Page Text
________________
२०२
अनेकान्तवादप्रवेशः
<d–
भिन्ननिमित्तता, निमित्तभेदाभ्युपगमात् । न चैकस्मिन्निमित्तभेदो न युक्तः, एकान्तेनैकत्वासिद्धेः धर्मधर्मिरूपत्वात् । धर्मधर्मिणोश्च भेदाभेदस्य प्रतिपादितत्वाद् । इति कृतं विस्तरेण । - પ્રવેશરશ્મિ *
ભાવાર્થ : અભિન્નનિમિત્ત હોવાથી પણ વિરોધ સિદ્ધ જ છે. જે નિમિત્ત શીતસ્પર્શનું છે, તે જ ઉષ્ણસ્પર્શનું નથી, નહીંતર તો તે બેનો ભેદ જ ન રહે અને મિશ્રિતરૂપે ઉપલબ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે...અને સદસદાદિ ધર્મોની અભિન્નનિમિત્તતા નથી; કેમ કે નિમિત્તભેદ માન્યો છો અને એક વસ્તુમાં નિમિત્તભેદ યુક્ત નથી-એવું નથી; કેમ કે તેનું એકાંત એકપણું સિદ્ધ નથી. તે ધર્મ-ધર્મરૂપ છે અને ધર્મ-ધર્મીનો ભેદાભેદ કહી દીધો છે. હવે વિસ્તારથી સર્યું.
છઠ્ઠા વિકલ્પની વિચારણા
વિવેચન : એક-અભિન્ન નિમિત્તને લઈને શીત-ઉષ્ણ સ્પર્શ ન હોઈ શકે, એટલે તે બેનો વિરોધ છે - એવું કહો, તો તે તો સિદ્ધ જ છે (કેમ કે તે બે સ્પર્શ; એક નિમિત્તને લઈને હોતા જ નથી. જુઓ −)
જે નિમિત્ત શીતસ્પર્શનું છે, તે જ ઉષ્ણસ્પર્શનું નથી, નહીંતર તો (નિમિત્ત – અભેદે વસ્તુનો અભેદ થવાથી) તે બેનો ભેદ જ ન રહે ! અને એક નિમિત્તથી જન્ય હોઈ તે બેની મિશ્રિતરૂપે ઉપલબ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે ! (માટીરૂપ એક નિમિત્તથી જન્ય ઘટ અને ઘટસ્વરૂપની મિશ્રિતરૂપે ઉપલબ્ધિ થાય, જુદા-જુદારૂપે નહીં. તેમ પ્રસ્તુતમાં પણ સમજવું.)
હવે સદસદાદિ ધર્મોનું નિમિત્ત એક-અભિન્ન નથી (કે જેથી વિરોધ આવે.) તે બધાનું નિમિત્ત જુદું જુદું મનાયું છે (એટલે એક જ વસ્તુમાં જુદા જુદા નિમિત્તે, સદસદાદિ જુદા જુદા ધર્મોનું અસ્તિત્વ હોવામાં કોઈ વિરોધ નથી.)
પ્રશ્ન : પણ શું એક વસ્તુમાં જુદા જુદા નિમિત્તો હોઈ શકે ?
ઉત્તર ઃ હા, જરૂર...તેમાં કંઈ અયુક્ત નથી, કારણ કે વસ્તુનું એકાંત - એકપણું સિદ્ધ નથી. (અર્થાત્ વસ્તુ એકાનેકરૂપ છે) અને તેનું કારણ એ કે, તે ધર્મ-ધર્મીરૂપ છે...અને ધર્મ-ધર્મી બંને કથંચિદ્ ભિન્નાભિન્ન છે - એવું અમે પૂર્વે જ કહ્યું છે.
*
એટલે તે વસ્તુ; ધર્મીની અપેક્ષાએ એકરૂપ અને ધર્મની અપેક્ષાએ અનેકરૂપ – એમ એકાનેકરૂપ હોઈ તેમાં જુદા જુદા નિમિત્તો હોવામાં કોઈ ક્ષતિ નથી.
હવે આ વિશે વિસ્તારથી સર્યું.
X
किञ्च न च एकदा वस्तुवस्त्वन्तरापत्तिलक्षणो विरोधः य उच्यते परेश्छायातपवत् शीतोष्णवत् सुखदुःखवद् वा, इति । कुतोऽसमानत्वात्, नहि छायातपादिवत्प्रतिनियततया इतरेतराननुविद्धाः सदसदादयः, तद्वत्केवलानुपलम्भात्, तथास्वभावत्वात्, तथाऽनुभवसिद्धेः,
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004057 |
| Book Title | Anekantvada pravesh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhavyasundarvijay |
| Publisher | Jingun Aradhak Trust |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 240 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 6 MB |