Book Title: Agam Suttani Satikam Part 08 Vipakshrut Auppatik Rajprashniya Sutram
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003312/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala dNsnnss| AR bhAgamasunANa (saTIkaM) bhAgaH-8 :saMzodhaka sampAdakaH muni dIparatnasAgAra www.jainelibrary org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda - kSamA- lalita- suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttrANi (saTIka) bhAgaH-8 vipAkazrutAGgasUtraM, aupapAtikaupAGgasUtraM, rAjapraznIyaupAGgasUtraM -: saMzodhakaH sampAdakazcaH muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 "" 45- Agama suttANi- saTIka mUlya rU.11000/ 5 Agama zruta prakAzana 5 - saMparka sthala : 'Agama ArAdhanA kendra" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga - 1, phleTa naM-13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) caitra suda 11 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtrasya, aupapAtikaupAGgasUtrasya, rAjapraznIyaupAGgasUtrasya vipAkazrutAGgasUtrasya viSayAnukramaH mUlAGka: viSayaH pRSThAGkaH mUlAGka: viSayaH pRSThAGka: 64 64 zrutaskandhaH-1 1-10 | adhyayanaM-1 mRgAputraH -17 adhyayanaM-2 ujjhitakaH | adhyayana-3 abhagRsenaH -26 / adhyayanaM-4 zakaTa: -28 | adhyayanaM-5 bRhaspatidattaH -30 | adhyayanaM-6 nandivardhanaH -31 | adhyayana-7 umbaradattaH | -32 | adhyayanaM-8 sauryadattaH -33 / adhyayanaM-9 devadattaH -34 | adhyayanaM-10 aMjU zrutaskandhaH-2 / 5 35-36 adhyayanaM-1 subAhuH / | 18 | -38 | adhyayanaM-2 bhadranandI / 27 | -39 | adhyayanaM-3 sujAtaH 36 -40 adhyayanaM-4 suvAsavaH | 39 | -41 / adhyayanaM-5 jinadAsaH 41 / -42 / adhyayana-6 dhanavatI 44 | -43 | adhyayana-7 mahAbalaH / 49 / -44 | adhyayanaM-8 bhadranandI 52 -45 | adyayanaM-9 mahAcaMdraH 57 | -47 / adhyayanaM-10 varadattaH dapa 65 / 65 | 66 aupapAtikaupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkaH | viSayaH | pRSThAGka: 11-43 | 154 samavasaraNa-padaM campAnagarI, pUrNabhadracaityaM, vanakhaNDaH, azokavRkSaH, zilApaTTa, mahAvIrasya antevAsI, sthavIravarNanaM, tapabhedAH devAnAMAgamanaM AgAradharma ityAdiH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH 67 |44-47 upapAta-padaM gautama gaNadharaH, aMbaDaparivrAjakaH, devaupapAtaviSayaka varNanam kevalI samudghAtaH, siddhajIva, siddhazIlA siddhajIvasyasaukhyaMlakSaNa-dRSTi: ityAdi Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH | rAjapraznIyaupAGgasUtrasya viSayAnukramaH mUlAGka: viSayaH 1-47 / sUryAbhadeva prakaraNaM AmalakalpAnagarI, sUryAmadevasya vimAnasabhAparSadA, bhagavad vandanaM, divyavimAnavikurvaNA, nRtyaM, siddhAyatanaH evaM jina pratimAdhikAraH | pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH 113848-85 pradezirAjan-prakaraNaM 316 sUryakAntAdevI, zrAvastInagarI, kezIkumArasya dharmadezanA, pradezI rAjasyakezIkumAra sArddha dharma-vArtA, pradezIrAjJasya samAdhimaraNaM, sUryAbhavimAne utpatti Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram samAviSTAH AgamAH (1) vipAkazrutAGgasUtram (2) aupapAtikaupAGgasUtram (3) rAjapraznIyaupAGgasUtram Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Athika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna 5Tu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivayazrI caMdrakIrtisAgarajI ma. sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. - -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI somyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhako sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. -- -- -- nA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA. ziSyA apratima vaicA pRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaicAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNataMdatAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka, -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 zrutaskandhaH - 1, namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 11 vipAka zruta- aGgasUtram saTIkaM (ekAdazam aGgasUtram) (mUlasUtram+abhayadevasUriviracitA vRttiH) vR. zrutaskandhaH - 1 tvA zrIvardhamAnAya, varddhamAnazrutAdhvane / vipAkazrutazAstrasya vRttikeyaM vidhAsyate // atha vipAkazrutamiti kaH zabdArthaH ?, ucyate, vipAkaH - puNyapAparUpakarmaphalaM tatpratipAdanaparaM zrutaM - Agamo vipAkazrutaM, idaM ca dvAdazAGgasya pravacana puruSasyaikAdazama, iha ca ziSTasamayaparipAlanArthaM maGgala-sambandhAbhidheyaprayojanAni kila vAcyAni bhavanti, tatra cAdhikRta zAstrasyaiva sakalakalyANa-kArisarvavedipraNItazrutarUpatayA bhAvanandIrUpatvena maGgalasvarUpatvAt na tato bhinnaM maGgalamupadarzanIyaM, abhidheyaM ca zubhAzubhakarmaNA vipAkaH, sa cAsya nAmanauvAbhihitaH prayojanamapi zrotRgatamanantaraM karmmavipAkavagamarUpaM nAmnaivoktamasya, yatkila karmavipAkAvedakaM zrutaM tat zrRNvatAM prAyaH karmavipAkAvagamo bhavatyeveti, yattu niHzreyasAvAptirUpaM paramparaprayojanamasya tadAptapraNItatayaiva pratIyate, na hyAptA yatkathaJcinniH zreyasArthaM na bhavati taThapraNayanAyotsahante AptatvahAneriti, sambandho'pyuyAyopeyabhAvalakSaNo nAmnaivAsya pratIyate, tathAhi idaM zAstramupAyaH karmmavipAkAvagamastUpeyamiti, yastu guruparvakramalakSaNasambandho'sya tatpratipAdanAyedamAha adhyayanaM - 1 - mRgAputraH mU. (1) 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAmaM NayarI hotthA vaNNao, punnabhadde ceie, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajasuhammenAmaM anagAre jAisaMpanne vaNNao cauddasapuvI caunANovagae paMcahiM anagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvvANupuvviM jAva jeNeva puNNabhadde ceie ahApaDirUvaM jAva viharai, parisA niggayA dhammaM soccA nisamma jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA, samae ajjasuhammaaMtevAsI ajjajaMbUnAmaM anagAre sattussehe jahA goyamasAmI ajjajaMbUnAmaM anagAre sattussehe jahA goyamasAmI tahA jAva jhANakoTTho vagae viharati, tae NaM ajjajaMbUnAme anagAre jAyasaDDhe jAva jeNeva ajjasuhume anagAre teNeva uvAgae tikkhutto Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/1/1 AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA vaMdati 2 ttA nama'sati 2 tA jAva pajjuvAsati, evaM vayAsIvR. 'teNaM kAleNa' mityAdi, - 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ti tasmin kAle tasmin samaye, kAro vAkyAlaGkArArthatvAt ekArasya ca prAkRtaprabhavatvAt, atha kAlasamayayoH ko vizaSaH ucyate, sAmAnyo varttamAnAvasarpiNIcaturthArakalakSaNaH kAlo viziSTaH pustadekadezabhUtaH samaya iti, athavA tena kAlena hetubhUtena tena samayena hetubhUtenaiva 'hotya'tti abhavat, yadyapi idAnImapyasti sA nagarI tathA'pyavasarpiNIkAlasvabhAvena hIyamAnatvAdvastusva-bhAvAnAM varNakagranthoktasvarUpA sudharmasvAmikAle nAstItikRtvA'tItakAlena nirdezaH kRtaH, 'vaNNao'tti 'Rddhitthimiyasamiddhe'tyAdi varNako'syA avagantavyaH, sa caupapAtikava- draSTavyaH / 'punnabhadde ceie' tti pUrNabhadrAbhidhAne 'caitye' vyantarAyatane 'ahApaDirUvaM jAva viharaitti - "ajjasuhamme there ahApaDirUvaM uggahaM uggahai ahA0 uggaNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai" tatra yena prakAreNa pratirUpaH - sAdhUcitasvarUpo yathApratirUpo'tastamavagrahaM - Azrayamiti 'viharati' Aste, 'jAmeva disaM pAubyUyA' yasyAdizaH sakAzAt 'prAdurbhUtA' prakaTIbhUtA AgatetyarthaH 'tAmeva disiM paDigayA' tasyAmeva dizi pratigatetyarthaH / 6 'sattussehe' tti saptahastotsedhaH saptahastapramANa ityarthaH 'jahA goyamAsAmI taha' iti yathA gautamo bhagavatyAM varNitaH tathA'yamiha varNanIyaH, kiyaddUraM yAvat ? ityAha- 'jAva jhANakoTTho' tti 'jhANakoDovagae' ityetatpadaM yAvadityarthaH, sa cAyaMvarNakaH- samacauraMsasaMThANasaMThie vajrarisahanArAyasaMghayaNe'tti vizeSaNadvayamapIdamAgamasiddaM 'kaNagapulaganighasapamhagore' kanakasya- suvarNasya yaH pulako -lavastasya yo nikaSaH - kaSapaTTe rekhAlakSaNaH tathA 'pamha' tti padmagarbhastadvad gauro yaH sa tathA, 'uggatave' upram-apradhRzaSya tapo yasya sa tathA 'dittatave' dIptaM hutAzana iva karmmavanadAhakatvena jvalattejalasastattapo yasya sa tathA ' tattatave' taptaM - tApitaM tapo yena sa tathA, evaM hi tena tapastaptaM yena karmANi saMtApya tena tapasA svAtmA'pi taporUvaH saMtApito yato'nyasyAsaMspRzyamiva jAtamiti, 'mahAtave' prazastatapAH bRhattapA vA, 'urAle' bhImaH atikaSTatapaHkAritayA pArzvavarttinAmalpasattAvAnAM bhayajanakatvAdudAro vA pradhAna ityarthaH 'ghoraH' nirghRNaH parISahAdyarAtivinAze 'ghoraguNe' anyairduranucaraguNaH 'ghoratavassI' ghoraistapobhistapasvI 'ghorabaMbhaceravAsI' ghore - alpasattaduranucaratvena dAruNe brahmacarye vastuM zIlaM yasya sa tathA 'ucchUDhasarIre' ucchUDham - ujjhitamiva ujjhitaM zarIraM yena tatpratikarmatyAgAta 'saMkhittaviulateulesse' saMkSiptA zarIrAntarvarttinItvAdvipulA ca - vistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAt tejolezyA - viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA 'uDDuMjANU' zuddhapRthivyAsanavarjanAt aupagrahikaniSadyAyA abhAvAcca utkaTukAsanaH sannupadizyate UrdhvajAnunI yasya sa urdhvajAnuH 'ahosiro' adhomukho norddhaM tiryagvA vikSiptadaSTiriti bhAvaH 'jhANakoTThovagae' dhyAnameva koSTho dhyAnakoSThastamupagato yaH sa tathA 'viharai' tti 'saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' ityevaM dRzyaM, 'jAyasaGke' pravRttavivakSitArthazravaNavAJchaH yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'jAyasaMsae' pravRtAnirddhAritArthapratyayaH 'jAyakouhalle' pravRttazravaNaiautsukyaH 3 'uppannasaGke' prAMgabhavadudbhUtazravaNavAcchaHutpannazraddhatvAtpravRttazraddhaH ityevaM hetuphalavivaNAntra punaruktatA, evaM uppannasaMsae uppannakou Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1 halle 3 saMjAyasaDhe saMjAyasaMsae saMjAyakouhalle 3 samuppannasaDDhe samuppannasaMsae samuppannakouhalle 3' vyaktArthAni, navarameteSu padeSu saMzabdaH prakarSAdivacanaH, anye tvAhuH-'jAtazraddho' 'jAtapraznAvAJchaH 1, so'pi kuto?, ___ yato jAtasaMzayaH 2, so'pi kuto?, yato jAtakutUhalaH 3, anena padatrayeNAvagrabaha uktaH, evamanyena padAnAMtrayeNa trayeNa IhA 1 vAya 2 dhAraNA 3 uktA bhavantIti, 'tikkhutto'tti 'trikRtvaH' trIn vArAn 'AyAhiNa'tti AdakSiNAt-dakSiNapArvAdArabhya pradakSiNo-dakSiNapArzvavartI AdakSiNapradakSiNo'tastaM 'vaMdai'tti stutyA 'namaMsai'tti namasyati prnnaamtH| iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'sussUsamANe namasamANe viNaeNaM paMjaliuDe abhimuhe'tti vyaktaM ca / mU. (2) jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM dasamassa aMgassa ' paNhAvAgaraNANaM ayamaDhe pannatte, ekkArasamassa NaM bhaMte ! aMgassa vivAgasuyassa ke aDhe pa0?, tate NaM ajjasuhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI- evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ekkArasamasa aMgassa vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA pa0-duhavivAgAya 1 suhavivAgA ya 2, jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ekkarasamassa aMgassa vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA pa0-duhavivAgA ya 1 suhavivAgA ya 2, paDhamassa NaM bhaMte ! suyakkhaMdhassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM kai ajjhayaNA pannattA?, tate NaM ajasuhamme anagAre eva vayAsi evaM khalu jaMbU! samaNeNaM0 duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA pannattA, taMjahA vR. 'duhavivAgA yatti 'duHkha vipAkAH' pApakarma phlAni duHkhAnAM vA-dukhahetutvAt pApakarmaNAM vipAkAste yatrAbhidheyatayA santyasau 'varaNAnagara'miti nyAyenaduHkhavipAkAH-prathamazrutaskandhaH, evaM dvitIyaH sukhavipAkAH 'taeNaM'ti tataH-anantaramityarthaH / mU. (3) "miyAputte 1 ya ujjhiyate 2 abhagga 3 sagaDe 4 bahassaI 5 naMdI 6 / uMbara 7 soriyadatte 8 ya devadattA ya 9 aMjU yA 10 // " vR. "miyautte' ityAdigAthA, tatra 'miyautte'tti mRgAputrAbhidhAnarAjasutavaktavyatApratibaddhamadhyayanaMmRgAputraeva 1, evaMsarvatra, navaram 'ujjhiyae'ttiujjhitako nAma sArthavAhaputraH 2, 'abhagga'tti sUtratvAdabhagnaseno vijayAbhidhAnacaurasenApatiputraH 3, 'sagaDe'tti zakaTAbhidhAnasArthavAhasutaH 4, 'vahassai'tti sUtratvAdeva bRhaspatidattanAmA purohitaputraH 5, 'naMdI'iti sUtratvAdeva nandivarddhano rAjakumAraH 6, 'uMbara'tti sUtratvAdeva udumbaradatto nAmasArthAvAhasutaH 7, 'soriyadatte zaurikadattonAma matsyabandhaputraH 8, cazabdaH samuccaye 'devadattA ya'ttidevadattA nAma gRhapatisutA9, caH samuccaye aMjUya'ttiajUnAmasArthavAhasutA 10, cazabdaH samuccaye, iti gAthAsamAsArthaH vistArArthastu yathAmyamadhyanArthAvagamAdavagamya iti / mU. (4) jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM0 AigareNaM titthayareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA pannattA, taM0-miyAputte ya 1 jAva aMjU ya 10, paDhamassaNaM bhaMte ! ajjhayaNassa0 ke aDhe pannatte?, tateNaM se suhamme anagAre jaMbUanagAraM evaM vayAsI evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyagAme nAme nagare hotthA vaNNao, tassa NaM miyagAmassa nayarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe caMdaNapAyave nAma ujANe hotthA, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/1/4 savvouyavaNNao, tattha NaM suhammassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA cirAtIe jahA punnabhadde, tattha NaM miyaggAme nagare vijaenAmaM khattie rAyA parivasai vannao, 8 tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA nAmaM devI hotthA ahINavannao, tassa NaM vijayassa khattiyassa putte miyAe devIe attae miyAputte nAmaM dArae hotyA, jAtiaMdhe jAimUe jAtibahire jAtipaMgule ya huMDe ya vAyavve ya, natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA pAyA vA kannA vA acchI vA nAsA vA, kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM AgaI Agatimitte, tate NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmidharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI 2 viharai / vR. 'evaM khalu'tti 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'khaluH' vAkyAlaGkAre 'savvouyavaNNao' tti sarvartukakusumasaMchanne naMdanavanappagAse ityAdirudyAnavarNako vAcya iti, 'cirAie' tti cirAdikaM - cirakAlInaprArambhamityAdivarNakopetaM vAcyaM, 'ahINavannao' tti 'ahINapunnapaMciMdiyasarIre' ityAdivarNako vAcyaH 'attae 'tti AtmajaH sutaH 'jAiaMdhe' tti jAtyandho janmakAlAdArabhyAndhA eva 'huMDe ya'tti huNDakazca sarvAvayapramANavikalaH 'vAyavve' tti vAyurasyAstIti vAyavo - vAtika ityarthaH, 'AgiI Agaimette' tti aGgAvayavAnAmAkRtiH - AkAraH kiMvidhA ? ityAha--AkAramAtraM nocitasvarUpetyarthaH 'rahassiyaM' ti rAhasike janenAvidite 'phuTTahaDAhaDasIse tti 'phuTaM' ti sphuTitakezasaMcayatvena vikIrNakezaM 'hADahaDaM' ti atyarthaM zIrSaM - ziro yasya sa tathA, mU. (5) tattha NaM miyaggAme nagare ege jAtiaMdhe purise parivasai, seNaM egeNaM sacakkhuteNaM puriseNaM purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe 2 phuTTahaDAhaDasIse macchiyAcaDagarapahakareNaM annijjamANamagge miyaggAme nayare gehe 2 kAluNavaDiyAe vittiM kappemANe viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie jAva parisA nigagayA / tae NaM se vija khattie imIse kahAe laddhaTTe samANe jahA koNie tahA niggate jAva pajjuvAsai, tate se jAtiaMdhe purise taM mahayA jaNasaddaM jAva suNettA taM purisaM evaM vayAsI - kinnaM devANuppiyA! ajja miyaggAme Nagare iMdamahei vA jAva niggacchai ?, tateNaM se purise taM jAtiaMdhapurisaM evaM vayAsa / -no khalu devANuppiyA ! iMdamahei vA jAva niggacchati, evaM khalu devANuppiyA ! samaNe jAva viharati, tate NaM ege jAva niggacchaMti, tate NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI- gacchAmo NaM devANuppiyA ! amhevi samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo, taNaM se jAtiaMdhe purise purato daMDaeNaM pagaDhijjramANe 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgae 2 ttA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA vaMdati nama'sati 2 ttA jAva pajjuvAsati, tate NaM samaNe0 vijayassa0 tIse ya0 dhammamAikkhati0 parisA jAva paDigayA, vijaevi gate / bR. 'macchiyAcaDakarapahayareNaM' ti makSikANAM prasiddhAnAM caTakarapradhAno-vistaravAn yaH prahakaraH-samUhaHH sa tathA athavA makSikAcaTa- karakANAM - tadvRndAnAM yaH prahakaraH sa tathA tena 'aNNijjamANamagge'tti 'anvIyamAnamArgaH' anugamyamAnamArgaH, malAvilaMhi vastu prAyo makSikAbhiranugamyata eveti 'kAluNavaDiyAe 'tti kAruNyavRttyA 'vittiM kappemANe 'tti jIvikAM kurvANaH / 'jAva samosarie'tti iha yAvatkaraNAt 'puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe' Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1 ityAdivarNako dRzyaH, 'taMmahayAjaNasaiMca'ttisUtratvAnmahAjanazabdaMca, ihayAvatkaraNAt 'jaNavUhaM ca jaNabolaM cetyAdi dRzya, tatra janavyUhaH-cakradyAkAraH samUhastasya zabdasta bhedAjjanavyUha evocyate'tacastaM bolaH-avyaktavarNo dhvaniriti, _ 'iMdamaheiva'ttiindrotsavovA, iha yAvatkaraNAt khaMdamahe vAruddamahevAjAva ujjANajattAi vA, janaMbahave uggA bhogAjAvaegadisiMegAbhimuhA' itizyam, itoyadvAkyaMtadevamanusatavyaM, sUtrapustake sUtrAkSarANyeva santIti, 'tae NaM se purise taM jAiaMdhapurisaM evaM vayAsI-no khalu devANuppiyA ! ajja miyaggAme nayare iMdamahe vA jAva jattAi vA jannaM ee uggA jAva egadisiM egAbhamuhA niggacchaMti, evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre jAva iha samAgate iha saMpatte iheva miyagAme nagare migavaNujANe ahApaDirUvaM uggahaM uggaNiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati, taeNaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI' iti, vijayassa tIse ya dhamma'tti idamevaM zyaM-'vijayassa ranotIse yamahaimahAliyAteparisAe vivittaM dhammamAikkhai jahA jIvA bajhaMtI'tyAdi pariSad yAvat parigatA 'jAiaMdhettijAterArabhyAndho jAtyandhaH, sa ca cakSurupaghAtAdapi bhavatItyata Aha-'jAyaaMdhArUvetti jAtaM-utpannamandhakaM-nayanayorAdita evAniSpatteH kutsitAGgaM rUpaM-svarUpaM yasyAsau jaataandhkruupH0| mU. (6) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa0 jeDhe aMtevAsI iMdabhUtinAM anagAre jAva viharai, tate NaM se bhagavaM 2 goyame taMjAtiaMdhapurasaM pAsai 2 ttA jAyasaDDhe jAva evaM vayAsI asthi NaM bhaMte ! keI purise jAtiaMdhe jAtiaMdhArUve?, haMtA asthi, kahaNNaM bhaMte ! se purise jAtiaMdhejAtiaMdhArUve?, evaM khalu goyamA! iheva miyaggAme nagare vijayassa khattiyassa puttemiyAdevIe attae miyAputtenAmaMdAraejAtiaMdhejAtiyaaMdhArUve, nasthiNaMtassadAragassajAva Agatimitte, tate NaM sA miyAdevI jAva paDijAgaramANI 2 viharati, tate NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasati 2 tA evaM vayAsI ___ icchAmi NaM bhaMte ! ahaM tubbhehiM abbhaNunAe samANe miyAputtaM dAragaM pAsittae, ahAsuhaM devANuppiyA!, tateNaM se bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA0 abbhaNunnAe samANe haTe tuDhe samaNassa bhagavao0 aMtiyAo paDinikkhamai 2 tA aturiyaM jAva sohemANe 2 jeNeva miyaggAme nagare teNeva uvAgacchati 2 ttA miyaggAmaM nagaraM majjhamajjheNa jeNeva miyAdevIe gehe teNeva uvAgae, tateNaMsA miyAdevI bhagavaMgoyamaMejamANaMpAsai 2 tA haTTatuTThajAva evaM vayAsI-saMdisaMtu NaM devANuppiyA! kimAgamaNapayoyaNaM?, tate NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI-ahannaM devANuppie! tavaputtaMpAsituMhabvamAgae, tateNaM sAmiyAdevI miyAputtassadAragassa aNumaggajAyate cattAri putte savvAlaMkAravibhUsie kareti 2 tA bhagavato goyamassa pAdesu pADeti 2 tA evaM vayAsI-eeNaM bhaMte ! mama putte pAsaha, tate NaM se bhagavaM goyame miyAdevIM evaM vayAsI-no khalu devA0 ahaM ee tava putte pAsiuM havvamAgate, tattha NaM je se tava jeTTe miyAputte dArae jAiaMdhe jAtiaMdhArUvejaMNaMtumarahassiyaMsi bhUmidharaMsirahassieNaMbhattapANeNaMpaDijAgaramANI 2 viharasi taMNaM ahaM pAsiuM havvamAgae, tate NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaMevaM vayAsI-se ke NaM goyamA! se tahArUve nANI vA tavassI vA jeNaM tava esamaDhe mama tAva rahassikae tubbhaM havvamakkhAe jao Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/1/6 NaM tubbhe jANaha ?, tate NaM bhagavaM goyame miyAdevIM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! mama dhammAyariesamaNe bhagavaM mahAvIre jatoNaM ahaMjANAmi, jAvaMcaNaM miyAdevI bhagavayAgoyameNa saddhiM eyamadvaMsaMlavati tAvaMcaNaM miyAputtassa dAragassa bhattavelA jAyA yAvihotthA, tate NaMsA miyAdevI bhagavaM goyama evaM vayAsI tubbheNaM bhaMte! ihaM ceva ciTThaha jANaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemittikaTTha jeNeva bhattapAnaghare teNeva uvAgacchatiuvAgacchittA vatthapariyaTTayaMkareti vatthapariyaTTayaMkarittAkaTThasagaDiyaM giNhati kaTThasagaDiyaM giNhittA vipulassa asanapAnakhAimasAimassa bhareti vipulassa asaNapANakhAimasAimassabharittAtaMkaTThasagaDiyaM aNukaDDamANI 2 jeNAmeva bhagavaMgoyame teNeva uvAgacchati uvAgacchittA bhagavaM goyama evaM vayAsI-eha NaM tubbhe bhaMte ! mama aNugacchaha jANaM ahaM tuaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi, tate NaM se bhagavaM goyame miyaM deviM piTThao samaNugacchati, tate NaM sA miyAdevI taM kaTThasagaDiyaM anukaDDamANI 2 jeNeva bhUmidhare teNeva uvAgacchai 2 tA cauppuDeNaMvatyeNaMmuhaMbaMdhetimuhaMbaMdhamANibhagavaMgoyamaMevaMvayAsI-tubbhe'viNaMbhaMte! muhapottiyAe muhaM baMdhaha, tateNaM se bhagavaM goyame miyAdevIe evaM vutte samANe muhapottiyAe muhaM baMdheti, tateNaM sA miyAdevI parammuhI bhUmigharassa duvAraM vihADeti, tateNaM gaMdhe niggacchati se jahAnAmae ahimaDeti vA sappakaDevare i vA jAva tato'viNaM anidrutarAecevajAva gaMdhepannatte, tateNaM se miyAputtedAraetassa vipulassaasanapAnakhAimasAimassa gaMdheNaM abhibhUte samANe taMsi vipulaMsi asana0 mucchite0 taM vipulaM asaNaM 4 AsaeNaM AhAreti AhArittA khippAmeva viddhaMseti viddhaMsettA tato pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmeti taMpi yaNaM pUyaM ca soNiyaMca AhAreti, tateNaM bhagavao goyamassataM miyAputtaM dArayaM pAsittA ayameyAsave samuppajjitthA-ahoNaM ime dArae purAporANANaM ducciNNANaM duppaDikkatANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANe pAvagaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANe viharati, na me diTThA naragA vA neraiyA vA paccakkhaM khalu ayaM purise narayapaDirUviyaM veyaNaM veyatittikaTTha miyaM deviM Apucchati 2 tAmiyAe devIe gihAopaDinikkhamati gihA 2 tAmiyaggAmanagaraM majhamajheNaM niggacchati ni 2 tA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati 2 tA samaNaM0 tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 tA vaMdati namaMsati 2 tA evaM vayAsI evaMkhalu ahaMtubbhehiM abbhaNuNNAe samANe miyaggAmaM nagaraMmajjhamajjheNaMaNuppavisAmi jeNeva miyAe devIe gehe teNeva uvAgate, tate NaM sA miyAdevI mamaM ejamANaM pAsai 2 ttA haTThA taM ceva savvaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhAreti, tateNaM mama ime ajjhathie samuppajjitthA-ahoNaM ime dArae purA jAva vihri| vR. 'aturiya'ti atvaritaM manaHsthairyAt, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'acavalamasaMbhaMte jugaMtaraloyaNAe diTTIe purao riyati tatrAcapalaM-kAyacApalyAbhAvAt kriyAvizeSaNe caite, tathA asaMbhrAntaH' bhramarahitaHyugaM-yUpastapramANo bhUbhAgo'piyugaMtasyAntaremadhye pralokanaM yasyAH sA tathA tayA dRSTayA-cakSuSA 'riyaM tiIryA-gamanaMtadviSayomArgo'pIryA'tastAM 'jeNeva'tti yasmin deze 'haTThajAva' ti 'haThThatuTThamANadie' ityAdizyam, 'havvaM'tizIghrama / 'jaoNaM tiyasmAt / 2 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1 11 'jAyAyAvihotthA jAtAcApyabhavadityarthaH / vatthapariyaTTa'tivastraparivartanam / sejahAnAmae'tti tadyathA nAmeti vAkyAlaGkAre 'ahimaDei vA sappakaDevare i vA' iha yAvatkaraNAt 'gomaDei vA suNahamaDeivA' ityaadidrssttvym| tatoviNaM titto'pi-ahikddevraadigndhaadpi| aniTTatarAe ceva'tti aniSTatara eva gandha iti gamyate, iha yAvatkaraNAt 'akaMtatarAe ceva apiyatarAe ceva amaNunatarAe ceva amaNAmatarAe ceva'tti dRzyam, ekArthAzcaite 'mucchie' ityatra 'gaDhite giddhe ajjhovavanne' iti padatrayamanyad dRzyam, ekArthAnyetAni catvAryapIti 'anjhathie' ityatra 'ciMtiekappiepasthiemaNogaesaMkappe itizyam, etAnyapyekArthAni 'purAporANANaMduccinnANaM ihAkSaraghaTanA purANAnAM jaraThAnAMkakkhaDIbhUtAnAmityarthaH 'purA' parvakAle 'duzcIrNAnAM' prANAtipAtAdiduzcaritahetukAnAM 'duppaDikkatANaM' ti duHzabdo'bhAvArthastena prAyazcittapratipattyAdinA apratikrAntAnAM-anivartitavipAkAnAmityarthaH, 'asubhANaM ti asukhahetUnAM pAvANaM'ti pApAnAM duSTasvabhAvAnAM 'kammANaM'ti jJAnAvaraNAdInAm / mU. (7) seNaM bhaMte! purise puvvabhave ke Asi kayaraMsi gAmaMsi vA nayaraMsi vA kiMvA daccA kiM vA bhocA kiMvA samAyarittA kesiM vA purA jAva viharati?, goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse sayaduvAre nAmaM nagare hotthA riddhasthimie vannao, tattha NaMsayaduvAre nagare dhanavaI nAmaMrAyA hutyA vaNNao, tassa NaM nagarassa adUrasAmaMte dAhiNapuracchime disIbhAe vijayavaddhamANe nAmaM kheDe hotthA riddhasthimiyasamiddhe, tassa Na kheDassa paMca gAmasayAIAbhoe yAvi hutthA, tattha NaM vijayavaddhamANe kheDe ikkaI NAma raTTakUDe hotthA ahammie jAva duppaDiyANaMde, se . NaM ikkaI raTTakUDe vijayavaddhamANassakheDassa paMcaNhaMgAmasayANaM AhevacaM jAvapAlemANe viharai, taeNaM se ikkaI bahUhiM karehi ya bharehi ya viddhIhi ya ukkaDAhi ya parAbhavehi yadijjehi ya bhejehi ya kuMtehi ya laMchaposehi ya AlIvaNehi ya paMthako hi ya uvIlemANe 2 vihammemANe 2 tajjemANe 2 tAlemANe 2 niddhaNe karemANe 2 viharati / tateNaMseikkaI raTTakUDe vijayavaddhamANassakheDassa bahUNaM rAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyasehi satyavAhaNaM annesiMca bahUNaM gAmellagapurisANaM bahusu kajjesu ya kAraNesu ya saMtesu ya gujjhesu yanicchaesuyavavahAresuyasuNamANe bhaNati-nasuNemiasuNamANe bhaNati-suNemi evaM passamANe bhAsamANe giNhamANejANamANe, tateNaM se ikkaI raTTakUDe eyakamme eyappahANe eyavijje eyasamAyAre subahu pAvakammaMkalikalusaMsamajjiNamANe viharati, tateNaMtassa ikkaIssarahakUDassaannayA kayAI sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taMjahAmU. (8) sAse 1 kAse 2 jare 3 dAhe 4, kucchisUle 5 bhagaMdare 6 / ___arisA 7 ajIrae 8 diTThI 9, muddhasUle 10 akArae 11 // acchiveyaNA 12 kanaveyaNA 13 kaMDU 14 udare 15 koDhe 16 / vR. 'puvvabhave ke Asi' ityata evamadhyeyaM-'kiMnAmae vA kiMgottae vA' nAma-yAIcchikamabhidhAnaM gotraMtu-yathArthaM kalaM vA 'kayaraMsi gAmaMsi vA nagaraMsi vA kiM vA dacA kiM vA mocA kiM vA samAyarettA kesi vA purA porANANaM duccinnANaM duppaDikkatANaM asuhANaM pAvANaM kammANaM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vipAkazrutAGgasUtram 1/1/8 pAvagaM phalavittivisesaM paJcaNubhavamANe viharaitti / 'Rddhisthimie'ttiRddhipradhAnaM stimitaMca-nirbhayaM yattattathA, 'vaNNao'ttinagaravarNakaH, sa caupapAtikavadraSTavyaH, 'adUrasAmaMte'tti nAtidUre na ca samIpe ityarthaH, 'kheDe'tti dhUlIprAkAraM 'riddha'tti 'riddhakatthamiyasamiddhe' iti draSTavyam, 'Abhoe'tti vistAraH 'raTThauDatti rASTrakUDemaNDalopajIvI rAjaniyogikaH, ahammie'ttiadhArmikoyAvatkaraNAdidaMzyam-'adhammANue adhammiDhe adhammapaloI adhammapalajjaNe adhammasamudAcAre adhammeNaMceva vittiM kappemANedussIle duvvae'tti, tatra adhArmikatvaprapaJcanAyocyate-'adhammANue' adharma-zrutacAritrabhAvaM anugacchatItyadharmAnugaH, kuta etadevamityAha-adhammaeva iSTo-vallabhaH pUjito vAyasya so'dharmiSTaH atizayena vA'dhI-dharmavarjita ityadharmiSTaH, ata evAdharmAkhyAyI-adharmapratipAdakaH adharmakhyAtirvA avidyamAnadharmo'yamityevaMprasiddhikaH, tathA'dharma pralokayati-upAdeyatayA prekSateyaH sa tathA, ataevAdharmaprarajanaH-adharmarAgIata evAdharmaH samudAcAraH-samAcAro yasya satathA, ataevAdharmeNa-hiMsAdinA vRttiM-jIvikAMkalpayansanduHzIlA:-zubhasvAbhAvahInaH duvratazca-vratavarjitaH duSpratyAnandaH-sAdhudarzanAdinA naanndytiti| _ 'AhevaccaM tiadhipatikarma, yAvatkaraNAdidaM zya-'porevacaMsAmittaMbhaTTittaMmahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaMkAremANe titatrapurovartitvaM-agresaratvaMsvAmitvaM-nAyakatvaMbhartRtvaM-poSakatvaM mahattarakatvaM-uttamatvaM AjJezvarasya-AjJApradhAnasya yatsenApatitvaM tadAjJezvarasenApatyaM kArayan-niyogikairvidhApayan pAlayan svayameveti / 'karehi yatti karaiH-kSetrAdyAzritarAjadeyadravyaiH 'bharehi yatti teSAmeva prAcuryaiH 'viddhIhi ya'tti vRddhibhiH-kuTumbinAM vitIrNasya dhAnyasya dviguNAdergahaNaiH, vRttibhiriti kavacit, tatra vRttayo-rAjadezakAriNAMjIvikAH, 'ukkaDAhiya'ttilaJcAbhiH parAbhaehiya'ttiparAbhavaiH 'dejehi ya' anAbhavaddAtavyaiH 'bhejehi yatti yAni puruSamAraNAdyaparAdhamAzritya grAmAdiSu daNDadravyANi nipatatanti kauTumbikAn prati ca bhedenodrAhyante tAni bhedyAni atastaiH 'kuMtehi ya'tti kuntakam etAvadravyaM tvayAdeyamityevaMniyantraNayAniyogikasyadezAderyatsamarpaNamiti, 'laMchaposehi ya'tti lacchAH-cauravizeSAH saMbhAvyante teSAM poSAH-poSaNAni taiH, 'AlIvaNehi yatti vyAkulalokAnAM moSaNArthaM grAmAdipradIpanakeH 'paMthakoTTehi yatti sArthaghAtaiH 'uvIlemANe'tti avapIlayana-bAdhayan / 'vihammemANe'tti vidharmayan-svAcArabhraSTAn kurvan 'tajjamANe'tti kRtAvaSTambhAn tarjayan-jJAnastha re yanmama idaM ca idaM ca na dastvetyevaM bheSayan 'tAlemANe tti kazacapeTAdibhistADayan 'niddhaNekaremANe'tti nirddhanAn kurvan viharati / 'taeNaM se ikkaI raDakUDe vijayavaddhamANassakheDassasatkAnAM bahUNaMrAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaseTThisatthavAhANaM' iha talavarAH-rAjaprasAdavanto rAjotthAsanikAH 'mADambikAH' maDambAdhipatayo maDambaMca-yojanagadvayAbhyantare'vidyamAnagrAmAdinivezaH sannivezavizeSaH zeSAH prasiddhAH, 'kajesutti kAryeSu-prayojaneSuaniSpanneSu 'kAraNesu'ttisisAdhayiSitaprayojanopAyeSu viSayabhUteSuyemantrAdayo vyavaharAntasteSu, tatramantrAH-parapyAlocanAni guhyAni-rahasyAninizcayArahasyAni nizcaya-vastunirNayaH vyvhaaraa-vivaadaastessuvissye| 'eyakamme etadvayApAraH etadevavA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1 13 kAmyaM-kamanIyaM yasyasa tathA, 'eyappahANe'ti etapradhAnaH etanniSTha ityarthaH, 'eyavijetieSaiva vidyA-vijJAnaM yasya sa, 'eyasAmAyAre'ttietajjItakalpa, 'pAvakammatiazubhaM-jJAnAvaraNAdi 'kalikalusaM'ti kalahahetukaluSaM malImasamityarthaH, / 'jamagasamagaM'ti yugapat 'rogAyaMka'tti rogA-vyAdhayasta evAtaGgAH-kaSTajIvatakAriNaH 'sAse' ityAdi zlokaH, 'joNisUle ttiapapAThaH 'kucchisUle' ityasyanyatradarzanAt, 'bhagaMdale'tti bhagandaraH 'akArae'tti arocakaH, acchiveyaNA' ityAdi zlokAtiriktaM, 'udare'tti jalodaraM / zrRGgATakAdayaH sthaanvishessaaH| mU. (9) tate NaM se ikkaI raTTakUDe solasahiM rogAyaMkehiM abhibhUe samANe koDubiyapurise sagaddAvei 2 tA eva vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA! vijayavaddhamANe kheDe saMghADagatigacaukkacaccaramahApahapahesu mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 evaM vadaha-ihaM khalu devANuppiyA ! ikkaIraTThakUDassa sarIragaMsi solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taMjahA-sAse 1 kAse 2 jare 3 jAva koDhe 16, taM jo NaM icchati devANuppiyA! vijo vA vijaputto vA jANuo vA jANuyaputto vA tegicchI vA tegicchiputto vA ikkaIraTTakUDassa tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaMkaM uvasAmittae tassaNaM ikkaIraharUDe vipulaM atthasaMpayANaMdalayati, doccaMpitacaMpiugghoseha 2 ttA eyamANattiyaM paJcappiNaha, tateNaM te koDuMbiyapurisA jAva paJcappiNaMti, tate NaM se vijayavaddhamANe kheDe imaM eyArUvaM ugghosaNaM socA nisamma bahave vijjA ya 6 satthakosahatthagayAsaehiM 2 gihehitopaDinikkhamaMtira tA vijayavaddhamANassakheDassamajhamajheNaM jeNeva ikkaIraTTakUDassa gihe teNeva uvAgacchai 2 tA ikkaIrahakUDassa sarIragaM parAmusaMti 2 ttA tesiMrogANaM nidANaMpucchati ra tAikkaIraTThakUDassabAhiM abbhaMgehi ya uvvaTTaNAhi yasiNehapANehi ya vamaNehi ya vireyaNehi ya avadahaNAhi ya avaNhANehi ya aNuvAsaNAhi ya vatthikammehi ya niruhehi ya sirAvehehi ya tacchaNehi ya pacchaNehi ya sirovatthIhi ya tappaNAhi ya puDapAgehi ya challIhi ya mUlehi ya kadehi ya pattehi ya pupphehi ya phalehi ya bIehi ya siliyAhi ya guliyAhi ya osahehi ya bhesajehi ya icchati tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaMkaM uvasamAvittae, no cevaNaM saMcAeMti uvsaamitte| tateNaM te bahave vijA ya vijaputtAya jAhe no saMcAeMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkakANaM egamavi rogoyaMkaM uvasAmittae tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disiMpaDigayA, ttenneikkiirttttkuudde vijehiya 6 paDiyAikkhiepariyAragaparicate niviNNosahabhesaje solasarogAyaMkehiM abhibhUe samANe rajje yaraTeyajAva aMtaure yamucchie rajaM ca raTuM ca AsAemANe patthemANe pIhemANe abhilasamANe aTTaduhaTTavasaTTe aDDAijAI vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIserayaNappabhAe puDhavIe ukkoseNaMsAgarovamahitIesu neraiesu neraiyattAe uvavanne, se NaM tato anaMtaraM uvvaTTittA iheva miyaggAme Nagare vijayassa khattiyassa miyAe devIe kucchiMsi puttattAe uvavanne, tateNaMtIse miyAe devIe sarIre veyaNA pAubbhUyA ujjalA jAvajalaMtA, jappabhiyaMtacaNaM miyAputte dArae miyAe devIe kuchiMsi gabbhattAe uvanne tappabhiiM ca NaM miyAdevI vijayassa aniTThA akaMtA appiyA amaNunnA amaNAmA jAyA yAvi hotthA, tate NaM tIse miyAe devIe annayAkayAiMpubbarattAvarattakAlasamayaMsikuDuMbajAgariyAejAgaramANIeimeeyAsave ajjhathie Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vipAkazrutAGgasUtram 1/1/9 jAva samuppajjitthA-evaMkhalu ahaM vijayassa khattiyasasapubbiMiTThA 6 dhejA vesAsiyA aNumayA AsI, jappabhiIMcaNaM mama ime gabbhe kuJchisi gabbhattAe uvavanne tappabhiiMca NaM ahaM vijayassa khattiyassa aniTThA jAva amaNAmA jAyA yAvi hotthA, nicchati NaM vijae khattie mama nAmaM vA goyaM vA giNhittae vA kimaMga puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA 1, taM seyaM khalu mama eyaM gabbhaM bahUhiM gabbhasADaNAhi ya pADaNAhi ya gAlaNAhi ya mAraNAhi ya sADittae vA 4, evaM saMpehei saMpehittA bahUNi khArANiya kaDuyANi yatUvarANiya gabbhasADaNANiya khAyamANIya pIyamANI ya icchati taMgabhaM sADittae vA 4 no cevaNaM se gabbhe saDai vA 4/ tate NaM sA miyAdevI jAhe no saMcAeti taMgabhaMsADettae vA 4 tAhe saMtA taMtA paritaMtA akAmiyA asavasA taM gabbhaMduhaMduheNaM parivahai, tassa NaM dAragassa gabmayassa ceva aTTha nAlIo abhiMtarappavahAo aTTha nAlIo bAhirapavahAo aTTha pUyappavahAo aTTha soNiyappavahAo duve duve kannaMtaresu duve duve aJchitaresuduve nakaMtaresuduve duve dhamaNiaMtaresu abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUyaM ca soNiyaM ca parisavamANIo 2 ceva ciTThati, tassa NaM dAragassa gabbhagayassa ceva aggie nAmaMvAhI pAubbhUejeNaMsedAraeAhAretiseNaMkhippAmeva viddhaMsamAgacchatipUyattAesoNiyattAe ya pariNamati, taMpi ya se pUyaM ca soNiyaMca AhAreti, tateNaMsA miyAdevI annayA kayAiM navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM dAragaM payAyA jAtiaMdhe jAva Agaimitte, tateNaMsA miyAdevI taM dAragaM huDaM aMdhAsvaMpAsati 2ttA bhIyA4 ammadhAiMsaddAveti 2 tAevaMvayAsI-gacchahaNaMdevANuppiyA ! tuma evaM dAragaM egate ukkaruDiyAe ujjhAhi, tate NaM sA ammadhAI miyAdevIe tahatti eyamadvaM paDisuNeti ra ttAjeNeva vijaekhattieteNeva uvAgacchai (2) karayalapariggahiyaMevaMvayAsI-evaM khalu sAmi ! miyAdevI navaNhaM mAsANaMjAva Agatimitte, tateNaMsA miyAdevItaMhuMDaM aMdhArUvaMpAsatira ttA bhIyA tatthA ubbiggA saMjAyabhayA mamaM saddAvei2 ttA evaMvayAsI-gacchahaNaMtubbhe devANuppiyA! eyaMdAragaMegate ukkaruDiyAe ujjhAhi, taM saMdisaha NaM sAmI ! taM dAragaM ahaM egate ujjhAmi udAhu mA?, tate NaM se vijae khattiye tIse ammadhAIe aMtie eyamaTuM socA taheva saMbhaMte uTThAe uDeti uTTA 2 tA jeNeva miyAdevI teNeva uvAgacchati 2ttA miyAdevIM evaM vayAsI-devANuppiyA! tubbhapaDhamaMgabbhetaMjaiNaMtubbhe eMegate ukkariDyAe ujjhAsi tato NaM tubbhe payA no thirA bhavissati, toNaM tuma evaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI 2 viharAhi to NaM tubbaM payA thirA bhavissati, tate NaM sA miyAdevI vijayassa khattiyassa tahatti eyamaTuM vinaeNaM paDisuNeti 2 tAtaMdAragaMrahassiyaMsi bhUmidharaMsiraha0 bhattapANeNaM paDijAgaramANI viharati, evaM khalu go0 ! miyAputte dArae purApurANANaMjAva paJcaNubhavamANe viharati / vR. 'vijjo vatti vaidyazAstre cikitsAyAM ca kuzalaH 'vijaputto vatti tatputraH 'jANuo vatti jJAyakaH-kevalazAstrakuzalaH 'tegicchio vatti cikitsAmAtrakuzalaH 'atthasaMpayANaM dalayaitti arthadAnaM karotItyarthaH, ___ satthakosahatthagaya'tti zastrakozo-nakharadanAdibhAjanaM haste gato-vyavasthito yeSAM te tathA, avaddahaNAhi yatti dambhanaiH 'avaNhANehi ya'tti tathAvighadravyasaMskRtajalena snAnaiH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM -1 zrutaskandhaH - 1, 15 'aNuvAsaNAhi ya'tti apAnena jaThare tailapravezanaiH 'vatthikammehi ya'tti carmamaveSTanaprayogeNa ziraHprabhRtInAM snehapUraNaiH gude vA vatyAdikSepaNaiH 'niruhehi ya'tti niruhaH- anuvAsa eva kevalaM dravyakRto vizeSaH 'sirAvehehiya'tti nADIvedyaiH 'tacchaNehiya'tti kSurAdinA tvacastanUkaraNaiH 'pacchaNehi ya'tti hasvaistvacovidAraNaiH 'sirovatthIhi ya'tti zirobastimiH zirasi baddhasya carmakozakasya dravyasaMskRtatailAdyApUraNalakSaNAbhiH, prAguktabastikarmANi sAmAnyAni anuvAsAnAniruhazirobastayastu tadmedAH 'tappaNAhi ya'tti tarpaNaiH snehAdibhiH zarIrabRMhaNaiH 'puDapAgehi ya'tti puTapAkAH - pAkavizeSaniSpannA auSadhivizeSAH - 'challIhi ya'tti challayo- rohiNIprabhRtayaH 'siliyAhi ya'tti zilikAH - kirAtatiktakaprabhRtikAH 'guliyAhi ya'tti dravyavaTikA: 'osahehi ya'tti auSadhAni ekadravyarUpANi 'bhesajjehi ya'tti bhaiSajyAni - anekadravyayogarUpANi pathyAni ceti / 'saMta'tti zrAntA dehakhedena 'taMta' tti tAntA manaH khedena 'paritaMta' tti ubhayakhedeneti 'rajje ya raTThe ya' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'kose ya koTThAgAre ya vAhaNe ya'tti, 'mucchie gaDhie giddhe ajjhovavaNNe'tti ekArthAH, 'AsAemANe 'tyAdaya ekArthAH, 'aTTaduhaTTavasaTTe' tti Artto manasA duHkhito - duHkhArtto dehena vazArttastu-indriyavazena pIDitaH, tataH karmadhArayaH, 'ujjalA' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'viulA kakkasA pagADhA caMDA duhA tivvA durahiyAsa 'tti ekArthA eva, 'aNiTThA akaMtA appiyA amaNunnA amaNAmA' ete'pi tathaiva / 'pubvarattAvarattakAlasamayaMsi' tti pUrvarAtro - rAtreH pUrvabhAgaH apararAtro - rAtreH pazcimo bhAgastallakSaNo yaH kAlasamayaH kAlarUpaH samayaH sa tathA tatra 'kuDuMbajAgariyAe ' tti kuTumbacintayetyarthaH, 'ajjhatthie'tti AdhyAtmikaH AtmaviSayaH, iha cAnyanyapi padAni zyAnitadyathA'ciMtie 'tti smRtirUpaH 'kappie' tti buddhayA vyavasthApitaH 'patthie 'tti prArthitaH prArthanArUpaH 'maNogae' tti manasyeva vRtto bahiraprakAzitaH saMkalpaH - paryAlocaH, 'iTThe'tyAdIni paJcaikArthikAni prAgvat, 'dhije'tti dhyeyA 'vesAsiya'tti vizvasanIyA 'aNumaya'tti vipriyadarzanasya pazcAdapi matA anumateti, 'nAmaM; 'ti pAribhASikI saMjJA 'goyaM tti gotraM - AnvArthikI saMjJaiveti 'kimaMga puNa' tti kiM punaH 'aMga' ityAmantraNe 'gabbhasADaNAhiya'tti zAtanAH - garbhasya khaNDazo bhavanena patanahetavaH 'pADaNAhi ya'ttipAtanAH yairupAyairakhaNDa eva gabbhaH patati 'gAlaNAhi yatti yairgo dravIbhUya kSarati 'mAraNAhi ya'tti maraNahetavaH / 'akAmiya'tti nirabhilASAH 'asayaMvasa 'tti asvayaMvazA 'aTTha nAlIo' tti aSTau nADyaH- zirAH 'abmitarappavahAu'tti zarIrasyAbhyantara eva rudhirAdi navanti yAstAstathocyante, 'bAhirappavahAu' tti zarIrAdvahiH pUyAdi kSaranti yAstAstathoktAH, etA eva SoDaza bibhajyante 'aTThe' tyAdi, kathamityAha - 'duve duve 'tti dve pUyapravAhe dve ca zoNitapravAhe, te ca kavetyAha- 'kannaMtaresu' zrotrandhrayoH, evametAzcatasraH, evamanyA api vyAkhyeyAH, navaraM dhamanyaH - koSThakahaDDAntarANi 'aggiyae' tti agniko bhasmakAbhidhAno vAyuvikAraHjAiaMdhe' ityatra yAvatkaraNAt 'jAibhUe' ityAdi dhzyaM, 'huMDaM' ti avyavastitAGgAvayavaM 'aMdhArUvaM' ti andhAkRtiH, 'bhIyA' ityatatraitadRzyaM 'tatthA uvviggA saMjAyabhayA' bhayaprakarSAbhidhAnAyaikArthAH zabdAH, 'karayale 'tyatra 'karayalapariggahiyaM dasaNahaM matthae aMjaliM kaTTu' iti dRzyaM, 'navaNha' mityatra 'mAsANaM bahupaDipunnANa' mityAdi dRzyaM, tathA 'jAiaMdha' mityAdi ca, 'saMbhaMte 'ti Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vipAkazrutAGgasUtram 1/1/9 utsukaH 'uTThAte uTThei' tti utthAnenottiSThati, 'paya'tti prajAH - apatyAni, 'rahassigayaMsi 'tti rAhasthike vijane ityarthaH / 'purA porANANaM' ti purA - pUrvakAle kRtAnAmiti gamyam ata eva 'purANAnAM' cirantanAnAm, iha ca yAvatkaraNAt 'duccinnANaM duppaDikaMtANaM' ityAdi 'pAvagaM phalavittivisesa' mityantaM draSTavyam mU. (10) miyAputte NaM bhaMte! dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamahiti ? kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! miyAputte dArae chavvIsaM vAsAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDDigiripAyamUle sIhakulaMsi sIhatatAe paccAyAhiti, seNaM tattha sIhe bhavissatti ahammie jAva sAhasie subahUM pAvaM jAva samajjiNati jAva samajjiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosasAgarovamaThitIesujAva uvavajjihiti, se NaM tato anaMtaraM uvvaTTittA sarIsavesu uvavajjihiti, tattha NaM kAlaM kiccA doccAe puDhavIe ukkoseNaM tinni sAgarovamAiM, se NaM tato anaMtaraM uvvaTTittA pakkhIsu uvavajjihiti, tatthavi kAlaM kiJccA taccAe puDhavIe satta sAgarovamAiM, se gaM tato sIhesu ya, tayAnaMtaraM cotthIe urago paMcamI0 itthI0 chaTThI0 maNuA0 asattamAe, tato'nataraM uvvaTTittA se jAI imAI jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM nacchakacchabhagAhamagarasusumArAdINaM addhaterasa jAtikulakoDijoNipamuhasayasahassAiM tattha NaM egamegaMsi joNIvihANaMsi anegasattasahassakhutto uddAittA 2 tattheva bhujjo 2 paccAyAissati, se NaM tato uvvaTTittA evaM caupaesu uraparisappesu bhuyaparisappesu khahayaresu cauridiesu teiMdiesu beiMdiesu vaNapphaiesu kaDuyarukkhesu kaDuyaduddhiesu vAu0 teU0 AU0 puDhavI0 anegasayasahassakhutto, seNaM tato anataraM uvvaTTittA supaiTThapure nagare goNattAe paJcAyAhiti, se NaM tattha ummukka jAva bAlabhAve annayA kayAiM paDhamapAusaMsi gaMgAe mahAnaIe khalIyamaTTiyaM khaNamANe taDIe pellie samANe kAlagae tattheva supaiTTe pure nagare seTThikulaMsi pumattAe paJcAyAissaMti, se NaM tattha ummukkabAlabhAve jAva jovvaNagamaNupatte tahArUvANaM therANaM aMtie dhammaM soccA nisamma muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaissati, se NaM tattha anagAre bhavissati iriyAsamie jAva baMbhacArI, se NaM tattha bahUiM vAsAI sAmannapariyAgaM pAuNittA AloiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavajjihiti, seNaM tato anataraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavaMti uDDhAiM jahA daDhapainne sA ceva vattavvayA kalAo jAva siJjhihiti evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTTe pannattettibemi / vR. 'ahammie' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'vahunagaraniggajase sUre daDhappahArI' ti, vyaktaM ca / 'kAlamAse' tti maraNAvasare / 4 'sAgarovama jAva' tti 'sAgaropamaTThiIesu neraiya- ttAe' draSTavyam 'jAikulakoDIjoNippamuhasayasahassAiM 'ti jAtI- paJcendriyajAtau kulakoTInAM yonipramukhAniyonidvArakANi yonizatasahasrANi / 'joNIvihANaMsi' katti yonibhede 'khalINamaTTiya'tti khalInAM - AkAzasthAM chinnataToparivarttinIM mRttikAmiti / 'ummukka jAva' tti 'ummukkabAlabhAve vinnayapariNayamette jovvaNagamaNupatte' tti dRzyaM, tatra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1 17 vijJa evavijJakaH sacAsaupariNatamAtrazca-buddhayAdipariNAmApannaevavijJakapariNatamAtraH 'anaMtaraM cayaM caitta'tti anantaraM zarIraM tyaktvA cyavanaM vA kRtvA / 'jahA daDhapainne'tti aupapAtike yathA TaMDhapratijJAbhidhAno bhavyo varNitasatathA'yamapi vAcyaH, kasmAdevamityAha-'sA ceva'tti saiva iMDhapratijJasambandhinI asyApi vaktavyateti, tAmeva smarayannAha-'lAo'tti kalAstena gRhISyante 6DhapratijJenevayAvatkaraNAcapravrajyAgrahaNAdiH tasyevAsyavAcyaM, yAvatsetsyatItyAdipadapaJcakamiti, tataH setsyati-kRtakRtyo bhaviSyati bhotsyate-kevalajJAnena sakalaM jJeyaM jJAsyati mokSyati-sakalakarmavinamuktobhaviSyatiparinirvAsyati-sakalakarmakRtasantAparihatobhaviSyati, kimuktaM bhavati?-sarvaduHkhAnAmantaM kariSyatIti adhyayanaM-1 - samAptam ( adhyayanaM-2-ujjhitakaH / mU. (11) jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte doccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samajeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe pannatte?, tateNaM se suhamme anagArejaMbUMaNagAraMevaMvayAsI-evaM khalu jaMbU! teNaM karAleNaM teNaM samaeNaMvANiyagAme nAmaMnayare hotthA riddhisthimiyasamaddhe, tassaNaMvANiyagAmassa uttarapuracchime disIbhAe duIpalAse nAmaM ujjANe hotthA, tattha NaM dUipalAse suhammassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotyA, tattaNaM vANiyagAme mitte nAmaMrAyA hotthA vannao, tassa NaM mittassa rano sirInAmaM devI hotthA vaNNao, tattha NaM vANiyagAme kAmajjhayA nAmaM gaNiyA hotthA ahINa jAva surUvA bAvattarika- lApaMDiyA causaTThigaNiyAguNovaveyA egUNatIsavisese ramamANIekavIsaratiguNappahANAbattIsapurisovayArakusalAnavaMgasuttapaDibohiyA aTThArasadesIbhAsAvisArayA siMgArAgArucAruvesAgIyaratigaMdhavvanaTTakusalA saMgayagaya0 suMdarathaNa0 UsiyajjhayA sahassalaMbhAvidinnachattacA-maravAlavIyaNIyA kannIrahappayAyAyAvihotthA, bahUNaM gaNiyAsahassANaM AhevacaM jAva vihri| vR. 'ahINe tiahINapuNNapaMciMdiyasarIretyarthaH, yAvatkaraNAta, 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA mANummANappamANapaDipunnasujAyasavvaMgasuMdaraMgI'tyAdi draSTavyaM, tatra lakSaNAni-svastikAdIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni guNAH-saubhAgyAdayaH mAnaM-jaladroNamAnatA unmAnaM-arddhabhArapramANatApramANaM aSTottarazatAGgulocchayayeti, 'bAvattarIkalApaMDiya'ttilekhAdyAH zakunarutaparyantAH gaNitapradhAnAH kalAH prAyaH puruSANAmevAbhyAsayogyAH strINAMtuvijJeyA eva prAyaiti, 'causaDigaNiyAgumaNovaveyA' gItanRtyAdIni vizeSataH paNyastrIjanocitAni yAni catuSSaSTirvijJAnAni te gaNikAguNAH athavA vAtsyAyanoktAnyAliGganAdInyaSTau vastUni tAni ca pratyekamaSTamedatvAccatuH SaSTirbhavantIti, catuHSaSTayAgaNikAguNairupapetAyAsAtathA, ekonatriMzadvizeSA ekaviMzatI ratiguNA dvAtriMzacca puruSopacArAH kAmazAstraprasiddhAH, ___'navaMgasuttapaDibohiya'ti dve zrotre dve cakSuSI dve ghrANe ekA jihvA ekA tvaka ca manaH Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vipAkazrutAGgasUtram 1/2/11 ityetAni navAGgAni suptAnIva suptAni yauvanena pratibodhitAni-svArthagrahaNapaTutAMprApitAniyasyAH sA tathA aTThArasadesIbhAsAvisArayatti rUDhigamyaM sIMgArAgAracAruvesa'ttizrRGgArasyarasavizeSasyAgAramivacAru veSoyasyAHsA tathA, gIyaraigaMdhavvanaTTakusala'ttigItaratizvAsaugandharvanATyakuzalA ceti samAsaH, gandharvaM nRtyaM gItayuktaM nATyaM tu nRtyameveti, 'saMgayagaya'tti 'saMgayagayabhaNiyavihiyavilAsasalaliyasalAvanIuNajuttovayArakusale ti dRzyaM saGgatAni-ucitAni gatAdIniyasyAHsA tathA, salalitAH-prasannatopetA yesaMlApAsteSu nipuNAyAsA tathA, yuktAHsaGgatAye upacArA-vyavahArasteSukuzalA yAsAtathA, tataH padatrayasya karmadhArayaH, suMdarathaNa titi etenedaM zya _ 'suMdarathaNajahaNavayaNakaracaraNanayaNalAvaNNavilAsakaliya'tti vyaktaM navaraM jaghanaM-pUrvakaTIbhAgaH lAvaNyaM-AkArasya spRhaNIyatA vilAsaH-strINAMceSTAvizeSaH 'Usiyajjhaya'tti UrdhIkRtajayapatAkA sahasralAbheti vyaktaM 'vidinnachattacAmaravAlavIyaNIya'tti vitIrNaM-rAjJA prasAdato dattaM chatraM cAmararUpA vAlavyajanikA yasyAH sA tathA, 'kannIrahappayAyA yAvihotyattikarNIrathaH-pravahaNaMtenaprayAtaM gamanaM yasyAH sAtathA vA'pIttisamuccaye hotthA'tti abhavaditi, 'AhevacchaMti Adhipatyam-adhipatikarma, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'porevaccaM' purovartitvaM0agresaratvamityarthaH, 'bhartRtva' pozakatvaM svAmitvaM svasvAmisambandhamAtraM mahattaragattaM' mahattaratvaMzeSavezyAjanApekSayA mahattamatAm 'ANAIsaraseNAvaccaM' AjJezvaraH-AjJApradhAnoyaH senApatiH-sainyanAyakastasya bhAvaH karmavAAjJezvasenApatyamAjJezvarasenApatyamivaAjJezvarasenApatyaM kAremANA' kArayantI paraiH 'pAlemANA' pAlayantI svymiti| mU. (12) tattha NaM vANiyagAme vijayamite nAmaM satthavAhe parivasati aDDe0 tassa NaM vijayamittassa subhaddA nAmaMbhAriyA hotthA ahINa0, tassaNaM vijayamittassaputtesubhadAe bhAriyAe attae ujhiyae nAmaMdArae hotthA ahINa jAva surUve |tennN kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe parisA niggayA rAyA niggao jahA koNio tahA niggao dhammo kahio parisA paDigayA rAyA ya gao, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDhe aMtevAsI iMdabhUinAma anagAre jAva lese chaTuMchaTTeNaM jahA pannattIe paDhama jAva jeNeva vANiyagAme teNeva uvA0 uccanIyaaDamANe jeNeva rAyamagge teNeva ogADhe, tattha NaM bahave etthI pAzai sannaddhabaddhavammiyaguDiyauppIliyakacche uddAmiyaghaMTe nAnAmaNirayaNavihihagevijauttarakaMcuijje paDikappie jhayapaDAgavarapaMcAmelaArUDhahatthArohe gahiyAuhappaharaNe anneya tattha bahaveAsepAsati sannaddhabaddhavammiyaguDieAviddhaguDiosAriyapakkhare uttarakaMcuiya ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsakaparimaMDiyakaDie ArUDhaAsArohe ghiyaauhpphrnne| anne ya tattha bahave purise pAsai saNNaddhabaddhavammiyakavae uppIliyasarAsaNapaTThIe piNiddhageveje vimalavabaddhaciMdhapaTTe gahiyAuhappaharaNe, tesiMcaNaMpurisANaM majjhagayaMpurisaMpAsati avauDagabaMdhaNaM ukkattakannanAsaM nehatuppiyagattaM bajjhakakkhaDiyajuyaniyatyaM kaMTheguNarattamalladAmaM cuNNaguMDiyagattaMcuNNayaM vajjhapANapIyaM tilaMtilaM ceva chijjamANaM kAkaNImaMsAiM khAviyaM taM pAvaM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2 kharakharagasaehiM hammamANaM aNeganaranArIsaMparivuDaM caccare cacare khaMDapaDahaeNaM ugghosijamANaM, imaMcaNaMeyArUvaM ugghosaNaMpaDisuNeti-nokhalu devA! ujjhiyagassa dAragassa keirAyA vA rAyaputto vA avarajjhai appaNo se syaaiikmmaaiNavrjjhnti| vR. 'ahINa'tti 'ahINapunnapaMcidiyasarIre'tti vyaktaM ca, yAvatkaraNAdidaM zyaM 'lakkhaNavaMjaNaguNovavee'ityAdi 'iMdabhUI' ityatra yAvatkaraNAt 'nAme anagAre goyamagotteNa'mityAdi 'saMkhittaviulateyalese' ityetadantaM dRzyaM / chaTuMchaTTeNaM jahA pannattIe'tti yathA bhagavatyAM tathedaM vAcyaM, taccaivaM-'chaTuMchaTeNaM anikkhitteNa tavokammeNaM appANaMbhAvamANe viharati, taeNaM se bhagavaM goyame chaTTakkhamaNapAraNagaMsi' 'paDhamaM' ityatra yAvatkaraNAdidaM zyaM-paDhamAe porisIe sajjhAyaMkaretibIyAeporisIejhANaMjhiyAtitaiyAeporisIeaturiyamacavalamasaMbhaMtemuhapottiyaM paDilehei bhAyaNavatthAI paDilehei bhAyaNANi pamajjAti bhAyaNANi uggAheijeNeva samaNebhagavaM mahAvIre teNAmeva uvAgacchati 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai 2 evaM vayAsI-icchAmi NaM bhaMte! tujjhehiM abmaNuNNAe samANe chaTThakkhamaNapAraNagaMsi vANiyagAme Nagare uccanIyamajjhimakulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDittae' gRheSu bhikSArthaM bhikSAcaryayA bhaikSasamAcAreNATitumiti vAkyArthaH, 'ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdha skhalanAM mA kuvityarthaH, 'taeNaM bhagavaMgoyame samaNeNaM 3 abmaNunAtesamANe samaNassa 3 aMtiyAopaDinikkhamati aturiyamacavalamasaMbhaMte jugaMtarappaloyaNAe diTThIe purao riyaM sohemANe ti| _ 'saMnaddhabaddhavammiyaguDie'tti saMnaddhAH-satrahatyA kRtasannAhAH tathA baddhaM karmatvakraNavizeSo yeSAM te baddhavANasta evabaddhavarmikAH, tatathA guDA-mahAMstanutrANavizeSaH sA saMjAtA yeSAM teguDitAstataH karmadhArayaH, 'uppIliyakacche'tti utpIDitA-gADhatarabaddhA kakSAurobandhanaM yeSAM te tathA tAn 'uddAmiyaghaMTe'tti uddAmitA-apanItabandhanA pralambitA ityarthaH ghaNTAyeSAMtetathAtAn 'nAnAmaNira0'ttinAnAmaNiratnAni vividhAnigraiveyakAni-grIvAbharaNAni uttaraJcukAzca-tanutrANavizeSAH santi yeSAM te tathA, ata eva 'paDika-ppie'tti kRtasannAhAdisAmagrIkAn 'jhayapaDAga0' dhvajAH- garuDAdidhvajAH patAkAHgaruDAdivarjitAstAbhirvarA ye te tathA paJca AmelakAH-zekharakA yeSAM te tathA ArUDhA hastyArohA-mahAmAtrA yeSu te tathA, tataH padatrayasyakarmadhArayo'tastAn, 'gahiyAupahappaharaNA' gRhItAniAyudhAnipraharaNAya yeSuathavA AyudhAnyakSepyANi praharaNAni tu kssepyaanniiti| "sannaddhabaddhavammiyaguDie'tti etadeva vyAkhyAti-'AviddhaguDe osAriyapakkhare'tti AviddhA-parihitAguDA yeSAMtetathA, guDAca yadyapihastinAMtanutrANaMrUDhAtathA'pidezavizeSApekSayA'zvAnAmapisaMbhavatIti, avasAritA-avalambitAH pakkharAH-tanutrANavizeSA yeSAMte tathA tAn, 'uttarakaMcuiyaocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsagaparimaMDiyakaDiya'tti uttarakaJcakaHtanutrANavizeSa eva yeSAmasti te tathA, tathA'vacUlakairmukhaM caNDAgharaM-raudrAdharauSThaM yeSAM te tathA, tathA cAmaraiH thAsakaizca-darpaNaiH parimaNDitA kaTI yeSAM te tathA, tataH karmadhArayo'stAn, ___'uppIliyasarAsaNapaTTIe'tti utpIDitA-kRtapratyaJcAropaNA zarAsanapaTTikAdhanuryaSTirbAhupaTTikA vA yaiste tathA tAn, 'piNiddhagevijJa'tti pinaddhaM-parihitaM graiveyakaM yaiste tathA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/2/12 tAn, vimalavarabaddhaciMdhapaTTe vimalo varobaddhazcihnapaTTo-netrAdimayoyaiste tathA tAn, 'avauDagabaMdhaNaM'tti avakoTakena-kRTATikAyA adhonayanena bandhanaM yasya sa tathA tam, 'ukkhittakanAnAsaMti utpATitakarNanAsikiM 'nehatuppiyagattaM'ti snehasnehitazarIraM 'bajjhakakkhaDiyajuyaNiyacchaMti vadhyazvAsau karayoH-hastayoH kaTyAM-kaTIdeze yugaM-yugmaM nivasita iva nivasitazceti samAso'tastam, athavAvadhyasya yatkaraTikAyugaM-nindyacIvarikAdvayaMtannivasito yaHsatathAtaM / kaMTheguNarattamalladAma' kaNThe-gale guNa iva-kaNThasUtramivaraktaM-lohitaMmalladAmapuSpamAlA yasya satathAtaM'cunaguMDiyagAyaM gairikakSodAguNDitazarIraM 'cunnayaMtisaMtrastaM 'bajjhapANapIya'ti vadhyA bAhyA vA prANAH-ucchvAsAdayaH pratItAH priyA yasya sa tathA taM tilaMtilaM ceva chijjamANaM'titilazazchidyamAnamityarthaH 'kAgaNimaMsAiMkhAviyaMta' kAkaNImAMsAnitaddehotkRttaisvamAMsakhaNDAnikhAdyamAnaM pAvaM'tipApiSTaM khakkharasaehiMhammamANaM tikharkharA-azvotrAnasanAya carmamamayA vastuvizeSAH sphuTitavaMzA vA tairhanyamAnaM-tADyamAnam 'appaNo sesAyAIti AtmanaH-AtmIyAni 'se' tasya svkaani| mU. (13) tateNaM se bhagavato goyamassa taMpurisaMpAsittA ime ajjhathie 5 ahoNaM ime purise jAva narayapaDirUviyaM vedaNaM vedetittika? vANiyagAme nayare uccanIyamajjhimakule jAva aDamANe ahApajattaMsamuyANiyaMgiNhati ra ttAvANiyagAme nayare majhamajheNaMjAva paDidaMseti, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 tA evaM vayAsI evaM khalu ahaM bhaMte ! tujjhehiM abbhaNunnAe samANe vANiyagAmaMjAva taheva vedeti, seNaM bhaMte ! purise puvvabhave ke AsI? jAva paJcaNubbhavamANe viharati ?, evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse hatthiNAure nAmaM nagare hotthA riddha0, tattha NaM hatthiNAure nagare sunaMde nAmaMrAyA hotthA mahayA hi0, tattha NaM hasthiNAure nagare bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ege gomaMDavae hotthA anegakhaMbhasayasaniviTe pAsAIe 4, tattha NaM bahave nagaragoruvANaM saNAhA ya aNAhA ya nagaragAvio ya nagaravasabhA ya nagarabalivaddA ya nagarapaDDayao ya paurataNapANiyA nibbhayA niruvasaggA suhaMsuheNaM parivasaMti, tattha NaM hatyiNAure nagare bhIme nAmaM kUDaggAhI hotthA ahammie jAva duppaDiyAnaMde / tassa NaM bhImassa kUDaggAhassa uppalA nAma bhAriyA hotthA ahINa0, tate NaM sA uppalA kUDaggAhiNI annayA kayAI AvannasattA jAyA yAvi hotthA, tateNaM tIse uppalAe kUDagAhiNIe tiNhaM mAsANaM bahupaDiputrANaM ayameyArUve dohale pAubbhUte dhannAo NaM tAo ammayAo4 jAva suladde jammajIvie jAoNaMbahUNaM nagaragoruvANaM saNAhANa ya jAva vasabhANa ya Uhehi ya thaNehi ya vasaNehi ya chappAhi ya kakuhehi ya vahehi ya kannehi ya acchihi ya nAsAhiya jibmAhi yauTehiya kaMbalehi ya sollehi yataliehi ya bhajiehi ya parisukkahi ya lAvaNehi ya suraM ca mahuMca meragaMca jAtiM ca sIdhuMca pasaNNaMca AsAemANIo visAemANIo paribhuMjemANIo paribhAemANIo dohalaM viNayaMti, taMjaiNaM ahamavibahUNenagarajAva viNijjAmittika1 taMsi dohalaMsiaviNijamANaMsi sukkAmukkhAnimmaMsAoluggAoluggasarIrA nitteyAdINavimaNavayaNA paMDullaiyamuhAomaMthiya Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2 21 nayaNavayaNakamalA jahoiyaM pupphatthagaMdhamallAlaMkArAhAraM aparibhuJjamANI karayalamaliyavva kamalamAlA ohayajAva jhiyAyati / imaMcaNaM bhIme kUDaggAhe jeNeva uppalA kUDaggAhiNI teNeva uvAgacchati 2ttAohaya jAva pAsati ohaya jAva pAsittA evaM vayAsI-kiMNaM tume devANuppie oehaya jhiyAsi?, tate NaM sA uppalA bhAriyA bhImaM kUDa0 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! mamaM tiNhaM mAsANaM bahupaDiputrANaM dohalA pAubbhUyA dhannA NaM tAojAoNaMbahUNaMgo0 Uha0 lAvaNaehi yasuraM ca 4 AsAemANI 3 dohalaM viNeti, tateNaM ahaM devANuppiyA! taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi jAva jhiyaami| tate NaM se bhIme dakUDaggAhI uppalaM bhAriyaM evaM vayAsI-mA NaM tumaM devANu 0! oha0 jhiyAhi, ahannaM taMtahA karissAmi jahANaM tava dohalassa saMpattI bhavissati, tAhiM iTAhiM 5 jAva vaggUhi samAsAseti, tate NaM se bhIme kUDaggahI addharattakAlasamayaMsi ege abIe sannaddha jAva paharaNe sayAo gihAo niggacchai (2)ttA hatyiNAure nagare majjhamajheNaMjeNeva gomaMDave teNeva uvAgate bahUNaM nagaragoruvANaM jAva vasabhANa ya appegaiyANaM Uhe chiMdati jAva appegatayANaM kaMbale chiMdatiappegaiyANaMannamannANaMaMgovaMgANaMviyaMgeti rajeNeva saegihe teNeva uvAgacchati 2 uppalAe kUDaggAhiNIe uvaNeti, tate NaM sA uppalA bhAriyAtehiM bahUhiM gomaMsehi yasUlehi ya suraMca AsAemANItaM dohalaM viNeti, tateNaM sA uppalA kUDaggAhI saMpunadohalA saMmANiyado0 viNIya0 vocchinna0 saMpannadohalA taM gabbhaM suhaMsuheNaM parivai, tate NaM sA uppalA kUDaggAhiNI annayA kayAiMnavaNhaM mAsANaM bahupaDiputrANaM dArayaM payAyA vR. 'ajjhathie' AtmagataH, ihedamanyadapi dRzyaM 'kappie kalpito-bhedavAn kalpiko vA-ucitaH 'ciMtie' smRtirUpaH 'patthie' prArthito bhagavaduttaraprArthanAviSayaH 'manogae'tti aprakAzitaityarthaHsaMkalpo-vikalpaH samuppajjitthA samutpannavAn 'ahoNaMimepurisepurAporANANaM ducinnANaMduppaDikkatANaMasubhANaMpAvANaMkammANaMpAvagaMphalavittivisesaMpaccaNubhavamANeviharai, na me diTThA naragA vA neraiyA vA paccakkhaM khalu ayaM purise namirayapaDirUviyaM veyaNaM veeittikaTTha' ityetaprathamAdhyayanoktaM vAkyamAzrityAdhikRtAkSarANi gmniiyaaniiti| ___ 'riddhi'tti 'riddhasthimiyasamiddhe' ityAdi dRzyaM, tatra Rddha-bhavanAdibhivRddhimupagataM stimitaM-bhayavarjitaM samRddhaM-dhanAdiyuktamiti / 'mahayA hi'tti iha 'mahayAhimavaMtamalayamaMdaramahiMsadAse' ityAdi zya, tatra mahAdimavadAdayaH parvatAstadvatsAraH-pradhAno yaH sa tathA, 'pAsA' ityatra 'pAsAIe darisaNijje amirUve paDirUve'tti zya, tatra prAsAdIyo-manaHprasannatAhetuH darzanIyo-yaM pazyaccakSurna zrAmyati abhirUpaH-abhimatarUpaH pratirUpaH-draSTAraM draSTAraM prati rUpaM yasteti / nagarabalIvadde' tyAdau balIva-varddhitagavAH paDDikA isvamahiSyo hrasvagostriyo vA vRSabhA-sANDagavaH kUDagAhetti kUTena jIvAn gRhNAtIti kUTagrAhaH / 'ahammie'ttidharmeNacarativyavaharativAdhArmikastanniSedhAdadhArmikaH, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'ahammANue' adharmAn-pApalokAn anugacchatItyadharmAnugaH 'ahammiTTha' atizayenAdharmo-dharmarahito'dharmiSTaH 'ahammakhAI' adharmabhASaNazIlaH adhArmikaprasiddhiko vA 'adhammapalaI adhAneva-parasambandhidoSAneva pralokayati-prekSate ityevaMzIlo'dharmapralokI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/2/13 'ahammapalajjaNe' adharma eva-hIMsAdauprarajyate-anurAgavAnbhavatItyadharmaprarajanaH ahammasamudAcAroM adharmarUpaH samudAcAraH-samAcAroyasyasatathA 'ahammeNaMceva vittiMkappemANe tiadharmeNapApakarmaNA vRttiM-jIvikAM kalpayamAnaH-kurvANaHtacchIla ityarthaH 'dussIle duSTazIlaH 'duvvae' avidyamAnaniyamaiti duppaDiyANaMde' duSpratyAnandaH-bahubhirapisantoSakAraNaira-nutpadyamAnasantoSa ityarthaH / 'ahINa'tti 'ahINapuNNapaMceMdiyasarIre'tyAdi dRzyam / 'Avannasatta'tti garbhe samApannajIvetyarthaH / 4 'dhannAo NaM tAo ammayAo'tti ambA-jananyaH, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'punnAoNaMtAoammayAo kayatthAoNaMtAo ammAyao kayalakkhaNAoNaMtAo, tAsiM ammayANasuladdhe jammajIviyaphale'tti vyaktaM ca / 'UhehiyattigavAdInAMstanoparibhAgaiH 'thaNehiya'ttivyaktaM vasaNehiyattivRSaNaiH-aNDaiH 'cheppAhi yatti pucchaiH kakudaiH-skandhazikharaiH 'vahehi yatti vahai:-skandhaiH karNAdIni vyaktAni 'kaMbalehi yatti sAsnAbhiH 'solliehi yatti pakkaH 'taliehi yattisnehena pakkaH 'bhajjiehi bhraSTaiH 'parisukkahiya'tti svataH zoSamupagataiH 'lAvaNehiyatti lavaNasaMskRtaiH surAtanduladhavAdichallIniSpanna madhu ca-mAkSikaniSpannaM merakaM-tAlaphalaniSpannaM jAtizeca-jAtikusumavarNaM madyameva sIdhu ca-guDadhAtakIsaMbhavaM prasannA drAkSAdidravyajanyA manaH prasattiheturiti / AsAemANIo'tti ISatsvAdayantyobahucatyajyantya ikSukhaNDAderiva visAemANIo'tti vizeSeNakhAdayantyo'lpameva tyajantyakhajUrAderiva paribhAemANIo ti dadatyaH paribhuMjamANIo tti sarvamupabhujAnAH alpamapyaparityajyantyaH zuSkA-zuSkeva zuSkA rudhirakSayAt 'bhukkha'tti bhojanAkaraNAddhInabalatayA bubhukSAyukteva bubhukSA ata eva nirmAMsA 'olugga'tti avarugNAbhagnamanovRttiH 'oluggasarIrA' bhagnadehA 'Nitteya'ttigatakAntiH 'dInavimaNavayaNati dInAdainyavatI vimanAH-zUnyacittA hINA ca-bhIteti karmadhArayaH, 'dInavimaNavayaNa'tti pAThAntaraM, tatra vimanasa iva-vigatacetasaiva vadanaM yasyAH sA tathA, dInA cAsau vimanavadanAceti samAsaH, 'paMDullaiyamuhA' pANDukitamukhI pANDurIbhUtavadanetyartha; 'omaMthiyanayanavayaNakamale'ti 'omaMthiya'ttiadhomukhIkRtAninayanavadanarUpANi kamalAniyayAsA tathA, 'ohaya'tti 'ohayamaNasaMkappA' vigatayuktAyuktavivecanetyarthaH, ihayAvatkaraNAdidaMzyaM-'karatalapallatthamuhA karatale paryastaM-nivezitaM mukhaM yayA sA tathA 'aTTajjhANovagayA bhUmIgayadiTThIyA jhiyAi'tti dhyAyatIcintayati / imaMcaNaM'ti itazcetyarthaH 'bhIme kUDaggAhejeNeva uppalAkUDaggAhI teNeva uvAgacchati uvAgacchittA upralaM kUDaggAhiNiM ohayamANasakappa' ityAdi sUtraM prAguktasUtrAnusAreNa paripUrNa kRtvA'dhyeyaM, sUcAmAtratvAtpustakasya / ___'tAhiM iThThAhi' ityatra paJcakalakSaNAdakAdidaM dRzyaM-'kaMtAhiM piyAhimaNunnAhiM maNAmAhiM' ekArthAzcaite, 'vaggUhiti vagbhiH 'ege'tti sahAyAbhAvAt 'abIe'tti dharmarUpasahAyabhAvAt / 'sannaddhabaddhavammiyakavae' pUrvavatyAvatkaraNAt 'uppIliyasarAsaNapaTTIe' ityAdi 'gahiyAupaharaNe ityetadantaM dRzyam 'saMpunnadohala'tti samastavAJchitArthapUraNAt 'sammANiyado hala'tti vAJchitArthasamAnayanAt 'viNIyadohala'tti vAJchAvinayanAt 'vicchinnadohala'tti vivakSitArthavAJchA'nubandhavicchedAt 'saMpannadohala'tti vivakSitArthabhogasaMpAdyAnandaprApteriti / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2 mU. (14)tateNaMteNaMdAraeNaMjAyametteNaMcevamahayA mahayA saddeNaM vighuDhe visareArasite, tate NaM tassa dAragassa ArasiyasadaM socA nisamma hasthiNAure nagare bahave nagaragoruvA jAva vasabhA ya bhIyA uviggA savvao samaMtA vippalAitthA, tate NaM tassa dAragassa ammApiyaro ayameyArUvaM nAmadhejaM kareMti, jamhANaM amhe imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA (2) saddeNaM vighuTTe vissare Arasie tate NaM eyassa dAragassa ArasiyaM sadaM soccA nisamma hasthiNAure bahave nagaragoruvAjAva bhIyA savvao samaMtA vippalAitthA tamhANaM hou amhaM dAraegottAsae nAmeNaM, tate NaM se gottAse dArae ummukkabAlabhAve jAte yAvi hotthA, tate NaM se bhIme kUDaggAhe annayA kayAI kAladhammuNA saMjutte, tate NaM se gottAse dArae bahUNaM mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaMsaddhiM saMparighuDe royamANekaMdamANe vilavamANe bhImassakUDaggAhissanIharaNaM kareti nIharaNaM karittA bahUI loiyamayakajjAI kareti, tate NaM se sunaMde rAyA gottAsaM dArayaM annayA kayAi sayameva kUDaggAhitAe ThAveti, tate NaM se gottAse dArae kUDaggAhe jAe yAvi hotthA ahammie jAva duppaDiyAnaMde, tate NaM se gottAse dArae kUDaggAhittAe kallAkalliM addharatiyakAlasamayaMsi ege abIe sannaddhabaddhakavae jAva gahiAuddapaharaNesayAtogihAonicchatijeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA bahUNaM nagaragoruvANaM saNAhANa ya jAva viyaMgeti 2 jeNeva sae gehe teNeva uvAgate, tate NaM se gottAse kUDa0 tehiM bahUhiM gomaMsehi ya sUlehi ya suraM ca majjaM ca AsAemANe visAemANe jAva viharati, tate NaM se gottAse kUDa0 eyakamme eyavije eyapa0 eyasamAyAre] subahuM pAvakammaM samajiNittA paMcavAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA aTTaduhaTTovagae kAlamAse kalaM kiccA doccAe puDhavIe ukkasaM tisAgarovamaThiiesu neraiesuneraiyattAe uvavanne / vR. bhIyA' ityatra 'tatthA tasiyA saMjAyabhayA' iti zyaM, bhayotkarSapratipAnaparANyekArthikAni caitAni / 'savvao'tti sarvadikSu 'samaMta'tti vidikSu cetyarthaH, 'vipalAittha'tti vipalAyitavantIti ayameyArUvaMti idamevaprakAraMvakSyamANasvarUpamityarthaH / mahayA 2 ciccI'tti mahatA 2 cicciityevNcitkaarennetyrthH| Arasiya'ttiArasitaM-AraTitam / 'soca'ttiavadhArya "eyakmme' ityatredaM dRzyam-'eyappahANe eyavijje eyasamAyAre'tti / 'aTTaduhaTTovagae'tti Arta ArtadhyAnaM durghaTaM-duHkhasthaganIyaM duryimityarthaH upagataH-prApto yaH sa tathA / mU. (15) tate NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhaddA nAmaMbhAriyA jAyaniMduyA yAvi hotthAjAyAjAyAdAragA viNihAyamAvajaMti, tateNaM se gottAse kUDa0 doccAo puDhavIoanaMtaraM uvvaTTittA iheva vANiyagAmenagare vijayamittassa sattha vAhassasubhaddAe bhAriyAe kuchiMsiputtattAe uvavanne, tateNaMsA subhaddA satthavAhI annayA kayAiMnavaNhaMmAsANaMbahupaDiputrANaMdAragaMpayAyA, tate NaM sA subhaddA satthavAhI taM dAragaM jAyamettayaM ceva egate ukkaruDiyAe ujjhAvei ujjhAvettA docaMpi giNhAvei 2 tA ANupuvveNaM sArakhamANI saMgovemANI saMvaDheti, tate NaM tassa dAragassa ammApiyaro ThiivaDiyaM caMdasUradasaNaMca jAgariyaMmahayA iDDIsakkArasamudaeNaM kareMti, tateNaM tassa dAragassa ammApiyaro ikkArasame divasenivvatte saMpatte bArasame divaseimameyArUvaMgoNNaMguNaniSphannaM nAmadhejaM kareMti, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/2/15 jamhA NaM amhaM ime dArae jAyamittae ceva egaMte ukkurUDiyAe ujjhite tamhA NaM hou amhaM dArae ujjhiyae nAmeNaM, tate gaM se ujjhiyae dArae paMcadhAtIpariggahIe taMjahA - khIradhAIe 1 majjaNadhAIe 2 maMDaNadhAIe 3 kIlAvaNAdhAIe 4 aMkadhAIe 5 jahA daDhapainne jAva nivvAghAe girikaMda ramallINe va caMpayapAyave suhaMsuheNaM viharati, tate NaM se vijayamitte satthavAhe annayA kayAiM gaNimaM ca 1 dharimaM ca 2 mejjaM ca 3 paricchejjaM ca 4 cauvvihaM bhaMDagaM gahAya lavaNasamudda poyavahaNeNaM uvAgate, tate NaM se vijayamitte tattha lavaNasamudde poyavivattIe nibuDDubhaMDasAre attANe asaraNe kAladhampuNA saMjutte, tate NaM taM vijayamittaM satyavAhaM je jahA bahave IsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaibbhaseTThisattavAhA lavaNasamudde poyavivattIe chUDhaM nibbuDubhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM surNeti te tahA hatthenikkhevaM ca bAhira bhaMDasAraM ca gahAya egaMte avakkamaMti / tate NaM sA subhaddA satthavAhI vijayamittaM satthavAhaM lavaNamudde poyavivattIe nibbuDDukAladhammuNA saMjuttaM suNeti 2ttA mahayA paisoeNaM apphuNNA samANI parasuNiyattAviva caMpagalatA dhasatti dharaNItalaMsi savvaMgeNa sannivaDiyA, tate NaM sA subhaddA satyavAhI muhuttaMtareNa AsatthA samANI bahUhiM mitta jAva parivuDA royamANI kaMdamANI vilavamANI vijayamittasatthavAhassa loiyAiM mayakiccAiM kareti, tate NaM sA subhaddA satthavAhI annayA kayAiM lavaNasamuddottaraNaM ca lacchivinAsaM ca poyavinAsaM ca patimaraNaM ca aNutaciMtemANI 2 kAladhammuNA saMjuttA 24 vR. jAyaniMdyA yAvitti jAtAni - utpannAnyapatyAni nidrutAni-niryAtAni mRtAnItyartho yasyAH sA jAtanidrutA vA'pIti samarthanArthaH, etadevAha - jAtA jAtA dArakA vinidhAtamApadyante tasyA iti gamyam / 'sArakkhamANI' ti apAyebhyaH 'saMgovemANI'ti vastrAcchAdanagabbhagRhapravezanAdibhiH / 'ThiivaDiyaM va' tti sthitipatitAM kulakramAgatAM varddhamAnakAdikAMputrajanmakriyAM 'caMdasUrapAsaNiyaM va'tti anvarthAnusAriNaM tRtIyadivasotsavaM 'jAgariyaM' ti SaSThIrAtrijAgaraNapradhAnamutsavam / 'goNNaM guNanipphannaM'nti gauNaM apradhAnamapi syAdata uktaM - guNaniSpannamiti / 'jahA daDhapainne' tti aupapAtike yathA dRDhapratijJo varNitastathA'yamapIha vAcyaH, kimavadhikaM tatra tatsUtramityAha-yAvat 'nivvAghAtagirikaMdaramallINevva caMpagapAyave suhaM viharai' tti / 'kAladhammuNa' tti maraNena / 'lavaNasamuddapoyavivattiyaM' lavaNasamudre potavipattiryasya sa tathA taM, 'nibuDubhaMDasAraM' nimagnasArabhANDamityarthaH, 'kAladhammuNA saMjuttaM' ti mRtamityarthaH, zrRNvanti te tatheti ye yathetyatadapekSyaM / 'hatthanikkhevaM' ti haste nikSepo - nyAsaH samarpaNaM yasya dravyasya taddhastanikSepaM, 'bAhirabhaMDasAraM ca' hastanikSepavyatiriktaM ca bhANDasAraM sArabhANDaM gRhItvA ekAntadUramapakramanti - vijayamitrasArthavAhabhAryAyAstatputrasya ca darzanaM dadati - tadarthamapaharantItiyAvat / 'parasuNiyattA iva 'tti parazunikRtteva- kuThAracchinneva 'campakalate 'ti / 'mitta' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'nAiniyagasaMbaMdhi' tti, tatra mitrANi - suhRdaH jJAtayaH-samAnajAtayaH nijakAH - pitRvyAdayaH sambandhinaH- zvazurapAkSikAH, 'royamANI 'tti azrUNi muJcantI 'kaMdamANI'ti AkrandaM mahAdhvaniM kurvANA 'vilavamANI' tti ArtasvaraM kurvvantI mU. (16) tate NaM te nagaraguttiyA subhaddaM satthavAhaM kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sayoo gihAo nicchubhaMti nicchubhittA taM gihaM annassa dalayaMti, tate NaM se ujjhiyae dArae Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2 25 sayAogihAo nicchUDhe samANevANiyagAmenagare siMghADagajAva pahesujUyakhalaesuvesitAdharesu pANAgAresuya suhaMsuheNaMparivahati, tateNaM se ujjhiyaedArae anohaTTie anivAriesacchaMdamatI sairapayAre majappasaMgI corajUyavesadArappasaMgI jAte yAvi hotthA, tate NaM se ujjhiyate annayA kayAiM kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge jAte yAvi hotthA, kAmajjhayAegaNiyAesaddhiM viulAiMurAlAiMmANussagAiMbhogabhogAiM jamANe viharati, tate NaM tassa vijayamittassa ranno annayA kayAI sirIe devIe joNisUle pAubbhUe yAvi hotthA, no saMcAei vijayamitte rAyA sirie devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharittae, tate NaM se vijayamite rAyA annayA kayAiM ujjhiyadArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo nicchubhAveti 2 ttA kAmajjhayaMgaNiyaM abbhutariyaM ThAveti 2 ttA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAiMbhogabhogAI/jamANe vihrti| tate NaM se ujjhiyae dArae kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo nicchubhemANe kAmajjhayAe gaNiyAe mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne annattha katthai suiMca rahaM ca dhiiMca aviMdamANe taccitte tammaNe tallese tadajjhavasANe tadaTThovauttetayappiyakaraNe tabbhAvANAbhAvie kAmajjhAyAe gaNiyAe bahUNi aMtarANi ya chidANi ya vivarANi ya paDijAgaramANe 2 viharati, tate NaM se unjhiyae dArae annayA kayAiM kAmajjhayaM gaNiyaM aMtaraM labbheti, kAmajjhayAe gaNiyAe gihaM rahasiyaManuppavisai2 tAkAmajjhayAegaNiyAe saddhiM urAlAiMmANussagAiMbhogabhogAiM jamANe viharati / imaMcaNaMmitterAyANhAtejAva pAyacchittesavvAlaMkAravibhUsie maNussavAgurAparikikhatte jeNeva kAmajjhayAegihe teNeva uvAgacchati ra tAtatthaNaMujjhiyaedAraekAmajjhayAe gaNiyAe saddhi urAlAI bhogabhogAiM jAva viharamANaM pAsati 2 tA Asurutte tivaliyabhiuDiM niDAle sAhaTuujjhiyayaMdArayaMpurisehiMgiNhAvei 2 tA aTThimuTThijANukopparapahArasaMbhaggamitagattaMkareti karettA avauDagabaMdhaNaM kareti 2ttA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANAveti, evaM khalu goyamA! ujhiyatedArae purAporANANaM kammANaMjAva paJcaNubbhavamANe viharati vR. 'aNohaTTae'tti yo balAddhastAdau gRhItvA pravartamAnaM nivArayati so'paghaTTakasta- . dabhAvAdanapaghaTTakaH, anivArie ttiniSedhakarahitaH, ataeva 'sacchaMdamaittisvacchandAsvavazenA vA matirasya svacchandamatiH, ata eva 'sairappayAre' svairaM-anivAritatayA pracAro yasya sa tathA 'vesadArapasaMgI ti vezyAprasaGgI kalatraprasaGgI cetyarthaH, athavA vezyArUpAyedArAstaprasaGgIti / bhogabhogAItibhojanaMbhogaH-paribhogaH bhujyanta iti bhogAH-zabdAdayo bhogArhAHbhogA bhogabhogA-manojJAH zabdAdaya ityarthaH / 'mucchite'tti mUrchito-mUDho doSeSvapi guNAdhyAropAt 'giddhe'ttitadAkAGkSAvAn gaDhie'ttigrathitastadviSayasnehatantusaMdarbhitaH 'ajjhovavannettiAdhikyena tadekAgratAM gato'dhyupannaH, ata evAnyatra kutArpi vastvantare 'suiMca'tti smRti smaraNaM raiMca'tti rati Asakti 'dhiiM ca'tti dhRtiM vA cittasvAsthyam 'aviMdamaNe'tti alabhamAnaH taccitte'tti tasyAmeva cittaM-bhAvamanaH sAmAnyenavAmanoyasya satathA 'tammaNe'ttidravyamanaHpratItyavizeSopayogaM vA 'tallesa'tti kAmadhvajAgatAzubhAtmapariNAmavizeSaH, lezyA hi kRSNAdidravyasAcivyajanita AtmapariNAmaiti, tadaija vasaNi titasyAmevAdhyavasAna mogakriyAprayalavizeSarUpaM yasya ___ Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 vipAkazrutAGgasUtram 1/2/16 sa tathA, 'tadaTThovautte' tti tadarthaM - tatprAptaye upayuktaH - upayogavAn yaH sa tathA, 'katayappikaraNetti tasyAmevArpitAni - DhaukitAni karaNAni - indriyANi yena sa tathA, ' tabbhAvaNAbhAvie 'tti tadbhAvanayA-kAmadhvajAcintyA bhAvito - vAsito yaH sa tathA, kAmadhvajAyA bahUnyantarANi ca - rAjagamanasyAntarANi 'chiddANi yatti chidrANi rAjaparivAraviralatvAni vivarANi yatti zeSajanavirahAn 'paDijAgaramANe' tti gaveSayanniti / 'imaM ca NaM'tti itazcetyarthaH / 'hAe' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'kayabalikamme' devatAnAM vihitabalividhAnaH 'kayakouyamaMgalapAyacchitte' tti kRtAni - vihitAni kautukAni ca - maSIpuNDrAdIni maGgalAni ca-siddhArthakadadhyakSatAdIni prAyazcittAnIva duHkhapnAdipratighA tahetutvenAvazyaMkaraNIyatvAdyena sa tathA / 'maNussavaggurAparikkhitte' tti manuSyA vAgureva - mRgabandhanamiva sarvato bhavanAt tayA parikSipto yaH sa tathA / 5 'Asurutte ' tti Azu - zIghraM ruptaH - krodhena vimohito yaH sa AzuruptaH AsuraM vA asurasatkaM kopena dAruNatvAduktaM - bhaNitaM yasya sa AsuroktaH ruSTaH - roSavAn 'kuvie' tti manasA kopavAn 'caMDikkie' tti cANDikyito - dAruNIbhUtaH 'misimisImANe 'tti krodhajvAlayA jvalan 'tivaliyabhiuDiM NiDAle sAhaDu' tti trivalIkAM bhRkuTiM locanavikAravizeSaM lalATe saMhRtya-vidhAyeti 'avauDagabaMdhaNaM' avakoTanena ca - grIvAyAH pazcAdbhAganayanena bandhanaM yasya sa tathA taM / 'purAporANANaM' ityatra yAvatkaraNAt 'duccinnANaM duppaDikaMtANaM' ityAdi dRzyam / 'vAnarapellae'tti vAnaraDimbhAn / 'tacaM eyakamme' tti taditi - tasmAt etatkarmmA, idehamaparaM dRzyam - 'eyappahANe eyavijje eyasamudAcAre' tti / 'vaddhehiMti' tti varddhitakaM kariSyataH mU. (17) ujjhiyae NaM bhaMte! dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavajjihiti ?, gotamA ! ujjhiyate dArae paNavIsaM vAsAiM paramAuyaM pAlaittA ajjeva tibhAgAvasese divase sUlIbhanne kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiyattAe uvavajjihiti, seNaM tato anaMtare uvvaTTittA iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDDagiripAyamUle vAnarakalaMsi vAnarattAe uvavajjihiti, se NaM tattha ummukkabAlabhAve tiriyabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne jAte jAte vAnarapellae vahei taM eyakamme kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse iMdapure nagare gaNiyAkulaMsi puttattAe paccAyAhiti, tate NaM taM dArayaM ammApiyaro jAyamittakaM baddhohitiM napusagakammaM sikhAvehiMti, tate NaM tassa dArayassa ammApiyaro nivvattabArasAhassa imaM eyArUvaM nAmadhejjAM kareti taM0 - hoU NaM piyaseNe nAmaM napusaMe, teNaM se piyaseNe napuMsae ummukkabAlabhAve jovvaNagamaNuppatte viNNaya-pariNayamitte rUveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiTTe ukkiTThasarIre bhavissai, tate NaM se piyaseNe napuMsae iMdapure nagare bahave rAIsara jAva pabhiio bahUhi ya vijjApaogehi ya maMtacunnehi ya hiyauDDAvaNAhi ya niNhavaNehi ya paNhavaNehi ya vasIkaraNehi ya Abhisogiehi ya abhiogittA urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhaMjamANe viharissati, taNaM se piyase napuMsae eyakamme0 subahuM pAvakammaM samajjiNittA ekkavIsaM vAsasayaM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe nerayaittAe uvavajjihiti, tatto sirisivesu suMsumAre taheva jahA paDhamo jAva puDavi0 se NaM tao anaMtaraM uvvaTTittA ihave Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2 27 jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpAe nayarIe mahisattAe paJcAyAhiti, seNaMtatthaannayAkayAiMgoDillaehiM jIviAovavaroviesamANetatyevacaMpAe nayarIe seDikulaMsi puttattAe paJcAyAhiti, seNaM tattha ummukkabAlabhAve tahArUvANaM therANaM aMtite kevalaM bohiM anagAre sohammekappe jahA paDhame jAva aMtaM karohiti / nikkhevo|| vR. 'ukkiDe'ttiutkarSavAn, kimuktNbhvti?-'ukkitttthsriire'tti| vidyAmantracUrNaprayogaiH, kiMvidhaiH? ityAha-hiyayuDDAvaNehi yattihRdayoDDApanaiH-zUnyacittatAkArakaiH niNhavaNehiya'tti azyatAkArakaiH, kimuktaMbhavati?-apahatadhanAdirapiparodhanApahArAdikaMyairapahute-naprakAzayati tadapahnavatA atastaiH 'paNhavaNehi yattiprasnavanaiH yaiH paraH prastutiMbhajate prahatto bhavatItyarthaH 'vasIkaraNehi yatti vazyatAkArakaiH, kimuktaM bhavati? - 'AbhiogiehiMti abhiyogaHpAravazyaM sa prayojanaM yeSAM te AbhiyogikAH atastaiH, abhiyogazca dvedhA, ydaah||1|| "duviho khalu abhiogo davve bhAve ya hoi nAyavyo / davvaMmihoti jogA vijjA maMtAya bhaavNmi||" 'abhitogitta'tti vazIkRtya / 'nikkhevo'tti nigamanaM vAcyaM, tadyathA-'evaM khalu jaMbU! samaNeNaM bhagavayAjAva saMpatteNaMduhavivagANaM biiassaajjhayaNassa ayamaDhe pannattettibemi' atra ca itizabdaH samAptau 'bemI tibravImyahaM bhagavata upazrutya na yathAkathaJciditi // zrutaskandhaH1 -adhyayanaM-2-samAptam ( adhyayanaM-3-abhagnasenaH ) mU. (18) taccassa ukkhevo-evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM purimatAle nAmaM nagare hotthA, riddha0, tassaNaMpurimatAlassanagarassa uttarapuracchime disIbhAe etthaNaM amohadasaNe ujANe tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, tatthaNaMpurimatAle mahabbale nAmaMrAyA hotthA, tatthaNaMpurimatAlassa nagarassa uttarapuracchime disIbhAe desappaMte aDavI saMTiyA, ettha NaM sAlAnAma aDavI corapallI hotthA visamagirikaMdarakolaMbasanniviTThA vaMsIkalaMkapAgAraparikkhittA ciNNaselavisamappavAyapharihovagUDhA abhiMtarapANIyAsudullabhajalaperaMtAanegakhaMDIviditajaNadinnaniggamapavesAsubahuyassavikuviyassa jaNassaduppahaMsA yAvihotthA, tatthaNaM sAlADavIecorapallIe vijaeNAmaMcorasenAvaI parivasati ahammie jAva (haNachinnabhinnaviyattae) lohiyapANIbahunagaraniggayajase sUre daDhappahAre sAhasie saddavehI parivasai ahammie0 asilaTThipaDhamamalle, seNaM tattha sAlADavIe corapallIe paMcaNhaM corasatANaM AhevacaM jAva viharati vR-'taccassa ukkhevo"tti tRtIyAdhyayanasyotkSepaH-prastAvanA vAcyA, sA caivaM-'jaiNaM bhaMte! samaNeNaM bhagavayA jAva saMpatteNaMduhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte taccassa NaM bhaMte ke aDhe pnntte|' 'evaM khalu"ti "evaM vakSyamANaprakAreNArtha prajJaptaH 'khalu' vAkyAlaGkAre 'jaMbu'tti AmantraraNaM / 'desappaMte'tti maNDalaprAnte / 'visamagirikaMdarakolaMbasanniviTThA' viSamaM yadgireH kandaraM-kuharaMtasya yaH kolambaH-prAntastatra sanniviSTaH-sannivezitA yA sA tathA, kolaMbo Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vipAkazrutAGgasUtram 1/3/18 hi loke avanataM vRkSazAkhAgramucyate ihopracArataH kandaraprAntaH kolambo vyAkhyAtaH, 'vaMsIkalaMkapAgAraparikkhittA' vaMzIkalA-vaMzIjAlImayI vRtti saikaprAkArastena parikSiptA-veSTitA yAsA tathA, chinnaselavisamappavAdhapharihovagUDhA chinno-vibhakto'vayavAntarApekSayAyaHzailastasya sambandhino ye viSamAH prapAtA:-gasti eva parikhA tayopagUDhA-veSTitA yA sA tathA / 'amitarapANIye'ti vyaktaM, 'sudullabhajalaperaMtA' suSTu durlabhaM jalaM paryanteSu yasyAH sA tathA, 'anegakhaMDI' anekA nazyatAMnarANAMmArgabhUtAH khaNDayaH-apadvArANiyasyAMsA'nekakhaNDIti 'vidiyajaNadinnaniggamappavesA' viditAnAmeva-pratyamijJAtAnAM janAnAM datto nirgamaH pravezazca yasyAM sA tathA, 'subahussavi' subahorapi 'kuviyajaNassavi' moSavyAvartakalokasya dussprvsyaacaapybhvt| 'ahammie'tiadharmeNacaratItyAdharmikaH,yAvatkaraNAt adhammiTTe' atizayena nirddharmaH adharmiSTo nistuMzakarmakAritvAt 'adhammakkhAI adharmamAkhyAtuMzIlaMyasyasatathA adhammANue' adharmakartavyam anujJA-anumodanaMyasyAsAvadharmAnujJaH adharmAnugovA adhammappaloyaI adharmameva pralokayituMzIlaM yasyAsAvadharmapralokI 'adhammapalajjaNe' adharmaprAyeSukarmasu prakarSeNa rajyate iti adharmaprarajanaH, ralayoraikyamiti kRtvArasya sthAne lakAraH, adhammasIlasamudAyAre' adharma evazIlaM-svabhAvaH samudAcArazca-yatkiJcanAnuSThAnaM yasya satathA 'adhammemaMcevavitittiMkappemAne viharai' adharmeNa-pApena sAvadyAnuSThAnenaiva dahanAGkananilAJchanAdinA karmaNA 'vRtati' vartanaM 'kalpayan' kurvANo 'viharatI't Aste, sma, 'haNachiMdabhiMdaviyattae' 'hana' vinAzaya 'chindhi' dvidhA kuru 'minda' kuntAdinA bhedaM vidhehItyevaM parAnapi prezyan prANino vikRntatIti hanachiMdamindavikartakaH, hanetyAdayaH zabdAH saMskRte'pi na viruddhA anukaraNarUpatvAdeSAM, 'lohiyapANI' prANivikartanena lohitau raktaraktatayA pANI-hastau yasya sa tathA 'bahunagaraniggayajase' bahuSu nagareSu nirgataM-vizrutaM yazo yasya sa tathA, ito vizeSaNacatuSkaM vyaktam, 'asilaTThipaDhamamalle' asiyaSTikhagalatA tasyAM prathamaH-AdyaH pradhAna ityartha mallo-yoddhA yaH sa tathA, 'AhevaccaMti adhipatikarma yAvatkaraNAt 'porevacaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM'tizyaM, vyAkhyA ca pUrvavat / mU. (19) tate NaM se vijae corasenAvaI bahUNaM corANa ya pAradAriyANa ya gaMThibheyANa ya saMdhiccheyANa ya khaMDapaTTANa ya annesiM ca bahUNaM chinnabhinnabArihiyANaM kuDaMge yAvi hotthA, tate NaM se vijae corasenAvaI purimatAlassa nagarassa uttarapuracchimillaMjaNavayaM bahUhiM gAmadhAtehi ya nagaraghAtehi ya goggahaNehi ya baMdiggahaNehi ya paMthakodehi ya khattakhaNaNehi ya uvIlemANe 2 viddhaMsemANe tajjemANe tAlemANe nitthANe niddhaNe nikkaNe kappAyaM karemANe viharati, mahabbalassa ranno abhikkhaMNaM2 kappAyaM geNhati, tassaNaM vijayassa khaMdasirinAmaMbhAriyA hotthA ahINa0, tassa NaM vijayaissa putte khaMdasirIe attae abhaggasene nAmaMdArae hotthA ahINa0 vinnnnaayprinnymittejovvnngmnnuptte| teNaMkAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre purimatAle nayare samosaDhe parisA niggayA rAyA niggao dhammo kahio parisA rAyA ya paDigao, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3 29 bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI goyame jAva rAyamaggaM samogADhe, tattha NaM bahave hatthI pAsati bahave Ase purise sannaddhabaddakavae tesiM NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsati avauDaya jAva ugaghosejamANaM, tate NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMmi caccaraMsi nisiyAveti (2) ttA aTTha cullappiyae aggao ghAetiM (2) kasappahArehiM tAlemANA 2 kaluNaM kAkaNimaMsAiM khAveti khAvettA ruhirapANIyaM ca pAyaMti tadAnaMtaraM ca NaM doccaMsi caccaraMsi aTTha cullamAuyAo aggao ghAyaMti evaM tacce caccare aTTha mahApiue cautthe aTTha mahAmAuyao paMcame putte chaTTe suNhA sattame jAmAuyA aTThe dhUyAo navame nattuyA dasame nattuIo ekkArasame nattuyAvaI bArasame nattuiNIo terasame piussiya patiyA coddasame piusiyAo pannarasame mAsiyApatiyA solasame mAussiyAo sattarasame mAsiyAo aTThArasame avasesaM mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM aggao dhArteti 2 ttA kasapahArehiM tAlemANe 2 kaluNaM kAkaNimaMsAiM khAveti ruhirapANIyaM ca pAeMti / vR. 'gaMThibheyagANa ye 'ti ghughurAdinA ye grantIH chindanti te granthibhedakAH 'saMdhiccheyagANa ye' ti ye bhittisandhIn mindanti te sanchicchedakAH 'khaMDapaTTANa ya'tti khaNDaH - aparipUrNa paTTaHparidhAnapaTTo yeSAM madyadyUtAdivyasanAbhibhUtatayA paripUrNaparidhAnAprApteH te khaNDapaTTAH dyUtakArAdayaH, anyAyavyavahAriNa ityanye, dhUrttA ityapare, 'kaMDapADiyANa' miti kvaciditi, chinnabhinnabAhirAhiyANaM ti chinna hastAdiSu bhinnA nAsikAdiSu 'bAhirAhiya'tti nagarAderbAhmakRtAH, athavA 'bAhira'tti bAhyAHsvAcAraparibhraMzAdviziSTajanabahirvarttinaH 'ahiya'tti ahitA grAmAdidAhakatvAd ato dvandvastatasteSAM 'kuDaMgaM' vaMzAdigahanaM tadvadyo durgamatvena rakSArthamAzrayaNIyatvasAdharmyAtsa tathA 'uvIlemANe' tti upapIDayan 'vihammemANe' tti vidharmmayan- vigatadharmma kurvan, arthApahAre hi dAnAdidharmmAbhAvaHsyAdeveti, 'tajjramANe 'tti tarjayan jJAsyasi re ityAdi bhaNanataH 'tAlemANe tti tADayan kaSAdighAtaiH 'nicchANe' tti prAkRtatvAt nisthAnaM sthAnavarjitaM 'niddhaNe' nirddhanaM gomahiSyAdirahitaM kurvanniti, kalpaH- ucito ya AyaH-prajAto dravyalAbhaH sa kalpAyo'tastam / 'ahINa' ityatra 'ahINapunnapaMceMdiyasarIrA lakkhaNavaMjaNaguNovavee'tyAdi draSTavyam / 'avauDaya' ityatra yAvatkaraNAt 'avauDagabaMdhaNabaddhaM ukkhattakannanAsaM nehuttuppiyagattaM' ityAdi draSTavyaM vyAkhyA ca prAgvaditi / paDhamaMmi caccaraMsi prathame cari-sthAnavizeSe 'nisiyAvaMti' tti nivezayanti, 'aTTha culla piue' tti aSTau laghupitRRn- piturlaghubhrAtRRn ityarthaH / 'kaluNaM' ti karuNaM karuNAspadaM taM puruSaM kriyAvizeSaNaM cedaM, 'kAkaNimaMsAI' ti mAMsa zlakSNakhaNDAni / 'doccaMsi caccaraMsi tti dvitIye cI 'cullamAyAto 'ti pitRlaghRbhrAtRjAyAH athavA mAturlaghusapatnIH / evaM tacca' tti tRtIye catara 'aTTha mahApiue' tti aSTau mahApitRRn- pitujyeSThabhrAtRRn, evaM yAvatkaraNAt 'aggaoghAyeMtI' ti vAcyam, 'chautthe'tti caturthe carcare 'aTTha mahAmAuyAo' tti pitujyeSaTha bhrAtRjAyAH, athavA mAtarjyeSThAH sapatnIH, paJcame catvare putrAnagrato ghAtayanti, SaSThe 'snuSAH' vadhUH saptame 'jAmAtRkAn' duhiturbhartRn aSTame 'dhUyAo' tti duhitaH navame 'nattue 'tti naptan - pautrAn dauhitrAn vA dazame 'nattuIo' tti naptaH-pautrIryauhitrIrvA ekAdaze 'nattuyAvai' tti naptR kApatIn dvAdaze 'nattuiNItikA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 vipAkazrutAGgasUtram 1/3/19 bhartAraH 'cauddase piusiyAo'tti pitRSvasaH-janakabhaginIH pnycdshe| mU. (20) tateNaM se bhagavaM goyame taM purisaM pAsei 2 tA ime eyArUveajjhathie patthie samuppanne jAva taheva niggate evaM vayAsi-evaM khalu ahannaM bhaMte ! taM ceva jAva se NaM bhaMte ! purise puvvabhaveke AsI? jAva viharati, evaMkhalu goyamA! teNaM kAleNaM samAeNaM ihevajubuddIve dIve bhArahe vAse purimatAle nAma nagare hotthA riddha0, tattha NaM purimatAle nagare udiodie nAma rAyA hotthA mahayA0, tattha NaM purimatAle ninnae nAma aMDayavANiyae hotthA aDDejAva aparibhUte ahammie jAva duppaDiyAnaMde, tassaNaMNinnayassa aMDayavANiyagassa bahave purisA dinnabhatibhattaveyaNA kallAkaliMkoddAliyAo ya patthiyApiDae geNhaMti, purimatAlassa Nagarassa pariperaMtesu bahave kAiaMDae ya ghUghUaMDae ya pArevai0 TiTTibhiaMDae yakhaggia0 mayUri0 kukkaDiaMDaeya annesiMca bahUNaM jalayarathalayarakhahayaramAINaM aMDAiMgeNhati geNhettA pattiyapaDigAI bhatijeNevaninnayae aMDavANiyaeteNAmeva uvAgacchai 2 ninnayagassa aMDavANiyassa uvaNeti, tate NaM se tassa ninnayassa aMDavANiyassa bahave purisA diNNabhati0 bahave kAiaMDaeyajAvajalayarathalayarakhahayaramAINaMaMDayae tavaesa yakavallIsuya kaMDuesuya bhajaNaesuyaiMgAlesuyataliMti bhajetiM solliMti taleMtA bhajaMtA solletA rAyamagge aMtarAvaNaMsi aMDayaehi ya paNigaeNaM vittiM kappemANA viharaMti, appaNAvi ya NaM se ninnayae aMDavANiyae tehiM bahUhiM kAiyajAva kukkaDiaMDaehi ya sollehi ya taliehi ya bhajehi ya suraM ca AsAemANe visAemANe viharatti, tate NaM se ninnae aMDavANiyae eyakammo 4 subahuM pAvakammaM samajiNittA egaM vAsasahassaM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA taccAe puDhavIeukkosasattasAgarovamaThitIesuneraiesuNeraiyattAeuvavanne vR. mAusiyApaiya'ttimAtRSvasuHpatikAn-jananIbhaginIbhartRn SoDaze 'mAusiyAo'tti mAtRSvasaH-jananIbhaginIH saptadaze 'mAsiyAo'tti mAtulabhAryA, aSTAdaze avazeSa 'mittanAiniyagasaMbaMdhipariyaNaM'ti mitrANi-suhRdaH jJAtayaH-samAnajAtIyAH nijakAH-svajanAH mAtulaputrAdayaH sambandhinaHzvazurazAlakAdayaH parijano-dAsIdAsAdi, tato dvandvo'tast / aDDe' ihayAvatkaraNAt dittevicchaDDiyaviulabhattapANe' ityAdi 'bahujaNassaaparimUtte' ityedantaM dRzyam 'dittabhaibhattaveyaNa'ttidattaMbhRtibhaktarUpaM vetanaM mUlyaM yeSAMtetathA, tatrabhRti-drammAdivartanaM bhaktaM tu dhRtakaNAdi 'kallAkaliM'ti kalye ca kalye ca kalyAkalyi-anudinamityartha 'kuddAlikAH' bhuukhnitrvishessaaH| ___ 'patyikApiTakAni' cavaMzamamayabhAjanavizeSAH, kAkIkhUkI TiTTibhIvakImayUrI kurkuTI caprasiddhA,aNDakAnica prtiitaanyeveti| 'tavanaesuyattitavakAni-sukumArikAditalanabhAjanAni 'kavallIsuya'tti kavalyo-guDAdipAkabhAjanAni 'kuMDusutti kandavo-maNDakAdipacanabhAjanAni, 'bhajaNaesu yatti bharjanakAni karparANi dhAnApAkabhAjanAni, aGgArAzca pratItAH, 'taliMti' agnau snehena, bhajanti-dhAnAvatpacanti 'soliMti yatti odanamivarAdhyantikhaNDazovA kurvanti 'antarAvaNaMsitti rAjamArgamadhyabhAgavatihaTTe aMDayapaNieNaM tiaNDakapaNyena / 'suraMce'tyAdi praagvt| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana-3 mU. (21) se NaM tao anaMtaraM uvvaTTittA iheva sAlADavIe corapallIe vijayassa corasenAvaissakhaMdasirIebhAriyAe kucchiMsiputtattAeuvanne, tateNaMtIse khaMdasirIe bhAriyAe annayA kayAiM tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAunbhUe dhaNNAo NaM tAo ammayAo jAo NaM bahUhi mittanAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM annAhi ya coramahilAhiM saddhiM saMparivuDA bahAyA kayabalikammA jAva pAyacchittA savvAlaMkAravibhUsiyA vipulaM asanaM (4) suraMca AsAemANI visAemANI viharaMti jimiyabhuttutarAgayaopurisanevatthiyA sannaddhabaddha jAvapaharaNAvaraNA bhariehi yaphaliehiM nikkaTThAhiM asIhiM aMsAgatehiM toNehiM sajIvehiMdhaNUhiM samukkhittehiM sarehiM samullAliyAhi ya dAmAhilaMbiyAhi ya osAriyAhiM UrughaMTAhiM chippatUreNaMvajjamANeNaM 2 mahayAukkiTThajAva samuddaravabhUyaMpivakaremANIo sAlADavIe corapallIe savvao samaMtAoloemANIo2 AhiMDamANIo ra dohalaM viNeti, taM jaiNaM ahaMpijAva viNijAmittikaTTataMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi jAva jhiyAtitateNaM se vijae coraseNAvaIkhaMdasiribhAriyaMohaya jAva pAsati, ohayajAvapAsittA evaM vayAsIkiNNaM tumaM devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAsi?, tateNaM sAkhaMdasirI vijayaM evaM vayAsI evaMkhalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaMjAva jhiyAmi, tateNaM se vijae corasenAvaI khaMdasirIe bhAriyAe aMtie eyamaTuM socA jAva nisamma0 khaMdabhAriyaM evaM vayAsI-ahAsuhaM devANuppiyAtti eyamaDhe paDisuNeti, tate NaM sA khaMdasiribhAriyA vijaeNaM corasenAvatiNA abbhaNuNNAyA samANI haTTatuTTha0 bahUhi mittajAvaannAhiyabahUhiM coramahilAhiM saddhiM saMparivuDA NhAyA jAva vibhUsiyA vipulaM asaNaM 4 suraM ca AsAemANA visAemANA 4 viharai jimiyabhuttuttarAgayA purisanevatthA sannaddhabaddha jAvaAhiMDamANI dohalaM viNeti, tateNaMsAkhaMda0 bhAriyA saMputradohalA saMmANiyado-viNIyadohalA vocchinna0 saMpanna0 taMgamaMsuhaMsuheNaMparivahati, tateNaM sAkhaMdasirI corasenAvatiNI navaNhaM mAsANaM bahupaDiputrANaMdAragaMpayAyA, tateNaM se vijayae coraseNAvatI tassa dAragassa mahayA iDisakkarasamudaeNaM dasarattaM ThivaDiyaM kareti, tate NaMsevijae coraseNAvaItassa dAragassaekkarasamedivase vipulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvetimittaNAtika AmaMteti 2 jAva tasseva mittanAi0 purao evaM vayAsI jamhANaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabhagayaMsi samANaMsi ime eyArave dohale pAunbhUte tamhA NaM hou amhaM dArage abhaggasene nAmeNaM, tate NaM se abhaggasene kumAre paMcaghAtIe jAva parivaDDai vR. 'jimiyabhuttututarAgayAo'ttijemitAH-kRtabhojanAH muktottaraM-bhojanAnantaramAgatA ucitsthaaneyaastaastthaa| 'purisanevatthijjattikRtapuruSanepathyAH / 'sannaddha' ityatra yAvatkaraNAdidaM zya-sanaddhabaddhavammiyakavaiyA uppIliyasarAsaNapaTTiyA piNaddhage vijA vimalavaraciMdhapaTTA gahiyAuhapaharaNAvaraNa'tti vyAkhyAtuprAgiveti, bhariehiM tihastapAzitaiH 'phaliehitisphaTikaiH 'nikkaTThAhiM'tikozakAdAkRSTaiH 'asIhiM'tikhaGgaiH 'aMsAgaehi'tiskandhamAgataiH pRSThadezebandhanAt 'toNehiM'ti zaradhIbhi 'sajIvehiMti sajIvaiH-koTayAropitapratyaJcaiH 'dhaNUhiti kodaNDakaiH 'samukkhittehiM sarehiti nisargArthamutkSiptaiNaiiH 'samullAsiyAhiti smullaasitaabhi| 'dAmAhiti pAzakavizeSaiH 'dAhAhiM tikavacit tatra praharaNavizeSaiH dIrghavaMzAgranyastadAtrarUpaiH Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vipAkazrutAGgasUtram 1/3/21 'osAriyAhiti pralambitAbhi UrughaMTAhitijavAghaNTikAbhi chippatUreNaMvajamANeNaM' drutatUryeNa vAdyamAnena, 'mahatA ukkiTTi ityatra yAvatkaraNAdidaM zya-'mahayA ukkiTTisIhanAyabolakalayalaraveNaM' tatra utkRSTizca-AnandamahAdhvani siMhanAdazca prasiddhaH bolazca-varNavyaktivarjitodhvani kalakalazcavyaktavacanaHsaeva tallakSaNoyoravaHsatathA tena samuddaravabhUyaM pivattajaladhizabdaprAptamiva tanmayamivetyartha gaganamaNDalamiti gmyte| _ 'taM jai ahaMpi'tti tat-tasmAdyadyahamapi, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'bahUhiM mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM annAhiyetyAdi, 'dohalaM viNiejjAmI'ttidohadaM vyapanayAmittikaTTa-itikRtvA-itihetoH 'taMsi dohalaMsitti tasmin dohade, iha yAvatkaraNAt 'aviNijamANami sukkA bhukkhA olaggA' ityAdi 'aTTajjhANovagayA jhiyAi' ityetanadantaM dRzyamiti / 'tate NaM se vijayazcaurasenApati skandazriyaM bhAryAmupahatamanaH saMkalpAM bhUmigataddaSTikAmArtadhyAnopagatAM dhyAyantIM pazyati, iSTavA evamavAdIt-kiMNaM tvaM devAnAMpriye! upahatamanaHsaGkalpetyAdivizeSaNAdhyAyasIti, idaM vAkyamanuzritya sUtraM gmniiym|| 'iDisakkArasamudaeNaM tiRddhayA-vastrasuvarNAdisampadAsatkAra:-pUjAvizeSastasyasamudAyo yaHsatathAtena, 'dasarattaM ThiipaDiyaMtidazarAtraMyAvasthitipatitaM-kulakramAgataMputrajanmAnuSThAnaM tttthaa| mU. (22) tate NaM se abhaggasene kumAri ummukkabAlabhAve yAvi hotthA aTTa dAriyAo jAva aTThAo dao upiMpAsAe muMjamANe viharai, tate NaM se vijae corasenAvaI annayA kayAI kAladhammapaNA saMjutte, tate NaM se abhaggasene kumAre paMcahiM corasatehiM saddhiM saMparibuDe royamANe kaMdamANe vilavamANe vijayassa mahayA iDisakArasamudaeNaM nIharaNaM kareti 2 tAbahUI loiyAiuM mayakiccAI kareti 2 kevaikAleNaM appasoe jAe yAvi hotthA, tate NaM te paMca corasayAI kayAI abhaggasenaM sAlADavIe corapallIe mahayA 2 corasenAvaittAe abhisiNcNti| tateNaM se abhaggasene kumAre corasenAvaIjAte ahammie jAva kappAyaM geNhati, tateNaM se jANavayA purisA abhaggaseneNaM corasenAvaiNA bahugAmaghAtAvaNAhiM tAviyA samANA annamannaM saddAveti 2 tA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA ! abhaggaseNe corasenAvaI purimatAlassa nagarassa uttarilaMjaNavayaMbahUhiMgAmaghAtehiMjAvaniddhaNaMkaremANe viharati, taMseyaMkhalu devANuppiyA purimatAle nagare mahabbalassa ranno eyamadvaM vinavittate, tate NaM te jANavayA purisA eyamaDhe annamaNNeNaM paDisuNeti 2 mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM geNheMti ra tAjeNevapurimatAle nagare teNeva uvAgate 2 jeNeva mahabbale rAyAteNeva uvAgate 2 mahabbalassa ranotaM mahatthaMjAva pAhuDaM uvaNeti karayalaaMjaliM kaTTha mahabbalaM rAyaM evaM vayAsI-evaMkhalu sAmI! sAlAvaDIe corapallIe abhaggasenecorasenAvaI amhe bahUhiMgAmaghAtehi yajAva niddhaNe karemANe viharati, taM icchAmiNaM sAmI tujhaM bAhucchAyApariggAhiyA nibbhayA niruvasaggA suheNaM parivasittaettikaTTha pAdapaDiyA paMjaliuDA mahabbalaM rAyaM etamaTTa viNNaveti, tate NaM se mahabbale rAyA tesiMjaNavayANaM purisANaM aMtie eyamaDhe soccA nisamma Asurutte jAva misimisemANe tivaliyaM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM 3 zrutaskandhaH - 1, 33 bhiuDiM nilADe sAhaDu daMDaM saddAveti 2 ttA evaM vayAsI - gacchaha NaM tumaM devANuppiyA ! sAlADaviM corapalliM viluMpAhi 2 abhaggasenaM corasenAvaiM jIvaggAhaM geNhAhi 2 mamaM uvaNehi, tate NaM se daMDe tahatti eyamahaM paDisuNeti, tate NaM se daMDe bahUhiM purisehiM sannaddhabaddha jAva paharaNehiM saddhiM saMparivuDe maggaitehiM phalaehiM jAva chippatUreNaM vajramANeNaM mahayA jAva ukkiTThi jAva karemANe purimatAlaM nagaraM majjhaMmajjheNaM niggacchati 2 ttA jeNeva sAlADavIe corapallIe teNeva pahArettha gamaNAte. tate NaM tassa abhaggasenassa corasenAvatiyassa cArapurisA imIse kahAe laddhaTThA samANA jeNeva sAlADavI corapallI jeNeva abhaggasene corasenAvaI teNeva uvAgacchaMti 2 ttA karayala jAva evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! purimatale nagare mahabbalenaM rannA mahAbhaDacaDagareNaM DaMDe ANatte-gacchaha NaM tume devANuppiyA ! sAlADaviM corapalliM viluMpAhi abhaggasenaM corasenAvatiM jIvagAhaM gehAhi 2 ttA mama uvaNehi, taNaM se daMDe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe, tate NaM se abhaggasene corasenAvaI tesiM cArapurisANaM aMtie eyamaTThe soccA nisamma paMca corasatAI saddAveti saddAvettA evaM vayAsI- evaM khalu devANuppiyA ! purimatAle nagare mahabbale jAva teNeva pahArettha gamaNAe Agate, tate NaM se abhaggasene tAiM paMca corasatAiM evaM vayAsI-taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM taM daMDaM sAlADaviM corapalliM asaMpatte aMtarA ceva paDisehittAe, tae NaM tAiM paMca corasatAI abhaggasenassa corasenAvaissa tahatti jAva paDisurNeti, tate NaM se abhaggasene corasenAvaI vipulaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAveti 2 ttA paMcahiM corasaehiM saddhiM pahAte jAva pAyacchitte bhoyaNamaMDavaMsi taM vipulaM asanaM 4 suraM ca 6 AsAemANA 4 viharati, jiyamiyabhuttuttarAgatevi a NaM samANe AyaMte cokkhe paramasuibhUe paMcahiM corasaehiM saddhiM allaM camma durUhati allaM cammaM durUhaittA sannaddhabaddha jAva paharaNehiM maggaiehiM jAva rakheNaM puvvAvaraNhakAlasamayaMsi sAlADavIo corapallIo niggacchai corapallIo nigacchaittA visamaduggagahaNaM Thite gaMhiyabhattapANe taM daMDaM paDivAlemANe ciTThati, taNaM se daMDe jeNeva abhaggasene corasenAvaI teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA abhaggaseneNaM coraseNAvatiNA saddhiM saMpalagge yAvi hotthA, tate NaM se abhaggasene corasenAvaI taM daMDaM khippAmeva hayamahiya jAva paDisehie, tate gaM se daMDe abhaggaseneNa corasenAvaiNA haya jAva paDisehie samANe athAme abale avIrie apurisakkAraparakkame adhAraNijjamitikaTTu jeNeva purimatAle nagare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchati 2 karayala0 evaM vayAsI evaM khalu sAmI ! abhaggasane coraseNanAvaI visamaduggagahaNaM Thite gahitabhattapANIte no khalu se sakkA keNati subahueNAvi AsabaleNa vA hatthibaleNa vA johabaleNa vA rahabaleNa vA cAuriMgiNiMpi0 uraMureNaM giNhittae tAhe sAmeNa ya bhedeNa ya uvappadANeNa ya visaMbhamANe upayate yAvi hotthA, jevi ya se abbhitaragA sIsagabhamA mittanAtiniyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM ca vipuladhaNakaNagarayaNasaMtasArasAvaijjeNaM bhiMdati abhaggasenassa ya corasenAvaissa abhikkhaNaM 8 3 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vipAkazrutAGgasUtram 1/3/22 2 mahatthAI mahagghAiM maharihAI pAhuDAiM pesei abhaMgaseNaM corasenAvatiM visaMbhamANeti / vR.'aTTharAdiyAo'tti, asyAyamartha-'tae NaM tassa bhaggaseNassa kumArassa ammApiyaro abhaggaseNaM kumAraM sohaNaMsi tithikaraNanakkhattamuhattaMsi aTThahiM dAriyAhiM saddhiM egadivaseNaM pANiM gihAviMsutti, yAvatkaraNAdidaM zyaM-'taeNaMtassa abhaggaseNassa kumArassa ammApiyaro imaM eyArUvaM pIIdANaM dalayaMti'tti 'aTThao dAo'tti aSTa parimANamasyeti aSTako dAyo-dAnaM vAcya iti zeSaH, sa caivam-'aTTha hiraNNakoDIo aTTha suvaNNakoDIo' ityAdi yAvat 'aTTha pesaNakAriyAoannaMcavipuladhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNamAiyaM saMtasArasAvaeja miti, 'uppiM bhuMjaitti asyAyamartha-'taeNaM se abhaggaseNe kumAre uppiM pAsAyavaragate phuTTamANehiM muyaMgamatthaehiM varataruNisaMpauttehiM battIsaibaddhehiM nADaehiM uvagijamANe viule mANussae kAmabhoge paccaNubbhavamANe vihri'tti|| 'mahatthaM ti mahAprayojanaM 'mahagdhaMti bahumUlyaM maharihaMti mahato yogyamiti / 'daMDaM'ti dnnddnaaykm| 'jIvagAhaM gehAhitti jIvantaM gRhANetyartha H / bhaDacaDagareNaM'ti yodhavRndena / 'maggaitehiM hastapAzitaiH, yAvatkaraNAt 'phaliehI tyaadishym| 'visamaduggagahaNaM'ti viSamaM-nimnennataM durg-dussprveshNghnN-vRkssghvrm| 'saMpalagge'tti yoddhNsmaarbdhH| 'hayamahiya'tti yAvatkaraNAdevaM dRzyam-'hayamahiyapavaravIraghAiyavivaDiyaciMdhadhayapaDAga' hataH sainyasya hatatvAt mathito mAnasya mathanAt pravaravIrAH-subhaTAH ghAtitAH-vinAzitA yasya sa tathA, vipatitAH cihnayuktaketava patAkAzca yasya sa tathA, tataH padacatuSTayasya karmadhArayaH, "disodisiM vippaDisehiti'tti sarvato raNAn nivrtyti|| 'athAme'tti tathAvidhasthAvamarjitaH 'abale'tti zArIrabalavarjitaH 'avIriya'tti jIvavIryarahitaH 'apurisakkAraparakkamettipuruSakAraH-pauruSAbhimAnaHsaevaniSpAditasvaprayojanaH parAkramaH tayoniSedhAdapuruSakAraparAkramaH 'adhAraNijjamitikaTTha'ttiadhAraNIyaMdhArayitumazakyaM sthaatuNvaa'shkymitikRtvaa-hetoH| 'uNrurennN'tisaakssaadityrthH| 'sAmenaya'ttisAma-premotpAdakaM vacanaM 'bhedeNaya'ttibhedaH-svAminaH padAtInAMca svAminyavizvAsotpAdanam 'uvappayANeNaya'tti upapradAnaM-abhimatArthadAn / jeviyase amitaragA sIsagabhama'tti ye'pica se tasyAbhagnasenasyAbhyantarakAH-AsannA mantriprabhRtayaH, kiMbhUtAH?- 'sIsagabhama'tti ziSyA eva ziSyakAsteSAM bhramA-bhrAntiryeSu te ziSyakabhramAH, vinItatayA ziSyatulyA ityarthaH, athavA zIrSaka-zira eva ziraHkavacaM vA tasya bhramaH-avyabhicAritayA zarIrarakSatvena vA te zIrSabhramAH, iha tAniti zeSaH, bhinattIti yogH| tathA 'mittanAiNiyage'tyAdi pUrvavat 'bhiMdai'tti corasenApatau snehaM minatti, Atmani pratibaddhAn krotiityrthH| _ 'mahatthAI timahAprayojanAni 'mahagghAiMtimahAmUlyAni maharihAiMtimahatAMyogyAni mahaM vA-pUjAmarhanti mahAn vA'rha pUjyoyeSAMtAni tathA, evaMvidhAnica kAnicitkeSAJcidyogyAni bhavantItyata Aha-'rAyArihAiMti rAjJAmucitAni / mU. (23) tateNaM se mahabbale rAyAanayA kayAIpurimatAle nagare egaMmahaMmahatimahAliyaM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana-3 kUDAgArasAlaM kareti aNegakkhaMbhasayasanniviTTe pAsAie darasaNijje, tate NaM se mahabbale rAyA annayA kayAI purimatAle nagare ussukaM jAva dasarattaM pamoyaM ghosAveti 2 koDubiyapurisaMsaddAveti 2 evaM vayAsI-gacchaeNaMtubbhe devANuppiyA! sAlADavIe corapallIe tattha NaM tumhe abhaggasenaM corasenAvaI karayala jAva evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! purimatAle nayare mahAbalassa rano ussukaM jAva dasaratte pamode ugghoseti taM kinnaM devANuppiyA ! viulaM asanaM 4 puSphavatthamallAlaGkAraM te ihaM havvamANijau udAhu sayameva gacchitA?,tate NaM koDuMbiyapurisA mahabbalassa ranno karayala jAva paDisuNeti 2 purimatAlAonagarAopaDi0 nAtivikiTTehiM addhANehiM suhehiM vasahiM pAyarAsehiMjeNeva sAlADavI corapallI teNeva uvAgacchaMti abhaggasenaM corasenApatiM karayala jAva evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! purimatAle nagare mahabbalassa ranno ussukkaMjAva udAhu sayameva gacchittA?, tateNaM se abhaggasene corasenAvaI te koDuMbiyapurise evaM vayAsI-ahannaM devANuppiyA! purimatAlanagaraMsayameva gacchAmi, tekoDuMbiyapurise sakkAreti paDivisajeti, tateNaM se abhaggasene cora0 bahUhi~ mitta jAva parivuDe pahAte jAva pAyacchite savvAlaMkAravibhUsie sAlADavIo corapallIopaDinikkhamati 2 tAjeNeva purimatAle nagare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchati 2 ttA karayala0 mahabbalaM rAyaMjaeNaM vijaeNaM vaddhAnaveMti 2 ttA mahatthaM jAva pAhuDaM uvnneti| tateNaMsemahabbale rAyAabhaggasenassa corasenAvaissataMmahatthaMjAvapaDicchati, abhaggasenaM corasenAvatiM sakkAreti sammANeti paDivisajeti kUDAgArasAlaM ca se AvasahaM dalayati, tateNaM abhaggasene corasenAvatImahabbaleNaMranA visajjiesamANejeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai, tate NaM se mahabbale rAyA koDuMbiyapurise saddAveti 2 tA evaM vayAsI gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! vipulaM asanaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAveha 2 taM viulaM asanaM4 suraMca 6subahuMphupphagaMdhamallAlaMkAraMcaabhaggasenassa corasenAvaissa kUDAgArasAlaM uvaNeha tate NaM te koDuMbiyapurisA karayala jAva uvaNeti, tate NaM se abhaggasene corasenAvaI bahUhiM mittAnAi saddhiM saMparivuDe pahAte jAva savvAlaMkAravibhUsietaM viulaM asanaM 4 suraMca 6 AsAemANA pamatteviharaMti, tateNaMsemahabbalerAyAkoDuMbiyapurisesaddAvetira evaMvayAsI-gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! puramatAlassa nagarassa duvArAI piheha abhaggasenaM corasenAvatiM jIvagAhaM ginihaha mamaMuvaNeha, tateNaMte koDuMbiyapurisA karayala jAvapaDisuNeti 2 purimatAlassanagaras duvArAI piheti abhaggasenaM corasenAvaiMjIvagAhaM giNhaMti mahabbalassaraNNo uvaNeti, tateNaM se mahabbale rAyA abhaggasenaMcorase0 eteNaM vihAneNaM vaJjhaANaveti, evaMkhalu gotamA! abhaggasene corasenAvaI purApurANANaM jAva viharati / abhaggasene NaM bhaMte ! corasenAvaI kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavaJjihiti?, goyamA! abhaggasene corasenAvaI sattattIsaMvAsAiMparamAuyaMpAlalaittA ajeva tibhAgAvasese divase sUlabhinne kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaneraiesu uvavajihiti, seNaMtato anaMtaraM uvvaTTittA evaM saMsArojahA paDhamojAva puDhavIe, tatouvvaTTittA vANArasIe nayarIe sUyarattAepaJcAyAhiti, seNaMtattha sUyariehiMjIviyAo Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 vipAkazrutAGgasUtram 1/3/23 vavarovie samANe tattheva vANArasIe nayarIe soDikulasi puttattAe paJcAyAhiti, se NaM tattha ummukkabAlabhAve evaM jahA paDhame jAva aMtaM kAhiti / nikkhevo // vR.'mahaMmahaimahAliyaM kUDAgArasAlaM'timahatI-prazastA mahatI cAsau atimahAlikA cagurvI mahAtimahAlikA tAm, atyantagurukAmityarthaH 'kUDAgArasAlaM'ti kUTasyeva-parvatazikharasyevAkAro yasyAH sA tathA sa cAsau zAlA ceti samAso'tastAm, 'anegakhaMbhasayasanniviTuM pAsAIyaM darasaNijjaM abhirUvaM paDirUvaMti vyAkhyA praagvt| ___'ussukaM ti avidyamAnazulkagrahaNaM, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'ukkara' kSetragavAdi prati avidyamAnarAjadeyadravyam 'abhaDappavesaM kauTumbikageheSu rAjavarNavatAM bhaTAnAmavidyamAnapravezam 'aDaMDimakudaMDima' daNDo-nigrahastena nirvRttaM rAjadeyatayA vyavasthApitaM daNDimaM kudaNDa:asamyagnigrahastena nirvRttaM dravyaM kudaMDimaMteavidyamAne yatra pramode'sAvadaNDimakudaNDimo'tastam 'adharimaM'ti avidyamAnaM dharimaM-RNadravyaM yatra sa tathA tam 'adhAraNijjaM' avidyamAnAdhamarNam 'aNuddhayamuiMga anubhUtA-AnurUpyeNavAdanArthamukSiptAanudbhUtAvA-vAdanArthameva vAdakairatyaktA mRdaGkA yatra sa tathA amilAyamalladAma' amlAnapuSpamAlaM 'gaNiyAvaranADaijjakaliyaM' gaNikAvarairnATakIyaiH-nATakapAtraiHkalito yaH satathA tam aNegatAlAcarANucariyaM' anekaiH prekSAkAribhirAsevitamityarthaH, 'pamuiyapakkIliyAbhirAmaM pramuditaiH prakrIDitaizcajanairamiramaNIyaM jahArihaM'ti ythaayogym| ___ 'udAhusayamevagacchittA' utAho syameva gmissysiityrth| 'nAivigiTehiM tianatyantadIrdhe 'addhANehitiprayANakaiH 'suhehi'tisukhaiH-sukhahetubhi, 'basahipAyarAsehiMti vAsikaprAtarbhojanaiH 'jaeNavijaeNaMvaddhAveIttijayena vijayenaca ripUNAMvarddhasvetyevamAziSaMprayukateityarthaH nanutIrthakarA yatra viharanti tatra deze paJcaviMzateojanAnAmAdezAntareNa dvAdazAnAM madhye tIrthakarAtazayAt na vairAdayo'narthA bhavanti, ydaah||1|| "puvvuppannA rogA pasamaMti iivermaariio| aivuTThI aNAvuTThI na hoi dubbhikkha DamaraM ca // " iti / tatkathaM zarImanmahAvIre bhagavati purimatAle nagare vyavasthita evAbhagnasenasya pUrvavarNito vyatikaraHsaMpannaH? iti, atrocyate, sarvamidamanAnarthajAtaMprANinAMsvakRtakarmaNaH sakAzAdupajAyate, karma ca dvedhA-sopakrama 1 nirupakramaMca 2, tatra yAni vairAdIni sopakramakarmasaMpAdyAni tAnyeva jinAtizayAdupazAmyanti sadauSadhAt sAdhyavyAdhivat, yAnitu nirupakramakarmasaMpAdyAni tAni avazyaM vipAkato vedyAni nopakramakAraNaviSayANi asAdhyavyAdhivat, ata eva sarvAtizayasampatsamanvitAnAMjinAnAmapyanupazAntavairabhAvA gozAlakAdaya upasargAna vihitavantaH zrutaskandhaH-1 adhyayana-3 samAptam (adhyayanaM-4-zakaTaM ) mU. (24) jaiNaM bhaMte ! cautthassa ukkhevo, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAhajanInAmaMnayarI hotthAriddhasthimiyasamiddhA, tIseNaMsAhaMjaNIebahiyA uttarapuracchimedisIbhAe Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4 37 devaramaNe nAmaM ujjANehotthA, tattha NaM amohassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA purANe, tattha NaM sAhaMjaNIe nayarIe mahacaMde nAmaMrAyA hotthA mahAya0, tassaNaMmahacaMdassarano suseNe nAmaMamacce hotthA sAmabheyadaMDa0 niggahakusale, tattha NaM sAhaMjaNIe nayarIe sudaMsaNAnAmaMgaNiyA hotthA vannao, tattha NaM sAhaMjaNIe nayarIe subhadde nAma satyavAhe parivasai aDDe0, tassa NaM subhahassa satyavAhassa bhaddAnAmabhAriyA hotthA ahINa0, tassaNaMsubhaddasattha0 puttebhadAe bhAriyAe attae sagaDe nAmaM dArae hotthA ahINa0, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaraNaM parisA rAyA ya niggae dhammo kahio parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa0 jeDhe aMtevAsI jAva rAyamaggamogADhe tattha NaM hatthI Ase purise tesiM ca NaM purisANaM majjhagae pAsati egaM saitthIyaM purisaM avauDagabaMdhaNaM ukkhitta jAva ghoseNaM ciMtA taheva jAva bhagavaM vAgareti, evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse chagalapure nAmaM nagare hotthA, tattha sIhagirinAmaMrAyA hotthA mahayA0, tatthaNaMchagalapure nagarechaNie nAmaMchagalIeparivasatiaDDe0 ahammie jAvaduppaDiyAnaMde, tassa NaM chaNiyassa chagaliyassa bahave ayANa ya elANa ya rojjhANa ya vasabhANa ya sasayANa ya sUyarANa yapasayANa yasiMghANa yahariNANa yamayUrANa yamahisANa yasatabaddhANaya sahassabaddhANa ya jUhANi vADagaMsi sanniruddhAiM ciTThati, anne ya tattha bahave purisA dinabhaibhattaveyaNA bahave ya ae jAva mahise ya sArakkhamANa saMgovemANA ciTuMti, anne ya se bahave purisA ayANa ya jAva gihasi niruddhA ciTThati, anne ya se bahave purisA dinabhai0 bahave sayae yasahasse yajIviyAo vavaroviMti maMsAI kappiNIkappiyAiM kareti chaNIyassa chagalIyassa uvaNeti, aene ya se bahave purisA tAiMbahUyAI ayamaMsAiM jAva mahisamaMsaiMtavaesu ya kavallIsu ya kaMdUesuya bhajjaNesu ya iMgAlesu ya talaMti ya bhanjeti ya sollayaMti ya 2 tato rAyamaggaMsi vittiM kappemANA viharaMti, ___appaNAviyaNaM se chaniyae chAgalIe tehiM bahuviha0 maMsehiM jAva mahisamaMsehiM sollehi ya talehi ya bhanjehi ya suraM ca 6 AsAemANe viharati, tate NaM se channIe ya chagalIe eyakamme pa0 vi0sa0 subahuM pAvakammaMkalikalusaMsamajiNittA sattavAsasayAI paramAuyaMpAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA cotthIe puDhavIe ukkaseNaM dasasAgarovamaThiiesu neraiyattAe uvavanne / vR.'jaiNaMbhaMte! cautthassa ukkhevautti 'jaiNaMbhaMte!' ityAdicaturthAdhyayanasyotkSepakaHprastAvanA vAcyA iti gamyaM, sacAyaM-'jaiNaMbhaMte! samaNeNaMbhagavayAjAvasaMpatteNaMduhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte cautthassa NaM bhaMte ! ke aDhe pannatte? 'tti, mahatA' ityanena 'mahatAhimavatamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre sAmaH-priyavacanaM 1 bhedaH-nAyakasevakayozcittabhedakaraNaM 2 daNDaH-zarIradhanayorapahAraH upapradAnaM-abhimatArthadAnam 4 etAnyeva nItayaH saprayuktA yena sa tathA ata eva nayeSu vidhAjJaH-prakAraveditA ya ityAdiramAtyavarNako dRzyaH / mU. (25) tate NaM tassa subhaddasatthavAhassa bhaddA bhAriyA jAva niMduyA yAvi hotthA, jAyA jAyA dAragA vinihAyamAvajaMti, tate NaM se channIe chAgale cotthIe puDhIvae anaMtare uvvaTTittA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vipAkazrutAGgasUtram 1/4/25 iheva sAhaMjaNIe nayarIe subhaddassa satyavAhassa bhaddAe bhAriyAe kuciMsi puttattAe uvavanne, tate NaM sA bhaddA sasthavAhI annayA kayAiM navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM dAragaM payAyA, taeNataMdAragaMammApiyarojAyamettaM ceva sagaDassa heTThAto ThAu~ti doccaMpi giNhAveti anupuvveNaM sArakkhaMti saMgoveti saMvaDDetijahAujjhiyaejAva jamhANaMamhaMimedAraejAyamettecevasagaDassa heTThA ThAvie tamhA NaM hoU NaM amha esa dArae sagaDe nAmemaM, sesaMjahA ujjhiyate, subhadde lavaNasamudde kAlagate mAyAvi kAlagayA, se'vi sayAo gihAo nicchUDhe tate NaM se sagaDe dArae sayAto gihAo nicchUDhe samANe saMghADagatahevajAva sudarisaNAegANiyAe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA, tateNaM se susene amacetaM sagaDaMdAragaMannayA kayAiMsudarisaNAegaNiyAe gihAo nicchubhAveti sudaMsaNiyaM gaNiyaM abhitariyaM ThAveti 2 sudarisaNAe gaNiyAe saladdhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharati, tate NaM se sagaDe dArae sudarisaNAo gihAo nicchDhe samANe annatya katthavi sutiM vA alabha0 annayA kayAirahasiyaMsudarisaNAgehaM aNuppavisai 2 surisiNAesaddhiMurAlAiMbhogabhogAI bhuMjamANeviharai, imaMcaNaMsuseNe amacceNhAtejAvavibhUsAemaNussavaggurAejemevasudarisaNAgaNiyAe gehe teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchaittA sagaDaM dArayaMsudaMsaNAegaNiyAe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM jamANaM pAsai 2 Asurutte jAva misamisemANe tivaliyaM bhiuDiM niDAle sAiTu sagaDaM dArayaM purisehiM gihAviti aTThi jAva mahiyaM kareti avauDagabaMdhaNagaM kareti 2 jeNeva mahacaMde rAyA teNeva uvAgacchai uvAgacchittA karayalajAva evaM vayAsI evaM khalu sAmI 1 sagaDe dArae mama aMtepuraMsi avaraddhe, tate NaM se mahacaMde rAyA suseNaM amaccaM evaM vayAsI-tumaM cevaNaM devANuppiyA! sagaDassa dAragassa daMDaM vattehi, tae NaM se suseNe amacce mahacaMdeNaMranA abbhaNunAe samANe sagaDaMdArayaMsudarisaNaMca gaNiyaMeeNaM vihANeNaMvajhaM ANaveti, taM evaM khalu goyamA! sagaDe dArage porApurANANaM paccaNubbhavAmaNe viharati / ___ vR. 'subhadde lavaNe kAla'tti ayamarthaH-'subhadde satthavAhe lavaNasamudde kAladhammuNA saMjutte yaavihotth'tti| mU. (26) sagaDe NaM bhaMte! dArae kAlagae kahiMgacchihiti? kahiM uvavajihii?, sagaDe NaM dArae goyamA ! sattAvannaM vAsAiM paramAuyaM pAlaittA ajeva tibhAgAvasese divase egaM ahaM aomayaM tattasamajoibhUyaM itthipaDimaM avayAsAvite samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiyattAe uvavajihiti, . seNaM tato anaMtaraM uvvaTTittA rAyagihe nagare mAtaMgakulaMsi jugalattAe paJcAyAhiti, tate NaM tassa dArassa ammApiyaro nivattabArasagassa imaM eyArUvaM goNNaM nAmadhecaM karissaMti, taM hoU NaM dAragaM sagaDe nAmeNaM hoUNaM dAriyA sudarisaNAnAmeNaM, tateNaM se sagaDe dArae ummukkabAlabhAve jovvaNa [gamaNupatte0] bhavissai, taeNaM sA sudarisaNAvi dAriyA ummukkabAlabhAvA (viNNaya) jovvaNagamaNuppattA rUveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNmeNa ya ukkiTThA ukkiTThasarIrA yAvi bhavissai, tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe sveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNNeNa ya mucchie sudarisaNAe saddhiM urAlAiMbhogabhogAiM bhuMjamANe viharissati, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4 tateNaMse sagaDedAraeannayA kayAiuMsayameva kUDagAhittaMuvasaMpaJjitatANaM viharissati, tateNaM se sagaDe dArae kUDagAhe bhavissai ahammiejAva duppaDiyAnaMde eya kamme0 subahuM pAvakamma samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccAimIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiyattAe uvanne, saMsAro taheva jAva puDhavIe, seNaM tato anataraM uvvaTTittA vANArasIe nayarIe macchattAe uvavajihiti, se NaM tattha NaM macchabaMdhiehiM vahie tattheva vANArasIe nayarIe seTTikulaMsi puttattAe paJcAyAhiti bohiM bujjhe0 pavva0 sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihiti nikhvo duhavivAgANaM cotthassa ajjhayaNassa ayamaDhe pnntte|| vR. 'aomayaM' tiayomayIM 'tattaM taptAM, katham ? ityAha 'samajoibhUyaMti samA-tulyA jyotiSAM-vahninAbhUtA yAsA tathA taam| 'avyaasaavie'ttiavyaasitH-aalinggitH| jovvaNa. bhavissaitti 'jovvaNagamaNupatte alaM bhogasamatthe yAvi bhavissati' ityevaM draSTavyam / 'ta satti 'tae NaM sA' dRzyam / "vinaya'tti etadevaM dRzya-'viNNayapariNayamettA' / nikkhevo'tti 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM cautthassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte' ityevaMrUpaM nigmnNvaacymiti|shessmupyujyprthmaadhyynaanusaarenn vyAkhyeyamiti caturthAdhyayanavivaraNam // (adhyayanaM-5 -bRhaspatidattaH) mU. (27) jaiNaMbhaMte! paMcamassa ajjhayaNassa ukkhevo, evaM khalujaMbU! teNaM kAleNaMteNaM samaeNaM kosaMbInAmaM nayarI hotyA riddhasthimiya0 bAhiM caMdotaraNe ujANe seyabhadde jakkhe, tatthaNaM kosaMbIe nayarIe sayANIe nAmaMrAyA hotthA mahatA miyAvatI devI, ___ tassaNaMsayANIyassa puttemiyAdevIeattaeudAyaNeNAmakumAre hotthAahINa0 juvarAyA, tassa NaM udAyanassa kumArassa paumAvatInAmaM devI hotthA, tassa NaM sayANIyassa somadatte nAmaM purohie hotthA riuveya0, tassaNaM somadattassa purohiyassa vasudattA nAma bhAriyA hotthA, tassaNaM somadattassa putte vasudattAe attae vahassatidatte nAmadArae hotthA ahINa0, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaraNaM, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jAva rAyamaggamogADhe taheva pAsai itthI Ase purisamajhe purisaM ciMtA taheva pucchati puvvabhagaM bhagavaM! vAgareti, evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse savvatobhadde nAma nayare hotthA riddhasthimiyasamiddhe, ___ tattha NaM savvatobhadde nagare jiyasattU nAmaM rAyA, tassaNaM jiyasattussa ranno mahesaradatte nAmaM purohie hotthA riuvveya 4 jAva athavvaNakusale Avi hotthA, tate NaM se mahesaradatte purohie jiyasattussa ranno rajjabalavavaddhaNaaTThaAe kallAkaliM egamegaM mAhaNadArayaM egamegaM khattiyadArayaM egamegaM vaissadArayaM egamegaMsuddadAragaM giNhAveti tesiMjIvaMtagANaM ceva hiyauMDae giNhAveti jiyasattussa ranno saMtihomaM kareti, tae NaM se mahesaradatte purohie aTThamIcodasIsu duve mAhaNa 1 khattiya 2 vesa 3 sudde 4 coNhaM mAsANaMcattAri 2 chaNhaM mAsANaM aTTha 2 saMvaccharasasa solasa 2 jAhe jAhe'viyaNaMjiyasattU Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/5/27 rAyA parabaleNaM abhijuMjai tAhe tAheviya NaM se mahesaradatte purohieaTThasayaM mAhaNadAragANaMaTThasayaM khattiyadAragANaM aTThasayaM suddadAragANaM aTThasayaM vesadAragANaM purise giNhAveti giNhAvettA tesiM jIvaMtANaM ceva hiyayauMDIo giNhAveti 2 jiyasattussa raNNo saMtihomaM kareti, tateNaM se parabale khippAmeva viddhaMsijai vA paDisehijai vaa| vR. 'riuvveya'tti etenedaM dRzyaM-'riuvveyajajuvveyasAmaveyaathavvaNaveyakusale'tti dRzya vyaktaM ca / 'hiyayauMDIo'tti hRdymaaNspinnddaan| mU. (28) tate NaM mahesaradatte purohie eyakamme0 subahuM pAvakammaM samajiNittA tIsaM vAsasayaMparamAuyaMpAlaittAkAlamAsekAlaMkiccA paMcamAepuDhavIeukkaseNaMsattarasasAgarovamaTTiee narage uvavanne, se NaM tato anaMtaraM uvvaTTittA iheva kosaMbIe nayarIe somadattassa purohiyassa vasudattAe puttattAe uvavanne, tateNaM tassa dAragassa ammApiyaro nivvattabArasAhassa imaMeyArUvaM nAmadhejaM kreti| jamhANaM amhaM ime dArae somadattassa purohiyassa putte vasudattAe attaetamhANaM hou amhaM dArae bahassaidatte nAmeNaM, tateNaM se bahassatidatte dAraepaMcaghAtipariggahiejAva parivaDDai, tate NaM se bahassati0 ummukkabAlabhAve juvvaNa viNNaya0 hotthA se NaM udAyaNassa kumArassa piyabAlavayassae yAvi hotthA sahajAyae sahavaDDIyae shpNsukiiliye| tate NaM se sayANIe rAyA annayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte, tate NaM se udAyaNakumAre bahurAIsara jAva satyavAhappabhiihiM saddhiM saMparivuDe royamANe kaMdamANe vilavamAme sayANIyassa ranno mahayA iDDIsakkArasamudaeNaM nIharaNaM kareti, bahUI loiyAiM mayakincAI kareti, tate NaM te bahave rAIsara jAva satthavAha0 udAyaNaM kumAraM mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcai, tate NaM se udAyaNe kumAre rAyA jAte mhyaa0| tate NaM se bahassatidatte dArae udAyanassa ranno purohiyakammaM karemANe savvaTThANesu savvabhUmiyAsuaMteureya dinaviyAre jAe yAvihotthA, tateNaM se bahassatIdatte purohie udAyanassa raNNo aMteuraMsi velAsaya avelAsu ya kAle ya akAle yarAo ya viyAle yapavisamANe annayA kayAiMpaumAvaIe devIe saddhiM saMpalagge yAvihotthA paumAvaIe devIe saddhiM urAlAiMbhogabhogAI bhuMjamANe viharai / imaM ca NaM udAyane rAyA hAe jAva vibhUsie jeNeva paumAvaI devI teNeva uvAgacchai, bahassatidattaM purohiyaM paumAvIdevIe saddhiM urAlAiM bhogabhogAiM bhuMjamANaM pAsati Asurutte tivaliM bhiuDiM sAhaTuvahassatidattaMpurohiyaM purisehiM giNhAveti jAva eeNaM vihANeNaM vajhaM ANAvie, evaM khalu goyamA! bahassatidatte purohie purAporANANaM jAva vihri| bahassatidatte NaM bhaMte ! dArae io kAlagae samANe kahiM gacchihiti kahiM uvavaJji hiti?, goyamA ! bahassatidatte NaM dArae purohie cosaddhiM vAsAiM paramAuyaM pAlaittA ajeva vibhAgavasese divase sUlIyabhinne kae samAme kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva puDhavI, tato hathiNAure nagare migattAe paJcAyAissati, se NaM tattha vAuritehiM vahie samANe tattheva hatthiNAure nagare seDikulaMsi puttattAe0, bohiM0 sohamme kappe vimANe0 mahAvidehe vAse sijjhihiti nikkhevo / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, :-1, adhyayanaM -5 41 vR. 'velAsu' tti avasareSu - bhojanazayanAdikAleSvityartha 'avelAsu' tti anavasareSu 'kAle' tRtIyaprathamapraharAdau 'akAle ca' madhyAhAdI, akAlaM vizeSeNAha - 'rAo'tti rAtrau 'viyAle 'tti sandhyAyAM 'saMpalaggo' tti AsaktaH // zrutaskandhaH - 9 adhyayanaM - 5 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA vipAkazrutAGgasUtre prathamazrutaskandhasya paJcama adhyayanasya abhayadevasUri viracitA TIkA parisamAptA / adhyayanaM - 6 nandivardhanaH mU. (29) jai NaM bhaMte! chaTThassa ukkhevo, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mahurA nAma nayarI, bhaMDIre ujjANe sudaMsaNe jakkhe sirIdAme rAyA baMdhusirI bhAriyA putte naMdivaddhaNe kumAre ahINe juvarAyA, tassa sirIdAmassa subandhu nAmaM amacce hotthA sAmadaMDa0 / tassa NaM subandhussa amaJcassa bahumittaputte nAmaM dArae hotthA ahINa0, tassa NaM siridAmassa ranno citte nAmaM alaMkArie hotthA, siridAmassa rano cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe savvaTThANesu ya savvabhUmiyAsu ya aMteure ya dinnaviyAre yAvi hotthA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmi samose parisA niggayA rAyAvi niggao jAva parisA paDigayA / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa jeTTe jAva rAyamaggaM ogADhe taheva hatthI Ase purise, tesiM ca NaM purisANaM majjhagaya egaM purisaM pAsati jAva naranArisaMparivuDaM / tate NaM taM purisaM rAyapurisA caccaraMsi tattaMsi ayomayaMsi samajoIbhUyasihAsaNaMsa nivisAveti, tayAnataraM ca NaM purisANaM majjhagayaM bahuvihaM ayakalasehiM tattehiM samajoibhUehiM appegaiyA taMbabhariehiM appegaiyA tauyabhariehiM appega0 sIsagabhariehiM appega0 kalakalabhariehiM appega0 khAratellabhariehiM mahayA 2 rAyAbhiseeM abhisiMcate, tayAnaMtaraM ca NaM tattaM ayomayaM samajoibhUyaM ayomayasaMDAsaeNaM gahAyahAraM piNaddhaMti tayAnaMtaraM ca NaM addhahAraM jAva paTTaM mauDaM ciMtA taheva jAva vAgareti / evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse sIhapure nAmaM nagare hotthA riddha0, tattha NaM sIhapure nayare sIharahe nAmaM rAyA hotyA, tassa NaM sIharahassa ranno dujjohaNe nAme cAragapAlae hotthA ahammie jAva duppaDiyANaMde, tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa imeyArUve cAragabhaMDe hotthA bahave ayakuMDIo appegaiyAo taMbabhariyAo appegaiyAo tauyabha- riyAo appega0 sIsagabhariyAo appega0 kalakalabhariyAo appega0 khAratellabhariyAo aganikAyaMsi addahiyA ciTThati, / tassa NaM dujjohaNa0 cAraga0 bahave uTTiyAo AsamuttabhariyAo appega0 hatthimuttabhariAo appega0 gomuttabhariyAo appega0 mahisamuttabhariyAo appega0 uTTamuttabhariyAo appega0 ayamuttabhariyAo appega0 elamuttabhariyAo bahupaDipunnAo cidvNti| tassa NaM dujohaNa 0 cAragapAlagassa bahave hatthaMDuyANa ya pAyaMduyANa ya haDINa ya niyalANa ya saMkalANa ya puMjA nigarA ya sannikkhittA ciTThati, tassa NaMdujohaNa 0 cAraga0 ssa bahave veNulayANa ya vettalayANaya ciJcAlayANa ya chiyANaM kasANa ya vAyarAsINa ya puMjA nigarA ciTThati, tassa NaM dujjohaNa0 cAraga0ssa bahave Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 vipAkazrutAGgasUtram 1/6/29 silANa ya uDANa ya moggarANa ya kanagarANa ya puMjA nigarA ciTThati / tassa NaM dujjohaNa 0 cAraga0ssa bahave taMtANa ya varatANa ya vAgarajANa ya vAlayasuttarajjUNa ya puMjA nigarA ta ciTThati, tassa NaM dujjohaNa0 cAraga0 ssa bahave asipattANa ya karapattANa ya khurapattANa ya kalaMbacIrapattANa ya puMjA nigarA ciTThati, tassa NaM dujjohaNa0 cAraga0ssa bahave lohakhIlANa ya kaDagasakkarANa ya cammapaTTANa ya allapallANa ya puMjA nigarA ciTThati, tassa NaM dujohaNa cAraga0ssa bahave sUtINa ya DaMbhaNANa ya koTTillANa ya puMjA nigarA ciTThati, tassa NaM dujohaNa 0 cAragassa bahave satthA Na ya pippalANa ya kuhADANa ya nahaccheyaNANa ya dabbhatiNANa ya puMjA nigarA ciTThati / tate NaM se dujjohaNe cAragapAle sIharathassa ranno bahave core ya pAradArie ya gaMThibhede ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya bAlaghAtae ya visaMbhaghAteya jutikare ya khaMDapaTTe ya purisehiM giNhAveti 2 ttA uttANa pADiti lohadaMDeNaM muhaM vihADei appegatie tattataMbaM pajjeti appegatiyA tauyaM pajjeti appegatie sIsagaM pa0 appage0 kala0 2 appe0 khAratellaM appegaiyANaM teNaM ceva abhiseyagaM kareti, appe0 uttANae pADeti Asamu0 pajjeti appe0 hatthimuttaM pajjeti jAva elamuttaM pajjeti, appegatie heTThAmuhe pADeti / chaDachaDassa vammAveti, appega0 teNaM ceva uvIlaM dalayati appe0 hatthaMDuyAiM baMdhAveti appe0 pAyaMduDiyaM baMdhAveti appe0 haDibaMdhaNaM kareti appe0 niyaDabaMdhaNaM kareti appe0 saMkoDiyamoDiyayaM kareti appega0 saMkalabaMdhaNaM kareti appega0 hatthachinnae kareti jAva satthovADiyaM kareti appega0 veNulayAhi ya jAva vAyarAsIhi ya haNAveti appega0 uttANae kAraveti ure silaM dalAveti tao laulaM chubhAvei 2 purisehiM ukakaMpAveti appega0 taMtIhi ya jAva suttarajjUhi ya hatthesu pAesu ya baMdhAveti agaDaMsi ocUlayAlagaM pajjeti appega0 asipattehi ya jAva kalaMbacIrapatte hi ya pacchAveti khAratelleNaM abbhiMgAveti appe0 nilADesu ya avadUsu ya kopparesu ya jANusu ya khalue alohakIlae ya kaDasakkarAo ya davAveti alae bhaMjAveti appega0 sutIo ya daMbhaNANi ya hatthaMguliyAsu ya pAyaMguliyAsu ya koTTillaehiM AuDAveti 2 bhUmiM kaMDUyAbeti appega0 satthehi ya jAva nahacchedaNehi ya aMgaM pacchAvei dabbhehiya kusehi ya ullavaddhehi ya veDhAveti AyavaMsi dalayaMti sukke samANe caDacaDassa uppArDeti / tate NaM se dujjohaNe cAragapAlae eyakamme subahuM pAvakammaM samajjiNittA egatIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaThitIesu neraittAe uvavanne / vR. 'cittaM bahuvihaM' ti AzraryabhUtaM bahuprakAraM cetyartha 'alaMkAriyakammaM 'ti kSurakarmma 'savvaTThANesu' tti zayyAsthAnabhojanasthAnamantrasthAnAdiSu AyasthAneSu vA zulkAdiSu 'savvabhUmiyAsu' tti prAsAdabhUmikAsu saptamabhUmikAvasAnAsu padeSu vA - amAtyAdiSu / 'dinnaviyAre' tti rAjJA'nujJAnasaMcaraNaH anujJAtavicAraNo vA / kalakalabhariehiM ti kalakalAyata iti kalakalaM-cUrNAdibhizrajalaM tataiH, taptaM ayomayamityAdi vizeSaNam / 'hAraM piNaddhaMti' tti paridhApayanti, kiM kRtvA ityAha- ayomayaM saMdaMzakaM gRhItveti, tatra hAraH aSTAdazasarikaH / ' aDDhahAraM 'ti navasarikaH, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana-6 yAvatkaraNAt 'tisariyaM piNaddhati pAlaMbaM piNaddhati kaDisuttayaM piNaddhati' ityAdi, trisarikaM pratItaMprAlambo-jhumbanakaM kaTIsUtraM vyaktaM 'paTuM'tilalATAbharaNaMmukuTaM-zekharakaH 'ciMtAtaheva'tti taMpuruSaM dRSTvA gautamasya vikalpastathaivAbhUt yathA hi prathame'dhyayane, tatAhi-'na me diTThA narayA vAneraiyAvA, ayaMpuNa purisenirayapaDirUviyaMveyaNaMveeitti, yAvatkaraNAdevaMzyam-'ahApajattaM bhattapANaM paDigAheti jeNeva samaNaMbhagavaM teNeva uvAgacchai' ityAdi vAcyaM vAgareti'tti koDasau janmAntare AsIdityevaM gautamaH pRcchati bhagavAMstu vyAkaroti-kathayati / ___ 'cAragapAle ttiguptipAlakaH / 'caargbhNdde'ttiguptyupkrnnm| 'hatthuDuyANa'ttiaNDUnikASThAdimayabandhanavizeSAH, evaMpAdAndukAnyapi, 'haDINaya'ttihaDayaH-khoTakAH puMja'ttisazikharo rAzi nigr'ttiraashimaatrm| 4 veNulayANa yattisthUlavaMzalatAnAM vettalayANaya'ttijalajavaMzalatAnAM 'ciMca'ti ciJcAlatAnAm ambilikAkambAnAM 'chiyANa'tti zlakSNacarmakazAnAM 'kasANa ya'tticarmayaSTikAnAM vAyarAsINaM ti valkarazmayo vaTAditvagamayasiMdurANi tADanaprayojanAni teSAM pujAstiSThantIti yogaH / silANa yatti SadAM 'laulANa yatti laguDAnAM 'muggarANa yatti vyaktaM 'kanaMgarANa ya'tti kAya-pAnIyAya naGgarAH-bodhisthanizcalIkaraNapASANAste kanaGgarAH kAnaMgarA vA-ISannaMgarA ityarthaH / 'tae NaM se'tti etasya sthAne 'tassa NaM'ti manyAmahe etasyaiva saGgatatvAt pustakAntare darzanAcceti / 'asipattANa ya'tti asInAM 'karapattANa ya'tti krakacAnAM 'khurapattANaya'ttikSurANAM kalaMbacIrapattANaya'ttialInAM-vRzcikapucchAkRtInAM DaMbhaNANaya'tti yairagnipratA- pitairlohazalAkAdibhi parazarIre'Gka utpAdyate tAni dambhakAni 'koTTillANaM'ti hrasvamudgaravizeSANAM 'pacchANa yatti pracchanakAnAM 'pippalANa yatti hrasvakSurANAM kuThArA nakhachedanakAnidarbhAzca prtiitaaH| 'aNahArae yatti RNadhArakAn 'saMDapaTTe yatti ghUrttAn / 'appegaiya'tti apyekakAn kAMzcidapItyarthaH 'pajeti'tti pAyayati 'appegaiyANaM teNaMcevaovIlaMdalayati' tenaivaavapIDaMzekharaM mastake tasyAropaNAt upapIDAM vA-vedanAM dalayati-keroti 'saMkoDiyamoDie'tti saGkoTitAzca-saGkocitAGgA moTitAzca-calitAGgAH iti dvandvo'tastAn 'appegaie hatthacchinnae kareti' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'pAyacchinnae evaM nakkauTThajibbhasIsachinnae' ityAdi, 'satthovADiyae'tti zastrAvapATitAn-khagAdinA vidAritAn 'appegaiyA veNulayAhiM' ityatra yAvatkaraNAt 'vettalayAhi ya ciMcalayAhiM' ityAdi dRzyam / 'uresilaM dalAve' ityAdi, urasipASANaMdApayati taduparilaguDaM dApayatitatastaMpuruSAbhyAM laguDobhayaprAntaniviSTAbhyAM laguDamutkampayati-atIvacalayati yathA'parAdhino'sthInidalyanta itibhAvaH / 'taMtIhiya' ityatra yAvatkaraNAdidaMzyaM-'varattAhi' vAgarajjUhi' ityAdi, 'agaDaMsitti kUpe 'ucUlayAlagaM'ti adhaHzirasa upari pAdasya kUpajale bolaNAkarSaNaM 'pajjei'tti pAyayati khAdayatItyAdilaukikIbhASA kArayatItitubhAvArthaH, 'avadUsuya'tti kRkATikAsu khaluesutti pAdamaNibandheSu 'alie bhaMjAveitti vRzcikakaNTakAn zarIre pravezayatItyartha 'sUIo'ttisUcIH 'DaMbhaNANi yatti sUcIprAyANi DambhakAni hastAGgulyAdiSu 'koTTillaehiMti mudgarakaiH 'AoDAvei'ttiAkhoTayati pravezayatItyartha bhUmiM kaMDuyAvei'ttiaGgulIpravezitasUcIkaiH hastaiH bhUmiM kaNDUyate, mahAduHkhamutpadyate bhUmikaNDUyanaM kArayatIti / 'dabbhehi yatti darbhA-samUlAH Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 vipAkazrutAGgasUtram 1/6/30 'kusehi ya'tti kuzAH-nirmUlAH / mU. (30) se NaM tato anaMtaraM uvvaTTittA iheva mahurAe nagarIe sirIdAmassa ranno baMdhusirIe devIe kucchiMsi puttattAe uvavanne, tate NaM baMdhusirI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM jAva dAragaM payAyA, tate NaM tassa dAragassa ammApiyaro nivvattabArasAhe imaM eyANurUvaM nAmadhejjaM kareti hoU NaM ahaM dAragANaM naMdisee nAmeNaM / tate NaM se naMdiseNe kumAre paMcadhAtIparivuDe jAva parivuhai, tate NaM se naMdise ummukkabAlabhAve jAva viharati jovva0 juvarAyA jAte yAvi hotthA, tate NaM se naMdiseNaM rajje ya jAva aMteure ya mucchite icchati siridAmaM rAyaM jIviyAto vavarovittae sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae, tate NaM se naMdiseNe kumAre sirIdAmassa ranno bahUNi aMtarANi ya chiddANi ya vivarANi ya paDijAgaramANe viharati / tate NaM se naMdiseNe kumAra sirIdAmassa ranno aMtaraM alabhamANe annAyA kayAiM cittaM alaMkAriyaM saddAveti 2 evaM vayAsI tumhe NaM devAmuppiyA ! sirIdAmassa rano savvaTThANesu ya savvabhUmIsu ya aMteure dinnaviyAre sirIdAmassa ranno abhikkhaNaM 2 alaMkAriyaM kammaM karemANe viharasi, taNNaM tumhaM devANuppiyA ! sirIdAmassa rano alaMkAriyaM kammaM karemANe gIvAe khuraM nivesehi to NaM ahaM tumheM addharajjayaM karessAmi tumhaM amhehiM saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissasi / tate NaM se citte alaMkArie naMdiseNassa kumArassa vayaNaM eyamaTTaM paDisuNeti, tae NaM tassa cittassa alaMkAriyassa imeyArUve jAva samuppajjitthA - jai NaM mama sirIdAme rAyA eyamahaM Agameti tate NaM mama na najjati keNati asubheNaM kumaraNeNaM mArissatittikaDDa bhIe jeNeva sirIdAme rAyA teNeva uvAgacchati sirIdAmaM rAyaM rahassiyagaM karayala0 evaM vayAsI - evaM khalu sAmI ! naMdiseNe kumAre rajje ya jAva mucchite icchati tubbhe jIviyAto vavarovittA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae, tate NaM se siridAme rAyA cittassa alaM0 aMtie eyamaTThe soccA nisamma Asurutte jAva sAhaddu naMdiseNaM kumAraM purisehiM saddhiM giNhAveti, eeNaM viNeNaM bajjhaM ANavetti, taM evaM khalu goyamA ! naMdiseNe putte jAva viharati / nandiseNe kumAre io cue kAlamAse kAM kiccA kahiM gacchahii kahiM uvajjihii ?, goyamA ! naMdiseNe kumAre saTThi vAsAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva tato hatthiNAure nagare macchattAe uvavajjihiti, se NaM tattha macchIehiM vadhie samANe tattheva seTThikule bohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihiti vujjhihiti muccihiti parinivvihiti savvadukkhANamaMtaM karehiti, evaM khalu jaMbU ! nikkhevo chaTThassa ajjhayaNassa ayamaTTe pannattettibemi / vR. kumAre' tti kumAraH / ' aMtarANi ya'tti avasarAn 'chiDDANi ya'tti alpaparivAratvAni, 'virahANi ya'tti vijanatvAni / evaM khalu jaMbU !' ityAdi 'nikSepo' nigamanam SaSThAdhyayanasya yAvat 'ayamaTThe'tyAdi 'bemi' tti bravImyahaM bhagavataH samIpe amuM vyatikaraM viditvetyarthaH / zrutaskandhaH - 9 adhyayanaM - 6 samAptam adhyayanaM -7 uMbaradattaH mU. (31) jati NaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNa teNaM samaeNaM pADalasaMDe nagare vanasaMDe nAma ujjANe uMbaradatto jakkho, tattha NaM pADalasaMDe nagare siddhatthe rAyA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana-7 tattha NaM pADalasaMDe nagare sAgaradatte satyavAhe hotthA aDDe0 gaMgadattA bhaariyaa| tassaNaMsAgaradattassa putte gaMgadattAebhAriyAe attae uMbaradattenAmaMdAraehotthAahINa0 jAva paMciMdiyasarIre, teNaM kAleNaM teNaM sa0 samosaraNaM jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaM sama0 bhagavaMgoyametahevajeNevapADalasaMDe nagare teNeva uvAgacchati pADalasaMDaM nagaraMpurathimilleNaM duvAreNaM aNuppavisati tatthaNaMpAsati egapurisaMkecchulaM koDhiyaM douyariyaM bhagaMdariyaM arisillaM kAsillaM sogillaM suyamuhasuyahatthaM suyapAyaM suyahatyaMguliyaM saDiyapAyaMguliyaM saDiyakannanAsiyaM rasIyAe vA pUIeNa yathivithivitavaNamuhakimiuttayaMtapagalaMtapUyaruhiraMlAlApagalaMtakannanAsaM abhikkhaNaM 2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimiyakavale ya vamamANaM kaTThAI kaluNAI visarAI kuvamANaM macchiyAcaDagarapahakareNaM annijamANamaggaM phuTTahaDAhaDasIsaM daMDikhaMDavasaNaM khaMDamallagakhaMDadhaDahatthagayaM gehe dehabaliyAe vittiM kappemANaM paasti| tadA bhagavaMgoyamaMuccanIya jAvaaDatiahApajjattaMgiNhatiM pADa0 paDinikkhamatijeNeva samaNe bhagavaM0 bhattapANaM AloetibhattapANaMpaDidaMseti samaNeNaMabbhaNunAesamANejAva bilamiva pannagabhUte (appANeNaM) saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / tate NaM se bhagavaM goyame doccaMpi chaTTakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porasIe sajjhAe jAva pADalisaMDaM nagaraM dAhiNilleNaM duvAreNaM aNuppavisatitaMceva purisaM pAsati kacchulaM tahevajAva saMjameNaM tavasA viharati, tate NaM se goyame tacca0 chaTTa0 taheva jAva paJcathimilleNaM duvAreNaM aNupavisamANe taMceva purisaM kacchullaM pAsati cotthachaTTa0 uttareNaM0 imIse ajjhathie samuppanne ahoNaM ime purise purAporANANaM jAva evaM vayAsI- evaM khalu ahaM bhaMte ! chaTThassa pAraNa0 jAva rIyaMte jeNeva pADalasaMDe nagare teNeva uvAgacchai 2 ttA pADali0 puracchimilleNaM duvAreNaM paviTe, tattha NaM egaM purisaM pAsAmi kacchulaM jAva kappemANaM taM ahaM doccachaTThapAraNagaMsi dAhiNilleNaM duvAreNaM taccachaTTakkhamaNa0 paJcatthimeNaM taheva taM ahaM cotthachaTTa0 uttaraduvAreNa aNuppavisAmitaMceva purisaMpAsAmi kacchulaM jAva vittiM kappemANe viharati ciMtA mama puvvabhavapucchA vaagreti|| evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM sama0 iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse vijayapure nAma nagare hotthA riddha0, tattha NaM vijayapure nagare kaNagarahe nAmaMrAyA ho0, tassaNaM kaNagarahassa ranno dhanaMtarI nAmaM vijeho0, aTuMgAuvveyapADhae, taMjahA-kumArabhicaM 1 sAlAge 2 sallakahatte 3 kAyatigicchA 4 jaMgole 5 bhUyavijje 6 rasAyaNe 7 vAjIkaraNe 8 sivahatthe suhahatthe lahuhatthe, tateNaM se dhanaMtarI vije vijayapure nagare kaNagarahassaranno aMteure ya annesi ca bahUNaM rAIsarajAva satthavAhANaM annesiM ca bahUNaM dubbalANa ya 1 gilANANaya 2 vAhiyANa ya rogiyANa yaaNAhANa ya saNAhANa yasamaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhAgANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya AurANa ya appegatiyANaM macchamasAiM uvadaMseti appe0 kacchapamasAi appe0 gAhAmaM appe0 magaramaM0 a0 suMbhAramaM0 appe0 ayamaMsAiM evaM elArojjhasuyaramigasasayagomaMsamahisamaMsAI appe0 tittaramaMsAiM appe0 vaTTa0 kalAva0 kapota0 kukkaDa0 myuur0| __ -annesiM ca bahUNaM jalayarathalayarakhahayaramAdImaM maMsAiM uvadaMseti appaNAviya NaM se dhanaMtarIvijje tehiM bahUhiM macchamaMsehi ya jAva mayUramaMsehi ya annehi ya bahUhiM jalayarathalayara Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/7/29 khahayaramaMsehi ya sollehi ya talehi ya bhijjehiM suraM ca 6 AsAemANe visAemANe viharati / tate gaM se dhannaMtarI vije eyakamme subahuM pAvaM kammaM samajiNittA battIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkaseNaM bAvIsasAgarovamA0 uvavanne / tate NaM gaMgadattA bhAriyA jAyaNiduyA yAvi hotthA jAyA jAyA dAragA vinidhAyamAvajjaMti, taNaM tIse gaMgadattAe satthavAhIe annayA kayAiM puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuDuMbajAgariyaM jAgaramA0 ayaM abbhatthie0 samuppanne evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satthavAheNaM saddhiM bahUiM vAsAI urAlAI maNussagAI bhogabhogAI bhuMjamANI viharAmi / no ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAmi, taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo sapunnAo kayatthAo kayalakkhaNAo suladdhe NaM tAsiM ammayANaM mANussae jammajIviyaphale jAsiM manne niyagakucchisaMbhUgAI thaNaduddhaluddhagAI mahurasamullAvagAI mammaNaM payaMpiyAiM thaNamUlakakkhadesabhAgaM atisaramANagAtiM muddhagAiM puNo ya komalakamalovamehi ya hatthehiM giNheUNa ucchaMgaM nivesiyAtiM diMti samullAvae sumahure puNo 2 maMjulappabhaNite, ahaM NaM adannA apunnA akayapunnA etto egamavi na pattA, taM seyaM khalu mama kalle jAva jalate sAgaradattaM satthavAhaM ApucchittA subahuM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM gahAya bahumittaNanainiyagasayaNasaMbaMdhiparijanamahilAhiM saddhiM pADalasaMDAo nagarAo paDinikkhamittA bahiyA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyataNe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA tattha NaM uMbaradattassa jakkhassa mahArihaM puSphaJcaNaM kareittA jANupAyavaDiyAe oyAvittae / 46 jati NaM ahaM devANuppiyA ! dAragaM vA dAriyaM vA payAmi to NaM ahaM tubbhaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayanihiM ca aNuvaDDhaissAmittikaTTu ovAiyaM ovAiNittae, evaM saMpehei 2 ttA kallaM jAva jalate jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchati 2 ttA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI evaM khalu ahaM devANuppiyA ! tubbhehiM saddhiM jAva na pattA, taM icchAmi NaM devANuppiyA ! tubbhehiM abbhaNuNNAyA jAva uvAiNittae / tae NaM se sAgaradatte gaMgadattaM bhAriyaM evaM vayAsI-mamaMpi NaM devANu0 esa ceva manorahe, kahaM NaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejasi ?, gaMgadattAe bhAriyAe eyamahaM aNujANati, tate NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasatthavAheNaM eyamahaM abbhaNunnAyA samANI subahuM puppha jAva mahilAhiM saddhiM sayAo gihAo paDinikkhamai paDinikkhamaittA pADalasaMDaM nagaraM majjhamajjheNaM niggacchati 2 jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchati 2 pukkhariNIe tIre subahuM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM uvaNeti 2 pukkhariNIM ogAheti 2 jalamajaNaM kareti 2 jalakIDaM karemANI vhAyA kayakouyamaMgalapAyacchittA ullagapaDasADiyA pukkhariNIo pacchuttarati 2 taM puSpha0 giNhati 2 / - jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchati 2 uMbaradattassa jakkhassa Aloe paNAmaM kareti 2 lomahatthaM parAmusati 2 uMbaradattaM jakakhaMlomahattheNaM pamajjati 2 dagadhArAe abbhokkheti 2 pamhala0 gAyalaTThI olUheti 2 seyAtiM vatthAI pariheti maharihaM pupphAruhaNaM vatthAruhaNaM mallAruhaNaM gaMdhAruhaNaM cunnAruhaNaM kareti 2 dhUvaM Dahati jANupAyavaDiyA evaM vayati - jai NaM ahaM devANuppiyA ! dAragaM vA dAriyaM vA payAmi te NaM jAva uvAtiNati 2 ttA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA / tate NaM se dhannaMtarI vijja tAo narayAo anaMtaraM uvvaTTittA iheva Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-7 47 jaMbuddIvera pADalasaMDe nagaregaMgadattAebhAriyAe kucchisi puttattAe uvavanne, tateNaMtIse gaMgadattAe bhAriyAe tiNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM ayameyAsave dohale pAubbhUte-dhannAo NaM tAo jAva phale jAo NaM viulaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAveMti 2 bahuhiM jAva parivuDAo taM vipulaM asanaM pAnaM khAimaMsAimaMsuraMca 6 pupphajAva gahAya pADalasaMDaM nagaraMmajjhaMmajjheNaM paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA pukkharaNIM ogAhiMti bahAtA jAva pAyacchittAo taM vipulaM asaNaM0 bahUhi mittanAi jAva saddhiM AsAdeti dohalaM viNayeti, evaM saMpehei 2 kallaM jAva jalaMte jeNeva sAgaradatte satyavAhe teNeva uvAgacchati 2 sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI____dhannAo NaM tAo jAva viNeti taM icchAmi NaM jAva viNittae, tate NaM se sAgaradatte satyavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyamaTuMaNujANati, tateNaM sA gaMgadattA sAgaradatteNaM satthavAheNaM abbhaNunAyA samANI vipulaM asanaM0 uvakkhaDAveti taM vipulaM asanaM 4 suraM ca 6 subahuM puppha parigiNhAvei bahUhiMjAvaNhAyA kayabalikammA jeNeva uMbaradattassa jakkhAyayaNe jAva ghUvaMDahai jeNeva puskharaNI teNeva uvAgacchati, tate NaM tAto mitta jAva mahilAo gaMgadattaM satthavAhaM savvAlaMkAravibhUsiyaM kareMti, tate NaM sA gaMgadattA bhAriyA tAhi mittanAIhiM annAhiM bahUhiM nagaramahilAhiM saddhiM taM vipulaM asaNaM 6 dohalaM viNeti 2 jAmeva disiM pAubbhUtA tAmeva disiM paDigayA, sA gaMgadattA satthavAhI pasatthadohalA taM gabbhaM suhaMsuheNaM parivahati / tateNaM sA gaMgadattA bhAriyA na vaNhaM mAsANaMbahupaDipunnANaMjAva payAyA Thii0 yA jAva jamhA NaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvavAtiyaladdhate taM hoUNaM dArae uMbaradatte nAmeNaM, tate NaM se uMbaradatte dArae paMcaghAtipariggahie parivaDDai, tate NaM se sAgaradatte satyavAhe jahA vijayamittejAva kAlamAse kAlaM kiccA, gaMgadattAvi, uMbaradatte nicchUDhe jahA ujjhiyate, tateNaM tassa uMbaradattassaannayA kayAvisarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taMjahA sAse khAse jAva koDhe, tate NaM se uMbaradatte dArae solasahiM rogAyaMkehiM abhibhUe samANe saDiyahatthaM jAva viharati, evaM khalu goyamA! uMbaradatte purA porANANaM jAva paJcaNubbhavamANe viharati, tate NaM se uMbaradatte dArae kAlamAse kAlaM kiccA kahiMgacchihiti kahiM uvavaji hiti ?, goyamA! uMbaradatte dArae bAvattari vAsAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIeneraiyattAeuvavannesaMsArotahevajAvapuDhavI, tatohatthiNAurenagare kukkaDattAe paJcAyAyAhiti goTThivahietaheva hathiNAure nagare sehikulaMsi uvavajihiti bohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihiti nikkhevo|| vR. 'jaiNaMbhaMte!' ityAdirukSepaH saptamasyAdhyayanasya vAcya iti / 'kacchulla tikaNDUmantaM 'dou, yariya'ti jalodarikaM 'bhagaMdaliyaMti bhagandaravantaM 'sogila nti zophavantaM, etadeva savizeSAha-'suyamuhasuyahatthaMti shuunmukhshuunhstN| "thivithiviMta'tti anukaraNazabdo'yaM 'vaNamuhakimiuttayaMtapagalaMtapUyaruhiraM'ti vraNamukhAni kRmibhiruttudyamAnAni-UrddhavyathyamAnAni pragalatpUyarudhirANi ca yasya sa tathA tam / lAlApagalaMtakananAsaMti lAlAbhi-kledatantubhi pragalantau kI nAsA ca yasya sa tathA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/7/29 tam, 'abhikkhaNaMtipunaHpunaH 'kaTThAiMti klezahetukAni 'kaluNAiMtikaruNotpAdakAni vIsarAiMtivirUpadhvanInItigamyate, 'kUyamANaM tikUjantam-avyaktaM bhaNantaM, zeSaM sarvaprathamAdhyayanavat navaraM dehaMbaliyAe dehabalimityasyAbhidhAnaMprAkRtazailyA dehabaliyAtIe dehaMbaliyAe 'pADa'tti pADalisaMDAo nagarAo 'paDiNi'tti paDinikkhamaitti dRzya, 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNAmeva uvAgacchatira gamaNAgamaNAepaDikkamaI IryApathikI pratikramatItyartha 'bhattapANaMAloei 2 bhattapANaM paDiMsei 2 samaNeNaM bhagavA abbhaNunnAe' yAvatkaraNAt 'samANe' ityAdizyaM / 'bilamivapannagabhUe appANeNaM AhAramAhArei'ttiAtmanA AhArayati, kiMbhUtaH san? ityAha-'pannagabhUtaH' nAgakalpo bhagavAn AhArasya rasopalammArthamacarvaNAt, kathambhUtamAhAram -bilamiva asaMsparzanAt, nAgo hi bilamasaMspRzan AtmAnaM tatra pravezayati, evaM bhagavAnapyAhAramasaMspRzan sopalammAnapekSaH sannAharayatIti / 'doccaMpi'tti dvirapi dvitIyAM vArAm _ 'aTuMgAuvveyapADhae'ttiAyurvedo-vaidyakazAstraM kumArabhiccaMti kumArANAM-bAlakAnAM bhRtau-poSaNesAdhukumArabhRtyaM, taddhizAstraMkumArabharaNasya-kSIrasyadoSANAMsaMzodhanArthaM duSTastanyanimittAnAM vyAdhInAmupazamanArthaM ceti 1 'salAga'tti zalAkAyAH karma zAlAkyaM tatpratipAdakaM tantramapizAlAkyaM, taddhiUrdhvajantugatAnAM rogANAM zravaNavadanAdisaMzritAnAmupazamanArthamiti 'sallahatte'ti zalyasya hatyA hananamuddhAra ityartha zalyahyA tapratipAdakaM zAstraM zalyahatyamiti 'kAyatigicchiti kAyasya-jvarAdirogagrastazarIrasya vikitsA-rogapratikriyA yatrAbhidhIyate tatkAyacikitsaiva, tattantraM hi madhyAhnasamAzritAnAMjvarAtIsArAdInAM shmnaarthmiti| 'jaMgole'tti viSaghAtakriyA'bhidhAyakaM jaGgolaM-agadaM tattantraM taddhi sarpakITalUtAdaSTavinAzArthaM vividhaviSasaMyogopazamanArthaM ceti bhUyaveja'tti bhUtAnAM nigrahArthA vidyA-zAstraM bhUtavid, sAhi devAsuragandharbayakSarAkSasAdhupasRSTacetasAMzAntikarmabalikaraNAdibhirgrahopazamanArthA rasAyaNe'tti rasaH-amRtarasastasyAyanaM-prApti rasAyanaMtadvidhayaHsthApanamAyurmeghAkaraM rogopaharaNasamarthacatadabhidhAyakaMtantramapi rasAyanam vAIkaraNe'ttiavAjinovAjinaHkaraNaMvAjIkaraNaMzukravarddhanenAzvasyevakaraNamityarthatadabhidhAyaka zAstram, alpakSINavi-zuSkaretasAmApyAyanaprasAdopajanananimittaM praharSajananArthaM ceti / 'sivahatthe tti ArogyakarahastaH 'suhahatthe'tti zubhahastaH-prazastakaraH sukhahetuhasto vA 'lahuhatthe'tti dksshstH| _ 'rAIsara' ityatra yAvatkaraNAt 'talavaramADaMbiyakoDuMbiyaseTThI'tidRzyaM, 'dubbalANaya'tti kRzAnAM hInabalAnAM vA 'gilANANa yatti kSINaharSANAM zokajanitapIDAnAmityartha 'vAhiyANa yattivyAdhi-cirasthAyIkuSThAdirUpaHsasaMjAto yeSAMtevyAthitAvyathitAvA-uSNAdibhirabhibhUtA atasteSAM 'rogiyANaM ti saMjAtAcirasthAyijvarAdidoSANAM, keSAmevaMvidhAnAm ? ityAha'saNAhANaya'tti sasvAminAm 'aNAhANa yatti nisvAminAM 'samaNANa yatti gairikAdInAM 'bhikkhagANa yatti tadanyeSAM 'karoDiyANa yatti kApAlikAnAm 'AurANaM'ti cikitsAyA aviSayabhUtAnAm 'appegaiyANaM macchamasAiM uvaisati' ityetasya vAkyasyAnusAreNAgetanAni vAkyAni UhyAni, matsyAH kacchapA grAhAH makarAH susumArAH ajAH elakAH rojjhAH zUkarAH mRgAH zazakAH gAvaH mahiSAH tittirAH vartakAH lAvakAH kapotAH kurkaTAH mayUrAzca prtiitaaH| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-7 'manne'ttiahamevaMmanye 'niyagakucchisaMbhUtAItinijApatyAnItyartha, stanadugdhe lubdhakAni yAnitAnitathA, madhurasamullApakAni-manmanaprajalpitAnistanamUlAt kakSAdezabhAgamabhisaranti mugdhakAnIti, punazca komalaM yatkamalaM tenopamA yayostau tathA tAbhyAM hastAbhyAM gRhItvA utsaGganivezitAni dadati samullApakAn sumadhurAn zabdataH punaH punarmajhulaprabhaNitAnmaJjulAni-komalAni prabhaNitAni-bhaNanArambhA yeSu te tathA taan| _ 'apunna'tti avidyamAnapuNyA yataH 'akayapunna'tti avihitapuNyA athavA 'apunna'tti apUrNamanorathatvAt ettoti eteSAMbAlakaceSTitAnAm 'egayaramavi' ekataramapi anyataradapIti, 'kallaM' ityatrayAvatkaraNAt 'pAuppabhAyAe rayaNIe phullappalakamalalomalummilie ahapaMDure pabhAe' ityAdi dRzyam 'uTThie sahassarasimi diNayare teyasA jalaMte' ityetadantaM, tatra prAduH prabhAtAyAM- prakAzena prabhAtAyAM phullaM-vikasitaM yadutpalaM-padmaM tasya kamalasya ca-hariNasya komalaM-akaThoram unmIlitaM-dalAnAM nayanayozconmeSo yatra tattathA tatra, zeSaM vyaktam / 'jAyaM cattiyAgaMpUjAMyAtrAM vA 'dAyaMca' dAnaM bhAyaMca' lAbhasyAMzam 'akkhayanihiMca'ttidevabhANDAgAram 'aNuvaDDi-ssAmi'tti vRddhiM neSyAmi, 'itikaTTha' evaM kRtvA 'ovAiyaMti upayAcitam / _ 'uvAiNittae'tti upayAcitumiti, 'kayakoyamaMgala'tti kautukAni-maSIpuNDrakAdIni maGgalAni-dadhyakSatAdIni 'ullapaDAsiya'ttipaTa:-prAvaraNaMsATako-nivasanaM pamhala'tti 'pamhalasukumAlagaMdhakAsAiyAe gAyalaTThI oluhaitti draSTavyam 'evaM vatti evaM vayAsItyartha / zrutaskandhaH-1 adhyayana-7 samAptam (adhyayanaM-8 sauryadattaH) mU. (32) jai NaM bhaMte ! aTThamassa ukkhevo, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM sama0 soriyapuraM nagaraM soriyavaDeMsagaM ujANaM soriyo jakkho soriyadatto raayaa| tassaNaM soriyapurassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAge etthaNaMegemacchaMghavADae hotthA, tatthaNaM samuddadattenAmamacchaMdhe parivasatiahammiejAvaduppaDiyANaMde, tassaNaM samuddadattassa samuddadattA nAmaMbhAriyA hotthA ahINa0 paMcediyasarIre, tassaNaMsamuddadattassaputte samuddadattAbhAriyAe attae soriyadatte nAmaMdArae hotthA, ahINa0 / teNaM kAleNaM teNaM sama0 sAmI samosaDhe jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaM sama0 jeDe sIse jAva soriyapure nagare uccanIyamajjhimakulAiMahApajattaM samudANaM gahAya soriyapurAo nagarAo paDinikkhamati, tassa macchaMghapADagassa adUrasAmaMteNaM vIivayamAme mahatimahAliyAe maNussaparisAe majjhagayaMpAsati egaMpurisaMsukaMbhukkhaM nimmaMsaM aTThicammAvaNaddhaM kiDikiDIbhUyaM nIlasADagaNiyacchaMmacchakaMTaeNaMgalae aNulaggeNaM kaThThAiMkaluNAI visarAiMkUvemANaM abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vammamANaM pAsati, ime ajjhathie 5 purA porANANaM jAva viharati, evaM saMpeheti jeNeva samaNe bhagavaMjAva puvvabhavapucachA jAva vAgaraNaM / evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse naMdipure nAmaM 1814 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 1/8/32 nagare hotthA mitte rAyA, tassa NaM mittassa rano sirIe nAmaM mahAnasie hotthA ahammie jAva duppaDiyAnaMde, tassa NaM sirIyassa mahAnasiyassa bahave macchiyA ya vAguriyA ya sAuNiyA ya dinnamati0 kallAkalaM bahave saNhamacchAyajAva paDAgAtipaDAge ya ae ya jAva mahise yatittire yajAvamare yajIviyAo vavaroti sirIyassa mahANasiyassa uvaNeti, anne ya se bahave tittirA yajAva mayUrA ya paMjaraMsi saMniruddhA ciTThati / anne ya bahave purise dinabhati0 te bahave tittire ya jAva mayUre yajIviyAo ceva nippakkheti sirIyassa mahAnasiyassa uvaNeti, tate NaM se sirIe mahAnasie bahUNaM jalayarathalayarakhahayarANaM maMsAiM kappaNIyakappiyAiM kareMti, taMjahA saNhakhaMDiyANi ya vaTTa-dIha0 rahassa0 himapakkaNi ya jammadhamma (vega)-mAruyapakkANi ya kAlANi ya heraMgANi ya mahiTThANi ya AmalarasiyANi ya muddiyA0 kaviThTha0 dAlimarasiyA0 maccharasi0 taliyANi ya bhajiya0 solliya0 uvakkhaDAveti anne ya bahave maccharase ya eNejjarase yatittirarase yajAva mayUrarase ya annaM viulaM hariyasAgaM uvakkhaDAveMti 2 ttA mittassa ranno bhoyaNamaMDavaMsibhoyaNavelAe uvaNeti appaNAvi yaNaM se sirie mahANasite tesiM cabAhiM jAvajatha0 kha0 sehiM carasatehi yahariyasAgehi yasollehi yatalehi ya bhijehi yasuraMca 6 AsAemANe 4vihrti|ttennNsesirie mahANasite eyakamme0 subahuMpAvakammaMsamajiNittA tettIsaMvAsasayAI paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe uvvno| tate NaM sA samuddadattA bhAriyA niMdU yAvi hotthA jAyA 2 dAragA viNihAyamAvajaMti jaha gaMgadattAe ciMtA ApucchaNA uvAtiyaM dohalA jAvadAragaMpayAtA, jAva jamhANaM amhaM imedArae soriyassajakkhassa uvAiyaladdhe tamhANaM hou ahaMdAraesoriyadatte nAmeNaM, taeNaM se soriyadatte dArae paMcadhAi jAva ummukkabAlabhAve viNNayapariNayamitte jovvaNa0 hotthaa| tate NaM se samuddadatte annayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte, tate NaM se soriyadatte bahUhiM mittanAi0 royamANe samuddadattassa nIharaNaM kareMti loiyamayAiM kincAI kareMti, annayA kayAI sayameva macchaMdhamahattaragattaM uvasaMpajjittANaM viharati, tae NaM se soriyae dArae macchaMdhe jAte ahammie jAva duppaDiyAnaMde / tateNaM tassa soriyamachaMdhassa bahave purisA dinabhati0 kallAkalaM egaDiyAhijauNAmahAnadI ogAhiMti bahUhiM dahagAlaNAhiyadahamalaNehi yadahamahaNehiMdahavahaNehiM dahapavahaNehi ya ayaMpulehi ya paMcapulehi yamacaMdhalehi ya macchapuMcchehi ya jaMbhAhi yatisirAhi ya bhisirAhiyadhisarAhiyavisirAhiya hillIrihi yajhillirIhiya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya vakkabaMdhehi ya suttabaMdhamehi ya vAlabaMdhaNehi ya bahave sohamacche ya jAva paDAgAtipaDAge ya giNhaMti egaTThiyAo nAvA bharaMti kUlaM gAhaMti macchakhalae kareMti AyavaMsi dlyNti| ___-anne ya se bahave purisA dinabhaibhattaveyaNA AyavatattaehiM solehi yatalehi ya bhajjehi ya rAyamagaMsi vittiM kappemANA viharaMti, appaNAviya NaM se soriyadatte bahUhi saNhamacchehi ya jAva paDAga0 sollehi ya bhanjehi ya suraMca 6 AsAemANe 4 vihrti| tateNaMtassa soriyadattassa macchaMdhassa annayA kayAiMtemacchasolle tale bhajje AhAremANassa macchakaMTae galae lagge Avi hotthA, taeNaM se soriyamacchaMdhe mahayAe veyaNAe abhibhUte samANe koDubiyapurise saddAveti 2 evaM vayAsI-gacchahaNaM tumhe devANuppiyA! soriyapure nagare saMghADaga Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8 jAva pahesu ya mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 evaM vayaha-evaM khalu devANuppiyA ! soriyassa macchakaMTaegale laggetaMjoNaMicchati vijjovA 6soriyamacchiyassa macchakaMTayaMgalAoniharittate tassaNaM soriya0 viulaM atthasaMpayANaMdalayati / tateNaM te koDuMbiyapurisA jAva ugdhosaMti tae Nate bahave vijAya 6 imeyArUvaM ugghosaNaM ugghosijjamANaM nisAmeti 2 je0 soriya0 gehe je0 soriyamacchaMdhe teNeva uvAgacchaMti bahUhiM uppattiyAhiM 4 vuddhIhi ya pariNamamANA vamaNehi ya chaDDaNehi ya uvIlaNehi yakavalaggAhehi ya salluddharaNehi yavisallakaraNehi yaicchaMti soriyamacchaMdhe macchakaMTayaM galAo nIharittae, no cevaNaM saMcAeMti nIharittae vA visohittae vaa| tateNaM bahave vijAya 6 jAhe no saMcAeMti soriyassa macchakaMTagaMgalAo nIharittae tAhe saMtAjava jAmeva disiM pAubbhUyA tAva disaMpaDigayA, tateNaM se soriya0 maccha0 vija0 paDiyAraniviNNe teNaM dukkheNaM mahayA abhibhUte suke jAva viharati, evaM khalu goyamA ! soriyadatte purAporANANaM jAva viharati, sorie NaM bhaMte ! macchaMdhe io ya kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiM uvava0?, goyamA ! sattari vAsAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva puDhavIo hatthiNAure nagare macchattAe uvvnne| seNaMtatomacchiehiM jIviyAovavarovietattheva seDikulaMsibohiM sohammekappe mahAvidehe vAse sijjhihiti / nikkhevo // vR. 'macchaMdhetti mtsybndhH| _ 'sohamacchA' ityatra yAvatkaraNAt 'khavallamacchA vijjhiDimacchA halimacchA' ityAdi 'laMbhaNamacchA paDAgA' ityetadantaM dRzyaM, matsyabhedAzcaite rUDhigamyAH / 'aeya aha' yAvatkaraNAt 'elae ya rojjhe ya sUyare ya mige ya' iti zyam / 'tittire ya' ityatra yAvatkaraNAt 'vaTTae ya lAvae ya kukkaDe ya' iti shym| ___'saNhakhaMDiyANi ya' sUkSmakhaNDIkRtAni 'vaTTa'tti vRttakhaNDitAni ca 'dIha'tti dIrghakhaNDitAnica rahassa'tti hrasvakhaNDitAni ca / himapakkANiya'ttizItapakkani jammapakkAni vegapakkANiya'ttirUDhigamyaM, 'mAruyapakkANi yattivAyupakkAni 'kAlANiya'tti heraMgANiyatti rUDhigamyaM, 'mahiTThANiya titakrasaMsRSTAni AmalarasiyANiya' AmalakarasasaMsRSTAni muddiyArasiyANi yatti mRdvIkArasasaMsRSTAni evaM kapittharasikAni dADimarasikAni maccharasikAni talitAni-tailAdinA'gnau saMskRtAni bhajiyANi ya"tti agninA bhraSTAni 'solliyANi yatti zUle pakkAni 'maccharasae'ttimatsyamAMsarasasya sambandhinorasAn 'eNijjarasaeya'ttimRgamAMsarasAn 'tittira'tti tittarasatkarasAn yAvatkaraNAt 'vaTTayarasae ya lAvayarasae ya' ityAdi dRzya, 'hariyasAgaM'ti patrazAkaM 'ja'ityasyAyamartha-jalayaramaMsehiM thalayaramaMsehiM khahayaramaMsehiM 'taliM bhajiMca' ayamartha-'taliehiM bhjiehiN'| 'ciMta'tti manorathotpattirvAcyA, 'dhannAoNaMtAoammayAo kayatthAo' ityAdirUpA yathA gaGgadattAyAH saptamAdhyayanoktAyAH, 'ApucchaNa'tti bharturApRcchA 'taM icchAmi NaM tubmehiM abmaNunAyA' ityAdikA, 'ovAiyaMti upayAcitaM vAcyaM, dohado'pi gaGgadattAyA iva vAcya iti / "egaTThiyAhiM'ti naumi 'dahagalaNehi yetyAdi egaTTiyaM bhareMtItyetadantaM rUDhigamyaM, tathA'pi Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 vipAkazrutAGgasUtram 1/8/32 kiJcillikhyate-hRdagalanaM-hRdasya madhyematsyAdigrahaNArthaMbhramaNaMjalanisAraNaM vAhRdamalanaM-hRdasya madhye paunaHpunyena paribhramaNaMjale vA nisArita paGkamaddenaM thoharAprakSepeNa hRdajalasya vikrayAkaraNaM hRdamathanaM-hRdajalasya taruzAzAbhirviloDanaM hRdavahanaM-svata eva hradAJjalanirgamaH hRdapravahaNaMhRdajalasya prakRSTaM vahanaM prapaJcapulAdayo matsyabandhanavizeSAH glaani-bddishaani| 'vakkabaMdhehi yattivalkabandhanaiH-sUtrabandhanairvAlabandhanaizcetivyaktaM, macchakhalaekAti'tti sthaNDileSu matsyapuAn kurvanti / __ 'vamaNehi yatti vamanaM svataH saMbhUtaM 'chaDDaNehi yatti chardanaM ca vAtAdidravyaprayogakRtam, 'uvIlaNehiya'tavapIDanaM, kavalagrAhaH-galakaNTakApanodAyasthUlakavalagrahaNa mukhavimardanArthaM vA daMSTrAdhaH kASThakhaNDadAnaM, zalyoddharaNaM-yantraprayogakaH kaNTakoddhAraH vizalyakAraNaM auSadhasAmathyAditi 'nIharittae'tti niSkAzayituM 'visohittae'tti pUyAdyapanetum / zrutaskandhaH-1 adhyayanaM-8 samAptam (adhyayana-9-devadattA) mU. (33) jaiNaM bhaMte ! ukkhevo navamassa, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rohIDae nAmaM nagare hotthA riddha0, puDhavIvaDeMsae ujjANe dharaNo jakkho vesamaNadatto rAyA sirI devI pUsanaMdI kumAre juvraayaa| tattha NaM rohIDae nagare datte nAma gAhAvatI parivasati aDDe0 kaNhasirI bhAriyA, tassaNaMdattassadhUyAkanasirIe attayA devadattA nAmaMdAriyA hotthA ahINa jAva ukkiTThasarIrA, teNaM kAle0 teNaM sama0 sAmI samosaDhe jAva parisA niggyaa| teNaM kA0 teNaM samaeNaM jeDe aMtevAsI chaTTakkhamaNa taheva jAva rAyamaggaM ogADhe hatthI Ase purisepAsati, tesiM purisANaMmajjhagayaMpAsatiegaMitthiyaMavauDagabaMdhaNaMukkhittakannanAsaM jAva sUle bhijamANaM pAsati, ime abbhatthie taheva niggae jAva evaM vayAsI-esA NaM bhaMte ! itthiyA puvvabhave kA AsI?, evaM khalu goyamA! teNaM kA0 teNaM sa0 iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse supaiDhe nAmaM nagare hotthA riddha0, mahasene raayaa| ___ tassa NaM mahAsenassa ranno dhAraNIpAmokhANaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA, tassa NaM mahAsenassa ranno putte dhAraNIe devIe attae sIhaseNe nAmaMkumAre hotthA ahINa0 juvraayaa| tateNaM tassa sIhasenassa kumArassa ammApiyaroannayA kayAiM paMca pAsAyavaDiMsayasayAtiM kareti, abbhuggata0, tae NaMtassa sIhasenassa kumArassaannayAkayAvi sAmApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakannagasayANaM egadivase pANiM giNhAveMsu paMcasayao dAo, tate NaM se sIhasene kumAre sAmApAmokkhAhiM paMcahiM sayAhiM devIhiM saddhiM uppiM jAva viharati, tate NaM se mahasene rAyA annayA kayAi kAladhammuNA saMjutte nIharaNaM rAyA jAe mhtaa0| taeNaM se sIhasene rAyA sAmAe devIe mucchite 4 avasesAo devIo no ADhAti no parijANAti aNADhAijamANae apa0 viharati, tate NaM tAsiM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNAiMpaMcamA [dhAI sayAiM imIse kahAe laTTAI samANAiM evaM khalu sAmI ! sIhasane rAyA sAmAe devIe mucchie 4 amhaM dhUyAo no ADhAyaMti no parijANaMti aNA0 apa0 viharati / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 9 zrutaskandhaH - 1, 53 taM seyaM khalu amhaM sAmaM devIM aggipaogeNa vA visappa0 vA satthappa0vA jIviyAto vavarovittae, evaM saMpehenti sAmAe devIe aMtarANi ya chiddANi ya vivarANi ya paDijAgaramANIo 2 viharaMti / tate NaM sA sAmA devI imIse kahAe laddhaTThA samANI evaM vayAsI- evaM khalu sAmI ! mama paMcaNhaM savattIsayANaM paMca mAisayAI imIse kahAe laddha0 samA0 annamannaM evaM vayAsI - evaM khalu sIhasene jAva paDijAgaramANIo viharaMti, taM na najjati NaM mama keNavi kumaraNeNaM mArissatittikaTTu bhIyA jeNeva kovadhare teNeva uvAgacchati 2 ttA ohaya jAva jhiyAti / taNaM se sIhasane rAyA imIse kahAe laddhaTTe samANe jeNeva kovadharae jeNeva sAmA devI teNeva uvAgacchati 2 ttA sAmaM deviM oha0 jAva pAsati 2 ttA evaM vayAsI- kinnaM devANuppiyA ! jAva oha0 jhiyAsi ?, tate NaM sA sAmA devIsIhasenena rannA evaM vRttA samANA uppheNaopheNIyaM sIhasenaM rAyaM evaM vayAsI- evaM khalu sAmI ! mama egUNapaMcasavattIsayANaM egUNapaMca[ghAi] mAisayANaM imIse kahAe laddha0 samA0 annamanne saddArveti 2 evaM vayAsI- evaM khalu sIhasene rAyA sAmAe devIe uvari mucchie amhA NaM dhUA no ADhAti jAva aMtarANi a chiddANi0 paDijAgaramANIo viharati taM na najjati0 bhIyA jAva jhiyAmi, tate NaM se sIhaseNe rAyA sAmaM deviM evaM vayAsI / mANaM tumaM devANuppiyA ! oha0 jAva jhiyAisi, ahannaM taha dhattihAmi jahA NaM tava natthi kattovi sarIrassa AbAhe vA pabAhe vA bhavissatittikaTTu tAhiM iTThAhiM 6 samAseti, tato paDinikkhamati 2 ttA koDuMbiyapurise saddAvei 2 ttA evaM vayAsI - gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA! supaiTThassa nagarassa bahayA evaM mahaM kUDAgArasAlaM kareha anegakkhaMbhasayasannividvaM0 pAsA0 4 kareha 2 mama eyamANattiyaM paccappiNaha / tate NaM te koDuMbiyapurisA karayala jAva paDisurNeti 2 supaiTThanagarassa bahiyA paJccatthime disIvibhAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM jAva kareMti aNegakkhaMbhasa0 pAsA 04 jeNeva sIhasene rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA tamANattiyaM paccappiNaMti, tate NaM se sIhasene rAyA annayA kayAti egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNAI paMcamAisayAiM AmaMteti, tate NaM tAsiM egUNApaMcadevIsayANaM egUNapaMcamAisayAI sIhaseneNaM rannA AmaMtiyAiM samANAtiM savvAlaMkAravibhUsiyAiM jahAvibhaveNaM jeNeva supaiTThe nagare jeNeva sIhasene rAyA teNeva uvAgacchaMti / tate NaM se sIhasene rAyA egUmapaMcadevIsayANaM egUNagANaM paMcaNha mAisayANaM kUDAgArasAlaM AvAse dalayati, tate NaM se sIhasene rAyA koDuMbiyapurise saddAveti 2 ttA evaM vayAsI-gacchahaNaM tumhe devANuppiyA ! viulaM asanaM 3 avaNeha subahuM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca kUDAgArasAlaM sAharaha ya, tate NaM te koDuMbiyapurisA taheva jAva sAhareti, tate NaM tAsiM eguNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNapaMcamAisayAiM savvAlaMkAravibhUsiyAiM kareti 2 taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 6 AsAemANAiM 4 gaMdhavvehi ya nADaehi ya uvagIyamANAiM 2 viharaMti, ta0 se sIha0 rAyA addharattakAlasamayaMsi bahUhiM purisehiM saddhiM saMparivuDe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchati 2 ttA kUDAgArasAlAe duvArAiM piheti kUDAgArasAlAe savvao samaMtA aganikAyaM dalayati / tate NaM tAsiM eguNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNagAI paMca [dhAI | mAisayAiM sIharannA AlIviyAiM samANAiM royamANAiM attANAiM asaraNAiM kAladhammuNA saMjuttAiM, tate NaM se sIhasene rAyA eyakamme 4 subahuM pAvakammaM samajiNittA cottIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 vipAkazrutAGgasUtram 1/9/33 kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamAiM Thitiesu uvavanne, se NaM tao anaMtaraM uvvaTTittA iheva rohIDae nagare dattassa satthavAhassa kannasirie bhAriyAe dAriyattAe uvavanne, tate NaM sA kannasirI navaNhaM mAsANaM jAva dAriyaM payAyA sukumAla0 surUvaM / tate NaMtIse dAriyAe ammApiyaro nivvittabArasAhiyAe viulaM asaNaM 4 jAva mittanAti0 nAmadhejjaM kareti taM hoU NaM dAriyA devadattA nAmeNaM, tae NaMsA devadattA paMcadhAtIparigahiyA jAva parivaDDati, tate NaM sA devadattA dAriyA ummukkabAlabhAvA jovvaNeNa rUveNa lAvaNNe ya jAva atIva ukkiTThA ukkiTThasarIrA jAya yAvi hotthA / tate NaM sA devadattA dAriyA annayA kayAi vhAyA jAva vibhUsiyA bahUhiM khujAhiM jAva parikkhittA uppiM AgAsatalagaMsi kaNagatiMdUseNaM kIlamANI viharai, imaM ca NaM vesamaNadatte rAyA hAe jAva vibhUsie AsaM durUhittA bahUhiM purisehiM saddhiM saMparivuDe AsavAhiNIyAe nijjAyamANe dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMteNaM viivayati / tate gaM se vesamaNe rAyA jAva viivayamANe devadattaM dAriyaM uppiM AgAsatalagaMsi kaNagatiMdUseNa ya kIlamANIM pAsati, devadattAe dAriyAe juvvaNeNa ya lAvaNNeNa ya jAva vimhie koDuMbiyapurise saddAveti saddAvettA evaM vayAsI- kassa NaM devANuppiyA ! esA dAriyA kiMvA nAmadhe jeNaM ?, tate NaM te koDuMbiyapurisA vesamaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI- esa NaM sAmI ! dattassa satyavAhassa dhUA kannasirIe bhAriyAe attayA devadattA nAmaM dAriyA rUveNa yajuvvaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiTThA ukkiTThasarIrA / tate NaM se vesamaNe rAyA AsavAhaNiyAo paDiniyatte samANe abtiradvANijje purise saddAvei abmiMtaraTTANijje purise saddAvettA evaM vayAsI - gacchaha NaM tubhe devANuppiyA ! dattassa dhUyaM kannasirIe bhAriyAe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdassa juvaranno bhAriyattAe vareha, jativi sA sayaMrajjasukkA / tate NaM te abbhitaraTThANijjA purisA vesamaNeNaM rannA evaM vuttA samANA haTThaTThA karayala jAva paDisurNeti 2 vhAyA jAva suddhappAvesAiM saMparivuDA jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchitthA, tate NaM se datte satthavAhe te purise ejjamANe pAsati te purise ejamANe pAsittA haTThatuTTha0 AsaNAo abbhuTThei AsaNAo abbhuTThittA sattaTThapayAiM pacaggate AsaNeNaM uvanimaMteti 2 te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNavaragae evaM vayAsI-saMdisaMtu NaM devANuppiyA ! kiM AgamaNappaoyaNaM ? tate NaM te rAyapurisA dattaM satthavAhaM evaM vayAsI- amhe NaM devANu0 tava dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsanaMdissa juvaraNNo bhAriyattAte varemo, taM jai NaM jANAsi devA0 juttaM vA pattaM vA salAhaNijjaM vA sariso vA saMjogo dijjau NaM devadattA bhAriyA pUsanaMdissa juvaraNNo, bhaNa devANuppiyA! kiM dalayAmo sukkaM ?, tate NaM se datte abbhitaraTThANijje purise evaM vayAsI- evaM cevaNaM devaNuppiyA ! mama sukkaM jannaM vesamaNe rAyA mama dAriyAnimitteNaM aNugiNhati, te ThANejjapurise vipuleNaM pupphavattagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkAreti 2 paDivisajjeti / tate NaM te ThANijjapurisA jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchati 2 ttA vesamaNassa rano eyamaTTaM nivedeti, tateNaM se datte gAhAvatI annayA kayAvi sobhaNaMsi tihikaraNadivasanakkhattamuhuttaMsi vipulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei 2 ttA mittanAti0 AmaMteti NhAte jAva pAyacchitte suhAsaNavaragate Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-9 teNaM mitta0 saddhiM saMparivuDe taM viulaM asaNaM 4 AsAemANA 4 viharati jimiyabhuttuttarAgayA0 AyaMte 3 taM mittanAiniyaga0 viulagaMdhapupphajAvaalaMkAreNaM sakkareti sa0 2 devadattaM dAriyaM vhAyaM vibhUsiyasarIraM purisasahassavAhiNIyaM sIyaM durUhati 2 subahumitta jAva saddhiM saMparighuDA savvaiDDIe jAva nAiyaraveNaM rohIDaM nagaraM majjhamajjheNaM jeNeva vesamaNaraNNo gihe jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 tA karayala jAva vaddhAveti 2 tA vesamaNassa ranno devadattaM bhAriyaM uvaNeti / tate NaM se vesamaNe rAyA devadattaM dAriyaM uvaNiyaM pAsati uvaNiyaM pAsittA haTTatuTTha0 viulaM asanaM4 uvakkhADAvetira mittanAti0 AmaMtetijAvasakareti 2 pUsaNaMdikumAraM devadattaM ca dAriyaM paTTayaM durUheti 2ttA siyApItehiM kalasehiM majjAveti 2 ttA varanevatthAI kareti 2 ttA aggihomaM kareti pUsaNaMdIkumAri devadattAe dAriyAte pANiM ginnhaaveti| tate NaM se vesamaNe rAyA pUsanaMdikumArassa devadattaM dAriyaM savvaiDDIe jAva raveNaM mahayA iddIsakkArasamudaeNaM pANiggahaNaM kAreti devadattAe dAriyAe ammApiyaro mitta jAva pariyaNaMca viuleNa asana 4 vatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkAreti sammANeti jAva paDivisajeti, taeNaM se pUsanaMdIkumAre devadattAe saddhiM uppiM pAsAya0 phuTehiM muiMgamatthehiM battIsaM0 uvagija0 jAva viharati, tate NaM se vesamaNe rAyA annayA kayAiMkAladhammuNA saMjutte nIharaNaM jAva rAyA jaate| taeNaM se pUsanaMdI rAyA sirIe devIe mAyabhattite yAvi hotthA, kallAkaliM jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchati 2 tA sirIe devIe pAyavaDaNaM kareti sayapAgasahassapAgehiM tellehiM abhigAveti aTThisuhAte maMsa0 tayA0 cammasuhAe romasuhAe cobbihAe saMvAhaNAe saMvAhAveti surabhiNA gaMdhavaTTaeNaM uvaTTAveti tihiM udaehiM majjAveti taMjahA-usiNodaeNaM sIodaeNaM gaMdhodaeNaM, viulaM asanaM 4 bhoyAveti sirIe devIeNhAtAejAva pAyacchittAe jimiyabhuttuttarAgayAe tate NaM pacchA pahAti vA bhuMjati vA urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM jamANe viharati / tateNaM tIse devadattAe devIe annayA kayAi pubbaratAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIi imeyArUve abbhatthie 5 samuppanne-evaM khalu pUsanaMdI rAyA sirIe devIe mAibhatte jAva viharatitaMeeNaM vakkheveNaM no saMcAemi ahaMpUsanaMdINA rannA saddhiM urAlAiM0 bhuMjamANIe viharittaetaM seyaM khalu mama sirIdevIM aggipaogeNa sattha0 visa0 maMtappaogeNa vA jIviyAo vavarovettae 2 pUsanaMdirannA saddhiM urAlAiMbhogabhogAiM jamANIe vihritte| evaM saMpehei 2 tA sirIe devIe aMtarANi ya 3 paDijAgaramANI viharati, tate NaM sA sirIdevI annayA kayAvi majjAiyA virahiyasayaNijaMsi suhapasattA jAyA yAvi hotthA, imaMcaNaM devadattA devI jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchati 2 tA sirIdevIM majAiyaM virahitasayaNijja'si suhapasuttaMpAsati 2 disAloyaMkareti 2 jeNeva bhattadhare teNeva uvAgacchatira tA lohadaMDaMparAmusati 2 lohadaMDaMtAveti tattaM samajoibhUyaM phullakiMsuyasamANaM saMDAsaeNaM gahAya jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchati 2 ttA sirIe devIe avANaMsi pakkhiveti, tate NaM sA sirIdevI mahayA 2 saddeNaM ArasittA kAladhammuNA sNjuttaa| tate NaM tIse sirIe devIe dAsaceDIo Arasiyasadde soccA nisamma jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchaMti devadattaM devIM tatoavakkamamANipAsaMti 2 jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchaMti Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 vipAkazrutAGgasUtram 1/9/33 sirIdevIM nippANaM niciTTha jIviyavippajaDhaM pAsaMti 2 hA hA aho akaJjamitikaTTha royamA0 kaMdamA0 vilava0 jeNeva pUsanaMdI rAyA teNeva uvAgacchaMti 2 ttA pUsanaMdI rAyaM evaM vayAsI-evaM khalu sAmI ! sirIdevI devadattAe devIe akAle ceva jIviyAo vvroviyaa| tateNaMse pUsanaMdI rAyA tadAsiMdAsaceDINaMaMtieeyamadvaMsocA nisammamahayAmAtisoeNaM apphuNNe samANe parasuniyatteviva caMpagavarapAyave ghasattidharaNItalaMsi savvaMgehiM sannapaDite, tate NaM se pUsanaMdI rAyA muhuttaMtareNa Asatthe vIsatye samANe bahUhiM rAIsara jAva satyavAhehiM mittajAva pariyaNeNa ya saddhiM royamANe 3 sirIe devIe mahayA iDDIe nIharaNaM kareti 2 tA Asurutte 4 devadattaM deviM purisehiM giNhAveti teNe vihANeNaM vajjhaM ANaveti, taM evaM khalu goyamA! devadattA devI purApurANANaM vihrti| devadattA NaM bhate ! devI io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamihiti ? kahiM uvavajji hiti?, goyamA! asIiM vAsAiM paramAuyaMpAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiyattAe uvavanne saMsAro vaNassati, tato anaMtaraM uvvaTTittA gaMgapure nagare haMsattAe paJcAyAhiti, se NaM tattha sAuNitehiM vadhie samANe taLe gaMgapure nagare seTTikula0 bohiM sohamme mahAvidehe vAse sijjhihiti, nikkhevo| vR. 'abbhuggaya'tti idamevam-'abbhuggayamUsiyapahasie ceva' abhyudgato- cchritAniatyantoccAni prahasitAni ca-hasitumArabdhAni cetyartha, 'maNikaNagarayaNacitte' ityAdi, 'egaM caNaM mahaM bhavaNaM kariti anegakhaMbhasayasanniviTTha'mityAdi bhavanavarNakasUtraM dRzyam / "paMcasayAo dAo'tti hiraNyakoTisuvarNakoTiprabhRtInAM preSaNakArikAntAnAM padArthAnAM paJcapaJcazatAni siMhasenakumArAya pitarau dattavantAvityartha, sa ca pratyekaM svajAyAbhyo dattavAniti / 'mahayA' ityanena 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' ityAdi rAjavarNako dRshyH| bhIyAjeNa'tti bhIyA ttthaajennev'tyrthH|2 'ohayajAva' ihayAvatkaraNAdidaM dRzyamohayamaNasaMkappA bhuumiigyditttthiyaakrtlplhtthmuhiiattttjjhaannovgy'tti| uppheNa-uppheNiyaMti sakopoSmavacanaM yathA bhavatItyarthaH / ito'nantaravAkyasyaikaikamakSaraM pustakeSUpalabhyate, taccaivamavagantavyam-'evaM khalu sAmI! mamaMegUNagANaM paMcaNhaM savattIsayANaMegUNapaMcamAisayAI imIse kahAe laddhaTThAiM savaNayAe annamannaM saddAveMti annamannaM saddAvettA evaM vayAsI-evaM khalu sIhasene rAyA sAmAe devIe mucchie amhaM dhUyAo no ADhAi no pariyANAi aNADhAemANe apariyANamANe viharai / ' 'jA' iti yAvatkaraNAt, taccedaM dRzyaM-'taM seyaM khalu amha sAmaM devI aggipaogeNa vA visappaogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae, evaM saMpehei saMpehittA mamaM aMtarANi chiddANi paDijAgaramANIoviharaMti, taM na najai sAmI ! mamaM keNai kumaraNeNaM mArissaMtittika? bhIyA' yAvatkaraNAt 'tatthA tasiyA ubviggA ohayamaNasaMkappA bhUmIgayadiTThIyA' ityAdizyaM / 'ghattihAmi'ttiyatiSye nasthittina bhavatyayaM pakSo yaduta 'kattoi'tti kutazcidapizarIrakasya AbAdhA vA bhaviSyati, tatra AbAdhaH-ISatpIDAprabAdhaH-prakRSTA pIDaiva 'itikaTTha'tti evamabhidhAya anegakkhaMbhiya'tti anekastambhazatanniviSTAmityartha, pAsA' ityanena Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM - 9 zrutaskandhaH - 1, 57 'pAsAIyaM darisaNijjaM abhirUvaM paDirUva' miti dRzyam / 'javi sA sayaM rajasukka' tti yadyapi sA svakIyarAjyazulkA - svakIyarAjyalabhyetyartha / 'juttaM va' tti saGgataM 'pattaM va' tti pAtraM vA 'salAhaNijjaM va 'tti zlAdhyamidaM 'sarisova' tti ucitasaMyogo vadhUvarayoH / 'AyaMte' tti AcAnto jalagrahaNAt 'cokkhe' tti cokSaH sikthalepAdyapanayanAt, kimuktaM bhavati ? -- 'paramasuIbhUe' tti atyantaM zucIbhUta iti / 'hAyaM' yAvatkaraNAdidaM dRzyaM -'kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAre 'tti / subuhumitta' ityatra yAvatkaraNAt 'niyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNa'tti dRzyam / 'savviDDie' ityatra yAvatkaraNAdidaM zyaM - 'savvajuIe' sarvadyutyA - AbharaNAdisambandhinyA sarvayuktayA vA uciteSu vastughaTanAlakSaNayA sarvabalena - sarvasainyena sarvasamudAyena - paurAdimIlanena sarvAdareNa-sarvocitakRtyakaraNarUpeNa 'savvavibhUIe' sarvasampadA 'savvavibhUsAe' samasta zobhayA 'savvasaMbhameNaM' pramodakRtautsukyena 'savvapupphagaMdhamallAlaMkAreNa savvatUrasaddasaMninAeNaM' sarvatUryazabdAnAM mIlane yaH saMgato nitarAM nAdo - mahAn ghoSastenetyartha, alpeSvapi RddhayAdiSu sarvazabdapravRttirdhA ata Aha- 'mahatA iDDIe' mahatA juIe mahatA valeNaM mahatA samudaeNaM mahatA varaturiyajamagasamagapavAieNaM' tatra saGghAdInAM nitarAM ghoSonirghoSo - mahAprayatnotpAditaH zabdaH nAditaM - dhvanimAtraM etadadvayalakSaNo yo ravaH sa tathA teneti / 'seyApIehiM' ti rajatasuvarNama- yairityartha / 'sirIe devIe mAyAbhatte yAvi hutya'tti zriyA devyA mAtetibahumAnabuddhayA bhakto mAtRbhaktazcApyabhUt / 'kallAkalliM'ti prAtaH prAtaH / 'gaMdhavaTTaeNaM' ti gandhacUrNena / 'jimiyabhuttuttarAgayAe 'tti jemitAyAM - kRtabhojanAyAM tathA bhuktvottaramAgatAyAM svasthAnamiti bhAvArtha, udArAn-manojJAn bhogAn bhuJjAno viharati / 'puvvarattAvarate' ti pUrvarAtrApara rAtrakAlasamaye, rAtreH pUrvabhAge pazcAdbhAge vetyarthaH / 'majjAiya'tti pItamadyA, 'virahiyasayaNijjaMsi' tti virahite vijanasthAne zayanIyaM tatra / 'parAmusai' tti gRhNAti / 'samajoibhUyaM' ti samaH - tulyo jyotiSA - agninA bhUto- jAto yaH sa tathA tam / 'royamANIo 'tti azruvimocanAt, ihAnyadapi padadvayamadhyeyaM, tadyathA-'kaMdamANIo' AkrandazabdaM kurvatyaH 'vilavamANIo' tti vilApAn kurvatyaH / 'Asurutte' tti Azu - zIghra ruptaHkopena vimohitaH, ihAnyadapi padacatuSkaM dRzyaM, - 'ruTTe' tti uditaroSaH 'kuvie' tti pravRddhakopodayaH 'caMDakkie 'tti prakaTitaraudrarUpaH, 'misimisimAme' tta kopAgninA dIpyamAna iva zruta skandhaH - 1, adhyayanaM - 9 samAptam adhyayanaM -10 aMjU mU. (34) jati NaM bhaMte! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM dasamassa ukkhevo, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vaddhamANapure nAmaM nagare hotthA, vijayavaddhamANe ujjANe mANibhadde jakkhe vijayamitte rAyA, tattha NaM dhanadeve nAmaM satthavAhe hotthA aDDe0, piyaMgunAmabhAriyA aMjU dAriyA jAva sarIrA, samosaraNaM parisA jAva paDigayA / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vipAkazrutAGgasUtram 1/10/34 teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jeDhe jAva aDamANe jAva vijayamittassa ranno gihassa asogavaNiyAeadUrasAmaMteNaM vitivayamANepAsati egaMitthiyaMsukkaM bhukkhaMnimmasaMkiDikiDIbhUyaM advicammAvaNaddhaM nIlasADaganiyatthaM kaTThAI kaluNAI visarAI kUvamANaM pAsati 2 ciMtA taheva jAva evaM vayAsI-sANaM bhaMte ! itthiyA puvvabhave ke Asi?, vaagrnnN| evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse iMdapure nAma nagare hotthA, tatthaNaM iMdadatte rAyA puDhavIsirI nAmaMgaNiyA hotthA vaNNao, tateNaMsA puDhavIsirI gaNiyA iMdapure nagare bahave rAIsara jAvappabhiyao bahUhiM cunappaogehi ya jAva AbhiogettA urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM jamANA viharati / tateNaMsA puDhavIsirIgaNiyAeyakammA4subahuMsamajiNittA paNatIsaMvAsasayAiMparamAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM nareiyattAe uvavannA, sANaM tao anaMtaraM ubaTTittA iheva vaddhamANapure nagare dhanadevassa satyavAhassa piyaMgubhAriyAte kucchiMsi dAriyattAe uvavannA, tate NaM sA piyaMgubhAriyA navaNhaM mAsANaM dAriyaM payAyA, nAmaM aMjUsirI, sesaMjaha devdttaae| tate NaM se vijae rAyA AsavAha0 jahA vesamaNadatte tahA aMjUM pAsai navaraM appaNo aTThAe vareti jahA tetalI jAva aMjUe dAriyAte saddhiM uppiM jAva viharati, tate NaM tIse aMjUte devIte annayA kayAvi joNisUle pAubbhUte yAvi hotthA, tate NaM vijaye rAyA koDubiyapurise saddAveti 2 evaM vayAsI-gacchaha maMdevANuppiyA! vaddhamANe pure nagare siMghADaga jAva evaM vadahaevaMkhalu devANuppiyA! vijaya0 aMjUe devIe joNisUle pAubbhUte joNaM ittha vijjo vA 6 jAva ugdhoseti / tate NaM te bahave vijA vA 6 imaM eyArUvaM socA nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti ra ttA aMjUte bahave uppattiyAhiM 4 pariNAmemANA icchaMti aMjUte devIe joNisUlaM uvasAmittate, no saMcAeMtiuvasAmittae, tateNaMte bahave vijjA ya 6jAhe no saMcAeMti aMjUdevi0 joNisUlaM uvasAmittate tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM paDigA, tate NaM sA aMjUdevI tAe veyaNAe abhibhUtA samANA sukkAmukkhA nimmaMsA kaTThAI kaluNAI visarAiM vilavati, evaM khalu goyamA! aMjUdevI purAporANANaM jAva viharati / ___ aMjU NaM bhaMte ! devI io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiM uvavaJji hiti?, goyamA ! aMjUNaM devI nauiM vAsAiM paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIeneraiyattAeuvavajihii, evaMsaMsArojahA paDhametahA neyavvaMjAva vaNassati0, sANaM tato anaMtaraM uvvaTTittA savvatobhadde nagare mayUrattAe paJcAyAhiti, se NaM tattha sAuNiehiM vadhie samANe tattheva savvatobhadde nagare seDikulaMsi puttattAe pnycaayaahiti| seNaM tattha ummukkabAlabhAve tahArUvANaM therANaM kevalaM bohiM bujhihiti pavvajA sohamme, seNaMtAo devalogAo AukkhaeMkahiMgacchihiti? kahiM uvavaJjihiti?, goyamA! mahAvidehe jahA paDhamejAva sinjhihiijAva aMtaM kaahiti| evaMkhalujaMbU! samaNeNaMjAvasaMpatteNaMduhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaDhe pannatte, sevaM bhaMte 2 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-10 vR. 'jahA teyali'tti jJAtAdharmakathAyAM yathA tetalisutanAmA amAtyaH poTTilAbhidhAnAM kalAdamUSikArazreSThisutAmAtmArtha yAcayitvA Atmanaiva pariNItavAn evmympiiti| adhyayanaM-10 samAptam zrutaskandhaH-1 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA vipAkazrutAgasUtre prathamazrutaskandhasya abhayadevasUri viracitA TIkA prismaataa| zruta skandhaH-2 (adhyayanaM-1sUbAhuH) mU. (35) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagiha nagare gusile ceie sohamme samosaDhe jaMbU jAva paJjuvAsamANe evaM vayAsI-jati NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM ayamaDhe pannatte suhavivAgANaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe pannatte?, tate NaM se sohamme anagAre jaMbUM anagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA pannattA, taMjahAmU. (36) subAhU 1 bhaddanaMdI 2 ya, sujAe ya 3 suvAsave 4 / taheva jiNaMdAse 5, dhaNapatI ya 6 mahabbale 7 bhaddanaMdI 8 mahaccaMde 9 varadatte 10 // mU. (37) jati NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA pannattA paDhamassaNaM bhaMte! ajjhayaNassa suhavivAgANaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte?, tateNaM se suhamme anagAre jaMbUM anagAraM evaM vyaasii| evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM sama0 hatthIsIse nAma Nagare hotthA riddha0, tassa NaM hatthisIsassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe etya NaM pupphakaraMDae NAmaM ujANehotthA savvouya0, tatthaNaMkayavaNamAlapiyassa jakkhassajakkhAyayaNe hotthA divve0, tatthaNaMhatthisIse nagare adInasattUnAmaMrAyAhotthA mahatA0, tassaNaM adINasattussarannodhAraNIpAmokkhA devIsahassaM orohe yAvi hotthaa| tateNaM sA dhAraNI devI annayA kayAi taMsi tArisagaMsi vAsagharaMsi sIhaM sumiNe pasati jahA mehassa jammaNaMtahA bhANiyavvaMjAva subAhukumAre alaMbhogasamatthaMvA jANaMti, ammApiyaro paMcapAsAyavaDisagasayAIkarAveti abbhuggaya0 bhavaNaMevaMjahA mahAbalassarano navaraMpuSphaculApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakannayasayANaM egadi vaseNaM pANi giNhAveti taheva paMcasatio jAva uppiMpAsAyavaragate phuTTa jAva viharati, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe parisA niggayA adInasattU jahA koNio niggato subAhuvi jahA jamAlI tahA raheNaM niggate jAva dhammo kahio rAyaparisA gyaa| tateNaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao0 aMtie dhamma socA nisamma haTTatuDhe uThAe jAva evaM vayAsI sadahAmiNaM bhaMte ! nigaMthaM pAvayaNaM jahANaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsara jAva no Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 vipAkazrutAGgasUtram 2/1/37 khalu ahannaM devANuppiyANaM aMtie0 paMcaaNuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM gihidhamma paDivajAmi, ahAsuhaMmA paDibaMdhaMkareha, tateNaM se subAhU samaNassa0 paMcANuvvaiyaMsatatasikkhAvaiyaM gihidhamma paDivajati 2 tameva0 durUhati jAmeva0 teNaM kAleNaM teNaM sa0 jeThe aMtevAsI iMdabhUI jAva evaM vayAsI-ahoNaM bhaMte! subAhukumAre itu iTThalave kaMte kaMtarUve pie 2 maNunne 2 maNAme 2 some 2 subhage 2 piyadaMsaNe surUve, bahujaNassavi yaNaM bhaMte ! subAhukumAre iDhe 5 some 4 sAhujaNassavi yaNaMbhaMte! subAhukumAre iDhe iTTarUve 5 jAva surUve subAhuNA bhaMte! kumAreNaMimAeyArUvA urAlA mANussariddhI kinnA laddhA kiNNA pattA kiNNA abhisamannagayA ke vA esa Asi puvvabhave ? evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM sama0 iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse hathiNAure nAmaMNagare hotthA riddha0 tattha NaM hathiNAure nagare sumuhe nAmaMgAhAvaI parivasai aDDe0 / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA nAma therA jAtisaMpannA jAva paMcahiM samaNasaehiM saddhiM saMparivuDA puvvANupubbiM caramANA gAmANugAmaM dUijjamANA jeNeva hatthiNAure nagare jeNeva sahassaMbavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai 2 tA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittANaM saMjameNaMtavasA appANaM bhAvemANA vihrnti| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI sudatte nAma anagAre urAle jAva lesse mAsaMmAseNaM khamamANe viharati, ta0 se sudatte anagAre mAsakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaMkareti jahAgoyamasAmI taheva dhammaghose (sudhamme) there ApucchatijAva aDamANe sumuhassa gAhAvatissa gehe aNuppaviDhe, taeNaMsasumuhe gAhAvatI sudattaManagAraM ejamApAsati 2 tA haTTatuDhe AsaNAto abbhuTTeti 2 pAyapIDhAo pacoruhati 2 pAuyAto omuyati 2egasADiyaM uttarAsaMgaM kareti 2 sudattaManagAraM sattaTThapayAiM anugacchati 2 tA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 tA vaMdati namaMsati 2 jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchati 2 ttA sayahattheNaM viuleNaM asaNapANeNaM 4 paDilAbhessAmIti tuddhe| tateNaMtassa sumuhassa gAhAvaissateNaMdavvasuddhaNaM dAyagasuddhaNaMpaDigAhagasuddhaNaM] tiviheNaM takaraNasuddhaNaM sudatte anagAre paDilAbhie samANe saMsAre parittIkate maNussAute nibaddhe gehaMsi ya se imAiM paMca divvAiM pAubbhUyAiM taM0-vasuhArA vuTThA dasaddhavanne kusume nivAtite celukkheve kae AhayAo devaduMduhIo aMtarAvi ya NaM AkAse aho dAnamaho dAnaM ghuDhe ya hatthiNAure siMghADaga jAva pahesu bahujaNo annamannassa evaM Aikkhati 4-dhanne NaM devANuppie! sumuhe gAhAvaI 5 jAvataM dhanne NaM devANuppiyA! sumuhe gaahaavii| tateNaM se sumuhe gAvAhaI bahuiM vAsasatAI AuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA iheva hatthisIse nagare adInasattussa ranodhAraNIe devIe kuJiisaputtattAe uvavanne, tateNaMsAdhAraNI devI sayaNijaMsi suttajAgarA 2 ohIramANI 2 taheva sIhaM pAsati sesaMtaMceva jAva uppiMpAsAe viharati, taMeyaMkhalu goyamA! subAhuNA imAeyArUvA mANussariddhI laddhA pattA abhisamannAgayA, pabhUNaM bhaMte ! subAhukumAre devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaittae haMtA pbhuu| tate NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM0 vaMdati namaMsati 2 saMjameNaM jAva viharati, tate NaM Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1 61 se sa0 bha0 ma0 annayA kayAi hathisIsAo nagarAo pupphagaujANAo kayavaNamAlajakkhAyayaNAo paDiNikkhamati 2 ttA bahiyA jaNavayavihAraM viharati / tateNaM se subAhukumAre samaNovAsaejAteabhigayajIvAjIvejAva paDilAbhemANe viharati tate NaM se subAhukumAre annayA kayAIcAuddasaTTamuThThipuNNamAsiNIsujeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchati ra ttA posahasAlaM pamajjati ra ttA uccArapAsavaNabhUmaM paDilehati 2 tAdabmasaMthAragaM saMtharati 2 dabbhasaMthAraM durUhai durUhittA aTThamabhattaM pagiNhai pagiNhettA posahasAlAe posahite aTThamabhattie posahaM paDijAgaramAme viharati, tae NaM tassa subAhussa kumArassa puvvarattAvarattakAlasamayaMsidhammajAgariyaMjAgaramANassa imeyAsave abbhatthie 5dhannANaMtegAmAgaranagarajAva sannivesA jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva viharati / dhannANaMterAisaratalavarajeNaMsamaNassa bhagavaomahAvIrassaaMtie muMDAjAvapavvayaMti, dhannANaMte rAIsaratalavarajeNaMsamaNassabhagavaomahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaMjAva gihidhamma paDivajaMti, dhannANaM te rAIsara jAvajeNaMsamaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaMsuNeti, taM jatiNaMsamaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupubbiM caramANe gAmANugAmaMdUijjamANe ihamAgacchijA jAva viharijjA tate NaM ahaMsamaNassa bhagavato aMtie muMDe bhavittA jAva pvvejaa| tateNaMsamaNe bhagavaMmahAvIre subAhussa kumArassa imaeyArUvaMajjhatthiyaMjAvaviyANittA puvvANupubbiMjAva duIjamANejeNevahatthisIsenagarejeNevapupphagaujjANejeNevakayavaNamAlapiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai uvAgachittA ahApaDirUvaM uggahaM giNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharati parisA rAyA niggyaa| tate NaM tassa subAhuyassa kumAra0 taM mahayA jahA paDhamaMtahA niggao dhammo kahio parisA rAyA paDigayA, tate NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTata? jahA mehe tahA ammApiyaro Apucchati nikkhamaNAbhiseyo taheva jAva anagAre jAte IriyAsamie jAva bNbhyaarii| tate NaM se subAhU anagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekArasa aMgAI ahijati 2 bahUhiM cautthachaTTaTThama0 tavovihANehiM appANaM bhAvittA bahUiM vAsAiM sAmanapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sarTi bhattAiM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvvtre| seNaMtato devalogAo Au0 bhava0 Thii0 anaMtaraMcayaMcaitA mANussaMviggahalabhihii 2 kevalaM bohiM bujjhihiti 2 tahArUvANaM therANaM aMtie muMDe jAva pavvaissati seNaMtattha bahuiMvAsAiMsAmaNNaM pAuNihiiAloiyapaDikaMte samAhi0 kAlagatesaNaMkumAre kappe devattAe uvavanne, se NaM tAo devaloyAo tato mANussaM pavvajA baMbhaloe mANussaM tato mahAsukke tato mANussaMANate deve tato mANussaMtato AraNe devetato mANussaMsavvaTThasiddhe, seNaM tato anataraM uvvaTTittA mahAvidehe vAse jAva aDDAIjahA daDhapainne sijjhihiti / evaM khalu jaMbU samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa anjhayaNassa ayamaDhe pnntte|' vR. 'savvouyattiidamevaM dRzyaM-'savvouyapupphaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNappagAsepAsAIe Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtram 2/1/37 'taMsi tArisagaMsi vAsabhavaNaMsI'ti tasmin tAddaze-rAjalokocite vAsagRhe ityartha / 'jahA meghassa jammaNaM ti jJAtAdharmakathAyAM prathamAdhyayane yathA meghakumArasya janmavaktavyatoktA evamatrApisA vAcyeti, navaramakAlameghadohadavaktavyatA nAstIha / 'subAhukumAra' iha yAvatkaraNAdidaM zya-'bAvattarIkalApaMDie navaMgasuttapaDibohie' navAGgAni-zrotra 2 cakSu 4 dhrANa 6 rasanA7tvag 8 mano 9 lakSaNAni santi suptAni pratibodhitAni yauvanena yasya satathA, 'aTThArasadesIbhAsAvisArae' ityAdi 'jAva alaM bhogasamatthe jAe yAvi hutthA, tae NaM tassa subAhussa ammApiyaro subAhuM kumAraM bAvattarIkalApaMDiyaM jAva alaM bhogasamatthaM sAhasiyaM viyAlacAriM jANaMti jANittA paJca prAsAdAvataMsakazatAni kArayanti, kiMbhUtAni? ityAha ___ 'abbhuggaya'tti abmuggayamUsiyapahasie' ityAdi, 'bhavaNaM ti ekaMca bhavanaM kArayaMti, atha prAsAdabhavanayoH kaH prativizeSaH?, ucyate, prAsAdaH svagatAyAmApekSayA dviguNo-cchrayaH bhavanaM tvAyAmApekSayA pAdonasamucchrayameveti, iha ca prAsAdA vadhUnimittaM bhavanaM ca kumArAya, 'evaM jahA mahAbalassa'tti bhavanavarNako vivAhavaktavyatA ca tathA bhagavatyAM mahAbalasyoktA evamasyApivAcyA, kevalaMtatra kamalazrIpramukhAnAmityuktaMiha puSpacUDApramukhAnAmiti, vAcyam, etadeva drshynnaah-'nvr'mityaadi| 'taheva'ttiyathA mahAbalasyetyartha, paMcasaiodAo'tti paMcasayAiMhiranakoDINapaMcasayAI suvaNNakoDINaM' ityAdi dAnAM vAcyam, iha yAvatkaraNAdevaM zya-'teNaM subAhukumAre egamegAe bhAriyAe egamegaM hiraNNakoDiM dalayai' ityAdi vAcyaM yAvat 'annaM ca vipulaM dhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlamAiyaM dalayati, tae NaM se subAhukumAre'tti, 'uppiMpAsAyavaragae' prAsAdavarasya uparisthita ityartha, 'phuTTa' iha yAvatkaraNAdidaM ddazyaM-'phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM' sphuTadbhirmRdaGgamukhapuTeratirabhasAsphAlanAdityartha, 'varataruNIsaMpauttehiM varataruNIsaMprayuktaiH 'battIsaibaddhehiM nADaehiM' dvAtriMzadbhirbhaktinibaddhaiH dvAtriMzatpAtranibaddhairityanye 'uvagijamANe uvalAlijjamANe mANussae kAmabhoge paJcaNubbhavamANe'tti, 'jahA kUNie'tti yathA aupapAtike koNikarAjo bhagavadvandanAya nirgacchan varNita evamayamapi varNayitavya iti bhAvaH / ___ 'subAhUvi jahA jamAli tahA raheNa niggautti, ayamarthaH-yena bhagavatI varNitaprakAreNa jamAlI bhagavadbhAgineyo bhagavadvandanAya rathena nirgato'yamapi tenaiva prakAreNa nirgata iti, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM- "samaNassa bhagavao mahAvIrassa chattAicchattaMpaDAgAipaDAgaM vijAcAraNe jaMbhae ya deve ovayamANe uppayamANe ya pAsati pAsittA rahAo paccoruhai 2 tA samaNaM bhagavaM mahAvIraM dai namasai vaMdittA nmNsittaa'| ___ 'haTTa'tti haTThatuDhe atIva hRSTaH uThAe'ttiuThAeuTTei, ihayAvatkaraNAt idaM zyaM-'uThThittA samaNaMbhagavaMmahAvIraM vaMdainamaMsaivaMdittAnamaMsittA saddahAmiNaMbhaMte! niggaMthaM ityAdiyatsUtrapustake zyate tadhkSayamANavAkyAnusAremAvagantavyaM, tathAhi-*saddahAmiNaMbhaMte! niggaMthaM pAvayaNaMpattiyAmi NaMbhaMte! niggaMthaMpAvayaNaM devANuppiyANaMaMtiebahaverAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaseTThisatthavAhapahiyao muMDe bhavittAAgArAoanagAriyaM pavvayaMtinokhaluahaMtahAsaMcAemipavvaittae, ahannaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvayaM gihidhamma paDivajAmi, ahAsuhaM Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1 devANuppiyA!mApaDibaMdhaMkareha'tti bhagavadvacanaM, 'tameva' idamevaMddazyaM-'tameva cAugghaMTaM AsarahaM', 'jAmeva' ityAdi tvevaM zyaM jAmeva disaMpAunbhUte tAmeva disiM pddige'tti| ___ 'iMdabhUI' ityatra yAvatkaraNAt 'nAmaManagAregoyamagotteNa mityAdizyaM, 'iDe'ttiiSyate itISTaH saca tatkRtavivakSitakRtyApekSayA'pisyAdityAha-iSTarUpaH iSTasvarUpa ityartha iSTaH iSTarUpo vA kAraNavazAdapi syAt ityAha-kAntaH-kamanIyaH kAntarUpaH-kamanIyasvarUpaH, zobhanaH zobhanasvabhAvazcetyartha, evaMvidhaH kazcit karmadoSAtpareSAM prItiM notpAdayedityata Aha-priyaHpremotpAdakaH priyarUpaH-prItakArisvarUpaH, evaMvidhazca lokarUDhito'pi syAdityata Aha-manojJaH manasA-antaHsaMvedanena zobhanatayA jJAyata iti manojJaH, evaM manojJarUpaH, evaMvidhazcaikadA'pi syAdityata Aha- 'maNAme'tti manasA amyate-gamyate punaH punaH saMsmaraNatoyaH sa mano'maH, evaM mano'marUpaH, etadeva prapaJcayannAha- 'some'tti araudraH subhago-vallabhaH 'piyadasaNe'ttipremajanakAkAraH, kimuktaMbhavati?-surUve'ttizobhanAkAraH susvabhAvazceti, evaMvidhazcaikajanApekSayA'pi syAdityata Aha-'bahujaNassavI'tyAdi, evaMvidhazca prAkRtajanApekSayA'pi syAdityata Aha--- 'saahujnnssvii'tyaadi| "imA eyArUva'tti iyaM pratyakSA etadrUpA-upalabhyamAnasvarUpaiva, akRtrimetyartha 'kiNNA laddha'tti kena hetunopArjitA, 'kinnA patta'tti kena hetunA prAptA upArjitA satI prAptimupagatA, 'kiNNA abhisamannAgaya'ttiprAptA'pisatI kena hetunAAbhimukhyena sAGgatyena caupArjanasyaca pazcAdbhogyatAmupagateti / 'ko vA esa Asi puvvabhave' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'kiMnAmae vA kiMvA goeNaM kayaraMsi vA gAmaMsi vA sannivesaMsivA kiMvA dacA kiMvA bhocA kiMvA samAyarittA kassa vA tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtite egamavi AyariyaM suvayaNaM socA nisamma subAhuNA kumAreNa imA eyArUvA urAlA mANussiTTI laddhA pattA abhismntraagy'tti| ___ 'jAisaMpannA' iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'kulasaMpannA balasaMpannA, evaM vinayanANadasaNacarittalajjAlAghavasaMpannA oyaMsI teyaMsI vvaMsI jasaMsI'tyAdi / 'dUijjatti 'gAmANugANaM duIjamANA' itiddazya, dravanto-gacchantaityartha / 'jahAgoyamasAmI'ttidvitIyAdhyayanedarzitagautamasvAmibhikSAcaryAnyAyenAyamapi bhikSATanasAmAcArI prayuGkate ityarthaH / 'suhamme there'tti dharmaghoSasthavirAnityartha, dhrmshbdsaamyaacchbddvysyaapyekaarthtvaat| 'paDilAbhissAmIti tuTuM' ihedaM draSTavyaM-'paDilAbhemANevi tuDhe paDilAbhievi tuTTe'tti / 'tassa suhamma(muha)ssa'tti vibhaktipariNAmAttenasuhume(muhe)nettidraSTavyaM, tenetiazanAdidAnena, 'davvasuddhaNaM'tidravyataH zuddhena prAzukAdinetyartha, ihAnyadapi 'gAhagasuddhaNaMdAyagasuddheNaM tizyaM, tatra grAhakazuddhaM yatra grahItA cAritraguNayuktaH dAyakazuddhaM tu yatra dAtA audAryAdiguNAnvitaH, ata evAha-'tiviheNaM ti uktalakSaNaprakAratrayukteneti 'tikaraNasuddheNaM ti manovAkkAyalakSaNakaraNatrayasya dAyakasambandhino vizuddhatayetyartha, 'evaM Aikkhaitti sAmAnyenAcaSTe, iha cAnyadapi padatrayaM draSTavyam 'evaM bhAsaitti vizeSata AcaSTe evaM pannaveti evaM paraveti' etacca pUrvoktarUpapadadvayasyaiva krameNa vyAkhyApanArthaM padadvayamavagantavyam, athavA AkhyAtIti tathaiva bhASate tu vyaktavacanaiH prajJApayatIti yuktibhirbodhayati prarUpayati tu bhedataH kthytiiti| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 vipAkazrutAGgasUtram 2/1/38 ___ 'dhanne NaM devANuppiyA ! suhume (muhe) gAhAvaI' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM- 'punne NaM devANuppiyA! sumuhe gAhAvaI evaMkayatyeNaMkayalakkhaNeNaMsuddheNaMsuhumassa (muhassa) gAhAvaissa jammajIviyaphale jassa NaM imA eyArUvA urAlA mANussaddhI laddhA pattA abhisamnAgaya'tti 'taM dhanneNaMdevANuppiyA! suhumegAhAvaIevaM kayattheNaM' ityAdi pUrvapradarzitameveha padapaJcakaMnigamanatayA'vasayam / abhigayajIvAjIve' ihayAvatkaraNAt 'uvaladdhapunapAve' ityAdikam ahApaDiggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe viharaI etadantaM dRzyam / 'cAuddasa- TumuddiThThapuNNamAsiNIsutti atroddissttaa-amaavaasyaa| 'gAmAgara' iha yAvatkaraNAt 'nagarakabbaDamaDaMbakheDadoNamuhapaTTaNanigamaAsamasaMvAhasannivesA' iti dRzyam / 'rAIsara' ihaivaM dRzyaM-'rAIsaratalavaramADaMbiyakoDubiyaseTThisatthavAhapabhiyao'tti / muMDA' iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'bhavittA agArAo anagAriya'ti / 'puvvANupuTviM' iha yAvatkaraNAdidaM dRzya-'caramANe gaamaannugaam'ti| _ 'jahA paDhamati yathehaivAdhyayane prathamaM jamAlInidarzanena nirgato'yamuktastathA dvitIyanirgame'yaMnagarAdvinirgataiti vAcyam, ubhayatrasamAnovarNakagranthaiti bhaavH| 'IriyAsamie' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM"bhAsAsamie 4 evaM maNagutte 3 guttidie gutttti-guttbNbhyaarii'| 'AukkhaeNaM tiAyuHkarmadravyanirjaraNena 'bhavakkhaeNaM'ti devagatibandhanadevagatyAdikarmadravyanirjaraNena 'ThiikkhaeNaM'tiAyuSkAdikarmasthitivigamena 'anaMtaraMcaMcaitta'ti devasambandhinaM dehaM tktavetyartha, athavA'nantaraM-AyuHkSayAdyanantaraM cyavanaM 'caitta'tti cyutvaa| mahAvidehe' iha yAvatkaraNAt vAsejAiMimAiMkulAiMbhavaMti-aDDAIdittAiMaparibhUyAI ityAdi ddazyamiti // dvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayanasya vivaraNaM subAhoH rAjarSe / zrutaskandhaH-2 adhyayanaM-1 samAptam adhyayanaM-2 bhadranandI mU. (38) bitiyassa NaM ukkhevo-evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usabhapure nagare thUbhakaraMDaujANe dhanno jakkho dhanAvaho rAyA sarassaI devI subhiNadasaNaM kahaNaM jammaNaM bAlattaNaMkalAo yajuvvaNe pANiggahaNaMdAo pAsAda0 bhogA yajahA subAhuyassa navaraMbhaddanaMdI kumAra siridevIpAmokkhANaM paMcasayA sAmIsamosaraNa sAvagadhammaM pubvbhvpucchaa| ___mahAvidehe vAsepuMDarIkiNI nagarI vijayate kumArejugabAhUtitthayarepaDilAbhiemANussAue nibaddhe ihaM uppanne sesaM jahA subAhuyassa jAvamahAvidehe vAse sijjhihiti bujhihiti mucihiti parinivvAhiti savvadukkhANamaMtaM karehiti // zrutaskandhaH-2 adhyayanaM-2 samAptam (adhyayanaM-3-sujAtaH mU. (39) ukkhevo, vIrapuraM nagaraMmaNoramaM ujANaM vIrakaNhamitte rAyA sirI devI sujAe kumAre balasirIpAmokkhA paMcasayakannA sAmIsamosaraNaM puvvabhavapucchA usuyAre nayare usabhadatte Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayana-3 gAhAvaI pupphadatteanagArepaDilAbhe0 maNussAuenibaddheiha uppannejAva mahAvidehe vAsesijjhihiti zrutaskandhaH-2 adhyayanaM-3 samAptam ( adhyayanaM-4 suvAsavaH mU. (40) cotthassa ukhevo-vijayapuraM nagaraM naMdaNavaM[manoramaM] ujjANaM asogo jakkho vAsavadatte rAyA kaNhA devI suvAsave kumAre bhaddApAmokkhANaM paMcasayA jAva puvvabhave kosaMbI nagarI daNapA rAyA vesamaNabhadde aNagAre paDilAdhite iha jAva siddhe // zruta skandhaH-2 adhyayanaM-4 samAptam (adhyayanaM-5 jiladAsaH mU. (41) paMcamassa ukkhevao-sogaMdhiyA nagarI nIlAsoe ujjANe sukAlo jakkho appaDihaorAyA sukannAdevI mahacaMdekumAre tassa arahadattAbhAriyA jinadAsoputtotitthayarAgamaNaM jinadAsapuvvabhavo majjhamiyA nagarI meharaho rAyA sudhamme aNagAre paDilAbhie jAva siddhe| zrutaskandhaH-2 adhyayana-5 samAptam (adhyayanaM-6 dhanavatI) mU. (42) chaTThassa ukkhevao-kaNagapuraM nagaraM seyAsoyaM ujANaM vIrabhaddojakkho piyacaMdo rAyA subhadA devI vesamaNe kumAre juvarAyA saridIvepAmorakhApaMcasayA kannA pANiggahaNaM titthayarAgamaNaMdhanavatI juvarAyAputte jAva puvabhavo maNivayA nagarI mittorAyA saMbhUtivijae anagAre paDilAbhite jAva siddhe // zrutaskandhaH-2 adhyayanaM-6 samAptam adhyayana-7-mahAbalaH mU. (43) sattamassa ukkhevo, mahApuraM nagaraM rattAsogaMujjANaM rattapAo jakkho bale rAyA subhaddA devI mahabbale kumAre rattavaIpAmokkhAo paMcasayA kannA pANiggahaNaM titthayarAgamaNaM jAva puvvabhavo maNipuraM nagaraM nAgadatte gAhAvatI iMdapure anagAre paDilAbhite jAva siddhe| zrutaskandhaH2 adhyayanaM-7 samAptam ( adhyayana-8 bhadranandI) mU. (44) aTThamassa ukkhevo-sughosaMNagaraM devaramaNaM ujANaM vIraseno jakkho ajjuNNo rAyA tattavatI devI bhaddanaMdI kumAre sirIdevIpAmokkhA paMcasayA jAva puvvabhave mahAghose nagare dhammaghose gAhAvatI dhammasIhe anagAre paDilAbhie jAva siddhe / zruta skandhaH-2 adhyayanaM-8 samAptam 815 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 adhyayanaM - 9 mahAcaMdra mU. (45) Navamassa ukkhevo-caMpA nagarI punnabhadde ujjANe punnabhaddo jakkho datte rAyA rattavaI devI mahacaMde kumAre juvarAyA sirikaMtApAmokkhANaM paMcasayA kannA jAva puvvabhava tigicchI nagarI jiyasUtta rAyA dhammavIriye anagAre paDilAbhie jAva siddhe / zruta skandhaH - 2 adhyayanaM - 9 samAptam vipAkazrutAGgasUtram 2/9/9 adhyayanaM - 10 varadattaH mU. (46) jati NaM dasamassa ukkhevo, evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAyeyaM nAme nagare hotthA uttarakuruujjANe pAsamio jakkho mittanaMdI rAyA sirikaMtA devI varadatte kumAre varaseNapAmokkhA NaM paMca devIsayA titthayarAgamaNaM sAvagadhammaM puvvabhavo pucchA maNussAue nibaddhe sataduvAre nagare vimalavAhaNe rAyA dhammarucinAmaM anagAraM ejamANaM pAsati 2 paDilAbhite samANe maNussAute nibaddhe ihaM uppanne / se jahA subAhusa kumArassa ciMtA jAva pavvajjA kappaMtario jAva savvaTTasiddhe tato mahAvidehe jahA daDhapainno jAva sijjhahiti bujhajjhihiti0 savvadukkhANamaMtaM kareti / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaTTe pannatte, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! / zruta skandhaH - 2 adhyayanaM - 10 samAptaH mU. (41) namo suyadevayAe - vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA duhavivAgo ya suhavivAgo ya, tattha duhavivAge dasa ajjhayaNA ekasaragA dasasu ceva divasesu uddisijjhati, evaM suhavivAgovi, sesaM jahA AyArassa // vR. evamuttarANi navApyanugantavyAnIti / / 119 11 ihAnuyoge yadayuktamuktaM, taddhIdhanA drAk parizodhayantu / nopekSaNaM yuktimadatra ye, na jinAgame bhaktiparAyaNAnAm / kRtiriyaM saMvignamunijanapradhAnazrIjinezvarAcArya caraNakamalacaJcarIkakalpasya zrImadabhayadevAcAryasyeti // zruta skandhaH - 2 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA vipAkazrutAGgasUtrasya abhayadevasUri viracitA TIkA parisamAptA / 11 ekAdazam aGgasUtraM vipAkazrutaM samAptam *** Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala saNassa paMcama gaNapara zrI sudharmAsvAmine namaH 12 aupapAtika-upAGgasUtram sa TI kaM prathamaM upAGgasUtram (mUla sUtram + abhayadevasUri viracitA-droNAcAryazodhitA vRttiH) // 1 // zrIvarddhamAnamAnamya, praayo'nygrnthviikssitaa| aupapAtikazAztrasya, vyAkhyA kaacidvidhiiyte|| athaupapAtikamitikaHzabdArtha?, ucyate, upapatanamupapAto-devanArakajanma siddhigamanaM ca, atastamadhikRtya kRtamadhyayanamaupapAtikam / idaM copAGgaM vrtte| AcArAGgasya hi prathamamadhyayanaM zAstraparijJA, tasyAdyoddezake sUtramidam-'evamegesiMno nAyaM bhavaiasthi vA me AyA uvavAie, natthi vA me AyA uvavAie, ke vA ahaM AsI? ke vA iha cue peccA iha bhavissAmI' tyaadi| iha ca sUtre yadaupapAtikatvamAtmano nirdiSTaM tadiha prapaJcayata ityarthato'Ggasya samIpabhAvenedamupAGgam / asya copodghAtagrantho'yam (samavasaraNa varNakaH) mU. (1) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAma nayarI hotthA, riddhasthimiyasamiddhA pamuiyajaNajANavayA AiNNa jaNamaNussA halasayasahassasIkiTThavikiTTallaTThapannattasausAmo kukkaDasaDaagAmapaurA ucchujavasAlikaliyA gomahisagavelagappabhUtA AyAravaMtaceiyajuvaivivihasanniviThThabahulA ukkoDiyagAyagaMThibheyabhaDatakkarakhaMDarakkharahiyA khemaa| niruvaddavA subhikkhA vIsatthasuhAvAsA anegakoDikuDuMbiyAiNNanivvuyasuhA naDanaTTagajallamallamuTThiyakelaMbayakahagapavagalAsagaAikkhagalaMkhamaMkhatUNaillatuMbavImiyaanegatAlAyarANu cariyA ArAmujANaagaDatalAgadIhiyavappiNiguNovaveyA nNdnvnsnnibhsspgaasaa| vR.iha ca bahavo vAcanAbhedA dRzyante, teSu ca yamevAvabhotsyAmahe tameva vyAkhyAsyAmaH, zeSAstu matimatA svayamUhyAH / tatra yo'yaM NaMzabdaH sa vAkyAlaGkArArtha, 'te' ityatra ca ya ekAraH samaye yasminnasau nagaribabhUveti, yathA 'karemi bhaMte!' ityAdiSutato'yaMvAkyArthojAtaH-tasmin kAle tasmin samaye yasminnasau nagarI babhUveti, adhikaraNe ceyaM saptamI / atha kAlasamayayoH kaH prativizeSaH?, ucyate, kAla iti sAmAnyakAlo vartamAnAvasarpiNyAzcaturthavibhAgalakSaNaH samayastutadvizeSo yatra sA nagarI sarAjA varddhamAnasvAmI cababhUva Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-1 athavA-tRtIyaiveyaM, tatazca tena kAlena avasarpiNAcaturthArakalakSaNena hetubhUtena tena samayena tadvizeSabhUtena hetunA campA nAma nagarI 'hotthatti' abhavad, AsIdityartha / nanu cedAnImapi sA'sti kiM punaradhikRtagranthakaraNakAle ? tatkathamuktamAsIditi?, ucyate, avasarpiNItvAkAlasya varNakagranthavarNitavibhUtiyuktA sA tadAnIM nAstIti / 'RddhasthimiyasamiddhA' RddhAbhavanAdibhivRddhimupagatA, stimitA-bhayavarjitatvena sthirA, samRddhA-dhanadhAnyAdiyuktA, tataH padatrayasya karmadhArayaH / ___ 'pamuiyajaNajANavayA' pramuditAH-hRSTAH pramodakAraNavastUnAMsadbhAvAtjanA-nagarIvAstavyalokA jAnapadAzca-janapadabhavAstatrAyAtAH santo yasyAM sA pramuditajanajAnapadA, pAThAntare 'pamuiyajaNujjANajaNavayA' tatra pramuditajanAnyudyAnAni janapadAzca yasyAM sA tathA / 'AiNNa jaNamaNussA' manuSyajanenAkIrNA-saGkIrNA, manuSyajanAkIrNetivAcye rAjadantAdidarzanAdAkIrNajanamanuSyetyuktam, AkIrNo vA-guNavyApto manuSyajano yasyAM sA tathA / 'halasayasahassasaGkiTThavikiTThalaThThapannattaseusImA' halAnAM-lAGgalAnAM zataiH sahanazca zatasahasairvA-lakSaiH saMkRSTA-vilikhitA vikRSTaM-dUraMyAvadavikRSTAvA-AsannA laSTA-manojJA karSakAbhimataphalasAdhanasamarthatvAt 'pannatta'tti yogyIkRtA bIjavapanasya setusImA mArgasImA yasyAH sA tathA, athavA-saMkRSTAdivizeSaNAni setUni-kulyAjalasekakSetrANi sImAsu yasyAH sA tathA, athavA-halazatasahasrANAM saMkRSTena-saMkarSaNena vikRSTA-dUravarttinyo laSTAH prajJapitAHkathitAH setusImA yasyAH sA tathA, anena tajjanapadasya lokabAhulyaM kSetrabAhulyaM coktam / 'kukkaDasaMDeyagAmapaurA' kukkaTAH-tAmracUDAH SaNDeyAH-SaNDaputrakAH teSAM grAmAH-samUhAste pracurAH-prabhutAH yasyAM sA tathA, anena lokapramuditatvaM vyaktIkRtaM, pramudito hi lokaH kraDiArthaM kukkuTAn poSayati SaNDAMzca krotiiti| 'ucchujavasAlikaliyA' pAThAntareNa 'ucchujavasAlimAliNIyA etadavyAptetyartha, anena cajanapramodakAraNamuktaM, na hyevaMkAravastvabhAvepramodojanasyasyAditi / gomahisagavelagappabhUyA' gavAdayaH prabhUtAH-pracurA yasyAmiti vAkyam, gvelgaa-urbhraaH| 'AyAravantaceiyajuvaivivihasaMnniviThThabahulA' AkAravanti-sundarAkArANi AkAracitrANi vA yAni caityAni-devatAyatanAni yuvatInAMca-taruNInAM paNyataruNInAmiti hRdayaM, yAni vividhAni sanniviSTAni-sannivezanAni pATakAstAni bahulAni bahUni yasyAM sA tathA, 'arihantaceIyajaNavayasinniviTThabahule'tipAThAntaraM,tatrArhacaityAnAM janAnAMvatinAMca vividhAni yAni sanniviSTAni-pATakAstairbahuleti vigrahaH, suyAgacittaceIyajUyasaNNiviThbahulA' iti ca pAThAntaram, tatracasuyAgAH-zobhanayajJAHcitracaityAni-pratItAniyUpacitayo-yajJeSuyUpacayanAni dyUtAni vA krIDAvizeSAzcitayaH teSAM sanniviSTAni-nivezAstairbahulA yA sA tathA, 'ukkoDiyagAyagaMThibheyabhaDatakkarakhaMDarakkharahiyA' utkoTA-utkocA laJcetyarthastayA ye vyavaharanti te autkoTikAH gAtrAt-manuSyazarIrAvayavavizeSAt kaTyAdeH sakAzAt granthi-kArSApaNAdipuTTalikAM bhindanti-AcchindantItigAtragranthibhedakA, ukkoDiyagAhagaMThimeya' itica pAThAntaraM vyaktaM, bhaTAH-cArabhaTAH balAtkArapravRttayaHtaskarAH-tadeva cauryaM kurvvantItyevaMzIlAH khaNDarakSA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 9 69 daNDapAzikAH zulkapAlA vA ebhI rahitA yA sA tathA anena tatropadravakAriNamabhAvamAha / 'khemA' azivAbhAvAt / 'niruvaddavA' nirupadravA, avidyamAnarAjAdikRtopadravetyartha / 'subhikkhA' suSTu - manojJAH pracurA bhikSA bhikSukANAM yasyAM sA subhikSA / ata eva pASaNDinAM gRhasthAnAM ca 'vIsatthara hAvAsA' vizvastAnAM nirbhayAnAmanutsukAnAM vA sukhaH - sukhasvarUpaH zubho vA AvAso yasyAM sA tathA 'anegakoDikuDumbiyAiNNanivvayasuhA' anekAH koTayo dravyasaGkhyAnAM svarUpaparimANe vA yeSAM te anekakoTayaH taiH kauTumbikaiH kuTumbibhirAkIrNA - saGkulA yA sA tathA sA cAsaurvRtA ca-santuSTajanayogAtsantoSavatIti karmmadhArayaH, ata eva sA cAsau sukhA ca zubhA veti karmmadhArayaH 'naDanaTTagajallamallamuTThiyavelambayakahagapavagalAsa ga AikkhagalaMkhamaMkhatUNaillatu bavINiya aNegatAlAyarANucariyA' naTAH - nATakAnAM nATayitAro narttakA ye nRtyanti, ai ityeke, jallA - varatrAkhelakAH, rAjJaH stotrapAThakA ityanye, mallAH- pratItAH mauSTikA - mallA eva ye muSTibhi praharanti, viDambakAH - vidUSakAH, kathakAH - pratItAH, plavakA - ye utplavante nadyAdikaM vA taranti, lAsakA-ye rAsakAn gAyanti, jayazabdaprayoktAro vA, bhANDA ityartha, AkhyAyakA- ye zubhAzubhamAkhyAnti, laGghA -mahAvaMzAgra khelakAH, maGkhAH - citraphalakahastA bhikSukAH, tUNaillAtUNAbhidhAnavAdvizeSavantaH, tumbavINikA - vINAvAdakAH, aneke ca ye tAlAcarAH - tAlAdAnena prekSAkAriNastairanucaritA - AsevitA yA sA tathA 'ArAmujjANa agaDatalAyadIhiyavappiNiguNovaveyA' AramantiyeSu mAdhavIladAgRhAdiSu dampatyAdIni krIDanti,ArAmAH, udyAnAni - puSpAdimadavRkSasaGkulAnyutsavAdI bahujanabhogyAni, 'agaDatti' avaTAH-kUpAH, taDAgAni - pratItAni, dIrghikA - sAraNI, 'vappiNi' tti kedArAH, eteSAM ye guNAramyatAdayastairupapetA - yuktA yA sA tathA upa apa ita ityetasya zabdatrayaspa sthAne zakandhvAdidarzanAdakAralope upapeteti bhavati / kvacitpaThyate 'nandaNavaNasannibhappagAsA' nandanavanaM - merordvitIyavanaM tatprakAzasannibhaH prakAzo yasyAM sA tathA, iha caikasya prakAzazabdasya lopaH uSTramukha ityAdAviveti / mU. (1 - vartate) uvviddhaviulagaMbhIrakhAyaphalihA cakkagayamusuMDhiorohasayagghijamalakavADaghaNaduppavesA dhaNukuDilavaMkapAgAraparikkhittA kavisIsayavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA aTTAlayacariyadAragopuratoraNauNNayasuvibhattarAyamaggA cheyAyariyaraiyadaDhaphalihaiMkIlA / vR. 'uvviddhaviulagambhIrakhAyaphalihA' udviddhaM-UrddhaM vipulaM vistIrNaM gambhIramalabdhamadhyaM khAtam--uparivistIrNam adhaH saGkaTaM parikhAca - adha upari ca samakhAtarUpA yasyAM saatthaa|'ckkgymusuNddhiorohsygghijmlkvaadddhnnduppvesaa' cakrANi - rathAGgAni araghaTTAGgAni vA, gadAH - praharaNavizeSAH, musuNDhayo'pyevam, avarodhaH- pratolidvAreSvavAntaraprAkAraH sambhAvyate, zataghnayo- mahAyaSTayo mahAzilA vA yA upariSTAtpAtitAH satyaH zatAni puruSANAM ghnantIti, yamalAni-samasaMsthitadvayarUpANi yAni kapATAni ghanAni ca nizchidrANi tairduSpravezA yA sA tathA / 'dhaNukuDilavaMkapAgAraparikkhittA' dhanuHkuTilaM- kuTiladhanustato'pi vakreNa prAkAreNa parikSiptA yA sA tathA / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 aupapAtikaupAGgasUtram-1 'kavisIsayavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA' kapizIrSakairvRttaracitaiH-vartulakRtaiH saMsthitaiHviziSTasaMsthAnavadbhirvirAjamAnA-zobhamAnA yA sA tathA / 'aTTAlayacariyadAragopuratoraNauNNayasuvibhattarAyamaggA' aTTAlakAH-prAkAroparivatyAriyavizeSAH, carikA- aSTahastapramANA nagaraprAkArAntarAlamArgA, dvArANi-prAkAradvArikAH, gopurANi-puradvArANi, toraNAni-pratItAni, unnatAni-guNavanti uccAni ca yasyAM sA tathA, suvibhaktAH-viviktA rAjamArgA yasyAM sA tathA, tataH padadvayasya krmdhaaryH| ___'cheyAyariyaiyadaDhaphalihaiMdakIlA' chekena-nipuNenAcAryeNa-zilpinA racito dhDho-balavAn parighaH-argalA indrakIlazca-gopurAvayavavizaeSo yasyAM sA tthaa| mU. (1-vartate) vivaNivaNicchettasippiyAiNNaNibbusuhA siMghADagatigacaukkacaccarapaNiyAvaNavivi-havatthuparimaMDiyAsurammA naravaipaviiNNamahivaipahA anegavaturagamattakuMjararahapahakarasIyasaMdamANIyAiNNajANajuggA vimaulaNavaNaliNisobhiyajalA paMDuvarabhavaNasaNNimahiyA uttANaNayaNapecchaNijjA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA pddiruuvaa| vR.'vivaNivaNicchettasippiyAiNNaNivvuyasuhA' vipaNInAM-vaNikpathAnAM haTTamArgANAM, vaNijAMca-vANijakAnAMca, kSetrasthAnaM yA sA tathA, zilpibhiH-kumbhakArAdibhirAkIrNA ata eva janaprayojanasiddharjanAnAM nirvRtatvena sukhitatvena ca nivRtasukhAca yA sA tathA, vAcanAntare chettazabdasya sthAne cheyazabdo'dhIyate, tatra ca chekazilpikAkIrNeti vyAkhyeyam / 'siMghADagatigacaukcaccarapaNiyAvaNavivihavatthuparimaMDiyA' zrRGgATakaM-trikoNaMsthAnaM, trikaM-yatrarathyAtrayaM milati, catuSkaM-rathyAcataSkamelakaM,catvaraM-baharathyApAtasthAnaM,paNitAni-bhANDAnitapradhAnA ApaNA-haTTAH, vividhavastUni-anekavidhadravyANi, ebhi parimaNDitA yA sA tathA, pustakAntare'dhIyate-'siMghADagatigacaukkacaccacaummuhamahApahapahesupaNiyAvaNavivihavesaparimaMDiyA' tatracaturmukhaM-caturiM devakulAdi, mahApatho-rAjamArga, panthAH-taditaraH, tatazca zrRGgATakAdiSu paNitApaNaiH vividhaveSaizca janairvavidhavezyAbhirvA parimaNDitA yA sA tthaa| _ 'surammA' atiramaNIyA / naravaipaviiNNamahivaimahA narapatinA-rAjJA pravikIrNogamanAgamanAbhyAM vyApto mahIpatipatho rAjamArgoyasyAMsA tathA, athavA-narapatinA pravikIrNAvikSiptA nirastA'nyeSAM mahIpatInAMprabhA yasyAM sAtathA, athavA-narapatibhipravikIrNA mahIpateH prabhA yasyAMsA tthaa| 'anegavaraturagamattakuMjararahapahakarasIyasaMdamANIyAiNNajAjuggA' anekaivaratura- gairmattakuaraiH rahapahakaratti-rathanikaraiH zibikAbhi syandamAnIbhirAkIrNA-vyAptA yAnairyugyaizcayA sAtathA, athavA-aneke varaturagAdayo yasyAMAkIrNAnica guNavantiyAnAdIni yasyAMsA tathA, tatrazibikAH-kUTAkAreNAcchAditAjampAnavizeSAH, syandamAnikAH-puruSapramANajampAnavizeSAH, yAnAni-zakaTAdIni, yugyAni-gollaviSayaprasiddhAnidvihastapramANAni vedikopazobhitAni jmpaanaanyeveti| 'vimaulaNavaNaliNisobhiyajalA' vimukulAbhi-vikasitakamalAbhirnavAbhinalinIbhi-padminIbhiH zobhitAnijalAni yasyAMsA tathA / 'paMDuravarabhavaNasaNNimahiyA' pANDuraiHsudhAdhavalaiH varabhavanaiH-prAsAdaiH samyak nitarAMmahiteva mahitA-pUjitA yA saatthaa| 'uttANana Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1 71 yanapecchaNijjA' saubhAgyAtizayAduttAnikaiH animiSitairnayanaiH-locanaiH prekSaNIyA yA sA tathA _ 'pAsAiyA' cittprsttikaarinnii| darisaNijjA' yAMpazyaccakSuHzramaMnagacchati / abhiruvA' manojJarUpA / 'paDirUvA' draSTAraM 2 prati rUpaM yasyAH sA ttheti|| mU. (2) tIse NaM caMpAe nayarIe bahiyA uttarapurathime disibhAe punnabhadde nAmaM ceie hotyA, cirAIe puvapurisapaNNatte porANe sadie vittie kittie nAe sacchatte sajjhae saghaMTe sapaDAge paDAgAipaDAgamaMDie salomahatthe kayaveyadie lAulloiyamahie gosIsasarasaratacaMdanadaddaradiNNapaMcaMgulitale uvciycNdklse| ____caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAe AsattosattaviulavaTTavagghAriyamalladAmakalAve paMcavaNNasarasasurahimukkapuSphapuMjovayArakalie kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhavaragaMdhagaMdhie gaMdhavaTTibhUe nddnttttgjllmllmutttthiyvelNbypvgkhglaasgaaikkhglNkhmNkhtuunnilltuNbviinniyshruygmaaghprige| bahujanajAnavayassa vissuyakittie bahujaNassa Ahussa AhuNijje pAhuNijje accaNijje vaMdaNije namaMsaNijje pUyaNijje sakkAraNijje sammANaNijje kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM vinaeNaM paJjuvAsaNije divve sacce saccovAe sannihiyapADihere jAgasahassabhAgapaDicchae bahujaNo accei Agamma punnabhadaM ceiyaM 2 / vR. 'tIse'tti tasyAM 'Na'mityalaGkAre campAyAM nagaryAM 'uttarapurasthime'tti uttarapaurastyeuttarapUrvAyAmityarthaH, 'disibhAe ttidigbhAge, pUrNabhadranAmacaityaM-vyantarAyatanaM, 'hotthe tiabhavat 'cirAIe puvvapurisapannatte' ciram-cirakAla Adi-nivezo yasya taccirAdikam, ata eva pUrvapuruSaiH-atItanaraiH prajJaptam-upAdeyatayA prakAzitaM pUrvapuruSaprajJaptaM / 'porANe'tti cirAdikatvAtpurAtanaM / 'saddie'ttizabdaH-prasiddhi sasAto yasya tacchabditaM / 'vittie'tti vittaM-dravyaM tadasti yasya tadvittikaM, vRttiM vA''zritalokAnAM dadAti yattavRttidaM / 'kittie'tti pAThAntaraM, tatra kIrttitaM-janena samutkIrtitaM kIrtidaM vA / 'nAe'ttinyAyanirNAyakatvAtnyAyaHjJAtavA-jJAtasAmarthyamanubhUtataprasAdena lokeneti sacchatraMsadhvajaMsaghaNTamiti vyaktaM / 'sapaDAgAipaDAgamaMDie' saha patAkayA vartataiti sapatAkaM tacca tadekAM patAkAmatikramya yA patAkA sA atipatAkA tayA maNDitaM yattattathA, vAcanAntare'sapaDAe paDAgAipaDAgamaMDie'tti / 'salomahatthe' lomamayapramArjanakayuktaM / 'kayaveyadie' kRtavitardikaM-racitavedikaM / 'lAulloiyamahie' lAiyaM yadbhUmezchagaNAdinopalepanam, ulloiyaMkuDyamAlAnAMseTikAdibhi saMmRSTIkaraNaM, tatastAbhyAM mahitamiva mahitaM-pUjitaM yattattathA 'gosIsasarasarattacaMdaNadaddaradinnapaMcaMgulitale' gozIrSaNa-sarasaraktacandanena ca daddaraNa-bahalena capeTAprakAreNa vA dattAH paJcAGgulayaH talA-hastakA yatra tttthaa| 'uvacayacandanakalase' upacitA-nivezitAH candanakalazA-mAGgalyaghaTA yatra tttthaa| 'caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAe' candanaghaTAzca suSTu kRtatoraNAni ca dvAradezabhAgaM 2 prati yasmiMstaccandanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgaM, dezabhAgAzca dezA eva / 'AsattosataviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAve' Asakto-bhUmau saMbaddhaH utsakta-uparisaMbaddhaH vipulo Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 aupapAtikaupAGgasUtram-2 vistIrNavRtto vartulaH 'vagdhArio tiplambamAnaH mAlyadAmakalApaH-puSpamAlAsamUhoyatratattatheti 'paJcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie' paJcavareNena sarasena surabhiNA muktena-kSiptena puSpapuJcalakSaNenopacAreNa pUjayA kalitaM yattattathA / 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghantagandhuluyAbhirAme kAlAguruprabhRtInAMdhUpAnAM yomaghamaghAyamAno gandhaH uddhRta-udbhUtastenAbhirAmaMyattattathA, tatra 'kuMdurukka ticIDA turukka'ti casilhakaM / 'sugandhavaragaMdhagaMdhie' sugandhA yevaragandhAH-pravaravAsAsteSAM gandho yatrAsti tattathA gandhavaTTibhUe' saurabhyAtizayAdgandhadravyaguTikAkalpamityarthaH / 'naDanaTTe'tyAdi pUrvavannavaramiha bhuyagA-bhujaGgA bhoginaityarthaH, bhojakA vA-tadarcakAH 'mAgadhA' bhaTTAiti / 'bahujaNajANavayassa vissuyakittie' bahorjanasya-paurasya jAnapadasya ca-janapadabhavalokasya vizrutakIrtikaMpratItakhyAtikaM / 'bahujaNassa AhussattiAhotuH-dAtuH, kvacididaMna zyate, 'AhuNijjetti AhavanIyaM-sampradAnabhUtaM / 'pAhuNijje tti prakarSaNa AhavanIyaM / _ 'accaNijje' cndngndhaadibhi| 'vandaNijje' stutibhi / 'namaMsaNijje' prnnaamtH| pUyaNijje' pusspaiH| 'sakkaraNijje vstraiH| 'sammANaNijje' bahumAnaviSayatayA / 'kallANaM maGgalaM devayaM ceiyaM vinaeNaMpajjuvAsaNijje' kalyANamityAdibuddhayA vinayena paryupAsanIyaM, tatra kalyANam' arthahetuH 'maGgalam' anarthapratihatihetuH 'daivataM' devaH 'caityam' iSTadevatApratimA 'divve' divyaM pradhAnaM / 'sacce' satyaM satyAdezatvAt / 'saccovAe' satyAvapAtaM / 'satyasevaM sevAyAH sphliikrnnaat| ___ 'sannihiyapADihere' vihitadevatAprAtihAryaM / 'jAgasahassabhAgapaDicchae' yAgAHpUjAvizeSAH brAhmaNaprasiddhAH tatsahasrANAM bhAgam-aMzaM pratIcchati AbhAvyatvAt yattattathA, vAcanAnantare 'yAgabhAgadAyasahassapaDicchae' yAgAH-pujAvizeSAH bhAgA-viMzatibhAgAdayo dAyAH-sAmAnyadAnAnyeSAM sahasrANi pratIpacchati yattattathA / 'bahujaNo' ityAdi sugama, navaraM 'punnabhaddaceiyaM 2' iti atra dvivacanaM bhaktisambhramavivakSayeti / mU. (3) se NaM punnabhadde ceie ekkeNaM mahayA vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, seNaM vanasaMDe kiNhe kiNhobhAse nIle nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse niddhe niddhobhAse tivve tivvobhAse / kiNhe kiNhacchAe nIle nIlacchAe harie hariyacchAe sIe sIyacchAe niddhe niddhacchAe tivve tivvacchAe ghaNakaDiakaDicchAe ramme mhaamehnnikurNbbhuue| vR. 'savvao samantA' iti sarvataH-sadikSusamantAt-vidikSu / kiNhe'tti kaalvrnn| 'kiNhobhAse'tti kRSmAvabhAsaH kRSNaprabhaH, kRSNa evAvabhAsata iti kRSNAvabhAsaH / evaM nIle nIlobhAse' pradezAntare, 'harie hariobhAse' pradezAntare eva, tatra nIlo-mayUragalavat, haritastu zukapucchavat, haritAlAbha iti vRddhAH / 'sIe'tti zItaH sparzApekSayA, balyAdyAkrantatvAt iti vRddhAH / niddhe'tti snigdho na tu ruukssH| 'tivve'tti tIvro varNAdiguNaprakarSavAn / ___"kiNhe kiNhacchAe'tti, iha kRSNazabdaH kRSNacchAya ityasya vizeSaNamitinapunaruktatA, tathAhi-kRSNaH san kRSNacchAyaH, chAyA cAdityAvaraNajanyo vastuvizeSaH / 'ghaNakaDiyakaDicchAe'tti anyo'nyaM zAkhAnupravezAd bahalanirantaracchAya ityartha / 'mahAmehaNikuraMbabhUe'tti mhaameghvRndklpH| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 ___73 mU. (3-vartate) te NaM pAyavA mUlamaMto kaMdamaMto khaMbhamaMto tayAmaMto sAlamaMto pavAlamaMto pattamaMto pupphamaMto phalamaMtobIyamaMto aNupubbasujAyaruilavaTTabhAvapariNayAekkakhaMdhA anegasAlA anegasAhappa-sAhaviDimA aneganaravAmasuppasAriaaggejjhaghaNaviulabaddhakhaMdhA acchiddapattA aviralapattAavAINapattAanaIapattA niyajaraDhapaMDupattA navahariyabhisaMtapattabhAraMdhakAragaMbhIradarisaNijjA uvnniggynnvtrupttpllvkomlujjlclNtkislysukumaalpvaalsohiyvrNkurggsihraa| nicaM kusumiyA niccaM mAiyA nicaM lavaiyA niccaM thavaiyA nicaM gulaiyA nicaM gocchiyA nicaM jamaliyA niccaM juvaliyA nicaM viNamiyA nicaM paNamiyA nicaM kusumiymaaiylviythviyguliygocchiyjmliyjuvliyvinnmiypnnmiysuvibhttaapiNddmNjrivddiNsydhraa| suyabarahiNamayaNasAlakoilakohaMgakabhiMgArakakoMDalakajIvaMtIjIva kaNaMdImuhakavilapiMgalakkhakAraMDacakkavAyakalahaMsasArasaanegasauNagamihuNaviraiyasadguNNaiyamahurasaraNAiesuramme saMpiMDiyadAriyabhamaramahakaripahakaraparilintamattachappayakasamAsavalolamaharaga-magamaMtagaMjaMtadesabhAge abhaMtarapupphaphale bAhirapattocchaNNe pattehiyapupphehi yaucchaNNapaDivalicchaNNe sAuphale niroyae akaMTae nAnAvihagucchagummamaMDavagarammasohie vicittasuhakeubhUe vAvIpukkhariNIdIhiyAsuya sunivesiya rmmjaalhre| vR. 'teNaM pAyava'tti yatsaMbandhAd vanakhaNDa iti / 'mUlamanto kandamanto' ityAdIni daza padAni, tatra kando-mUlAnAmuparivRkSAvayavavizeSo, matupapratyayazceha bhUmniprazaMsAyAMvA / skndhHsthuddN| 'tayattitvakvalkalaM zAlA-zAkhApravAlaH-pallavAGkuraH,zeSANipratItAni / 'hariyamante'tti kvacid dRzyate, tatra haritAni-nIlatarapatrANi / 'aNupuvvasujAyaruilavaTTabhAvapariNaya'tti AnupUvyerNa-mUlAdiparipATyA suSTujAtA rucirAH vRttavistAro vA yeSAM te tathA / 'aneganaravAmasuppasAriyaaggejjhaghaNaviulavaTTa (baddha)khaMdhe'tti anekAbhirnaravAmAbhi suprasAritAbhiragrAhyo ghano-nibiDo vipulo-vistIrNo baddho-jAtaH skandho yeSAM te tathA, vAcanAntare'tra sthAne'dhikapadAnyevaM dRzyante-'pAINaDiNAyayasAlA udINadAhiNavicchiNNA oNayanayapaNayavipahAiyaolaMbapalaMbalaMbasAhappasAhaviDimA avAINapattAanuINNapattA' iti, ayamartha-prAcInapratIcInayoH-pUrvAparadizorAyatA-dIrghA zAlAH-zAkhA yeSAMtetathA, udIcInadakSiNayoH-uttarayAmyayordizovistIrNAviSkambhavanto yeSAM te tthaa| __avanatA-adhomukhA natA-AnamrAH praNatAzca-nantuM pravRttAH viprabhAjitAzca vizeSato vibhAgavatyaH avalambA-dhomukhatayA avalambamAnAH pralambAzca-atidIrghA (lambAH) zAkhAH prazAkhAzca-yasmin sa tathAvidho viTapo yeSAM te tathA, avAcInapatrAH-adhomukhaparNA anudgIrNapatrAH-vRttatayA abahirnirgataparNA / athAdhikRtavAcanA'nuzri yate-'acchiddapattA' nIrandhrapatrAH / 'aviralapattA' nirntrdlaaH| 'avAINapattA' avAcInapatrA adhomukhapalAzAH, avAtInapatrA vA-avAtopahatabarhA 'aNaIyapattA' ItivirahitacchadAH / 'niyajaraDhapaMDupattA' apgtpuraannpaannddurptraaH| 'navahariyabhisaMtapattabhAraMdhakAragaMbhIradarisaNijjA' navena haritena bhisaMtatti--dIpyamAne patrabhAreNa ___ Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-3 -dalacayenAndhakArA-andhakAravantaH ata eva gambhIrAzca dRzyanye ye te tathA / 'uvaniggayanaupanirgatairnava vataruNapattapallavakomalaujjalacalaMtakisalayakumAlapavAlasohiyavaraMkuraggasiharA' taruNapatrapallavaiH - atyabhinavapatragucchaiH tathA komalojjvalaizcaladbhiH kizalayaiH - patravizeSaH tathA sukumArapravAlaiH zobhitAni varAGkurANi agrazikharANi yeSAM te tathA / iha ca aGkurapravAlapallavakisalaya patrANAmalpabahubahatarAdikAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSaH sambhAvyata iti / 74 'niccaM kusumiyA' ityAdi vyaktaM, navaraM 'mAiya'tti mayUritAH 'lavaiya'tti pallavitAH 'thavaiya'tti stabakavantaH 'gulaiyA' gulmavantaH 'gocchiyA' jAtagucchAH, yadyapi ca stavakagucchayoravizeSo nAmakoze'dhItastathA'pIha puSpapatrakRto vizeSo bhAvanIyaH, 'jalamiya'tti yamalatayAsamazreNitayA vyavasthitAH, 'juvaliya'tti yugalatayA sthitAH, 'viNamiya'tti vizeSeNa phalapuSpabhAreNa natAH, 'paNamiya'tti tathaiva nantumArabdhAH, prazabdasyAdikamrmmArthatvAt / 'niccaM kusumiyamAiyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuvaliyaviNamiyasuvibhattapiMDimaMjarivaDiMsayadhara' tti kecit kusumitAdyekaikaguNayuktAH apare tu samastaguNayuktAH, tataH kusumitAzca te ityevaM karmmadhArayaH, navaraM suvibhaktAH - suviviktAH suniSpannatayA piNDayo - lumbyo maJjaryyazca pratItAstA eva avataMsakAH - zekharakAstA dhArayanti ye te tathA / 'suyavarahiNamayaNasAlaloilakohaMgakabhiMgArakakoMDalakajIvaMjIva kanaMdImuhakavilapiMga lakkhakAraMDacakkavAyakalahaMsasArasaanega saNagaNamihuNaviraiyasahuNNaiyamahurasaraNAie' zukAdInAM sArasAntAnAmanekeSAM zakunagaNAnAM mithanairviracitaM zabdonnatikaM ca- unnatizabdakaM madhurasvaraM ca nAditaMlapitaM yasmin sa tathA, vanakhaNDa iti prakRtam / 'suramme' atizayaramaNIyaH / saMpiMDiyadariyabhamaramahukaripahakaraparilintamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjaMtadesabhAge' saMpiNDitAH ptAnAM bhramaramadhukarINAM vanasatkAnAmeva pahakaratti - nikarA yatra sa tathA, parilIyamAnA-anyata Agatya layaM yAnto mattaSaTapadAH kusumAsavalolAH - kiJjalkalampaTAH madhuraM gumagumAyamAnAH guJjantazca - zabdavizeSaM vidadhAnAH dezabhAgeSu yasya sa tathA, tataH karmmadhArayaH / 'abbhantarapupphaphale bAhirapattocchaNNe pattehi ya pupphehi ya ucchannapaDivalicchanne' atyantamAcchAdita ityarthaH, etAni trINyapi kvacidvRkSANAM vizeSaNAni dRzyante- 'sAuphale' tti miSTaphalaH, 'niroyae' tti rogavarjitaH, 'akaNTaka' iti / kacit 'nAnAvihagucchagummamaMDavagarammasohie' tti tatra gucchA - vRntAkyAdayo gulmA - navamAlikAdayo maNDapakA - latAmaNDapAdayaH 'ramme' tti kvacinna dRzyate / 'vicittasuhake bhUe' vicatrAn zubhAn ketUn dhvajAn bhUtaH - prAptaH 'vicittasuhaseukeu bahule' tti pAThAntaraM tatra vicitrAH zubhAH setavaH - pAlibandhA yatra ketubahulazca yaH sa tathA / 'vAvIpukkhariNIdIhiyAsu ya sunivesiyarammajAlaharae' vApISu caturasrasu puSkariNISu - vRttAsu puSkaravatISu vA dIrghakAsuca - RjusAraNISu suSThu nivezitAni ramyANi jAlagRhakANi yatra sa tathA / mU. (3 - vartate) piMDimaNIhArimasugaMdhisuhasurabhimanaharaM ca mahayA gaMdhaddhaNiM muyaMtA nAnAvihagucchagummamaMDavakadharakasu haseukeubahalA anegarahajANajuggasiviyapavimoyaNA surammA pAsAdIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 3 75 vR. 'piMDimaNIhArimasugaMdhisuhasurabhimaNaharaM ca mahayA gaMdhaddhaNi muyaMtA' piNDimanihArimAM - pudgalasamUharUpAM dUradezagAminIM ca sugandhiMca- sadgandhikAM zubhasurabhibhyo gandhAntarebhyaH sakAzAnmanoharA yA sA tathA tAMca, mahatA mocanaprakAreNa vibhakativyatyayAnmahatIM vA gandha eva dhrANihetutvAttRptikAritvAdgandhadhANistAM muJcanta iti vRkSavizeSaNam / evamito'nyAnyapi 'nAnAvihagucchagummamaMDavakagharakasuhaseukeubahulA' nAnAvidhA gucchAH gulmAni maNDapakA gRhakANi ca yeSAM santi te tathA, tathA zubhAH setavo-mArgA AlavAlapAlyo vA ketavo - dhvajA bahulA - bahavo yeSAM te tathA, tataH karmadhArayaH / 'anegarahajANajuggasiviyapavimoyaNA' anekeSAM rathAdInAmadho'tivistIrNatvAt pravimocanaM yeSu te tathA / 'surammA pAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUva' tti etAnyeva vRkSavizeSaNAni vanakhaNDavizeSaNatayA vAcanAntare'dhItAni / mU. (4) tassa NaM vanasaMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM ekke asogavarapAyave pannatte, kusavikusavisuddharukkhamUle mUlamaMte kaMdamaMte jAva pavimoyaNe suramme pAsAdIe darisaNijje abhirUve paDirUve vR. 'tassa NaM vanasaMDasse' tyAdau azokapAdapavarNake kvacididamadhikamadhIyate - 'dUrovagayakaMdamulavaTTalaTThasaMThiyasiliTTaghaNamasiNaNiddhasujAyaniruvahauvviddhapavarakhaMdhI' dUropagatAni - atyarthaM bhUmyAmavagADhAni kandamUlAni - pratItAni yasya sa tathA, vRtto- vartulo, laSTo manojJaH, saMsthito- viziSTasaMsthAnaH, zliSTaH- saGgato, ghano - nibiDo, masRNaH - aparuSaH, snigdhaH-arUkSaH, sujAtaH-sujanmA, nirupahato - vikAravirahita, uvviddhaH atyarthamuccaH, pravaraHpradhAnaH, skandhaH - sthuDaM yasya sa tathA inpratyayazca samAsAntaH / 7 'aneganarapavarabhuyAgejjho' anekanarANAM pravarabhujaiH - pralambabAhubhirvAmAbhirityarthaH, agrAhyaH - anAzloSyo yaH sa tathA, 'kusumabharasamonamaMtapattalavisAlasAlo' kusumabhareNa samavanamantyaH patralAH-patravatyaH vizAlAH zAlA yasya sa tathA / 'mahukaribhamaragaNa-gumagumAiyaniliMtauDitasassirIe' madhukarIbhramaragaNena-lokarUDhigamyena, 'gumagumAinta' tti kRtagumagumetizabdena, nIlIyamAnena - nivizamAnena, uDDiyamAnena ca - utpatatA sazrIkaH - sazobho yaH sa tathA / 'nAnAsauNagaNamihuNasamuhurakaNNasuhapalattasaddamuhare' nAnAvidhAnAM zakunigaNAnAM yAni mithunAni teSAM sumadhuraH karNa sukhazca yaH pralaptazabdastena madhura iva madhuro - manojJo yaH sa tathA / athAdhikRtavAcanA-'kusavikusavisuddharukkhamUle' kuzA-darbhA vikuzA- valva (la) jAdayastairvizuddhaM - virahitaM vRkSAnurUpaM vRkSavistarapramANamityartho mUlaM - samIpaM yasya sa tathA / 'mUlamaMte' ityAdivizeSaNAni pUrvadvAcyAni yAvat paDirUve / mU. (4-vartate) se NaM asogavarapAyave annehiM bahuhiM tilaehiM lauehiM chattovehiM sirIsehiM sattavannehiM dahivannehiM loddhehiM dhavehiM caMdaNehiM ajjuNehiM jIvehiM kuDahiM savvehiM phaNasehiM dADimehiM sAlehiM tAlehiM tamAlehiM piyaehiM piyaMgUhiM purovagehiM rAyarukkhehiM naMdirukkhehiM savvao samaMtA saMparikhitte te NaM tilayA lavaiyA jAva naMdirukkhA kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlamaMto kaMdamaMto Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 aupapAtikaupAGgasUtram-4 eesiM vannao bhANiyavvo jAva sibiyapavimovaNA surammA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA, te NaM tilayA jAva naMdirukkhA annehiM bahUhiM paumalayAhiM naaglyaahiN| asoalayAhiM caMpagalayAhiM cUyalayAhiM vanalayAhiM vAsaMtiyalayAhiM aimuttayalayAhiM kuMdalayAhiM sAmalayAhiM savvao samaMtA saMparikhittA, tAo NaM paumalayAo niccaM kusumiyAo jAva vaDiMsayadharIo pAsAdIyAo darisaNijjAo abhirUvAo paDirUvAo / / vR. so'zokavarapAdapaH anyairbahubhistilakairlakucairachatropaiH zirISaiH saptaparNai - ayukchadaparyAyairayukpatranAmakaiH dadhiparNe lodhraH dhavaiH candanaiH - malayajaparyAyairarjunaiH - kakurAparyAyaiH nIpaiH - kadambaiH kuTajaiH - girimallikAparyAyaiH savyaiH panasairdADimaiH zAlaiH - sarjapayayaiistAlaiHtRNarAjaparyAyaiH tamAlaiH priyakaiH - asanaparyAyaiH priyaGgubhiH - zyAmaparyAyaiH puropagaiH rAjavRkSaiH nandivRkSai- rUDhigamyaiH sarvataH samantAt samparikSipta ityAdi sugamamApadmalatAzabdAditi / 'paumalayAhiM'ti padmalatAH- sthalakamalinyaH padmakAbhidhAnavRkSalatA vA, nAgAdayo vRkSavizeSAsteSAM latAH - tanukAsta eva, tatrAzokaH - kallI cUtaH - sahakAraH vana:- pIlukaH, vAsantIlatA atimuktakalatAzca yyapyekArthA nAmakoze'dhItAstathA'pIha bhedo rUDhito'vaseyaH, zyAmA-priyaGgu, zeSalatA rUDhigamyAH, iha latAvarNakAnantaramazokavarNakaM pustakAntare idamadhikamadhIyate - 'tassa NaM asogavarapAyavassa uvari bahave aTThaaTThamaMgalagA pannattA' aSTAvaSTAviti vIpsAkaraNAtpratyekaM te'STAvitti vRddhAH, anye tvaSTAviti saGkhyA, aSTamaGgalakAnIti ca saMjJA / 'taM jahA- sovatthiya 1 sirivaccha 2 naMdiyAvatta 3 vaddhamANaga 4 bhaddAsaNa 5 kalasa 6 maccha 7 dappaNA 8, tatra zrIvatsaH - tIrthaGkarahRdayAvayavavizeSAkAro, nandyAvarta - pratidignavakoNaH svastivizeSo rUDhigamyo, varddhamAnakaM - zarAvaM, puruSArUDhaH puruSa ityanye, bhadrAsanaM-siMhAsanaM, darpaNa: - Adarza, zeSANi pratItAni / 'savvarayaNAmayA' 'acchAH' svacchAH AkAzasphaTikavat, 'saNhA' zlakSNAH zlakSNapudgalanirvRttatvAt, 'maNhA' masRNAH, 'ghaThThA' ghRSTA iva ghRSTA kharazAnayA pratimeva 'maTThA' mRSTAH sukumArazAnayA pratimeva pramArjanikayeva vA zodhitAH, ata eva 'nirayA' nIrajasaH rajorahitAH 'nirmalAH' kaThinamalarahitAH 'nippaMkA' ArdramalarahitAH 'nikkaMkaDacchAyA' nirAvaraNadIptayaH 'sappahA' saprabhAH 'samirIyA' sakiraNAH 'saujjoyA' pratyAsannavastudyotakAH 'pAsAdIyA 4' / 'tassaNaM asogavarapAyavassa uvari bahave 'kiNhacAmarajjhayA' kRSNavarNacAmarayuktadhvajAH 'nIlacAmarajjhayA lohiyacAmarajjhayA sukillacAmarajjhayA hAliddacAmarajjhayA acchA saNhA' 'ruppapaTTA' raupyamayapatAkApaTA: 'vairAmayadaMDA' vajradaNDAH 'jalayAmalagaMdhiyA' padmavat nirdoSagandhAH 'surammA pAsAdIyA' 'tassa NaM asogavarapAyavassa' 'uvari' upariSTat 'bahave' 'chattAicchattA' uparyuparisthitA''tapatrANi 'paDAgAipaDAyA' patAkoparisthitapatAkAH 'ghaNTAjuyalA cAmarajuyalA' 'uppalahatthagA' nIlotpalakalApAH / 'paumahatthagA' padmAni ravibodhyAni 'kumuyahatthagA' kumudAni candrabodhyAnIti, 'kusumahatthaya'tti pAThAntaraM 'nalimahatthagA subhagahatthagA sogaMdhiyahatthagA' nalinAdayaH padmavizeSA rUDhigamyAH, 'puMDarIyahatthayA' puNDarIkANi- sitapadmAni 'mahApuMDarIyahatthA ' mahApuNDarIkANi Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-4 77 tAnyeva mahAnti 'sayapattahatthA sahassapattahatthA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| mU. (1)tassaNaM asogavarapAyavassa heTThAIsiMkhaMdhasamallINe etthaNaMmahaM eke puDhavisilA paTTae pannatte, vikkhaMbhAyAmaussehasuppamANe kiNhe aMjaNaghaNakivANakuvalayahaladharakosejjAgAsakesakajjalaMgIkhaMjaNasiMga bhedariTThayajaMbUphalaasaNakasaNabaMdhaNaNIluppalapattanikaraayasikusumappagAse marakatamasArakalittaNayaNakIyarAsivaNNe niddhdhnne| aTThasire AyaMsayatalovame suramme IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticitte AINagarUya vuraNavanItatUlapharise sIhAsaNasaMThie pAsAdIe darisaNijje abhiruve paDirUve // vR.athAdhikRtavAcanA''zriyate'IsikhaMdhasamallINe' manAk skandhAsanna ityarthaH / ettha NaMmahaMekke' ityatra ettha NatizabdaH azokavarapAdapasya yadadho'tretyevaM smbndhniiyH| vikkhaMbhAyAmaussehasuppamANe viSkambhaH-pRthutvam, AyAmo-dairghyam, utsedha uccatvameSusupramANa-ucitapramANeyaH satathA kiNhe'ttikAlaH, ata eva 'aMjaNakavANakuvalayahaladharakosejAgAsakesakajalaMgIkhaMjaNasiMgabhedariTThayajaMbUphalaasaNakasaNabaMdhaNanIluppalapattanikaraayasikusumappagAsesa'nIla ityartha, tatraaJjanakovanaspativizeSaH haladharakosejaM-baladevavastraMkajjalAGgI-kajjalagRhaM zRGgabhedaHmahiSAdiviSANacchedaH riSThakaM-ratnam azanako-bIyakAbhidhAno vanaspati snbndhnNsnpusspvRntN| ___ 'marakayamasArakalittanayanakIyarAsivaNNe' marakataM-ralaM masAro-mRNIkArakaH pASANavizeSaH, sa cAtra kaSapaTTaH sambhAvyate, kalittaMti-kaTitraM kRttivizeSaH nayanakIkAnetramadhyatArA tadrAzivarNakAla ityarthaH / niddhadhaNe' snigdhadhanaH 'aTThasire' aSTazirAH aSTakoNa ityarthaH / AyaMsayatalovame suramme IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticitte' IhAmRgAH-vRkAH vyaalkaaH-shvaapdbhujgaaH| AINagarUyabUranavanIyatUlapharise' Ajinaka-carmamayavastara rUtaM-pratItaM bUrovanaspativizeSaH tUlam-arkatUlaM sIhAsaNasaMThie-siMhAsanAkAraH, pAsAdIe jAvapaDirUveti vAcanAntare punaH zilApaTTakavarNakaH kiJcidanyathA dRzyate, sa ca saMskRtyaiva likhyateaanakadhanakuvalayahaladharakauzeyakaiH sahezaH, ghanomegha ityarthaH, AkAzakezakajjalaka-rketanendranIlAtasIkusumaprakAzaH, karketanendranIle ratnavizeSau, bhRGgAJjanazRGgabhedariSThakanIla-gulikAgavalAtirekabhramaranikurumbabhUtaH' bhRGgaH-kITavizeSo'GgAravizeSo vA aJjanaM-sauvIrAjanaM zRGgabhedoviSANacchedo viSANavizeSo vA, riSTha:-kAkaH phalavizeSo vA, athavA'riSThanIle ratnavizeSau gulikA-varNadravyavizeSo gavalaM-mahiSazRGgam / etebhyo'tireko nalatayA'tirekavAn yaH sa tathA, sa cAsau bhramaranikurumbabhUtazceti karmadhArayaH, nikurumbaH-samUhaH, jambUphalAsanakusumabandhananIlotpalapatrinikaramarakatAzAsakanayanakIkArAzivarNa' AzAsako-vRkSavizeSaH / snigdhoHghano'ta evAzuSiraH, 'rUpakapratirUpadarzanIyaH' rUpakaiH pratirUpo-rUpavAn ata eva darzanIyazca darzanayogyo yaH sa tathA, muktAjAlakhacitAntakA-muktAjAlakaparigataprAnta ityrthH|| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 aupapAtikaupAGgasUtram-6 mU. (6) tattha NaM caMpAe nayarIe kUNie nAmaM rAyA parivasai, mahayAhimavataMmahatamalayamaMdaramihaMdasAre acaMtavisuddhadIharAyakulavaMzasuppasUe niraMtaraMrAyalakkhaNavirAiaMgamaMge bahujaNabahumANe pUjie savvaguNasamiddhe khattie muie muddhAhisittemAupiusujAedayapatte sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare mamussiMde janavayapiyA janavayapAle janavayapurohie -seukare keukare narapavare purisavare purisasIhe purisavagdhe purisAsIvise purisapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDe ditte vitte vicchinnaviulabhavanasayanAsanajANavAhaNAiNNe bahudhaNabahujAyaruvarayate AogapaogasaMpautte vicchaDDiapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUte __-paDipunnajaMtakosakoTThAgAraudhAgAre balavaM dubbalapaJcAmite ohayakaMTayaM nihayakaMTayaM maliakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM ohayasattuM nihayasatuMmaliyasattuM uddhiasattuM nijjiyasattuM parAiasatuMvavagayadubhikkhaMmAribhayaviSpamukkakhemaMsivaM subhikkhaM pasaMtaDiMbaDamaraMrajaMpasAsemANe vihri|| vR.rAjavarNake likhyate-'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavAnivamahAn zeSarAjaparvatApekSayA, tathA malayaH-parvatavizeSo mandaro-bheru mahendraH-parvatavizeSaH zakra vA, tdvtsaarH-prdhaanoyHstthaa| 'accantavisuddhadIharAyakulavaMsasuppasUe' atyantavizuddho-nirdoSo dIrgha-cirakAlIno yo rAjJAM kularUpo vaMzastatra suSTu prasUto yaH sa tathA / 'niraMtaraM rAyalakkhaNavirAiyaMgamaMge' rAjalakSaNaiH-svastikAdibhi virAjitamaGgamaGga-gAtraM yasya sa tathA, makArastu praakRtshailiiprbhvH| _ 'muie'timuditaH pramodavAn, athavA nirdoSamAtRko, yadAha-"muiojohoijomisuddhotti 'muddhAhisitte'tti pitRpitAmahAdibhi rAjabhirvA yo rAjye'bhiSiktaH / 'mAupiusujAe'tti pitroviniittyaastputrH| 'dayapatte'tti praaptkrnnaagunnH| 'sImaMkare'ttisImAkArI, maryAdIkArItyartha 'siimNdhre'ttikRtmryaadaapaalkH|evN 'khemaMkare khemaMdhare'ttikSemaM punrnupdrvtaa| 'maNussiMde'tti manujeSu prmeshvrtvaat| _ 'janavayapiya'ttijanapadAnAM piteva hittvaat| 'janavayapAle'tti tadrakSakatvAt / 'janavayapurohie' janapadasya zAntikaratvAt / 'seukare'ttiM mArgadarzaka ityartha / 'keukare'tti adbhutakAryakAritvena cihnakArI / 'narapavare'tti narAH pravarA asyetikRtvaa| _ 'purisavare'tti puruSANAM madhye pradhAnatvAt / 'purisasIhe'tti krUratvAt / 'purisavagghetti zeSesati raudrruuptvaat| 'purisAsIvise ttipuruSazcAsAvAzIviSayazcapuruSAzIviSaH,AzIviSazca sarpaH, kopasAphalyakaraNasAmarthyAt / 'purisapuMDarIe'tti sukhArthinAM savyatvAt, puNDarIkaM ca sitapadmaM / 'purisavaragaMdhahatthI' prtiraajgjbhnyjktvaat| 'aDDe'ttisamRddhaH 'ditte'ttihapto darpavAn 'vitte'tti prsiddhH| vicchinnaviulabhavanasayanAsamajANavAhaNAiNNe'tti vistIrNAni-vistAravanti vipulAni-prabhUtAni bhavanazayanAsanAni pratItAni yasya satathA, yAnavAhanAni-rathAzvAdIni, AkIrNAni-guNAkIrNAni yasya sa tathA, tataH karmadhArayaH, athavA vistIrNavipulabhavanAni Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-6 zayanAsanayAnavAhanAkIrNAni yasya sa tathA / 'bahudhaNabahujAyasvarayate' bahu-prabhUtaM dhanaMgaNimAdikaM bahunIcajAtarUparajate suvarNaraupyeyasyasatathA AogapasogasaMpautte' AyogasyaarthalAbhasya prayogA-upAyAH samprayuktAH-vyApAritAyena, teSuvA samprayukto vyApRtoyaHsatathA____ 'vicchaDDiyapaurabhattapANe vicchardite-tyaktebahujanabhojanadAnenAviziSTocchiSTasambhavAt sAtavicchaTTai vA nAnAvidhe pracure bhaktapAne-bhojanapAnIye yasya sa tathA / 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe' bahavo dAsIdAsA gomahiSagavelakAzca prabhUtA yasya sa tathA, gavelakAurabhrAH / paDipunna jaMtakosakoTThAgArAudhAgAre' pratipUrNAni yantrANica pASANakSepayantrAdIni kozo-bhANDAgAraH koSThAgArazca-dhAnyagRhaM AyudhAgArazca-praharaNazAlA yasya sa tthaa| 'balavaM'ti prabhUtasainyaH / 'dubbalapaccAmitte' durbalAH pratyamitrAH-prAtivezmikanRpA yasya stthaa| 'ohayakaMTayaMti upahatA-vinAzitAH kaNTakAH-pratispardhigotrajA yatra rAjye tattathA, kriyAyA vA vizeSaNametat, evamanyAnyapi, navaraM nihatAH kRtasamRddhayapahArAH, malitAHkRtamAnabhaGgAH, uddhRtA-dezAnirvAsitAH, ata evAvidyamAnA iti| tathA zatravaH-agotrajAH nirjitAH-svasaundaryAtizayena paribhUtAH, parAjitAstutadvidharAjyopArjane kRtasambhAvanAbhaGgAH, 'vavagayadubmikhaM mAribhayavippamukka' miti vyktm| 'pasaMtaDiMbaDamaraM'ti DimbAH-vighnAH DamarANi-rAjakumArAdikRtavairAjyAdIni, 'pasaMtAhiyaDamaraM'tti kavacitpAThaH, tatrAhitaDamaraMzatrukRtaviDvaro'dhikaviDvarovA / rajjaMpasAsemAme'ttiprazAsayanpAlayan 'pasAhemANe tti kacitpAThaH, tatrApyayamevArtha, 'viharati' vartate // mU. (7) tassa NaM koNiyassa ranno dhAriNI nAmaM devI hojA, sukumAlapANipAyA ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIrA lakakhaNavaMjaNaguNovaveA mANummANappamAmapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI sasisomAkArakaMtapiyadasaNA surUvA karayalaparimiapasatthativaliyavaliyamajjhA kuMDalullihiagaMDalehA komuirynniyrvimlpddipunnsomvynnaa| siMgArAgAracAruvesA saMgayagayahasiabhaNiavihiavilAsasalaliasaMlAvaNiuNajuttovayArakusalA pAsAdIA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA, koNieNaM rannA bhaMbhasAraputteNaM saddhiM anurattA avirattA iDhe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoe paJcaNubbavamANI vihrti| vR. rAjJIvarNake likhyate-'ahInapaDipunpaMciMdiyasarIrA' kavacittu 'ahInapunnapaMciMdiyasarIrA' ahInAni-anyUnAni lakSaNataH, pUrNAni-svarUpataH, puNyAni vA-pavitrANi paJcApIndriyANi yatratattathAvidhaM zarIraMyasyAH sA tthaa| lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA' lakSaNAnisvastikacakrAdIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni teSAM yo guNaH-prazastatvaM tenopapetA-yuktA yA sA tthaa| 'mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI' tatra mAnaM-jaladroNapramANatA, katham?-jalasyAtibhRte kuNDe pramAtavyamAnuSeniveziteyajjalaMnissaratitadyadi droNamAnasyAttadA tanmAnuSaMmAnaprAptamucyate, tathA unmAnam-arddhabhArapramANatA, katham?,tulAropitaMmAnuSaMyadyarddhabhAraM tulatitadAtadunmAnaprAptamityucyate, pramANaM tu-svAGgulenASTottarazatocchrayatA, tatazcamAnonmAna Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-7 pramANaiH pratipUrNAni - anyUnAni sujAtAni - suniSpannAni sarvANyaGgAni - ziraH prabhRtIni yatra tattathAvidhaM sundaramaGga - zarIraM yasyAH sA tathA / 'sasIsomAkArakaMtapIyadaMsaNA' zazivatsaumyA - kAraM - kAntaM ca- kamanIyamata eva ca priyaM-vallabhaM STRNAM darzanaM-rUpaM yasyAH sA tathA / 80 ata eva 'surUva'tti zobhanarUpA / 'karayalaparimiapasatthativaliyavaliyamajjhA' karatalaparimito- muSTigrAhyaH prazastaH - zubhastrivaliko - valitrayayukto valitaH - saJjAtavalirmadhyo- madhyabhAgo yasyAH sA tathA / 'kuMDalullihiyagaMDalehA' kuNDalAbhyAmullikhitA gaNDalekhAH- kapolapatravalyo yasyAH sA tathA, 'kuNDalollikhitapInagaNDalekhe 'ti pAThAntaraM, vyaktaM ca / 'komuira- yaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA' kaumudIcandrikA kArtikI vA tapradhAnastasyAM vA yo rajanIkaraH-candrastadvadvimalaM pratipUrNaM saumyaM ca vadanaM yasyAH sA tathA / 'siMgArAgAracAruvesA' zRGgArasya-rasavizeSasyAgAramiva - sthAnamiva cAru - zobhano veSo - nepathyaM yasyAH sA tathA, athavA zRGgAro - manabhUSaNATopastatpradhAnaH AkAraH - saMsthAnaM cAruzca veSo yasyAH sA tathA / 'saMgayagayahasiya bhaNiyavihiyavilAsasalaliyasaMlAvaNiuNajuttovayArakusalA' saGgatA- ucitA gatahasitabhaNitavihitavilAsA yasyAH sA tathA, tatra vihitaM ceSTitaM vilAsonetraceSTA, tathA saha lalitena - prasannatayA ye saMlApAH - parasparabhASaNalakSaNAsteSu nipuNA yA sA tathA, tathA ktAH - saGgatA ye upacArA -lokavyavahArAsteSu kuzalA yA sA tathA, tataH padatrayasya krmdhaaryH| kacididamanyathA dRzyate- 'suMdarathaNajaghaNavayanakaracaraNanayanalAvaNNavilAsakaliyA' vyaktameva, navaraM jaghanaM - pUrvakaTIbhAgaH lAvaNyam - AkArasya spRhaNIyatA vilAsaH - strINAM ceSTAvizeSaH Aha ca 119 11 "sthAnAsanagamanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiva / utpadyate vizeSo yaH zliSTaH sa vilAsaH syAt // " iti / tathA 'koNieNaM rannA raddhiM aNurattA avirattA iTThe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihae mANussae kAmabhoe paccaNubhavamANI viharati' vyaktameva, navaraM anuraktA, anurajya na vipreye'pi viraktatAM gatetyarthaH / mU. (8) tassa NaM koNiassa ranno ekke purise viulakayavattie bhagavao pavittivAue bhagavao taddevasiM pavittiM Niveei / tassa NaM purisassa bahave aNNe purisA dinnabhattibhattaveaNA bhagavao pavittivAuA bhagavao taddevasiyaM pavittiM nivedeti // dR. 'tassa Na'mityAdau viulakayavittie' tti vihitaprabhUtajIvika ityarthaH, vRttipramANaM cedam-arddhatrayodazarajatasahasrANi yadAha - " maMDaliyANa sahassA pIIdANaM sayasahassA" / 'pavittivAue' tti pravRttivyApRto-vArtAvyApAravAn, vArtAnivedaka ityarthaH / 'taddevasiaM'ti divase bhavA daivasikI sA cAsau vivakSitA - amutra nagarAdAvAgato viharati bhagavAnityAdi rUpA, daivasika ceti taddaivasikI, atastAM nivedayati / 'tassa Na' mityAdi tatra 'dinnabhatibhattaveyaNa' tti dattaM bhRtibhaktarUpaM vetanaM mUlyaM yeSAM te tathA, tatrabhRti - kArSApaNAdikA bhaktaM ca-bhojanamiti // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 9 mU. (9) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM koNie rAyA bhaMbhasAraputte bAhiriyAe uvaTThANasAlAe aNegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramADaMbi akoDaMbiamaMtimahAmaMtigaNagadovAriaamaJcaceDapIDhamaddanagaranigamaseThThiseNAvaisatthavAhadUtasaMdhivAla saddhiM saMparivuDe viharai // vR. 'bhaMbhasAraputte 'tti zreNikarAjasUnuH / 'anegagaNe' tyAdi, aneke ye gaNanAyakAHprakRtimahattarAH, daNDanAyakAH- tantrapAlAH rAjAno - maNDalikA IzvarA - yuvarAjAH, matAntareNANimAdyaizvaryayuktAH, talavarAH - parituSTanarapatipradattapaTTabandhavibhUSitAH rAjasthAnIyAH, 'mADaMbiyA' chinnamaDambAdhipAH, 'koDaMbiyA' katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH mantriNaH pratItAH mahAmantriNo-mandrimaNDalapradhAnAH Sa hastisAdhanoparikA iti vRddhAH, gaNakA - jyotiSikAH, bhANDAgArikA iti vRddhAH, dauvArikAH -- pratIhArAH rAjadauvArikA vA, - - amAtyA-rAjyAdhiSThAyakAH, ceTA:- pAdamUlikAH, pIThamardA - AsthAne AsanAsannasevakAH, vayasyA ityarthaH, nagaraM - nagaravAsiprakRtayaH, nigamAH - kAraNikAH vaNijo vA, zreSThinaH - zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH, senApatayo - nRpatinirUpita caturaGgasainyanAyakAH, sArthavAhAH - sArthavAhakAH, dUtA - anyeSAM rAjAdezanivedakAH, sandhipAlAH- rAjyasandhirakSakAH, eSAM dvandvastatastaiH iha tRtIyAbahuvacanalopo draSTavyaH, 'saddhiM ti sArddhaM sahetyarthaH, na kevalaM tatsahitatvameva, api tu taiH samita - samantAtparivRtaH - parikarita iti / / 1 81 mU. (10) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare titthagare sahasaMbudde purisuttame purisasIhe purisavarapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI abhayadae cakkhudae maggadae saraNadae jIvadae dIvo tANaM saraNaM gaI paiTThA dhammavaracAuraMtacakkavaTTI appaDihayavaranANadaMsaNadhare viaTTacchaume / jiNe jANae tiNNe tArae mutte moyae buddhe bohae savvannU savvadarisI sivamayalamaruamanaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvattiaM siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpAviukAme arahA jine kevalI sattahatthUssehe samacauraMsasaMThANasaMThie vajrarisahanArAyasaMghayaNe anulomavAuvege kaMkaggahaNI kavoyapariNAme sauNiposapiTTaMtarorupariNae / vR. mahAvIravarNake likhyate - 'zramaNo' mahAtapasvI nAmAntaraM vA idamantimajinasya 'bhagavAn' samagraizvaryAdiyuktaH 'mahAvIre' devAdikRtopasargAdiSvacalitasatvatayA devapratiSThitanAmA, ' AdikaraH' AdI prathamatayA zrutadharmasya karaNazIlatvAt, 'tIrthaGkaraH' saGghakaraNazIlatvAt 'sahasambuddhaH' svayameva samyagboddhavyasya bodhAt, - kuta etadityAhayataH 'puruSottamaH ' tathAvidhAtizayasambandhena puruSapradhAnaH, uttamatvamevopamAtrayeNAha-'puruSasiMhaH' zauryAtizayAt, 'puruSavarapuNDarIkaH' puruSa eva varapuNDarIkamdhavalapadmaM puruSavarapuNDarIkaM, dhavalatA cAsya sarvAzubhamalImasarahitatvAt, evaM 'puruSavaragaMdhahastI' gandhahastitA cAsya sAmAnyagajakalpaparacakradurbhikSajanamarakAdiduritavinAzanAt, tathA na bhayaM dayate - dadAti prANApahArakaraNarasikopasargakAriNyapi prANinItyabhayadayaH, abhayA vAsarvaprANibhayaparihAravatI dayA - ghRNA yasya so'bhayadayaH, na kevalamayamanarthaM na karoti api 8 6 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - aupapAtikaupAGgasUtram-10 tvarthaM karotIti darzayannAha cakSurivacakSuH-zrutajJAnaMtaddayateyaH sacakSurdayaH, yathA hi loke cakSurdatvAvAJchitasthAnamArga darzayanmahopakArI bhavati ityevamihApIti darzayannAhamArga-samyagdarzanAdikaM mokSapathaM dayata iti mArgadayaH, yathA hi loke cakSurudghATanaM mArgadarzanaM ca kRtvA caurAdiviluptadhanAnnirupadravaM sthAnaM prApayan paramopakArI bhavatItyevamihApIti darzayannAha-'zaraNadayo' nirupadravasthAnadAyako, nirvANaheturityartha / ___ yathA hi loke cakSurgizaraNadAnAddusthAnAMjIvanaM dadAtyevamihApIti dazaryannAha jIvanaM jIvo-bhAvaprANadhAraNam, amaraNadharmatvamityartha, taMdayata iti jIvadayo, jIveSu vA dayA yasya sa jIvadayaH, tathA dIpa iva samastavastuprakAzakatvAt dvIpo vA saMsArasAgarAntargatAGgivargasya nAnAvidhaduHkhakallolAbhighAtaduHsthitasyAzvAsahetutvAt, tathA trANam anarthapratihananaMta tutvAtrANaM, tathA zaraNam-arthasampAdanaM taddhetutvAccharaNaM, tathA 'gaitti gamyate'bhigamyate duHsthitaiH susthatArthazrIyate iti gati, 'paiTTha'tti pratiSThantyasyAmiti pratiSThA-AdhAraH saMsAragarte prapatataH praannivrgsyeti| tathA trayassamudrAzcaturtho himavAnete catvAraH pRthivyA antAH-paryantAsteSu svAmitayA bhavatIti cAturantaH, sa cAsau cakravartI ca cAturantacakravartI, varazcAsau cAturantacakravartI ca varacAturanta-cakravartI-sarvarAjAtizAyI, dharmaviSaye varacAturantacakravartIdharmavaracAturantacakravartI, sakala-dharmapraNetRNAMmadhye sAtizayatvAditi, tathA apratihate-kaTAdibhiraskhaliteavisaMvAdake vA ata eva kSAyikatvAdvA vare-pradhAne jJAnadarzane kevalalakSaNe dhArayatIti apratihatavarajJAnadarzanadharaH, kathamasyaite ityata Aha-yato 'vyAvRttacchadmA' nivRttajJAnAvaraNo nirmAyo vA, etacca rAgAdijayAttasyetyAha-'jino' rAgAdijetA, rAgAdijayazca rAgAdisvarUpAdijJAnA dityata Aha 'jANae'ttijJAyako-jJAtA rAgAdibhAvasambandhinAMsvarUpakAraNaphalAnAmiti, ataeva 'tiNNo titIrNaivatIrNa, saMsArasAgaramiti gamyate, ataeva 'tArakaH saMsArasAgarAdupadezavartinAM bhagavAniti, tathA 'mukto' bAhyAbhyantaragranthAt karmabandhanAdvA, ata eva 'mocakaH' anyeSAmupadezavartinAM, tathA 'buddhe'tti buddhavAn boddhavyam, ata eva 'bodhakaH' anyeSAmiti, etAvanti vizeSaNAnibhavAvasthAmAzrityoktAni, athasiddhAvasthAmAzrityocyate-'savvannUsavvadarisI'tti, iha jJAna-vizeSAvabodhaH, darzanaM c-saamaanyaavbodhH| __ siddhAvasthAyAM puruSasya kaizcit jJAn nAbhyupagamyate prakRtivikArasya buddherabhAvAdityetanmatavyapohArthamidaM, tathA zivaM' sarvopadravarahitatvAd 'acalaM svAbhAvikaprAyogikacalanarahitatvat 'aruja' rogAbhAvAt 'anantam' anantArthaviSayajJAnasvarUpatvAt, 'akSayam' anAzaM, sAdyaparyavasitatvAt, akSayaMvA paripUrNatvAta, 'avyAbAdham' apIDAkAritvAt, 'apunarAvartakaM punarbhavAbhAvAt, siddhigatiriti nAmadheyaM-prazastaM nAma yasya tatsiddhigatinAmadheyaM, tiSThantyasminniti sthAna-kSINakarmaNo jIvasya svarUpaM lokAgraM vA, jIvasvarUpavizeSaNAni tu lokAgre Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 upacArAdavaseyAnIti, saMpAviukAme tti saMprAptukAmastatrAprApta ityarthaH / 'jine jANae' ityAdivizeSaNAni kvacinna 6zyante, zyante punarimAni-'araha'tti arhan-azokAdimahApUjArhatvAt avidyamAnaMvArahaH-ekAntaMpracchannaMsarvajJatvAdyasyasa'rahAH, jinaH prAgvat, kevalAni-sampUrNAni zuddhAni anantAni vA jJAnAdIni yasya santi sa kevalI, ata eva 'savvannU savvadarisI' / 'sattahatthussehe' saptahastapramANaH / 'samacauraMsasaMThANasaMThie' samaM-tulyaM adhaHkAyoparikAyayorlakSaNopapetatayA tacca taccaturasramiva caturana ca-pradhAnalakSaNopapetatayaiva samacaturana tacca tat saMsthAnaM ca-AkArastena saMsthito yaH sa tathA / 'vajraRSabhanArAcasaMhanana' iti prthmsNhnnH|| _ 'anulomavAuvege' anulomaH-anukUlo vAyuvegaH-zarIrAntarvartivAyavo yasya sa tathA / 'kaGkagrahaNI' kaGka:-pakSivizeSaH tasyeva grahaNI-gudAzayo yasya nIrogavarcaskatayA sa tathA / 'kavoyapariNAme' kapotasyeva-pakSivizeSasyeva pariNAmaH-AhArapAko yasya sa tathA, kapotasya hi pASANalavAnapijaTharAgnirjarayatIti kila zruti / 'sauNiposapiTuMtarorupariNae' zakuneriva-pakSiNaiva posa'tiapAnadezaHpurISotsagairnirlepatayAyasyasatathA, pRSThazca-pratItamantare ca-pRSThodarayorantarAle pAvityarthaH, urU ca-jaGgha iti dvandvastata ete pariNatAviziSTapariNAmavantaH sujAtA yasyasa tthaa|| mU. (10-vartate) paumuppalagaMdhasarisanissAsasurabhivayaNe chavI nirAyaMkauttamapasatthaaiseyaniruvamapale jallamallakalaMkaseyarayadosavajjiyasarIraniruvaleve chayAujjoiaMgamaMge ghaNaniciyasubaddhala-kkhaNuNNayakUDAgAranibhapiMDiaggasirae sAmaliboMDaghaNaniciyacchoDiyamiuvisayapasa-tthasuhamalakkhaNasugaMdhasuMdarazruamoagabhiMganelakajjalapaTThibhamara gaNaNiddhanikuruMbaniciya kuMciyapayAhiNAvattamuddhasirae dAlimapupphappagAsatavaNijasarisanimmalasuNiddhakesaMtakesazrUmI ghnn(niciy)chttaagaaruttmNgdese|| ___-nivvaNasamalaTThamaTTacaMdaddhasamaNiDAle uDuvaipaDipuNNasomavayaNeallINapamANajuttasavaNe sussavaNe pINamaMsalakavoladesabhAe ANAmiyacAvaruilakiNhabbharAitaNukasiNaniddhabhamuhe avadAliapuMDarIyaNayaNe koAsiadhavalapattalacche garulAyataujjutuMgaNAse uvaciasilappavAlabiMbaphalasaNNibhAharoDhe paMDurasasisaalavimalaNimmalasaMkhagokkhIrapheNakuMdadagarayamuNAliAdhavaladaMtaseDhI akhaMDadaMte apphuDiadaMte aviraladaMte suniddhadaMte sujAyadaMte egadaMtaseDhIviva anegadaMte huyavahaNiddhaMtadhoyatattatavaNijjarattatalatAlujIhe / vR. 'paumuppalagaMdhasarisanissAsasurabhivayaNe' padma-kamalaM utpalaM ca-nIlotpalamathavA paga-padmakAbhidhAnaM gandhadravyamutpalaM ca-utpalakuSThaM tayorgandhena-saurabhyeNa saddazaH-samo yo nizvAsaH-zvAsavAyustenasurabhi-sugandhi vadanaM mukhNysystthaa| chavI tichavimAn udAttavarNa, sukumAratvacAyukta ityarthaH / 'nIrAyaMkauttamapasatthaaiseyaniruvamapale nirAtaGkSanarogamuttamaMprazastamatizvetaMnirupamaMcapalaM-mAMsaM, pAThAntareNa talaM-rUpaMyasyasatathA, pAThAntarapakSe 'atisseya' iti atishreyH-atyntprshsym| ___'jallamallakaMkaseyarayadosavajjiyasarIraniruvaleve' yAti ca lagata ceti yallaH-svalpapraya ___ Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 aupapAtikaupAGgasUtram-10 lApaneyaHsacAsau mallazceti yallamallaH, sacakalavaMca-duSTatilakAdikaM svedazca-prasvedo rajazcareNusteSAM yodoSo-mAlinyakaraNaMtena varjitaM zarIraM yasya satathA, sacAsAvataeva nirupalepazceti karmadhArayaH / 'chAyAujjoiyaMgamaMge' chAyayA-dIptayA udyotitaM-prakAzitaM aGgamaGgaM yasya / _ 'ghaNaniciyasubaddhalakakhaNuNNayakUDAgAranibhapiMDiyaggasirae' ghananicitam-atyarthanibiDaM ghanavadvA-ayodhanavat nicitaM-subaddhaM suSTu snAyubaddhaM lakSaNonnataM-prazastalakSaNaM kUTasya-pravatazikharasya AkAreNasaMsthAnena nibhaM-sazaM yattattathA, piNDikeva-pASANapiNDikevAgram-uSNISalakSaNaMyasya tattathA, tadevaMvidhaMziroyasya sa ghananicitAdivizeSaNaziraskaH sAmaliboMDaghaNaniciyappho (ccho) DiyamiuvisayapasatthasuhamalakkhaNasugaMdhasuMdarabhuamo agabhiMganelakajjalapahiThThabhamaragaNaNiddhanikuruMbaniciyakuMciyapayAhiNAvattamuddhasirae' zAlmalI-vRkSavizeSaH tasyA yadboNDaM-phalaM ghananicitam-atIva nibiDaM 'choTiyaMti choTitaM sphoTitaM tadvat mRdavaH-sukumArAzca virAdAzca-vyaktAH prazastAzca-zubhAH sUkSmAzca-lakSNAH lakSaNAzca-lAkSaNikAH sugandhayazca-surabhayaH sundarAzca-zobhanAH bhujamocakavad-ratnavizeSa iva bhRGgavatkITavizeSavadaGgAravizeSavadvA nailavat-nIlIvikAravat athavA bhRGganelavat kajjalavat-maSIvaprahRSTabhramaragaNavacca-nirujadvirekavRndamiva snigdhaH-kRSNacchAyo nikurumbasamUhoyeSAMtetathA,teca nicitAzca-niviDAH kuJcitAzca-kuNDalIbhUtAHpradakSiNAvartAzca pratItAH mUrddhani-mastake ziroja-vAlA yasya sa tathA, adhikRtavAcanAyAM bhujamocakazabdAdArabhya cedamadhIyate na saamliityaadiiti| 'dAlimapupphappagAsatavaNijjasarisanimmalasuNiddhakesaMtakesabhUmI dADimapuSpaprakAzAca raktetyarthaH, tapanIyasazI ca-raktasuvarNasamavarNetyartha, nirmalAca susnigdhAcapratItA kezAntevAlasamIpekezabhUmi-kezotpattisthAnabhUtA mastakatvakyasya stthaa| 'ghananiciyetyAdiprAgvat, chatrAkArottamAGgadezaH, unnttvsaadhaat| 'nivvaNasamalaTThamaTTacaMdaddhasamaNiDAle nivraNavisphoTakAdikRtakSatarahitaM samam-aviSamamata eva laSTaM-manojJaM mRSTaM-zuddhaM candrArdhasamaM- zazadharazakalasazaM lalATam-alikaM yasya sa tathA / 'uDuvaipaDipuNNasomavayaNe' iha prAkRtatvAt pratipUrNoDupatisaumyavadana iti dRzyam, uDupati-candraH / / 'allINapamANajuttasavaNe AlInaunatuTapparaupramANayuktau-svapramANopetau zravaNau-karNI yasya sa tathA, ata eva 'suzravaNaH' zobhanazrotraH zomanazravaNavyApAro vA / 'pINamaMsalakavoladesabhAe' pInau-akRzau yato mAMsalau-samAMsau kapolau-gaNDau tayostAveva vA mukhasya dezarUpI bhAgau yasya sa tthaa| 'ANAmiyacAvaruilakiNhabbharAitaNukasiNaNiddhabhamuhe' AnAmitam-ISannAmita yaccApaM-dhanustadvadrucire-manojJe kRSNAbhrarAjIva-kAlikamegharekheva tanuke kRSNe-kAle snigdhe ca-succhAye dhruvI-netrAvayavavizeSau yasya sa tathA, vAcanAntare tu dRzyate 'ANAmiyacAvaruilakiNhabbharAisaMThiyasaMgayaAyayasujAyabhamue' AnAmitacApavadrucire kRSNAbhrarAjIvacca saMsthite-tatsaMsthAnavatyau saGgate-ucite Ayate-dIrgha sujAte-suniSpanne bhruvau yasya sa tthaa| 'avadAliyapuMDarIyaNayaNeavadAlitaM-ravikarairvikAsitaMyatpuNDarIkaM-sitapadmatadvannayane Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 10 85 yasya sa tathA, ata eva 'koAsiadhavalapattalacche' kokAsiyatti - padmavadvikasite dhavale ca kavaciddeze patrale ca- pakSmavatyau akSiNI - locane yasya sa tathA / 'garulAyataujjutuMgaNAse' garuDasyevAyatA-dIrghA RjvI - avakra tuGgA-unnatA nAsA - nAsikA yasya sa tathA / 'uaciasilappavAlabiMbaphalasaNNibhAharoTTe' uaciatti-parikarmitaM yacchilArUpaM pravAlaM vidrumamityartho, bimbaphalaM - golhAphalaM tayoH sannibhaH - saddazo raktatayA unnatamadhyatayA ca adharoSThaHadhastanadantacchado yasya sa tathA / 'paMDurasasisa alavimalaNimmalasaMkhagokkhIrapheNakuMdadagarayamuNAliyAdhavaladaMtaseDhI' pANDuram - akalaGkaM yacchazizakalaM-candrakhaNDaM vimalAnAM madhye nirmalazca yaH zaGkhaH gokSIrapheneca pratIte kundaM - puSpavizeSaH udakarajazca - toyakaNA mRNAlikAca - bizinI tadvaddhavalA danta zreNiryasya sa tathA / 'akhaNDadante' sakalaradanaH, 'apphuDiyadaMte' ajarjaradantaH, 'aviraladaMte' ghanaradanaH, 'suniddhadaMte' tti vyaktaM, 'sujAyadaMte' samyaganiSpannadantaH 'egadaMtasaDhIviva aNegadaMte' ekasya dantasya zreNi- paGktiryasya sa tathA, sa iva parasparAnupalakSyamANadantavibhAgatvAt aneke dantA yasya sa tathA / 'huyavahaNirddhathadhoyatattavaNijjarattatalatAlujIhe' hutavahena - agninA nirdhyAtaM dagdhamalaM dhautaM - jalaprakSAlitaM taptaM - satApaM yattapanyIM suvarNaM tadvadraktatalaM -lohitarUpaM tAlu ca - kAkudaM jihvA ca - rasanA yasya sa tathA / mU. (10 - vartate) avaTThiyasuvibhattacittamaMsU maMsalasaMThiyapasatthasaddUlaviulahaNUe cauraMgulasuppamANa- kaMbuvarasarisaggIve varamahisavarAhasIhasaddUlausabhanAgavarapaDipunnaviulakkhaMdhe jugasannibha - pINaraiyapIvarapaudvasusaMThiyasusiliTThavisiTThadhaNadhirasubaddhasaMdhipuravaraphalihavaTTiyabhue bhuaIsaraviulabhoga AdANapalihaucchUDhadIhabAhu rattatalovaiyamauamaMsalasujAyalakkhaNapasatthaacchiddajAlapANI - pIvarakomalavaraMgulI AyaMbataMbataliNasuiruilaniddhaNakkhe caMdapANilehe sUrapANilehe saMkhapANilehe cakkapANilehe disAsotthi apANilehe caMdasUrasaMkhacakkadisAsotthi apANilehe kaNagasilAtalujalasapatthasamatalauvaciyavicchiNNapihulavacche sirivacchaMkiyavacche - akaraMDuakaNagaruyayanimmalasujAyaniruvahayadehadhArI aTThasahassa paDipunnavara - purisalakkhaNadhare saNNayapAse saMgayapAse suMdarapAse sujAyapAse miyamAi apINarai apAse ujjuasamasahiyajaccataNukasiNasiddhaAijjalaDaharamaNijjaromarAI jhasavihagasujAyapINakucchI vR. 'avaTThiyasuvibhattacittamaMsU' avasthitAni - avarddhiSNUni suvibhaktAni - viviktAni citrANi - atiramyatayA adbhutAni zmazrUNi kUrcakezA yasya sa tathA / 'maMsalasaMThiya- pasatthasahulaviulahaNUe' mAMsala - upacitamAMsaH saMsthito - viziSTasaMsthAnaH prazastaH- zubhaH zArdUlasyevavyAghrasyeva vipulo- vistIrNo hanuH - cibukaM yasya sa tathA / 'cauraMgula- suppamANakaMbuvarasarisaggIve' caturaGgulalakSaNaM suThu pramANaM yasyAH sA tathAvidhA kambUvarasaddazI ca- unnatatayA valitrayayogAcca pradhAnazaGkhasadRzI grIvAkaNTho yasya sa tathA / 'varamahisavarAhasIhasaddUlausabhanAgavarapaDipuNNaviulakkhaMdhe' varamahiSaH - pradhAnaH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-10 sairIbheyaH varAhaH-zUkaraH siMhaH-kesarI zArdUlo-vyAghraH RSabho-vRSabho nAgavaraH-pradhAnagajaH eSAmiva pratipUrNa-svapramANenAhInovipulo vistIrNa skndhH-aNshdeshoysystthaa| 'jugasannibhapINaraiyapIvarapauTThasaMThiyasusiliThavisiTTaghaNathirasubaddhasaMdhipuravaraphalihavaTTiyabhue' yugasannibhau-vRttatvAyatatvAbhyAM yUpatulyau pInau-upacita ratidau-pazyatAM sukhakarau pIvaraprakoSThau akRzakalAcikau saMsthitI-viziSTasaMsthAnau suzliSTAH-saGgatA viziSTAH-pradhAnAH ghanA-niviDAH sthirAH-nAtizlathAH subaddhAH-suSThunaddhAH snAyubhi sandhayaH-sandhAnAniyayostau tathA, puravaraparidhavat-nagarArgalAvartitau ca bAhU yasya sa tathA, vAcanAntare 'puravaraphalihavaTTiyabhue' ityetAvadeva bhujavizeSaNaM dRshyte| bhayaIsaraviulabhogaAdANapalihaucchUDhadIhabAhu' bhujagezvaro-nAgarAjastasya yo vipulo-mahAn bhogo-dehaH satathA, sa cAsauAdAnArtham-IpsitArthagrahaNAya 'palihocchUTa'ti paryavakSiptazca-prasArita iti samAsaH, pAThAntare 'AyANaphalihaocchUDha'tti AdIyateasmAdityAdAnam-argalAsthAnaM tasmAd 'ucchUDho ti niSkAzitaH 'phaliho'tti argalAdaNDaH sa iva tAviva vA dIrdhI bAhU yasya sa tathA, vAcanAntare yugasannibhapInaratidapIvaraprakoSThazcAsau saMsthitopacitaghanasthirasusambaddhasunigUDhaparvasandhizceti krmdhaarypdmiti| 'rattatalovaiyamauamaMsalasujAyalakkhaNapasatthaacchiddajAlapANI' raktatalaulohitAdhobhAgauupacitI-unnatI mRduka-komalau mAMsalau-samAMsausujAtI-suniSpannau prazastalakSaNau-zubhacihnau acchidrajAlau-vivakSitAGgulyantarAlasamUharahitau pANIhastau yasya stthaa| 'pIvarakomalavaraMgulI' vyaktaM, navaraM pIvarAH-mahatyaH, kavacittu dRzyate 'pIvaravaTTiya- sujAyakomalavaraMgulI' vyaktaM ca / 'AyaMbataMvataliNasuiruilaniddhaNakheM' 'AyaMbataMva'tti tAmravat AtAmrA-ISallohitAH talinAH-pratalAH zucayaH-pavitrAH rucirAH-dIptAH snigdhA-arUkSA nkhaaHkrruhaaysystthaa| 'caMdapANilehe candrAkArAH pANaurekhA yasya sa tathA, evamanyAnyapi triinni| "disAsotthiapANilehe' diksvastikaH-dakSiNAvartasvastikaH, etadevAnantaroktaM vizeSaNapaJcakaM tatprazastatAprakarSapratipAdanAya saGgrahavacanenAha-candrasUryazaGkhacakradikasvastikapANilekhaH, ataeva vAcanAntare'dhIyate-'ravisasisaMkhacakkasotthiyavibhattasuviraiyapANilehe' vyaktaM, navaraM vibhaktA-vibhAgavatyaH suviracitAH-suSTukRtAHsvakIyakarmaNA / 'anegavaralakkhaNuttimapasatthasairaiyapANilehe' anekairvaralakSaNairuttamAHprazastAH zucayoratidAzcaramyAH pANilekhA yasya sa tthaa| athaprakRtavAcanA'nuzrIyate-'kaNagasilAyalujalapasatthasamatalauvaciyavicchinnapihulavacche' kanakazilAtalavadujjvalaM prazastaMca-zubhaM samatalaJca-aviSamarUpam upacitaJca-mAMsalaM vistIrNaMpRthulaM ca-ativizAlaM ca vakSaH-uro yasya sa tathA / 'sirivacchaMkiyavacche' vyaktaM, vAcanAntare tu vakSovizeSaNAnyevaM dRzyante-'uvaciyuravarakADavicchiNNapihulavacche' upacitaM puravarakapATavadvistIrNaM pRthulaM ca-atipRthu vakSo yasya sa tathA, 'kaNayasilAyalujjalapasatthasamatalasirivaccharaiyavacche' pUrvavannavaraM zrIvatsena ratidaM-ramyamiti vishessH| 'akaraMDuakaNagaruyayanimmalasujAyaniruvahayadehadhArI' akaraNDukaJca-mAMsalatayA'nupa Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 lakSyamANapRSThavaMzAsthikaM, kanakasyeva rucako-ruciryasya sa tathA, taM ca nirmalaM ca sujAtaM ca nirupahataMca-rogopahativarjitaM dehaMdhArayatItyevaMzIlo yaHsa tthaa|atttthsh-sspaaddipunnvrpurislkkhnn dharetti kvacidazyate aSTasahasrama - aSTottara sahaM pratipUrNam - anyUnaM varapuruSa lakSaNAnAM - svastikAdInAM dhArayati yaH sa tathA 'saNNaya pAse' adho'dhaH pArzvayoravanatvAt 'saMgayapAse' dehapramANocittapAvaH,ataeva suMdarapAsa'ttivyaktaM, 'sujAyapAse suniSpannapAzvaH, miyamAiapINaraiyapAse mittamAtrikI-atyarthaMparimANavantau pInau-upacitau ratidau-ramyaupAzvauMkakSAdhodezau yasya sa tthaa| 'ujjuyasamasaMhiyajaccataNukasiNanidhdhaAijjala'haramaNijjaromarAI RjukAnAm-avakrANAM samAnAm-aviSamANAM saMhitAnAM-saMhatAnAMjAtyAnAMpradhAnAnAMtanUnA-sUkSmANAM kRSNAnAM-kAlAnAM snigdhAnAm-arukSANAm AdeyAnAm-upAdeyAnAM laDahAnAM-salAvaNyAnAm ataevaramaNIyAnAM ca - ramyANAM romyAM - tanUruhANAM rAjiH-paGktiryasya sa tathA / 'jhasavihagasujAyapINakucchI' matsyapakSiNoriva sujAtausuniSpannau pInI-upacitau kukSI-udaradezavizeSau yasya sa tthaa| mU. (10-vatate) jhasodare suikaraNe paumaviaDaNAbhe gaMgAvattakapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNa-taruNabohiyaakosAyaMtapumagaMbhIraviyaDanAbhe sAhayasoNaMdamusaladappaNanikariyavarakaNagaccharusarisavaravairavaliamajhepamuiyavaraturagasIhavaravaTTiyakaDI varaturagasujAyasugujjhadese AiNNahauvva niruvaleve varavAraNatullavikkamavilasiyagaI gayasasaNasujAyasanni bhoru smuggnnimggguuddhjaan| -eNIkuruviMdAvattavaTTANupuvvajaMghe saMThiyasusiliTThagUDhagupphe suppaiTThiyakummacArucalaNe anupuvvasusaMhayaMgulIe unnayataNutaMbaNiddhaNakkhe rattuppalapattamauasukumAlakomalatale asahassavarapurisalakkhaNadhare naganagaramagarasAgaracakkakavaraMkamaMgalaMkiyacalaNe visiTTharUve huyavahanidbhUmajaliyataDitaDiyataruNaravikiraNasarisatee aNanasave amame akiMcane chinnasoe niruvaleve vavagapemarAgadosamohe niggaMthassa pavayaNassa dese| vR. 'jhasodare'ti vyaktaM / 'suikaraNe' zucIndriyaH / 'jhaSodarapadmavikaTanAbhi' iti pAThAntaraM / 'gaGgAvattakapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabohiyaakosAyaMtapaumagaMbhIraviyaDaNAhe' gaGgAvartaka iva pradakSiNAvartataraGgairiva-vIcibhiriva bhaGgurA ca-bhagnA ravikiraNataruNatti-taruNaravikiraNairbodhitaM-spRSTaM akosAyaMtatti-vikAzIbhavad yatpamaM tadvadgambhIrA ca vikaTA ca nAbhiryasya sa tthaa| _ 'sAhayasoNaMdamusaladappaNaNikariyavarakaNagaccharusarisavaravairavaliyamajjhe' sAhayattisaMhataMsaMkSiptamadhyaM yatsoNaMda-trikAThikA muzalaMca-pratItaMdarpaNakazca-AdarzakadaNDonigariyattisArIkRtaM yadvarakanakaMtasyayaH tsaru-khaDgamuSTisacetidvandvaH, taiH sahazovaravajraivavalitaH-kSAmo madhyo-madhyabhAgo yasya sa tthaa| 'pamuiyavaraturayasIhavaravaTTiyakaDI' pramuditasya-rogazokAdyanupahatasya varaturagasyeva siMhavarasyeva ca pratItasya vartitA-vRttA kaTInitambadezo yasya sa tathA, pAThAntare tu 'pamuiyavaraturagasIhaairegavaTTiyakaDI'tti dRzyate, tatra pramuditayorvarayosturagasiMhayoH kaTayAH sakAzA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 aupapAtikaupAGgasUtram-10 datirekeNa-atizayena vartitA-vRttA kaTIyasya stthaa| 'varaturagasujAyagujjhadese' varaturagasyeva sujAtaH-saGguptatvena suniSpanno guhyadezo yasya sa tathA, vAcanAntare tu 'pasatyavaraturagagujjhadese' vyaktaM ca / 'Ainnahauvva niruvalleve' jAtyazva iva nirupalepo-leparahitazarIraH, jAtyazvo hi mUtrapurISAdyanupaliptagAtro bhvti| ___ 'varavAraNatullavikkamavilasiyagaI varAraNasya-gajendrasya tulyaH-sazovikramaH-parAkramaH vilasitAca-vilAsavatI gti-gmnNysystthaa| gayasasaNasujAyasannibhoru gajazvasanasyahastinAsikAyAH sujAtasya suniSpannasya sannibha-sazyau UrU-jo ysystthaa| 'samuggaNimaggagUDhajANU' samudgaH-samudgakAkhyabhAjanavizeSastasya tatpidhAnasya ca sandhistadvannimagnagUDhe atyantanigUDhe mAMsalatvAdanunnatejAnunI-aSThIvatIyasya sa tthaa| 'eNIkuruviMdAvattavaTTANupuvvajaMghe' eNI-hariNI tasyA iva kuruvindaH-tRNavizeSaH vatraMca-sUtravalanakaM te iva ca vRtte-vartule AnupUvyerNatanukeceti gamyaM, jaGke-prasRte yasya sa tathA, anyetvAhuH-eNyaH-snAyavaH kuruvindA-kuTilakAbhidhAnorogavizeSaH tAbhistyakte, zeSaM tathaiva / saMThiyasusiliTThagUDhagupphe' saMsthitau-saMsthAnavizeSavantau suzliSTau-sughaTanau gUDhau-mAMsalatvAda- nupalakSyau gulphaupAdamaNibandhau yasya sa tthaa| _ 'supaiTThiyakummacArucalaNe' supratiSThitau-zubhapratiSThau kUrmavat-kacchapavaccArU-unnatatvena zobhanau calanau-pAdau yasya sa tathA / 'anupuvvasusaMhayaMgulIe' AnupUvyerNa-krameNa varddhamAnA hIyamAnA vAitigamyaM, susaMhatA-suSTuaviralA aDalyaH-pAdAgrAvayavAyasya satathA, anupuvvasusAhayapIvaraMgulIe'tti kavacid ddazyate / 'unnayataNutaMbaNiddhaNahe' unnatA-animnAH tanavaHpratalAH tAmrA-aruNAH snigdhAH-kAntA nakhAH-pAdAGgulyavayavA yasya sa tathA / 'rattuppalapattamauyasukumAlakomalatale' raktaM-lohitamutpalapatravat-kamaladalavanmRdukam-astabdha sukumArANAM madhye komalaM pAdatalaM yasya sa tthaa| 'aTThasahassavarapurisalakkhaNadhare'tti vyAkhyAtameva / vAcanAntare'dhIyate-'naganagaramagarasAgaracakkakavaraMkamaMgalaMkiyacalaNe' nagaH-parvato nagaraM-pattanaM makaro-jalacaravizeSaH sAgaraH-samudraH cakra-rathAGgaMetAnyevAGkA-lakSaNAni varAGkAzca-nagAdivyatiriktapradhAnalakSaNAni maGgalAdInica-svastikAdInIti dvandvaH, tairaGkitau calanI yasya sa tthaa| 'visiharUve'tti vyaktaM 'huyavahanidbhUmajaliyataDitaDiyataruNaravikiraNasarisatee' hutavahasya nirdhUmaM yad jvalitaM tasya taTitaDitazca-vistAritavidyutaH taruNaravikiraNAnAM ca-abhinavAdityakarANAM sazaMsamaM tejaH-prabhA yasya sa tthaa| _ 'aNAsave' praannaatipaataadirhitH| amame' mametizabdarahito, nirlobhtvaat| 'akiMcaNe nirdravyaH, parigrahasaMjJArahitvAt / 'chinnasoe' chinnazrotAH truTitabhavarravAhaH, chinnazoko vaa| 'niruvaleve' dravyato nirmaladeho, bhaavtstukrmbndhhetulkssnnopleprhitH| pUrvoktameva vizeSeNAha-'vavagayapemarAgadosamohe' vyapagataM-naSTaMpremaca-abhiSvaGgalakSaNaMrAgazca-viSayAnurAgalakSaNo dveSazca-aniSTe'prItirUpo mohazca ajJAnarUpo vA yasya sa tthaa| 'niggaMthassa pavayaNassa desae' nirgranthasya-jainasya pravacanasya-zAsanasya deshkH| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 mU. (10-vartate) satthanAyage paiTAvae samaNagapaI samaNagaviMdapariaTTaecauttIsabuddhavayaNAtisesapattepaNatIsasaccavayaNAtisesapatte AgAsagaeNaMcakkeNaM AgAsagaeNaMcatteNaMAgAsiyAhiM cAmarAhiM AgAsaphaliAmaeNaM sapAyavIDheNaM sIhAsaNeNaM dhammajjhaeNaM purao pakaDhijamANeNaM -cauddasahiM samaNasAhassIhiMchattIsAe ajiAsAhassIhiM saddhi saMparivuDe puvvAnupurvi caramANecaramAmegAmANuggAmaM dUijjamANe suhaMsuheNaM viharamANe caMpAenayarIebahiyAuvanagaraggAmaM uvAgae caMpaM nagari punnabhaI ceiaMsamosariuM kAme // vR.zAstAnAyakaH, tasyaiva netA svImItyarthaH / paiTThAvae tsyaivprtisstthaapkH,taistairupaayairvyvsthaapkH| 'samaNagapaI zramaNakapati, sAdhusaGghAdhipati / 'samaNagaviMdapariaTTae' zramaNA eva zramaNakAsteSAMvRndasya parivartako vRddhikArI parikarSako vA agragAmI tena vA paryAvakaHparipUrNo yaH sa tathA / 'cauttIsabuddhavayaNAtisesapatte' catustriMzat buddhAnAMjinAnAM vayagattivacanapramukhAH 'sarvasvabhASAnugataM vacanaM dharmavabodhakara'mityAdinoktasvarUpA ye'tizeSAatizayAstAn prApto yaH sa tthaa| iha ca vacanAtizayasya grahaNamatyantopakAritvena prAdhAnyakhyApanArtham, anyathA dehavaimalyAdayaste paThyante, yata aah||1|| "dehaM vimalasuyaMghaM AmayapasseyavaJjiyaM aruyaM / ruhiraMgokkhIrAbhaM nivvIsaM paMDuraM maMsaM // " ityaadi| 'paNatIsasaccavayaNAisesapatte' paJcatriMzatyesatyavacanasyAtizeSA-atizayAstAnprApto yaH sa tathA, te cAmI vacanAtizayAH-tadyathA-saMskAravattam 1 udAttatvam 2 upacAropetatvaM 3 gambhIrazabdatvam 4 anunAditvaM5 dakSiNatvam 6 upanItarAgatvaM7mahArthatvam 8 avyAhatapaurvAparyatvaM 9ziSTatvaM 10 asandigdhatvam 11 apahatAnyottaratvaM 12 hyadayagrAhitvaM 13 dezakAlAvyatItatvaM 14 tatvAnurUpatvam 15 aprakIrNaprasRtatvam 16anyo'nyapragRhItatvam 17 abhijAtatvam 18 // __ atisnigdhamadhuratvam 19 aparamarmavedhitvam 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvam 21 udAratvaM 22 paranindAtmotkarSaviprayuktatvam 23 upagatazlAdhyatvam 24 apanItatvam 25 utpAditAcchinnakautUhalatvam 26 adbhUtatvam 27 anativilambitvaM 28 vibhramavikSepakilikiJcitAdiviprayuktatvam 29anekajAtisaMzrayAdvicitratvam 30 AhitavizeSatvaM 31 sAkAratvaM 32 satvaparigRhItvaMm 33 aparikheditvam 34 avyuccheditvaM 35 ceti vcnaatishyaaH| tatra 'saMskAravattaMva' saMskRtAdilakSaNayuktatvaM 1 udAttatvam-uccairvRttitvam 2 upacAropetatvam-agrAmyatA3 gambhIrazabdatvaM-meghasyeva4 anunAditvaM-pratiravopetatvAdi 5 dakSiNatvaMsaralatvam 6 upanItarAgatvaM-mAlavakezikAdigrAmarAgayuktatAete sapta zabdApekSAatizayAH, anye tvarthAzrayAH, tatra mahArthatvaM-bRhadabhidheyattA 8 avyAhatapUrvAparatvaM-pUrvAparavAkyAvirodhaH 9 ziSTatvam-abhimatasiddhAntoktArthatA vaktuH ziSTatAsUcakatvaM vA 10 asandigdhatvamasaMzayakAritA 11 apahatAnyottaratvaM-paradUSaNAviSayatA 12 hRdayagrAhitvaM-zrotRmanoharatA 13 dezakAlAvyatItatvaM prastAvocitatA 14 tatvAnurUpatvaM-vivakSitavastusvarUpAnusAritA 15 aprakIrNaprasRtatvaM-susambaddhasya sataH prasaraNam, athavA asambaddhAdhikAratvAtivistarayorabhAvaH Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 aupapAtikaupAGgasUtram-10 16 anyo'nyapragRhItatvaM-paraspareNa padAnAM vAkyAnAM vA sApekSatA 17 abhijAtatvaM vaktuH pratipAdyasya vA bhUmikAnusAritA 18 / atisnigdhamadhuratvaM-ghRtaguDAdivat sukhakAritvaM 19 aparamarmavedhitvaM-paramarmAnudghATanasvarUpatvam 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvaM ghRtaguDAdivat sukhakAritvaM 19 aparamarmavedhitvaMparamarmAnudghATanasvarUpatvam 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvaM-arthadharmapratibaddhatvaM 21 udAratvamabhidheyArthasyAtucchatvaM gumphaguNavizeSo vA 22 paranindAtmokarSaviprayuktatvamiti pratItameva 23 upagatazlAdhyatvam-uktaguNayogAt prAptazlAdhyatA 24 anapanItatvam-kArakakAlavacanaliGgAdivyatyayarUpavacanadoSApetatA 25 utpAditAcchinnakautUhalatvaM-svaviSaye zrotRNAM janitamavicchinnaM kautukaM yena tattathA tadbhAstatvam 26 adbhutatvam anativilambitvaMca pratItaM 27-28 vibhramavikSepakilikiJcitAdiviyuktatvaM-vibhramo-vaktRmanaso bhrAntatA vikSepaHtasyaivAbhidheyArthapratyanAsaktatA kilikiJcitaM-roSabhayAbhilASAdibhAvAnAMyugapadasakRtkaraNam, AdizabdAnmanodoSantaraparigrahaH, tairviyuktaM yattathA tadbhAvastatvaM 29 anekajAtisaMzrayAdvicitratvam, iha jAtayo varNanIyavastusvarUpavarNanAni 30 Ahitavize-SatvaM-vacanAntarApekSayA DhaukitavizeSatA 31 sAkAratvaM-vicchinnavarNapadavAkyatvenAkAraprAptatvaM 32 satvaparigRhItatvaMsAhasopetatA 33 aparikheditatvam-anAyAsasambhavaH 34avyuccheditvaM-vivakSitArthasamyakasiddhiM yAvad avayavacchinnavacanaprameyateti 35 / ____ athaprakRtavAcanA-'AgAsagaeNaM'tiAkAzavartinA 'cakraNa' dharmacakraNa AgAsagaeNaM chatteNaM'tichatratrayeNa 'AgAsiyAhiMti AkAzam-ambaramitAbhyAM prAptAbhyAM AkarSitAbhyAM vA-AkRSTAbhyAmutpATitAbhyAmityarthaH, 'cAmarAhiM'ti cAmarAbhyAMprakIrNakAbhyAM, prAkRtatvAcca liGgavyatyayaH, lakSita iti sarvatra gamyam / 'AgAsaphaliyAmaeNaM'ti AkAzatulyaM svacchatayA yat sphaTikaM tanmayena, sapAdapIThena siMhAsaneneti vyktN| - 'dhammajjhaeNaM tidharmacakravartitvasaMsUcakena ketunA-mahendradhvajenetyartha, 'puraottiagrataH 'pakaDhijamANeNaM'ti devaiH prakRSyamANeneti, 'saddhiM' saha 'saMparivuDe'tti samyak prikritHsmntaadvessttitityrthH| 'puvvANupuriti pUrvAnupUrvyAnapazcAnupUrvyA nAnAnupUkvetyartha, krameNeti hRdayaM, caran saJcaran, etadevAha-'gAmANuggAmaM dUijamANe'ttigrAmazcapratIto'nugrAmazca-vivakSitagrAmAnantarogrAmogrAmAnugrAmaMtad dravan gacchan, ekasmAdgrAmAdanantaraMgrAmama-nullaGghayanityartha, anenApratibaddhavihAramAha, tatrApyautsukyAbhAvamiti / ____ 'suhaMsuheNaM viharamANe'tti ata eva sukhaMsukhena-zarIrakhedAbhAvena saMyamabAdhAbhAvena ca 'viharan' sthAnAtsthAnAntaraMgacchan grAmAdiSuvA tiSThan 'bahiya'tti bahistAt 'uvanagaraggAmati nagarasya samIpamupanagaraM tatra grAma upanagaragrAmastamupAgataH / mU (11)taeNaMse pavittivAue imIse kahAe laddhaDe samANe haTTatuTThacittamAnadie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyaeNhAekayabalikamme kayakou-amaMgalapAyacchite suddhappavesAI maMgalAI vatthAI pavaraparihie appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre saAo gihAo paDinikkhamai, saAogihAopaDinikkhamittAcapAe nayarIe majjhamajheNaMjeNeva koNiyassa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 11 ranno gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTujaeNaM vijaeNaM baddhAbei 2 evaM vayAsI / devApi sa khaMti jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM pIhaMti jassa NaMdevANuppiyA daMsaNaM patthati jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM abhilasaMti jassa NaM devANuppiyA nAmagottassavi savaNayAe haTTatuTTajAvahi ayA bhavaMti / se NaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupuvviM caramANe gAmANuggAmaM dUijamANe caMpAe nayarIe uvanagaragAmaM uvAgae caMpaM nagariM punnabhaddaM ceiaMsamosariDaM kAme, taM taa NaM devANuppiyANaM piaTTayAe piaM nivedemi, piaM te bhavau / vR. tato'nantaraM, 'Na' miti vAkyAlaGkAre, 'se' iti asau 'pavittivAue' tti pravRttivyApRto bhagavadvArtAvyApAravAn 'imIse kahAe' tti asyAM gavadAgamanalakSaNAyAM vArtAyAM 'laddhaTTe samANe 'tti labdhArtha san- prAptArtha san, vijJaH sannityartha, 'hatuTThacittamAmaMdie 'tti haSTatuSTam - atyarthatuSTaM dRSTaM vA - vismitaM tuSTaM ca-toSavaccittaM - mano yatra tattathA tat hRSTatuSTacittaM yathA bhavati, evamAnanditaISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimupagataH tatazca 'naMdie' tti nanditaH samRddhitaratAmupagataH / 'pIimaNe' prIti - prINanamApyAyanaM manasi yasya sa tathA, 'paramasomaNassie' paramaM saumanasyaM - sumanaskatA saJjAtaM yasya sa paramasaumanasthikaH tadvA'syAstIti paramasaumanasthikaH, 'harisavasavisappamANahiyae' harSavazena visarpat-vistAraM vrajaddha dayaM yasya sa tathA, sarvANi caitAni hRSTAdipadAni prAya ekArthAni, na ca duSTAni, pramodaprakarSapratipattihetutvAt stutirUpatvAcca, yadAha"vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH sturvastathA nindan / yatpadamasakRd brUyAttatpunaruktaM na doSAya // 'pahAetti' vyaktaM, 'kayabalikamme 'tti snAnA- nantaraM kRtaM balikarma svagRhadevatAnAM yena sa tathA / 'kayakou amaMgalapAyacchitte' kRtAni kautuka - maGgalAnyeva prAyazcittAni - duHsvapnA - dividhAtArthamavazyakaraNIyatvAdyena sa tathA tatra kautukAni - maSItilakAdIni maGgalAni tu-siddhArthadadhyakSatadUrvAGkarAdIni 'suddhappavesAI maMgallAI vatthAI pavaraparihie' zuddhAtmA - snAne zucikRtadehaH vezyAni - veze sAdhUni athavA zuddhAni ca tAni pravezyAni ca - rAjasabhApravezocitAni ceti vigrahaH, maGgalyAna--maGgalakaraNe sAdhUni vastrANi vyaktaM, pavaratti - dvitIyAbahuvacanalopAt pravarANi - pradhAnAni parihito- nivasitaH athavA pravarazcAsau parihitazceti samAsaH / 'appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre'tti vyaktaM, navaraM alpAni - stokAni mahArghANibahumUlyAni / 'saAo' tti svakAt svakIyAt / 'jeNeva 'tti yasminneva deza ityarthaH / 'sirasAvattaM ti zirasAmastakenAprAptam-aspRSTaM zirasi vA Avartata iti zirasyAvarto'tastaM / 'jaeNaM vijaeNaM vaddhAveti'tti jayaH-sAmAnyo vighnAdiviSayo vijayaH - sa eva viziSTataraH pracaNDaprati - panthAdiviSayaH vardhayati-jayena vijayena ca varddhasva tvamityevamAziSaM prayuGkte smetyartha / 'devANuppiyatti saralasvabhAvAH' / 'daMsaNaM' ti avalokanaM / 'kaMkhaMti' tti prAptaM sadvimoktuM necchanti 'pIhaMti 'tti spRhayanti anavAptamavAptumicchanti / 'patyaMti' tti prArthayanti tathAbhUtasahAyajanebhyaH sakAzAdyAcante / 'abhilasaMti'tti abhilaSanti - Abhimukhyena kamanIyamiti manyante / 'nAmagottassavi' tti nAma 91 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-11 ca-abhidhAnaM yathAmahAvIra iti, gotraMca-vaMzoyathA kAzyapagotra iti, nAmagotramiti dvandvaikatvamatastasya, athavAnAmAbhidhAnaM gotraMca yathArtha, tataH karmadhAraya iti| 'savaNayAe'tti zravaNAnAM bhAvaH zravaNatA tayA, svArthiko vA tApratyayaH prAkRtazailIprabhava iti| mU. (12) tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte tassa pavittivAuassa aMtie eyamaTuM socA nisamma haTTatuTThajAvahiae viasiavarakamalanayanavayaNe paaliavarakaDagatuDiyakeyUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM nariMde sIhAsaNAu abbhuDhei 2 tA pAyapIDhAu paJcoruhai 2 tA pAuAo omuai 2 tA avahaTTa paMca rAyakakahAiMtaMjahA khaggaM 1 chattaM 2 upaphesaM3 vAhaNAo4 bAlavIaNaM 5 ekkasADiyaM uttarAsaMgaM karei 2 tA AyaMte cokkhe paramasuibhUe aMjalimauliaggahatthe titthagarAbhimuhe sattaTTha payAI anugacchati sattaTTha payAiM aNugacchittA vAmaMjANuMaMcei vAmaM jANuaMcettA dAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi sAhaTTa tikakhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesei 2 tA / IsiM paccuNNamati paccuNNamittA kaDagatuDiyathaMbhiAo bhuAo paDisAharati rattA karayala jAva kaTThaevaM vayAsI vR. socA nisamma'tti zrutvA zrotreNAkarNya nizamya-hRdayenAvadhArya / 'dhArAhayanIvasurabhikusumacaMcumAlaiaucchiyaromakUve' dhArAbhi-jaladharavAridhArAbhirhataMyannIpasya-kadambasya surabhikusumaM tattathA, tadivacaMcumAlaiyatti-pulakito'ta eva ucchritaromakUpazca yaH sa tathA, idaM ca vizeSaNaM kacideva dRzyate / 'viasiyavarakamalaNayaNavayaNe' vikasitAnibhagavadAgamanavAzrivaNajanitAnandAtizayAdutphullAni varakamalavannayanavadanAni yasya sa tthaa| 'pacaliyavarakaDagatuDiyakeUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche' pracalitAnibhagavadAgamanazravaNajanitasambhramAtirekAt kampitAni varANi-pradhAnAnikaTakAnica karaNAni tuTikAzca-bAhurakSakAH keyUrANi ca-aGgadAni mukuTaMca-kirITaM kuNDale ca-karmAbharaNe yasya sa tathA, hAro-muktAkalApo virAjan-zobhamAno racito-vihito vakSasi urasi yena sa tathA, tataH karmadhArayaH / pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare' prAlambo-jhumbanakaMpralambamAnaM-lambamAnaM gholaMca-dolAyamAnaM yadbhUSaNam-AbharaNaM taddhArayati yaH sa tthaa| 'sasaMbhamaMti sAdaraM 'turiyaM cavalaMti-atitvaritaM, krayAvizeSaNe caite / "paJcoruhaitti pratyavarohati-avataratItyartha, kvacididaM pAdukAvizeSaNaM dRzyate-'varuliyavariTariTThaaMjaNaniuNoviyamisimisiMtamaNirayaNamaMDiyAo'ttievaMcAtrAkSaraghaTanA-variSThAni-pradhAnAni vaiDUryariSThAanAni-ralavizeSA yayoste tathA, tathA nipuNena-kuzalena zilpinA oviyattiparikarmite yete tathA, ata eva misimisiMtatti-cikicikAyamAne maNiratnaiH candrakAntAdikatanAdibhirmaNDite-bhUSite ye tathA, tataH padacatuSTayasya krmdhaaryH| tathedamapi avahaTTapaMca rAyakakuhAI, taMjahA-khagaMchattaMupphesaMvAhaNAovAlavIaNaM'ti tatrAvaha?-apahRtya-parihRtya rAjakakudAni-rAjacihnAni upphesaMti-mukuTaM vaalvyjniicaamrmiti| 'egasADiyaMuttarAsaMga'tiekaHsATakoyasminnastisaekasATikaH uttarAsaGgo-vaikakSakam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 12 93 'AyaMte'tti AcAnto- jalasparzanAt 'cokkhe' tti cokSo - vivakSitamalApanayanAt, kimuktaM bhavati ? - 'paramasuibhUe' atIva zuci saMvRttaH / 'aMjalimauliyahatthe ' aJjalinA - aJjalikaraNato mukulitau - mukulAkRtIkRtau hastau yena sa tathA / 'aMcei' tti AkuJcayati 'sAhaDa' tti saMhRtya nivezya / 'tikakhutto' tti trikRtvastrIn vArAnityartha, 'nivesei' tti nyasyati, 'IsiM pazunnamai' tti ISat - manAk pratyunnamati - avanatatvaM vimuJcati 'paDisAharai' tti UrdhvaM nayati // mU. (12- vartate) namo'tthu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthagarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIANaM purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjo agarANaM abhayadayANaM cakakhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM dIvo tANaM saraNaM gaI paTThA appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTTachaumANaM jiNANaM jAvayANaM tinANaM tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moagANaM savvannUNaM savvadarisINaM sivamayalamaru amanaMtamakkhayamavvAbAhamaNurAvattisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM / namo'tthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa Adigarassa titthagarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa, vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gayaM iha gate, pAsai me bhagavaM tattha gae iha gayanti kaDDa vaMdati nama'sati // vR. 'namo'tyu Na' mityAdi prAgvat, navaraM 'dIvo tANaM saraNaM gaI paiTThA' ityatra je tesiM namo'tthuNamityevaM gamanikA kAryeti / 'dhammAyariyasse' ti dharmAcAryAya, na tu kalAcAryAya, dharmAcAryatvameva kathamityata Aha- 'dhammovadesagassa' dharmopadezakAyeti / 'tattha gayaM' ti tatra grAmAntare sthitam, 'iha gae 'tti atrAvasthito'haM vande / kasmAdevamityata Aha 'pAsai me 'tti pazyati mAM, 'se' tti sa - bhagavAn 'itikaTTu' itikRtvA - itihetoH 'vaMdai 'tti pUrvoktastutyA stauti 'NamaMsai' tti namasyati - zironamanena praNamati / / bhU. (12 - vartate) vaMdittA namaMsittA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIai, nisIittA tassa pavittivAuassa anuttarasayasahassaM pItidANaM dalayati, dalaittA sakkAreti sammANeti sakkAritA sammANittA evaM vayAsI / jayA NaM devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre ihamAgacchejjA iha samosarijjA iheva caMpAe nayarIe bahiyA puNNabhadde ceie ahApaDirUvaM / uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharejjA tayA NaM mama eamaThThe nivedijjAsittikaTTu visajjite // vR. 'aDattarasyasahassaM pIidAnaM' ti aSTottaraM lakSaM rajatasya tuSTidAnaM dadAti smeti, taccAvazyake mANDalikAnAM prItidAnamarddhatrayodazalakSamAnamuktaM, yadAha 119 11 "vittI u suvaNNassA bArasa addhaM ca sayasahassAiM / tAvaiyaM ciya koDI pIIdANaM tu cakkassa // eyaM ceva pamANaM navaraM rayayaM tu kesavA diMti / maMDaliyANa sahassA pIIdAnaM sayasahassA // iti / // 2 // iha punastadaSTottaralakSamAnamuktamiti kathaM na virodha ?, ucyate, bhagavati campAyAmAgate Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 aupapAtikaupAGgasUtram-12 taddAsyatIti na virodhaH / "sakkareitti pravaravastrAdibhi pUjayati / 'sammANei'tti tathAvidhayA vacanAdipratipatyA puujytyeveti| evaM 'sAmitti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeiti vacanAntare vAkyam, evamitiyathA''dezaM svAminnityAmantraNArtha iti-upapradarzane AjJayA-tadAjJAM pramANIkRtyetyartha vinayena-aalikaraNAdanA vacanaM-rAjAdezaM pratizRNoti-abhyupagacchati iti // mU. (13) taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre kalaM pAuppabhAyAe rayaNIe phuluppalakamalakomalummilitami AhA(aha)paMDure pahAe rattAsogappagAsakiMsuasuamuhaguMjaddharAgasarise kamalAgarasaMDabohae uThThiyammi sUre sahassarasimi dinyre| teyasAjalaMtejeNevacaMpAnayarIjeNevapuNNabhadde ceieteNeva uvAgacchati rattA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihrti|| vR. 'kalaMpAuppabhAyAerayaNIe'ttikalyamiti-zvaHprAduHprAkAzyetataHprakAzaprabhAtAyAM rajanyAM 'phulluppalakamalakomalummiyaMmitti phulaM-vikasitaM tacca tadutpalaMca-padhraphullotpalaM tacca kamalazca-hariNavizeSaH tayoH komalam-akaThoramunmIlitaM-dalAnAM nayanayozconmIlanaM ysmiNstttthaa|ttr aha paMDure pabhAe'ttiatha rajanIprabhAtAnantaraM pANDure-zukle prabhAte-uSasi "rattAsogappagAsakiMsuasuamuhaguMjaddharAgasarise kamalAgarasaMDabohae uThiyaMmi sUre'tti raktAzokasyataruvizeSasya prakAzaH-prabhA sa ca kiMzukaM ca-palAzakusumaM zukamukhaM ca-pratItaM guA-raktakRSNaH phalavizeSaH tadarddha ceti dvandvaH, eSAM yo rAgo-raktatvaM tena sadhzaH-samo yaH sa tathA, tathA kamalAkarAH-padmotpattisthAnabhUtA hRdAdayasteSu yAni SaNDAni-nalinavanAni teSAM bodhako-vikAzako yaH sa tathA tatra, utthite-udgate suure-rvii| kimbhUte ? -sahassarassimidinaare teasA jalaMteti vizeSaNatrayaM vyaktam / 'saMpaliyaMkanisannetti padmAsane niSaNNaH, idaM ca vAcanAntarapadam / / mU. (14) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave samaNA bhagavaMtoappegaiyA uggapavvaiyA bhogapavvaiyA rAiNNa0 nAya0 korabba0 khattiapavvaiA bhaDA johA senAvaI pasatthAro seThI ibbhA anne ya bahave evamAiNo uttamajAtikularUvaviNayaviNNANavaNNalAvaNNavikkamapahANasobhaggakatijuttA bhudhnndhnnnnnicypriyaalphiddiaa| ___ naravaiguNAiregA icchiabhogo suhasaMpalaliA kiMpAgaphalovamaMcamuNiavisayasokhaM jalabubbuasamANaM kusaggajalabiMducaMcalaM jIviyaM ca nAUNa addhavamiNaM rayamiva paDaggalaggaM saMvidhuNittANaMcaittA hiraNaMjAva pavvaiA, appegaiyA addhamAsapariAyA appegaiAmAsapariAyA evaMdumAsa timAsa jAva ekkArasa0 appegaiA vAsapariAyA duvAsa tivaas0| appegaiA anegavAsapariAyA saMjameNaM tavasA appANaMbhAvamANA vihrNti|| vR. 'aMtevAsi'tti shissyaaH| 'appegaiya'tti api-samuccaye ekakA-eke anye kecidapItyarthaH 'uggapabvaiya'tti ugrAAdidevena ye ArakSakatvena niyuktAH tadvaMzajAzca ata ugrAH santaH pravrajitA-dIkSAmAzritA ugrprvrjitaaH| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 14 95 evamanyAnyapi padAni, navaraM bhogA - ye tenaiva gurutvena vyavahRtAstadvaMzajAzca rAjanyA ye tenaiva vayasyatayA vyavasthApitAstadvaMzajAzca jJAtA - ikSvAkuvaMzavizeSabhUtAH nAgA vAnAgavaMzaprasUtAH koravvatti - kuravaH - kuruvaMzaprasUtAH, kSatriyAz cAturvaNye dvitIyavarNabhUtAH, bhaDatticArabhaTAH, johatti-bhaTebhyo viziSTatarAH sahasrayodhAdayaH, seNAvaitti - sainyanAyakAH, pasatthArattiprazastAro dharmazAstrapAThakAH, zreSThinaH -zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTAGkitamastakAH, ibbhatti-ibhyAH hastipramANadraviNarAzipatayaH 'anne ya bahave evamAiNo' tti evamaprakArAH 'uttamajAikularUvavinayaviNNANavaNNalAvaNNavikkamapahANasohaggakaMtijutta' tti uttamA ye jAtyAdayaH pradhAne ye saubhAgyakAntI tairye yuktAste tathA, tatra jAti - mAtRkaH pakSaH kulaM - paitRkaH pakSaH rUpaMzarIrAkAraH vinayavijJAne ca- pratIte varNo-gauratvAdikA kAyacchAyA lAvaNyam-AkArasyaiva spRhaNIyatA vikramaH - pauruSaM saubhAgyam - AdeyatA kAntiH - dIptiH / 'bahudhaNadhaNNanicayapariyAlaphiDiA' bahavo ye dhanAnAM - gaNimadharimAdInAM dhAnyAnAM ca-zAlyAdInAM nicayAH-saJcayAH parivArazca - dAsIdAsAdiparikarastaiH sphuTitA - IzavarAntarANyatikrAntAH athavA tebhyaH sarvasaGgatyAgena dUrIbhUtA ye te tathA, pAThAntare bahavo dhanadhAnyanicayaparivArA yasyAM sa tathAbhUtA sthiti gRhavAse yeSAM te tathA / 'naravaiguNAireA' narapateH - rAjJaH sakAzAdguNaiH- vibhavasukhAdibhi atirekaH - atizayoyeSAM te tathA / 'icchiyabhogA' IpsitA-vAcchitAH bhogAH - zabdAdayo yeSAM te tathA / 'suhasaMpalaliyA' sukhena sampralalitAH - prakrIDatA ye te tathA / 'kiMpAgaphalovamaM ca 'tti viSavRkSaphalatulyaM punaH 'muNia'tti jJAtvA visayasuhaM' ti vyaktaM, tathA 'jalabubbu asamAnaM' kuzAgre jalabinduH kuzAgraja'bindustadvacaJcalaM 'jIviyaM' ti jIvitavyaM ca jJAtvA, tathA 'addhavamiNaM' ti idaM viSayasaukhyadhanasaJcayAdikam adhruvam-anityarUpaM raja iva paTAgralagnaM 'saMvidhuNittA Na'ti vidhUya - jhagiti vihAya, tathA 'caitta' tti tyaktvA, kiM tadityAha - 'hiraNyaMca' rUpyaM, yAvacchabdopAdAnAdidaM dRzyamciccA suvvaNNaM ciccA dhaNaM evaM dhaNNaM balaM vAhaNaM kosaM koTThAgAraM rajjaM raDaM puraM aMteuraM ciccA vipuladhanakaNagarayaNamaNimotti asaMkhasilappavAlarattarayaNamAIyaM saMtasArasAvatejjaM vicchaDDaittA vigovaittA dAnaM ca dAiyANaM paribhAyaittA muMDA bhavittA agArAo anagAriya' miti, vyaktaM caitat / navaraM suvarNaM ghaTitaM dhanaM- gavAdi balaM - caturaGgaM vAhanaM - vegasarAdikaM punardhanaM-gaNimAdikanakam - aghaTitasuvarNaM ratnAni - karketanAdIni maNayaH - candrakAntAdayaH mauktikAni - muktAphalAni zaGkhAH- pratItAH zilApravAlAni - vidrumANi raktaratnAni - padmarAgA AdizabdAdvastrambalAdiparigrahaH, etena kimuktaM bhavatItyAha- 'saMta' tti vidyamAnaM sArasvApateyaM - pradhAnadravyaM, kimityAha-vicchardha-vizeSeNa tyaktvA vicchardavadvA kRtvA niSkramaNamahimakaraNataH, tathA tadeva guptaM sadvigopya - prakAzIkRtya dAnAtizayAdata eva / 'dAnaM ca dAiyANaM' ti dAnArhebhyaH paribhAjya - datvA, gotrikebhyo vA - vibhAgazo datvA muNDA bhUtvA - dravyataH ziroluJcanena bhAvataH krodhAdyapanayanena agArAd-gehAt niSkramyeti zeSaH, anagAritAM - sAdhutAM pravrajitA - gatAH, vibhaktipariNAmAdvA anagAritayA pravrajitAH - zrama Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-15 NIbhUtAH, paryAyasUtrANi vyktaanyeveti|| mU. (15) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave niggaMthA bhagavaMto appegaiA AbhinibohiyaNANI jAva kevalanANI appegaiA maNabaliA vayabaliA kAyabaliA appegaiA maNeNaM sAvANuggahasamatthA 3 appegaiA khelosahipattA evaM jallosahi0 vipposahi0 Amosahi0 savvosahi0 appegaiA kotthbuddhii| evaM bIabuddhI paDabuddhI appegaiA payANusArI appegaiA saMbhinnasoA appegaiA khIrAsavA appegaiA mahuAsavA appegaiA sappiAsavA appegaiA akikhaNamahAnasiA evaM ujjumatIappeiA viulamaI viuvvaNiDipattA cAraNA vijAharA aagaasaativaainno|| vR.sAdhuvarNakagamAntaraMvyaktameva, navaraM maNobaliya'timanobalikAH-mAnasAvaSTambhavantaH vAgbalikAH-pratijJAtArthanirvAhakAH parapakSakSobhakArivacanA vA, kAyabalikAH kSudhAdiparISaheSvaglAnIbhavatkAyAH 'nANabaliyA' avyabhicArijJAnAH 'dasaNabaliyA' parairakSobhyadarzanAH 'cArittabaliyA' iti vyak, vAcanAntarAdhItaMcedaM vizeSaNatrayam 'appegaiAmaNeNaMsAvANuggahasamatthA' manasaiva pareSAM zApAnugrahau-apakAropakArau kartu samarthA ityartha, evaM vAcA kAyena ceti| 'khelosahipatta'tti khelo-niSThIvanaM sa evauSadhi sakalarogAdyanarthopazamahetutvAt khelopadhistAM prAptA yete tathA, evamanyatrApi, eva oSadhi iti / 'Amosahi'tti AmarSaNamAmarSa-hastAdisaMsparza iti| _ 'savvosahi'tti sarvaevakhelajallaviguTakezomanakhAdayaoSadhisarvauSadhi, 'kohabuddhitti koSThavat-kuzUla iva sUtrArthadhAnyasya yathAprAptasyAvinaSTasyA''janmadharaNAdbuddhi-matiryeSAM te tthaa| 'bIjabuddhittibIjamiva vividhaarthaadhigmruupmhaatruujnnaadbuddhiryessaaNtetthaa| paDabuddhitti paTavat viziSTavaktRvanaspativisRSTavividhaprabhUtasUtrArthapuSpaphalagrahaNasamarthatayA buddhiryeSAM te tathA 'padANusAritti padenasUtrAvayavenaikenopalabdhena tadanukUlAni padazatAnyanusarantiabhyUhayantItyevaMzIlAH padAnusAriNaH / 'saMbhinnasoatti sambhinnAn-bahubhedabhinnAn zabdAn pRthak pRthak yugapacchRNvantIti samminnazrotAraH, sambhinnAni vA-zabdena vyAptAnizabdagrAhINi, pratyekaM vAzabdAdiviSayaiH zrotAMsi-sarvendriyANiyeSAM tetthaa| khIrAsava'tti kSIravanmadhuratvena zrotRNAM karNamana-sukhakaraM vacanamAzravanti-kSaranti ye te kssiiraashrvaaH| ___'mahuAsava'ttimadhvAzravAH prAgvat, navaraMmadhuvatsarvadaSopazamanimittatvAdAlhAdakatvAcca tadvacanasya kSIrAzravebhyaste bhedenoktAH / "sappiAsava'tti sarpirAzravAstathaiva, navaraM zrotRNAM svaviSaye snehAtirekasampAdakatvAtkSIrAzravamadhvAzravebhyo bhedonoktAH / akkhINamahANasIya'tti mahAnasam-annapAkasthAnaMtadAzritatvAdvA'nnamapimahAnasamucyate, tatazcAkSINaM-puruSa-zatasahasabhyo'pidayamAnaMsvayamabhuktaMsattathAvidhalabdhivizeSAdatruTitaM taccatanmahAnasaM ca-bhikSAlabdhaM bhojanamakSINamahAnasaM tadasti yeSAM te tathA / 'ujjumaItti RjvI sAmAnyato manomAtragrAhiNI mati-manaHparyAyajJAnaM yeSAM te tthaa| "viulamai'tti vipulA-bahuvidhavizeSaNopetamanyamAnavastugrAhitvena vistIrNA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 mUlaM-15 mati-manaHparyAyajJAnaM yeSAMte tathA, tathAhi-ghaTo'nena cintitaH saca dravyataH sauvarNAdi kSetrataH pATaliputrakAdi kAlataH zAradAdirbhAvataH kAlavarNAdirityevaM vipulamatayo jAnanti, Rjumatayastu sAmAnyataeva, tathAarddhatRtIyAGgulanyUnemanujakSetre vyavasthitasaMjJinAMmanogrAhikA AdyAH, itare tusampUrNa iti / 'viuvvaNiDipattattivikurvaNA-vaikriyakaraNalabdhi saiva RddhistAM prAptAye tthaa| ___ 'cAraNa'tti caraNaM-gamanaM tadatizayavadasti yeSAM te cAraNAH, te ca dvidhA-javAcAraNA vidyAcAraNAzca, tatrASTamASTamena kSapato yateryA labdhirutpadyate yayA ca kaJcijavAvyApAramAzrityaikenaivopapAtena trayodazaM rucakavarAbhidhAnaM dvIpaM merumastakaM ca yAvadgantuM pratinivRttazca tata utpAtadvayenehAgantuM samartho bhavati tathA yuktA AdyAH, yA punaH SaSThaM kSapata utpadyata, yayA zrutavihiteSadupaSTambhatayotpAtadvayenASTamaM nandIzvarAkhyaM dvIpaM merumastakaM ca gantuM tataH pratinivRttazcekenaivotpAtenehAgantuM samartho bhavati tayA yuktA dvitIyA iti / 'vijAhara'tti prjnyptyaadividhvidyaavishessdhaarinnH| _ 'AgAsAtivAiNo'tti AkAzaM-vyomAtipatanti-atikrAmanti AkAzagAmividyAprabhAvAt pAdalepAdiprabhAvAdvA AkAzAdva hiraNyavRSTayAdikamiSTamaniSTaM vA'tizayena pAtayantItyevaMzIlAAkazAtipAtinaH, AkAzAdivAdinovA-amUrtAnAmapi padArthAnAM sAdhana samarthavAdina iti bhaavH| mU. (15-vartate) appegaiA kaNagAvaliM tavokammaM paDivaNNA evaM ekAvaliM khuDDAgasIhanikkaliyaM tavokammaMpaDivannA appegaiyAmahAlayaM sIhanikkaliyaMtavokammapaDivannA bhaddapaDimaM mahAbhaddapaDimaMsavvatobhaddapaDimaM AyaMbilavaddhamANaM tavokamma pddivnnaa| vR.'kaNagAvaliMtavokammaMpaDivaNNaga'ttikanakamayamaNikamayo bhUSaNavizeSaH, kalpanayA tadAkAraM yattapastatkanakAvalItyucyate, tatasthApanAcaivam-caturthaSaSThamaSTamaMcottarAdharyeNAvasthApya teSAmadho'STAvaSTamAni catvAricatvAri paGkitadvayenAvasthApanIyAni, ubhayato vArekhAcatuSkeNa nava koSThakAnvidhAya madhyame zUnyaM vidhAya zeSeSvaSTasu tAni sthApanIyAni, tatastasyAdho'dhaH caturthAdIni catustriMzattamaparyantAni / ___tataHkanakAvalimadhyabhAgakalpanayAcatustriMzadaSTamAni, tAnicottarAdharyeNa vetrINicatvAri paJcaSaTpaJcacatvAri trINidvecetyevaMsthApyAni, athavA'STAbhiSabhizcarekhAbhiH paJcatriMzatkoSThakAn vidhAya madhye zUnyaM kRtvA zeSeSu tAni sthApIyAnIti / tata uparyuparicatustriMzattamAdIni caturthAntAni, tataH pUrvavadaSTAvaSTamAni, tato'STamaMSaSThaM caturthaM ceti / caturthAdIni ca krameNaikopavAsAdirUpANIti / atra caikasyAM paripATyAM vikRtibhi pAraNakaM, dvitIyasyAMnirvikRtikena, tRtIyAyAmalepakRtA, cturthyaacaacaamleneti|atr caikaikasyAM paripATayAmekaH saMvatsaromAsAH paJca dinAnica dvAdaza, paripATIcatuSTaye tusaMvatsarAH paJca mAsA navadinAni cATAdazeti / evamekAvalI' kanakAvalyabhilApenetyartha, ekAvalIca nAnyatropalabdheti nlikhitaa| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 15 'khuDDAgasIhanikkaliyaM 'ti vakSyamANamahAsiMhanikraDitApekSayA kSullakaM siMhanikraDitaMsiMhagamanaM tadiva yattapastat siMhanikraDitamityucyate, tadgamanaM cAtikrantadezAvalokanataH, evamatikrantatapaHsamAsevanenApUrvatapaso'nuSThAnaMyatra tatsiMhanikraDitamiti, taccaivam - caturthaM tataH SaSThacaturthe'STamaSaSThe dazamASTame dvAdazadazame caturdazadvAdaze SoDazacaturdaze aSTAdazaSoDaze viMzatitamASTAdaze viMzatitamaM ceti krameNa vidhIyate, tataH SoDazASTAdaze caturdazaSoDaze dvAdazacaturdaze dazamadvAdaze aSTamadazame SaSThASTame caturthaSaSThe caturthaM ceti / atra ca ekasyAM paripATayAM dinamAnam navakasaGkalane dve 45 / 45 aSTakasaGkalanA caikA 36 saptakasaGkalanA'pyekaiva 28 pAraNakadinAni 33 sarvAgram 187, evaM ca mAsAH 6 dinAni ca 7, catasRSu paripATISvetadeva caturguNaM syAt, tatra varSe 2 dinAni 28, tatra prathamaparipATayAM pAraNakaM sarvakAmaguNitaM dvitIyasyAM nirvikRtikaM, tRtIyAyAmalepakAri, catuthyArmAcAmAlmamiti evaM mahAsiMhanikraDitamapi, navaramiha sthApanA ekAdayaH SoDazAntAH punaH SoDazAdaya ekAntAH sthApyante, tatra dvayAdInAM SoDazAntAnamagre pratyekamekAdayaH paJcadazAntAH sthApyante, tathA ye SoDazAdaya ekAntAH sthApitAsteSu paJcadazAdInAM dyantAnAmAdau caturdazAdayaH sthApanIyAH, caturthAdinA cAbhilApena te samutkIrtanIyAH / dinamAnaM caikasyAM paripATryAmidamatra - dveSoDazAnAM saGkalane 136, 136 ekA paJcadazAnAM 120 caturdazAnAmapyekaiva 105 ekaSaSTizca pAraNakAnIti, sarvAgraM ca 558, evaM ca varSamekaM SaT ca mAsAH dinAnyaSTAdazeti, paripATIcatuSTaye caturguNametadeva varSANi 6 mAsau 2 dinAni 12 tathA bhadrapratimA-yasyAM pUrvadakSiNAparottarAbhimukhaH pratyekaM praharacatuSTayaM kAyotsargaM karoti, eSA cAhorAtradvayamAneti, mahAbhadrA'pi tathaiva, navaramahorAtraM yAvadekaikadigabhimukhaH kAyotsargaM karoti, ahorAtracatuSTayaM cAsyAM mAnamiti, sarvatobhadrA punaryasyAM dazasu dikSu pratyekamahorAtraM kAyotsargaM karoti / asyAM ca dazAhorAtrANi mAnamiti / athavA dvividhA sarvatobhadrA - kSudrA mahatI ca, tatra kSudrAyAH sthApanopAyagAthA ceyamatra119 11 'egAI paMcaMte ThaviDaM majjhaM tu AimaNupaMti / sese kameNa ThaviuM jANejjA savvaobhaddaM // ' tapodinAnIha paJcasaptati, pAraNakadinAni tu paJcaviMzati, sarvANi dinAni zatamekasyAM paripATyAM, catasRSu tvetadeva caturguNam / evaM mahatyapi, navaramekAdayaH saptAntAstasyAmupavAsA bhavanti, sthApanopAyagAthA tviyam 119 11 "egAI sattaMtA ThaviuM majjhaM tu AimaNupaMti / sese kameNa ThaviDaM jANa mahAsavvaobhaddaM // " 1-2-3-4-5-6-7 iyaM prathamA pani 4-5-6-7-1-2- 3 dvitIyA 7-1-2-3-4-5-6 tRtIyA 3-4-5-6-7-1-2 caturthI 6-7-1-2-3-4-5 paJcamI 2--3-4-5-6-71 SaSThI 5-6-7-1-2-3-4 saptamI / iha ca SannavatyadhikaM zataM tapodinAnAM syAdekonapaJcAzacca pAraNakadinAni, evaM cASTau mAsAH paJca dinAni catasRSu paripATISvetadeva caturguNamiti / 98 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 'AyaMbilavaddhamANaM'tiyatracaturthaM kRtvAAyAmAmlaM kriyate, punazcaturthaM, punaAyAmAmle, punazcaturthaM, punastrINi AyAmAmlAni, evaM yAvaccaturthaM zataM cAyAmAmlAnAM kriyata iti, iha ca zataM caturthAnAM tathA paJca sahasrANi paJcAzadadhikAni AyAmAmlAnAM bhvntiiti| mU. (15-vartate) mAsiaMbhikkhupaDimaM evaM domAsiaMpaDimaM timAsi paDimaM jAva sattamAsiaMbhikkhupaDimaM paDivaNNA paDhamaM sattarAiMdiaMappegaiyA bhikkhupaDimaM paDivaNNA jAva taccaM sattarAIdiaMbhikkhupaDimaMpaDivaNNA ahorAiMdiaMbhikkhupaDimaMpaDivaNNA ikkarAiMdiaM bhikkhupaDimaMpaDivannA sattasattamiaMbhikkhupaDimaMaTThamiaMbhikkhupaDimaMnavanavamiaMbhikkhupaDimaMdasadasamiaM bhikkhupaDimaMkhuDDiyaM moapaDimaMpaDivaNNA mahalliyaM moapaDimaM paDivaNNA javamajhaMcaMdapaDimaM paDivaNNA vaira majjhaM caMdapaDimaM paDivaNNA saMjameNaM tavasA appANaMbhAvemANA viharaMti // vR.'mAsiyaMbhikkhupaDima'timAsaparimANA mAsikI tAMbhikSupratimAM-sAdhupratijJAvizeSa, tatra hi mAsaM yAvadekA dattibhaktasyaikaiva ca pAnakasyeti, evaM dvitIyAdyAH saptamyantAH ekaikadattivRddhiyuktA iti / 'paDhamasattarAiMdiaMti tisRNAMmadhye prathamA saptarAtrindivA-saptAhorAtrapramANA, asyAM sa caturthaM caturthena pAnakAhAravirahita uttAnako vA pArzvazAyI vA niSadyopagato vAgrAmAdibhyo bahirviharati, dvitIyasaptarAtrindivA'pyevaMvidhaiva, navaraM utkuTuko vA lagaNDazAyI vAdaNDAyato vA viharati, evaM tRtIyA saptarAtrindivApi, navaraMgodohikAsthito vAvIrAsaniko vA Amrakubjo vA Asta iti| ___'rAiMdiaMti rAtrindivapramANAmahorAtrikImityartha, asyAMcaSaSThopavAsiko grAmAdibhyo bahi pralambabhujastiSThatIti / "egarAiyaMti ekA rAtri pramANamasyA ityekarAtrikI tAm, asyAM cASTamabhaktiko grAmAdibahirISadavanatagAtro'nimiSanayanaHzuSkapudgalaniruddhaSTi jinamudrAsthApitapAdaHpralambitabhujastiSThatIti, viziSTasaMhananAdiyukta eva caitAHpratipadyante, Aha c||1|| "paDivajai eyAo saMghayaNadhiijuo mhaastto| paDimAu bhAviyappA sammaM guruNA annunnaao|" ityAdi / 'sattasattamiya'ti saptasaptamAni dinAni yasyAMsAtathAsAcasaptabhirdinAnAMsaptakairbhavati, tatra ca prathamadine ekA dattibhaktasyaikaiva ca pAnakasyaivaM dvayAdiSvekottarayA vRddhayA saptamadine sapta dattayaH, evamanyAnyapiSaTsaptakAni, athavA prathamasaptake pratidinamekA dattiddhitIyAdiSutu dvayAdayo yAvatsaptame saptake pratidinaM sapteti, evamaSTASTamikA navanavamikA dazadazamikA ceti, navaraMdattivRddhi kaaryeti| kavacidiha sthAne bhadrAsubhadrAmahAbhadrAsarvatobhadrAbhadrAttarAzca bhikSupratimAH paThyante, tatra subhadrA apratItA, zeSAstu vyAkhyAtAH prAk / navaraM bhadrottarAsthApanA evm-5|6|7|8|9 prathamA paGkita 7 / 8 / 9 / 5 / 6 dvitIyA 9 / 5 / 6 / 7 / 8 tRtIyA 6 / 7 / 8 / 9 / 5 caturthI |6|7|8|9|5|cturthii|8|9|5|6|7|pnycmiiti| athavA / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 prathamA paGkita / 8 / 9 / 10 / 115 / 6 / 7 / dvitIyA / 11 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 tRtiiyaa|7|8|9|10|11|5|6cturthii|10|11|5|6|7|8|9|pnycmii / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 5 / sssstthii|9|10|11|5|6|7|8| sptmiiti| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 aupapAtikaupAGgasUtram-15 'khuDDiya'ti kSudrikA-mahatyapekSayA ladhvI mokapratimA-prazravaNAbhigrahaH, iyaM ca dravyataH prazravaNaviSayA prazravaNasyApratiSThApanetyartha, kSetratogrAmAderbahi, kAlataHzaradinidAdhevApratipadyate, bhuktvA cet pratipadyate caturdazabhaktena samApyate, abhuktvA cet pratipadyate tadA SoDazabhaktena samApye, bhAvatastu divyAdikopasargasahanamiti / evaM mahAmokapratimA'pi navaraM bhuktvA cet pratipadyatetadASoDazabhaktena samApyate, abhuktvaacettdaa'ssttaadshbhkteneti| 'javamajhacaMdapaDimaMti yavasyeva madhyaM yasyAM sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhihAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathAhi-zuklapratipadi eka kavalaM bhikSAM vA abhyavahRtya pratidinaM kavalAdivRddhayA paJcadaza paurNamAsyAM kRSNapratipadi ca paJcadazaiva bhuktvA pratidinamekahanyA amAvAsyAyAmekameva yasyAM bhukesA sthUlamadhyatvat yvmdhyeti| 'vairamajjhacaMdapaDima'tivairasyeva (vajrasyeva) madhyaM yasyAMsAtathA, yasyAM hi kRSNapratipadi paJcadaza kavalAn bhuktvA tataH pratidinamekahAnyA amAvAsyAyAmekaM zuklapratipadyapyekameva, tataH punarekaikavRddayA paurNamAsyAM paJcadaza bhuke sA tnumdhytvaadvjrmdhyeti||vaacnaantraadhiitmth padacatuSkam-'vivegapaDimaMti vivecana vivekaH-tyAgaH, sa cAntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM ca gaNazarIrAnucitabhaktapAnAdInAM tatpratipattirvivekapratimeti / 'viussaggapaDimaMti vyutsrgprtimaa-kaayotsrgkrnnmiti| "uvahANapaDimaM ti tapoviSayo'bhigrahaH, yadyapi dazAzrutkandhe bhikSUpasakapratimA svarUpeyamuktA tathApIha tathA navyAkhyAtA, bhikSupratimAnAMprAgevadarzitatvAd, upAsakapratimAnAM ca sAdhUnAmasambhavAt / 'paDisaMlINapaDimaMti saMlInatA'bhigrahamiti // mU. (16) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave therA bhagavaMtojAtisaMpannA kulasaMpannAbalasaMpannAsvasaMpannAvinayasaMpannA nANasaMpaNNAdasaNasaMpannA carittasaMpannA lajjAsaMpannA lAghavasaMpannA osaMsI teaMsI vaccaMsI jsNsii| -jiakohA jiyamANA jiamAyA jialobhA jiaiMdiA jiaNiddA jiarIsahA jIviAsamaraNabhayavippamukka vayappahANAguNappahANA karaNappahANA caraNappahANA NiggahappahANA nicchayappahANA ajavappahANA mahavappahANA lAghavappahANA -khaMtippahANA muttippahANA vijApahANA maMtappahANA veappahANA baMbhappahANA nayappahANA niyamappahANA saccappahANA soappahANA cAruvaNNA lajjAtavassIjiiMdiA sohI aniyANA appussuA abahillesA appaDilessA susAmaNNarayA daMtA iNameva niggathaM pAvayaNaM puraokAuM vihrNti| vR. sAdhuvarNakagamAntarameva, tatra 'jAisaMpanna'ttiuttamamAtRkapakSayuktAityavaseyam, anyathA mAtRkapakSasampannatvaM puruSamAtrasyApi syAditi naiSAmutkarSakazciduktaH syAd, utkarSAbhidhAnArthaM caiSAM vizeSaNakadambakaM cikIrSitamiti, evaM 'kulasaMpannA' ityAdyapi vizeSaNanavakaM, navaraM kulaMpaitRkaH pakSaH baM-saMhananasamutthaH prANaH rUpam-AkRti vinayajJAne pratIte darzanaM-samyaktvaM caritraM-samityAdi lajjA-apavAdabhIrutA saMyamo vA lAghavaM-dravyato'lpopadhitA bhAvato garavatrayatyAgaH 'oaMsitti ojo-mAnaso'vaSTambhastadvantaH ojasvinaH 'teyaMsitti tejaH Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 mUlaM-16 zarIraprabhA tadvantaH tejasvinaH 'vaccaMsitti vaco-vacanaM saubhAgyAdhupetaM yeSAmasti te vacasvinaH, athavAvarca-tejaHprabhAva ityartha, tadvantovarcasvinaH 'jasaMsittiyazasvinaH-khyAtimantaH jitakradhAdIni sapta vizeSaNAni pratItAni, navaraM krdhaadijyH-udypraaptkrdhaadi-viphliikrnnto'vseyH| 'jIviAsamaraNabhayavippamukka' jIvitAzayAmaraNabhayenaca vipramuktAH, tadubhayopekSakA ityartha, vayapahANe ti vrataM-yatitvaMpradhAnam-uttamaMzAkyAdiyatitvApekSayAnirgranthayatitvAdyeSAM, vratena vApradhAnAyete tathA, nirgrantha zramaNA ityartha, tecana vyavahArataevetyataAha-'guNappahANa'tti pratItaM, navaraMguNAH-karuNAdayaH, guNaprAnyameva prapaJcayannAha-'karaNappahANe' tyAdivizeSaNasaptakaM pratItArthaMca, navaraM karaNaM-piNDavizuddhayAdicaraNaM-mahAvratAdi nigrahaH-anAcArapravRtterniSedhanaM nizcayaH-tatvanirNayaH vihitAnuSThAneSuva avshyNkrnnaabhyupgmH|| ArjavaM-mAyodayanigrahaH mArdavaM-mAnodayanirodhaH, lAghavaM-kriyAsu dakSatvaM kSAntikrodhodayanigraha ityarthaH, mukti-lobhodayavinirodho vidyAH-prajJaptayAdikAH mantrA-hariNegameSyAdimantrAH vedAH-AgamAH RgvedAdayo vA brahma-brahmacarya kuzalAnuSThAnaM vA nayA-nItayaH niyamA-abhigrahAH satyaM-samyagvAdaH zaucaM-dravyato nirlepatA bhAvato'navadyasamAcAraH, yaceha caraNakaraNagrahaNe'pyArjavAdigrahaNaM tadArjavAdInAM prAdhAnyakhyApanArthamavaseyaM, 'cAruvaNNa'tti satkIrtayaH gaurAdyudAttazarIravarNayuktA vA satprajJA vaa| 'lajjAtavassIjiiMdiya'tti lajjApradhAnAstapasvinaH-ziSyA jitendriyAzca yeSAM te lajjAtapasvijitendriyAH, athavA lajjayA tapaHzriyA ca jitAnIndriyANi yaiste lajjAtapaHzrIjitendriyAH, yadyapi jitendriyA iti prAguktaM, tathApIha lajjA tapovizeSitatvAnna punaruktatvamavaseyamiti, 'sohitti suhRdo-mitrANi jIvalokasyeti gamyam, athavA zodhiyogAcchodhayaHakaluSahRdayA ityarthaH, aniyANa ttianidAnA-nidAnarahitAH 'appussuya'tti alpautsukyAautsukyavarjitAH 'abahillesa'ttisaMyamAdabahirbhUtamanovRttayaH, appaDilessA [vA]' apratilezyAatulamanovRttayaH, 'susAmaNNaraya'tti atizayena shrmnnkrmaasktaaH| ___'daMta'tti gurubhirdamaM grAhitAH vinayitA ityartha, idameva nairgranthyaM pravacanaM 'puraokAuMti puraskRtya-pramAmIkRtya viharantIti, kacidevaM ca paThyate- 'bahUNaM AyariyA' arthadAyakatvAt 'bahUNaM uvajjhAyA' sUtradAyakatvAt, bahUnAM gRhasthAnAM pravrajitAnAM ca dIpa iva dIpo mohatamaH paTalapATanapaDutvAt, dvIpa iva vA dvIpaH saMsArasAgaranimagnAnAmAzvAsabhUtatvAt, 'tANaM'ti trANamanarthebhyorakSakatvAt, 'saraNaM tizaraNamarthasampAdakatvAt 'gaiti gamyata itigatirabhigamanIyA ityartha, 'paiTTha'tti pratiSThantyasyAmiti pratiSThA Azraya ityarthaH // mU. (16-vartate) tesiNaMbhagavaMtANaM AyAvAyAvi viditA bhavaMti paravAyA viditAbhavaMti AyAvAyaM jamaittA lavaNamiva mattamAtaMgA acchiddapasiNavAgaraNA rayaNakaraMDagasamANA kuttiAvaNabhUA paravAdiyapamaddaNA -duvAlasaMgiNo samattagaNipiDagadharA savvakkharasaNNivAiNo savvabhAsANugAmiNo ajiNA jinasaMkAsAjinAivaavitahaM vAgaramANA saMjameNaM tavasA appANaMbhAvamANA viharaMti vR. teSAM bhagavaMtA AyAvAyAvitti AtmavAdAH-svasiddhAntapravAdAH, api samuccaye, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-16 pAThAntareNAtmavAdino jainA ityartha, viditAH - pratItAH bhavanti, tatA paravAdAH - zAkyAdimatAni, pAThAntareNa paravAdinaH- zAkyAdayo viditA bhavanti, svaparasiddhAntapravINatayA, tatazca 'AyAvAyaM'ti svasiddhAntaM 'jamaitta' tti punaH punarAvartanenAtiparicitaM kRtvA, kimiva ke ityAhanalavanamiva mattamAtaGgA iti pratItaM, nalavanA iti pAThAntaraM nalavanAnIveti vyAkhyeyaM tataH 'acchiddapasiNavAgaraNa'tti aviralapraznA aviralottarAzca sambhUtAH santo viharantIti yogaH, 'rayaNakaraMDagasamANa 'tti pratItaM / 'kuttiAvaNabhUa ' tti kutrikaM - svargamartyapAtAlakSaNaM bhUmitrayaM tatsambhavaM vastvapi kutrikaM, tatsampAdaka ApaNo - haTTaH kutrikApaNastadbhUtAH - samIhitArthasampAdanalabdhiyuktatvena tadupamAH, 'paravAiyapamaddaNa' tti tanmatapramarddanAt 'paravAIhiM aNokaMtA ityAdi coddasapuvvI' tyantaM vAcanAntaraM, tatra anupakrantA - anirAkRtA ityartha, 'annautthiehiM 'ti anyayUthikaiH - paratIrthikaiH 'aNoddhaMsijamANa' tti anupadhvasyamAnAH mAhAtmyAdapAtyamAnAH, viharanti - vicaranti, 'appegaiyA AyAghare' tyevamAdIni SoDaza vizeSaNAni sugamAni, navaraM sUtrakRtadharA ityasya prAktanAGgadharaNAvinAbhUtatve'pi tasyAtizayena dharaNAtsUtrakRtadharA ityAdyuktam, ata eva vipAkazrutadharoktAvapi ekAdazAGgavida ityuktam, athavA vidervicAraNArthatvAdekAdazAGgavicArakAH, navapUvyArdigrahaNaM tu teSAM sAtizayatvena prAdhAnyakhyApanArthamiti / 102 caturdazapUrvitvesatyapi dvAdazAGgitvaM keSAJcinna syAccaturdazapUrvANAM dvAdazAGgasyAMzabhUtatvAt, ata Aha-- 'duvAlasaMgiNo' tti, tathA dvAdazAGgitve'pi na samastazrutadharatvaM keSAJcitsyAdityata Aha-'samattagaNipiDagadhara' gaNInAm - arthaparicchedAnAM piTakamiva paTakaM sthAnaM gaNipiTakam, athavA piTakamiva vAlaJjaka- vANijakasarvasvAdhArabhAjanavizeSa iva yattatpiTakaM, gaNinaAcAryasya piTakaM gaNipiTaka - prakIrNaka zrutAdezazrutaniryuktyAdiyuktaM jinapravacanaM, samastamanantagamaparyAyopetaM gaNipiTakaM dhArayanti ye te tathA / ata eva 'savvakkharasaNNivAiNo' tti sarve akSarasannipAtAH - varNasaMyogA jJeyatayA vidyante yeSAM te tathA, 'savvabhAsANugAmiNo tti sarvabhASAH - AryAnAryAmaravAcaH anugacchanti - anukurvanti tadbhASAbhASitvAt svabhASayaiva vA labdhivizeSAttathAvidhapratyayajananAt, athavA sarvabhASAHsaMskRtaprAkRtamAgadhyAdyA anugamayanti - vyAkhyAntItyevaMzIlA yete tathA, 'ajina' tti asarvajJAH santo jinasaGkAzAH, jinA ivAvitathaM vyAkurvANAH // mU. (17) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave anagArA bhagavaMto iriAsamiA bhAsAsamiA esaNAsamiA AdAnabhaMDamattanikkhevaNAsamiA uccArapAsavaNakhelasiMghANajallapAriTThAvaNiyAsamiA maNaguttA vayaguttA kAyaguttA guttA guttiMdiyA guttabaMbhayArI amamA akiMcaNA / chinnaggaMthA chinnasoA niravalevA kaMsapAtIva mukkatoA saMkha iva niraMgaNA jIvo viva appaDihayagatI jaccakaNagaMpivajAtarUvA darisaphalagAviva pAgaDabhAvA kummo iva guttiMdiA pukakharapattaM va niruvalevA gagaNamiva nirAlaMbaNA aNilo iva nirAlayA caMda iva somalesA sUra iva dittateA sAgaro iva gaMbhIrA / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 17 103 vihaga iva savvao vippamukka maMdara iva appakaMpA sArayasalilaM va suddhahi ayA khaggivisANaM va egajAyA bhAraMDapakkhI va appamattA kuMjaro iva soMDIrA vasabho iva jAyatthAmA sIho iva duddharisA vasuMdharA iva savvaphAsavisahA suhaahuAsaNe iva teasA jalaMtA / vR. 'teNaM kAle 'mityAdi gamAntaraM vyaktaMca, navaraM samitisUtre 'AyANamaMDabhattanikkhevaNAsamiya'ttiAdAne-grahaNe upakaraNasyeti gamyate, bhANDamAtrAyAH - vastrAdyukaraNarUpaparicchadasya, bhANDamAtrasya vopakaraNasyaiva, athavA bhANDasyavastrAdermRnmayabhAjanasya vAmAtrasya ca - pAtravizeSasya nikSepaNAyAM-vimocane ye samitAH - supratyupekSitAdikrameNa samyak pravRttAste tathA, 'uccArapAsavaNa - khelasiMghANajallapAriTThAvaNiyAsamiyA' purISamUtraniSThIvananAsikAzleSmamalaparityAge samitA iti zuddhasthaNDilAzrayaNAt / 'te' tyAdi padatrayaM kaNThayam, ata eva 'guttA' sarvathA guptatvAt 'guttiMdiya'tti zabdAdiSu rAgAdirahitA ityarthaH, athavA 'guttAguttiMdiya' tti guptAni zabdAdiSu rAgAdinirodhAd aguptAni ca AgamazravaNeryAsamityAdiSvanirodhAdindriyANi yeSAM te tathA, 'guttabaMbhayAri' tti guptaMvasatyAdiguptidbrahma-maithunaviratiM caranti - Asevanta ityevaMzIlAH guptabrahmacAriNaH, 'amama' tti AbhiSvaGgikamametizabdavarjA 'kiMcana' tti nirdravyAH vAcanAntare / 'akohe 'tyAdInyekAdaza padAni dhzyante, tatra 'akohe 'tyAdi4 pratItAni, ata eva 'saMta' tti zAntA antarvRtyA 'pasaMta' tti prazAntAH bahirvRtyA 'uvasaMta' tti upazAntA ubhayataH, athavA manaH prabhRtyapekSayA zAntAdIni padAni, athavA zrAntA bhavabhramaNAt prazAntAH prakRSTacittatvAt upazAntAnivRttAH pApebhya, athavA prazamaprakarSAbhidhAnAyaikArthaM padatrayamidam, ata eva 'parinivvuA' sakalasantApavarjitAH 'aNAsava' tti anAzravAH - avidyamAnapApakarmabandhAH 'agaMtha 'tti avidyamAnahiraNyAdigranthAH 'chinnasoa' tti chinnazokAzchinnazrotaso vA, chinnasaMsArapravAhA ityarthaH / 'niruvaleva'tti upalipyate anenetyupalepastadrahitAH, karmabandhahetuvarjitA ityarthaH, atha nirupalepatAmevopamAnairAha-lakSyamANapadAnAM ca bhAvanAdhyayanAdyukte imaGgrahagAthe'kaMse 1 saMkhe 2 jIve 3 gayaNe 4 vAe 5 ya sArae salile 6 / pukkharapatte 7 kumme 8 vihage 9 khagge ya 10 bhAraMDe 11 // // 2 // kuMjara 12 vasahe 13 sIhe 14 nagarAyA ceva 15 sAgaraS kakhohe 16 / caMde 17 sUre 18 kaNage 19 vasuMdharA ceva 21 suhuyahue 21 // uktagAthAnukrameNeha tAni padAni vyAkhyAsyAmaH, vAcanAntare itthameva dhSTatvAditi, 'kaMsapAIva mukkatoyA' kAMsyapAtrIveti vyaktaM muktaM tyaktaM toyamiva toyaM - bandhahetutvAt sneho yaiste tathA, 'saMkho iva niraMgaNe' ti kambuvat raGgaNaM- rAgAdyuparaJjanaM tasmAnnirgatAH, 'jIva iva appasihayagatI' pratyanIkakutIrthikAdiyukteSvapi dezanagarAdiSu viharanto vAdAdisAmathyorpetatvenAskhalitagataya ityarthaH / saMyame vA apratihatavRttaya ityarthaH, 'gaganamiva nirAlaMbaNa' tti kulagrAmanagarAdyAlambanavarjitA ityartha sarvatrAnizcitA iti hvadayaM, 'vAyuriva appaDibaddhA' grAmAdiSvekarAtryAdivAsAt 'sArayasalilaM va suddhahiaya'tti akaluSamanastvAt, 'pukkharapattaM va niruvaleva'tti paGkajalakalpasvajanaviSaya 11911 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 aupapAtikaupAGgasUtram-17 sneharahitA ityarthaH, 'kummo va guttiMdiya'tti kacchapohi kadAcidgrIvApAda lakSaNAvayavapaJcakena gupto bhavati, evamete'pIndriyapaJcakeneti, vihagaivavippamukkatti muktaparikaratvAdaniyatavAsAcca, 'khaggivisANaM va egajAya'tti khaDgI-ATavyo jIvastasya viSANaM-zRGgaM tadekameva bhavati tadvadekajAtA-ekabhUtA raagaadishaayvaiklyaaditi|| _ 'bhAraMDapakkhIva appamatta'tti bhAraNDapakSiNoH kilaikaM zarIraMpRthaggrIvaM tripAdaM ca bhavati, taucAtyantamapramattayaiva nihitenopamAkRteti, 'kuMjaroiva soMDIrA' hastIva zUrAH kaSAyAdiripUn pratItyeti, 'vasabhoivajAyatthAmA' gaurivotpannabalAH,pratijJAtakAryabharanirvAhakA ityartha, 'sIho iva duddharisA' parISahAdimRgairanabhibhavanIyA ityrthH| ___ 'maMdaro iva appakaMpatti merurivAnukUlopasargavAyubhiravicalitasatvAH, 'sAgaro iva gaMbhIra'tti harSazokAdikAraNasamparke'pyavikRtacittAH, 'caMdoiva somalessa'tti anupatApahetumanaH pariNAmAH, sUroiva dittateattidIptatejaso dravyataHzarIradIptayAbhAvatojJAnena, jaccakaNagamiva jAyarUvA' jAtaM-labdhaM rUpaM-svarUpaM rAgAdikudravyavirahAtyaistejAtarUpAH, 'vasuMdharAivasavvaphAsavisaha'tti sparzA-zItoSNAdayo anukUletarAH parISahAstAn sarvAn viSahante yete tthaa| _ 'suhuahuAsaNoivateasAjalaMtA' suSTuhutaM-kSiptaM ghRtAdi yatra hutAzane-vahnau sa tathA, tadvattejasA-jJAnarUpeNataporUpeNa cajvalanto-dIpyamAnAH, pustakAntarevizeSaNAni sarvANyetAnIdaM cAdhikam-'AdarisaphalagAivapAyaDabhAvA' AdarzaphalakAnIva-paTTikA iva pratale vistIrNatvAdAdarzaphalakAnitAnIvaprakaTA-yathAvadupalabhyamAnasvabhAvAbhAvA-AdarzapakSe nayanamukhAdidharmA sAdhupakSe azaThatayA manaHpariNAmAH yeSu te prkttbhaavaaH| mU. (17 -vartate) natthi NaM tesi NaM bhagavaMtANaM katthai paDibaMdhe bhavai, se a paDibaMde cauvihe pannatte, taMjahA-davvao khittao kAlao bhAvao, dabbaoNaMsacittAcittamIsiesu davvesu, khettao gAme vA nayare vA ranne vA khette vA khale vA ghare vA aMgaNe vaa| kAlao samae vA AvaliyAe vA jAvaayaNe vA annatare vAdIhakAlasaMjoge, bhAvao kohe vA mANe vA mAyAe vA lohe vA bhae vA hAse vA evaM tesiMNa bhavai / teNaMbhagavaMtovAsAvAsavajaMaTThagimhahemaMtiANi mAsANigAmeegarAiAnayara paMcarAiA vAsIcaMdaNasamANakappA samaleTukaMcaNA samasuhadukkhAihalogaparalogaappaDibaddhA saMsArapAragAmI kammanigdhAyaNaTThAe abbhuTThiA viharaMti // ___ vR. 'natthI' tyAdi, nAsti teSAM bhagavatAmayaM pakSo yaduta kutracidapi pratibandho bhavatIti, tadyathA-dravyataH 4, dravyataH sacittAdiSu 3, kSetrato grAmAdiSu 7, tatra kSetraM-dhAnyajanmabhUmi khalaM-dhAnyamalanapavanAdisthaNDilaM, zeSANi vyaktAni, kAlataH samayAdiSu, tatra samayaHsarvanikRSTaH kAlaH, AvalikA-asaGkhyAtasamayA yAvatakaraNAdidaM dRzyam-'ANApANU vA' ucchvAsanizvAsakAla ityarthaH, 'thove vA' saptaprANamAne 'lave vA' saptastokamAne 'muhutte vA' lavasaptasaptatimAne ahorAtrapakSamAsAHpratItAH, 'ayaNaM' dakSiNAyanamitaracca, anyatare vA 'dIhakAlasaMjoe'tti varSazatAdau, bhAvataH krodhAdiSu 6 / "evaM tesiM na bhavaitti evam-amunA prakAreNa teSAM na bhavati pratibandha iti prakRtam, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-17 105 'vAsAvAsavajaM ti varSAsu-prAvRSi vAso-nivAsastadvarjamityartha, 'gAme egarAiya'tti ekarAtro vAsamAnatayA asti yeSAMteekarAtrikAH, evaM nagare paJcarAtrikA iti, etacca pratimA-kalpikAnAzrityoktam, anyeSAMmAsakalpavihAritvAditi, 'vAsIcaMdanasamANakappatti vAsIcandanayoH pratItayorathavAvAsIcandaneivavAsIcandane-apakArakopakArakautayoH samAno-nirdeSarAgatvAtsamaH kalpo vikalpaH samAcAro vA yeSAM te vAsIcandanasamAnakalpAH, 'samalejhukaMcaNa'tti same-tulye upekSaNIyatvAlleSTukAJcane yeSAM te tthaa| ___samasukhe' tyAdi viharaMtI' tyetadantaM vyaktaM, vAcanAntare punaH taMjahA' ityataH paraMgamAntaM yAvadidaM paTyate-'aMDae ivA' aNDajo-haMsAdiaNDakaMvA-mayUrANDakAdikraDAdi-mayUrAdiheturiti vA pratibandhaHsyAt, saptamyekavacanAntaM cedaM vyAkhyeyam, ikArastu prAkRtaprabhavaH, 'poyae ivA' potajo-hastyAdi, potako vA zizuriti vA pratibandhaH syAt, 'aMDaje ivA' boMDaje ive' tyatra pAThAntare aNDajaM-vastara kozikArakITANDakaprabhavaM boNDajaM-karpAsIphalaprabhavaM vastrameva 'uggahie i vA' avagRhItaM-pariveSaNArthamutpATitaM bhaktapAnaM 'paggahie vA' pragRhItaM bhojanArthamutpATitaM tadeva, athavA avagrahikaM-avagraho'syAstItyavagrahikaM-vasatipIThaphalakAdikaM aupagrahikaMvA daNDakAdikamupadhijAtaM, pragRhItaMtu prakarSaNa gRhItatvAdaudhikamiti, 'jaNNaM jaNNaM disaM'ti NaGkArasya vAkyAlaGkArArthatvAdyAM yAM dizamicchanti vihartumiti zeSaH, 'taM NaM taM NaM'ti tAM tAM dizaM viharantIti yogaH, 'suibhUya'tti zucibhUtAH-bhAvazuddhimantaH zrutibhUtA vA-prAptasiddhAntAH, 'laghubhUya'ttialpopadhitayA gauravatyAgAcca, athavA laghubhUtovAyustadvatye satatavihArAste lghubhuutaaH| ____ 'aNappagaMthA' analpagranthAH-bahvAgamAH avidyamAno vA AtmanaH sambandhI granthohiraNyAdiryeSAM te tathA, anaryagranthA vA bhAvadhanayuktA ityrthH|| mU (18) tesiNaMbhagavaMtANaMeteNaM vihAreNaMviharamANANaMime eArUve abhitarabAhirae tavovahANe hotthA, taMjahA-abhiMtarae chabihe bAhiraevi chavihe / / vR. atha sAdhuvarNakaH prakArantareNocyate-sa caM 'tesiNa'mityAdi se taM 'bhAvaviussagge' ityedantaH anazanAditapobheda pratipAdana paraH sugama eva, navaraMvAcanAntare 'jAyAmAyAvitti'tti saMyamayAtrAmAtrArthaM vRtti-bhaktagrahaNaM yAtrAmAtrAvRtti 'aduttaraM vatti athAparaM punrityrthH| tathA'dhikRtavAcanAyAm 'ajiMtarae'ttiabhyantaram AntarasyaivazarIrasya tApanAtsamyagdRSTibhirevatapastayA pratIyamAnatvAcca, 'bAhirae'ttibAhyasyaiva zarIrasya tApanAnmithyASTibhirapi tapastayA prtiiymaantvaacceti|| mU. (19) se kiM taM bAhirae ? 2 chavihe, taMjahA-anasaNe UNo (avamo) ariyA bhikkhAariyArasaparicAe kAyakilese pddisNliinnyaa| se kiM taM anasaNe?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-ittarie aAvakahie a / se kiM taM ittarie ?, 2 anegavihe pannatte, taMjahA-cautthabhatte chaTThabhatte aTThamabhatte dasamabhatte bArasabhatte cauddasabhatte solasabhatte addhamAsie bhatte mAsie bhatte domAsie bhatte temAsae bhatte caumAsie bhatte paMcamAsie bhatte chammAsie bhatte, setaM ittrie| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 aupapAtikaupAGgasUtram-19 se kiMtaM Avakahie?, 2 duvihe pannate, taMjahA-pAovagamaNe a bhattapaJcakkhANe a| sekiMtaMpAovagamaNe?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-vAghAimeanivvAghAimeaniyamA appaDikamme, se taM paaovgmnne| se kiMtaMbhattapaJcakkhANe?, 2 duvihe pannate, taMjahA-vAghAime anivvAghAime aniyamA sappaDikamme, se taM bhattapaJcakkhANe, setaM ansnne| vR. 'anasaNe'tti bhojananivRtti, taccetkartuM na zaknoti tadA kiM kAryamityAha'avamoyaria'tti avamodarasya karaNamavamodarikA-UnodaratetyarthaH, upalakSaNatvAcAsya nyUnopadhi-tA'pIha dRzyeti, tatrAzaktasya yatkAryaM tadAha-'bhikkhAyariyattivRttisaMkSepa ityarthaH, tatrApyazaktasya yatkAryaM tadAha-'rasaparicAe'tti, tatrApyazaktasya yttdaah-'kaaykilese| tatrApiyattadAha-'paDisaMlINaya'tti, 'ittarie'ttiitvaram-alpakAlikamekopavAsAdi SaNNamAsAntam Avakahie'tti yAvatI cAsau kathA ca-manuSyo'yamitivyapadezarUpAyAvatkathA tasyAM bhavaM yAvatkathikaM-yAvajjIvikamityarthaH, "pAovagamaNe'tti pAdapasyevopagamanamaspandatayA'vasthAnaM pAdapopagamanaM 'vAghAimetti vyAghAtavat-siMhadAvAnalAghabhibhUto yat pratipadyate 'nivvAghAime atti vyaaghaatvirhitN| mU. (19-vartate) se kiMtaMomoariAo?, 2duvihA pannattA, taMjahA-davyomoariA ya bhAvomoariA ya, se kiM taM davyomoariA ?, 2 duvihA pannatA, taMjahA-uvagaraNadabbomoariAya bhattapANa-davyomoariAyAse kiMtaM uvagaraNadavvomoariA ?,2 tivihA pannattA, taMjahA-egevatthe ege pAeciyattovaNakaraNasAtijaNayA, setaMuvagaraNadavvomoariA se kiM taM bhattapANadavvomoariA ?,2 anegavihA pannattA, taMjahA-aTThakukkaDiaMDagappamANamettekavale AhAramANe appAhAre, duvAlasakukkaDiaMDagappamANamettekavale AhAramANe avabomoariA, solasakukkaDiaMDagappamANamete kavale AhAramANe dubhAgapattomoariA, cauvvIsakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe pattomoariA, ekkatIsakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe kiMcUNomoariA, battIsakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe pamANapattA, etto egeNavi ghAseNa UNayaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMthe no pakAmarasabhoItti vattavvaM siA, se taM bhattapANadavvomoariA, se tNsvvomoariaa| se kiMtaMbhAvomoariA?, 2 anegavihA pantA, taMjahA-appakohe appamANe appabhAa appalohe appasadde appajhaMjhe, se taMbhAvomoariA, setaM omoariaa| se kiM taM bhikkhAyariyA ?, 2 anegavihA pannattA, taMjahA-davvAbhiggahacarae khettAbhiggahacaraekAlAbhiggahacarae bhAvAbhiggahacaraeukkhittacaraenikkhattacaraeukkhittanikkhittacarae nikkhittaukkhittacarae vaTTijamANacarae saahrijjmaanncre| uvanIacarae avanIacarae uvanIaavanIacarae avanIauvanIacarae saMsaTTacarae asaMsaThThacarae tajjAtasaMsaThThacarae annAyacarae monacarae diThThalAbhie adiTThalAbhie puTThalAbhie apuThThAlAbhie bhikkhAlAbhie abhikkhalAbhie annagilAyae ovanihie parimitapiMDavAie suddhesaNie saMkhAyattie, se tNbhikkhaayaariyaa| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 19 vR. 'ciyattovagaraNasAijaNaya'tti ciyattaM - prItikaraM tyaktaM vA doSairyadupakaraNaMvastrapAtra vyatiriktaM vastrapAtrameva vA tasya yA zrayaNIyatA svadanIyatA vA sA tathA, 'appAhAre' tti dvAtriMzatkavalApekSayA aSTAnAmalpatvAt, 'avaDDomoyariya'tti dvAtriMzato'rddhaM SoDaza, evaM ca dvAdazAnAmarddhasamIpavartitvAdupArddhA'vamodarikA dvAdazabhiriti, 'dubhAgomoyariya' tti dvAtriMzataH SoDaza dvibhAgo'rddhamityarthaH, tataH SoDazakavalamAnA dvibhAgAmodariketyucyate, 'pattomoyariyatti caturvizateH kavalAnAM dvAtriMzadadvitIyArddhasya madhyabhAgaM prAptatvAccaturviMzatyA kavalaiH prAptAvamodariketyute, athavA prApteva prAptA dvAtriMzataprayANAM bhAgAnAM prAptatvAccaturthabhAgasya cAprAptatvAditi / 107 'kiMcUNUmoyariya' tti ekatriMzato dvAtriMzata ekenonatvAt, 'pamANapatte' tti dvAtriMzatA kavalaiH prAptapramANo bhavati sAdhurna nyUnodara iti, 'etto' tti ito dvAtriMzatkavalamAnAdekenApi 'ghAseNaM' ti grAsena 'no pakAmarasabhoItti vattavvaM siyA' iti nAtyarthamannabhokteti vAcyaM syAditi / 'appasadde 'tti alpakalaha ityarthaH, kalahaH - krodhakAryam 'appajhaMjhe' tti alpajhaJjhaHavidyamAnakalahavizeSaH, alpazabdazcAbhAvavacano'pyasti / 'davvAbhiggahacarae' tti dravyAzritAbhigraheNa carati - bhikSAmaTati dravyAzritAbhigrahaM va carati - Asevate yaH sa dravyAbhigrahacarakaH, iha ca bhikSAcaryAyAM prakrantAyAM yad dravyAbhigrahacaraka ityuktaM taddharmadharmiNorabhedavivakSaNAt, dravyAbhigrahazca lepakRtAdidravyaviSayaH, kSetrAbhigrahaHsvagrAmaparagrAmAdiviSayaH, kAlAbhigrahaH - pUrvAhvAdiviSayaH, bhAvAbhigrahastu gAnahasanAdipravRttapuruSAdiviSayaH, 'ukkhittacarae' tti utkSiptaM - svaprayojanAya pAkabhAjanAduddhRtaM tadarthamabhigrahatazcarati-tadgaveSaNAya gacchatItyutkSiptacarakaH, evamuttaratrApi, nikkhittacaraetti nikSiptaMpAkabhAjanAdanuddhRtaM tadarthamabhigrahatazcarati tadgaveSaNA gacchatItyutkSiptacarakaH, evamuttaratrApi, 'nikkhittacarae' tti nikSiptaM bhojanAptarAmutakSiptaM ca svArthaM tata eva nikSiptotkSiptaM 'vaTTijjamANacarae' tti pariveSyamANacarakaH 'sAhirijjamAmacarae' tti yat kUrAdikaM zItalIkaraNArthaM paTAdiSu vistAritaM tatpunarbhAjane kSipyamAnaM saMhriyamANamucyate, 'uvanI acarae 'tti upanItaM kenacitkasyacidupaDhIkitaM praheNakAdi, 'avanIyacarae 'tti apanItaM deyadravyamadhyAdapasAritamanyatra sthApitamityartha, 'uvanIyAvanIcarae' tti upanItaM vinItaM DhaukitaM sat praheNakAdyapanItaM sthAnAntarasthApitaM athavopanItaM ca yazcarati sa tathA, athavA upanItaM -dAyakena varNitaguNaM apanItaM-nirAkRtaguNam upanItApanItaM yadekena guNena varNitaM guNAntarApekSayA tu dUSitaM yathA'ho zItalaM jalaM kevalaM kSAramiti, yattu kSAraM kintu zItalaM tadapanItopanItamucyata iti, ata Aha-- , 'avanIyauvanIyacarae 'tti, 'saMsaTTacarae' tti saMsRSTena kharaNTitena hastAdinA dIyamAnaM saMsRSTamucyate taccarati yaH sa tathA, 'asaMsaThThacarae' tti uktaviparItaH, 'tajjAyasaMsaThThacarae' tti tajjAtena deyadravyAvirodhinA yat saMsRSTaM hastAdi tena dIyamAnaM yazcarati sa tathA, 'annAyacarae 'tti ajJAtaH- anupadarzitasvAjanyAdibhAvaH sa~zcarati yaH sa tathA - - 'monacarae' tti vyaktaM, 'diTThalAbhiya'tti dRSTasyaiva bhaktAderdvaSTAdvA pUrvopalabdhAddAyakAllAbho Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 aupapAtikaupAGgasUtram-19 yasyAstisa dRSTalAbhikaH, adiThThalAbhie titatrAdRSTasyApiapavarakAdimadhyAnnirgatasya zrotrAdibhi kRtopayogasya bhaktAderaddaSTAdvA pUrvamanupalabdhAdAyakAllAbho yasyAsti sa tathA, 'puTThalAbhie'tti pRSTasyaiva he sAdho! kiMtedIyata ityAdipraznitasya yolAmaH sayasyAsti satathA, 'apuTThalAbhie'tti uktaviparyayAditi, bhikkhAlAbhie ttibhikSeva bhikSAtucchamavijJAtavAtallAbhogrAhyatayAyasyAsti sa bhikSAlAbhikaH, 'abhikkhalAbhie'tti uktaviparyayAt, 'aNNagilAyae'tti annaM-bhojanaM vinA glAyati annaglAyakaH, sa cAbhigrahavizeSAt prAtareva doSAnabhugiti, 'ovaNihie'tti upanihitaM yathA kathaJcit pratyAsanIbhUtaM tena carati yaH sa aupanihitikaH upanidhinA vA crtiityaupnidhikH| ___ 'parimiyapiMDavAie'tti parimitapiNDapAtaH-arddhapoSAdilAbho yasyAsti sa tathA, 'suddhesaNie'tti zuddhaiSaNA zaGkAdidoSarahitatA zuddhasya vA nirvyaJjanasya kUrAdereSaNA yasyAsti sa tathA, 'saMkhAdattie'tati saGkhyApradhAnA dattayo yasya sa tathA, dattizca ekkssepbhikssaalkssnnaa| mU. (19-vartate) se kiM taM rasaparicAe ?, 2 anegavihe pannatte, taMjahA-nivvitie pamIarasapariccAeAyaMbilae AyAmasityabhoI arasAhAre virasAhAre aMtAhArepaMtAhArelUhAhAre, se taM rasaparicAe se kiM taM kAyakilese?, 2 anegavihe pannate, taMjahA-ThANaThitie ThANAie ukkaDuAsaNie paDimaTThAI vIrAsaNie nesajjie daMDAyae lauDasAI AyAvae avAuDae akaMDuae aniLUhae savvagAyapikammavibhUsavippamukke, se taM kaaykilese|| se kiM taM paDisaMlInayA ?, 2 cauvvihA pannattA, taMjahA-iMdiapaDisaMlInayA kasAyapaDisaMlInayA jogapaDisaMlInayA vivittsynaasnsevnyaa| ___vR.nidhviyatie'ttinirgataghRtAdivikRtikaH, 'paNIyarasaparicAI praNItarasaMgalaghRtadugdhAdibinduH, 'AyaMbilae ttiAyAmlam-odanakulmASAdi, 'AyAmasityabhoi'ttiavazrAvaNagatasikathabhoktA 'arasAhAre'tti araso-hiGgAdibhirasaMskRtaAhAroyasyasatathA, virasAhAre tti vigatarasaH-purANadhAnyaudanAdi, aMtAhAre'tti antebhavamantyaM-jaghanyadhAnyaM vallAdi, 'paMtAhAre'tti prakarSeNAntyaM vallAdyeva bhuktAvazeSaM paryuSitaM vA, 'lUhAhAre'tti rUkSaM-rUkSasvabhAvaM, kavacit 'tucchAhAre'tti dRzyate tatra tuccho'lpo'saarshc| 'ThANaTTiie'tti sthAnaM-kAyotsargastena sthitiryasya sa sthAnasthitikaH, pAThAntareNa 'ThANAie'tti sthAnaM-kAyotsargastamatigacchati-karotIti sthAnAtigaH, 'ukkuDuyAsaNie'tti pratItaM, 'paDimaTThAItti pratimA mAsikyAdayaH, 'vIrAsaNie'tti vIrAsanaM-siMhAsananiviSTasya bhUnyastapAdasya siMhAsanApanodeyAzamavasthAnaM tadyasyAstisavIrAsanikaH, nesajie'ttiniSadyA putAbhyAM bhUmyAmupavezanaM tayA carati naiSadhikaH, 'daDAyae lagaMDasAItti kvacizyate tatra daNDasyevAyatam-AyAmoyasyAstisa daNDAyatikaHlagaNDaM-vakrakASThaMtadvaccheteyaHsa lagaNDazAyI tasya pArNikAzirAMsyeva pRSThameva vA bhUmau lagatIti / 'AyAvae'ttiAtApayati-zItAdibhirdehaM santApayatItyAtApakaH,AtApanAcatrividhA bhavati-niSpannasyotkRSTA'niSpannasya madhyamA Urdhvasthitasya jaghanyA, niSpannAtApanA'pi Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 19 tridhA - adhomukhazAyitA 1 pArzvazAyitA 2 uttAnazAyitA ceti 3, aniSpannAtApanA'pi tridhA - nodohikA utkuTukAsanatA paryaGkAsanatA ceti, UrdhvasthAnAtApanA'pi tridhaivahastizauNDikA ekapAdikA samapAdikA ceti, eteSu cAtApanAbhedatritayeSu utkRSTAditrayaM pratyekaM yojanIyamiti / 109 'avAuDae'tti aprAvRtakaH prAvaraNavarjaka ityarthaH, akaNDUyakAniSThIvakau vyaktau, 'dhu ke samaMsuloma' tti kvacidRzyate, tatradhutAni - niSpratikarmatayA tyaktAni kezazmazruromANi-zirojakUcakakSAdilomAni yena sa tathA, kimuktaM bhavati ? - sarvagAtrapratikarmavibhUSAvipramukta iti / mU. (19 - vartate) se kiM taM iMdiyapaDisaMlInayA ?, 2 paMcavihA pannattA, taMjahAsoiMdiyavisayapayAraniroho vA soiMdiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA cakkhidiyavisayapayAraniroho vA cakkhidiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA dhANiMdiyavisayapayAraniroho vA dhANiMdiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA jibbhidiyavisayapayAraniroho vA jibbhidiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA phAsiMdiyavisayapayAraniroho vA phAsiMdiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA, se taM iMdiyapaDisaMlInayA / se kiM taM kasAyapaDisaMlInayA ?, 2 cauvvihA pannattA, taMjahA- kohassudayaniroho vA udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNaM mANassudayaniroho vA udayapattassa vA mANassa viphalIkaraNaM mAyAudayaNiroho vA udayapattassa (tAe ) vA mAyAe viphalIkaraNaM lohassudayaNiroho vA udayapattarasa vA lohassa viphalIkaraNaM, se taM kasAyapaDisaMlInayA / se kiM taM jogapaDisaMlInayA ?, 2 tivihA pannattA, taMjahA - manajogapaDisaMlINayA vayajogapaDisaMlINayA kAyajogapaDisaMlINayA / se kiM taM manajogapaDisaMlINayA ?, 2 akusala - mananiroho vA kusalamanaudIraNaM vA, se taM manajogapaDisaMlInayA / se kiM taM vayajogapaDisaMlInayA 2 akusalavayaniroho vA kusalavayaudIraNaM vA, se taM vayajogapaDisaMlInayA / se kiM taM kAyajopaDisaMlInayA ? 2 jaNNaM susamAhi apANipAe kummo iva guttiMdie savvagAyapaDisaMlINe ciTThai, se taM kAyajogapaDisaMlINayA / se kiM taM vivittasayanAsanasevaNayA ?, 2 jaM NaM ArAmesu ujjANesu devakulesu sabhAsu pavAsu paNiyagihesu paNiasAlAsu itthIpasupaMDagasaMsattavirahiyAsu vasahIsu phAsuesamijapIDhaphalagasejjAsaMthAragaM uvasaMpajjittA NaM viharai, se taM paDisaMlInayA, se taM bAhirae tave / vR. 'soiMdiyavisayappayAraniroho vatti zrotrendriyasya viSaye - zabde pracArasyapravRtternirodho - niSedhaH zrotrendriyaviSayapracAranirodhaH, sa ca 'soiMdiyavisayapattesu atthesu'ta zrotrendriyagocaraprApteSvartheSu-zabdeSu karNapraviSTeSvityarthaH, 'ArAmesu' tti puSpapradhAnavaneSu / 'ujjANesu' tti puSpaphalopetAdimahAvRkSasamudAyarUpeSu 'samAsu' tti janopavezanasthAneSu 'pavAsu 'tti jaladAnasthAneSu 'paNiyagihesu' tti bhANDanikSepArthagRheSu 'paNiyasAlAsu 'tti bahugrAhakadAyakajanociteSu gehavizeSeSu, zayyA yatra prasAritapAdaiH supyate, saMstArakastu tato hInaH mU. (20) se kiM taM abbhitarae tave ? 2 chavvihe pannatte, taMjahA - pAyacchittaM viNao Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 aupapAtikaupAGgasUtram-20 veyAvacaM sajjhAo jhANaM viussggo| se kiM taM pAyacchite ?, 2 dasavihe pannatte, taMjahA-AloaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viussaggArihetavArihe chedArihe mUlArihe aNavaThThappArihe pAraMciArihe, setaM paaycchitte| se kiM taM vinae ?, 2 sattavihe pannatte, taMjahA-nANavinae daMsaNavinae carittavinae mataviNae vaivinae kAyavinae logovyaarvine| sekiMtaMNanaNaviNae?, 2 paMcavihe pannatte, taMjahA-AbhinibohiyanANavinae suanANavinae ohinANavinae manapaJjavanANavinae kevalanANavitanae / se kiM taM daMsanavinae ?, 2 duvihe pannate, taMjahA-sussusanAvinae ancaasaaynaavine| se kiMtaMsussusaNAvinae?, 2 anegavihe pannatte, taMjahA-abmuThThANe ivAAsaNAbhiggahe ivA AsaNappadANe i vA sakkAre i vA sammANe i vA kiikamme i vA aMjalipaggahe i vA etassa aNugacchaNayA Thiassa pajjuvAsaNayA gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA, setaM sussusnnaavine| vR. 'pAyacchittaM tiaticAravizuddhiH, sAcavandanAdinAvinayena vidhIyata ityata Aha'vinao'tti karmavinayanahetuvyApAravizeSaH, tadvAnevaca vaiyAvRtyevartataityataAha-'veyAvacaMti bhaktAdibhirupaSTambhaH, vaiyAvRtyAntarAle casvAdhyAyo vidheya ityata Aha-'sajjhAo'ttizobhano maryAdayApATha ityartha, tatra cadhyAnaM bhavatItyAha-'jhANaM'ti, zubhadhyAnAdeva heyatyAgobhavatItyata aah-'viussgge'tti| ___'AloyaNArihe'ttiAlocanAM-gurunivedanAM vizuddhaye yadarhatibhikSAcaryAdyaticArajAtaM tadAlocanAha, tadviSayatvAdAlocanAlakSaNA vizuddhirapi AlocanAhamityuktaM, tasyA eva taporUpatvAditi, evamanyAnyapi, navaraM 'paDikkamaNArihe'tti mithyAduSkRtaM, 'tadubhayArihetti AlocanApratikramaNasvabhAvaM, 'vivegArihetti azuddhabhaktAdivivecanaM, 'vissaggArihe'tti kaayotsrg| 'tavArihe'tti nirvikRtAdikaMtapaH, chedArihetti dinapaJcakAdinAkrameNa paryAyacchedanaM, 'mUlArihetti punavratopasthApanam, 'anavaTThappArihetti acaritatapovizeSasya vrateSvanasthApana, 'pAraMciArihe'tti tapovizeSeNaivAticArapAragamanamiti, 'AsaNAbhiggahe i vatti yatra yatropaveSTumicchati tatra tatrAsananayanaM, 'AsaNappayANaM ti aasndaanmaatrmeveti| mU. (20-vartate) se kiM taM aNaccAsAyanAviNae?, 2 paNatAlIsavihe pannatte, taMjahA -arahaMtANaM aNaccAsAyaNayAarahaMtapannattassa dhammassa aNaghAsAyaNayA AyariyANaM aNaccAsAyaNayA evaM uvajjhAyANaM therANaM kulassa gaNassa saMghassa kiriANaM saMbhogiassa AbhinibohiyaNanaNassasuanANassaohinANassamaNapajjavanANassa kevalanANassaeesiMceva bhattibahumANe eesiM ceva vaNNasaMjalaNayA, setaM annccaasaaynnaavine| se kiM taM carittavinae ?, 2 paMcavihe pannatte, taMjahA-sAmAiacarittavinae cheovaTThAvaNiacarittavinae parihAravisuddhicarittavinae ?, suhumasaMparAyacarittavinae ahakkhAyacarittavinae, setNcrittvine|se kiMtaM maNavinae?,2 duvihe pannatte, taMjahA-pasatthamanavinae Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-20 111 apstthmnvine| se kiM taM apasatthamanavinae ?, 2 je a maNe sAvajje sakirie sakakkase kaDue nihure pharuse aNhayakare cheyakare bheyakare paritAvaNakare uddavaNakare bhUovadhAie tahappagAraM mano no pahArejA, se tNapstthmnovine| se kiMtaM pasatthamanavinae ?, 2 taM caiva pasatthaM neyavvaM, evaM ceva vaiviNao'vi eehiM paehiM ceva neavvo, setaM vivinne| vR. 'kiriyANaM'ti kriyAvAdinAM saMbhoiyassa'ttiekasamAcArikatAyAiti |mnovinye likhyate-'je a maNe'tti yatpunarmanaH-cittamasaMyatAnAmiti gamyate, 'sAvaje ti sahAvadyenagarhitakarmaNA hiMsAdinA vartata iti sAvadyam, etadeva prapaJcayate-'sakiriya'tti kAyikyAdikrayopetaM, 'sakakkase'tti sakArkazyaM karkazabhAvopetaM, 'kaDue'tti pareSAmAtmano vA kaTukamiva kaTukamaniSTamityarthaH, niThure'ttiniSThuraM-mArdavAnanugataM, pharuse'ttisnehAnanugataM, 'aNhayakare'tti Azravakaram-azubhakarmAzravakAri, kuta ityAha __'cheyakara tihastAdicchedanakAri, bheyakare tinAsikAdInAMbhedanakAri, paritAvaNakare'tti prANinAmupatApahetuH, 'uddavaNakare'ttimaraNAntikavedanAkAridhanaharaNAdyupadravakArivA, 'bhUovaghAie'ttibhUtopaghAto yatrAsti tadbhUtopaghAtikamiti, 'tahappagAraM'tievamprakAraM asaMyatamanaHsazamityarthaH, 'mano no pahArejjatti na prvrtyet| mU. (20-vartate) se kiM taM kAyavinae ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-pasatthakAyavinae apstthkaayvine| se kiMtaM apasatthakAyavinae ?, 2 sattavihe pannatte, taMjahA-anAuttaMgamaNe anAuttaM ThANe anAuttaMnisIdaNe anAuttaMtuaTTaNe anAuttaMullaMghaNeanAuttaMpalaMghaNe anAuttaMsabiidayakAyajogajuMjaNayA, se taM apasatthakAyaviNanae / se kiM taM pasatthakAyavinae ?, 2 evaM ceva pasatyaM bhANiyavvaM, se taM pasatthakAyavinae, setaM kaayvine| sekiMtaMlogovayAravinae?, 2 sattavihe pannatte, taMjahA-abbhAsavattiyaMparacchaMdANuvattiyaM kajaheuM kayapaDikiriyA attagavesaNayA desakAlaNNuyA savvadvesu apaDilomayA, se taM logovayAravinae, se taM vine| vR. 'anAutta'tiasAvadhAnatayA, 'ullaMghaNe'tti kardamAdInAmatikramaNaMpaunaHpunyena tadeva pralaGghanamiti, 'savviMdiyakAyajogajuMjaNaya'tti sarvendriyANAM kAyayogasya ca yojana-prayojanaM vyApAraNaM sarvendriyakAyayogayojanateti 'abmAsavattiya'tti abhyAsavRttitA-samIpavartitvaM 'paracchaMdANuvattiya'tti parAbhiprAyAnuvartanaM 'kajjaheuMti kAryahetoH-jJAnAdinimittaM bhaktAdidAnamiti gamyaM / 'kayapaDikiriya'ttiadhyApito'hamanenetibuddhayAbhaktAdidAnamiti attagavesaNayatti ArtasyaduHkhitasya vArtAnveSaNaM desakAlaNNuya'tiprastAvajJatA-avasarocitArthasampAdanamityartha 'savvatthesu apaDilomaya'tti srvpryojnessvaaraadhysmbndhissvaanukuulymiti| mU. (20-vartate) se kiM taM veAvacce?, 2 dasavihe pannate, taMjahA-AyariyaveAvacce Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 aupapAtikaupAGgasUtram-20 uvajjhAyaveAvacce sehaveAvace gilANaveAvaccetavassiveAvacce theraveAvacesAhammiaveAvacce kulaveAvacce gaNaveAvace saMghaveAvace, setaM veaavcce| se kiMtaMsajjhAe?,2paMcavihe pannatte, taMjahA-vAyaNA paDipucchaNA pariaTTaNAanuppehA dhammakahA, se taM sjjhaae| se kiMtaMjhANe?,2 caubvihe pannate, taMjahA-aTTajjhANe ruddajjhANe dhammajjhANe sukkajjhANe aTTajjhANe cauvihe pannatte, taMjahA-amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai, maNuNNasaMpaogasaMpauttetassa avippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai, AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai, parijUsiyakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogassatisamaNNAgae Avi bhvi| vR. 'veyAvacce'tti vaiyAvRtyaM-bhaktapAnAdibhirupaSTambhaH 'seha'tti abhinavapravrajitaH tapasvI-aSTamAdikSapakaH 'thera'tti sthaviro janmAdibhi, sAdharmikaH sAdhusAdhvI vA, kulaM gacchasamudAyaH, gaNaH kulAnAM samudAyaH, saGghI gaNasamudAyaH iti / _ 'amaNuNNasaMpaogasaMpautte'tti amanojJaH-aniSTo yaH zabdAdistasya yaH samprayogoyogastena samprayukto yaH sa tathA, tathAvidhaH san 'tassa'tti tasya-amanojJasya zabdAdeviprayogasmRtisamanvAgatazcApi bhavati-viyogacintAnugataHsyAt, vA'pItyuttaravAkyApekSayAsamuccayArthaH, asAvArtadhyAnasyAditizeSaH, dhrmdhrminnorbhedaadti|tthaa 'maNuNNasaMpaogasaMpautte'ttivyaktaM, navaraMmanojJaM-dhanAdi 'tassa'ttimanojJasya dhanAdeH 'avippaogassaisamaNNAgae Avi bhavai'tti vyaktaM, navaram-ArtadhyAnamasAvucyata iti vaakyshessH| tathA 'AyaMkasaMpaogasaMpautte'tti vyaktaM, navaramAtaGko-rogaH 'tassa'tti tasyAtaGkasya 'vippaogasaisamaNNAgae'tti vyaktaM, vAkyazeSaH pUrvavat / tathA 'parisujiyakAmabhogasaMpa ogasaMpautte'tti vyaktaM, navaraMparijusiyatti-'juSI prItisevanayo' ritivacanAt sevitaH prIto vAyaHkAmabhogaH-zabdAdibhogomadanasevAvA tassa'tti tasya kAmabhogasya 'avippaogassaisamaNNAgae'tti praagvt| mU. (20-vartate) aTTassaNaMjhANassa cattArilakkhaNA pannattA, taMjahA-kaMdaNayA soaNayA tippaNayA vilvnnyaa| ruddajjhANecauvihe paNate, taMjahA-hiMsAnubaMdhI mosAnubaMdhItenAnubaMdhI sArakhaNAnubaMdhI, rudassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA-usaNNadose bahudose annANadose aamrnnNtdose| dhammajjhANe cauvvihe cauppaDoyAre pannatte, taMjahA-ANAvijae avAyavijae vivAgavijae saMThANavijae, dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA-ANAruI nisaggaruI uvaesaruI suttruii| dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA, taMjahA-vAyaNA pucchaNA pariyaTTaNA dhammakahA, dhammassa NaM jhANassa cattAri anuppehAo pannattAo, taMjahA-aniccANuppehA asaraNANuppehA egattANuppehA sNsaaraannuppehaa| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 mUlaM-20 vR. 'kaMdaNaya'tti mahatA zabdena viravaNaM 'soaNaya'tti dInatA, 'tippaNaya'tti tepanatA tipeH kSaraNArthatvAdazruvimocanaM, vilapanatA-punaH punaH kliSTabhASaNamiti, 'usaNNadose'tti usaNNena-bAhulyenAnuparatatvena doSo-hiMsA'nRtAdattAdAnasaMrakSaNAnAmanyatamaH usaNNadoSaH, tatA 'bahudose'ttibahuSvapisarveSvapi hiMsAdiSu 4 doSaH-pravRttilakSaNobahudoSaH annANadose'tti ajJAnAt kuzAstrasaMskArAddhiMsAdiSvadharmasvarUpeSu dharmabuddhayA yA pravRttistallakSaNo doSaH ajJAnadoSaH, 'AmaraNaMtadose'tti maraNamevAnto maraNAntaH A maraNAntAt AmaraNAntam, asaMjJAtAnutApasya kAlasaukarikAderivayAhiMsAdiSu 4 pravRtti saiva doSaHAmaraNAntadoSaH, iha cAtaraudre parihAryatayA sAdhuvizeSaNe dharmazukle tvAsevyatayeti cauppaDoyAretticaturbhu-bhedalakSaNAlambanAnuprekSAlakSaNeSupadArtheSupratyavatAraH-samavatAro vakSyamANasvarUpo yasya tcctussprtyvtaarmiti| _ 'ANAvijae'tti AjJA-jinapravacanaM tasyA vicayo-nirNayo yatra tadAjJAvicayaM, prAkRtatvAdANAvijayaM, AjJAguNAnucintanamityartha, evaM zeSapadAnyapi, navaram apAyAHrAgadveSAdijanyA anarthA, vipAkaH-karmaphalaM, sNsthaanaani-lokdviipsmudraadhaakRtyH| 'ANAruItti niyuktyAdizraddhAnaM 'nisaggaruItti svabhAvata eva tatvazraddhAnam 'uvaesaruItti sAdhUpadezAttatvazraddhAnaM 'sutaruIttiAgamattattvazraddhAnam AlaMbaNattiAlambAnAnidharmadhyAnasaudhazikharArohaNArthaMyAnyAlambyante-AzrIyante tAnyAlambanAni-vAcanAdIni, anityatvAzaraNatvaikatvasaMsArAnuprekSAH pratItAH / mU. (20-vati) sukkajjhANecauvihe cauppaDoAre pannatte, taMjahA-puhuttaviyakkasaviArI 1egattaviyaka aviArIra suhumakirie appaDivAI 3 samucchinnakirie aniyaTTI, 4, sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannatA, taMjahA-vivege viusagge avvahe asmmohe| . sukkassaNaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA, taMjahA-khaMtI muttI ajave maddave, sukkassa NaM jhANassa cattAri anuppehAo pannattAo, taMjahA-avAyAmuppehA asubhANuppehA anaMtavittiANuppehA vippariNAmAmuppehA, setaM jhaanne|| vR. 'puhuttaviyaka saviArI'tti pRthaktvena-ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko-vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yatra tat pRthaktvavitarka, tathA vicAraH-arthAdvayaJjanevyaanAdarthe manaHprabhRtiyogAnAMcAnyasmAdanyatarasmin vicaraNaMsaha vicAreNa yattatsavicAri, sarvadhanAditvAdin samAsAntaH / tathA "egattaviyakke aviArI'tti ekatvena-abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikaparyAyAlambanatayetyartha, vitarka-pUrvagatazrutAzrayo vyAnarUpo'rtharUpovAyasyatadekatvavitarka, tathA na vidye vicAro'rthavyaanayoritarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyatarasmAdanyatra yasya tdvicaariiti| _ 'suhumakirie appaDivAi'tti sUkSmA kriyA yatra niruddhavAGganoyogatve satyarddhaniruddhakAyayogatvAttat sUkSmatriyam, apratipAti-apratipatanazIlaM pravarddhamAnapariNAmatvAd, etacca Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 aupapAtikaupAGgasUtram- 20 nirvANagamanakAle kevalina eva syAditi / 'samucchinnakirie aniyaTTI' tti samucchinnA - kSINA kriyA- kAyikyAdikA zailezIkaraNe niruddhayogatvena yasmiMstattathA, anivarti-avyAvartanasvabhAvamiti / 'vivege' tti dehAdAtmana Atmano vA sarvasaMyogAnAM vivecanaM- buddhayA pRthakkaraNaM vivekaH / 'viusagge' tti vyutsargo - nisaGgatayA dehopadhityAgaH 'avvahetti' devAdyupasargajanitaM bhayaM calanaM vA vyathA tadabhAvo'vyathaM 'asaMmohe' tti devAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasya ca sammohasya - mUDhatAyA niSedho 'sammohaH / 'avAyANuppeha' tti apAyAnAM prANAtipAtAdyAzravadvArajanyAnarthAnAmanuprekSAanu cintanamapAyAnuprekSA 'asubhANuppeha tti saMsArAzubhatvAnucintanam 'aNaMtavattiyANuppeha' tti bhavasantAnasyAnantavRttitA'nucintanaM 'vipariNAmANuppeha' tti vastUnAM pratikSaNaM vividhapariNAmagamanAnucintanamiti / mU. (20 - vartate) se kiM taM viussagge ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA - davvaviussagge bhAvaviusasagge a / se kiM taM davvaviussagge ?, 2 cauvvihe pannatte, taMjahA- sarIraviussagge gaNaviussagge uvahiviussagge bhattapAnaviussagge, se taM davvaviussagge / se kiM taM bhAvaviussagge ?, 2 tivihe pannatte, taMjahA- kasAyaviussagge saMsAraviussagge kammaviussagge / se kiM taM kasAyaviussagge ?, 2 cauvvihe pannatte, taMjahA- kohakasAyaviussagge mANakasAyaviussagge mAyAkasAyaviussagge lohakasAyaviussagge, se taM kasAyaviussagge / se kiM taM saMsAraviussagge ?, 2 cauvvihe pannatte, taMjahA - neraiasaMsAraviussagge tiriya saMsAravisagge maNuasaMsAraviussagge devasaMsAraviussagge, se taM saMsAraviussagge / se kiM taM kammaviussagge ?, 2 aTThavihe pannatte, taMjahA - nANAvaraNijjakammaviussagge darisaNAvaraNijjakammaviussagge veaNIakammaviussagge mohaNIyakammaviussagge AUakammaviussagge nAmakammaviussagge goakammaviussagge aMtarAyakammaviussagge, se taM kammaviussagge, se taM bhAvaviussagge // vR. 'saMsAraviussagge' tti narakAyuSkAdihetUnaM mithyAddaSTitvAdInAM tyAgaH 'kammaviussagge tti jJAnAvaraNAdikarmabandhahetUnAM jJAnapratyanIkatvAdInAM tyAgaH // mU (21) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave anagArA bhagavaMto appegaIA AyAradharA jAva vivAgasuadharA tattha tattha tahiM tahiM dese gacchAgacchiM gummAgummiM phaDDAphaDiM - appegaiA vAyaMti appegaiA paDipucchaMti appegaiyA pariyaTTaMti appegaiyA aNuppehaMti appegaiA akkhevaNIo vikkhevaNIo saMveaNIo nivveaNIo cauvvihAo kahAo karhati / appegaiyA ujANU ahosirA jhANakoTThovagayA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti / vR. 'appegaiyA AyAdhare' tyAdi pratItaM kvacid dhzyate 'tattha tattha' tti udyAnAdau ' tahiM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-21 115 tahiti tadaMzoktamevAha deze deze-avagrahabhAge, vIpsAkaraNaM cAdhArabAhulyena sAdhubAhulyapratipAdanArthaM, 'gacchAgachi ti ekAcAryaparivAro gacchaH gacchena gacchena ca bhUtvA gacchAgacchi vAcayantIti yogaH, daNDAdaNDayAdivacchabdasiddhi, evaM 'gummAgummiM phaDDAphaDiM ca' navaraM gulmagacchaikadezaH upAdhyAyAdhiSThitaH phaDDakaM-laghutaro gacchadeza eva gaNAvacchedakAdhiSThita iti| atha prakRtavAcanA 'vAyaMti'tti sUtravAcanAM dadati 'paDipucchaMti'tti sUtrArthI pRcchanti 'pariyaTTati'tti parivartayanti tAveva, 'aNuppehaMti'tti anuprekSante tAveva cintynti| 'akkhevaNIo'tti AkSipyate-mohAttattvaM pratyAkRSyate zrotA yakAbhirityAkSepaNyaH 'vikkhevaNIo'tti vikSipyate-kumArgavimukho vidhIyate zrotA yakAbhistA vikSepaNyaH 'saMveyaNIo'tti saMvejyate-mokSasukhAbhilA, vidhIyate zrotA yakAbhistA saMvejanyaH 'nivveyaNIo'tti nirvedyate saMsAranirviNNo vidhIyate zrotA yakAbhistA nirvodinyaH tathA 'uTuMjANU ahosira'tti zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahikaniSadyAya abhAvAbotkuTukAsanAH santo'padizyante-UrdhvaMjAnunI yeSAMteUrdhvajAnavaH,adhaHziraso-adhomukhA, nordhvaM tiryagvA kSiptaddaSTaya ityarthaH, 'jhANakoTThovagaya'tti dhyAnarUpo yaH koSThastamupAgatA ye te tathA, dhyAnakoSThapravezanena saMvRtendriyamanovRttidhAnyA ityarthaH, saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayanto vihrntiiti| mU. (21-vartate) saMsArabhaubbiggA bhIA jammaNajaramaraNakaraNagaMbhIradukkhapakkhubmiapaurasalilaM saMjogaviogavIcIciMtApasaMgapasariavahabaMdhamahallaviulakallolakaluNavilavialobhakala kalaMtabolabahulaM avamANaNapheNativvakhiMsaNapulaMpulappabhUarogaveaNaparibhavaviNivAyapharusarisaNAsamAvaDiakaDhiNakammapattharataraMgaraMgaMtanitra mcubhayatoapahuM ksaaypaayaalsNkulN| bhavasayasahassakalusajalasaMcayaM patibhayaM aparibhiamahicchakalasamativAuvegauddhammamANadagarayarayaMdhaAravarapheNapauraAsApivAsadhavalaM mohamahAvattabhogabhamamANagupamANucchalaMta pnyconniyttpaanniypmaaycNddbhudutthsaavysmaahuddhaaymaannpbbhaarporkNdiymhaarvrvNtbhervrvN| vR. prakArAntareNa sa evocyate-'saMsArabhauvigga'tti pratItaM 'jamaNajaramaraNakaraNagaMbhIradukakhapakkhubbhiyapaurasalilaM' janma jarAmaraNAnyeva karaNAni-sAdhanAni yasya tattathA, taca tadgambhIraduHkhaM ca tadeva prakSubhitaM-pracalitaM pracuraM-prabhUtaM salilaM-jalaM yatra sa tathA taM, saMsArasAgaraM tarantIti yogaH, "saMjogaviogavIiciMtApasaMgapasariyavahabaMdhamahallaviula-lakaluNavilavialobhakalakaliMtabolabahulaM saMyogaviyoga eva vIcayaH-taraGgA yatra sa tthaa| cintAprasaGgaH-cintAsAtatyamityarthasa evaprasRtaM-prasaroyasya sa tathA, vadhAH-hananAni bandhAH-saMyamanAnitAnyeva mahAnto-dIrghAvipulAzca-vistIrNA kallolA-mahormayoyatra satathA, karuNAni vilapitAniyatraM sa tathA, sacAsau lobhazca, sa eva kalakalAyamAnoyo bolodhvanisa bahulo yatra sa tthaa| tataH saMyogAdipadAnAM karmadhArayo'tastam, 'avamANaNapheNativvakhiMsaNapulaMpulappabhUyarogaveaNaparibhavaviNivAyapharusadharisamAsamAvaDiyakaDhiNakammapattharataraMgaraMgaMtanicca Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 aupapAtikaupAGgasUtram-21 maccubhayatoyapaTuM' apamAnameva-apUjanameva pheno yatra sa tathA, tIvrakhiMsanaM ca-atyarthanindA pulampulaprabhUtA-anavaratodbhUtAHyArogavedanAH, pAThAntare tIvrakhiMsanaMpralumpanAnicaprabhUtarogavedanAzca paribhavavinipAtazca-parAbhibhavasamparka paruSadharSamAzca-niSThuravacananirbhartsanAni samApatitAni-samApannAnibaddhAniyAni kaThinAni-karkazodayAni karmANi-jJAnAvaraNAdIni tAni ceti dvndvH| tata etAnyeva ye prastarAH-pASANAstaiH kRtvA taraGgai raGgad-vIcibhizcalat nityaM-dhruvaM mRtyubhayameva-maraNabhItireva toyapRSThaM-jaloparitanabhAgoyatrasa tathA, tataH karmadhArayaH, athavA apamAnaphenamititoyapRSThasya vizeSaNam, ato bahuvrIhirevAtastaM, 'kasAyapAyAlasaMkulaM' kaSAyA eva pAtAlAH-pAtAlakalazAstaiH saGkulo yaH sa tathA tN| 'bhavasayasahassakalusajalasaMcayaM' bhavazatasahasamrANyeva kaluSo jalAnAM saJcayo yatra sa tathA taM, pUrvaM jananAdijanyaduHkhasya salilatoktA iha tu bhavAnAM jananAdidharmavatAM jalavizeSasamudAyatoktetinapunaruktatvamiti, paibhayaMti vyaktaM, 'aparimiamahecchakalusamaivAuvegaujhummamaNadagarayarayaMdhaAravarapheNapauraAsApivAsadhavalaM' aparimitA-aparimANA yA mahecchA-bRhadabhilASAlokAsteSAMkaluSA-malinA yAmati saivavAyuvegena uddhummamANaMuDubbamANaM vA-utpAdyamAnaM yadudakarajaH-udakareNusamUhastasya rayovegastenAndhakAroyaH satathA, varapheneneva pracurAzApipAsAbhistatra pracurA-bahvaya AzAH-aprAptArthAnAM prAptisambhAvanAH pipAsAstuteSAmevAkAMkSA atastAbhirdhavala iva dhavalo yaH sa tthaa| tataH karmadhArayaH, atastaM, 'mohamahAvattabhogabhamamANaguppamANucchalaMtapaccoNiyattapAmiyapamAyacaMDabahuduThThasAvayasamAhauddhAyamANapabbhAraporakaMdiyamahAravaravaMteravaravaM' moharUpe mahAvartebhogarUpaM bhrAmyat-maNDalena bhramadgupyat-vyAkulIbhavaducchalat-utpatat pratyavanipataccaadhaHpatatapAnIyaM-jalaM yatra satathA, pramAdA-madyAdayastaeva caNDabahuduSTazvApadAH-raudrabhUrikSudravyAlAstairyesamAhatAH-prahatA uddhAvantazca-uttiSThantovA vividhaMceSTamAnAsamudrapakSe matsyAdayaH saMsArapakSe puruSAdayasteSAM prAgbhAraH pUro vA samUho yatra sa tthaa| tathA ghoro yaH kranditamahAravaH sa eva ravan-pratizabdakaraNataH zabdAyamAno bhairavaravo-bhImaghoSo yatra sa tathA, tataH padatrayasya karmadhArayo'tastam / mU. (21-vartate) annANabhamaMtamacchaparihatthaaNihutiMdiyamahAmagaraturiacariakhokhubbhamANa- nacaMtacavalacaMcalacalaMtaghummaMtajalasamUhaM aratibhayavisAyasogamicchattaselasaMkaDaM aNAi-saMtANakammabaMdhaNakilesacikkhillasuduttAraM amaranatiriyanirayagaigamaNakuDilaparivattaviulavelaM curNtmhNtmnnvdggNrudNsNsaarsaagrNbhiimdrisnnijNtrNti| dhIIdhaNianippakaMpeNa turiyacavalaM saMvara veraggatuMgakUvayasusaMpautteNaM nANasitavimalamUsieNaM sammatavisuddhaladdhanijAmaeNaM dhIrA saMjamapoeNa sIlakaliA pasatyajjhANatavavAyapaNolliapahAvieNaM ujjamavavasAyaggahiyaNijjaraNajayaNauvaoganANadasaNavisuddhavayabhaMDabhariasArA jinvrvynnovditttthmggennN| akuDileNaM siddhimahApaTTaNAbhimuhA samaNavarasatyavAhA susuisusaMbhAsasupaNhasAsA gAme Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 mUlaM-21 gAme egarAyaM nagare nagare paMcarAyaM dUijantA jiiMdiyA nibbhayA gayabhayA sacittAcittamIsiesu davvesu virAgayaM gayA saMjayA virayA muttA lahuA niravakaMkhA sAhU NihuA caraMti dhammaM // vR. 'annANabhamaMtamacchaparihatthaaNuhutiMdiyamahAmagaraturiyacariyakhokhubbhamANanaccaMtacavalacaMcalacalaMtaghummaMtajalasamUha' ajJAnAnyeva bhramanto matsyAH parihatthatti-dakSA yatrasa tatA, anibhRtAni-anupazAntAni yAnIndriyANi tAnyeva mahAmakarAsteSAM yAni tvaritAnizIghrANi caritAni-ceSTitAni taiH khokhubmamANatti-bhRzaM kSubhyamANo nRtyatriva nRtyan capalAnAM madhye cnyclshc| ____ asthiratvena calaMzca sthAnAntaragamanena ghUrNazca-bhrAmyan jalasamUho-jalasAto'nyatra jaDasamUho yatra sa tathA, tataH karmadhArayastatastam, 'araibhayavisAyasogamicchattaselasaMkaDaM' aratibhayaviSAdazokamithyAtvAni pratItAni tAnyeva zailAstaiH saGkaTo yaH satathA tam, 'aNAisaMtANakammabaMdhaNakilesacikkhillasuduttAraM' anAdisantAnam-anAdipravAhaM yat karmabandhanaMtacca klezAzva-rAgAdayastallakSaNaM yacikkhillaM-kardamastena suSTu dustAro yaH sa tathA tm| ___'amaranaratiriyanirayagaigamaNakuDilaparivattaviulavelaM' amaranaratiryagnirayagatiSu yadgamanaM tadeva kuTilaparivartA-vakraparivartanA vipulA ca-vistIrNA velA-jalavRddhilakSaNA yatrasa tathA tam 'cauraMtamahaMta'ticaturvibhAgaM digbhedagatibhedAbhyAM mahAntaMca-mahAyAmam, 'anavadaggaM'ti anavadagram-anantamityarthaH, 'rudaMti vistIrNaM, saMsArasAgaramiti vyaktaM, 'bhImadarisaNijaM tibhImodRzyata iti bhImadarzanIyastaM, taraMti' lazyanti, saMyamapoteneti yogaH, kimbhUtena 'dhIIdhaNiyanippakaMpeNa' dhRtirajjubandhanena dhanikam-atyarthaM niSpakampaH-avicalo yaH sa madhyapadalopAddha tidhanikaniSprakampastena tvaritacapalam-atitvaritaM yathA bhavatItyevaMtaranti / ___'saMvaraveraggatuMgakUvayasusaMpautteNaM' saMvaraH-prANAtipAtAdiviratirUpo vairAgyaMkaSAyanigrahaH etallakSaNo yastuGgaH-uccaH kUpakaH-stambhavizeSastena suSTu samprayukto yaH sa tathA tena, 'nANasiyavimalamUsieNaM ti jJAnameva sitaH-sitapaTaH sa vimala ucchrito yatra sa tathA tena, makArazcehaprAkRtazailIprabhavaH 'sammattavisuddhaladdhaNijjAmaeNaM samyaktvarUpo vizuddho-nirdoSo labdhaH avAptoniryAmakaH-karmadhAroyatrasatathA tena, dhIrA-akSobhAHsaMyamapotena zIlakalitA iti ca pratItaM, 'pasatthajjhANatavavAyapaNolliyapahAvieNaM' prazastadhyAna-dharmAdi tadrUpaM yattapaH sa eva vAto-vAyustena yat praNoditaM-preraNaM tena pradhAvito-vegena calito yaH sa tathA tena / saMyamapotenetiprakRtam, 'ujjamavavasAyaggahiyaNijjaraNajayaNauvaoganANadaMsaNavisuddhavayabhaMDabhariasArA' udyamaH-anAlasyaM vyavasAyo-vastunirNayaHsadvayApArovAtAbhyAMmUlakalpAbhyAMyadgRhItaM-krItaM nirjaraNayatanopayogajJAnadarzanavizuddhavratarUpaMbhANDaMkrayANakatasyabharitaHsaMyamapotabharaNena piNDitaH sAro yaiste tathA, zramaNavarasArthavAhA iti yogaH, tatra nirjaraNaM-tapaH yatanA-bahudoSatyAgenAlpadoSAzrayaNam upayogaH-sAvadhAnatA jJAnadarzanAbhyAM vizuddhAni vratAni, athavAjJAnadarzanecavizuddhavratAniceti samAsaH,vratAnica-mahAvratAni, pAThAntareNa 'nANadaMsaNacarittavisuddhavaramaMDabhariyasAra'tti tatra jJAnadarzanacAritrANyeva vizuddhavarabhANDaM tena bharitaH sAro yaiste tathA, 'jinavaravayaNovadiThThamaggeNaM akuDileNa siddhimahApaTTaNAbhimuhA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 aupapAtikaupAGgasUtram-21 samaNavarasatthavAha'tti vyktN| 'susuisusaMbhAsasupaNhasAsa'tti suzrutayaH-samyakazrutagranthAH satsiddhAntA vA suzucayo vA sukhaH sambhASo yeSAM sukhena vA sambhASyanta iti susambhASAH zobhanAH praznAH yeSAM sukhena vA praznayanteyetesupraznAHzobhanAAzAH-vAJchAyeSAMte svAzAH athavA sukhenapraznayantezAsyante ca-zikSyante ye te supraznazAsyAH zobhanAni vA praznazasyAni-pRcchAdhAnyAni yeSAM te tathA athavA supraznAH zasyAzca-prazaMsanIyAH, tataH karmadhAraya iti, 'daijjanta'tti davanto-vasantaH, anekArthatvAddhAtUnAM, 'Nibbhaya'ttibhayamohanIyodayaniSedhAt 'gayabhaya'tti udayaviphalatAkaraNAt saMjaya'tti saMyamavantaH, kuta ityAha-viraya'tti yato nivRttAH hiMsAdibhyaH, tapasi vA vizeSeNa ratAH viratAH, virayA vA-nirautsukyAH virajaso vA-apApAH, 'saMcayAo viraya'tti kvaciddazyate, tatra sannidhernivRttA ityarthaH, 'mutta'ttimuktAH granthena 'lahutti laghukAsvalpopadhitvAt 'niravakaMkha'ttiaprAptArthAkAGakSAviyuktAH 'sAhUMmokSasAdhanAt 'nihuA'prazAntavRttayaH 'caraMti dhammati vyaktam / atra sAdhuvarNake jitendriyatvAdIni vizeSaNAni bahuzo'dhItAni, tAnica gamAntaratayA niravadyAni, yat punaratraiva game punaruktamavabhAsate tat stavatvAnna duSTaM, ydaah||1|| "sajjhAyajhANatavaosahesu uvesthuipyaannesuN| . saMtaguNakittaNAsuyana hu~ti punaruttadosA u|| mU. (22) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave asurakumArA devA aMtiaMpAunbhavitthA kAlamahAnIlasarisaNIlaguliagavalaayasikusumappagAsA viasiasayavattamiva pattalanimmalaIsisitarattataMbaNayaNA garulAyataujjutuMgaNAsA uaciasilppvaalbiNbphlsnnnnibhaahrohaa| .. paMDurasasisakalavimalanimmalasaMkhagokkhIrapheNadagarayamuNAliyAdhavaladaMtaseDhI huyavahaniddhaMtaghoyatattatavaNijarattatalatAlujIhA ajaNaghaNasiNaruyagaramanijjaniddhakesA vAmegakuMDaladharA addcNdnaanulittgttaa| vR.asuravarNake kimapilikhyate-'kAlamahANIlasarisaNIlaguliagavala-ayasikusumappagAsA' kAlo yo mahAnIlo-maNivizeSastena saddazA varNato yete tathA,nIlo- maNivizeSaH gulikA-nIlikA gavalaM-mAhiSaM zRGgam atasIkusuma-dhAnyavizeSapuSpaM eteSAmiva prakAzodIptiryeSAMtetathA, tataHkarmadhArayaH, kAlavarNA ityartha, 'viasiasayavattamive'tivyaktaM, pattalaNimmalaIsIsiyarattataMbaNayaNA' ttalAni-pakSmavanti nirmalAni-vimalAni ISat sitaraktAni kvaciddeze manAk zvetAni kavacicca manAgraktAnItyartha kvacicca tAmrANi-aruNAni nayanAni yeSAM te tthaa| ___ zatapatrasAdhayaM ca vyaktameva, 'garule' tyAdivizeSaNacatuSTayaM mahAvIravarNakavanneyam 'aMghaNaghaNakasiNaruyagaramaNijjaNiddhakesA' aanaghanau-pratItau kRSNaH kAlaH rucakomaNivizeSastadvadramaNIyAH snigdhAzca keza yeSAM te tathA, 'vAmegakuMDaladharA' vAme karNe ekameva kuNDalaMdhArayantiyetetathA, dakSiNe tvAbharaNAntaradhAriNaiti sAmarthyagamyam, ArdracandanAnuliptagAtrA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 mUlaM-22 iti vyktm| mU. (22-vartate) IsisiliMdhapuSphappagAsAiMsuhumAiMasaMkiliTThAiMvatthAIpavaraparihiyA vayaM ca paDhamaMsamatikaMtA bitiaMca vayaM asaMpattA bhadde jovvaNe vaTTamANA talabhaMgayatuDiapavarabhUsananimmalamanirayaNamaMDiabhuAdasamuddAmaMDiaggahatthA cUlAmaNiciMdhagayA suruvA mahiDiA mahajjutiA mahabalA mahAyasA mahAsokkhA mhaanubhaagaa| hAravirAitavacchA kaDagatuDiarthabhiabhuA aMgayakuMDalamaTThagaMDatalakaNNapIDhadhArI vicittavatthAbharaNA vicittamAlAmaulimauDA kallANakayapavaravasthaparihiyA kallANakayapavaramallANulevaNA bhAsuraboMdI plNbvnnmaaldhraa| vR. 'IsisilaMdhapuSphappagAsAi'iti manAk silindrusumaprabhANi, ISatsitAnItyarthaH, silinna-bhUmisphoTakacchatrakam 'asuresuhotirattaMtimatAntaram, 'asaMkiliThThAiMti nirdUSaNAna 'suhumAItizlakSNAni 'vatthAI tivasanAni 'pavaraparihiyA' pravarAzcateparihitAzca-nivasitA iti samAsaH, 'vayaMca' ityAdi sUtra, tatra trINi vayAMsi bhavanti, ydaah-| // 1 // "ASaDazAdbhavedvAlo, yAvat kssiiraanvrtkH| madhyamaH saptatiM yAvat, parato vRddha ucyte||" Adyasya vayaso'tikramedvitIyasya sarvathaivAprAptau bhadraMyauvanaMbhavatyeveti bhadre yauvaneityuktaM, 'talabhaMgayatuDiyapavarabhUsaNanimmalamaNirayaNamaMDiabhuA' talabhaGgakAni-bAhvAbharaNAni truTikAzca-bAhurakSikAstA e varabhUSaNAni tairnimalamaNiralaizca maNDitA bhujA yeSAM te tathA, 'cUlAmaNiciMdhagayA' cUDAmaNilakSaNaMcihnaMprAptAH, zrUyantecAsurAdInAMcUDAmaNyAdIni cihnAni, ydaah||1|| "cUDAmaNiphaNivajje garuDe ghaDa assa vaddhamANe y| mayare sIhe hatthI asurAINaM muNasu ciMdhe // " 'mahiDDiatti maharddhayo viziSTavimAnaparivArAdiyogAt 'mahajjuiya'tti mahAdyutayo viziSTazarIrAbharaNaprabhAyogAt 'mahAbala'tti viziSTazArIrapramANAH 'mahAyasa'tti mahAyazasoviziSTakIrtayaH 'mahAsokkha'tti mahAsaukhyAH 'mahANubhAga'tti acintyazaktiyuktA iti, ihaiva gamAntaraM 'hAravirAjitavakSasaH kaTakatruTikastambhitabhujAH' iha kaTakAni-kaGkaNAni truttikaabaahurksskaaH| _ 'aMgayakuMDalamaTTagaMDakaNNapIDhadhArI' aGgadAni-bAhyAbharaNavizeSAn kuNDalAni ca-karNAbharaNavizeSAn mRSTagaNDAni caullikitapolAni karNapIThakAni-karNAbharaNavizeSAn dhArayantItyevaMzIlA yete tathA, 'vicittahatthAbharaNa'tti vyaktaM, 'vicittamAlAmauliyamauDA' vicitrA mAlAH-kusumanajo yeSAM maulo ca-mastake mukaTaM-kirITaM yeSAM te tathA, zeSaM sugamaM varNakAntaM yAvat, navaraMmAlyAni-puSpANi bondi-zarIraMpralambo-jhumbanakaMvanamAlA-AbharaNavizeSaH plambavanamAlA vA tasyAH kaNThato jaanuprmaanntvaaditi| mU. (22-vartate) divveNaM vaNNeNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM rUveNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghAe (ghayaNe) NaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDIe divvAe juttIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divvAe accIe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA pbhaasemaannaa| samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtiaMAgammAgammarattAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhutto Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 aupapAtikaupAGgasUtram-22 AyAhiNaMpayAhiNaMkarei2 tAvaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA nacAsaNeNanaidUre sussUsamANA namaMsamANA abhimuhA vinaeNaM paMjaliuDA pajjuvAsaMti // vR. 'divveNaM' devocitena pradhAnenetyartha, 'saMghAe(ghayaNe)NaM'ti saMhananena vajraRSabhanArAcenetyartha, 'saMThANeNaM'ti samacaturasralakSatyartha, 'riddhIe'ti parivArAdikayA 'juie'tti yuktyA-vivakSitArthayogena 'pabhAe'tti yAnAdidIptayA 'chAyAe'ttizobhayA 'accIe'tti arciSA zarIrastharatnAditejojvAlayA 'teeNaM titejasA-zarIrasambandhirociSA prabhAvena vA lesAe'tti dehavarNena, ekArthA vA dhutyAdayaH zabdAH prakAzaprakarSapratipAdanaparAzceti na paunruktymiti| ___'ujjoemANa'tti udyotayantaH prakAzakaraNena 'pabhAsemANa'ttiprabhAsayantaH-zobhayantaH, ekArthI vaitAviti, ratta'tti raktAH-sAnurAgAH 'tikkhutto'tti trikRtvaH-trInvArAn AdakSiNAt-pAtpridakSiNo-dakSiNapArzvavartI AdakSiNapradakSiNastaM vaMdaMtittistuvanti 'namasaMti'tti namasyanti zironamaneneti / vAcanAntare dRzyate-'sAiM sAiMti svakIyAni 'nAmagoyAIti nAmagotrANi-yAcchikAnvarthAbhidhAnAnIti 'sAviti'tti shraavynti|| mU. (23) teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaMsamaNassabhagavaomahAvIrassa bahave asuriMdavajiA bhavaNavAsI devAaMtiyaM pAubbhavitthA nAgapaiNo suvaNNAvijU aggIAdIvA udahI disAkumArA yapavaNathaNiAyabhavaNavAsI nAgaphaDAgarulavayarapuNNakalasasIhahayagayamagaramauDavaddhamANanijuttavicittaciMdhagayA suruvA mahiDDhiyA sesaMtaM ceva jAva pajjuvAsaMti / / vR. 'nAge'tyAdi vyaktaM, nAgAdInAM ca nAgaphaNAdIni cihnAni bhavanti, tAni krameNa darzayannAha-'nAgaphaDA 1 garula 2 vaira3 puNmakalasa4 sIha 5 hayavara 6gayaMka7mayaraMkavaramauDa 8vaddhamANa 9 nijuttavicittaciMdhagayA' nAgaphaNAdayo gajAntAaGkAH-cihnAni yeSAM mukuTAnAM tAni tathA, tAni ca makarAkAni ca-makaracihnAni yAni varamukuTAni tAni ca, vImAnakaM ca-zarAvaM puruSArUDhapuruSarUpaM veti dvndvH| _____tAnica tAniniyuktAni yathAsthAnaMniyojitAni vicitrANica-vividhAni cihnAni ca-lakSaNAni gatAH-prAptA ye te tathA, iha sUtre 'punnakalasasaMkiNNaupphesasIhe'tyevaM kavacit vizeSo dRzyate, tatra nAgaphaNAdibhiraGkitA ye upphesA-mukuTAste tathA, zeSaM tathaiva / / mU. (24) teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaM samaNassa bhagavaomahAvIrassa bahave vANamaMtarA devA aMtiaMpAubmavitthA pisAyAbhUAyajakkha rakkhasa kiMnara kiMpurisa bhuagavaiNoamahAkAyA gaMdhavvanikAyagaNA niuNagaMdhavvagItaraiNo aNapaNNiapaNapaNNiaisIvAdIabhUavAdIa kaMdiya mahAkadiA ya kuhaMDa payae ya devaa| caMcalacavalacittakIlaNadavappiAgaMbhIrahasiabhaNiapIghaIaNacaNaraI vaNamAlAmelamauDakuMDalasacchadaviuviAharaNacAruvibhUsaNadharA savvouyasurabhikusumasuraiyapalaMbaso bhaMtakaMtaviasaMtacittavaNamAlaraiavacchA kAmagamI kAmarUvadhArI nANanavihavaNNa- rAgavaravatthacittacilliyaNiyaMsaNA vivihadesINevatthaggahiavesA pamuiakaMdappakalahakeli-kolAhalappiA hAsabolabahulA anegamaNirayaNavivihaNijuttavicittaciMdhagayAsuruvAmahiDDiAjAvapajjuvAsaMti vR. 'bhuyagavaiNo'tti mahoragAdhipAH, kimbhUtAste ityAha-'mahAkAya'tti bRhadehAH, idaM ca vizeSaNamavasthAvizeSAzrayam, anyathA sarva eva saptahastapramANA bhavanti, yadAha- "bhavaNa Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 mUlaM-24 vaNajoisohaMmIsANe satta hotirayaNIo" "gaMdhavvanikAyagaNa'tti gandharvANAM-vyantarASTamabhedabhUtAnAM nikAyo-vargoyeSAM tegandharvanikAyA gandharvA eva teSAMye NA-rAzayaste tathA, pAThAntare 'gandharvapatigaNAzceti vyaktameva, kiMvidhAste ityAha / ___ "niuNagaMdhavvagIyaraiNo'tti nipuNe-sUkSme gandharve ca-nATyopetagAne gIte canATayavarjitageyeratiryeSAMtetathA, aNapatrikAdayo'STI vyantaranikAyavizeSabhUtAH ratnaprabhApRthivyA uparitanayojanazatavartinaH, kiMvidhA eta ityAha-'caMcalacavalacittakIlaNadavappiyA' caJcalacapalacittAH-aticapalamAnasAHkrIDanaM-krIDA dravazva-parihAsastapriyAH,tataHkarmadhArayaH, 'gaMbhIrahasiyabhaNiyapiyagIyaNacaNaraI gambhIraM hasitaM yeSAM bhaNitaM ca-vAkprayogaH priyaM yeSAM gItanRttayazca ratiryeSAM te tathA, 'gahirahasiyagIyaNaccaNaraitti kavacizyate vyaktaM ca / 'vaNamAlAmelamauDakuMDalasacchaMdaviuvviyAbharaNacAruvibhUsaNadharA' vanamAlA-ratnAdimaya AprapadInaAbharaNavizeSaH AmelakaH-puSpazekharakaH mukuTaM-suvarNAdimayaMkuNDalAnica-pratItAnietAnyeva svacchandavikurvitAbharaNAni-svAbhiprAyanirmitAlaGkArAstairyaccAru vibhUSaNaM-bhUSA taddhArayantiyetetathA, 'savvouyasurabhikusumasuraiyapalaMbasohaMtakaMtaviyasaMtacitta-vaNamAlaraiyavacchA' sarvartukAni-sarvaRtusambhavAni yAni surabhINi-kusumAni taiH suracitA yA sA tthaa| sAcAsaupralambAcazobhamAnAcakAntAca vikasantIcacitrAcavanamAlAca-vanaspatimrak iti samAsaH, sA racitA vakSasi yaiste tathA, 'kAmagami'tti icchAgAminaH 'kAmarUvadhAri'tti IpsitarUpadhAriNaH 'nAnAvihavaNNarAgavaravatthacittacilliyaniyaMsaNA' nAnAvidhavarNo rAgo yeSu tAnitathA, tAnivaravamaNi citrAmi-vividhAni cilliya'ttilInAnidIptAnivAnivasanAniparidhAnAniyeSAM te tathA, 'vividhadesINevasthaggahiyavesA' vividhadezinepathyena- nAnAdezarUDhavanadinyAsena gRhIto vepo-nepathyaM yaiseta tthaa| "pamuiyakaMdappakalahakelikolAhalappiyA' pramuditAnAMyaHkandarpa-kAmapradhAnaH keli, kAma eva vA, kalahazca-rATI kelizca-narmakolAhalazca-kalakalasta svaparakRtAH priyA yeSAMte tathA, athavA pramuditAzcatekandAdipriyAzceti samAsaH, 'hAsabolabahulA' pAThAntare 'hAsakelibahulA' iti vyaktam, 'anegamaNirayaNavivihanijuttacittaciMdhagayA' anekAni-bahUni maNiratnAnipratItAni vividhAni-bahuprakArANi niyuktAni-niyojitAni yeSu tAni tathA, tAni citrANi cihnAni gatAH-prAptA yete tathA, cihnAnica-pizAcAdInAM krameNaitAnyucyante 'ciMdhAikalaMbajhae 1 sulasa 2 vaDe 3 taha ya hoi khaTuMge 4 / ____ Asoe 5 caMpae vA 6 nAge7 taha tuMburI cev8|| mU. (25) teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMsamaNassabhagavaomahAvIrassajoisiyAdevAaMtiaM pAunbhavitthA vihassatI caMda sUra sukka saNicarA rAhUdhUmaketUbuhAyaaMgArakAyatattatavaNijjakaNagavaNNA je gahA joisaMmi cAraM crNti| keU agairaiAaTThAvIsavihAya nakkhattadevagaNA nAnAsaMThANasaMThiyAo paMcavaNNAo tArAo ThialessA cAriNoa avissAmamaMDalagatI patteyaMNAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDAmahiDDiyA jAva pnyjuvaasNti|| vR. jyotiSkavarNako vyakto, navaram 'aMgArakAya'tti maGgalAH, bahutvaM ca pratyeka For privates.. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 25 jyotiSAmasaGkhyAtatvAt, 'tattatavaNijjakaNagavaNNA' taptasya tapanIyasya suvarNasya yaH kaNakobinduH zalAkA vA athavA tapanIyaM - raktaM suvarNaM kanakaM - suvarNameva pItaM tadvadvarNo yeSAM te tathA, 'je ya gaha' tti uktavyatiriktAH, 'joisaMmi' tti jyotizcakra 'cAraM carantI' tibhramaNaM kurvanti / 'keUya'tti ketavo jalaketvAdayaH, kimbhUtA ? - 'gairaiya'tti manuSyalokApekSayoktaM, 'Thiyalessa' tti sthitalezyAH - nizcalaprakAzAH 'cAriNo ya'tti saJcariSNavaH, ata evAha'avissAmamaMDalagai' tti pratItaM, 'nAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDA' nAmAGkitAni prakaTitAnicihnapradhAnAni mukuTAni yairiti samAsaH // mU. (26) teNaM kAleNaM teMNa samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa vemANiyA devA aMtiaM pAubbhavitthA sohammIsANasaNaMkumAramAhiMdabaMbhalaMtakamahAsukkasahassArANayANayAraNaaccuyavaI paDiThThA devA jinadaMsaNussugAgamaNajaNiyahAsA pAlakapuSphakasomanasasirivacchanaMdiAvattakAmagamapIigamamaNogamavimalasavvaobhaddaNAmadhijjehiM vimANehiM oiNNA vaMdakA jiNidaM / migamahisavarAhachagaladahurahayagayavaibhu agakhaggausabhaMkaviDimapAgaDiyaciMdhamauDA pasiDhilavaramauDatirIDadhArI kuMDalaujjoviANaNA mauDadittasirayA rattAbhA paumapamhagorA seyA subhavaNNagaMdhaphAsA uttamaviubviNo vivihavatthagaMdhamalladharA mahiDDiA mahajjutiA jAva paMjaliuDA pajjuvAsaMti // 122 vR. vaimAnikavarNako'pi vyakto, navaraM vAcanAntaragataM kiJcidasya vyAkhyAyate, tadantargataM kiJcidadhikRtavAcanAntaragataM ca tatra 'sAmAniyatAyattIsasahiyA' sAmAnikA-indrasamAnAyuSkAdibhAvAH trAyastriMzAH - mahattarakalpAH pUjyasthAnIyAH 'salogapAla aggamahisiparisANIaapparakkhehiM saMparivuDA' saha lokapAlaiH somAdibhirdikpAlakaniyuktakaiH yA agramahiSyaHpradhAnajAyAH pariSadazca-bAhyamadhyamAbhyantarA jaghanyamadhyamotkRSTaparivAravizeSabhUtAH anIkAni ca - hastyazvarathapadAtivRSabhanartakagAthakajanarUpANi sainyAni AtmarakSAzca - aGgarakSA iti dvandvaH, atastaiH samparivRtA iti / devasahasranuyAtamArgaH suravaragaNaizvaraiH prayataiH 'samaNugammaMtasassirIya'tti samanugamyamAnAzca te sazrIkAzceti samAsaH, sarvAdarabhUSitAH surasamUhanAyakAH saumyacArurUpAH 'devasaMghajayasaddakayAloyA' devasaGkhena jayazabdaH kRta Aloke-darzane yeSAM te tathA / 'miga 1 mahisa 2 varAha 3 chagala 4 daddura 5 haya 6 gayavai 7 bhuyaga 8 khagga 9 usabhaMka 10 viDimapAgaDiyaciMdhamauDA' mRgAdayo daza dazAnAM zakrAdIndrANAM cihnabhUtAH, tatra varAhaH - zUkaraH khaGga-ATavyacatuSpadavizeSaH RSabho - vRSabhaH zeSAH pratItAH, tatra mRgAdayaH aGkA - lAJchanAni viTapeSu vistareSu yeSAM mukuTAnAM tAni tathA, tAni prakaTitacihnAniratnAdidIptayA prakAzitamRgAdilAJchanAni mukuTAni yeSAM te tathA / pAlaka 1 puSpaka 2 saumanasa 3 zrIvatsa 4 nandyAvarta 5 kAmagama 6 prItigama 7 manogama 8 vimala 9 sarvatobhadra 10 nAmadheyairvimAnaiH, uttaravaikriyairityartha, samprasthitA iti yogaH, etAni ca krameNa zakrAdInAmacyutAntAnAM dazAnAmindrANaM bhavantIti / kiMvidhaistairityarthaH, samprasthitA iti yogaH, etAni ca krameNa zakradInAmacyutAntAnAM dazAnAmindrANAM bhavantIti / kiMvidhaistairityAha- 'taruNadivAgarakarAtiregappahehiM' taruNadivAkarakarebhyo'tirekeNa Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 26 atizayena prabhA yeSAM tAni tathA taiH, 'maNikaNagarayaNaghaDiyajAlujjalahemajAlaperaMtaparigaehiM' maNikanakaratairghaTitaM yuktaM yajvAlojjvalaM prabhojjvalaM hemalAjaM - svarNajAlakaM tena paryanteSu parigatAni tAni tathA taiH, 'sapayaravaramuttadAmalaMbaMtabhUsaNehiM' saha prataraiH - AbharaNavizeSairvaramuktAdAmalakSaNAni lambamAnAni bhUSaNAni yeSu tAni tathA taiH, 'pacaliyaghaMTAvalimahurasaddavaMsataMtitalatAlagIyavAiyaraveNaM' pracalitAyAH ghamTAvalyAH yo madhuraH zabdaH sa tathA vaMza - strI - vINA talatAlAzca - hastatAlA athavA talAzca- hastAH tAlAzca-kaMzikA gItaM ca-geyaM vAditaM ca-vAditramiti dvandva : atasteSAM yo ravaH - zabdaH sa tathA, tataH padadvayasya samAhAradvandvaH, atastena karamabhUtena madhureNamanohareNa pUrayantaH ambaraM, dizazca zobhayantastvaritaM samprasthitAH sthirayazaso devendrA iti vyaktaM / 123 'hamaNasa' tti atIva tuSTacittAH 'sesAvi ya'tti indrasAmAnikAdayaH, tAnevAha'kappavaravimANAhivA' kalpeSu yAni varavimAnAni teSAmadhipA ityartha, samanuyAnti suravarendrAniti yogaH, ata eva suravarAH 'savimANavicitta ciMdhanAmaMkavigaDapAgaDamauDADovasubhadaMsaNijjA' svavimAnavicitracihnAnAM nAmAGkavikaprakaTamukuTAnAM caya ATopaH - sphAratA tena zubhA ye dRzyante te tathA te vicitrakalpavaravimAnAdhipAH, 'samanniti 'tti samanuyAnti samanugacchanti suravarendrAniti, tathA 'loyaMtavimANavAsiNo yAvi devasaMghAya'tti lokasya -brahmalokasyAnte- samIpe yAni vimAnAni tadvAsino lokAntikAzcApItyarthaH / 'patteyavirAyamAmaviraiyamaNirayaNakuMDalabhisaMtanimmalaniyagaMkiyavicittapAgaDiyaciMdhamauDA' pratyekaM virAjamAnAni - zobhamAnAni viracitAni - karNeSu kRtAni maNiratnakuNDalAni yeSAM te tathA, bhisaMtatti - dIpyamAnAni nirmalAni nijAGkitAni nijakena nAmAdinA'GkenAGkitAni vicitrANi - vividhAni prakaTitAni - prakAzitAni cihnAni ca mukuTAni cihnapradhAnAni vA mukuTAniyaiste tathA, tathA 'dAyaMta' tti darzayantaH 'appaNo samudayaM ti AtmIyaM RddhayAdisamUhaM 'pecchaMtAvi ya parassa riddhIu 'tti prekSamANAzca paraddhIH uttamAH, evaM kalpAlayAH saravarAH 'jiNidavaMdananimittabhattIe 'tti jinendravandana hetu bhUtabhAvena 'coiyamai' tti preritabuddhayaH harSitamAnasAzca jItakalpamanuvartamAnA devAH 'jiNadaMsaNUssuyAgamaNajaNiyahAsA' jinadarzanAya yadutsukaM - zIghramAgamanaM tena janito harSo yeSAM te tathA / 'viulabalasamUhapiMDiyA' vipulo balasamUhaH- sainyasamudAyaH piNDito yaiste tathA, kathamityAha - 'saMbhameNaM' ti bhaktikRtautsukyena 'gayaNatalavimalaviulagamaNagaicavalacaliyamaNapavaNajaiNasigghavegA' gaganatale vimale vipule ca yadgamanaM tasya sambandhI zIghravega iti sambandhaH gatizcapalA svarUpata eva yasya tadgaticapalaM tacca taccalitaM ca gantuM pravRttaM tadvidhaM yanmanaH pavanazca tayorjayanazIlo'taeva zIghro vego yeSAM te tathA, nAnAvidhayAnavAhanagatAH yAnAni - rathAdIni vAhanAni-gajAdIni ucchritavimaladhavalAtapatrAH / 'viuvviyajANavAhaNavimANadeharayaNappabhAe' tti vaikrayANAM yAnAdInAM 4 ratnAnAM ca svAbhAvikAnAmitareSAM ca yA prabhA sA tathA tayA, 'ujjoeMtA nahaM' kathamityAha 'vitimiraM kareMtA' nabha eveti 'savviDDIe' yuktA iti zeSaH, 'huliyaM' ti zIghraM prayAtAH gamAntaramidam -'pasiDhilavaramauDatirIDadhArI' prazlathA: - zithilabandhanA, gADhabandhanAnAM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 aupapAtikaupAGgasUtram-26 bAdhAjanakatvAt (vara)mukuTAzcaturasrazekhara vizeSAHtirITAsta evazikharatrayayuktAstAndhArayanti ye tacchIlAzca te tathA, kuNDalodyotitAnanAH, mauDadittasiraya'tti mukuTena dIptAH zirojA mastakakezA yeSAM te tathA, mukuTadIptaziraskA vA, 'rattAbha'tti lohitavarNA 'paumapamhagora'tti kamalagarbhakAntAH pItA ityartha, 'seya'tti zuklAH, trivarNA eva vaimAnikA bhavanti, ydaah||1|| "kaNagattayarattAmA saravasabhA dosu hoMti kppesu| tisuhoti pamhagorA teNa paraMsukkalA devA // " zeSaM vyktmeveti|pustkaantre devIvarNako dRzyate, sacaivam-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassabhagavaomahAvIrassabahave accharagaNasaMghAyAaMtiaMpAubmavitthA, tAoNaMaccharAo dhaMtadhoyakaNa-garuagasarisappabhAo' mAtam-agninAtApitaM dhautaM-jalena kSAlitaM yatkanakaM tasya yo rucako-varNastatsadhzaprabhAH gaurAGgaya ityartha, "samaikkaMtA ya bAlabhAvaM'ti atikrAntA iva zizutvaM, madhyama-jaraThavayovirahitAH, navayauvanA ivetyarthaH, 'aNaivarasommacArurUvA' anativaram avidyamAnahAsatayApradhAnanavidyateativaraMyasmAttadanativaramiti vAsaumyaM nIrogaM cAru-zobhanaM rUpaM yaasaaNtaastthaa| niruvahayasarasajovvaNakakkasataruNavayabhAvamuvagayao' nirupahataM-rogAdinAabAdhitaM sarasaMca-zRGgArarasopetaMnirupahatovA svorasoyatratattathAvidhaMyauvanaMtatAkarkazaH-azlathAGgatayA yastaruNavayobhAvastAruNyaM taM copagatA yAstAstathA, iha ca yauvanataruNabhAvayoryadyapyekArthatA tathApi sarasatvAzlathAGgatvalakSaNayormanaHzarIrAzritayoHpradhAnatayA vivakSitayodharmayorAdhAratayA bhedena vivakSaNAnapaunaruktyamiti, nizcamavaThiyasahAvA' najarAMprApnuvantItyartha, 'savvaMgasuMdarIutti 'icchiyanevattharaiyaramaNijjagahiyavesA' iSTavastrAbharaNAdirUpanepathyasya racitena-racanena ratido vAata eva ramaNIyo gRhItaH-Atto veSaH-AkRtivizeSo ykaabhistaastthaa| kiMte'ttitadyathArtha 'hAraddhahArapAuttarayaNakuMDalavAsuttagahemajAlamaNijAlakaNagajAlasubhagauritiyakaDagakhaDDugaegAvalikaMThasuttamagahagadharacchagevejoNisuttagatilagaphullagasiddhatthiyakaNNavAliyasasisUrausabhacakkayatalabhaMgayatuDiyahatthamAlayaharisakeUravalayapAlaMbapalaM baMgulijjagavalakkhadINAramAliyAcaMdasUramAliyAkaMcimehalakalAvapayaragapariheragapAyajAlaghaMTiyAkhikhiNirayaNorujAlakhuDDiyavareuracalaNamAliyAkaNagaNigalajAlagamagaramuhavirAyamANaneUrapacaliyasaddAlabhUsaNadharIutihArAdIni makaramukhavirAjamAnanUpurAntAnipracalitAni santi saddAlatti-zabdavanti yAni bhUSaNAni tAni dhArayanti yaastaastthaa| tatrahAraH-aSTAdazasarikaH arddhahAro-navasarikaH pAuttatti-prayuktAnimANikyayuktakaGkaNAniratnakuNDalAni-pratItAni athavAprayuktaratnakuNDalAni-prayuktaralAniyAnikuNDalAni tAnitathA tathAvyAmuktakAni-parihitAnipralambitAnivA yAnihemajAlAdInItikarmadhArayaH, tatra hemajAlaM-sacchidraH suvarNAlaGkAravizeSaH evaM maNijAlamapi kanakajAlahemajAlayostu AkArakRto vizeSaH saca rUDhigamyaH sUtrakaM-vaikakSakakRtaM suvarmasUtram 'uritiya'tti urasi trikaM trisarakaM kaTakAni-kaGkaNAni khddddugtti-angguliiykvshessH| ___ ekAvalI-nAnAmaNikamayImAlAkaNThasUtraM-galAvalambi saGkalakavizeSaHmagadhakaMdharAkSaM ca rUDhigamyaM graiveyakaM-kaNThalaM zroNisUtrakaM-sauvarNaM kaTIsUtraM tilako vizeSako lalATAbharaNa Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 26 mityarthaH phullakaM- puSpAkRtilalATAbharaNaM siddhArthikA - sarSapapramANasuvarNakaNaracitasuvarNamaNimayI kaNThikA karNavAlikA - karNoparitanabhAgabhUSaNavizeSaH zazisUraRSabhacakrakAni talabhaGgakaM ca rUDhigamyAni truTikAH - bAhurakSikAH hastamAlakaH - aGgaNetrikA harisatti - rUDhigamyaM keyUram aGgadaM bAhvAbharaNavizeSaH valayAni - kaTakavizeSAH prAlambo - jhumbanakaM pralambo galAbharaNavizeSaH ityarthaH aGgulIyakAni - aGgulyAbharaNavizeSAH valAkSaM - rUDhigamyaM dInAramAlikAcandramAlikAsUryamAlikAstu dInArAdyAkRtimAlAH kAJcImekhalayoH kaTayAbharaNayoryadyapi nAmakoze ekArthatvamadhIyate tathApIha vizeSo rUDheravaseyaH kalApaH - kaNThAbharaNavizeSo mekhalAkalApa iti vA draSTavyaM - pratarakANi - vRttapratalA AbharaNavizeSAH pariheragatti - rUDhayavaseyaM pAdajAlaghaNTikAHpAdAbharaNavizeSAH kiGkiNIkAH - kSudraghaNTikAH ratnorujAlaM - ratnamayaM jaGghayoH pralambamAnaM saGkalakaM kSudrikAH- tatprAntaghaNTikAH varanupurANipratItAni kSudrikAvaranUpurANi vA kSudraghaNTikApradhAnatulAkoTikAni calanamAlikA - pAdAbharaNavizeSaH kanakanigalAninigaDAkArAH sauvarNapAdAbharaNavizeSAH jAlakaM-caraNAbharaNavizeSaH, makaramukhavirAjamAnanUpurANi - pratItAni / 'dasaddhavaNNarAgaraiyarattamaNahare' tti dazArddhavarNai- paJcavarNai rAgai-raJjanadravyaiH kusumbhAdibhiryAni raJjitatvena raktAnIva raktAni manoharANi ca tAni tathA tAni aMzukAni nivasitA iti yogaH, mahArghANi, nAsAnizvAsavAyuvAhyAni laghunItyartha, cakSurharANi aGgAvArakatvAt, varNasparzayuktAni atizayavarNAdInItyartha, 'hayalAlApelavAirege' asvalAlAbhyaH sakAzAt pelavAni - sukumArANyatirekeNa yAni tAni tathA, 'dhavale' tti kAniciddhavalAni, 'kaNagakhaci-' yaMtakamme' kanakakhacitaM - suvarNamaNDitam antakarma-aJcalakarma vAnalakSaNaM yeSAM tAni tathA, 'AgAsaphAliyasarisappahe' AkAzasphaTikayorAkAzarUpasphaTikasya vA saddazI prabhA yeSAM tAni tathA 'aMsue niyatthAo' tti vastrANi nivasitAH / 'AyareNaM' ti vyaktaM, 'tusAra gokkhIrahAradagarayapaMDuradugullasukumAlasukayaramaNijauttarijjAiM pAuyAo' tti vyaktaM, navaraM tuSAraM-himaM dagarayatti - udakarajastadvat pANDurANi yAni dukUlAni - vastrANi tAnyeva sukumAlAni sukRtAni ramaNIyAni ca yAnyuttarIyANi tAni tathA tAni prAvRtAH, 'varacandanacarcitAH varAbharaNabhUSitA' iti vyaktaM, 'savvouyasurabhikusumasuraiyavicittavaramalladhAriNIo' sarvartukaiH surabhikusumaiH suracitaM vicitraM varaM mAlyaM -mAlAM dhArayanti yAstacchIlAzca tAstathA, 'sugaMdhicuNNaMgarAgavaravAsapupphapUragavirAiyA' sugandhicUrNairaGgarAgeNa ca - deharaJjanena varavAsaiH puSpapurakeNa ca - puSparacanAvizeSeNa virAjitA yAstAstathA, 125 'ahiyasassirIyA' adhikaM saha zriyA - zobhayA yAstAstathA, 'uttamavaradhUvadhUviyA' uttamAnAM madhye yo varadhUpaH sa tatA tena dhUpena dhUpitAH - kRtasaugandhyAH yAstAstathA, 'sirIsamANavesA' zrIH - devatA sA ca loke zobhanaveSeti rUDha atastayopamA kRteti, 'divvakusumamallAdamapabbhaMjalipuDAo' divyaiH - varaiH kusumaiH - avikasitaiH mAlyaiH - vikasitaiH dAmabhizca - tanmayamAlAbhi prahvAH- pUjAsajjAH aJjalipuTAH - aJjalaya eva yAsAM tAstathA, uccatvena ca surANAM stokonamucchritAH 'candrAnanA' iti vyaktaM, 'caMdavilAsiNIo' tti candrasyeva vilAsaH - kAntiryAsAM tAstathA, 'candrArddhasamalalATAH candrAdhikasaumyadarzanA ulkA ivodyotamAnA' iti vyaktaM, 'vijjughaNamirIisUradippaMtateaahiyatarasaMnikAsAo' vidyuto ye ghanA marIcayaH - kiraNAH sUrasya ca yaddIptaM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-26 tejastebhyo'dhikataraH sannikAzo - dIptiryAsAM tAstathA, 'siMgArAgAracAruvesAo' zRGgArorasavizeSastatpradhAna AkAraH - AkRtizcAruzca veSo - nepathyaM yAsAM tAstatA, athavA zRGgArasyAgAramiva - gRhamiva yAzcAruveSAzca yAstAstathA, 'saMgayagayahasiyabhaNiyaceTThiyavilAsasalaliyasaMlAvaniuNajuttovayArakusalAo' saGgatAni - ucitAni yAni gatAdIni teSu nipuNA yAH saGgatopacArakuzalAzca yAstAstathA, tatra gataM gamanaM hasitaM -hAsaH bhaNitaM - vacanaM ceSTitaM - ceSTA vilAso - netravikAraH, yadAha 119 11 126 "hAvo mukhavikAraH syAt, bhAvazcittasamudbhavaH / vilAsa netrajo jJeyo, vibhramo bhrUsamudbhavaH // salalitaH - samAdhurya saMlApaH - parasparabhASaNam, Aha ca - "saMlApo bhASaNaM mithaH" athavA lalitena saha yaH saMlApaH sa tathA, lalitalakSamaM cedam // 1 // "hastapAdAGgavinyAso, bhrUnetroSThaprayojitaH / saundaryaM kAminInAM yallalitaM taThaprakIrtitam // " upacAraH- pUjA, 'sundarastanajaghanadanakaracaramanayanalAvaNyarUpayauvanavilAsakalitAH' sundarAH stanAdinayanAntA avayavA yAsAM lAvaNyapradhAnarUpeNa spRhaNIyenetyartho yauvanena vilAsena ca kalitA yAstAstathA, iha ca vilAsa vaMlakSaNo grAhyo, yaduktam"sthAnAsanagamanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiva / // 1 // utpadyate vizeSo yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt // iti, zliSTa iti suzlaSTaH 'suravadhuo'tti vizeSyapadaM, 'sirIsanavanIyamauyasukumAlatullaphAsAo' zirISaM - zirISAbhidhAnatarukusumaM navanItaM ca-prakSaNaM te ca te mRdukasukumAre caatyantasukumAre iti vizeSyapUrvapadaH karmadhArayaH tattulyaH sparzo yAsAM tAstathA, 'vavagayakalikalusadhoyaniddhaMtarayamalAo' vyapagate kalikaluSe- rATIpApakarmaNI yAsAM tAstathA dhautIprakSAlitau nirmAtI dagdhau rajaH spRSTAvastho reNuH malastu baddhAvasthaM raja eveti dhautanirdhyAtAviva dhautanirmAtA rajomalau yAsAM tAstathA, tataH karmadhArayaH / 'somAu' tti somyA-nIrujaH 'kaMtAo' tti kAmyAH 'piyadaMsaNAo' tti subhagAH, surUpA iti vyaktaM, 'jinabhattidaMsaNANurAgeNa harisAyAo' tti jinaM prati bhaktyA kRtvA yo darzanAnurAgodarzanecchI sa tathA tena harSitAH saJjAtaromAJcAdiharSakAyAH, 'ovaiyA yAvitti avapatitAzcApyavatIrNA, 'jinasagAsaM' ti jinasamIpe, 'divveNa' mityAdi devavarNakavanneyaM, navaraM 'ThiyAo ceva'tti UrdhvasthAnasthitA iti // mU. (27) tae NaM caMpAe nayarIe siMghADagatigacaukkacaJcaracaummuhamahApahapahesu mahayA janasadde i vA janavUhe i vA janabole i vA janakalakale i vA janummI ti vA janukkaliyA ivA janasannivAe i vA bahujano annamannassa evamAikkhai evaM bhAsai evaM pannavei evaM parUvei / evaM khalu devANuppi ! samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare sayaMsaMbuddhe purisuttame jAva saMpAviukAme puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijamANe ihamAgae iha saMpatte iha samosaDhe iheva caMpAe nayarIe bAhiM punnbhadde ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 27 vR. 'tae NaM'ti tato'nantaraM, NamityalaGkAre, siMghADayetyAdAvayaM vAkyArthaH - siGghATakAdiSu yatra mahAjanazabdAdayaH tatra bahujano'nyo'nyasyaivamAkhyAtIti, tatra siGghATakaM - siGghATakAbhidhAnaphalavizeSAkAraM sthAnaM trikoNamityartha trikaM - yatra sthAne rathyAtrayamIlako bhavati catuSkaM - yatra rathyAcatuSkamIlakaH syAt catvaraM - yatra bahavo mArgA milanti caturmukhaMtathAvidhadevakulAdi mahApathorAjamArga panthA-rathyAmAtraM 'mahayAjanasadde i vA' mahAn janazabdaH - parasparAlApAdirUpaH ikAro vAkyAlaGkArArthovAzabdaH padAntarApekSayA samuccayArtha, athavA 'saddeiva' tti iha sandhiprayogAditizabdo draSTavyaH, sa copapradarzane, tatazca yatra mahAn janazabdaH iti tadvastu, kacit 'bahujanasadde i va 'tti pATho vyaktazca yatra ca janavyUha iti vA - lokasamUhaH, paraspareNa vA padArthAnAM vizeSeNohanaM vartata ityartha, evaM sarvatra, kavacitpaThyate 127 'janavAe i vA janullAve i vA' iti tatra janavAdo - janAnAM paraspareNa vastuvicAraNaM ullApastu teSAmeva kAkA varNanam, Aha ca 119 11 " syAtsambhASaNamAlApaH, pralApo'narthakaM vacaH / kAkvA varNanamullApaH, saMlApo bhASaNaM mithaH // " evaM bolaH - avyaktavarNo dhvani, kalakalaH - sa evopalabhyamAnavarNavibhAgaH, UrmiHsambAdhaH utkalikA - laghutaraH samudAya eva sannipAtaH - aparAparasthAnebhyo janAnAmekatra mIlanamiti, 'eva'miti vakSyamANaprakAraM vastu 'Aikkhai' tti, AkhyAti sAmAnyena 'bhAsa' tti bhASate vizeSataH, etadevArthadvayaM padadvayenAha - 'prajJApayati prarUpayati ce 'ti / athavA AkhyAti - sAmAnyataH bhASate - vizeSataH prajJApayati - vyaktaparyAyavacanataH prarUpayata-upapattitaH 'iha Agae 'tti campAyAm 'iha saMpatte' tti pUrNabhadre 'iha samosaDhe 'tti sAdhUcitAvagrahe, etadevAha - 'iha caMpAe' ityAdi 'ahApaDirUvaM 'ti yathApratirUpam ucitamityartha mU. (27 - vartate) taM mahapphalaM khalu bho devANuppiyA ! tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoassavi savaNatAe, kimaMgapuNa abhigamaNavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe ?, ekkassavi Ayariya- ssa dhammiassa suvayaNassa savaNatAeM ?, kimaMgapuNa viulassa atthassa gahaNayAe ? taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo NamaMsAmo sakkaremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiaM pajjuvAsAmo etaM Ne peccabhave ihabhave ahiyAe suhAe khamAe nisseasAe ANugAmiattAe bhavissaittikaTTu bahave uggA uggaputtA bhogA bhogaputtA / bR. 'taM mahapphalaM 'ti yasmAdevaM tasmAnmahad - viziSTaM phalam - artho bhavatIti gamyaM, 'tahArUvANaM'ta tatprakArasvabhAvAnAM mahAphalajananasvabhAvAnAmityartha, 'nAmagoyassavi' tti nAmno-yAcchikAbhidhAnasya gotrasya - guNaniSpannAbhidhAnasya 'savaNayAe 'tti zravaNameva zravaNatA tayA, zravaNenetyarthaH, 'kimaMga puNa' tti kiM punariti pUrvoktArthasya vizeSadyotanArtha, atyAmantraNe, athavA paripUrNa evAyaM zabdo vizeSaNArtha, 'abhigamaNavaMdaNanamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe 'tti abhigamanam abhimukhagamanaM vandanaM - stuti namasyanaM- praNamanaM pratipracchanaM - zarIrAdivArtApraznaH paryupAsanaM - sevA eteSAM bhAvastattA tayA / tathA 'essavi' tti ekasyApi 'Ariyassa' AryasyAryapraNetRkatvAt 'dhammiyassa' tti Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 27 dhArmikasya dharmaprayojanatvAt, ata eva suvacanasyeti, 'vaMdAmo' tti stumaH 'namaMsAmo' tti praNamAmaH 'sakkAremo' tti satkurma, AdaraM vastradyarcanaM vA vidadhmaH, 'saMmANemo' tti sanmAnayAmaH ucitapratipattibhiH, 'kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsemo' kalyANaM - kalyANahetutvAdabhyudayahetumityartho, bhagavantamiti yogaH, maGgalaM- duritopazamahetuM daivataM devaM caityam - iSTadevapratimA tadiva caityaM, 'paryupAsayAmaH' sevAmahe / 128 'eyaM Ne' tti etad-bhagavadvandanAdi asmAkaM 'pecca bhave 'tti pretyabhave - janmAntare pAThAntare 'ihabhave ya parabhave ya' 'hiyAe 'tti hitAya pathyAnnavat 'suhAe' tti sukhAya zarmaNe 'khamAe 'tti kSamAya saGgatatvAya 'nisseyasAe' tti nizreyasAya mokSAya 'ANugAmiyattAe 'tti AnugAmikatvAya bhavaparamparAsu sAnubandhasukhAya bhaviSyatItikRtvA - itihetorityarthaH, 'ugga' tati AdidevAvasthApitArakSavaMzajAH 'uggaputta' ttita eva kumArAvasthAH 'bhoga'tti AdidevAvasthApitaguruvaMzajAH 'bhogaputta' ttita eva kumArAvasthAH / mU. (27- vartate) evaM dupaDoAreNaM rAiNNA khattiA mAhaNA bhaDA johA pasatthAro mallaI lecchaI lecchaIputtA anne ya bahave rAIsaratalavaramADaMbiyakoDubi aibbhaseTThiseNAvaisatthavAhapabhitio appegaiA vaMdaNavattiaM appegaiA pUaNavattiaM / evaM sakkAravattiyaM sammANavattiyaM daMsaNavattiyaM koUhalavattiyaM appegaiA aTThaviNicchayaheuM assuyAiM suNessAmo suvAiM nissaMkiyAiM karissAmo appegaiA aTThAiM heUiM kAraNAiM vAgaraNAI pucchissANo / vR. evaM padadvayoccAraNena zeSapadAni jJeyAni, tatra 'rAjanyakA' bhagavadvayasyavaMzajAH, kvacitpaThyate 'ikkhAgA nAyA koravvA' tatrekSvAkavo - nAbheyavaMzajAH nAyatti - nAgavaMzyA jJAtavaMzA vA koravyatti - kuruvaMzajAH khattiyatti - sAmAnyarAjakulInAH mAhaNatti - pratItAH bhaDatti - zUrAH johatti - yodhAH sahasrayodhAdayaH pasatthArotti - dharmazAstrapAThakAH 'mallaI lecchai' tti mallakino lecchakinazca rAjavizeSAH, yathA zrUyante ceTakarAjasyASTAdaza gaNarAjAH - 'navamallaI navalecchaI kAsIkosalagA aTThArasa gaNarAyANo' iti / 'rAIsaratalavaramADaMbiya koDuMbiyaibbhaseTThisenAvaisatthavAhapabhitio'tti rAjAnomANDalikA IzvarA - yuvarAjAH, aNimAdyaizvaryayuktA iti kecit, talavarAH - parituSTanarapativitIrNapaTTabandhavibhUSitA rAjasthAnIyAH mANDavikAH - maNDapAdhipAH kauTumbikAH - katipayakuTumba - prabhavo'valagakAH ibhyAH - yadravyanicayAntarito mahebho na dRzyate, zreSThinaH- zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH senApatayaH - nRpatinirUpitAzcaturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAHsArthanAyakAH / 'vaMdaNavattiyaM' ti vandanapratyayaM vandanArthamityarthaH, 'aTThAI heUI kAraNAI vAgaraNAI pucchissAmo' tti kavacid 6zyate, tatra arthAn -jIvAdIn hetUn - tadgamakAnanvayavyatirekayuktAn kAraNAni-upapattimAtrANi, yathA nirupamasukhaH siddho, jJAnAnAbAdhatvaprakarSAditi, vyAkaraNAni - parapraznitArthottararUpANi / mU. (27 - vartate) appegaiA savvao samaMtA muMDe bhavittA AgArAo anagAriaM pavvaissAmo, paMcANuvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjissAmo, appegaiA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 mUlaM-27 jinabhattirAgeNa appegaiA jiiameaNtiktttth| ___NhAyAyabalikammA kayakoUyamaMgalapAyacchittAsirasAkaMThemAlakaDAAviddhamaNisuvaNNA kappiyahAra'ddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttayasukayasohAbharaNA pavaravatthaparihiyA cNdnolittgaaysriiraa| vR. 'kayabalikammati kRtaM balikarma svagRhadevatAnAM yaiste tathA, 'kayakoUyamaMgalApAyacchitta'tti kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAni-duHsvapnAdividhAtArthamavazyaMkaraNIyatvAd yaiste tathA, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAni tu-siddhArthakadadhyakSatAdIni 'uccholaNayadhoya'tti kavacidRzyate, tatra uccholanena-prabhUtajalatrAlanakrayayA ghautAH-ghautagAtrA ye ta tathA, idaM ca snAnasya pracurajalatvasUcanArthaM vizeSaNaM, snAnavyatiriktaprayojanagataM vedamiti / ___ 'sirasAkaMThemAlakaDa'tti zirA kaNThe ca mAlA kRtA-dhRtA yaiste, tathA, 'AviddhamaNisuvaNNa'tti AviddhaM-parihitaM 'kapapiyahAra'ddhahAtisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttasakayasohAbharaNA kalpitAni-iSTAni racitAni vA hArAdIni kaTIsUtrAntAni yeSAmanyAni ca sukRtazobhAnyAbharaNAni yeSAM te tathA, "pavaravatthaparihiya'tti nivasitapradhAnavAsasaH 'caMdanolittagAyasarIrA' candanAnuliptAni gAtrANi yatra tattathAvidhaM zarIraM yeSAM te tthaa| mU. (27-vartate) appegaiAhayagayA evaM gayagayArahagayA sibiyAgayA saMdamANiyAgayA appegaiA pAyavihAracAriNo purisavaggurAparikhittA mahayA ukkaTTisIhanAyabolakalakalaraveNaM pakkhubbhi-amahAsamuddaravabhUtaMpiva karemANA caMpAe nayarIe majjhaMmajjheNaM nigacchaMti ra tAjeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchaMti 2 tA samaNassa bhagao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsaMti, pAsittA jANavAhaNAiM ThAvaiMti, 2 tA jANavAhaNehiMto pacoruhaMti -paccoruhittAjeNeva samaNebhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittAsamaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti, karittA namasaMti, vaMdittA namaMsittA naccAsaNNe nAidUre sussUsamAmA namasamANA abhimuhA vinaeNaM paMjaliuDA paJjuvAsaMti // vR. vAcanAntarAdhItamatha padapaJcakaM 'jANagaya'tti yAnAni-zakaTAdIni 'juggagaya'tti yugyAni-gollaviSayaprasiddhAni jampAnAni-dvihastapramANAni caturasmaNi vedikopasobhitAni 'gillittihastina uparikollararUpAyAmAnuSaM gilatIveti thillittizibikAH kUTAkArAcchAditA jampAnavizeSAH 'saMdamANiya'tti syandamAnikAH puruSapramANAyAmA jampAnavizeSA eva 'pAyavihAracAreNaM' pAdavihArarUpo yazcAraH-saJcaraNaM sa tathA ten| 'purisavAgura'tti vAgurA-mRgabandhanaM puruSo vAgureva sarvato'vasthAnAt puruSavAgurA 'vaggAvaggiM gummAgummiM ti kavacizyate, tatra varga-samAnajAtIyavRndaM vargeNa vargeNa ca bhUtvA vargAvargi ata evAhAvyayIbhAvasamAsaH, gummAgummiMti-gulma-vRndamAtraM gulmena ca gulmena ca bhUtveti gulmAgulmi, 'mahaya'tti mahatA, raveNeti yogaH, 'ukkuTThisIhanAyabolakalakalaraveNaM'li utkRSTizca- AnandamahAdhvani siMhanAdazca-pratItaH bolazca-varNavyaktivarjito dhvanireva kalakalazca- vyaktavacanaH sa eva etallakSaNo yo ravaH sa tathA tena / 'pakkhubbhiyamahAsamuddaravabhUyaM piva karemANa'tti prakSubhitamahAjaladhe?SaprAptamiva189 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 aupapAtikaupAGgasUtram-27 tanmayamivanagaraM vidadhAnA ityarthaH, kavacididaM padacatuSTayaMzyate-'pAyadaddareNaM bhUmi kaMpemANa'tti tvaritagamanajanitapAdaprahAreNa, 'aMbaratalamiva phoDemANa'ttipAdapAtapratiraveNAkAzaM sphoTayanta iva, 'egadisi'tiekayA dizApUrvoktalakSaNayA, 'egAbhimuha'tti ekaM bhagavantamabhi-lakSaNIkRtya mukhaM yeSAM te ekAbhimukhAH, 'titthagarAisese'tti tIrthakarAtizeSAn jinaatishyaan| ___ "jANavAhaNAiM ThAvaiMti'tti yAnAni-zakaTAdIni vAhanAni-gavAdIni sthApayantisthitIkurvanti, kacid 'viThThabbhaMtI ti dRzyate, tatra vizeSeNa stambhayanti-nizcalIkurvanti, iti vAcanAntaragataM bahu likhyate-'jANAiM muyaMti'tti bhuvi vinyasyanti, 'vAhaNAiM visajjeti'tti caraNArthaMmutkalayanti, pupphataMbolAiyaMAuhamAiyaMsaccittAlaMkAraM ti sacittaMca-sacetanamalaGkAraM ca-rAjalakSaNaMcavisarjayantItiyogaH, kiMrUpaM sacittamityAha-puSpatAmbUlAdikam, AdizabdAt tathAvidhaphalAdigrahaH, tathA alaGkAraM ca kiMvidhamityAha-AyudhAdikam, AyudhaM-khaGgAdi AdizabdAcchatracAmaramukuTaparigrahaH, 'pAhaNAo yatti upAnahI c|| ___ "egasADiyaMuttarAsaMga'tiekazATakavantamuttarIyavinyAsavizeSaM, AyaMta ttiAcAntAHzaucArthaMkRtajalasparzA, 'cokkha'ttiAcamanadapanItAzucidravyAH, paramasuIbhUya'ttiataevAtyarthaM zucIbhUtAH, abhigameNaM'ti upacAreNa, 'abhigacchaMti' bhagavanti mupacaranti, 'cakkhupphAse'tti darzane 'maNasA egattIbhAvakaraNeNaM'ti anekatvasya ekatvasya bhavanam ekatvIbhAvastasya yat karaNaM tattathA tena ekatvIbhAvaraNena, Atmana iti gamyate, manasaH ekAgratayetyartha, kAyikaparyupAsanAmAha-'susamAhiyapasaMtasAhariyapANipAyA' susamAhitaiH-bahivRA'tyantanibhRtaiH prazAntaiH-antarvRtyA upazAntaiH sadbhi saMhRtaM-saMlInI kRtaM pANipAdaM yaiste tthaa| ___ ata eva 'aMjalimauliyahatthA' aJjalinA-aJjalirUpatayA mukulitI-mukulAkArau kRtau hastau yaiste tathA, vAcikaparyupAsanAmAha-'evameyaM bhaMte'tti evametadbhadanta ! bhaTTAraketi sAmAnyataH 'avitahameyaM ti vizeSataH ata eva 'asaMdiddhameyaM tizaGkAyA aviSaya ityartha, ata eva 'icchiyameyaMti iSTamasmAkametat, ata eva 'paDicchiyameya'ti bhagavanmukhAt patat pratIpsitamAgRhItametat, iha ca kiJcidiSTameva dRSTamanyatpratIpsitamevetyata ucyate-'icchiyapaDicchiyameyaMti, 'sacce NaM esamaDe' prANihito'yamartha iti, 'mANasiyAe' 'tacitta'tti tasmin bhagavadvacane cittaM-bhAvamano yeSAM te tacittAH, sAmAnyopayogApekSayA vA taccittAH, 'tammaNa'tti tanmanaso dravyamanaH pratItya vizeSopayogaM vA, 'tallessa'tti tallezyAH bhagavadvacanagatazubhAtmapariNAmavizeSAH, lezyA hi kRSNAdidravyasAcivyajanita AtmapariNAmaH, tdaah||1|| kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pryujyte|| 'tayajjhavasiya'ttiihAdhyavasayaH adhyavasitaM taccittatvAdibhAvayuktAnAMsatAMtasminbhagavadvacane evAdhyavasitaM kriyAsampAdanaviSayaM yeSAM te tadadhyavasitAH, tattivvajjhavasANa'tti tasminneva-bhagavadvacane tIvramadhyavasAnaM-zravaNavidhikriyAprayatnavizeSarUpaM yeSAM te tathA, 'tadappiyakaraNa titasmin-bhagavatyArpitAni karaNAni-indriyANizabdarUpAdiSu zrotracakSurAdIni yaiste tadarpitakaraNAH, 'tayaTThovautta'tti tasya-bhagavadvacanasya yo'rthastatropayuktA ye te tadarthopayuktAH, tabbhAvaNAbhAviya'tti tena-bhagavadvacanena tadarthena vA yakA bhAvanA-vAsanA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 27 prAktanamuhUrte tayA bhAvitA-vAsitA na vAsanAntaramupagatA ye te tadbhAvanAbhAvitAH / ata eva 'egamaNa'tti manaso vA pramuditatvAt, aNannamaNatti bhagavanmanasa ityartha, kimuktaM bhavati ? - 'jinavayaNadhammAnurAgarattamaNA' jinavacane jinavadane vA dharmAnurAgeNa raktaM mano yeSAM te tathA, ekArthikAni vaitAni tanmanaHprabhRtIni sarvANi padAni tadekAgratAprakarSapratipAdanArthAnIti, 'viyasiyavarakamalanayaNavayaNa' tti vikasitAni varakamalAnIva nayanavanAni yeSAM te tathA paryupAsata iti / 'samoraNAI' ti samavasaraNAni - vasatayaH 'gavesaha ' tti bhagavadavasthAnAvagamArthaM nirUpayata, ka bhagavAnavasthita iti jAnIteti bhAvaH / 'AgaMtAresu va 'tti AgantugArANi yeSvAgantukA vasanti, 'ArAmAgAresu va'tti ArAmamadhyavartigRheSu 'AesaNesu va 'tti AvezanAni yeSu lokA Avizanti tAni cAyaskArakumbhakArAdisthAnAni, 'Avasahesu va 'tti AvasathAH - parivrAjakasthAnAni, 'paNiyagehesu va' tti paNyagRhANi haTTA ityarthaH, 'paNiyasAlAsu va' tti bhANDa zAlAsu, gRhaM sAmAnyaM zAlA tu gRhameva dIrghataramuccataraMca, evaM 'jANagihesu jANasAlAsu' tti 'koThAgAresu' tti dhAnyagRheSu 'susANesu' tti zmazAneSu 'sunnAgAresu' tti zUnyagRheSu 'parihiMDamANe 'tti bhraman 'parigholemANe' tti gamAgamaM kurvan // mU. (28) tae NaM se pavittivAue imIse kahAe laddhaTThe samANe haTTatuTThe jAva hiyae NhAe jAva appamahagghAbharaNAlaMki asarIre sayAo gihAo paDinikkhamai, sayAo gihAo paDinikkhamittA caMpAnayariM majjhamajjheNaM 131 -- - jeNeva bAhiriyA savveva heTThillA vattavvayA jAva nisIyai nisIittA tassa pavittivAuassa addhatterasasayasahassAiM pIidAnaM dalayati, 2 ttA sakkArei sammANei sakkArettA sammANettA paDivisajjei mU. (29) tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte balavAuaM AmaMtei AmaMtettA evaM vayAsI - khippAmeva bhodevANuppiA ! AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappehi, hayagayarahapavarajohakaliaM ca cAuraMgiNiM senaM saNNAhihi, subhaddApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe uvaThThANasAlAe pADiekkapADiekkaI jattAbhimuhAi juttAiM jANAI uvaThThaveha / caMpaMnayariM sabbhitarabAhiriaM AsittasittasuisammaThTharatthaMtarAvaNavIhiaMmaMcAimaMcakaliaM nAnAviharAgaucchiyajjhayapaDAgAipaDAgamaMDiaM lAulloiyamahiyaM gosIsasarasarattacaMdanajAvagaMdhavaTTibhUaM kareha kAraveha karitA kAravettA eamANattiaM paJcaSpiNAhi, nijjAissAmi samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdae / vR. prakRtavAcanA'nuzrIyate - 'balavAuyaM' ti balavyApRtaM - sainyavyApAraparAyaNam 'Abhiseka' ti abhiSekamarhatItyAbhiSekyaM, 'hatthirayaNaM' ti pradhAnahastinaM 'paDikappehi 'tti pratikalpaya sannaddhaM kuru 'pADekka' ti pratyekamekaikazaH 'jattAbhimuhAiM' ti gamanAbhimukhAni 'juttAI' ti yuktAni - balIvardAdiyutAni, kacit yugyAni paThayante tAni ca jampAnavizeSAH, 'jANAI' ti zakaTAni 'sabbhitarabAhiriM' ti sahAbhyantareNa nagaramadhyabhAgena bAhirikA- nagaravahirbhAgo yatra tattathA, kriyAvizeSaNaM cedam, 'AsittamasaMmajjiovalittaM' AsiktAm - udakacchaTena sammArjitAMkacavarazodhanena upaliptAM - gomayAdinA / keSvityAha- 'siMghADagatigacaukkacaccaracaummuhamahAhapahesu' idaM ca vAkyadvayaM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 29 kavacinnopalabhyate, tathA 'AsittasittasuisammaTTharatthaMtarAvaNavIhiyaM' AsiktAni - ISatsiktAni siktAni ca - tadanyathA ata eva zucIni - pavitrANi saMmRSTAni kacavarApanayanena rathyAntarANirathyAmadhyAni ApaNavIthayazca - haTTamArgA yatra sA tathA tAM, 'maMcAimaMcakaliyaM' maJcA - mAlakAH prekSaNadraSTajanopavezananimittam atimaJcAH teSAmapyupari ye taiH kalitA yA sA tathA tAM / nAnAviharAgaucchiyajjhayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM' nAnAvidharAgairucchritaiH - UrdhvakRtaiH dhvajaiH - cakrasiMhAdilAJchanopetaiH patAkAbhi-taditarAbhiratipatAkAbhizcapatAkoparivartinIbhimaNDitA yA sA tathA tAM, seSo nagarIvarNakazcaityavarNaka ivAnugamanIyaH, 'ANattiaM paJcappiNAhi 'tti 'AjJaptikAm' AjJAM pratyarpaya-sampAdya mama nivedayetyarthaH // mU. (30) tae NaM se balavAue kUNieNaM rannA evaM vutte samANe haTThatuTThajAvahiae karayalapariggahiaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI / sAmitti ANAi vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA hatthivAuaM AmaMtei AmaMtettA evaM vayAsI - khippAmeva bhI devANuppiA ! kUNiassa ranno bhaMbhasAraputtassa Abhisekka hatthirayaNaM paDikappehi, hayagayahapavarajohakaliyaM cAuraMgiNi senaM saNNAhihi saNNAhittA eamANattiaM paccappiNAhi / 132 tae NaM se hatthivAue balavAuassa eamaTTaM soccA ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei paDisuNittA cheAyariyauvaesamaivikappaNAvikappehiM suniuNehiM ujjalaNevatthahatthaparivatthiaM susajjaM dhammi asaNNaddhabaddhakavaiyauppIliyakacchavacchageveyabaddhagalavarabhUsaNavirAyaMtaM ahiyateajuttaM salaliavarakaNNapUravirAiaM palaMbauccalamahuarakayaMdhayAraM cittapariccheapacchayaM paharaNAvaraNabhariajuddhasajjaM sacchattaM sajjhayaM saghaMTaM sapaDAgaM paMcAmelaaparimaMDiAbhirAmaM osAriyajamalajualaghaMTaM vijjupaNaddhaM va kAlamehaM uppAiyapavvayaM va caMkamaMtaM mattaM gulagulaMtaM maNapavaNajaiNavegaM bhImaM saMgAmiyAojjaM AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappai paDikappettA hayagayarahapavarajohakaliaM cAuraMgiNi senaM saNNAhei, saNNAhittA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai uvAgacchittA eamANattiaM paJcappiNai / tae NaM se balavAue jANasAliaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiA subhaddApamuhANaM devINaM bAhiriyAe uvaThThANasAlAe pADiekkapADiekaI jattAbhimuhAI juttAI jANAI uvaThThaveha 2 ttA eamANattiaM paJcappiNAhi / vR. 'hatthivAue' tti hastivyAvRto mahAmAtraH, iha pradeze 'AbhiseyaM hatthirayaNaM' ti yatkvacid dRzyate so'papAThaH, agre etasya vakSyamANatvAt, 'cheAyariyauvaesamaikappaNAvikappehiM' chekonipuNo ya AcArya-zilpopadezadAtA tasyopadezAdyA mati - buddhistasyA ye kalpanA-vikalpAH klaptibhedAste tathA taiH, kiMvidhaiH ? - 'suniuNehiM 'ti vyaktaM, nipuNanarairvA, 'ujjalaNevatthahatthaparivatthiyaM' ti ujjvalanepathyena-nirmalaveSeNa hatyaMti - zIghraM paripakSitaM parigRhItaM parivRttaM yattattathA tat, pAThAntare ujjvalanepathyairiti / 'susajja' ti suSThu praguNaM, 'dhammiyasaNNaddhabaddhakavaiya- uppIliyakacchavacchageveyabaddhagalavarabhUsaNavirAyaMtaM' ti dharmaNi niyuktA dhArmikAH taiH sannaddhaM - kRtasannAhaM yattaddhArmikasannaddhaM baddhaM kavacaM - sannAhavizeSo yasya tattathA, tadeva baddhakava- cikam, athavA dharmitAdayaH zabdA ekArthA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 30 133 eva sannaddhatAprakarSakhyApanArthA, bhedo vaiSAmasti, sa ca rUDhito'vaseyaH, tathA utpIDitA - gADhIkRtA kakSA - hRdayarajjurvakSasi - urasi yasya tattathA, 'vakSaH kakSa' iti pAThAntaraM / tathA baddhaM graiveyakaM - grIvAbharaNaM gale yasya tattathA, tathA varabhUSaNairvirAjamAnaM yattattathA, graiveyakabaddhabhUSaNavirAjitamiti pAThAntaraM tato dharmitAdInAM karmadhArayaH, atastat, 'ahiyateyajuttaM' ti kvacizyate, tatrAdhikAdhikena - atyartha-madhikena ahitAnAM vA zatrUNAmahitena - apathyena tejasA - prabhAveNa yuktaM yattattathA tat / 'salaliyavarakaNNapUravirAiyaM' salalite-lAlityopete vare ye karNapUre-karNAbharaNe tAbhyAM virAjitaM yattattathA tat, 'palaMbauccUlamahuarakayaMdhayAraM' pralambAnyavacUlAni - TagakanyastAdhomukhakUrcakA yasya tat pralambAvacUlaM madhukaraiH - bhramarairmadajalagandhAkRSTaiH kRtamandhakAraM yasya tattathA, tataH karmadhArayaH, atastat, vAcanAntaraM tvevaM neyaM 'viracitavarakarNapUraM salalitapralambAvacUlaM ca cAmarotkarakRtAndhakAraM ca yattattathA tat, cAmarotkarakRtAndhakAratA tu cAmarANAM kRSNatvAt, 'cittapariccheyapacchayaM' citraH pariccheko laghuH pracchado - vastravizeSo yasya tattathA tat, 'paharaNAvaraNabhariyajuddhasajjaM' praharaNAvaraNAnAm - AyudhakavacAnAM bhRtaM yat yuddhasajjaM ca-saGgrAmapraguNaM yattattathA tat, pAThAntare 'sacApazarapraharaNAvaraNabharitayuddhasajja' miti / sacchatraM sadhvajaM saghaNTamiti vyaktam, sapatAkamityapi dRzyate, tatra patAkAgaruDasiMhAdicihnarahitAH, 'paMcAmelayaparimaMDiyAbhirAmaM paJcabhi - AmelakaiH cUDAbhi parimaNDitamata evAbhirAmaM - ramyaM yattattathA tat, 'osAriyajamalajuyaghaMTa' avasAritam - avalambitaM yamalaM- samaM yugalaM-dvikaM ghaNTayoryatra tattathA tat, 'vijupaNaddhaM va kAlamehaM' ghaNTApraharaNAdInAmujjvaladIptiyuktatvena vidyutkalpatvAt vidyutparigatamivetyuktaM, hastidehasya kAlatvena mahatvena ca meghakalpatvAt kAlameghamityuktam, 'uppAiyapavvayaM va caMkamaMtaM' svAbhAvikaparvato hi na caGkramate ata ucyate autpAtikaparvatamiva caGkramyamANaM, pAThAntare tu autpAtikaparvatamiva sakkhaMti - sAkSAt 'mattaM gulugulaMta' miti vyaktaM, kvacit 'mahAmegha' miveti dRzyate, 'maNapavaNajaiNavegaM' manaH pavanajayI vego yasya tattathA tat, zIghravegamiti kacit, 'bhImaM saMgAmiyAyoggaM sAGgrA mika AyogaH - parikaro yasya tattathA tat, pAThAntare 'saMgAmiyAojjaM' sAGgrAmikAtodyaM-sAGgrAmika vAdyamityartha, pAThAntare sAGgAmikam ayodhyaM yena sahAparo hastI na yoddhuM zaknoti tadayodhyaM mU. (30 - vartate) tae NaM se jANasAlie balavAuassa eamaTTaM ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei paDiNittA jeNeva jANasAlA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA jANAiM pacuvekkhei 2ttA jANAI saMpamajei 2 ttA jANAI saMvaTTei jANAiM saMvaTTettA jANAiM jINe jANAiM jINettA jANANaM dUse pavINei 2 ttA jANAI samalaMkarei 2 ttA jANAI varabhaMDakamaMDiyAiM kareti 2ttA / jeNeva vAhaNasAlA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA vAhaNAiM paccuvekkhei 2 tA vAhaNAI saMpamajjai 2 ttA vAhaNAiM nINei 2 ttA vAhaNAI apphAlei 2 ttA dUse pavINei 2 tA vAhaNAiM samalaMkarei 2 ttA vAhaNAiM varabhaMDakamaMDiyAiM karei 2 ttA vAhaNAiM jANAiM joei 2 ttA paodalaTThi paoadhare a samaM ADahai ADahittA vaTTamaggaM gAhei 2 ttA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai 2 ttA balavAuassa eamANattiaM paJcappiNai / tae NaM se balavAue nayaraguttie AmaMtei 2 ttA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 aupapAtikaupAGgasUtram-30 caMpaM nayariM sabbhitarabAhiriyaM Asitta jAva0 kAravettA eamANattiaM paccappiNAhi / tae NaM se nayaraguttIe balavAuassa eamaTTaM ANAe vinaeNaM paDisuNei 2 ttA caMpaM nayariM sabbhitarabAhiriyaM AsittajAva0 kAravettA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai 2 ttA eamANattiaM paccappiNai / taNaM se balavAue koNi assa ranno bhaMbhasAraputtassa AbhisekkaM hatthirayaNaM paDikappiaM pAsai hayagaya jAva0 saNNAhiaM pAsai, subhaddApamuhANaM devINaM paDijANAI uvaThThaviAI pAsai, caMpaM NayariM sabbhitarajAva0 gaMdhavaTTibhUaM kayaM pAsai, pAsittA haTTatuTThacittamAnaMdie pIamaNe jAva hiae jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai 2 ttA karayalajAva evaM vayAsI kappie NaM devANuppiyANaM Abhisikke hatthirayaNe hayagayapavarajohakaliA ya cAuraMgiNI senA saNNAhiA subhaddApamuhANaM ca devINaM bAhiriyAe a uvaTThANasAlAe pADiekkapADiekaI jattAbhimuhAI juttAI juttAiM jANAI uvaTThAviyAiM caMpA nayarI sabmiMtarabAhiriyA AsittajAva gaMdhavaTTibhUA kayA, taM nijaMtu NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdaA / vR. 'jANAI paccuvekkhei' tti zakaTAdIni pratyupekSate - nirIkSate 'saMpamajjei' tti virajIkaroti, 'nINei' tti zAlAyA niSkAzayati, 'saMvaTTei'tti saMvartayati ekatra sthAne nyasyati, 'dUse pavIme 'tti dUSyANi - tadAcchAdanavastrANi pravinayati - apasArayati, 'samalaMkArei' tti samalaGkaroti - yantrayoktAdibhi kRtAlaGkArANi karoti, 'varabhaMDagamaMDiyAiM 'ti pravarAbharaNabhUSitAni / 'vAhaNAI' ti balIvaddadIn 'apphAlei' tti AsphAlayati hastenA'' tADayatiuttejayatItyartha, 'dUse pavINei' tti makSikA mazakAdinivAraNArthaM niyuktAni vastrANi vyapanayati 'jANAI joei' tti vAhanairyAnAni yojayatIti saMbandhayatItyartha, 'paoyalaTThi' ti pratotrayaSTiMprAjanakadaNDaM, 'paoyadhare ya'tti pratotradharAn zakaTakheTakAn 'samaM'ti ekakAlaM 'ADahai'tti AdaghAti niyuGkte, 'vaTTaM gAhei' tti vartma grAhayati yAnAni mArge sthaapytiityrthH| mU. (31) tae NaM kUNie rAyA bhaMbhasAraputte balavAuassa aMtie eamahaM soccA nisamma haTThaTThajAvahiaae jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA aTTaNasAlaM aNupavisai 2 tA anegavAyAmajoggavaggaNavAmaddaNamallajuddhakaraNehiM saMte parissaMte sayapAgasahassapAgehiM sugaMdha tellamAiehiM dappaNijjehiM mayaNijjehiM vihaNijjehiM savviMdiyagAyapalhAyaNijjehiM abbhigehiM abbhiMgie samANe tellacammaMsi paDipuNNapANipAyasukumAlakomalatalehiM purisehiM cheehiM dakkhehiM pattaTTehiM kusalehiM mehAvIhiM niuNasippovagehiM abbhigaNaparimaddaNuvvalaNakaraNaguNaNimmAehiM aTThasuhAe maMsasuhAe tayAsuhAe romasuhAe cauvvihAe saMvAhaNAe saMvAhie samANe avagayakheaparissame aTTaNasAlAu paDikkhimai paDikkhimittA / -jeNeva majjhaNaghare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA majjaNagharaM aNupavisai 2 tA samuttajAlAulAbhirAme vicittamaNirayaNakuTTimatale ramaNijje NhANamaMDavaMsi nAnAmaNirayaNabhatticittaMsi NhANapIDhaMsi suhaNisaNNe suddhodaehiM gaMdhodaehiM pupphodaehiM suhodaehiM puNo 2 kallANagapavaramajjaevihIe majjie tattha kouasaehiM bahuvihehiM kallANagapavaramajjaNAvasANe pamhalasukumAlagaMdhakAsAiyalUhiaMge sarasasurahigosIsacaMdanAnulittagatte / ahayasumahagghadUsarayaNasusaMvue suimAlAvaNNagavileveNa AviddhamaNisuvaNNe kappiyahAraddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttasukayasobhe piNaddhagevija aMgulijaga Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 mUlaM-31 laliyaMgayalaliyakayAbharaNe varakaDagatuDiyathaMbhiazrue ahiyarUvasassirIe muddiApiMgalaMgulie kuMDalujoviANaNemauDadittasirae hArotthayasukayaraiyavacche pAlaMbapalaMbamANapaDasukayauttarije nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihaNiuNoviamisimisaMtaviraiyasusiliTThavisiTTalaMTTa aaviddhviirvle| vR. 'aTTaNasAla tivyAmazAlA anegavAyAmajoggavaggaNavAmaddaNamallajuddhakaraNehiti anekAni yAni vyAyAmAya-vyAyAmanimittaM yogyAdIni tAni tathA taiH, tatra yogyA-guNanikA valganam-ullaGghanaM vyAmaInaM-parasparasyAGgamoTanaM mallayuddhaM pratItaM karaNAni ca-aGgabhaGgavizeSA mallazAstraprasiddhAH, 'sayapAgasahassapAgehiti zatakRtvo yatpakkaMmaparAparauSadhIrasena saha zatena vAkarSApaNAnAM yatpakaMtacchapAkamevamitaradapa, 'sugaMdhatellamAIehiMti atra abhyaGgairiti yogaH, AdizabdAd ghRtakarpUrapAnIyAdiparigrahaH / kimbhUtairityAha-'pINanijehiMti rasarudhirAdidhAtusamatAkAribhi 'dappaNijjehiM' darpaNIyairbalakaraiH 'mayaNijjehiMti madanIyairmanmathavarddhanaiH vihaNijjehiM tibRMhaNIyairmApacayakAribhiH 'savidiyagAyapalhAyaNijjehiMti pratItaM, etAni padAni vAcanAntare kramAntareNAdhIyante, 'tellacammaMsittitailAbhyaktasya yatra sthitasya sambAdhanA krayatetatailacarma, tatra sNvaahiettiyogH| ___'paDipunnapANipAyasukumAlakomalatalehiMti pratipUrNAnAM pANipAdAnAM sukumArakomalAni atyantakomalAni talAni-adhobhAgA yeSAMtetathAtaiH, 'cheehiM tichekaiH-avasarajJaiH, dvisaptatikalApaNDitairiti vRddhAH, 'dakkhehiti kAryANAmavilambitakAribhi pattaThehiM tiprAptAthailabdhopadezairityartha 'kusalehiM ti sambAdhanAkarmaNi sAdhubhi 'mehAvIhiMti meghAvibhiHapUrvavijJAnagrahaNazaktikaiH "niuNasippovagaehiM ti nipuNAni-sUkSmANi yAni zilpAniaGgamardanAdIni tAnyupagatAni-adhigatAni yaiste tathA taiH| 'abbhaMgaNaparimaddaNuvvalaNakaraNaguNanimmAehiM tiabhyaGganamanodvalanAnAMpratItArthAnAM karaNeyeguNAH-vizeSAstuSunirmAtA yetetathA taiH| aThisuhAe'tti asthnAMsukhahetutvAdasthisukhA tayA, evaM zeSANyapi, saMvAhaNAe'tti sambAdhanayA saMvAhanayA vA, vizrAmaNayetyartha, 'avagayakhayaparissame'ttikhedo-dainyaM khidadainye' iti vacanAt parizramaH-vyAyAmajanitazarIrAsvAsthyavizeSaH, 'samattajAlAulAbhirAmetti samastaH-sarvo jAlena-vicchatticchidropetagRhAvayavavizeSeNAkulo vyApto'bhirAmazcaramyoyaHsatathA, pAThAntaresamuktena-muktAphalayutena jAlenA''kulo'bhirAmazcayaHsatathA, 'vicittamaNirayaNakuTTimatale tti kuTTimatalaM-maNibhUmikA, 'suhodaehiti subhodakaistIrthodakaiH sukhodkairvaa-naatyussnnrityrthH| "gaMdhodaehiti zrIkhaNDAdirasamitraiH 'pupphodaehiMti puSparasamitraiH 'suddhodaehiti svAbhAvikairityarthaH, 'tattha kouyasaehiM'titatrasnAnAvasare yAni kautukAnAM-rakSAdInAMzatAni taiH 'pamhalasukumAlagaMdhakAsAilUhiyaMge' pakSmalA-pakSmavatI ata eva sukumAlA gandhapradhAnA kASAyI-kaSAyaraktazATikA tayA lUkSitaM-vikSitamaGga-zarIraM yasya sa tathA / 'ahayasumahagghadUsarayaNasusaMvue' ahataM-malamUSikAdibhiranupadUSitaM pratyagramityartha sumahArdhaM ca-bahumUlyaM yaddeSyarataM-pradhAnavastraM tena saMvRtaH-parigataH tadvA suSThusaMvRtaM-parihitaM yena sa tathA, 'suimAlAvaNNagavilevaNe yatti zucinI-pavitre mAlA ca-kusumadAma varNakavilepanaM ca-maNDanakAri Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 aupapAtikaupAGgasUtram-31 kuGkumAdivilepanaM yasya sa tathA, caH smuccye| yadyapivarNakazabdena nAmakoSecandanamabhidhIyatetathApi gosIsacaMdaNAnulittagatte' ityanenaiva vizeSaNena tasyoktatvAdiha varNakazcandanamiti na vyAkhyAtam, 'AviddhamaNisuvaNNe'tti AviddhaM-parihitaM, kappiyaityAdiprAgvat, 'piNaddhagevejagaaMgulijagalaliyaMgayalaliyakayAbharaNe pinaddhAni-baddhAni grIvAdiSu graiveyakAGgulIyakAni-grIvAbharaNAkulyAbharaNAni yena sa tathA, lalitAGgake-lalitazarIre kRtAni-vinyastAni lalitAbharaNAni tadanyAni yena sa tathA, tataH karmadhArayaH, athavA pinaddhAni graiveyakAGgulIyakAni litAnavadeva lalitakacAbharaNAni ca-manojJakezAbharaNAni puSpAdIni yena satathA, 'varakaDagatuDiyathabhiyabhue' varakaTakatuTikaiHpradhAnahastAbharaNabAhvAbharaNavizeSairbahutvAtteSAM taiH stambhitAviva stambhitau bhujau yasya sa tathA / _ 'ahiyarUvasassirIe' adhikarUpeNasazrIkaH-sazobhoyaH satathA, mudrikApiGgalAGgulIka' itikavacizyate, 'kuNDalodyotitAnanomukuTadIptaziraskaH' itipratItaM, hArotthayasukayaraiyavacche' hArAvastRtena-hArAvacachAdanena suSTukRtaratikaM vakSa-uro yasya sa tathA, 'pAlaMbapalaMbamANapaDasukayauttarije' pralambena-dIrgheNa pralambamAnena ca-jhumbamAnena paTena suSTha kRtamuttarIyamuttarAsaGgo yena sa tathA, 'naanaamnniknngrynnvimlmhrihnniumoviymisimisNtviriysusilitthvisitttthltttthaaviddhviirvle'| nAnAmaNikanakaralairvimalairmahAhanipuNena zilpinA oviyatti-parikarmitaiH misimisaMtatti-dedIpyamAnairviracitAninirmitAni suzliSTAni-susandhIni viziSTAnianyebhyo vizeSavanti laSTAni-manoharANiAviddhAni-parihitAni vIravalayAni varavalayAni vA yenasa tathA, subhaTo hi yadi kacidanyo'pyasti vIrastadA'sau mAM vijityA''mocayatvetAni valayAnIti sparddhayan yAni kaTakAni paridadhAti tAni viirvlyaaniityucynte| mU. (31-vartate) kiMbahunA? kapparukkhaecevaalaMkiyavibhUsie naravaI sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaMdharijamANeNaM caucAmaravAlavIjiyaMge maMgalajayasaddakayAloe majaNagharAopaDinikkhamai majjhaNagharAu paDinikkhamittA -anegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaibbhaseDiseNAvaisatyavAhadUasaMdhivAla saddhi saMparibuDe dhavalamahAmehaNiggae iva gahagaNadippaMtarikkhatArAgaNANa majjhe sasivva piadaMsaNe naravaI -jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai uvAgacchitA aMjanagirikUDasaNNibhaMgayavaI naravaI duuruuddhe|| vR. 'kapparukkhaeceva'ttikalpavRkSa iva alaMkiyavibhUsie'ttialaGkato-mukuTAdibhiH vibhUSito-vastrAdibhiriti, "sakoraMTamalladAmeNaM ti sakoraNTAni-koraNTakAbhidhAnakusumastabakavanti mAlyadAmAni-puSpasajo yatra tattathA tena / vAcanAntare punazchatravarNaka evaM zyate 'abbhapaDalapiMgalujjaleNa' abhrapaTalamiva meghavRndamiva bRhacchAyAhetutvAtabhrapaTalaMpiGgalaM ca-kapizaM suvarNakambikAnirmitatvAt ujjvalaM-nirmalaMyattattathA, athavA abhram-abhrakaM pRthivIkAyapariNAmavizeSastatpaTalamiva piGgalaM ca-ujjvalaM ca yattattathA tena, 'aviralasamasahiyacaMdamaMDalasamappabheNaM' aviralaMghanazalAkAvatvena samaM tulyazalAkAyogena sahiyatti-saMhatama Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-31 nimnonnatazalAkAyogAt candramaNDalasamaprabhaM ca yaddIptayA tattathA tena, 'maMgalasayabhatticheyavicittiyakhiMkhiNimaNihemajAlaviraiyaparigayaperaMtakaNagaghaMTiyApayaliyakiNikiNitasuisuhasumahurasaddAla sohieNaM' maGgalAbhi-mAGgalyAbhi zatabhaktibhiH-zatasaGkhyAvicchittibhiH chekena-nipuNena zilpinA vicitritaM yttttthaa| kiGkiNIbhiH-kSudraghaNTikAbhimaNihemajAlenaca-ratnakanakajAlakena viracitena-kRtena viziSTaratidena vA parigataM-pariveSTitaMyattattathA, paryanteSu-prAnteSukanakaghaNTikAbhipracalitAbhiH kiNikiNAyamAnAbhi zrutisukhasumadhurazabdavatIbhizca, Alapratyayasya matvarthIyatvAt, zobhitaM yattattathA, tataH padatrayasya karmadhArayo'tastena, 'sappayaravaramuttadAmalaMbaMtabhUsaNeNaM' sapratarANiAbharaNavizeSayuktAni yAni varamuktAdAmAni-varamuktAphalamAlAH laMbaMtatti-pralambamAnAni tAni bhUSaNAni yasya tattathA tena, 'nariMdavAmappamANaruMdaparimaMDaleNaM' narendrasya-tasyaiva rAjJo vAmapramANena-prasAritabhujayugalamAne rundaM vIstIrNaM parimaNDalaM-vRttabhAva yasya sa tattathA tena, 'sIyAyavavAyavarisavisadosanAsaNeNa' zItAtapavAtavRSTiviSajanyadoSANAMzItAdilakSaNadoSANAM vA vinAzanaM yattattathA ten| 'tamarayamalabahalapaDaNaghADaNappabhAkareNa' tamaH-andhakAraM rajo-reNurmalaH-pratItaH eSAM bahalaM-dhanaM yatpaTalaM-vRndaM tasya dhADanI-nAzanI yA prabhA-kAntistatkaraNazIlaM yattattathA tena, athavA-rajomalatamobahalapaTalasya dhADane rabhAkara iva-divAkara iva yattattathA, 'uusuhasivacchAyasamaNubaddheNaM Rtau kAlavizeSe sukhA-sukhahetuHRtusukhA zivA-nirupadravA yAchAyAAtapavAraNalakSaNA tayA samanubaddham-anavacchinnaM yattattathA tena, 'veruliyadaMDasajjieNaM ti vairyamayadaNDe sajjitaM-vitAnitaMyattattathA tena, 'vairAmayavasthiniuNajoiyaasassavarakaMcaNasalAganimmieNaM vajramayyAM vastI-zalAkAnivezanasthAnenipuNenazilpinAyojitAH-sambandhitAH aTThasahassatti-aSTottarasahanasaGkhyAHyA varakAJcanazalAkAstAbhirnirmitaM yattattathA tena, sunimmalarayayasucchaeNaM ti sunirmalo rajatasya sambandhIsucchadaH-zobhanapracchAdanapaTo yatra tattathA tena / _ niuNoviyamisimisiMtamaNirayaNasUramaMDalavitimirakaraniggayaggapaDihaya-punaravipacAyaDaMtacaMcalamiriikavayaMviNiMmuyaMteNaM nipuNena zilpinA nipuNaMvAyathA bhavati evaMuviyattiparikarmitAni misimisiMtatti-dedIpyamAnAni yAni maNiratnAni tAni tathA sUramaNDalAdAdityabimbAtye vitimirAhatAndhakArAH karAH-kiraNA nirgatAsteSAM yAnyagrANitAni pratihatAni-nirAkRtAni punarapi pratyApatantica-prativartamAnAni yasmAccaJcalamarIci-kavacAttattathA athavA sUramaNDalad vitimirakarANAM nirgatAnAmagraiH pratihataM punarapi pratyApataca tacca taccaJcalamarIcikavacaMca-capalarazmiparikaraiti samAsaH, nipuNopitamisimisAyamAnamaNiralAnAM yatsUramaNDalavitimirakaranirgatAgrapratihataM punarapi pratyApataccaJcalamarIcikavacaM yattattathA tadvinirmuJcatA-visRjatA, 'sapaDidaMDeNaM' atibhArikatayA ekadaNDena durvahatvAtsapratidaNDena, 'dharijjamANeNaM AyavatteNaM virAyaMte' itivyaktam, adhikRtavAcanAyatucatuzcAmaravAlavIjitAGga iti vyaktaM, vAcanAntare tu 'cauhiyapavaragirikuharavicaraNasumuiyaniruvahayacamarapacchimasarIrasaMjAyasaMgayAhiM cuhiytti-ctsRbhiH| 'tAhiya'tti kvacit tatra tAmizca tathAvidhAbhirvarNakavarmitasvarUpAbhicAmarAbhikalita For Priv Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 aupapAtikaupAGgasUtram-31 itiyogaH, iha cacAmarazabdasya napuMsakaliGgatve'pistrIliGganirdezo lokarUDheH chAndasatvAdvAna duSTaH,pravaraMyadgirikuharaM-parvatanikuastatra yadvicaraNaM-saJcaraNaMtena sumuditA-atihaSTA nirupahatAzca-upaghAtarahitAyecamarAH-ATavyagovizeSAsteSAM yatpazcimazarIraM-dehasyapazcimobhAgastatra yA sAtA-utpannAH saGgatAzca-anavadyAstAstathA tAbhi, 'amaliyasiyakamalavimaluJjaliyarayayagirisiharavimalasasikiraNasarisakaladhoyanimmalAhiM amalitam-amarditaM yatsitakamalaMpuNDarIkaM tathA vimalaM-nirmalaM ujjvalitam-uddIptaM yadrajatagirizikharaM-vaitADhyagirikUTaM tathA vimalA ye zazikiraNAstatsadhzyo yAstAstathA tAzca tAH kaladhautanirmalAzca-rUpyavadujvalA iti smaaso'staabhi| 'pavaNAhayacavalalaliyataraMgahatthanacaMtavIipasariyakhIrodagapavarasAgaruppUracaMcalAhiM' pavanAhatAH-vAyupreritAzcapalAH-taralA lalitA-manoharAstaraGgahastAH-pratanukallolapANayastaiH nRtyanniva nRtyan yaHsa tathAvIcayo-mahAkallolAstaiH prasRtazca-vistAramupagataH sacAsau kSIrodakazca-kSIrAkArajalaH sa cAsau pravarasAgarazceti karmadhArayastasya ya utpUraH-prakRSTa pravAhaH sa tathA tadvaccaJcalAyAstAstathA tAbhiH, 'mAnasasaraparisarapariciyAvAsavisayavesAhiM ihahaMsavadhUbhiriva kalita ityanena sambandhaH, mAnasAbhidhAnasarasaH parisare-prAnte paricitaH-punaH punaH kRta AvAso-nivAso yakAbhistAstathA tAzcatAvizadaveSAzca-dhavalAkArAitikarmadhArayo'tastAbhi, 'kaNagagirisiharasaMsiyAhiM' kanakagireH-meroranyasya vA yacchikharaMtatsaMsRtAyAstAstathA tAbhi _ 'uvaiyauppaiyaturiyacavalajaiNasigyavegAhiM' avapatitotpatitayoH-nipatanotpatanayostvaritacapalaH-atyantacapalaH javinaH-zIghro vegavatAM madhye'tizIghro vego-gativizeSa yAsAMtAstathAtAbhi, haMsavadhUyAhiMcevakalie haMsikAbhiriva yuktaH, ihacahaMsikAbhizcAmarANA dhavalatvena daNDoparivartitvena capalatvena ca sAdharmyamiti, tathA 'nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihatavaNijuJjalavicittadaMDAhiM' nAnAmaNikanakaralAnAM sambandhino nirmalA maharihattimahArdhAstapanIyojjvalAH-raktavarNasuvarNadIprAH vicitrA-vividhacitrA daNDA yAsAM tAstathA, 'cilliyAhiM' dIpyamAnAbhirlInAbhirvA naravaisirisamudayapagAsaNakarIhiMti vyaktaM, 'varapaTTaguggayAhiM pradhAnapattanasamudbhavAbhi, varapattane hi varAH zilpino bhavantIti tatparikarmitAH pradhAnA bhavantIti varapattanodgatAbhirityuktam / / athavA varapaTTanAt-pradhAnAcchAdanakozakAdudgatA-niSkAzitA yAstAstAbhiH, 'samiddharAyakulaseviyAhiMti vyaktaM, 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkavaravaNNavAsagaMdhuddhayAbhirAmAhiM' kAlAguru-kRSNAgurupravarakundurukka-saccIDA turukka-silhakaM varavarNa-pradhAnacandanaM etairyo vAso-vAsanaMtasmAdyo gandhaH-saurabhyam uddhRta-udbhUtastenAbhirAmA-ramyAyAstAstathA tAbhi, 'salaliyAhiM tivyaktam, ubhaopAsaMpittiubhayorapi pArzvayorityartha, ukkhippamANAhiM cAmarAhiM tivyaktaM, kalita itivartate, 'suhasIyalavAyavIiyaMge'ti samutkSipyamANacAmarANAmeva yaH zubhaH zItalaca vAtastena vIjitamaGgaM yasya sa ttheti| ito'dhikRtavAcanA-'maMgalajayasaddakayAloe' maGgalAya jayazabdaH kRto janenAlokedarzane yasya sa tathA, 'anegagaNanAyage'tyAdi puurvvt| mU. (31-vartate) tae NaM tassa kUNiyassa ranno bhaMbhasAraputtassa AbhisikaM hatthirayaNaM ___ Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-31 139 duruDhassa samANassa tappaDhamayAe ime aTThamaMgalayA purao ahANupuvvIe saMpaDiA, taMjahA sovatthiya sirivaccha naMdiAvatta vaddhamANaka bhaddAsaNa kalasa maccha dappaNa, tayA'naMtaraM caNaM punnakalasabhiMgAraM divvA ya chattapaDAgA sacAmarA daMsaNaraiaAloadarasaNijjA vAuddhRyavijayavejayaMtI UssiA gaganatalamaNulihaMtI purao ahAnupuccIe sNpddiaa| tayA'naMtaraMcaNaMveruliyabhisaMtavimaladaMDaMpalaMbakoraMTamalladAmovasobhiyaM caMdamaMDalaNibhaM samUsiavilaM AyavattapavaraM sIhAsaNaMvaramaNirayaNapAdapIDhaM sapAuAjoyasamAuttaMbahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM purao ahAnupubbIe sNpttttiyN| tayA'naMtaraMbahave laDiggAhA kuMtaggAhA cAvaggAhA cAmaraggAhA pAsaggAhApotthayaggAhA phlakaggAhA pIDhaggAhA vINaggAhA kuMtaggAhA haDapphaggAhA purao ahAnupuvvIe sNpddiaa| tayA'naMtaraM bahaveDaMDiNo muMDiNo sihaMDiNojaDiNo piMchiNo hAsakarADamarakarAcATukarI vAdakarA kaMdappakarA davakarA kokkaiA kiTTikarA vAyaMtA gAyaMtA hasaMtA nacaMtA bhAsaMtAsAveMtA rakkhaMtA AloaMca karemANA jayarasadaM pauMjamANA purao ahAnupuvvIe sNpttttiaa| vR. 'puNNakalasabhiMgAraM tijalaparipUrNau ghaTabhRGgArAvityartha / 'divvAyachattapaDAgA' divyeva divyA-zobhanA sA ca chatreNa saha patAkA chatrapatAkA, 'sacAmara'tti cAmarayuktA, 'dasaNaraiyaAloyadarasaNijjA' darzane-rAjJoSTimArge racitA-vihitAdarzanaracitA darzanevAsati ratidAsukhapradA darzana-ratidA AlokaM-dRSTipathaM yAvazyate atyuccaistvena yA AlokadarzanIyA tataH krmdhaaryH| 'vAudbhUyavijayavejayaMtI' vAtenodbhUtA-utkampitA vijayasUcikA vaijayantI pArzvato laghupatAkikAdvayayutaH patAkAvizeSa eva, 'ussiya'tti utsRtA-UrvIkRtA "sapAuyAjoyasamAuttaMtisvaH-svakIyorAjasatka ityarthoyaH pAdukAyogaH-pAdukAyugaMtenasamAyuktaMyattattathA, 'bahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM bahavo ye kiGkarAH-pratikarma prabhoH pRcchApUrvakAriNaH karmakarAzca-tadanyavidhAstecatepuruSAzcetisamAsaH, pAdAtaM-padAtisamUhastaiH parikSiptaM yattattathA, kacit 'dAsIdAsakiMkarakammakarapurisapAyattaparikhitta'miti 6shyte| __ ttrdaasyshc-cettyodaasaashccettkaaH| laggiAha'tti kASThikAH, kavacizyate 'asilaDiggAhA' tatraasi-khagaH sa evayaSTi-daNDo'siyaSTi, athavAasizcayaSTizcetidvandvaH, kuntacAmarANi pratItAni, pAzA-dhUtopakaraNaM uttrastAsvAdibandhanAni vA cApaM-dhanuH pustakAniAyaparijJAnahetulekhakasthAnAni paNDitopakaraNAni vA phalakAni-sampuTaphalakAnikheTakAni vA avaSTambhanAni vA dhUtopakaraNAni vA pIThakAni-AsanavizeSA vINAH-pratItAH kutupaHpakavatailAdibhAjanaM haDappho-drammAdibhAjanaM tAmbUlArthe pUgaphalAdibhAjanaM vA 'sihaMDiNo'tti zikhAdhAriNaH 'picchiNo'tti mayUrAdipicchavAhinaH 'Damarakara'tti viDvarakAriNaH / 'davakara'tti parihAsakAriNaH 'cAkara'tti priyavAdinaH 'kaMdappiya'tti kAmapradhAnakelikAriNaH 'kokkuiya'tti bhANDA bhANDaprAyA vA 'sAsiMtA yatti zikSayantaH 'sAveMta'tti idaM cedaM ca parutparAri vA bhaviSyati ityevambhUtavacAMsi zrAvayantaH zapanto vA 'rakkhaMta'tti anyAyaM rakSantaH, kvacid 'rAviMtAya'tti rAvayantaHzabdAnkArayantorAmayanto vA 'AloyaM tiavalokanaM rAjAdeH kurvantaH, iha game kAnicit padAni na spRSTAni spaSTatvAt, saGgrahagAthAzcAsya gamasya Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 aupapAtikaupAGgasUtram-31 kvacidhazyante tdythaa||1|| "asilaThThikuMtacAve cAmarapAse ya phalaga potthe y| vINAkUyaggAhe tatto yahaDapphagAhe y||" // 2 // daMDI muMDI sihaMDI picchI jaDiNo ya hAsakiDDA ya / davakArA caTukArA kaMdappiya kokkuiygaahaa|| // 3 // gAyaMtA vAyaMtinacaMtA taha hasaMta haasiNtaa| sAtA rAveMtA Aloya jayaM puNjNtaa|| mU. (31-vartate) tayA'naMtaraM jaccANaM taramalalihAyaNANaM harimelAmaulamalliyacchANaM cuMcucciyalaliali-yacalacavalacaMcalagaINaM laMghaNavaggaNaghAvaNaghoraNativaIjaiNasikkhiagaINaM lalaMtalAmaga-lalAyavarabhUsaNANaM muhabhaMDagauccUlagathA sagaahilANacAmaragaNDaparimaMDiyakaDINaM kiMkaravara- taruNapariggahiANaM aTThasayaM varaturagANaM purao ahAnupubbIe sNptttthiyN| tayA'naMtaraM ca NaM IsIdaMtANaM IsImattANaM IsItuMgANaM IsuucchaMgavisAladhavaladaMtANaM kaMcaNakosIpaviThThadaMtANaM kaMcaNamaNirayaNabhUsiyANaM varapurisArohagasaMpauttANaM aTThasayaM gayANaM purao ahAnupubbIe sNptttthiyN| tayA'naMtaraM sacchattANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM sanaMdighosANaM sakhiMkhiNIjAlaparikkhittANaM hemavayacittatiNisakaNakaNijuttadAruANaM kAlAyasasukayaNemijaMtakammANaM susiliTThavattamaMDaladhurANaM AiNNavaraturagasusaMpauttANaM kusalanaraccheasArahisusaMpaggahiANaM battIsatoNaparimaMDiANaM sakaMkaDavaDeMsakANaM sacAvasarapaharaNAvaraNabhariajuddhasajjANaM aThThasayaM rahANaM purao ahAnupubbIe sNpddh'iyN| tayA'naMtaraMcaNaMasisattikoMtatomarasUlalauDabhiMDimAladhaNupANisajaMpAyattANIyaMpurao ahAnupuvvIe sNpchi| vR. 'taramallihAyaNANaM'ti taro-vego valaM vA tathA 'mala malla dhAraNe' tatazca taromallotarodhArakaH vegAdirako hAyanaH-saMvatsaro vartate yeSAM te taromallihAyanAH, yauvanavanta ityarthaH, atasteSAMvaruraGgANAmitiyogaH, vAcanAntare tvevamadhIyate varamallibhAsaNANaM' pradhAnamAlyavatAm, ataeva dIptimatAMcetyartha, 'harimelAmaulamalliyacchANaM' harimelA-vanaspativizeSastasyA mukulaMkuDamalamallikAca-vicakilastadvadakSiNIyeSAMtetathA teSAM zuklAkSNAmityarthaH, caMcucciyalaliyapuliyacalacavalacaMcalagaINaM' caMcuciyaMti prAkRtatvena caJcuritaM-kuTilagamanaM athavA cnycu-shukcnycustdvdvkryetyrth| ___ucitam-uccatAkaraNaM pAdasya uccitaM vA-utpATanaM pAdasyaivaM caJcucitaM taca lalitaM ca-vilAsavadgati pulitaM ca--gativizeSaH prasiddha eva evaMrUpA calAnAm-asthirANAM ca satAM capalebhyaH sakAzAccaJcalA atIvacaTuletyartho, gatiryeSAMte tathA teSAM, 'laMghaNavaggaNaghAvaNaghoraNativaIjaiNasikkhiyagaINaM' laGghanaM-gattadiratikramaNaM valganam-utkuInaM dhAvanaM-zIghramRjugamanaM dhoraNaM-gaticAturyaMtripadI-bhUmaupadatrayanyAsaHjayinIca-gamanAntarajayavatIjavinIvA-vegavatI zikSitA-abhyastA gatiryaiste tathA tessaaN| 'lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM' lalanti-dolAyamAnAni lAmaMti-prAkRtatvAdramyANi Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 mUlaM-31 galalAtAni kaNThenA''ttAni varabhUSaNAni yeSAMte tathA teSAM, 'muhabhaMDagaocUlagathAsagamilANacamarIgaMDaparimaMDiyakaDINaM mukhabhANDakamukhAbharaNam avacUlAH-pralambamAnagucchAHsthAsakAzcaAdarzakAkAra yeSAMtetathA milANatti-paryANairathavAamlAnaiH-amalinaiH camarIgaNDai:-cAmaradaNDai: parimaNDitA kaTiryeSAMtetathA tataHkarmadhArayo'tasteSAM, kiMkararataruNapariggahiyANaM ti vyaktam athAdhikRtavAcanA'nuzrIyate-'thAsagaahilANacAmaragaNDaparimaMDiyakaDINaM' thAsagaahilANattiihamatvarthIyalopAtsthAsakAhilANavatAmityartha, ahilANaMca-mukhasaMyamanaM, zeSaMprAgvat, 'IsidaMtANaMti ISat-manAgdantAnAm 'IsiucchaMgavisAladhavaladaMtANaM utsaGgaiva utsaGgaH-pRSThadeza ISadutsaGge vizAlA te ye yauvanArambhavartitvAtte tathA teca dhavaladantAzceti samAso'tasteSAM / ___ 'kaMcaNakosIpaviTThadaMtANaM' kAJcanakozI-suvarNakholA, 'varapurisArohagasusaMpauttANaM'ti kvacidRzyate, tatrArohakAH-hastipakAH, 'sajhayANaM sapaDAgANa'mityatra dhvajo-garuDAdiyuktastaditarA tu patAkA, 'sanaMdighosANaM ti nandI-dvAdazatUryanirghoSaH, tdythaa||1|| 'bhaMbhA 1 mauMda 2 maddala 3 kaDaMba 4 jhallari 5 huDukka 6 kaMsAlA 7 / kAhala 8 talimA 9 vaMso 10 saMkhe 11 paNavo 12 ya baarsmo||' 'sakhikhiNIjAlaparikkhittANaM' saha kiGkiNIkAbhi-kSudraghaNTikAbhi yajjAlaM-jAlakaM tadAbharaNavizeSastena parikSiptA-parikaritA yete tathA teSAM, 'hemavayacittateNisakaNagaNijjuttadAruyANaM' haimavatAni-himavadgirisambhavAni citrANi-vividhAni tainizAni-tinizAbhidhAnatarusambandhIni kanakaniyuktAni-suvarNakhacitAnidAkANi-kASThAni yeSute tathA teSAM, 'kAlAyasasukayanemijaMtakammANaMtikAlAyasena-lohavizeSeNasuSThukRtaMnemeH-cakragaNDadhArAyAH yatra karma-bandhanakriyA yeSAMte tathA teSAM, susiliTThavattamaMDaladhurANaM'tisuSThuzliSTA vRttamaNDalAatyarthaM maNDalA dhUryeSAM te tathA tessaaN| kavacizyate susaMviddhacakkamaMDaladhurANaM susaMviddhAni-kRtasadvedhAnicakraNi-rathAGgAni yeSAM maNDalAca-vRttAdhUyeSAMte tathA teSAm, 'AiNNavaraturagasusaMpauttANaM' AkIrNA-jAtyAH, 'kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiANaM' kuzalanarA-vijJapuruSAste ca te chekasArathayazcaAzukAriprAjitAra iti samAsaH, taiH suSThu saMpragRhItA yete tathA teSAM, kacitpaThayate 'hemajAlagavakkhajAlakhiMkhiNighaMTAjAlaparikkhittANaM' hemajAlaM-sauvarNa AbharaNavizeSaH gavAkSa jAlaMjAlakopetA gavAkSAH kiGkiNyaH kSudraghaNTikAHghaNTAstu-bRhadaghaNTAstAsAMyajjAlaM-samUhastattathA, hemajAlAdibhi parikSiptAH-parikaritA yete tathA tessaaN|| ____'battIsatoNaparimaMDiyANaM ti dvAtriMzatA toNaiH-bhastrakaiH parimaNDitA yete tathA teSAM, kvacitpaThayate 'battIsatoraNaparimaMDiyANaM'ti dvAtriMzadvibhAgaM yattoraNaM tena parimaNDitAnAM, 'sakaMkaDavaDeMsagANaM'saha kaGkaTaiH-kavacairavataMsakaizca-zekharakaiH zirastrANairvA ye te tathA teSAM, 'sacAvasarapaharaNAvaraNabhariyajuddhasajjANaM' saha cApazaraiH-dhanurbANairyAni praharaNAni-khaNAdInyAvaraNAni ca sphurakAdIni teSAM bharitA-bhRtA ata eva yuddhasajjAH-raNaprahlA yete tathA teSAm, 'asisattikuMtatomarasUlalaulabhiMDimAladhaNupANisajjaM asyAdIni prasiddhAninavaraM-zaktistrizUlaM zUlaM tvekazUlaM laulotti-lakuTaH bhiNDimAlaM-rUDhigamyaM, tataH asyAdIni pANau-haste yasya tattathA tacca tatsajjaM ca-praguNaM yuddhasyeti samAsaH / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 aupapAtikaupAGgasUtram-31 'pAyattANIya'tipAdAtAnIkaM-padAtikaTakaMvAcanAntare punaH 'sannaddhabaddhavammiyakavayANaM' tatrabaddhaM kazAbandhanAtvarmitaM ca-varmIkRtaMtanutrANahetoHzarIre niyojanAtkavacam-aGgarakSako yaiste tathA, sanaddhAzca te sannahanyA bandhanAbaddhavarmitakavacAzceti samAsasteSAm, 'uppIliyasarAsaNavaTTiyANaM' utpIDitA-AropitapratyaJcA zarAsanapaTTikA-dhanuryaSTiya, athavA-utpIDitA bAhau baddhA zarAsanapaTTikA-dhanurdaNDAkarSaNe bAhurakSArthaM carmapaTTo yaiste tathA teSAM, 'pinaddhagevejjavimalavarabaddhaciMdhapaTTANaM'pinaddhaM-parihitaM graiveyaka-grIvAbharaNaM yaiste tthaa| vimalo vare baddho zirasIti gamyaM cihnapaTTo-vIratAsUcako netrAdivastramayaH paTTo yaiste tathA, tataH karmadhArayo'tasteSAM, 'gahiyAuhappaharaNANaM' gRhItAnyAyudhAni-khagAdInipraharaNAya yaiste tathA teSAm, athavA-AyudhAnyakSepyANi praharaNAnitu kSepyANIti vizeSaH / mU. (31-vartate) taeNaM se kUNie rAyA hArotthayasukayaraiyavacche kuMDalaujjoviANaNe mauDadittasirae narasIhe naravaI nariMde naravasahe manuarAyavasabhakappe abbhahiarAyatealacchIe dippamANehatthikkhaMdhavaragaesakoraMTamalladAmeNaMchatteNaM dharijamANeNaMseavaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM 2 vesamaNo cev| naravaIamaravaIsannibhAe iDIepahiyakittI hayagayarahapavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe senAesamaNugammamANamaggejeNeva punnabhadde ceieteNeva pahArityagamaNAe, taeNaMtassa kUNiassa raNNo bhaMbhasAraputtassa purao mahaMAsA AsagharA ubhao pAsiM nAgA nAgadharA piTThaorahasaMgelli vR.athAdhikRtavAcanA'nuzrIyateM-'taeNaMse kUNie rAyA' ityAdimahaMAsA' ityatadantaM sugamavyAkhyAtaprAyaMca, navaraM pahAretthagamaNAe'tti sambandhaH, narasIhezUratvAt naravaI svAmitvAt nariMde paramaizvaryayogAt naravasabhe aGgIkRtakAryabharanirvAhakatvAt 'maNuyarAyavasahakappe' manujarAjAnAM-nRpatInAM vRSabhAnAyakAzcakravartina ityarathaH, tatkalpaH-tatsannibha uttarabharatArddhasyApi sAdhane pravRttatvAt, evaMvidhazca 'vesamaNe ceva' yakSarAja iva, tathA 'naravaIamaravaIsannibhAe iDDIe prahiyakittI' narapatirasau kevalamabharapatisannibhayA RddhayAprathitakIrti-vizrutayazA iti, 'jeNeva punnabhadde'tti yasyAmeva dizi pUrmabhadraM caityaM 'teNeva'tti tasyAmeva dizi 'pahAritya'tti pradhAritavAn-vikalpitavAn pravRtta ityarthaH, 'gamaNAe'tti gamanAya gmnaarthmiti|| 'mahaMAsa'tti mahAzvA-bRhatturaGgAH 'Asadhara'tti azvadhArakapuruSAH 'Asavara'tti pAThAntaraM, tatra kimbhUtA azvA ityAha-'azvavarAH' azvAnAMmadhye pradhAnAH 'nAga'ttihastinaH 'nAgadhara'tti hastidhArakapuruSAH pAThantaraM tathaiva, 'rahasaMgellitti rthsmudaayH| mU. (31-vartate) taeNaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte abhuggayabhiMgAre paggahiyatAliyaMTe ucchiyaseacchatte pavIiavAlavIyaNIe sabviSTIe savvajuttIe savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAdareNaM savvavibhUIe savvavidhUsAe savvasaMbhameNaM savvapupphagaMdhamallAlaMkAreNaM savvatuDiasaddasaNNiNAeM mahayA iDDIe mahayA juttIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA varatuDiajamagasamagappavAieNaM saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDukkamukhamuravamuaMgaduMdubhi nigghosaNAiyaraveNaM caMpAe nayarIe majjhamajheNaM nigacchai // vR. 'tae NaM se kUNie' ityAdi sugama, navaram asya nirgacchatItyanena sambandhaH, tathA 'abbhuggayabhiMgAre'tti abhyudgataH-abhimukhamudgata-utpATito bhRGgAro yasya sa tathA, Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-31 143 'paggahiyatAliyaMTe' pragRhItaM tAlavRntaM yaM prati sa tathA, 'ucchiyaseyacchatte' ucchritazvetacchatraH, 'pavIiyavAlavIyaNIe' pravIjitA vAlavyajanikA yasya sa tathA, 'savviDDIe'tti samastayA''bharaNAdirUpayA lakSmayA, yukta iti gamyam, evamanyAnyapi padAni, navaraM 'juttIe'tti saMyogena parasparocitapadArthAnAM 'baleNe ti sainyena / 'samudaeNaM'ti parivArAdisamudAyena 'AdareNaM'ti prayatnena 'vibhUIe'tti vicchardaina 'vibhUsAe'tti ucitanepathyAdikaraNena 'saMbhameNaM'ti bhaktikRtautsukyena, kvacididaM padacatuSkamadhikaMzyate-'pagaIhiMtikumbhakArAdizreNibhiH nAyagehiMti nagarakaTakAdipradhAnaiH 'tAlAyarehiti tAlAdAnena prakSekAribhi daNDapAzikairvA 'savvorohehiMti sarvAvarodhaiHsamastAntaHpuraiH 'savvapupphagaMdha(vAsa)mallAlaMkAreNaM'ti puSpANi-agrathitAni vAsAH-pratItAH mAlyAni tu- grathitAni etAnyevAlaGkAro mukuTAdirvA, samAsazca samAhAradvandvaH, kvacidRzyate 'savvapuppha-vatthagaMdha mallAlaMkAravibhUsAe tti, vyaktaMca, 'savvatuDiyasaddasaNNinAeNaM tisarvatUryANAM yaH zabdo-dhvaniryazca saGgato ninAdaH-pratizabdaH sa tathA tena, pUrvoktAnAmRddhayAdipadArthAnAM sarvatve satyapi mahatvaM na syAdapItyata Aha 'mahayA iDDIe' ityAdi mahaddharyA, yukta itigamyam, evamanyAnyapipadAni 'mahayAvaraturiyajamagasamagapavAieNaM ti mahatA-bRhatA varatUryANAM yamakasamakaM-yugapata yatpravAditaM-dhvanitaM tattathA tena, "saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDukkamuravamuiMgaduMdubhinigghosa-nAiyaraveNaM'ti saGkaH-pratItaH paNavastu-bhANDapaDaho laghupaTaha ityanye, paTahastvetadviparItaH, bherI-mahAkAhalA jhallarI-valayAkArA ubhayatobaddhAkharamuhI-kAhalA huDukkA-pratItA murajo-mahAmardalomRdaGgo-- mardalaH dundubhI-mahADhakkaeSAMyo nirghoSaH-nAditarUporavaHsatathA tena, tatranirghoSo-mahAdhvaninAditaM tu-zabdAnusArI nAda iti|| mU.(32)taeNaMkUNiassaranno caMpAnagarimajhamajjheNaMniggacchamANassabahave atyatthiyA kAmasthiA bhogasthiyAkibbisiAkaroDiAlAbhatthiyAkAravAhiyAsaMkhiAcakkayANaMgaliyA muhamaMgaliA vaddhamAmA pussamAmavA khNddiygnnaa| tAhiM iThThAhiM kaMtAhiM piAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM manobhirAmAhiM hiyayagamaNijAhiM vaggUhiMjayavijayamaMgalasaehiM anavarayaMabhinaMdaMtAya abhithuNaMtAya evaMvayAsI-jaya 2 naMdA jaya 2 bhaddA! bhadaMte ajiyaM jiNAhi jiaM pAlehi jiamajjhe vsaahi| vR. 'atyatthiyA' dravyArthinaH 'kAmatthiyA' manojJazabdarUpArthinaH 'bhogatthiyA' manojJagandharasasparzArthinaH 'lAbhatthiyA' bhojanamAtrAdiprAptayarthinaH kibbisiyA' kilbiSikAH paravidUSakatvena pApavyavahAriNo bhANDAdayaH 'kAroDikAH' kApAlikAH tAmbUlasthagikAvAhakA vA 'kAravAhiyA' karapIDitAnRpAbhAvyavAhinovA 'saMkhiyA' zAGkhakAH candanagarbhazaGkhahastAmAGgalyakAriNaH zaGkhavAdakA vA 'cakkiyA' cAkrikAzcakrapraharaNAH kumbhakAratailikAdayo vA 'naMgaliyA galAvalambata suvarNAdimayalAGgalAkAradhAriNobhaTTavizeSAH karSakAvA 'muhamaMgaliyA' mukhe maGgalaM yeSamasti te mukhamAGgalikAH-cATukAriNaH 'vaddhamANA' skandhAropitapuruSAH 'pUsamANavA' pUSya-mAnavA mAgadhAH 'khaMDiagaNA' chAtrasamudAyAH 'tAhiM'ti tAbhirvivakSitAbhirityarthaH, vivakSita-tvamevAha Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 aupapAtikaupAGgasUtram-32 'iThAhi' iSyante sma itISTA-vAJchitAstAbhi, prayojanavazAdiSTamapi kiJcitsvarUpataH kAntaM syAdakAntaMcetta Aha-'kaMtAhiM' kamanIyazabdAbhi piyAhiti priyArthibhiH 'maNuNNAhiM' manasA jJAyante sundaratayA yAstA manojJAH, bhAvataH sundarA ityarthastAbhi 'maNAmAhiM manasA amyante-gamyante punaHpunaryA sundaratvAtizayAttA mano'mAH 'maNobhirAmAhiM titatra mano'bhividhinA bahukAlaM yAvat ramayantIti mano'bhirAma atastAbhi, vAcanAntarAdhItamatha prAyo vAgvizeSaNakadambakam 'urAlAhiM' udArAbhiH zabdato'rthatazca 'kallANAhiM' kalyANAbhizubhArthaprApti sUcikAbhi : 'sivAhiM' upadravarahitAbhi shbdaarthduussnnrhitaabhirityrthH| 'dhannAhiM' dhanyAbhi-dhanambhikAbhi 'maMgallAhiM' maGgale-anarthapratighAte sAdhvIbhi 'sassirIyAhiM' sazrIkAbhi zobhAyu ktAbhi 'hiyayagamaNijjAhiM sahRdayagamanIyAbhi, subodhAbhirityarthaH, "hiyayapalhAyaNijAhiM' hRdayaprahlAdanIyAbhi hRdayagata kopazokagranthivilayanakarIbhirityarthaH, "miyamahuragaMbhIragAhigAhiM mitAH-parimitAkSarAH madhurAH-komalazabdAH gambhIrA-mahAdhvanayaH duravadhAryamapyarthaM zrotRn grAhayanti yAstA grAhikAH, tataH padacatuSTayasya karmadhArayo'tastAbhi, 'aTThasaiyAhiM' arthazatAni yAsu santi tA arthazatikAstAbhiH, athavA sai bahuphalatvamarthataH saiyAo aThThasaiyAo tAhiM 'apunaruktAbhi'riti vyaktaM, 'vaggUhiti vAgbhiH-gIbhiH, ekArthikAni vA prAya iSTAdIni vAgvizeSaNAnIti, 'jayavijayamaMgalasaehiM' jayavijayetyAdibhirmaGgalAbhidhAyakavacanazatairityarthaH / 'anavarayaM' 'abhinaMdaMtAya' abhinandayantazca-rAjAnaMsamRddhimantamAcakSANAH abhithuNaMtA ya' abhiSTuvantazca rAjAnameveti 'jaya jaya naMdA!' jaya jayeti sambhrame dvivacanaM nandati-samRddho bhavatIti nandastasyAmantraNamidam, iha cadIrghatvaM prAkRtatvAt, athavAjayatvaMjagannanda-bhuvanasamRddhikAraka ! 'jaya jaya bhaddA!' prAgvat, navaraM bhadraH-kalyANavAn kalyANakArI vA 'jaya jaya nandA bhadraM te prAgvadeva, navaraMbhadraMtetavabhavatviti zeSaH, 'ajiya'mityAdInyAzaMsanAni vyktaani| ma. (32-vartate) iMdo iva devANaM camaro iva asurANaM dharaNo iva nAgANaM caMdo iva tArANaM bharaho iva maNuANaM bahUI vAsAiMbahUiM vAsasaAI bahUI vAsasahassAiMbahUI vAsasayasahassAI aNahasamaggo haThThatuTTho paramAuM pAlayAhi iTThajaNasaMparivuDo caMpAe nayarIe annesiM ca bahUNaM gAmAgaranayara-kheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNaAsamanigamasaMvAhasaMnivesANaM / -AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvacaM kAremANe pAlemANe mahayA''hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuaMgapaDuppavAiaraveNaM viulAiMbhogabhogAI bhuMjamANe viharAhittika? jaya 2 sadaM puNjNti|| vR. iMdoivetyAdiviharAhi ta etadantaM vAcanAdvaye'pivyaktaM, navaram-'aNahasamaggo'tti anagho-nirdoSaH samagraH-samagraparivAraH 'hatuDe'ttiatIva tuSTaH paramAuMpAlayAhi titatkAlApekSayA yadutkRSTamAyustatparamAyuH 'gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasaMnivesANaM' grAmo-janapadAdhyAsitaH Akaro-lavaNAdhutpattibhUmi nagaram-avidyamAnakara kheTaMdhUlIprAkArakarbaTa-kunagaraMmaDambam avidyamAnAsannanivezAntaraMdroNamukhaM-jalapathasthala-pathopetaM pattanaMjalapathopetameva sthalapathopetameva vA, pattanaM ralabhUmirityanye, AzramaH- tApasAdhAvAsaH saMvAha-parvatanitambAdidurge sthAnaM sannivezo-ghoSaprabhRtiriti / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 32 145 'AhevaccaM 'ti AdhipatyaM tadAzritalokebhya Adhikyena teSvavasthAyitvaM 'porevaccaM 'ti purovartitvam agresaratvaM 'bhaTTittaM' ti bhartRtvaM poSakatvaM 'sAmittaM ' ti svasvAmisambandhamAtraM 'mahayarattaM' mahattaratvaM tadAzritajanApekSayA mahattamatA 'ANAIsaraseNAvaccaM' AjJezvara-AjJApradhAno yaH senApati-sainyanAyakaH tasya bhAvaH karma vA AjJezvarasenApatyaM kAremANe 'tti anyaiH kArayan 'pAlemANe 'tti svayameva pAlayanniti, 'mahayA''hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM' mahatA raveNeti yogaH / Ayatti - AkhyAnakapratibaddhaM ahataM vA - avyavacchinnaM AhataM vA- AsphAlitaM yannATayaM-nATakaM tatra yadgItaM ca-geyaM vAditaM ca-vAdyaM tattathA tathA tantrI ca - vINA talatAlAzcahastAsphoTaravAH talA vA-hastAH tAlAH - kaMzikAH tuDiyatti - zeSatUryANi ca ghanamRdaGgazcameghadhvanirmaddalaH paTupravAdito- dakSapuruSAsphAlita iti karmadhArayagarbho dvandvaH, tatazca eteSAM yo ravaH sa tathA tena / mU. (32-vartate) tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte nayanamAlAsahassehiM pecchijjramANe 2 hiayamAlA - sahassehiM abhinaMdijramANe 2 manorahamAlAsahassehiM vicchippamANe 2 vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe 2 kaMtisohaggaguNehiM patthijjramANe 2 bahUNaM naraNanarisahassANaM dAhiNahattheNaM aMjalimAlAsahassAiM paDicchamANe 2 maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe 2 bhavanapaMtisahassAiM samaicchamANe 2 caMpAe nayarIe majjhaMmajjheNaM niggacchai 2 ttA jeNeva punnabhadde ceie teNeva uvAgacchai 2 ttA / - samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsai pAsittA Abhisekka hatthirayaNaM Thavei ThavittA abhisekkAo hatthirayaNAo paJccoruhai AbhisekkAo rattA avahaTTu paMca rAyakakuhAI, taMjahA -khaggaM chattaM upphesaM vAhaNAo vAlavIaNaM, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchati, taMjahA - saccittANaM davvANaM viusaraNayAe 1 accittANaM davvANaM aviusaraNayAe2 egasADiyaM uttarAsaMgakaraNeNaM 3 cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM 4 manaso egattabhAvakaraNeNaM 5 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karettA vaMdati nama'sati vaMdittA namaMsittA tivihAe pajjuvAsaNAe pajjuvAsai, taMjahA - -kAiyAe vAiyAe mAnasiyAe, kAivAe tAva saMkuiaggahatthapAe sussUsamANe nama'samANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsai, vAiyAe jaM jaM bhagavaM vAgarei / evameaM bhaMte! tahameyaM bhaMte! avitahameyaM bhaMte! asaMdiddhameaM bhaMte! icchiameaM bhaMte! paDicchiameaMbhaMte! icchiyapaDicchiyameaM bhaMte! se jaheyaM tubbhe vadaha apaDikUlamANe pajjuvAsati, mANasiyAe mahayA saMvegaM jaNaittA tivvadhammAnurAgaratto pajjuvAsai // vR. 'nayanamAlAsahassehiM' ti nayanamAlAH - zreNisthitajananetrapaGkayaH tAsAM yAni sahaspraNi tAni tathA taiH, 'hiyayamAlAsahassehiM abhinaMdijjramANe 'tti janamanaH sahasra samRddhimupanIyamAno jaya jIva nandetyAdiparyAlocanAditi bhAvaH, 'unnaijjamANe' tti kvacidRzyate, tatra unnatiM kriyamANa 810 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 aupapAtikaupAGgasUtram-32 unnatiM prApyamANa iti 'manorahamAlAsahassehiM vicchippamANe' etasya vAse vatsyAma ityAdibhirjanavikalpaiH vizeSeNa spRzyamAna ityartha : 'vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe'tti vykt| kaMtisobhaggaguNehiM patthinjamANe 2 kAntyAdiguNairhetubhUtaiHprArthyamAno-bhartRtayA svAmitayA vAjanenAbhilaSyamANaH 'maMjumaMjuNA ghoseNa paDipucchamANe' maJjamaJjunA-atikomalena ghoSeNasvareNapratipRcchan-praznayanpraNamataH svarUpAdivA paDibujjhamANo tti pAThAntarepratibuddhayamAno jAgrad, apracalAyamAna ityarthaH, 'apaDibujjhamANe'tti pAThAntaraM, tatrApratyUhyamAnaH-anapahiyamANamAnasa ityarthaH 'samaicchamANe'ttisamatigacchannatikrAmannityarthaH, vAcanAntaretvevaM taMtItalatAlatuDiyagIyavAiyaraveNaM' vyaktameva, kiMvidhena rvennetyaah| madhureNa, ata eva 'manahareNaM' tathA 'jayasaGgghosavisaeNaM majhumajhuNA ghoseNaMti jayeti zabdasyAbhidhAnasya udghoSaH-udghoSaNaM vizadaM-spaSTaM yatra sa tathA tena, majumacunA-komalena ghoSeNa-dhvaninA 'apaDibujjhamANe'tti prAgvat, 'kaMdaragirivivarakuharagirivarapAsAduddhaghaNabhavaNadevakulasiMghADagatigacaukkacaccaraArAmujANakANaNasabhApavApadesadesabhAge' kandarANi-daryo girINAM vivarakaharANi-gahAH parvatAntarANivAgirivarAH-pradhAnaparvatAHprAsAdAH-saptabhUmikAdayaH UrdhvadhanabhavanAni-uccAviralagehAnidevakulAni-pratItAnizRGgATakatrikacatuSkacatvarANiprAgvat ArAmAH-puSpajAti pradhAnAH vanaSaNDAH udyAnAni-puSpAdimadRkSayuktAni kAnanAni-nagarAd dUravartInisabhA-AsthAyikAH prapA-jaladAnasthAnam eteSAMyepradezadezarUpA bhAgAstetathA tAn, ___-tatra pradezA-laghutarA bhAgA dezAstu-mahattarAH, paDisadda (DiMsuA)'sayasahassasaMkulaM kareMti' prAkRtatvena bahuvacanArthe ekavacanamatra, tataH pratizabdalakSasaGkulAn kurvan kUNiko nirgacchatIti sambandhaH, tathA 'hayahesiyahatthigulugulAiyarahaghaNaghaNasaddamIsaeNaM mahayA kalakalaraveNaM janassa mahureNa pUrayate' ityatra nabha ityanena sambandhaH, pradezadezabhAgAn vetyanena, 'sugaMdhavarakusuma-cuNNauviddhavAsareNukavilaM nabhaM kareMte' sugandhInAM varakusumAnAM cUrNAnAM ca uviddhaH-Urdhva gato yo vAsareNuH-vAsakaM rajaH tena yatkapilaM tattathA 'nabhaMti nabha AkAzaM kurvan, 'kAlAguru- kuMdurukkaturukkadhUvanivaheNa jIvalogamiva vAsayaMte' jIvalokaM vAsayanniva, zeSaM prAgvat, 'samaMtao khubhiyacakkavAlaM' sarvataH kSubhitAni cakravAlAni-janamaNDalAni yatra nirgamane tattathA tadyathA bhavatItyevaM nirgacchatItyevaM smbndhH|| tathA 'paurajaNabAlavuDDapamuiyaturiyapahAviyaviulAulabolabahulaMnabhaMkareMte' pracurajanAzca athavA paurajanAzca bAlavRddhAzca ye pramuditAstvaritapradhAvitAzca zIghraM gacchantasteSAM vyAkulAkulAnAm-ativyAkulAnAyo bolaH sabahuloyatratattathA tadevambhUtaMnabhaH kurvniti|athaadhikRtvaacnaa'nushriiyte-'aduursaamNte' anikaTAsanne ucite deze ityrthH| 'Thavei'tti sthirIkaroti 'avahaTTu'tti apahRtya-parityajya rAyakakuhAIti nRpacihnAni 'upphesaM'timukuTaM vAlavIyaNiyaMti cAmaraM sacittANaMdavvANaMviusaraNayAe'ttipuSpAdisacetanadravyatyAgena 'acittANaMdavvANaM aviusaraNayAe'tti vstraabhrnnaadycetndrvyaannaamtyjnen| _ 'cakkhuphAse'ttibhagavatiSTipAte hasthikkhaMdhaviTThabhaNayAe'ttivAcanAntaraM, tatrahastilakSaNo yaH skandhaH-pudgalasaJcayastasya yA vimbhanA-sthApanA sA tathA tayA, 'tikkhutto'tti Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-32 147 trikRtvaHtrIn vArAnityartha 'AyAhiNaMpayAhiNaM tiAdakSiNAt-dakSiNapAzrvAdArabhyapradakSiNodakSiNapArzvavartIyaH saAdakSiNapradakSiNastaMkaroti, dakSiNapArzvatamrardhAmyatItyartha vNdiityaadipraagvt|| mU. (33) tae NaM tAo subhaddAppamuhAo devIo aMto aMteuraMsi pahAyAo jAva pAyacchittAo savvAlaMkAravibhUsiyAo bahUhiM khujAhiM celAhiM vAmaNIhiM vaDabhIhiM babbarIhiM payAusiyAhiMjoNiAhiM paNhaviAhiM isigiNiAhi~ vAsiiNiAhiMlAsiyAhiM lausiyAhiM siMhalIhiM imIlIhiM ArabIhiM pulaMdIhiM pakkaNIhiM bahalIhiM muruMDIhiM sabariyAhiM pArasIhiM nAnAdesIvidesaparimaMDiAhiM iMgiyaciMtiyapatthiyavijANiyAhiM sdesnevtthgghiyvesaahiN| ceDiyAcakkavAlavarisadharakaMcuijamahattaragavaMdaparikkhittAo aMteurAo niggacchati aMteurAo niggacchittA jeNeva pADiekajANAiM teNeva uvAgacchanti uvAgacchittA pADiekkapADiekkaiMjattAbhimuhAI juttAIjANAiMdurUhati durUhittA niagapariAla saddhiM saMparivuDAo caMpAe nayarIe majjhamajjheNaM niggacchaMti niggacchittA jeNeva punnabhadde ceie teNeva uvAgacchati uvAgacchittA -samaNassa bhagavaomahAvIrassaadUrasAmaMte chattAdie titthayarAtisese pAsaMti pAsittA pADiekapADiekkAijANAI ThavaMti ThavittA jANehiMto paccoruhaMta jANehito paccoruhittA bahUhiM khujAhiM jAva parikkhittAo -jeNevasamaNebhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchaMti teNeva uvAgacchittAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM paMcaviheNaMabhigameNaM abhigacchaMti, taMjahA-saccittANaMdavvANaM visaraNayAe accittANaMdavvANaM aviusaraNayAe viNaoNatAe gAyalaThThIe cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM manasoegattakaraNeNaM samaNaMbhagavaMmahAvIraMtikkhuttoAyAhiNaMpayAhiNaMkareMtivaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA kUNiyarAyaMpuraokaTTha ThiiyAocevasaparivArAoabhimuhAovinaeNapaMjaliuDAopajjuvAsaMti vR. 'subhaddAppamuhAo'ttisubhadrApramukhAH, dhAriNyAH subhadreti nAmAntaraMsambhAvyate, tenetthaM nirdezaH, kavaciddhAriNIppamuhAo ityetadeva dRzyate, aMtoaMteuraMsiNhAyAo'ttiantaH-madhye antaHpurasyetyartha, vAcanAntaraM punaH sugamameva, navaraM 'vAhuyasubhayasovatthiyabaddhamANapussamANa vajayavijayamaMgalasaehiM abhithuvvamAmIo' vyAhataM subhagaM yeSAM te vyAhRtasubhagAste ca te sauvastikAzca-svastivAdakA iti smaasH| tecabaddhamAnAH kRtAbhimAnAH pUSyamAnavAzca-mAgadhA itidvandvasteSAMyAnijayavijayetyAdikAni maGgalazatAni tAnitathA taiH, 'kappAyachevAyariyaraiyasirasAo' kalpAkena-zirojabandhakalpajJena chekena-nipuNenA''cAryeNa-antaHpurocitazilpinA racitAni zirAMti-upacArAt zirojabandhanAni yAsAM tAstathA, 'mahayA gaMdhaddhaNiM muyaMtIo' mahatIM gandhadhrANiM muJcantyaH, athaadhikRtvaacnaa| _ 'khujAhiti kubjikAbhiH 'celAhiM, ti ceTikAbhiH anAryadezotpannAbhirvA yuktA iti gamyaM, 'vAmaNIhiM' atyantahasvadehAbhi hrasvonnatahvadayakoSThAbhirvA 'vaDabhiyAhiMti vaTabhikAbhiH rvakrAdhaH kAyAbhiH 'babbarIhaMti barbarAbhidhAnAnAryadezotpannAbhiH, evamanyAnyapiSoDazapadAni, 'nAnAdesIhiM' nAnAjanapadajAtAbhi, 'videzaparimaMDiyAhiM' videzaH parimaNDitoyakAbhistAstathA 'videsapari-piMDiyAhiMti vAcanAntaraM / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 aupapAtikaupAGgasUtram-33 tatra videze paripiNDitA-militAyAstAstathAtAbhi, iMgiyaciMtiyapatthiyaviyANiyAhiM' iGgitena-ceSTitena cintitaM prArthitaM ca vastu jAnanti yAstAstathA, pAThAntare 'iMgiyaciMtiyapatthiyamanogataviyANiyAhiM' iGgitena cintitaprArthite manogate-manasi vartamAne vacanAdinA'nupadezita vijAnanti yAstAstathA tAbhiH, 'sadesaNevatthagahiyavesAhiM' svadezanepathyamiva gRhIto veSo yakAbhistAstathA taabhiH| tathA ceDiyAcakkavAlaparisadharakaMcuijamahattaravaMdaparikkhittAo' varSadharAH-varddhitakAH kaJcukinastaditare ca ye mahattarA-antaHpurarakSakAsteSAM yadvandaM tena parikSiptA yAstAstathA, 'niyagapariyAla saddhiM saMparivuDAo'tti nijakaparivAreNa luptatRtIyaikavacanadarzanAt sArdhaM-saha saMparivRtAH-tenaiva pariveSTitAH 'ThiyAu ceva'tti UrdhvasthitA eveti // mU. (34) taeNaM samaNebhagavaM mahAvIre kUNiassa bhaMbhasAraputtassa subhaddAppamuhANaM devINaM tIseamahatimahAliyAe parisAeisIparisAemuNiparisAejaiparisAedevaparisAe anegasayAe anegasayavaMdAe anegasayavaMdaparivArAe ohabale aibale mahabbale __-aparibhiabalavIriyateyamAhappakaMtijutte sArayanavatthaniyamahuragaMbhIrakoMcanigghosaduMdubhissare urevitthaDAe kaMThe'vaTThiyAe sire samAiNNAe agaralAe amammamAe savvakkharasaNNivAiyAe punnarattAe savvabhAsANugAmiNIe sarassaie joyaNaNIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsati arihA dhamma prikhei| vR. 'tIse ya mahaimahAliyAe' tasyAzca mahAtimahatyAH, gurukANAM madhye'tigurukAyA ityartha, 'isiparisAe'tti pazyantItiRSayastaeva pariSat-parivAraH RSipariSattasyAatizayajJAnisAdhUnAmityarthaH, dharma kathayatIti yogaH, 'muniparisAe' maunavatsAdhUnAM vAcaMyamasAdhUnAmityarthaH, 'jaiparisAe'tti yatante cAritraM prati prayatA bhavantIti yatayastatpariSadazcaraNodyatasAdhUnAmityarthaH, 'anegasayavaMdAe'tti anekAni zatapramANAni vRndAni yasyAM sA tathA tasyAH, 'anegasaya-vaMdapariyAlAeM anekazatamAnAni yAni kRndAni tAni parivAroyasyAH sA tathA tsyaa| kimbhUto bhagavAnityAha-'ohabale'tti avyavacchinnabalaH 'aibale'tti atizayabalaH 'mahabbale'ttiprazastabalaH 'aparimiyabalavIriyateyamAhappakaMtijutte' aparimitAni anantAni yAni balAdIni tairyukto yaH sa tathA, tatra balaM-zArIraH prANaH vIr-jIvaprabhavaM tejo-dIptiH mahAsyaM-mahAnubhAvatA kAnti-kAmyatA, 'sArayanavatthaNiyamahuragaMbhIrakuMcanigghosaduMdubhissare' zAradaM-zaratkAlInaM yannavastanitaM-meghadhvanitaMtadivamadhuro gambhIrazca kauJcanirghoSavaccadundubheriva ca svaro yasya sa tathA, kimbhUtayA kathayA dharmaM kathayatItyAha __'urevitthaDAe' urasi vistRtayA urasovistIrNatvAt, sarasvatyeti yogaH, kaMThe'vachiyAe' galavivarasya vartulatvAt 'sire samAiNNAe' mUrdhani saGkIrNayA AyAmasya mUrnA skhalitatvAt 'agaralAe'ttisuvibhaktAkSaratayA amammaNAe'tti anapakhaJcayamAnatayA savvakkharasannivAiyAe' suvyaktaH akSarasannipAto-varNasaMyogoyasyAM sA tathA tayA 'puNNarattAe'tti pUrNAca svarakalAbhiH raktA ca-geyarAgAnuraktA yA sA tathA tayA, kvacididaM vizeSaNadvayaM-'phuDavisayamahuragaMbhIragAhiyAe' sphuTavizadA-atyantavyaktAkSarA sphuTaviSayA vA-sphuTArthAmadhurA-komalA gambhIrAmahatI grAhikA-aklezenArthabodhikA, eteSAM karmadhArayo'tastayA, 'savvakakharasaNNivAiyAe' Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-34 149 sarvAkSa- rAmAM sannipAtaH-avatAro yasyAmasti sarve vA'kSarasannipAtAH-saMyogAH santi yasyAM sAsarvAkSara-sannipAtikA tayA, 'sarassaie' vANyA joyaNaNIhAriNA' yojanAtikramiNAsvareNa -'addhamAgahAe bhAsAe'tti rasorlasaumAgadhyA'mityAdiyanmAgadhabhASAlakSaNaMtenAparipUrNA prAkRtabhASAlakSaNabahulA arddhamAgadhItyucyate / mU. (34-vartate) tesiM savvesiM AriyamanAriyANaM agilAe dhammamAikkhai, sA'viyaNaM addhamAgahA bhAsA tesiM savvesiM AriyamanAriyANaMappaNosabhAsAe pariNAmeNaMpariNamai, taMjahA_ -asthi loe asthi aloe evaM jIvA ajIvA baMdhe mokkhe punne pAve Asave saMvare veyaNA nijarA-- -arihaMtA cakkavaTTIbaladevA vAsudevAnarakA neraiyAtirikkhajoNiAtirikkhajoNiNIo mAyA piyA risao devA devaloA siddhI siddhA parinivvANaM parinivvuyA -asthi pANAivAe musAvAe adinnAdANe mehuNe pariggahe asthi kohe mAne mAyA lobhe jAva micchaadsnnslle| vR. 'AriyamanAriyANaM'tiAryadezotpannataditaranarANAm 'appaNo sabhAsAepariNAmeNaM pariNamai'tti AryAdInAmAtmanastatsambandhijIvasya svabhASAyA-nijabhASAyAH sambandhinA pariNAmena-svarUpeNa prinnmti-vrtte| yAzaM dharmaM kathayati taddarzanArthamAha-'taMjahe'tyAdi, 'asthi loeityAdi kallANapAvae' ityetadantaM, sugama, navaraM lokaH-paJcAstikAyamayaH alokaH-kevalAkAzarUpaH, anayozcAstitvAbhidhAnaMzUnyavAdanirAsArthaM, tannirAsopapattizca granthAntarAgamyA, evaMprAyeNottaratrApi, atthi jIvA' astIti kriyAvacanapratirUpako nipAto bahuvanArtho draSTavyaH, idaM ca lokAyatamataniSedhArthamuktam, 'asthiajIva'tti puruSAdvaitAdivAdaniSedhArtham, 'asthibaMdhe asthi mokkhe'tti bandhaH karmaNA jIvasya mokSaH-sakalakarmaviyogaH tasyaiva, etacca dvayaM "saMsarati badhyatemucyateca nAnAzrayA prakRtireva, nAtme" tyevNvidhsaangkhymtnissedhaarthmiti|| _ 'asthi punne asthi pAve'tti pApamevApacIyamAnamupacIyamAnaM ca sukhaduHkhanibandhanaM na puNyaM karmAsti, puNyameva copacIyamAnamapacIyamAnaMca sukhaduHkhaheturna pApamastA tyevaMkidhavAdanirAsArthamuktaM jagadvaicitryanibandhanakevalasvabhAvavAdanirAsArthaMvA, atthi Asaveasthi saMvare' karmabandhaheturAzravaH AzravanirodhaH saMvaraH, etacca bandhamokSayorniSkAraNa-tvapratiSedhArthavIryaprAdhAnyakhyApanArthaM vA, asthi veyaNA asthi nijarA' vedanA-karmaNo'nubhavanaM pIDA vA nirjarA-dezataH krmkssyH| etacca 'nAbhuktaM kSIyate karme' tyetatpratipAdanArtham, arhadAdicatuSkasattAbhidhAnaM tu tadbhuvanAtizAyitvamazraddadhatAM tacchraddhotpAdanArthaM, narakanairayikAstitvapratipAdanaM ca pramANAgrAhyatvAtte na santIti mataniSedhArthaM, tiryagAdyastitvapratipAdanaM tu pratyakSapramANasya bhrAntatvAt kuvAsanAjanyo'yaM tiryagAdipratibhAso na tatsattAnibandhana iti ye manyante tanmataniSedhArtha, mAtApitRsattAbhidhAnaM tu ye manyante-yo'yaM mAtApitRvyapadezaH sa janakatvakRto janakatvAcca yUkAkRmigaNDolakAdInapyAzritya sa syAt, na caivaM, tasmAnna vAstavo mAtApitRvyavahAra iti, tanmatanirAsArthaM, nirAsazca janakatve samAne'pyupakAritvakRtastadvayapadeza iti, tathA ye manyante Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 aupapAtikaupAGgasUtram-34 atIndriyArthadraSTAro na sambhavanti - rAgAdimatvAtpuruSANAm, asmadAdivaditi tanmatanirAsArthamRSisattAbhidhAnaM, tannirAsazca candroparAgAdijJAnAmavisaMvAdadarzanAditi, devAdyastitAbhidhAnaM ca ye manyante na santi devAdayo'pratyakSatvAt, tanmatavyudAsArthaM, tatra siddhi - ISatprAgbhArA niSThitArthatA vA siddhAstutadvantaH parinirvANaM - karmakRtasantApopazAntyA susthatvaM parinirvRtAstu-tadvantaH, tathA ye manyanteprANAtipAtAdayo na bandhamokSahetavo bhavanti, bandhanIyasya mocanIyasya ca jIvasyAbhAvAt, tanmataniSedhArtham 'atthi pANAivAe' ityAdyuktaM / kevalamatra sUtre bandhamokSaheturiti vAkyazeSAdhzyaH, iha ca yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'peje dose kalahe abbhakkhANe pesunne paraparivAe arairaI mAyAmose' tti tatra pejjetti - premAnabhivyaktamAyAlobhavyaktikamabhiSvaGgamAtraM 'dose' tti dveSaH anabhivyaktakrodhamAnavyaktikamaprItimAtraM kalahorATi abhyAkhyAnam - asaddoSAropaNaM paizunyaM-pracchannaM saddoSAviSkaraNaM paraparivAdo - viprakIrNaM pareSAM guNadoSavacanam 'arairai' tti arati - aratimohanIyodayAccittodvegastatphalA rati-viSayeSu mohanIyAccittAbhirati aratirati / 'mAyAmosi' tti tRtIyakaSAyadvitIyAzravayoH saMyogaH, anena ca sarvasaMyogA upalakSitAH, athavA veSAntarabhASAntarakaraNena yatparavaJcanaM tanmAyAmRSAvAda iti, 'micchAdaMsaNasalle' tti mithyAdarzanaM zalyamiva vividhavyathAnibandhanatvAt mithyAdarzanazalyaM / mU. (34- vartate) atthi pANAivAyaveramaNe musAvAyaveramaNe adinnAdANaveramaNe mehuNaveramaNe pariggahaveramaNe jAva micchAdaMsaNasallavivege savvaM asthibhAvaM atthitti vayati, savvaM natthibhAvaM natthitti vayati - suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti, duciNNA kammA duciNNaphalA bhavaMti, phusai punnapAve, paccAyaMti jIvA, saphale kallANapAvae / dhammamAikkhai-iNameva niggaMthe pAvayaNe sacce anuttare kevalae saMsuddhe paDipunne neAue sallakattaNe siddhimagge muttimagge nivvANamagge nijANamagge avitahamavisaMdhi savvadukkhappahINamagge ihaThThaA jIvA sijjhaMti bujjhaMti muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM karaMti / vR. 'pANAivAyaveramaNe' ityAdau tu tatsattAbhidhAnam apramAdasya sarvathA kartumazakyatvena tadasambhava ityetanmataniSedhArthaM, kiM bahunA ? - 'savvamatthibhAvaM' ti astItikrayAyukto bhAvo'stibhAvastaM, nAstItivivakSAnibandhanabhUto bhAvo nAstibhAvo'tastaM, 'suciNNA kamma' tti sucaritAni tapaHprabhRtIni karmANi-kriyAH 'suciNNaphala' tti sucaritaM - sucaritahetukatvAt puNyakarmabandhAdi tadeva phalaM yeSAM tAni tathA, zubhaphalAnItyartha, na niSphalAni nApyazubhaphalAnIti hRdayam, evaM viparyayavAkyamapi, tatazca 'phusai punnapAve' baghnAti jIvaH zubhAzubhaM karma sucaritetarakriyAbhiH, tataH 'paJccAyaMti'tti jIvAH pratyAjAyante - utpadyante, na punaH 'bhasmIbhUtasya zAntasya, punarAgamanaM kuta ?' ityetadeva nAstikavacanaM satyaM, tatazcotpattau satyAM 'saphale kallANapAvae' saubhAgyAdItaranibandhanatvAt phalavacchubhAzubhaM karmeti / prakArAntareNa bhagavato dharmaprarUpaNAM darzayannAha - 'dhammamAikkhai ityAdi paDirUve ityetadantam', idaM ca vyaktaM, navaram 'idameva' pratyakSaM 'niggaMthe pAvayaNe' nairgranthaM pravacanaM - jinazAsanaM 'sacce' sadbhyo hitam 'anuttare' netaH pradhAnataramanyadastItyarthaH Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-34 151 'kevale' advitIyaM kevalipratItaM vA anantaM vaa-anntaarthvissytvaat| 'paDipunne pratipUrNamalpagranthatvAdibhi pravacanaguNaiH "saMzuddhe' kaSAdibhi suddhaM suvarNamiva nirdoSaM guNapUrNatvAt 'neyAue' naiyAyikaM-nyAyAnugataM pramANAbAdhitamityartha, 'sallakattaNe' mAyAdizalyakartanaM, tadbhAvitAnAM hibhAvazalyAni vyavacchedamAyAntIti 'siddhimagge' niSThitArthatvopAyaH 'muttimagge mukteH-sakalakarmaviyogasyahetuHathavA mukti-nirlobhatA mArgo yasya prApteH tanmuktimArga 'nijANamagge' niryANasya-anAvRttikagamanasya mArgo-hetuH / ___ 'nivvANamagge' nirvANasya-sakalasantAparahitatsyapanthAH avitahaM sadbhUtArthaM avisaMdhi' aviruddhapUrvAparaghaTTanaM 'savvadukkhappahINamagge' sakaladuHkhaprakSayasya panthAH athavAsarvANiduHkhAni prahINAni yatra santi sa tathA sa mArga-zuddhiryatra tttthaa| 'ata eva 'ihaThiyA jIvA sijhaMti' vizeSataH siddhigamanayogyA bhavanti aNimAdimahAsiddhiprAptA vA bhavanti 'bujhaMti' kevalajJAnaprAptayA 'muccaMti' bhavopagrAhikarmAzApagamAt parinibvAyaMti' karmakRtasakalasantApavirahAt, kimuktaM bhavatItyata Aha-savvadukkhANamaMtaM kareMti' mU. (34-vartata) egacA puNa egebhayaMtAropuvvakammAvaseseNaM annayaresudevaloesudevattAe uvavattAro bhavaMti, mahaDDIesujAva mahAsukkhesu dUraMgaiesucirahiIesu, teNaM tattha devA bhavaMti mahaDDIejAvacirahiIAhAravirAiyavacchAjAva pabhAsamANAkappovagAgatikallANA AgamesibhaddA jAva paDirUvA, tamAikkhai evaM khalu cauhi ThANehiM jIvA neraiattAe kammaM pkrNti| _ -neraiattAe kammaM pakarettA neraisu uvavajaMti, taMjahAmahAraMbhayAe mahAparigahayAe paMciMdiyavaheNaM kunnimaahaarennN| evaM eeNaM abhilAveNaM tirikkhajoNiesu mAillayAe niaDillayAe aliavayaNeNaM ukkacaNayAevaMcaNayAe, maNussesupagatibhaIyAepagativinItatAe sANukkosayAeamacchariyatAe, devesu sarAgasaMjameNaM saMjamAsaMjameNaM akAmanijjarAe bAlatavokammeNaM, tmaaikkhi| vR. 'egaccA' ekArcA-ekA arcA-manuSyatanurbhAvinI yeSAM te tathA, te punareke kecana 'bhayaMtAro'tti bhadantAH-kalyANinaH bhaktArovA-nairgranthapravacanasya sevayitAraH pUrvakarmAvazeSeNa 'annayaresu devaloesutti anyataradevAnAM madhya ityarthaH, 'mahaDDiesu' iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'mahajjuiesu mahAbalesumahAyasesumahAnubhAgesutti, vyAkhyA ca prAgvat, 'dUraMgaiesutti acyutAntadevalokagatikeSvityarthaH 'hAravirAiyavacchA' iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'kaDayatuDiyarthabhiyabhuyA aMgayakuMDalamaThThagaMDayalakaNNapIDhadhArI vicitthtthaabhrnnaa| divveNaM saMghAeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDIe divvAe juIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divvAe accIe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA' iti vyAkhyA cAsuravarNakavadazyA, 'kappovaga'tti kalpopagA-devalokajAH 'AgamesibhaddattiAgamiSyadanAgatakAlabhAvibhadraM-kalyANaM nirvANalakSaNaMyeSAMtetathA, iha yAvatkaraNAdidaMzyaM-'pAsAIyA darisaNijjA abhirUva paDirUva'tti vyAkhyA prAgvadeveti, nirgranthapravacanaphalavaktavyatAM nigamayannAha-'tamAikkhaitti ttprvcnphlmiti| atha prakArAntareNa dharmamAha-'evaM khalvityAdi bAlatavokammeNa mityetadantaM, vyaktameva, navaraM 'eva miti vakSyamANena prakAreNa, khalukyAlaGkAre, 'kuNimAhAreNaM ti kuNimaM-mAMsaM, Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 aupapAtikaupAGgasUtram-34 'ukaMcaNayAe vaMcaNayAe'tti utkaJcanatA mugdhavaJcanapravRttasya samIpavartidavidagdhacittarakSArthaM kSaNavyApAratayA'vasthAnaM vaJcanatA-pratAraNaM pagaibhaddayAe'tti prakRtibhadrakatA svabhAvat evAparopatApitA 'sANukkosayAe'tti sAnukrozatA-sadayatA 'tamAikkhai'tti taM dharmamAkhyAtIti dhrmkthaanigmnm| mU. (35) jaha naragA gammati je naragAjA ya veyaNA nre| saariirmaannsaaiNdukkhaaiNtirikkhjonniie|| mU. (36) mANussaMca aniccaM vaahijraamrnnveynnaapurN| deve a devaloe deviDDhi devsokkhaaii|| mU. (37) naragaMtirikkhajoNiM mANusabhAvaM ca devloaNc| siddhe asiddhavasahiM chajjIvaNiyaM prikhei| mU. (38) jaha jIvA bajjhaMti mucaMti jaha ya parikilissaMti / jaha dukkhANaM aMtaM karaMti keI apddibddhaa|| mU. (39) aduTTiyacittA jaha jIvA dukkhsaagrmuviNti| jaha veraggamuvagayA kammasamaggaM vihaaddNti|| vR.athoktadharmadezanAmeva savizeSAM darzayannAha- 'jaha naragA gammantI'tyAdigAthApaJcakaM, vyaktaM, navaraM yathA narakA gamyante tathA parikathayatIti sarvatra kriyAyogaH, 'naragaMce' tyAdi gAthA uktasaGgrAhiketi, tathA 'aTTA aTTiyacittA' iti ArtA-zarIrato duHkhitA ArtitacittAHzokAdipIDitAHArtAdvA-dhyAnavizeSAdArticittAiti, aTTaNiyaTTiyacitta'tti pAThAntaraM, tatra Artena nitarAmarditam-anugataM cittaM yeSAM te tathA, 'aTTaduhaTTiyacitte'tti vA Artena duHkhArditaM cittaM yeSAM te tthaa| mU. (40) jahA rAgeNa kaDANaM kammANaM pAvago phalavivAgo jaha ya parihINakammA siddhA siddhAlayamurviti, tameva dhammaM duvihaM Aikkhai, taMjahA-agAradhamma anagAradhammaM ca / anagAradhammotAva iha khalu savvaosavvattAemuMDe bhavittAagArAto anagAriyaMpavvayai savvAo pANAivAyAo veramaNaM musAvAya0 adinnAdANa0 mehuNa0 pariggaha0 rAIbhoyaNAu veramaNaM ayamAuso! anagArasAmaie dhamme pnntte| eassa dhammassa sikkhAe uvaThie niggaMthe vA niggaMthI vA viharamANe ANAe ArAhae bhvti| vR.vAcanAntaregAthAHkramAntareNAdhIyante, tadanteca evaM khalujIvAnissIle' tyAdyadhIyate, tatra zIlaM-mahAvratarUpaM samAdhAnamAtraM vA 'nivvaya'tti vratAni-anuvratAni 'nigguNa'tti guNA-guNavratAni 'nimmera'tti nirmaryAdA maryAdA ca-gamyAgamyAdivyavasathA nippaccakkhANaposahovavAsA' tatra pratyAkhyAnaM-pauruSyAdipauSadhaH-aSTamyAdiparvadinaMtatropavasanaM pauSadhopavAsaH, 'akkoha'ttikrodhodayAbhAvAt 'nikkahA' udayaprAptakradhasya viphalatAkaraNAt, ataeva chInakahA' kSapitakrodhAH evaM mAnAdyabhilApakA api 'anupuvveNaM' anamicchamIsamma mityAdinA krameNa / athAdhikRtavAcanA-'iha khalu' ihaiva martyaloke 'savvao savvattAe'tti sarvato dravyato bhAvatazcetyartha, sarvAtmanA-sarvAn krodhAdInAtmapariNAmAnAzrityetyarthaH, eteca muNDo bhUtvetyasya Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 40 153 vizeSaNe anagAritAM pravrajitasyetyetasya vA, 'ayamAuso'tti ayamAyuSman ! 'anagArasAie' tti anagArANAM samaye-samAcAre siddhAnte vA bhavo anagArasAmayikaH anagArasAmAyikaM vA 'sikkhAe' zikSAyAm abhyAse 'ANAe 'tti AjJayA viharan ArAdhako bhavati jJAnAdinAm, athavA AjJAyA- jinopadezasyArAdhako bhavatIti / mU. (40 - vartate) agAradhammaM duvAlasavihaM Aikkhai, taMjahA - paMca aNuvvayAiM tinni guNavayAiM cattAri sikkhAvayAiM / paMca aNuvvayAI, taMjahA - thUlAo pANAivAyA veramaNaM dhUlAo musAvAyAo viramaNaM thUlAo adinnAdANAo veramaNaM sadArasaMtose icchAparimANe / tinni guNavvayAiM taMjahA - anatthadaMDaveramaNaM disivvayaM uvabhogaparibhogaparimANaM / cattAri sikkhAvayAI, taMjahA - sAmAiaM desAvagAsiyaM posahovavAse atihisaMyaassa vibhAge / apacchimA mAraNaMtiA saMlehaNAjUsaNArAhaNA ayamAuso ! agArasAmaie dhamme pannatte, dhammassa sikkhAe uvaTTie samaNovAsae samaNovAsiA vA viharamANe ANAi ArAhae bhavati vR. 'apacchimA mAraNantiyA saMlehaNAjhUsaNArAhaNA' apacchimatti-akArasyAmaGgalaparihArArthatvAtpazcimA-pazcAtkAlabhAvinI ata eva mAraNAntikI maraNarUpe ante - avasAne bhavA mAraNAntikI saMlekhanA - kAyasya tapasA kRzIkaraNaM tasyAH jUSaNA-sevA saMlekhanAjUSaNA ArAdhanA - jJAnAdiguNAnAM vizeSataH pAlanA / / mU. (41) tae NaM sA mahatimahAliyA maNUsaparisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haThThatuThThajAvahiayA uTThAe uTTheti, uTThAe uThThittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei2ttA vaMdati nama'sati vaMdittA namaMsittA atthegaiA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie / atyegaiA paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivaNNA, avasesA NaM parisA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI suakkhAe te bhaMte! niggaMthe pAvayaNe evaM supaNNatte subhAsie suviNIe subhAvie anuttare te bhaMte! nigaMthe pAvayaNe - - - dhammaM NaM AikkhamANA tubbhe uvasamaM Aikkhaha, uvasamaM AikkhamANA vivegaM Aikkhaha, vivegaM AikkhamANA veramaNaM Aikkhaha, veramaNaM AikkhamANA akaraNaM pAvANaM kammANaM Aikkhaha, natthi NaM anne kei samaNe vA mAhaNe vA je erisaM dhammamAikkhittae, kimaMga puNa itto uttarataraM evaM vadittA jAmeva disaM pAubbhUA tameva disaM paDigayA / vR. 'mahaimahAliyA mahaccaparisa' tti mahAtimahatI - atigarIyasI mahatparSat-mahattvopetasabhA mahatAM samUha ityarthaH, 'maNUsaparisa' tti tu vyaktameva, 'soccA nisamma' tti zrutvA - AkarNya nizamya - avadhAryeti 'uTThAe uTThei 'tti utthayA - kAyasyordhvabhavanena / 'suyakkhAe 'tti suSThu AkhyAtaM sAmAnyabhaNanataH 'supannatte' suSThu prajJaptaM vizeSabhaNanataH 'subhAsie' subhASitaM vacana vyaktitaH 'suviNIe' suvinItaM ziSyeSu suSThu viniyojitaM 'subhAvie' suSThu bhAvitaM-tatvabhaNanAt / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 aupapAtikaupAGgasUtram-41 _ 'uvasamaM Aikkhaha'tti kradhAdinirodhamityartha, 'vivegaM ti bAhyagranthatyAgamityarthaH, 'veramaNaM'ti manaso nivRttiM 'dharmam' upazamAdirUM brUtheti hRdayaM, 'natthi NaM'ti na prabhavati-na zakto bhavati 'Aikkhittae'ttiAkhyAtuM, 'kimaMgapuNa'tti aGgetyAmantraNe, kiM punariti vizeSadyotanArtha, "uttarataraM' pradhAnataraM 'jAmeva disaMpAubbhUyA' yasyA dizaH sakAzAt prkttiibhuutaaaagtetyrthH| mU. (2) tae NaM kUNie rAyA bhaMbhasAraputte samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccAnisammahatuThThajAvahiyaeuThAe uThe uThAe uchittAsamaNaMbhagavaMmahAvIraMtikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM kareti 2 ttA vaMdati namasati vaMdittA namaMsittA evaM vyaasii| suakhAe te bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga puNa etto uttarataraM?, evaM vadittA jAmeva disaMpAubbhUe tAmeva disNpddige| mU. (43)' tae NaMtAo subhaddApamuhAo devIo samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammasocAnisamma hatujAvahiayAouThAeuThittA samaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM kareMti ra ttA vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI ___ -suakkhAe te bhaMte ! NiggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga puNa itto uttarataraM?, evaM vadittA jAmeva disiM pAunbhUAo tAmeva disiNpddigyaao| samavasaraNa varNakaH samAptaH muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAdItA aupapAtikaupAGgasUtre samavasaraNaviSayakavarNanasya abhayadevasUri viracitA droNAcAryazodhitA TIkA parisamAptA (aupapAtika varNakaH) mU. (44) teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaMsamaNassa bhagavaomahAvIrassajeDeaMtevAsI iMdabhUI nAmaM anagAre goyamasagotteNaM sattussehe samacauraMsasaMThANasaMThie vairosahanArAyasaMghayaNe kaNagapulakanigyasapamhagore -uggatavedittatavetattatavemahAtaveghorataveurAle ghore ghoraguNeghoratavassIghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre sNkhittviultealesse| . -samaNassabhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uhajANUahosire jhANakoTTovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe viharati / vR. 'teNaM kAleNa mityAdi vyaktaM, navaraM 'suttassehe'tti stahastocchrayaH, vizeSaNadvayaM tvAgamasiddhaM, 'kaNagapulaganigghasapamhagore' kanakasya-suvarNasyapulako-lavastasyayonikaSaHkaSapaTTe rekhAlakSaNastathA pamhatti-padmagarbhastadvadgauro yaH sa tathA, vRddhavyAkhyA tu kanakasya na lohAderya pulakaH-sAro varNAtizayastatpradhAno yo nikaSo-rekhA tasya yatpakSma-bahulatvaM tadvad yo gauraH sa tathA ___-'uggatave' ugram-apraghRSyaMtapo'syetyugratapAH 'dittatave' dIptahutAzana iva karmavanadAhakatvena jvalattejaH tapo yasya sa tathA, 'tattatave' taptaM tApitaM tapo yena sa taptatapAH, evaM tena tattapastaptaM yena karmANi santApyatena tapasA svAtmA'pitaporUpaH santApito, yato'nyasyAspRzyamiva Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 155 jAtamiti, 'mahAtave mahAtapAH prazastatapAHbRhattapAvA 'orAle'tti bhImaH katham? -atikaSTaM tapaHkurvan pArzvavartinAmalpasattvAnAMbhayAnako bhavati, aparastvAha-'orAle tti udAraH-pradhAnaH 'ghora'tti ghoro-nighRNaH parISahendriyakaSAyAkhyAnAM ripUNAM vinAze kartavye, anye tvAtmanirapekSaM ghoramAhuH, 'ghoraguNo' ghorAH-anyairduranucarA guNAH-mUlaguNAdayo yasya sa tathA, 'ghoratavassI' ghoraistapobhistapasvI 'ghorabaMbhaceravAsI' ghoraM-dAruNamalpasatvairduranucaratvAdya brahmacaryaMtatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, ___-'ucchUDhasarIre' ucchUDham-ujjhitamivojjhitaM zarIraM yena tatsaMskAratyAgAt sa tathA, 'saMkhittaviulateyalesse' saMkSiptA-zarIrAntInA vipulAcavistIrNA anekayojana-pramANakSetrA''zritavastudahanasamarthatvAt tejolezyAH viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA, 'UhUjANu' zuddhapRthivyAsanavarjanAt aupagrahikaniSadyAyA abhAvAcca utkuTukAsanaH sannapadizyate, UrbejAnunI yasyasaUrdhvajAnuH, 'ahosire' adhomuko nordhvaM tiryagvA nikSiptadRSTiriti bhAvaH, 'jhANakoTThovagae' dhyAnameva koSTho dhyAnakoSThastamupagato yaH sa tathA, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamaviprakIrNaM bhavatyevaM sa bhagavAn dharmadhyAnakoSThakama- nupravizyendriyamanAMsyadhikRtya saMvRtAtmA bhavatIti bhaavH| mU. (44-vartate) tae NaM se bhagavaM goame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakoUhalle uppannasaDDhe uppannasaMsaeuppannakouhalle saMjAyasaDDhe saMjAyasaMsaesaMjAyakoUhallesamuppannasaDDhe samuppannasaMsae samuppannakoUhalle -uThAe uThei uThAe uchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karettA vaMdati namasati vaMdittA namaMsittA naccAsaNNe nAidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsamANe evaM vayAsI vR. 'jAyasaTTe' jAtA-pravRtatA zraddhA-icchA'syeti jAtazraddhaH, kaba ? -vakSyamANAnAM padArthAnAM tatvaparijJAne, 'jAyasaMsae' jAtaHsaMzayo'syetijAtasaMzayaH, saMzayastvanirdhAritArthaH jJAnamubhayavastvaMzAvalambitayA pravRttaM, sa tvevaM tasya bhagavato jAtaH, yathA-zrImanmahAvIravararddhamAnasvAminA prathamAGgaprathamazrutaskandhapramAdhyayane prathamoddezake Atmana upapAta uktaH / sakimasata evAtmanaH uta sataH pariNAmAntarApattirUpaH, 'jAyakouhalle' jAtaM kutUhalaMkautukaMyasyasa tathA, kIzamupapAtaMbhagavAnvakSyatItyevaMrUpajAtazravaNautsukya ityartha, 'uppannasaDDe' prAgabhUtA utpannA zraddhA yasya sa utpannazraddhaH, athotpannazraddhatvasya jAtazraddhatvasya ca ko'rthabhedA nakazcid, athakimarthaMtaprayogaH?, ucyate, hetutvapradarzanArtha, tathAhi-utpannazraddha-tvAjAtazraddha: pravRttazraddha ityarthaH, 'saMjAyasaDDe' ityAdau ca saMzabdaH prakarSAdivacanaH, aparastvAha-jAtA zraddhA praSTuM yasya sajAtazraddhaH, kathaM jAtazraddho?, yasmAjAtasaMzayaH, kathaM saMzayaH ajani?, yasmAt prAkkutUhalaM-kiMvidhonAmAyamupapAto bhaviSyatItyevaMrUpamityeSa tAvadavagrahaH, evamutpannasjAtasamutpannazraddhAdaya IhApAyadhAraNAbhedena vAcyA iti upodghAtagrantho vyaakhyaatH| mU. (44-vartate) jIveNaMbhaMte! asaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte pAvakammaM aNhAti ? haMtA aNhAti 1 / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 aupapAtikaupAGgasUtram-44 jIveNaM bhaMte! asaMjaaaviraaappaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDa egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte mohaNije pAvakamma aNhAti?, haMtA aNhAti 2 / jIve NaM bhaMte ! mohaNijaM kammaM vedemANe kiM mohaNijaM kamma baMdhai ? veaNijjaM kamma baMdhai ?, goamA!, mohaNijjapi kammaM baMdhai veaNijjaMpi kammaM baMdhati, nannattha carimamohaNijaM kammaM vedemANe veaNijaM kammaMbaMdhai no mohaNijjaM kammaM bNdhi3| jIveNaMbhaMte! asaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte osannatasapANaghAtI kAlamAse kAlaM kiccA niraiesu uvavajaMti ?, haMtA uvvjNti4| jIve NaM bhaMte ! asaMjae avirae apaDihayapaccakkhAyapAvakamme io cue peccA deve - siA?, goamA! atthegaiyA deve siyA atthegaiyA no deve siyaa|| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-atthegaiA deve siA atthegaiA no deve siA?, goyamA! je ime jIvA gAgAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmaaNhANakasIyAyavadaMsamasagaseajallamallapaMkaparitAveNaM appataro vA bhujataro vA kAlaM appANaM parikilesaMti appataro vA bhujataro vA kAlaM appANaM parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccAannataresu vANaMtaresu devaloesudevattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe pannatte vR.athAbhiditsitopapAtasyakarmabandhapUrvakatvAtkarmabandhaprarUpaNAyAha-'jIveNa'mityAdi, 'asaMjayaavirayaappaDihayapaccakkhAyapAvakamme' asaMyataH asaMyamavAn avirataH-tapasi na vizeSeNa rataH, athavA kasmAdasaMyato?, yasmAdavirato-virativarjitaH, tathA na pratihatAnisamyaktvaprAptayA hrasvIkRtAni pratyAkhyAtAni ca-sarvaviratipratipattitaH pratiSedhitAni pApakarmANi-jJAnAvaraNAdIni yena sa tathA, athavA pratihatAni atItakAlakRtAni nindAdvAreNa pratyAkhyAtAnianAgatakAlabhAvIni nivRttitaH pApakarmANi-prANAtipAtAdipApakrayA yenstthaa| taniSedhenApratihatapratyAkhyAtapApakarmA, tataH pUrvapadAbhyAM saha karmadhArayaH, ata eva 'sakirie' sakrayaH-kAyikyAdikrayAyuktaH 'asaMvuDe' asaMvRtaH-aniruddhendriyaH 'egaMtadaMDe' ekAntenaiva-sarvathaiva daNDayatyAtmAnaM paraM vA pApapravRttito yaH sa ekAntadaNDaH, "egaMtabAle' sarvathA mithyASTi, ataeva egaMtasutte sarvathA mithyAtvanidrayA prasuptaH 'pApakarma jJAnAvaraNAghazubhaM karma 'aNhAi' Asnauti-Azravati baghnAtItyarthaH, hanteti komalAmantraNe pratyavadhAraNArthovA, 'aNhAi'tti Asnautyeva baghnAtyevetyuttaraM, na hyasaMyatAdivizeSaNojIvaH kasyAJcidavasthAyAM karma na baghnAtIti / tRtIyasUtre 'nannattha carimamohaNijaM kammaM vedemANe veaNijjaM kammaMbaMdhaino mohaNijjati nannatyatti-navaraM kevalamityarthaH, caramamohanIyaM sUkSmasamparAyaguNasthAnake lobhamohanIyasUkSmakiTTikArUpaM vedayan vedanIyaM baghnAti, ayogina eva vedanIyasyAbandhakatvAt, na punarmohanIyaM badhnAti, sUkSmasamparAyasya mohanIyAyuSkavarjAnAM SaNNAmeva prakRtInAM bandhakatvAt, ydaah||1|| "sattavihabaMdhagA hoti pANiNo aauvjjiyaannNtu| tahasuhumasaMparAyA chavihabaMdhA viNiddiTThA / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 44 157 -mohAuyavajjANaM payaDINaM te u baMdhagA bhaNiyA " 3 / athAbhidhitsitopapAtanirUpaNA - yAha- 'jIve Na' mityAdi, vyaktaM, navaraM 'ussaNaM' ti 'bAhulyataH 'kAlamAse kAlaM kicca 'tti maraNAvasare maraNaM vidhAyetyarthaH 4 / 'io cue pecca' tti itaH sthAnAnmartyalokalakSaNAcyuto - bhraSTaH ' pretya' janmAntare devaH syAt, 'sekeNaTTeNaM' ti atha kena kAraNenetyarthaH, 'je ime jIva 'tti ya ime - pratyakSAsannAH jIvAH - paJcendriyatiryaGganuSyalakSaNAH, grAmAgarAdayaH prAgvat, 'akAmataNhAe' tti akAmAnAM - nirjarAdyanabhilASiNAM satAM tRSNA - tRT akAmatRSNA tayA, evamanyatpadadvayam, 'akAma aNhANagasIyAyavadaMsamasagaseyajallamallapaMkaparitAveNaM' iha svedaH - prasvedo yA ca lagati ceti jallo - rajomAtraM mallaH - kaThinIbhUtaH paGko - mala eva svedenArdrIbhUtaH asnAnAdayastu pratItAH asnAnAdibhirya paritApaH sa tathA tena / 'appataro vA bhujjataro vA kAlaM' ti prAkRtatvena vibhaktipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA kAlaM yAvat 'annataresu 'tti bahUnAM madhye ekatareSu 'vANamaMtaresu' tti vyantareSu devalokeSu - devajaneSu madhye 'tahiM tesiM gai 'tti 'tasmin' - vAnamantaradevaloke 'teSAm' asaMyatAdivizeSaNajIvAnAM 'gati' gamanaM 'Thii' tti avasthAnam 'uvavAo 'tti devatayA bhavanam / mU. (44 - vartate) tesi NaM bhaMte! devANaM kevaiaM kAlaM ThiI pannattA ?, goamA! dasavAsasahassAiM ThiI pannattA, atthi NaM bhaMte! tesiM devANaM iDDI vA juI vA jase ti vA bale ti vA vIrie i vA purisakkAraparikkame i vA ?, haMtA atthi / te NaM bhaMte! devA paralogassArAhagA ?, no tiNaThThe samaTaThe 5 / ime gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu maNuA bhavaMti, taMjahA aMDubaddhakA nialabaddhakA haDibaddhakA cAragabaddhakA hatthacchinnakA pAyacchinnakA kaNNacchiNNakA nakkacchiNNakA uTTacchinnakA jibbhacchinnakA sIsacchinnakA mukhacchinnakA majjhachinnakA vekacchacchinnakA hiyauppADiyagA nayaNuppADiyagA dasaNuppADiyagA vasaNuppADiyagA gevacchiNNakA taMDulacchiNNakA kAgaNimaMsakkhAiyayA olaMbiyA laMbiayA ghaMsiayA gholiayA phADiayA pIliayA sUlAiayA sUlabhinnakA khAravattiyA vajjhavattiyA sIhapucchiyayA davaggidaDDigA paMkosaNNakA paMke khuttakA valayamayakA vasaTTamayakA niyANamayakA aMtosallamayakA giripaDiakA tarupaDiyakA marupaDiyakA giripakkhaMdoliyA tarupakkhaMdoliyA marupakkhaMdoliyA jalapavesikA jalaNapavesikA visabhakkhitakA satthovADitakA vehANasiA giddhapiTThakA kaMtAramatakA dubhikkhamatakA asaMkiliThThapariNAmA te kAlamAse kAlaM kiccA annataresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti / tahiM tesiM gatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe pannatte / tesi NaM bhaMte! devANaM kevaiaM kAlaM ThitI pannattA ?, goamA !, bArasavAsasahassAiM ThitI pannattA / atthi NaM bhaMte! tesiM devANaM iDDI vA juI vA jase ti vA bale ti vA vIrie ivA purisakkAraparikkame i vA ?, haMtA atthi, te NaM bhaMte! devA paralogassArahagA ?, no tiNaThThe samaTTe 6 vR. 'iDDI i va 'tti Rddhi-parivArAdisampat 'juI i va 'tti dyuti - zarIrAbharaNAdidIpti, izabdo nipAto vAkyAlaGkArArtha : itizabdo vA'yaM kRtasandhiprayoga upradarzanArthaH, 'jase iva' tti yazaH-khyAti, vAzabdo vikalpArtha, kacitpaThayate - 'uThThANe i vA kamme iva 'tti tatrotthAnam Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 aupapAtikaupAGgasUtram-44 UrvIbhavanaM karma ca-utkSepaNAdikAkriyA 'bale i vatti balaM zArIraH prANaH 'vIrie i vA' vIrya-jIvaprabhavaH prANa eva 'purisakkAraparikkame i vatti puruSakAraH-puruSAbhimAnaH sa eva niSpAditaphalaH parAkramaH, 'haMte'tti evmevetyrthH| ___te NaM devA paralogassa ArAhaga'tti te akAmanirjarAlabdhadevabhavA vyantarAH 'paralokasya janmAntarasya nirvANasAdhanAnukUlasya 'ArAdhakA niSpAdakA iti praznaH?, 'no iNaThe'tti nAyamartha samaThe'tti samartha-saGgata ityuttaram, ayamabhiprAyo-ye hi samyagdarzanajJAnapUrvakAnuSThAnato devAH syusta evAvazyatayA AnantaryeNa pAramparyeNa vA nirvANAnukUlaM bhavAntaramAvarjayanti, tadanye tubhAjyAH 5 / se je' ityAdisUtraM vyaktaM, navaraM sezabdo'thazabdArtha, athazabdazceha vAkyopakSepArtho, grAmAdayaH prAgvat, 'aMDubaddhaga'tti aNDUni-andukAni kASThamayAni lohamayAni vA hastayoH pAdayorvAbandhanavizeSAH 'niyalabaddhaga'tti nigaDAni-lohamayAni pAdayorbandhanAni 'haDibaddhaga'tti haDi-khoTakaH 'cAragabaddhaga'tticArako-gupti 'muravacchinnaga'ttimurajo-galaghaNTikA 'majjhacchinnaga'ttimadhya-udaradezaH 'vaikacchacchinnaga'ttiuttarAsaGganyAyena vidAritAH, hiyauppADiyaga'tti utpATitahRdayA AkRSTAkAleyakamAMsA ityrthH| ___'vasaNuppADiyaga'tti utpATitavRSaNA AkRSTANDA ityarthaH, 'taNDulacchinnaga'tti taNDulapramANakhaNDaiH khaNDitAH 'kAgaNimaMsakhAiya'tti kAkaNImAMsAni taddehoddha tazlakSNamAMsakhaNDAni tAni khAditAH 'ullaMbiyaga'tti avalambitakAH rajjvA baddhA gartAdAvavatAritAH, ullambitaparyAyAstunaite bhavanti, ullambitAnAMvaihAyasikazabdena vakSyamANatvAditi, 'laMbiyaga'tti lambitakAH-taruzAkhAyAM bAhI baddhAH 'ghaMsiyaga'tti gharSitakAzcandanamiva dhadi gholiyaya'ttigholitakA daghighaTa ivapaTa iva vA phAliyaya'tti sphAlitakAHkuThAreNa dAruvacchATakavadvA, pustakAntare 'pIliyaga'tti pIDitakA yantrairikSuvaditi sUlAiyaga'ttizUlAcitakAHsUlikAprotAH 'sUlabhinnaga'tti mastakopari nirgatazUlikAH 'khAravattiya'tti kSAreNa kSAre vA tokSakatarubhasmAdinirmitamahAkSAre vartitA-vRtti kAritAH tatra kSiptA ityarthaH, kSArapAtraM vA kRtAH-kSArapAtritAH taMbhojitAstasya vA''dhAratAM nItA ityrthH| ___ 'vajjhavattiyativagheNasaha vRttiMkAritAHvarddhapAtritA vA-tenabaddhA ityartha,utpATitabaddhA vA, sIhapucchiyaya'tti iha pucchazabdena mehanaM vivakSitam upacArAt tataH sIhapucchaM kRtaM saJjAtaM vAyeSAMtesiMhapucchittAstaeva siMhapucchitakAH, siMhyahimaithunAnivRttasyAtyAkarSaNAtkadAcinmehanaM truTayati evaM ye kacidaparAdhe rAjapuruSaistroTitamehanAH kriyante te siMhapucchitakA vyapadizyanta iti, athavA kRkATikAtaHputapradezaM yAvadyeSAM vardha utkartya siMhapucchAkAraH kriyatete tathocyante iti, 'davaggidaDDaga'tti davAgnidAvAnalastena ye dagghAste tathoktAH 'paMkosannaga'tti paGke ye avasannAH-sarvathA nimagnAste paGkAvasannAH 'paMke khuttaga'tti paGke manAGa magnAH kevalaM tata uttarItumazaktAH 'valayamayaga'tti valantaH-saMyamAd bhrazyantaH athavA bubhukSAdinA vellanto ye mRtAste vlnmRtkaaH| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 'vasaTTamayaga' tti vazena - viSayapAratantrayeNa RtAH pIDitA vazArtA, vazaM vAviSayaparatantratAM RtA-gatA vazArtAste santo ye mRtAste vazArtamRtA vazartamRtA vA zabdAdiraktahariNAdivaditi 'niyANamayaga' tti nidAnaM kRtvA bAlatapazcaraNAdimanto ye mRtAste tathA 'aMtosallamayaga' tti anuddhRtabhAvazalyA madhyavartibhallayAdizalyA vA santo ye mRtAH 'giripaDiyaga' tti gireH-parvatAtpatitAH girirvA - mahApASANaH patito yeSAmupari te tathA, evaM tarupatitakAH, 'marupaDiyaga'tti marau - nirjaladeze patitA ye te tathA, marorvA - nirjaladezAvayavavizeSAt sthalAdityarthaH patitA ye te tathA / mUlaM -44 'bharapaDiyaga' tti kvacittatra bharAt - tRNakarpAsAdibharAtpatitA bharo vA patito yeSAmupari te tathA, 'giripakkhaMdolayA' giripakSe-parvatapArzve chinnaTaGkagirau vA''tmAnamandolayanti ye te tathA, teSAM ca tadandolanamandolakAtpAtenAtmano maraNArtham, evaM tarupakSAndolakAdayo'pIti, 'satthovADiyaga'tti zastreNAtmAnamavapATayanti - vidArayanti maraNArthaM ye te tathA, 'vehANasiga' tti vihAyasi - AkAze taruzAkhAdAvAtmana ullambanena yanmaraNaM bhavati tadvaihAyasaM tadasti yeSAM te prAkRta zailIvazAt vehANasiyA, 'giddhapaTTaga' tti ye maraNArthaM puruSakarikarabharAsabhAdikalevaramadhye nipatitAH santo gRdhaiH spRSTAstuNDairvidAritA mriyante te gRdhraspRSTakAH 'asaMkiliThThapariNAma' tti saMkliSTapariNAmA hi mahArtaraudradhyAnAvezena devatvaM na labhanta iti bhAvaH 6 / mU. (44 - vartate) se je me gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasaMnivesesu maNuA bhavaMti, taMhA - pagaibhaddagA pagaiuvasaMtA pagaipatukohamANamAyAlohA miumaddavasaMpannA allINA viNIA ammAviusussUsakA ammApiINaM anatikkamaNijjavayaNA appicchA appAraMbhA appapariggahA - -- appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANA bahUI vAsAiM AuaM pAlaMti pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA annataresu vANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe pannatte / tesi NaM bhaMte! devANaM kevaiaM kAlaM ThitI pannattA ?, goyamA ! cauddasavAsasahassA 7 / bR. 'pagaibhaddaga' tti prakRtyA - svabhAvata eva na parAnuvRtyAdinA bhadrakAH - paropakArakaraNazIlAH prakRtibhadrakAH 'pagaiuvasaMtA' ityatra upazAntAH - krodhodayAbhAvAt 'pagaitanukohamAnamAyaloha'tti satyapi kaSAyodaye pratanukrodhAdibhAvAH 'miumaddavasaMpanna ' tti mRdu yanmArdavamatyarthamahaGkR tijayaM ye sampannAH - prAptAste tathA 'AlINa' tti AlInA - gurumAzritAH, 'bhaddaga' tti kvacittatra bhadrakAH - anupatApakAH sevyazakSAguNAt, tata eva vinItAH / etadevAha -'ammApiUNa sussUsagA' ambApitroH zuzrUSakAH - sevakAH, ata eva 'ammApiUNaM anaikkamaNijjavayaNA' ihaivaM sambandhaH - ambApitroH satkamanatikramaNIyaM vacanaM yeSAM te tathA, tathA 'appicchA' amahecchAH 'appAraMbhA appapariggahatti ihArambhaH - pRthivyAdijIvopamarda kRSyAdirUpaH parigrahastu- dhanadhAnyAdisvIkAraH, etadeva vAkyAntareNAha - 'appeNa AraMbheNa'mityAdi, ihArambho-jIvAnAM vinAzaH samArambhaH teSAmeva paritApakaraNaM, ArambhasamArambhastvetahUyaM, 'vitti'ta vRtti-jIvikAM 'kappemANa' tti kalpayantaH kurvANAH 7 / mU. (44 - vartate) se jAo imAo gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNa Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 aupapAtikaupAGgasUtram-44 muhapaTTaNAsamasaMbAha- saMnivesesu itthiyAo bhavaMti, taMjahA-aMto aMteuryAo gayapaiAo mayapaiAobAlavihavAochaDDitallitAomAirakkhiAopiakarakkhiAo bhAyarakkhiAo kulaghararakkhiAo sasurakularakhiAo parUDhaNahamaMsakesakakkharomAo -vavagayapupphagaMdhamallAlaMkArAo aNhAnagaseajallamalapaMkaparitAviAo vavagayakhIradahiNavamIasappitellagulaloNamahumaJjamaMsaparicattakayAhArAo ppicchAo appAraMbhAo appapariggahAo appeNaMAraMbheNaM appeNaMsamAraMbheNaMappeNaMAraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANIo -akAmabaMbhaceravAsesaMtamevapaisejaMnAikkamai, tAoNaMithiAoeyArUveNaM vihAreNaM viharamANIo bahUI vAsAiM sesaM taM ceva jAva causaddhiM vAsasahassAiM ThiI pnnttaa| vR.sejAoimAo'ttiathayA etA aMtoaMteuriyAo'ttiantaH-madhye antaHpurasyeti gamyaM, 'kulaghararakkhiyAo'tti kulagRhaM-pitRgRhaM 'mittanAiniyayasaMbaMdhirakkhiyAo'tti kavacit, tatra mitrANi pitRpatyAdInAM tAsAmeva vA suhRdaH evaM jJAtayo-mAtulAdisvajanA nijakA-gotrIyAH sambandhino-devarAdirUpAH 'parUDhaNahakesakakkharomAo'ttiprarUDhAvRddhimupagatAH viziSTasaMskArAbhAvAnnakhAdayo yAsAM tAstathA, pAThAntare 'parUDhaNahakesakakkharomAo'tti iha shmshruunnikuurcromaanni| tAni ca yadyapi strINAM na bhavanti tathApi kAsAJcidalpAni bhavantyapIti tadgrahaNam, 'aNhAnagaseyajallamalapaMkaparitAvAo' asnAnakena hetunA svedAdibhi paritApoyAsAMtAstathA, tatra svedaH-prasvedaH jallo-rajomAtraMmalaH-kaThinIbhUtaM tadeva paGkaH-svedenArdIbhUtaMtadeva, 'vavagayakhIradahinavanIyasappitellagulaloNamahumajjamaMsaparicattakayAhArAo'ttivyapagatAni kSIrAdIni yatastathAparityaktAni madhvAdIni 3yena sa evaMvidhaH kRtaH-abhyavahRtaAhAroyakAbhistAstathA, 'tameva paisejaM nAikkamaMti' yA nidhuvanArthamAzrIyate tAmevapatizayyAM-bhartRzayanaM nAtikramantiupapatinA saha nA''zrayantIti 8 / mU. (44-vartate) se je ime gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu maNuA bhavaMti, taMjahA dagabiiyA dagataiyA dagaesattamA dagekarasamA goamAgovvaiA gihidhammAdhammaciMtakA aviruddhaviruddhavuDDasAvakappabhiao tesiM maNuANaM no kappai imAo nava rasavigaIo AhArittae, taMjahA khIraM dahiM navaNIyaM sappiM telaMphANiyaM mahaMmajaM maMsaM, nannattha ekkAe sarasavavigaie, teNaM maNuA appicchA taM ceva savvaMNavaraM caurAsIi vAsasahassAI ThiI pannattA 9 / vR. 'dagabIya'tti odanadravyApekSayA dakam-udakaM dvitIyaM bhojane yeSAM te dakadvitIyAH 'dagataiya'tti odanAdidravyadvayApekSayA dakam-udakaM tRtIyaM yeSAM tedakatRtIyAH 'dagasattama'tti odanAdIniSadravyANi dakaMca saptamaM bhojane yeSAMtedakasaptamAH, evaMdagaekkArasamA etadapIti gotamagovvaiyagihidhammadhammaciMtakaaviruddhaviruddhavuDDasAvagappabhiyao'tti gautamo-hasvo balIvardastena gRhItapAdapatanAdivicitrazikSaNa janacittAkSepadakSeNa bhikSAmaTanti ye te gautamAH, govvaiyatti-govrataM yeSAmasti te govratikAH, te hi goSu grAmAnirgacchantISu Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 mUlaM-44 nirgacchanti carantISu caranti pibantISu pibanti AyAntISvAyAnti zayAnAsu ca zerate iti, uktaM ca "gAvIhi samaM niggamapavesasayaNAsaNAi pakareMti / bhuMjaMti jahA gAvI tirikkhavAsaM vihAviMtA / / " 'gRhidharmmANo' gRhasthadharma eva zreyAnityabhisandherdevAtithidAnAdirUpagRhastha dharmAnugatAH 'dharmacintakA' dharmazAstrapAThakAH sabhAsadA ityarthaH, 'aviruddhAH' vainayikAH uktaM ca119 11 "aviruddho vinayakaro devAINaM parAe bhattIe / jaha vesiyAyaNasuo evaM anne'vi nAyavvA // " viruddhA-akriyAvAdinaH kecidAtmAdyanabhyupagamena bAhyAntaraviruddhatvAt, vRddhAH-tApasA vRddhakAla eva dIkSAbhyupagamAt, AdidevakAlotpannatvena ca sakalaliGginAmAdyatvAt, zrAvakAdharmazAstrazravaNAd brAhmaNAH athavA vRddhazrAvakA brAhmaNAH, ete prabhRti - AdiryeSAM te tathA, 'navanIyaM'ti prakSaNaM 'sappiM'ti ghRtaM 'phANiyaM 'ti guDaM 'nannattha ekkAe sarisavavigaIe' tti na iti AhAraniSedhaH anyatra tAM varjayitvetyartha, ekasyAH sarSapavikRteH sarSapatailavikRterityartha 9 // mU. (44 - vartate) se je ime gaMgAkUlagA vAnapatthA tAvasA bhavaMti, taMjahA - hottiyA pottiyA kottiyA jaNNaI saDDaI ghAlaI huMpauTThA daMttukkhaliyA ummajjakA sammajjakA nimajjakA saMpakkhAlA dakkhiNakUlakA uttarakUlakA saMkhadhamakA kUladhamakA migaluddhakA hatthitAvasA uddaMDakA disApokkhiNo vAka-vAsiNo aMbuvAsiNo bilavAsiNo jalavAsiNo velavAsiNo rukkhamUliA aMbubhakkhiNo vAubhakkhiNo sevAlabhakkhiNo 119 11 -mUlAhArA kaMdAhArA tayAhArA pattAhArA pupphAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUlatayapattapupphaphalAhArA jalAbhise akaDhiNagAyabhUyA AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMDusolliyaM kaMThasolliyaMpiva appANaM karemANA -- bahUI vAsAiM pariyAyaM pAuNaMti bahUiM vAsAiM pariyAyaM pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM joisiesa deve devattAe uvavattAro bhavaMti, paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiaM ThiI, ArAhagA ?, no iNaThThe samaThThe 10 / vR. 'gaMgAkUlaga' tti gaGgAkUlAzritAH 'vAnappattha 'tti vane- aTavyAM prasthA-prasthAnaM gamanamavasthAnaM vA vanaprasthA sA asti yeSAM tasyAM vA bhavA vAnaprasthAH - 'brahmacArI gRhasthazca, vAnaprastho yatistathe' tyevaMbhUtatRtIyAzramavartinaH 'hottiya'tti agnihotrikAH 'pottiya'tti vastradhAriNaH 'kottiya'tti bhUmizAyinaH 'jannaI' tti yajJayAjinaH 'saDDhai' tti zrAddhAH 'thAlai' tti gRhItabhANDAH 'bauThTha' tti kuNDikAzramaNAH 'daMtukkhaliya'tti phalabhojinaH 'ummajjaka' tti unmajjanamAtreNa ye snAnti 'saMmajjaga'tti unmajjanasyaivAsakRtkaraNena ye snAnti 'nimajjaka' tti snAnArthaM nimagnA eva ye kSaNaM tiSThanti 'saMpakkhAla'tti mRttikAdigharSaNapUrvakaM ye'GgaM kSAlayanti / 'dakkhiNakUlaga'tti yairgaGgAyA dakSiNakUla eva vastavyam 'uttarakUlaga'tti uktaviparItAH 'saMkhadhamaga'tti zaGkhaM dhmAtvA ye jemanti yadyanyaH ko'pi nAgacchatIti 'kUladhamaga 'tti ye kUle sthitvA zabdaM kRtvA bhuJjate 'miyaluddhaya'tti pratItA eva, 'hatthitAvasa' tti ye hastinaM mArayitvA 811 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 aupapAtikaupAGgasUtram-44 tenaiva bahukAlaM bhojanato yApayanti 'uDDuMDaga' ti UrDIkRtadaNDA ye saJcaranti 'disApekkhiNo' tti udakena dizaH prokSya ye phalapuSpAdi samuccinvanti 'vAkavAsiNo' tti valkalavAsasaH 'celavAsiNo' tti vyaktaM pAThAntare ' velavAsiNo' tti samudravelAsannidhivAsinaH 'jalavAsiNo' tti ye jalanimagnA evAsate, zeSAH pratItAH / navaraM 'jalAbhiseyakaDhiNagAyA' iti ye asnAtvA na bhuJjate snAnAdvA pANDurIbhUtagAtrA iti vRddhAH, pAThAntare jalAbhiSekakaThinaM gAtraM bhUtAH - prAptA ye te tathA, 'iMgAlasolliya'tti aGgArairiva pakkaM 'kaMDusolliyaM' ti kandupakkamiveti 'paliovamaM vAsasayasahassamabmahiyaM' ti makArasya prAkRtaprabhavatvAdvarSazatasahasrabhyadhikamityarthaH, athavA palyopamaM varSazatasahasramabhyadhikaMca palyopamAdityevaM gamanikA // mU. (44- vartate) se je ime jAva sannivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taMjahA--kaMdappiyA kukkaiyA mohariyA gIyaraippiyA naccaNasIlA te NaM eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI sAmaNNapariyAyaM pAuNaMti bahUiM vAsAiM sAmaNNapariyAyaM pAuNittA tassa ThANassa anAloiaappaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM sohamme kappe kaMdappaesa devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI tahiM tesiM gatI tahiM tesiM ThitI, sesaM taM ceva, navaraM paliovamaM vAsasahassamabbhahiyaM ThitI 11 / se je ime jAva sannivesesu parivvAyagA bhavaMti, taMjahA- saMkhA joI kavilA bhiuccA haMsA paramahaMsA bahuudayA kuDivvayA kaNhapiravvAyagA, tattha khalu ime aThTha mAhaNaparivvAyagA bhavaMti, taMjahA - bR. 'pavvaiyA samaNa' tti nirgranthA ityartha, 'kaMdappiya'tti kAndarpikAH - nAnAvidhahAsakAriNaH 'kukkaiya'tti kukucenakutsitAvaspandena carantIti kaukucikAH, ye hi bhrUnayanavadanakaracaraNAdibhirbhANDA iva tathA ceSTante yathA svayamahasanta eva parAn hAsayantIti 'mohariya'tti mukharAnAnAvidhAsambaddhAbhidhAyinasta eva maukharikAH 'gIyaraipiya' tti gItena yA ratI - ramaNaM kraDA sA priyA yeSAM gItaratayovA lokAH priyAyeSAM te tathA 'sAmaNNapariyAgaM' ti zrAmaNyaparyAyaM sAdhutvamityartha 'pAuNaMti' tti prApayanti pUrayantItyartha 11 / "parivvAyagatti maskariNaH 'saMkha'tti sAGkhyAH buddhayahaGkArAdikAryagrAmavAdinaH prakRtIzvarayoH jagatkAraNatvamabhyupagatAH 'joI 'tti yoginaH adhyAtmazAstrAnuSThAyinaH 'kavila' tti kapilo devatA yeSAM te kApilAH, sAGkhyA eva nirIzvarA ityartha, 'bhiucca' tti bhRguH - lokaprasiddha RSivizeSastasyaite iSyA iti bhArgavAH, 'haMsA paramahaMsA bahuudagA kulivvayA' ityete catvAro'pi parivrAjakamate yativizeSAH, tatra haMsA ye parvatakuharapathAzramadevakulArAmavAsino bhikSArthaM ca grAmaM pravizanti, paramahaMsAstu ye nadIpulinasamAgamapradezeSu vasanti cIrakaupInakuzAMzca tyaktvA prANAn parityajanti / bahUdakAstu grAme ekarAtrikA nagare paJcarAtrikAH prAptabhogAMzca ye bhuJjanta iti, kuTIvratAH - kuTIcarAH, te ca gRhe vartamAnA vyapagatakradhalobhamohAH ahaGkAraM varjayantIti, 'kaNhaparivvAyaga'tati kRSNaparivrAjakAH parivrAjakavizeSA eva, nArAyaNabhaktikA iti kecit kaNhe a arakaMDeya, aMbaDe ya parAsare / mU. (45) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 45 mU. (46) mU. (47) kaNhe dIvAyaNe ceva, devagutte a nArae / tattha khalu ime aThTha khattiyaparivvAyayA bhavaMti, taMjahAsIlaI sasihAre (ya), naggaI bhaggaI tia / videhe rAyArAyA rAyArAme baleti a // 163 vR. kaNDvAdayaH SoDaza parivrAjakA lokato'vaseyAH / mU. (48) te NaM parivvAyagA riuvvedajajuvvedasAmaveya ahavvaNaveya itihAsapaMcamANaM nigghaMTuchaThThANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM cauNhaM veyANaM sAragA pAragA dhAragA vAragA saDaMgavI saThThitaMtavisArayA saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte jotisAmayaNe annesu ya baMbhaNNaesu a satthesu supariniThThiyA yAvi hutthA / te NaM parivvAyagA dAnadhammaM ca soadhammaM ca titthAbhiseaM ca AghavemANA panna vemANA parUvemANA viharaMti, jaNNaM amhe kiMci asuI bhavati taNNaM udaeNa ya maTTiAe a pakkhAliaM suI bhavati / evaM khalu amhe cokkhA cokkhAyArA suI suisamAyArA bhavettA abhise ajalapUappANo aviggheNa saggaM gamissAmo, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai agaDaM vA talAyaM vA naI vA vAviM vA pukkhariNIM vA dIhiyaM vA guMjAliaM vA saraM vA sAgaraM vA ogAhittae, Nannattha addhANagamaNe, no kappai sagaDaM vA jAva saMdamANiaM vA dUruhittA NaM gacchittae / tesi NaM parivvAyagANaM no kappai AsaM vA hatthi vA uTTaM vA goNiM vA mahisaM vA kharaM vA duruhittANaM gamittae, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai naDapecchA i vA jAva mAgapahecchA i vA picchittae, tesiM parivvAyagANaM no kappai hariANaM lesaNayA vA ghaTTaNayA vA thaMbhaNayA vA lUsaNayA vA uppADaNayA vA karittae / tesiM parivvAyagANaM no kappai itthikahA i vA bhattakahA i vA desakahA i vA rAyakahA ivA corakahA i vA aNatthadaMDaM karittae, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai ayapAyAiM vA tauapAyANi vA taMbapAyANi vA jasadapAyANi vA sIsagapAyANi vA ruppapAyANi vA suvaNNapAyANi vA annayarANi vA bahumullANi vA dhArittae, Nannattha lAupAeNa vA dArupAeNa vA maTTiApAeNa vA tesiNaM parivvAyagANaM no kappai ayabaMdhaNANi vA tauabaMdhaNANi vA taMbaMbaMdhaNANi jAva bahumullANi dhArittae, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai nAnAvihavaNNarAgarattAiM vatthAiM dhArittae, nannattha ekkae dhAurattAe / tesi NaM parivvAyagANaM no kappai hAraM vA addhahAraM vA ekAvaliM vA muttAvaliM vA kaNagAvaliM vA rayaNAvaliM vA muraviM vA kaMThamuraviM vA pAlaMbaM vA tisarayaM vA kaDisuttaM vA dasamuddi AnaMtakaM vA kaDayANi vA tuDiyAmi vA aMgayANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA mauDaM vA cUlAmaNi vA piNaddhattae / nannattha ekeNaM taMbieNaM pavittaeNaM, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai gaMthimaveDhimapUrimasaMghAtime cauvvihe malle dhArita, nannattha egeNaM kannapureNaM, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai agalueNa vA caMdanena vA kuMkumeNa vA gAyaM anuliMpittae, nannattha ekkAegaMgAmaTTiAe tesi NaM kappai mAgahae patthae jalassa paDigAhittae, se'viya vahamANe No ceva NaM avahamANe, Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 aupapAtikaupAGgasUtram-48 sesviya thimiodae no ceva NaM kaddodae, se'viya bahupasaNNe no ceva NaM abahupasaNNe, se'viya paripUe no ceva NaM aparipue, se'viya NaM dinne no ceva NaM adinne, se'viya pibittae no cevaNaM hatthapAyacarucamasapakkhAlaNaThThAe siNAittae vA / tesi NaM parivvAyagANaM kappai mAgahae addhADhae jalassa paDiggAhittae, se'viya vahamANe no ceva NaM avahamANe jAva no ceva NaM adinne, se'viya hatthapAyacarucamasapakkhAlaNaThThayAe no ceva NaM pibittae siNAittae vA, te NaM parivvAyagA eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUiM vAsAI pariyAyaM pAuNaMti bahUiM vAsAiM pariyAyaM pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkaseNaM baMbhaloe kappe devattAe uvavattAro bhavaMti / tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI dasa sAgarovamAiM ThiI pannattA, sesaM taM caiva 12 // bR. 'riuvedaja' juvvedasAmaveyauhavvaNaveda tti iha SaSThIbahuvacanalopadarzanAt RgvedayajurvedasAmavedAtharvavedAnAmiti dRzyaM, 'itihAsapaMcamANaM' ti itihAsaH purANamucyate ' nigghaMTuchaThThANaM' ti nirghaNTuH-nAmakozaH 'saMgovaMgANaM' ti aGgAni - zikSAdIni upAGgAni - taduktaprapaJcanaparAH prabandhAH 'sarahassANaM' ti aidamparyayuktAnAmityarthaH 'cauNhaM veyANaM' ti vyakta 'sAraya'tti adhyApanadvAreNa pravartakAH smArakA vA anyeSAM vismRtasya smAraNAt 'pAraya'tti paryantagAminaH 'dhAraya 'tti dhArayituM kSamAH 'saDaMgavI 'tti / SaDaGgavidaH- zikSAdivicArakAH 'saThThitaMtavisAraya'tti kApilIyatantrapaNDitAH 'saMkhANe ' tti saGkhyAne - gaNitaskande supariniSThitA iti yogaH, atha SaDaGgAni darzayannAha - 'sikkhAkappe' tti zikSA ca - akSarasvarUpanirUpakaM zAstraM kalpazca tathAvidhasamAcAranirUpakaM zAstrameveti zikSA- kalpastatra, 'vAgaraNe' tti zabdalakSaNazAstre 'chaMde' tti padyavacanalakSaNazAstre 'nirutte' tti zabdaniruktipratipAdake 'joisAmayaNe 'tti jyotiSAmayane - jyotizAstre anyeSu ca bahuSu 'baMbhaNNaesuya'tti brAhmaNakeSu ca - vedavyAkhyAnarUpeSu brAhmaNasaMbandhi zAstreSvAgameSu vA, vAcanAntare 'parivvAyaesu ya naesu'tti parivrAjakasambandhiSuca nayeSu - nyAyeSu 'supariniThThiyA yAvi hottha' tti suniSNAtAzcApyabhUvanniti 'AghavemANa'tti AkhyAyantaH -- kathayantaH 'pannavemANa' tti bodhayantaH 'parUvemANa' tti upapattibhi sthApayantaH 'cokkhA cokkhAyAra' tti cokSA-vimaladehanepathyAH cokSAcArAniravadyavyavahArAH, kimuktaM bhavatItyAha - 'suI suIsamAyara'tti, 'abhiseyajalapUyappANo tti abhiSekato jalena pUyatti-pavitrita AtmA yaiste tathA 'aviggheNaM' vighrAbhAvena, 'agaDaM va 'tti avaTaM - kUpaM 'vAviM vatti vApI - caturasrajalAzayavizeSaH 'pukkhariNIM va' tti puSkariNI vartulaH sa eva puSkarayukto vA 'dIhiyaM va' tti dIrghikA-sAraNI / 'guMjAliyaM va 'tti guJjAlikA - vakrasAraNI 'sarasiM va 'tti kvacidRzyate tatra mahatsaraH sarasItyucyate, 'nannattha addhAmagamaNeNaM' ti na iti yo niSedhaH so'nyatarAdhvagamanAdityarthaH, 'sagaDaM ve'tyatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'rahaM vA jANaM vA juggaM vA gilliM vA thilliM vA pavahaNaM vA sIyaM ve 'ti etAni ca prAgiva vyAkhyeyAnIti, 'hariyANaM lesaNayA va' tti saMzleSaNatA 'ghaTTaNayA va' tti saGghaTTanaM 'thaMbhaNayA va 'tti stambhanam - UrdhvakaraNaM 'lUsaNayA va 'tti kacittatra lUSaNaM - hastAdinA panakAdeH sammArjanaM 'ppADaNayA vA' unmUlanaM / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-48 'ayapAyANi ve'tyAdisUtre yAvatkaraNAt trapukasIsakarajatajAtarUpakAcaveDantiyavRttalohakaMsalohahArapuTakarItikAmaNizaGkhadantacarmacelazailazabdavizeSitAnipAtrANi dRzyAni, 'annayarANivA tahappagArANimahaddhaNamollAI' itica dRzyaMtatrAyo-lohaM rajataM-rUpyaM jAtarUpaMsuvarNa kAcaH-pASANavikAraH veDaMtiyatti-rUDhigamyaM vRttalohaM-trikuTIti yaducyate kAMsyalohaMkAMsyameva hArapuTakaM-muktAzuktipuTaM rItikA-pItalA anyatarANi vA eSAM madhye ekatarANi etadvayatiriktAni vA tathAprakArANi bhojanAdikAryakaraNasamarthAni mahat-prabhUtaM dhanaM-dravyaM mUlyaM-pratItaM yeSAM tAni tatA 'alAbupAeNaM ti alAbupAtrAt tumbakabhAjanAdityarthaH, tathA 'ayabandhaNANi ve'tyatra yAvatkaraNAt trapukabandhanAdIni zailabandhanAntAni pAtrANi dRzyAni / 'annayarAiM tahappagArAiM mahaddhaNamullAI' ityetacca 6zyamiti, pustakAntare samagramidaM sUtradvayamastyeveti, nannattha egAedhAurattAe'tti iha yugalikayetizeSo 6zyaH, hArAdIniprAgvat, navaraM 'dasamuddiyAmaMtayaMti rUDhazabdatvAdasya hastAGgulImudrikAdazakamityartha, 'pavittaeNaM'tti pavitrakam-aGgulIyakaM 'gaMthimaveDhimapUrimasaMghAimetti granthimaM-granthanena nirvRttaM mAlArUpaM veSTimaM-mAlAveSTananirvRttaMpuSpalambUsakAdipUrimaM-pUraNanirvRttaMvaMzazalAkAjAlakapUraNamayamiti saGghAtimaM-saGghAtenanivRttam itaretarasya nAlapravezanena malletti-mAlyAni mAlAyAM sAdhUni tasyai hitAni veti puSpANItyartha : 'kaNNapUraeNaM ti karmapUrakaH-puSpamayaH karmAbharaNavizeSaH / // 1 // mAgahae patthae tti do asaIo pasaI dohiM pasaIhiM seiyA hoi| causeio u kulao caukulao patthao hoi|| caupatthamADhayaMtaha cattAriya ADhayA bhavedoNo' ityAdimAnalakSaNalakSitomAgadhaprasthaH, 'se'vi ya vahamANae'tti tadapi ca jalaM vahamAnaM-nadyAdizrotovarti vyApriyamANaM vA, 'thimiodae'tti stimitodakaM yasyAdhaH kardamo nAsti 'bahupasanne'tti bahuprasannam-atisvacchaM 'paripUe'tti paripUtaM vastreNa gAlitaM 'pibittae'tti pAtuM 'cArucamasa'tti caru-sthAlIvizeSazcamaso-darviketi 12 // mU. (49) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ammaDassa parivvAyagassa satta aMtevAsisayAI gimhakAlasamayaMsijeTTAmUlamAsaMsi gaMgAemahAnaIeubhaokUleNaMkaMpillapurAonayarAopurimatAlaM nayaraM saMpar3hiyA vihaaraae| tae NaM tesiM parivvAyagANaM tIse agAmiyAe chinnovAyAe dIhamaddhAe aDavIe kaMci desaMtaramanupattANaM se pubbaggahie udae anupubveNaM paribhuMjamANe jhiinne| taeNateparivvAyAjhINodagAsamANAtaNhAepArabbhamANApAra 2 udagadAtAramapassamANA annamannaM saddAveMti saddAvittA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! amha imIse agAmiAe jAva aDavIe kaMci desaMtaramanupattANaM se udaya jAva jhINe taM seyaM khalu devaannuppiyaa| ___ amha imIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAtArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karittae ttikaTThaannamannassa aMtie eamaTuM paDisuNaMti 2 tA tIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAtArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karei karittA udagadAtAramalabhamANA doccaMpi annamannaM saddAveti saddAvettA evaM vyaasii| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-49 ihaNaM devANuppiyA! udagadAtAro natthi taM no khalu kappai amha adinnaM giNhittae adinnaM sAtijitta, taM mA NaM amhe iyANi AvaikAlaMpi adinnaM giNhAmo adinnaM sAdijjAmo mA NaM amhaM tavalove bhavissai / 166 taM seyaM khalu amhaM devANuppiyA ! tidaMDayaM kuMDiyAo ya kaMcaNiyAo ya karoDiyAo ya bhisiyAo ya channAlae ya aMkusae ya kesarIyAo ya pavittae ya gaNettiyAo ya chattae ya vAhaNAo ya pAuyAo ya dhAurattAo ya egate eDittA gaMgaM mahAnai ogAhittA vAluasaMthArae saMtharitA saMlehaNAjhosiyANaM bhattapAnapaDiyAikkhiyANaM pAovagayANaM kAlaM anavakaMkhamANANaM viharittaettikaDDa annamannassa aMtie eamaThThe paDisuNaMti / annamannassa aMtie0 paDisuNittA tidaMDae ya jAva egaMte eDei 2 gaMgaM mahAnaI ogahetirata velu AsaMthArae saMtharaMti vAluyAsaMdhArayaM duruhiMti vA2ttA puratthAbhimuhA saMpaliyaMkanisannA karayalajAvakaDDa evaM vayAsI namo'tthu NaM arahaMtANaM jAva saMpattANaM, namo'tthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa, namo'tthu NaM ammaDassa parivvAyagassa amhaM dhammAyariyassa dhammovadesagassa, puvviM NaM amhe ammaDassa parivvAyagassa aMtiethUlagapANAi vAe pacakkhAe jAvajjIvAe musAvAe adinnAdANe paccakkhAe jAvajjIvAe savve mehuNe paccakkhAe jAvajjIvAe thUlae pariggahe paccakkhAe jAvajjIvAe / iNi amhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savvaM pANAivAyaM paccakkhAmo jAvajjIvAe evaM jAva savvaM pariggahaM paJccakkhAmo jAvajjIvAe savvaM kohaM mAnaM mAyaM lohaM pejjaM dosaM kalahaM abbhakkhANaM pesannaM paraparivAyaM arairaiM mAyAmosaM micchAdaMsaNasallaM akaraNijjaM jogaM paccakkhAmo jAvajjIvAe savvaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM cauvvihaMpi AhAraM paccakkhAmo jAvajIvAe jaMpi ya imaM sarIraM iThThe kaMtaM piyaM maNuNNaM maNAmaM thejjaM vesAsiyaM saMmataM bahumataM amamaM bhaMDakaraMDagasamANaM -mANaM sIyaM mA NaM unhaM mA NaM khuhA mA NaM pivAsA mA NaM vAlA mA NaM corA mA NaM daMsA mA NaM masagA mANaM vAtiyapittiyasaMnivAiyavivihA rogAtaMkA parIsahovasaggA phusaMtuttikaTTu eyaMpi NaM caramehiM UsAsaNIsAsehiM vosisAmittikaTTu saMlehaNAjhUsaNAjhUsiyA bhattapANApaDiyAikkhiyA pAovagayA kAlaM anavakaMkhamANA viharaMti, tae NaM te parivvAyA bahUiM bhattAiM asaNA chedittA AloiapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA baMbhaloe kappe devattAe uvavannA, tahiM tesiM gaI dasasAgarovamAiM ThiI pannattA, paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva 13 // vR. atha ye carakaparivrAjakA brahmalokaM gatAstadupadarzanenAdhikRtArthaM samarthayannAha'teNa'mityAdi vyaktaM, navaraM 'jeThThAmUlamAsaMsi ' tti jyeSThA mUlaM vA nakSatraM paurNamAsyAM yatra syAt sa jyeSThAmUlo mAsaH, jyeSTha ityarthaH, 'agAmiyAe 'tti avidyamAnagrAmAyAH 'chinnAvAe 'tti chinnAvyavacchinnAH ApAtAH-sArthagokulAdisampAtA yasyAM sA tathA tasyAH 'dIhamaddhAe 'ti dIrghAdhvana dIrghamArgAyA ityarthaH 'saddAviMti ' tti zabdayanti-sambhASante 'maggaNagavesaNaM' ti mArgaNaM ca - anvayadharmairanveSaNaM gaveSaNaM ca-vyatirekadharmairanveSaNameveti mArgaNagaveSaNaM 'sAijittae' tti svAdayituMbhoktumityarthaH, kvacittu 'adinnaM sAijittae' tti pAThaH, tatra 'bhuMjittae' tti bhoktuM 'sAijittae 'tti Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 mUlaM-49 bhojayituM bhuAnaM vA'numodayitumiti vyAkhyeyaM / _ 'tidaMDae'tti trayANAM daNDakAnAM samAhArastridaNDakAni 'kuMDiyAo yatti kamaNDalavaH 'kaMcaNiyAoya'tti kAJcanikAH-rudrAkSamayamAlikAH 'karoDiyAoya'ttikaroTikAH-mRNmayabhAjanavizeSAH 'bhisiyAoya'tti vRSikAHupavezanapaTTaDikAH 'channAlae yattiSaNnAla-kAni trikASThikAH 'aMkusAeya'tti aGkuzakAH-devArcanArthaM vRkSapallavAkarSaNArthaM akRzakAH 'kesariyA oya'tti kezarikAH-pramArjanAnicIvarakhaNDAni 'pavittaeya'tti pavitrakANi-tAmramayAnyakulIyakAni 'gaNettiyAo yatti gaNetrikAH-hastAbharaNavizeSaH chatrakANyupAnahazca prtiitaaH| ___'dhAurattAo yatti dhAturaktA-gairikoparaJjitAH zATikA iti gamyaM, 'paDisuNeti tti pratizrRNvanti-abhyupagacchanti, 'saMpaliyaMkanisanna'tti samparyaGka:-padmAsanaM, prANAtipAtAdivyAkhyA pUrvavat, zarIravizeSaNavyAkhyA tvevam-'iThaM'ti vallabhaM 'kaMtaM'ti kAntaM kAmyatvAt 'piya'ttipriyaM sadA premaviSayatvAt 'maNuNNaM'timanojJaM-sundaramityarthaH, 'maNomaMtimanasaamyateprApyatepunaH punaH saMsmaraNatoyattanmano'maM pejaMti sarvapadArthAnAMmadhye atizayena priytvaatpreyH| prakarSeNa vA ijyA-pUjA'syeti prejyaM, preryaM vA kAlAntaranayanAt, 'thecaM ti kvacittatra sthairyam, asthire'pi mUDhaiH sthairyasamAropaNAt, vesAsiyaMti vizvAsaHprayojanamasyetivaizvAsikaM, parazarIrameva hi prAyeNAvizvAsaheturbhavatIti, 'samaya'ti sammataM tatkRtakAryANAM sammatatvAt 'bahumayaMti bahuso bahUnAM vA madhye matam-iSTaM yattadbahumatam 'aNumaya'ti vaiguNyadarzanasyApi pazcAnmatamanumataM 'bhaMDakaraMDagasamANaM'ti AbharaNakaraNDakatulyamupAdeyamityarthaH, tthaa| _ 'mANaM sIya' mityAdi vyaktaM, navaraM mAzabdo niSedhArtha, NaGkAro vAkyAlaGkArArtha, ihaca spRzatvitiyathAyogaM yojanIyam, athavA 'mANaM'timAetaccharIramiti vyAkhyeyaM, 'mANaMvAla'tti vyAlAH-zvApadabhujagAH 'rogAyaMka'tti rogAH-kAlamahAvyAdhayaH AtaGkAH-taeva sadyoghAtinaH 'parIsahovasagga'tti parISahAH-kSudAdayo dvAviMzati upasargA-divyAdayaH 'phusaMtu' spRzntu 'itikaTTha'tti itikRtvA ityevamabhisandhAya yatpAlitamiti zeSaH / 'eyaMpiNaM'ti etadapizarIraM "vosirAmitti kaTuityatra ttikaTThatti-itikRtvA iti visarjanaM vidhAya viharantIti yogaH, 'saMlehanAthUsiya'tti saMlekhanA-zarIrasya tapasA kRzIkaraNaM tAM tayA vA 'jhUsittijuSaTA vAsevitAyete tathA 'saMlehaNajhUsaNAjhUsiya'ttikavacittatrasaMlekhanAyAMkaSAyazarIrakRzIkaraNe yA joSaNA-prIti sevA vA 'juSI prItisevanayo' ritivacanAt sA tathA tayA tAM vA ye juSTAH-sevitAste tathA saMlekhanAjoSaNAyA vA jhUsiyatti-jhUSi kSINA yete tthaa| ____ 'bhattapANapaDiyAikkhiya'tti pratyAkhyAtabhaktapAnAH 'pAovagayA' pAdapopagatA vRkSavaniSpandatayA'vasthitAityarthaH, 'kAlaM aNavakaMkhamANa'ttimaraNamanavakAGkSantaH,AkAkSanti hi maraNamatikaSTaM gatAH kecaneti tanniSedha uktaH 'aNasaNAe cheiMti'tti anazanena vyavacchindanti-pariharantItyarthaH, eteca yadyapi dezaviratimantastathApi parivrAjakakrayayA brahmalokaMgatA ityavaseyam, anyathaitadbhaNanaM vRthaiva syAd, deza viriphalaM tveSAM paralokArAdhakatvameveti, na ca brahmalokagamanaM parivrAjakakriyAphalameSAmevocyate, anyeSAmapi mithyAdhzAM kapilaprabhRtInAM tasyoktatvAditi 13 // mU. (50) bahujane NaM bhaMte ! annamannassa evamAikkhai evaM bhAsai evaM parUvei evaM khalu ___ Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 aupapAtikaupAGgasUtram- 50 aMbaDe parivvAyae kaMpillapure nayare gharasate AhAramAharei, gharasae vasahiM uvei, se kahameyaM bhaMte! evaM ?, goyamA ! jaNNaM se bahujano annamannassa evamAikkhai jAva evaM parUvei- evaM khalu ammaDe parivvAyae kaMpillapure jAva gharasae vasahi uvei, sacce NaM esamaTTe, ahaMpi NaM goyamA ! evamAikkhAmi jAva evaM parUvemi-evaM khalu ammaDe parivvAyae jAva vasahiM uvei / sekeNaTTe NaM bhaMte! evaM buccai - ammaDe parivvAyae jAva vasahiM uvei ?, goyamA !, ammaDassa NaM parivvAyagassa pagaibhaddayAe jAva viNIyAe chaTTaMchaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uDuM bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhassa AtAvaNabhUmIe AtAvemANassa subheNaM pariNAmeNaM pasatthAhiM lesAhiM visujjhamANIhiM annayA kayAi tadAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhAvUhAmaggaNagavesaNaM karemANassa vIriyaladdhIe veuvviyaladdhIe ohinANaladdhI samuppannA / taNaM se ammaDe parivvAyae tAe vIriyaladdhIe veuvviyaladdhIe ohiNANaladdhIe samuppaNNAe jaNavimhAvaNaheuM kaMpillapure gharasae jAva vasahiM uvei, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccaI - ammaDe parivvAyae kaMpillapure nayare gharasae jAva vasahiM uvei / pahUNaM bhaMte ? ammaDe parivvAyae devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaittae ?, no iNaThThe samaThThe, goyamA ! ammaDe NaM parivvAyae samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva appANaM bhAvemANe viharai / navaraM Usiyaphalihe avaMguduvAre ciyattaMteuragharadArapavesI na vuJccai ammaDassa NaM parivvAyagassa thUlae pANAivAe paccakkhAe jAvajjIvAe jAva pariggahe navaraM savve mehuNe paccakkhAe jAvajjIvAe, ammaDassa NaM no kappai akkhasotappamANamettaMpi jalaM sayarAhaM uttarittae nannattha addhANagamaNeNaM, ammaDassa NaM no kappai sagaDaM evaM ceva bhANiyavvaM jAva nannattha egAe gaMgAmaTTiyAe ammaDassa NaM parivvAyagassa no kappai AhAkammie vA uddesie vA mIsajAe ivA ajjhoarae i vA pUikamme i vA kIyagaDe i vA pAmicce i vA anisiTTe i vA abhihaDe i vA Thaittae vA raittae vA kaMtArabhatte i vA dubbhikkhabhatte i vA pAhuNagabhatte i vA gilANabhatte i vA vaddaliyAbhatte i vA bhottae vA pAittae vA, ammaDassa NaM parivvAyagassa no kappai mUlabhoyaNe vA jAva bIyabhoyaNe vA bhottae vA pAittae vA, ammaDassa NaM parivvAyagassa cauvvihe anatthadaMDe paJcakkhAe jAvajjIvAe, taMjahA avajjhANAyarie pamAyAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese, ammaDassa kappai mAgahae addhADhae jalassa paDiggAhittae se'viya vahamANae no ceva NaM avahamANae jAva se'viya pUe no cevaNaM aparipUe se' viya sAvajjettikAUM no ceva NaM aNavaje se'viya jIvA itikaDa no ceva NaM ajIvA se'viya dinne no ceva NaM adinne se'viya daMtahatthapAyacarucamasapakkhAlaNaThThayAe pibittae vA No ceva NaM siNAittae, ammaDassa kappai mAgahae ya ADhae jalassa paDiggAhittae, sesviya vahamANe jAva dine no ceva NaM adiNNe se'viya siNAittae no ceva NaM hatthapAyacarucamasapakkhAlaNaTTayAe pibittae vA / ammaDassa no kappai annautthiyA vA annautthiyadevayANi vA annautthiyapariggahiyANi vA ceiyAiM vaMdittae vA namaMsittae vA jAva pajjuvAsittae vA nannattha arihaMte vA arihaMtaceiyAI vA / ammaDe NaM bhaMte ! parivvAyae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiMuvavajji Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 mUlaM-50 hiti?, goyamA ! ammaDe NaM bhaMte ! parivvAyae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiMuvavaJjihiti ?, goyamA ! ammaDe NaM parivvAyae uccAvaehiM sIlavvayaguNaveramaNapaccarakhANaposahovavAsehiMappANaMbhAvemANe bahUiMvAsAiMsamaNovAsayapariyAyaMpAuNihitira ttA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sahi~ bhattAI aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA baMbhaloe kappe devattAe uvvjihiti| tattha NaM atyaMgaiyANaM devANaM dasa sAgarovamAiMThiI pannattA, tatthaNaM ammaDassavi devassa dasa sAgarovamAiM ThiI / se gaM bhaMte ! ammaDe deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM anataraM cayaM caittA kahiM gacchihiti kahiM uvavajjihiti?, goyamA ! mahAvidehe vAse jAiM kulAiM bhavaMti aDDAiM dittAiM vittAiM vicchinnaviulabhavanasayaNanasanajANavAhaNAI bahudhaNajAyarUvarayayAiM AogapaogasaMpauttAiM vicchaDDiyapaurabhattapANAI bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyAiM bahujanassa aparizrUyAiM tahappagAresu kulesu pumattAe pnycaayaahiti| taeNaMtassa dAragassa gabbhatthassaceva samANassa ammApiINaMdhamme daDhA patiNNA bhavissai, seNaM tattha navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIiktANaM sukumAlapANipAe jAva sasisomAkAre kaMte piyadaMsaNe surUve dArae payAhiti, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divasa ThiivaDiyaM kAhiMti, biiyadivase caMdasUradaMsaNiyaM kAhiMti, chaThe divase jAgariyaM kAhiMti, ekkArasame divase vItikaMte nivite asuijAyakammakaraNe saMpatte bArasAhe divase ammApiyaro imaM eyArUvaM goNaM guNanipphanne nAmadhezaM kAhiMti-jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhatthaMsi ceva samANaMsi dhamme daDhapaiNmA taM houNaM amhaM dArae daDhapaiNNe nAmeNaM, taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejaM krehitidddhpinnetti| taM daDhapainnaM dAragaM ammApiyaro sAirega'TThavAsajAtagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNanakkhattamuhattaMsi kalAyariyassa uvaNehiMti / tae NaM se kalAyarie taM daDhappainnaM dAragaM lehAiyAo ghaNiyappahANAo sauNarUyapajjavasANAo bAvattari kalAo suttato ya atthato ya karaNato ya sehAvihiti sikhAvihiti, taMjahA-lehaMgaNitaM rUvaM naTuMgIyaMvAiyaMsaragayaM pukkharagayaM samatAlaMjUyaMjanavAyaMpAsakaMaTThAvayaM porekacaMdagamaTTiyaMannavihiM pAnavihiM vatthavihiM vilevaNavihiM sayaNavihiM ajaMpaheliyamAgahiyaM gAhaMgIiyaMsiloyaM hiraNNajuttIsuvaNNajuttIgaMdhajuttI cuNNajuttI AbharaNavihiM taruNIpaDikamma ithilakkhaNaM purisalakkhaNaM hayalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakkhaNaM kukkaDalakkhaNaMcakkalakkhaNaM chattalakkhaNaM cammalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaNaM kAkaNilakkhaNaM vatthuvijaM khaMdhAramANaM nagaramANaM vatthunivesaNaM vUhaM paDivUhaM cAraMpaDicAraM cakkavUhaMgarulavUhaM sagaDavUha juddhaM mijuddhaMjuddhAtijuddhaMmuTThijuddhabAhujuddhaM layAjuddhaM isatthaM charuppavAhaM dhanuvveyaM hiraNNapAgaMsuvaNNapAgaM vaTTakheDaMkhuttAkheDnAliyAkheDaMpattacchejjaMkaDavacchejaM sajIvaM nijIvaMsauNarutamiti bAvattarikalA sehAviti sikkhAvettA ammApiINaM uvnnehiti| tae NaM tassa daDhapainnassa daragassa ammApiyaro taM kalAyariyaM vipuleNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNa yasakkArehiMti sammANehiMti sakkArettA sammANettA vipulaM jIviyArihaM pIidANaM dalaissai, vipulaM 2 tA pddivisjehiti| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 aupapAtikaupAGgasUtram-50 tae NaM se daDhapaiNNe dArae bAvattarikalApaMDie navaMgasuttapaDibohie aThThArasadevI bhAsAvisArae gIyaratI gaMdhavvaNaTTakusale hayajohI gayajohI rahajohI bAhujohI bAhuppamaddI viyAlacArI sAhasie alaMbhogasamatthe Avi bhvissi|| taeNaMdaDhapainnadAragaMammApiyarobAvattarikalApaMDiyaMjAva alaM bhogasamatthaMviyANitA viulehiM annaMbhogehiM pAnabhogehiM leNa bhogehiMvatthabhogehiMsayaNabhogehi kAmabhogehiM uvaNimaMtehaMti taeNaM se daDhapainne dAraetehiM viulehiM annabhogehiM jAvasayanabhogehiM no sajihiti no rajihiti no gijjhihiti no ajjhovavajihiti, se jahAnAmae uppale i vA paume i vA kusumei vA naliNe ivA subhageivA sugaMdhe ivA poMDarIe ivA mahApoMDarIe ivA satapatteivA sahassapatte i vA satasahassapatte i vA paMke jAe jale saMvuDDanovalippae paMkaraeNaM novalivpai jalaraeNaM, evameva daDhapainnevi dAraekAmehiM jAe bhogehiM saMvuDhe novalippihiti kAmaraeNaM novalippihiti bhogaraeNaM novalippihiti mittanAiniyagasayanasaMbaMdhiparijaNeNaM, seNaM tahArUvANaMtherANaMaMtie kevalaM bohiM bujhihiti kevalabohiM bujjhittA agArAo anagAriyaM pvvihiti|| se NaM bhavissai anagAre bhagavaMte IriyAsamie jAva guttabaMbhayArI / tassa NaM bhagavaMtassa eteNaM vihAreNaM viharamANassa aNaMte aNuttare NivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaraNANadaMsaNe smuppnyjhiti| tae NaM se daDhapainne kevalI bahUI vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNihiti, kevalipariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA saDhi bhattAI aNasaNAe cheettA jassaThAe kIrai naggabhAve muMDabhAve aNhANae adaMtavaNae kesaloe baMbhaceravAse acchattakaM aNovAhaNakaMbhUmisejA phalahasejjA kaThThasejjA paragharapaveso laddhAvaladdhaM parehiM hIlaNAo khiMsaNAo jiMdaNA garahaNAo tAlaNAo tajjaNAo paribhavaNAo pavvahaNAo uccAvayA gAmakaMTakA bAvIsaM parIsahavasaggA ahiyAsijaMtitamaTThamArAhittA carimehiMussAsaNissAsehiMsinjhihitibujjhihiti mucihiti pariNivvAhiti savvadukkhANamaMtaM krehitti|| vR.ihaiva jJAtAntaramAha-'bahujanena'mityAdi vyaktaM, navaraM pagaibhdayAe' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'pagaiuvasaMtayAepagaitaNukohamANamAyAlohayAemiumaddavasaMpannayAe allINayAe bhaddayAe'tti vyAkhyAprAgvat, 'anikkhitteNaM tiavizrAntena pagijjhiya'ttipragRhya vidhAyetyarthaH, 'pariNAmeNaM tijIvaparaNatyA ajjhavasANehiM ti manovizeSaiH 'lesAhititejolezyAdikAbhiH 'tadAvaraNajjANaM'ti vIryAntaravaikrayalabdhiprAptinimittAvadhijJAnA- varaNAnAmityartha, 'IhAvUhamaggaNagavesaNaM'ti iha IhA-kimidamitthamutAnyathetyevaM sadAlocanA-bhimukhA mati ceSTA, vyUha-idamitthamevaMrUpo nizcayaH, mArgaNam-anvayadharmAlocanaM yathA sthANau nizcetavye iha vatyutsarpaNAdayaH prAyaH sthANudharmA ghaTanta iti, gaveSaNaM-vyatirekadharmAlocanaM yathA sthANAveva nizcetavye iha ziraHkaNDUyanAdayaH prAyaH puruSadharmA na ghaTanta iti, tata eSAM samAhAradvandvaH, 'vIriyaladdhIe'tti vIryalabdhyA saha veubviyaladdhIe'tti vaikriyalabdhyA saha ohinANaladdhi'tti avadhijJAnalabdhi samutpannA, vIryalabdhyAditrayamutpannamityarthaH, vAcanAntare 'vIriyaladdhI veuvviyaladdhI'tti paThyate, yatkacit 'amma(mba)De parivvAyage'tti dRzyate tadayuktaM / ___ ammaDeityetasya sthAnAGgAdipustakeSudarzanAt, 'ahigayajIvAjIve' ityatrayAvatkaraNAdidaM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-50 171 dRzyam- 'uvaladdhapuNNapAve' 'AsavasaMvaranijjarakiriyAhigaraNabaMdhamokkhakusale' AzravAHprANAtipAtAdayaH saMvarAH-prANAtipAtaviramaNAdayaH nirjarA-karmaNo dezataH kSapaNaM kriyAHkAyikyAdikAHadhikaraNAni-khaGgAdinirvartanasaMyojanAnibandhamokSau-karmaviSayau, etena cAsya jJAnasampannatoktA, 'asaheja'tti avidyamAnasAhAyyaH kutIrthikaprerataH san samyaktvAvicalanaM prati na parasAhAyyamapekSata iti bhAvaH, ata evAha-'devAsuranAgasuvaNNajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijje' iti devA-vaimAnikAH asuranAgatti-asurakumArA nAgakumArAzceti bhavanapativizeSAH suvaNNattisadvarNA jyotiSkA ityarthaH, kacidgaruDetti nAdhIyate, tataH suvaNNetti-suvarNakumArA bhavanapativizeSAH yakSarAkSasakinnarakimpuruSAH vyantarabhedAH, garuDatti-garuDacihnAH suvarNakumArAH, gandharvamahoragAzca vyntraaH| 'iNamonigganthepAvayaNe'ttiasminnigranthepravacane nissaMkiya'ttinisandehaH nikaMkhiya'tti muktadarzanAntarapakSapAtaH niviigicche'ttinirvicikitsakaH phalaMprati nizaGkaH 'laddhaDe tilabdhArtho'rthazravaNataH 'gahiyaDe'tigRhItArtho'vadAraNataH 'pucchiyaThe'tti pRSThArthasaMzayesati ahigaya?'tti adhigatArtho'bhigatAto vA arthAvabodhAt viNicchiyaDhe'tti vinizcitArthaH edamparyopalambhAt, ataeva aThimiMjapemmANurAgaratte' asthIni ca-kIkasAni miJAca-tanmadhyavartI dhAtuvizeSaH asthimijAstAH pemAnurAgeNa-sArvajJapravacanaprItilakSaNakusumbhAdirAgeNa raktAivaraktA yasya sa tathA, kenollekhentyaah| _ 'ayamAusoo ! niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramaDhe sese aNaThe'tti, ayamitiprAkRtatvAdidam 'Auso'tti AyuSmanniti putrAderAmantraNaM, kvacit 'iNamonigganthe' iti zyate, 'sese'tti zeSaM dhanadhAnyaputrakalatramitrarAjyakupravacanAdikamiti, Usiyaphalihe'ttiucchritamunnataM sphaTikamiva sphaTikaM cittaM yasya sa tathA, maunIndrapravacanAvAptayA paripuSTamanA ityarthaH, itivRddhavyAkhyA, anye tvAhuH-ucchritaH-argalAsthAnAdapanIyorvIkRto na tirazcInaH, kapATapazcAdbhAgAdapanIta ityarthaH, utsRtovAapagataH paridhaH-argalA gRhadvAre yasyAsau ucchritaparigha utsRtaparighovA, audAryAtizayAdatizayadAnadAyitvena bhikSukapravezArthamanargalitagRhadvAraityarthaH, idaM ca kilAmmaDasya na sambhavati, svayameva tasya bhikSukatvAd, ata eva pustake likhitaM yathA 'Usiyaphalihe'tyAdivizeSaNatrayaM nocyte| _ 'avaMguyaduvAre'tti apAvRttadvAraH-kapATAdibhirasthagitagRhadvAraH, saddarzanalAbhena na kuto'pipASaNDikAdvibheti, zobhanamArgaparigraheNodghATazirAstiSThatItibhAva itivRddhavyAkhyA, kecitvAhuH-bhikSukapravezArthamaudAryAdasthagitagRhadvAra ityarthaH, idaM cAmmaDasya na ghaTate, 'ciyatta aMteuragharadArapavesI'tti ciyattoti-lokAnAM prItikara eva antaHpurevA gRhe vA dvAre vA pravezo yasya sa tathA, inpratyayazcAtra samAsAntaH, atidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyo'sAviti bhAvaH, anye tvAhuH-ciyattotti-nAprItikaro'ntaH puragRhe dvAreNa nApadvAreNa pravezaH-ziSTajanapravezanaM yasya sa tathA,anISyAluMtApratipAdanaparaM cetthamidaM vizeSaNaM, na cAmmaDasyedaM ghaTate, antaH purasyaivAbhAvAditi, kvacidevaM dRzyate 'ciyattagharaMteurapavesI'ti ciyattetti-prItikAriNyevagRhe vA'ntaHpurevApravizatItyevaMzIlo ___ Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 aupapAtikaupAGgasUtram-50 yaH sa tathA, tyaktau vA gRhAntaHpurayorakasmAt pravezo yena sa tathA, 'cauddasaaThThamuddiThThapunnamAsiNIsa'tti uddiSTA-amAvAsyA 'paDipannaM posahaM anupAlemANe'tti AhArapauSadhAdibhedAccatUrUpamapIti, 'samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakambalapAyapucchaNeNaM' atra ca paDiggahatti-pratigrahaH patadgraho vA-pAtraM pAyapucchaNaMti-pAdaprokSaNaM rajoharaNaM 'osahabhesajjeNaM tiauSadham-ekadravyAzrayaM bhaiSajyaM-dravyasamudAyarUpamathavA auSadhaMtriphalAdi bhaiSajyaM-pathyaM pADihArieNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaMpaDilAhemANe'ttipratihAraH-pra tyarpaNaM prayojana masyeti prAtihArikaM tena pITham-AsanaM phalakam-avaSTambhanArthaH kASThavizeSaH zayyA-vasatiH zayanaM vA yatra prasAritapAdaiH saMstArako-laghutaraM zayanameva 'sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvamANe tti zIlavratAni-aNuvratAni guNA-guNavratAni viramaNAni-rAgAdiviratiprakArAH pratyAkhyA-nAni namaskArAsahittAdIni pauSadhopavAsaH-aSTamyAdiparvadineSUpavasanam, AhArAdityAga ityarthaH, 'no kappaiakkhasoyappamANamettaMpijalaMsayarAhaM uttarittae' akSazrotaHpramANA-gantrIcakranAbhicchidrapramANA mAtrA yasya tattathA, sayarAhaM-akasmAt helayetyarthaH, 'AhAkammie' ityAdi vyaktaM, navaraM 'raie iva'tti racitam-auddezikabhedo yanmodakacUrNAdi punarmodakatayA kUradadhyAdikaMvA vatkarambakAditayA viracitaM tadracitamityucyate, iha cetizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, ___ 'kAntArabhatte i vatti kAntAram-araNyaM tatra bhikSukANAM nirvAhaNArthaM yatsaMskriyate tatkAntArabhaktamiti, 'dubbhikkhabhatte i vva'tti durbhikSabhaktaM yadbhikSukArthaM durbhikSe saMskriyate, auddezikAdibhedAzcaite, 'vaddaliyAbhatte i vatti vardalikA-durdinaM 'gilANabhatte i vatti glAnaH sannArogyAya yaddadAti tad glAnabhaktaM 'pAhuNagabhatte i vatti prAghUrNAkaH-ko'pi kvacidgato vapratisiddhayesaMskRtya dadAtiprAdharNakAvA-sAdhvAdayaihAyAtA itiyahApavatitamArNakabhaktaM 'mUlabhoyaNe iva'tti mUlAnipadmAsirnA TikAdInAM yAvatkaraNAdidaM padatrayaM dRzyaM 'kandamoyaNe i vatti kandAH-sUraNakandAdayaH 'phalabhoyaNe iva'tti phalAni AntrAdInAM 'hariyabhoyaNe ivatti haritAni-madhuratRNakaTukabhANDAdIni bIyabhoyaNe iva'tti bIjAni-zAlitilAdIni 'bhottae vatti bhoktuM vA 'pAyae vatti pAtuMvA AdhAkarmakAdipAnakAdInIti! 'avajjhANAyarie'tti apadhyAnena AdinAAcaritA-AsevitoyaH apadhyAnasya vA yadAcaritam-AsevanaM so'narthadaNDa iti, 'pamAdAyarie'tti pramAdena-ghRtaguDAdidravyANAM sthaganAdikaraNeAlasyalakSaNena AcaritoyastasyavAyadAcaritaMso'narthadaNDaHpramAdAtacaritaH pramAdAcaritaM veti 'hiMsappayANe'tti hiMsrasya-khaDgAdeH pradAnam-anyasyArpaNaM niSprayojanameveti hiMmrapradAnaM, pAvakammovaese'ttipApakarmopadezaH-kRSyAdhupadezaHprayojanaMvineti, sAvajettikaTTha'tti yadidaMjalasya parimANakaraNaMtajjalaMsAvadyamitikRtvAka sAvaMdyamapikathamityAha-'jIvattikaTThatti jIvA apkAyikA eta itikRtvA, athavA kasmAtparipUtaM gRhNAtItyata Aha-sAvadyamitikRtvA, etadeva kuta ityAha-jIvA itikRtvA, pUtarakAdijIvA iha santItikRtveti bhAvaH / 'aennautthie vatti anyayUthikAarhatsaGghApekSayAanyezAkyAdayaH 'ceiyAI tiarhaccaityAni-jinapratimAityarthaH 'nannatthaarahaMtehi vatti na kalpate, iha yo'yaM neti pratiSedhaH so'nyatrArhaddayaH,arhato varjayitvetyarthaH, sa hi kila Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-50 173 parivrAjakaveSadhArakaH ato'nyayUthikadevatAvandanAdiniSedhe arhatAmapi vandanAdiniSedho mA bhUmidikRtvA nannatthetyAdyadhItaM, 'uccAvaehiti uccAvaccaiH-utkRSTAnutkRSTaiH / ___ 'AukkhaeNaM'ti AyuHkarmaNo dalikanirjaraNena 'bhavakkhaeNaMti devabhavanibandhanabhUtakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNenetyarthaH, 'ThiikkhaeNaM'ti AyuHkarmaNastadanyeSAM ca keSAccit sthitervidalaneneti anaMtaraMcayaMcaitta'ttidevabhavasambandhinaMcayaM-zarIraMtyakatvA-vimucya athavA 'cayaM caitta'tticyavanaM citvA-kRtvetyarthaH, 'aDDAiMti paripUrNAni 'dittAiMti daptAni-darpavanti 'vittAIti vittAni vyAkhyAtAni zeSapadAni kUNikavarNakavad vyAkhyeyAni, 'tahappagAresu kulesutti iha kavacit kule ityayaM zeSo 6zyaH, 'pumattAe'tti puMstvatayA, puruSatayetyarthaH, 'paJcAyAhiti'tti pratyAjaniSyati utpatsyata ityarthaH, 'ThiivaDiyaM kAhi~ti'tti sthitipatitaMkulakramAntarbhUtaM putrajanmocitamanuSThAnaM kariSyataH 'caMdasUradaMsaNiya'ti candrasUradararzanikAbhidhAnaM sutajanmotsavavizeSaM 'jAgariyaM'ti rAtrijAgarikAM sutajanmotsavavizeSameva nivvatteasuraijAyakammakaraNe'tti nivRtte-atikrAnte azucInAm-azaucavatAMjAtakarmaNAM-pravavyApArANAM yatkaraNaM-vidhAnaMtattathA, tatra 'bArasAhe divase'tti dvAdazAkhyedivase ityarthaH,athavA dvAdazAnAmahAMsamAhArodvAdazAhaMtasya divaso yenAsau pUrNo bhavatIti dvAdazAhadivasastatra 'ammApiyarottiambApitarau 'imaMtiidaMvakSyamANam, ayamiti kvaciddazyate, tacca prAkRtazailIvazAt, 'eyArUvaM'ti etadeva rUpaM-svabhAvo yasya nAnyathArUpamityetadrUpaM 'goNaM'ti gauNaM, kimuktaM bhavatItyAha 'guNaniSphannaM ti gauNazabdo'pradhAne'pi vartata ityata uktaM guNaniSpannamiti, 'nAmadhenaM' tiprazastaM nAmaiva nAmadheyam, iha sthAne pustakAntare 'paMcadhAipariggahie' ityAdi grantho dRzyate, saca prAgva vyAkhyeyaH, kiJcicca tasya vyAkhyAyate-'hatthA hatthaM saMharijjamANe'ttihastAddhastAntaraM saMhiyamANo-nIyamAnaH, aGkAdakaM paribhujyamAnaH-utsaGgAdutsaGgAntaraM paribhojyamAnaH utsaGgasparzasukhamanubhAvyamAnaH, 'uvanaccijjamANe'tti upanatyamAno nartanaM kAryamANa ityarthaH, upagIyamAnaH-tathAvidhabAlocitagItavizeSairgIyamAnogApyamAno vA 'uvalAlijjamANe'tti upalAlyamAnaH krIDAdilAlanayA 'uvagUhijjamANe'tti upagUhyamAnaH AliGgayamAnaH 'avayAsijamANe'tti apatrAsyamAnaH apagatatrAsaH kriyamANaH, apayAsyamAno vA utkaNThAtirekAnanirdayAliGganenApIyamAnaH,aprayAsyamAnovA samIhitapUraNena prayAsamakAryamANaH, 'parivaMdijjamANe tiparivandhamAnaHstUyamAnaH, paricumbyamAna itivyaktaM, paraMgijjamANe ttiparaGgayamANaH caGkamyamANaH, eteSAM ca saMhiyAmANAdipadAnAM dvivacanamAbhIkSNyavivakSayeti 'nivvAghAyaM'ti nirvAtaMnirvyAghAtaMca yadgirikandaraMtadAlIna iti|athaadhikRtvaacnaa 'sAiregaThavarisajAyagaM'ti sAtirekANyaSTau varSANi jAtasya yasya sa tathA taM 'atthau'tti arthato vyAkhyAnataH 'karaNao ya'tti karaNataH prayogata ityrthH| __'sehAvehiti'tti seghayiSyati niSpAdayiSyati 'sikkhAvehiti' zikSayiSyati abhyAsaM kArayiSyati 'vinnayapariNayamette'tti kavacittatra vijJa eva vijJakaH sa cAsau pariNamamAtrazcabuddhayAdipariNAmavAneva vijJakapariNatamAtraH, iha mAtrAzabdo buddhayAdipariNAmasyAbhinavatvakhyApanaparaH, 'navaMgasuttapaDibohie'tti navAGgAni dve zrotre dve netre dve ghrANe ekA ca jihvA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 aupapAtikaupAGgasUtram-50 tvagekA manazcaikamiti tAni suptAnIva suptAni bAlyAdavyaktacetanAni pratibodhitAni-yauvanena vyaktacetanAvanti kRtAni yasya sa tathA, -Aha ca vyavahArabhASye-"sottAiM nava suttAI' ityAdi, 'hayajohI'tti hayenaazvena yudhyata itihayayodhI evaM rathayodhI bAhuyodhIca, 'bAhupramardI'tibAhubhyAMpramRdnAtIti bAhupramardI 'viyAlacArI'tti sAhasikatvAdvikAle'pi rAtrAvapi caratIti vikAlacArI, ata eva sAhasikaH-sAttvikaH 'alaM bhogasamatthe ti atyarthaM bhogAnubhavanasamarthaH, 'no saJjihiti' tti na saGgaM-sambandhaMkariSyati 'norajihiti'ttinarAga-premabhogasambandhahetuMkariSyati nogajjhihiti'tti nAprAptabhogeSvAkAGkSAkariSyatIti noanjhovavajihiti'ttinAdhyupapatsyate-nAtyantaMtadekAgramanA bhaviSyatati 'sejahAnAmae'ttiseitiathazabdArtheathazabdazca vAkyopakSepArthaH, nAmetisambhAvanAyAma, evaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, 'uppaleti vA' utpalamiti vA, utpalAdipadAnAM cArarthabhedo varNAdibhirlokato'vaseyo, navaraM puNDarIkaM-sitapadmaM 'paMkaraeNaM'ti paGka-kardamaH sa eva rajaH padmasvarUpoparaJjanAt zlakSNAvayavarUpatvena vA reNutulyatvAditi, 'kAmaraeNaM'ti kAmaH-zabdo rUpaM ca sa eva rajaH kAmarajastena 'bhogaraeNaM ti bhogo-gandho rasaH sparzazca 'mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM'ti mitrANi-suhRdaH jJAtayaH-sajAtIyAH nijakA-bhrAtRputrAdayaH svajanAmAtulAdayaH sambandhinaH-zvazurAdayaH parijano-dAsAdiparikaraH kevalaMbohiM bujjihiitti vizuddhaM samyagdarzanamanubhaviSyati tallapsyata ityarthaH, _ 'anaMte'tyAdi, 'anantam'-anantArthaviSayatvAt 'anuttaraM' sarvottamatvAt 'nirvyAghAtaM' kaTakuTyAdibhirapratihatatvAt 'nirAvaraNaM' kSAyikatvAt 'kRtsnaM' sakalArthagrAhakatvAt 'pratipUrNa' sakalasvAMzasamanvitatvAta 'kevalavaraNanaNadaMsaNe tti kevalama-asahAyaM ata eva varaM jJAnaM ca darzanaM ceti jJAnadarzanaM tataH prAkpadAbhyAM karmadhArayaH, tatra jJAna-vizeSAvabodharUpamiti darzanaM-sAmAnyAvabodharUpamiti, 'hIlaNAo'ttijanmakarmamarmodghaTTanAni 'niMdaNAo'ttimanasA kutsanAni khisaNAo'tti tAnyeva lokasamakSaM garahaNAo'tti kutsanAnyevaca garhaNIyasamakSANi 'tajjaNAo'tti ziro'GgulyAdisphoraNato jJAsyasi re jAlmetyAdibhaNanAni 'tAlaNAo'tti tADanAH-capeTAdidAnAni 'paribhavaNAo'tti AbhAvyArthaparireNa nyakikrayAH, 'pavvahaNAo'tti pravyathanA-bhayotpAdanAni 'uccAvaya'tti utkRSTetarAH 'gAmakaMTaya'tti indriyagrAmapratikUlA iti sijjhihiitti setsyati-kRtakRtyobhaviSyati bujjhihiitti bhotsyatesamastAna kevalajJAnena 'muccihiittimokSyatesakalakarmIzaiH 'parinivvAhiittiparinirvAsyati karmakRtasantApAbhAvena zItIbhaviSyati, kimuktaM bhavati ? -'savvadukkhANamaMtaM kAhiitti vyaktameveti 14 mU. (51) se ime gAmAgara jAva sannivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taMjahAAyariyapaDinIyA uvajjhAyapaDinIyA kulapaDinIyA gaNapaDinIyA AyariyauvajjhAyANaM ayasakAragA avaNNakAragA akittikAragA bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhinivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANA vuppAemANA viharittA -bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti bahu0 tassa ThANassa anAloiyaapaDikkaMtA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 51 175 kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM laMtae kappe devakibbisiesu devakibbisiyattAe uvavattArI bhavaMti, tahiM tesiM gatI terasasAgarovamAiM ThitI anArAhagA sesaM taM ceva 15 / se je ime sannipaMciMdiyatirikkhajoNiyA pajattayA bhavaMti, taMjahA- jalayarA khahayarA thalayarA, tesiMNaM atthegaiyANaM subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM lesAhiM visujjhamANAhiM tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhAvUhamaggaNagavesaNaM karemANANaM sannIpuvvajAIsaraNe samuppajjai / tae NaM te samuppannajAisarA samANA sayameva paMcANuvvayAiM paDivajjraMti paDivajittA bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM appANaM bhAvemANA bahUiM vAsAiM AuyaM pAleti pAlittA bhattaM paJccakkhaMti hUI bhattAiM aNasaNAe cheyaMti 2 ttA AloiyapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM sahassAre kappe devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI aTThArasa sAgarovamAiMThitI pannattA, paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva 16 / se je ime gAmAgara jAva saMnivesesu AjIvikA bhavaMti, taMjahA- dugharaMtariyA tigharaMtariyA sattagharaMtariyA uppalabeTiyA gharasamudAniyA vijjuaMtariyA uTTiyAsamaNA, teNaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUiM vAsAiM pariyAyaMpAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI bAvIsaM sAgarovamAiM ThitI, anArAhagA, sesaM taM ceva 17 / se je ime gAmAgara jAva saNvisesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taMjahA - attukkosiyA paraparivAiyA ikammiyA bhujo 2 kouyakArakA, te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUiM . vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti pAuNittA tassa ThANassa aNAloiya apaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM acchue kappe Abhiogiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI bAvIsaM sAgarovamAI ThiI paralogassa aNArAhagA, sesaM taM caiva 18 / se je ime gAmAgara jAva sanni vesesu ninhagA bhavaMti, taMjahA bahurayA ? jIvapaesiyA 2 avvattiyA 3 sAmuccheiyA 4 dokiriyA 5 terAsiyA 6 abaddhiyA 7 iccete satta pavayaNaninhagA kevala cariyAliMgasAmaNNA micchaddiSTThI bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhinivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANA vuppAemANA viharittA bahUiM vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti 2 kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM uvarimesu gevejjesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiMgatI ekkattIsa sAgarovamAiM ThitI, paralogassa anArAhagA, sesaM taM ceva 19 / se je ime gAmAgara jAva sanni vesesu maNuyA bhavaMti, taMjahA- appAraMbhA appapariggahA dhammiyA dhammANuyA dhammiTThA dhammakhAI dhammappaloiyA dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA dhammeNaM ceva vittiM kappemANA susIlA suvvayA suppaDiyAnaMdA sAhUbahiM ekaccAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA evaM jAva pariggahAo ekaccAo kohAo mANAo mAyAo lohAo pejjAo kalahAo abbhakkhANAo pesunnAo para parivAyAo aratiratIo mAyAmosA omicchAdaMsaNasallAo paDivirayA jAvajjIvAe ekacAo apaDivirayA, ekaccAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA, ekaccAo karaNakArAvaNAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA egaccAo payaNapayAvaNAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo payaNapayAvaNAau apaDivirayA, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 aupapAtikaupAGgasUtram-51 ekaccAo koTTaNapiTTaNatajjaNatAlaNavahabaMdhaparikilesAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA, __ -ekacAoNhANamaddaNavaNNagavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAopaDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA, jeyAvaNNe tahappagArA sAvajajogovahiyA kammaMtA parapA NapariyAvaNakarA kajaMti tao jAva ekaccAo apaDivirayA taMjahA-samaNovAsagA bhavaMti, abhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNupAvA AsavasaMvaranijjarakiriyAahigaraNabaMdhamokkhakusalA asahejAo devAsuranAgajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijjA niggaMthe pAvayaNe nissaMkiyA NikkhaMkhiyA nivitigicchA laTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA abhigayaTThA viNicchiyaTThA advimiMjapemmANurAgarattA ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramaDhe sese aNeDhe UsiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattaMteuraparagharadArappavesA cauddasaTTamuddidvapuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM sammaM anupAlettA samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMthachaNeNaM osahabhesajjeNaM paDihAraeNaya pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilA mANA viharaMti viharittA bhattaM paccakkhaMti te bahUI bhattAiM aNasaNAe chediti chedittA AloiyapaDikkatA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAeuvavattArobhavaMti, tahiM tesiMgaIbAvIsaMsAgarovamAI ThiI ArAhayA sesaM taheva 20 / / sejeimegAmAgara jAvasannivesesumaNuA bhavaMti, taMjahA-anAraMbhAapariggahA dhammiyA jAva kappemANA susIlA suvvayA supaDiyAnaMdA sAhU savvAo pANAivAAo paDivirayA jAva savvAo pariggahaopaDivirayA savvAo kohAomANAo mAyAo lobhAo jAva micchAdaMsaNasallAo paDivirayA savvAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA savvAo karaNakArAvaNAo paDivirayA savvAo payaNapayAvaNAo paDivirayA sabbAo kuTTaNapiTTaNatajjaNatAlaNavahabaMdhaparikilesAopaDivirayA savvAoNhANamaddaNavaNNagavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAopaDivirayAjeyAvaNNe tahappaggArA sAvajajogovahiyAkammaMtA parapANapariyAvaNakarA kajaMti taovi paDivirayA jAvajjIvAe se jahAnAmae anagArA bhavaMti-- IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva iNameva niggaMthaM pAvayaNaM puraokAuM viharaMti tesiNaM bhagavaMtANaMeeNaMvihAreNaM viharamANANaM atthegaiyANaMaNaMtejAva kevalavaranANadaMsaNe samuppajai, te bahUI vAsAI kevalipariyAgaM pAuNaMti jAva pAuNittA bhattaM paJcakkhaMti bhattaM 2 bahUI bhattAI. aNasaNAi chetira ttA jassaTThAe kIraiNagga bhAve0 aMtaM karaMti, jesipi ya NaM egaiyANaM no kevalavaranANadasaNe samuppajjai te bahUiM vAsAiMchaumatthapariyAgaM pAuNantira AbAhe uppanne vA anuppanne vA bhattaM paJcakkhaMti, te bahUI bhattAiMaNasaNAe cedenti ra tAjassaTTAe kIrai naggabhAvejAva tamaTThamArAhittA carimehiM UsAsaNIsAsehiM anaMtaM anuttaraMnivvAghAyaMnirAvaraNaMkasiNaMpaDipunnaM kevalavaranANadaMsaNaM uppADiMti, tao pacchA sijjhihintijAva aMtaM krehiti| egaccA puNaege bhayaMtAropuvvakammAvaseseNaM kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaMsavvaTThasiddhe Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 51 177 mahAnavimANe devattAeuvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI tettIsaM sAgarovamAI ThiI ArAhagA, sesaM taM ceva 21 / seje ime gAmAgara jAva sannivesesu maNuA bhavaMti, taMjahA - savvakAmavirayA savvarAgavirayA savvasaMgAtItA savvasiNehAtikkaMtA akkohA nikkohA khINakkohA evaM mANamAyAlohA aNupuvveNaM aTTha kammapayaDIo khavettA upiM loyaggapaiTThANA havaMti / / bR. 'ayasakAraNa 'tti parAkramakRtA sarvadiggAminI vA prakhyAtiryazaH tatpratiSedhAdayazaH 'avaNNakAraya'tti avajJA - anAdaraH avarNo vA-varNanAyA akaraNaM 'akittikAraga' tti dAnakRtA ekadiggAminI vA prasiddhiH kIrtistanniSedhAdakIrtiH 'asabbhAvubbhAvaNAhiM' ti asadbhAvAnAmavidyamAnArthAnAmudbhAvanA - utprekSaNAni asadbhAvodmadbhAvanAstAbhiH 'micchattAbhinivesehi ya'tti midhyAtve-vastuviparyAse midhyAtvAdvA-mithyAdarzanAkhyakarmaNaH sakAzAd abhinivezA:cittAvaSTambhAmithyAtvAbhinivezAstaiH 'vuggAhemANa' tti vyudgrAhyamANAH - kugrahe yojayantaH 'vuppAemANa 'tti vyutpAdayamAnAH - asadbhAvodbhAvanAsu samarthIkurvanta ityarthaH, 'aNAloiyaapaDikkaMta 'tti gurUNAM samIpe akRtAlocanAstato doSAdanivRttAzcetyarthaH, eteSAM ca viziSTazrAmaNyajanyaM devatAvaM pratyanIkatAjanyaM ca kilbiSikatvaM, te hi caNDAlaprAyA eva devamadhye bhavantIti 15 // 'saNNIpuvvajAIsaraNe' tti saMjJinAM satAM yA pUrvajAtiH - prAktAno bhavastasyA yatsmaNa tattathA 16 // AjIvikAgozAlakamatAnuvartinaH 'dugharaMtariya 'tti ekatra gRhe bhikSAM gRhItvA ye'bhigrahavizeSAd gRhadvayamatikramya punarbhikSAM gRhNanti na niranantaramekAntaraM vA te dvigRhAntarikAH, dve gRhe antaraM bhikSAgrahaNe yezaSAmasti te dvigRhAntarikA iti nirvacanam, evaM trigRhAntarikAH saptagRhAntarikAzca 'uppalabeMTiya'tti utpalavRntAni niyamavizeSAt grAhyatayA bhaikSatvena yeSAM santi te utpalavRntikAH 'gharasamudAniya'tti gRhasamudAnaM pratigRhaM bhikSA yeSAM grAhyatayA'sti te gRhasamudAnikAH 'vijayaMtariyatti vidyuti satyAM antaraM bhikSAgrahaNasya yeSAmasti te vidyudantarikAH, vidyutsampAte bhikSAM nATantIti bhAvArtha:, 'uTTiyAsamaNa' tti uSTrikA - mahAmRNmayo bhAjanavizeSastatra praviSTA ye snamyanti-tapasyantItyuSTrikAzramaNAH, eSAM ca padAnA muThaprekSayA vyAkhyA kRteti 17 / 'attukkosiya'tti AtmotkarSo'sti yeSAM te AtmotkarSikAH, 'paraparivAiya'tti pareSAM parivAdo-nindA'sti yeSAM te paraparivAdikAH 'bhUikammiya'tti bhUtikarma - jvaritAnAmupadravarakSArthaM bhUtidAnaM tadasti yeSAM te bhUtikarmikAH, 'bhujjo bhujjo kougakAraga' tti bhUyo bhUyaH punaH punaH kautukaM - saubhAgyAdinimittaM pareSAM snapanAdi tatkartAraH kautukakArakAH 'Abhiogiesu' tti abhiyoge - AdezakarmaNi niyuktA AbhiyogikA AdezakAriNa ityarthaH eteSAM ca devatvaM cAritrAdAbhiyogikatvaM cAtmotkarSAdiriti 18 / bahuSu samayeSu ratA - AsaktAH bahubhireva samayaiH kAryaM niSpadyate naikasamayenetyevaMvidhavAdino bahuratAH - jamAlimatAnupAtinaH, 'jIvapaesi' tti jIvaH pradeza evaiko yeSAM matena te jIvapradezAH, ekenApi pradezena nyUno jIvo na bhavatyayo yenaikena pradezena pUrNaH san jIvo bhavati sa evaikaH 8 12 1 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 . aupapAtikaupAGgasUtram-51 pradezo jIvo bhavatItyevaMvidhavAdinastiSyaguptAcAryamatAvisaMvAdinaH 'avvattiya'tti avyaktaM samastamidaMjagat sAdhvAdiviSaye zramaNo'yaM devo vA'yamityAdiviviktapratibhA-sodayAbhAvAttatazcAvyaktaM vastviti matamasti yeSAM te avyaktikAH, avidyamAnA vA sAdhvAdivyaktireSAmitakyavyaktikAHASADhAcAryaziSyamatAntaHpAtinaH 'sAmuccheiya'ttinArakAdibhAvAnAM pratikSaNaM samucchedaM-kSayaM vadantIti sAmucchedikAH azvamitramatAnusAriNaH 'dokiriya'tti dve kriye-zItavedanoSNavedanAdisvarUpe ekatra samaye jIvo'nubhavatItyevaM vadanti ye te dvaikriyA gaGgAcAryamatAnuvartinaH 'terAsiyattitrInAzInjIvAjIvAnojIvarUpAnvadantiyete trairAzikaH rohaguptamatAnusAriNaH, 'abaddhiya'tti abaddhaM satkarma kaJcukavatpArzvataH spRSTamAtraM jIvaM samanugacchantItayevaM vadantItyabaddhikAH goSThAmAhilamatAvalambinaH, upalakSaNaMcaitatsakriyAvartivyApanadarzanAnAmanyeSAmapIti, pavayaNaniNhaya'ttipravacanaMjinAgamaM niDhuvate-apalapantyanyathA tadekadezasyAbhyupagamAtte pravacananilavakAH, kevalaM 'cariyAliMgasAmaNNA micchAdiTThI'tti mithyAdRSTayaste viparItabodhAH navaraM caryayAbhikSATanAdikriyayA liGgena ca-rajoharaNAdinA sAmAnyAH sAdhutulyA iti 19 / 'dhammiya'tti dharmeNa-zrutacAritrarUpeNa caranti ye ye te dhArmikAH, kuta etadevamityata Aha-'dhammANuattidharmaM zrutarUpamanugacchantiyetedharmAnugAH,kuta etadevamityataAha-'dhammi?' ttidharmaH zrutarUpaeveSTo-vallabhaH pUjitovAyeSAMtedharmeSTAH dharmiNAMveSTAHdharmISTAH athavAdharmo'sti yeSAMte dharmiNaHtaeva cAnyebhyo'tizayavanto dharmiSThAH, ata eva 'dhammakkhAi'ttidharmamAkhyAnti bhavyAnAMpratipAdayantItidharmAkhyAyinaH dharmAdvA khyAtiH-prasiddhiryeSAMtedharmakhyAtayaH, 'dhammapaloiya'tti dharmaM pralokayanti-upAdeyatayA prekSante pASaNDiSu vA gaveSayantIti dharmapralokinaH, dharmagaveSaNAnantaraM vA 'dhammapalajjaNa'tti dharme prarajyante-Asajyante yete dharmaprarajyanAH, - tatazca 'dharmasamudAcAra'ttidharmarUpacAritrAtmakaHsamadAcAraH-sadAcAraHsapramodovA''cAro yeSAM te dharmasamudAcArAH, ata eva 'dhammeNa ceva vittiM kappemANa'tti dharmeNaiva-cAritrAvirodhena zrutAvirodhena vA vRtti-jIvikAM kalpayantaH-kurvANA viharantIti yogaH, 'suvvaya'tti sadgatAH zobhanacittavRttivitaraNA vA, 'suppaDiyAnaMdA sAhUhiti suSTu pratyAnandaH-cittAlAdo yeSAM te supratyAnandAHsAdhuSu-viSayabhUteSuathavAsAhUhitiuttaravAkyesambadhyate, tatazcasAdhubhyaH sakAzAt sAdhavantike ityarthaH, 'egaccAo pANAivAyAo'tti ekasmAt na sarvasmAt pAThAntare 'egaiyAo'tti tatra ekakaevaekakikaH tasmAdekakikAta, ita idaMsUtraprAyaHprAguktArthaMnavaraM micchAdaMsaNasallAotti iha mithyAdarzanaM-tajanyAnyayUthikavandanAdikA kriyA tato bhAvato viratAH rAjAbhiyogAdibhistvAkArairaviratA iti, 'kuTTaNapiTTaNatajjaNatAlaNavahabaMdhaparikilesAo'tti kuTTanaMkhadirAderiva chedavizeSakaraNaM piTTanaM-vastrAderiva mudgarAdinA hananaMtarjanaM-paraMprati jJAsyasire jAlmetyAdibhaNanaM ___ tADanaM-capeTAdinA hananaM tAlanaM vA gRhadvArAdestAlakena sthaganaM vadho-mAraNaM bandho--rajjvAdinA yantraNaM pariklezo-bAdhotpAdanaM 'sAvajajogovahiya'tti sAvadyayogA aupadhikA-mAyAprayojanAH kaSAyapratyayA ityarthaH upakaraNaprayojanA vA yete tathA 'kammaMta'tti Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-51 179 vyApArAMzAH, vAcanAntare 'sAvajjA abohiyA kammaMta'tti atra abodhikAH avidyamAnabodhikA veti, evaM sAmAnyenoktAnAM manuSyANAM vizeSanirdezArthamAha-'taMjaha'tti ta ete ityarthaH 'se jahAnAmae'tti kavacittatrApyayamevArthaH 20 / ___ 'AbAhe'tti rogAdibAdhAyAM 'egaccA puNa ege bhayaMtAro'tti ekA-asAdhAraNaguNatvAd advitIyAmanujabhavabhAvinI vAarcA-bondistanuryeSAM te ekArcAH, punaHzabdaH pUrvoktApakSayA uttaravAkyArthasya vizeSadyotanArthaH, eke-kevalajJAnabhAjanebhyo'pare 'bhayaMtAro'tti bhaktAraH-- anuSThAnavizeSasya sevayitAro bhayatrAtAro vA, anusvArastvalAkSaNikaH, 'puvvakammAvaseseNa' kSINAvazeSakarmaNA devatayotpattAro bhavantIti yogaH21 / 'savvakAmaviraya'tti sarvakAmebhyaH-samastazabdAdivaSayebhyo viratA-nivRttAsteSu vA virayA-vigatautsukyA ye te tathA, yataH 'savvarAgaviraya'tti sarvarAgAt-samastAdviSayAbhimukhyahetubhUtAtmapariNAmavizeSAdviratA-nivRttAyetetathA, 'savvasaMgAtIta'tti sarvasmAtsaGgAtmAtApitrAdisamAbandhAdatItAH-apakrAntAH sarvasaGgAtItAH yataH 'savvasiNehAikkaMta'tti sarvasneha-mAtrAdisambandhahetuM atikrAntAH-tyaktavanto ye te sarvasnehAtikrAntAH 'akkoha'tti krodhaviphalIkaraNAt 'nikkoha'tti udayAbhAvAt, etadeva kuta ityAha-'khINakkoha'tti kSINakrodhamohanIyakarmANa ityarthaH, ekArthA vaite zabdAH 22 // mU. (52) anagAreNaMbhaMte! bhAviappA kevalisamugghAeNaMsamohaNittA kevalakappaMloyaM phusittANaM ciTThai?, haMtA ciTThai, se nUNaM bhaMte! kevalakappe loe tehiM nijjarApoggalehiM - phuDe ?, haMtA phuDe, chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse tesiM NijjarApoggalANaM kiMci vaNNeNaM vaNNaM gaMdheNaM gaMdhaM raseNaM rasaMphAseNaM phAsaMjANaipAsai?, goyamA!, no iNaDhe samaDhe, sekeNaTheNaMbhaMte! evaM vuccai-chaumatye NaM maNusse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM vaNNaM jAva jANai pAsai?, goyamA, ayaMNaMjaMbuddIve 2 savvadIvasamuddANaMsababbhaMtaraesavvakhuDDAevaDhetellapUyasaMThANasaMThie baTTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThie vaTTe paDipunnacaMdasaMThANasaMThieekaMjoyaNasayasahassaMAyAmavikkhaMbheNaMtiNNijoyaNasayasahassAiMsolasasahassAI donni ya sattAvIse joyaNasae tinniya kose aTThAvIsaMca dhanusayaM terasa ya aMgulAiM addhaMguliyaM ca kiMci visesAhie parikkheveNaM pannatte, deveNaM mahiDDIe mahajuie mahabbale mahAjase mahAsukkhe mahANubhAve savilevaNaM gaMdhasamuggayaMgiNhaisa 2 taMavadAleitara jAva iNAmevattikaDakevalakappaM jaMbUddIvaM tihiM accharAnivAehiM tisattakhutto anupariaTTittA NaM havvamAgacchejjA, senUnaM goyamA! se kevalakappejaMbUddIve 2 tehiM ghANapoggalehiM phuDe ?, haMtA phuDe, chaumatye gaMgoyamA! maNusse tesiMghANapoggalANaM kiMci vaNNeNaMvaNNaMjAva jANaMti pAsaMti?,bhagavaM! no iNaDhe samaDhe, se teNaTheNaMgoyamA! evaM vuccai chaumatyeNaM maNusse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM vaNNaM jAva jANaoi pAsai, esuhamA NaM te poggalA pannattA, samaNAuso! savvaloyaMpi yaNaM te phusittANaM citttthti| kramhANaM bhaMte ! kevalI samo haNaMti? kamhANaM kevalI samugghAyaM gacchaMti?, goyamA! kevalINaM cattAri kammaMsA apalikkhINA bhavaMti, taMjahA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 aupapAtikaupAGgasUtram-52 veyaNidajaM AuyaM nAmaM guttaM, savvabahue se veyaNijje kamme bhavai, savvatthove se Aue kamme bhavai, visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhiM ya, visamasamakaraNayAe baMdhaNehiM Thiihi ya evaM khalu kevalI samohaNaMti evaM khalu kevalI samugghAyaM gacchati / savveviNaMbhaMte! kevalI samugghAyaM gacchaMti?, no iNaDhe samaDhe, vRtadevamukto vivakSitopapAtaH, adhunA'nantaroktasiddhopapAtasambandhenatatkAraNabhUtasamudghAtAdivaktavyatAM darzayannAha-'anAgAreNa mityAdi vyaktaM, navaraM 'kevalisamugghAeNaM'ti nakaSAyAdisamudghAtena samohae'ttisamavahato-vikSiptapradezaH 'kevalakapaMtikevalajJAnakalpaM sampUrNamityarthaH, vRddhavyAkhyAtukevalaH-sampUrNaHkalpata itikalpaH-svakAryakaraNasamarthaH vasturUpa itiyAvat, kevalazcAsau kalpazceti samAso'tastaM 'nijjarApoggalehiMti nirjarApradhAnAHpudgalA nirjarApudgalAH, jIvenAkarmatAmApAditAH karmapradezA ityarthaH, atastairnirjarApudgalaiH 'phuDe'tti spRSTo vyAptaH 'chaumatthe NaM'ti chadmastho niratizayajJAnayukta iha pratipattavyo yataH chadmastho'pi viziSTAvadhijJAnayukto nirjarApudgalAn jAnAtyeva 'rUvagayaM(ceva)lahai savva'miti vacanAt 'vaNNeNavaNNaM'tivarNena-varNatayAyAthAsyenetyarthaHvarNa-kAlavarNAdikaMjAnAti vizeSataH pazyati sAmAnyataH, noiNaDetti nAyamarthaH 'samaDettisamarthaH-saGgataH, karmapudgalAnAMsAtizayajJAna-gamyatvAt, ____ "savvabdhaMtarAe'tti sarvAbhyantarakaH 'savvakhuDDAe'ttisarvakSullakaH, dIrghatvaMcAtra prAkRtatvAt, 'vaTTe'ttivRttaH, vRttazcamodakavadghanavRtto'pisyAdatastadvayavacchedenaprataravRttatAbhidhAnArthamAha'tellApUyasaMThANasaMThie'tti upalakSaNatvAdasya ghRtApUpAderapyatra grahaH, rahacakkavAla'tticakravAlaMmaNDalaM maNDalatvadharmayogAcca rathacakramapi rathacakravAlaM 'pukkharakaNNiya'ttipadmabIjakozaH, jAva iNAmevattikaTTha'tti yAvaditi parimANArthastAvadityasya gamyamAnasya savyapekSaH, 'iNAmeva';ttiidaM-gamanam, evamiti-cappuTikArUpazIghratvAvedakahastavyApAropadarzanaparaH, anusvArAzravaNaM ca prAkRtatvAt, dvirvacanaM ca zIghratAtizayopadarzanaparam, itirupapradarzanArthaH, kRtvA-vidhAya tihiMaccharAnivAehiM titisRbhizcappuTikAbhirityarthaH 'tissattakhutto'ttitriguNAH saptatrisaptatrisaptavArAstriHsaptakRtvaH ekaviMzativArA ityarthaH, 'havvaM'tizIghraM ghANapoggalehiti gandhapudgalaiH, iha sthAne yAvadityasya savyapekSastAvadityayaMzabdo dRzyaH, 'essuhumANaM'ti etatsUkSmAH,ko'rthaH ? evaM nAma sUkSmAste yathA tAMzchadmastho varNAdibhirna jAnAtIti _ 'samaNAusso'tihezramaNa! heAyuSman!,athavAzramaNazcAsAvAyuSmA~zceti samAsastasyAmantraNaMhe zramaNAyuSman!, yathA atisUkSmatvAdgandhapudgalAnna jAnAtItyevaM nirjarApudgalAnapIti dRSTAntopanayaH / 'kamhANaM bhaMte ! kevalI samohaNaMti'tti samavadhAnti-pradezAn dikSu prakSipanti, etadeva sukhapratipattayevAkyAntareNAha-'kamhANaM kevalI samugghAyaM gacchaMti'tti, apalikkhINe'tti sthiterakSayAt 'aveiyA anijjiNNa'tti kvacid-zyate, tatra aveditAstadrasasyAnanubhUtatvAt anirjIrNAH-tatpradezAnAMjIvapradezebhyo'parizaTanAt 'bahue se veyaNijjettise-tasya kevalino yaH samudghAtaM pratipadyate na punaH sarvasyaiva, keSAJcidakRtasamudghAtAnAmapi samabhAvasyeSTatvAt 'baMdhaNehiM'tipradezabandhAnubhAgabandhAvAzrityetyarthaH, 'ThiIhiya'tti sthitibandhavizeSAnAzrityetyarthaH, 'visamasamakaraNayAe bandhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samohaNaMti' ihaivamakSaraghaTanA-evaM khalu viSamasamakaraNAya bandhanAdibhiH kevlinHsmudghaatyntiiti| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 mUlaM-53 'akittANaM samugghAyaM, anaMtA kevalI jinnaa| jarAmaraNavippamukkA, siddhiM vrgiNgyaa|| mU. (54) kaisamae NaM bhaMte ! AujIkaraNe pannate ?, goyamA ! asaMkhejasamaie aMtomuhuttie pnnte| kevalisamundhAraNaMbhaMte! kaisamaiepannatte?, goyamA asamaiepannate, taMjahA-paDhame samae daMDaM karei viie samae kavADaM kareitaIe samae maMthaM karei yautthe samae loyaM pUrei paMcame samae loyaM paDisAharaichaThe samae maMthaM paDisAharai sattame samae kavADaM paDisAharai ahame samae daMDaM paDisAharai paDisAharittA tao pacchA sarIratye bhvi| seNaM bhaMte ! tahA samugghAyaM gae kiM manajogaM jhuMjai ? vayajogaM jhuMjai ? kAyayogaM juMjai?, goyamA! no manajogaMga~jai no vayajogaMjhuMjai kAyogaM juMjai, kAyajogaMjhuMjamANe kiMorAliyasarIrakAyajogaMjuMjai? orAliyamissasarIrakAyajogaM jhuMjai ? veubviyasarIrakAyajogaM juMjai ? veubviyamissasarIrakAyajogaM juMjai ? AhAra sarIrakAyajogaM juMjai? AhArasarIramissakAyajogaMjuMjai?, kammAsarIrakAyajogaM juMjai?, goyamA! orAliyasarIrakAyajogaMga~jai, orAliyamissasarIrakAyajogaMpi juMjai, no veubviyasarIrakAyajogaMjuMjaiNoveubviyamissasarIrakAyajogaMjhuMjainoAhAragasarIrakAyajogaM juMjaino AhAragamissasarIrakAyajogaMjuMjai kammasarIrakAyajogaMpijhuMjai, paDhamar3hamesusamaesu orAliyasarIrakAyajogaMjuMjai biiyaichaTTasattamesu samaesuorAliyamissasarIrakAyajogaMga~jai taIyacautthapaMcamehiM kammAsarIrakAyajogaM juNji| seNaMbhaMte!tahAsamugghAyagaesijjhihiivujhihiimuccahii parinivvAhiisavvadukkhANamaMtaM karei?, no iNaDhe samaDhe, seNaM tao paDiniyattai tao paDiniyattittA ihamAgacchai 2 ttA tao pacchA maNajogaMpiga~jai vayajogaMpijuMjai kAyajogaMpijuMjaimaNajogaMjuMjamANe kiM saccamanajogaM juMjai mosamanajogaM juMjai sataccAmosamanajogaM juMjai asaccAmosamanajogaM juMjai ?, goyamA ! saccamanajogaMjuMjainomosamanajogaMjuMjai No saccAmosamanajogaMga~jai asaccAmosamanajogaMpijhuMjai, vayajogaMjuMjamANe kiM saccavaijogaMga~jaimosavaijogaMga~jaDU kiM saccamosavaijogaMjhuMjai asaccAmosavaijogaM jhuMjai ?, goyamA ! saccavaijogaM juMjai No mosavaijogaM jhuMjai no saccAmosavaijogaMga~jai asaccAmosavaijogaMpijhuMjai, kAyajogaMga~jamANe Agaccheja vA ciTeja vA nisIeja vAtuyaTTeja vA ullaMghejja vA pallaMgheja vA ukkhevaNaM vA avakkhevaNaM vA tiriyakkhevaNaM vA karejjA pADihAriyaM vA pIDhaphalahagasejasaMthAragaM pccppinnejjaa| vR.'AvajIkaraNe'ttiAvarjIkaraNam-udIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArArUpaM, tacca kevalisamudghAtaM pratipadyamAnaH prathamameva karoti / _ 'paDhamasamae daMDaM kareitti prathamasamaya eva svadehaviSkammabhUdhvamadhazcAyatamubhayato'pi lokAntagAminaMjIvapradezasaGghAtaMdaNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, 'biiekavADaMkareitti dvitIyasamayetutamevadaNDaMpUrvAparadigdvayaprasAraNAtpAvatolokAntagAmikapATamiva kapATaMkaroti, 'maMthaM ti tRtIye samaya tadeva kapATaM dakSiNottaradigdvayappasAraNAnmathisadazaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, 'logaM pUrei'tti caturthasamaye saha lokaniSkuTairmanthAntarANi pUrayati, tatazca Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 aupapAtikaupAGgasUtram-54 sakalolokaH pUritobhavati, loyaMpaDisAharaittipaJcamesamayemanthAntarApUrakatvena yelokapUrakAH pradezAste lokazabdena ucyante, atomanthAntarAlapUrakAnpradezAnsaMharatimathistho bhavatItiyAvat, 'maMthaM paDisAharaitti mathyAkAravyavasthApitapradezAn saMhRtya kapATastho bhavatItiyAvat, 'kavADaM paDisAharai'tti saptamasamaye kapATAkAradhArakapradezasaMharaNAddaNDastho bhavatItyarthaH, 'aTThame samae daMDaM paDisAharai, sAharittA sarIratthe bhavaitti, iha yadyapi saMhatyetyanena saMharaNasya pUrvakAlatA zarIrasthabhavanasya ca pazcAtkAlatA zabdavRttyA pratIyate, tathA'pyarthavRttyA na kAlabhedo'sti, dvyorpyssttmsmybhaavitvenokttvaaditi|| 'no manajogaM no vayajogaM juMjai'tti prayojanAbhAvAt, kAyayogacintAyAM saptavidhaH kAyayogaH, tatra-'orAliyasarIrakAyajogaMti yogo-vyApAraH sa ca vAgAderapyastIti kAyena vizeSitatvAtkAyayogaH sacAnekadhetiaudArikazarIreNaMviziSyate, tatrodAraiH-zeSapudgalApekSayA sthUlaiH pudgalairnivRttamityaudArikaM, tacca taccharIraM ceti samAsastasya kAyayogaaudArikazarIrakAyayogaH, 'orAliyamIsasarIkAyajogaM'ti audArikamizrakaM nAma yaccharIraM tasya yaH kAyayogaH sa yathA, sa ca kArmaNodArikayoyugapadvayApArarUpa audArikazarIrariNAmutpattikAle kevalisamudghAte vA, audArikavaikriyayoraudArikAhArakayorvA yugupadvayApArarUpaH, audArikazarIriNAM vaikriyakaraNakAle AhArakakaraNakAle ceti, 'veuvviyasarIrakAyajogaM'tipUrvavannavaraM vikriyA prayojanamasyeti vaikriyaM-sUkSmataraviziSTakAryakaraNakSamapudgalanivRttamityarthaH, ayaMca vaikriyalabdhimatAM bAdaravAyukAyikapaJcendriyatiryagmanuSyANAM devanArakANAM ca syaaditi| 'veubviyamissasarIrakAyajogaM'ti vaikriyaM sanmizraM yatkArmaNAdinA tadvaikriyamizraM tacca taccharIraMceti samAsastasya kAyayogo vaikriyamizrazarIrakAyayogaH, saca vaikriyakArmaNayoryugapadvayApArarUpaH, sa ca devanArakANAmutpattikAle yAvat vaikriyamaparipUrNamiti, vaikriyalabdhimatAM vA tiryagmanuSyANAM vihitavaikriyazarIrANAM tattyAgenaudArikaM gRhNatAmiti, 'AhAragasarIrakAyajogaM tiprAgvat navaram-AhArakA-viziSTatarapudgalAstanniSpannamAhArakam, ayaMca caturdazapUrvadharasya samutpannaviziSTaprayojanasya kRtAhArakazarIrasya bhavatIti, 'AhAragamIsasarIrakAyajogaM'tiAhArakaMsanmizraMyadaudArikeNatadAhArakamizraMtaccataccharIraMceti, zeSastathaiva, ayaMcAhArakaudArikayoyugapadvayApArarUpaH, sacakRtAhArakasyatattyAgenaudArikaMgRhNato bhavatIti, 'kammagasarIrakAyajogaM'tiprAgvat, ayaMcApAntarAlatau kevalisamudghAte vA syAditi, 'paDhamaTThamesu samaesu'ityAderayamabhiprAyaH-jIvapradezAnAM daNDatayA prakSepe saMhAre ca prathamASTamasamayayoraudArikakAyavyApArAdaudArikakAyayoga eva, dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu punaH pradezAnAM prakSepasaMhArayoraudArike tasmAcca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH, tRtIyacaturthapaJcameSu tu bahiraudArikAtkArmaNakAyavyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAd, ihaca yadyapimanthakaraNekapATanyAyenaudArikasyApivyApAraHsambhAvyatetathA'pIta evavacanAgadasau kathaJcinnAstIti mntvymiti| 'saccamanadajogaMjuMjai, asaccAmosAmaNajogaMpijuMjaittimanaHparyAyajJAninAanuttarasureNa vAmanasA pRSTomanasaivaastijIvaevaMkurvityAdikamuttaraMyacchan, 'saccavaijogaM'tijIvAdipadArthAn prarUpayan 'asaccamosAvayajogaM ti AmantraNAdiSviti, samudghAtAnnivRttazcAntarmuhUrtena Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 54 yoganirodhaM karoti 22 // mU. (55) se NaM bhaMte! tahA sajogI sijjhihii jAva aMtaM karehii ?, no iNaTTe samaThThe, se NaM puvvAmevaM saMNNissa paMciMdiyassa pajjattagassa jahannajogassa heTThA asaMkhejjaguNaparihINaM paDhamaM manajogaM niruMbhai, tayAnaMtaraM ca NaM biMdiyassa pajjattagassa jahaNNajogassa heTThA asaMkhejjaguNaparihINaM biiyaM vaijogaM niruMbhai, 183 tayAnaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajjattagassa jahaNNajogassa heTThA asaMkhejjaguNaparihInaM taIyaM kAyajogaM niruMbhai, se NaM eeNaM uvAeNaM paDhamamanajogaM nibhai manajogaM niruMbhittA vayajogaM niruMbhai vayajogaM niraMbhittA kAyajogaM niruMbhai kAyajogaM niraMbhittA joganirohaM karei, joganirohaM karettA ajogattaM pAuNati, ajIgattaM pAuNittA isiMhassapaMcakkhara uccAraNaddhAe asaMkhejjasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesiM paDivajjai, pubvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesimaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM anaMte kammaMse khaveti veyaNijjAuyaNAmagutte, icete cattAri kammaMse jugavaM khavei vedaNijjA 2 orAliyateyAkampAiM savvAhiM vippayahaNAhiM vippajahai, orAliyateyAkammAiM savvAhiM vippayahANAhiM vippayahittA ujjUseDhIpaDivanne aphusamANagaI uDDuM ekkasamaeNaM aviggaheNaM gaMtA sAgArovautte sijjhihii / NaM tattha siddhA havaMti sAdIyA apajjavasiyA asarIrA jIvaghanA daMsaNanANovauttA niTThiyaTThA nireyaNA nIrayA nimmalA vitimirA visuddhA sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM ciTThati / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai-te NaM tattha siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA jAva ciTThati ?, goyamA ! se jahAnAmae bIyANaM aggidaDDANaM punaravi aMkuruppattI Na bhavai, evAmeva siddhANaM kammabIe daDDhe punaravi jammuppattI na bhavai, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-te NaM tattha siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA jAva ciTThati / jIvANaM bhaMte! sijjhamANA kayaraMmi saMghayaNe sijjaMti ?, goyamA ! vairosabhaNarAyasaMghayaNe sijjhati, jIvA NaM bhaMte! sijjhamANA kayaraMmi saMThANe sijjhati ?, goyamA ! chaNhaM saMThANANaM annatare saMThANe sijjhati, jIvANaM bhaMte! sijjhamANA kayarammi uccatte sijjhati ?, goyamA ! jahanneNaM sattarayaNIo ukkoseNaM paMcadhanussae sijjhaMti, jIvA NaM bhaMte! sijjhamANA kayarammi Aue sijjhati ?, goyamA ! jahanneNaM sAiregaTThavAsAue ukkoseNaM puvvakoDiyAue sijjhati / atthi NaM bhaMte! imIse rayaNappahAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti ?, no iNaTTe samaTTe, evaM jAva ahe sattamAe, atthi NaM bhaMte! sohammassa kappassa ahe siddhA parivasaMti ?, no iNaTTe samaTTe, evaM savvesiM pucchA, IsANassa saNakumArassa jAva accuyassa gevijjavimANANaM anuttaravimANANaM, atthi NaM bhaMte! IsIpabhArAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti ?, no iNaTTe samaTTe, se kahiM khAi NaM bhaMte ! siddhA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappahAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo uhuM caMdimasUriyaggahaNanakkhattatArAbhavaNAo bahUI joyaNasayAI bahUI joyaNasahassAI bahUiM joyaNasayasahassAiM bahuo joyaNasakoDIo bahUo joyaNakoDAkoDIo uDDhataraM uppaittA sohammIsANasaNaMkumAramAhiMdabaMbhalaMtagamahAsukkasahassAra ANayapANaya AraNaccaya tinni ya aTThAre Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 aupapAtikaupAGgasUtram-55 gevijavimANAvAsasaevIivaittA vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyasavvaTThasiddhassayamahAvimAnassa savvauparillAothUbhiyaggAo duvAlasajoyaNAiMabAhAe ettha NaM IsIbbhArA nAma puDhavI pannattA paNayAlIsaM joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM egA joyaNakoDI bAyAlIsaM sayasahassAItIsaMgha sahassAI donni ya auNApanne joyaNasae kiMci visesAhie pariraeNaM, IsipabbhArAyaNaM puDhacIe bahumajjhadesabhAe aTThajoyaNie khete aTThajoyaNAiMbAhulleNaM, ... tayA'maMtaracaNaMmAyAe 2 paDihAyamANI 2 savvesucarimaperaMtesumachiyapattAotanuyatarA aNgulssasNkheaibhaagNbaahullennNpnnnntaa| IsIpabbhArAeNaMpuDhavIeduvAlasaNAmadhejA pannattA, taMjahA-IsIivA isIpabbhArA i vA tamU ivA taNUtaNU ivA siddhI ivA siddhAlae ivA muttIi vA muttAlae i vA loyagge i vA loyagga)bhiyA i vA loyaggapaDibujjhaNA i vA savyapANabhUyajIvasattasuhAvahA ivaa| IsIpabmArANaMpuDhavI seyA saMkhatalavimalasolliyamuNAladagarayatusAragokkhIrahAravaNNA uttANayachattasaMThANasaMThiyA savvajuNasuvaNNayamaI acchA sahA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA samarIciyA suppabhA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA, IsIpabbhArAeNaM puDhavIe sIyAejoyaNaMmilogaMte, tassa joyaNassaje se uvarille gAue tassa NaM gAuassa je se uvarille chabhAgie tattha NaM siddhA bhagavaMto sAdIyA apajjavasiyA anegajAijarAmaraNajoNiveyaNasaMsArakalaMkalIbhAvapuNabbhavagabbhavAsavasahIpavaMcasamaikkaMtA sAsayamanAgayamaddhaM ciTThati // vR. se NaM puvAmeva sannisse'tyAdi, asyAyamarthaH-sa-kevalI, NamityalaGkAre, 'pUrvameva' AdAveva yoganirodhAvasthAyAH saMjJino-manolabdhimataH paJcendriyasyeti svarUpavizeSaNaM, yataH saMjJI paJcendriya eva bhavati, 'pajjattassa'timanaHparyAptayA paryAptasya, tadanyasya manolabdhimato'pi manaso'bhAvaevetiparyAptasyetyuktaM, sacamadhyamAdimanoyogo'pisyAdityAha-'jahanjogissa'tti jaghanyamanoyogavataH 'he?'tti adho yo manoyoga iti gamyate, jaghanyamanoyogasamAno yo na bhavatItyarthaH, manoyogazca-manodravyANi tadvayApArazceti, jaghanyamanoyogAdhobhAgavartitvamevadarzayannAha-'asaMkhejjaguNaparihINaM tiasaGkhyAtaguNena parihINoyaHsa tathA taMjaghanyamanoyogasyAsaGkhayeyabhAgamAtraMmanoyogaM niruNaddhi, tataHkrameNAnayA mAtrayA samaye samayetaMnirundhAnaH sarvamanoyogaMniruNaddhi, anuttareNAcintyena akaraNavIryeNeti, etadevAha-paDhamamanojoganiraMbhaittipratamaM-zeSavAgAdiyogApekSayA prAthamyena-AditomanoyogaM niruNaddhIti uktNc||1|| "pajjattamettasannissa jattiyAiM jahannajogissa / hoti manodavvAiMtavvAvAro ya jmmtto|| // 2 // tadasaMkhaguNavihINaM samae niruMbhamANo so| manaso savvanirohaM kareasaMkhejjasamaehiM / / " ti, evamanyadapi sUtradvayaM neyam, 'ajogayaM pAuNaitti ayogatAM prApnotIti, 'IsiMhassapaMcakkharuccAraNaddhAe'ttiIsiMti-ISatspRSTAni hasvAniyAni paJcAkSarANiteSAM yaduccAraNaMtasya yA'ddhA kAlaH sAtathA tasyAm, idaM coccAraNaMna vilambitaMdrutaMvA, kintumadhyamamevagRhyate, yataAha Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-55 119 11 "hassakkharAI majjheNaM jeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigao tattiyamettaM tao kAlaM ||" zailezo- marustasyevasthiratAsAmyAdyA'vasthA sA zailezI athavA zIleza:sarvasaMvararUpacAritraprabhustasyeyamavasthA yoganirodharUpeti zailezI tAM pratipadyate, tataH 'puvvaraiyaguNaseDhIyaMca NaM' ti pUrva- zailezyAvasthAyAH prAg racitA guNazreNI-kSapaNopakramavizeSarUpA yasya tattathA, guNazreNI caivaM - sAmAnyataH kila karma bakalpamalpataramalpatamaM cetyevaM nirjaraNAya racayati, yadA tu pariNAmavizeSAttatra tathaiva racite kAlAntaravedyamalpaM bahu bahutaraM bahutamaM cetyevaM zIghratarakSapaNAya racayati tadA sA guNazreNItyucyate caivaM 'kammaM 'ti vedanIyAdikaM bhavopagrAhi 'tIse selesimaddhAe 'tti tasyAM zailezI addhAyAMzailezIkAle kSapayaniti yo gaH, etadeva vizeSeNAha - 'asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM'nti asaGkhyA tAbhirguNazreNIbhiH zailezyavasthAyA asaGkhyAtasamayatvena guNazreNyapyasaGkhyAtasamayA tataH tasyAH pratisamayabhedakalpanayA asaGkhyAtAguNazreNayo bhavanti, ato'saGkhyAtAbhiH guNazreNIbhirityuktam, asaGkhyAtasamayairiti hRdayam, 'anaMte kammaMse khavayaMto' tti anantapudgalarUpatvAdanantAstAn karmAMzAn bhavopagrAhikarmabhedAn kSapayan- nirjarayan 'veyaNijjAuyaNAmagoe 'tti vedanIyaM sAtAdi AyuH - manuSyAyuSkaM nAma - manuSyagatyAdi gotram - uccairgotram 'icchete' tti ityetAn 'cattAri 'tti caturaH 'kammaMse 'tti karmAMzAnmUlaprakRtI: 'jugavaM khavei' tti yaugapadyena nirjarayatIti / etaccaitA bhASyagAthA anuzritya vyAkhyAtaM yaduta 11911 "tadasaMkhejjaguNAe seDhIe virayaM purA kammaM / samae samae khavayaM kammaM selesikAleNaM // savvaM khavei taM puna nillevaM kiMcuduvarime samae / kiMcicca hoi carame selesIe tayaM vocchaM // manuyagaijAitasabAyaraM ca pajattasubhagamAejjaM / annayaraveyaNijjaM narAumuccaM jasonAmaM // saMbhavao jinanAmaM narAnupuvvI ya carimasamayaMmi / sesA jinasaMtAo ducarimasamayaMmi niTThati // " tti, 'savvAhiM vippayahaNAhiM' ti sarvAbhiH - azeSAbhiH vizeSeNa - vividhaM prakarSato hAnayaH - tyAgA viprahANayo vyaktyapekSayA bahuvacanaM tAbhiH, kimuktaM bhavati ? - sarvathA parizATanaM na tu yathA pUrvaM saGghAtaparizATAbhyAM dezatyAgataH 'vippajahitta' tti vizeSeNa prahAya - parityajya 'ujjUseDhipaDivanne' tti RjuH - avakrA zreNiH- AkAzapradezapaGkitastAM RjuzreNi pratipannaH - AzritaH 'aphusamANagaI 'tti aspRzantI - siddhantarAlapradezAn gatiryasya so'spRzaGgatiH, antarAlapradezasparzane hi naikena samayena siddhiH, // 2 // 185 // 3 // // 4 // iSyate ca tatraika eva samayaH, ya eva cAyuSkAdikarmaNAM kSayasamayaH sa eva nirvANasamayaH, ato'ntarAle samayAntarasyAbhAvAdantarAlapradezAnAmasaMsparzanamiti, sUkSmazcAyamarthaH kevaligamyo bhAvata iti, 'egeNaM samaeNaM 'ti, kuta ityAha- 'aviggaheNaM'ti avigraheNa - vakrarahitena, vakra eva hi samayAntaraM lagati pradezAntaraM ca spRzatIti, 'uDDuM gaMtA' UrdhvaM gatvA 'sAgArovautte 'tti Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 aupapAtikaupAGgasUtram-55 jJAnopayogavAn 'sidhyati' kRtakRtyatAM labhate iti / ___gatamAnuSaGgikamatha prakRtamAha-kiM ca prakRtaM ?, 'se je ime gAmAgara jAva sannivesesu maNuyAhavaMti-savvakAmavirayAjAvaaTThakammapayaDIoekhavaittA upiMloyaggapaiTThANAhavaMtIti, lokAgrapratiSThAnAzca santo yAdazAste bhavanti tadarzayitumAha-'te NaM tattha siddhA havaMti'ti te pUrvoddiSTavizeSaNA manuSyAH tatra' lokAgreniSThitArthAH syuriti, anena ca yatkecana manyante, ydut||1|| "rAgAdivAsanAmuktaM, cittamevanirAmayam / sadA'niyatadezastha, siddha ityabhidhIyate // -yaccApare mnynte||1|| ___ "gunnsttvaantrjnyaanaanivRttprkRtikriyaaH| muktAH sarvatra tiSThanti, vyovvttaapvrjitaaH||" -tadanena nirastaM, yaccocyate-sazarIratAyAmapi siddhatvapratipAdanAya, ydut||1|| "aNimAdyaSTavidyaM prApyaizvaryaM kRtinaH sdaa| modante nivRtAtmAnastIrNAH paramadustaram // " iti tadapAkaraNAyAha-'azarIrA' avidyamAnapaJcaprakArAzarIrAH, tathA 'jIvadhana tti yoganirodhakAle randhrapUraNena tribhAgonA'vagAhanAH santo jIvadhanA iti, 'daMsaNanANovautta'tti jJAnaM-sAkAraM darzanam anAkAraM tayoH krameNopayuktA yete tathA, 'niTThiyaTTha'tti niSThitArthAHsamAptasamastaprayojanAH 'nirayeNa tti nirejanAH-nizcalAH 'nIraya tinIrajaso-badhyamAnakarmarahitA nIrayA vA-nirgatautsukyAH 'nimmala'tti nirmalAH pUrvabaddhakarmavinirmuktAH dravyamalavarjitA vA 'vitimira' tti vigatAjJAnAH 'visuddha'tti karmavizuddhaprakarSamupagatAH 'sAsayamanAgayaddhaM kAlaM ciTThati'zAzvatIm-avinazvarI siddhakatvasyAvinAzAd, anAgatAddhA-bhaviSyatkAlaM tiSThantIti 'jammuppattI'ti janmanA-karmakRtaprasUtyA utpattiryA sA tathA, janmagrahaNena pariNAmAntararUpAttadutpattirbhavatItyAha, pratikSaNamutpAdavyayaghadhrauvyayuktatvAtsadbhAvasyeti, 'jahanneNaMsattarayaNIe'ttisaptahasteuccatvesidhyantimahAvIravat, 'ukkoseNaM paMcadhaNussae'tti RSabhasvAmivad, etacca dvayamapi tIrthaGkarApekSayoktam, ato dvihastapramANena kUrmAputreNa navyabhicArona vAmarudevyAsAtirekapaJcadhanuHzatapramANayeti, sAiregaTThavAsAue'tti sAtirekANyaSTau varSANi yatra tattathA tacca tadAyuzceti tatra sAtirekASTavarSAyuSi, tatra kilASTavarSavayAzcaraNaM pratipadyate, tato varSe atigate kevalajJAnamutpAdya sidhyatIti, 'ukkoseNaM puvakoDAue'tti pUrvakoTyAyurnaraH pUrvakoTyA ante sidhyatIti na prtH| teNaMtattha siddhA bhavaMtI'tiprAktanavacanAdyadyapi lokAgraMsiddhAnAMsthAnamityavasIyate tathApimugdhavineyasya kalpitavidhidhajhalokAgranirAsatonirupacaritalokAgrasvarUpavizeSAvabodhAya praznottarasUtramAha-'asthiNa mityAdivyaktaM, navaraMyadidaMratnaprabhA (yA) adhastadevalokAgramiti tatra siddhAH parivasantIti praznaH, tatrottaraM-nAyamarthaH samartha iti, evaM sarvatra, 'se kahiM khAiNaM bhaMte!' ttiityatrasetti-tataH kahi~ti-kavadezekhAiNaMti-dezabhASayA vAkyAlaGkAre bahusame'tyAdi bahusamatvena ramaNIyo yaH sa tathA tasmAt 'abAhAe'tti abAdhayA-antareNa 'IsiMpabbhAra'tti ISad-alpo na ratnaprabhAdipRthivyA iva mahAn prAgbhAro-mahattvaM yasyAH sA iisstyaagbhaaraa| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-55 187 nAmadheyAni vyaktAnyeva, navaraM Isitti vA-ISat-alpApRthivyantarApekSayA, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, 'loyaggapaDibujjhaNAiva'tti lokAgramiti pratibudhyate-avasIyate yA lokAgraMvApratibudhyate yayAsAtathA, 'savvapANabhUyajIvasattasuhAvaha'ttiihaprANA-dvIndriyAdayaH bhUtA-vanaspatayaHjIvAH-paJcendriyAH pRthivyAdayastu-sattvAH eteSAMcapRthivyAditayA tatrotpannAnAM sA sukhAvahA zItAdiduHkhahetUnAmabhAvAditi, seya'tti zvetA, etadevAha 'AyaMsatalavimalasolliyamuNAladagarayatusAragokkhIrahAravaNNa'tti vyaktameva, navaram AdarzatalaM-darpaNatalaMkavacacchaGkatalamiti pAThaH, AdarzatalamivavimalAyAsAtathA, 'solliya'tti kusumavizeSaH, savvajjuNasuvaNNamaI tantiarjunasuvarNa-zvetakAJcanaM acchA AkAzasphaTikamiva 'saha'ttizlakSNaparamANuskandhaniSparannAMzlakSNatantuniSpannapaTavat laNha'ttimasRNA ghuNTitapaTavat, 'ghaTTa'ttighRSThevaghRSThAkharazAnayA pASANapratimAvat, "maTTha'ttimRSTeva mRSTA sukumArazAnayA pratimeva zodhitA vA pramArjanikayeva, ata eva 'nIraya'tti nIrajAH-rajorahitA 'nimmalA' kaThinamalarahitA 'nippaMka'tti niSpaGkA-ArdramalarahitAakalaGkAvA 'nikkaMkaDacchAya'ttiniSkaGkaTA-niSkavacA nirAvaraNetyarthaH chAyA-zobhA yasyAH sA tathA akalaGkazobhA vA, 'samarIciya'tti samarIcikA-kiraNayuktA, ata eva 'suppabha'tti suSThu prakarSeNa ca bhAti-zobhate yA sA suprabheti 'pAsAdIya'tti prAsAdomanaHpramodaHprayojanaM yasyAH sAprAsAdIyA darasaNijjatti darzanAya-cakSuvyApArAya hitAdarzanIyA, tAMpazyaccakSurna zrAmyatItyarthaH, abhirUva'ttiabhimataM rUpaMyasyAH sA abhirUpA, kamanIyetyarthaH, 'paDirUva'tti draSTAraM draSTAraM prati rUpaM yasyAH sA pratirUpA, 'joyaNami logaMte'tti iha yojanamutsedhAGgulayojanamavaseyaM, tadIyasyaiva hi krozaSaGbhAgasya satribhAgastrayastriMzadadhikadhanuHzatatrayIpramANatvAditi, 'anegajAijarAmaraNajoNiveyaNaM' anekajAtijarAmaraNapradhAnayoniSu vedanA yatra sa tathA taM ___ "saMsArakalaMkalIbhAvapunabbhavagabbhavAsavasahIpavaMcamaikkaMtA' saMsAre kalaGka lIbhavenaasamaJjasatvenaye punarbhavAH-paunaHpunyenotpAdA garbhavAsavasatayazca-garbhAzrayanivAsA-stAsAMyaH prapaJco-vistaraH sa tathA tamatikrAntA-nistIrNAH, pAThAntaramidam 'aNegajAijarAmaraNajoNisaMsArakalaMkalI bhAvapuNabbhavagabbhavAsavasahipavaMcasamaikvaMta'ttianekajAti-jarAmaraNapradhAnA yonayoyatrasatathAsacAsau saMsArazcetisamAsaH, tatra kalaGkalIbhAvenayaHpunarbhavena-punaHpunarutpattyA garbhavAsavasatInAM prapaJcastaM samatikrAntA yete tathA // mU. (56) kahiM paDihayA siddhA?, kahiM siddhA paDiTThiyA? / kahiM bodiM caittANaM, kattha gaMtUNa sijjhii?|| vR. atha praznottaradvAreNa siddhAnAmeva vaktavyatAmAha-'kahiM ityAdizlokadvayaM, kaba pratihatAH-kavapraskhalitAH siddhAH-muktAH?, tathAH kavasiddhAH,pratiSThitA-vyavasthitA ityarthaH tathA kavabondi-zarIraM tyaktvA ?, tathA kavagatvA sijjhaitti-prAkRtatvAt 'se hu cAitti vuccaI tyAdivat sidhyantIti vyAkhyeyamiti mU. (57) aloge paDihayA siddhA, loyagge ya pdditttthiyaa| ihaM bodiM caittA NaM, tattha gaMtUNaM sijjhii| kAramA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 aupapAtikaupAGgasUtram-57 vR.aloke-alokAkAzAstikAye pratihatAH-skhalitAH siddhA-muktAH, pratiskhalanaM cehAnantaryavRttimAtraM, tathA lokAgreca-paJcAstikAyAtmakalokamUrdhanica pratiSThitAapunarAgatyA vyavasthitA ityarthaH, tathA iha-manuSyakSetre bondi-tanu parityajya tatreti-lokAgre gatvA sinjhaIti-sidhyanti niSThitArthA bhvnti|| mU. (58) jesaMThANaM tuMihaM bhavaM cayaM tassa crimsmyNmi| . AsIya paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa / / vR.kiJca-jaM saMThANaM' gAhA vyaktA, navaraM pradezaghanamiti tribhAgena randhrarapUraNAditi, 'tahiM ti siddhikSetre 'tassa'tti siddhsyeti|| mU (19) vIhaM vA hassaM vAjaM carimabhave haveja sNtthaannN| tatto tibhAgahINaM, siddhANogAhaNA bhnniyaa|| vR. tathA cAha-'dIhaM vA gAhA, dIrgha vA-paJcadhanuHzatamAnaM hasvaM vA-hastadvayamAnaM, vAzabdAnmadhyamaM vA, yaccaramabhave bhavetsaMsthAnaM 'tataH tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA tribhAgena zuSikapUraNAt siddhAnAmavagAhanA-avagAhante-asyAmavasthAyAmitiavagAhanA svAvasthaiveti bhAvaH, bhaNitA-uktA jinairiti // mU. (60) tinni sayA tettIsA dhaNUttibhAgo ya hoi boddhvvaa| esA khalu sidaaghANaM, ukkosogAhaNA bhaNiyA / mU. (61) cattAri ya rayaNIo rayaNittibhAgUNiyA ya boddhvvaa| esA khalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhnniyaa|| mU. (62) ekkA ya hoi rayaNI sAhIyA aMgulAiM aTTha bhave / esA khalu siddhANaM jahannaogAhaNA bhnniyaa| vR.athAvagAhanAmevotkRSTAdibhedataAha-'tinnisayetyAdi, iyaMcapaJcadhanuHzatamAnAnAM, 'cattAriye'tyAdi tu saptahastAnAm 'egA ye' tyAdi dvihastamAnAnAmiti / iyaM ca trividhA'pyUrdhvamAnamAnazrityAnyathA saptahastamAnAnAM ca upaviSTAnAM siddhayatAmanyathA'pi syaaditi| AkSepaparihAraupunarevamatra-nanu nAbhikulakaraH paJcaviMzatyadhikapaJcadhanuHzatamAnaHpratIta eva, tadbhAryA'pimarudevItapramANaiva, uccattaMcevakulagarehiMsama'mitivacanAt, atastadavagAhanA utkRSTAvagahanAto'dhikatarA prApnotIti kathaM na virodhaH?,atrocyate, adyapyuccatvaM kulakaratulyaM tadyoSitAmityuktaM, tathApi prAyikatvAdasya strINAM ca prAyeNa pumbhyo laghutaratvAt paJcaiva dhanuHzatAnyasAvabhavat, vRddhakAle vA saGkocAt paJcadhanuHzatamAnA sAabhavad, upaviSTA vA'sau siddheti na virodhaH, athavA bAhulyApekSamidamutkRSTAvagAhanAmAnaM, marudevI tvAzcaryakalpetyevamapi na virodhaH, nanu jaghanyataH saptahastocchritAnAmeva siddhiH prAguktA, tatkathaM jaghanyAvagAhanA aSTAGgulAdhikahastapramANA bhavatIti?, atrocyate, saptahastocchriteSusiddhiriti tIrthaGkarApekSaM, tadanyetu dvihastAapikUrmaputrAdayaH siddhAH atasteSAM jaghanyA'vaseyA, anye tvAhuH-saptahastamAnasya saMvartitAGgopAGgasya siddhayato jaghanyAvagAhanA syAditi // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 63 mU. (63) ogAhaNAe siddhA bhavattibhAgeNa hoi parihINA / saMThANamanitthaMthaM jarAmaraNavippamukkANaM // 189 vR. 'ogAhaNAe' gAhA vyaktA, navaran 'anitthaMthaM' ti amuM prakAramApannamitthaM itthaM tiSThatIti itthaMsthaM na itthaMsthaM anitthaMsthaM-na kenacillaukikaprakAreNa sthitamiti / mU. (64) jattha ya ego siddho tatattha anaMtA bhavakkhayavimukkA / annonnasamavagADhA puTThA savve ya logaMte / / vR. athaite kiM dezabhedena sthitA utAnyathetyasyAmAzaGkAyAmAha - ' jattha ya' gAhA, yatra ca - yatraiva deze ekaH siddho - nirvRttastatra deze anantA kim ? - 'bhavakSayavimuktA' iti bhavakSayeNa vimuktA bhavakSayavimuktAH, anena svecchayA bhavAvataraNazaktimatsiddhavyavaccedamAha / anyo'nyasamavagADhAH tathAvidhAcintyapariNAmatvAddharmAstikAyAdivaditi, spRSTAH lagnAH sarve ca lokAnte, alokena pratiskhalitatvAd, ata eva 'loyagge ya paiTThiyA' ityuktamiti // mU. (65) phusai anaMte siddhe savvapaesehiM niyamaso siddhA / tevi asaMkhejjaguNA desapaesehiM je puTThA / / vR. tathA 'phusai' gAhA, spRzatyanantAnsiddhAn sarvapradezairAtmasambandhibhiH 'niyamaso'tti niyamena siddhaH, tathA te'pyamasaGkeyayaguNA vartante dezaiH pradezaizca ye spRSTAH, kebhyaH ?, - sarvapradezaspRSTebhyaH, katham ? - sarvAtmapradezaistAvadanantAH spRSTAH, ekasiddhAvagAha nAyAmanantAnAmavagADhatvAt, tathaikaikadezenApyanantA evamekaikapradezenApyanantA eva, navaraM dezo- dvayAdipradezasamudAyaH, pradezastu - nirvibhAgo'zaM iti, siddhazcAsaGghayeyadezapradezAtmakaH, tatazca mUlAnantakamasaGghayeyairdezAnantakairasaGghayaireva ca pradezAntakairguNitaM vayoktameva bhavatIti / pU. (66) asarIrA jIvaghaNA uvauttA daMsaNe ya nANe ya / sAgAramanAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM / / vR. atha siddhAneva lakSaNata Aha- 'asarIrA' gAhA, uktArthA, saGgraharUpatvAccAsyA na punaruktatvAmiti // mU. (67) kevalanANuvauttA jANaMti savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu kevaladiThThI anaMtAhiM / / vR. 'uvauttA daMsaNe ya nANe ya'tti yaduktaM, tatra jJAnadarzanayoH sarvaviSayatAmupadarzayannAha-'kevala'gAhA, kevalajJAnopayuktAH santaH na tvantaH karaNopayuktAH, bhAvatastadabhAvAt, jAnanti 'sarvabhAvaguNabhAvAn' samastavastuguNaparyAyAn, tatra guNAH sahavartinaH paryAyAstukramavartina iti, tathA pazyanti 'sarvataH khalu' sarvata evetyarthaH kevaladaSTibhirana-tAbhiHkevaladarzanairanantairityarthaHsa anantatvAt siddhAnAmanantaviSayatvAdvA darzanayasya kevalaSTimiranantAbhirityuktam, iha cAdau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH sidhyantIti jJApanArthamiti // mU. (68) navi atthi mANusANaM taM sokkhaM naviya savvadevANaM / jaM siddhANaM sokakhaM avvAbAhaM uvagayANaM / / vR. atha siddhAnAM nirupamasukhatAM darzayitumAha- 'navi atthi' gAhA vyaktA, navaram 'avvAbAhaM' ti vividhA AbAdhA vyAbAdhA tanniSedhAdabavyAbAdhA tAmupagatAnAM - prAptAnAmiti Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 mU. (69) jaM devANaM sokkhaM savvaddhApiMDiyaM anaMtaguNaM / na ya pAvai muttisuhaM naMtAhiM vaggavaggUhiM // vR. kasmAdevamityAha-'jaM devANaM' gAhA, 'yo' yasmAddevAnAm - anuttarasurAnantAnAM 'saukhyaM trikAlikasukhaM sarvAddhayA-atItAnAgatavartamAnakAlena piNDitaM - guNitaM sarvAddhApiNDitaM, tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayaikaikAkAzapradeze sthApyata ityevaM sakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNainAnantaM bhavati, na ca prApnoti muktisukhaM naiva muktisukhasamAnatAM labhate, anantAnantatvAtsiddhasukhasya, kiMvidhaM devasukhamityAha - anantAbhirapi 'vargavargAbhiH' vargavargairvargitamapi, tatra tadguNo varNo yathAdvayorgargazcatvAraH tasyApi vargo vargavargo yathA SoDaza evamanantazo vargitamapi / cUrNikArastvAha- anantairapi vargavargaH - khaNDakhaNDaiH khaNDitaM sidaadhasukhaM tadIyAnantAnantatamakhaNDasamatAmapi na labhata ityarthaH, tato nAsti tanmAnuSAdInAM sukhaM yatsiddhAnAmiti prakRtam // bhU. (70) siddhassa suho rAsI savvaddhApiMDio jai havejjA / so'naMtavaggabhaio savvagAse na mAejA // aupapAtikaupAGgasUtram - 68 vR. siddhasukhasyaivotkarSaNAya bhaGgayantareNAha - 'siddhassa ' gAhA, 'siddhasya' muktasya sambandhI 'sukhaH' sukhAnAM satko 'rAziH' samUhaH sukhasaGghAtaH ityarthaH, 'sarvAddhApiNDitaH ' sarvakAlasamayaguNito yadi bhaved, anena cAsya kalpanAmAtratAmAha-, so'nantavargabhakto - anantavargApavartitaH sansamIbhUta eveti bhAvArthaH, 'sarvAkAze'lokAlokarUpe na mAyAt, ayamatra bhAvArtha:-iha kila viziSTAhAdarUpaM sukhaM gRhyate, tatazca yata Arabhya ziSTAnAM sukhazabdapravRttistamAhAdamavadhIkRtya ekaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAhAdo viziSyate yAvadanantaguNavRddhayA niratizayaniSThAMna gataH, tatazcAsAvatyantopamAtItaikAntikautsukyavinivRttirUpaH stimitatamamahodadhikalpazcaramAhlAda eva sadA siddhAnAM bhavati, tasmAccArAtprathamAccordhvamapAntarAlavartino ye tAratamyenAhlAdavizeSAste sarvAkAzapradezarAzerapi bhUyAMso bhavantItyataH kiloktaM- 'savvAgAse na mAejatti, anyathA pratiniyatadezAvasthitiH kathaM teSAmiti sUrayo'bhidadhatIti / mU. (71) jaha nAma koI miccho nagaraguNe bahuvihe viyANaMto / na caei parikaheuM uvamAe tahiM asaMtIe // vR. asya ca vRddhoktasyAdhikRtagAthAvivaraNasyAyaM bhAvArtha:- ya ete sukhabhedAste siddhasukhaparyAyatayA vyapadiSTAH, tadapekSayA tasya krameNotkRSyamANasyAnantatamasthAna- vartitvenopacArAt, tadrAzizca kilAsadbhAvasthApanayA sahasra samayarAzistu zataM sahasraM ca zatena guNitaM jAtaM lakSaM guNanaM ca kRtaM sarvasamayasambandhinAM sukhaparyAyANAM mIlanAraathaM, tathA'nantarAziH kila daza, tadvargazca zataM, tenApavartitaM lakSaM jAtaM sahasrameva, ataH pUjyairuktaM 'samIbhUta eve 'ti bhAvArtha iti, yacceha sukharAzerguNanamapavartanaM ca tadevaM sambhAvayAmaH - yatra kilAnantarAzinA guNite pari sati anantavarge NAnantAnantakarUpeNAtIva mahAsvarUpeNApavartite kiJcidavaziSyate, sa rAziratimahAn, tatazca siddhasukharAzirmahAniti buddhijananArthaM ziSyasya tasyaiva vA gaNitamArge vyutpattikaraNArthamiti / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-71 anye punarimAM gAthAmevaM vyAkhyAnti - siddhasukhaparyAyarAziH nabhaH pradezAgraguNitanabhaH pradezAgrapramANaH, tatparimANatvAtsiddhasukhaparyAyANAM sarvAddhApiNDitaH - sarvasamayasambandhI saGkalitaH san sacAnantaiH anantazoityarthaH, varga. - vargamUlairbhaktaH - apavartitaH atyantaM laghUkRta ityarthaH, yathA kila sarvasamayasambandhI siddhasukharAziH paJcaSaSTaH sahasraNi paJca zatAni SaTtriMzacceti (65536), sa ca vargeNApavartitaH san jAte dve zate SaTpaJcAzadadhike (256) so'pi svavargApavartito jAtAH SoDaza tatazcatvAraH tato dvAvityeva matilaghUkRto'pi sarvAkAzena mAyAd, etadevAha'savvAgAse na mAeja' tti atha siddhasukhasyAnupamatAM dhyantenAha- 'jaha' gAhA, pUrvArdhaM vyaktaM, 'nacaei'tti na zaknoti parikathayituM nagaraguNAnaraNyamAgato'raNyavAsimlecchebhyaH, kuta ityAha- upamAyAM tvatra nagaruNeSvaraNye vA'satyAmiti, kathAnakaM punarevam 119 11 // 2 // // 3 // 11811 mlecchaH ko'pi mahAraNye, vasati sma nirAkulaH / anyadA tatra bhUpAlo, duSTAzvena pravezitaH // mlecchenAsau nRpo dRSTaH, satkRtazca yathocitam / prApitazca nijaM dezaM so'pi rAjJA nijaM puram // mAyamupakArIti, kRto rAjJA'tigauravAt / viziSTabhogabhUtInAM, bhAjanaM janapUjitaH // tataH prAsAdazrRGgeSu ramyeSu kAnaneSu ca / vRto vilAsinIsArthairbhuGkate bhogasukhAnyasau / anyadA prAvRSaH prAptau, meghADambaramaNDitam / vyoma dRSTvA dhvaniM zrutvA, meghAnAM sa, manoharam // jAtotkaNTho daDhaM jAto'raNyavAsagamaM prati / * visarjitazca rAjJA'pi, prApto'raNyamasau tataH // pRcchantyaraNyavAsAstaM, nagaraM tAta ! kIdRzam ? / sa svabhAvAn puraH sarvAn, jAnAtyeva hi kevalam // // 5 // // 6 // // 7 // 112 11 na zazAka takAM teSAM gadituM sa kRtodyamaH / vane vane carANAM hi nAsti siddhopamA yataH (tathA) | iya siddhANaM sokkhaM anovamaM natthi tassa ovammaM / kiMci viseseNetto ovammamiNaM suNaha vocchaM / / mU. (72) vR. atha dASTantikamAha-'iya' gAhA, 'iti' evam - araNye nagaraguNA ivetyarthaH, siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityAha yato nAsti tasyaiaupamyaM, tathApi bAlajanapratipattaye kiJcidvizeSeNAha- 'etto'tti ArSatvAdasya - siddhisukhasya ito vA'nantaram aupamyam - upamAnam 'idaM' vakSyamANaM zrRNuta vakSye iti // pU. (73) jaha savvakAmaguNiyaM puriso bhottUNa bhoyaNaM koi / taNhAchuhAvimukko acchejA jahA amiyatitto // 191 vR. 'jaha' gAhA 'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH 'sarvakAmaguNitaM' saJjAtasamastakamanIyaguNaM, zeSaM vyaktam, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprAptayA autsukyanivRttyA sukhapradarzanaM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 aupapAtikaupAGgasUtram-73 sakalendriyArthAvAptayA'zeSaiautsukyanivRttyupalakSaNArtham, anyathA bAdhAntarasambhAvAt sukhArthabhAva iti // iya savvakAlatittA atulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // mU. (74) vR. 'iya' gAhA, 'iya' evaM sarvakAlatRptAH zazvadbhAvatvAt atulaM nirvANamupagatAH siddhAH, sarvadA sakalautsukyanivRttaiH, yatazcaivamataH 'zAzvataM ' 'sarvakAlabhAvi' 'avyAbAdhaM' vyAbAdhAvarjitaM sukhaM prAptAH sukhinastiSThantIti yogaH, sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthakamiti cet, naivaM, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavyasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhi - azeSadoSakSayataH zAzvatamavyAbAdhasukhaM prAptAH sukhinaH santaH tiSThanti, na tu duHkhAbhAvamAtrAnvitA eveti // siddhattiya buddhatti ya pAragayatti ya paraMparagayatti / ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA ya / / mU. (75) vR. sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratipAdayannAha - 'siddhatti ya' tagAhA, siddhA iti ca teSAM nAma kRtakRtyatvAd, evaM buddhAiti kevalajJAnena vizvAvabodhAt, pAragata iti ca bhavArNavapAragamanAt, paraMparagayatti- puNyabIjasamyakatvajJAnacaraNakramaprAptayupAyayuktatvAt paramparayA gatA paramparagatA ucyante, unmuktakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatavAt, tathA ajarA vayaso'bhAvAd amarA AyuSo'bhAvAt asaGgAzca sakalaklezAbhAvAditi / mU. (76) mU. (77) vR. 'nicchinna' gAhA 'atula' gAhA vyaktArthe eveti / 119 11 // 2 // // 3 // nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / avvAbAhaM sukkaM aNuhoti sAsaMyaM siddhA / / atulasuhasAgaragayA avvAbAhaM anovamaM pattA / savvamanAgayamaddhaM ciTTaMtI suhI suhaM pattA // - aupapAtikaM padavarNanaM samAptamcandrakulavipulabhUtalayugapravaravardhamAnakalpataroH / kusumopamasya sUreH guNasaurabhabharitabhavanasya // nissambandhavihArasya sarvadA zrIjinezvarAhnasya / ziSyeNAbhayadevAkhyasUriNeyaM kRtA vRttiH // aNahilapATakanagare zrImadroNAkhyasUrimukhyena / paNDitaguNena guNavapriyeNa saMzodhitA ceyam // muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA aupapAtikaupAGgasUtrasya abhayadevasUri viracitA- droNAcAryazodhitA TIkA parisamAptA / 12 | prathamam upAGgam aupapAtikaM samAptam *** Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 namo namo nimmala saNassa paMcama gaNaghara zrI sudharmAsvAmine namaH 13 rAjapraznIya-upAGgasUtraM / sa TI kaM dvItIyaM upAGga sUtram (mUlam + zrI malayagiri AcArya ciracitA vRttiH) // 1 // praNamata vIrajinezvaracaraNayugaMparapATalacchAyam / adharIkRtanatavAsavamukuTasthitaratnarucicakram // // 2 // rAjapraznIyamahaM vivRNomi yathA''gamaM guruniyogAt / tatra ca zaktimazaktiM guravo jAnanti kA cintA // athakasmAdidamupAGgaMrAjapraznIyAbhidhAnamiti?, ucyate, iha pradezinAmA rAjA bhagavataH kezikumArazramaNasya samIpe yAnjIvaviSayAnapraznAnakArSIt, yAni ca tasmai kezikumArazramaNo gaNabhRt vyAkaraNAni vyAkRtavAn, yacca vyAkaraNasamyakpariNanibhAvato bodhimAsAdya maraNAnte zubhAnuzayayogataHprathamesaudharmanAmninAkaloke vimAnAmAdhipatyenAdhitiSThat, yathAca vimAnAdhipatyaprAptyanantaraM samyagavadhijJAnAyogataH prathame saudharmanAmni nAkaloke vimAnamAdhipatyenAdhitiSThat, yathAca vimAnAdhipatyaprAptayanantaraMsamyagavadhijJAnAbhogataH zrImadvardhamAnasvAminaM bhagavantamAlokaya bhaktyatizayaparItacetAH savesvasAmagrIsameta ihAvatIrya bhagavataH purato dvAtriMzadvidhi naattymnriinRtyt| nartitvAca yathA''puSkaMdivisukhamanubhUyatatazcyutvAyatrasamAgatya muktipadabhavApasyAti, tadetatsarvamasminnupAGge'bhidheyaM, paraM sakalavaktavyatAmUlaM rAjapraznIya iti-rAjaprazneSu bhavaM rAjapranIyaM / atha kasyAGgasyedamuSAGgaM?, ucyate, sUtrakRtAGgasya kathaM tadupAGgateti cet, ucyate, sUtrakRte hyaGge azItyadhikaMzataM kriyAvAdinAM, caturazItirakriyAvAdinAM, saptaSaSTirajJAnikAnAM, dvAtriMzadvainayikAnAM, sarvasaGghayayA trINi zatAni triSaSTyadhikAni pAkhaNDikazatAni pratikSipya svasamayaH sthApyate, uktaM ca nandyadhyayane-1"suyaMgaDeNaM asIyasayaM kiriAvAINaM caturAsII akiriyAvAINaM sattaTThI annANiyavAINaMbattIsA veNaiyavAINaM tiNhaM tevaDhANaM pAsaMDiyasayANaM niyUhaM kiccA sasamae ThAvijaI tti, pradezI ca rAjA pUrvamakriyA vAdimatabhAvitamanA AsIt, akriyAvAdimatameva cAvalamya jIvaviSayAnpraznAnakarot, kezikumArazramaNazcagaNadhArI sUtrakR tAGgasUcitamakriyAvAdimataprakSepamupajIvya vyAkaraNAni vyAkArSit / tatoyAnyeva sUtrakRtAGgasUcitAni kezikumArazramaNena vyAkaraNAnivyAkRtAnitAnyevAtra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 9 savistaramuktAnIti sUtrakRtAGgagativizeSaprakaTanAdidamupAGgaM sUtrakRtAGgasyeti / etadvaktavyatAM ca bhagavatA varddhamAnasvAmina gautamAya sAkSAdabhihitA, tatra yasyAM nagaryAM yena prakrameNAbhyadIyata tadetatsarvamabhivitsuridamAha sUryAbhadevaH prakaraNaM mU. (1) te NaM kAle NaM te NaM samae NaM AmalakappA nAmaM nayarI hotthA, riddhatthimisamiddhA jAva pAsA dIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA / vR. 'tekAle NaM teNamityAdi' 'te' iti prAkRtazailIvazAttasminniti draSTavyaM, asyAyamarthoyasminkAle bhagavAn varddhamAnasvAmI svayaM viharati sma tasminniti, 'Na' miti vAkyAlaGkAre, dRSTazcAnyatrApiNaMzabdo vAkyAlaGkArArtho yathA- 'imANaM puDhavI' ityAdAviti, 'kAle' adhikRtAvasarpiNIcaturSavibhAgarUpe, atrApi NaMzabdo vAkyAlaGakRtI / 'teNaM samae NaM' samayo'vasara' vAcI, tathA ca loke vaktAro -nAdyApyetasya vaktavyasya samaya varttate / kimuktaM bhavati ? - nAdyApyetasya vaktavyasyAvasaro vartate iti, tasminniti yasmin samaye bhagavAn sUryAbhadevavaktavyatAmacakathat tasmin samaye AmalakalpA nAma nagarI abhavat, nanvidAnImapi sA nagarI varttate dataH kathamuktamabhavaditi ?, ucyate vakSyamANavarNaka-granthoktavibhUtisamanvitA tadaivA bhavat, na tu vivakSitopAGgavidhAnakAle, tadapi kathamavaseyamiti cet, ucyate ayaM kAlaH avasarpiNI, avasarpiNyAM ca pratikSaNaM zubhA bhAvA hAnimupagacchanti, etacca supratItaM jinavacanavedinAmato'bhavadityucyamAnaM na virodhamabhAk / sampratyasyA nagaryA varNakamAha- riddhatthimiyasamiddhA jAva pAsAiyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA" iti RddhA - bhavanaiH paurajanaizcAtIva vRddhimupAgatA, 'RSivRddhA' viti vacanAt, stimitA - svacakraparacakrataskaraDamarAdisamutthabhayakallolamAlAvivarjitA, samRddhA-dhanadhAnyAdivibhUtiyuktA, tataH padatrayasya vizeSaNasamAsaH, yAvacchabdena 'pamuiyajaNajANavayA' pramuditAH - pramodavantaH pramodahestavatUnAM tatra sadbhAvAn, janAnagarIvAstavyalokAH jAnapadAHjanapadabhavAstatra prayojanavazAdAyAtAH santo yatra sA pramuditajanajAnapadA, 'AiNNajaNamaNUsA' manuSyajanaikarAkIrmA, prAkRtatvAtpadavyatyayaH, "halasayasahassasaMkiThThavigiTTalaTThapannattasausImA" halAnAM zataiH sahasraizca saGkRSThA vilikhitA vikRSTAH nagaryA dUravarttinI bhAvaH, laSTA - manojJA prAjJaiH chekairAptA prAjJAptA, chekapuruSaparikarmiteti bhAvaH / setusImA kulyAjala sekya kSetrasImA yasyAH sA halazatasahasrasaGkRSTavikRSTalaSTaprAjJAtasetusImA, 'kukkaDasaMDeyagAmapaurA' kukkaDasampAtyA grAmAH sarvAsu dakSu vidikSu ca pracurA yasyAH sA kukkaDasaNDeyagrAmapracurAH, 'gomahisagavelagappabhUyA' gAvo - balIvardA mahiSAH pratItA gAvaHsrIgavya eDakA:- urabhrAste prabhUtA yasyAM sA tathA, 'AyAravantaceiyajuvaivisiTThasanniviTThabahulA' AkAravanti sundarAkArANi caityAni yuvatInAM ca paNyataruNInAmiti bhAvaH, viziSTAni sanniviSTAni, sannivezapATakA iti bhAvaH, bahulAni - bahUni yasyAM sA tathA, 'ukkoDiyagAyagaMThibhedatakkarakhaMDarakakharahiyA' utkoTA-laccA tayA caranti utkoTikAstargAtrabhedaiH Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-9 195 zarIravinAzakAribhirgranthibhedaiH granthicchedaiH taskaraiH khaNDarakSaiH - daNDapAzikai rahitA, anena tatropadravakAriNAmabhAvamAha, 'kSemA' azivAbhAvAt, 'niravaddavA' rAjAdikRtopadravAbhAvAt, 'sumikSA' bhikSukANAM bhikSAyAH sulabhatvAt, 'visatyasuhAvAsA' vizvasto- nirbhayaH sukhamAvAso lokAnAM yasyAM sA tathA / 'anegakoDikoDuMbiyAiNNanivvuttasuhA' anekakoTIbhiH - anekakoTisaGkhyAkaiH kauTumbikairAkIrNA niravRttA santuSTajanayogAt zubhA zubhavastUpetatvAt, tataH padaryasya karmadhArayaH, "naDanaTTajallamallamuTThiyave laMbagakahagapavakalAsaka AikakhayalaM khamakhatUNaillatuM bavINiya anegatAlAcarANucariyA" naTA-nATayitAro, narttakA ye nRtyanti, jallA - rAjJaH stotrapAThakAH, mullAH pratItA mauSThikA - mallA eva ye muSTibhi praharanti, viDambakAH - vidUSakAH kathakAH - pratItAH plavakA - ye utpalvante nadyAdikaM vA taranti, lAsakA - ye rAsakan gAyanti, jayazabdaprayoktAro vA bhANDA ityarthaH, AkhyAyikA - ye subhAzubhamAkhyAnti laGakhyA - mahAvaMzAgrakhelakA maGkhAHcitraphalakahastA bhikSukAH, 'tUNaillA' tUNAbhidhAnavAdyavizeSavantaH tumbavINikAHtumbavINAvAdakA, aneke ca ye tAlAcarAH - tAlAdAnena prekSAkAriNaH, etaiH sarvairanucaritA - AsevitA yA sAtathA, "ArAmujjANa agaDatalAgadIhiyavappiNiguNo vaveyA" ArAmA yatra mAdhavIlatAgRhAdiSu dampatyAdInyAgatya ramante, udyAnAmi - puSpAdimadRkSasaGkulAnyutsavAdI bahujanabhogyAni agaDattiavaTAH kUpAstakADAni - pratItAni dIrghikAH -sAriNyaH, vippiNitti - kedArAH, ete guNopapetAramyatAdiguNopapetA yasyAM sA tathA, 'uvviddhaviulagaM mIrakhAtaphalihA' uvviddhaM-uNDaM viulaMvistIrNagambhIram - alabdhamadhyaM khAtam - uparivistIrNamadhaH saGkucitaM parikhAca - adhaupari ca samakhAtarUpA yasyAM sA tathA, 'cakkagayamusaMDhiorohasayagdhijamalakavADaghaNaduppavesA' cakraNipraharaNavizeSarUpANi gadAH praharaNavizeSAH muSaNDhayo'pyevaMrUpA avarodhaH - pratolIdvAreSvantaH prAkAraH sambhAvyate, zatadhyo mahAyaSyaTo mahAsilA vA yAH pAtitAH zatAni puruSANAM ghnanti yamalAni - samasthitadravyarUpAmi yAni kapATAni dhanAni ca nizchidrANi tairduSpraveza yA sA tathA / 'dhaNukuDilavaMkapAgAraparikhittA' dhanukuDilaM-kuTilaM dhanustato'pi vakreNa prAkAreNa parikSiptA yA sA tathA, 'kavisIsayavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA' kapizIrSakairvRttaracitasaMsthitaiHvartulakRtasaMsthAnairvirAjamAnA - zobhamAnA yA sA tathA, 'aTTAlayacariyadAragopuratoraNaunnayasuvibhattarAyamaggA' aTTAlakAH - prAkAroparimRtyAzrayavizeSAH carikA - aSTahastapramANo mArgaH dvArANi-bhavanadevakulAdInAM gopurANi - prAkAradvArAmi torANAni ca unnatAni - uccAni yasyAM sA tathA, suvibhaktA - viviktA rAjamArgA yasyAM sA tathA, tataH padadvayasya karmmadhArayaH, 'cheyAyariyaraiyadaDhaphalihaiMdakIlA' chekena - nipuNenAcAryeNa - zilpopAdhyAye racito dhDho balavAn paridhaH - argalA - vaNikapathAnAM haTTamAgrgANA vaNijAM ca kSetraM sthAnaM sA vivaNivaNikakSetraM tathA zilpibhiH kumbhaprakArAdibhirnivRttaiH - sukhibhi zubhaiH - svasvakarmakuzalairAkIrmA, prAkRtatvAcca sUrte'nyathA padopanyAsaH / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 rAjapraznIyaupAGgasUtram-1 tataH pUrvapadenakarmadhArayaH, 'siMghADagatiyacaukcaracarapaNiyApaNavivihavasuparimaMDiyA' zRGgATakatrikacatuSkacatvaraiH paNitAni-krayANakAni tatpradhAneSu ApaNeSu yAni vivadhAni vasani-dravANi taizca parimaNDitA, zRGgATakaM-trikoNaM sthAnaM, trikaM-yatra rathyAtrayaM milati, catuSkaM-rathyAcatuSkamIlanAtmakaM, catvaraM-bahurathyApAtasthAnaM, 'surammA' suramyA-atiramyA, 'naravaipaviinnamahavaipahA' narapatinA-rAjJA pravikIrNogamanAgamanAbhyAM vyApto mahIpatipatho-rAjamArgo yasyAM sA tathA, 'anegavaraturagamattakuMjararahapahakarasIyasaMdamANIAiNNajANajogA' anekairvataraturagANAMmattakuJjarANAM rathAnAMca pahakaraiH-saGghAtaiH tathA zibikAbhiH syadamAnIbhiryAnayugyaizcAkIrNA-vyAptAyAsAtathA, AkIrNazabdasyamadhyanipAtaH prAkRtatvAt, tatrazibikAH-kUTAkAreNAcchAditA jampAnavizeSAH syandamAnikAHpuruSapramANAjampAnavizeSA yAnAni-zakaTAdIni yugyAni-gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazobhitAni jampAnAnyeva, 'vimaulanavanaliNasomiyajalA vimukulaiH-vikasitairnavailinaiH-samalaiH zobhitAni jalAni yasyAM sA tathA, 'paMDuravarabhavanapaMtipahiyA uttANayanayaNapicchaNijjA' iti sugamaM / _ 'pAsAiyA' ityAdi, prAsAdeSu bhavAprAsAdIyA, prAsAdabahulA ityartha, ata eva darzanIyA draSTuMyogyA, prAsAdAnAmatiramaNIyatvAt, tathA abhidraSTanpratipratyekamabhimukhatIvacetohAritvAt rUpam-AkAro yasyAM-sAabhirUpA, etadeva vyAcaSTe-pratirUpA, prativiziSTam-asAdhAraNaN rUpaNa-AkAro yasyAM sA prtiruupaa| mU. (2) tIseNaM AmalakappAe nayarIe bahiyA uttarapurasthime disImA aMbasAlavane nAmaM ceie hotthA, porANe jAva paDirUve / vR. "tIseNa"mityAdi, tasyAMNamiti pUrvavat AmalakalpAyAMnagaryAM vahi uttarapaurastyeuttarUparipeIzANakoNe ityarthaH, digbhAge ambasAlavane itiApraiH zAlaizvAtipracuratayopalakSitaM yadvanaM tadAmrazAlavanaM tadyogAcaityamapi AmrazAlavanaM, citeHlepyAdicayanasya bhAvaH karma vA caityaMtaccaihasaMjJAzabdatvAt devatApratibimve prasiddhaM tatastadAzrayabhUtaMyadevanAyA gRhaMtadapyupacArAt caityaM, tacceha vyantarAyatanaM draSTavyaM, na tu bhagavatAmarhatAmAyatanaM, 'hottha'tti abhavan tacca kiMviziSTamityAhacirAtIte purANe yAvacchabdakaraNAt 'saddie kattie nAe schatte sajjhae' ityAdyaupapAtikagranthaprasiddhavarNakaparigrahaH / evaMrUpaMcacaityavarNakamukatvAvanakhaNDavaktavyatA vaktavyA, sAcaivaM-'seNaMaMbasAlavane ceie egeNaM maiyA vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, se NaM nasaMDe kiNhAmAse ityAdi yAvatpAsAiedarisaNijjeabhiruvepaDirUve tatra prasAdIyaM-kRSNAvabhAsatvAdinA guNenamanaHprasAdahetutvAddarzanIyaM cakSurAnandahetutvAt, abhirUpapratirUpazabdArthaprAgvat, tata uktaM-'jAvapaDirUve' mU. (3) asoyavarapAyavapuDhavisilAvaTTayavattavvayA uvavAtiyagameNaM neyaa|| vR. azokavarapAdapasya pRthivIzilApaTTakasya ca vaktavyatA aupapAtikagranthAnusAreNa jJeyA, sA caivaM-'tassa NaM vanasaMDassa bahumajjhadesabhAe ittha NaM mahaM ege asogavagpAyave pannatte jAvapaDirUve, seNaMasogavarapAyave annehiM bahUhiM tilaehiMjAva naMdirukakhehiM savvao samaMtA saMparikAkhitte, te NaM tilagA jAva nandIrukkhA kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlamaMto kaMdamaMto Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 3 197 jAva paDirUvA, te NaM tilagA jAva naMdirukkhA annAhiM bahUhiM paumalayAhiM nAgalayAM asogalayAhiM caMpagalayAhiM cUyalayAhiM vanalayAhiM vAsaMtiya layAhiM aimuttayalayAhiM kuMdalayAhiM sAmalayAhiM savvato samaMtA saMparikhittA / tAo NaM paumalayAo jAva sAmalayAo niccaM kusumiyAo jAva paDirUvAo, tassa NaM asogavarapAyavassa uvariM bahave aTThaTThamaMgalagA pannattA, taMjahA- sodhthiyaM sirivaccha naMdiyAvatta vaddhamANaga bhaddAsana kalasa macchadappaNA savvarayaNAmayA acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkakaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAdIyA darasaNijjA abhirUvA paDiruvA / tassa NaM asogavarapAyavassa uvariM bahave kiNhacAmarajjhayA nIlacAmarajjhayA lohiyacAmarajjhayA hAladdacAmarajjhayA sukillacAmarajjhayA acchA saNhA laNhA rUppapaTTA vairAmayadaMDA jalayAmalagaMdhiyA surammAma pAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA, tassa NaM asogavarapAyavassa uvariM vahave chattAichattA paDAgAipaDAgA ghaMDAjuyalA cAmarajuyalA uppalahatthagA paumahatthagA kumuyahatthagA nalinahatthagA subhagahatthagA sogaMdhiyahatthagA poMDariyahatthagA mahApoMDariyahatthagA sayapattahatthagA sahassapattahatthagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tassa NaM asogavarapAyavassa heTTA ettha NaM mahaM ege puDhavisilApaTTae pannatte isikhaMdhAsamallINe vikakhaMbhAyAmasuppamANe kiNhe aMjaNagadhaNakuvalayahaladharakosejjasarisaAgAsakesakaJjalakakkayaNaiMdanIlaayasikusumappagAse bhiMgaMjaNabhaMgabheyariTThagaguliyagavalAirege bhamaranikuruMbabhUte jaMbUphala asaNakusumasaNaMbaMdhaNanIluppalapattaNigaramaragayAsAsagaNayamakIyasivannaniddhe ghane ajjhusire rUvagapaDirUvagadarisaNijje AyaMsagatalovame suramme sIhAsaNasaMThite surUvemuttAjAlakhaIyaMtakamme AiNagarUyavUranavanIya-tUlaphAse savvarayaNAmae acche jAva paDirUve' iti, asya vyAkhyA 'tassa Namiti' pUrvavat vana- khaNDasya bahumadhyadezabhAge 'atra' etasmna pradeze mahAn eko| zokavarapAdapaH praptIstIrthakaragaNadharaiH, sa ca kimbhUta ityAha- 'jAva paDirUve' atra yAvacchabdena granthAntaraprasiddhaM vizeSaNajAtaM sUcitaM taccedaM- 'duruggayakandamUlavaTTalaTThasaMdhi asiliTTe dhaNamasiNasiNiddha aNupuvvisujAyaNiruvaha tovviddhapavarakhaMdhI anegaNarapavarabhuyaagejjhe kusumabharasamoNamaMtapattalavisAlasAle mahukaribhamaragaNagumugumAiyaNiliMtauGketasassirIe nAnAsauNagaNamihuNasumahurakaNNa- suhapalattasaddamahure kusuvikusavisuddharukakhamUle pAsAie darisaNije abhirUve paDirUve' 'tatra dUramut-prAbalyena gataM kandasyAdhantAt mUlaM yasya sa dUrodgatakandamUlastathA vRttabhAvena pariNata evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca zAkhAbhi prazAkhAbhizca prasRto yathA vartulaH pratibhAsate iti, tathA laSTAH - manojJAH sandhayaH - zAkhA gatA yasya sa laSTasandhistathA azliSTaH- anyaiH pAdapaiH sahAsampRkto, vivikta ityarthaH, tato vizeSaNasamAsaH, sa ca padadvayamIlanenAvaseyo, bahUnAM padAnAM vizeSaNasamAsAnabhyupagamAt, tathA dhano - niviDo masRNaH - komalatvak na karkazasparza, snigdhaH - zubhakAnti, AnupUrvyA-malAdiparipATyA suSThu janmadoSarahitaM yathA bhavati evaM jAta AnupUrvIsujAtaH, tathA nirapahata-upadehikAdyupadravarahita udviddhaH - uccaH pravaraH - pradhAnaH skandho Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 3 yasya sa dhanamasRNasnigdhAnupUrvIsujAtanirupahatodviddhapravaraskandhaH, tathA anekasya narasya - manuSasya ye pravarAH - pralambA bhujAH - bAhavastairagrAhyaH apariseyo'nekanarapravarabhujAgrAhyaH, anekapuruSavyAmairapyapratimeyasthaulya ityarthaH / tathA kusumabhareNa - puSpasambhAreNa sam-ISadavanantyaH patrasamRddhAH 'pattasamiddhaMti khaMdhapittalami' ti vacanAt vizAlA - vistIrNA zAlAH - zAkhA yasya sa kusumabharasamavanamatpatralavizAlazAlaH, tathA madhukaraNIM bhramarANAM ca ye gaNA 'gumagumAyitA' gumagumAyanti samU, karmmakartutvAtkarttari ktapratyayo, gumagumeti zabdaM kRtavantaH santa ityartho, nilIyamAnAH - Azrayanta uDDIyamAnaMtatpratyAsannAmAkAze paribhramantastaiH sazrIko madhukarIbhramaragaNagumagumayitanilIyamAnoDyamAnasazrIkaH, tathA nAnAjItAyanAM zakunagaNAnAM yAni mithunAni - strIpuMsayugmAni teSAM pramodavazato yAni parasparasumadhurANyata eva karNasukhAni - karNasukhadAyakAni pralaptAni - bhASaNAni, zakunagaNAnAM hi svecchayA kraDatAM pramodabharavazato yAni bhASaNAni tAni pralaptAnIti prasiddhAni tataH 'palatte' tyuktaM / , teSAM yaH zabdo - dhvanistena madhuro nAnAzakunagaNamithunasumadhurakarNasukhapralaptazabdamadhuraH, tathA kuzA-darbhAdayo vikuzA - valvajAdayAH tairvizuddhaM - rahitaM vRkSasya -sakalasyAzokapAdapasya, iha mUlaM zAkhAdInAmapi Adimo bhAgo lakSaNayA procyate, yathA zAkhAmulamidaM prazAkhAmulamidamityAdi, tataH sakalAzokapAdapasatkamUlapratipattaye vRkSagrahaNaM, mUlaM yasya sa kuzavikuzavizuddhavRkSatramUlo, yazcaivaMvidhaH sa draSTRNAM cittasanyopAya bhavati, tata Aha prAsAdIyaH - prasAdAya - cittasantoSAya hitastadutpAdakatvAt prAsAdIya ata eva darzanIyo- draSTuM yogyaH, kammAdinyAha'abhirUpo' draSTAraM 2 pratyabhimukhaM na kamyacidvirAgahetU rUpam - AkAro yasyAsAvabhirUpaH, evaMrUpo'pi kutaH / ityAha-pratirUpaH- prativiziSTaM sakalajagadasAdhAraNaM rUpaM yasya sa pratirUpaH / 'seNaM asogavarapAyave' ityAdi 'jAva naMdirukkhehiM' ityatra yAvacchabdakaraNAt, 'lauehiM chattovagehiM sirIsehiM sattavaNNeha loddhehiM dadhivannehiM caMdaNehiM ajjhunehiM nIvehiM kayaMbehiM phaNasehiM dADimehiM sAlehiM tamAlehiM piyAlehiM piyaMgUhiM rAyarukkhehiM naMdIrukkhehiM' iti parigrahaH, ete ca lavakacchatropagazirISasaptaparNadadhiparNalubdhakadhavacandanArjunanIpakadambaphanasadADimatAlatamAlapriyAlapriyaGgularajavRkSanandivRkSAH prAyaH suprasiddhAH, 'te NaM tilagA jAva naMdirUkkhA kusuvikuse' tyAdi te tilakA yAvannaMdivRkSAH kuzavikusavizuddhavRkSamUlAH, atra vyAkhyA pUrvavat, 'mUlavantaH' mUlAni prabhUtAni dUrAvagADhAni ca santyeSamiti mUlavantaH, kanta eSAmastIti kandavatantaH, yAvacchabdakaraNAt sandhimanto tayAmanto sAlamanto pavAlamanto pattamaMto pupphamaMto phalamaMto vIyamaMto anupuvvisujAyaruilavaTTabhAvapariNayA egakhaMdhA anegasAhappasAhaviDimA aneganaravAmasuppasAriya agijjhadhaNavipulavaTTakhaMdhA acchiddapattA aviralapattA avAIipattA anaINapattA nivvuyajaraDhapaMDupattA navahariyabhisaMtapattabhAraMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaniggayanavataruNapattapallavA komalaujjalacalaMtakisalayasukumAlapavAlasobhiyavaraMkuraggasiharA / niccaM kusumiyA niccaM mauliyA niccaM lavaiyA niccaM thavaiyA niccaM gulaiyA niccaM gocchiyA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 mUlaM-3 niccaM jamaliyA niccaM juyaliyA nicaM namiyA niccaM paNamiyA niccaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiyagucchiyajamaliyajuyaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapiDimaMjarivaDiMsayadharA sukabarahiNamaNasakkalAgAkoilakorugakabhiMgAraka koMDalakajIvaMjIvakanaMdImukhakavilapiMgalakhagakAraMDavacakkavAkakalahaMsasAra saNegasauNagaNamihuNaviraiyasaddonnaiyamahurasaraNAiyA surammA supiMDiyadariyabhamaramahuyaripahakaraparillavamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjutadesabhAgA abhirapupphaphalA bAhirapattocchaNNA pattehiyapupphehi yaucchananapalicchinnA nirogakAsAuphalA akaMTakA nAnAvihagucchagummamaMDavagasohiyAvicittasuhukeupabhUyA vAvipukhariNidIhayAsu ya sunivesiyarammajAladharagA piDimanIhArimasugaMdhisuhasubhimaNaharaM ca mahayA gaMdhaddhANu muMcaMtA suhaseuketubahulA anegasagaDajANajuggagillithillisIyasaMdamAnipaDimoyagApAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA' iti parigrahaH / __asya vyAkhyA-iha mUlAni supratItAni yAni kandasyAdha prasaranti, kandAsteSAM mUlAnAmuparivartinasteapi pratItAH, khandhaH-thuDaM tvak-challI zAlAH-zAkhAH pravAlaH-pallavAGkuraH patrapuSpaphalabIjAni suprasiddhAni, sarvatrAtizayena kacid bhUmnivAmatuSpratyayaH, anupuvvasujAyarucilavaTTabhAvapariNayA' itiAnupUrvyA-mUlAdiparipATyA suSTujAtA AnupUrvIsujAtArucirAHsnigdhatayA dedIpyamAnacchavimantaH, tathA vRttabhAvena pariNatAvRttabhAvapariNatAH, kimuktaM bhavati evaM nAma sarvAsu dikSu vidikSu ca zAkhAbhi prazAkhAbhizca prasRtA yathA vartulAH saMjAtA iti, AnupUrvasujAtAzcate rucirAzcaAnupUrvIsujAtarucirAstecatevRttabhAvapariNatAzcaAnupUrvIsujAtaruciravRttabhAvapariNatAH te tathA, tilakAdayaH pAdapAH pratyekamekaskandhAH, prAkRte cAsya satvamiti 'egakhaMdhA' iti sUtrapAThaH, tathA anekAbhi zAkAbhi prazAkhAbhizca madhyabhAge viTapovistArozeSAMtetathA, tiryagbAhudvayaMprasAraNapramANovyAmaH,vyAmIyante-paricchidyante rajjvAdyaneneti vyAmaH, bahulevacanAt 'karaNekaciditiDapratyayaH,anekainaravyAmaiH-puruSavyAmaiH suprasAritairagrAhyaH aprameyoghano-nibiDovipulA-vistIrNovRkSaH-skandhoyeSAMteanekanaravyAma-suprasAritAgrAhyadhanavipulavRttaskandhAH, tathA acchidrANi patrANi yeSAM te acchidrapatrAH, kimuktaM bhavati ?-na teSAM patreSu vAtadoSataH kAladoSatovA gaDDarikAdiritarupajAto yena teSupatreSu chidrANyabhaviSyanityacchidrapatrAH athamA evaM nAmAnyo'nyaM zAkhAprazAkAnupravezAtpatrANipatrANAmuparijAtAni yena manAgapyapAntarAlarUpaM chidraM nopalakSyate iti| tathA cAha-'aviralapattA' iti, atra hetau prathamA, tato'yamarthaH-yataH aviralapatrA ato'cchidrapatrAH, aviralapatrAiti kuta ityAha-avAtInapatrAvAtInAni vAtopahatAni, vAtena pAtinAnItyarthaH, na vAtInAni avAtInAni patrANi yeSAM te tathA, kimuktaM bhavati? na pravalena kharaparuSeNavAtena teSAMpatrANibhUmaunipAtyante, tato'vAtInapatratvAdaviralapatrA iti acchidrapatrA iti, acchidrapatrA ityaprathamavyAkhyAnapakSamadhikRtya hetumAha-'aNaIipattA' na vidyate ItigaDDarikAdirUpA yeSAM tAnyatItini atItIni patrANi yeSAM te atItapatrAH, atItipatratvAcAcchidrapatrAH, 'niddhayajaraDhapaMDupattA' iti nirdUtAni apanItAnijaraThAnipANDupatrANiyebhyaste nibhRtajaraThapANDupatrAH, kimuktaM bhavati? Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 rAjapraznIyaupAGgasUtram-3 ___yAni vRkSasthAnijaraThAni pANDupatrANi vAtena ni na bhUmau pAtitAni bhUmerapica prAyo nirdUya ni yAnyatrApasAritAnIti, 'navahariyabhisaMtapattabhAraMdhayAragabhIradarisANijjA' iti navena-pratyagreNa haritena-nIlena bhAsamAnena snigdhatvena vA dIpyamAnena patrabhAreNa-dalasaJcayena yojAto'ndhakArastenagambhIrA-alabdhamadhyabhAgAH santo darzanIyAnavaharitabhAsamAna-patrabhArAndhakAragambhIradarzanIyAH, tathA upavinirgataiH nirantaravinirgatairitibhAvaH, navataruNa-patrapallavaistathA komalaiH-manoharujjvalaiH-zuddhezcalabhiISatkampamAnaiH kizalayaiH-avasthA- vizeSopetaiH pallavizeSaistathA sukumAraiH pravAleH-pallavAGkaraiH zobhitAni varAGkurANi-varAGkuropetAni agrazikharANiyeSAMte upanavinirgatanavataruNapatrapallavakomalojjvalacalatkizalayasukumAlapravAlazobhitavarAGkurAgrazikharAH ihAGkurapravAlayoH kAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSo bhaavniiyH| tathA nityaM-sarvakAlaM SaTasvapi RtuSu ityartha, 'kusumitAH' kusumAniihAGkarapravAlayoH kAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSo bhAvanIyaH / tathAnityaM sarvakAlaMSaDasvapiRtuSuityartha, kusumitAH' kusumAnipuSpANi sAtAnyeSA-miti kusumitAH, tArakAdidarzanAditapratyayaH, niccaM mAlaiyA' iti nityaMsarvakAlaM mukulitAni, mukulAni nAma kuDamalAni kalikA ityarthaH, 'nicaM lavaiyA' iti pallavitAH, nityaM 'thavaiyA' iti stabakitAH stabakabhAravanta ityarthaH, nityaM 'gulaiyA' iti gulmitAH stabakagulmau gucchavizeSau, nityaM 'gocchitA' gocchavantaH, nityaM 'jamalitA' yamalaMnAma samAnajAtIyayoryugam tat saJjAtameSA- miti yamalitAH, nityaM yugalitA yugalaM-sajAtIyavijAtIyarordvandaMya tadeSAM sAtamiti yugalitAH, tathA nityaM sarvakAlaM phalabhareNa vinatAHISannatAH, tathA nityaM mahatA phalabhareNa prakarSaNAtidUraM natAH praNatAH, tathA nityaM-sarvakAlaM suvibhaktaH-suvicchittikaH prativiziSTo maJjarIrUpo yo'vataMsa-kastaddharAstaddhAriNaH / evaM sarvo'pi kusumitatvAdiko dharma ekaikasya vRkSasyoktaH, sAmprataM keSAJcivRkSANAM sakalakusumitatvAdidharmapratipAdanArthamAha-niccaM kusumiyamauyalayetyAdi' kimuktaM bhavatikecitkusumitAghekaikaguNayuktAH kecitsamastakusumitAdiguNayuktA iti, ataevakusumiyamAlaiyamauliyetyAdipadeSukarmadhArayaH, tathA zukabarhiNamadanazAlikAkokilAkorakakobhava-bhiGgArakakoNDakalajIvaMtIjIvakanandImukhakapilapiGgalAkSakAraNDavacakravAkakalahaMsasArasAkhyAnAmanekeSAM zakunagaNAnAMmithunaiH-strIpuMsayuktairyadvicaritam itastatogamanaM yacca zabdonitika-annatazabdakaM madhurasvaraMca nAditaM-lapitaM yeSu te tathA, ata eva surabhyAH suSTuramaNIyAH, atra zukAH-kIrAH, barhiNo-mayUrAH, madanazAlikAHzArikAH, kokilAH-pikAH, cakravAkakalahaMsasArasAHpratItAH, zeSAstujIvavizeSA lokato veditavyAH,tatA sampiNDitAH ekatrapiNDIbhUtAH tAH-madonmattayA dadhmiAtA bhramaramadhukarINAM pahakarAH-saGaghAtAH 'pahakara oroha saMghAyA' iti dezInAmamAlAvacanAt yatra te smpinndditptbhrmrmdhukriiphkraaH| tathA parilIyamAnAH-anyata AgatyAzrayanto mattAH SaTpadAH kusumAsavalolAHkiJjalkapAnalampaTA madhuraM gumagumAyamAnA guJjantazca-zabdavizeSaM ca vidadhAnA dezabhAgeSu yeSAM te parilIyamAnamattaSaTapadakusumAsavalolamadhuragumagumAyamAnaguJjaddezabhAgAH, gamakatvAdevamapi Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 3 201 samAsaH, tato bhUyaH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH, tathA abhyantarANi abhyantarabhAgavartIni puSpANi ca phalAni ca puSpaphalAni yeSAM te tathA, 'bAhirapattocchannA iti' bahistaH patraizchannA-vyAptA bahipatracchannAH, tathA patraizca puSpaiz avacchannaparicchannAH - atyantamAcchAditAH, tathA nIrogakAH rogavarjitA akaNTakakAH- kaNTakarahitAH, na teSAM pratyAsannA babbUlAdivRkSAH santIti bhAvaH, tathA svAdUni phalAni yeSAM te svAduphalAH, tathA snigdhAni phalAni yeSAM te snigdhaphalAH / tathA pratyAsannairnAnAvidhaiH -- nAnAprakArairgucchaiH - vRntAkIprabhRtibhirgulmaiH - navamAlikAdibhirmaNDapakaiH zobhitA nAnAvidhagucchagulmamaNDapakazobhitAH, tathA vicitraiH - nAnAprakarAraiH zubhaiH - maNDanabhUtaiH ketubhi - dhvajairbahulA - vyAptA vicitra zubhaketubahulA -, tathA 'vAvipukkhariNIdihiyAsu ya sunivesiyarammajAladharagA' vApyazcaturanakArAstA eva vRttAH puSkariNyaH, yadivA puSkarANi varttante yAsu tAH puSkariNyaH, dIrghikA - RjusAriNyaH, vApISu puSkariNISu dIrghikAsu ca suSThu nivezitAni ramyANi jAlagRhakANi yeSu te vApIpuSkariNIdIrghikAsu sunivezitaramyajAlagRhakAH, tathA piDimA - piNDitA satI nirdhArimA - dUraM vinirgacchantI piNDimanirhArimA tAM sugandhi sugandhikAM zubhasurabhibhyo gandhAntarebhyaH sakAzAt manoharA zubhasurabhimanoharA tAM ca / 'mahayA' iti prAkRtatvAt dvitIyArthe tRtIyA, mahatImityartha, gandhadhANiM yAvadbhirgandhapuglairgandhaviSaye gandhadhrANirupajAyate tAvatI gandhapudgalasaMhatirupacArAt gandhadhrANirityucyate, tAM nirantaraM muJcantaH, tathA 'suhaseukeubahulA' iti zubhAH -- pradhAnA iti setavo-mArgA AlavAla - pAlyo vA ketavo - dhvajA bahulA vahavo yeSAM te tathA, 'anegarahasagaDajANajuggagillithillisiviyasaMdamANiyapaDimoyaNA' iti, rathA dvividhA - kriDArathAH saGagrAmarathAzca, zakaTAni pratItAni, yAnAni-sAmAnyataH zeSANi vAhanAni yugyAni - gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazobhitAni jampAnAni zibikAH - kUTAkAreNAcchAditA jampAnavizeSAH syandamAnikAH puruSapramANajampAnavizeSAH, anekeSAM rathazakaTAdInAM madhye'tivistIrNatvAt, pratimocanaM yeSu tattathA, 'pAsAdIyA' ityAdipadacatuSTaM prAgvat / 'teNaM tilagA' ityAdi pAThasiddhaM, navaraM 'nAgalayAhiM' ti nAgAH - dumavizeSAH 'vaNalayAhiM' ti vanA api drumavizeSAH, drumANAM ca latAtvamekazAkhAkAnAM draSTavyaM, ye hi drumA UrdhvagataikazAkhA na tu digvidikaprasRtabahuzAkhAste latA iti prasiddhAH, 'niccaM kusumiyAo jAva paDirUvAo' ityatra yAvacchabdakaraNAt 'niccaM kusumiyAo niccaM mAlaiyAo niccaM lavaiyAo niccaM thavaiyAo niccaM gucchiyAo niccaM gummiyAo niccaM jamaliyAo niccaM juyaliyAo niccaM viNamiyAo niccaM paNamiyAo suvibhattapaDimaMjarivaDiMsagadharIo niccaM kusumiyalaiyathavaiyalavaiyagummiyajamaliyajuyaliyagucchiyaviNamayapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivarDisagadharIo saMpiMDiyadariyabhamaramahuyaripahakaraparilletamattachappayakusumAsavalolamahuragumagumeMtaguMjaMtadesabhAgAo pAsAiyAo darisaNijjAo abhirUvAo paDirUvAo iti' etacca samastaM prAgvat vyAkhyeyaM tasya 'Na' miti prAgvat, azokavarapAdapasya upari bahUni aSTAvaSTamaGgalakAni prajJaptAni / tadyathA - svastikaH zrIvRkSo 'naMdiyAvatte' iti nandyAvarttAH kvacid nandAvatta iti pAThaH, tatra nandAvartta iti zabdasaMskAraH, varddhamAnakaM - zarAvasampuTaM bhadrAsanaM kalazo matsyayugamaM darpaNaH, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 rAjapraznIyaupAGgasUtram-3 etAni cASTAvapi maGgalakAni sarvaralamayAni acchAni-AkAzasphaTikavadatIva svacchAni zlakSNAni-lakSNapudgalaskandhaniSpannAni zlakSNa (tantu) niSpannapaTavad laNhAni-masRNAni ghuNTitapaTavad 'ghaTThAItighRSTAnIvaghRSTAni kharazANayA pASANapratimAvAt 'maTThAIti mRSTAnIva mRSTAni, sukumArazANayA pASANapratimeva, ata eva nIrajAMsi-svAbhAvikarajorahitatvAt, nirmalAni-AgantukamalAbhAvAt, niSpaGkAni-kalaGkavikalAni kardamarahitAni vA niSkaGkaTAniSkavacAnirAvaraNA nirupaghAtetibhAvArthachAyA-dIptiryeSAMtAniniSkaGkaTacchAyAni sapramANi' svarUpataH prabhAvanti 'samarIcIni' bahirvinirgatAkiraNajAlAni, ata eva sodyotAnibahirvyavasthitavastustomaprakAzakarANi 'pAsAiyA' ityAdipacatuSTayavyAkhyA pUrvavat 'tassa Nami'tyAdi, tasya 'Na'miti prAgvat, azokavarapAdapasyopari bahavaH kRSNacAmaradhvajAH, cAmarANi ca dhvajAzca cAmaradhvajAH kRSNAzca te cAmaradhvajAzca kRSNacAmaradhvajAH, evaM nIlacAmaradhvajAH, lohitacAmaradhvajAH, hAridracAmaradhvajA, zuklacAmaradhvajAH, ete ca kathambhUtA ityAha-acchAH-sphaTikavadatinirmalAH, zlakSNAH-zlakSNapudgalaskandhaniSpannAH, 'rUppapaTTA' iti rUpyo-rUpyamayovajramayasya daNDasyoparipaTTo yeSAM te rUpyapaTTAH 'viradaNDA' iti vajro-vajraratnamayodaNDorUpyapaTTamadhyavartIyeSAMtevajradaNDAH,tathA jalajAnAmiva-jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo gandho yeSAM tejalajAmalagandhakAH ata eva suramyAH-atizayena ramaNIyAH pAsAiyA' ityAdi pUrvavat, tassaNamiti prAgvat, azokavarapAdapasyoparibahUnichatrAticchatrANi chatrAt-lokaprasiddhAdekasaGakhyAkAdIzAyInichatrANiuparyadhobhAgena dvisaddhayAni trisaGghakhyAni vA chatrANi chtraaticchtraanni| tathA bahavayaH 'paDAgAipaDAgA' iti patAkAbhyo lokaprasiddhAbhyo'tizAyinyaH patAkAH patAkAtipAtAkAH bahUni teSveva chattAritacchatrAdiSughaNTAyugalAni cAmarayugalAni, tathA tatra tatra pradeze utpalahastakAH-utpalAkhyA jalajakusumasaGghAtavizeSAH, evaM padmahastakAH kumudahastakAH nalinahastakAH subhagahastakAsaugandhikahastakAH puNDarIkahastakAmahApuNDarIkahastakAH zatapatrahastakAH sahasrapatrahastakAH subhagahastakAH utpalaM-gardamakaM paJa-sUryavikAzi paGkajaM mukudaMkairavaM nalinmaISadraktaMpAsubhagaM-padmavizeSaH saugandhikaM-kalhAraM puNDarIkaM-zvetAmbujaM tadevAtivizAlaM mahApuNDarIkaM zatapatrasahasrapatre patrasaGkhyAvizeSAvacchinnau padmavizeSau / ete ca chatrAticchatrAdayaH sarve'pi sarvaralamayAH-sarvAtmanA ratnamayAH 'acchA saNhA' ityAdi vizeSaNajAtaMpUrvavat, 'tassa Na mityAdi, tasya 'Na'mitiprAgvata azokavarapAdapasyAghastAt, etthaNa mitiasokavarapAdapasyayadadhoatra 'Na mitipUrvavatekomahAnpRthvIzilApaTTakaH prajJaptaH, kathambhUtaityAha-'isiMkhaMdho samallINe' ityAdi, iha skandhaH sthuDamityucyate, tasyAzokavarapAdapasyayata sthaDaMtata ISada-manAkasamyaga lInastadAsanna ityarthaH, 'vikkhambhAyAsamuppamANe' iti, viSkambhenAyAmena cazobhanma-aucityAnativartipramANaM yasya sa viSkambhAyAsamupramANaH / kRSNaH, kRSNatvameva nirUpayati-'aMjaNadhaNakuvalayahalaharakosejasariso' aJjanakovanaspativizaSaHdhano-meghaH kuvalayaM nIlotpalaM haladharakauzeyaMbaladevavastraMtaiH sadhzaH-samAnavarNaH, 'AgAsakesakajjalakakkayaNaiMdanIlaayasikusumapagAse' AkAzaMdhUlImeghAdivirahitaM, kezAH Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 203 zirasijAH, kajjalaM-pratItaM, karketanendranIlau-maNivizeSau atasIkusumaM prasiddhameteSAmiva prakAzo-dIptiryasya satathA, 'bhigaMjagabhaMgabheyariTThaganIlaguliyagavalAirege' itibhaGga:-caturindriyaH pakSivizeSaH aJjanaM-sauvIrAjanaM tasya bhaGgena vicchityA bhedaH-chedo'anabhaGgabhedo riSThako-ratnavizeSaH nIlaguTikAH-pratItAH, gavalaM-mAhiSaM zRDaM tebhyo'pi kRSNatvenAtireko yasya sa tthaa,| ___ "bhamaranikurambabhUe' iti atra bhUtazabda aupamyavAcI, yathA'yaM lATadezaH suralokabhUtaH, suralokopamaityarthaH, tato'yamarthaH-bhramaranikurumbopamaH, "jaMbuphalaasaNakusumabaMdhaNanIluppalapattanikaramaragayaAsAsaganayaNakIyAsivanne' jambUphalAni pratItAni, asanakusumabandhanaMasanapuSpavRntaM nIlotpalapatranikaro marakatamaNi pratIH, AsAsako-bIyakAbhidhAno vRkSaH, nayanakIko netradhyatArAH,asi-khaGgaMteSAmivavarNoyasyasatathA, snigdhonaturUkSaH dhano-niviDo na tu koSThaka iva dhyazuSiraH 'ajjhusire' iti zlakSNazuSirarahitaH, 'rUvagapaDirUvagadarisaNijje' iti rUpakANAM yAni tatra saGkrAntAni pratibimbAni taiH darzanIyo ruupkprti-ruupkdrshniiyH| AdarzatalopamaH Adarzo-darpaNastasya talaM tena samatayopamA yasya sa AdarzatalopamaH, suSThu manAMsi ramayatIti surabhyaH 'kRddhahula miti vacanAt kartari yapratyayaH, 'siMhAsaNasaMThie' iti siMhAsanasyeva saMsthitaM saMsthAna yasya sa siMhAsanasaMsthitaH, ata eva surUpaH zobhanaM rUpamAkAro yasya sa surUpaH, itazca surUpo yata Aha-'muttAjAlakhaiyaMtakamme' muktAjAlAnimuktAphalasamUhAH khacitAni antarmasu-prAntapradezeSu yasya sa muktAjAlakhacitAntakarmA, 'AiNagarUyabUranavanIyatUlaphAse' AjinakaM-carmamayaMvana rUtaM-pratItaMbUro-vanaspativizeSaH navanItaM-bhrakSaNaM tUlaM-arkatUlaM teLAmiva komala tayA sparzo yasya sa AjinakarUtabUranavanItatUlasparza, 'savvarayaNAmae' ityAdivizeSaNakadambakaM prAgvat / mU. (4) seorAyA dhAriNI devI, sAmIsamosaDhe, parisA niggayA, jAvarAyA pajuvAsai vR."seo rAyAdhAriNI devI jAva samosaraNaM samatta'miti tasyAMAmalakalpAyAM nagA~ zveto nAma rAjA, tasya samastAntaH-purapradhAnA bhAryA sakalaguNadhAriNI dhAriNInAmA devI, 'jevA samosaraNaM samatta'miti yAvacchabdakaraNAdrAjavarNako devIvarNakaH samavasaraNaM caupapAtikAnusAreNa tAvadvaktavyaM yAvatsamavasaraNaM samAptaM / taJcaivaM-'tattha NaMAmalakappAe nayarIe seo nAma rAjA hotthA, mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre aJcaMtavisuddharAyakulavaMsappasUe niraMtaraM rAyalakhaNavirAiyaMgamaMge bahujaNabahumANapuie savvaguNasamiddhe khattie muie muddhAbhisitte mAupiusujAe daya(vva)patte sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare maNusside janavayapiyA janavayapAle janavayapurohie seukare keukare narapavare purisavare purisasIhe purisavagdhe purisaAsIvise purisavarapoMDarIe purisavaragaMdhahatthI aDDhe ditte vitte vicchinnavipulabhavaNasayanAsanajANavAhaNAinne bahudhaNabahujAyasvarajae AogapaogasaMpauttevicchaDDiyapauramattapANebahudAsIdAsagomahisagavelappabhue paDipunnajaMtakosakoTThAgArAuddadhare bahudubbalapaccAmitte ohayakaMTayaM maliyakaMTayaM uddhiyakaMTayaM appaDikaMTayaM ohayasattuM nihayasattuM maliyasattuM uddhiyasattuM nijjiyasattuM parAiyasattuM vavagaya Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 rAjapraznIyaupAGgasUtram-4 dubhikkhadosamAribhayavippamukka khemaM sivaM subhikkhaM pasaMtaDiMbaDamaraM rajjaM pasAsemANe viharai / ___ tassa NaM seyoranno dhAriNInAmaM devI hotthA, sukumAlapANipAyA ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIrAlakkhaNavaMjaNaguNovaveyA mANummANapamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgA sasisomAgArakaMtapiyadaMsaNAsurUvAkarayalaparimiyapasatthativalibaliyamajjhA kuMDalullihiya (vINa) gaMDalehA komuiyarayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA siMgArAgAracArUvesA saMgayagasahasiyabhaNiyaciTThiyavilAsalaliyasaMlAvanuNajuttovayArakusalA suMdarathaNajaghanavayaNakaracaraNanayanAyaNNavilAsakaliyA seeNa rannA saddhiM anuratA avirattA iDhe saddapharise rasarUvagaMdhe paMcavihe mANussaekAmabhoge paJcaNubhavamAmA viharai eSa rAjadevIvarNakaH / ___ asya vyAkhyA-'mahayAhimavaMteti' mahAhimavAn haimavatasya kSetrasyottarataH sImAkArI varSadharaparvataH malayaH-parvatavizeSaH supratItomandaro-merumahendraH zakradikodevarAjastadvata sAra:pradhAno mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH, tathA atyantavizuddha rAjakulavaMzeprasUto'tyantavizuddharAjakulavaMzaprasUtaH, tathA nirantaraMrAyalakakhamavirAiyaMgamaMge' iti nirantaram-apalakSaNavyavadhAnAbhAvena rAjalakSaNaiH-rAjyasUcakairlakSaNairvirAjitAni aGgamaGgAni-aGgapratyaGgAni yasya sa nirantararAjalakSamavirAjitAGgamaGgaH, tathA bahubhirjanaiH bahumAnena-antaraGgaprItyA pUjito bujanabahumAnapUjitaH, kasmAdityAha / "savvaguNasamiddhe' sarvai zauryopazamAdibhirguNaiH samRddhaH-sphItaH- sarvaguNasamRddhaH tato bahujanabahumAnapUjito, guNavatsuprAyaH sarveSAmapibahumAnasambhavAt, tathA khattiye' iti kSatrasyApatyaM kSatriyaH 'kSatrAdiya' itiiyapratyayaH, anena navamASTamAdinandavatrAjakulaprasUto'pinahInajAtIyaH, kintu uttamajAtIya ityAveditaM, tathA 'muditaH sarvakAlaM harSavAn, pratyanIkopadravAsambhavAt, tadasambhavasva pratyanIkAnAmevAbhAvAt, tathA cAha-'muddhAbhisitte' prAyaH sarvairapi pratyantarAjaiH pratApamasahamAnairnAnyathA'smAkaM gatiriti paribhAvya sUrddhabhi mastakairabhiSiktaH-pUjito mUrdhAbhiSiktaH, tathAmAtRpitRbhyAM sujAto mAtRpitRsujAtaH, anena samastagarbhAdhAnaprabhRtisambhavidoSavikala ityAveditaH, tathA dayA(dravya)prAptaH svabhAvataH suddhajIvadravyatvAd / tathA sevAgatAnAmapUrvApUrvanRpANAM sImAM-maryAdAM karoti yathA evaM vartitavyamevaM neti sImaGkaraH, tathA pUrvapuruSaparamparAyAtAM svadezapravarttamAnAM sImAM-maryAdAM dhArayati-pAlayati na tuvilumpatItisImandharaH, tatAkSemaM vazavartinAMupadravAbhAvaM karoti kSemakaraH caurAdisaMhArAt tathA tat dhArayati ArakSakaniyojanAt kSemandharaH, ata eva manuSyenadra, tathA janapadasya piteva janapadapitA, kathaM pitevetyata Aha-'janapadapAlaH' janapadaMpAlayatItijanapadapAlaH, tato bhavati janapadasya piteva, tathAjanapadasya zAntikaritayApurohitaiha janapadapurohitaH, tathA setuH-mArgastaM karotItI setukaraH,mArgadazakaitibhAvaH, ketuH-cihannatatkarotIti ketukaraH, adbhutasaMvidhAnakArItibhAvaH, tathA nareSu manuSyeSu madhye pravaro narapravaraH saca sAmAnyamanuSyApekSayApisyAdata Aha 'purisavare' puruSeSu-puruSAbhimAnAneSu madhye varaH-pradhAna uttamapauruSopetatvAditi puruSavaraH, yataH puruSaH siMha ivAptimallatayA puruSasiMhaH, tathA puruSo vyAghraivazUratayApuruSavyAghraH, puruSa AsIviSa iva doSavinAzanazIlatayA puruSAsIviSaH puruSaH varapuNDarIkamivottamatayA For P Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-4 205 bhuvanasarovarabhUSakatvAt puruSavarapuNDarIkaH, puruSaH varagandhahastIva parAnasahamAnAn pratIti puruSavaragandhahastItatobhavatipuruSavaraH, tathAADhayaH-samRddhodIptaHzarIratvacA dedIpyamAnatvAt to vA daptArimAnamardanazIlatvAt ata eva vitto-jagatpratIto, yaduktamADhaya iti tadeva sAvastiramupadarzayati-'vicchinne'tyAdi, vistIrNAni vistAravanti vipulAni-prabhUtAni bhavanAni-gRhANi zayanAni AsanAni ca pratItAni yAnAni-rathAdIni vAhanAni-azvAdIni etairAkIrNo-vyApto yukto vistiirnnvipulbhvnshynaasnyaavaahnaakiirnnH| tathA bahudhanaM bahujAtarUpaM-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yasya sa bahudhanabahujAtarUparajataH, tathA AyogaprayogasamprayuktaH-AvAhanavisarjanakuzalaH, tathA viccharditaM-tathAvidha-viziSToprakArAkAritayA visRSTamukuriTakAdiSu pracuraM bhaktapAnaM yasmin rAjyamanuzAsati sa viccharditapracurabhaktapAnaH, anena puNyAdhikatayA na tasmin rAjyamanuzAsati durbhikSamabhUditi kathitaM, tathA bahUnAM dAsInAM dAsAnAM gavAM-balIvaniAM mahiSANAM gavAM-strIgavAnAM eDakAnAM ca prabhuH bahudAsIdAsagomahiSagavelagaprabhuH, tataHsvArthikapratyayavidhAnAtprabhukaH, tathAparipUrNAni-bhRtAni yantrakozakoSThAgArANi yantragRhANi kozagRhANi-bhANDAgArANi koSThagRhANi-dhAnyAnAM koSThAgArANigRhANiitibhAvaH, AyudhagRhANica yasya sa pratipUrNayantrakozakoSThAgArAyudhagRhaH tathA balaM zArIrika mAnasikaM ca yasyAsti sa balavAn, durbalapratyayamitro, durbalAnAmakAraNavatsala itibhAvaH, evaMbhUtaH sanAjyaM prazAsat viharati-avatiSThate iti yogaH, kathambhUta rAjyamityAha-apahatakaNTakaM, iha dezopadravakAriNazcaraTAH kaNTakAH te apahatAavakAzAnAsAdanena sthagitAyasmintat apahatakaNTakaM, tathA malitAH- upadravaMkurvANA mAnamlAnimASAditAH kaNTakA yatratanmalitakaNTakaM, tathA uddha tAH svadezatyAjanenajIvitatyAjanena vA kaNTakA yatra tat uddha takaNTakaM, tathA na vidyatepratimallaH kaNTako yatra tadapratimallakaNTakaM, tathA 'ohayasattuM' iti pratyanIkAH rAjAnaH zatravaste apahatAH svAvakAzamalabhamAnIkRtA yatra tat apahatazatru tathA nihatAH-raNAGgaNe pAtitAH zatravo yatra tnnihtshtru| tathAmalitAH tadgatasainyatrAsApAdanatomAnamlAnimApAditAH zatravoyatra tatmalinazatru, tathAsvAtantrayacyAvanena svadezacyAvanena jIvitacyAvanenavAuddha tAH zatravoyatratat uddhRtazatru, etadeva vizeSaNadvayena vyAcaSTe-nirjitazatru, parAjitazatru, tathA vyapagataM durbhikSaM doSo mArizca yatra tat vyapagatadurbhikSadoSamAri tathA bhayena svadezItthena paracakrakRtena vA vipramuktaM, ata eva kSema-nirupadravaM zivaM-zAntaM sumidaM zobhanA-zubhAbhikSA darzaninAM dInAnAthAdInAM ca yatra tat subhikSaM, tatA prazAntAni DimbAni-vighnA DamarANi-rAjakumArAdikRtavikRtaviDvarA yatra taprazAntaDimbaDamaraM / devIvarNakaM-'sukumAlapANipAyA'iti sukumAraupANI pAdau ca yasyAH sA sukumArapANipAdA, tathA anAni anyUnAni svarUpataH pratipUrNAni lakSaNataH paJcApIndriyANi yasmin tathAvidhaM zarIraMyasyAH sA ahInapratipUrNapaJcendriyazarIrA, tathA lakSaNAni svastikacakradIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni guNAH-saubhAgyAdayasyairupapetA lakSaNavyaJjanaguNopapetA, upa apa ita itizabdatrayasthAne 'pRSodarAdaya' ityapAkArasya lope upapetA iti draSTavyaM, 'mANummANapamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI' iti tatra mAnaM-jaladroNapramANatA, kathamiti ceta / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 rAjapraznIyaupAGgasUtram-4 ___ ucyate, jalasyAtibhRtekuNDe puruSestriyAMvAnivezitAyAMyajalaMnissaratitadyadi droNapramANaM bhavati tadApuruSaH strI vA mAnaprApta ucyate, tathA unmAnaM-arddhabhArapramANatA, sAcaivaM-tulAyAmAropitaH puruSaH strIvA yadyaddhabhAraMlati tadAsa unmAnaprApto'bhidhIyate, pramANaM-svAGgulenASTottarazatocchrayitA, tato mAnonmAnapramANaiH pratipUrNAni anyUnAni sujAtAnijanmadoSarahitAniaraudrAkAraMkAntaM-kamanIyaM priyaM-draSTaNAmAnandotpAdakaMdarzanaM-rUpaM yasyAH sA zazisomAkArakAntapriyadarzanA, ataeva surUpA, tathA karatalaparimito-muSTigrAhyaH prazastalakSaNopetastrivalIko balivayopeto rekhAtrayopeto baliko-balavAna madhyomadhyabhAgo yasyAH sA karatalaparimitaprazastatrivalIka blikmdhyaa|| tathA kuNDalAbhyA ullikhitA-ghRSTA gaNDalekhA-kapolaviracitamRgamadAdirekhA yasyAH sA kuNDalollikhitagaNDalekhA, 'komuIyarayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA' kaumudI-kArtikIpaurNamAsI tasyAM rajanikaraH-caMdramAstadvadvimalaM-nirmalaM pratipUrNam-anyanAtiriktamAnaM saumyam-araudrAkAraMvadanaM yasyAH sA tathA, zRGgArasyarasavizeSasyAgAramivAgAraM, athavA zRGgAromaNDanabhUSaNATopastapradhAna AkAraH-AkRtiryasyAH sA tathA, cAru veSo-nepathyaM yasyAH sA tathA, tataH karmadhArayaH, zRGgArAgAracAruveSA, tathA saGgatAyegatahasitabhaNitaceSTitavilAsalalitasaMlApanipuNayuktopacArakuzalA, tatra saGgataM nAsaGgataM gataM yadaguptatayA tadgRhasyaivAntargamanaMnatu bahi svecchAcAritayA saGgataM hasitaM yatkarapolavikAzamAtrasUcitaM na tvaTTahAsAdi 'hasiyaM kaSolakahakahiya' miti vcnaat|| saGgataMbhaNitaMyatsamAgate prayojane narmabhANitiparihAreNa vivakSitArthamAtrapratipAdanaM saGgataM ceSTitaM yatkucajaghanAdyavayavAcchAdanaparatayopavezanazayanotthAnAdisaGgato vilAsaHsvakulaucityena zRGgArAdikaraNaM, tathA sundarai stanajaghanavadanakaracaraNanayanalAvaNyavilAsaiH kalitA, atra vilAsaH-sthAnAsanagamanAdirUpazceSTAvizeSaH, uktNc||1|| ___ "sthAnAsanagamanAnAM, hastabhUnevakarmaNAM caiva / utpadyate vizeSo yaH zliSTo'sau vilAsaH syAt / / " -anye tvAhuH-vilAso netrajo vikAraH, tathA coktN||1|| "hAvo mukhavikAraH syAt, bhAvazcittasamudbhavaH / vilAso netrajo jJeyo, vibhramo bhruusmudbhvH||" teNaM kAleNaM te NaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva cautIsabuddhavayaNAisesasaMpatte paNatIsaccavayaNAtisesasaMpatte AgAsagaeNaM cakkeNaM AgAsagateNaM chatteNaM AgAsagayAhiM seyacAmarAhiM AgAsaphAlihamaeNaM sapAyapIDheNa sIhAsaNeNa purato dhammajjhaeNaM pagaDhijjamANeNaM caudasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAe ajjiyAsahassIhiM saddhiM samparivuDe puvvANupubbiM caramANe gAmANugAmaM duijjamANe suhaM suheNaM viharamANe jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva vanasaMDe jeNeva asogavarapAyave jeNeva puDhavisilApaTTe teNeva uvAgacchai, 2ttAahApaDirUvaM uggahaMuggihittA asogarapAyavassaaha puDhavisilApaTTagaMsipuratyAbhimuhe saMpaliaMkanisanne saMjameNaMtavasAappANaM bhAvemANe vihrti"| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-4 207 idaM sugamaM, navaM 'jAva cottIsAe' ityatra yAvacchabdakaraNAt 'Aikare titthagare' ityAdikaH samasto'pi aupapAtikagranthaprasiddho bhagavadvarNako vAcyaH, sa cAtigarIyAniti na likhyate, kevalamaupapAtikagranthAdavaseyaH, 'cottIsAe buddhavayaNAtisesasaMpatte' catustriMzad buddhAnAM - bhagavatAmarhatAM vacanapramukhAH 'sarvasvabhASA, nugataM vacanaM dharmAvabodhakara' mityAdinA uktasvarUpA ye atizeSA- atizayAstAn prAptazcatustriMzadabuddhavacanAtizeSasamprAptaH, iha vacanAtizeSasyopAdAnamatyantopa- kAritayA prAdhAnyakhyApanArtham, anyatA dehavaimalyAdayaste paThayante, tathA (cAha) 119 11 dehaM vimalasugandhaM AmayapasseyavajjiyaM arayaM / ruhiraM gokakhIrAmaM nivvissaM paMDuraM maMsa || mityAdi / 'paNatIsAe saccavayaNAtisesasaMpatte' paJcatriMzat ye satyavacanasyAtizeSA - atizayAstAna samprAptaH paJcatriMzadvacanAtizeSasamprAptaH, te cAmI satyavacanAtizeSAH saMskAravatvaM 1 udAttatvaM 2 upacAropetatvaM 3 gambhIrazabdatvaM 4 anunAditvaM 5 dakSiNatvaM 6 upanItarAgatvaM 7 mahArthatvaM 8 avyAhatapaurvAparyatvaM 9 ziSTatvaM 10 asandigdhatvaM 11 apahatAnyottaratvaM 12 hRdayagrAhitvaM 13 dezakAlayutatvaM 14 tatvAnurUpatvaM 15 aprakIrNaprasRtatvaM 16 anyo'nyagRhItatvaM 17 abhijAtatvaM 18 atisnigdhamadhuratvaM 19 aparamamavedhitvaM 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvaM 21 udAratvaM 22 paranindAtmotkarSavipramuktatvaM 23 upagatazlAghatvaM 24 anapanItatvaM 25 utpAditAvicchinnakautUhalatvaM 26 adbhutatvaM 27 anativilambitvaM 28 vibhravikSepakilikicitAdiviyuktatvaM 29 anekajAtisaMzrayAdvicitratvaM 30 AhitavizeSatvaM 31 sAkAratvaM 32 satvaparigRhItatvaM 33 aparikheditatvaM 34 avyuccheditvaM 35 ceti, / tatra saMskAravatvaM saskRtAdilakSaNayuktattvaM, udAtattvaM uccairvRttitA upacAropetatvamagrAmyatA, gambhIrazabdatvaM meghasyeva, anunAditA pratiravopetatvaM, dakSiNatvaM saralatA, upanItarAgatvaM - utpAditA zrotRjana svaviSayabahumAnatA, ete sapta zabdApekSA atizayAH, ata urddha tvarthAzrayAH, tatra mahArthatvaM - paripuSTArthAbhidhAyitA, avyAhatapaurvAparyatvaM pUrvApara- vAkyAvirodhaH, ziSTatvaM vaktuH ziSTatvasUcanAt, asandigdhatvaM parisphuTArthapratipAdanAta, apadrutA- nyottaratvaMparadUSamAviSayatA, hRdayagrAhitvaM- durgamasyApyarthasya parahdaye pravezakaraNaM, dezakAlAvya- tItatvaM prastAvocitatA, tatvAnurUpatvaM vivakSitavastusvarUpAnusAritA, aprakIrNaprasRtatvaMsambandhAkAraparimitatA, anyo'nyapragRhItatatvaM - padAnAM vAkyAnAM vA parasparasApekSatA, abhijAtatvaM--yathAvivakSitArthAbhidAnazIlatA, atisnigdhamadhuratvaM - bubhukSitasya dhRtaguDAdivatparamasukhakAritA / aparamarmavedhatvaM paramarmAnudghATanazIlatA, arthadharmAbhyAsAnapetatvaM - arthadharmmapratibaddhatA, udAratvaM - ativiziSTagumphaguNayuktatA atucchArthapratipAdakatA vA, paranindAtmotkarSaviprayuktatvaM pratItaM, upagatazlAghatvaM uktaguNayogataH parAptazlAghatA, anupanItatvaM - kArakakAlavacanaliGgAdivyatyayarUpavacanadoSApetatA, utpAditAvicchinnakutUhalatvaM zrotRRNAM svaviSaye utpAditaM - janitamavicchinnaM kautUhalaM kautukaM yena tattathA tadbhAvastatvaM zrotRSu svaviSayAdbhutavismayAkAriteti bhAvaH, adrutatvamanativilambitvaM ca pratItaM, vibhramavikSepakiliki Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 4 zcitAdiviyuktatvamiti - vibhramo - vakturbhrAntamanaskatA vikSepo- vakturevAbhidheyArtha pratyanAsaktatAkilikizcitaM - roSabhayalobhAdibhAvAnAM yugapadasakRtkaraNaM AdizabdAnmanodoSAntaraparigrahaH tairviyuktaM yattattathA tadbhAvastatvaM / 208 anekajAtisaMzrayAdvicitratvaM sarvabhASAnuyAyitayA citrarUpatA, AhitavizeSatvaM zeSapuruSavacanApekSayA ziSyeSUtpAditamativizeSatA, sAkAratvaM vicchinnapadavAkyatA, satvaparigRhItatvam - ojasvitA, amarikheditvam - anAyAsasambhavAt, avyavaccheditvaM vivakSitArthasamyakasiddhiM yAvadavicchinnavacanaprameyateti / 'AgAsaphAliyAmaeNaM' AkAzasphaTikaM-yadAkAzavat atisvacchaphaTikaM tanmayena 'dhammajjhaeNaM' ti dharmacakravartitvasUcakena ketuvanA mahendradhvajenetyarthaH / -- tathA 'puvvANupuvviM caramANe' iti pUrvAnupUrvyA krameNetyartha caran - saJcaran, etadevAha'gAmANugAmaM dUijamANe' iti grAmazcAnugrAmazca - vivakSitagrAmAdanantaraM grAmo grAmAnugAmaM, tat dravan gacchan, ekasmAdanantaraM grAmamanullaGghayan ityarthaH, anenApratibaddhavihAritA khyApitA, tatrApyautsukyAbhAvamAha-'suhaMsuheNaM viharamANe ' sukhaMsukhena - zarIrakhedAbhAvena saMyamabAdhAviraheNa ca grAmAdiSu viharan - avatiSThamAno 'jeNeva ' tti prAkRtatvAtsaptamyarthe tRtIyA yasminneva deze AmalakalpA nagarI yasminneva ca pradeze vanakhaNDo yasminneva deze so'nantaroktasvarUpaH zilApaTTakaH 'teNAmeve 'ti tasminneva deze upAgacchati, upAgatya ca pRthivIzilApaTTake pUrvAbhimukhaH, tIrthakRto hi bhagavantaH sadA samavasaraNe pRthivIzilApaTTake vA dezanAyai pUrvAbhimukhA avatiSThante saMparyaGkaniSaNNAH, saMyamane tapasA cAtmAnaM bhAvayan viharan Aste / / tataH varSAnnirgamo vAcyaH, sacaivaM-'taeNaMAmalakappAnayarIe siMghADagatiyacaukkacaccaracaummuhamahApahesu bahujaNo annamannaM evamAikakhai evaM bhAsei evaM pannavei evaM parUvei / evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre jAva AgAsagaeNaM chatteNaM jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati, taM mahAphalaM khalu devANuppiyANaM tahArUvANaM arahaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puNa abhigamanavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajuvAsaNayAe ?, taM seyaM khalu egassavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe, kimaMga puna viulassa aTThassa gahaNayAe ?, taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo nama'sAmo sakkAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsemo, evaM taM ihabhave parabhave ya hiyAe ANugAmiyattAe bhavissai, taeNaM AmalakappAe nayarIe bahave uggA bhogA' ityAdyaupapAtikagranthoktaM sarvamavasAtavyaM yAvat samagrA'pi rAjaprabhRtikA pariSatparyupAsInA avatiSThate / mU. (5) te NaM kAle NaM te NaM samae NaM sUriyAbhe deve sohamme kappe sUriyAme vimANe sabhAe suhammAe sUriyAbhaMsi siMhAsaNaMsi cauhiM sAmANiyasAhassIhiM cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM tahiM parisAhiM sattahiM aniyAhiM sattahiM aniyAhivaIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhasIhiM annehi ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe mahayA'' hayanaTTagIyavAiyataMtIlatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAdiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharati / imaM ca NaM kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM viuleNaM ohiNA AbhoemANe 2 pAsati / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 209 vR. 'teNaM kAle Na'mityAdi,te iti prAkRta zailIvazAttasminniti draSTavyaM, yasminkAle bhagavan varddhamAnasvAmI sAkSAdviharati tasminkAle 'te NaM samae NaM' ti tasmin samaye yasminnavasare bhagavAnAmrazAlavane caitye dezanAM kRtvoparatastasminnavasare iti bhAvaH, sUryAbho nAmnA devo, nAmazabdo hyAvyayarUpo'pyasti, tato vibhaktilopaH, tato saudharmmAkhye kalpe yatsUryAbhanAmakaM vimAnaM tasmin, yA sabhA sudharmAbhidhA tasyAM yatsUryAbhAbhidhAnaM siMhAsanaM tatropaviSTaH sanniti gamyate, 'cauhiM sAmANiyasAhassIhiM' iti samAdhune tivibhavAdI bhavAH sAmAnikAH, adhyAtmAditvAdikaNU, vimAnAdhipatisUryAbhadevasadhzadyutivibhavAdikA devA ityarthaH / teca mAtRpitRgurUpAdhyAyamahattaratatsUryAbhadevasya pUjanIyAH, kevalavimAnAdhipatitvahInA iti sUryAbhaM devaM svAminaM pratipannAH, teSAM sahasrANi sAmAnikasahasraNi tazcaturbhi, prAkRtatvAcca sUtre sakArasya dIrghatvaM strItvaM, ca, 'catasRbhiragramahiSIbhiH ' iha kRtAbhiSekA devI mahiSItyucyate, sA ca svaparivArabhUtAnAM sarvAsAmapi devInAmagre ityagrAH, agrAzca tA mahiSyazca agramahiSyastAbhizcatasRbhi, kathambhUtAbhirityAha- 'saparivArAbhi' parivAraH saha yAsAM tAH saparivArAstAbhi, parivArazcaikaikasyA devyaH sahasra 2 devInAM, tathA tisRbhi parSadbhi, tispre hi vimAnAdhipateH sarvasyApi parSadaH / tadyathA-abhyantarA madhyA bAhyA ca, tatra yA vayasyamaNDalIkasthAnIyA paramamitrasaMhatisadhzI sA abhyantaraparSat, tayA sahAparyAlocitaM svalpamapi prayojanaM na vidaghAti, abhyantaraparSadA saha paryAlocitaM yasyai nivedyate yathedamasmAkaM paryAlocitaM sammatamAgataM yuSmAkamapIdaM sammataM kiMvA neti sA madhyamA, yasyAH punarabhyantaraparSadA saha paryAlocitaM madhyamayA ca saha DhIkRtaM yasyai karaNAyaiva nirUpyate yathedaM krayatAmiti sA bAhyA, tathA 'sattahiM aNiehiM' iti anIkAni - sainyAni, tAni ca sapta, tadyathA / hayAnIkaM gajAnIkaM rathAnIkaM padAtyanIkaM tRSamAnIkaM gandharvAnIkaM gandharvAnIkaM nATyAnIkaM, tatrAdyAni paJcAnIkAni saGagrAmAya kalpyante, gandharvanATyAnIke punarupabhogAya, taiH saptabhiranIkaiH, anIkAni svasyAdhipativyatirekeNa na samyak prayojane samAgate satyupakalpyante tataH saptAnIkAdhipatayo'pi tasya veditavyAH, tathA cAha- 'sattahiM aniyAhivaIhiM, ' tathA ' SoDazabhirAtmarakSadevasahasra' riti vimAnAdhipateH sUryAbhasya devasyAtmAnaM rakSayantItyAtmarakSA, 'karmaNo'Ni ' tyaN pratyayaH, te ca zirasrANakalpAH yatA hi zirasrANaM zirasyAviddhaM prANarakSakaM bhavati tathA te'pyAtmarakSakA gRhItadhanurdaNDAdipraraharamAH samantataH pRSThataH pArzvo'gratazcAvasthAyino vimAnAdhipateH sUryAbhasya devasya prANarakSakAH, devAnAmapAyAbhAvAt teSAM tathAgrahaNapurassaramavasthAnaM nirarthakamiti cet, na sthitamAtraparipAlanahetutvAt prakarSahetutvAcca / tathA hi te samantataH sarvAsu dikSu gRhItapraharaNA UrddhasthitA avatiSThapAnAH svanAyakazarIrarakSaNaparAyaNAH svanAyakaikaniSaNNaddaSTayaH pareSAmasahamAnAnAM kSomamApAdayanto janayanti svanAyakasya parAM prItimiti, ete ca niyatasaGkhyAkAH sUryAbhasya devasya parivArabhUtA devA uktAH, ye tu tasmin sUryAbhe vimAne paurajanapadasthAnIyA ye tvAbhiyogyAH - dAsakalpAste'tibhUyAMsaH AsthAnamaNDalyAmapi cAniyatasaGghakhyAkA ititeSAM sAmAnyata upAdAnamAha - 'annehiM bahUhiM 814 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 rAjapraznIyaupAGgasUtram-5 sUriyAbhavimAnavAsIhiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe' etaiH sAmAnikaprabhRtibhi sArddha saMparivRtaH-samyagnAyakaikacittArAdhanaparatayA parivRtaH, 'mahayA''haye tyAdi, mahatAraveNeti yogaH 'AhayA' iti AkhyAnakapratibaddhAnItivRddhAH,athavAahatAni-avyAhatAni, akSatAnIti bhaavH| ___ nATyagItavAdItAnicatantrI-vINA talA-hastatAlAH kaMsikAH tuTitAni-zeSatUryANi, tathA ghano-ghanasazo dhvanisAdharmyatvAt yo mRdaGgo maddalaH paTunA-dakSapuruSeNa pravAditaH, tata eteSAM padAnAM dvandvaH, teSAM yo ravastena, divyAn-divi bhavAnatipradhAnAnityartha, 'bhogabhogAI iti bhogArhA ye bhogAH-zabdAdayasyAn, sUtre napuMsakatA prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgavyabhicAraH yadAha pANini svaprAkRtalakSaNe-liGgaMvyabhicAryapI'ti, bhuJjAno viharati' Aste, na kevalamAste kiMtvimaM-pratyakSatayA upalabhyamAnaM 'kevalakalpa' ISadaparisamAptaM kevalaM-kevalajJAnaM kevalakalpaM, paripUrNatayA kevalasadRzamiti bhaavH| jambvA ratnamayyA uttarakuruvAsinyA upalakSito dvIpojambUdvIpastaMjambUdvIpAbhidhAnaM dvIpaM 'vipulena' vistIrNenAvadhinA, tasya hi sUryAbhasya devasyAvadhiradhaH prathamA pRthivIM yAvattiryak asaGkhyeyAn dvIpasamudrAniti bhavati vistIrNastenAbhogayan-paribhAvayan pazyati, anena satyapyavadhau yaditaMjJeyaviSayamAbhogaMna karotitadAna kiJcidapi tena jAnAti pazyativetyAveditaM mU. (5-vartate) tattha samaNaM bhagavaM mahAvIraM jaMbuddIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavane ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANaM pAsati, pAsittAhatuTThacittamAnaMdienaMdiepIimaNeparamasomaNassie harisavasavisappamANahiyae vikasiya- varakamalaNayaNe payaliyavarakaDagatuDiyakeuramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche pAlaMbapalaMba-mANagholaMtabhUsaNaghare sasaMmamaMturiyacavalaM suravare (jAva) (sIhAsaNAo abbhuTTei 2 tApAyapIDhAo paccoruhati, 2 tAegasADiyaMuttarAsaMgaMkareti, 2 tAsattaTThapayAiMtitthayarAbhimuhe anugacchati, 2 tA vAmaMjANuM aMceti, 2 tAdAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi NihaTutikkhutto muddANaM dharaNitalaMsi nivesei nivesittA IsiM paccunnamai, IsiM paJcannamaittA karatalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM vayAsI___ namo'tyu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AdigarANaM titthagarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisottamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarayANaM purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiANaM logapaIvANaM logapajoyagarANaM abhayadayANaM cakkhudayANaM maggadayANaM jIvadayANaM saraNadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakkavaTTINaM appaDihayavaranANadaMsaNadharANaMviyaTTachaumANaMjiNANaMjAvayANaMtinnANaMtArayANaMbuddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM savvannRNaM savvadarasINaM sivamayalamaruyamanaMtamakakhayamavvAbAha- mapunarAvattaM siddhigainAmadheyaM ThANaM sNpttaannN|| namo'tyu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmiNaM bhaMgavantaM tatthagayaM iha gate) pAsai me bhagavaM tattha gate ihagataMtikaTTha vaMdati NamaMsati vaMdittA namaMsittA sIhAsaNavaragae puvvAbhimuhaM snnisnne| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-5 211 vR. 'tatra' tasminvipulenAvadhinA jambUdvIpaviSaye darzane pravarttamAne sati 'zramaNaM' zrAmyatitapasyati nAnAvidhamiti zramaNaH, bhagaH - samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca"aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA / / " 11 9 11 bhago'syAstIti bhagavAn bhagavantaM 'sUra vIra vikrantau' vIrayati - kaSAyAn prati vikramati smeti vIraH mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastaM, jambUdvIpe bhArate varSe AmalakalpAyAM nagaryAM bahirAmrazAlavane caitye azokavarapAdapasyAdhaH pRthivIzilApaTTake samparyaGkaniSNaNaM zramaNagaNasamRddhisaMparivRta pratirUpamavagrahaM gRhItvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayantaM pazyati, dRSTvA ca - 'haTThatuTThamAnaMdie ' iti, hRSTatuSTo'tIvatuSTa iti bhAvaH, athavA hRSTo nAma vismayamApanno, yathA-aho bhagavAnAste iti, tuSTaH - santoSaM kRtavAn, yA - bhavyamabhUt yanmayA bhagavAnAlokitaH, toSavazAdeva cittamAnanditaM - sphItIbhUtaM 'Tu nadi samRddhAvi' ti vacanA, yasya sa cittAnanditaH, sukhAdidarzanAtpAkSiko niSThAntasya paranipAtaH, makAraH prAkRtatvAdalAkSaNikastataH padatrayasya padadvaya mIlane karmadhArayaH 'pIimaNe iti' prItirmanasi yasyAsau prItimanAH, bhagavati bahumAnaparAyaNa iti bhAvaH, tataH krameNa bahumAnotkarSavazAt 'paramasomanassie' iti zobhanaM mano yasya sa sumanAstasya bhAvaH saumanasyaM paramaM ca tatsaumanasyaM ca paramasaumanasyaM tatsaJjAtamasyeti paramasaumanasthitaH, etadeva vyakIkurvvanAha-'harivasavasavisappamANahiyae' harSavazena visappat-vistArayAyi hRdayaM yasya sa harSavazavisarppaddhadayaH harSavazAdeva 'viyasiyavarakamalanayaNe' vikasite varakamalavat nayane yasya sa tathA harSavazAdeva zarIroddharSeNa 'payaliyavarakaDagatuDiyakeuramauDakuMDale 'ti pracalitAni varANi kaTakAni-kalAcikArabhAraNAni truTitAni - bAhurakSakAH keurANi - bAhlAbharaNagatuyakeuramauDakuMDaleti pracalitAni varANi kaTakAni - kalAcikAbharaNAni truTitAni bAhurakSakAH keurANi-bAhyAbharaNavizeSarUpANi mukuTo maulibhUSaNaM kuNDale karNAbharaNe yasya sa pracalitavarakaTakatruTitakeyUramukuTakuNDalaH / tathA hAreNa virAjamAnena racitaM-zobhitaM vakSo yasya sa hAravirAjamAnaracitavakSAH, tataH pUrvapadena karmadhArayaH samAsaH, tathA pralambate iti pralambaH - padakastaM pralambamAnaM - AbharaNavizeSaM gholanti ca bhUSaNAni dharantIti pralambapralambamAnagholadbhUSaNadharaH, sUtre ca plambamAnapadasya vizeSyAtparato nipAtaH prAkRtatvAt, harSavazAdeva 'sasaMbhamaM' saMbhrama iha vivakSitakrayAyA bahumAnapUrvikA pravRtti saha sambhramo yasya vandanasya namanasya vA tatsamprabhamaM, krayAvizeSaNetat tvaritaM - zIghraM paJccoruhati 2 ttA pAuyA omuyai omuyaittA titthayarAbhimuhe sattaTThapayAI anugacchai anugacchittA vAmaM jANu aMcei (uphatpATayati) dAhiNaM jANu dharamitalaMsi nihaTTu tikhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nimes nimittA (nivesei 2 ttA) / IsiMpannamai patramittA kaDiyatuDiyathaMbhiyabhuyAo sAharai sAharittA karayalapariggahiyaM dasaNahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI- namo'tyuM NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM jAva ThANaM saMpattANaM, namo'tthuNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa Adigarassa titthayarassa jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmi Na bhagavaMtaM tatthagayaM iha gae iti parigrahaH pazyati mAM sa bhagavAn tatra gata iha Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 rAjapraznIyaupAGgasUtram-5 gatamiti kRtvAvandatestauti namasyati kAyena manasAcavanditAvnamasthitvAca bhUyaH siMhAsanavaraM gato gatvA ca pUrvAbhimukhaM sanniSaNNaH / mU. (6) taeNaMtassa suriyAbhassaimeetAtraveabbhatthiteciMtitemanogatesaMkappesamupajjitthA vR. 'taeNaMtasse'tyAdi, 'tato niSadanAnantaraM tasya sUryAbhadevasyaayametadrUpaH saGkalpaH samudapadyata, kathambhUta ityAha-'manogataH' manasi gato-vyavasthito,nAdyApi vacasA prakAzita svarUpaitibhAvaH,punaHkathambhUta ityAha-AdhyAtmikaHAtmanyadyadhyAtmatatrabhavaAdhyAtmikaH, AtmaviSayaitibhAvaH, saGkalpazca dvidhA bhavati-kazciddhyAnAtmakaH aparazcintAtmakaH, tatrAyaM cintAtmaka iti pratipAdanArthamAha-cintitaH cintA sAtA'syeti cintitaH, cintAtmaka iti bhAvaH, so'pikazcidabhilASAtmako bhavatikazcidanyathA, tatrayamabhiSAtmakaH, tathAcAha-prArthitaM prArthanaM prArtho NijantatvAt alpratyayaH, prArtha sAto'syeti prArthitaH, abhilASAtmaka iti bhAvaH, kiMsvarUpa ityAha mU. (6-vati) seyaMmekhalusamaNebhagavaMmahAvIrejaMbUddIvedIvebhArahe vAseAmalakappAnayarIe bahiyA aMbasAlavane ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihrti| taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puna ahigamanavaMdananamasaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe ?, egassavi Ayariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe?, kimaMga puNa viulassa aTThassa ghnnyaae| taMgacchAmiNaMsamaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi namasAmisakkAremi sammANemikallANaM maMgalaM cetiyaM devayaM paJjuvAsAmi, eyaM me peccA hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissatittikaTThaevaM saMpehei, evaM saMpehittA Abhioge deve saddAvei 2 ttA evaM vayAsI vR. 'seyaM khalu' ityAdi, zreyaH 'khalu' nizcitaM 'me' mama zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandituM kAyena manasAcapraNantuM satkArayituMkusumAJjalimocanena pUjayituMsanmAnayitum ucitapratipattibhirArAdhayituMkalyANaMkalyANakAritvAt maGgalaM duritopazamakAritvAt daivataM-devaM trailokyAdhipatitvAt caityaM suprazastamanohetutvAt paryupAsituM-sevitum 'itikRtvA' itihetoH| evaM yathA vakSyamANaM tathA 'samprekSate buddhayA paribhAvayati, saMprekSeya ca AbhiyogikAnAbhimukhyena yojanaMabhiyogaH-preSyakarmasuvyApAryamANatvaMabhiyogenjIvantItyAbhiyogikAH 'vetanAderjIvantItiikaNpratyayaH, AbhiyogikAH-svakarmakarAstAn zabdApayatiAkArayati zabdApayitvA ca teSAM smmukhmevmvaadiit| ma. (7) evaMkhudevANuppiyA! samaNebhagavaMmahAvIrejaMbUddIvedIvebhArahe vAseAmalakappAe nayarIe bahiyA aMbasAlavane ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe vihri| vR. evaM khalu devAnAM priyAH ityAdi sugama, navaraM devAnAM priyAH-RjavaH prAjJAH mU. (7-vartate) taM gacchaha NaM tume devANuppiyA ! jaMbUddIvaM dIvaM bhArahaM vAsaM AmalakappaM nayariM aMbasAlavanaM ceiyaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha karettA vaMdaha Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 mUlaM-7 namaMsaha vaMdittA namaMsittA sAiMsAiM nAmagoyAiM sAheha sAhittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa (savvao samaMtA) joyaNaparimaMDalaM -jaMkiMci taNaM vA pattaM vA kaTuM vA sakkaraM vA asuiM acokkhaM vA pUiaMdubhigaMdhaM savvaM AhuNiya AhuNiya egaMte eDeha eDetA nacocdagaM nAimaTTiyaM paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divvaM surabhigaMdhodayavAsaM vasaha vAsittA nihayarayaM naTTarayaM bhaTTarayaM uvasaMtarayaM pasaMtarayaM kareha karittA jalathalayabhAsurappabhUyassabiMTaTThAissa dasaddhavaNassa kusumassa jANussehapamAmamittaMohiM vAsaM vAsaha vaasittaa| kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhavamadhamadhaMtagaMdhujhyAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUtaM divvaM suravarAbhigamaNajoggaM kareha kAraveha karittA yakAravettAya khippAmeva (mama) eyamANattiyaM pnycppinnnnh| vR. 'taM gacchaha NamityAdi, yasmAdevaM bhagavAn viharan vartate tat-tasmAddevAnAM priyA ! yUyaMgacchata jambUdvIpaM 2 tatrApi bhArataM varSaM tatrApyAmalakalpAM nagarI tatrApyAmrazAlavanaM caityaM zramaNaMbhagavantaM mahAvIraMtrikRtvaH-trIna vArAn AdakSiNapradakSiNaMkuruta, AdakSiNAddakSiNahastAdArabhyapradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNaAdakSiNapradakSiNastaM kuruta, kRtvAcavandadhvaM namasyata, vanditvA namasyitvA ca sAiMsAiMti svAni 2 AtmIyAni 2 nAmagotrANi, gotram-anvarthastena yuktAni nAmAni nAmagotrANi, rAjadantAdidarzanAnnAmazabdasya pUrvanipAtaH, sAdayata-kathayat, kathayitvA ca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya sarvvataH-sarvAsu dikSu samantataH sarvAsu vidikSu yojana parimaNDalaM-parimANDalyena yojanapramANaM yat kSetraM tatra yat 'tRNaM' kilizcAdi kASThaM vA kASThazakalaM vA patraM vA nimbA'zvatthAdipatrajAtaM kacavaraM vA-zlakSNatuNadhUlyAdipuJjakUpaM, kathambhUtamityAha - ___'azuci' azucisamanvitamacokSam-apavitraMpUyitaM kuthitamataeva durabhigandhaMtatsaMvartakavAtavikurvaNenAhatyAhatya ekAnte-yojanaparimaNDalAkSetrAddavIyasi deze 'eDayata' apanayata eDayitvAcanAtyudakaMnApyatimRttikaMyathA bhavati evaM surabhigandhodakavarSaM vartha, kathambhUtamityAhadivyaM-pradhAnaM surabhigandhopetatvAt, punaH kathambhUtamityAha-'paviralapapphusiya mitita prakarSaNa yAvadreNavaH sthagitA bhavantitAvanmAtreNotkarSeNetibhAvaH, sparzanAni praspRSTAnipraviralAnidhanabhAve kardamasambhavAtpraspRSTAni-prakarSavanti sparzanAnimandasparzanasambhavereNusthaganAsambhavAt yasminvarSe tapraviralapraspRSTaM, ata eva 'rayareNuviNAsaNaM' zlakSNatarA reNupudgalA-rajaHta eva sthUlA reNavaH, rajAMsi ca reNavazva rajaureNavasteSAM vinAzanaM / __ evambhUtaMca surabhigandhodakaMvarSavarSitvA yojanaparimaNDalaM kSetraM nihatarajaH kurutetiyogaH, nihataMrajobhUya utthAnAsambhavAtyatratanihatarajaH, tatra nihatatvaMrajasaHkSaNamAtramutthAnAbhAvenApi sambhavatitata Aha-naSTarajaH naSTaM sarvathA'ddazyIbhataM rajoyatratannaSTarajaH, tathA bhraSTaM-vAtodbhUtatayA yojamanamAtrAtkSetrAtdUrataH palAyitaMrajo yasmAttabhraSTarajaH, etadeva ekArthikadvayenaprakaTayatiupazAntarajaHprazAntarajaH kuruta, kRtvAca kusumasya jAtAvekavacanaMkusumajAtasya jAnUtsedhapramANamAtramoghena-sAmAnyena sarvatra yojanaparimaNDale kSetre varSaM varSata, kiMviziSTasya kusumasyetyAha Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 7 'jalathalayamAsurappabhUyassa' jalajaM ca sthalajaM ca jalasthalajaM jalajaM padmAdi sthalajaM vicakilAdi bhAsvaraM - dIpyamAnaM prabhUtaM - atipracuraM, tataH karmmadhArayaH, 214 bhAsvaraM ca tatprabhUtaM ca bhAsvaraprabhUtaM jalajalasthalajaM ca tat bhAsvaraprabhUtaM ca jalajasthalajabhAsvaraprabhUtaM tasya punaH kathambhUtasyetyAha- 'viMTaTThAissa' vRntena - adhovarttinA tiSThatItyevaMzIlaM vRntasthAyi tasya vRntastAyinaH, vRntamaghobhAge upari patrANItyeM sthAnazIlasyetyarthaH, 'dasaddhavannassa' dazAnAmarddha paJca dazArddha varNA yasya tada dazArddhavarNaM tasya paJcavarNasyeti bhAvaH, itthambhUtasya ca kusumajAtasya varSaM varSitvA tataH yojanapari maNDalaM kSetraM divyaM-pradhAnaM suravarAbhigamanayogyaM kuruta, kathambhUtaM sat kRtvA suravarAbhigamanayogyaM kurutetyata Aha 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUmavaghamaghaMtagaMghuddhayAbhirAmaM' kAlAguru prasiddhaH pravaraHpradhAnaH kundurukka-cIDA turukka - silhakaM kAlAguruzca pravarakundurukkaturukka ca kAlAgurupravarakundurukkaturukka teSAM dhUpasyo madhamadhAyAno gandhaH udbhUtaH - itastato viprasRtastenAbhirAmaM - ramaNIyaM kAlAgurupravarakundurukkaturukka ghUmapamaghamaghAyamAnagandhoddhUtAbhirAmaM tathA zobhanaM gandho yeSAM te sugandhAste ca te varagandhAzca - vAsAH sugandhavaragandhAsteSAM gandhaH so'syAstIti sugandhavaragandhikaM 'ato'nekasvarAditi' ikapratyayaH, ata eva gandhavartibhUtaM, saurabhyAtizayAt gandhaguTikAkAramiti bhAvaH, na kevalaM svayaM kuruta kintvanyairapi kArayat, kRtvA ca kArayitvA ca etAM mamAjJaptikAM kSiprameva- zIghrameva pratyarpyayata, yathoktakAryasampAdanena saphalA kRtavA navedayata / mU. (8) tae NaM te AbhiyogiyA devA sUriyAbhemaM deveNaM evaM vuttA samANA haTTatuTTha jAva hiyayA karayalapariggahiyaM ( dasanahaM) sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu va devo tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNaMti, evaM devo tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNettA uttarapuracchimaM disibhAgaM avakkamaMti, uttarapuracchimaM disibhAgaM avakkamittA veuvviyasamugdhAeNaM samohaNaMti 2 ttA saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nissaranti taM jahA rayaNANaMva yarANaM verUliyANaM lohiyakakhANaM masAragallANaM haMsagabbhANaM puggalANaM sogaMdhiyANaM joirasANaM aMjaNapulagANaM aMjaNANaM rayaNANaM jAyarUvANaM aMkANaM phalihANaM riTThANaM ahAbAyare puggale saparisADaMti ahA ttA ahAsuhume puggale pariyAyaMti 2 ttA doccaMpi veuvviyasamugghAeNaM samohaNaMti 2 ttA uttaraveuvviyAI ruvAI viuvvaMti 2 ttA tAe ukkiTThAe (pasatthAe) turiyAe cavalAe caMDAe jayaNAe sigdhAe uddhayAe divvAe devagaie tiriyamasaMkhejjANaM zrIvasamuddANaM majjhaM majjheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva jaMbuddIve 2 1 - jeNeva bhArahe vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMbasAlavaNe cetie jeNeva samaNe mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyANipayAhiNaM kareti 2 ttA vaMdaMti nama'saMti vaMdittA namaMsittA evaM vadAsi - amhe NaM bhaMte ! sUriyAbha devassa AbhiyogA devA devANuppiyANaM vaMdAmo nama'sAmo sakkAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM paJjavAsAmo / 512 vR. 'tamityAdi, tatoNamiti pUrvavat te AbhiyogikA devAH sUryAbhena devena evamuktAH santo 'haTThatuTTha jAva hiyayA' iti, atra yAvacchabdakaraNAt 'haTThatuTThacittamANaMdiyA pIimaNA paramasoma Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 8 215 nassiyA harisavasavisappamANahiyayA' iti draSTavyaM, 'karayalapariggahiya' mityAdi, dvayorhastayoranyo'nyAntaritAGgulikayoH sampuTarUpatayA yadekatra mIlanaM sA aJjalistAM karatalAbhyAM parigRhItA - niSpAditA karatalaparigRhItA tAM dazanakhA yasyAM ekaikasmin haste nakhapaJcakasambhavAt dazanakhAtAM tathA AvarttamAnavarttaH zirasyAvartto yasyAH sA zirasyAvarttA 'kaNThekAla urasilome' tyAdivat aluk samAsaH, tAm, ata evAha mastake kRtvA vinayena vacanaM sUryAbhasya devasya pratizRNvanti - abhyupagacchanti, kathambhUtena vinayenetyAha- 'evaM devo tahatti ANAe' iti he deva ! ' evaM ' yathaiva yUyamAdizata tathaivAjJayAbhavadAdezena kurmma ityevaMrUpeNa, devo ityatraukAra AmantraNe prAkRtalakSaNavazAt, yathA 'ajjI' ityatra, pratizrutya vacanaM 'uttarapuracchimaM' uttarapUrvadigmAgaM, IzAnakoNamityarthaH, tasyAtyantaprazastatvAt, apakramanti-gacchanti, apakramya ca vaikriyasamudghAtena - vaikriyakaraNAya prayatnavizeSeNa samohananti-samavahanyante samavahatA bhavantItyarthaH, samavahatAzcAtmapradezAtan dUrato vikSipanti, tathA cAha- 'saMkhejjANi joyaNANi daMDaM nissaranti' daNDa iva daNDaH -- UrddhAdha AyataH zarIrabAhalyo jIvapradezasamUhastaM zarIrAdvahi saGkhyeyAni yojanAni yAvannisRjanti niSkAzayanti nisRjya tatAvidhAna pudgalAnAdadate, etadeva darzayati, tadyathA - ratnAnAM karketanAdInAM 1 vajrANAM 2 vaiDUryANAM 3 lohitAkSANAM 4 masAragallANaM 5 haMsagarbhANAM 6 pudgalAnAM 7 sugandhikAnAM 8 jyotIrasAnAM 9 aJjanapulakAnAM 10 aJjanAnAM 11 rajatAnAM 12 jAtarUpANAM 13 aGkAnAM 14 sphaTikAnAM 15 riSThAnAM 1 6 yogyAn yathAbAdarAn- asArAn pudgalAn parizAtayanti yathAsUkSmAn sArAn pudgalAn paryAdadate paryAdAya cikIrSitarUpanirmANArthaM dvitIyamapi vAraM vaikriyasamudghAtena samavahanyante, samavahatya ca yathoktAnAM ratnAdInAmayogyAn yathAbAdarAn pudgalAn parizAtayanti yathAsUkSmAnAdadate AdAya ca IpsitAni uttaravai kriyANi vikurvanti, nanu ratnAdInAM prAyogyAH pudgalA audArikA uttaravaikrayarUpayogyAzca pudgalA grAhyA vaikriyAstataH kathamevaM yuktamiti ? ucyate, iha ratnAdigrahaNaM sAratAmAtrapratipAdanArthaM, tato ratnAdInAmiveti draSTavyamiti na kazciddoSaH, athavA audArikA api taiH gRhItAH santo vaikrayatayA pariNamante, pudgalAnAM tattatsAmagrIvazAt (tathA) tathApariNamanasvabhAvatvAdato'pi na kazciddoSaH, tata evamuttaravaikriyANi rUpANi kRtvA tayA devajanaprasiddhayA utkRSTayA prazastavihAyoga tinAmodayAt prazastayA zIghrasaJcaraNAt 'tvaritayA' tvarA saJjAtA asyA iti tvaritA tayA pradezAntarakrabhaNavatI capalA tayA krodhAviSTasyeva zramAsaMvedanAd caNDeva caNDA tayA nirantaraM zIghratvaguNayogAt zIghrA tayA zIghrayA paramotkRSTavegapariNAmopetA javanA tayA vAtoddhUtasya digantavyApino rajasa iva yA gati / sA uddhUtA tayA divyayA- divi devaloke bhavA divyA tAya devagatyA tiryagasaGkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaMmadhyena, madhyenetyartha, gRhaMgRheNa madhyaMmadhyena padaMpadena sukhaMmukhenetyAdayaH zabdAzcirantanavyAkaraNeSu susAdhavaH pratipAditA iti nAyamapaprayogaH, avapatanyo'vapatantaH, samAgacchanta iti bhAvaH, pUrvAn pUrvAn dvIpasamudrA vyatikramanto vyatikramantaH, ullaGghayanta ityarthaH, zeSaM sugamaM yAvat - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 rAjapraznIyaupAGgasUtram-9 mU. (9) devAi samaNe bhagavaM mahAvIre devA evaM vadAsI-porANameyaM devA! jIyameyaM devA! kiccameyaM devA! karaNijameyaM devA! AinameyaM devA ! abbhaNuNNAyameyaM devaa| jaNNaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyAdevA arahate bhagavaMte vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsitA tao sAiM sAiM NAmayAgAiM sAdhiMti taM porANameyaM devA! jAva abbhaNuNNAyameyadevA!" vR. 'devAisamaNe' tyAdi, devAdiyogAtdevAdizramaNo bhagavAna mahAvIrastAndevAnevamavAdIt-purANeSubhavaM paurANametatkarma bho devAH!,cirantanairapidevaiH kRtamidaMcirantanAntIrthaGkarAn pratIti tAtparyArtha, jIvametad-vandanAdikaMtIrthakRdbhayobhodevA!, yato'bhyanujJAtametatsarvairapi tIrthakRbhirbho devAstataH kartavyametad yuSmAzAM bho devAH!, etadeva vyAcaSTe-raNIyametad bho devAH!, AcIrNametat-kalpabhUtametad bho devAH!, kiM tadityAha - _ 'janna'mityAdi, yat 'Namiti pUrvavat bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devA arhato bhagavato vandantenamasyanti, vanditvA namasthitvA ca pazcAtsvAni 2-AtmIyAni 2 nAmagotrANi kathayanti, tato yuSmAkamapi bho devAH! pauraannmettyaavdaaciirnnmetditi|| mU. (10) tae NaM te AbhiogiyA devA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vuttA samANA haTTa jAva hiyayA samaNaM bhagavaM vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA uttarapurasthicchimaM disIbhAgaM avakkamaMtiavakkamittA veubviyasamugghAeNaM samohaNaMti 2 ttA saMkhejjAiMjoyaNAiMdaMDaM nissaraMti, taMjahA rayaNANaMjAva riTThANaM ahAbAyare poggale parisADaMti ahAbAyare 2 tA docaMpiveubviyasamugghAeNaM samohaNaMti 2 ttA saMvaTTavAe viuvvati, se jahanAmae bhaiyadArae siyAtaruNe jugavaMbalavaMappAyaMke thiraggahatthe paDipunnapANi pAyapiTuMtaroru pariNae dhananiciyavaTTavaliya (valiyavaTTa) khaMdhe cammeThThagadughaNamuThiyasamAhayagatte urassabalasamannAgae talajamalajuyala bAhU laMghaNapadhaNajaiNa- pmddnnsmtthe| __ chee dakkhe paTTe kusale mehAvI niuNasippovagae egaMmahaM daMDasaMpucchaNi vA salAgAhatthagaM vA vemusalAiyaM vA gahAya rAyaMgamaMvA rAyaMtepuraM vA devakulaM vA sabhaMvA pavaMvA ArAmaM vA ujANaM vA aturiyamacavalamasaMbhaMte niraMtaraMsuniuNaM savvatosamaMtA saMpamajejA, evAmevate'visUriyAbhassa devassa AbhiogiyA devA saMvaTTavAe viuvvaMti, saMvaTTavAe 2 tA samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvato samaMtA joyaNaparimaNDalaM jaM kiMci taNaM vA pattaM vA taheva savvaM AhuNiya 2 egaMte eDeMti egate 2 tA khippAmeva uvasamaMti, khippA 2 tA doccaMpi veubviyasamugghAeNaMsamohaNaMti, doccaMpi2 tAabbhavaddalae viuvvaMtiabbha02 tAsejahAnAmae bhaigadArae siyA taruNe jAva sippovagae evaM mahaM egavAragaM vA dagathAlagaM vA dagakalasagaM vA dagakuMbhagaMvA ArAmaMvA jAva pavaM vA aturiyajAva savvato samaMtA AvarisejA, evAmeva te'vi sUriyAbhassa devassa AbhiyogiyAdevA abbhavaddalae viuvvaMti abbha 2 tA khippAmeva payaNutaNAyaMti ra yittA khippAmeva vijjuyAyaMti 2 tA-- samaNassa bhagavao mahAvIrassa savvao samaMtA joyaNaparimaMDalaM nacodagaM nAtimaTTiyaM taM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 217 paviralapapphusiyaM rayareNuviNAsaNaM divvaMsurabhigaMdhodaga (vAsa) vAsaMtivAsettA nihayarayaMnaTTharayaM bhaTTarayaMuvasaMtarayaMpasaMtarayaMkareti, 2 tAkhippAmeva uvasAmaMti2 tAtacaMpiveubviyasamugghAeNaM samohaNaMti 2ttA pupphavaddalaeviuvvaMti, sejahAnAmae mAlAgAradAraesiyAtaruNejAvasippovagae egaMmahaMpupphapaDalagaMvA pupphacaMgeriyaM vA pupphachajiyaM vA gahAya rAyaMgaNaM vA jAva savvato samaMtA kayaggAhagahiyakarayalapabbhaTThavippamukkeNaM dasaddhavanneNaM kusumeNaM mukkapupphapuMjovayArakalitaM karejjA evAmeva te sUriyAbhassadevassaAbhiogiyA devA pupphavaddalae viuvvaMti 2 tA khippAmeva payaNutaNAyaMti khippA 2 tA jAva joyaNaparimaNDalaM jalathalayabhAsurappabhUyassa biMTaTThAissa dasaddhavanakusumassajANussehapamANamettiM ohivAsaM vAsaMtivAsittAkAlAgurupavarakuMdurukkaturukaghUvamaghamaghaMtagaMghuddhayAbhirAmaMsugaMdhavaragaMdhiyaMgaMdhavaTTibhUtaMdivvaM suravarAbhigamaNajogaMkaraMtikArayaMti karettA ya kAravettA ya khippAmeva uvasAmaMti 2 tA -jeNevasamaNebhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchaMtiteNeva uvAgacchittAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhutto jAva vaMdittA namaMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAto aMbasAlavanAto ceiyAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittA tAe ukkiTThAe jAva vIivayamANe 2 jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAme vimANe jeNeva sabhA suhammA jeNeva suriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti 2 ttA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaMmatthae aMjaliM kaTThajaeNaM vijaeNaM vaddhAti 2 ttA tamANattiyaM paJcappiNaMti // vR. 'taeNamityAdi' sugamaM, yAvat sejahanAmae bhaiyadArae siyA' ityAdi, savakSyamANaguNo yathAnAmako'nirdiSTanAmakaH kazcidbhUtikadArakaH-bhRtiMkarotibhRtikaH-karmakaraH tasya dArako bhRtikadArakaH syAt, kiMviziSTa ityAha-taruNaHpravarddhamAnavayAH eva bhavatitataH kimanena vizeSamena?,na, AsannamRtyoH pravarddhamAnavayastvAbhAvAt, na hyAsannamRtyupravardhamAnavayA bhavati, naca tasya viziSTasAmarthyasambhavaH, AsannamRtyutvAdeva, viziSTasamArthya-pratipAdanArthazcaivaMArambhastato'rthavaddhizeSaNaM, anyetuvyAcakSate-ihayadravyaM viziSTavarmAdiguNopeta-mabhinavaMcatattaruNamiti loke prasiddhaM, yathA taruNidamazvattha patramiti, tataHsa bhRtikadArakastaruNa iti, kimuktaM bhavati abhinavo viziSTavarNAdiguNopetazceti, balaM-sAmarthya tad yasyAstIti balavAn, tathA yugaM-suSamaduSSamAdikAlaH sa svana rUpeNa yasyAsti na doSaduSTaH sa yugavAn, kimuktaM bhavati?-kAlopadravo'pi sAmarthyavighnahetuH sacAsya nAstIti pratipatyarthametAdvizeSaNaM, yuvAyauvanasthaH, yuvAvasthAyAM hi balAtizaya ityetadupAdAnaM, 'appAyaMke' iti alpazabdo'bhAvavAcI, alpaH-sarvathA avidyamAna AtaGko-jvarAdiryasya so'lpAtaGkaH sthiro'grahasto yasya sa sthirAgrahastaH, 'daDhapANipAyapiTuMtarorupariNae' iti dhDhAni-atiniviDacayApannAni pANipAdapRSThAntaroruNipariNatAni yasyasa DhapANipAdapRSThAntarorupariNataH, sukhAdidarzanAt pAkSikaH ktAntasya paranipAtaH, tathA ghanam-atizayena nicitau-niviDataracayamA-pannau balitAviva valitau vRttI skandhau yasya sa dhananicitavalitavRttaskandhaH / _ 'cammeThThagadughaNamuTThiyasamAhayagatte' iticarmeSTakena draghameNana muSTikayA camuSTayA samAhatya 2 ye nicitIkRtagAtrAste carmeSTakadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrAsteSAmiva gAtraM yasya sa Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 rAjapraznIyaupAGgasUtram-10 - carmeSTakadrughaNamuSTikasamAhatanicitagAtrAH, 'urassabalasamaNNAgae' iti urasi bhavaM urasyaM tacca tadbalaM ca urasyabalaM tatsamanvA gataH-samanuprAptaH usyabalasamanvAgataH AntarotsAhavIryayukta itibhAvaH, talajamalayugalavAhU talI-tAlavRkSautayoryamalayugalaMsamazreNIkaM yugalaMtalayamalayugalaM tadatisaralau pIvarau ca bAhu yasya sa talayamalayugalabAhuH 'laMghamapavaNajaiNapamaddaNasamatthe' iti lakhane-atikramaNe plavane-manAkpRthutaravikramavatigamanejavane-atizIghragatau pramardanekaThinasyApi vastunazrUNrNanakaraNe samartha lngghnplvnjnvprmiinsmrthH|| kavacit 'laMghaNapavaNajaiNavAyAmaNasamatthe' iti pAThaH, tatra vyAyAmane-vyAyAmakaraNe iti vyAkhyeyaM, cheko-dvAsaptatikalApaNDito, dakSaH-kAryANAmavilambitakArI praSTho-vAgmI kuzalaH-samyakakriyAparijJAnavAn meghAvI parasparAvyAhataH pUrvAparAnusandhAnadakSaH, ata eva 'nipuNasippovagae' iti nipuNaH tathA bhavati evaM zilpaM-kriyAsu kauzalaM upagataH-prApto nipuNazilpopagataH ekaMmahAntaM zilAkAhastaka-saritparNAdizalAkAsamudAyaM saritparNAdizalAkAmayIM sammArjanImityarthaH, vAzabdo vikalpArtho, daMDasaMpucchaNivA' iti daNDayuktA sampucchanIsanmArjanI daNDasampucchanItAMvA 'veNusilAgigaMvA' iti veNuH-vaMzastasya zalAkA veNuzalAkAstAbhirnivRttA veNuzalAkAkI-veNuzalAkAmayI sammArjanItAMvA gRhItvA rAjAGgaNaMrAjAntaHpuraM vAdevakulaM vA 'sabhAMvA' santo bhAntyasyAmiti sabhA-grAmapradhAnAnAM nagarapradhAnAnAM yathAsukhamavasthAnaheturmaNDapikA tAM vaa| ___ 'prapAM vA' pAnIyazAlA 'ArAmaM veti' AgatyAgatya bhogapuruSA varataruNIbhi saha yatra ramante-kriDanti sa ArAmo nagarAnnAtidUravattIkriDAzrayaH tarukhaNDaH taM 'ujjANaM veti' Urddha vilambitAni prayojanAbhAvAt yAnAni yatra tadudyAnaM-nagarAtpratyAsannavartI yAnavAhanakriDAgRhAdyAzrayastarukhaNDaH, tathA atvaritamacapalamasambhrAntaM, tvarAyAM cApalye sambhrame vA samyakkacavarAdyapagamAsambhavAt, nirantaraMnatvapAntarAlamocanena, sunipuNaMzlakSNasyApyacokSasyApasAraNena, sarvataH-sarvAsudikSu vidikSusamantataH-samAstyena sampramArjayet, evameve tyAdi, sugamaM yAvat khippAmeva paccuvasamaMtI'tyAdi, ekAntetRNakASThAdyapanIya kSiprameva-zIghramevapratyupazAmyanti pratyekaM te AbhiyogikA devAH "upazAmyanti' saMvartakavAyuvikurvaNNAnnivartante, saMvartakavAtavikurvaNamupasaMharantIti bhAvaH, tato 'docaMpi veubviyasamugdhAeNaMsamohaNaMti' saMvartakavAtavikurvamAhiyaDhelAdvayamapivaikrayasamudghAtenasamavahananaMtatkilaikaMidaM tvaavArdalakavikurvaNArtha dvitIyamatauktaM-dvitIyamapivAraMvaikrayasamudghAtenasamavahanyante (nanti),samavahatya cAbavArdalakAni vikurvanti, vAH-pAnIyaM tasya dalAni vArdalAni tAnyeva vArdalakAni meghA ityartha, apo bibhratIti aprANi-meghAH, aANi santyasminniti 'abhrAdibhya' iti matvarthIyo'pratyayaH, AkAzamityartha, abbhre vAdalakAni abbhravAdalakAni tAni vikurvanti, AkAse meghAni vikurvntiityrthH| 'se jahAnAmae bhaigadArage siyA' ityAdi pUrvavat niuNasippovagae egaM mahamityAdi, sayathAnAmako bhRtikadAraka ekaM mahAntaM 'dakavArakaMvA' mRttikAmayabhAjanavizeSaMdagakuMbhagaMvA 'ti dakaghaTaM dakasthAlakaM vA-kaMsAdiyamayamukadamRtaM bhAjanaM dakakalasaM vA-udakabhRta bhaGgAraM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 10 'ArisijjA' iti AvarSet A - samantAtsiJcet, 'khippAmeva pataNataNAyaMti' anukaraNavacanametat prakarSeNa stanitaM kurvantItyarthaH, 'pavijuyAiMti' tti prakarSeNa vidyutaM vidadhati, 'puSphavaddalae viuvvaMti' puSpavRSTiyogyAni vArdalikAni puSpavArdalikAni - puSpavarSukAn meghAn vikurvantIti bhAvaH / 'evaM mahaM pupphachajjiyaM vA' ekAM mahatIM chAdyate - upari sthagyate iti chAdyA chAdyaiva chAdhikA puSpairbhRtA chAdhikA puSpachAdhikA tAM vA paTalakAni - pratItAni, 'kayaggAhagahiyakarayalapamaTThavi (pa) mukkaNaM' ti iha maithunasaMrambhe yat yuvateH kezeSu grahaNaM sa kacagrahastena gRhItaM kacagrahagRhItaM tathA karatalAdvi (pra) muktaM savprabhraSTaM karatalaprabhraSTavi (pra) muktaM, prAkRtatvAtpadavyatyayastato vizeSaNasamAsaH, tena, zeSaM sugamaM yAvat 'jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti' jayena vijayena varddhApayanti, jayatu devetyevaM varddhApayantItyarthaH, tatra jayaH - parairanabhibhUyamAnatA pratApavRddhizca vijayastu pareSAmasahamanAnAmabhibhavotpAdaH, varddhApayitvA ca tAM pUrvoktAmAjJaptikAM pratyarpayanti, AdiSTAkAryasampAdanena nivedayantItyarthaH // 219 mU. (99) tae NaM se sUriyAbhe deve tesiM AbhiyogiyANaM devANaM aMtie eyamahaM soccA nisamma haTThatuTTha jAva hiyae pAyattANiyAhivaraM devaM saddAveti saddAvettA evaM vadAsI - khippAmeva bho devANuppiyA ! sUriyAbhe vimANe sabhAe suhammAe meghogharasiyagaMbhIramahurasaddaM joyaNaparimaMDalaM susaraghaMTaM tikkhutto ullAlemAne 2 mahayA 2 saddeNaM ugghosemANe 2 evaM vayAsI ANaveti NaM bho sUriyAbhe deve gacchati NaM bho sUriyAbhe deve jaMbUddIve dIve bhArahe vAse AmalakappAe nayarIe aMbasAlavane cetite samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivaMdae, tubbhe'vi NaM bho devANuppiyA ! savviDDhIe jAva nAtiyaraveNaM niyagaparivAla saddhiM saMparivuDA sAtiM 2 jANavimANAI durUDhA samANA akAlaparihINaM ceva sUriyAbhassa devassa aMtiyaM pAubbhavaha / vR. 'tae NamityAdi, tato 'nAmiti' pUrvavat sa sUryAbho devasteSAM 'AbhiyogANaM' ti A - samantAdAbhimukhyena yujyante - preSyakarmasu vyApAryante ityAbhiyogyA AbhiyogikA ityarthaH, teSAmAbhiyogyAnAM devAnAmantike samIpe enam - anantaroktamarthaM 'zrutvA zravaNaviSayaM kRtvA zravaNAnantaraM ca nizamya-paribhAvya 'haTThatuTThajAvahiyae' iti yAvacchabdakaraNAt 'haTThatuTThacittamAnaMdie pIiNaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae' iti draSTavyaM, padAtyanIkAdhipatiM devaM zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt / kSiprameva bho devAnAM priya ! samAyAM sudharmAyA-sudharmAbhidhAnAyAM 'meghogharasiyagaMbhIramahurasadda' miti meghAnAmoghaH - saGghAto meghaughastasya rasitaM garjitaM tadvadgambhIro madhurazca zabdo yasyAH sA meghaugharasitagambhIramaghurazabdA tAM 'joyaNaparimaMDalaM' ti yojanaM - yojanapramANaM parimaNDalaMguNapradhAno'yaM nirdezaH pArimaNDalyaM yarayAH sA yojanaparimaNDalA tAM susvarAM-suravarAbhidhAnA ghaNTAmulAlayan 2 tADayan tADayannitryaH, mahatA 2 zabdena udghoSayan- udghoSaNAM kurvvan evaM vadati-AjJApayati bhoH sUryAbho devo gacchati bhoH sUryAbho devo jambUdvIpaM bhArataM varSaM AmalakalpAM nagarImAbhrazAlavanaM caityaM yathA (tatra) zramaNaM bhagavaM mahAvIraM vandituM, tat-tasmAt / 'tubbhe'vi Namiti yUyamApa 'Namiti pUrvavad, devAnAM priyAH ! pUrvavada sarvadvaryAparivArAdikayA sarvadyutyAyathAzaktivisphAritena samastena zarIratejasA sarvabalena - samastena Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __rAjapranIyaupAGgasUtram - 11 hastyAdisainyena sarvasamudAyena - svasvAbhiyogyAdisamastaparivAreNa, sarvAdareNa samastayAvacchaktikulanena sarvavibhUtyA - sarvayA abhyantaravaikriyakaramAdibAhyaratnAdisampadA sarvAvibhUSayA yAvacchaktisphArodArazRGgArakaraNena savvasaMbhaNeNaMti sarvotkRSTena saMbhramena, sarvotkRSTasambhramo nAmeha svanAyakaviSayabumAnakhyApanaparA svanAyakopadiSTakAryasampAdanAya yAvacchaktitvaritatvaritA pravRtti, 'savvapupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM' atra gandhAvAsAH mAlyAni - puSpadAmAni alaGkArAAbharaNavizeSAH, tataH samAhAro dvandvastataH sarvazabdena saha vizeSaNasamAsaH / 220 'savvadivvatuDiyasaddasaMninAeNamiti sarvANi ca tAni divyatruTitAni ca sarvadivyatruTitAni teSAM zabdAH sarvadivyatruTitazabdAH teSAmekatra mIlanena yaH saGgatena nitarAM nAdo - mahAn ghoSaH sarvatruTitadivya zabdasanninAdastena, iha alpeSvapi sarvazabdo ddaSTo yathA 'anena sarvaM pItaM dhRta' miti, tata Aha-'mahatA iDDhIe' ityAdi mahatyA yAvacchritatulitayA RddhayA parivArAdikayA, evaM 'mahatA jUIe' ityAdyapi bhAvanIyaM, tathA mahatAM - sphUrttimatAM varANAM pradAnAnAM tuDitAnAMAtodyAnAM yamakasamakam-ekakAlaM paTubhi puruSaiH pravAditAnAM yo ravastena, etadeva vizeSeNAcaSTe saMkhapaNavapaDahamerijhallarikharamuhihuDukkamuravamuiMgadaMdubhinigdhosanAitaraveNa' zaGkhaH - pratItaH, paNavo bhANDAnAM, paDahaH pratItaH bherI - DhakkAjhallarI - carmAvanaddhA vistIrNA valayAkArA kharamuhIkAhalA huDukka-pratItA mahApramANo marddalo murajaH sa eva laghurmRdaGgo dundubhi - bheryAkArA saGkaTamukhI eteSAM dvandvastAsAM nirghoSo mahAn dhvAno nAditaM ca- ghaNTAyAmiva vAdanottarakAlabhAvI satatadhvanistallakSaNo yo ravastena, 'niyagaparivAra saddhiM saMparivuDA' iti nijakaH - parivArarItyA parivRtAH samparivRtAH, 'akAlaparihINaM ceve' ti parihAni-parihInaM kAlasya parihInaM kAlavilamba iti bhAvaH na vidyate kAlaparihInaM yatra prAdurbhavane tadakAlaparihInaM, kriyAvizeSaNametat, 'aMtie pAubbhavaha' antike - samIpe prAdurbhavata, samAgacchateti bhAvaH // sU. (12) tae NaM se pAyattANiyAhivatI deve sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe haTThatuTThajAvahiyae evaM devA ! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeti, paDi 2 ttA jeNeva sUriyAme vimAne jeNeva sabhA suhammA jeNeva meghogharasiyagaMbhIramahurasaddA joyaNaparimaMDalA sussarA ghaMTA teNeva uvAgacchati 2 ttA taM meghogharasitagaMbhIramahurasaddaM joyaNaparimaMDalaM susaraM ghaMTaM tikhutto ullAleti / tae NaM tIse meghogharasitagaMbhIramahurasaddAte joyaNaparimaMDalAte susarAte ghaMTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe se suriyAme vimANe pAsAyavimAnanikkhuDAvaDiyasaddaghaMTApaDisuyAsayasahassasaMkule jAe yAvi hotthA / tae NaM te sUriyAbhavimANavAsiNaM bahUNaM vemAmiyANaM devANa ya devINa ya egaMtaraipasattaniccappamattavisayasuhamucchiyANaM susaraghaMTAravaviulabola (turiyacavala) paDibohaNe kae samANe ghosaNakouhalAdinnakannaegaggacittauvauttamANasANaM se pAyattAnIyAhivaI deve taMsi ghaMTAravaMsi nisaMtapasaMtaMsi mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANe ugghosemANe evaM vadAsI haMtaM suNaMtu bhavaMto sUriyAbhavimANavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya ! sUriyAbhavimANavaiNo vayaNaM hiyasuhatthaM ANavaNiyaM bho ! sUriyAbhe deve gacchai NaM bho sUriyAbhe Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-12 221 devejaMbUddIvaM 2 bhArahaM vAsaMAmalakappaMnayarIaMbasAlavanaM ceiyaMsamaNaMbhagavaMmahAvIraMabhivaMdae, taMtubbhe'viNaMdevANuppiyA! sabbiDDIe akAlaparihINAceva sUriyAmassa devassaaMtiyaMpAubbhavaha vR.'taeNaMse' ityAdi 'jAvapaDisuNittA' iti, atra yAvacchabdakaraNAt karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha evaM devA! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeitti draSTavyaM, 'tikkhutto ullAlei'tti trikRtvaH-trIn vArAn ullAlayati-tADayati, tato 'Na'miti vAkyAlaGkAre tasyAM meghaugharasitagambhIramadhurazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM susvarAbhidhAnAyAM ghaNTAyAMtrikRtvastADitAyAM satyAM yat sUryAbhavimAnaM (tatra) tapAsAdaniSkuTeSuca ye ApatitAH zabdAH zabdavargaNApudgalAstebhyaH samucchalitAni yAni ghaNTApratizrutAzatasahasrANi-ghaNTApratizabdalakSANi taiH saGkulamapi jAtamabhUt, kimuktaM bhvti| ghaNTAyAM mahatA prayatnena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalAstapratighAtavazataH sarvAsu dikSu vidikSuca divyAnubhAvataH samucchalitaiHpratizabdaiH sakalamapi vimAnamekayojanalakSamAnamapi vadhiritamajAyata iti // etena dvAdazabhyo yojanebhyaH samAgataH zabdaH zrotragrAhyo bhavati, na parataH, tataH kathamekatra tADitAyAM ghaNTAyAM sarvatra tacchabdazrutirUpajAyate ? iti yaccodyate tadapAkRtamavaseyaM, sarvatra divyAnubhAvataH tathArUpapratizabdocchalane ythoktossaasmbhvaat| 'tae NamityAdi, tato 'Namiti pUrvavat teSAM sUryAbhadevavimAnavAsinAM bahUnAM vaimAnikadevAnAM devInAM ca ekAntena sarvAtmanA ratau-ramaNe prasaktA ekAntaratiprasaktA ata eva nityaM-sarvakAlaM pramattA nityapramat, kasmAditi cedata Aha--"visayasuhamucchiyAtti' viSayasukheSu mUrchitA-adhyupapannA viSayasukham nityaM-sarvakAlaMpramattA nitpramattAH,kasmAditi cedata Aha-'visayasuhamucchiyatti' viSayasukheSu mUrcchitA-adhyupapannA viSayasukhamUrchitA adhyupapannAstato nityapramattAH tataH padatrayasya padavyamIlanena vizeSaNasamAsaH, teSAM 'susaraghaMTAravaviulabolaturiyacavalapaDibohaNe' iti susvarAbhidhAnAyAghaNTAyAravasyayaHsarvAsu dikSu vidikSu ca pratizabdocchalanena vipulaH-sakalavimAnavyApitayA vistIrNo bolaHkolAhalastena tvaritaM-zIghraM capalaM-AkulaM pratibodhane kRte sati 'ghosaNakouhalAdinnakannaegaggacittauvauttamANasANamiti' kIg nAma ghoSaNaM bhaviSyatItyevaM ghoSaNe kutUhalena dattau karNI yaiste ghossnnkutuuhldttknnrnnaaH| tathA ekAgraM-ghoSaNAzravaNaikaviSayaM cittaM yeSAM te ekAgracitAH, ekAgracittatve'pi kadAcidanapayogaH syAdata Aha-upayokatamAnasAH, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsastethAM, padAtyanIkAdhipatirdevastAsmin ghaNTArave 'nisaMtapasaMtaMsI'ti nitarAMzAntonizAntaH atyantamandIbhUtastataH prakarSaNa-sarvAtmanA zAntaprazAntaH tatazchinnaprarUDha ityAdAviva vizeSaNasamAsastasmin mahatA 2 zabdena udaghoSayannevamavAdIt-'hanta suNaMtu' ityAdi, hanteti harSe uktaMca 'hantaharSe'nakampAyAmi'tyAdi, harSazca svAminA''diSTatvAtzrImanmahAvIrapAdavandanArthaM ca prasthAnasamArambhAt, zRNvantu bhavanto bahavaH sUryAbhavimAnavAsino vaimAnikadevA devyazca, sUryAbhavimAnapatervacanaM hitasukhArthaM hitArthaM sukhArthaM cetyartha, tatra hitaMjanmAntare'pikalyANAvahaM tathAvidhakuzalaM, sukhaM tasmin bhave nirapadravatA, AjJApayati bho devAnAM priyAH ! sUryAbho devo Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 12 yathA gacchati bhoH ! sUryAbho devo ! 'jambUdvIpaM dvIpamityAdi tadeva yAvadantike prAdurbhavati // sU. (13) tae NaM te sUriyAbhavimAnavAsiNo bahave vemANiyA devA devIo ya pAyatANiyAhivaissa devassa aMtie eyamahaM soccA nisamma haTTatuTTha jAvahiyayA appegaiyA vaMdaNavattiyAe appegaiyA pUyaNavattiyAe appegaiyA sakkAravattiyAe evaM saMmANavattiyAe kouhalavattiyAe / appe0 azuyAiM sumissAmo suyAiM aTThAI heUiM pasiNAiM kAraNAiM vAgaraNAiM pucchissAmo, appegaiyA sUriyAbhassa devassa vayaNamaNuyattamANA appegatiyA annamannamaNuyattamANA appegaiyA jinabhattirAgeNaM appegaiyA dhammotti appegaiyA jIyameyaMti kaTTu savviDDhIe jAva akAlaparihINA ceva sUriyAbhassa devassa aMtiyaM pAubbhavaMti / vR. 'tae NaM te' ityAdi, tataste sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAnikA devA devyazca padAtyanIkAdhipaterdevasya samIpe enam - anantaroktamarthaM zrutvA 'nisamma haTTu tuTTha jAva hiyayA' iti yAvatkaraNAt 'haTThatuTThacittamANaMdiyA pIimaNA paramasomaNasisyA harisavasavisappamANahiyayA' iti parigrahaH, 'appegaiyA vaMdaNavatitAyae' iti api sambhAvanAyAmekakAH - kecana vandanapratyayaM vandanam - abhivAdanaM prazastakAyavAgamanaH pravRttirUpaM tatpratyayaM tat mayA bhagavataH zrImanmahAvIrasya karttavyamityevaMnimittam / apyekakAH pUjanapratyayaM pUjanaM - gandhamAlyAdibhi samabhyarcanaM apyekakAH satkArapratyayaM satkAraH- stutyAdiguNonnatikaramaM apyekakAH sanmAno - mAnasaH prItivizeSaH, apyekakAH kutUhalajinabhaktirAgeNa - kutUhalena - kautukena kI dhzo bhagavAn sarvajJaH sarvadarzI zrImanmahAvIra ityevaMrUpeNa yo jine - bhagavatI varddhamAnasvAmini bhaktirAgo - kutUhalena - kautukena kI zo bhagavAn sarvajJaH sarvadarzI zrImanmahAvIra ityevaMrUpeNa yo jine - bhagavati varddhamAnasvAmini bhaktirAgobhaktipUrvako'nurAgastena apyeke sUryAbhasya vacanma- AjJAmanuvarttamAnAH apyekakAH azrutAnipUrvamanAkarNitAni svargamokSaprasAdhakAni vacAMsi zroSyAma itibuddhayA apyekakAH zrutAni - pUrvamAkarNitAni yAni zaGkitAni jAtAni tAni idAnIM nizaGkitAni kariSyAma iti buddhayA apyekakA jItametat-kalpaeSa itikRtvA, 'savviDDhIe' ityAdi prAgvat / mU. (14) tae NaM se sUriyAbhe deve te sUriyAbhavimAnavAsiNo bahave vemANiyA devA ya devIo ya akAlaparihINA ceva aMtiyaM pAbubhavamANe pAsati pAsittA haTThaTTha jAva hiyae AbhiogiyaM devaM saddAveti Abhio0 2 saddAvittA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA! anegasaMbhasayasaMniviTTaM lIlaTThiyasAlabhaMjiyAgaM IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM khaMbhuggayavaravairaveiyA parigayAbhirAmaM vijjAharajamalajuyajaMtajuttaMpivvaM -accIsahassamAliNIyaM rUvagasahassakaliyaM misamANaM cakkhakhulloyaNalesaM suhaphAsaM sassirIyarUvaM ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasaraM suhaM kaMtaM darisaNijjaM niuNociyamisimisiMtamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikakhittaM joyaNasayasahassavicchiNNaM divvaM gamaNasajjaM sigghagamaNaM nAma divvaM jANaM viuvvAhi, viuvvittA khippAmeva eyamANattiyaM paccaSpiNAhi / mU. (15) ta eNaM se Abhiogie deve sUriyAmeNaM deveNaM evaM vRtte samANe haTTe jAva hiyae Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 15 223 karayalapariggahiyaM jAva paDisuNei jAva paDisuNettA utrapuracchimaM disIbhAgaM avakkamati avakkamittA veuvviyasamugdhAeNaM samohaNai2ttA saMkhejjAI joyaNAiM jAva ahAbAyare poggale 2 ttA ahAsuhume poggale pariyAei 2 ttA doccaMpi veuvviyasamugdhAeNaM samohaNittA anegakhaMbhasayasanniviTTaM jAva divvaM jANavimANaM viuvviuM pavatte yAvi hotthA / tae NaMse abhiogie deve tassa divvassa jANavimAnassa tidisiM tao tisovANapaDirUvae viuvvati, taMjahA - puracchimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM, tesiM tisovANapaDirUvagANaM ime eyArUve vannAvAse paNNatte, taMjahA- vairAmayA nimmA riTThAmayA patiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNaruppa - mayA phalagA lohi takakhamaiyAo sUio vayarAmayA saMghI NANAmaNimayA avalaMbaNA avalaMbaNabAhAo ya pAsAdIyA jAva paDirUvA / tesi NaM tisovANapaDirUvagANaM purao toraNe viuvvati, toraNA nAnAmaNimaesu thaMbhesu uvavaniviTThasaMniviTThavivihamuttaMtarovaciyA vivihatArArUvovaciyA (IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggaya vairaveiyAparigatAbhirAmA vijjAharajamalajuyalajaMtajuttAviva accIsahassamAliNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cakhuklolayaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAiyA) jAva paDirUvA / vR. 'tae NamityAdi 'anegakhaMbhasayasanniviTTha' miti anekeSu stambhazateSu sanniviSTaM, 'lIlaTThiyasAlibhaMjiyAga'miti lIlayA sthitA lIlAsthitAH, anena tAsAM puttalikAnAM saubhAgyamAvedayati, lIlAsthitAH zAlabhaJjikAH puttalikA yatra tattathA 'IhAmiyausamaturaganaramagaravihagavAlagakuMjararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittami' ti IhAmRgA - vRkA vyAlAH - svApadabhujaGgA IhAmRgaRSabhaturaganaramagaravihagavyAlakinnararurusarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAnAM bhaktyAvicchityA citram Alekho yatra tattathA, tathA stambhodgatayA - stambhoparivarttanyA vajraratnamayyA vedikayA parigataM sat yadabhirAmaM tatastambhodugavadbhedikAparigatAbhirAmaM, 'vijjAharajamalajugalajaMtajuttaMpiva' iti vidyAdharayoryad yamalayugalaM - samazreNIk dvandvaM vidyAdharayamalayugalaM tacca tad yantraM ca saJjariSNupuruSapratimAdvayarUpaM tena yuktaM tadeva tathA, arciSAM - kiraNAnAM sahairmAlinIyaMparicAraNIyaM arcisahasramAlinIyaM, tathA rUpakasahasrakalitaM, 'misamANaMti' dIpyamAnaM 'bhibmisamAnam' atizayena dedIpyamAnaM, 'cakkhulloyaNalesaMti' cakSu karta- lokane lisatIva - darzanIyatvAtizayAt zlipyatIva yatra tattathA, 'suhaphAsaMti' zubhaH - komalaH sparzo sya tattathA, sazrIkAni sazobhAkAni rUpANi-rUpakANi yatra tat sazrIkarUpaM, 'ghaNTAvalicaliyamahuramaNaharasara' miti ghaNTAvaleH-ghaNTApaGkervAtavazena calitAyAH - kampitAyAH madhuraH - zrotrapriyo manoharImanonirvRtikaraH svaro yatra tattathA, calitazabdasya vizeSyAtparanipAtaH prAkRtatvAt, 'zubhaM yathoditavastulakSaNopetatvAt 'kAntaM' kamanIyaM, ata eva darzanIyaM, tathA 'niuNociyamisimisitamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikakhitta' miti nipuNakrayamucitAni - khacitAni 'misimisiMta tti dedIpyamAnAni maNiratnAni yatra tattathA tena / kathaMbhUtena ? ghaNTikAjAlena - kSudraghaNTikAsamUhena parisAmastyena kSiptaM vyAptaM yattattathA, - Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 yojanazatasahasravistIrNa-yojanalakSavistAraM 'divya' pradhAnaM 'gamanasajja' gamanapravaNaMzIghragamananAmadheyaM jANavimANaM' yAnarUpaM-vAhanarUpaM vimAnaMyAnavimAnaM, shesspraagvt| tassaNa'mityAdi, tassaNamitipUrvavat divyasya yAnavimAnasya tidisiM' iti timradizaH samAhRtAstridiktasmin tridizi, tatra tisovANapaDirUvae' iti trINi ekaikasyAM diziekaikasya bhAvAtrisopAnapratirUpakANi prativiziSTaM rUpaM yeSAM tAni pratirUpakANi trayANAM sopAnAnAM samAhArasnisopAnaM trisopAnAnicatAnipratirUpakANicetivizeSaNasamAsaH, vizeSamasyAtra paranipAtaH prAkRtatvAt tesiNamityAdi, teSAMcatrisopAnapratirUpakANAmayametadrUpo-vakSyamANasvarUpo 'varNAvAso' varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-'vajramayA' vajraratnamayA 'nemI' nemibhUmikA tatra Urddha nirgacchantaHpradezAH riSTharantamayAni pratiSThAnAniniSThAnAni trisopAnamUlapradezAH vaiDUryamayAH stambhAH suvarNarUpyamayAni phalakAni-trisopAnAGgabhUtAni, lohitAkSayyaH sUcayaH-phalakadvaya-sambandhavighaTanAbhAvahetupAdukAsthAnIyAH 'vajramayA' vajraratnapUritAH 'sandhayaH' phalakadvAyA-pAntarAlapradezAH nAnAmaNimayAni avalambyante iti avambanAni-avataratAmuttaratAM cAlamba-nahetubhUtA avamlabanbAhAto vinirgatAH kecidavayavAH, 'avalambaNavAhAo yatti avalambanavAhAzca nAnAmaNimayyaH, avalambanabAhAnAma ubhayoH pArzvayoravalambanAzrayabhUtA bhittayaH, pAsAiyAo' ityAdi padacatuSTayaM praagvt| "tesi Na'mityAdi, teSAM 'Namiti vAkyAlaGkAre trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyeka toraNaM prajJaptaM, teSAM ca toraNAnAmayametadrUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-toraNA nAnAmaNimayAidi, kacidevaMpAH-'tesiNaM tisovANapaDirUvagANaMpurato torame viuvvaitoraNA nAnAmaNimayA' ityAdi, maNayaH-candrakAntAdyAH, vividhamaNimayAni toraNAni nAnAmaNimayeSu stambheSu upaniviSTAni-samIpyena sthitAni, tAni ca kadAciccalAni athavA apadapatitAni vA''zaGakyerantata Aha-samyak-nizcalatayA apadaparihAreNa ca niviSTAni, tato vizeSaNasamAsaH, upaniviSTasanniviSTAni, 'vivihamuttaMtaro vaciyAI' itita vividhA vividhavicchittikalitA muktA-muktAphalAni 'antare tiantarAzabdo'gRhIta-vIpyo'pisAmarthyAdvIpsAM gamayati, antarA rUpopacitAni yAvatA tatra tAni tthaa|| "vivihatArovaciyAI vividhaistArArUpaiH-tArikArUpairupacitAni, toraNeSu hi zobhArthaM tArikA nibadhyante iti pratItaM loke'pIti vividhatArArUpopacitAni 'jAva paDirUvA' iti yAvatkaraNAt 'IhAmigausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavairaveiyAparigayAbhirAmA vijAharajamalajugalajaMtajuttAviva' evaM nAma stambhadvayasanniviSTAni toraNAni vyavasthitAni yathA vidyAdharamalayayugalayantrayuktAnIvapratibhAsate iti, 'accIsahassamAlaNIyA rUvagasahassakaliyA bhisimAmA bhibmisamANAcakakhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvApAsAiyA darisaNijjAabhiruvA' iti parigrahaH, kavacidetatsA-kSAllikhitamapi dRshyte| mU. (15-vartate) tesiNaM toraNANaM uppiM aTThamaMgalagA pannattA, taMjahA-sotthiyasirivacchanaMdiyAvattavaddhamANagamadAsaNakalasamacchadappaNA (jAva paDirUvA) tesiMNaMtoraNANaM uppiM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 225 bahave kiNhacAmarajjhaejAvasukkalacAmarajjhae acchesaNhe ruppapaTTevairAmayadaMDe jalayAmalagaMdhie ramme pAsadIe darisaNijje abhiruve paDilave viuvvati / tesiNaM toraNANaM uppiM bahavechattAticchatte ghaMTAjugale paDAgAipaDAge uppahatthae kumudananaliNasubhagasogaMdhiyapoMDarIyamahApoMDarIyasatapattasahassapattahatthae savvarayaNAmae acche jAva pddisveviuvvti|tennNse Abhiogiedevetassa divvassa jANavimAnassa aMtobahusamaramaNizaM bhUmibhAgaM viuvvti| vR. 'tesitoraNANaM uppimityAdi sugama, navaraM jAva paDirUvA' iti yAvacchabdakaraNAt 'ghaTTA maTThA nIrayA nimmalA nipaMkA nikkakaDacchAyA samirIyA saujjoyA pAsAiyA darisaNijjA abhirUvA' iti draSTavyaM / tesiNamityAdi, teSAM toraNAnAmupari bahavaH kRSNacAmarayuktA dhvajAH kRSNacAmaradhvajAH, evaM bahavo nIlacAmaradhvajAH, lohitacAmaradhvajAH, haritacAmaradhvajAH, zuklacAmaradhvajAH, kathambhUtA ete sarve'pItyata Aha-acchA-AkAzasphaTikavadatinirmalAH zlakSNAH-lakSNapudgalaskandhanirmApitAH 'ruppaTTA' iti rUpyo-rUpyamayo vajramayasyadaNDasyopari paTToyeSAMterupyapaTTAH 'vairadaMDA' iti vajro-vajraralamayodaNDorUpyapaTTamadhyavartIyeSAMte vajradaNDAH, tathA jalajAnAmiva jalajakusumAnAM padmAdInAmivAmalo na tu kudravyagandhasammizro yo gandhaH sa jalajAmalagandhaH sa vidyateteSAMtejalajAmalagandhikAH, ataeva suramyAH prAsAdIyA' ityAdivizeSaNacatuSTayaM praagvt| "tesiNa'mityAdi, teSAM toraNAnAmuparibahUnichatrAticchatrANi-chatrAt-lokaprasiddhAt ekasaGkhyAkAt atizAyIni chatrANi uparyadhobhAvena dvisaGakhyAkAni trisaGakhyAkAni vA chatrAticchatrANi, vAhyapatAkAbhyo lokaprasiddhAbhyo'tizAyinyo dIrghatvena vistAreNacapatAkAH patAkAtipatAkAH, bahUni ghaNTAyugalAni, bahUnicAmarayugalAni, bahava utpalaharatAH-utpalAkhyajalajakusumasamUhavizeSAH, evaM bahavaH padmahastakAH nalinahastakAH subhagahastakAH saugandhikahastakAH zatapatrahastakAH sahasrapatrastakA-, padmAdivibhAgavyAkhyAnaM prAgvat / etecachatrAticchatrAdayaH sarve'piratnamayAacchAAkAzasphaTikavadatinirmalAyAvatkaraNAt 'saNhA laNhAghaTThAmaTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikkakaDacchAyA sappamA samirIyA saujjoyA pAsAIyAdarisaNijjAabhiruvA' itiparigrahaH / tassa Nami'tyAdi, tarasa Namiti pUrvavadivyasyayAnavimAnasya antaH-madhye bahusamaH san ramaNIyo bahuramaNIyo bhUmibhAgaH prajJaptaH, kiMviziSTa ityAha mU. (15-vartate) se jahAnAmae AliMgapukAre ti vA muiMgapukAre i vA saratale i vA karatale i vA caMda-maMDale i vA sUramaMDale i vA AyaMsamaMDale i vA urabbhacamme i vA varAhacamme i vA sIhacamme i vA vagghacamme i vA migacamme i vA dIviyacamme i anegasaMkulIgasahassavitae nAnAvihapaMcavannehiM maNIhiM uvasobhite AvaDapaJcAvaDasoDhipaseDhisotthiya pUsamANaga macchaMDagamagaraMDagajArAmArAphullAvalivapaumapattasAgarataraMga- vasaMtalayapaumalayabhatticittehiM sacchAehiM sappabhehiM samarIiehiM saujjhoehiM nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhiM uvasobhiehiM taMjahA 18 15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 15 kiNhehiM nIlehiM lohiehiM hAliddehiM sukallehiM, tattha NaM je te kiNhA maNI tesiNaM maNINaM ime etArUve vannAvAse pannatte, se jahAnAmae jImUtae i vA aMjaNe i vA khaMjaNe i vA kajjale i vAgavale i vA gavalaguliyA i vA bhamare i vA bhamarAvaliyA i vA bhamarapataMgasAre ti vA jaMbUphale ti vA addAriTTe i vA parahute i vA gae i vA gayakalabhe i vA kiNhasappe i vA kiNhakesare ivA AgAsathiggale i vA kiNhAsoe i vA kiNhakaNavIre i vA kiNhabaMdhujIve i vA, bhave eyArUve siyA ? no iNaTTe samaTTe, (ovammaM samaNAuso !) te NaM kiNhA maNIitto iTThatarAe cevaM kaMtatarAe ceva maNAmatarAe ceva maNuNNatarAe ceva vaNNeNaM pannattA / tattha NaM je te nIlA maNI tesi NaM maNINaM ime eyArUve vaNNAvAse pannatte, / 226 se jahAnAmae bhagei vA bhigapattai vA suei vA yusApiccha i vA cAsa i vA cAsIpaccha i vA nAlI i vA nIlIbhedei vA nalIguliyA i vA sAmA i vA uccante i vA vaNarAtI i vA haladharavasaNe ivA moraggIvA ivA ayasikusume i vA bANakusume i vA aMjaNakesiyAkusume i vA nIluppale i vA nIlAsoge i vA nIlabaMdhujIve i vA nIlakaNavIre i vA, bhaveyArUve siyA ? no iNaTTe samaTTe NaM nIlA maNI etto itarAe ceva jAva vanneNaM pannattA / tattha NaM je te lohiyagA maNI tesi NaM maNINaM imeyArUve vaNNAvAse pannatte / se jahAnAmae urabbharuhire ivA sasarUhire i vA nararuhire i vA varAharuhire i vA (mahisaruhire ivA) bAliMdagove i vA bAladivAkare i vA saMjhabbharAge i vA guMjaddharAge i vA jAsuaNakusume i vA kiMsuyakusume i vA pAliyAyakusume i vA jAihiMgulae ti vA silappavAle ti vA pavAla aMkure i vA lohiyakakhamaNI i vA lakakhArasage ti vA kimirAgakaMbale ti vA cINapiTTharAsI tivA ratuppale i vA rattAsoge ti vA rattakaNavIre ti vA rattabaMdhujIveti vA bhaveyArUve siyA ?, no iNaTTe samaTThe te NaM lohiyA maNI itto iTThatarAe ceva jAva vaNNeNaM paM0 / tattha NaM je te hAliddA maNI tesiNaM maNINaM imeyArUve vaNNAvAse paNNatte- se jahAnAmae caMpe ti vA caMpachallI ti vA (caMpagabhae i vA) halliddA i vA haliddAbhede ti vA haliddaguliyA tivA hariyAliyA vA hariyAlabhede tivA hariyAlaguliyA ti vA ciure i vA ciuraMgarAte ti vA varakaNage i vA varakaNaganidhase i vA (suvaNNasippAe ti vA) varapurisavasaNe ti vA allakIkusume ti vA capAkusume i vA kuhaMDiyAkusume i vA taDavaDAkusume i vA ghoseDiyAkusume i vA suvammakusume i vA suhiraNNakusumeti vA koraMTavaramalladAmeti vA bIyo (yakusume) ivApIyAsogeti vA pIyakaNavIre ti vA pIyabaMdhujIveti vA, bhaveyArUve siyA ?, no iNaTThe samaTTe, te NaM hAliddA maNI etto iTThatarAe ceva jAva vaNNeNaM pannattA / tattha NaM je te sukkillA maNI tesiNaM maNINaM imeyArUve vaNNAvAse pannatte / se jahAnAmae aMke ti saMkhe ti vA caMde ti vA kuMde ti vA daMte i vA (kumudodakadayarayadahidhaNagokkhIrapUra) haMsAvalI ivA koMcAvalI ti vA hArAvalI ti vA caMdAvalIti vA sAratiyabalAhae ti vA dhaMtadhoyaruppapaTTe i vA sAlipiTTharAsI ti vA kuMdapuSparAsI ti vA kumudarAsI ti vA sukkacchivADI ti vA pihuNamiMjiyA ti vA bhise ti vA muNAliyA ti vA gayadaMte ti vA lavaMgadalae ti vA poMDariyadalae ti vA seyAsoge ti vA seyakaNavIre ti vA seyabandhujIve ti vA, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 bhaveyArUve siyA ?, no iNaTThe samaTThe / 227 NaM sukillA maNI etto iTThatarAe ceva jAva vanneNaM pannattA / vR. se jahAnAmae ityAdi, tatsakalalokaprasiddhaM 'yathe' ti dRSTAntopadarzane 'nAme' ti ziSyAmantraNe, 'e' iti vAkyAlaGkAre, 'AliMgapukakhare i ve 'ti AliGgo - murajanAmA vAdyavizeSaH tasya puSkaraM-carmapuTaM tatkilAtyantasamamiti tenopamA krayate, itizabdAH sarve'pi svasvopamAbhUtavastuparisamAptidyotakAH, vAzabdAH samuccaye, mRdaGgo lokapratIto mardalasatasya puSkaraM mRdaGgapuSkaraM 'paripUrNa' pAnIyena bhRtaM taDAkaM sarastasya talam - uparitano bhAgaH sarastalaM, karatalaM pratItaM, candramaNDalaM sUryamaNDalaM ca yadyapi tattva vRtyA uttAnIkRtArddhakapitthAkAraM pIThaprAsAdApekSayA vRttAlekhamiti tadgato dRzyamAno bhAgo na samatalastathApi pratibhAsate samatala iti tadupAdAnaM, AdarzamaNDalaM suprasiddhaM, 'urabbhacamme i ve 'tyAdi / atra sarvatrApi 'anegasaMkukIlasahassavitate' iti vizeSaNayogaH, urabhraH - UraNaH, vRSabhavarAhasiMhavyAghracchagalAH pratItAH dvIpI - citrakaH, eteSAM pratyekaM carmma anekaiH zaGkapramANaiH kIlakasahasra, mahadbhirhi kIlakaistADitaM prAyo madhye kSAmaM bhavati, tathArUpatADAsambhavAt ataH zaGkRgrahaNaM, 'vitataM' vitatIkRtaM tADitamiti bhAvaH, yathA'tyantaM bahusamaM bhavati tathA tasyApi yAnavimAsyAntarbahusamo bhUmibhAgaH, punaH kathambhUta ityAha- 'nAnAvihapaMcavannehiM maNIhiM uvasobhite' nAnAvidhAH - jAtibhedAnnAnAprakArA ye paJcavarNA maNayastairupazobhitaH, kathambhUtairityAha 'AvaDe' ityAdi / AvarttAdIna maNInAM lakSaNAni, tatrAvarttaH pratItaH ekasyAvarttasya pratyabhimukha AvarttaH pratyAvarttaH zreNi- tathAvidhabindujA paGktistasyAzca zreNeryA ca nirgatA anyA zreNi sA prazreNiH svastikaH pratItaH sauvastikapuSpamANavI lakSaNavizeSau lokAvyatyetavyau varddhamAnakaM - zarAvasampuTaMmatsyakANDakamakarakANDakepratIte 'jAramAreti' lakSaNavizeSau samyagmaNilakSaNavedino lokA- dveditavyau, puSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAH supratItAH tAsAM bhaktyAH vicchityA citram - Alekho yeSu te AvarttapratyAvarttazreNiyaprazreNisvastikasauvastikapuSpamANavavarddhamAna-kamatsyANDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipapatrasAgarataraGgavAsantIlatApadmalatAbhakti- citrAstaiH kimuktaM bhavati ? AvarttAdilakSaNopetaiH, tathA sacchAyaiH satI - zobhanA chAyA - nirmalatvarUpA yeSAM te sacchAyAH, tathA satI - zobhanA prabhA - kAntiryeSAM te satprabhAH taiH, 'samarIiehiM' iti samarIcikaiH - bahirvi - nirgatakiraNajAlasahitaiH sodyotaH - bahirvyavasthitapratyAsannavastustomaprakAzakarodyotasahitaiH evambhUtairnAnAjAtIyaiH paJcavarNarmaNibhirupazobhitaH, tAneva paJcavarNAnAha 'taMjahA- kaNhehiM' ityAdi sugamaM, 'tattha NamityAdi, 'tatra' teSAM paJcavarNAnAM maNInAM madhye 'Namiti vAkyAlaGkAre, ye te kRSNA maNayaH, te kRSpamaNaya ityeva siddhe ye iti vacanaM bhASAkramArthaM / teSAM 'Nami' ti pUrvavat, ayam - anantaramuddizyamAna etadrUpaH - anantarameva vakSyamANasvarUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA - 'se jahAnAmae' ityAdi, sa yathA nAma 'jImUta' iti jImUto valAhakaH, sa ceha prAvRTaprArambhasamaye jalamRto veditavyaH, tasyaiva prAyo'tikAlimasambhavAt, itizabda upamAbhUtavastunAmaparisamAptidyotakaH, vAzabda upamAntarApekSayA samuccaye, evaM sarvatra, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 aanaM-sauvIrAjanaralavizeSovA, khaanaM-dIpamallikAmalaH, kajalaM-dIpazikhApatitaM, maSItadevakajjalaM tAmrabhAjanAdiSusAmagrIvizeSeNagholitaM masIgulikA gholitakajjalaguDikA, kavacit 'masI iti vA masIguliyA' iti na 6shyte| 'gavalaM mAhiSaMzRGgatadapicoparitanatvagbhAgApasAreNa draSTavyaM, tatraivaviziSTasya kAlimraH sambhavAt, tathAtasyaiva mAhiSazRGganiviDatarasAranirvatitA guTikA gavalaguTikA bhramaraH-pratItaH bhramarAvalI- bhramara paGkita bhramarapataGgasAraH-bhramarapakSAntargato viziSTakAlimopacitapradezaH, jambUphalaM pratItaM, ArdrAriSThakaHkomalaH kAkaH, parapuSTa kokilaH, gajo gajakalabhazca pratItaH, kRSNasarpa- kRSNavarNasarpajAtivizeSaH, kRSNakesaraH-kRSNabakulaH 'AkAzathiggalaM' zaradimeghavinirmuktamA-kAzakhaNDa, taddhikRSNamatIva pratibhAtItitadupAdAnaM, kRSNAzokakRSNakaNavIrakaRSNabandhujIvAH azokakaNavaribandhujIvavRkSabhedAH,azokAdayohi paJcavarNAbhavanti tataH zeSavarNavyudAsAryaM kRSNagrahaNaM, evAvatyukte tvarAvAniva ziSyaH pRcchati 'bhave eyArUve' iti bhavet maNInAM kRSNo varNa 'etadrUpo' bhImUtAdirUpa?, sUrirAha nAyamarthaH samarthaH nAyamartha upapanno, yaduta-evambhUtaH kRSmo varNo maNInAmiti, yadyevaM tarhi kimarthaM jImUtAdInAM dRSTAntatvenopAdAnamata Aha-aupamyam-upamAmAtrametat uditaM he zramaNa AyuSman !, yAvatA punaste kRSmA maNaya 'ito' jImUtAderiSTatarakA eva-kRSNena varNena abhIpsita-tarakA eva, tatra kiJcidakAntamapi keSAJcidiSTatamaM bhavati tato'kAntatAvyavacchityarthamAha-'kAntatarakA eva' atisnigdhamanohArikAlimopacitatayA jImUtAdeH kamanIyatarakAH, ata evamanojJatarakA eva-manasA jJAyate-anukUlatayA svapravRttiviSayIkrayate iti manojJamano'nukUlaM tataHprakarSavivakSAyAM tara pratyayaH, tatramanojJataramapikizcimanmadhyamaM bhavet, tataH sarvotkarSapratipAdanArthamAha-'mana ApatarakA eva' draSTaNAM manAsi Apnuvanti-AtmavazatAM nayantIti manApAstataH prakarSavivakSAyAMtara pratyayaH,prAkRtatvAcca pakArasya makAre maNAmatarAiti bhavati tathA 'tatthaNamityAdi, tatrateSAMmaNInAMmadhyeyetenIlAmaNayasteSAmayametadrUpovarNAvAso varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi sa yatha nAma bhRGgaH-kITavizeSaH pakSmalaH 'bhRGgapatra' tasyaiva bhRGgAbhidhAnasya kITavizeSasya pakSmaH, zukaH-kIraH, zukapicchaM-zukasya patraM, cASaH-pakSivizeSaH, 'cApapicchaM' cASapakSaH, nIlIpratItA, nIlIbhedo-nIlIcchedaH, nIlIgulikAgulikAdravyaguTIkA, zyAmAko-dhAnyavizeSaH, 'uccaMtago' dantarAgaH, vanarAjI pratItA, haladharobaladevastasya vasanaM haladharavasanaM, tacca kila nIlaM bhavati sadaiva yathAsvabhAvatAya, haladharasya nIlavastraparidhAnAt, mayUragrIvApArApatagrIvAatasIkusumabANavRkSakusumAnipratItAni, ita Urddha kvacit 'iMdanIle i vA mahAnIle i vA maragate i vA' iti dRzyate tatrendrInalamahAnIlamarakatA ratna- vizeSAH pratItAH, aJjanakezikA-vanaspativizeSastasya kusumamaJjanakesikAkusumaM, nIlotpalaM- kuvalayaM, nIlAzokakaNavIranIlabandhujIvAasokAdivRkSavizeSAH, 'bhaveyArUve' ityAdi prAgvad vyaakhyeyN| tathA tattha NamityAdi, 'tatra' teSAM maNInAM madhye ye te lohitA maNayasteSAmayametadrUpo varNAvAsaHprajJaptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi, tadyathA nAmazazakarudhiraMurabhraH-UraNastasya Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 229 rUdhiraM, varAhaHsUkarastasyarudhiraM, manuSyarUdhiraM mahiSarudhiraMcapratItaM, etAni hikila zeSarUdhirebhyo lohitavarNotkaTAni bhavanti tata eteSAmupAdAnaM, bAlendragopakaH-sadyojAtenadragopakaH sa hi pravRddhaH sanniSatpANDuro rakto bhavati tato bAlagrahaNaM, indragopakaH-prathamaprAvRTakAlabhAvI kITavizeSaH, bAladivAkaraH-prathamamudgacchansUrya, sandhyAghrarAgo-varSAsu sandhyAsamayabhAvI abhrarAgaH, guJjA-lokapratItA tasyArddha rAgo guArddharAgaH, guAyA hi arddhamatiraktaM bhavati arddha cAtikRSNamitiguArddhagrahaNaM, japAkusumakiMsukakusumapArijAtakusumajAtyahiGgulA lokaprasiddhAH, zilApravAlaM-pravAlanAmAralavizeSaH pravAlAGkaraH-tasyaiva ratnavizeSasya pravAlasyAGkaraH, sa hi taprathamodgatatvenAtyantarakto bhavati tatastadupAdAnaM, lohitAkSamaNimi ratnavizeSaH, lAkSArasakRmirAgaraktakambalacInapiSTarAziraktotpalaraktAzokakaNavIraraktabandhujIvAH pratItAH, 'bhaveyAve' ityAdi prAgvat / 'tattha NamityAdi, 'tatra' teSAM maNInAM madhye ye haridrA maNayasteSAmetadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA se jahAnAmae' ityAdi, sa yathAnAma campakaH samAmAnyataH suvarNacampako vRkSaH, campakacchallI-suvarNacampakatvak, campakabheda:- suvarNacampakacchedaH, haridrApratItA, haridrAbhedoharidrAcchedaH, haridrAguTikA-haridrAsAranirvartitAguTikA, haritAlikA-pRthivIvikArarUpApratItA haritAlikAbhedo-haritAlikAcchedaH, haritAlikAguTikA-haritAlikAsAranivartitA gulikA, cikuro-rAgadravyavizeSaH, cikurAgarAgaH-cikurasaMyoganirmito vastrAdau rAgaH, varakanakasyajAtyasuvarNasya yaH kaSapaTTakenigharSasa varakanakanigharSavarapuruSoHvAsudevastasyavasanaMvarapuruSavasanaM, tacca kilapItamevabhavatIti tadupAdAnaM, allakIkusumaMlokato'vaseyaM, campakakusumaM-suvarNacampakapuSpaM kUSmANDIkusumaM-puSpaphalIkusumaM, koraNTakaH-puSpajAtivizeSaH tasyadAmakoraNTakadAma taDavaDA-AulI tasyAH kusumaM taDavaDAkusumaM, ghozAtakIkusumaM suvarNayUthikAkusumaMcapratItaM capratItaM, suhiraNyakA-vanaspativizeSastasyAH kusumaMsuhiraNyakAkusumaM, bIyako vRkSaH pratItaH tasya kusumaMbIyakakusumaM, pItAzokapItakaNavIrapItabandhujIvAH pratItAH, 'bhaveyAyave' tyAdi prAgvat / tattha nnmi'tyaadi| 'tatra' teSAM maNInAMmadhye ye zuklA maNayasteSAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathA 'se jahAnAmae' ityAdi, sayathAnAma 'aGko ratanvizeSaH, zaGkhacandra (datakunda) kumudodakodakarajodadhidhanagokSIrapUrakocAvalihArAvalihaMsAvalibalAkAvalayaH pratItAH, candrAvalI-taDAgAdiSu jalamadhyapratibimbitacandrapaGkita, sAraiyabalAhageitivA' zAradikaH-zaratkAlabhAvI bahAlakomeghaH, 'ghantaghoyaruppapaTTe i veti' mAtaH-agnisamparkeNa nirmalIkRto ghautaH-bhUtikharaNTitahastasaMtarjanena atinizitIkRto yo rUpyapaTTo-rajatapatrakaM sa mAtaghautarUpyapaTTaH, anye tu vyAcakSate-mAtena-agnisaMyogenayo ghautaHzodhito rUpyapaTTaH samAtaghautarUpyapaTTaH, zAlipiSTarAzi-zAlikSodapuJjaH, kandapuSparAzi kumudarAzizca pratItaH, 'sukkachevADiyAive' tichevADinAma vallAdiphalikA sA ca kaciddezavizeSe zuSkA satI atIva zuklA bhavati tatastadupAdAnaM, 'pehuNamiMjiyA i veti' pehuNaM-mayUrapicchaM tanmadhyavartinI pehuNamiJjikA sA cAtizukleti tadupanyAsaH, visaM' padmanIkandaH, 'mRNAlaM' padmatantugajadantalavaGgadalapuNDarIkadalazvetA-zokazve Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 kaNavIrazvetabandhujIvAH pratItAH, 'bhaveyAsave siyA' ityAdi prAgvat / tadevamuktaM varNasvarUpaM, samprati gandhasvarUpaM pratipAdanArthamAha mU. (15-vartate) tesiNaM maNINaM imeyArUve gaMdhe pannatte, se jahAnAmae koTTapuDANa vA tagarapuDANa vA elApuDANa vA coyapuDANa vA caMpApuDANa vA damaNA puDANa vA kuMkumapuDANa vA caMdanapuDANa vA usIrapuDANa vAmaruApuDANa vAjAtipuDANa vA jUhiyApuDANavAmalliyApuDANa vA hANama-lliyApuDANa vA ketagipuDANa vA pADalipuDANa vA nomAliyApuDANa vA --agurupuDANa vAlavaMgapuDANa vAkapUrapuDANa vA vAsapuDANa vA aNuvAyaMsi vA obhijjamANANa vA koTTijamANANa vA maMjijjamANANa vA ukkarijjamANANa vA vikkarijamANANa vA paribhujamANANa vA pimAijamANANa vA bhaMDAo vA bhaMDaM sAharijamANANa vA orAlA maNuNNA manaharA dhANamaNanivvutikarA savvato samaMtA gaMdA abhinissvNti| bhaveyArUve, siyA?, no imaDhe samaDhe, te NaM maNI eto itarAe ceva gaMdheNaM pnnttaa| vR. 'tesi NamityAdi, teSAM maNInAmayametadrUpo gandhaH prajJaptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi, prAkRtatvAt 'se' iti bahuvacanArtha pratipattavyaH, te yathA nAma gandhA abhinirgacchantIti sambandhaH, koSThaM-gandhadravyaM tasya puTAH koSThapuTAsteSAM, vAzabdAH sarvatrApi samuccaye, iha ekasya puTasya prAyo na tAzo gandha AyAti, dravyasyAlpatvAt, tato bahuvacanaM, tagaramapi gandhadravyaM, elAHpratItAH, coyaM-gandhadravyaM campakadamanakakuDDamacandanozIramarukajAtIyUthikAmallikAsnAnamallikAketakIpATalInavamAlikA'gurulavaGgakusumavAsakarpUrANi pratItAni, navaramuzIraMvIraNImUlaM snAnamallikA-snAnayogyo mallikAvizeSaH, eteSAM puTAnAmanuvAte-AdhrAyakavivakSitapuruSANAnukUle vAte vAti sati udbhidyamAnAnAmudghATyamAnAnAM vAzabdaH sarvatrApi samuccaye 'kuTTijamANANa vA' iti iha puraiH parimitAni yAni koSThAdIni gandhadravyANi tAnyapi parimeye parimANopacArAt koSThapuTAdInItyucyante teSAM kuTyamAnAnAm-udUkhale khudyamAnAnAM 'bhaMjijmANANavA' itizlakSNakhaNDIkriyamANAnAM' etacca vizeSaNadvayaMkoSThAdidravyANAmavaseyaM, teSAmeva prAyaH kuTTana zlakSNakhaNDIkaraNasambhavAt, na tu yUthikAdInAM / 'ukkirijjamANANavA' itikSurikAdibhikoSThAdipuTAnAMkoSThAdidravyANAMvAutkIryamANAnAM 'vikkarijamANANa vA' i vikIryamANAnAmitastato viprakIryamANAnAM paribhujamANANa vA' paribhogAya upayujyamAnAnAM, kacit 'paribhAijamANANa vA' iti vikIryamANAnAmitastato viprakIryamANAnAM paribhujamANANavA paribhogAya upayujyamAnAnAM, kvacit paribhAijjamANANa vA' iti pAThastatra paribhAijamANAnaM saMhriyamANAnAM udArAH-sphArAste cAmanojJA api syurata Aha-manojJA-mano'nukUlAH tacca manojJatvaM kuta ityAha-manoharAH-mano haranti-AtmavazaM nayantIti manoharAH, itastata viprakIryamANena manoharatvaM, kutaH ? ityAha / ghrANamanonivRtikarAH, evaMbhUtAH sarvataH-sarvAsudikSusamantataH-sAmastyena gandhAabhinissaranti, jighratAmabhimukhaM nissaranti, kvacit 'abhanissavantIti' pAThaH, tatrApi sa evArtho naramabhitaH savantItizabdasaMskAra, evamukte ziSyaH pRcchati-'bhaveyArUvesiyA' syAdetat yathA bhaved etadrUpasteSAM maNInAM gandhaH?, sUrirAha-'no iNaDhe samaDhe' ityAdi prAgvat / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 231 mU. (15-vartate) tesiNaMmaNINaM imeyArUve phAse pannatte, se jahAnAmae AiNeti vA rUe ti vA bUre ivA navanIeivA haMsagabbhatUliyAivA sirIsakusumanicaye ivA bAlakusumapattarAsI ti vA, bhaveyArUve siyA?, no iNaDhe samaDhe, te NaM maNI etto iTTatarAe ceva jAva phAseNaM pannattA vR. 'tesiNamityAdi, teSAM 'NamitiprAgvanmaNInAmayametadrUpaH sparzaprajJaptaH, tadyathA-'se jahAnAmae' ityAdi, tadyathAajinaka-carmamayaMvastrarutaM-pratItaMbUro-vanaspativizeSaH navanItaMmrakSama haMsagarbhatUlIzirISakusumanicayAzca pratItAH, 'bAlakumudapattarAsI iva' iti bAlAniacirakAlajAtAniyAni kumudapatrANiteSAMrAzirbAlakumudapatrarAzi, kacid 'bAlakusumapatrarAzi' iti pAThaH, 'bhave eyArUve' ityAdi prAgvat / mU. (15-vartate) taeNaMse Abhiyogiedevetassa divvassa jANavimAnassabahUmajjhadesabhAge ettha NaM mahaM picchAgharamaMDavaM viuvvai anegakhaMbhasayasaMniviTTha abbhuggysukyvrviyaatornnkhciyujjlbhunmsmsuvibhttdesbhaaie|iihaamiyusbhturgnrmgrvihgvaalgkinnrrurusrbhcmrkuNjrvnnlypumlybhtticittN kaMcaNamaNirayaNathUbhiyAgaM nAnAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgarimaMDiyaggasiharaMcavalaMmarItikavayaMviNimmuyaMtaMkAulloiyamahiyaMgosIsa rattacaMdaNadaddaradinapaMcaMgulitalaM cauviyacaMdanakalasaM cNdnghddsukytornnpddiduvaardesbhaagN| _AsattosattaviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAvaM paMcavaNNasarasasurabhi mukkapupphapuMjovayArakaliyaM kAlAgurupavarakuMdarukkaturukkadhUvamadhamaghaMtargaddhaddhayAbhirAmaMsugaMdhavaraMgaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUtaM divvaM tuDiyasaddasaMpaNAiyaM accharagaNasaMghavikiNNaM pAsAiyaM darisaNijaMjAva pddiruuvN| tassaNaM picchAgharamaMDavassa bahusamaraNaNijabhUmibhAgaM viuvvati jAva maNINaM phaaso| tassaNaM pecchAgharamaMDavassa ulloyaM viuvvati paumalayabhatticittaMjAva pddiruuvN| tassaNaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaMegaMvairAmayaM akhADagaMviuvvati tassaNaM akakhADayassa bahumajjhadesabhAge etthaNaMmahegaMmaNipeDhiyaMviuvvatiaTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvaM maNimayaM acchaMsaNhaM jAva paDirUvaM / tIseNaMnaNipeDhiyAeuvarieyaNamahegaMsiMhAsanaM viuvvai, tassaNaMsIhAsanassa imeyArUve vaNNAvAse pannatte-tavaNijjamayA cakkalA rayayAmayA sIhA sovaNNiyA pAyA nAnA-maNimayAI pAyasIsagAiM jaMbUNayamayAiM gattAiM vairAmayA saMghI nAnAmaNimaye vecce| se NaM sIhAsane ihAmiyausabhaduraganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalabhatticittaM (saM) sArasArovaciyamaNirayaNapAyavIDhe accharagamiuma-sUragaNavatayakusaMtalimbakesarapaJcatyuyAbhirAme suviraiyarayattANe uvaciyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe rattaMsuasaMvue suramme AiNagarUya bUyanavanIyatUlaphAse maue paasaaie4|| vR. 'taeNamityAdi, tataHsaAbhiyogiko devastasya divyasya yAnavimAnasya bahumadhyadezabhAge atra mahatprekSAgRhaNDapaM vikurvati, kathambhUtamityAha-anekastammazatasanniviSTaM tathA abhyudgatA atyutkaTAsukutA-suSThuniSpAditA varavedikAnitoraNAnivararacitAHzAlabhaJjikAzca yatra tadabhyudgatasukRtavaravedikAtoraNavararacitazAlabhaJjikAkaM, tathA suzliSTA viziSTA laSTasaMsthitAH--manojJasaMsthAnAH prazastAH-prazastavAstulakSaNopetA vaiDUryavimalastambhA ____ Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 vaiDUryaratnamayA vimalAH stambhA yatra tat suzliSTaviziSTasaMsthitaprazastavaiDUryavimalastambha, tathA nAnA maNayaH khacitA yatra bhUmibhAge sa nAnAmaNikhacitaH sukhAdidarzanAt ktAntasya pAkSikaH paranipAtaH nANAmaNikhacita ujvalo bahusamaH-atyantasamaH suvibhakta bhUmibhAgo yatra tat nAnAmaNikhacitojjavalabahusamasuvibhaktabhUmibhAgaM, tathA ihAmRgA-vRkAH RSubhaturaganaramagaravihagAH pratItAH vyAlAH-svApadabhujagAH kiMnarA-vyantaravizeSAHrUravo-mRgAHsarabhAH ATavyA mahAkAyAH pazavaHcamarA-ATavyAgAvaHkuJjarA-dantinaHvanalatA-azokAdilatAH padmalatAH-padminyaH ___etAsAM bhaktyA-vicchityA citram-Alekho yatra tadihAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinnararurusarabhacamarakuJjaravanalatApadmalatAbhakticitraM, tathA stambhodgatayAstambhoparivarttinyA vajraratnamayyA vedikayA parigataM sad yadabhirAmaM tat stambhodgatavajravedikAparigatAbhirAmaM, tathA stambho dgatayA-stambhoparivarttinyA vajraratnamayyA vedikayA parigataM sad yadabhirAmaM tat stambhodgatavajravedikAparigatAbhirAmaM, 'vijAharajamalajugalajantajuttaM piva accIsahassamAliNIya miti vidyAdharantIti vidyAdharA-viziSTavidyAzaktimantaH teSAMyamalayugalA ni-samAnazIlAni nadvAniteSAMyantrANi-prapaJcAvizeSAstairyuktamiva arciSAM-maNiratnaprabhAjvAlAnAM sahasramAlanIyaM-paricAraNIyaM, kimuktaM bhvti| ___ evaM nAma atyadbhutairmaNiralaprabhAjAlairAkalitamiva bhAti yathA nUnamidaM na svAbhAvikaM, kintu viziSTavidyAzaktimutpuruSaprapaJcaprabhAvitAmiti, 'rUvagasahassakalitaMbhisimANaMbhibbhisamANaM cakakhulloyaNalesaM suhaphAsaM sassirIyarUva miti prAgvat, kacidetana dRzyate, 'kaJcaNamaNirayaNathUbhiyAga'mitikAJcanaMcamaNayazca ratnAnicakAJcanamaNiratnAniteSAM tanmayI stUpikAzikharaMyasya tattathAnAnAvidhAbhi-nAnAprakArAbhi paJcavarNAbhirghaNTAbhipatAkAbhizcapari-sAmastyena maNDitamagraM-zikharaMyasya tannAnAvidhapaJcavarNaghaNTApatAkAparimANDitAgrazikharaM, capalaM-caJcalaM cikacikIyamAnatvAt marIcikavacaM-kiraNajAlaparikSepaM vinirmuJcat 'lAulloiyamahiya'miti lAiyaM nAma-yadbhUmergomayAdinopalepanaM ulloiyaM-kuDayAnAMmAlasyaca seTikAdibhismRSTIkaraNaM lAulloiyAbhyAmiva mahitaM-pUjitaM lAulloiyamahiyaM / / tathA gozIrSeNa-gozIrSanAmakacandanena dadareNa-bahalena capeTAkAreNa vA dattAH paJcAGgulayastalA--hastakA yatra tadgozIrSaraktacandanadardaradattapaJcAGgulitalaM, tathA upacitAnivezitAH candanakalazA-maGgalakalazA yatra tadupacitacandanakalazaM, 'caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgamiti' candanaghaTaiH-candanakalazaiH sukRtAnisuSThukRtAni zobhitAnItitAtparyArtha, yAni toraNAni tAni candanaghaTasukRtAni tAni toraNAni prati dvArakezabhAga-dvAradezabhAge yatra tat candaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgaM, tathA 'AsatotsattavipulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAva mitiA-avAG adhobhUmau lagna ityarthaH, utsaktaM-UrdhvasaktaM ullotale upari sambaddha ityarthaH vipulo-vistIrNavRtto-vartulaH vagdhAgyi iti-pralambitomAlyadAmakalApaH-puSpamAlAsamUho yatra tadAsaktotsaktavipulavRttapralambitamAlyadAmakalApaM / tathApaJcavarNena sarasena-sacchAyena surabhiNAmuktena-kSiptena puSpapuJjalakSaNenopacAreNapUjayAkalitaM paJcavarNasarasasarabhimuktapuSpapuopacArakalitaM, 'kAlAgurupavarakundurukkaturukkaghUva Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 233 madhamaghaMtagandhuddhayAbhirAmaM sugaMdhavaragaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUya' miti prAgvat, tathA apsarogANAnAM saGghaH-samudAyastena samyaga-ramaNIyatayA vikIrNa-vyAptamapsarogaNasaGghavikIrNa, tathA divyAnAM truTitAnAma AtodyAnAM-veNuvINAmRdaGgAdInAM ye zabdAstaiH sampraNAditaM- samyakzrotramanohAritayA prakarSeNa nAditaM-zabdavad divyatruTitazabdasampraNAditaM, 'acchaM jAva paDirUva'miti yAvacchabdakaraNAt 'acchaM saNhaM maTuM nIrayaM nimmalaM nippaMka nikkakaDacchAyaM sappabhaM samiriyaM saujjoyaM pAsAiyaM darisaNijjaM abhiruvaM paDirUva' miti draSTavyaM, etacca prAgvadyAkhyeyaM / ___ 'tassa Nami'tyAdi, tasya 'Namiti prAgvat prekSAgRhamaNDapasyAntaH-madhye bahusamaraNIyaM bhUmibhAgavikurvanti, tadyathA-AliMgapuSkaramitivetyAdi, tadevatAvadvaktavyaMyAmanmaNisparzasUtraparyantaH, tathAcAha-'jAvamaNINaM phAso' iti / tassaNamityAdi, tasyaNamitipUrvavatprekSAgRhamaNDapasya ullokam-uparibhAgaM vikurvanti padmalatAbhakticitraM 'jAva paDirUvami' ti, yAvacchabdakaraNAt 'acchaM saNha' mityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH / ___ 'tassa Nami' tyAdi, tasya-bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadyadezabhAgeatra 'Na'miti pUrvavat ekaM mahAntaM vajramayamakSapATaM vikurvanti, tasya cAkSapATakasya bahumadhyadezabhAge tatraikAM mahatIM maNipIThikAM vikurvanti, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhulyena-uccaistvenetibhAvaH, kathaMbhUtAMtAM vikurvantItyata Aha 'sarvamaNimayIM' sarvAtmanAmaNimayIM yAvatkaraNAdacchAmidyAdivizeSasamuhaparigrahaH, tasyAzcamaNipIThikAyAuparyatramahadekaM siMhAsanaM vikurvanti, tasya ca siMhAsanasyAyametadrUpo varNAvAsaH prajJaptaH, tadyathAHtapanIyamayAH cakkalA rajatamayAH sihAstairupazobhitaMsiMhAsanamucyate, sauvarNikAH-suvarNamayAH pAdAH nAnAmaNimayAni pAdazIrSakANi-pAdAnAmuparitanA avayavavizeSAH, jambUnadamayAni gatrANi vajramayAvajraratnApUritAH sandhayo-gAtrANAM sandhimelAH nAnAmaNimayaM vecaM-tajjAtaH / "seNaMsIhAsaNaityAdi' tasiMhAsanamIhAmRgaRSabhaturaganaramakaravyAlakakinnararurusarabhacaramaravanalatApadmalatAbhakti citraM (saM) sArasArovaciyamaNirayaNapAyapITha'miti (saM) sArasAraiH-pradhAnaiH-pradhAnaiHmaNiratnairupacitenapAdapIThenasaha yattattathA, prAkRtatvAcca padopanyAsavyatyayaH 'accharayamaumasUraganavatayakusantalimbakesarapaccatthuyAribhirAme iti' astarakamAcchAdakaM mRdu yasya masUrakasya tadastarakamRdu, vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAt, navA tvak yeSAM te navatvacaH kuzAntAH darbhaparyantA navatvacazca te kuzAntAzca navatvakkazAntAH-pratyagratvagadarbhaparyantarUpANi limbAni-komalAni namanazIlAni ca kesarANi madhye yasya masUrakasya tat navatvakkazAntalimbakezaramAstarakamRdunA masUrakeNa navatvakkazAntalimbakesareNa pratyavastRtamAcchAditaM satyadabhirAmaMtattathA, zAntalimbakezaram AstarakamUdunA masUrakeNa navatvakkazAntalimbakesareNa pratyavastRtam-AcchAditaM sat yadabhirAmaM tattathA-, vizeSaNapUrvAparanipAto yAdRcchikaH prAkRtatvAt, 'AINagaruabUranavaNIyatUlaphAse' iti pUrvavat, tathA 'suviraiyarayattANe' tathA suSThuviracitaM suviracitaM rajanaNamupari yasyatatsuviracitarajastrANaM, 'uvaciyakhomiyadugullapaTTapaDicchayaNa'miti, upacitaM-parikarmitaMyatkSaumaMdukUlaMkArpAsikaMvastraMparicchAdanaMrajanaNasyoparidvitIyamacchAdanaMyasyatattathA, tata upari rattaMsuyasaMvuDe' Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 / iti raktAMzu kena-atiramamIyena raktena vanaNa saMvRtam-AchAditamata eva suramyaM, 'pAsAie darisaNijje abhiruve paDirUve' iti praagvt|| mU.(15-vartate) tassa Na siMhAsanassa uvari ettha NaM mahegaM viuvvaMti, saMkhaMka (saMkha) kuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsaMsavvarayaNAmayaM acchaMsahapAsAdIyaMdarisaNijaM abhiruvaM paDisvaMtassaNaM sIhAsanassa uvariM vijayadUsassaya bahumajadesabhAge etthaNaM (mahaM ega) vayarAmayaM aMkusaM viubaMti, tassiM ca NaM vayarAmayaMsi aMkusaMsi kuMbhikke muttAdAmaM viuvvNti|| se NaM kuMbhikke muttAdAme annehiM cauhi addhakuMbhikkahiM muttAdAmehiM tadaddhaccattapamANehiM savvaosamaMtA saMparikhitte / teNaMdAmA tavaNijjalaMbUsagA suvaNNapayaragamaMDiyaggA nANanamaNirayaNavivihahAraddhahArauvasobhiyasamudAyA IsiM anamannasaMpattA vAehiM puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM maMdAya maMdAya eijjamAmANiM 2 palaMbamANANi 2 pajaMjaM (pajhaMjha) mANANi 2 urAleNa maNunneNaM maNahareNaM kaNNamaNaNibutikareNaM saddeNaM te paese savvao samaMtA ApUremANA sirIe atIva 2 uvasobhemANA citttthti| taeNaM se Abhiogie deve tassa sihAsanassa avaruttareNaM uttareNaM uttarapuracchimeNaM etta NaM sUriAbhassa devassa cauNhaMsAmAniyasAhassINaM cattAribhadAsaNasAhassIo viuvvai, tassa NaM sIhAsanassa puracchimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM cattAri bhaddAsaNasAhassIo viuvvai / tassa NaM sIhAsanassa dAhiNapuracchimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa abhiraparisAe aTThaNhaM desAhassINaM aTTha bhaddAsaNasAhassIo viuvvai, evaM dAhiNeNaM majjhimaparisAe dasaNhaM devasAhassINaM dasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvati dAhiNapaJcasthimeNaM bAhiraparisAe bArasaNhaM devasAhassINaM bArasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvati paJcatthimeNaM sattaNhaM aniyAhivatINaM satta bhaddAsaNe viuvvati / tassa NaM sIhAsanassa caudisiMettha NaM sUriyAbhassa devassa solasaNhaM AyarakkhadevasAha- ssINaM solasa bhaddAsaNasAhassIo viuvvati, taMjahA puracchimeNaM cattAri sAhassIo dAhiNeNaM cattAri sAhassIo paJcatthime NaM cattAri sAha0uttareNaM cattAri sAha0 / tassa divvassa jANavimAmassa imeyAtravevaNNAvAse pannatte, se jahAnAmae airuggayassa vA hemaMtiyabAliyasUriyassa vA khayariMgANa vA rattiM paJjaliyANa vA jAvAkusumavaNassa vA kiMsuyavaNassa vA pAriyAyavaNassa vA savvato samaMtA suMkusumiyassa, bhaveyArave siyA?, no iNaDhe samaDhe, tassaNaM divvassa jANavimANassa etto itarAe ceva jAva vaNNeNaM pannatte, gaMdho ya phAso ya jahA mnniinnN| tae NaM Abhiogie deve divvaM jANavimAnaM viuvvai 2 tA jeNeva suriyAme deve teNeva uvAgacchai 2 tA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM pnycppinnNti|| vR. 'tassa NamityAdi, tasya siMhAsanasyoparyulloke 'atra' asmin sthAne mahadekaM vijayadUSyaM-vastravizeSaH, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRt-'vijayadUSyaM' vastravizeSa' iti, taM vikurvanti-svazaktyA niSpAdayanti, kathambhUtamityAha-'zakundadakarajo'mRtamathitakenapuJjasannikAzaM' zaGkhaHpratItaH, kundeti-kundakusumaMdakarajaH-udakakaNAH amRtasya-kSIrodadhija nal Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 235 lasya mathitasya yaH phenapuo-DaNDIrotkaraH tatsannikAzaM-tatsamaprabhaM, punaH kathambhUtamityAha'savvarayaNAmayaM' saphnA ratnamayaM acchaM saNDaM pAsAiyami'tyAdivizeSaNajAlaM prAgvat / 'tassa NamityAdi, tasya siMhAsanasyopari tasya vijayadUSyasya bahumadhyadezabhAge'tra mahAntamekaM vajramayaM-vajraralamayamaGkuzam-aGkuzAkAraMmuktAdAmAvalambanAMzrayaM vikurvanti, tasmiMzca vajramaye'DDaze mahadekaM kumbhAgraM-magadhadezaprasiddhaM kumbhaparimANaM muktAdAma vikurvanti se Nami'tyAdi, tatkumbhAgraM muktAdAma anyaizcaturbhiH kumbhAgaH-kumbhaparimANemuktAdAmabhistadoccatvapramANamAtraiH 'sarvataH' sarvAsudikSusamantataH-sAmastyena samparikSiptaM vyApta / teNaMdAmA' ityAdi, tAnipaJcApidAmAni "tavaNijjalaMbUsagAtapanIyamayA lambUsagA-AbharaNavizeSarUpA (pAH suvarNapratarakAHsuvarNapatrANi taiH maNDitaM-zobhitaM agraM-agrabhAgo yeSAM tAni tathA a) grabhAge yeSAM plambamAnAnAM tAni tathA, 'nAnAmaNiratnaiH' nAnAmaNiratnamayairvividhaiHvicitraiharirarddhahAraizcopazobhitaHsAmastyenopazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tthaa| tathAISat-mAnAkanyo'nyaM-parasparaMasaMprAptAni-asaMlagnAni pUrvAparadakSiNottarAgataiH (vAtaiH) mandAya mandAya iti-manaMda mandaM 'ejamAnAni' kampamAnAni 'bhRzArbhINyAvicchede dviH prAktamavAde' rityavicchede dvivacanaM yathA pacanti pacantItyatra, evamuttaratrApi, ISatkampanavazAdeva prakarSata itastato manAk calanena lambamAnAni 2 tataH parasparaM samparkavazataH 'pejaMjamANA pejaMjamANA' iti zabdAyamAnAni 2 udAreNa sphAreNazabdenetiyogaH, saca sphArazabdo manaHpratikUlo'pi bhavati tata Aha-'manojJena' mano'nukUlena, tacca mano'nukUlatvaM lezato syAdata Aha-'manohareNa' manAMsi zrotRNAMharati-ekAntenAtmavazaMnayatIti manoharo lihAderAkRtigaNatvAdac pratyayaH', tena, tadapi manoharatvaM kuta ityAha 'karNamanonivRtikarema 'nimittakAraNahetuSusarvAsAM vibhaktInAMprAyodarzana mitivacanAt hetau tRtIyA, tato'yamarthaH-pratizrotRkarNayormanasazca nivRtikaraH-sukhotpAdakastatomanoharastenetthambhUtena zabdena tAnpratyasannAn pradezAnsarvato-dikSusamantato-vidikSuApUrayanti2, zatrantasya syAdAvidaM rUpaM, ata eva zriyA-zobhayA atIvopazobhamAnAni 2 tiSThanti / 'tae Nami'tyAdi, tataH saAbhiyogiko devastasya siMhAsanasyAparottareNa, vAyavye koNe ityartha, uttareNa-uttarasyAM 'uttarapuracchimeNa IzAnyAM 'atra' etAsutisRSudikSusUryAbhasya devasya caturNA sAmAnikasahasrANAM yogyAni catvAribhadrAsanasahanANi vikurvati, pUrvasyAMcatasRNAmagramahiSINAMsaparivArANAM catvAri bhadrAsanasahasrANi dakSiNapUrvasyAmabhyantaraparSado'STAnAMdevasahasrANAyogyAniaSTaubhadrAsanasahasrANi dakSiNasyAM madhyamaparSado dazAnAM devasahasANAM yogyAni daza bhadrAsanasahamaNi, dakSiNAparasyAM naiRtakoNa ityarthaH bAhyaparSado dvAdazAnAM devasahasANAM dvAdaza bhadrAsanasahasrANi pazcimAyAM saptAnAmanIkAdhipatInAM sapta bhadrAsanAni vikurvti| ___ tadanantaraMtasyasiMhAsanasya catasRSudikSuatrasAmAnikAdidevabhadrAsanAnAMpRSThataH sUryAbhasya devasyasambandhinAM SoDazAnAmAtmarakSakadevasahasrANAM yogyAniSoDazabhadrAsanasahasrANi vikurvati, tadyathA-catvAri bhadrAsanasahasrANipUrvasyAM catvAri dakSiNatazcatvAri pazcimAyAMcatvAri uttarataH sarvasaGakhyayA saptAdhikAni catuHpaJcAzatsahasrANi 54007 bhadrAsanAMnAM vikurvti| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 rAjapraznIyaupAGgasUtram-15 'tassaNaM divvasse'tyAdi, tasya 'Namiti pUrvavat divyasya yAnavimAnasyAyam-anantaraM vakSyamANasvarUpo varNAvAso-varNakanivezaHprajJaptaH, tadyathA-'sejahAnAmae' ityAdi, sayathAnAma acirodgatasya-kSaNamAtramudgatasya haimantikasya zizirakAlabhAvinobAlasUryasya sa hyatyantamAraktobhavati dIpyamAnazcetyupAdAnaM, vAzabdAH sarve'pi samucaye, khAdirAGgArANivA ratti'miti saptamyarthe vitayA prAkRtatvAt yathA-'uya viNayabhattille pUremasisire dahe gae sUre kattorattiMsuddhe niyasaddhA sauNayANami' tytr| tato'yamarthaH-rAtrau prajvalitAnAMjapAkusumavanasya vA kiMzukavanasya vApArijAtavanasya vA sarvataH-sarvAsu dikSu samantataH-sAmastyena 'saGkusumitasya' samyak kusumitasya, atrAntare ziSyaH pRcchati-yAdhgarUpa eteSAMvarNaH bhaveyAsvesiyA' itisyAt-kathaJcidbhavedetadrUpastasya divyasya yAnavimAnasya varNa ? / sUrirAha-'no iNaDhe samaDhe, tassa NaM divvassa jANavimAnassa etto itarAe ceva kaMtatarAgeceva maNunatarAge ceva maNAmatarAgeceva vaNNe pannatte' iti prAgvat vyaakhyeym| 'gaMdho phAso jahA maNINamiti gandhaH sparza yathA prAg maNInAmuktastathA vaktavyaH, sa caivaM-'tassaNaMdivvassa jANavimANassaime eyArUve gaMdhepannatte, taMjahA-sejahAnAmae koTThapuDANa vA egarapuDANa vA' ityaadi| 'taeNaMseAbhiogiedeve' ityAdi, yAvatkaraNAt 'karayalapariggahiyaMdasanahaMsirasAvattaM matthae aMjiliM kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei vaddhAvittA eyamANattiyamiti draSTavyam / / mU. (16) tae NaM se sUriobhe deve Abhiogassa devassa aMtie eyamaDhaM socA nisamma haTTha jAva hiyae divvaM jiNiMdAbhigamaNajoggaM uttaraveubviyarUvaM viuvvati 2 tA cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohiM aNIehi, taMjahA-gaMdhavvaNIeNaya naTTAnIeNaya saddhiM saMparibuDe taMdivjANavimAnaM aNuyapayAhiNIkaremANe 2 puracchimilleNaM tisomANapaDirUvaeNaMdurUhittA jeNeva siMhAsane teNeva uvAgacchai 2 tAsIhAsanavaragae puratyAbhimuhe snnisnne| tae NaM tassa sUriAbhassa devassa cattAri sAmAniyasAhassIo taM divvaM jANavimAnaM aNupayAhiNIkaremANA uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaMdurUhatiduruhitA patteyaM 2 puvvaNatthehiM bhaddAsaNehiM nisIyaMti, avasesA devA ya devIo ya taM divvaM jANavimAnajAva dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM duruhaMti 2 tA patteyaM 2 puvvaMNatthehiM bhaddAsaNehiM nisiiyNti| taeNaM tassa sUriyAbhassa devassataM divvaM jANavimANaM durUDhassa samANassa aTTamaMgalagA purato ahANupuvIe saMpatthitA, taMjahA-satthiyasirivaccha jAva dppnnaa| tayAnaMtaraM ca NaM punnakalasabhiMgAra divvA ya chattapaDAyA sacAmarA daMsaNaratiyA AloyadarisaNijjA vAuddhayavijayavejayaMtIpaDAgA UsiyA gaganatalamaNulihaMtI purato ahAnupuvvIe sNptthiyaa| tayAnaMtaraM caNaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaMpalaMbakoraMTamalladAmovasobhitaMcaMdamaMDalanimaM sasussiyaM vimalamAyavattaMpavarasIhAsaNaMca maNirayaNabhatticittaMsapAyapIDhaMsapAuyAjoyasamAuttaM bahukiMkarAmarapariggahiyaM purato ahANupuvIe saMpatthiyaM / tayAnaMtaraM ca NaM vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparidhaTThamaTThasupatiTThie visiDhe Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-16 237 anegavarapaMcavaNNakuDabhIsahassussie (parimaMyAbhirAme) vAddhayavijayavejayaMtIpaDAgacchattAticchattakalite tuMge gaganatalamaNulihaMtasihare joaNasahassamUsie mahatimahAlae mahiMdajjhae purato ahANupubIe sNptthie| tayAnaMtaraM ca NaM surUvaNevatthaparikacchiyA susajjA savvAlaMkArabhUsiyA mahayA bhaDacaDagahapahagareNaM paMcaaNIyAhivaINo purato ahAnupuvie sNptthiyaa| tayAnaMtaraMcaNaM bahave AbhiogiyA devA devIo ya saehiM 2 rUvehiM saehiM 2 visesehiM saehiM 2 videhiMsaehiM 2 nejAehiM saehiM 2 nevatthehiM purato ahANupubbIe saMpatthiyA) tayAnaMtaraM caNaMsUriyAbhavimANavAsiNo bahavevemANiyA devAya devIoya saciDDhIejAvarUveNaMsuriyAbhaM devaM purato pAsato ya maggato ya samanugacchaMti // vR.'taeNaMse sekhyAbhedeve' ityAdi, divyaM pradhAnaMjinendrasya-bhagavatovarthamAnasvAmino'bhigamanAya-abhimukhaM gamanAya yogyam-ucitaM jinendrAbhigamanayogyamuttaravaikriyarUpaM vikuti, vikurkhitvA catasRbhiragramahiSIbhi saparivArAbhibhyiAmanIkAbhyAM, tadyathA-gandharvAnIkena nATyAnIkena ca, sArddhaM, tatra sahabhAvaH svasvAbhibhAvamantareNApi dRSTo, yathA samAnaguNavibhavayordvayormitrayoH, ataH svasvAmibhAvaprakaTanArthamAha-'saMparibuDe' samyagArAdhakabhAvaM bibhrANaiH parivRtaH-samparivRtaH tadivyaMyAnAvamAnamanupradakSiNIkurvan-pUrvatoraNAnukUlyena pradakSiNIkurvan pUrveNa toraNenAnupravizati-sviMhAsanAnukUlaM pravizati, pravizan pUrveNa 'trisopAnapratirUpakeNa' prativiziSTarUpeNa trisopAnena tad yAnavimAnaM 'duruhaitti Arohati, Aruhya ca 'jeNeva'ti yasminneva deze tasyamaNipIThikAyA upari siMhAsanaM tatropAgacchati, upAgatya ca siMhAsanavaragataH sanpUrvAbhimukhaH sanniSaNNaH samyak sakalasevakajanacamatkArakAriNyA upavezanasthityopaviSTaH ___'taeNamityAdi, tatastasya sUryAbhasya devasya catvAri sAmAnikadevasahasrANi tad divya yAnavimAnamanupradakSiNIkurvanti, uttareNa trisopAnapratirUpakeNArohanti, 'puvvanavatthehiM' ityAdi, atra sampamyarthe tRtIyA, pUrvanyasteSu bhadrAsaneSu niSIdanti, avazeSAH-abhyantaraparSadAdayo devA devyazca dakSiNena trisopAnapratirUpakeNArohanti, Aruhya ca sveSu bhadrAsaneSu niSIdanti / taeNami'tyAdi, tatastasya sUryAbhasya devasyata divyaMyAnavimAnamArUDhasya purato'STASTamaGgalakAni yathAnupUrvyA-vakSyamANapAThakrameNetyarthaH, samprasthitAni, tadyathA-'sotthiyasirivacche'tyAdi, pUrva svastikaH tadanantaraM zrIvatsastadanantaraMpUrNakalazabhRGgAradivyAtapatrapatAkAH sacAmarAH, kathambhUtAH? ityAha-'darzanaratikA' darzane-avalokane ratiryAsutA darzanaratikAH, iha darzanaratikamapi kiJcidAlokadarzanIyaMna bhavatyamaGgalatvAt yatA garbhavatI yuvatiH, ata Aha-Alokebahi prasthAnasamayabhAvini darzanIyA-draSTuM yogyA maGgalyatvAt, anye tvAhuH-Aloke darzanIyA na punaratyuccA AlokadarzanIyA, tathA vAtodbhutA vijayasucikA vaijayantIti vijayavaijayantIca utsRtA-UrvIkRtA gaganatalam-ambaratalamanulikhantI-bhilaGghayantI 'purato' yathAnupUrvyA smprsthitaa| 'tayAnaMtaraMcaNamityAdi, tadanantaraM veruliyabhisaMtavimaladaMDa miti vaiDUryo' vaiDUryaralamayo bhisaMto-dIpyamAno vimalonimalo daNDo yasya tattathA 'palaMbakoraMTamalladAmovasohiya'miti, pralambate iti pralambi tena-pralambamAnena koraNTamAlyadAmnA-koraNTapuSpamAlayopazobhitaM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 16 pralambakoraNTamAlyadAmopazobhitaM candramaNDalanibhaM dIptayA zobhayA vartulatayA candramaNDalAkAraM samutsRtaM samyagUrdhvakRtaM vimalamAtapatra tathA pravaraM siMhAsanaM maNiratnaiH bhaktyA - vicchityA citraM yat tanmaNiratanbhakticitraM, saha pAdapIThaM yasya tatsapAdapIThaM, tathA 'sapAuyAjogasamAjutta' miti, pAdukAyogaH - pAdukAdvitayaM tasya samAyojanaM samAyuktaM saha pAdukAyogasamAyuktaM yasya tattathA 'bahukiGkarAmarapariggahiyami' ti bahubhi kiGkaraiH kiGkarakalpairamaraiH parigRhItaM 'purato' yathAnupUrvyA samprasthitaM / 238 - tadanantaraM 'vairAmayavaTTalaTThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTThasupaiTThie' tti, vajramayo-vajraratnamayaH tathA vRttaM - vartulaM laSTaM - manojJaM saMsthitaM - saMsthAnamAkAro yasya sa vRttalaSTasaMsthitaH tathA suzliSTaHzuzleSApannAvayavo masRNa ityarthaH parighRSTa iva parighRSTaH kharazAnayA pASANapratimAvat mRSTa iva mRSTaH sukumArazANayA pANANapratimeva supratiSThito na tu tiryakpatitatayA vakraH tata eteSAM padAnAM padadvayamIlanena karmmadhArayaH, ata eva zeSadhvajebhyo viziSTaH atizAyI, tathA anekAni - anekasaGkhyAkAni varANi - pradhAnAni paJcavarNAni kuDabhIsahasrANi utsRtAni yatra so'nekavara paJcavarNakuDabhIsahasrotsRtaH, ktAntasya paranipAto sukhAdidarzanAt, vAtoddhUtavijayavaijayantIpatAkAcchtrAticchatrakalitaH, tuGgaH - atyucco yojanasahasrapramANocchrayatvAt, tathA gaganatalamambaratalamanulikhat zikharam - agrabhAgo asya sa tathA yojanasahasramutsRtaH ata eva 'mahamahAlae' iti / atizayena mahAn mahendradhvajaH 'purato' yathAnurvyA saMprasthitaH / tadanantaraM 'surUvanevatthaparikacchiyA' iti, surUpaM nepathyaM parikakSitaM parigRhItaM yaiste tathA, tathA suSThu - atizayena sajjAHparipUrNA svasAmagrIsamAyuktatayA praguNIbhUtAH sarvAlaGgAravibhUSitAH 'mahatA bhaDacaDagarapahakareNaM'ti mahatA-atizayena bhaTacaTakarapahakareNacaTakarapradhAnabhaTasamUhena paJcAnIkAni paJcAnIkAdhipatayaH 'purato' yathA'nupUrvyA samprasthitAH / tadanandaraM ca sUryAbhavimAnavAsino bahavo vaimAnikA devA devyazca sarvardhyA yAvatkaraNAt 'savvajuIe savvabaleNa' mityAdi parigrahaH, sUryAbhaM devaM purataH pArzvato mArgataH - pRSThataH samanugacchati / mU. (17) tae NaM se sUriyAbhe deve teNaM paMcAnIyaparikhitteNaM vairAmayavaTTalaTThasaMThieNa jAva joyaNasahassamUsieNaM mahatimahAlateNaM mahiMdajjhaeNaM purato kaDDhijjamANeNaM cauhiM sAmAniyasahassehiM jAva solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe savviDie jAva raveNaM -sodhammassa kappassa majjhaMmajjheNaM taM divvaM deviDDi divvaM devajutiM divvaM devAnubhAvaM uvadaMsemANe 2 paDijAgaremANe 2 jeNeva sohammakappassa uttarille nijjANamagge teNeva uvAgacchati, 2 joyaNasayasAhassitehiM viggahehiM ovayamAme vItavayamANe tAe ukkaTThAe jAva tiriyamasaMkhijjANaM dIvasamuddANaM majjhaMmajjheNaM vIivayamANe 2 - -jeNeva naMdIsaravaradIve jeNeva dAhiNapuracchimille ratikarapavvate teNeva uvAgacchati 2 ttA taM divvaM deviDiM jAva divvaM devAnubhAvaM paDisAharemANe2 paDisaMkhevemANe 2 jeNeva jaMbUddIve 2 jeNeva bhAra vAse jeNeva AmalakappA nayarI jeNeva aMbalAsavaNe ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 ttA Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 17 239 -samaNaM bhagavaM mahAvIraM teNaM divveNaM jANavimANeNaM tikhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA samaNassa bhagavato mahAvIrassa uttarapuracchime disibhAge taM divvaM jANavimANaM IsiM cauraMgulasaMpattaM dharaNitalaMsi Thavei ThavittA cauhiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohi anIyAhiM taMjA gaMdhavvANiNa ya naTTANieNa ya saddhiM saMparivuDe tAo divvAo jANavimANAo puracchimilleNaM tisovANa- paDirUvaeNaM paJccoruhati / tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa cattAri sAmANiyasAhassIo tAo divvAo jANavimANAo uttarilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM pacco ruhati, avasesA devA ya devIo yatAo divvAo jANavimANAo dAhiNilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhaMti / tae NaM se sUriyAme deve cauhiM aggamahisIhiM jAva solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehiM ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe savvihIe jAva nAiyaraveNaM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati 2 ttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA vaMdati nama'sati vaMdittA namaMsittA evaM vayAsIahaM NaM bhaMte! sUriyAbhe deve devANuppiyANaM vaMdAmi nama'sAmi jAva pajjuvAsAmi / vR. 'taeNa'mityAdi tataH sa sUryAbho devaH tena paJcAnIkaparikSiptena yathoktavizeSaNaviziSTena mahendradhvajena purataH prakRSyamANena caturbhi sAmAnikasahasrazcatasRbhi saparivArAbhiragramahiSIbhistisRbhi parSadbhi saptabhiranIkAdhipatibhi SoDazabhirAtmarakSadevasahasrairanyaizca bahubhi sUryAbhavi mAnAvAsibhivaimAnikairdevairdevIbhizca sArddha samparivRtaH sarvaddharyA sarvadyutyA Bew yAvatkaraNAt-'savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAdareNa savvavibhUsAe savvavibhUie savvasaMbhameNaM savvapuSphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM savvadivvatuDiyasaddasanninAeNaM hayA iDDhIe mahayA juie mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA varatuDiyajamagasamayapaDuppavAiyaraveNaM saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDakkamuramuiMgaduMdubhinigghosananAiyaraveNa' miti parigRhyate / saudharmasya kalpasya madhyena tAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyAM devAnubhUtiM 'kAlemANe 2' iti upalAlayan 2 lIlayA upabhuJjAn iti bhAvaH, yenaiva saudharmasya kalpasyottarAho niryANamAgga-nirgamanamArgastenaiva prAzvenopAgacchati, 'tAe ukkiTThAe' ityAdi pUrvavadyAvat divyayA devagatyA yojanazatasahasrakaiH - yojanalakSapramANairvigrahaiH- kramairavapatan - adhastAdavataran vyativrajaMzca-gacchaMzca tiryag asaGkhyeyAnAM dvIpasamudrANAM madhyaMmadhyena 'jeNeva 'tti nandIzvaro dvIpaH yasmin pradeze yasminneva ca pradeze tasminnandIzvare dvIpe dakSiNapUrva - AgneyakoNavarttI ratikaranAmA parvatastasminnupAgacchati, - -upAgatya ca tAM divyAM devarddhi yAvad divyaM devAnubhAvaM zanaiH 2 pratisaMharan 2 etadeva paryAyeNa vyAcaSTe - pratisaGkSipan 2 yasmin pradeze jambUdvIpo nAma dvIpaH tatra ca jambudvIpe yasmin pradeze bhAratavarSaM tasmiMzca bhAratavarSe yasmin pradaze AmalakalpA nagarI tasyAzcA''malakalyApAyA nagaryA bahiryasminpradeze AmrazAlavanaM caityaM tasmiMzca caitye yasmin pradeze maNo bhagavAn mahAvIraH 'teNeve'ti tatropAgacchati, sarvatra tRtIyA saptayarthe draSTavyA prAkRtatvAt, upAgatya ca zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM tena - prAguktasvarUpeNa divyena yAnavimAnena saha trikRtvaH - trIn vArAn AdakSiNa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 rAjapraznIyaupAGgasUtram-17 pradakSiNIkaroti, AdakSiNapradakSiNIkRtya ca zramaNa bhagavato mahAvIrasyApekSayA ya uttarUprova digmAgastapakrAmati-gacchati apakramya ca tad divyaM yAnavimAnamISad etadeva prakaTayati-caturaGgulaM, caturbhiraGgulairityartha asamprAptaM sat dharaNItale sthApayati sthApayitvA catasRbhiragramahiSIbhiH saparivArAbhi dvAbhyAmanIkAbhyA tadyathA-gandharvAnIkena nATyAnIkenaca sArddha samparivRtastasmAd divyAt yAnavimAnAt pUrveNa trisopAnapratirUpakeNa pratyavatarati, catvAri sAmAnikadevasahasrANyuttareNa, zeSA dakSiNena 'tae Nami' tyAdi, 'vaMdAmi namasAmi jAva paJjuvAsAmI'tyatra yAvacchabdakaraNAt 'sakkAremi sammAmi kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsemi' iti prigrhH,| mU(18) sUriyAbhAtisamaNebhagavaMmahAvIre sUriyA devaMevaMvayAsIporANameyaM sUriyAmA jIyameyaM sUriyAmA ! kiccameyaM sUriyAmA ! karaNijjameyaM sUriyAmA ! AinnameyaM sUri-yAmA ! abbhaNuNNAyameyaM sUriyAbhA ! je NaM bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA arahaMte bhagavaMte vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA tao pacchA sAiM sAiM nAmagottAiM sAhiti, taM porANameyaM sUriyAbhA ! jAva abbhaNunnAyameyaM suuriyaabhaa!| vR.tataH 'sUriyAbhAi' ityAdi, sUriyAbhAtAdiH-mukhyaH paryupAsakatayA yasya sa sUryAbhAdi zramaNa bhagavAn mahAvIrastaM sUryAbhaM devamevamavAdIt-'porANameyami'tyAdi praagvt| __ mU. (11) taeNaM se sUriyAbhe deve samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTa jAva samaNaM bhagavaMmahAvIraM vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA nacAsanne nAtidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe pjjuvaasti|| vR. 'naccAsanne' ityAdi, nAtyAsannaH-nAtinikaTo'vagrahaparihArAt nAtyAsanne vA sthAne vartamAna iti gamyam 'nAidUre' iti na-naivAtidUraH-ativiprakRSTo'naucityaparihArAt nAtidUre vA 'sussUsamANe' iti bhagavadvacanAni zrotumicchan 'abhimuhe' iti abhi-bhagavantaM lakSyIkRtya mukhamasyeti abhimukh, bhagavataHsammukha ityartha, vinayena hetunA 'paMjaliuDe' itiprakRSTaH-pradhAno lalATataTaghaTitatvena aali-hastanyAsavizeSaH kRto yena sa prAJjalikRtaH, sukhAdidarzanAt ktAntasya paranipAtaH, pryupaaste-sevte| mU. (20) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbhassa devassa tIse ya mahatimahAliyAe parisAe jAva parisA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| vR. tataH zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbhasya devasya zvetasya rAjJo dhAraNIpramukhAnAMca devInAM tasyAzca 'mahaimahAlitAe' iti atizayena mahatyA 'isiparisAe' iti RSayaHtrikAladarzaninasteSAM parSat tasyAH, avadhyAdijinaparSada ityarthaH, muniparSadoyathoktAnuSThanAnuSThAyisAdhuparSadaH 'jatiparisAe' iti yatante uttaraguNeSu vizeSata iti yatatovicitradravyAghabhigrAhAyuSatAH sAdhavasteSAMparSado yatiparSadaH, viduparisAe' iti vidvatpariSadaHanekavijJAnaparSado devaparSadaH ikSvAkuparSadaH kSatriyaparSadaH kauravyaparSadaH kathambhUtAyA ityAha / 'anegasayAe' iti anekAni puruSANAM zatAni saGkhyayA yasyAM sA anekazatA tasyAH 'anegavaMdAe' iti anekAni vRndAni yasyAH sA tathA tasyAH, 'anegasayavaMdaparivArAe' iti Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 mUlaM-20 anekazatAni anekazatasaGakhyAnivRndAniparivAro yasyAHsA tathA tasyAH, 'mahatimahAliyAe parisAe' atizayena mahatyA parSadaH 'ohabale' iti oghena-pravAheNa balaM yasya, na tu kathayato balahAnirupajAyate iti bhaavH| "evaM jahA uvavAie tahA bhANiyavvamiti, evaM yathA aupapAtike granthe tathA vaktavyaM, taccaivaM-'aibale mahAbale aparimiyabalavIriyateyamAhappakaMtijutte sAradanavathaNiyamahuragaMbhIrakuMcanigdhosaduMdubhissare urevitthaDAe kaMThevaTThiyae siresamAvannAe agaralAe amammaNAe phuDavisayamahuragaMbhIragAhigAe savvakkharasannivAiyAe girAe savvabhAsANugAmiNIe savvasaMsayavimoyaNIe apuNaruttAe sarassaIe joyaNanIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsai arihAdhammaparikahei, taMjahA-atthiloe asthi aloeasthi jIveasthi ajIvetyAdi, tAvat yAvattaeNaM sA mahaimahAliyA maNussaparisA / mU. (21) tae NaM se sUriyAbhe deve samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTTa jAva hayahiyae uTThAe uTheti uTTittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI ahannaM bhaMte ! sUriyAbhe deve kiM bhavasiddhie abhavasiddhate ? sammaviTThI micchadiTThI? parittasaMsArite anaMtasaMsArie ? sulabhabohie dulabhavohie ? ArAhate virAhate ? carime acarime?, sUriyAmAi samaNe bhagavaM mahAvIre sUriyAbhaM devaM evaM vdaasii| sUriyAbhA! tubhaMNaM bhavasiddhie no abhavasiddhite jAva carime no acarime / vR.samaNassa bhagavaomahAvIrassaaMtiedhammaMsoccAnisamma haTTatuTThAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karittA vaMdai namasai 2 ttA evaM vayAsI-suyakkhAeNaMbhaMte niggaMthe pAvayaNe, nasthi NaM keI samaNe mAhaNe vA erisaM dhammamAikkhittae, evaM vaittA jAmeva disiM pAubbhUtA tAmeva disiNpddigyaa| taeNaM see sarAyA samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma haTTatuTTacitamA die jAva harisavasavisappamANAhiyae samaNaMbhagavaMmahAvIraMvaMdai namasaivaMdittAnamaMsittA pasiNAiMpucchai pucchittAaTThAiM pariyAei pariyAittAuTThAe uThei uThThittA samaNaM bhagavaMmahAvIraM vaMdainamaMsai 2 evaM vayAsI-suyakkhAeNaMbhaMte! nigaMthe pAvayaNe sAva erisaMdhammamAikkhittae, evaM vaittA hatyiM durUhai durUhittA samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtiyAo aMbasAlavanAo ceiyAo paDinikakhamai paDinikkhamittA jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM paDigate" iti, idaMcaprAyaH sakalamapisugamanavaraMyAmevadizamavalambya, kimukataM bhavati? yatodizaH sakAzAt prAdurbhUtaH-samavasaraNe samAgatastAmeva dishNprtigtH|| sampratisUryAbhodevodharmadezanAzravaNatojAtaprabhUtatarasaMsAravirAgaH svaviSayaM bhavyatvAdikaM pipRcchiSuryatkaroti tadAha-'tae Nami'tyAdi, 'bhavAsiddhie'iti / bhavaiH siddhiryasyAsau bhavasiddhiko, bhavya ityarthaH, tadviparIto'bhavasiddhikaH, abhavya ityartha, bhavyo'pi kazcinmithyAddaSTirbhavati kazcitsamayagdRSTistata AtmanaH samyagaSTitvanizcayAya pRcchati[ 8 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 rAjapraznIyaupAGgasUtram-21 samyagaSTiko mithyASTikaH, samyagaSTirapikazcitparimitasaMsArobhavati kazcida-parimitasaMsAraH, upazamazreNiziraHprAptAnAmapi keSAJcidanantasaMsArabhAvAd, ataH pRcchati-parItta-saMsArokisnantasaMsArikaH ?, parIttaH-parimitaH sa cAsau saMsArazca parIttasaMsAraH, parIttasaMsA-riko'pi kazcit sulabhabodhikobhavatiyathAzAlibhadrAdikaH, kazcidurlabhabodhiko yathA purohitaputrajIvaH, tataH pRcchati sulabhA bodhi-bhavAntare jinadharmaprAptiryasyAsau sulabhabodhikaH, evaM durbhabodhikaH, sulabhabodhiko'pikazcidghodhiM labdhvA virAdhayatitataH pRcchati-ArAdhayati-samyakpAlayati bodhimityArAdhakaH, tadviparIto virAdhakaH, ArAdhako'pi kazcittadbhavamokSagAmI na bhvti| tataH pRcchati-caramo'caramo vA?, caramo'nantarabhAvI bhavo yasyAsau crmH|| 'abhrAdibhya' iti matvarthIyo'pratyayastadviparIto'caramaH, evamukte sUryAbhAdi zramaNo bhagavAn mahAvIrastaM sUryAbhaM devamevamavAdIt-bhoH sUryAbha ! tvaM bhavasiddhiko nAbhavasiddhikaH, yAvatkaraNAt 'sammaddiTThI no micchAdiTTI parittasaMsArie no anaMtasaMsArie sullabhabohie no dullabhabohie ArAhae no virAhae' iti parigrahaH / mU. (22) tae NaM se sUriyAbhe deve samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTatuTTha cittamAnaMdie paramasomanasse samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati 2 evaM vadAsI tubbhe NaM bhaMte ! savvaM jANaha savvaM pAsaha (savvao jANaha savvao pAsaha) savvaM kAlaM jANaha savvaM kAlaM pAsaha savve bhAve jANaha savve bhAve pAsaha jANaMtiNaM devANuppiyA mama puTviM vA pacchA vA mameyarUvaM divvaM deviDaM divvaM devajuiM divvaM devAnubhAgaM laddhaM pattaM abhisamaNAgayaMti taMicchAmiNaMdevANuppiyANaMbhattipuvvagaMgoyamAtiyANaM samaNANaMniggaMthANaMdivvaMdeviDiMDha divvaM devajuiMdivvaM devAnubhAvaM divvaM battIsatibaddhaM naTTavihiM uvdNsitte| vR.tubbheNaMbhaMte ! tubbhe iti yUyaMNamiti vAkyAlaGkAre bhadanta! sarvaM kevalavedasA jAnItha sarvaM kevaladarzanena pazyatha, anena dravyaparigrahaH, tatra sarvazabdo dezakArye'pivartate yathA asya sarvasyApi grAmasyAyamadhipatiriti sacarAcaraviSayajJAnadarzanapratipAdanArthamAha-'savvatojANaha savvao pAsaha' sarvataH-sarvatra dikSu Urdhvamadho loke'loke ceti bhAvaH, jAnItha pazyatha ca, anena kSetraparigrahaH, tatra sarvadravyasarvakSetraviSayaM vArttamAnikamAtramapi jJAnaM darzanaM vA sambhAvyeta tataH sakalakAlaviSayajJAnadarzanapratipAdanArthamAha-sarvakAlam atItamanAgataM vartamAnaMcajAnItha pazyatha, etena kAlaparigrahaH, tatra kazcitsarvadravyasarvakSetrasarvakAlaviSayamapijJAnasarvaparyAyaviSayaM nasambhAvayetyathAmImAMsakAdiata Aha-sarvAn bhAvAn-paryAyAnpratidravyAmAtmIyAnparakIyAMzca kevalavedasAjAnItha kevaladarzanena pazyatha, atha bhAvAdarzanaviSayAna bhavanti tataH kathamuktaM ___'savve bhAve pAsaha' iti?, naiSa doSaH, utkalitarUpatayA hi te bhAvA darzanaviSayA na bhavanti, anutkalitarUpatayA tu te bhavantyeva, tathA cokt-"nirvizeSaM vizeSANAM, graho darzanamucyate,"iti, tato 'jANaMtiNamitipUrvavat devAnAM priyAH pUrvamapianantaramupadaya'mAnanATyavidheH pazcAdapica upadarzyamAnanATyavidheH, uttarakAlaM mama etadrUpAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM labdhaM dezAntaragatamapi kiJcidbhavati tata Aha-prAptaM, prAptamapi kiJcidantarAyavazAdanAtmavazaM bhavati tata Aha-abhisamanvAgataM, tata 'icchAmiNami' tyAdi, Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-22 243 icchAmiNamitipUrvavat devAnAM priyANAMpurato bhaktipUrvakaM-bahumAnapurassaraMgautamAdInAM zramaNAnAM nirgranthAnAM divyAM devarddhi divyAMdevadhutiM divyaM devAnubhAvamupadarzayituMdvAtriMzadvidhaM-dvAtriMzaprakAraM naattyaavdh-naattyvidhaanmupdrshyitumiti| mU. (23) tae samaNebhagavaM mahAvIye sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe sUriyAbhassa devassa eyamaTuMno ADhAti no pariyANati tusiNIe sNcitttthti| tae NaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM doccaMpi evaM vayAsI-tubbheNaM bhaMte ! savvaM jANaha jAva uvadaMsittae tikaTTha samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 vaMdati namaMsati 2 tA uttarapuracchimaMdisIbhAgaM atikkamati 2 tA veubviyasamugdhAeNaMsamohaNati 2 tA saMkhijjAiMjoyaNAiMdaMDaM nissarati 2 tAahAbAyare02 ahAsuhume02 doccaMpi viubviyasamugghAeNaM jAva bahusamaramaNijjaM bhUmibhAgaM viuvvati / se jahAnAmae AliMgapukkhare vA jAva maNINaM phAso, tassa NaM bahusamaramaNijassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAge picchAgharamaMDavaM viuvvati, anegakhaMbhasayasaMniviTuM vaNNato bahusamaramaNijjabhUmibhAgaM viuvvai ulloyaM akkhADagaM maNipeDhiyaM ca viuvvti| tIse NaM maNipeDhiyAe uvari sIhAsaNaM saparivAraMjAva dAmA ciTThati / tae NaM se sUriyAme deve samaNassa bhagavato mahAvIrassa Aloe paNAmaM kareti 2 ttA aNujANau me bhagavaMtikaTTha sIhAsanavaragae titthayarAbhimuhe sannisanne / taeNaM se sUriyAbhe deve tappaDhamayAe nAnAmaNikaNagarayaNavimalamahanihaniuNovaciyamasimisiMtaviratiyamahAbharaNakaDagatuDivayavarabhUsaNujjalaM pIvaraM palaMbaM dAhiNaM bhuyaM psaareti| tao NaM sarisayANaM sarittayANaM sarivvayANaM sarisalAvaNNarUvajovanaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyaNijjoANaM duhatosaMvaliyaggaNiyatthANaM AviddhatilayAmelANaM piNiddhagevijakaMcuyANaM uppIliyacittapaTTapariyarasapheNakAvattaraiyasaMgaya palaMbavatyaMtacittacillalaganiyaMsaNANaM egAvalikaMTharaiyasomaMtavacchaparihatthabhUsaNANaMaTTasayaM naTTasajjANaM devakumArANaM nigcchti| tayAnaMtaraM ca NaM nAnAmaNi jAva pIvaraM palaMbaM vAmaM bhuyaM pasAreti, tao NaM sarisayANaM sarittayANaMsaribbatINaM sarisalAvaNarUvajovvaNaguNovaveyANaMegAbharaNavasaNagahiyanijoyANaM duhatosaMvelliyagganiyatthINaM AviddhatilayAmelANaM piNaddhagevejakaMcutINaM nAnAmaNirayaNabhUsaNavirAiyaMgamaMgANaM caMdAnanAnaM caMdaddhasamanilADANaM caMdAhiyasomadaMsaNANaM ukkA iva ujjovemANINaMsiMgArAgAracAruvesANaMhasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasalaliyasaMlAvaniuNajuttovayArakusalANaM gahiyAujjANaM aTThasayaM naTTasajjANaM devakumAriyANaM niggacchai / taeNaM se sUriyAme deve aTThasayaM saMkhANaM viuvvati aTThasayaMsaMkhavAyANaM viuvvai aTThasayaM siMgAMviuvvaiaTTayasaM siMgavAyANaM viuvbaiaTThasayaMsaMkhiyANaM viuvvai aTThasayaMsaMkhiyavAyANaM viuvvai aTThasayaMkharamuhINaMviubvai aTThasayaM kharamuhivAiyANaMviuvvai aTThasayaM peyANaM viuvvati aTThasayaM peyAvAyagANaM aTThasayaM pIrapIriyANaM viubbai evamAiyAiM egUNapannaM AujjavihANAI viuvvai 2 tA tae NaM te bahave devakumArA ya devakumArIyAo ya saddAveti / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 rAjapraznIyaupAGgasUtram-23 tae NaM te bahave devakumArA ya devakumArIyo ya sUriyAbheNaM deveNaM sadAviyA samANA haTTha jAvajeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMtiteNeva 2 tA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM jAva vaddhAvittA evaM vayAsI-saMdisaMtuNaM devANuppiyA! jaM amhehiM kaayvvN| taeNaM se sUriyAbhe deve te bahave devakumArA ya devakumArIo ya evaM vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA! samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareha karittA vaMdaha namaMsaha vaMdittA namaMsitatA goyamAiyANaM samaNANaM niggaMthANaM taM div deveDDhi divvaM devajutiM divvaM divvAnubhAvaM divvaM battIsaibaddhaM naTThavihiM uvadaMseha uvadaMsittA khippAmeva eyamANattiyaM pnycppinnh| __tae NaM te bahave devakumArA devakumAriyo ya sUriyAbheNaM deveNaM evaM vuttA samANA haTThajAva karayala jAva paDisuNaMti 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM jAva namaMsittA jeNeva goyamAdiyA samaNA niggaMthA teNeva uvaagcchNti| taeNaM te bahave devakumArA devakumAriyo samAmeva samosaraNaM kareMti, samA 2 tAsamAmeva paMtio baMdhaMti, samAmeva paMtio baMdhittA samAmeva paMtio namasaMti samAmeva 2 sittA samAmeva paMtIo avanamaMti 2 ttA samAmeva unnamaMti2 evaM sahitAmeva onamaMti evaM sahitAmeva unnamaMti sahiyAmeva unnamittA thimiyAmeva onamaMti 2 evaM sahitAmeva onamaMti evaM sahitAmeva unnamaMti sahiyAmeva unnamittA thimiyAmeva onamaMtithimiyAmeva unnamanti saMgayAmeva onamaMti saMgayAmeva unnamaMtti ra tA samAmeva pasaraMti ra ttA samAmeva AujjavihANAiMgeNhaMti samAmeva pavAeMsupagAiMsu paNaciMsu, kiM te? ureNa maMdaM sireNa tAraM kaMTheNa vitAraM tivihaM tisamayareyagaraiyaM guMjAvakakuharovagUDhaM rattaM tiThANakaraNasuddhaM sakuharaguMjaMtavaMsataMtIlatAlalayagahasusaMpauttaM mahuraM samaM saliliyaM manoharaM miuribhiyapayasaMcAraM surai suNai varacArurUvaM divvaMNaTTasajaM geyaM pagIyA vi hotthA, kiMte? uddhamaMtANaMsakhANaM siMgANaMsaMkhiyANaMkharamuhINaM peyANaM parapiriyANaM AhamaMtANaMpaNavANaM paDahAmaM apphAlijjamANANaM bhaMbhANaM horaMmANaM tAlijaMtANaMbherINaM jhallarINaM daMduhINa AlivaMtANaM (murayANaM) muiMgANaM naMdImuiMgANaMuttAlijaMtANaMAliMgANaMkuMtuMbANaMgomuhINaMmadalANaMmucchijaMtANaM vINANaM vipaMcINaM vallakINaM kuTTijaMtANaM mahaMtINaM kacchamINaM vittavINANaMsArijaMtANaMbaddhIsANaM sughosANaM naMdighosANe phuTTijaMtINaMbhAmarINaM chabbhAmarINaMparivAyaNINaMchippaMtINaMtUNANaMtUMbavINANaM -AmoDijaMtANaMkuMbhANaMnaulANaMacchijaMtINaMmuguMdANaM huDukkINaM vicikkINaM vAijaMtANaM karaDANaM DiMDimANaM kiNiyANaM kaDaMbANaM vAijaMtANaM idaragANaM daddarigANaM kutuMbANaM kalasiyANaM maDuyANaMAvaDijaMtANaMtalANaMtAlANaM kaMsatAlANaMghaTTijaMtANaMrigirisiyANaMlattiyANaMmagariyANaM susumAriyANaM phUmijaMtANaM vaMsANaM velUNaM vAlINaM parillINaM baddhagANaM, - taeNaM se divve gIe divve naTTe divve vAie evaM abbhue siMgAre urAle maNunne manahare gIte manahare naTTe manahare vAtie uppiMjalabhUte kahakahabhUte divve devaramaNe pavatateyAvi hotthA, taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa sotthiyasirivacchaNaM diyAvattavaddhamANagabhaddAsakalasamacchadappaNamaMgallabhatticittaM nAmaM divvaM naTTavidhiM uvdNseti| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-23 245 __ vR. 'tae NamityAdi, tataH zramaNo bhagavAn mahAvIraH sUryAbheNa devena evamuktaH san sUryAbhasya devasyainam- anantaroditamarthanAdriyate-natadarthakaraNAyAdaraparobhavati, nApi parijAnAti-anumanyate, svate vItarAgatvAt gautamAdInAMca nATyavidheH svAdhyAyAdivighAtakAritvAt, kevalaMtUSNIko'vatiSThate, evaM dvitIyamapivAraM, tRtIyamapi vAramuktaH san bhagavAnevamavatiSThati 'tae Nami'tyAdi, tataH pAriNAmikyA buddhayA tattvamavagamya maunameva bhagavata ucitaM na punaH kimapi vaktuM, kevalaM mayA bhaktirAtmIyopadarzanIyeti pramodAtizayato jAtapulakaH san sUryAbho devaH zramaNaMbhagavantaMmahAvIraMvandate-stautinamasyati-kAyenavanditvAnamasthitvAca 'uttarapuracchimaM disIbhAgami'tyAdi sugama, navaraMbahusamabhUmivarNanaprekSAgRhamaNDapavarNanamaNipIThikAsiMhAsanataduparyullocAGkuzamuktAdAmavarNanAni ca prAgvad bhaavniiyaani|| 'taeNamityAdi, tataH sUryAbho devastIrthaGkarasya bhagavataH Aloke praNAmaM karoti, kRtvA cAnujAnuta bhagavAn mAmityanujJApanAM kRtvA siMhAsanavaragataH san tIrthakarAbhimukhaH sanniSaNNaH 'tae NamityAdi, tataH sUryAbho devaH 'tatprathamatayA' tasya-nATyavidheH prathamatAyAM dakSiNaM bhujaM prasArayati, kathambhUtamityAha-'nAnAmaNikaNagarayaNavimalamahArihanipuNovaciyamisimisaMtaviraiyamahAbharaNakaDagatuDiyavarabhUsaNujjalaM' iti nAnAvidhAni maNikanakaratnAni yeSu tAni nAnAmaNikanakaratnAni, maNayo nAnAvidhAzcandrakAntAdayaH kanakAni nAnAvidhAni nAnavarNatayA ratnAni nAnAvidhAni karketanAdIni, tathA vimalAni-nirmalAnitathA mahAntamupabhoktAramarhanti yadivA maham-utsavaM kSaNamarhantIti mahArhANi tathA nipuNaM-nipuNabuddhigamyaM yathA bhavati evaM 'oviyA' iti parikarmitAni 'misimisaMtti' dIpyamAnAni viracitAni mahAbharaNAni yAni kaTakAni kalAcikAbharaNAnituTitAni-bAhurakSakA annayAni ca yAni varabhUSaNAnitairujjvalaMbhAsvaraM tathA pIvaraM-sthUlaM pralamba-dIrgha / _ 'tae NamityAdi, tataH-tasmAd dakSiNabhujAt aSTazatam-aSTAdhikaMzataM devakumArANAM nirgacchati, kathambhUtAnAmityAha-sazAnAM, samAnAkArANAmityarthaH, tatrAkAreNa kasyacit sazo'pi varNataH sazo na bhavati tataH sahagavarNatvakapratipAdanArthamAha-'sarittayANa'miti, sazI-sadhga varNatvak yeSAM te tathA, sahakatvagapi kazcit vayasA visadRzaH sambhAvyeta tata Aha-'sarivvayANaM' sadhk-samAnaM vayo yeSAMte tathA teSAM 'sarisalAvaNNarUvovvaNaguNovaveyANamiti sadhzena lAvaNyena-lavaNimnA atisubhagayA zararikAntyeti bhAvaH, rUpeNa-AkRtyA yauvanena-yauvanikayA guNaiH-dakSatvapriyaMvadatvAdibhirupapetAH sadhzalAvaNyarUpayauvanaguNopapetAsteSAM, "egAbharaNavasanagahiyanijogANamiti ekaH-samAnaH AbharaNavasanAdi-AbharaNavasanalakSaNo gRhIto niryogaH-upakaraNamarthAnnATyopakaraNaM yaiste tathA teSAM / ___'duhaosaMvelliyagganiyatthANaM ti dvighAto-dvayoH pArzvayoHsaMvellitAnisaMvRttAni agrANi yasya tadvighAtaHsaMvellitAgraM nyastaMsAmathyArdutarIyaMyaistetathA teSAMtathA uppIliyacittapaTTapariyarasa pheNagAvattaraiyasaMgayapalaMbavatthaMtacittacillalaganiyaMsaNANa'miti, utpIDitaH-atyantAbaddhazcitrapaTTo-vicitravarNapaTTarUpaH parikaro yaiste tathA yasminnAvarttane phenavinirgamo bhavati sa saphenakAvarta ucyatetataH saphenakAvartena racitA saGgatA-nATyavidhAvupapannAHpralambAvananyasya Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 rAjapraznIyaupAGgasUtram-23 nivasanasyatattathA tat citraM-citravarNacillalagaM-dedIpyamAnaM nivasanaM-paridhAnaM yeSAM tetathA, tataH pUrvapadena vizeSaNasamAsasteSAM, "egAvalikaMTharaiya-sobhaMtava-chaparihatyabhUsa-NANa'miti, ekAvaliryA kaNTheracitAtayAzobhamAnaM vakSoyeSAMtetathA, parihatthazabdodezyaH paripUrNavAcakaH, paDihatthAni-pUrNAni bhUSaNAni yeSAM te tathA, tataH pUrvapadena karmadhArayasteSAM, 'naTTasajjANaM' nRtye sajjAH- prgunniibhuutaanRtysjjaastessaaN| tadanantaraMca yathoktAvizeSaNaviziSTaMvAmaM bhujaMprasArayati, tasmAd-vAmabhujAtaSTazataM devakumArikANAM vinirgacchati, kathambhUtamityAha-sarisayANaM sarittayANaM sarivvayANaM sarisalAvaNNavajovvaNaguNovaveyANaM egAbharaNavasaNagahiyanijoINaMduhatIsaMvelliyagganiyatthaNamiti pUrvavat 'AviddhatilayAmelANaM' Aviddhastilaka Amelazca-zekharako yakAmistA AviddhatilakAmelAstAsAM piNaddhagevejakaJcukANa miti, pinaddhaM graiveyakaM-grIvAbharamaM kaJcukazca yakAbhistAstathA tAsAM, 'nAnAmaNikaNagarayaNabhUsaNavirAiyaMgamaMgINa miti, nAnAvidhAni maNikanakaratnAni yeSu bhUSaNeSu tAni nAnAmaNikanakaratnAni tairnAnAmaNikanakaratabhUSaNaivirAjitAnyaGgamaGgAni-aGgapratyaGgAni yAsAM tAstathA tAsAM, 'caMdAnanANaM candaddhasamaniDAlANaM candAhiyasomadaMsaNANaMukkAiva ujjovemANINa miti sugamaM 'siGgArAgAracAruvesANaM hasiyabhaNiyaciTThiyavilAsasalaliyasalAvaNiuNajuttovayArakusalANaMgahiyAujANaMnaTTasajjANa miti pUrvavat ___tae NaM se sUriyAbhe deve' iyAdi, tataH (sa) sUryAbho devo'STazataM zaGkhAnAM vikurvati, aSTazataM zaGkhavAdakAnAm 1, aSTazataM zRGgANAmaSTazataM zRGgavAdakAnAM 2 aSTazataM zazikAnAM aSTazataM zaGkhikAvAdakAnAM 2, hrasvaHzaGko jAtyantarAtmakaH zazikA, tasyA hi svaro manAk tIkSNobhavati, natuzaGkhavadatigambhIraH, tathAaSTazataMkharamukhInAM-kAhalAnAMaSTazataM kharamukhIvAdakAnAm 3, aSTazataM peyAnA, peyA nAma mahattI kAhalA, aSTazataM peyAvAdakAnAM 4, aSTazataM pIripIrikANAMkolikapuTAvanaddhamukhavAdyavizeSarUpANAmaSTazataMpIripIrivAdakAnAM 5 aSTazataM paNavAnAM, paNavo-bhANDapaTaho laghupaTaho vA aSTazataM horambhANAM, horambhA-mahADhakka aSTazataM horambhAvAdakAnAM 9 aSTazataM bherINAM-DhakkakRtivAdyavizeSarUpANAmaSTazataM bherIvAdakAnAM 10 aSTazataM jhallarINAM jhallarInAma-cavinaddhA vistIrNavalayAkArA aSTazataMjhallarIvAdakAnAM 11 aSTazataMdundubhInAma-STazataMdundubhivAdakAnAM dundubhirbheryAkArA saGkaTamukhI devAtodyavizeSaH 12 aSTazataM murujAnAM mahApramANo mardalo murujaH aSTazataM murujavAdakAnAM 13 aSTazataM mRdaGgo'thzataMmRdaGgavAdakAnAM 14 aSTazataMnandImRdaGgAnAnandImRdaGgo nAma ekataH saGkIrNo'nyatra vistRto murajavizeSaH, aSTazataMnandImRdaGgavAdakAnAM 15 aSTazatamAliGgAnAMAliGgo-murajavAdyavizeSaevASTazatamAliGgavAdakAnAM 16aSTazataMkustumbAnA kustumbaH-cauvanaddhapuTo vAdyavizeSaH aSTazataM kustumbavAdakAnAM 17 aSTazataM gomukhInAM, gomukhI lokato'vaseyA, aSTazataM gomukhIvAdakAnAM 18 aSTazataM mardalAnAM, maIlaH-ubhayataH samaH, aSTazataM mardalavAdakAnAM 19 aSTazataM vipaJcInAM, vipaJcI-tritantrI vINA, aSTazataM vipaJcIvAdakAnAM 20,aSTazataM vallakInAM, vallakIsAmAnyato vINA, aSTazataM vallakIvAdakAnAM 21 aSTazataM bhrAmarINAmaSTazataM bhrAmarIvAdakAnAM 22 aSTazataM SaDabhrAmarINAmaSTazataM SaDabhrAmarIvAdakAnAM 23 aSTazataM parivAdinInAM parivAdInI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 mUlaM-23 saptatantrI vINA aSTazataM parivAdInIvAdakAnAM 24 / aSTazataM vavvIsAnAmaSTazataM vavvIsAvAdakAnAM 25 aSTazataM sughoSANAmaSTazataM sughoSAvAdakAnAM26aTazataM nandighoSANAmaSTazataMnandIghoSavAdakAnAM 27 aSTazataMmahatInAM, mahatIzatatantrikA vINAaSTazataM mahatIvAdakAnAM 28 aSTazataM kacchamInAmaSTazataM kacchabhIvAdakAnAM 29 aSTazataMcitravINAnAMaSTazataMcitravINAvAdakAnAM30 aSTazatamAmodAnAmaSTazataMAmodavAdakAnAM31 aSTazataMjhaJjhAnAmaSTazataMjhaJjhAvAdakAnAM 32 aSTazataMnakulAnAM aSTazataMnakulavAdakAnAM 33 aSTazataM tUNAnAmaSTazataM tUNAvAdakAnAM 34 aSTazataM tumbavINAnAM tambayuktA vINA yA tumbavINA adhakalyaprasiddhA aSTazataMtumbavINAvAdakAnAM 35 aSTazataM mukundAnAM, mukundomurujavAdyavizeSoyo'tilInaM prAyo vAdyate aSTazataM mukundavAdakAnAM 36 / ___ aSTazataM huDukkAnAmaSTazataM huDukkAvAdakAnAM huDukkA pratItA 37, aSTazataM civi (vici) kanAmaSTazataM civi(vici)kkavAdakAnAM 38, aSTazataM karaTInAmaSTazataM karaTIvAdakAnAM, karaTI pratItA 39aSTazataM DiNDimAnAmaSTazataMDiNDimavAdakAnAM, prathamaprastAvanAstabakaH paNa-vavizeSaH DiNDimaH 40, aSTazataM kiNitAnAmaSTazataM kiNatavAdakAnAM 41 aSTazataM kaDavAnAma-TazataM kaDavAvAdakAnAM, kaDavA-karaTikA 42, aSTazataM dardarakANAmaSTazataM dardaravAkAnAM, daIrakaH pratItaH 43, aTazaM dardarikANAmaSTazataM dardarikAvAdakAnAM laghudardarako dardarikA 44 aSTazataM kustumbarANAmaSTazata kustumbaravAdakAnAM 45 aSTazataM kalazikAnAmaSTazataM kalazikAvAdakAnAM 46, aSTazataM kalazAnamiSTazataMkalazavIdakAnAM47, assttshtNtaalaanaamssttshtNtaalvaadkaanaaN48| aSTazataM kAsyatAlAnAmaSTazataM kAMsyatolavAdikAnAM 49, aSTazataM riMgisakAnAmaSTazataM riMgisikAvAdakAnAM 50, aSTazatamaGgarikANAmaTazatamaGgarikAvAdakAnAM 51, aSTazataM zizumA- rikANAmaSTazataM zizumArikAvAdakAnAM 52, aSTazataM vaMzAnAmaSTazataM vaMzavAdakAnAM 53 aSTazataM bAlInAmaSTazataM bAlIvAdakAnAM, bAlI-tUNavizeSaH, sa hi mukhe datvA vAdyate 54, aSTazataM veNUnAmaSTazataM veNuvAdakAnAM 55, aSTazataM parilInAmaSTazataM parilIvAdakAnAM 56, aSTazataM baddhakAnAmaSTazataM baddhakavAdakAnAM, baddhakastUNavizeSaH 57 / ___ avyAkhyAyAstu bhedA lokataH pratyetavyAH, evamAdIni bahanyAtodyAni AtodyavAdakAMzca vikurvati,sarvasaGakhyayAtu mUlabhedApekSayA''todyabhedAekonapaJcAzat, zeSAstubhedAeteSvevAntabhavanti, yathAvaMzAtodyavidhAne bAlIveNuparilIvavvagAiti / evamAiyAiMeguNapannaMAtojjavihANAiMviuvvai' iti, vikuvitvAcatAn svayaMvikurvitAndevakumArAn devakumArikAzcazabdayati, tecazabditA hRSTatuSTAnanditacitAHsUryAbhasamIpamAgacchanti, Agatya na karatalaparigRhItaMdazanakhaM zirasAvataca mastake'JjaliM kRt jayena vijayena vardhApayitvA evamavAdiSuH-sandizantu devAnAM priyA yadasmAbhikarttavyaM, tataH sa sUryAbho devastAn bahUna devakumArAn devakumArikAzca evamavAdIt-gacchata yUyaM devAnAM priyAH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtva AdakSiNapradakSiNaM kuruta kRtvA ca vandadhvaM namasyata vanditvA namasthitvA gautamAdInAM zramaNAnAM nirgranthAnAM tAM devajanaprasiddhAM divyAM devarddhi divyAM devadyutiM divyaM devAnubhAvaM divyaM dvAtriMzadvidhaM naattyvidhimupdrshyt| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 23 upadarzya caitAmAjJaptikAM kSiprameva pratyarpayata / 'tae Nami' tyAdi, tataste bahavo devakumArA devakumArikAzca sUryAbhena devena evamuktAH santo hRSTA yAvatpratizRSvanti, abhyupagacchantItyarthaH, pratizrutya ca yatra zramaNo bhagavAnmahAvIrastatropAgacchati upAgatya ca zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtva AdakSiNapradakSiNIkurvanti kRtvA ca vandante namasyanti vanditvA namasyitvA ca yasminpradeze gautamAdayaH zramaNAstatra samakAlameva - ekakAlameva samavasaranti, milantItyarthaH, samavasRtya ca samakameva-ekakAlameva avanamanti - adho nIcA bhavanti, avanamya ca samakameva unnamanti, UrdhvamavatiSThante iti bhAvaH / 248 tadanantaraM caivaM krameNa sahitaM saGgataM stimitaM cAvanamanamunnamaMna ca vAcyam, amISAM ca sahitAdInAM bhedaH samyakkAzalopetanATayopAdhyAyAdevAgantavyaH, tataH stimitaM samayamunnamaya samakameva prasaranti, prasRtya ca masakameva yathAyogamAtodyavidhAnAni gRhNanti, gRhItvA ca samakameva pravAditavantaH samakameva pragItavantaH samakameva pranartitavantaH, kinte' ityAdi kiJca te devakumArA devakumArikAzca evaM pragItA apyabhavanniti yogaH, kathamityAha - 'ureNa maMda' mita, sarvatra saptamyarthe tRtIyA, urasi mandaM yathA bhavati evaM pragItAH, 'zireNa tAraM kaNThena vitAra' miti zirasi kaNTheca tAraM atazayena yathAvallakSaNopetaM kimuktaM bhavati ? urasi prathamato gItamutkSipyate utkSepakAle ca gItaM mandaM bhavati, 'AdimiumArabhaMtA' iti vacanAt, anyathA gItaguNakSateH, tata uktaM 'urasi manda' miti, tato gAyatAM mUrddhAnamabhidhan svara uccairataro bhavati, sthAnakaM ca dvitIyaM tRtIyaM vA samadhirohati / tataH zirasi tAramityuktaM, zirasazca pratinivRttaH san svaraH kaNThe ghulati ghulaMzcAtimadhuro bhavati tataH kaNThe vitAramityuktaM tivihaMtisamayareyagaraiyamiti, 'guMjAvaMkakuharovagUDhaM' guJjanaM guJjA guJja pradhAnAni yAni avakrANi - zabdamArgApratikUlAni kuharANi teSUpagUDhaM guJjA'vakrakaharopagUDhaM, kimuktaM bhavati ? - teSAM devakumArANAM devakumArikANAM ca tamin prekSAgRhamaNDape gAyatA gItaM teSu prekSAgRhamaNDapasakteSvanyeSu ca kuhareSu svAnurUpANi pratizabdasahasrANyutpApayadvarttate iti, 'rattamiti raktaM iha yat yegarAgAnuraktena gItaM gIyate tat raktamiti tadvidA prasiddhAM 'tiTThANakaraNasudhdha' miti trINi sthAnAni - uraHprabhRtIni teSu karaNena kriyayA zuddhaM tristhAnakaraNazuddhaM, tadyathA - uraH zuddhaM kaNThazuddhaM zirovizuddhaMca, tatra yadi urasi svaraH svabhUmikAnusAreNa vizAlo bhavati tata urovizuddhaM sa eva yadi kaNThe varttito bhavati asphuTitazca tataH kaNThavizuddhaM yadi punaH ziraH prAptaH san sAnunAsiko bhavati tataH zirovizuddhaM, yadi vA yata uraH kaNThazirobhi zleSmaNA avyAkulitairvizuddhairgIyate tata uraH kaNThazirovizuddhatvAtristhAnakaraNavizuddhaM, tathA sakuharo guJjan yo vaMzo ye ca tantrItalatAlalayagrahAsteSu suSThu - atizayena samprayuktaM sakuharaguJjadvaMzatantrItalatAlalayagrahasusamprayuktaM, kimuktaM bhavati ? sakuhare vaMze guJjati tantryAMca vAdyamAnAyAM yadvaMzatantrIsvareNAviruddhaM tat sakuharaguJjadvaMzatantrIsusamprayuktaM, tathA parasparahatahastatalasvarAnuvarattiM yat yat talasusamprayuktaM, yat murajakaMzikAdInAmAtodyAnAmahatAnAM yo dhvani pAdotkSepo yazca nRtyatAM narttikApAdotkSepastena samaM tat tAlasusamprayuktaM, tathA zRGgamayo dArUmayodanmayo vA yo'GgulikozikastenAhatAyAstantrayAH Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 23 249 svaraprakAro layastamanusaran geyalayasusamprayuk, tathA yaH prathamaM vaMzatantrayAdibhi svaro gRhItastanamArgAnusAri grahasusamprayuktaM, tathA 'mahuri' ti madhurasvareNa gIyamAnaM, madhuraM kokilArutavat, tathA 'samamiti talavaMzasvarAdisamanugataM samaM 'salaliyaM' ti yatsvaragholanAprakAreNa lalatIva tat saha lalitena - lalanena varttate iti salalitaM, yadi vA iti yat zrotrendriyasya zabdasparzanamatIva sUkSmamutpAdayati sukumAramiva ca pratibhAsate tatsalalitamiti, ata eva manoharaM, punaH kathambhUtamityAha-'mauribhitapadasaJcAraM' tatra mRdurmRdunAsvareNa yukto na niSThureNa tathA yatra svaro'kSareSu gholanAsvaravizeSeSu ca saJcaran raGgatIva pratibhAsate (sa) padasaJcAro ribhita ucyate / mRduribhitaH padeSu geyanibaddheSu saMcAro yatra geye tanmRdurimitapadasaJcAraM, tathA 'surai' iti zobhanA ratiryasmin zrotRRNAM tataH surati tathA zobhanA natirnAmo'vasAno yasmin tat sunati tathA varaM- pradhAnaM cAru-viziSTacaGgimopetaM rUpaM-svarUpaM yasya tadvaracArurUpaM divyaM pradhAnaM nRttasajjaM geyaM pragItA apyabhavan, 'kiM te' ityAdi, kiJca te devakumArA devakumArikAzca pragItavantaH pranarttitavantazca 'uddhamaMtANaM saMkhANamityAdi, atra sarvatrApi SaSThI saptamyarthe, tato'yamartho - yathAyogamudadhyAmamAnAdiSu zaGkhAdiSu, iha zaGkhazRGgazadvikAkharamuhIpeyA piripirikANAM vAnamuddhayAnamiti prasiddhaM, praNavapaTahAnAmAmoTanaM bhaMbhAhorambhANAmAsphAlanaM bherIjhallarIdundubhInAM tADanaM murajamRdaGganandImRdaGgAnAmAlapanaM / AliGgakustumbagomukhImardalAnAmuttAlanaM vINAvipaJcIvallakInAM mUrcchanaM bhrAmarISaDabhrAmarIparivAdanInAM syandanaM vadhvAsA (vavvIsA) sughoSanandighoSANAM sAraNaM mahatIkacchapIcitravINAnAM kuTTanaM AmodajhaJjhAnakulAnAmAmoTanaM tumbatUNavINAnAM sparzanaM mukundahuDukkAvicikkAkaDabAnAM mUrcchanaM karaTADiMDimakiNikakaDaMbAnAM vAdanaM dardaradarddarikAkustumbarukalasikAmaDDakAnAmuttADanaM talatAlakaMtAlAnAmAtADanaM riGgisikAlattikAmakarikAzizumArikANAM ghaTTanaM vaMzaveNuvAlIpiralIpiralIbadhdhagAnAM phuMkanamata uktaM 'uddhamaMtANaM saMkhANa' mityAdi, 'tae NaM se divve gIe' ityAdi yata evaM pragItavanta ityAdi, tato Namiti pUrvavat taddivyaM gItaM divyaM vAditaM divyaM nRttamabhavaditiyogaH, divyaM nAma pradhAnaM, 'evamabbhue gIe' ityAdi, 'abbhue gIe abbhue vAie abbhue naTTe' adbhutaM - AzcaryakAri 'siMgAre vAie siMgAre naTTe' siMgAraM-zRGgAraM zRGgArarasopetatvAt / athavA zRGgAraMnAmalaGakRtamucyate, tatra yadanyAnyavizeSakaramenAlaGakRtamiva gItaM vAdanaM nRttaM vA tat zRGgAramiti, 'urale gIe urAle vAie urAle naTTe' udAraM- sphAraM paripUrNaguNopetatvAt, natu kacidapi hInaM, 'maNuNe gIe maNuNNe vAie maNunne naTTe' manojJaM - mano'nukUlaM draSTaNAM zrotRRNAM ca manonirvRtikaramiti bhAvaH, tacca manonirvRtikaratvaM sAmAnyato'pi syAt ataH prakarSavizeSapratipAnArthamAha- 'manahara' iti, 'manahare gIe manahare vAie manahare naTTe' mano harati-AtmavazaM nayati tadvidAmapyaticamatkArakAritayeti manoharam, etadevAha - 'uppaJjalabhUte' uppiMjalam - AkulakaM utpiJjalabhUte Akulake bhUte, kimuktaM bhavati / maharddhikadevAnAmapyatizAyitayA paramakSobhotpAdakatvena sakaladevAsuramanujasamuhacittAkSepakArIti, 'kahakahabhUte' iti kahakahetyanukaraNaM, kahakaheti bhUtaM prAptaM kahakahabhUtaM, kimuktaM Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 rAjapraznIyaupAGgasUtram-23 bhavati? nirantaraM tadvideSadarzanataH samucchalitapramodabharaparavazasakaladikcakavAlavartiprekSakajanakRtaprazaMsAvacanabolakolAhalavyAkulIbhUtAmiti, ata eva divyaM devaramaNamapi devAnAmapi ramaNaM-krIDanaM pravRttamabhRt / 'tae NaM te bahave duvakumArA ya' ityAdi, tataste bahavo devakumArA devakumArikAzca zramaNasya bhagavatomahAvIrasya purato gautamAdizramaNAnAM svastikazrIvatsanandyAyavarttavarddhamAnakabhadrAsanakalazamatsyadarpaNarUpANAmaSTAnAM maGgalakAnAM bhaktyA-vicchityA citram-AlekhanamAkArabhidhAnaM vAyasminsasvastikazrIvatsanandyAvarttavarddhamAnakabhadrAsanakalazamatsyadarpaNamaGgalabhakticitraH / evaM sarvatrApi vyutpattimAtraM yathAyogaM paribhAvanIyaM, samyagbhAvanA tu kartuM na zakyate, yato'mISAM nATyavidhInAM samyak svarUpapratipAdanaM pUrvAntargate nATyavidhiprAbhRte, taccedAnI vyavacchinnamiti prathamaM divyaM nATyavidhimupadarzayati, mU. (24) taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samameva samosaraNaM kareMti 2 ttA taMceva bhANiyavvaMjAva divvedevaramaNe pavatteyAvihotthA, taeNatebahave devakumArAyadevakumArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa AvaDapaJcAvaDaseDhigaseDhisotthiyasovatthia- pUsamANagamacchaMDamagaraMDajArAmArAphullAvalipaumapattasAgarataraMgavasaMtalatApaumalaya bhatticittaM nAma divvaM naTTavihiM uvdNseti| evaMca ekkakkiyAe naTTavihIe samosaraNAdIyA esAvattavvayAjAvadivve devaramaNe pavattevi yAvi hotthA / tae NaM te bahave devakumArA devakumAriyAo ya samaNassa bhagavato mahAvIrassa IhAmihausabhaturaganaramagaravihagavAlagakiMnararurusarabhacamarakuMjaravamalayapaumalayabhatticittaMnAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseti 3 / -egato vakkaM duhao vakkaM (egato khuhaM duhao khuha) ego cakkavAlaM duhao cakkavAlaM cakkaddhacakkavAlaM 4 nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMsaMticaMdAvalipavibhattiM ca baliyAvalipavibhattiMca haMsAvalipavimattiM ca sUrAvalipavibhattiM ca egAvalipavibhattiM tArAvalipavibhattiM ca muttAvalipavibhattiM ca kaNagAvalipavibhattiM ca rayaNAvalipavibhattiM ca NAmaM divvaM naTTavihaM uvadaMseMti 5 / -caMduggamanapavibhattiM surUggamaNapavibhattaMcauggamanuggamaNapavibhattiMcanAmaMdivyaMnaTTavihaM uvadaMseti6 caMdAgamaNapavibhattiM ca sUrAgamaNapavibhattiM ca AgamanAgamanapavibhattiM ca nAmaMdivvaM naTTavihaMuvadaMsaMti7 caMdAvaraNapavibhattiM ca sUrAvaraNapavibhattiM ca nAmaMdivbanaTTavihaM uvadaMsaMti 8 / -caMdatthamanapavibhattiMcasUratthamaNapavibhattiMcaasthamaNa'tthamaNapavimtinAmadivvaMnaTTavihaM uvavadaMsaMti 9 caMdamaMDalapavibhattiM ca sUramaMDalapavibhattiM ca nAgamaMDalapavimattiM ca jakkhamaMDalapavibhattiMcabhUtamaMDalapavibhattiMca (rakkhasa0 mahoraga0 gaMdhabba0 maMDalapavibhattiMca) maMDalapavibhattiM mANaM divvaMnaTTavihaM uvadaMseMti 10 usabhalaliyavakaMtaM sIhalaliyavaktaMhayavilaMbiyaMgayavilaMbiyaM mattahayavilasiyaMmattagayavilasiyaM duyavilaMyaM nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMsaMti 11 / / __ -sAgarapavibhattiMcanAgarapavibhattiMcasAgaranAgarapavibhatiMcanAmaMdivvaMnaTTavihaMuvadaMsaMti 12 naMdApavibhattiM ca caMpApavibhattiM ca naMdAcaMpApavibhattiM cAmaM divvaM naTTavihaM 13 macchaMDApavibhattiMca mayaraMDApavibhattiMca jArApavibhatticamArApavibhattiMcamaccaMDAmayaraMDAjArAmArApavibhattiM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-24 251 ca nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseti 14 kattikakArapavibhattiM ca khattikhakArapavibhattiM ca gattigakArapavibhattiM ca ghattighakArapavibhattiM ca uttiGakArapavibhattiM ca kakArakhakAragakAraghakAraGakArapavibhattiM ca nAmaM divvaM naTTavihaM uvadaMseti 15 / __ -evaM cakAravaggovi 16 TakAravaggovi 17 takAravaggovi 18 pakAravaggovi 19 asayapallavapavibhattiM ca aMbapallavapavibhattiM ca jaMbUpallavapavibhattiM ca kosaMbapallavapaviti ca pallava 2 pavibhattiMca nAmaMdivvaM naTTavihaM uvadaMseMti 20 paumalayApavibhattiM ca jAva sAmalayApavibhattiM ca layAlayApavibhattiM ca nAmaMdivvaM naTTavihaM uvadaMseti 21 / . -duyanAmaM naTTavihaM uvadaMsaMti 22 vilaMbiyaM nAmaM naTTavihiM 23 duyilaMbiyaM nAmaM naTTavihiM 24 aMciyaM 25 ribhiyaM 26 aMciyaribhiyaM 27 ArabhaDaM 28 bhasolaM 29 ArabhaDabhasolaM 30 uppayanivayapattaM saMkuciyaM pasAriyaM rayA raiyabhaMtasaMmaMtaNAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseti 31 / / -taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIyAoya samAmeva samosaraNaM kareMti jAva dibve devaramaNe pavatte yAvi hotthA tae NaM te bahave davakamArA ya devakamArIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassa puvvabhavacariyanibaddhaM ca (devaloyacariyanibaddhaM ca) cavaNacariyanibaddhaM ca saMharaNacariyanibaddhaM ca jammaNacariyanibaddhaM ca abhiseacariyanibaddhaM ca bAlabhAvacariyanibaddhaM ca jovvaNacariyanibaddhaM ca kAmabhogacariyanibaddhaMcanikkhamaNacariyanibaddhaMca tavacaraNacariyanibaddhaM ca (nANuppAyacariyanibaddhaM ca) titthapavattaNacariyanivparinivvANacariyanibaddhaM ca carimacariyanibaddhaM ca nAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseMti 32 / / taeNaM te bahave devakumArA ya devakumArIyAo ya caubvihaM vAittaM vAeMti, taMjahA-tataM vitataM ghaNaM jhusiraM, taeNate bahave devakumArA ya devakumArIo ya cauvvihaM geyaM gAyaMti, taMjahAukkhittaM pAyattaM maMdAyaM roiyAvasANaM c| taeNaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya cauvvihaM naTTavihiM uvadaMsaMti, taMjahAaMciyaM ribhiyaM ArabhaDaM bhasolaM ca, tae NaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya caubvihaM abhinayaM abhinayeti, taMjahA-dilRtiyaM pADitiyaM samAMtovaNivAiyaM aNtomjjhaavsaanniyN| tae NaM te bahave devakumArA ya devakumAriyAo ya goyamAdiyANaM samaNANaM niggaMthANaM divvaM deviDDhi divvaM devajuttiM divvaM devANubhAgaM dibbaM battIsaibaddhaM nADayaM uvadaMsittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 tA vaMdaMti namasaMti vaMdittA namaMsittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchanti teNeva uvAgacchittA sUriyA devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTThajaeNaM vijaeNaM vaddhAti 2 ttA evamANattiyaM pnycppinnNti| vR. tato dvitIyaM nATyavidhimupadarzayitukAmA bhUyo'pi prAgukaktaprakAreNa samakaM samavasaraNAdikaM kurvanti, tathA cAha-'tae NaM te bahave devakumArA ya devakumArIo ya samakameva samosaraNaMkareti' ityAdi prAguktaM tadeva tAvadvaktavyaMyAvat 'divve devaramaNepayatteyAvihotyA' iti| 'taeNamityAdi, tatastebahavodevakumArAdevakumArikAzca zramaNasya bhagavato mahAvIrasya purato gautamAdInAM zramaNAnAM AvartapratyAvartazreNiprazreNisvaritakapuppamANavakavarddhamAnakamatsyApDakamakarANDakajAramArapuSpAvalipadmapatrasAgarataraGgavAsantIlApadmalatAbhakticitranAma Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 rAjapraznIyaupAGgasUtram-24 dvitIyaM nATyavidhimupadarzayanti 2 / tadanantaraM tRtIyaM nATyavidhimupadarzayitu bhUyastathaiva samavasaraNAdikaM kurvanti, evaM samavasaraNAdikaNavidhirekaikasminnATyavidhau pratyekaM 2 tAvadvaktavyo yAvaddevaramaNe pavatte yAvi tthA iti tata IhAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakinnararurusarabhacamarakuaravanalatApadmalatAbhakticitraM nA tRtIyaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 3, tadanantaraM bhUyo'pi samavasaraNAdividhikaraNAnantaramekatocakaM-ekatazcakravAlaM dvidhAtazcakravAlaMcakrAddhacakravAlaM nAma caturthaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 4 / tadanantaramuktavidhipurassaraMcandravalipravibhaktisUryAvalipravibhaktivalayAvalipravibhakti haMsAvalipravibhakti ekAvalipravibhakti tArAvalipravibhakti muktAvalipravibhakti kanakAvalipravibhakti ratnAvalipravibhaktayabhinayAtmakamAvalipravibhakti nAma paJcamaM nATyavidhimupadarzayanti 5 tadanantaramuktakrameNa candrodgamapravibhaktisUryodgamapravibhaktiyuktamudgamanodgamanapravibhaktinAmaSaSThaMnATvidhimupadarzayanti6tat uktaprakAreNa candragamanapravibhaktisUryAgamanapravibhaktiyuktamAvaragAvaraNapravibhakitatanAmakamaSTamaM nATyavidhiM 8 / __ tata uktakrameNaiva candrAstamayanapravibhaktisUryAstamayanapravibhaktiyuktamastamayanapravibhaktinAmakaM navamaM nATyavidhiM 9 tata uktaprakAreNa candramaNDalapravibhaktisUryamaNDalapravibhaktinAgamaNDalapravibhaktiyakSamaNDalapravibhakti bhUtamaNDalapribhaktiyuktaM maNDalapravibhaktinAmaMka dazamaM divyaM nATyavidhiM 10 tadanantaraM uktakrameNa RSabhamaNDalapravibhaktisiMhamaNDalapravibhaktihayavilambitagajavilambitahayavilasitagajavilasitamattahayavilasitamattagajavila sitamattahayavilaMbitamattagajavilaMbitaM vilaMbitAbhinayaM drutavilambitaM nAma ekAdazaM nATyavidhi 11 tadanantaraM sAgarapravibhaktinAgarapravibhaktiabhinayAtmakaM sAgaranAgarapravibhaktinAma dvAdazaM nATyavidhi 12 / tato nandApravibhakticampApravibhaktayAtmakaMnandAcampApribhaktinAma trayodazanATyavidhi 13 tato matsyANDakapravibhaktimakarANDakapravibhaktijArapravibhaktimArapravibhaktiyukta matsyANDakamakarANDakajAramArapravibhaktinAma caturdazaM nATyavididha14 tadanantaraM krameNa ka iti kakArapravibhakti, kha iti khakArapravi0 gaiti gakArapra0 gha iti ghakArapra0 hu itiGakArapravibhaktirityevaM kramabhAvikakArAdipravibhaktiabhinayAtmakaM kakArakhakAragakAraghakAraGakArapravibhaktinAmaMka paJcadazaM divyaM nATyavidhiM 15 / evaMcakArachakArajakArajhakArajhakArapravibhaktika nAmakaMSoDazaM divyaM nATyavidhiM 16 TakAraThakAraDakAraDhakAraNakArapravimtinamakaM saptadazaM divyaM nATyavidhiM 17 takArathakAradakAradhakAranakArapravibhaktinAmaMka aSTAdazaM nATyavidhiM 18 pakAraphakAravakArabhakAramakArapravibhaktinAmakamekanoviMzatitamaM divyaM nATyavidhiM 19 tato'zokapallavapravimaktyAprapallavapravibhaktijambUpallavapravibhakti kozambapallavapratibhaktyabhinayAtmakaM pallapravibhakti nAmakaM viMzatItama divyaM nATyavidhi 20 / tadanantaraM padmalatApravibhaktinAgalatApravibhakti azokalatApravibhakti campakalatApravibhakticUlatAprivibhaktinAmakamekaviMzatitamaMdivyaM nATyavidhi Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-24 253 21 tadanantaraM drutaM nAma dvAviMzatitamaM 25 ribhitaM nAma SaDvizatitamaM 26 azcitaribhitanAma saptaviMzatitamaM 27 ArabhaTaM nAma aSTAviMsatitamaM 28 bhasolaM nAma ekonatrizati(tta)maM 29 ArabhaTabhasolaM nAma trisattamaM 30 tadanantaramutpAtipAtaprasaktaM saGkucitaprasAritarevakaracitaM bhrAntasambhrAntaM nAma ekatriMzattamaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 31 / tadanantaraMca zramaNasya bhagavatomahAvIrya caramapUrvamanuSyabhavacaramacyavanacaramagarbhasaMharaNacarabhabharatakSetrAvasarpiNItIrthakarajanmAbhiSekacaramavAlabhAcaramayauvanacaramakAmabhogacaramaniSkramaNacaramatapazcaraNacaramajJAnotpAdacaramatIrathapravartanacaramaparinirNanibaddhaMcaramanibaddhanAma dvAtriMzattamaM divyaM nATyavidhimupadarzayanti 32 / tadanantaraM bahavo devakumArA devakumArikAzca nATyavidhiparisamAptimaGgalabhUtaM caturvidhaM vAditraM vAdayanti, tadyathA-tataM-mRdaGgapaDahAdi vitataM-vINAdi dhanaM-kaMsikAdi suSiraMzaGkhakAhalAdi, tadanantaraMcaturvidhaMgItaMgAyanti, tadyathA-utkSiptaMprathamataH samArabhyamANaM pAdAntaM pAdavRdaddhaM vRddhAdicaturbhAgarUpapAdabaddhamitibhAvaH, 'mandAya' miti madhyabhAgemUrcchanAdiguNapetatayA mandaM mandaM gholanAtmakaM rocitAvasAnamiti-rocitaM yathoktalakSaNopetatayA bhAvitaM satyApitAmitiyAvat avasAnaM yasya tadrocitAvasAnaM / 'tae Na'mityAdi, tatazcaturvidhaM nartanavidhimupadarzayanti, tadyathA-'aJcita'mityAdi, 'taeNamityAdi, tatazcaturvidhamAbhinayamabhinayanti, tadyathA-dArzantikaM prAtyantikaM sAmAnyato vinipAtaMlokamadhyAvasAnikamiti, ete nartanavidhayo'bhinayavidhayazcanATyakuzalebhyoveditavyAH 'tae NaM te bahave devakumArA devakumArIo' ityAdi upasaMhArasUtraM sugamaM / mU. (25)taeNaM se sUriyAbhe devetaMdivvaMdeviSTiMdivvaM devajuiMdivvaM devAnubhAvaMpaDisAharai paDisAharettA khaNeNaM jAte ege egabhUe tae NaM se sUriyAbhe deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei vaMdati namasati vaMdittA namaMsittA niyagaparivAlasaddhiM saMparivuDe tameva divvaM jANavimANaM duruhati jAmeva disiM pAubhaUyaA tAmeva disiM pddigyaa| vR. navaraM 'egabhUe' iti ekabhUtaH anekIbhUyaikatvaM prApta ityarthaH, 'niyagapariyAla saddhiM saMparivuDe' iti, nijakaparivAreNa sArddha saMparivRtaH / mU. (26) bhaMteti bhayavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaMsati 2 evaM vayAsI-sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa esA divvA deviDDhI divvA devajuttI divve devAnubhAve kahiM gate kahiM anupa viTThe ?, go0 ! sarIraMgate sarIraM anupvitu|| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?-sarIraM gate sarIraM anupaviDhe ?, go0 ! se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA duhato littA duhato guttA guttaduvArA nivAyA nivAyagaMbhIrA, tIse NaM kUDAgArasAlAte adUrasAmaMte ettha NaM mahege janasamUhe ciTThati, / tae NaM se janasamUhe egaM mahaM abbhavaddalagaM vA vAsavaddalagaM vA mahAvAyaM vA ijjamANaM pAsatira ttAtaMkUDAgArasAlaM aMto anupavisittANaMciThThai, seteNaTeNaMgoyamA! evaM vuccati-sarIraM anupviddhe| vR. bhadantetyAmantraNapurassaraM bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vadante namasyati Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 rAjapraznIyaupAGgasUtram-26 vanditvA namasyitvA 'evaM' vakSyamANaprakAreNAvAdIt, pustakAntare tvidaM vAcanAntaraM dRzyate, 'teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMsamaNassa bhagavao mahAvIrassa jiDheaMtevAsI' ityAdi,asya vyAkhyAtasmin kAle tasmin samayeNaMzabdo vAkyAlaGkArthaM, zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jyeSTha' iti prathamo'ntevAsI-ziSyaH, anena padadvayena tasya sakalasaGghAdhipatitvamAvedayati, indrabhUtiriti mAtApitRkRtaMnAmadheyanAmetiprAkRtatvAt vibhaktipariNAmena nAmnetidraSTavyaM, evamanyatrApi yathAyogaM bhAvanIyam, antevAsI ca kila vivakSAyAM zrAvako'pi syAdatastadAzaGkAvyavacchedArthamAha 'anagAraH' na vidyate agAraM-gRhamasyetyanagAraH, ayaMca vigItagotro'pi sambhAvyetAta Aha-gautamo gotreNa gautamAhvayagotrasamanvita ityartha, ayaM ca tatkAlocitadehaparimANApekSayA nyUnAdhikadeho'pi syAdata Aha-saptotsedhaH-saptahasta pramANazarIrocchrAyaH, ayaM cetthambhUto lakSaNahIno'pi zaGkayetAtastadAzaGkApanodArthamAha- samacauraMsasaMThANasaMThie'iti, samAHzarIralakSaNazAstroktapramANAvisaMvAdinyazcatasro'nayo yasya tat samacaturasra amrayastviha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA drssttvyaaH| __ anye tvAhuH-samA anyUnAdhikAzcatasro'pyanayo tatra tatsamacaturasra tacca tat saMsthAnaM ca, saMsthAnam-AkAraH tacca, vAmadakSiNajAnvorantaraM Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaraM vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti, apare tvAhuH-vistArotsedhayoH samatvAt samacaturana tacca tatsaMsthAnaM ca 2, saMsthAnam-AkArastena saMsthito-vyavasthito yaH sa tathA 'jAvauThAe uddei' iti yAvatkaraNAt 'vajJarisahasaMghayaNe kaNagapulaganighasapamhagore uggatavedittatave mahAtave urAle ghoreghoraguNeghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIse saMkhittavipulateyalese caudasapuvvI caunANovae savvakkharasannivAI samaNassa bhagavato mahAvIrassa adUrasAmanteuTuMjANuahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavasA appANaMbhAvemANe vihri|| tae NaM se bhagavaM goyame jAyasaDhe jAyasaMsae jAyakouhalle uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle saMjAyasaDDhe saMjAyasaMsae saMjAyakouhalle samuppannasaTTe samuppannasaMsae samuppannakouhalle uThAeuThei itidraSTavyaM, tatra nArAcamubhayatomarkaTabandhaHRSabhastadupariveSTanapaTTaH kIlikA asthitrayasyApi bhedakamasthi evaM saMhananaM yasya sa tathA, tatA kanakasya-suvarNasya yaH pulako-lavastasya yo nikapaH-kaSapaTTake rekhArUpastathA padmagrahaNena padmakesa-rANyucyante avayave samudAyopacArAt yathA devadattasya hastAgrarUpo'vayavo'pi devadattaH, tathA ca devadattasya hastAgraM spRSTA lokovadati-spRSTo mayA devadatta iti|| kanakapulakanikaSavatpadmavacca yo gauraHsakanakapulakanikaSapadmagauraH,athavA kanakasya yaH pulako-dravatve sati bindusya nikaSo varNataH sazaH kanakapulakanikapaH, tathA padmavatpadmakesaravat yo gauraH sa padmagauraH, tataH padadvayasya karmadhArayasamAsaH, ayaM ca viziSTacaraNarahito'pi zaGkayeta tata Aha-'uggatave' iti, ugram-adhRSyaM tapaH-anazanAdi yasya sa tathA, yadanyena prAkRtena puMsA na zakyate cintayitumapimanasa tadvidhena tapasA yukta ityartha, tathA dIptaMjAjvalyamAna dahana iva karmavanagahanadahanasamarthatayAjvalitaMtapo-dharmadhyAnAdi yasya satathA, 'tattatave' iti taptaM tapo yena sataptatapAH, evaM hi tena tapastaptaM yena sarvANyapi azubhAni karmANi Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-26 255 bhasmasAt kRtAnIti mahAtave' itimahAn-prazastamAzaMsAdoSarahitatvAttapoyasya sa mahAtapAH, tathA 'urahAle' iti,udAraH-pradhAnaHathavA urAlo-bhISmaH ugrAdiviziSTatapaHkaraNataH pArzvasthAnAmalpasatvAnAmatiprabhAnaka iti bhAvaH / tathA ghoro-nighRNaH parISahendriyAdiripugaNavinAzanamadhikRtya nirdaya itiyAvat, tathA ghorA-anyairduranucarA guNA mUlaguNAdayo yasya saghoraguNaH, tathAghoraistapobhistapasvI ghoratapasvI, 'ghorabaMbhaceravAsI' iti ghoraM-dAruNamalpasatvairduranucaratvAt brahmacaryaM yat tatra vastuMzIlaM yasya sa tathA, 'ucchUDhasarIre' iti ucchUDham-ujjhitamivojjhitaM saMskAraparityAgAt zarIraM yena sa ucchUDhazarIraH, 'saMkhittaviulateulese' iti saGkSiptA-zarIrAntargatatvena hrasvatAM gatA vipulAvistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAt tejolezyA-viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya satathA, 'caudasapuvI' iticaturdaza pUrvANi vidyante yasya tenaiva teSAM racitatvAt asau caturdazapUrvI, anena tasya zrutakevalitAmAha, sa cAvadhijJAnAdivikalo'pi syAdata Aha - ___'caunANovagae' matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnacatuSTayasamanvitaH, ukatavizeSaNadvayayukyo'pi kazcinna samagrazrutaviSayavyApijJAno bhavaticaturdazapUrvavidAmapiSaTsthAnapatitatvena zravaNAdata Aha-'sarvAkSarasannipAtI' akSarANAM sannipAtAH-saMyogAH akSarasannipAtAH sarve ca te akSarasannipAtAzca sarvAkSarasannipAtAste yasya jJeyAH sa tathA, kimuktaM bhavati?-yA kAcit jagatipadAnupUrvI vAkyAnupUrvI vAsaMbhavati tAH sarvAapijAnAtIti, evaMguNaviziSTo bhagavAn vinayarAzirivasAkSAditikRtvAziSTAcAratvAcca zramaNasya bhagavatomahAvIrasyAdUrasAmanteviharatIti yogaH, tat dUraM-viSkRSTaM sAmantaM-sannikRSTaM tatpratiSedhAdadUrasAmantaM tato nAtidUre nAtinikaTe ityarthaH, kiMviziSTaH san tatra viharatItyata Aha 'UDDhaMjANa ahosire' UrdhvaM jAnunI yasyAsAvUrdhvajAnuH adhaHzirA noz2a tiryagvA vikSiptaSTikintu niyatabhUbhAganiyamitaSTirityarthaH, 'jhANakoTThovagae' itidhyAna-dharmadhyAnaM zukladhyAnaMcatadevakoSThaHkuzUlo dhyAnakoSThastamupagatodhyAnakoSThapagato, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamviprasRtaMbhavati evaM bhagavAnapi dhyAnato'viprakIrNendriyAntaHkaraNavRttirityarthaH, saMyamena' paJcAzravanirodilakSaNena tapasAanazanAdinA cazabdo'tra samuccayArtho lupto draSTavyaH, saMyamatapograhaNamanayoH pradhAnamokSAGgatAkhyApanArthaM, prAdhAnyaM saMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvena tapasaJca purANakarmanirjarAhetutvena, tathAhi-abhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAca jAyate sakalakarmakSayalakSaNo mokSastato bhavati saMyamatapasormokSaprati prAdhAnyamiti appANaMbhAvemANe viharati' iti, AtmAnaM vAsayan tisstthti| 'taeNa mityAdi, tatodhyAnakoSThopagataviharaNAdanantaraM'Na'mitivAkyAlaGkAresa bhagavAn gautamo jAtasaDDe' ityAdi, jAtazraddhAdivizeSaNaviziSTaH sanuttiSThatItiyogaH, tatrajAtA-pravRttA zraddhA-icchA vakSyamANArthatvAvagamaMpratiyasyAsau jAtazraddhaH tathA jAtaHsaMzayoyasyasajAtasaMzayaH, saMzayo nAma anavadhAritArthaM jJAnaM, sa caivaM-ittaM nAmAsya divyA devaddhivistRtA abhavat idAnIM sA kava gateti, tathA 'jAyakutUhale' iti jAtaM kutUhalaM yasya sa jAtakutUhalaH, jAtItsukya Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 rAjapraznIyaupAGgasUtram-26 ityarthaH, tatA kathamamumartha bhagavAnprarUpayiSyati iti, tathA 'uppannasaDDhe utpannA prAgabhUtA satI bhUtA zraddhA yasyAsauutpannazraddhaH athajAtazraddha ityetadevAstu kimarthamutpannazraddha iti, pravRttazraddhatvenaivotpannazraddhatvasya labdhatvA, nahiM anutpannA zraddhA pravartate iti, atrocyate, hetutvapradarzanArthaM, tathAhi kathaM pravRttazraddhaH ?, ucyate, yata utpannazraddhaH, iti hatutvadarzanaM copapannaM, tasya kAvyAlaGkAratvAt yathA 'pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAM bubudhe vibhAvarI miyatra, atra hiyadyapipravRttidIpAditvAdevApravRtta bhAskaratvamupagataMtathApyapravRttabhAskaratvaMpravRttadIpatvAderhetutayopanyastamitisamyak, 'uppannasaDDhe uppannasaMsaye' iti prAgvat, tathA 'saMjAyasaDDhe ityAdipadaSaTakaM prAgvat, navaramiha saMzabdaHprakarSAdivacanoveditavyaH, 'uThAe uTheiti utthAnamutthA-UrddhavartanaM tayAuttiSThati, iha 'uThei' ityukte kriyArambhamAtramapi pratIyeta yathA vaktumuttiSThate tatastadvayavacchedArthamutthAyetyuktaM utthayA utthAya jeNeve'tyAdi yasmin digbhAge zramaNo bhagavAn mahAvIro vartate 'teNeve titasminneva digbhAgeupAgacchati, upAgatya ca zramaNaMtrikRtvaH-trivArAnAdakSiNapradakSiNIkaroti, AdakSiNapradakSiNIktaya cavandatenamasyati vanditvAnamassiyatvA evmvaadiit| _ 'sUriyAbhassaNaMbhaMte!' ityAdi, 'kahiMgae' itikagataH?,tatragamanamantarapravezAbhAve'pi dRSTaM yathA bhittau gato dhUliriti, eSo'pidivayAnubhAvo yadyevaMkacipratyAsanne pradeze gataH syAttato zyeta na cAsau dRzyate, tato bhUyaH pRcchati-'kahaM aNupaviDhe' iti kAnupraviSTaH ? kavAntIna iti bhaavH| bhagavAnAha-gautamaH zarIraM gataH zarIramanupraviSTaH punaH pRcchati-se keNatuNa'mityAdi, atha kenArthena kena hetunA bhadanta! evamucyate-zarIraMgataHzarIramanupraviSTa?, bhagavAnAha-gautama 'se jahAnAmae' ityAdi, kUTasyeva-parvatazikharasyevAkAro yasyAH sA kUTAkArA, yasyA upari AcchAdanaM zikharAkAraMsA kUTAkAretibhAvaH, kUTAkArAcAsau zAlA ca kUTAkArazAlA, yadivA kUTAkAreNa zikharAkRtyopalakSitA zAlA kUTAkArazAlA syAt, 'duhato littA' iti bahirantazca gomayAdinA liptA guptA-bahiprakArAvRtA guptadvArA dvArasthaganAtyadivA guptA guptadvArA-keSAJcit dvArANAM sthagitatvAt keSAJciccAsthagitatvAditi nivitA-vAyorapravezAkila mahad gRhaM nivAtaM prAyo na bhavati tata Aha-nivAtagambhIrA-nivAtA satI gambhIrA nivAtagambhIrA, nivAtA satI vizAlA ityarthaH, tatastasyAH kUTAkArazAlAyA adUrasAmante-nAtidUre nikaTe vA pradeze mahAn eko'nytrojnsmuuhstissttaati| sacaekaMmahatabhrarUpaMbAIlaM abhrabAIlaM, dArAbhipAtarahitaMsambhAvyavarSa bAdalamityarthaH, varSapradhAnaM bArdalakaM varSabArdalakaM varSa kurvantaM bAdalakaM mahAvAtaM vA 'ejamANa' miti AyAntaMAgacchantaM pazyati, dRSTvA cataM 'kUDAgArasAlaM dvitIyASaSThayarthetasyAH kUTAkArazAlAyAanantaraM tato'nupravizyatiSThati, evaMsUryAbhasyApi devasya sAtatAvizAlA divyAdevardhirdivyAdevatyutirdivyo devAnubhAvaH zarIramanupraviSTaH 'se keNaTeNaM' mityAdi, anena prakAreNa gautama ! evamucyate- 'sUriyAbhasse' tyAdi, bhUyo gautamaH pRcchati mU. (27) kahi Na bhaMte ! sUriyAbhassa devassa sUriyA nAmaM vimAne pannatte?, goyamA ! Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 27 jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNa imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAto bhUmibhAgAtau uDDuM caMdimasUriyagahagaNakkhacatrArUvANaM bahUiM joyaNAI bahUiM joyaNasayAI bahUiM joyaNasahassAiM bahUiM joyaNasayasahassAiM bahuIo joyaNakoDIo bahuIo joyaNasayasahasaskoDIo uDDuM dUraM vItIvaittA ettha NaM / sohamme kappe nAmaM kappe pannatte pAINapaDINaAyate udINadAhiNavicchiNNe addhacaMdasaMThANasaMThite accimAlibhAsarAsivaSNAme asaMkhejjAo joyaNakoDakoDIo AyAmavikUkhaMbheNaM asaMkhejAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM ittha NaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsasayasahassAiM bhavataMtIti makkhAyaM, te NaM vimANaM savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesiNaM vimANANaM bahumajjhadesabhAe paMca vaDiMsayA paM0 taMjahA 1 asogavaDiMsate 2 sattavannavaDiMsate 3 caMpakavaDiMsate 4 cUyavaDiMsate 5 majjhe sohammavaDiMsae, te NaM vaDiMsagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, tassa NaM sohammavaDiMsagassa mahAvimAnassa puracchimeNaM tiriyamasaMkhejjAiM joyaNasayasahassAiM vIIvaittA ettha NaM sUriyAbhassa devassa sUriyA nAmaM vimANe pannatte, addhatterasa joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM guNayAlIsaM ca sayasahassAiM bAvannaM ca sahassAiM addha ya aDayAle joyaNasate parikakheveNaM, se NaM egeNaM pAgAreNaM savvao samaMtA saMparikhitte, 257 seNaM pAgAre tinni joyaNasayAI uDDuM uccatteNaM mUle egaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM majjhe pannAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM uppiM paNavIsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM mUle vicchinne majjhe saMkhitte uppiM tanue gopucchasaMThANasaMThie savvakaNagAmae acche jAva paDirUve, se NaM pAgAre nAnA (maNi) vihapaMcavannehiM kavisIsaehiM uvasobhite, taMjahA - kiNhehiM nIlehiM lohitehiM hAliddehiM sukillehiM kavisIsaehiM, te NaM kavisIsagA egaM joyaNaM AyAmeNaM addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM deNaM joyaNaM uDDuM uccatteNaM savvamaNi (rayaNA) mayA acchA jAva paDirUvA / sUriyAbhassa NaM vimANassa egamegAe bAhAe dArasahassaM 2 bhavatIti makakhAyaM, te NaM dArA paMcajoyaNasayAI uDDuM uccatteNaM aDDhAijjAI joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagadhUbhiyAgA IhAmiyausamaturagaNaramagaravihagavAlagakinnararurusammacamara- kuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavaggayarevaiyA parigayAbhigamA vijjAharajamalajuyala- jaMtajuttaMpiva accIsahassamAliNIyA rUvagasahassakaliyA bhisamANA bhibmisamANA cakkhulloyaNa- lesA suhaphAsA sasirIyarUvA vanno dArANaM tesiM hoi, taMjahA vairAmayA nimmA riTThAmayA paiTThANA veruliyamayA sUikhamA jAyaruvovaciyapavarapaMcavannamaNirayaNakoTTimatalA haMsagabbhamayA eluyA gomejjamayA iMdakIlA lohiMyakkhamatIto dAraceDIo joIrasamayA uttaraMgA lohiyakkhamaIo sUIo vayarAmayA saMdhI nAnAmaNimayA samuggayA vayarAmayA aggalA aggalapAsAyA rayayAmayAo AvattaNapeDhIyAo aMkuttarapAsagA niraMtariyaghaNakavADA bhittIsu ceva mittigulitA chappannA tinni hoti gomANasiyA taiyA nAnAmaNirayaNavAlarUvagalolaTThiasAlabhaMjiyAgA vayarAmayA kuDDA rayayAmayA ussehA / 8 17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 rAjapraznIyaupAGgasUtram-27 savvatavaNijjamayA ulloyA nAnAmaNirayaNajAlapaMjaramaNivaMsagalohiyakkhapaDivaMsagarayayabhomA aMkAmayA pakkhA pakhavAhAo joirasAmayA vaMsA vaMsakavelluyAo rayaNAmayAo paTTiyAojAyarUvamaIo ohADaNIo vairAmaIo uvaripucchaNAo savvaseyarayayAmayAcchAyaNe aMkAmayA kaNagakUDatavaNijjathUbhiyAgA seyA saMkhatalavimalanimmaladadhidhaNagokhIrapherayayaNigarappagAsA tilagarayaNaddhacaMdacittA nAnAmaNidAmAlaMkiyA aMto bahiM ca sahA tavaNijavAluyApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA darisaNijjA abhiruvA pddiruuvaa| vR.kavasUryAbhasya devasya sUryAbhaM vimAnaM prajJaptaM ?, bhagavAnAha-gautamaH asminjambUdvIpe yo mandaraH parvataratasya dakSiNato'syA ralaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAt bhUmibhAgAdUrdhvaM candrasUryagrahaNaganakSatratArArUpANAmApipurato bahUni yojanAni bahUni yojanazatAni tato buddhayA bahubahutarotpavanena bahUni yojanasaha sApyevameva bahUni yojanazatasahasrANi evAmeva ca bahIryojanakoTIramevacabahIryojanakoTIkoTIrUrddhadUramutpalutyaatra-sArddharajupramANepradeze saudharmoM nAma kalpaHprajJaptaH, sacaprAcInApAcInAyataH pUrvAparAyataH ityarthaH, udagdakSiNavistIrNa, arddhacandrasaMsthAnasaMsthito, dvau hi saudharmezAnadevalokau samuditau paripUrNacandramaNDalasaMsthAnasaMsthitI, tayozca merodakSiNavartIsaudharmakalpa uttaravartI IzAnakalpaH tato bhavati saudharmakalpaH candrasaMsthAnasaMsthitaH, 'accimAlI' iti arcISi-kiraNAniteSAMmAlA arciAlA sAasyAstIti arciAlI kiraNamAlAsaGkula ityrthH| asaGkhyeyayojanakoTIkoTIH 'AyAmavivakhaMbheNaM tiAyAmazcaviSkambhazcAyAmaviSkambhaM samAhAro dvandvaratena, AyAmena ca viSkambhena cetyarthaH, asaGgyyeyA yojanakoTIkoTyaH 'pariAyAmazca viSkambhazcAyAmaviSkambhaM samAhAro dvandvaratena, AyAmena ca viSkambhenacetyarthaH, asaGkhyeyAyojana-koTIkoTyaH parikkheveNaM" paridhinA savvarayaNAmae' iti sarvAtmanAralamayaH 'jAvapaDirUve' iti yAvatkaraNAt 'acchesaNhe ghaTema?' ityAdivizeSaNakadambakaparigrahaH, 'tatya Na' mityAdi, tatra saudharme kalpe dvAtriMzat vimAnazatasahasrANi bhavanti tyAkhyAtaM mayA zeSaizca tiirthk-dbhiH| teNaMvimANe tyAdi, tAni vimAnAni sUtrepustvaMprAkRtatvAt sarvaratnamayAni-sAmastyena ratnamayAni 'acchAni' AkAzasphaTikavadatinirmalAni atrApi yAvatkaraNAt 'saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA' ityAdi vizeSaNajAtaMdraSTavyaM, tacca prAgevAnekazovyAkhyAtaM 'tesiNa' mityAdi, teSAM vimAnAnAM bahumadhyadezabhAge trayodazaprastaTe sarvatrApi vimAnavataM sakAnAM svasvakalpacaramaprastaTastitvAt paJcAvaMtasakAH-paJca vimAnAvataMsakAH prajJaptAH, tadyathA-azokAvataMsakaHazokAvataMsakanAmA,sacapUrvasyAM dizi, tato dakSiNasyAMsaptaparNAvataMsakaH pazcimAyAM campakAvasataMsakaH uttarasyAMcUtAvataMsakaH madhye saudharmAvataMsakaH, tecapaJcApi vimAnAvataMsakAH sarvaralamayA 'acchAjAvapaDirUvA itiyAvatkaraNAdatrApisaNhAlaNhAghaTTAmaTThA' ityAdi vizeSaNajAtamava-gantavyam ___asya ca saudharmAvataMsakasya pUrvasyAM dizi tiryak asaGkhyeyAniyojanazatasahasrANi vyativrajya-atikramyAtra sUryAbhasya devasya sUryAbhaM nAma vimAnaMprajJaptaM, arddha trayodazaM yeSAMtAni arddhatrayodazAni, sArddhAni dvAdazetyarthaH, yojanazatasahasrANyAyAmaviSkambhena, ekonacatvAriMzat Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 mUlaM-27 yojanazatasahasrANi dvipaJcAzatsahasrANi aSTau ca yojanazatAni aSTacatvAriMzadadhikAni 3952848 kiJcidvizeSAdhikAni 'parikSepeNa' paridhinA, idaM ca parakSepaparimANa 'vikkhaMbhavaggadahaguNakaraNI vaTTassa parirao hoi' iti karaNavazAt svayamAneta, sugamatvAt / 'seNaMegeNa mityAdi, tadvimAnakamekena prAkAreNa sarvataH-sarvAsudikSusamahoi' iti karaNavazAt svayamAneta, sugama-tvAt / 'se NaM egeNa' mityAdi, tadvimAnamekena prakArANa sarvataH-sarvAsu dikSu samanantataH-sAmastyena parikSiptaM / 'seNaMpAgAre' ityAdi, saprAkAraHtrINiyojanazatAniUrdhvamuccaistvena mUle evaM yojanazataM viSkambheNa madhyabhAge paJcAzat, mUlAdArabhya madhyabhAgaM yAvat yojane yojane yojanatribhAgasya viSkambhatamluTitatvAt, upari-mastake paJcaviMzatiryojanAni viSkambheNa, madhyabhAgAdArabhyoparitanamastakaM yAvat yojane yojane yojanaSaDbhAgasya viSkambhato hIyamAnatayA labhyamAnatvAt, ata eva mUle vistIrNo madhye saMkSiptaH, paJcAzato yojanAnAM truTitatvAt, upari tanukaH paJcaviMzatiyojana-mAtraviratArAtmakatvAt, ata eva gopucchasaMsthAnasaMsthitaH, 'savvarayaNAmae acche' ityAdi vizeSaNajAtaM praagvt| ____ se Na pAgAre' ityAdi, sa prAkAro 'nAnAvihapaMcavannehiM' iti nAnAvidhAni ca tAni paJcavarNAnica nAnAvidhapaJcavarNAni taiH, nAnAvidhatvaMca paJcavaNapikSayA draSTavyaMkRSNAdivarNatAratamyApekSayA vA,paJcavarNatvameva prakaTayati- 'kaNhehiM' ityAdi, 'te NaM kavisIsagA' ityAdi, tAni kapizIrSakANi pratyekaM yojanamekamAyAmato-dairyeNArddha yojanaM viSkambheNa dezonayojanamuccaistvena 'savvarayaNAmayA' ityAdi vizeSaNajAtaM praagvt| 'sUriyAbhassa Na'mityAdi, ekaikasyAM bAhAyAM dvArasahasamiti sarvasaGkhyayA catvAri dvArasahasrANi, tAnicadvArANi pratyekaMpaJcayojanazatAnyUz2auccaistvena arddhatRtIyAniyojanazatAni viSkambhataH 'tAvaiyaM ceve' ti arddhatRtIyAnyeva yojanazatAni pravezataH 'seyA' ityAdi, tAni ca dvArANi sarvANyupari zvetAni-zvetavarNopetAni bAhulyenAGgaratnamayatvAt 'varakaNagathUbhiyAgA' iti varakanakA-varakanakamayI stUpikA-zikharaM yeSAMtAnitathA, 'IhAmigausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhattacittA khaMbhuggayavaravayaveiyAparigayAbhirANA vijjAharajamalajuyalajaMtajuttAvivaaccIsahassamAliNIyA svagasahassakaliyA bhisamANA bhibbhisamANA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyarUvA' iti vizeSaNajAtaM yAnavimAnava dbhAvanIyaM, 'vanno dArANaMtesiMhoi' iti teSAM dvArANAM varNa-svarUpaM vyAvarNanamayaM bhavati, tameva kathayati 'taMjahe tyAdi, tadyathA-'vairAmayA nimmA' iti nemAnAma drANAM bhUmibhAgAdUrddhaniSkamantaH pradesAste sarve vajramayA-vajraratnamayAH, vajrazabdasya dIrghatvaM prAkRtatvAt, evamanyamAtrApidraSTavyaM, 'riTThAmayA paiTTANA' riSThamayA-riSTharatnamayAni pratiSThAnAni mUlapAdAH 'veruliyamayA khaMbhA' iti vaiDUryaratnamayAH stambhAH jAyarUvovaciyapavarapaMcavanna(vara)maNirayaNakuTTimatalA' jAtarUpeNasuvarNena upacitaiH-yuktaiH pravaraiH-pradhAnaiH paJcavargamaNibhi-candrakAntAdibhi ratnaiH-karketanAdibhi kuTTimatalaM-baddhabhUmitalaM yeSAM te tathA 'haMsagabbhamayA eluyA' haMsagarbhamayA-haMsagarbhAkhyaratnamayA For Priva Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 rAjapraznIyaupAGgasUtram-27 elukA-dehalyaH 'gomejamayA iMdakIlA' iti gomejakaratnamayA indrakIlAH, 'lohiyakkhamaIo' lohitAkSaralamayyaHceDAo' itidvArazAkhA joirasamayAuttaraMgA' iti dvArasyopari tiryagvavasthitamuttaraGgatAnijyotIrasamayAni-jyotIrasAkhyaratnAtmakAni 'lohiyakakhamaIo' lohitAkSamayyo lohitAkSaratnAdhikAH sUcayaH phalakadvayasambandhavighaTanAbhAvahetuH pATukAsthAnIyAH 'vairAmayA saMdhI' vajramayAH sandhayaH sandhimelAH phalakAnAM, kimuktaM bhavati / vajraratnapUritAH phalakAnAM sandhayaH, 'nAnAmaNimayA samuggayA' iti samudkA iva samudgakAH- zUcikAgRhANi tAni nAnAmaNimayAni 'vayarAmayA aggalA aggalapAsAyA' argalAH-pratItAH argalAprAsAdA yatrArgalA niyamyante, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkAraH-- "argalAprAsAdo yatrArgalA niyamyante iti" ete dvaye api vajraratnamayyau 'rayayAmayAo AvattaNapeDhiyAo' itiAvartanapIThikA nAma yatrendrakIlako bhavati, uktaJcavijayadvAracintAyAM jIvAbhigamasUlaTIkAkAreNa- "AvartanapIThikA yatrendrakIlako bhavatIti 'aMkuttarapAsagA' iti aGkA-aGkaralamayA uttarapArvA yeSAM dvArAmAM tAni aGkottarapArzvakANi 'niraMtariyaghaNakavADA' iti nirgatA antarikA-laghvantararUpA yeSAM te nirantarikA ata eva ghanA nirantarikA ghanAH kapATA yeSAM dvArANAM tAni nirantarikaghanakapATAni 'bhittisu ceva mittiguliyA chappannA tinni hoti' ititeSAMdvArANAMpratyekamubhayoH pArzvayoH bhittiSubhittigatAH bhittigulikA-pIThakasthAnIyAH timraH SaTpaJcAzapramANA bhavanti 'gomANasiyA (sajjA) taiyA' iti gomanasyaH zayyA 'taiyA' iti tAvanmAtrAH SaTpaJcAzatrikasaGkhyAkA ityarthaH / 'nAnAmaNirayaNavAlarUvagalIlaTThiyasAlamaMjiyAgA' iti idaM dvAravizeSaNamave, nAnAmaNiratnAni-nAnAmaNiratnamayAni vyAlarUpakANi lIlAsthitazAlamaJjikAcalIlAsthitaputtalikA yeSutAni tathA 'vayarAmayA kUDA rayayAmayA ussehA' iti kUDo-mADabhAga ucchrayaH-zikharaM, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRt-'kUDo mADabhAga ucchrayaH zikhara' miti, navaramatra zikharANi teSAmeva mADabhAgAnAM sambandhIni veditavyAni, dvArazikharANAmuktatvAt vakSyamANatvAcca, 'savvatavaNijamayAulloyA' ullokA-uparibhAgAH sarvatapanIyamayAH-sarvAtmanA tapanIyarUpasuvarNavizeSamayAH 'nAnAmaNirayaNajAlapaMjaramaNibaMsagalohiyavakhapaDivaMsagarayayabhomA' iti maNayo-maNimayA vaMzA yeSu tAni maNimayavaMzakAni lohitAkhyAnilohitAkhyamayAHprativaMzAyeSu tAni lohitAkhyaprativaMzakAnirajatA-rajatamayI bhUmiryeSAM tAni rajatabhUmAni prAkRtatvAtsamAsAntaH maNivaMzakAni lohitAkhyaprativaMzakAni rajatA-rajatamayI bhUmiryeSAM tAni rajatabhUmAni prAkRtatvAtsamAsAntaH maNivaMzakAni lohitAkhyaprativaMzakAni rajatabhUmAni nAnAmaNiratnAni-nAnAmaNiratnamayAni jAlapaJjarANigavAkSAparaparyAyANi yeSu tAni tathA, padAnAmananvayoSanipAtaH praakRttvaat| 'aMkAmayApakkhApavakhavAhAo' iti aGko-ralavizeSastamanmayAH pakSAstadekadezabhUtAH pakSavAhavo'pi tadekadezabhUtA evAGkamayyaH, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkRta-"aGkamayAHpakSAstadekadezabhUtA evaM pakSavAhavo'pi draSTavyA" iti, 'joIrasAmayA vaMsA vaMsakavellukA ya' itijyotIrasaM nAmaratanmayA vaMzAH-mahAntaH pRSThavaMzA 'vaMsakaveluyAya' itimahatAM pRSThavaMzAnA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 mUlaM-27 mubhayatastiryak sthApyamAnA vaMzAH kavellukAni pratItAni 'rayayAmaIo paTTiAo' iti rajatamayyaH paTTikA-vaMzAnAmupari kambAsthAnIyAH 'jAyarUvamaIo ohADaNIyo' jAtarUpaM-suvarNavizeSa-stanmayyaH 'ohADaNIo' avaghATinyaHAcchAdanahetukamboparisthyApyamAna mahApramANI-kaliJcasthAnIyAH 'vayarAmaIo uvaripuJchaNAo' iti vajramayyo-vajraratnAtmikA avaghATanI- nAmupari pujchanyo-niviDatarAcchAdanahetuzlakSNataratRNavizeSasthAnIyAH uktaM ca jIvAbhigama-mUlaTIkAkAreNa / __ "ohADaNAgrahaNaMmahatkSullakaMcapuJchanAiti" 'savvaseyarayayAmayAcchAyaNe' iti sarvazvetaM rajatamayaM puJchanInAmupari kavellAkAnAmadha AcchAdanaM 'aGkamayakaNagakUDatavaNijjathUbhiyAgA' aGkamayAni bAhulyenAGkaratnamayAni pakSarabAhyAdInAmaGkaratnAtmakatvAt kanakAni-kanakamayAni kUTAni-mahAnti zikharANi yeSAM tAnI kanakakUTAni tapa nIyAni-tapanIyastUpikAni, tataH padatrayasyApi karmadhArayaH, etena yat prAka sAmAnyena utkSiptaM 'seyAvarakamagathUbhiyAgA' iti tadeva prapaJcato bhAvitamiti, samprati tadeva zvetatvamupasaMhAravyAjena bhUya upadarzayati-seyAzvetAni, zvetatvamevopamayA draDhayati / ___saMkhatalavimalanimmaladaghighaNagokhIrapheNarayayanigarappagAsA' iti vigataM malaM vimalaM yatzaGkatalaM-zaGkhasyoparitanobhAgo yazcanirmalodadhidhanaH-dhanIbhUtaMdadhigokSIraphenorajatanikarazca tadvat prakAzaH-pratibhAso yeSAM tAni tathA 'tilagarayaNaddhacaMdacittA' iti tilakaratnAnipuNDavize,stairarddhacandrazca citrANi-nAnArUpANi tilakaratnArddhacandracitrANa, kvacit 'saGghatalavimalanimnaladahighaNagokhIrapheNarayayaniyarappagAsaddhacaMdacittAI' iti pAThaH, tatra pUrvavat pRthak pRthak vyutpattiM kRtvA pazcAt padadvayasya 2 krmdhaaryH| ___ 'nAnAmaNidAmAlaMkiyA' iti nAnAmaNayo-nAnAmaNimayAni dAmAni-mAlAstairalakRtAni nAnAmaNidAmAlaGakRtAni antarbahizca zlakSNAni-zlakSNapudgalaskandhanirmApitAni 'tavaNijjAvAluyapatthaDA' iti tapanIyAH-tapanIyamayyo yA vAlukA:-sikatAstAsAM prastaTa:prastaroyeSutAnitathA suhaphAsA' iti sukhaH-sukhahetuH sparzoyeSutAnisukhasparzAni sazrIkarUpANi prAsAdIyAnItyAdi praagvt| mU. (28) tesiNaMdArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa 2 caMdanakalasaparivADIopannattAo, teNaM caMdanakalasAvarakamalapaiTThANA surabhivaravAripaDipunnAcaMdenakayacaccAgA AviddhakaMTheguNA paumuppalapihANA savvarayaNAmayA acchAjAva paDirUvA mahayA 2 iMdakuMbhasamANA pannattA samaNAuso!, tesiNaMdArANaMubhaopAseduhaoNasIhiyAe solasa 2 nAgadaMtaparivADIo pnnttaao| teNaM nAgadaMtA muttAjAlaMtarusiyahemajAlagavakakhajAlakhiMkhiNI(ghaMTA)jAlaparikhittA abbhuggayA abhinisiTThA tiriyasusaMpaggahiyA ahepannagaddharU pannagaddhasaMThANasaMThiyA sabvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA mahayA mahayA gayadaMtasamANA pannatA smnnaauso!| tesuNaM nAgadaMtaesu bahave kiNhasuttabaddhavaTTavagdhAritamalladAmakalAvA nIla0 lohita0 hAlidda0 sukkilasuttavaTTavagdhAritamalladAmakalAvA, teNaMdAmAtavaNijjalaMbUsagA suvannayaramaMDiyagA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 rAjapraznIyaupAGgasUtram-28 jAva kannamaNanibbuttikeNaM saddeNaM te padase savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe aIva 2 uvasobhemANA citttthti| tesiNaM nAgadaMtANaM uvariM annAo solasa solasa nAgadaMtaparivADIo paM0, teNaM nAgadaMtA taMceva jAva mahatA 2 gayadaMtasamANA pannattA samaNAuso! tesuNaM nAgadaMtaesu bahave rayayAmayA sikkagA pannattA, tesuNaM rayayAmaesu sikkaesubahave veruliyAmaIo ghUvaghaDIo paM0, tAoNaM ghUvaghaDIo kAlagurupavarakuMdurukkaturukkaghUvamadhamadhaMtagaMdhuddhayAbhirAmAo sugaMdhavaragaMdhiyAto gaMdhavaTTibhUyAo orAleNaM maNunneNaM manahareNaM ghANamaNanivvuikareNaM gaMdheNaM te padese savvao samaMtA jAva citttthti| tesiNaMdArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa sAlabhaMjiyAparivADIo pannattAo, tAoNaM sAlabhaMjiyAo lIlaTThiyAo supaiTThiyAo sualaMkiyAo nAnAviharAgavasaNAo nAnAmallapiNaddhAo muTThigijjhasumajjhAo AmelagajamalajuyalavaTTiyaabbhunnayapINaraiyasaMThiyapIvarapaoharAo rattAvaMgAo asiyakesIo miuvisypstthlkkhnnsNvelliyggsiryaao| IsiM asogavarapAyavasamuTThiyAo vAmahatthaggahiyaggasAlAo IsiM addhacchikaDakkhaciTThieNaMlUsamANIoviva cakSulloyaNalesehiM annamantraMkhejamANio (viva) puDhavipariNAmAo sAsayabhAvamuvagayAo candAnanAo caMdavilAsiNIo caMdaddhasamaNiDAlAo caMdAhiyasomadaMsaNAo ukka (viva ujjovemANAo) vijughaNamiriyasUradippaMtateyaahiyayarasannikAsAo siMgArAgAracAruvesAo pAsA vemANAo) vijjughaNamiriyasUradippaMtateyaahiyayarasannikAsAo siMgArAgAracAruvesAo pAsA0 darasi0 (paDi0 abhi0) citttthti|| vR. teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaSedhikAbhAvena 'duhato' iti dvighAto dviprakArAyAMnaSedhikyAM, naiSedhikIniSIdanasthAnaM,AhacajIvAbhigamamUlaTIkAkRta-"naiSedhikI niSIdanasthAna"miti, pratyekaMSoDaza2 (kalaza) paripATayaHprajJaptAH, tecacandanakalazA varakamalapaiTThANA' iti varaM-pradhAnaM yatkamalaM tatpratiSThAnam-AdhAro yeSAM te varakamalapratiSThAnAH, tathA surabhivaravAripratipUrNAzcandanakRtacarcAkAH-candanakRtoparAgAH 'AviddhakaNTheguNA' iti AviddhaH-AropitaH kaNTheguNoHraktasUtrarUpoyeSAMteAviddhakaNTheguNAH, kaNThekAlavat saptamyA aluk, 'paumuppalapihANA' itipadmamutpalaMca yathAyogaMpidhAnaMyeSAMtepadmotpalapidhAnAH savvarayaNAmayA acchA saNhA laNhA' ityAdi yaavt| 'paDirUvagA' iti vizeSaNakadambakaMprAgvat 'mahayA' itiatizayena mahAntaH kumbhAnAmindra indrakumbho rAjadantAdidarzanAdindrazabdasya pUrvanipAtaH mahAMzcAsau indrakumbhazca tasya samAnA mahendrakumbhasamAnAH-mahAkalazapramANAH prajJaptA he zramaNa! he AyuSman / 'tesiNaM dArANa miti teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaSedhikIbhAvena yA dvidhA naiSedhikI tasyAM pratyeka SoDaza SoDazanAgadantaparipATayaH prajJaptAH, nAgadantA-aGkuTakAH, teca nAgadantA 'muttajAlaMtarusiyahemajAlagavakakhajAlakhiMkhiNi(ghaMTA)jAlaparikhittA' iti muktAjAlAnAmantareSu yAni utsRtAni-lambamAnAni hemajAlAni-suvarNamayadAmasamUhA yAni ca gavAkSajAlAniga Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 28 263 vAkSAkRtiratnavizeSamAlAsamUhA yAni ca kiGkiNighaTAjAlAni - kSutraghaNTAsamUhAstaiH paritriptAH - sarvato vyAptAH 'abbhuggayA' iti abhimukhamudgatAH agrimabhAge manAk unnatA iti bhAvaH 'abhinisiTThA' iti abhimukhaM bahirbhAgAbhimukhaM nispRSTA nirgatA abhinaspRSTAH tiriyasupariggahiyA' iti tiryak bhittipradezaiH suSThu - atizayena samyak - manAgapyacalanena parigRhItAH susamparigRhItAH, 'ahepannagaddharUvA' iti adhaH - etadeva vyAcaSTe - ' pannagArddhasaMsthAna - saMsthitA' adhaHpannagArddhasaMsthAnAH 'savvavayarAmayA' sarvAtmanA vajramayA 'acchA saNhA' ityArabhya 'jAva paDirUvA' iti vizeSaNajAtaM prAgvat / 'mahayA' iti atizayena mahAnto gajadantasamAnA- gajadantAkArAH prajJaptA he zramaNa ! he AyuSman ! 'tesu NaM nAgadaMtaesu bahave kiNhasutavaddhA' teSu nAgadankeSu bahavaH kRSNamUtravaddhA 'vagdhghariya' iti avalambitA mAlyadAmakalApAH - puSpamAlAsamUhA bahavo nIlasUtrAvalambitamAlyadAmakApA evaM lohitahAridrazuklasUtravaddhA api vAcyAH / 'te NaM dAmA' ityAdi, tAni dAmAni 'tavaNijjalaMbUsagA' iti tapanIyaH - tapanIyamayo lambUsago-dAmnAmagrimabhAge maNDanavizeSo yeSAM tAni tathA, jAva laMbUsakAni, 'suvannapayaragasaMDiyA' iti pArzvataH sAmastyena suvarNapratareNasuvarNapatrakeNNamaNDitAni suvaNaprataramANDitAni / 'nAnAvihamaNirayaNavivihahArauvasohiyasamudayA' iti nAnArUpANAM maNInAM ratnAnAMca vividhA - vicitravarNA hArA - aSTAdazasarikA arddhahArA-navasarikAstairupazobhitaH samudAyo yeSAM tAni tathA 'jAva sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTThati' iti atra yAvatkaraNAdevaM paripUrNa pATho draSTavyaH 'IsimaNNoNNamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyaM eijramANA paijjamANA palaMbamANA pajhaMjhamANA orAleNa maNuNNeNaM maNahareNaM kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaM te pase savvao samaMtA ApUremANA 2 sirIe aIva 2 uvasobhemANA ciTThati' etacca prAgeva yAnavimAnavarNane vyAkhyAtamiti na bhUyo vyAkhyAyate / 'tesi NaM nAgadaMtANa' mityAdi, teSAM nAgadantAnAmupari pratyekamanyAH SoDaza SoDaza nAgadantaparipATayaH prajJaptAH te ca nAgadantA yAvatkaraNAt 'muttajAlaMtarusiyahemajAlavavakhajAlasiMkhiNighaMTAjAlaparikhittA' ityAdi prAguktaM sarvaM draSTavyaM yAvat gajadantasamAnAH prajJaptA he zramaNa ! he AyuSman ! 'tesu NaM nAgadaMtaesu' / ityAdi, teSu nAgadantakuSe bahUni rajatamayAni sikkakAni prajJaptAni teSu vararajatamayeSu sikkakeSu bahavo bahvayo vaiDUryamayya- vaiDUryaratnAtmikA dhUpaghaTikAH 'kAlAgurupavarakaMkudurukkaturukka ghUvamaghamaghaMte' tyAdi pragAvta navaraM 'ghANamaNanivvuikareNa' miti ghrANendriyamanonirvRtikareNa / 'tesi Na' mityAdi teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena dvighAto-dviprakArAyAM naiSedhikyAM SoDaza SoDaza zAlabhaJjikAparipATayaH prajJaptAH, tAzca zAlabhaJjikA lIlayA-lalitAGganivezarUpayA sthitA lIlAsthitAH, 'supaiTThiyAo' iti sumanojJatayA pratiSThitAH supratiSThitAH 'sualaMkiyAo' suSThu atizayena ramaNIyatayA alaGkRtAH svalaGkRtAH 'nAnAviharAgavasaNAo' iti nAnAvidhonAnAprakAro rAgo yeSAM tAni nAnavidharAgAmi tAni vasanAni - vastrANi yAsAM tAstathA 'nAnAmallapinaddhAo' iti nAnArUpANi mAlyAni - puSpANi Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 28 pinaddhAni - AviddhAni yAsAM tA nAnAmAlyapinaddhAH, ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt, 'muTThigijjhasumajjhAo' iti muSTigrAhyaM suSThu - zobhanaM madhya-madhyabhAgo yAsAM tAstathA, 'AmelagajamalajugalavaTTiyaabbhunnayapINaraiyasaMThiyapIvarapaoharAo' pInaM- pIvaraM racitaM saMsthitaM-saMsthAnaM yatAbhyAM tau pInaracitasaMsthAnau Amelaka:- ApIDaH zekharaka ityarthaH / tasya yamalayugalaM- samazreNikaM yadyugalaM tadvat varttitau-vaddhasvabhAvAvupacitakaThinabhAvAviti bhAvaH abhyunnatau pInaracitasaMsthAnau ca payodharau yAsAM tAstathA, 'rattAvaMgAo' iti rakto'pAGgo - nayanopAntarUpo yAsAM tAstathA, 'asiyakesio' iti asitAH - kRSNAH kezA yAsAM tA asitakezyaH, etadeva savizeSamAcaSTe - 'miuvisayapasatthalakkhaNasaMvelliyaggasariyAo' mRdavaH - komalA vizadA - nirmalAH prazastAni - zobhanAni asphuTitAgratvaprabhRtIni lakSaNAni yeSAM te prazastalakSaNAH 'saMvellitaM' saMvRtamagraM yeSAM te saMvellitAgrAH zirojAH - kezA yAsAM tA mRduvizadaprazastalakSaNasaMvellitAgrazirojAH, 'IsiM asomavarapAyavasamuTThiyAo' ISat -manAka azokavarapAdave samupasthitAH- AzritA ISadazokavarapAdapasamupasthitAstathA 'vAmahatyaggahiyaggasAlAo' vAmahastena gRhItamagraM zAlAyAH - zAkhAyAH arthAdazokapAdapasya yakAbhistA vAmahastagRhItAgrazAlAH / 'IsiM addhacchikaDakkhaciTThieNaM lUsamANIo vive 'ti ISat - manAk arddha- tiryak valitamakSi yeSu kaTAkSarUpeNa ceSTitesu tairmuSNantya iva surajanAnA manAMsi 'cakkhulloyaNalesehiM ya annamannaM khijramANIo viva' 'anyo'nyaM parasparaM cakSuSAM lokanena - Alokanena yelazAH - saMzleSastaiH khadyamAna iva, kimuktaM bhavati ? - evaMnAmAnasti (ma)ryagvalitAkSikaTAkSaiH parasparamavalokamAnA avatiSThanti yathA nUnaM parasparaM saubhAgyAsahanatastiryagvalitAkSikaTAkSaiH parasparaM khidyanti iveti, 'puDhavipariNAmAo' iti pRthivIpariNAmarUpAH zAzvatabhAvamupagatA vimAnavat / 'caMdAnanAo' iti candra ivAnanaM mukhaM yAsAM tAstathA 'caMdavilAsiNIo' iti candravat manoharaM vilasantItyevaMzIlAzcandravilAsinyaH 'caMdaddhasamaniDAlAo' iti candrArddhasamamaSTamIcandrasamAnaM lalATaM yAsAM tAstathA 'caMdAhiyasomadaMsaNAo' iti candrAdapi adhikaM sonaMsubhagakAntimat darzanam - AkAro yAsAM tAstathA ulkA iva udyotamAnAH 'vijjughaNamaricisUradippaM tateyaahiyayarasannikAsAto' iti vidyuto ye ghanA - bahalatarA marIcayastebhyo yacca sUryasya dIpyamAnaM dIptaM - tejastasmAdapi adhikataraH sannikAzaH - prakAzo yAsAM tAstathA, 'siMgArAgAracAruvesAo pAsAiyAo darisaNijjAo paDirUvAo abhirUvAo ciTThati' iti prAgvat // mU. (29) tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa solasa jAlakaDagaparivADIo pannattA, te NaM jAlakaDagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM dArANaM ubhao pAse duhAo nisIhiyAe solasa solasa ghaMTAparivADIo pannattA, tAsi NaM ghaMTANa imeyArUve vannAvAse pannatte, taMjahA - jaMbUNayAmaIo ghaMTAo vayarAmayAo lAlAo nAnAmaNimayA ghaMTApAsA tavaNijjAmaiyAo saMkhalAo rayayAmayAo rajjUto, tAo NaM ghaMTAo ohassarAo mehassarAo sIhassarAo duMduhissarAo kuMcassarAo naMdissarAo naMdighosAo maMjussarAo maMjughosAo sussarAo Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-29 265 sussaranigghosAo urAleNaM maNuneNaM maNahareNaM katramaNanibbuikareNaM saddeNaM te padese savvao samaMtA ApUremANIo 2 jAva ciTThati // tesiNaM dArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solisa solasa vaNamAlAparivADIo pannatAo, tAoNavaNamAlAo nAnAmaNiyamayadumalayakisalayapallavasamAulAochappayaparibhuJjamANA sohaMtasassirIyAo paasaaiiyaao4| tesiNaMdArANaM ubhao pAse duhao nisIhiyAe solasa 2 pagaMThagA pannattA, teNaM pagaMThagA aDvAinjAiMjoyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM paNavIsaMjoyaNasayaMbAhalleNaM savvavayarAmayAacchA jAva pddiruuvaa| tesiNaM pagaMThagANaM uvariMpatteyaM 2 pAsAyavaDeMsagA pannattA, teNaMpAsAyavaDeMsagAaDDAijAI joyaNasayAI uDDhe uccatteNaM paNavisaM joyaNasayaM vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiapahasiyA iva vivihamaNirayaNabhatticittA vAuddayavijayavejayaMtapaDAgachattAichattakaliyA tuMgA gagaNatalamaNulihaMtasiharA jAlaMtarayaNapaMjarammiliyavva maNikaNagathUbhiyAgA viyasiyasayavattapoMDarIyA tilagarayaNaddhacaMdacittA NANAmaNidAmAlaMkiyA aMto bahiM ca saNhA tavaNijavAluyApatthaDA suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAdIyA darisaNijjA jAvadAmA uvariM pagaMThagANaM jhayA chttaaichttaa| tesiNaMdArANaMubhaopAse sosalasa solasatoraNA pannattA, nAnAmaNimayA nAnAmaNimaesa khaMbhesu uvaNiviTThasanniviTThA jAva paumahatthagA, tesiNaM toraNANaM purao dodo sAlabhaMjiyAo pannattAo, jahA heTThA taheva tesiNaM toraNANaM purao nAgadaMtA pannattA jahA heTThA jAvadAmA, tesi NaM toraNANaM purao do do hayasaMghADA gayasaMghADA narasaMghADA kinnarasaMghADA kiMpurisasaMghADA mahoragasaMghADA gaMdhavvasaMghADAusabhasaMghADA savvarayaNAmayAacchajAva paDirUvA, evaM vIhI paMtIo mihunnaaii| tesi NaM toraNANaM purao do do paumalayAo jAva sAmalayAo nicaM kusumiyAo savvarayaNAmayA acchAjAva paDirUvAo / tesi NaM toraNANaM purao do do akkhaya (disA) sovatthiyA pannattA, savvarayaNAmayA acchA jAvapaDirUvA, tesiNaM toraNAmaMpurododocaMdanakalasA pa0 te NaM caMdanakalasA varakamalapaiTThANA tadeva / tesiNaM toraNANaM purato dodo bhiMgArA pa0, te NaM bhiMgArA varakamalapaiTThANA jAva mahayA mattagarumahAkitisamANA pannattA samaNA - uso!| tesiNaM teraNANaM purao do do AyaMsA pannattA, tesi NaM AyaMsANaM imeyArUve vannAvAse pannate, taMjahA-tavaNijjamayA pagaMThayA veruliyamayA surayA vairAmayA dovAraMgA nAnAmaNimayA maMDalA aNugghasitanimlAte chAyAte samaNubaddhA caMdamaMDalapaDinikAsA mahayA addhakAyasamANA pannattA smnnaauso!| tesiNaMtoraNANaM puraodo do vairanAbhathAlA paM0 acchaticchaDiyasAlitaMdulahasaMdiTThapaDipunnA ivaciTThati savvajaMbUNayamayAjAvapaDirUvA mahayA mahayArahacakkavAlasamANA paM0 samaNAuso tesiNaMtoraNANaMpurao do do pAMtIo, tAoNaM pAIo acchodagaparitthAo nAnAmaNipaMcavanassa phalahariyagassa bahupaDipunnAoviva ciTThati savvarayaNAmaIoacchA jAva paDirUvAo mahayA mahayA gokaliMjaracakkasamANIo pannattAo smnnaauso| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 29 tesi NaM toraNANaM purao do do supaiTThA pannattA nAnAvihabhaMDaviraiyA iva ciTThati savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / tesi NaM toraNANaM purao do do maNaguliyAo pantrattAo, tAsi NaM maNaguliyAsu bahave suvannarUppamayA phalagA pannattA, tesu NaM suvannarUppamaesu phalagesu bahave vayagagayA nAgadaMtayA pannattA / 266 tesu NaM vayarAmaesu nAgadaMtaesu bahave vayarAmayA sikkagA pannattA, tesu NaM vayarAmaesu sikkagesu kiNhasuttasikkagavacchitA nIlasuttasikkagavacchiyA lohiyasuttasikkagavacchiyA hAliddasutsikkagavacchiyA sukkalasuttasikkagavacchiyA bahave vAyakaragA pananattA savve veruliyamayA acchA jAva paDirUvA / tesiNaM toraNANaM purao do docittA rayaNakaraMDagA paM0 se jahAnAmae ranno cAuraMtacakkavaTTissa citte rayaNakaraMDae veruliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDe sAte pahAte te patese savvato samaMtA obhAsati ujjoveti tavati bhAsati evameva tevi cittA rayaNakaraMDagA sAte pabhAte te paese savvao samaMtA obhAsaMti ujjoveti tavaMti pagAsaMti / tesi NaM toraNANaM purao do do hayakaMThA gayakaMThA narakaMThA kinnarakaMThA kiMpurisakaMThA mahoragakaMThA gaMdhavvakaMThagA usabhakaMThA savvavayarAmayA acchA jAva paDirUvA, tesu NaM hayakaMThaesu jAvausabhakaMThaesu do do puSTyAMgerIo (mallacaMgerIo) cutracaMgerIo (gaMdhacaMgerIo) vatthacaMgerIo AbharaNacaMgerIo siddhatthacaMgerIo lomahatthacaMgerIo pannattAo savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo, tAsu NaM pupphacaMgerIAsu jAva lomahatthacaMgerIsu do do pupphapaDagAI jAva lomahatthapaDalagAI savvarayaNAmayAiM acchAI jAva paDiruvAi / tesi NaM toraNANaM purao do do sIhAsaNA pannattA, tesi NaM sIhAsaNANaM vannao jAva dAmA, tesi NaM toraNANaM purao do do ruppamayA chattA pannattA, te NaM chattA veruliyavimaladaMDA jaMbUNayakanniyA vairasaMdhI muttAjAlaparigayA aTThasahassavarakaMcaNasalAgA daddaramalayasugaMdhI savvouyasurabhI sIyalacchAyA maMgalabhatticittA caMdAgArovamA / tesiNaM toraNANaM purao do do cAmarAo pannattAo, tAoNaM cAmarAo (caMdappabhaveruliyavaranAnAmaNirayamakhaciyacittadaMDAo) nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihatavaNijuJjalavicittadaMDAo valliyAo saMkhaMkakuMdadagarayaabhayamahiyephaNapuMjasannigAsAto suhumarayayadIhavAlAto savvarayaNAmayAo acchAo jAva paDirUvAo / tesi NaM toraNANaM purao do do tellasamuggA koTThasamuggA pattasamuggA coyagasa0 tagarasa0 elAsa0 hariyAlasa0 hiMgalayasa0 manosilAsa0 aMjaNa0 savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA vR. 'tesi Na' mityAdi teSAM dvArANA pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena yA dvidhA naidhikI tasyAM SoDaza SoDaza jAlakaTakAH prajJaptAH, jAlakaTako - jAlakakIrNo ramyasaMsthanaH pradezavizeSaH, te ca jAlakaTakAH 'savvarayaNAmayA acchA saNhA jAva paDirUvA' iti prAgvat / 'tesi Na'mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayordighAto naiSedhikyAM SoDaza ghaNTAparipATayaH prajJaptAH, tAsAM ca ghaNTAnAmayametadarUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA - jambUnadamayyo ghaNTA vajramayyo lAlAH nAnAmaNimayA ghaNTApAzvAH tapanIyamayyaH zRGkhalA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-29 267 yAsu tA avalambitAstiSThanti rajatamayyo rajjavaH 'tAo NaM ghaMTAo' ityAdi, tAzca ghaNTA oghena-pravAheNa svaro yAsAMtA oghasvarA meghasyevAtidIrgha svaro yAsAMtA meghasvarAH haMsasyeva madhuraH svaro yAsAMtA haMsasvarAH, evaM krauJcAsvarAH siMhasyeva ca prabhUtezavyApI svaro yAsAM tAH siMhasvarAH evaMdundubhisvarA dvAdazavidhatUryasaGghAto nandinandisvarAH nandivat ghoSo-jhAdo yAsAM tA nandighoSAH maJjU-priyaH svaro yAsAMtA mabhUsvarA, evaM maghoSAH, kiMbahunA ?, susvarAH susvaraghoSAH, 'urAleNa mityAdi prAgvat / 'tesiNa'mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayoH dvighAto naiSedhikyAM SoDaza 2 vanamAlAparipATayaH prajJaptAH, tAzca vanamAlA nAnAdrumANAM nAnAlatAnAMca yAni kizalayAni ye capallavAstaiHsamAkulAH-sammizrAH 'chappayaparibhujamANA sobhantasassirIyA' itiSaTpadaiH paribhujyamAnAH satyaH zobhamAnAH SaTaSadaparibhujyamAnazobhamAnAH ata eva sazrIkAH 'pAsAIyA' ityAdi padacatuSTaM praagvt| _ 'tesi NaM dArANa'mityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena yA dvidhA naiSedhikI tasyAM SoDasa 2 prakaNThakAH prajJaptAH, prakaNThako nAma pIThavizeSaH, Aha ca jIvAbhigamamUlaTIkAkAraH-'prakaNThau pIThavizeSA'viti, teca prakaNThakAH pratyekamarddhatRtIyAni yojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAMpaJcaviMzi-paJcaviMzatyadhikaMyojanazataM 'bAhalyena' piNDabhAvena 'savvavayarAmayA' iti sarvAtmanA te prakaNThakAH vajramayAvajraratnamayA, 'acchA saNhA' ityAdi vizeSaNajAtaM praagvt| tesi NaM pagaMThagANa mityAdi, teSAM prakaNThakAnAM upari pratyekaM pratyekaM-iha ekaM prati pratyekamityAbhimukhyevartamAnaH pratizabdaH samasyate,tatovIpsAvivakSAyAMdvirvacanaM,prAsAdAvataMsakAH prajJaptAH, prAsAdAvataMsakA nAma prAsAdavizeSAH, uktaM ca jIvAbhigamamUlaTIkAyAM"prAsAdAvataMsakauHprAsAdavizeSA'viti, tecaprAsAdavataMsakaMarghatRtIyAniyojanazatAni Urdhvam uccaistevana paJcaviMzaMyojanazataM viSkambhena, 'abbhuggayamUyapahasiyAviva' abhyudgatA-Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtAH-prabalatayA sarvAsu dikSu prasRtA yA prabhA tayA sitA iva-baddhA iva tiSThantIti gamyate, anyathA kathamiva te abhyudgatA nirAlambAH tiSThantIti bhaavH|| vivihamaNirayaNabhatticittA' vividhAHanekaprakArA ye maNayaH-candrakAntAdayo yAni ca ratnAni-karketanAdIni teSAM bhaktibhi-vicchittivizeSaizcitrA-nAnArUpAH Azcaryavanto vA vAnAnAvidhamaNiratnabhakticitrAH, 'vAuTThayavijayavejayaMtIpaDAgachattAichattakaliyA' vAtodbhUtAvAyukampitA vijayaH-abhyudayastatsUcikA vaijayantyabhidhAnA yAH patAkA athavA vijayA iti vaijayantInAM pArzvakarNikA ucyante tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH, pAkAstA epa vijayavarjitA chatrAtichatrANi-uparyuparisthitAnyAtapatrANitaiH kalitA vAtodbhUtavijayavaijayantI patAkAchatrAticchatrakalitAH, tuGgo-uccA uccaistvenArddhatRtIyayojanazatapramANatvAt ata eva 'gaganatalamanulihaMtasiharA' itigaganatalaM-ambaratalam anulikhanti-abhilavayantizikharANi yeSAMtetathA, jAlAni jAlakAnitAnibhavanabhittiSuloke pratitAni, tadanteSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni yeSu te jAlAntararatnAH, sUtre cAtra vibhaktilopaH praakRttvaat| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 rAjapraznIyaupAGgasUtram-29 tathA paJjarAta unmIlitA iva-bahiSkRiva paJjaronmIlitA iva, yathA kila kimapi vastu pArAt-vaMzAdimayAcchAdanavizeSAt bahiSkRtamatyantamavinaSTacchAyatvAt zobhate evaM te'pi prAsAdAvataMsakA itibhAvaH, tathA maNikanakAni-maNikanakamayyaH stUpikAH-zikharANiyeSAM te maNikanakastUpikAH, tathA vikasitAni yAni zatapatrANi puNDarIkANi ca dvArAdIpratikRtitvena sthitAni tilakaratnAni bhityAdiSupuNDavizeSAarddhacandrAzca dvArAdiSutaizcitrAH-tathA nAnArUpA AzcaryabhUtA vA vikasitazatapatrapuNDarIkatilakaratnArddhacandracitrAH, tathA nAnA-anekarUpANi yAni maNidAmAni-maNimayapuSpamAlAstairalaGakRtAni-zobhitAni nAnAmaNidAmAlaGakRtAni tathA antarbahizca zlakSaNA-masRNAH, tathA tapanIyaM-suvarNavizeSastanmayyA vAlukAyAH prastaTa:-prastAro yeSu te tapanIyavAlukAprastaTAH 'suhaphAsA sassirIyarUvA pAsAIyA' ityAdi prAgvatteSAM ca prAsAdAvataMsakAntamantamivarNanamuparyallokavarNanaM siMhAsanavarNanamuparivijayadUpyavarNanaM vajrAGkuzavarNanaM muktAdAmavarNanaM ca yathA prAk yAnavimAne bhAvitaM tathA bhAvanIyaM / 'tesiNa'mityAdi, SAM dvArANAMpratyekamubhayoH pArzvayorekaikanaiSedhikIbhAvena yA dvidhA naiSedhikI tasyA SoDaza SoDaza toraNAni prajJaptAni, tAni ca toramAni nAnAmaNimayAnItyAdi toraNavarNanaM yAnavimAnamiva niravazeSaM bhAvanIyaM, 'tesiNaM toraNANa purao' ityAdi, teSAM toraNAnAM purataH pratyekaM dve dve zAlabhaJjike, zAlabhalikAvarNanaM praagvt| 'tesiNa'mityAdi, teSAMtoraNAnAMpurato dvau dvau nAgadantakau prajJaptau, teSAMca nAgadantakAnAM varNanaM yathA'ghastAdanantaramuktaMtathA vaktavyaM, navaramatropari nAgadantakA na vaktavyA abhAvAt, 'tesiNa'mityAdi teSAMtoraNAnAM purato dvau dvau hayasaGghATI, saGghATazabdoyugmavAcIyathA sAdhusaGghATa ityatra, tato dve dve hayayugme ityarthaH, evaM gajanarakinakiMpurupamahoragagandharvavRSabhasaGghATA api vAcyAH, ete ca kathambhUtA! ? ityAha-savvarayaNAmayA acchA saNhA' ityAdi prAgvat, yathA cAmISAM hayAdInAmaSTAnAM saGghATA uktAstathA paGkatayo'pivIthayo'pimithunakAnicavAcyAni, tatra saGghATAH samAnaliGgayumarUpA puSpAvakIrNakAzca ekadigavyavasthitAH zreNipaGkitarubhayoH pArzvayorekaikazreNibhAvena yat zreNidvayaM sA vIthi strIpuruSayugmaM mithunakaM 'tesi Na'mityAdi, teSAM toraNAnAM purato dve dve padmalate yAvatkaraNAt dve dve nAgalate dve dve azokalate dve dve campakalate dvedvecUtalate dve dve vAsantIlate dve dve kundalate dvedveatimuktalate iti parigRhyayate, dvedvezyAmalate, tAzca kathambhUtA ityAha 'niccaM kusumiyAo' ityAdi yAvatkaraNAt 'niccaM mauliyAo nicaM lavaiyAo niccaM thavaiyAo niccaM gucchiyAo nicaM jamaliyAo nicaM vinamiyAo niccaM paNamiyAo niccaM suvibhattapiNDamaJjarivaDeiMsagadharAo niccaM kusumiyamauliyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyaviNamiyapaNamayasuvibhattapaDimaarivaDiMsagadharIo' iti parigRhyate, asya vyAkhyAnaM prAgvat, punaH kathambhUtA ityAha-'savvaraNAmayA jAva paDirUvA' iti, atrApi yAvatkaraNAt 'acchA saNhA' ityAdivizeSaNasamUhaparigrahaH, sa ca prAgvadbhAvanIyaH / 'tesiNa'mityAdi, teSAM toraNAnAM purataH pratyeka dvau dvau diksauvastikau-dikprokSakau te ca sarvejAmbUnadamayAH, kvacitpAThaH savvarayaNAmayAacchA' ityAdi, prAgvat 'tesiNa'mityAdi Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 mUlaM-29 dvau dvaucandanakalazau prajJaptI, varNakaH candanakalazAnAM varakamalapaiTThANA' ityAdirUpaHsarvaprAktano vaktavyaH, 'tesi NamityAdi dvau dvau bhRGgArau, teSAmapi kalazAnAmiva varNako vaktavyo, navaraM paryante 'mahayAmattagayamahAmuhAgiisamANA pannattA samaNAuso !' iti vaktayaM 'mattagayamahAmuhAgiisamANA' iti matto ya gajastasya mahat-ativizAlaM yat mukhaM tAyAkRtiAkArastatsamAnAH-tatsadRzAH prajJaptAH, 'tesiNa'mityAdi teSAMtoraNAnAMpurato dvau dvAvAdarzako prastau, teSAM cAdarzakAnAmayametadrUpo varNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-tapanIyamayAH prakaNThakAH-pIThavizeSAH, aGkamayAni-aGkaratmayAni maMDalAni yatra pratibiMbasambhUti 'anogghasiyanimmalAe' iti avagharSaNamavagharSitaM bhAve ktapratyayaH tasya nirmalatAavagharSitanirmalatA bhUtyAdinA nirmArjanamityarthaH avagharSitasyAbhAvo'navagharSitA tena nirmalA anavagharSitanirmalAanavagharSitanirmalayAchAyayA samanubaddhA-yuktAH 'candamaNDalapaDinikAsA' iti candramaNDalasadRzAH 'mahayA mahayA' atizayena mahAnto'rddhakAyasamAnAH-kAyArddharamANAH prajJaptA he zramaNa he AyuSman ! - ___ 'tesiNa'mityAdi teSAM toraNAnAM purato dve dve vajranAbhe-vajramayo nAbhiryayoste vajranAbhe sthAle prajJapte tAni ca sthAlAni tiSThanti, 'acchatticchaDiyataMdulanahasaMdaTTaDipunnA iva ciTThati' 'acchA' nirmalAH zuddhAH sphaTikavat tricchaTitAH-trIna vArAnchaTitAH ata eva 'nakhasandaSTAH' nakhAH-nakhikAH sandaSTA muzalAdibhichaTitA yeSAMte tathA sukhAdidarzanAt ktAntasya paranipAtaH acchaistricchaTitaiH zAlitaNDulai khasandaSTaiH paripUrNAH, pRthvIpariNAmarUpANi tAni tathA kevalamevasAkArANItyupamA, tathA cAha-'savvajambUNayamayA' sarvAtmanA jambUnadamayAni 'acchA saNhA' ityAdi prAgvat 'mahayA mahayA' iti atizayena mahAnti rathacakrasamAnAni prajJaptAni he zramaNaH he aayussmn!| 'tesi Na'mityAdi teSAM toraNAnAM purato dve dve 'pAIo' iti pAtryau prajJapte, tAzca pAtryaH 'sacchodagapaDihatthAo' iti svacchapAnIyaparipUrNA 'nAnAvihassa phalahariyassa bahupaDipunnAvive'ti atra SaSThI tRtIyArthe 'bahu paDipugne ti caikavacanaM prAkRtatatvAt, nAnAvidhaiH phalaharitairharitaphalairbahu-prabhUtaMpratipUrNAiva tiSThantinakhalu tAniphalAni kiMtutathArUpAH zAzvatabhAvamupAgatAH pRthvIpariNAmamAstataH upamAnamiti, savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, 'mahaye'ti atizayena mahatyo gokaliJjagacakrasamAnAH prajJaptAH he zramaNa he AyuSman ! - _ 'tesi Na'mityAdi teSAM toraNAnA purato dvau supratiSThako-AdhAravizeSau prajJaptau, te ca supratiSThakAH susauSadhipratipUrNA nAnAvidhaiH paJcavarNaiprasAdhanabhANDaizca bahuparipUrNA iva tiSThanti, upamAbhAvanA prAgvat, 'savvarayaNAmaio' ityAdi tathaiva, 'tesi Na'mityAdi teSAM toraNAnAM purato dve dve manogulikA nAma pIThikA, uktaM kha jIvAbhigamamUlaTIkAyAM-"manogulAki nAma pIThike"ti, tAzca manogulikAH sarvAtmanA vaiDUryamayyo 'acchA' ityAdi prAgvat / tAsu NaM manoguliyAsubahave' ityAdi tAsumanogulikAsusuvarNamayAni rUpyamayAnica phalakAniprajJaptAni, teSu suvarNarUpyamayeSu phalakeSu bahavo vajramayA nAgadantakAH-aGkuTakAH (sivakeSu) teSu ca nAgadantakeSu bahUni rajatamayAni sikkakAni prajJaptAni, teSu ca rajatamayeSu bahavo vAtakarakA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 rAjapraznIyaupAGgasUtram-29 jalazUnyAH karakA prajJaptAH, tadyathA-'kiNhasutte'tyAdi gavacchaM-AcchAdanaMgavacchAsAtA eSviti gavacchikAHtAH kRSNasUtraiH-kRSmasUtramayairgavacchikai (tai)riti gamyate, sikkakeSu gavacchitAH kRSNasUtrasikkagagavacchitA evaM nIlasUtrasikkagavacchitA ityAdyapi bhAvanIyaM, te ca vAtakarakAH zarvAtmanA vaiDUryamayA 'acchA' ityAdi prAgvat / 'tesiNa'mityAdi, teSAMtoraNAnAMpuratodvau dvau citrI-AzcaryabhUtau ratnakaraNDakau prajJaptI 'se jahAnAmae' ityAdi, sa yathA nAma rAjJazcaturantacakravartinaH-catuSu pUrvAparadakSiNottararUpeSu anteSu-pRthivIparyanteSu cakreNa vartituMzIlaM yasya tasyaivacitraH-AzcaryabhUto nAnAmaNimayatvena nAnAvarNovA 'veruliyanANAmaNiphaliyapaDalapaccoyaDe' itibAhulyena vaiDUryamaNimayaH 'phalihapaDalapaJcoyaDe' iti sphaTikapaTalAbacchAdataH 'sAe pabhAe' ityAdi sa yathA rAjJazcaturantacakravartinaH pratyAsannAn pradezAn sarvataH sarvAsu dikSu samantataH-sAmastyena avabhAsayati etadeva paryAtrayeNa vyAcaSTe-udyotayati tApayati prabhAsayati 'evameve' tyAdi sugamaM 'tesi NaM toraNANa' mityAdi, teSAM toraNAnAM purato dvA dvau hayakaNThapramANau ratnavizeSau evaM gajanarakinnarakiMpuruSamahoragagandharvavRSabhakaNThAapivAcyAH, uktaM, ca jIvAbhigamamUlaTIkAkAreNa-"hayakaNThau-hayakaNThapramANau ratnavizeSau evaM sarve'pikaNThAvAcyA" iti, tathA cAha- 'savvarayaNAmayA' iti, sarve ratnamayA-ratnavizeSarUpA 'acchA' ityAdi prAgvat / _ 'tesi Na'mityAdi teSAM toraNAnAM purato dvau dvau puSpacaGgeau prajJapte evaM mAlyacUrNagandhavastrAbharaNasiddhArthakalomahastakacaGgeryo'pi vaktavyAH, etAzca sarvA api sarvAtmanA ratnamayA 'acchA' ityAdi prAgvat, evaM puSpAdInAmaSTAnAM paTalakAnyapi dvidvisaGkhyAkAni vAcyAni, 'tesiNaM toraNANa' mityAdi, teSAM toraNAnAM purato dve dve siMhAsane prajJapte, teSAM ca siMhAsanAnAM varNakaH prAgukto niravazeSo vaktavyaH, 'tesi Na'mityAdi, teSAM toraNAnApurato dvedvechetra rUpyamayaM prajJapte, tAnicachatrANivaiDUryaramayavimaladaNDAni jAmbUnadakaNikAni vajrasandhIni vajraralApUritadaNDazalAkAsandhInimuktAjAlaparigatAniaSTau sahamaNi-aSTasahanasaGkhyA varakAJcanazalAkAvarakAJcanamayyaH zalAkA yeSutAni tathA daddaramalaya sugaMdhi savvouyasurabhisIyalachAyA iti daIraH-cIvarAvanaddhaMkuNDikAdibhAjanamukhaMtenagAlitAstatra pakvA yemalaya iti-malayodbhavaM zrIkhaNDaMtatsambadhinaH sugandhA ye gandhavAsAstadvat sarveSuRtuSusurabhizItalAca chAyAyeSatAni tathA, 'maMgalabhatticittA' aSTAnAM svastikAdInAM maGgalAnAM bhaktyA-vicchityA citram-Alekho yeSAM tAni tathA 'caMdAgArovamA' candrAkAra:-candrAkRti sA upamA yeSAM tAni tathA, candramaNDalavat vRttAnIti bhAvaH, tesi NamityAdi, teSAMtoraNAnAMpuratodvedvecAmare prajJaptetAnicacAmarANi 'caMdappabhaveruliyavayaranANAmaNirayaNakhacitacittadaMDAo' iti candraprabhaH-candrakAnto vajraM vaiDUryaM ca pratItaM candraparabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnANiratlAni khacitAni yeSu te tathA evNruupaashcitraa| nAnAkArAdaNDAyeSAMcAmarANAMtAni tathA, 'suhumarayayadIhavAlAo' iti sUkSmA rajatamayA dIrghAvAlA yeSAMtAni tathA, 'zaMkhaMkakuMdadagarayaabhayamahiyapheNapuMjasannikAsAo' iti 'zaGkhaH' pratItaHaGko-ralavizeSaH 'kuMde'ti kundapuSpaM dakaraja-udakakaNAHamRtamathitapheNuJjaH-kSIroda Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-29 271 jalamathanasamutthaH phenapuasteSAmavisannikAzaH-prabhAyeSAM tAnitathA, 'acchA' ityAdiprAgvat 'tesi NaM toraNANa' mityAdi, teSAM toraNAnAM purato dvau dvau tailasamudgakausugandhitailAdhAravizeSA, uktaMca jIvAbhigamamUlaTIkAkAreNa-'tailasamudgako-sugandhitailAdhArauM' evaM koSThAdisamudgakA api vAcyAH, atra saGgrahaNigAthA tille koTTha samugge patte coe ya tagara elA ya / hariyAle hiMgulae maNosilA aMjaNasamuggA // 1 // 'savvarayaNAmayA' iti ete sarve'pi sarvAtmanA ratnamayA 'acchA' ityAdi prAgvat / mU. (30) sUriyAbheNaM vimANe egamege dAre aTThasayaM cakkajjhayANaM aTThasayaM migajjhayANaM garuDajhayANaM chattajjhayANaM picchajjhayANaM sauNijjhayANaM sahijjhayANaM usabhajjhayANaM aTThasayaM seyANaM cauvisANANaM nAgavarakeUNaM evameva sapuvvAvareNaM sUriyAbhe vimAne egamegedAre asIyaM keusahassaM bhavatIti makkhAyaM, sUriyAbhe vimAne pannahi~ pannahi~ bhomA pannattA, tesi NaM bhomANaM bhUmibhAgA ulloyA ya bhANiyavvA, tesi NaM bhamANaM ca bahumajjhadesabhAge patteyaM patteyaM sIhAsane, sIhAsanavannato saparivAro, avasesesu bhomesu patteyaM patteyaM bhaddAsaNA pnnttaa| tesi NaM dArANaM uttamAgArA solasavihehiM rayaNehiM uvasomiyA, taMjahA-rayaNehiM jAva riTehi, tesiNaMdArANaMuppiM aTThamaMgalagAsajhayA jAchattAtichattA, evameva sapuvvAvareNaM sUriyAbhe vimANe cattAridArasahassA bhavaMtItimakUkhAyaM, asogavane sattivane caMpagavane cUyagavane, sUriyAbhassa vimAnassa cauddisiM paMca joyanasayAiM abAhAe cattAri vanasaMDA pannattA, tNjhaa| puracchimeNaM asogavane dAhiNeNaM sattavannavane paJcatthimeNaM caMpagavane uttareNaM cUyagavane, te NaM vanakhaMDA sAiregAiM addhaterasa joyaNasayasahassAiMAyAmeNaM paMca joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM patteyaM patteyaM pAgAraparikhittA kiNhA kiNhAbhAsA vnkhNddvnno| vR. "sUriyAbhe NaM vimANe egamege dAre aTThasayaM cakkajjhayANa mityAdi, tasmin sUryAbhe vimAne ekaikasmin dvAre aSTAdhikaM zataM cakradhvajAnAM-cakralekharUpacihnopetAnAM dhvajAnAmeva mRgagaruDaruddhachatrapicchazakunisiMhavRSabhacaturdantahastidhvajAnAmapipratyekamaSTazatamaSTazataM vaktavyaM 'evameva sapuvvAvareNa' evameva-anenaiva prakAreNa sapUrvApareNa saha pUrva aparaizca vartate iti sapUrvAparaM-saGkhyAnaMtana sUryAbhe vimAne ekaikasmin dvAre azItamazItaM-azItyadhikaM 2 ketusahasraM bhavatItyAkhyAtaM mayA anyaizca tiirthkRbhiH| 'tesi Na'mityAdi, teSAM dvArANAM sambandhIni pratyekaM paJcaSaSTi 2 bhaumAni-viziSTAni sthAnAni prajJaptAni, teSAMca bhUmAnAM bhUmibhAgA ullokAzca yAnavimAnavadvaktavyAH, teSAMca bhaumAnA bahumadhyadezabhAgeyAnitrayastriMzattamAni bhaumAni teSAMbahumadhyadezabhAgepratyekaMpratyekaMsUryAbhadevayogyaM siMhAsanaMteSAMca siMhAsanAnA varNako'parottarottarapUrvAdiSu sAmAnikAdidevayogyAnibhadrAsanAni cakrameNa yAnavimAnavadvaktavyAni zeSeSu ca bhaumeSu pratyekamekaikaM siMhAsanaM privaarrhitN| 'tesi Na'mityAdi, teSAM dvArANAM uttamA AkArA-uparitanA AkArA uttaraMgAdirUpAH kvacit 'uvarimAgArA' ityeva pAThaH, SoDazavidhai ratnairupazobhitAstadyathA-'rayaNehiM jAva riTehiM' iti ratnaiHsAmAnyataH karketanAdibhiryAvatkaraNAt vadraiH 2 vaiDUryai 3 lohitAkSaiH 4 masAragallaiH 5 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 30 haMsagarbhe 6 pulakaiH 7 saugandhikaiH 8 jyotIrasaiH 9 aGkaiH 10 agnaiH 11 rajataiH 12 aJjanapulakaiH 13 jAtarUpaiH 14 sphaTikairitita parigrahaH 15 SoDazai riSThaiH 16 'tesiNamityAdi, teSAM dvArANAM pratyekamupari aSTau aSTau svastikAdIni maGgalakAni ityAdi yAnavimAnatoraNavattAvadvAcyaM yAvad bahavaH sahasrapatrahastakA iti, ata UrdhvaM keSucit pustakAntareSvevaM pAThaH 'evameva sapuvvAvareNaM sUriyAbhe vimANe cattAri dArasahassA bhavatIti makkhAya' miti sugamaM / 'sUriyAbhassa Na' mityAdi sUryAbhasya vimAnasya caturdizaM catana dizaH samAhRtAzcutardik tasmin caturdizi catasRSudikSu paJca paJca yojanazatAni 'ahAbAe' iti bAdhanaM bAdha AkramaNamityarthaH na bAdhA abAdhA - anAkramaNaM tasyAmabAdhAyAM kRtveti gamyate, apAntarAlaM muktveti bhAvaH, catvAro vanakhaNDAH prajJaptAH, anekajAtIyAnAmatutamAnAM mahIruhAM samUho vanakhaNDaH, uktaJca jIvAbhigamacUrNI- 'anegajAIhiM uttamehiM rukkhehiM vanasaMDe' iti, 'tadyathe' tyAdinA tAneva vanakhaNDAn nAmato digbhedatazca darzayati, azokavRkSapradhAnaM vanamazokavanamevaM saptaparNavanaM campakavanaM cUtavanamapi bhAvanIyaM, 'puracchimeNa' mityAdi pAThasiddhaM, atra saMGgrahaNigAthA 119 11 'puvveNa asogavanaM dAhiNato hai sattivaNNavanaM / avareNaM caMpakavanaM cyavanaM uttare pAse / / ' 'te' mityAdi, te ca vanakhaNDAH sAtirekAni arddhatrayodazAni - sArddhAni dvAdaza yojanazatasahasrANi (AyAmataH ) paJcayojanazatAni viSkambhataH pratyekaM 2 prAkAraparikSiptAH, punaH kathaMbhUtAste vanakhaNDA ? ityAha- 'kiNhA kiNhobhAsA jAva paDimoyaNA surammA' iti yAvatkaraNAdevaM paripUrNa pAThaH sUcito - nIlA nIlobhAsA hariyA hariyobhAsA sIyA sIyobhAsA niddhA niddho bhAsA tivvA tivvobhAsA kiNhA kiNhacchAyA nIlA nIlacchAyA hariyA hariyacchAyA sIyA sIyacchAyA niddhA niddhacchAyA ghaNakaDiyakaDiNacchAyA rammA mahAmehanikuruMbabhUyA / te NaM pAyavA mUlamaMto kaMdamaMto khaMdhamaMto tayamaMto pavAlamaMto pattamaMto puSphamaMto bIyamaMto phalamaMto anupuvvasujAyaruilavaTTapariNayA egakhaMdhA anegasAhappasAhaviDimA aneganaravAmappasAriyaagejjhaghaNavipulavaTTakhaMdhI acchiddapattA aviralapattA avAiNapattA anIiyaptatA niddhuyajaraDhapaMDupattA navahariyabhisaMtapattabhAraMdhayAragaMbhIradarisaNijjA uvaniggayavarataruNapattapallavakomalaujjalacalaMta kisalayakusumapavAlallavakuraggasiharA nizcaM kusumiyA niccaM mauliyA niccaM lavaiyA niccaM thavaiyA niccaM gulaiyA niccaM gocchiyA niccaM jamaliyA niccaM juyaliyA niccaM viNamiyA paNamiyA niccaM kusumiyauliyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuvaliyajuvaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapaDimaMjarivaDaMsayadharA suyabarahiNamayaNasalAgAkoilakorakabhiMgArakakoMDala jIvajIvakanaMdImukhakabiMjalapiMgalakkhagakAraMDacakkavAgakalahaMsasArasa anegasauNamihu viyariyasaddaiyama hurasaranAiyasaMpiDiyadariyabhamaramahuyarimahakaraparileMtachappayusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjaMtade sabhAgA abhitarapupphaphalavAhirapattocchannA puttehi ya puSphehi ya uvacchannapalicchannA nIrogakA mauphAsu akaMTagA nAnAvihagucchagummamaMDavagovasahiyA vicittasuhukeubhUyA vAvipukkharaNidIhiyAsu ya sunivesiyarammajAladharagA piMDimanihArimasugaMdhisusurabhImanaharaM ca gaMdhaddhaNi muyaMtA suhakeU keubahulA anegasagaDarahajANajuggagillithillasIyasaMdamANIpaDimoyagA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 mUlaM-30 surammA iti' asya vyaakhyaa| . iha prAyo vRkSANAM madhyame vayasi vartamAnAni patrANi kRSNAni bhavanti tatastadyogAt vanakhaNDA api kRSNAH, na copacAramAtrAtte kRSNA itivyapadizyante kintu tathA pratibhAsanAt, tathA cAha-'kRSNAvabhAsA' yAvati bhAge kRSmAvabhAsapatrANi santi tAvati bhAge te vanakhaNDAH kRSNAavabhAsante, tataH kRSNo'vabhAso yeSAM te kRSmAvabhAsA iti, tatAharitatvamatikrAntAni kRSNatvamasaMprAptAni patrANi nIlAni tadyogAdvanakhaNDA api nIlAH, na caitadupacAramAtreNocyate kintu tathAvabhAsAt, tathA cAhanIlAvabhAsAH, samAsaHprAgvat, yauvanetAnyevapatrANi kisalayatvaM raktatvaMcAtikrAntAni ISatharitAlAbhAnipANDUnisantiharitAnItivyapadizyante, tatastadyogAt vanakhaNDA apiharitAH, nacaitadupacAramAtrAducyate, kintutathApratibhAsAt, tathA cAha-haritAvabhAsAH, tathA bAlyAdatikrAntAni vRkSANAM patrANi zItAni bhavanti tatastadyogAdanakhaNDA api zItA ityuktAH, nacana teguNatastathA kintu tathaiva, tathA cAha-zItAvabhAsAH, adhobhAgavarttinAM vaimAnikadevAnAM devInAM tadyogazItavAtasaMsparzataH te zItA vanakhaNDA avabhAsante iti / tathA ete kRSNanIlaharitavarNA yathA svasmin svarUpe atyakte snigdhA bhaSyante tIvrAzca tataH tadyogAtvanakhaNDAapi snigdhAH tIvrAzcaityuktAH, nacaitadupacAramAnaM kintu tathAvabhAso'pyastitatauktaM-snigdhAvabhAsAstIvrAvabhAsAiti, ihAvabhAsabhrAnto'pi bhavatiyathA marumarIcikAsu jalAvabhAsastato nAvabhAsamAtropadarzanena yathAvasthitaM varatusvarUpaM varNitaM bhavati kintu tatAsvarUpapratipAdanena, tataH kRSNatvAdInAMtathAsvarUpapratipAdanArthamanuvAdapurassaraM vizeSaNAntaramAha-'kiNhA kiNhacchAyA' ityaadi| kRSNA vanakhaNDaH, kuta ityAha-kRSNacchAyAH 'nimittakAraNahetuSu sarvAsAM vibhaktInAM prAyodarzana mitivacanAt hetau prathamA, tato'yamarthaH-yasmAtkRSNA chAyA-AkaraHsarvAvisaMvAditayA teSAM tasmAt kRSNAH, etaduktaM bhavati-sarvAvisaMvAditayA tatra kRSNa AkAra upalabhyate, nacabhrAntAvabhAsasaMpAditasattAkaH sarvAvisaMvAdI bhavati, tatastatvavRtyAtekRSNAnabhrAntAvabhAsamAtravyavasthApitA iti, evaM nIlA nIlacchAyA ityAdyapi bhAvanIyaM, navaraM zItAH zItacchAyA ityatra chAyAzabda AtapapratipakSavastuvAcI drssttvyH|| 'ghanakaDitaDiyacchAyA' iti iha zarIrasya madhyabhAge kaTistato'nyasyApi madhyabhAgaH kaTiriva kaTirityucyate, kaTistaTamiva kaTitaTaMghanA-anyo'nyazAkhAprazAkhAnupradezato niviDA kaDitaTe-madhyabhAgechAyA yeSAMtetathA, madhyabhAge niviDataracchAyA ityartha, ataeva ramyo-ramaNIyaH tathA mahAn jalabhArAvanataprAvRTakAlabhAvI yo meghanikurumbo-meghasamUhastaM bhUtA-guNaiH prAptA mahAmeghanikuruMbabhUtAH, mahAmeghavRndopamA ityrthH| _ 'te NaM pAyavA' ityAdi, azokavarapAdapaparivArabhUtaparAguktatilakAdivRkSavarNanavata paribhAvanIyaM, navaraM 'suyabarahiNamayaNasalAgA' ityAdi vizeSaNamatropamayAbhAvanIyaM anegasagaDarahajANe' tyAdi tdaakaarbhaavtH|| mU. (31) tesiM NaM vanasaMDANaM aMto bahusamaramaNijjA bhUmibhAgA, se jahA nAmae 8|18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 rAjapraznIyaupAGgasUtram-31 AliMgapukkhareti vA jAva nAnAvihapaMcavaNNehiM maNIhi ya taNehi ya uvasobhiyA, tesiNaM gaMdho phAso neyavvo jhkkm| tesiNaMbhaMte! taNANa yamaNINaya puvvAvaradAhiNuttarAtehiM vAtehiM maMdANaMeiyANaM veiyANaM kaMpiyANaM cAliyANaM kaMdiyANaM, ghaTTiyANaM khobhiyANaM udIridANaM kerisae sadde bhavati?, goymaa!| sejahAnAmaesIyAevAsaMdamANIevArahassavAsacchattassa sajjhayassasaghaMTassasapaDAgassa sattoraNavarassa sanaMdighosassa sakhiMkhiNihamajAlaparikhittassa hevayacittatiNisakaNagaNijuttadAruyAssa saMpinaddhacakkamaMDala ghurAgassa kAlAyasasukayaNemijaMtakammassa AiNNavaraturagasusaMpauttassa kusalaNaraccheyasAra hisusaMpaggahiyassa sarasayabattIsatoNaparimaMDiyasa sakaMkaDAvayaMsagassa sacAvasarapaharaNA varaNabhariyajujjhasajjassa rAyaMgaNaMsivA rAyaMteuraMsi vArammaMsi vA maNikuTTimatalaMsi abhikkhaNaMabhighaTTijamANassavAniyaTTijamANassa vAorAlamaNoNNA kaNNama nivvuikarA sadA savvao samaMtA abhinissavaMti, bhaveyArUve siyA?, no iNaDhesamamaDhe / se jahAnAmae veyAlIyavINAe uttaramaMdAmucchiyAe aMke supaiTTiyAe kusalanaranArisasaMpariggahiyAte caMdanakoNapariyaTTiyAe puvvattAvarattakAlasamaMyasi naMdAyaM veiyAe paveiyAe cAliyAe ghaTTiyAe khobhiyAe udIriyAe orAlA maNunnA manaharA kaNNamaNanibbuikarA saddA savvao samaMtA abhinissavaMti, bhaveyArUve siyA?, no iNaDhe samaDhe / sejahAnAmae kinnarANa vA kiMpurisANa vA mahoragANa vAgaMdhavvANa vA bhaddasAlavanagayANaM vA naMdanavanagayANaM vA somanasavanagayANaM vA paMDagavanagayANaM vA himavaMtagacchaMgayamalayamaMdaragirigahAsamannAgayANa vA egao sannihiyANaM samAgayANaM sannisannANaM samuvaviTThANaM pamuiyapakkaliyANaM gIyaraigaMdhavvahasiyamaNANaM gajaM pajaM katthaM geyaM pAyabaddhaM ukkhittAyapayattAyaM maMdAyaM roiyAvasANaM sattasarasamannAgayaM chadosavippamukkaM__-ekkArasAlaMkAraM aTThaguNevaveyaMguMjaMtavaMsakuharovagUDha rattaMtiTTANakaraNasuddhaMsahakaraguMjaMtavaMsataMtItalalayagahasusaMpauttaM mahuraMsamaMsulalayamaNoharaMmauyaribhiyapayasaMcAraMsuNatiM varacArurUvaM divvaM narse sajaM geyaM pagIyANaM, bhaveyArUve siyA ?,haMtA siyaa| vR.'tesiNaMvanasaMDANa' mityAdi, teSAMvanakhaNDAnAmantaH-madhyebahusamaramaNayA bhUmibhAgAH prajJaptAH, teSAM ca bhUmibhAgAnAM se jahA nAmae 'AliMgapuvakhare i vA' ityAdi varNanaM prAguktaM tAvadvAcyaM yAvanmaNInAM sparzo, navaramatra tRNAnyapi vaktavyAni, tAni caivaM-'nAnAvihapaMcavaNNAhi maNIhi ya taNehi ya uvasobhiyA, taMjahA-kiNhehi ya nIlehi ya jAva sukkile, tatthaNaM jetekaNhAtaNAyamaNIyatesiNaMayameyArUve vannAvAsepanatte,sejahAnAmaejImUtei vA ityAdi samprati teSAM maNInAM tRNAnAM ca vAteritAnAMzabdasvarUpapratipAdanArthamAha - 'tesiNaMbhaMte! taNANayamaNIya ya' ityAdi, teSAMNamitipUrvavat bhadanta!-paramakalyANayogin tRNAnAM pUrvAparadakSiNottaragataitirmandAyaMti mandaM mandaM ejitAnAM kampitAnAM vyejitAnAM-vizeSataH kampitAnAM, etadeva paryAyazabdena vyAcaSTe-kampitAnAM cAlitAnAM-itastato manAka vikSiptAnAM, etadevaparyAyeNa vyAcaSTe spanditAnAM, tathA ghaTTitAnAM parasparaM saMgharSayuktAnAM, Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-31 275 kathaM ghaTTitA ityAha-kSobhitAnAM, svasthAnAccAlamapi kuta ityAha-udIritAnAmut-prAbalyena preritAnAM, kIzaH zabdaH prajJaptaH?, bhagavAnAha ___'goyame' tyAdi, gautama ! sa yathAnAmakaH zibikAyA vA syandamAnikAyA vA rathasya vA, tatra sibiyA jampAnavizeSarUpA uparicchAditA koSThAkArA, tathA dIrgho jampAnavizeSaH puruSasvapramANAvakAzadA yA syandamAnikA, anayozcazabdaH puruSotpATitayoH kSudrahemaghaNTikAdicalanavazato veditavyaH, rathazceha saMgrAmarathaH pratyeyo'gretanavizeSaNAnAmanyathA'saMbhavAt, tasya ca phalakavedikA yasmin kAle ye puruSAstadapekSayA tatipramANA'vaseyA, tasya ca rathasya vizeSaNAnyabhidhatte ___'sachattassa' ityAdi, sacchatrasya sadhvajasya saghaNTAkasya-ubhayapAvilambimahApramANaghaNTopetasya sapatAkaraya saha toraNavaraM-pradhAnatoraNaM yasya sasatoraNavarastasya, saha nandIghoSo-dvAdazatUryaninAdo yasyasasandighoSastaraya, tathA saha kiGkiNyaH-kSudraghaNTA yeSAmiti sakiGkiNIkAni, hemajAlAni-yAni hemamayadAmasamUhAstaiH sarvAsu dikSu paryanteSu-bahipradezeSu parikSipto-vyAptastasya, tathA haimavataM-himavatparvatabhAvi citra-vicitramanohArivizeSopetaM tinizatarusaMbandhi kanakavicchuritaMdAru-kASThaMyasyasahaimavatacitratainikazakanakaniyuktadArukastasya, sUtre ca dvitIyaH kakAraH ravArthikaH pUrvasya ca dIrghatvaM prAkRtatvAt / tathA suSThu-atizayena samyak pinaddhaM baddhamarakamaNDalaM dhUzca yasya sa susaMpinaddhArakamaMDalaghUHkastasya, tathA kAlAyasena-lohena suSTu-atizayena kRtaM nemeH-bAhyaparigheryantrasya ca-arakopariphalakacakravAlasya karma yasmin sa kAlAyasakRtanemiyantrakarmA tasya, tathA AkIrNA-guNaivyArpatA ye varAH-pradhAnAsturagAste suSTu-atizayena samyak prayuktA-yojitA yasmin sa AkIrNavaraturagasusaMprayuktaH tasya, prAkRtatvAt bahuvrIhAvapi ktAntasya paranipAtaH, tathA sArathikarmaNi ye kuzalA narAsteSAM madhye atizayena cheko-dakSaH sArathistena suSTusamyak prigRhiitsy| tathA 'sarasayabattIsatoNaparimaMDiyassa' iti zarANAM zataM pratyekaM yeSu tAni zarazatAni tAnicatAni dvAtriMzattUNAni tairmaNDitaH zarazatadvAtriMzattUNamaNDitaH, kimuktaMbhavati?-evaM nAma tAni dvAtriMzat zarazatabhRtAni tUNAni rathasya sarvataH paryanteSvavalambitAni yathA tAni saMgrAmAyopakalpitasyAtIva maNDanAya bhavantIti, tathA kaNTakaH-kavacaM saha kaNTako yasya sa sakaNTakaH sakaGkaTo'vataMsaH-zekharo yasya sasakaGkaTAvataMsastasya, tathA sahacApaM yeSAM te sacAyA ye zarA yAni ca kuntabhallimusaNDhiprabhRtIni nAnAprakArANi praharaNAni yAni ca kavacakaSTakapapramukhAni AvaraNAni tai taH-paripUrNa, tathA yodhAnAM yuddhaM tannimittaM sadyaH-praguNIbhUto yaH sa yodhayuddhasajjaratataH pUrvapadena saha vizeSaNasamAsaH tasya, itthaMbhUtasya rAjAGgaNe vA antaHpure vA ramye vA maNikuddimatale-maNibaddhabhUmitale abhIkSNamabhIkSNaM kuDimatalapradeze vaa| _ 'abhighaTTijamANasse tiabhikhacyamAnasya vegena gacchato ye udArAmanojJA karNamanonivRtikarAH sarvataH samantAt jIvAbhigamamUlaTIkAyAmapi uppitthaM' zvAsuyuktamiti, tathAutprAbalyena atitAmalamasthAnatAlaM vA uttAlaM, zlakSNasvareNa kAkasvaraM, sAnunAsikaM anunAsi Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 rAjapraznayaupAGgasUtram-31 kAvinirgatasvarAnugatimiti bhAvaH, tathA 'aTTaguNIyaveya' miti aSTabhirguNairupetamaSTaguNopetaM, tecASTAvamI guNAH--pUrNa raktamalaGakRtaM vyaktamavighuSTaM madhuraM samaM salalitaMca, tathA coktm||1|| "puNaM rattaM ca alaMkiyaM ca vattaM saheva avighuttuN| mahuraM samaM salaliyaM aTTha gugA hotigeyss||" _ tatra yat svarakalAbhi paripUrNa gIyate tatpUrNaM, geyarAgAnuraktena yat gIyate tat raktaM, anyo'nyasvaravizeSakaraNena yadalaGkRtamiva gIyate tadalaGkRtaM, akSarasvarasphuTakaramato vyaktaM, visvaraMkrozatIvavighuSTaM natathA avighuSTaM, maghurasvareNagIyamAnaMmadhuraMkokilAruvat, tAlavaMzasvarAdisamanugataM samaM, tathA yat svaragholanAprakAreNa lalatIva tat saha lalitena-lalanena vartata iti salalitaM, yadivA yat zrotrendriyasya zabdasya sparzanamatIva sUkSmamutpAdayati sukumAramiva ca pratibhAsate tat sllitN| idAnImeteSAmevASTAnAMmadhye kiyatoguNAn anyacca pratipipAdayiSuridamAha-'rattaMtiThANakaraNaMsuddhaM tat 'kuharaguMjaMtavaMsataMtItalatAlalayaddasusaMpauttaMmahuraMsamaMsalaliyamaNoharaMmauyaribhiyapayasaMcAraMsuraiMsunatiMvaracArurUvaM divvaM narsesajjaMgeyaMpagIyANa'mitiyathA prAknATyavidhau vyAkhyAtaMtathAbhAvanIyaM jArisae saddehavai pragItAnAM-gAtumArabdhavatAMyAdhzaHzabdo'timanoharo bhavati-syAt-kathaMcidbhavedetadrUpasteSAMtRNAnAMmaNInAMcazabdaH?, evamuktebhagavAnAha-gotama syodevaMbhUtaH shbdH|| mU. (32) tesiNaM vanasaMDANaM tattha tattha tahiM dese dese bahUo khuDDAkhuDDiyAto vAvIyAo pukkhariNIo dIhiyAo guMjAliyAosarapaMtiAo bilapaMtiyAoacchAosaNhAorayayAmayakUlAosamatIrAto rayarAmayapAsANAto tavaNijjatalAo suvaNmasubbharayayavAluyAo veruliyamaNiphAliyapaDalapaJcoyaDA suoyArasuuttArAo nAnAmaNisubaddhAo caukkoNAo anupuvvasujAtagaMbhIrasIyalajalAo sNchnpttbhismunnaalaao| bahuuppalakumuyanaliNasubhagasogaMdhiyapoMDIrayasayantasahassapattakesaraphullovaciyAo chappayaparibhujamANakamalAo acchavimalasalilapunnAoappegaiyAoAsavoyagAo appegaiyAo khorIyagAo appegaiyAo ghaoyagAo appegaiyAo khIroyagAo appegaiAo khAroyagAo appegatiyAto uyagaraseNa pannattAo pAsAdIyAo darisaNijjAo abhiruvAo paDirUvAo tAsi NaM vAvINaM jAva bilapaMtINaM patteyaM 2 caudisiMcattAri tisopANapaDirUvagA pnnttaa| tesiNaM tisopANapaDirUvagANaM vannao, toraNANaM jhayA chattAichattA ya neyavvA, tAsuNaM khuDDAkhuDDiyAsu vAvIsujAva bilapaMtiyAsu tattha 2 dese bahave uppAyapavvayagA niyaipavvayayagA jagaipavvayA dAruijjapavayagA dagamaMDavA daganAlagA dagamaMcagA usaDDA khuDDakhuDDagA aMdolagA pakkhaMdolagA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesuNaM uppAyapavvaesu jAva pakkhaMdolaesu bahUI hasAsaNAI kocAsaNAiMgarulAsaNAI uNNayAsaNAiM paNayAsaNAI dIhAsaNAI pakkhAsaNAI bhaddAsaNAiM usabhAsaNAiM sIhAsaNAI paumAsaNAI disAsovatthiyAiM savvarayaNAmayAiM acchAIjAva pddiruuvaaii| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 32 277 tesu NaM vanasaMDesu tattha tattha tahiM tahiM dese dese bahave AliyagharagA mAliyagharagA kayaligharagA layAgharagA acchaNagharagA picchaNagharagA maMDanagharagA pasAhamagharagA gabmagharagA mohanagharagA sAlagharagA jAlagharagA cittagharagA kusumagharagA gaMdhagharaMgA AyaMsagharagA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA tesuNaM AliyagharagesujAva gaMdhavva0 / tahiM 2 gharaesu bahuI haMsAsaNa jAva disAsovatthiAsaNAiM savvarayaNAmayAiM jAva paDiruvAiM / tesuNaM vanasaMDesu tattha tattha dese 2 tahiM 2 bahave jAtimaMDavagA jUhiyamaMDavagA navamAliyamaMDavagA vAsaMtimaMDavagA sUramalliyamaMDavagA dahivAsuyamaMDavagA taMboliyamaMDavagA muddiyAmaMDavagA nAgalayAmaMDavagA atimuttayalayAmaMDavagA ApphovagAmAluyAmaMDavagA acchA savvarayaNAmayA jAva paDirUvAo / tesu NaM jAlimaMDavasu jAva mAyAmaMDavaesu bahave puDhavisilApaTTagA haMsAsaNasaMThiyA jAva disAsovatthiyAsaNasaMThiyA anne ya bahave maMsalaghuTThavisiTThasaMThANasaMThiyA puDhavisilApaTTagA pannattA samaNAuo !, AINagarUyabUranavanIyatUlaphAsA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA tattha Na bahave vemANiyA devA ya devIo ya AsayaMti sayaMti ciTThati nisIyaMti tuyaTTaMti hasaMti ramaMti lalaMti kIlaMti kivaMti moheti purA porANANaM suciNNANa supaDikkaMtANa subhANa kaDANa kammAma kallANANa kallANaM phalavivAyaM pacaNubbhavamANA viharaMti / bR. 'tesi NaM vanasaMDANa' mityAdi, teSAM 'Na' miti vAkyAlaGkAre vanakhaNDAnAM madhye tatra tatra deze 'tatra tatre' ti tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze 'bahUI' iti bahyayaH 'khuDDAkhuDDiyAo' iti kSullikAkSullikA laghavo laghavo ityarthaH, vApyazcaturasra pukkhariNyo vRttAkArA athavA puSkarANi vidyaMte yAsu tAH puSkariNyo dIrghikA - Rjvyo nadyaH vakra nadyo guJjAlikAH, bahUni kevalakevalAni puSpAvakIrNakAni sarAMsi ekapaDattayA vyavasthitAni saraH paGktiH salalitAstA bahavyaH saraH paGaktayaH tathA yeSu saraHsu paGktayA vyavasthiteSu kUpodakaM praNAlikayA saMcarati sA saraH paGktiH tA bahavyaH saraHsaraHpaGktayaH, tatA bilAnIva bilAni - kUpAsteSAM pUGaktayo bilapaGktayaH, etAzca sarvA api kathaMbhUtA ityAha acchAH-sphaTikavadbahirnirmalapradezAH zlakSNAH zlakSNapudgalaniSpAditabahi pradezAH zlakSNadalaniSpannapaTavat, tathA rajatamayaM rUpyamaMya kUlaM yAsAM tA rajatamayakUlAH, tathA samaM na gartAbhAvAt viSamaM tIraM-tIravartijalApUritaM sthAnaM yAsAM tAH samatIrAH, tathA vajramayAH pASANA yAsAM tA vajrayapASANAH, tathA tapanIyaM - hemavizeSaH tapanIyamayaM talaM yAsAM tAstapanIyatalAH, tathA "suvaNNasujjharayayavAluyAu' iti suvarNaM - pItakAnti hema subbhaM - rUpyavizeSaH rajataM - pratItaM tanmayA vAlukA yAsu tAH suvarNasubbharajatavAlukAH, 'veruliyamaNiphalihapaDalapaccoyaDAo' iti vaiDUryamaNimayAni sphaTikapaTalamayAni ca pratyavataTAni - taTasamopavarttinaH atyanuntapradezA yAsAM tA vaiDUryamaNisphaTikapaTalapratyavataTAH, 'suoyArasuuttArau' iti sukhenAvatAro - jalamadhye pravezanaM yAsu tAH sukhAvatArAH tathA sukhena uttAro - jalamadhyAdbahirnirgamanaM yAsu tAH sukhottArAstataH pUrvapadena vizeSaNasamAsaH / 'nAnAmaNititthasubaddhAu' iti nAnAmaNibhi - nAnAprakArairmaNibhistIrthAni subaddhAni yAsAM Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 rAjapraznIyaupAGgasUtram-32 tA nAnAmaNitIrthasubaddhAH, atra bahuvrIhAvapi ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAd prAkRtazailIvazAdvA 'caukkoNAu' iti catvAraH koNA yAsAM tAzcatuHkoNAH, etacca vizeSaNaM vApIH kUpAMzcapratidraSTavyaM, teSAmeva catuSkoNatvasaMbhavAtnazeSANAM, tathA AnupUryeNa-krameNa nIcaistarAbhAvarUpeNa suSTu-atizayena yo jAtavapraH-kedAro jalasthAnaMtatra gambhIraM-alabdhastAdhaM zItalaM jalaMyAsutAAnupUrvyasujAtavapragambhIrazItalajalAH, saMchanapattabhisamuNAlAu' iti saMchannAnijalenAntaritAni patrabisamRNAlAni yAsutAH saMchannapatravisamRNAlAH, iha visamRNAlasAhacaryAt patrANi padminIpatrANi draSTavyAni, bisAni-kandAH mRNAlAni-padmanAlAH tathAbahubhirutpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkazatapatrasahasrapatraiH kesaraiH-kesarapradhAnaiH phullaiH-vikasitairupacitA bahUtpalakumudanalinasubhagasaugandhikapuNDarIkazatapatrasahasrapatrakesaraphullopacitAH, tathASaTpadaiH bhramaraiH paribhujyamAnakamalAH, tathAacchena-svarUpataH sphaTikavatzuddhena vimalena-Agantukamalarahitena salilena pUrNA acchavimalasalilapUrNA, tathA paDihatthA atirekitA atiprabhUtA ityarthaH 'paDihatthamuddhamAyaM atiriyayaM jANamAuNNa' miti vacanAt, udaahrnnNcaatr||1|| 'ghaNapaDihatya gayaNaM sarAi nvsliluddhmaayaaii| aireiyaM maha uNa ciMtAe maNa tuhaM virahe / / ' iti / bhramantomatsyakacchapAyatratAH parihatyabhramanamatsyakacchapAH, tathAanekaiHzakunimithunakaiH pravicaritA-itastato gamanena sarvato vyAptAH anekazakunimithunakapravicaritAstataH pUrvapadena vizaSaNasamAsaH, etA vApyAdayaH sarassaraHpaGktiparyantAH pratyekaMpratyekaM pratipratyekamatrAbhimukhe pratizabdastatovIpsAvivakSAyAMpazcAtpratyekazabdasya dvivacanamiti, padmavaravedikayA parikSiptAH, pratyekaMpratyekaMvanakhaNDaparikSatriptAH, 'appegaiyAu' ityAdi, apiDhiArthe bADhamekakAH-kAzcana vApyAdaya Asavamiva-candrahAsAdiparamAsavamiva udakaM yAsAM tA AsavodakAH, apyekakA vAruNasya-vAruNasamudrasyeva udakaMyAsAMtAvAruNodakAH, apyekakAHkSIramiva udakaMyAsAMtAH kSorodakAH, apyekakA dhRtamiva udakaM yAsAMtA dhRtodakAH, apyekakAH kSoda iva-ikSurasa iva udakaM yAsAM tAH kSododakAH, apyekakAH svAbhAvina udakarasena prajJaptAH, 'pAsAiyA' ityAdi vizeSaNacatuSTayaM praagvt| 'tAsi Na mityAdi, tAsAM kSullikAnAM vApInAM yAvadibalapaGktInAmiti yAvatzabdAt puSkariNyAdiparigrahaH, pratyekaM caturdizi catvAri ekaikasyAM dizi ekaikasya bhAvAt trisopAnapratirUpakANi-prativiziSTarUpANi trisopAnAni, trayANAM sopAnAnAM samAhArastrisopAnaM, tAni prajJaptAni, teSAMcatrisopAnapratirUpakANAmaya-vakSyamANa-etadrUpaH anantaraM vakSyamANasvarUpo varNakanivezaH prajJaptastadyathA vajraralamayA vaMgA ityAdi praagvt|| 'tesiNaM' teSAMtrisopAnapratirUpakANAMpratyekaMtoraNAniprajJaptAni, toraNavarNakastuniravazaSa yAnavimAnavadbhAvanIyo yAvatbahavaH sahasrapatrahastakAiti, tAsiNa'mityAdi, tAsAMkSullikAkSullikAnAM yAvad bilapaGktInAM, atrApi yAvacchabdAt puSkariNyAdiparigrahaH, tatra tatra deze tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze bahava utpatiparvatA yatrAgatya bahavaH sUryAbhivimAnavAsino Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 mUlaM- 32 vaimAnikA devA devyazca vicitrakrIDAnimittaM vaikrIyazarIramAracayaMti, 'niyaipavvayA' iti niyatyAnaiyatyena vyavasthitAH parvatA niyatiparvatAH, kvacit 'niyayapavvayA' iti pAThaH, tatra niyatAH - sadA bhogyatvenAvasthitAH parvatA niyataparvatAH, yatra sUryAbhavimAnavAsino vaimAnikA devA devyazca bhavadhArayenaiva vaikrIyazarIreNa sadA ramamANA avatiSThante iti bhAvaH, 'jagaIpavvayA' iti jagatIparvataMkAH parvatavizeSAH, dAruparvatakA - dArunirmApitA iva parvatakAH, 'dagamaMDavA' iti dakamaNDapAHsphATikA : maMDapAH / , uktaM ca jIvAbhigamamUlaTIkAyAM - "dagamaNDapAH - sphATikA maNDapA' iti, evaM dakamaJcakAH dakamAlakA dakaprAsAdAH, ete ca dakamaNDapAdayaH kecit 'usaDDA' iti utsRtA uccA ityarthaH kecit 'khuDDA khuDDa' tti kSullakAH kSullakA iti, tathA andolakAH pakSyandolakAzca, iha yatrAgatya manuSyA AtmAnamandolayati te'ndolakA iti loke prasiddhAH, yatura tu pakSiNa AgatyAtmAnamandoyaMti te pakSyandolakAH, tatra andolakAH pakSyandolakAzca teSu vanakhaNDeSu tatra 2 pradeze devakrIDAyogyA bahavaH santi, ete ca utpAtaparvatAdayaH kathaMbhUtA ? ityAha- 'sarvaratnamayAH' sarvAtmanA ratnamayAH, acchA saNhA ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat / 'tesuNa' mityAdi, teSu utpAtaparvateSu yAvatpakSyandolakeSu, yAvatkaraNAnniyatiparvatakAdiparigrahaH, bahUni haMsAsanAdIni AsanAni, tatra yeSAmAsanAnAmadho bhAge haMsA vyavasthitA yathA siMhAsane siMhAH tAni haMsAsanAni, evaM kroJcAsanAni garuDAsanAni ca bhAvanIyAni, unnatAsanAni - uccAsanAni praNatAsanAni - nimnAsanAni dIrghAsanAni - zayyArUpANi bhadrAsanAni yeSAmagho bhAge pIThikAbandhaH pakSyAsanAni yeSAmagho bhAge nAnAsvarUpAH pakSiNaH, evaM makarAsanAni siMhAsanAni ca ca bhAvanIyAni, padmAsanAni - padmAkArANi AsanAni, 'disAsovatthiyAsaNANi' yeSAmagho bhAge diksauvastikA AlikhitAH santi, atra yathAkramamAsanAnAM saMgrahaNigAthA / 'haMse koMce garuDe uNNaya paNae ya dIha bhadde ya / pakkhe mayare paume sIha disAsotthi bArasame // 119 11 iti, tAni sarvANyapi kathaMbhUtAnityata Aha- 'savvarayaNAmayAI'tyAdi prAgvat / 'tesi Namityadi, teSu vanakhaNDeSu madhye tatra 2 pradeze tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze bahUni 'AligRhakANi' Ali - vanaspativizeSaH tanmayAni gRhakANi AligRhakANi, mAlirapi vanaspativizeSaH tanmayAni gRhakANi mAligRhakANi, kadalIgRhakANi latAgRhakANi ca pratItAni, ' acchaNagharakANi' iti avasthAnagRhakANi yeSu yadA tadA vA Agatya sukhAsikayA avatiSThanti, prekSaNakagRhANa yatrAgatya prekSaNakAni vidaghati nirIkSante ca, majjanagRhakANi yatrAgatya svecchayA majjanakaM kurvanti / 'prasAdhanagRhakANi' yatrAgatya svaM paraM ca maNDayanti 'garbhagRhakANi' garbhahAkArANi 'mohanagharAi'ntimohanaM-maithunasevA 'rimiyaM mohanarayAI' iti nAmamAlAvacanAt taThapradhAnAni gRhakANi mohanagRhakANi, vAsabhavanAnIti bhAvaH, zAlAgRhakANi - paTTazAlApradhAnAni, jAlagRhakANigavAkSayuktAni gRhakANi, kusumagRhakANi - kusumaprakaropacitAni gRhakANi, citragRhakANicitrapradhAnAni gRhakANi gandharvagRhakANi - gItanRtyayogyAni gRhakANi AdarzagRhakANiAdarzamayAnIva gRhakANi, etAni ca kathaMbhUtAnItyata Aha- 'savvarayaNAmayA' ityAdi vizeSaNa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 rAjapraznIyaupAGgasUtram-32 kadambakaM praagvt| ___ 'tesi Na'mityAdi, teSu AligRhakeSu yAvadAdarzagRhakeSu, atra yAvarazabdAt mAligRhakAdiparigrahaH, 'bahUni haMsAsanAni' ityAdi prAgvat / 'tesi NamityAdi, teSu vanakhaNDeSu tatra tatra dezetasyaiva dezasyatatratatraekadezebahavo jAtimaNDapakA yUthikAmaNDapakA mallikAmaNDapakA navamAlikamaNDapakA vAsaMtImaNDapakA dadhivAsukAmaNDapakAH, dadhivAsukA-vanaspativizeSastanmayA maNDapakA dadhivAsukAmaNDapakAH, sUrullirapi vanaspativizeSaH tanmayA maNDapakAH2, tAmbUlI-nAgavallInmayA maNDapakAstAMbUlImaNDapakAH, nAgo-drumavizeSaH,saevalatAnAgalatA, iha yasya tiryak tathAvidhAzAkhAprazAkhAvAnaprasRtAsA latetyabhidhIyatenAgalatAmayAmaNDapakA nAgalatAmaNDapakAH, atimuktamaNDapakAH, 'apphoyA' iti vanaspativizeSastanmayA maNDapakA apphoyAmaNDapakAH, mAlukA-ekAsthikaphalAvRkSavizeSAstudyaktA maNDapakA mAlukAmaNDapakAH, ete ca kathaMbhUtA ityAha-'savvarayaNAmayA' ityAdi prAgvat / _ 'tesiNa'mityAdi, teSujAtimaNpakeSuyAvanmAlumANDapakeSujAvazabdAtyUthikAmaNDapakAdiparigrahaH, bahavaH zilApaTTakAH parajJaptAstadyathA-appegaiyA haMsAsaNasaMThiyA appegaiyA garuDAsaNasaMThiyA appegaiyA uNNayAsaNasaMThiyA appegaiyA paNayAsaNasaMThiyA appegaiyA dIhAsaNasaMThiyAappegaiyA bhaddAsaNasaMThiyAappegaiyA pakkhA0 appa AyaMsAsaNasaMThiyAappegaiyA usabhAsaNasaMThiyA appegaiyA sihAsaNasaMThiyAappagaiyApaumAsaNasaMThiyA' iti parigrahaH, anye ca bahavaH zilApaTTakA yAni viziSTacinhAni viziSTanAmAnica varANi-pradAnAni zayanAni AsanAni ca tadvata saMsthitA varazayanAsanaviziSTasaMsthAnasaMsthitAH, kavacita 'mAMsalasughaTTavisiTThasaMThANasaMThiyA' iti pAThaH, tatrAnte ca bahavaH zilApaTTakAH mAMsalAH akaThinA ityarthaH sughRSTA atizayena masRNA itibhAvaH viziSTasaMsthAnasasthitAzceti, AINagarUya bUranavanIyatUlaphAsamauyA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA' iti praagvt| tatrateSuutpAdaparvatAdigatahaMsAsanAdiSuyAvannAnArUpasaMsthAnasaMsthitapRthvIzilApaTTakeSu NamitipUrvavatbahavaH sUryAbhavimAnavAsinodevA devyazcayathAsukhabhAsatezerate-dIrghakAyaprasAraNena vartantena tunidrAM kurvati, teSAM devayonikatvena nidrAyAabhAvAt, tiSThanti-UrdhvasthAnena vartante niSIdanti-upaviMzatituyaTRti-tvagvarttanaM kurvanti, vAmapArzvataH parAvRtyadakSiNapAi~nAvatiSThanti dakSiNapArzvato vA parAvRtya vAmapArbeneti bhAvaH, ramante-ratimAbaghnanti lalanti-manaIpsitaM yathA bhavatitathAvartanta itibhAvaH, krITanti-yathAsukhamitastatogamanavinodena gItanRtyAdivinodena vA tiSThanti mohanti maithunasevAM kurvanti ityevaM purAporANANa' mityAdi purA-pUrva prAgbhave iti bhAvaH kRtAnAM karmaNAmitiyogaH, ataevapaurANAnAMsucIrNAnAM-sucaritAnAM, iha sucaratajanitaM karmApi kArye kAraNopacArAt sucaritaM, tato'yaM bhAvArthaH viziSTatathAvidhadharmAnuSThAnaviSayApramAdakaraNakSAntyAdisucaritajanitAnAmiti, tathA suparAkrAntAnAM, atrApi kAryakAraNopacArAt suparAkrantijanitAni suparAkrantAni ityuktaM, kimuktaM bhavati? sakalasatvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpasuparAkramajanitAnAmiti,ata eva zubhAnAM zubhaphalAnAM, iha kiMJcidazubhaphalamapi iMdriyamativiparyAsAt zubhaphalaM pratibhAsate Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-32 281 tatastAntikazubhatvapratipatyarthamasyaiva paryAyazabdamAha-kalyANAnAM, tattvavRtyA tathAvidhaviziSTaphalAdAyinAM, athavA kalyANAnAM anarthopazamakAriNAM kalyANarUpaM phalavipAkaM 'paJcaNubhavamANA' pratyekamanubhavanto viharanti aaste| ma. (33) tesiNaM vanasaMDANaM bahumajjhadesabhAe patteyaMra pAsAyavaDaMsagA pannatA, te NaM pAsAyavaDeMsagA paMcajoyaNasayAiM uDDhe uccatteNaM aDDAijAI joyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiyapahasiyA ivatahevabahusamaramaNijjabhUmibhAgo ulloosIhAsanaMsaparivAraM, tattha paMcattAri devA mahiDDiyA jAva paliomadvitIyA parivasaMti, taMjahA-asoe sattapanne caMpaecUe sUriyAbhassaNaMdevavimAnassaaMtobahusamaramaNijje bhUmibhAgepannatte, taMjahA-vanasaMDavihUNe jAva bahave vemANiyA devA devIo ya AsayaMti jAva viharaMti, tassa NaM bahusamara- maNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadese ettha NaM mahege uvagAriyAlayaNe pnntte| egaMjoyaNasayasahassaMAyAmavikkhaMbheNaM tiNmijoyaNasayasahassAiMsosasahassAiMdonni yasattAvIsaMjoyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaMca ghanusayaM terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kicivisesUNaM parikkheveNaM, joyaNabAhalleNaM, savvajaMbUnayAmae acche jAva paDirUve // vR. 'tesiNa'mityAdi, teSAMvanakhaNDAnAMbahumadhyadezabhAgepratyekaMpratyekaM prAsAdavataMsakA iti, avataMsakaiva-zekharaka ivAvataMsakaHprAsAdAnAmavataMsaka ivaprAsAdAvataMsakaHprAsAdavizeSa iti bhAvaH, tecaprAsAdAvataMsakAH paJca yojanazatAnyUrdhvamuccaistvena arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhataH, teSAM ca 'abbhuggayamUsiyapahasiyAviva' ityAdivizeSaNajAtaM prAgvat, bhUmivarNanaM ullokavarNanaMsaparivAraMcaprAgvat, 'tatthaNa'mityAdi, tatra-teSuvanakhaNDeSu pratyekamekaikadigbhAvena catvAro devA maharddhikA yAvatkaraNAt 'mahajjuiyA mahAbalA mahAsukkhA mahAnubhAvA' iti parigrahaH, palyopamasthitikAHparivasanti, tadyatha-'asoe' ityAdi, azokavaneazokaH saptaparNavane saptaparNa caMpakavane caMpakaztavane cuutH'| te Na' mityAdi, te azokAdayo devAH svakIyasya vanakhaNDasya svakIyasya prAsAdAvataMsakasya, sUtra bahuvacanaM prAkRtatvAt, prAkRte hi vacanavyatyayo'pi bhavatIti, svasvakIyAnAM sAmAnikadevAnAMsvAsAMsvAsAmagramahiSINAM saparivArAMsvAsAMsvAsAMpariSadAMsveSAMsveSAmanIkAnAM sveSAM sveSAmanIkAdhipatInAM sveSAM sveSAmAtmarakSANAM 'AhevacacaM porevaccaM' ityAdi prAgvat, 'sUriyAbhassaNamityAdi, sUryAbhasya vimAnasyAntaH-madhyabhAge bahusamaramamIyo bhUmibhAgaHprajJaptaH, tasya-' 'sejahAnAmaeAliMgapukkhareivA' ityAdi yAnavimAna ivavarNanaMtAvadvAcyaM yAvanmaNInAM sparzaH, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatrasumahat ekaM upakArikAlayanaM prajJaptaM, vimAnAdhipatisatkaprAsAdAvataMsakAdIn upakaroti-upaSTabhnAtyukArikA, vimAnAdhipatisatkaprAsAdAvataMsakAdInAM pATikA, anyatra tviyagupakAryopakAriketi prasiddhA, uktaM ca- "gRhasthAnaM smRtaM rAjJAmupakAryopakArike"ti, upakArikAlayanamiva upakArikAlayanaM, tat ekaM yojanazatasahasramAyAmavaSkambhAbhyAM trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve yojanazate saptaviMzatyadhike aSTAviMzaM dhanuHzataM trayodaza aGgulAnya(mulaM parikSepataH, idaM ca Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 rAjapraznIyaupAGgasUtram-33 parikSepapramANaM jabUdvIpaparikSepapramANavat kSetrasamAsaTIkAtaH paribhAvanIyam // mU. (34) seNaMegAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNaya sahato samaMtA saMparikhitte, sA NaM paumavaraveiyA addhajoyaNaM uddhaM uccatteNaM paMcadhanusayAI vikkhaMbheNaM uvakAriyaleNasamA prikkhevennN| tIseNaMpaumavaraveiyAeimeyAstve vannAvAse pannatte, taMjahA-vayarAmayA nimmA riTThAmayA patiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvaNNaruppamayA phalagA lohiyakkhamaio sUIo nAnAmaNimayA kaDevarA nAnAmaNimayA kaDevarasaMghADagA nAnAmaNimayA rUvA nAnAmaNimayA rUvasaMghADagAaMkAmayA pakkhabAhAjoirasAmayAvaMsAvaMsakavelugA raiyAmaiopaTTiyAojAtarUvamaIohADaNI vairAmayA uvaripucchaNI saharayaNAmaI acchaaynne| sANaM paumavaraveiyA egamegemaM hemajAleNaM gavakkhajAleNaM khiMkhiNIjAleNaMghaMTAjAleNaM juttAmAleNaMmaNijAlaNaMkaNagajAleNaM rayaNajAleNaM paumajAleNaM savvato samaMtA saMparikkhittA, teNaMdAmA tavaNijjalaMbUsagAjAva citttthti| tIseNaM paumavaraveiyAe tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave hayasaMghADA jAva usabhasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA pAsAdIyA 4 jAva vIhIto paMtIto mihuNANi lyaao| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati-paumavaraveiyA 2?, goyamA ! paramavaraveiyA NaM tattha 2 dese 2 tahiM 2 veiyAsu veiyAbAhAsu ya veiyaphalatesu ya vaiyapuDataresu ya khabhesu khaMbhasIsesu khaMbhapuTaMtaresu suyIsusuyImukhesu sUiphalaesu sUIpuTaMtaresu pakkhesu pakkhabAhAsu pakkhaperaMtesu pakkhapuDataresu bahuyAiM uppalAiM paumAiM kumuyAiM nalinAtiM subhagAiM sogaMdhidAyaiM puMDarIyAI mahApuMDarIyANi sayavattAiM sahassavattAI savvarayaNAmayAiM acchAI paDirUvAiM mahayA vAsikkayachattasamANAiMpannattAIsamaNAuso!, seeeNaM aTeNaMgoyamA! evaMvuccai-paumavaraveiyA paumavaraveiyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA0?, goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA, se keNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai-siyasAsayA siya asAsayA?, goyamA! davaTThayAesAsayA vanapajavehiM gaMdhapajjavehiM rasapajavehiM phAsapajavehiM phAsapajavehiM asAsayA, se teNaDeNaM goyamA ! evaM vuccati-siya sAsayA siya asaasyaa| paumavaraveiyA NaM bhaMte! kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! na kayAvi nAsi na kayAvi natthina kayAvina bhavissai, bhuvaMca havai ya bhavissaiya, dhuvA niiyA sAsayA akkhayAabbayA avaTThiyA nicA pumvrveiyaa| seNaMvaNasaMDe desUNAiMdo joyaNAiMcakkavAlavikkhaMbheNaMuvayAriyAleNasame parikkheveNaM, vanasaMDavaNNato bhANitavvo jAva viharati / tassa NaM uvayAriyAleNassa caudisiM cattAri tisovANapaDirUvagA pannatA vaNNao, toraNA jhayaA chattAicchattA, tassaNaMuvayAriyAlayaNassa uvariM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannate jAva maNINaM phaaso|| vR.tacca ekayApadmavaravedikayAekenavanakhaNDenasarvataH-sarvAsudikSusamantataH-sAmastyena samyag parikSiptaM 'sA NaM paumavaraveiyA' ityAdi, sA padmavaravedikA aMrddha yojanamUrdhvamuccaistvena paJca dhanuHzatAni viSkambhataH parikSepeNa 'upakArikAlayanasamAnA' upakArikAlayana Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 mUlaM-33 parikSepaparimANA prajJaptA, 'tIseNa mityAdi, tasyAH-padmavaravedikAyA ayametadrUpo 'varNAvAso' varNa-zlAghA yathAvasthitasvarUpakIrtanaMtasyAvAso-nivAso granthapaddhatirUpovarNAvAso, varNakaniveza ityarthaH,prajJaptomayAzeSatIrthakaraizca, tadyathetyAdinAtameva darzayati, iha sUtrapustakeSvanyathA'tidezabahulaH pATho dRzyate tatomA bhUnmatisaMmoha iti vineyajanAnugrahAya pATha upadarzyate / 'vayarAmayA nimmA riTThAmayA paiTThANA veruliyAmayA khaMbhA suvannaruppamayA phalayA lohiyakkhamaIo sUIo vairAmayA saMdhI nAnAmaNimayA kaDevarA nAnAmaNiyA kalevarasaMghADA nAnAmaNimayArUvAnAnAmaNimayAvasaMghADA aMkAyApakkhAaMkAmayA pakkhabAhAojoIrasAmayA vaMsA vaMsakavelluyA raIyAmaio paTTiyAo jAvarUvamaI ohADaNI vayarAmai uvaripuMchaNI savvarayaNAmae acchAyaNe' etat sarvaM dvAravat bhAvanIyaM navaraM kalevarANi manuSyazarIrANi kalevarasaMghATA- manuSyazarIrayugmAni rUpANi-rUpakANi ruupsNghaattaa-ruupkyugmaani| ___'sANaMpaumavaraveiyA tattharadese egamegeNaM hemajAleNaMegamegeNaMgavakkhajAleNaMegamegeNaM ghaMTAjAleNaM egamegeNaM khiMkhiNIjAleNaMegamegeNaMmuttAjAleNaMegamegeNaM kaNagajAleNaMegamegeNaM maNijAleNaM egamegeNaM rayayajAleNaM egamegeNaM savvarayaNajAleNaM egamegeNaM paumajAleNaM savvato samaMtA saMparikhittA, te NaM jAlA tavaNijjalaMbUsagA suvanapayaramaMDi nAnAmaNiraya vivihahAraddhahArauvasobhiyasamuddhayarUvA isimannamannamasaMpattA puvvAvaradAhiNuttarAgaehiM vAehiM maMdAyaM maMdAyameijjamANA eijjamANA pavaMcamANAra pajhUjhamANA pajhuMjhamANA orAleNaM maNuneNaMmanahareNa kaNNamaNanivvuikareNaM saddeNaMtepadese savvatosamaMtAApUremANA sirIe uvasoM mANA / ciTuMti, tIse paumavaraveiyAe tatthara dese tahiM2 hayasaMghADA narasaMghADA kinarasaMghADA kiMpurisasaMghADAmahoragasaMvADA gaMdhavvasaMghADA usabhasaMghADA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| evaMpaMtIovivIhIovimihuNAI, tIseNaMpaumavaraveiyAetatthara dese tahiM bahuyAo paumalayAonAgalayAo asogalayAocaMpagalayAovanalayAovAsaMtiyalayAoaimuttagalayAo kuMdalayAo sAmalayAo niccaM kusumiyAo nicaM mauliyAo nicaM lavaiyAo niccaM thavaiyAo nicaM gulaiyAo nicaM gocchiyAo nicaM jamaliyAo nicaM juyaliyAo nicaM viNamiyAoniccaMpaNamiyAonicaMsuvibhattapaDimaMjarivaDaMsagadharIonicaM sukumiyauliyalavaiya thavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuyaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattaDimaMjarivaDiMsagadharIo savvarayaNAmaIo acchA jAvapaDirUvAo' iti| asya vyAkhyA-'sA' evaMsvarUpA 'Na' mitivAkyAlaGkArepadmavaravedikA tatrapradeze ekaikena hemajAlena-sarvAtmanA hemamayena lambamAnena dAmasamUhena ekaikena gavAkSajAlena-gavAkSAkRtiralavizeSadAmasamUhena ekaikena kiGkiNIjAlena, kiGkiNyaH-kSudraghaNTikAH, ekaikena ghaNTAjelana-kiGkiNyapekSayA kiMcinmahatyo ghaNTA ghaNTAH, tathA ekaikena muktAjAlenamuktAphalamayena dAmasamUhena ekaikena ratnajAlena ekaikena padmajAlena sarvaratnamayapadmAtmakena dAmasamUhena sarvataH sarvAsu dikSu samantataH-sarvAsu vidikSuparikSiptA-vyAptA, etAni ca dAmasamUharUpANi hemajAlAdIni jAlAni lambamAnAni devitavyAni, tathA cAha 'te NaM jAlA' ityAdi, tAni sUtra puMstvanirdezaH prAkRtatvAt, prAkRte hi liGgamaniyataM, ___ Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 34 Namiti vAkyAlaGkAre, hemajAlAdInaMni jAlAni, kacit dAmA iti pAThaH, tatra tAvat hemajAlAdirUpA dAmAna iti, 'tavaNijalaMbUsagA' ityAdi hayasaMghATAdisUtraM latAsUtraM ca prAgvat / samprati padmavaravedikAzabdapravRttinimittaM jijJAsuH pRcchati 'sekeNaTTeNaM bhaMte!' ityAdi, sezabdo'thazabdArthe, kenArthena-kena kAraNena bhadanta ! evamucyate- padmavaravedikA padmavaravediketi, kimuktaM bhavati ? padmavaravediketyevaMrUpasya zabdasya tatra pravRttau kiM nimittamiti, evamukte bhagavAnAha - gautama ! padmavaravedikAyAM tatra tatra ekadeze tasyaiva dezasya tatra tatra ekadeze vedikAsu-upavezanayogyamattavAraNarUpAsu vedikAbAhAsu - vedikApArzveSu 'veiyapuDaMtaresu' iti dve vedike vedikApuTaM teSAmantarANi - apAntarAlAni tAni vedikApuTAntarANi teSu, tathA stambheSu sAmAnyataH stambhabAhAsu - stambhapArzveSu 'khaMbhasIsesu' iti stambhazIrSeSu stambhapuTaMtaresu' iti dvau stambhau stambhapuTaM teSAmantarANa stambhapuTAntarANi teSu, sUcASu- phalakasaMbandhavighaTanAbhAvahetupAkAsthAnIyAsu tAsAmuparItitAtparyArthaH, 'sUImuhesu' iti yatra pradeze zUcI phalakaM bhitvA madhye pravizati tatpratyAsanno dezaH sUcImukhaM teSu tathA sUcIphalakeSu sUcibhi saMbandhino ye phalakapradezAste'pyapacArAt sUcikaphalakAni teSu sUcInAmadhauparivarttamAneSu tathA 'sUIpuTaMtaresu' iti dve sUcyau sUcIpuTai tadantareSu pakSAH pakSabAha vedikaikadezavizezAsteSu / bahuni utpalAni gardabhakAni padmAni - sUryavikAsIni kumudAni candravikAsIni nalinAni-ISadaraktAni padmAni subhagAni - padmavizeSarUpANi saugandhikAni - kalhArANi puNDarIkANi- sitAmbujAni tAnyeva mahAnti mahApuNDarIkANi zatapatrANi - patrazatakalatAni sahaslapatrANi - patrasahasnopetAni, zatapatrasahasrapatre ca padmavizeSau patrasaMkhyAvizeSAcca pRthagupAtte / etAni sarvaratnamayAni 'acchA' ityAdi vizeSaNAjAtaM prAgvat, 'mahayA vAsikkachattasamANAiM' iti mahAnti - mahApramANAnA vArSikANi - varSAkAle pAnIyarakSArthaM yAni kRtAni vArSikANi tAni catAni chatrANi ca tatsamAnAni prajJaptAni he zramaNa ! he AyuSman ! 'se eeNamaTTeNa' mityAdi, tadetena arthena - anvarthena gautama ! evamucyate - padmavaravediketi, teSu teSu yathoktarUpeSu pradezeSu yathoktarUpANi padmAni padmavaravedikAzabdasya pravRttinimittamiti bhAvaH, vyutpattizcaivaM - padmavarA - padmapradhAnA vedikA padmavaravediketi / 'paumavaraveiyA NaM bhaMte! kiM sAsayA' ityAdi, padmavaravedikA 'Na' miti pUrvavat kiM zAzvatI syAdazAzvatI, kathaMcinnityAkathaJcidanityA ityarthaH, syAcchabdo nipAtaH kathaMcidityetadarthavAcI, 'se keNaTTeNa 'mityAdi praznasUtraM sugamaM, bhagavAnAha - gautama ! dravyArthatayA - dravyAstikanayamatena zAzvatI, dravyAstikanayo hi dravyameva tAtvikamabhimanyate na paryAyAnU, dravyaM cAnvayi piNAmitvAt anvayitvAcca sakalakAlabhAvIti bhavati dravyArthatayA zAzvatI, varNaparyAyairatattadanyasamutpadyamanavarNavizeSarUpaiH, evaM gandhaparyAyaiH rasaparyAyaiH sparzaparyAyaM upalakSaNametat ttadanyapudgalavicaTanoccaTanaizca azAzvatI - - kimuktaM bhavati ? paryAyAritakanayamatena paryAyApradhAnyavivakSAyAmazAzvatI, paryAyANAM pratikSaNabhAvitayA kiyatkAlabhAvitayA vinAzitvAt, 'se eemaTTheNa' mityudyupasaMhAravAkyaM sugamaM, iha dravyAstikanayavAdI svamatapratiSThApanArthamevamAha - nAtyantAsata utpAdo nApi sato nAzaH 'nAsato vidyate bhAvo, nAbhAvo vidyate sataH' iti vacanAt, yau tu ddazyete prativastu utpAdavinAzau Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-34 285 tadAvirbhAvatirobhAvamAtraM, yathA sarpasya utphaNatvaviphaNatve, tasmAtsarvaM vastu nityamiti, evaMca tanmatacintAyAM saMzayaH kiM ghaTAdivat dravyArthatayA zAzvatI uta sakalakAlamekarUpeti, tataH saMzayApanodArthaM bhagavantaM bhUyaH pRcchati-'paumavaraveiyA Na'mityAdi, padmavaravedikA prAgvat bhadanta ! kAlataH kiyacciraM-kiyantaMkAlaM yAvadbhavati?, evaMrUpAhi kiyantaMkAlamavatiSThatiiti?, bhagavAnAhagautama! nakadAcinnAsIt sarvadaivAsIditibhAvaH anAditvAt, tathA na kadAcinnabhavati, sarvadaiva vartamAnakAlacintAyAM bhavatIti bhAvaH sadaivabhAvAt, tathAna kadAcinna bhaviSyati, kiMtu bhaviSyacintAyAMsarvadaiva bhaviSyatItipratipattavyaM, aparyavasitatvAt, tadevaM kAlatrayacintAyAMnAstitvapratiSedhaM vidhAya sampratyastitvaM pratipAdayati-'bhuviMca' ityAdi, abhUcca bhavati ca bhaviSyati ceti, evaM trikAlAvasthAyitvAt dhruvA mervAdivat dhruvatvAdeva sadaiva svasvarUpaniyatA niyatatvAdeva ca / zAzvatI-zazvadbhavanasvabhAvA zAzvatatvAdeva ca satataM gaGgAsindhupravAhapravRttAvapi pauNDarIkahada ivAnekapudgalavicaTane'pi tAvanmAtrAnyapudgaloccaTanasaMbhavAdakSA, na vidyate yo-yathoktasvarUpAkAraparibharaMzo yasyAHsAakSayA, akSayatvAdeva avyayA-avyayazabdavAcyA manAgapi svarUpacalanasya cAtucidapyabhAvAt, avyayatvAdeva sadaiva svasvapramANe'vasthitA, mAnuSottarAdvahi samudravat, evaM svapramANe sadAvasthAnena cintyamAnA nityA dharmAstikAyAdivat / se 'mityAdi, sA 'Na' miti vAkyAlaGkAre padmavaravedikA ekena vanakhaNDena sarvataH samantAt parikSiptA, sa ca vanakhaNDo dezone dve yojane cakravAlaviSkambhavataH upakArikAlayanaparikSepapiNAmo, vanakhaNDavarNakaH 'kiNhe kiNhobhAse' ityAdirUpaHsamasto'piprAgvatyAvadviharanti, 'tassaNa'mityAdi, tas-ukArikAlayanasya cauddisaM'ti caturdizicatasRSudikSuekaikasyAM diziekaikabhAvenacatvAri trisopAnapratirUpakANi-prativiziSTarUpakANi trisopAnAni prajJaptAni, trisopAnavarNako yAnavimAnavat vaktavyaH / teSAM ca trisopAnapratirUpakANAM purataH pratyekamekaikaM toraNaM, toraNavarNako'pi tathaiva, 'tassaNa mityAdi, tasya upakArikAlayanasya 'bahusamaramaNijje bhUmibhAge' ityAdinA bhUmibhAgavarNanakaM yAnavimAnavarNakavattAvadvAcyaM yAvanmaNInAM sprshH|| ___ mU. (35) tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahege pAsAthavaDeMsae pannatte, seNaM pAsAyavaDiMsate paMca joNasayAI uThaM uccatteNaM aDDAijjAiMjoyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiya vaNNato bhUmibhAgo ulloso sIhAsanaM saparivAra bhANiyavvaM, aTThamaMgalagA jhayA chttaaicchttaa| seNaMmUlapAsAyavaDeMsageannehiM cauhiM pAsAyavaDeMsaehiM tayaddhaccattappamANamettehiMsavvatosamaMtA saMparikhittA, teNaM pAsAyavaDeMsagA aDDAijAiMjoyaNasayAiMuTuMuccatteNaMpaNavIsaMjoyaNasayaM vikkhaMbheNaM jAva vaNNao, te NaM pAsAyavaDiMsayA aNNehiM cauhiM pAsAyavaDiMsaehiM taya cattappamANamettehiM savvaosamaMtA saMparikhittA, teNaM pAsAyavaDeMsayA paNavIsaMjoyaNasayaM urlDa uccatteNaM bAvaThiM joyaNAiM addhajoyaNaM ca vikhaMbheNaM abbhuggayamUsiya vaNNao bhUmibhAgo ulloo sIhAsaNaM saparivAraM bhANiyavvaM / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 rAjapraznIyaupAGgasUtram-35 - aTThamaMgalagAjhayA chattAticchattA, teNaM pAsAyavaDeMsagA annehiM cauhiM pAsAyavaDeMsaehiM tadaddhaccattapamANamettehiM savvato samaMtA saMparikhittA, teNaMpAsAyavaDeMsagAbAvaThiMjoyaNAiMaddhajIyaNaMca uDaM uccatteNaM ekavIsaMjoyaNAI kosaMca vikkhaMbheNaM vaNNao ulloo sIhAsaNaM saparivAraM pAsAyauvariM aTThamaMgalagA jhayA chttaatichttaa| vR.tasya ca bahusamamaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAgeatra mahAneko mUlaprAsAdAvataMsakaH prajJaptaH sa ca paJca yojanazatAnyUrdhvamuccaisla arddhatRtIyAni yojanazatAni viSkambhataH 'abbhuggayamUsiyapahasiyAvive'tyAditasyavarNanaM madhyebhUmibhAgavarNanamullokavarNanaMdvArabahisthitaprAsAdavadbhAvanIyaM, tasyacamUlaprAsAdAvataMsakasya bahumadhye dezabhAge'tra mahatI ekAmaNipIThikA prajJaptA, aSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyataH sarvAtmanA maNimayI acchA ityAdi vizeSaNakadambakaM praagvt| __ 'tIseNa mityAdi, tasyAzcamaNipIThikAyAuparimahadekaMsiMhAsanaMprajJaptaM, tasya siMhAsanasya varNanaM, parivArabhUtAni zeSANi bhadrAsanAni prAgvadvaktavyAni, 'seNa' mityAdi, samUlaprAsAdAvataMsako'nyaizcaturbhiHprAsAdAvataMsakaistadarboccatvapramANaiH sarvataH samantataH parikSiptaH, tada ccatvapramANamevadarzayati-arddhatRtIyAni yojanazatAnyUrdhvamuccaistvena, paJcaviMzaMyojanazataM viSkambhena, teSAmapi 'abbhuggayamUsiyapahasiyAvive' tyAdi svarUpavarNanaM madhyabhUmibhAgavarNanamullokavarNanaM ca prAgvat, teSAM ca prAsAdAvataMsakAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM 2 siMhAsanaM prajJaptaM, teSAM ca siMhAsanAnAM varNanaM prAgvat, navaramatra zeSANi parivArabhUtAni bhadrAsanAni vaktavyAni / / teNaM pAsAyavaDeMsayA' ityAdi, teprAsAdavataMsA anyaizcaturbhiprAsAdavataMsakaiH 'tayachuccattapamANamettehiM teSAM mUlaprAsAdAvataMsakaparivArabhUtAnAMprAsAdAvataMsakAnAM yadarddhataduccatvapramANamAtraiH-mUlaprAsAdAvataMsakApekSayA caturbhAgamAtrapramANaiH sarvataH samantAtsaMparikSiptAH, tadarghoccatvapramANameva drshyti| ___ 'teNa'mityAdi, teprAsAdavataMsakAHpaMcaviMzaMyojanazatamUrdhvamuccaistvena dvASaSTiyojanAni arddhayojanaMcaviSkambhataH, teSAmapiabbhuggayamUsiyapahasiyAvive' tyAdi svarUpavarNanaMmadhyabhAge bhUmivarNanamullokavarNanaM siMhAsanavarNanaMcasarvaM prAgvat, kevalamatrApisiMhAsanaMsaparivAraMvaktavyaM, 'te Na' mityAdi, te ca prAsAdAvataMsakA anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakai stadoccatvapramANaiH anantaroktaprAsAdAvataMsakArDoccatvapramANairmUlaprAsAdavataMsakApekSayA (aSTa) bhAgapramANaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, tadarboccatvapramANameva drshyti| teNamityAdi, te ca prAsAdAvataMsakA dvASaSTiryojanAni ardhayojanaM ca Urdhvamuccaistvena ekatriMzataMyojanAnikrozaMca viSkambhataH, eSAmapi 'abbhuggayamUsie'tyAdisvarUpavarNanamadhyabhAge bhUmivarNanaM ullokavarNanaM siMhAsanavarNanaM ca parivArarahitaM prAgvat, 'te Na' mityAdi, te'pi prAsAdAvataMsakA anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadoccatvapramANaiHanantaroktaprAsAdAvataMsakArboccatvapramANairmUlaprAsAdAvataMsakApekSayASoDazabhAgapramANaiH sarvataH samaMtAtsaMparikSiptAH, tadarboccatvapramANameva darzayati-ekatrizadyojanAni krozaM ca Urdhvamuccaistvena paJcadaza yojanAni arddhatRtIyAMzcaiva krozAn viSkambhataH, eteSAmapi svarUpAdivarNanamanantaroktaM / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-35 287 ___ te Na'mityAdi, te'pi ca prAsAdAvataMsakA anyaizcaturbhiH prAsAdAvataMsakaistadarboccatvapramANaiH-anantaroktaprAsAdAvataMsakArboccatvapramANaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, tadarboccatvapramaNamevadarzayati-paMcadazayojanAniarddhatRtIyAMzcakrozAnUrdhvamuccaistvena dezonAnyaSTI yojanAni viSkambhena, eSAmeva svarUpavyAvarNanaM bhUmibhAgavarNanaM ullokavarNanaM siMhAsanavarNanaMca parivAravarjitaM prAgvat // mU. (36) tatsaNaM mUlapAsAyavaDeMsayassa uttarapurachimeNaM ettha NaM sabhA suhammA pannattA, egaM joyaNasayaM AyAmeNaM pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uDDaM uccatteNaM anegakhaMbhasayasaMniviTThA abbhuggayasukayavayaraveiyAtoraNavararaiyasAlibhaMjiyA jAva accharagaNasaMghavippakiNNA pAsAdIyA 4 / sabhAeNaM suhammAe tidisiMtao dArA pannattA, taMjahA-purasthimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM, te NaM dArA solasa joyaNAI uddhaM uccatteNaM aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM tAvatiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo-, tesiNaM dArANaM uvariM aTThaTTha maMgalagA jhayA chattAichattA, tesiNaM dArANaM purao patteyaM 2 muhamaMDavA pannattA, teNaM muhamaMDavAegaMjoyaNasayaMAyAmeNaMpannAsaMjoyaNAiM vikkhaMbheNaMsAiregAI solasa joyaNAI uddhaM uccatteNaM vaNNao sabhAe sriso| tesiNaMmuhamaMDavANaM tidisiMtato dArA pannattA, taMjahA-purathimeNaMdAhiNeNaM uttareNaM, te NaM dArA solasa joyaNAI uDDaM uccatteNaM aTTa joyaNAI vikkhaMbheNaM tAvaiyaM ceva paveseNaM seyA varakaNagathUbhiyAgA jAva vaNamAlAo, tesi NaM muhamaMDANaM bhUmibhAgA ulloyA, tesi NaM muhamaMDavANaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA chttaaichttaa| tesiNaM muhamaMDavANaM puratopatteyaM 2 pecchAgharamaMDave pannate, muhamaMDavavattavvayA jAva dArA bhUmibhAgA ulloyaa| tesiNaM bahusamaramaNijANaMbhUmibhAgANaM bahumajjhadesabhAe patteyaM 2 vairAmae akkhADae pannatte, tesi NaM vayarAmayANaM akkhADagANaM bahumajhadesabhAge etteyaMra maNipeDhi yA pannattA, tAoNamaNipeDhiyAtoaTThajoyaNAiMAyAmavikhaMbheNaM cattArijoyaNAiMbAhalleNaMsavvamaNimaIo acchAo jAva paDirUvAo, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvari patteyaM 2 sIhAsaNe pannatte, sIhAsaNavaNNao sprivaaro| tesiNaMpecchAgharamaMDavANaMuvariM aTThamaMgalagAjhayA chattAtichattA, tesiNaMpecchAgharamaMDavANaM purao patteyaM 2 maNipeDhiyAo pannattAo, tAoNaM maNipeDhiyAto solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTThajoyaNAiMbAhalleNaMsavvamaNimaio acchAo paDirUvAo, tesiNaM uvariMpatteyaM 2 thUbhe pnnte| teNaMthUbhA solasa joyaNAiMAyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiMsolasa joyaNAiMuDaM uccatteNaM, seyA saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsA savvarayaNAmayA acchA jAva pddiruuvaa| tesiNaM thUbhANaM uvariM aTThamaMgalagA jhayA cattAtichattA, tesiNaM thUbhANaM cauddisiMpatteyaM 2 maNipeDhiyAto pannattAo, tAo NaM maNipeDhiyAto aTTha joyaNAI AyAmavikakhaMbheNaM cattAri Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 36 joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaIo acchAo va paDirUvAto / siNaM maNipeDhiyANaM uvariM cattAri jinaDimAto jiNussehapamANamettAo saMpaliyaMkanisannAo dhUmAbhimuhIo sannikhittAo ciTThati, taMjahA - usabhA 1 vaddhamANA 2 caMdAnanA 3 vArisenA 4 / tesi NaM dhUbhANaM purato patteyaM 2 maNipeDhiyAto pannattAo, tAo NaM maNipeDhiyAto solasa joyaNAiM AyAmavikkhaMbheNaM aTTha joyaNAiM bAhalleNaM savvamaNimaIo jAva paDirUvAto, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvariM patteyaM 2 ceiyarukkhe pannatte, te NaM ceiyarukkhA aTTha joyaNAI uhUM uccatteNaM aTTha joyaNAI uvvehaNaM do joyaNAI khaMdhA addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM chajoyaNAI viDimA bahumajjhadesabAe aTTa joyaNAiM AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAiM aTTha joyaNAiM savvaggeNaM pannattA tesi NaM ceiyarukkhANaM imeyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA - vayarAmayA mUlA rayayasupaiTTiyA suviDimA riTThAmayaviulA kaMdA veruliyA ruilA khaMdhA sujAyavarajAyarUvapaDhamagA visAlasAlA nAnAmaNimayarayaNavivihasAhappasAhaveruliyapattatavaNijapattabiMTA jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlasabhiyA varaMkuraggasiharA vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabhareNanamiyasAlA ahiyaM mananayananivvuikarA amarayarasarasasamarasaphalA sacchAyA sappabhA sasasirIyA saujjIyA pAsAIyA 4 / tesi NaM ceiyarukkhANaM uvariM aTTaTThamaMgalagA jhayA chattAichattA, tesi NaM ceiyarukkhANaM purato patteyaM 2 maNipeDhiyAo pannattAo, tAoNaM maNipeDhiyAo aTTha joyaNAiM AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAiM bAhalleNaM savvamaNimaIo acchAo jAva pddiruuvaao| tAsi NaM maNipeDhiyaANaM uvariM patteyaM 2 mahiMdajjhayA pannattA, te NaM mahiMdajjhayA saTThi joyaNAI uDDuM uccatteNaM joyaNaM uvveheNaM joyaNaM vikkhaMbheNaM vairAmayA vaddalaTThasusiliTThaparighaTTamaTThasupatiTThiyA visiTThA anegavarapaMcavaNNakuDabhisahassaparimaMDiyAbhirAmA vAuchuyavijayavejayaMtIpaDAgA chattAicchattakaliyA tuMgA gayanatalamabhilaMghamANasiharA pAsAdIyA 4, aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAtichattA / tesiNaM mahidajjhayANaM purato patteyaM 2 naMdA pukkhariNIo pannattAo, tAoNaM pukkhariNIo egaMjoyaNasayaM AyAmeNaM pannAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM dasa joyaNAiM uvveheNaM uvveheNaM acchAo jAva vaNNao egaiyAo udagaraseNaM pannattAo, tatyeM 2 paumavaraveiyAparikhittAo patteyaM 2 vanasaMDaparikhittAo, tAsi NaM naMdANaM pukkhariNINaM tidisiM tisovANapaDirUvagA pannattA, tisovANapirUvagANaM vaNNao, toraNA jhayA chattAtichattA / sabhAe NaM suhammAe aDayAlIsaM manoguliyAsAhassIo pannattAo, taMjahA- puracchimeNaM solasasAhassIo paccacchimeNaM solasasAhassIo dAhiNeNaM aTTasAhassIo uttareNaM aTThasAharasIo, tAsu NaM manoguliyAsu bahave suvaNNarUppamayA phalagA pannattA, tesu NaM suvannaruppamaesu phalagesu bahave vairAmayA nAgadaMtA pannattA, tesu NaM vairAmaesa nAgadaMtaesa kiNhasuttavadda - vagdhyariyamalladAmakalAvA ciTThati / sabhAe NaM suhammANe aDayAlIsaM gomANasiyAsAhassIo pannattAo, jaha manoguliyA Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 mUlaM-36 jAva nAgadaMtagA, tesuNaM nAgadaMtaesubahaverayayAmayA sikkagApannattA tesuNaM rayayAmaesusikkagesu bahave veruliyAmaioghUvaDiyAo pannattAo, taaonnNghuuvghddiyaaokaalaagurup-vrjaavcitttthti| sabhAe NaM suhammAe aMto bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte jAva maNIhiM utsobhie maNiphAso ya ulloyao ya, tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTha joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimayI jAva paDirUvA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mAnavae ceiyakhaMbhe pannatte, saddhiM joyaNAiMuDDaMuccatteNaMjoyaNaMubveheNaMjoyaNaMvikhaMbheNaMaDayAlIsaMaMsieaDayAlIsaM saika DIe aDayAlIsaM saiviggahie sesaM jahA mhiNdjjhyss| mAnavagassa NaM ceiyakhaMbhassa uvariM bArasa joyaNAiM ogAhettA heTThAvi bArasa joyaNAI vajettAmajhe battIsAe joyaNesu etthaNaMbahave suvaNNaruppamayA phalagA pannattA, tesuNaM suvaNNaruppAmaesuphalaesubahavevairAmayA nAgadaMtA pannattA, tesuNaMvairAmaesunAgadaMtesubahaverayayAmayA sikkagA pnnttaa| tesuNaMrayayAmaesusikkaesubahavevairAmayA golavaddasamuggayA pannattA, tesuNaMvayarAmaesu golavaddasamuggaesu bahave jinasakahAto saMnikhittAo ciTThati / tAto NaM sUriyAbhassa devassa annesiMcabahUNaM devANaya devINaya acaNijAojAvapaJjuvAsaNijjAto mANavagassaceiyakhaMbhassa uvariM aTTha maMgalagA jhayA chttaaicchttaa|| vR. 'tassaNa'mityAdi, tasya mUlaprAsAdAvataMsakasya 'uttarapuracchimeNaM tiuttarapUrvasyAmIzAnakoNe ityarthaH, atrasabhA sudharmAprajJaptA, sudharmA nAma viziSTacchandakopetA, sA evaM yojanazatamAyAmataH paJcAzat yojanAni viSkambhataH dvAsaptatiyojanAni Urdhva muccaistvena, kathaMbhUtA sA? ityAha-'anege'tyAdi, anekastambhazatasanniviSTA 'abbhuggayasukayavayaraveiyAtoraNavararaiyasAli bhaMjiyAsusiliTThavisiThThalaTThasaMThiyapasatyaveruliyavimalakhaMbhA' iti, abhyudgatA AbharamaNIyatayA draSTuNAMpratyabhimukhaM uta-prAbalyena sthitA sukRteva sukRtA nipuNAzIlparocatItabhAvaH, abhyudgatA cAso sukRtA ca abhyudagatasukRtA vajravedikA-dvAramuNDikopari vajraratnamayA vedikA toraNaM ca abhyudgatasukRtaM yatra sA tathA, varAbhi-pradhAnAbhi racitAbhi ratidAbhirvA sAlibhaJjikAbhiH suzliSTAH-saMbaddhA viziSTaM-pradhAnaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te viziSTalaSTasaMsthitAH prazastAH-prazaMsAspadIbhUtA vaiDUryastambhA-vaiDUryaratnamayAH stambA yasyAM sA tathA, vararacitazAlabhaJjikAsuzliSTaviziSlaSTasaMsthitaprazastavaiDUryastambhAstataH pUrvapadena karmadhArayaH samAsaH, tathA nAnAmaNikanakaratnAni khacitAni yat sa nAnAmaNikanakaratnakhacitaH, ktAntasya paranipAtaH sukhaadidrshnaat| ___ nAnAmaNikanakaratnakhacita ujjvalo-nirmalo bahusamaH-atyantasamaH suvibhakto nicito-niviDoramaNIyazcabhUmibhAgo yasyAMsA nAnAmaNikanakakhacitarantojjvalabahusamasuvibhakta (nicita) bhUmibhAgA, 'ihAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacaramarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittA khaMbhuggayavaraveiyAbhirAmA vijAharajamalajugalajaMtajuttAviva [ 8 19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 rAjapraznIyaupAGgasUtram-36 accIsahassamAliNIyA vagasahassakaliyA bhisimINA bhibbhisamINA cakkhulloyaNalesA suhaphAsA sassirIyasvAkaMcaNamaNirayaNathUbhiyAgA nAnAvihapaMcavaNNaghaMTApaDAgaparimaMDiyaggasiharAdhavalA marIikavacaM viNimmuyaMtI lAulloiyamahiyA gosIsasarasasurabhirattacaMdaNadaddaradinnapaMcaMgulitalA upacitayacaMdaNakalasavaMdaNaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgAAsottosattaviulavaddavagdhAriyamalladAmakalAvA paMcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvaDajjhaMtamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAmA sugaMdhavaragaMdhiyAgaMdhavaTTibhUyA accharagaNasaMghasaMvikiNNA divvatuDiyasaddasaMpaNAdiyA savvarayaNAmayA accA jAvapaDirUvA' iti prAgvat / ___"sabhAe Na'mityAdi,sabhAyAzca sudharmAyAstridizitisRSudikSu ekaikasyAM dizi ekaikadvArabhAvena trINi dvArANi prajJaptAni, tadyathA-ekaMpUrvasyAmekaM dakSiNasyAmekamuttarasyAM, tAni ca dvArANi pratyekaM SoDaza 2 yojanAnyurdhvamuccaistvena aSTau yojanAni viSkambhataH 'tAvaiyaM ceve'ti tAvantyevASTau yojanAnItibhAvaH pravezena, seyA varakaNagathUbhiyA' ityAdi prAguktadvAravarNanaM tadeva tAvadvaktavyaM yAvadvanamAlA iti, teSAMca dvArANAMpurataH pratyekaM 2 mukhamaNDapaH prajJaptaH, teca mukhamaNDapA ekaMyojanazatamAyAmataH paJcAzata yojanAni viSkambhataH sAtirekAmiSoDazayojanAni Urdhvamuccaistvena, eteSAmapi anegakhaMbhasayasaMniviTThA' ityAdi varNanaMsudharmasabhAyA ivaniravazeSa draSTavyaM / teSAM ca mukhamaNDapAnAM purataH pratyekaM 2 prekSAgRhamaNDapaH prajJaptaH, te ca prekSAgRhamaNDapA AyAmaviSkambhoccaistvaiH prAgvat tAvadvAyaM yAvanmaNInAM sparza, te, ca bahuramaNIyAnaM bhUmibhAgAnAM bahumadhyadezabhAgepratyekaM 2 vajramayo'kSapATakaH prajJaptaH, teSAMca vajramayAnAmakSapATakAnAMbahumadhyadezabhAge pratyekaM 2 vajramayo'trapATakaH prajJaptaH, teSAMca vajramayAnAmakSapATakAnAM bahumadhyadezabhAge pratyekaM 2 maNipIThikAaSTa yojanAnyAmaviSkambhAbhyAMcatvAriyojanAnibAhalyena-piNDabhAvena sarvAtmanA maNimayAH 'acchAo' ityAdi vizeSaNajAtaM prAgiva / tAsAM ca maNipIThikAnAmupari pratyekaM 2 siMhAsanaM prajJaptaM, teSAMca siMhAsanAnAMvarNanaM parivArazcaprAgvadvaktavyaH, teSAMcaprekSAgRhamaNDapAnAmupari aSTAvaSTau maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajA ityAdi prAgvat, teSAM prekSAgRhamaNDapAnAMpurataHpratyekaM 2 maNipIThikAprajJaptA, tAzca maNipIThikAH pratyekaMSoDazayojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmaSTau yojanAnibAhalyena sarvAtmanAmaNimayAH 'acchA' ityAdi vizeSaNakadambakaM prAgvat, tAsAM ca maNipIThikAnAmupari pratyekaM 2 caityastUpaH prajJaptaH, te ca caityastUpAH SoDaza yojananyAyAmaviSkambhA- bhyAMsAtirekANi SoDaza yojanAnyUrdhvamuccaitvena saMkhaMke tyaaditvrnnnNsugmN| teSAM ca caityastUpAnAmuparyaSTAvaSTau svastikAdIni maGgalakAni 'jAva sahassapattahatthayA' iti yAvatkaraNAt 'tesiM ceiyathUbhANaM uppiM bahave kiNhacAmarajjhayA jAva sukkallacAmarajjhayA acchAsaNhAruppapaTTavairadaMDA jamalajAmalagaMdhI suruvApAsAiyAjAva paDirUvA, tesiMceiyathUbhANaM umbihavechattAicchattApaDAgAghaMTAjugalAuppalahatthagAjAva sayasahassapattahatthagAsavvarayaNAmayA jAva paDirUvA' iti, etacca samastaM praagvt| "tesi Na' mityAdi, teSAM caityastUpAnAM pratyekaM 2 'caudisati caturdizi-catasRSu dikSu ekaikasyAM dizi ekaikamaNipIThikAbhAvena catana maNipIThikAH prajJaptAH aSTau yojanAnyAyAma Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-36 291 viSkambhyAbhyAMcatvAriyojanAnibAhalyena sarvAtmanAmaNimayA acchA ityAdi prAgvat, tAsAMca maNipIThikAnAmupari ekaikapratimAbhAvena catamrajinapratimA jinotseghapramANamAtrAH, jinotsedha utkarSataH paJca dhanuHzatAnijaghanyataH saptahastAH, ihatupaJcadhanuHzatAni saMbhAvyante, paliyaMkasaMnisannAu'itiparyaGakAsanasanniSaNNAH, stUpAbhimukhyaH saMnikSiptAH, tatA jagasthitisvAbhAvyena samyagnivezitAstiSThanti, tadyathA-RSabhA varddhamAnA candrAnanA vAriSeNA iti / _ 'tesiNa'mityAdi, teSAM caityastUpAnAMpurataHpratyekaM 2 maNipIThikAH prajJaptAH, tAzcamaNipIThikAH SoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmaSTauyojanAnibAhalyataH 'savvamaNimaio' ityAdi prAgvat, tAsAM ca maNipIThAkAnAmupari pratyekaM 2 caityavRkSA aSTau yojanAnyUrdhvamuccaistvenArddhayojanamudvedhena-uNDatvena dveyojane uccaistvena skandhaH sa evArdha yojanaM viSkambhatayA bahumadhyadezabhAge viDimA-Urdhva vinirgatA zAkhA sA Urdhvamuccaistvena SaD yojanAni aSTau yojanAni viSkambhena sarvAgreNa sAtirekeNASTau yojanAni prajJaptAsteSAMcacaityavRkSANAmayametadrUpo varNAvAsaH prajJaptastadyathA-'vairAmayamUlA rayayasupaiTThiyaviDimA' vajrANi-vajramayAni mUlAni yeSAM te vajramayamUlA rajatesupratiSThitA viDimA bahumadhyadezabhAgeUrdhvavinirgatAzAkhAyeSAMterajatasupratiSThitaviDimAstataH pUrvapadena karmadhArayaH samAsaH, 'riTThAmayakaMde veruliyaruilakhaMdhe' riSThamayoriSTharatnamayaH kando yeSAM te risstthmykndaaH| __ tathA vaiDUryaratnamayo ruciraH skandho yeSAM te tathA, tataH pUrvapadena karmadhArayaH, 'sujAyavarajAyarUvapaDhamagavisAlasAlA' sujAtaM-mUlAdravyazuddhaM varaM-pradhAnaM yat jAtarUpaM tadAtmakAH prathamakA-mUlabhUtA vizAlAH zAkhAyeSAMte sujAtavarajAtarUpaprathamakavizAlazAlAH 'nAnAmaNirayaNavivihasAhappasAhaveruliyapattavaNijjapattabiMTA' iti nAnAmaNiratnAtmikA vividhAH zAkhAH prazAkhA yeSAM te tathA vaiDUryANi-vaiDUryamayAni patrANi yeSAM te tathA tapanIyamayAni patravRntAni yeSAM te tathA, tataH pUrvavat padadvayaramIlanena karmadhArayaH / jaMbUNayarattamauyasukumAlapavAlapallavavaraMkuradharAjAmbUnadA-jAmbUnadasuvarNavizeSamayA raktA-raktavarNA mRdavaH-manojJAH sukumArAH-sukumArasparzA pravAlA-ISadunmIlitapatrabhAvAH pallavAH-saMjAtaparipUrNaprathamapatrabhAvarUpA varAGkurAH-prathama-mudbhidyamAnA aGkurAstAn dharantIti jAmbUnadarakta-mRdusukumArapravAlapallavAGgharadharAH 'vicittamaNirayaNasurabhikusumaphalabhareNanamiyasAlA' iti vicitramaNiratnamayAni yAni surabhIni kusumAni phalAni ca teSAM bhareNa namitAHzAlAH-zAkhA yeSAMtetathA, tathA satI-zobhanAchAyA yeSAM te sacchAyAH, satI-zobhana prabhA-kAntiryeSAMtasatprabhAH,ata eva sazrIkAH, tathA saha udyotenavartantemaNiratnAnAmudyotabhAvAt sodyotAH, adhikaM nayanamanonivRtikarA amRtarasamarasAni phalAni yeSAM te tathA, 'pAsAIyA' ityAdi-vizeSaNacatuSTayaM praagvt| ete ca caityavRkSA anyairbahubhistilakalavakacchatraupagazirISasaptaparNadadhiparNalubdhakadhavalacandananIpakuTajanasatAlatamAlapriyAlapriyaGgupArApatarAjavRkSa ndivRkSaiH sarvataH samantAt saMparikSiptAH, tecatilakAyAvannandivRkSA mUlamantaH kandamantaityAdi sarvamazokapAdavarNanAyAmiva tAvadvaktavyaM yAvat paripUrNa latAvarNanaM, 'tesi NamityAdi, teSAM caityavRkSANAmupari aSTAvaSTau Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 rAjapraznIyaupAGgasUtram-36 maGgalakAnibahavaH kRSNacAmaradhvajAityAdicaityastUpaivatAvadvaktavyaMyAvabahavaH sahasrapatrahastakAH sarvaratnamayA yAvat pratirUpakA iti| 'tesi Na' mityAdi, teSAM ca caityavRkSANAM purataH pratyekaM maNiyIThikAH prajJaptAH, tAzca maNipIThikAaSTau yojanAnyAyAmaviSkammAbhyAMcatvAriyojanAni bAhalyataH 'savvarayaNAmaIo' ityAdi prAgvat, tAsAMca maNipIThikAnAmupari pratyekaM mahendradhvajAH prajJaptAH, teca mahendradhvajAH SaSTiyojanAnyUrdhvamuccaistvena arddhakrozaM arddhagavyUtamudvedhena-uNDatvena arddhakrazaM viSkambhataH 'vairAmayavaddalaThThasaMThiyasusiliTThaparighaTTamaTThasupaiTThiyA' iti vajramayA-vajraratnamayAtathAvRttaM-vatulaM laSTaM-manojJaM saMsthitaM-saMsthAnaM yeSAM te vRttalaSTasaMsthitAstathA suzliSTA yathA bhavanti evaM parighRSTA iva kharazANayA pASANapratimeva suzliSTaparighRSTAH mRSTAH sukumArazANayA pASANapratibhAvat supratiSThitA manAgapi calanAsaMbhavAt, tato vishessnnsmaasH| 'anegavarapaMcavannakuDabhIsahassaparimaMDiyAbhirAmA vAudhdhUyavijayavejayaMtIpaDAgA chattAicchattakaliyA tuMgA gaganatalamabhilaMghamANasiharA pAsAIyA jAvapaDirUvA' iti prAgvat, 'tesi Na' mityAdi, teSAM mahendradhvajAnAmupari aSTAvaSTau maGgalakAni bahavaH kRSNacAmaradhvajA ityAdi toraNavat sarvaM vaktavyaM, teSAM ca mahendradhvajAnAM purataH pratyekaM nandAnidhAnA puSkariNI prajJaptA, ekaM yojanazatamAyAmataH paJcAzat yojanAni viSkambhataH dvAsaptiyojanAnyudvedhena-uNDatvena, tAsAM ca nandApapuSkariNInAM acchAo saNhAo rayayAmayakUlAo' ityAdi varNanaM prAgvat, tAzca nandApuSkariNyaH pratyekaM 2 padmavaravedikayA pratyekaM 2 vanakhaNDena parikSiptAH, tAsAM ca nandApuSkariNInAM paratyekaM tridizi trisopAnapratirUpakatoraNavarNanaM prAgiva / __sabhAe NaM suhammAe' ityAdi, sabhAyAM sudharmAyAmaSTacatvAriMzanmanogulikAsahasamaNi--pIThikAsahasrANiprajJaptAni, tadyathA-pUrvasyAM diziSoDazamanogulikAsahaspaNi, SoDaza sahasrANi pUrvataH SoDaza sahaspaNi pazcimAyAmaSTau sahasrANi dakSiNato'STau sahasrANi uttarataH, teSvapiphalakanAgadantakamAlyadAmavarNanaM prAgvat, sikkagavarNanaghUpaghaTikAvarNanaM dvaarvt| 'sabhAe NaMsuhammAe' ityAdi, sabhAyAMsudharmAyAMaSTAcatvAriMzatgomAnasikAH-zayyArUpasthAnavizeSAsteSAM sahaspaNi prajJaptAni, tadyathA-SoDaza sahasrANi pUrvataH SoDaza sahasrANi pazcimAyAmaSTau sahasrANi dakSiNato'STausahasrANi uttarataH, tAsvapiphalakavarNanaM nAgadantavarNanaM sikkagavarNasaMdhUpaghaTikAvarNanaM cdvaarvt| "sabhAeNaMsuhammAe' ityAdinA bhUmibhAgavarNanaM 'sabhAeNaMsuhammAe' ityAdinA ullokavarNanaM caprAgvat, 'tassa Na mityAdi, tasya bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'tra mahatI ekA maNipIThikA prajJaptA, SoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM aSTau yojanAni bAhalyataH sarvaratnamayI ityAdiprAgvat, tasyAzcamaNipIThikAyA upari mahAneko mANavakanAmA caityastambhaH prajJaptaH, SaSTiyojanAnyUrdhvamuccaistvena yojanamudvedhena yojanaM viSkambheNa aSTAcatvAriMzadanikaH 'aDayAlIsaikoDIe aDayAlIsaiviggahie' ityAdi sampradAyagamyaM, 'vairAmayavaddalasaMThie' ityAdi mahendradhvajavat varNanaM niravazeSaM tAvadvaktavyaM yAvat 'sahassapattahatthagA savvarayaNAmayA jAvapaDirUvA' iti / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-36 293 tasya ca mANavakasya caityastambhasya upari dvAdaza yojanAni avagAhya, uparitanabhAgAta dvAdazayojanAni varjayitveti bhAvaH,adhastAdapi dvAdaza yojanAni varjayitvA madhye SaTtriMzati yojaneSu 'bahavesuvaNaruppAmayA phalakA' ityAdi phalakavarNanaM nAgadantavarNanaM sikkakavarNanaM ca prAgvat, teSu ca rajatamayeSu sikkakeSu bahavo vajramayA golavRttAH samudgakaH prajJaptAH, teSu ca vajramayeSu samudrakeSubahUni jinasakthIni sannikSiptAni tiSThanti, yAni sUryAbhasya devasya anyeSAM cabahUnAM vaimAnikAnAMdevAnAM devInAMca arcanIyAni candanaiH vandanIyAni stutyAdinA pUjanIyAni puSpAdinAmAnanIyAni bahumAnataH satkaraNIyAnivastrAdinA kalyANaMmaGgalaM daivataM caityamitibuddhayA paryupAsanIyAni, 'tassa NaMceiyasaMbhassa uvari bahave aTThamaMgalagA' ityAdi prAgvat // mU. (37) tassa mANavagassa ceiyakhaMbhassa puracchimeNaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA, aTThajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaMcattArijoaNAiMbAhalleNaMsavvamaNimaI acchA jAvapaDirUvA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege sIhAsana0vaNNato sprivaaro| tassa NaM mANavagassa ceiyakhaMbhassa paJcatthimemaM ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri joyaNAI bAhalleNaM savvamaNimaI acchA jAva paDirUvA, tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahege devasayaNijje pnntte| tassaNaM devasayaNijassa imeyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA-nAnAmaNimayA paDipAyA sovanniyA pA yA nAnAmaNimayAiM pAyasIsagAI jaMbUNayAmayAiM gattagAiM nAnAmaNimae vicce rayayAmayA tUlI tavaNijamayA gaMDovahANayA lohayakkhamayA bibboynnaa| se NaM sayaNijje ubhao bibboyaNaM duhato unnata majjhe nayagaMbhIre sAliMgamavaTTie gaMgApulinavAluyAuddAlasAlisae suviraiyarayattANe uvaciyakhomadugullapaTTapaDicchAyaNe rattaMsuyasaMvue saramme AiNagarUyabUraNavaNoyatUlaphAse mute|| vR. 'tassa Na' mityAdi, tasya mANavakasya caityastambhasya pUrvasyAM dizi atra mahatyekA maNipIThikA prajJaptA,sAca aSTau yojanAnyAyAmaSkimbhAbhyAMcatvAriyojanAnibAhalyena 'savvamaNimayA' ityAdi prAgvat / tasyAzca maNipIThikAyA upari atra mahadekaM devazayanIyaM prajJaptaM, tasya ca devazayanIyasyaayametadrUpovarNAvAso-varNakanivezaH prajJaptaH, tadyathA-nAnAmaNimayAH pratipAdAmUlapAdAnAMprativiziSTopaSTambhakaraNAyapAdAHpratipAdAH, sauvarNikAH suvarNamayAH pAdAH-mUlapAdAH, nAnAmaNimAni pAdazIrSakANi jAmbUnadamayAni gAtrANi-ISAdIni vajramayA-vajraratnApUritAH sandhayaH 'nAnAmaNimayevicce' iti nAnAmaNimayaMvyataM-viziSTavAnaMrajatamayItUlI lohitAkSamayAni 'bibboyaNA' iti upadhAnakAni / AhacajIvAbhigamamUlaTIkAkAra:-'vibboyaNA-upadhAnakAnyucyante' iti, tapanIyamayyo gaNDopadhAnikAH, 'se NaM devasaNijje' ityAdi, taddevazayanIyaM sAliGganavartikaM-saha AliGganavarttayA-zarIrapramANenopadhAnena yat tattathA, 'ubhao bibbhoyaNe' iti ubhayataH- ubhauziro'ntapAdAntAvAzritya bibboyaNe-upadhAnaM yatra tat ubhayato bibboyaNaM 'duhato unnate' iti ubhayata unnataM majjheNayagaMbhIre' madhyenataMcatanimnatvAt gambhIraMca mahatvAnnatagambhIraM gaGgApulinavAlukAyAavadAlo-vidalanaMpAdAdinyAse adhogamanamitibhAvaH tena 'sAlisae' iti sazakaM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 37 gaGgApulinavAlukAvadAtasaddazakaM, ddazyate cAyaM prakAro haMsatUlyA diSviti / tathA 'uyaviya' iti viziSTaM parikarmitaM kSomaM - kArpAsikaM dukUlaM vastraM tadeva paTTaH uyaviyakSImadUkUlapaTTaH sa praticchadanaM - AcchAdanaM yasya tattathA 'AINagarUyabUravaNIyatUlaphAse' iti prAgvat, 'rattaMsuyasaMvue' iti raktAMzukena saMvRtaM raktAMzukasaMvRtaM ata eva suramyaM 'pAsAiya' ityAdapadravatuSTayaM prAgvat // mU. (38) tassa NaM devasayaNijjassa uttarapuracchimeNaM mahegA maNipeDhiyA pannattA, aTTha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM cattAri jo aNAiM bAhalleNaM savvamaNimayI jAva paDirUvA, tIse NaM maNipeDhayAe uvariM ettha NaM mahege khuDDae mahiMdajjhae paNNatte, saddhiM joyaNAI uDDuM uccatteNaM joyaNaM vikkhaMbheNaM vairAmayA vaTTalaTThasaMThiyasusiliTThajAvapaDirUvA / uvariM aTThaTThamaMgalagA jhayA chattAticchattA, tassa NaM khuDDAgamahiMdajjhayassa paJccatthimeNaM ettha NaM sUriyAbhassa devassa coppAle nAma paharaNakose pannatte savvavairAmae acche jAva paDirUve / tattha NaM sUriyAbhassa devassa devassa phaliharayaNakhaggagayAdhaNuppamuhA bahave paharaNarayaNA saMnikhittA ciTThati, ujjalA nisiyA sutikkhadhArA pAsAdIyA 4 / sabhAe NaM suhammANe uvariM aTTamaMgalagA jhayA chattAticchattA // vR. 'tassaNa' mityAdi, tasya devazayanIyasya uttarapUrvasyAM dizi atra mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sA cASTau yojanAnyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyataH 'savvamaNimayI' ityAdi prAgvat, tasyAzca maNipIThikAyA upari kSullako mahendradhvajaH prajJaptaH, tasya pramANaM varNakazca mahendradhvajavadvaktavyaM, 'tassa Na' mityAdi tasya kSullakamahendradhvajasya pazcimAyAmatra sUryAbhasya devasya mahAnekaH coppAlo nAma praharaNakoza - praharaNasthAnaM prajJaptaM, kiMviziSTa ? ityAha- 'savvavairAmae acche jAvapaDirUve' iti prAgvat / 'tattha Na' mityAdi, tatra coppAlakAbhidhAne praharaNakoze bahUni parigharalakhaGgagadA dhanuHpramukhAdI praharaNaratnAni sannikSiptAni tiSThanti, kathaMbhUtAnItyata Aha- ujvalAna-nirmalAni nizitAni-atitejitAni ata eva tIkSNadhArANi prAsAdIyAnItyAdi prAgvat, tasyAzca sabhAyAH sudharmA upari bahUnyaSTAvaSTau maGgalakAnItyAdi sarvaM prAgvadvaktavyam // mU. (39) sabhAe NaM suhammAe uttarapuracchimeNaM ettha NaM mahege siddhAyatane pannatte, egaM joyaNasayaM AyAmeNaM pannAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM bAvattariM joyaNAiM uDuM uccatteNaM sabhAgameNaM jAva gomANasiyAo bhUmibhAgA ulloyA taheva, tassa NaM siddhAyataNassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegA maNipeDhiyA pannattA, solasa joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM aTTha joyaNAiM bAhalleNaM / tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ettha NaM mahege devachaMdae pannatte, solasa joyaNAiM AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI solasa joyaNAI uDDuM uccatteNaM savvarayaNAmae jAva paDirUve, ettha NaM aTThasayaM jina DimANaM jinussehappamANamittAmaM saMnikhittaM saMciTThati / tAsi NaM jina DimANaM imeyArUve vaNNAvAse pannatte, taMjahA tavaNijjamayA hatthalapAyatalA aMkAmayAiM nakkhAiM aMtolohiyakkhapaDisegAI kaNagAmaIo jaMghAo kaNagAmayA jANU kaNagAmayA Uru kaNagAmaIo gAyalaTThIo tavaNijjamAo nAbhIo riTThAmaio romarAio tavaNijjamayA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-39 295 cucUyAtavaNijamayAsirivacchA silappavAlamayAoDAphAliyAmayAdatA vaNijasaIojIhAo tavaNijjamayA tAluyA kaNagAmaIo nAsigAoaMtolohiyakkhapaDisegAoaMkAmayANi acchINi aMtolohiyakhapaDisegANi riTThAmaIo taaraao| riTThAmayANi acchipattANi riTThAmaIo bhamuhAokaNagAmayA kavolA kaNagAmayA savaNA kaNagAmaIo niDAlapaTTiyAtAM vairAmaIo sIsaghaDIo tavaNijamaIo kesaMtakesabhUmIo riTThAmayA uvari muddhayA, tAsi NaM jinapaDimANaM piTThato patteyaM 2 chattadhAragapaDimAo pannattAo, tAo NaM chattadhAragapaDimAo himarayayakuMdeduppagAsAiM sakoreMTamalladAmAiM dhavalAiM AyavattAI salIlaM dhAremANIo 2 ciTuMti, tAsi NaM jinapaDimANaM ubhao pAse patteyaM 2 cAmaradhArapaDimAo pannatAo, tAoNaMcAmaradhArapaDimAto nAnAmaNikaNagarayaNavimalamahariha jAvasalIlaMdhAremANIo 2 ciTThati, tAsi NaM jinapaDimANaM purato dodo nAgapiDamAto bhUyapaDimAto jakkhapaDimAo kuMDadhArapiDamAo savvarayaNAmaIo acchAo jAva ciTuMti, tAsiNaM jinapaDimANaM purato aTThasayaM ghaMTANaM aTThasayaM kalasANaM aTThasayaM bhiMgArANaM evaM AyaMsANaM thAlANaM pAINaM supaiTThANaM manoguliyANaM vAyakaragANaM cittagarANaM rayaNakaraMDagANaM hayakaMThANaMjAva usabhakaMThANaMpupphacaMgerINaMjAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM tellasamuggANaM jAva aMjaNasamuggANaM aTThasayaM ghUvakaDucchuyANaM saMnikhittaM ciTThati, siddhAyatanassa NaM uvariaTThamaMgalagA jhayA chttaaticchttaa| vR. 'sabhAeNa'mityAdi, sabhAyAH sudharmAyAH 'uttarapuracchimeNa' miti uttarapUrvasyAM dizi mahadekaM siddhAyatanaM prajJaptam, eka yojanazatamAyAmataH paJcAzat viSkambhato dvAsaptatiryojanAnyUrdhvamUccaistvenetyAdi sarvasudharmAvatvaktavyaM yAvat gomAnasIvaktavyatA, tathAcAha-sabhAgamaeNa jAvagomANasiyAo' iti, kimuktaM bhavati?-yathA sudharmAyAH sabhAyAH pUrvadakSiNottaravartIni trINi dvArANi teSAM ca dvArANAMpurato mukhamaNDapAH teSAM ca mukhamaNDapAnAMpurataH prekSAgRhamaNDapAH teSAM ca prekSAgRhamaNDapAnAMpuratazcaityastUpAH sapratimAH teSAM ca caityatUpAnAM purataH caityavRkSAH teSAM ca caityavRkSANAM purato mahendradhvajAH teSAmapi purato nandApuSkariNyastadanantaraM gulikA gomAnasyazcoktAH tathA'trApi sarvamanenaiva krameNa niravazeSaM vaktavyaM, ullokavarNanaM bhUmibhAgavarNanaM ca praagvt| 'tassa Na'mityAdi, tasya siddhAyatanasyAntarbahumadhyadezabhAge'tramahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sASoDaza yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAmaSTau yojanAnibAhalyataH 'savvamaNimayI' tyAdi praagvt| 'tIse NamityAdi, tasyAzca maNipIThikAyA upari atra mahAneko devacchandaka prajJaptaH, sacaSoDazayojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAMsAtirekANiSoDaza yojanAnyarbuccaistvena 'savvarayaNAmae' ityAdi prAgvat, tatra ca devacchandake 'aSTazataM' aSTAdhikaM zataM jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAM, paJcadhanuHzatapramANAnAmiti bhAvaH, sanikSiptaM tisstthti|| 'tAsi NaM jinapaDimANa'mityAdi, tAsAM jinapratimAnAmayametadrUpo 'varNAvAso' Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 rAjapraznIyaupAGgasUtram-39 varNakanivezaHprajJaptaH, tapanIyamayAni hastatalapAdatalAni aGkaralamayAantaH-madhye lohitAkSaralapratisekA naravAH kanakamayA jaGaghAH kanakamayAni jAnUni kanakamayA UravaH kanakamayyo gAtraSTayaH tapanIyamayAnAbhayoriSThamayyoromarAjayaH tapanIyamayAHcucukAH-stanAgrabhAgAH tapanIyamayAH zrIvRkSAH zilApravAlamayAvidramamayA oSThAH sphaTikamayA dantAH tapanIyamayA jihvAH tapanIyamayAni tAlukAni kanakamayyo nAsikAH antarlohitAkSapratisekAH aGkamayAnyakSINi antarlohitAkSapratisekAni riSThanamayAni akSipatrANi riSTharatnamayyo dhruvaH kanakamayAH kapolAH kanakamayAH zravaNAH kanakamayyo lalATapaTTikAH vajramayyaH zIrSaghaTikAH tapanIyamayya kezAntakezabhUyaH, kezAntabhUmayaH kezabhUmayazcetibhAvaH, riSThamayA uparimUrddhajAH-kezAH, tAsAM jinapratimAnAMpRSThata ekaikAchatradhArapratimA himarajatakundenduprakAzaMsakoreNTamAlyAdidhavalamAtapatraMgRhItvA salIlaM gharantI tiSThati, tathA tAsAMjinapratimAnAMpratyekamubhayoH paarshvyodvecaamrdhaarprtimeprjnypte| teca 'caMdappabhavayaraveruliyanAnAmaNirayaNakhaciyacittadaMDAo' iti candraprabhaH-candrakAnto vajraM vaiDUryaM ca pratItaM candraprabhavajravaiDUryANi zeSANi ca nAnAmaNiratnAni khacitAni yeSu daNDeSu te tathA, evaMrUpAzcitrA-nAnAprakArA daNDA yeSAM tAni tathA, sUtre strItvaM prAkRtatvAt, 'suhumarayayadIhavAlAu' iti sUkSmA rajatamayA dIrghA vAlA yeSAM tAni tathA saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasannikAsAodhavalAo' itipratItaM, cAmarANi gRhItvA salIlaM vIjayantyastiThanti, tAzca 'savvarayaNAmaIo acchAo' ityAdi prAgvat / 'tAsi Na' mityAdi, tAsAM jinapratimAnAM purato dve dve nAgapratime dve dve yakSapratimeM dve dve bhUtapratimedve dve kuNDadhArapratime sannikSipte tiSThataH, tasmiMzca devacchanda tAsAM jinapratimAnAMpurataH aSTazataM ghaNTAnAmaSTazataM candanakalazAnAmaSTazataM maGgalakalazAnAmaSTazataM bhRGgArANAmaSTazatamAdarzAnAmaSTazataM sthAlAnAmaSTazataM pAtrINAmaSTazataM supratiSThAnAmaSTazataM manogulikAnAMpIThikAvizeSANAmaSTazataMvAtakaraNAmaSTazataMcitrANAMratnakaraNDakANAmaSTazataM hayakaNThAnAmaSTazataM gajakaNThAnAM aSTazataM narakaNThAnAmaSTazataM kinnarakaNThAnAmaSTazataM kiMpuruSakaNThAnAmaSTazataM mahoragakaNThAnAmaSTazataM vRSabhakaNThAnAmaSTazataM puSpacaGgerINAmaSTazataM mAlyacaGgerImAM, mukulAni puSpANi grathitAni maalyaani| aSTazataM carNacaGgerINAmaSTazataM gandhacaGgerINAmaSTazataM vastracaGgerINAmaSTazatamAbharaNacaGgerINAmaSTazataM siddhArthacaGgerInAmaSTazataMlomahastacaGgerINAM, aSTazataMlomahastakAnAM, lomahastakaM ca mayUrapucchapuanikA, aSTazat puSpapaTalakAnAmevaM mAlyacUrNagandhavasabharaNasiddhArthakalomahastakapaTalakAnAmapipratyekaM 2 aSTazataMvaktavyaM, aSTazataM siMhAsanAnAmaSTazataMchatrANAmaSTazataM cAmarANAmaSTazataM tailasamudgakAnAmaSTazataM koSThasamudgakAnAmaSTazataM patrasamudgakAnAmaSTazataM coyakasamudgakAnAmaSTazataM tagarasamudgakAnAmaSTazatamelAsamudgakAnAmaSTazataM haritAlasamudgakAnAmaSTazataM hiGgulakasamudgakAnAmaSTazataMmanaHzilAsamudgakakAnAmaSTazatamaJjanasamudgakAnAMsarvANyapi amUni tailAdIni paramasurabhigandhopetAni, aSThazataMdhvajAnAm, atrasaGgrahaNigAthA // 1 // "caMdanakalasA bhiMgAragA ya AyaMsayA ya thAlA ya / pAtII supaiTTA maNagulikA vAyakaragA y|| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 mUlaM-39 // 2 // cittA rayaNakaraMDA hayagayanarakaMThagA ya cNgerii| paDalagasIhAsaNachatta cAmarA samuggaka jhayA y|| aSTazataM dhUpakaDucchukAnAM saMnikSiptaM tiSThati, tasya ca siddhAyatanasya upari aSTAvaSTau maGgalakAni dhvajacchatrAticchatrAdIni tu praagvt|| mU. (40) tassa NaM siddhAyatanassa uttarapuracchimeNaM etthaNaM mahegA uvavAyasabhA pannattA, jahA sabhAe suhammAe taheva jAva maNipeDhiyA aTThajoyaNAiMdevasayaNijaMtahevasayaNijjavaNNao aTThamaMgalagA jhayA chttaaticchttaa| tIseNaM uvavAyasabhAe uttarapuracchimeNaMetthaNaMmahege harae pannatteegaMjoyaNasayaMAyAmeNaM pannAsaMjoyaNAI vikhaMbheNaM dasa joyaNAiM ubbeheNaM taheva, tassaNaM harayassa uttarapuracchime NaM etthaNaMmahegA abhisegasabhA pannattA, suhammAgamaeNaMjAva gomANasiyAomaNipeDhiyAsIhAsanaM saparivAraM jAva dAmA citttthti| tattha NaM sUriyAbhassa devassa bahuabhiseyabhaMDe saMnikhitte ciTThai, aTThaTThamaMgalagA taheva, tIseNaM abhisegasabhAe uttarapuracchimeNaM ettha NaM alaMkAriyasabhA pannattA, jahA sabhA sudhammA maNipeDhiyA aTTha joyaNAI sIhAsanaM sprivaarN| tattha NaM sUriyAbhassa devassa subuhualaMkAriyabhaMDe saMnikhitte ciTThati, sesaM taheva, tIse NaM alaMkAriyasabhAe uttarapuracchime NaM ettha NaM mahegA vavasAyasabhA pannattA, jahA uvavAyasabhA jAva sIhAsanaM saparivAra maNipeDhiyA atttthmNglgaa0| tatthaNaM sUriyAbhassadevassaetthaNaM mahegepotthayarayaNe sannikhitteciTThai, tassaNaMpotthayarayaNassa imeyArUve vaNNAvAsepannatte, taMjahA-rayaNAmayAi pattagAiMriTThAmaiyo kaMbiAotavaNijjamae dore nAnAmaNimae gaMThI veruliyamae lipAsaNe riThThAmae chaMdaNe tavaNijamaI saMkalA riThThAmaI masI vairAmaI lehaNI riTThAmayAiM akkharAiM ettha NaM naMdApukhariNI pannattA harayasarisA, tIse NaM naMdAe pukkharaNIe uttarapuracchimeNaM mahege balipIDhe pannatte saddarayaNAmae acchejAva paDirUve / / vR.tasya ca siddhAyatanasyauttarapUrvasyAmatramahatyekAupapAtasabhA prajJaptA, tasyAzca sudhagina svarUpavarNanapUrvAdidvAratrayavarNanamukhaNaNDapaprekSAgRhamaNDapAdivarNanAdiprakArarUpeNa tAvadvaktavyaM yavadullokavarNanaM, tasyAzca bahusamaramaNIyabhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge'tramahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sA cASTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyena 'savvamaNimayI' ityAdi prAgvat, tasyAzcamaNipIThikAyA upari atra mahadekaM vazayanoyaM prajJaptaM, tasya svarUpaM yathA sudharmAyAM sabhAyAM devazayanIyasya, tasyA aSvupapAsabhAyA upari aSTASTamaGgalakAdIni prAgvat / _ 'tIse Na' mityAdi, tasyA upapAtasabhAyA uttarapUrvasyAM dizi mahAneko hadaH prajJaptaH, sa caikaMyojanazatamAyAmataH paJcAzatyojanAni viSkambhatodazayojanAnyudvedhena 'accherayayAmayakUle' ityAdi nandApuSkariNyA iva varNanaM niravazeSaM vaktavyaM / se NamityAdi, sa hada ekayA padmakaravedikayA ekena ca vanakhaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, padmavaravedikAvarNanaM vanakhaNDavarNanaM ca prAgvata, tasya hradasya tridizi-tisRSu dikSu trisopAnapratirUpakANi prajJaptAni, teSAM ca trisopAnapratirUpakANAM toraNAnAM ca varNanaM prAgvat, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 rAjapraznIyaupAGgasUtram-40 tasya ca hRdasya uttarapUrvasyAM dizi atra mahatyekAabhiSekasabhA prajJaptA, sA ca sudharmasabhAvat pramANasvarUpadvAratrayamukhamaNDapAdiprakAreNa tAvadvaktavyAyAvad gomAnasIvaktavyatA, tadanantaraM tathaiva ullokavarNanaM bhUmibhAgavarNanaM ca tAvat yAvanmaNInAM sparza, tasyA abhiSekasabhAyA bahusamaramaNIyasya bhUmibhAgasya bahumadhyadezabhAge mahatyekA maNipIThikA prajJaptA, sA'pyaSTau yojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM catvAri yojanAni bAhalyataH 'savvarayaNAmayI' ityAdi prAgvat / ___ tasyA maNipIThikAyA upari atra mahadekaM siMhasanaM, siMhAsanavarNakaH prAgvat, navaramatra parivArabhUtAni bhadrAsanAna ca vaktavyAni, tasmiMzca siMhAsane sUryAbhasya devasya subahu abhiSekabhANDam-abhiSekayogya upaskAraH sannikSiptaH tiSThati, 'tIseNaMabhiseyasabhAe aTThamaMgalakA' ityAdi prAgvat, tasyAzcaabhiSekasabhAyA uttarapUrvasyAM diziatra mahatyekAalaGkArasabhA prajJaptA, sAcAbhiSekasabhAvatpramANasvarapadvAratrayamukhamaNDapaprekSAgRhamaNDapAdivarNanaprakAraNa tAvadvaktavayA yAvad parivArasiMhAsanaM, tatra sUryAbhasya devasyaalaGkArikaM-alaGkArayogyaMbhANDaM saMnikSiptamasti, zeSAM praagvt| tasyAzca alaGkArasabhAyA uttarapUrvasyAM dizi atramahatyekA vyavasAyasabhA prajJaptA, sAca abhiSekasabhAvat pramANasvarUpadvAratrayamukhamaNDapAdicarNanamkAreNatAvadvaktavyAyAvatasiMhAsanaM saparivAraM, tatramahadekaMpustakaralaM sannikSiptamasti, tasya ca pustakaralasyaayametadrUpo 'varNAvAso' varNakanivezaH prajJaptaH, riSThamayyau-riSTharalamayyau kambike pRSThake itabhAvaH, ratnamayo davarako yatra patrANiprotAni santi, nAnAmaNimayogranthidavarakasyAdau yena patrANinanirgacchanti, aGkaralamayAni patrANi, nAnAmaNimayaM livyAsanaM, maSIbhAjanamityarthaH, tapanIyamayI zRGkhalA maSIbhAjanasatkA, riSTharalamayaM uparitanaM tasya chAdanaM, riSThamayI-riSTharatnamayI maSI, vajramayI lekhanI, riSThamayAnyakSarANi, dhArmikaM lekhyaM, kavacit dhammie satthe' iti pAThaH, tatra dhArmikaM zAstramiti vyAkhyeyaM, tasyAzca upapAtasabhAyA uttarapUrvasyAM dizimahadekaM balipIThaMprajJaptaM, taccASTIyojanAniAyAmaviSkambhataH catvAriyojanAni bAhalyataH sarvaratnamayaM 'accha' mityAdi prAgvat / tasya ca balipIThasya uttarapUrvasyAM dizi atra mahatyekA nandApuSkariNI prajJaptA, sA ca hRdapramANA, hRdasyeva ca tasyA api trisopAnavarNanaM toraNavarNanaM ca praagvt| tadevaM yatra yAddagapaMca sUryAbhasya devasya vimAnaM tatratAdhyUpaMcopanarNitaM, samprati sUryAbho deva utpannaH san yadakarot yathA ca tasyA'bhiSeko'bhavat tadupadarzayati mU.(41) teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaM sUriyAbhe deveahuNovavaNNabhittaecevasamANe paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaMgacchai, jahA-AhArapajattIesarIrapajattI iMdiyapajjattIeANapANapajattIe bhaasaamnnpjjttiie| taeNaMtassasUriyAbhassa devassa paMcavihAe pajattIe pajattIbhAvaMgayassa samANassa imeyArUve abbhatthie citie patthie manogae saMkappe samupajjitthA-kiM me puTviM karaNijaM? kiM me pacchA karaNijaM? kiM me pubbiM seyaM? kiMme pacchA seyaM? ki me pubipi pacchAvi hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissai ? Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 41 299 taNaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmAniyaparisovavannagA devA sUriyAbhassa devassa imeyArUvamabbhatthiyaM jAva samuppannaM samabhijANittA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti, sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sarisAvattaM matthae aMjali kaTTu jaeNaM vijaeNa vaddhAvinti vaddhAvittA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimAne siddhAyatanaMsi jina DimAmaM jiNussehapamANamittANaM aTThasayaM saMnakhittaM ciTThati, sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie khaMbhe vairAmaesu golavaTTasamuggaesu bahUo jinasakahAo saMnikhittAo ciTThati / tAo NaM devANuppiyANaM annesiM ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijjAo, taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvviM karaNijjaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA karaNijjaM taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvviM seyaM ta eyaM NaM devANuppiyANaM pacchA seyaM taM eyaM NaM devAnuppiyANaM puvvipi pacchAvi hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissati / vR. 'teNaM kAle teNaM samaeNa' mityAdi, tasmin kAle tasmin samaye sUryAbho devaH sUryAbha vimAne upapAtasabhAyAM devazayanIye devadUSyAntare prathamato'GagulAsaMkhyeyabhAgamAtrayA'vagAhanayA samutpannaH 'tae Na' mityAdi sugamaM, navaraM iha bhASAmanaH paryAptayoH samAptikAlAntarasya prAyaH zeSaparyAptisamAptikAlAntarApekSayA stokatvAdekatvena vivakSaNamiti 'paMcavihAe pajattIe pajjattIbhAvaM gacchai' ityuktaM / 'taeNa ' mityAdi, tatastasya sUryAbhasya devasya paJcavidhayA paryAptayA paryAptabhAvamupagatasya sato'yametadrUpaH saMkalpaH samudapadyata - 'abbhatthie' ityAdi padavyAkhyAnaM pUrvavat, kiM 'me' mama pUrvaM karaNIyaM kiM me pazcAtkaraNIyaM ? kiM me pUrvaM pazcAt zreyaH ?, tathA kiM me pUrvamapi ca pazcAdapi ca hitAya bhAvapradhAno'yaM nirdezA hitatvAya - pariNAmasundaratAyai sukhAyaHzarmaNe kSamAya-ayamapi bhAvapradhAno nirdezaH saMgatatvAya nizreyasAyanizcitakalyANAya anugAmikatAyaiH parampazubhA - nubandhasukhAya bhaviSyatIti, iha prAktano granthaH prAyo'pUrvo bhUyAnapi ca pustakeSu vAcanAbhedastato mA'bhUt ziSyANAM sammoha iti kApi sugamo'pi yathAvasthitavAcanAkramapradarzanArthaM likhitaH, ita UrdhvaM tu prAyaH sugamaH prAgavyAkhyAtasvarUpazca na ca vAcanAbhedo'pyatibAdara iti svayaM paribhAvanIyo, viSamapadavyAkhyA tu vidhAsyate iti mU. (42) tae maM sUriyAbhe deve tesiM sAmAniyaparisovavannANaM devANaM aMtie eyamahaM socA nisamma haTThatuTTha jAva hayahiyae sayaNijjAo abbhuTTeti sayaNijjAo abbhuTTettA uvavAyasabhA puracchimilleNaM dAreNaM niggacchai / jeNeva harae teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA harayaM aNupayAhiNI karemANe0 karemANe puracchimilleNaM toraNeMNaM anupavisai anupavisittA puracchimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paJccoruhai paccoruhittA toraNeNaM anupavisai anupavisittA puracchimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccIruhai paccoruhittA jalAvagAhaM jalamajjaNaM karei 2 jalakiMDDuM karei 2 jalAbhiseyaM karei 2 AyaMte cokkhe paramasuIbhUe harayAA paccottarai 2 / jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA abhiseyasabhaM anupa Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 rAjapraznIyaupAGgasUtram-42 yAhiNIkaremANe0 karemANe puracchimilleNaM dAreNaMaNupavisai 2 jeNeva sIhAsane teNeva uvAgacchai 2 sIhAsanavaragae puratthAbhimuhe sannisanne / tae NaM sUriyAbhassa devassa sAmAniyaparisovavanagA devA Abhiogie deve saddAveMti saddAvittA evaM vayAsI-khippAmeva bho! devANuppiyA! sUriyAbhassa devassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaTThaveha, taeNaM te AbhiogiA devA sAmANiyaparisovavannehiM devehiM evaM vuttA samANA haTThA jAva hiyayA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha __-evaMdevo! tahattiANAevinaeNaMvayaNaMpaDisuNaMti, paDisuNittA uttarapuracchimaMdisIbhAgaM avakkamaMti, uttarapuracchimaMdisIbhAgaMavakkamittAveuvviyasamugghAeNaM samohaNaMti samohaNittA saMkhejjAiMjoyaNAiMjAvadoccaMpi veubviyasamugghAeNaMsamohaNittA aTThasahassasovanniyANaMkalasANaM 1 aTThasahassaMruppamayANaMkalasANaM 2 aTThasahassaM maNimayANaM kalasANaM 3 aTThasahassaMsuvaNNaruppamayANaMkalasANaM4 aTThasahassaMsuvannamaNimayANaMkalazANaM 5 aTThasahassaMruppamaNimayANaMkalasANaM 6 aTThasahassaM suvaNNaruppamaNimayANaM kalasANaM 7 aTThasahassaM bhomijANaM kalasANaM 8 -evaM bhigArANaM AyaMsANaMthAlINaM pAINaMsupatiTThANaMrayaNakaraMDagANaM pupphacaMgerINaMjAva lomahatthacaMgerINaM pupphapaDalagANaM jAva lomahatthapaDalagANaMchattANaM cAmarANaM tellasamuggANaMjAva aMjaNasamuggANaM aTThasahassaM ghUvaDucchuyANaM viuvvaMti, viuvvittA te sAbhAvie ya veubvie ya kalase ya jAva kaDucchue ya giNhaMti giNhittA sUriyAbhAo vimANAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittAtAe ukkiTThAe cavalAejAva tiriyamasaMkhejANaMjAva vItivayamANe vItivayamANe jeNeva khIrodayasamudde teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittAkhIroyagaMgiNhatijAiMtatthuppalAI tAI geNhati jAva sayasahassapattAiM giNhati 2 jeNeva pukkharodae samudde teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA pukkharodayaM geNhaMti giNhittA jAiMtatthuppalAiMsayasahassapattAiMtAIjAva giNhati giNhitAjeNeva samayakhettejeNeva bharaheravayAIvAsAiMjeNeva mAgaharadAmapabhAsAiMtitthAiteNeva uvAgacchaMti teNeva uvAgacchittA titthodagaMge0 geNhettA titthamaTTiyaM gehaMti 2 / jeNeva gaMgAsiMdhurattArattavaIo mahAnaIo teNeva uvAgacchaMti 2 salilodagaM geNhati salilodagaMgeNhittA ubhaokUlamaTTiyaM gehaMti maTTiyaMgeNhittAjeNevacullahimavaMtasiharIvAsaharapavvayA teNeva uvAgacchaMtitaNeva uvAgacchittA dagaMgeNhaMti savvatuyare savvapupphe savvagaMdhesavamalle savvosahisiddhatthae giNhaMti ginnhittaa| jeNeva paumapuMDarIyadahe teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA dahodagaM geNhaMti geNhittA jAI tattha uppAiM jAva sayasahassapattAI tAiM geNheti geNhittA jeNeva hemavayaeravayAiM vAsAiMjeNeva rohiyarohiyaMsAsuvaNNakUlarUppakUlAo mahAnaIo teNeva uvAgacchaMti, salilodagaM geNhaMti 2 ubhaokUlamaTTiyaM giNhaMti 2 jeNeva saddAvativiyaDAvatipariyAgA vaTTaveyaDDapavvayA teNeva uvAgacchanti uvAgacchittA savvatuyare taheva / jeNeva mahAhimavaMtaruppivAsaharapavvayA teNeva uvAgacchaMti taheva jeNeva mahApaumahApuMDarIyaddahA teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittAdahodagaMgiNhaMtitahevajeNeva harivAsarammagavAsAiM jeNeva harikaMtanAriktAo mahANaIo teNeva uvAgacchaMti tahevajeNeva gaMdhAvaimAlavaMtapariyAyA Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-42 301 vaTTaveyaDapavvayA teNeva thev| jeNevanisaDhanIlavaMtavAsagharapavvayAtahevajeNeva tigicchikesaridahAoteNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA taheva jeNeva mahAvidehe vAse jeNeva sItAsItodAo mahAnadIo teNeva taheva jeNeva savvacakkavaTTivijayAjeNeva savvamAgahavaradAmapabhAsAiMtitthAiteNeva uvAgacchaMtiteNeva uvAgacchittAtitthodagaM geNhaMti geNhittA svvNtrniio| jeNeva savvavakkhArapavvayA teNeva uvAgacchaMtisavvatuyare tahevajeNeva maMdare pavvatejeNeva bhaddasAlavane teNeva uvAgacchaMti savvatuyare savvapupphe savvamalle savovasahisiddhatthae ya geNhati geNhittA jeNeva naMdanavane teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA savvatuyare jAva savvohisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdanaM giNhati giNhittA jeNeva somanasavane teNeva uvAgacchaMti savvatuyare jAva savvosahisiddhatthae ya sarasagosIsacaMdaNaM ca divvaM ca sumaNadAmaM daddaramalayasugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti giNhittA egato milAyaMti 2 tA tAe ukkiTThAe jAva -jeNeva sohamme kappe jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva abhiseyasabhA jeNeva sUriyAbhe deve teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTThajaeNaM vijaeNaM vaddhAviMti vaddhAvittA taM mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaTThati ___taeNaMtaM sUriyAbhaM devaM cattAri sAmAniyasAhassIo aggamahisIo saparivArAto tinni parisAo satta aniyAhivaiNo jAva annevi bahave sUriyAbhavimAnaNavAsiNo devA ya devIo ya tehiMsAbhAvihi ya veubbiehi ya varakamalaihANehi ya surabhivaravAripaDipunnehiM caMdanakayacacciehiM AviddhakaMTheguNehi ya paumuppalapihANehiM sukumAlakomalakarayalapariggahiehiM aTThasahasseNaM sovanniyANaM kalasANaMjAva aTThasahasseNaM bhomijANaM kalasANaM savvodaehiM savvamaTTiyAhi savvatUyarehiM jAva savvosahisiddhatthaehi yasaviDaDhIejAva vAieNaMmahayA 2 iMdAbhiseeNaM abhisiMcaMti taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa mahayAraiMdAbhisee vaTTamANe appegatiyA devA sUriyAbhaM vimANaM naccoyagaM nAtimaTTiyaM paviralaphusiyarayareNuvimAsaNe divvaM surabhigaMdhodagaMvAsaM vaasNti| __appegatiyA devA hayarayaM naTTharayaM bhaTTarayaM uvasaMtarayaM pasaMtarayaM kareMti, appegatiyA devA sUrAyabhaM vimAnaM AsiyasaMmajiovalittaM suisaMmaTTaratyaMtarAvaNavIhiyaM kareMti, appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM maMcAimaMcakaliyaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM nAnAviharAgosiyaM jhayapaDAgAipaDAmaMDiyaM kareMti appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM lAulloiyamahiyaM gosIsasarasarattacaMdanadaharadiNNapaMcaMgulitalaM kareMtiappegatiyAdevA sUriyA vimANaM uvaciyacaMdanakalasaM caMdaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAgaM kareMti / appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaMAsattosattaviulavaTTavagghAriyamalladAmakalAvaM kareMti appegatiyA devA sUriyAbhaM vimAnaM paMcavaNNasurabhimukkapupphapuMjovayArakaliyaM kareMti, appogatiyA devA sUriyAbhaM kAlAgarUpavarakuMdarUkkuturukkadhUvamaghamaghaMdagaMdhubhyAbhirAmaM kareMti, appegaiyA devA sUriyAbhaMvimAnaM sugaMdhagaMdhiyaM gaMdhavaTTibhUtaM kareMti, -appegatiyA devA hiraNNavAsaMvAsaMti suvaNNavAsaMvAsaMti rayayavAsaM vAsaMti vairavAsaM0 pupphavAsaM0 phalavAsaM0 mallavAsaM0 gaMdhavAsaM0 cuNNavAsaM0 AbhaNavAsaM vAsaMti appegatiyA devA Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 42 hiraNNavihiMbhAeMti, evaM suvannavihi bhAeMti rayaNavihiM puSkavihi phalavihiM mallavihiM cuNNavihiM vatthavihiM gNdhvihiN| tattha appegatiyA devA AbharaNavihi bhAeMti, appegatiyA caubvihaM vAitaM vAiMti tataM vitataM ghanaM jhusiraM, appegaiyA devA caubvihaM geyaM gAyaMti, taM--ukikhattAyaM pAyattAyaM maMdAyaM roitAvasANaM, appegatiyA devA duyaM naTTavihiM uvadaMsiMti appegatiyA vilaMbiyanaTTavihiM uvadaMseti appegatiyA devA dutavilaMbiyaM naTTavihiM uvadeseMti, --evaM appegatiyA aMciyaM naTTavihiM uvadeseMti appegatiyA devA ArabhaDaMbhasolaM ArabhaDabhasolaMuppayanicayapamattaM sakuciyapasAriyaM riyAriyaM bhaMtasaMbhataNAmaM divvaM naTTavihiM uvadaMseMti appegatiyA devA cauvvihaM abhinayaMabhinayaMti, taMjahA-dir3hatiyaM pADaMtiyaM sAmaMtovaNivAiyaM logaaMtomajjhAvasANiyaM, appegatiyA devA bukkAreti appegatiyA devA piinneti| appegatiya' vAseti appegatiyAhakkAreMtiappegatiyAviNaMtitaDavetiappegaiyA vaggaMti apphoDeMti appegatiyA apphoDeMti vaggaMti appe0 tivaI chiMdaMti appegatiyA hayahesiyaM kareMti, appegatiyA hatthigulagulAiya kareti, appegatiyA rahaghaNaghaNAiyaM kareMti, appegatiyA hayahesiyahatthigulagulAiyarahadhaNadhaNAiyaM kareMti appegatiyA uccholeti| appegatiyA paccholeMti appegatiyA ukkiTTiyaM kareMtia0 uccholeMti kareMti appegatiyA uccholeti / appegatiyA paccholeMti appegatiyA ukkiTTiyaM kareMtia0 uccholeMti paccholetiu0 appegatiyA tinnivi, appegatiyA uvAyaMti appegatiyA uvavAyaMti appegatiyA parivayaMti appegaiyA tinnivi, appegaiyA sIhanAyaMti appegatiyA daddarayaM kareMti appegatiyA bhUmicaveDaM dalayaMti / appe0 tintrivi appegatiyA gajjatiappegatiyA vijuyAyaMti appegaiyAvAsaMvAsaMti appegatiyA tinnivi kareMti, appegatiyA jalaMti appegatiyA tavaMti appegatiyA pataveMti appegatiyA tinnivi, appegatiyA hakkAreti appegatiyA thukkAriti appagatiyA dhakkAreti, appegatiyA sAiM 2 nAmAI sAheti appegati / cttaarivi| ___ -appegaiyAdevA devasannivAyaMkAti-appegatiyA devujoyaMkaroti, appegaiyA devukkaliyaM kareti, appegaiyA devA kahakahagaMkareti, appegatiyA uppalahatthagayAjAvasayasahassapattahatthagayA appegatiyA kalasahatthagayA jAva ghUvakaDucchayahatthagayA haTTa tuTTha jAva hiyayA savvato samaMtA AhAvaMti prighaavNti| taeNataMsUriyA devaMcattAri sAmANiyasAhassIojAva solasa AyarakkhadevasAhassIo anne yabahave sUriyAbharAyahANivatthavA devA ya devIoyamahayA mahayA iMdAbhisegeNaM abhisiMcaMti abhisiMcittA patteyaM 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM vayAsI jaya 2 naMdA jayara bhaddA jaya jaya naMdA bhadaMte ajiyaM jiNAhi jiyaM ca pAlehi jiyamajjhe vasAhi iMdo iva devANaM caMdI iva tArANaM camaro iva asurANaM dharaNo iva nAgANaM bharaho iva maNuyANaM bahUiM paliovamAiM bahUI sAgarovamAiM bahUI paviovamasAgarovamAiM cauNhaM sAmANiyasAhassINaM jAva AyarakkhadevasAhassINaM sUriyAbhassa vimANassa annesiMca bahUNaM sUriyAbha Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 42 303 vimAnavAsINaM devANa ya devINa ya AhevaccaM jAva mahayA 2 kAremANe pAlemANe viharAhittikaTTu jaya 2 saddaM pauMjaMti / taNaM se sUriyA deve mahayA 2 iMdAbhisegeNaM abhisitte samANe abhiseyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM niggacchati niggacchittA jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchati uvAgacchittA alaMkAriyasabhaM anuppayAhiNIkaremANe 2 alaMkAriyasabhaM puracchimilleNaM dAreNaM anupavisati 2 jeNeva sIhasane teNeva uvAgacchati sIhAnavaragate puratthAbhimuhe sannisanne / tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA alaMkAriyabhaMDaM uvaTThaveMti, taNaNaM se sUriyA deve tappaDhamayAe pamhalasUmAlAe surabhIe gaMdhakAsAie gAyAiM lUheti lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaneNaM gAyAiM analipati anuliMpittA nAsAnIsAsavAyavojjhaM cakkhuharaM vannapharisajuttaM hayalAlApelavAtiregaM dhavalaM kaNagakhaciyantakammaM AgAsaphAliyasamappabhaM divvaM devadUsajuyalaM niyaMseti niyaMsettA hAraM piNaddhetira addhahAraM piNaddhei2 - -egAvaliM piNaddheti 2 muttAvaliM piNaddheti2ttA rayaNAvaliM piNaddhei 2 ttA evaM aMgayAI keyUrAI kaDagAI tuDiyAI kaDisuttagaM dasamuddAmaMtagaM vikacchasuttagaM muraviM pAlaMbaM kuMDalAI 2 cUDAmaNi mauDaM piNaddhei 2 gaMthimaveDhimapUrimasaMghAimeNaM malleNaM kapparukkhagaMpiva appANaM alaMkiyavibhUsiyaM karei 2 daddaramalayasugaMdhagaMdhiehiM gAyAiM bhukhaMDei divvaM ca sumanadANaM piNaddhei / vR. 'tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavannagA devA imameyArUva' mityAdi 'AyaMte' iti navAnAmapi zrotasAM zuddhodakaprakSAlanena AcAnto - gRhItAcamanazcokSaH svalpasyApi zaGkitamalasyApanayanAt ata eva paramazucibhUto, 'mahatthaM mahagdhaM maharihaM viulaM iMdAmikheya' miti, mahAn artho - maNikanakaratnAdika upayujyamAno yasmin sa mahArtha taM, tathA mahAn ardha-pUjA yatra sa mahArdha taM, maham - utsavamarhatIti mahArhastaM vipulaM vistIrNaM zakrabhiSekavat indrAbhiSekamupasthApayata 'aTThasahassaM sAvaNNiyANa kalasANaM viuvvaMtI' tyAdi, atra bhUyAn vAcanA bheda iti yathAvasthitavAcanApradarzanAya likhyate / aSTasahasraM - aSTAdhikaM sahaM sauvarNikAnAM kalazAnAM 1 aSTasahasraM rUpyamayAnAM 2 aSTasahasraM maNimayAnAM 3 aSTasahasraM suvarNamaNimayAnAM 4 aSTasahasraM suvarNarUpyamayAnAM 5 aSTasahasraM rUpyamaNimayAnAM 6 aSTasahasraM suvarNamaNimayAnAM 7 aSTasahasraM bhaumeyAnAM kalazAnAM 8 aSTasahasraM bhRGgArANAmevamAdazesthAlapAtrIsupratiSThitavAtakarakacitraratnakaraNDakapuSpacaGagerI yAvallomahastakapaTalakasiMhAsana-cchatracAmarasamudgakvaja dhUpakaDucchukAnAM pratayeka 2 maSTasahasraM 2 vikurvati vikurvvitvA 'tAe ukkiTTAe' ityAdi vyAkhyAtArthaM, 'savvatuvarA' ityAdi, sarvAn tUvarAn kaSAyAn sarvANi puSpANi sarvAna gandhAn - gandhavAsAdIn sarvANi mAlyAni grantitAdibhedabhinnAni sarvoSadhIna siddhArthakAn- sarSapakAn gRhNanti, ihaivaM kramaH -pUrvaM kSIrasamudre upAgacchanti tatrodakamutpalAdIni ca gRhNanti, tataH puSkarode samudre tatrApi tathaiva / tato manuSyakSetre bharatairAvatavarSeSu mAgadhAdiSu tIrtheSu tIrthodakaM tIrthamRttikAM ca gRhNanti, tato gaGgAsindhuraktAraktavatISu nadISu salilodakaM - nadyudakamubhayataTamRttikAM ca gRhNanti, tataH kSullahimavatzikhariSu sarvatUvarasarvapuSpasarvamAlyasarvauSadhisiddhArthakAn, tatastatraiva padmahada Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 rAjapraznIyaupAGgasUtram- 42 pauNDarIkahadeSu hradodakamutpalAdIni ca tadgatAni, tato hemavatairaNyavatavarSeSu rohitArAhitAMzA suvarNakUlArUpyakUlAsu mahAnadISu salilodakamubhayataTamuttikAM / tadanantaraM zabdApAtivikaTApAtivRttavaitADhyeSu sarvatUvarAdIn, tato mahAhimavadrUppivarSadharaparvateSusarvatUvarAdIn, tato mahApadmapuDarIkahadeSuhRdodakAdIni, tadanantaraMharivarSaramyakavarSeSu hariSalilAharikAntAnarakAntAnIkAntAsumahAnadISu salilodakamubhayataTamRttikAMca, tatogandhApAtimAlyavataparyAyavRttavaitADhayeSu tUvarAdIn, tato niSadhanIlavadvarSadharaparvateSu sarvatUvarAdIn, tadanantaraM tadgateSu tigicchikesarimahAdeSu hRdodakAdIni, tataH pUrvavidehApavideheSu sItAsItodAnadIpu salilodakamubhayataTamRttikAM ca, tataH sarveSu cakravartivijetavyeSu mAgadhAdiSu tIrtheSu tIrthodakaM tiirthmRttikaaNc| tadanantaraM vakSaskAraparvateSu sarvatUvarAdIn, tataH sarvAsu antaranadISu salilodakmubhayataTamRttikAMca, tadanantaraM mandaraparvate bhadrazAlavane tUvarAdIn, tato nandanavane tUvarAdIn sarasaMca gozIrSacandanaM, tadanantaraM saumanasavane sarvatUvarAdIn sarasaMca gozIrSacandanaM divyaM ca sumanodAma gRhNanti, tataH paNDakavane tUvarapuSpagandhamAlyasarasagozIrSacandanadivyasumanodAmAni, daddaramalae sugaMdhie ya gaMdhe giNhaMti' iti daIra:-cIvarAvanaddhaM kuNDikAdibhAjanamukhaM tena gAlitaM tatra pakka yat malayodbhavatayA prasiddhatvAt malayaja-zrIkhaNDaM yeSu tAn sugandhikAn paramagandhopetAn gandhAn gRhnnti| 'AsiyasaMmaJjiovalittaM suisammaTTharatthaMtarAvaNavIhiyaM karei' iti AsiktamudakacchaTakena sanmArjitaM-saMbhAvyamAnakacaravarazodhanena upaliptamiva gomayAdinAupaliptaMtathA siktAnijalenAta eva zucIni-pavitrANi saMmRSTAnikacavarApanayanena rathyAntarANiApaNavIthaya ivahadhargA ivApaNavIthayo-rathyAvizeSA yasmin tattathA kurvanti, 'appegaiyA devA hiraNNavihiM bhAeMti' appekakAH-kecana devA hiraNyavidhi-hiraNyarUpaM maGgalabhUtaM prakAraM bhAjayantivizrANayAnti,zeSadevebhyo dadatIti bhAvaH, evaM suvarNaratnapuSpaphalamAlyagandhacUrNAbharaNavidhibhAjanamapi bhAvanIyam / 'uppAyanivaye'tyAdi, utpAtapUrvo nipAto yasmin sa utpAtanipAtastaM, evaM nipAtotpAtaM saMkucitaprasAritaM 'riyAriya' miti gamanAgamanaM bhrAntasaMbhrAntanAmaM ArabhaTabhasolaM divyaM nATyavidhimupadarzayati, apyekakAdevA 'vukkAreti' vukkAzabdaM kurvanti, pINaMti' pInayantipInamAtmAnaM kurvanti sthUlA bhavaMtItyartha / 'lAsaMti' lAsayanti lAsyarUpaM nRtyaM kurvanti, 'taMDavaMti'tti tANDavayanti-tANDavarUpaM nRtyaM kurvanti,vukkArata vukkaraM kurvanti apphoDaMti' AsphoTayanti, bhUmyAdikamiti gamyate, 'ucchalaMtitti ucchalayanti pocchalaMti' procchalayanti uvayaMti'ttiavapatanti 'uppayaMti'tti utpatanti 'parivayaMti'tti paripantantitiryanipatantItyarthaH 'jalaMti'ttijvAlAmAlAkulA bhavanti taviMti'tti taptA bhavanti prataptA bhavanti thukkAraiti'tti mahatAzabdena thUtkurvanti devokkaliyaMkareMti'tti devAnAM vAtasyevotkalikA devotkalikA tAM kurvanti, 'devakahakaha kareMti'tti prAkRtAnAMdevAnAMpramodabharavazataH svecchAvacanairvolakolAhalo devakahakahakastaM kurvanti 'duhaduhakaM kareMti' duhduhkmitynukrnnmett| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-42 305 'tappaDhamayAe pamhalAe sukumAlAe surabhIe gaMdhakAsAiyAe gAyAIlUhai'iti tatprathamatayA-tasyAmalaGkArasabhAyAM prathamatayAM pakSmalA ca sA sukumAraca pakSmalasukumArA tayAsurabhyA gandha kASAyikyA-surabhigandhakASAyikyAsurabhigandha kaSAyadravyaparikarmitAlaghuzATikayA gAtrANi rUkSayaMti, 'nAsAnIsAsavAyavojjhamitinAsikAnizvAsavAtavAhyamanena tatazlakSaNatAmAha, 'cakkhuhara'miti cakSuharati-AtmavazaM nayati viziSTarUpAtizayakalitatvAt iti cakSuhara 'vaNNa-pharisajutta' miti varNena sparzenacAtizayenetigamyate yuktaM varNasparzayuktaM, hayalAlApelavAirega miti hayalAlA-azvalAlA tasyA api pelavamatirekeNa hayalAlApelavAtirekaM 'nAma nAmnaikArthe samAso bahula'miti samAsaH / ativiziSTamRdutvalaghutvaguNopetamiti bhAvaH, dhavalaM-zvetaM, tathA kanakena khacitAninicchuritAni antakarmANi-aJcalayonilakSaNAni yasya tat kanakakhacitAntakarma AkAzasphaTikaM nAmAtisvacchaH sphaTikavizeSastatsamaprabhaMdivyaM devadUSyayugalaM niyaMsei paridhatte paridhAya hArAdInyAbharaNAni pinahyati, tatra hAraH-aSTAdazasarikaH arddhahAro-navasarikaH ekAvalIvicitramaNikA muktAvalI-muktAphalamayI ratnAvalI-ratnamayamaNikAtmikA prAlambaH-tapanIyamayovicitramaNiratnabhakticitraAtmanaHpramANenasuramANa AbharaNa vizeSaH, kuTakAni-kalAcikAbharaNAni truTitAni-bAhurakSikAHaGgadAni-bAhyAbharaNavizeSAHdazamudrikAnantakaMhastAGgulisambandhi mudrikAdazakaM kuNDale-karNAbharaNe, -'cUDAmaNi miticUDAmaNi masakalapArthivaratnasarvasArodevendramanuSyendramUrddhakRtanivAso nizeSAmaGgalAzAntirogapramukhadoSApahArakArI pravaralakSaNopetaH paramamaGgalabhUta AbharaNavizeSaH 'cittarayaNasaMkaDaM mauDamiti' citrANi-nAnAprakArANiyAni ratlAni taiH saMkaTazcitraratnasaGkaTaH prabhutaratnanicayopeta itibhAvaH,taM divvaMsumaNadAmaM tipuSpamAlA, 'gaMthime' tyAdi, granthimaM-granthanaM granthastena nirvRttaM granthimaM bhAvAdimaH pratyayaH' yatsUtrAdinA granthyate tadganthimamiti bhAvaH, pUrimaM yat grathitaMsatveSTayate, tathA puSpalambUsako gaNDaka ityarthaH,pUrimaM yena vaMzazalAkAmayaM pArAdi pUryate, saMghAtimaM yat parasparato nAlasaMghAtena sNghaatyte|| mU. (43) taeNaM se sUriyAbhe deve kesAlaMkAreNaMmallAlaMkAreNaAbharaNAlaMkAreNa vatthAlaMkAreNaMcaubiheNa alaMkAreNaalaMkiyavibhUsiesamANe paDipunnAlaMkAre sIhAsaNAoabbhuTTeti 2 alaMkAriyasabhAo puracchimilleNaM dAreNaM paDinikkhamairattA jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchati vavasAyasabhaM aNupayAhiNIkaremANe 2 puracchimilleNaM dAreNaM aNupavisati, jeNeva sIhAsanavarae jAva sannisanne / tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmAniyaparisovavannagA devA potthayarayaNaM uvaNeti, tate NaM se sUriyAbhe dave potthayarayaNaM giNhati 2 potthayarayaNaM muyai 2 potthayarayaNaM vihAhei 2 potthayarayaNa vAetipotthayarayaNaM vAettA dhammiya visAya giNhati giNhittA potthayarayaNaMvAettA dhammiya visAya giNhati giNhittA potthayarayaNaM paDinikkhivai sIhAsanAto abbhuTTeti abbhuDhettA vavasAyasabhAto puracchimilleNaM dAreNaM paDinikkhamairattA,| 81201 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 rAjapraznIyaupAGgasUtram-43 ___ --jeNeva naMdA pukkharaNI teNeva uvAgacchati uvAgacchittA naMdApukkharANa puracchimilleNaM toraNeNaM puracchimilleNaM tisovANapaDirUvaeNaM paccoruhai paccoruhittA hatthapAdaM pakkhAleti pakkhAlittA AyaMte cokkhe paramasuibhUeegaMmahaM seyaM rayayAmayaM vimalaM salilapunnaMmattagayamuhAgitikuMbhasamANaM bhiMgAraM pageNhati 2 jAiM tattha uppalAiM jAva satasahassapattAI tAI geNhati 2 naMdAto pukkhariNIto paJcoruhati paccoruhittA jeNeva siddhAyatane teNeva pahArettha gmnnaae| vR. 'jeNevavavasAyasabhA' itivyavasAyasabhAnama vyavasAyanibandhanabhUtAsabhA, kSetrAderapi karmodayAdinimittatvAt, uktNc||1|| "udayakkheyakkhaovasamIvasamA jaMca kammuNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhAvaMca bhava ca saMpappe // " ti / 'potthayarayaNaM suyai' iti utsaGge sthAnavizeSe vA uttame iti draSTavyaM, 'vihADei' iti udghATayati, dhammiyaMvavasAyaM vavasaI' itidhArmikaM-dharmAnugataM vyavasAyaMvyavasyati, kartumabhilapatIti bhaavH| mU. (44) tae NaM taM sUriyAbhaM devaM cattAri ya sAmANiyasAhassIo jAva solasa AyarakkhadevasAhassIo anne ya bahave sUriyAbha jAva devIo ya appegatiyA devA uppalahatthagayA jAvasayasahassapattahatthagayA sUriyAbhaM jAva devaM piTThato 2 smnnugcchti| taeNataMsUriyA devaM bahave AbhiogiyAdevAyadevIoyaappegatiyAkalasahatthagayA jAva appegatiyA dhUvakaDucchayahatthagatA haTTatuTTa jAva sUriyAbhaM devaM piTThato samaNugacchati / tae NaM se sUriyAbhe deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva annehi ya bahUhi ya sUriyAbha jAva devehi ya devIhi ya saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva nAtiyaraveNaM jeNeva siddhAyataNe teNeva uvAgacchati 2 siddhAyataNaM purathimilleNaM dAreNaM aNupavisati annupvisittaa| jeNeva devacchaMdaejeNeva jinapaDimAoteNeva uvAgacchatira jinapaDimANaMAloepaNAma keti 2 lomahatthagaM giNhati 2 jinapaDimANaM lomahatthaeNaM pamajai pamajittA jinapaDimAo surabhiNAM gaMdhodaeNaM NhANeiNhANittA saraseNaM gosIsacaMdanaNaM gAyAiM aNuliMpai aNuliMpaittA surabhigaMdhakAsAieNaM mallAruhaNaM gaMdhAruhaNaM cuNNAruhaNaM vanAruhaNaM vatthAruhaNa AbharaNAruhaNaM karei karitA AsattosattaviulavaddavagdhAriyamallAdamakalAvaM karei mallAdamakalAvaM karetA kayaggahayahiyakarayalababbhaTThavippamukkeNaM dasaddhavanneNaM kusumeNaM mukkapuSphapuMjovayArakaliyaMkareti karitA-jinapaDimANaMpurato acchehi saNhehiM rayayAmaehiM accharasAtaMdulehiM aTThamaMgale Alihai taMjahA-sotthiya jAva dappaNaM, tayAnaMtaraM ca NaM caMdappabharayaNavairaveluliyavimaladaMDa kaMcaNamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkaghUvamadhamadhaMtagaMdhuttamANuviddhaMcadhUvavadi viNimmuyaMtaM veruliyamayaMkaDucchuyaM paggahiya payatteNaMdhUvaMdAUNa jiNavarANaM aTThasayavisuddhaganthajuttehiM atthajuttehiM apuNaruttehiM mahAvittehiM saMthaNai 2 sattaTTa payAI pacosakkai 2 tA -vAmaMjANuMacei 2 tAdAhiNaMjANuMdharaNitalaMsinihaTTatikkhutto muddhANaMgharaNitalaMsi navADei 2 tAIsiM paccuNNa mai 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa evaM vayAsI namotthu NaM arahaMtANaM jAva saMpattANaM, vaMdai namasai 2 tA jeNeva devacchaMdae0 jeNeva Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 307 siddhAyatanassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai 2 tA lomahatthagaM parAmusai 2 siddhAyatanassa bahumajjhadesabhAgaM lomahattheNaM pamajati, divvAe dagadhArAe abbhukkhei, saraseNaM gosIsacaMdaneNaM paMcaMgulitalaM maMDalagaM Alihai 2 kayaggAhayagahiyaM jAvapuMjovayArakaliyaM karei karettA ghUvaM dalayai - jeNeva siddhAyatanassa dAhiNille dAre teNeva uvAgacchatiralomahatthagaM parAmusai 2 tA dAraceDIo ya sAlabhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe abbhukkhei 2 saraseNaM gosIsacaMdaNeNaMcaccae dalayai dalaittA pupphAruhaNaM mallAjAva AbharaNAruhaNaM karei karettA AsattosattajAvadhvaMdalayai2 ttAjeNevadAhiNille dAre muhamaMDavejeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAeteNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaMparAmusai 2 tA bahumajjhadesabhAgaM lobhahattheNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe abbhukakhei 2 saraseNaM gosIsacaMdaneNaM paMcagulitalaM maMDalagaM Alihai 2 kayaggAhagahagahiya jAva ghUvaM dalayai 2 tA -jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa paJcatthimile dAre teNeva uvAgacchai 2 tAlomahatthagaM parAmusai 2 tA dAraceDIo ya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahattheNaM pamajjai 2 tA divvAe dagadhArAe0 saraseNaM gosIsacaMdaneNaM caccae dalayai 2 pupphAruhaNaM jAva AbharaNAruhaNaM karei 2 Asattosatta0 kayagAhaggahiyaM0 dhUvaMdalayai tAjeNeva dAhiNillamuhamaMDavassa uttarillA khaMbhapaMtI teNeva uvAgacchai 2 tA lomahatthaM parAmusai 2 tAthaMbhe ya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya lomahatthaeNaM pama0 jahA ceva paJcasthimillassa dArassa jAva ghUvaM dalayai 2 tA___-jeNeva dAhiNillassa muhamaMDavassa purathimille dAre teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaM parAmusati dAraceDIotaMceva savvaMjeNeva dAhiNillassamuhamaMDavassa dAhiNilledAreteNeva uvAgacchai 2 tA dAraceDIoyataM ceva savvaM jeNeva dAhiNille pecchAgharamaMDave jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa bahumajjhadesabhAgejeNeva vairAmae akkhADaejeNeva maNipeDhiyAjeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttAlomahatthagaMparAmusai 2 tAakkhADagaMcamaNipeDhiyaMcasIhAsanaM ca lomahatthaeNaM pamajjai 2 tA divvAedagadhArAesaraseNaMgosIsacaMdaneNaMcaccaedalayai, pupphAruhaNaM AsattIsattajAva ghUvaM dahei 2 tA ___-jeNeva dAhiNillassa pecchAgharamaMDavassa paJcatthimille dAre0 uttarille dAre taM ceva jaMceva purathimille dAre taM ceva, dAhiNe dAre taM ceva, jeNeva dAhiNille ceiyathUbhe teNeva uvAgacchai 2 ttA tUbhaM ca maNipeDhiyaM ca0 devvAe dagadhArAe abbhu0 saraseNa gosIsa0 caccae dalei 2 pupphAru0 Asatto0 jAvadhvaM dalei, jeNeva paJcatthimillA mnnipeddhiyaa| jeNeva paJcathimillA jinapaDimAtaMceva, jeNeva uttarillA jinapaDimAtaMceva savvaM, jeNeva purathimillA maNipeDhiyAjeNevapurathimilA jinapaDimA teNeva uvAgacchai2 taMceva, dAhiNillA maNipeDhiyA dAhiNillA jinapaDimA taM ceva ___ -jeNeva dAhiNilla ceiyarukakhe teNeva uvAgacchai 2 taM ceva, jeNeva mahiMdajjhae jeNeva dAhiNillA naMdApukakharaNI teNeva uvagacchati lomahatthagaMparAmusati toraNe yatisovANapaDirUvae sAlibhaMji-yAoya vAlarUvaeyalomahatthaeNaMpamajai dibbAedagadhArAe saraseNaMgosIsacadaneNaM0 pupphAruhaNaM0 Asattosatta0 ghUvaM dalayati, siddhAyayanaM aNupayAhiNIkaremANe jeNeva uttarillA Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 naMdApukakharaNI teNeva uvAgacchati 2 taM ceva - jeNeva uttarille ceiyarukakhe teNeva uvAgacchati, jeNeva uttarille ceiyathUbhe taheva, jeNeva paccatthimillA peDhiyA jeNeva paccatthimillA jinapaDimA taM ceva, uttarille pecchAgharamaMDave teNeva uvAgacchati 2 ttA jA ceva dAhiNillavattavvayA sAcaiva savvA puratthimille dAre, dAhiNillA khaMbhapaMtI taM caiva savvaM / jeNeva uttarille muhamaMDave jeNeva uttarillassa muhamaMDavassa bahumajjhadesabhAe taM caiva savvaM, paccatthimille dAre teNeva0 uttarille dAre dAhiNillA kaMbhapaMtI sesaMta ceva savvaM, jeNeva siddhAyatanassa uttarille dAre taM ceva / rAjapraznIyaupAGgasUtram - 44 - jeNeva siddhAyataNassa puratthimille dAre teNeva uvAgacchai 2 ttA taM ceva, jeNeva puratthimile muhamaMDave jeNeva puratthimillassa muhamaDavassa bahumajjhadesabhAe teNeva uvAgacchai 2 ttA taM ceva, purathimillarasa muhamaMDavassa dAhiNille dAre paccatthimillA khaMbhapaMtI uttarille dAre taM caiva, puratthimille dAre taM ceva = jeNeva purathimille pecchAgharamaMDave, eva dhUme jinapaDimAo veiyarukkhA mahiMdajjhayA naMdA pukkhariNI ta ceva jAva ghUvaM dalai 2ttA jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchati 2 ttA sabhaM suhamma puratthimilleNaM dAreNaM aNupavisai 2 ttA - jeNeva mANavae ceiyakhaMbhe jeNeva vairAmae golavaTTasamugge teNeva uvAgacchai uvAgacchaittA lomahatthagaM parAmusai 2 virAmae golavaTTasamuggae lomahatyeNaM pamajjai 2 vairAe golavaTTasamuggae vihADei 2 jinasagahAo lomahattheNaM pamajjai2 ttA surabhiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlei pakkhAlittA aggehiM varehiM gaMdhehi ya mallehi yaaccei dhUvaM dalayai 2 ttA jinasakahAA vairAmaesa golavaTTasamuggaesu paDinikkhivai mANavagaM ceiyakhaMbhaM lomahatthaeNaM pamajjai divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaneNaM caccae dalayai, pupphAruhaNaM jAva dhUvaM dalayai, - jeNeva sIhAsane taM ceva, jeNeva devasayaNijje taM ceva, jeNeva khuDDAgamahiMdajjhae taM ceva, jeNeva paharaNakose coppAlae teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaM parAmusai 2 ttA paharaNakosaM coppAlaM lomahatthaeNaM pamajjai 2 ttA divvAe dagadhArAe saraseNaM gosIsacaMdaneNaM caccA dalei pupphAruhaNaM Asattosatta jAva dhUvaM dalayai / jeNeva sabhAe suhammAe bahumajjhadesabhAe jeNeva maNipeDhiyA jeNeva devasayaNijje teNeva uvAgacchai 2 ttA lomahatthagaM parAmusai devasayaNijjaM ca maNipeDhiyaM ca lomahatthaeNaM pamajjai jAva dhUvaM dalayai 2 ttA jeNeva uvavAyasabhAe dAhiNille dAre taheva abhiseyasabhAsarisaM jAva puratthimillA naMdA pukkhariNI, jeNeva harae teNeva uvAgacchai 2 ttA toraNe ya tisovANe ya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya taheva, jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchai 2 ttA taheva sIhAsaNaM ca maNipeDhiyaM ca sesaM taheva AyayaNasarisaM jAva puratthimillA NaMdA pukkhariNI jeNeva alaMkAriyasabhA teNeva uvAgacchai 2 ttA jahA abhiseyasabhA taheva savvaM, jeNeva vavasAyasabhA teNeva uvAgacchai 2 ttA taheva lomahatthayaM parAmusati potthayarayaNaM - Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 44 309 lomahatthaeNaM pamajjai pamajittA divvAe dagadhArAe aggehiM varehi ya gaMdhehiM mallehi ya acceti 2 ttA maNipeDhiyaM sIhAsanaca sesaM taM ceva, puratthimillA naMdA pukkhariNI jeNeva harae teNeva uvAgacchai 2 ttA toraNe ya tisovANeya sAlibhaMjiyAo ya vAlarUvae ya taheva / jeNeva balipIDhaM teNeva uvAgacchai 2 ttA balivisajjaNaM karei, Abhiogie deve saddAvei saddAvittA evaM vayAsIkhippAmeva bho devANuppiyA ! sUriyAbhe vimANe siMghADaesu tiesu caukkasu cacaresu caumusu mahApahesu pAgAresu aTTAlaesu cariyAsu dAresu gopuresu toraNesu ArAmesu ujjANesu vane vanarAIsu kAnanesu vanasaMDesu accaNiyaM kareha accaNiyaM karettA evamANattiyaM khippAmeva paccappiNaha / tae NaM te abhiogiyA devA sUribhAmeNaM deveNaM evaM vRttA samANA jAva paDisuDiNittA sUriyAbhe vimANe siMghADaesa tiesu caukkaesu caccaresu caummuhesu mahApahesu pAgAresu aTTAlaesu cariyAsu dAresu gopuresu toraNesu ArAmesu ujjANesu vaNesu vaNarAtIsu kAnanesu vanasaMDesu accaNiyaM karei 2ttA / jeNeva sUriyA deve jAva paccappiNaMti, tate NaM se sUriyAbhe deve jeNeva naMdA pukkhariNI teNeva uvAgacchai 2 ttA naMdApukkhariNi puratthimilleNaM tisomANapaDirUvaeNaM paJccoruhati 2 tA hatthapAe pakkhAlei 2 ttA gaMo pukkhariNIo paccuttarai jeNeva sabhA sudhammA teNeva pahArittha gamaNAe / tae NaM se sUriyAbhe deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva solasahiM AyakkhadevasAhassIhiM anehi ya bahUhiM sUriyAbhavimANavAsIhiM vemAmiehiM devIhiM devIhi ya saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva nAiyaraveNaM jeNeva sabhA suhammA teNeva uvAgacchai sabhaM sudhammaM puratthimilleNaM dAreNaM aNupavisati 2 amupavisittA jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA sIhAsanavaragae puratyAbhimuhe sannisanne vR. ' accharasAtaMdulehiM ' accho raso yeSu te accharasAH, prasyAsannavastupratibimbAghArabhUtA ivAtinirmalA ityarthaH, accharasAzca te tandulAzcataH, divyatandulariti bhAvaH, 'pupphapuMjovayArakaliyaM karittA' 'caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDa' miti candraprabhavajravaiDUryamayo vimalo daNDo yasya sa tathA te, kAJcanamaNiratmabhakticitraM kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkasatkena dhUpena uttamagandhinA'nuviddhA kAlAgurupavarakuMdurukkaturukka dhUpagandhottamAnividdhA prAkRtatvAt padavyatyayaH dhUpavartti vinirmuJcantaM vaiDUryamayaM dhUpakaDucchrayaM pragRhya prayatnato dhUpaM dattvA jinavarebhyaH, sUtre SaSThI prAkRtatvAt, saptASTAni padAni pazcAdapasRtya dazAGgulimaJjaliM mastake racayitavA prayatnato 'aTThasayavisuddhagaMthajuttehi' nti vizuddho-nirmalo lakSaNadoSarahita iti bhAvaH yo granthaH- zabdasaMdarbhastena yuktAni, aSTazataM ca tAni vizuddhagrandhayuktAni ca taiH arthayuktaiH - arthasArairapunaruktairmahAvRttaiH, tathAvidhadevalabbhiprabhAva eSaH, saMstauti saMstutya vAmaM jAnuM aJcati ityAdinA vidhinA praNAmaM kurvan praNipAtadaNDakaM paThati, tadyathA - 'naNo'tthu NamarihaMtANa' mityAdi, namo'stu 'Na' miti vAkyAlaGkAre devAdibhyo'tizayapUjAmarhantItyarhantastebhyaH, sUtre SaSThI 'chaTTIvibhattIe bhannai cautthI' iti prAkRtalakSaNavazAt, te cArhanto nAmAdirUpA api santi tato bhAvArhavpratipattyarthamAha - 'bhagavadbhyaH' bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH sa eSAmastIti bhagavantastebhyaH, , Adi- dharmasya Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 44 prathamA pravRttistatkaraNazIlAH AdikarAstebhyaH, tIryate saMsArasamudro'neneti tIrthaM-pravacanaM tatkaraNazIlAstIrthakarAH tebhyaH, svayam - aparopadezena samyaga varabodhiprAptayA buddhA - mithyAtvanidrApagamasaMbodhena svayaMsaMbuddhAstebhyaH / tathA puruSANAmuttamAH puruSottamAH, bhagavanto hi saMsAramapyAvasantaH sadA parArthavyasanina upasarjanIkRtasvArthA ucitakriyAvanto'dInabhAvAH kRtajJatApatayo'nupahatacittA devagurubahumAnina iti bhavanti puruSottamAstebhyaH, tathA puruSAH siMhA iva karmagajAn prati puruSasiMhAstebhyaH, tathA puruSavarapuNDarIkANIva saMsArajalAsaGgAdinA karmamalAbhAvato vA puruSeSu varapuNDarIkANi tebhyaH, tathA puruSavaragandhahastina iva paracakradurbhikSamAriprabhRtikSudragajanirAkaraNeneti puruSavaragandhahastinastebhyaH, tathA loko - bhavyasatvalokaH tasya sakalakalyANaikanibandhanatayA bhavyatvabhAvenottamA lokottamAstebhyaH, tathA lokasya yathA-yogakSemakRto lokanAthAstebhyaH, tatra yogo bIjAdhAnodbhedapoSaNakaraNaM kSemaM ca tattadupadravAdyabhAvApAdanaM, tathA lokasya - prANilokasya paJcAstikAyAtmakasya vAhitA - hitopadezena samyakaprarUpaNayA vA lokahitAstebhyaH, tathA lokasya - dezanAyogya pradIpA dezanAMzubhiryathAvasthitavastuprakAzakA lokapradIpAstebhyaH, tathA lokasya - utkRSTamaterbhavyasatvalokasya pradyotanaM pradyotakatvaviziSTA jJAnazaktistkaraNazIlA lokapradyotakarAH / tathA ca bhavanti bhagavatprasAdAttatkSaNameva bhagavanto gaNabhRto viziSTajJAnasaMpatasamanvitA yadvazAd dvAdazAGgamAracayantIti, tebhyaH, tathA abhayaM - viziSTamAtmanaH svAsthyaM, nizreyasadharmabhUmika nibandhanabhUtA paramA dhRtiriti bhAvaH, tataH abhayaM dadatItyabhayadAstebhyaH, sUtre ca kaH pratyayaH svArthikaH prAkRtalakSaNavazAt, evamanyatrApi, tathA cakSuriva cakSu - viziSTa Atmadharma tatvAvabodhanibandhanaH zraddhAsvabhAvaH, zraddhAvihInasyAcakSuSmata iva rUpaM tatvadarzanAyogAt, tad ddadatIti cakSurdAstebhyaH, tathA mArgo - viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSastaM dadatIti mArgadAH tathA zaraNaM- saMsArakAntAragatAnAmatiprabalarAgAdipIDitAnAM samAzvAsanasthAnakalpaM tattvacintArUpamadhyavasAnaM taddadatIti zaraNadAstebhyaH, tathA bodhi- jinapraNItadharmaprAptistatvArthazraddhAnalakSaNasamyagdarzanarUpA tAM dadatIti bodhidAstebhyaH, tathA dharmaM - cAritrarUpaM dadatIti dharmadAstebhyaH, kathaM dharmadA ? ityAha-dharmaM dizantIti dharmezakAstebhyaH, tathA dharmasya nAyakAHsvAminastadvazIkaraNabhAvAt tatphalaparibhogAcca dharmanAyakAH tebhyaH, dharmasya sArathaya iva samyak pravarttanayogena dharmasArathayastebhyaH, tathA dharma eva varaM pradhAnaM caturantahetutvAt caturantaM cakramiva caturantacakraM tena varttituM zIlaM yeSAM te yeSAM te tathA tebhyaH, tathA apratihate - apratiskhalite kSAyikatvAt vare-pradhAne jJAnadarzane gharantIti apratihatavarajJAnadarzanadharAstebhyaH / tathA chAdayantIti chadma-ghAtikarmacatuSTayaM vyAvRttam- apagataM chadma yebhyaste vyAvRttacchadmAnastebhyaH tathA rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargadhAtikarmazUtran svayaM jitavanto'nyAMzca jApayantIti jinAH jApakAstebhyo jinebhyo jApakebhyaH, tathA bhavArNavaM svayaM tIrNavanto'nyAMzca tArayantIti tIrNAstArakAstebhyaH, tathA kevalavedasA avagatatvA buddhA anyAMzca bodhayantIti bodhakAstebhyaH, muktAH kRtakRtyA niSThitArthA iti bhAvastebhyo'nyAMzca mocayantIti mocakAstebhyaH, sarvajJebhyaH sarvadarzibhyaH, zivaM sarvopadravarahitatvAt acalaM svAbhAvikaprAyogikacalanakrayA'pohAt Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 311 arujaM zarIramanasorabhAvenadhivyAdhyasambhavAt anantaM kevalAtmanA'nantatvAt akSayaM vinAzakAraNAbhAvAt avyAbAdhaM kenApi bAdhayitumazakyamamUrtatvAt napunarAvRttiryasmAt tadapunarAvRtti sidhyanti-niSThitArthA bhavantyasyAmiti siddhi-lokAntakSetralakSaNA saiva gamyamAnatvAt gati siddhigatireva nAmadheyaM yasya tat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM tatsaMprAptebhyaH, evaM praNipAtadDakaM ptthitvaa| tato 'vaMdai namasai' iti vandate tAH pratimAzcaityavandanavidhinA prasiddhena, namaskaroti pazcApraNidhAnAdiyogenetyeke,anye tvabhidadhati-viratimatAmeva prasiddhazcaityavandanavidhiranyeSAM tathA'bhyupagamapurassarakAyavyutsargAsiddheriti vandate sAmAnyena namaskarotiAzayavRddherabhyutthAnamaskAreNeti, tattvamatra bhagavantaH paramarSayaH kevalino vidanti, ata UrdUtraM sugamaM kevalaM bhUyAn vidhiviSayo vAcanAbheda ti yathAvasthitavAcanApradarzanArthaM vidhimAtramupadarzyate-tadanantaraM lomahastakena devacchandakaMpramArjayati pAnIyadhArayAabhyukSati, abhimukhaM siJcatItyarthaH, tadanantaraM gozIrSacandanena paJcAGagulitalaM dadAti, tataH puSpArohaNAdi dhUpadahanaM ca karoti, tadanantaraM siddhAyatanabahumadhyadezabhAgeudakadhArAbhyukSaNacandanapaJcAGgulitalapradAnapuSpapuopacAradhUpadAnAdi karoti, tataH siddhAyatanadakSiNadvAre samAgatya lomahastakaM gRhItvA tena dvArazAkhezAlimaJjikAvyAlarUpANica pramArjayati,tata udakadhArayA'bhyukSatraNaMgozIrSacandanacarcApuSpAdyArohaNaMdhUpadAnaM kroti| tato dakSiNadvAreNa nirgatya dakSiNAtyasya mukhamaNDapasya bahumadhyadezabhAge lomahastakena pramAjyodakadhArAbhyukSaNaM candanapaJcAMgulitalapradAnapuSpapujhopacAradhUpadAnAdi karoti, kRtvA pazcimadvAre samAgatyapUrvavatdvArAcanikAMkaroti kRtvAcatasyaiva dAkSiNAtyasyamukhamaNDapasyottarasyAM stambhapaGkajJau samAgatyapUrvavattadanikAM vidhatte, ihayasyAM dizi siddhAyatanAdidvAraMtatretarasya mukhamaNDapasya stambhapaGkita, tatastasyaiva dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasyapUrvadvAre samAgatya tatpUjAM karoti, kRtvA tasya dAkSiNAtyasya mukhamaNDapasya dakSiNadvAre samAgatya pUrvavatpUjAM vidhAya tena dvAreNa vinirgatya prekSAgRhamaNDapasya bahumadhyadezabhAge samAgatyAkSapATakaM maNipIThikAM siMhAsanaM ca lomahastakena pramAjyordakadhArayA'bhyukSya candanacarcApuSpapUjAdhUpadAnAni kRtvA tasyava prekSAmaNDapasyakrameNa pazcimottarapUrvadakSiNadvArANAmanikAMkRtvAdakSiNadvAreNa vinirgatyacaityastUpaM maNipIThikAMca lomahastakena pramAjyordakadhArayA'bhyukSyasarasenagozIrSacandanakana paJcAMgulitalaM dattvA puSpAdyArohaNaMca vidhAya dhUpaM ddaati|| tato yatra pAzcAtyA maNipIThikA tatrAgacchati, tatrAgatyAloke praNAmaM karoti, kRtvA lomahastakena pramArjanaM surabhigandhodakena snAnaM sarasena gozIrSacandanena gAtrAnulepanaM devadUSyayugalaparidhAnaMpuSpadyArohaNaMpurataH puSpapuopacAraM dhUpadAnaMpurato divyatandulairaSTamaGgalakAlekhanamaSTotarazatavRttaiH stutiM praNipAtadaNDakapAThaM ca kRtvA vandate nmsyti| tataevameva krameNa uttarapUrvadakSiNapratimA nAmapyarcanikAM kRtvA dakSiNadvAreNa vinirgatya dakSiNasyAM diziyatra caityavRkSaH tatrasamAgatya caityavRkSasya dvAravadarcanikAMkaroti, tatomahendradhvajasya tato yatra dAkSiNAtyA nandA puSkariNI tatra samAgacchati, samAgatya toraNatrisopAnapratirUpakaga Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram- 44 tazAlabhaJjikAvyAlakarUpANAM lomahastakena pramArjanaM jaladhArayA'bhyukSaNaMcandanacarcA puSpAdyArohaNaM dhUpadAnaM ca kRtvA siddhAyatanamanuprakSiNIkRtyottarasyAM nandApuSkariNyAM samAgatya pUrvavattasyA arcanikAM karoti, tata uttarAhe mehandradhvaje tadanantaramuttarAhe caityavRkSe tata uttarAhe caityastUpe tataH pazcimottarapUrvadakSiNajinapratimAnAM pUrvavat pUjAM vidhAyottarAhe prekSAgRhamaNDape samAgacchati tatra dAkSiNAtyaprekSAgRmaNDapavat sarvA vaktavyatA vaktavyA, tato dakSiNastambhapaMktyA vinirgatyottarAhe mukhamaNDape samAgacchati, tatrApi dAkSiNAtyamukhamaMDapavat sarvaM pazcimottarapUrvadvArakrameNaM kRtvA dakSiNastambhapaMktyA vinirgatya siddhAyatanasyottaradvAre samAgatya pUrvavadarcanikAM kRtvA pUrvadvAreNa samAgacchati, tatrArcanikAM pUrvavat kRtvA pUrvasya mukhamaNDapasya dakSiNadvAre pazcimastambhapaMkyottarapUrvadvAreSu krameNoktarUpAM pUjAM vidhAya pUrvadvAreNa vinirgatya pUrvaprekSAgRhamaNDape samAgatya pUrvavat dvAramadhyabhAgadakSiNadvArapazcimastambhapaMktyottarapUrvadvAreSu pUrvavadarcanikAM karoti tataH pUrvaprakAreNaiva krameNa caityastUpajinapratimAcaityavRkSamahendradhvajanaMdApuSkariNInAM, tataH sabhAyAM sudharmAyAM pUrvadvAreNa pravizati, pravizya yatraiva maNipIThikA tatrA''gacchati, Aloke ca jinapratimAnAM praNAmaM karoti, kRtvA yatra mANakacaityastambho yatra vajramayA golavRttAH samudgakAH tatrAgatya samudgakAn gRhNAti, gRhItvA vighATayati vighATaya ca lomahastakaM parAmRzya tena prAmaryodakadhArayA abhyukSyaM gozIrSacandanenAnuliprati tataH pradhAnairgaMdhamAlaiyarartyati dhUpaM dahati tadanantaraM bhayo'pi vajramayeSu golavRttasamudgeSu pratinikSipati, pratanikSipyatAn vajramavAn gAlavRttasamudgakAn svasthAna prItInIkSapIta, taSu puSpagandhama pavAbharaNAni cArapiyAtta, tato lomahastakena mANakacaityastambhaM pramAryodakadhArayA'bhyukSaNacandanacarcApuSpAdyAropaNaM dhUpadAnaMca karoti, kRtvA ca siMhAsanapradeze samAgatya maNipIThikAyAH siMhAsanasya ca lomahastakena pramArjanAdirUpAM pUrvadarcanikA karoti, kRtvA yatra maNipIThikA yatra ca devazayanIyaM tatropAgatya maNipIThikAyA devazayanIyasya ca dvAravadarcanikAM karoti, tat uktaprakAreNaiva kSullakendradhvaje pUjAM karoti, tato yatra coppAlako nAma praharaNakozastatra samAgatya lomahastakena paridharatnapramukhANi praharaNaratnAni pramArjayati, 312 pramAjyordakadhArayA'bhyukSaNaM caMdanacarcAM puSpAdyAropaNaM dhUpadAnaM ca karoti, tata sabhAyAH sudharmAyA bahumadhyadezabhAge'rcanikAM pUrvavat karoti, kRtvA sudharmAyAH sabhAyA dakSiNadvAre samAgatya tasya arcanikAM pUrvavat kurute, tato dakSiNadvAreNa vinirgacchati, ita UrdhvaM yathaiva siddhAyatanAnniSkramato dakSiNadvArAdikA dakSiNanandApuSkariNIparyavasAnA punarapi pravizataH uttaranandApuSkariNyAdikA uttaradvArAntA tato dvitIyadvArAnniSkramataH pUrvadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA arcanikA vaktavyatA saiva sudharmAyAM sabhAyAmapyanyUnAtiriktA vaktavayA, tataH pUrvanandApuSkariNyA arcanikAM kRtvA upapAtasabhAM pUrvadvAreNa pravizati, pravizya ca maNipIThikAyA devazayanIyasya tadanantaraM bahumadhyadezabhAge prAgvadarcanikAM vidadhAti / tato dakSiNadvAre samAgatya tasyArcanikAM kurute, ata UrdhvamatrApi siddhAyatanavat dakSiNadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA'rcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNIto'pakramya hrade samAgatya pUrvavat toraNArcanikAM karoti, kRtvA pUrvadvAreNAbhiSekasabhAM pravizati, Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 mUlaM-44 pravizyamaNipIThikAyAH siMhAsanasyAbhiSekabhANDasya bahumadhyadezabhAgasya cakrameNa pUrvavadanikAM kroti| tato'trApi siddhAyatanavat dakSiNadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnA'rcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNItaH pUrvadvAreNAlaGkArikasabhAMpravizati, pravizyamaNipIThikAyAH siMhAsanasya bahumadhyadezabhAgasya cakrameNa pUrvadanikAM karoti, tatrApi krameNa siddhAyatanavat dakSiNadvArA''dikApUrvanandApuSkariNIparyavasAnA'rcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNItaH pUrvadvAreNa vyavasAyasabhAMpravizati, pravizya pustakaralaM lomahastakena pramRjyodakadhArayAabhyukSya candanenacarcayitvAvaragandhamAlyairarcayitvA puSpAdyAropaNaMdhUpadAnaMcakaroti, tadanantaraM maNipIThikAyAH siMhAsanasya bahumadhyadezabhAgasya ca krameNa pUrvadarcanikAM kroti| tadanantaramatrApisiddhAyatanavat dakSiNadvArAdikA pUrvanandApuSkariNIparyavasAnAarcanikA vaktavyA, tataH pUrvanandApuSkariNIto balipIThe samAgatya tasya bahumadhyadezabhAgavat arcanikAM karoti, kRtvA cAbhiyogikadevAn zabdApayati, zabdApayitvA evamavAdIt / 'khippAmeve'tyAdisugamayAvat 'tamANattiyaMpaJcappiNaMti' navaraMzRGgATaka-zRGgATakA''kRtipathayuktaMtrikoNaMsthAnaM trikaMyatrarathyAtrayaM milati, catuSkaM catuSpathayuktaM, catvaraM-bahurathyApAtasthAnaM, caturmukhaM yasmAccatasuSvapidikSupanthAno nissaranti, mahApathoH-rAjapathaH zeSaH sAmAnyaH panthAH paMthAHprakAraHpratIH, aTTAlakAH-prAkArasyoparibRtyAzrayavizeSAH, carikA aSTahastapramANo nagaraprAkArAntarAlamArgadvArANi-prAsAdAdInAMgopurANi-prAkAradvArANi toraNAni-dvarAdisambandhIni Aramante yatramAdhavIlatAgRhAdiSu dampatyAvityasAvArAmaH, puSpAdimayavRkSasaMkulamutsavAdau bahujanopabhogyamudyAnaM, sAmAnyavRkSavRndanagarAsannaM kAnanaM, nagaraviprakRSTaMvanam, ekA'nekajAtIyottamavRkSasamUho vanakhaNDaH, ekajAtIyottamavRkSasamUho vnraajii| __'taeNa' mityAdi, tataHsUryAbhadevobalipIThe balivisarjanaM karoti, kRtvA cottarapUrvAnandApuSkariNImanupradakSiNIkurvan pUrvatoraNenAnupravizati, anupraviSyaca hastau pAdau prakSAlayatiprakSAlya nandApuSkAraNyAH pratyavatIryasAmAnikAdiparivArasahitaH sarvAyAvaddundubhinirghoSanAditaraveNa sUryAbhavimAne madhyaMmadhyena samAgacchan yatra sudharmAma sabhA tatrAgatya tAM pUrvadvAreNa pravizati, pravizya maNipIThikAyA upari siMhAsane pUrvAbhimukho niSIdati // mU. (45) tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa avaruttareNaM uttarapuracchimeNaM disibhAeNaM cattAri ya sAmAniyasAhassIo causu bhaddAsamasAhassIsu nisIyaMti tae NaM tassa sUriyAbhassa devasusa purathimilleNaM cattAri aggamahisIo causu bhaddAsanesu nisiiyNti| taeNaMtassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapurasthimeNaMabhiMtariyaparisAe aTThadevasAhassIo aTThasu bhaddAsanasAhassIsu nisIyaMti, tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNeNaM majjhimAe parisAe dasa devasAhassIo dasasu bhaddAsaNasAhassIsu nisIyaMti / taeNaM tassa sUriyAbhassa devassa dAhiNapaJcatthimeNaM bAhiriyAe parisAe bArasa devasAhassIto bArasasu bhaddAsanasAhassIsu nisIyaMti, tae NaM tarasa sUriyAbhassa devassa paJcatthimeNaM anal Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 rAjapraznIyaupAGgasUtram-45 ataaNiyAhivaiNo sattahiM bhaddAsaNehiM nnisiiyNti| tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa cauddisiM solasa AyarakkhadevasAhassIo solasahiM bhaddAsanasAhassIhiM nisIyaMti, taMjahA-purathimilleNaM cattAri sAhassIo dAhiNemaM cattAri sAhassIo paJcatthimeNaM cattAri sAhassIo uttareNaM cattAri saahssiio| te NaM AyarakkhA sannaddhabaddhavammiyakavayA uppIliyasarAsaNapaTTiyA piNaddhagevijA baddhaAviddhavimalavaraciMghapaTTA gahiyAuhapaharaNA tiNayANi tisaMdhiyAiM vayarAmayAiM koDINi dhaNUI pagijjha paDiyAiyakaMDakalAvA nIlapANiNo pItapANiNo rattapANiNo cAvapANiNo cArupAmiNo cammapANiNo daMDapANiNo khaggapANiNo pAsapANiNo nIlapIyarattacAvacArucammadaMDakhaggapAsadharA AyarakkhA rakkhovagayA guttA guttapAliyA juttA juttapAliyA patteyaM 2 samayao vinayao kiMkarabhUyA ciTThati // vR. tataH prAgupadarzitasiMhAsanakrameNa sAmAnikAdaya upavizanti, 'te NaM AyakhA' ityAdi, te AtmarakSAH sannaddhabaddhavarmikavacA utpIDitazarAsanapaTTikAH pinaddhauveyAgraiveyakAbharaNAH AviddhavimalavaracihnapaTTA gRhItA''yudhapraharaNAnitAni AdimadhyAvasAneSu namanabhAvAt trisandhIni AdimadhyAvasAneSu saMdhibhAvAt vajramayakoTIni dhanUMSi abhigRhy| ____pariyAiyakaMDakalAvA' iti paryAttakANDakalApA vicitrakANDakalApayogAt, ke'pi 'nIlapANiNo' iti nIlaH kANDakalApa iti gamyate pANau yeSAM te nIlapANayaH, evaM pItapANayo raktapANayaH cApaM pANau yeSAM te cApapANayaH cAru-praharaNavizaSaH pANau yeSAM te cArupANayaHcarma aMguSThAMgulyorAcchAdanarUpaM yeSAM te carmapANayaH, evaM daNDapANayaH khaNhapANayaH paashpaannyH| etadeva vyAcaSTe-yathAyogaM nIlapItartacApacArucarmadaMDakhagapAzadharA AtmarakSAH rakSAmupagacchaMti tadekacittatayA tatparAyaNA vartante iti rakSopagAH guptA na svAmibhedakAriNaH, tathA guptA-parApravezyApAli-seturyeSAM te guptapAlikAH, tathA yuktAH-sevakaguNopetatayAucitAstathA yuktAH-parasparasaMbaddhAnatubRhadantarApAliryeSAMte yuktapAlikAH, samayataH-AcArataH AcAreNetyarthaH vinayatazca kiMkarabhUtA iva tiSThaMti, na khalute kiMkarAH, kintu te'pi mAnyAH, teSAmapi pRthagAsananipAtanAt, kevalaM te tadAnIM nijAcAraparipAlanatovinItatvena ca tathAbhUtA iva tiSThati, tata uktaM kiMkarabhUtA iveti, 'tehiM cauhiM sAmANiyasAhassIhiM, ityAdi sugama, yAvat 'divvAiM bhogabhogAI muMjamANe viharati" iti / / mU.(46) sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa kevaiyaM kAlaM ThitI pannatA?, goyamA ! cattAri paliovamAiM ThitI pannattA, sUriyAbhassa NaM bhaMte ! devassa sAmANiyaparisovavaNNagANaM devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA? __ goyamA ! cattAri paliovamAI ThitI pannatA, mahiDDIe mahajuttIe mahabbale mahAyase mahAsokkhe mahANubhAge sUriyAbhe deve, ahoNaM bhaMte ! sUriyAbhe deve mahiDDIe jAva mhaannubhaage| vR. 'sUriyAbhassa NaM bhaMte! devassa kevaiyaM kAla' mityAdi sugm| mU. (47) sUriyAbheNaMbhaMte! deveNaMsA divvA deviDDI sA divA devajuI se divve devAnubhAge For Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-47 315 kiNNA laddhe kiNNA patte kiNNA abhisamannAgae? puvvabhave ke AsI? kiM nAmae vA ko vA gutteNaM? kayaraMsi vA gAmaMsi vA jAva sannivesaMsi vA? kiMvA daccA kiMvA bhocA kiMvA kiccA kiMvA samAyarittA kassavAtahAlavassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AriyaM dhammiyaM suvayaNaM succA nisamma ? jaNNaM sUriyAbheNaM deveNaM sA divvA deviDDI jAva devANubhAge laddhe patte abhismnnaage| vR. 'gAmaMsi veti grasate buddhayAdIn guNAn yadivA gamyaH zAstraprasiddhAnAmaSTAdazAnAM karANAmiti grAmastasmin 'nagaraMsi ve' ti na vidyate karo yasmin tannagaraM tasmin nigamaHprabhUtataravaNigavargAvAsaH rAjAdhiSThAnanagaraMrAjadhAnI pAMzuprAkAranibaddhaM kheTaMkSullakaprAkAraveSTitaM karbarTa ardhagavyutatRtIyAntAmAntararahitaM maMDapaM, 'paTTaNaMsi ve' paTTanaM-jalasthalanirgamapravezaH, uktNc||1|| paTTanaM zakaTaigamyaM, ghoTakainaubhireva c| naubhireva tu yad gamyaM, pattanaM tapracakSate / / droNamukhaM-jalanirgamapravezaM, pattanamityartha, Akaro-hariNyAkarAdiAzramaH-tApasAvasathopalakSita AzrayavizeSaH saMbAdho-yAtrAsamAgataprabhUtajananivezaH sanidezaH-tathAvidhaprAkRtalokanivAsaH kiM vA danche'tyAdi, datvA azanAdi muktvA antaprAntAdi kRtvA tapaHzubhadhyAnAdi samArcaya prtyupekssaaprmaarjnaadi| sUryAbhadevasya prakaraNaM samApta muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA rAjapraznIyaupAGga sUtre sUryAbhadevaH vaktavyatayAH malayagiriAcArya viracitA TIkA prismaaptaa| (pradezI rAjan-prakaraNaM) mU. (48) goyamAiM! samaNe bhagavaM mahAvIraM bhagavaM goyamaM AmaMtettA evaM vayAsI-evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ihevajaMbuddIve dIve bhArahe vAse keyaiaddhe nAme janavae hotthA, riddhasthimiyasamiddhe, tatthaNaMkeiyaaddhe janavae seyaviyA nAmanagarI hotthA, riddhattimiyasamiddhA jAva pddiruuvaa| tIseNaMseyaviyAe nagarIebahiyAuttarapurasthime disIbhAge etthaNaM migavane nAmaMujjANe hotthA, ramme naMdanavanappagAsesavvouyaphalasamiddhesubhasurabhisIyalAechAyAesavvaoceva samanubaddha pAsAdIe jAva paDirUve, ettha NaM seyavAyie nagarIe paesI nAmaMrAyA hotthA, mahayAhima-vaMta jAva vihri| adhammie adhammiDhe adhammakkhAI adhammANue adhammapaloI adhammapajaNaNe adhammasIlasamuyAre adhammeNa ceva vittiM kappemANe haNachaMdabhiMdApavattae caMDe rudde khudde lohiyapANi sAhassIe ukNcnnvNcnnmaayaaniyddikuuddkvddsaayisNpogbhule| nissIle nivvae nigguNe nimmere nippaJcakkhANaposahovavAse bahUNaM dupayacauppayamiyapasupakkhIsirisavANa ghAyae vahAe uccheNayAe adhammakeU samuTThie, gurUNaM no abbhuTTeti Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 rAjapraznIyaupAGgasUtram-48 no vinayaM pauMjai, samaNa0 sayassavi yaNaMjanavayassa no sammaMkarabharavittiM pavattei / / vR. keiyaaddhejaNavaehotthA' kekayInAmArddha-ardhamAtramAryatvenetigamyate, sahi paripUrNo janapadaH, kevalamardhamArthamarddha cAnAryamAryeNa ceha prayojanamityurddhamityuktaM, janapada AsIta, 'savvouyaphalasamiddhe ramme naMdanavanappakAse' ityAdi, sarvartukaiH-sarvartubhAvibhi puSpaiH phalaizca samRddhimat, evaM ramyaM-ramaNIyaM nandanavanapratimaM zubhasurabhizItalayA chAyayA sarvataH samanubaddhaM 'pAsAIe' ityAdi padacatuSTayaM pUrvavat / 'mahayA himavaMte' tyAdi rAjavarNanaM prAgvat, 'dhammie' itidharmeNa carati dhArmiko na dhArmikaH adhArmikaH, tatra sAmAnyato'pyadhArmikaH syAdata AhaadharmiSTaH-athizayenAdharmavAn ata evAdharmeNa khyaatirysyaasaavdhrmkhyaati| 'adhammANue' iti adharmamanugacchati adharmAnugataH tathA adharmameva pralokateparibhAvayatItyevaMzIlo'dharmapralokI 'adhammappajaNaNe' itiadharmaprakarSaNajanayati-utpAdayati lokAnAmapItyadharmaprajananaH adharmazIlasamudAcAronadharmAt kimapi bhavati tasyaivAbhAvAdityevamadharmeNaiva vRtti-sarvajantUnAM yApanAM kalpayan 'haNachiMdabhiMdApavattae' jahiM chiMddhi bhiMddhi' ityevaM pravartako'ta eva lohitapANi-mArayitvA hastayorapyaprakSAlanAt ata eva pApaH pApakarmakAritvAt caNDaH tIvrakopAvezAt raudro nistRzakarmakAritvAt sAhasikaH paralokabhayAbhAvAt / _ 'ukaMcaNavaMcaNamAyAniyaDikUkakavaDasAisaMpaogabahule' iti Urdhva kaMcana-mutkaMcanaMhInaguNasya guNotkarSapratipAdanaM vaMcanaM-pratAraNaM mAyA-paravaMcanabuddhi nikRti-bakavRtyA galakarttakAnAmivAvasthAnaM kUTam-anekeSAM mRgAdInAM grahaNAya nAnAvidhaprayogakaraNaM kapaTanepathyabhASAviparyayakaraNaMebhirutkaJcanAdibhi sahAtizayena yaHsaMprayogo-yogastenabahulaH, athavA sAtisaMprayogo nAma yaH sAtizayena dravyeNa kastUrikAdinA aparasya saMprayogaH, uktaM ca suutrkRtaanggcuurnnikRtaa||1|| "so hoi sAijogo davvaMja chuhiya anndvvesuN| dosaguNA vayaNesu yaatthavisaMvAyaNaM kunni||" iti| tatsaMprayoge bahulaH, apare vyAkhyAnayanti-utkaMcanaM nAma utkocA, nikRtivaJcanapracchAdanakarma sAtiH-kSAntyAdiguNAbhAvAt nirmaryAdaH parIparihArAdimaryAdAlopitvAt niSpratyAkhayAnapoSadhopavAsaH-pratyAkhyAnapariNAmaparvadivasopavAsapariNAmAbhAvAt, bahUnAM dvipadacatuSpadamRgapazupakSisarisRpAnAM ghAtAya-vinAzAya vadhAya-tADanAya ucchAdanAyanirmUlAbhAvIkarahaNAya adharmarUpaH keturiva-grahavizeSa iva smutthitH| na ca gurUNAM-pitrAdInAmagacchatAnAmabhyuttiSThati-abhimukhamUrdhvaM tiSThati, na ca vinayaM prayukte, nApi zramaNabrAhmaNabhikSukANAmabhyuttiSThati, na ca vinayaM prayuMkte, nApi svakasyApiAtmIyasyApi janapadasyApi samyakkarabharavRttiM pravartayati // mU. (49) tassaNaMpaesissa ranno sUriyakatA nAma devI hotthA, sukumAlapaNipANipAyA dhAriNIvaNNao, paesiNA rannA sAddha anarattA avirattA iDhe sadde rUve jAva vihri|| vR.tassaNaMpaesissarannosUrIkaMtAnAmadevI hotthA, sukumAlapANipAyA ityAdidevIvarNanaM Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-49 317 prAgvat / pradezinA rAjJA sArddhamanuraktA aviraktA - kathaJcidvipriyakaraNe'pi virAgAbhAvAt / mU. (50) tassa NaM paesiyA ranno jeTTe putte sUriyakaMtAe devIe attae sUriyakaMte nAmaM kumAre hotthA, sukumAlapANipAe jAva paDirUve / seNaM sUriyakaMte kumAre juvarAyAvi hotthA, paesissa ranno rajraM ca raTuM ca balaM ca vAhaNaM ca kosaM ca koTThAgAraM ca aMteuraM ca janavayaM ca sayameva paccuvekkhamANe 2 viharai / vR. kumAravarNanaM 'sukumAlapANipAe' ityAda jAva 'sundare' iti, atra yAvatkaraNAt 'ahInapaMciMdiyasarIre lakkhaNavaMjaNaguNovavee mANummANapamANapaDipunnasujAyasavvaMgasundaraMge sasisomAkAre kaMte piyadarisaNe surUve' iti draSTavya, etacca devIvarNakavat svayaM paribhAvanIyaM / sa ca sUryakAnto nAma kumAro yuvarAjA abhUt, pradezino rAjJo rAjyaM rASTrAdisamudAyAtmakaM rASTraM ca - janapadaM ca balaM ca - hastyAdisainyaM vAhanaM ca vegasarAdikaM kozaM ca - bhANDAgAraM koSThAgAraM ca - dhAnyagRhaM puraM ca - nagaramantaHpuraM ca - avarodhaM cAtmanaiva-svayameva samutprekSamANo - vyApArayan mU. (51) tassa NaM paesissa ranno jeTTe bhAuyavayaMsae citte nAmaM sArahI hotthA aDDe jAva bahujanassa aparibhUe sAmadaMDabheyauvappayANaatthasatthaIhAmaivisArae uppattiyAe veNatiyAe kammayAe pAriNAmiyAe cauvvihAe buddhIe uvavei / paesissa ranno bahusu kajjesu ya kAraNesu ya kuDuMbesu ya maMtesu ya gujjhesu ya rahassesu ya vavahAresu ya nicchaesu ya ApucchaNijje meDhI pamANaM AhAre AlaMbaNaM cakkhU meDhibhUe pamANabhUe AhArabhUe AlaMbaNabhUe savvaDDANasavvabhUmiyAsu laddhapaJccae vidinnavicAre rajjadhurAciMtae Avi hotyA / vR. 'citte nAma sArahI hotthA aDDe ditta' iti ADhayaH - samRddho doptaH - kAntimAn vittaHpratIto yAvatkaraNAt 'vilabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUte bahudhanabahujAyarUvarayae vicchaDDiyapaurabhattapANe' iti parigrahaH, asya vyAkhyA rAjavarNakavat paribhAvanIyA, 'bahujanassa apharibhUe' rAjamAnyatvAt svaya ca jAtyakSatriyatvAt, 'sAmabheyadaMDauvappayANaatthasatthaIhAmaivisArae' iti, sAmabhedadaNDopapradAnalakSaNAnAM nItInAma - rthazAstrasya arthopAyavyutpAdanagranthasya IhA - vimarzastaThapradhAnAma matirIhAmatistayA vizArado - vicakSaNaH sAmabhedadaNDopapradAnArthazAstrehAmativizAradaH utpattikyA - aSTAzrutAnanubhUta viSayAkasmAdbhavanazIlayA vainayikyA- vinayalabhyazAstrArthasaMskArajanyayA karmajayA - kRSivANijyAdikarmabhyaH saprabhAvayA pAriNAmikayA - prAyoyovipAkanyayA evaMrUpayA caturvidhayA buddhayA upapetaH / pradezino rAjJo bahuSu kAryeSu - kartavyeSu kAraNeSu - karttavyopAye, kuTumbeSu svakIyaparakIyeSu viSayabhUteSu mantreSu - rAjyAcintArUpeSu guhyeSu bahirjanAprakAzanoyeSu rahasyeSu teSvevASaDakSINeSu 'nizcayeSu' nizcIyate iti nizcayAH - avazyakaraNIyAH karttavyavizeSAsteSu vyavahAreSuAvAhanavisarjanAdirUpeSu ApRcchanIyaH - sakRta pRcchanIyaH pratipracchanIyaH - asakRt pRcchanIyaH, kamiti ?, yato'sau 'meDhI' iti meDhI - khalakamadhyavartisthUNA yasyAM niyamitA gopaMktirdhAnyaM grAhayati tadvad yamAlambya sakalaM mantrimaNDalaM mantraNIyAn arthAn dhAnyamiva vivecayati sa meDhi tathA pramANaM- pratyakSAdi tadvan yasyadaddaSTAnAmarthAnAmavyabhicAritvena tatrava mAntraNA pravRttinivRttibhAvAt sa pramANaH, AdhAra Adheyasyeva sarvakAryeSu lokAnAmupakAritvAt, tathA Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 rAjapraznIyaupAGgasUtram-51 'AlambanaM rajvAditadvatApadaga-dinistArakatvAt AlambanaM, tathA cakSu-locanaMtallokasya yo vividhakAryeSu pravRttinivRttinivRtti viSayadarzaka sa cakSu, etadeva prapaJacayati-'meDhibhUe' ityAdi, atra bhUtazabda aupamyArthaH, meDhisaza ityarthaH, 'savvaTThANasavvabhUmiyAsu laddhapavvae' iti, sarveSu sthAneSu-kAryeSu saMdhivigrahAdiSu sarvAsu bhUmikAsu-mantryamAtyAdisthAnarUpAsu labdhaH-upalabdhaH pratyayaH-pratIti avisaMvAdavacanatA yasya sa tathA, 'viiNNavicAro' iti vitIrNo- rAjJA'nujJAto vicAraH avakAzo yasya vizvasanIyatvAt sa vitIrNavicAraH sarvakAryAdiSviti prakataM, kiMbahunA ?-rAjyadhurAcintakazcApi-rAjyanirvAhakazcApyabhavat / mU. (52) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kuNAlA nAma janavae hotthA, riddhasthimiyasamiddhe, tatthaNaM kuNAlAe janavae sAvatthI nAma nayarI hotthA riddhasthimiyasamiddhA jAva pddiruuvaa| tIse NaM sAvatthIe nagarIe bahiyA uttarapurathime disIbhAe koTThae nAmaMceie hotthA, porANe jAva pAsAdIe 4, tattha NaM sAvatthIe nayarIe paesissa rano aMtevAsI jiyasattU nAmaM rAyA hotthA, mahayAhimavaMta jAva vihri| taeNaM se paesI rAyA annayA kayAimahatmahagdhaM maharihaMviulaMrAyArihaMpAhuDaMsajAvei, sajjAvittA cittaM sArahiM saddAvei sadAvittA evaM vayAsI-gacchaM NaM cittA ! tumaM sAvatthiM nagari jiyasattussa ranno imaM mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNehi, jAiM tattha rAyakajANi ya rAyakicANi ya rAyanItIo ya rAyavavahArA ya tAI jiyasattuNA saddhiM sayameva paccuvekakhamANe viharAhittikaTu visjie| taeNaM se citte sArahI paesiNA rannA evaM vutte samANe haTTha jAva paDisuNettA taM mahatthaM jAva pAhuDaM geNhai, paesissa ranno jAva paDinikkhamai 2 tA seyaviyaM nagari majjhaMmajjheNaM jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchati uvAgacchittA taM mahatthaM jAva pAhuDaM Thavei, koDuMbiyapurise saddAvei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho ! devANuppiyA ! sacchattaM jAva cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva uvaThThaveha jAva pnycppinnh| taeNaM te koDuMbiyapurisA taheva paDisuNittA khippAmeva sacchattaMjAvajuddhasajaM cAugghaMTe AsarahaMjuttAmeva uvaTThaventi, tamANattiyaM paJcappiNaMti, taeNaM se citte sArahI koDuMbiyapurisANa aMtieeyamaTuMjAva hiyaeNhAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitesannaddhabaddhavammiyakavae uppoliyasarAsaNapaTTiepiNiddhagevije baddhaAviddhavimalavaraciMdhapaTTe gahiyAuhapaharaNetaMmahatthaM jAva pAhuDaM geNhai 2 / jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 cAugghaMTeAsarahaMdurUheti, bahuhiM purisehiM sannaddha jAva gahiyAuhapaharaNehiM saddhiM saMparivuDe sakoriMTamallAdAmeNaM chatteNaM dharejamANeNaM 2 mahayA bhaDacaDagararahapahakaraviMdaparikkhitte sAo gihAoniggacchaiseyaviyaM nagari majjhamajjheNaM chai 2 ttA suhehiM vAsehiM pAyarAsehiM nAivikiThehiM aMtarA vAsehiM vasamANe 2 kaiiyaaddhassa jamavayassa majjhaMmajjheNaM jeNeva kumaalaajnve| jeNeva sAvatthI nayarIteNeva uvAgacchai2 tAsAvatthIe nayarIemajhamajheNaManupavisai, jeNeva jiyasatussa ranno gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA turae Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-52 319 nigiNhai 2 tA rahaM Thaveti 2 tA rahAo pacoruhai, taM mahatthaM jAva pAhuDaM giNhai 2 tA jeNeva abhitariyA uvaTThANasAlAjeNeva jiyasattU rAyA teNeva uvAgacchai ra ttA jiyasattuMrAyaMkarayalapariggahiyaM jAva kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 ttAMtaM mahatthaM jAva pAhuDaM uvnnei| tae Na se jiyasattU rAyA cittassa sArahissa taM mahatthaM jAva pAhuDaM paDicchai 2 cittaM sArahiM sakkArei2 sammANetira paDivisajei rAyamaggamogADhaMca se aavaasNdlyaa| taeNaM se citte sArahI visajjite samAme jiyasattassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai2 tA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 ttA cAugghaMTe AsarahaM durUhai, sAvatthiM nagari majjhamajheNaM jeNeva rAyamaggamogADhe AvAse teNeva uvAgacchai 2 tAturae nigiNhai 2 tA rahaM Thavei 2 rahAo pnycoruhi| NhAekayabalikammekayakouyamaMgalapAyacchittesuddhappAvesAiMmaMgallAiMvatthAiMpavara parihite appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre jimiyazruttuttarAgae'vi ya NaM samANe puvvAvaraNhakAlasamayaMsi gaMdhavvehi ya nADagehi ya uvanaccijamANe 2 uvagAijamANe 2 uvalAlijamANe 2 ive saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoe pacuNubhavamANe vihri|| vR. 'paesissa ranno aMtevAsI ti ante-samIpe vasatItyevaMzIlo'ntevAsI-ziSyaH, aMtevAsIva samyagAjJAvidhAyI iti bhAvaH / "sannaddhabaddhavammiyakavae' iti kavacaM-tanutrANaM varma-lohamayakattalakAdirUpaM saMjAtamasyeti varmitaM, sannaddhaM zarorAropaNAtbaddhaMgADhantarabandhanena bandhanAtvarmitaMkavacaM yenasasannaddhabadvavarmitakapacaH, uppIliyasarAsaNapaTTie' iti utpIDitAgADhIkRtA zarA asyante-kSipyante asminniti zarAsanaM-iSudhistasya pttttikaa| piNaddhA yena sa utpIDitazarAsanapaTTikaH 'piNaddhagevejjavimalavaraciMghapaTTe' iti pinaddhaM graivaiyakaM-grIvA''bharaNaM vimalavaracihnapaTTaztayena sapinaddhagraiveyakavimalavaracinhapaTTaH 'gahiyAuhapaharaNe' iti Ayudhyate'nenetyAyuvaM-kheTakAdi praharaNam-asikundAti gRhItAnyAyudhAni praharaNAni ca yena sa gRhiitaayudhprhrnnH|| mU. (53) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pAsAvacije kesI nAma kumArasamaNe jAtisaMpanne kulasaMpanne balasaMpanne khvasaMpanne viNayasaMpanne nANasaMpanne daMsaNasaMpanne carittasaMpanne lajjAsaMpanne lAghavasaMpanne lajAlAghavasaMpanne oyaMsI teyaMsI vaccaMsI jasasI___-jiyakohejiyamANejiyamAejiyalohejiyaNidde jitiMdiejiyaparIsahejIviyAsamaraNabhayavippamukke vayappahANe guNappahANe karaNappahANe caraNappahANe niggahappahANe ajavappahANe maddavappahANe lAghavappahANe khaMtippahANe muttippahANe ___-vijappahANe maMtappahANe baMbhappahANe nayappahANe niyamappahANe saccappahANe soyappahANe nANappahANe daMsaNappahANe carittappahANe caudasapucI caunANovagae paMcahiM anagArasaehi saddhiM saMparivuDe puvvANupuTviM caramANe gAmANugAma dUijjamANe suhaMsuheNaM vihrmaanne| jeNeva sAvatthI nayarI jeNeva koTTa ceie teNeva uvAgacchai 2 tA sAvatthIe nayarIe bahiyAkoTThae ceieahApaDirUvaM uggahaMuggiNhai uggiNhittA saMjameNaMtavasA appANaMbhAvemANe vihri|| Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 53 vR. 'kesInAmaM kumArasamaNe jAisaMpanne' ityAdi, jAtisaMpannaH - uttamamAtRpakSayukta iti pratipattavyam, anyathA mAtRpitRpakSasaMpannatvaM puruSamAtrasyApIti nAsyotkarSa kazcidukto bhavati, utkarSAbhidhAnArthaM cAsya vizeSaNakalApopAdAnaM cikIrSitamiti, evaM kulasaMpanno'pi navaraM kulaM- pitRpakSaH balaM - saMhananavizeSasamutthaH prANaH rUpam - anupamaM zarIrasaundaryaM vinavAdIni pratItAni, navaraM lAghavaM - dravyato'lpopadhitvaM bhAvato gauravatrayatyAgaH 'lajjA' manovAkkAyasaMyamaH 'oyaMsI' ti ojo - mAnaso'vaSTambhastadvAn ojasvI tejaH- zarIraprabhA tadvAn tejasvI 'vaco' vacanaM saubhAgyAdyupetaM yasyAsti sa vacasvI athavA varca - tejaH prabhAva ityarthastadvAn varcasvI yazasvI - khyAtimAn, iha ca vizeSaNacatuSTaye'pyanusvAraH prAkRtatvAt, jitakrodha ityAdi tu vizeSaNasaptakaM pratItaM, navaraM krodhAdijaya udayaprAptakrodhadiviphalIkaraNato'vaseyaH, tathA jIvitasya-prANadhoraNas AzAH vAJchA maraNAdbhayaM tAbhyAM vipramukto jIvitAzAmaraNabhayavipramuktaH, tadubhayopekSaka ityartha: / 320 tathA tapasA pradhAnaH-uttamaH zeSamunijanApekSayA tapo vA pradhAnaM yasya sa tapaHpradhAnaH, evaM guNapradhAna navaraM guNAH - saMyamaguNAH, etena ca vizeSaNadvayena tapaHsaMyamau pUrvabaddhAbhinavayoH karmaNonirjarAnupAdAnahetU mokSasAdhane mumukSUmAmupAdeyau pradarzitau, guNaprAdhAnyaprapaJcanArthamevAha 'karaNappahANe' iti yAvat 'carittappahANe' iti, karaNaM-piNDavizuddhayAdi, uktaJca"piMDavisohI samiI bhAvana paDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNa guttIo abhiggahA ceva karaNaM tu / / " - caraNaM - mahAvratAdi, uktaJca 119 11 119 11 nigrahaH - anAcArapravRtterniSedhanaM / nizcayaH - tattvAnAM nirNayaH vihitAnuSThAneSvavazyamabhyupagamo vA ArjavaM mAyAnigraho lAghavaM kriyAsu dakSatvaM kSAnti - krodhanigrahaH gupti - manoguptyAyAdikA mukti-nirlobhatA vidyA--prajJaptayAdidevatA'dhiSThitA varNAnupUrvyAH mantrA - hariNegameSyAdidevatAdhiSThitAH athavA sasAdhanA vidyA sAdhanarahitA mantrA, brahmacaryaM - bastinirodhaH sarvameva vA kuzalAnuSThAnaM vedaH - Agamo laukikalokottarikakuprAvacanikabhedabhinnaH / nayA - naigamAdayaH sapta pratyekaM zatavidhA, niyamA-vicitrA abhigrahavizeSAH satyaM - bhUtahitaM vacaH zaucaM - dravyato nirlepatA bhAvato'navadyasamAcAratA jJAnaM-matyAdi darzanaM samyaktvaM cAritraM - bAhyaM sadanuSThAnaM, yacceha caraNakaraNagrahaNe'pi ArjavAdigrahaNaM tat ArjavAdInAM prAdhAnyakhyApanArthaM, nanu jitakrodhatvAdInAmArjavAdInAM ca kaH prativizeSaH ? ucyate, jitakrodhAdivizeSaNeSu tadudayaviphalIkaraNaM mArdavapradhAnAdiSu udayanirodhaH, athavA yata eva jitakrodhAdi ata eva kSamAdipradhAna ityevaM hetuhetumadbhAvAd vizeSaH, tathA jJAnasampanna ityAdau jJAnAdimatvamAtramuktaM jJAnapradhAna ityAdau tadvatAM madhye tasya prAdhAnyamatyevamanyatrApyapaunaruktyaM bhAvanIyaM, tathA 'orAle' iti udAraH - sphArAkAraH 'ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI occhUDhasarIre saMkhittaviulateulese cauddasapuvvI caunANovagae' iti pUrvavat, vaya samaNadhamma saMjama veyAvaccaM ca bNbhguttiio| nAmAitiyaM tava kohaniggahAI caraNameyaM // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-53 321 'paMcahiM agArasaehiM' ityAdikaM vaacyN| mU. (54)taeNaM sAvatthIenayarIe siMghADagatiyacaukkacacaracaumuhamahApahapahesumahayA janasaddei vA janavUhei vA janakalakalei vA janabolei vA janaummIi vA janaukkaliyAi vA janasannivAei vA jAva parisA pjjuvaasi|| taeNaM tassa sArahissataM mahAjanasadaM ca janakalakalaM ca suNettA ya pAsettA ya imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA, kiNNaM ajjha jAva sAvatthIe nayarIe iMdamahei vA khaMdamahei vA ruddamahei vA mauMdamahei vA nAgamahei vA bhUyamahei vA jakkhamahei vA thUbhamahei vA ceiyamahei vA rukkhamahei vA girimahei vA darimahei vA agaDamahei vA naImahei vA saramahei vA sAgaramahei vA jaMNaM ime bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA khattiyA nAyA koravvA jAva ibbhA ibbhaputtA vhAyA kayabalikammA jahovavAie jAva appegatiyA hayagayA jAva appegatiyA gayagayA pAyacAravihAreNaM mahayAra vaMdAvaMdaehiM niggacchaMti, evaM saMpehei 2 kaMcUijjapurisaMsaddAvei sadAvittA evaM vayAsI kiNNaM devANuppiyA! ajja sAvatthIe nagarIe iMdamahei vA jAva sAgaramahei vA jeNaM ime bahave uggA bhogA0 niggacchaMti ?, tae NaM se kaMcuIpurise kesissa kumArasamaNassa AgamaNappiyA! ajja sAvatthIe nayarIeiMdamahei vA jAva sAgaramahei vAjeNaM imebahavejAva viMdAviMdaehiM niggacchaMti, evaM khalu bho devANuppiyA ! pAsAvacijje kesInAmaM kumArasamaNe jAisampanne jAva dUijjamANe ihamAgae jAva vihri| teNaajja sAvatthIe nayarIe nayarIe bahave uggAjAvaibbhAibbhaputtA appegatiyA vaMdaNavattiyAe jAva mahayA vaMdAvaMdaehi niggacchai, tae NaM se citte sArahI kaMcuipurisassa aMtie eyamaDhesoccAnisamma haTTatuTTajAvahiyae koDubiyapurisesaddAvei sadAvittAevaMvayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! cAugghaMTe AsarahaM juttAmeva uvaTThaveha jAva sacchattaM uvtttthveti| tae NaM se citte sArahI bahAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte zuddhappAvesAI maMgalAI vatthAI pavara parihite appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIrejeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai uvAgachittA cAugghaMTeAsarahaMduruhai2 ttA sakoriMTamalladAmeNaMchatteNaMgharijamANeNaM mahayA bhaDacaDagareNa viMdaparikhitte sAvatthInagarIe majjhamajheNaM niggacchi 2 tA -jeNevakoTThaeceiejeNeva kesIkumArasamaNeteNeva uvAgacchai 2 tAkesikumArasamaNassa adUrasAmaMte turae nigiNhai rahaM Thavei ya, ThavittA pacoruhati 2 tA jeNeva kesIkumArahasamaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA kesikumArasamaNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNa karei karittA vaMdai namaMsai2 tAnaccAsaNNe nAtidUre sussUsamAme namasamANe abhimuhe paMjaliuDe vinaeNa pajjuvAsai tae NaM se kesIkumArasamaNe cittassa sArahissa tIse mahatimahAliyAe mahaccaparisAe cAujjAmaMdhamma parikahei, taM0 savvAo pANAivAyAo veramaNaM savvAo musAvAyAo veramaNaM savvAo adinnAdANAo veramaNaM sabbAo bahiddhAdANAo vermnnN| taeNaMsA mahatimahAlayA mahaccaparisA kesissa kumArasamaNassa aMtie dhammasocA nisamma |8|21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 rAjapraznIyaupAGgasUtram-54 jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM paDigayA, tae NaM se citte sArahI kesIssa kumArasamaNassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTha jAvahiyae uThAe uDhei 2 ttA kesiM kumArasamaNaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 vaMdai namasairattA evaM vayAsI sadahAmiNa bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM pattiyAmiNaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM roemiNaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM abbhuTemiNaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM evameyaM niggaMthaM pAvayaNaM tahameyaM bhaMte!0 avitahameyaM bhaMte !0, asaMdiddhameyaM0 sacce NaM esa aTTe jaNNaM tubbhe vadahattikaTTha vadai namasai 2 ttA evaM vayAsI jahA NaM devANuppiyANaM aMtie bahave uggA bhogA jAva ibbhA ibbhaputtA citrA hiraNaM cicA suvaNNaM evaM dhaNaM dhannaM balaM vAhaNaM kosaM koTThAgAraM puraM aMteuraM cicA viulaMdhaNakaNagarayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlasaMtasArasAvaejaM vicchaDDuitAvagovaittAdANaMdAiyANaMparibhAittA muMDe bhavittA AgArA anagAriyaM pavvayaMti, no khalu ahaMtA saMcAemi ciccA hiraNNaM taM ceva jAva pvvitte| ___ ahaNNaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihe gihidhamma paDivajittae, ahAsuhaM devANuppiyA!mApaDibaMdhaMkarehi, taeNaMsecittesArahI kesIkumArasamaNassa aMtiepaMcANuvvatiyaMjAva gihidhamma uvasaMpajjittANaMviharati, taeNaMse cittesArahI kesikumArasamaNaM vaMdai namasai 2 tAjeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva pahArettha gamaNAe cAugghaMTaM AsarahaM duruhai 2 jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM pddige| vR. 'mahayAjanasaddeivA' itimahAnjanazabdaH parasparAlApAdirUpaH ikArovAkyAlaGkArArthaH vAzabdaH padAntarApekSayA samuccayArthaH, janavyuho-janasamudAyaH, 'janabolei vA' iti bolaHavyaktavarNodhvani, 'janakalakaleivA' kalakalaH sa evopalabhyamAnavacanavibhAgaH 'janaummIi vA' urmi-saMbAdhaH 'janaukkaliyAivA laghutarasamudAyaH 'janasannivAeivA' sannipAtaH-aparAparasthAnebhyojanAnAmekatramIlanaM, 'jAva parisApajjuvAsai iti, yAvatkaraNAt 'bahujaNo annamannassa . evamAikkhaievaM bhAsai evaMpanavei evaM khalu devANuppiyA! pAsAvacijje kesInAmaM kumArasamaNe jAisaMpannejAva gAmANugAmaMduijjamANe ihamAgaeiha saMpatteiha samosaDhe iheva sAvatthIe nayarIe koTThae ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, taM mahapphalaMkhaludevA0tahArUvANaMsamaNANaM nAmagoyassavisavaNayAe' ityAdiprAguktasamastaparigrahaH 'iMdamahei vA' ityAdi, indramahaH-indrotsavaH indraH-zakra, skandaH kArtikeyaH rUdraH pratIH makundo-baladevaH zivo-devatAvizeSaH vaizramaNo yakSarATnAgo-bhavanapativizeSaHyakSobhUtazcavyantaravizeSau stUpaH-caityastUpazcaityaM-ptimA vRkSadarigirIavaTanadIsaraHsAgarAH pratItAH, 'bahave uggAuggaputtA bhogAjAvalecchaiputtA' iti, ugrAH AdidevAvasthApitA ikSuvaMzajAtAH ugruputrAH taeva kumArAdyavasthAH, evaM bhogAH-AdidevenaivAvasthApitaguruvaMzajAtA rAjanyAH-bhagavadvayasyavaMzajAHyAvatkaraNAt 'khattiyAmAhaNA bhaDAjohAmallaI mallaiputtAlecchaI 2 puttA' iti parigrahaH, tat kSatriyAH-sAmAnyarAjakulInA bhaTAH-zauryavantaH yodhAH-tebhyo vishisstttraaH| mallakino lecchakinca rAjavizeSAH, yathA ceTakarAjasya zrUyante aSTAdaza gaNa rAjAnava Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-54 323 mallakinonavalecchakinaHanne yabahaverAisara tyAdi, rAjAnA-maNDalIkA IzvarA-yuvarAjAnastalavarAH-parituSTanarapati-pradattapaTTandhavibhUSitArAjasthAnIyAH mADambikAH-citramaNDapAdhipAH kuTumbikAH- katipaya-kuTumbasvAbhino'valagakAH ibhyA-mahAdhaninaH zreSThinaH-zrIdevatAdhyA sitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH senApatayo-nRpatinirupitAzcaturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAH-sArthanAyakAH prabhRtigRhaNAt mantrimahAmantrigaNakadauvArikapIThamardAdiparigrahaH, tatra mantriNaH pratItAH mahAmantriNo- mantrimaNDalapradhAnAH hastinAsAdhanoparikA itivRddhAH gaNakA-gaNitajJA bhANDAgArikA iti vRddhAH jyotiSikA ityapare dauvArikAH-pratIhArA rAjadvArikAvApIThamardA-AsthAne Asanna-pratyAsannasevakA vayasyAitibhAvaH 'jAvaaMbaratalamiva phoDemANA' iti yAvatakaraNAt / 'appegatiyA' vaMdaNavattiyaM appegaiyA pUaNavattiyaM evaM sakkAravattiyaM sammANavattiyaM kouhalavattiyaM asuyAI suNissAmo suyAI nissaMkiyAI karissAmo muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaMpavvaissAmopaMcANubbayAIsatta sikkhAvayAiMduvAlasavihaM gihidhamma paDivajjissamo, appegaiyA jinabhattirANeNaM appegaiyA jIyameyaMtikaTTha NhAyA kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA sirasAkaMThemAlAkaDAAviddhamaNisuvaNmA kappiyahAraddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttayasobhAbharamA vatthapavara parihiyA caMdanolittagAyasarIrA appegaiyA hayagayA appegaiyA gayagayAappegaiyA rahagayAappegiyAsibikAgayAappega0 saMdamANiyAgayAappegaiyA pAyavihAracAriNo purisavaggurAya parikkhittA mahayA ukkiTTisIhanAiyA bolakalakalaraveNaM samuddaravabhUyaM piva karemANA aMvaratalaMpiya phoDemANA' iti parigrahaH / ___etacca prAyaH sugama, navaraMguNavatAnAmapinirantaramabhyasyamAnatayA zikSAvratatvena vivakSaNAt 'mana sikkhAvayAI' tyuktaM, snAtAH-kRtasnAnAHanantaraM kRtaM balikarma-svagRhadevAbhyo yaiste kRtabalikarmANaH, tathA kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAni duHsvapnAdividhAtArthaM yaiste kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAnisiddhArkhadadhyakSatadUrvAdIni, tathA zirasi kaNThe ca kRtA mAlA yaiste, prAkRtatvAtpadavyatyayo vibhaktivyatyayazceti shirsaaknntthemaalaakRtaaH| tathA AviddhAni-parihitAni maNisuvarNAni yaiste tathA, kalpito-vinyasto hAraHaSTAdazasariko'rddhahAro-navasarikastrisarikaMpratItamevayaistetathA, tathApralambojhuMbanakaMlambamAno yeSAMtetathA, kaTisUtreNaanyAnyapisukRtazobhAnyAbharaNAni yeSAM tekaTisUtrasukRtazobhAbharaNAH, tataH padatrayasyApi padadvayamIlanena karmadhArayaH, candanAvaliptAni gAtrANi yatratattathAvidhaM zarIraM yeSAM te candanAvaliptagAtrazarIrAH, 'purisavaggurAparikhittA' iti, puruSANAM vAgureva vAgurAparikarastayAparikSiptAH-vyAptAH, mahayA' iti mahatA utkRSTizca-AnandamahAdhvani siMhanAdazcasiMhasyeva nAdaH bolazca-varNavyaktivarjitodhvani, kalakalazca-vyaktavacanaH sa eva etallakSaNo yo ravastena samudraravabhUtamiva-samudramahAghoSaprAptamiva zrAvastI nagarImiti gamyate, kurvANAH ambaratalamiva-AkAzatalamiva sphottyntH|| "egadisAe' iti, ekayA dizA pUrvottaralakSaNayA ekhAbhimukhA-ekaM bhagavantaM prati Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 rAjapraznIyaupAGgasUtram-54 abhimukhAH, 'cAugghaMTa' ticato ghaNTAavalambamAnAyasminsa tathA, azvapradhAnoratho'zvarathaH taM yuktameva azvAdibhiriti gamyate, zeSaM prAgavyAkhyAtArthaM, 'jaha jIvA bajjhantI' tyAdirUpA dharmakathA aupapAtikagranthAdavaseyA, lezatastu prAgeva drshitaa| saddahAmI'tyAdi, zraddadhe-astItyevaMpratipadye nairgranthaM pravacanaM-jaizAsanam, evaM pattiyAmi' itipratyayaM karomyotibhAvaH, rocayAmi-karaNaruciviSayIkaromi cikIrSAmA tAtparyArthaH, kimuktaM bhavati?-abhyuttiSThAmi, abhyupagacchAmItyarthaH, evametat yadbhavadbhiH pratipAdita tattathaiva bhadanta tathaivaitadbhadanta! yathAsyavRtyA vastu avitathametatbhadanta!, satyamityarthaH, asaMdigdhametat bhadanta !, samyak tathyametaditi bhaavH,| 'icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte !' iti, iSTam-abhilaSitaM pratISTam-Abhimukhyena samyak pratipannametatyathAyUyaMvadaya, 'ciccA hiraNNa' mityAdi, hariNyam-aghaTitaMsuravarNaM dhanaM rUpyAdi dhAnyabalavAhanakozakoSThAgArapurAntaHpurANi vyAkhyAtAnipratItAnica, ciccA viula dhaNe tyAdi, dhanaM-rUpyAdi kanakaratnamaNimauktikazaGakhAH pratItAH zilApravAlaM-vidruma sat-vidyamAnaM sAraM-pradhAnaM yat svApateyaM-dravyaM 'vicchardayitvA bhAvataH parityajya 'vigovaittA" prakaTIkRtya, tadanantaraM dAnaM-dInAnAthAdibhyaH paribhAvya putrAdiSu vibhajya // mU. (55) taeNaMse citte sArahI samaNovAsaejAeahigayajIvAjIve uvaladdhapunnapAve AsavasaMvaranijjarakiriyAhigaramabaMdhamokkhakusale asahijje devAsuranAgasuvaNNajakkhakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAIhiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAoaNaikkamaNijje niggaMthe pAvayaNe nissaMkie nikaMkhie nivitigicche laddhaDhe gahiyaDhe pucchiyaDhe viNicchiyaDhe abhigayaDhe aTTimiMjapemmANurAgarate, ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramaDhe sese aNaTTe, Usiyaphalihe avaMguyaduvAre ciyattaMteuragharappavese cAuddasaTTamuddiThThapunnamAsiNIsu paDipunnaM posahaM sammaM aNupAlemANe - --samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM pIDhaphalagasejAsaMthAreNaM vatthapaDigga hakaMbalapAyapuMchaNeNaM osahabhesajeNaM paDilAbhemANe 2 bahUhiMsIlavvayaguNaveramaNapacakkhANaposahovavAsehi ya appANaM bhAvamANe jAiM tattha rAyakajANi yajAva rAyavavahArANiya tAiMjiyasuttaNA raNNA saddhiM sayameva paJcuveskhamANe 2 vihri| vR. 'abhigayajIvAjIve' iti, abhigatau-samyag vijJAtau jIvAjIvau yena sa tathA, upalabdhe- yathAvasthitasvasvarUpeNa vijJAte puNyapApe yena sa upalabdhapuNyapApaH, AzravANAMprANAtipAtAdInAM saMvarasya-prANAtipAtAdipratyAkhyAnarUpasya nirjarAyAH-karmaNAM dezato nirjaraNasya kriyANAM-kAyikyAdInAmadhikaraNAnAM-khagrAdInAM bandhasya-karmapudgalajIvapradezAnyo'nyAnuga marUpasya mokSasya-sarvAtmanA karmApagamarUpasya kuzalaH-samyak parijJAtA AzravasaMvaranirjarAkriyAdhikarmabandhamokSakuzalaH 'asaheje' iti avidyamAnasAhAyyaH, kutIrthikapreritaH samyaktvAvicalanaM prati na parasAhAyyamapekSate iti bhAvaH, tathA cAha - 'devAsuranAgajakkharakhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehidevagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAoaNaikkamaNijje' sugama, navaraMgaruDAH-suvarNakumArAH, evaM caitatyato nirgranthe prAvacane " Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 55 325 'nissaMkiye' nisaMzayaH 'nikkaMkhiye' darzanAntarAkAGkSArahitaH 'nivvitigicche' phalaM prati nizaGkaH 'laddhaTTe' arthazravaNataH 'gahiaTTe' arthAvadhAraNataH 'pucchiyaTThe' saMzaye sati 'ahigayaTThe' samyaguttarazravaNato vimalabodhAt, 'vinicchiyaTTe' padArthopalambhAt 'aTThimiMjapemmANurAgaratte' asthIni prasiddhAni tAni ca miJjA cantamanmadhyavartI majjA asthimaJjAnaH te premANurAgeNa - sarvajJapravacanaprItilakSaNakusumbhAdirAgeNa raktA iva raktA yasya sa tathA, kenollekhenetyata Aha 'ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aTThe paramaTThe' sese aNaTTe' Auso iti AyuSman !, etacca sAmarthya putrAderAmantraNaM, zeSamiti - dhanadhAnyaputradArarAjyakupravacanAdi, 'Usiyaphalihe' iti ucchritaM sphATikamiva sphATikam-antaHkaraNaM yasya sa tathA, maunIndrapravacanAvAptayA parituSTamanA ityartha, eSA vRddhavyAkhyA, aparetvAhuH - ucchritaH - argalAsthAnAdapanIya UrdhvokRto na tirazcInaH, kapATapazcAdbhAgAdapanIta ityarthaH utsRto vA apagataH paridhA - argalA gRhadvAre yasyAsau ucchritaparigha utsRtaparigho vA, audAryAtirekato'tizayadAnadAyitvena bhikSukapravezArthamanargalitagRhadvAra ityarthaH, 'avaMguyaduvAre' aprAvRtadvAraH bhikSukapravezArthaM kapATAnAmapi pazcAtkaraNAt, vRddhAnAM tu bhAvanAvAkyamevaM samyagadarzanalAbhe sati na kasmAccit pAkhaNDikAdvibheti zobhanamArgaparigraheNa udghATitazirAstiSThatoti bhAvaH / 'ciyattaMteuragharapavese' 'viyatte' ti nAprItikaraH antaHpuragRhe pravezaH- ziSTajanapravezanaM yasya sa tathA anenAnIrSyAlutvamasyoktam, athavA ciyattaH - prItikaro lokAnAmantaH pure gRhe vA pravezo yasyAtidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyatvAt sa tathA, 'cAudasamuddiTThapunnamAsiNIsu paDipunnaM posahaM sammaM aNupAlemANe' iti, caturddazyAmaSTamyAmuddiSTamityavamAvAsyAM porNamAsyAMca pratipUrNam - ahorAtraM yAvat SoSadham - AhArAdipoSadhaM samyak anupAlayat / 'pIDhaphalage 'ti pIDham - AsanaM phalakam - avaSTambhArthaM 'sijjA' vasati zayanaM vA yatra prasAritapAdaiH supyate saMstArako laghutaraH 'vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM' ti vastraM pratItaM bhaktaM pAnaM vA gRhNAtIti patadgrahaH lihAditvAdacapatyayaH - pAtraM pAdaproJchanakaM - rajoharaNaM auSadhaM pratItaM bheSajaM - pathyaM 'ahApariggahehiM tavokammoha appANaM bhAvemANe viharai' sugamaM, kvacitpAThaH'bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNaposahovavAsehiM appANaM bhAvemANe viharai' iti, tatra zIlavratAnisthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni guNavratAni - divratAni - divratAdIni pauSadhopavAsAHcaturddazyAdiparvatithyupavAsAdistairAtmAnaM bhAvayaMn viharati Aste // mU. (56) tae NaM se jiyasatturAyA annayA kayAi mahatthaM jAva pAhuDaM sajjei 2 ttA cittaM sArahiM saddAvei saddAvittA evaM vayAsI- gacchAhi NaM tumaM cittA ! seyaviyaM nagariM paesissa ranno imaM mahatthaM jAva pAhuDaMuvaNehi, mama pAuggaMca NaM jahAbhaNiyaM avitahamasaMdiddhaM vayaNaM vinnavehittikaDa visajjie / taNaM se citte sArahI jiyasattuNA rannA visajjie samANe taM mahatthaM jAva giNhai jAva jiyasattussa ranno aMtiyAA paDinikkhamai 2 ttA sAvatthInagarIemajjhaMmajjheNaM niggacchai 2 jeNeva rAyamaggamogADhe AvAse teNeva uvAgacchati 2 ttAM taM mahatthaM jAva Thavai, pahAe jAva sarIre sakoraMTa0 mahayA0 pAyacAravihAreNa mahayA purisavaggurAparikkhitte, rAyamaggamogADhAo AvA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 rAjapraznIyaupAGgasUtram-56 sAo niggacchai 2 tA sAvatthInagarIe majjhaMmajjheNaM niggacchati 2 tA jeNeva koTThae ceie jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchati 2 / kesikumArasamaNassa aMtie dhammaM socA jAva haTTha0 uThAe jAva evaM vayAsI-evaM khalu ahaMbhaMte! jiyasattuNA rannA paesissa ranno imaM mahatthaMjAva uvaNehittika visajjie, taMgacchAmi NaM ahaM bhaMte ! seyaviyaM nagariM, pAsAdIyANaMbhaMte! seyaviyA nagarI, evaMdarisaNijANaM bhaMte! seyaviyA nagarI, abhiruvA NaM bhaMte ! seyaviyA nagarI, paDirUvA NaM bhaMte ! setaviyA nagarI, samosaraha NaM bhaMte! tubbha sayaviya nagarI, taeNaMsa kesAkumArasamaNe citteNaM sArahiNA evaM vutte samaNe cittassa sArahissa eyamaTuM no ADhAi no parijANAi tusiNIe saMciTThai, tae NaM se citte sArahI kesIkumArasamaNaM docaMpi taccaMpi evaM vayAsI evaM khalu ahaM bhaMte ! jiyasattuNA rannA paesissa ranno imaM mahatthaM jAvavisajjie taM ceva jAva samosarahaNaMbhaMte! tubbhe seyaviyaM nagari, taeNaM kesIkumArasamaNe citteNa sArahiNA dApi tacaMpi evaM vutte samANe cittaM sArahiM evaM vayAsI cittA! se jahAnAmae vaNasaMDe siyAkiNhe kiNhobhAse jAvapaDirUve, se nUnaM cittA! se vanasaMddhe bahUNa dupayacauppayamiyapasupakkhIsirIsivANaM abhigamaNijje?, haMtA abhigamaNijje, taMsi caNaM cittA! vanasaMDasi bahave bhiluMgA nAma pAvasauNA parivasaMti, jeNaM tesiM bahUNaM dupayacauppayamiyapasupakkhIsirIsivANa ThiyANaM ceva maMsasoNiyaM aahaareti| se nUnaM cittA! se vanasaMDe tesiNaM bahUNaM dupaya jAva sirisivANaM abhigamaNije ?, no ti0, kamhANaM?, bhaMte ! sovasagge, evAmeva cittA! tubbhaMpi seviyAe nayarIe paesInAmaMrAyA parivasai ahammie jAva no sammaM karabharavittiM pavattaitaM kahaNaM ahaM cittA! seyaviyAe nagarIe samosarissAmi?, tae NaM se citte sArahI kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI kiM NaM bhaMte ! tubbhaM paesiNA rannA kAyavvaM?, asthi NaM bhaMte ! seyaviyAe nagarIe anne bahave IsaratalavarajAva satyavAhapabhiiyo jeNaM devANuppiyaM vaMdissaMti namaMsissaMti jAva paJjuvAsissaMti viulaM asanaMpAnaMkhAimasAimaM paDilAbhissaMti, paDihArieNa pIDhaphalagasejjAsaMthAraNaM uvanimaMtissaMti, taeNaM se kesIkumArasamaNe cittaMsArahiM evaM vayAsI-aviyAi cittA! smosrissaamo|| vR. jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchittA kesIkumArasamaNaMpaMcaviheNaMabhigameNaM abhigacchai, taMjahA-sacittAnAM dravyAnAMpuSpatAmbUlAdInAM viusaraNayAe' iti vyavasaraNenavyutsarjanena, acittAnAM dravyANAm-alaGakAravastrAdInAmavyavasaraNena-avyutsargeNa, kavacit 'viusaraNayAe' iti pAThaH, tatra acittAnAM dravyANAM chatrAdInAMvyutsarjanana parihAreNa, uktNc||1|| avaNei paMca kakuhANi raayvrciNghbhuuyaanni| chattaM khaggo vANaha mauDaM taha cAmarAo y|| iti| ekA zATikA yasmin tattathA taca tat uttarAsaMgakaraNaMca-uttarIyasya nyAsavizeSarUpaM tena, cakSusasparza-darzane 'aMjalipaggaheNa' hastajoTanena, manasa ekatvIkaraNena-ekatvavidhAnena, Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-56 327 'pADihArieNapIDhaphalagasejjAsaMthArageNaM nimaMtehiti' prAtihArikeNa-punaHsamarpaNIyena / 'aviyAI cittA 1 jANissAmo' iti 'aviyAI' iti api ca citte paribhAvayAmo 'laggA' iti bhAvaH, kavacitpAThaH 'AviyAI cittA ! samosarissAmo' iti, tatra api ca-etadapi ca paribhAvya samavasa-riSyAmo iti bhAvaH, kacitpAThaH 'AviyAI cittA ! samosarisAmo' iti, tatra api ca-etadapi ca paribhAvya samavasariSyAmo vrtmaanyogen| mU. (57) taeNaM sette sArahI kesikumArasamaNaM vaMdai namasai 2 kesissa kumArasamaNassa aMtiyAo koTTayAo ceiyao paDinikkhamai 2 jeNeva sAvatthI nagarI jeNeva rAyamaggamogADhe AvAse teNeva uvAgacchai 2 ttA koDuMbiyapurise saddAvei sadAvittA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA! cAugghaMTe AsarahaMjuttAmeva uvaTTaveha jahAseyaviyAe nagarIe niggacchai taheva jAva vasamANe 2 kuNAlAjaNavayassa majjhamajheNaM jeNeva keiyaaddhe jeNeva seyaviyA nagarI jeNeva miyavaNe ujjANe teNeva uvAgacchai 2 ujjANapAlae saddAvei 2 tA evaMvayAsI jayANaMdevANuppiyA! pAsAvaccijekesInAma kumArasamaNepuvvANupubbiM caramANegAmANugAma dUijjamANe ihamAgacchijjA tayA NaM tujhe devANuppiyA ! kesikumArasamaNaM baMdijAha namaMsijjAha vaMdittA namaMsittAahApaDirUvaM uggahaM aNujANejAha paDihArieNaMpIDhaphalagajAva uvanimaMtijAha, eyamANattiyaM khippAmeva pccppinnejaah| taeNaM te ujjANapAlagA citteNaM sArahiNA evaM vuttA samANA hadvatuTTha jAva hiyayA karayalapariggahiyaM jAva evaM vayAsI-tahatti, ANAe vinaeNaM vayaNaM pddisunnNti| mU. (58) tae NaM citte sArahI jeNeva seyaviyA nagarI teNeva uvAgacchai 2 tA seyaviyaM nagarimajhamajjheNaM aNupavisai 2 tAjeNeva paesissarannogihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAgacchai 2 tAturae nigiNhai 2 rahaMThavei 2 tA rahAo paJcorUhai 2 tAtaM mahatthaMjAva geNhai 2 jeNeva paesI rAyA teNeva uvAgacchai 2 tA paesiM rAyaMkarayala jAva vaddhAvettAtaMmahatthaM jAva uvaNei / tae NaM se paesI rAyA cittassa sAra hissa taM mahatthaM jAva paDicchai 2 ttA cittaM sArahiM sakkArei 2 tA sammANei 2 paDivisajei / taeNaM se citte sArahI paesiNA rannA visajie samANe haTTa jAva hiyae paesissa rano aMtiyAo paDinikkhamai 2 tAjeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 cAugghaMTeAsarahaM duruhai 2 ttA seyaviyaM nagarimajhamajjheNaMjeNeva saegihe teNeva uvAgacchai 2 ttAturaenigiNhai 2 rahaM Thavei 2 rahAo paccoruhai 2 hAe jAva uppiM pAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsaibaddhaehiM nADaehiM varataruNIsaMpauttehiM uvaNaccijjamANe 2 uvagAijamANe 2 uvalAlijamANe 2 iDhe sadapharisa jAva vihri|| vR. 'phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM tisphuTabhiratirabhasAsphAlanAtmardalamukhapuTai dvAtriMzadvidhaiH dvAtriMzatpAtranibaddhanATakairvarataruNayuktairupanRtyamAnaH tadabhinayapurassaraM nartanAt upagIyamAnaH tadaguNAnAM gAnAt / mU. (59) tae NaM kesIkumArasamaNe annayA kayAi pADihAriyaM pIDhaphalagasejAsaMthAragaM paJcappiNai 2 sAvatthIo nagarIo koTagAo ceiyAo paDinikkhamai 2 paMcahiM anagArasaehiM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 rAjapraznIyaupAGgasUtram-59 jAva viharamANe jeNeva keyaiaddhe janavaejeNeva seyaviyA nagarI jeNeva miyavaNe ujANe teNeva uvAgacchai 2 tAahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / taeNaM seyaviyAe nagarIe siMghADaga mahayA janasaddei vA0 parisA niggacchai, tae NaM te ujjANapAlagA imIse kahAe laTThA samANA haTTatuTTa jAvahiyayA jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchaMti ra ttA kesi kumArasamaNaM vaMdaMti namasaMti 2 tA ahApaDirUvaM uggahaM aNujANaMti pADihArieNaM jAva saMthAraeNaM uvanimaMtaMti nAmaM goyaM pucchaMti 2 tA oghAreti 2 tA egaMtaM avakkamaMti annamannaM evaM vayAsI ___ jassaNaMdevANuppitA! citte sArahI daMsaNaM kaMkhaidaMsaNaMpattheidaMsaNaM pIhei daMsaNaM abhilasai jassa NaM nAmagoyassavi savaNayAe haTTatuTTa jAva hiyae bhavati se NaM esa kesIkumArasamaNe puvvANupubbiM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe ihamAgae iha saMpatte iha samosaDhe iheva seyaviyAe nagarIe bahiyA miyavaNe ujANe ahApaDirUvaMjAva viharai / taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! cittassa sArahissa eyamaDheM piyaM niveemA piyaM se bhavau, annamannassa aMtie eyamaTTa paDisuNeti 2 jeNeva seyaviyA nagarI jeNeva cittassa sArahissa gihe jeNeva cittasArahI teNeva uvAgacchaMti 2 tA cittaM sArahiM karayala jAva vaddhAti 2 tA evaM vayAsI jassaNaMdevANuppiyA! daMsaNaM kaMkhaMtijAva abhilasaMtijassaNaM nAmagoyassavisavaNayAe haThThajAva bhavaha se NaM ayaM kesI kumArasamaNe puvvANupuTviM caramANe samosaDhe jAva vihri| taeNaM se citte sArahI tesiM ujjANapAlagANaM aMtie eyamaDhaM socA nisamma haTTatuTTa jAva AsamAo abbhuTTeti pAyapIDhAo paccoruhai 2 ttApADayAoomuyai 2 tA egasADiyaM uttarAsaMgaMkarei, aMjalimauliyaggahatthe kesikumArasamaNAbhimuhe sattaTTha payAiM anugacchai 2 tA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTaevaM vayAsI - namotthu Na arahaMtANaM jAva saMpattANaM, namo'tthu NaM kesiyassa kumArasamaNassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa vadAmiNaM bhagavaMtaM tatthagayaM ihagae pAsau me ttika vaMdai namasai, te ujANapAlae viuleNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei sammANei viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayai2 tApaDivisajei 2 koDiMbiyapurise saddAvei 3evaM vayAsI-khippAmeva bho! devANuppiyA cAugghaMTeAsarahaM juttAmeva uvaTThaveha jAva paJcappiNaha / taeNaM te koDubiyapurisA jAva khippAmeva sacchattaM sajjhayaM jAva uvaThThavittA tamANattiyaM paJcappiNaMti, tae NaM se citte sArahI koDuMbiyapurisANaM aMtie eyamaDhe sAccA nisamma haTTatuTTha jAvahiyae bahAe kayabalikamme jAva sarIre jeNeva cAugghaMTe jAva duruhittA sakoraMTa0 mahayA bhaDajaDagareNaM taM ceva jAva pajjuvAsai dhammakahAe jaav|| vR. 'dasaNaM kaMkheI' ityAdi, kAGkSati prArthayate spRhate abhilaSati ctvaaro'pyekaarthaaH| mU. (60) tae NaM se citte sArahI kesissa kumArasamaNassa aMtie dhamma soccA nisamma haTTatuTTe uTThAe taheva evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! amhaM paesI rAyA adhammie jAva sayassaviNaM janavayassa no sammaM karabharavittiM pavattei / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-60 taMjaiNaM devANuppiyA! paesissa ranno dhammamAikkhejjA bahuguNataraM khalu hojA paesissa ranno tesiMcabahUNaM dupayacauppayamiyapasupakkhIsirIsavANaM, tesiMcabahUNaMsamaNamAhaNabhikkhuyANaM, taM jaiNaM devANuppiyA! paesissa bahuguNaraM hojjA sayassavi yaNaMjanavayassa / / mU. (61) tae NaM kesIkumArasamaNe cittaM sArahiM evaM vayAsIevaM khalu cauhiM ThANehiM cittA! jIvA kevalipannattaM dhammanolabhejA savaNayAe, taM0-ArAmagayaM va ujjANagayaM vA samaNaM vA mAhaNaM vA no abhigacchai no vaMdaino namasaino sakkariino sammANeino kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM paJjuvAsei no aTThAI heUiM pasiNAiM kAraNAI vAgaraNAiMpucchai / eeNaM ThANeNaM cittA ! jIvA kevalipannattaM dhammaM no labhaMti savaNayAe 1 uvassayagayaM samaNaM vAtaM ceva jAva eteNavi ThANeNaM cittA! jIvA kevalipannattaM dhammaM no labhanti savaNayAe2 goyaraggagayaM samaNaM vA mAhaNaM vA jAva no paJjuvAsai, no viuleNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhai0 no aTThAiMjAva pucchai, eeNaM ThANeNaM cittA! kevalipannattaM0 no labhai savaNayAe 3 jatthavi NaM samaNeNa vA mAhaNeNa vA saddhiM abhisamAgacchai tatthaviNaM hattheNa vA vastheNa vA chatteNa vA appANaM AvarittA ciTThai, no aTThAIjAva pucchi| eeNavi ThANeNaM cittA ! jIve kevalipannattaM dhammaM no labhai savaNayAe 4, eehiM ca NaM cittA! cauhi ThANehiM jIve No labhai kevalipannattaM dhamma svnnyaae| cauhiM ThANehiM cittA! jIve kevalipannattaM dhamma labhai lavaNayAe, taM0-ArAmagayaM vA ujjANagayaM vA samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdai namasai jAva paJjuvAsai aTThAiM jAva pucchai, eeNavi jAva labhai savamayAe, evaM uvassagayayaM gAyaraggagayaM saNaM vA jAva pajjuvAsai viuleNaM jAva paDilAbhei aTThAIjAva pucchai, eeNavi0, jatthavi yaNaMsamaNeNaM vA abhisamAgacchaitatthaviya NaM no hattheNa vA jAva AvarettANaM citttthi| eeNavi ThANeNaM cittA! jIve kevalipannattaM dhamma labhai savaNayAe, tujhaMca NaM cittA! paesI rAyA ArAmagayaM vA taMceva savvaM bhANiyavvaM AillaeNaM gamaeNaMjAva appANaM AvarettA ciTThai, taM kahaNaM cittA! paesissa ranno dhammamAikkhissAmo? . tae NaM se citte sArahI kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! annayA kayAI kaMboehiM cattAri AsA uvanayaM uvanIyA te mae paesissa ranno annayA ceva uvniiyaa| taMeeNaM khalu bhaMte ! kAraNeNaM ahaM paesiM rAyaMdevANuppiyANaM aMtie havvamANessAmo, taM mANaM devANuppiyA! tubbhe paesissa ranno dhammamAikkhamANA gilAejAha, agilAe NaM bhaMte ! tubbhe paesissarannodhammamAikkhejAha, chaMdeNaM bhaMte! tubbhe paesissa ranno dhammamAikkhejjAha, tae NaM se kesIkumArasamaNe cittaM sArahiM evaM vayAsI-aviyAI cittA! jaannissaamo| taeNaM se citte sArahI kesi kumArasamaNaM vaMdai namasai2 jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai 2 ttA cAugghaMTaM AsarahaM duruhai jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM pddige| vR. 'cauhi ThANehiM' iti ArAmAdigataM zramaNAdikaM nAbhigacchatatyAdikaM prathamaM kAraNaM, upAzrayagataMnAbhigacchatItyAdi dvitIyaM, prAtihArikeNa pIThaphalakAdinA nAmantrayatItyAdi tRtIyaM, gocaragataM nAzanAdinA pratilAbhayatItyAdicaturthaM, etaireva caturbhisthAnaiH kevaliprajJaptaM dharmaM labhate Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 rAjapraznIyaupAGgasUtram-61 zravaNatayA-zravaNeneti bhAvaH, 'jatthaviyaNa' mityaadi| .. yatrApi zramaNaH-sAdhuH mAhanaH-paramagItArtha zrAvako'bhyAgacchati tatrApi hastena vastrAJcalena chatreNa vA''tmAnamAvRtya na tiSThati idaM prathamaM kAraNaM, evaM zeSANyapi kAraNAni pratyekamevaM bhAvanIyAni, 'tujhaMcaNaM cittA! paesI rAyA ArAmagayaM vAtaMceva savvaM bhANiyavvaM' 'Aillaga- maeNaM'ti prathamagamakena, tadyathA-yuSmAkaM pradezI rAjA he citra ! ArAmAdigataM na vandate, yatrApi ca zramaNo'bhyAgacchati tatrApi hastAdinA''tmAnamAvRtya tiSThati, 'taM kahanaM cittA ityAdi sugmN|| mU. (62) tae NaM se citte sArahI kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe phullappalakamalakomalummiliyaMmiahApaMDure pabhAe kayaniyamAvassae sahassarassiMmidinayare teyasA jalaMtesAo gihAo niggacchai 2 tAjeNeva paesissa ranno gihe jeNeva paesI rAyA teNeva uvAgacchai 2 ttA pesiM rAyaM karayala jAva tikaTThajaeNaM vijaeNaM vaddhAvei 2 tA evaM vayAsI - evaMkhalu devANuppiyANaM kaMboehiM cattAriAsA uvanayaM uvanIyAte yamaedevANuppiyANaM annayA ceva viNaiyA taM eha NaM sAmI! te Ase ciTTha pAsaha, taeNaM se paesI rAyA cittaM sArahiM evAM vayAsI-gacchAhiM NaM tumaM cittA! tehiM ceva cauhaM AsehiM AsarahaM juttAmeva uvaTThavehi 2 tA jAva pnycppinnaahi| taeNaM se citte sArahI paesiNA ranA evaM vutte samANe haTTatuTTha jAva hiyae uvaTThavei 2 tA eyamANattiyaM paJcappiNai / tae NaM se paesI rAyA cittasasa sArahissa aMtie eyamaDhe socA nisamma haTTatuTTha jAva appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre sAo gihAo niggacchai 2 tA jeNAmeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgachi 2 cAugghaMTeM AsarahaMduruhai, seyaviyAe nagarIemajjhamajheNaM niggcchi| taeNaM se citte sArahI taMraha negAiMjoyaNAiMubhAmei, taeNaM se paesI rAyA uNheNa ya taNhAe ya rahavAeNaM parikilaMte samANe cittaM sArahiM evaM vayAsI-cittA! parikilaMte me sarIre parAvattehi rhN| taeNaM se citte sArahI rahaM parAvattei, jeNeva miyavane ujANe teNeva uvAgacchai, paesiM rAyaM evaM vayAsI-esaNaM sAmI ! miyavane ujANe ettha NaM AsANaM samaM kilAmaMsammaMpavINemo, taeNaM se paesI rAyA cittaMsArahiM evaM vayAsI-evaM hou cittaa| taeNase cittesArahIjeNeva miyavane ujANe jeNeva kesissa kumArasamaNassa adUrasAmaMte teNeva uvAgacchai 2 turae nigiNhei 2 rahaM Thavei 2 tA rahAo paccoruhai 2 tAturae moetirattA paesiM rAyaM evaM vayAsI-eha NaM sAmI! AsANaM saMmaM kilAmaM pviinnemo| taeNaM se paesI rAyA rahAo paccoruhai, citteNa sArahiNA saddhiM AsANaM samaM kilAmaM sammaMpavINemANe pAsai jattha kesIkumArasamaNe mahaimahAliyAe mahancaparisAe majjhagaye mahayA 2 saddeNaM dhammamAikkhamANaM, pAsaittA imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA-jaDDA khalu bho jaDaM pajjuvAsaMti muMDA khalu bho muMDaM pajjuvAsaMti mUDhA khalu bho mUDhaM pajjuvAsaMti apaMDiyA khalu bho! apaMDiyaMpaJjuvAsaMti niviNNANA khalu bho ! niviNNANaM paJjuvAsaMti, se kesa NaMesa purise jaDDe Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 62 muMDe mUDhe apaMDie nivviNNANe sirIe hirIe uvagae uttappasarIre / esa NaM purise kimAhAramAhArei ? ki pariNAmei ? kiM khAi kiM piyai kiM dalai kiM payacchai jaNaM emahAliyAe maNussaparisAe majjhagae mahayA 2 saddeNaM vuyAe ?, evaM saMpehei 2 tA cittaM sArahiM evaM vayAsI- cittA ! jaDDA khalu bho ! jaDDuM pajjuvAsaMti jAva vuyAi, sAevi ya NaM ujjANabhUmIe no saMcAemi sammaM pakAmaM paviyarittae / 331 taNaM se citte sArahI paesIrAyaM evaM vayAsI-esa NaM sAmI ! pAsAvaccijje kesInAmaM kumArasamaNe jAisaMpanne jAva caunANovagae Ahohie annAjIvI / taeNa se paesI rAyA cittaM sArahiM evaM vayAsI- AhohiyaM na vadAsi cittA ! annajIviyattaM NaM vadAsi cittA ?, haMtA ! sAmI ! AhohiaNNaM vayAmi0, abhigamaNijje NaM cittA ! ahaM esa purise ?, haMtA ! sAmI ! abhigamaNije, abhigacchAmo NaM cittA ! amhe evaM purisaM ?, haMtA sAmI abhigacchAmo / vR. AsANa sama kilAmi samma samA iti, azvInI sama-zrama kheda klama-glAni samyak UpaniyAm-sphoTayAm 'jaDA khalu jaDa' mityAdi, jaDamUDha apaNDitanirvijJAnazabdA ekArthikA maurvyaprakarSapratipAdanArthaM coktAH, 'sirie sirie uvagae uttappasarIre' iti zriyA - zobhayA hiyA - lajjayA upagato - yuktaH, paramapariSadAdizobhayA guptazarIraceSTAkatayA copalambhAt, uttaptazarIro - dedIpyamAnazarIraH, atraiva kAraNaM vimRzati - eSa kimAhArayati - kimAhAraM gRhNati ?, na khalu kadannabhakSaNe evaMrUpAyAH zarIrakAnterupapatti, kaNDUtyAdisadbhAvato vicchAyatvaprasakteH, tathA kiM pariNAmayati-kI zo'sya gRhItAhArapariNAmo ?, na khalu zobhanAhArAbhyavahAre'pi mandAgnitve yathArUpA kAntirbhavati, etadeva savizeSamAcaSTe - 'ki khAi kiM piyai ?, tatA kiM dalayati-dadAdi, etadeva vyAcaSTe - kiM prayacchati ?, yenaitAvAn lokaH paryupAste, etadevAha'jannaM esa emahAliyAe mANusaparisAe mahayA 2 saddeNa bUyA' iti brUte, yasmiMzcetthaM ceSTamAne 'sAeviya Na'mityAdi svakIyAyAmapi udyAnabhUmau na saMcAemo - na zaknumaH samyak - prakAzaM svecchayA pravicarituM, evaM saMprekSate - svacetasiparibhAvayati, saMprekSya citraM sArathimevamavAdIt'cittA' ityAdi / mU. (63) tae NaM se paesI rAyA citteNa sArahiNA saddhiM jeNeva kesIkumArasamaNe teNeva uvAgacchai 2 ttA kesIssa kumArasamaNassa adUrasAmaMte ThiccA evaM vayAsI- tubbhe NaM bhaMte! AhohiyA annajIviyA ? taNaM kesI kumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vadAsI-paesI ! se jahAnAmae aMkANiyAi vA saMkhavANiyAi vA daMtavANiyAi vA sukaM bhaMsiuMkAmA no sammaM paMthaM pucchai, evAmeva paesI tubbhevi vinayaM bhaMseukAmo no sammaM pucchasi / se nUnaM tava esI mamaM pAsittA ayameyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA - jaDDA khalu bho ! jaDDuM paJjuvAsaMti, jAva paviyarittae, se NUNaM paesI aTThe samatthe ?, haMtA ! atthi // vR. 'aghovahie' iti agho'vadhikaH - paramAvagheraghovatyavadhiyuktaH, 'annajIvie' iti annena jIvitaM - prANadhAraNaM yasyAsAvannajIvitaH / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 63 'se jahAnAmae' ityAdi, te yathA nAma iti vAkyAlaGkAre 'aMkavaNijo ' aGkaratlavaNijaH zaGakhavaNijo maNivaNijo vA zulkaM - rAjadeyaM bhAM bhraMzayitukAmAH zaGkAto na samyag panthAna pRcchanti, evameva tuma' mityAdi, dAntikayojanA sugamA / 332 mU. (64) tae NaM se paesI rAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vadAsI-se keNaTTeNaM bhaMte! tujhaM nANe vA daMsaNe vA jeNaM tujjhe mama eyArUvaM ajjhatthiyaM jAva saMkappaM samuppannaM jANaha pAsaha / taNaM se kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI- evaM khalu paesI amhaM samaNANaM niggaMthANaM paMcavihe nANe paNNatte, taMjahA- AbhinibohiyaNANe suyanANe ohinANe manapajavanANe kevalanANe / se kiM taM AbhinibohiyanANe ?, AbhiNibohiyanANe cauvvihe paNNatte, taMjahA- uggaho IhA avAe dhAraNA / se kiM taM uggahe ?, uggahe duvihe pannatte, jahA naMdIe jAva se taM dhAraNA, se taM AbhinibohiyanANe / se kiM taM suyanANe ?, suyanANe duvihe pannatte, taMjahA - aMgapaviTTaM ca aMgabAhiraM ca, savvaM bhANiyavvaM jAva diTThivAo / ohinANaM bhavapaccaiyaM khaovasamiyaM jahA naMdIe / manapajavanANe duvihe pannatte, taMjahA - ujjumaI ya viulamaI ya, taheva kevalanANaM savvaM bhANiyavvaM / tattha NaM je se AbhinibohiyanANe se NaM mamaM atthi, tattha NaM je se suyanANe se'viya samaM atthi, tattha NaM je se ohinANe sevi ya mamaM atthi, tattha NaM je se manapajjavanANe se'viya mamaM atthi, tattha NaM jese kevalanANe se Na mamaM natthi / seNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM, icceeNaM paesI ahaM tava cauvviheNaM chaumattheNaM nANeNaM imeyArUvaM ajjhitthiyaM jAva samuppaeNaM jANAmi pAsAmi / / bR. 'uggahe' tyAdi, tatrAvivakSitAzeSavizeSasya sAmAnyarUpasyAnirddezyasya rUpAderavagrahaNamavagrahaH tadarthagatAsadbhUtasadbhUtavizeSAlocanamIhA prakrantAvizeSanizcayo'pAyaH avagatArthavizeSadhAraNaM dhAraNA, 'se kiM taM uggahe' ityAdi, yathA nandI jJAnaprarUpaNA kRtA tathA'trApi paripUrNA karttavyA, granthagauravabhayAcca na likhyate, kevalaM taTTIkaivAvalokanIyA, tasyAM saprapaJcamasmAbhirabhidhAnAt // mU. (65) tae NaM se paesIrAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI- aha NaM bhaMte! ihaM uvavisAmi paesI ! esAe ujjANabhUmIe tumaMsi ceva jANae, tae NaM se paesI rAyA citteNaM sArahiNA saddhiM kessissa kumArasamaNassa adUrasAmaMteuvavisai / kesikumArasamaNaM evaM vadAsI - tubbhe NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM esA sannA esA painnA esA diTThI esA ruI esa heU esa uvaese esa saMkappe esA tulA esa mANe esa pamANe esa samosaraNe jahA anno jIvo annaM sarIraMNo taM jIvo taM sarIraM ? | taNaM kesI kumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-paesI ! amhaM samaNANaM niggaMthANaM esA sannA jAva esa samosaraNe jahA anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo no taM sarIraM / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 mUlaM-65 tae NaM se paesI rAyA, kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI-jati NaM bhaMte ! tubbhaM samaNANaM NiggaMdhANaM esA sannA jAva samosaraNe jahA anno jIvo annaM sarIraM no taMjIvo taM sarIraM, evaM khalumamaM ajae hotthaa| iheva jaMbUdIve dIve seyaviyAe nagarIe adhammie jAva saMgassaviya NaM janavayassa no sammaM karabharavittiM pavatteti, se NaM tubbhaM vattavvayAe subahuM pAvaM kammaM kalikalusaM samanjiNittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu naraesu neraiyatAe uvvnne| tassaNaM ajjagassaNaM ahaM nattue hotthA iTTe kaMte pie maNanne thegje vesAsie saMmae bahumae aNumae rayaNakaraMDagasamANe jIviussavie hiyayaNaMdijaNaNe uMbarapuSphapiva dullabhe savaNayAe, kimaMga puNa paasnnyaae| taMjatiNaM se ajjae mamaM AgaMtuM vaejA-evaM khalu nattUyA! ahaM tava ajae hotthA, iheva seyaviyAe nayarIe adhammie jAva no sammaM karabharavittiM pavattemi, taeNaM ahaM subAhuM pAvaM kamma kalikalusaM samajjiNittA naraesu uvavanno taM mANaM nattuyA ! tumaMpi bhavAhi adhammie jAva no sammaM karabharavittiM pavattehi, mANaM tumaMpievaM ceva subahuM pAvakammaM jAva uvavajihisi / taMjaiNaM se ajjae mamaM AgaMtuM vaejjA toNaM ahaM saddahejA pattiejjA roejjA jahA anno jIvo annaM sarIraM NotaMjIvotaM sarIraM, jamhANaM se ajjae mamaM AgaMtuMno evaM vayAsI tamhA supaiTThiyA mama painnA samaNAuso! jahA tajjavo taM sriirN| ___taeNaM kesI kumArasamaNe paesiM rAyaMevaM vadAsI-asthiNaMpaesI! tava sUriyakaMtA nAmaM devI?, haMtA asthi, jai NaM tumaM paesItaM sUriyakaMtaM deviMNhAyaMkayabalaMkammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM keNai puriseNaM NhAeNaM jAva savvAlaMkArabhUsieNaM saddhiM iDhe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussate kAmabhoge paJcaNubbhavamANiM pAsijjasi tassa NaM tumaM paesI! purisassa kaMDaMDaM nivvttejaasi| ahannaMbhaMte! taMpurisaM hatthacchinnagaMvA sUlAyagaMvA sUlabhinnagaMvA pAyachinnagaMvA egAhacaM kUDAhacaM jIviyAo vavarovaejA, ahannaM paesI se purise tumaM evaM vadejA-mA tAva me sAmI! muhuttagaM hatthacchinnagaM vA jAva jIviyAo vavarovehi jAva tAvAhaM mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNaM evaM vayAmi evaM khalu devANuppiyA! pAvAIkammAiMsamAyarettA imeyArUve AvaI pAvijAmi, taMmANaM devANuppiyA! tubbhevi kei pAvAiMkammAiMsamAyarau, mANaM se'vi evaM ceva AvaI pAvijihii jahANaM ahN| ___ tassa NaM tumaM paesI ! purisassa khaNamavi eyamaDhe paDisuNejjAsi?, no tiNaDhe samaDhe, jamhA NaM bhaMte ! avarAhI NaM se purise, evAmeva paesI ! tavavi ajjae hotthA iheva seyaviyAe nayarIe adhammie jAva No sammaM karabharavittiM pvttei| seNaM amha vattavvayAe subahujAva uvavanno, tassaNaM ajagassa tuma nattue hotthA iDhe kaMte jAvapAsaNayAe, se NaMicchaimANusaMlogahavvamAgacchittae, nocevaNaMsaMcAetihavvamAgacchittae, cauhiM ThANehiM paesI ahuNovavannae naraesu nerai icchei mANusaMloga havvamAgacchittae no ceva Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 65 NaM saMcAei ahumovavannae narae neraie, se NaM tattha mababhUya veyaNaM vedemAme icchejjA mANussaM logaM havvaM0 no ceva NaM saMcAei0 1 / ahuNovavannae narae neraie nayarapAlehI bhujjo 2, samahidvijamANe icchai mANusaM logaM havvamAgacchittae no cevaNaM saMcAei 2 ahuNovavannae naraesu neraie nirayaveyaNijAMsi kammaMsi akaravINaMsi aveiyaMsi aniJjinnaMsi icchai mANusaM logaM0 no ceva NaM saMcAei 3 / evaM neraie nirayAuyaMsi kammaMsi akkhINaMsi aveiyaMsi anijinnaMsi icchai mANusaM logaM0 no ceva NaM saMcAei havvamAgacchittae 4, icceihaM cauhiM ThANehiM paesI ahuNovavanne naraesu neraie icchai mANusaM logaM0 no ceva NaM saMcAei0, taM saddahAhi NaM paesI ! jahA anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo taM sarIraM 1 / vR. 'tujjhaNaM bhaMte! samaNANaM niggaMthANaM esA sannA' ityAdi, saMjJAnaM saMjJA samyagjJAnamityartha, eSA ca pratijJAnizcayarUpa'bhyupagamaH eSA-dRSTi darzanaM svatatvamiti bhAvaH, eSA ruciparamazraddhAnugato'bhiprAyaH, eSa hetuH samastAyA api darzanavaktavyatAyAH, etanmUlaM yuSmaddarzanamiti bhAvaH, eSa sadaiva bhavatAM tAtviko'dhyavasAyaH, eSA tulA yathA tulAyAM tolitaM samyagityavadhAryate tathA'nenApyabhyupagamenAGgIkRtena ca yadvicAryamANaM saMgatimupaiti tat samyagityavadhAryate na zeSamiti, tuleva tulA tayA, evametanmAnamityapi bhAvanIyaM, navaraM mAnaM - prasthAdi, 'esappamANe' iti etat pramANaM, yathApramANaM pratyakSAdyavisaMvAdi evameSo'pyabhyupagamo'visaMvAdIti bhAvaH, 'esa samosaraNe' iti etat samavasaraNaM- bahUnAmekatra mIlanaM, sarveSAmapi tatvAnAmasminnabhyupagame saMlulanamiti bhAvaH / 'iTThe kaMte pie' ityAdi, iSTaH icchAviSayatvAt kAntaH kamanIyatamatvAt priyA premanibandhanatvAt manojJo manasA samyagupAdeyatayA jJAtatvAt manasA amyate gamyate iti mano'maH sthairyaguNayogAt sthairyo vizvAsako vizvAsasthAnaM saMmataH kAryakaraNena bahumato bahutvena analpatayA mato bahumataH kAryavidhAtasya pazcAdapi mato bahu (anu) mataH ratnakaraNDasamAno, ratnakaraNDakavadekAntenopAdeya iti bhAvaH, 'jIviussavie' iti jovitasyotsava iva jIvitotsavaH sa eva jIvitotsavikaH, hRdayanandijananaH, udumbarapuSpaM hyalabhyaM bhavati tatastenopamAnaM, 'sUlAiyaM vA' ityAdi zUlAyAmatizayena gataM zUlAtigaM, etadeva vyAcaSTe - zUlAyAM bhinnaH zUlAbhinnaH sa eva sUlAbhinnakastaM, tathA 'egAhacca' miti ekaM gAtaM, ekena ghAteneti bhAvaH, 'kUDAhacca' miti kUTAghAtaM, kuTapatitasya mRgasteva ghAteneti bhAvaH / cauhiM ThANehi' ityAdi, tatra samuhadbhUtanarakavedanAvedanamekaM kAraNaM dvitIyaM paramAdhArmikaiH kadarthanaM tRtIyaM narakadevanIyakammakSiyata udvijanaM caturthaM nakarAyuSkAkSapata udvijataM / mU. (66) tae NaM se paesI rAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vadAsI-atthi NaM bhaMte ! esA pannA uvamA, imeNa puNa kAraNeNaM no uvAgacchai / evaM khalu bhaMte! mama ajjiyA0 hotthA iheva seyaviyAe nagarIe dhammiyA jAva vittiM kappemANI samaNovAsiyA abhigayajIvA0 savvo vannao jAva appANaM bhAvemANI viharai, sA NaM tujhaM vattavayAe subahuM punnovacayaM samajjiNittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavannA, tIse NaM ajjiyAe ahaM nattue hotthA iTThe kaMte jAva pAsaNayAe / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-66 335 taM jai NaM sA ajjiyA mama AgaMtuM evaM vaejA-evaM khalu nattuyA ! ahaM tava ajjiyA hotthA, iheva seyaviyAe nayarIe dhammiyA jAva vittiM kappemANi samaNovAsiyA jAva viharAmi taeNaM ahaM subahuM puNNovacayaM samajiNittA jAva devaloesu uvavaNNA, taMtumapi nattuyA bhavAhi dhammie jAva vihraahi| taeNaM tumaMpi eyaM ceva subahuM puNNovacayaM sama0 jAva uvavajihisi, taM jaiNaM ajiyA mama AgaMtuM evaM vaejjA to NaM ahaM saddahejjA pattiejA roijA jAha anno jIvo annaM sarIraM no taM jIvo taM sarIraM, jamhA sA ajjiyA samaM AgaMtuNo evaM vadAsI tamhA supaiDiyA me painnA jahA taM jIvo taM sarIraM no anno jIvo annaM sarIraM / tae NaM kesIkumArasamaNe paesIrAyaM evaM vayAsI-jati NaM tumaMpaesI! hAya kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM ullapaDasADagaM bhigArakaDucchayahatthagayaM devakulamanupavisamAmaM kei ya purise baccagharaMsi ThiccA evaM vdejaa| ieha tAva sAmI ! iha muhattagaM Asayaha vA ciTThaha vA nisIyaha vA tuyaTTaha vA, tassa NaM tumaMpaesI! purisassa khaNamavi eyamaTuM paDisuNijjAsi?, noti0 kamhANaM?, bhaMte! asui 2 sAmaMta, evAmeva paesI! tavavi ajiyA hotthA iheva seyaviyAeNayarIe dhammiyAjAva viharati, sANaM amhaM vattavayAe subahuMjAva uvavannA, tIse NaM ajjiyAe tumanatue hotthA iTTa0 kimaMga puNa paasnnyaae| sANaMicchaimANusaMlogaMhavvamAgacchittae, nocevaNaMsaMcAei havva mAgacchittae, cauhiM ThANehiM paesI ahuNovavannedevedevaloesuicchejA mANusaMlogaM0 nocevaNaMsaMcAei0 ahuNovavanne deve devaloesu divvehiM kAmabhogehiM mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne se NaM mANuse bhoge no ADhAti no parijANAti, se NaM icchijja mANusaM no cevaNaM saMcAeti / ahuNovavannae deve devaloesudivvehi kAmabhogehiM mucchie jAva ajjhovavanne, tassaNaM mANusse pemme vocchinnae bhavati dibve pimme saMkaMte bhavati, se NaM icchejjA mANusa0 no cevaNaM sNcaaei2| ___ ahuNovavanne deve divvehiM kAmabhogehiM mucchie jAva ajjhovavanne, tassa NaM evaM bhavai iyANiM gacchaM muhattaM gaccha jAva iha appAuyA narA kAladhammuNA sajuttA bhavaMti, se NaM icchejA mANussaM0 no cevaNaM sNcaaei3|| ahuNovavanne deve divvehi jAva ajjhovavanne, tassa mANussae urAle duggaMdhe paDikUle paDilome bhavai, uTuMpiyaNaM cattAripaMca joyaNasayAiMasubhe mANussae gaMdhe abhisamAgacchai, se NaMicchejjA mANusaM0 no vevaNaM saMcAijA 4 / / icceehiM ThANehiMpaesi! ahuNovavanne deve devaloesuicchejja mANusaMlogahavvamAgacchittae no cevaNaM saMcAei havyamAgacchittae, taMsadahAhiNaMtumaM paesI! jahA anno jIvo annaMsarIraM no taMjIvo taM sarIraM 2 // vR.'cauhiM ThANehiM ahuNovavannae deve' ityAdi sugamaM navaraM cattAripaMca vAjoaNasae asubhe gaMdhehavai' iti iha yadyapinavabhyo yojanebhyaH paratogandhapudgalA na ghrANendriyagrahaNayogyA ___ Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 rAjapraznIyaupAGgasUtram - 66 bhavanti, pudgalAnAM mandapariNAmabhAvAt ghrANendriyasya ca tathAvidhazaktayabhAvAt, tathApi te atyutkaTagaMdhapariNAmA iti navasu yojaneSu madhye anyAt pudgalAn utkaTagandhapariNAmena pariNamayati, te'pi UrdhvaM gacchantaH parato'nyAn te'pyatyAniti catvAri paJca vA yojanazatAni yAvat gandhaH, kevalamUrdhvamUrdhvaM mandapariNAmo veditavyaH, tatra yadA manuSyaloke bahUni gomRtakakalevarAdIni tadA paJca yojanazatAni yAvat gandhaH zeSakAlaM catvAri tata uktaM catvAri pazceti // mU. (67) tae NaM se paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI-atthi NaM bhaMte ! esa pannAuvamA, imeNaM puNa me kAraNeNaM vA uvAgacchati, evaM khalu bhaMte! ahaM annayA kayAiM bAhiriyAe uvaTTANasAlAe anagagaNanAyakadaMDaNAyagaIsaratalavaramADaMbiyakoDUMbiyaibbhaseTTisainAvaisatthavAhamaMtimahAmaMtigaNagadovAriya amaJcaceDapIDhamaddana ganigamadUyasaMdhivAlehiM saddhiM saparivuDe viharAmi tae NaM mama nagaraguttiyA sasakkhaM saloddaM sagevejjaM avauNa (vAuDa) baMdhaNabaddhaM cora uvarNeti tae NaM ahaM taM purisaM jIvaMtaM ceva aukuMbhIe pakkhivAvemi aumaeNaM pihANaeNaM pihAvemi aeNa ya taueNa ya AyAvemi Ayapaccaiyaehi purisehiM rakkhAvemi, tae ahaM annayA kayAiM jeNAmeva sA aukuMbhI teNAmeva uvAgacchAmi uvAgacchittA taM aukuMbhuM uggalacchAvemi uggalacchAvittA taM purisaM sayameva pAsAmi No ceva NaM tIse ayakuMbhIe kei chiDDei vA vivarei vA aMtarei vA rAI vA jao NaM se jIve aMtohiMto bahiyA niggae / jaNaM bhaMte tIse aDakuMbhI hojjA kei chiDDe vA jAvarAI vA jao NaM se jIve aMtohito bahiyA niggae, to NaM ahaM saddahejjA patiejjA ro ejjA jahA anno jIvo annaM sarIraM no taM jIva taM sarIraM, jamhANaM bhaMte! tIse aukuMbhIe natthi kei chiDDe vA jAva niggae tamhA supatiTThiyA me pannA jahA taM jIvo taM sarIraM no anno jIvo annaM sarIra / tae NaM kesIkumArasamANe paesiM rAyaM evaM vayAsI paesI ! se jahA nAmae kUDAgAratalA siyA duhaoli gulA guttaduvAra sivAya gaMbhIrA, ahaNNaM kei purise bheriM ca daMDaM ca gahAya kUDAgArasAaMto 2 aNuppavisai 2 ttA tIse kUDAgArasAlAe savvato samaMtA ghaNaniciyaniraMtaraNicciDDAiM duvAravayaNAI pii, tIse kUDAgAsAlAe bahumajjhadesabhAe ThiccA taM bheriM daMDaeNaM mahayA 2 saheNaM tAlejjA / se nUnaM paesI ! se sadde NaM aMtohiMto bahi niggacchai ? haMtA niggacchai, atthi NaM paesI tIse kUDAgArasAlA kei chiDDe vA jAvarAI vA jao NaM se sadde aMtohiMto bahiyA niggae ?, no tiNa sama, evAmeva paesI ! jIvevi appaDihayagaI puDhaviM bhicA silaM bheccA pavvayaM bhiccA aMtohiMto bahiyA nigacchai taM sahAhi NaM tuNaM paesI ! anno jIvo taM ceva 3 / taNaM paesI rAyA ke sikumArasamaNa evaM vadAsI-atthi NaM bhaMte ! esa pannAuvamA imeNa puNa kAraNeNaM no uvAgacchai, evaM khalu bhaMte! ahaM annayA kayAi bAhiriyAe uvaTThANasAlAe jAva viharAmi, tae NaM mamaM nagaraguttiyA sasakkhaM jAva uvarNeti, taeNaM ahaM (taM) purisaMjIviyAo vavarovemi jIviyAo vavarovettA ayokuMbhIe pakkhivAmi 2 ttA aumaeNaM pihAvemi jAva paJcaiehiM purisehiM rakkhAvemi / taeNaM ahaM annayA kayAiM jeNeva sA kuMbhI teNeva uvAgacchai 2 tA taM aukuMbhiM uggalacchAvemi Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 mUlaM - 67 2 ttAtaM aukuMbhI kimikuMbhiMpiva pAsAmi no ceva NaM tIse aukuMbhIe kei chiDDei vA jAvarAI vA jatANaM te jIvA bahiyAhiMto aNupaviTThA, jati NaM tIse aDakuMbhIe hoja kei chiDDei vA jAva aNupaviTThA teNaM ahaM sahejA jahA anno jIvo taM caiva, jamhA NaM tIse aukuMbhIe natthi koi chiDDei vA jAva aNupaviTThA tamhA supatiTThiA me pannA jahA taM jIvA taM sarIraM taM caiva / taNaM kesIkumArasamaNaM paesIM rAyaM evaM vayAsI-atthi NaM tume paesI ! kayAi ae dhaMtapuvve vA dhamAviyapuvve vA ? haMtA atthi, se nUnaM paesI! ae dhaMte samANe savve aganipariNae bhavati ?, haMtA bhavati, atthi NaM paesI ! tassa ayassa kei chiDDei vA jeNaM se joI bahiyAhiMto aMto aNupaviTThe ?, no iTTe samaTTe, evAmeva paesI ! jovI'vi appaDihayagaI puDhaviM bhicA silaM bhiccA bahiyAhiMto aNupavisai, taM saddahAhi gaM tumaM paesI ! taheva 4 // mU. (68) tae NaM paesI rAyA kesIkumArasamaNaM evaM vayAsI-atthi NaM bhaMte! esa pannA uvamA imeNa puNa me kAraNeNaM no uvAgacchai, atthi NaM bhaMte ! - se jahAnAma keI purise taruNe jAva sippovagae pabhU paMcakaMDagaM nisirittae ? haMtA pabhU jati NaM bhaMte! socdyeva purise bAle jAva maMdavinnANe pabhU hojjA paMcakaMDagaM nisirittae, to NaM ahaM saddahejjA 3 jahA anno jIvo taM ceva, amhA NaM bhaMte! sa ceva se purise jAva maMdavinnANe no pabhU paMcakaMDayaM nisirittae tamhA supaiTThiyA me pannA jahA taM jIvo taM cevA tae NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI se jahAnAmae kei purise taruNe jAva sippovagae NavaeNaM dhaNuNA naviyAe jIvAe navaeNaM isuNA pabhU paMcakaMDagaM nisirittae ?, haMtA, pabhU, so ceva NaM purise taruNe jAva niuNasippovagate korillieNaM dhaNuNA korilliyAe jIvAe korillieNaM usuNA pabhU paMcakaMDagaM nisirittae ?, no tiNaTTe samaTTe / kamhANaM ?, bhaMte! tassa purisassa apajattAiM uvagaraNAI havaMti, evAmeva paesI ! so ceva purise bAle jAva maMdavinnANe apajattovagaraNe, no pabhU paMcakaMDayaM nisirittae, taM saddahAhi NaM tumaM paesI ! jahA anno jIvo taM ceva 5 / mU. (69) tae NaM paesI rAyA kesIkumArasamaNaM evaM vayAsI - atthi NaM bhaMte ! esa pannAuvamA imeNa puNa kAraNeNaM no uvAgacchai, bhaMte! - - se jahA nAmae kei purise taruNe jAva sippovagate pabhU egaM mahaM ayabhAragaM vA tauyabhAragaM vA sIsagabhAragaM vA parivahittae ?, haMtA pabhU, so ceva NaM bhaMte! purise junne jarAjajjariyadehe siDhilavalitayAviNaTThagatte daMDapariggahiyaggahatthe paviralaparisaDiyadaMtaseDhI Aure kisie pivAsie dubbale kilaMte no pabhU egaM mahaM ayabhAragaM vA jAva parivahittae / jati NaM bhaMte! sacceva purise junne jarAjajariyadehe jAva parikilaMte pabhU egaM mahaM ayabhAraM vA jAva parivahittae to NaM saddahejjA 3 taheva, jamhA NaM bhaMte! se ceva purise jumme jAva kilaMte no pabhU egaM mahaM ayabhAraM vA jAva parivahittae tamhA supatiTThitA me pannA taheva / tae NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-se jahAnAmae kei purise taruNe jAva 822 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 rAjapraznIyaupAGgasUtram-69 sippovagae naviyAe vihaMgiyAe navaehi sikkaehiM navaehiM pacchiyapiMDaehiM pahUegaMmahaMayabhAraM jAva parivahittae? haMtA pbhuu| paesI! se cevaNaM purise taruNe jAva sippovagae junniyAe dubbaliyAe ghuNakkhaiyAe vihaMgiyAe juNNaehiM dubbalaehiM dhuNakkhaiehiM siDhilatayApiNaddhaehi sikkaehi juNNaehi dubbAlaehi dhuNakhaiehiM paccipiMDaehiM pabhUegaM mahaM ayabhAraMvA jAva parivahittae?, no tiNa0, kamhANaM?, bhaMte! tassa purisassa junnAI uvagaraNAiMbhavaMti, paesI! se ceva se purise junne jAva kilaMte juttovagaraNe to pabhU egaM mahaM ayabhAraM vA jAvaparivahittae, taMsadahAha NaM tuma paesI! jahA anno jIvo annaM sriirN6|| mU. (70) tae NaM se paesI kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte ! jAva no uvAgacchai, evaM khalu bhaMte! jAva viharAmi, taeNaM mama nagaraguttiyA coraM uvnneti| tae NaM ahaM taM purisaM jIvaMtagaM ceva tulemi tulettA chaviccheyaM akubvamANe jIviyAo vavarovemi 2 tA mayaM tulemi no ceva NaM tassa purisassa jIvaMtassa vA tuliyassa vA muyassa vA tuliyassa (natthi) kei ANataMvA nANatte vA omatte vA tucchatte vA guruyatte vA lahuyatte vA jati gaMbhaMte! tassapurisassa jIvaMtassavAtuliyassa muyassavAtuliyassa kei annatte vAjAva lahuyatte vA toNaM ahaM saddahejA taMceva, jamhANaM bhaMte! tassa purisassa jIvaMtassa vA tuliyassa muyassa vA tuliyassa nasthi kei annatte vA lahuyatte vA0 tamhA supatiTThiyA me pannA jahA taMjIvotaMceva / tae NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-asthi NaM paesI ! tume kayAi vatthI dhaMtapubve vA dhamAviyapubve vA?, haMtA asthi, asthi NaM paesI ! tassa vatthissa puNNassa vA tuliyassa apuNNassa vA tuliyassa kei anatte vA jAva lahuyatte vA? notiNaDhe samaDhe, evAmeva paesI! jIvassa agurulaghuyattaM paDucca jIvaMtassa vA tuliyassa muyassa vAtuliyassa natthi kei ANatte vA jAva lahuyattevA, taMsadahAhi NaMtumaMpaesI! taMceva7 mU. (71) taeNaM paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI asthiNaM bhaMte ! esA jAva no uvAgacchai evaM khalu bhaMte ! ahaM annayA jAva coraM uvaNeti, tae NaM ahaM taM purisaM savvato samaMtA samabhiloemi, no cevaNaM tattha jIvaM paasaami| taeNaM ahaM taM purisaMduhA phAliyaM karemi ra tA savvato samaMtA samabhiloemi, no cevaNaM tattha jIvaM pAsAmi, evaM tihA cauhA saMkhejjA phAliyaMkaremiNo cevaNaM tattha jIvaMpAsAmi, jai NaM bhaMte ! ahaM taM purisaMduhA vA tihA vA cauhA vA saMkhejahA vA phAliyaMmi vA jIvaM pAsaMto toNaM ahaMsadahejA notaMceva, jamhANaMbhaMte! ahaMtaMsi duhA vAtihA vAcauhA vA saMkhijahA vA phAliyaMmi vA jIvaM na pAsAmi tamhA supatiTTiyA me pannA jahA taM jIvotaM sarIraMtaM cev| taeNaMkesikumArasamaNe paesiM rAyaMevaMvayAsi-mUDhatarAeNaMtumaMpaesI! tAtucchatarAo, keNaM bhaMte! tucchatarAe ?, paesI! se jahAnAmae keIpurise vaNatthI vaNovajIvI vaNagavesaNayAe joiMca joibhAyaNaMca gahAya kaTThANaM aDaviM annupvitttthaa| tae NaM te purisA tIse agAmiyAe jAva kiMcidesaM aNuppattA samANA egaM purisaM evaM vayAsI Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 71 339 amhe NaM devANuppiyA! kaTThANa aDavi pavisAmo, ettANaM tumaM joimAyaNAo jAi gahAya amhe asanaM sAhejjAsi, ahaM taM joibhAyaNe joI vijjavejjA etto NaM tumaM kaTThAo joiM gahAya amhaM asaNaM sAhejjAsittikaTTa kaTThANaM aDaviM anupaviTThA / tae NaM se purise tao muhuttaMtarassa tesiM purisANaM asaNaM sAhemittikaTTu jeNeva jotibhAyaNe teNeva uvAgacchai joibhAyaNe joiM vijjhAyameva pAsati, tae NaM se purise jeNeva se kaTTe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA taM kaTTaM savvao samaMtA samabhiloeti no ceva NaM tattha joiM pAsati / taNaM se purise pariyaraM baMdhai pharasuM giNhai taM kaTTaM duhA phAliyaM karei savvato samaMtA samabhiloei no cevaNaM tattha joiM pAsai, evaM jAva saMkhejjaphAliyaM karei savvato samaMtA samabhiloei no ceva NaM tattha joiM pAsai, tae NaM se purise taMsi kaTuMsi duhAphAlie vA jAva saMkhejjaphAlie vA joiM apAsamANe saMte taMte parisaMte nivviNNe samANe parasuM egaMte eDei 2 pariyaraM muyai 2 evaM vayAsI aho ! mae tesiM purisANaM asane no sAhiettikaTTu ohiyamanasaMkappe ciMtAsogasAgarasaMpaviTTe karayalapallatthamuhe aTTajjhANovagae bhUmigayadiTThie jhiyAi, tae NaM te purisA kaTThAI chiMdati 2 ttA jeNeva se purise teNeva uvAgacchaMtirattA taM purisaM ohayamanasaMkappaM jAva jhiyAyamANaM pAsati 2 ttA evaM vayAsI- kinnaM tumaM devANuppiyA ! ohayamanasaMkappe jAva jhiyAyasi ? taNaM se purise evaM vayAsI- tujjhe NaM devANuppiyA ! kaTTaNaM aDaviM aNupavisamANA mamaM evaM vayAsI- amhe NaM devANuppiyA ! kaTTANaM aDaviM jAva eviTThA, tae NaM ahaM tatto muhuttaMtarassa tujjhaM asaNaM sAhemittikaDDa jeNeva joI jAva jhiyAmi / tae NaM tesiM purisANaM ege purise chede dakkhe pattaTTe jAva uvaesaladdhe te purise evaM vayAsIgacchaha NaM tujhe devANuppiyA ! NhAyA kayabalikammA jAva havvamAgaccheha jANaM ahaM asanaM sAhemittika pariyaraM badhai 2 parasuM giNhai 2 ttA saraM karei sareNa araNi mahei jei pADei 2 joI saMdhukkhei tesiM purisANaM asaNe sAhei, tae NaM te purisA vhAyA kayabalikammA jAva pAyacchittA jeNeva se purise teNeva uvAgacchaMti / taNaM se purise tesiM purisANaM suhAsanavaragayANaM taM viulaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM uvaNei, tae NaM te purisA taM viulaM asanaM 4 AsAemANA vIsAemANA jAvaviharati, jimiyabhuttu tarAgayAviyA NaM samANA AyaMtA cokkhA paramasuibhuyA taM purisaM evaM vayAsI aho NaM tumaM devANuppiyA ! jaDDe mUDhe apaMDie nivviNANe aNuvaesaladdhe je gaM tumaM icchasi kaTTaMsi duhAphAliyaMsi vA jotiM pAsittae, se eeNadveNaM paesI ! evaM vuccai mUDhatArae NaM tumaM paeso ! tAo tucchatarAo 8 // mU. (72) tae NaM paesI rAyA kesikumArasamaNaM evaM vayAsI- juttae NaM bhaMte! tubbhaM iyacheyANaM dakkhANaM buddhANaM kusalANaM mahAmaINaM viNIyANaM viNNANapattANa uvaesaladvANaM ahaM imIsAe mahAliyAe mahaccaparisAe majjhe uccAvaehiM AusehiM Ausittae uccAvayAhi uddhaMsaNAhiM Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 rAjapraznIyaupAGgasUtram-72 uddhaMsittae evaM nibhaMchaNAhiM0 nicchoDaNAhiM? taeNaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-jANAsiNaMtumaM paesI! kati parisA pannatAo?, bhaMte! jANAmi cattAri parisAo pannattA, taMjahA-khattiyaparisA gAhAvaiparisA mAhaNaparisA isiparisA, jANAsi NaM tumaM paesI rAyA ! eyAsiM cauNha parisANaM kassa kA daMDanII pannattA ?, haMtA ! jANAmi je NaM khattiyaparisAe avarajjhai se NaM hatthacchinnae vA pAyacachiNNae vA sIsacchinnae vA sulAie vA egAhacce kUDAhacce jIviyAo vvroviji| jeNaMgAhAvaiparisAe avarajjhai seNaMtaeNavAveDheNavA palANeNa vA veDhittA aganikAeNaM jhAmijjai, jeNaM mAhaNaparisAe avarajjhai se NaM aniTThAhiM akaMtAhiM jAva amaNAmAI vaggUhi uvAlaMbhittA kuMDiyAlaMchaNae vA sUNagalaMchaNae vAkIrai nivvisae vA ANavijai, jeNaM isiparisAe avarajjhai se NaM nAianiTThAhiM jAva nAiamaNAmAhiM vaggUhiM uvaalbbhi| evaM ca tAva paesI ! tumaMjANAsi tahAvi Na tumaM mamaM vAmaM vAmeNaM daDa daMDeNaM paDikUlaM paDikUleNaMpaDilomaM paDilomeNaM vivaccAsavivaccAseNaMvaTTasitaeNaMpaesI rAyA kesiM kumArasamaNaM evaMvayAsI-evaM khalu ahaM devANuppiehiM paDhamillueNaMcava vAgaraNeNaM selattetaeNaMmamaMimeyArUve abbhatthie jAva saMkappe samupajjitthA, jahA jahANaM eyassa purisassa vAmaM vAmeNaM jAva vivaccAsaM vivaccAseNaM vaTTissAmi tahA tahA NaM ahaM nANaM ca nANovalaMbhaM ca karaNaM ca karaNovalaMbhaM ca saNaM ca daMsaNovalaMbha ca jIvaMca jIvovalaMbhaMca ulabhissAmi, taMeeNaM ahaM kAraNeNaM devANuppiyANaM vAmaM vAmeNaM jAva vivaccAsaM vivaccAseNaM vaTTie, tae NaM kesIkumArasamaNe paesIrAyaM evaM vayAsI-' jANAsi NaM tumaM paesI ! kai vavahAragA pannattA?, haMtA jANAmi, cattAri vavahAragA pannattA-dei nAmege no sannavei sannavei nAmege no dei ege deivi sannaveivi ege no dei no sannavei, jANAsiNaM tuma paesI! eesiM cauNhaM purisANaM ke vavahArI ke avvavahArI ?, haMtA jANAmi, tattha NaMje se purise dei No saNNavei se NaM purise vvhaarii| tattha NaM je se purise no dei sannavei se NaM purise vavahArI, tattha NaM je se purIse deivi sannaveivi se purise vavahArI, tattha NaMje se purise no dei no sannavai seNaM avavahArI, evAmeva tumaMpi vavahArI, no cevaNaM tumaM paesI avvhaarii| mU. (73) tae NaM paesI rAyA kesikumArasamaNaM evaM vayAsI-tujhe NaM bhaMte ! iyacheyA dakkhA jAva uvaesaladdhA samatthA NaM bhaMte! mamaM karayalaMsi vA AmalayaM jIvaM sarIrAo abhinivaTTittANaM uvdNsitte| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM paesissa ranno adUrasAmaMte vAuyAe saMvatte taNavaNassaikAe eyai veyai calai phaMdai ghaTTai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai, tae NaM kesIkumArasamaNe paesirAyaM evaM vayAsI-pAsasiNaM tumaM paesIrAyA! eyaM taNavaNassaI eyaMtaMjAvataMtaMbhAvaM pariNamata?, haMtA pAsAmi, jANAsiNaM tuma paesI! eya taNavaNassaikAyaM kiM devo cAlei asuro vA cAlei Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-73 341 Nanago vA kinnaro vA cAlei kiMpuriso vA cAlei mahorago vA cAlei gaMdhavvo vA cAlei ? haMtA jANAmi, no devo cAlei jAva no gaMdhavvo cAlei vAuyAe cAlei, pAsasiNaM tuma paesI ! etassa vAukkAyassa sarUvissa sakAmassa sarAgassa samohassa saveyassa saleyassa sasarIrassa rUva?, no tiNaDhe0, jai NaM tumaM paesI rAyA ! eyassa vAukAyassa sarUvissa jAva sasarIrassa rUvaM na pAsatitaM kahaNaM paesI! tava karayalaMsi vA AmalagaMjIvaM uvadaMsissAmi? evaM khalu paesI ! dasaTTANAI chaumatthe maNusse savvabhAveNaM na jANai na pAsai, taMjahAdhammasthikAyaM 1 adhammasthikAyaM 2 AgAsatthikAyaM 3 jIvaM asarIrabaddhaM 4 paramANupoggalaM 5 sadaM 6 gaMdhaM 7 vAyaM 8 ayaMjine bhavissai vA no bhavissai 9 ayaMsavvadukkhANaM aMtaM karessai vA no vA 10 / __etAni ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jine kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai, taM0 dhammatthikAyaM jAva no vA karissai, taMsadahAhiNaM tumaM paesI! jahA anno jIvo taM ceva 9 / mU. (74) tae NaM se paesIrAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI-se nUnaM bhaMte ! hathissa kuMthussa ya same ceva jIve ?, haMtA paesI ! hatthissa ya kuMthussa ya same ceva jIve, se nUnaM bhaMte ! hatthIu kuMthUappakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva evaM AhAranIhAraussAsanIsAsaiDIemahajuiappatarAeceva, evaMcakuMthuo hatthA mahAkammatarAe vevamahAkiriyajAva? haMtA paesI ! hatthIo kuMthu appakammatarAe ceva kuMthuo vA hatthI mahAkamatarAe ceva taM ceva, kamhANaMbhaMte! hathissaya kuMthussayasame cevajIve?, paesI! se jahAnAmae kUDAgArasAlA siyA jAva gabhIrA ahaNaM kei purise joiMva dIvaM va gahAyataM kUDAgArasAlaM aMto 2 aNupavisai tIse kUDAgArasAlAe savvato samaMtA ghaNaniciyaniraMtarANi Ni chiDDAiMduvAravayaNAI piheti 2 tIse kUDAgArasAlAe savvato samaMtA ghaNaniciyaniraMtarANi Ni chiDDAiMduvAravayaNAI piheti 2 tIse kuDAgArasAlAe bahumajjhadesabhAe taM paIvaM pliivejaa| taeNaM se paIve taM kUDAgArasAlaM aMtoraobhAsai ujjovei tavati pabhAsei, no cevaNaM bAhiM, aha NaM se purise taM paIve iDDaraeNaM pihejA, taeNaM se paIve taMiDarayaM aMto obhAsei, no cevaNaM iDDaragassa bAhiM No cevaNaM kUegArasAlAe baahiN| evaM kiliMjeNaM gaMDamANiyAe pacchipiMDaeNaM ADhateNaM addhADhateNaM patthaeNaM addhapatthaeNaM aTThabhAiyAe cAubhAiyAe solasiyAechattIsiyAe causaTTiyAe dIvacaMpaeNaMtaeNaM se padIve dIvacaMpagassa aMto obhAsati4 / nocevaNaMdIvacaMpagassa bAhiM, no cevaNaMcausaTThiyAe bAhiM, No cevaNaM kUDAgArasAlaM no ceva NaM kUDAgArasAlAe bAhiM, evAmeva paesI ! jIvevi jaM jArisayaM puvvakammanibaddhaM boMdi nivvattei taM asaMkhenjehiM jIvapadesehi sacittaM karei khuDDiyaM vA mahAliyaM vA, taM saddahAhi NaM tumaM paesI! jahA anno jIvo NaM cevaNaM // vR. 'asthiNaMbhaMte! esapannAuvamA' asti bhadanta! prajJAto-buddhivizeSAvupamA, anegagaNa Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 rAjapraznIyaupAGgasUtram-74 nAyage' tyAdi, gaNanAyakAH-prakRtimahattarAH daNDanAyakAH-tantrapAlA rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhamantrimahAntrigaNakadauvArikaH prAguktasvarUpAH amAtyA-rAjyAdhiSThAyakAH ceTAH-pAdamRlikAH pIThamAH-prAguktA nagaraM-nagaravAsiprakRtayaH nigamAH-kAraNikAH dUtA-anyeSAM gatvA rAjAdezanivedakAH saMdhipAlA-rAjyasandhirakSakAH 'nagaraguttiyA' iti nagararakSAkAriNaH 'sasakkhaM' iti sasAkSi sahoDhaM-saloddhaM 'sagevejna' grIvAnibaddhakiM cillodhramityarthaH, 'avAuDaM' apravRttabandhanabaddhaM cauramiti / ____ 'bheriMdaMDaMceti bherI-DhakkA daNDovAdanadaNDaH / vAmaM vAmeNa mityAdi, vAmaMvAmena evaM daMDaM daMDeNetyAdyapi bhaavniiyN| 'dei nAmege no sannavei' iti dadAti-dAne prayacchati na saMjJApayati-na samyagAlApena saMtoSayati, caturbhaGgI paatthsiddhaa| _"evAmevapaesi! tumaMpivavahArI' iti yadyapitvaMna samyagAlApenamAM saMtoSayasi tathApi mama viSaye bhaktibahumAnaMca kurvanAdyapuruSaiva vyavahAryeva nAvyavahArI, etAvatA ca mUDhatarAe tumaMpaesI! taokaTTahArayAo' ityanena vacasA yat kAluSyamApAditaM tadapanItaM paramaMcasaMtoSa prApita iti| haMtA paesI hathissa ! kuMthussaya same ceva jIve' iti pradezAnAM tulyatvAt, kevalaM saMkocavikocadharmatvAt kunthuzarIre saMkucito bhavati, hastizarIre vistRtaH uktaJca ___"Asajja kuMthudehaM tattiyamitto gayaMmi gayamitto / naya saMjujai jIvo saMkoyavikoyadovehiM / / attana saMyujyatejIvaHsaMkocavikocadaSAbhyAmiti, tayostasya svabhAvatayA'bhyupagamAt, tathA cAtra pradIpadRSTAnto vakSyate, athavA 'kammatarAe ceve' tyAdi, 'karma' AyuSkalakSaNaM kriyAkAyikyAda AzravaH-prANAti pAtAdi AhAranIhArocchvAsanizvAsAdi dyutayaH pratItAH, iDDaraka-mahat piTakaM, yena savasvApi rasavatI sthsyte| ___ gokalijhaM nAma yatra gobhaktaM prakSipyate, pacchikApiTakaM ca pratItaM, gaNDayuktA bhANikA 2 dezavizeSaprasiddhA, ADhakArdhADhakaprasthakArddhaprasthakakulavArddhakulavA mgdhdeshprsiddhaadhaanymaanvishessaaH| caturbhAgikASTabhAgikASoDazikAdvAtrazatkA bhagavadezaprasiddhA eva rasamAnavizeSAH, dIpacampako-dIpasthaganakaM, 'evAmeve' tyAdi nigamataM kaNThayaM, uktaM caitdnytraapi||1|| "jaha dIvo mahai ghare palIviotaM gharaMpagAsei / appapayAre taMtaM evaM jIvo sdehaaii||" iti // mU. (75) tae NaM paesI rAyA kesi kumArasamaNaM evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! mama ajjagassa esa sannA jAva samosaraNe jahA tajjIvo taM sarIraM no anno jIvo annaM sarIraM, tayAnaMtaraM caNaM mamaM piuNo'vi esa sannA tayAnaMtaraM mamavi esA sannA jAva samosaraNaM / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 75 taM khalu ahaM bahupurisaparaMparAgayaM kulanissiyaM diTThi chaMDessA, tae NaM kesIkumArasamaNe paesI rAyaM evaM vayAsI nA gaM tumaM paesI ! pacchANutAvie bhavejjAsi jahA va se purise ayahArae ke NaM bhaMte! se ayahArae ?, paesI ! se jahANAmae keI purisA atthatthI atthagavesI atthaluddhagA atthakaMkhiyA attapivAsiyA atthagavesaNayAe viulaM paNiyabhaMDamAyAe subahu bhattapAna patthayaNaM gahAya egaM mahaM akAmiyaM chinnAvAyaM chinnAvAyaM dIhamaddhaM aDaviM anupaviTThA / tae NaM te purisA tIse akAmiyAe aDavIe kaMci desaM aNuppattA samANA egamahaM ayAgara pA tarsA, aeNaM saddatA samaMtA AiNNaM vicchiNNaM sacchaDaM uvacchaDaM phuDaM gADhaM avagADha pAsati 2 ttA haTTa jAvahiyayA annamannaM saddAveti 2 ttA evaM vayAsI 343 esa NaM devANuppiyA ! ayabhaMDe iTThe kaMte jAva maNAme, taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM ayabhArae baMdhittaettikaTTu annamannassa eyamaTTaM paDisurNeti 2 ttA ayabhAraM baMdhati 2 ahANupuvIe saMpatthiyA, tae NaM te purisA akAmiyAe jAva aDavIe kici desaM aNupattA samANA egaM mahaM tauAgaraM pAsaMti, taueNaM AiNNaM taM ceva jAva saddAvettA evaM vayAsI / esa NaM devANuppiyA ! tauyabhaMDe jAva maNAme, appeNaM ceva taueNaM subahu ae labbhati, taM seyaM khalu devANuppiyA ! ayabhArae chaDDettA tauyabhArae baMdhi ettikaTTu annamannassa aMtie ayamaTTha paDisurNeti 2 ttA ayabhAraM chaDDeti 2 ttA tauyabhAraM baMdhaMti, tattha NaM ege purise No saMcAei ayabhAraM chaDDettae tauyabhAraM baMdhittae, tae NaM te purisA taM purisaM evaM vayAsI / esa NaM devANuppiyA ! tauyabhaMDe jAva subahu ae labbhati, taM chaDDehi NaM devANuppiyA ! ayabhAragaM, tauyabhAragaM baMdhAhi, tae NaM se purise evaM vadAsI- dUrAhaDe me devANuppiyA ! ae cirAhaDe me devANuppiyA ! ae aigADhabaMdhaNabaddhe me devANuppiyA ! ae asiliTThabaMdhaNabaddhe devANuppiyA! ae ghaNiyabaMdhaNabaddhe devANuppiyA! ae, no saMcAemi ayabhAragaM chaDDettA tauyabhAragaM baMdhittae / tae NaM te purisA taM purisaM jAhe no saMcAyaMti bahUhiM AghavaNAhi ya pannavaNAhi ya Aghavittae vA pannavittae vA tayA ahANupuvIe saMpatthiyA, evaM taMbAgaraM ruppAgaraM suvannAgaraM rayaNAgaraM vairAgaraM, tae NaM te purisA jeNeva sayA jaNavayA jeNeva sAiM 2 nagarAiM teNeva uvAgacchanti 2 tA vayaravikkaNayaM kareti 2 ttA subahudAsIdAsagomahi sagavelagaM giNhaMti 2ttA aTThatalamUsiyavaDaMsage karAveti NhAyA kayabalikammA upiM pAsAyavaragayA phuTTamANehiM muiMgamatyaehiM battIsaibaddhaehiM nADaehiM varataramIsaMpauttehiM uvaNaJcijjamANA uvalAlijjamANA iTThe saddapharisa jAva viharati / taNaM purise ayabhAreNa jeNeva sae nagare teNeva uvAgacchai ayabhAreNaM gahAya ayavikkiNNaM kareti 2ttA taMsi appamollaMsi nihiyaMsi jhINaparivvae te purise uppiM pAsAyavaragae jAva viharamANe pAsati 2 ttA evaM vayAsI ahoNaM ahaM aghano aputro akayaratho akayalakkhaNo hirisirivajjie hINapuNNacAuddase duraMta paMlavakhaNe, jati NaM ahaM mittANa vA nAINa vA niyagANa vA suNetao to NaM ahaMpi evaM ceva Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 rAjapraznIyaupAGgasUtram-75 upiMpAsAyavaragae jAva viharato, seteNaTeNaM esI evaM vuccai-mANaM tumaMpaesI pacchANutAvie bhavijAsi, jahA va se purise ayabhArie / mU. (76) ettha NaM se paesI rAyA saMbuddha kesikumArasamaNaM vaMdai jAva evaM vayAsI-no khalu bhaMte ! ahaM pacchANutAvie bhavissAmi jahA va se purise aybhaarie| taMicchAmiNaMdevANuppiyANaM aMtie kevalipannattaM dhamanisAmittae, ahAsuhaM devANuppiyA mA paDibaMdha, dhammakahA jahA cittassa, taheva gihidhamme paDivajjai 2 tAjaNeva sayAviyA nagarI teNeva pahArettha gmnnaae| mU. (77) tae NaM kesI kumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsIjANAsi tumaM paesI ! kai AyariyA pannattA ?, haMtA jANAmi, tao AyariA pannattA, taMjahAkalAyarie sippAyarie dhammAyarie, jANAsiNaMtumaMpaesI! tesi tiNhaM AyariyANaM kassa kA vinayapaDivattI pauMjiyavvA? ____ hatAjANAmi, kalAyariyassa sippAyariyassa uvalevaNaMsaMmajaNaMvAkarejjA puraopupphANi vA AgavejjA majjAvejjA maMDAvejjA bhoyAvijA vA viulaMjIvatArihaM pIidANaMdalaejjA puttANuputtiyaM vittiMkappejjA, jattheva dhammAyariyaMpAsijjA tattheva vaMdejjA namasejA sakkArejjA sammANejjA kalANaM maMgalaMdevayaMceiyaM paJjuvAsejA phAsuesaNijeNaMasanapAnakhAimasAimeNaMpaDilAbhejA pADihArieNaM pIDhaphalagasijjAsaMthAraeNaM uvnimNtejaa| evaM ca tAva tuma paesI! evaM jANAsi tahAviNaM tuma mamaM vAmaM vAmeNaMjAva vaTTittA mamaM eyamaTuMakkhAmittAjeNeva seyaviyA nagarI teNeva pahArettha gamagAe, taeNaM se paesI rAyA kesiM kumArasamaNaM evaM vadAsI evaM khalu bhaMte! mama eyArave ajjhathie jAva samuppaJjitthA evaM khalu ahaM devANuppiyANaM vAmaM vAmeNaM jAva vaTTie taM seyaM khalu me kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva teyasA jalaMte aMteurapariyAla saddhiM saMparivuDassa devANuppie vaMditae namaMsittae etamasa' bhujo 2 samma vinaeNaM khAmittaettika? jAmeva disiM pAubbhUte tAmeva disiM pddige| taeNaM se paesIrAyA kalaMpAuppabhAyAe rayaNIejAvateyasA jalaMte haTTataTThajAva hiyae jaheva kUNie taheva niggacchai aMteurapariyAla saddhiM saMparivuDe paMcaviheNaM abhigameNaM vaMdai namasai eyamadvaM bhujo 2 sammaM vinaeNaM khAmei / __mU. (78) tae NaM kesI kumArasamaNe paesissa ranno sUriyakaMtappamuhANaM devINaM tIse ya mahatimahAliyAe mahaccaparisAejAva dhammaparikahei |tennN se paesI rAyA dhammaM socA nisamma uThAe uTheti 2 kesikumArasamaNaM vaMdai namasai 2 tA jeNeva seyaviyA nagarI teNeva pahAretya gmnnaae| tae NaM kesI kumArasamaNe paesirAyaM evaM vadAsI-mA NaM tuma paesI ! puTviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavijAsi, jahA se vanasaMDe i vA naTTasAlAi vA ikkhuvADae i vA khAlavADae ivA, kahaMNaMbhaMte!, vanasaMDe pattie pupphiephalie hariyagarerijamANe sirIe atIva Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 78 uvasIbhemANe 2 ciTThai | tayA NaM vanasaMDe ramaNijje bhavati, jayA NaM vaNasaMDeno pattie no puSphie no phalie no rahiyagarirejjamANeNo sirIe aIva 2 uvasobhemANe ciTThai tayA NaM junne jhaDe parisaDiyapaMDupatte sukkarukkhe iva milAyamANe ciTThai tayA / tayA NaM vaNe No ramaNijje bhavati, jayA NaM naTTasAlAvi gijjai vAijjai naJcijjai hasijai ramijjai tayA NaM naTTasAlA ramaNijjA bhavai, jayA NaM naTTasAlA no gijjai jAva no ramijjai tayA NaM naTTasAlA aramaNijjA bhavati, jayA NaM evaM khuvADe chijjai bhAi sii pijjai dijai tathA NaM ivakhuvADe ramaNijje bhavai, jayA NaM ivakhuvADe No chijjai jAva tayA ikakhuvADe aramaNijje bhavai jayA NaM khalavADe ucchubbhai uDuijjai malaijjai muNijai khai pii dijai tayA NaM khalavADe ramaNijje bhavati, jayA NaM rUlavADe no ucchubbhai jAva aramaNijje bhavati / se teNaTTeNaM paesI evaM buccai mA NaM tumaM paesI ! puvviM ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavijjAsi jahA vaNasaMDei vA, tae NaM paesI kesiM kumArasamaNaM evaM vayAsI no khalu bhaMte! ahaM puvvi ramaNijje bhavittA pacchA aramaNije bhavissAmi, jahA vanasaMDe i vA jAva khalavADeivA, ahaM NaM seyaviyAnagarIpamuvakhAiM satta gAmasahassAiM cattAri bhAge karissAmi egaM bhAgaM balavAhaNassa dalairasAmi, egaM bhAgaM kuTTAgAre chubhissAmi, egaM bhAgaM aMteurassa dalairasAmi, egeNaM bhAgeNaM mahatimahalayaMkUDAgArasAlaM karissAmi, tattha NaM bahUhiM purisehiM dinna bhai bhattaveyaNehiM viulaM asanaM0 uvakkhaDAvettA bahUNaM samaNamAhaNabhivakhuyANaM paMthiyapahiyANaM paribhAemANe 2 / bahUhiM sIlavvayaguNavvayaveramaNapaJcavakhANaposahovavAsassa jAva viharissAmattikaDa jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disiM paDigae / 345 mU. (79) tae NaM se paesI rAyA kallaM jAva teyasA jalaMte seyaviyApAmokkhAiM satta gAmasahassAiM cattAri bhAe kIrai, egaM bhAgaM balavAhaNassa dalai jAva kUDAgArasAlaM karei, tattha NaM bahAhU purisehiM jAva uvavakhaDettA bahUNaM samaNa jIva paribhAemANe viharai / mU. (80) tae NaM se paesIrAyA samaNovAsae abhigayajIvAjIve0 viharai, jappabhiiMca NaM paesIrAyA samaNovAsae jAe tappabhidaM ca NaM rajjaM ca raTuM ca balaM ca bAhaNaM ca kosaM ca koTThAgAraM ca puraM ca aMteuraM ca janavayaM ca anADhAyamANe yAvi viharati / taNaM tIse sUriyakaMtAe devIe imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA - jappabhiiMca NaM paesI rAyA samANovAsae jAe tappabhidaM ca NaM rajjaM ca raTuM jAva aMteuraM ca mamaM janavayaM ca anADhAyamANe viharai, taM seyaM khalu me paesiM rAyaM keNavi satthapaoeNa vA aggipaoeNa vA maMtappaogeNavA visappaogeNa vA uddavettA sUriyakaMtaM kumAraM rajje ThavittA sayameva rajjasiriM kAremANIe pAlemANIe viharittaettikaDDa evaM saMpehei saMpehittA sUriyakaMtaM kumAraM saddAvei saddAvittA evaM vayAsI - Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 rAjapraznIyaupAGgasUtram-80 jappabhiiMcaNaM paesI rAyA samaNovAsae jAe tappabhiiMcaNaM rajaMcajAva aMteuraMca NaM janavayaM ca mANussae ya kAmabhoge anADhAyamANe viharai, taM seyaM khalu tava puttA! paesiM rAyaM keNai satthappayogeNa vA jAva uddavittA sayameva rajjasiriMkAremANe pAlemANe vihritte| taeNaM sUriyakaMte kumAre sUriyakatAe devIe evaM vutte samANe sUriyakatAe devIe eyamadvaM noADhAino pariyANAi tusiNIesaMciTTai, taeNaMtIse sUriyakatAe devIeimeyArUveajjhathie jAva samuppajitthA mA NaM sUriyakaMte kumAre paesissa ranno imaM rahassabheyaM karissai tikaDa paesissaranno chiddANi mammANi ya rahassANi ya vivarANi ya aMtarANi ya paDijAgaramANIra vihri| taeNaM sUriyakatA devI annayA kayAi paesissa ranno aMtaraM jANai asanaM jAva khAimaM savvavatthagaMdhamallAlaMkAraM visappajogaM pauMjai, paesissa ranno AhAyassa jAva pAyacchittassa suhAsaNavaragayassa taM visasaMjuttaM asanaM vatthaM jAva alaMkAraM nisirei ghaati| tae NaM tassa paesissa raNNo taM visasaMjuttaM asanaM 4 AhAremANassa sarIragaMmi veyaNA pAunbhUyA ujjalA vipulA pagADhA kakkasA kaDuyA caMDA tivvA dukkhA duggA durahiyAsA pittajaraparigayasarIre dAhavata yAvi vihri| vR. 'kallaMpAuppabhAyAerayaNIejAvateyasAjalaMte' iti, atrayAvatakaraNAt 'phullappalakapalakomalummiliyaMmi ahApaMDure pabhAe rattAsogakiMsuyasuyamuhapalAsapupphaguMjaddharAgasarise kamalAgaranaliMgipoDavohae uThThiyaMmi sUre sahassarassimmi diNayare' iti parigrahaH / asyAyamarthaH-kalyamiti zvaH prAduH-prAkAzye, tataH prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM phullotpalakamalalomalonmIlite phullaM-vikasitaM tacca tat utpalaM tacca kamalazca-hariNavizeSaH phullotpalakamalau tayoH komalam-akaThoramunmIlitaM yathAsaMkhyaM dalAnAM ca nayanayozca yasmin tattathA tasmin / atha rajanIvibhAtAnataraMpANDure-zukleprabhAte, rattAsoge'tyAdi, raktAzokasyaprakAzaH sa ca kiMzukaM ca-palAza-puSpaM zukamukhaM ca guA-phalavizeSo raktakRSNastardhaM ca tAni teSAM sadhze-AraktayA samAne 'kamalAgaranaliNisaMDabohae' iti kamalAkarAH-hRdAsteSunalinIkhaNDAsteSAMbodhake 'utthite' udayaprApte 'sUrie' Aditye saharazmau 'dinakare' divasakaraNazIle tejasA jvlite| ____ 'rerijjamANe' iti haritatayAdedIpyamAne 'mANaMtume puvvaM ramaNijje bhavittApacchAaramaNijje bhavijAsi' ityAdergranthasyAyaM bhAvArtha-pUrvamanyeSAMdAtrAbhUtvA sampratijainadharmapratipatyAteSAmadAtrA na bhavitavyamasmAkamaMtarAyasya jinadharmApabhrAjanasya ca prskteH| _ 'veyaNApAubbhUyAujjalA' ityAdi, ujjvalAduHkha rUpatayAnirmalAsukhalezenApyakalaGkiteti bhAvaH vipulA-vistIrNA sakalazarIravyApanAtpragADhA-prakarSaNamarmapradezivyApitayAsamavagADhA, karkaza iva karkazA, kimuktaM bhavati? / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-80 347 yathA karkazapASANasaMgharSa zarIrasya khaNDAni troTayati evamAtmapradezAn troTayaMto yA vedanopajAyatesA karkazA, tathA kaTukA pittaprakopaparikalitasya rohaNyAdikaTudravyamivopabhujyamAnamatizayenAprItijaniketi bhAvaH, paruSA manaso'tIva rUkSatvajanikA, niSThurA-azakyapratIkAratayA durbhedA'ta eva caNDA-rudrA tIvrA-atizAyinI duHkhA-duHkharUpA durladhyA pitajvaraparigatazarIre vyutkrAntyAcApi-dAhotpatyAcApi viharati-tiSThati / mU. (81)taeNaM se paesI rAyA sUriyakatAedevIe attANaM saMpaladdhaMjANittA sUriyakatAe devIe manasAvi appadussamANejeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 tA posahasAlaM pamajjai 2 ttA uccArapAsavaNabhUmi paDileheI 2 tA dabbhasaMthAragaM saMtharei 2ttA dabbhasaMthAragaM durUhai 2 ttA puratthAbhimuhe saMpaliyaMkanisanne karayalapariggahiyaM sirasAvattaM aMjaliM matthaettikaTThaevaM vayAsI namo'tyu NaM arahaMtANaM jAva sNpttaannN| namo'tyu NaM kesissa kumArasamaNassa mama dhammovadesagassa dhammAyariyassa, baMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gayaM iha gae, pAsau me bhagavaMtattha gae iha gayaMtikaTTa ghaMdai namasai, pubbiMpiNaMmae kesissa kumArasamaNassa aMtie thUlapANAivAe paccakkhAe jAva prigghe| taMiyANiMpiNaMtasseva bhagavato aMtie savvaM pANAivAyaM paJcakhAmijAva pariggahaMsavvaM kohaM jAva micchAdasaNasalaM, akaraNijaM joyaM paccaskhAmi, savvaM asaNaM caubvihaMpi AhAraM jAvajIvAe pnyckkhaami| jaMpiyamesarIraMiTuMjAva phusaMtuttieyaMpiyaNaMcarimehiMUsAsanissAsehiM vIsirAbhittika? AloiyapaDikaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sUriyAbhevimANe uvavAyasabhAe jAva vnnnno| taeNaM se sUriyAbhedeve ahuNovavatrae ceva samANe paMcavihAepajjattIepaJjattibhAvaMgacchati, taM0-AhArapajjattIe sarIrapajjattIe iMdiyapajattIeAnapANapajattIe bhAsamanapajattIe, taMevaM khalubho! sUriyAbheNaMdeveNaMsA divvA deviDDIdivbAdevajuttI divedevANubhAveladdhe patteabhisamannAgae vR.'saMpaliyaMkasannisanne' itipadmAsanasanniviSTaH savvaMkoha' mityAdikrodhamAnamAyAlobhAH pratItAH prema-abhiSvaMgamAtraM dveSaH-aprItimAtraH abhyAkhyAnam-asaddoSArApaNaM paizUnyaMpizunakarmaparivAdaH-viprakIrNAparadoSakathA aratiratIdharmAvAGgeSumAyAmRSA-veSAntarakaraNato lokavipratAraNaM mithyAdarzanaM-mithyAtvaMtat zalyamiva mithyAdarzanazalyaM / mU. (82) sUriyAbhassaNaMbhaMte ! devassa kevatiyaM kAlaM ThitI pannatA?, goyamA! cattAri paliovamAiMThitI pannatA, seNaMsUriyAbhedevetAologAoAukkhaeNaMbhavakkhaeNaMThiikkhaeNaM anaMtaraM caittA kahiM gamihiti kahiM uvavajihiti? goyamA! mahAvidehe vAse jANi imANi kulANi bhavaMti, taM0-aDhAI dittAI viulAI vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiMbahudhaNabahujAtarUvarayayAiMAogapaogasaMpauttAI vicchaDDiyapaurabhattapANAiM bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyAiMbahujanassa aparibhUtAI, tattha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 anyaresu kulesu puttattAe paccAissai / tae NaM taMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi ceva samANaMsi ammApuUNaM dhamme daDhA paiNNA bhavissai tae NaM tassa dArayassa navahaM mAsANaM bahupaDipunnANaM addhaTTamANa rAiMdiyANaM vitikkaMtANaM sukumAlapANipAyaM ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM mANummAmapamANapaDipunnasujAyasavvaMgasuMdaraMgaM sasisomAkAraM kaMtaM piyadaMsaNaM surUvaM dArayaM payAhisi / rAjapraznIyaupAGgasUtram - 82 tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divase ThitipaDiyaM karehiMti tiyadivase caMdasUradaMsaNigaM karissaMti chaTTe divase jAgariyaM jAgarissaMti ekkArasame divase vIikkaMte saMpatte bArasAhe divase nivvitte asui jAyakammakaraNe cokkhe saMmajiovalitte viulaM asanapAnakhAimasAimaM uvakkhaDAvessaMti 2 mittanAiniyagasayaNasaMbadhi parijaNaM AmaMtettA tao pacchA NhAyA kayabikammA jAva alaMkiyA bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragayA te mittagAi jAva parijaNeNa saddhiM viuM asanaM 4 AsAemANA visAemANA paribhuMjemANA paribhAemANA evaM caiva NaM viharissaMti / jimiyabhuttuttarAgayAvi ya NaM samAmA AyaMtA cokkhA parasasuibhUyA taM mittaNAi jAva parijanaM viuleNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkAressaMti sammANissaMti 2 ttA tasseva mitta jAva parijanassa puratI evaM vaissaMti - jamhA NaM devANuppiyA ! imaMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi ceva samANaMsi dhamme daDhA paiNNA jAyA taM hoU NaM amhaM eyassa dArayassa daDhapaiNNe nAmeNaM / tae NaM tassa daDhapaiNNassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejjaM karissaMti-daDhapaiNNo ya 2, tae NaM tassa ammApiyaro aNupuvveNaM ThitivaDiyaM ca caMdasUriyadarisaNaM ca dhammajAgariyaM ca nAmadhijjakaraNaM ca pajemaNagaM ca paDivaddhAvaNagaMca pacakamagaNaMca kannavehaNaM ca saMvaccharapaDilehaNagaM ca cUlovaNayaM ca annANi ya bahUNi gabbhAhANajammaNAiyAiM mahayA iDDIsakkArasamudaeNaM karissaMti vR. 'aDDhAI' ityAdi, 'AjogapagasaMpauttAI' iti, Ayogasya - arthalAbhasya prayogAH upAyAH saMprayuktA - vyApAritA yaistAni AyogaprayogasaMprayuktAni ' vicchaDDiyapaurabhattapANAI' iti viccharddite tyakte bahujanabahubhojanadAnenAviziSTocchiSTasaMbhavAt saMjAtavicchadde vA-nAnAvidhabhaktike bhaktapAne yeSAM tAni tatA, bahudAsodAsaNomahipagavelakAH prabhUtA yeSAM tAni tathA / 'paDhame divase ThiipaDiyaM kareMti' iti sthitau - kulamaryAdAyAM patitA - antarbhUtA yA prakriyA putra janmotsavasambandhino sA sthitipatitA tAM, tRtIye divase candrasUryadarzanatsavaM, SaSThe divase jAgarikAM-rAtrijAgaraNarUpAM 'nivatte asuijammakammakaraNe' iti nirvRtte - atikrAnte azucInAMjAtikarmaNAM karage 'AsAemANA' iti paribhojayati AsvAdayaMtau 'vIsAemANA' vividhakhAdyAdi svAdayaMtI 'paribhAemANA' iti paribhAjayantI - anyo'nyamapi yacchantI mAtApitarAviti prakramaH, 'jimitau ' bhuktavantau 'bhuttuttare' ti bhuktottarakAlaM 'Agata' tti Agatau upavezanasthAne iti gamyate, 'AyantA' iti AcAntau zuddhodakayogena caukSau lepasikathAdyapanayanena ata eva paramazuvi bhUtau 'tae NaM tassa daDhapaiNNassa aNmApiyaro ANupuvveNaM ThiipaDiya' mityAdyuktamanuktaM ca Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 82 349 saMkSepata upadarzayati, sugamaM caivat, navaraM prajemataM- bhaktagrahaNaM pracaGakramaNaM - pAbhyAM gamanaM 'pajaMpaNaga'miti jalpanaM 'kaNNavehagaNagaM' karNavedhataM 'vacchara paDilehaNagaM' saMvatsarapratilekhanaM prathamaH saMvatsaro'bhUdityevaM saMvatsaralekhanapUrvaM mahotsavakaraNaM 'cUlovaNayaNa' cUDopanathanaM muNDanaM / annANi ya bahUNi ityAdi, anyAni ca bahUni garbhAdhAjanmAdIni 'kautukAni' utsavavizeSarUpANi 'mahayA iDDIsakkArasamudaeNaM' ti mahatyA RddhayA mahatA satkAreNa - pUjayA mahatA samudayena janAnAmiti / mU. (83) tae NaM daDhapatinne dArae paMcadhAIparikkhitte khIradhAIe majjhaNadhAIe maMDaNadhAIe aMkodhAIe vilAvaNadhAI, annAhi ya bahUhiM cilAiyAhiM vAmaNiyAhiM vaDabhiyAhiM babbarAhiM bausiyAhiM johiyAhiM paNNaviyAhiM IsiNiyAhiM vAruNiyAhiM lAsiyAhiM lAusiyAhiM damilIhiM siMhalIhiM ArabIhiM pulAdIhiM pakkaNIhiM bahalIhiM muraMDIhiM pArasohiM / nAnAdesIvidesaparimaMDiyAhiM saMdesaNevatthagahiyavesAhiM iMgiyAcatiyapatthiyapaviyANAhiM niuNakusalAhiM viNIyAhiM ceDiyAcakkavAlatarumivaMdapariyAla parivuDe varisagharakaMcuimahayaravaMdaparikkhitte / hatthAo hatthaM sAharijjamANe uvanaccijramANe 2 aMgeNaM aMgaM paribhujjamANe uvagijjemANe 2 uvalAlijjamANe 2 avatAsi0 2 paricuMbijamAge 2 rammesu maNikoTTimatalesu paraMgamANe 2 girikaMdaramallINe viva caMpagavarapAyave NivAghAyaMsi suhaMsuheNaM parivaDDissai / tae NaM taM daDhapatiSNaM dAragaM ammApiyaro sAtiregaaTThavAsajAyagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNanakkhattamuhuttaMsi NhAyaM kayabalikammaM kayakouamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA mahayA iDDIsakkArasamudaeNaM kalAyariyassa uvaNehiti / taNaM se kalArie taM daDhapatiNNaM dAragaM lehAiyAo aNiyappahANAo sauNaruyapajjavasANA bAvattariM kalAo suttao atthao pasikkhAvehi ya sehAvehi ya, taM0 lehaM gaNiyaM rUvaM naddaM gIyaM vAiyaM saragayaM pukkharagayaM samatAlaM jUyaM janavayaM pAsagaM - - aTThAvayaM pArekavvaM dagamaTTiyaM annavihiM pANavihiM vatthavihiM vilevaNavihiM sayaNavihiM ajjaM paheliyaM mAgahiyaM niddAiyaM gAhaM gIiyaM silogaM hiraNNajuttiM suvaNNajuttiM AbharaNavihiM taruNIpaDikammaM itthilakkhaNa purisalakkhaNaM hayalakkhamaM gayalakkhaNaM kukkaDalakkhaNaM chattalakkhaNaM cakkalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaM kAgaNilakkhaNaM vatthucijjaM NagaramAmaM khaMdhavAraM mANavAraM paDicAraM vUhaM paDivUhaM cakavUhaM garulavUhaM sagaDavUhaM juddhaM niyuddhaM juddhajuddhaM aTThijuddhaM muTThijuddhaM bAhujuddhaM layAjuddhaM IsatthaM charuppavAyaM dhaNuveyaM hiraNNapAgaM suvaNNapAgaM maNipAgaM dhAupAgaM suttakheDDuM vaTTakheDDuM NAliyAkheDuM pattacchejjaM kaDagacchejjaM sajjIvanijjIvaM sauNaruyamiti / tae NaM se kalAyarie taM daDhapaiNNaM dAragaM lehAiyAo gaNiyappahANAo sauNaruyapajjavasANAo bAvattari kalAo suttao ya atthao ya gaMthao ya karaNao ya sikkhAvettA sehAvettA ammApiUNaM uvaNehiMti / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram-83 tae NaM tassa daDhapainnassa dAragassa ammApiyaro taM kalAyariyaM viuleNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArissaMti sammANissaMti 2 viulaMjIviyArihaM pItIdANaM dalahassaMti viulaM jIviyArihaM0 dalaittA paDivisajehiMti // vR. 'khIradhAIe' ityAdi, kSIradhAtryA-stanadAyinyA maNDanadhAtryA-maNDayitryA majjanadhAtryA-snApikayA krIDanadhAtryA-krIDAkAriNyAaGkadhAtryA-utsaGagadhAriNyA annAhi ya bahUhiM' ityAdi, kubbhikAbhi-vakrajadhAbhilAsikAbhirlakusikAbhirdramilAbhi siMhalobhi puliMdrIbhi pakkaNIbhi bahalIbhi muraNDIbhi zabarobhi pArasIbhi evNbhuutaabhirnaanaadeshaiHnaanaadeshiibhinaanaavidhaanaaryprdeshotpnnaabhiH| videsaparimaMDiyAhiM' iti videzaH-tadoyapadezApekSayA dRDhapratijJajanmadezasatasya parimaNDikAbhi iGgitaM-nayanAdiceSTAvizeSaH ciMtita-pareNa svahRdi sthApitaMprArthitaMca-abhilaSitaM ca vijAnateyAstAstathA tAH, svadezeyat nepathyaM paridhAnAdiracanAtadgRhItoveSo yakAbhisstathA tAbhiH, nipuNAnAM madhye yA atizayena kuzalAstA nipuNakuzalastAbhi / __ ata eva navinItAbhiH, 'ceDiyAcakkavAle ti ceTi rucikavAlenAya svadezasaMbhavena varSadharANAM varddhitakaprayogeNa napuMsakIkRtAnAmantaHpumahallakAnAMkaJcukinAm-antaH-puraprayojananivedakAnAM pratihArANAM vA mahattarakANAM ca-antaHpurakAryacinkakAnAM vRndena parikSiptaH, tatA hastAdhastaM-hastAntaraMsaMhriyamANaHaGkAdakaMparibhojyamAnaH parigIyamAnastathAvidha-vabAlocitagItavizeSaiH upalAlyamAnaH kriiddaadilaalnyaa| ___ "uvagUhijjamANe' iti AliGagyamAnaH 'avayAsejamANe' iti AliGganavizeSeNa 'pariyaMdijjamANe' ithi stUyamAnaH 'paricuMbijamANe' iti paricumbyamAnaH 'girikaMdaramallINe iva caMpagavarapAyave' iti girikandarAyAM lona iva campakapAdapaH sukhaMsukhena parivarddhiSpate / 'arthata' iti vyAkhyAnataHkaraNataH-prayogataH'sehAvehai seghayiSyati-niSAdayiSyati sikSApayiSyati-abhyAsaM kaaryissyti|| mU. (84) taeNaMsedaDhapatinnedAraeummukkabAlabhAvevinnAyapariNayamittejovvaNagamaNupatte bAvattarikalApaMDie aTThArasavihadesippagArabhAsAvisArae navaMgasuttapaDibohae gIyaraI gaMdhavaNaTTakusale siMgArAgAracAruvese saMgayagayahasiyabhaNiyaciTThivilAsasaMlAvasiNajuttovayArakusale haya johI gayajohIbAhujohI bAhuppamaddI alaMbhogasamatthe sAhasIe viyAlacArIyAvi bhvissi| taeNaM taM daDhapainnadAragaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaMjAva viyAlacAriMca viyANitta viulehiM annabhogehi ya pAnabhogahiyalenabhogehi yavatthabhogehiyasayanabhogehiya uvanimaMtihiMti ___ tae NaM dRDhapainne dArae toha viulehiM annabhoehiM jAva sayaNabhogehi no saJjihiti no gijjhihiti no mucchihitti no ajjhovavajihiti, se jahA nAmae paumuppaleti vA paumei vA jAva sayasahassapatteti vA caMke jAte jhale saMvuDhe novalippai paMkaraeNaM nobalippaha jalaraeNaM, Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-84 351 evAmeva daDhapaiNNevi dArae kAmehiM jAte bhogehiM saMvaDie novalippihiti0 mittnaainiygsynnsNbNdhiprijnnennN| se NaM tathAsvavANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujhihiti kelaM muMDe bhavittA agArAo anAgArivaM pavvaissati, seNaM anagAre bhavissaiIriyAsamie jAva suhuyahuyAsaNo iva teyasA jlNte| ___ tassa NaM bhagavato anuttareNaM nANeNaM eva daMsaNeNaM caritteNaM AlaeNaM vihAreNaM ajjaveNaM maddaveNaMlAghaNaMkhaMtIe guttIe muttIe anuttareNaM savvasaMjamatavasucariyaphalanivvANamaggeNaM appANaM bhAvamANassaanaMte anuttarekasiNepaDipanne nirAvaraNa nivvAdhAekevalavaranANadaMsaNesamupajihiti taeNaMsebhagavaMarahA jine kevalI bhavissai sadevamaNuyAsurassalogassa pariyAgaMjANahiti taM0-AgattiMgati ThitiMcavaNaM uvavAyaMtakaMkaDaMmanomAnasiyaMkhaiyaMbhuttaMpaDiseviyaMAvIkamma rahokammaM arahAarahassabhAgItaMtaM maNavayakAyajogevaTTamANANaMsavvaloe savvajIvANaMsavvabhAve jANamANe pAsamANe vihrissi| tae NaM daDhapainne kevalI eyArUveNaM vihAreNaM viharamANe bahUI vAsAiM kevali pariyAgaM pAuNittAappaNo AusesaM AbhoettAbAIbhattAiMpaJcakkhAissai 2 taabhuuiN| bhattAiMaNasaNAe cheissai 2 ttA___ -jassaTTAe kIrai naggabhAve kesalocabaMbhaceravAse aNhANagaM adaMtavaNaM aNuvahANagaM bhUmisejAophalahasejAo paragharapaveso laddhAvaladdhAiMmANAvamANAiMparesiMhIlaNAo khiMsaNAo garahaNA uccAvayA virUvA bAvIsaM parIsahovasaggA gAmakaMTagA ahiyAsijati tamaDheM ArAhei 2 ttA carimehiM ussAsanissAsehiM sinjhihitimucihitiparinivvAhiti savvAdukkhANamaMtaM karehiti vR. 'navaMgasuttapaDibohie' iti dve zrotre dve nayane dve nAsike ekA jihvA ekA tvak ekaM mana iti suptAnIva bAlyAdavyaktacetanAni pratibodhitAni-yauvanena vyaktavetanAvaMti kRtAni yasya sa tathA, vyavahArabhASye 'sottAInava suttAI' ityaadi| aTThArasavihadesIppayArabhAsAvisArae aSTAdazavidhAyA-aSTAdazabhedAyA dezIprakArAyA dezIsvarUpAyA bhASAyA vizArado-vicakSaNaH, tathA gItarati tathA gandharve gIte nATyeca kuzalaHhayena yudhyate itihayayodhI evaM gajayodhI rathayodhI bAhuyodhItathA bAhubhyAMpramRdnAtIti bAhupramardI sAhasikatvAt vikAle caratIti vikaalcaarii| savvasaMjatamatavasucarayaphalanivvANamaggeNattisarvasaMyamaH sarvagAnAMmanovAkkAyAnAMsaMyamanaM tasya sucaritasya ca AzaMsAdidoSarahitasya tapaso yatphalaM-nirvANaM tanmArgeNa, kimuktaM bhavati?-sarvasaMyamena sucaritena ca tapasA, nirvANagrahaNamanayornirvANaphalatvakhyApanArthaM / manomAnasiyaMti nasi bhavaM mAnasikaM tacca kadAcidvacasApi prakaTitaM bhavati tata ucyate-manasi vyavasthitaM, 'khaiyaM ti kSapitaM kSayaM nItamiti bhAvaH, 'paDiseviya'ti pratisevitaM syAt strayAdiadhaHkarma-bhUmau nikhAtaM rahaHkarmaguptasthAnakRtaM 'paresiMhIlaNAo' itihIlanAni Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjapraznIyaupAGgasUtram - 84 sadbhUtahInotpatyAdyudaghaTTanAni nindanAni - parokSe jugupsA AtApanAni khiMsanAni 'dhigU muMDa te' ityAdi vAkyAni rjanAni aGagulyA nikSepapurassaraM nirabhartsanAni tADanAni kazAdighAtAH / mU. (85) sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyama samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / namo jiNANaM jiyabhayANaM / namo suyadevayAe bhvgtiie| namo pannattIe bhgviie| namo bhagavao arahao pAsassa passe supasse parasavaNA namo 9 / pradezI rAjA prakaraNaM samAptam 352 119 11 pratyakSaraM gaNanato, granthamAnaM vinizcitam / saptatriMzacchatAnyatra, zlokAnAM sarvasaMkhyayA / / muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA rAjapraznIyaupAGgasUtrasya malayagiri AcArya viracitA TIkA parisamAptA / 13 | dvItIyaM upAGga sUtraM - rAjapraznIyaM samAptam / *** Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi Arya pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devardrigaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAM kAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi 50 becaradAsa 50 rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 5. jIvarAjabhAI 50 hIrAlAla Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3575 400 10. 11. (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama | AgamasUtranAma mUla vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa | 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 | 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 | 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 / 4. samavAya 1667 abhayadevasUri bhagavatI | 15751 | abhayadevasari 18616 / 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 abhayadevasUri 9. anuttaropapAtikadazA 192 | abhayadevasUri 100 praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika / 1167 | abhayadevasari 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisari 3700 | 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti / 2296 malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 23. (paJca upAGga) | 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) 1(?) 150 |26. mahApratyAkhyAna 176 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | | 176 |27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 |28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. | saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 |gacchAcAra 175 | vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 600 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 * vRtti 1000 krama / AgamasUtranAma .mUla | vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 |AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 375 33. | maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. | nizItha 821 | jinadAsagaNi (cUNi) 28000 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUNi) 2225 38. | jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUNi) 39. | mahAnizItha 4548 40. | Avazyaka 130 | haribhadrasUri 22000 41. | oghaniryakti ni.1355 droNAcArya (?)7500 - piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 42. dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisari 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 61 45 mArAma sUtromA vartamAna aNe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI. 38 chedasUtro, 40 thI. 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAmeDala prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromA pache. (3) 69 vRtti- naudha che te ma 3 saMpAina bhunI cha. sivAyanI. 54 vRtti-cUrNi sAhitya mudrita amudrita avasthAmA sudhache 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navise caMdAvejjhaya ane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 sabhe "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 35 bhane "bhAgamahI5'mA akSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItaq jenA vikalpa rUpe che e Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] paMjattvanuM paNa ame "kAmasuttamAM saMpAdIta karyuM che. (pa) ane e baMne nivijA vikalpa che. je hAla mULamUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra prAIva sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha--nitatva e traNenI jU iApI che. jemAM zA ane nItatva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddezava nI ja vRtti no ullekha maLe che. vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryuktiH << zlokapramANa 2500 krama niyukti zlokapramANa | krama | niyukti 1. AcAra-niyukti 450 / 6. Avazyaka-niyukti sUtrakRta-niyukti | 7. sonivRtti bRhatkalpa-niyukti / | piNDaniyukti 4. vyavahAra-nitti mA | dazavaikAlika-niyukti che. dazAzruta-nidhita | 180 10. | uttarAdhyayana-niyukti 1355 835 500 700 noMdha :(1) ahIM Apela sno pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka e pramANathI noMdhAyela sno pramANa che. (2) vRddhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nitti hAla bhAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRtti marSa e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) mogha ane vizvanivijJa svataMtra mUrtamAna svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gAma-41 rUpe thayela che. temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI rAkRtabdha nizvita upara pUrSi ane anya pAMca nizcitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niyukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nividAkartA tarIke madravadusvAmI no ullekha jovA maLe che. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] - krama |1. 483 2. | vartamAnaNe 45mAgamabha6505 bhASyaM bhASya zlokapramANa krama| bhASya gAthApramANa nizISabhASya | 7500 AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya | 7600 / 7. | oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 | 8. piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya | 3185 / 9. dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) 3 46 63 nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi DopArnu 49||y che. samA. saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya sabhA25 AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yuM. (3) AvazyakabhASya bha. yA prmaa|| 483 dajyu bhA 183 ||5muulbhaassy 35 cha ane 300 gAthA anya eka mArganI che. jeno samAveza thAvazyaka sUtra-saddha mAM yo che. [.3 vizeSAvazyaka bhASya bhUma4 prasidhdha yu cha 5 . samaya AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI malamala vRtti ma pe viva2. to Avazyaka bhane jItakalpa me bane 652 bhaNe che. heno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti bha. thayo 4 cha. 59 no ta vizeno. abhIne maNera nathI. [oghaniyukti (752 3000 RD prabhArI bhASyano 55ovA majetA cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA mAnI gayAnuM samAyache (?) () mArIte aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652no 5 mANano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi 535 bhASyagAthA sevAmaNe che. (7) bhASyakartA tarI muNya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNela che. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 59685 bhaNe che. 32cis bhASyana sal ajJAta ja che. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AL cUrNi 7000 5850 1500 vartamAna ANe 45 bhAgamamA 580 cUrNiH krama zlokapramANa krama | cUrNi | zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi 8300 / 9. dazAzrutaskandhacUrNi 2225 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11. jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi | 1500 / 12. | AvazyakacUrNi 18500 jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. uttarAdhyayanacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 16000 15. nandIcUrNi | 8. vyavahAracUrNi 1200 16. | anuyogadAracUrNi 2265 nodha:(1) 6t. 16 cUrNimAMthA. nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa meM cUrNi abhaa2|| 21 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pU pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI kI me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prazana pUzya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize leue.14. praznAyi6. Gf 43 che. bhagavatI cUrNi to maje4 cha, 5 0 zIta 45 nathI. tabha4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa bhejastAto sabhecha 59 zIta yayAnuema nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattara-j nAma bhudhyatve saMbhaNAya che. 205 mate amuka yUniA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMgI" yintyamAmata" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI to 32bI thintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM upa mAgamI 652 paNa nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nitti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. mArIta yA bhASya, sis niyukti sane iyAM cuurnnin| mamA vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, prtipttimovn| 59 sepacha. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA - ame saMpAdita karela mAludiLI mAM bekI naMbaranA pRSTho. upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake lavAmAM prathama aMka zrutattvano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka 3dezaha no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUta gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane jathA/padya ne padyanI sTAIlathI || - || goThavela che. " pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) vavAra - zrata ~:/jUnA/dhyayana/uddezava :mUrta jUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (3) sthAna - sthAnaM/adhyayana/mUlaM (4) samavAya - samavAya:/mUrta () kAvatI - zatakaM/va-maMtarazata/dezas:/mUi ahIM zatanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) saMtazatava kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : jaNAvela che. zata - rU3,34,,36,40 nA peTA vibhAgane saMtazata athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. (6) jJAtAdharma - kRtanya:/f:/adhyayanaM/mUrta pahelA kRtamAM dhyAna ja che. bIjA zrutaskraya no peTAvibhAga ja nAme che ane te ya nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- vargaH/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayanaM/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM thava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene mAvadAra ane saMvAra kahyA che. (koIka dvAra ne badale zrutasvadha zabda prayoga paNa kare che). (99). vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) pati- mUi (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezaka: / mUlaM trA bhAgabhabhAM OMUta bharA vilagI yo che to pakSa sama4za bhATe pratipattiH pachI bheDa peTAvilAja nauMdhanIya che. bhale pratipatti -3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva bhevA yAra peTAvilAgo paDe che. tethI tipatti / (neraiya Adi) / uddezakaH / mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte dRzabhI pratipatti nA uddezakaH nava nathI pakSa te peTAvibhAga pratipattiH nAme 4che. (15) prajJApanA - padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMyAM uddezakaH che, jyAM dvAraM chepa pada-28nA peTA vibhAgamA uddezaka ane tenA peTA vibhAgamAM dvAra paNa che. (16) sUryaprajJapti prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM (17) candraprajJapti prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM khAgama 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAma peTA vilAgi che. yA uddezakaH Ahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. vakSaskAra:/mUlaM (18) jambUdIpaprajJapti (19) nirayAvalikA - adhyayanaM / mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM / mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM / mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM - - (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM bhAgama 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAthai bhevA bhaNe chetene upAMganA pAMya varga tarI sUtradvAre bhojabhAvelA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere bhAvA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH / mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH / mUlaM ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH / mUlaM dazA / mUlaM (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa (39) mahAnizItha adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM adhyayanaM / mUlaM (40) Avazyaka (41) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM - - - mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM //mUlaM (44-45 ) nandI - anuyogadvAra mUlaM - Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 664 krama 1. 2. 3. 4. AcAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA 5. 6. 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 |1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 11 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 28. 29. 30. 31. 4 32. 33. 114 57 13 12 14 30 catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdulavaicArika saMstAraka 34. 35. 36. 93 37. 231 38. 103 39. 107 40. Avazyaka 131 41. oghaniyukti 41. piNDaniryukti 42. dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI 1 2 43. 1 44. 9 gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha 45. anuyogadvAra 307 664 1420 215 285 114 56 103 103 8 1528 92 1165 noMdha :- ukta gAthA saMkhyAno samAveza mUtta mAM thaI ja jAya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. thA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 21 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 141 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [2] [3] [4] [5] [6] [9] [8] [9] [10] [11] [12] [13] * [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [33] [34] [35] [10] ~: amArA prakAzano H - abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA 4 saptAGga vivaraNam - - kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatrujJaya matti [AvRtti-vo] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda- 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] [29] [31] [32] [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [38] tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavakSata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5]] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8]] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo / [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chadUM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijjA [AgamasuttANi-31] amaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijRtti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanijjutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [82] sUya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] 80 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [84] samavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [85] vivAti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [9] nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThuM aMgasUtra [7] vAsanahasa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] maMta:sA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pAvAga29- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] vivAgasUya - [102] uvavAiya [103] rAyappaseNiya - [104] jIvAjIvAbhigama - [105] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti * [107] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA [110] kappavarDisiyA - [111] pulphiyA - [112] pucUliyA - [113] vaSpidasA - [114] causaraNa - [115] AurapaccakkhANa - [117] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga - [120] gacchAyAra - [121] caMdAveRya - [122] gaNivijjA - [123] dainiMdatyao - [124] vIratthava - [125] nisIha - [126] buhatakalpya - [127] vavahAra - [128] dasAsuyabaMdha - [129] jIyakappo - [130] mahAnisIha - [131] Avasaya - [132] ohanijjutti - [133] piMDanijjutti - [134] dasaveyAliya - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-4] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payajJo trIjo payajJo cotho payajJo pAMcamo payajJo chaThTho payajJo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payajJo dazamo payajJo paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra chaThThuM chedasUtra paheluM mUlasutra bIjuM mUlasutra-1 bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [34] uttarayA - [935] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIkaM [143 ] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144] [145 ] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153 ] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155 ] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirayAvalikA upAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162 ] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163 ] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] AgamadIpa-7] bIjI cUlikA cothuM mUlasutra pahelI cUlikA AgamasuttANi saTIka - 9 AgamasuttANi saTIkaM-2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM -7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIkaM- 10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM- 13 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIka - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIka Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMpa sthapa : 'bhAgamArAdhanA un' . zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" // 1 thI 30 nuviv29|| | AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna | bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama | bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi / bhAga-15-16-17/nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya vate & Personal use only |