Book Title: Anekantvada pravesh
Author(s): Bhavyasundarvijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004057/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapraveza ope NOLONELONOMIC ZOOZOYOYOYOYO MOZONCONZoZY AThOOOO SAKO ATOR BIG OM racayitA yAkinImahattarAsUnuH AcAryazrIharibhadrasUriH * vivecanaprerakaH AcAryavijayaguNaratnasUriH AcAryavijayarazmiratnasUriH Jain.Edunlioninemamal E S & Private Use Only viewsjainelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ himAlaya sA uttuMga hai vo jinazAsana hamArA hai gaMgA sA nirmala aura pAvana jinazAsana hamArA hai patito ko bhI pAvana karatAM jinazAsana hamArA hai tAraNahArA tAraNahArA jinazAsana hamArA hai jainam jayati zAsanam kI alakha jagAnA jArI hai he jinazAsana ! tujako vaMdana terA dhvaja jayakArI hai vaMde zAsanam ... jainam zAsanam .... jaya 187 zAsana For Personal & Private Use Only . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pati C vizeSatAo : anekAMtavAdaLA abhuta padArthonuM talasparzI nirUpaNa... karmakSayopazama, jJAnAdi sUktapadAthanI varkazaH siddhi... rAsAdAdi anekAMtanA mULabhUta siddhAMtonI arthagaMbhIra yuothI akhAdhAM sthApanA... ekAMtavAdIooLI mAnyatAthI ja ekAMtavAhInuM AmUlacUlA iS[... bauddha vaizeSikAda noLI sacoTa samIkSA... jJAnAdvaita, zaGdADhI, ekAMta nirvikalpa Adi miTyAmUDha kumAnyatAonuM tarkabaddha u6mUlaLa... tapa kevo hovo joie ? kevuM dhyAna kalyANakArI bane ? mokSa, aoNkAMtavAdamAM ' ja thAya... evA aneka rahasyapUrNa nirUpaNonuM sutra saMkala[... pramANa ane vyArthika-paryAyArthika naLI zailIne hadayastha [LAvato graMtha ... dRSTio anekAMtamaya banAvI sAgya ane samAdhinuM arpaNa karI eka aqla, kRti... avazya vAMco, anekAMtanA siddhAMto para phidA thayA vinA jUhIM raho. mULa, vItarAgaparamAtmAnI syAdvAdazailI para ovArI jaze ! For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - unit || zrIzazcarapArzvanAthAya nama: II // tassa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegaMtavAyassa / / / tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH / / zrI yAkinImahattarAdharmasUnusUripurandarA''cAryadevazrIharibhadrasUrivijRmbhita : | bebhAnAvAvapraveza: | __ anekAntajayapatAkAkhyA''karagranthapravezadvArabhUtaH / 'pravezarazmi'-AkhyayA suramyagurjaravivRttyA samalaGkRtaH ( vivecanapreraka 10) N dIkSAdAnezvarI, bhavodadhitAraka, A.bha. parama pUjya gurudevazrI guNarasUrIzvarajI mahArAjA... pravacanaprabhAvaka, padarzananiSNAta, A.bha. parama pUjaya gurudevazrI ribasUrIzvarajI mahArAjA... - saMzodhaka : zAsanaprabhAvaka A.bha.vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vidvareNya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI ma.sA. * prakAzaka : jinaguNa ArAdhaka TrasTa - IIIII mailer - * . . *** .. ****** For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) - paricayapatrikA - * graMthaH anekAMtavAdapraveza (dArzanika kRti) 4 bhASA saMskRta * zailIH gadya * kartAH 1444 graMtha racayitA pa.pU. A.bha.zrI haribhadrasUrIzvarajI ma. sA. * viSaya: (1) sadasavAda, (2) nityAnityavAda, (3) sAmAnyavizeSavAda, (4) abhilAkha anabhilASyavAda, (5) anekAMtavAdamAM ja mokSa - A pAMca mULabhUta siddhAMtanuM tarkapUrNa nirUpaNa. * uddeza: anekAMtajayapatAkA graMthanA padArtho saMkSepamAM samajavA ane tenA adhyayana mATenI pUrvabhUmikArUpa graMtha. * pravezarazmi (gujarAtI anuvAda :) anekAMtavAdapravezanA padArthone ekadama saraLa zabdadeha ApI vizadatAthI varNana karatI bhAvArtha ane vivecanarUpa gujarAtI vivRtti. * divyAzIrvAdaH pa.pU. karmasAhityaniSNAta A.bha.zrI vi. premasUrIzvarajI mahArAjA . pa.pU. nyAyavizArada A.bha.zrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA pa.pU. mevADadezoddhAraka A.bha.zrI vi. jitendrasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanapreraka : pa.pU. dIkSAdAnezvarI A.bha.zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU. pravacanaprabhAvaka A.bha.zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA * saMzodhaka: vidvadarya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sA. * sahAyaka vidvadvarya mu.zrI saumyAMgaratnavijayajI ma. sA. tathA mu.zrI tIrtharatnavijayajI ma. sA. * vivecakasaMpAdakaH muni yazaratnavijayajI * prakAzakaH jinaguNa ArAdhaka TrasTa * vivecananimittaH vardhamAnataponidhi pU.A.bha. zrI bhuvanabhAnusUri mahArAjAnuM janmazatAbdI varSa * prakAzananimittaH dIkSAdAnezvarI pU.A.bha. zrI guNaratnasUri mahArAjAnuM sUripada rajata varSa. * prakAzakaH jinaguNa ArAdhaka TrasTa... (muMbaI) * prakAzanavarSaH vIra saM. 2539, vi.saM. 2069, I.san 2013... * mUlyaH 300/ * nakalaH 500 + AvRttiH prathama * sukRtasahayogaH zrI aThavAlAInsa che.mU.pU. jainasaMgha tathA phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTa. * sUcanA A graMthanuM prakAzana, jJAnanidhinA sadvyayathI thayuM hovAthI gRhasthoe mAlikI na karavI. O, * prinTIMga-DijhAInIMgaH navaraMga prinTarsa, apUrva zAha, mo. 94285OO401 che. * kampojhIMgaH rAjendra paTela, mo. 9824895034 - amadAvAda. For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAja cAra samarpaNamaJ.) suvizuddha syAdvAda mArgaprarUpaka, zrutasiddhAMtarUpa tIrthasthApaka prabhuvIranA pavitra hastomAM anaMtAnaMta labdhitIradhi tathA vIcaraNa popAsaka pUjaya vakhasvAmImahArAjAnA pavitra hastomAM saTIka- savivaraNa - savivecana anekAMtavAdapraveza' graMtha paratuM bhAvArtha- vivecatamaya muAtI vivecana savinaya samarpita karuM chuM.. kRpAkAMkSI muti cazaratnavijaya For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) (1) (2) zaka saMkSipta viSaya-nirdeza aMtarvarDA............. tena prAptena sarvaM prAptam... anekAnto vijayate. anekAMtavAda-praveza.... anekAMta : jagadIvo........... hastalikhita prato ............. suMdara padArtha-rasAsvAda ........ viSayAnukramaNikA ............. (4) (5) ....... (6) ....... 21 (7) (8) ...... 22 aho sukRtam) prastuta graMthatA prakAzanano saMpUrNa lAbha aThavAlAInsa jana saMgha vathA phUlacaMda jyANacaMda jhaverI draDha lAlabaMgalA aThavAlAinsa suratavALAe potAnI jJAnavidhino suMdara upayoga karIne lIdho che. sukRta-satkAryanI zatazaH anumodanA.. * prAptisthAna , (1) zAha bAbulAla saremalajI (2) mahendrabhAI eca. zAha C/o. siddhAcala, senTa ensa skula sAme, C/o. 202/e, grInahIlsa epA., hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, svAmInArAyaNa maMdira pAse, amadAvAda-05. aDAjaNa, surata-395009. | (5) bhaMvarabhAI cunIlAlajI phona- 94265 85904 phona- (rahe.)0261-2780750 C/o. bhairava korporezana S/55, vaibhavalakSmI komlekSa, | (mo) 96011 13344 (3) jinaguNa ArAdhaka TrasTa ghIkAMTA roDa, amadAvAda-1. (4) hemaMtabhAI Ara. gAMdhI (mo.) 94277 11733. C/o. zrI sIkveTIksa, 1/5 C/o. 603, 25/B, zivakRpA so. rAjadA cAla, azokanagara, junA hanumAna bhivaMDI, ji. ThANA-421302 krosalena, 2jo mALa, rUma naM.11, muMbaI-1. (mahArASTra) phona- 98204 51073 phona - (rahe.) 02522-246126 (mo.) 98905 82220 For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MODULUUN suvizuddha syAdvAdamArgaprarUpaka, zrutasiddhAMtarUpa tIrthasthApaka, mAraNAMtika pariSahone paNa samabhAvathI sahana karanAra parama kRpALu , da prabhuvIra.. kAmaka, samAja 'vIrAjJAnirvikalpasvIkAraka, anaMtAnaMta labdhinIradhi, AjIvana For Personal & Private Use Only y pelibrary.org AvavI naka svanAmadhanya gharama Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAMtamarmajJa, karmasAhityaniSNAta, saccAritracUDAmaNi, siddhAMtamahodadhi, sahasrAdhika zramaNasamudAya gurumaiyA, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya premasUrIzvarajI mahArAjA 5.pU.A.bha.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA anekAMtadezanAdakSa,nyAyavizArada, vardhamAnataponidhi, saMgha-ekatAzilpI, jJAna-darzana-cAritra apratImaprayANa, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA anekAMtavyavahArakuzaLa, siddhAntadivAkara, AgamahAImarmajJa, suvizAlagacchAdhipati, paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA Jain Education coternational For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mevADadezodvAraka, 400 aThThamanA bhISmatapasvI apAra sAmyasindhu paramapUjya AcAryabhagavaMta zrI vijaya jitendrasUrIzvarajI mahArAjA dIkSAdAnezvarI, yuvakajAgRtipreraka, gItArthatA-saMvignatA saMpanna trizatAdhika zramaNa-zramaNI samudAyazilpI bhavodadhitAraka 5.pU.A.bha. 1 vijaya guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pravacanaprabhAvaka, SadarzanatiSNAta, tikhAlasatAtIradhi, guruparitoaikalakSI paramagurudeva, AcAryabhagavaMta | vijaya razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA For Personal & Private Use Only pa.pU.A.bha.zrI jitendrasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU.A.bha.zrI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ODA sakalamAnasasaMzayahAriNI, bhavabhavorjitapApanivAriNI / sakalasadguNasantatidhAriNI, haratu me duritAni sarasvatI / / For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) ne prakAzakIya hadayormi | jaya jinazAsana! anekAMtavAdapraveza" nAmanI; pramANamAM nAnI chatAM aneka mahattvapUrNa padArthone suMdara zailImAM pIrasatI eka suMdara kRti... jenA racayitA, paramatArkikAgraNI, sugRhItanAmaya, sUripuraMdara AcAryapravarazrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA che. I anekAMtajayapatAkA graMthanA padArtho saMkSepamAM maLI rahe... ja anekAMtajayapatAkA graMthamAM saraLatAthI praveza thaI zake... IT anekAMtanA mULabhUta tattvonuM saraLa zailImAM jJAna thaI rahe... e badhA prastuta graMtharacanAnA prayojano che. pa.pU. dIkSAdAnezvarI A.bha. zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI ma.sA. ane pravacanaprabhAvaka A.bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI ma.sA.nI pravarapreraNAthI taiyAra thayela sAnuvAda A graMtharatnane prakAzita . ' karatAM, Aje ame AnaMda anubhavIe chIe. mULagraMthanA zuddhikaraNa mATe, mahAvIra jaina ArAdhanA kendra kobA, jinazAsana ArAdhanA TrasTa vagere ? ke saMsthAono suMdara sahayoga maLyo che, teozrIe zuddha hastaprato meLavI ApI che - te badala temano atyaMta ; AbhAra ! : zrutaprakAzananA A kAryamAM gItArthagaMgA saMsthAe temanA dvArA komyuTaramAM kaMpojha karAvela : anekAMtavAdapraveza graMthanI sophTakopI bheTa Apela che, jenA kAraNe prakAzana kAryamAM sahAya thayela che. : gItArthagaMgA saMsthA dvArA A graMthano graMthAjha paNa maLela che. temanI zrutabhaktinI anumodanA. kaMpojha-seTIMga-prinTIMga vagere kArya, navaraMga prinTarsavALA apUrvabhAI ane rAjendrabhAIe khUba ja : utsAha ane kuzaLatAthI pAra pADela che, te baMnene atyaMta dhanyavAda.. graMthaprakAzanano saMpUrNa lAbha, zrI aThavAlAInsa jaina saMgha ane phUlacaMda kalyANacaMda jhaverI TrasTe lIdho che, temanI bhUri bhUri anumodanA... prAMte, A graMthanA adhyayana dvArA sahu anekAMtamaya tattvane jANe ane Atmazreyane sAdhe e ja eka maMgalakAmanA sAthe viramIe chIe. da. jinaguNa ArAdhaka TrasTanA TrasTIgaNa.. O 0 . CYCCC 0 For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) aMtarvA eka atyaMta vizALa mahela che, khUba ja cittAkarSaka ! e mahelanA aMdara zuM che ? enI vigato sAthe rahelo gAIDa ApI rahyo che... sAMbhaLatAM - sAMbhaLatAM vismayanI lAgaNI ubharAya che. have mAtra eka ja jhaMkhanA thAya che ke A mahela game tema karIne mAre sAMgopAMga jovo che. paNa pahelo ja prazna ubho thAya ke A bhavya mahelano pravezadvAra kyAM che ? pravezadvAra vagara aMdara javAya nahIM ane aMdara na jaIe tyAM sudhI aMdaranI jhAkajhamAla dRSTigocara thAya nahIM. pUjya sUripuraMdara AcAryazrI haribhadrasUrijI mahArAjAe 'anekAMtajayapatAkA' graMthanI adbhuta racanA karI ane e graMthanA pravezadvAra samAna A 'anekAMtavAdapraveza' graMthanI racanA karI mahAna upakAra karyo che. je rIte AcAryazrI vAdidevasUrijIe 'syAdvAdaratnAkAra' nAmanA mahAkAya graMthanI racanA karI ane emanA ziSya AcAryazrI ratnaprabhasUrijIe e graMthamAM praveza mATe 'ratnAkarAvatArikA' graMthanI racanA karI, e ja rIte ahIM pote ja sUrapuraMdara AcAryazrI haribhadrasUrijIe potAnA graMtha upara avatArikA samAna A graMthanI racanA karI adbhuta - adbhuta upakAra karyo che... A graMtha para munizrI yazaratnavijayajIe sarasa vivecana lakhI zrutabhaktinuM suMdara kAma karyuM che. bhaviSyamAM dravyAnuyoganA kliSTa graMtho kholI sva-52nI ArAdhanAmAM ujamALa banI mokSa pAme e ja zubhecchA... For Personal & Private Use Only AcArya vijaya guNaratnasUri..... Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tena prAptena sarvaM prAptam karUsa eko bhikSuH rAjadvAraM prAptaH / svIyasamasyAJca putkurvan prakathitavAn 44 muSito'haM.... muSito'haM.... mama sarvasvaM gatam / (7) mama vastram, mama zayyA, mama chatraM, mamAdhovastraM, mamopari vastram.... sarvamapi gatam, daridro'hamabhavam // " tena ca rAjJe sAzru nivaditaM yaduta "kRpAM kRtvA rAjan ! ArakSakAn AjJApayantu bhavanta:, prApayantu ca mama muSitabhAgam svIkRtA vijJaptiH rAjJA , dattazca avaSTambhaH tasmai // rAjJAdiSTAH sasainikAH ArakSakAH mahAprayatnena taskaraM gRhItvA samupasthitAH / tasya taskarasya ca pArzve eko mahatpaTo militaH, sa ca arpitaH bhikSave / bhikSuH ca taM AdareNa gRhItvA sahAsyaM gantumArabdhaH // rAjJA ca pRSTaH- 'adhunA tu ekameva labdhaM muSitadravyam, anyat tvadhunApi anveSaNIyamasti' / sa tvavak - 'labdhaM mayA sarvamapi muSitadravyam, na kiJcidavaziSTamadhunA' / rAjA ca sAzcaryaM uvAca 'katham ?' / - tena ca saralayA girA prathitam 'mama eka eva paTaH sarvakAryaM sAdhayati' iti / - " idamatra rahasyam - ekasmin paTe santi bahavo dharmAH, ayameva anekAnta:, ekasmin vastuni santi anekadharmAH iti kRtvA // loke dharme vyavahAre ca sarvatrApi anekAntAtmakavyavasthA eva balIyasI zreyasI ca / tAM vinA na kApi vyavasthA saGgatimaGget / C For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) ata eva ca zrIsiddhasenadivAkarasUribhiH suSTha AlapitaM zrIsanmatitarkaprakaraNe - "jeNa viNA logassa vavahAro savvahA na nivvahai / tassa bhuvaNekkaguruNo Namo aNegaMtavAyassa / " anekAntajayapatAkAmadhye sthApitAnekAntasiddhAntanagaryAM pravezadvArabhUtaH eSa laghugranthaH anekAntavAdapravezAkhyaH zrIharibhadrasUreH / suvivRtaJca sa macchiSyamuniyazaratnavijayena alpe caiva diikssaa-vyHpryaaye| madicchAmanusRtya zrutabhaktidvAreNa gurubhaktirapi svAdaritA, dhanyavAdazca tasmai vitarAmi // paramapUjya-zAsanaprabhAvaka-AcArya vijayaratnasundarasUrIzvaraziSyaiH vidvadvareNyamunibhavyasundaravijayaizca sUkSmekSikayA'sya pramArjanaM kRtvA harSa vitenire // etadgranthasya adhyayana-adhyApanadvAreNa anuvAdakAraH sarve'pi jijJAsavazca antarmukhatAprasAdhanena nirjarAM labdhvA sarvakarmaparikSayasAdhyAM muktimavApnuvantu iti ekaiva abhilASA // // zivamastu sarvajagataH // li. AcAryavijayarazmiratnasUriH Sta For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) anekAnto vijayate (prastAvanA). thoDA vakhata pahelA eka DokyumenTrI taiyAra thayela. jenuM nAma hatuM : "Is it always } right to be right" arthAt "kAyama sAcA hovuM e zuM sAcuM che?" muddo majAno che... saMgharSonA mULa, ghaNuM karIne vicArabheda ane asahiSNutAmAM rahyA hoya che. vizvamAM phelAtA rogo mATe auSadho zodhAtA rahe che, paNa vivAdane zamAvI saMvAdamAM lAvI ApatuM ekamAtra mahauSadha hoya, to e che anekAMtavAda! jenuM nirUpaNa prabhue garbhita rIte tripadInA mAdhyame ja karI dIdhuM ! anekAMtavAda e jainavicAradhArAno mukhya pravAha kahI zakAya. eka ja vAtane, . vigatane, vastune, vyaktine ke vicArane anyAnya dRSTikoNothI vicAravAnI space e anekAMtavAda Ape che. | vyavahArataH mAlikIbhAve je vastu mArI che, te ja vastu tattvataH mArI nathI paNa kharI... kAraNa ke, tattvataH to kevaLa mArA svabhAvarUpa AtmaguNo ja mArA che. ja ko'ka bhavamAM jeo mArA svajana hatA, teo vartamAnabhave mArA svajana na paNa hoya. Ama temanuM svajanapaNuM paNa ApekSika che. ja 'valasADa dUra che' ane 'valasADa najIka che enI carcAmAM amadAvAdanI apekSAe paheluM vAkya sAcuM che ne muMbaInI apekSAe bIjuM vAkya sAcuM che. IT ziyALAmAM atyaMta anukULa evA UnanA vastro unALAmAM atyaMta pratikULa gaNAya ekAMte koI vastu najIka/dUra nathI, sArI narasI nathI ke ekAMte koI vyakti potAnI/pArakI nathI. alaga alaga apekSAne laIne vastutattvane alaga alaga rIte samajAvatI vicAradhArA eTale ja anekAMtavAda ! anekAMtavAdapraveza" e yathArthanAmA graMtha che. prastuta graMthamAM mukhya pAMca viSayo che : (1) sadasadvAda, (2) nityAnityavAda, (3) sAmAnya-vizeSavAda, (4) abhilAkha anabhilASyavAda... A pAMca viSayo bAda, anekAMtamAM ja mokSanI rajUAta, - - - - - - For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) anekAMtavAdanI pharajiyAta grAhyatA sUcave che. samajavAmAM kaThina lAgato "anekAMta' nAmano dArzanika prameya, kharekhara atyaMta lokabhogya ane jIvanasaMgata che. te eTalI hade ke tene chuTo pADavo muzkela che. atyaMta sthULadaSTie samajavA pUratA keTalAka vyAvahArika udAharaNo laIe - * "tamAro dIkaro tamane maLavA Ave che kharo?" "zeno dIkaro ? kono dIkaro ? jene sAthe rahevuM nathI, vaDIlone sAcavavA nathI, te dIkaro zAno? meM to have hAtha dhoI nAMkhyA che... manane paNa bhUlAvavA mathI rahyo chuM ke mAre dIkaro che !" Ane sadasarvAda kahI zakAya. Ama dIkaro che paNa kharo, ane chatAM, nathI paNa kharo ! svargavAsa pAmelI koI vibhUtinA avismaraNIya ane anupama guNavaibhavane yAda karIne bolAya che : "mahApuruSo kyAreya maratA nathI. guNapiMDathI teo kAyama hayAta hoya che..." nityAnityavAdane samajavA mATe A udAharaNa cAle. vyakti vilaya pAmI che, chatAM ko'ka rIte avilIna rahe che. gAMdhIjInA cazmAthI laIne sva. pU. premasUrIzvarajI ma.no daMDa! Ama vastu sAmAnya lAge, chatAM tenA jUnA mAlikanI apekSAe te vastu ghaNI ja vizeSarUpa paNa che... Ane sAmAnya-vizeSavAda kahI zakAya. * tIrthakaronA anaMta guNavaibhavane vistArathI varNavI dIdhA pachI 'ta naiva paryate' kahIne aTakI javuM paDe che. jeTalA aMze bolI zakAyuM, teTalA aMze abhilApya ane kevaLI ke sarasvatI mATe paNa varNanAtIta aMzane anabhilApya gaNI laIe, to A udAharaNa abhilApya-anabhilASyavAdane samajavA upayogI che. viSayavibhAgane sthUladaSTie samajavA pUratA ja A udAharaNo che. A viSayonA adhyayana thakI, mati anekAMtaparikarmita bane che ane tyAre ja sAdhanA baLavAna ane phaLavAna bane che. chelle "anekAMtavAdamAM ja mokSa' jaNAvIne, graMthakArazrIe, ekAMtavAdanI mokSabAdhakatA paNa jaNAvI dIdhI che. pracalita matAMtaro, saMgharSo ne vikhavAdo tyAM sudhI lokhaMDasthitie rahe che, jyAM sudhI anekAMtano pArasamaNisparza tene sAMpaDyo na hoya ! jeTalA mAthA eTalA mana"nI ukti pramANe A vizva eTale aDAbIDa vicAravana ! temAM vanarAja tarIke anekAMtavAdanuM sthAna che. kyAMka ne kyAMka anekAMtanI ANamAM rahIne ja anya vicAradhArA ke darzanadhArA Take che. zrI vAdidevasUri mahArAje svaviracita syAdvAdaratnAkara graMthanA maMgalAcaraNamAM syAdvAdanI stavanA karI che ane te paNa uparokta vicArane jANe sikko mAratA hoya tevA che For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) zabdomAM : "prakrIDannayakAnane vijayate syAdvAdapaJcAnanaH" prastuta graMthanA viSayano vistAra ane nikhAra "anekAMtajayapatAkA' graMthamAM che. sUripuraMdara zrI haribhadrasUri mahArAja racita baMne graMtho para gujarAtI vizada vRtti ane vistRta vivecanA lakhIne, munirAjazrI yazaratnavijayajIe anupama sarjana karyuM che. dIkSAdAnezvarI pa.pU.A.deva zrI vijaya guNaratnasUrIzvarajI ma.nI kRpA ane vidvadharya pa. pU. A.deva zrI razmiratnasUrIzvarajI ma.nuM pIThabaLa meLavIne vidvAna munirAjazrI yazaratnavijayajI e karela athAga prayAsa prazaMsanIya che. pAMca bhAgamAM prakAzita thayela anekAMtajayapatAkAnI sAthe prakAzita thatA A graMthanuM saMpUrNa saMzodhana karanAra nyAyAdizAstravettA, AgamAdi sAhityanA jJAtA vidvAna munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajIe svakArya dvArA A graMthanI upAdeyatAmAM vRddhi karI che. prastuta graMthanuM prakAzana e adhyayana ane adhyApanayoganI thALImAM eka navI vAnagI pIrase che. A graMthanuM adhyayana, matine anekAMtazailIthI parikarmita banAvI mokSamArgasAdhanI banAve. mArgastha bodha, nirNayo ne avadhAraNA karavAmAM sahAyaka banAve. ane zIghram mokSaprApaka banAve evI zubhakAmanA. === paM. udayavallabhavijaya vi.saM. 2068, Aso suda-5, mATuMgA. For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) anekAMtavAda-praveza Ay anAdi kALathI ApaNA saMsAra-paribhramaNanuM kAraNa mithyAtva che. ekAMta mAnyatA che. jo e saMsArathI chuTakAro meLavavo hoya to ekAMta mAnyatAne choDIne, anekAMtano svIkAra karavo ja paDaze. e anekAMta zuM che ? tenI prAthamika samajaNa ane ekAMta mAnyatAonuM bahu saMkSepamAM nirasana karato tArkika ziromaNi haribhadrasUrIzvarajI ma.sA.no graMtha eTale anekAMtavAda-praveza. graMthano paricaya to abhyAsa karavAthI ja thaI zake. paNa ApaNI buddhi eTalI kSINa thaI gaI che ke anekAMtavAda-pravezamAM paNa ApaNe praveza karI zakIe nahIM, tyAre emAM praveza karavAmAM sahAya karavA mATe, teno anuvAda laIne pa.pU.mu.zrI yazaratnavi. ma.sA. ApaNI pAse upasthita thayA che. anekAMtaviSayaka graMthano anuvAda ka2vo e ghaNI ja jJAnagaMbhIratA ane paripakvatA mAMge che. munirAja bahu nAnI vaya ane alpa paryAyamAM A siddhi hAMsala karI zakyA che, temAM kAraNa temanuM gurubahumAna-samarpaNa ane tenA dvArA prApta thayelI gurukRpA tathA avirata puruSArtha che. temanI hArdika anumodanA karIe ane A graMthanA adhyayana dvArA temanA puruSArthane saphaLa karIe * ApaNA samyagdarzanane nirmaLa karIe, e ja zubhAbhilASA... For Personal & Private Use Only da. bhavyasuMdaravi. jeTha su. 4, vi.saM. 2068. kezava sRSTi, bhAyaMdara. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) | | zrIzahezvarapArzvanAthAya nama: ___tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH // I ! zuM nama: II ahokAMta: dIvo , (vivecakanI kalame), * aMdhakAra, dRSTino prasAra rokI de. * aMdhakAra, jarUrI kAryane karavAmAM vighna UbhuM kare. * aMdhakAra viparyAsanuM sarjana kare (thAMbhalo paNa mANasa dekhAya) * aMdhakAra bhayabhIta banAvI de. paNa dIvaDAnI ekamAtra jayota, comera prakAza pAtharI e aMdhakAranuM astitva nAmazeSa karI che nAMkhe che ne enI tamAma asaro dUra pheMkI de che. vAta che ekAMta-anekAMtavAdanI ! ekAMta te bhayAnaka aMdhakAra che... * dRSTine saMkucita ne chIcharI banAve. * samatArUpa siddhine sAdhavAmAM saMkalpa-vikalponuM vighna UbhuM kare. * unmArgamAM paNa sanmArgano bhrama karAvI viparyAsanuM sarjana kare. * ne yAvat rAga-dveSanI kAramI vedanAo ApIne AtmasvarUpane bhayabhIta karI de che. A che ekAMtavAdanI bhayAnaka asaro! tenAthI vyathita thayelo jIva dimUDha thaIne aneka doSonuM ! upArjana kare che ane tenAthI dIrghatara saMsAra vadhArI kahuphaLono bhAgI bane che. paNa "anekAMta' e eka jayotizIla dIvaDo che. tenI ekamAtra jayota, ekAMta ane ekAMtanI ! tamAma asarone dUra pheMkI de che. tenAthI daSTi khule che... doSa TaLe che... ne yAvatu paramarahasyanI ! I prApti dvArA sAdhanAnuM sAmyarUpa uddezya hAthavaguM thAya che. adhyAtmopaniSaddhAM to tyAM sudhI *jaNAvyuM che ke - "je vyakti pAse syAdvAdanuM suvizada ajavALuM che, te ja vyakti adhyAtma pAmI zake, te sivAyano nahIM." | vicAratA karI mUke evI vAta che. syAdvAda nahIM, to adhyAtma paNa nahIM ! re, yAvatu-mokSamArga paNa nahIM! atyaMta atyaMta Avazyaka che, e syAdvAda ane anekAMtavAda ! S) * "nagnavRtaprAnti:, dizAntisamud: | syAdvAdavizadAlokaH, sa evAdhyAtmabhAjanam // ' - adhyAtmopaniSad 1/5 ------------- ha For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) huM AgaLa vadhIne upadezarahasyamAM to pU. mahopAdhyAyajI mahArAje cheka tyAM sudhInI vAta* kahI) che ke - "jenI pAse syAdvAdanI jANakArI nathI, tenI pAse samyakta paNa nathI ja." (6 syAdvAda haze, to ja samyakta ! tenA vinA samyakta paNa nahIM! sAdvAda na samajelA ane na zIkhelAne mithyAtvInI kakSAmAM mUkI detuM A vacana che. che paNa prazna e thAya ke, syAdvAdamAM evuM zuM mahattva haze ? ke jenA vinA samyakta paNa na , na hoya ne jIva kAyama mATe mithyAtvI ja banyo rahe.. tenuM samAdhAna e jaNAya che ke, jIva moTA bhAgano potAno saMsAra ekAMtanA kAraNe Ubho kare che. ekAMtathI saMkalpa-vikalpa, tenAthI rAga-dveSa, tenAthI karmabaMdha ne yAvatuM dIrghatara saMsAranI parivRddhi ! have A ekAMta aneka prakArano hoI zake, te ApaNe vistArathI joIe ane tenAthI kevA kaTuripAko prApta thAya? ane anekAMtanI kevI suramyatA ne nirdoSatA che? te paNa ApaNe joIe # ekAMte goLa kaphanuM kAraNa bane che ne ekAMte sUMTha pittanuM kAraNa bane che. A che dravya-ekAMta che ! pudgala taraphano ekAMta ! ane te benA mizraNathI banelI sUMThanI goLI e anekAMta che ane te che ArogyanuM kAraNa bane che. ja potAnA jJAnano ahaMkAra nitavone paNa hato ne indrabhUti vagere gaNadharone paNa hato ! (c) paNa nihnavone e doSa sAthe Agraha, pakkaDa ne ekAMta hato ! ane A ekAMta eTale potAnI bhUla 0 te batAvavA chatAM paNa e bhUlano sarvathA asvIkAra ane sAmevALAnA pakSamAM ja dUSaNono Aropa... ! A che doSamAM bhaLelo ekAMta ! kharekhara doSa karatA paNa vadhu kharAba che doSamAM bhaLelo ekAMta ! eTale ja teo potAnI sAdhanAne AgaLa na vadhArI zakyA ne dIrghatara saMsAranA vardhaka thayA. - jyAre indrabhUti vagereno ahaMkAra hato, chatAM temAM ekAMta nahoto. koInI paNa apekSA- 1 abhiprAya sAMbhaLavAnI-svIkAravAnI vinamrazIlatA hatI ane enA pratApe ja teo gaNadharapada ne ? yAvat paramapadanA bhAgI thayA ! If marelA-saDelA kUtarAne joIne dveSanI ane arucinI lAgaNI anubhavAya che ane sugaMdhIsuramya phUlane suMghIne rAganI lAgaNI anubhavAya che. A rAga-dveSanuM kAraNa che, vastunA tathya sudhI pahoMcavAnI akSamatA ! Ane kahevAya dRSTimAM vyApelo ekAMta ! 'sadasadavisesaNAo vibhajjavAyaM viNA Na sammattaM / jaM puNo ANAruiNo taM niuNA biMti davveNaM // 100 // ' - upadezarahasyam * 'juDo di detu: cAsaT pittaram | dvayAtmani na doSo'sti, guDanAgarabheSaje // ' - vItarAgastotram 8/6 / --------- - O 3 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) huM paNa anekAMtano jANakAra vyakti, aneka apekSAothI e vastunA tathya sudhI pahoMcI, tenA ze vizeSo paranA rAga-dveSanI rahita rahI zake che. eTale ja to kSAyikasamyagdaSTi zrIkRSNa mahArAjA (S kohavAyelA kUtarAmAM paNa ujjavala dAMtanI paMktio joIne guNAnurAgano AhvAda anubhavatA hatA ne paramAtmA jevA anukULatAnI zreNio vacce rahIne paNa vItarAgatA anubhavatA hatA. A badho prabhAva e anekAMtano ja che ne ? ja siMhaguphAvAsI vagerene potAnA gItArtha paNa guru doSavALA lAgatA hatA. tenuM kAraNa? ! e ja ke, temano daSTikoNa mAtra eka taraphano hato ke "gurue jevI sthUlabhadrajInI prazaMsA karI, tevI ! ke amArI nahIM karI..." Ane kahevAya - vyakti pratyenA abhiprAyamAM bhaLelo ekAMta ! ane enA 1 kAraNe ja teo IrSyAthI saLavaLatA hatA. paNa Thokara khAdhA pachI anekAMta pakaDAyo ane guru vizenA abhiprAyamAM aneka dRSTikoNo | { umerAyA. pachI jaNAyuM ke, gurunuM kuzaLa-kuzaLatara kAryane udezIne prazaMsAno taratamabhAva yogya ja na hato. A anekAMta apanAvyA pachI pharI teo parama samarpita thaI gayA ne AtmakalyANa sAdhI gayA. ne e prasiddha che. * atyaMta glAna-avasthAmAM puSkaLa ArtadhyAna thavA chatAM paNa huM koI ja jAtano upacAra | | nahIM karAvuM evI vicAraNA e utsargano ekAMta kahevAya. ane tenA kAraNe jIva ArtadhyAnamAM marIne ! durgati bhego thAya che. (c) paNa anekAMtane jANanAra vyakti, kaI apekSAe e niSpatikarmanA utsarganuM vidhAna che? tene 9 | sUkSmatAthI samajavA prayatna kare che. ane tenAthI viparIta deza-kALAdinI paristhiti sarjAtA, ke ArtadhyAnane rokavA apavAdanuM sevana karIne paNa, pharI utsargano ArAdhaka thAya che. A ja rIte apavAdanA ekAMta-anekAMtanA paNa sArA-narasA vipAko samajavA... to ahIM che deza-kALa-paristhiti Adine laIne utsarga-apavAdanI vicAraNA e paNa anekAMtane ja sUcave che che ne? A rIte aneka prakAre ekAMta-anekAMtanI vicAraNA thaI zake che. TUMkamAM, ekAMtanA kAraNe ! ' ja rAga-dveSa vagere sarjAya che. paNa e ekAMtanA vinAzanuM koI mahattvanuM kAraNa hoya, to e che syAdvAda ! anekAMtavAda ! ekAMtanA rogane dUra karavA, anekAMta e amogha auSadhanuM svarUpa dhAraNa kare che ane tenAthI 1 jIva nirAmaya ane svastha banI paraMparAe prasannatAnI prApti dvArA paramapadano bhoktA bane che. nyAyakhaMDakhAdya* graMthamAM to spaSTa jaNAvyuM che ke - "syAdvAda-anekAMta jevA sarvazreSTha auSadhane * "mRtaghnatAnAmatavipakSanairAgyaviparyastavaiva cArjina dvArA | ___ ito ye nairujyaM sapadi na gatAH karkazarujastaduddhAraM kartuM prabhavati na dhanvantarirapi // ". (na - nyAyakhaNDakhAdyam zlo0 105 / ) ------ O 3 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) pAmIne paNa jeo nIrogI nathI thayA, teonA karkaza rogane dUra karavA to dhanvaMtarI paNa samartha nathI.'' hakIkatamAM anekAMta e jIvanazuddhi mATenuM atyaMta Avazyaka aMga gaNAya. tenAthI saMkucita vRtti dUra thaIne, daSTinI vizALatA khIle che. eTale ja A anekAMtane samyaktvanuM mULa bIja jaNAvyuM che. A anekAMtanI ja samajaNa sUripuraMdara pa.pU.A.bha.zrI haribhadrasUrijI mahArAjAe anekAMtajayapatAkA nAmanA graMthanI aMdara vistArathI karI che. paNa te samajavAmAM agharo hovAthI, bALajIvone tenA padArtho saMkSepamAM ne saraLatAthI maLI zake, te mATe teozrIe ja eka nAnakaDI saraLa-kRtinuM nirmANa karyuM che, jenuM nAma che anekAMtavAdapraveza ! A graMthamAM anekAMtano suramya viSaya pAMca dAkhalAo dvArA rajU karavAmAM Avyo che. (1) sadasAda, (2) nityAnityavAda, (3) sAmAnya-vizeSavAda, (4) abhilApya-anabhilASyavAda ane (4) anekAMtamAM ja mokSa... A pAMce viSayone ApaNe sthUla dRSTAMtathI samajIe - je jinapUjAdirUpa dravyastava, gRhasthone hoya che, te sAdhune nathI hoto. eTale Ama apekSAe dravyastava sadasat kahI zakAya. * arthathI nitya paNa Agama, te te tIrthaMkaronA zAsanasthApanA vakhate sUtrathI navuM racAya che. eTale Ama apekSAe Agama nityAnitya kahI zakAya. * sAmAnyasvarUpathI dvAdazAMgIrUpa samyaOta paNa, samyagdaSTi-mithyArdaSTirUpa vyaktivizeSane laIne samyag-mithyAzrutarUpe pariName che. A kahevAya zrutanI sAmAnyavizeSarUpatA. * sAkara kevI ? to kahI zakAya ke 'madhura' paNa pachI prazna karAya ke 'madhuratA kevI ?' to te vize kaMI ja kahI zakAtuM nathI Ane abhilApya-anabhilApya kahevAya. baMdhAyelA AtmAno ja pariNativizeSathI chuTakAro thAya che. to AvI baddha ane mukta evI judI judI avasthAo anekAMtamaya AtmAnI ja thaI zake. eTale ja kahevAya ke anekAMtamAM ja mokSa che. A graMthamAM padArtho, khUba ja rocaka ane saraLa zailImAM pIrasAyA che, te chatAM A graMtha paNa prAthamika abhyAsuone agharo paDI zake, eTale teonI saraLa samajUtI mATe bhAvArtha ane vivecanamaya gujarAtI vivaraNa taiyAra thayuM che, jenuM nAma 'anekAMtarazmi' che... adhyayana-adhyApana dvArA sahu A prayatna saphaLa kare evI zubhAbhilASA... * dIkSAdAnezvarI, zAstrasApekSasaMvyavahArakuzaLa pa.pU.A.bha.zrI guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA ane pravacanaprabhAvaka pa.pU.A.bha.zrI razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA paramakRpA ne pAvanapreraNA... A baMne gurubhagavaMtonI 0 For Personal & Private Use Only - FOR Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) - -------- -------- - TTa prastuta graMthane suramya prastAvanAthI alaMkRta karI ApanAra pa.pU. yuvApravacanakAra pa.pra. zrI DudayavallabhavijayajI ma.sA.no ananya upakAra. * sUkSmakSikAthI prastuta graMthanuM sAvaMta saMzodhana karI ApanAra kuzAgramanISi pa.pU.mu.zrI bhavyasuMdaravijayajI ma.sA.nI pavitra sahAya. * vizvakarya-vidyAguru pa.pU.mu.zrI saumyAMgaratnavijayajI ma.sA. ane upakArIvarya pa.pU.mu.zrI che tIrtharatnavijayajI ma.sA. A baMne munivaronuM preraka pIThabaLa. * sarva sahavartIono ananya sahakAra. *5.pU. pravartinI sA.zrI puNyarekhAzrIjInA ziSyavarya pa.pU.sA.zrI saumyarekhAzrIjInA ziSyA ! pa.pU.sA.zrI nirUparekhAzrIjI (bA ma.sA.) ane pa.pU.sA.zrI dhanyarekhAzrIjI (bena ma.sA.)no ! pAvana upakAra. A sarve upakArIonI paramakRpAthI ja A anuvAdanuM sarjana thayuM, temAM mArAthI ajJAnatavazAt - jinAjJAviruddha lakhAyuM hoya, to tenI kSamAyAcanA. che Aso zukla pUrNimA usmAnapurA, amadAvAda. vi.saM. 2068 kRpAkAMkSI zrI prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-ra guNaratna-razmiratnasUri caraNalava mu. yazaratnavijaya SOS ---STOS For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18) anekAMtavAdapravezagraMthanA saMpAdana - saMzodhana - anuvAdamAM upayukta thayela hastalikhita prato A hastalikhita pratonI prApti mATe, aneka saMsthAo taraphathI maLelo niHsvArtha sahayoga, aneka dhanyavAdane pAtra che. - A- prata *nA amir-umaunive - kAra na aaian.tnsamlewashanilion-govinde firmanpurwanambalentinArIONamarukAmiviyAka virakamarMAmais synon-eth Nik h ilgundaryAlayaviramA nakArayavibhavatityAnakakAlAnamAramAdipAya permacy meya yAvidhisalyavidayAvAnasanikAyanAmAvAsyatmAmadhyaveksasavaspinimnayAvAkAnavaSayakasaMveyaMkA amaril HowwwmasyabhanthyaviSayakaAAPvtanananiya pratyApikAkramevamayAvavizvayanatyamavirakaramAla in yAvaSayakaparidhikaMvAliyanitinacayaviniyasyamaniyamyanityavAya ninmaminisyAdarikAriyanigya-and nyUmaphapamadhyaMgyamAni yAniyatakApasamAvavidhabhirakSaNavitAgelavasthAmAyayAyAlayapaNana dhyAvAsina yAyAepakSiparyAyayitanapranininibhyumarakapAtalamayakakAmyaramAdevApyavAniyatAmaviSayIyanivibhAsyAspara yAmaparvAmadhyanizizyAmanityAnantAvAtAvAvAnirikatAbamAnerUmAvasyAhAni-pasaMgamtyAvAsamA mAnavinAmiya pANyAvyavinitimAnavisaMmAnyatArayatiriktAtistitpadanAcirebAdhakSavAyavadhAyacatiupaninigamAgamyavikSara sAmipaMgAmAyAmiekamanaparmanaMyiniyamAmadhyananyAdhizamAnavAvizvayamamakSAvasyAksiyA mAna zikSAmAkayApiyAmAsarvasAmAnyabharavegamavizyamAnamatyadinabhyAyavyaMkayavizeSarUpavayasapaMcakarSaNAyakamana PARAMITRasAmAnyAMpatyAksinasanIvAsiyabhAraniyamAvasaMgamasyAmiviyabhAvakakArakaMkApiyanasipamAnanAma AROR sAnasAmAnyAnavayamavipakSimivamodakampanimAmANyAvyatisammAdhimAkamiTAyajiyAninasAmAnyAnAvazikettaya, nAma- yasapAnamaviSArthIviSayAtamAdakavaNavaNakAmAdakaSipacanAkavavidhAviSayapatinamAna kalAkAmindAvipastA Paro giyAsyAvAsyAvAdhinaviromokimayamamambakaM tasiMvidhatakSilyAanAniyA vizAlakAramavinIxantinine Rahalasia pakkIpanatirasnamAmAnyAyarikAkIpanakarikkSArakyAnAlAsamAyApaniraktadAtyApikSArAdhIkA esapanA pikavimAko vigAranirvikAraviniyamanapAtitAsyAdezAvidizaziSapanApasaMyAsamavaniniyA dharamapana saphAsyAdhitAvikaNyApaliyAvidhAviSayamAmiIdavAdivizeSarupayA mAyApAra EvamreaNir-we-warranApavibhAgakAma padiaimusaili. Shaikim-lawareinsaan-famltivatyara sthiti suMdara pRSTha: 12 saMsthAH lAlabhAI dalapatabhAI saMskRti vidyAmaMdira kramAMkaH 9205 vizeSaH ajJAtakartaka TIppaNa sahita For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) stanapAna : marcaghAvAya dikathaM cinmatAvAdapadyAdyAyAmannAcamA riniH sarvavyakti niyata pakSamA maghavana viMga tyAtyavinyAkRti nAtikAya mhAnAM dinyA sarcAnAkA kamAla loka saMvArAMnA saMtati / paricayAtmAdinaH grAhyagrAhaka nAgAnanaviramagAMdyAMvidadaMganAdinIta maMeinAdyanaziyA) nadyAdaka maMcadanayAH kapikAlA phalAno yasa kAMDAnA kA rA mamitidyAnAvayA karmavedana prabhUne nAva nA vizvAsaMvedanayatAnapAdaka minaramA tayA sAtha miMtyAM dayayuktapadI tiraskRnparakharjJAnaninivazatimiraMninAnAM narditAkAgamamanAnizcinAMmanAnaMta rAnIva viSayApana damAdama mitiniyamanasyanadAnImasAsaniyAMki tadAkAzamAdevakhAkAraMnanavatIyamAnayaH saMvedyamAnAdevI vadanAkArAdAkArAvagamati nadyApiAkSakena navavikatAnAMpAdaka miMvanIla saMvedanamiti etada yukaM mAnavAnumAna kSaNika vanadevveSTitaMtA kA rItivatU(nAkAraNa vidhAnavAdyaya vAgaskANakArya vijJAnasya vizilA gAdanimaMgA nahapadaparasapiva zikSA patraH syAdana na samAna kAla yovAdakA nAvAtAdimbamanyatadijJAnaM viziSTmamAnakAnanAvanAta eka svanAyaMnAca vidyAdyasvanAvAparyamaniyamA kadApAtra pani mata pratibaMdhAnAyAdinA pAyA dakanAvA kAriyAciyAdayyAdi / vijJAnasyAnAvA dalabhmAganavihanitAmavAtrAmamanutimadya saMvaya supratikSaNa niravayavayamativasunaH sAgavAnAMnA mi jJAnAdAyAsajyata ityarghaH / evaM damakalalA kasaMvyavahArAMnA na mhinaM / yAmu kisAna saMgataH gaMgAdhAdikAlaparvatamanAdeva sarvayA vinazyatilaka magilAsamanaMtara meva niranvayaM pittaH B prata - B sthiti: zreSTha pRSTha: 13 saMsthA : zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA ma 1048 Qu C prata nityAtpadyate tathApi spajanakaiti etAyatAMza saMketaiti pratipAdyate punaH gagrAhakatayAkriyate tathatimiviSaya caMdrapratipAdananyAyAcApizabdArthavyavahAra nityaprati rUpAMtareviko pratisatparthasaMkala vyavasAya yAzAH samutpanna sanatva kA sAMtAvidhavikalpaniti 2 miditisaMkettarIyamityaH kalpayatiyAya hitAya zrIzra gire venaracAritanagara tApasApajAyate bahiragrasta maktaM vivikalpavikalpAna vAtAdinIti ekAMtanivAppatvamanalA calAdi || rASTravAdanAdisaMgAnnAMgIvAdinaH pitettIya iti tArAnyathAnupapateramilA pyAnanilApyamitisThitaM cAnavirodhAnninira mitavA udyAnApyadharmakalApanimitApekSayAta nilApamanikhApyadharmakalApa nimittAna hayA cAnanilAmyamitidharmadharmiNazca kayaMcidatipratipAditaM tatatatatvAnilAppamara tayAnavitApyaMyanilApadharmakalApanimitevAnilApatvAdaniyAmpamA natijApyadharmA satatacAnilApyaM mananiyadharmayAtApanibhitAni sthiti : sarasa pRSTha:21 saMsthA : zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra, kobA 1417t bhUNasthAna vizya dharmasakSmIsUri jJAnabhaMDAra, AgarA..... For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20) D- prata maMjAmadagnAmasApakAvihAnadayAkSArthamavayamidamAzadivilyApamanyAdibhirAkAlamatramaMke AAqian nAyakarAvanimakaruyovAmAnAkayAdhimakamenavazakSAmipanidaraniAdalaMyamagenAall numyadaNphakA vividharmAmAsinamnAcAsunInekAnAdinAmayanAvaSamaMgaratnadapyamnahohinayAnanimAminovo vAmaall mavamavAnanyavAdanAnizedhivAmiyanAthAvasyanAvamAkiMtavidhidharmAsisvarUpAnAaamanama dAdimApakAnAvamaMga: aqAdiya didAnmAganAnanalikanakayAthAnyAdikamakAnAvanAmAzmiyAnyAMnA vanAlandamiyanadanadimavathAnAnAdvArakAnAmAnAvAtaparijhAnAnarakAlanAcinAcanAnAaana:kaspAcA indArapadAsamitikAyanAmidamyAMnatanArikalpinAnilinekasvanAvAtmAparuyAnaMdanAtmakaphapagampanag na: AMRIVvagamAkrUyatparamavikalyAvakteH tathAditakavinAvikasanazvaramyAnamardathAcAyadikartha cidamanAnAsAnA vAmanAnAnumAna mani niyanalama bhiAvAmanyAzmiyapadhipArAsa vinigamniAnAyiyamAdanamakSikArasikasakalalokamaMnyavadArAmAzmaMgAnathAdiyaviruNa niyananagmayAnmAdikSArApAdakanAvammaraNapanyanikAnandanavizmaNAdAvidAripatIas navinAmayAdyAthAnadvAdayAmanandanAyA: kAya vividhasyakAlAaogambanepara:yophakhanAvAnphara mAnaciyAdAnAvija manayatimAhAnAkArAlihamaminyacaMcamatipAdyArthAnAvarayAdamaMdinayA matadAnAnimA kamtamyavAdakAminayamyacanadAdAkaminyAdAyativadIvahirahanpasvaranitinivekara timiraninAyanAdiziyAkAgalamamampiAvitavanadyatanarAtIviSayAkArame vedamavedanazahia vAyanamyA kSaNApakSacatAmAmanivAminadAkAramAnadIkArananavanIpagamAvata: sthiti : uttama pRSTha: 14 saMsthA : zrI kelAsasAgarasUri jJAnamaMdira, kobA kramAMka: 15044 bhUNasthAna :viya dharmasabhIsUrizAnabhaMDAra, AgarA... E-prata 159enn mancata Ari Lavaiaidilandawasiksi.nahitisarhnidia Rai s inopraalALRSona. balamAranAATARRRB-vAmI MEANIdanuttarNG00:0eirupat a nARNATANGARALA AnnanR104ahidir a kaninangiBLITWARDala123-1201404ahinitalia-sangNat-manamarati rakama nivArA Nitin panadayakA vikRvikanyamahAvAvika gAsanavA nApakotavAdinAnanyajanakanAvAnupAtivAmaevAmakInAnilAyacamananAbalA HIRAIL PLAIMERMOMzAhAbAzalavanadAraNAdiSasagAnAMgIkAnabibAdina kavindapalavaityAnAnadayannatinammA cavahArAmyavAnupAnilAvyA nAmasANaEHARIHAHEE sapamAna mAnAyAma AmausinAvAtrAvArASabAdhA nizAnAmanabAhAnavAyalilAyAdharmakalAnimitrApayAtimilAyamanajilAdhyakSamaka lApani minApakyAcAnalilAmamiti ra pAkima A ng-w-airARTHAaramkadhIcaDaashapAritAtatanayAvAminnA jamAvAna nijAmanilAmadhamakalApAnAmamApadAyavAsilApyavAdAlatA ARRIANCER EMAHANAcAmAnalAmmAvinAyUcAtAyatapakvAnakhilANamatazvAsilAdhAmanilAmakalAnimitApadAyevAnaminAthavAdanasilAmINAMcAjilAMARA. -awazaire Mental yavamAvinAjanavAdAmpAdanAyadinadatilAyAmanilAyama kA padanAmanilAthAnAbAhAmA nidhAyamAnavAtA kinityakaramAkaramparAvAsanA HAPA PramaruaatubArAnawaalaalaaASHAmaAnajAmAbaraNaka -Fomarad manAyAyAmAnAbAtAnasamAkatAyaniyaMgyavAnAnavAkSiA jamAvasyAmAnA pavanAyaka miyAnAdinitajJAnAvarAdikama malayadalabAditamarUpa myAmakimataratarAnapratiyakSasAvanA disimatadAtaraNakarmakSAyA pakSamA 2/fian gahanA NagaanyAmANDonAtavAcavivakSinAmI kAraMvaTanaMvata'ti yadyAtanyayanAMvAtAnandhamatAyavAnavavAhaTasaMkatAnA malakApAsAkassA kamavAkAthAnAtavAdA kamAvimAkaritAjadApratinidhAnAnasaMkitakAravAyAmavalIna yanavApramaMgAkacidaMvadyAAnavAnma hojanA 11154. RagnAnamatAvAdaebAnAdavidAsabaMdhAsAvimadhavAnAASTAIyAdinadanIkA madhyAmacadivAIsakidyArthamaMnikSasudhArthamANamAkapa WATESTA riti asiangityakA yavadaM zanavAyavadArapravartamAmAnavApratipadyAnAzahAIminimamAnimAvAdipikamA vibhAkita kiyanatiraspAtaca tipatiritito All ko yAtAyAtaravalayapratinidhisavatAnayugAlAmA makAlani yadhamanayA gAyanayAnIvAtAnAbina kavidAnavabaMdhAsadinadisa RRORN kAnANEL marIaisAsvAda MsArayApikanihAmavavAhAsabaMdhImahi bAlAdivikalpanA mAyAdinirAkaraNanavamaMkitamAnipihanAvAnavAMpakaraNAniyakAyApagamAnAcA kadhI vikatama tApavAhAIprativAlivAnAdalaprasaMganAyabhuktAdirAvidhIvAmitasampavAdasunAzanakAnavAdinAmupasAvamA tyatada MILEmapAda yunanAdAbARaferen-manA vimA bhAgAgAvananel mA. 3-4924NT Rane sthiti : sArI pRSTha: 12 prAptisahayoga : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa mULasthAna : hAjA paTelanI poLa saujanya : vairAgyadezanAdakSa pa.pU.A.bha.zrI hemacandrasUrIzvarajI ma.sA. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) anesicvAdapraveza suMdara padArtha-rasAsvAda... - vastune, apekSAe sat ane apekSAe asat mAnavI ja rahI, anyathA vastu-abhAvano prasaMga... (pR. 28) ke vastunA svadravyAdi ane paradravyAdinuM suspaSTa nirUpaNa... (pR. 28) - nityAnitya anekAMtamaya vastunuM ja jJAna thAya, ekAMta nitya ke anityanuM nahIM; enI sAbitI... (pR. 83) > dravya-paryAyarUpa saMvedananI, brAMta jJAna karatAM vizeSatA ane tenI abhrAMtatAnI nibaMdhasiddhi... (pR. 86) - dezanAnI pravRtti, zrotAne anusAre paNa thAya che... (pR. 89) - dravya-paryAya baMne ekabIjAne avinAbhAvI... (pR. 90) > sajjana puruSo, arthajJAnamAM anubhavane pramANa mAne che. (pR. 95). -> saMvedanasiddha tattvamAM virodho UbhA karavA; te vyasana ke buddhinI jaDatA ja che. (pR. 97) - kalpanAnuM mULa; puruSanI icchA mAtra che. (pR. 104) - AkAzane sapradezI mAnavAnI sacoTa dalIlo... (pR. 116). - vastuno samAnapariNAma; te ja sAmAnya - e vAtanI tarkabaddha siddhi... (pR. 123) - vastunI abhilANatA-anabhilApyatAnI tarkapUrNa sAbitI... (pR. 145) - upayogasvabhAvI AtmAne paNa vAstavika jJAna na thavAnA kAraNo ane AvaraNakarmanA kSaya-kSayopazama karavAnA upAyo... (pR. 147) - svadarzanano abhiniveza te aMdhakAra che, teno tiraskAra, yuktirUpI dIpakane laIne karavo joIe - eno suMdara upadeza... (pR. 157) > kathaMci avasthita vastumAM sarvavyavahArasaMgati... (pR. 189) - vastunI anekarUpatAmAM avirodha, anyathA vyavahAravirodha... (pR. 191) > virodha kone kahevAya? tenuM suspaSTa nirUpaNa.. (pR. 196) (ekAMtavAdIonI; vastune anekadharmaka mAnavAmAM virodhanI dalIlanuM nirasana...) For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) ...................... che 29) che te viSayAtukramaNikA e che viSaya pRSTha viSaya maMgaLa dvArA prabhuvIrastuti ........ ...... ... 1 bauddhakRta kSaNikatAnI saMgati . pIThikA 3( bauddhapralApanuM nirasana . pUrvapakSagraMtha yuktivikala svabhAvazaraNano nirAsa ..... (1) sadasad ekAMtavAda.. dharma-dharmabhAvanI kalpitatAmAM doSaparaMparA ..... (2) nityAnitya ekAMtavAda (nityaniyamate vijJAnanI saMgati ............ (3) sAmAnya-vizeSa ekAMtavAda .... 15/nityAnityanuM svarUpa ane siddhi ....... (4) abhilApya-anabhilApya ekAMtavAda ...... nirAkAravAdInI dalIlanuM nirAkaraNa ........... (5) ekAMtavAdamAM ja mokSa 25) dravya-paryAyarUpa saMvedananI abhrAMtatA ............ uttarapakSagraMtha ekAMta nitya/anityamate yathokta saMvedananI (1) sadasad anekAMtavAda asaMgati ....... .......... 87-88 vastunI sadasarUpatAnuM svarUpa | yathokta saMvedananI nibaMdhakatA ............. vastunI mAtra sarUpatAsAdhaka bauddha vaktavya ...... dravya-paryAyanI avinAbhAvitA ...... mAtra sarUpa mAnavAmAM vastunA abhAvano prasaMga 32 dravya-paryAya ubhayano anuvedha ............. viziSTasattvane ja asattva mAnavAmAM anekAMtavAdanuM (dravya-paryAyano bhedabheda .............. zaraNa . 34(paryAyono paNa paraspara kathaMci abheda........... 93 vastune ekasvabhAvI na manAya , ' (3) sAmAnya-vizeSa anekAMtavAda.. sadasad ubhayarUpatAsiddhi ( jJAna dvArA sAmAnya-vizeSarUpatasiddhi ........... 99 vastunI ekarUpatAnI AzaMkA ayukta ........ nirvikalpanI paNa sAmAnya-vizeSa ubhayAkAratA .. 102 bhedabhedanI AvazyaktA....... nirvikalpanI samAna-asamAnapariNAmI dharma-dharmIbhAvanI ucaeNkSitatAno nirAsa ....... ) vastujanyatA ......... ....... 103 ekAMta paryAyanayamate kalpanAnI asaMgati .... | bauddhamate sAdezyanI asaMgati........ ...... 106 kalpanAnA hetuno ayoga ........ | vaizeSikakalpita sAmAnyano nirAsa ............. 115 saMskAranI hetutAno vikalpazaH nirAsa ........... para akalaMkamatano nirAsa ........... ........... 116 kartutvane ja akartutvarUpa na manAya ............. AkAzane niSpadeza mAnavAmAM aneka doSo ...... 117 dharma-dharmIno ekAMte bheda mAnavAmAM saMbaMdhanI ( AkAzanI sapradezatA aMge pUrvapakSanI mAnyatAno asaMgati 63 (vikalpazaH nirAsa ........ ......118 (2) nityAnitya anekAMtavAda......... ...... 66 | AkAzane apradezI mAnanArAonI mUrkhatA...... 119 vastunI nityAnityarUpatA ....... ......... 66 nityAdirUpa sAmAnyanI vRttino nirAsa ........ 120 vastune mAtra nityarUpa mAnavAmAM doSaparaMparA ..... 67 samAnapariNAmarUpa sAmAnyanI siddhi ........... 123 ekAMtanityamAM sahakArI-apekSAno vikalpaza: | bheda-avinAbhAvI samAnatA .................. 124 nirAsa .. .. 68) anyadarzana kalpita sAmAnyabhAvI doSono vastune ekAMta anitya mAnavAmAM paNa doSaparaMparA 71) anavakAza ...... ......... 125 kSaNasthitidharmakatAno vikalpazaH nirAsa .......... 72JsyAdvAdamate samAna zabda buddhinI nibaMdha saMgati .. 126 ........ 35 | .......... . For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSTha viSaya pRSTha syAdvAdamate pratiniyata vyavahArano nirvAha 128kSaNikavAdamAM mukti paNa asaMgata 164 171 (4) abhilApya-anabhilApya anekAMtavAda ..... 133,kSaNikamate vyavahAra samaMjasatAsAdhaka bauddhapUrvapakSa 165 ... 134 bauddhamaMtavyano vikalpazaH nirAsa 136 kAraNavaiziSTya saMgatikA2ka bauddhapUrvapakSa .. 140> bauddhakRta saMgatino nirAsa . 178 180 142 syAdvAdamate mukti-asaMbhavano nirAsa ........ 190 144 anekarUpa vastumAM avirodha, anyathA vyavahA2 145 virodha .. vastunI abhilApyatA aMge bauddhakRta pUrvapakSa bauddhapUrvapakSano AmUlaphUla nirAsa vikalpamAM saMketasAdhaka bauddhavaktavyano nirAsa saMketasamarthaka bauddhapUrvapakSa .. bauddhamaMtavyanuM unmUlana ekAMte abhilApya mAnavAmAM doSa vastunI abhilApyatA-anabhilApyatAsiddhi ( 23) abhilApya-anabhilApyatAno avinAbhAva ... (5) anekAMtavAdamAM ja mokSa ekAMtakSaNikavAdano vikalpazaH nirAsa ...... 156, vastune anekadharmaka mAnavAmAM avirodha kSaNikavAdamAM grAhya-grAhakabhAvanI asaMgati ... 158 ekAMtavAdImate ja muktino abhAva kSaNikavAdamAM pAralaukika vyavahAra sutarAM asaMgata163 graMthapUrNAhuti 146, ekAMta anAtmakatAdino nirAsa 147 vastune ekAMta anAtmakAdirUpa mAnavAmAM virodhAdi 154 doSo 191 193 For Personal & Private Use Only 194 ........ 196 205 205 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) n 2 anekAntavAdapraveza hy'y For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -* yAkinImahattarAdharmasUnusUripuraMdara zrIharibhadrasUrivijRmbhito 0 55 anekAntavAdapraveza: g vi anekAntajayapatAkAkhyA''karagranthapravezadvArabhUtaH 'pravezarazmi'- AkhyayA suramyagurjaravivRttyA samalaGkRtaH jayati vinirjitarAgaH sarvajJastridazanAthakRtapUjaH / sadbhUtavastuvAdI zivagatinAtho mahAvIraH / / 1 / / / / zrIzaGkhezvarapArzvanAthAya namaH / / / / zrI prema-bhuvanamAnu-nayayoSa-nitendra-zuLaratna-razmiratnasUrisagurubhyo namaH / / / / haiM namaH / / / / pravezarazmi apratihata jJAnanA dhAraka prabhu vIranI syAdvAdamaya vANInuM mahattva zuM ? syAdvAdagarbhita ekeka vacano TaMkazALI kema ? syAdvAdamUlaka vacananI ja yathArthatA kema ? ekAMtavAdamAM doSa zuM ? evA aneka praznonuM sacoTa samAdhAna karavA ane anekAMtavAdanI ziramoratA jaNAvavA, paramapUjya sUrapuraMdara haribhadrasUrijI mahArAjAe 'anekAMtavAdapraveza' nAmanI eka suMdara kRtinuM nirmANa karyuM che. * A kRtimAM anekAMtavAdanI aneka rasaprada vAtonuM suMdara ane tarkagarbhita nirUpaNa che. A kRti, anekAMtajayapatAkA nAmanA Akara graMthanA adhyayana mATe dvArabhUta che, bhUmikArUpa che. anekAMtajayapatAkAmAM batAvelA padArtho ahIM sAra-saMkSeparUpe dhvanita karavAmAM AvyA che. (eTale A graMthanA adhyayanathI anekAMtajayapatAkAnuM adhyayana paNa saraLa banI jAya.) have sau prathama graMthakArazrI, graMthanI zarUAtamAM maMgaLa karavA, prabhu vIranI stavanA kare che - maMgaLa dvArA prabhuvIra stuti * zlokArtha : vividha prakAre niHzeSataH jitAyelA rAgavALA, sarvajJa, devonA nAtha indra vaDe karAyelI pUjAvALA, sadbhUta vastune kahenArA, mokSagatinA svAmI mahAvIra prabhu jaya pAme che. For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH vivecana : vividha prakAre - pratipakSI aneka bhAvanA dvArA, arthAt (1) krodha mATe prazamanI bhAvanA dvArA, (2) mAna mATe mArdavanI bhAvanA dvArA, (3) mAyA mATe ArjavanI bhAvanA dvArA, (4) lobha mATe saMtoSanI bhAvanA dvArA... evI aneka bhAvanAo dvArA ane bhAvanAnA pratipakSI bhAvonI prabaLatA dUra thAya ane pharIthI temane jItavA na paDe e rIte. niHzeSataH jitAyela rAgavALA - sattAmAMthI pUrNapaNe kSaya karela abhivRMgarUpa (AsaktirUpa) rAgavALA.. ahIM 'rAga' pada dvArA upalakSaNathI dveSanuM paNa grahaNa karavuM... eTale artha thaze; pUrNapaNe kSaya karAyela rAga-dveSavALA. sarvajJa - sUkSma (paramANu Adi) vyavahita (bhIMta AdinA vyavadhAne rahelA) ane dUravartI bhUta-bhaviSya-vartamAnagata sarva padArthone sarva paryAya sAthe jonArA. devonA nAtha indravaDe karAyelI pUjAvALA - zakra vagere indro vaDe karAyelI aSTamahAprAtihAryAdirUpa pUjAvALA. sabhUtavastuvAdI - yathAvasthita vastunuM kathana karanArA. mokSagatinA svAmI - mokSagatine AdhIna karavA dvArA svAmIrUpe banelA athavA mokSakanyAne varIne tenA bhatRrUpa thayelA. mahAvIra prabhu - (phUra vIra vikrAnta e arthane AzrayIne) kaSAyAdi zatruone jItavA dvArA mahAparAkramI, (vi upasargapUrvaka ra tiverAyo arthane AzrayIne) vizeSathI karmone dUra karanAra evA mahAvIra prabhu. jaya pAme che - vijayavaMta varte che. A pramANe prabhustutirUpa maMgaLa karIne, have graMthakArazrI prastuta graMthathI je kahevAnuM che, te zaThoktionA nirAkaraNano prAraMbha kare che. ___ iha kecidanAdikarmavAsanodbhUtamahAmohAkulIkRtacetaso yathAsthitaM sadasannityAnityAdyanekarUpaM vastvanubhavanto'pi na pratipadyante; pratyavatiSThante ca-kathamekameva ghaTAdirUpaM vastu saccAsacca bhavati ? tathAhi-sattvamasattvaparihAreNa vyavasthitam, asattvamapi sattvaparihAreNa, anyathA tayoravizeSAt tatazca tadyadi sat, kathamasat ? athAsat, kathaM sat ? ityekatra sadasattvayorvirodhAt / tathA coktam - yasmAtsattvamasattvaM ca viruddhaM hi mitho dvayam / vastvekaM sadasadrUpaM tasmAt khalu na yujyate / / 1 / / For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH maiM pravezarazmi ! bhAvArtha : ahIM keTalAka anAdi karmavAsanAthI utpanna mahAmohathI AkuLa thayelA cittavALA jIvo, yathAvasthita sad-asat, nityAnitya Adi anekarUpavALI vastu anubhavavA chatAM paNa svIkAratA nathI ane prazna kare che ke, eka ja ghaTAdi vastu 'sat' ane 'asat' zI rIte hoI zake ? te A pramANe - sattva asattvane choDIne rahyuM che ane asattva sattvane choDIne... jo evuM na mAno, to sattva-asattvamAM koI phera nahIM rahe. eTale jo te (ghaTAdi) sat hoya, to asat zI rIte ? ane asat hoya, to sat zI rIte ? kAraNa ke eka ThekANe sattva-asattva hovAmAM to virodha che. kahyuM che ke - "je kAraNathI sattva-asattva baMne paraspara viruddha ja che, te kAraNathI kharekhara eka ja vastu sadasadpa hovI ghaTatI nathI." - * pIThikA vivecana vastu te (1) sad-asad, (2) nityAnitya, (3) sAmAnya-vizeSa, (4) abhilApya-anabhilApya - Adi anekarUpa che, evuM tamAma jIvone (zaTha-mithyAmAnyatAgrasita jIvone paNa) anubhavasiddha che. (tevI vastu ja anubhavano viSaya bane che.) te chatAM, te zaThapuruSomAM anAdikAlIna jJAnAvaraNIyAdi karmavAsanAthI utpanna thayela mahAmoha (=ajJAna) rahyo hovAthI, jema bhArekarmI jIva bhavasamudranI nirguNatA na svIkAre, tema teo yathArtha (sadasadAdi anekarUpa) vastune svIkAratA nathI... ane AgaLa vadhIne teo, abhinivezathI vyApta manavALA thaI AvA dUSaNo rajU kare che 1 (saMdarbha : have graMthakArazrI sau prathama pUrvapakSInI vAta rajU kare che. temAM pAMca vibhAga che : (1) sadasad ekAMtavAda, (2) nityAnitya ekAMtavAda, (3) sAmAnya-vizeSa ekAMtavAda, (4) abhilApya - anabhilApya ekAMtavAda, (5) ekAMtavAdamAM ja mokSa... tyArabAda graMthakArazrI kramazaH ekeka vAdonuM sacoTa tarkothI unmUlana karI (1) sadasad anekAMtavAda, (2) nityAnitya anekAMtavAda vagere pAMca vAdane siddha karaze ane anekAMtavAdanI ziramoratA jaNAvaze.) anekAntastutiH sunizcitaM naH paratantrayuktiSu sphuranti yAH kAzcana sUktasampadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavotthitA jagatpramANaM jinavAkyavipruSaH / / zrImatparamagambhIrasyAdvAdAmoghalAJchanam / jIyAjjainendracandrasya zAsanaM jinazAsanam / / For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 pUrvAgraMtha * (1) sadasad ekAMtavAda eka ja ghaTa, jJAna vagere vastuo sat paNa hoya ne asat paNa hoya, evuM to vaLI zI rIte ghaTI zake ? juo - sattva asattvane choDIne rahyuM che. (jema ke ghaTamAM...) ane asattva sattvane choDIne rahyuM che (jema ke khapuSpamAM.) anekAntavAdapravezaH anyathA, jo AvuM na mAno, arthAt sattva-asattva baMne ekabIjAne choDIne rahyA che evuM na mAno, to sattva-asattvamAM koI bheda ja nahIM rahe, teo eka thaI jaze ! eTale ghaTAdi vastuo jo sat hoya, to asat zI rIte ? ane jo asat hoya, to sat zI rIte ? prazna : paNa eka ja vastumAM jema dravyatva, pRthvItva vagere aneka dharmo rahe che, tema sattvaasattva paNa kema na rahe ? uttara : kAraNa ke sattva-asattva baMne paraspara virodhI dharmo che. eTale teonuM eka ja ThekANe astitva hovuM asaMbhavita che. kahyuM che ke - "arthakriyAmAM samartha hoya te sad ane asamartha hoya te asad - Ama sad-asapaNAno virodha hovAthI, teono ekatra samAveza kahyo nathI.' "sattva ane asattva baMne dharmo paraspara viruddha ja che, eTale kharekhara eka ja vastu sadasarUpa hovI saMgata thAya nahIM." kiJca-sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA sattvamasattvaM ca vastudharmatayAbhyupagataM bhavati / tatazcAtrApi vaktavyam; dharmadharmiNoH kiM tAvadbhedaH ? AhozvidabhedaH ? AhozvidbhedAbhedaH ? iti / tatra yadi tAvadbhedaH, tataH sadasattvayorbhinnatvAt kathamekaM sadasadrUpam ? iti / athAbhedaH, tataH sadasattvayorekatvam, ekasmAddharmiNo'bhinnatvAt, tatsvarUpavad; ato'pi kathamekaM sadasadrUpam ? iti / dharmiNo vA bhedaH, sadasattvayorabhinnatvAt, tatsvAtmavat; itthamapi kathamekamubhayarUpam ? / - pravezarazmi : bhAvArtha : bIjI vAta, vastune sadasa pa mAnanAre sattva ane asattvane vastunA dharma tarIke mAnavA paDe. to ahIM paNa kahevuM joIe ke, dharma-dharmI vacce zuM che ? bheda, abheda ke bhedAbheda ? (1) jo bheda hoya, to sattva-asattva judA hovAthI, eka ja vastu sadasadpa kevI rIte ? ane (2) jo abheda hoya, to sattvaasattva eka dharmIthI abhinna thatAM, dharmIsvarUpanI jema teo eka ja thaI jAya, eTale paNa eka vastu For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjara vivecanasamanvitaH < sadasa pa kevI rIte ? athavA to sattva-asattvarUpa judA judA dharmothI abhinna thatAM, dharmanA svarUpanI jema, dharmInuM svarUpa paNa juduM juduM thaI jAya... e rIte paNa eka vastu ubhayarUpa kevI rIte ? 5 eka ja vastune ubhayarUpa mAnavAmAM doSaparaMparA vivecana : jo eka ja vastune sadasad ubhayarUpa mAnIe, to vastunA sattva-asattvarUpa be dharmo mAnavA paDe. have ahIM paNa kaho ke, dharma-dharmI vacce zuM che? (1) bheda, (2) abheda, ke (3) bhedAbheda ? (1) dharma-dharmIno bheda to na manAya, kAraNa ke sattva-asattva baMne dharmo jo dharmIthI judA hoya, to te traNenuM juduM juduM svataMtra astitva siddha thatAM, 'eka ja vastu sadasad ubhayarUpa che' - evuM zI rIte kahevAya ? (2) dharma-dharmIno abheda paNa na manAya, kAraNa ke abheda be prakAre hoI zake che, temAMthI tame kayo prakAra mAno cho ? (ka) zuM sattva-asattvano dharmI sAthe abheda mAno cho, ke (kha) dharmIno sattva-asattva sAthe abheda mAno cho ? A baMne prakAramAM doSa che. juo - -- - (ka) dharmano dharmInI sAthe abheda mAno, to dharmIthI abhinna jema dharmInuM svarUpa juduM juduM na hoya, tema dharmIthI abhinna sattva-asattva paNa judA judA na hoya, arthAt be eka ja thAya... ane jo be eka thAya, to vastu 'ubhayarUpa' zI rIte kahevAya ? kAraNa ke sattva-asattva be judA judA hoya, to ja tenI ubhayarUpatAno vyapadeza thAya, anyathA nahIM. * (kha) dharmIno dharma sAthe abheda mAno, to dharmIno sattva-asattvarUpa dharmo sAthe abheda thavAthI, jema dharmonuM svarUpa judu juduM che, kAraNa ke 'be' che, tema dharmInuM svarUpa paNa juduM juduM thaI jaze, arthAt sattvathI abhinna dharma judo ane asattvathI abhinna dharmI judo - ema judA judA be dharmo thaI jaze ane to 'eka ja dharmI' ubhayarUpa che, evuM nahIM kahI zakAya. vaLI, dharmI be hoya evuM kadI jovAtuM paNa nathI ne tame mAnatA paNa nathI... atha bhedAbhedaH, atrApi yenAkAreNa bhedaH tena bheda eva, yena cAbhedaH tenAbheda eva, tadevamapi naikamubhayarUpam; atha yenaivAkAreNa bhedastenaivAbhedaH, yenaiva cAbhedaH tenaiva bhedaH; kRti ? tavyevAru, virodhAt; tathAnti-vRti yenAre mevaH, thaM tenevAmevaH? athAbhedaH, kathaM bhedaH ? iti / atha yenApyAkAreNa bheda:, tenApi bhedazcAbhedazca, ityubhayam, yenApi cAbheda:, tenApyabhedazca bhedazca ityubhayameva, atrApi yenAkAreNa bheda:, tena bheda eva; yena cAbheda:, tenAbheda eva; iti tadevAvartate / * pravezarazmi : bhAvArtha : have (3) bhedAbheda kaho, to ahIM paNa AkAre bheda che te AkAre bheda ja rahevAno ane je AkAre abheda che te AkAre abheda ja rahevAno... A rIte paNa eka vastu ubhayarUpa siddha na thAya. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH prazna - je AkAre bheda che te ja AkAre abheda ane je AkAre abheda che te ja AkAre bheda... evuM mAnIe to? uttara : to teya barAbara nathI, kAraNa ke temAM virodha che. juo - je AkAre bheda hoya te ja AkAre abheda kevI rIte? ane je AkAre abheda hoya te ja AkAre bheda kevI rIte? have jo je AkAre bheda hoya te ja AkAre bheda-abheda baMne kaho ane je AkAre abheda hoya te ja AkAre abheda-bheda baMne kaho, to pharI e ja doSa AvI paDaze ke, je AkAre bheda hoya te AkAre to bheda ja hovAno ane je AkAre abheda hoya te AkAre to abheda ja hovAno... ityAdi vivecana : (3) dharma-dharmI vacce bhedabheda paNa na manAya, kAraNa ke je AkAre bheda hoya, te AkAre to baMneno bheda ja hovAno ane je AkAre abheda hoya te AkAre to abheda ja hovAno... ane AvuM hovAmAM to dharma-dharmIno bheda ke abheda ja mAnavo paDe ane tethI to eka vastu ubhayarUpa saMgata thAya nahIM. (tAtparya e ke, jo dharma-dharmIno je AkAre bheda che te AkAre bheda ja hoya, to uparokta bhedavikalpagata doSo Ave ane je AkAre abheda che te AkAre abheda ja hoya, to abheda vikalpagata doSo Ave... eTale ja eka vastu ubhayarUpa siddha thAya nahIM.) pUrvapakSaH dharma-dharmIno, je AkAre bheda hoya te ja AkAre abheda paNa hoya ane je AkAre abheda hoya te ja AkAre bheda paNa hoya.. evuM mAnI laIe to ? uttarapakSa: paNa evuM na manAya, kAraNa ke te beno je AkAre bheda che te AkAre (to bheda ja hovAno) abheda zI rIte ? ane je AkAre abheda che te AkAre (to abheda ja hovAno) bheda zI rIte ? eTale eka ja AkAre bheda-abheda hovAmAM spaSTa virodha che. pUrvapakSa : je AkAre bheda hoya, te AkAre bheda ane abheda ema baMne che (eTale tenAthI abheda paNa ghaTI jAya) ane je AkAre abheda hoya, te AkAre abheda-bheda baMne che (eTale tenAthI bheda paNa ghaTI jAya.) A rIte bhedabheda mAnIe to? uttarapakSa : to pharI enI e ja vAto AvRtta thaze ke; je AkAre bheda hoya te AkAre to bheda ja hovAno, abheda zI rIte ? ane je AkAre abheda hoya te AkAre to abheda ja hovAno, bheda zI rIte? sAra eTale bhedabhedapakSamAM, je AkAre bheda abheda hoya, te AkAre bheda/abheda ja hovAthI, temAM bheda-abhedarUpa prathama - dvitIya vikalpagata doSo Ave ja.. eTale Ama traNeya vikalpo pramANe eka vastu ubhayarUpa hoya, evuM siddha thatuM nathI. kiJca-bhedAbhedamabhyupagacchatA'vazyamevedamaGgIkartavyam, iha dharmadharmiNodharmadharmitayA For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH bhedaH, svabhAvataH punarabhedaH; svabhAvato'pi hi tayorbhede'GgIkriyamANe parasparataH pravibhaktarUpaM padArthadvayamevAGgIkRtaM syAt, na punarekaM dviruupm| iti / - pravezarazmi - bhAvArtha H vaLI bhedabhedane svIkAranArAoe A vAta to avazya mAnavI ja rahI ke ahIM dharmadharmIno dharma-dharmarUpe bheda che, paNa svabhAvathI to abheda ja che. jo svabhAvathI paNa te beno bheda mAno, to to paraspara judA be padArtha ja mAnyA kahevAya, eka ja padArtha dvirUpa che evuM nahIM manAya. che tRtIya vikalpanI vizeSa samIkSA jI vivecanaH jo dharma-dharma vacce bhedabheda mAnavo hoya, to paNa ATaluM to acUka mAnavuM paDaze ke - dharma-dharmano dharma-dharmivena bheda che, arthAt dharmivena ghaTa judo ane dharmavena tenA dharmo judA... ane svabhAvathI vaLI te beno abheda che, arthAt vastuna dharma-dharmIno abheda che... jema AcArya, AcAryatvena ane sAdhutvena judA judA hovA chatAM vyaktitvana eka che, tema prastutamAM paNa samajavuM. jo svabhAvathI (=vastutvena) paNa te beno abheda na manAya, to benuM juduM juduM svataMtra astitva siddha thAya ane tethI to - dharmI dharmarUpa na banatAM - eka ja vastu ubhayarUpa hovAnuM saMgata thAya nahIM. eTale dharma-dharmitvena baMneno bheda ane svabhAvarUpe baMneno abheda; eTaluM to tamAre mAnavuM ja rahyuM. (to ja tamAruM kathana saMgata thAya.) paNa AvuM mAnavAmAM zuM doSo Ave che - te ame have batAvIzuM. tadatrApi nirUpyate-na hyanAsAditasvabhAvabhedayordharmadharmiNodharmadharmitayA'pi bhedo yujyate / tathAhi-yadi yo dharmasya svabhAvaH, sa eva dharmiNo'pi, evaM sati asau dharmI dharma eva syAt, tatsvabhAvatvAt, dharmasvarUpavadH dharmo vA dharmisvabhAvAvyatiricyamAnamUrtirdharmimAtrameva syAditi / tatazcaivaM dharmadharmiNau svabhAvabhedAnAsAdanenApratilabdhabhedau kathaM bhedanimittaM bhavataH ? iti / na ca svabhAvato'pi tayorbhedAbhedakalpanA yuktA, pUrvoktadoSAnativRtteH / / - pravezarazmi - bhAvArtha : AvuM mAnavAmAM paNa doSo batAvAya che. juo; jemaNe hajI judA judA svabhAva meLavyA nathI tevA dharma-dharmIno, dharma-dharmitvena bheda paNa saMgata thAya nahIM. te A pramANe - je dharmano svabhAva hoya, te ja dharmIno paNa svabhAva manAya, to to dharmI, dharmanA svarUpanI jema dharmasvabhAvI thaI jatAM, dharmarUpa ja banI jAya... athavA to dharmasvabhAvathI abhinna svarUpavALo dharma, dharmarUpa ja banI jAya... eTale dharmadharmIno svabhAvabheda siddha na thavAthI, aprApta bheTavALA evA te be, bhedanuM nimitta zI rIte bane? ane For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH svabhAvathI paNa dharma-dharmInA bhedabhedanI kalpanA yukta nathI, kAraNa ke ahIM paNa pUrvokta doSanuM ullaMghana nathI thatuM. vivecanaH tamAre dharma-dharmIno dharma-dharmivena bheda mAnavo che, paNa tevuM tyAre manAya ke jyAre baMneno svabhAva judo judo hoya... jo svabhAvabheda na hoya, to teono dharma-dharmivena bheda paNa na thAya. te A pramANe - (1) je svabhAva dharmano che, te ja svabhAva dharmIno hoya, to dharmanA svabhAvathI jema dharmanuM svarUpa abhinna che, tema dharmA paNa abhinna thaI jAya ane to dharmI dharmarUpa ja banI jAya... athavA to (2) baMneno ekasvabhAva hovAmAM, jema dharmInA svabhAvathI dharmInuM svarUpa abhinna che, tema dharma paNa abhinna thaI jAya ane to mAtra dharmI ja zeSa rahe ! eTale dharma-dharmI vacce bheda mAnavA svabhAvabheda paNa mAnavo ja rahyo, nahIMtara to baMneno svabhAva abhinna thatAM te benI bhinnatA ja na rahe... ane eTale jo svabhAvabheda mAno, to dharmadharmIno abheda zI rIte saMgata thAya ? pUrvapakSaH svabhAvathI ja te beno bheda-abheda mAnI laIe to? (to to bhedabheda ghaTI jAya ne ?) uttarapakSa: paNa tevuM na manAya, kAraNa ke evuM mAnavAmAM paNa pUrvokta doSa akabaMdha ja rahe che, arthAt "je AkAre bheda hoya te AkAre to bheda ja hovAno, abheda zI rIte ? je AkAre abheda hoya te AkAre abheda ja hovAno, bheda zI rIte?.." e badhA doSo ahIM paNa lAgu paDaze. eTale bhedabheda mAnavArUpa trIjo vikalpa paNa saMgata nathI, evuM phalita thayuM. A vize kahyuM che ke - bhedo vA syAdabhedo vA dvayaM vA dharmadharmiNoH / bhede naikamanekaM syAdabhede'pi na yujyate / / 1 / / dvayapakSo'pi cAyukto vikalpAnupapattitaH / tenAnekAntavAdoyamajJaiH samupakalpitaH / / 2 / / - pravezarazmi - bhAvArtha : dharma-dharmIno bheda hoya, abheda hoya ke bhedabheda? bhedamAM eka anekarUpa na bane, abhedamAM paNa te yogya nathI.. ane vikalponI anupapattine kAraNe bhedabheda paNa ayukta che. tethI A anekAMtavAda ajJAnIo vaDe kalpAyo che. vivecanaH dharma ane dharmo vacce zuM che? (1) bheda, (2) abheda, ke (3) bhedabheda? (1) For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - jo dharma-dharmIno bheda hoya to jeTalA dharmo che, te badhA judA judA che, dharmArUpa nathI ane to eka dharmI, anekarUpavALo siddha na thAya... (2) jo abheda hoya, to badhA dharmo dharmIsvarUpa hovAthI mAtra dharmI ja che, eka ja che, te anekarUpa hovo siddha nahIM thAya. bIjo zloka - (3) ane vikalponI saMgati na thavAthI, dharma-dharmIno bhedabheda paNa ayukta jaNAI Ave che. eTale A anekAMtavAda mAtra ajJAnI jIvo vaDe kalpAyo che. (vAstavamAM tevuM kazuM che ja nahIM.) have pUrvapakSI, vastu anekarUpa nathI - evuM sAbita karavA bIjI eka yukti Ape che - kiJca-saMviniSThAzca viSayavyavasthitayaH, na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate, ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAt; tathAhi-nAkSaje vijJAne sadasattve pratibhAsete, asattvasyArUpitvAt, rUpitve vA'sattvavirodhAt, tathA'nubhavAbhAvAcca / / --- pravezarazmi - bhAvArthaH vaLI viSayanI vyavasthA jJAna para AdhArita che; ane sadasarUpa vastunuM saMvedana to kadI thatuM nathI, kAraNa ke ubhayarUpa saMvedanano abhAva che. te A pramANe - indriyajanya jJAnamAM asakSaNe jaNAtuM nathI, kAraNa ke asa to arUpI che. athavA jo sarUpI hoya, to tenA asapaNAno virodha thAya... ane vaLI tevo anubhava paNa thato nathI. vivecanaH viSaya=ghaTa, tenI siddhi tenA svarUpanI siddhi jJAna dvArA ja thAya che. jenuM jJAna thAya che, te ja vastu hoya che ne jevuM jJAna thAya che, tevI ja vastu hoya che. eTale vastu jo sadasadUrUpa mAnavI hoya, to pahelA sadasarUpa vastunuM jJAna thavuM jarUrI che... paNa sadasarUpa vastunuM saMvedana kadI thatuM nathI. juo - @ saMvedananA AdhAre paNa anekarUpatA asaMgata che (1) indriyajanya jJAnamAM, ke (2) anumAnamAM bemAMthI ekemAM sadasadAkArano pratibhAsa thato nathI. te A pramANe - (1) indriyajanya pratyakSamAM to rUpa-rasAdivALA padArthanuM ja jJAna thAya che, jyAre ubhayarUpatAnI aMdara rahelI asarUpatA to rUpa-rasAdithI rahita che, to tevI arUpI asarUpatAnuM saMvedana pratyakSamAM zI rIte thaI zake? ane asarUpatAnA saMvedana vinA ubhayarUpatAnuM saMvedana paNa zI rIte ghaTe ? ane jo e asadurUpatAmAM rUpa-rasAdi mAnI levAmAM Ave, to to enI asarUpatA ja na rahe, kAraNa ke jemAM rUpa-rasAdi hoya te asad na hoI zake. For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH vaLI sadasatu baMne AkAra indriyajanya jJAnamAM jaNAtA hoya evo kadI anubhava paNa thato nathI. eTale indriyajanya jJAnamAM to sadasadAkArano pratibhAsa na ja manAya... na ca kAryadvAreNApi sadasadrUpaM vastu pratipattuM zakyate, yataH-nobhayarUpaM kAryamupalabhyate; na ca tatkAryakaraNe pravartamAnaM kenacidAkAreNa karoti, kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNavirodhAt; sarvAtmanA ca karaNe tadbhAvarUpameva syAt; tathAhi-nAbhAvaH kasyacidapi kAraNaM bhavitumarhati, abhAvatvavirodhAt, tatkAraNatve ca vizvamadaridraM syAt; tata eva kaTakakuNDalAdyutpatteH; na ca tasmAnirupAkhyatayA'viziSTAt kasyacideva bhAvaH, na sarvasya' iti vaktuM yujyate, hetvabhAvAt / ataH zraddhAgamyamevedaM sadasadrUpaM vastu, rUti | tathA voram - na ca pratyakSasaMvedyaM, kAryato'pi na gamyate / zraddhAgamyaM yadi paraM vastvekamubhayAtmakam / / 1 / / kRti prathamapUrvapakSa: tA . -- pravezarazmi - bhAvArtha sadasarUpa vastu kArya dvArA paNa jANavI zakya nathI, kAraNa ke ubhayarUpa kArya kyAMya dekhAtuM nathI. ane e kAraNarUpa vastu kArya karavA pravarte, to te koI AkAre kare ane koI AkAre na kare evuM na bane, kAraNa ke eka ThekANe karaNa-akaraNa hovAmAM virodha che. have jo e (kAraNa) pUrNapaNe kArya karavAmAM pravarte, to to e bhAvarUpa ja thAya. te A pramANe- abhAva koInuM paNa kAraNa na banI zake, kAraNa ke temAM tenA abhAvapaNAno virodha che. jo abhAvane kAraNe mAno, to vizva adaridra thaI jAya, kAraNa ke abhAvathI ja kaDA, kuMDala vagerenI utpatti thaI jaze ! ane vaLI tuccharUpe badhA abhAvo sarakhA hovAthI "abhAvathI amukano ja bhAva; badhAno nahIM evuM kahevuM yogya Thare nahIM, kAraNa ke e vAtane siddha karanAra koI hetuM nathI. kahyuM che keH pratyakSathI jaNAtI nathI ane kAryathI paNa jaNAtI nathI, chatAM jo eka vastu ubhayAtmaka che to te mAtra zraddhAgamya ja che." vivecana : kArya haMmezA, kAraNane sajAtIya ja hoya. eTale, sadasarUpa kAraNanA anumAna mATe kArya paNa sadasarUpa hovuM joIe. paNa sadasarUpa kArya to upalabdha thatuM nathI. (kAraNa ke pUrve pratyakSanI yuktimAM tenuM khaMDana thaI gayuM che.) eTale sadasarUpa kAraNanuM anumAna paNa zakya nathI. vaLI, kAraNarUpa vastu jyAre kArya karavA pravarte, tyAre te koI AkAre kArya kare ane koI AkAre kArya na kare evuM na bane. udAharaNa : mRdravya; sadasarUpa mAnIe to te mRtvarUpe sat che, jalavArirUpe asat che. have te ghaTanuM kAraNa bane che temAM mRtvena ja te ghaTanuM kAraNa bane che, jalAbhAvatvena nahIM, evuM to tame kahI nahIM zako, kAraNa ke eka ja vastu amukarUpe kare ane amukarUpe na kare, tevuM banI zake nahIM. For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 11 jo saMpUrNapaNe kare, to saMpUrNa vastu bhAvarUpa (sarUpa) ja phalita thAya, kAraNa ke abhAvarUpa to koInuM kAraNa banatuM nathI; bane to tene abhAva ja na kahevAya, kAraNa ke abhAva to sarvazaktithI vikala tuccharUpa hoya che. abhAvane paNa tame kAraNa mAnatA ho, to to paisAnA abhAvathI sonuM vagere utpanna thavA lAgaze ane to jagatamAM koI garIba nahIM rahe. praznaH abhAva badhuM utpanna kare evo niyama nathI. pratiniyata abhAva, pratiniyata vastune utpanna kare... uttaraH evuM na kahI zakAya, kAraNa ke tuccharUpe badhA abhAva sarakhA che, dareka abhAvanuM juduM juduM pratiniyata svarUpa nathI. eTale, jema mRmAM ghaTajananazakti manAya che, tema pratiniyata abhAvamAM pratiniyata kAryanI zakti mAnI zakAtI nathI. tethI abhAvathI koI pratiniyata kAryanI utpatti na manAya. niSkarSa eTale kAraNanuM asarUpa to abhAvarUpa hoI tenuM koI kArya nathI ane to kArya dvArA e asarUpanuM anumAna zI rIte thaI zake ? ane asarUpatAnA jJAna vinA vastu sadasarUpa che evuM paNa zI rIte jaNAya ? eTale vastu sadasarUpa hovAmAM koI pramANa nathI, ene mAnavAmAM tamArI aMdhazraddhA ja jaNAI Ave che. kahyuM che ke - "pratyakSa dvArA saMvedana nathI thatuM ane kArya dvArA anumAna paNa nathI thatuM, chatAM jo eka vastu ubhayAtmaka ja hoya to te kevaLa zraddhAgamya ja che." ti prathamapUrvapakSa ! A pramANe ekAMtavAdIe, sadasarUpa anekAMtavAdanuM nirAkaraNa karyuM. have nityAnityarUpa anekAMtavAdanuM nirAkaraNa karavA yuktio rajU kare che - ___etena nityAnityamapi pratyuktamevamavagantavyam, virodhAdeva / tathAhi-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAva nityamAkhyAyate, prakRtyaikakSaNasthitidharmakaM cAnityamiti / tatazca yadi nityam, kathamanityam ? anityaM cet, kathaM nityaM ? iti / / - pravezarazmi - bhAvArtha : enAthI nityAnitya svarUpa paNa nirAkRta thayuM ja samajavuM. te A pramANe- apraTyuta, anutpana ane sthira eka svabhAvavALAne nitya kahevAya che ane svabhAvathI ja ekakSaNasthitika vastune anitya kahevAya che. tethI vastu jo nitya hoya, to anitya kevI rIte? ane anitya hoya, to nitya kevI rIte ? For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH che (2) nityAnitya ekAMtavAda che. vivecanaH eka vastumAM aneka viruddha dharmanuM joDANa na thAya, e kathanathI "vastu nityAnitya..." e vAta paNa nirAkRta thaI samajavI. kAraNa ke eka ja vastune nityAnitya mAnavAmAM paNa virodha che ja. te A pramANe - (1) je vastu aprazruta (=nAza na pAme tevA), anutpanna utpanna na thavAnA) ane sthira rahevAnA eka svabhAvavALI hoya, tene "nitya' kahevAya che. have ApaNe nitya vastunA AvA traNa vizeSaNonuM padakRtya joIe - (ka) jo mAtra "ekasvabhAvI" eTaluM ja kahIe, to kSaNasvabhAvI vastu paNa - ekasvabhAvI hovAthI - nitya banI jAya, mATe ja "sthira' ema kahyuM. (kha) keTalAka loko sthira-ekasvabhAvI sAdi-anaMta evA mokSane ane kAryavaeNsane nitya mAne che, tenA vyavaccheda mATe "anutpanna" ema kahyuM. jayAre mokSa ane kAryadhvasa to utpanna thAya che. (ga) taiyAyiko, kArya utpanna na thAya tyAM sudhI sthira-ekasvabhAvI ane anAdi evA prAgabhAvane nitya mAne che, tenA vyavaccheda mATe "aprazruta-avinAzI' ema kahyuM... jyAre prAgabhAva to nAza pAme che. (2) je vastu, bIjA hetuthI nahIM, paNa svabhAvathI potAnI meLe ja bIjI kSaNe nAza pAmanArI hoya ane mAtra eka kSaNa rahevAnA svabhAvavALI hoya, tene "anitya' kahevAya che. Ama nitya-anitya baMnenuM svarUpa virodhI hovAthI, vastu jo nitya (aprazruta, anutpanna, sthira eka svabhAvavALI) hoya, to anitya (=kSaNasthitika) kevI rIte ? ane anitya hoya to nitya kevI rIte ? eTale eka ja vastu nityAnityarUpa mAnI zakAya nahIM. syAdArekA-'na hi kUTasthanityatayA nityaM dravyamabhyupagamyate'smAbhiH, pariNAminityatAbhyupagamAt; kintu pUrvottarakSaNapravibhAgena prabandhavRttyA / na hyasya paryAyANAmivocchedaH, tadrUpeNa tathApratIteH / paryAyA eva hi paryAyarUpeNa nirudhyante, na tu dravyam; iti nityamabhyupagamyate' / / - pravezarazmibhAvArtha ? AvuM kaho ke "ame dravyane kUTastha nityarUpe nathI mAnatA, paNa pariNAmI nitya mAnIe chIe, arthAtu, pUrvApara judI judI kSaNomAM paNa prabaMdhavRttithI (=anvayI dravyanI anuvRttithI) nitya mAnIe chIe. have e anvayI dravyano paryAyonI jema uccheda nathI thato, kAraNa ke tevA dravyarUpe ucchedanI pratIti kadI thatI nathI. paryAyo ja paryAyarUpe nAza pAme che, dravya nahIM. eTale ja amArA vaDe vastu nitya manAya che." For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH cAdvAdamate nityatAnuM svarUpa che vivecanaH ame dravyane kUTasthanityarUpe (=sadAsthAyI ekarUpe) nitya nathI mAnatA, kAraNa ke ame to paryAyane AzrayIne tene kathaMcit anitya paNa mAnIe chIe... prazna : to syAdvAdamate nityatA kevI manAya che ? uttaraH juo; vastu pUrva kSaNamAM paNa hoya che, uttarakSaNamAM paNa hoya che. e baMne kSaNakAlIna (paryAyarUpa) avasthA judI judI hoya che. paNa e be vacce saMbaMdha che, kAraNa ke pUrva avasthAnA tyAgathI ja uttara avasthA utpanna thAya che. A saMbaMdhathI ja je astitvamAM Ave che, te anvayI evuM dravyatva che ane tene laIne ja ame nityatva mAnIe chIe. (tAtparya e ke, pratikSaNe paryAyo bhinna che, paNa temAM eka ja dravya raheluM che, tene AzrayIne nityatA che. dA.ta. narakamAMthI tiryaca/manuSya thavA chatAM paNa, AtmArUpa dravyatvena e jIvanI niyatA che.) vaLI, paryAyonI jema dravyano pratikSaNa uccheda nathI thato, kAraNa ke dravyarUpe vastunA ucchedanI pratIti kadI nathI thatI. (Azaya e ke, dravyamAM haMmezAM pUrva - uttara kSaNa evA vibhAga thaI ja zake che. paNa te rUpe teno uccheda kyAreya thato nathI, arthAt eka anvayI padArtha to rahe ja che. e vAtamAM kAraNa e ja ke, pUrva-uttara avasthA vacce je saMbaMdha (anvaya) che, tenAthI astitvamAM AvatA anvayI evA dravyarUpe ucchedanI pratIti kadI thatI nathI. (arthAt pUrva-uttara avasthA vacce saMbaMdha haMmezAM jaNAya che.) kahevAno bhAva e ke, kramabhAvI e paryAya vaccenA saMbaMdhanA (A pUrva ane A uttara paryAya evA saMbaMdhanA) nAzanI pratIti kadI thatI nathI. eTale evA be vibhAga jenA thaI zake evuM anvayI dravya nitya ja che.) vaLI paryAyarUpe paNa mAtra paryAyano ja uccheda thAya che, arthAt dareka kSaNe je nAza thAya che, te paryAyano ja thAya che, kAraNa ke teno ja svabhAva eka kSaNa rahevAno che. dravyano tevo svabhAva na hovAthI, teno nAza thavAnuM kAraNa ja nathI ane tethI teno nAza paNa thato nathI. dA.ta. mATI, ghaTa-kapAlAdirUpe anitya hovA chatAM paNa pudgala rUpe - dravyarUpe to nitya ja che. Ama vastunA nityAnitya baMne svarUpa saMgata hoya, to vastu ubhayarUpa kema na bane? temAM doSa zuM? have ekAMtavAdI, syAdvAdamate doSa ApavA potAnuM vaktavya rajU kare che. ____iyamapyayuktA, yasmAd eSApyatra nityatA na saMbhavati, paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddheH, tathAhi- na paryAyavyatiriktaM dravyamasti, tathAnubhavAbhAvAt; vyatiriktabhAve vA, anekarUpaikavastuvAdahAniprasaGgaH / tathA coktam For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paryAyA'bhedino'nityaM dravyaM syAttatsvarUpavat / syAdvAdavinivRttizca nAnAtve saMprasajyate / / 1 / / vyatiriktAvyatiriktapakSastu virodhAghrAtatvAdanudghoSya eva / / iti dvitIyapUrvapakSa: / / 2 / / 2. 'paryAvA mevino nityuM' kRti pUrvamudritapAH / - pravezarazmi : bhAvArtha : e zaMkA paNa yukta nathI, kAraNa ke ahIM AvI nityatA paNa na saMbhave ane tenuM kAraNa e ja ke paryAyathI juduM dravya siddha thatuM nathI. te A pramANe - paryAyathI juduM dravya nathI, kAraNa ke tevo anubhava nathI thato. athavA jo juduM hoya evuM mAno, to ekane anekarUpa mAnavAnA vAdanI hAni thaze. kahyuM che ke - "paryAyathI abhinna dravya paryAyasvarUpanI jema anitya thaI jAya. have jo dravya-paryAya bhinna mAno, to syAdvAdanI nivRtti thaI jAya'" ane bhedAbhedapakSa to virodhagrasita hovAthI bolavA yogya ja nathI. anekAntavAdapravezaH OM syAdvAdIkalpita nityatA asaMgata che vivecana H syAdvAdInuM uparokta kathana bilakula yukta nathI, kAraNa ke tame dravyAnuvRttinA kAraNe je nityatA kaho cho, te nityatA to saMbhavita ja nathI. tenuM kAraNa e ke, paryAyathI judA dravyanuM astitva ja siddha nathI. juo <0 paryAyathI juduM svataMtra koI dravya che ja nahIM, kAraNa ke paryAyathI judA dravyano anubhava kadI thato nathI. mATI Adi dravyano zivakAdi paryAyarUpe ja anubhava thAya che, svataMtra mATIrUpe nahIM. jo paryAyathI dravyane juduM mAnavAmAM Ave, to dravya-paryAya baMnenuM svataMtra astitva siddha thatAMdravya paryAyarUpa na banI zakavAthI - judA judA paryAyo eka dravyanA che tevuM kahI nahIM zakAya ane tethI eka ja vastu 'anekarUpa' che tevuM paNa kahIM nahIM zakAya. eTale to syAdvAdanI hAni thaze ja. A vize kahyuM che ke "paryAyanI sAthe abhedapaNe rahenAruM dravya, paryAyanA svarUpanI jema anitya thaI jAya... ane jo paryAya ane dravya eka na hoya, to - eka vastu anekarUpa na banI zakatAM - syAdvAdanI hAni thAya..." - vaLI dravya-paryAyano bhedAbheda paNa na mAnI zakAya, kAraNa ke ekatra bhedAbheda hovAmAM virodha che. eTale A pakSa paNa virodhagrasita hovAthI bolavA yogya nathI. niSkarSa : Ama paryAyathI juduM dravyanuM astitva ja siddha na hovAthI ene laIne paNa nityatA saMgata thAya nahIM. phalataH vastune nityAnityarUpa mAnavI tarkasaMbaddha nathI. / / kRti dvitIyapUrvakSaH / / For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH o A pramANe ekAMtavAdIe, nityAnityarUpatAnuM nirAkaraNa karyuM. have sAmAnya - vizeSarUpatAnuM nirAkaraNa karavA yuktio rajU kare che - 15 * etena sAmAnyavizeSarUpamapi pratikSiptamavagantavyam / tathAhi ekaM sAmAnyam, aneke vizeSAH; tathA nityaM sAmAnyam, anityA vizeSAH; tathA niravayavaM sAmAnyam, sAvayavA vizeSAH; tathA akriyaM sAmAnyam, sakriyA vizeSAH; sarvagataM sAmAnyam, asarvagatA vizeSAH / tatazca tadyadi sAmAnyarUpam, kathaM vizeSarUpam ? vizeSarUpaM cet, kathaM sAmAnyarUpam ? iti / -: pravezarazmi : bhAvArtha : enAthI sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa paNa nirAkRta thayuM samajavuM. juo - sAmAnya ekarUpa ane vizeSa anekarUpa, tathA sAmAnya nitya ane vizeSa anitya, tathA sAmAnya niravayava ane vizeSa sAvayava, tathA sAmAnya kriyA vinAnuM ane vizeSa sakriya, sAmAnya sarvagata ane vizeSa asarvagata... AvuM hoya, to vastu jo sAmAnyarUpa hoya, to vizeSarUpa kevI rIte ? ane vizeSarUpa hoya to sAmAnyarUpa kevI rIte ? *(3) sAmAnya vizeSa kheDAMtavAha vivecana : nityAnityarUpatAnuM nirAkaraNa thavAthI vastunI sAmAnya-vizeSarUpatAnuM paNa nirAkaraNa thayuM samajavuM, kAraNa ke sAmAnya-vizeSa vacce paNa virodha che ja, juo (1) sAmAnya kheDa, nitya, niravayava (aMzarahita), niSThiya bhane sarvavyApI che. (2) vizeSa ane, anitya, sAvayava (sAMza ), sahiya ane asarvagata che. Ama, sAmAnya-vizeSa baMnenuM svarUpa virodhI hovAthI, vastu jo sAmAnyarUpa (eka - nityAhi35) hoya, to te vizeSa35 (ane-khanityAhi35) devI rIte ? jane vizeSa3pa hoya to sAmAnyarUpa kevI rIte ? * kiJca-sAmAnyavizeSobhayarUpatve sati vastunaH sakalalokaprasiddhasaMvyavahAraniyamo - cchedaprasaGgaH; tathAhi-viSamodakakSIrakarkAdivyaktyabhinnamanAnAsvabhAvamekaM sAmAnyaM vartate / tatazca na viSaM viSameva, modakAdyabhinnasAmAnyAvyatirekAt; nApi modako modaka eva, viSAbhinnasAmAnyAbhedAt / / kiM tarhi ? ubhayamapi ubhayarUpam / tatazca viSArthI viSe pravarteta modake ca, evaM modakArthyapi modake viSe ca / lokazca viSArthI viSa eva pravartate, na modake; modakArthyapi modaka eva, na viSe; ityasya niyamasyocchedaH syAt / tathA ca viSe bhakSite For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 anekAntavAdapravezaH modako'pi bhakSitaH syAt, modake bhakSite viSaM bhakSitaM syaat| tathA ca sati pratItivirodhaH syAt / evaM kSIramapi na kSIrameva, karkAdyanarthAntarabhUtasAmAnyAvyatirekAt; karko'pi na karka eva, kSIrAdyavyatiriktasAmAnyAvyatirekAdeva / tatazca ihApi kSIrArthI na kSIra eva pravarteta, api tu karke'pi; evaM karkArthyapi na karka eva, kiM tarhi ? kSIre'pi | na vetyaniyamena pravRttirrazyo ...vAmitra nAnA..tti pUrvamuditAH - pravezarazmi - bhAvArtha : vaLI, vastune sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAnavAmAM sakalalokaprasiddha vyavahAraniyamanano uccheda thAya. juo - viSa, modaka, kSIra, karka Adi vyaktibhedomAM abhinna ekasvabhAvavALuM eka sAmAnya varte che. ane tethI viSa viSa ja nathI, kAraNa ke modakAdithI abhina sAmAnyanI sAthe teno abheda che ane modaka modaka ja nathI, kAraNa ke viSathI abhinna sAmAnyanI sAthe teno abheda che. eTale to viSa-modaka baMne ubhayarUpa bane ane tethI viSArthI viSa-modaka baMnemAM pravarte e ja rIte modakArthI modaka-viSa baMnemAM pravarte.. ane ethI to "viSArthI viSamAM ja pravarte, modakamAM nahIM ane modakArthI modakamAM ja pravarte, viSamAM nahIM - evA lokaniyamano uccheda thAya... ane evuM hoya to viSa khAdhe modaka paNa khavAI gayo thAya ane modaka khAdhe viSa paNa khavAI gayuM thAya. ane tevI pratIti to koIne thatI nathI. e ja rIte kSIra paNa kSIra ja nathI, kAraNa ke temAM karka-abhinna sAmAnyano abheda che... karka paNa karka ja nathI, kAraNa ke temAM kSIra-abhina sAmAnyano abheda che. ane tethI to kSIrArthI kSIramAM ja na pravarte, paNa karkamAM paNa ane karNArthI karkamAM ja na pravarte, paNa kSIramAM paNa ane A pramANe niyamana vinAnI pravRtti to dekhAtI nathI. * ubhayarUpatAmAM vyavahAraniyamanano uccheda che vivecanaH vastune jo sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAno, to sakalalokamAM prasiddha vyavahArano je niyama; teno uccheda thaI jaze ! arthAt lADavAdino cAhaka lADavA vize ja pravarte evA niyamano nahIM rahe ! te A pramANe - (ka) vizvamAM sAmAnya mAtra eka che, (kha) sAmAnyano svabhAva citra nathI, eka ja che, ane (ga) sAmAnya viSa, modaka, dUdha, karka (dhoLo ghoDo) vagere tamAma vastuo sAthe joDAyeluM - abhinna che. eTale to viSe mAtra viSa ja nahIM rahe, paraMtu modaka paNa banI jaze ! kAraNa ke teno modakAdithI abhinna sAmAnyanI sAthe abheda che... e ja rIte lADavo paNa mAtra lADavo ja nahIM rahe, paraMtu viSa paNa banI jaze ! kAraNa ke teno viSathI abhinna sAmAnyanI sAthe abheda che... For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 17 eTale to viSa-modaka baMne ubhayarUpa banI jAya, arthAt viSa viSa-modakarUpa ane modaka modakaviSarUpa banI jAya ane tethI to viSano cAhaka jIva, viSa-lADavA bane tulya hovAthI viSa-lADavA baMne vize pravRtti karaze. ane e ja rIte lADavAno cAhaka bALaka, lADavo - viSa tulya hovAthI lADavA - viSa baMne vize pravRtti karaze ! ane eTale to - viSano icchuka viSamAM ja pravarte, modakamAM nahIM ane modakano icchuka modakamAM ja pravarte, viSamAM nahIM - evo je lokasiddha vyavahArano niyama che, teno uccheda thAya ja. AgaLa vadhIne to viSa khAvAthI tadabhinna modaka paNa khavAI gayo mAnavo paDe ane modaka khAvAthI tadabhinna viSa paNa khavAI gayuM mAnavuM paDe ! ane AmAM to pratItino virodha thavAno ja. kAraNa ke lADavo khAtI vakhate, lADavo khAdhAnI ja pratIti thAya che, viSa khAdhAnI nahIM. (jo e vakhate viSa paNa khavAtuM hota, to to puSTinA badale mRtyu ja thaI jAta.) e ja rIte dUdha dUdha ja nathI, kAraNa ke teno karkathI abhinna sAmAnya sAthe abheda che. ane karka paNa karka nathI, kAraNa ke teno dUdha-abhinna sAmAnya sAthe abheda che. eTale to dUdhano cAhaka bALaka, dUdhane ja nahIM pIve, karkane paNa pIvA doDaze ! ane karka para caDavA icchato ghoDesavAra, karka para ja nahIM caDe, sAthe tadabhinna dUdha para paNa caDaze... ane eTale to UMdhI-cattI pravRtti thavAnuM mAnavuM paDaze ! paNa AvI niyamana vinAnI pravRtti to lokamAM kadI dekhAtI nathI. eTale vastumAM sAmAnyarUpatA manAya ja nahIM ane to tenI ubhayarUpatA asaMgata ja rahe. syAdetad-'viSAdiSu vizeSarUpatA'pyastyeva, sA tadarthino niyamena pravRtterbIjam, tadbhakSaNe ca nAnyabhakSaNaM syaat| iti' / / -- pravezarazmi - bhAvArtha : jo AvuM hoya ke - "viSAdimAM vizeSarUpatA paNa che ja ane viSa vize pravartanArAo mATe e (vizeSarUpatA) ja pravRttinuM bIja banaze ane eTale viSanA bhakSaNamAM bIjAnuM bhakSaNa nahIM thAya." vizeSarUpatAthI pratiniyata vyavahAranI saMgati ke vivecanaH syAdvAdIH viSa vagere vastuomAM mAtra sAmAnyarUpatA ja nathI, paNa vizeSarUpatA paNa che ane e vizeSarUpatA ja, te te vastunA icchuka vyaktione te te vize vyavahAra karAvavAmAM niyaMtrikA bane che. tAtparya e ke, modakamAM puSTidAyakatva, madhurarasa... vagere rUpa evI vizeSarUpatA rahI che ke je viSAdi koI padArthamAM nathI. (mAtra lADavo ja puSTi Ape che, viSa nahIM ane mAtra viSa ja mRtyu Ape che, lADavo nahIM.) ane e vizeSarUpatAne lIdhe lADavAno cAhaka bALaka lADavA aMge ja pravRtta thaze, viSa vize nahIM... For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH ane e vizeSarUpatAne lIdhe ja, lADavAno icchuka bALaka mAtra lADavAnuM ja bhakSaNa karaze, viSanuM nahIM* ane viSano icchuka jIva mAtra viSanuM ja bhakSaNa karaze, lADavAnuM nahIM. Ama tamAma vyavahAro pratiniyatarUpe saMgata thaI javAthI, vastune sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAnavAmAM koI bAdha nathI. ka etadayuktam, vikalpAnupapatteH; tathAhi-viSAdiSu vizeSarUpatA modakAdivizeSarUpavyAvRttA vA syAt ? svarUpaniyatA vA ? / na tAvanmodakAdivizeSarUpavyAvRttA, tadanarthAntarabhUtasAmAnyAvyatirekAt; vyatireke cobhayarUpavastuvAdahAniprasaGgAt; vyatirekAvyatirekapakSasya ca virodhena tiraskRtatvAt / nApi svarUpaniyatA, modakAdyabhinnasAmAnyAnAntaratvAt; arthAntaratve ca saiva vizeSarUpatA arthakriyArthipravRttiviSayatvAd vastvastu, tatphalavizeSopAdAnabhAvalakSitasvabhAvatvAt vastunaH; sA ca tAdRzI nAnyatrAsti, arthinaH pravRttyabhAvAt / tyajyatAmubhayarUpaikavastuvAdAbhimAnaH / / / - pravezarazmi - bhAvArtha : A kathana ayukta che, kAraNa ke vikalponI asaMgati che. juo - viSAdimAM rahelI vizeSarUpatA, modakAdinA vizeSarUpathI bhinna che, ke svarUpaniyata che? modakAdinA vizeSarUpathI bhinna to na manAya, kAraNa ke modakathI abhinna evA sAmAnyathI te abhinna che. ane bhinna mAnavAmAM eka vastune ubhayarUpa mAnavAnA vAdanI hAni thAya. ane bhinnabhinna pakSa to virodhane kAraNe tiraskRta che... viSAdinI vizeSarUpatA svarUpaniyata paNa na kahevAya, kAraNa ke modakAdithI abhinna evA sAmAnyathI te bhinna nathI. jo bhinna kaho, to te vizeSarUpatA ja arthakriyAnA arthInI pravRttino viSaya hovAthI vasturUpa thaze, kAraNa ke pratiniyata phaLavizeSanA upAdAnabhAvarUpa svabhAvavALI ja vastu hoya che. ane tevI arthakriyA bIje nathI, kAraNa ke bIje arthI jIvanI pravRtti thatI nathI. eTale ubhayarUpa eka vastu mAnavAnuM abhimAna choDI do. vikalpothI syAdvAdInuM kathana anupapannA 4 | vivecanaH ekAMtavAdI : tamAruM A kathana paNa yukta nathI, kAraNa ke vikalponI saMgati thatI nathI. te A pramANe - viSAdimAM rahelI vizeSarUpatA, modakAdinA vizeSarUpathI (1) bhinna che ke, (2) svarUpaniyata che ? (1) prathama pakSa to yogya nathI, kAraNa ke modaka/viSAdimAM raheluM sAmAnya eka ja che. viSagata sAmAnyathI viSamatavizeSa abhinna che ane modakagata sAmAnyathI paNa viSagata vizeSa abhinna che. prazna : (vyatirekova ) modaka-viSagata sAmAnyathI, e viSamAM rahelI vizeSarUpatA bhinna - ane modakanA bhakSaNathI viSanuM bhakSaNa thaI javAnI Apatti paNa nahIM Ave. For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 19 mAnI laIe to? (pachI to viSanI vizeSarUpatA, modakanA vizeSarUpathI abhinna nahIM bane* ne?) uttara : paNa evuM mAnavAmAM, eka ja vastu ubhayarUpa mAnavAnA vAdanI hAni thaze ! kAraNa ke vizeSarUpatA sAmAnyathI bhinna hovAthI, viSa jo vizeSarUpa hoya, to te tadabhinna sAmAnyarUpa nahIM hoI zake... ane jo sAmAnyarUpa hoya, to tadabhinna vizeSarUpa nahIM hoI zake. phalataH eka ja vastu ubhayarUpa mAnI zakAze nahIM. praznaH to modaka-viSagata sAmAnyathI,e viSamAM rahelI vizeSarUpatA bhinnabhinna mAnIe to ? uttara : paNa tevuM na manAya, kAraNa ke temAM virodha che. je be bhinna hoya, te be abhinna zI rIte? ane je be abhinna hoya, te be bhinna zI rIte ? ityAdi... eTale viSamAM rahelI vizeSarUpatA, modakanA vizeSarUpathI bhinna mAnavArUpa prathama vikalpa to yogya nathI ja. (2) viSamAM rahelI vizeSarUpatAne svarUpaniyata (sarva vijAtIyathI bhinna) paNa na manAya, kAraNa ke te modaka-viSAdithI abhinna evAM sAmAnyathI abhinna che. (mAtra svarUpaniyata padArtha, A rIte bIjAnA sAmAnyathI abhinna na hoya.) praznaH svarUpaniyata mAnavA, ame tene modaka-viSAdigata sAmAnyathI bhinna mAnIe to? uttaraH zAbAza. to to e vizeSarUpatA ja vasturUpa phalita thaI, kAraNa ke te ja arthakriyAnA icchukonA pravartanavyavahArano viSaya bane che. Azaya e ke, je arthakriyAkArI hoya te ja paramArthathI sat che. prastutamAM viSamAM rahelI (mArakatvAdi rUpa) vizeSarUpatA ja, viSanA cAhaka jIvone viSa aMge pravartAve che, tadabhinna sAmAnyarUpatA nahIM." prazna paNa arthakriyA karanArane ja vasturUpa kahevAnuM kAraNa zuM? uttaraH kAraNa e ja ke, vastuno svabhAva phaLavizeSanA upAdAnabhAvathI oLakhAya che. dA.ta. ghaDArUpa phaLane dekhIne nizcita thAya ke tenuM ko'ka mATI nAmanuM upAdAnakAraNa che ja. Ama mATI rUpa vastu, ghaTarUpa phaLanA upAdAnakAraNa tarIke oLakhAya che... have phaLa to arthakriyA karanAranuM ja hovAnuM (khapuSpa jevA arthakriyAvihoNAnuM nahIM.) e parathI ja ame kahIe chIe ke, arthakriyA karanAra ja vasturUpa che... (eTale arthakriyAkArI vizeSarUpatA ja vasturUpa phalita thAya, sAmAnyarUpatA * bhAva e ke, viSagata vizeSarUpatA ane modaka+viSAdigata sAmAnya e baMneno abheda; e ja viSanI vizeSarUpatAne modakanA vizeSarUpa sAthe abhinna kaheto hato... paNa ame ene ja uDADI daIe, pachI to vizeSarUpatA bhinna ja phalita thAya ne ? * jo sAmAnyarUpatA, e vizeSarUpatAthI abhinna hota, to te paNa arthakriyArthInA pravartana vyavahArano viSaya banata ane vasturUpa phalita thAta... paNa tamArA hamaNAnA abhyapagama pramANe, vizeSarUpatAthI e sAmAnya juduM che, eTale te vyavahArano viSaya na bane ane vasturUpa paNa na bane, evo garbhita Azaya jaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH nahIM.) ane vaLI tevI (maraNakaraNAdi) arthakriyA viSagata vizeSarUpamAM ja che, anyatra sAmAnya rUpamAM nahIM. tenuM kAraNa e ke, arthI jIvonI sAmAnyarUpa vize pravRtti thatI nathI. (jo sAmAnyarUpathI paNa maraNakaraNAdi arthakriyA thatI hota, to arthI jIvo te vize paNa pravRtti karata... paNa pravRtti na karavAthI phalita thAya ke sAmAnyarUpamAM arthakriyA nathI ja.). te vistRtArtha vizeSane ja vastu kahe che, kAraNa ke te ja arthakriyAnA arthInI pravRttino viSaya che. eTale je arthakriyA karanAra hoya te nahIM, paNa arthakriyAnA arthInI pravRttino viSaya hoya te ja vastu che, evuM kahevuM che. have koI prazna kare ke - arthakriyA kare te vastu hoya, arthakriyArthInI pravRttino viSaya bane ke nahIM, tenI sAthe zuM? (ema kahevuM che ke sAmAnya arthakriyAkArI che, bhale te arthakriyArthInI pravRttino viSaya na hoya.) teno pratyuttara che ke, tevizepopa0 vastuno svabhAva, dazyamAna phaLavizeSanA upAdAnabhAvarUpe ja jaNAya che, anyathA nahIM. have arthakriyArthI, vizeSamAM ja pravRtti kare che, te batAve che ke abhipreta arthakriyArUpa phaLa to vizeSathI ja maLe che ane tethI arthakriyAkAritva vizeSamAM ja che. sAmAnyathI tevuM koI arthakriyArUpa phaLa dekhAtuM nathI, to pachI temAM tatkAritvarUpa svabhAva kaI rIte mAnavo? bauddho A rIte svalakSaNane ja vastutvena siddha kare che. niSkarSa : Ama vastunI sAmAnyarUpatA vAstavika jaNAtI nathI, mAtra vizeSarUpatA ja vAstavika jaNAya che. eTale eka ja vastune sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAnavAnuM abhimAna choDI do. A ja vAtane laIne kahyuM che ke - tathA coktam - pravRttiniyamo na syAd viSAdiSu tadarthinaH / modakAdyapRthagbhUta-sAmAnyAbhedavRttiSu / / 1 / / bhede cobhayarUpaika-vastuvAdo na yujyate / bhedAbhedavikalpastu virodhenaiva bAdhitaH / / 2 / / vizeSarUpaM yatteSu tatpravRtterniyAmakam / sAdhvetat, kintu vastutvaM tasyaivetthaM prasajyate / / 3 / / - pravezarazmi - For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH bhAvArtha ane vaLI kahyuM che ke - "viSAdinA arthI jIvonI, modakAdithI abhinna evA sAmAnyanI sAthe abhedapaNe rahenArA viSAdi aMge pravRttino niyama nahIM rahe. (1) bheda mAnavAmAM ubhayarUpa eka vastuno vAda saMgata thAya nahIM. vaLI bhedabhedavikalpa to virodhathI ja bAdhita che. (2) teonI pravRttinA niyAmakarUpe je teomAM vizeSarUpa manAya, te to khUba suMdara che. paNa A rIte to tenI (vizeSarUpanI) ja vasturUpatA phalita thAya. (3) vivecanaH jo viSAdino, modakAdithI abhinna evA sAmAnyanI sAthe abheda manAya, to viSa paNa modakathI abhinna thavAthI viSanA icchuka vyaktinI, bIjI modakAdi vastune choDIne mAtra viSa aMge ja pravRttino niyama nahIM rahe. (1) sAmAnyathI vizeSano bheda mAnavAmAM, sAmAnya vizeSa baMnenuM svataMtra astitva thaI jatAM, eka ja vastu baMne rUpa na banavAthI "eka ja vastu sAmAnya-vizeSa ubhayAtmaka che" evo vAda na ghaTe ane ekatra baMneno virodha hovAthI bhedabhedavikalpa paNa bAdhita che. (2) viSanA icchuka vyaktinI mAtra viSa aMge ja pravRtti mATe, jo vastumAM vizeSarUpatA manAya, to to sAruM ja che, paNa evuM mAnavAmAM to mAtra vizeSarUpatAnuM ja vastutva siddha thaze. (3) vaLI A vize bIjAoe paNa kahyuM che ke - tathA pareNApyuktam - sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRteH / nodito dadhi khAdeti, kimuSTaM nAbhidhAvati ? / / 1 / / tathAhi-uSTropi syAdadhi, nApi sa evoSTraH, yenAnyo'pi syAduSTraH / tathA dadhyapi syAduSTraH, nApi tadeva dadhi, yenAnyadapi syAt / tadevamanayorekasyApi kasyacittadrUpabhAvasyAbhAvAt-svarUpasya vA'tadbhAvinaH svaniyatasyAbhAvAt na kazcidvizeSaH, iti / tatazca dadhi khAdeti coditaH uSTramapi khAdet / / - pravezarazmi - bhAvArtha bIjAe paNa kahyuM che ke - "badhA jo ubhayarUpa hoya, to temanA vizeSa (bheda/taphAvata)nuM nirAkaraNa thavAthI, "dahIM khA' ema prerAyelI vyakti UMTa meLavavA kema doDatI nathI?" te A pramANe - UMTa paNa kathaMcit dahIM che ane UMTa ja UMTa nathI, kAraNa ke bIjo paNa kathaMci UMTa che. tathA, dahIM paNa kathaMcit UMTa che ane dahIM ja dahIM nathI, bIjo paNa padArtha kathaMcit dahIM che. Ama baMnemAMthI ekenuM pratiniyata svarUpa na hovAthI athavA bIjAmAM na hoya evA svaniyata svarUpano abhAva hovAthI, te bemAM koI taphAvata na rahe ane tethI to "dahIM khA" ema kahevAyela vyakti, UMTane paNa khAvA For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 anekAntavAdapravezaH lAge ! vivecanaH badhA ja padArtho jo ubhayarUpa hoya, to padArthanA pratiniyata vizeSarUpanuM nirAkaraNa thavAthI "dahIM khA' ema prerAyelI vyakti UMTane khAvA kema na doDe ? arthAt UMTane kema na khAya? (A thayo zlokano artha.... have graMthakArazrI pote ja A zlokano bhAvArtha kahe che.) badhA jo ubhayarUpa hoya - badhA padArtho jo sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa hoya, to (ka) UMTa paNa kathaMcit dahIMrUpa che, dahIMnA abhAvarUpa nahIM, ane (kha) vaLI te ekalo ja UMTa svarUpa che, tevuM nathI, kAraNa ke anya (dahIM vagere) paNa kathaMcit UMTa svarUpa che... te ja rIte (ka) dahIM paNa kathaMcit UMTarUpa che, UMTanA abhAvarUpa nahIM, ane (kha) vaLI te ekaluM ja dahIM svarUpa nathI, kAraNa ke anya (UMTa vagere) paNa kathaMcit dahIM svarUpa che. (Azaya e ke, UMTa-dahIM baMnemAM eka ja sAmAnya hovAthI, sAmAnya aMzane laIne UMTa paNa dahIM bane ane dahIM paNa UMTa bane... Ama vastune ubhayarUpa mAnavAmAM badhA ekabIjArUpa banavA lAge.) to temanA vizeSanuM nirAkaraNa thatAM - dahIM ane UMTano vizeSa be rIte saMbhave : eka to (1) dahIMmAM je rUpa che, te UMTamAM na hoya ane UMTamAM je rUpa che, te dahIMmAM na hoya. ane bIjo (2) dahIMmAM je rUpa nathI, te UMTamAM hoya ane UMTamAM je rUpa nathI, te dahIMmAM hoya. paNa vastune ubhayarUpa mAnavAmAM A bemAMthI eke vizeSa saMbhavatA nathI. juo - upara (ka)mAM kahyuM, tenAthI (=UMTa paNa dahIMrUpa ane dahIM paNa UMTarUpa thAya evuM kahevAthI) nakkI thayuM ke UMTa, dahIMrUpanA abhAvavALo nathI. eTale pahelI rIte vizeSa nathI, ane (kha)mAM kahyuM, tenAthI (=ekalo UMTa ja UMTa svarUpa nathI, dahIM paNa UMTa svarUpa hoI zake evuM kahevAthI) nakkI thayuM ke UMTanuM svarUpa mAtra UMTamAM ja hoya tevuM nathI, bIjAmAM paNa hoya che. eTale baMnemAMthI eka paNa rIte vizeSa siddha na thatAM baMnenI saMkIrNatA thaze, arthAt bane ekabIjArUpa banaze ! ane eTale to "dahIM khA' ema kahevAthI te vyakti UMTa khAvA doDaze ! tathA, kahyuM che ke - athAstyatizayaH kazcid yena bhedena vartate / sa eva dadhi so'nyatra nAstItyanubhayaM param / / 1 / / athAnayoH kazcidatizayo'sti, yenAyaM tathA noditaH kSIravikAra eva pravartate, nAnyatra / evaM tarhi 'sa eva'atizayo'rthakriyArthipravRttiviSayaH tatphalavizeSopAdAnabhAvalakSitasvabhAvaM hi vastu 'dadhi' iti / 'sa' ca tAdRzaH svabhAvaH, 'anyatra nAstIti' For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH pravRttyabhAvAdarthinaH / tasmAnnobhayarUpam; ityekAntavAdaH / / iti tRtIyapUrvapakSa: / / 3 // 23 * pravezarazmi * bhAvArtha : "have teomAM koIka atizaya che ke jene laIne teo bhedathI pravarte, to te atizaya ja dadhi che, te atizaya bIje na hovAthI vastu anubhayarUpa phalita thaI.." - Ano Azaya e ke, have teomAM ko'ka atizaya che ke jethI te pramANe prerAyelo dahIMmAM ja pravarte, bIje nahIM. to te ja; je arthakriyArthInI pravRttino viSaya che te atizaya ja, phaLavizeSanA upAdAnabhAvathI lakSita svabhAvavALI dahIMrUpa vastu che. ane tevo atizayarUpa svabhAva bIje nathI, kAraNa ke bIje arthInI pravRtti nathI. tethI vastu ubhayarUpa nahIM rahe. eTale ekAMtavAda Avaze. vivecanaH "have jo dahIMmAM evo koI atizaya vizeSa manAya ke jethI 'dahIM khA' ema kahevAthI vyakti UMTane choDIne mAtra dahIM ja khAvA pravarte, te atizaya ja dahIM bane ane e atizaya UMTa vageremAM na hovAthI anubhayarUpa ja vastu paramArthathI siddha thaze" (anubhayarUpa - dahIM ane UMTanuM ekatva (sAmAnyatva) kalpita thaze athavA dahIMthI 52 - bIjI vastu - UMTa vagere, UMTa - dahIM ubhayarUpa nathI, mAtra UMTa rUpa ja che.*) # zlokanuM vivaraNa phre syAdvAdI : dahIM ane UMTamAM evo koI atizayavizeSa che ke jethI 'dahIM khA' ema prerita vyakti mAtra dahIM khAvA ja pravarte, UMTa khAvA nahIM. ekAMtavAdI : je atizayanA kAraNe 'dahIM khA' kahevAyela vyakti dahIMmAM ja pravRtti kare che, te atizaya ja to dadhi che... tenuM kAraNa e ke, dahIM kone kahevAya ? to dahIMthI sAdhya (zukana vagere) phaLanA kAraNabhUta svabhAva jemAM hoya te... (dA.ta. pANI kone kahevAya ? to pANInA phaLarUpa tRSAzamananuM kAraNa hoya te...) ahIM dadhimAM rahela atizayanA kAraNe ja, dahIMnA phaLano (zukanarUpa arthakriyAno) icchuka, dahIMmAM pravRtti kare che, eTale to te atizaya ja dahIMsAdhya phaLanuM (zukananuM) kAraNa che, eTale te atizaya ja dahIM che. ane e atizaya UMTamAM to nathI, kAraNa ke tame ja kahyuM ke atizaya dahIMmAM ja hovAthI 'dahIM khA' kahevAthI dahIMmAM pravRtti thAya, anyamAM nahIM. Ama, UMTamAM didharUpa na hovAthI sAmAnya na rahyuM ane to sAmAnya-vizeSa ubhayarUpatA paNa na rahI... phalataH ekAMtavAdano ja jaya thayo ! * atizaya vasturUpa thayo ane te to vizeSa che, kAraNa ke sarvatra nathI ane to vastu ekarUpa vizeSarUpa ja thaI. For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH niSkarSa eTale vastune sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAnavI yogya jaNAtI nathI. !! rUti tRtIyapUrvapakSaH | A pramANe ekAMtavAdIe, vastunI sAmAnya-vizeSarUpatAnuM nirAkaraNa karyuM. have abhilApyaanabhilApyatAnuM nirAkaraNa karavA yuktio rajU kare che - __evamabhilApyAnabhilApyamapi virodhabAdhitatvAdevAnudghoSyam / tathAhi-abhilapyate yat tadabhilApyam, etadvilakSaNaM cAnabhilApyam, iti / tatazca yadi tadabhilApyam, na tarhi anabhilApyam; anabhilApyaM cet, na tIbhilApyam; iti, eksyaanekviruddhdhrmaamAvA | iti caturthapUrvapakSaH / / 4 / / -- pravezarazmi - 4 (4) abhilANa-anabhilAkha ekAMtavAda che bhAvArtha A pramANe sAmAnya-vizeSanI jema, virodhathI bAdhita hovAne kAraNe, vastune abhilApyaanabhilASyarUpa kahevI paNa yogya nathI. (arthAt ahIM paNa virodha che ja.) te A pramANe (1) jenuM vyaktarUpe zabdazaH uccAraNa karAya te vastune "abhilApya' kahevAya, ane (2) jenuM vyaktarUpe zabdazaH uccAraNa na thAya te vastune "anabhilApya" kahevAya. (Ama baMnenuM svarUpa virodhI hovAthI, ekatra aneka viruddha dharmono anugama na thaI zake.) eTale vastu jo abhilApya hoya, to anabhilApya na bane. ane anabhilApya hoya, abhilApya na bane.. kAraNa e ke, eka vastunA aneka viruddha dharmo na hoI zake. | vivecanaH bhAvArtha mujaba spaSTa che. A pramANe vastunI abhilASya-anabhilASyarUpatA paNa saMgata nathI. |kRti caturthapUrvapakSaH | have ekAMtavAdI, ekAMtavAdamAM ja mokSa che evuM jaNAvavA pAMcamo pUrvapakSa rajU kare che - kiJca-virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAdvastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH; tathAhi- etadAtmAGganAbhavanamaNikanakadhanadhAnyAdikamanAtmakam, anityam, azuci, duHkham, iti kathaJcidvijJAya, bhAvatastathaiva bhAvayataH, vastutaH tatrAbhiSvaGgAspadAbhAvAd, bhAvanAprakarSavizeSato vairAgyamupajAyate; tato muktiH / tathAhi-AtmAtmIyadarzanameva For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH mohaH, tatpUrvaka evAtmIyasneho rAgaH, tatpUrvikaivAnurAgaviSayoparodhini pratihatidveSaH, iti kRtvA sarvamupapadyate / - pravezarazmi - bhAvArtha vaLI vastu virodhI dharmothI vyApta svarUpavALI hovAthI, anekAMtavAdImate muktino paNa abhAva thaze! te A pramANe - A AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere kathaMcit anAtmaka, anitya, azuci ane duHkharUpa che ema jANIne paramArthathI te pramANe ja bhAvanA karavAthI kharekhara tyAM Asakti na rahe. bhAvanAnA prakarSavizeSathI vairAgya thAya ane tenAthI mokSa.... juo; Atma-AtmIyadarzana ja moha che, tenA pUrvaka ja AtmIya vize thanAro sneha te rAga che ane rAgaviSayanA pratibaMdhaka para aNagamo te dveSa che... eTale amArA mate badhuM saMgata thaI jAya. (5) ekAMtavAdamAM ja mokSa che. vivecanaH vaLI vastune AvA virodhI dharmovALI mAnavAthI to anekAMtamate mokSano paNa abhAva thaze! ekAMtavAdamAM ja mokSa ghaTaze. juo - A (sAme rahelA) AtmA, strI, ghara, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere tamAma padArtho kathaMcid (svabhAvathI ke hetuparaMparAthI) anAtmaka anitya, azuci, svarUpathI duHkharUpa ane duHkhanA kAraNarUpa che. vastuo, (1) anitya-anAtmaka to svabhAvathI ja che, paNa () azuci-duHkharUpa svabhAvathI nathI, paNa paraMparAe evI viziSTa avasthAne prApta kare che. (jema ke bhojana paraMparAe viSTArUpa bane - azuci... ane bhavAMtaramAM durgati Ape ne duHkha...) eTale Ama dareka vastuo kathaMcit anityAdi rUpa che, evuM jANIne, paramArthathI tevI bhAvanAthI bhAvita thanAra vyaktine 'vastumAM kharekhara Asakti karavA jevuM kazuM nathI' ema bhAvanAno prakarSa thatAM, vairAgya utpanna thAya ane vairAgyathI mokSa thAya. praznaH zuM padArtha vize, sAtmakatA Adino bodha hovAmAM mokSa na thAya ? uttaraH nA, na thAya, kAraNa ke (1) "huM" ane "mAruM" evI Atma-AtmIya bhAvanA ja *moha che, (2) te mohapUrvaka Atma-AtmIya vize thanAro sneha te rAga che, ane (3) te rAganA kAraNe ISTaviSayanA pratibaMdhaka para thanAro aNagamo te Sa che. eTale jo Atma-AtmIyabhAvanA na hoya, to ja rAga-dveSanI hAni thavAthI mokSanI saMgati thAya. (amArA mate vastu ekAMte nirAtmaka manAya che, eTale te vize nairAbhya bhAvanA paNa yathArthapaNe saMgata thAya ane to mokSa paNa saMgata thAya.) * 'mati matroSe, mohastha gAuna ____ ayameva hi najpUrvaH pratimantro'pi mohajit / ' - jJAnasAraH 4/1 For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 prazna H to zuM e rIte anekAMtamate paNa mokSanI saMgati na thaI zake ? uttara : nA. juo - -- anekAntavAdapravezaH Dv> yadA tu tadAtmAGganAdikaM sAtmakAdyapi, tadA yathoktabhAvanA'bhAvAt, bhAve'pi mithyArUpatvAt, vairAgyAbhAva:, tadabhAvAcca muktyabhAva:, iti / / iti paJcamapUrvapakSa: / / 5 / / * - pravezarazmi ! bhAvArtha : jyAre vaLI te AtmA, aMganA vagere sAtmakAdi paNa hoya, tyAre yathokta bhAvanA na thAya, thAya to paNa tenI mithyArUpatA thAya... eTale vairAgya na thAya ane to mokSa paNa na thAya. anekAMtamate mokSano abhAva - vivecana : have anekAMtavAdImate koI ekAMta na rahevAthI, strI - ghara vagere mAtra anAtmaka, anitya, azuci, duHkharUpa ja nahIM rahe, paNa sAthe sAthe sAtmaka, nitya, zuci, sukharUpa paNa lAgaze ane eTale to Atma-AtmIya bhAvanApUrvaka moha Ubho thaze ! phalataH yathokta nairAtmyabhAvanA thaI zake nahIM. kadAca e bhAvanA thaI paNa jAya, to paNa e anekAMtamate mithyArUpa ja phalita thaze. (anekAMtamate, dareka vastu sAtmaka-anAtmakAdi ubhayarUpa che. jyAre bhAvanAmAM to mAtra anAtmakatAno ja bodha karAya che, eTale e bhAvanA mithyArUpa bane !) eTale bhAvanA na thavAthI athavA mithyA bhAvanA thavAthI vairAgya na thAya ane vairAgya vinA to mokSa paNa na ja thAya ! Ama; anekAMtamate mokSano abhAva che. / / kRti pazcamapUrvakSa:|| A pramANe ekAMtavAdIe, ekAMtavAdane siddha karavA ane anekAMtavAdanuM nirAkaraNa karavA pAMca pUrvapakSo yuktisahita rajU karyA. / / rUti pUrvapakSapranthaH / / For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH ra7 uttarapakSastha: have graMthakArazrI, e pAMce pUrvapakSanuM nirAkaraNa karavA, sacoTa tarkothI saMbaddha potAnuM vaktavya rajU kare che - tadevamete mandamatayo dustarkopahatAstIrthyAH svayaM naSTAH, parAnapi nAzayanti mandamatIn / ataH pratividhIyate - tatra yattAvaduktam 'kathamekameva ghaTAdirUpaM vastu saccAsacca bhavati ?' tadetadAgopAlAganAdipratItamanAzaGkanIyameva / yataH- tatsvadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sadvartate; paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNA'sat tatazca saccAsacca bhavati / -- pravezarazmi - bhAvArtha A pramANe A kutarkathI upahata maMdabuddhivALA tIrthAtarIyo pote to naSTa thayA, paNa bIjA maMdabuddhivALAone paNa naSTa kare che. eTale tenuM pratividhAna karAya che - tyAM tame je kahyuM hatuM ke - "eka ja ghaTAdi vastu sadasatuM kevI rIte hoya? e to AgopAla- aMganA sarvane pratIta hovAthI AzaMkAno viSaya ja nathI, kAraNa ke te potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvane laIne sat che ane bIjAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvane laIne asat che. eTale te sadasarUpa che. vivecanaH e rIte ekAMtavAdanA kutarkothI pIDita thayela evA bauddha vagere maMdabuddhivALAo, gADha ajJAna ane abhinivezathI pote to naSTa thayA ja che, sAthe sAthe maMdabuddhivALA bIjA jIvone paNa naSTa kare che. eTale e badhA ekAMtavAdanuM have kramazaH nirAkaraNa karAya che - ja (1) sadasad anekAMtavAda che. pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "sa-asad be virodhI hovAthI, eka ja ghaTAdi vastu sadasarUpa zI rIte hoI zake ?.. vagere" te saMpUrNa kathana ayukta che, kAraNa ke e rIte ja pratIti ane arthakriyA ghaTatI hovAthI, "vastu sadasaubhayarUpa che' evuM gopAla-aMganAdi badhAne prasiddha che, eTale temAM zaMkAne koI sthAna nathI.... tenuM (=vastunI sadasakrUpatA AzaMkApAtra na hovAnuM) kAraNa e ja ke, eka ja ghaTAdi vastuo potAnA (1) dravya, (2) kSetra, (3) kALa ane (4) bhAvane AzrayIne "satu che ane bIjA paTAdinA (1) dravya, (2) kSetra, (3) kALa, (4) bhAvane AzrayIne "asatuM' che. eTale Ama sva-paranI apekSAe vastu sat paNa hoya ne asat paNa hoya, ema sadasad ubhayarUpa hoya - emAM koI virodha nathI. For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anekAntavAdapravezaH -> anyathA tadabhAvaprasaGgAt; tathAhi yadi tad yathA svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sadvartate, tathaiva paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNApi syAt; tatazca tad ghaTAdi vastveva na syAt, paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNApi sattvAt, tadanyasvAtmavat / tathA yadi, yathA paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNAsad, evaM svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNApi syAt, itthamapi tadghaTAdi vastveva na syAt, paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNAsattve sati svadravyakSetrakAlabhAvarUpeNApyasattvAt, kharaviSANavad; ityevaM tadabhAvaprasaGgAt sadasadrUpaM tadaGgIkartavyam, iti / / -. pravezarazmi ! bhAvArtha : nahIMtara to vastuno abhAva thAya, te A pramANe - jo te vastu je pramANe potAnA dravyakSetra-kALa-bhAvanI apekSAe sat che, te pramANe bIjAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvanI apekSAe paNa sat hoya, to to te ghaTAdi vastu ja na rahe, kAraNa ke paTasvarUpanI jema te paTanA dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpe paNa sat che. tathA jo te jema para dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpe asat che, tema sva-dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpe paNa asat hoya, to paNa te ghaTAdi vastu na ja rahe, kAraNa ke khapuSpanI jema te potAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpe paNa asat che. Ama vastunA abhAva thavAno prasaMga Ave che, eTale vastu sadasa 5 mAnavI ja rahI. * sadasapatA vinA vastuno ja abhAva vivecana : jo vastune sadasad ubhayarUpa na mAno, to to ghaTAdi vastu sarvathA sat ke sarvathA asat bane ! ane tevuM banavAmAM to vastuno abhAva thavAno ja. juo (1) ghaTAdi vastuo, jema potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe sat che, tema jo paTAdi bIjAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe paNa sat hoya, to ghaDo paTarUpe paNa sat thavAthI paTarUpa thaI jatAM, jema paTa e ghaTa nathI, tema ghaTa paNa ghaTa nahIM rahe ! arthAt ghaTano abhAva thAya ! (2) ghaTAdi, jema bIjAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe asat che, tema potAnA dravya, kSetra, kALa, bhAvarUpe paNa asat hoya, to jema khapuSpa svarUpe asat che, tema ghaDo paNa potAnA mATI svarUpe asat thaI niHsvarUpa banI jaze ! arthAt ghaDAno abhAva thaI jaze ! Ama, vastune sarvathA sat ke asat mAnavAmAM vastunA abhAvano prasaMga Ave che, eTale vastune sadasad ubhayarUpa ja mAnavI joIe. * tathA ca dravyataH - pArthivatvena sat, nAbAditvena; tathA kSetrataH - ihatyatvena, na pATaliputrakAditvena; tathA kAlataH - ghaTakAlatvena, na mRtpiNDakapAlakAlatvena; tathA bhAvataH-zyAmatvena, na raktAditvena; iti / anyathA, itararUpApattyA tatsvarUpahAniprasaGgaH, For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - iti / dravyAdyAtmakatvaM ca ghaTasya tairvinA'bhAvAt tatpariNAmatvAcca; atatpariNAmatve ca tadabhAvaprasaGgAt; iti / / 29 -* pravezarazmi : bhAvArtha : tathA, ghaTAdi vastuo (1) dravyathI pArthivatvena sat, abAdityena nahIM, (2) kSetrathI ihatyasvena sat, pATaliputrakAdityena nahIM, (3) kALathI ghaTakAlatvena sat, mRtapiMDakAladvena nahIM, ane (4) bhAvathI zyAmasvena sat raktAdityena nahIM... AvuM na mAno, to bIjAnA rUpanuM ApAdana thavAthI tenA svarUpanI hAni thAya ! ane ghaTa te dravyAdirUpa che, kAraNa ke teo vinA ghaTanuM astitva nathI. ane dravyAdi ghaTanA pariNAmarUpa che. jo teone ghaTanA pariNAma tarIke na mAno, to ghaDAno abhAva thavAno prasaMga Ave. * vastunI sadasapatAnuM svarUpa vivecana : eka ja ghaTAdi vastuo svadravyAdinI apekSAe sat che ane paradravyAdinI apekSAe asat che. have pahelA potAnA dravyAdi kayA ane bIjAnA dravyAdi kayA te vicArIe - (1) dravya : ghaDo mATIno - pRthvIno che, eTale mATI-pRthvI e ghaDAnuM svadravya kahevAya ane eTale temAM mRyatva - pArthivatvarUpa dharma Ave... Ama je dharmo prastuta ghaDAmAM rahyAM hoya, te badhA dharma tenA svadharma ke svarUpa kahevAya. A sivAyanA dharmo, je ghaTamAM rahyA nathI te badhA dharmo paradharma ke 52rUpa kahevAya... jema ke ghaDo jaLarUpa na hovAthI jaLa e paradravya kahevAya ane jalatva e paradharma ke pararUpa kahevAya. (2) kSetra : ghaDAnI utpatti athavA sthiti ahIM thaI hovAthI, A kSetra te svakSetra kahevAya ane pATalIputra vagere kSetra; jyAM utpatti-sthiti nathI te parakSetra kahevAya. (3) kALa : je kALamAM ghaDo rahyo hoya, te svakALa kahevAya ane mRtapiMDa, kapAlAdi avasthAbhAvI kALa parakALa kahevAya. kAraNa ke tyAre ghaDo rahyo nathI. (4) bhAva : vivakSita ghaDo kALo ane goLa che, eTale zyAmapaNuM-goLapaNuM e teno svabhAva kahevAya ane e ghaDo lAla-corasa na hovAthI lAlapaNuM-corasapaNuM e teno parabhAva kahevAya. AmAMthI potAnA dravyAdirUpe vastu sat che ane bIjAnA dravyAdirUpe vastu asat che. A vAta graMthakArazrI ghaTane laIne batAve che - (1) dravyathI, pArthivarUpe sat ane jaLarUpe asat... (2) kSetrathI, ihatyarUpe sat ane pATaliputrakarUpe asat... (3) kALathI, ghaTakALarUpe sat ane mRtapiMDakALarUpe asat... (4) bhAvathI, zyAmarUpe sat ane raktarUpe asat... Ama ghaTanI jo niyatarUpe sadasa patA na manAya, to e ghaDo jaLAdirUpa thaI jAya (arthAt For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anekAntavAdapravezaH padravyAdirUpe sat thaI jAya.) ane eTale to tenuM potAnuM mATIsvarUpa zruta thaI jatAM (arthAt svadravyAdirUpe asat thaI jatAM) e ghaDAnA svarUpanI ja hAni thAya ! ja vastu dravyAdi cAre rUpa che ghaDAdi vastuo mAtra dravyarUpa, kSetrarUpa, kALarUpa ke bhAvarUpa nathI, paNa dravyAdi cAre rUpa che, kAraNa ke dravyAdi cAre vinA teonuM astitva ja saMgata na thAya. te A pramANe - (2) ghaDo je kSetramAM rahe che, te kSetramAM AdhAratA Ave che ane ghaDAmAM AdheyatA Ave che. AdhArakSetranirUpita AdheyatA vinA ghaDAnuM astitva na hoya, (3) ghaDo jeTalo kALa rahe te tenI sthiti, te sthitikALamAM bhAvitA= rahevApaNuM vinA ghaTa na hoya, ane (4) kRSNAdi varNathI zUnya ghaTa kadI na hoya. e parathI phalita thAya ke, kSetrAdirUpa vinA mAtra dravyarUpa ghaDo kadI hoto nathI. jo ghaDAne mAtra mATIdravyarUpa ja mAno ane kSetrAdirUpa na mAno, to ghaDAnuM svarUpa ja saMgata na thAya, arthAt ghaDo potAnA svarUpane ja prApta na karI zake. e rIte ghaDAne mAtra kSetrAdirUpa ja mAno ane dravyAdirUpa na mAno, to paNa kSetrAdirUpa ghaDAnuM svarUpa asaMgata ja rahe. kAraNa ke, ekabIjAthI ananuviddha evA mAtra pArthivadravyatva, ihatyatva vagere maLatAM ja nathI. eTale hakIkatamAM vivikta dravyAdi hotA ja nathI. kadAca vivikta dravyAdi hoya to; arthAt ghaTamAM rahela dravyatyAdi judA judA hoI zakatA hoya ane tethI ghaTa paNa anyatama-dravyavAdirUpa hoI zakato hoya, to pachI te vivikta evA dravyatvAdi dravyatyAdinI buddhinA ja kAraNa bane, "paTa' evI buddhinA nahIM. 'dha:' evI buddhi to jayAM dravyAdi cAre paraspara anuviddha hoya tyAM ja thAya. eTale ghaDAne mAtra dravyAdirUpa nahIM, paNa dravyAdi cAre rUpa mAnavA joIe, te vinA ghaDAnuM svarUpa upapanna thAya nahIM. ane vaLI dravya, kSetra, kALa, bhAva to ghaTanA pariNAmarUpa che. eTale jo e cAramAMthI ekane paNa tenA pariNAma tarIke nahIM mAno, arthAt ghaDAne mAtra dravyAdi pariNAmavALo mAno ane kSetrapariNAmavALo na mAno (ema kALAdimAM paNa samajavuM) to to ghaDAno abhAva thavAno prasaMga Ave ! (kAraNa ke pariNAmavihoNI vastu sat na hoya.) sAra : eTale ghaTAdi tamAma vastuo dravya, kSetra, kALa, bhAva ema cAre rUpa che. syAdetat, svadravyasattvameva paradravyAsattvam, svakSetrasattvameva parakSetrAsattvam, evaM svakAlasattvameva parakAlAsattvam, evaM svabhAvasattvameva ca parabhAvAsattvam iti / tathA ca-ghaTavastunaH pArthivadravyasattvamevAbAdidravyAsattvam, tathehakSetrasattvameva pATaliputrakAdyasattvam, For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH che tathA ghaTakAlasattvameva mRtpiNDakapAlakAlAsattvam, tathA zyAmatvasattvameva raktAdyasattvam, tasyaikasvabhAvatvAd niraMzatvAt, iti / / - pravezarazmi - bhAvArtha : ahIM AvuM kaho ke - "svadravyarUpe sattva ja paradravyarUpe asattva, svakSetrarUpe sattva ja parakSetrarUpe asattva, svakALarUpe sattva ja parakALarUpe asattva, e pramANe svabhAvarUpe sattva ja parabhAvarUpe asattva che. eTale ke ghaTavastunuM pArthivadravyasattva ja abAdidravyanuM asattva che, IhakSetra sattva ja pATaliputrakAdinuM asattva che, ghaTakALasattva ja mRpiMDa-kapAlakALanuM asattva che, tathA zyAma-sattva ja raktavAdinuM asattva che. kAraNa ke te vastu niraMza ekasvabhAvI che." # vastunI mAtra saDhapatAsAdhaka bauddha vaktavya , vivecanaH (bauddha :) ghaTAdi dareka vastuo niraMza-ekasvabhAvI che, eTale temAM judA judA aneka svabhAva (sadasadAdi) na hoI zake... te mATe AvuM mAnavuM joIe ke, ghaTAdi vastuonuM potAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpe je sAruM che, te ja bIjAnA dravya-kSetra-kALa-bhAvarUpanuM asatpaNuM che. eTale vastunI asarUpatA koI judI nathI, paNa sarUpatA svarUpa ja che. tethI, (1) ghaDAnuM pArthivadravyarUpe je sAruM che, te ja jaLAdidravyarUpanuM asapaNuM che. (2) ghaDAnuM mathurArUpe je satpaNuM che, te ja pATaliputra-AdirUpanuM asapaNuM che. (3) ghaDAnuM ghaTakAlarUpe je satpaNuM che, te ja mRpiMDAdikALarUpanuM asapaNuM che. (4) ghaDAnuM kRSNavarNarUpe je satpaNuM che, te ja lAlavarNarUpanuM asatpaNuM che. ane AvuM mAnavAmAM pUrvokta doSa paNa na rahe, arthAt pUrve syAdvAdIe kahyuM hatuM ke, vastu sadasarUpa na hoya to teno abhAva thAya; te doSa have nahIM rahe, kAraNa ke ame mAtra sarUpa ja mAnI ane paradravyarUpe asattva te sattvarUpa ja mAnI lIdhuM. (bhAva e ke, ghaTane paTAdirUpe asat na mAno, to te paTAdirUpa thavAthI ghaTAbhAva thavAnI Apatti Ave. paNa have tenuM ghaTarUpe sattva e ja paTAdirUpe asattva hovAthI te paTAdirUpa nathI, eTale ghaTAbhAva thavAnI Apatti nahIM Ave.) Ama amArA mate koI doSano avakAza na hovAthI, vastunI asarUpatA judI nahIM, paNa sarUpatA svarUpa ja mAnavI rahI ane to vastu mAtra sarUpa ja phalita thaI, sadasad ubhayarUpa nahIM. etadapyasAram, tasyaikasvabhAvatve'vastutvaprasaGgAt; tathAhi-'yadi pArthivadravyasattvamevAbAdidravyAsattvam', evaM tarhi yathA tatpArthivadravyatvena sat evamabAdidravyatvenApi For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -> sadeva syAt, tatsattvAvyatiriktatvAditarAsattvasya; yathA vA abAdidravyatvenAsat tathA pArthivatvenApi asadeva syAt, tadasattvAvyatiriktatvAttatsattvasya / --* pravezarazmi ! bhAvArtha : A vAta paNa asAra che, kAraNa ke te ekasvabhAvI hovAmAM tene avastu mAnavAno prasaMga Ave. te A pramANe - pArthivadravyasattva ja abAdidravyarUpenuM asattva hoya, to jema te pArthivadravyarUpe sat ja che, tema abAdidravyarUpe paNa sad ja thAya, kAraNa ke abAdiasattva pArthivasattvathI abhinna che athavA to jema abAdidravyarUpe asat che, tema pArthivadravyarUpe paNa asat thaI jAya, kAraNa ke pArthivasattva abAdiasattvathI abhinna che. 32 * mAtra sarUpa mAnavAmAM vastunA abhAvano prasaMga vivecana : (syAdvAdI :) ahIM pUrvapakSI asattvanuM svataMtra astitva mAnato ja nathI, to pachI to sattva-asattva baMne eka ja che evuM kahI ja na zakAya, kAraNa ke asattvazabda koIno vAcaka na hovAthI, 'asattva' evo zabdaprayoga ja nirarthaka thAya... paNa pUrvapakSIe ja tevo zabdaprayoga to karyo che ja, eTale, asattvanuM astitva ja nathI, evI temanI mAnyatAnuM pote ja khaMDana karI nAMkhyuM che. tethI te mAnyatAne avagaNIne graMthakArazrI uttara Ape che - jo vastunuM svadravyAdirUpenuM satpaNuM ja paradravyAdirUpenuM asatpaNuM manAya, to vastuno abhAva thaI jAya. te A pramANe - (1) ghaDAnuM pArthivadravyarUpe je satpaNuM che, tene ja jo jalAdirUpenuM asa5NuM kaho, to to pArthivadravyasattva ane jalAdidravya-asattva baMne eka thaI jAya ane eTale to (ka) asattva paNa sattvarUpa bane, ane (kha) sattva paNa asattvarUpa bane. tethI to, (ka) ghaDo jema pArthivadravyarUpe sat che, tema jalAdidravyarUpe paNa sat thAya; kema ke jalAdiasattva pArthivasattvarUpa ja che... ane (kha) ghaDo jema jalAdidravyarUpe asat che, tema pArthivadravyarUpe paNa asat thAya; kema ke pArthivasattva jalAdiasattvarUpa ja che. ahIM (ka) pramANe ghaDo jaLarUpa banI jAya ane (kha) pramANe ghaDo pArthivarUpe paNa niHsvarUpa banI jAya - ema baMne pramANe ghaDAno abhAva thAya che. A ja pramANe kSetrAdimAM paNa samajavuM. te A pramANe - - * evaM yadi 'ihakSetrasattvameva pATaliputrAdyasattvam, tatazca tadyatheha sat tathA pATaliputrAdAvapi syAt, ihasattvAvyatiriktatvAt tatrAsattvasya; yathA vA pATaliputrAdAvasat tathehApi syAt, tadasattvAvyatiriktatvAdihasattvasya / evaM yadi 'ghaTakAlasattvameva For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH mRtpiNDakapAlakAlAsattvam, tatazca tadyathA ghaTakAle sat evaM mRtpiNDakapAlakAle pa syAt, tatsattvAvyatiriktatvAttadasattvasya; yathA vA mRtpiNDakapAlakAle'sat tathA ghaTakA syAt, tadasattvAvyatiriktatvAttatsattvasya / evaM yadi 'zyAmatvasattvameva raktatvAdyasattvam', tatazca tadyathA zyAmatvena sat evaM raktatvAdinApi syAt, tatsattvAvyatiriktatvAditarAsattvasya; yathA vA raktatvAdinA'sat evaM zyAmatvenApi syAt, tadasattvAvyatiriktatvAttatsattvasya / tatazca taditararUpApattyAdinA'vastutvaprasaGgaH, iti / / - pravezarazmi - bhAvArtha : (2) kSetra : e pramANe jo ihakSetrarUpenuM satpaNuM ja pATaliputrarUpenuM asapaNuM manAya, (to te sattva-asattva be eka thaI jatAM), (ka) ghaDo jema ahIM sat che, tema pATaliputra vageremAM paNa sat thAya, kAraNa ke pATaliputrarUpenuM asattva ihatyasattvathI abhinna che, athavA to (kha) ghaDo jema pATaliputramAM nathI, tema ahIM paNa nahIM rahe; kema ke ihakSetrarUpenuM sattva, pATaliputrarUpenA asattvathI abhinna che. 33 (3) kALa : e pramANe jo ghaTakALarUpenuM satpaNuM ja mRpiMDa - kapAlakALarUpenuM asaNuM hoya, to to (ghaTakALasattva ane kapAlakAlaasattva baMne eka thaI jatAM), (ka) ghaDo jema ghaTakALe sat che, tema nRSiMDa-kapAlakALe paNa sat thAya; kema ke mRtapiMDAdikALanuM asattva ghaTakAlIna sattvathI abhinna che, athavA to (kha) ghaDo jema mRtrapiMDa-kapAlakALe asat che, tema ghaTakALe paNa asat thaI jAya; kema ke ghaTakAlIna sattva mRtapiMDAdikAlIna asattvathI abhinna che. (4) bhAva : e pramANe jo zyAmarUpenuM satpaNuM ja raktarUpenuM asapaNuM hoya, to (zyAmasattva ane raktaasattva baMne eka thaI jatAM), (ka) ghaDo jema zyAmarUpe sat che, tema lAlaraMgarUpe paNa sat thAya; kema ke lAlavarNanuM asattva zyAmavarNanA sattvathI abhinna che, athavA to (kha) jema ghaDo lAlavarNarUpe asat che, tema zyAmavarNarUpe paNa asat thAya; kema ke zyAmavarNanuM sattva lAlavarNanA asattvathI abhinna che. ane eTale vastu parakSetrAdirUpa banI jAya athavA svakSetrAdirUpa paNa na rahe; ethI to ghaTavastuno abhAva thavAno ja... vivecana : dravyanI jema kSetrAdimAM paNa bhAvanA sugama hovAthI, bhAvArthane anusA2e tAtparya samajavuM. eTale sAra e ke, vastunA satpaNAne ja asatpaNArUpa mAno, to ghaDo jaLAdirUpa paNa banI jatAM ane potAnA dravyAdisvarUpathI cyuta thatAM, e ghaDAno ja abhAva thAya... eTale vastunI sadasa patA judI judI ja mAnavI joIe ane to vastunI ubhayarUpatA ja phalita thAya. have ekAMtavAdI, vastune ekAMta-ekarUpa siddha karavA, potAnA judA judA pUrvapakSo rajU kare * athocyeta - nahi naH kiJcidabAdyasattvaM nirupAkhyaM nAmAsti, yadapekSayA'vyatirikta For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 anekAntavAdapravezaH vikalpopanyAsenAvastutvApattyA''tmano nyAyAbhijJatA khyApyate; api tu pArthivadravyasattvameva viziSTamekasvabhAvamabAdyasattvamucyate / tatazca yathoktadoSAbhAvAd vyartho vikalpopanyAsaparizramaH, evaM zeSeSvapi bhAvanIyam; iti / / - pravezarazmi - bhAvArtha: have kahevAya che - ame kAMI abAdiasattva nirupAkhya-tuccha nathI mAnatA, ke jene laIne avyatirikta - vikalpanA upanyAsa dvArA ghaTane avasturUpa mAnavAnI Apatti batAvIne potAnI nyAyakuzaLatA tame batAvI zako... paNa ame to viziSTa-ekasvabhAvavALuM pArthivadravyasattva ja abAdiasattva kahIe chIe ane eTale yathokta doSa na hovAthI vikalpa-upanyAsano parizrama vyartha che. e pramANe kSetra vageremAM paNa samajavuM. # viziSTasattvane ja asattva mAnIe to... vivecanaH (ekAMtavAdI) "ghaTAdi vastumAM rahela pArthivasattva e ja jaLAdiasattvarUpa hoya to ghaTa jaLAdirUpe paNa sat thaI jaze ke pArthivAdirUpe paNa asat thaI jaze ane tenuM niyata svarUpa na rahevAthI te avastu ja banI jaze." evuM kahIne tame tamArI nyAyakuzaLatA batAvI, paNa ame ghaTAdimAM rahela jaLAdiasattvane kaMI tuccha-abhAvarUpa nathI mAnatAM ke te vAta sAcI paDe. prazna : to tame te jaLAdiasattvane kevA rUpe mAno cho ? uttara ame to traNa lokanA bIjA padArthothI bhinnarUpe raheluM, mAtra sarUpa ekasvabhAvavALuM evuM pArthivarUpanuM je sAruM che, te ja jaLAdinA asatpaNArUpa che, evuM mAnIe chIe, arthAt pArthivasattvathI bhinna jalAsattva nathI, paNa viziSTa pArthivasattvano ja jalAsasvarUpe vyapadeza karAya che. te ja rIte ghaDAnuM (2) mathurArUpanuM sattva ja ItaravyAvRttithI pATaliputrarUpanuM asattva che, (3) ghaTakALarUpanuM sattva ja itaravyAvRttithI mRpiMDakALarUpanuM asattva che, (4) kRSNarUpanuM sattva ja itaravyAvRttithI raktarUpenuM asattva che. Ama asattvane niHsvabhAvI mAnyuM ja na hovAthI pUrvokta eka paNa doSo na Ave. eTale amArA khaMDana mATe tame karelA vikalpa - upanyAsano parizrama vyartha ja phalita thayo. have graMthakArazrI A vize potAnuM maMtavya batAve che - aho / duranto mohaH, svavAcA'pi pratipAdayatranekAntaM na pratipadyate / tathAhi'pArthivadravyasattvameva viziSTamabAdyasattvam', iti vakti, na ca sadasadrUpaM vastu pratipadyate; ityapUrvo vibhramaH / na hi svaparasattAbhAvAbhAvobhayarUpatAM vihAya vastuno viziSTataiva saMbhavati | For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - pravezarazmi - bhAvArtha : aho ! duraMta moha ! potAnI vANIthI kahetA paNa anekAMtane svIkAratA nathI. te A pramANe - viziSTa pArthivadravyasattva ja abAdiasattva che, evuM kahe che ane sadasarUpa vastu mAnato nathI, e to apUrva bhrama che... svasattAnI apekSAe bhAva ane parasattAnI apekSAe abhAva - ema ubhayarUpatAne choDIne vastunI viziSTatA ja saMbhavatI nathI. ka to anekAMtavAdanuM ja zaraNa vivecana : aho ! potAnI vANIthI anekAMtanuM pratipAdana karavA chatAM paNa anekAMtavAdane svIkAratA nathI, kevo prabaLa moha !! tame pArthivadravyarUpanA viziSTa sattvane ja jaLAdirUpanA asattvarUpa kaho cho ane chatAM je vastumAM te baMne (sattva-asattva) rahyA che, te vastune ubhayarUpa mAnatA nathI. kevo apUrva bhrama che? (ubhayanA jJAnanA nimittabhUta ubhaya hovA chatAM ubhayanuM jJAna nathI thatuM te vibhrama kahevAya... tavaMti tAraMgAne e ajJAnarUpa vibhramanuM lakSaNa che.) prazna : paNa ame vastumAM ubhaya kyAM mAnyuM che? uttara : tame vastumAM viziSTasattvane ja asattvarUpa kahyuM, have te viziSTatA; vastumAM paradravyAdithI asattvarUpa vizeSaNa mAnyA vinA AvI na zake... eTale vizeSaNa mAnavA, svadravyAdinI apekSAe bhAva ane paradravyAdinI apekSAe abhAvaema bhAvAbhAva (sadasarUpa) mAnavA ja rahyA ane to vastu ubhayarUpa ja siddha thaI. eTale viziSTasattvane asattva kahevAmAM, phalataH anekAMtavAda ja zaraNa banyo. na ca tadyenaiva svabhAvena pArthivadravyatvena sadvartate, tenaivAbAdidravyatvenAsat, abhinnanimittatve sati ekatra sadasattvayorvirodhAt; tathAhi-tenaiva svabhAvena saccAsacca, iti viruddhametat / / - pravezarazmi - bhAvArtha : te je svabhAve pArthivadravyarUpe sat che. te ja svabhAve jaLAdirUpe asatuM nathI, kAraNa ke eka nimittane laIne ekatra sadasakSaNAno virodha che. te A pramANe - te eka ja svabhAve vastu satu-asat zI rIte? A to viruddha che. # vastune ekasvabhAvI na manAya ? vivecanaH (pUrvapakSa ) ame, pArthivasattva ane jalAsattvane judA judA nathI mAnatA, ke jethI ubhayarUpatA mAnavI paDe, paNa vastumAM rahelA je svabhAvane kAraNe te pArthivavena sat che, te svabhAvane For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 anekAntavAdapravezaH kAraNe ja te jaLAdityana asat che. A rIte ja ame sattvane asattvarUpa mAnI laIe che. eTale ubhayarUpatA nathI. (uttarapakSa:) paNa amAruM kahevuM che ke, tyAM vastu je svabhAvathI pArthivavena sat che, te ja svabhAvathI jaLAdityana asat na hoI zake, kAraNa ke eka ja vastumAM, eka ja nimittathI sattvaasattva evA be paraspara viruddha dharmo AvI zake nahIM. (Azaya e ke, eka vastumAM judA judA nimittane laIne sattva asattva AvI zake. jema ke ghaTamAM pArthiva7/ghaTa... paNa eka ja svabhAvarUpa nimittathI baMne na AvI zake.) eTale vastune ekasvabhAvI mAnavAmAM sadasarUpatAno vyavahAra saMgata na thAya. tethI vastune sadasad ubhayarUpa ja mAnavI rahI. syAdetad-tatrAbAdidravyAsattvasya parikalpitatvAdyathoktadoSAbhAvaH; iti / so'yaM gaDupraveze'kSitArikAvinirgamanyAyaH; tathAhi-tatrAbAdidravyAsattvasya parikalpitatvAt asattvAt tadrUpeNApyastitvaprasaGgaH; aniSTaM caitad, iti / / - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa : tyAM, abAdidravyarUpanuM asatpaNuM kalpita hovAthI uparokta doSa nathI. uttarapakSa A to gUmaDAnA pravezamAM AMkhanI kIkI nIkaLavAno nyAya lAgyo. te Ama- tyAM abAdidravyarUpenuM asattva kalpita hovAthI che ja nahIM ane to abAdhirUpe paNa astitva mAnavAno prasaMga Ave ! ane e to aniSTa che. # asattvanI kalpitatAnuM nirAkaraNa che vivecanaH pUrvapakSa: vastunuM pArthivadravyarUpanuM sattva ja pAramArthika che, bAkI jaLAdidravyarUpanuM asattva to kalpita hoI avAstavika che. eTale paramArthathI vastu sarUpa ja phalita thaI, sadasad ubhayarUpa nahIM. uttarapakSa tamArI AvI ceSTA to moTA doSane utpanna karanAra bane che. jema koI vyaktine AMkha pAse gUmaDuM thayuM, tyArabAda koIka vaidya auSadha prayogathI evo upacAra karyo ke gUmaDuM tyAMthI nIkaLIne AMkhanI aMdara pesI gayuM ane tenAthI AMkhanI kIkI bahAra nIkaLI gaI. Ama te, dUra karavA gayo nAnA doSane ane pAmI gayo moTA doSane ! basa, tame paNa tenI jema nAnA doSane dUra karavA gayA, paNa ulaTAnA adhikatara doSo pAmI beThA. juo - jo jaLAdirUpanuM asattva kalpita hoya, to eno matalaba e thayo ke vAstavamAM che ja nahIM, arthAt te jaLAdiasattva asat che. For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - to, jema svasattvanuM asattva na hovAthI ghaDAnuM svasattva manAya che, tema jaLAdinuM asattva na hovAthI (te asattva kalpita hovAthI) ghaDAnuM jaLAdisattva paNa manAze ! (jo jaLAdisattva na hoya to jaLAdiasattva nathI, kalpita che, tevuM kahI ja na zakAya. eTale tevuM kahevA, ghaDAnuM jaLAdisattva mAnavuM ja rahyuM.) ane to ghaTanuM jaLarUpe paNa astitva mAnavuM paDaze ! je koIne iSTa nathI. eTale jaLAdiasattva kalpita nahIM, paNa vAstavika ja mAnavuM rahyuM ane to vastunI sadasad ubhayarUpatA nirbAdha ja rahI. * 37 * syAdetad, pArthivadravyasattvavyatiriktamabAdyasattvaM parikalpitaM, pArthivadravyasattvameva punarabAdyasattvasvabhAvamiSyata eva ityato'naparAdhaH ; iti / / aho ! durantaH svadarzanAnurAgaH, pratyuktamapi nAvadhArayati; yataH na ca tad yenaiva svabhAvena pArthivadravyatvena sadvartate tenaivAbAdidravyatvenAsad; ityAdi tadevAvartate iti, alaM svadarzanAnurAgAkRSTacetasA saha prasaGgena, iti / / - pravezarazmi : : bhAvArtha : pUrvapakSa H pArthivadravyasattvathI juduM abAdiasattva kalpita che, vaLI pArthivadravyasattva ja abAdiasattvasvabhAvavALuM to iSTa ja che, eTale koI aparAdha nathI. : uttarapakSa H aho ! duraMta svadarzanano anurAga che. pratyukta paNa avadhAraNa karatA nathI, kAraNa ke ahIM pharI e ja vAto AvRtta thaze ke, te je svabhAve pArthivadravyarUpe sat che, te ja svabhAve abAdidravyarUpe asat nathI... ityAdi eTale svadarzana-anurAgagrasta manavALA sAthe have carcA karavAthI saryuM. vivecana : pUrvapakSa : amo jaLAdiasattvano sarvathA niSedha nathI karatAM, paNa amAruM kahevuM e ke, je pArthivadravyarUpenA satpaNAthI juduM jaLAdarUpenuM asaNuM che, te kalpita che, paNa je pArthivadravyarUpenuM satpaNuM che, te ja jaLAdarUpenuM asa5NuM che. eTale Ama pArthivadravyasattva ja jaLAdiasattvarUpa che ane to jaLasattvanI Apatti paNa na Ave ane ekasvabhAvitA paNa siddha thaI jAya. uttarapakSa : aho ! potAnA darzanano kevo gADha anurAga ! ane e duranta darzanarAganA sAmarthyathI ja tame, kahyuM hovA chatAM sAMbhaLatA nathI, ane e pratyukta ja kahI rahyA cho. jo pArthivadravyarUpenA satpaNAne ja jaLAdarUpenA asapaNArUpa kaho, to pharI pUrvokta vAta ja AvRtta thaze ke - "vastu je svabhAve pArthivadravyarUpe sat hoya, te ja svabhAve jaLAdirUpe asat zI rIte hoI zake ? kema ke eka ja svabhAve sad-asad hovAmAM to virodha che... ityAdi" eTale have, potAnA darzananA gADha anurAgathI vyApta manavALA vyakti sAthe carcA karavAthI saryuM. kAraNa ke te aprajJApanIya hovAthI, tene samajAvavAthI koI lAbha nathI. For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH aparastvAha, 'sadasadrUpaM vastu' ityatrAsatpakSe prasajyapratiSedho vA syAt ? paryudAso vA ? ziSyataH ?. ubhayathA'pi doSaH; tathAhi-yadi 'sanna bhavati' ityasat, sannivRttimAtraM nirupAkhyamasat; tatazca tasya prmaanngocraatiitttvaadvstudhrmtvaanuppttiH| abhyupagame vA vastuna eva nirupAkhyatvaprasaGgaH; tathAhi-na nirupAkhyasvabhAvaM sopAkhyasvabhAvaM bhavitumarhati / atha sato'nyadasad, sadantaramevAsat, iti evamapi tasya sadAtmakatvAdeva sadasadarUpatvAnupapattiH; tathAhi-na 'sat sadantarAtmakam' iti sacetaso vAM yunyate, rUti - pravezarazmi - bhAvArtha : bIjA vaLI kahe che : "vastu sadasarUpa che to ahIM asatupakSamAM prasajyapratiSedha che? ke paryadAsa? tenAthI zuM? e ja ke baMne prakAre doSa Ave che. te A pramANe - jo 'sad nathI e asatuM' evuM kaho (prasajya), to te asatu mAtra sannI nivRttirUpa tuccharUpa phalita thayuM ane tethI tevuM asatu to pramANanA viSayathI atIta hovAthI vastunA dharma tarIke saMgata na thAya... thAya to paNa vastu ja nirupAkhya thavAno prasaMga Ave! te Ama-nirupAve evI asatasvabhAvavALI vastu sopAkhya na hoI zake. have jo "sathI anya te asatuM' evuM kaho (paryAdAsa), to eka bIjo sat padArtha ja phalita thAya ane e rIte paNa te sadAtmaka hovAthI ja tenI sadasarUpatA upapana thAya nahIM. te Ama- "sad bIjA sarUpa che" evuM samanaska vyaktine bolavuM yogya nathI. # asarUpatA aghaTitatAdarzaka pUrvapakSa che vivecanaH tame vastune sadasarUpa mAno cho, ahIM tamane "asatthI kevo pratiSedha abhipreta che? (1) prasAMpratiSedha, ke (2) pathudAsa-pratiSedha ? A baMne pramANe doSa Ave che - (1) jo "sad nathI e asata" ema sadranA niSedhamAtrarUpa asat kahetA ho, to asatanI vyutpatti AvI thaze : "sat 7 mata=3 satnivRtti' ane ethI to asatu, sahunivRttirUpa hoI niHsvabhAva thAya, arthAt svabhAvarahita - tuccha thAya. ane tevI tuccha (=asatu) vastu khapuSpanI jema pramANano viSaya na bane ane je pramANano viSaya na bane, te vastuno dharma paNa na bane ! (arthAt asarUpatA vastuno dharma nahIM banI zake.) jo tevA svabhAvarahita asattvane paNa vastuno dharma manAya, to vastune paNa svabhAvarahitatuccha mAnavAno prasaMga Ave ! kAraNa ke tuccha evA (asarUpa) svabhAvavALI vastu, atuccha na hoI zake. For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH (bhAva e ke, je vastuno svabhAva tuccha hoya, te vastu pote paNa tuccha ja hoya, atucchavAstavika nahIM. eTale prasajyapakSe to vastunuM astitva ja vilupta thAya che.) 39 (2) jo asattne paryudAsapratiSadharUpa manAya, to asatnI vyutpatti AvI thaze : 'sata: anyat= asat=savantaram' arthAt vivakSita satthI judo bIjo satpadArtha' ane A vyutpatti pramANe to asat eka prakAranuM sarUpa ja banavAthI, vastunI mAtra sarUpatA ja siddha thAya, asapatA nahIM. vaLI ghaTanuM asapa; sadaMtararUpa (bIjA paTAdi padArtharUpa) hoI vastunuM svarUpa banI zake nahIM, kAraNa ke ghaTa te asat=sadaMtara=paTarUpa hoya evuM koIne mAnya nathI. eTale Ama asarUpa na rahevAthI, ghaTAdi vastunI asapatA saMgata thAya nahIM ane to vastu sadasa ubhayarUpa che, tevuM kathana paNa saMgata na thAya. etadapyayuktam, bhagavadarhanmatAparijJAnAt, pakSadvaye'pi doSAbhAvAt / / thamamAva: ? kRti 11 ucyate-yadyapi sannivRttimAtraM nirupAkhyamasat, tathApi svarUpeNa sattvAt, tadrUpeNa cAsattvAt, sadasadrUpataiva; iti / ! pravezarazmi ! bhAvArtha : A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke bhagavAna arihaMtanA matanuM tamane jJAna nathI, kharekhara to baMne pakSamAM doSano abhAva che. kevI rIte abhAva ? kahevAya che - jo ke asat mAtra sanivRttirUpa nirupAkhya che, paNa te svarUpe sat ane pararUpe asat hovAthI tenI sadasa patA che ja. pUrvokta vikalpa ayuktatAdarzaka uttarapakSa vivecana : tamAruM A kathana paNa ayukta che, kAraNa ke bhagavAna arihaMtanA matanuM tamane yathArtha jJAna nathI. pahelAM bhagavAna arihaMtano mata samajo - Arhatamate ghaTAdi tamAma vastuo sadasad ubhayarUpa che, sattvathI taddana bhinna (ananuviddha) evA asattvanI apekSAe asarUpa nathI. (evuM hoya, to vastunA asattvanI Apatti Ave, paNa evuM nathI.) eTale, asahmAM che to prasajja pratiSedha ja, 'sat na bhavata ti asat' e ja rUpa levAnuM che, paNa chatAM tenAthI tame Apela (vastu tuccha banavAnI) Apatti AvatI nathI, kAraNa ke te asamAM paradravyAdirUpeNa satno ja niSedha che, sarvathA nahIM (paradravyAdinuM to sattva nathI ja.) ane e asattva, (svadravyAdinA) sattvathI anuviddha hovAthI (kathaMcid abhinna hovAthI) sarvathA tuccharUpa banatuM nathI. Ama te pramANano viSaya paNa banaze, vastudharma paNa banaze ane chatAM vastu paNa tuccha nahIM bane. ane paryudAsa pakSa to ame svIkAryo ja na hovAthI, te pakSagata doSo amane kSatikAraka nathI. For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anekAntavAdapravezaH <0 Ama baMnemAMthI eka paNa pakSabhAvI doSa amArA mate nathI. eTale vastu svadravyAdinI apekSAe sat ane paradravyAdinI apekSAe asat ema sadasad ubhayarUpa mAnavI ja rahI. * A pUrvamudrite 'nimittatvAr' kRti pA:, atra D-pratapAI: 1 - pravezarazmi : * tatazcaivaM na sarvathA sattvamasattvaparihAreNa vyavasthitam, na cAsattvaM sattvaparihAreNa / / na cAnayoravizeSa eva bhinnanimittatvAt; tathA hi- 'svadravyAdirUpeNa sat, paradravyAdirUpeNa cAsat' ityuktam / tatazca tad yata eva sat ata evAsat, paradravyAdirUpAsattve sati svadravyAdirUpeNa sattvAt tathA yata evAsat ata eva sat, svadravyAdirUpasattve sati paradravyAdirUpeNAsattvAt / ata eva caikatra sadasattvayorvirodho na saMbhavati, bhinnanimittId dharmibhAvAt / etaccottaratra prapaJcayiSyAmaH / anubhavasiddhatvAcca; tathAhi - svapararUpAvyAvRttavyAvRttarUpameva tadvastu anubhUyate / / bhAvArtha : ane tethI sattva asattvane choDIne nathI rahyuM ane asattva sattvane choDIne nathI rahyuM ane te baMne eka ja nathI, kAraNa ke baMnenuM nimitta bhinna che. te Ama - svadravyAdirUpe sat ane paradravyAdirUpe asat, evuM kahyuM che. ane eTale vastu jethI sat che, tethI ja asat che, kAraNa ke tenuM paradravyAdirUpe asatpaNuM hovAthI ja svadravyAdirUpe sarpaNuM che. tathA, jethI asat che, tethI ja sat che, kAraNa ke tenuM svadravyAdirUpe saNuM hovAthI ja paradravyAdirUpe asatpaNuM che. ane eTale ja ekatra sattva-asattvano virodha paNa na saMbhave, kAraNa ke vastu be judA nimitte dharmI bane che. A vAta ame AgaLa vistArIzuM. ane tevuM anubhavasiddha che. te A pramANe - dareka vastuo, svarUpa - avyAvRtta ane pararUpavyAvRtta ema ubhayarUpe ja anubhavAya che. * sadasad ubhayarUpatAsiddhi vivecana : pUrvokta kathanathI phalita thAya ke, ghaTamAM raheluM pArthivasattva, pUrNapaNe jaLAdiasattvane choDIne nathI rahyuM ane jaLAdiasattva paNa pUrNapaNe pArthivasattvane choDIne nathI rahyuM. eTale teo kathaMcid paraspara anuviddha che. (arthAt kathaMcid teo be eka che.) ane teo be sarvathA eka ja che, evuM paNa nathI, kAraNa ke baMnenuM nimitta juduM juduM che. te A pramANe - vastu, svadravyAdirUpe sat che ane 52dravyAdirUpe asat che - AvuM ame pUrve kahyuM hatuM, tenAthI siddha thAya ke pArthivasattvanuM nimitta svadravyAdi che ane jaLAdiasattvanuM nimitta paradravyAdi che ane ema nimitto judA hovAthI te benI sarvathA aikyatA na manAya. ane eTale ja (=satttAsattva baMne kathaMcid bhinnAbhinna hovAthI ja) ghaTa vagere vastuo, je kAraNathI sat che, te kAraNathI ja asat che. kAraNa ke teo paradravyAdirUpe asat hovA sAthe For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH ja svadravyAdhirUpe sat che. (eTale teonuM sattva siddha thaye asattva paNa siddha thAya ja.) ane teo je kAraNathI asat che, te kAraNathI ja sat che, kAraNa ke teo svadravyAdirUpe sat hovA sAthe ja paradravyAdhirUpe asat che. (eTale teonA asattvanI siddhi thaye sattva paNa siddha thAya ja.) ane eTale ja eka vastumAM sattva-asattvano virodha paNa na hoI zake, kAraNa ke eka ja vastu judA judA nimitte dharmI (dharmavALI) bane che... juo; svadravyAdi e sattvanuM nimitta che ane paradravyAdi e asattvanuM nimitta che. (Ama eka vastumAM, judA judA nimitte judA judA dharmo hovAmAM koI virodha nathI.) A vAtano vistAra, graMthakArazrI AgaLa karaze. ane vaLI tevuM (=sadasapaNuM) anubhavasiddha che, kAraNa ke dareka vastuo svadravyAdithI avyAvRtta ane paradravyAdithI vyAvRtta - ema vyAvRtta avyAvRttarUpe (bhAvAbhAvarUpe= sadasarUpe) anubhavAya che, to tenI anekarUpatAmAM virodha zuM? tAtparya e ke, jema vastunI sattvarUpatA - nIlarUpatA ke jJAnanI sattvAkAra-nIlAkAra vagere anekarUpatAmAM koI virodha nathI, tema svadravyathI sat paradravyathI asatno anubhava thato hoya to temAM paNa virodha na ja karAya. Ama paramArthathI svarUpa avyAvRtti ane pararUpavyAvRtti baMne anubhavAya che, eTale vastu ubhayAtmaka ja che. te chatAM pUrvapakSI hajI potAnI AzaMkA UbhI kare che - syAdAzaGkA-'svarUpAvyAvRttireva pararUpavyAvRttiH' iti / eSApyayuktA, vihitottaravItTI yasmAdevaM tasmAt samutsAritapakSapAtaiAyavidbhiryuktiyuktatvAt sadasadrUpaM vastvaGgIkartavyam / Aha ca - yasmAtsattvamasattvaM ca na viruddhaM mitho dvayam / vastvekaM sadasadrUpaM nanu tat kiM na yujyate ? / / 1 / / - pravezarazmi - bhAvArtha : AzaMkA : svarUpa - avyAvRtti ja pararUpa vyAvRtti che, judI nahIM. samAdhAna : e paNa ayukta che, teno uttara pUrve kahI dIdho che. eTale pakSapAtane choDIne nyAyane jANanArAoe yuktiyukta hovAthI sadasarUpa vastu svIkAravI joIe, kahe che ke - "jethI sattva-asattva che paraspara viruddha nathI, tethI eka vastu sadasapa kema na ghaTe ?' ka vastunI ekarUpatAnI AzaMkA ayukta che vivecana : AzaMkA : vastunI svarUpaavyAvRtti ja pararUpavyAvRtti che. arthAt sarva bhAvo, sajAtIya bIjA padArtho (bIjA ghaTAdi)thI ke vijAtIya (paTAdi)thI; potAnA svabhAvathI ja judA paDe For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -> che. (te mATe temAM 525dArthothI vyAvRttirUpa svataMtra asattva mAnavAnI jarUra nathI) kAraNa ke padArtho, svabhAvamAM ja rahelA che ane te svabhAva ja anya padArthothI asAdhAraNa che. 42 eTale, je je padArthothI ghaTAdinI vyAvRtti thAya che, te te vyAvRttinA kAraNarUpa, vizeSa dharmonuM avagAhana karanArI jAtionI kalpanA, atattvajJAnIo kare che, paNa vAstavamAM tevA vizeSo hotA nathI. dA.ta., rakta ghaTa, pItaghaTa ke paTarthI judo paDe che, temAM teno potAno svabhAva ja kAraNa che; paNa atattvajJAnIo vaDe, tene pItaghaTAdithI ke paTAdithI judo pADavAnA hetubhUta, raktatva-ghaTatvAdi jAtionI kalpanA karAya che... ane pachI tevo vyavahAra karAya che ke rakta eTale pItAdi nahIM ane ghaTa eTale paTAdi nahIM. paNa hakIkatamAM to para-asattva paNa svabhAvasattvarUpa ja che, tenAthI juduM nahIM ane to vastunI mAtra sapatA ja phalita thAya, sadasad ubhayarUpatA nahIM. samAdhAna H tamArI A AzaMkA paNa ayukta che, kAraNa eno uttara ame pUrve ja ApI dIdho hato ke - vastunuM svarUpasattva ja 52rUpa - asattva na banI zake... bane to svarUpe paNa asattva AvI jAya vagere... = (vaLI uparokta kathanathI to vastunI sadasadpatA ja siddha thAya che, kAraNa ke anyathI vyAvRtti tyAre ja ghaTe ke jyAre vastumAM 52rUpe asattva svIkArAya... jo vastumAM sva-asattvanI jema 52asattva paNa na hoya, to 52-asattvanI kalpanA paNa na thaI zake. arthAt jema rakta ghaTane potAnAthI vyAvRtta mAnavA mATe koI jAtinI kalpanA karatuM nathI, kAraNa ke tenI potAnAthI vyAvRtti nathI. tema jo bIjAthI vyAvRtti na hoya, to tenA mATe paNa koI kalpanA kare ja nahIM... paNa kalpanA kare che, e parathI siddha thAya ke vastunI paravyAvRtti che ane te asattva vinA thaI zake nahIM. eTale vastumAM asattva nAmano dharma paNa mAnavo ja rahyo.) eTale pakSapAtane choDIne vidvAnoe vastune sadasadpa ja mAnavI joIe, kAraNa ke te ja yuktisaMgata che. kahyuM che ke - "je kAraNathI eka vastumAM sattva-asattva baMne dharmo paraspara virodhI nathI, te kAraNathI eka vastu sadasad ubhayarUpa hovI kema yogya nathI ?'' * yadapyuktam-'sadasadrUpaM vastvabhyupagacchatA sattvamasattvaM ca vastudharmatayAbhyupagataM bhavati'; etadiSyata eva / / yatpunaridamuktam- 'tatazcAtrApi vaktavyam; dharmadharmiNoH kiM tAvadbhedaH' ityAdi / For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 43 atrApi sarvathA bhedapakSodito'bhedapakSoditazca doSo'nabhyupagamatiraskRtatvAdeva na naH kSatimAvahati / bhedAbhedapakSastvabhyupagamyata eva / / - pravezarazmi - bhAvArtha: pUrve je paNa tame kahyuM hatuM ke - "vastune sadasarUpa mAnanArA vaDe "sattva ane asattva' vastunA dharma tarIke manAvelA thAya" - e to amane ISTa ja che, kAraNa ke sattAsattvane vastunA dharma tarIke ame mAnIe ja che.) te pachI tame je kahyuM hatuM ke - "to pachI ahIM paNa tamAre kahevuM joIe ke, zuM dharma-dharmIno bheda che, abheda che ke bhedabheda? ityAdi" e vize paNa, bheda ane abheda pakSamAM kahela doSa to ananyupagamathI tiraskRta hovAthI ja amane kSativAhaka nathI (arthAt ekAMta bheda/abheda ame mAnatA ja nathI ane eTale tenA pakSamAM AvatA doSo amane lAge nahIM.) ane bhedabhedapakSa to ame mAnIe ja chIe. (arthAtu dharma-dharmIno bhedabheda to amane abhimata ja che.) # pUrvapakSapralapita doSaparihAra che vivecana : ekAMtavAdIe mULapUrvapakSamAM, dharma-dharmInA khaMDana mATe bheda, abheda ane bhedabhedanA vikalpo pADyA hatA, tenI ahIM vAta cAle che. pahelA be pakSo to svIkAryA ja na hovAthI temAM AvatA doSo sAdvAdIne na lAge ane chello pakSa to syAdvAdIne iSTa ja che. (tA: 5 : bhAvArthAnusArega sumitvat ra vivRtAH I) have chellA pakSamAM koI doSa nathI, evuM jaNAvavA graMthakArazrI tarkabaddha vAto rajU kare che - Aha-nanvatrApi 'yenAkAreNa bhedastena bheda eva,' ityAdi duussnnmuktm| uktamidam, ayuktaM tUktam, adhikRtavikalpasyArthAparijJAnAt, anyonyavyAptibhAvena bhedAbhedapakSasya jAtyantarAtmakatvAt kevalabhedAbhedAnupapatteH / na hi 'anyonyAnanuviddhAvetau' iti jainamatam, abhedAnanuviddhasya kevalabhedasyAsiddheH, bhedAnanuviddhasya cAbhedasyAsiddheH / ataH- yenAkAreNa bhedastena bheda eva' ityarthazUnyameva / / - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa H ahIM paNa "je AkAre bheda, te AkAre bheda ja' - ityAdi dUSaNa kahyuM ja che. uttarapakSa H kahyuM paNa ayukta kahyuM, kAraNa ke adhikRta vikalpanA arthanuM tamane jJAna nathI, paraspara vyAptibhAva hovAthI bhedabhedapakSa jAtyaMtararUpa hoI kevaLa bheda-abheda anupapanna che. baMne paraspara For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH ananuviddha che evo jainamata nathI, kAraNa ke abheda-ananuviddha kevaLa bheda ke bheda-ananuviddha kevaLa abheda siddha nathI. eTale je AkAre bheda, te AkAre bheda ja e kathana arthazUnya ja thAya. vivecanaH pUrvapakSaH tame trIjo vikalpa; dharma-dharmIno bhedabhedarUpa vikalpa mAno cho, paraMtu e vikalpamAM paNa pUrve ame doSo kahyA ja hatAM ke - "je AkAre bheda hoya, te AkAre to bheda ja hovAno, abheda zI rIte ? ane je AkAre abheda hoya, te AkAre to abheda ja hovAno, bheda zI rIte ?..." uttarapakSa tame kahyuM hatuM e vAta ekadama sAcI, paNa tame badhuM tarka-asaMbaddha kahyuM hatuM, kAraNa ke bhedAbhedarUpa trIjA vikalpano vAstavika artha zuM? e ja tamane hajI khyAla nathI. pahelA eno artha samajo ame bhedabheda e eka svataMtra jAti mAnIe chIe, jemAM anyonyathI ananuviddha kevaLa bheda ane kevaLa abheda nathI hotA, paNa anyonyavyApta evo bhedabheda eka ja hoya che. tenuM kAraNa e ke, abhedathI rahita kevaLa bheda siddha nathI. (lAla raMga ane ghaDo baMne ekAMte judA kadI dekhAtA na hovAthI teono ekAMtabheda na manAya) ane bhedathI rahita kevaLa abheda paNa siddha nathI. (lAla raMga ane ghaDo sarvathA abhinna na manAya, nahIMtara to temanuM juduM juduM jJAna ane judA judA zabdaprayogo na ja thaI zake.) eTale 'bheda-abheda baMne paraspara ananuviddha che' evo jainamata nathI ja ane to "je AkAre bheda, te AkAre bheda ja ityAdi kathana arthazUnya ja thavAnuM. (kAraNa ke ekAMta bheda-abheda ame mAnatA ja nathI ke jene laIne tamArI te yuktio yathArtha phalita thAya.) eTale ghaTAdi dharma ane sattvAdi dharmo vacce bhedabheda che ane e bhedabhedarUpa vikalpamAM pUrvokta eka paNa doSono avakAza nathI, evuM phalita thayuM. ____ atha 'dharmadharmiNorbhedAbhedaH' iti ko'rthaH ? kathaJcidbhedaH kathaJcidabhedaH, iti / tatra dharmANAM mitho bhedAt pratiniyatadhAzritatvAcca kathaJcibhedaH / tathAhi-na dharmANAM dharmiNA sarvathaikatve dharmatayApi bhedo yujyate, iti pratItametat / tathA dharmANAmevAbhyantarIkRtadharmisvarUpatvAddharmiNo'pi cAbhyantarIkRtadharmasvarUpatvAcca kathaJcidabhedaH, iti / na cAtyantabhede dharmadharmikalpanA yujyate, atiprasaGgAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha : prazna : dharma-dharmanA bhedabhedano artha zuM? uttara kathaMcit bheda ane kathaMcit abheda.. tyAM (ka) dharmono paraspara bheda hovAthI ane teo pratiniyata dharmIne Azrita hovAthI kathaMcit bheda che. te Ama - dharmo, dharmInI sAthe sarvathA eka-abhina hoya, to dharmarUpe paNa teono bheda na ghaTe paNa e bheda For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH to pratIta che. tathA (kha) dharmamAM ja dharmasvarUpa gauNarUpe che ane dharmamAM paNa dharmasvarUpa gauNarUpe che. tethI kathaMcit abheda che. ane atyaMtabhedamAM dharma-dharmInI kalpanA na ghaTe, kAraNa ke atiprasaMga che. ja bhedabhedanI AvazyaktA , vivecana : prazna : dharma-dharmIno bhedabheda eTale zuM? uttara : bhedabheda eTale kathaMcit bheda ane kathaMcit abheda (eTale pArthivavAdi dharmono ane ghaTarUpa dharmAno kathaMcit bheda ane kathaMcit abheda che.) A baMne ApaNe joIe (1) kathaMcit bhedaH pArthivatva, sattva, dravyatva vagere dharmo paraspara bhinna-bhinna che, eTale dharmo aneka che, jyAre dharmI to eka che. eTale eka dharmI, aneka dharmothI abhinna na thaI zake ane to dharma-dharmIno kathaMcit bheda phalita thAya. vaLI dharmo judA judA che; ane eka ja dharmImAM rahyA che, eTale dharma-dharmIno bheda siddha thAya. te A pramANe - jo dharmo sarvathA dharmarUpa ja hoya, to teonuM svataMtra dharmasvarUpa na rahevAthI, dharmarUpe teono bheda ja nahIM rahe. (dA.ta. pArthivatva ghaTathI abhinna hoya to te ghaTa ja banI jAya ane to ghaTamAM pArthivatva evuM nahIM bolAya, paNa ghaTamAM ghaTa evuM bolAze ! je pratItisiddha nathI.) (vaLI dharmo dharmarUpa ja hoya, to ghaTanA mRtmayatva, raktatva vagere taddana vilakSaNa dharmo ja nahIM ghaTe, kAraNa ke te badhA ja, eka dharmIthI abhinna hovAthI vilakSaNa na hoI zake.) e badhA tarkothI siddha thAya che ke, dharma-dharmIno kathaMcit bheda che ja. (2) kathaMcit abheda : dharmo ane dharmI paraspara vyApta* (anuviddha) hovAthI dharmo paNa gauNarUpe dharmArUpa che. ane dharmI paNa gauNarUpe dharmarUpa che - Ama gauNarUpe baMne paraspara ekabIjArUpa hovAthI, teono kathaMcit abheda paNa che ja. jo dharma-dharmI ekAMte judA hoya, evuM mAno, to pratiniyata dharma-dharmabhAvanI vyavasthA ja upapanna nahIM thAya, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM atiprasaMga e Ave ke, mRnmayatva dharma, jema potAnAthI atyaMta bhinna ghaTamAM rahe che, tema potAnAthI atyaMta bhinna paTamAM paNa kema na rahe ? atyaMta bhinnapaNuM to baMnemAM samAna che. eTale mAnavuM ja rahyuM ke, e dharmano ghaTanI sAthe kathaMcit abheda che. Ama, dharma-dharmIno kathaMcit bheda ane kathaMcit abheda ema bhedabheda ja yathArtha ane nibaMdha jaNAya che eTale tevuM (=dharma-dharmIno bhedabhedavikalpa) mAnavAmAM koI doSa nathI. * dharmo badhA judA judA che. paNa eka dharmI e badhAmAM vyApta che, e rIte dharmono paraspara anuvedha paNa che, arthAt abheda paNa che ane tethI ja dharma-dharmIno abheda paNa nakkI thAya, kAraNa ke eka dharmivena ja temano abheda che. Ama dharma-dharmI paraspara vyApta (anuviddha) thAya. - - - - For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anekAntavAdapravezaH syAdetad-utprekSiteyaM dharmadharmikalpanA, na tattvataH; iti / etadapyayuktam, dRSTavirodhAt / na ca dRSTe'nupapannaM nAma, anuvRttavyAvRttasvabhAvaM ca vastvadhyakSato'vasIyate / na cA''vidvadaGganAdipratItAnubhavApalApaH zakyate kartum / anubhavazca puro'vasthite ghaTAdau tadatadrUpa evopajAyate; anyathA tadabhAvaprasaGgAt / / -- pravezarazmi - bhAvArtha kadAca koI Avo prazna kare ke - dharma-dharmInI kalpanA samubhekSita-kalpita che, paramArthathI nathI - to e paNa yukta nathI, kAraNa ke temAM daSTano virodha che ane daSTamAM koI asaMgati na hoya ane anuvRtta- vyAvRttasvabhAvavALI vastu to pratyakSathI dekhAya che ane Avidva-aMganA badhAne pratIta anubhavano apalApa na karI zakAya. ane sAme rahela ghaTAdi vize anubhava to tarUpa ane atarUpa ja thAya che, anyathA vastunA abhAvano prasaMga Ave. & dharma-dharmabhAvanI ubhekSitatAno nirAsa che vivecana : pUrvapakSaH ghaTAdi dharmI ane sattvAdi dharmo - evI je dharma-dharmabhAvanI kalpanA karAya che, te mAtra unmelArUpa che, paramArthathI dharma-dharmAbhAva hoto ja nathI; kema ke tamAma vastuo niraMza ekasvabhAvI hoya che, eTale dharmImAM judA judA aneka dharmono anuvedha thaI zake nahIM. vaLI ghaTAdimAM, pUrvApara kSaNomAM mRnmayatvena anugata hovAthI anugatatva dharma ane paTAdithI vyAvRtta hovAthI vyAvRttatva dharma hoya che, evuM tame mAno cho. paNa ghaTa to kSaNika hovAthI teno pUrvApara-anugatabhAva hoto ja nathI ane bIjAthI vyAvRtti to apaharUpa (=paTApohAdirUpa-tuccha abhAvarUpa) hoI e vyAvRttabhAva paNa hoto ja nathI. eTale phalita thAya ke ghaTamAM anugatatva-vyAvRttatvanI kalpanA; ema ja dharma-dharmInI kalpanA mAtra unmelA rUpa che, paramArthathI nahIM. uttarapakSaH tamArI A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke temAM anubhavano virodha thAya che ane anubhavamAM asaMgatinuM uddabhAvana karI zakAya nahIM. juo; mRnmayatvena pUrvApara kSaNomAM anugatarUpe ane paTAdithI vyAvRttarUpe; ema anugatavyAvRttarUpe ja ghaTAdi vastuo pratyakSathI jaNAya che, evuM vidvAnathI laIne aMganA sudhInA badhA jIvone anubhavasiddha che, to AvA anubhavasiddha svarUpano apalApa kema karI zakAya? (eTale ghaTarUpa dharma ane mRtmayata Adi dharmo ema dharma-dharmInI kalpanA ubhekSArUpa nahIM, paNa paramArthathI che, evuM anubhavanA AdhAre vyavasthApita thAya che.) ane sAme rahela ghaTAdi vastuo vize anubhava to tadatarUpa ja thAya che, arthAt anuvRttavyAvRtta AkArarUpe (ghaTa che, paTa nathI e rUpe) ja thAya che, jo evuM na mAno, to vastunA abhAvano prasaMga Ave. (kema ke vAstavika svarUpano tame anubhava nathI mAnatA ane te sivAya temAM koI For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 47 bIjuM svarUpa ja nathI ke jeno anubhava thaI zake... phalataH anuvRtta-vyAvRttasvarUpI ghaTano anubhava ja nahIM thAya ane anubhava vinA to tenuM svarUpa ja upapanna na thAya. eTale ghaTanA abhAvano prasaMga Ave ja.) syAdetad-ekasvabhAva evAsAvanubhavo ghaTapraticchAyatayopajAyamAnaH paTAdi pratibhAsavyavacchedena khyApyate / na punarasya bhAvato ve rUpe / tathA coktam-'ekopalambhAnubhavAd rUTuM nopana' rUti yuddha '3patna" vA' rUtti vanditAyA: samumaH ' ! etadapyayuktam-vihitottaratvAt, 'tatsvarUpasattvameva pararUpAsattvam' iti nirloThitam / / pUrvamudrite 'ghaTAdi' ityazuddhapAThaH, atra B-pratapAThaH / *pUrvamudrite 'pame' tyazuddhapATha, gax D-C-pratipad: + pUrvamudrite 'samurmavatti' DrAzuddhapA., matra B.C.D-utapAd: -- pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa eka svabhAvI ja anubhava ghaTapratibiMbarUpe utpanna thayelo paTAdi pratibhAsanA vyavacchedarUpe kahevAya che, paNa paramArthathI tenA be rUpa nathI ane tevuM kahyuM che ke - "eka upalaMbhavALA anubhavathI (1) mane A dekhAya che, athavA (2) A nathI dekhAtuM, ema kalpita buddhio utpanna thAya che." uttarapakSa A paNa ayukta che, kAraNa ke teno uttara pUrve ja kahevAI gayo, "svarUpasattva ja pararUpaasattva che enuM pUrve ja nirAkaraNa thaI gayuM. vivecanaH pUrvapakSa ghaTano anubhava ekarUpa ja che, temAM tarUpa-atarUpa judA judA jaNAya evuM nathI. paramArthathI te anubhavamAM ghaTAkAre jaNAto upalaMbha ja paTapratibhAsanA vyavacchedarUpe; arthAt "A pratibhAsa paTano nathI' e rUpe kahevAya che. eTale anubhavamAM jaNAto paTa-anupalaMbha judo nathI, paNa ghaTa-upalaMbharUpa ja che ane tethI anubhavamAM "ghaTopalaMbha-paTAnupalaMbha' evA be judA judA AkAro nathI. phalataH anubhava ekasvabhAvI ja siddha thAya.* A vize kahyuM che ke - "ghaTAdino sAkSAtkAra karanAra anubhava ekasvarUpI ja che ane tenAthI ja "A paTAdine huM sAkSAtkAra karato nathI" athavA "A ghaTAdine huM sAkSAtkAra karuM chuM' evI vikalpAtmaka buddhi utpanna thAya che." sAra e ke, anubhava to ghaTopalaMbharUpa ja che, judA evA paTAnupalaMbharUpa nahIM... ane AvA anubhavathI judA judA ghaTa-upalaMbhaka ane paTa-anupalaMbhaka vikalpo thAya che. * bauddha-pUrvapakSI, anubhavane ekasvabhAvI eTalA mATe siddha kare che ke jethI te anubhavanA AdhAre vyavasthA pAmanArI vastu paNa ekasvabhAvI siddha thAya, evo bauddhano gUDha Azaya jaNAya che. For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -or> eTale vastu anuvRtta-vyAvRtta ema judA judA svarUpe anubhavamAM jaNAya che evuM nathI. uttarapakSa : tamArI A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke teno javAba ame ApI ja dIdho che. 'vastunuM svadravyAdirUpenuM sattva ja paradravyAdirUpenuM asattva che.' e vAtanuM nirAkaraNa ame pUrve ja karI dIdhuM che. 48 tenA nirAkaraNathI 'anubhavano ghaTopataMbharUpa AkAra ja paTAnupalaMbharUpa che' - e vAtanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che. (jo upalaMbha ja anupalaMbharUpa mAno, to upalaMbha ja na rahe.) eTale anubhavanA 'ghaTopalaMbha' 'paTAnupalaMbha' evA AkAro paNa judA judA ja mAnavA rahyA ane to te anubhavanA AdhAre anuvRtta-vyAvRtta ubhayasvarUpI vastu paNa siddha thaI ja. (A pramANe bauddhanI sAthe carcA thaI, A prasaMgane laIne graMthakArazrI jaNAve che ke, ekAMta paryAyAstikanayavAdI-bauddhamate to 'kalpanA-vikalpajJAna' paNa saMgata thatuM nathI. kema saMgata thatuM nathI, te mATe graMthakArazrI have tarkabaddha vaktavya rajU kare che -) * kiJca-ekAntaparyAyanayamatAnusAripakSe kalpanA'yogAt; tathAhi sA vastuni samutpanne vA syAd ? anutpanne vA ? na tAvadanutpanne, tasyaivAsattvAt; utpanne'pi ca gRhIte vA syAd ? agRhIte vA ? na tAvadagRhIte, atiprasaGgAt; gRhIte'pi ca tadgrAhakajJAnasyAvikalpakatvAt, vikalpajJAnasya cAtadviSayatvAt, tadbhAvakAle ca tadasattvAt / tatraiva tvanA, kRti zvet ? na, vilpAnuSapatte:; tathAhi-tatrALutpanne vA svAm ? anutpanne vA ? nAnutpanne, satttAt; nAvyutpanna, utpattvanantarApazitvAt / maiM pravezarazmi bhAvArtha : vaLI ekAMta paryAyanayanA matAnusAripakSe kalpanA ghaTatI nathI. te A pramANe - kalpanA utpanna vastu vize thAya ? ke anutpanna vastu vize ? anutpanna vize to na thAya, kAraNa ke te vastunuM ja asaNuM che. utpannamAM paNa gRhIta vastu vize thAya ? ke agRhIta vastu vize ? atiprasaMgane kAraNe agRhIta vize to na manAya. gRhItamAM paNa vastune grahaNa karanAra jJAna to avikalparUpa hoya (kalpanArUpa nahIM.) ane kalpanAjJAna to tene viSaya ja nathI karatuM ane kalpanA vakhate to te vastunuM sattva ja hotuM nathI. te jJAna vize ja kalpanA thAya evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke temAM vikalponI upatti thatI nathI. te A pramANe - tyAM paNa utpanna vize thAya ? ke anutpanna vize ? anutpanna to asat hovAthI te vize na thaI zake ane utpanna to utpatti pachI tarata naSTa thatuM hovAthI te vize paNa na thaI zake. ekAMta paryAyanayamate kalpanAnI asaMgati vivecana : ekAMta paryAyanayavAdIo vastune kSaNasthitika mAne che, teonA mate atItaanAgata kSaNa asat manAya che. to A lokonA mate 'kalpanA-vikalpajJAna' saMgata thaI zake nahIM. te A pramANe For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH ka te kalpanA, kevI vastu vize thAya? (1) utpanna, ke (2) anutpanna ? (2) anutpanna vastu vize thAya evuM to na kahI zakAya, kAraNa ke anutpanna vastunuM to astitva ja na hovAthI te vize kalpanA thaI zake nahIM. (zuM anutpanna - asat khapuSpanI kalpanA thAya che? jo nA, to ahIM paNa nA ja samajavI.) (1) utpanna vastu vize kalpanA thAya evuM kaho, to ahIM paNa vikalpo UbhA thaze ke, utpanna vastu paNa kevI hovI joIe? (ka) gRhIta, ke (kha) agRhIta ? (kha) agRhIta vize kalpanA thAya evuM to na kahI zakAya, nahIMtara to atiprasaMga e Ave ke ghaTajJAnathI jema agRhIta ghaTanI kalpanA thAya che, tema agRhIta paTAdinI paNa kalpanA thavA lAge ! (ane to jagata AkhAnA vikalpo eka sAthe thaze.) (ka) gRhIta vize paNa kalpanA na thaI zake, kAraNa ke vastunuM grahaNa karanAra jJAnane to nirvikalpa tarIke manAya che.* ane kalpanAjJAna to vastune viSaya ja karatuM nathI, kAraNa ke kalpanA vakhate to vastunuM astitva ja nathI rahetuM. (to kalpanAjJAna tene zI rIte viSaya kare ? eTale vastu agRhIta jevI ja thaI ane to badhAnA vikalpano prasaMga Ave.) eTale A pakSa paNa yogya nathI ja. pUrvapakSa : UbhA raho... bAhya artha vize to kalpanA thatI ja nathI, kalpanA to jJAna vize ja thAya che. uttarapakSa : A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke ahIM paNa vikalponI saMgati thatI nathI. juo; kalpanA kevA jJAna vize thAya che ? (1) utpanna, ke (2) anutpanna ? (2) anutpanna vize to na mAnI zakAya, kAraNa ke anutpanna jJAnanuM to astitva ja nathI ke jethI tenA vize kalpanA thaI zake. (1) have utpanna vize kaho, to te paNa barAbara nathI, kAraNa ke e pUrvekSaNomAM utpanna thanAruM jJAna to kSaNasthitika hovAthI, utpanna thayA pachI tarata naSTa thAya che. (eTale kalpanA vakhate * bauddhamate mAtra nirvikalpa jJAna ja vastusparzI - vastugrAhaka manAya che, savikalpa nahIM. (jo savikalpa paNa manAya, to savikalpamAM sAmAnyAdi AkAro bhAsatA hovAthI, tenA AdhAre vastumAM paNa sAmAnyAdi AkAro vyavasthApita thAya, je bauddhane ISTa nathI.) bauddhamata pramANe prathamakSaNe vastu, bIjI kSaNe nirvikalpa anubhava ane trIjI kSaNe kalpanAjJAna... have dareka vastuo kSaNika hovAthI, kalpanAjJAna vakhate vastunuM astitva ja rahetuM nathI. tu eka kSaNe be jJAna na ja hoya, eTale e utpanna thanAruM jJAna, kalpanAjJAna vakhate nahIM; paNa tenI pUrvanI kSaNo vakhate thAya evuM mAnavuM ja rahyuM. anyathA agrima hetu saMgata thAya nahIM. For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 to tenuM astitva ja nathI rahetuM ke jethI tenA vize kalpanA karI zakAya...) Ama eke vikalpo pramANe, artha-jJAnaviSayaka kalpanA saMgata thatI nathI. * anekAntavAdapravezaH kalpanArUpamevotpadyate, iti cet ? na tasya hetvayogAt / hetvayogazca svalakSaNAdanutpatteH / svalakSaNAnubhavAhitasaMskArAt tajjanma, iti cet ? na, saMskArasyApi svalakSaNetararUpAnatikramAt svalakSaNarUpatve sa eva doSaH / sAmAnyalakSaNarUpatve tu tatastadudaya eva katham ? iti vAcyam / -. pravezarazmi nu * : bhAvArtha : pUrvapakSa : kalpanArUpa ja te utpanna thAya che. uttarapakSa : nA, kAraNa ke teno koI hetu ghaTato nathI ane te eTalA mATe ke svalakSaNathI tenI utpatti thatI nathI. pUrvapakSa H svalakSaNanA anubhavathI Ahita saMskAra thakI teno janma thAya. uttarapakSa : nA. kAraNa ke te saMskAra paNa svalakSaNa ke sAmAnyarUpatAnuM ullaMghana karato nathI. jo te svalakSaNarUpa hoya, to te ja doSa rahevAno ane jo sAmAnyalakSaNarUpa hoya, to tenAthI teno udaya kevI rIte thAya ? e tame ja kaho. kalpanAnA hetuno ayoga vivecana : pUrvapakSa : jJAna te kalpanArUpe ja utpanna thAya che. eTale kalpanAjJAnanI asaMgati nathI. (52mArtha : jaine kahyuM ke, kalpanA kayA viSayamAM utpanna thAya che ? vastu-jJAna vagere vikalpomAM to khaMDana karI dIdhuM... tethI bauddha kahe che ke, koI viSayamAM nahIM. ema ja te jJAna kalpanArUpe utpanna thAya che !) uttarapakSa : paNa e kalpanArUpa jJAnanI utpatti hetu vinA to na ja thaI zake. eTale hetu to joIze ja, paNa hakIkatamAM teno koI hetu ghaTato nathI. juo - svalakSaNane to hetu tarIke na manAya, kAraNa ke svalakSaNathI tenI utpatti nathI thatI. (svalakSaNathI nirvikalpanI ja utpatti thAya, kalpanArUpa savikalpanI nahIM, evuM bauddho kahe che.) pUrvapakSa H svalakSaNane viSaya karanArA anubhavathI, potAnI jJAnaparaMparAmAM 'saMskAra'nuM AdhAna thAya che ane e saMskArathI ja kalpanAjJAnanI utpatti thAya che. (Ama kalpanAjJAnano saMskArarUpa hetu saMgata ja che.) uttarapakSa H tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke e saMskAra paNa haze to (1) svalakSaNarUpa, ke (2) sAmAnyalakSaNarUpa ja, te sivAya trIjuM to tenuM koI rUpa nahIM ja hovAnuM. (1) have jo e svalakSaNarUpa hoya, to pharI e ja doSa Ave, arthAt svalakSaNathI to kalpanAnI utpatti nathI thatI, to svalakSaNarUpa saMskArathI paNa kalpanAnI utpatti zI rIte thaI zake ? ityAdi. For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjara vivecanasamanvitaH (2) have jo e sAmAnya lakSaNarUpa hoya, to hakIkatamAM bauddhamate tenuM astitva ja nathI, kAraNa ke koIpaNa vastu sAmAnyalakSaNarUpa hotI ja nathI evuM bauddho kahe che. * to sAmAnyalakSaNarUpa tevA asat saMskArathI zI rIte kalpanAjJAnanI utpatti thaI zake ? eTale Ama eke vikalpa pramANe kalpanAno hetu saMgata thato nathI ane to ekAMta paryAyanayamate kalpanAnuM astitva asaMgata ja rahe. * 51 syAdetad-nahi kalpanA'svalakSaNameva, tasyA api svasaMvittau svalakSaNatvAt; uktaM ca-'lpanAvi svasaMvittAviSTA, nArthe, vittvanAt' tiA etadapyayuktam, arthavikalpanA''kAravyatirekeNa tatsvasaMvittvasiddheH; siddhau vA, kalpanA'yogAt / - pravezarazmi nu bhAvArtha : pUrvapakSa : kalpanA asvalakSaNarUpa ja nathI, kAraNa ke te paNa svasaMvittimAM to svalakSaNarUpa che ane kahyuM che ke, - 'kalpanA paNa svasaMvittimAM iSTa che. hA, arthamAM nahIM, kAraNa ke te vikalparUpa che.' uttarapakSa : A paNa ayukta che, kAraNa ke arthavikalpAkAra vinA tenI svasaMvitti siddha thAya nahIM athavA jo siddha thAya to te kalpanA ja na rahe. * vivecanaH pUrvapakSa H (bauddhamate dareka vastuo svalakSaNarUpa che, eTale kalpanAnuM astitva siddha karavA tene paNa svalakSaNarUpa mAnavI paDe... paNa e svalakSaNarUpa kevI rIte ? e jaNAvavA bauddha potAnuM maMtavya rajU kare che -) kalpanA mAtra asvalakSaNarUpa (sAmAnyAkAralakSaNarUpa) ja nathI, kAraNa ke te paNa svasaMvedana aMzamAM to (abhrAntarUpa hoI) svalakSaNarUpa ja che... A vize kahyuM che ke - 'kalpanA paNa svasaMvittimAM iSTa che, artha vize nahIM, kAraNa ke artha vize vikalparUpa hoI bhrAnta che. (jyAre svasaMvedana aMzamAM dareka jJAno abhrAnta hoya che.)' uttarapakSa H tamAruM A kathana paNa ayukta che, kAraNa ke arthanA vikalpAkAra vinA tenI svasaMvitti siddha thaI zake nahIM. (Azaya e ke, arthane jANavuM 'A ghaTa che - A paTa che' e pramANe jANavuM; e ja jJAnanuM potAnuM svarUpa che. have jo jJAnamAM arthano vikalpAkAra na Ave, to te jJAna dvArA arthane jANavArUpa svasvarUpanuM saMvedana zI rIte thaI zake ? eTale arthavikalpAkAra vinA svasaMvittinI siddhi na ja thAya.) bauddhamate niraMza svalakSaNarUpa ja vastu che. prazna : te jJAnamAM arthavikalpAkAra mAnI laIe to ? uttara H to te kalpanAjJAnanuM astitva ja na rahe, kAraNa ke te jJAnamAM Avato arthavikalpAkAra, For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anekAntavAdapravezaH sAmAnyAkA2rUpa hoI avastu-asat che ane to tadAkAramaya jJAna paNa asat thAya. prazna H (siddhau vA=) to arthavikalpAkAra vinA paNa, nirvikalpanI jema temAM (=kalpanA jJAnamAM) svasaMvittinI siddhi mAnI laIe to ? <0 uttara H to to te kalpanA ja nahIM rahe, kAraNa ke jemAM arthavikalpa na hoya, te jJAna vikalparUpa= kalpanArUpa zI rIte kahevAya ? te to mAtra svasaMvedanarUpa hoI nirvikalpa ja phalita thAya. Ama bauddhamate kalpanAjJAnanI saMgati kathamipa thatI nathI. OM 'dvizeSaH, asiddhe:' kRti pUrvamudritapAH, atra -pATha: | - pravezarazmi : atItakAlAnubhUtasaMskArastathAparipacyamAnaH svalakSaNAnubhavajanitasaMskAropapAditavizeSo hetu:, iti cet ? na tasya svalakSaNAnubhavajanitasaMskArAdvizeSAsiddheH / asiddhizca tattvatastato'nupakArAt; tathAhi sa tasya vikalpAhitasaMskAravizeSasyAnutpannasyotpannasya niruddhasya vopakuryAd ? iti bhedAH / For Personal & Private Use Only bhAvArtha : svalakSaNanA anubhavathI janya saMskAra thakI jemAM vizeSa utpanna karAyo che evo bhUtakALamAM anubhavelA vikalpathI thayelo paripakva saMskAra kalpanAno hetu thAya, ema kaho to te paNa barAbara nathI, kAraNa ke svalakSaNanA anubhavathI janya saMskAra thakI temAM vizeSanI siddhi thaI zakatI nathI, tenuM kAraNa e ke paramArthathI tenA dvArA koI upakAra thato nathI. juo; te saMskAra, atItakAlIna vikalpajanita kevA saMskAra vizeSa upara upakAra kare ? (1) anutpanna, (2) utpanna, ke (3) niruddha ? saMskAranI hetutAno vikalpazaH nirAsa vivecana : pUrvapakSa : bhUtakALamAM anubhavelA vikalpathI thayelo saMskAra, jyAre paripakva avasthA pAme ane jyAre vartamAnakAlIna svalakSaNanA anubhavathI thayelA saMskAra thakI temAM vizeSatAnuM AdhAna thAya, tyAre te (=bhUtakAlIna saMskAra) vikalpajJAnanuM kAraNa bane che. (Azaya e ke, bhUtakALamAM ghaTanA* anubhavathI jJAnaparaMparAmAM saMskAranuM AdhAna thayuM hatuM. have hamaNAM ghaTarUpa svalakSaNanA anubhavathI janya saMskAra, te pUrvakAlIna saMskAramAM vizeSanuM AdhAna kare che ane eTale pUrvakAlIna saMskAra paripakva avasthAne pAmatA tenA dvArA ghaTavikalpa utpanna thAya che.) Ama kalpanAjJAnano (bhUtakAlIna saMskArarUpa) hetu saMgata ja che. * bhUtakAlIna anubhava eTale saMketakAlIna anubhava, 'Toya' ema koIe ghaTa batAvyo, tyAranuM je nirvikalpavikalpa saMvedana te Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - uttarapakSa H tamArI A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke vartamAnakAlIna svalakSaNanA anubhavathI thayelA saMskAra dvArA, bhUtakAlIna saMskAramAM vizeSanuM AdhAna thAya evuM siddha thatuM nathI. tenuM (=siddha na thavAnuM) kAraNa e ke, 52mArthathI vartamAnakAlIna saMskAra dvArA bhUtakAlIna saMskAra para upakAra thato nathI. juo - 53 vartamAnakAlIna saMskAra, bhUtakALamAM utpanna thayelA vikalpathI Ahita (=jJAnaparaMparAmAM AdhAna pAmelA) kevA saMskAra para upakAra kare ? (arthAt vartamAnakAlIna saMskAra jenA para upakAra kare che, te bhUtakAlIna saMskAra kevo che ?) (1) anutpanna, (2) utpanna, ke (3) niruddha ? A traNemAMthI eke vikalpo ghaTatA nathI. te A pramANe - X na tAvadanutpannasya, tasyaivAsattvAd, asatazcopakArAkaraNAt; nApyutpannasya, tasyAnAdheyAtizayatvAt, atizayAdhAnamantareNa copakArAbhAvAd, atizayAdhAne ca tadanyatvaprasaGgAt / dvAbhyAmapyekIbhUya tadanyakaraNamevAtizayAdhAnaM, sa evopakAraH, iti cet ? na, upAdAnakAraNavizeSAdhAnamantareNa tataH kAryavizeSAsiddheH / na caikakAlabhAvinA'nyato bhavato'nyata eva bhavatAtizayAdhAnaM yujyate, tannibandhanasya tatkRtavizeSAsiddheH, tadabhyupagame ca tatrApyayameva vRttAntaH, iti yatkiJcidetat evaM nibandhanaparamparAyAmapi vAcyam, iti / nApi niruddhasya, tasyaivAvidyamAnatvAt, asatazcopakArakaraNAyogAd abhyupagame cAtiprasaGgAt / ataH sAdhutvaM 'hetvayogAt' iti / kSaNikaikAntapakSe ca phalabhAvAnupapatteH, iti etacca vakSyAmaH / / 1 * pravezarazmi : bhAvArtha : (1) anutpanna para to upakAra na manAya, kAraNa ke te pote ja asat che ane asat para upakAra karI zakAya nahIM. (2) utpanna para paNa upakAra na manAya, kAraNa ke temAM atizayanuM AdhAna thaI zakatuM nathI ane atizayanA AdhAna vinA upakAra na thAya ane atizayanuM AdhAna mAno, to te atizaya athavA vastune judA mAnavAno prasaMga Ave. pUrvapakSa H baMne dvArA bhegA maLIne anyane karavuM e ja atizayanuM AdhAna che, te ja upakAra che. uttarapakSa H tevuM nathI, kAraNa ke upAdAna kAraNamAM vizeSanA AdhAna vinA temanAthI kAryavizeSanuM thavuM siddha nathI. vaLI, bIjA ( anvato bhavata: ) hetuthI thanArAmAM, (jAtamAvinA) ekakAlIna paNa (anvata va mavatA) bIjA hetuthI thanArA vaDe atizayanuM AdhAna thaI zakatuM nathI, kAraNa ke tenA kAraNamAM bIjAnA kAraNa dvArA vizeSa thavo siddha nathI ane jo thAya ema kaho, to tyAM paNa pharI A ja vRttAnta lAgu paDe, e rIte to saMpUrNa kAraNa paraMparAmAM paNa (atizayanuM AdhAna) kahevuM paDe. eTale A vAta asAra jaNAya che. (3) niruddha (naSTa) para paNa upakAra na manAya, kAraNa ke te ja vidyamAna nathI ane asat para upakAra karI zakAya nahIM ane mAno to atiprasaMga Ave. eTale 'hetu ghaTe nahIM' e kathana barAbara ja che ane kSaNika ekAMtamate phaLabhAva paNa ghaTato nathI, e ame AgaLa kahIzuM. ja For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH traNa vikalpanI sacoTa samIkSA vivecanaH (1) vartamAnakAlIna saMskAra anutpanna saMskAra para upakAra kare evuM to na kahI zakAya, kAraNa ke anutpanna saMskAra to avidyamAna hoI asat che ane asat para upakAra karI zakAya nahIM, nahIMtara to khapuSpa para paNa upakAra mAnavo paDe ! (2) vartamAnakAlIna saMskAra utpanna saMskAra para upakAra kare evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke utpanna saMskAra to pUrNapaNe utpanna thaI gayo hovAthI temAM koI navA atizayanuM AdhAna thaI zake nahIM ane atizayanA AdhAna vinA to "vartamAnakAlIna saMskAra utpanna saMskAra para upakAra kare che evuM paNa na manAya... (arthAt atizayanuM AdhAna na thavAthI e saMskAramAM upakAra thavAnuM paNa asiddha thAya che.) ane jo atizayanuM AdhAna mAno, to te atizaya utpanna saMskArathI athavA te utpanna saMskAra atizayathI judA mAnavAno prasaMga Ave ! (ane be judA hoya, to saMskAramAM koI vizeSatA na thaI zake.) pUrvapakSaH bhUtakALanA vikalpathI thayelo saMskAra ane vartamAnakALanA anubhavathI thayelo saMskAra te baMne bhegA maLIne, judA evA ghaTavikalpane utpanna kare e ja atizayanuM AdhAna che ane e ja ekamAM bIjA dvArA thanAro upakAra che. (Ama upakArya-upakArakabhAva saMgata ja che.) uttarapakSa : A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke upAdAna kAraNamAM vizeSanA AdhAna vinA temanAthI kAryavizeSanuM thavuM siddha nathI, arthAt bhegA maLIne viziSTa kArya utpanna karavA, te kAraNomAM paNa viziSTa sAmarthya joIe ane tenuM viziSTa sAmarthya temanA (=saMskArarUpa kAraNanA) kAraNomAM paNa vaizistra mAnyA vinA na AvI zake. eTale tevuM sAmarthya ghaTAvavA temanA kAraNomAM paNa paraspara atizayanuM AdhAna (=upakAryaupakArakabhAva) mAnavuM paDe. prazna : to tevuM mAnI laIzuM... arthAt temanA kAraNomAM paNa, eka kAraNa bIjA kAraNamAM atizayanuM AdhAna kare che evuM mAnI laIzuM, pachI to vAMdho nahIM ne ? uttara : paNa tevuM mAnavuM yogya TharatuM nathI, kAraNa ke baMne kAraNo eka ja kALe judA judA hetuthI utpanna thAya che. eTale judA hetuthI thanArA prathama kAraNamAM, ekakAlIna evA judA hetuthI thanArA bIjA kAraNa dvArA atizayanuM AdhAna thaI zakatuM nathI. tenuM kAraNa e ja ke, te baMne kAraNonA (saMskArarUpa kAryanA kAraNonA) kAraNomAM paNa, eka kAraNamAM bIjA kAraNa dvArA atizayanuM AdhAna thaI zakatuM nathI eTale pahelA to A kAraNomAM paraspara upakArya-upakArakabhAva sAbita karavo paDe, to ja temanI kAryazRMkhalAmAM paraspara upakAryaupakArabhAva siddha thAya.). For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH praznaH (=ddragupa) evuM hoya to e pUrvanA kAraNomAM paNa upakArya-upakArakabhAva mAnI laIzuM. uttara : paNa tevuM mAnavA, te pUrvanA kAraNonA kAraNomAM paNa paraspara upakArya-upakArakabhAva mAnavo paDe ane pachI tenA paNa kAraNomAM upakArya-upakArakabhAva mAnavo paDe ane e ja rIte pUrva pUrvanA kAraNomAM paNa... Ama to kyAMya aMta na AvavAthI anavasthA thaze ! eTale tamAruM kathana asAra jaNAI Ave che. eTale vartamAnakAlIna saMskAra utpanna saMskAra para upakAra kare, atizayanuM AdhAra kare - evuM kamipi saMgata nathI. (3) vartamAnakAlIna saMskAra naSTa saMskAra para upakAra kare evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke te saMskAra ja avidyamAna hoI asat che ane asat para upakAra karavo zakya nathI, jo (asat para upakAra) mAno, to atiprasaMga e Ave ke jeno anubhava nathI thato teno paNa vikalpa thaze ! eTale Ama traNe vikalpo dvArA, kalpanAnA hetu tarIke saMskAra siddha thato nathI. niSkarSa eTale ame je kahyuM hatuM ke "ekAMta paryAyanayamane koI hetu ja ghaTato nathI te barAbara ja che. vaLI ekAMta paryAyanayamate =kSaNikamate) to mAtra hetu bhAva nahIM, paraMtu phaLabhAva paNa ghaTato nathI. kema nathI ghaTato? e ame AgaLa batAvIzuM. have ekAMtavAdIe pUrvapakSamAM je doSo batAvyA hatA, teonuM kramazaH nirAkaraNa karavA graMthakArazrI potAnuM vaktavya rajU kare che - ___ yaccoktam-'bhedAbhedamabhyupagacchatA'vazyaM cedamaGgIkarttavyam-iha dharmadharmiNodharmadharmitayA bhedaH, svabhAvataH punarabhedaH' ityAdi / etadapi 'dharmANAM mitho bhedAt pratiniyatadhAzritatvAcca kathaJcidbhedaH' ityAdinA pratyuktam, prakArAntareNa bhedAbhedAsiddheH / / yadapyuktam, 'saMviniSTAzca viSayavyavasthitayaH; na ca sadasadrUpaM vastu saMvedyate ubhayarUpasya saMvedanasyAbhAvAd' ityAdi / etadapi anuvRttavyAvRttasvabhAvaM ca vastvadhyakSato'vasIyate' ityAdinA parihatam, ubhayarUpasya saMvedanasyAbAdhitatvAt / / 'vivA2' ri pUrvamudritapa, matra A-pAIH | - pravezarazmi - 8 pUrvapakSadatta doSono parihAra che bhAvArtha: tame je kahyuM hatuM ke - "bhedabheda mAnanAre paNa ATaluM to avazya mAnavuM joIe ke, ahIM For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH - > dharma-dharmIno dharma-dharmarUpe bheda che, svabhAvathI vaLI abheda che.' te paNa dharmono paraspara bheda hovAthI ane teo pratiniyata dharmIne Azrita hovAthI kathaMcit bheda che" ityAdi kathanathI nirAkRta thAya che, kAraNa ke bIjI rIte bhedabheda siddha thAya nahIM. ane bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "viSayanI vyavasthA saMvedanane AdhIna che ane sadasarUpa vastu saMvedAtI nathI, kAraNa ke ubhayarUpa saMvedanano abhAva che' - te vAta paNa "anuvRttavyAvRtta svabhAvavALI vastu pratyakSathI jaNAya che' ityAdi kathanathI parihRta thAya che, kAraNa ke ubhayarUpa saMvedana abAdhita che. vivecanaH pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke- "bhedabheda mAnanAre paNa ATaluM to avazya mAnavuM ja paDaze ke dharma-dharmano dharma-dharmarUpe bheda che, paNa svabhAvathI to abheda ja che" - te kathanano paNa parihAra thAya che. (te kathanamAM tame ekveta bheda/abhedane laIne doSa ApyA hatA, paNa ame ekAMta bheda/abheda mAnatAM ja nathI, juo -) ame pUrve ja kahyuM hatuM ke - "dharmo paraspara bhinna hovAthI ane teo pratiniyata eka dharmArUpa AdhAramAM rahyA hovAthI, dharma-dharmIno kathaMcid bheda che" - e kathanathI ame kathaMcid bheda paNa mAnIe chIe, sarvathA abheda nahIM. ane pUrve ame kahyuM hatuM ke - "dharma-dharmI paraspara vyApta hovAthI gauNarUpe baMne ekabIjArUpa che ane to teono kathaMcit abheda paNa che je" - e kathanathI ame kathaMcit abheda paNa mAnIe chIe, sarvathA bheda nahIM. eTale ame dharma-dharmInA bhedabhedanI siddhi, tame kaho cho tevA svataMtra bheda ke abhedarUpe nahIM, paNa jAtyantara evA bhedabhedarUpe ja karIe chIe ane eTale te sivAya bIjI rIte bhedabheda siddha thaI zake nahIM ke jene laIne tame doSa ApI zako. vaLI, pUrvapakSamAM bIjuM tame je kahyuM hatuM ke "viSayanI vyavasthA saMvedanane AdhIna che ane sadasarUpa vastunuM saMvedana thatuM nathI, kAraNa ke ubhayarUpa saMvedanano abhAva che" - te vAta paNa nirAkRta thAya che. kAraNa ke ame pUrve ja kahyuM hatuM ke - "ghaTAdi padArtho, pUrvAparakSaNomAM mRnmayatvena anugata-rUpe (sarUpe) ane paTAdithI vyAvRttarUpe (asarUpe) ema anuvRtta-vyAvRttarUpe pratyakSathI dekhAya che" - e kathanathI siddha thAya ke, vastunuM saMvedana ubhayarUpe (=sadasadAkArarUpe) thAya che ja ane to tenA AdhAre vastu paNa ubhayarUpa phalita thAya ja. (eTale saMvedananA AdhAre vastunI ubhayarUpatAnuM nirAkaraNa karavuM; e tamAruM duHsAhasa ja che.) ____ yaccoktam-'na ca kAryadvAreNApi sadasadrUpaM vastu pratipattuM zakyate, yato nobhayarUpaM kAryamupalabhyate' ityAdi / etadapyanavakAzam, vastusthityobhayarUpasyopalambhasya sAdhitatvAt / - pravezarazmi - bhAvArtha bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "vastu sadasarUpa che, evuM kArya dvArA paNa jaNAtuM nathI, kAraNa For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 57 ke ubhayarUpa (sadasarU5) kArya kadI upalabdha thatuM nathI" e badhuM kathana paNa niravakAza che, kAraNa ke vastuno upalaMbha (=jJAna) ubhayarUpe (sadasadAkAre) ja thAya che, evuM ame pUrve ja siddha karI gayA. (eTale kArya dvArA sadasarUpa kAraNa jaNAya ja.) vivecanaH bhAvArthane anusAra sugama hovAthI vivaraNa karyuM nathI. 'na ca tatkAryakaraNe pravarttamAnaM kenacidAkAreNa karoti kenacinna karoti, ekasya karaNAkaraNavirodhAtH' ityAdyapyasAram, virodhAsiddheH; tathAhi-paryAyAtmanA karoti, dravyAtmanA na karoti; kuta ekasya karaNAkaraNavirodhaH ? iti / athavA svakAryakartRtvena karoti, kAryAntarAkartRtvena na karoti; ataH kenacidAkAreNa karoti, kenacinna karotIti ko'tra virodhaH ? / na ca svakAryakartRtvameva kAryAntarAkartRtvam yadi syAt, yathA svakArya karoti, evaM kAryAntaramapi kuryAt, kartRtvAnanyatvAdakartRtvasya; viparyayo vA, tatazcAkAraNatvamiti / / - pravezarazmi - bhAvArtha : bIjuM - "te kArya karavA pravarte, tyAre amuka AkAre kare ane amuka AkAre na kare evuM na bane, kAraNa ke ekanA karaNa-akaraNano virodha che" - e badhuM paNa asAra che, kAraNa ke virodha siddha nathI. te Ama - paryAyarUpe kare ane dravyarUpe na kare, to ekanA karaNa-akaraNano virodha kevI rIte? athavA, svakArya-kartarUpe kare ane kAryAtara-akartarUpe na kare. eTale koIka AkAre kare ane koIka AkAre na kare, evuM hoya to virodha zuM? ane svakAryakartIpaNuM ja kAryAtara-akartIpaNuM nathI, jo hoya, to jema potAnuM kArya kare che, tema bIjAnuM kArya paNa karavA lAge, kAraNa ke akartIpaNuM kartupaNAthI abhinna che. athavA tenAthI uMdhuM thaI jAya ane tethI to potAnA kAryanuM paNa kAraNa na bane. vivecana : pUrvapakSamAM bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "kAraNa sadasarUpa na hoI zake, kAraNa ke vastu jyAre kArya karavA pravarte, tyAre te amuka AkAre kArya kare ane amuka AkAre kArya na kare - evuM na bane, kAraNa ke eka ja vastu kare ane na paNa kare te baMneno virodha che" - e badhuM kathana paNa asAra jaNAI Ave che, kAraNa ke eka ja vastu judA judA nimittane laIne kare ane na paNa kare, temAM koI virodha nathI. te A pramANe - (1) mATI vagere kAraNo, ghaTa-kapAlAdi paryAyarUpe ja kAryane utpanna kare, mATI-Adi dravyarUpe nahIM, kAraNa ke mATI Adi dravya to potAmAM che ja tene laIne kArya nathI karAtuM, paNa paryAyane laIne karAya che. Ama eka ja kAraNa, paryAyane laIne kArya kare che ane dravyane laIne kArya nathI karatuM. (2) mATI vagereno svabhAva, potAnA ghaTAdi kArya karavAno ja che, bIjA paTAdi kArya karavAno nahIM eTale eka ja kAraNa, svakAryakartRpaNe kare ane parakArya-akartapaNe nathI karatuM. For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH Ama judA judA nimittane laIne eka ja kAraNa koIka AkAre kare ane koIka AkAra na kare evuM nibaMdha ghaTI zake, temAM koI virodha nathI. eTale kAraNamAM avacchedakabhede kartutva (sattva) ane akartutva (asattva) ubhaya che ane to te kAraNa ubhayarUpa hovAmAM koI virodha nathI. ( kartutvane ja akartutvarUpa na manAya che pUrvapakSa : vastunuM svakAryakartIpaNuM ja parakAryanuM akartIpaNuM che, tenAthI juduM nahIM. (ane to vastumAM eka ja nimitta rahevAthI karaNa-akaraNano virodha thavAno ja.) uttarapakSa H tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke jo svakAryakapaNuM ja parakAryanuM akartIpaNuM manAya, to (1) akartutva paNa kartutvarUpa bane, athavA (2) kartutva paNa akartutvarUpa bane ! ane to zuM doSa Ave, te juo - (1) akartutva paNa kartutvarUpa bane, to parakAryaakartutva paNa parakAryakartutva rUpa bane ane tethI to vastu jema potAnuM kArya kare, tema bIjAnuM kArya paNa karavA lAge ! arthAt mATIthI kapaDA paNa thavA lAge ! athavA jo (2) kartRtva paNa akartutvarUpa bane, to svakAryakartRtva paNa svakAryaakatRtvarUpa bane ane tethI to vastu jema bIjAnuM kArya na kare, tema potAnuM kArya paNa nahIM kare, arthAt mATIthI jema kapaDuM nathI thatuM, tema ghaTa paNa nahIM thAya ! ane e rIte to tenAthI koI kArya na thatA, te kAraNa ja nahIM rahe. eTale svakAryakartutva (sattva) ane parakArya - akartutva (asattva) baMne judA judA ja mAnavA rahyA ane to vastunI ubhayarUpatA ja siddha thaI (ane e rIte vastumAM be nimitta maLatAM karaNa - akaraNano virodha paNa na ja rahe.) ATaluM sacoTa tarkothI samajAvyA pachI paNa hajI ekAMtavAdI potAnuM vaktavya rajU kare che, jeno graMthakArazrI nirAsa karaze - ___ syAdetat-kiM hi nAma kAryAntarAkartRtvamanyat ? yadAzrityAnanyatvayuktyanusAreNAkAraNatvaM pratipAdyate; kintu svakAryakartRtvamevaikasvabhAvaM kAryAntarAkartRtvam, iti| ____ hanta, tarhi 'yenaivAkAreNa karoti, tenaiva na karoti' ityetadApannam / evaM cAbhinnanimittatve satyekatra kartRtvAkartRtvayorvirodhaH, iti; tathAhi-tenaiva svabhAvena karoti na karoti ca iti vyAhatametat, ekasvabhAvasyaikatropayogAt / For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - - pravezarazmi : . bhAvArtha : pUrvapakSa : vastumAM kAryAMtara-akartRtva jevuM juduM kAMI che ja nahIM ke jenA abhinnapaNArUpa yuktine anusA2e tame akAraNapaNuM kahI zako... paNa svakAryakartRtvarUpa eka svabhAva ja parakArya - akartRtvarUpa che. uttarapakSa : to to je AkAre kare te ja AkAre na kare' - evuM mAnyuM kahevAya ane e rIte abhinna nimitta hovAmAM to ekatra kartRtva-akartRtvano virodha thavAno ja. te A pramANe - te ja svabhAve kare ane na kare, e to pUrvApara vyAhata che, kAraNa ke ekasvabhAvano ekatra ja upayoga hoI zake. na vivecana : pUrvapakSa : vastumAM mAtra svakAryakartRtva ja che, tenAthI juduM pakArya-akartRtva jevuM kazuM che ja nahIM, to tame "svakAryakartRtva ane parakAryaakartRtva baMneno abheda mAno, to te parakArya paNa karavA lAge athavA to svakArya paNa na kare ane svakArya na karavAthI to e kAraNa ja na bane" - e badhA doSonuM ApAdana kevI rIte karI zako ? (arthAt parakAryaakartRtva jevuM kazuM ja nathI, to tene laIne doSo zI rIte apAya ?) 59 zaMkA : parakAryaakartRtva nahIM hoya, to vastu parakArya paNa karavA lAgaze ne ? samAdhAna H evuM paNa nathI, kAraNa ke vastuno je svakAryakartRtvasvabhAva che, te ja parakAryaakartRtva-svabhAva paNa che. (arthAt vastu, eka ja svabhAvathI svakAryakartA ane parakArya-akartA che.) eTale pakArya karavAnI Apatti nahIM Ave. uttarapakSa : are ! e rIte to kAraNa je svabhAvathI kArya kare te ja svabhAvathI kArya na kare evuM mAnavuM paDaze ane to eka ja nimittathI eka ja vastumAM kartRtva - akartRtva be dharmono virodha thavAno ja. te A pramANe - vastu je svabhAve kArya kare, te ja svabhAve 'kArya na kare' evuM zI rIte kahevAya ? kAraNa ke ekasvabhAvano to eka ThekANe ja upayoga hoI zake. jo aneka ThekANe judo judo upayoga hoya, to tenI ekasvabhAvatA ja na rahe. eTale svabhAvano jo kArya karavAmAM upayoga hoya, to 'kArya na karavAmAM' upayoga na rahe. ema virodha hovAthI, svakAryakartRtvasvabhAva ja parakAryaakartRtvarUpa na manAya. kAryAntarAkartRtvaM tatra parikalpitam iti cet ? tadapyamanoharam, kAryAntarAkartRtvasya tatra parikalpitatvAd vastuto'sattvAt tadbhAvApattyA kAryAntarakartRtvaprasaGgAt / / OM pravezarazmi : bhAvArtha : AzaMkA : tyAM kAryAMtaraakartRtva kalpita che. samAdhAna : te paNa amanohara che, kAraNa ke tyAM kAryAMtaraakartRtva parikalpita hoI paramArthathI asat che ane to te rUpe paNa bhAva thatAM kAryAMtaranA kartRtvano prasaMga Ave. For Personal & Private Use Only * Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH vivecanaH AzaMkA vastunuM svakArya-kartutva ja vAstavika che, bAkI temAM raheluM parakAryaakartutva to kAlpanika che. (eTale vastu to mAtra karturUpa ja phalita thAya.) samAdhAnaH tamAruM A kathana paNa amanohara che, kAraNa ke parakArya-akartutva kAlpanika hoI paramArthathI to e asad ja phalita thAya ane to e parakArya-akartutva rahe ja nahIM... ane parakAryaakartutva na rahe, to vastumAM parakAryakartutva AvI jatAM, vastu dvArA bIjA paNa kAryo thavA lAge, arthAt mATIthI kapaDAM vagere paNa thavA lAge ! (kAraNa ke jo kapaDAM vagere kArya utpanna na kare, to tenA akartutvano abhAva na kahI zakAya.) athAzaGkA-svakAryakartRtvavyatirikta kAryAntarAkartRtvaM parikalpitam, svakAryakartRtvameva punaH kAryAntarAkartRtvasvabhAvamabhyupagamyata eva, iti| etadapyayuktam, dattottaratvAt; tathAhi-yenaiva svabhAvena karoti tenaiva na karoti, ityetadApannam, ityAdi tadevAvarttate / anenaiva 'sarvAtmanA ca karaNe tadbhAvarUpameva syAt' ityAdi pratikSiptam, abhAvasya vastudharmatvAt kathaJcidavyatirekAt, kAryAntarAkAraNatvAt iti / tasmAd vyavasthitametatsadasadrUpaM vastu tathA coktam 'yasmAt pratyakSasaMvedyaM, kAryato'pyavagamyate / tasmAdavazyameSTavyaM, vastvekaM sadasadAtmakam / / 1 / / ' iti / / / - pravezarazmi - bhAvArtha AzaMkA : svakAryakartutvathI juduM kAryAtaraakartRtva kalpita che, paNa vaLI svakAryakartutva ja kAryAtaraakartutvasvabhAvI to manAya ja che. samAdhAna : A paNa ayukta che, kAraNa ke uttara apAI ja gayo che. te A pramANe - AvuM kahevAthI je svabhAve kare te ja svabhAve na kare evuM mAnavuM paDe. ityAdi e ja vAto AvRtta thAya... eTale ja "pUrNapaNe karavAmAM to e bhAvarUpa ja thAya" - e kathana paNa nirAkRta thaI gayuM, kAraNa ke abhAva paNa kathaMcit abhinna hoI vastunA dharmarUpa che, kAraNa ke vastu parakAryanA akAraNarUpa che. tethI siddha thAya che ke, vastu sadasarUpa che. kahyuM che ke - "je kAraNathI pratyakSathI saMvedya che ane kAryathI paNa jaNAya che, te kAraNathI eka vastu sadasarUpa avazya mAnavI joIe." vivecanaH AzaMkAH vastunuM je svakAryakartutva che, tenAthI juduM parakArya-akartutva ja kalpita che, bAkI parakArya-akartRtvano sAva ja abhAva nathI, kAraNa ke svakAryakartRtvano ja parakArya-akartutva evo eka svabhAva che. (eTale parakArya karavAnI Apatti na Ave.) samAdhAnaH A AzaMkA paNa ayukta che, kAraNa ke teno uttara ane pUrve ja ApI dIdho. te A rIte - "kartutvano ja akartutvasvabhAva manAya, to je svabhAvathI kArya kare, te ja svabhAvathI kArya na kare evuM mAnavuM paDe... paNa ekasvabhAvano eka ThekANe ja upayoga hovAthI, kartRtvano upayoga For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 61 hoya to akartutvano upayoga na rahe, arthAt ekasvabhAve ja kartutva-akartutvano virodha che" - ema pUrvokta rIte pUrvapakSInuM kathana ayukta ja jaNAya che. eTale pUrvapakSamAM bIjuM tame je kahyuM hatuM ke - "kAraNa jo sarvAtmanA kArya kare, to e kAraNa bhAvarUpa ja thAya, kAraNa ke abhAva to tuccha hovAthI kazuM karato nathI vagere." - te badhuM paNa khaMDita thayuM, kAraNa ke abhAva paNa vastuno dharma che, eTale vastuthI (=bhAvathI) kathaMcit abhinna che. (eTale kAryAtaranuM akAraNa hoI abhAva paNa vastudharma che ane tethI vastuthI kathaMcit abhinna che.) tAtparya e ke, vastu sarvAtmanA kArya karatI hoya, to teno abhAvAMza paNa kaMI karato hoya, te pUrvapakSane mAnya nathI, paNa tenuM khaMDana thayuM. te A rIte - abhAvarUpa vastu dharma, kaMI kare nahIM tevuM nathI... ane te zuM kare ? to kahe che ke, kAryAtarAkatRtvana abhAvAMza vyApRta thAya che, arthAt mATI, mRttvana ghaTa kare che, anutvena paTAdi nathI karatI... Ama ghaTa karavA mATe paTAdinuM akAraNa paNa jarUrI che ja. eTale abhAva paNa vastuthI abhinna che. niSkarSa eTale kAryAtarA kartutvena vastumAM abhAvarUpatA paNa vAstavika ja mAnavI rahI ane to vastu sadasarUpa ja che, evuM vyavasthita thayuM. A vize kahyuM che ke - pratyakSa dvArA tevuM ja saMvedana thAya che ane kArya dvArA paNa tevuM ja jaNAya che, tethI eka ja vastu sadasa6 ubhayarUpa che, evo svIkAra avazya karavo joIe." atrAnyastvAha-nanu ca 'vastunaH svarUpeNa sattvam, pararUpeNa cAsattvam' iti etadiSyata eva iti siddhasAdhyatA / / __ etadapyayuktam, svamatavirodhAta; tathAhi- evamicchatA 'vastuna eva sattvamasattvaM ca dharmoM' ityeSTavyaM, vaktavyaM ca-dharmadharmiNoranyatvamananyatvamanyAnanyatvaM vA, iti / kiJcAtaH ? yadyanyatvam, avastutvAdiprasaGgaH / katham ? iha 'vastu dharmavyatiriktaM svarUpeNa satpararUpeNa cAsad' ityabhyupagamAt / dharmANAM ca paratvAttadrUpeNAsattvAdavastutvaprasaGgaH / evaM dharmANAmapi vastuvyatiriktatvAtsvarUpeNa sattvaM pararUpeNa cAsattvam, iti dharmAntaraprAptiH; tatrApyayameva cAva rUniSThA | -- pravezarazmi -- bhAvArtha : pUrvapakSa: are ! "vastunuM svarUpe satpaNuM ane pararUpe asatapaNe evuM to iSTa ja che. eTale siddhasAdhyatA thaI. uttarapakSa A paNa ayukta che, kAraNa ke svamatano virodha thAya che. juo - AvuM kahevA icchanAre vastunA ja sattva-asattva dharma che evuM mAnavuM ja joIe ane kahevuM joIe ke, dharma-dharmanuM zuM che ? (1) bhinnatva, (2) abhinnatva, ke (3) bhinnAbhinnatva ? (1) jo bhinnatva kaho, to For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH avastuvAdino prasaMga Ave, kAraNa ke dharmathI judI vastu, svarUpeNa sat ane pararUpeNa asat che' evuM tame ahIM mAnyuM ane have dharmo paNa para' hovAthI te rUpe paNa te asat thaI jAya ane to avasutvano prasaMga Ave ja. e ja rIte dharmo paNa vastuthI judA hovAthI teo paNa svarUpe sat ane pararUpe asatuM hoI teomAM paNa dharmAtara mAnavA paDe ane e rIte te dharmAtaromAM paNa bIjA dharmo mAnavA paDe, eTale to anavasthA ja thAya. vaizeSikadarzita siddhasAdhyatA ayukta che vivecanaH vaizeSikaH are ! ghaTAdi dareka vastuo "svadravyAdinI apekSAe sat hoya ane paradravyAdinI apekSAe asat hoya - evuM to ame mAnIe ja chIe, emAM tame navuM zuM siddha karyuM ? eTale pUrve kaheluM saMpUrNa kathana, siddhasAdhyatA doSathI grasta che. syAdvAdIH A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke tamArA mate sadasarUpa vastu siddha nathI, te chatAM jo vastu sadasarUpa manAya, to potAnA matano virodha thavAno ja... te A pramANe - jo vastune sadasarUpa manAya, to vastunA be dharmo svIkAravA paDe : svarUpe sattva ane pararUpe asattva... paNa ahIM tamAre kahevuM paDaze ke sattvAsasvarUpa dharma ane dharmI vacce zuM che? (1) bheda, (2) abheda, ke (3) bhedabheda ? vaizeSikamate e traNe vikalpo saMgata nathI. juo - # prathama vikalpanI asaMgati ja jo dharma-dharmIno bheda manAya, to to dharma-dharmInI vasturUpatA ja na rahe. te A rIte (ka) vastu te dharmathI judI hovAthI, vastu mATe dharma paNa 'para bane ane to "dareka vastu svarUpe sat ane pararUpe asat hoya evA tamArA abhyAgama pramANe, para evA dharmarUpe (=sattvAsasvarUpe) paNa vastu asat bane ! (have jo svarUpasattva na hoya, to vastunuM koI svarUpa ja na rahe ane jo pararUpa asattva na hoya, to ghaDo paTarUpa paNa banI jAya.) eTale to ghaTarUpa vastuno abhAva thavAno ja. (Ama prathama pakSe dharmInA avaDutvano prasaMga Ave.) (kha) dharmo te vastuthI judA hovAthI, teonuM paNa eka svataMtra astitva siddha thAya ane to teo paNa svarUpe sat ane pararUpe asat mAnavA paDe ane tevuM mAnavAmAM te dharmomAM sattva-asattvarUpa bIjA dharmo mAnavA paDe ! ane e bIjA dharmomAM paNa svarUpe sattva ane pararUpe asattva evA bIjA dharmo mAnavA paDe... e rIte to anavasthA ja thavAnI. (Ama anavasthAnA bhayathI te dharmomAM svarUpa sattva ane pararUpa asattva nahIM manAya, to te dharmonuM svarUpa paNa na rahe ane teo pararUpa banI jAya. eTale to teono abhAva thavAno ja.) Ama dharma-dharmIno sarvathA bheda mAnavAmAM teonI vasturUpatA ja na rahe. syAdetat, na dharmANAM dharmAntaramiSyate, api tu 'ta eva svarUpeNa santi, pararUpeNa For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH na santi' iti; na tadvilakSaNe sadasattve iti| etadapyasamIcInam, vastunyapi samAnatvAd, dharmAbhAvaprasaGgenAbhyupagamavirodhAt, tadbhAve'pi tasya' iti sambandhAnupapatteH, samavAyakalpanAyAH svadharmeSvapi tulyatvAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa : dharmonA judA dharmo iSTa nathI, paNa teo ja svarUpe sat ane pararUpe asat che. eTale teothI vilakSaNa sattva-asattva nathI. uttarapakSa : A paNa asamIcIna che, kAraNa ke tevuM to vastumAM paNa samAna che ane eTale to dharmano abhAva thatAM abhyAgamano virodha thAya. kadAca dharmone judA mAnI lo, to paNa tenA dharmo' evo saMbaMdha upapana nahIM thAya ane samavAyanI kalpanA to potAnA dharmomAM paNa tulya che. vivecanaH vaizeSika vastumAM rahela sattvAdi mULadharmo (vastuthI) judA che- e vAta to barAbara ja che, paNa e mULadharmomAM bIjA dharmo amane iSTa nathI, kAraNa ke te mULadharmo pote ja svarUpe sat ane pararUpe asat che, eTale temanAthI judA sattvAsasvarUpa dharma teomAM hoya evuM nathI. ane tethI dharmomAM paNa bIjA dharmo mAnavAnI Apatti na Ave. syAdvAdIH tamAruM A kathana paNa ayukta che, kAraNa ke to pachI vastu vize paNa tema ja mAnI lo ke, vastu paNa svarUpe sat ane pararUpe asat che, tenAthI judA sAsasvarUpa dharma temAM nathI. (eTale evuM kathana to vastumAM paNa samAna che.) ane jo evuM (=vastumAM judA dharmo nathI, paNa vastu ja svarUpe sat ane pararUpe asat che, evuM) mAnI lezo, to - dharmonuM svataMtra astitva siddha na thavAthI - tame je dharmathI dharmanuM svataMtra astitva mAno cho, te tamArA abhyAgamano virodha thAya ja. & bheda mAnavAmAM saMbaMdhanI asaMgati che jo dharmone judA mAnI levAmAM Ave, to "A dharmanA A dharmo che" ema dharma-dharmIno saMbaMdha ja upapanna na thAya. kAraNa ke te to dharmothI judA che. Azaya e ke, jema ghaTa ane paTa judA hovAthI ghaTano paTa ema kahevAtuM nathI, tema ghaTa ane dharmo judA hoya to ghaTanA dharmo paNa kahI na zakAya. vaizeSikaH judA paNa dharmo sAthe dharmano saMbaMdha upapanna karavA ame "samavAya saMbaMdha mAnIe chIe. A samavAyanA be svabhAva che : (1) svasaMbaMdhaka-svabhAva (=dharma-dharmI sAthe potAno saMbaMdha karavAno svabhAva) ane (2) samavAyIsaMbaMdhaka svabhAva (=dharma-dharmIno paraspara saMbaMdha karavAno svabhAva) Avo dvisvabhAvI samavAya, "ahIM dharmImAM dharmo che' evA pratyayanuM kAraNa bane che. eTale have koI asaMgati nathI. For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anekAntavAdapravezaH - sAdvAdI: ahIM paNa vikalpadoSarUpI vIjaLI mAthe paDaze ja. te A rIte - samavAyanA je be svabhAva kahyA, te svabhAvadraya samavAyathI (1) bhinna che, ke (2) abhinna ? (1) jo bhinna kaho, to "samavAyanA be svabhAva che' evo samavAya ane svabhAvano saMbaMdha kayo ? temAM pAcho samavAya vagere mAnavAthI anavasthA thAya. (2) jo abhinna kaho, to te baMne svabhAva eka thaI jAya, kAraNa ke samavAyathI abhinna hovAthI jema samavAyanuM svarUpa juduM juduM nathI, tema te svabhAva paNa judA judA na rahe... athavA to samavAya aneka thaI jAya, kAraNa ke jema svabhAvanuM svarUpa juduM juduM che, tema svabhAvayathI abhinna samavAyanuM svarUpa paNa juduM juduM thaI jAya. Ama samavAya thakI, jyAre potAno svabhAvayanI sAthe paNa saMbaMdha siddha nathI thato, tyAre te samavAya, bIjA dharma-dharmano saMbaMdha zI rIte siddha karI zake ? eTale samavAyanA AdhAre paNa saMbaMdhanI saMgati thaI zake nahIM. phalataH dharma-dharmIno sarvathA bheda mAnavAmAM saMbaMdhanI anupatti rahe ja. ___athAnanyatvaM, tayorekatvaprasaGgaH, ekasmAddharmiNo'nanyatvAt, tatsvAtmavat evaM ca sati sadasattvayorabhinnatvAt tadyathA svarUpeNa sat, evaM pararUpeNApi syAt ityAdhuktam / asambhavinau ca nirAdhArau dharmoM sadasadrUpau / / - pravezarazmi - bhAvArtha: have abhinapaNuM hoya, to teo be eka thavAno prasaMga Ave, kAraNa ke eka dharmIthI abhina hoI dharmInA svarUpanI jema eka thAya.... ane evuM hovAmAM to sattva-asattva abhinna thavAthI, vastu jema svarUpe sat che, tema pararUpe paNa sat thAya vagere doSo ame pUrve ja kahyA ane sadasarUpa dharmo paNa nirAdhAra na rahI zake. che dvitIya vikalpanI asaMgati che vivecana : (2) jo dharma-dharmIno abheda manAya, to dharma-dharmInI vyavasthA ja na rahe, kAraNa ke baMne eka thavAthI ekabIjAno vilopa thAya. juo : (ka) jo dharmathI dharmo abhinna manAya, to dharmIthI abhinna hovAthI jema dharmInuM svarUpa juduM nathI, tema dharmonuM svarUpa paNa juduM juduM na rahe ! ane to sattAsattva dharmo paNa eka thaI jAya... ane eTale to sattva paNa asattvarUpa ane asattva paNa sattvarUpa ane tethI to vastu jema svarUpe sat che, tema pararUpe paNa sat thAya athavA to jema pararUpe asat che, tema svarUpe paNa asat thAya... e badhA doSo ane pUrva ApyA ja hatA. eTale to dharmIno vilopa thavAno ja.) For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH (kha) jo dharmothI dharmI abhinna manAya, to te dharmI dharmasvarUpa ja banI jaze, tenAthI juduM svataMtra dharmanuM astitva nahIM rahe ane to dharmano vilopa paNa thavAno ja. - tenuM kAraNa e ke, jo dharmInuM astitva na rahe, to dharmo paNa nirAdhAra =AdhAra vinA) to na ja rahI zake. eTale to dharmano vilopa paNa thAya ja. tethI bIjo abhedavikalpa paNa yukta nathI. tathAnyAnanyatvam, ato'nekAntavAdAbhyupagamAdekAntavAdinaH svamatavirodhaH; ityalaM prasana | iti sadasadubhayarUpaikavastuvAdaH / / - pravezarazmi - bhAvArtha have bhinnAbhinapaNuM kaho, to anekAMtavAdano abhyapagama thavAthI ekAMtavAdIne svamatano virodha thAya. have A prasaMgathI saryuM. A pramANe eka vastu sadasad ubhayarUpa che, evo vAda thayo. che tRtIya vikalpanI asaMgati je vivecana : (3) jo dharma-dharmIno ekAMta bheda ke ekAMta abheda nahIM, paNa bhedabheda mAno, to to anekAMtavAdano ja svIkAra thAya. (anekAMtamate ghaTa ane tenA sattvAdi dharmo baMne kathaMcit bhinna ane kathaMcit abhinna manAya che.) ane to ekAMtavAdIone potAnA matano virodha thAya ja. eTale have A prasaMgathI saryuM. niSkarSa tethI vastune sadasad ubhayarUpa ja mAnavI rahI ane tenI sadasarUpatA paNa kathaMcid bhinnabhinna ja mAnavI rahI, evuM uparokta carcAthI phalita thayuM. || A pramANe sadasad anekAMtavAdarUpa prathama adhikAra pUrNa thayo che. For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH _o nityAnitya-zradAttavAvaDa che ? dareka vastuo sadasarUpa che - evuM siddha karI, have vastunI nityAnityarUpatA siddha karavA graMthakArazrI bIjA adhikArano prAraMbha kare che - yaccoktam-'etena nityAnityamapi pratyuktamavagantavyaM virodhAdeva' ityAdi; etadapi na samyak, pramANatastathA'vagamAt; tathAhi-adhyakSeNa nityAnityameva tadavagamyate, anyathA tadavagamAbhAvaprasaGgAt / / / - pravezarazmi - bhAvArtha: tame je kahyuM hatuM ke - "enAthI virodhane kAraNe ja nityAnitya paNa nirAkRta thayuM samajavuM" - e badhuM paNa samyagu nathI, kAraNa ke pramANathI te pramANe ja avagama thAya che. te Ama - pratyakSathI nityAnityarUpa ja vastu jaNAya che nahIMtara teno avagama na thavAno prasaMga Ave ! za8 vastunI nityAnityarUpatA che vivecana : pUrvapakSagraMthamAM tame je kahyuM hatuM ke - "nitya ane anityano virodha hovAthI, eka ja vastu nityAnityarUpa che, enuM paNa khaMDana thayuM samajavuM" - te badhuM kathana paNa samucita nathI, kAraNa ke vastuno nityAnityarUpe ja bodha thAya che (eTale vastune nityAnityarUpa ja mAnavI joIe.) jo vastu nityAnitya nahIM mAno, to teno bodha ja nahIM thAya. have graMthakArazrI, ekAMta nitya ke anitya mAnavAmAM vastuno bodha ja na thAya, evuM batAvavA potAnI vistRta vicAraNA mUkI rahyA che. ___tathA ca, yadi tatrApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM sarvathA nityamabhyupagamyate; evaM tarhi tadvijJAnajananasvabhAvaM vA syAd ? ajananasvabhAvaM vA ? yadyAdyaH pakSaH, evaM sati sarvatra sarvadA sarveSAM tadvijJAnaprasaGgaH, tsyaiksvbhaavtvaat| na caitadevam / kvacitkadAcitkasyacideva tadvijJAnabhAvAt / na ca 'sarvathaikasvabhAvasya dezAdikRto vizeSaH' iti kalpanA yujyate, tadbhAve'nityatvaprasaGgAt / - pravezarazmi - bhAvArtha : ane vaLI, jo aprazruta, anutpana ane sthira-ekasvabhAvI sarvathA nitya manAya, to te vijJAnajananasvabhAvI hoya? ke vijJAna-ajananasvabhAvI? jo pahelo pakSa lo, to sarvatra-sarvadA badhAne For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH < te vastunA jJAnano prasaMga Ave; kema ke te ekasvabhAvI che. paNa evuM nathI ja, kAraNa ke kyAMka, kyAreka, koIkane ja te vastunuM jJAna thAya che. have sarvathA ekasvabhAvImAM dezAdikRta vizeSanI kalpanA paNa yogya nathI, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM tenI anityatAno prasaMga Ave. 67 * vastune mAtra nityarUpa mAnavAmAM doSaparaMparA vivecanaH vastune jo apracyuta (=vinAza na pAmanArI), anutpanna (=utpanna na thanArI) ane sthira (=apracalita rahenArI) evA ekasvabhAvavALI sarvathA nitya manAya, to te vize vikalpo ghaTatA nathI. juo - te sarvathA-ekasvabhAvI nityavastu kevI che ? (1) vijJAnajananasvabhAvI, ke (2) vijJAna-ajananasvabhAvI ?* (arthAt vijJAnane utpanna kare che ke nahIM ?) (1) jo tene vijJAnajananasvabhAvI manAya, to - te vastu sarvathA ekasvabhAvI hovAthI - teno vijJAnajananasvabhAva kAyama mATe avasthita rahe ane tethI to badhe ThekANe, badhA kALe, badhA pramAtAone te padArthanuM jJAna thavA lAge ! paNa tevuM to dekhAtuM nathI, kAraNa ke ko'ka kSetramAM, ko'ka kALe, ko'ka pramAtAne ja vastuno bodha thato dekhAya che. pUrvapakSa : : vastu to sarvathA ekasvabhAvI ja che, paNa deza-kALAdi dvArA temAM tevI vizeSatAnuM AdhAna thAya che ke jethI vijJAnajananasvabhAva sarvathA hovA chatAM paNa niyata deza-kALamAM niyata pramAtAne ja padArthano bodha thAya che. eTale pratiniyata vyavasthA anupapanna nathI. uttarapakSa H jo nitya vastumAM, dezAdithI karAyelI vizeSatAnuM AdhAna mAno, to to e vastu anitya ja banI jAya, kAraNa ke vizeSatAnuM AdhAna tyAre ja thAya ke jyAre pUrvasvabhAvanI nivRtti thAya... ane pUrvasvabhAvanI nivRtti e ja to anityatAnuM lakSaNa che. X * 'sahakAriNamapekSya janayati' iti cet ? na, ekAntanityasyApekSAyogAt; tathAhisahakAriNA tasya vizeSaH kriyate ? na vA ? iti vaktavyam, yadi kriyate; kimarthAntarabhUtaH ? anarthAntarabhUto vA ? iti yadyarthAntarabhUtaH, tasya kimAyAtam ? 'sa tasya vizeSakArakaH ' iti cet ? na, anavasthAprasaGgAt; tathAhi - sa vizeSastato bhinnaH ? abhinno vA ? tadevAvarttate, ityanavasthA, (cakrakaM vA ) / athAnarthAntarabhUtaH, sa vidyamAnaH ? avidyamAno vA ? vi vidyamAna:, yaM vite ? raLe vADanavasthAprasAH / * bIjA vikalpano khulAso yadyapi graMthamAM nathI karyo, paNa jo vijJAnajanana svabhAva na hoya, to jJAna ja na thAya ane to vastu ja siddha na thAya. eTale tenuM nirAkaraNa svayaM samajI levuM. For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH ___athAvidyamAnaH, vyAhatametat, sa tato'narthAntarabhUto'vidyamAnazceti, karaNe vA'nityatA''pattiriti; tathAhi-tasmin kriyamANe padArtha eva kRtaH syAt, tadavyatiriktatvAttasya / - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSaH sahakArIne apekSIne te utpanna kare che. uttarapakSa evuM nathI, kAraNa ke ekAMta nityane apekSA na ghaTe. te A pramANe - sahakArI vaDe teno vizeSa karAya che ke nahIM? e kahevuM joIe. jo karAya, to bhinna karAya, ke abhina? jo bhinna karAya, to te vastune zuM AvyuM? te vizeSa; vastumAM vizeSa karanAra che, tema kaho, to te paNa barAbara nathI; kema ke anavasthA thAya. juo-te vizeSa, vastuthI bhinna che ke abhina? . ema e ja praznaparaMparA pharI AvRtta thatA anavasthA thAya. have jo abhinna vizeSa karAya evuM kaho, to te vizeSa vidyamAna che ke avidyamAna? jo vidyamAna hoya, to kevI rIte karAya? ane jo karAya to anavasthA thAya. jo avidyamAna hoya, to pUrvApara vyAhata vAta thaI; kema ke te vizeSa tenAthI abhinna hoya ne avidyamAna hoya tevuM to vaLI zI rIte? athavA to tevA vizeSane karavAmAM vastu anitya banavAnI Apatti Ave. te Ama - te vizeSa karAtA padArtha ja karAyelo thAya, kAraNa ke te vizeSa padArthathI abhinna che. # sahakArI - apekSAno vikAza nirAsa vivecanaH pUrvapakSa vastuo Aloka vagere sahakArInI apekSA rAkhIne niyatarUpe ja vijJAnane utpanna kare che... arthAt ghaDo vijJAnajananasvabhAvI hovA chatAM paNa, te tyAre ja vijJAnane utpanna kare ke jyAre prakAzAdi sahakArI sAmagrI hAjara hoya. Ama sahakArInI apekSA hovAthI sarvadA vijJAna utpanna nahIM thAya. uttarapakSa: tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke sarvathA nitya vastune koInI apekSA na ghaTe. te A pramANe - sahakArI dvArA, te nitya vastumAM koIka vizeSa (1) karAya che, ke (2) nahIM? (1) jo karAya che evuM mAno, to te vizeSa nityavastuthI (ka) bhinna che, ke (kha) abhinna ? (ka) jo bhinna hoya, to tenAthI vastumAM zuM pharaka paDyo? (taMtuthI paTa karAya, to tenAthI taddana bhinna ghaTamAM zuM pharaka paDe ? tema ahIM paNa.) pUrvapakSa H te bhinna vizeSa; vastumAM vizeSa kare che. uttarapakSaH to te navo vizeSa, bhinna che ke abhinna?.. vagere vikalpo pharI pharI lAgu paDatAM anavasthA thAya. (kha) jo sahakArI dvArA karAto vizeSa, nitya vastuthI abhinna hoya, to te (kha-1) vidyamAna che, ke (kha-2) avidyamAna ? (kha-1) vidyamAna che, to karavAnuM zA mATe ? vidyamAna hovA chatAM karavAnuM hoya, to satata For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvita: < karyA karo, kAraNa ke eka vAra karyA pachI paNa vidyamAna ja che, to'ya pAchuM karavAnuM eTale pharI-pharI karo... ema anavasthA thAya. 69 (kha-2) have avidyamAna che evuM kaho, to te to zakya ja nathI, kAraNa ke eka bAju sat padArthathI abhinna che ane pAcho avidyamAna che tevuM to na ja hoI zake. (sat padArthathI abhinna vizeSa vidyamAna ja hoya.) vaLI nityavastuthI abhinna-avidyamAna vizeSa karo, to padArthathI abhinna vizeSa karavAthI padArtha ja karAyelo thaze ane to padArtha anitya ja thaze ! * -* atha mA bhUdeSa doSaH, 'na kriyate' ityAzrIyate, na tarhi sa tasya sahakArI, akiJcitkaratvAt, bhAve vA'tiprasaGga iti; tathAhi - yadi kaJcana vizeSamakurvannapi sa tasya sahakAryabhyupagamyate, sarvabhAvAnAmeva tatsahakAritvaprasaGgaH, tadvizeSAkaraNenAvizeSAt, iti vyarthA sahakArikalpanA / / --* pravezarazmi -- bhAvArtha : have jo A doSa na thAya e mATe 'vizeSa na karAya' e pakSano Azraya karo, to te teno sahakArI ja na bane, kAraNa ke te akiMcitkara che. athavA bane, to atiprasaMga Ave. te A pramANe - jo koIpaNa vizeSa na karanAra paNa tene teno sahakArI manAya, to badhA ja padArtho tenA sahakArI mAnavAno prasaMga Ave, kAraNa ke temAM vizeSa na karavA rUpe to teo paNa samAna che. eTale sahakArInI kalpanA vyartha che. : vivecana : pUrvapakSa H e badhA doSothI chUTavA, ame evuM mAnIzuM ke (2) sahakArI dvArA vastumAM koI vizeSa karAto ja nathI. uttarapakSa : jo vizeSa na karAya to te AlokAdine sahakArI ja na kahevAya. jo akiMcitkarane paNa (koI vizeSa na karanArane paNa) sahakArI mAnavAmAM Ave, to atiprasaMga Ave. te A pramANe - jo te padArthamAM koI vizeSa na karavA chatAM paNa cakrAdine sahakArI mAnavAmAM Ave, to jagatavartI tamAma padArtho - vizeSa na karavA chatAM paNa - sahakArI mAnavA paDe ! arthAt jema mATInA cakrAdi sahakArI che, tema kapaDAdi paNa sahakArI thavA lAge ! ane to lokasiddha niyatavyavasthA asamaMjasa thaI jAya. sAra H eTale sahakArInI kalpanA vyartha che. (ane to sahakArInA AdhAre kyAMka, kyAreka ane koI pramAtAne ja ghaTajJAna utpanna thAya, evuM kahevuM paNa asaMgata Thare. eTale to vijJAnajananasvabhAvI nityavastuthI, sarvatra-sarvadA sarvane jJAna thavAnI Apatti Ave ja.) * athocyate evaMbhUta eva tasya vastunaH svabhAvaH, yenAvizeSakArakamapi pratiniyatameva sahakAriNamapekSya kAryaM janayati, iti / For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH ____etadapi manorathamAtram, vikalpAnupapatteH; taddhi yadAbhISTasahakArisannidhau kArya janayati, tadA'syAnantaroditasahakAryapekSAlakSaNaH svabhAvo vyAvarttate ? na vA ? iti vaktavyam / yadi vyAvarttate, anityatvaprasaGgaH; svabhAvavyAvRttau svabhAvavato'pi tadavyatirekeNa tadvadeva nivRtteH / atha na vyAvarttate, kAryAjananaprasaGgaH, tatsvabhAvAnivRtteH, pUrvavat; tathAhi-ya eva tasya kAryAjananAvasthAyAM svabhAvaH, jananAvasthAyAmapi sa eva, iti kathaM janayati ? sarvadA vA jananaprasaGgaH; ityevaM tAvadekAntanityapakSe vijJAnAdikAryAyogAt tavAmAM mAva, rUti | - pravezarazmi - bhAvArtha ? have kaho ke - evo ja te vastuno svabhAva che ke jethI vizeSa na karanAra paNa pratiniyata ja sahakArIne apekSIne kArya utpanna kare che to te paNa manorathamAtra che, kAraNa ke vikalponI anupapatti che. jyAre te abhISTa sahakArInA sAmIpyamAM kArya utpana kare, tyAre teno pUrvokta "sahakAranI apekSA rAkhavArUpe svabhAva nivarte che ke nahIM? e kaho. jo nivarte, to te anitya banavAno prasaMga Ave; kema ke svabhAvanI nivRttimAM tadabhinna hovAthI svabhAvanI jema svabhAvavAnunI paNa nivRtti thAya che. jo nanivarte, to kArya utpanna nahIM thAya; kema ke pUrvanI jema teno svabhAva nivRtta thayo nathI. te Ama - je svabhAva teno kArya-ajanana avasthAmAM hato, te ja svabhAva kAryajanana-avasthAmAM paNa che, to te kevI rIte utpanna kare ? athavA to sarvadA utpanna karavAno prasaMga Ave. eTale Ama ekAMta nityapakSamAM to vijJAnAdi kArya na ghaTavAthI vastunuM jJAna na ja thaI zake. vivecana : pUrvapakSa : vastuno tevo svabhAva ja che ke, vizeSa na karanAra hovA chatAM paNa pratiniyata AlokAdi sahakAranI apekSA rAkhIne ja, jJAnAdi kAryane utpanna kare che. (eTale koI asamaMjasatA nathI.) uttarapakSaH A vAta paNa manoratha pUratI che, kAraNa ke ahIM paNa vikalponI vaNajhAra upapanna thatI nathI. te A pramANe - jayAre AlokAdi abhipreta sahakArInuM saMnidhAna thAya ane vastu kArya utpanna kare, tyAre pUrvokta "sahakArInI apekSA rAkhavA" rUpa svabhAvanI nivRtti (1) thAya, ke (2) nahIM ? (1) jo thAya, to vastunI paNa nivRtti thaI mAnavI paDe, kAraNa ke svabhAvanI nivRtti thavAthI svabhAvanI jema tenAthI abhinna svabhAvavALI vastunI paNa nivRtti thAya ja. ane to vastu anitya banavAnI Apatti Ave ! (2) jo tevA svabhAvanI nivRtti na thAya, to pahelAnI jema, kAryotpatti vakhate paNa 'sahakArInI apekSA rAkhavArUpa' svabhAva nivRtta na thayo ane to tyAre paNa sahakAranI apekSA UbhI ja rahe ane tethI kArya utpanna ja nahIM thAya. te A rIte - For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH vastuno je svabhAva kArya-ajanana vakhate hato, te ja svabhAva kAryajanana vakhate che. tethI jema te svabhAva pahelA kArya nahoto karato, tema hamaNAM paNa kArya nahIM kare (eTale to kArya utpanna na thavAno prasaMga Ave) athavA to jema te svabhAva hamaNAM kArya kare che, tema pUrve paNa kArya karavA lAge ! ane to sarvadA kArya utpanna thavAno prasaMga Ave ! niSkarSa : Ama vastune ekAMta nitya mAnavAmAM te vastu thakI vijJAnAdi kAryo saMgata thAya nahIM ane vijJAna saMgata na thAya to te vastunuM jJAna paNa saMgata na thAya. eTale to ekAMta nityamate vastunA jJAnano abhAva thavAno ja... mATe vastune ekAMta nityarUpa mAnI zakAya nahIM. A pramANe ekAMta nityapakSamAM asaMgati batAvIne, have graMthakArazrI ekAMta anityapakSamAM paNa asaMgati batAve che - athApi prakRtyaikakSaNasthitidharmakaM ekAntAnityamabhyupagamyate, evamapi vijJAnAdikAryAyogAt tadavagamAbhAva eva / na ca sarvathaikakSaNasthitidharmiNo vijJAnAdijanakatvamupapadyate, tasyaivAyogAt; tathAhi-kSaNasthitidharmakaM-kSaNasthitisvabhAvamucyate, iti; ato'rthAdevAsya dvitIyAdiSvasthitiH, ityakAmenApi pratipattavyam, nyAyAnugatatvAt; tayozca sthityasthityoH parasparato'nyatvam ? ananyatvaM vA ? iti vAcyam / / - pravezarazmi - bhAvArtha have jo svabhAvathI ekakSaNasthitidharmaka ekAMta anitya manAya, to e rIte paNa vijJAnAdi kAryo na ghaTavAthI tenA avagamano abhAva ja thavAno. ane sarvathA ekakSaNasthitisvabhAvI vastu vijJAnajanaka na banI zake, kAraNa ke tevI vastu ja ghaTatI nathI. te Ama - kSaNasthitidharmaka eTale kSaNasthitisvabhArthI have arthataH ja e vastunI bIjI kSaNe asthiti che, evuM icchA vinA paNa svIkAravuM paDaze, kema ke nyAyAnusArI che ane have e sthiti ane asthiti baMnenuM paraspara bhinnapaNuM che ke abhinapaNuM? e kahevuM joIe. # vastune ekAMta anitya mAnavAmAM paNa doSaparaMparA che vivecanaH jo mAtra eka kSaNa rahevAnA dharmavALI ekAMta-anityarUpa vastu manAya, to ahIM paNa vijJAnAdi kAryo saMgata thAya nahIM ane to vastuno avagama paNa na ja thAya. ane je vastu sarvathA mAtra eka ja kSaNasthitidharmaka che, te vastu vijJAnAdine utpanna karanAra banI ja na zake, kAraNa ke te kSaNasthitika padArthanuM astitva ja ghaTatuM nathI. te A pramANe - 'kSaNasthitidharmaka' eTale ekakSaNasthitisvabhAvI... have vastu ekakSaNasthitika che; evuM kahevAthI ja jaNAI Ave che ke te vastunI bIjI Adi kSaNe sthiti nathI. ane evuM icchA vinA paNa mAnavuM ja rahyuM; kema ke ekakSaNasthitika vastunI bIjI kSaNe asthiti hoya evuM nyAyasaMgata ja che. For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH eTale vastunI prathama kSaNe sthiti ane bIjI kSaNe asthiti hoya, evuM phalita thayuM. paNa have ahIM vikalpo e ke, te sthiti ane asthiti baMne paraspara (1) bhinna che, ke (2) abhinna ? A be vikalpo tamArI samakSa mUkIe chIe. ziSyatiH ? yadyanyatvaM, kiM sarvathA ? Ahozvit kathaJcit ? yadi sarvathA, tato dvitIyAdikSaNeSvapi sthitiprasaGgaH, prathamakSaNasthiteH dvitIyAdikSaNAsthitivibhinnatvAnyathAnupapatteH; tathAhianantarAkrAntavigrahANAM bhAvAnAmasthityaikAntabhinnayA vartamAnasamayabhAvinAM sthitirna virudhyate, iti; evaM dvitIyAdikSaNAsthiterapi tadatyantabhede tadbhAvAvirodhaH, iti bhAvanA / / atha kathaJcidanyatvam, iti ? ato'nekAntavAdApattyA'bhISTasiddhirevAsmAkamiti / / - pravezarazmi - bhAvArtha ethI zuM? jo bhinnapaNuM hoya to sarvathA ke kathaMcituM? e kahevuM joIe. jo sarvathA, to dvitIyAdi kSaNomAM paNa sthiti thavAno prasaMga Ave, anyathA prathamakSaNasthitithI dvitIyAdikSaNa-asthitinuM bhinapaNuM upapana na thAya. te Ama - anaMtarakSaNe je nAza pAmavAnA che tevA vartamAnakALavArtA bhAvonI sthiti jema atyaMta bhinna (pachInA samayanI) asthiti sAthe virodhI nathI, tema bIjI kSaNe paNa temanI sthitino atyaMta bhinna asthiti sAthe virodha nahIM rahe. ema bhAvanA samajavI. kathaMcit bhinapaNuM kaho, to anekAMtavAdanI Apatti thatAM amArI to iSTasiddhi ja che. che vikalpazaka kSaNasthitikatAno nirAsa che, vivecana : prazna H AvA vikalpo mUkavAthI zuM thAya? uttara : thAya e ja ke, doSo Ave. juo - (1) jo sthiti-asthitino paraspara bheda hoya, to te kevI rIte bheda hoya? (ka) sarvathA ke (kha) kathaMcit ? (ka) jo sarvathA kaho, to bIjI kSaNe paNa vastunI sthiti thavAno prasaMga Ave ! (arthAt, bIjI kSaNe paNa vastunuM astitva thAya) AvuM mAno, to ja prathamakSaNasthitithI dvitIyakSaNa-asthitinuM judApaNuM saMgata thAya, anyathA nahIM. te A pramANe - vartamAna samayamAM rahenArA ghaTAdi padArtho anaMtara kSaNe naSTa thavAnA che, eTale teonI bIjI kSaNe asthiti che. have ahIM bIjI kSaNe asthiti hovA chatAM paNa, e asthiti ekAMte bhinna che ane eTale te bhAvonI prathama kSaNe sthiti hovAmAM koI virodha nathI. to jema ahIM ekAMta bhinna asthiti sAthe, prathamakSaNIya sthitino koI virodha nathI, tema For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - ekAMta bhinna asthiti sAthe, dvitIyakSaNIya sthitino paNa koI virodha nahIM rahe, arthAt dvitIyakSaNe paNa vastunI sthiti thAya ! eTale jo sthiti-asthitino sarvathA bheda mAno, to bIjI kSaNe paNa vastunuM astitva mAnavuM paDe ane e to tamane bilakula iSTa nathI. (kha) have jo kathaMcid bheda kaho, to eno matalaba e thAya ke sthiti-asthiti baMne kathaMcid bhinnAbhinna che ane to anekAMtavAdanuM ApAdana thatAM amAruM iSTa ja siddha thavAnuM. eTale bhedavikalpa to upAdeya jaNAto nathI. * 73 athAnanyatvam, tarapi sarvathA ? thajvidyA ? kRti thanIyam / yati sarvathA, prathamakSaNasthitireva dvitIyAdikSaNAsthitiH, sA ca bhAvarUpA, tatazca dvitIyAdikSaNeSvapi sthitireva syAt / dvitIyAdikSaNAsthitervA nirupAkhyatvAttasyA eva prathamakSaNasthititvAt prathamakSaNe'pyabhAvaprasaGgaH / atha kathaJcidananyatvam, iti ? pUrvokto doSaH / -: pravezarazmi : bhAvArtha : have abhinnapaNuM paNa sarvathA ke kathaMcit ? jo sarvathA, to prathamakSaNasthiti ja dvitIyAdikSaNa-asthiti thAya ane te bhAvarUpa che ane tethI to dvitIyAdi kSaNomAM paNa sthiti ja thAya... athavA to dvitIyAdikSaNa-asthiti tuccha hovAthI ane te ja prathamakSaNa-sthitirUpa hovAthI, prathamakSaNe paNa vastunA abhAvano prasaMga Ave. have kathaMcid abhinnapaNuM kaho, to pUrvokta doSa Ave. vivecana : (2) jo sthiti-asthiti baMneno paraspara abheda che, to te abheda kevI rIte che ? (ka) sarvathA, ke (kha) kathaMcit ? * (ka) jo sarvathA, to (ka-1) prathamakSaNasthitirUpa ja dvitIyAdikSaNa-asthiti thaI jAya. have e prathamakSaNa sthiti to bhAvarUpa che, vastunA astitvarUpa che ane to dvitIyAdikSaNa-asthiti paNa bhAvarUpa; vastunA astitvarUpa siddha thAya, ane eTale to bIjI vagere kSaNe paNa vastunI sthiti ja thavAnI eTale baMneno sarvathA abheda to na manAya. athavA to (ka-2) dvitIyAdikSaNa-asthitirUpa ja prathamakSaNa-sthiti banI jAya. have e dvitIyAdikSaNaasthiti to nirupAkhya che. (vastunA abhAvarUpa tuccha che.) ane to prathamakSaNasthiti paNa nirupAkhya (=vastunA abhAvarUpa) phalita thAya ane eTale to bIjI vagere kSaNonI jema prathama kSaNe paNa vastuno abhAva thAya ! For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH (kha) have jo kathaMcit abheda kaho, to eno matalaba e thAya ke, sthiti-asthiti baMne paraspara bhinnAbhinna che ane evuM kahevAmAM to anekAMtavAda ja siddha thatAM amAruM iSTa ja siddha thavAnuM. eTale Ama abheiivakalpa paNa upAdeya nathI. 74 < atha dvitIyAdikSaNAsthiterabhAvarUpatvAnna prathamakSaNasthityA anyAnanyatvakalpanA yuktimatI | syAdetat yadi abhAvAbhedAbhedau vihAya vartteta / atha taduttarakAlabhAvipadArthAntarasthitireva vivakSitasya dvitIyAdikSaNAsthitiriti / hanta ! tarhi sutarAmanyAnanyatvakalpanAyAH prasaraH, tathA ca sati pUrvoktadoSAnativRttireva / maiM pravezarazmi ! . bhAvArtha : pUrvapakSa : dvitIyAdikSaNa-asthiti abhAvarUpa hovAthI, tenI sAthe prathamakSaNasthitinA bhinnAbhinnapaNAnI kalpanA yogya nathI. uttarapakSa : AvuM tyAre thAya ke abhAvathI bhedAbheda choDIne te rahe. pUrvapakSa : uttarakALavartI bIjA padArthanI sthiti ja vivakSita padArthanI dvitIyAdikSaNa-asthiti che. uttarapakSa H are ! to to sutarAM bhinnAbhinnapaNAnI kalpanAno avakAza rahe ane to pUrvokta doSanuM ullaMghana thAya ja nahIM. . OM syAdvAdIkRta vikalpanI samucitatA A vivecana : pUrvapakSa : dvitIyAdikSaNa-asthiti to abhAvarUpa che, arthAt te che ja nahIM. to tenI sAthe; bhAvarUpa prathamakSaNasthitinA bhedAbhedanI kalpanA kevI rIte yogya gaNAya ? (zuM khapuSpa sAthe ghaTanA bhedAbhedanI kalpanA karAya che ?) uttarapakSa : jo abhAvarUpa dvitIyakSaNa - asthitithI; bhedAbhedane choDIne koI bIjA ja prakAre prathamakSaNasthiti rahetI hota, to tamArI vAMta yogya thAta... paNa have tame ja kaho ke, dvitIyAdi kSaNa-asthiti kevAM svarUpe rahI che ? pUrvapakSa : prathamakSaNanI uttarakAlIna bIjI kSaNamAM rahenAra bIjI vastunI sthiti; e ja prathamakSaNIya vastunI asthiti che. (arthAt uttarakAlIna vastunI sthiti ja prathamakSaNIya vastunI asthiti che.) uttarapakSa : to to e dvitIyAdikSaNa-asthiti bhAvarUpa (dvitIyakSaNagata vastunI sthitirUpa) ja phalita thaI ane to tenI sAthe bhedAbhedanI kalpanA yogya ja che. (Azaya : tame kahyuM hatuM ke, dvitIyAdikSaNa - asthiti abhAvarUpa che, eTale tenI sAthe prathamakSaNasthitinA bhedAbhedanI kalpanA For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH yogya nathI. paNa have te AzaMkA na rahe, kAraNa ke pUrvokta kathanathI dvitIyAdikSaNa-asthiti bhAvarUpa ja phalita thaI.) - * eTale to pUrvokta vikalpagata doSo tadavastha ja rahe ! arthAt jo sthiti-*asthiti baMnene paraspara (1) bhinna kaho, to uttarakAlIna vastvataranI sthitikSaNe paNa pUrvakALabhAvI padArthakSaNanI sthiti mAnavI paDe ! (yukti pUrvavat samajavI.) ane jo (2) abhinna kaho, to padArthAMtarasthitirUpa dvitIyAdikSaNa-asthiti ane prathamakSaNasthiti baMne eka thaI jAya ane to bemAMthI koI eka ja rahe. eTale to pUrvokta doSa AvavAno ja. tethI, dvitIyakSaNa-asthitine; uttarakAlIna padArthAMtaranI sthitirUpa to na mAnI zakAya. 75 atha dvitIyAdikSaNAsthitiH parikalpitatvAnna parikalpanIyA, iti / evaM tarhi tasyAH parikalpitatvAdasattvAd dvitIyAdikSaNeSvapi sthitiH syAt / atha prathamakSaNasthitivyatiriktA dvitIyAdikSaNAsthitiH parikalpitA, iti prathamakSaNasthitireva / tarhi dvitIyAdikSaNAsthitirityatra cokto doSaH / * pravezarazmi : bhAvArtha : jo dvitIyakSaNa - asthiti kalpita hovAthI tene mAnavI nahIM evuM kaho, to te kalpita hoI asad ja thaI ane to dvitIyAdi kSaNe paNa sthiti thAya. have jo prathamakSaNasthitithI judI dvitIyakSaNaasthiti kalpita che evuM kaho, to dvitIyakSaNa-asthiti vize pUrvokta doSa AvavAno ja. asthitinI kalpitatAno nirAsa vivecana : pUrvapakSa : vastunI bIjI kSaNe thanArI asthiti to parikalpita che, eTale tenI kalpanA karavAnI koI jarUra nathI. uttarapakSa H jo te kalpita hoya, to paramArthathI te asat ja thaI; arthAt dvitIyakSaNa-asthiti jevuM kaMI na rahyuM ! ane asthiti na rahetAM, bIjI kSaNe paNa vastunI sthiti mAnavAno prasaMga Ave ! pUrvapakSa : ame dvitIyakSaNa-asthitine sarvathA kalpita nathI mAnatA, paNa amArA kahevAno bhAva e ke, prathamakSaNasthitithI bhinna dvitIyakSaNa-asthiti kalpita che. (arthAt dvitIyakSaNaasthiti judI nathI, paNa prathamakSaNasthitirUpa ja che.) eTale tame kahela doSa na Ave. (arthAt ame e rUpe asthitinuM astitva mAnIe ja chIe. eTale tame je kahyuM hatuM ke, asthiti na rahetAM bIjI kSaNe paNa vastunI sthiti mAnavAno prasaMga Ave, te doSa nahIM Ave.) * ahIM dvitIyAdikSaNa-asthitine uttarakAlIna padArthAMtaranI sthitirUpa samajavI ane tenA vize vikalpo thaI rahyA che. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH uttarapakSaH tamArI A vAta paNa ucita nathI, kAraNa ke AvuM kahevAmAM paNa pUrvokta doSa akabaMdha ja rahe che. juo; jo prathamakSaNasthitirUpa ja dvitIyakSaNa-asthiti mAnavAmAM Ave, to sthiti-asthiti baMne paraspara abhinna thaI jAya ! ane to vastunI prathamaNe paNa asthiti athavA dvitIyakSaNe paNa sthiti... evI badhI asamaMjasatAo pUrvavat sarjAya ja. eTale dvitIyakSaNa-asthitine judI ane akalpita ja mAnavI rahI. atha kSaNasthitidharmakaM vastveva dvitIyAdikSaNAsthitiH, iti ? na, tasyaivAyogAt; tathAhi-'kSaNasthitidharmakaM kSaNasthitisvabhAvamucyate' ityAdi tadevAvarttate, iti / - prarvezarazmi - bhAvArthaH have jo kSaNasthitidharmaka vastu ja dvitIyAdikSaNa-asthitirUpa kaho, to te barAbara nathI, kAraNa ke te ja ghaTatI nathI. te Ama- "kSaNasthitidharmaka eTale kSaNasthitisvabhAvI vastu....' ityAdi e badhI ja vAto pharI pharI AvRtta thAya. vivecana : have bauddha, sthiti-asthitinA bhedabheda vikalpo na ghaTe, evuM sAbita karavA potAno eka tarka rajU kare che. bauddha : kSaNasthitidharmaka vastu ja dvitIyAdikSaNa-asthitirUpa che. (eTale kSaNika vasturUpa ja asthiti che, tenAthI koI judI nahIM ke jene laIne tame bhedabheda vikalpo karI zako.) syAdvAdIH are, bhAI ! paNa kSaNasthitidharmaka vastu ja ghaTatI nathI. juo - "kSaNasthitidharmaka eTale ekakSaNasthitisvabhAvI vastu... have ahIM arthataH jaNAya ke, e kSaNasthitika vastunI dvitIya kSaNe asthiti ja hovAnI. to have e sthiti-asthiti baMne paraspara bhinna che ke abhina?" - e badhI pUrvokta vAto ja karI AvRtta thaze. (eTale kSaNasthitika vastunuM astitva ja ghaTatuM nathI ke jene tame asthitirUpa kahI zako.) have, bauddha, potAno vistRta pUrvapakSa rajU kare che - - athocyeta-dvitIyAdikSaNAsthitau satyAM prathamakSaNasthiterabhAvAd, bhAve vA tadanupapatteH, pratiyogyabhAvAdanyAnanyatvakalpanA'sambhavatastadutthadoSAbhAvaH; tathAhi-dvitIyAdikSaNe tadeva na bhavati | - pravezarazmi - bhAvArtha : bauddha : dvitIyAdiSaNa-asthiti vakhate prathamakSaNasthiti nathI hotI, jo hoya, to te asthitinI upapatti na thAya. Ama pratiyogI na hovAthI bhinnabhinnapaNAnI kalpanA na thaI zake ane to tenAthI thayela doSa na rahe. te Ama - bIjI kSaNe te ja vastu nathI thatI. For Personal & Private Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH bauddhakRta kSaNikatAnI saMgati " vivecana : bauddha : pUrvokta bhedAbheda vikalpo tyAre ja ghaTe ke jyAre (1) prathamakSaNasthiti, ane (2) dvitIyakSaNa-asthiti rUpa baMne pratiyogI vidyamAna hoya. paNa te baMne pratiyogI eka sAthe vidyamAna hotA ja nathI. te A pramANe - (1) jyAre dvitIyAdikSaNa - asthiti hoya che, tyAre prathamakSaNasthiti hotI nathI, jo hoya, to vastunI sthiti ja thAya ane to vastunI dvitIyakSaNa - asthiti upapanna thAya nahIM. (eTale asthiti vakhate sthitinuM astitva nathI hotuM.) ane (2) jyAre prathamakSaNasthiti che, tyAre dvitIyAdikSaNa-asthiti nathI, kAraNa ke jenI sthiti che, tenI ja asthiti na hoya. 77 A pramANe baMne rIte, sthiti-asthiti rUpa *pratiyogInuM yugapad astitva na hovAthI, te bene laIne bhedAbhedavikalpo saMgata thAya nahIM. prazna H to zuM kSaNasthitikatAnI siddhi nibaMdha thaI jAya che ? uttara : hA, juo - je vastu prathamakSaNe hatI, te ja vastu bIjI kSaNe nathI hotI - Ama vastu mAtra ekakSaNasthitika hovAthI kSaNikatAnI siddhi thAya ja. eTale amAro kSaNikavAda nirbAdha jaNAI Ave che. * have graMthakArazrI AnuM nirAkaraNa karavA kahe che - - X nanvevamapi tasyaivAsthitatvAt sthitivat tadanavasthitestaddharmatvaprasaGgaH, ataddharmatve ca tadA sthityApattiH; tathAhi - dvitIyakSaNe tasyaiva sthitiriti, tatazca 'svahetubhya eva sthityanavasthitidharmakaM samutpadyate' iti pratipattavyam / na cAkramavataH kAraNAt kramavaddharmAdhyAsitakAryotpattiryujyate iti / ato yadaiva sthitistadevAsthitiH syAt, kutaH kSaNasthitidharmakatvam iti / satyAM vA sthitau, kSaNasthAyitve tayA sthityA'virodhAt prathamakSaNavat sadA sthitiprasaGgaH / - pravezarazmi ! bhAvArtha : syAdvAdI : AvuM kaho to paNa te vastu ja asthita hovAthI, sthitinI jema asthitine paNa teno dharma mAnavo paDe. jo asthitine dharma na mAno, to tyAre sthiti thavAno prasaMga Ave. juo - bIjI * pUrvokta bhedAbheda vikalpo, sthiti-asthitirUpa ubhayasaMbaMdhI=ubhayapratiyogika che. eTale ja sthitiasthitine vikalpanA pratiyogI tarIke kahyA. For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 anekAntavAdapravezaH kSaNe te vastunI ja sthiti thAya. eTale potAnA hetuthI ja sthiti-asthiti dharmavALI vastu utpanna thAya che, evuM mAnavuM joIe ane vaLI akramavALA kAraNathI kramavALA dharmathI adhyAsita kAryanI utpatti thavI yogya nathI. eTale jyAre sthiti, tyAre ja asthiti thAya, to tenuM kSaNasthitidharmapaNuM kevI rIte? sthiti thAya to paNa kSaNasthiti hovAthI prathamakSaNasthiti sAthe virodha na hovAthI prathamaNanI jema sadA sthitino prasaMga Ave ! che bauddha-pralApanuM nirasana che vivecanaH syAdvAdIH AvuM kaho, to paNa kSaNikatAnI siddhi na thaI zake, kAraNa ke te sthita vastu ja bIjI kSaNe asthita thAya che, to jema te vastumAM 'sthiti nAmano dharma che, tema "asthiti nAmano dharma paNa mAnavo paDe. jo asthiti nAmano dharma na mAno, to bIjI kSaNe vastunI asthiti na* rahe ane to tyAre paNa vastunI sthiti mAnavAno prasaMga Ave ! te A pramANe - (asthiti vastuno dharma na hovAthI) prathamakSaNIya vastunI ja bIjI kSaNe sthiti thAya che. eTale mAnavuM ja rahyuM ke, ghaTa vagere padArtho, potAnA hetuthI ja sthiti-asthiti ubhayadharmavALA utpanna thAya che. (eTale ja teonI prathamakSaNe sthiti ane bIjI kSaNe asthiti thAya che.) ane have moTI samasyA e sarjAya che ke, bauddhamate to niraMza-ekasvabhAvI kAraNa manAya che, to AvA akramika kAraNathI, kramika dharmavALA kAryanI utpatti zI rIte thAya? (Azaya e ke, sthitiasthiti prathama-dvitIyakSaNe kramika thAya che, eTale sthiti-asthitirUpa dharmo kramika kahevAya, AvA dharmovALI ghaTAdi vastuo che. paNa prazna e ke, akrama-niraMza kAraNathI kramika dharmavALI vastu zI rIte utpanna thAya ?) eTale mAnavuM ja rahyuM ke, akrama-niraMza kAraNathI akramika dharmavALI (sthiti - asthitirUpa dharma jemAM kramika nathI, paNa yugapat che, tevA svarUpavALI) vastu ja utpanna thAya che ane to ghaTanI eka ja samayamAM sthiti-asthiti mAnavI paDe ! eTale to ghaTanI jayAre (prathamaNe) sthiti hoya, tyAre ja asthiti mAnavI paDe ane to tenuM ekakSaNasthitidharmakapaNuM (=eka kSaNa rahevApaNuM) paNa kyAM rahyuM ? (arthAt sthiti vakhate ja asthiti thatAM, tenI kSaNasthitikatA paNa na rahI.) athavA, jo tenI sthiti mAno, to te kSaNasthAyI thAya, arthAtu eka kSaNa rahenAra bane. to have jema te vastuno prathamakSaNasthiti sAthe virodha nathI, tema dvitIyAdi kSaNasthiti sAthe paNa virodha nahIM rahe ! ane eTale to prathama kSaNanI jema bIjI vagere sarva kSaNomAM vastunI sthiti thavAno * jema sthiti nAmano dharma hoya to ja vastunI sthiti rahe, tema asthiti nAmano dharma hoya to ja vastunI asthiti rahe, anyathA nahIM. For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH prasaMga Ave. A rIte paNa vastunI kSaNikatA siddha na thAya. na ca 'niraMzatatsvabhAvebhyo hetubhyastatsvabhAvamevotpadyate', ityucyamAnaM vidvajjanasamavAye rAjate, yuktivaikalyAt, ubhayatra kAraNe kArye ca svabhAvAntarakalpanAyA api zakyatvAt / - pravezarazmi - - bhAvArtha : vaLI 'niraMza evA tAdeza svabhAvI hetuthI tevA svabhAvavALuM ja kArya utpanna thAya evuM vidvAna lokonA samudAyamAM kahevuM zobhatuM nathI, kAraNa ke temAM yuktivikalatA che ane kArya-kAraNa bane ThekANe bIjA svabhAvanI kalpanA paNa zakya ja che. & yuktivikala svabhAvazaraNano nirAsa . vivecanaH bauddhaH niraMza ane tAdaza-kAryajananasvabhAvI kAraNathI, "prathamakSaNe sthiti ane bIjI kSaNe asthiti evA svabhAvavALuM ja kArya utpanna thAya che. (eTale vastunI kSaNasthitidharmakatA saMgata ja che.) syAdvAdI: paNa AvuM vidvAna janonA samudAyamAM kahevuM zobhe nahIM, kema ke "kAraNano tevo ja svabhAva ane tenAthI kArya tevA ja svabhAve utpanna thAya' e vAtane siddha karavA tamArI pAse koI yukti nathI. ane yukti vinA paNa jo kArya-kAraNano tevo svabhAva kalpI zakAto hoya, to tenI jema bIjA svabhAvo kalpavAmAM paNa koI virodha nahIM rahe ! (arthAt, yuktivikala kalpanA to AvI paNa thaI zake che, kAraNa nityasvabhAvI che ane tenAthI anekakSaNa sthitisvabhAvI vastu ja utpanna thAya che. ityAdi...) syAdetat, azakyA svabhAvAntarakalpanA, arthakriyA'bhAvaprasaGgAt, iti| etadapyabhadrakam, kSaNasthitidharmaka eva vastutastadabhAvaprasaGgAt; tathAhi-yathoktasvabhAvaM vastvevArthakriyA, yathoktam-'bhUtiryeSAM kriyA saiva' ityAdi-tacca na ghaTAmaTati, iti nidarzitametat, alaM vistareNeti / - pravezarazmi - bhAvArtha : jo evuM kaho ke - "bIjA svabhAvanI kalpanA zakya nathI, kAraNa ke temAM arthakriyAno abhAva che' - to e paNa abhadraka che; kema ke paramArthathI kSaNasthitidharmaka vastumAM ja arthakriyAno abhAva thAya che. te Ama - yathokta svabhAvI vastu ja arthakriyA che, kahyuM che ke, jeonI utpatti te ja arthakriyA che' ityAdi. paNa te vastu ja ghaTatI nathI. e badhuM ame batAvI dIdhuM. eTale have vistArathI saryuM. For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -> vivecana : bauddha : 'kAraNano tAdaza svabhAva (nityasvabhAva) ane kAryano anekakSaNa sthitisvabhAva' evuM kalpavuM zakya nathI, kAraNa ke jo kAryamAM anekakSaNa sthitisvabhAva mAno, to tenA dvArA koI arthakriyA nahIM thaI zake ! (arthakriyA kSaNasthitika vastuthI ja thAya, evuM ame amArA graMthomAM tarkothI sAbita karyuM che. nitya vastu, apracyuta-anutpanna-sthira ekasvabhAvI hovAthI kramathI ke yugapatnI arthakriyA karavA samartha nathI.) 80 syAdvAdI : tamArI A vAta paNa barAbara nathI, kAraNa ke paramArthathI to kSaNasthitika vastumAM ja arthakriyAno abhAva thAya che. juo - tamArA mate ekakSaNa rahevAnA svabhAvavALI vastu ja arthakriyA tarIke manAya che. kahyuM che ke"kSaNika mRtrapiMDa AdithI, kSaNika evA ghaTa AdinI sattA; te ja arthakriyA che'" - Ama kSaNasthitika vastu ja arthakriyA che. - paNa upara kahelA sacoTa tarkothI, e kSaNasthitika vastunuM astitva ja ghaTatuM nathI, to tarUpa arthakriyA zI rIte ghaTe ? eTale hakIkatamAM to kSaNikamate ja arthakriyAnA abhAvano prasaMga Ave che. tethI vastunI kSaNasthitikatA bilakula yogya nathI, evuM nirbAdha jaNAI Ave che. * gdhi-trApi 'dharmamiLornAnAtvam ? UnAnAtva = ?' kRti vAm| yadyanAnAtvam, kiM sarvathA ? uta kathaMcid ? yadi sarvathA, tataH sthityasthityorekatvam, ekasmAd dharmiNo'nAnAtvAt, tatsvarUpavat / evaM ca sthitiprasaGgo'sthitiprasaGgo vA; dharmiNo vA bhedaH, sthityasthityoranAnAtvAt, tatsvAtmavadeva, tathA ca- anyadeva sthitimad, anyacca tacchUnyam, iti kutaH kSaNasthitidharmakatvam ? / atha kathaMcit, abhyupagamavirodhaH / atha nAnAtvam, tavRtti sarvathA ? RSiThThA ? rUti; ravi sarvathA, datta ! taddei sthisthitisvbhaavshuunytvaanniHsvbhaavtvaat kuto'bhISTavastusthiti: ? / atha kathaMcit, atrokto meSaH / / * pravezarazmi : bhAvArtha : vaLI ahIM paNa dharma-dharmInuM (1) bhinnapaNuM, ke (2) abhinnapaNuM ? e kaho. (2) jo abhinnapaNuM; to te sarvathA ke kathaMcit ? jo sarvathA, to sthiti-asthitinuM ekapaNuM thAya; kema ke ekadharmIthI abhinna hoI dharmIsvarUpanI jema eka ja thAya ane e pramANe to sthiti ke asthitino prasaMga Ave, athavA to, sthiti-asthitithI abhinna hovAthI te benA svarUpanI jema dharmIno paNa bheda thAya ane tethI to sthitivALo judo ane sthitizUnya paNa judo ja phalita thAya, to vastunuM kSaNasthitidharmakapaNuM kevI rIte ? jo kathaMcit kaho to alyupagamavirodha thAya. (1) jo bhinnapaNuM hoya, to te sarvathA ke kathaMcit ? jo sarvathA, For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - to vastu sthiti-asthitisvabhAva zUnya hovAthI teno koI svabhAva na rahe ane to te abhISTa vastunuM astitva kevI rIte ? jo kathaMcit, to pUrvokta doSa Ave. * kSaNasthitidharmakatAno vikalpazaH nirAsa vivecana : vastune kSaNasthitidharmaka mAno, to vastu dharmI bane ane sthiti-asthiti tenA dharma bane. have ahIM paNa vikalpa e ke, sthiti-asthitirUpa dharma ane dharmo vacce zuM che ? (1) bheda, ke (2) abheda ? 81 (2) jo abheda, to te abheda paNa kevo ? (ka) sarvathA, ke (kha) kathaMcit ? (ka) jo sarvathA abheda kaho, to (ka-1) sthiti-asthiti baMne dharmo paraspara eka thaI jAya, kAraNa ke jema eka dharmothI abhinna hovAthI dharmInuM svarUpa juduM juduM nathI, tema (eka dharmIthI abhinna hovAthI) dharmonuM svarUpa paNa juduM juduM na rahe ! ane to baMne ekabIjArUpa banI jAya. eTale to asthiti paNa sthitirUpa banavAthI, vastunI sarvadA sthiti ja thaze, kadI asthiti nahIM rahe ! athavA to sthiti paNa asthitirUpa banavAthI, vastunI sarvadA asthiti ja rahe, kadI sthiti na thAya ! athavA to sarvathA abheda mAnavAmAM (ka-2) eka ja dharmInA judA judA TukaDA thaI jAya, kAraNa ke jema sthiti-asthitirUpa dharmathI abhinna hovAthI te dharmonuM svarUpa juduM juduM che, tema judA judA dharmothI abhinna hoI te dharmInuM svarUpa paNa juduM juduM thAya ! eTale to sthitidharmavALo dharmI judo ane asthitidharmavALo dharmI judo - ema judA judA be dharmI thAya ! ane to eka ja dharmInI prathama kSaNe sthiti ane bIjI kSaNe asthiti na rahe, to te dharmI ekakSaNasthitika ja che evuM zI rIte kahevAya ? (kha) jo dharma-dharmIno kathaMcid abheda kaho, to to anekAMtavAda ja svIkRta thAya ane to tamArA abhyupagamano (=ekAMtavAdano) virodha thavAno ja. eTale abhedavikalpa to saMgata nathI. (1) have jo bheda kaho, to te bheda paNa kevo ? (ka) sarvathA, ke (kha) kathaMcit ? (ka) sarvathA bheda kaho, to to ghaTAdi dharmI sthiti-asthitisvabhAvathI zUnya banI jAya, arthAt teno sthiti-asthitirUpa svabhAva na rahe ane tethI to te niHsvabhAva banI jatAM khapuSpanI jema tenuM astitva ja na rahe ! to pachI tame abhipreta vastunI sthiti zI rIte saMgata karazo ? (kha) jo kathaMcit bheda kaho, to to anekAMtavAda ja svIkRta thAya ane to tamArA abhyupagamano virodha thavAno ja. niSkarSa : Ama dharma-dharmInuM astitva eke vikalpo pramANe saMgata thatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH syAdetat, parikalpito dharmadharmibhAvaH, na punarvAstavaH, iti; evamapi dharmadharmiNoH parikalpitatvAcchUnyatAprasaGgaH, tadevamapi kutaH kSaNasthitidharmakatvam ? iti / taditaravyAvRttidvArAyAtA dharmA eva parikalpitAH, na dharmI, iti cet ? evamapi sthityasthityAdilakSaNaparikalpitadharmavyatiriktasya dharmiNaH kiM svarUpam ? iti vAcyam / - pravezarazmi - bhAvArthaH pUrvapakSa dharma-dharmabhAva parikalpita che, vAstavika nahIM. uttarapakSa e pramANe to dharmadharmI parikalpita hoI temanI zUnyatAno prasaMga Ave! to pachI to kSaNasthitidharmakapaNuM kevI rIte? pUrvapakSaH tenAthI judI vastunI vyAvRtti dvArA AvelA dharmo ja parikalpita che, dharmI nahIM. uttarapakSa H to e pramANe paNa sthiti-asthitirUpa kalpita dharmothI judA evA dharmanuM svarUpa zuM? e kahevuM. che dharma-dharmabhAvanI kalpitatAmAM doSaparaMparA che vivecanaH bauddha dharma-dharmAbhAva to kalpita che, vAstavika nahIM (eTale tene laIne bhedabhedanA vikalpano parizrama nirarthaka che.) syAdAdIH AvuM na kaho, jo dharma dharmabhAva kalpita manAya, to hakIkatamAM teonuM astitva ja na rahe ane to sthiti-asthitirUpa dharmo ane ghaTAdi dharmI jevuM kaMI ja na rahe ! to pachI kSaNasthitidharmakapaNuM kevI rIte? (Azaya e ke, koI dharmI hoya ane sthiti-asthiti jevA dharmo hoya, to ja vastunuM kSaNasthitidharmakapaNuM saMgata thAya, anyathA nahIM.) bauddhaH vastumAM rahelA dharmo; jeo bIjI vastunI vyAvRttirUpa che, te dharmo ja apAramArthika che, bAkI ekasvarUpI vastu to pAramArthika ja che. (tAtparya e ke, ghaTamAM nazvarasvabhAva, mRtasvabhAva, pArthivasvabhAva, dravyasvabhAva A badhA svabhAvarUpa dharmo che. have A dharmo, itara padArthanI vyAvRttirUpa che. jema ke mRsvabhAvarUpa dharma, amRsvabhAvI evA paTAdinI vyAvRttirUpa che. eTale teo vAstavika nathI, paNa parikalpita che ane eTale mAtra ekasvabhAva dharmo ja pAramArthika phalita thAya.*) syAdvAdIH tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke sthiti-asthiti Adi kalpita dharmothI judI evI te vastunuM svarUpa zuM? (arthAt dharmavihoNI vastu kevI hoya ?) e tamAre kahevuM joIe. kSaNasthitidharmakatvam iti cet, na, tasyaivAyogAd, ityAdi tadevAvarttate; ityalaM prasaGgena / / tadevamihApi vijJAnAdikAryAyogaH, iti sthitam / * bauddhamate, vastu niraMza-ekasvabhAvI manAya che. eTale teonuM kahevuM che ke, vastumAM judA judA aneka dharmo na hoI zake. have je ghaTatva Adi dharmo che, te to paTApoha AdirUpa hoI kalpita che. For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 83 - pravezarazmi -- bhAvArtha : tenuM svarUpa; kSaNasthitidharmakapaNuM evuM kaho, to te barAbara nathI, kAraNa ke te ja ghaTatuM nathI. ityAdi te ja vAto AvRtta thaze. eTale have A prasaMgathI saryuM. A pramANe ekAMta anityamate paNa vijJAnAdi kAryo ghaTatAM nathI. ema sthita thayuM. vivecana : bauddha : (tame ghaTAdi dharmInuM svarUpa pUcho cho, to sAMbhaLo-) kSaNasthitidharmakapaNuM; eka kSaNa rahevApaNuM e ja ghaTAdi dharmInuM svarUpa che. syAdvAdI : AvuM kahevuM paNa barAbara nathI, kAraNa ke hajI kSaNasthitidharmakapaNuM ja saMgata thatuM nathI. juo - "kSaNasthitidharmaka eTale eka kSaNa sthitisvabhAvI vastu... have ahIM arthataH jaNAya ke, eka kSaNasthitika vastunI dvitIyakSaNe asthiti ja hovAnI. to have e sthiti - asthiti baMne paraspara bhinna che ke abhinna ?" - e badhI pUrvokta vAto ja pharI - pharI AvRtta thAya. - - eTale have A prasaMgathI saryuM. niSkarSa : A pramANe ghaTAdi vastuone ekAMte anitya manAya, to paNa vijJAnAdi kAryo saMgata thAya nahIM. eTale vastune ekAMta nitya ke anityarUpa nahIM, paNa nityAnityarUpa ja mAnavI joIe, evuM phalita thayuM. have graMthakArazrI, nityAnityanuM svarUpa, tenI sacoTa tarkothI siddhi ane temAM sarvasamaMjasatAo batAvavA, potAnuM yuktigarbhita maMtavya rajU kare che. * nityAnityaM punaH kathaJcidavasthitatvAdanekasvabhAvatvAjjanayatIti vijnyaanaadikmicatoDavAmyane, kRti / * pravezarazmi ! bhAvArtha : vaLI nityAnitya vastu to kathaMcid avasthita hovAthI ane anekasvabhAvI hovAthI vijJAnAdine utpanna kare che. eTale te jaNAya che. * nityAnityamate vijJAnanI saMgati vivecana : nitya vastu; jJeyasvabhAvI hoya to sadA jJAna thAya ane na hoya to kyAreya jJAna na thAya... anitya vastu; bIjI kSaNe na hovAthI ja tenuM pratyakSa na thAya... A badhA kAraNosara ekAMta nitya/anityanA jJAnano niSedha karyo. to nityAnityanuM jJAna kema thAya ? tenA javAbamAM graMthakArazrI kahe che ke, nityAnityarUpa vastu to (1) kacit (mATI Adi dravyarUpe) avasthita hoya che. tethI anityanI jema - bIjI kSaNe nathI tevuM nathI. eTale jJAna thaI zake. ane pAchI te vastu (2) For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 anekAntavAdapravezaH anekasvabhAvI che, jyAre jJAna thAya tyAre zeyasvabhAvI ane jyAre jJAna na thAya tyAre ajJeya svabhAvI... eTale sadA jJAna AdirUpa Apatti na Ave. AvuM hovAthI nityAnityarUpa vastunuM jJAna nibaMdha thaI zake, kAraNa ke jJAnanA kAraNa (1) vastu hovI, ane (2) vastuno zeya svabhAva hovo - te baMne hAjara che. eTale vijJAnAdi kAryonI asaMgati ekAMtamate ja che, anekAMtamate nahIM. have graMthakArazrI, nityAnityanuM svarUpa batAve che - nityAnityatvaM ca vastuno dravyaparyAyobhayarUpatvAdanuvRttavyAvRttAkArasaMvedanagrAhyatvAt pratyakSasiddhameva, tathAhi-mRtpiNDazivakasthAsakaghaTakapAlAdiSvavizeSeNa sarvatrAnuvRtto mRdanvayaH saMvedyate, pratibhedaM ca paryAyavyAvRttiH; tathA ca na yathApratibhAsaM mRtpiNDe saMvedanaM tathApratibhAsameva zivakAdiSu, AkArabhedAnubhavAt / na ca yathApratibhAsabhedaM tadvijAtIyeSUdakadahanapavanAdiSu tathApratibhAsabhedameva zivakAdiSu, mRdanvayAnubhavAt / na cAsya svasaMvedyasyApi saMvedanasyApahnavaH kartuM yujyate, pratItivirodhAt / - pravezarazmi - bhAvArtha nityAnityapaNuM to, vastu dravya-paryAya ubhayarUpa hovAthI anuvRtta-vyAvRtta AkAravALA saMvedanathI grAhya che ane tethI pratyakSasiddha ja che. te A pramANe - mRdupiMDa, zivaka, sthAsaka, ghaTa, kapAlAdimAM samAnapaNe sarvatra anuvRtta mATIno anvaya anubhavAya che ane dareka bhede paryAyanI vyAvRtti che. ane tathA, jevA pratibhAsavALuM saMvedana mRpiMDa vize thAya che, tevA pratibhAsavALuM saMvedana ja zivakAdimAM nathI thatuM; kema ke AkArabheda anubhavAya che ane je pramANe tenAthI vijAtIya udaka, agni, pavana vageremAM juduM saMvedana thAya che, te pramANe zivakAdimAM judA ja pratibhAsavALuM saMvedana thAya che evuM paNa nathI; kema ke mATIno anvaya anubhavAya che. have A svasaMvedya paNa saMvedanano apalApa karavo yogya nathI, kema ke temAM pratItivirodha che. # nityAnityanuM svarUpa ane siddhi che vivecanaH ghaTa - suvarNAdi dareka vastuo dravya-paryAya ubhayarUpa che. eTale teo mATI-suvarNa Adi dravyarUpe "nitya che ane ghaTa-kapAlAdi, kaTaka-kuMDalAdi paryAyarUpe "anitya che. Ama vastuo nityAnityarUpa che. prazna : paNa vastu dravya-paryAya ubhayarUpa che tevuM zI rIte jaNAya? uttara : pratyakSathI jaNAya, kAraNa ke vastu anuvRtta AkAranA saMvedanathI dravyarUpa jaNAya che ane vyAvRtta AkAranA saMvedanathI paryAyarUpa jaNAya che. te A pramANe (1) mRpiMDa, zivaka, sthAsaka, ghaTa, kapAla vagere badhA bhedomAM samAnapaNe mATInI anugatarUpatA anubhavAya che. Ama sarvatra anugatarUpe saMvedita mRdaMza ja dravya che, ane (2) For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH mRpiMDa, zivaka vagere badhA bhedomAM judA judA AkArAdirUpe paryAyanuM saMvedana thAya che, to ahIM sarvatra vyAvRttirUpe saMvedita bhedAMza ja paryAya che. praznaH ApaNane anuvRtti-vyAvRtti zI rIte anubhavAya che? uttaraH juo; (2) jevA pratibhAsavALuM saMvedana mRtapiMDa vize thAya che, tevA pratibhAsavALuM saMvedana ja zivakAdimAM nathI thatuM, kema ke baMnemAM judA judA AkAro anubhavAya che. Ama dareka bhedonI vyAvRtti anubhavAya che. ane (1) jevA pratibhAsavALuM saMvedana mATIthI vijAtIya evA udaka, agni, pavana vageremAM thAya che, tevA pratibhAsavALuM juduM juduM saMvedana ja zivakAdimAM nathI thatuM (arthAt jaLa-agninI jema sarvathA bhinna pratibhAsavALuM saMvedana nathI thatuM.) kema ke zivaka, sthAsaka vageremAM to mATIrUpe eka sarakhuM ja saMvedana thAya che. Ama dareka bhedonI anuvRtti anubhavAya che. A pramANe saMvedana dvArA anuvRtti-vyAvRttirUpe dravya-paryAyanI siddhi thAya che ane to vastu dravyAMzane laIne nityarUpa ane paryAyAMzane laIne anityarUpa - ema nityAnityarUpa paNa siddha thAya ja, temAM koI virodha nathI. vaLI AvuM nityAnityarUpa saMvedana to svasaMvedita che, eTale teno apalApa karavo yogya nathI, kAraNa ke temAM pratItino virodha che. AzayaH anuvRtti - vyAvRttinuM saMvedana thAya che ema pUrve kahyuM. have koI kahe ke - tevuM saMvedana ja thatuM nathI. to teno javAba e ke, te svasaMvedanasiddha che. arthAt sva eTale dareka vyakti; eTale pUrvapakSIne potAne paNa eno anubhava thAya che ke AvuM jJAna thAya che. pachI teno apalApa karI na zakAya, kAraNa ke temAM pratItivirodha che. na ca nirAkAraM saMvedanamarthAntarasyeva tato vivakSitArthAparicchedAt / na hyAkArAnubhavavyatirekeNAparo'rthaparicchedaH, atiprasaGgAt, sarvasya sarvArthaparicchettRtvA''pattezca / - pravezarazmi - bhAvArtha ane A saMvedana nirAkAra nathI, nahIMtara to arthAtaranI jema tenAthI vivakSita arthano paNa pariccheda nahIM thAya ane arthAkAranA anubhava vinA bIjo koI arthapariccheda hoto ja nathI, kAraNa ke temAM atiprasaMga Ave che ane badhA arthano pariccheda thavAnI Apatti Ave che. # nirAkAravAdInI dalIlanuM nirAkaraNa vivecana : nirAkAravAdI : saMvedana to nirAkAra che, temAM anuvRtti-vyAvRtti koI AkAra nathI, to pachI tenA AdhAre nityAnityatAnI siddhi zI rIte karAya ? syAdAdIH jo saMvedana nirAkAra hoya, arthAt viSayano koI AkAra temAM na Avato hoya, For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 anekAntavAdapravezaH to jema ghaTajJAnamAM paTano bodha nathI thato, tema AkAra na hovAthI ghaTano bodha paNa nahIM thAya! ane padArthanA AkArano anubhava; te ja padArthanuM jJAna che, te sivAya bIjo koI arthapariccheda hoto ja nathI. eTale saMvedanamAM arthAkArano anubhava mAnavo ja rahyo. anyathA, atiprasaMga e Ave ke, ghaTajJAnamAM, jema ghaTanI AkAratA na hovA chatAM paNa ghaTano bodha thAya che, tema ghaTa sivAyanA paTAdino paNa bodha thavA lAgaze ! ane tenAthI e doSa paNa Avaze ke, ghaTajJAna, ghaTanI jema paTAdi sarva padArthano grAhaka banaze, ane eka bIjA paNa jJAno badhA padArthanA grAhaka banaze ! phalataH badhA jJAno badhA padArthanA bodhaka banavAnI Apatti Avaze ! eTale jJAnamAM anuvRtti-vyAvRtti AkAra mAnavA ja rahyA ane eTale vastunI nityAnityarUpatA paNa siddha thAya ja. na ca 'idaM saMvedanaM bhrAntam' iti zakyate vaktum, dezakAlanarAvasthAntare'vizeSeNa pravRtteH; tathAhi-dezAntare kAlAntare narAntare'vasthAntare ca mRtpiNDAdiSu yathoktasaMvedanaM pravarttate / na cArthaprabhavamavisaMvAdisaMvedanaM vihAya jAtivikalpebhyaH padArthavyavasthA yujyate, pratItibAdhitatvena teSAmanAdeyatvAt / - pravezarazmi - bhAvArtha ? ane A saMvedanane brAnta kahevuM zakya nathI, kAraNa ke judA deza, kALa, nara, avasthAmAM paNa samAnapaNe te pravarte che. te A pramANe - dezAMtaramAM, kALAMtaramAM, narAMtaramAM ane avasthAMtaramAM mRpiMDAdi vize yathokta saMvedana ja pravarte che ane arthajanya avisaMvAdi saMvedanane choDIne jAtivikalpothI padArthanI vyavasthA karavI yogya nathI, kAraNa ke jAtivikalpo to pratItibAdhita hovAthI anAdeya che. # dravya-paryAyarUpa saMvedanAnI abhrAntatA che vivecana : zivakAdimAM mATI-aMzane laIne je anuvRttinuM saMvedana thAya che ane kathaMcit bhedAMzane laIne je vyAvRttinuM saMvedana thAya che, te saMvedanane bhrAnta kahevuM yogya nathI, kAraNa ke te to abhrAntarUpe pratIta che. te A rIte - (1) gujarAta ke rAjasthAna koIpaNa ThekANe, (2) ThaMDI ke garamI koIpaNa kALamAM, (3) caitra ke maitra koIpaNa vyaktine, (4) bALa ke yuvA koIpaNa avasthAmAM, mRpiMDAdimAM anuvRtti ane vyAvRttinuM saMvedana ja thAya che. - pUrvapakSa H badhA saMvedano satya ja hoya evuM jarUrI nathI. keTalAka bhrAnta paNa hoI zake che. jema ke (1) dUranA dezathI thatuM AkAzanA DhalANanuM jJAna, (2) garamImAM thatuM raNamAM pANInuM jJAna, (3) vyaktine thatuM hUMThAmAM puruSanuM jJAna, (4) pILIyA rogamAM thatuM zaMkhanA pILAvarNanuM jJAna... to A badhA jJAnonI jema prastuta jJAna paNa brAnta hoI ja zake ne? For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 87 uttarapakSa: are ! te badhA jJAnono to anukrame (1) dezAMtaramAM, (2) kALAMtaramAM, (3) puruSAMtaramAM, ane (4) avasthAMtaramAM bAdha thato dekhAya che. eTale teone bhrAnta kahevA yogya che. paNa anuvRtti-vyAvRtti AkAre thatuM saMvedana to nibaMdha che, eTale tene brAnta kahevuM bilakula yogya nathI. vaLI yathokta saMvedana to; artha hoya to thAya ane na hoya to na thAya - ema artha sAthe avinAbhAvI hovAthI, "arthajanya' che ane teno bApa kadI na thavAthI te "avisaMvAdI" che... to AvuM jo arthajanya avisaMvAdI saMvedana thatuM hoya, to vastune dravya-paryAyarUpe nityAnitya mAnavI ja rahI. AvuM yathArtha saMvedana hovA chatAM paNa, "dravya-paryAya be vacce zuM che? (1) bheda, (2) abheda, ke (3) bhedabheda" - evA badhA vikalpo pADIne ekAMta nitya ke anityarUpe padArthanI vyavasthA karavI yogya nathI, kAraNa ke te badhA kuvikalpo to arthajanya avisaMvAdI pratItithI bAdhita thaI javAthI - teonuM astitva nibaMdha na rahetAM - teo upAdeya baMne nahIM. eTale vastune dravya-paryAyarUpa mAnavAmAM te vikalpo bAdhaka banatA nathI. na caikAntanityeSu yathoktasaMvedanasambhavaH, vyAvRttAkAranibandhanasya paryAyabhedasyAbhAvAt; anyathA, ekAntanityatvAnupapatteH; tathA coktam - 'bhAveSvekAntanityeSu nAnvayavyatirekavat / saMvedanaM bhaved dharmabhedAbhAvAdiha sphuTam / / 1 / / ' ityAdi / - pravezarazmi - bhAvArtha : ane ekAMta nitya vize yathokta saMvedanAno saMbhava nathI, kAraNa ke paryAyabheda, je vyAvRttAkAranuM mULa kAraNa che te nathI. jo tevuM na mAno, to ekAMta nityatA upapana thAya nahIM. kahyuM che ke"ekAMtanitya padArtho vize anvaya - vyatirekavALuM saMvedana na thAya; kema ke paryAyabhedano abhAva che. e ahIM spaSTa che." ekAMtanityamate coktasaMvedananI asaMgati che vivecanaH jo padArthane ekAMte nitya manAya, to mRtapiMDAdimAM thanAruM vyAvRttinuM saMvedana saMgata thAya nahIM, kAraNa ke te be saMvedana anukrame dravya-paryAya aMzane laIne thAya che. paNa ekAMtanityamAM to mAtra dravyAMza ja che, paryAyabheda nahIM. jo pratikSaNa judA judA paryAyo manAya, to paryAyo badalAtA vastu paNa badalAI jatAM, vastunI nityatA ja na rahe. eTale paryAyabheda to na manAya ane to tamUlaka vyAvRttAkAra paNa na manAya. phalataH vyAvRttirUpanuM avisaMvAdI saMvedana saMgata thAya nahIM. A vize kahyuM che ke - For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH apracuta, anutpanna, sthira eka svabhAvavALA ekAMta nitya padArthomAM; paryAyabheda na hovAthI, anuvRtti vyAvRttirUpenuM yathokta saMvedana thaI zake nahIM. e vAta ahIM spaSTa che." tathA ekAntanazvareSvapi nAdhikRtasaMvedanabhAvo yujyate, anuvRttAkAranibandhanasya dravyasyAnvayAbhAvAt / na ca niranvayanazvaravAdinaH tadanyaprabhavaH sambhavati, sarvathA hetunivRttAvahetukatvaprasaGgAt; anyathA, anvayasiddheH, iti / uktaM ca - 'sarvathA kAraNocchedAdbhavet kAryamahetukam / / tacchaktyavayavAdhArasvabhAvAnAmananvayAt / / 1 / / ' ityAdi / / - pravezarazmi - bhAvArtha tathA ekAMta nazvara padArthamAM paNa adhikRta saMvedananuM astitva ghaTe nahIM, kema ke te dravyanA anuvRttAkAranuM kAraNa evA anvayano abhAva che ane niranvaya-nazvara kahenArAone to tenAthI anyanI utpatti paNa saMbhave nahIM, kAraNa ke sarvathA hetunI nivRttimAM te kArya ahetuka thavAno prasaMga Ave. anyathA anvaya siddha thaI jAya. kahyuM che ke "sarvathA kAraNanA ucchedathI kArya nihetuka thAya, kAraNa ke kAryane rAkhavAno jemAM svabhAva che, tevA kAraNanA avayavono anvaya raheto nathI." naka ekAMta anityamate paNa yathokta saMvedananI asaMgati , vivecanaH jo padArthane ekAMta-anitya manAya, to paNa mRpiMDAdinuM anuvRtti-vyAvRttirUpanuM saMvedana saMgata thAya nahIM, kAraNa ke ekAMtanityamAM to mAtra paryAyabheda ja che ane te paryAyomAM anugata koI dravyAMza ja nathI. phalataH dravyAMza na rahetAM, tanyUlaka anuvRttAkAra paNa na rahe ane to anuvRtti - vyAvRttirUpanuM saMvedana saMgata thAya nahIM. prazna : kAraNa dvArA potAnA jevuM ja kArya utpanna thAya che. eTale pUrvAparavartI kAraNa-kAryanI sadazatAne laIne ja anuvRttAkAre saMvedana thAya che. uttara : tevuM nathI, kAraNa ke ekAMta niranvaya kSaNikamate hetuvinAze ja kAryotpatti thatI hovAthI, kArya nihetuka bane che. (eTale, kAraNa dvArA sadaza kArya utpanna thaI zake nahIM.) tAtparya : ghaDAnI utpatti vakhate mRtapiMDarUpa kAraNa traNe lokamAM kyAMya hotuM nathI; kema ke bauddhamate kAraNanAza pachI ja kAryotpatti manAya che. eTale kAraNanI avidyamAnatAmAM ja kArya utpanna thatuM hovAthI e kArya nihetuka banavAnI Apatti Ave. phalataH kAryakALe koI tevo padArtha rahe ja nahIM ke je potAnA sadeza kAryane utpanna karI zake. (anyathA) jo kAraNa sarvathA nAza pAmatuM na hoya ane tenI sadezatA kAryamAM mUkIne jatuM hoya, to anvaya siddha thavAthI kSaNikavAda asiddha thaze ! A vize kahyuM che ke - For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH kAraNano sarvathA uccheda thato hovAthI kArya nihetuka bane, kAraNa ke kAryane rAkhavAno jemAM svabhAva che, tevA kAraNanA avayavono (ghaTarUpa kAraNa mATe mRpiMDanA paramANuono) uccheda thaI jato hovAthI (ananvaya-3chevAta) teo hetu tarIke rahe nahIM." nacAsya saMvedanasya bAdhakaH pratyayo'sti, kadAcidapyanupalabdheH / na ca 'yogipratyayo bAdhakaH' iti yujyate vaktum, pramANAbhAvAt / uktaM ca 'kSaNikaM yogI vijAnAti, na nityaM ceti kA pramA ? / dezanAyA vineyAnuguNyenApi pravRttitaH / / 1 / / ' ityAdi / / - pravezarazmi - bhAvArtha ane A saMvedanano koI bAdhaka pratyaya nathI, kAraNa ke te kyAre paNa upalabdha thato nathI ane yogIpratyaya temAM bAdhaka che - evuM kahevuM yogya nathI; kema ke pramANano abhAva che. kahyuM che ke - yogI kSaNikane jANe, nityane nahIM - emAM pramANa zuM? kAraNa ke dezanA to ziSyane anusAre paNa pravarte che.' che cokta saMvedananI nibaMdhakatA che vivecanaH anuvRtta - vyAvRttAkAra thanArA saMvedanano bAdhaka koI pratyaya nathI, kAraNa ke tenA bAdhaka pratyayanI upalabdhi kadI thatI nathI. tame bhedabheda vagerenA vikalpo uThAvo, to paNa pratyakSapratIti to anuvRtta-vyAvRtta saMvedananI ja thAya che. pUrvapakSa : "kSaNikA: sarve saMskAra:' e rUpe thatuM yogIonuM jJAna bAdhaka banaze... Azaya e ke, ApaNane sahune thatuM jJAna vAsanAjanya che, tethI temAM vikalpo-anvaya vagere hoya che. yogIne je jJAna thAya che, te zuddha che - vAsanAdithI rahita che ane te jJAna ApaNA jJAnanuM bAdhaka banIne kSaNika vastune siddha kare che. uttarapakSa paNa yogIone vastunI kSaNikatAnuM ja jJAna thAya che, evuM kahevAmAM koI pramANa nathI, kAraNa ke yogInA jJAnanuM jJAna to ApaNane thatuM ja nathI. pUrvapakSa : "kSA : sarve saMsA:' evI apAtI dezanAthI ja jaNAya ke yogIne mAtra kSaNikatAnuM ja jJAna haze. uttarapakSa: paNa evuM nathI ke jevI dezanA apAya tevuM ja jJAna hoya, kAraNa ke dezanA to ghaNIvAra zrotAne anusAra paNa apAya che. jema ke - (1) vastu para dveSa rAkhanAra vyaktine, bhUta (jaDavastu) ane AtmAnA advaitane pradhAna karIne dezanA apAya ke "A vastu AtmasvarUpa ja che, tenA para dveSa kema karo cho ?'... (2) vastu para rAga karanArane bhUta ane AtmAnA dvatane pradhAna karIne dezanA apAya ke "A para vastu upara rAga kema?" (3) brAhmaNanI atyaMta priya patnI marI gaI, te chatAM ekAeka AghAta na lAge e mATe dezanA apAya ke "te hajI marI nathI" * For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH to te badhA udAharaNonI jema "kSaNi: sarve saMskAra:' e dezanA paNa; zrotAne vairAgya Ubho karavA ja apAI hoya evuM paNa hoI ja zake che. eTale tenA AdhAre yogIne kSaNikanuM ja jJAna che evo nizcaya na thaI zake. A vAtano ja saMgraha karanAra zloka kahyo che ke - "yogI kSaNikane jANe che, nityane nahIM - emAM pramANa zuM? kAraNa ke dezanA to ziSyane anusAre paNa pravarte che." tasmAd 'anvayAvinAbhUto vyatirekaH, vyatirekAvinAbhUtazcAnvaya' iti vastusvabhAvaH, tathA coktam - 'nAnvayaH sahabheditvAna bhedo'nvayavRttitaH / mRdbhedadvayasaMsargavRttijAtyantaraM ghaTaH / / 1 / / ' ityAdi / tasmAd tad yata eva nityam, ata evAnityam; dravyAtmanA nityatvAt, tasya cAbhyantarIkRtaparyAyatvAt / yata eva cAnityam, ata eva nityam paryAyAtmanA'nityatvAt, tasya cAbhyantarIkRtadravyatvAt / ubhayarUpasya cAnubhavasiddhatvAt / ekAntabhinnasya cobhayasyAbhAvAt / uktaM ca - 'dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA dravyavarjitAH / / kva kadA kena kiMrUpA dRSTA mAnena kena ca / / 1 / / ' ityAdi / - pravezarazmi - * bhAvArtha tethI anvayathI avinAbhUta vyatireka che ane vyatirekathI avinAbhUta anvaya che, Avo ja vastuno svabhAva che ane te pramANe ja kahyuM che ke - "anvaya nathI; kema ke bheda che. bheda nathI; kema ke anvaya che. eTale mRd ane bheda, e baMne saMbaMdhathI rahela jAtyantara - bhedabhedavALo ghaTa che tethI te jethI nitya che, ethI ja anitya che, kema ke dravyarUpe nitya che ane dravya gauNarUpe paryAyasvarUpa che. ane jethI anitya che, tethI nitya che, kema ke paryAyarUpe anitya che ane paryAya gauNarUpe dravyasvarUpa che ane ubhayarUpa vastu anubhavasiddha che ane ekAMtabhinna evA ubhayano abhAva che. kahyuM che ke - "paryAyarahita dravya ane dravyarahita paryAya kyAM kyAre konA vaDe kevA rUpe ane kayA pramANathI dekhAya che? nathI ja dekhAyA." # dravya-paryAcanI avinAbhAvitA che vivecanaH tethI (1) mRpiMDa-zivakAdino paraspara bheda; te anvayathI avinAbhUta che, arthAt mRpiMDAdino sarvathA bheda nathI, kathaMcit anvaya paNa che, ane (2) teono paraspara anvaya; te bhedathI avinAbhUta che, arthAt mRpiMDAdino sarvathA anvaya nathI, kathaMcit bheda paNa che. For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH < Avo ja vastuno svabhAva hovAthI, vastune anvaya - vyatirekavALI mAnavI ja rahI. kahyuM che ke - "mRpiMDAdino paraspara mAtra anvaya ja nathI; kema ke urSyAdi AkAre teono bheda paNa che ane paraspara mAtra bheda nathI; kema ke mATIrUpe abheda paNa che. paraMtu mRd (anvaya) ane bheda, e baMne saMbaMdhathI rahela, jAtyaMta-bhedAbhedavALo ghaTa che." OM vastunI nityAnityarUpe siddhi (1) eTale vastu je kAraNathI nitya che, te ja kAraNathI anitya paNa che; kema ke mRtapiMDAdi dravyarUpe (=mATIrUpe) nitya che ane dravyarUpa vastu paNa gauNarUpe paryAya ja che, nahIMtara 'te te paryAyomAM javArUpa' dravyanuM lakSaNa upapanna na thAya. (Ama dravya-paryAyano kathaMcit abheda hovAthI, jema dravyane laIne vastu nitya che, tema dravyathI abhinna paryAyane laIne vastu anitya paNa che.) ane vaLI 91 (2) vastu je kAraNathI anitya che, te ja kAraNathI nitya paNa che; kema ke mRtapiMDAdi vastuo zivakAdiparyAyarUpe anitya che ane paryAyarUpa vastu paNa gauNarUpe dravya ja che, nahIMtara 'avasthAe - avasthAe badalAvArUpa' paryAyanuM lakSaNa upapanna na thAya. (Ama dravya-paryAyano kathaMcid abheda hovAthI, jema paryAyane laIne vastu anitya che, tema paryAyathI abhinna dravyane laIne vastu nitya paNa che.) ane anuvRtta-vyAvRtta AkAre vastunuM saMvedana thatuM hovAthI, vastunI dravya-paryAyarUpatA to anubhavasiddha che. eTale te mAnavI ja rahI. prazna : vastune dravya - paryAya ubhayarUpa mAnI laIe, paNa teone judA judA mAnIe to ? uttara : paNa tevuM na manAya; kema ke ekAMte judA judA dravya-paryAya hotA ja nathI ane tenuM kAraNa e ke, judA judA dravya-paryAyanI upalabdhi kadI thatI nathI. kahyuM che ke - "paryAyarahita mAtra dravya, ane dravyarahita mAtra paryAyo, kayA ThekANe, kayA kALe, kaI vyakti vaDe, kayA svarUpe, kayA pramANathI zuM jovAyA che ? nathI ja jovAyA." eTale ghaTAdi vastuo, kathaMcid bhinnAbhinna evA dravya-paryAya ubhayarUpa hoI, teonI nityAnityarUpatA nirbAdha siddha thAya che. " * svAvetat-paryAyanivRtto dravyanivRttirmavRtti ? rivA na ? kRti / vizvAtaH ? yadi bhavati, anityameva tat, nivRttimattvAt paryAyasvAtmavat / atha na bhavati, hanta ! tarhi dravyaparyAyayorbhedaprasaGgaH; tathAhi paryAyebhyo'nyad dravyam, tannivRttAvapi tasyAnivRtteH kramelakAdiva karka:, iti / etadapyayuktam, kathaMcinnivRttibhAvAt / asya '' For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH caanubhvsiddhtvaat| tathAhi-ghaTaparyAyanivRttau kapAlakAle'pi tadbudhyA mRdanubhUyata eva; tadekAntanivRttau cordhvAdiparyAyavanAnubhUyeta / - pravezarazmi - | bhAvArtha pUrvapakSaH paryAyanI nivRttimAM dravyanI nivRtti thAya che ke nahIM? jo thAya che; to te anitya ja thayuM, kema ke paryAyasvarUpanI jema te nivRtta thAya che. jo nathI thatI, to to dravya-paryAyanA bhedano prasaMga Ave, te A pramANe - UMTathI zveta ghoDAnI jema, paryAyathI dravya juduM che; kema ke paryAyanI nivRtti thavA chatAM paNa dravyanI nivRtti nathI. uttarapakSa H A paNa ayukta che, dravyanI kathaMci nivRtti thAya che ane e anubhavasiddha che. te A pramANe - ghaTaparyAyanI nivRtti thaye kapAlakALe paNa ghaTanI buddhithI mATIno anubhava thAya che ja. jo ekAMte nivRtti hoya, to udhvadi paryAyanI jema te paNa na anubhavAya. dravya-paca ubhayano anuvedha che vivecanaH pUrvapakSa jyAre zivakAdi paryAyanI nivRtti thAya che, tyAre mATIrUpa dravyanI nivRtti (1) thAya che, ke (2) nahIM? (1) jo thAya che, to - nivRtti thatI hovAthI - jema paryAyanuM svarUpa anitya che, tema dravya paNa anitya banI jaze ! (ane to vastunI nityAnityarUpatA nahIM rahe.) (2) jo na thAya, to dravya-paryAyano bheda ja siddha thayo. te A pramANe - jema UMTanI nivRtti (=maraNa) thavA chatAM paNa zvetAzvanI nivRtti na thavAthI, UMTathI sapheda ghoDo judo che, tema paryAyanI nivRtti thavA chatAM paNa dravyanI nivRtti na thavAthI, paryAyathI dravya juduM che evuM nibaMdha siddha thAya che. (ane to dravya-paryAyano abheda nahIM mAnI zakAya.) uttarapakSa H tamArI vAta ayukta che, kAraNa ke paryAyanI nivRtti thaye dravyanI paNa kathaMcit nivRtti thAya che ja. (arthAt nAza pAmelA paryAyanA nimittarUpe ( kAraNa-AzrayarUpe) dravyanI paNa nivRtti thAya che; kema ke te dravyano paryAya nivRtta thayo ema kahevAtuM hovAthI dravya-paryAya vacce SaSThI dvArA vyakta thato saMbaMdha che ja ane eTale paryAyanI nivRtti thaye tatsaMbaddha dravyanI paNa kathaMcit nivRtti thAya ja.) vaLI A pramANe dravyanI kathaMcit nivRtti anubhavasiddha paNa che ja. te A pramANe - ghaDo phUTyA pachI ThIkarA vakhate paNa ghaDAnI buddhithI mATIno anubhava thAya che ja ThIkarAne joIne "A pelA ghaDAnA ThIkarA che' evo anubhava saMvedanasiddha che.) e parathI jaNAI Ave che ke, ghaDAnI sarvathA nivRtti nathI thatI, paNa kathaMcit nivRtti thAya che. jo sarvathA nivRtti thAya evuM mAno, to udhvadi-AkAranI jema mATIrUpe paNa ghaTano anubhava thAya nahIM. For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH sAra : eTale dareka vastuonI dravyanI apekSAe anivRtti ane paryAyanI apekSAe nivRtti hoya che. * * 'UrdhvAdinivRttita eva bhedasiddhi:' iti cet ? na, UrdhvAderapi mRdaH sarvathA bhedAsiddheH / na cAsau kapAlamRd ghaTamRdaH sarvathA'nyaiva, tadatyantabhede tasyA amRttvaprasaGgAt; yathodakaM na mRt, tato'tyantabhedAdH evamasAvapi syAt, tasyAvizeSAt iti / --* pravezarazmi : 93 bhAvArtha : prazna : urvAdinI nivRtti thavAthI ja temano bheda siddha thaI jAya. uttara : nA, urdAdino paNa mATIthI sarvathA bheda siddha nathI. ane A kapAlamATI ghaTamATIthI sarvathA judI ja nathI, jo atyaMta judI mAno, to tene 'amRt' mAnavAno prasaMga Ave; kema ke mATIthI atyaMta bheda hovAthI jema pANI mRt nathI, tema A paNa mRt na rahe; kema ke atyaMta bhinnapaNuM to enuM paNa samAna che. dravya-paryAyano bhedAbheda vivecana : pUrvapakSa : mATInI nivRtti na thavA chatAM paNa urdAdi AkAranI nivRtti thaI jAya che, e parathI siddha thAya che ke, mATIdravyathI urSyAdi paryAyo judA ja che. (anyathA, mATInI jema urvAdi AkAro paNa nivRtta na thAta) eTale dravya-paryAyano bheda ja siddha thAya che. uttarapakSa H tamArI vAta yukta nathI; kema ke mATI dravyathI urdAdi paryAyono sarvathA bheda hoya evuM siddha nathI ane tenuM kAraNa e ke, mATIdravyathI rahita kevaLa urvAdi paryAyo kadI upalabdha thatA nathI. * eTale dravya-paryAyano kathaMcid bheda ane kathaMcid abheda - ema bhedAbheda ja mAnavo joIe. paryAyono paNa paraspara kathaMcit abheda kapAlanI mATI ghaTanI mATIthI sarvathA judI ja nathI, kAraNa ke jo sarvathA judI mAnavAmAM Ave, to kapAlamATInI mATIrUpatA ja na rahe. te A rIte - ghaTamATIthI atyaMta bhinna pANI jema mATIrUpa nathI, tema atyaMta bhinna kapAlamATI paNa mATIrUpa nahIM rahe; kema ke baMnemAM rahela atyaMtabheda to samAna che. phalataH te 'amRt' banavAnI Apatti Ave. eTale ghaTa-kapAlarUpa paryAyono paNa kathaMcid abheda mAnavo joIe. * syAdetad-amRtsvabhAvebhyo vyAvRttatvAt kapAlapadArthasya mRtsvabhAvatA, nodakasya, tebhyo vyAvRttyabhAvAd, iti / etadapyasamIkSitAbhidhAnam, vastuno sajAtIyetaravyAvRttAvyAvRttobhayasvabhAvApatteH; For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 anekAntavAdapravezaH tathAhi-amRtsvabhAvebhya evodakAdibhyo vyAvRttasvabhAva evaM sati kapAlapadArthaH syAt na tu mRtpiNDazivakaghaTAdibhyo mRtsvabhAvebhyo'pi, tadvyAvRttAvamRtsvabhAvatvaprasaGgAt yathaivAmRtsvabhAvebhyo vyAvRttaH san mRtsvabhAvo bhavati, evaM mRtsvabhAvebhyo'pi vyAvRtto'mRtsvabhAvaH syAt, nyAyAnugatametat; anyathA amRtsvabhAvavyAvRttAvapi mRtsvbhaavaanupptteH| - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa : amRtasvabhAvIothI vyAvRtta hovAthI, kapAla padArthanI mRtasvabhAvatA che, pANInI nahIM, kema ke pANInI teothI vyAvRtti nathI. uttarapakSa: A paNa asamikSita kathana che; kema ke AvuM kahevAmAM vastune sajAtIyathI avyAvRtta ane vijAtIyathI vyAvRtta - ema ubhayasvabhAvI mAnavAnI Apatti Ave. te A pramANe - te kapAla padArtha amRtasvabhAvI udakAdithI ja vyAvRtta svabhAvavALo thAya, mRpiMDa, zivaka-ghaTAdi mRtsvabhAvathI paNa vyAvRtta nahIM, kema ke tenAthI vyAvRtti thavAmAM to tene amRtasvabhAvI mAnavo paDe! je pramANe amRtusvabhAvIothI vyAvRtta hoI RtusvabhAvI thAya, te pramANe RtusvabhAvIothI vyAvRtta hoI amRtasvabhAvI thAya; A vAta nyAyAnusArI che, anyathA amRtasvabhAvIothI vyAvRtti hovAmAM paNa mRtsvabhAva upapanna na thAya. vivecanaH pUrvapakSa : pANI to amRtasvabhAvI evA udakAdi padArthathI avyAvRtta che, eTale e mATIrUpa na hoya e to sahaja che. paNa kapAlamATI to amRsvabhAvI udakAdithI vyAvRtta ja che, to te - ghaTamATIthI atyaMta bhinna hovA chatAM paNa - mATI rUpa kema na bane ? uttarapakSa : tamArI vAta samIkSA vinAnI che, kAraNa ke evuM mAnavAmAM to kapAlAdinA be svabhAva mAnavA paDe : (1) vijAtIyathI vyAvRtta, ane (2) sajAtIyathI avyAvRtta - ane eTale to vastune ubhayasvabhAvI mAnavAnI Apatti Ave. ane tenuM (=ubhayasvabhAva hovAnuM) kAraNa e ke, kapAla te amRsvabhAvI udakAdithI vyAvRtta hovAthI ja kapAlarUpa bane (nahIMtara to te udakAdi rUpa ja banI jAya.) ane te kapAla, udakAdinI jema mRsvabhAvI evA mRpiMDa, zivaka, ghaTAdithI paNa sarvathA vyAvRtta nathI; kema ke jo mRpiMDAdithI vyAvRtta mAno, to kapAla amRtuM thaI jAya ! eTale kapAlAdi padArtho vijAtIyathI vyAvRtta ane sajAtIyathI avyAvRtta ema ubhayasvabhAvI phalita thAya. (have graMthakArazrI, ghaTa-kapAlamATIno kathaMcit abheda siddha karavA eka navo tarka Ape je rIte kapAlAdi, udakAdi amRtathI vyAvRtta hovAthI mRta che, tema mRpiMDAdi mRtathI vyAvRtta hovAthI amRta thaI jAya ! A vAta nyAyAnusArI ja che, kAraNa ke "je je svabhAvathI vyAvRtta hoya, For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH te te svabhAvavALo na hoya' e nyAya che. jo e nyAya na mAno, to, udAdi amRtthI vyAvRtta hovA chatAM tame tene mRt nahIM mAnI zako (je u52 mAnyuM che.) 95 eTale pUrvokta niyama mAnavo ja paDe ane to mRtsvabhAvatA mATe kapAlane mRtsvabhAvI ghaTAdithI sarvathA vyAvRtta na manAya. phalataH sajAtIyathI avyAvRttasvabhAva hovAthI ghaTa-kapAlamRd baMne sarvathA vyAvRtta na thAya ane to teono kathaMcid abheda nibaMdha siddha thAya. X * syAdetad-vastutaH sajAtIyetaravyAvRttasvarUpatvAt pratiniyataikasvabhAvatvAtsarvabhAvAnAM yathoktadoSAbhAvaH, tathA ca yathaivAsau kapAlabhAva udakAdibhyo vyAvRttaH san mRtsvabhAvaH evaM ghaTAdibhyo'pi tasyaikasvabhAvatvAttenaiva rUpeNa vyAvRttatvAt iti / - pravezarazmi : bhAvArtha : pUrvapakSa H 5ramArthathI tamAma padArtho pratiniyata-ekasvabhAvI hovAthI sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta che. eTale uparokta doSa na rahe ane evuM hovAmAM jema te kapAla udakAdithI vyAvRtta hoI mRtsvabhAvI che, tema te ekasvabhAvI hoI te ekasvabhAvarUpe ja ghaTAdithI paNa vyAvRtta che. (eTale tenA ubhayasvabhAva nahIM mAnavA paDe.) vivecana : pUrvapakSa : paramArthathI dareka vastuo, sajAtIya-vijAtIyathI *vyAvRttasvarUpavALI che, kAraNa ke sarva bhAvo pratiniyata eka svabhAvavALA ja hoya che. (Azaya e ke, kapAla, udakAdithI to vyAvRtta che ja, sAthe mRtapiMDAdithI paNa vyAvRtta ja che; kema ke teno niyata eka ja svabhAvakapAlatva che, je mRtapiMDamAM nathI.) eTale tame upara ubhayasvabhAvano doSa Apyo te nahIM Ave. eTale kapAla, jema jaLAdithI vyAvRtta hovAthI mRtsvabhAvI che, tema ghaTAdithI vyAvRtta hovAthI paNa mRtsvabhAvI ja che; kema ke teno eka ja svabhAva che ane e ekasvabhAvathI ja te jaLa-ghaTAdithI vyAvRtta che. jema gau, gotva svabhAvathI ja, azva-UMTa baMnethI vyAvRtta thAya che, tema kapAla eka mRtsvabhAvathI ja udaka-mRtapiMDa baMnethI vyAvRtta thAya che. eTale kapAla, mRtrapiMDa-dhaTAdithI sarvathA vyAvRtta hoI amRsvabhAvI banI jAya e doSa have nahIM rahe; kema ke vyAvRtta hovA chatAM paNa potAno pratiniyata mRsvabhAva hayAta ja che. X etadapyayuktam, anubhavaviruddhatvAt; tathAhi yadi sa yenaiva svabhAvenAmRtsvabhAvebhyo vyAvRttaH tenaiva mRtsvabhAvebhyo'pi hanta ! tarhi yathaivAmRtsvabhAvabhAvaikAntavibhinnAvabhAsahetuH, * pUrvapakSIno sajAtIyathI paNa vyAvRtta karavAno Azaya e ke, jethI kapAlamRd ane ghaTamRd baMne judI judI siddha thAya ane tethI te beno abheda paNa na rahe. For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH - - tathaiva mRtsvabhAvApekSayApi syaat| na ca bhavati, mRtsvabhAvasyAnubhUyamAnatvAt tasyaiva tathApariNatidarzanAt; anubhavasya cApahnotumazakyatvAt 'anubhavapramANakAzca santo'rthAdhigame' iti / pratiniyataikasvabhAvAnubhavanibandhanAbhyupagame ca paryAyataH samAnapariNAma evAbhyupagataH, iti na kAcino bAdhA / ityalaM vistareNa / - pravezarazmi - bhAvArtha : uttarapakSa : A paNa ayukta che, kema ke te anubhavasiddha che. te A pramANe - jo te je svabhAve amRtasvabhAvathI vyAvRtta hoya, te ja svabhAve mRtsvabhAvathI paNa vyAvRtta hoya, to to je pramANe amRtasvabhAvI padArthathI ekAMtabhinna avabhAsanuM kAraNa bane che, te pramANe mRtsvabhAvI padArthanI apekSAe paNa thAya. ane mRtsvabhAva to anubhavAya che, kAraNa ke te svabhAvanI ja kapAlarUpe pariNati thAya che ane anubhavano apalApa na karI zakAya; kema ke sajjano arthAdhigama vize anubhavane pramANa mAne che. ane jo vastune pratiniyata - eka svabhAvavALA anubhavanA kAraNa tarIke mAno, to paryAyathI samAnapariNAma ja mAnI lIdho ane emAM amAre koI bAdha nathI. eTale have vistArathI saryuM. vivecanaH uttarapakSa tamAruM A kathana paNa yukta nathI, kAraNa ke temAM anubhavano virodha che, te A pramANe - kapAla, je svabhAve amRta svabhAvathI vyAvRtta hoya, te ja svabhAve jo mRtyu svabhAvathI vyAvRtta hoya, to to... jema kapAla, amRsvabhAvI udakAdithI vyAvartamAna evI atyaMta vilakSaNa buddhine utpanna karavAnA vyAvRttinA svabhAvavALo hovAthI, tenAthI teno ekAMtabhinnapaNe avabhAsa thAya che; tema teno mRsvabhAvI piMDAdithI paNa ekAMtabhinnapaNe avabhAsa thaze, kAraNa ke tenAthI paNa te tevI ja vyAvRttivALo che. jo tevo ekAMtabhinna avabhAsa na thAya, to tene, tenAthI tevI vyAvRttivALo paNa na mAnI zakAya. ane tevo (mRpiMDAdithI atyaMtavilakSaNa) avabhAsa to thato nathI, kAraNa ke mRpiMDAdimAM rahelA mRsvabhAvano anubhava to kapAlamAM paNa thAya che ja. ane tenuM (kapAlamAM mRsvabhAvano anubhava thavAnuM) kAraNa e ke, te mRsvabhAvanI ja kapAlarUpe pariNati dekhAya che. (eTale kapAlamAM e mRsvabhAvano anubhava thavo yuktiyukta ja che.) ane je nibaMdha anubhava thato hoya, teno apalApa na karI zakAya; kema ke sajjana puruSo anubhavane ja arthAdhigama vize pramANa mAne che. (arthAt anubhava pramANe ja arthanI vyavasthA kare che.) eTale anubhavanA AdhAre to; ghaTa-kapAlAdimAM anugata evo mRsvabhAva mAnavo ja rahyo ane to pUrvApara paryAyono kathaMcit abheda paNa siddha thAya ja. pUrvapakSaH jema aneka auSadhimAM, javarazamanano eka ja svabhAva hoya che, tema ghaTa-kapAlAdi paNa, niyata eka (mRtva) svabhAvanA anubhavanA kAraNa che - evuM mAnIe to ? For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 17 uttarapakSa to tame nAma badalIne, baMne vacce samAnapariNAma ja mAnyo ! ane temAM to amane vAMdho ja nathI. have A vize vistArathI saryuM. eTale ghaTa-kapAlAdi paryAyonI kathaMcit ja nivRtti thAya che, arthAt kathaMci anuvRtti paNa thAya tathaikAntAnivRttau tadvilakSaNabuddhyabhAva eva, iti na syAtkapAlabuddhiH, vizeSAbhAvAt tasyApracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatvAt, iti / - pravezarazmi - bhAvArtha : tathA ekAMte anivRttimAM, ghaTathI vilakSaNa buddhino abhAva ja thAya ane to kapAlabuddhi ja na thAya; kema ke vizeSano abhAva che ane tenuM kAraNa e ke, ghaTaparyAya aprazruta-anutpanna-sthira ekasvabhAvI che. vivecanaH vastuno koIpaNa aMza nivRtta nathI ja thato - evuM paNa nathI (arthAt koIka aMza to nivRtta thAya che ja) jo koIpaNa aMza nivRtta na thato hoya, to to ghaTaparyAya aprazruta, anutpanna, sthira ekasvabhAvI phalita thAya ane to ThIkarAdi avasthAmAM paNa e ghaTaparyAya tadavastha ja rahe. eTale to ghaTakSaNathI ThIkarAnI kSaNamAM koI vizeSa nahIM rahe, arthAt baMne kSaNa samAna ja thaze ane to (jama ghaTa vakhate ghaTanI ja buddhi thAya che, tenAthI vilakSaNa buddhi nahIM, tema) kapAla vakhate paNa ghaTanI ja buddhi thaze, tenAthI vilakSaNa ThIkarAnI buddhi nahIM. eTale ghaTAdi paryAyonI kathaMcit nivRtti paNa mAnavI ja rahI. eTale Ama dareka vastunI kathaMcit nivRtti ane kathaMcit anivRtti thAya che. ____etena syAdArekA-'nahi kUTasthanityatayA-' ityAdi yadAzaGkyoktam-'paryAyavyatiriktasya dravyasyAsiddhiH' ityAdi / tadapi pratikSiptamevAvagantavyam, kathaMcidvyatirekasiddheH, rUti tathA com - 'dravyaparyAyayoH siddho bhedAbhedaH pramANataH / saMvedanaM yataH sarvamanvayavyatirekavat / / 1 / / svasaMvedanasiddhe ca virodhodbhAvanaM nRNAm / vyasanaM dhIjaDatvaM vA prakAzayati kevalam / / 2 / / ' ityAdi kRtaM vistareNa / / rUti nityatvanityavAda !ArA For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 -: pravezarazmi : bhAvArtha : enAthI 'kUTastha nityarUpe nahIM, paNa pariNAminityarUpe' evI AzaMkA upADIne pUrvapakSamAM je kahyuM hatuM ke - "paryAyathI juduM dravya siddha nathI' - e badhuM kathana nirAkRta thayuM jANavuM; kema ke kathaMcid vyatireka siddha ja che. kahyuM che ke - (1) dravya-paryAyano bhedAbheda pramANathI siddha che, kAraNa ke badhuM saMvedana anvaya-vyatirekavALuM thAya che. (2) ane AvA svasaMvedanasiddhamAM mANasonuM virodhanuM uddbhAvana karavuM; e kevaLa vyasana ke buddhinuM jaDapaNuM pragaTa kare che. ityAdi have vistArathI saryuM. A pramANe eka vastu nityAnitya ubhayarUpa che, evo vAda thayo. vivecana : uparokta kathanathI, 'ame dravyane phUTastha nityarUpe nathI mAnatA, paNa pariNAminityarUpe mAnIe chIe' evI AzaMkA upADIne pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "paryAyathI juduM dravya siddha ja nathI" - te badhuM kathana paNa nirAkRta thayuM samajavuM, kAraNa ke uparokta tarkothI paryAyathI dravyano kathaMcid bheda siddha ja che. - A vize kahyuM che ke anekAntavAdapravezaH - "dravya ane paryAyano bhedAbheda (=kathaMcid bheda ane kathaMcid abheda - ema bhedAbheda) pramANathI siddha che; kema ke vastunuM anvaya - vyatirekarUpe saMvedana thAya che." "ane AvA svasaMvedanasiddha bhedAbhedamAM paNa mANasonuM virodhanuM uddbhAvana karavuM, e kevaLa vyasana (kuTeva) athavA buddhinuM jaDapaNuM ja pragaTa kare che." have A vAtanA vistArathI saryuM. niSkarSa H eTale ghaTAdi dareka vastuo dravya-paryAyarUpa hovAthI, dravyane laIne nitya ane paryAyane laIne anitya-ema nityAnityarUpa ja mAnavI rahI, evuM uparokta carcAthI phalita thayuM. || A pramANe nityAnitya anekAMtavAdarUpa dvitIya adhikAra pUrNa thayo For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH che je sAmAnyavizeSa-mahAttavaH | | dareka vastuo nityAnityarUpa che - evuM siddha karI, have graMthakArazrI, vastunI sAmAnya-vizeSarUpatA siddha karavA trIjA adhikArano prAraMbha kare che - yaccoktam-'etena sAmAnyavizeSarUpamapi pratikSiptamavagantavyam' ityAdi / tadapyayuktam, sAmAnyavizeSarUpasya vastuno'nubhavasiddhatvAt; tathAhi-ghaTAdiSu 'ghaTo ghaTaH' iti sAmAnyAkArA buddhirutpadyate, 'mArtikastAmro rAjataH' iti vizeSAkArA ca; paTAdirvA na bhavati, iti / nArthasadbhAvo'rthasadbhAvAdeva nizcIyate, sarvasattvAnAM sarvajJatvaprasaGgAt / sarvArthAnAmeva sdbhaavsyaavishessaat| kiM tarhi ? arthavijJAnasadbhAvAnizcayaH, jJAnaM ca saamaanyvishessaakaarmevopjaayte| ityato'nubhavasiddhatvAtsAmAnya-vizeSarUpaM vastuH iti / na ca 'ayamanubhavo bhrAntaH' iti yujyate vaktuM, ghaTAdisannidhAvavikalatadanyakAraNAnAM sarveSAmevAvizeSeNopajAyamAnatvAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha : ane je kahyuM hatuM ke - "enAthI, sAmAnya - vizeSarUpa paNa nirAkRta thayuM samajavuM' - te badhuM paNa ayukta che; kema ke sAmAnya-vizeSarUpa vastu anubhavasiddha che. te A pramANe - ghaTAdimAM "ghaTaghaTa' evI sAmAnyAkAre ane A mATIno, tAMbAno, cAMdIno" athavA "A paTAdi nathI' evI vizeSAkAre buddhi thAya che. have arthano sadbhAva arthasadbhAvathI ja nizcita na thaI jAya; kema ke sarva jIvo sarvajJa banavAno prasaMga Ave; kema ke badhA padArthono sadbhAva samAna che. eTale arthajJAnanA sabhAvathI nizcaya thAya ane jJAna to sAmAnya-vizeSAkAra ja thAya che, tethI anubhavasiddha hovAthI vastu sAmAnya-vizeSarUpa che ane A anubhava brAnta kahevo yogya nathI; kema ke ghaTAdinI najIka rahelA ane bAkI badhI pUrNa sAmagrI jemanI pAse rahI che, te badhA pramAtAone samAnapaNe A anubhava thAya che. # jJAna dvArA sAmAnya-vizeSarUpatAsiddhi che vivecana : pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "sAmAnyavizeSa baMne vacce virodha hovAthI, sAmAnya-vizeSarUpa vastunuM paNa nirAkaraNa thAya che" - te badhuM kathana paNa ayukta che; kema ke sAmAnyavizeSarUpa vastu to anubhavasiddha che, te A pramANe - ghaTAdi padArtho vize (1) "A ghaDo - A paNa ghaDo' ema sAmAnyAkAre buddhi thAya che, ane (2) "A ghaDo mATIno, A tAMbAno, A cAMdIno' ema, athavA "A paTa nathI, A maTha nathI' ema vizeSAkAre paNa buddhi thAya che. Ama vastu vizeno bodha, sAmAnya-vizeSa ubhayAkAre thAya che. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anekAntavAdapravezaH -0 pUrvapakSaH tame padArthanuM jJAna sAmAnya-vizeSarUpe thAya evuM siddha karo cho, paNa tethI padArtha sAmAnya-vizeSarUpa che, evuM zI rIte siddha thAya? uttarapakSaH juo; pahelAM to ApaNe e vicArIe ke padArthano sadUbhAva konA AdhAre nizcita thAya. padArthanA sadUbhAvathI ja padArthano sadUbhAva nizcita thAya evuM to na mAnI zakAya, kAraNa ke ghaDo vidyamAna hoya teTalA mAtrathI ghaDAno nizcaya nathI thaI jato. jo nizcaya mAno, to ghaDAnI jema, tamAma padArthano saddabhAva samAnapaNe rahyo hovAthI, e tamAma padArthono nizcaya thavA lAge ! ane eTale te badhA pramAtAo sarvajJa banI jAya ! je atyaMta asaMbhavita che. prazna : to arthano sadbhAva konA AdhAre nizcita thAya ? uttara : padArthanA jJAnanA AdhAre.. arthAt ghaDAnuM jJAna thavAthI khyAla Ave ke - "ahIM ghaDo che ane te sivAyanA padArthonuM jJAna na thavAthI, teonA astitvano nizcaya na thAya ane to sarvajJa banavAnI Apatti paNa na Ave. have jJAna to sAmAnya-vizeSa ubhayAkAre ja thAya che ane to tenA AdhAre vastu paNa sAmAnyavizeSa ubhayarUpa ja mAnavI rahI - evuM nibaMdha siddha thAya che. vaLI, sAmAnya-vizeSa ubhayAkAra thanAruM saMvedana brAnta che, evuM kahevuM bilakula yogya nathI. kAraNa ke ghaTAdi padArthanA saMnidhAna vakhate, AlokAdi bIjA paNa kAraNo jemanI pAse vidyamAna che, te badhA pramAtAone samAnarUpe tevuM jJAna thAya che. pachI te pramAtA bauddha - jaina ke bIjo koIpaNa hoya ! Ama badhAne thatuM hovAthI, te saMvedananI yathArthatA nibaMdha siddha thAya che. - ____syAdetad-vikalpoyaM 'ghaTo ghaTaH' ityetadrUpaparAvRttavastujanyaH saMketavAsanotthApitattvAna vastusvarUpagrAhI, tadgrAhI tu sajAtIyAsajAtIyavyAvRttavastusvalakSaNaviSayatvAnna yathoktaprakAraH; ityato 'anubhavasiddhatvAd' ityayuktam / A pUrvamurti "notyo' rUtti paJ., matra A,B.C.D.E-pratapIThaH | - pravezarazmi - bhAvArtha: pUrvapakSa: 'A ghaTa-A ghaTa' evo vikalpa pAramArthika svarUpathI nivRtta evI sAmAnyAkAra vastuthI janya che, te saMketa - vAsanAthI janya hovAthI paramArthathI vastugrAhI nathI ane je vastugrAhI che, te to sajAtIya - vijAtIyathI vyAvRtta svalakSaNarUpa vastune viSaya karanAruM hovAthI yathokta prakAranuM nathI. eTale "anubhavasiddha che evuM kahevuM ayukta che. For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 101 che boddhakRta AzaMkA che vivecana : bauddhapUrvapakSa H paramArthathI vastunuM svarUpa; sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta pratiniyata-ekasvabhAvI che, eTale temAM sAmAnyAkAra (=sajAtIyano samAnapariNAma) hoto ja nathI. paNa "A ghaTa, A ghaTa' ema sAmAnyAkAra thanAro vikalpa, vastunA yathArtha svarUpathI judA evA sAmAnyAkArarUpa *vastuthI janya che. eTale hakIkatamAM to e vikalpa avastuthI ja janya che. jo ke koIe saMketa karyo hoya, to ApaNane ghaTaviSayaka vAsanA UbhI thAya che ane tenA AdhAre ja tevo vikalpa utpanna thAya che, paNa paramArthathI te vikalpa vastusvarUpanuM grahaNa karanAra nathI (kAraNa ke te, vastumAM rahela sajAtIya vyAvRttasvarUpane grahaNa karato nathI ane vastumAM na rahela samAnAkArane grahaNa kare che.) prazna : to vastunuM grahaNa koNa kare che? uttara : nirvikalpajJAna... ane A nirvikalpa jJAna to; sajAtIya (anyaghaTAda) ane vijAtIya (paTAdi) te baMnethI vyAvRtta (Rbhinna) evA ghaTarUpa svalakSaNamAtrane ja viSaya kare che, eTale te sAmAnya-vizeSAkArarUpa nathI. Ama je vastusvarUpagrAhI yathArtha saMvedana che, temAM to sAmAnya-vizeSAkAra bhAsato nathI, to "sAmAnya-vizeSarUpa vastu anubhavasiddha che evuM zI rIte kahevAya? (yathArtha anubhavamAM to vastu, sajAtIyathI paNa vyAvRttarUpe jaNAya che, samAna pariNAmarUpe nahIM.) ___na, nirvikalpakAnubhavasyApi tattvato yathoktaprakAratvAt, gRhItagrAhitvena vikalpasya prAmANyAnabhyupagamAt; anyathA gRhItagrAhitvAnupapatteH; ekasyAkArabhedenApratibhAsanAt, hetvayogena ca parapakSe vikalpAbhAvasya prtipaadittvaat| iti / / - pravezarazmi - bhAvArtha : uttarapakSa: nA, nirvikalpa- anubhava paNa yathoktasvarUpavALo che, kAraNa ke tame gRhItagrAhI hovAthI ja vikalpanI pramANatA svIkArI nathI, anyathA tenuM gRhItagrAhIpaNuM saMgata na thAya. vaLI je eka che, teno judA judA AkAre pratibhAsa na thAya ane hetu na ghaTavAthI bauddhamate vikalpano abhAva che evuM ame pUrve ja kahI gayA. * bauddhamate sAmAnyAkArarUpa koI vastu ja nathI, paNa paradarzanane tevuM mAnya hovAthI teno abhyapagama karIne ahIM vasturUpe ullekha karyo che. che"A ghaTa kahevAya' te saMketa ane tenAthI ghaTaviSayaka saMskAra UbhA thayA. For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anekAntavAdapravezaH | ( baddha - AzaMkAnuM umUlana che che nirvikalpanI paNa sAmAnya-vizeSa ubhayAkAratA ja vivecanaH cAdvAdIH tamArI vAta barAbara nathI, kAraNa ke vastuno nirvikalpa - anubhava paNa sAmAnya-vizeSa ubhayAkAre ja thAya che. juo -- vikalpajJAna kema apramANa che? to tame kaho cho ke, te gRhItagrAhI che - eTale. paNa have e gRhItagrAhI tyAre ja hoI zake ke, jyAre temAM jaNAto sAmAnya-vizeSAkAra pUrvekSaNIya nirvikalpathI gRhIta thato hoya... (anyathA) jo nirvikalpa vizeSagrAhI ja hoya to vikalpa sAmAnyagrAhI hovAthI gRhItagrAhI na thAya. ane to tenI gRhItagrAhitA na rahe eTale to te pramANa ja banI jAya ! je tamane bilakula iSTa nathI. eTale mAnavuM ja rahyuM ke, vikalpamAM jaNAto sAmAnya-vizeSAkAra, pUrvakSaNIya nirvikalpathI paNa gRhIta che ja. ane to nirvikalpamAM paNa sAmAnya-vizeSAkAra nibaMdha siddha thAya. bauddhaH tame upara sAmAnya-vizeSAkAra nirvikalpajJAna siddha karyuM, paNa te jJAnanI utpatti ame niraMza-ekasvabhAvI vastuthI ja mAnI laIzuM. (eTale jJAnanI sAmAnya-vizeSAkAratA siddha karavA vastune paNa sAmAnya-vizeSAkArarUpa mAnavI jarUrI nahIM rahe.) syAdvAdI : jo vastu ekasvabhAvI hoya, to tenAthI judA judA (sAmAnya-vizeSa) AkAre pratibhAsa na thaI zake. bauddha : tamArI vAta ekadama sAcI che, nirvikalpamAM to tevo judA judA AkAre pratibhAsa thato ja nathI. syAdvAdIH to zemAM thAya che? bauddhaH vikalpajJAnamAM... syAdvAdIH - are ! bauddhamate to vikalpajJAna ja ghaTatuM nathI; kema ke "te vikalpajJAna kevI vastu vize thAya? (1) utpanna, (2) anutpanna, ke (3) niruddha" e badhA vikalpothI pUrve ja ame tenuM khaMDana karI dIdhuM che. eTale judA judA AkAre (sAmAnya-vizeSAkAre) thanAro pratibhAsa nirvikalpamAM ja mAnavo rahyo (savikalpa jevuM koI tattva ja nathI.) ane eTale e nirvikalpanA AdhAre vastu paNa sAmAnyavizeSa ubhayarUpa ja siddha thaze. tethI sAmAnya-vizeSarUpa vastu anubhavasiddha che' evuM kahevuM yogya ja che. ___ kiJca-yadyasau sajAtIyAsajAtIyavyAvRttavastusvalakSaNaprabhavo nirvikalpakAnubhavaH; iti / atha kasmAttatpRSThabhAvI tatsAmarthyajanmA vijAtIyabhedagrAhakavikalpavatsarvathA For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 103 sajAtIyabhedagrAhakavikalpo na bhavati ? na ca bhavati, tathA'nubhavAbhAvAt; tasmAtsamAnAsamAnapariNAmaviziSTavastuprabhava evAsAvapi pratipattavyaH, yuktiyuktatvAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha ? vaLI A nirvikalpa anubhava; sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta svalakSaNarUpa vastuthI janya che. to tenI pachI thanAro ane tenA sAmarthyathI ja utpanna thanArA vijAtIyabhedagrAhaka vikalpanI jema sajAtIyabhedagrAhaka vikalpa paNa kema thato nathI? (thavo joIe ne?) paNa thato to nathI; kema ke anubhavano abhAva che. tethI A nirvikalpa paNa samAna-asamAnapariNAmavALI vastuthI janya ja mAnavo rahyo; kema ke tevuM yuktiyukta che. ja nirvikalpanI samAna-asamAnapariNAmI vastujanyatA che. vivecanaH jo nirvikalpa anubhava; sajAtIya ane vijAtIyathI vyAvRtta svalakSaNathI utpanna thato hoya, to tenI pachI thanArA ane e nirvikalpanA sAmarthyathI ja utpanna thanArA vikalpo paNa, sajAtIya ane vijAtIyanA bhedanA grAhaka hovA ja joIe. paNa vikalpa to mAtra vijAtIyabhedagrAhaka ja thAya che, sajAtIyabhedagrAhaka nahIM (arthAt ghaTanA nirvikalpa anubhava pachI "A paTa nathI evo ja vikalpa thAya che, A kapAlamRdu nathI' evo vikalpa nathI thato.) paNa te na thavAnuM kAraNa zuM? (nirvikalpa to sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta vastune ja viSaya kare che, to tenA pachI tenAthI jema vijAtIyabhedagrAhaka vikalpa thAya che, tema sajAtIyabheda grAhaka vikalpa paNa thavo joIe ne ?) paNa thato to nathI; kema ke tevA sajAtIyabhedagrAhaka vikalpano anubhava thato nathI. (UlTAnuM sajAtIya-samAnAkArarUpa vikalpano anubhava thAya che.) eTale mAnavuM ja rahyuM ke, te nirvikalpajJAna paNa samAna-asamAnapariNAmavALI vastuthI ja janya che; kema ke evuM yuktisaMgata ja che. (yukti e ja ke, jo nirvikalpa AvI vastuthI janya manAya, to tenI pachI tenA sAmarthyathI utpanna thanArA sajAtIyasamAna grAhaka ane vijAtIya - asamAnatAgrAhaka vikalpo; je anubhavasiddha che, teo nibaMdha saMgata thaI jAya.) ane AvI vastuthI janya hovAmAM e nirvikalpa jJAna sAmAnya-vizeSAkAra ja phalita thAya ane to tenA AdhAre vastu paNa sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa siddha thAya ja. ___ syAdetat-kuzalamAyAkAravinirmitavyApAraviniyukteSu sarvathA vilakSaNasvabhAvamAyAgolakeSu vibhinnanirvikalpAnubhavAnubhUyamAneSvapi vijAtIyabhedagrAhakavikalpavana sajAtIyabhedagrAhakavikalpasaMbhavo dRSTaH, sAdRzyAt, evamihApi bhaviSyanti / For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anekAntavAdapravezaH - pravezarazmi - bhAvArtha pUrvapakSa kuzaLa mAyAprayoga karanAranA nirmANa karelA vyApArathI viniyukta sarvathA vilakSaNa svabhAvavALA mAyAgolako; jo ke vibhinna evA nirvikalpa anubhavathI anubhavAya che, to paNa sAdRzyanA kAraNe temAM vijAtIya-bhedagrAhaka vikalpanI jema sajAtIyabhedagrAhaka vikalpano saMbhava dekhAto nathI. e rIte ahIM paNa thaze. vivecanaH pUrvapakSa : koI mAyAprayogamAM niSNAta vyakti, evI rIte nAnA nAnA golako pherave, ke eka Akho saMpUrNa padArtha ja lAge. have ahIM nirvikalpa anubhava to; dareka golakonuM juduM juduM ja thAya che, paNa tenI pachI tenA sAmarthyathI thanArA vikalpajJAnamAM, vijAtIyathI vyAvRttarUpe ja te golako jaNAya che, sajAtIyathI vyAvRttarUpe nahIM. (arthAt paTAdithI A golaka judo che - evuM ja jaNAya che, paNa vivakSita golaka sajAtIya, anyagolakathI paNa judo che - evuM nathI jaNAtuM.) to jema ahIM sajAtIya - vijAtIyathI vyAvRtta svalakSaNano nirvikalpa anubhava thavA chatAM paNa mAtra vijAtIyabhedagrAhaka vikalpa ja thAya che, tema prastutamAM paNa samajavuM. arthAt ghaTAdi vize paNa (tevo nirvikalpa anubhava thayA pachI paNa) vijAtIyabhedagrAhaka vikalpa ja thaze, sajAtIyabheda grAhaka vikalpa nahIM, tenuM kAraNa sAdezya che. . etadapyasAram, sAdRzyasya parikalpitatvAta; parikalpitasya ca sajAtIyabhedagrAhakavikalpaprabhavApratibandhakatvAt pratibandhakatve ca vijAtIyabhedagrAhakavikalpodayo'pi na syAt; tasya tairapi saha sAdRzyasya parikalpayituM zakyatvAt kalpanAyAH puruSecchAmAtranibandhanatvAt / / -- pravezarazmi - bhAvArtha : uttarapakSa : A paNa asAra che; kema ke sAdRzya parikalpita che ane parikalpita sAdRzya sajAtIyabhedagrAhaka vikalpanI utpattine rokI zake nahIM. jo roke, to vijAtIyabhedagrAhaka vikalpanI utpatti paNa nahIM thAya, kema ke tenI vijAtIya sAthe paNa sAdezyanI kalpanA zakya ja che ane tenuM kAraNa e ke, kalpanA to mAtra puruSecchAmUlaka che. vivecana : uttarapakSa : tamArI A vAta paNa asAra che, kAraNa ke tamArA mate to sAdezya parikalpita che. (bauddhamate, sajAtIyathI judI pratiniyata ekasvabhAvI ane paraspara atyaMta vilakSaNa evAM svalakSaNone vasturUpa manAya che. have AvA svalakSaNomAM to sAdazya hotuM ja nathI.) to AvuM parikalpita sAdazya, sajAtIyabhedagrAhaka vikalpanI utpattine rokI zake nahIM. (arthAtuM tevuM koI sAdRzya ja nathI ke, jene dekhavAthI sajAtIyathI bhedane grahaNa karanAra vikalpanI utpatti aTakI jAya.) For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 105 praznaH tevuM parikalpita sAdRzya paNa, sajAtIyabheda grAhaka vikalpanI utpattine aTakAvI deevuM mAnIe to? uttara : to to tenI jema vijAtIyabhedagrAhaka ('A ghaDo paTa nathI' evuM grahaNa karanAra) vikalpanI utpatti paNa nahIM thAya; kema ke ghaTanuM kalpita sAdRzya to vijAtIya evA paTAdinI sAthe paNa kalpI ja zakAya che. (jema ghaDo lAla che tema paTa lAla che; jema ghaDo pArthiva che tema paTa pArthiva che.. ema sAdagdha samajavuM.) ane temAM koI bAdha paNa nathI; kema ke tamArA mate to jema vivakSita ghaTathI atyaMta vilakSaNa anya ghaTamAM sAdazya kalpAya che, tema atyaMta vilakSaNa paTAdimAM paNa sAdezya kalpI ja zakAya che. ane kalpanA to mAtra puruSecchAne AdhIna che. eTale sajAtIyanI jema vijAtIyamAM paNa sAdazya kalpI ja zakAya ane to vijAtIyabhedagrAhaka vikalpanI utpatti paNa aTakI jAya ! (arthAt 'A ghaDo paTa nathI' evo vikalpa paNa nahIM thaI zake.) tadakAraNA'tatkAryavyAvRttyAdilakSaNasya sAdRzyanibandhanasya mitho'tyantavilakSaNasvabhAvasakalabhAvavAdino vAGmAtratvAt; tathAhi-sajAtIyAsajAtIyavyAvRttyA avizeSaNa vilakSaNatve sarvabhAvAnAM kaH kena samAnakAraNaH ? samAnakAryo vA ? iti svadarzanAnurAgaM parityajya locane nimIlya cintyatAm, iti / asati ca samAnakAraNatvAdAvatatkAraNAtatkAryavyAvRttiriti kaiSA vAco yuktiH ? svakAraNaprabhavasvakAryaprasAdhakasvarUpavyatirekeNa vastutaH sarvabhAvAnAM sarvabhAvebhya evAvizeSeNa vyAvRttatvAt, iti / paryAptaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH - A pUrvamudrite pramavazva sArvasAve' ri pa., matra 7 B.C.D-pratipATha: ! - pravezarazmi - bhAvArtha ane te kAraNa nathI jenuM ane te kArya nathI jenuM tevA paTAdithI vyAvRttine sAdezyanuM kAraNa kahevuM e paNa paraspara atyaMta vilakSaNasvabhAvavALA sarvabhAvonuM kathana karanAranA mate vacanamAtra jaNAI Ave che. te Ama - sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRttirUpe jyAre sarva bhAvo samAnapaNe vilakSaNa che, tyAre koNa konI sAthe samAjakAraNavALo ke samAnakAryavALo thAya? e pramANe potAnA darzanano anurAga choDIne AMkha baMda karIne vicAro. jyAre samAnakAraNatAdi ja nathI, tyAre atatkAraNaatatkAryavyAvRttine kahevuM e vaLI kevI vacananI yukti che? ane potAnA kAraNathI utpanna thayelA potAnA kArya sAdhanArA svarUpa vinA to sarvapadArtho sarvapadArthathI avizeSapaNe vyAvRtta che. have A prasaMgathI saryuM. have prastutane vicArIe. For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anekAntavAdapravezaH -> bauddhamate sAdRzya kathamapi asaMgata vivecana : bauddha : paraspara atyaMta vilakSaNa padArthomAM paNa bhedanuM grahaNa na thavAnuM kAraNa e ja ke teomAM paraspara sAdRzya rahyuM che. ane sAdazya hovAnA be kAraNa che : (1) atatkA2NavyAvRtti, ane (2) atatkAryavyAvRtti... (1) tatkAraNa=ghaTanuM mRtapiMDarUpa kAraNa, te jenuM kAraNa nathI tevA atatkAraNa eTale paTAdi ane e paTAdithI vyAvRtti (=atatkAraNavyAvRtti) jenI hoya, te badhAnuM paraspara sAdRzya samajavuM. (eTale paTAdithI vyAvRtta tamAma ghaTonuM (mATIthI utpanna thanArA tamAmanuM) paraspara sArdazya thAya. (2) tatkArya=jalAharaNAdirUpa (pANI lAvavAdirUpa) kArya, te kArya jenuM nathI tevA atatkArya eTale paTAdi ane e paTAdithI vyAvRtti jenI hoya, te badhAnuM paraspara sAdazya thAya (eTale paTAdithI vyAvRtta tamAma ghaTonuM (pANI lAvanAra tamAmanuM) paraspara sAdazya thAya.) Ama atatkA2NavyAvRtti ane atatkAryavyAvRtti ja sAdazyanuM kAraNa che ane A sAdazyanA kAraNe ja sajAtIya ghaTothI bhedanuM grahaNa karanAra vikalpa thato nathI. syAdvAdI : tamAruM A kathana paNa mAtra bolavA pUratuM che, kAraNa ke tame to badhA padArthone paraspara atyaMta vilakSaNa svabhAvavALA kaho cho. - eTale to badhA padArtho sajAtIya ane vijAtIyathI vyAvRtta hovAthI, badhA padArtho samAnapaNe vilakSaNa che. (vivakSita ghaTathI, jema paTAdi vilakSaNa che, tema anya ghaTo paNa vilakSaNa che.) to koNa konI samAnakAraNavALuM ke samAnakAryavALuM thAya ? (tAtparya : vivakSita ghaTanuM kAraNa mRtyupiMDa ane anya ghaTanuM kAraNa paNa mRtyupiMDa; paNa baMne mRpiMDa paraspara atyaMta vilakSaNa che, to te be ghaDA samAnakAraNavALA zI rIte kahevAya ? ane te benuM jalAharaNAdi kArya paNa atyaMta vilakSaNa hovAthI, teo samAnakAryavALA paNa zI rIte kahevAya ?) ane samAnakAraNa-samAnakAryavALA na hoya, to teonuM sAdazya paNa zI rIte kahevAya ? e badhuM tame potAnA darzanano anurAga choDIne AMkha baMda karIne ekadama zAMtithI vicAro. ane jo samAnakAraNavALuM ke samAnakAryavALuM koI na hoya, to 'atatkA2Na-atatkAryavyAvRtti' evuM bolavAmAM yukti zuM ? kema ke badhI vastuo potAnA kAraNathI utpanna thayelA ane potAnA kAryane utpanna karavAnA svarUpavALI che ane AvuM svarUpa to darekanuM juduM juduM hovAthI, te rUpe to sarvabhAvo sarvabhAvothI vyAvRtta che ja. (eTale to badhA padArtho judA judA kAraNathI utpanna thayA ane pota-potAnuM juduM juduM kArya karanAra thayA ane tethI to teo badhA 'atatkAraNa-atatkArya' rUpa ja siddha thayA. phalataH atatkAraNaatatkAryavyAvRttirUpa koI na rahevAthI, tammUlaka sAdezya paNa saMbhavI zake nahIM.) For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 107 have A prasaMgathI saryuM. have prastuta vAta para AvIe - (prastutamAM vAta e cAlatI hatI ke, bauddhamate nirvikalpamAM to sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta vastu ja jaNAya che, to pachI vijAtIyabhedagrAhaka vikalpanI jema sajAtIyabhedagrAhaka vikalpa paNa kema nathI thato? tenA samAdhAna mATe bauddha vacce sAdRzya lAvyuM - sAdRzyanA kAraNe sajAtIyamAM samAnAkArano bhrama thaI javAthI ja sajAtIyabhedagrAhaka vikalpa thato nathI. paNa graMthakArazrIe bauddhamate sAdezyano asaMbhava batAvIne tenI vAtano nirAsa karyo. have A ja carcA para AgaLa vadhIe -) __syAdetat, asau nirvikalpAnubhavo vijAtIyabhedagrahaNe'bhrAntaH, sajAtIyabhedagrahaNe punarbhrAntaH ityatastadgrAhakavikalpAsambhavaH, iti / etadapyasad, ekasya bhrAntAbhrAntatvAyogAd, abhraantvishessnnaanupptteshc| - pravezarazmi - bhAvArtha: pUrvapakSaH A nirvikalpa anubhava vijAtIyabhedagrahaNamAM abhrAnta che ane sajAtIyabhedagrahaNamAM vaLI brAnta che. eTale ja sajAtIyabhedagrAhaka vikalpano saMbhava nathI. uttarapakSa H A paNa asat che; kema ke ekanuM bhrAnta-abrAntapaNuM ghaTe nahIM ane abrAnsavizeSaNa upapana na thAya. vivecanaH bauddhaH nirvikalpa anubhava; je vize abhrAnta hoya, te vize ja pAchaLathI vikalpane utpanna kare che. have nirvikalpa anubhava, vijAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM abrAnta che (arthAta paTAdithI A ghaTa judo che' e vize abhrAnta che) paNa sajAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM bhrAnta che (arthAt "anyaghaTathI A ghaTa judo che' e vize bhrAnta che.) eTale ja te nirvikalpa anubhava, pAchaLathI mAtra vijAtIyabhedagrAhaka vikalpane ja utpanna kare che. sajAtIyabhedagrAhaka vikalpane nahIM. (AvuM hovAthI ja sajAtIyathI bhedane grahaNa karanAra vikalpa thato nathI.) syAdvAdI : tamArI A vAta paNa asat che, kAraNa ke nirvikalpa-anubhava to niraMza-eka svabhAvI che, to Avo ekasvabhAvI anubhava, bhrAnta-abhrAnta berUpa zI rIte hoI zake? (eTale tenuM judA judA aMzamAM bhrAnta-abrAntapaNuM kahevuM yogya nathI.) vaLI pratyakSanuM lakSaNa to 'satpanApoDha brAnta pratyakSa' - kalpanAthI rahita je abhrAnta anubhava te pratyakSa' evuM manAya che. paNa jo e nirvikalpa anubhava amuka vize bhrAnta paNa manAya, to tenuM abrAntarUpa vizeSaNa saMgata thAya nahIM. kAraNa ke e vizeSaNa to bhrAntatAnA vyavacchedapUrvaka ja pravRtta thAya, anyathA nahIM.). eTale nirvikalpane bhrAMta-abrAMta kahI tenA AdhAre sajAtIyabhedagrAhaka vikalpano anubhava batAvavo te bilakula yogya nathI. For Personal & Private Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 anekAntavAdapravezaH ___ athocyate-asau vijAtIyabhedagrahaNe paTuH, itarabhedagrahaNe punarapaTuH; paTvanubhavAhitasaMskAraprakopasAmarthyAcca vijAtIyabhedagrAhakavikalpaniSpAdanAyaivAlam, na itarabhedagrAhakavikalpaniSpAdanAya / ityetadapyanalpasya tamaso vijRmbhitam; yataH-asAvanubhavo yena svabhAvena vijAtIyabhedagrahaNe paTuH, kiM tenaivetarabhedagrahaNe'paTuH ? Ahozvidanyena ? vizvAtiH ? - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa H e, vijAtIyabhedagrahaNamAM paTu che ane sajAtIyabhedagrahaNamAM vaLI apaTu che ane paTu-anubhavathI paDela saMskAranA udayanA sAmarthyathI te mAtra vijAtIyabhedagrAhakavikalpane utpanna karavA ja samartha che, sajAtIyabhedagrAhaka vikalpane utpana karavA nahIM. uttarapakSa : A paNa analpa ajJAnano vistAra che; kema ke A anubhava je svabhAve vijAtIyabhedagrahaNamAM paTu che, zuM te ja svabhAve sajAtIyabhedagrahaNamAM apaTu che? ke bIjA koI svabhAve? tenAthI zuM? vivecanaH pUrvapakSa nirvikalpa anubhava baMnene grahaNa karavAmAM abrAnta che (brAnta-abhrAnta nahIM) paNa vastusthiti e ke, te, vijAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM kuzaLa (hoMziyAra) che ane sajAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM akuzaLa che (arthAt grahaNa kare kharo, paNa tenA prahaNathI je saMskAra 'paDavA joIe, te na paDe.) have vijAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM paTu-anubhavathI, AtmAmAM tevA (=vijAtIyabhedane grahaNa karavAnA) saMskAranuM AdhAna thAya ane te saMskArodayanA sAmarthyathI, nirvikalpa anubhava, vijAtIyabhedagrAhaka vikalpane utpanna karavA ja samartha che. ane te, sajAtIyabhedane grahaNa karavAmAM akuzaLa hoI, AtmAmAM taviSayaka saMskAra na paDe ane eTale te sajAtIyabhedagrAhaka vikalpane utpanna karavA samartha thAya nahIM. uttarapakSa : tame AvuM kahIne tamArA analpa ( puSkaLa) ajJAnanuM pradarzana ja karyuM che, kAraNa ke tame eka ja anubhavane paTu-apaTu kahyo, to A vize amAro prazna che ke, te nirvikalpa anubhava, je svabhAve vijAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM paTu che, zuM (1) te ja svabhAve sajAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM apaTu che, ke (2) koI bIjA svabhAve ? A be vikalpo tamArI samakSa mUkyA che, tame kayo vikalpa svIkArazo? baMne vikalpa pramANe doSa Ave che. juo - yadi tenaiva vijAtIyabhedagrahaNavat tata eva sajAtIyabhedagrahaNamapyavikalaM syAt; viparyayo vA, tathA ca satyubhayatra paTutvetarAvizeSavat tadanubhavAhitasaMskAraprakopasAmarthyasya For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 109 tulyatvAt, vijAtIyabhedagrAhakavikalpavaditarabhedagrAhakavikalpo'pi syAd viparyayo vA, tadAhitasaMskArasya vikalpanibandhanasyobhayatra tulyatvAt / - pravezarazmi - bhAvArthaH jo te ja svabhAve, to vijAtIyabhedanA grahaNanI jema, te svabhAvathI sajAtIyabhedanuM grahaNa paNa avikalpapaNe thAya athavA tenAthI UMdhuM thAya ane tevuM hovAmAM paTu-apaTupaNuM samAna hovAthI tevA anubhavathI Ahita saMskAraprakopanuM sAmarthya paNa samAna ja hovAnuM ane to vijAtIyabhedagrAhaka vikalpanI jema sajAtIyabhedagrAhaka vikalpa paNa thAya athavA to UMdhuM thAya; kema ke vikalpanuM kAraNa je anubhavAhita saMskAra che, te to baMne ThekANe samAna che. # prathama vikalpanI ayuktatA che. vivecanaH (1) je svabhAve te vijAtIyabhedagrahaNamAM paTu hoya, te ja svabhAve jo sajAtIyabhedagrahaNamAM apaTu hoya, to to te niraMza-ekasvabhAva paTurUpa hoI, vijAtIyathI bhedane grahaNa karavAnI jema, sajAtIyathI bhedane paNa paripUrNapaNe grahaNa karavA lAge ! (kema ke apaTusvabhAva paNa paTusvabhAvarUpa ja che.) athavA to te apaTurUpa hoI, jema sajAtIyathI bhedane grahaNa karato nathI, tema vijAtIyathI paNa bhedane grahaNa nahIM kare ! (kema ke teno paTusvabhAva paNa apaTusvabhAvarUpa che. eTale vijAtIyabhedagrahaNamAM paTu hovA chatAM paNa apaTu ja rahe !) Ama te, kAM to baMne vize paTu thAya athavA to baMne vize apaTu thAya ! Ama tenuM paTu-apaTupaNuM baMne vize samAna hovAthI, tevA anubhavathI Ahita saMskAranA udayanuM sAmarthya paNa baMne vize tulya ja hovAnuM, arthAt te paTu-anubhavathI jema vijAtIyathI bhedanA saMskAra paDe che, tema sajAtIyathI paNa bhedane grahaNa karavAnA saMskAra paDe ja. Ama baMnenA saMskAra samAnapaNe rahyA che ane A anubhavathI Ahita saMskAra ja vikalpanuM kAraNa che. eTale e saMskArathI jema vijAtIyabhedagrAhaka vikalpa utpanna thAya che, tema sajAtIyabhedagrAhaka vikalpa paNa utpanna thAya ja. athavA to, te anubhava, baMne vize apaTu hovAthI, jema tenAthI sajAtIyathI bhedanA saMskAra paDatA nathI, tema vijAtIyathI paNa bhedanA saMskAra nahIM paDe ! ane to sajAtIyabhedagrAhaka vikalpanI jema vijAtIyabhedagrAhaka vikalpa paNa utpanna nahIM thAya. eTale nirvikalpa-anubhavane eka ja svabhAve paTu-apaTu na mAnI zakAya. For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anekAntavAdapravezaH athAnyena, anubhavasyobhayasvabhAvApattiH, tathA ca sati svabhAvayordharmatvAdanubhavasya ca dharmitvAnmitho bhedAbhedobhayavikalpaprabhavo doSo'nivAryate, iti; mRgyatAM trANArthamupAyaH / - pravezarazmi - bhAvArtha : jo bIjA svabhAve, to anubhava ubhayasvabhAvI banavAnI Apatti Ave ane tevuM hovAmAM be svabhAva dharma ane anubhava dharmI thAya ane to teono paraspara bheda, abheda ke bhedabheda... e badhA vikalpothI thanArA doSo anivAritapaNe Avaze, to bacavAno upAya zodho. ( dvitIca vikalpanI ayuktatA che vivecana : (2) je svabhAve te vijAtIyabhedagrahaNamAM paTu hoya, tenAthI judA svabhAve sajAtIyabhedagrahaNamAM apaTu kahevAya, to tenA paTu-apaTurUpa be judA judA svabhAva phalita thAya ane to tene ubhayasvabhAvI mAnavAnI Apatti Ave ! ane evuM kahevAmAM (1) paTu-apaTurUpa be svabhAva dharma bane, ane (2) anubhava dharmI bane to ahIM paNa vikalpo UbhA thaze ke, dharma-dharmI vacce zuM che ? (ka) bheda, (kha) abheda, ke (ga) bhedabheda? (ka) bheda kaho to dharma niHsvabhAva banI jAya (kha) abheda kaho to dharma-dharmImAMthI koI eka ja zeSa rahe ane temAM jo dharma zeSa rahe, to dharmI vinAnA teo nirAdhAra thavAthI teonuM svarUpa saMgata na thAya ane jo dharmI zeSa rahe, to dharma vinA te niHsvabhAva banavAthI tenuM paNa svarUpa saMgata na thAya, ane (ga) jo bhedAbheda kaho, to abhyAgamano tyAga thaI anekAMtavAda ja zaraNa thAya. e badhA doSo anivAritapaNe Avaze, to tenAthI bacavAnA upAya zodho. (arthAt bIjA vikalpathI AvanArA puSkaLa doSone aTakAvavAno tamArI pAse koI upAya nathI.) ___parikalpitobhayasvabhAvAbhyupagamakavacopAyasadbhAvAt prayAsamAtraphalo'bhISTaphalavikalo doSAzaniH iti cet ? na, pracaNDavegamahAsrotaHpravAhApahriyamANakuzakAzAvalambanaprAyatvAdupanyastopAyasya; tathAhi-parikalpitobhayasvabhAvatA'bhyupagamena paramArthato'sau na vijAtIyabhedagrahaNapaTusvabhAvo nApi sajAtIyabhedagrahaNApaTusvabhAvaH, iti / ato'nubhavasvabhAvarahitatvAdananubhavatvaprasaGgaH, iti / tadidaM 'pizAcabhayAt pitRvanAzrayaNamAyAtam' iti dhig, aho dAruNaM tamaH / - pravezarazmi - bhAvArtha: pUrvapakSa ubhayasvabhAvane kalpita mAnavAnA kavacarUpa upAya hovAthI, tame kahela doSarUpI vIjaLI icchita phaLathI vikala mAtra prayAsa pUratA phaLavALI che. For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 111 uttarapakSa nA, kAraNa ke A upAya to; pracaMDa vegavALA pANInA pravAhamAM taNAtI vyakti mATe taNakhalAnuM zaraNuM levA jevo che. te A pramANe - ubhaya svabhAva kalpita hovAthI to paramArthathI e anubhava, vijAtIyabhedagrahaNapasvabhAvI paNa nathI ane sajAtIyabhedagrahaNa-apaTusvabhAvI paNa nathI. eTale anubhava svabhAvathI rahita hovAthI ananubhavarUpa mAnavAno prasaMga Avaze ! A to bhUtanA DarathI smazAnamAM ghusavA jevuM thayuM. eTale tamArI mAnyatA tiraskArapAtra che. aho ! kevuM dAruNa ajJAna ! vivecana : pUrvapakSaH tame kahela doSothI chUTavA amArI pAse upAya che ja, te upAya e ke, nirvikalpamAM rahela paTu-apaTu rUpa ubhayasvabhAva kalpita che, arthAtu vAstavamAM che ja nahIM ane eTale teonI sAthe bhedAdinA vikalpo thaI zake ja nahIM. tethI tame mUkelA vikalpo, icchita phaLathI rahita mAtra prayAsa pUratA phaLavALA che. uttarapakSaH jema pracaMDa vegavALA pANInA moTA pravAhamAM taNAto vyakti jo bacavA mATe taNakhalAno Azaro le, to te taNakhaluM tenuM rakSaka banatuM nathI, tema tame kahela upAya paNa tamane rakSaka banato nathI. te A pramANe - jo nirvikalpamAM rahela paTu-apaTusvabhAva kalpita manAya, to paramArthathI te be svabhAvanuM astitva ja na rahe ane to paramArthathI e nirvikalpa anubhava, vijAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM paTusvabhAvavALo na rahe ane sajAtIyathI bhedane grahaNa karavAmAM apaTusvabhAvavALo paNa na rahe ! ane eTale svabhAvathI rahita hovAthI to te anubhava "anubhava" rUpa ja na rahe, arthAt ananubhavarUpa banavAno prasaMga Ave ! A to tame bhUtanA DarathI zmazAnano Azraya karyo kahevAya. Azaya e ke, koIka vyaktine bhUtano Dara lAgato hoya ne te zmazAnano Azaro le, to teno bhaya ghaTato nathI ja, uparathI vadhe che, tema tame paNa dUra karavA gayA nAnA doSane, paNa pAmI gayA anubhavazunyatArUpa moTA doSane ! eTale ja tamArI vAto tiraskArapAtra che. aho ! tamAruM kevuM ajJAnarUpa aMdhAruM ! sAra ? jo nirvikalpamAM sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta vastu jaNAtI hoya, to tenA pachI vijAtIyabhedagrAhaka vikalpanI jema sajAtIyabhedagrAhaka vikalpa paNa thavo joIe ne? kema thato nathI? aparastvAha-yathaivAkramavati sAmAnyavizeSobhayasvabhAve vastuni tathAvidhakSayopazamAbhAvAnnAvagrahakAla eva bhavati satAmapIhAdigocarANAM dharmANAmavagamaH; abhyupagame vA gRhItagrAhitvenehAdInAmapramANatvaprasaGgAt / tathA'smAkamapyarvAgdRzAM kliSTacittatvAt sato'pi sajAtIyabhedasya tadA'navagamaH; sakalarAgAdivAsanAkalaGkavikalAstu yoginokavacchinyava, kRti | For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa : je pramANe akramavALI sAmAnya-vizeSa ubhayasvabhAvI vastu vize, tevo kSayopazama na hovAthI, avagraha vakhate ja vidyamAna paNa IhAdiviSayaka dharmonuM jJAna tamArA mate thatuM nathI. jo jJAna mAno, to IhAdi gRhItagrAhI thavAthI apramANa mAnavAno prasaMga Ave. te pramANe amArA mate arvAgdarza jIvone kliSTracitta hovAthI vidyamAna paNa sajAtIyabhedanuM tyAre jJAna thatuM nathI. bAkI rAgAdi tamAma vAsanArUpI kalaMkathI rahita yogIo to tene jANe ja che. vivecanaH pUrvapakSaH tamArA (=syAdvAdInA) mate dareka vastuo sAmAnya-vizeSa ubhayasvabhAvI (anaMtadharmaka) manAya che ane AvI anaMtadharmavALI vastu kramika nathI hotI, paNa yugapatuM hoya che, eTale tenA sattva, dravyatva, pArthivatva, mRtmayatva vagere dharmo ekasAthe vidyamAna hoya che. have A vastu vize (1) avagraha (2) ihA, (3) avAya vagere jJAnavizeSa pravarte che. have jyAre avagraha thAya, tyAre vastumAM ihAdinA viSayabhUta dharmo paNa vidyamAna hoya che ja, te chatAM kSayopazama na hovAthI, te vidyamAna paNa dharmonuM jJAna thatuM nathI. jo tyAre ja (avagraha vakhate ja) IhAdinA viSayabhUta dharmonuM jJAna mAnI lo, to to te dharmo avagrahathI ja gRhIta thayA mAnavA paDaze ane to pAchaLathI thanArA ihA vagere jJAno gRhItanA ja grAhI mAnavA paDaze ane to teo apramANa ja thaze ! (je gRhItagrAhI hoya, te apramANa hoya. evI paramAnyatA che.) (ahIM ApaNe prasaMgavazAt avagrahAdinuM svarUpa saMkSepathI samajI laIe -). (1) avagrahaH sparza vagere pota-potAnI indriya vaDe spardhAdi potapotAnA viSayanA, svarUpanAmAdinI kalpanAthI rahita, anirdezya (=jene kahI na zakAya) evA sAmAnyAkAranA bodhane "avagraha' kahevAya che. jema ke aMdhArAmAM cAlatA paga nIce AvelI vastuno je sparzanendriya sAthe saMyoga thAya, te vyaMjanAvagraha ane tyArabAda "kaMIka thayuM evuM je anirdezya sAmAnyAkAravALuM jJAna thAya, te arthAvagraha. (2) IhA : avagraha dvArA gRhIta viSayanA ekadezano (=anirdezya sAmAnya rUpano) bodha thayA pachI, tenA sadUbhUta vizeSonA upAdAna tarapha ane asabhUta vizeSonA tyAga tarapha, nizcaya karAvanAra vizeSane jANavAnI icchAthI thanArA bodhane ihA kahevAya. jema ke, avagrahathI "kaMIka thayuM evuM jANyA pachI mANasa vicAre ke, ahIM garama nahIM; paNa ThaMDo sparza thAya che. tethI A sparza kamaLano hovo joIe, sApano nahIM. ahIM "ThaMDo sparza che' e sadbhata dharmanuM upAdAna che, ane "garama sparza nathI" e asabhUta dharmano tyAga che ane tyArabAda "A sparza kamaLano hovo joIe evuM nizcayAbhimukha vicAraNAvALuM jJAna "ihA' kahevAya. For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 113 (3) avAyaH ihAthI vastuno nirNayAbhimukha bodha thayA pachI, tenA guNa-doSanI (zItasparza e kamaLano asAdhAraNadharmarUpa guNa che ane uSNasparza e kamaLamAM na rahenAra hoI doSarUpa che, te benI) vicAraNA dvArA "A kamaLa ja che' evA nizcayAtmaka bodhane "avAya' kahevAya. (4) dhAraNA : avAyamAM thayelA nirNayarUpa upayogane dhArI rAkhavuM te dhAraNA'. AnA traNa bheda che : (ka) avizrutiH pota-potAnI indriyanA kamaLasparza vagerenA anubhavarUpa upayogano nAza na thavo, te avismRti kahevAya. teno kALa aMtarmuhUrtano che. (kha) vAsanA : AtmAmAM, avizrutithI vastunA anubhavano je saMskAra paDe, tene vAsanA kahevAya.teno kALa saMkhyAtavarSanA AyuvALAne saMkhyAtavarSano ane asaMkhyAtavarSanA AyuvALAne asaMkhyAtavarSano che. (ga) smRti AtmAmAM daDha thayela saMskAra (=vAsanA) jaghanyathI aMtarmuhUrtakALe ane utkRSTathI asaMkhyAtavarSe jAgRta thatAM "A te ja vastu che ke jene meM pUrve anubhavI hatI' evuM je jJAna thAya, tene smRti kahevAya che. AmAM jAtismaraNa jJAnano paNa samAveza thAya che. A traNe arthanA anubhavane dhArI rAkhavAnuM kAma karatA hovAthI "dhAraNA' zabdathI oLakhAya che. avagraha vagere jJAno A krame ja thAya che. juo - avagraha vinA ihA na thAya, IhA vinA nizcaya na thAya ane nizcaya vinA dhAraNA na thAya. eTale avagraha, IhA, avAya, dhAraNA e ja krame jJAna thAya che. have prastutamAM - jema avagraha vakhate, ihAdinA viSayabhUta dharmo vidyamAna hovA chatAM paNa, tevo kSayopazama na hovAthI, te vidyamAna paNa dharmanuM jJAna thatuM nathI. tema sajAtIyabheda paNa vastumAM vidyamAna ja che, paNa avagdarza jIvonuM citta kliSTa hovAthI, te vidyamAna paNa sajAtIyabhedanuM grahaNa thatuM nathI, bAkI rAgAdi tamAma vAsanArUpI kalaMkathI rahita yogIo to te sajAtIyabhedane jANe ja che. (ane sajAtIyabheda hoya, to vastumAM sAmAnyAkAra zI rIte saMbhave ?) etadapyayuktam, IhAdigocarANAM prAyo'vagrahottarakAlaM pramAtRbhirgRhyamANatvAt, sajAtIyabhedasya ca kadAcit kaizcidapi grahaNAnupapatteH; 'yogino gRhNanti' ityetadapi zraddhAgamyam, pramANAbhAvAdityuktam / For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH - pravezarazmi - bhAvArtha H uttarapakSa A paNa ayukta che, kema ke avagrahanI pachInA kALe, pramAtAone ihAdinA viSayabhUta dharmonuM grahaNa prAyaH karIne thAya che, jyAre sajAtIyabhedanuM to kayAreya koIthI paNa grahaNa thatuM nathI. yogIo grahaNa kare che, e vAta paNa zraddhagamya che, kema ke emAM koI pramANa nathI e pUrve ja kahyuM. vivecanaH uttarapakSa H tamArI A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke avagraha pachInA kALe ihAdinA viSayabhUta dharmonuM grahaNa, pramAtAone prAyaH karIne to thAya che ja. prazna : "prAyaH' kahevAnuM zuM prayojana? uttara prayojana e ke, jayAre avagraha-iTAdi badhA thavAnA hoya, tyAre teonuM grahaNa thAya che ja, paNa jyAre badhA na thavAnA hoya, to tyAre teonuM grahaNa na paNa thAya. juo; lokamAM keTalAkane (ka) ihA-avAyAdi vinA paNa mAtra avagraha thato dekhAya che, keTalAkane (kha) avAya vinA paNa ihA thatI dekhAya che, to keTalAkane (ga) dhAraNA vinA paNa avAya thato dekhAya che. to AvA vakhate ihAdinA viSayabhUta dharmonuM grahaNa na paNa thAya, e batAvavA mATe ja "prAyaH' zabdano ullekha karyo. eTale bhAva e ke, ihAdinA viSayabhUta dharmonuM grahaNa to pAchaLathI prAyaH thAya che ja (eTale te dharmone mAnavA to yogya che) paNa tame je sajAtIyabheda kaho cho, tenuM grahaNa to kadI koIne thatuM nathI. yogIone grahaNa thAya che, e vAta to mAtra zraddhAgamya che, kAraNa ke temAM koI pramANa nathI, e ame pUrve ja kahyuM hatuM (arthAt yogInA jJAnanuM jJAna to ApaNane thatuM nathI, to ApaNe zI rIte kahI zakIe ke yogIone sajAtIyabhedanuM jJAna thAya che ?) niSkarSa Ama sajAtIyabheda asiddha hovAthI vastune sajAtIyataravyAvRtta niraMza svalakSaNarUpa na mAnI zakAya. eTale vastune sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa ja mAnavI rahI, evuM nibaMdha siddha thAya che. __ yaccoktam-'ekaM sAmAnyam, aneke vizeSAH;' ityAdi-tadapyayuktam, anabhyupagamAt / nahi yathoktasvabhAvaM sAmAnyamabhyupagamyate'smAbhiH, yuktirahitatvAt; tathAhi-tadekAdisvabhAvaM sAmAnyamanekeSu digadezasamayasvabhAvabhinneSu vizeSeSu sarvAtmanA vA ? dezena vA varteta ? na tAvatsarvAtmanA, sAmAnyAnantyaprasaGgAd, vizeSANAmanantatvAt, ekavizeSavyatirekeNa vA'nyeSAM sAmAnyazUnyatA''patteH, Anantye caikatvavirodhAt / nApi dezena, sadezatvaprasaGgAt / - pravezarazmi - bhAvArtha : tame je kahyuM hatuM ke - "eka sAmAnya aneka vizeSo. ityAdi' - te paNa ayukta che; For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 115 kema ke amAro tevo adbhugama nathI, ame yathokta (eka, nitya, niraMza vagere svabhAvavALuM) sAmAnya nathI mAnatA; kema ke te to yuktirahita che. te A pramANe - te ekAdisvabhAvavALuM sAmAnya, dizA-deza-kALasvabhAvAdithI bhinna-bhinna vizeSomAM saMpUrNapaNe rahe ke dezathI? saMpUrNapaNe to na rahe, kAraNa ke vizeSo anaMta hovathI sAmAnya paNa anaMta thavAno prasaMga Ave! athavA to eka vizeSane choDIne bIjA badhA vizeSo sAmAnya zUnya thavAnI Apatti Ave! ane anaMtapaNuM hovAmAM to tenA ekapaNAno virodha che ane dezathI paNa te na rahe; kema ke temAM sadezatAno prasaMga Ave.. & maulika pUrvapakSanI mAnyatAonuM nirasana 8 vivecanaH tame je kahyuM hatuM ke - "sAmAnya to eka, nitya, niravayava, niSkriya ane sarvavyApI che. jyAre vizeSa to aneka, anitya, sAvaya, sakriya ane asarvagata che. to eka ja vastu sAmAnyavizeSa ubhayarUpa zI rIte bane ?" - te badhuM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke je sAmAnyane laIne tame doSo ApyA, te sAmAnya to ame mAnatA ja nathI. ' arthAta eka-nityAdidharmavALuM sAmAnya ame mAnatA ja nathI, kAraNa ke tevuM sAmAnya to yuktithI rahita che. (arthAt yukti dvArA tevA sAmAnyanuM astitva ja aghaTita che.) # anyadarzanakalpita sAmAnyano nirAsa ke prazna : tevA sAmAnya vize yukti kema na ghaTe ? uttara : juo - ghaTAdi padArtho dizA, deza, kALa, svabhAvAdine AzrayIne judA judA che. (arthAt (1) koI padArtha alaga dizAmAM, to koI padArtha alaga dizAmAM, tema (2) judA judA deza, (3) judA judA kALa, (4) judA judA svabhAva... A badhAne laIne ghaTAdi padArtho bhinnabhinna che) to AvA aneka bhinna padArthomAM, eka nitya-niravayava ane niSkriya evuM sAmAnya zI rIte rahe che? (1) saMpUrNapaNe, ke (2) ekadezathI ? (1) saMpUrNapaNe rahe evuM to na mAnI zakAya, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM anaMta sAmAnya mAnavAno prasaMga Ave. tenuM kAraNa e ke, dareka vizeSomAM te sAmAnya saMpUrNapaNe rahevAthI to, vizeSa jeTalA sAmAnya mAnavA paDe ane to vizeSa anaMta hovAthI sAmAnya paNa anaMta thAya. athavA to, koI eka ghaTarUpa vizeSamAM ja te saMpUrNapaNe rahI jatAM, te sivAyanA badhA vizeSo sAmAnyathI zUnya thaI jaze ! bAkI badhA vizeSomAM sAmAnya mAnavAmAM to vizeSa jeTalA sAmAnya thaI jatA- anaMta sAmAnya mAnavA paDe ja ane to sAmAnyanA ekAMta ekapaNAno spaSTa virodha thAya. eTale prathama vikalpa to yukta nathI. (2) dezathI rahe evuM paNa na manAya, kAraNa ke judA judA vizeSomAM judA judA dezathI rahevAmAM to, sAmAnyane sapradezI=sAvayava mAnavAno prasaMga Ave. For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 anekAntavAdapravezaH na ca gaganavad vyApitvAd varttate, iti akalaGkanyAyAnusAri cetoharaM vacaH, avicAritaramaNIyatvAt / kAyaMdezavyatirekeNa vRttyadarzanAt / - pravezarazmi - bhAvArtha : te gagananI jema vyApI hovAthI sarvatra rahe, evuM akalaMkanA nyAyane anusaranAruM vacana manohara nathI, kema ke te avicAritaramaNIya che. tenuM kAraNa e ke, saMpUrNa-deza sivAya vRtti dekhAtI nathI. # akalaMkamatano nirAsa & vivecanaH pUrvapakSa: jema gagana vyApIne rahe che, tema eka evuM paNa sAmAnya vyApIne rahe to vAMdho zuM? uttarapakSa: *akalaMkanA nyAyane anusaranAruM evuM A vacana manane haranAruM nathI, kAraNa ke pahelI vAta to e ke, koIpaNa padArthanI vRtti be ja prakAre dekhAya che- (1) saMpUrNapaNe, ke (2) dezathI... ane sAmAnyanI to A bemAMthI eke prakAre vRtti ghaTatI nathI ane te sivAya trIjA prakAre to vRtti dekhAtI ja nathI. ubhayavyatirekeNa nabhaso vRttiH, iti cet ? na, asiddhatvAt, nabhasaH sapradezatvAbhyupagamAt / niHpradezatve cAnekadoSaprasaGgAt tathAhi-yena dezena vindhyena saha saMyuktaM nabhaH himavanmandarAdibhirapi kiM tenaiva ? Ahozvidanyena ? iti / yadi tenaiva, vindhyahimavadAdInAmekatrAvasthAnAdiprasaGgaH, niHpradezakAkAzasaMyogAnyathA'nupapatteH / athAnyena; AyAtaM tarhi sadezatvamAkAzasya / - pravezarazmi - bhAvArtha te bethI judArUpe paNa AkAzanI vRtti thAya che ja ne? nA, tevuM siddha nathI; kema ke AkAzane sapradezI mAnIe chIe. jo niSpadezI mAno, to aneka doSo Ave. juo, AkAza, je dezathI viMdhya sAthe saMyukta che, zuM te ja dezathI himavatu-merU Adi sAthe saMyukta che ke koI bIjA dezathI? jo te ja dezathI, to viSya-himavatu AdinuM eka ThekANe raheThANa mAnavuM paDe, anyathA niSpadeza-eka AkAzano saMyoga upapana na thAya. jo bIjA dezathI to AkAzanuM sadezIpaNuM ja AvI gayuM. vivecanaH pUrvapakSaH (1) saMpUrNapaNe, ke (2) ekadeza vinA paNa AkAzanI vRtti to dekhAya ja che ne ? (Azaya e ke, AkAza niraMza manAyuM che. eTale dezathI vRtti nathI tema sarvathI paNa tenI vRtti nathI. ubhayabhinna koIka rIte te badhAmAM vRtti che to tenI jema sAmAnyanI vRtti paNa kema na ghaTe ?) * A kAMto akalaMka nAmanA vidvAnanuM nAma che athavA to suMdara evA arthamAM che. For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 117 uttarapakSaH tamArI vAta yogya nathI, kAraNa ke bIjI koI rIte AkAzanI vRtti siddha ja nathI. tenuM kAraNa e ke (AkAzane niSpadezI mAnavAmAM puSkaLa doSo AvatA hovAthI) jaino vaDe AkAzane sapradezI=sAvayava manAya che. AkAzane nipradeza mAnavAmAM aneka doSo ja pUrvapakSa: paNa AkAzane sapradezI na mAnIe to ? uttarapakSa H to to aneka doSo Ave. te A rIte - AkAza je dezathI " viSNu" parvata sAthe joDAyeluM che, zuM (1) te ja dezathI himavar-merU Adi parvato sAthe joDAyeluM che, ke (2) koI bIjA dezathI ? (1) jo te dezathI ja badhA parvato sAthe saMyoga thayo hoya, to vidhya-himava-merU Adi tamAma padArthonuM eka ThekANe raheThANa mAnavuM paDe, anyathA teonI sAthe niSpadezI-AkAzano saMyoga upapanna na thAya. tenuM kAraNa e ke, AkAza niSpadezI hoI judA judA pradeza vinAno che ane eTale judA judA pradezamAM rahela vidhyAdi dvArA, pota-potAnA pradezothI AkAzanI sAthe saMyoga thavo asaMbhavita che... eTale AkAzanI sAthe saMyoga mAnavA, viMdhyAdinuM ekatra avasthAna mAnavuM ja rahyuM, je lokaAgamaviruddha che. (2) AkAzano jo judA judA dezathI badhA parvato sAthe saMyoga mAno, to to AkAzane aneka pradezo mAnyA kahevAya ane tethI to AkAzanI sapradezatA ja siddha thAya. syAdetad, adezatvAd viyato yathoktavikalpAsambhavaH, tatraikasmineva tessaamvsthittvaat| idamapyayuktam, vastutaH pUrvoktadoSAnativRtteH / na ca sarvavyApino vindhyAdayaH, iti; yena tasminneva teSAmavasthitatvAditi saphalaM bhaved, iti; yato yatra vindhyabhAvo yatra cAbhAvaH, ityanayornabhobhAgayoranyatvam ? ananyatvaM ca ? iti vAcyam / vizvatiH ? -- pravezarazmi - bhAvArthaH pUrvapakSaH AkAza apradezI hovAthI yathokta vikalpa na saMbhave; kema ke eka ja AkAzamAM teo badhAnuM avasthAna che. uttarapakSa : A paNa ayukta che; kema ke paramArthathI pUrvokta doSanuM ullaMghana nathI thatuM. te A rIte viMdhyAdi sarvavyApI nathI ke jethI temAM teonuM avasthAna kahevuM saphaLa thAya. vaLI jyAM viMdhyano bhAva che ane jyAM abhAva che te baMne AkAzanA bhAgonuM bhinnapaNuM che ke abhinnapaNuM? te kaho. tenAthI zuM? (to juo -) For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 anekAntavAdapravezaH vivecanaH pUrvapakSa AkAza to apradeza che, eTale uparokta vikalpono saMbhava ja nathI, kAraNa ke te eka ja AkAzamAM vikhya-himavat Adi dareka parvatonuM avasthAna che. uttarapakSa A kathana paNa yukta nathI, kAraNa ke ahIM paNa "viSya-himavat AdinuM eka ThekANe raheThANa mAnavuM paDaze." e badhA pUrvokta doSonuM ullaMghana nathI thatuM. vaLI vidhyAdi kaMI sarvavyApI nathI ke jethI '(sarvavyApI evA) eka ja AkAzamAM teo rahe che' evuM kahI zakAya. vaLI pahelA to e kaho ke, je AkAza pradezamAM vidhyanuM astitva che ane je AkAzapradezamAM vidhyano abhAva che, te be AkAzapradezo, ekabIjAthI (1) bhinna che, ke (2) abhinna ? A baMne vikalpa pramANe doSa Ave che. juo - ____ yadyananyatvam, kiM sarvathA ? Ahozvit kathaMcit ? yadi sarvathA, hanta ! tarhi yatra vindhyabhAvastatrApyabhAvaH syAt, tadabhAvavanabhobhAgAvyatiriktatvAt tadbhAvavanabhobhAgasya, viparyayo vA / atha kathaMcid, anekAntavAdAbhyupagamAt svakRtAntaprakopaH / athAnyatvam, kiM sarvathA ? uta kathaMcit ? yadi sarvathA, anyatamasyAnabhobhAgatvaprasaGgaH, sarvathA bhedAnyathAnupapatteH / atha kathaMcit, svadarzanaparityAgadoSaH, iti| - pravezarazmi - bhAvArtha : jo abhinnapaNuM, to zuM sarvathA ke kathaMcituM? jo sarvathA, to jyAM vidhyano bhAva che, tyAM paNa abhAva thAya; kema ke te bhAvavALo AkAzapradeza, abhAvavALA AkAzapradezathI abhinna che athavA tenAthI UMdhuM thAya. jo kathaMcita, to anekAMtavAda svIkAravAthI svasiddhAMtano prakopa thAya. have bhinnapaNuM, to te zuM sarvathA ke kathaMcit ? jo sarvathA, to bemAMthI ekane agagana mAnavo paDe, anyathA sarvathA bheda upapana na thAya. have jo kathaMcita, to svadarzanano tyAga thavAno doSa... * AkAzanI sapradezatA aMge pUrvapakSanI mAnyatAno vikAza nirAsa ha vivecanaH (2) te baMne AkAzapradezono jo abheda mAno, to ame pUchIe chIe ke, te abheda (ka) sarvathA mAno, ke (kha) kathaMcit ? (ka) jo sarvathA abheda mAno, to je AkAzapradezamAM vibhyanuM astitva che, te ja AkAzapradezamAM vidhyano abhAva mAnavo paDaze, kAraNa ke viSNunA abhAvavALA AkAzapradezanI sAthe viSNunA bhAvavALA AkAzapradezano abheda che. Azaya e ke, jo be judA judA AdhAra hoya, to bhAva-abhAvanuM juduM juduM astitva saMbhavI zake, paNa AkAzarUpa be adhikaraNano tame abheda mAnyo ane to AyarUpa bhAva-abhAvanuM paNa ekatra astitva mAnavuM paDe ! For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 119 athavA to je AkAzapradezamAM vidhyano abhAva che, te AkAzapradezamAM paNa vidhyanuM astitva mAnavuM paDaze, kAraNa ke vidhyanA bhAvavALA AkAzapradezanI sAthe viSNunA abhAvavALA AkAzapradezano abheda che. eTale be AkAzapradezono sarvathA abheda to na manAya. (kha) jo kathaMcit abheda mAno to to anekAtavAdano ja abhyapagama (=svIkAra) thavAthI, ekAMtavAdarUpa svasiddhAMtano virodha thAya. eTale te paNa na manAya. (2) have te baMne AkAzapradezono jo bheda mAno to te bheda (ka) sarvathA mAno, ke (kha) kathaMcita? (ka) jo sarvathA bheda mAno to je AkAzapradezamAM vidhyanuM astitva che ane je AkAzapradezamAM vidhyanuM nAstitva che, te bemAMthI koI ekane agaganarUpa mAnavo paDaze, kAraNa ke te beno sarvathA bheda tyAre ja kahI zakAya ke jyAre ekamAM rahela dharmo bIjAmAM na hoya ane tevuM mAnavAmAM to, eka AkAzapradezamAM je AkAzatva che tenuM paNa bIjA AkAzapradezamAM nAstitva mAnavuM paDe ane tethI to - AkAzatva na rahevAthI to - te pradeza agaganarUpa phalita thAya ! eTale teono sarvathA bheda mAnavo to ucita nathI. (kha) jo kathaMcit bheda mAno, to anekAMtavAda AvI jatAM, pharI svadarzanano tyAgarUpa doSa Ave. eTale te paNa na manAya. Ama bheda-abheda baMne vikalpothI pUrvapakSInuM vacana ayukta jaNAI Ave che. syAdetat, bhAgAnabhyupagamAd vyomno yathoktadoSAnupapattiH, iti / anabhyupagamamAtrabhakto devAnAMpriyaH sukhaidhito nopapattiprAptAnapi bhAgAnavagacchati, iti / nanu 'viziSTabhAvAbhAvagamyA eva bhAgAH' ityavagame nivezyatAM cittam, iti / alaM prasaGgena / -- pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa : AkAzanA bhAga mAnyA ja na hovAthI yathokta doSa saMgata nathI. uttarapakSaH are! abhyapagama mAtrano bhakta, sukhethI vadhelo evo tuM mUrkha! yuktisaMgata paNa bhAgone svIkAravA taiyAra nathI. kharekhara to vidhyanA bhAva-abhAvathI ja bhAgo jaNAI Ave che, eTale tene jANavAmAM cittane mUko. have A prasaMgathI saryuM. # AkAzane apradezI mAnanArAonI mUrkhatA ka vivecanaH pUrvapakSa: paNa ame to AkAzanA koI bhAgo mAnatA ja nathI, to "baMne bhAgo bhinna che ke abhinna ?" evA vikalpothI thanArA doSo, zI rIte Ave ? For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH uttarapakSaH are mUrkha! tuM to abhyapagamamAtrano ja bhakta che (=amAro abhyAgama na hovAthI tene svIkArAya nahIM, evI mAnyatA dharAvanAro che. arthAt tArI potAnI mAnyatAnuM pUMchaDuM pakaDI rAkhanAra che.) tuM to sukhethI vadhelo che ( A zAstra sAcuM ke khoTuM-evA vicArano parizrama na karanAro che) ane eTale ja yuktisaMgata paNa AkAzabhAgone tuM svIkAravA taiyAra nathI. pUrvapakSa paNa bhAgo yuktiyukta zI rIte? uttarapakSaH juo; je nirvibhAga hoya, te padArthamAM amuka ThekANe astitva ane amuka ThekANe nAstitva na hoya. dA.ta. paramANune tame nirvibhAga ( niravayava) mAno cho ane tethI temAM caNakAdinuM koIka ThekANe astitva ane koIka ThekANe nAstitva evuM tame paNa nathI mAnatA. - have jo AvI svadarzananI mAnyatA hoya, to eka ja nirvibhAga AkAzamAM amuka ThekANe viSNunuM astitva ane amuka ThekANe viSNunuM nAstitva evuM zI rIte ghaTe? tethI je bhAgamAM vidhyano bhAva che ane je bhAgamAM vibhyano abhAva(=viziSTabhAvano abhAva) che, te baMne bhAgo AkAzanA mAnavA ja rahyA... ane eTale to AkAza sabhAga (=sapradezI) ja siddha thaze. A rIte jyAre svamAnyatAthI paNa AkAzanI sapradezatA siddha thatI hoya, tyAre to temAM citta rAkho ! have A prasaMgathI saryuM. sArAMza : AkAza to samadezI hovAthI, tenI judA judA pradeza vRtti (=AdheyatAsaMbaMdhathI bhAvamAM rahevuM) saMgata che. paNa sAmAnya to tevuM nathI, to tenI gagananI jema vRtti zI rIte saMgata bane ? etena nityavyApinirdezasAmAnyavRttirapi pratyuktA / / -- --- pravezarazmi - bhAvArtha enAthI nitya-vyApI-niravayava-sAmAnyanI vRtti paNa nirAkRta thaI gaI. che nityAdirUpa sAmAnyanI vRttino nirAsa che vivecana : uparokta kathanathI (1) nitya, (2) vyApI-sarvagata, (3) nirdeza-niravayava evA sAmAnyanI paNa ghaTAdi vizeSomAM vRtti hovAnuM nirasta thAya che, te A rIte - (1) nitya to ekAMta ekasvabhAvI che, to tenI judA judA kALe thanArA vizeSomAM vRtti zI rIte manAya ? kAraNa ke vizeSanA nAze to sAmAnyano paNa kathaMcit nAza thAya ja. . (2) vyApI to sarvagata hovAthI, teonuM pratiniyata vizeSomAM ja rahevAnuM niyaMtraNa kema? Azaya e ke, mRtva to sarvagata hovAthI, te mAtra ghaTAdimAM ja kema ? jaLAdimAM kema nahIM ? (3) niravayanA to koI avayavo na hovAthI, te amuka-amuka dezathI amuka-amuka vizeSomAM zI rIte rahe? (dA.ta. mRttva te judA judA dezathI parvata, pRthvI, ghaTa vageremAM zI rIte rahe?) jo For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjara vivecanasamanvitaH <- dareka vizeSomAM saMpUrNapaNe rahe, to anaMta sAmAnyo mAnavA paDe. (je vaizeSikone mAnya nathI.) tethI eka, nitya, niravayavAdirUpa sAmAnyanI vRtti kathapi saMgata nathI ane tethI tevuM sAmAnya mAnavuM bilakula yogya nathI. * 121 Aha-anubhavasiddhatvAt sAmAnyasya na yujyate sahRdayatArkikasya ttprtikssepennaabhAnamAvAsavitum, AvAsasya nitattvAr; tathAdi-vi 'sanAtanuM-vastusan-vyApiekm-anvyvN' sAmAnyavastu na syAt, na tadA dezakAlasvabhAvabhedabhinneSu ghaTazarAvo(0STrikodaJcanAdi0) daJcanAliJjarAdiSu vizeSeSu sarvatra 'mRd, mRd,' ityabhinnau buddhizabdau syAtAm / na khalu himatuSArakarakodakAGgAramurmurajvAlAnalajhaJjhAmaNDalikotkalikApavanakhadirodumbarikAdiSu atyantabhinneSu bahuSu vizeSeSvekAkArA buddhirbhavati, nApyekAkAraH zabdaH pravarttate iti, ato'sya yathoktAbhinnabuddhizabdadvayapravRttinibandhanasya vastusataH sAmAnyasya sattvamAzrayitavyam iti / - pravezarazmi : bhAvArtha : vaizeSika : sAmAnya to anubhavasiddha hovAthI sahRdayatArkikane tenA pratikSepa dvArA AtmAne AyAsa pahoMcADavo yogya nathI; kema ke AyAsa niSphaLa che. te A pramANe - jo sanAtana, vAstavika, vyApI eka, niravayava evI sAmAnyavastu na hoya, to tyAre deza, kALa ane svabhAvanA bhede bhinna evA ghaTa, zarAva, ukTrika, udaMcana, aliMjarAdi vizeSomAM badhe ThekANe 'mATI-mATI' evA abhinna buddhi-zabda na thAya. ane hima, tuSAra, karA, pANI, aMgArA, murmura, jvAlA, anala, jhaMjhAvAta, maMDalika, utkalikA, pavana, khadira, uduMbara vagere atyaMta bhinna aneka vizeSomAM ekAkAra buddhi thatI nathI ane ekAkAra zabda paNa pravartato nathI. eTale yathokta abhinna buddhi/zabdanI pravRttinuM kAraNa ane vAstavika evAM sAmAnyanuM astitva mAnavuM ja joIe. # vaizeSikakRta sAmAnyasAdhaka pUrvapakSa : vivecana : vaizeSika : are ! sAmAnya to anubhavasiddha che, kAraNa ke ghaTa-kapAlAdimAM thatI tulyabuddhi A sAmAnyane kAraNe ja thAya che ane AvA sAmAnyano pratikSepa karI, sahRdayatArkika (=hRdayamAM tarkaparipUrNa=bhAvArthathI zUnya na rahenArA) vyaktioe AtmAne kaSTa ApavuM yogya nathI, kAraNa ke anubhavasiddha sAmAnyano pratikSepa karavAmAM to teono prayAsa niSphaLa ja che. prazna H paNa sAmAnya anubhavasiddha che, evuM tame zI rIte kaho cho ? uttara : juo (1) sanAtana=nitya, (2) vastu=aparikalpita-vAstavika, (3) vizeSa padArthomAM vyApIne rahenAra, (4) mAtra ekarUpa, (5) avayavarahita AvI jo sAmAnya nAmanI vastu nahIM mAno, to... For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 anekAntavAdapravezaH judA judA dezamAM rahenArA, judA judA kALamAM thanArA ane judA judA svabhAvavALA ghaTa, zarAva(-koDiyuM), uSTrika(=madirA rAkhavAnuM bhAjana), udaMcana(=Dola), aliMjara(kajalapAtra), Adi ghaNA vizeSa padArthomAM "mATI-mATI' ema je sarakhuM jJAna ane sarakhA zabdo pravarte che, te nahIM pravarte. kAraNa ke te tulya buddhi/zabda jenA kAraNe thatAM hatAM, te sAmAnyano ja tame apalApa karI dIdho. prazna : paNa zuM tevA sAmAnya vinA tulya buddhizabda na thAya ? uttaraH nA, bilakula nahIM. juo, hima, barapha, karA, udaka Adi jaLanA bhedomAM...aMgArA, tuSAgni(=ghAsathI thayela agni), murkhara (=AganA chUTA kaNiyAo), vAlA(=mULa agnithI chUTI paDelI javAlA) anala Adi agninA bhedomAM... jhaMjhAvAta, cakravAta, utkalikA (=pavananI laherI), pavana Adi vAyunA bhedomAM...khadira(=kheranuM jhADa), uduMbara ( eka prakAranuM vRkSa), badarikA (=boranuM jhADa ke phaLa) Adi vanaspatinA bhedomAM... AvA jaLAdi judA judA ghaNA padArthomAM eka sarakhA buddhi, zabdo bilakula pravartatA nathI. (dareka vize judI judI buddhi ane judA judA zabdo ja prayojAya che.) emAM kAraNa zuM? kAraNa e ja ke, teomAM (mRttvarUpa) sAmAnya rahyuM nathI ane ghaTa, zarAva Adi vize thanArA sarakhA buddhi/zabdonuM kAraNa zuM? kAraNa e ja ke, teomAM mRtvarUpa sAmAnya rahyuM che. sArAMzaH tethI ghaTa-zarAvAdi vize thanArA "mATI-mATI' ema sarakhA jJAna ane sarakhA zabdanuM mULabhUta kAraNa vAstavika evuM sAmAnya mAnavuM ja rahyuM, evuM nibaMdha siddha thAya che. atrocyate-na khalvasmAbhiryathoktabuddhizabdadvayapravRttinibandhanaM nissidhyte| vi tardi ? ekAdidharmayuktaM paraparikalpitaM sAmAnyam, iti / tacca yathA vizeSavRttyayogena na ghaTAM prAJcati, tathA nidarzitameva / / - pravezarazmi - bhAvArtha : syAdvAdI H ame yathokta buddhi zabdanA pravRttinA kAraNano niSedha nathI karatA, paNa ekAdidharmavALA paraparikalpita sAmAnyano niSedha karIe chIe ane te je pramANe vizeSamAM vRttino ayoga hovAthI nathI ghaTatuM, te pramANe ame batAvyuM ja che. * sAmAnyanI yathAvasthita saMgatikAraka uttarapakSa & vivecanaH syAdvAdIH ame ekasarakhI buddhi ane zabdanI pravRtti karAvanArA sAmAnyano niSedha nathI karatA. For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH prazna : to kono niSedha karo cho ? uttara : vaizeSiko je eka-nityAdirUpa sAmAnyano svIkAra kare che, teno niSedha karIe chIe, kAraNa ke "te vizeSomAM saMpUrNapaNe rahe ke dezathI...' ityAdi vikalpo ane carcAo dvArA, sAmAnyanI vizeSamAM vRtti saMgata thatI nathI, evuM ame pUrve batAvI ja gayA chIe. * 123 * Aha-kiM punaryathoktabuddhizabdadvayapravRttinibandhanam, iti / ucyate - anekadharmAtmakasya vastunaH samAnapariNAmaH, iti / na cAtra sAmAnyavRttiparIkSopanyastavikalpayugalakaprabhavadoSasambhavaH, samAnapariNAmasya tadvilakSaNatvAt, tulyajJAnaparicchedyavasturUpasya samAnapariNAmatvAt; asyaiva ca sAmAnyabhAvopapatteH, 'samAnAnAM bhAvaH sAmAnyam iti, yatsamAnaistathA bhUyate' ityanvarthayogAt arthAntarabhUtabhAvasya tadvyatirekeNApi tatsamAnatve'nupayogAd, anyathA 'samAnAnAm' ityabhidhAnAbhAvAdayuktaiva tatkalpanA / maiM pravezarazmi - bhAvArtha : to yathokta buddhi/zabdanI pravRttinuM kAraNa zuM ? juo; aneka dharmAtmaka vastuno samAnapariNAma ja... ane ahIM sAmAnyanI vRttinI parIkSAmAM mUkelA vikalpayugalathI janya doSono saMbhava nathI; kema ke samAnapariNAma to tenAthI vilakSaNa che, e to tulyajJAnathI jJeya evI vasturUpa ja che. ane Ano ja sAmAnyabhAva utpanna che, kAraNa ke 'samAnono bhAva te sAmAnya... samAna padArtho vaDe tevA thavAya te sAmAnya' Avo anvartha temAM ja ghaTe che. arthAtarasvarUpa bhAvano tenA vinA paNa tenA samAnapaNAmAM upayoga nathI, anyathA, 'samAnono' evA vacanano abhAva thavAthI tenI kalpanA ayukta che. * samAnapariNAmarUpa sAmAnyanI siddhi ka vivecana : vaizeSika : jo tevuM sAmAnya na hoya, to 'mATI- mATI' ema samAnabuddhi ane samAnazabdanuM kAraNa zuM ? -- syAdvAdI : ghaTa, zarAva, ukTrika, udaMcana Adi vastuo sattva-jJeyatvAdi aneka dharmAtmaka che. AvI vastuono "samAnapariNAma" (=ekabIjAne samAnarUpe rahevAno svabhAva-pariNAma) te ja sAmAnya che ane te ja 'mATI-mATI' evI samAnabuddhi ane samAnazabdanI pravRttinuM kAraNa che. prazna H sAmAnyanI vRttinI parIkSA vakhate, tame je vikalpo mUkyAM hatAM ke "ekAdisvabhAvavALAM sAmAnyanuM raheThANa, dizA-deza-kALa-svabhAvathI bhinna bhinna vizeSomAM (1) saMpUrNapaNe, ke (2) ekadezathI ?" te vikalpo dvArA je doSo AvyA hatA ke - "anaMta sAmAnya mAnavA paDaze...ityAdi" te doSo samAnapariNAmarUpa sAmAnyamAM paNa Avaze ja ne ? - uttara H nA, bilakula nahIM, kAraNa ke ekAdirUpa sAmAnya karatAM, samAnapariNAmarUpa sAmAnya sAva ja vilakSaNa che... ane tenI vilakSaNatA e ja ke, tamAruM sAmAnya to alaga padArtharUpa ane For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -> ekAdidharmaka che, jyAre samAnapariNAmarUpa sAmAnya tevuM nathI, te to tulyajJAnathI jANavA yogya ghaTa-zarAvAdi vastunuM ja svarUpa che, koI alaga padArtharUpa nahIM. (tulyajJAna eTale 'JayaM mRr - JayaM mRt' evA be jJAno.tenAthI paricchedya svarUpa e samAnapariNAma kahevAya.) eTale pUrvokta doSono ahIM saMbhava nathI. 124 AvA samAnapariNAmamAM ja 'sAmAnyapaNuM' saMgata che, kAraNa ke sAmAnyano vAstavika vyutpatti artha ahIM ja ghaTe che. te A pramANe "samAnAnAm bhAva: sAmAnya=arthAt samAnono bhAva te sAmAnya' ahIM 'samAnAnAM' evI SaSThI vibhakti kartA arthamAM che. eTale artha thaze. "samAna padArtho vaDe tevA thavAya te sAmAnya" have A vyutpatti samAnapariNAmarUpa vastusvarUpamAM ja saMgata thAya che, kAraNa ke ghaTa-zarAvAdi vastu vaDe ja tevA thavAya che. prazna H zuM evI vyutpatti, vaizeSikakalpita sAmAnyamAM na ghaTe ? uttara : nA, kAraNa ke sAmAnyane teo eka alaga padArtha mAne che ane teno samAna evA ghaTAdi sAthe saMbaMdha mAne che... paNa ame pUchIe chIe ke, ghaTAdi padArtho zuM svabhAvathI ja (1) samAna che, ke (2) nahIM ? (1) jo atirikta sAmAnya vinA paNa, ghaTAdi padArtho svabhAvathI ja samAna hoya, to tevA sAmAnyano koI ja upayoga nathI, kAraNa ke tenA vinA paNa padArtho svabhAvathI ja samAna che. (2) anyathA=jo atirikta sAmAnya vinA ghaTAdi padArtho svabhAvathI ja samAna na mAno, to teo pote asamAna rahevAthI "samAnono bhAva te sAmAnya' evA sAmAnyanI kalpanA saMgata nahIM thAya, kAraNa ke jyAre koI samAna padArtha ja nathI, tyAre teono bhAva zI rIte kahevAya ? tethI vaizeSika mate, sAmAnyano vAstavika vyutpatti artha aghaTita che, eTale tevA sAmAnyanI kalpanA yukti saMgata nathI. * samAnatvaM ca bhedAvinAbhAvyeva, tadabhAve ca sarvathaikatvataH samAnatvAnupapattiH, iti samAnapariNAma eva samAnabuddhizabdadvayapravRttinimittam / * pravezarazmi - bhAvArtha : ane samAnapaNuM bhedane avinAbhAvI ja che, bheda na hoya to sarvathA ekapaNuM thavAthI samAnatA ja u5panna nahIM thAya, eTale samAnapariNAma ja samAna buddhi/zabdanI pravRttinuM kAraNa che. * bheda-avinAbhAvI samAnatA : vivecana : pUrvapakSa H jo ghaTa-zarAvAdino samAnapariNAma ja hoya, to teono judA judA rUpe bodha kema thAya che ? uttarapakSa : are ! samAnatA to bhedane avinAbhAvI che, arthAt 'A AnI samAna che' For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH evuM tyAre ja kahevAya ke jyAre te be padArtho bhinna hoya... bAkI bheda vinA, te be padArtho eka thavAthI, teomAM samAnatA ja na ghaTe. (badhA lokamAM 'mukha caMdrasamAna che' evuM ja kahe che, 'caMdra caMdrasamAna che, evuM nahIM.) 125 tethI samAnapariNAma hovA chatAM paNa, ghaTa-zarAvAdino kathaMcid bheda siddha ja che. sAra H tethI 'mATI-mATI' evI samAnabuddhi ane samAnazabdone pravartAvanAra, vastuno samAnapariNAma ja sAmAnya che. (kAraNa ke te ja samAna zabdabuddhinuM kAraNa che.) * yatazcaivam ato na ya evAsAvekasmin vizeSe, sa eva vizeSAntare / kiM tarhi ? samAnaH, iti kutaH sAmAnyavicAroditabhedadvayasamutthAparAdhAvakAzaH ? iti / -! pravezarazmi ! bhAvArtha : jethI AvuM che, ethI je samAnapariNAma eka vizeSamAM che, (te ja) bIjA vizeSamAM nathI, paNa tenI samAna che, to sAmAnyanA vicAra vakhate utpanna thayelA be vikalpajanya doSono avakAza zI rIte ? vaizeSikakalpita sAmAnyabhAvI doSono anavakAza vivecana H je kAraNathI pUrvokta samAnapariNAma siddha thAya che, te kAraNathI ame kahIe chIe ke je samAnapariNAma ghaTAdimAM rahyo che, te ja zarAvAdimAM nathI. paNa zarAvAdimAM, ghaTanA samAnapariNAma jevo ja bIjo samAnapariNAma che. eTale amArA mate darekano samAnapariNAma judo judo che, koI eka-vyApI sAmAnya samAnapariNAma nathI. tethI vaizeSikakalpita sAmAnyanI vRttinA vicAra vakhate 'te saMpUrNapaNe rahe ke dezathI' evA be vikalponA kAraNe 'sapradezI mAnavAno prasaMga Avaze' evA je doSo AvatA hatA, te doSono ahIM aMzataH paNa avakAza nathI, kAraNa ke samAnapariNAma to vaizeSikakalpita sAmAnyathI atyaMta vilakSaNa che. na caivaM sati parasparavilakSaNatvAd vizeSANAM samAnabuddhizabdadvayapravRttyabhAvaH, satyapi vailakSaNye samAnapariNAmasAmarthyataH pravRtteH / asamAnapariNAmanibandhanA ca vizeSabuddhiriha iti yathoditabuddhizabdadvayapravRttiH iti / tathA coktam - 'vastuna eva samAnaH pariNAmo yaH sa eva sAmAnyam / asamAnastu vizeSo vastvekamanekarUpaM tu / / 1 / / ' --* pravezarazmi : bhAvArtha : ane AvuM hovAmAM vizeSo paraspara vilakSaNa thavAthI samAna buddhi/zabdanI pravRttino abhAva thaI jAya evuM nathI; kema ke vilakSaNatA hovA chatAM samAna pariNAmanA sAmarthyathI pravRtti thaI jaze ane For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 anekAntavAdapravezaH ahIM vizeSabuddhi asamAnapariNAmamUlaka che. eTale yathodita buddhi/zabdanI pravRtti thaze ja. kahyuM che ke - vastuno je samAnapariNAma te ja sAmAnya ane asamAnapariNAma te ja vizeSa Ama eka vastu anekarUpa hoya." # cAdvAdamate samAna zatadabuddhinI nibaMdha saMgati ja vivecana : pUrvapakSa: jo ghaTa-zarAvAdimAM koI sAmAnya na hoya, to te padArtho vilakSaNa ja sAbita thAya ane to jema hima-aMgArAdimAM samAna buddhi/zabda nathI thatAM, tema ghaTa-zarAvAdimAM paNa samAna buddhi zabda nahIM thAya. syAdvAdIH tamArI vAta yogya nathI, kAraNa ke ghaTa-zarAvAdi vilakSaNa hovA chatAM paNa, teomAM samAnapariNAma rahyo che ane tenA sAmarthyathI ja teo vize samAna zabdabuddhinI pravRtti thaI jaze. A ja vAtane graMthakArazrI vyatireka dAMtapUrvaka kahe che - ghaTa-zarAvAdimAM rahela asamAnapariNAma=vizeSapariNAmane kAraNe jema "A ghaTa-A zarAva' ema vizeSa zabda buddhi thAya che, tema teomAM rahela samAnapariNAmane kAraNe "mATI-mATI' ema samAna zabda-buddhinI pravRtti paNa saMgata ja che. A ja vAtane siddha karanAra eka zloka kahyo che - "ghaTAdi vastuno ja je "mATI' Adi samAnapariNAma che, te ja sAmAnya...ane 'urdhvatA* Adi je vizeSa pariNAma che te ja vizeSa... Ama ubhayarUpa (=sAmAnya-vizeSarUpa) eka vastu paNa vizeSo aneka hovAthI aneka che." ___tatazca tadyata eva sAmAnyarUpam, ata eva vizeSarUpam, samAnapariNAmasyAsamAnapariNAmAvinAbhUtatvAt / yata eva vizeSarUpam, ata eva sAmAnyarUpam, asamAnasyApi samAnapariNAmAvinAbhUtatvAd, iti / na cAnayorvirodhaH, samAnAsamAnapariNAmayorubhayorapi (svasaMvedanasiddhatvAt / ) svasaMvedanasyobhayarUpatvAd, ubhayarUpatAyAzca vyavasthApitatvAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha ? ane tethI, te jethI sAmAnyarUpa che, ethI ja vizeSarUpa che, kema ke samAnapariNAma asamAnapariNAmane avinAbhUta che ane jethI vizeSarUpa che, ethI ja sAmAnyarUpa che; kema ke asamAnapariNAma samAnapariNAmane avinAbhUta che. ane e beno virodha nathI, kAraNa ke samAna-asamAna baMne pariNAmo svasaMvedanasiddha che. tenuM kAraNa e ke svasaMvedana ubhayarUpa che ane ubhayarUpatA te vyavasthApita karI che. * urdhvatA-jADAI-pahoLAI Adi ghaTanA asamAnapariNAma che, kAraNa ke tevI jADAI Adi bIjA padArthamAM nathI. For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjara vivecanasamanvitaH <0 127 # mUla pUrvapakSano yuktizaH parihAra # vivecanaH tethI ghaTAdi padArtho, je kAraNathI mRdAdirUpe sAmAnyarUpI che, te ja kAraNathI vizeSarUpe che, kAraNa ke samAnapariNAma te asamAnapariNAma=vizeSapariNAmane avinAbhAvI che, arthAt mRdAdi te urvAdine avinAbhAvI che. eTale jo temAM samAnapariNAma haze, to vizeSapariNAma paNa haze ja. ane teo je kAraNathI urdAdirUpe vizeSarUpa che, te ja kAraNathI mRdAdirUpe sAmAnyarUpa che. kAraNa ke vizeSapariNAma te samAnapariNAmane avinAbhAvI che. arthAt urvAdi te mRdAdine avinAbhAvI che, eTale jo vizeSapariNAma haze, to sAmAnyapariNAma paNa haze ja. A rIte vastumAM samAna-asamAna baMne pariNAma hovAthI vastu sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa siddha thAya che. prazna : paNa zuM eka ja vastumAM samAna-asamAnapariNAmano virodha na Ave ? uttara H nA, kAraNa ke samAna/asamAna baMne pariNAmano jo sahabhAva=avinAbhAva na mAno, to te baMneno abhAva thaI jaze ! Azaya e jaNAya che ke, ghaTAdimAM samAna-asamAna baMne pariNAma sAthe ja mAnavA joIe, nahIMtara (1) jo mAtra samAnapariNAma (mRdAdi) ja mAno, to - urdAdi AkAra vinAnI mATI kadI na dekhAtI hovAthI - samAnapariNAmano ja abhAva thaze... ane (2) jo mAtra vizeSapariNAma (urvAdi) ja mAno, to - mATI vinAnA te urSyAdi na dekhAtA hovAthI-vizeSapariNAmano paNa abhAva thaze athavA sarvathA samAnatA hoya to eka ja thAya, be na rahe ane sarvathA asamAnatA hoya to eka buddhi-zabda na thAya. ane vaLI te be pariNAma to svasaMvedanasiddha che, eTale paNa teonuM sahabhAvI astitva hovAmAM koI virodha nathI. prazna : paNa teo svasaMvedanasiddha zI rIte ? uttara : kAraNa ke saMvedana sAmAnya-vizeSAkAre thAya che. have saMvedanamAM Avo sAmAnyavizeSAkAra konI apekSAe Ave ? to kahevuM ja rahyuM ke, vastugata samAna-asamAnapariNAmanI apekSAe... (arthAt vastumAM rahela samAna-asamAnapariNAmane laIne ja saMvedanamAM sAmAnyavizeSAkAra Ave che...) eTale baMne pariNAma svasaMvedanasiddha ja che ane saMvedana 'sAmAnya-vizeSa ubhayAkAre thAya che.' e to ame pUrve ja siddha karI dIdhuM che. sAra H eTale ghaTAdi eka ja vastumAM samAna/asamAna be pariNAma hovAmAM koI virodha nathI. - yaccoktam-'sAmAnyavizeSarUpatve sati vastunaH sakalalokaprasiddhasaMvyavahAraniyamocchedaprasaGgaH' ityAdi, tadapi jinamatAnabhijJatAsUcakameva kevalaM, na punariSTArtha For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 anekAntavAdapravezaH prasAdhakam, iti / na hi 'madhurakalaDDukAdivizeSAnarthAntaram sarvathaikasvabhAvam ekam anavayavaM sAmAnyam' ityabhidadhati jainAH / ataH kimucyate ? 'na viSaM viSameva, modakAdyabhinnasAmAnyAvyatirekAd' ityAdi / kiM tarhi ? / samAnapariNAmaH / sa ca bhedAvinAbhUtatvAt na ya eva viSAdabhinnaH sa eva modakAdibhyo'pi, sarvathA tadekatve samAnatvAyogAt / - pravezarazmi - bhAvArtha ane je kahyuM hatuM ke - "jo vastu sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa mAno, to sakalalokaprasiddha vyavahAranA niyamano uccheda thavAno prasaMga Ave.. ityAdi" te paNa kevaLa jinamatanI anabhijJatAne sUcavanAruM che, iSTa-arthanuM sAdhaka nathI, kAraNa ke jaino, madhuraka-lADavAdi vizeSothI abhinna sarvathAekasvabhAvavALuM eka niravayava sAmAnya kahetA ja nathI. to tame viSa mAtra viSa ja nahIM rahe; kema ke teno modakAdithI abhina sAmAnyanI sAthe abheda che' evuM zI rIte kahI zako? ame to samAnapariNAma kahIe chIe ane te to bhedane avinAbhAvI che. eTale je viSathI abhina che, te ja modakAdithI paNa abhinna nathI; kema ke sarvathA ekapaNuM hovAmAM to samAnatA ja na ghaTe. # syAdvAda mate vyavahAranuM niyaMtraNa che - vivecanaH sau prathama pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke "vastune jo samAna-asamAna ubhayarUpa mAno, to sakalalokaprasiddha vyavahAraniyaMtraNano uccheda thaI jaze, arthAt modakAdino icchuka modakAdi vize ja pravarte evuM nahIM rahe" te badhuM kathana, mAtra jinamatanI anabhijJatAne ja sUcave che. arthAt jinamatane(=syAdvAdamatane) yathArtha na jANavAnuM ja pariNAma che. bAkI AvA kathanathI tamAruM je iSTa che ke - "syAdvAdamate vastunI asaMgati thAya te siddha nahIM thAya, kAraNa ke syAdvAda mate to sarvavyavahAra samaMjasa ja che. te A pramANe - ame jaino - "madhuraka(=viSa), lADavA Adi badhA vizeSo sAthe abhinna, ekAMta ekasvabhAvI, niravayava, eka sAmAnya che" - evuM nathI kahetA, to tame phogaTano upAlaMbha zA mATe Apo cho ke, "modakAbhinna sAmAnya te viSa sAthe paNa abhinna hovAthI, viSa mAtra viSa ja nahIM rahe, paraMtu modaka paNa banI jaze... ityAdi." tAtparya e ke, jo ame modaka-viSanA sAmAnyane eka mAnIe, to tame Apela Apatti barAbara ke - 'viSa, modaka paNa banaze, kAraNa ke te viSano modakasAmAnyanI sAthe abheda che..." paNa ame benA sAmAnyane eka mAnatAM ja nathI. prazna : to zuM mAno cho ? uttara : ame "samAnapariNAma" ja sAmAnya mAnIe chIe ane A samAnapariNAma bhedane avinAbhAvI che. (arthAt teomAM bheda hovAmAM ja samAnapariNAma ghaTe.) For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 129 eTale je samAnapariNAma viSathI abhinna che, te ja samAnapariNAma modakAdithI abhinna nathI. kAraNa ke viSa-modaka baMneno samAnapariNAma eka mAnavAmAM to teonI samAnatA ja na rahe. tenuM kAraNa e ke be judA padArthonI ja samAnatA batAvAya, eka padArthanI nahIM ('mukha caMdrasamAna che" evuM batAvAya, paNa "caMdra caMdrasamAna che' evuM nahIM.) sAra: viSa-modakAdino samAnapariNAma eka mAnavAmAM teo eka thaI jatAM teonI samAnatA ja na rahe. tethI baMneno samAnapariNAma judo judo ja mAnavo rahyo ane eTale pachI viSa te modaka nahIM bane. syAdetat, samAnapariNAmasyApi prativizeSamanyatvAdasamAnapariNAmavat tadbhAvAnupapattiH, ti | ___etadapyayuktam, satyapyanyatve smaanaa'smaanprinnaamyobhinnsvbhaavtvaat| tathAhisamAnadhiSaNAdhvaninibandhanasvabhAvaH samAnapariNAmaH, tathA viziSTabuddhya'bhidhAnajananasvabhAvastvitaraH, iti yathoktasaMvedanAbhidhAnasaMvedyAbhidheyA eva viSAdayaH, iti pratItametat; anyathA yathoktasaMvedanAdyabhAvaprasaGgAt / ato yadyapi dvayamapyubhayarUpaM tathApi viSArthI viSa eva pravarttate, tadvizeSapariNAmasyaiva tatsamAnapariNAmAvinAbhUtatvAt, na tu modake, tatsamAnapariNAmAvinAbhAvAbhAvAt tadvizeSapariNAmasya, iti / ataH prayAsamAtraphalA pravRttiniyamocchedanacodanaiva, iti / - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa samAnapariNAma paNa dareka vizeSe judo hovAthI asamAnapariNAmanI jema tenA bhAvanI anupapatti thaze. uttarapakSaH A paNa ayukta che, kAraNa ke prativizeSa anyatva hovA chatAM samAnaasamAnapariNAma bhinnasvabhAvI che. te A pramANe - samAna buddhi-zabdano kAraNabhUta svabhAva te samAnapariNAma, tathA viziSTa buddhi-zabdane utpanna karavAnA svabhAvavALo vizeSa pariNAma eTale viSAdi, yathokta saMvedanA ane abhidhAnathI saMvedya ane abhidheya ja che ane AvuM pratIta che, anyathA yathokta saMvedanAdino abhAva thavAno prasaMga Ave. eTale jo baMne ubhayarUpa che, to paNa viSArthI viSamAM ja pravarte; kema ke teno vizeSa pariNAma ja tenA samAnapariNAmane avinAbhAvI che. modakamAM nahIM pravarte, kAraNa ke tenA vizeSapariNAmano tenA samAnapariNAma sAthe avinAbhAvI nathI. eTale pravRttiniyamanA ucchedanuM kahevuM prayAsamAtra phaLavALuM che. ka samAnapariNAma aMge pUrvapakSInI AzaMkAno nirAsa chuM vivecana : pUrvapakSa : jo ghaTa-zarAvAdi darekano samAnapariNAma judo judo hoya, to jema asamAnapariNAma (FvizeSa pariNAma) dareka padArthamAM judo judo hoI samAnapariNAmarUpa nathI. tema For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -> samAnapariNAma paNa dareka padArthamAM judo judo hoI samAnapariNAmarUpa nahIM rahe...(arthAt tenuM samAnapariNAmapaNuM upapanna nahIM thAya.) 130 : uttarapakSa H tamArI A vAta paNa yukta nathI, kAraNa ke ghaTAdi dareka padArthamAM samAnapariNAma alaga alaga hovA chatAM paNa baMnenuM samAnapaNuM che ja. prazna H to baMne pariNAmamAM taphAvata zuM ? (kAraNa ke dareka padArthamAM judA judArUpe hovApaNuM to baMnenuM samAna che.) uttara H taphAvata e ja ke, te baMneno svabhAva judo judo che. te A rIte - (1) samAnapariNAma te samAna buddhi-zabdane utpanna karavAnA svabhAvavALo che, kAraNa ke tenAthI ja ghaTa-zarAvAdimAM 'mATI-mATI' evA samAna buddhi-zabdo pravarte che, ane (2) vizeSapariNAma te vizeSa buddhi-zabdone utpanna karavAnA svabhAvavALo che, kAraNa ke tenAthI ja 'A ghaTa A zarAva' evA vizeSa buddhizabdo pravarte che. Ama, baMneno svabhAva judo judo hovAthI, taphAvata siddha che. (A pramANe graMthakArazrIe, ghaTa-zarAvAdi udAharaNane laIne bhAvArtha batAvyo. have pUrvapakSanA upanyAsanI viruddhamAM prastuta viSa-modakanI vAtano niSkarSa kahe che -) tethI(1) viSa-modakAdine paNa samAnasaMvedanathI saMvedya ane samAnazabdathI abhidheya mAnavA ja rahyAM, kAraNa ke teo 'sat-sat' evA samAna zabda-saMvedanathI kathita-saMvedita thAya che. ane (2) teone vizeSa saMvedanathI saMvedya ane vizeSazabdathI abhidheya paNa mAnavA ja rahyA, kAraNa ke teo 'viSa-modaka' evA vizeSa zabda-saMvedanathI kathita-saMvedita paNa thAya che ja. Ama viSAdi, samAna-vizeSa zabda-saMvedanathI abhidheya-saMvedyarUpe pratIta ja che. chatAM paNa, jo tame tevuM (=viSAdine samAna-vizeSa zabda-saMvedanathI abhidheya-saMvedyarUpe ) na mAno, to 'satsat athavA viSa-modaka' evA samAna-vizeSa zabda/saMvedanano abhAva thaze ! tethI viSa-modaka baMne padArtha (1) samAna zabda-buddhithI abhidheya-saMvedya hovAthI sAmAnyarUpa che, ane (2) vizeSa zabda-buddhithI abhidheya-saMvedya hovAthI vizeSarUpa che... (ema sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa che.) to paNa viSano icchuka pramAtA, viSa aMge ja pravRtti karaze, kAraNa ke viSanA vizeSapariNAmano ja viSanA samAnapariNAma sAthe avinAbhAva (=nitya saMbaMdha) che. (jo avinAbhAva na hota, to te vyaktinI kadAca tyAM paNa pravRtti na thAta, paNa tevuM to nathI.) ane te vyakti modaka vize pravRtti nahIM kare, kAraNa ke viSanA vizeSapariNAmano modakanA samAnapariNAma sAthe avinAbhAva nathI. (jo avinAbhAva hota, to kadAca tenI tyAM paNa pravRtti thAta. paNa tevuM nathI.) For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH sAra H A rIte syAdvAdamate sakalalokaprasiddha vyavahAranI nibaMdha saMgati hovAthI, pUrvapakSIe je kahyuM hatuM ke 'pravRttiniyamanano uccheda thaze' te kathana mAtra prayAsa pUratAM phaLavALuM che. * etena 'viSe bhakSite modako'pi bhakSitaH syAd' ityAdyapi pratikSiptamavagantavyam, tulyayogakSematvAt iti / -! pravezarazmi ! bhAvArtha : enAthI 'viSa khAdhe modaka paNa khavAI gayo thAya' e paNa pratikSipta thayuM samajavuM; kema ke tulya yogakSema che. X 131 * pUrvapakSInA anyakathanano nirAsa vivecana H uparokta kathanathI, pUrvapakSInuM bIjuM je kahevuM hatuM ke - "viSa khAvAthI modaka paNa khavAI ja jaze... vagere'" - te badhuM kathana paNa nirAkRta thayuM jANavuM, kAraNa ke AnI pratikSepakriyA paNa u52nI jema tulya ja che (arthAt viSanA vizeSapariNAmano viSanA ja samAnapariNAma sAthe avinAbhAva che, modakanA samAnapariNAma sAthe nahIM. eTale viSa khAtAM mAtra viSanuM ja bhakSaNa thAya, modakanuM nahIM.) X yaccApareNApyuktam- 'sarvasyobhayarUpatve tadvizeSanirAkRteH' ityAdi - tadapi kUTanaTanRttamivAbhAvitA'nuSThAnaM na viduSAM manoharam, ityapakarNayitavyam, vastutaH pradattottaratvAt, kRti / anaM vistareLa vavasAm ||rU|| iti sAmAnyavizeSobhayarUpaikavastuvAdaH / / 3 / / -- pravezarazmi : bhAvArtha : ane je bIjA vaDe paNa kahevAyuM che ke - badhA ubhayarUpa hoya, to tenA vizeSanuM nirAkaraNa thavAthI... ityAdi' te paNa kUTanaTanA nATya jevuM abhAvita anuSThAna vidvAnone manohara nathI. eTale na sAMbhaLavuM joIe; kema ke paramArthathI teno uttara apAI gayo che. have vANInA vistArathI saryuM. A pramANe sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa ekavastuno vAda thayo. prazna : paNa e kathanamAM khoTuM zuM ? vivecana : vaLI pUrvapakSamAM bIjAonuM je kahevuM hatuM ke "jo badhA padArtha ubhayarUpa hoya, to vastunA vizeSarUpanuM nirAkaraNa thavAthI - vizeSarUpa paNa padArtha sAmAnyarUpa banatA - 'dahIM khA' ema prerAyelo vyakti UMTane khAvA kema doDato nathI ? ...'' te paNa khoTA naTanA nRtya jevuM abhAvita anuSThAna che (arthAt jainadarzananA bhAvArthane jANyA vinAnuM mAtra vAcAlatArUpa anuSThAna che.) AvuM anuSThAna vidvAnone manohara nathI, eTale sAMbhaLavuM joIe nahIM. For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 anekAntavAdapravezaH uttara : kharekhara to Ano uttara ane pUrve ja ApI dIdho che. (dahIMnA vizeSa pariNAmano saMbaMdha mAtra dahInA samAnapariNAma sAthe ja che, bIjA sAthe nahIM, eTale te vyakti mAtra dahIM vize ja pravarte, UMTa vize nahIM.) (tathA, sAmAnya-vizeSarUpa vastu to sacoTa tarkothI vyavasthApita thAya che. eTale te vize doSonI ubhAvanA bilakula yogya nathI.) tethI pUrvapakSInuM vacana sAMbhaLavA yogya nathI ja. have vANInA vistArathI saryuM. niSkarSa eTale ghaTAdi dareka vastuo samAna-asamAnapariNAmarUpa hovAthI, teo sAmAnyavizeSa ubhayarUpa ja mAnavI rahI, evuM uparokta carcAthI phalita thayuM. che A pramANe sAmAnya-vizeSa anekAMtavAdarUpa tRtIya adhikAra pUrNa thayo // ) 7 T riTa ijha kI = daY For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 133 abhilaapy-anbhilaapy-anekaantvaadH|| dareka vastuo sAmAnya-vizeSa ubhayarUpa che evuM siddha karI, have vastunI abhilAkhaanabhilApya-rUpatA siddha karavA, graMthakArazrI cothA adhikArano prAraMbha kare che - __ (4) yaccoktam, 'evamabhilApyAnabhilApyamapi virodhabAdhitatvAdevAnudghoSyam' ityAdi tadapyayuktam anyathA vyavahArocchedaprasaGgAt / tadyadi ekAntenaivAnabhilApyamabhyupagamyate, kathaM tarhi zabdavizeSAdarthavizeSapratItyAdiH ? dRzyate ca 'analAdyAnaya' ityukte vinItAnAM dhUmadhvajAdau prvRttiH| - pravezarazmi - bhAvArtha ? ane je kahyuM hatuM ke - "ema abhilANa-anabhilANa-paNa virodhathI bAdhita hovAthI bolavA yogya nathI - te paNa ayukta che, anyathA vyavahAranA ucchedano prasaMga Ave, te jo ekAMte anabhilApya ja manAya, to zabdavizeSathI arthavizeSanI pratIti Adi kevI rIte thAya? ane "agni lAva ema kahetAM vinItonI agni vize pravRtti thatI dekhAya che. mULa pUrvapakSInA kathanano nirAsa che. vivecanaH pahelA tame je kahyuM hatuM ke - "vastu te abhilApya (EzabdavAcya) ane anabhilApya (=zabdathI avArUparUpa) che, evI udghoSaNA na karavI, kAraNa ke eka ja vastu abhilApyaanabhilASyarUpa hovI virodhabAdhita che" - e badhuM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke eka ja vastu abhilApya-anabhilASyarUpa hovAmAM koI virodha nathI. juo - (1) abhilAkha, ane (2) anabhilAkha - ema ubhayarUpa vastu ja pramANasiddha che, kAraNa ke vastuno te rUpe ja arthakriyArUpa vyavahAra thato dekhAya che. (anyathAka) jo vastune abhilAkhaanabhilAkha na mAno, to vastunA samasta vyavahArano uccheda thAya. te A pramANe (have graMthakArazrI pahelAM, ekAMta anabhilApya-abhilApya mAnavAmAM kaI rIte doSo Ave, te jaNAve che. tyArabAda ubhayarUpatAnI siddhi karaze.) che ekAMte anabhilApya mAnavAmAM doSaparaMparA che jo vastu ekAMte anabhilApya ja hoya, arthAt zabdathI vAcya ja na hoya, to vyavahAramAM prayojAtA "agni vagere zabdathI agni Adi arthanI pratIti vagere (=pravRtti, prApti, nivedana) zI rIte thaze ? paNa thAya to che ja, te A pramANe - For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 anekAntavAdapravezaH koI mANase eka vyaktine kahyuM ke "agni laI Ava' to te vyaktine (1) pahelA agninI pratIti thAya,pachI (2) te viziSTa kSayopazamavALA pramAtAnI agni vize pravRtti thAya, tyArabAda (3) te agnine laI Ave ane lAvyA pachI (4) te vyakti jaNAve che ke "tamArA vaDe je agni kahevAyo hato, te lavAyo che." paNa have jo agnizabdathI agnivastu vAcya ja na bane, to te mANasanA kahevAthI paNa koI vyaktine pratIti-pravRtti Adi nahIM thAya. eTale vastune kathaMcit abhilApya (=zabdavAcya) mAnavI ja rahI. prazna : "agni' zabdathI agni vAcya na hovA chatAM paNa, te zabdathI tenI pratIti Adi mAnI laIe to ? uttara : to to atiprasaMga e Avaze ke, agnizabdathI jema anabhilApya paNa agninI pratIti Adi thAya che, tema anabhilAya udakAdinI paNa pratIti Adi thavA lAgaze ! je koIne iSTa nathI. eTale dareka vastuone te te zabdathI vAcya mAnavI ja rahI. have bauddha potAno pUrvapakSa rajU kare che. syAdetad, asau zabdAdvikalpaM pratipadyate, tasmAcca dRzyavikalpyA'rthAvekIkRtya pravarttate / na punaH zabdAdeva, apratipannavikalpasya kasyacitpravRttyadarzanAt / saGketavazAcca zabdAdarthe pravRttiH, tasya ca vikalpamantareNAnyatra kartumazakyatvAd, iti; itiitthmevedmgiivartavya, tiA. ____ A pUrvamudrite 'vikalpe'rthA0' ityazuddhapAThaH, atra tu B-pratapAThaH / - pravezarazmi - bhAvArtha ? A (jene agni lAva ema kahevAyuM che te vyakti) zabdathI vikalpane svIkAre che ane tenAthI dazya ane vikadhya arthanuM ekIkaraNa karI pravarte che, zabdathI ja nahIM, kAraNa ke jene vikalpano svIkAra nathI thayo tevA pramAtAnI pravRtti dekhAtI nathI... vaLI saMketanA vaze zabdathI arthamAM pravRtti thAya ane te vikalpa sivAya bIje ThekANe karavo zakya nathI. eTale A e pramANe ja mAnavuM joIe. # vastunI abhilApyatA aMge boddhakRta pUrvapakSa vivecanaH bauddhaH vastune abhilApya tyAre manAya ke jayAre te zabdathI vAcya banatI hoya, paNa vastu te zabdano viSaya ja nathI, kAraNa ke zabdano viSaya "anyApoha=vikalpagata sAmAnyAkAra manAyo che. bhAva e ke, "agni' evA zabdano viSaya, koI agni padArtha nathI, paNa vikalpabuddhigata For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 135 anagnino apoha (=agni sivAyanA badhAno vyavaccheda) che.* eTale vastu zabdano viSaya na hovAthI, te abhilApya na bane. eTale te vyakti, "agni' vagere zabdathI vikalpagata anyApohanuM ja grahaNa kare che (vastunuM nahIM) prazna : jo zabdathI anyApohanuM ja grahaNa thatuM hoya, to tenI vastu vize pravRtti zI rIte thAya? (jenuM grahaNa thAya te vize ja pravRtti thAya ne ?) uttaraH juo bhAI ! vikalpano viSaya sAmAnya che ane nirvikalpano viSaya svalakSaNa che. paNa te pramAtA, (1) dazya=nirvikalpadarzanano viSaya svalakSaNa ane (2)vikadhdha=vikalpano viSaya sAmAnya - e baMne viSayonuM ekIkaraNa karIne, vikalpano viSaya sAmAnya hovA chatAM paNa, ekIkaraNanA sAmarthyathI, pramAtA dazyane paNa viSaya tarIke mAnI le che ane eTale ja tenI dazyaka svalakSaNa vize paNa pravRtti thaI jAya che. Ama zabdathI vikalpanuM grahaNa thAya ane vikalpathI dazya-vikadhyanuM ekIkaraNa thaye dazyasvalakSaNa vize paNa pravRtti thaI jAya che...bAkI zabdathI vastunuM grahaNa thAya ane pachI pravRtti thAya evuM nathI. bIjI vAta, zabdothI padArthanI pratIti tyAre ja thAya ke jyAre tene koIe saMketa karyo hoya ke "Ane ghaTazabdathI kahevo' kAraNa ke saMketa vinA vastunI pratIti koIne thatI nathI. have "ghaTa' vagere zabdono saMketa, vastumAM karavo to zakya ja nathI, kAraNa ke svalakSaNarUpa vastu to anaMta hovAthI temAM saMketa saMbhavita ja nathI ane jo dareka vastumAM saMketa na thAya, to te saMketa vyavahAramAM upayogI bane nahIM. tAtparya e ke, ghaTa to anaMta che. dareka ghaTamAM to saMketa karavo zakya nathI. have keTalAka ghaTamAM saMketa kare, to teno vyavahAramAM koI upayoga nathI. kAraNa ke badhA ghaTa, ghaTapadathI vAcya bane nahIM. eTale vikalpamAM jaNAto adhaTApohamAM ja "ghaTa' padano saMketa thAya che ane tethI ja badhA ja ghaTa "ghaTa' padathI vAcya banI jAya che. eTale mAnavuM ja rahyuM ke, zabdathI vikalpanuM grahaNa thAya ane te vikalpathI ekIkaraNa dvArA vastu vize pravRtti thAya... (eTale vastu zabdavAcya na bane ane to tene abhilAkha paNa na manAya.) have graMthakArazrI, bauddhavaktavyanuM AmUlacUla umUlana karavA potAnuM maMtavya raju kare che. ___etadapyayuktam, vikalpapratipattAvapi dRzyavikalpyAthaikIkaraNAbhAvataH pravRttyayogAd, * AvuM mAnavA pAchaLa boddhano garbhita Azaya e ke, jo zabdanA viSayarUpe vAstavika vastu paNa manAya, to zabdone paNa pramANa mAnavA paDe ! je bauddhane bilakula iSTa nathI. For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 anekAntavAdapravezaH ekIkaraNAbhAvazca dRzyavikalpyArthayoratyantabhedavAdinaH kathaMcidapi samAnatvAnupapatteH, ekasya cobhayAnubhaviturabhAvAt / - pravezarazmi - | bhAvArtha : cAdvAdI : A paNa ayukta che; kema ke vikalpanA grahaNa pachI paNa dazya-vikadhyanuM ekIkaraNa na thavAthI pravRtti na thAya ane ekIkaraNa na thavAnuM kAraNa e ke dazya ane vikalpa baMne arthano atyaMta bheda kahenArAonA mate kathaMci paNa samAnatA upapana nathI ane vaLI ubhayano anubhava karanAra eka pramAtA paNa nathI. baddhapUrvapakSano AmUlacUla nirAsa-cAdvAdI ja vivecanaH uttarapakSa H tamArI A vAta paNa yogya nathI, kAraNa ke zabdathI vikalpanuM grahaNa thayA pachI paNa, dazya ane vikathya arthanuM ekIkaraNa ja zakya nathI ane tethI dazya vize pravRtti paNa zakya nathI. have ekIkaraNa na thavAnA be kAraNa che - (1) paheluM kAraNa e ke, ekIkaraNa karavA te benuM sAdezya hovuM jarUrI che. (samAnatA hoya to ja teonuM ekIkaraNa thAya, anyathA nahIM.) paNa tame to svalakSaNa ane sAmAnyane sarvathA bhinna mAno cho ane to tamArA mate teonuM sAdazya ja nahIM rahe, to ekIkaraNa zI rIte thAya? (2) bIjuM kAraNa e ke, dazya- vidhyanuM ekIkaraNa karavA, te beno anubhava karanAra koI eka pramAtA joIe. paNa tevo koI eka pramAtA nathI,* to teonuM ekIkaraNa koNa kare? eTale Ama ekIkaraNa ja nathI thatuM ane to vastu vize pravRtti paNa na ja thAya. kiJca-sa khalvekIkurvan tadA dvayamapi bhedena pratipadyaikIkuryAd ? apratipadya vA? yadyArtha: pakSaH, tato enaivAmApratipatte meirAna ? thApara, ti, apratipannayozcaikIkaraNamayuktam, atiprasaGgAt; tathAhi-apratipannenApi vivakSitenaiva dRzyenaikIkaroti, na dRzyAntareNa, iti kimatra niyAmakam ? / - pravezarazmi - bhAvArtha ? vaLI te ekIkaraNa kare tyAre baMnene judArUpe svIkArIne eka kare? ke svIkAryA vinA? jo pahelo pakSa, to judArUpe ja ubhayanI pratipatti thavAthI ekIkaraNathI zuM? jo bIjo pakSa, to apratipanna evA te benuM ekIkaraNa ayukta che; kema ke temAM atiprasaMga Ave che. te A rIte-apratipana paNa vivakSita * bauddhamate eka ja pramAtA dazya-vikadhyano anubhava karanAra nathI manAto, paNa baMneno anubhava karanAra pramAtA judo judo manAya che. to eka ja pramAtAthI te benA anubhava vinA te benuM ekIkaraNa zI rIte thAya ? kAraNa ke pramAtA kSaNika che ane nirvikalpa-vikalpa bhinnakSaNIya che. For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH dezya sAthe ja ekIkaraNa kare, bIjA dRzya sAthe nahIM - emAM niyAmaka koNa ? vivecana : te pramAtA, je vakhate dRzya-vikalpsanuM ekIkaraNa kare, te vakhate te benuM judA judArUpe grahaNa (1) thAya che, ke (2) nahIM? (1) jo dazya-vikalpya baMnenuM judA judArUpe grahaNa thAya che, to te beno asaMkIrNa (judA judA rUpe) ja bodha mAnavo paDe (to ja te 'be'nuM darzana kahevAya) ane jo e rIte judA judA rUpe grahaNa thAya, to te pramAtA, teonuM ekIkaraNa zA mATe kare ? 137 Azaya e ke ekIkaraNa karavAnuM have koI prayojana na rahyuM. kAraNa ke mAtra vikalpsanuM grahaNa thatuM hoya ne dazyanuM na thatuM hoya, to, dazyamAM pravRttinI upapatti mATe dRzyanI pratipatti ane tenA mATe vikalpsanI sAthe ekIkaraNa mAnavuM paDe...jo baMnenuM grahaNa thaI ja jatuM hoya, to tenAthI ja pravRttinI upapatti thaI jaze, ekIkaraNanI jarUra ja nathI. eTale pahelo vikalpa to yogya nathI. (2) jo dazya-vikalpya baMnenuM grahaNa na thAya evuM mAno, to te benuM ekIkaraNa ja yukta nathI; kema ke atiprasaMga Ave che, juo jo benuM grahaNa nathI thatuM, to te benuM ekIkaraNa paNa na thAya, kAraNa ke grahaNa vinA pratiniyata dRzyanI sAthe ekIkaraNa saMbhave nahIM. Azaya e ke, agrahaNa to ghaNA badhA dazyanuM (=svalakSaNanuM) che, to bIjA badhA dazyane choDIne mAtra vivakSita dRzyanI sAthe ja ekIkaraNa karavAnuM kema kaho cho ? agrahaNa to bIjA aneka dRzyonuM hovAthI, teonI sAthe paNa ekIkaraNa karavAno prasaMga Ave. eTale Ama eke vikalpo pramANe ekIkaraNa ja saMbhavatuM nathI, to tenA AdhAre vastu vize pravRtti paNa zI rIte saMbhave ? * * syAdetad, asau tatsamAnajAtIyadRzyasaMvedanAhitavAsanAprakopaprabodhitasvabIjajanmA vikalpaH, iti; ato 'na dRzyAntareNa' ityetadapyasaGgatam, dRzyasaMvedanAhitavAsanAprakopasya tatprabodhAkSamatvAd, iti / etadAveditaM prAg, ato neha prayatnaH, iti; alaM vistareNa / / * pravezarazmi --- bhAvArtha : pUrvapakSa * dRzyanA samAnajAtIya evA dRzyanA saMvedanathI thayelA saMskAranA prakopathI udbodhita thayuM che bIja jenuM evo vikalpa thAya che eTale dRzyAMtaranI sAthe ekIkaraNa nahIM thAya. For Personal & Private Use Only uttarapakSa : A paNa asaMgata che, kAraNa ke dazyasaMvedanathI Ahita saMskArano prakopa vikalpabodhane utpanna karavA samartha nathI A ame pUrve ja batAvI dIdhuM. eTale ahIM prayatna karatA nathI. have vistArathI saryuM. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -or> vivecanaH pUrvapakSa H ghaTavikalpa, ghaTasvalakSaNa ane sAmAnyanuM ekIkaraNa kare che, paTasvalakSaNa ane sAmAnyanuM nahIM; evuM prastutamAM siddha karavuM che. tenI siddhi kaI rIte thAya ? te vicArIe - 'ayaM (ghaTa:) ghaTapavavAvyaH' evo saMketa jyAre karAya tyAre ghaTarUpa svalakSaNanuM saMvedana (=dazyasaMvedana) thAya che. have A ghaTa, vartamAnakALamAM je ghaTasvalakSaNa vize pravRtti thaI rahI che. tenA samAnajAtIya che. eTale artha thayo - saMketa vakhate, vartamAnakAlIna pravRttino viSaya je ghaTa; tenI samAnajAtIya ghaTanuM saMvedana thAya che. 138 have A ghaTasaMvedana potAnI jJAnaparaMparAmAM saMskAronuM AdhAna kare che ane e saMskArono prakopa; vikalpanA bIjane jAgRta kare che... arthAt e saMskArothI bIja jAgrata thAya ane e bIjathI ghaTavikalpa utpanna thAya. Ama ghaTavikalpanuM bIja; ghaTasvalakSaNanA saMvedanathI janya saMskAranA prakopathI ja jAgRta thAya che. eTale e vikalpa, ghaTasvalakSaNa ane sAmAnyanuM ja ekIkaraNa karaze, paTasvalakSaNa ane sAmAnyanuM nahIM. uttarapakSa H A vAta paNa asaMgata che, kAraNa ke dazyasaMvedanathI utpanna thayelA saMskArano prakopa; vikalpane utpanna karavA samartha nathI. kema samartha nathI ? e vAta ame prathama adhikAramAM vistArathI kahI hatI. [A vAtane ApaNe spaSTatAthI samajIe - pUrvapakSa : saMketakALe (ayaM paTa:) nirvikalpa/vikalpa thAya che. have sajAtIya ghaTanuM darzana (nirvikalpa) thAya tyAre te saMskAra jAgrata thAya che, je vikalpane janma Ape che ane te vikalpamAM ghaTanuM ja ekIkaraNa thAya che, kAraNa ke saMskAra ghaTadarzanathI thayela che, paTadarzanathI nahIM. athavA pachI paTanuM darzana thAya tyAre te saMskAra jAgrata ja na thato hovAthI paTadarzanathI 'ghaToDayam' evo vikalpa thavAnI saMbhAvanA ja nathI. uttarapakSa : tamArI vAta yogya nathI kAraNa ke pUrve thayelo anubhavajanya saMskAra, vartamAnanA anubhavathI tyAre vikalpa utpanna karI zake ke vartamAna anubhavamAM te kaMI vizeSanuM AdhAna kare. (nahIM to pUrve je vyaktine anubhava (saMketa) thayo nathI tevI vyaktine paNa vartamAna anubhavathI vikalpa thavo joIe. je thato nathI ) paNa tevA vizeSanuM AdhAna zakya nathI. te pahelA adhikAramAM batAvyuM che, tethI pharI batAvatA nathI.] * yaccoktam-'saGketavazAcca zabdAtpravRttiH, tasya ca vikalpamantareNAnyatra karttumazakyatvAt' iti; etadaghaTamAnakam, vikalpe'pi saGketasya karttumazakyatvAt, tasyApyutpattyanantarApavargitvAt; tathAhi tasminnapi saGketavidhiranutpanne vA kriyate ? For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 139 utpanne vA ? vinaSTe vA ? iti vikalpAH / na tAvadanutpanne, asattvAt / nApyutpanne, tasyotpAdasamanantarameva vigamAtH kSaNasthitidharmaNi ca saGketasya kartumazakyatvAt / nApi vinaSTe, vinaSTasyAsattvAt / - pravezarazmi - bhAvArtha ane je kahyuM hatuM ke - "saMketavaze zabdathI pravRtti thAya ane saMketa vikalpa sivAya anyatra karavo zakya nathI." e paNa aNaghaTatuM che, kema ke vikalpamAM paNa saMketa karavo zakya nathI, kema ke te paNa utpatti pachI nAza pAme che. te Ama - temAM paNa saMketavidhi anutpanamAM karAya? utpanamAM? ke vinaSTamAM? e vikalpo che. anutyana to asatuM hovAthI temAM na karAya, utpanna paNa na karAya; kema ke te to utpanna thayA pachI tarata nAza pAme che ane kSaNasthitikamAM saMketa karavo zakya nathI ane vinaSTamAM paNa na karAya, kAraNa ke vinaSTa vastu to asat che. 0 vikalpamAM paNa saMketanI azakyatA che. vivecanaH pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "ghaTa vagere zabdono saMketa vastumAM karavo to zakya nathI, kAraNa ke svalakSaNarUpa vastu to anaMta hovAthI temAM saMketa saMbhavita ja nathI. eTale vikalpamAM ja saMketa mAnavo rahyo" - te badhuM kathana paNa ghaTatuM nathI, kAraNa ke saMketa to vikalpamAM paNa karavo zakya nathI. tenuM kAraNa e ke, vikalpa paNa svalakSaNarUpa - kSaNika hoI te paNa utpatti pachI vinAza pAme che. have vikalpamAM saMketa kema na thAya ? te vikalpothI vicArIe - tame kevA svalakSaNarUpa vikalpamAM saMketa karo cho ? (1) anutpanna, (2) utpanna, ke (3) vinaSTa ? (1) anutpanna vikalpamAM to saMketa thaI ja na zake, kAraNa ke te to anutpanna hovAthI khapuSpanI jema asat che (ane asamAM saMketa na thAya.) (2) utpanna vikalpamAM paNa saMketa na thAya, kAraNa ke teno to utpAda pachI tarata ja nAza thAya che (arthAt tenuM mAtra kSaNa pUratuM astitva che) ane kSaNasthitidharmavALI vastumAM to saMketa karavo zakya nathI. (tenuM kAraNa e ke, saMketakALa ja aneka samayano che, te mATe vastune paNa aneka kSaNasthAyI mAnavI paDe. AzayaH "yaM paTapadravISya:' evuM bolavAmAM paNa asaMkhya samaya vItI jAya che. eTale kSaNasthitika vastumAM saMketa thAya nahIM.) (3) naSTa vikalpamAM paNa saMketa na manAya, kAraNa ke te paNa vinaSTa hovAthI khapuSpanI jema asat che (ane asatamAM saMketa na thAya.) - Ama traNe vikalpothI, vikalpamAM paNa saMketa nathI ja thato, evuM spaSTa jaNAI Ave che. For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 anekAntavAdapravezaH -> syAdetad, yadavikalpavyAvRttaM vikalparUpaM sakalavikalpasAdhAraNam, tatra saGketaH, kRti / etadapi asamIkSitAbhidhAnam, sakalavikalpasAdhAraNasyAsattvAd avikalpebhya iva sarvathA sarvavikalpAnAmeva mitho'pi vyAvRtteH / na ca 'anyena svabhAvena vijAtIyebhyo vyAvRttaH, anyena ca sajAtIyebhya' iti vaktuM yujyate, anekadharmAtmakavastuprasaGgAd kRti / -t* pravezarazmi : bhAvArtha : pUrvapakSa : avikalpathI vyAvRtta ane sakala vikalpomAM sAdhAraNa evuM je vikalparUpa che, temAM saMketa karAya. uttarapakSa : A paNa asamIkSita kathana che, kAraNa ke sakaLa vikalpomAM sAdhAraNa koI che ja nahIM ane tenuM kAraNa e ke teo jema avikalpothI vyAvRtta che, tema sarva vikalpo paraspara ekabIjAthI paNa vyAvRtta che, ane 'te judA svabhAve vijAtIyothI vyAvRtta che ane judA svabhAve sajAtIyathI vyAvRtta che' evuM kahevuM paNa yogya nathI, kAraNa ke anekadharmaka vastu mAnavAno prasaMga Ave. @ vikalpamAM saMketasAdhaka bauddhavaktavyano nirAsa che vivecana : bauddha : je nirvikalpa jJAnathI judo che ane sakaLa vikalpomAM sAdhAraNa-samAnaanugata che, tevA 'ayaM aSaTo nAsti' rUpa vikalpamAM, ghaTazabdano saMketa karAya che. (eTale ghaTazabdathI vikalpa vAcya bane ane te vikalpa dvArA sAmAnya - svalakSaNanuM ekIkaraNa thaIne ghaTa vize nibaMdha pravRtti thAya che.*) syAdvAdI H tamAruM A kathana paNa vicAryA vinAnuM jaNAI Ave che, kAraNa ke tamAma vikalpomAM sAdhAraNa evuM koI eka vikalparUpa che ja nahIM. tamArA vidvAna dharmakIrtie ja kahyuM che ke - "ghaTAdi padArthonuM anyavyAvRttirUpa (paTAdithI vyAvRttirUpa) je sAmAnya che ke jenA vize zabdo prayojAya che, te sAmAnyanuM koI rUpa nathI, arthAt anyavyAvRttirUpa tevo sAmAnyavikalpa asat che...' have ApaNe, tevo sAdhAraNavikalpa asat kema manAya che, teno paramArtha vicArIe - bauddhamate dareka svalakSaNo (=padArtho) sajAtIya-vijAtIyathI vyAvRtta manAya che. have vikalpa paNa svasaMvedana-aMzamAM vAstavika hoI te paNa eka prakArano svalakSaNa che, eTale te paNa sajAtIyavijAtIyathI vyAvRtta banaze, Ama badhA vikalpo samajavA. * jema badhA ghaTa-aghaTApoharUpa che; tema badhA vikalpa (yaM ghaTa: evA vikalpa) avikalpathI vyAvRtta che. eTale te avikalpavyAvRtta evA badhA(=5 ghaTa: evA badhA) vikalpomAM raheluM je sAdhAraNarUpa (ayaM ghaTa:) temAM saMketa karAya che, eTale have, vikalpa kSaNika hovAthI saMketa na thaI zakavAnI Apatti nahIM rahe, e bhAva che. For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 141 phalataH vikalpo, jema vijAtIya evA nirvikalpothI vyAvRtta che, tema sajAtIya evA vikalpothI paNa vyAvRtta thaze ! eTale badhA vikalpo paraspara ekabIjAthI judA judA thAya ane to te badhAmAM sAdhAraNa koI eka vikalpa rahe ja nahIM ke jemAM saMketa thaI zake. bauddha vikalpa je pramANe nirvikalpathI vyAvRtta che, te pramANe ja sajAtIya vikalpothI vyAvRtta nathI, paNa tenAthI judArUpe vyAvRtta che, (bhAva e ke, vikalpa, jema nirvikalpathI atyaMta bhinna che, tema sajAtIya savikalpathI paNa atyaMta bhinna nathI ke jethI teomAM anugata koI sAdhAraNAkAra paNa na rahe... paNa e rIte bhinna che ke, paraspara bhinna hovA chatAM teomAM sAdhAraNAkAra rahyo cha - ma gha2-4Alama bhRtva...) syAdvAdIH are ! AvuM kahevAmAM to, anekAMtavAda AvI jAya che, kAraNa ke uparokta kathanano phalitArtha e thAya che ke, vikalpa je svabhAve nirvikalpathI vyAvRtta che, tenAthI judA svabhAve savikalpathI vyAvRtta che... ane eTale to vikalpanA judA judA dharma-svabhAvo phalita thAya ane to vastune bhane dharma mAnavAno prasaMga sAve... eTale nirvikalpathI vyAvRtta sAdhAraNavikalpamAM paNa saMketa thaI zake nahIM. syAdevam zabdo hi vikalpajanmA vikalpahetuzca varttate, uktaM ca - 'vikalpayonayaH zabdAH, vikalpAH zabdayonayaH' iti / tatazcAsau zabdo yathAbhUtAdeva vaktRvikalpAdutpadyate tathAbhUtasyaiva zrotRvikalpasya janakaH, iti, etAvatAMzena tatra saGketa iti pratipAdyate, na punaH zRGgagrAhikayA kriyate / tathA ca-taimirikadvayadvicandrapratipAdananyAya evAvitathazabdArthavyavahArajJairanalpadhIdhanaiH pratipAditaH / uktaM ca - rUpAntaraM vikalpe yadubhayoH pratibhAsate / satyarthe tatra saGketaH ekatvAdhyavasAyataH / / 1 / / yAdRzAdyaH samutpannaH sa bhavatyeva kAraNaM / tAdRgvidhavikalpasya dhvaniH saGketasaMsthitiH / / 2 / / kimetaditi saGketya itaropyevamityadaH / na kalpayati yAvaddhIstAvanna samayodbhavaH / / 3 / / vaktuH zrotuzca tulyAbhe buddhI tenaikagocare / tattvena bahirartho'sti na kazcicchabdagocaraH / / 4 / / For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 anekAntavAdapravezaH svabuddhipratibhAsasya saMvittAvapi jAyate / bahirarthagrahe mAnastulyataimirabuddhivat / / 5 / / etadapyayuktam, kvacid vaktRvikalpasadRzazrotRvikalpAsambhavAd, ekAntakSaNikavAdino janyajanakabhAvAnupapattezca; iti vakSyAmaH / - pravezarazmi : bhAvArtha : pUrvapakSa : zabda te vikalpathI utpanna thAya che ane vikalpanuM kAraNa che, kahyuM che ke - zabdo vikalpathI thAya ane vikalpo zabdathI thAya' tethI A zabda, jevA vatRvikalpathI utpanna thAya, tevA ja zrotRvikalpane utpanna kare che, ATalAM aMze ja saMketa kahevAya che bAkI zRMgagrAhikAthI AMgaLI cIMdhIne saMketa nathI karAto. A vize zabdArthanA vyavahAranuM yathArtha jJAna dharAvanAra analpa buddhirUpI dhanavALA vidvAnoe 'be taimirikanuM dvicandranuM pratipAdana karavArUpa' nyAya kahyo che. kahyuM che ke rUpAntara... (A pAMca zlokano bhAvArtha, vivecana mujaba samajavo.) uttarapakSa : A paNa ayukta che, kAraNa ke kyAMka vaktravikalpane sadeza zrotRvikalpano saMbhava nathI. ane ekAMta kSaNikavAdimate janya-janakabhAva paNa upapanna nathI, e ame AgaLa kahIzuM. * saMketasamarthaka bauddhapUrvapakSa che vivecana bauddha : zabda te (1)vikalpathI janya che, ane (2) vikalpanuM kAraNa che. AvuM ja bhadattadine kahyuM che : "vikalpayonivALA (=vikalpathI utpanna thanArA) zabdo che ane zabdayonivALA (=zabdathI utpanna thanArA) vikalpo che." A vAtane laIne prastutamAM amAre e kahevuM che ke, ghaTazabda te jevA vatRvikalpathI utpanna thAya, tevA ja zrotRvikalpane utpanna kare che. tAtparya e ke, 'A aghaTa nathI - A aghaTa nathI' - ema vaktAne jo aghaTanA apohano (=vyavacchedano) vikalpa hoya, to te vikalpane kAraNe vaktA 'ghaTa' zabdano ja uccAra kare ane e ghaTazabda paNa potAnA kAraNa jevA ja kAryarUpa vikalpane utpanna kare, arthAt A zabda zrotAmAM paNa evo ja vikalpa utpanna kare ke jethI zrotAne paNa 'A aghaTa nathI--A aghaTa nathI' ema aghaTanA apohano ja pratibhAsa thAya. jema bIjanI samAna ja aMkuro utpanna thAya. tema zabdathI vaktRvikalpanI samAna ja zrotRvikalpa utpanna thAya. Ama zrotAne zabdathI vaktA jevo ja vikalpa thavo eTalA aMzamAM ja zabdamAM saMketa che, ema kahevAya che, bAkI kaMI 'A vikalpane ghaTa kahevAya' ema ekeka vikalpamAM saMketa karAto nathI (ke jethI tame kahelI Apattio 'saMketa na karI zakAya...' vagere AvI zake... ahIM zRMgagrAhikAno artha che - AMgaLI cIMdhIne ekeka vikalpane batAvavuM.) For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH AvA vaktA-zrotAnI prakriyA vize, avitatha zabdArthanA vyavahArane jANanArA, analpa (=vipula) buddhirUpI dhanavALA pUrvAcAryoe 'taimirikadrayanA dvicandrapratipAdanano nyAya' batAvela che. timirogavALA be vyakti bhegA thayA... eka kahe ke - 'juo-juo; AkAzamAM be candra dekhAya che !' to bIjo paNa kahe ke hA ! kharekhara be candra dekhAya che' paNa vAstavamAM be candra hotA ja nathI. mAtra buddhimAM tevo pratibhAsa thAya che. - 143 tema vaktA-zrotA paNa kharekhara to potAnA avabhAsane ja kahe che, paNa timira rogarUpa bhrAntibIjanI jema anAdivAsanAprabodharUpa bhrAntibIja baMnemAM tulya hovAthI teone bAhyArtha kahyAnuM abhimAna thAya che. - A ja vAta, pramANavArtikane anusarI zubhagupte kahI che "(1) zrotA-vaktA baMnene, vikalpajJAnamAM svalakSaNathI bhinna sAmAnyAkAra bhAse che. have jo te ghaTAdi svalakSaNo vidyamAna hoya, to - vAsanAne kAraNe - svalakSaNanI sAthe sAmAnyAkAranA ekatvano adhyavasAya thavAthI, svalakSaNane badale sAmAnyAkAramAM saMketa thAya che. (2) te dhvani (zabda) jevA vatRvikalpathI utpanna thayo hoya, tevA ja zrotRvikalpanuM kAraNa bane che, ane eTalA aMze ja teonI saMketanI vyavasthA manAya che. (3) saMketya (jene saMketa karavAno che te) puruSa 'A zuM che ? (A padArtha zuM kahevAya)' evo vikalpa ane saMketaka (saMketa karanAra) puruSa 'A A pramANe che (A padArtha A nAmathI kahevAya)' evo vikalpa jyAM sudhI na kare, tyAM sudhI saMketano janma thavo, arthAt saMketa thavo azakya che.* Ano paramArtha e jaNAya che ke, zabdathI vaktA-zrotAne samAnavikalpotpatti te saMketa che. have nALiyeradvIpavAsIne panasAdi zabdathI samAnavikalpotpitti nathI thatI; tethI kahe che ke e saMketa kyAre utpanna thAya ? ke jyAre (1) saMketyane prazna thAya ke 'A zuM che ?' ane (2) saMketaka javAba Ape ke 'A panasa che'... pachI ja saMketano janma thAya (samAnavikalpotpatti thAya.) e ja vAta AgaLanA zlokamAM kahe che (4) tena=saMketathI, vakta-zrotR baMnene apohya arthanI apekSAe ekaviSayaka - samAnAkAra buddhi thAya che. (arthAt aghaTa vyAvRttirUpe samAnAkAra buddhi ane adhaTApoha teno viSaya...) bAkI zabdano viSaya bAhya-artha nathI. Azaya e ke, samAnavikalpajanakatvazaktirUpa saMketathI, zabda dvArA samAna vikalpa utpanna thAya che, have te bhale ekaviSayaka che, paNa vAstavamAM zabdathI vAcya vastu nathI, paNa vikalpa ja che. * saMketa vikalpamAM thAya, arthamAM nahIM e siddha karI rahyA che. jyAM sudhI vikalpa nathI, tyAM sudhI saMketa nathI (artha to hato ja) te batAve che ke saMketa vikalpamAM ja thAya che. For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 anekAntavAdapravezaH (5) praznaH jo zabdano viSaya bAhya-artha na hoya, to baMne buddhimAM bAghArthanuM abhimAna kema thAya che? uttaraH jo ke te vakhate potAnA buddhiAkArano ja pratibhAsa thAya che, paNa te saMvedanamAM thanAruM bAhyArthagrahaNa; te timirarogavALA be sarakhA vyaktine thanArI buddhi jevuM che. bAkI ghaTazabdathI vAcya kharekhara tevo koI bAhyartha hoto ja nathI. bhAva e ke, jema eka saimirika bIjA naimirikane be candra kahe che, te vakhate, kharekhara to teo potAnA buddhipratibhAsane ja kahe che...tema vaktA zrotA paNa potAnA mAtra buddhipratibhAsane ja kahe che ke - "Ane (=buddhimAM bhAsatA ghaDAne) ghaTa kahevAya' bAkI ghaTazabdathI vAcya bAhyArtha nathI. (have bauddhamaMtavyanuM nirAkaraNa karAya che -) je bauddhamaMtavyanuM unmelana - uttarapakSa che syAdvAdIH tamAruM A kathana paNa asAra che, kAraNa ke na vicArIe tyAM sudhI ja ramaNIya lAge evuM che. juo; mAtra vikalpa thavAthI zabdanI utpatti thaI jAya evuM siddha nathI, kAraNa ke (1) mUMgo vaktA (bolavAnI icchAvALo mUMgo), (2) na bolanAra vyakti... vagere ghaNA vyaktiomAM vikalpa hovA chatAM paNa, zabdarUpa kArya saMbhaLAtuM nathI, have jo vikalpathI ja zabdanI utpatti thAya, to mUkAdi dvArA paNa zabdaprayoga thavo *joIe ne? vaLI ekAMte zabdathI zrotRvikalpano asaMbhava A rIte vicAravo - vaktA bole ghaTa, paNa saMbhaLAya paTa evuM bane, tyAre vyabhicAra Ave. kSaNikavAdI boddhamate to janya-janakabhAva (kAryakAraNabhAva) paNa saMgata thato nathI, e vAta ame AgaLa batAvIzuM. eTale zabda-vikalpano janya-janakabhAva ghaTAvI saMketanI samarthanA thaI zake nahIM evuM siddha thayuM. niSkarSa : Ama vastu vize ja saMketAdi saMgata thAya che ane to vastune zabdavAcya mAnavI ja rahI eTale to tenI abhilApyatvarUpatA ja siddha thaze. (A pramANe ekAMtaanabhilApyatAnuM nirAkaraNa karIne, have ekAMta abhilApyatAnuM nirAkaraNa karavA AgaLano graMtha kahe che -) ___evamekAntAbhilApyatvamapyanalAcalAdizabdoccAraNe vadanadAhapUraNAdiprasaGgAnAGgIkarttavyam / na caivaMvAdinaH kvacidapyupalabhyante, iti ato neha yatna iti / * ahIM 'AraNasarveDapi maryADasarvam' evo vyatireka vyabhicAra che. eTale vikalpanI kAraNatA vyabhicarita che. For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - pravezarazmi - bhAvArtha : A pramANe ekAMta-abhilApyapaNuM paNa; anala-acalAdi zabdanA uccAraNamAM moDhAno dAha-pUraNa Adi thavAno prasaMga AvavAthI, aMgIkAra karavA yogya nathI ane AvuM bolanArA vAdIo kyAMya maLatAM nathI, eTale ahIM yatna karatA nathI. cha ekAMte abhilASyarUpa mAnavAmAM doSa che, vivecanaH jema ekAMte anabhilASyarUpa vastu asaMgata che, tema ekAMte abhilASyarUpa vastu paNa asaMgata che, kAraNa ke vastune ekAMte abhilApya mAnavAmAM, zabda-arthanA tAdAbhyanI Apatti Ave ! (kema ke vastu sarvIze zabdavA tyAre ja bane ke jayAre zabda-arthanuM tAdAbhya hoya.) paNa zabda-arthanuM tAdAbhya mAnavAmAM to.. agnizabda ane agni eka ja thaI jatAM agnizabda paNa agninuM kArya kare ane to "agni' bolavAthI ja moTuM saLagI javAno prasaMga Ave ! te ja rIte parvatazabda ane parvata eka thaI jatAM, "parvata' bolavAthI moDhAmAM parvata ghusI javAno prasaMga Ave ! eTale zabda-arthanuM tAdAtma na manAya, arthAt vastune ekAMte zabdamaya na manAya ane to tenI ekAMte abhilApyatA paNa na rahe. AvA ekAMta-abhilApyatAvAdIo prAyaH kyAMya maLatA nathI, eTale A vize ame vadhu carcA karavAno prayatna nathI karatA. sAra: tethI vastune ekAMte abhilApya paNa mAnavI yogya nathI. ___tasmAd vyavahArAnyathA'nupapatterabhilApyAnabhilApyamiti sthitam / na cAtra virodhabAdhA, bhinnanimittatvAt; tathAhi-abhilApyadharmakalApanimittApekSayA tadabhilApyam, anabhilApyadharmakalApanimittApekSayA cAnabhilApyam, iti dharmadharmiNozca kathaJcibhedaH, iti pratipAditam / tatazca-tadyata evAbhilApyam, ata evAnabhilApyam abhilApyadharmakalApanimittApekSayaiva abhilApyatvAt, abhilApyadharmANAM cAnabhilApyadharmAvinAbhUtatvAd yata eva cAnabhilApyam, ata eva cAbhilApyam, anabhilApyadharmakalApanimittApekSayaiva anabhilApyatvAt, anabhilApyadharmANAM cAbhilApyadharmAvinAbhUtatvAt, iti / - pravezarazmi - bhAvArtha tethI, vyavahAra anyathA upapana na thavAthI, vastu abhilApya-anabhilASyarUpa sthita thAya che, ane ahIM virodhabAdhA paNa nathI; kema ke baMnenuM nimitta bhinna che. juo- abhilApyadharmakalAparUpa nimittanI apekSAe te abhilApya che ane anabhilApyadharmakalAparUpa nimittanI apekSAe te anabhilApya che. ane dharma-dharmIno kathaMcid bheda che, e pUrve kahI dIdhuM che, tethI te, jethI abhilApya che tethI ja anabhilApya For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 anekAntavAdapravezaH che, kAraNa ke abhilApyadharmakalAparUpa nimittanI apekSAe abhilApya che ane abhilApyadharmo anabhilApyadharmone avinAbhUta che... ane teo jethI anabhilApya che, ethI ja abhilApya che; kema ke anabhilApyadharmakalAparUpa nimittanI apekSAe anabhilAya che ane anabhilApyadharmo to abhilApyadharmane avinAbhUta che... # vastunI abhilANatA-anabhilApyatAsiddhi zAka vivecana : jo vastune abhilAkha-anabhilASyarUpa na mAno, to te vastuviSayaka vyavahAra ja saMgata na thAya, te kahI gayA... eTale vastune abhilApya-anabhilApya ubhayarUpa mAnavI ja rahI, evuM nibaMdha siddha thAya che. prazna : paNa eka ja vastune abhilApya-anabhilASyarUpa mAnavAmAM virodha na Ave ? uttaraH nA, kAraNa ke jema uparano glAsa khAlI hoya ane nIceno glAsa bharelo hoya to bharelo ane khAlI e be paraspara virodhI jaNAtA dharmo paNa judI judI apekSAe eka glAsamAM rahI zake che - temAM koI virodha nathI, tema abhilApya-anabhilASyarUpatA paNa judA judA nimitte eka vastumAM hovAmAM koI virodha nathI. prazna : eka vastumAM, juduM juduM nimitta zuM? uttara : juo, vastumAM nimittarUpa be dharmo rahyAM che : (1) abhilAkhadharma ane (2) anabhilApyadharma... (1) je dharmonuM mukhyarUpe kathana thAya ane jeo zabdathI vAcyarUpe pariNamanAra che, teo abhilApya dharma kahevAya. jema ke ghaTamAM ghaTavAdi... (te dharmo pota-potAnA ghaTavAdi zabdothI mukhyarUpe pratipAdita thAya che.) (2) je dharmonuM mukhyarUpe kathana nathI thatuM ane svasaMvedita hovA chatAM paNa jeonuM zabdathI vAcyarUpe pariNamana nathI thatuM, teo anabhilApyadharma kahevAya. jemake ghaTamAM paTavyAvRtti Adi. ('ghaTatva' zabda, mukhyarUpe ghaTatvadharmane ja kahe che, paNa gauNarUpe ghaTamAM rahela paTavyAvRtti Adi dharmo paNa kathita thAya che... eTale paTavyAvRtti-Adi dharmo, gauNarUpe yadyapi kathita che, paNa mukhyarUpe teo kathita na hovAthI ja teone anabhilAkha kahevAya che.) Ama dharmarUpa be nimitta judA judA hovAthI, eka ja vastumAM, abhilAdharmanI apekSAe abhilASyarUpatA ane anabhilApyadharmanI apekSAe anabhilASyarUpatA - ema ubhayarUpatA hovAmAM koI virodha nathI. prazna : paNa be dharmavALI vastu to eka ja che ne? to temAM judA judA nimitto zI rIte? uttara : juo; dharmo ekAMte dharmarUpa ja nathI, paNa teono kathaMcit bheda paNa che, e vAta ame pUrve ja kahI gayA chIe. eTale dharmI eka hovA chatAM paNa, judA judA nimittonuM (dharmonuM) For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 147 astitva hovAmAM koI virodha nathI. (ane to tene laIne ubhayarUpatA hovAmAM paNa koI virodha nathI.) che abhilANa - anabhilApyatAno avinAbhAva che. tethI ghaTAdi vastuo, je kAraNathI abhilAsvarUpa che, te ja kAraNathI anabhilAsvarUpa che. tenuM kAraNa e ke, teo, abhilAkhadharmasamUharUpa nimittanI apekSAe abhilApya che ane abhilApyadharmo to anabhilApyadharmo sAthe kathaMcit avinAbhUta=saMbaMdhita che. eTale te abhilApyadharmarUpa nimitta paNa kathaMcit anabhilApyadharmarUpa che ane to tevA nimittane laIne vastu anabhilASyarUpa paNa bane ja. te ja rIte ghaTAdi vastuo, je kAraNathI anabhilAkharUpa che, te ja kAraNathI abhilASyarUpa che, kAraNa ke teo anabhilAkhadharma samUharUpa nimittanI apekSAe anabhilAya che ane anabhilApyadharmo to abhilApyadharmo sAthe kathaMcit avinAbhUta=saMbaMdhita che. eTale te anabhilApyadharmarUpa nimitta paNa kathaMcit abhilApyadharmarUpa che ane to tevA nimittane laIne vastu abhilASyarUpa paNa bane ja. sAra: Ama dareka vastuo kathaMcit abhilAkha-anabhilApya hoI ubhayarUpa siddha thAya che. syAdetad, yadi tadabhilApyAnabhilApyadharmakam, evaM tarhi abhilApyAnAM zabdenAbhidhIyamAnatvAt kimityakRtasaGketasya puro'vasthite'pi vAcye zabdAna saMpratyayapravRttI mavataH ? rUti | - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa H jo te abhilApya-anabhilApya dharmavALI hoya, to abhilApyadharmo zabdathI kathita thavAthI, jene saMketa nathI karAyo, tevI vyaktine paNa, sAme rahelI paNa vAcya vastu vize, zabdathI pratyayapravRtti kema thatA nathI? abhilApya - anabhilANa aMge AzaMkA che | vivecanaH pUrvapakSaH jo vastu abhilAkha-anabhilApya baMne prakAranA dharmavALI hoya, to zabdathI tenA abhilApya dharmonuM kathana thatAM, je vyaktine tevo saMketa karAyo nathI, te vyaktinA paNa, purovarsI padArtha vize zabdathI tevA pratyaya-pravRtti thavA joIe, te kema thatA nathI ? Azaya e ke, vastunA dharmo jo abhilApya hoya to, te te zabdothI te dharmono abhilApa thavAno ja. have nALiyeradvIpavAsI vyakti; ke jene vastu vize zabdasaMketa kadI karAyo nathI, te vyakti, (1) vaktA vaDe kahevAtA panasa' zabdane sAMbhaLe che. ane (2) abhilASyarUpa te panasa For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 anekAntavAdapravezaH padArthane dekhe paNa che. to te vyaktine paNa; ghaTazabdathI dhaTano bodha ane ghaTaviSayaka pravRtti thavI joIe ne ? te kema thatI nathI ? ___atrocyate, tajjJAnAvaraNakarmakSayopazamAbhAvAt, tasya ca saGketAbhivyaGgyatvAt; tathAhi-jJasvabhAvasyAtmano mithyAtvAdijanitajJAnAvaraNAdikarmamalapaTalAcchAditasvarUpasya saGketatapazcaraNadAnapratipakSabhAvanAdibhistadAvaraNakarmakSayopazamakSayAvevApAdyete; tato vivakSitArthAkArasaMvedanaM pravarttate, iti; anyathA tatpravRttyabhAvAt / tatprathamatayaiva sarvatrAdRSTasaGketAnAmarbhakANAM saGketasya kartumazakyatvAt; tathAhi-na zabdAdapyasaGketitAttadarthe pratipattiyujyate, tatsaGketakaraNe ca tatrApyayameva vRttAntaH, iti anavasthAprasaGgaH / kvacidavasthAne cAsmanmatAnuvAda eva, nahi kathaJcidvAstavasambandhAbhAve satyavasthAnuM prayukta, rUti - pravezarazmi - bhAvArtha : uttarapakSa H ahIM kahevAya che, tene jJAnAvaraNa karmano kSayopazama nathI ane te kSayopazama saMketathI abhivyaMgya che. te A pramANe-mithyAtvAdithI utpanna thayelA jJAnAvaraNAdi karma rUpI paDadAthI jenuM svarUpa AcchAdita thayuM che tevA jJasvabhAvI AtmAnA AvaraNakarmono saMketa, tapa, caraNa, dAna, pratipakSa bhAvanAdi dvArA kSaya-kSayopazama thAya che ane tenAthI vivakSita arthakAranuM saMvedana thAya che. jo AvuM na mAno, to tenI pravRttino abhAva thAya. ane sarvatra jene saMketa dekhyo nathI, tevA bALakone pahelethI ja saMketa karavo zakya nathI. te Ama - jo dareka ThekANe saMketa karavAnuM mAno, to asaMketita evA zabdathI paNa tenA arthanI pratipatti mAnI na zakAya ane jo zabdono saMketa karo, to te saMketanA zabdomAM paNa pharI A ja vRttAnta lAge ane to anavasthA thAya! ane jo kyAMka aMta-avasthAna mAno to amArA matano ja anuvAda thAya; kema ke kathaMcit vAstavika saMbaMdha vinA avasthAna prayojAya nahIM. | # boddha-AzaMkAno nirAsa che vivecanaH syAdvAdI : juo; nALiyera dIpavAsI jevA vyaktine, jemAM saMketa karAyo nathI tevI panasAdi vAcya vastuviSayaka jJAnAvaraNano kSayopazama nathI, kAraNa ke te jJAnAvaraNano layopazama saMketathI abhivyakta thAya che... arthAt te vyaktine kahevAmAM Ave ke "A padArthane panasazabdathI kahevo? to AvA saMketathI te vyaktino kSayopazama pragaTa thAya ane tyArabAda te zabdothI panasaviSayaka pravRtti-pratyaya thAya... A ja rIte kSayopazamanA abhivyaMjaka tarIke tapAdi kAraNo paNa samajavA. A ja vAtane pragaTa karavA graMthakArazrI vistArathI kahe che - AtmA te jJAnasvabhAvavALo che ane e AtmA para mithyAtvAdi hetuothI jJAnAvaraNAdi For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 149 karmo baMdhAyA che. (ahIM mithyAtvAdigata "Adi zabdathI baMdhanA hetu tarIke avirati-pramAdAdinuM paNa grahaNa karavuM ane jJAnAvaraNAdigata "Adi zabdathI baMdhAtAM karma tarIke darzanAvaraNAdi karmo paNa levA...). A jJAnAvaraNAdi karmo AMkhanA pATA jevA che. jema pATo bAMdhavAthI AMkha DhaMkAI jAya ane kazuM na dekhI zakAya, tema pATA jevA A jJAnAvaraNAdi karmothI jIvanuM svarUpa (jJAna-caitanyarUpa svarUpa) DhaMkAI jAya che ane tethI yathArthasvarUpa jANI zakAya nahIM. prazna : A karma-AcchAdanane dUra karavAno upAya ? uttara : juo, (1) saMketa, (2) tapa, (3) cAritra, (4) dAna, (5) mithyAtvAdinA pratipakSabhUta-samyaktAdinI bhAvanAo... A badhA upAyo che. arthAt jJAnAvaraNakarmanA kSayopazama-kSayanA kAraNo che. A badhA kAraNothI kSayopazama-kSaya thayA bAda, te vyaktine vivakSita arthakAra (ghaTa zabdathI ghaTAkAra) saMvedana thAya che. eTale sAra e ke, saMvedana thavAmAM mULa kAraNa to kSayopazama ja che... (1) kSayopazama hoya to saMketAdi vinA paNa arthAkAra saMvedana thAya, ane (2) kSayopazama na hoya to saMketAdi hovA chatAM paNa arthAkAra saMvedana na thAya. - pUrvapakSa: jo pUrvokta krama na mAnIe to? arthAt kSayopazamathI ja arthAkAra saMvedana thAyaevuM na *mAnIe to ? syAdvAdI? to to arthakAra saMvedananI pravRttino ja abhAva thAya ! kAraNa ke nAnA-nAnA bALakone to A janmanI apekSAe pahelIvAra ja te padArtho dekhAyA che. eTale teone teno saMketa koIe kadI karyo ja nathI. AvA asaMketita bALakone to saMketa karavo zakya ja nathI (kema zakya nathI? te hamaNAM ja batAvaze.) eTale tevA bALakone to kSayopazamathI ja arthAkAra saMvedana mAnavuM rahyuM, arthAt kSayopazama ja saMvedanasAdhaka siddha thayo. prazna : bALakane kema saMketa karavo zakya nathI ? uttaraH juo - koI vaktA saMketa karavA, Avo vAkyaprayoga kare ke "Sa paTaH 3khyate'...to A saMketaka zabdo che have temAMnA pta 3ne zabdono saMketa thayo nathI (bALakane kaMI ja khabara nathI) to te zabdono artha ja nahIM jaNAya... | * pUrvapakSIne e sAbita karavuM che ke - saMvedananI pravRttimAM kSayopazama nahIM, paNa saMketAdi ja kAraNa che - ane AvuM sAbita karavA pAchaLa gUDha Azaya e ke, vastu abhizAparUpa (zabdavA) na hoI zake, nahIMtara to saMketa vinA paNa zabdathI vastuno bodha kema na thAya? paNa graMthakArazrI, saMketa vinA paNa kSayopazamathI saMvedananI saMgati karI, pUrvapakSInA pralApano nirAsa karaze. For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 anekAntavAdapravezaH jo jaNAto hoya, to saMketa vinA artha jaNAya tevuM nakkI thayuM ane to pachI (SiAdri zabdonI jema) "ghaTIno saMketa paNa jarUrI nathI. (jo badhAno saMketa jarUrI hoya, to vyavahArano nAza thAya, eka paNa saMketa karI nahIM zakAya.) have jo pa 3mte e badhAno paNa saMketa karazo, to tenA saMketa mATe vaparAtA bIjA zabdono paNa saMketa karavo paDaze ane pAchA e zabdonA saMketa mATe vaparAtA zabdono paNa saMketa karavo paDaze... A rIte to anavasthA thaze ! have jo kyAMka avasthAna mAnazo, dhAro ke dazamAM saMketakavAkyagata zabdono saMketa na mAnI, tenA zabdArthano svataH ja (=saMketa vinA ja) bodha mAnazo, to yadyapi anavasthA nahIM Ave, paNa tevuM mAnavAmAM to) amArA matano ja anuvAda thaze ! kAraNa ke tenI jema to bIje paNa, saMketa vinA kSayopazamathI ja arthAkAra saMvedana thaI ja zake che. tAtparya e ke, avasthAna mAnavA saMketa vinA paNa zabdathI arthano bodha mAnavo paDe ane te rIte zabdathI arthano bodha, zabda-arthanA vAstavika saMbaMdha vinA na ja thaI zake. eTale zabda-arthano kathaMcit saMbaMdha mAnavo ja rahyo (eTale ja to zabdathI arthano saMketa vinA paNa kSayopazamathI ja sIdho bodha thaI jAya che.) ane kathaMcit saMbaMdha hovAmAM vastunI abhilASyarUpatA paNa nibaMdha siddha thAya che. syAdetad, arbhako'pyasakRd 'ayam' ityAdizabdaM saGketyArthasannidhAvuccAryamANamAkarNya vyavahartRzca tathA vyavahAre pravarttamAnAn dRSTvA pratipadyate zabdArtham, iti; tathAhi-na mAtrAdibhirapi kasyacitsaGketaH kriyate, iti; dRzyate ca tatpratipattiH, iti / --- pravezarazmi - | bhAvArtha : pUrvapakSa H bALaka paNa saMketa karavA yogya arthanI saMnidhimAM vAraMvAra uccArAtA artha ghaTa:'ItyAdi zabdane sAMbhaLIne ane te pramANe vyavahAramAM pravartatA vyavahAruone joIne zabdArthane svIkArI le che. te Ama - mAtA Adi vaDe koIno saMketa karAto nathI, te chatAM tenI pratipatti dekhAya che. vivecanaH pUrvapakSa : are ! tame to ghaTAdi zabdono saMketa karo cho, paNa kharI vAta to e ke, ghaTAdi zabdono saMketa paNa kadI karAto ja nathI. pAse ghaDo hoya ane tyAre vaktA kahe ke - "A ghaDo lAva" to AvA zabdo sAMbhaLIne, pAse UbhelI vyakti ghaDo levA pravarte che... have te vakhate bAjumAM Ubhelo bALaka (1) ghaTanI najIkamAM rahIne 'paTaH' evA zabdo bolAtA sAMbhaLe, ane (2) "paramAnaya' kahe to lavAto jue... enAthI mayaM paTa: evA zabdano artha "sAme rahela kaMbugrIvAdimAn padArtha che, e jANI le che. te A pramANe - For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 151 mAtA vagere, te bALakane 'A ghaDo kahevAya, A kapaDo kahevAya ema ekeka padArthane laIne saMketa nathI karatI; paNa bALaka pote ja tevA zabdo sAMbhaLI ane tevo vyavahAra dekhI zabdArthano nirNaya karI le che. Ama jyAre ghaTazabdano paNa saMketa nathI karAto, tyAre 'maya' jevA atiprasiddha zabdanA saMketanI to vAta ja zuM che? (tamAM to sutarAM saMketa anAvazyaka che.) AvuM thavAthI bALakane, kALAMtare saMketa vinA paNa ghaTa zabdathI ghaTanI pratIti thAya che ja to tame ghaTazabdano paNa saMketa kema kaho cho ?) (pUrvapakSano bhAva e che ke, ghaTamAM saMketa karavA 'yaM yaH' evA zabdo prayojAya tyAre 'ya'no saMketa karelo hovo jarUrI nathI, kAraNa ke vAraMvAra mayaM mayaM evA prayogo ane tajjanya vyavahArane joIne tene mayaMnA arthano bodha thaI jAya che. mAtA paNa ayaM dhaTa: evo ja saMketa kare che. " eTale A evo saMketa kadI karatI nathI, chatAM bALakane tenI pratipatti to thAya ja che.) atrocyate, dRzyate khalviyaM pratipattiH, kintu bhavatpakSe na yujyate, asakRddarzanapakSe'pi tatprathamatayA zabdAt pratipattyabhAvAd, bhAve ca kathaMcidvAstavasambandhasiddheH, anAdisaMsArapakSe'pi kathaMcidvAstavazabdArthasambandhasiddhaH, 'zabdo hi vikalpajanmA' ityAdinirAkaraNena ca saGketasya niSiddhatvAt, tathA prakaraNAdabhivyaktakSayopazamAnAM keSAMcitsaGketamantareNaiva zabdArthapratipattidarzanAd / alaM prsnggen| iti abhilApyAnabhilApyobhayarUpaikavastuvAdaH samAptaH / / 4 / / - pravezarazmi - bhAvArtha: uttarapakSa: Avo bodha dekhAya che, paNa tamArA mate ghaTato nathI; kema ke anekavAra darzana thavA chatAM, prathamavAramAM ja zabdathI arthanI pratipatti thaI jatI nathI, jo thAya to kathaMcit vAstavika saMbaMdha ja siddha thAya ane anAdisaMsArapakSe paNa zabda-arthano kathaMci vAstavika saMbaMdha siddha thAya .. ane vaLI zabda vikalpathI utpanna thAya.. e badhAnuM nirAkaraNa karI saMketano niSedha karyo che ane prakaraNathI abhivyakta thayo che kSayopazama jemano tevA keTalAkane saMketa vinA ja zabdArthanI pratipatti dekhAya che. have A prasaMgathI saryuM. Ama abhilApya-anabhilApya ubhayarUpa ekavastuno vAda samApta thayo vivecanaH uttarapakSa tamArI vAta ekadama sAcI che, saMketa vinA paNa karyA vagerenA zabdArthanuM jJAna thAya che ja... paNa tevo bodha tamArA mate ghaTato nathI, kAraNa ke vaktA bhale anekavAra "A lAva' evA zabdaprayogo kare, paNa bALakanA janma pachI) vaktA vaDe pahelIvAra uccArAtA zabdothI, bALakane 'A'no bodha thaI zake nahIM. tenuM kAraNa e ke, tame saMketita zabdothI ja arthapratipatti mAno cho. have janma pachI saMketa For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 anekAntavAdapravezaH karAyA pUrve saMbhaLAtA vaknazabdono to kadI koIe saMketa karyo ja nathI, to te zabdothI, bALakane Ano bodha zI rIte thAya ? pUrvapakSa H te AdizabdathI (janma pachI pahelIvAra saMbhaLAtA zabdathI) saMketa vinA paNa arthabodha mAnI laIe to ? syAdvAdI? to to amArA matanuM ja zaraNa thaze, kAraNa ke ame paNa e ja kahIe chIe ke keTalAka zabdathI, saMketa vinA paNa sIdho kSayopazamathI ja arthabodha thaI jAya che. eTale to zabda-arthano vAstavika saMbaMdha ja siddha thayo. (bhAva e ke, saMketa vinA paNa zabda vastuvAcaka hovAthI, zabda-arthano vAstavika saMbaMdha mAnavo ja rahyo ane to vastune abhilApya paNa mAnavI ja rahI.). pUrvapakSa: paNa bALaka ke anya koIpaNa vyaktine pahelIvAra to zabdanuM zravaNa siddha ja nathI. kAraNa ke saMsAra to anAdi hovAthI dareka jIvane dareka zabdanuM zravaNa anekavAra thaI ja gayuM che (Azaya e ke, saMsAra anAdi hovAthI pUrve saMketa thayo ja hoya.) eTale bALaka je A janmanI apekSAe pahelIvAra "A ghaDo kahevAya evA zabdo sAMbhaLe che, te zabdo paNa pUrve anekavAra zrata hovAthI saMketita ja che ane saMketita hovAthI ja, bALakane te zabdathI arthapratIti thAya che. syAdvAdIH are ! to to zabda-arcanA vAstavika saMbaMdhanI sutarAM siddhi thaze, kAraNa ke tamArA kahevA pramANe to anAdi saMsAramAM 'yaM paTaH' evA zabdonuM, sAme rahela ghaTAdi padArthanA vAcakarUpe zravaNa thAya che ane AvA zabdazravaNathI ja, tene te ghaTazabdathI ghaTarUpa vAcyArthano bodha thAya che. bAkI jo anAdisaMsAramAM yam Adi zabdonuM arthavAcakarUpe zravaNa na mAno, to bALakAdine ghaTAdi zabdathI ghaTAdi arthano bodha thaI zake nahIM. kAraNa ke jyAM tevo vizrAma mAno, te pahelA to arthavAcakarUpe zabdanuM zravaNa thayuM ja nathI. eTale tenA mATe to te zabda asaMketita thatAM, tene te zabdathI arthapratIti thaI ja na zake.) sAra eTale (1) zabda vAcaka ane (2) artha vAcya- ema zabda-arthano vAcya-vAcaka saMbaMdha anAdikAlIna ja mAnavo rahyo. vaLI, tame je saMketanI prakriyA kaho cho ke - "zabda te vikalpathI utpanna thAya ane vikalpano janaka hoya che eTale zabdathI vaknavikalpanI samAna zrotRvikalpa thavo; e ja saMketa che' - te badhA kathanano nirAsa ane pUrve karI ja dIdho hovAthI "saMketa tattvano niSedha thaI jAya che (vikalpamAM saMketanuM khaMDana karyuM, arthamAM to saMketa bauddha mAnato nathI. eTale saMketanuM ja khaMDana thayuM ane to saMketanA kAraNe ja vAcya-vAcakano nirNaya - evA ekAMtano paNa niSedha thaI gayo.) For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 153 tathA, keTalAkane prasaMgane anusAre ja kSayopazama pragaTa thaI jAya che ane tethI saMketa vinA ja zabdathI arthanI pratipatti (miThAImAM sAkara ochI hoya te anubhavyuM hoya ane koI kahe khAMDa ochI che to khAMDano artha saMketa vinA paNa samajAI jAya che, to te vakhatanI pratipatti; saMketa vinA paNa) thaI jatI dekhAya che. to ahIM saMketa vinA paNa zabdathI arthano bodha thavAmAM kAraNa zuM? kAraNa e ja ke, zabdaarthano kathaMcit vAstavika saMbaMdha rahyo che ane tethI to vastu abhilApya (zabdavAcya) paNa bane ja. have A prasaMgathI saryuM. niSkarSa : eTale ghaTAdi dareka vastuo, abhilApyadharmonI apekSAe abhilApya ane anabhilApyadharmonI apekSAe anabhilAkha- ema ubhayarUpa mAnavI ja rahI, evuM uparokta carcAthI phalita thayuM. || A pramANe abhilApyAnabhilApya anekAMtavAdarUpa caturtha adhikAra pUrNa thayo che For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 anekAntavAdapravezaH de che ane dAttavAke parva muriTa che ke bAhyArthIne sadasadAdi anekAMtarUpa siddha karI, have anekAMtavAdamAM ja mokSanI saMgati batAvavA graMthakArazrI pAMcamA adhikArano prAraMbha kare che - (5) yadapyuktam-'virodhidharmAdhyAsitasvarUpatvAdvastuno'nekAntavAdino muktyabhAvaprasaGgaH' iti etadapi sUkSmekSikayA muktimArgamanAlocyaivoktam, iti, uktavatsattvAnityatvAdInAM virodhitvAsiddheH, anyathA vastvabhAvaprasaGgAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha je paNa kahyuM hatuM ke vastu virodhI dharmathI adhyAsitasvarUpavALI hovAthI anekAMtavAdImate muktinA abhAvano prasaMga Ave" e paNa sUmekSikAthI mokSamArgane vicAryA vinA ja kahyuM che, kAraNa ke pUrvoktavat sattva-anityatva AdinuM virodhIpaNuM siddha nathI, anyathA vastunA abhAvano prasaMga Ave. vivecanaH pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "tame vastune nitya-anityAdi virodhI dharmavALI mAnI hovAthI, anekAMtavAdIonA mate to mokSano paNa abhAva thAya che..." te badhuM paNa mokSamArgane sUmekSikAthI vicAryA vinAnuM ja kathana che. (arthAt mokSamArgane sUkSmakSikAthI na samajavAthI ja tame Avo pralApa karo cho.) bAkI vAstavamAM amAruM kathana satya ja che, kAraNa ke pUrve kahyA mujaba sattva-asattva, nityaanityatA, sAmAnya-vizeSa, abhilAkha-anabhilAkhatA Adi dharmono virodha bilakula siddha nathI. (arthAt te dharmo, virodha vinA eka vastumAM nibaMdha rahI zake che.) (anyathA=) bAkI jo judI judI apekSAe te dharmo na mAnavAmAM Ave, to te vastuno ja abhAva thaI jAya, e badhI vAtono nirNaya ame pUrve ja karI gayA. kiJca-virodhidharmAdhyAsitasvarUpAbhAva eva vastuna ekAntavAdina eva muktyabhAvaprasaGgaH; tathAhi-yadi tadAtmAGganAbhavanamaNikanakadhanadhAnyAdikamekAntenaivAnAtmakAdidharmayuktaM bhAvanAlambanamiSyate, hanta ! tarhi sarvathA'nAtmakatvAd bhAvakabhAvyAbhAvAt tatparijJAnottarakAlabhAvibhAvanA'bhAvataH kutaH ? kasya vA ? mohAdiprahANam ? iti kathyatAmidam / / 1. iti pUrvamudritapAThaH 'nAtmAdikadharmayuktaM' atra B-pAThaH / For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 155 - pravezarazmi - bhAvArtha ane vastunuM virodhI dharmathI adhyAsita svarUpa na hovAmAM ja, ekAMtavAdamate ja muktinA abhAvano prasaMga Ave te Ama - jo te ekAMte anAtmakAdi dharmayukta AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnyAdine ja bhAvanAnuM AlaMbana manAya, to sarvathA teo anAtmaka thatAM, bhAvaka-bhAvya koI na rahevAthI, tenA parijJAna pachI bhAvanA ja na thAya ane to konAthI athavA kone mohAdinI hAni thAya? e kaho.. vivecanaH vaLI, jo vastu anekAMta-Atmaka na hoya, to ekAMtavAdimate ja mokSanA abhAvano prasaMga Avaze, te A pramANe - jo te AtmA, strI, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere dareka vastuo sarvathA anAtmakatA Adi dharmayukta ja hoya ane tene bhAvanAnuM AlaMbana banAvatA ho, to to vastu sarvathA anAtmaka hovAthI koI bhAvya-bhAvaka ja nahIM rahe ! sAtmaka eTale sasvarUpI; potAnA svarUpe vastunuM astitva ane ekAMte anAtmaka eTale niH svarUpI; potAnA svarUpe paNa vastunuM na hovuM. have jo dareka vastuo ekAMte anAtmaka hoya, to kharekhara to te vastu ja nathI ane to bhAvya-bhAvaka(bhAvya= bhAvanAno viSaya, ane bhAvaka=bhAvanA karanAra vyakti) paNa vasturUpa nahIM rahe, arthAt bhAvanAnI viSayabhUta vastu ane bhAvanA karanAra vyakti; te benuM paNa astitva nahIM rahe! ane to vastunuM anAtmakAdirUpe jJAna thayA pachI, bhAvya-bhAvaka koI na rahevAthI,vairAgyanI bhAvanAo paNa nahIM thAya jyAre bhAvanAnI viSayabhUta vastu ane bhAvanA karanAra vyakti ja nathI, tyAre bhAvanA kevI rIte thAya ?) ane jo bhAvanA nahIM thAya, to konA thakI athavA konA rAgAdi doSonI hAni thaze ? e tame ja kaho. (eTale kharekhara to ekAMtavAdamate ja mokSano abhAva thAya che.) syAdetat-paraparikalpitA'vicalitaikasvabhAvAtmApekSayA tadanAtmakamabhyupagamyate, na punaH pratikSaNanazvarAtmApekSayA, iti / / etadapyasAram, vikalpAnupapatteH; tathAhi- tatkathaMcitpratikSaNanazvaraM syAt ? sarvathA vA ? / yadi kathaMcit, arhanmatAnuvAda eva, tathA coktamahanmatAnusAribhiH - sarvavyaktiSu niyataM kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt / / 1 / / ' iti / - pravezarazmi - bhAvArtha : bauddha : paraparikalpita avicala-eka svabhAvarUpa svarUpanI apekSAe ja te anAtmaka For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 anekAntavAdapravezaH manAya che, pratikSaNa nazvara svarUpanI apekSAe nahIM. syAdvAdI : A paNa asAra che; kema ke vikalpo anupapanna che. te Ama - te kathaMcit pratikSaNanazvara hoya ke sarvathA? jo kathaMcita, to AhaMtamatano anuvAda ja thayo. Ahatamatane anusaranArAoe kahyuM che ke-badhI vyaktiomAM pratikSaNa bhinnapaNuM niyata che ane temAM vizeSa nathI, arthAt abheda paNa che. kAraNa ke caya-upacaya thavA chatAM paNa AkRti ane jAtinuM vyavasthAna che. cha anAtmaka mAnavAnuM tAtparya ane nirAsa che vivecana : bauddha : bIjAoe kalpeluM je avicalita-nitya ekasvabhAvarUpa svarUpa che, te vastumAM nathI, eTale tenI apekSAe vastu anAtmaka-asvarUpI kahevAya che. e ja amAruM anAtmaka mAnavAnuM tAtparya che. bAkI pratikSaNa nazvarasvabhAva to vastumAM che ja, eTale tenI apekSAe vastu anAtmaka na kahevAya (arthAt nazvarasvabhAvanI apekSAe to vastunuM svarUpa niyata ja che.) eTale koI doSa nathI. | syAdvAdIH tamArI A vAta paNa asAra jaNAI Ave che, kAraNa ke ahIM paNa vikalponI saMgati thatI nathI te A pramANe - che ekAMtakSaNikavAdano vikalAzaH nirAsa che. tame kaho cho ke ghaTAdi, dareka vastuo pratikSaNa vinAzazIla che. to ahIM amArA praznavikalpo e ke, te kaI rIte nazvara che? (1) kathaMcita, ke (2) sarvathA? (1) jo kathaMcit (arthAt koIka paryAyanI apekSAe) te nAza pAme - evuM kaho, to to arihaMtanA matano ja anuvAda thayo kahevAya, kAraNa ke Atimate dareka vastuo paryAyanI apekSAe kathaMcit nazvara ja che. arihaMtamatane anusaranArAoe kahyuM che ke - "badhI vyaktiomAM pratikSaNa bhinnapaNuM niyata che ane temAM vizeSa nathI, abheda paNa che, kAraNa ke caya-upacaya thavA chatAM paNa AkRti ane jAtinuM vyavasthAna che." Ano paramArtha e ke, judI judI kSaNanA saMbaMdhathI dareka vastuo pratikSaNa badalAya che ane tethI ja teonuM pratikSaNa bhinnapaNuM niyata che. paNa teomAM pratikSaNa vizeSa (taphAvata) dekhAto nathI, tenuM kAraNa e ke, te vastuo sarvathA naSTa thatI nathI paNa kathaMcit (=koIka apekSAe) sadAdirUpa ja rahe che... arthAt judA judA paryAyo ghaTAdimAM caya-upacaya (vadha-ghaTa) thayA kare che, paNa teonuM saMsthAna ane sattvAdi jAti tadavastha rahI hovAthI, teomAM pratikSaNa vizeSa dekhAto nathI. (bAkI paryAyanI apekSAe to teonI pratikSaNa nazvaratA che ja.) ane te ja nazvaratAne tame mAnI, eTale to tame Ahatamatano ja anuvAda karyo kahevAya. (tethI, prathama vikalpa to tame na mAnI zako.) For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 157 ___ atha sarvathA, hanta ! taya'hikAmuSmikasakalalokasaMvyavahArAbhAvaprasaGgaH; tathAhipratikSaNaniranvayena nazvaratve satyAtmAdivastunaH grAhyagrAhakabhAvasmaraNapratyabhijJAnakutUhalaviramaNAdyAvidvadaGganAdipratItamapi nopapadyeta / / --- pravezarazmi - bhAvArtha : have jo sarvathA, to aihika-Amumbika sakaLa lokavyavahAranA abhAvano prasaMga Ave ! te Ama - AtmAdi vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to grAhyagrAhakabhAva, smaraNa, pratyabhijJAna, kutUhalaviramaNa Adi avidvadaMganApratIta paNa upapanna thAya nahIM. vivecanaH jo te sarvathA (=saMpUrNapaNe) niranvaya (=pUrvAparakSaNomAM avya vinA) pratikSaNa nAza pAme evuM kaho, to to Ihaloka ane paraloka saMbaMdhI tamAma lokavyavahArano vilopa thaI jaze. te A pramANe - jo dareka vastuo uttarottarakSaNamAM anuvRtti vinA sarvathA pratikSaNa nAza pAme, to AtmA, ghaTAdinA saMbaMdhane laIne thatAM (1) grAhya grAhakabhAva, (2) smaraNa, (3) pratyabhijJAna, (4) kutUhalaviramaNa... Adi, je vidvAnathI laIne aMganA sudhInA badhA jIvone pratIta che, te badhuM paNa upapanna thaze nahIM (arthAt niranvaya nazvaravAdamAM pratIta paNa smaraNAdino vilopa thaze.) have graMthakArazrI, sarvathA kSaNikavAdamAM grAhya-grAhakabhAva, smaraNAdi kema na ghaTe ? te kramazaH jaNAve che - ___ nahi grAhyArthatadgrAhakasaMvedanayoH kathaMcidapi tulyakAlatA'bhyupagamyate paraiH, tayorhetuphalabhAvAbhyupagamAt / uktaM ca - 'grAhyatAM viduhetutvameva yuktijJA jJAnAkArArpaNakSamam' iti / / evaM ca sati grAhyArthAbhAve eva grAhakasaMvedanaprasUteH, tadabhAvabhAvitvAt saMvedanasya kutastasya tadgrAhakatvam ? itarasya ca tadgrAhyatvam ? iti; AdAya yuktipradIpaM tiraskRtya svadarzanAbhinivezatimiraM nibhAlyatAmetat, iti / / -- pravezarazmi - bhAvArtha ? tamArA mate grAhya-artha ane tenuM grAhaka jJAna baMne kathaMcituM paNa tulyakALa manAtA nathI; kema ke tame te baMneno hetu-phaLabhAva mAnyo che, kahyuM che ke - "yuktizo, jJAnamAM potAnA AkArane arpaNa karavAmAM samartha evA hetupaNAne ja "grAhyatA jANe che. ane AvuM hovAmAM to, grAhya-arthanA abhAvamAM ja grAhakasaMvedana utpana thAya, ane saMvedana tenA abhAvamAM thanAruM che. to tenuM arthagrAhakapaNuM kevI rIte? ane arthanuM jJAnagrAhyapaNuM kevI rIte? eTale yuktirUpI dIvAne laIne svadarzana-abhinivezarUpa aMdhakArane dUra karIne A juo. For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 anekAntavAdapravezaH cha kSaNikavAdamAM grAhya-grAhakabhAvanI asaMgati che vivecanaH hebauddha ! tame grAhya-artha ane grAhakajJAna-e baMnenI kathaMcit =koIka apekSAe) paNa tulyakAlatA mAnatA nathI. tenuM kAraNa e ke, tame te baMnene hetu-phaLarUpe mAnyA che. (arthAta grAhya-artha hetu ane tenA AdhAre thanAruM grAhakasaMvedana phaLa - Ama grAhya-grAhakane hetu-phaLarUpe mAnyA che.) A vize dharmakIrtie kahyuM che ke - "anumAnAdine jANanArA yuktijJa puruSo, jJAnamAM potAne anurUpa AkAranuM arpaNa karavAmAM samartha evuM arthanuM hetupaNuM; te ja grAhyatA che evuM jANe che.." (pramANavArtika-2/247) ahIM paNa arthane heturUpe ane jemAM AkAranuM arpaNa karavAnuM che, te jJAnane phaLarUpe jaNAvela che (ane tame to hetu-phaLane pUrvAparabhAve ja mAno cho, tulyakALe nahIM.) (parva sati) have jo baMne tulyakALe na hoya, to eno matalaba e thayo ke, pahelI kSaNe grAhya-artha ane bIjI kSaNe teno abhAva thaye ja grAhakajJAna utpanna thAya che. kAraNa ke badhuM kSaNika che.) eTale have saMvedana e grAhyanA abhAvamAM ja thAya che, to te jJAna, grAhya-arthane zI rIte grahaNa kare ? ane pUrvekSaNe) grAhya-artha vakhate grAhakazAna thayuM ja na hovAthI, te artha, potAnA uttarakALabhAvI jJAnathI grAhya zI rIte bane ? (ane jJAna vakhate to grAhya arthanuM astitva ja na hovAthI, te vakhate to te grAhya na ja bane.) eTale he bauddho ! sUkSmakSikArUpa hAtha thakI eka yuktidIvo laIne, potAnA darzananA abhinivezarUpa aMdhAruM dUra karIne, ame kaheluM barAbara juo. (jema dIvAthI aMdhAruM dUra karIne vAstavika vastu dekhAya che, tema tame paNa yuktine AgaLa karIne ane svadarzananuM abhinivezarUpa aMdhAruM dUra karIne, vastusthiti vicAro, to tamane paNa satya hakIkata samajAI jaze.) tethI phalita thayuM ke, vastune sarvathA niranvaya kSaNika mAnavAmAM, grAhya-grAhakabhAva paNa asaMgata thAya che. ____ AkArArpaNakSamatvamapi tasyAnizcitameva / nahi 'anantarAtItaviSayAkAramevedaM saMvedanam' iti vinizcetuM zakyate, tasyAgrahaNAd / agrahaNaM ca tadAnImasattvAd / asati ca tasmiMstadAkArametadatadAkAraM na bhavati, iti avgmaanuppttiH| For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 159 saMvedyamAnAdeva saMvedanAkArAt tadAkAratvAvagamaH, iti cet ? tathAhi-yadyadgrAhakaM na bhavati, tattadAkAraM na bhavati, pItAgrAhakamiva nIlasaMvedanam, tadgrAhakaM caitad; iti kathaM tadavagamAnupapattiH ? iti / / etadapyayuktam-tatpratyakSatA'nupapatteranumIyamAnatvAt / na cAnumAnatA'pyatra, evaMvidhAvinAbhAvavyavasthAkAriNaH kSaNadvayagrAhiNo vijJAnasyAbhAvAd, abhAvazca kSaNikatvavirodhAt / che "amAvastha' kRti pUrvamudritapAi, mAtra B-pAd: I - pravezarazmi - bhAvArtha: AkAra-arpaNanuM samarthapaNuM paNa tenuM anizcita ja che, kema ke "A saMvedana anaMtara-atIta viSayAkAravALuM che' evo nizcaya thavo zakya nathI ane tenuM kAraNa e ke te viSayanuM grahaNa thatuM nathI... ane agrahaNa eTalA mATe ke tyAre tenuM astitva ja nathI ane te na hoya tyAre "A saMvedana tenA AkAravALuM che, bIjAnA AkAravALuM nahIM' evA avagamanI upapatti na thAya. bauddha saMvedyamAna saMvedananA AkArathI ja tenI AkAratAno avagama thaI jAya, juo- je jenuM grAhaka na hoya, te tenA AkAravALuM na hoya, jemake pitanuM agrAhaka nIlasaMvedana.. A saMvedana tenuM grAhaka che, to tenAthI tenA AkArano avagama paNa kema na thAya? syAdvAdI : A paNa ayukta che; kema ke tenuM pratyakSa to upapana nathI, kAraNa ke te anumAnano viSaya che. ane ahIM anumAnatA paNa nathI, kAraNa ke AvA avinAbhAvanI vyavasthAne karanAruM, kSaNayane grahaNa karanAruM koI vijJAna nathI ane na hovAnuM kAraNa e ja ke temAM kSaNikatAno virodha thAya che. vivecanaH artha te potAno AkAra jJAnamAM arpaNa karavA samartha che, e vAtano paNa nizcaya thaI zakato nathI, kAraNa ke "saMvedana, anaMtara-atIta ( pUrvekSaNamAM ja utpanna thayela) arthanA AkAravALuM che' evo nizcaya thato nathI. (Azaya e ke, artha jo potAnA AkAranuM arpaNa karato hoya, to jJAnamAM teno AkAra Ave ja ane to arthAkArarUpe jJAnano paNa nizcaya thAya ja... paNa tevo nizcaya ja na thavAthI zI rIte manAya ke artha potAnA AkAranuM arpaNa kare che...) prazna paNa nizcaya (="A saMvedana, anaMtara-atIta viSayanA AkAravALuM che' evo nizcaya) na thavAnuM kAraNa zuM? uttaraH kAraNa e ja ke, saMvedana vakhate te viSayanuM astitva ja nathI ane eTale e viSayanuM grahaNa ja thatuM nathI... have jo grahaNa ja na thAya, to te saMvedana "anaMtara-atIta viSayanA AkAravALuM ja che, bIjA koI AkAravALuM nahIM' evo bodha zI rIte thAya ? (bhAva e ke, te viSaya ane tenA For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 anekAntavAdapravezaH -- AkAranuM grahaNa karyuM hoya, to jANI zakAya ke - A saMvedana tenA AkAravALuM che. paNa grahaNa vinA tevuM zI rIte jaNAya ?) have bauddha, anaMtara-atIta viSayAkArano avagama saMgata karavA, potAnuM maMtavya raju kare che - bauddha : saMvedanamAM je AkAra che, te to svasaMvedanasiddha che, spaSTapaNe anubhavAya che. basa to Avo AkAra ja anaMtara-atIta viSayano che. arthAt anubhavAtA evA saMvedanagata AkAranA AdhAre, anaMtara-atIta viSayAkArano avagama kema na thAya ? A ja vAtane bhAvanApUrvaka jaNAve che - (tathahiM-) je vijJAna jenA AkAravALuM na hoya, te vijJAna tene grahaNa kare nahIM. jema ke pItAkAra vijJAna, nIlAkAravALuM na hovAthI te nIlanuM grahaNa na kare. have prastuta saMvedana to, anaMtara-atIta viSayane grahaNa karanAruM che ane to temAM te viSayano AkAra paNa mAnavo ja rahyo. (anyathA te te viSayanuM grahaNa kema kare ?) Ama anaMtara-atIta viSayAkArano avagama thAya che ja ne ? tenI anupapatti kyAM rahI? syAdvAdI : tamArI A vAta paNa ayukta che, kAraNa ke na vicArIe tyAM sudhI ja ramaNIya lAge evI che. juo- tame anaMtara-atIta viSayAkArano avagama kaho cho, paNa te avagama kayo? (1) pratyakSa-avagama, ke (2) anumAna-avagama? (1) anaMtara-atIta viSayAkArano pratyakSa-avagama to na mAnI zakAya, kAraNa ke te to anumIyamAna che, arthAt anumAnano viSaya che. (ane anumAnano viSaya anumAnathI ja jaNAya, pratyakSathI nahIM.) (2) ane te anaMtara-atIta viSayAkAra, anumAnano viSaya paNa na bane, kAraNa ke atItaviSayAkAranuM anumAna koI liMganA AdhAre thAya ane te mATe liMga-liMgInuM avinAbhAvagrahaNa Avazyaka che. paNa be kSaNa rahenAruM tevuM koI vijJAna ja nathI ke je vartamAnakAlIna liMga ane anaMtaraatIta viSayAkAra; te baMnenA avinAbhAvanI vyavasthA karatuM hoya... jo AvuM (=pUrvAparakSaNagata liMga-liMgInA avinAbhAvanuM grahaNa karanAruM) be kSaNa rahenAruM vijJAna mAno, to tenI kSaNikatAno ja virodha thAya (arthAt kSaNikamatano ja vilopa thAya.) ane to avinAbhAvane grahaNa karanAruM koI jJAna na rahevAthI, tevuM koI avinAbhAvI liMga nahIM pakaDAya ke jenA AdhAre atIta-viSayAkAranuM anumAna thAya. ___ tadeva viziSTaM tadvyavasthAkAri, iti cet ? na, kAraNavijJAnabodhAnvayavyatirekeNa kAryavijJAnasya vaiziSTyAyogAd, atiprasaGgAt, tadvadaparasyApi vaiziSTyApatteH / / For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 161 -: pravezarazmi : bhAvArtha : bauddha : viziSTa jJAna ja tenI vyavasthA karanAruM mAnIe to ? syAdvAdI : nA, kAraNa ke kAraNavijJAnarUpa bodhanA anvaya vinA kAryavijJAnanI viziSTatA na thaI zake; kema ke temAM atiprasaMga Ave, tenI jema bIjAnI paNa viziSTatA thavAnI Apatti Ave. vivecana : bauddha H vartamAnakAlIna vijJAna ja tevuM viziSTa mAnI laIe, ke jethI te ja anaMtaraatIta viSayAkAranI vyavasthA karI de. (pachI to teno avagama thaI jaze ne ?) syAdvAdI : paNa vAstavamAM kAraNavijJAnarUpa bodhanA anvaya vinA, kAryavijJAna viziSTa ja na bane, nahIMtara to tenAthI bIjA vijJAno paNa viziSTa mAnavAno prasaMga Ave. na tAtparya e ke, kAryavijJAnanI viziSTatA mAnavA, kAraNavijJAnano temAM anvaya-anugama mAnavo paDe (nahIMtara to bIjA jJAnonI jema temAM paNa viziSTatA na Ave athavA to tenI jema bIjA jJAnomAM paNa viziSTatA Ave.) have tamArA mate to kAraNavijJAna sarvathA kSaNika che ane to te niranvaya naSTa thaI jAya che ane tenA pachI ja kAryavijJAna utpanna thAya che, to te kAryavijJAnamAM viziSTatA konA thakI Ave ? ane viziSTatA na Ave, to te viziSTa banIne atIta viSayAkAranuM anumAna paNa zI rIte kare ? (eTale tamArA mate, atIta-viSayAkArano avagama kathapi saMgata nathI.) sAra H Ama, atIta-viSayAkArano avagama saMgata nathI ane tethI te artha, potAnA AkAranuM jJAnamAM arpaNa kare che - evuM paNa nizcita na thAya. eTale arthanI AkAra-arpaNatA anizcita ja rahe. (have bauddha, kSaNikamate grAhya-grAhakabhAva saMgata karavA, eka nUtana vaktavya rajU kare che. tenuM paNa graMthakArazrI nirAkaraNa karaze.) * syAdetat-samAnakAlayoreva grAhyagrAhakabhAvaH; tathAhi - svahetubhya eva tadvijJAnaM viziSTasamAnakAlabhAvibhAvagrAhakasvabhAvam, bhAvo'pi tadgrAhyasvabhAva evotpadyate; iti yathoktadoSAnupapattiH / na, tayostAdAtmyatadutpattyanupapatteH pratibandhAbhAvAt / ityalaM prasaGgena, vijRmbhitamevA'trAsmatsvayUthyaiH; iti // -- pravezarazmi : bhAvArtha : bauddha : samAnakALabhAvI vastuono ja grAhya-grAhakabhAva che. te Ama - potAnA hetuthI ja te vijJAna, viziSTa samAnakALabhAvI bhAvane grahaNa karavAnA svabhAvavALuM che ane bhAva paNa tenAthI grAhyasvabhAvavALo ja utpanna thAya che. eTale yathokta doSanI anupapatti che. syAdvAdI : nA, te beno tAdAtmya ane tadutpatti anupapanna hovAthI, tenA pratibaMdhano abhAva che. have A prasaMgathI saryuM, A vize amArA svayUthyoe (pUrvAcAryoe) vistAra karyo che ja. For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 anekAntavAdapravezaH vivecana : bauddhaH vAstavamAM pUrvAparakAlIna nahIM, paNa samAnakAlIna artha-saMvedanano ja grAhya-grAhakabhAva che. te A pramANe - (1) potAnA hetuothI ja te vijJAna tevA viziSTa svabhAve utpanna thayuM ke jethI te potAnA samAnakALabhAvI arthano "grAhaka bane, ane (2) artha paNa potAnA hetuothI ja tevA viziSTa svabhAve utpanna thayuM ke jethI te potAnA samAnakALabhAvI jJAnathI "grAhya bane. (Ama samAnakAlIna artha-saMvedananI grAhya-grAhakatA saMgata ja che, to pachI kSaNikamate grAhyagrAhakabhAvanI asaMgati zI rIte ?) eTale yathokta doSa anupapanna che. syAdvAdIH tamArI A vAta paNa yukta nathI, kAraNa ke samAnakAlIna jJAna-artha vacce tAdAmya ke tadutpatti eke saMbaMdha ghaTato nathI. te A pramANe - (1) teo baMne ekakALe rahenAra hovAthI, goviSANakayanI jema paraspara teo upakArya-upakArakabhAvathI rahita che ane to te beno tadutpatti saMbaMdha zI rIte ghaTe ? ane (2) artha jaDarUpa ane saMvedana cetanarUpa-ema baMne vilakSaNa hovAthI, te benuM tAdAbhya to sutaro na ghaTe ane to saMbaMdha vinA te beno grAhya-grAhakabhAva paNa zI rIte ghaTe ? (vAstavamAM to tame bhUlathI ja AvuM bolI gayA cho ke, samAnakAlIna artha-jJAnano grAhyagrAhakabhAva che, bAkI hakIkatamAM tamAro Avo mata che ja nahIM. tame to pUrvekSaNe viSayanI ane uttarakSaNe jJAnanI utpatti mAno cho, eTale tame to grAhya-grAhakarUpa artha-jJAnane pUrvAparakAlIna mAno cho, samAnakAlIna nahIM.) have A prasaMgathI saryuM. A vize amArA saMpradAyagata siddhasena divAkarasUri Adi vidvAnoe vistAra karyo che ja. smaraNAdyasambhavastu pratikSaNaniranvayena nazvaratve sati vastunaH subhAvya eva / nahyanyenAnyasminnanubhUte'nyasyAnyopalabdhau smaraNapratyabhijJAdayo yujyata iti / evam, aihikasakalalokasaMvyavahArAbhAvaH, iti sthitam / / - pravezarazmi - bhAvArthaH vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAmAM smaraNAdino asaMbhava to sukhethI samajI zakAya ema che. anya vaDe anya anubhavAya ane anyane anyanI upalabdhi thAya, to smaraNa-pratyabhijJA Adi saMgata thAya nahIM, Ama aihika sakaLa lokavyavahArano abhAva che, ema sthita thayuM. vivecanaH jo vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to smaraNa-pratyabhijJAnAdi na ja ghaTe, e vAta to sugamya ja che, te A pramANe - je pramAtAe je vastu joI hoya, te pramAtAne te vastunI upalabdhi thAya tyAre "A to meM For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 163 pUrve joI hatI' "A te ja vastu che je meM pUrve joI hatI ema smaraNa - pratyabhijJAna Adi thAya che. paNa dareka vastu kSaNika hoya to bIjA pramAtA vaDe bIjA arthanI anubhUti thAya ane bIjA pramAtAne bIjA arthanI upalabdhi thAya; evuM mAnavuM paDe ane to smaraNAdi zI rIte ghaTe ? (Azaya e ke, je pramAtAe je vastuno anubhava karyo hato, te pramAtA ane te vastu to bIjI ja kSaNe naSTa thaI jAya che ane have je pramAtAne je artha upalabdha thAya che, te pramAtA ane artha to pUrvekSaNa karatAM judA ja che ane judA hoya to "A to meM pUrve joI hatI"A te ja vastu che je meM pUrve joI hatI' evAM smaraNa-pratyabhijJAna Adi zI rIte ghaTe ?) eTale kSaNikavAdamAM smaraNAdi asaMgata ja che. niSkarSa : Ama vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAmAM grAhya-grAhakabhAva, smaraNa, pratyabhijJAnAdi kaMI na ghaTe ane to aihika sakaLa lokavyavahArano abhAva thAya, ema sthita thayuM. ___ AmuSmikavyavahArastu sutarAmasaGgataH, kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgAt; tathAhiyaH kuzale pravarttate sa tadaiva sarvathA vinazyati, kuzalamapi ca karmAtmalAbhasamanantarameva niranvayamapaiti, ataH kRtanAzaH, kSaNAntarasya ciravinaSTAtkarmaNaH punarAyatyAM phalodayAbhyupagame satyakRtAbhyAgamaH, ityetaccAsamaJjasam / / - pravezarazmi - bhAvArtha : pAralaukika vyavahAra to sutarAM asaMgata che; kema ke kRtanAza ane akRta-abhyAgamano prasaMga Ave che. te Ama - je kuzaLamAM pravarte che. te tyAre ja sarvathA nAza pAme che ane kuzaLa karma paNa utpatti pachI tarata ja niranvaya nAza pAme che, eTale kRtanAza ane bhaviSyamAM anya vyaktikSaNane ciranaSTa evA karmathI phaLodaya mAnavAmAM akRta-abhyAgama thAya. ane A to asamaMjasa che. * kSaNikavAdamAM pAralaukikavyavahAra sutarAM asaMgata che vivecanaH vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to to pAralaukika vyavahAra sutarAM asaMgata thAya che, kAraNa ke temAM (1) kRtanAza, ane (2) akRta-abhyAgama nAmanA be doSa Ave che. te A pramANe - (1) je vyakti kuzaLa-anuSThAnamAM pravarte che, te vyakti to niranvaya-vinAzazIla hovAthI, tyAre ja sarvathA naSTa thaI jAya che ane teNe je puNyarUpa kuzaLa karmanuM upArjana karyuM che, te karma paNa bIjI ja kSaNe niranvaya naSTa thAya che. (eTale te bhaviSyamAM koI phaLa ApatuM ja nathI.) Ama kareluM puNyakarma, phaLa ApyA vinA ja naSTa thaI gayuM. eTale to kRtanAza (=karelA puNyakarmano phaLa ApyA vinA ja nAza) mAnavAno prasaMga Ave. (2) have jo te ciranaSTa karmano, kartRkSaNathI anyakSaNamAM bhaviSyakALe phaLodaya mAno, to For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 anekAntavAdapravezaH to akRtaabhyAgama nAmano doSa Ave. (bhAva e ke, kartApuruSe kuzaLaka upArjana karyuM ane te karmanuM phaLa tamAre mAnavuM che. have te karmanuM phaLa, bhaviSyamAM AvanArI bIjI kSaNomAM mAno to to akRta-abhyAgama Ave ja. kAraNa ke (akRta5) bhaviSyamAM AvanArI je kSaNoe kuzaLakarma karyuM nathI, te kSaNomAM paNa tame (abhyAgamae kuzaLakarmanuM phaLa mAnI beThA...) paNa A rIte kRtanAza ane akRta-abhyAgama mAnavo te bilakula samaMjasa nathI. (ja kuzaLamAM pravarte tene kazuM phaLa na maLe ane tenuM phaLa bIjA meLavI jAya... e badhuM to jarAya nyAyasaMgata nathI.) eTale kSaNikamate karmaphaLano saMbaMdha vagere pAralaukika vyavahAra paNa saMgata nathI. tathA muktirapi prANinAmasaGgataiva; tathAhi-tIvrataravedanAvibhinnazarIraH saMsAravimukhayA prajJayA vibhAvitasaMsAradoSo nirAstho jihAsurbhavamupAditsunirvANaM rAgAdiklezapakSavikSobhakSamamAmukhIkRtya mArgamamalaM krameNAvadAyamAnacittasantatiniratizayapezalarasamAsvAdayati nirvRtimiti nyAyaH, ayaM ca pratikSaNaniranvayanazvaratve sati AtmAdivastuno na ghaTAmupaiti, tathAhi anya eva duHkhaiH sAMsArikaiH pIDyate, anyazca nirvidyate, anyasya ca virAgamuktI, iti, azobhanametat, atiprasaGgAt, evamAmuSmikavyavahAro'pyasaGgataH, iti sthitam / - pravezarazmi - bhAvArtha : tathA mukti paNa prANIone asaMgata ja che. te A pramANe - tIvratara vedanAthI bhedAyelA zarIravALo, saMsAravimukha prajJAthI bhAvelA saMsAranA doSavALo, AsthA vinAno, bhavane choDavA icchanAra, nirvANa meLavavA icchanAra rAgAdi klezanA pakSane vikSobha karavA samartha evA akalaMka mArgane sanmukha karIne kramazaH vizudhdhamAna cittasaMtativALo jIva, niratizaya-madhurarasavALI nivRtine AsvAde che ane AtmAdi vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAmAM AvuM saMgatine pAme nahIM. te Ama - sAMsArika duHkho vaDe bIjo ja pIDAya ane bIjo nirveda pAme ane bIjAne vairAgya ane mukti thAya ane A to azobhana che; kema ke atiprasaMga Ave che. Ama, AmuSmikavyavahAra paNa asaMgata che-ema sthita thayuM * kSaNikavAdamAM mukti paNa asaMgata che vivecana : jo dareka vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to to prANIonI mukti paNa asaMgata thaI jaze. te A pramANe - (1) jarA-maraNAdi tIvratara vedanAne kAraNe, zarIra para nirveda pAmelo.. (2) saMsAravimukha lokottara prajJAthI, saMsAramAM janma-maraNAdi satata thatA hovAthI, jeNe saMsArano doSa bhAvita karyo che... (3) saMsAramAM saMyoga-viyoga thayA karatA hovAthI, jene saMsAra para jarAya AsthA rahI nathI. (4) bhavane choDavA icchanAro. (5) nirvANane (=mokSane) meLavavA jenuM mana talasI rahyuM che. For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 165 (6) rAga-dveSAdi klezanA samUhane vikSobha (=veravikhera) karavAmAM dakSa evA nirmaLa =niraticAra) evA samyagdarzanAdi mokSamArgane sanmukha karIne, kramazaH vizuddha-vizuddhatara cittanI paraMparAvALo... Avo jIva, niratizaya ane madhura rasavALA mokSanuM AsvAdana kare che. A mokSaprAptino mArga che. paNa AtmA Adi vastune, jo pratikSaNa niranvaya nazvara mAno, to te mArga bilakula ghaTato nathI. te A pramANe - AtmA pratikSaNa nazvara che. eTale AtmAnI pIDA pAmavAnI kSaNa judI ane nirveda pAmavAnI kSaNa judI... virAga pAmavAnI kSaNa judI ane mokSa pAmavAnI kSaNa judI - Ama dareka kSaNo judI judI hovAthI, te te kSaNagata niranvaya nazvara AtmA paNa judo judo thAya. ane eTale to evuM phalita thAya ke, zArIrika-mAnasika saMsAranA doSothI bIjo ja pIDAya che ane nirveda bIjo ja koI pAme che... vairAgya bIjAne thAya che ane mokSa bIjo ja koI meLave che. paNa AvuM mAnavuM to jarAya zobhana nathI, nahIMtara to atiprasaMga e Ave ke, caitranA vairAgyathI maitrano mokSa mAnavo paDe. (bhAva e ke, virAgIkSaNathI bhinnakSaNamAM paNa jo mukti thatI hoya, to tenI jema caitrarUpa virAgIkSaNathI bhinna maitrakSaNamAM paNa mukti mAnavI paDe ! je bilakula yogya nathI.) eTale kSaNikamate mokSa paNa saMgata nathI ane to teo mate pAralaukika vyavahAra paNa saMgata na ja thAya, evuM sthita thayuM. (have bauddha, kSaNikamate aihika-pAralaukika tamAma vyavahArane sAbita karavA ane potAnA matane nirdoSa batAvavA, vistRta (165thI 170 pRSTha sudhIno) pUrvapakSa rajU kare che -) syAdetad-viziSTahetuphalabhAvanibandhanaH sarva evAyamaihikAmuSmikavyavahAraH; tathAhiviziSTAM rUpAdisAmagrI pratItya viziSTameva saMvedanamupajAyate, tatazca tadeva tasya grAhakamabhidhIyate, na punaranyad, atiprasaGgAt; evaM smaraNAdyapi bhAvanIyam iti / - pravezarazmi - bhAvArtha: boddhapUrvapakSa H viziSTa hetu-phaLa bhAvanA kAraNe ja A badho aihika-Amumbika vyavahAra thAya. te A pramANe - viziSTa rUpAdi sAmagrIne AzrayIne viziSTa ja saMvedana utpanna thAya ane tethI te ja tenuM grAhaka kahevAya, bIju koI nahIM. kAraNa ke atiprasaMga Ave. e rIte smaraNAdi paNa samajavuM. * kSaNikamate vyavahArasamaMjasatAsAdhaka baddhapUrvapakSa ke vivecana : bauddhapUrvapakSa: ame eka viziSTa kArya-kAraNabhAva mAnIzuM ane tenA AdhAre ja aihika-pAralaukika tamAma vyavahAra ghaTADIzuM. te A pramANe - For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 anekAntavAdapravezaH (1) ihalaukika vyavahArasaMgati : (ka) grAhya-grAhakabhAva : viziSTa (=tarata ja potAnA kAryane utpanna karavAmAM samartha) evI rUpAdisAmagrIne AzrayIne viziSTa saMvedana utpanna thAya che ane tethI te viziSTa saMvedana ja, te rUpAdino grAhaka bane, bIjuM saMvedana nahIM kAraNa ke bIjuM saMvedana, te rUpAdithI utpanna thayuM nathI.) tenAthI utpanna na thavA chatAM paNa, bIjA saMvedanane tenuM grAhaka mAno, to atiprasaMga e Ave ke, nIlathI ajanya pItajJAna paNa nIlanuM grAhaka mAnavuM paDe ! (eTale rUpAdijJAna ja rUpAdinuM grAhaka hoI kSaNikamate paNa pratiniyata grAhya-grAhakabhAva saMgata ja che.) (kha) smaraNa, (ga) pratyabhijJAna : jJAnanA vAsanArUpa saMskAranA kAraNe smaraNAdi paNa avirodhapaNe ghaTI jaze bhAva e ke, vastuno anubhava thayA pachI, te anubhavano vAsanArUpa saMskAra, tenI jJAnaparaMparAmAM Ave (arthAt pUrva-pUrvanA jJAno uttarottaranA jJAnone saMskArita kare) ane tethI ja tene bhAvimAM tatsadaza vastu jovAthI smaraNa-pratyabhijJAna thAya che. Ama kSaNikamate viziSTa kArya-kAraNabhAvane laIne IhalokasaMbaMdhI sarvavyavahAra saMgata ja che. (2) have pAralaukika vyavahAranI saMgati joIe - kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgo'pyatrAnavakAza eva, kSaNabhede'pyupAdAnopAdeyabhAvenaikasyAmeva santatAvAhitasAmarthyasya karmaNaH phaladAnAt, ato ya eva santAnaH kartA, sa eva bhoktA, iti; tathAhi-yaH kuzale pravarttate, sa yadyapi tadaiva sarvathA vinazyati, tathApi niruddhyamAnaH svAnurUpakAryotpAdanasamarthaM sAmarthya vijJAnasantatau AdhAya nirudhyate; yataH sAmarthyavizeSAduttarottarakSaNapariNAmena kAlAntarapariNAmasaJjAtavAsanAparipAkAt sahakAripratyayasamavadhAnopanItaprabodhAt phalamiSTamaniSTaM copajAyate; ato na yathoktadoSaH / - pravezarazmi - bhAvArtha = kRtanAza ane akRta-abhyAgamano prasaMga paNa ahIM anavakAza ja che. kema ke kSaNakSeda hovAmAM paNa upAdAna-upAdeyabhAve eka ja saMtatimAM Ahita sAmarthyavALA karmanA phaLanuM dAna thAya che. eTale je saMtAna kartA che, te ja saMtAna bhoktA thAya. te A pramANe - je kuzaLamAM pravarte che, te jo ke sarvathA tyAre ja nAza pAme che, to paNa nAza pAmato te potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA sAmarthyanuM vijJAnasaMtatimAM AdhAra karIne vinAza pAme che. ane te sAmarthyavizeSathI uttarottara kSaNapariNAma dvArA kALAMtare thayelA pariNAmathI utpanna thayelI vAsanAnA paripAkathI ane sahakArI kAraNonA saMnidhAnathI utpanna thayelA prabodhathI iSTa-aniSTa phaLa utpanna thAya che, eTale yathokta doSa nathI. For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - kRtanAza-akRtAbhyAgama doSanuM nivAraNa # vivecana H tame je kRtanAza ane akRta-abhyAgama nAmano doSa Apyo hato, te doSano paNa viziSTa kArya-kAraNabhAvane mAnavAmAM avakAza raheto nathI. te A pramANe 167 dareka kSaNo judI judI hovA chatAM, te pUrvApara kSaNomAM upAdAna-upAdeyabhAva (=hetu-phaLabhAva) rahyo che (arthAt pUrva-pUrvanI kSaNa kAraNa ane uttarottaranI kSaNa kArya - ema kArya-kAraNabhAva rahyo che.) ane tethI eka ja kSaNaparaMparAmAM jeNe potAnA sAmarthyanuM AdhAna karyuM che, teNe te karmanuM phaLa prApta thAya ja che. eTale sAmAnyathI je saMtAna karmano kartA che, te ja saMtAna karmano bhoktA che. tAtparya e ke, pUrvApara kSaNomAM kArya-kAraNabhAva che, eTale karma te potAnI uttarakSaNa utpanna kare ane temAM potAnA sAmarthyanuM AdhAna kare... pachI te uttarakSaNa paNa potAnI uttarakSaNane utpanna kare ane temAM potAnA sAmarthyanuM AdhAna kare... e ja rIte AgaLa-AgaLanI kSaNomAM paNa samajavuM. Ama eka vyaktinI jJAnaparaMparAmAM, te karmanA sAmarthyanuM AdhAna thatuM jAya ane bhaviSyamAM te sAmarthyane AdhAre ja, te vyaktine tenuM phaLa paNa prApta thaI jAya. A rIte karma eka ja jJAnaparaMparAmAM potAnA sAmarthyanuM AdhAna karI, bhaviSyamAM phaLanuM arpaNa kare che ja. eTale *sAmAnyathI je saMtAna (=jJAnaparaMparA) karmano kartA che, te ja saMtAna karmano bhoktA che. A ja vAtane jaNAvavA bhAvanA kahe che -- (tathAdi-) je vyakti kuzaLa kAryamAM pravRtta thAya, te vyakti to pravRttikALamAM ja sarvathA naSTa thaI jAya che. paNa jyAre te nAza pAme, tyAre te potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evAM sAmarthyane vijJAnaparaMparAmAM Ahita karIne ja nAza pAme che. have jJAnaparaMparAmAM Ahita karela e sAmarthyavizeSathI ja, iSTa-aniSTa phaLa utpanna thAya che. (AvuM kaI rIte thAya? te ApaNe joIe.) (1) kALAMtaranA pariNAmathI (arthAt amuka kALa vItyA pachI ) utpanna thayo che vAsanAno paripAka jeno, ane (2) kAryarUpane utpanna karanArAM evAM kAraNonA saMnidhAnathI jeno prabodha thayo che (arthAt jemAM jAgRti UbhI thaI che.) tevA sAmarthyavizeSathI uttarottara kSaNanA pariNAme prazAMta * ahIM 'sAmAnyathI' kahevAnuM tAtparya e ke, dareka jJAnakSaNo judI judI hovA chatAM upAdAna-upAdeyabhAve teo saMlagna hovAthI, teono kSaNabheda najaramAM na rAkhI, sAmAnyathI te AkhI jJAnaparaMparA levI ane tethI te eka ja jJAnaparaMparAmAM kardU-bhoktabhAva paNa saMgata thaI jAya. * nirutsakabhAve sarva kAryomAM pravRttine prazAMtavAhitA kahevAya. A prazAMtavAhitA kuzala-anuSThAna karanAra puruSane laIne samajavI. akuzala-anuSThAna karanAra puruSane laIne aprazAMtavAhitA hoya che. For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -> aprazAMtavAhitAnA AdhAre iSTa-aniSTa phaLa utpanna thAya che. (arthAt prazAMtavAhitAnA baLe iSTa phaLa ane aprazAMtavAhitAnA baLe aniSTa phaLa prApta thAya che.) 168 sAra e ke, te te karmo, nAza pAmatI vakhate potAnI uttarakSaNamAM viziSTa sAmarthyanuM AdhAna karatA jAya ane te sAmarthya dvArA, vAsanAno paripAka thaye ane kAraNasaMnidhAnathI jAgRti thaye, uttarottara kSaNaparaMparAe iSTa-aniSTa phaLa prApta thAya che. Ama kSaNikamate karmaphaLasaMbaMdha vagere pAralaukika vyavahAra paNa saMgata ja che. eTale amArA mate aihika-pAralaukika vyavahArano uccheda thavArUpa doSa aMzataH paNa raheto nathI. * pratItazcAyamarthaH, tathAhi - rasAyanAdibhiH prathamopanipAtavelAyAmAhito vizeSo dehe taduttarottarAvasthAbhedopajananena pazcAddehAtizayasya balamedhA''rogyAderniSpAdakaH, tathA lAkSArasaniSekopanItasAmarthyaM mAtuliGgakusumamuttarottaravizeSopajananena phalodarAntarvartinaH kesarasya raktatAheturbhavatyeva; iti dRSTatvAnmucyatAmabhinivezavezasam / - pravezarazmi : bhAvArtha : A artha pratIta paNa che. te Ama - rasAyana Adi dvArA prathama-upanipAta vakhate ja dehamAM naMkhAyelo vizeSa, uttarottara avasthAbhedane utpanna karavA dvArA pAchaLathI dehanA atizayarUpa-baLa-meghAArogyAdino niSpAdaka thAya... tathA, lAkSArasanA siMcanathI lavAyeluM sAmarthya, mAtRliMga kusumanA uttarottara vizeSane utpanna karavA dvArA tenA phaLanI aMdara rahelI kesarAnI lAlAzanuM kAraNa bane che. evuM dRSTa hovAthI abhinivezanuM vyasana mUko. vivecana : ane ame je sAmarthyanA AdhAna dvArA paraMparAe viziSTaphaLanI prApti kahI, te artha to lokamAM paNa prasiddha che ja te A pramANe - (A vAta be daSTAMtathI samajAve che -) (1) saMjIvanI vagere rasAyano dvArA,pahelI vakhate to zarIramAM, ghaDapaNAdine haNanAruM eka viziSTa bIjanuM AdhAna thAya che... te pachI uttarottara viziSTa-viziSTatara avasthAone utpanna karavA dvArA, chelle te rasAyana, dehanA atizayarUpa buddhi-baLa-ArogyAdine utpanna karanAra bane che. (Ama rasAyana sAmarthyanA AdhAna dvArA viziSTa phaLane utpanna kare che ja, tema karma aMge paNa samajavuM.) (2) lAkSArasanA siMcana dvArA, bIjorAnA puSpamAM viziSTa sAmarthyanuM AdhAna thAya che... pachI te sAmarthyavALuM puSpa, bIjorAnI paraMparAmAM ja uttarottara vizeSane utpanna karIne chelle te bIjorAnA phaLanI aMdara rahela kesarAnA lAlaraMgane utpanna kare che. (Ama lAkSArasa, sAmarthyanA AdhAna dvArA paraMparAe kesarAne lAla karavArUpa viziSTa phaLanuM For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 169 arpaNa kare che ja. tema karma aMge paNa samajavuM.) AvuM lokamAM paNa spaSTapaNe dekhAtuM hovAthI, te jaino ! tame tamArA abhinivezananuM vyasana bAju para mUkI do ! (kSaNikamate paNa karmaphaLasaMbaMdha-Adi badhuM ghaTe ja che.) ___yaccoktam-'muktirapi prANinAmasaGgatA' ityAdi-'yAvadayaM ca pratikSaNaniranvayanazvaratve satyAtmAdivastuno na ghaTAmupaiti ?' iti / ____ tadapyayuktam, pratikSaNaniranvayanazvarAtmapakSa eva yujyamAnatvAt, tathAhi-nairAtmyavAdinaH kSaNikAH padArthAH, yathAhetusannidhAnaM vikriyAmAtmasAtkurvANAH samuparodhahetubhiryadA pIDyante duHkhavizeSAdhyAsitottarottarakSaNotpattitaH, tataste nirvidyante, nirvidyottarottarakSaNasamutpAdAnirbiNNAstaduttarottarazrutabhAvanAdinA akliSTAnekakSaNaparamparotpAdanena dAnadamasaMyamAdyanekaprakArazubhadharmAdhyAsAd, rAgAdibIjonmUlanasamarthamArgabhAvanAtaH pratikalamavadAyamAnavizuddhiparyantavatikSaNotpAdAdhigatavimuktayaH kathyante, ityanavadyam; anyathA Atmano vyavasthitatvAdvedanAbhAve'pi vikArAntarabhAvAt, pratipakSAbhyAsenApyanAdheyAtizayaitvAcca muva7ma:, rUti | kara 'pakSamANe.' kRti pUrvamudritapAI, satra C-pratipAThaH | >> 'zayasamavAgha' ri pUrvamudritA, satra -pratipAd: I - pravezarazmi - bhAvArtha H ane tame je kahyuM hatuM ke "mukti paNa prANIone asaMgata thAya... tyAMthI laIne yAvat tyAM sudhInuM ke - AtmAdi vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAmAM temanuM astitva ghaTatuM nathI' - te badhuM paNa ayukta che; kema ke pratikSaNa niranvaya-nazvara AtmapakSe ja te badhuM ghaTe che. te Ama - nairAgyavAdImate kSaNika padArtho, potAnA hetunA saMnidhAna pramANe samuharodhanA hetuo vaDe vikArane prApta karatA jyAre teo duHkhavizeSathI adhyAsita uttarottara kSaNane utpanna karavA dvArA pIDA pAme che, tyArapachI teo nirveda pAme che ane nirveda pAmIne uttarottara kSaNone utpanna karavA dvArA nirviNa thaI gayelA teo, zrutabhAvanAdi dvArA akliSTa aneka kSaNone utpanna karavA dvArA dAna, dama, saMyama Adi aneka prakAranA zubha dharmanA adhyAsathI rAgAdi bIjane ukheDavAmAM samartha evI mArgabhAvanAthI pratipaLa vizuddha thatA vizuddhinA paryatavartI kSaNanA utpAdathI meLavAyelI muktivALA teo kahevAya che, ema koI doSa raheto nathI, anyathA AtmA to tadavastha hovAthI vedanA thavAmAM paNa bIjo koI vikAra na thavAthI ane pratipakSanA abhyAsathI paNa atizayanuM AdhAna asaMbhavita rahevAthI muktino saMbhava nathI. # mokSa-asaMgatinuM nivAraNa zuM | vivecanaH o syAdvAdI ! tame je kahyuM hatuM ke -"prANIone mukti paNa asaMgata che.. tyArathI For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 anekAntavAdapravezaH laIne yAvat tyAM sudhI ke - vastune pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAmAM AtmAdi vastuo bilakula saMgata na thAya" - te badhuM kathana paNa ayukta che, kAraNa ke vAstavamAM to pratikSaNa niranvaya nazvara mAnavAnA pakSamAM ja mokSa ghaTe che. te A pramANe - nairAmyavAdI ( koIpaNa vastu sAtmaka nathI evuM kahenArA) bauddhanA mate, dareka padArtho kSaNika che. have A kSaNika padArtho (=vijJAnasaMtAna*) kSaNikatAnA kAraNe ja, je pramANe potAnA hetunuM saMnidhAna thAya, te pramANe teo vikriyAne prApta kare che. (arthAt kSaNe kSaNe te vijJAnasaMtAna, potAnA hetunA saMnidhAna pramANe vikArane pAme che.) juo - te kSaNika padArtho ( vijJAnasaMtAna) samuparodhanA kAraNabhUta javara-jarA vagerenA kAraNe vikArane pAme ane tethI teo duHkhavizeSathI vAsita uttarottara kSaNane utpanna karavA dvArA pIDAne anubhave che... tyArabAda teo nirveda pAmIne uktakSaNa pachInI uttarottara kSaNone nirvedamaya utpanna karatA hovAthI nirviNa thaI jAya che, arthAt saMsArathI virakta thaI jAya che... tyArapachI uttarottara zrutabhAvanA vagerenA AdhAre akliSTa (=zuddha) aneka kSaNone utpanna karavA dvArA, dAna-dama-saMyama Adi aneka prakAranA zubhadharmothI vAsita thaIne, rAga-dveSAdinA bIjane jaDamULathI ukheDI nAkhavA samartha evI mArgabhAvanAnA (kanairAbhyabhAvanAnA) AdhAre pratisamaya vizuddha thatA, chelle atyaMta vizuddha evI paryata kSaNane utpanna karavA dvArA teo "vimukta thayA kahevAya che. Ama, uttarottara kSaNaparaMparAnI apekSAe kSaNikamatamAM ja mokSa saMgata thAya che. (anyathA=) jo AtmAne niranvaya nazvara na mAno, ane aprazruta-anutpanna-sthira ekasvabhAvI mAno, to AtmAmAM javarAdi samuparodhanA hetuothI koI vedanA ja nahIM thAya... (mAveT) kadAca vedanA thAya, to paNa te ekAMta ekasvabhAvI hovAthI, temAM koI vikAra nahIM thAya ane zAstravihita pratipakSI bhAvanAothI (=rAgAdinA pratipakSabhUta virAgabhAvanAothI) temAM koI atizayavizeSanuM AdhAna paNa nahIM thAya ane to AvA AtmAnI mukti paNa na saMbhave, kAraNa ke AtmA sadA ekasvabhAvI hovAthI temAM pheraphAra na thAya. eTale kharekhara to akSaNika-nityamatamAM ja mokSanI asaMgati che. sAra H Ama viziSTa kArya-kAraNabhAvane AzrayIne, kSaNikamate smaraNAdi aihika vyavahAra ane karmaphaLasaMbaMdhAdi pAralaukika vyavahAra e badhuM nibaMdha hoI, amAro mata nirdaSTa jaNAI Ave che. (A pramANe bauddhano pUrvapakSa thayo. have graMthakArazrI uttarapakSa kaheze. temAM bauddhamaMtavyanuM vikalpaza: aneka yuktiothI nirAkaraNa karAze.) * ahIM kSaNikapadArtha tarIke kSaNavyakti nathI levAnI, paNa kSaNaparaMparA levAnI che ane to ja temAM uparodhanA kAraNa evA daMDAdithI jyAre pIDAya che... nirveda pAme che... bhAvanA zobhe che...' evAM judAM judAM vizeSaNo ghaTI zake. nahIMtara kSaNavyakti levAmAM to, tevA judAM judAM vizeSaNo saMgata thAya nahIM... (eTale kSaNikapadArtha=vijJAnasaMtAna=jJAnaparaMparA...) -- -- -- - For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 171 etadapi tattvAparijJAnavijRmbhitameva, bhavatpakSe'pi viziSTahetuphalabhAvAnupapatteH; tathAhi-kiM vaiziSTyaM nAma ? kiM hetuphalayoraikyam ? tayorevaikakAlatA ? atha kAraNadharma-saGkrAntiH ? uta sAdhAraNavastusambandhitvam ? kiM vaikArthakriyAhetutvam ? kiM vA viziSTakAraNajanma ? kiM vA tadanantarabhAvitvam ? kiM vA viziSTakriyAhetutvam ? vizvatiH ? - pravezarazmi - bhAvArtha A paNa tattva-aparijJAnathI ja vistRta che; kema ke tamArA pakSe paNa viziSTa hetu-phaLabhAva anupAna che. te Ama viziSTatA eTale zuM? (1) zuM hetu-phaLanI ekatA? (2) te benuM ja eka kALapaNuM? (3) kAraNadharmanI saMkrAMti? (4) sAdhAraNa vastunI sAthe saMbaMdhIpaNuM? (5) eka arthakriyAhetutva? (6) viziSTakAraNajanma? (7) kAraNAnaMtarabhAvipaNuM? ke (8) viziSTa kriyAhetupaNuM?... ethI zuM? te juo - boddhamaMtavyanuM vikalAzaH nirAkaraNa che vivecanaH uttarapakSa (syAdvAdI :) tamAruM A kathana paNa tattvane samajayA vinAno ja vistAra che, kAraNa ke tame upara hetu-phaLabhAvane laIne badhI vyavasthAo karI, paNa hakIkatamAM tamArA (pratikSaNa niranvaya nazvaravAdI) mate viziSTa hetu-phaLabhAva ja upapanna thato nathI. te A pramANe- viziSTa hetu-phaLabhAva tame kaho cho, paNa temAM viziSTatA e zuM che? (1) hetu-phaLanuM eka thavuM che ? (2) hetu-phaLa baMneno eka kALa hovo te? (3) kAraNanA dharmanuM kAryamAM saMkramaNa thavuM te ? (4) sAdhAraNa vastu sAthe saMbaMdhIpaNuM hovuM te? (5) eka ja arthakriyAnA kAraNarUpe hovuM te? (6) viziSTa kAraNathI utpanna thavuM te? (7) kAraNanI anaMtara kAryanuM thavApaNuM te? (8) viziSTa kriyAnA heturUpe hovuM te? A ATha vikalpo che. bauddha : A ATha vikalpothI zuM thAya ? jainaH thAya e ja ke, tamArA mate kArya-kAraNabhAva asaMgata TharI Ave. te A pramANe - yadi hetuphalayoraikyam, tarhi hetuphalabhAvAnupapattireva, sarvathaikatvAnmRtpiNDatantvAdInAmapi For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 anekAntavAdapravezaH ghaTapaTAdyabhedato jalAdyAnayanAdikAryaprasAdhakatvaprasaGgAt, ghaTAdInAmapi vA'prasaGgAt / * ...kRtipavetvAkInA.ti pUrvamudritapad., matra B-pAH | - pravezarazmi - bhAvArtha: (1) jo hetu-phaLanuM ekapaNuM kaho, to hetu-phaLabhAva anupapanna ja rahe, kAraNa ke sarvathA teonuM ekapaNuM che ane tevuM hovAmAM mRtapiMDa-taMtu Adino paNa ghaTa-paTAdinI sAthe abheda thavAthI, teo paNa jaLa lAvavAdirUpa kAryanA prasAdhaka thaze athavA to ghaTAdi paNa kAryanA prasAdhaka nahIM bane. # prathama vikalpanI asaMgati che vivecanaH (1) jo hetu-phaLa baMnene eka hovAnuM kaho, to to hetu-phaLabhAva ja upapanna thAya nahIM, kAraNa ke sarvathA eka hovAthI "hetu' 'phaLa' evA be judA tattvo ja rahe nahIM. ane jo hetu-phaLa eka hoya, to mATI paNa ghaTarUpa bane ane taMtu paNa paTarUpa bane ! eTale to jema ghaTa jalAnayanarUpa kArya kare che, tema ghaTarUpa mATI paNa jalAnayanarUpa kArya karavA lAge ! (paNa mATIthI pANI lavAtuM hoya tevuM to kadI dekhAtuM nathI.) te ja rIte paTanI jema taMtuthI paNa zItatrANa thavA lAgaze ! (paNa tAMtaNAthI ThaMDI rokAtI hoya evuM kadI dekhAtuM nathI...) athavA to, ghaTa mATIrUpa ane paTa taMturUpa banI jatAM, mATInI jema ghaTathI paNa jalAnayanAdi kArya nahIM thAya ! ane taMtunI jema paTathI paNa zItatrANAdi kArya nahIM thAya ! Ama be prasaMga AveH (1) mATIthI paNa jalAnayana thavAno prasaMga, athavA (2) ghaTathI paNa jalAnayana na thavAno prasaMga. eTale hetu-phaLane eka mAnI levAnI bAliza ceSTA bilakula samaMjasa nathI. ___ atha tayorekakAlatA tatra vaktavyam, kiM sarvAtmanA ? uta kathaJcit ? yadi sarvAtmanA, tato'sambhava eva, kAryAbhAvAt nahi sarvAtmanA kAraNatAdavasthye kAryajanma yujyate, iti pratItam / atha kathaJcid, evaM tasminmatAnuvAda eva, kenacidAtmanA kAryakAraNayorekatvAbhyupagamAt / - pravezarazmi - | bhAvArtha (2) have te benI ekakALatA kaho, to tyAM paNa kaho ke saMpUrNapaNe ke kathaMci? jo saMpUrNapaNe, to ekakALatA ja na saMbhave; kema ke kAryano ja abhAva thAya che. ane e vAta pratIta che ke, saMpUrNapaNe kAraNa tadavastha hovAmAM kAryano janma thaI zake nahIM. have kathaMci kaho, to amArA matano ja anuvAda thAya; kema ke koIka apekSAe to kArya-kAraNanuM ekapaNuM ame mAnIe chIe ja. For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - 173 " bIjA vikalpanI asaMgati vivecana : (2) have hetu-phaLa baMnenuM eka kALe hovApaNuM kaho, to te vize prazno UbhA thAya ke, (ka) saMpUrNapaNe ekakALe hovApaNuM, ke (kha) kathaMcid ekakALe hovApaNuM ? (ka) jo saMpUrNapaNe ekakALe hovApaNuM kaho, to te to saMbhavatuM ja nathI, kAraNa ke tevuM mAnavAmAM to kAryanuM astitva ja rahetuM nathI. te A rIte - jo mATI tadavastha ja hoya, temAM koI pheraphAra na thAya, to tenAthI ghaDo bane nahIM (mATIne pANI AdinI sAthe saMyojita karAya, cakra para mUkAya, ucita ghATa apAya, pachI tenAthI ghaDo bane, anyathA nahIM) A vAta pratItisiddha che. eTale kAraNa utpanna thAya te vakhate to temAM koI pheraphAra nathI thato ane to te vakhate kAryano janma paNa nahIM thAya... to pachI kArya-kAraNanuM eka kALapaNuM kyAM rahyuM ? eTale pahelo vikalpa to na manAya.... (kha) have jo kathaMcid ekakALe hovApaNuM kaho, to to amArA matano ja anuvAda thayo ! kAraNa ke pariNamananI apekSAe kAraNa ja kAryarUpe pariName che ane tethI teone kathaMcid eka to ame mAnyA che ja. Ama, kAryakSaNe kAraNano anvaya hovAthI kathaMcit te benuM ekakALe hovuM alyupagata ja che ane teno ja tame anuvAda karyo kahevAya. eTale hetu-phaLa baMne eka kALe hovAnI vAta vikalpothI anucita jaNAI Ave che. atha kAraNadharmasaGkrAntiH sA'pyaghaTamAnA, kAryakAraNayoratyantaibhedAbhyupagamAt, kAraNavyatiriktasya ca dharmasyAsambhavAt tatsaGkrAntau vA'nvayaprasiddhiprasaGgAt / '...tyAM mevA...' kRti pUrvamudritapA:, atra B-C-D-pa[6: I - pravezarazmi : bhAvArtha : (3) have kAraNanA dharmanuM saMkramaNa kaho, to te paNa ghaTatuM nathI, kAraNa ke kArya-kAraNano atyaMta bheda manAya che ane kAraNathI judA dharmano saMbhava paNa nathI. athavA to dharmanuM saMkramaNa mAnavAmAM anvayanI siddhi thavAno prasaMga Ave. tRtIya vikalpanI asaMgati vivecana : (3) kAraNanA dharmonuM kAryamAM saMkramaNa thavuM, tene jo viziSTatA kahetA ho, to te paNa ghaTatI nathI, kAraNa ke tame kArya-kAraNano atyaMta bheda mAno cho. For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -or> (Azaya e ke, bauddhamate kAryakSaNa ane kA2NakSaNa baMne atyaMta bhinna manAya che. eTale teo mate kAraNanA dharmo kAryamAM saMkrame - evuM saMbhavita ja nathI...) 174 vaLI bauddhamate kAraNa niraMza manAya che, eTale tevA niraMza kAraNathI judA koI dharmo hotA ja nathI ke jeonuM kAryamAM saMkramaNa thaI zake... athavA jo kAraNanA dharmonuM kAryamAM saMkramaNa mAno, to te dharmo pUrvApara kSaNomAM anugata thayA hovAthI, tamAre 'anvaya' mAnavAno prasaMga Avaze ! eTale kAraNadharmanuM saMkramaNa thavAnI vAta paNa anucita jaNAI Ave che. - atha sAdhAraNavastusambandhitvam, tadapyayuktam, sAdhAraNavastuno'bhAvAt, svalakSaNAnAM vastutvAt, teSAM ca mitho'tyantabhinnatvAt, atatkAraNatatkAryavyAvRttezca vAGmAtratvAt, svarUpavyatirekeNa sarvabhAvAnAmeva sarvabhAvebhyo'vizeSeNa vyAvRtteH / vizeSAbhyupagame ca paryAyataH samAnapariNAmAbhyupagamaprasaGgAt / * 'JatArAAt tatvArtha...' kRti pUrvamudritapAH, atra B-C-D-pAI: | ---* pravezarazmi --- bhAvArtha : (4) have sAdhAraNa vastunI sAthe saMbaMdhIpaNuM hovuM; te paNa ayukta che, kAraNa ke sAdhAraNa koI vastu ja nathI... vastu to svalakSaNa che ane te to paraspara atyaMta bhinna che... ane atatkAraNathI ane atatkAryathI vyAvRtti to mAtra bolavA pUratI che, kema ke svarUpa ja judA hovAthI badhA padArtho badhA padArthothI samAnapaNe vyAvRtta che. ane jo koI vizeSa mAno, to nAma badalIne 'samAnapariNAma' mAnavAno ja prasaMga Ave. * caturtha vikalpanI asaMgati vivecana : (4) mRtrapiMDa ane ghaTa baMnemAM sAdhAraNarUpe rahenAra mATI; tenI sAthe hetu-phaLano saMbaMdha hovo te ja hetu-phaLanI viziSTatA che. (arthAt mATInI sAthe mRtyupiMDa ane ghaTanuM saMbaMdhIpaNuM hovuM te ja viziSTatA...) paraMtu AvuM paNa tamArA mate yukta nathI, kAraNa ke tame pUrvApara kSaNomAM anugata-sAdhAraNa evI koI vastu mAnatA ja nathI. (ke jenI sAthe hetu-phaLanuM saMbaMdhIpaNuM hoI zake.) ane sAdhAraNa vastu na hovAnuM kAraNa e ke, tame svalakSaNane ja vasturUpa mAno cho ane svalakSaNo to paraspara ekabIjAthI atyaMta bhinna hoya che. (eTale sAdhAraNa vastu hovI saMbhavita ja nathI.) bauddha : ame sAdhAraNa tattva saMgata karavA, atatkAraNavyAvRtti ane atatkAryavyAvRtti mAnI For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH laIzuM. bhAva e ke, (1) mRsvabhAva jenuM kAraNa che, tevA mRtapiMDa-ghaTAdi tatkA2Na kahevAya ane jaLAdi atatkAraNa kahevAya. (kAraNa ke mRtsvabhAva tenuM kAraNa nathI) to AvA atatkAraNarUpa jaLAdithI jenI vyAvRtti hoya, te mRtapiMDa-ghaTAdi sAdhAraNa kahevAya... te ja rIte (2) mRtsvabhAvanuM je kArya che, te ghaTAdi tatkArya kahevAya ane jaLAdi atatkArya kahevAya (kema ke teo mRtsvabhAvanuM kArya nathI.) to AvA atatkAryarUpa jaLAdithI jenI vyAvRtti hoya, te mRtyupiMDa-ghaTAdi sAdhAraNa kahevAya. o Ama atatkAraNathI ane atatkAryathI vyAvRttirUpe ghaTAdi sAdhAraNa che ane teomAM mRtsvabhAva e ja sAdhAraNa tattva che... to hetu-phaLanuM AvA kRtsvabhAvanA saMbaMdhI tarIke hovuM te ja viziSTa hetu-phaLabhAva che. 175 syAdvAdI H tamArI A vAta paNa mAtra bolavA pUratI che, kAraNa ke atatkA2NavyAvRtti ane atatkAryavyAvRttirUpe paNa mRtapiMDa-ghaTAdi sAdhAraNa bane nahIM. tenuM kAraNa e ke, tamArA mate ghaTAdi tamAma padArtho, sajAtIya-vijAtIya badhA padArthothI samAnapaNe vyAvRtta che. (arthAt ghaTa jema jaLathI vyAvRtta che, tema mRtapiMDAdithI paNa samAnapaNe vyAvRtta che.) eTale ghaTa, mRpiMDAdine sAdhAraNa na hoI zake. prazna : (vizeSAmyupAme haiM) ghaTa je rIte jaLathI vyAvRtta che, te ja rIte mRtapiMDAdithI vyAvRtta nathI, paNa tenAthI judI rIte vyAvRtta che. (arthAt mRpiMDathI vyAvRtta kharo, paNa jaLanI jema vyAvRtta nahIM.) eTale te, mRtapiMDane sAdhAraNa to hoI ja zake che. uttara : AvuM kahevAmAM arthataH to 'samAnapariNAma' ja svIkRta thAya che, kAraNa ke uparokta kathanano matalaba e thayo ke, ghaTa, mRtapiMDathI sarvathA vyAvRtta nathI, paraMtu kathaMcit samAnapariNAmI paNa che. (ane Avo samAnapariNAma mAnavAmAM to abhyapagamavirodha thAya.) eTale sAdhAraNa vastunI sAthe saMbaMdhIpaNuM paNa ayukta jaNAI Ave che. X * athaikArthakriyAhetutvam, tadapyasaGgatam, tasyAsiddhatvAt; nahi hetuphalayorekArthakriyAhetutvamasti yaugapadyAbhAvAt hetuphalabhAvAnupapatteH phalasyaivArthakriyArUpatvAd, ythoktm'bhUtiyeSAM viA seva' jJAti / For Personal & Private Use Only -* pravezarazmi : bhAvArtha : have eka arthakriyAnA kAraNarUpe hovuM kaho, to te paNa asaMgata che, kAraNa ke tevuM asiddha che. juo-hetu-phaLanuM eka arthakriyAnuM kAraNapaNuM nathI, kAraNa ke te benuM yaugapadya nathI ane (yaugapagha mAnavAmAM) hetu-phaLabhAva ja u5panna na thAya... vaLI, phaLa ja arthakriyArUpa che. kahyuM che ke - jeonI utpatti te ja arthakriyA che...' Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 anekAntavAdapravezaH <0 * paMcama vikalpanI asaMgati vivecana : (5) hetu-phaLanuM eka ja arthakriyAnA kAraNa tarIke hovuM; te ja teonI viziSTatA che, evuM kahevuM paNa asaMgata che, kAraNa ke tevuM (ekArthakriyAnA kAraNa tarIke hovuM) siddha nathI. tenuM kAraNa e ke, hetu-phaLa baMne eka ja arthakriyAnA kAraNa hoya evuM nathI, kAraNa ke eka arthakriyAnA kAraNa tarIke mAnavA, te benuM yugapad astitva mAnavuM paDe, paNa teonuM yugapad astitva hotuM ja nathI. (hetu pUrvakALe ane phaLa uttarakALe - ema pUrvApa2kAlIna astitva ja hoya che.) jo teonuM yugapat astitva mAno, to hetu-phaLabhAva ja upapanna thAya nahIM, kAraNa ke be goviSANanI jema samAnakALe thanArI vastuomAM hetu-phaLabhAva hoya nahIM. bIjI vAta, phaLa e ja hetunI arthakriyA che (arthAt ghaTa ja mATInI arthakriyA che.) kahyuM che ke "ghaTa vagerenI utpatti; te ja mATI vagerenI arthakriyA che..." ane tethI hetunI arthakriyA eTale 'phaLa' (arthAt mATInI arthakriyA eTale 'ghaTa') to have phaLanI (ghaTanI) arthakriyA (jalAharaNAdirUpa) koI judI ja hovI joIe. ane jo judI hoya, to hetu-phaLa baMne eka ja arthakriyAnA kAraNa hoya evuM zI rIte siddha thAya ? eTale te vAta paNa anucita jaNAI Ave che. atha viziSTakAraNajanma, tadapyasAdhu, kAraNavaiziSTyAnupapatteH tathAhi tatpratyayAntarasampAtAt pratikalamAhitAtizayaM sattannirvarttayadviziSTamucyate iti / etaccAyuktam, pratyayAntarasampAte'pyatizayAyogAt ; tathAhi sa tasyAtizayaH pratyayAntarasampAtajanmAnutpannasya vA sthAt ? utpadyamAnasya vA ? utpatrasya vA ? nivartamAnasya vA ? nivRttasya vA ? iti vikalpAH / na tAvadanutpannasya, tasyaivAsattvAt / nApyutpadyamAnasya utpadyamAnAvasthA'nabhyupagamAt / nApyutpannasya, anAdheyAtizayatvAd, atizayAdhAne ca tadanyatvaprasaGgAt / nApi nirvarttamAnasya nivarttamAnAvasthA'nabhyupagamAt / nApi nivRttasya, tasyaivAvidyamAnatvAt / --* pravezarazmi : bhAvArtha : have viziSTa kAraNathI janma kaho, to te paNa sAruM nathI, kAraNa ke kAraNanI viziSTatA ja upapanna nathI. te A pramANe - teo, bIjA pratyayonA samAgamathI pratipaLa atizayanA AdhAnavALA thaI kAryane utpanna kare, to teo viziSTa kahevAya, paNa e ayukta che; kema ke bIjA pratyayonA samAgamamAM paNa atizaya ghaTato nathI. te Ama - pratyayAMtaranA samAgamathI thanAro te atizaya kono thAya che ? anutpannano, utpadyamAnano, utpannano, nivartamAnano, ke nivRttano ? anutpannano to na manAya, kAraNa ke For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 177 te ja asat che, utpadyamAnano paNa na manAya; kema ke utpadyamAna-avasthA tame mAnI ja nathI. utpannano paNa na manAya, kAraNa ke temAM atizayanuM AdhAna na thaI zake ane atizayanuM AdhAna mAnavAmAM te tenAthI judo thavAno prasaMga Avaze. nivartamAnano paNa na manAya, kAraNa ke tame nivartamAna-avasthA mAnI nathI ane nivRttano paNa na manAya, kAraNa ke te vidyamAna ja nathI. che chaThThA vikalpanI vikalpazaH samIkSA che vivecana : (6) viziSTa kAraNathI phaLano janma thavo; te ja hetu phaLanI viziSTatA che, evuM kaho to te paNa yogya nathI, kAraNa ke kAraNanI viziSTatA ja saMgata nathI (ke jethI tame viziSTa kAraNathI phaLano janma kahI zako.) tenuM =kAraNanI viziSTatA na hovAnuM) kAraNa e ke, bIjarUpa kAraNamAM, pRthvI vagere sahakArIkAraNanA samAgamathI koI atizayavizeSanuM AdhAna thAya ane pachI te aMkurane utpanna kare, to te bIja "viziSTa' kahI zakAya. paNa AvuM thavuM yuktisaMgata nathI, kAraNa ke pRthvI vagere sahakArI kAraNonA samAgamamAM paNa, bIjamAM koI atizayavizeSanuM AdhAna thaI zakatuM nathI. te A pramANe - pRthvI vagere sahakArI kAraNonA samAgamathI thanArA je atizayavizeSa che, tenuM AdhAna zemAM thAya che? (1) anutpanna bIjamAM, (2) utpamAnamAM, (3) utpannamAM, (4) nivartamAnamAM, ke (5) nivRttamAM? A pAMca vikalpo che. (1) anutpanna bIjamAM to atizayanuM AdhAna na mAnI zakAya, kAraNa ke te to anutpanna hovAthI hajI asat che (ane khapuSpanI jema asamAM atizayanuM AdhAna na thAya.) (2) utpadyamAna bIjamAM paNa atizayanuM AdhAna na manAya, kAraNa ke bIjanI utpadyamAna avasthA tame mAnI ja nathI... (bIja pUrvekSaNa anutpanna hato ne hamaNAnI kSaNe utpanna thaI gayo, eTale te be vaccenI utpadyamAna kSaNa koI rahI ja nahIM ke jemAM atizayanuM AdhAna mAnI zakAya...) (3) utpanna bIjamAM paNa atizayanuM AdhAna na manAya, kAraNa ke te utpanna hovAthI ja temAM have atizayanuM AdhAna thaI zake nahIM. ane jo atizayanuM AdhAna mAno, to te atizaya bIjathI bhinnarUpe siddha thaze... (bIja to utpanna thaI gayuM che. eTale pAchaLathI thanAro atizaya, tenAthI judo ja siddha thAya...) (4) nivartamAna nAza pAmatAM) bIjamAM paNa atizayanuM AdhAna na manAya, kAraNa ke tame bIjanI nivartamAna avasthA mAnI ja nathI. (bIja pUrvekSaNe vidyamAna hato ne uttarakSaNe naSTa thaI gayo. eTale te be vaccenI nivartamAna kSaNa koI rahI ja nahIM ke jemAM atizayanuM AdhAna mAnI zakAya...) (5) nivRtta bIjamAM paNa atizayanuM AdhAna na manAya, kAraNa ke te nivRtta hovAthI ja For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 anekAntavAdapravezaH -~ avidyamAna-asat thaI gayo. (ane asatamAM atizayanuM AdhAna na thAya.) eTale bIjamAM koIpaNa rIte atizayanuM AdhAna thatuM nathI ane tethI te bIja viziSTa paNa banatuM nathI... to viziSTa hetuthI phaLano janma; te ja hetu-phaLanI viziSTatA che - evuM tame zI rIte kahI zako... (have bauddha; atizayavizeSanuM AdhAna ane vaiziSTaTya saMgata karavA, potAno vistRta pUrvapakSa rajU kare che ...) syAdetad-na hyekakSaNamaGgIkRtyAtizayacintA / ki tarhi ? prabandham; tathA com - 'upakArI virodhI ca sahakArI ca yo mataH / prabandhApekSayA sarve naikakAle kathaJcana / / 1 / / ' tatra vyastA upAdAnasahakAripratyayAH samastAn svAnurUpakAryopajananayogyAn janayanti, samastAzca tairupAhitAtizayarUpAH sAmarthyaprakarSavatA rUpabhedenAnugatAnanyAn kAlopAdhiprakarSaprApitarUpabhedAn, te'pyanyAnmAtrayA, iti krameNottarottaraprasavaparamparAyAM vivakSitaphalApekSayA caramakSaNakAlabhAvino bhAvAH paratastamatizayamAsAdayanti, yataH kAryajanmeti tadeva vaiziSTyamiSyate, iti / - pravezarazmi - bhAvArthaH bauddhapUrvapakSaH ame eka kSaNane laIne atizayanI vicAraNA nathI karatA, paNa kSaNaprabaMdhane laIne karIe chIe. kahyuM che ke - "upakArI, virodhI ane sahakArI je manAyA che, te badhA prabaMdhanI apekSAe samajavA, teo ekakALe koIpaNa rIte nathI hotA. tyAM, te judA judA ekalA rahelA upAdAna-sahakArI kAraNo, potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA samasta padArthone utpanna kare che ane sahakArIothI Ahita-atizayavALA te samasta padArtho paNa, sAmarthyanA prakarSathI yukta evA rUpabhedavALA evA anya (samasta) padArthone utpanna kare che. ane te padArtho paNa kALa-upAdhinA prakarSathI rUpabhedane pAmelA, (mAtrayAka) kaMIka adhika sAmarthyavALA bIjA padArthane utpanna kare che... ane A krame uttarottara janmanI paraMparAe, vivakSita phaLanI apekSAe cheka chellI kSaNe thanArA padArtho, tyArapachI tevA atizayavizeSane pAme che ke jethI teothI kAryano janma thAya... e ja te kAraNonuM vaizisya che. 4 kAraNazizyasaMgatikAraka baddhapUrvapakSa & vivecana : bauddha : ame eka kSaNane laIne atizayanI vicAraNA nathI karatAM (arthAt eka ja kSaNamAM, bIjamAM, pRthvI vagere atizayanuM AdhAna karI de evuM ame nathI kahetA...) For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvita: - paNa ame to kSaNaprabaMdhane (=aneka kSaNonA samudAyane) AzrayIne atizayanuM AdhAna mAnIe chIe. A vize kahyuM che ke - '(1) upakArI, (2) virodhI, (3) sahakArI je manAyA che, te badhA kSaNaprabaMdhanI apekSAe samajavA, bAkI teo badhA ekakALe kevI rIte paNa hoya nahIM.'' eTale (1) upakArya-upakArakabhAva, (2) virodhya-virodhakabhAva, ane (3) sahakAryasahakArakabhAva * A traNe bhAvo; aneka kSaNonA samudAyane laIne hoya che ane tethI atizayanuM AdhAna paNa aneka kSaNone laIne hoI ja zake che, temAM koI kSati nathI. juo - -- 179 bIja-pRthvI vagere judA judA upAdAna-sahakArI kAraNo, potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA samasta padArthone utpanna kare che (arthAt, jyAre pANIthI bhInI jamInamAM bIja vavAyuM, tyAre bIja; potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA pRthvI-bIja vagere badhAne uttarakSaNarUpe utpanna kare che. ane tyAre pRthvI paNa; svAnurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA bIja-pRthvI vagerene utpanna kare che.) have te utpanna thayelA (svAnurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha ) bIja-pRthvI vagere samasta padArtho paNa; paraspara ekabIjAmAM atizayanA AdhAnavALA thaIne (bIja, pRthvImAM atizayanuM AdhAna kare ane pRthvI bIjamAM atizayanuM AdhAna kare - Ama ekabIjAmAM atizayanuM AdhAna karIne teo) sAmarthyanA prakarSathI yukta evuM juduM svarUpa jemanuM che evA anya padArthone utpanna kare che. (A anya padArtho sAmarthyanA prakarSathI yukta evA judA svarUpavALA che - teno bhAva e ke, teo paNa potAnA kAryane utpanna karavAnA zreSTha sAmarthyathI samanvita che, evuM teonuM svarUpa pUrvenA samastakAraNothI juduM ja che ke jethI teo viziSTa kAryane utpanna kare che...) have kALarUpI upAdhithI, jemaNe pUrvanA kAraNothI kAMIka vizeSasvarUpa prApta karyuM che, tevA te anya padArtho paNa, mAtrayA-iibradhim potAthI kaMIka vizeSa sAmarthyavALA bIjA anya padArthane utpanna kare che. Ama uttarottara vizeSa-vizeSa sAmarthyavALA anya-anya padArthone teo utpanna kare che. have AvA kramathI uttarottara janmanI paraMparAe (aMkurArUpa) vivakSita phaLanI apekSAe, pUrvanI chellI kSaNe thanArA padArtho, evA viziSTa atizayane pAme ke jethI temanA thakI aMkurArUpa viziSTa kAryano janma thAya. basa, A ja te kAraNanuM vaiziSTya che ane tethI ja te kAraNa viziSTa kahevAya che. eTale amArA mate koI asaMgati nathI. For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 anekAntavAdapravezaH etadapyayuktam, vihitottaratvAt, nahi vyastAnAmapi kAraNe vizeSAdhAnamantareNa samastalakSaNakAryavizeSo yujyate, atiprasaGgAt / vizeSAdhAnasya caikakSaNamadhikRtya nirAkRtatvAt, prabandhacintAyAmapi tulyatvAt, kSaNavyatirekeNa prabandhAyogAt, uktaJca 'vizeSahetavasteSAM pratyayA na kathaJcana / nityAMnAmiva yujyante kSaNAnAmavivekataH / / 1 / / ' ityAdi 2. 'meva' kRti pUrvamudritapAd: 'mava' rita-pAI: D-pAd: I 'mida ti B-pAI: 'nAda ti c-: I - pravezarazmi - bhAvArtha: A paNa ayukta che; kema ke teno uttara apAI gayo che. te e ja ke judA judA kAraNothI paNa, potAnA kAraNamAM vizeSanA AdhAna vinA samastarUpa kArya thaI zake nahIM, kema ke temAM atiprasaMga Ave che ane eka kSaNane AzrayIne vizeSanA AdhAnanuM to nirAkaraNa karI dIdhuM che ane prabaMdhanI vicAraNAmAM paNa e vAta tulya ja che; kema ke prabaMdha e kSaNathI judo nathI, kahyuM che ke - nityapadArthonI jema, teonA kAraNa tarIke vizeSahetuo koIpaNa rIte ghaTatA nathI; kema ke kSaNonI sAthe (kSaNaprabaMdhano) atireka che. # boddhakRta saMgatino nirAza 4 vivecana : syAdvAdIH tamArI A vAta paNa yukta nathI, kAraNa ke teno uttara ane pUrve ja ApI dIdho. (sahakArI dvArA atizayanuM AdhAna thaI zake nahIM ane eTale te hetu viziSTa banI zake nahIM - e badhI carcAno vistAra ane pUrve karyo che ja...) vaLI pRthvI-bIja vagere judA judA kAraNothI paNa, potAnA kAraNamAM vizeSanuM AdhAna thayA vinA, samastarUpa (pRthvI-bIjAdinA samudAyarUpa) kArya thaI zake nahIM. (arthAt teo thakI samastanI utpatti mAnavA, teonA kAraNamAM vizeSanuM AdhAna mAnavuM ati jarUrI che.) prazna: bIjanA kAraNamAM, vizeSanA AdhAna vinA paNa, bIjathI samastanI utpatti mAnI laIe to ? uttara to to atiprasaMga e Avaze ke, kuzUlamAM (koThAramAM) rahelA bIjathI paNa aMkurAnI utpatti mAnavI paDaze ! (pachI bhale te bIjanA kAraNamAM, koI vizeSanuM AdhAna na thayuM hoya..) eTale bIjathI samastanI utpatti mAnavA, te bIjanAM kAraNamAM paNa vizeSanuM AdhAna mAnavuM ja rahyuM... paNa kSaNikamate, vizeSanuM AdhAna thaI zakatuM ja nathI, kAraNa ke eka kSaNane laIne vizeSanA AdhAnanuM nirAkaraNa to ame pUrve ja karI dIdhuM che... (arthAt eka ja kSaNamAM rahela upAdAna para, sahakArI dvArA atizayanuM AdhAna thaI zakatuM nathI, e vAta ame pUrve ja jaNAvI dIdhI che.) praznaH ame upara jaNAvyuM te pramANe; kSaNaprabaMdhane laIne to atizayanuM AdhAna thaI zake ne? For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH uttara H nA, kAraNa ke (pravacintAyAmapi tutyAt...) kSaNanI jema kSaNaprabaMdhamAM paNa atizayanuM AdhAna thaI zakatuM nathI... tenuM kAraNa e ke kSaNathI juduM kSaNaprabaMdha jevuM kaMI ja nathI. (kSaNa e ja prabaMdha - evuM tame mAno cho. ghaTanI judI judI kSaNo e ja ghaTakSaNano prabaMdha kahevAya, tenAthI atirikta badhI kSaNomAM anugata koI sAmAnya tattva nathI.) have kSaNa e ja prabaMdha hoya, to kSaNamAM atizayanuM AdhAna na ghaTavAthI, kSaNaprabaMdhamAM paNa atizayanuM AdhAna na ghaTI zake. kahyuM che ke - jema nitya padArthanA vizeSa hetuo (=kAryamAM vizeSa karanAra evA hetuo) nathI ghaTatA, tema kSaNika padArthanA kAraNa tarIke paNa vizeSa hetuo nathI ja ghaTatA... (zuM kSaNaprabaMdhane laIne na ghaTe? nA,) kAraNa ke kSaNaprabaMdhano kSaNonI sAthe abheda che." (eTale kSaNanI jema kSaNaprabaMdhamAM paNa atizayanuM AdhAna thaI zake nahIM.) eTale kSaNaprabaMdhane laIne paNa hetune viziSTa na mAnI zakAya ane tethI kAryano janma paNa viziSTa hetuthI na kahI zakAya. eTale viziSTa kAraNathI kAryano janma; te ja viziSTa hetu phaLabhAva che - e chaThTho vikalpa paNa anucita jaNAI Ave che. * 181 atha tadanantarabhAvitvam, tadapyayuktam, atiprasaGgAt, tasya hi tatkAlopajAtasakalapadArtheSvaviziSTatvAt, tathA ca 'tadanantarabhAvitvAt tatphalatvaM prasajyate / vizvasya kAraNaM taddhi na yet sarvasya sammatam / / 1 / / viziSTakAryajananasvabhAvaM hISyate yataH / muktvopalambhaM kAryasya kAraNAnantaraM katham / / 2 / / gamyate tatsvabhAvatvaM sa ca tulyaH phalAntare / tatraiva tasya vyApAraH, iti cet tanna yujyate / / 3 / / kSaNabhaGgasamucchedAd vyApAro nAsato yataH / utpattivyatirekeNa vyApAro neSyate iti cet ? / / 4 / / vyApArakAlabhAvitvAt kAraNAbhinnakAlatA / phalasyApi ca satyevaM kAryakAraNatA kutaH / / 5 / / ' A pUrvamudrite 'cait' kRti pA:, atra C-pratapATha: | For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapravezaH -- pravezarazmi - bhAvArtha have tenI anaMtara thavApaNuM kaho, to te paNa yukta nathI, kema ke atiprasaMga Ave che, kAraNa ke tevuM anaMtarabhAvIpaNuM to te kALe thanArA samasta padArthomAM avizeSa che. kahyuM che ke - (1) tenI anaMtara thanArA hovAthI, badhAmAM tenuM phaLapaNuM prasakta thAya, paNa vizvanA kAraNa tarIke to te badhAne saMmata nathI ja.. (2) kAraNa ke te to viziSTa kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALuM manAya che.vaLI kAryanI upalabdhi vinA te, kAraNanI anaMtara zI rIte kahevAya? (3) te, tenA svabhAvavALuM che, eTale te jaNAya - evuM kaho, to te to bIjA phaLa vize paNa tulya che, teno (mATIno) tyAM ja (ghaTamAM ja) vyApAra che - evuM kaho, to te paNa yogya nathI (4) kAraNa ke kSaNika padArthano (anaMtarakSaNe) uccheda thaI javAthI tevA asatno vyApAra na thAya... have jo evuM kaho ke - utpatti e ja vyApAra; tenAthI judo vyApAra iSTa nathI. (5) to to vyApArakALe thanAruM hovAthI phaLa paNa kAraNanI abhinakALe thaI javAno prasaMga Ave ! ane to kArya-kAraNabhAva ja na rahe. # saptama vikalpanI asaMgati che vivecana : (7) hetunI anaMtara kSaNe phaLanuM thavuM; e ja hetu-phaLanI viziSTatA che - evuM kaho, to te paNa yogya nathI, kAraNa ke temAM atiprasaMga Ave che. juo mATInI anaMtara kSaNe jema ghaTa che, tema vizvavartI bIjA badhA padArtho paNa che ja, eTale anaMtarabhAvIpaNuM to; ghaTanI jema, te kALe thanArA bIjA samasta padArthomAM paNa samAnapaNe rahyuM che ja ane tethI to te badhA padArtho mATInA phaLarUpe mAnavAno atiprasaMga Ave ! A vize kahyuM che ke - (1) mATInI anaMtara thanAruM hovAthI to, saMpUrNa vizva, tenA mATInA) phaLarUpa mAnavAno prasaMga Avaze ! paNa mATI; saMpUrNa vizvanuM kAraNa hoya - evuM to koIne paNa saMmata nathI. prazna: paNa tenuM kAraNa? (arthAt saMpUrNa vizvanA kAraNa tarIke mATI hovI - e badhAne saMmata na hovAnuM kAraNa ?) (2) uttaraH kAraNa e ja ke, mATI, ghaTAdi rU5 viziSTa kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALI ja manAya che. (eTale te pratiniyata ghaTanuM ja kAraNa bane, saMpUrNa vizvanuM nahIM...) vaLI, kAraNa vakhate to kAryanI upalabdhi thatI ja nathI,to te kArya, kAraNanI anaMtara che - evuM zI rIte kahI zakAya? | (tAtparya e ke, dravya-paryAyavAdImate zaktirUpe kAryanuM pUrve paNa astitva hoya che ja ane tethI * ane kAryakSaNa kAraNanuM astitva nathI hotuM, eTale te vakhate paNa kAraNane jANyA vinA, vivakSita kArya, vivalita kAraNanI anaMtara che - evuM jaNAya nahIM... eTale kSaNikamate, kAraNanI anaMtara kAryanuM hovuM ja jJAta thatuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 183 anaMtara kSaNe tenI utpattinuM anumAna sahaja thaI zake.. paNa kSaNika kAryanuM to pUrve aMzataH paNa astitva nathI hotuM ane tethI tenuM anaMtara hovAnuM anumAna thaI zake nahIM.) (3) bauddhaH mATInI anaMtarakSaNe ghaTano upalaMbha thAya che - e parathI jaNAI Ave ke mATIno ghaTajananasvabhAva ja che... (eTale atiprasaMga paNa nahIM Ave ane anaMtarabhAvIpaNuM paNa saMgata thaI jaze.) syAdvAdI are ! A vAta to bIjA phaLa vize paNa tulya ja che (arthAt mATInI anaMtarakSaNe to, ghaTanI jema, bIjA badhA paTAdi padArthonI paNa upalabdhi thAya che ja...) bauddhaH kAraNanI anaMtara kArya thAya che, eTale te kAraNa pratiniyata kAryane utpanna karavAnA svabhAvavALuM che - evuM ame mAnatA ja nathI, paNa ame to evuM mAnIe chIe ke, (tasya vyApAra:) mATIno vyApAra (naiva) mAtra ghaTa vize ja che, bIjA vize nahIM. eTale ja mATIno mAtra ghaTajananasvabhAva che. syAdvAdIH A vAta paNa ghaTatI nathI (4) kAraNa ke mATI to kSaNasthitika che, eTale anaMtara ghaTakSaNe to teno uccheda thaI jAya che, arthAt tenuM astitva ja na hoI te asat thaI jAya che ... to (vaTANe) asat evI mATIno; ghaTa vize vyApAra thaI zake nahIM (nahIMtara to khapuSpano paNa vyApAra thavA lAge !) bauddhaH kAryanI utpatti; te ja kAraNano vyApAra che (ghaTanuM utpanna thavuM te ja mATIno vyApAra che) tenAthI koI judo vyApAra hoya - evuM iSTa nathI.* (have Avo vyApAra to kAraNano thAya che ja, to kAraNavyApAranI asaMgati kema kaho cho ?) (5) syAdvAdIH to eno matalaba e thayo ke, kAraNavyApAra (ghaTotpAda) vakhate kArya (=ghaTa) hoya che. have kAraNavyApAra to kAraNakSaNe ja hoI zake, eTale to kAraNakSaNe kAryanuM paNa astitva AvI gayuM...arthAt kArya-kAraNa baMnenuM astitva eka kALe ja thaI gayuM... ane tethI to te beno kArya-kAraNabhAva ja na rahe; kema ke tulyakAlIna be padArthono paraspara, goviSANayanI jema kArya-kAraNabhAva hoI zake nahIM.) eTale anaMtarabhAvapaNAne laIne ke kAraNavyApArane laIne, viziSTa hetu-phaLabhAvanI saMgati thaI zake nahIM. ____ na cApi viziSTakriyAhetutvamityativyAptestasya sarvasya samAnatvAt; sarva eva hi padArthA viziSTakriyAhetavaH / ityalaM prasaGgena / tadevaM vaiziSTyAbhAvAddhetuphalabhAvAnupapattiH, iti sthitam / T * mUtiSAM kriyA saiva' ye niyama pramANe A vAta samajavI. For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 anekAntavAdapravezaH -06 - pravezarazmi - bhAvArtha : viziSTa kriyAnuM hatupaNuM paNa na kahevAya, kAraNa ke te to badhA vize samAna hovAthI ativyApti Ave; kema ke badhA ja padArtho viziSTa kriyAnA kAraNa che. eTale A prasaMgathI saryuM. A pramANe vaiziSTaya na hovAthI, hetu-phaLabhAva upapana thAya nahIM - evuM sthita thayuM. # aSTama vikalpanI asaMgati ke vivecana : viziSTa kriyAnA kAraNa tarIke hovuM; te ja hetu-phaLanI viziSTatA che - evuM kaho, to te paNa yogya nathI, kAraNa ke vizvavartI tamAma padArtho pota-potAnI viziSTa kriyAnA kAraNa hoya che... eTale viziSTa kriyAnA kAraNa tarIke to tamAma padArtho samAna che ane tethI to mAtra mATI-ghaTano nahIM; paNa vizvavartI tamAma padArthono ekabIjA sAthe kArya-kAraNabhAva mAnavAno atiprasaMga Avaze ! eTale viziSTa kriyAnA heturUpe paNa, hetu-phaLanI viziSTatA saMgata thaI zake nahIM, have A prasaMgathI saryuM. Ama AThamAMthI eke vikalpa pramANe hetu-phaLanI viziSTatA saMgata thatI nathI - e parathI jaNAI Ave che ke, kSaNikamate hetu-phaLabhAva bilakula upapanna thayo nathI. niSkarSa : bauddhamate hetu-phaLabhAva saMgata nathI. asati cAsmin 'viziSTAM rUpAdisAmagrI pratItya viziSTameva saMvedanamupajAyate' ityAdi yaduktam, tatsarvamapAkRtamevAvagantavyam; tathApyatyantamavagaNayyA'nubhavamabhAvitameva vidvajjanopahAsyaM mugdhajanavibhramakaraM yaduktam-'kSaNabhede'pyupAdAnopAdeyabhAvenaikasyAmeva santatAvAhitasAmarthyasya karmaNaH phaladAnAd' ityAdi; tathA 'yaH kuzale pravarttate, sa yadyapi tadaiva sarvathA vinazyati, tathApi nirudhyamAnaH svAnurUpakAryotpAdanasamarthaM sAmarthya vijJAnasantatAvAdhAya nirudhyate' ityAdi ca / atra vizeSata ucyate-sarvamidamayuktam, sAmarthyAdhAnasyAsiddhatvAt tathAhi-kimidaM sAmarthyaM nAma ? kimuttaraH kAryabhAva eva ? uta tadgatakAryAntaranivarttanasamarthaH zaktivizeSaH ? AhozvidvAsanA ? iti / / A pUrvamudrite 'anubhavamavimeva' rUti pad:, satra B.C.E-pratAd: - pravezarazmi - bhAvArtha ane te na hoya to viziSTa rUpAdisAmagrIne AzrayIne viziSTa ja saMvedana utpanna thAya" - evuM je kahyuM, te badhuM paNa nirAkRta ja jANavuM. to paNa, anubhavasiddhane ja atyaMta avagaNIne vidvAna For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvita: - lokone upahAsapAtra ane mugdhajanone vibhramakAraka abhAvita (vicAryA vinAnuM) evuM je kahyuM ke -"kSaNabheda hovAmAM paNa upAdAna-upAdeyabhAve AhitasAmarthyavALA karmanuM eka saMtAnamAM phaLadAna thAya che...'' - e badhuM, tathA - "je kuzaLamAM pravarte che, te jo ke tyAre ja sarvathA nAza pAme che, to paNa nAza pAmato te, potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evAM sAmarthyanuM vijJAnasaMtatimAM AdhAna karIne nAza pAme che'" - te badhA kathana vize have vizeSathI kahevAya che. juo - te badhuM ayukta che; kema ke sAmarthyanuM AdhAna ja siddha nathI. te A pramANe - sAmarthya te zuM che ? zuM (1) uttara kAryabhAva, (2) anya kAryane utpanna karavAmAM samartha evI uttarakAryamAM rahelI zaktivizeSa, ke (3) vAsanA ? bauddhanA pUrvokta anya maMtavyono nirAsa vivecanaH ane uparokta rIte jo hetu-phaLabhAva na hoya, to pUrve tame je kahyuM hatuM ke -"viziSTa evI rUpAdisAmagrIne AzrayIne viziSTa saMvedana ja utpanna thAya che (ane tethI te viziSTa saMvedana ja rUpAdino grAhaka bane, bIjuM saMvedana nahIM...)'' - te badhuM kathana nirAkRta ja jANavuM. 185 (viziSTa sAmagrIne AzrayIne viziSTa saMvedana thavuM; e paNa eka hetu-phaLabhAva ja che ane bauddhamate hetu-phaLabhAva nathI - evuM ame hamaNAM ja siddha karyuM.) to paNa (=tamArI vAtonuM nirAkaraNa thaI ja gayuM che to paNa) anubhavasiddha vAtano atyaMta apalApa karIne vidvAnajanone upahAsayogya ane mugdhajanone Azcarya upajAve evI tame je be vAta kahI hatI ke : '(1) dareka kSaNo judI judI hovA chatAM paNa, te pUrvApara kSaNomAM upAdAna-upAdeyabhAva rahyo che. (arthAt pUrvanI kSaNa kAraNa ane uttaranI kSaNa kArya - ema pUrvApara kSaNomAM kArya-kAraNabhAva rahyo che... ane tethI eka ja kSaNaparaMparAmAM jeNe potAnA sAmarthyanuM AdhAna karyuM che, tene te karmanuM phaLa maLe che ja... ityAdi.'' tathA, '(2) je vyakti kuzaLa kAryamAM pravRtta thAya, te vyakti to pravRttikALamAM ja sarvathA naSTa thaI jAya che. paNa jyAre te nAza pAme, tyAre te potAne anurUpa kAryane utpanna karavAmAM samartha evA sAmarthyane, vijJAnaparaMparAmAM Ahita karIne ja nAza pAme che... ityAdi.' te be vAtanI samIkSA ame vizeSathI karIe chIe. tamAruM te badhuM kathana ayukta che, kAraNa ke sAmarthyanuM AdhAna ja siddha thatuM nathI, juo 'sAmarthya' eTale zuM ? ke jenuM AdhAna pUrvanI kSaNo kare che... (1) potAnI anaMta2 kSaNe kAryanuM thavuM te ? (2) anya kAryane utpanna karavAmAM samartha evI utta2 kAryamAM rahela zaktivizeSa ? For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 * (3) vAsanA ? A traNamAMthI tame kayo vikalpa svIkArazo ? yadi-'uttaraH kAryabhAva eva tamAdhAya nirudhyate' ityabhyupagamyate hanta ! tarhi kSaNikatvavirodhaH, nahyanutpanno niruddho vA'sau tadAdhAnakartRtve prabhuH, udayakAlAdhAnAbhyupagame ca dvayorapi tulyakAlaprasaGgaH / --- pravezarazmi -- bhAvArtha : jo uttara kAryabhAva ja sAmarthya ane tenuM AdhAna karIne kAraNa nirodha pAme - evuM manAya, to kSaNikatAno virodha thAya; kema ke anutpanna ke niruddha kAraNa tene AdhAna karavA samartha nathI ane udayakALe AdhAna mAno, to baMneno kALa tulya thavAno prasaMga Ave ! * prathama vikalpanI samIkSA vivecana : (1) jo anaMtara kSaNe kAryanuM thavuM; e ja sAmarthya hoya ane tenuM AdhAna karIne kAraNa nAza pAme evuM kaho, to te kAraNanI kSaNikatAno virodha thAya. kAraNa ke, tevuM (=kAryabhAvarUpa) sAmarthya anaMtarakSaNe hoya che ane tenuM AdhAna karavA vidyamAna padArtha ja samartha hoya che. * - anekAntavAdapravezaH eTale sAmarthyanuM AdhAna karavA, kAraNane paNa bIjI kSaNe vidyamAna mAnavuM paDe... bAkI jo te anutpanna ke naSTa thaI gayuM hoya, to tenAthI sAmarthyanuM AdhAna na thaI zake... ane bIjI kSaNe vidyamAna hovAmAM to te kAraNanI kSaNikatAno virodha thavAno ja * have jo kSaNikatAnI saMgati karavA, kAraNanA udaya vakhate ja (arthAt kAraNakSaNe ja) sAmarthyanuM AdhAna mAnI lo, arthAt uttara kAryano bhAva mAnI lo, to to hetu-phaLa baMne ekakALe thaI javAno prasaMga Ave ! (ane to ekakAlIna te beno, goviSANadrayanI jema hetu-phaLabhAva ja na rahe...) eTale utta2 kAryano bhAva e ja sAmarthya - evuM to na kahI zakAya. A pUrvamudrita 'tatrirvartya' kRti pA:, atra E-pratapA': / atha tadgataH kAryAntaranivarttanasamarthaH zaktivizeSastamAdhAya niruddhyate, iti pUrvoktadoSaH, tasya kAryavyatirekeNAnabhyupagamAt, tadAtmalAbhakAla eva cottarakAlabhAvino'pi tannirvartyasya kAryAntarasya bhavanaprasaGgaH, tadbhAvamAtrApekSitvAd, itarasyApi bhAvamAtreNaiva janakatvAt, anantarabhavane vA tnnivRttyaapttertiprsnggaat| For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvita: - 187 - pravezarazmi -- bhAvArtha : have kAraNa; potAnA kAryamAM rahela anya kAryane utpanna karavAmAM samartha evI vizeSazaktinuM AdhAna karIne nAza pAme - evuM kaho, to pUrvokta doSa rahe ja, kAraNa ke te zakti kArya vinA nathI manAI ane tethI tenA (=kAryanA) AtmalAbha vakhate ja tenAthI thanArA uttarakALabhAvI bIjA kAryo paNa thavA lAgaze ! kema ke bIjA kAryo tenA bhAvamAtrane apekSe che ane te paNa bhAvamAtrathI ja janaka che... athavA to anaMtara thavAmAM, te kuzaLa kSaNa nivRtta thavAnI Apatti AvatA atiprasaMga Ave... dvitIya vikalpanI samIkSA vivecana : (2) jo uttara kAryamAM rahela anya kAryane utpanna karavAmAM samartha evA zaktivizeSane sAmarthya kaho ane kA2Na tenuM AdhAna karIne nAza pAme evuM kaho, to pUrvokta doSa akabaMdha ja rahe, kAraNa ke te zaktivizeSa, kAryanA astitva vinA alyupagata nathI (kArya hoya, to ja temAM te zaktivizeSanuM AdhAna thAya ne ?) (tAtparya e ke, zaktivizeSane sAmarthya mAnavAmAM kAraNanI kSaNikatAno virodha thAya che, kAraNa ke tevA zaktivizeSanuM AdhAna karavA, kAraNane vidyamAna mAnavuM paDe, anutpanna ke niruddha nahIM, have te zaktivizeSa to kAryakSaNe-dvitIyakSaNe che, kAraNa ke kArya vinA temAM zakti na hoya. eTale kAraNanuM te kSaNe astitva mAnavuM paDe ane tethI to tenI kSaNikatAnI hAni thAya ja...) bIjI vAta, kAraNanI anaMtara jyAre zaktivizeSathI samanvita kAryano janma thAya, tyAre ja te kAryathI thanArA uttarakALabhAvI bIjA kAryo paNa thavA lAgaze ! tenA be kAraNa H (1) eka to vivakSita kAryanA mAtra astitvanI ja, uttarakALabhAvI kAryo apekSA rAkhe che. eTale hamaNAM e kAryanuM astitva hovAthI, tene apekSIne thanArA bIjA kAryo paNa hamaNAM thaI ja jAya... (2) bIjuM e ke, vivakSita kArya paNa mAtra potAnI sattAne laIne ja, uttarakALabhAvI kAryone utpanna kare che, tene koI bIjA kAraNonI apekSA nathI... eTale tenuM potAnuM saMpUrNa astitva hamaNAM hayAta hovAthI, te hamaNAM ja potAnA uttarakALabhAvI kAryone utpanna karI de... A rIte to vivakSita kArya vakhate ja, uttarakALabhAvI tamAma kAryo utpanna thaI javAno prasaMga Ave ! bauddha : (anaMtaramAve vA=) vivakSita kAryanI anaMtarakSaNe; je vakhate vivakSita kArya naSTa thaI jAya, te kSaNe ja uttarakALabhAvI kArya utpanna thAya che, evuM ame mAnIe chIe. tethI pUrvokta prasaMga nahIM Ave. (arthAt vivakSita kArya vakhate ja, uttarakALabhAvI kAryo thaI javAno prasaMga nahIM Ave.) syAdvAdI H are ! vivakSita kAryanI pachInI kSaNe to e kuzaLa kSaNa nivRtta thaI javAnI Apatti Ave ane to nivRtta thayA pachI anaMtara thanAra badhA padArtho sarakhA hovAthI te badhAne tajjanya For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 mAnavAno atiprasaMga Ave ! 1 atha vAsanAmAdhAya niruddhyate ? iti etadapyayuktam, vAsyavAsakayoryugapadabhAvAt / kiJca 'vAsakAd vAsanA bhinnA, abhinnA vA bhaved yadi / bhinnA svayaM tayA zUnyo naivAnyaM vAsayatyayam / / 1 / / athAbhinnA na saGkrAntistasyA vAsakarUpavat / vAsye satyAM ca saMsiddhirdravyAMzasya prasajyate / / 2 / / asatyAmapi saGkrAnto, vAsayatyeva cennanu / atiprasaGgaH syAdevaM, kalpitA cet tavA'pi kim ||3|| anekAntavAdapravezaH -or> * maiM pravezarazmi ! bhAvArtha : have vAsanAnuM AdhAna karIne nAza pAme evuM kaho, to te paNa ayukta che; kema ke vAsyavAsaka baMneno ekI sAthe abhAva che. vaLI, (1) vAsakathI vAsanA bhinna che ke abhinna ? jo bhinna hoya, to svayaM tenAthI zUnya thaI gayo, ane to e anyane vAsita na karI zake... (2) jo abhinna hoya, to vAsakarUpanI jema, vAsyamAM tenI saMkrAMti na thAya... ane thAya, to dravyAMzanI siddhi prasakta thAya...(3) jo saMkrAMti vinA paNa A vAsita kare evuM kaho, to to atiprasaMga thAya... ane jo te vAsanAne kalpita kaho, to tamAre paNa te vAsanAthI zuM matalaba ? tRtIya vikalpanI samIkSA vivecana : (3) have kAraNa, potAnA kAryamAM vAsanAnuM AdhAna karIne nAza pAme evuM kaho, to te paNa ayukta che, kAraNa ke vAsaka (vAsanAnuM AdhAna karanAra) ane vAsya (jemAM vAsanA Ahita karavAnI che te) te benuM ekasAthe astitva hotuM ja nathI. (to vAsaka, vAsyamAM vAsanAnuM AdhAna zI rIte karI zake ?) bIjI vAta, vAsakathI vAsanA (1) bhinna che, ke (2) abhinna ? (1) jo bhinna kaho, to vAsaka pote vAsanAthI zUnya thaI jaze ! to vAsanArahita evo te, bIjAmAM vAsanAnuM AdhAna zI rIte karI zake ? (2) have jo abhinna kaho, to te vAsakarUpa ja banI gaI ane tethI jema vAsakanuM rUpa vAsyamAM saMkramita thatuM nathI, tema vAsanA paNa vAsyamAM saMkramita nahIM thAya (eTale to vAsyamAM vAsanAnuM AdhAna ja nahIM thAya.) For Personal & Private Use Only jo vAsakathI abhinna vAsanAnuM, vAsyamAM saMkramaNa mAno, to te 'vAsanA' tarIke pUrvApara kSaNomAM anugata dravyAMzanI ja siddhi thaI. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 189 bauddhaH vAsanAnA saMkramaNa vinA paNa, vAsaka te potAnA vAsyane vAsita karI de - evuM mAnI laIe to ? syAdvAdIH to atiprasaMga e Ave ke, vivakSita vAsyathI atirikta bIjA vAsyo paNa tenAthI vAsita thavA lAge ! (vAsanAnuM saMkramaNa hoya, to jemAM saMkramaNa thAya te ja vAsita thAya, tenAthI atirikta nahIM. paraMtu saMkramaNa vinA paNa vAsita mAnavAmAM, badhA padArtho vAsita mAnavAno atiprasaMga Ave.) bauddha : are ! vAsanA to kalpita che, eTale tenA vize vikalpo ja na karI zakAya ke te bhinna che ke abhinna... syAdvAdIH jo kalpita hoya, to vAstavamAM tenuM astitva ja na rahyuM, eTale te asat thaI... to AvI asat vAsanAne mAnavAthI tamane paNa zuM lAbha thAya? tenAthI koI vastunI siddhi na thAya. eTale A tRtIya vikalpa paNa anucita jaNAI Ave che. etena, 'yasminneva santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva santAne karpAse raktatA yathA / / 4 / / ' ityAdyapi nirastamavagantavyam / - pravezarazmi - | bhAvArtha enAthI, kapAsamAM lAla raMganI jema je jJAnasaMtAnamAM karmanI vAsanA Ahita thaI hoya, te jJAnasaMtAnamAM ja tenuM phaLa maLe che' - e badhI vAta paNa nirasta samajavI. vivecanaH uparokta kathanathI, bIjA bauddha vidvAnoe je kahyuM che ke - kapAsamAM lAla raMganI jema, je jJAnasaMtAnamAM karmanI vAsanA Ahita thaI hoya, te jJAnasaMtAnamAM ja tenuM phaLa maLe che..." (Azaya e ke, je bIjamAM lAlaraMganuM AdhAna thayuM hoya, te bIjanA kapAsamAM ja lAla raMga Ave che... athavA je kapAsamAM lAlaraMganuM AdhAna thayuM hoya, te kapAsa pUratAM bhAgamAM ja kapaDAmAM lAlaraMga Ave che... tema je jJAnasaMtAnamAM karmavAsanAnuM AdhAna thayuM hoya, te jJAnasaMtAnamAM ja tenuM phaLa maLe che.) te badhI vAtono paNa nirAsa thAya che, kAraNa ke uparokta rIte vAsanAnuM astitva ja siddha nathI (to uttarottara jJAnaparaMparAmAM, te vAsanAnuM AdhAna thavAnI vAta zI rIte siddha thAya ?) yaccoktam-'anyathA''tmano, vyavasthitatvAd vedanA'bhAvAd bhAve'pi vikArAntarAbhAvAt pratipakSAbhyAsenApyanAdheyAtizayatvAcca muktyasambhavaH' ityetadapi na naH kSatimAvahati, For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 anekAntavAdapravezaH anabhyupagamAt, nahyekAntanityamasmAbhirAtmAdi vastviSyate / kiM tarhi ? kathaJcid, yathA cAsya nityAnityatA sadasadrUpatA ca tathoktameva / nityAnityAdidharmavatyeva ca grAhyagrAhakabhAva-svakRtakarmaphalopabhoga-samyagjJAna-bhAvanAdayo yujyante, kathaJcidavasthitatvAt, anubhavasiddhatvAt / / - pravezarazmi - bhAvArtha ane tame je kahyuM hatuM ke - "anyathA, AtmA vyavasthita hovAthI tene vedanA na thAya... thAya to paNa bIjo vikAra na thavAthI ane pratipakSanA abhyAsathI paNa atizayanuM AdhAna na thavAthI muktino saMbhava na thAya' - e paNa amane kSativAhaka nathI; kema ke tevo amAro abhyAgama nathI. ame AtmAdi vastune ekAMta nitya nathI mAnatA, paNa kathaMci nitya mAnIe chIe ane je pramANe tenI nityAnityarUpatA ane sadasarUpatA che, te pramANe ame kahyuM che ja. ane nityAnityAdi dharmavALI vastumAM ja grAhyagrAhakabhAva, svakRta karmaphaLano bhoga, samyagu jJAna, bhAvanA vagere ghaTI zake, kAraNa ke te kathaMcit avasthita che ane tevuM anubhavasiddha paNa che ja.. # syAdvAdamate mukti-asaMbhavano niravakAza # vivecanaH ane tame pUrvapakSamAM bIjuM je kahyuM hatuM ke - "jo AtmA niranvaya nazvara na mAno, to te aprazruta, anutpanna-sthirekasvabhAvarUpe tadavastha rahevAthI, temAM jvarAdinA hetuothI koI vedanA nahIM thAya... kadAca vedanA thavAmAM paNa, te ekAMta nityasvabhAvI hovAthI temAM koI vikAra nahIM thAya ane zAstravihita pratipakSI bhAvanAthI paNa temAM koI atizayavizeSanuM AdhAna nahIM thAya ane to AvA AtmAno mokSa thaI zake ja nahIM" - te badhI vAta paNa amane (=syAdvAdIne) kSativAhaka nathI, kAraNa ke tevo AtmA ame mAnatA ja nathI. A ja vAtane jaNAve che - ame (jaino) AtmA vagere vastune ekAMta nitya (aprazruta-anutpanna-sthirekasvabhAvI) nathI mAnatA, paNa kathaMcit (=koIka apekSAe) nitya mAnIe chIe, arthAt nityAnitya ( dravyanI apekSAe nitya ane paryAyanI apekSAe anitya - ema nityAnitya ) mAnIe chIe... ane vastunI nityAnityatA ane sadasarUpatA ane pUrve kahI che ja. AvI nityAnityarUpa AtmA vagere vastumAM ja grAhya-grAhakabhAva, pote karelA karmanA phaLano bhoga, samyajJAna, bhAvanA vagere saMgata thaI zake, kAraNa ke AvI vastu kathaMcit avasthita rahe che.* tenuM (teo kathaMcit avasthita hovAnuM) kAraNa e ke, te grAhyAdirUpa AtmA vagere ja viziSTa grAhyAdirUpe tadavastha rahe che ane AvuM anubhavasiddha paNa che ja... (tAtparya e ke, eka ja ghaDo be * kathaMcit avasthita hovAthI, temAM grAhya-grAhakabhAva ane karmakatRtva - karmabhoknatva vagere judA judA kramabhAvI aneka paryAyo nibaMdha saMgata thaI zake. - - - - - - - - -- -- -- -- For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH < cAra varasa sudhI tevo ne tevo ja dekhAya che, arthAt te be-cAra varasa sudhI grAhyarUpe tadavastha rahe che e parathI tenuM kathaMcid avasthAna nirbAdha jaNAI Ave che.) * 191 * na cAnubhavasiddhe vastunaH sadasadrUpAditve virodhidharmAdhyAsitasvarUpAbhidhAnaM nyAyyam / atathAbhAve tadabhAvaprasaGgato virodhAsiddheH, ityuktaM prAk / na ca parairapi svalakSaNeSu sAdhAraNaprameyatA bhrAntau cAbhrAntA svasaMvineSyate, teSAM svalakSaNAdInAM prameyatAdyabhAvApatteH, iti na vipazcitastathA virodhAbhidhAnaM vaipazcityAvirodhi, tattathA'bhAve sakalavyavahArAbhAvaprasaGgAt / aprameyatvena svalakSaNeSu pramANApravRtteH / bhrAntau ca svsNvidbhaavprasAAt / / maiM pravezarazmi : bhAvArtha : vastunuM sadasadAdipaNuM anubhavasiddha hoya, to te vize virodhI dharmathI adhyAsita svarUpanuM kahevuM nyAyasaMgata nathI; kema ke tevuM na hoya to tenA abhAvano prasaMga AvavAthI virodha siddha nathI, evuM ame pUrve ja kahyuM ane bauddho paNa svalakSaNamAM sAdhAraNa evI prameyatA ane bhrAntimAM abhrAnta evI svasaMvid nathI mAnatA - evuM nathI, nahIMtara to te svalakSaNanI prameyatAdino abhAva thaI jAya...ane paMDito dvArA tevA virodhanuM kathana; potAnA pAMDityanuM avirodhI nathI... kAraNa ke jo tevuM na mAno, to sarva vyavahArano abhAva thAya. juo - aprameya hovAthI svalakSaNomAM pramANanI pravRtti na thAya ane bhrAntimAM svasaMvio abhAva thavAno prasaMga Ave. anekarUpa vastumAM avirodha, anyathA vyavahAravirodha vivecanaH vastunuM sadasad Adi anekarUpa hovuM anubhavasiddha che, eTale te vize 'vastu (1) sadasad, (2) nityAnitya vagere virodhI dharmothI adhyAsita zI rIte hoI zake ?" evuM kahevuM nyAyasaMgata nathI. kAraNa e ja ke, jo vastu sadasadAdi anekarUpa na mAno, to vastuno ja vilopa thaI jAya ! eTale eka vastumAM judA judA aneka dharmo hovAmAM koI virodha nathI, e badhuM pUrve ame batAvI ja dIdhuM che. vaLI, he bauddho ! eka ja dharmImAM virodhI aneka dharmonuM astitva to tamane paNa iSTa ja che. juo- (1) tame atyaMta vijAtIya mAnela svalakSaNarUpa vastumAM paNa sAdhAraNa evI prameyatA * mAno cho, ane (2) bhrAntajJAnamAM paNa svasaMvedanane abhrAnta mAno cho... (to ahIM (1) atyaMta bhinna svalakSaNamAM sAdhAraNa evI prameyatA mAnavI, (2) bhrAntajJAnane amuka aMze abhrAnta mAnavuM - ema vastune virodhI dharmathI adhyAsita mAnavI; e to tamane paNa iSTa * vizvavartI tamAma padArtho pramANanA viSaya che, arthAt prameya che. eTale te badhAmAM prameyatA nAmano dharma Ave. A prameyatA sarva padArthomAM anugata hovAthI sAdhAraNarUpa che. For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 anekAntavAdapravezaH ja che...) tenuM (tamane te iSTa hovAnuM) kAraNa e ke, jo temAM prameyatAdi na mAno, to te svalakSaNa prameyAdirUpa bane nahIM te ja rIte bhrAntajJAna paNa svasaMvid aMze pramANa rahe nahIM...) (ane temAM zuM doSa Ave ? te hamaNAM ja AgaLa jaNAvaze.) ane te bauddho ! svalakSaNamAM prameyatA vagere mAnavAmAM virodha kahevo te paMDitAIne virodhI che, kAraNa ke prameyatA vinA to e svalakSaNAdi prameyarUpa nahIM bane ane to sarva vyavahArano vilopa thaze! juo; sAdhAraNa evI prameyatA vinA, svalakSaNo prameyarUpa na bane ane to teo vize pramANanI pravRtti paNa na thAya...ane pramANa vinA to te vastunA tamAma vyavahAro asaMgata Thare. vaLI virodhI dharmonuM vAraNa karavA, jo bhrAntajJAnamAM svasaMvedanane abhrAnta na mAno, to te brAntinuM svasaMvedana ja nahIM thAya ane to bhrAntajJAna thakI vyavahAra ja nahIM thAya... (tAtparya e ke, "zuktimAM rajatanuM jJAna e bhrAnti che. natajJAnavAnaham e bhrAntinuM svasaMvedana che, ane te abrAnta che, arthAt vyaktine rajatajJAna ja thayuM che. have jo svasaMvedanAMzamAM paNa bhrAnti brAnta ja hoya; to pachI ragatarAnavAnaham evuM jJAna ja tene nahIM thAya ane to tevA jJAnane laIne thanAro vyavahAra paNa nahIM thAya.) eTale vastune virodhI dharmathI adhyAsita na mAno, to tamAma vyavahArano vilopa thAya ja... niSkarSa eTale vastune anvayazIla ane aneka dharmothI adhyAsita mAnavI ja rahI, anyathA niranvaya-nazvara mAnavAmAM to aihika-Amumbika sarva vyavahArano vilopa thAya ja. na caitadAtmA'GganAbhavanAdyanAtmakamanityamazuci duHkhameva, anvayasyaivAtmatvAt, tasya ca vyavasthApitatvAt / evaM nAnityameva, tadatAdavasthyAt / anyathA tadanupapatteH / nAzucyeva, zubhapariNAmabhAvAt, loke jalena zucikaraNena tathopalabdheH / evaM na duHkhameva, muktisukhajanakatvAt, pAramparyeNa tatsvabhAvatvAd, iti / - pravezarazmi - bhAvArtha: A AtmA, aMganA, bhavanAdi ekAMte anAtmaka, anitya, azuci ane duHkharUpa ja nathI; kema ke anvaya ja AtmarUpa che ane tene ame siddha karI dIdho che. evI rIte anitya ja nathI, kema ke tenuM ja atadavasthapaNuM hoya che, anyathA tenI upapatti na thAya.azucirUpa ja nathI; kema ke zubha pariNAma thAya che ane lokamAM pANIthI zuci karavArUpe tevuM dekhAya che jae ja rIte duHkharUpa ja nathI; kema ke mukti sukhane utpanna karanAra che ane tenuM kAraNa e ke, paraMparAe te muktisukhane utpanna karavAnA svabhAvavALI che. For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH " ekAMta anAtmakatAdino nirAsa vivecanaH AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere A badhI vastuo, ekAMte (1) anAtmaka, (2) anitya, (3) azuci, (4) duHkharUpa ja che - evuM nathI, kAraNa ke teo kathaMcid sAtmakAdirUpe paNa upalabdha thAya che ja. juo - 193 (1) vastuno pUrvApara kSaNomAM 'anvaya' ja AtmarUpa (=vastunuM potAnuM svarUpa) che ane e anvayanI nirbAdha siddhi ame karI che ja, eTale AtmA vagere tamAma padArtho kathaMcid anvayarUpa (=AtmarUpa, sAtmaka) hovAmAM koI kSati nathI. (2) vastu ekAMte anityarUpa ja nathI, kAraNa ke ghaTa vagerenuM ja pAchaLathI atadavastharUpe astitva dekhAya che. (anyathA) jo ekAMte anitya hoya to pAchaLa teno mAtra tuccha=abhAva ja vidyamAna hovAthI, tyAre ghaTanuM atadavasthapaNuM nahIM rahe. (Azaya e ke, ghaDo phUTI gayA pachI paNa tUTelo ghaDo dekhAya che, arthAt ghaDAnuM atadavasthapaNuM anubhavAya che...paNa ghaDo jo niranvaya nazvara hoya, to tyAM tUTelo ghaDo (ghaDAnuM atadavasthapaNuM) na dekhAya ane temAM to pratItino vilopa che.) eTale ghaTAdi padArthone kathaMcid nitya mAnavA ja rahyA... (3) vastu ekAMte azucirUpa ja nathI; kema ke temAM zucipariNAmanuM nirbAdha astitva che ane tenuM kAraNa e ke, lokamAM zucirUpe teonI upalabdhi thAya che ja. (lokamAM pANIthI dhoyA pachI kapaDA vagereno zucirUpe vyavahAra thAya che ja.) eTale teo zucirUpa hovAmAM koI kSita nathI. (4) e ja rIte vastu ekAMte duHkharUpa ja nathI. kAraNa ke rajoharaNa-pustaka vagere vastuo paraMparAe mokSasukhane utpanna karanAra che ane te vastuono paraMparAe (=jJAna/cAritrane utpanna karavA dvArA) mokSasukhane utpanna karavAno svabhAva ja che. (eTale teo kathaMcid sukharUpa paNa che ja...) sAra : eTale vastune ekAMte anAtmakAdarUpa mAnI levI tarkasaMgata nathI. kiJca-anAtmakaM zUnyamasadityeko'rthaH, anityamasthiraM saditi ca / yadyanAtmakam, kathamanityam ? athAnityam, kathamanAtmakam ? iti / kathaM ca buddhadharmasaGghalakSaNe paramanivRttihetau nirdoSe mahAratnatraye sati idaM vaktumucitam ? du sarvamevAzuci, sarvameva duHkham, iti; tadAzAtanApatterasadabhidhAnAt / anyathA, ratnatrayAyogaH, tadanyAzucyAdyavizeSAt yoge vA'tiprasaGgaH / For Personal & Private Use Only -*-+ * Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 anekAntavAdapravezaH - pravezarazmi - bhAvArtha ? vaLI, anAtmaka - zUnya - asat e badhA eka arthaka che ane anitya-asthira-satu e badhA paNa eka arthaka che....to jo anAtmaka hoya, to anitya kevI rIte? ane anitya hoya, to anAtmaka kevI rIte? ane paramanivRttinuM kAraNa, nirdoSa evA buddha, dharma ane saMgharUpa mahAnuM ratnatraya vize AvuM bolavuM zI rIte ucita kahevAya ke badhuM ja azuci, badhuM ja duHkharUpa che...ityAdi? tevuM kahevAmAM to temanI AzAtanA thAya; kema ke tame asat kathana karo cho. anyathA te ratnatraya ja na rahe; kema ke teo anyaazuci AdinI samAna thaI gayA. te chatAM tene ratnatraya mAno, te atiprasaMga Ave. - 3 ekAMta-anAtmakAdi mAnavAmAM virodha che vivecanaH bIjI vAta, (1) anAtmaka, zUnya, asatu - e badhA paryAyavAcI zabdo che, arthAta eka ja arthane kahenArA che, ane (2) anitya, asthira, sat - e badhA paNa paryAyavAcI zabdo che. have bauddho vastune anAtmaka-anityarUpa mAne che, to ahIM prazna e thAya ke, vastu jo anAtmaka=asatuM hoya, to te anitya sat zI rIte ? ane jo anityakasatuM hoya, to te anAtmaka=asat zI rIte ? Ama paramArthathI ekAMtamate vAstavika virodha jaNAI Ave che (kathaMcit anvayazIla nityAniyAdirUpa vastumAM koI virodha nathI.) ekAMta azuci-duHkharUpa mAnavAmAM ghora AzAtanA che jIvone paramamokSanuM mULakAraNa, doSone aTakAvavA ane ghaTADavA dvArA rAgAdi doSarUpI kalaMkathI rahita evA (1) buddha, (2) bauddhadharma, ane (3) saMgharUpa mahAna ratnatraya vize, vacanamArgamAM kuzaLa ane vacananA doSamAM bhIru evo vaktA niHzaMkapaNe "tamAma padArtho (ratnatraya paNa) azuci ane duHkharUpa che' evuM bole, to te zI rIte ucita kahevAya ? (bhAva e ke, vacanamArgamAM kuzaLa vyakti, paramasukhanuM kAraNa ane rAgAdirahita ratnatrayane paNa azucirUpa-duHkharUpa kahe, to te zuM ucita kahevAya ?) prazna : paNa tevuM kahevAmAM anucita zuM? uttara : are ! zuM ratnatraya paNa azuci-duHkharUpa che? nahIM ja... te chatAM te kuzaLa vyakti, ratnatrayamAM asat (kana rahela) paNa azuci vagerenuM kathana kare che, ane e rIte asata-azuci Adine kahevAthI to ratnatrayanI ghora AzAtanA kare che! eTale buddhAdi ratnatrayane azuci-duHkharUpa kahevuM anucita ja che. bauddhaH *tamAma padArtho azuci-duHkharUpa che, to ratnatrayane paNa azuci-duHkharUpa mAnI laIe to ? * AzAtanAnI vAta bAju para mUkIne, potAnI mAnyatA pakaDIne, bauddha potAnuM vicAra-vihoNuM vaktavya raju kare che. - For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 195 syAdvAdIH to to ratnatraya ja nahIM ghaTe, kAraNa ke A rIte to teo viSThAdi azuci-duHkharUpa padArthane sarakhA ja thaI gayA! to tevA viSThAditulyane paramasukhanuM bhAjana-doSarahita zI rIte kahevAya? (yofpa) kadAca tevAne ratnatrayarUpa mAnI lo, to paNa atiprasaMga e Avaze ke, azuciAdirUpa viSThA vagerene paNa "ratnatraya" mAnavAno prasaMga Avaze ! Ama ghora AzAtanA thavAthI badhA padArthone azucirUpa ke duHkharUpa kahevuM bilakula ucita nathI. eTale tamAre kathaMcidvAda-syAdvAda ja zaraNabhUta che. ___ evaM ca, 'tathAhyetadAtmAGganAbhavanamaNikanaka' ityAdi dveSa iti kRtvetyantaM yaduktam, tatparapakSe uktimAtrameva, uktavanirviSayatvAd, ato virodhidharmAdhyAsitasvarUpa eva vastunyanekAntavAdina eva sakalavyavahArasiddhiH / pIDAnirvedAdInAM ca kathaJcidekAdhikaraNatvAnmuktisiddhizca nAnyasya / tasmAd vyavasthitametad-ekAntavAdina eva muktyabhAvaprasaGgaH, iti / -- pravezarazmi - bhAvArtha ? ane eTale tame - "juo; A AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka'. tyAMthI laIne thAvat Sa sudhInuM je pUrvapakSamAM kahyuM hatuM, te tamArA mate mAtra bolavA pUratuM ja che. eTale virodhI dharmathI adhyAsita svarUpavALI vastumAM ja anekAMtavAdImate ja sakaLa vyavahAranI siddhi thAya che ane pIDAnirvedAdinuM paNa kathaMcit eka adhikaraNa hovAthI muktinI siddhi thaI jAya, ekAMtavAdImate AvuM na thAya..eTale sthita thayuM ke, ekAMtavAdImate muktinA abhAvano prasaMga Ave che ! vivecanaH vaLI, he bauddho ! tame je kahyuM hatuM ke - "A AtmA, aMganA, bhavana, maNi, kanaka, dhana, dhAnya vagere padArtho anAtmaka, anitya, azucirUpa che - evuM jANIne kharA bhAvathI tevI bhAvanA bhAvato "vastumAM Asakti karavA jevuM kaMI nathI' evI bhAvanAnA prakarSathI vairAgya Ubho thAya ane tenAthI mokSa thAya...te A rIte - "ane mAruM evuM darzana ja "moha che ane tenAthI thanAro huM ane mArA vizeno sneha te "rAga' che ane e rAgapUrvaka tenA anurAganA) viSayabhUta Atma-AtmIya pratibaMdhaka upara aNagamArUpa "vaiSa" thAya che. (paNa anAtmakatAdino bodha thaye A rAga-dveSa-mohanI hAni thAya ja ane to mokSa paNa thAya ja..)" - e badhuM paramate (=mokSanI saMgati mATe bauddhamate ) kaheluM vacana mAtra bolavA pUratuM che, kAraNa ke A ja adhikAramAM pUrve kahyA mujaba e vacana nirviSayaka jaNAI Ave che. (pUrve sacoTa tarkothI sAbita karyuM hatuM ke, niranvaya nazvaravAdImate mokSa bilakula saMgata nathI... ahIM e badhI yuktio samajavI ke "kSaNika AtmAmAM krame thanArI uttarottara vizuddha bhAvanAo asaMgata che...) For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 anekAntavAdapravezaH -78 eTale hakIkatamAM anekAMtavAdIonA mate ja, sadasad-nityAnitya vagere virodhI dharmathI adhyAsita svarUpavALI vastumAM ja nirupacaritarUpe grAhya-grAhakAdi tamAma vyavahAro siddha thAya che. vaLI anekAMtavAdImate AtmA kathaMcit avasthita hovAthI, (1) pIDA, (2) nirveda, (3) mArgajJAna, (4) bhAvanA vagere kramathI thanArA judA judA vyavahAro AtmArUpa eka ja adhikaraNamAM nibaMdha ghaTI jAya ane to eka ja AtmAnI uttarottara vizuddha avasthAo thavAthI tenI mukti paNa upapanna thaI jAya. ane A pramANe mokSanI siddhi; ekAMta kSaNikavAdamAM thaI zake nahIM. niSkarSa : eTale ekAMtavAdImate ja, kSaNikAdirUpa vastu mAnavAmAM, muktinA abhAvano prasaMga Ave che, evuM phalita thayuM. syAdetad-virodhidharmAdhyAsitasvarUpatve sati vastuna evAbhAvAt tanibandhanavyavahArAbhAvaH, na hi zItoSNasparzavadekamasti, tayorvirodhAd, iti / / atrocyate-atha ko'yaM virodhaH ? anyatarabhAve'nyatarAbhAvaH, iti cet ? astvetat, kintu-zItoSNasparzayoryo virodhaH, sa kiM svarUpasadbhAvakRta eva ? utaikakAlAsambhavAt ? AhozvidekadravyAyogena ? kimekakAlaikadravyAbhAvataH ? utaikakAlaikadravyaikapradezAsambhavena ? Ahozvidabhinnanimittatveneti ? vikhyAtaH ? - pravezarazmi - bhAvArtha : pUrvapakSa virodhI dharmathI adhyAsita svarUpa mAnavAmAM vastuno ja abhAva thAya ane to tamUlaka vyavahArano paNa abhAva thAya..ane zIta-uSNa be virodhI dharmavALI koI eka vastu nathI hotI; kema ke te beno virodha che. uttarapakSa H te beno virodha kayo? pUrvapakSa ekanA astitvamAM bIjAno abhAva e ja virodha. uttarapakSa : A bhale thAo, paNa zIta-uSNa sparzano je virodha che te zenAthI? (1) zuM svarUpasadbhAvakRta che? (2) eka kALe na hoI zake eTale? (3) eka dravya tevuM na hoI zake eTale? (4) ekakALe eka dravya tevuM na hoI zake eTale? (5) ekakALe ekadravyano ekapradeza tevo na hoI zake eTale? ke (6) abhinnanimittane lIdhe? A badhA vikalpothI zuM? (te AgaLa kaheze.) # pUrvapakSIkRta pralApano vikAza nirAsa che vivecanaH pUrvapakSa: he jaino ! tame vastunuM svarUpa; AvA (nityAnityasvAdi) virodhI dharmothI adhyAsita mAno, to vastuno ja abhAva thAya... ane vastu vinA to, te vastumUlaka thanArA vyavahArano paNa abhAva thAya. For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH - ane tenuM (=virodhI dharmathI adhyAsita eka vastu na hovAnuM ) kAraNa e ke, zIta-uSNa be virodhI sparzavALI koI eka vastu hotI ja nathI. kema ke te be sparzano eka vastumAM hovAmAM virodha che. (eka ja vastu ThaMDI-garama na hoI zake.) uttarapakSa : are ! pahelA e kaho ke 'virodha' eTale zuM ? pUrvapakSa H ekanA hovAmAM bIjAnuM na hovuM; e ja virodha. (arthAt zItanA hovAmAM uSNanuM : ke uSNanA hovAmAM zItanuM - ema paraspara ekabIjAnA hovAmAM ekabIjAnuM na hovuM; e ja virodha...) uttarapakSa : A vAta to barAbara che, paNa amAre e pUchavuM che ke, zIta-uSNa sparza vacce je virodha che, te zenA kAraNe ? 197 (1) zuM te benA svarUpano sadbhAva hovA mAtrathI virodha che ? (2) eka kALe te be na hoI zake, eTale virodha che ? (3) eka dravyamAM te beno yoga na thaI zake, eTale virodha che ? (4) ekakALe ekadravyamAM te be na hoI zake, eTale ? (5) ekakALe ekadravyamAM ekapradezane laIne te be na hoI zake, eTale ? (6) ke pachI abhinna-eka nimittane laIne te be na hoI, eTale virodha che ? A chamAMthI tame kayA vikalpane laIne zIta-uSNa sparzano virodha kaho cho ? * prazna H paNa A badhA vikalpothI thAya zuM ? uttara H thAya e ja ke, tamAruM je (sadasad be virodhI dharmo eka vastumAM na hoya-evuM sAbita karavAnuM) iSTa che, te siddha thatuM nathI. cAlo, have ApaNe te vikalponI samIkSA 52 jaIe. * na tAvatsvarUpasadbhAvakRta eva zItoSNasparzayorvirodhaH, nahi zItasparzo'napekSitAnyanimittaH svAtmasadbhAva evoSNasparzena saha virudhyate, uSNasparzo vetareNa; anyathA, trailokye'pi zItoSNasparzayorabhAva eva syAt / ekasya vA kasyacidavasthAnamanyatarasya, na cAnayorjagati kadAcidapyasattA, sadaiva vaDavAnalatuhinasadbhAvAt / sadbhAvazcAvidvadaGganAdyavipratipatteH, iti / - pravezarazmi * bhAvArtha : zIta-uSNa sparzano svarUpasAvakRta ja virodha nathI; kema ke zItasparza bIjA nimittanI apekSA rAkhyA vinA mAtra svarUpasadbhAvane laIne uSNasparza sAthe virodhI nathI ane e ja rIte uSNasparza paNa zItasparzanI sAthe virodhI nathI, nahIMtara to traNe lokamAM zItoSNa sparzano abhAva ja thAya athavA For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 anekAntavAdapravezaH to bemAMthI koI ekanuM ja avasthAna rahe..ane te benI jagatamAM kadI asattA nathI hotI, kema ke sadA vaDavAnala ane baraphano sadbhAva hoya che ja. ane sadbhAva hovAmAM badhAne avipratipatti che. A prathama vikalpanI vicAraNA che vivecanaH zIta ane uSNa sparzanA svarUpanuM hovuM eTalA mAtrathI te beno virodha na kahI zakAya; kema ke zItasparza bIjA koI nimittanI apekSA vinA mAtra svarUpanA sadUbhAvane laIne ja uSNasparzano virodhI hoya evuM nathI. ane e ja rIte uSNasparza paNa mAtra svarUpasaMbhAvane laIne ja zItasparzano virodhI hoya evuM nathI. praznaH svarUpasadbhAvane laIne ja te beno virodha mAnIe to? uttaraH to to traNe bhuvanamAM zIta-uSNasparzano abhAva ja thAya athavA to bemAMthI koI ekanuM avasthAna ane bIjAno abhAva thAya! (kAraNa ke zItasparzano abhAva hovAmAM uSNasparzano abhAva thAya athavA uSNasparzano abhAva hovAmAM zItasparzano abhAva thAya...) paNa jagatamAM bemAMthI ekano paNa abhAva hoya - evuM to nathI ja, kAraNa ke vaDavAnala ane baraphano sadbhAva haMmezAM hoya che ja... ane tenuM (=baMneno saddabhAva hovAnuM) kAraNa e ke, vidvAnathI laIne aMganA sudhInA tamAma jIvone te beno sadbhAva hovAmAM koI vipratipatti nathI... eTale phalita thayuM ke, svarUpanuM astitva hovA mAtrathI ja zIta-uSNa sparzano virodha nathI. na caikakAlAsambhavAd, yata ekasminnapi kAle tayoH sadbhAva upalabhyata eva, yathAzItA ApaH, parvate nikuJjaprasravaNAni vA, uSNastvagniH; na ca virodhH||| - pravezarazmi - bhAvArtha : eka kALe na hovAthI virodha che - evuM paNa nathI; kema ke ekakALe paNa te beno sadbhAva dekhAya che ja. jemake (1) pANI athavA parvatanikuMjanA jharaNA zItaLa che, (2) agni uSNa che...ane ahIM virodha paNa nathI. # dvitIya vikalpanI vicAraNA vivecanaH zIta-uSNa sparza ekakALe na hoI zake, eTale te beno virodha che - evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke te baMne sparzano ekakALe sadbhAva dekhAya che ja. juo - eka ja kALamAM (1) pANI athavA parvatanA nikuMjamAMthI (velaDIothI DhaMkAyelA sthAnamAMthI) vahetuM jharaNuM zItaLa hoya che. ane te ja vakhate bIje ThekANe, (2) agni uSNa hoya che... ane A rIte ekakALe zIta-uSNa sparza hovAmAM koI virodha paNa nathI. (eTale ekakALe na hovAthI te beno virodha che, evuM kathana ayukta jaNAI Ave che.) For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH < na caikadravyAyogena yata - ekenApi dravyeNa tayoryogo bhavatyeva; tathA ca zItakAle rAtrau nirAvaraNe deze paryuSite lohabhAjane zItasparzo bhavati, tatraiva madhyAhne dinakarapratapte 3i:, kRti; na ca virodhaH / / * pravezarazmi -- bhAvArtha : ekadravyamAM na hovAthI virodha che - evuM paNa nathI; kema ke ekadravyamAM te beno bhAva che ja. te Ama-ThaMDImAM rAte khullA bhAgamAM mUkelA lohamaya bhAjanamAM zItasparza hoya ane madhyAnhamAM sUryakiraNathI pratapta tyAM ja uSNasparza hoya che ane temAM virodha nathI. tRtIya vikalpanI vicAraNA vivecana : zIta-uSNa sparza ekadravyamAM na hovAthI virodha che - evuM paNa na kahevAya; kema ke eka dravyanI sAthe paNa te benuM joDANa hoya che ja. juo 199 1 eka ja lokhaMDano vATako (1) ThaMDImAM rAte khullA bhAgamAM mUkavAmAM Ave, to temAM ekadama ThaMDo sparza thAya che, ane (2) bapore bharataDake mUkavAmAM Ave, to sUrya kIraNathI tapta evA te bhAjanamAM ja uSNasparza thAya che. * ane Ama ekadravyamAM zIta-uSNa sparza hovAmAM koI virodha paNa nathI. eTale tamAruM kathana ayukta jaNAI Ave che... * na caikakAlaikadravyAbhAvato virodhaH; yataH - ekasminneva kAle ekasmiMzca dravye'nayorbhAva eva; tathAhi-dhUpakaDucchakasthAlake'gnisambandhe uSNasparzo bhavati, tasyaiva tu gaNDe zIta:, kRti; na ca virodhaH / / maiM pravezarazmi : bhAvArtha : ekakALe ekadravyamAM na hovAthI virodha che- evuM paNa nathI; kema ke ekakALe ane ekadravyamAM te beno bhAva che ja. te Ama - dhUpakaDachAmAM thALanA bhAgamAM agnisaMbaMdhe uSNasparza ane daMDanA bhAgamAM zItasparza hoya che ane tyAM virodha nathI. # caturtha vikalpanI vicAraNA vivecana : te be sparza, ekakALe ekadravyamAM na hoI zake eTale te beno virodha che - evuM paNa na kahevAya, kAraNa ke ekakALe ane ekadravyamAM te benuM hovuM dekhAya che ja. juo-- For Personal & Private Use Only eka ja kALe dhUpakaDachAmAM (1) jyAM dhUpa mUkavAmAM Ave, te thALanA bhAgamAM agninuM joDANa hovAthI uSNasparza anubhavAya che, ane (2) kaDachAne pakaDavAnA daMDanA bhAgamAM agninuM joDANa na hovAthI zItasparza anubhavAya che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekAntavAdapraveza: ane Ama ekakALe - ekadravyamAM te benuM hovuM virodhI paNa nathI, eTale tamArI vAta ayukta jaNAI Ave che. * 200 * ekakAlaikadravyaikapradezAsambhavavirodhastviSTa eva, ekapradezasyAparadezAbhAvenAvayavAvayavibhedAnupapatterbhinnadharmatvAt / bhinnadharmayozcaikatvaM viruddhameva, anyathA tadbhedAbhAvaprasaGgAt / na caivaM sadasannityAnityAdibhedAnAM bhinnadharmatvam ekatraiva bhAvAt, bhAvasya ca 'yatastatsvadravyakSetrakAlabhAvarUpeNa sat, paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa cAsad' ityAdinA pratipAditatvAt / tatazca nAsambhavabhAvinA virodhena niyamabhAvinAmapi virodhakalpanA nyAyyA, atiprasaGgAt / nahi zrAvaNatvaM viruddhamapi ghaTAdisattvena nArdasattayA viruddhyate, tathopalambhAt, 'anubhavapramANakAzca santo'rthAdhigame' iti, anyathA tadabhAvaprasaGgAt / A pUrvamudritte 'nADasattA' kRti pA:, atra B+E-pratapAo: / - pravezarazmi ! bhAvArtha : ekakALe ekadravyanA ekapradeze na hovAthI virodha kahevuM to iSTa ja che; kema ke ekapradezano bIjo pradeza na hovAthI, avayava-avayavI evA bhedanI upapatti na thavAthI ane bhinnadharma hovAthI (tevuM iSTa ja che.) ane bhinnadharmanuM ekapaNuM viruddha ja che, anyathA tenA bhedanA abhAvano prasaMga Ave ! ane A pramANe sadasa , nityAnityAdi bhedonuM bhinnadharmapaNuM nathI; kema ke teono ekatra bhAva che ane te bhAva 'vastu sva dravya, kSetra, kALa, bhAvane laIne sat che ane para dravya, kSetra, kALa, bhAvane laIne asat che' - e kathanathI ame kahyo che ja. eTale asaMbhavathI thanArA virodhathI, niyamabhAvIomAM paNa virodhanI kalpanA ucita nathI; kema ke temAM atiprasaMga Ave ! ane zrAvaNatva ghaTAdisattva sAthe virodhI hovA chatAM, nAdanA (dhvaninA) sattvanI sAthe virodhI nathI; kema ke tevuM dekhAya che. ane sajjano arthane jANavAmAM anubhavane pramANa mAne che, anyathA tenA abhAvano prasaMga Ave ! * paMcama vikalpanI vicAraNA vivecana : te be sparza, ekakALe ekadravyanA ekapradezamAM na hoI zake - eTale te beno virodha che evuM kaho, to te iSTa ja che. tenA traNa kAraNa : (1) eka pradezano bIjo koI pradeza nathI ke jethI judA judA pradezane laIne temAM zIta-uSNa sparza ghaTI zake... (2) te ekapradezamAM 'avayava-avayavI' evA be bheda upapanna na thAya ke jethI ekapradezarUpa avayavInA zIta-uSNa sparzarUpa be judA judA avayavo saMgata thaI zake. For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH (3) vaLI, zIta-uSNa sparza be judA judA dharmarUpa che, to AvA judA dharmonuM ekapradezane laIne eka-abhinnapaNuM hovuM viruddha ja che... (anyathA) jo zIta-uSNa sparzanuM eka pradezamAM astitva mAno, to te beno bheda ja na rahe. 201 (Ama zIta-uSNa sparza to bhinna dharmarUpa hovAthI, te benuM ekatra astitva hovuM viruddha che.) paNa sadasa , nityAnitya vagere dharmo paraspara bhinna nathI ja; kema ke te badhA dharmonuM to ekatra avasthAna thAya che ja... prazna : paNa eka ja vastu sadasad ubhayadharmaka hoI zake ? uttara : are ! bhUlI gayA ? ame pUrve ja kahI dIdhuM che ke --ghaTAdi dareka vastuo, potAnA kSetra, kALa ane bhAvane AzrayIne sat che ane bIjAnA dravya, kSetra, kALa ane bhAvane AzrayIne asat che' (eTale vastuo sadasad - nityAnityAdi anekadharmaka hovAmAM koI kSati nathI.) dravya, - prastutamAM kahevAnuM tAtparya e ke, zIta-uSNa sparzano to ekatra asaMbhava che ane tethI ja te beno virodha che...paNa tenuM dRSTAMta laIne, je benuM (sadasanuM) astitva sahabhAvIrUpe niyata che, te bemAM paNa virodhanI kalpanA karavI e ucita nathI. nahIMtara to atiprasaMga e Ave ke, zItoSNa sparzanI jema, ghaTamAM sattva-dravyatva dharmano paNa virodha kalpavAno prasaMga Ave ! eTale jemano ekatra asaMbhava che, temano virodha barAbara che, paNa jemanuM nizce sahabhAvI astitva che, teo vacce virodha hoI zake nahIM. vaLI, je spaSTa dekhAtuM hoya, temAM virodhanI udbhAvanA na karI zakAya... (A vAtane ApaNe eka daSTAMtathI samajIe.) dA.ta. ghaTa te zravaNendriyano viSaya nathI, eTale temAM 'zrAvaNatva' paNa nathI... (eTale zrAvaNatva ghaTasattvano virodhI che, paNa teTalA mAtrathI) te zrAvaNatva, kaMI dhvanisattvano paNa virodhI nathI, kAraNa ke dhvanimAM to zrAvaNatvano upalaMbha thAya che ja. to tenI jema sadasad vize paNa samajavuM; arthAt ghaTAdi vastuo, sadasad - nityAnityAdi anekadharmakarUpe dekhAtI hovAthI, te vize paNa virodhanI udbhAvanA thaI zake nahIM. ane sajjana puruSo, arthanA adhigamamAM anubhavane pramANa mAnanArA che (arthAt anubhavanA AdhAre arthanI vyavasthA mAnanArA che.) (anyathA) bAkI jo anubhavane pramANa na mAne, to to te sajjana ja na rahe... ane anubhavane pramANa mAnavAmAM to vastu sadasad - nityAnityAdi anekadharmaka ja siddha thAya... * abhinnanimittatvenApi virodha: siddha eva / nahi yadeva zItasparzasya nimittaM tadevoSNasparzasya, bhedAbhAvAt, tatsaGkaropalabdhiprasaGgAcca / na ca sadasadAdidharmANAma For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 anekAntavAdapravezaH Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 203 iti / chAyA AtapAnuviddhA na bhavati, iti virodhakalpanAyAmapi kaH prasaGgaH sadasadAdiSu ? nahi aNuracetanaH' iti jJAne'pi tadvattadvirodhAbhidhAnaM yuktam, ttsvbhaavmevopatti: | - pravezarazmi - bhAvArthaH vaLI, ekakALe chAyA-tapa, zIta-uSNa ane sukha-duHkhanI jema ekavastunuM bIjI vasturUpe na thavAno je virodha bIjA vaDe kahevAya che, te nathI; kema ke te asamAna che. tenuM kAraNa e ke, chAyA-AtapAdinI jema sadasadAdi pratiniyatarUpe ekabIjAthI ananuviddha nathI; kema ke teonI jema kevaLa teono upalaMbha thato nathI ane temAM teono tevo svabhAva ja kAraNa che. A vAta anubhavathI siddha thAya che. vaLI, chAyA AtapathI anuviddha na hoya ane eTale teomAM virodhanI kalpanA thatI hoya, to temAM sadasadAdimAM virodhano prasaMga zeno ? aNu acetana hoya, teTalA mAtrathI jJAnamAM paNa tenI jema cetanatAno virodha kahevo yogya nathI; kema ke teno svabhAva judArUpe upapana che. ka ekAMtavAdIpradatta virodhano parihAra che vivecanaH uparokta kathanathI, ekAMtavAdIo je virodha batAve che, teno paNa parihAra thAya che... (te vAta ApaNe pUrvapakSa-uttarapakSa dvArA samajIe -). ekAMtavAdIH tamArA mate ( syAdvAdamate) eka vastu bIjI vasturUpa na bane e niyamano virodha AvavAno. juo - jema chAyA-taDako, zIta-uSNa, sukha-duHkha* A badhA virodhI tattvo ekabIjArUpa na bane, tema sadasad - nityAnitya Adi paNa ekabIjArUpa na bane (te chatAM, teone tame ekabIjArUpa mAno, to "eka vastu bIjI vasturUpa na bane' - e niyamano virodha thavAno syAdvAdIH tamArI vAta ayukta che, kAraNa ke tame je daSTAMta Apo cho, te ane sadasadAdimAM divasa-rAtano pharaka che. juo-chAyA-Atapa vagere padArtho to pratiniyata (svataMtra) astitvavALA hovAthI, teo paraspara ananuviddha (=asaMlagna) che, jayAre sadasadAdi tevA nathI, teo to paraspara anuviddha-saMlagna ja che. tenuM kAraNa e ke, jema chAyA-Apa vagere svataMtra dekhAya che, tema sadasadAdi svataMtra dekhAtA nathI ane na dekhAvAnuM kAraNa paNa e ja ke, teono paraspara anuviddha-saMlagnarUpe rahevAno svabhAva che (AvA svabhAvanA kAraNe teo paraspara anuviddha ja dekhAya, svataMtrarUpe nahIM.) * Ama ghaNA udAharaNo, "eka vastu bIjI vasturUpa na bane e virodhanI vyApti batAvavA mATe che, arthAt sukha-duHkhAdimAM batAvAya che ke teo ekabIjArUpa nathI hotA. che e niyama to jaNAve che ke, eka vastu bIjA rUpa na bane. jyAre tame to sane paNa asarUpa mAnI beThA. eTale to virodha thavAno ja. - - - - - - For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 anekAntavAdapravezaH prazna : paNa temAM (eteono tevo svabhAva hovAmAM ) pramANa zuM? uttaraH temAM anubhava ja pramANa che. sadasad vagereno paraspara anuviddharUpe ja anubhava thAya che. (ane tethI teono tevo svabhAva nibaMdha siddha thAya che.) eTale jo chAyA AtapathI anuviddha na hoya ane tethI jo te be vacce virodha na hoya, to temAM sadAdine zuM lAge-vaLage? (eTale bhAva e ke, chAyA-Apane laIne sadasadAdimAM paNa virodha Ave evuM jarUrI nathI.) kAraNa ke sadasadAdinuM svarUpa to juduM ja che. A ja vAtane pragaTa karavA kahe che - paramANu acetana hoya, to tenuM udAharaNa laIne jJAnamAM paNa cetanatAno virodha kahevo ucita nathI, kAraNa ke baMneno svabhAva jaDa-cetanarUpe judo judo che. tema chAyA-AtapamAM paNa samajavuM. (arthAtu chAyA-AtapamAM virodha hoya, teTalA mAtrathI sadasadAdimAM paNa virodha kahevo ucita nathI; kema ke baMneno svabhAva judo judo che.) A ja rItanuM nirAkaraNa; zIta-uSNa vagere udAharaNomAM paNa samajavuM. sAra : eTale vastune sadasarUpa, nityAnityarUpa ema judA judA anekarUpa mAnavAmAM koI virodha nathI. ____ yaccoktam-'AtmAtmIyadarzanameva mohaH' ityAdi, atrAbhiSvaGgapUrvakaM sarvathA sthairyavAsanAgarbhamAtmAtmIyadarzanameva moha itISyata eva, nairAtmyaikAntavAdinastvidamanupapannam, darzanAyogAt; darzanAyogasya ca pratipAditatvAd, ata eva rAgadveSAbhAvaH / ityalaM vistare pApA rUti mokSavAvaH sAkA / / samAptamidamanekAntavAdapravezakAkhyaM prakaraNam / / / / granthAgraM ekonaviMzatyakSarAdhikaM 764 lokapramANam / / || vRtirivaM sitArAcAryazrIribhadrasUrIm | - pravezarazmi - bhAvArtha ane je kahyuM hatuM ke- 'Atma-AtmIyarUpe darzana ja moha che...vagere - ahIM AsaktipUrvaka sarvathA svairyanI vAsanAthI garbhita Atma-AtmIyarUpe vastunuM darzana e moha - evuM kaho, to te ISTa ja che, paNa ekAMta nairAmyavAdImate A anupapana che, kema ke darzana ja nathI ghaTatuM ane darzana na ghaTavAnuM kAraNa pUrve ja kahI dIdhuM. eTale ja rAga-dveSa paNa na rahe. have vistArathI saryuM. A pramANe mokSavAda thayo...A anekAMtavAdapraveza nAmanuM prakaraNa samApta thayuM. zlokapramANa-720. A kRti zvetAMbarAcArya zrI haribhadrasUri mahArAjAnI che. For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurjaravivecanasamanvitaH 205 # ekAMtavAdImate ja muktino abhAva che vivecanaH ane pUrvapakSamAM tame je kahyuM hatuM ke - "huM ane mAruM - e rUpe thanAruM vastunuM darzana; e ja moha che... vagere" - ahIM tIvra AsaktipUrvaka "A vastu sarvathA sthira rahevAnI che" evA adhyavasAyathI garbhita Atma-AtmIyarUpe vastunuM darzana thAya e ja moha - evuM kaho, to te to iSTa ja che. (Avo moha to ame mAnIe chIe ja.) paNa ekAMta nairAmyavAdI bauddhamate Avo moha saMgata thato nathI; kema ke teo mate vastunuM darzana ja thaI zakatuM nathI...ane kema nathI thatuM? e ame pUrve ja kahI dIdhuM. (daSTA kSaNika che... vagere yuktio samajavI.) ane vastunA darzana vinA to; te vize rAga-dveSa ja na thAya... ane rAga-dveSa vinA to konI hAni ne kono mokSa ? have A vize vistArathI saryuM. niSkarSa eTale hakIkatamAM ekAMtavAdImate ja mokSanI asaMgati che. A pramANe mokSavAda thayo. che A pramANe A 764 zlopramANa +19 akSarapramANa anekAMtavAdapraveza nAmanuM prakaraNa samApta thayuM ! A kRti zvetAMbarAcArya 1444 graMtharacayitA sUripuraMdara zrIharibhadrasUrIzvarajI mahArAjanI A pramANe tapAgacchAcArya zrI prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendrasUrIzvarajI mahArAjArUpa saMvigna-gItArthaparaMparAmAM thayelA dIkSAdAnezvarI pa.pU. A.bha. zrI.vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pravacanaprabhAvaka pa.pU. A.bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnA caraNalava-mu. yazaratnavi. dvArA racAyeluM ane vidvarya mu.zrI bhavyasuMdaravijayajI ma.sA. dvArA saMzodhita thayeluM, anekAMtavAdapraveza graMtha paranuM bhAvArtha-vivecanamaya "pravezarazmi' nAmanuM gujarAtI vivaraNa sAnaMda saMpUrNa thayuM. // zubhaM bhUyAt zramaNasaGghasya // || ti zam II For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa noMdha For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||suuripurndrshriihribhdrsuuristutyH // sUryaprakAzyaM kva nu maNDalaM divaH, khadyotakaH kvAsya vibhAsanodyamI / kva dhIzagamyaM haribhadrasadvacaH kvA'dhIrahaM tasya vibhAsanodyataH // -zrIjinezvarasUrikRtA aSTakaTIkA parahitAdhAnanibiDanibuddhibhagavAn sugRhItanAmadheyaH shriihribhdrsuuriH|| - zrImunicandrasUrikRtA upadezapadavRttiH nityaM zrIharibhadrasUriguravo jIyAsuratyadbhUtajJAnazrIsamalaGkRtAH suvizadAcAraprabhAbhAsurAH / yeSAM vAkprapayA prasannatarayA zIlAmbusaMpUrNayA bhavyasyeha na kasya kasya vidadhe cetomalakSAlanam // -zrIprabhAnandasUrikRtA jambUdvIpasaGgrahaNIvRttiH uDyammi mihiri bhadaM sudiTThiNo hoi mggdsnno| taha haribhaddAyariyammi bhaddAyariyammi udayamie // - zrIjinadattasUrikRtagaNadharasArdhazatakam zrI siddhasena-haribhadramukhAH prasiddhAste sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH / yeSAM vimRzya satataM vividhAn nibandhAn zAstraM cikIrSati tanupratibho'pi mAdRk // - zrIvAdidevasUrikRtasyAdvAdaratnAkaraH hAribhadraM vacaH kvedamatigambhIrapezalam / kva cAhaM jaDadhIreSa svalpazAstrakRtazramaH // - zrImalayagirisUrikRtA dharmasaGgrahaNIvRttiH For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||suuripurndrshriihribhdrsuuristutyH // matirboddhAH ! zuddhA prabhavati kathaM sA'dyabhavatAM, vicArazcArvAkAH ! pracarati kathaM cArucaturaH / kutarkastarkajJAH ! kimapi sa kathaM tarkayati vaH, sati syAdvAde zrIprakaTaharibhadroktavacane // 1 // grAvagranthipramAthiprakaTapaTuraNatkAravAgbhAratuSTaprekhaddarpiSThaduSTapramadavazabhujAsphAlanottAlabAlAH / yad dRSTvA muktavantaH svayamatanumadaM vAdino hAribhadraM, tad gambhIraM prasannaM na harati hRdayaM bhASitaM kasya jantoH // 2 // yathAsthitArhanmatavastuvAdine nirAkRtAzeSavipakSavAdine / vidagdhamadhyasthanRmUDhatAraye namo'stu tasmai haribhadrasUraye // 3 // - zrIyazodevamunikRtA prazaMsA zrIharibhadrasUrIndraH vArIndra iva vizrutaH / paratIrthyAMstrAsayitvA mRgAniva gururjayI // - kazcit pUrvamaharSiH hAribhadraM vacaH kvedamatigambhIrapezalam / kva cAhaM zAstralezajJastAdRktantrA'vizAradaH // 1 // yeSAM giraM samupajIvya susiddhavidyAmasmin sukhena gahane'pi pathi pravRttaH / te sUrayo mayi bhavantu kRtaprasAdAH zrIsiddhasenaharibhadramukhAH sukhAya // 2 // - zrIyazovijayopadhyAyakRtA syAdvAdakalpalatA siripAyalittakai-bappabhaTTi-haribhaddasUripamuhANaM / kiM bhaNimo uNajja vi na guNehiM samo jage sukii|| - zrIvijayasiMhasUrikRtA bhuvanasundarIkathA bhaI siriharibhaddassa sUriNo jassa bhuvnnrNgmmi| vANIvisaTTarasabhAvamaMtharA naccae suiraM // - zrIlakSmigaNikRtaM supArzvanAthacaritram For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAkAra pUaNa jo jANe cAhnita jagna vAvyA UpNa-paryAya-dravya ja bujhe sohI jeol sAcA moM. yazovijayajI ma. A MI.guNAratnaDi arihRE kSAdAnezvA 25s Year 4? 269 saripadarajatava Anekantvad pravesh 09428 500 401 For Personal & Private Use Only