Page Text
________________
गुर्जर विवेचनसमन्वितः <0
१२७
# મૂલ પૂર્વપક્ષનો યુક્તિશઃ પરિહાર #
વિવેચનઃ તેથી ઘટાદિ પદાર્થો, જે કારણથી મૃદાદિરૂપે સામાન્યરૂપી છે, તે જ કારણથી વિશેષરૂપે છે, કારણ કે સમાનપરિણામ તે અસમાનપરિણામ=વિશેષપરિણામને અવિનાભાવી છે, અર્થાત્ મૃદાદિ તે ઉર્વાદિને અવિનાભાવી છે. એટલે જો તેમાં સમાનપરિણામ હશે, તો વિશેષપરિણામ પણ હશે
જ.
અને તેઓ જે કારણથી ઉર્દાદિરૂપે વિશેષરૂપ છે, તે જ કારણથી મૃદાદિરૂપે સામાન્યરૂપ છે. કારણ કે વિશેષપરિણામ તે સમાનપરિણામને અવિનાભાવી છે. અર્થાત્ ઉર્વાદિ તે મૃદાદિને અવિનાભાવી છે, એટલે જો વિશેષપરિણામ હશે, તો સામાન્યપરિણામ પણ હશે જ.
આ રીતે વસ્તુમાં સમાન-અસમાન બંને પરિણામ હોવાથી વસ્તુ સામાન્ય-વિશેષ ઉભયરૂપ સિદ્ધ થાય છે.
પ્રશ્ન : પણ શું એક જ વસ્તુમાં સમાન-અસમાનપરિણામનો વિરોધ ન આવે ?
ઉત્તર ઃ ના, કારણ કે સમાન/અસમાન બંને પરિણામનો જો સહભાવ=અવિનાભાવ ન માનો, તો તે બંનેનો અભાવ થઈ જશે !
આશય એ જણાય છે કે, ઘટાદિમાં સમાન-અસમાન બંને પરિણામ સાથે જ માનવા જોઈએ, નહીંતર (૧) જો માત્ર સમાનપરિણામ (મૃદાદિ) જ માનો, તો - ઉર્દાદિ આકાર વિનાની માટી કદી ન દેખાતી હોવાથી - સમાનપરિણામનો જ અભાવ થશે... અને (૨) જો માત્ર વિશેષપરિણામ (ઉર્વાદિ) જ માનો, તો - માટી વિનાના તે ઉર્ષ્યાદિ ન દેખાતા હોવાથી-વિશેષપરિણામનો પણ અભાવ થશે અથવા સર્વથા સમાનતા હોય તો એક જ થાય, બે ન રહે અને સર્વથા અસમાનતા હોય તો એક બુદ્ધિ-શબ્દ ન થાય.
અને વળી તે બે પરિણામ તો સ્વસંવેદનસિદ્ધ છે, એટલે પણ તેઓનું સહભાવી અસ્તિત્વ હોવામાં કોઈ વિરોધ નથી.
પ્રશ્ન : પણ તેઓ સ્વસંવેદનસિદ્ધ શી રીતે ?
ઉત્તર : કારણ કે સંવેદન સામાન્ય-વિશેષાકારે થાય છે. હવે સંવેદનમાં આવો સામાન્યવિશેષાકાર કોની અપેક્ષાએ આવે ? તો કહેવું જ રહ્યું કે, વસ્તુગત સમાન-અસમાનપરિણામની અપેક્ષાએ... (અર્થાત્ વસ્તુમાં રહેલ સમાન-અસમાનપરિણામને લઈને જ સંવેદનમાં સામાન્યવિશેષાકાર આવે છે...) એટલે બંને પરિણામ સ્વસંવેદનસિદ્ધ જ છે અને સંવેદન ‘સામાન્ય-વિશેષ ઉભયાકારે થાય છે.’ એ તો અમે પૂર્વે જ સિદ્ધ કરી દીધું છે.
સાર ઃ એટલે ઘટાદિ એક જ વસ્તુમાં સમાન/અસમાન બે પરિણામ હોવામાં કોઈ વિરોધ નથી.
←
यच्चोक्तम्-‘सामान्यविशेषरूपत्वे सति वस्तुनः सकललोकप्रसिद्धसंव्यवहारनियमोच्छेदप्रसङ्गः' इत्यादि, तदपि जिनमतानभिज्ञतासूचकमेव केवलं, न पुनरिष्टार्थ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004057 |
| Book Title | Anekantvada pravesh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 6 MB |