Page Text
________________
१०८
अनेकान्तवादप्रवेशः
___ अथोच्यते-असौ विजातीयभेदग्रहणे पटुः, इतरभेदग्रहणे पुनरपटुः; पट्वनुभवाहितसंस्कारप्रकोपसामर्थ्याच्च विजातीयभेदग्राहकविकल्पनिष्पादनायैवालम्, न इतरभेदग्राहकविकल्पनिष्पादनाय । इत्येतदप्यनल्पस्य तमसो विजृम्भितम्; यतः-असावनुभवो येन स्वभावेन विजातीयभेदग्रहणे पटुः, किं तेनैवेतरभेदग्रहणेऽपटुः ? आहोश्विदन्येन ? વિશ્વાતિઃ ?
- પ્રવેશરશ્મિ - ભાવાર્થ : પૂર્વપક્ષ ઃ એ, વિજાતીયભેદગ્રહણમાં પટુ છે અને સજાતીયભેદગ્રહણમાં વળી અપટુ છે અને પટુ-અનુભવથી પડેલ સંસ્કારના ઉદયના સામર્થ્યથી તે માત્ર વિજાતીયભેદગ્રાહકવિકલ્પને ઉત્પન્ન કરવા જ સમર્થ છે, સજાતીયભેદગ્રાહક વિકલ્પને ઉત્પન કરવા નહીં. ઉત્તરપક્ષ : આ પણ અનલ્પ અજ્ઞાનનો વિસ્તાર છે; કેમ કે આ અનુભવ જે સ્વભાવે વિજાતીયભેદગ્રહણમાં પટુ છે, શું તે જ સ્વભાવે સજાતીયભેદગ્રહણમાં અપટુ છે? કે બીજા કોઈ સ્વભાવે? તેનાથી શું?
વિવેચનઃ પૂર્વપક્ષ નિર્વિકલ્પ અનુભવ બંનેને ગ્રહણ કરવામાં અબ્રાન્ત છે (બ્રાન્ત-અભ્રાન્ત નહીં) પણ વસ્તુસ્થિતિ એ કે, તે, વિજાતીયથી ભેદને ગ્રહણ કરવામાં કુશળ (હોંશિયાર) છે અને સજાતીયથી ભેદને ગ્રહણ કરવામાં અકુશળ છે (અર્થાત્ ગ્રહણ કરે ખરો, પણ તેના પ્રહણથી જે સંસ્કાર 'પડવા જોઈએ, તે ન પડે.)
હવે વિજાતીયથી ભેદને ગ્રહણ કરવામાં પટુ-અનુભવથી, આત્મામાં તેવા (=વિજાતીયભેદને ગ્રહણ કરવાના) સંસ્કારનું આધાન થાય અને તે સંસ્કારોદયના સામર્થ્યથી, નિર્વિકલ્પ અનુભવ, વિજાતીયભેદગ્રાહક વિકલ્પને ઉત્પન્ન કરવા જ સમર્થ છે.
અને તે, સજાતીયભેદને ગ્રહણ કરવામાં અકુશળ હોઈ, આત્મામાં તવિષયક સંસ્કાર ન પડે અને એટલે તે સજાતીયભેદગ્રાહક વિકલ્પને ઉત્પન્ન કરવા સમર્થ થાય નહીં.
ઉત્તરપક્ષ : તમે આવું કહીને તમારા અનલ્પ ( પુષ્કળ) અજ્ઞાનનું પ્રદર્શન જ કર્યું છે, કારણ કે તમે એક જ અનુભવને પટુ-અપટુ કહ્યો, તો આ વિશે અમારો પ્રશ્ન છે કે, તે નિર્વિકલ્પ અનુભવ, જે સ્વભાવે વિજાતીયથી ભેદને ગ્રહણ કરવામાં પટુ છે, શું (૧) તે જ સ્વભાવે સજાતીયથી ભેદને ગ્રહણ કરવામાં અપટુ છે, કે (૨) કોઈ બીજા સ્વભાવે ?
આ બે વિકલ્પો તમારી સમક્ષ મૂક્યા છે, તમે કયો વિકલ્પ સ્વીકારશો? બંને વિકલ્પ પ્રમાણે દોષ આવે છે. જુઓ –
यदि तेनैव विजातीयभेदग्रहणवत् तत एव सजातीयभेदग्रहणमप्यविकलं स्यात्; विपर्ययो वा, तथा च सत्युभयत्र पटुत्वेतराविशेषवत् तदनुभवाहितसंस्कारप्रकोपसामर्थ्यस्य
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004057 |
| Book Title | Anekantvada pravesh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 6 MB |