Page Text
________________
गुर्जरविवेचनसमन्वितः
-
જો ધર્મ-ધર્મીનો ભેદ હોય તો જેટલા ધર્મો છે, તે બધા જુદા જુદા છે, ધર્મારૂપ નથી અને તો એક ધર્મી, અનેકરૂપવાળો સિદ્ધ ન થાય...
(૨) જો અભેદ હોય, તો બધા ધર્મો ધર્મીસ્વરૂપ હોવાથી માત્ર ધર્મી જ છે, એક જ છે, તે અનેકરૂપ હોવો સિદ્ધ નહીં થાય.
બીજો શ્લોક –
(૩) અને વિકલ્પોની સંગતિ ન થવાથી, ધર્મ-ધર્મીનો ભેદભેદ પણ અયુક્ત જણાઈ આવે છે. એટલે આ અનેકાંતવાદ માત્ર અજ્ઞાની જીવો વડે કલ્પાયો છે. (વાસ્તવમાં તેવું કશું છે જ નહીં.)
હવે પૂર્વપક્ષી, વસ્તુ અનેકરૂપ નથી – એવું સાબિત કરવા બીજી એક યુક્તિ આપે છે –
किञ्च-संविनिष्ठाश्च विषयव्यवस्थितयः, न च सदसद्रूपं वस्तु संवेद्यते, उभयरूपस्य संवेदनस्याभावात्; तथाहि-नाक्षजे विज्ञाने सदसत्त्वे प्रतिभासेते, असत्त्वस्यारूपित्वात्, रूपित्वे वाऽसत्त्वविरोधात्, तथाऽनुभवाभावाच्च ।।
—- પ્રવેશરશ્મિ – ભાવાર્થઃ વળી વિષયની વ્યવસ્થા જ્ઞાન પર આધારિત છે; અને સદસરૂપ વસ્તુનું સંવેદન તો કદી થતું નથી, કારણ કે ઉભયરૂપ સંવેદનનો અભાવ છે. તે આ પ્રમાણે - ઇન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાનમાં અસક્ષણે જણાતું નથી, કારણ કે અસ તો અરૂપી છે. અથવા જો સરૂપી હોય, તો તેના અસપણાનો વિરોધ થાય... અને વળી તેવો અનુભવ પણ થતો નથી.
વિવેચનઃ વિષય=ઘટ, તેની સિદ્ધિ તેના સ્વરૂપની સિદ્ધિ જ્ઞાન દ્વારા જ થાય છે. જેનું જ્ઞાન થાય છે, તે જ વસ્તુ હોય છે ને જેવું જ્ઞાન થાય છે, તેવી જ વસ્તુ હોય છે.
એટલે વસ્તુ જો સદસદૂરૂપ માનવી હોય, તો પહેલા સદસરૂપ વસ્તુનું જ્ઞાન થવું જરૂરી છે... પણ સદસરૂપ વસ્તુનું સંવેદન કદી થતું નથી. જુઓ –
@ સંવેદનના આધારે પણ અનેકરૂપતા અસંગત છે (૧) ઇન્દ્રિયજન્ય જ્ઞાનમાં, કે (૨) અનુમાનમાં બેમાંથી એકેમાં સદસદાકારનો પ્રતિભાસ થતો નથી. તે આ પ્રમાણે –
(૧) ઇન્દ્રિયજન્ય પ્રત્યક્ષમાં તો રૂપ-રસાદિવાળા પદાર્થનું જ જ્ઞાન થાય છે, જ્યારે ઉભયરૂપતાની અંદર રહેલી અસરૂપતા તો રૂપ-રસાદિથી રહિત છે, તો તેવી અરૂપી અસરૂપતાનું સંવેદન પ્રત્યક્ષમાં શી રીતે થઈ શકે? અને અસરૂપતાના સંવેદન વિના ઉભયરૂપતાનું સંવેદન પણ શી રીતે ઘટે ?
અને જો એ અસદુરૂપતામાં રૂપ-રસાદિ માની લેવામાં આવે, તો તો એની અસરૂપતા જ ન રહે, કારણ કે જેમાં રૂપ-રસાદિ હોય તે અસદ્ ન હોઈ શકે.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004057 |
| Book Title | Anekantvada pravesh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 6 MB |