumuma sabha raMga ||15|| manuva juvalu ihni rUpana hoi / krima pranaMgu mAnini manacurU // 66 // 2
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 203 ko hari haru saMkara dharaNesu, ke dIse vidyAdhara bhesu / pratisurupa kA eha kumAri, suri mari kinnari ko unahAri // 17 // yaha raMbhA ki puraMdari sacI, rohini rUpa kavana vihi rkhii| sItA tArA ki maMdodarI, ko damayaMtI jovana bharI ||8|| pomAvesara sevana devi, nAga kumAri rahI tapu levi / ke pramaMgu janna saMkrara uhmI, taba ho rati vidhavA panu lo / / 6 / / tAko virahU na sakyo sahAri, tau vAlaka tapu liyo vicAri / ke yaha devI mAno hoi, mairI cali pUjA prapaloi // 10 // suprasanna hui bhAi eha, bheSu pheri kari niramala deha / kusumAvali vahini mo tano, ke graha tAsu koSi kI jano / / 101 / / putrI putra tAsu ho bhayo, nisunyo tina cAlaka tapa lahyo / peSi rUpu mana vAyo moDa, rAjA tano gayo gA~sa kohu / / 12 / / rAjA dvArA prAna tava hasi narave bAvAmano, sudara paNi vAta maapnii| desu nayaha kulu mAtA vApu, sudari kAma kauna tu pApu / / 103 / / ati sarUpa tuma dIsaha kauna, kAraNa kavana rahe gahi mauna / kima vairAga bhAva mana bhayo, thAlaka vaisa kema tapulayo // 104 / / abhayakumAra kA udhara rAya vayanu suni abhaya kumAra, bhAsa bimi dayA guNasAra / Aphuratu varate asamAna, taha kima merI dhamma kahAna / / 10 / / saMTha pAsa jima taraNi kaTAya, vAyasa jema chuhAri dASa / sobata mArga jema purAnu, jimavinu nehahi kIcaM bhAnu / / 106 / / sarasa kathA jima mUriSa pAsa, konI jaisI kirapana mAsa / jima pala ko kIno upagAsa, jima vinu bhUSahi charasa mahAru / / 17 / / vahira prAgai jaiso gIu, jima sItajjura dono ghIu / mAgha pitA binu jaiso bhAri, jima siMgAra piyA vinu nAri / / 108 / / aMdhahi pAsa niratu jima kiyo, jima dhanu anapAyo panadiyoM / Usara kheta kae jima pAnu, jaise bhAva bhakti vinu dAnu // 106 / /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 kavivara carAja evaM unake samakAlIna kavi jima evi hala jAhi prabhu jAni, tema hamArI dharma kahAni / jahi AnaMdu karata jiya vAta, tihi kima rAya hamArI bAta ||110 // jIva muvala jaha vadhe barAka, devihi bali pUjA katAka / tAhi ThAkara dharA hari kaunu, tAte rAya rahe gahi bhonu / / 11 / / mAridatta mati niramala bhaI, mAnahu uri ThagaurI gaI / gata purraSuha iMdara rAma, mAra hAji rahA // 11 // jogI cakra jusyo ho ghanI, baranyau logu sayalu praapnau| sayala loka munivara muhU peSi, rASe ana kucitra ke leSi // 113 / / mana rAu suni bAla jaIsa, jo pari tero manaha narosa / to papa Dehi kathA mApanI, sau bIttI paiSI suno // 114 / / sundara jatI sayalu mahu bhAsi, o anubhaI sunI gurapAsi / joni sunau sauni sunau eha, jo na sune tasu kI pheha / / 11 / / mAsiku de volyo riSi rAja, jAnyo rAi tanau subha bhAu | nisuni deva diDha mana yirakAna, pabharaNami apanI kathA pahAna // 116 / / vastu baMdhu tA abhayasuruci rAya bynennaa| AhAsai kumara guru, su hamavANi sukumAla gattau / jo suha magga payAsayaka, ghamma kahaM tara ehU / ni sunahU supaja vicitra kahA caMta sunaM taha daha / / 117 / / bhAse apanI kathA kumArU, jAmana tinu kaMcanu eka sAru / suni mahimA niNi mAnanahAra, bhoga puraMdara rAjakumAra ||118 / / avantI deza evaM ujjayinI nagarI desu avatI nayari uni, bhogabhUmi sama suSa kI saina 1 bana upavana saravara kuca vAi, peSata amara bilaMvahi mAi / / 11 / / dala phala saghana kusuma rasa vAsa, kalapa viraSa sama pujavahi prAsa / maTha maMdira sataparNa pravAsa, eka samAna yasa caupAsa / / 120 / / suraha rasa madyara sura samalogA, dhana kama kaMcana vilasahi bhogA / dharaNa pari chattIsau kurI, janaku su dhanapati nija rami dharI / / 12 / / jasohu rAjA evaM candramatI rAno tahi puri narave nAma jasohU. niyamana iMdrahi lAthai poh| caMdramatI rANI sapti vaNi, mada gaja gamani eNa samanayarie ||122 / /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI komala tana kuca kaThina uttaMga, janu leka kucha kiye suraMga 1 cInA haMsa sa sama vAni atevara sayatra hami pAni / / 123 / / rAju karata pAlata naya nIti, ihi vidhi gaye bahUta dina vIti / putra besi jini lInI poSi naMdanu bhayo tAsu kI ko i / / 124 / / putra kA janma adhyayana nisuni rAya naMdanu avatarau kolAhala baMdIjana kiyo, yazohara nAma rakhanA - SADyo rahasabhAva suSa bhanyo / dIno dAnu ulhAsyo hiyo / / 125 / / zloka putraya morana nittvA vivAho subhasaMjJakA iSTa- sajana melA saMsAroka- mahAsuSaM / / 1264 pAru jyAre sujasa ko khANi jasaharu nAsu dhaiha jAni / bAla vinoda nAri manu hare, nisu dinu vAde kara saMcare / / 127 / / mATha vara bIte suSa mAhi, bAlaka mAi pitA kI chAhi nayaNa peSi raMjyo parivAra, sUrateya sama rAjakumAru // 128 // pana ta socyo TasAra, ghiya gurA lADU kiye kasAra / pUji vinAyagu jina sarasvatI, jAsu pasAi ho6 bahUmatI / / 126 // bhAu bhakti gura tanI payAsi pATI lipi lInI tA pAsi / paDhyo tara vyAkaraNa purANa, haya gaya vAhana mAtraThAna / / 130|| 7 205 paDhi gune sayalu pitA pahuM gayo, sira cuMbanu kari aMko layo / putra suSu upayogAta, phuni mAtA pahu paThyo tAta // 131 // caMdramatI maMTo ema paragho putrahi deSi hiyoM suSa bharaghI / parvata vidyA guNa khAni saphalu janamu mAtA tahi mAni / / 132 / / jesI mAramitA kosAhU, pabhane janani bhramaru citra hoU 1 paSi tarunu naMdana nara nAhU, baMsa beli hita Thayo vivAha / / 133 / / kumAri paMcase rAyanu tanI, eka eka achari samagatI / kusumayana tana kaTa kodhu camakata caukula gAvati caudhu / / 134 / /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20E kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi nayana kATa zomA sukamAri pAnI garama jI bulvaaii| bhayo vivAha jasodhara panI, muyana kuTama supu upanpo chanau / / 135 // amiya mahAdevI paTarANi, peSata rupu managa kI hAni / nayana vayana kuSa SarI annapa, mAnadu ravI puraMdariM rUpa // 136 / / bhUlyo kumarU mogata susaMga, vikrurata chAhU para duhu aMga / eka divasa jasahara ko tAu, samA sahita musthita mahiAu / / 137 / / annara bahUta baiThe naranAtha, pekhyo muha darNanu laM hAtha / dhavalI eka kanaputA kemu, mana jairAgyo tAma naresu // 138|| mAnahu kahanu pukAra kAna, era vuhAra phesahi dAna / karihai burI buDApo hAla, dRSTi patanu paru hAla khAla // 13 // loka jarAmuSTiprahAreNa kubajo bhavati mAnava:, gata jIvana mAnikyo nirIkSati pade pade / / 14 / / jaba lagi deha na vyApe vyAdhi, taba lagi lemi parama pada sAdhi / virakata bhAu rAu mana bhayo, rAju gehu tina jo taji dayo / / 141 / / viraktamya tRNaM rAjyaM, sUrasya maraNaM tRNaM / brahmacArI tRNaM nArI, brahmakAnI jagastriyaM / / 142 / / rAu jasopara thApyo rAja, prAnu calyo parama tapa kAja / lIno pokSa parama guraphAsa, tapu kari muyo mayo surapAsa // 143 // mahArAjA yazodhara kA zAsana mahiyali rAju jasodharu kare, hari sama rAjanIti yauharai / nayari ujanI svarga samAna, karai rAju jasaharU tani thAna // 144 / / putra sanma - amiya mahAdevI suratirI, bahuta vivasa mAni nisirI / eka nAriko vanu bhayo, jasahara pAsa vayA gayau / / 14 / / tahi savu krUTamu mahAmukha bhayo, mano jina janani deva avataryo / vADhacoM kumaru rUpa guNa sAra, gharayo jasomati nAma kumAra // 146 / kiyo jasomati tano vivAhu, suvana anaMdu dubana ura lAhu / ke jugarAju paTTa vaisAri, maMgala ghoSa kalasa sira TAri / / 147 / /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 207 jana se vaga saba saupe vAha, Apanu moga kara ghara mAha / kabahU sabhA baiThe mAi, nisudinu piya bhogavata bihAi ||148 // suni saMpe nivAsa nunarAsi, nAri carituhI kahami payAsi / mAridasa suni deSirU kAnu, jasahara sajA sanI kahAnu / / 146 / / tahi avasari sukhamI dina eka, jasahara rAu rAja ko Teka / sabhA uThI dinayara aMthayo, rAnI tanI bulAyo gayo / / 150 / / tA mahalyo bole siru nAi, rArilahi tuma binu na suhAi / cAhai bATa tumhArI nAha, jima jalahara vinu vAri sAha / / 1515 // tima tuma vinu rAno kalamalo. jovanu saphlu deva jvclo| nisuni bayanu tava sarave hasa, rAnI puni cita tAka vasa / / 12 / / jeso bhavara umAhyo vAsa, yuga rati raMga ravaNa kI prAsa / calyo rAja rAnI ke geha. jema haMsu jhusini ke neha // 153 // dohA mazodhara evaM samRtA kA prama eka hirAbai sukha nahIM, jo na dauvarAcaMti / mAlupti mana madhukara base, madhukara na mAlu ti / / 15416 caupaI caMpaka malA aru zasireha, doU saSI kanaka sama deha / doU ayala catura parabIna, jovana sAma kaTi pIna / / 15 / / amiya mAhAde tano SavAsi, nisu dinu nivasahi rAnI pAsi / rAya tanoka rUpa kasyo prAi, citra sAla le gaI batAi / / 156 // rAu peSi rAnI vihasAi, pAlika te uri akulaaii| rAya vihasi kara paMcI cora, uparyo rAnI tano pArIra // 157 / / sAvai TAri janA vihigaDhayo, mAnahu kanaku pragani te kaDhayo / kisa karInyA bainIruro, januku garuDa meM nAgini duI // 158 / / vihisasi daMta paMkti UjarI, jano dhana mau kaudho vIjurI / caMcala nayana marorati aMgu, janu kuraMgi vichohai saMgu / / 153 / / hAva bhAva bibhrama sabilAsa, rulu ghulati madhukara rasa vAsa / ramyo suratu suSu upajyo gAta, soyo rAja bhaI para rAta // 160 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi kubar3e dvArA saMgIta pradarzana mAridatta yaha nisunahi mAna, nAdu paryo rAnI ke kAna / harita mAla nibase kUvarI, gayo hoza jagad narI // 16 parI sukaMThI nAve gIu, so nisi dinu paharAve jIu / rAga chattIsa munai bahu bheya, alahi mura kAmini suni neya / / 162 // prathama rAgu bhairo parabhAta, sudari nimuni ulhAsI gAta / lalita bhairavI konI rAgi, janukU biraha vana dInI pAgi / / 163) rAmakarI mUvarI sUThAna, nisunata bhayana haI janaukAna / prAsAsai dhUmilave bhAu, suni gaja gAmini bhayo samAu / / 164 // gaurI parI suhAI nAda, candravadani mohI suni saadu| kari gaMdhAru sukomala bhASa, bhAmini bhUli gaI bhabhilASa / / 16 / / mAlA koza jaba nisunyo vAla, niyatana mayana zalAe zAla / mAra jaitasirI kI chAI, jo subhaTanu mITho raNa mAi / / 1663 ToDi hi varArI so saMnu, kAmani biraha marosyo aMgu / bhova parAso avara aDAna, mahilahi parayoM viraha rasu kAna / / 167 / / kari kAmoda ThakarAI rAmU, vanitAha paraco mayAna pura daagu| suni hi dola nAri kara marI, maMkSisa dRchi aMma janoM parI // 16 // kari kalyAna abaru kAnaro, gahini kAna suhAI ssro| kedAro konI aparAta, mRgalocano pasIjI gATha / / 166 // rAmu vibhAsa bhavaru vaDahaMsu, kono jaba hari mArako phaMmu / kuvija kaLUha rAI gujarI, kInI rAma siyA jaba harI / / 170 / / gagu virAvaru aru baMgAlA, siriyahi taI kusama kI mAlA / dIpaku baDaurAna jaba kare, jAsu teja uThi dIpaku bare / / 171 / / kiyo vaSAra badhu sarumeli, sIci mayana biraha kI kali / vihAgarI sUhe sau jori, janu sujAna ramuliyo nicori // 172 / / megha rAgu jaba liyo navAji, parasai rimihimi jalaharu gaaji| javara pralApa gauDa malAra, vinuhI vAdara para phusAra / / 173 / / phnAsirI mAra aha jeja, rANihi rahyo na bhAve seja / karI malAI madha mAdhaI, paMca muni sunata mUrachi gaI / / 174)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara cIpaI gaurA sAragu sAraMga nATa janaku suhaI mayana ko sATa / jo desI mila bahu bhAi, sunata mahere haritu bhulAi 17 rAgu vasaMtu kuvarau kareM, jo madhumAsa bhavara guMjareM / lAgI lAta soraThI tanI suni kanakaMni kAma marahanI || 176 / / sirAsu suti dI rAnI aMgu kAma sara hyo, bhuja paMjara teso tIsarI, sarada paTala te janI sasi rela, nikarI ema sakuvikari deha // 178 // jo jAna 1 jasaharu rAjA bisaharU bhayo / 177 // 1 jyo ghanate niksI vIjurI | phuNi bharagAi gharacI sudda pAu, hara so jini jA rAu / caMpaka mAlA lInI boli, dvAra kapATa diye tahi kholi / / 179 // rAnI evaM vAsI kare vArtA -- rAnI bAta kahai baragAi, to te mero kAju sirAi / gaMdha kalA rAjini karaco, sA trinu jIva jAU nIkasyo ||10|| jI tU sakhI sujAnI pApu, to khoSahi mero tana tApu / nisunata rAgu vahuta dina bhae, te sabi pAche juga varigae / / 181 / / aba le prANu hamArI rASi / soI siSa bhavimo siSa rAi / / 182 // karati nihorI tosI bhASi, tAsu caraNa le mohi divAi, aisau bacanu bhanyo taba bAla, tava tana sakuvi caMpaka mAla / hA hA bhani golI ghara thru ki, sundari bacanu bhanyo kima cUMki // 183 // kUbar3a kA vana phuTi aMgu sabu vAko gayo / mAnachu kATi coryo mUDu 11184 // pAi zivAI muhU udho, nisi dinu rahe lIdi mahu parayo / kIrA pare vidhi ko mUlu zranudinu mAthe vyApai sulu ||185 / / ulaTi paTala adhinu ke rahe, pare kujaNe vyAdhi ke gar3he / puTho sAdha rahe hara hRSu, mahiyali sahe naraka ko dUSu / / 166 / / cahu kUbarI daIko hayoM, jaisI jaspo dAvA ko DUDu, 206 lAThI lAla muThI kA sahai, rAno kavanu ani dhina kahe / mAthe kauvA mArahi boTa, so vihi racyo pApa ko mauTa 2187 // ise na kabahu nIko kahai, paraco hadI rovatu rho| paro alaSa niku vAyasa dIThi karihA so mili mAI pIThi / / 1813
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi ho rAnI kima varano tAsu, muhU peSa tihu para upAsu / Ahi munata dupu upaja kAna, suMdari kahahi tAmu pahUjAna // 18 // vAta nu hAsI jhUTI mohi, bhamini pani sado kima tohi / to piu ramata bhaI adharAta, to na to rati upajo gAta / / 16 // rAnI vacana suni vacanu rAnI kalamalI, pabhane ta siSa dInI bhalI / kyanu eku mero nisu neha, caMpaka mAlA kAnu thiru deha / / 161 / / gota nAda vedhiye sujAnu, nisuni harina phuni dei parAnU / aha jo vAlaku rovatu hoi, nisunata rahe goda mahU soI / / 162 // hoi kauvijau usyo mujaMga, nisuni gItu viSu rahai na aMga / catura sujAna jite nara nAri, je Anahi suni mUDa gAri // 16 // zloka suSaNisukhanidhAnaM dunitAnAM vinodaH / zravaNa hRdayahAro manmathasyAgradUtaH / prati catura sugampo vallabho kAminInAM / jayasi jagati nAdo paMcamo bhAti vedaH / / 14 / / rAga tane guNa jAnahi mAi, mo mUriSa sau kahA isAi / jAnahi tU na hamArI bhIra, pAluM jima bhediye na nIra / / 165!! kimi muha mori hasai ghara vasI, merI maraNa tuhArI hasI / Ami sanI terI balihArU, itanI kari mero upagArU / / 166 / / caMpaka mAlA kA uttara-- caMpaka mAla kahai vicAri, jAnI nigu sata holI nAri / rAnI kema bhai bAvarI, ko suni sItu ki vyaMtara dharI / / 197|| voharA hA sura sudari sama sarisa, phema payAsahi eha / sato na balla? parihara, avaru kara nahi nehU / / 16 // bhAme nipra sadRza pariSavasa, kema samappAhi deha / saula naballI vallarI, jAli kara kima ha ||16||
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI suMdari jovanu jAna de, mada jo jAita jAu / sIlu mahaMgA mati darau, zrAnaha janama sahAi // 200 // suMdari jovanu rAju zranu, peSina kijjai gabbu / saMvara sIluna chAMDiye zravasi vinasse samv // 201 suni phullAra biMda mukha joti, chADahi rayanu gahi krima poti / rAjahi haMsu krima sevahi kAmu bhUlo bhaI bilAbahi nAgu || 202 | surapati khADi ramahi kima bhUtu / rAnI krema karahi dharu maMDu || 203 // zranatu taji pIvahi viSa mRtu, chADi ISa kima gobahi zraMDa, 3 sIla rayatu tiloka pahAnu, sIlu nArimaMDala guna ThAnu / sobhU saMjama bhAva kahi, phori dahai DIkAmanu dehi || 204 || mAtA-pitA sasuru aru sAsu, peSi bicAri sa kulu vAsu / rAu bhavA tanu ghara sUnu, cauka caDho bATahi krima cUnu || 205 / / graru tU eka vicArahi mApu, karata kummmaM na duri pApu / nIra bistarai ||206 // kara tAruNa sahai / tA bahI kAna dubana ke pare, jaise tela aru jI kema phema duri rahe, to pA vyApa roga yoga tana rora, phuni narakAdi sa duSa ghora / / 107 / / para tU sAmini peSi vicAri, yaha apajasa calihe juga cAri / mere kahata rASi manu paMci, liya tula kAraNa rayanu mana chetri / / 208 | tU mAturI karahi kisa eha jAhi ramanappo chAhi geha / kAhi jiyA tasa se kI bAla, nAri maraNa bubi bhaI prakAla || 206 // Nisuna pe karata kupATa, to mahiSo digaDAve rAu | to sundara mariye duSa deSi, mai siSa sAmini daI vizoSi / / 210|| jima mASa caMdanu parihare, vigadhi amedha jAi rati kareM / vahi kuvarI rAjA chADi, selu pAi dho dhariye gADi || 211|| tAkai jIvana dIjaM Uka, vayaNa beha bharu jIvatta thUka / tapata tAsu bhaga dIjaM DAhU, sA yo chADi bare paranA / / 212 / / rAmo kA uttara sI bacanu suni bilaSI vAla, jaro rabi kiraNi puSphakrI mAla 1 kuMda isani boleM pahU nAri, kAja Aphno kari ma nuhAri / / 213 // 211
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jAna mi vaMmu geDa phuluThAnu, jobanu rUpu teju guna mAnu / rUSu kurupu hetu anahetu, poSa prapoca kiSka para setu // 214 / / pari jaba mayana satAve vIra, tu nahI saSI jAna hi para pIra / mana bhAva sau caDhe cita prANi, soI saSI pamara vara jAni // 21 // zloka vayo navaM rUpamatI baramyaM kulonnatizceti subuddhi reSA / yasya prasannI bhagavAnmanobhU, sa eva devo saSi sundarInAM / / 216 / / jo tU mo bhAti sumor3a, to tu sAtha hamAre hoi / jaba rAnI pamana kara jori, bola saSI bahuri muSu mori / / 217 / / boharA rAnI je pracalana ghanahi, jAnata bhaSa juji khAhi / divasa vAri ke pAva mo, saMmUle cali jAhi / / 218 // je para purisahi rAhi dhanI, te gati pati kAhi mApanI / tU sina deta na mAnahi dApu, pina suSu janama janama ko pApu // 21 // rAnI nini bhaI anamanI, morI bAta saSI avaganI / maiM tU jAnI saSI sujAni, to mai karI tumhArI kAni ||220 / / to hi kahAra te sau parI, johA~ kahA~ mu kari rAbarI / vihinA lipyo na bheTyau jAi, mana mo saSI parI pachitAhi // 221|| rAnI evaM vAsI kA kUbA ke pAsa prasthAna-- baraja kavanu bhamAraga jAti, tava uni balI saMga musikAti / voU janI calI maragAi, maMde deti suhAe pAi / / 222 / / camakati palIju mohI rAga, januku suhariNi vikhohI cAga / calata pAu pAhana so Sagyo, nevara dhuni suni rAjA jazo / / 223!! pramiya mahAde peSI jAta, citayo kahA calI adharAta / / baDhyo kopu rAya ke aMga, hAtha paragu le cAlyo saMga / / 224 / / chUkatu lukatu pAI thira detu, nArI tanI kanamuvA letu / amiya mahAde caMpaka mAla, soha dusavAra pahatI tahi kAla // 2256 done jahi kapATa para dAru, jAgyo suni nevara jhunakA / bhane risAnI ko tuma calI, tAre phire prada' nisi galI / / 226 / /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI uttara diyo tAsu sudari, eka sasi reSA hai dUsarI / maura mUDa ko prAve pAna, gan gAvo rAjA ke thANa / / 227 / jAni bujhi tU uhi risAi, mAno to lAgI va ddhbaai| calI nAri yaha uttara kIyo, usahI cheva rAya para dIyo / / 228 / / kUvaI ke pAsa pahuMcanA jAsu ramA kI rANi hi pAsa, hini gaI kUvarA pAsa / nAi jagAyo parapa nu lAgi, ati risa bharyo uThau so jAgi 1226 // tini dAsI bhani dInI gAri, sundari vihasi karI manuhAri / jo jasu bhAve so sasuITa, satya pASAno jaga mahu dIrcha / jo jAne jasya mukhe, so tasya pAyara kuNae / phaliyo daSaha viDavo, kAvo nivAhali dupae / / 230 / / dohA sejaha chaDita vAlahA vA kAraNa nisi jagi / kaMTha lAgi doU rahe bhAvari burI va jaggi / / 23 / / rAnI kA vinaya rahi na sako tujha vinu, sakami na tohi bulAi / paMjaru gahi rAjA rakho, jyo to uvari pAi / / 232 // rAnI gaI tAsu ke saMga, mano svAna viTArI gaMga / garuDa nAri manu mAnI mAga, haMsini januku bhAgaI kAga / / 233 / / junuku puraMdari seI bhUta, janu sasi reha rAha graha sUta / sohini januku suDaha ko saMka, rAnI rahI kUvarA laMDa / / 234|| prApunu peSi rAu para jaryo, jano dhyogibha husAsana parayo / kAhi SaDaga eha ghAla ghAu, phuNi cita cesi camakyo rAu // 2355 // iha tigha niMda duSTa gata lAja, NIcaka budhi kara akAja / bhalitarAsiriNa viNa avicAra, sAhasu karatana lAge vAra // 236 / / uttimu chADi nIcu saMgraho, manamahu prakaru aba muha kahai / pApiNo ke kima harami parANa, mAraNa kahI na veda purANa // 237 / / phapurisu ehu kUvarau rADA, dobaru vurI poThi ko hAhu / maTho pAi peTa dina bhara, pAina calAhi lIdi mau para / / 23 / /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 sfavara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi zloka dAligrI va romino mUrkhaH dayAdAna vivajitaH / kSaraNa grAhI kalaMkI va jIvitopamRtoSi ca // 236 // tAka purisahi kami kima ghAu, rahyau bicAri avaraNa ko rAja / doU hRNata paratAkI hAhi bahU rAu eha mana jANi // 240 // rAjA gazodhara kA vApasa jAnA- citrasAla pAlika parigayo, kArasNu kareM rAja mana kuri, rANI kAma bhUta ko gahI ugamAtiurapati Dara laI, jA gADara vijarAI me malie sahI poTI de| kuNi piya bhuja paMjara saMcarI, nAmiriNa jaNaku mahAviSa bharI || 243 / / karatI rAja sarasa rasa keli so yatrabhaI mahAvisa keli / yaha duSu vaha suSu vara konu, pApiti diyo dhAi janu lonu || 244 // zloka nRmataM na viSaM kiMcit eSAM muktA varAMgaNAM / sevAmRtamayo raktA biraktA vizvallarI // 245 // janaku bajra kI hyo / viDiu parihasa agiriNa daI laNa pUri / / 241 // rami kubaroM calI guNa rhii| peSi svAnasyAri bana daI / / 242 // caupaI maNi lAgI kema paresa anu rASi sini bhihA vaNa bhesa apata nilajja pApakI purI, DAi jaggaku sudI gahi jurI || 246|| bohA sahi gArane mana citave peSiti nAri caritra | dehU mahAtaru prabhu taNo, duSa mahAcala sisa, // 247 // hAhA eha bhaNachu jagi kAsu kahi jara bhAsi / apajasa lAja payAsaraNau pAvaku kammahU rAsi // 248 hI kohanalu tiya cariu deha vanaMtari laggu / citta, vihaMgamu mu tano uDivi va dihi mam // 246 //
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI hara jAmi mo vAla hiya yAhi vivAlaha pou / paMjara muka sammapi kahU, aNNa mana jIu ! // 25 // caupaI rAjA yazodhara dvArA citana tahi avasara citai mana rAu, ava phuriNa bhayo maraNa ko dAu / chADima rAju gehu dhanu bhogu, mANiNi kuTamu sarasa rasa bhogu // 251 / / tapu kari sahami parIsaha ghora, bhavabhaya bhavanu nivArami bhora / pinu tapa nahI karma ko pAtu, tAre gaeNata bhayo paramAta // 252 / / taMva cUla vAse ravi uyo, aMbara tArAgaNa luki gayo / torasi cakavA mile prazaMdi, sUra rAi manau kATo baMdi / / 253 / / paMca sabada vAje darabAra, baMbhaNa paDhahi beda jhuNakAra / jasaharu sabhA vaThyo prAi, Nisi dITho vairA guNa jAi // 254 / / candramatI rAnI kA prAramana tahi abasari candramatI rANI, pUji phizna prAsiku le pANi / AI jahA jasodharu rAva, moha kamsu vaU parabhAu / / 255 / / Asiku dayo gaha ke hAtha, pabhaNyo viru jIvahi naraNAya / mAtA caraNa paraghau taba rAu, AI mAtA kiyo pasAu / / 256 / / yazodhara dvArA svapna barNana bharaNe rAu mAtA NisUraNeha, bhAsami mupiNu kAnu thirU deha / aMso supi dor3a sisi prAju, mAnahu bhavasi binAsa rAju / / 257 / / vitaMka eku mahA paraceDDu, kisna aMga kara lInai daMDu / citrasAla aMvara le parayo, so maibhItu peSi ho Dau / / 258 / / Nisiparu bhaNe rAi saMgharau, syau parivAraNa garuSyo kro| jo tapu karahita chADami mAju, nA taru prabasi vinAse rAjU // 256 / / merau vaSana rAi pratipAli, jItava Ichu leha tapa kAli / mai bhAsyo tapa karami vihANa, taba suru gayo Apane thAna // 26 // ho tapu karami mAha sasi matI, jAsu pasAi kATami bhavati / kalamali mAi bacanu taba bhanyo, jinavara tanau dhammu avaganyau / / 261 / /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 216 candramatI dvArA zikSA aiso vacanu saNa suba muha kADhi, yAhU tera cavagano yAdi / sarpiSi bhIlu Na hohi, kuTamu mRyanu saba lAgyo tohi / / 262 // jaM supihi Dara varavIra, saMgara kema sahi suna mora Dara hIna dInu kukSi raMku, tU kula maMDanu rAu nisaMku // 263 // devini ke dina bhAre pUta, mahiyala meM mavamAte bhUta / bhavahi raini jogiNa ke ThATa, maDha maMdira va torarie ghATa || 264 // mohu rathaNi jAI bara rAta / DhAko bali pUjA kari ghanI / / 265 / / suva hi sAcI vAta, kaMcAriNa devI to tanI, hame devI ko huna pUja karAha / bhAsyo diya vara tarna purANa, jinabara muNa ziSyo kAraNa / / 266 // 0 ho iku sara subhu rAju praSaMha, kaMcAINi rASau muba da / piluNi vacanu bole mahirAu, hA kimi mULa ammI jiya cAya // 267 // rAjA dvArA hiMsA kA pratirodha java ghAta chau uvaje dhammU, loko avaru pApa ko kambhuM / je te laba caurAsI SANi te saba kuTamu mAi tU jAri / / 268 / / so bhavaMtarugahyoga mA jIva ghAtu jo koi kareM, so pazu dhAtu karaNa kimi jAha / hica Naraka mAi so paraM / / 266 / / loka nAsti mahatparo devo dammo nAsti dayA vinA / sapaH parama niragrantho, etatsamyakta lakSaNaM // 270 // candramatI dvArA aniSTa nivAraNa kA upAya candramatI bolI viddhati horA daMtapaMti jhalakati / eku vacanu suva mero pAri devI tanI Na pUjA TAri / / 279 / / jaise kusarA mArge chU ho6, duSu Na kukkUTa karavAM hi eku. kuNi tU tapa lIjaha sukumAra, mAnyau bacanu candramati tanI, dAliMdra raga vyApa koi / devahi deha voi duSa gheU / / 272 || vali pUjA kari abakI bAra / mAtA bhAu payAsyo panI / / 273 / /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 217 varaNa kUkuru ko nau susi TAri, peSi rahasU mAnyI parivAra / karata kubhAu yA rAjA rathI, le kari dIpu kuvAmahu pasyo / / 274 / / jANi bujhi koja jiya ghAta, kavaNa nidhAra para kahi jAta / go gAMva me geha. : merI apanI ali leya / / 275 / / hapau pracetu rahasu mana mANi, anu kusu saMcI mahA duSANi / candramI bolI tahi thANi, thorai bhalo hamArI mANi / / 276 / / tU kuladevI kula kI vAri, raNa rAvara tu leha uvAri / bahuta bhagati kari rahsI deha, phuNi naMdaNasyo pAlI geha / / 277 / / jasahara jasa meM kumara hakAri, kalasa DhAri Asana saarii| dInI rAju paTu dalu desu, pApunu varaNa tapa calyo naresu // 278|| tahi ThA mAradatta suvi rAi, kama talI gati kahaNa na jAI / amiya mahAdevI sasi vayaNi, sarasa kaMjadala dIraha rAyaNi / / 276 / / bhUlohI na kuSi jakaM heta, jasaharu rAu sunyau tapu letu / akulAnI viha laMghala gaI, jima maca beli pavana kI huI // 28 // jo Na hoi thiru eko gharI, dinu graMthava tapa ra kara marI / sunI na pepI jo anavavI, kaMtahi saina phema tapu sadI / / 281 / / yaha phuNi mAnau kachu vicAru, jihi te dIkSA lei bhatAru / ANami rAjA bhayA udAsa, deSI ramaNi kUvare pAsa / / 282 / / rAmI amRtA ko prArthanA peSata mAnu rAi ko malyo, tAte kaMtu lana tapu calyo / jo rAjA phiri mAI rAju, merI sakala dinAsai kAjU // 2833 // aisau jAni Dibha manabharI, caMcala prAi rAha paga garI / nayana kamala bhari chADyau nIru, biraha vANa ghana ghumyo sarIra / / 284 / / bharaNaM nAha ho terI dAsi, sAI modi tajahi kA pAsi / mo taji kima lapa leha bhattAra, to cinu prANa jAhi supiyAra // 205 / / doharA vAlama jovanu kusuma dhanu, kema cala dabalAi / sarasa bacana vinu jasaha rahi, tA vinu kema vujhAi // 26 //
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi bAlama tuva mahavAla hu, to binu eha prakacha / ke jari vari mATI bhalI, kaira tumAraM sa / / 287 // bAlama tuma vinu rUvarI, sotA ki jagaha jasu vAlama vinu krima mAmiti kima bhAmini vinugechu / dAna vihInau jaima ghara sIla bihInoM dehu / / 286 / / caupaI lahimali bhArI hoi / dhIrI gharaM yA koi ||26|| rAnI bharna jori pari mo bacanu eku prabhu deha, diyavara bhaehi veda kI zrAdi, tAte ehu bacanu pratipAli, phurie hAtha, ho tapu karami tumAre sAtha / bhojanu karahi hamAre geha ||20|| vali viSAnu bhojana vitu vAdi / tuma hama tapu lIvau kAli || 261 // rAnI banu mohi prabhu rahyo, mAnahu moha nisAra gahyo / janu paDi DhalanA mele sIsa, bhUlI sarva pAchilo rIsa ||22|| rAnI caritu syaNi jo rayo, bhAI mo supinu ho bhayo / bharama mulAno Thagi so layo, mAMgyoM bacatu nAri kahUM dayI / / 293 // rUpari ravaNa kathA piluroha meM kacanu karma kI reha / mAnI rAi nAri kI vAta, bhAmini roma hulAsI gAta || 264 | rAnI dvArA jahara ke laDDU banAnA evaM rAjA ko khilAnA taba rANI prapanaM ghara gaI, bolI sabI rasoi I laDU kiye bahuta bisu ghAli, kachUku taM vana dIno pAli ||25|| hIna bAta kisa barAmi aura lopi sodhi kari dono Thaura saharu candramatI su pahAriNa, doka jaiva na baiThe prANa || 266 // bhojana karata uThI tanu kApi / P lADU bhAti parose cApi tAkI upamA dI kauna, jura jAr3e jahU tRmyo aMgu nasaNI TUTi jIbha laharANa, candramatI ke vikase prANa || 268 : | bhUmi cAlu sau lAgyo hauna ||27|| bhayo nayana kAzani ko maMgu duvai kari rAjA, amiya mahA de kI jyau Dasyo / jau rAjA ko jIvana hoi, to prabhu mAre mohi vigo ||26||
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 216 pApiriNa bhaI mApane bhesa, sira mukarAi diye tini kesa / pari jaraka sI dInau daMta, NidhiNa yo mApanI kaMtu / / 300 // jasavaM naMdanu bhAyau ghAi, pitahi paSi raho muha vaai| viSasa loga samujhAvahi tAsu, jANi rAi jaga mau ko kAsu / / 301 // mAdi manAdi bhae aru gae, jAne kavanu kitika niramae / pApa puNya hai calahi saghAta, karaNa kAhU dIsa jAta / / 302 / / supurisu kima rove muha ghAi, laghutA hoi duvana vihasA / sAgyo tohi gharaNi gharu baMdhu, jasa meM rAja dhurA dhari kaMdhu // 303 / / pramiya mahAdai mauko dhAha, mokAko kari vAle nAha / so phuriNa pramu samujhAi rASi, jasa meM rAi sa koyalu bhASi / / 304 / / mAtA jANi na dhiru saMsAra, paraji rahAyo sava parivAra / jarAharU rAu candramati pAe. azmI kari le gae masAna // 38511 zloka marthI gRhAnivattate, masAneSu ca bAMdhavaH / sarIrAgnisaMjukta' ca puna-pApaM samaM sajet / / 306 / / caupaI kiriyA kari nainhAha sarIra, kusula diyo cUra bhari nIsa 1 kInI sayala mare kI rIti, bhAso kathA gaI jima voti / / 307 / / vastubaMdhu desa ayavaru prabhayaraha raNAma pAhAsaI guNa gahiru mAripatta para / suni bhavaMtari kAmAha vicitra pAva puna phala nimuni / yaMtara jAnaMtahU asahara riNavada kuru bhayo praceu / saMsAraM hi hiDiyau pAhAsami bhaSa bheja // 30 // caupaI pabhaNai kavi paraNa vidhi paramesa mAraga sutaNa thegha upadesa / Nisubahu bhakha sudi kari kAraNa, jasahara rAjA tanA kahAnu // 306 / / jasa meM rAja ujjainI kara, upamA Apu indra kI dhrai| kusumAvali kasama sara beli, tA samAna mAna suSa keli / / 310 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi yazodhara kA mora evaM candramatI kA kuttara honA - kukuru yo aveyanu prApu, jasahara jAnata konau pAe / bara kavanu mahA mamu ghoru, jasaharu rAva bhayo mari moru / / 311 / / candramatI mari kukaru bhai, paramati ramati mAdhunu raI / eka divasa vihi sara madhujArie, jasa baiMDoMcaDa dInoM ANi / / 312 // ravAnu peSi mana upajyo bhAu, jo lAyo lahU koyo pasAu bahuta gahe / / 313|| mihinu baMdhyA maMdira phuriMga jasa meM pravaloya moru, prati surupu guNa kahata na Uru | sola melyau maMdira mAha, kotigu bahUta kare so tAha || 314 || " nevara dhuni suni visaM pharAha, rANinu belata vivasu vihAi / eka divasa pAvasa ghanaghora maMdira sibira garyo caDhi moru || 315 // tahi bhava sumari nu mana jArie, samalu loga peSyau pahicAriNa / citrasAla peSI apanI akloi kucija kasyo dhanI // 1316 / / lo lagI yana upajyo bohu, tinahU paraNi baDyo kari kohU / kiyo caraNa caMcU ko ghAu, tahi pApini gahi tosthI pAu || 317 // mAridatta le bhanyo parAnu garyo tahAM bayo svAnu / tahi kukara mAtA ke jIba, pakari svAnu muTu torI gIta / / 318 / / sAri pAsa belatu hI rAU dhAyI tinahi buDAvana ghAu / chA nahI svAnu risa layo, rAha svAna siru maMdira rahyo / / 316 // kAlA sarpa evaM mora honA freet sAtha hU ko jIva, muyo svAna dujo harigIva / sihiyo baru svAnu kari maryo, kinnu mujaMgu chAi bhavata / / 320 // jAhI bhayA~ soji mari mora, pAva kammaMbhava bhava tana karu / tirie phurie bairu pugaraNoM saracau deSata dIddhi nAgu saMgharacau // 321 // nRtyAMganA doU pare tala kI bheTa, te bhaSi doU dInaM peTa | gohina parI vidhAtA isi mari bhujaMgu jala upanI bhUmi // 322 // " zrama karma so konI pInu, so jAho mari upajyo maunu / eyare unI jasa meM tanI nAcariNa hara tilotama banI / / 323 / /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupa caMcala Dola vilola bisAla kuca kaMcukI vanI kasi aMga, kani melA baMdhI tAni, janaku RNa varaNa sasihara muSa joti, peSata muni rati pati tara holi / komala janaka puSpa kI mAla || 324|1 phATe tara ki bhramata bahU maMga | sugaDI vidhAtA ANi // 323|| baMdana nAgini ghArahI dhuni suni mulahi haMsa / / 326 // dhaganita jAne kalA vitAnA avasara kari jalAi nhAna 1 kolA kare savinumyau milI, viSaya susuyAra so gilI / / 327|| bahuta kusuma le bainI guddI, janu sAla paSAvaja bInA baMsa, nevara hAhA vAdu nagara mau bhayo, susumAna nAcani gili gayo / ripasuni rAja prAyau nadi sIra, jAvi joga duha bhargo sarIra // 328 // jIvara voli palAyo jAru, paka sUsi meli muhagAru / lA pakari bAhirI sumi mArI lAta lA muha ghusi ||32| ra kavatu mahAduSa pANi, duSa diSarAye naraka samAni / sahie soji sahAve daI, tisa puri so mari merI bhaI / / 330| divasa jaba gae bitIta / mahyo guSa gArI ghAli / / 331|| mAridatta suni bhaya bhayabhIti ka cItra na la kam pahU ali, monU bAgha lAta muThI kanu ho, sura gura pahU duSa jAi na ganyo / ror3o bhaNitini donoM Thou, jasa meM tAko kiyo vigoja 1133200 pitA marivi jo upajyo bhInu, khoi nAi pitA ke dInu / sedIvara bhAsahi veva mUDhaNa lahahi dhammaM ko bhedu ||333|| jIvaNa jAi karma vasa paraso rI tanai garbhaM pravrata / java tirajaMca vaDerI bhayo, mAtahi rakhata ja hayo 12334 || Apu vA so upanyau prApu mAridatta ko meTai pAu | pUre divasa bhae java peTa, eka divasa prabhu garyo ghaveTa ||335|| tihi dina rAjahi bhaI na ghAsa, vANa NI dege gharajAta | sat udara vo karAvAlu, tAko kADhikiya pratipAlu ||336|| diya bAhyagA bara bhanyo pajanI jAnu, baDau bhayo DoleM paruSAtu 1 tihi avasara hu dhari bhAU gare jasa meM rAu ||337 // hariNa ro sakara hari sase, mAre jIva bahUta kaNa vase 1 vizvara bharaNahi zisurie prabhu sAdhu, jalahUra rAjA tanau sarAchu ||33= / 221
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi pAji pitA tanau dinu eDa, tAsu nAma bahu bhojana dehu / jhUThI vahatu amiSa kI rAsi, sora sudhA bahU chere pAsi // 336 / / niramalu doku ajonI jAnu, lahai suragu supa Aja tAsa / tinake kahata ajAghara mAriNa, dilu kari maMdira bAdhyau tAni // 340 / / pramiya mahAdevI ko geha, voku kSudhA tRsa vyApyo deha / tAla vesa payAsI dhanI, tahi ajAbhava sumarI yApanI / / 341 / / dekhyo kuTamu dAsi bharu ghAsu, mAridatta huSu kahiye kAsu / savu maMdiru pepyo pakSapoi, taba pachitAne kachU na hoi / / 342 / / ho tigjaMtu pukArI kAsu, koi dei napAnyo ghAsu / rUpini NAhani zra nieM gharI, amIya mahAde dIThita parI // 343!! tahi avasari rAbara ko hAsi, pApini rAnI tanI SabAsi / jovana tahaNa kanaka samamApta, kahati calI pApu samahu vAta / / 344 / / dAsi eka pabhane tanu meri, kari kaTASu muha nAka skori| rAvara vigadhi kahA rami rahI, avara bhane tuma bAta na lahI / / 345 / / maramu na jAna hi kaSTya gavArI, rAjA syAva jalayo mAri / jasahara candramatI dinu Aju, hoi bahuta bhojana ko sAtru / / 346 / / saramau mAsu gadhi sAcI ehA, amiya mahAdevI ke gehA / mavara dAsI volI aragAI, kahami vAta pari kahaNa na jAi ||347 / / nisi dina sevA jAkI kIja, saSI tAsu kimi varI kahIja / pAdai tumha dehI mAri, sunaita sAmi niDArai mAri // 35 // taU kahami jo kahaNa na bogu, pramiya mahAde vA yo rogu / citu 6 bhojaNa mArI NAhu, phuni kUkarI rayo kari gAha / 1346 / / ghAi bhamichu DAini avatari, pApini kuSTa vyAdhi sari prii| duSTa karma so mArI cUri, tAkI vigaghi rahI bhari pUri / / 350 / / dAmI tanI vayanu suni kAna, mai gharatana peSyo tahi thAna / taba baiThI deSI sonAri, koDhiNe bidhanA karI bicAri // 31 // pAyo begi mApano kiyo, so bayo tiso nuni layo / mo gRSu bhayo nAri avaloI, jimi nidhana dhanu pAe hoi / / 352 / / mArikta nisunihi dhari bhASa, kATiu eku prajhAko pAu / tIni pAisI bapurA rahyo, chuTai nahI karma dir3ha gayau // 353||
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 223 kathA sughojila nisunahu prANa, grerI jo prabhu mArI bANa / so mari desa mahiSu bhavataracau, prati pracaMDu bala dIsa bhanyo / / 354 / / tA pari vaNika kaThArI ghAli, lAdi casAmI madhurI caali| Age so ujairiNa nadi tIra, balata paMtha ko bhaI umora / / 3551 // ko sahi pani di. ya. ... na tu iNayo / taba thana vAraNa konI soru, pakarathI mahiSu ghAli gala roru // 356 / / rAjA prAgai bii seva, hagyo turaMga tumArI deva / suNi risAi bolyau mahirAu, pAko karahu duhelo ghAu / / 357 / / pAi bAMdhita rakhaU mAgi, tima mAraha jima jAi Na bhAgi / chere saGkulai mAraha eha, sAda pitA bhA joka dehu // 358 / / phora kArA eha pama tIni, deka pitara jima pAvahi pANi / cherau mahiu pagini sahi maro, taMba cUla doU bhavatare / / 356 / / tahi avasari kara lAThI ghArU, jasa meM rAya tano phuTavAru / doU lae maramapama jANi, tiNi rAjahi diparAe prANi / / 360 / / kukarkaTa jugalu' anupama peSi, gacyo rApa raMga manu bheSi / bahuta mohU suSa upano dIThi, nija kara tarasI tinako pIThi / / 361 // koTavAla pabhaNa suni rAi, jUjha peSi manu parI sihAi / bhane rAu tala vara pratirAli, deha kUru paMjara le ghAli // 362 / / naMdana bana merai ghara tIra, sai cali tAMva cUla valavIra / gaja gAmini bhAmini mo tanI, tA saha kIla kami vana vanI / / 363 / / tahi kotigu pemi vana mAha. suphala kasuma tapavara una chAha / nisuni bacanu talavaru sira gAi, kukkaTa lavaNa pahucyI jAi / / 364 / / sATaku aMbani vakayaM va caMdanavana ke kili vallIharaM / darakANAli lavaMna pUga kadalI sevi gujara kAmaraM / / jAtI caMpaka mAlasI va kasumaM akarAdi dera / gAyaMtI jhuNi bIe kiraja laMpa bhavaNaM sANaraM / / 365 / / koTavAlu ghanu vanu avaloi, mana mohanu sohana phiri soi / tahi avasari Niva maMdira pAsa, jahi asoya taruvaru ghana sA // 366 / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi gagi dirAvara dona bhAnu, suhaha dI tasavarU tarahAna / koTavAra mana ciMtyo sahA- iha nilajju bana bhAyau kahA // 3670 peSi gau mana koSu karei, yAkI risa mere sira dei / munivaru vAtAnu lemita cATi, yAvana se kami niraghATi / / 368" hiMbha bharamau Ayo muni , jagAsa kI sarakAra / munibaru ti jaga sarogha sUra, dhammaM buddhi dInI guraNa pUra / / 366 / / muni muni bacana suhaDu bhani kahai, kahiye dhammu kavanu ko laho / dharma dhanuSu siva sUce vANa, yahU bhAsiudIcara paravANa / / 370 // munivaru bhane ni suni kuTavAra, pabhama dharma tana, vinahAra / kahiya mukati bhamara pada thAna. sUskhu pranatu ko kahaNa samAnu / / 671 / / kahiyai dhammu ahiMsA bhAdi, jA dinu hiDiu prAdi dhanAdi / munivara bacana suha daha si parayoM, munikara kAdi ghaca mahU parayau // 372 // kabanu jIva ko duskhu sahAi, mukha deha mATihi mili jAi / pavana hi pakna milai mana jANi, krima muni bhAsahi jhuTa badhAriga / / 373 / / kavana kAja duSu sahahi sarIrA zAha aMgatana pahirAha ciiraa| vahanie jIva lei avatArU, vinu kaNa kuTahi kAi piyAru / / 374 / / phuNi risi volyo bhaNisu suraNehA, bhinna jIca kari jAgahi dehA / sAtai tamu kari kATahi pApu, jAnyo deva jIva guna mApu // 375 / / jo pari pabana gayo mili yauna, duSa suSa mUta saho to kauna / bhalo burI to kIjaI kAi, talavarahI gAva kahi kima vAi // 376 // jo guNa muni varu bhAsI peSi, so guragu talavA meTA doSi / bhaNI subhaTu varasaNa aMgu, munivara bhAsi karai tiSa bhaMgu / / 377 / / tala vara muTu bharaNe saca jori, so saMso muni ghAla sauri / jito vAdu muni talavara koNu. seto kimi bhAsami budhi honu // 378 / / tamavara tano rahyo manu mANi, pAdu nuparo su didu muNi ANi / upamA bahuta kemakari bhanau, kima ghaTAi musa ko lIpano 1376 / / talavara bharaNe nisuni guradeva, dai prAi sukarabhi kima seva / bhAsa sa vanu subhaTa kari eha, mAu bhUla guNa dichu kari leha / / 380 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 225 jesA vayavama bhAsahi vIrA, jAsu pasAda tarahi bhava tIrA / e pratipAli dharma kI rAsi, prAgama kaho prinesura bhAsi // 38 // phuNi bhaTu bhaNe ju tuma muriNa dayo, so mana bacana kAya mai layo / pari merai kula mAraga eka, munivara nisuni dharma kI Teka // 32 // pitA ajAyau jo para tAtu, pAyo calyo vaMsa bIya pAtu / jasamai rAya tano kuTavAru, mAra mi coru jAru vaTa pArU // 383 / / bhAsa mi deva vayata parivAhi, pAlami sayalU hiMsA chaaddi| nipuni dhayanu munivara hasi parayo, jAnyo prajahu mUDhamati bharacau // 384 / / nisuni muLa jibha si cinu, lavara pa goganaragila me / jima muha hoe nayaNa para eka, jima bahu sUna eka vinu aMka / / 386 // dhamma pahisa dharma kI Adi, tA binu mUDha dhamma sava dhAdi / aru tU kahahi mUTha niramaMsa, Ai ghalI hamAra baMsa // 386 / / tAko uttara pabhano bhASi, pala koTa jo sAto sASi / koi baidu mila la mUrI, pari so kaTu karai sama dUrI / / 367 / / kahi kahi mUDha prApu guNa sAza, pUrva bhalo kisa hiye vyAdhI / taMba cUla kINi surahi vAtA, jima e phire bhayaMtara sAtA // 388 / / sahe mahA duSa naraka samAnA, tima tu sahi he mUDha bhayAnA / taba pita ati vAsa mA bhanI, kahi kahi suguru kapA iNa tanau / / 386 / / jaya vara bhane pramogha rasa vANi, suni vara vIra kayA thirakANi / jasaharu eka aceyaNa dhAta, bhavargAta phigyau bhavaMtara sApta / / 16 // zloka dhImaha ucaninAmanagare surojasodho tRpaH / patnI candramatI suto jasaghara:, nArI caritre mRtA / saMpatto sihi svAna jAvaha phaNI jugmopi aMbhaMvaraH / chelI chAgu svavIrya chela mahiSo evaM punaH kukkuTaH // 361 / / inake kahe bhaMvasara vIrA, taMva cUla paMjara to tIrA / ava nara janam tano avatAru, doU lahahi kATi duhU bhAru / 3362 / / talavara meti prApu bhatu layo, janu ravi kiraNa peSi tuma gayo / nisunI kapA munIsura bhanI, kukkuTa bhava suparI mApanI // 36 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jAnyau sayalu pAchilo kiyo, taba pachitAi visUragho hiyau / pAyo dusahu mahA guNa bohu, jIva bhaSaNa ko kiyo nirodhu // 364 / / prAI kAla-laghi subha varI, bhava bhaya veli kaTI duSa bharI / taMva cUla paMjara vana mAhu, kIno sava dusuruhu rIsAhU ||365shaa jasa vairAu rayaNi vaNa gayo, rANi hi sahita suratu suSu layau / koka bhAva rami khariMga sujAriNa, paMSi savada sara mAre tANi // 366 / / taMba cUla prArati taji mare, kusumAvalI garma autre| pAyo dham, suguru upadesa, potaM parI su kila subha lesa / / 367 / / guru bhava sAyara tAraNa hAru, bhava taruvara kapparaNa kuThAru / kIjahu bhanca suguru ko kahyo, jAsu pasAI asima kula layo // 368 / / sisu sAraMga nayariNa sasi vayariNa, piya somAni surata suSu rayariNa / kusumAvalI sahita gharaNAhu, gano Nari mana bhayo uchAhu / / 366 / / payaDa asA pati taga sahi dAru, dina dina gae~ juNa pANu / jinavara no varSa paraNaTa, puna dozanI para rAja !!4!! kujara cAli suhAI maMda, paMDaru vayanu sarada janu cada / ghulahi raNayaNa jana jAgI rAti. morati aMgu vayaNa arasAti // 401 / / kararuha bhANa gharI jAI, komala aMgha jumalu yhaa| caMdana caMdu kusuma rasa vAsu, sIyala seja ra vaijyo tAsa // 402 // virISaMDi pAre apaghAi, suna kahAnI sakhinu vulAi / pramukameNa pUje dasa bhAsa, bhayo ju palu pUrI mana prAsa // 473|| abhayaruci kA janma maMgalu bhayo rAya ko geha, suha velI sIcI sugha maiha / horaNa dINa pUrai dai dAnu, suyaraNa loga ko kono mAnu / / 404 / / iku rAjA suna janamyau Anu, tAko supu ko kahaNa smaanu| kInI prabho phuTamu ruci bharaghoM, tAte nAmu prabhairaci dharayo / / 405|| stara prabhamati kaMcana dehA, ati sarUpa janu sasi kI rehA / / mAridatta muni kathA pahANi, dusaha kharI pharma gati jAni / / 406 / / vali jo jAti savanuta daI, bahU hutI so mAtA bhaI / naMdanu huto basomati rAu, so phirI bhayo hamAro tAu // 407 / /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 227 sabu saMsAru vizvavanu jAriNa, rAjA ceti dhamma pahicANi / vAlaka vaDhe pitA ke geha, nirmala aMga sakomala deha // 408 / / laSaNa vatIsa kaNaka sama aMgu, janahu aMga sahU bhayo anaMgU / khelata vAla ku deSyo tAta, mudrA pepi bhayo suSu gAta / / 406 / / phariNa sundara deSI sukumAla, saya dala sadala NayaNa suvisAla / / pAyakAMkeli vaili sama aMgu, citavasa' janu bhayabhIta kuraMgu / / 410 // TUhu RSi pabhara pa.. desinu a ka " / mAridatta suni graha dhari bhAu, pAradhi calyo hamArI tAu / / 411 // svAna pamaha lIne sAya, kaNaka Doru gahi apane hAtha / paMpahucaritu daI ko Ani, DhAhiNi disi tava tarahANu / / 412 / / muni varzana birakata bhAva mukti mana chu, dInaM dhyAnu munI sudIrcha / pabhaNa rAu kopa pAturamo, naginu dI kima merI parayau // 413 // ninu malinu pramaMgalu ehu, dIyavaragidu sadUvara dehu / sanamukha gina rahyo dai dhyAnu, yA sama mo prasaguNa nahi mAnu / / 414 / / yAko muSu deSatta sabu jAi, praNa cItIu kima deSmI aai| asa mai cAta patyAI prANa, bhaiTa vuresyo hoi macANa / / 415 / / sava kUkara mele muNi tIra, ghyAe dharama jima lae samIra / munivara nIre maMDala jAda, samahui rahe sIsu dhari sAi // 416 / / govaIna seTha-- tava mana ko puna sakyo sahArI, pAyau rAu kAhi trvaari| tahi avasara govaradhanu sechi, jAmana aTala paMca parameThi 14171 vani baru aMtara kInI mANi, jasa meM tano parama hitu Ani / pabhana tU ji pravina ko rAu, munipara bari karahi kima ghAu / / 418 // paNahi caraNa vemi taji gAhU, munibaru teja puja ganAe / dhanibara kamaNu nisuni mahipAlu, bhana mitra kima japahi pAlU / / 416 / / muni ko AhiNa pAju uThAra, yAsira pharami palaya kI mAnU / tU mo sahU pAla gayA kahahI, mAnahU merau maramu e lahahi / / 420 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi nidho muNi diya gharaha purANa, inake bacana na suniyahi kAraNa / mere kUkura rASe koli, aSaya karajyo kaNaphu so sIla // 421 // aso vacanu rAi jaba bhanyau, hA hA pariNa vanika siru dhunyo / marakheM mUDha rAja mada bhare, bhUlI bAta kahahi vAvare / / 422 / / muni ke guNoM kA varNana munivara sama ko pakaru pahANa, yAko guNani suNihi dai kAni / malina deha aMtara mala hInu, tiya Na saMgu siva bhAmini lInu / / 423 / / nidhanu, pari panAha na atu, tIna rayaNa gahI rahyau mahaMtu / rosa hInu parihanyo anaMgu, jo ravi para tama rahaiM na aMgu // 424 / / SINa sarIra patula bala jANi, ko tapa teja kahai paravANi / vayanu peSi suSa upaI gAta, prasa guNa kara naraka banu jAta / / 425 // yaha kaliga naravai supahAnu, yA samAna rAu na hotau prAnu / tasakara kAraNa chADiu rAju, taji prAraMbhu kiyau sapa kAju / / 426 / / aru je te sAvaja vaNavAsa, lagate rahahi sadA muni pAsa | tA Upara kima ghAlahi ghAu, kima ke kAja vaDhAbahi pAu / / 427 / / sura nara khayara phanIsura jite, iNako seva karahi saba titI / mAyA mohu Na vyApa soku, nAna nayaNa sUjha tira loka // 428 // jina vinu kAma baDhAvahi pApu, paNavAhi caraNa chADi mana dApu / vanivara tanI rAva suni vAta, tyo parI sakaSi kari gAta / / 429 / / rajA dvArA muni bhakti mana vicAra kari upasama bhAu, munivara caraNa parayo mahiu / rAgu rosu maru jina basi phiyo, dharma vRddhi bhani mAsiSu viyo / / 430 // dujo ghAsu pApu Sai jAu, yaha merI mAsika ko bhAu / munivara bandanu rAu suni kANa, taba narava lAgyo pachitAna // 431 / / iNa Sinu eka na kInI rosa, karu ucAi mo daI bhasIsa / vA sama mahili sAdhu Na mAnu, iNi paru jAnyo prApu samAnu / / 432 / / mero jema parAchitu jAi, sIsu kATi la para sami pAi / munivaru bhanyau nisuni mahipAla, kima mana cirsa maranu akAla / / 433 / /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 226 kAhi bora kema sima mApu, mAsu prAta kaTi jAie pApu / jima paraghAtu pApu sima jANi, bacanu aDolu hamArI mAni ||434 / / jaba yahu bacanu munIzvara kaho, narave veti camaki cita rahyo / suni kalyANa mina guNa SAmi, mama mahU vAta lAI kima jANi / / 4351 vaNivaka bhI rAya Nisuleha, phitika bAta jo jAnI eha / maI hoinI paratati bahe, muniyA tihU loka kI kaha // 43 // mAtA pitA pitara to tana, jo khUbha, so muni varu bhane / rAjA tano garva mali gayo. bUjhe cayanu bhAturI bhayau // 437 / / rAjA dvArA pUrva bhava jAnane kI icchA rAja jasodhu pitA sasimati, kahi munivara tinakI bhavagatI / jasaharU abhiya mahAde sarikha, bhae kema tima saMso bhAni // 43 // muni dvArA kathana--- suni muni bayaNa nAri mana pUru, bhAsa suyaNa saroruha sUru / cyaurI ko bhaI jima vAta, jaise phire bhavaMtara sAta / / 436 // cannamatI maru terau tAu, kiyo acepaNa kukkuTa ghAu / hI tAsu pApa ke lae, amakamAru prabhamati bhae // 40 // sirasa kusuma sama komala deha, te doU palahi tuba geha / bhaSyo pramiSu seyau paraSArU, aru visu da mAradhI bharutArU / / 441 / / koDhini maI mahA duSamarI, paSama naraka jAha avasarI / so tU amiya mahAde jANi, terI mAya pApa kI SANi / / 442 / / to so bhavaNa bhavati gati kahI, jima jini karI tema tirie nahI / yaha saMsAra jItra kari bharayo, karma kulAla kamaTha vasa paracau / / 443 / / bhAna gar3ha gaI muni bhAni, nara vai jalada paTala amu jArie / purisa sIha suni jasa mai rAha, binu jina dharmahi suSu ra lahAi // 444 / / bhava vyaurI nisunyo varavIra, hA hA bhani ghara hasyo sarIra / cetu lAgi munivara paga parayo, mana bilaSAi higI gaha parayo / / 445|| asU TUTahi kaMpai deha. janu bhara bhAdo darase mehu / au gahU pApuNa ghAsa pAi, taba lagi tapudai tiha vArAha / / 446 / /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi tava paga parahi puraMdara deva, para cakke sa phyAhi seva / kahi kalyAna mitra guNa geha, sUri sudatta vegi tapu dehU / / 4471 / sahi avasari prabhu tanI SavAsu, kukyA jAha jaha raNavAsu / kima siMgAru karahu varaNAri, yovana gayo bhayo tapa dhAri ||448|| kima kasi kaMcuki pahirahu aMga, bahuri nAha milai rati raMga / krima taNa pahiraha dakSiNa pIra, kima maMbahu prAbharaNa sarIra / / 446 / / kukuma reha karahu krima vAni, kema kasani kaTi baMdhahU tAni / aru kima balahu samorati deha, phiriyA nAhu bhAva sageta / / 450|| aMjahU nayaNa kema suhiNAla, vAsa sugaMdha kusuma kI mAla / aru kima nevara calahu bajAi, kari kaTANu kima mila bahU bhAI / / 451 / / kima raci banI baMdhuhu phUla, seja ramahU kima komasa tUla / kima kara vIna mAvahu nAri, aru kima bisahu vayana pasAri / / 452 // aru kima caMdana carapaU aMgu, kaMta kiyo sajama siri saMga / sa kahuta jAi baro rahu NAU, sotalu karahu~ biraha tana dAU / / 453 / / jo kala pyAU kara karatAru, to pava kIva mile bharatAru / caraNa ratano varAnu suni kANa, saba rAnI lAgI praphulANa // 454 / / aMtevara bahU kIno soru, janu nisiva takaNa pedhyo coru / madhukara mile payasA suSa vAsa, birajati tinahi calI piya pAsa ||455|| jihi vana sabaNa pAsa, supiyaru, tathu mAgata dekhyo bharatAra / bahuta bhAti samujhAyo nAhu, pari tapa Upara tarja Na gAhu / / 456 / / jau pratiasahai vaha payAri, sake honu kima paratu TAri / torapo moha karma ko hetu, hama phuNi suNyo pitA tapu letu / / 457 / / ratha caddhi vIru bahiraNa bana gae, kiMkara bahuta sAtha kari lae / darasanu peSi munisa ra tanI, taba hama bhI sumarI prApaNI // 458 / / kusumAvalI hamArI mAcha, tAkI chori pare murjhaai| soci pavaNa jala ceyara lahI, apane muha pragnI mava kahI / / 456 / / vastabandha isa ji jasaharu caMda mai pramhe puNu geha rahe / vitahi maribidrovisihi sANa pattai /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupAI sAubae viluhu jAho kapi bhaya kintu gata jalayara chailI chAgu pratru mahi susaTu ra galaM / saMva cUla tanu khaMDitahi hama raNa raho pa 460 do vihi kukkuTu* hayo pracetu hiDiu sAta bhavaMtara setu / putra mAha duSa deSata phire, se hama vIrU baddigi pravatare ||461 || ava ta dhoU karahi bhaleja, manapari eku jinesvara deva / afras bhane sakomala bhAsa, Nisuni kumAra vayanu bho pAsa 346210 le mahAtapa se tAu, tU bAlaka va pitA ko pAli putra Na karahi pitA kI Ae lAnu rA bhayauM paracaMDa, hAte rAju karahu dina cAri rAju sakati kariyo kusumAvalI arajikA bhaI, bahuta maiM dina cAri rAju ghara karabau phuni mahirAja kumAra kono to nivar3e kula kerI cAli ||4630 to raNa kAju sI paravA / pitA vadhanu yo vana SaMDu ||464 || phuni tapu lIjahU kAju vibhAri / jasa nAri sahU diSyA laI / bhAi hi so pariharau / / 466 teja suru vanavAsa 1 gae sudatta sUri muni pAsa, jo tapa fear kari mAgI dISi, taba sudatta guru dINI soSa ||46731 tuma doka bAlaka sukumAla, komala jise paU ke nAla | paMcama mahAvrata dUmaha ghare, le tuma pAsa Ahi kima ghare ||468 / / oga trikAla dehi kima bIra, kema pasesaha sahahi sarIra | pAva mAsa kima sahahiu pAsa, lahi kumAra kima sahahi piyAsa / / 466 // jaba lagi doU samaraya hoU, anuvrata dharatu kumara dali kohu / sasura bacana suni kumaru kumAri lIno tapu grAbharaNa uttAri ||470 // kIU lAhU jI mau mAnu, suSa duSa tiNaDu mu eka samAna / ghoSahi zrAgama vAraha aMga, nili dinu rahahi guru ke saMga || 471 || jinavara vaMdana tIratha thAna, saMjama rAvata paMca parANa / karata vihArakam suni rAi, nayara sumArI pahuce bhAi ||472 // guru upadeza cale niztha, bhojana nirmita nagara ke paMtha / ga phikara lete varI prANa, mahilAe devI ke prANa || 473 / / 211
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi hama tu vaiTho dekhyo rAza, janu sasi aMbarU udo karAi / tuma matigar3ha kari bUjhI bAta, mai sara kahI bhayo suSa gAta // 7 // pheSI suni taI nuru pAsi, mArivatta tima payaDI bhAsi / honAko sajagadi , gagana, durA ma / dhu4 // kabahu niyahi raNa lAnyo cetu, po gati phirathI bhaktara letu / mAridatta rAjA supahANu, nisunyo asahara tano purANa / / 476 // mArivata kA pAryoM se bhayabhIta homA--- cimakyau rAva pApa hara layo, pisu sau utari sa vanu ko gayo / phAra paraco jogI bhara rAi, devI kahata vimana pakSitAi / / 477 // mAridatta na sevara dIru, sayau usAsa nayaNa bhari nIra / nidi mapanauyo bhAsai bAta, rASi rASi jaba ghara jagatAta // 478 / / jaraka parata rAhi paracaMga, bhagati sAbara taraNa taraMDa / daitapu mohi riSI sura kAla, vAra bAra vinayo mahipAla H476) - doharA tAhi muni sUri sudatta guru, jAnyo pravapi pramANa / nara ke samaya kamAra laha, saMbohiu tahi thAna // 480 / / subatta muni kA veyI ke mandira meM Agamana nisunahu kathA prapUraba mAraNa, muni pAyaryA devI ko pAna / mudrA peSi abhyo rAu, prAsanu chADi karayo paNakhAu // 48 // pAinu prabhAva parayo, pamasi kAlu jogI sura karayo / devI tano ga gali gayo, apanI zAnu suhAuthyo / // 42 // muMDa eMDa saba kono dUri, kIno ne kanako puuri| aMganu caMdana rASyo lopi, poyA ku kuha pUrI sIpi // 483 // bahuta kusuma taru vaMdana vAra, bhavara vAsa gujarahi apAra / pheri rupu sana prati sundara, rohiNi anaku sugya te pari // 44 // jIva jumala saba de nai meli, maMganu posiu mADe keli / mAridatta pabhaNa guranu rAsi, mo saha deva bhavaMta mAsi // 48 // pabhanahU svAmi bhava ApanI, govaradhana aru yogI tanI / rAu jaso candramati rANi, devI kI bhava kahata vaSANi // 46 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI 233 pUrva bhavoM ke bAre meM prazna kusUmAvali para pAsa meM rAja. merI aru jima jananI tAu / aru jima mahiSa turaMga muhyo, amiya mahAda kuvaja kurau / / 467 / / saramavako kAko pravatarayo, bhAsi sudatta coja rasa bharayo / mArivatta suni bhAsa sari, saMsI harami citta ko dUri / / 488 / / sudasa muni dvArA varNana gaMdharva desu aru puru gaMdharva, peSata haraM amara ko garnu / tahi vaidhavaM rAu paracaMDu, eka chatra bujhe mahiSaMDa ||486 / / vijhasirI bhAmini guNa reha, rAmacaMda ghari sItA aha / gaMdharva senu putina janyau, pati suruSu janu surapati banyo / / 460|| gaMdharvA putrI mRga nayani prati mukha josi caMdu bana rayariNa / maMtrI rAmu nAmu pramu tano, rAja maMtra jo Ane dhanI / / 461 / / pravalA tAsu kaNaka sama deha, pAlaka hariNa nayaNa sasi leha / naMdana vevi payaMDa sarIra, nAmu jitAri bhoDa vara vIra // 462 / / gaMdharvA suva rAjA tanI, so jitAri vyAhI tana banI / so devara rami cUrI pApa, dusaha jANi mayana kI tApa // 463 / / gaMdharva rAjA pAraghi gayau, tahi bairAga bhAva mana bhyo| puva vaidhabaMhi dInI rAju, mApunu kimo parama tApa kAju / / 494 / / bhatakAla kari suva para moha, so mariNa rava bhayo jasoha / tahi jita satra peSi ratanAri, kari vairAgu mahA pupAri / / 465 / / jinavara dharma pAli guna pANi, rAu jasodhara upanyo Ani / gaMdharva vahiNi tanI suni vAta, tapu kari sahI parISaha gAta ||416 / / kari sannAsa kATi bhava pApu, mAridatta so jAehi pASu / gaMdharvA jini devara rayo, samajhI amta phAla taSu layau / / 467 / / so mAri amiya mahAde kaI, rami kUbarau naraka so gii|| bhIvaramI bhAyara kI tirI, kula kalaMku kIno mati phirI ||46maa sIla muji apajasu saMgrahyo, pApI janma kuvija ko lhyo| maMtrI rAmu rapana sasi leha, tapu kari saMbama so sI deha / / 466) payaru payari doU pravatare, naNI kahA mahAsuSa bhare / jinavaru puji dhamma pahicANi, so jamaiM kusumAvali jAriga 1500 / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jI hI sati caMdramati tanI, marivi turaMgu jAya apanI / so sakhira mahiSano ho, so mithalA puri vAchau bhayo / / 501 / / aMta kAla prApara suni kANa, tini Arate taji tije parANa / rupi nikhani tumArI rAva, tAkai udara avatarathI bhAi / / 502 / / rAja puroghara gharihe soi, puNNa puriSu terai ghara hoi / terau pitA karma ko layauM, caMDamAri devI so bhayo / / 5033 // sIla nihANa tumArI mAra, so mari jogI upanyo Ai / jasavaMdhuru pravanI ko rAu, rAi jasoSa tanau jo tAu / / 504 / / so suhajhAraNA casau taji mohU, jinavara dhamma tanI lahi voha / desu kaliMga rAu bhagadaMtu, kuda lasA bhAmini ko kaMtu |3505 / / ghaNa kaNa kaMcaNa dIme bhanyo, jasavaMvaru tanaruha avtnyo| nAmu sudatta rAja guNa gehU, so munivara ho pAyo ehU // 506 / / rAya jasodha tano supahANa, maMtrI rAja gaha paradhAraNa ! pAyu aMta sumiri paramaThi, sA jAne govaradhana seThi / / 507 / / mAridatta jo bUjho mohi, saba samujhaI payAso tohi / pravadhi gayaNa jAnyo paramAnu, maiM bhAsyo bhava bhavaNa kahANu / / 5.08 / / tuva pura paMca vAra phiri gayau, to sau rAiNa gharasanu bhayo / kAla lavadhi jaba pAvai rAi, taba hI subha gati jIu lahAi / / 506 / / mArivata dvArA vIkSA mAridatta tapu layo bicAri, paMSa mUThi sira kesa upAri / jogI su gura tana paga paradhI, saba pASaMDa bhAu parivaracI // 51 // bhane disaMbara mo tapu dehu, dayA geha mata viramu karehU / / cave suguru muni bhaironaMda, kolAgama syaNAyara caMda / / 511 / / sudatta kA bhairavAnanda ko upadeza dina bAIsa tumArI prAyu, vaigi dharma ko kahi upAu / tava jogI mana lAgyo cetu, cita yo prAyu jIva ko haita / / 512 / / parihari SAnu pAnu sabu bhogu, lai sanyAsu diyau diDha jogu / bAraha anupeyA mana bhAi, surgha dutIya sura upanyo jAI // 513 / / Thaur3I bhaI dekhi kara jori, sA mi naraka mo jAta bahori / mo vIrAdhi vIra tapa deha, bhava sAyara bUDhata gahi leha / / 514 / /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazodhara caupaI kusumavAna mAniti mana cUrU, bhAsaM suyaNa saroruha sUru | to kaha puraNa jogu sura jAri, samikata rayaNu leha dinu ghari / / 515|| svayaM devI dvArA ahiMsA dharma pAlana karanA - parihari kugati sugati suri gaI / / 5163 bhae bahuta nara samikala ghAra | jIva ghAta ko chaha bhAva, je pUjahi tina varaji rahAu / tajahi zrApanI pahilI cAli, jinavara tanI dhammaM pratipAli // 516 / / jIva ghAtu taya devI chADi, prApatu phirI nagara mahU TADi | jo mere maMDapha bali de tAke ghara kinnu devI lei ||5171 / ni sunahU sarva nagara nara pArisibajAra / jo kahi hai devI vali leha, kumarasi kariho tArka gehU || 5186 // mere nAma bajAvai tUra, tArka peTa uThe dina suru | samikata rayanu devi le rahI, laya mahAvratuzrabhaya kumAra padama surya bhaginI bharu bIru, mAridatta jasa meM bharu seThi, ripududdharu upaladeva sUri sudatta nAma suSahANa, nirdelikamaM khIni bhavagati, anukameNa pAvahi siva ThAnu jasahara cantui varaNa sabu kahyo, maMgalu karo jinesaha bIra, nisunahu nAma bAm subha dhAtu, praya prazasti bhae pramara so suddha sarIra ||52jA dhyAi ghyAinu mana ghari parameThi / sukila lesa sura hara gama leva // 521 caDhi saMmedi sihiri deM dhyAnu | saptama sugra suSa samUha dayA dhammaM phuNi suna nara mahyo || 523 / / nisunata nirmala hoi sarIru | jihi nivasata meM Thau purA / / 524 / / bhayo sura pati / / 522 / / ko kahaNa samAnu / gaMga jamuna vica aMtara veli, suSa samUha sura mAnahi keli / nagari phailAI janu sura purI, nivase ghanI chattIsI kurI / / 525|| abhayacaMdu taha rAja nisaMkR, januku suSoDasa kalA mayaMka 1 parajA dukhI na dIse kocha, ghara ghara vIdha vaSAU ho ||526|| zrAvaNa bahuta basahi nahi gAma, janu zrAsi ko donoM simarAma / pomAve pura vara suSa sIla, sura samAna ghara mAnahi kola 2527 / 2 sA kanhara sutu bhAraga sAhU, jini dhanuSa reSi liyo jasalAha / asarAnI paTanu subha Thoka, gauDa mahApuru jI bhoru ||528|| agaru aMtapura aru sohAra, vyAro gAva basAvana hAru / jAsu nAma paDuvA muri tAna, rAja kAja jAnyo suritA ||26|| 235
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi tAsu nAri devalade nAma, jima sasi hara rohini rati kAma / solu mahA tahi lIno poSi, naMdana tIni avatare koSi // 530 / / meghu meSupara sUjasa rAsi, janu kusu suru sasi suku pakAsi / jeTho thedhu sAhU suyahANu, jAsu nAma meM Thayau purANa // 531 // punna hetu jAna upagAru, jinavara jagina karAvaNa hArU / bahuta goThi le cAlyo sAtha, karI jAta sirI pArasa pAya / / 532 / / Saraci bahatu dhanu rAva na thAna, ghara prAyo diyo bhoyaraNa dAraNa / tAko putra ratnu aktaryo, rayanAyaru guNa dIse bharyo / / 533 // bhAva bhagati kari dorja dAnu kIjai bhavana guNI ko mAnu / jo kuTaMbu varaNo vistarI, vAda kathA apara dUsarI 1534 / / rAma sutanu kavi gAravadAsu, sarasuti bhaI prasannI jAsu / vasata phaphotU pura subha Thaura, zrAvaga bahuta guNI jahi prora / / 535 / / racanA kAla vasuviha pUjini nesvara ehAnu, la prabhAru dina sunahi purAnu / saMbatu paMvahasa ikAsI, bhAdau sukila zravaNa dvAdasI / / 536 / / sura guruvAru karaNu tithi bhalI, pUrI kathA bhaI niramalI / jasahara krayA kahI sava bhAsi, siSa le bhAva parama gurp|si / / 537 / / vAdirAja bhAsI gura mUri, tAsu chAha pabhanI mari pUri / sayala saMghu naMdI suSa pUru, jaba lagi gaMga jaladhi sasi suru / / 5.38 / / megha mAla barasa prasarAra, bodha badhAe maMgalavAra / nisunivi va sama talA yahU pori, hInu adhika so lIjahu jori // 536 / / pada guNaM lipi deI liSAi, arU mUriSa so kaho sipAI / tA guNa vaNi bahutu kavi kahai, putru janam suSa saMpati lahe / / 540 / / iti jasIpara caupaI samApta: / / saMvat 1930 mAMgasara sudi 11 bAra dItavAra || OOD
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. kavivara ThakkurasI bhakti kAlIna kaviyoM meM kavivara ThakkurasI kA nAma ullekhanIya hai / unakI pandriya veli evaM kRpaNa chanda bahu carcita kRtiyAM rahI hai| inakA paricaya prAyaH sabhI vidvAnoM ne apane granthoM meM dene kA prayAsa kiyA hai| lekina phira bhI jo sthAna inheM hindI sAhitya ke itihAsa meM milanA cAhie thA vaha abhI taka nahIM mila kA hai / isake kaI kAraNa ho sakate haiM sarvapratha "jana hindI sAhitya ke itihAsa" meM inakI eka kRti kRpaNa caritra kA paricaya diyA thA / isake pazcAt DA0 kAmatA prasAda jaina ne "hindI jaina sAhitya kA saMkSipta itihAsa" nAmaka pustaka meM kavi kI kRpaNa caritra ke atirikta paJcendriya veli kA bhI paricaya upalabdha karAyA thA / . san 1947 se hI rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI grantha sUciyoM kA kArya prArambha hone se guTakoM se anya kaviyoM ke sAtha-sAtha ThakkurasI kI racanAoM kI bhI upalabdhi hone lagI aura prathama bhAga se lekara paJcama bhAga taka isakI kRtiyoM kA nAmollekha hotA rahA isase vidvAnoM ko kavi kI racanAooM kA nAmohalekha ho nahIM kintu paricaya bhI prApta hotA rhaa| paM0 paramAnanda jI zAstrI behalI kA pahile anekAnta meM aura phira "tIrthaMkara mahAvIra smRti grantha " meM kavi para eka vistRta lekha prakAzita huA hai jisameM usakI 7 racanAoM kA vistRta paricaya bhI diyA gayA hai| isase kavi kI bhora vidvAnoM kA dhyAna vizeSa rUpa se jAne lagA / isI taraha aura bhI jaina vidvAna kavi ke sambandha meM likhate rahe haiN| itihAsa meM sthAna dene vAloM meM DA0 premasAgara jaina kA nAma ullekhanIya hai jinhoMne 'hindI jaina bhakti kAvya aura kavi' meM kaSi ke sambandha meM sAmAnya rUpa se mUlyAMkana prastuta kiyA hai / jaina vidvAnoM ke pratirikta janetara vidvAnoM meM DA0 zivaprasAda siMha kA nAma ullekhanIya hai jinhoMne "sUra pUrva braja bhASA aura usakA sAhitya" meM kavi kI tIna
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi racanAmoM kA paricaya dete hue kavi kI ina kRtiyoM ko rAjasthAnI evaM braja bhASA me prabhAvita kRtiyAM batalAyI / lekina itanA hone para bhI kavi ko jo sthAna evaM sammAna milanA cAhie yA vaha use prApta nahIM ho skaa| isakA pramukha kAraNa bhI vahI hai jo anya kaviyoM ke sambandha meM kahA jAtA hai / ThAkurasI rAjasthAna ke dvADa kSetra ke kavi the| inhoMne svayaM ne apanI kRti "medhamAlA kahA meM DhUDhAi zabda kA ullekha kiyA hai aura cambhavatI (cATasU) ko usa pradeza kA nagara likhA hai / 1 kavi campAvatI ke rahane vAle the / inake pitA kA nAma ghenha thA / ye svayaM bhI kavi the jisakA ullekha kavi ne apanI kitanI hI racanApoM meM kiyA hai| belha kavi kI pabhI taka kI racanAe~ "buddhi prakAza evaM vizAla kauti gIta" upalabdha ho sakI hai| donoM hI racanAe~ laghu racanAeM haiN| ThayakurasI ko kavizva vaMza paramparA se prApta thaa| ye jAti se laNDelavAla di. jaina the | inakA gautra pahADiyA thA / svayaM kavi ne apane Apako pahADiyA vaMza ziromaNi likhA hai / kavi kI mAtA bhI bar3I dharmAtmA thii| isalie pUre ghara ke saMskAra dhArmika vicAradhArA vAle the| ThakkurasI saMbhavata: vyApAra karate the tathA rAjya sevA meM ve nahIM the| yadyapi kavi ne campAvatI ke zAsaka 'rAmacandra' ke nAma kA ullekha kiyA hai lekina usase aisA pratIta nahIM hotA ki ve rAjya meM kisI U ke pada para kAma karate hoM / kavi kA janma kaba huA, usakI bAlyAvasthA evaM yuvAvasthA kaise bItI, isakA koI ullekha nahIM milatA hai aura na kayi ne svayaM ne hI apane jIvana ke bAre meM kucha likhA hai / kadhi kA vaivAhika jIvana kaise rahA tathA kitanI santAnoM kA unheM sukha milA ye saba prazna mI abhI taka anuttara hI haiN| lekina itanA avazya hai ki inake jamAne meM campAyatI pUrNata: ghanya-dhAnya purNa thii| mahArAjA rAmacandra kA zAsana thaa| takSakamaDha (ToDArAyasiMha) ke zAsaka 1. viSNoka DhUDhAharu desa majjhi, raNayarI capAvada prarika satyi / sahi asthi pAsa jirAbara ripakeu, jo bhava kaNihi tAraNa haseu // meghamAlA kahA 2. epaDa pahADiha vaMsa siromaNi, ghelhA guru tamu tiyabara paramiriNa / tAha taha kavi Aphuri sundari, yaha kaha kiya saMbhava jiNa manvAra ||
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 236 hI campAvatI ke zAsaka the| mahArAja rAmacandra ke zAsana kAla meM likhI huI pacAsoM pANDulipiyoM rAjasthAna ke vibhinna jaina granyAgAroM meM saMgrahIta hai| ThakkurasI sampanna the / paMDita mAlhA prajamerA kavi ke samaya meM vizeSa prasiddhi prApta zreSThI the| kavi meM aura mAlhA athavA mallidAsa meM vizeSa maMtrI thI aura kitanI hI racanAoM ko likhane meM mallidAsa kA vizeSa mAgraha rahA thaa| lekina imI campAvatI meM kucha aise zrAvaga bhI the jo pratyadhika kRpaNa the aura kiJcit bhI paMsA dharma kArya meM kharca nahIM karate the / kavi ko isIlie 'kRpaNa chanda' likhanA par3A jisameM eka kRpaNa kI evaM usake kRpaNa mitra kI kahAnI dI huI hai| sarakAlIna samAja-kavi ke samaya ke samAja ko hama sampatti-zAlI evaM aizvarya vAlA samAja kaha sakate haiM / kavivara ThakkurasI ne 'pArvanAtha zakuna sasAvIsI' meM DhUDhAiDa pradeza evaM vizeSataH campAvatI nagarI kA jo varNana likhA hai usake anusAra campAvatI vyApAra kA kendra thI tathA usameM koI bhI vyakti duHkhI nahIM dikhAI detA thA / jaina samAja to sampanna samAja thaa| vahAM samaya-samaya para mahotsava hote rahate the| usa nagara meM rahane vAle sabhI bhAgyazAlI hote the aisI logoM kI dhAraNA thI / kRpaNa anya meM bhI eka sthAna para varNana pAyA hai ki jaba zrAvaga garaNa yAtrA se lauTate the to vApisa pAne kI khuzI meM bar3e lambe-lambe bhoja hote the / logoM kA khAna-pAna rahana-sahana acchA thA / pAna khAne kI logoM meM kaci thii| lekina sampanna samAja hone para bhI loga pasanoM meM phase rahate the| yahI kAraNa hai ki kavi ko sapta vyasana para do kRtiyAM likhanI par3I thii| sAdhu gaNa---campAvatI usa samaya bhadrArakoM kA kendra thA aura vahIM unakI gAdI thaa| prabhAcandra usa samaya vahAM bhaTTAraka the| kavi ne unheM muni likhA hai pora jaba ve pravacana karate the to aisA lagatA thA ki mAnoM svayaM gautama gayAghara hI pravacana kara rahe hoN| inhIM ke ziSya the muni dharmacandra jo bAda meM maDalAcArya kahalAne lage the| kavi ThakkurasI ne dharmacanda muni ke upadeza se 'vyasana prabandha' kI laghu kRti kI racanA kI thii| 1. jahA na ko jagu kasA dukhiu. jaina mahochA mhmghnn|| jahi vini dini dosanti, tahA vasahi je ghaNu para ijaraNa vivasa kahaMti / 2 sasu majjhi pahAsa si vara muraNIsu, saha saMThita NaM goyamu mukhI / meghamAlA kahA 3. muNi dharmacanna upavesu lahyo, kavi Thakuri visna prabaMdha kahyau / vyasana prabandha
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi khaNDolavAla samAja-kavi ke samaya meM campAvato meM khaNDelavAla di0 paina samAja kA acchA thoka thA / pajamerA, bAkalIvAla, pahADiyA, sAha Adi gotroM ke zrAvaka parivAra pramukha rUpa meM the| sabhI thAvaka gae sampanna the / bhagavAna pArzvanAtha kI mUrti vizeSa zraddhA evaM makti kA kendra thI / mUrti pratizaya yukta thii| bAdazAha ibrAhIma lodI ke dhAmaNa kA bhI usI kI bhakti evaM stavana ne rakSA kI thii| svayaM kavi bhI bhagavAna pArzvanAtha ke pUre bhakta the isalie jaba kabhI avasara milA kavi pAzvanAtha ke gIta gAne lamate the / kAvya racanA kavi kI abhI taka koI bar3I kRti dekhane meM nahIM pAyI / meghamAla kahA meM avazya 295 Avaka 6 mA 119 mA anya hai| pAdhi kI 7 racanAoM kA paricaya paM. paramAnanda jI ne diyA thA lekina zAstra bhaNDAroM kI pora khoja karane para aba taka kavi kI 15 racanAe~ prApta ho cukI haiN| jinake nAma nimna prakAra hai... racanA saMvat 1578 " , 1580 , 1585 1. pArzvanAtha zakuna sattavIsI 2. kRpaNa chanda 3. meghamAlA kahA 4. paJcendriya li 5. sImaMdhara stavana 6. nemirAjamati deli 7. cintAmaNi jayamAla 8. jaina pauvIsI 6. zIla bhIta 10. pArzvamAya stavana 11. sapta vyasana SaTa pada 12. vyasana prabandha 13. pAzvanAtha stavana 14 RSabhanAtha gIta 15. kavitta ukta 15 racanAmoM meM prathama 4 racanAoM meM rasanA saivata kA ullekha kiyA gayA hai zeSa saba racanA kAla se zUnya hai| ukta racanAmoM ke prAdhAra para kadi kA
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThAkurasI sAhityika jIvana saMvat 1575 se prArambha hokara saMvat 1560 taka calatA hai / ina 15 varSoM meM kavi sAhitya nirmANa meM lage rahe aura apane pAThakoM ko nayI-nayI kRtiyoM se rasAsvAdana karAte rhe| kavi ke pUre jIvana ke sambandha meM nizcita to kucha nahIM kahA jA sakatA hai lekina 70 varSa kI bhAyu bhI yadi mAna lI jAve to kavi kA samaya saMvat 1520 te 150 ka kA mAnA kI sakatA hai | 241 paJcendriya beli meM inhoMne apane prApako jati zabda se sambodhita kiyA hai isakA partha yaha hai ki inhoMne apane antima varSoM meM sAdhu jIvana prapanA liyA thA / tathA bhaTTArakoM ke saMgha meM hI apanA jIvana vyatIta karane lage the / ukta 15 racanAoM meM "meghamAlA kahA " ke atirikta sabhI laghu racanAyeM haiM isalie merI to aisI dhAraNA hai ki koca kI abhI aura bhI bar3I racanAyeM milanI cAhie kyoMki bar3e kavi ko choTI-choTI racanAmoM se hI sancoSa nahIM hotA use to apanI kAvya pratibhA bar3I racanA nibaddha karane meM hI dikhAne kA avasara milatA hai / 'meghamAlA kahA' eka mAtra apabhraMza racanA hai zeSa saba racanAyeM rAjasthAnI bhASA kI racanA meM kahI jA sakatI haiN| jina para braja bhASA kA bhI prabhAva dikhAI detA hai / ukta racanAoM kA sAmAnya paricaya nimna prakAra hai 1. sImaMdhara stavana isameM videha kSetra meM zAzvata virAjamAna sImaMdhara svAmI kA 3 chappaya chandoM meM varNana kiyA gayA hai| racanA ke anta meM 'likhitaM ThAkurasI' isa prakAra ullekha kiyA huA hai / bhASA evaM mAvoM kI dRSTi se stavana acchI kRti haiN| isakI eka prati zAstra bhaNDAra di0 jaina mandira godhAna jayapUra ke 81 sakhyA vAle guTake meM 45-46 pRSTha para aMkita hai - 2. nebhirAjamati veli jaina kaviyoM ne veli saMjJaka racanAyeM likhane meM khUba ruci lI hai| hamAre svayaM kavi ne eka sAtha do veliyAM likhI haiM jinameM rAjamati beli prathama veli hai| isakA dUsarA nAma nemIzvara beli bhI hai| isameM neminAtha ghora rAjula ke vivAha prasaMga se lekara vairAgya dhAraNa karane evaM pransa meM nirvAraNa prApta karane taka kI saMkSipta kamA dI huI hai| basanta Rtu AtI hai pIra saba yAdava vana vihAra ke lie khale jAte haiM / isa avasara para neminAtha ke pUrva pauruSa kA saba ko patA cala jAtA hai aura usake
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlona kavi pIche vivAda ko lekara anya ghaTanAeM ghaTatI haiN| nemikumAra jala krIr3A karake sarovara se nikalate haiM aura gIle kapar3e nicor3ane ke lie rukmiNI se prArthanA karate haiN| lekina rukmiNI to unake bar3e bhAI nArAyaNa zrIkRSNa kI patnI thI isalie vaha kase kapar3e nicodd'tii| usane itanA kaha diyA ki jo sAraMga dhanuSa kA degA, pAJcajanya zaMkha pUra degA tathA nAga poyyA para car3ha jAvegA, usI ke rukmiNI kapar3e dho sakatI hai / rukmiNI kA itanA kahanA thA ki nemikumAra cala diye apanA pauruSa dikhalAne prAyudha zAlA meN| vahAM jAkara pala bhara meM unhoMne tInoM hI kA? kara DAle / zaMkha pUrate hI yAdavoM meM khalabalI maca gaI aura svayaM nArAyaNa yahAM para pahace / neminAtha kA bala evaM pauruSa dekhakara sabhI prAzcarya cakita ho gaye / anta meM neminAma ko vairAgya dilAne kI yukti nikAlI gyii| vivAha kA prastAba rakhA gayA / bArAta caDhI / toraNa dvAra ke pAsa hI aneka pazuoM ko dikhalAyA gayA / neminAtha ke pUchane para jaba unheM mAlUma calA ki ye saba barAtiyoM ke lie lAye gaye haiM to unheM saMsAra se virakti ho gayI aura tatkAla ratha se utara kara kaMkaNa tor3a kara giranAra para jA caDhe aura muni dIkSA ghAraNa kara lii| rAjula ke vilApa kA kyA kahanA / usane neminAtha ko samajhAyA. prArthanA kI. ronA royA mAmU baramAye lekina saba vyartha gayA / anta meM rAjula ne bhI janezvarI dIkSA le lI / prastuta kRti paddhaDiyA chanda ke prAdhAra para likhI gayI hai| prArambha meM 2 dohe haiM aura phira kaDavaka chanda haiN| isa prakAra pUrI veli meM 10 dohe tathA 5 paddhaDiyA chanda haiN| sabhI varNana rocaka evaM prabhAvotpAdaka haiM / bhASA baja hai jisa para rAjasthAnI kA prabhAva hai / jaba rAjula ke samakSa dUsare rAjakumAra ke sAtha vivAha karane kA prastAva upasthita kiyA gayA to rAjula ne dRr3hatApUrvaka nimna zabdoM meM virodha kiyA paha rajamatIya praNegA, jiga' viNa vara baMSaya merA / / 11 // ke parau nemiyA bhArI, sastri ke tapu leu kumArI / cadi gavari ko khari vaise, taji saragi naragi ko paise / / 13 / / taji tINi bhavana ko gaI, kima avarunu varga basa mAI / / nemiphumAra kI apUrva sundaratA, kamanIyatA evaM rUpa para sabhI mugdha the| jaba ve basanta krIr3A ke lie jAne lage to usa samaya kI sundaratA kA kavi ke zabdoM meM tharNana dekhiye kavi kahai munitha ghaNa ghaNu, jasu paraNai eha madAzu / iNi paritiya praNekka payArA, bahu karihiti kAma vikArA / jiNu taSa iNa diThi de cola, nAumeha pavana mai Dole / / 5 / /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara TakkurasI 243 kaSi ne racanA ke anta meM apanA paricaya nimna prakAra diyA haikavi ghelha satanu ThAkurasI, kiye nemi su jati mati sarasI / nara nAri jako rita gAye, jo citai so phala pAvai // 20 // nemirAjamati veli kI pANDulipiyAM rAjasthAna ke kitane hI bhaNDAroM meM upalabdha hotI haiM / jinameM jayapura, ajamera ke granthAgAra bhI haiN| 3. paJkhendriya veli pancendriya veli kavi kI bahuta hI cita kRti hai| isameM pAMca indriyoM kI vAsanA evaM unase hone vAlI vikRtiyoM para acchA prakAza DAlA hai| prAra anta meM indriyoM para vijaya pAne kI kAmanA kI gayI hai| jisane ina indriyoM para vijaya prApta kI vaha amara ho gayA, nirvANa patha kA pathika bana gayA lekina jo jIva inhIM dhandriyoM kI pUrti meM lagA rahA usakA jIvana hI nikammA evaM nindanIya bana gayA / indriyo pAMca hotI hai-sparzana, rasanA, prANa, cakSu evaM thotra / aura ina pAMca indriyoM se pAMca kAma bharthAt abhilASAe~ utpanna hotI haiM aura ve haiM, sparza, rasa, gandha, rUpa bhora zabda / indriyoM ke ina pAMca kAma guNoM ke vazIbhUta hokara mana sAMsArika bhogoM meM ulajha jAtA hai aura apane sacce svarUpa ko bhUlA baiThatA hai / isalie saccA bIra vahI hai jisane ina kAma guNoM para vijaya prApta kI ho / kabIra ne bhI sUramA kI yahI paribhASA kI hai-- kabIra soha sUramA, mana moM mAMDe juujh| pAMcoM indrI ekaDi ke, dUra kare saba dUjha / / kabIra ne phira kahA ki jo mana rUpI mRga ko nahIM mAra sakA baha jovana meM prabhyudaya evaM zreyasa kA bhAgI kadApi nahIM ho sktaa| mAyA kaso kamAna jyoM, pAMca tatva kara dhAna / mAro to mana miTa gayA, nahIM so mithyA jAna / / paJcendriya beli kavi kI saMvatollekha bAlI antima kRti hai arthAta isake pazcAt usakI koI manya kRti nahIM milatI jisameM usane racanA saMvata diyA ho / isalie prastuta kRti usake paripakva jIvana kI anubhUti kA niSkarSa rUpa hai| kavi dvArA yaha savat 1585 kArtika zuklA 13 ko samApta kI gayI thii| 1. saMvatta pAhasara pibhyAse terasi mubo kAtiga mAse / nihi manu iMdrI yasi kIyA, sihi hara sarapata jaga joyA / /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi ThakphUrasI ne deli ke anta meM apane prora apane pitA ke nAma kA bhI ullekha kiyA hai tathA apane Apako 'guNabAma' vizeSaNa se sambodhita kiyA hai / jisase anumAna lagAyA jA sakatA hai ki kadi ThakkurasI kI kIti usa samaya AkAza ko cha rahI thii| viSaya pratipAdana kavi ne eka-eka indriya kA svarUpa udAharaNa dekara samajhAyA hai| sabase pahale yaha sparzana indriya ke lie kahatA hai ki vana meM svatantra rahate hue vRkSoM ke patte evaM phala khAte hue sparzana indriya ke vaza meM hokara hI hAthI jaisA jIva' manuSya ke vA meM ho jAtA hai aura phira aMkuzoM ko mAra khAtA rahatA hai| kAmAtura hokara ' hAthI kAgaja kI hathinI ke pIche saba kucha bhUla jAtA hai| vana taruvara phala khAna, phiri paya pIvato suchaMda / parasaNa iMdrI preriyo, jahu dukha sahai gayanda / bahu dukha saho gayaMdo, tasu hoi gaI mati mado / kAgaja ke kujara kAje, paDhi khAina sakyo na bhAje / kIcar3a meM phaMsane ke pazcAt madonmata hAthI kI jo dazA hotI hai usa para kavi mAnoM AMsU bahAte hue kahatA hai tahi sahIya SaNI tisa bhUkho, kavi kauna kahata sa dukho / rakhavAlA valagar3a jANyo, vesAsi rAya ghari prANyo / vaMdhyo pagi saMkuli ghAle, tija kiyauna sakai bAle / parasaNa prere dukha pAyo, niti bhakusa vAyAM pAyo / kavi ne sparzana indriya ke vazIbhUta hone ke kAraNa jina-jina mahApuruSoM ne apane jIvana ko naSTa kara diyA hai unake bhI kucha udAharaNa dekara isa indrI kI bhayaMkaratA ko samajhAyA hai| mathuna ke yazIbhUta hone para hI kIcakra ko jIvana se hAtha dhonA par3A / rAvaNa kI sArI pratiSThA evaM rAvaNatva pUla dhUsarita ho gayA / isalie jisa prANI ne sparNana indrIya para vijaya prApta kI hai usI ne jIvana kA asalI phala cakhA hai| parasaNa rasa kIcaka pUracI, jahi bhIma silA tali cUrayo / parasaNa rasa rAvaNa nAma, mAriyaDa laMkesura rAma / 1. kavi dherUha sutanu guNayAmu, jagi pragaTa ThakurasI nAmu /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ parasA rasa saMkaTa iti parakha rasa je kavivara ThakkurasI rAjyo, titha Age naTa yo nAcyoM / thUtA, ve nara sura ghaNA vitA | 1|| dUsarI indriya rasanA hai| mAnava susvAdu bana jAtA hai paura prapanA hitAhita mulA baiThatA hai| apanI mRtyu kA kAraNa vaha svayaM bana jAtA hai| jala meM svacchanda vicarane vAlI machalI bhI rasanendriya ke kAraNa hI jAla meM phaMsa kara apane prANa gaMvA baiThatI hai keli karaMto janama jali, gAlyo lobha dikhAli ! mIna muniSa saMsAri sari, kAdayoM vIvara kAli / sare kAya bori kAle, tirie gAlyo lobha dikhAle / manaura gahIra paTTI, diThi jAi nahIM jahi dITho / 245 kavi ne mAnava rUpI machalI ke rUpaka dvArA rasanendriya ke duSprabhAva kI vizada vyAkhyA kI hai| usake zabdoM meM janma ko jala, manuSya ko machalI, saMsAra ko saritA aura kAla ko ghIvara ke rUpa meM dekhane meM kitanI bacAtA hai| isake pazcAt kavi ne rasanendriya ke prabhAva kI jo satya tasvIra prastuta kI hai vaha kitanI sundara hai iha rasA rasa kaTa vAlyo yati Ai muvaM dukhasAlyo / vaha rasanA rasa ke tAI, nara mu bApa guru bhAI / ghara phoDe pArDe bATAM, niti kare kapaTa gharaNa ghATa | mukha jhUTha sAMpa sahihi bola, ghari choSTa disAvara Dole / kavi ke kathana meM anubhUti hai aura jIvana kI jAgatI tasvIra | rAta dina sunate dekhate, paDhate haiM "iha rasanA rasa ke tAI, nara mulaM bApa guru bhAI / " isa rasanA indriya ke cakkara meM par3akara isa mAnava ko jhUTha kapaTa karanA par3atA hai| apane lahalahAte ghara ko ujAr3anA par3atA hai| jhUTha kA sahArA lenA paDatA hai tathA gharabAra ko chor3a deza dezAntara bhaTakanA par3atA hai| maryAdoM ko vaha samApta kara detA hai| ke zabdoM meM kitanI saccI anubhUti hai / hai ki yadi mAnava jIvana ko saphala banAnA hai to prApta karanA zrAvazyaka hai 1 yahI nahIM choTA-bar3A, U~ca-nIca, saba kI yaha saba rasanA indriya kA cakkara hai / kavi amya meM kavi ne yahI prabhilASA prakaTa kI phira rasanA indriya para vijaya rasanA rasa vigrI prakArau vasi hoi na zrIgaNa gArI / jihi hara viSai vasi kIyo, tihi muniSa jamana phala lIyo /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi hindI ke panya kapi / unA idi kA kArya kevala hari bhajana mAnA hai| sUradAsa ne 'soI rasanA so hari guNa gAna' likha kara rasanA indriya ke pramukha kartavya kI ora saMketa kiyA hai / kabIra ne prapanI pIDA yoM vyakta kI hai --jI bhASTiyA chAlA paracA rAma pukAri pukaari| tIsarI indriya hai brANa ! isa vAraNa indriya ke vaza meM hokara bhI prANI kabhI-kabhI apane prANa gabAM baiThatA hai| prANa indriya kI zakti bar3I prabala hai| biuTI ko zakkara kA jJAna ho jAtA hai tathA bhaure kamala ko khoja nikAlate hai hama svayaM bhI acchI gandha milane para prasanna citta hokara Ananda kA anubhava karane lagate haiM tathA dUSita gaMdha milane para nAka para rumAla lagA lete haiM, nAka bhoM sikor3ane lagate haiM tathA vahAM se bhAgane kA prayAsa karate haiN| kavi ne bhramara kA bahuta sundara udAharaNa diyA hai| jisa taraha gagha lolupI bhramara kamala parAga kA rasa pAna karatA rahatA hai aura vaha kali meM se nikalanA bhI bhUla jAtA hai| banda kamala meM bhI vaha raMgIna svapna lene lagatA hai-"rAta bhara khUba rasa pIUgA, aura prAta:kAla hote hI svaccha sarovara meM kamala kI kaliyAM vikasita hoMgI maiM usameM se nikala jaauuNgaa|" eka aora vaha zramara sunahare svapna le rahA hai to dUsarI pora eka hAthI jala pIne sarovara meM prAtA hai aura jala pIkara usa kamala ko ukhAr3a letA hai aura pUre kamala ko hI lA jAtA hai| vArA bhauMrA apane prANoM se hAtha dho baiThatA hai| kamala pachI samara dini, ghrANa gaMdhi rasa rUDha / raiNi paDI so saMkubhayo, nIsari sakyA na mUda / / mati ghANa gadhi rasa rUTho, so nIsara sakyo na mulauM / mani cita rayariga samAyo, rasa lepayI bhaji praghAyo / jaba ugalo ravi vimalo, saravara vikasai lo kamalo / nIsari syauM taba iha choDe, rasa lekhyauM Ai bahuDe 1 citavata hI gaja bhAyo, dinakara ugadA na pAyau / bali pasi saravara pAyo, nIsa rasa kamasa yuddhi lIyo / gahi sudi pAva tali calyo, ali mArau yara hara kaMpyo / ihu gadha viSa cha bhArI, mani dekhahu kyo na vicAri / iD gaMdha virSa vasi havI, ali alu akhaTI mubo / ali maraNa karaNa diThi dIje, tau gadha loma nahi kIje // 3 // manna meM kavi ne mAnava ko bhramara kI mRtyu se mikSA lene ko kahA hai ki jo prANI isa saMsAra kI gandha lene meM hI apane mApako usameM samarpita kara detA hai
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakcarasI 247 usakI bhI bhramara ke samAna dazA hotI hai| AMkhoM kA kAma dekhanA hai / ina netroM dvArA chapa sauMdarya ko dekhA AtA hai aura yaha mAnava apanI mAMkhoM se rUpa sauMdarya ko dekhane kA itanA bhAdi ho jAtA hai ki yaha usI dekhane meM apanA prApA kho baiThatA hai| mamAnava rUpa para kitanA maratA hai, prAMkhoM kI corI karatA hai aura dUsaroM kI strI kI ora jhAMkatA rahatA hai| kavi ne pahilyA aura tilottamA kA udAharaNa dekara apane kathana kI puSTi kI hai| yahI nahIM "loSaNa saMghaTa jhUThA, vAgyA nahi hoi apUThA" kaha kara vA indriya para karArI noTa bhI hai| yahI nahI mAge kahA hai ki manA karane para bhI vaha nahIM mAnatA hai| lekina pAMcoM indriyoM kA svAmI to mana hai jaba taka mana baza meM nahIM hotA taba taka dhecArI ye indriyAM bhI kyA kareM / isalie isI ke prAge kavi ne kahA hai ki loyaraNe dosa ko nAhIM, mana mere dekhana jaahii| .. zrotrendriya kA viSaya hai zabda, usakI madhuratA, komalatA mora priyatA para prANa nichAvara karanA jIva kA svabhAva hai| hariNa vadhika kA gIta sumakara prANa ghAtaka tIra se vyathita ho prANa ko chor3a detA hai| sarpa jaisA virSalA jantu saMgIta kI mIThI dhvani sunakara bila se nikala kara manuSya ke adhIna ho jAtA hai| isalie kavi ne mAnava ko saceta kiyA hai ki vaha hiraNa kI taraha madhura nAda ke vazavartI hokara apane prANoM kA parityAga na kre| _isa taraha ThakkarasI ne paJcendriya veli meM pAMpoM indriyoM ke viSayAsakta pAMya pratIkoM dvArA mAnava ko saceta rahane ko kahA hai| jo mAnava ina pAMcoM indriyoM ke vazIbhUta ho jAtA hai vaha jaldI hI apanI jIvana lIlA samApta kara baiThatA hai / ali gaja mIna pataMga mRga eke kAhi dukha dIpa / jAiti bho bhI dukha sahai, jihi vasi paMca na kiddha / ThakkurasI kavi ko apanI kRti para svAbhimAna hai isalie vaha likhatA hai kari veli sarasa guNa gAyA, cita catura manuSa smjhaayaa| mana murikha saMka upAI, tihi tarAI' citti na suhAI / / isa li kA dUsarA nAma guraNa veli bho hai|' 1. nehapradhaggalu tela tatu bAtI vacana suraMga / ___ rUpa joti paratiya viva, pahiti puruSa pataMga / / 2. dekhie rAjasthAna ke ana zAstra bhaNDAroM ko anya sUcI bhAga-2
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi 4. cintAmaNi jayamAla prastuta jayamAla 19 padyoM kI laghu kRti hai jisameM pArzvanAtha kA stavana evaM unakI bhakti ke prabhAva se ghaTita ghaTanAoM kA ullekha kiyA gayA hai / jinendra svAmI kI bhakti se mAnava athAha samudra ko taira kara pAra kara sakatA hai, sUlI phUloM kI mAlA bana sakatI hai aura na jAne kyA kyA vipakSiyoM se vaha baca sakatA hai / jayamAla kI bhASA prapatra mizrita hindI hai / kavi ne anta meM ghapanA nAmollekha nimna prakAra kiyA hai iha vara jayamAla guragar3ha visAlA, selha satanu ThAkura kahae / jo ru siriga sirakkai dirie diNi akkhai so sukSmaNa baMchiu lahae / prastuta jayamAla kI prati jayapura ke godhoM ke mandira ke zAstra bhaNDAra ke 51 veM guTake meM pRSTha 2022 tata 5. kRparaNa chanda kavivara ThakurasI kA kRparaNa chanda laukika jIvana ke AdhAra para nibaddha kRti hai / chohala kavi ne paMca sahelI gIta likhakara jahA~ eka ora pati viyoga evaM pati milana meM navayuvatiyoM kI manodazA kA citraNa kiyA thA vahA~ kavi ThakkurasI ne kRpaNa chanda likhakara usa vyakti kA citraNa kiyA hai jo usake saMghaya meM hI vizvAsa karatA hai aura usakA upayoga jIvana ke antima kSaNa taka nahIM karatA / kRpaNa chan kA nAma kahIM kRpaNa caritra bhI milatA hai| yaha kavi zrI saMvat 1580 ke poSa mAsa meM nibaddha racanA hai| racanA ekadama sarasa, cikara evaM prasAda guNa se bharapUra hai| isameM 35 padya haiN| jo SaTpada chanda meM nibaddha hai / isa kRti kI eka pANDulipi jayatura aura eka maTTArakIya zAstra bhaNDAra ajamera meM saMgrahIta / prajamera bAlI pANDulipi meM to kRti kA hI nAma kRpaNa SaTpada diyA huA hai| kRti kI saMkSipta kathA nimna prakAra hai eka prasiddha kupaNa vyakti usI nagara meM arthAt campAvatI meM hI rahatA thA aura vahIM kavivara ThakkurasI bhI rahate the| vaha jitanA adhika kRSNa thA usakI patnI utanI hI adhika ubAra evaM viduSI zrI / kripa eka parasiddha nayari nivasati nilakSaNu / kahI karama saMjoga vAsu dhari mAri vikhaNa
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI sAre nagara ke nivAsI isa jor3I ko dekhakara prAzcarya meM bhara jAte the kyoMki strI jitanI dAnI, dharmAtmA evaM vinayI thI usakA pati jatanA ho kaMjUsa thaa| na svayaM kharca karatA thA aura na apanI patnI ko kharca karane detA thA / isI ko lekara donoM meM kalaha hotA rahatA thA / vaha kRpaNa na goTha karatA, na mandira jAtA, yadi koI usase ubhara mAMgane AtA to vaha gAlI se bAta karatA, yahI nahIM apanI bahana, bhuvA evaM bhAgAjiyoM ko bhI apane ghara para nahIM bulAtA thaa| yadi koI ghara meM binA bulAye hI prA jAtA to muha chipA kara baiTha jAtA pA / ghara meM prAMgaNa para hI so jAtA / khaTiyA to usake ghara para thI hI nahIM tathA jo pI use bhI beca dI / ghara para chAna bAMdha lo / jaba pAMdhI calatI to usakI bar3I durdazA hotii| vaha sabase pahile uThatA aura dasa kosa taka naMge pAMva hI dhUma pAtA / na svayaM khAtA aura ne apane pandhiAra vAloM ko sAne detA / dina bhara jhUTha bolatA rahatA aura jhUTha likhatA, mahatA pora jhaThI kamAI krtaa| apanI isa pAvata ke kAraNa vaha nagara meM prasiddha thaa| nagara kA rAjA bhI usakI AdatoM ko jAnatA thaa| yaha pAna kabhI nahIM khAnA pora na hI kisI ko lilAtA thA / na kabhI sarasa bhojana karatA / na kabhI navIna kapar3e pahana kara zarIra ko saMvAratA thA / vaha kabhI sira meM tela bhI nahIM DAlatA pora na mala-mala kara nahAtA thA / sela tamAne meM to kabhI jAtA hI nahIM thaa| phade na khAi saMbola, sarasu bhojana nahIM bhavakhe / kade na kapar3A narA pahiri, kAyA mukha rakane / kade na sira meM tela hAli, mala mala kara nhAva / phade ne candana paravaM, aMga abIra lagAva / peSaNo kade dekhe nahIM, zravaNa na suhAI gIta rasa / / 6 / / usakI patnI jaba nagara kI dUsarI striyoM ko acchA khAte-pIse, abar3he vastra pahinate tathA pUjA-pATha karate dekhatI to vaha apane pati se bhI vaisA hI karane ko mhtii| isa para donoM meM kalaha ho jaatii| isa para vaha apane bhAgya ko kosatI bhora pUrva janma meM kiye hue pApoM ko yAda karatI jisake kAraNa use aisA kupaNa pati milA / yaha yAda karatI ki kyA usane kudeva kI pUjA kI, papayA guru evaM sAdhunoM kI nindA kI, kyA jhUTa bolI yA rAtri meM jojana kiyA prathavA dayA dharma kA pAlana nahIM kiyA jo aise kRpaNa pati se pAlA par3A / o na svayaM varace aura na use hI kharacane de|
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jyo dekhe devaraM tyAha kI vara nArI | tali paharacA paTakulA savya sobana siMgArI / ekika pUja eka ubhI guNa gAvai / eka dehi titha dAra eka zubha bhAvana bhAva / tihi dekhi bharaNaM hIyo hameM kavaNu pApu dIyo daI / jahi pApa kie ho pApIgro kupaNu kaMta ghari ca huI // 6 // eka dina kRpaNa kI patnI ne sunA ki giravAra kI yAtrA karane saMgha jA rahA hai to usane rAtri meM hAtha jor3akara ha~sate hue pati se yAtrA saMgha kA ullekha kiyA aura kahA ki loga usI giranAra kI yAtrA karane jA rahe haiM jahA~ neminAtha ne rAjula ko chor3a diyA thA aura tapasyA kI thii| vahA~ parvata car3heMge, pUjA-pATha kareMge tathA pazu evaM naraka gati ke baMdha se mukta hoMge / isalie hama donoM ko bhI calanA cAhie / itanA sunate hI kRpaNa ke lalATa para salavaTeM par3a gayI aura vaha bolA ki kyA tU bAvalI ho gaI hai jo ghana kharacane kI terI buddhi huI hai / maiMne apanA dhana na corI se kamAyA hai aura na mujhe par3A huyA milA hai| dina rAta bhUkhA pyAsA mara kara use prApta kiyA hai| isalie bhaviSya meM use kharacane kI kabhI bAta mata karanA | 1 sIsi salavadi traNa yallI / ki nAri vacana suNi kRpaNi, ki tU huI dhaNa bAvalI, dharA thArI mati callI / maidha laDha na paDayo, mai ra dhaNu liyo na corI | mai dhaNu rAju phabhAI zrApu bhANiyoM nA jorI / dina rAti nIMda viru bhUkha sahi, maMra upAya dukha ghaNo / kharaci nA to vAhuDi, vacanu dhaNa tU AgaM mata bhaNo // 14 // kUpasya kI patnI bhI bar3I viduSI thI isalie usane kahA ki nAtha, lakSmI to bijalI ke samAna caMcala hai| jisake pAsa TUTa dhana evaM navanidhi thI vaha bhI sAtha nahIM gyii| jinhoMne kevala usakA saMcaya hI kiyA ve to hAra gaye aura jinhoMne usako kharca kiyA unakA jIvana saphala ho gayA / isalie yaha yAtrA kA avasara nahIM cUkanA cAhie aura kaThora mana karake yAtrA karanI caahie| kyoMki na jAne kina zubha pariNAmoM se ananta ghana mila jaave| isake bAda pati patnI meM khUba bAdavivAda chir3a jAtA hai / patnI kahatI hai ki sUma kA koI nAma hI nahIM letA jaba ki rAjA karaNaM, bhoja evaM vikramAditya ke sabhI nAma vaha nara dhanya hai jisane apane ghana kA sadupayoga puNya kAryoM kI to avazya hor3a karanI cAhie | lete haiN| baha phira kahane lagI ki kiyA hai| pApa kI hor3a na karake puNya kArya meM dhana lagAnA acchI
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 251 bAta hai / jisane kevala dhana kA saMcaya hI kiyA pora use sva para upakAra meM nahIM lagAyA vaha to acetana ke samAna hai tathA sarpa ke Dase hue ke samAna hai| patnI kI bAta sunakara kRpaNa gusse meM bhara gayA aura uTha kara bAhara calA gayA / bAhara jAne para use usakA eka kRpaNa hI sAthI mila gayA / sAthI ne jama usakI udAsI kA kAraNa pUchA aura kahane lagA ki kyA tumhArA dhana rAjA ne chIna liyA yA ghara meM koI cora A gayA athavA ghara meM koI pAhunA prA gayA yA pallo ne sarasa bhojana banAyA hai| kila kArAgumbA dikhatA hai| tabahi kRpaNa kari rosa, sasi ghara vAhiri cliiyo| tAma eku sAmaho maMtu pUravalo miliyo / kRpaNa kahe re kRpaNa prAji tU damaNa diTho / ki tu rAvali gahyo kema ghari ghora pitttth| / prAIyau ki ko ghari pAhuNo kIyo nara bhojana sarasi / kiriNa kAji mIta re prAjiu su, mukha vinANa dITho / kRSaNa ne kahA ki mitra mujhe ghara meM patnI satAtI hai / yAtrA jAne ke lie ghana kharacane ke lie kahatI hai jo mujhe acchI nahIM lgtii| isI kAraNa vaha durbala ho gayA hai aura rAta dina bhUkha bhI nahIM lgtii| merA to maraNa bhA gayA / tumhAre sAmane saba kucha bheda kI bAta rastra dii| uma dUsare kRvaraNa mitra ne kahA ki hai kRpaNa tU mana meM dukha na kara / pApinI ko pIhara bheja de jisase tujhe kucha sukha mile / kRparA kahai re maMta mujha ghari nArI satAve / jAti cAli dhana kharISu kahai jo mohi na bhaave| tiha kAraNi duSkala rayata diNa bhaSaNa Na lgaa| maMtu maraNa pAiyo guhya prakhyo tU AgaM / tA kRpaNu kahai re kRSaNa suNI mIta maraNa na mAhi dunu / pIhari paThAi ve pApiNI jyA ko diNu tU hoi sukha / / 20 / 1 isake pazcAt usa kRpaNa ne eka prAdamI ko bulAyA tathA eka jhaTA patra likha diyA ki lere jeThe bhAI ke putra huA he prataH use bulAyA hai / paranI pati ke prapaMca ko jAnate hue bhI pIhara calI gayI / kucha mahInoM pazcAt yAtrA saMgha vApisa lauTa prAyA / isa khuzI meM jagaha-jagaha jyonAreM dI gayI, mahotsava kiye gye| jagaha-jagaha pUjA pATha hone lge| viviSa
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi dAna diye gaye / bAje baje tathA logoM meM khUba paisA kmaayaa| kRpaNa ne yaha saba sunA to use bahuta duHstra humaa| kucha samaya pazcAt vaha bImAra par3a gayA / usakA panta samaya samajha phara usake parivAra vAloM ne use thAna puNya karane ke lie bahuta samajhAyA lekina usake kucha bhI samajha meM nahIM aayaa| usane kahA ki cAhe vaha mare thA joye jyaunAra kabhI nahIM degA / usakA dhana kona le sakatA hai| usane bar3e yasla se use kamAyA hai / praba vaha mRtyu ke sammukha hai isalie he lakSmI tU usake sAtha cala / lakSmI ne isakA uttara nimna prakAra diyA lanchi kahe re kRpaNa jhUTha ho kada na bolo / zu ko calaNa dui deha galata mAragI tasu cAloM / prathama calaNa mujha eDcha deva dehure Thavijje / dUje jAta pati? dANu ghAusaMghahi dine / ye calaNa duvai ta bhajiyA tAhi vihaNI kyoM clii| bhUkha mAri jAya tU hI rahI bahaDi na sagi vAre calo / / 28|| lakSmI ne kahA ki usakI do bAte haiN| eka to vaha deva mandiroM meM rahatI hai| dUsare yAtrA, pratiSThA, dAna aura catuvidha saMgha ke poSaNAdi kArya haiM janameM tune eka bhI nahIM kiyA / ataH vaha kRpaNa ke sAtha nahIM jA sakatI / kucha samaya pazcAt kRpaNa mara gayA pora mara kara naraka 8 gyaa| vahAM use aneka prakAra ke dukha sahana karane pdd'e| isalie kavi ne nimna niSkarSa ke sAtha kRpaNa chanda kI samApti kI hai isau jANi saha koI, maraiNa pUriSa dhanu saMnyo / dAna puNya upagAra dita dhanu ki ve na khtrii| dAna puje vaha rAso aso pauSa pAcaM jagi jANe / jisaDa kaparaNu iku dAnu tisau guNa kasu bakhANyau / kavi kaha ThakurasI ghalha taraNu, mai paramatthu vicAryo / paraziyo tyahi upajyo janamu jyA pAcyo tiha hAriyo / / 3 / / prastuna pANDulipi meM 35 chanda haiN|
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 6. pArzvanAtha zakuna sattAvIsI pravIna thI / pArzvanAtha ke kavi kI sarvatollekha yaha prathama kRti hai jisakI racanA saMvata 1578 mAtra zuklA 2 ke zubha dina campAvatI meM huI thii| usa samaya dehalI para bAdazAha grAhIma lodI kA zAsana thA tathA campAvatI mahArAjA rAmacandra ke sattAvIsI eka stavanAtmaka kRti hai jisameM cAkasU (campAvatI) ke mandira meM virAjamAna pArzvanAtha kI hI stuti kI gayI hai| isameM 27 padya haiM / racanA sAdhAraNa hote hue bhI sundara evaM pravAha yukta hai aura solahavIM zatI ke mantima caraNa meM hindI bhASA ke vikAsa ko batalAne vAlI hai / sattAvIsI stavana paraka kRti hone para bhI itihAsa ke puTa ko liye hue hai| prastuta kRti meM ibrAhIma lodI ke raNathambhora AkramaNa kA ullekha hai tathA yaha kahA gayA hai ki bAdazAha ne apane prabala sainya ke sAtha raNathambhora kile para jaba prAkramaraNa kara diyA to usakI senA Asa pAsa ke kSetra meM bhI upadrava macAne lagI aura vaha campAvatI taka thA pahu~cI / loga gAMvoM ko chor3akara bhAgane lage | 2 sa campAvatI ke nivAsI bhI bhaya se kAMpane lage tathA manA karane bhI cAroM zrora bhAgane lge| lekina kucha loga nagara meM hI raha gaye aura bhagavAna pArzvanAtha kI stuti karane lage / aise nAgarikoM meM paM0 mallidAsa, kavivara ThakkurasI mAdi pramukha ye sabhI nAgarika pArzvanAtha kI stuti, pUjA-pATha karane lage tathA vitta se bacAne ke lie prArthanA karane lge| bhagavAna pArzvanAtha kI kRpA se zIghra hI bhayaMkara vipatti Tala gyii| logoM ko abhaya milaa| nagara meM zAnti ho gayI / cAroM ora pArzvanAtha 1. ghe naMvaNu ThakurasI nAmu, jirA pAtha paMkaya bhasatu / te pAsa thuya kiya satro jabi, paMdararasaya aTThatara / mAhmAsi si pakhapura avi, paDhahi gurahi je nAri nara / 2. javahi liddhaDa rANi saMgrAma, raNathaMbhuvi duraMga gava / jaba ibrAhimu sAhi kothija, valu baulI mo kalija / bolu kaulu sabu serA lopisa, jima laga ujjhali hAisi / medya mRdu bhaya vajji, vigu caMpAvatI vesa sahi gayA vaha disi bhajji / terA tuhu siu kahahi jaganAtha, mithuriNa siddhi sudari rayA / ihi nimitta kau kisau kAraNa, bhUta bhaviSita jA tuhU / tu samadhu agi saraNa tArA udAtA umravahu / jAi bhava dekhai gAMva, jaddana khahi pAsa prabhu ho rahA miTThAI ||23||
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 kavivara bUca rAja evaM unake samakAlIna kavi kI jaya bolI jAne lgii| jo loga nagara chor3akara cale gaye the ve pradhika duHkhI hue aura jo nagara meM hI rahe ve zAntipUrvaka rahe / ema japiya karivi thuma pUja, mallidAsa paMDiya pamuha / saI hayA sAmI ucAyau, succha mUrati pani tilu / hUko jAgi mAgiri savAraH iNi nidi mamita pAlihu / pUri viharI bharAti jayavaMta jagi pAsa tuha, jeva karI sUkha saMgati // 24 // tAsa para te jike para azvanI bhaggA dina rahyA / havA mumbI te gharA vAsa, je bhagA bhaMti kari / dukha pAyA pras raDyA sasi, avarai paratyA vaha isA / prabhu purivA samathu, prajajana jisa patisAi manu, mo naru niguraNa mirathu // 25 // pAzrvanAtha 'sakuna saptAbIsI' paM0 malliyAsa ke Agraha se racI gayI thI / / mallidArA ne ThakkurasI se pAzyanAtha ke mandira meM hI isa prakAra ke stavana likhane kI prArthanA kI thii| kavi ne apanI sarvaprathama alpajJatA prakaTa kI kyoMki kahAM bhagavAna pArzvanAtha ke ananta guNa aura kahAM kavi kA alpajJAna 1 phira bhI kavi apane mitra ke prAgraha ko nahIM TAla sake aura unhoMne sattAvIsI kI racanA kara ddaalii| aura anta meM bhI mallidosa se sattAvIsI par3hane ke lie prAgraha kiyA hai| prastuta sasAvIsI kI pANDulipi vi0 jaina mandira paM0 lUNakaraNa jI pAMDyA ke prazAstra bhaNDAra ke eka guTake meM saMgrahIta hai| lekina muTake meM eka patra kama hone se 5 se 14 veM padya taka nahIM hai / sattAvIsI kI eka prati ajamera ke bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra meM bhI saMgrahIta hai / 7. jaina cauvIsI jaina vIsI kA ullekha paM0 paramAnanda jI zAstrI ne apane lekha meM kiyA hai| yaha stuti paraka kRti hai jisameM 24 tIrthakaroM kA stavana hai / rAjasthAna ke zAstra bhaNDAroM meM jaina cavIsI ko koI pANDulipi nahIM milatI / .- ----- 1. eka viksaha pAsa jie meha mallidAsa paMDisa kaha / kurasIha maNi kavi guNamgala gAhA goya kavita kaha / taha kriyamaya nisuraNI samakAla / iva zrIpAsa jiva guNa kahi na kiMtu hu bhanma / bahi kIyA the pAvie mana vaMchita sukha samya / / 2 / /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 8. meghamAlA kahA meghamAlA kahA kI eka mAtra pANDulipi bhaTTArakIya zAstra bhaNDAra majamera ke eka guTake meM saMgrahIta hai| isakI upalabdhi kA zreya paM0 paramAnanda jI zAstrI dehalI ko hai / 255 mevamAlA yata karane kA usa samaya campAvatI meM bahuta pracAra thA / ThakurasI ne apane mitra mallidAsa hAthuSa sAhU nAmaka zreSThi ke Agraha evaM ma0 prabhAcandra ke upadeza se isa kahA kI apabhraMza meM racanA kI thii| usa samaya campAvatI nagarI khaNDelavAla di0 jaina samAja kA kendra gho tathA zrajamerA, pahADiyA, bAkalIvAla Adi gotroM ke zrAvakoM kA pramukha rUpa se nivAsa thaa| sabhI dhAvakoM meM jaMnAcAra ke pratimAsyA thI / kavi ne usa samaya ke kitane hI dhAvakoM ke nAma ginAye haiM jinameM jIrA, solhA, pArasa, nemidAsa, nAthUsi, mullaraNa Adi ke nAma ullekhanIya hai / kavi doSA paMDita kA aura nAma ginAyA hai / meghamAlA vrata bhAdrapada mAsa kI prathama pratipadA se prArambha hotA hai| isa dina upavAsa evaM dina bhara pUjata karatI caahie| yaha vrata pAMca varSa taka kiyA jAtA hai | isake pazcAt vrata kA udyApana karanA caahie| yadi udyApana na kara sake to itane hI varSa vrata kA aura pAlana karanA cAhie / Adi bhAga meghamAlA kahA kI samApti sAvana zuklA 6 maMgalavAra saMvata 1550 ke zubha dina huI thii| pUrI kahA meM 115 kar3avaka tathA 211 padma haiN| racanA apana bhASA meM nibaddha hai / meghamAlA kahA kA Adi evaM anta bhAga nimna prakAra hai ma carima jiriMga vidaya kaM vi suva siddhatya visiddhayaro | kaha kahami rasAlA vayaghaNamAlA para zizA karikathi || dipaka buDhAhaDa desa majjhi, gayarI caMpAvai zraritra satthi / sahi prasthi pAsa jiNavaraNikeTha, jo bhaga kahi tArarapahaseu / tasu makki mahAsasi vara mukhIsu, saha saMThiu gaM goyamu mulIsu / taha purau giTTiya loga savva, misurAMta Sammu maNi galiya- gabba / taha mahiladAsa variMga tara ruheNa seva subatta biSayaM sahela / bho belhAda ! suriNa ThakurasIha, kadda kulaha makjhi tuha laharaNa lIha /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi tahu mehamAlaya ka payAsi iNa kiyai kerA phalu laddha, bhAsi | iha kara liya ciki sahasati tu kari paDhaDiyA baMdha mila / tA vihasi vi jaMpa ghelhaNaMdu, jo dhamma kahA kaNi amaMdu | momitta ! ma bujhi vAyara na ma guNiyau guNAlu kovaddama dIThau ra rasAlu / jo hara* jaba taNa taNa dosu, so saba suNiyau tiya sakosa / ka kaNa buSaNa sahi majbhu, kihakAra raMjAyami citta tuSabha / / hiyat, kaha kami kama bujhA pratyu | antima bhAga - maMDI niru lekhi suttayaM karI kaha eha mahA pavittayaM / uraNaggalaM jaMpaya matta jaMpiyA, khameva taM devI mArahI mayA / tA mAlhA kula-kamalu divAyaru, ajamerAha vaMsi maya sAyaya / viraNayaM sajjaNa jarAmaraNa raMjaNu dANi duhiyA ula-bhaM jara || mayaraddhaya sama sarisu vi, parayaraNa puraha majjhi maha puri suvi / jiNa guNa mhi payamatta vi. toraNa paMDiya kaviyaNa citta vi vRcchaya vayaNa sayala paripAlagu, baMdhava tiya sahayara suyatAlagu / elItiya maNa ruhavala soharaNu, mallidAsa yAta maggu moha | tipi sevai sundari yaha kaha suriNa, sarisu baulImau su diDhuM maNi / putohAta paramatyeM, kaha suNi vajalI yosira hasyeM ? purAvi pahADiyAha varavaMsavi, laddhosayala gapari supasaMsadi / olA navala jigabharoM, tAlhU vaDhalo yo visaM puNu pArasa taNa vIreM, gahiu subaja jai sahajasa dhiireN| puNu vAkulIyavAla suvisAluvi, bAlU vaDI yo dharamAludi / puNu kaha muzpivi ThakurasI saMvari misa bhAvarA bhAI mati / puNu pAsI gari mullaNi lIyau vaDa jIu ritha bhaya Dullaei / puraNu kaha suNivi mohara gArihi mavarahi bhavya yara NaraNArahi / meghamAlAvara caMgaja mahiya, iMchita phalu lahi sahi kavi kariyala / caMpAvatIva gari zivasaMte, rAmacanvaSahu rajju karate / hAvasAnu mahati mahate, pahAcanda guru uvaesaMte / paraNavaha sahaji sIve pragala sAvaraNa mAmi jaTa liya maMgala / paya pahAr3ie vaMsasiromariNa, ghelhA gara tasu liya vara ghara miriNa / taha taha kavi ThAkura suMdari, yaha kahi kiya saMbhava jina maMdira | *
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 257 pattA-jo paDhaha paDhAvAi riNayamaNi bhAvaI lehAda visaIkari lihiye / tasu vaya kI yaha phalu hoi viriNammalu rAma sugaraNa goyamu kahiye / vastubaMdha-jeNa sudari vigavA vayaNaraNa karAviya eha kaha / mehamAlavama vihi ravapiNAma pue pudhi yaha lihAvi kari / payau kajji paMDiyaha dimNiya mallANaMdu sa mahiyalaha sevau sevaja gugaha yahIru / naMdau taba lagu jaulai, kahA maMganadi nIru / / 11 / / 6. zIla gIta yaha eka choTA-sA gIta hai jisameM brahmacarya kI mahimA batalAyI gayI hai / prArambha meM kucha udAharaNa diye gaye haiM jinameM vizvAmitra evaM pArAzara RSiyoM ke nAma vizeSa rUpa se mimAye gaye haiM jo brahmacarya ke paripAlana meM khare nahIM utara sake / manta meM indriyoM para vijaya pAne para jora diyA gayA hai| mIta kA dUsarA evaM mantima paca nimna prakAra hai siMdhu vasaI gA mA maMsa sAhari soma: vAra eka varasa meM karaha siMgharaNI sari surati / peSi pare vo pApu Asu mana muii na mAsura / khAdya saMDa pASANa kAma sevA nisi vAsara / bhoya riNa basebu nahu ThakurasI ihu vikAra saba mana taNau / sIla rahi te spaMgha nara nahi yati pArApati siraNI // 2 // 10. pArzvanAtha stavana prastuta stavana paM0 marisadAsa ke prAha para nibaddha kiyA gayA thaa| isameM paMpAvatI (cAkasU) ke pArzvanAtha prabhu kI stuti kI gayI hai| pUrA stavana 15 padyoM meM pUrNa hotA hai| stavana prabhAvaka aivaM surucipUrNa hai| isakA antima chanda nimna prakAra hai pAsa taNaM supasAi, pAra paNamaMti prAi pari / pAsa tarI supasAI thAi, pakkavai riddhi dhari / pAsa taNaM supasAi saga siSa sukha sahi / pAsa tAsu paNamaMsi aMgi prAlasa kuna kiMje / ThakurasI kaI malidAsa suriNa hami ihu pAyo bheH iva / bagi jaM jaM saMdaru saMparja, taM taM pAsa pasAu sava // 12 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi 11. sapta vyasana SaTpada kavivara ThakkurasI kI jina 6 kRtiyoM kI prathama bAra upalabdhi huI hai unameM "sapta dhyasana SaTpada" pramukha kRti hai| jisa prakAra kavi ne paJcendriya veli meM pAMca indriyoM kI prabalatA, tathA unake damana para jora diyA gayA hai usI prakAra sapta vyasanoM meM par3akara yaha mAnava kisa prakAra prapanA rahita svayaM hI kara baiThatA hai| vyasana sAsa prakAra ke hai juvA khelanA, mAMsa khAnA, madirA pInA, vezyAgamana karanA, zikAra khelanA, corI karanA aura parastrI sevana karanA / ye sAtoM hI Asana heya haiM, tyAjya haiM tathA bhAnava jIvana kA vinAza karane vAle hai| pAra vandanA ke sAtha SaTpada ko prArambha kiyA hai| kavi ne kahA hai ki pArzva prabhu ke guNoM kA to svayaM indra bhI vagana karane meM aba samartha nahIM hai to vaha aspa buddhi unake guNoM kA kame varNana kara sakatA hai| kavi ne bar3I ojapUrNa bhASA meM apanI laghusA prakaTa kI hai puhami paTTi masi meru hohi bhAyaNa khara sAgara / aSasa manopama lekhi sAkha suratara guNa prAgara / Apu du kari lihai, kaha phaNirAu sahasamukha / lihai devi sarasati lihata puraNu rahAI nahI dhupa / lekhariNa masi mahI na jazvarai, thakkai sarasai iMca pUrikha / Ayo nayochu kahi ThakurasI tavA jirosara pAsa guNi // 1 // jubhA khelanA prathama byasana hai / jumA khelane meM kizcit bhI lAbha nahIM hai| saMsAra jAnatA hai ki pAMcoM pANDavoM evaM nala rAjA ko jumA khelane ke kyA phala bhugatane par3e the| unheM rAjya sampavA chor3ane ke sAtha-sAtha yuddha kA bhI sAmanA karanA par3A thaa| dhrata krIr3A karane se aneka duHkha sahana karane par3ate haiM / isalie jo manuSya prata krIr3A ke avaguNa jAnate hue bhI ise khelatA hai vaha to binA sIMga ke pazu hai| sUba juvAkhyo ghaNo lAmu mukha kivaI' na dIsai / matihINA mAnai li mati citti jgiis| jagu jANai dukhu sahyo paMca paMDava naravai nali / rAja riSi paraharI ra seviu jUvA phali / iha visana saMgi kahi ThakurasI, phavaNu na kavaraNa viguta, basu / iva jANi jake jUvA ramate nara giNiviNa sIgu pasu // 1 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ kabivara ThakkurasI 259 dUsarA vyasana hai mAMsa khAnA / jIbha ke svAda ke lie jor3oM kI hatyA karanA evaM karavAnA donoM hI mahA pApa ke kAraNa hai| mAMsa meM anantAmanta jIvoM kI pratikSaNa utpatti hotI rahatI hai isalie mAMsa khAnA sarvathA varjanIya hai| madya pAna tIsarA vyasana hai / madya pAna se manuSya ke guNa svataH hI samApta ho jAte haiN| zarAba ke naze meM vaha apanI mAM ko bhI strI samajha letA hai / madya pAna se vaha duHkhoM kI bhI sura mAna baiThatA hai| yAdavoM kI dvArikA madya pAna se hI jala gayo thI / yaha vyasana kalaha kA mUla hai tathA chatra paura dhana donoM ko hI hAna pahuMcAne vAlA hai evaM buddhi kA vinAzaka hai| vartamAna meM madya pAna ke viruddha jisa vAtAvaraNa kI kalpanA kI jA rahI hai, jaina dharma prArambha se hI madya pAna kA virodhI rahA hai| majja piye guNa gasahi jIva joga jyAkhyo bhaNi / majju piye sama sarisa mAi mahilA maNyahi maNi / magna piye vahu dukhu sukhu suNahA maithuna 68 / majja piye jA jAdava narida sakuMTaba vigaya khiva / bharaNa dhamma hAriNa nara yaha gamaNu kalaha mUla pravajasa utapatti / hArati janamu helA magadha majja piye je vikalamati / / 3 / / beNyA gamana caturtha vyasana hai jo pratyeka mAnava ke lie rajanIya hai| yaha myasana dhana, saMpatti, pratiSThA evaM svAsthya sabako naSTa karane vAlA hai / seTha cAhadata kI barbAdI vezyAgamana ke kAraNa hI huI thii| kAlidAsa jaise mahAkavi ko vezyAgamana ke kAraNa mRtyu kA zikAra honA par3A thaa| isalie vezyAgamana pUrNata: marjanIya hai| isI taraha zikAra khelanA, corI karanA evaM para-strI gamana karanA vajanIya hai tathA ina tInoM ko vyasanoM meM ginAyA hai| ye tInoM hI vyasana manuSya ke vinAza ke kAraNa haiM / zikAra khelanA mahA pApa hai| jisa kArya meM dUsare kI jAna jAtI ho paha kitanA bar3A pApa hai ise sabhI jAnate haiN| kisI ke manovinoda ke lie athavA jIbha kI lAlasA ko zAnta karane ke lie dUsare jIva kA ghAta karanA kitanA nindanIya hai| ina tInoM hI myasanoM se kula kI kIti naSTa ho jAtI hai aura kevala apayaza hI hAya lagatA hai| rAvaNa jaise mahAbalI ko sItA ko curAkara le jAne ke kAraNa kitanA apayaza hAtha lagA jisakI koI samAnatA nahIM hai / isalie ye tInoM dhyasana hI nindanIya hai varjamIya hai eva panekoM kaSToM kA kAraNa hai|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26. kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi kavi ne mantima patra meM sabhI sAtoM vyasanoM ko tyAga karane kA upadeza dete hue unake pavaguNoM ko udAharaNa dekara batalAyA hai / jUca visani vana vAsi bhamiya paMDava narabai nalu / maMsi gayo vagarAu surA khoyo jAdama kulu / besA vaNiyara cAridatta pAraSi savaM uniu / corI gau siubhUti viyu paratI laMkAhiu / ikke visani kA muratI, nara aa na dusahara / bAha aMgi adhika macchahi bisana, tAha taNI gati ko kahA / / 1 / / racanA kI ekamAtra pANDulipi zAstra bhaNDAra di0 aMna mandhi pAMDe lUNakaraNa jI, jayapura ke guTake meM saMgrahIta hai / 12. vyasana prabandha kavi kI yaha dUsarI kRti hai jisameM sAta vyasanoM kI carcA kI gayI hai| unake avaguna batAye gaye haiM aura unheM chor3ane kA Agraha kiyA gayA hai / prastuta prabandha muni dharmacandra ke upadeza se likhI gayI thii| muni dharmacandra bhaTTAraka prabhAcandra ke ziSya the aura bAda meM maMDalAcArya bana gaye the| unhone rAjasthAna meM pratiSThA mahotsavoM ke prAyojana meM vizeSa ruci lI thii| muriNa dharmacanda upadesu sahyo, kavi Thakuri vista prabaMdha ko| para haraI jako e ANi guNa, so vahA sarava sukha vaMcita dharaNaM // 1 // suNi sIkha sayANI mUDha manaM. taji visna burA dehi dukha ghaNaM / / prabandha meM kevala pATha padya haiM tathA unameM saMkSipta rUpa se eka-eka vyasana ke avaguNoM kA varNana kiyA gayA hai| sapta vyasanoM ke sambandha meM do-do kRtiyAM mibaddha karane kA artha yaha bhI nikAlA jA sakatA hai ki kavi ke yuga meM samAja meM athavA nagara meM sAta vyasanoM meM se kucha vyasano kA adhika pracAra ho / pora unako dUra karane ke lie kaSi kI punaH prabandha likhane kI AvazyakatA par3I ho| __ madya pAna ke sambandha meM kavi ne likhA hai ki madya pIne se mATha prakAra ke manartha hote haiN| zarAba pIne ke pazcAt vaha mAtA evaM patnI kA bheda mUla jAtA hai| madya pAna se patA nahIM kauna-sA sukha milatA hai| madya pAna se hI sArA yAdava vaMza samAptahuprA thaa|
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 261 jahi pIye pATha panartha kara, jananI mahilA na vicAra purai / tahi maJca piye bhagagu ruvaNu sukho, jahi jAdama basaha dieNu dukho // 3 // 13. pArzvanAtha jayamAlA yaha jayamAlA bhI stavana ke rUpa meM hai| campAvatI meM pArzvanAtha svAmI kA mandira thA aura usameM jo pAzvanAtha kI pratimA hai usI ke ssa bana meM prastuta jymaal| likhI gayI hai| ayamAlA meM gyAraha padya hai| antima padya meM kavi ne apanA aura apane pitA kA nAmollekha kiyA hai| jayamAlA kA antima padya nimna prakAra hai iha vara baimAlA, pAsa jie guraNa visAlA / pahahi jigara erI, tiNi saMjhA vicaarii| kahA kari anaMdI, ThakurasA gharaha lando / lahahiti sukha sAraM, vaMchiyaM baha payAraM // 14. RSabhadeva stavana yaha mI laghu stavana hai jisameM prathama tIrthaMkara RSabhadeva kI stuti kI gayI hai| stavana meM kevala do antare haiM / dUsarA antarA nimna prakAra hai izvAka vaMsa zrI risaha jiNu, nAbhi tA bhama bhava haraNa / saba pahala pravara kahi ThakurasI, tuha samatha tAraNa taraNa / / 15. kavitta kavivara ThakkuramI ne sabhI prakAra ke kAvya line haiM aura ve sabhI viSayoM se protaprota haiN| prastuta kavitta bhI vividha viSaya paraka hai aura sambhavataH kavi ke mantima jIvana kI racanA hai / kavitta kA antima padya nimna prakAra hai jairu vahiraha suNyo nahu gItu, jaI na dauTa sasi aMdhalai / jai na taraNi rasu saMdi jANyo, jai na bhavara caMpai ramyo / jai na ghaNaka kara hINi tANyauM, ai kiriNa ni guNini lekhaNI / kabdi ma kIyo maNNa, kahi ThAkura tau guNI guNa nAMu jAsI suraNu // 6 // isa prakAra abhI taka ThakkUrasI kI 15 kRtiyoM kI khoja kI jA sakI hai lekina nAgaura, ajamera, evaM anya sthAnoM ke guTaphoM kI vistRta chAnabIna evaM khoja hone para kavi ko aura bhI racanAoM kI upalabdhi kI sambhAvanA hai / ThakkurasI prakRti pradatta pratimA sampanna kavi the isalie sambhava hai koI mahAkAvya bhI hAtha laga jaave|
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi ___ kavivara ThakkurasI 16 vIM zatAbdi ke dvADa pradeza ke pramukha kavi the / unakI racanAoM ke pradhyayana se jJAta hogA ki kavi ne yA to bhakti paraka racanAyeM likhI haiM yA phira samAja meM se burAiyoM ko miTAne ke lie kAya likhe hai / kavi kA kRpaNa chanda una logoM para karArI soTa hai jo kevala sampatti kA saMcaya karanA hI jAnate haiN| usakA upayoga karanA athavA tyAga karanA nahIM jAnate / kRpaNa chanda jaisI racanA sAre hindI sAhitya meM bahuta kama milatI haiM / isI saraha paJcendriya veli evaM 'sapta vyasana SaTpada' bhI zikSAprada racanAyeM haiM jinako par3hane ke pazcAt koI bhI pAThaka Atma cintana karane kI ora bar3hatA hai| kurasI kA samaya musalima zAsakoM kI dharmAndhatA kA samaya thA lekina kavi ne samAja kA apanI racanAtroM ke mAdhyama se jisa prakAra patha pradarzana kiyA vaha sarvadhA prazaMsanIya hai| ThakkarasI kI racanAyeM bhAva, bhASA evaM zailI tInoM hI dRSTiyoM se uttama racanAyeM haiM unheM hindI sAhitya ke itihAsa meM ucita sthAna milanA cAhiye /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI sImaMdhara stavana zrI sImaMdhara jina paba baMdI, mavi netra cakorabhinaMdo | puMDarIkaNI pUrva videho, atizayavaMta sahA prabhu re ho / re haiM ja paramAtazaya juta prabhu samavasuti mahimaMDaNI / tiloka vijayI moha ripu vastu kAma bala saha bhaMjaNo / parameThi paramAraSa prakAzaka, pApa nAtha digaMbarI / bhava jaladhi potaka pAsa mocaka, namahu jina sImaMdharo // 1 // maMDaNa thArja / saha yugmaMdhara jinarAje, sAketA tiloka janAtripa baMdhI, mohAri vijaya abhinaMdyo / abhinaMdiyoM jagaveka svAmI, mokSa gAmI nIra jo / paMcasa~ dhanuSa pramANa deho, mAna mAya vihaMDaNo / satvAdi bedI koSa bhedI, bhavya pUjya paraMparo / dina nAtha koTi pramAthi zobhI, jayaja jima yugmaM ||2|| pachi dizi bAhu munIko, vijayArdha pUrI ziri sIso / nimitAmara narakaNi loko, vini vAri taja na bhaya bhoko / na zoka mAraNa saukhya kAraNa, janama maraNa jarA haro / ratnatraya virAjita, suSa jevaNa guNadharo / vara acara loka pratIta nAgata, vartamAna su gocaroM / utpAdana prauSya yeka gyAtA, jayahu bAhu jinesvaroM ||3|| paramAratha || lIkhaMta ThAkurasI || r 263
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi nemirAjamati veli sarasaya sAmiriNa paya juyala, namI jor3i kara doi / nemakumAra rAjamatI jatI kahUMu, suragahu saba koI ||1|| " Ai mAsa basaMta si jana mana bhayo pranaMdu sabvAi vana kIlA balyA, mili dvArikA nadi / mili dvArikA narido, vasuSo balibhanu govido / samadavije darsa dasArA, sivadesyoM ne mikuSArA 1 satibhAmA khapiNi rAhI, jayavaMtI sarisa mAhI | le solaha sahama bhagavANI, cArabI ghAlI paTarAnI / vAlyA dala vala rUpa nidhAno, paThadavara jubhAnu subhAno paradhAna parohita maMtrI, mili calyA sayala bhaha khitrI / hayagaya raya jANa jANA, mila pAyA jAma rANA // mukhi kahai kitA ika jor3e, mili caliyA chappana koDe / hala raja pasarI caupAsA nahu sU sUra agAsA / fe sugaDa saha desI, vana miti mati mAre kesI / siri chatra camara dui pAsA, sohai siri paDI pabhASA / bAnA bAje bahu bhaMte, baMdiyaNa viruda pabhate / mani dhAnaMdu patrikuM bahaMtA, hari biMdu vaniddi saMpatA // 23 // rohaDA gIta nAda rasa peSaNA, parimala sukha saMjoga : tara khAyA vallIbhavarA, phiri phiri muMjyA bhoga || 3 | jahi jahi keli karaMtu, vanihIDI nemikuvAru / tahi titha vAhI kyAmamahi, lAmI kirA~ti lAra 143 lAgI phirahita lArA, bhari jovana rUpa pramArA / kAlIya jiNu dITho cAheM, hali va khisyorina sAhU~ / kavi rUpa rathaparasi ghAlI, dakhi eka kavi kahai kuMvara mA jAhe, tujhu rUpu kilo thiyA / Aji uTha cAlI /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 265 kiki diThi dekhaNa ko bhAU, sisu taji je paliyu vilAU / kavi kahai sutiya ghaNa ghaNu, jasu paraNaI eha mavaraNa / iNi paritiya bharaNeSaka payAga, bahu kariddhiti kAma vikArA / jiNu tava ina diThi 3 bole, nA merU pavana mai Dole / ava reyA nara nAre, raMgi ramAhiti banaha majhAre / vani ramata huvo amu kAyA, ali nhANi sarovara mAyA / jasa mAha ke li kI jaisI, kavi sakaha kavaraNa kahi taisii| dohA jala vinoda kari nosaracA, mana haraSI naramAri / pahiri vastra pArabharaNa aMgi, prAvahi nagara majhAri ||shaa sibade rUpiriNasyau nahIM kahA raho muhu mohi / nemi kuvara kapaharaNI, daine bahu nicohi // 6 // dene bahu nicoDe, tina uttara diyo baho / jo sAragu dhAbadArtha, la saMpu paMcAvaraNa pAvai / caDi nAga seja jo sove, rUpiNi tasu vastra nico| suNi sasibhAmA kara joDe, le dono vastu nicoDe / tava siyade taNaI kumAre, mani nimaSa ghaDyo mahaMkAre / varajaMtA sahi rakhavAlA, prabhu aiThauM bAidhu saasaa| bhani girAIna kyoM raMgi rutI, caDhi nAga seja siri sUtau / caraNAMguli ghaNaku caDhAyo, nAsikA saMkhu dhari vaayo| suriNa savadu saMskhu jaNa kaMmmI, iha kahA huvau ima bNpyo| suriNa saMkha sabada hari Dolyo, balibhadra ima bolyo| maho mAI viNa ThaukAjo, padi tadi yaha lesI raajo| ko moTo maMtra upAye, tapu le ghari taji vana jaaye| taya kuDai bhani laliyaMgI, pAyo umasezi ciya maMgI / / vohaDA suranara jAdA mili balyA hANa nemikumAri / pasu dIyA guvADA bharyA, baMcyA sasura duvAri // 7 // haraNa rojha sUbara susA pukkArahiM sui cAhi / nema kubhara ra rASi kari, bUmo hAla yahi // 6 //
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi re sArathi e prAje, pasu baghi ghar2yA kiriNa kAje / tiNi japyo kRSna panAthI pasu jAti jake bhanibhAyA / poSAMbA bhati barAtI, pasu bAMdha dAsaha parabhAtI / sana nemikumaru rathu choDI, pasu muphalAyA vadha toho / bhayabhIta jIva le bhAgA, tribhuvanu guru cItaNa lAgA / iltu jIva viSaI phau ghAsyo, ha jihi jahi joraNI ghAlyo / tihi tihi tiya pAsi dhAyau" iva zo tapu tapa vicAre, jyoM phira na paDo saMsAre / ima cIti ra calyo kUmAge, prAyo rAkSaNa privaaro| aho kavara kavaNi tU vAMdhI, tapa levA joga umaayo| tapu tapiu na vAle jAI, kari vyAha karahi samajhAi / jaba proTau hohi kumAri, taya lIjaha tapu bhvtaari| hasi nemi kuvaru tava bole, mujha janama maraNa mana chole / jai pai pahacaI kAlo, tava giNa Na duto vAlo / jahi jahi joSI ho jAyo, tihi tau kuTaMba upAyo / iha mohu kavaraNa parikoja, tiNi kAji mAi tapu liijai| mAi bApu duvai samajhAva, pariyaNa jaNa sayala samAva / vilabaMtu sAthu satru choDe, go neha nimaSa mai toDe / mAbharaNa te vastra utAre, cadi lIyo sapu giranAre // dohaDA suNiya bAta rAjamati kari parihariyo siMgAru / piDa pija karatI tiha calI, jahiM pani nema kuvAru / / 6 / / mAha bApa baMghava sakhI, samajhAvahi kahi bhAu / abaru varahi varu bhAvato, gayo nemi to jAu / / 10 / / gayaunu dai piDa jANI, una kahahi suvaru kiri prANI / jaMpai rajamatIya praNerA, jiNa viNu vara baMdhava merA / / 11 / / kai barau nemiyara bhArI, sakhi ke tapu la~u kumArI / caDhi gaivari ko sari vaise, tami saragi naragi ko paise / / 12 / / taji tINi bhavana ko rAI, phima pravarunu paro varu mAI / samajhAi rAkhi savu sAthI, tihAM calIya jihA piu nAtho / / 13 / /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI tiya bhAva aneka dikhAyA, tiNi tavai na cita, hulAyA / nAu ghura lAye vajjra dharma || 14 || bhUlI rAjamatI pani vivai vilakhI pati hiye nivAsa, tapu tapiu tihAM piu' pAsa tapu tapiu karI RiSi kAyA, rajamatIya amara phala pAyA ||15|| rAkhiyo vASi mana ghoro, tapa taji mohu mAnu madu rAsA, ati tapisa nemi ati ghoro / sahiyA viSama parIkSA 6 / 16 / / tihaTha kammaM valu dhAyo, praru kevala lAgu upAya | malabIta gaI saba dUre ca samosara ridhi pUre ||17|| phiri desu sayalu samajhAyA, nara tiriya dharama patha lAyA jhatA haritralatoso, mAthyo dvArikA hi viraNAso ||18|| jahi jahi maniU maMti praterI avasANi bAda giraNAre gaye bUjhatA hari tihi kerI 1 mukatihna do bhavapAre / / 16 / / jara jana maraNa kari dUre, huba siddha guNahaM pari pUre / kaSi lha sutana ThAkurasI, phiye nemi sujati mati sarasI / nara nAri ko nita gAvaM, jo cite so phala pAve ||20| // iti zrI nemi rAjamati veli jati ThAkurasI kRtaM samApta // 26
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 bohA chaMba dohA kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi paJcendriya veli sparzana indriya vana taruvara phala khAtu phiri, paya pIvato suchaMda / parasaraNa indrI preriyoM, bahu dukha sahe gayaMda // bahu dukha sahI gayaMdo, sasu hoi gaI mati maMdo / kAgaja ke kuMjara kAje, paDi khAuna sakyo na bhAje / tahi sahiya dharaNI tisa sukho, kavi kauna kahata sa dukho / rakhavAlA valagar3a jANyo, besA sirAya pari thApyo / baMdhyo pani saMkali ghAle, tiu kiyauna sakcha thAle / parasaNu aura dukha pAyo, niti aMkusa ghAvoM ghAyau / parasaraNa rasa kIcaku pUrvI, gachi bhIma silA tala cUryo / parakSaNa rasa rAvaNa nAma, mAriyau laMkesura rAmaM / parasaNa rasa saMkara rAjyo, tiya bhAge ihi parasA rasa je thUtA, te sura rasanA indriya naTa jyo nAcyo / nara ghaNA vigUtA ||1|| kili karato janama jali, gAlyau lobha dikhAli / mIna muniSa saMsAri sari, kADhyo ghIvara / kAli || 1 bhauMvari so kADhyau dhovari kAle, tiNi gAlyo lobha dikhAle / machu nIra gaddIra pahaThI, diThi jAi nahI jahi dITho / iha rasaNA rasa kau ghAlyo, yali bhAi bhuvaM dukha sAlyau / iha rakhanA rasa tara bhuse mApa guru bhAI / tAM
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 266 ghara phora pADe bATA, niti karai kapaTa ghaNa ghAra / mukhi bhUTha sAMca nahi bola, ghara chori disAvara Donne / kula aba naura naji lekhe, mUrakha jahi tahi mili bhelaM / vaha rasanA rasa ke dIra, nara kuma phUNa pharma na kIe / rasanA rasa viSa prakAro, basi hoi na moraNa mArI / jihi bahura viSa vasi phIyo, tihi muniSa janama phata soyoM // 2 // prAraNa indriya dohA kamala pahaTho bhramara yini, ghANa gadhi rasa rAhu / raNi pasI so saMkucyo, mIsari sakyA na mUDha / / chaMba ati prANa gaMdhi rasa rUDho, so nIsari sakyo na mUho / mani citarapariNa savAyo, rasa lesyoM maji pacAyo / java ugailo ravi vimalo, saravara vikasa lo kamalo / nIsariyA tava iha choDe, rasa lesyoM prAi bahadhe / citavata hI gaja mAyo, dinakara jagavA na paayo| jali paMsi saravara poyo, nIsarata kamala khumi lIyo / gahi suDi pAya tali paMpyo, mali mAryo para hara kaMpyo / isa gaMdha virSa cha bhArI, mani dekhaha kyo na vissaarii| iha maMca virSa vasi huvo, ali mahasu asvaTI mUvo 1 mali maraNa karaNa diti dIje, tara gaMdha lobha nAhi kIje // 3 // cala indriya rohA nehu apagalu tela tamu rAhI vacana suraMga / rUpa joti paratiya dirva, pahiti puruSa pataMga / / paDahiti puruSa pataMgo, dukha dIvai daha iti aNgo| pahi moha sahA jISa pAkha, diTi cina murakha rAkhe / diti dekhi kara nara corI, diThi dekhita ke para gorii| viThi vekSi kara mara pAyo, diThi dIpA saMtApo /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi dihi dekhi prahalyA ido, tanu vikala gaI mati mNdo| diThi dekhi tilottama mUlyo, tapa tapiu vidhAtA kholyo| e loyaNa saMvaTa jhUThA, varajyA nahi hoi apUThA / jyo varaja jyo rasa vAyA, raMgu dekheM pApaNu bhAyA / loyagaha dosa ko nAhi, mana prerai dekhaNa jAhI / je nayaNa dubai basi rAla, so harati parati sukha cAkha // 4 // bohA bega pavana mana sArikho, sadA rahe bhaya bhItu / bapIka bAga mAsyau hiraNa, kAni suNato gItu / / chaMda sau gIta suNatI kAna, mRga khalI rahyo hairAne / ghaNu ci baghIka sari hariNayau, rasi vIghau ghAu na ginnigii| iha nAda surAMto sAMpo, vila choSi nIsaryo prAyo / pApI ghaDiyAli khilAyo, phira phira dini dukhya dikhAyau / kIduri nAda nara lAgai, jogI hai bhiSyA maaNg| vAiDahi na te samajhAyA, phira jAMhi ghnn| dhari AyA / iha nAdu taNau rasa aso, jagi mahA viSama visu jaiso / baha nAvi jike bhari bhiliyA, te nara triyavegina miliyA / iha nAila ravi rAto, mRma gimyo rahI jIta jaatii| mRga bhAva upAva vicAro, to saNaNau nAnu nivAre 555 / dohA ali gaju mIna pataMga, mRga eke kahi dukha dIgha / jAiti bho bhI dukha sahai, jihi vasi paMca na kiddha / chaMda jiha pasi paMca na kiriyA, khala indrI avaguNa bhariyA / tihi japa tapa saMjama khoyo, satu sukRta salila samoyo / 1. siya vaMgina
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI saba hRstu paraMtu sata hAre, jiddi maMDI paMca pasAre / jihi iMdrI paMca pasArayA, tihi muniSa janama jagi hAryo / nila paMca va ikka bhaMge, lira aura aura hI raMge cakSu cAhe rUpa ju dITho, rasanA makha makhe su mITho / niti nhAle ghAsa tumaMgo, rUpAkSa kamala niti zravaNa gIta rasa hereM, mana pApI paMce prere / mana meM kareM kalezo, iMdriyAna dIjeM doso | kavi belha sutanu guradhAma, jagi pragaTa ThakurasI nAmu | kari vela sarasa guNa gAyA, cita catura manuSa samujhAyA / mana mUrita saMka upAi tihi tarAi citi na suhAI / nahi jaMpo ghaNo pasAro, iha eka vacana cha sAro / saMvata paMdrahasare vidhyAse, terasi sudi kArtima mAse / mihi manu IdrI dasi kIyA, tihi harala parata jaga jIyA // 6 // // iti pacendriya veti samApta // 271
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 after bucarAja evaM unake samakAlIna kavi cintAmariNa jayamAla paravidhi jie pAsaDa pUraNa prAsaha dUrayi saMsAra malu / cintAmaNi jaMtahu mariMga sumarantaH samahujema saMjaya phalu // 1 // mahArata guMjA samAduSNatta sukhe sadutta kAlu saMkaraNa cita / haro hoiso kANe jaMbumasa e bharatAsu citAmaNe jaMtu vittaM // 27 divaM mUsalAyA radaMtaM payaDaM maUriNa karato kie ucca su na losa sindhuro lagatta, bharatA ciMtAmaNe jaMtuvi // 3 // vise vAsi maNi Sopato, na bhoya phUlI kiyo maMda gaMjo Na lomyAda cunyo phaNI sampatti bharatAsu citAmaNe jaMtu citta // 4 // samIre sahAe milI ghUma jhAlaM gadApekhi maMgaM phuliMga visAnaM / roads yA aggie sIra siktaM bharatAsu pitAmaraNe jaMtu cittaM // ga tIsAra vitta bhamaMgeddArIyaM, nathalaM balaM maNDalaM saSNviAyaM / duI jarA dudu khAsa pita bharatAsu vitAma jaMtu cittaM // 6 // I kudevA gahA DAyaNI bhUmipAla, kusavara kusana na lagga tiNittaM marI saMkale deha rakkho binANe, gika hari to niyaMtA yetaM samuddera vaha pravAhe agamme, taha hoiso jAigo pAi jitaM baro vIDhayA beDa sUtrI duhAlA, lagnaMti ghAyaM rathe diSNu sattaM + dinAha visaM kamma babhdha bAlaM | bharatAsu citAmase jaMtu visaM // 7 // NarAsIsu vitaM diTThakuTTA | bharatAsu ciMtAmaNe jaMtu vitta | par3ayoM ko tikho kie puJca kamme / bharatAsu ciMtAmaNe jaMtu cittaM // 6 // galai ghallika sappu hoi phulla mAlA / bharatAsu citAmo jaMtu citta // 10 // sohI kuNDabI guNI hU~ti bhintA / bharaMtAsu citAmaNe jaMtu vittaM // 11 // / tiyA rUpa sIlamyazrA purA bhattA, puNo huti mehe zramANaM suvisa J iya vara jayamAlA muragaha visAsA belha satanu ThAkura kahae / jo sAkha siNi sikkha die rizi aksara so suhRmaNa viu lahae / / 1214 // iti ciMtAmaNi jayamAla samAptA //
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 273 kRpaNa chanda kripaghu eku parasiddha nayara nisarvati vilakSaNa / kaho karama saMjoga tAsu dhari nAri vipakSaNa / dekhi dekhi duI kI joDi savu jagu rahita tamAsai / yahara puriSa ke yAha daI phima deima mAse / va, ra ti ghI matImAna puna susta grIla gati: SA dena khAraNa saraca ki, duvaM karahi dini kalahu prapti / / 1 / / gurasyo goThi na kara, deu dehuge na dekheM / mAgina bhUli na deI, gAkhi suriNa rahai bhalekhe / saMgI bhatIjI bhuvA bahiNa bhANijyA na jyAbai / rahe rusaNo mAri pApu nyautI jiva pAvai / pAhuNo sago pAyo suraNo rahai chipiu mukha ma rAkhi kari / jiba jAtivaha pari nIsara, vo ghaNu saMcyo kripaNa tara / / 2 / / sUha parayA saMthare, sovai sali tiNA bichAye / saba ghISAdavi kAhi moli dhari tavaM na lyAva / Upari jUDA chani vara daza taNi ju vAdhI / TUTi TUTi tiNi pahA bAli bAje jaba mAMdhI / sahi DhahI bhIti serI par3I dekhi dekhi dei pAli nara / mArija vara mItI barDa, taba na chAvai kupae ghara / / 3 / / sagalA pahilA uTho mAthi te deika bhAi / pagi nAgo siri mAra gAva daza phira dinAI / dhari bhUkho parivAra bAra tasu Taga Taga paahai| jaba pAvai pApIyo nAju taba prAyu vizAha / lei sadA soSi augasyo jahi maraghA hA vipati / Ima hA rAti kUcarU kriparaNu saha ko jANa naru nRpati / / 4 / / jhUTha kapana nita sAi lekha lekho nita jhuutthii| jhaTha sadA saha karai bhUTha nahu hoha papUThau /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jhUThI bole sAkhi jhUThe jhagaDe nita upaay| mahi tahi bAta visAsi dhUti dhanu ghara mahi lyAva / lobha ko liyo ghete na citi jo kahije soi svavai / dhana kAji jhUTha bola kRpaNu manuSa janama lAdho garva / / 5 / / kadena khAi taMbolu sarasu bhojana nahIM bhakdai / kadena kApa navA pahiri kApA sukha rakkhe / kadena 'sira meM tela mala mUrakha mhAvaM / kakSena candana kA aMga vIsa yA peSago kade khaM nahIM zravaNu na suhAe gIta rasu / ghara gharaNI kahe ima kaMtasyau daI kAi dInho na pasu // 6 / / siri bAMdha cIcarI rahai tali kie na goTo / aMga ughADI duvai bhago paharo gali choTo / paDahi jUna saivAra kade kApaDA na dhoye / hAya pAga saira ko menu mali mulina na khove / pahari vAyA NIyara caraNa tazI nIsata nahi urdu / ralAyo sari sari tahi naNI guNa paDhI kRpaNa paNa dUbalI / / 7 / / jyo dekha paharaMta khaMta kharacaMsa mavara nara / baiThA sabhA majhAri jANi hAsaMti kusama sara / dekhi dekha taha bhogu kRpaNa tiya kahe vicArI / jyAhU, taNI ekaMta puNi pUrI tegArImai / puSba pApa kRta ApaNa kaMtu kumAraNa sabhari lksso| iku kRpaNu aru karuSu kupolaNo lAja maro lakkharaNa rahyo / / 8 / / jyo dekhe dehure tyAha ko vara nArI / tali pahar2yA' paTakUlA saba socana siNgaarii| eki karAvaM pUja eki UrcA guNa gAvaM / eka vehi tiya dANu eka zubha bhAvana bhAve / tiha dekhi bharaNe hIyo haraNe kavaNa pAyu dIyo daI / jahi pApa kiNaho pApINI kRpaNukata thari gharaNa huI // 6 // maiM kudeva pUyA kairU jipa calaNa nvaayaa| ke meM peSyA kugura sAdhu guru sAti nidyo /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI ke mai bolo jhUTha avara dichu dayA na pAlI / ke meM bhojana kiyau pati pata saMdhAe / svAmI puSa Ayu prAyo uda, kRpaNa kaMta pAyo paDyau / to dina pASu ricaNa suhai, aNahI misi pAvai laDyo / / 10 / / iNIi rItirahi kRpariNa dhuti dhaNu ghaNI upAyo / le suNi pAsa vAra gADi pUra vAhari mAyo / kyo kalatari ApiyA tAha ke bhede na makkha / kyori kara bharasAla syora nakha muniSuna lo / parivAra pUta baMdha jaNaha nISa kunahu patiyai kasu / yoM sumi sadA ina ekaTho kari kari rAkhyo bhApa vasu // 11 // dukha maratI dehure tAsu tiya jAi savArI / ekahi viNi gunjo saMgAlo gigAra rayaNa mama kari joti kahiu piya sarisu hasaMtI / sugahi svAmi mahu eka saNI vIsI / nara nAri sabai koka bharacA lIyA parohaNa ghara ju dhari / baMdisyau jAi zrI nemi maru daDi serotaMbasiri // 12 // tatI kari piya matI ghaDahi duve giranArIya / baMdaha nemi jiraNaMdu jeriNa tiya tajiya kumArIya / dIpa dhUpa phala lei pasa makkhata kezara | kula gayaMdI pahAi pAi pUjA paramesara / aru car3ahaM dubeM setaMjasiri janama janama ko nAi malu / sapajAnajI pasu nara naraki bahi amara padu parama phalu / / 13 / / nAri vacana suriNa kRpariNa sIsi salavaTi ghaNapallI / ki tU huI dhaNa bAvalI ki paNa pArI mati pallI / maiM ghaNu lada na paDo mera gharam liyo na porI / mai ghaNu rAju kamAi bhAyu pANiyo nA jorI / dini rAti nauMda hisa bhUkha sahi maira upAyo dukhi gharaNoM / kharaci vA tamo bAhuDi vacanu paNa mU mAge mata bho // 14 // kahai mAri suNI kaMta ghapala viSNu lajyo lAchI bhayo / nahu nava niddhi mUki tasu gailaraNa lachI /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi avara kitA nara kahau jyAha saMghIha tyAha hArayo / ima jANi kaMta pratha saharaNa jina mukahi kari kaThiNa manu / jyo / namitu taNai dharii ichayo hoi pranaMta dharaNu / / 15 / / kaha kRpaNu muriNa mUSa bhedu aNu lahai na paayo| ghana binu koha na sagau pUta pariyaNa tiya baMdhava / vana viNu paMDitu mIdhu vidhASita maMjali piinno| SaNa vivi tiya haricaMda rAha decA puri rAga / ...... "||16 // nAri kahai suraNa kaMta jarpha dAtA rahavA ghara / karaNa bhoja vikkama ajo jo.............! nara sama sadA apavita sama sAmahI prasIgo ! sUmana le koDa nAu tAlasiri de saba koNau / dAtAri kupariNa yaha antarI lIja jyo kyoM lehi phalu / nAtari dhana guNa vajana jana bhauna bhari aMjali kari dehi balu / / 17 / / kahA kRpaNa kari rosu kAI ghaNa dhIra ThApi saMcAhi / mU para jAtA rahai haTha pApaNI na chii| karahi parAI hosa jAha ghari lachi alekhe / aThi bhedu nA lahahi pApa ghara dise na dekhe| nita jaThi bAta apihi sayANI jyAMha cale majha kNpnnii| te galau hAya jiha kharaSi je lachi pAI pApaNI // 18 // kahai nAri suriNa kaMta pani so jagatI Ayo / jahi nara kari prapaNe vitta vilusiyo epaayo| hora na kIjya pApu puNya kI chora karatA / hoisu jasu saMsAri parati saMcalo bharamtA / pari huI lachi puNi pahila ke pohaNa kharce prAparaNo / te nara aceta tyA mahIM dasiyA saMpa sApiNI // 1 tabAha kRpaNu kari rosa hasi ghara vAhiri calIyo / vAma eku sAmaho maMtu vari melI miliyo /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI kRpaNa kahai re kRpaNu Aji tU dUpaNa divo / ki tu rAvali gayo kema ghara cora paTTo / pAiyaja ki ko ghari pAhuNo kIyo nara bhojana sarasi / kiriNa kAji mItare mAji tuva mukha ghiloNu dITho visi // 20 // kRpara kaI re maMta mujha ghari nAri satAye / jAti cAli ghara kharadhi hai so mohiNa bhAva / tiha kAraNi duvvalI rayaNa diNa bhUkhaNa lagai / maMtu maraNa mAiyo prahma prakhyo tU prAgai / tA kRpaNa kahai re kRpaNa suNi mIta maraNa na mAhi dukhu / pIhari payA pAso ra bholida aura guru 21 kRpaNa vacana suNi kRpaNa hariSu hIyo prati kIyo / puriSa le eka sastri lekhu jhuTho likhi dIyo / tiya Age vAcI che tujha jo jeTho bhAi / buhi pari jAyo pUya tu dhari dhaNa kokI bAI / tuTimI prIti jai nA cali sisU navo suraNa vApasI / jArapatI piu parapaMca ghaNa palI nadi jAsApahi // 22 // tita saMgu sAmasau sAthi lIyo bhaDa bhaarii| haya gaya raha pAlikA carivi callI naranArI / jaMta jaMta giranera paha rAjalu vara baMdyo / sAi patruNa caDevi puSya kRtta pApa nikaMchau / para diTTha jIi setasiru ganaha rAkhyo kavaraNa varaNa / manuSa janama ko phala lIyo phiri phiri baMdyA jiva bhavae 1123 // ThAha ThAI jyoNAra kIya vyApAra mahocchA / kAi ThAi saMga pUla diTha citta kiyA NavecchA / ThAi ThAi maMgiNAI dANU mujasu upApI / bAjata Dhola nizANa saMga kusalahaM dhari prAyo / iku puNya upAyo pUrispo lyAyA loga asaMkha dhanu / pA vAta suraNa jyau kriparaNu tyo te tasu pazcitAi manu / // 24 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi kahai kRpaNu nitta i pariNato jivaNAra mrA dukha racato na TolI / iriNa pariyAM to achi rahiru sagalI mati bolI / bhi choyo harI siMha pITai le duvai kara / ati sA kRpaNa kasUnI sUna saphodara sAsu jada ||25|| . tava marato jANi kari savala pariyaza mili Ayo / baMdhana putta kalanta mAMta kahi kahi samabhAvahi / jyo Age huI gukhI kharaci le sukRta sabalI / te balho gharo batAva SAijo jIvaM pAlo / kula kahi rahyA sarva bolatahI kRparaNa kopu lagAu karaNa | ghara sAri prAimarI kaheM bhAMti kaMta kara mara ||26|| kahaiM kRpa kari zesu kAi mili sUnovAhI / thora na bUrbha sAra pore dhanu lIyo cAhe / jIvaMtAM aru muvaha koNa dharaNa mujhe le sakkai / ke le pAlo sAthi kaira dhaNu gharatI thakaM / skAdi prA bhavaraha janami tuhi na batAu pariu dhaNu / suNi yAta uThi baMSaka mayA ti pahute paTala disu ||27|| arAMtI | tayaha marato kahe la imAraNai mAI parivaraNu puta merU rAkhau tu pAMsI / bAdana prati sasahI dekhi duSTa ghaNA upAI / mAMga grAmaM giratI kAji tu gAli divAI | ehu cora gAMrI prAgi yo me rAkhI kari jatanu tujha gigumA silajjuni lachi i // 263 Www laccha kare kRpaNa jhUTha ho kame na bolo / ju ko calA dui dei gaila tyAnI tasu vAlo / prathama calagA mujha etu deva-dehare bhije | je jati pasiddha dAzu causaMghahi dijjai ye cala duvai te maMjiyA tAhi vilI kyoM calI / bhUkhamAri jAya tU ho rahI bahuDI na saMgi thAre calo // 2641
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 kavivara ThakkurasI yauM hI karatA kRpaNa..................."yAkI / bola na bolyo gayo saraNa kikaraNa samajhi le sakkI / nAja".............."sayasa dharA dharatI chaDyo / gayo naragi......."ghaTa kRpaNu sahA paMca pari dukha saho / gAva meM jetA nArI puriSa bhalA he mudo samalAI ko / / 3 / / mUvo kRpaNa kumIca loga sagalAha mani bhAyo / rahayo rAti ghara mAhi koi bAlivA ma aayo| saba rAni hi jagaha pIsa pura vAhiri raalyo| pUrA huvA NI kATha rahita taI pragha bAlyo / ghara nAri pUta baMSaca khilyA mani hariSyAta juyo juvo / paharispA khAisyA kharacasyA bhalo huvo jaiha muvI / / 31 // kRpaNa gayo mari naragi tihAM dukha sahyo pralekhe / rova karai kalApa karNa kahai ima prakkha / patta jArI mU joga gegA iva nirabha pAu / jitI karo dhari lachi titI puNi mAgi lAkaM / hasi pahi asura kumAra sasu muniSa anama bUjhe kahA / tu manasi banami pahise naragi dukhu dAhaNu lAmaM jahAM // 32 // ka se panu kUddhi kapaTi .. ...... paripaMca upAyo / na te jo tapa biTu deva dehure lagAyo / na te karI gura bhagati na te parivAra sNtossyo| na te muSA bhAriNajI ne tai pirIjaNu pessyo| na ta kiyo upagAru aDi jo tU ne pADo phirau / vo gavo pApa phala prApaNo mata vilApa kAraNa karai / / 33 / / eka tala tela meM eka aMgi sUlI bAma / eka pANI mai peli eka kATA sirI svAga 1 ipha kATa kara caraNa eka gahi pAMva pachADe / eka nadI meM chor3a bahuDi sAI khaNi gAI / iki cheda sIra silu tinu karivirAjyo mili| AiNi sAgara baMdha dukha bhogavai marahaNa pUri prAyu viraNa 147
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28. kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi imo jANi sahu koi marai pa pUriSa dhanu saMcayo / dAna puNya upagAra disa dhanu kivana khNcii| dAna puna yaha rAso aso poSa pAca jAni jANi / jisau karaNu iku dAnu tisau guNa kAmu balAgyo / kavi kaha ThakurasI labhaNu mai paramasthu vicAryo / parabhiyo tyahi upAyo janamu jA yAcyo tiha hAriyo / / 3 / / Na chanda samApta / /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara Thakkurasro 28 zIla gIta pArAsaru asa visvamatta riSi rahata duvai ni / kaMda mUla vaNi khaMta hu~ta pati khINa mahA tani / te taruNI muhU pekhi mayaNa pasi huvA vikalamati / pachaha ji sarasa prahAru liti taha taNI kabaraNa gati / parivo ju eka manahi ji ke manu iMcI basi rahA tahu / viMdhyAcala giri sApara taraha ta mai maniu samya saha / / 1 / / siMdhu yasaha vana majhi maMsa Ari yaso prati / vAra eka varasa meM karai siMgharaNI sari surtii| pekhi pare vo pApu Asu mana muDaI na Asura / khAha khaMDa pASANa kAmu sevA nisi vAsara | bhoyaraNu vasekhu nahu ThakurasI ihu vikAra saba mana taNo / sIla rahahi te spadhaM nara nahi pArAmati giNe // 2 // || iti zIla gIta samApta / /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi DAmardahAtha stavana nupa masasegaha putto guNa jutto prasura kamaTha mau masaNo / vambhAdeuri rahaNo, vayaNo bhavirukha bhayajasma // 1 // phaNi maMDiyau sIso, Iso tilloka soka dukha dulkho| tana teya gheNa nijita, koTI khara kiraNa maha dIpti ||2|| jasu surapati dAso, cita saMsAra vAso / sayala same bhAso, satta taccApapAso / kiya mayaraNa viNAso, Tu kamaTTha nAso / jayau suparapAso patta sAseM nivAso / / 3 / / guNANa sakhvANa dharaM nivAsa, na dhyAvahi je nara pAya paas| kahata ye pujje tAi pAsa, karaMti je micha pahe visAsa // 4 // ji ki karahi mUDha vijJAsU / surNa jAi bhopAbhAsa / khaNAti khAna jIvA kare hi viraNAsu / jiki ku gura kutiya vAsa / sevaM jAi jema dAsa / caMDI muDI khetapAla dhyAve hi hayAsa / ji ki pattara manAvaM mAsa / graha gati bUjhe kAsa / avaraha mithyAta patha karahi sahAsa / tAko kahA the pUjaii mAsa / na dhyAvaM le prabha paas| caMpAvatI ghAni sama guNaha nivAsa // 5 // sukhasidhAmaM prabha pAsa nAma / na siMta je vaMkhita sukha rAma / tidukhavaMtA sasi sUra gAma / masudaraM geha naraM nikAma // 6 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 23 biki dIsahi nara nikAma / upAi na sanemA paThyA para ghara mAha mere liya ghAma / pari nArItha neha virAma / adhika karuya sAma / naMdaNa niguNa bharihahi niranAma / jAkI kahIya na rahai mAma / phira pIlI mAma gAma / roka jisA roga pUnyA dIsa deha zAma | tiha koyata sahI kukAmu / sakiu na leha nAmu / campAvatI pAsa bhaya saba sukha thAmu / jagata pradhAra mnnophaarii| ji dhyAvahiM pAsu sucAru pArI / ti pAvahi mAnava sukha sArI / / manaMta lachI guNavaMta nAri // 8 // jAka dIsa guNavaMta nAri / rUpavaMta siilpaarii| maMdaraNa nupuNanI kAjisata murArI / jAka hya gaya bhahavAri / anna dhanna pUrI khaari| kIrati sujasu jAke jAcyo khaNDa pAri / jAka kahIyana prAva haari| pAvai sukha bhava pAri / / dahana dukhI hoi jAkI roga bhAri / tiriga dhyAyo sahI saMsAri / manaha jANe vicaari| caMpAvatI pAsu jagu mA adhAri / paMsAu pAsa prama me lahaMti / kusaNu kugraha tasu ki karati / havaMti jIvA khalu ne nehavaMta / jalaM palaM pagni sahAi saMta // 10 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ PCX kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi jAkai pagni sIla shaash| nIra nidhi yalu thaai| dhake pAyo syAsa sama siMgha huSa Aha / nAka mAnu dehi sThA rAi / aMguNa ti lehi chaah| viSama suvisu aMgi prabhI hui paar| jAkI jagatu bhalI kahAi / lAga hi na ghAkhyA ghaai| kugraha kursaMga vasu kachu na basAi / tAka bhedu pAyA va jaai| sukhI yati dIse jyAdA caMpAvatI pAsa prabha taNe pasAi // 11 // pAsa taNaM supasAi pAi paNamaMti mAi pari | pAsa taNe supasA thAi cakkavaha riddhi pari / pAsa taNe supasAha samA siva sukhu lahi / pAsa tAsu paNamaMti maMgi pAlasa kuna kIjai / ThakurasI kaha malivAsa surie / hami ihu pAyo bhedu zca / jagi jaM jaM suvaka sNprj| taM taM pAsa pasAja saba / / 12 / / // iti pArzvanAtha stavana samApta //
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 285 sapta vyasana SaTpada puhAmi paTTi masi meru, hohi bhAyaNa sara sAgara / paghasa anopama lekhi, sAkha suratara guNa prAgara / prApu iMdu kari lihai, kahai phagi rAu sahasa mukha / lihai ghevi sarasati lihata puraNa rahA nahIM khuSa / lekhaNi masi mahI na umbaraha, thakkai sarisai Ida phuNi / prAyo navoDu kahi ThakurasI, sabai jiNesari pAsa guriNa / / 1 / / jupA khesanA jUda juvAkhyA dhaNI lAmu, muraNa kivAI nadIsaha / matihIna mAnaI kheli, mata pitti jagIsai / magu jAgAi dukhu sahyo, paMca paMDava naravai jali / rAmaridhi paraharI, ramA seviDa juvA phali / iha visana saMgi kahi ThakurasI, kavaraNu na kavaNu vigutta vasu / ina jANi jake jUbA ramai, te nara giriNavi sIMgu pam / / 2 / / mAMsa khAnA murikha maMsa ma bhakhaha, tAsu kAraNa kina govai / jahi mvAda kAraNa, kAi laSada mau khobaDa / phala prAsasa rasa luddha kUDU kIyo na muNita mariNa / mAnmA udara vidAri viSa vA tApI ihalarie / meM guNa anaMta prAmiSa vahi kavi ThAkura ketA kahai / vagarAu ajaja jaMgali maskhaNi narai mIca paNa dukhu saha / / 3 / / madirA pAna karanA magnu piye guNa galahi jIva jogai jyAkhyo bharie / mazu piye sama sarisa mAi mahilA maNNahi bhariNa / manju piye bahu dukha sukhu suragahA madhuna iva / maja piye jAdava narida saMkaTu kavi gaya khiva /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUgharAja evaM unake samakAlIna kavi SaNa ghamma hANi naramaha gamaramu kalaha mUlu bhavajasa upati / hAraMti janama helAi mugaSa, majju piye je vikalamati / / 4 / / deNyAgamana vesyA variNayara cArudatta paramANu parikhiu / sunayA koDi chattIsa khaddha tina ghaDI na rakhija / pravara kitA nara kaha jyAha diTThau dukhu dAraNa / gAha harivi kavi kAlidAsa mAriu niko / tasu saMga kiye pratiSada bahi kula kIrati chAraha mile / ghanu jocanu kIrati jAi cali jyoM kAyara dIThA kile / / 5 / / zikAra khelanA pAdhi paMcamu visanu naraI paMcami pahucAMvai / jANata: nara nIcu pekhi pasu manaha siMhAvai / tiNa caranirA parAdhaha sau na namanaha vicArahi / turiya caDhivi vanijAhi jIva jovana madi mArahi / satrI prakhatra kari saMgrahahi pAraghi pApu visAhi bahu / te sahahi dukhu kahi ThakurasI jyauM dhakkavaha survamu pahu / / 6 / / corI karanA corI kari sivabhUti bidhu saMsAri viguttau / tiriNa uNDa tini sahiya purAvi mari narayaha patau / pavara kitA nara sahahi dukhu dAraNa corI saMgi / ima jAriNavi paraharahu jina rulAyA avaguNa aMgi / japUtapu sanAna saMjamu sukatu kala kIrati tIratha param / taja sahala sabe kahi ThakurasI jaI na phurada corI karam / / 7 / / parastrI sevana paratIya parata viNAsu sarava dukha dAvA iha mavi / jAtau mA baMdhu lou paraharA tavA nadi / pramaTa suNo sasAri kapA kIcakra aru dahamukha / sIya dova6 kAraNai jema bhujiya daha dukha ,
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 287 yaha bhai prakiti puryo bhavaNa parati vAsu pAyo nrh| salahiye sunaru kahi ThakurasI jo paratIya raha rahai 18) sapta vyasana juvA visana vanavAsi bhamiya paMDava naravai nalu / maMsi gayo vagarAu surAkho yo jAdama kulu / vesA vaNiyara cAridatta pAraghi sarvamunija / morI gau siubhUti viyu paratI saMkAhiu / ipheka visani kahiM ThakurasI naraha nIcu naru dui sahai / ahi aMgi adhika mAha bisana tAha valI ko phaha // // iti sapta visana chapada ThakurasI kRta samAptaM / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi vyasana prabandha juvA pherA phala pragaTa gharaM, khipa hohi bhikhArI panI naraM / jina khelahu mUrikha hANi kaNI, kina suraNIya kayA paMDavaha tnnii| suriNa sIkha sayANI mUDha manaM, taji visna burA dehi dukha gharNa // 1 // rasaNA rasu svAdu na rAkhi sake. palu prAsai mUr3ha na paratu tk| vagarIva taNI pari naraya mate, sahi se dukhu tava cetisI vite / suNi sIkha sayAsI mUDha manaM, taji visna burA dehi dukha ghaNaM // 2 // jahi pIye bhATa anartha kara, jananI maSThilA na vicAra phara / tahi majina piye bharaNu kavaNu sukho, jahi jAdava vaMsaha diyA dukho| suriga sIkha sayApI mUDha manaM, taji vista burA dehi dukha ghaNaM // 3 // vihi vesA sirajI naraya ghara, ghaNa jovana kIrati hANi karaM / bahi saMga kiyo vaNi cArudatto, rAliyaugaro hada seja sute / suNi sakhi sayANI mUDha manaM taji, visna burA dehi dukha ghaNaM / / 415 jovani madi mUrikha jAhi bana, pasu pArighi mArahi mUha manaM / cakavai suvaMbhara taNIya pare, durgati dukha dekhahi mUDha mare // suNi0 / / 5 / / sara rohaNa sUlI vadha dhaNaM, tahi corI kiye kavaNa guNaM / prabha parayaNa purajaNa hoi ripo, kina pragaTa suNyo sivamUti vipo / / suNi0 / / 6 / / iha paratiya parata viNAsu karai, iha rata sayala gurie dUri hrai| paraharaha jako suNi rAvaNa kathA, so lahai saratra sukha viNu anithA |sRnniH // 7 // suNi dharmacanda upadesu la hyo, kavi ThAkura visna prabaMdha kahyo / paraharA jako e jAriga guraNaM, so lahai sarava sukha baMchita ghaNaM / suNi sokha sAraNI mUTha manaM, taji visna burA dehi dukha ghaNaM / / 8 / / // iti vyasana prabandha samAptaH / /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---. ....... . kavivara ThakkurasI 286 pArzvanAtha jayamAlA dAkaNa nayaNAruNu namavihare, jiha gaya ghaDa bhaya bhg| taha jiNa guNa mariNa sumaraMtiyahi, thirUNa pAhi upsNgh| mahA diGga daMta sapANi payaMDU, cahU disi ghAlIya sUDA uMDu / nalaggai hathigaru tA jAsu, paraMtaha vitti citA / pAtu // 1 // rAvaNu dehu su saha. karAlu, durA ruNa geta jisahi vijhAlu / susyAla samau hari hoina kAsu, paraMtaha bitti ciptAmaNi pAsu / / 2 / / asu ThiyajmAla samIra sahAya, cahU disi lagga na bhagata bAya / na duvakaha nIDA so jihu vAsu, dharaMtaha citti citAmaNi pAsu / / 3 // kareNa chiyo jasu jAina aMgu, bhari visi lacchari kiNha mugu / na laggA cUri uso jidu rAsu, paraMtaha cisi citAmaNi pAsu / / 5 / / taraMga sumuThiya nIri pramAha, bhariu jala jati na labhaha pAha / / suhoi samUdu jisau thala vAsu, gharaMtaha citti citAmaNi pAsu // 5 // jisaNNiya lesa masiya siravAhi, bhagaMdara sUla jalodara bAhi / tiraNAsahi koDha pamUha khaya svAsa. gharaMtaha citti ciMtAmaNi pAsU / / 6 / / kusauNa jiku graha kUra kuzeSa, kumitta kusajjana kuprabha seva / karati na te bhaya dukha pamAsu, dharaMtaha citti pitAmaNi pAsu // 7 // kahI cirU kammi kiye ari ghadhi, bhariu tanu saMkali dhalli nirapi / tahata gayo prari karivi nirAsu. tharaMtaha cisi ciMtAmaNi pAsu // 8 // mahA Thaga ghora ji hAeNi dudra, dinAiya kammaraNa mata masuTha / nalagahi lIla game dina pAsu, paraMtaha citti bitAmaNi pAsu // liyA suva baMdhava sajjana iTTa, upajjIha citta, rama jiha diTTa ! maNaM chiya sambai pUrahi pAsu, gharaMtaha citti cittAmaNi pAsu // 10 // ghattA iya ghara baimAlA pAsa jiNa guNa visAlA / pahahi ji Nara parI, tiNNi saMjhA vicAri / kahahi kari pranaMdo, ThakurasI pelha nNdo| lahahi ti sukhasAraM, vachiyaM bahu payAraM // 11 // // iti pAzvanAtha jayamAlA samAptaH / /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 kavivara bucarAja evaM unake samakAlIna kavi RSabhadeva stavana ikkahi puri vyakiya / dukhi dekhi na sakriya / hakkAriu | pAMDava paMca bhamaMta deza tahi kuMbhAri rovataM putta tAsu maraNa bosarai jAi zrApa rakhiu jara jagabaMtu bhomi raNi rAkhiu sumariu / tima kaha ThakurasI risaha jiNu tuha nivasaMta vitta pari / jai jAina tiya na dosa dukha, tarbAra kahau iba kAsu phiri // / 1 // suha jaga gura jItaSI tuhI baDa vaidu vizvatriSu / tuhu garabo gAruDI sayala binuharahi tatakhiNu / tuha siddhakSara maMtu taMtu tuhI tibhavaraNapati / tuhu saMjIvana jar3I suhI dAtA mahata gati / izvAka vaMsa zrI risaha jiraNu, nAbhi tasNu bhama bhava haraNu / saba ahala avaya kahi ThakurasI tuDu samaraya tAraNa taraNu ||2|| , // iti RSabhadeva stavana samAptaH //
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 261 kavitta kisasa garavaM bhaIna bhaDa riddhi ni ne hI sUhi kisii| kisI maMpti jasu buddhi maMdI kisI turaMgamu bega viNu / phiso jati jasu vasina iMdI kisau vaidu jo nA laho / deha vyASi kara joi niguNI kiSaNa guNa vitharai kisau kIsaru soi / / 1 / / jyo RjaNaNI jaramaNu guNavaMta SiyagaruI hoNa varu / pekhi pekhi mana meM visUrai jyoM seva kusevA kiyaa| hoha dumaNu bhAsA ne pUrai jyo pachitAyo jaraNA / avasari sujasu na likha kahi ThAkura tyo kaviyaNa nara nigurA guNa kida / / 2 / / nara nira khara nikulani lajjA ninehImI carai / niguNa saguNa aMtara na jANaM bola sUka bahulI kahaNa / vinaya vacanu holi bina jANe kUcara kusara kaThora prati / saMpaka sadAsalauma kahi ThAkura taha guNa kahahi te kavi lahahi na soma // 3 // saguNa subara sadA saddhama sAhamI sanahe kr| sujasu saMci je prajasu mUkai vinA vica khiNa baDa citA / baMsa sudha bola na cUrpha pApa paramuha para taNau / paradda karahi dukhu bhani taha japu kahAhi mi kurasI teru kavIsara dhani / / 4 // kahA bahiraTa karA rasugIu kahA kara sasi paMghalo / kahA kara naru saMtu nArI kahA kara kara hINa naru / guNa sajutta ko baDukArI kahA kara caMpau bhavarU parimasa / parimala pathi visAla kahA karai tyoM niguNa naru kadhiyaNa kava rasAlu 11|| jada rUvahi rai suNyo nahu gautu, jada na di sasi aMdhalai / jaI na tahariNa rasu saMdi jANyo, jai na bhavarU vaMpai rmyo| jAda na ghaNaku karahINi tANyo, jaha kiriNa niguNi nilakharago / kabdhi na kI yo mamNu kahi ThAkura, tau guNI maNa nAu jAsI suNu // 6 // 11 iti kavitta samApsaH /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi pArzvanAtha sakuna sattAvIsI asaM dhacalavi dhavala galihAra dhavalAsapu kamalu jasu 1 dhavala haMsa dAhariNa baiTha vINA pustaka kara liya / karai viduraja joga tUTI tahi paramesari paya kamala / paNa vivi nimmala citti payaDu karisu caMgavatI pAsa nA guNa kitti // 1 // eka divasa pAsa jirA geha mahiladAra paMDiya kaya / ThakurasI suriMga kavi guNAla gAhA gIya kavita kaha tara kiya maya nisukhI samaggala iva zrI pAsa jiNaMda guNa / bara kammA devI jAgI suthalA solaha nisi Na jarA a / tu suvaho sai atula valu dayAla yA kalakaDu pramayo jANi jaganAthu / karahi na kiM tuhu bhacca jahi kIyA ye pASie mana baMchita sukha rAva || 2 || tAma visimi kaddU kavi ema nisRNi mita tasu guraNa kata / sarasya dvaMdu ghariMdu thakkaca kavi mANasa thamhA sarisu / lahA kavaraNa pari kahivi sakkar3a, pariNa tu vayazu na pravatha / mU mani puvva jagIsa buSisAra tasu, guNa kahisu jasa kaNi maMDija sIsu || 3 || desa sayala majjhi supadhi / jasu paTatara malaMitavihi / duDhi buDhAhaTu nAnu zrakhiTha / taha caMpAvatI varu jayaru | jahAna ko jagu vasai dukhiu / jaina mahochA mahama ghaNa jahi dini dini dosanti / tahA vasa te ghaSNu para hajarA divasa kahati // 4 // tAsu rAyarI ma... 1. pANDulipi meM chanba 5 se 14 taka nahIM hai / | 1
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 263 se guNavita jiya paramAda / SaTu vAhari SaTu bhitarihi / saviu mutapu mA dusaha dusaru / maya aTTha parahari kiyo / teraha viha pArita ubaru / chamha ceru Naya vihi cariu / daha siMha pAliu dhammu / ema jiNesara pAsa abhi| svayo puba kita kammU / / 15 / / prA parIsaha sahiya vAbIsa, mariTTa kakkara kaNaM / thui jiMdA sama bhAra bhAvaNa, guNa thANa guNi baliu / nabo kammu nahu dipA pAvaNa, pama aoha payAra tava / saci uti nIi nAma, pasura nagara raha gariddhi mApa dAma // 16 // pita dhimANihi vaira saMbhaliu / ila bhAi vila gAu karaNa / ghora bIru usayu duThaja / jAna palija tA jasudha / jala prasaMkhu bima satta buDhau / ciruja bayAru bisaMbharivi / so rakhiu paraNi / pala ibasamiu pAciu / kevala gANu jiriSada // 17 // tahi mAvipa sayala sUra milivi, jaya jaya pabhaNata giri / niyavi taha suru kamachu Navau, samosaraNa sahI sAhiu / bo dosa taji guriNa garidiu, caztIsa tisaya maMDiyana / vasu paDihArU saMjou, aTTa phammaha riNadiTu tini zAna nayaNi tiloja 18 // tavahi darasiu mAgu kumagu, baTa banda sattAsina / tava pathaya guNa bheu prakhiu, saMsAra sAgari viSami / paData bhavya janu sayalu rakhiu ima dohaMtau sabala agu| puNu pattau niyariNa, hUko siMba, vasu guNa sahiu sAjhapa sukha nihANI / / 16 / /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 kavivara vRcarAja evaM unake samakAlIna kavi tAsu jigara taNau paDi viSu / grahaghAta paal| Namai / ins kala kala kAli ciSi / tA tA patisaya sahitu / paratyA puraNa hi samarthAvi / pANi ju muti caMpAvatI / kRna vaNi a tAsu paratyo hau kahIM / jo maha maha diTTha // 201 jabahi liddha rANi saMgrAma, raNathaMbhuvi duraMga gar3ha | jaya datrAhima sAhi kopiGa, balu bolo mokaliu / volu kaulu saSu tesA lovina, jaba laga ujjhali hAimi me mUhu bhaya vajji viNU caMpAbasI desa sahi gayA daha disi bhani / / 21 / F tivahi kaMpiu sayala puru lou / kohana kasu barajiu rahaha / bhajji dahai visi jAe lagau / milidi karI taba bImatI / pAsalAi sAmI su dhanau / sabaraNA jotiga bevalo / cittu na maMDaI bhAsa / kAli paMcamI pAsa prabha / jagi tuva taNau visAsu // 22 // terA tuhu siu kahahi jaganAtha / nisuriNa siddhi suMdari rakhA / ihi nirmita kara kisa kAraNa / bhUta bhaviSita jAraNa buddha / tahu samathu jagi tara uccAvatA upaya / hAragu / hi bhava dekhahi gAhrauM / arina dekhahi pAsa prabha hoi ki ||23||
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara ThakkurasI 265 ema jaMgavi karivi dhUya pUja, mallidAsa paMDiya pamuha / saIhathA sAmI ucAyata, tucha mUrati ucI na situ / ho jANi sura giri savAyaja, iriza vidhi paratiu vAratihu / pUribi harI bharAMti jayavaMtaja, jagi pAsa tuhu jeNa karI sukha sAMti / / 24 / / tAsu para teji ke gara bhavanI bhaggA diDa rahA / hudhA sukhI se parA yaars| jo bhagga maMti kari / dukhi pAyA aru paDyA sAMsa / pravarai paratyA cahu isA / prabhu pUrivA samathu / prajauna jisu patipAi manu / so nara niguraNa niraSu // 25 // iva ji sevahi kuguru kudeva, ka titha ji mama karahi / 3vahi ji ka pAkhaMDu maMDahi, dhagaSTa dhammu pAvahi na te / muniSa ammu lau ti maMDahi, sevahi jina capAvatI / paratyA pUraNa pAsu, harata parata jiu hui saphalu china purai grAsa // 26 // ghelha NaMdaNu ThakurasI nAma: jira pAna paMkaya bhasalu teNa / pAsa yuya kiya sacI jadhi / paMdarAsaya adbhutarai / mAha mAsi siya paraba dujvi| . pAhahi guNahi je nAri nara / tahi mana pUrai bhaas| iya jANaM viNa nitta tuhu / paDhi paMDita mallidAsa / / 27 / / // iti zrI pAzvanAtha sakana sattAvIsI samAtA / / 000
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 mahAkavi brahma rAyamalla bha0 tribhuvanakotti para maMgala AzIrvAda evaM parama pUjya elAcArya 108 bho vidyAnanda jI mahArAja : samasta hindI jaina sAhitya ko 20 bhAga meM prakAzita karane kI zrI mahAvIra anya akAdamI, jayapura kI yojanA bahuta hI samayAnukUla hai / isa yojanA se bahuta se prajJAta evaM prakAzita jaina Rvi prakAza meM pA sakeMge / sampAdana evaM mUlyAMkana kI dRSTi se akAdamI ke prathama puSpa 'mahAkavi brahma rAyamalla evaM bhaTTAraka tribhuvanakotti" kA bahuta sundara prakAzana huA hai| hamArA isa akAdamI ko mAzIrvAda hai / samAja dvArA pakAdamI ko pUrNa sahayoga sAhitya premiyoM ko denA cAhie, aisI hamArI sadabhAvanA hai| bhAcArya kalpa parama pUjya 108 zrI zruta sAgara jI mahArAja : zrI mahAvIra grantha akAdamI dvArA aprakAzita sAhitya ko prakAzita karane kI yojanA mahatvapUrNa evaM upayogI hai| hindI bhASA kI prabhAta evaM aprakAzita racanAmoM ko prakAza meM lAne kA jo kArya prArambha kiyA hai usameM akAdamI evaM padAdhikArI gaNoM ko saphalatA prApta ho yahI magala AzIrvAda hai| OOD
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. . . , - - - - - ---". anukramaNikA ___ grAma evaM nagara prajamera 43, 243, 261 prabantI 185 maitapura 191, 232 uttarapradeza 7 ujjayinI 185, 225 kAmA 15 gujarAta gopAcala 174 gaucha 181, 215 campAvatI, ghATasU 11, 12, 23, 238, 239, 253, 255, 262 cittor3a nagara / ayapura 11, 18, 35, 43, 243 jasarAno 181, 235 baMTIpa 197 DhADa 26, 239, 255, 262,262 ghUdhakanagara 3 naga kailAI 180, 166, 23 nAvA 8 pamAna praveza 7, 11, 15, pATaNa 3 phakodupura (phaphoMdu) 163, 236 dadI 18, 32, 35 bIkAnera 10 mahArASTra mahalA 152 raNathaMbhabi 253, 264 rAjasthAna 3, 7, 10 11, 12, 18 rAyameha 197 sauhAra 181, 235 skaMdha nagara 5 hisAra 11, 12, 18, 86 hastinApura 12 - kavi, vidvAn evaM zrAvakagara prajaba bega bhaTTa 1 pramayacanda 181, 235 ibrAhIma sAha 253, 264 Izvara sUri 1, sadayabhAtu 1 usotana sUri 182 kanIra 1,38 kAdhila (sAha) 11 kAsalIvAla (0) 12 kundakundhArArya 11 kezava(mahArAja) 1 kRpArAma 1 kRSNanArAyaNa prasAda 126 mAzvAsa jana 1, 2, 176. 166, 256 gopInAtha / gosvImI viTThaladAsa 1 paturumala 1, 2, 158, 156, 161, 155, 176, 177 muni candralAbha 1 mArucandra 10
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi chIddala 1. 121, 122, 123, 124, paM0 paramAnanda zAstrI 237 128, 126. 131, 132, 133, pArvacandra mUri 1,. 134, 140, 141 142, 143, pUno 1 144, 145, 146, 147, 148, 0 prabhAcandradeva 11, 12, 31, 255 146, 150, 151, 152, 154, bA premasAgara jaina 237 155. 156, 157 banArasIdAsa 130 janaku 181 bAlacandra 1, brahma jinadAsa 2, 183 QcA, bUvarAja 1, 2, 10, 11, 12, jina harSa 130 13, 18, 23, 24, 25,30,31, bha0 jJAnabhUSaNa 1 2, 184 ThakkurasI 1, 2, 237, 238, 247, 86,, 101, 105, 107, 248, 253, 255, 261, 262, 108, 114, 115, 116, 117, 267, 271, 272, 280, 21, 284, 287, 288, 286, 260, bhaktilAma 10 212 bhAraga sAhu 236 DUMgarasI 130 muvanakotti 11, 31, 107 theghu sAha 181, 166, 236 mullana 255, 256 paM0 tosaNa 256 manizekhara 130 dayAsAgara 130 maMjhana 1 pAMDe devadAsu 77, 60 malika mohammada jAyasI ? devalade 151 paM0 mallidAsa 255, 256, 286, muni dharmacanda 282 292, 265 muni dharmadAsa 1, 4, 5 mAna siMha 174 vAcaka dharmasamudra pra0 mANaka 130 belha kavi 238, 271, 272, 265 mizrabandhu vinoda 1, 8, 121, 176 naravAhana 1 meghu 181 nAthUrAma premI 237 meliga 1 3 nipaTa niraMjana 1 brahma yazodhara 1, 2, 8 nAthU 152 mahAkadhi raidhU 160 nAthUsi 255, 256 bha0 ralakItti 11, 31 padama 4,5 upAdhyAya ratnasamudra 1 bha0 pamandi 26 rAjazIla upAdhyAya 6
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA 266 mahArAja rAmacandra 11, 236, 256 rAmadAsa 4, 5 rAmacandra zukla 121, 130 rAmakumAra varmA 121, 122, 124 lAladAsa 1 balha 13, 22, 25, 66, 86, 10, 108, 112, 120 valhava 13 valpanika Na agravAla 158 bha- vijayakatti 7 vAcaka vinayasamudra 10 vimalamUti 1, 3 bAcaka vivekasiMha zAnti sUri 8 bha0 zubhacandra 1, 2, 7 DA0 zivaprasAdasiMha 122, 123, 124, 125, 132, 237 syosiMha 152 bha: sakalakatti 31, 182 saro 12 sahajasundara 1, 2,6 sivamukha 1 sundara sUri 3 bhaH somakIti 8, 152, 183 praSTAhnikA gIta 7 AdIzvara phAga 184 mAtmapratibodha jayamAla 123 prAtma rAgarAsa 6 ArAma zobhA caupaI 10 uttamakumAra caritra 10 ilAtIputra samjhAya 6 udara gIta 124, 134 bhadeva stavana 261, 260 RSi dattArAma 6 RSabhanAtha gIta 240 kuladhvaja kumAra 6 kavitta 240, 261, 292 kuvalayamAlA 12 kRpaNa chanda 237, 236, 240, 248, 273,280 suraga ratnAkara chanda : guNAkara paupaI 6 cintAmaNi jayamAla 240, 248, 272 cetanapudgala dhamAla 13, 24, 25, 28, 31, 36, 41, 42, 70, 60 jigadasa caritra 2 bana cavIsI 240, 254 TaMDAraNA gIta 13, 30 41 tatvasAra dUhA 7 dAna chanda 7 dharmopadeza zrAvakAcAra 4,5 nemi gIpta 8,13, 31 neminAtha chanda 7, 8 nemipurANa 156 neminAtha vasantu 13, 26, 32, 36, 41 nemirAjamati veli 240, 241, 264, hitakRSNa gosvAmI 1 ch| 0 hIrAlAla mahezvarI 122 hemarazna sUri 3 hemarAja 130 horila sAha 5 __ kRtiyAM ambaha caupaI 10
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavivara bUcarAja evaM unake samakAlIna kavi nemizvara veli 241 nemizvara kA uragAno 156, 160, nemizvara kA bArahamAsA 87 paJcasahelI gIta 121, 123, 124, 128, 126, 135 padama paritra 10 pamAvatI rAsa 10 paMthI gIta 123 puNyasAra rAsa 3 prayamna caritra 2 paJcendriya veli 237, 240, 241, 268, 271 paMthI gIta 123, 153 pAravanAtha gIta 102 pArzvanAtha jayamAlA 261 pArzvanAtha stavana 240, 283 pAvanAyasakuna sasAvIsI 240, 253, 262, 295 prazasti saMgraha 12 balibhadra paupaI 8 bAvanI 123, 124,132, 133, 141 bArahamAsA nemizvara kA 1, 3, 23, 32, 36 42, 87 buddhiprakAza 238 bhuvanakItti gIta 13, 30, 106 mayajujjha 11, 12, 13, 14, 17, 18, 19, 22, 31, 36,42, 43, 45 mallinAtha gIta 8 mahAvIra chanda 7 meghamAlA kahA 238, 240. 241. 255 mRgAvatI caupaI 10 yazodhara pariba 150, 182, 183, 165 rAjasthAna kA janna sAhitya rAjavAttika 12 rAma sItA pariSada laghu veli 123, 155 lalitAMga caritra vikrama caritra caupaI vijayakIti chanda 7 vizAlakIti gIta 238, 236 vIra zAsana meM prabhAvaka prAcArya 8 vaizamya gIta 124, 134, 156 vyasana prabandha 236, 240, 287 mazIla gIta 240, 281 sajjhAya 1 saMtoSa jayatilaku 11, 12, 13, 18, samyaktva kaumudI 11 sapsavyasana SaTapada 240, 285 sudarzanarAsa 3, 6 sumitrakumAra rAsa 1 sImaMdhara stavana 240, 241, 263 harivaMza purANa 156 jAti evaM gotra prajamerA 216, 240 khaNelavAla pahADiyA 238, 240 bAkalIvAla 240 sAha 240