Book Title: Agam 01 Ang 01 Aacharang Sutra Part 03 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006303/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ACHAR SHRI G SUTRA PART : 03 el 2412URIOL 22110-03 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaviracitayA''AcAracintAmaNi-vyAkhyayA samalaGkRtaM hindIgurjarabhASA'nuvAdasahitam aacaaraangsuutrm| ACHARANGA SUTRA ( tRtIyo bhAgaH adhya0 5--9) [ prathamaH zrutaskandhaH ] niyojaka : (r) saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDita-munizrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrI-zAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa mUlyam ru. 10-0-0 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM: zrI. a. bhA. . sthAnakavAsI jaina zA o ddhA 2 sa mi ti grIna leja pAse, rAjakeTa prathama AvRttiH prata 1000 vIra saMvata : 2483 vikrama saMvata : 2013 IsvI sana : 157 : mudraka : maNilAla chaganalAla zAha dhI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA reDa ? : amadAvAda zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA (1) A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAtaHuSAkALa, sandhyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. (3) mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) ulkApAta--moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (9) digdAha--koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava--vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta--AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya na thAya. vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. yUpaka--zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene yUpaka kahevAya. A pramANe yUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathamA 1 prahara svAdhyAya na karavo. yakSAdIma--koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa--kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. mahikAzveta--zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddAta--cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) mahikAzveta-zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta-cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya DhaMka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA caahie| (2) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya-- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba-taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai| (14) mala-mUtra--sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai| zmazAna--isa bhUmi ke cAroM tarapha 100-100 hAtha taka asvAdhyAya hotA (16) candragrahaNa-jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (17) sUryagrahaNa-jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata-najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| patana-koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra-upAzraya ke andara athavA 100-100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA-ASAr3hI pUrNimA (bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA (skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtrake paJcama adhyayanakI viSayAnukramaNikA prathama uddeza viSaya 1 caturtha adhyayana ke sAtha paJcama adhyayanakA sambandhapratipAdana paJcama adhyayanake cha uddezoM meM varNita viSayoMkA sUcana 2 3 prathama sUtra kA avataraNa prathama sUtra aura usakI chAyA 5 isa lokameM kitaneka manuSya, prayojana athavA vinA prayojana kesa-sthAvara jIvoM kI hiMsA karate haiM, ve durgatibhAgI hote haiM / ve ati tIvra zabdAdiviSayoM kI abhilASA ke kAraNa ina trasa - sthAvara jIvoM kI hiMsA karate haiM aura isake phala svarUpa unheM janma-maraNa ke duHkhoM se chuTakArA nahIM milatA, ata eva viSayoM ke sukhoM se unheM tRpti bhI nahIM hotI / aura jo apUrva karaNa se granthi ko bhinna kara cuke haiM ve na hitra bIca meM haiM aura na bAhara hI; athavA jinhoMne cAritra kA lAbha kara liyA hai ve na to karma yA saMsAra ke madhya meM ha aura na bAhara; athavA - artharUpa se dvAdazAGga upadezaka tIrthakara bhagavAn na saMsAra ke madhya meM hai na usake bAhara hI / 6 dvitIya sUtra kA avataraNa, aura chAyA 7 samyaktva ke prabhAva se saMsAra kI asAratA samajhanevAle bhavya jIva apane jIvana ko vAyuprakampita kuzAgrasthita jalabindu ke samAna samajhate haiM, usI prakAra ve bAlajIvoM ke jIvanako dvitIya sUtra azcila samajhate haiM / vAlajIva krUra karmoM ko karate rahate hai, ve unake duSpariNAmako nahIM samajhate haiM aura janmamaraNa ke cakkara se kabhI bhI chuTakArA nahIM pAte / zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 1 2-3 3 mo 4-16 17 17-26 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [34] viSaya 8 tRtIya sUtra kA avataraNa / 9 tRtIya sUtra aura chAyA / 10 saMzaya ke parijJAna se jIva saMsAra ke prati saMzayazIla ho usakA parityAga karatA hai, aura saMzaya ke aparijJAna se jIva na to saMsAra ke prati saMzayazIla hotA hai aura na usakA parityAgahI karatA hai | 11 caturtha sUtra kA avataraNa, caturtha sUtra, chAyA / 12 saMsArake kaTuvipAkako jAnanevAle catura puruSa, kisI bhI prakArake sAgArikakA sevana nahIM krte| jo mUDha puruSa mahodaya se sAgArika sevana karate haiM, unakI prathama bAlatA sAgArika sevana karanA hai aura dUsarI bAlatA pUche jAne para usako chipAneke liye asatya bhASaNa karanA hai / isa liye prApta zabdAdi viSayoMko parityAga kara aura amApta viSayoMko manase bhI cintana nahIM karate hue bhavya jIva, una viSayoM ko ihaloka aura paralokameM kaTuka phala denevAle jAna kara dUsare logoMko bhI 'maithuna anAsevanIya hai ' - aisA upadeza deN| 13 paJcama sUtra aura chAyA / 14 kitaneka manuSya rUpameM aura kitaneka sparzameM gRddha ho kara narakAdi gatiyoM ke bhAgI hote haiM / sAvadha vyApAra karanevAle manuSya, ina sAvadyavyApAratatpara manuSyoM meM utpanna hote haiM, athavA SaDjIvanikAyoM meM utpanna hote haiM / sAdhu hokara bhI kitaneka viSayaspRhI ho jAte haiM, phira pApakarmoM meM rata rahane lagate haiM, ve azaraNako hI zaraNa mAnate haiM, koI 2 unameM ekalavihArI bhI ho jAte haiM / ye atyanta krodha Adi durguNoMse yukta hote haiM, susAdhu bananekA DhoMga karate haiM, 'mere doSoMko koI zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 26 27 27-31 32 33-35 35 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35] viSaya samajhe nahIM' isake liye sarvadA prayatnazIla hote haiM / ye ajJAnapramAda doSase yukta honese dharmake marmajJa nahIM hote| viSayakaSAyoMse pIDita ye karma bAMdhanemeM dakSa hote haiM , sAvadhavyApAroMmeM lage rahate haiM, aura ye ratnatrayake ArAdhana vinA hI mokSa hotA hai' aisA upadeza dete haiN| inakA kabhI bhI mokSa nahIM hotA / ye to saMsAracakrameM hI phirate rahate haiN| // iti prathama uddeza // 35-49 50 50-51 // atha dvitIya uddeshH|| 1 prathama uddezake sAtha dvitIya uddezakA sambandhakathana 2 prathama sUtra aura chaayaa| 3 isa lokameM kitaneka SaDjIvanikAyoMke rakSaka saMyamI muni hote haiN| ve manuSyajanma-AryakSetrAdiko karmakSapaNakA avasara samajhate haiN| ve karmakSapaNake kSaNakA anveSaNa karate rahate haiN| isa samyagdarzanajJAnacAritrarUpa mArgakA upadeza tIrthaMkaroMne kiyA hai| sAdhu kabhI bhI pramAda nahIM kareM kisI bhI jIvako AsAtA nahIM phuNcaave| isa saMsArameM manuSyoMkI ruci bhinnara hotI hai isa liye sukhaduHkha bhI sabake liye samAna nahIM hai| isaliye muni hiMsA mRSAvAda Adise rahita hokara, parISahopasagause spRSTa hotA huA bhI una zabdasparzAdiviSaya janita parISahoMko jItanekA prayatna kare / 4 dvitIya sUtra aura chaayaa| 5 parISahoMko jItanevAlA muni zamitAparyAya athavA samya paryAya kahA jAtA hai / isa prakArakA muni cAritramohanIyAdi athavA hiMsAdi pApakarnAmeM Asakta nahIM hotA hai| yadi usako kabhI zIghra prANa lenevAle zUlAdi roga, jo ki AtaGka 51-59 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59-68 69-71 71 [36] viSaya kahe jAte haiM ho jAte haiM to vaha unakI vedanAko zAntipUrvaka sahatA hai, auravaha isa prakAra vicAratA hai-yaha svakarmajanita vedanA pahele yA pIche mujhe ho sahanI hogii| yaha zarIra vinAzazIla hai, vidhvaMsanazIla hai, adhruva hai, anitya hai, azAzvata hai, cayApacayika hai, pariNamanazIla hai / ataH aise zarIrako aura sukulajanma aura bodhilAbha Adike avasarako pA kara tapa saMyama Adi dvArA apane jIvanako saphala banAnA caahiye| 6 tRtIya mUtra kA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 7 zarIra kI vinAzazIlatA Adi dekhanevAlA muni narakAdi gati ke bhAgI nahIM hotA hai| 8 caturthasUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| isa lokameM kitaneka manuSya parigrahI hote haiM / thoDA yA bahuta, aNu yA sthUla, sacitta yA acitta jo bhI parigraha inake pAsa hote haiM unhIM parigrahoM meM ye magna rahate haiM / yaha zarIra hI kisI2 ko mahAbhayadAyaka hotA hai| muni, asaMyamI logoM ke dhana ko yA vyavahAra ko mahAbhaya kA kAraNa jAnakara usase dUra rahatA hai / dravyaparigraha ke saMbandhake tyAgI parigrahajanita bhaya nahIM hotA hai| 10 pazcama mUtra aura chAyA niSparigraha muni apane kartavya mArga meM jAgarUka hotA hai, pratyakSajJAniyoMne aise ziSyoM ke liye hI jJAna, darzana, cAritra kA upadeza kiyA hai| isaliye he bhavya ! mokSa kI ora lakSya rakhakara saMyamameM vizeSataH parAkramazAlI bno| aise saMyamI hI brahmacArI hote haiN| yaha saba maiMne tIrthaGkara bhagavAn ke mukha se sunA hai, isaliye yaha saba mere hRdayameM sthita hai| brahmacaryameM sthita manuSya kA ho bandha se pramokSa (chuTakArA) hotA hai / athavA-jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha karmoM kA sambandha 71-75 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [37] rUpa bandha aura una karmoM se pRthaka honArUpa, pramokSa, ye donoM antaHkaraNameM hI haiN| Arambhaparigraha yA aprazasta bhAva se rahita sAdhu, sabhI prakAroM ke parISahoM ko yAvajjIvana sahe / asaMyatoM ko tIrthaMkaropadiSTa mArga se bahirvartI smjho| tIrthaMkaropadiSTa mArga ke antarvarttI muni apramatta hokara vicare / bhagavatprarUpita isa cAritra kA paripAlana, he ziSya ! tuma acchI taraha karo / uddaza samApti / // iti dvitIya uddeza || * // atha tRtIya uddeza // 1 dvitIya uddeza ke sAtha tRtIya uddeza kA saMbandha kathana / 2 prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chAyA / 3 jo koI isa loka meM aparigrahI hote haiM, ve saMyamIjana, alpa sthUla Adi vastuoM meM mamatva ke abhAva se hI aparigrahI hote haiN| medhAvI muni tIrthaMkara AdiyoM kI vANI sunakara aura usIko dharma samajhakara, tadanusAra AcaraNa kara ke aparigrahI ho jAtA hai isa mArga meM maiMne karmaparamparA dUra karane kA jaisA sarala upAya batalAyA hai vaisA anyamArga meM nahIM hai / isaliye isa mArga meM sthita muni apanI zakti ko na chipAve | zrI AcArAMga sUtra : 3 4 dvitIyasUtra kA avataraNa dvitIyasUtra aura chAyA / 5 tIna prakAra ke loga hote haiM - koI saMyama grahaNa karatA hai aura maraNaparyanta pUrNatatparatA ke sAtha use nibhAtA hai; koI saMyama grahaNa karatA hai aura pariSahopasarga se bAdhita ho use choDa detA hai; aura koI na saMyama letA haina use chor3atA hai / jo pRSThAGka 76-81 82 82 83-88 88 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] viSaya pRSThAGka saMyama lekara gRhasthoM ke Azrita hokara rahane lagatA hai vaha bhI gRhastha-jaisA hI hai // 89-92 6 tRtIya sUtra kA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 7 tIrthaMkaroMne yaha saba apane kevalajJAna se pratyakSa karake kahA hai| isa tIrthaGkarokta pravacanameM vyavasthita muni, tIrthakara ke AjJAnusAra calanevAlA, paNDita aura svajana tathA viSaya saMbandhI sneharahita hotA hai| pUrva aura apara rAtrimeM pratikramaNa svAdhyAya Adi sadanuSThAnameM prayatnazIla hotA hai; zIla ke svarUpa ko jAnakara usakA pAlana karatA hai; zIla ke AcaraNa aura anAcaraNa ke phalako sunakara vaha kAmarahita aura jhaMjhArahita ho jAtA hai| bhavyoM ko ina jJAnAvaraNIyAdikarmarUpa Antarika zatruoM se hI yuddha karanA cAhiye, bAhya zatruoM se yuddha karane se kyA lAbha ? 93-100 8 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| 9 parISaha Adike sAtha yuddha karane yogya yaha audArika zarIra durlabha hai / isa saMsArameM kuzala tIrthaGkarAdikoMne jJaparijJA aura pratyAkhyAna parijJAkA viveka kahA hai / dharmase cyuta ajJAnI jIva, garbhAdimeM nivAsajanita duHkhakA anubhava karatA hai / yaha viSaya, Aheta pravacanameM hI kahA gayA hai| dharmase cyuta jIva rUpa AdimeM aura hiMsA AdimeM pravRtti karatA hai / jo muni hotA hai vaha dharmapathameM satata pravRtta, Asravarahita aura ratnatrayake abhyAsI hotA hai / vaha asaMyata logoMko jAnatA hai| isa liye vaha jJanAvaraNIyAdi karmoMko aura unake kAraNoM ko acchI taraha jJaparijJAse jAna kara pratyAkhyAnaparijJAse parityAga karatA hai, aura vaha hiMsAse sarvathA virata hotA hai, saMyamI hotA hai, dhRSTatA nahIM karatA hai, sabhIke sukhaduHkhake jAnanevAlA hotA hai, sthaparake kalyANAbhilASI hotA hai, mokSamArgameM hI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] viSaya satata pravRtta rahatA hai, sAvadyAcaraNase rahita hotA hai, bAhyaAbhyantara abhiSvaGgake parityAgI ho tAhai aura jIvoMmeM Asakti nahIM karatA hai| isa prakArakA muni koI bhI sAvadhAcaraNa nahIM karatA hai| 101-115 10 paJcama sUtrakA avataraNa, paJcamasUtra aura chaayaa| 115 vasumAna muni padArthajJAnayukta AtmAse saMpanna hokara, akaraNIya pApakarmoM kA anveSI nahIM hotA hai| jo samyaktva hai vahI mauna hai, jo mauna hai vahI samyaktva hai-isa vastu ko smjho| isa samyaktva kA AcaraNa vaha nahIM kara sakatA hai jo zithila hotA hai, putrAdikoM ke premameM phasA rahatA hai, zabdAdi viSayoM meM jisakI abhiruci hotI hai, jo pramAdI hai aura jo gRhasthita hai, jo isa samyaktva kA AcaraNa karatA hai aisA muni, sarva sAvadhavyApAraparityAgarUpa munibhAva ko samyaka prakAra se grahaNa kara kArmaNa aura audArika Adi zarIroM ko dUra kare / esA muni vIra hotA hai, antamAMta AhArako sevana karatA hai / aisA muni hI saMsArasAgara ko tiranevAlA, mukta aura virata kahA gayA hai| uddezasamApti / 116-121 // iti tRtIya uddeza // // atha caturtha uddeshH|| 1 tRtIya uddeza ke sAtha caturtha uddeza kA saMbandhakathana / 122 2 prathama sUtra aura chaayaa| 122 3 zAstrAnabhijJa aura alpavayaska muni ko ekAkI grAmAnugrAma vihAra nahIM karanA caahiye| 122-126 4 dvitIya sUtra aura chaayaa| 127 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [40] pRSThAGka 5 koI koI ekAki-vihArI muni, gRhasthoMse zikSAvacanadvArA upadiSTa honepara bhI kupita ho jAtA hai| aisA abhimAnI muni mahAmohase yukta hotA hai / isako vividha prakArake parISahopasargajanita vedanAoMkA anubhava karanA paDatA hai, isaliye vivekI muniko aisA nahIM honA caahiye| use to bhagavAna ke kathanAnusAra gurukI AjJAmeM rahate hue sAvadhAnatAke sAtha vihAra karanA caahiye| 126-132 6 tRtIya sUtra aura chaayaa| 133 7 AcAryake AjJAnusAra calanevAlA muni gamanAgamanAdi kriyAyeM zAstrokta rIti ke anusAra karatA huA gurukulameM nivAsa kare / kabhI kabhI muniguNoMse yukta munike dvArA bhI dvindriyAdi prANiyoMkI virAdhanA ho jAtI hai, parantu unake vaha virAdhanAjanita karma usI bhavameM kSINa ho jAte haiM, kyoM ki apramAdapUrvaka una karmoM ke kSapaNArtha prAyazcitta karatA hai| 133-138 8 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| 139-140 9 aise munikI dRSTi aura jJAna vizAla hotA hai / ye sarvadA IryAsamiti Adise yukta hotA hai| vaha strI Adike bhogoMkI nirarthakatAse pUrNa paricita hotA hai / vaha strI viSayaka vAsanA ko vividha upAyoMse dUra karatA hai| aisA muni striyoMse unake ghara sambandhI kucha bhI nahIM pUchatA, striyoMse mela-jola baDhAnekI kabhI bhI ceSTA nahIM karatA / yaha sarvadA vAggupta, adhyAtmasaMvRta ho kara pApoMse sadA dUra rahatA hai| he ziSyoM ! isa prakArake munidharmakA pAlana kro| 140-149 // iti caturtha uddezaH // zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [41] // atha paJcama uddesh|| viSaya pRSThAGka 1 caturtha uddezake sAtha paJcama uddezakA sambandha-kathana / 150 2 prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chAyA / 151 3 AcArya mahArAja idake samAna nirmala aura akSobhya hokara nirbhaya ho vicarate haiN| 151-159 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 160 saMzayAtmA ziSya kabhI bhI samAdhi nahIM paataa| koI2 gRhastha bhI tIrthakarAdike upadezAnusAra pravRtti karanemeM tatpara rahatA hai aura koI koI anagAra bhii| kisI jJAnI munike dvArA tIrthakarAdi-upadezAnusAra pravRtti-nimittaprerita ziSya kabhI bhI nirviSNa [duHkhita] na hove / 160-166 6 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 166-167 7 tIrthakaroMne jo kucha kahA hai vaha sabhI satya aura nizzaGka hai| 167-169 8 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chAyA / 169-170 9 koI2 zraddhAlu vizvAsI manuSya, dIkSA leneke bAda jinokta jIvAdi tattvoMmeM sandeha hone para 'jinokta sabhI tatva yathArtha hI haiM, anyathA nahIM ho sakatA' isa prakAra una tattvoMko samyak mAnatA hai aura vaha bAdameM bhI unako sarvadA samyaka hI mAnatA hai| koI2 samyak mAnanevAlA bAdameM asamyak mAnane lagatA hai / koI 2 asamyak mAnanevAlA bAdameM samyak mAnane lagatA hai| koI 2 samyaka mAnanevAlA bAdameM bhI sarvajJokta padArthoM ko samyak aura asarvajJokta padArthoM ko asamyak hI mAnatA hai| jina bhagavAna se kathita honeke kAraNa jo padArtha samyak ho haiM unako asamyak mAnanevAlA koI 2 bAdameM bhI mithyAdRSTiyoM ke zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] viSaya pRSThAGka tatvoMko samyaka mAnatA hai aura jinokta tattvoMko asamyaka mAnatA hai / sandeharahita saMyamiyoMko cAhiye ki vaha sandehazola logoMko saMyamameM udyogazIla honekI preraNA kreN| isa preraNAse saMyamake virodhI jJAnAvaraNIya Adi karmoM kI paramparA naSTa ho jAtI hai| saMyamArAdhanameM satata jAgarUka muniyoM ke AcaraNakA anukaraNa kro| bAlabhAvameM kabhI bhI mata pddo| 170-182 10 paJcama sUtrakA avataraNa, pazcama sUtra aura chAyA / 182-183 11 tuma jise hantavya mAnate ho, vaha koI dUsarA nahIM hai; api tu vaha, tuma svayaM hI ho / isI prakAra tuma jisako AjJApayitavya mAnate ho, jise paritApayitavya mAnate ho, jise parigrahItavya mAnate ho aura jise apadrAvayitavya mAnate ho, vaha koI dUsarA nahIM; apitu tumhI ho| isa prakArake parijJAnavAlA Rju-sarala hotA hai / isaliye kisI bhI jIvakA ghAta na karo aura na krvaao| jo ghAtaka hotA hai use bhI usI prakAra ghAtakA anubhava karanA paDatA hai| isI liye kisI ko bhI hantavya nahIM smjhe| 183-188 12 chaThA sUtrakA avataraNa, chaThA mUtra aura chaayaa| 189-190 jo AtmA hai vahI vijJAtA hai aura jo vijJAtA hai vahI AtmA hai| jisase jAnA jAtA hai vaha AtmA hai / vaha jJAnasvarUpa AtmA bhI usa Atmazabdase hI kahA jatA hai, arthAt jJAna bhI 'Atma' zabdase vyavahRta hotA hai| yaha AtmavAdI samyakparyAya kahA jAtA hai| 190-199 // iti paJcama uddeza // zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [43] // atha SaSTha uddeza // viSaya 1 paJcama uddezake sAtha chaThe uddezakA sambandhakathana, aura prathama sUtrakA avataraNa / 200-201 2 prathama sUtra aura usakI chAyA / 201 3 kitaneka loga tIrthaMkarase anupadiSTa dharmAbhAsa mArgameM udyogazAlI hote haiM aura apaneko tIrthaMkaropadiSTa dharmamArga ke saMyamI samajhate haiM nindita mArgake anuyAyI kitaneka loga tIrthakaroMse anupadiSTa dharmamArgameM sarvathA anudyogI hote haiM / he ziSya ! tuma aise mata bano pUrvokta donoM prakArakA na bananA yaha tIrthaMkaroMkA abhimata hai| ziSyako sarvadA AcAryake saMketAnusArI honA cAhiye / 201-204 4 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 205 5 jo parIpahopasarga athavA ghAtikarma catuSTayako parAjita karake svayaM una parISahopasargoMse yA paratIthikoMse parAjita na ho kara jinokta tattvakI jijJAsA karate haiM vaha kisIkA Alambana nahIM lete hai| ratnatrayakI ArAdhanA karanevAle una mahApuruSoMkA mana bahirvartI nahIM hotA / ve pUrvAcAryakA pAramparika upadezase vItarAgake vacanoMkA abhijJa ho jAte hai, ve paratairthikoMkA matakA khaNDana karate haiM / tIrthaMkarokta tattvoMko kitaneka saMyamI apanI sahaja buddhise samajha lete haiM, Aheta Agamake abhyAsase unheM samajhate hai, aura kitaneka AcArya Adike upadezadvArA unheM samajhate haiN| 205-215 6 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 216 7 medhAvI muni, vItarAgopadeza aura mithyAdRSTiyoMke matako tulanAtmaka samIkSA karake, vItarAgopadeyako upAdeya aura mithyASTiyoMke matako heya samajhe, kabhI bhI bItarAgopadezakA zrI. saay||22|| sUtra : 3 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [4] pRSThAGka atikramaNa na kare / mokSAbhilASI vIra muni saMyamakA svarUpako jAna kara usakA AcaraNa karatA huA vicare / he ziSya ! tuma sarvadA vItarAgopadeza aura AcAryopadezakA avalambana karake saMyamAcaraNameM parAkrama kro| 216-220 8 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| 220 9 Urcaloka adholoka aura tiryagloka, ina sabhI sthAnoMmeM mithyAtva, avirati Adi srota, arthAt-AsravadvAra haiM / ye AsravadvAra nadIke srota samAna kahe gaye haiN| inhIM AsravoMse jIva kauMko bAMdhate haiN| 220-223 10 paJcama sUtrakA avataraNa, paJcama sUtra aura chaayaa| 224 11 vItarAgopadiSTa Agamake parijJAtA muni, Avattako paryAlo canA karake AsravadvAroMse virata hotA / karmoM ke AsravoMko dUra karane ke liye prabajita ye mahApuruSa muni akarmA hotA hai, aura jJAna-darzanase yukta hotA hai| paramArtha jAnanevAlA ye muni, acchI taraha vicAra kara kisI bhI vastukI abhilASA nahIM karatA / mokSaprAptike liye udyukta ye muni manuSyalokameM rahatA huA bhI jIvoMkI Agati aura gatiko jAnakara janma maraNake mArgakA ullaGghana kara jAtA hai, arthAt mukta ho jAtA hai| 224-228 chaThe sUtrakA avataraNa, chaThA mUtra aura chaayaa| 228-229 13 siddhAvasthAkA varNana / 229-238 14 saptama sUtrakA avataraNa, saptama mUtra aura chaayaa| 239 15 muktAtmA jIvoMkA varNana / 239-241 // iti SaSTha uddeza // // iti paJcama adhyayana sampUrNa / / 5 / / 12 70 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAGka 247 [5] ||ath SaSTha adhyyn|| viSaya 1 paJcama adhyayanake sAtha SaSTha adhyayanakA sambandhakathana / dhRta zabdakA artha aura bheda / isa adhyayanake pAcoM uddezoMmeM pratipAdya viSayoMkA kramika varNana / prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chaayaa| 242-244 ina manuSyoMmeM jo manuSya samyagjJAnavAn hai, ve hI anya manuSyoM ke liye samyagjJAnakA upadeza dete haiN| ve samyagjJAnI kevalI aura zrutakevalI hote haiN| ve ekendriyAdi jIvoMko yathArtharUpase jAnate haiN| ve hI isa anupama samyagjJAnake upadezaka hote haiN| 244-247 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 4 tIrthaMkara gaNadhara Adi, hiMsAnivRtta, dharmAcaraNake liye udyata aura heyopAdeyabuddhiyukta manuSyoMke liye muktimArgakA upadeza dete haiM / ina upadeza prApta logoM meM kitaneka mahAvIra karmazatruoM ke nAzArtha parAkrama karate haiM / inase bhinna mohavivaza prANI ki jinakI buddhi anyatra lagI huI hai, ve viSAdayukta rahate hai| 247-249 5 tRtIya sUtra kA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 249 6 zaivAla Adise yukta purAne hradameM rahanevAlA kacchapa, jaisA usImeM niviSTa citta honese usase bAhara nahIM ho sakatA, usI prakAra heyopAdeya vuddhirahita manuSya, kabhI bhI isa saMsArarUpI mahArudase bAhara nahIM nikala sktaa| 249-252 7 caturtha mUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| 252 8 jaise vRkSa zAkhAchedanAdi duHkhoM sahate hue apane hI sthAna para rahate haiM, vahAMse haTa nahIM sakate, usI prakAra kitaneka zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [46] viSaya pRSThAGka manuSya, strI, putrAdise apamAnita, aneka Adhi vyAdhiyoMse grasta, aura rAjapuruSAdikoMse hRtasarvasva hote hue bhI gRhatyAga nahIM kara sakate / ve duHkhI ho kara sakaruNa vilApa karate haiM aura nidAna karate rahate haiM, isa kAraNa inheM mokSa nahIM miltaa| 252-254 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 255 10 heyopAdeya vivekarahita manuSya janma-maraNake cakkarameM paDe rahate haiN| 255 11 SaSTha sUtrakA avataraNa, SaSTha mUtra aura chaayaa| 256 12 heyopAdeya vivekarahita anAtmajJa puruSa svakRta karmoM ke phala svarUpa kuSThAdi rogoMse aura vividha parISahoMse AkrAnta hote rahate haiN| 256-259 13 saptama sUtrakA avataraNa, saptama sUtra aura chAyA / 259-260 14 jo pANI tamameM arthAt narakAdi athavA mithyAtvAdimeM paDe hue haiM ve andhe haiM / aise jIva kuSThAdise AkrAnta ho kara duHkha bhAgI hote haiN| aSTama sUtrakA avataraNa, aSTama mUtra aura chaayaa| 16 vAsaka rasaga Adi jo jIva haiM ye sabhI dUsare jIvoMko kaSTa dete haiN| 17 navama sUtrakA avataraNa, navama sUtra aura chaayaa| 18 yaha loka mahAbhayayukta haiM, aura isameM rahanevAle sabhI prANI atyanta duHkhI haiN| 19 dazama mUtrakA avataraNa, dazama sUtra aura chaayaa| 20 kAmAsakta manuSya, isa kSaNabhaMgura nissAra zarIrakI puSTi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 47 ] viSaya nimitta prANihiMsA aura tajjanita karmabandha kiyA karate haiM / 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa, gyArahavAM sUtra aura chAyA / 22 Arca aura bahuduH khayukta ajJAnI manuSya, aneka vidha duSkarma karake solaha prakArake roga AtaGkake bhAgI hote haiM, aura phira ve una rogoMkI cikitsAnimitta ekendriyAdi jIvoMkI hiMsA karate haiM / 23 bArahaveM sUtrakA avataraNa, bArahavAM sUtra aura chAyA / 24 karmodayajanita rogoMkI nivRttimeM cikitsAye samartha nahIM haiM / ataH roganivRtyartha prANivaghase niSpanna cikitsA, vivekiyoM ke liye heya haiM / isa prakArakI cikitsAvidhi, janmamaraNAdirUpa mahAbhayakI kAraNa hai / isa liye kisI bhI prANIkA upamardana nahIM karanA cAhiye / 25 terahavAM sUtra aura chAyA / 26 aSTavidha karmake vinAzaka vRtavAdako samajho; suno| isa saMsAra meM Atmata karmake pariNAmasvarUpa jIva uccanIcAdi kula meM janma lete 2 kramika munitvako prApta karate haiM / 27 caudahaveM sUtra aura avataraNa / 28 dIkSAke liye udyukta manuSya ke liye mAtA-pitA Adi vilApa karate hai, aura Akroza vacana bolate haiM / 29 pandrahaveM sUtrakA avataraNa, pandrahavAM sUtra aura chAyA / 30 saMyamAbhilASI manuSya, dIkSAke samaya meM rote hue apane mAtA pitA AdikI ora bilkula dhyAna nahIM detA / usakA isa prakArakA vyavahAra ucita hI hai, kyoM ki vaha saMsArakI vAstavikatAse abhijJa, naraka - jaise gRhavAsameM raha hI kaise zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 263-264 264 264-265 266 266-267 268 268-271 271 272 273 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [48] viSaya pRSThAGka sakatA ! he ziSya ! isa dhUtavAdokta jJAnakA sarvadA cintana kro| 274-276 // iti prathama uddeza / / ||ath dvitIya uddesh|| 1 prathama uddezake sAtha dvitIya uddezakA sambandhakathana / prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chaayaa| 277-278 2 isa SaDjIvanIkAyarUpa lokako Atura jAna kara, gRhasthAvAsa ko choDa kara, viratiyukta hokara brahmacaryameM sthita kitaneka muni athavA ekAdaza pratimAdhArIzrAvaka zrutacAritradharmake vAstavikatattvako jAnate hue bhI mohodayake kAraNa saMyamake pAlanameM asamartha ho saMyamopakaraNakA parityAga kara dete haiN| inameMse kitaneka dezavirata ho kara rahate haiM aura kitaneka to mithyAtvI ho jAte haiM / zabdAdi viSayoMmeM mamatva karanevAle ina saMyama choDanevAloM meM se kitateka antarmuhUrta meM mara jAte haiM aura kitaneka ahorAtrameM kitaneka isase adhika kAlameM / isa prakAra ye bhogArthI, duHkhasAra zabdAdi viSayoM meM Asakta ho isa manuSya jIvanako vyartha meM naSTa kara DAlate haiN| 278-281 3 dvitIya mUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 4 kitanekamanuSya saMyamI ho kara, saMyama grahaNake kAlase le kara saMyamAnuSThAna meM sarvadA tatpara rahate hai| aise mahA muni hI karmadhUnanameM samyak prakArase pravRtti-zIla hote hai / 282-283 5 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 282 284 zrI mAyA sUtra : 3 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 [49] viSaya pRSThAGka 6 mamatva bhAvanAse rahita, ata eva 'ahameka evAsmi'-aisI bhAvanAse bhAvita antaHkaraNavAlA manuSya, sabhI prakArake bandhanoMko choDa kara prabajita ho jAtA hai aura acela vaha muni avamodarikAse hI rahA karatA hai| 284 7 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chAyA / 285 8 aise avamodarikAyukta muni, dharmAnabhijJa manuSyoMdvArA vividha prakArase apamAnita hotA huA bhI una apamAnoMko samatApUrvaka sahatA huA vicAratA hai, aura vaha sabhI parISahoMko samatApUrvaka sahatA hai| 285-287 paJcama mUtra aura chaayaa| 10 samyagdRSTi muni parISahaprayukta sabhI duzcintAoMkA parityAga kara parISahoMko she| 287 SaSTha sUtra aura chAyA / 287 12 pravrajyAko kiso duSparisthitimeM nahIM tyAgatA, aisA muni / hI nirgrantha hai| 287-288 13 saptama sUtra aura chaayaa| 288 14 'jinAgamake anusAra hI jinadharmakA pAlana karanA caahiye| yahI tIrthaMkaroMkA uttama upadeza manuSyoMke liye hai| 15 AThavAM mUtra aura chaayaa| 289 karmadhUnanake upAya isa saMyamameM saMlagna ho kara, aSTavidha karmako khapAte hue vicare / sabheda karmoMko jAna kara manuSya, una karmoM ko, zramaNadharmakA ArAdhana karake khapAtA hai| 289 17 navama sUtrakA avataraNa, navama sUtra aura chAyA / 289-290 18 isa jinazAsanameM raha kara jinhoMne karmabandhako zithila kara diyA hai aise kitaneka muni ekAkivihAra pratimAdhArI hote haiM, unheM aneka prakArake parIpaha prApta hote haiM, una parISahoMko ve dhIra muni samatApUrvaka she| 290-293 // iti dvitIya uddeza // 288 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [50] // atha tRtIya uddeza // pRSThAGka 1 dvitIya uddezake sAtha tRtIya uddezakA sambandhakathana / prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chaayaa| 294 2 mamatArahita, jJAnAcArAdike pratipAlaka muni, dharmopakaraNake atirikta karmabandhake kAraNa vastrAdikoM ko choDa kara vicaratA hai| 294-295 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 4 jo sAdhu, acela (alpavastradhArI) aura sAdhumaryAdAmeM vya yasthita hote haiM unheM jIrNavastrasambandhI cintA kabhI bhI nahIM hotii| 296-298 5 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 298-299 6 karmabandhoMke vinAzake nimitta prayatnazIla usa acela muniko usa acelAvasthAmeM aneka prakAra ke parISaha prApta hote haiM, ve parISaha usa munike liye tapaHsvarUpa hI haiN| 299-301 7 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha mUtra aura chaayaa| bhagavAnkI AjJAnusAra, apanI 2 sAmarthyake anukUla utkRSTa yA apakRSTa sAdhvAcAra pAlanameM pravRtta sabhI muni samyaksvI haiM / sabhI tIrthaGkaroM ke zAsanakAlameM acela muni vividha parISahoMko sahate haiN| 302-305 9 pazcama sUtrakA avataraNa, paJcama mUtra aura chaayaa| 306 jo samyagjJAnako prApta ho cuke haiM unakI bAheM athavA bAdhAyeM kRza ( kSINa ) ho jAtI haiM karmakSapaNArtha pravRtta ina samyagjJAniyoMke mAMsazoNita sUkha jAte haiM / ye apanI samabhAvanA aura kSamA Adi guNoMse saMsAraparamparAko chinna karake rahate haiM / isa prakArake sAdhu, tIrthaGkaroM dvArA tIrNa mukta aura virata kahe gaye haiN| 306-308 11 SaSTha sUtrakA avataraNa, SaSTha sUtra aura chAyA / 308 302 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 14 [51] viSaya 12 asaMyamase nivRtta, uttarottara baDhate hue zubhAdhyavasAyameM pravRtta aura bahuta kAlase saMyamameM sthita aise muniko kyA saMyamameM arati ho sakatI hai / 308-309 13 saptama mUtrakA avataraNa, saptama mUtra aura chAyA / pUrvokta prakArake sAdhu, uttarottara adhikAdhika prazasta pariNAmadhArA athavA guNasthAnapara ArUDha hote haiM, ataH unako arati ho hI kaise ? / jaise dvIpa, asandIna-bADhake upadravase rahita hotA hai, usI prakAra yaha muni bhI, upasarga Adise bAdhita nahIM hotA hai, athavA-jaise asandIna dvIpa yAtrikoM ke liye AzvasanIya hotA hai, usI prakAra saMsArasAgarako tiranekI icchAvAle manuSya, isa prakArake sAdhuoMke Upara vizvAsa karate haiN| 15 AThaveM sUtra aura chaayaa| 16 asandIna dvIpake samAna bhagavadbhASita dharma bhI hai| 17 navama sUtrakA avataraNa, navama sUtra aura chaayaa| 311-312 vaha muni, nispRhI ahiMsaka sarvalokapriya sAdhumaryAdAmeM vya vasthita aura paNDita hotA hai| 19 dazama sUtrakA avataraNa, dazama sUtra aura chaayaa| 312-313 AcArya mahArAjako cAhiye ki jaise pakSI apane baccoMko uDanA sikhAte haiM usI prakAra ve bhI dharmAnuSThAnameM anutsAhI ziSyoMko dina-rAta kramazaH ekAdaza agoMkI zikSA deN| AcAryadvArA zikSita ve ziSya, sakala pariSahoM ke sahana aura saMsArasAgarake pAra karanemeM samartha ho jAte haiN| 313-314 // iti tRtIya uddeza // 311 312 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 1 tRtIya uddezake sAtha caturtha uddezakA saMbaMdhakathana, prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chAyA / [42] // atha caturtha uddeza | 2 AcAryadvArA parizramapUrvaka zikSita kiye gaye una ziSyoM meM se kitane ahaMkArayukta ho kara upazamako choDa gurujanoMke sAtha bhI kaThora vyavahAra karate haiM / 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chAyA / 4 kitaneka ziSya brahmacarya meM raha kara bhI, bhagavAnkI AjJA ArAdhanA sarvathA tatpara nahIM ho kara dezataH bhagavAn kI AjJAkI avahelanA karate hue sAtAgauravakI adhikatA se bAkuzika ho jAte haiM / 5 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chAyA / 6 kitaneka ziSya, AcAryadvArA kuzIlAcAra ke vipAkakA pratipAdana karanepara, una AcAryoM ke Upara hI kruddha ho jAte haiM / 7 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chAyA / 8 ye avasanna pArzvasthAdi, zIlavAn upazAnta aura heyopAdeya jJAnapUrvaka saMyamamArga meM pravRtti karanevAle sAdhuoMko 'cArihIna ' kahA karate hai, yaha unakI dvitIya bAlatA hai, pahalI bAlatA to inakI yaha hai jo ye svayaM bhraSTa haiM / 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 10 kitaneka svayaM saMyamAcaraNameM asamartha hote hue bhI mUlaguNa aura uttaraguNakI zuddha rUpase vyAkhyA karate haiM, unako dvitIya bAlatA nahIM hotI hai / SaSTha sUtrakA avataraNa, SaSTha sUtra aura chAyA / 11 zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 315 315-316 317 317 318 320-321 321-322 322 322 323 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka 324 12 kitaneka samyaktvapatita jJAnabhraSTa muni, dravyataH AcAryAdiko praNAma Adi karate hai, paraMtu ve bhAvataH apanI AtmAko samyakcAritrarUpa mokSamArgase bhraSTa hI karate rahate haiM / 323 13 saptama mUtrakA avataraNa, saptama mUtra aura chaayaa| 324 14 kitaneka parIpahopasargase AkrAnta ho jIvanake mohase saMyamakA parityAga kara dete haiM, unakA saba kucha vyartha hI hai| 15 aSTama mUtrakA avataraNa, aSTama sUtra aura chaayaa| 325 16 jIvanake sukhake nimitta jo cAritrakA parityAga karate haiM ve pAmarajanoMse bhI nindita hote haiM, aura ve ekendriyAdi durgatike bhAgI hote haiM, saMyamasthAnase girakara bhI ve apane ko paNDita mAnate hue apanI prazaMsA karate haiM aura uttama sAdhuoMkI nindA karate haiM, unake Upara asatya doSoMkA Aropa karate haiM / medhAvI muniko aisA nahIM honA cAhiye / 325-327 navama sUtrakA avataraNa, navama sUtra aura chaayaa| 328 18 ArambhArthI sAdhu, hiMsAke nimitta dUsaroM ko prerita karate haiM, hiMsAkI anumodanA karate haiN| 'tIrthaGkarokta dharma ghora arthAt-duranucaraNIya hai '-aisA mAna kara tIrthaMkarokta dharmakI upekSA karate rahate haiM ese manuSyoMko tIrthaGkaroMne viSaNNa arthAt kAmabhoga-mUchita aura vitaI arthAt SaDjIvanikAyoMke upamardanameM tatpara kahA hai| 328-329 19 dazama sUtrakA avataraNa, dazama sUtra aura chaayaa| 329 kitaneka jana, mAtApitA, jJAtibandhu aura dhana-dhAnyAdikoMko choDa kara saMyama lete haiM aura usa saMyamakA pAlana acchI taraha karate haiM, parantu bAdameM ve hI karmadoSavaza saMyamase gira paDate haiM, dIna-hIna ho kara vratavidhvaMsaka ho jAte haiN| 330-333 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [54] viSaya 21 gyArahaveM satrakA avataraNa, gyArahavAM mUtra aura chaayaa| 333 22 saMyamase cyuta logoMkI sarvatra nindA hotI hai / 333-325 23 bArahaveM sUtrakA avataraNa, bArahavAM mUtra aura chAyA / 335 24 kitaneka abhAge sAdhu, upavihAriyoM ke sAtha rahate hue bhI zItalavihArI hote haiM, vinayazIla sAdhuoMke sAtha rahate hue bhI avinayI hote haiM, viratoMke sAtha rahate hue bhI avirata hote haiM, saMyamArAdhakoMke sAtha rahate hue bhI asaMyamI hote haiM / ataH saMyamI sAdhuoMkI saMgati prApta kara sarvadA saMyamArAdhanameM tatpara rahanA cAhiye / 335-336 // iti caturtha uddeza sampUrNa // 4 // // atha paJcama uddesh|| 1 caturtha uddezake sAtha pazcama uddezakA sambandha-kathana / prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chaayaa| 336-338 una muniyoMko aneka sthAnoMmeM aneka prakArake upasarga prApta hote haiM, una upasargoM ko ve muni acchI taraha sheN| 338-339 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 339-340 4 jainAgamake jJAtA muni, lokasvarUpako tathA pUrvAdi digvi bhAgoMko bhI acchI taraha jAna kara dayAdharmakI prarUpaNA kare aura dharmAnuSThAnakA phala kahe / 340 5 tRtIya strakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 6 vaha AgamajJa muni, sunanekI icchAvAle utthita, anutthita sabhI prakArake logoMko zAnti, virati, upazama, nirvANa, zauca, Arjava, mAdava aura lAghavakI vyAkhyA AgamAnusAra karake smjhaave| 341-342 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 55 ] viSaya 7 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chAyA / 8 muni ekendriyAdi sabhI prANiyoMke hitakI ora dRSTi rakhate hue dharmopadeza kare / 9 paJcama sUtrakA avataraNa, paJcama sUtra aura chAyA / 10 dharmopadeza karate hue muni, na apane AtmAkI virAdhanA kareM, na dUsare manuSyoMkI virAdhanA kare aura na anya prANa, bhUta, jIva aura santvakI virAdhanA kare / 344-345 11 chaThe sUtrakA avataraNa, chaThA sUtra aura chAyA / 345 12 jIvoMke anAzAtaka muni sabhI prANiyoMke zaraNa hote haiM / 346-347 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa, sAtavAM sUtra aura chAyA / 347-348 14 karmavinAzake liye utthita muni, zrutacAritra dharma meM sthira ho kara, balavIryako nahIM chipAte hue, sabhI prakArakI paristhiti meM niSprakampa, sthiravAsarahita arthAt ugravihArI aura saMyamakI ora lakSya rakhate hue vihAra kare / 17 navama sUtrakA avataraNa, navama sUtra aura chAyA / 18 Asaktiyukta prANI, bAhyAbhyantara parigrahoMse nibaddha hote haiM, unameM nimagna rahate haiM, kAmabhogameM abhiniviSTa cittavAle hote haiM / muniko cAhiye ki ve Asaktirahita ho kara saMyama pAlana kareM, saMyamase kabhI bhI bhayabhIta na hoveM / 15 aSTama sUtrakA avataraNa, aSTama sUtra aura chAyA / 16 samyagdRSTi jIva jinoktadharmako jAnakara parinirvRta ho jAtA hai / 19 dazama sUtrakA avataraNa, dazama sUtra aura chAyA / 20 vaha Arambha ki jisase hiMsaka jana bhayabhIta nahIM hote haiM, usako samyak prakArase jAna kara aura cAra kaSAyakA vamana karake munijana saMyamamArga meM vicarate haiN| ese munijana ke sabhI karma bandhanatUTa jAte haiM / zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 342 343 343-344 348 349 349 349-350 350-351 352 352-354 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56] viSaya pRSThAGka 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa, gyArahavAM mUtra aura chaayaa| 22 isa audArika Adi zarIrake vinAzako tIrthakaroMne saMgrAmakA agra bhAga kahA hai / munijana jJAnAcArAdirUpa naukAkA avalambana kara saMsAra mahAsAgarake pAragAmI hote haiN| parISaha aura upasargoM se hanyamAna muni, rAgadveSarahita apane maraNakAlase abhijJa ho kara bAraha varSakI saMlekhanAse zarIrakA saMlekhana karake bhaktapatyAkhyAna AdimeMse kisI eka maraNase apane maraNakAlakI pratIkSA kreN| isa prakArake muni sakala karmakSaya karake mokSagAmI hote haiN| 355-360 23 adhyayanaviSayopasaMhAra / 360-361 / / iti SaSTha adhyayana // // atha aSTama adhyayana // (prathama uddeza) 1 saptama adhyayanake vicchedakA kAraNa / 363-365 2 aSTama adhyayanakA upodghAta / 365-366 3 aSTama adhyayanameM pratipAdita viSayoMkA uddezakramase saMkSepataH kathana / 367-370 4 prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura usakI chaayaa| avasanna pArzvastha Adi svamatAvalambiyoMkA aura zAkyAdi paramatAvalambiyoMko, sAdhu kabhI bhI AhAra Adi na deve,na unheM nimantrita kare, aura na unakI zuzrUSA hI kre| 370-371 6 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chAyA / 371-372 370 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [5] pRSThA 7 avasanna pArzvasthAdika svamatAvalambiyoMdvArA aura zAkyAdi paramatAvalambiyoMdvArA AhArAdi nimitta Amantrita honepara sAdhu, kabhI bhI unake AmantraNakA svIkAra na kre| 372-373 8 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 374 9 kitaneka logoMko AcAragocara arthAt sarvajJopadiSTa saMyama mArgakA paricaya nahIM hotA hai, ataH ve ArambhArthI hote haiM, aura una ArambhArthI logoMkI tatvake sambandhameM paraspara bhinna bhinna dRSTi hotI hai| isa liye unakA dharma vAstavika nahIM honeke kAraNa bhavyoMke liye sarvadA parityAjya hai| 374-396 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| 396-397 isa anekAnta dharmakA prarUpaNa bhagavAn tIrthakarane kiyA hai| unhoMne apane sAdhuoMke liye kahA hai ki paravAdiyoMke sAtha vAdameM bhASAsamitikA dhyAna satata rkheN| ve paravAdiyose isa prakAra kaheM ki Apake zAstroMmeM SaDjIvanikayopamardanarUpa Arambha, dharmarUpameM svIkRta kiyA gayA hai vaha hameM grAhya nahIM hai| kyoM ki Arambha narakanigodAdike kAraNa hone se pApa hai / hama sAvadyAcaraNake tyAgI haiM, ataH hameM isa viSayameM Apake sAtha vAda nahIM karanA hai aura yahI hamAre liye ucita bhI hai| 'dharma na grAmameM hai aura na araNyameM, dharma to jIvAjIvAdi-tattva-parijJAnapUrvaka niravadyAnuSThAnameM hI hai'-yaha mAhana-bhagavAn mahAvIrakA upadeza hai| bhagavAnne tIna yAmoMkA prarUpaNa kiyA hai| ina yAmoMmeM saMyudhyamAna aura samutthita Aryajana jo ki pApakarmoMse nivRtta haiM ve hI anidAna kahe gaye haiN| 397-403 12 paJcama sUtrakA avataraNa, pazcama sUtra aura chAyA / zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [58] viSaya 13 'UrdhAdi sabhI dizAoM evaM vidizAoMmeM sUkSmabAdarAdi sabhI prANiyoMkI virAdhanArUpa karmasamArambha hotA hai - isa bAtako jAna kara medhAvI sAdhu na svayaM ina SaDjIvanikAyoMke viSayameM daNDakA samArambha kare, na dUsaroMse karAve, na karate hue kI anumodanA hI kare / he ziSya ! tumheM isa prakArase vicAranA cAhiye ki ina daNDasamAraMbha karanevAloM ke sAtha vArtAlApa karane meM bhI mujhe lajjA hotI hai, phira maiM daNDasamArambhakA anumodana kaise karU~ ? maiM kabhI isakA anumodana nahIM kara sakatA / isa prakAra nizcaya kara ke sAdhumaryAdAmeM vyavasthita, prANAtipAtase bhayabhIta tuma, usa anarthakara prANAtipAtAdirUpa daNDakA, athavA anya daNDa kA samArambha kabhI nahIM karanA / 404-405 // iti prathama uddeza // ||ath dvitIya uddesh|| 1 dvitIya uddazakA prayama uddezake sAtha sambandhakathana, prathama sUtra ___ aura usakI chAyA / 406-407 2 zmazAna AdimeM sthita sAdhuko akalpanIya azanAdika lene ke liye yadi koI gRhapati Agraha kare to sAdhu usake Agrahako kabhI bhI nahIM sviikaare|| 408-412 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 412-413 4 usa sAdhuke samIpa A kara koI gRhapati usa sAdhuko, akalpanIya azana Adi lA kara deve, yA rahaneke liye akalpanIya upAzraya deve, to sAdhuko cAhiye ki vaha usa gRhapatike vacanoMko kabhI bhI svIkAra nahIM kre| 413-416 5 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 416 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [59] viSaya 6 zmazAnAdisthita sAdhuke, gRhapatidvArA pradatta akalpanIya azanAdika na lenepara, yadi ve gRhapati usa sAdhukI tADanA Adi kareM to sAdhu usa tADanAdikako zAntipUrvaka sahana kare / athavA vaha sAdhu usa gRhapatike samyagdRSTitva aura mithyAdRSTitvakA anumAna kara, yadi vaha samyagdRSTi ho to use sAdhuke AcArakA parijJAna karAve / athavA-yadi dekhe ki yaha gRhapati mithyAdRSTi hai to kucha bhI nahIM kahe / cupa cApa usake dvArA kiye gaye upasargoM ko zAntacitta ho kara she| 416-422 7 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chaayaa| 422-423 8 vaha sAdhu gRhapatidvArA pradatta usa AhArAdiko kabhI bhI svIkAra na kare / itanA hI nahIM vaha sAdhu zAkyAdi paratIrthakoM ko kabhI bhI azanAdika nahIM deve, na unheM nimantrita kare, na unakI sevA kare, aura na unakA Adara hI kre| paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 423-424 bhagavAnkI AjJA hai ki sAdhu apane sAdharmika sAdhuko azanAdika pradAna kare, usako nimantrita kare, usakI sevA kare aura usakA AdarasatkAra kre| 424-425 // iti dvitIya uddeza // 423 // atha tRtIya uddesh|| 1 tRtIya uddezakA dvitIya uddezake sAtha sambandhakathana / prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chAyA / 426-427 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60] viSaya 2 kitaneka manuSya yuvAvasthAmeM hI saMbuddha ho muni ho jAte haiM / unameM jo buddhabodhita hote haiM ve paNDitoM arthAt tIrthakaragaNadhara Adike samIpa dharmavacana suna kara unheM hRdaya meM utAra kara samatAbhAvakA avalambana kare ; kyoM ki tIrthaMkaragaNadhara AdikoMne samatAse hI dharmakA prarUpaNa kiyA hai / una sAdhuoMko cAhiye ki ve zabdAdika viSayoMkI abhilApAse rahita ho kara, prANiyoMkI hiMsA aura parigraha nahIM karate hue vicarate haiM / aise muni kabhI bhI parigrahoM se lipta nahIM hote haiM, aura na ye prANiyoMke Upara manovAkkAyadaNDakA hI prayoga karate haiN| aise muniyoM ko tIrthaMkaroMne mahAn aura agrantha kahA hai| aise muni mokSa aura saMyamake svarUpa ke parijJAtA hote haiM, aura ve deva, nAraka, manuSya aura tiryaJca ke janma-maraNAdika duHkhoMko jAna kara kabhI bhI pApakarma nahIM karate haiM / 5 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chAyA / 6 pUrvokta muni AgamameM kuzala hote haiM aura ve kAla, bala, mAtrA, kSaNa, vinaya aura samayake jJAtA hote haiM / ve parigrahameM mamatva nahIM rakhate haiM, yathAkAla anuSThAna karanevAle hote haiM aura apratijJa hote haiN| aise muni rAgadveSako chinna karake mokSako prApta karate haiM / zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chAyA / 1 4 AhAra se paripuSTa prANiyoM ke ye zarIra, parISahoMke Anepara vinaSTa ho jAte haiM / dekho; kitaneka prANI kSudhAparISahase kAtara ho jAte haiM, aura inake viparIta koI 2 rAgadveSavarjita muni kSudhApariSadake prApta hone para bhI niSprakampa ho kara paDjIvanikAyake Upara dayA karanemeM hI saMlagna rahate haiM / 431-433 433- 434 427-430 431 434 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [61] pRSThA 7 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha sUtra aura chAyA / 435 8 zItasparzase kampitazarIra muniko dekha kara yadi gRhapati pUche ki ' he AyuSman ! kyA ApakA zarIra kAmajanita pIDAse kaMpita ho rahA hai ? ' to muni usase kahe-' he gAthApati ! merA zarIra kAmavikArase nahIM ka~pa rahA hai, kintu zItakI bAdhAko maiM nahIM saha pA rahA hU~ isaliye ka~pa rahA hai|' isa para yadi gRhapati kahe ki ' he AyuSman ! to Apa agnisevana kyoM nahIM karate? ' isa para vaha sAghu kahe ki 'he gAthApati! mujhe agniko prajvalita karanA yA usakA sevana karanA nahIM klptaa|' isa prakAra kahane para yadi vaha gRhapati yA anya gRhastha Aga jalA kara usa munike zarIrako tApita kare to vaha muni gRhasthako samajhA kara agnisevanase dUra hI rhe| 435-439 // iti tRtIya uddeza // // atha caturtha uddeza // 1 caturtha uddezakA tRtIya uddezake sAtha sambandhamatipAdana, prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chAyA / 440-441 2 muniko tIna vastra aura cauthA pAtra kA rakhanA kalpatA hai| isa prakArake sAdhuko yaha bhAvanA nahIM hotI hai ki cauthe vastrakI yAcanA kruuNgaa| sAdhu eSaNIya vastrakI yAcanA karate haiM, jaisA vastra mila jAtA hai usIko dhAraNa karate haiM, vastroMko dhote nahIM haiM aura raMgate hI haiN| sAdhu dhautarakta yatrako dhAraNa nahIM karate haiN| ve kabhI bhI vastroMko chipAte nahIM; kyoM ki unakA vastra jIrNa aura malina honeke kAraNa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka mUlyavAna nahIM hotA hai / isa prakArake sAdhu grAmAntaroM meM nirdvandva vicarate haiM / vastradhArI sAdhuoMkI yahI tIna vastra aura cauthA pAtrarUpa sAmagrI hotI hai| 441-444 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chAyA / 444 4 hemanta Rtuke bItane para grISma Rtuke prArambhameM sAdhuko jIrNa vastroMkA parityAga kara denA cAhiye / athavA zItasamaya bItane para bhI kSetra, kAla aura puruSa svabhAvake kAraNa yadi zItabAdhA ho to tInoM vastroMko dhAraNa kare, arthAtzIta lagane para tInoM vastroMko dhAraNa kare, zIta na lage aura usakI AzaGkA ho to apane pAsa rakhe, tyAge nhiiN| athavA zItakI alpatAmeM eka vastrako dhAraNa kare, aura jaba zIta bilkula hI na rahe taba acela arthAt prAvaraNavastra rahita ho jAya / isa prakArase muniko AtmA laghutAse yukta ho jAtI hai / isa prakArase vastratyAga karanevAle muniko koyaklezanAmaka tapa bhI hotA hai| 445-447 5 tRtIya sUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 448 6 yaha saba bhagavAna mahAvIrane kahA hai; isa liye muni isa sabakA acchI taraha vicAra kara sacela aura acela avasthAoM meM sAmyabhAva hI rkheN| 448 7 caturtha sUtrakA avasaraNa, caturtha sUtra aura chAyA / 449 8 jisa muniko yaha hotA hai ki maiM rogAtakoMse athavA zItAdi yA strIke upasargase spRSTa ho gayA hU~, maiM inako saha nahIM sakatA hU~, vaha vasumAn muni usa samaya apane antaHkaraNase heya aura upAdeyakA vicAra kara una upasaukA pratikAra nahIM karate haiN| aise tapasvI muni striyoMke upasarga upasthita hone para vaihAyasa Adi maraNadvArA zarIra choDa dete haiM parantu cAritrako nahIM chor3ate haiN| aise munikA vaha maraNa bAlamaraNa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [63] viSaya nahIM hai, api tu vaha paNDita maraNa hI hai / vaha muni vastutaH saMsArAntakArI hI hotA hai / isa prakAra vaha vimohakA AyatanasvarUpa vaihAyasa mRtyu hI usa sAdhuke hita AdikI karanevAlI hotI hai| 449-456 // iti caturtha uddeza sampUrNa // // atha paJcama uddesh|| 1 pazcama uddezakA caturtha uddezake sAtha saMbandhapatipAdana, prathama sUtrakA avataraNa, prathama sUtra aura chAyA / 457-458 jo bhikSu, do vastra aura eka pAtra dhAraNa karaneke liye abhigrahase yukta hai use yaha bhAvanA nahIM hotI ki tIsare vastrakI yAcanA kruuNgaa| vaha yathAkrama eSaNIya vastroMkI yAcanA karatA hai, usakI itanI hI sAmagrI hotI hai / jaba hemanta Rtu bIta jAtI hai aura grISma Rtu Ane lagatI hai taba ve parijIrNa vastroMko choDa deveM / athavA zIta samaya bItane para bhI kSetra, kAla aura puruSasvabhAvake kAraNa yadi zItabAdhA ho to donoM vastroMko dhAraNa kreN| zItakI AzaGkA ho to apane pAsa rakheM, tyAge nahIM / athavA avamacela ho, athavA ekazATakadhArI hoveM, athavA acela ho jAveM / isa prakArase munikI AtmA lAghava guNase yukta ho jAtI hai / bhagavAnne jo kahA hai vaha sarvathA samucita hai, isa prakAra muni sarvadA bhAvanA kreN| yadi muniko aisA lage ki rogAdikoMse spRSTa ho gayA hUM, nirbala hUM, maiM bhikSAcaryA ke liye gRhasthake ghara jAnemeM asamartha hUM, usa samaya yadi koI gRhastha munike liye azanAdika sAmagrIkI yojanA kare to muni use akalpanIya samajhakara kabhI bhI nahIM sviikaareN| 458-461 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chAyA / 462 4 jisa bhikSu kA AcAra isa prakAra kA hotA hai ki-- (1) jisako kisIne vaiyAvRtya karane kI preraNA nahIM kI vaha yadi aglAna hogA aura vaha Akara mujha glAna ko nive. dita karegA ki maiM ApakI vaiyAvRtti karU~gA to maiM sAdharmikoM dvArA nirjarA ke liye kI jAtI huI vaiyAvRtti svIkAra kruuNgaa| aura aglAna tathA dUsaroM se aprerita maiM glAna sAdhu kI vaiyAvRtti apane karmanirjarA kI icchA se karU~gA usake liye AhArAdi kI gaveSaNA karU~gA aura dUsaroM ke lAye hue AhAra kA bhI svIkAra karU~gA / (2) dUsaroM ke liye AhArAdi kA anveSaNa karU~gA aura dUsaroM ke lAe hue AhAra kA svIkAra nahIM kruuNgaa| (3) dUsaroM ke liye AhAra kA anveSaNa nahIM karU~gA parantu dUsaroM ke lAye hue AhAra kA svIkAra kruuNgaa| (4) dUsaroM ke liye AhAra kA anveSaNa nahIM karU~gA aura na dUsaroM ke lAye hue AhAra kA svIkAra hI karU~gA / isa prakAra abhigrahadhArI muni apane abhigraha ko pAlate hue, zAnta, virata, hokara aura antaHkaraNa kI vRttiyoMko viruddha kara glAnAvasthAmeM bhaktapratyAkhyAna se hI apane zarIra kA parityAga kre| usa muni kA vaha kAlaparyAya hI hai| usa kA isa prakAra se zarIra tyAga karanA vimohAyatana-mahApuruSakarttavya hI hai aura, hita, sukha, kSama, niHzreyasa evaM AnugAmika hI hai| uddeza smaapti| 463-468 // iti paJcama uddeza // ||ath SaSTha uddeza // 1 SaSTha uddeza kA paJcama uddeza ke sAtha sambandhapratipAdana, prathama sUtra kA avataraNa, prathamasUtra aura chaayaa| 469-470 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 viSaya pRSThAGka 2 jo bhikSu eka vastra aura eka pAtra ke abhigrahadhArI hai, usako yaha bhAvanA nahIM hotI ki dvitIya vastra kI yAcanA kruuNgaa| vaha bhikSu eSaNIya vastra kI yAcanA kare, jo vastra mile usI ko dhAraNa kare, yAvat grISma Rtu Ave jIrNa vastra kA parityAga kara deve / athavA-eka zATaka dhAraNa kare, athavA acela hojAve / isa prakAra ke muni kI AtmA laghutAguNa se yukta ho jAtI hai / usa bhikSu kA isa prakAra kA AcAra tapa hI hai| bhagavAnane jo kahA hai vaha sarvathA samucita hai, isa prakAra yaha bhikSu sarvadA bhAvanA kre| 3 dvitIya sUtra kA avataraNa, dvitIya sUtra aura chaayaa| 470-471 4 jisa bhikSu ko yaha hotA hai ki maiM akelA hU~, merA koI nahIM hai, maiM bhI kisI kA nahIM huuN| vaha sAdhu apane ko akelA hI samajhe / isa prakAra ke sAdhu kI AtmA laghutA guNa se saMpanna hotI hai usa sAdhu kI yaha bhAvanA tapa hI hai| bhagavAnane jo kahA haiM vaha samucita hI hai, aisI bhAvanA vaha sAdhu sarvadA rakhe / 471-472 5 tRtIya sUtra kA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 472-473 sAdhu athavA sAdhvA AhAra karate samaya AhAra ko mu~ha ke dAhine bhAgase bAye bhAga kI ora svAda lete hue nahIM le jAve, usI prakAra bAye se dAhine kI ora nahIM le jAve / isa prakAra svAda kI bhAvanA se rahita hokara AhAra karanA tapa hI hai / bhagavAnane jo kahA hai vaha sarvathA samucita hI hai, aisI bhAvanA sAdhu ko sarvadA karanI caahiye| 473-475 7 caturtha sUtra kA avataraNa, caturtha mUtra aura chAyA / 476 8 jisa bhikSu ko yaha hotA hai ki maiM isa samaya glAna hU~, isaliye isa zarIra ko pUrvavat paricaryA karane meM asamartha huuN| zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya usa muni ko cAhiye ki AhAra ko kramika alpa kare, AhAra ko alpa kara ke aura kaSAyoM ko kRza kara ke apanI AtmA ko samAhita karate hue, aura saMsArajanita pharma ke kSapaNa karane kI bhAvanA rakhate hue iGgita maraNa kre| 476-479 paJcama sUtra kA avataraNa, pazcama mUtra aura chAyA / 480 grAmAdi kisI sthAnameM jAkara sAdhu tRNa kI yAcanA kare, tRNa lekara ekAnta sthAnameM jAyeM / vahA~ kalpanIya bhUmi kI pratilekhanA pramArjanA kara ke vahAM para tRNa kA saMthArA kareM aura phira iGgita maraNa se zarIra tyAga kre| aisA muni satyavAdI, rAgadveSarahita, tIrNa, dRDha, jIvAjIvAdipadArthajJa aura apArasaMsAra kA pAragAmI hotA hai| baha muni isa iGgitamaraNa ko satya samajhakara anekavidha parISahopasargoM ko saha kara, isa jinazAsanameM vizvasta ho kAtara janoM ke asAdhya sAdhuoM ke AcAra kA AcaraNa karatA hai| vyAdhinimitta iGgita maraNa karane vAle sAdhu kA vaha maraNa paNDita maraNa hI hai, yAvat vaha AnugAmika hai / uddeza samApti / 481-487 // iti SaSTha uza saMpUrNa // // atha saptama uddesh|| 1 saptama uddezakA SaSTha uddezake sAtha sambandhapratipAdana, prathama sUtrako avataraNa, prathama mUtra aura chAyA 488-489 jo pratimAdhArI sAdhu vastrarahita ho kara saMyamameM tatpara rahatA hai usa munike cittameM yaha bhAvanA hotI hai ki maiM tRNasparza, zItasparza, uSNasparza aura daMzamazakasparza saha sakatA hUM, aura bhI vividha sparzoM ko saha sakatA hUM; parantu lajjAko nahIM choDa sakatA huuN| aise sAdhuko kaTibandhana dhAraNa karanA kalpatA hai| 489-491 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M [67] viSaya pRSThAGka 3 dvitIya sUtrakA avataraNa, dvitIya sUtra aura chAyA / 491 4 usa saMyamameM parAkrama karate hue usa acela sAdhuko tRNasparza, zItasparza, uSNasparza aura daMzamazakasparza prApta hote haiM / vaha sAdhu una sparzoM ko tathA anya bhI vividha sparzoM ko sahatA hai| usakI AtmA lAghavayukta hotI hai / usakA yaha acelatva tapa hI hai / usa sAdhukI yaha bhAvanA sarvadA honI cAhiye ki bhagavAnne jo kahA hai vaha sarvathA saMgata hai| 491-492 tRtIya mUtrakA avataraNa, tRtIya sUtra aura chaayaa| 492-493 jisa bhikSuko yaha hotA hai ki maiM dUsare bhikSuoMke liye azana Adi lA kara dUMgA aura dUsaroMke lAye hue azanAdikako svIkAra bhI karU~gA 1 / jisa bhikSuko yaha hotA hai ki maiM dUsare bhikSuoMke liye azanAdika lA kara dUMgA aura dUsareke lAye hue azanAdikako svIkAra nahIM kruuNgaa| jisa bhikSuko yaha hotA hai ki maiM dUsare bhikSuoMke liye azanAdika lAkara nahIM dUMgA, parantu dUsareke lAye hue azanAdikako svIkAra karU~gA 3 / jisa bhikSuko yaha hotA hai ki-maiM dUsare bhikSuoMke liye azanAdika lA kara nahIM dUMgA aura na dUsareke lAye hue azanAdikako svIkAra karU~gA 4 / ye cAra prakArake abhigrahadhArI muni hote haiM / pAMcave prakArake abhigrahadhArI muni hotA hai| jisakA abhigraha isa prakArakA hotA hai ki maiM apanese bace hue eSaNIya azanAdikadvArA sAdharmiyoM kI vaiyAvRtya karUMgA aura sAdharmikoMke dvArA bhI apanese avaziSTa diye gaye eSaNIya azanAdikako svIkAra kruuNgaa| 494-496 caturtha sUtrakA avataraNa, caturtha mUtra aura chAyA / 497 8 jisa sAdhuko yaha mAlUma ho ki merA zarIra aba sazakta nahIM hai vaha sAdhu saMthArA kare / uddeza samApti / 498-499 // iti saptama uddeza // zrI. sAyAsUtra : 3 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha aSTama uddesh|| viSaya 500 pRSTAGka 1 aSTama uddezakA saptama uddezake sAtha sambandhapatipAdana, prathama gAthA aura usakI chAyA / buddhimAn dhIra muni kramazaH bhaktaparijJA, iGgitamaraNa aura pAdapopagamanarUpa vimohako prApta kara, usa bhaktaparijJAnAdika ke aucitya anaucityako vicAra kara samAdhikA paripAlana kre| 501-502 3 dvitIya gAthAkA avataraNa, dvitIya gAthA aura chaayaa| 502 4 muni bAhya aura Abhyantara tapakA sevana kara, zarIrake azakta ho jAne para bhaktapratyAkhyAna AdimeM se kisI ekako svIkAra kara AhArAdikI gaveSaNAse nivRtta ho jAtA hai| 502-503 5 tRtIya gAthAkA avataraNa, tRtIya gAthA aura chaayaa| 503 6 vaha bhikSu alpAhArI hotA hai, kaSAyAdiko kRza karake dUsaroMke durvacanoMko saha letA hai / yadi usa bhikSuko AhAra na mile to vaha AhArakA parityAga kara detA hai / 504-505 7 caturtha gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 8 saMlekhanA karanevAle muniko jIvana-maraNako abhilASAse rahita honA caahiye| 9 pAMcavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 506 saMlekhanAkArI muni nirjarAkI apekSA rakhatA huA madhyastha ho kara samAdhikI paripAlanA kare, aura kapAya evaM zArI rika upakaraNoM ko choDa kara antaHkaraNako zuddha kre| 506-507 11 chaThI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 12 apanI Ayuke upakramako jAna kara muni saMlekhanAkAlake bIcameM hI bhaktamatyAkhyAna kare / 507-508 505 507 zrI. sAyA sUtra : 3 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [69] viSaya 13 sAtavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 14 muni grAma athavA araNyameM prANivarjita sthaNDilakA pratilekhana karake vahAM para darbhakA saMthArA bichAve | 15 AThavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 16 muni AhArako chor3a kara usa darbhasaMthArAke Upara zayana kare, anukUla pratikUla sabhI pariSahoMko sahe / 17 navamI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 18 usa zayyA para usa munike mAMsazoNitako kIDiyAM aura Adi pakSI khAveM to unakI hiMsA na kare aura na kSatasthAnakA pramArjana hI kare / 19 dazavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 20 sAdhu yaha vicAra kare ki ye prANI mere zarIrakI hiMsA karate haiM natrayakI to nahIM krte| aisA vicAra kara vaha unheM nivArita na kare | apanI zayyAse kabhI dUra na jAya aura parISahopasakA sahana kare / 21 gyArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA 22 bAhyAbhyantara grantha se rahita apanI AtmAko bhAvita karate hue muni antima zvAsocchvAsaparyanta samAdhiyukta rahe / isa prakArakA muni karmake nizzeSa hone para mokSagAmI hotA hai aura yadi karma avaziSTa raha jAtA hai to devalokagAmI hotA hai / gItArtha saMyamI isa iGgita maraNako samyak prakArase svIkRta karatA hai / 23 bArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 24 yaha iGgitamaraNarUpa dharma bhagavAn mahAvIrane kahA hai, yaha maraNa bhaktaparijJAmaraNa se bhinna hai / isa maraNakA abhilASI muni zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 508 508 509 509-510 510 510 511 511 512 512-513 513 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya [ 70 ] zarIrake Avazyaka kArya ko chor3a kara anya sabhI kAryoM ko choDe / 25 terahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 26 vaha muni durvAdi haritakAyoMse yukta sthAnoM para nahIM baiThe, haritakAyarahita sthAnapara zayana kare, AhAra choDakara cupacApa sabhI parISahopasargoM ko sahe / 27 caudahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 28 indriyoMkI zakti kSINa ho jAne para yadi glAnikA anubhava hone lage to muni sAmyabhAvako dhAraNa kare, vaha muni parvatake samAna acala aura samAhitacitta hove / isa prakArakA sarvadA anindya hotA hai / 29 pandrahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 30 vaha muni usa iGgitamaraNameM zarIra meM pIDA hone para usa kSetra ke andarameM arthAt maryAdita bhUmimeM idhara-udhara bhramaNa kare, athavA zuSka kASThake samAna nizcala rahe / 31 solahavIM gAthAkA avataraNa gAthA aura chAyA / " 32 iGgitamaraNameM munike zarIrameM jaba pIDA hove to use jo karanA cAhiye usakA kathana / 33 satrahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 34 isa iGgita maraNako svIkAra karanevAlA muni apanI indriyoM ko viSayoMse nivRtta kare, vaha pratilekhanayogya pITha - phalAfaar anveSaNa kare | 35 aThArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 36 pratilekhanake ayogya pIThaphalakAdike grahaNa se jJAnAvara - yAdi karmoM kA bandha hotA hai, ataH aise pIThaphalAdikakA zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 513-514 514 514-515 515 516 516 517 517 518 519 519-520 520 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 523 grahaNa nahIM karanA cAhiye / iGgita maraNameM sthita muni apanI AtmAko kAyayoga aura manoyogase pRthak kare aura sabhI parISahopasargoMko sahana kre| 520-522 37 unnIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 38 iGgita maraNakI apekSA zreSTha pAdapopagamana maraNameM jo muni / sthita hotA hai usake sabhI aGga akaDa jAyeM to bhI vaha apane sthAnase nahIM utthe| 522-523 39 bIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 40 yaha pAdapopagamana maraNa bhaktaparijJA aura iGgitamaraNase zreSTha hai, ataH muni pAdapopagamanamaraNa svIkAra kre| 524-525 41 ikkIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 525 42 muni caturvidhAhArako choDakara acitta sthaNDilameM parvatake samAna aprakampa raha kara vihita pratyupekSaNAdi kriyA karate hue sabhI prakArase zarIra mamatvakA parityAga kare / yadi use pariSahopasargakI bAdhA upasthita ho to vicAra kare ki yaha zarIra jaba merA nahIM hai to usameM honevAlI parISahopasargakI bAdhAse merA kyA sambandha ? vaha merA kucha bhI nahIM bigADa sktii| 526 43 bAIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 44 ina parISahopasargoM ko to yAvajjIvana sahanA hI hai| aisA vicAra kara zarIra parityAganimitta, sakala zArIrika vyApArase rahita ho kara pAdapopagamanamaraNake vidhijJa vaha muni sabhI parISahopasargoM ko she| 527 45 teIsavI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 527-528 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 46 yaha muni aihika kAmabhogoMkA anurAgI na bane, aura mokSake svarUpakA paryAlocana kara indrAdi devapadoMkI bhI abhilASA na kre| 47 cauvIsavIM gAthAkA avataraNa; gAthA aura chAyA / 48 yadi rAjA jIvanaparyanta nirvAhake liye dhanAdika pradAna kare, aura koI deva divya Rdi deneke liye pragaTa hove to bhI muni apane tapako khaNDita nahIM kre| vaha muni rAjapradatta aizvaryako aura devapradatta divya Rddhiko AtmakalyANa ke pratikUla jAna kara jJAnAvaraNIyAdi sabhI karmIko vinaSTa kre| 529-530 49 paccIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 530-531 50 pAMcoM prakArake zabdAdikoMmeM athavA unake sAdhaka dhanoMmeM gRddhi choDa kara muni pAdapopagamana maraNase AyukAlakA pAragAmI hove / muni titikSAko utkRSTa samajha kara bhaktaparijJA, iGgitamaraNa aura pAdapopagamana, ina tInoMmeM se kisI ekako apanI zaktike anusAra svIkAra kare; kyoM ki ye tInoM hI karmanirjarAkAraka haiM / aSTama uddezakI samApti / 531-532 51 adhyayanastha viSayoMkA upasaMhAra / 532-535 // iti aSTama adhyayana // ||ath navama adhyyn|| (prathama uddeza) 1 navama adhyayanakA pUrvokta adhyayanoMke sAtha sambandhapratipA dana, 'upadhAnazruta' zabdakI vyAkhyA, adhyayanake cAroM uddezoMmeM Aye hue viSayoMkA digdarzana / 536-538 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 2 prathama gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 3 bhagavAn mahAvIrasvAmIke caritravarNana kA prastAva | bhagavAn mahAvIrasvAmI utthita ho pravrajyAkAlako jAna kara hemanta Rtu pratrajita hue, aura pravrajyA grahaNa kara turanta hI vahAM se vihAra kiye / 4 dUsarI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / [73] 5 bhagavAn ne jo vastra dhAraNa kiyA thA vaha tIrthaGkaraparamparA ke rakSArtha; nahIM ki hemantaRtu meM zarIramacchAdana nimitta / 6 tIsarI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 7 bhagavAna ke zarIrapara bhramarAdi prANI kucha adhika cAra mahInoM taka candanAdikI gandhase AkRSTa ho kara vicarate the aura raktamAMsakI abhilASAse unake zarIrako Dasate the / 8 cauthI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 9 bhagavAnne eka varSa se kucha adhika kAla taka vastra dhAraNa kiyA, usake bAda vastra tyAga kara ve acela ho gaye / 10 pAMcavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 11 bhagavAn jaba rAstA meM vihAra karate the to bAlakagaNa unheM dekha kara dhUli - patthara AdikA prakSepa karate the, aura unako dekhaneke liye dUsare bAlakoM ko bhI bulAte the / 12 chaThI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 13 bhagavAn jaba kisI vAsasthAnameM virAjate the, jahAM ki strI puruSa Adi sabhI rAtravAsake liye Thaharate the| vahAM kisI strIdvArA prArthita hone para bhI bhagavAn unakI prArthanA svIkAra nahIM karate, api tu saMyama mArga meM apanI AtmAko sthApita kara dhyAna karate the / 10 zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 538 538-539 539 540 - 541 541 542 543 542-543 543 543-544 544 544-545 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 545 viSaya 14 sAtavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 15 gRhasthaloga bhagavAnake pAsa ekatrita hote to ve unakI ora lakSa na de kara apane dhyAnameM hI mana rahate / yadi ve gRhastha unase kucha pUchate to cupacApa vahAMse cala dete| ve dhyAnase kabhI bhI vicalita nahIM hote| 546 16 AThavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 546 17 bhagavAnako koI abhivAdana karatA thA to ve usase prasannatA nahIM pragaTa karate the, aura yadi koI abhivAdana na kare to usa para kruddha bhI nahIM hote the| anArya dezoMmeM bhagavAn ko yadi koI tADana Adi karatA to bhI unakA bhAva kaluSita nahIM hotaa| 546-547 18 navamI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / bhagavAn mahAvIrasvAmI kaThora vacanoMko sahate the, nRtya, gIta, daNDayuddha aura muSTiyuddha Adiko sunane aura dekhaneke liye unheM kutUhalatA nahIM hotii| 548 20 dasavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 548 21 bhagavAnne kabhI kabhA paraspara kAmakathAmeM saMlagna striyoMko dekhA, parantu unheM rAga nahIM huaa| bhagavAnne saMyamakI ArAdhanAnimitta parIpahopasargoM ko kucha bhI nahIM ginaa| 548-549 22 gyArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 23 bhagavAn sAdhika do varSa sacitta jalakA parityAga kara ekasva bhAvanA bhAte aura krodha choDate hue, samyaktvabhAvanA evaM zAntise yukta ho kara pravrajyA grahaNa kii| 549-550 24 bArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 550 547 549 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 [5] viSaya pRSTAGka 25 bhagavAn SaDjIvanikAyoMke svarUpako jAna kara unake Arambha kA parihAra karate hue vicarate the| 26 terahavIM mAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 551 27 'ye pRthivI Adi SaDjIvanikAya sacitta haiM / aisA vicAra kara unake svarUpa aura bheda-prabhedoMko jAna kara unake Arambha ko parivarjita karake vicarate the| 551 28 caudahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 551-552 29 sthAvara jIva trasa ho kara utpanna hote haiM, aura trasa jIva sthAvara ho kara / athavA sabhI jIva apane upArjita karmAnusAra sabhI yoniyoMmeM utpanna hote haiN| 552-553 30 pandrahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 553 31 bhagavAnane isa prakAra samajhA ki ye mohayukta prANI dravya aura bhAva upadhise yukta ho kara karmake prabhAvase klezakA anubhava karate haiM / isa liye bhagavAn ne sabhI prakArake karmoM kA parityAga kara diyaa| 32 solahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 554 33 bhagavAnane donoM prakArake kauMko jAnakara aura AdAnasrota, atipAtasrota aura duSpaNihita manovAkAyako karmabandhakA kAraNa jAna kara saMyamako paalaa| 554-555 34 satrahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 555 35 bhagavAnane hiMsAko sarvathA choDa kara ahiMsAkA upadeza diyA unhoMne striyoMko sakala karmabandhakA mUla samajhA, isa prakAra una bhagavAnne saMsArake yathAvasthita svarUpako dekhaa| 36 aThArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 556 37 ve bhagavAn AdhAkarmAdidoSayukta AhArAdiko jJAnAvara NIyAdi kamaukA bandha samajhA, isIliye unhoMne usakA sevana 553 555 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557 558 [6] viSaya pRSThAGka nahIM kiyA / tathA bhagavAnne pApakAraNa sadoSa annAdikako svIkAra nahIM karate hue prAsuka AhArakA sevana kiyaa| 556 38 unnIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 556-557 39 una bhagavAnane dUsaroMke vastrakA kabhI bhI sevana nahIM kiyA, dUsareke pAtrameM bhI unhoMne bhojana nahIM kiyaa| bhagavAn apamAnakI gaNanA nahIM karake AhAra banane ke sthAnameM AhArake nimitta jAte the| 557 bIsavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| bhagavAn azanapAnake mAtrAjJa the, ve kabhI bhI madhugadirasoMmeM Asakta nahIM hue| bhagavAn sarvadA apratijJa rhe| unhoM ne AkheM kabhI bhI, nahIM dhoyIM, aura na unhoM ne kabhI zarIra ko khjuaayaa| 42 ikkIsavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 559 43 bhagavAn mArga meM calate hue na apanI dRSTi ko tirachI karate the aura na pIche kI ora ve dRSTipAta karate the, koI kucha pUchatA thA to koI uttara bhI nahIM dete the, kintu Age kI ora apane zarIrapramANa bhUmi ko dekhate hue yatanApUrvaka vihAra karate the| 559 44 bAIsavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 559 45 mArgameM calate hue bhagavAn mahAvIra zizira RtumeM vastra chor3a kara, donoM bAhuoM ko kandhoM para nahIM rakha kara kintu donoM bAhuoM ko pasAra kara parISaha aura upasargoM ko sahane ke liye yatna karate the| 560 46 teIsavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 560 47 bhagavAnane isa prakAra kA AcAra kA sevana kiyaa| unhoMne yaha AcAra isaliye pAlA ki dUsare muni bhI isI taraha AcAra kApAlana kare / uddeza samApti / 560-561 // iti prathama uddeza saMpUrNa // zrI aay||22|| sUtra : 3 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 562 563 [7] // atha dvitIya uddesh|| viSaya 1 dvitIya uddeza kA prathama udeza ke sAtha saMbandhapatipAdana, prathama gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 2 vihAra meM bhagavAnane jina AsanoM ko, zayyAoM ko sevita kiyA unheM kaheM-isa prakAra jambU svAmI kA prazna / 3 dvitIya gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 4 sudharmA svAmI kA uttara--bhagavAnane vihArakAlameM zUnya gRhoMmeM, sabhAoMmeM, prapAzAlAoMmeM, paNyazAlAoMmeM, kArakhA noMmeM, puAla ko banI kuTiyoMmeM nivAsa kiyaa| 563-564 5 tIsarI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 564 6 bhagavAnane kabhI dharmazAlAoMmeM, udyAna sthita gRhoMmeM, nagara ke madhyabhAgameM, zmazAnameM, zUnyagRhameM, vRkSamUlameM nivAsa kiyaa| 564 7 cauthI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 565 8 bhagavAnane isa prakArake AvAsoM meM kucha adhika teraha varSoM taka nivAsa kiyA, aura vahA~ para nidrAdipramAda aura visrotasikA se rahita bhagavAn dhyAnAvasthAmeM rahe / pA~cavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / bhagavAna mahAvIra svAmI adhika sote nahIM the, yadi nidrA Ane lagatI thI to bhagavAn sAvadhAna hokara jAgate rahate the, apritijJa bhagavAn chadmasthAvasthAmeM rAtri ke antima praharameM antarmuhUrttamAtra zayana karate the / 11 chaTThI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 566 bhagavAn mahAvIrasvAmI nidrAke doSoMko acchI taraha jAnate hue nidrA Aneke samaya uTha kara, bAhara nikala kara, eka muhattaM bhramaNa kara phira dhyAnameM baiTha jAte the / 566-567 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 78 ] viSaya 13 sAtavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 14 AzrayasthAnoMmeM bhagavAnko bhayaMkara, aneka prakArake upasarga hue aura sAMpa, nevale tathA gIdha Adike bhI upasarga hue / 15 AThavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 16 cora vyabhicArI Adi, zaktidhArI grAmarakSaka, vyabhicAriNI striyAM aura anya puruSa loga bhagavAnko upasarga karate the / 17 navamI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 18 bhagavAna aihalaukika pAralaukika aneka prakArake upasargoM ko sahate the, aura aneka prakAra ke surabhi - durabhigandhoM ko bhI sahate the / 19 dasavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 23 bArahavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 24 bhagavAn se kabhI koI pUchatA - ' tuma kauna ho ? ' taba bhagavAna kahate maiM bhikSu huuN| taba ve bhagavAn ko nikala jAneke liye kahate taba bhagavAn vahAMse cale jAte / yadi nahIM jAneko kahate to bhagavAn kaSAyayukta una manuSyoMke prati samabhAvase mauna hokara dharmadhyAna meM saMlagna rahate / 25 terahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / zrI AcArAMga sUtra : 3 20 bhagavAn pAMca samitiyoMse yukta hokara aneka prakArake sparzoko sahana kiye, alpabhASI bhagavAn saMyamameM arati aura viSayAnandameM rati ko dUra kara saMyamake ArAdhanameM pravRtta hue / 21 gyArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 22 zUnya gharoM meM athavA nirjana pradezoMmeM loga bhagavAna se vividha prazna pUchate the, parantu bhagavAn mauna rahate the / kabhI kabhI koI koI jAra puruSa Adi A kara bhagavAn se pUchate the, parantu bhagavAn mauna rahate the, taba ve kruddha ho kara bhagavAn ko daNDa muSTi Adi se tADate the; lekina bhagavAn nirvikAra ho kara saba saha lete the / pRSThAGka 567 567 567-568 568- 569 569 569 570 570 570 571 572 572 573 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 26 zizira RtumeM pavanake calane para kitaneka anagAra kAMpate the, kitaneka anagAra usa himavAtase bacane ke liye nirvAta sthAnakI khoja karate the| 27 caudahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 28 usa himaRtumeM kitaneka anagAra zItanivAraNake liye saMghATI oDhate the| paratIrthika tApasAdi dhUnI jalA kara zItavAraNa karate the aura gRhastha loga vividha prakArake vastra dhAraNa karate the| 574 29 pandrahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 574-575 30 bhagavAn mahAvIrane usa zizira Rtuke himavAtameM bhI anAvRta sthAnameM hI raha kara himasparzako samabhAvase sahate the| 31 solahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 576 32 bhagavAn mahAvIrane isa prakArake duHsaha zItoMko anekabAra sahA / bhagavAnkA uddeza isameM yaha thA ki dUsare sAdhu bhI isI prakAra zItakA sahana kareM / uddeza samApti / 576-577 ||iti dvitIya uddeza saMpUrNa 575 // atha tRtIya uddeza // 1 tRtIya uddezakA dvitIya uddezake sAtha sambandhakathana, prathama gAthAko avataraNa, gAthA aura chAyA / 578 2 bhagavAn sarvadA sabhI prakAra ke sparzoM ko sahate the| 578-579 3 dvitIya gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 579 4 bhagavAnne duzcara lADha dezakI vajrabhUmi aura zubhrabhUmimeM vihAra kiyA / vahAM antamAnta zayyA AdikA unhoMne sevana kiyaa| 579-580 zrI. AyAsUtra : 3 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] viSaya pRSThAka 5 tRtIya gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 580 6 lADha dezameM vahAMke logoMne bhagavAna ko bahuta upasarga kiye| kitaneka to bhagavAn kI tADanA karate the, aura kutte bhagavAn ko kATate the aura girA kara unake Upara caDha baiThate the| 580-581 7 cauthI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 581 8 bahuta thoDe aise loga the jo hiMsaka manuSyoMko aura kATate hue kuttoM ko rokate the; adhikatara to aise hI manuSya the jo bhagavAn ko tADana karake unake Upara kuttoM ko hulakAte the| 9 pAMcavIM gAthAkA avataraNa, aura chAyA / 10 lADha dezakI vajrabhUmike loga tucchaannabhojI aura krUra svabhAvake the| vahAM para anyatairthika zramaNa lAThI aura nAlikA le kara vihAra karate the| 582-584 11 chaThI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 12 usa lADhadezameM lAThI aura nAlikA le kara yadyapi anya tairthika zramaNa vihAra karate the to bhI unheM kutte kATa lete the| yaha lADha vastutaH baDA hI duzcara thaa| sAtavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 14 bhagavAn lADhadezakI usa anArya bhUmimeM bhI DaMDe Adike vinA hI vicaraNa karate hue sabhI prakArake upasargoM ko she| 15 AThavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 16 saMgrAmake agrabhAgameM hAthI jaise zatrusenAko jIta kara usake pAragAmI hotA hai usI prakAra bhagavAn bhI parISahopasargoMko jIta kara unake pAragAmI hue / vihAra karate hue bhagavAn zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] viSaya kabhI 2 grAmako prApta nahIM karate the arthAt grAmase dUra araNya AdimeM sthita mArgapara hote usI samaya grAmavAsI anArya loka Akara bhagavAnako parISahopasarga kiye| 17 navamI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 18 bhagavAn vihAra karate hue grAmake samIpa pahuMcate the ki grAmavAsI loga Akara unheM daNDe Adise tADita karate the aura kahate the ki yahAMse cale jaao| 19 dasavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 20 anArya loga bhagavAn ko daNDe Adise Ahata kara hallA macAte the| 21 gyArahavAM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 22 bhagavAn ke zarIrameM jahAM kahIM ghAva thA vahIM ye anArya loga nocate the aura bhagavAna ke Upara dhUli DAlate the| 589-59. 23 bArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 590 24 bhagavAnko kitaneka anArya Upara uThAkara paTaka dete the, kitaneka unheM Asanase girA dete the; ina sabhI upasargoMko kAyotsargasthita dharmadhyAnalIna bhagavAnne samatApUrvaka sahA / 590-691 terahavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 26 saMgrAma ke agrabhAgameM zUra vIra puruSake samAna bhagavAna vahA~ para mukha mor3e vinA Age Age vihAra karate the| 591-592 27 caudahavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 592-593 28 bhagavAna mahAvIrane isa prakAra ke upasarga parISahoM ko isaliye sahA ki dUsare muni bhI mere dekhAdekhI upasarga-parISahoM ke sahanemeM dRDha rheN| uddeza samApti / // iti tRtIya uddeza saMpUrNa // 25 591 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] // atha caturtha uddeza // viSaya 1 caturtha uddeza kA tRtIya uddeza ke sAtha saMbandhakathana, prathama gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 2 bhagavAn avamodarikA tapa karate the aura kabhI bhI cikitsA ( ilAja ) nahIM karavAte the / 3 dUsarI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 4 bhagavAn kabhI bhI recana aura vamanakA auSadha nahIM liyA aura gAtrAbhyaJjana, saMvAhana aura dantaprakSAlana nahIM kiye / 5 tIsarI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 6 bhagavAn zabdAdi viSayoM se nivRtta, ahiMsaka aura alpa bhASI hokara vicarate the aura zItakAlameM vRkSa yA latAmaNDa kI chAyA meM baiTha kara dharmadhyAna dhyAte the / 7 cauthI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 8 bhagavAn grISma RtumeM sUryAbhimukha utkuTukAsana ( ukaDu Asana ) se baiTha kara sUryakI tApanA lete the, aura nIrasa odana, berakA cUrNa, kulmApa Adi Adi se zarIranirvAha karate the| zrI AcArAMga sUtra : 3 pRSThAGka 9 pA~cavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 10 bhagavAn ina nIrasa odanAdikoM ko sevita karate hue ATha mAsa bitAye, kabhI arddhamAsika caturvidhAhAratyAgarUpa tapa kiyA / 11 chaThThI gAthA kA avataraNa, gAthA aura chAyA / 12 kabhI kabhI bhagavAn aDhAI mahIne taka, to kabhI kabhI cha mahIne taka pAnI bhI nahIM lete hue covihAra tapasyA kI, aura pAraNA ke dinameM anna prAnta odanAdi se pAraNA kiye / 13 sAtavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 14 bhagavAn saMyamasamAdhiko dekhate hue chaTa, aTThama, dazama aura dvAdaza tapakA pAraNA karate the / 594 594-595 596 596-597 599 600 600 600 601 601 601-602 602 602 602 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 [83] viSaya 15 AThavI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 16 bhagavAnane pApakarmIkA tIna karaNatIna yogase parityAga kiyaa| 603 17 navamI gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 603 bhagavAn grAma aura nagarameM praveza karake udgamadoSa aura utpAdanAdoSa rahita zuddha AhArako grAsaiSaNAdoSakA parivarjana karate hue grahaNa karate the| 603-604 19 dasavoM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 604 bhagavAn kauve aura kabUtara Adi pakSiyoMko pRthvI para AhArake nimitta sthita dekha kara unheM bAdhA nahIM ho, isa prakArase mArgake eka orase dhIre dhIre calate hue AhArakI gaveSaNA karate the| 604-605 21 gyArahavIM aura bArahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 605 22 brAhmaNoM yA zAkyAdi zramaNoM yA anya jIvoMkI vRtticcheda nahIM ho; isa prakArase AhArakA anveSaNa karate the| 605-606 23 terahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 24 bhagavAnako nirdoSa AhAra jaisA-kaisA anta prAnta bhI milatA thA usIko le kara saMyamameM sthita rahate the, aura yadi nahAM milatA thA to ve kisIkI nindA nahIM karate the| 606-608 25 caudahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 26 utkuTukAdi Asanasthita bhagavAn nirvikAra ho kara dhyAna karate the| 608-609 27 pandrahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chaayaa| 609 28 bhagavAn kaSAya aura gRddhi aura mamatvarahita ho kara dhyAna dhyAte the| bhagavAnne chadmasthAvasthAmeM bhI kabhI pramAda nahIM kiyaa| 609-613 29 solahavIM gAthAkA avataraNa, gAthA aura chAyA / 606 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThA 30 mAyArahita bhagavAn svayameva saMsArakA svarUpa jAnakara svayaM saMbuddha ho tIrthapravartana ke liye udyata hue| bhagavAn karmoM ke kSayopazama, upazama aura kSaya se samudbhUta Atmazodhi dvArA manovAkkAyayoga ko sthira rakha kara, kaSAyAgni ke prazamana se zItIbhUta hokara yAvajjIva pAca samiti aura tIna gupti se yukta rhe| 614-616 satrahavIM gAthA kA avataraNa, gAthA aura chaayaa| bhagavAnane isa prakAra ke AcAra kA vAraMvAra pAlana kiyaa| bhagavAnane yaha AcAra isaliye pAlA ki dUsare bhI sAghu mere dekhAdekhI isI prakAra se AcAra kA pAlana kreN| uddeza smaapti| 616 33 navama adhyayana kA upasaMhAra aura zAstraprazasti / 617-619 // iti viSayAnukramaNikA sampUrNa // ORNERAN SSSSS - - zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athAcArAgasUtrasya lokasAranAmakaM paJcamamadhyayanam // gataM caturthamadhyayanaM sAmpataM paJcamamadhyayanaM prArabhyate / caturthAdhyayane samyaktvaM, tadantargataM jJAnaM ca nirUpita, samyaktvajJAnakAraNajanyaM cAritraM, tadeva pradhAnaM mokSakAraNamatastadeva loke sArabhUtamiti lokasArAkhyamidamadhyayanam ; tathA hi-lokasya sAro dharmoM, dharmasya sAro jJAna, jJAnasya sArazcAritraM, tasya ca sAro mokSa ityasya pratipAdanAt , tena lokasAratayA cAritramevAtra pratipAdayitavyamasti / ihAdhyayanArthAdhikArastu -- lokasya sAraH paricintanIyaH' iti / uddezArthAdhikAro ythaa|| AcArAgasUtra kA lokasAranAmaka pAMcavAM adhyayana // caturtha adhyayana pratipAdita kiyA jA cukA hai| aba yahAM paMcama adhyayanakA vyAkhyAna prArambha hotA hai| caturtha adhyayanameM samyaktva evaM usa ke antargata jJAnakA nirUpaNa kiyA hai| isa pA~caveM adhyayana kA nAma 'lokasAra' hai / lokameM sArabhUta cAritra hai| vaha cAritra samyagdarzana aura samyagjJAnase hotA hai, arthAt inake sahita honevAlA cAritra hI samyakcAritra hai| vahI mokSakA pradhAna kAraNa mAnA gayA hai| lokakA sAra dharma, dharma kA sAra jJAna, jJAna kA sAra cAritra aura cAritrakA sAra mokSa hai / isa kAraNa lokameM sArabhUta honese cAritrakA hI varNana isa adhyayanameM kiyA jaaygaa| " lokasya sAraH paricintanIyaH" arthAt cAritra hI lokakA sAra hai, aisA vicAranA caahiye| isa prakAra yahAM para yaha adhyayanakA arthAdhikAra hai| uddeza kA arthAdhikAra isa prakAra hai AcArAMgasUtranuM "lokasAra' nAmanuM pAMcamuM adhyayana. cothuM adhyayana kahevAI gayuM che. have ahIMthI pAMcamA adhyayanane prAraMbha thAya che. cothA adhyayanamAM samyaktva ane tenA aMtargata jJAnanI samajaNa ApavAmAM AvI che. A pAMcamA adhyayananuM nAma "lokasAra" che. lokamAM sArabhUta cAritra che. te cAritra samyagdarzana ane samyajJAnathI thAya che. tAtparya ke tenAthI thatuM cAritra teja samyak cAritra che. tene ja mokSanuM pradhAne kAraNe mAnavAmAM Ave che. lekane sAra dharma, dharmane sAra jJAna, jJAnane sAra cAritra ane cAritrane sAra mokSa che. A kAraNothI lekamAM sArabhUta hovAthI cAritranuM ja varNana mA adhyayanamA 42vAmA mAze. "lokasya sAraH paricintanIyaH" arthAt yAtri lekane sAra che ema mAnavuM joIe. A ahIM adhyayanane arthAdhikAra che. uddezane arthAdhikAra A pramANe che - zrI. sAyAsUtra : 3 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre prathama uddeze-hiMsAsamArambhAdhikAraH prathamaH, yadartha hiMsAdayaH sAvadhavyApArA vidhIyante, teSAM viSayANAmadhikAro dvitIyaH, viSayArthameva viharana munirbhavatIti ca tRtIya ityadhikAratrayaM pratipAdyate / dvitIye ca-'hiMsAdito viSayAdito'prazastaikacaryAto vA virato munirbhavatI'ti vaNitam / tRtIye-eSa virata eva muniraparigraho nirviSNakAmabhogazca bhavatIti darzitam / caturthe-cA'gItArthamunerekAkiviharaNe pratyavAyA bhavantIti kathitam / isa adhyayana ke chaha uddeza haiM; ina meM-(1) prathama uddezameM prathamahiMsAsamArambhAdhikAra, dvitIya-jinake liye hiMsA Adi sAvadya vyApAra kiye jAte haiM una viSayoM kA adhikAra, tRtIya-viSayoM ke liye hI vicaraNa karanevAlA muni nahIM hotA hai, isakA adhikAra; isa prakAra tIna adhikAra batalAye gaye haiN| (2) dvitIya uddezameM yaha batalAyA gayA hai ki-hiMsAdi se viSayAdi se tathA aprazasta ekacaryAse nivRtta hI muni hotA hai / (3) tRtIya uddezameM isa bAta kI vyAkhyA kI gaI hai ki-jo hiMsAdi se, viSayAdise aura aprazasta ekacaryAse nivRtta hai vahI muni hai; vahI aparigrahI hai aura yahI kAmabhogoM se virakta hai| (4) caturtha uddezameM agItArtha muniko ekAkI ho kara vicaranA nahIM cAhiye, kyoM ki-isa prakAra ke vihAra meM use aneka vighnabAdhAe~ AtI haiM, yaha viSaya batalAyA gayA hai| 20 adhyayananA 7 deza cha, te deza 4 (1) prathama uddezamA phethiMsA samAraMbhAdhikAra, bIje-jene mATe hiMsA Adi sAvadha vyApAra karavAmAM Ave che te viSayane adhikAra, trIje-viSayane mATe ja vicaraNa karavAvALe muni nathI thata-ene adhikAra; A prakAre traNa adhikAra kahevAmAM AvelA che. (2) bIjA udezamAM e batAvavAmAM AvyuM che ke hiMsAdithI, viSayAdithI ane aprazasta ekacaryAthI rahita ja muni thAya che. (3) trIjA uddezamAM e vAtanI vyAkhyA batAvavAmAM AvI che ke je hiMsAdithI, viSayAdithI ane aprazasta ekacaryAthI rahita che, te ja muni che, te ja aparigrahI che ane te ja kAmabhogothI virakta che. (4) yAthA dezamA 2 // gItA muniye mesavAyA (saviDArI) jIvanamAM rahIne vicaravuM na joIe, kAraNa ke AvA prakAranA vihAramAM tene ghaNA prakAranAM vidane Ave che, A viSaya batAvavAmAM Avela che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 paJcame ca-hradopamAH sarvatoguptA niHsaGgA jJAnadarzanacAritradhAriNo visrotasikArahitAH saMyamino bhaveyurityabhihitam / SaSThe ca-kudRSTe rAgadveSayozca parityAgo vrnnitH| anantarasUtrasambandho yathA-pUrvasUtre sAhimsAmo nANaM vIrANaM sahiyANaM' ityAdinA cAritragrahaNaM kathitaM, cAritraparipAlanArthameva cehAcAritravatAM doSA varNanIyA iti / cAritradoSAnevodghATayitumAdimUtramAha-'AvaMtI' ityaadi| () paMcama uddezameM yaha batalAyA gayA hai ki-muniko hradake samAna honA cAhiye, mana vacana aura kAya-guptiyukta honA cAhiye, strI Adi ke saMgase rahita honA cAhie aura samyagdarzana jJAna aura cAritrakA dhAraka honA cAhiye, saMzayAdika doSoM se rahita honA caahiye| ___ (6) chaThe uddezake aMdara sAdhuko unmArga meM gamanakA aura rAga evaM dveSa kA tyAga kara denA cAhiye, yaha viSaya batalAyA gayA hai| isa adhyayanakA anantara sUtrake sAtha isa prakAra sambandha hai-pUrva sUtrameM-"sAhissAmo nANaM vIrANaM sahiyANaM" ityAdi sUtrase cAritrakA grahaNa karanA prakaTa kiyA gayA hai / jaba taka acAritrI (asaMyamI) ke doSa yahAM nahIM batalAye jAyeMge taba taka cAritra kA pAlana nahIM ho sakatA; isa liye acAritravAnake doSoM ko prakaTa karane ke liye prathama sUtra kahate haiM-'AvaMtI' ityAdi / (5) pAMcamA uddezamAM e batAvavAmAM AvyuM che ke munine hadasamAna hovuM joIe. mana, vacana ane kAyAnA yoga sthira rAkhavA joIe, strI AdinA saMgathI dUra rahevuM joIe ane samyagdarzana jJAna ane cAritrane dhAraNa karavAvALa hovo joIe. saMzayAdika dethI pare hovo joIe. (6) chaThThA uddezanI aMdara sAdhune ubhAgamAM vicaravAne tyAga ane rAga tathA dveSane tyAga kare te viSaya batAvavAmAM AvyuM che. A adhyayanane anantara sUtranI sAthe evA prakArane saMbaMdha che-pUrva sUtramA "sAhissAmo nANaM vIrANaM sahiyANaM " tyAdi sUtrathI yAtrine aDaera 427 tema batAvavAmAM Avela che. jyAM sudhI acAritrI eTale ke asaMyamInA deSa batAvavAmAM na Ave tyAM sudhI cAritranuM pAlana banI zakatuM nathI. AthI cAritranA pAlana mATe acAritravAnanA doSa pragaTa karavA sUtrakAra prathama A sUtra kahe che" AvaMtI" chatyAdi zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre mUlam-AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTThAe aNahAe, eesu ceva vipparAmusaMti,gurU se kAmA, tao se mArate, jao se mArate tao se dUre, neva so aMte neva so dUre ||suu01|| chAyA--yAvantaH kiyanto loke viparAmRzanti arthAya anarthAya, eteSu eva viparAmazanti, guravastasya kAmAH, tataH sa mArAntaH, yataH sa mArAntastataH sa dUre, naiva so'ntarnaiva dUre // sU0 1 // ttiikaa-'yaavnt'-ityaadi|loke-pnycaastikaayruupe caturdazarajjvAtmake vA, yadvA-gRhasthAnyatIrthike loke, yAvantaH yatpramANA atItAnAgatavartamAnAH, kiyantaH-ye ke'pyasaMyatA ArambhajIvino manujAH prANino vA, te arthAya prayojanAya "loyaMsi" paMcAstikAyarUpa athavA caudaha rAjupramANavAle lokameM, athavA gRhastha tathA anyatIrthikarUpa lokameM "AvaMtI keyAvaMtI" jitane kitane bhI asaMyamI-ArambhajIvI prANI haiM ve " aDhAe aNaThAe" kisI prayojana yA vinA prayojanase trasa sthAvara jIvoMkA "vipparAmusaMti" aneka prakArase upamardana (ghAta) kiyA karate haiN| vizeSArtha-yaha loka-dharmAstikAya adharmAstikAya AkAzAstikAya jIvAstikAya evaM pudgalAstikAya, ina pAMca astikAyarUpa dravyoMse samanvita hai aura caudaha rAju pramANavAlA hai / isameM jitane bhI asaMyamI jIva bhUtakAlameM hue haiM, bhaviSyatkAlameM hoMge aura vartamAnakAlameM haiM, ve saba bhUtakAlameM ArambhajIvI the, bhaviSyameM ArambhajIvI hoMge aura vartamAnameM bhI ArambhajIvI haiM / ArambhajIvI prANI prayojana yA " loyaMsi" pAMya mastiya35 mathA yauha 20 prabhAva TomA athavA gRhastha tathA manyatIthi 435 mA " AvaMtI keyAvatI"28 TamA 59 asayabhI mane mAnavI prANIyo cha tes| " aTTAe aNadAe" 5 prayojana 22 to prayozana 12 sa sthA12 vAnA "viparAmusaMti" aneka prakArathI upamardana-ghAta karyA kare che. vizeSA--mAsa- stiya, mastiya, 22 // stiya, vA. stikAya ane pudgalAstikAya, A pAMca astikAyarUpa dravyothI samanvita che ane cauda rAju pramANavALA che. tenI aMdara jeTalA asaMyamI jIve bhUtakALamAM thayA che, bhaviSyakALamAM thaze ane vartamAnamAM che te badhA bhUtakALamAM AraMbhajavI hatA, bhaviSyamAM AraMbhavI thaze ane vartamAnamAM AraMbhaLavI che. AraMbhaLavI prANI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 dharmArthakAmArthAya pRthagapi dharmArtha = devapratimA - devamandira - nimittam, arthArtha = kRSyAdyarthaM, kAmArtha = prAsAdAdyarthaM ca pRthivIkArya, kRSyAdi secanAdyarthaM jalakArya, pAkAdyartha taijasakArya, grISmasantApopazamanAya tAlavRntAdinA vAyukAyam, evaM pAkAdyarthaM vanaspatikAyaM tattadAzritaM trasakArya ca, rance= niSprayojanAya - vyarthamiti yAvat, kautukavazAtpRthivyAdikaM mRgayAyarthaM trasAMca 'viparAmRzanti ' vividhaprakAreNa parAmRzanti = upatApayanti - khanitrakuddAlAdizastreNa ghAtayantItyarthaH, evaM zeSavrateSvapi ' satyavrate mRSAvAdino viparAmRzantI - tyAdi vinA prayojanase bhI trasa sthAvara jIvoM kI hiMsAdi kAryoM meM pravRttizIla rahA karate haiN| dharma artha aura kAma, ina tInoM puruSArthoM kI siddhi ke liye, athavA pRthak - dharmAdi eka eka ke liye aise prANiyoMse jIvoMkI hiMsA avazya hotI rahatI hai| devapratimA tathA devamandira banavAne, kRSyAdi kArya karane karAne aura mahala- makAna Adike cinAne meM pRthivIkAyika jIvoM kI, kRSi Adike secanameM aSkAyika jIvoM kI, bhojana Adike taiyAra karane karAne meM tejaskAyika jIvoMkI, grISmajanya tApake upazamana karane karAne meM paMkhA Adi se vAyukAyakI, tathA zAka pAka Adike liye vanaspatikAyakI evaM pRthivI Adike Azrita trasakAyika jIvoMkI virAdhanA hotI hai / isI prakAra binA prayojana bhI vyartha hI kautukavaza pRthivyAdika ko pAvaDe evaM kudAlI Adi dvArA khodanese, zikAra Adike karane se pRthivIkAyika Adi sthAvara evaM trasakAyika jIvoMkI hiMsA hotI hai / 5 prayojana agara koI paNa prakAranA prayAjana vagara trasa ane sthAvara jIveAnI hiMsAnA kAryamAM pravRttizIla rahyA kare che. dharma atha ane kAma A traNe purU SArthanI siddhine mATe athavA pRthaklR-dharmAdinA koi ekeka kAraNane mATe evA prANIyAthI jIvAnI hiMsA jarUra thatI rahe che. devanI pratimA banAvavI, maMdira banAvavuM, khetInuM kAma karavuM ke karAvavu temAM ane mahela-makAna banAvavAmAM pRthvIkAcika jIvAnI, khetI vagerenA kAmakAjamAM, akAyika jIvAnI, bhAjana Adi taiyAra karavA karAvavAmAM tejaskAyika jIvAnI ane garamImAM ThaMDaDI havAnA upayoga mATe paMkhA AdithI vAyukAyika jIveAnI temaja pAka Adine mATe vanaspatikAyika jIvonI ane pRthvI AdinA Azrita sakAyika jIveAnI hiMsA thAya che. tevI rIte kAi paNa jAtanA kAraNa vagara bya-kRtuhalavaza pRthvI Adine pAvaDA kAdALI ityAdi dvArA khAdavAthI, zikAra jevAM kAryo karavAthI pRthvIkAyika Adi sthAvara tathA trasakAyika jIvAnI hiMsA thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre yojyam / eteSu eva = SaDjIvanikAyeSveva tattadupaghAtakAriNaH sUkSmavAdaraparyAptakAparyAptakarUpAn jantubhihatya 'viparAmRzanti' vi=vividhaprakAreNa nAnAyonibhAktvena parAmRzanti - utpadyante / yadvA eteSu eva tattajjIvanikAyaghAtaprAptakarmabhisteSveva jIvanikAyeSu janma labdhvA tena tena prakAreNa viparAmRzanti - vi= vividhaM duHkhaM parAmRzanti = anubhavanti / bhAvArtha -- ahiMsA vratake na pAlanese asaMyamI jIva, trasa evaM sthAvara kAyakI kisI bhI prayojanavaza hiMsA karate rahate haiN| vinA prayo jana ke bhI unase hiMsAkA parihAra nahIM hotA, jaise-apane pAsakI ghAsadUrvA Adi ukhADanA, miTTI khodanA Adi, isI prakAra raste calate kisI vRkSa AdikI DAlI tor3a lenA, lakaDI se kutte Adiko mAranA, ityAdi / isI prakAra jo satyavrata acauryavrata Adi nahIM pAlate haiM aise mRSAvAdI aura caurI Adi pApa karanevAle prANI bhI trasa aura sthAvara kI hiMsAse bace nahIM raha sakate, unheM bhI trasa aura sthAvarakI hiMsAse honevAlA pApa lagatA hI rahatA hai, isa prakArakI yojanA zeSavratoM meM bhI kara lenI cAhiye / 66 eteSveva viparAmRzanti "- isa prakAra asaMyamI jIva usa 2 arrat virAdhanA yA virAdhanAjanya pApakarmake bandhase usa 2 nikAyake jIvoM meM utpanna hote haiM / bhAvArtha ahiMsAvrata na pALavAthI asaMyamI jIva trasa ane sthAvarakAyanA jIvAnI keAI prayojanArthe hiMsA karatA rahe che, kAraNa vagara paNa temanAthI hiMsAne tyAga thai zakatA nathI, jevAM ke AsapAsanuM ghAsa-dharA vagere ukhADavu, mATI khADhavI, A uparAMta raste cAlatAM cAlatAM vRkSa vagerenI DALIe tADavI, lAkaDIthI kutarAM vagerene mAravAM. ItyAdi. A prakAre je satyavrata, acaurya vrata vagere pALatA nathI evA juThA khelA ane corI Adi pApa karavAvALA prANI paNa trasa ane sthAvaranI hiMsAthI bacI zakatA nathI, temane paNa trasa ane sthAvaranI hiMsAthI thatuM pApa lAgyA vagara rahetuM nathI. A prakAranI cAjanA zeSatratAmAM paNa karI levI joI e. " eteSveva viparAmRzanti " mA aAre asaMyamI bhv| te te ayanI viraadhnaajanma pApakarmanA adhathI te te kAyAnA jIvAmAM utpanna thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 vizeSArtha-ekendriya jIva sUkSma aura bAdarake bhedase do prakArake haiM / ye paryApta aura aparyApta hote haiM / apanI 2 yogya paryAptiyA~ jina jIvoMkI pUrNa ho jAtI haiM ve paryApta, aura jinakI pUrNa nahIM hotI ve aparyApta kahalAte haiM / ye asaMjJI hI hote haiM / isI prakAra dvIndriya trIndriya caturindriya-vikalatraya jIva tathA saMjJI paJcendriya aura asaMjJI paJcandriya jIva bhI paryApta aura aparyApta hote haiN| vikalendriya tIna asaMjJI hI hote haiM, inake mana nahIM hotaa| isa prakAra ye sAtoM prakArake jIva paryApta aura aparyAptake bhedase caudaha prakArake hote haiM / jo asaMyamI jIva kisI prayojanavaza yA vinA kisI prayojanake inakI virAdhanA karatA hai vaha inhIM jIvoM meM aneka prakAra kI paryAyoM ko dhAraNa karatA hai| sUkSma ekendriya jIvoM kI na kisI dvArA ghAta hotI hai na inake dvArA kisIkI ghAta hotI hai, phira bhI manakI duSpariNati se hiMsA hotI hai / isa kAraNa TIkAkArane jIvake caudaha bhedo meM unakA yahAM nirdeza kiyA hai / athavA-ina jIvoMkI jo jisa jisa rUpase virAdhanA karatA hai vaha ina jIvoM kI virAdhanA se honevAle karmabandhake kAraNa unahI jIvanikAyoM meM janma dhAraNa kara usI usI prakArase aneka duHkhoM kA anubhava karatA hai| vizeSArtha -ekendriya jIva sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAre che. teo paryApta ane aparyApta che. potapotAnI regya paryApti je jIvonI saMpUrNa thAya che te paryApta ane jemanI paryApti purI nathI thatI te aparyApta kahevAya che. A jI asaMjJI hoya che, A prakAre be--Indriya jIva, traNa-indriya jIva cAra-Indriya jIva, A traNe vikasendriya jIvo, tathA saMzi-paMcendriya ane asaMjJi-paMcendriya jIva paNa paryApta ane aparyApta hoya che. vikalendriya traNa asaMjJI ja hoya che. tene mana nathI hotuM. A rIte A sAte prakAranA jIva paryApta ane aparyAptanA bhedathI cauda prakAre thAya che, je asaMyamI jIvo koI paNa prajanavaza athavA to projana vagara tenI virAdhanA kare che teo te jIvomAM aneka prakAranI paryAyane dhAraNa kare che. sUkSma ekendriya jInI na keInAthI ghAta thAya che ane te jIve dvArA paNa koInI ghAta thaI zakatI nathI, te paNa mAtra mananI duSpariNatithI hiMsA thAya che, A kAraNe TIkAkAre jIvanA cauda bhedomAM teone ahIM nirdeza karela che. athavA te jIvenI je je prakAre virAdhanA kare che teo te jIvonI virAdhanAthI thanArA karmabaMdhane kAraNe teja jIvanikAyomAM janma dhAraNa karI tevA tevA prakAre aneka duHkhone anubhava kare che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre kimartha sAvadhavyApArAn karotItyAha 'guravaH' ityAdi / tasya narakanigodAdikaTuphalAnabhijJasya puMsaH kAmAH zabdAdiviSayA guravaH anatikramaNIyA dustyajatayA layitumanahIM ityarthaH, yo yasyAnatikramaNIyaH sa tasya gururbhavatIti tAtparyam , yataH zabdAdayo dustyajA atastatprAptaye SaTkAyopamardanapravRttaH sa gurukAmaH pApamupacinotIti bhAvaH / pApopacayAca kimityAha-'tataH' ityAdi, tataH-paDjIvanikAyaghAtAnantaraM gurukAmAnantaraM ca sa-gurukAmI 'mArAntaH' maraNaM mAraH= __ jIva ina sAvadha vyApAroMko kyoM karatA hai ? isakA uttararUpa "guravastasya kAmAH" yaha vAkya sUtrakAra kahate haiM / isameM ve batalAte haiM ki usakI icchAeM prabala haiN| hiMsAdika sAvadha vyApAroM ke karane meM use zabdAdiviSayaka icchAe~ nimitta hotI haiN| ina icchAoMke adhIna banA huA saMsArI jIva sAvadha vyApAroM ko karatA huA " narakanigodAdika ke duHkhoM ko hameM sahana karanA paDegA" isa prakArake bhayase nirmukta rahA karatA hai| bAta bhI saca hai-jinheM sAvadha vyApAroMke phalasvarUpa narakanigodAdika ke bhayaMkara duHkhoMke sahana karanekA kucha bhI vicAra nahIM hai aise ajJAnI prANiyoM kI zabdAdiviSayaka icchAe~ baliSTha hoM to isa meM AzcaryakI bAta hI kaunasI hai ? / una prakArakI icchAoM kA adhIna jIva isa liye hotA hai ki vaha unheM ajJAnase dustyaja mAna baiThA hai / jisakA chor3anA jise azakya hotA hai vaha viSaya use bhArI mAlUma detA hai / ajJAnI jIva zabdAdika viSayoMko dustyaja 12mA sAvadha vyApAra / mATe 42 cha ? tenA uttaramA " guravastasya kAmAH" // pAya suutr||24 cha. mAtama matAvyu cha bhanI sAmo prabaLa che. hiMsAdika pApa kAmo karavAmAM teone zabdAdiviSayaka IcchAo nimitta bane che. A IcchAone AdhIna banelA saMsArI jIva sAvadha vyApAro karatAM karatAM "naraka nigodAdikanAM duHkha amAre bhogavavAM paDaze AvA prakAranA bhayathI nirmukata rahyA kare che. vAta paNa sAcI che, jene pApAdi vyApAronA phaLasvarUpa narakanigodAdikanAM bhayaMkara duHkha sahana karavo paDaze evo khyAla nathI evA ajJAnI prANInI zabdAdiviSayaka IcchAo joradAra hoya to temAM koI Azca. nI vAta nathI. AvI IcachAone AdhIna thayelA jIvo "A tajI zakAya tevuM kArya nathI evuM te ajJAnathI mAnI beThA hoya che. jenuM choDavuM jeone mATe azakya hoya che te viSaya teone manabhAre kaThIna lAgato hoya che. ajJAnI zabdAdika viSayane nahIM tajavAjoga samaje che, eTalA mATe asaMyamita jIvI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 janma ( , 1 samajhate haiM, isa liye asaMyamita jIva bana ve una 2 vaiSayika icchAoM kI pUrti karaneke liye SaTukAya ke jIvoM kA upamardana karate hue pApa kA upArjana aura vardhana karate rahate haiM / isa pravRtti se ve " mArAntaH maraNa ke cakkara se nahIM chUTate haiM / " maraNaM - mAraH - AyuSo vinAzaH " / mAra' zabdakA artha AyukA aMta-maraNa hai / ve jIva isake bhItara hI rahate haiM, isase pare nahIM hote haiN| pare honeke sAdhanoM se ve rikta-rahita haiM / janma-maraNa ke sAdhanoM meM hI juTe hue haiN| hiMsAdika pApa karmoM se athavA apanI vaiSayika icchAoM ke anusAra pravRtti karanese saMsAra meM kisI bhI prANIkA janma-maraNarUpa baMdhana nahIM chUTA hai; na chUTegA aura na chUTatA hI hai / janma-maraNakA abhAva usI jIvako hotA hai ki jisa kA bhavAntaropagrAhi karma naSTa ho cukA hai / isa karma ko naSTa karaneke liye indriyoM para vijaya prApta karanekI evaM saMyamita jIvanake ArAdhanakI AvazyakatA hai / isase viparIta pravRtti meM yaha karma gurutara baMdhatA hai, jo jIvako bAraMbAra janma-maraNa ke cakkara meM DAlatA rahatA hai| 66 jAtasya hi dhruvo mRtyurbhuvaM janma mRtasya ca " yaha siddhAMta hai / jisakA janma hai usakA maraNa hai jisakA maraNa hai usakA janma hai / isI samasta abhibanI teo te te vaiSayika IcchAonI pUrti karavA mATe cha prakAranA jIvonI hiMsA kare che ane tethI thatuM pApa upArjana kare che ane temAM vadhAro karatA rahe che. AvI pravRttithI teo " janma maraNanAM cakkaramAMthI chUTI zakatA nathI. " maraNaM - mAraH = AyuSo vinAzaH I mAra' zabno artha AyuSyano sNt-maraNa che, te jIva enI aMdara ja rahe che. enAthI chUTA paDI zakatA nathI, chuTA thavAnA sAdhanothI te khUkha dUra che, janma-maraNanA sAdhanA sAthe ja saMkaLAyelA rahe che, hiMsAdika pApapravRttinAM karmAthI athavA peAtAnI vaiSayika IcchAo anusAra pravRtti karavAthI saMsAramAM koIpaNa prANI janma-maraNanA baMdhanathI chUTyA nathI, na to chUTI zakaze, ane na chUTe che. janma-maraNano abhAva te jIvane ja thAya che ke jenA bhavAntaropagrAhi karmo nAza thayelAM hoya che. A karmonA nAza karavA mATe IndriyA upara vijaya prApta karavAnI ane saMyamita jIvananuM ArA dhana karavAnI AvazyakatA che. AnAthI viparIta pravRttimAM A karma gurUtara saMdhAya che ne bhavane vAraMvAra 4-bha- bharagunA aramAM vaha laya che. " jAtasya hi dhruvo mRtyu- dhruvaM janma mRtasya ca " se siddhAMta che. neno bhanche tenuM bhara che jenuM maraNu che tenA janma paNa che. A badhA abhiprAyane hRdayamAM rAkhIne "} 'mArAntaH " 2 zrI AcArAMga sUtra : 3 dz Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AcArAGgasUtre AyuSo vinAzastasya antaH madhya eva varIvarti, mRto hi punarbhavAntaropagrAhikarmasadbhAdAdutpadyata eva, jAto'pi punarbhavAntarakarmasattvAnmiyata eveti, saMsAre majanonmajjanamAsAdayatyevetyarthaH / yadvA mAraH karma saMsAro vA, tasyAntarvartI sa bhUyo janmamaraNAdikaM labhata eveti, uktaM ca 'mAM mArayate yasmAnmamAribhUtazca mArayati vA'ntaH / anusamayaM maraNAdapi, karma bhavo vA bhavenmAraH // " iti / prAya ko hRdayameM rakhakara TIkAkAra kahate haiM ki-" mRto hi punarbhavAntaropagrAhikarmasadbhAvAt utpadyata eva, jAto'pi punarbhavAntarakarmasattvAt niyata ev"| ThIka hI hai, mRta AtmAkI bhavAntaropanAhI karma ke sadbhAvase punaH utpatti, aura utpanna hue kA usI karmake sadbhAvase maraNa hotA hai| athavA -'mAra' zabdakA artha sAmAnya karma yA saMsAra hai / asaMyamI jIva vaiSayika sukha ke vazavartI ho kara karmoM kA Asrava karate haiM aura bAraMbAra janmamaraNajanya duHkhoM ko jhIlate rahate haiM, kahAbhI hai "mAM mArayate yasmAnmamAribhUtazca mArayati vaantH| anusamayaM maraNAdapi, karma bhavo vA bhavenmAraH" // 1 // mAra zabdakI vyutpattipradarzaka isa padya se yahI bAta TIkAkArane pradarzita kI hai / isameM mAra-zabdakA artha karma yA saMsAra batalAyA hai| jo jisakI hiMsA karatA hai vaha usakA vairI hotA hai, vairabhAvase saMsArakA TI4.2 49 cha -" mRto hi punarbhavAntaropagrAhi-karmasadbhAvAt utpadyate eva, jAto'pi punarbhavAntarakarmasattvAt mriyate" / ThIka ja che, mRta AtmAnI bhavAtarogrAhi karmanA bhAvathI pharIthI utpatti, ane utpanna thayelAnuM te ja karmanA sadubhAvathI maraNa thAya che. athavA 'mAra' phne| artha sAmAnya 4 2 saMsA2 che, asaMyamI va vaiSa. yika sukhone vaza banI karmone asara kare che ane vAraMvAra janma-maraNanAM duHone lagatA 29 che. 594 che " mAM mArayate yasmAnmamAribhUtazca mArayati vAntaH / anusamayaM maraNAdapi, karma bhavo vA bhavenmAraH // " TIkAkAre e ja mAra zabdanI vyutpattipradarzaka vAta A padyathI pradarzita 4. cha. mAmA 'mAra' A74 / ma bha mathA sasA2 mAmA nyAvesa che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 mArAntarvartanenApi kiM tasyetyAha-'yataH' ityAdi,yato yasmAt saH kAmaguruko mArAntam-muhurmuhurbhavopagrAhikarmAntarvartI maraNAntarvartI vAtataH tasmAt hetoH saH dUre ratnatrayAttatkAryabhUtamokSAcadaravartI bhavatItyarthaH / yadvA-sukhamicchan hi kAmAn sevate, tatsevanAca mArAntarvartate, mArAntarvartanAd hi janmajarAmaraNarogazokavyAkulo mokSasukhAdara eva tiSThatIti tAtparyam / yato'yaM mArAntarvartI tasmAt sA=gurukAmasevI naivaantaH zabdAdiviSayasukhasya madhye naiva vartate,adyApi tatspRhAsamullAsenAnavApteSTaviSayasya viSayasukhajJAnayuktasya tasya tattRpyanubhavAbhAvaprAyatvAt , naiva sa dUre tasmAdviSayasukhAdviramya dUravartI naiva bhavati, tadabhilApasyAparityAgAditi / vardhana hotA hai aura isa vRddhise ve donoM paraspara hiMsya-hiMsaka banate rahate haiN| jo mArAntarvartI hai athavA vaiSayika icchAoM ke parAdhIna hai vaha asaMyamI jIva ratnatrayarUpa dharmase, athavA usake kAryabhUta mokSase bhI dUravartI hai / yahI bAta sUtrakArane " yataH sa mArAntastataH sa dUre" isa vAkyase pradarzita kI hai / tAtparya yaha hai ki ratnatrayarUpa dharma athavA usake kAryabhUta mokSa prApta karaneke liye vaiSayika icchAoM para vijaya prApta karanA hotA hai / jaba taka prANI icchAoM ke adhIna banA rahatA hai taba taka mukti kA mArga sadA usase dUra rahatA hai / icchAoM kA nirodha mokSAbhilASIke liye isa liye batalAyA hai ki isa prakArakI pravRtti se usakI AtmAmeM eka prakArakI apUrva zaktikI jAgRti hotI hai, jo ise karmakSaya karane meM vizeSa sahAyaka hotI hai / bhIru vyakti karmoM ke sAtha verabhAvathI saMsAranuM vardhana thAya che ane AthI te banne paraspara hiMsya ane hiMsaka banatA rahe che. je mArAntarvarte che athavA viSayika icchAone AdhIna che te asaMyamI jIva ratnatrayarUpa dharmathI athavA tenA kAryabhUta mokSathI paNa dUra ne dUra rahe che. mA 1 pAta sUtra " yataH sa mArAntastataH sa dUre' mA vAyathI prahazita 42 cha, tAtparya e che ke-ratnatrayarUpa dharma athavA tenA kAryabhUta mokSa prApta karavA mATe viSayika IcchAo upara vijaya prApta kare joIe. jyAM sudhI prANI IcchAone AdhIna banI rahe che tyAM sudhI muktino mArga sadAne mATe tenAthI dUra rahe che. IcchAone nirodha mekSAbhilASI mATe A kAraNathI batAvavAmAM Avela che ke-AvA prakAranI pravRttithI tenA AtmAmAM eka prakAranI apUrva zaktinI jAgRti thAya che, ane te karmakSaya karavAmAM vizeSa sahAyaka bane che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 AcArAgasUtre saMgrAma nahIM kara skte| jo indriyoM ke dAsa haiM ve hI muktimArga meM bhIru haiM / AtmAmeM jo samaya 2 para viSayoMkI aprApti se azAntirUpa saMtApa ho jAtA hai usakA vaiSayika icchAoM ke damana se sarvathA abhAva ho jAtA hai / isa abhAvakI prakarSatA kI vRddhi se AtmA muktimArgakA saccA ArAdhaka bana janma maraNake duHkhoM se sadAke liye chuTakArA pA jAtA hai / isI liye sUtrakArane yahAM para muktimArgase dUra rahane meM asaMyamIke liye ise kAraNa batalAyA hai| athavA-jIva jaba indriyoM ke adhIna hotA hai tabhI to vaha mArAntarvartI hotA hai| kabhI bhI usakI isa prakArakI pravRtti se bhavopagrAhI karma kA, athavA usake saMsAra kA abhAva nahIM hotA; pratyuta use unake antarvartI hI rahanA par3atA hai, ataH muktikA mArga aura mukti sadA usase dUra rahatI hai| bhAvArtha-saMsArI jIva sukha prApta karanekI abhilASAse viSayoMko bhAgatA hai / usase vaha mArAntarvartI hotA hai / mArAntarvartI honese vaha janma, jarA, maraNa, roga aura zokase vyAkula hotA rahatA hai phira use mokSasukhakI prApti kaise ho sakatI hai ? 'mokSasukhakI prAptike liye ratnatraya dharma kI ArAdhanA Avazyaka hai / isa ArAdhanA se to vaha bhIrU prANI karmonI sAthe laDI zakatA nathI. je indriyano dAsa che te ja mukti mArgamAM bhIrU che, AtmAmAM je samaya samaya para viSayenI aprAptithI azAMtirUpa saMtApa thaI jAya che tene vaiSayika IcchAonA damanathI sarvathA abhAva thaI jAya che. A abhAvanI prakarSatAnI vRddhithI AtmA muktimArgane sAco ArAdhaka banI janma maraNanAM duHkhothI sadAne mATe chuTakAro meLave che. teTalA mATe sUtrakAre A jagyAe muktimArgathI dUra rahevAmAM asaMyamI jIve mATe tenuM kAraNa batAvela che. athavA jyAre jIva Indrione AdhIna thAya che tyAre te mArAntarvastI thAya che. kyAreya paNa tenI AvA prakAranI pravRttithI bhayagrAhI karmane athavA tene saMsArane abhAva thatuM nathI, paraMtu tene tenA vaza rahevuM paDe che, tethI muktino mArga ane mukti sadA tenAthI dUra rahe che. bhAvArtha-saMsArI jIva sukha prApta karavAnI abhilASAthI viSayano bhoktA bane che, ethI karI te mArAntarvatI banI rahe che. mArAntarvatI banavAthI te janma, jarA, maraNa, rega ane zekathI vyAkuLa thatuM rahe che te pharI tene mekSasukhanI prApti kevI rIte bane ? mokSasukhanI prAptine mATe ratnatraya dharmanI ArAdhanA thavI Avazyaka che. A ArAdhanAthI te te haju paNa vaMcita banI rahela che, zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 abhI taka bhI vaMcita banA huA hai ata eva-' naiva so'nta va dUre arthAt -yaha jIva jisa vajahase mArAntarvartI hai isI liye gurukAmasevI hai / jaba aisI vastusthiti hai to vaha gurukAmasevI asaMyamI jIva zabdAdikaviSayajanya sukhoMke madhyavartI taka bhI nahIM hai, kyoM ki abhI taka bhI viSayajanya sukhakA anubhava karanevAlA usakA jJAna eka tarahase abhAvarUpa hI hai| madhyavartI to taba vaha mAnA jAtA jaba ki vaiSayika sukhoM kA anubhava karate 2 vaha unakI tRptirUpa pUrNatAke anubhavake kucha nikaTa A jAtA / pUrNatA ke nikaTa taka AyA huA vaha isa liye nahIM kahA yA mAnA jA sakatA ki abhI taka use iSTa vaiSayika sukhoMke bhogane kI spRhA kA samullAsa jo ho rahA hai| jaba taka use iSTa viSayakI prApti nahIM hotI hai taba taka vaha mahA Akulita rahA karatA hai / AkulatA meM vaiSayikatRptijanya sukhakI prApti bhI use nahIM hotI hai, ataH usakA jJAna iSTa viSayakI prAptike abhAvase vaiSayika sukhAnubhava se zUnya jaisA hI banA huA rahatA hai| yaha mAnI huI bAta hai ki viSayoM se tRpti jIvoM ko kabhI nahIM hotI hai, eka ke bAda eka viSaya ko bhogane kI lAlasA pratikSaNa utpanna hotI rahatI hai| jaba yaha hAlata hai to phira usako tRptirUpa viSayabhogajanya sukhakI pUrNatA kaise bhATe 4-" naiva so'nta va dUre " arthaat-2|| 75 2 bhATe bhArAntavatA che te mATe gurUkAmasevI che. jyAre A prakAranI vastusthiti che te te gurUkAmasevI asaMyamI jIva zabdAdikaviSayajanya sukhanA madhyavartI sudhI paNa nathI, kAraNa ke haju sudhI viSayajanya sukhane anubhava karavAvALuM tenuM jJAna eka prakAre abhAvarUpa ja che. madhyavatI te tene tyAre mAnavAmAM Ave ke jyAre vaiSayika sukhane anubhava karatAM karatAM te tenI tRtirUpa pUrNatAnA anubhavanI jarA najIka Ave. pUrNatAnI najIka Avela che ema tene na kahI zakAya ke mAnI zakAya, kAraNa ke tene haju sudhI ISTa viSayika sukhane bhegavavAnI spRhAne samullAsa rahe che. jyAM sudhI tene ISTa viSayanI prApti nathI thatI tyAM sudhI te pote mahA vyAkula rahe che. vyAkulatAmAM tene vaiSayikatRptijanya sukhanI prApti paNa thatI nathI. AthI tenuM jJAna ISTa viSayanI prAptinA abhAvathI vaiSayayika sukhAnubhavathI zUnya jevuM banI rahe che. A siddha thayelI vAta che ke viSayothI jIvene tRpti kadI paNa thatI nathI, eka pachI eka viSayane bhogavavAnI lAlasA kSaNe kSaNe utpanna thatI ja rahe che. jyAre A hAlata che tyAre tene tRptirUpI viSayabhoga zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre mila sakatI hai ? jaba isa prakArakI pUrNatAkA anubhava jIvako nahIM hotA hai to vaha jIva viSayasukhoMko bhogate 2 unake madhyadeza taka prApta ho cukA hai, yaha kaise mAnA jA sakatA hai ? kyoM ki vaha to abhI taka bhI apane ko viSayasukhoM ke bhogane kA prArambhaka hI mAnatA hai, ataH usake jJAnameM vaiSayika tRptike anubhavakA abhAya sA hI jhalakatA rahatA hai / usakA jJAna jaba tRpti kI pUrNatA se hI sarvathA vaMcita ho rahA hai to vaha usa tRpti ke madhyataka pahuMcA huA kaise mAnA jA sakatA hai| usameM to abhI vaiSayika sukhoM ko bhoganekI prAraMbhaka dazAkA hI bhAna ho rahA hai| yahI bAta TIkAkArane " adyApi tatspRhAsamullAsena anavApteSTaviSayasya viSayasukhajJAnayuktasya tasya tattRptyanubhavAbhAvaprAyatvAt " ina paMktiyoM meM pradarzita kI hai / arthAt abhI taka viSayasukhoM kI icchAke samullAsa se, iSTa viSayakI prApti se rahita viSayasukhajanya jJAnase yukta usa jIvako vaiSayika tRptike anubhava kI zUnyatA jaisI hai, isa liye vaha vaiSayika sukhake madhyavartI nahIM hai| vaha gurukAmasevI viSayasukhase virakta ho kara unase dUra bhI nahIM hotA hai, kyoM ki abhI taka bhI jo usake unake sevanakI abhilASA banI huI hai| janya sukhanI pUrNatA kevI rIte maLI zake? jyAre A prakAranI pUrNatAne anubhava jIvane thato nathI to pachI te jIva viSayasukhone bhogavatAM bhogavatAM tenA madhya bhAga sudhI pahoMcI cukela che e kema mAnI zakAya ? kAraNa ke te te haju sudhI pitAne viSayasukha bhogavavavAno prAraMbhaka ja mAne che, mATe tenA jJAnamAM vaiSayika tRptinA anubhavane abhAva ja jovAmAM Ave che. enuM jJAna jyAre tRptinI pUrNatAnA anubhavathI ja vaMcita rahela che tyAre ene tRptinA madhya sudhI pahoMcela che evuM kaI rIte mAnavAmAM Ave, temAM to haju vaiSayika jhaMkha bhogavavAnI prAraMbhaka dazA mAsI 29sa cha. // pAta TI42 " adyApi tatspRhAsamullAsena anavApteSTaviSayasya viSayasukhajJAnayuktasya tasya tattRptyanubhavAbhAvaprAyatvAt " - patiyomA prahazita karela che, arthAt haju sudhI vaiSayika sukhanI icchAnA ullAsathI ISTa viSayanI prAptithI rahita viSayasukhajanya jJAnathI yukta te jIvane vaiSayika tRptinA anubhavanI khAmI dekhAI Ave che, A kAraNe te vaiSayika sukhane madhyavartI nathI, ane te gurUkAmasevI viSayasukhathI virakta banI tenAthI dUra paNa thaI zakatuM nathI, kAraNa ke haju tenA dilamAM viSayasevananI abhilASA bharI paDI che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 1 athavA yazcApUrvakaraNena bhinnagranthiko gurukAmI sa kiM karmaNo madhye vartate bahiti ziSyajijJAsAyAmAha-' naive'tyaadi|sH naiva antaHkarmaNo madhye na vartate tasya granthibhedena karmakSayopapatteravazyambhAvitvAt , naiva-nApi dUre-dezonakoTikoTIkarmasthitikatvAt / ___ athavA-" naiva so'nta va dUre" isakA yaha bhI artha hotA haiapUrvakaraNa se jisane rAgadveSarUpI granthi (gAMTha ) kA bheda kara diyA hai vaha aviratasamyagdRSTi jIva bhI gurukAmasevI hai, kyoM ki abhI taka bhI usake kisI bhI prakArakA saMyama nahIM hai, ataH isa avasthAmeM ziSya gurudevase prazna karatA hai ki usa samyagdRSTi jIvako karma ke madhya meM sthita mAnanA cAhiye yA karmase bAhira rahanevAlA mAnanA caahiye| isa prakArakI ziSyakI AzaMkA kA samAdhAna ina paMktiyoM meM sUtrakArane kiyA hai, ve kahate haiM-use karmake madhyavartI isa liye nahIM mAnanA cAhiye ki usake granthikA bheda ho cukA hai aura granthibheda honese usake kokA kSaya Age avazyaMbhAvI hai| madhyavartI to vaha jaba mAnA jA sakatA thA ki vaha jIva yadi vahIM rahatA; parantu aisA to hai nahIM, kyoM ki usake kokA kSaya niyamase hogaa| karmoM se dUra use isa liye abhI nahIM mAnA jA sakatA hai ki usake kucha kama antaHkoTAkoTIsAgaropama koM kI sthitikA sadbhAva hai| 25thavA--" naiva so'nta va dare" meno ko 54 matha thAya che-puurvkaraNathI jeNe rAgadveSarUpI gAMThane bhedI nAkhela che te aviratasamyagdaSTi jIva paNa gurUkAmasevI che, kAraNa ke haju sudhI tenAmAM koI paNa prakArano saMyama nathI. AthI A avasthAmAM ziSya gurUdevathI prazna kare che ke -A samyagdaSTi jIvane karmanA madhyamAM sthita mAno ke, karmathI bahAra rahevAvALo mAnave joIe ? A prakAranI ziSyanI AzaMkAnuM samAdhAna e paMktiomAM sUtrakAre karela che, te kahe che ke-tene karmane madhyavatI eTalA mATe nahi mAnavo joIe ke tenI graMthino bheda thaI cukela che, ane graMthibheda thavAthI enA karmono kSaya AgaLa avazya thavAno che. madhyavatI te e tyAre manAto ke te jIve tyAM ne tyAM sthira rahetuM, paraMtu evuM to che ja nahi; kAraNa ke tenA karmano kSaya niyamathI thavAno ja. karmathI dUra tene e khAtara nathI mAnavAmAM AvatuM ke tene thoDAM ochAM aMtaHkoTAkeTI sAgaropama karmonI sthitine sadbhAva rahela che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ yadi vA labdhacAritro'pi saH naiva antaH karmaNaH saMsArasya vA madhye na vartate dvAdazakaSAyadUravartitvAt , naiva ca dUre, utkarSato mokSagamanasya saptASTabhavagrahaNAnatikramaNAt / yadvA-ya imAM dvAdazAGgImartharUpeNa yadA prarUpitavAn sa kiM tadA saMsArasyAntarvahirvA''sIditijambUsvAmipraznayuttarayati- ' naive / --tyAdi / sa tadA naiva antaH saMsAramadhye vartate sma, tadAnIM kSINaghAtikarmacatuSTayatvAt , nApi dUre-tadAnImapi aghAtikarmaNAM caramasamayApekSitatvAt // sU0 1 // ___ athavA-labdhacAritra bhI vaha samyagdRSTi jIva karma aura saMsAra ke madhyavartI nahIM hai, kyoMki usake anaMtAnubaMdhI Adi bAraha prakArakI kaSAyoM kA abhAva ho cukA hai / mokSase dUravartI isaliye nahIM hai ki vaha utkRSTa se sAta ATha bhavameM mukti kI prApti kara legaa| ____ athavA-jinhoMne isa dvAdazAMgarUpa AgamakI artharUpase prarUpaNA kI hai ve usa samaya saMsAra ke antarvartI the yA bahirvartI ? isa prakAra ke zrI jambUsvAmIke praznakA uttara zrIsudhAsvAmI dete hue kahate haiMisa dvAdazAMgarUpa AgamakI artharUpase prarUpaNA karanevAle tIrthaGkarAdi paramAtmA na to saMsArake madhyavartI the aura na saMsAra se dUra hI the, kyoM ki unake usa samaya cAra ghAtiyA koM kA abhAva ho cukA thA, isa liye ve saMsArake antarvartI nahIM the, aura bAkIke cAra aghAtiyA karmoM kA sadbhAva thA isaliye usa samaya ve saMsAra se bahirvartI bhI nahIM the ||suu01|| athavA-labdhacAritra paNa te samyagdaSTi jIva karma temaja saMsArano madhyavartI nathI, kemake tene anaMtAnubaMdhI Adi bAra prakAranA kaSAno abhAva thaI cukela che. mekSathI dUravartI e mATe nathI ke te utkRSTathI sAta ATha bhavamAM muktinI prApti meLavI leze. athavA-jeoe A dvAdazAMgarUpa AgamanI artharUpathI prarUpaNA karela che teo te samaye saMsArane antarvata hatA ke bahirvatI? A prakAranA zrI jammusvAmIjInA praznano uttara zrI sudharmAsvAmI ApatAM kahe che ke-A dvAdazAMgarUpa AgamanI artharUpathI prarUpaNa karavAvALA tIrthakarAdi paramAtmA na to saMsAranA madhyavatI hatA tema saMsArathI dUra paNa na hatA. kema ke temane te vakhate cAra ghAtI karmono abhAva thaI cukela hato tethI teo saMsAranA antarvata na hatA. ane bAkInA cAra aghAtIyA karmono sadUbhAva hato, A kAraNe te samaye teo saMsArathI bahirvatI paNa na hatA. (sU) 1) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 1 yazca prAptasamyaktvaH saMsArasAgaratIravatI sa kiM nizcinoti? iti darzayitumAha -'se pAsai' ityaadi| mUlam-se pAsai phusiyamiva kusagge paNunnaM nivaiyaM vAeriyaM, evaM bAlassa jIviyaM maMdasta aviyANao, kUrAiM kammAiM bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei, moheNa gambhaM maraNAi ei, ettha mohe puNo puNo ||suu02|| ___ chAyA-sa pazyati pRSadiva kuzAgre praNunnaM nipatitaM vAteritam , evaM bAlasya jIvitaM mandasyAvijAnataH, krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, mohena garbha maraNAceti, atra mohe punaH punaH // sU0 2 // TIkA-'sa pazyati' ityaadi| saH samyaktvamahimnA parijJAtasaMsArAsAro'panItamithyAtvajavanikaH praNunnaM santatapUrvAparapudgalopacayAt meritaM vAteritaM-vAtena= vAyunA IritaM kampitaM sat kuzAgre-darbhAgre nipatitaM ni-niyatamadhikaM vA patitaM pRSadiva-binduM yathA pazyati, tasyAtistokasamayamAtrasthitikatvAt, evaM-tathaiva jisa jIvako samyaktva prApta ho cukA hai aisA jIva niyama se isa saMsArarUpI sAgarake tIravartI hI mAnA gayA hai| isakI vicAradhArA kaisI hotI hai ? isa viSayako prakaTa karaneke liye sUtrakAra sUtra kahate haiM'se pAsai' ityaadi| mithyAtvarUpI javanikA (par3adA )ke abhAva se prApta hue samyaktva ke prabhAvase jisane saMsArakI asAratA acchI tarahase jAna lI hai aisA vaha samyagdRSTi jIva ajJAnI prANIke jIvana ko darbha kI anIpara par3I huI osakI binduke samAna jAnatA hai / jisa prakAra darbha kI anIpara ThaharI osakI bindu ati caJcala hotI hai, jarA sA bhI pavana kA jhoMkA je jIvane samyaktva prApta thaI cukela che te jIvane niyamathI A saMsArarUpI sAgarane tIravata mAnavAmAM Avela che, tenI vicAradhArA kevI hoya che se viSayane pragaTa 421 // bhATe sUtrA2 4 cha-" se pAsai" ityAdi mithyAtvarUpI javanikA (paDadA) nA abhAvathI prApta thayela samyaktvanA prabhAvathI jeNe saMsAranI asAratA sArI rIte jANelI che, evA te samyagdaSTi jIva ajJAnI prANInA jIvanane darbhanI aNI upara paDelA jhAkaLanA biMdu samAna mAne che. je prakAre darbhanI aNI upara paDelA jhAkaLanA biMdu ati caMcaLa hoya che, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgastre mandasya=alpajJasya mUDhasyeti yAvat avijAnataH = narakanigodAdikaM kaTukaphalaM sopakramAyurvA 'navabudhyamAnasyAta eva bAlasya = hitAhitaprAptiparihArAnabhijJasya jIvitaM jIvanaM sopakramAyurvA'ticaJcalaM pazyati jAnAti / paramArthAnabhijJaH kiM kuryAdityAha - ' krUrANI' - ti krUrANi dhAtukAni karmANi galakartanAdIni prANA tipAtAdInyaSTAdazaprakArANi vA manovAkkAyaiH prakurvANaH samAcaran bAlaH tena = prANAtipAtAdijanitaka dukaphalotpAdakena duHkhena = zArIramAnasena, duHkhajanakena karmaNA vA vividhayoniSu bhrAmaM bhrAmaM mUDhaH tattadbhavo pagrAhikarmajanya kaTukaphalAnause kSaNamAtrameM bhUmi para girA detA hai, vaha bahuta samaya taka vahAM sthira nahIM raha sakatI, vaha to bahuta hI thoDe samaya taka vahAM ThaharatI hai / usI prakAra ajJAnI kA jIvana bhI vAyu ke tulya pUrva aura apara kAla sambandhI karmapuloMse sadA prerita banA rahatA hai| jyoM hI havAke halke jhoMke se darbha ke agra bhAga para sthita osabinduke samAna Ayukarma kA anta A jAtA hai, yA kisI zastraghAtAdikakA nimitta mila jAtA hai to ise bhI vinaSTa hote dera nahIM lgtii| yaha bhI asthira aura kSaNika hai| ajJAnI ke jIvanako darbha kI anI para par3I huI osa kI bindukI upamA isa liye dI hai ki jisa prakAra vaha ati caJcala - asthira hai usI prakAra isakA jIvana bhI, cAhe yaha kisI bhI gatimeM rahe; sthira nahIM hai / sarvatra kSaNikatA kA ekacchatra rAjya chAyA huA hai| cAhe yaha narakagati meM rahe, cAhe nigoda meM rahe, cAhe kahIM bhI rahe ; yaha sthira nahIM / 18 pavanano jarA sarakho paNa jhapATo lAgatAM te kSaNamAtramAM jamIna upara phUMkAI jAya che, te tyAM lAMbA samaya sudhI sthira rahI zakatuM nathI, mAtra thoDA samaya sudhI ja te tyAM Take che, te ja prakAre ajJAnInu jIvana paNa pavanasadRza pUrva ane apara-kAla sabaMdhI kapudgalAthI sattA caMcaLa rahe che, jayAre pavananA sAdhAraNa jhapATAthI 6nI aNI upara paDelA jhAkaLanA biMdunI jema AyukanA aMta AvI jAya che, athavA to koI zastraghAta Adi nimitta maLI jAya che tyAre tene paNa nAza thatAM vAra lAgatI nathI, A paNa asthira ane kSaNika che. ajJAnInA jIvanane danI aNI upara paDelA jhAkaLabiMdu sAthe upamA e mATe ApavAmAM Avela che ke je prakAre e aticaMcala ane asthira che e ja prakAre ajJAnInu jIvana game te sthitimAM hoya chatAM sthira rahetuM nathI. kSaNikatAnu ekachatra rAjya cAre tarapha vyApaka che, game e narakagatimAM rahe agara nigeAdamAM rahe, game te sthaLe rahe chatAM sthira nathI. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 1 zaGkA-samyagdRSTi jIva bhI apanI pUrvaparyAyoM meM aneka gatiyoMmeM paribhramaNa karate haiM, tathA jaba taka unheM mukti kA lAbha nahIM huA taba taka unakA jIvana bhI to isa tarahase asthira hI hai| phira yahAM bAlajIvana ko hI kyoM asthira batalAyA ? ___ samAdhAna-yadyapi yaha zaGkA ThIka hai, phira bhI yahAM para jo ajJAnI ke jIvana ko hI asthira batalAyA hai usakA khAsa matalaba hai, aura vaha yaha hai ki ajJAnI kA jIvana samakita ke abhAva ke kAraNa sthira nahIM ho sakatA, samyagdRSTi kA jIvana to samakita ke sadbhAvake kAraNa sthira ho jAtA hai| samakita ke hone para yadi vaha abaddhAyuSka hai to niyamase vaha vaimAnika devoM meM utpanna hotA hai aura vahAM se cyava kara mahAvidehAdika kSetra meM janma le kara muktikA lAbha prApta karatA hai| isa tarahase dravya kI apekSA se usakA jIvana asthira nahIM hai, kiMtu sthira hI haiM / parantu ajJAnI kA jIvana isa taraha kA na honese kSaNika-asthira hai / ajJAnI narakanigodAdika ke kaTuka phala ko jAnatA nahIM hai| apanI kSaNa 2 meM vyatIta hotI huI Ayu kA bhI use kucha bhI khyAla nahIM hotA hai / jaisA asamakitI jIva hotA hai samakitI jIva vaisA nahIM hotA, vaha to zAstrAdikoM ke parizIlana se yA gurvAdika ke nimitta se zaMkA-samyagdaSTi jIva paNa pitAnI pUrva paryAyamAM aneka gatimAM paribhramaNa kare che tathA jyAM sudhI tene muktine lAbha nathI thayA tyAM sudhI tenuM jIvana paNa tevA prakAre asthira che tyAre ahiM bAlajIvanane ja zA mATe asthira batAvyuM? samAdhAna-je ke A zaMkA ThIka che chatAM paNa A sthaLe je ajJAnInA jIvanane asthira rUpamAM batAvela che ane khAsa matalaba che, ane te e che ke ajJAnInuM jIvana samakitanA abhAvanA kAraNe sthira banI zakatuM nathI, samyagdaSTinuM jIvana to samakitanA sadUbhAvanA kAraNe sthira banI jAya che. samakita thavAthI je te abaddhAyuSka che te niyamathI te vaimAnika devAmAM utpanna thAya che, ane tyAMthI cavIne te mahAvidehAdika kSetramAM janma laIne muktine lAbha prApta kare che. A prakAre dravyanI apekSAthI tenuM jIvana asthira nathI, balake sthira ja che. paraMtu ajJAnInuM jIvana A prakAranuM na hovAthI kSaNikaasthira che. ajJAnI naraka-nigedAdikanA kaDavAM phaLane jANatA nathI, pitAnA kSaNe kSaNe vyatIta thatAM AyuSyanuM paNa tene bhAna hotuM nathI. jema asamitI jIva hoya che tema samakitI jIva hoto nathI. te te zAstrAdikanA parizIlanathI zrI. sAyA sUtra : 3 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre narakanigodAdika ke duHkhoM kA jJAtA hotA hai, kSaNa 2 meM vyatIta honevAlI apanI Ayu kI eka 2 ghar3I bhI vyartha nahIM khotA, samakita ke sadbhAvase usakI saphalatA karatA rahatA hai / isI samasta abhiprAya ko hRdayameM rakha kara sUtrakAra ne " evaM bAlassa jIviyaM maMdassa aviyA"o" yaha sUtrAMza kahA hai| bAlakA vizeSaNa "manda "ko jo likhA hai, usakA tAtparya yahI hai ki jaba vaha manda narakanigodAdika ke kaTuka phala ko athavA kSaNa2 meM bItanevAlI apanI Ayuko nahIM jAnatA hai to phira vaha apane hita aura ahita kI prApti evaM parihArakA jJAtA bhI kaise ho sakatA hai ? / yahAM para yaha zaGkA koI kara sakatA hai ki manda prANI narakanigodAdika evaM apanI vyatIta hotI huI Ayu ko nahIM jAnatA hai, isaliye vaha yaha bhI nahIM samajhatA hai ki merA hita kisameM hai aura ahita kisameM ? parantu samyagdRSTi bhI to aisA hI hai to phira vaha hitamApti aura ahitake parihAra karanemeM samartha kaise huA? so aisI zaGkA karanA ThIka nahIM; kyoM ki yaha abhI batalA diyA gayA hai ki samyagdRSTi jIva zAstra ke anuzIlana se athavA guruAdika ke upadeza ke nimitta se narakanigodAdika ke duHkhoM kA tathA apanI vyatIta hotI huI AyukA jJAtA athavA gurU AdinA nimittathI naraka-nigodAdikanA duHkhone jANakAra bane che, ane kSaNe kSaNe ghaTatA jatA pitAnA AyuSyanI ekeka ghaDI paNa te vyartha javA detuM nathI, samakitanA saddabhAvathI enI saphaLatA karate rahe che. A samasta malibhAyane (yamA rANI sUtradhAre "evaM bAlassa jIviyaM maMdassa aviyANao" mA sUtrAMza Desa cha. bhan6 2 // vizeSa "bAla "2 dezAna lakhela che ene matalaba e che ke jyAre te maMdaprANI narakanigodAdikanAM kaDavAM phaLane athavA te kSaNa kSaNamAM ghaTatI jatI pitAnI AyuSyane nathI samajato te pharI te potAnA hita ane ahitanI prApti temaja parihArane jANakAra kaI rIte banI zake ? A sthaLe kaI evI zaMkA karI zake ke maMdaprANa naraka-nigadAdikane ane pitAnA vyatIta thatA jatA AyuSyane jANatA nathI, mATe te A paNa nathI samajI zako ke mAruM hita ane ahita zAmAM che? paraMtu samya. dRSTi jIva paNa to e ja che, tyAre te hitanI prApti ane ahitane parihAra karavAmAM samartha kevI rIte thAya che? evI zaMkA karavI ThIka nathI; kAraNa ke hamaNuM ja samajAvavAmAM AvyuM che ke-samyagdaSTi jIva zAstranA anuzIlanathI athavA gurU AdikanA upadezanA nimittathI naraka-nigodAdiktAM duHkhone jJAtA thAya che ane potAnA vyatIta thatA AyuSyane paNa jJAtA thAya che. A mATe te zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 1 hotA hai| isIliye to vaha " samayaM goyama mA pamAyae" isa prabhuke vAkyAnusAra pramAda meM apanA eka bhI kSaNa vyartha nahIM jAne detaa| sAvadhAna ho kara hI pratyeka kriyAoM ko karatA hai jisase usakI AyukA eka 2 kSaNa saphala bane / vaha jAnatA hai-yaha jIvana kSaNabhaMgura hai, isakI saphalatA jaise bhI ho sake vaise kara lene meM hI buddhimAnI hai| paramArthase anabhijJa bane hue ve bAlajIva galakartanAdi jaisI ghAtaka kriyAoM athavA aThAraha prakArake pApasthAnakarUpa prANAtipAtAdikoM ko mana, vacana evaM kAya se Acarate hue prANAtipAtAdijanita aura kaTuka phalake utpAdaka zArIrika aura mAnasika duHkhoM se, athavA duHkhoMko denevAle karmoM se aneka yoniyoM meM bAraMbAra janma-maraNa rUpa paribhramaNa karate rahate haiN| ___ bhAvArtha-jinheM hita aura ahita kA kucha bhI bhAna nahIM hotA hai aise ajJAnI jIva krUra kAryoM ko karane meM jarA bhI nahIM hicakane / inheM isa bAta kA kucha bhI khyAla nahIM hotA ki ina kAryoM ke karane kA antima pariNAma kyA hogaa?| mAnasika, vAcika aura kAyika pravRtti unakI aise hI adhama galakartanAdi (gardana kATanA Adi) rUpa kAryoM ke karanemeM lAlasAvAlI banIrahatI hai, isase ve aise 2 azubha karmoM kA upArjana " samayaM goyama mA pamAyae" mA prabhunA pANyAnusAra prabhAhamApAtArnu me 56 kSaNa nirarthaka javA detuM nathI. sAvadhAna banIne dareka kriyAo kare che. jethI tenA AyuSyane ekeka kSaNa paNa saphaLa bane, te jANe che ke-khA jIvana kSaNabhaMgura che tenI saphaLatA jeTalI bane teTalI satvara karI levI te buddhimAnanuM kAma che. paramArthathI ajJAta e bAlajIva galakartAnAdi jevI ghAtaka kriyAo ane aDhAra prakAranA pApasthAnakarUpa prANAtipAtAdikane mana, vacana ane kAyAthI AcarIne prANAtipAtAdijanita ane kaTukaphaLonA utpAdaka zArIrika temaja mAnasika duHkhothI athavA duHkhane devAvALA karmothI aneka niyAmAM vAraMvAra janma-maraNarUpa paribhramaNa karatA rahe che. bhAvArtha-jene hita ane ahitanuM kaMI paNa bhAna nathI e ajJAnI jIva ghAtakI kArya karavAmAM jarA paNa Darato nathI. tene e vAtane kaI e. khyAla nathI AvatuM ke A kAryanuM aMtima pariNAma kevuM Avaze. tenI mAnasika, cika ane kAyika pravRtti gardana kApavA Adi adhama kAryo karavAmAM lAlasAyukta banI rahe che, ethI te AvA AvA azubha karmonuM upArjana ane vardhana zrI. sAyA sUtra : 3 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara AcArAgasUtre aura vardhana karate haiM ki jinakA pariNAma bhaviSyameM unheM mahAduHkha dAyaka hotA hai / narakanigodAdirUpa aneka yoniyoM meM bAra 2 bhramaNa kara ve vahAM kI ananta vedanAoM ko sahate 2 apane amUlya jIvana ko bilakula naSTa karate rahate haiM / aneka prakAra ke zArIrika evaM mAnasika duHkhoM kI prApti jIvoM ko aise hI kAryoM ke phala svarUpa hotI hai| __ve mUDha bAlajIva aneka yoniyoM meM duHkhaprada karma ke kaTukaphala se anabhijJa hote hue jisase AtmA kA kalyANa hotA hai jo aneka duHkhoM kA nAzaka hai aura sAkSAt yA paramparArUpa se jo isa jIva ko muktimeM le jAtA hai aise sukhajanaka usa dharmako duHkharUpa jAnate haiN| bhAvArtha-jisa prakAra kAmalA (pIliyA) roga se dUSitadRSTivAlA prANI anya zubhra (sapheda ) padArthoM ko bhI pItarUpa se grahaNa karatA haijAnatA hai, ThIka usI prakAra jo jIva anAdi midhyAtvakarma kI vAsanA se otaprota hote haiM ve prANI bhI sukhadAyI dharma ko duHkhadAyI rUpase jAnate haiM / yaha unakI malina AtmA kA hI doSa hai| ___ ajJAna se andhe hue ve prANI duHkhajanaka sAvadha vyApAroM ko apane duHkhako dUra karane ke liye karate haiN| kare che ke jenuM pariNAma bhaviSyamAM tene mahAduHkhadAyI thAya che. naraka-nigodAdarUpa aneka nimAM vAraMvAra bhramaNa karI te tyAMnI anaMta vedanAo sahana karI pitAnuM amUlya jIvanane nAza kare che, aneka prakAranA zArIrika ane mAnasika dukhonI prApti ane evAM kAryonA phaLasvarUpa ja thAya che. te mUDha bAlajIva aneka yonimAM dukhaprada karmonA kaDavA phaLone anabhijJa hoI jenAthI AtmAnuM kalyANa thAya che, je aneka duHkhone nAzaka che ane sAkSAt athavA paraMparArUpathI je A jIvane muktimAM laI jAya che evA sukha-janaka te dharmane duHkharUpa jANe che. bhAvArtha -je prakAre kamaLAnA rogathI dUSita daSTivALA prANI bIjA zubhra padArthone paNa pILArUpe jue che, evA prakAre je jIva anAdi mithyAtva karmanI vAsanAthI otaprota hoya che te prANI paNa sukhadAyI dharmane duHkhadAyI jANe che, te tenA malina AtmAne deSa che. ajJAnathI AMdhaLe bane te prANI duHkha ApavAvALA sAvadya-pApakArI vyApArone pitAnAM duHkhane dUra karavA mATe upayoga kare che. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 1 bhijJo viparyAsancaiparItyaM sukhajanakadharmAde1khajanakAdirUpam upaiti-pApnoti, ajJAnAndho hi duHkhajanakasAvadhavyApAra tadupazamAya viddhaatiityrthH| api ca mohena-tattvaviparyAsarUpeNAvivekena, atrAntabhUtamohasya grahaNAdAdimadhyavartino rAgadveSayorapi grahaNaM, tena rAgeNa dveSeNa vA, yadvA-mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASamayeNa mohanIyena karmaNA, garbha-jananIjaTharanivAsarUpaM, tena ca maraNAdi eti gacchati / maraNAdItyatrAdigrahaNAt__ bhAvArtha-ve yaha nahIM jAnate haiM ki jisa prakAra rakta se dUSita vastrakI zuddhi raktase nahIM hotI hai usI prakAra se sAvadha vyApAra jo svayaM duHkharUpa yA jIvoM ko duHkhadAyI hai, bhalA ! unake karane se duHkhoM kA upazama kaise ho sakatA hai / aisA bodha unheM ho bhI kahAM se; kyoM ki ye to ajJAnase aMdhe jo ho rahe haiN| inake carmacakSu bhale hI nirdoSa hoM, parantu jinase bhale-bure kA bodha hotA hai inake una jJAnacakSuoM para ajJAna kA AvaraNa par3A huA hai| tattvoM meM viparItAbhiniveza kA kAraNa jo avivekarUpa moha hai usase, athavA rAga aura dveSase, yA mithyAtva-kaSAya-viSayAbhilASasvarUpa mohanIya karma se ve bAlajIva jananI ke jaTharameM rahanerUpa garbhAvasthA evaM maraNadazA ko prApta karate haiN| yahAM para antabhUta moha ke grahaNase usake Adi aura madhyavartI rAga aura dveSa kA bhI grahaNa huA hai| maraNameM gRhIta Adipadase bhAvArtha -te ema nathI jANatuM ke jevI rIte lehIthI dUSita thayelA vastranI zuddhi lehIthI banatI nathI tevI rIte pApakArI vyApAra je svayaM duHkharUpa ane jIvane duHkhadAyI che tene upaga karavAthI duHkhonuM nivAraNa zI rIte thaI zake, e upadeza ene lAge paNa kyAMthI, kAraNa ke e te ajJAnathI AMdha|Lo ja thaI rahela che. enAM carmacakSu bhale nirdoSa che paraMtu jenAthI bhalA-burAno baMdha thAya te jJAnacakSuo upara ajJAnane paDado paDelo che. tamAM viparIta AgrahanuM kAraNa je avivekarUpa moha che tenAthI, athavA rAga ane dveSathI, athavA mithyAtva-kapAya-viSayAbhilASa-svarUpa mohanIya karmathI te bAlajIva mAtAnA udaramAM sthitirUpa garbhAvasthA evaM maraNa dazAne prApta thAya che. A sthaLe antabhUta mohanA grahaNathI tene Adi ane madhyavartI rAga ane dveSanuM paNa grahaNa thayela che. maraNamAM gRhIta Adi padathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AcArAGgasUtre " punarapi jananaM punarapi maraNaM, punarapi karmopArjanakaraNam / punarapi narakanigodanipAtaH, punarapi jananIjaThare pAtaH || 1 ||" iti / pUrvaM maraNaM punargarbhagamanaM tato janma, tataH pApavRddhistato bhRzaM hiMsAdikrUrakarmapravRttistataH karmaNo bharastena ca narakanigodAdipAta iti majjanonmajjanakrameNa bhUyo bhUyo garbhasya maraNAdereva prAptistasya bhavatIti tAtparyam, ata eva atra = asmin mohe = ajJAne mohanIye - mohajanye garbhajanmajarAmaraNAdike karmabhare vA punaH punaH paribhramati, sa tebhyo na bahirniHsatuM prabhavatIti bhAvaH / " punarapi jananaM punarapi maraNaM, punarapi karmopArjanakaraNam / punarapi narakanigoda nipAtaH, punarapi jananIjaThare pAtaH // " isa padyokta janmamaraNAdi kI paramparA kA grahaNa kiyA gayA hai| arthAt - maraNa, punaH garbhameM gamana, phira janma, phira pApoM kA vardhana, usase hiMsAdika krUra karmoM meM pravartana, usase phira karmoM kA upArjana, pazcAt punaH narakanigodAdikameM patana; isa prakAra kI janma maraNAdi kI paraMparA se isa bAla ajJAnI jIva kA kabhI bhI chuTakArA nahIM hotA hai| jisa prakAra samudrAdi jalAzaya meM par3A prANI usImeM utarAtA (Upara AtA) aura DUbatA hai usI prakAra jIva ko bhI vAra 2 garbha, janma aura maraNakI prApti hotI rahatI hai / isI Azaya kI puSTi sUtrakArane atra mohe 46 punaH punaH " isa sUtrAMza se kI hai / 66 " punarapi jananaM punarapi maraNaM, punarapi karmopArjanakaraNam / punarapi narakanigodanipAtaH, punarapi jananIjaThare pAtaH // " A padyokta janmamaraNAdinI paraMparAnuM grahaNa karela che. arthAt----maraNa, punaH garbhamAM AvavuM, pharI janma, pharI pApAnu vana, ethI hiMsAdika krUra komAM pravartIna, ethI phrI konuM upArjana, pachI punaH narakanigodAdimAM patana, A prakAranI janmamaraNAdi paraparAthI A khAla ajJAnI jIva kayAreya chUTakAro meLavI zakatA nathI. je rIte samudra Adi jaLAzayomAM paDelA prANI emAM ja upara Ave che ane Dube che A rIte A jIvane paNa vAraMvAra garbha, janma ane maraNunI prApti thatI rahe che. A AzayanI puSTi sUtrakAre atra mohe punaH " ye sUtrAMza dvArA urI che. "" punaH zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 1 bhAvArtha-saMsArameM rAga, dveSa, ajJAna aura moha Adi malina bhAva isa jIvake sabase prabala zatru haiM / bAhya zatru to isake liye eka hI bhavameM duHkhadAyI hote haiN| parantu ye to ise bhava 2 meM ananta kaSToM ko dete rahate haiM / isake jJAnAdi guNoM ke nidhAna ko lUTa kara ise naraka nigodAdikA adhikArI banAte rahate haiN| yaha ina kAraNoM se janma maraNAdikI paramparA se kabhI chuTakArA nahIM pA sakatA hai / jisa prakAra asahAya prANI samudrAdi jalAzayameM par3ane para vahIM DUbatA aura utarAtA hai, vaha jisa prakAra vahAM se bAhara nahIM nikala pAtA, antameM becArekA vahIM para prANAnta ho jAtA hai| ThIka yahI dazA isa ajJAnI jIva kI ho rahI hai| isa saMsArarUpI samudrameM par3a kara yaha bhI usImeM DUbatA rahatA hai aura maratA rahatA hai| tapa aura saMyamakA pravahaNa prApta kiye vinA isakA isase uddhAra nahIM ho sakatA hai, ataH mokSAbhilASIkA kartavya hai ki vaha isa rAgadeSAdirUpa zatruoM para vijaya prApta kre| tabhI yaha ajJAna-mohajanya garbha, janma, maraNAdise athavA karmake bhArase rahita ho sakatA hai, anyathA-" atra mohe punaH punaH" ina mohAdirUpa malina bhAvoM meM hI isakA janmajanmAntara kA samaya vyatIta hotA rhegaa| bhAvArtha saMsAramAM rAgadveSa ajJAna ane meha Adi malina bhAve A jIvanA badhAthI prabaLa zatru che, bAhA zatru te tene mATe eka ja bhavamAM duHkhadAyI thAya che, paraMtu A te bhavabhavamAM anaMta kaSTane detA rahe che, tenA jJAnAdi guNonA bhaMDArane luMTIne tene naraka-nigodAdinA adhikArI banAve che, A kAraNone laI janmamaraNAdinI paraMparAmAMthI chuTakAro meLavI zakato nathI. jevI rIte asahAya prANI samudra Adi jaLAzayomAM paDavAthI tyAM Dube che ane upara Ave che, te tyAMthI jema bahAra nIkaLavA asamartha hoya che ane aMte tene tyAMja dehAMta thAya che. AvI ja dazA AvA ajJAnI chAnI thatI rahe che. A saMsArarUpI samudramAM paDI te Aja rIte temAM Dube che ane mare che, tapa ane saMyamane jahAja grahaNa karyA sivAya tene uddhAra thaI zakato nathI, AthI mokSAbhilASInuM kartavya che ke AvA rAgadveSAdirUpa zatruo upara vijaya prApta kare. tyAre ja te ajJAnamehajanya garbha janma maraNAdithI athavA karmanA bhArathI rahita banI zacha; anyathA " atra mohe punaH punaH" se bhIDAhi35 malina viyArImA tene janmajanmAktarane samaya vyatIta thatuM raheze. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yadvA-atra-saMsAre tattaddatiSu bambhramyamANasya punaH punaH karmabandhastena sAMsArikaduHkhaM, tena mohe-pUrvoktasvarUpe samutpadyate, iti // mU0 2 // nanu saMsAraparibhramaNAbhAvazca mohAbhAvAt , sa ca viziSTajJAnAvirbhAvAt , so'pi ca mohAbhAvAt , tatazcAnyonyAzrayo durvAraH, mohAbhAvAdviziSTajJAnAvirbhAvaH, tasmAcca mohAbhAvaH, evaM ca yAvanna viziSTajJAnAvirbhAvo jAto na tAvakarmopazAntaye puruSasya pravRttiH syAdityAkAlAyAmarthasaMzayAdapi pravRttirbhavatIti darzayati-'saMsayaM' ityaadi| ___" atra mohe punaH punaH" isa vAkyAMzakA TIkAkAra isa prakArase bhI artha karate haiM-isa saMsAra meM una 2 gatiyoM meM bhaTakanevAle isa ajJAnI jIva ko punaH punaH karmabandha, usase sAMsArika duHkhoM kI prApti, usase punaH moha meM patana; isa prakArake bhramaNameM par3A hI rahanA par3atA hai|suu.2|| mohake abhAva se isa jIvakA saMsArameM paribhramaNa nahIM hotA hai, parantu jaba taka samyagjJAna kA AvirbhAva isa jIvake nahIM hotA hai taba taka mohakA abhAva nahIM ho sakatA hai, aura samyagjJAna kA AvirbhAva bhI jaba taka mohakA abhAva nahIM hotA hai taba taka nahIM ho sktaa| isa prakAra to yahAM para anyo'nyAzraya doSa durvAra hogA; kyoM ki mohAbhAvase samyagjJAnAvirbhAva hotA hai, aura samyagjJAnAvirbhAva se mohAbhAva, taba to jaba taka samyagjJAnakA AvirbhAva nahIM huA hai taba taka karmopazamanake liye puruSa kI pravRtti nahIM ho sktii| isa prakArakI " atra mohe punaH punaH" PA! pAyAMzanaTI112 // 4 // 2 544 kare che-A saMsAramAM te te gatiomAM bhaTakanAra te ajJAnI jIvane punaH punaH kamabaMdha, tenAthI sAMsArika dukhonI prApti, punaH mohamAM patana? AvA prakAranA bhramaNamAM ja paDyuM ja rahevuM paDe che. meM sUtra 2 mohanA abhAvathI A jIvananuM saMsAramAM paribhramaNa thatuM nathI. paraMtu jyAM sudhI samyajJAnane AvirbhAva A jIvane thato nathI tyAM sudhI mohano abhAva thaI zakato nathI, ane samyajJAnane AvirbhAva paNa jyAM sudhI mohano abhAva nathI yato tyA sudhI thato nathI. 2mA prare to 20 sthage 'anyonyAzraya' hoSa avazya thaze kema ke mohanA abhAvathI samyajJAnane AvirbhAva thAya che, ane samyajJAnanA AvirbhAvathI mohana abhAva thAya che tyAre to jyAM sudhI samyajJAnane AvirbhAva thato nathI tyAM sudhI karmopazamanane mATe purUSanI pravRtti zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 27 mUlam - saMsayaM pariyANao saMsAre parinnAe bhavai; saMsayaM apariyANao saMsAre aparinnAe bhavai // sU0 3 // chAyA - saMzayaM parijAnataH saMsAraH parijJAto bhavati, saMzayamaparijAnataH saMsArosparijJAto bhavati // 3 // TIkA- 'saMzaya ' - mityAdiH saMzayamubhayakoTiviSayakaM jJAnamityarthaH, parijAnataH=avabudhyamAnasya saMsAra: = saMzayaviSayIbhUtaH parijJAtaH parijJayA svarUpeNa phalena ca jJAtaH san pratyAkhyAnaparijJayA parityakto bhavati, tathaiva saMzayam aparijAnataH saMsAro'parijJAtaH =jJapratyAkhyAnaparijJayoraviSayo bhavati / sa cAtra saMzaAzaGkA hone para sUtrakAra " artha meM saMzaya honese bhI pravRtti hotI hai isa prakAra uttararUpa sUtra kahate haiM- " saMsayaM" ityAdi / " koTi ko sparza karanevAle jJAnakA nAma saMzaya hai / tAtparya yaha hai ki - sAmAnya dharmakA pratyakSa hone para aura vizeSa dharma kA apratyakSa hone para hI saMzayajJAna hotA hai, jaise- yaha sthANu hai yA puruSa ? yahAM para puruSa aura sthANu kA sAmAnya dharma uMcAI Adi hai / vizeSa dharma puruSa ke - zira, hAtha, paira Adi haiM, tathAsthANu ke vakratA koTara Adi haiN| dekhanevAle ko ubhayapadArthagata sAmAnya dharma pratyakSa hai aura tata vizeSa dharma apratyakSa hai, tabhI usakA jJAna parasparaviruddha ubhaya koTi ko sparza karatA hai, aura isaliye vaha jJAna saMzaya-svarUpa hotA hai / isa prakAra saMzaya ke svarUpa ko jAnane vAle vyakti ke liye saMzayajJAna kA viSayabhUta yaha saMsAra parijJAta hotA hai - jJaparijJAdvArA svarUpa evaM thaI zakatI nathI. A prakAranI AzakA thavAthI sUtrakAra " arthamAM sazaya hovAthI yA pravRtti thAya che. " yA prAre utta235 sUtra he che - " saMsayaM " ityAdi ubhaya keTine sparza karavAvALA jJAnanu nAma saMzaya che. tAtparya ke sAmAnya dha pratyakSa hAya vizeSa dharma apratyakSa hoya tyAre saMzaya jJAna thAya che, jema-A sthANu che agara purUSa ? A jagyAe purUSa ane sthANuno sAmAnya dharma uMcAi Adi che, vizeSa dha purUSane mAthuM hAtha ane paga Adi che. jayAre sthANu ne vAMkApaNuM ane polApaNuM Adi che. jonArane banne padArthonA sAmAnya dharma pratyakSa che ane tagata vizeSa dharma apratyakSa che tyAre ja tenuM jJAna parasparavirUddha aneka koTine sparza kare che, ane ethI ja te jJAna sazayasvarUpa thAya che. A prakAre saMzayanA svarUpane jANanAra vyakti mATe saMzayajJAnano viSayabhUta A saMsAra parijJAta thAya che--na-parijJA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yo'rthAnarthobhayakoTikavicAra eva gRhyate, tatrArthoM mokSastatsAdhanaM ca ratnatrayam / mokSe saMzayAsambhavaH, tasya paramapadatvena sakalatairthikairabhyupagamAt / mokSasAdhane tu saMzaye satyapi pravRttirbhavati, tatsaMzayasya pravRttyaGgatvAt / tathAhi--'cAritraM mokSasAdhanaM bhavati na vA?' iti saMzaye sati tannivAraNArtha sadgurUpadezazravaNe pravRttiloke dRzyate / ___evamanarthaH saMsArastatkAraNaM ca, tatra saMsArasya tatkAraNasya ca saMzayaphalase jAnA gayA yaha saMsAra pratyAkhyAnaparijJA se parityakta hotA hai / isI prakAra saMzaya ko nahIM jAnanevAle vyaktike liye yaha saMsAra aparijJAta hotA hai-jJa aura pratyAkhyAna-parijJA kA viSayabhUta nahIM hotA hai| yahAM artha aura anartha ina ubhayakoTikA vicArasvarUpa hI saMzaya grahaNa kiyA hai| yahAM artha-zabdase mokSa aura usake sAdhanabhUta ratnatrayakA grahaNa huA hai| mokSameM saMzaya kA abhAva hai; kyoM ki use paramapadarUpa se anyamatAnuyAyiyoMne bhI svIkAra kiyA hai, parantu mokSake kAraNa-sAdhana meM saMzaya hai, to bhI yahAM pravRtti hotI hai, kyoMki tadviSayaka saMzaya usameM pravRttikA kAraNa hotA hai / jaise-" cAritra mokSakA sAdhana hai yA nahIM" isa prakAra cAritrameM mokSa sAdhanatAviSaya saMzaya hone para use dUra karaneke liye sadaguruke upadeza kA Azraya karane kI lokameM pravRtti dekhI jAtI hai| isI prakAra anartha arthAt-saMsAra aura usake kAraNa ke viSaya meM dvArA svarUpa evuM phaLathI jJAta A saMsAra pratyAkhyAna-parijJAthI parityakta thAya che. A prakAre saMzayane nahi jANavAvALI vyakti mATe A saMsAra aparijJAta thAya che-jJa-parijJA ane pratyAkhyAna-parijJAna viSayabhUta thato nathI, A sthaLe artha ane anartha A ubhayakoTinA vicArasvarUpa ja saMzaya mAnavAmAM Avyo che. A sthaLe "arthazabdathI mokSa ane tenA sAdhanabhUta ratnatrayanuM grahaNa karavAmAM Avela che. mokSamAM saMzayano abhAva che, kAraNa ke tene paramapadarUpathI bIjA matAnuyAyioe paNa svIkAra karela che, paraMtu mokSanA kAraNo-sAdhanomAM saMzaya che, to paNa pravRtti thAya che, kAraNa ke te viSayano saMzaya temAM pravRttinuM kAraNa bane che. jevI rIte "cAritra mokSanuM sAdhana che ke nahi?A prakAre cAritramAM, mokSasAdhanaviSayaka saMzaya thatAM tene dUra karavA mATe sadgurUnA upadezane Azraya karavAnI lAkamAM pravRtti jovAmAM Ave che. A ja prakAre anartha" arthAt saMsAra ane tenA kAraNanA viSayamAM saMzaya paNa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 viSayatve sati tato nivRttiravazyaM bhavati, anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAt / 'saMzayaM parijAnataH ' ityanena parijJAnaviSayIbhUtasya saMzayasya-artho'noM vA viSayaH, tatra-arthaviSayakasaMzayasyAnarthaviSayakasaMzayato bhedAt saMzayasya pravRttinivRttirUpaM phalaM bhinnameva bhavati / viSayasya jJAnabhedaniyAmakatayA saMzayaparijJAne tadIyaviSasaMzaya bhI unakI nivRtti kA kAraNa hotA hai, kyoM ki saMsAra aura usake kAraNoM meM saMzaya hone para hI usa ora pravRtti hogii| pravRtti se unake vAstavika svarUpa kA bodha hogaa| bodha hone para unase nivRtti hogii| isa prakAra paramparArUpase vaha saMzaya nivRttikA kAraNa banatA hai| yahI bAta "evamanarthaH saMsArastatkAraNaM ca" ityAdi paMktiyoM meM TIkAkArane spaSTa kI hai| anarthaviSayaka saMzayake usakI (anartha kI)nivRttikA kAraNa hone se, saMsAra aura usake kAraNoM ke viSayameM saMzaya hone para unase nivRtti avazya hotI hai| "saMsayaM pariyANao" isa padase sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jJAnake viSayabhUta saMzaya ke artha aura anartha, ye do viSaya haiM / vahAM arthaviSayaka saMzaya kA anarthaviSayaka saMzaya se bheda honese unake pravRtti rUpa aura nivRttirUpa phala paraspara bhinna hI haiM, kyoM ki viSayake jJAnabhedakA niyAmaka honese saMzaya ke viSayabhUta padArthoM kA parijJAna avazyaMbhAvI hai| tenI nivRttinuM kAraNa bane che, kAraNa ke saMsAra ane tenA kAraNomAM saMzaya thavAthI ja te tarapha pravRtti thavAnI pravRttithI tenA vAstavika svarUpane bodha thaze. bodha thavAthI tenAthI nivRtti thaze. A prakAre paraMparArUpathI saMzaya, nivRttinuM 2 mane che, 2. pAta " evamanarthaH saMsArastatkAraNaM ca" tyAdi patiyomA TIkAkAre spaSTa karI che, ana-viSayaka saMzaya (anarthanI) nivRttinuM kAraNa thAya che, mATe saMsAra ane tenAM kAraNonA viSayamAM saMzaya thavAthI tenAthI nivRtti avazya thAya che. " saMsayaM pariyANao" mA 54thI sUtrA2 sayu sabhA - jJAnanA viSayabhUta saMzayanA artha ane anartha e be viSaye che. enAmAM artha viSayaka saMzayane anarthaviSayaka saMzayathI bheda hovAthI enI pravRtti-nivRttirUpa phala paraspara juduM ja che, kemake viSayajJAna bhedane niyAmaka thAya che, mATe saMzayanuM parijJAna hovAthI saMzayanA viSayabhUta padArthonuM parijJAna avasthaMbhAvI che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yakaparijJAnamavazyambhAvi, tatazca 'ayaM saMsAro'nantadaHkhakAraNaM bhavati na vA?' iti saMzayAdanarthabhUtasaMsArAnivRttirbhavati / saMzayA'parijJAnaM ca sAMzayikaviSayasyA'parijJAne naiva bhavati / evaM saMsAro'parijJAtazcettarhi na tasmAdanarthabhUtAtsaMsArAnivRttiriti samastamUtravartulakArthaH // sU03 // ___isase "yaha saMsAra anaMta duHkhoM kA kAraNa hai athavA nahIM ?" isa prakArake saMzaya se anarthabhUta saMsArakI nivRtti hotI hai| saMzaya kA aparijJAna bhI saMzaya ke viSayabhUta padArthoM ke aparijJAnase hI hotA hai| isa prakAra yadi saMsAra aparijJAta hai to usa anarthabhUta saMsAra se nivRtti nahIM hotI hai| yaha isa mUtrakA saMkSipta artha hai| bhAvArtha-zaMkAkArane 'viziSTa jJAnake sadbhAvase mohakA abhAva aura mohake abhAva se viziSTajJAna kA sadbhAva hogA' isa prakAra jo anyonyAzraya doSa prakaTa kara ' karmopazAMti ke liye puruSakI pravRtti jaba viziSTa jJAnakA udaya na hogA taba taka nahIM ho sakatI' aisA kahA hai, usakA pratyuttara hI isa sUtrameM prakaTa kiyA hai / ve kahate haiM ki arthasaMzaya se bhI pravRtti hotI hai / mokSameM kisI ko bhI saMzaya nahIM hai, kyoM ki samasta kameMkA atyanta abhAvasvarUpavAlA mokSa pratyeka Astika siddhAntakArane svIkAra kiyA hai / saMzaya mokSake kAraNoM meM ho sakatA hai| kyoM ki koI jJAnase, koI ajJAnake nAzase aura koI paraspara AthI "A saMsAra anaMta duHkhanuM kAraNa che ke nahi? " A prakAranA saMzayathI anarthabhUta saMsAranI nivRtti thAya che. saMzayanuM aparijJAna saMzayanA viSayabhUta padArthonA aparijJAnathI thAya che. A rIte yadi saMsAra aparijJAta che to te anarthabhUta saMsArathI nivRtti maLI zakatI nathI. e A sUtrane saMkSepamAM artha che. bhAvArtha -za kAkAre "viziSTa jJAnanA sadubhAvathI mehane abhAva ane bhoin| mamAthI viziSTa jJAnanI samAva thaze " 4||re 'anyonyAzraya' hoSa pragaTa karI karmopazAntine mATe purUSanI pravRtti jyAM sudhI viziSTa jJAnane udaya na thAya tyAM sudhI nathI thaI zakatI, evuM kahyuM che, ene pratyuttara ja A sUtramAM ApavAmAM Avela che. teo kahe che ke-arthasaMzayathI paNa pravRtti thAya che. mekSamAM koIne kaze paNa saMzaya nathI, kema ke samasta karmonA atyaMtaabhAva-svarUpavALA mekSane pratyeka Astika-siddhAMtakAre svIkAra karela che. saMzaya, mekSanA kAraNomAM thaI zake che, kema ke kaI jJAnathI, koI ajJAnane nAzathI ane koI parasparanirapekSa jJAna ane cAritrathI muktinI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a 5 u 1 nirapekSa jJAna evaM cAritra se mukti kI prApti honA batalAte haiM, ataH kAraNoMmeM vivAda hone para yaha svAbhAvika saMzaya hotA hai ki yaha mAnyatA ThIka hai athavA yaha mAnyatA ThIka hai / isa prakAra jaba saMzaya hotA hai to usake nirNayArtha puruSa kI AkAMkSA usa ora jhukatI hai| jisa prakAra canA Adi bIjoM ke aMkurotpAdana karanemeM manuSya-kisAna-ko jaba sandeha hotA hai ki ye cane aMkurotpAdana kara sakate haiM yA nahIM? taba yaha usa udbhUta saMzaya se prerita ho kara unakI parIkSA karanekA upakrama karatA hai aura unheM kisI vartana meM pAnI bhara kara rakha detA hai| isa prakAra saMzaya se pravRttizIla ho kara vaha apanI dhAraNA kA nirNaya kara letA hai| isI prakAra mokSakAraNaka mAnyatAe~ jaba sandehake viSayabhUta banatI haiM, taba mokSAbhilASI jIva usase prerita hokara sadguru Adi viziSTa jJAniyoM ke upadeza Adike zravaNa kI ora pravRtti karatA hai aura usase satyAsatyakA nirNaya karatA hai| ___ padArtha meM jaba taka sandeha nahIM hotA hai taba taka usake nirNaya karane kI ora pravRtti nahIM hotI hai, ataH viziSTa jJAnake abhAvameM bhI pravRtti hotI hai, yaha bAta nizcita hai| "saMsAra aura usake kAraNa ananta duHkhadAyI haiM athavA nahIM" isa prakAra jaba mokSArthI jIvako unameM prApti batAve che, mATe kAraNomAM vivAda thavAthI A svAbhAvika saMzaya thAya che ke pahelI mAnyatA ThIka che ke A mAnyatA ThIka che. AvA prakArane saMzaya jyAre thAya che tyAre tenA nirNaya mATe purUSanI AkAMkSA tenI tarapha vaLe che. jevI rIte caNa Adi bIjemAM aMkurotpAdana karavA viSe manuSya -kheDUta-ne saMdeha utpanna thAya che ke A caNa Adi aMkutpiAdana karI zakaze ke nahi ? tyAre te udbhavelA te saMzayanA kAraNe tenI parIkSA karavAnA kAme lAgI jAya che ane tene jaLa-pUrNa kaI vAsaNamAM rAkhe che. A prakAre saMzayathI pravRttizIla banI te potAnI dhAraNAne nirNaya karI le che. evI ja rIte mokSanA kAraNonI mAnyatAomAM jayAre saMdeha utpanna thAya che tyAre mekSAthI jIva tenAthI prerita thaI sadagurU Adi viziSTa jJAnionA upadeza AdinA zravaNa karavAnI pravRtti kare che ane e dvArA satya ane asatyane nirNaya kare che. padArthamAM jayAM sudhI saMdeha nathI thatuM tyAM sudhI tene nirNaya karavAnI pravRtti nathI thatI; mATe viziSTa jJAnanA abhAvamAM paNa pravRtti thAya che, e vAta nizcita che. "saMsAra ane tenuM kAraNa anaMta dukhadAyI che ke nahi" AvA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 AcArAgasUtre saMzayavataH saMsAraH parijJAto bhavati, tatparijJAnAcca sarvaviratiriti tAM nirdeSTumAha-'je chee' ityAdi / mUlam-je chee se sAgAriyaM na sevai, kaTu evamaviyANao biiyA maMdassa bAlayA; laddhA huratthA paDilehAe AgamittA ANavijjA ANAsevaNayAe-ttibemi // sU0 4 // chAyA-yazchekaH sa sAgArikaM na sevate, kRtvA evamavijAnato dvitIyA mandasya bAlatA, labdhAnapyarthAn pratyupekSyA''gamyA''jJApayedanAsevanatayeti bravImi // sU0 4 // sandeha hotA hai to vaha usa sandehase usakA nirNaya kara vahAM se nivRtta hotA hai, isa liye viziSTa jJAnake abhAvameM saMzaya se bhI jIvakI jaba padArtha ke nirNaya karane kI ora pravRtti hotI hai to isa prakArase anyonyAzraya doSa nahIM AtA hai; kyoM ki mohake kAraNabhUta saMsArAdika padArthoM meM 'ye sukhadAyI haiM athavA nahIM?' isa prakAra ke sandeha ke nirNayArtha unameM pravRttizIla puruSa ke sandeha dUra hote hI virAgapariNati ho jaaygii| isa pariNatikA nAma hI mohakA abhAva hai, ataH sUtrakAra kA yaha kathana ki 'saMzaya ko nahIM jAnanevAle ke liye saMsAra aparijJAta hai aura use jAnanevAle ke liye vaha parijJAta hai' ThIka hI hai / suu03|| ___ saMzayajJAnavAle ko saMsAra parijJAta hotA hai aura usake parijJAta hone para use sarvavirati kA lAbha hotA hai, ataH usa virati ko sUtrakAra kahate haiM-'je chee' ityaadi| prakAre jayAre mekSAthI jIvane temAM saMdeha thAya che te te e saMdehathI tene nirNaya karI tyAMthI nivRtta thAya che. A kAraNe viziSTa jJAnanA abhAvamAM saMzayathI 55 cyAre pAnI niNaya 42vA ta26 vanI pravRtti thAya cha tyAre 'anyonyAzraya' hopa pAvato nathI. 421 bhADanA 427bhUta saMsArAhi pahA mAM e sukhadAyI che ke nahi ? evA prakAranA nirNaya mATe tenAmAM pravRttizIla purUSane saMdeha dura thatAM ja virAga-pariNati thaI jaze, A pariNatinuM nAma ja mehane abhAva che, mATe sUtrakAranuM A kathana ke "saMzayane nahi jANanArA mATe saMsAra aparijJAta che ane tene jANavAvALA mATe te parijJAta che ThIka ja che. sU. 3 saMzayajJAnavALAne saMsAra parijJAta thAya che ane saMsAra parijJAta thavAthI tere sava2tina dAsa thAya cha, bhATe me vitine suutr|24 cha.-'jechee' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 TIkA-'yazcheka ' ityAdi / yaH kazcit chekaH caturaH parijJAtaviSayakaTuvipAka ityarthaH, sa sAgArika maithunaM daivamAnuSatairazvarUpaM na sevate na karoti, manovAkArya maithunaparAyaNo na bhavatItyarthaH / yazca mohavazena puruSavedodayAnmaithuna sevate sa kRtyA vidhAya gurvAdibhiH pRSTe sati evaM-maithunasevanaM, avijAnataH antarbhAvitaNyathatayA avijJApayataH gurave cAnivedayatastadaparavAnasyetyarthaH mandasya-ajJasya-aviditamaithunakaTukaphalasya dvitIyA maithunasevanAdaparA mRpAvAdarUpA, yadvA-dvitIyA =kRtapApApanodArtha punarakaraNatayotthAya prAyazcittAnAcaraNarUpA, bAlatA-ajJAnatA bhavati, uktaJca___jo koI catura hai, arthAt viSayoM ke kaTuka vipAka kA jJAtA hai, vaha deva, manuSya aura tiryaJcoM ke maithuna kA mana, vacana aura kAya se sevana karane meM parAyaNa nahIM hotA hai / jo mohake vazase athavA puruSa veda ke udayase ekAntameM kAmasevana karatA hai aura guru Adika ke pUchane para apane kRta maithunako chipAtA hai-nahIM prakaTa karatA hai, maithuna ke kaTuka phalako nahIM jAnanevAle usa ajJake maithunasevana se eka to caturthavrata, bhaMgajanya doSa lagatA hai, aura pUche jAne para 'maiMne maithuna sevana nahIM kiyA hai' isa prakAra chipAne se mRSAvAdarUpa dvitIya pApa kA bhI vaha pAtra hotA hai| athavA kRta pApa ko dara karane ke liye 'maiM aba isa pApa kA sevana nahIM karUMgA' isa prakAra ke vicArase yukta hokara prAyazcitta nahIM lene se ajJAnatA kA prasaMga AtA hai / kahA bhI hai je kaI catura che, eTale viSayanA kaDavA vipAkane jANakAra che, te deva, manuSya ane tiryacenA mithunane mana, vacana ane kAyAthI sevana karavAmAM parAyaNa thato nathI, je mehanA vazathI athavA purUSa-vedanA udayathI ekAMtamAM kAma-sevana kare che ane gurU AdinA puchavAthI pite karela maithuna-pApane tenAthI chupAve chepragaTa karatuM nathI, mithunanA kaDavAM phaLane na jANanAra te ajJAnI jIvane maithuna sevanathI eka te caturthavrata-bhaMgajanya deSa lAge che, ane jayAre tene puchavAmAM Ave che tyAre te "meM maithuna sevela nathI." A prakAre chupAve che, tethI mRSAvAdarUpa bIjA pApane pAtra paNa te thAya che, athavA karelA pApane dUra karavA mATe "huM have AvA pApanuM sevana nahi karuM" A prakAranA saMkalpa karIne paNa je tene mATe prAyazcitta aMgIkAra karatuM nathI te tene ajJAnatAne prasaMga Ave che. kahyuM paNa che- zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___"je khalu visae sevai, sevittA vA NAloei, pareNa vA puTTho niNhavai, ahavA taM paraM saeNa doseNa vA pAviTThayareNa vA doseNa uvaliMpijjai" iti / chAyA-yaH khalu viSayaM sevate, sevitvA vA nAlocayati, pareNa vA pRSTo nihute, athavA taM paraM sa svena vA doSeNa pApiSThatareNa vA doSeNopalimpati, iti / kimetenetyAha-'labdhA'-nityAdi, labdhAnapi-mAptAnapi svAdhInAnityarthaH, arthAn zabdAdiviSayAn , atra dvitIyArthe prathamA''rSatvAt / yadvA 'huratthA ' iti dezIbhASayA 'bahirddhA' tena labdhAn-viSayAn cittAdvahirvidadhyAt , alabdhAMzca manasA'pi na cintayediti bhaavH| pratyupekSya-narakanigodAdiduHkhajanakatvena paryAlocya, tAneva paratreha ca kaTukaphalapradatayA Agamya __"je khala visae sevai, sevittA vA NAloei, pareNa vA puTTho niNhavai, ahavA taM paraM saeNa vA doseNa pAviTTayareNa vA doseNa uvaliMpijjai " iti / jo viSayasevana karatA hai; sevana karane para usakI AlocanA nahIM karatA hai, dUsare-gurvAdikoM ke pUchane para use chipAtA hai, vaha apane pApiSThatara (gurutara ) doSa se svayaM upalipta hotA hai| isa liye sUtrakAra kahate haiM ki mokSAbhilASI kA kartavya hai ki vaha prApta bhI una zabdAdika viSayoM kA yaha vicAra kara tyAga kare ki-ina kA vipAka jIva ko narakanigodAdikake duHkhoM kA janaka hai, tathA inake sevanakartA, isa loka aura paraloka, donoM lokoM meM bhayaMkara duHkhoM ko bhogate haiM / jisa prakAra yaha svayaM unakA kaTuka vipAka jAna kara unase "je khalu visae sevai sevittA vA NAloei, pareNa vA puTTho niNhavai, ahavA taM paraM saeNa doseNa vA pAviTThayareNa vA doseNa uvaliMpijjai" iti / je viSayanuM sevana kare che, sevana karavA chatAM enI AlecanA karato nathI, bIjuM gurU AdinA puchavA chatAM chupAve che te pitAnA pApiccha tara (gurUtara) deSathI pite upalipta thAya che. A kAraNe sUtrakAra kahe che ke-mokSAthIjananuM e kartavya che ke te prApta paNa zabdAdi viSayone A prakAre vicAra karI tyAga kare ke zabdAdi viSayanA vipAka jIvane mATe naraka-nigodAdika duHkhonuM kAraNa che ane tenuM sevana karanAra Aleka ane paralekamAM bhayaMkara duHkha bhogave che. je prakAre te pote tenA kaDavA vipAka jANIne tenAthI virakta thAya che te ja prakAre te bIjA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 jJAtyA anyAn svAtiriktAna janAn anAsevanatayA ' maithunamanAsevanIyam ' ityAdirUpeNa AjJApayet tIrthaMkarAjJAmavadhAryoMpadizet / svayamapi tasmAdviramedityartho'pi / iti bravImItyadhikArasamAptyarthaH // sU0 4 // ___ anyadapyAha-'pAsaha ' ityaadi| mUlam-pAsaha ege rUvesu giddhe prinnjjmaanne| ittha phAse puNo puNo, AvantI keyAvantI loyaMsi AraMbhajIvI, eesu ceva aarNbhjiivii| itthavi bAle paripaJcamANe ramai pAvehiM kammehiM, asaraNe saraNaMti mannamANe, ihamegesiM egacariyA bhavai / se bahukohe bahumANe bahumAye bahulobhe bahurae bahunaDe bahusaDhe bahusaMkappe AsavasakkI paliucchanne uTTiyavAyaM pavayamANe, 'mA me kei adakkhU' annANapamAyadosaNaM sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, aTTA payAmANava! kammakoviA je aNuvarayAavijAe palimukkhamAhu, AvaTTameva aNupariyaTuMti-ttibomi // sU0 5 // chAyA-pazyata ekAn rUpeSu gRddhAn pariNIyamAnAn / atra sparzAn punaH punaH, yAvantaH kiyanto loke ArambhajIvinaH, eteSveva aarmbhjiivinH| atrApi bAlaH paripacyamAno ramate pApeSu karmasu, azaraNaM zaraNamiti manyamAnaH, ihaikeSAmekacaryA bhavati / sa bahukrodho bahumAno bahumAyo bahulobho bahurajA (bahurato) bahunaTo bahuzaTho bahusaMkalpa AsravasaktiH palitAvacchanna utthitavAdaM pravadan , ' mA mAM ke'pyadrAkSuH'ajJAnapramAdadoSeNa satataM bhUDho dharma nAbhijAnAti, ArtAH prajA mAnava ! karmakovidA ye'nuparatA avidyayA parimokSamAhuH, AvartamevAnuparivartante, iti bravImi // sU0 5 // virata hotA hai usI prakAra dUsare jIvoM ko bhI "ye maithunAdi viSaya sevana karane yogya nahIM haiM" isa prakAra unase virakta honekA upadeza detA hai|" iti bravImi" isa prakAra yaha viSaya jaisA maiMne bhagavAn ke mukha se sunA hai vaisA hI he jambU ! tuma se kahA hai // sU0 4 // __ aura bhI kahate haiM-'pAsaha' ityAdi jIvene paNa "mathunAdi viSa sevana karavA yogya nathI" A prakAre tenAthI vita thavAnI paheza mApe. " iti brabImi" - are // viSaya 2 prAre meM bhagavAnanA mukhethI sAMbhaLyA che te prakAre ja he jabU! tamane kahela che. sU04 zathI 55 49 cha-'pAsaha' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre TIkA-'pazyata' ityAdi / he bhavyajIvAH ! yUyaM rUpeSu zuklAdiSu cakSurindrayapratyakSaviSayeSu, bahuvacananirdezena zabdAdiSu zabda-gandha-rasa-sparzeSu kaTuka he bhavya ! dekho ye kitaneka saMsArI jIva, cakSu-indriyake viSayabhUta zuklAdi rUpoM meM, tathA anya indriyoMke viSayabhUta zabda, gandha, rasa aura sparzarUpa viSayoM meM ki jinakA sevana ina jIvoM ko pariNAmameM kaTuka phala pradAtA hotA hai unameM kaise mUcchita ho rahe haiN| indriyoM ke viSayoM meM lubdha ye prANI una 2 viSayoM ko prApta karane kI ora jhukI huI indriyoM dvArA viSayoM ke sanmukha aura saMsArake sanmukha hote rahate haiN| ___ bhAvArtha-indriyoM meM Asakta prANI indriyoM ke viSayoM meM adhIna bana kara unake sevanajanya pariNAma kA kucha bhI vicAra na karake nirantara unhIM meM Asakta hotA rahatA hai| use isa bAta kA bhAna hI nahIM hotA ki ina viSayoM ke sevanase indriyoMkI tRpti nahIM hogii| viSayAbhilASA indriyoM ko apane 2 viSaya kI ora hI adhikAdhika rUpameM AkRSTa karatI rahatI hai / isa pariNati se vaha apane saMsAra kI vRddhi hI karatA hai / eka 2 indriya ke viSaya ko sevana karane vAle prANiyoM kI vaha durdazA apane nayanoM se nihAratA hai phira bhI apane ko surakSita mAna rahA hai, yahI viSayoM ke sevana kI balavattA hai| vaha he bhavya! je te khare; A keTalAka saMsArI jIva cakSu IndriyanA viSayabhUta zukalAdi rUpamAM tathA bIjA IndriyenA viSayabhUta zabda, gaMdha, rasa, ane sparzAdika viSayamAM ke jenuM sevana te jIvene pariNAmamAM kaDavA phaLa ApavAvALuM nivaDe che emAM kevA mUchita thaI rahela che. IndriyonA viSayamAM lubdha te prANu te te viSayone prApta karavA tarapha DhaLatI Indriyo dvArA viSayenI sAme ane saMsAranI tarapha kheMcAI rahela che. bhAvArtha -IndrimAM Asakta prANI IndriyanA viSayane AdhIna banI tenA sevananA pariNAmane kAMI paNa vicAra karyA vagara hara-haMmeza temAM Asakata banI rahe che, tene e vAtanuM bhAna thatuM nathI ke tevA viSayenA sevanathI IndricenI tRpti thavAnI nathI. viSayenI abhilASA Indriyane pitAnA viSaya tarapha adhikAdhika rUpamAM kheMcatI rahe che. A pariNatithI te potAnA saMsAranI vRddhi ja kare che. eka eka IndriyanA viSayanuM sevana karanAra prANInI durdazA te potAnI AMkhe jue che chatAM paNa pitAne surakSita mAne che, e ja viSayenA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 1 taravipAkajanakeSu ekAn kAMzcit gRddhAn-bhUcchitAn pariNIyamAnAn-pari-sarvato nIyamAnAn indriyairviSayasammukha saMsArasammukhaM paratra narakanigodAdiSu vA prApyadekhatA hai ki (1) sparzana-indriya kA mohI matta gajarAja khaDDe meM gira kara apane pyAre jIvana kA nAza kara detA hai, (2) rasanA-indriya kA kAmI matsya kAMTemeM lage hue mAMsa kI abhilASA meM par3a kara apane prANoM ko kho detA hai, (3) ghrANa-indriya kA vazIbhUta banA bicArA bhramara kAlake gAlameM paDajAtA hai / (4) cakSurindriya kAlolupI pataMga apane prANoM ko dIpaka kI lau meM par3a kara naSTa kara detA hai, (5) karNa-indriya ke viSaya kA lobhI mRga vadhikoM dvArA apane bhole-bhAle jIvana kA utsarga kara detA hai / parantu yaha saba kucha apanI AMkhoM se dekhate hue bhI pAMcoM indriyoM ke viSayo meM matta huA yaha prANI phira bhI nahIM cetatA, yahI bar3I vicitratA hai| viSayAsakta jIvoM kI viSayoM kI ora pravRtti honese saMsArameM unakA patana to hotA hI hai, parantu ve parabhavameM bhI narakanigodAdika meM jA kara nivAsa karate haiM / yadyapi "saMsArasammukhaM" isa padase hI naraka-nigodAdika meM unakA patana siddha hotA hai, phira bhI "paratra naraka nigodAdiSu" yaha jo vAkya pRthak rUpa se diyA hai usakA abhiprAya yaha hai ki ajJAnI jIva athavA cArvAka (nAstika) jaise bhautikavAdI pratyakSa sevananI baLavattA che. te jue che ke-(1) sparzana-IndriyamAM matta banelo gajarAja khADAmAM paDI potAnA mArA jIvanane nAza karI de che. (2) rasanA-IndriyanuM lepI mAchaluM gala (kAMTA) mAM lAgela mAMsanI abhilASAmAM paDI pitAnA prANa I bese che. (3) ghANa-Indriyane vazIbhUta banela bhamare kALanA gAlamAM paDI jAya che. (4) cakSuIndriyane lupa pataMgIye dIpakazikhAmAM paDI pitAnA prANa nyochAvara karI de che. (5) karNa--indriyanA viSayane lebhI mRga zikArI dvArA pitAnA bheLA jIvanane nAza vaherI le che. paraMtu A badhuM pitAnI sagI AMkhe joto thake paNa pAMca IndriyonA viSayemAM matta banela A mAnava prANI cetatuM nathI, A ja mahAna vicitratA che. viSayAsakta jIvenI viSaye tarapha pravRtti hovAne laI saMsAramAM tenuM patana thatuM ja rahe che, paraMtu parabhavamAM paNa tene narakanigohaabhi nivAsa 42v| 5 cha. "saMsArasammukha' mA 54thI 4 na24nigohAmi tenu patana siddha thAya che, to 54" paratra narakanigodAdiSu " mAre vAkya pRthakurUpe Apela che tene abhiprAya e che ke ajJAnI jIva athavA cArvAka (nAstika) jevA bhautikavAdI pratyakSa dRzyamAna A manuSya ane tiryaMca zrI. sAyA sUtra : 3 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AcArAGgasUtre mANAn, asminnapi loke mahAmohAn pAradArikAdIn AkrozavadhabandhanapraharaNAdibhirduHkhairvAhyamAnAn, athavA - bAhyaratiSu saMsaktAn, vadhyasthAne vadhArthaM pariNIyamAnAn, yadvA budhyamAnAn rAgadveSabaddhAn viSayasrotobhistatra tatra pariNIyamAnAn, athavA dRzyamAna isa manuSya aura tiryaJcagatiko hI saMsAra samajha rahe haiM aura inake duHkhoM ko hI duHkha mAna rahe haiM, parantu hameM yaha samajhAnA hai ki tumhArI mAnyatA se bhI adhika saMsAra aura duHkharAzi hai / apane hAtha se sabako sADhetIna hAtha samajhanA jisa prakAra galata hai usI prakAra apanI mAnyatAnusAra hI saMsAra evaM duHkha samajhanA bhI galata hai / yahAM para duHkhoM kA varNana cala rahA hai, ataH unhIM kI pradhAnatA prakaTa karane ke liye narakanigodAdika gatiyoM kA yahAM para nirdeza kiyA gayA hai| narakoM ke duHkhoM se bhI bar3hakara nigoda gati ke duHkha hote haiM, jinheM viSayAsakta jIva prApta karate haiM- sahana karate haiM / isa loka meM bhI paradAra- Asakta mahAmohI jIva Akroza, vadha, bandhana, aura praharaNAdi - ( zastrAdi ) - janya duHkhoM ko to prApta karate haiM, sAthameM unheM phAMsI bhI laTakanA par3atA hai / athavA jAnakAra bhI viSayoM meM Asakta prANI rAga aura dveSa se badra ho kara viSayasrotoMdvArA una2 viSayoM kI ora jhukate rahate haiN| athavA- ve gatine ja saMsAra samaje che ane enAM duHkhone ja duHkha mAne che, paraMtu amArUM vaktavya evuM che ke temanI mAnyatAthI paNa adhika saMsAra tathA duHNarAzi che. potAnA hAthathI madhAne sADARNu (3 // ) hAtha samannvA, me ne rIte luusbhayuM che tevA prakAre potAnI mAnyatAnusAra ja saMsAra ane duHkha samajavAM paNa bhUla bharela che, A sthaLe du:khAnu varNana cAle che mATe tenI pradhAnatA pragaTa karavA naranigodAdika gatine A jagyAe nirdeza karela che. narakAnAM duHkhothI paNa vadhAre nigeAdagatinAM duHkho che jene viSayAsakta jIva prApta kare che-sahana pure che. A leAkamAM paNa parastrI-Asakta jevA mahAmohI jIva du:kha, vadha, khaMdhana ane zastrAdijanya duHkhone tA prApta kare ja che tema ja tene phAMsI para paNa laTakavuM paDe che. athavA jANakAra paNa viSayAmAM Asakata prANI rAga ane dveSathI baMdhAI ne viSayasroteAdvArA te te viSayAnI tarapha kheMcAtA rahe che. athavA te viSayasevanaka zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 karmaNA saMsArasamudre pariNIyamAnAn pazyata = prekSadhvam / te ca viSayaviSamUcchitAH kimAsAdayantItyAha - ' atre' - tyAdi, atra iha saMsAre indriyalolupAH sparzAn viSayA sevanajanyaduHkhAni punaH punaH labhanta ityarthaH, Arambhe vA pravartante / ke labhante ? ityAha- ' yAvanta ' ityAdi, loke = sAvayavyApArapravRtte gRhasthaloke yAvantaH kiyantaH ArambhajIvinaH = sAvadyavyApAraparAyaNA gRhasthA narakanigodAdIni pUrvotAni duHkhAnyanubhaveyuH / ye ca gRhasthAzritA dravyaliGginaste'pi duHkhabhAjo bhavantItyAha - ' eteSvi ' -tyAdi, eteSveva = sAvadyavyApAratatpareSu gRhastheSveva, ArambhajIvinaH=ArambheNa=asaMyamena jIvituM zIlaM yeSAM te ArambhajIvinaH = sevArtha viSayasevana - karmoM dvArA isa saMsArasamudrameM dhakela diye jAte haiN| viSayoM meM mUcchita prANI kyA prApta karate haiM ? isa viSayako prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM - ' atre' -tyAdi, viSayalaMpaTa mAnava isa saMsAra meM viSaya sevanajanya duHkhoMko bAraMbAra prApta karate rahate haiM, athavA AraMbhAdikoM meM pravRtti karate rahate haiM / gRhastha-jIvana, vinA sAvagra vyApAroM meM pravRtti kiye cala nahIM sakatA, isa liye sUtrakAra kahate haiM ki sAvadha vyApAroM meM pravRttizAlI gRhasthajana hote haiM, ataH inameM jitane bhI AraMbhajIvIsAvadha vyApAroM ko karane meM lage hue gRhasthajana haiM ve pUrvokta naraka nigodAdikoM ke duHkhoMkA anubhava karanevAle hote haiN| tathA gRhasthoM ke Azrita jo bhI dravyaliGgI sAdhu hote haiM ve bhI duHkhoM ko prApta karate haiN| yaha bAta " eteSveva ArambhajIvinaH " isa sutrAMza se pratipAdita kiyA hai | AraMbha - asaMyama se jInekA jinakA svabhAva hotA hai ve aarNbhdvArA A saMsArasamudramAM dhakelavAmAM Ave che. viSayAmAM mugdha anela prANI zuM prApta kare che? A viSayane pragaTa karavA mATe sUtrakAra kahe che--tra' ItyAdi viSaya-laMpaTa manuSya A saMsAramAM viSaya-sevana-janya duHkhane vAravAra prApta karatA rahe che, athavA AraMbha AdimAM pravRtti karato rahe che. gRhasthajIvana, vagara sAvadya vyApAromAM pravRtti kace cAlatuM nathI, A mATe sUtrakAra kahe che ke--sAvadya vyApArAmAM pravRttizALI gRhastha mANaso hoya che, mATe AmAM jeTalA paNa Ara bhajIvI sAvadya vyApAra karavAmAM lAgela gRhastha mANaso che tee pUrvakta naraka-nigodAdinA duHkhonA anubhava karavAvALA hoya che, temaja gRhasthAnA Azrita je dravyaliMgI sAdhu hAya che te paNa duHkhone prApta kare che, yA vAta " eteSveva ArambhajIvinaH A sUtrAMzathI pratipAdita karavAmAM Avela che. AraMbha-asa yamathI jIvavAnA jenA svabhAva che e Ara bhajIvI che. zrI AcArAMga sUtra : 3 dw 39 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 AcArAgasUtre svena sAkaM nIyamAnagRhasthaiH sampAditenAdhAkarmAdidoSadUSitenAzanenopajIvino daNDizAkyAdayo gRhasthanizrayA vihAriNo'vasannapArzvasthAdayo vA muniveSadhAriNo dravyaliGgino vA SaDjIvanikAyopamardakAH smutpdynte| ___ yadvA eteSveva-baDjIvanikAyeSveva ArambhajIvino jAyante / yazca samyagdarzanAdikamupalabhyApi viparItapariNateH sAphalyamanavApya cAritrAntarAyodayApunarapi sAvadyAnuSThAyI bhavatIti darzayati___'atrApI'-tyAdi, atrApi-AItasaMyamAbhyupagame'pi bAlA aviditatatkaTukaphalaH paripacyamAnaH viSayatRSNayA paripIDyamAnaH, yadvA 'paritapyamAnaH' jIvI haiM / sAvadya vyApAra meM tatpara ina gRhasthoM meM hI ye SaDjIvanikAya ke upamardaka AraMbhajIvI, arthAt-sevAke liye apane sAtha jo gRhasthoM ko rakhate haiM tathA unake dvArA nirmApita aura AdhAkarmAdi doSoM se duSita AhAra se jo jIte haiM aise daNDizAkyAdi sAdhu, athavA gRhasthoM kI nizrA meM vihAra karanevAle avasanna-pAsasthAdika, athavAmuniveSadhArI dravyaliGgI sAdhu utpanna hote haiN| athavA-ye AraMbhajIvI daNDizAkyAdika SaDjIvanikAyoM meM hI utpanna hote haiN| jo samyagdarzanAdikako prApta kara ke bhI apanI viparIta pariNati se usakI saphalatA ko na pA kara pazcAt cAritra-antarAya ( cAritramohanIya ) ke udaya se punarapi sAvadya vyApAroM ko karanevAlA hotA hai, usako "atrApi bAlaH paripacyamAno ramate pApeSu karmasu azaraNaM zaraNamiti manyamAnaH" isa sUtrAMza se sUtrakAra pradarzita karate haiM kisAvadha vyApAramAM tatpara A gRhasthomAM ja paDachAnikAyanA upamaIka AraMbhaLavI, arthAt sevA mATe potAnI sAthe je gRhasthone rAkhe che tathA enA dvArA nirmApita ane AdhAkarmAdika doSothI dUSita AhArathI je jIve che evA daMDI zAyAdi sAdhu athavA gRhasthonI nizrAmAM vihAra karavAvALA avasanna-pAsasthAdika athavA aniveSadhArI dravyaliMgI sAdhu utpanna thAya che. athavA- A AraMbhaLavI daMDI, zAkyAdi SaDUjIvanikAyomAM ja utpanna thAya che. - je samyagdarzanAdikane prApta karIne paNa pitAnI viparIta pariNatithI tenI saphaLatAne prApta na karatAM pAchaLathI cAritrAtarAya (cAritramehanIya) na! adhyathI dhuna: sAvadha vyaapaarn|| 42vAvANAmane che. sUtrA2-" atrApi bAlaH paripacyamAno ramate pApeSu karmasu azaraNaM me zaraNamiti manyamAnaH" 2 // sUtrAMzI tevA jIvonuM pradarzana kare che ke-dIkSA aMgIkAra karIne paNa je sAvadya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 iticchAyAH paritapyamAnaH iSTApAptAvaniSTAdhigame ceSTaviyoge vA tadvayAkulatayA sarvato'ntarbahirvA tapyamAnaH, evam azaraNa-pacanapAcanAdisAvadyAcaraNameva zaraNaM= zreyaskaramastIti manyamAnaH=budhyamAno, viSayaspRhAjavanikAtirohitasamyagdarzanaH san tatraivAsakto bhavatItyarthaH, pApeSu-pApajanakeSu karmasu sAvadhavyApAreSu ramate= krIDati / ' pAvehiM kammehiM' ityatrArSatvAtsaptamyarthe tRtiiyaa| sAvadyavyApAravatAM gRhasthAdInAM kA kathA? kecinmunayo'pi viSayaviSaghUrNitAntaHkaraNA anAcAramAcarantItyAha-'ihe'-tyAdi, iha-jinazAsane; ekeSAM zithilakarmaNAM kuzIlapArzvasthAdInAm 'ekacaryA '-caraNaM caryate vA caryA, ekasya caryA ekacaryAdIkSA svIkAra karake bhI jo sAvadha vyApAra ke kaTuka pariNAma se aparicita hai aura viSayatRSNA se sarva prakAra pIr3ita hai, athavA-iSTakI aprApti aura aniSTake samparka meM, yA iSTa ke viyoga honepara jo atyaMta vyAkula hone se sarva prakAra se andara-bAhara santapta ho rahA hai, tathA azaraNa ko hI arthAt-pacanapAcanAdikarUpa sAvadha vyApAroM ko hI 'ye zaraNa-zreyaskara haiM' aisA mAna rahA hai, vaha viSayarUpI javanikA (pardA) se tirohita samakitavAlA ho kara una sAvadha vyApAroM meM hI Asaktacitta hotA hai, aura unhIM pApajanaka kAryoM-sAvadya vyApAroM meM krIDA karatA rahatA hai-AnaMda mAnatA rahatA hai| are sAvadha vyApArameM lavalIna gahasthoM kI to kathA hI kyA kahanI ? parantu aise bhI kaI muni hote haiM jo viSayarUpI viSase ghUrNita-udbhrAnta antaHkaraNa bana anAcAra sevana karate hue lajAte nahIM haiM / yahI bAta " iha ekeSAm ekacaryA bhavati" vyApAranA kaDavA pariNAmathI aparicita che ane viSayatRNAthI sarva prakAre. pIDita che, athavA ISTanI aprApti ane aniSTanA saMparkathI, agara ISTane viga thavAthI je atyaMta vyAkuLa banIne sarva prakArathI aMdara ane bahAra saMtapta bane che, ane azaraNane ja arthAt pacana-pAcanAdikarUpa sAvadya vyApaarne 1 2 'za -zreya242-cha' oma mAne che, te viSaya3pI pani(5)thI tirohita samakitavALA banIne tevA sAvadya vyApAramAM ja lavalIna bane che, ane tevAM ja pApajanaka kAryo-sAvadya vyApAramAM racyA-pacyA rahe che-AnaMda mAnatA rahe che. are ! sAvadha vyApAramAM tallIna gRhasthonI to vAta ja kayAM karavI? paraMtu evA paNa keTalAka dravyaliMgI munio hoya che ke je viSayarUpI viSathI mAntayitta manAne manAyA sevana 42vAmA sanatA nathI. 24. vAta " iha ekeSAm ekacaryA bhavati" 2 // sUtrAMzathI sUtra42 4 cha-- zrI mAyA sUtra : 3 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ekAkiviharaNaM bhavati / ekacaryA prazastAmazastAbhyAM dvidhA, sA'pi purnadravyabhAvabhedAtpratyekaM dvividhA | dravyataH prazastA sthavirakalpikasya pratimApratipannasya zraddhAdhaSTaguNasampannasya vA bhavati, taduktaM sthAnAGge-- " ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai egallavihArapaDimaM upasaMpajjittANaM viharie, taMjahA - 'saDDhI purisajAe (1), sacce purisajAe (2), mehAvI purisajAe ( 3 ), bahussue purisajAe ( 4 ), sattimaM (5), appahigaraNe (6), ghitimaM (7), vIriyasaMpanne (8) / ( ThA. 8 sU. 1) 42 isa sUtrAMza se sUtrakAra kahate haiM- isa jinazAsana meM zithila karmavAle kuzIla pAsatthAdikoM kI ekacaryA hotI hai- ekAkI bihAra hotA hai| AcaraNa karanA yA jo Acarita kI jAtI hai vaha caryA hai| eka kI caryA ekacaryA hai / yaha prazasta aura aprazasta rUpa se do prakAra kI hai| prazasta aura aprazasta caryA ke bhI dravya aura bhAvase do do bheda haiM / bAraha prakAra kI munipratimA ko dhAraNa karanevAle, athavA zraddhA Adi ATha guNa viziSTa sthavirakalpI sAdhukI caryA dravyase prazasta caryA hai / sthAnAGga meM yahI viSaya 'aTThahi ThANehiM ' ityAdi sUtra se kahA hai / usakA artha yaha hai- "ATha sthAnoM se sampanna anagAra ekAkivihArapratimA ko dhAraNa kara vihAra karanelAyaka hai / ve ATha sthAna ye haiM- (1) zraddhI puruSajAta, (2) satya puruSajAta, (3) medhAvI puruSajAta, (4) bahuzruta puruSajAta, (5) zaktimAn, (6) alpAdhikaraNavAlA, (7) dhRtimAn, aura (8) vIryasampanna " [ ThA. 8 sU0 1] A jInazAsanamAM zithila karmavALA kuzIla pAsasthAdikonI ekaco thAya che--kuzIla pAsasthAdiko ekalA vihAra kare che. AcaraNa karavuM agara jenuM AcaraNa karavAmAM Ave che te caryA che, ekanI caryAM ekacarcA che. A prazasta ane aprazasta rUpathI be prakAranI che. prazasta ane aprazasta carcAnA paNa dravya ane bhAvathI be bheda che. 12-khAra prakAranI munipratimAne dhAraNa karavAvoLA athavA zraddhA Adi ATha guNu sahita sthavirakalpI sAdhunI carcA dravyathI prazasta tharyA che, sthAnAMgamAM se viSaya ' aTThahiM ThANehiM ' ityAdisUtrathI udyo che. " ATha sthAnethI saMpanna aNagAra ekAkavihArapratimAne dhAraNa karI vihAra ukhAne sAya che. me mAha sthAna yA che -- (1) zraddhI pu3Salata, (2) satya cu3Sannata, (3) bhedhAvI yu3Sannata, (4) mahuzruta cu3Sannata, (4) zaktimAn, (6) mayAdhiraNuvAjA, (7) dhRtimAn, (8) vIrya saMpanna. " ( ThA. 8 sU. 1 ) , zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 chAyA-aSTabhiH sthAnaH saMpanno'nagAro'rhati ekAkivihArapratimAmupasaMpadya vihartu, tadyathA-zraddhi puruSajAtaM (1), satyaM puruSajAtaM (2), medhAvi puruSajAtaM (3), bahuzrutaM puruSajAtam (4), zaktimat (5), alpAdhikaraNam (6), dhRtimat (7), vIryasampannam (8), iti / bhAvataH prazastA ekacaryA rAgadveSarahitasya bhavati, bhAvato'prazastaikacaryA na bhavati, sA ca rAgadveSasattvena syAt , bhAvastvekacaryAyAM rAgadveSAsattvam , tayorasatve cAprazastAyA abhaavaat| dravyato'prazastaikacaryA ca gRhasthapAkhaNDikAdInAmavasannapAvasthAdInAM zithilakarmaNAmanupadavakSyamANakrodhAdyaSTadoSavatAM bhavati / prakRte rAgadveSarahita sAdhukI caryA bhAvase prazasta caryA hai| jisakA bhAva aprazasta hai vaha ekacaryA (ekAkivihAritA) nahIM kara sakatA, kyoM ki usakI ekacaryA rAgadveSake sadbhAva se hotI hai| bhAvabhedavAlI ekacaryA meM rAga aura dveSakA sadbhAva nahIM hotA hai, isa liye inake asattva meM aprazastatA nahIM AtI hai / tAtparya yaha hai ki aprazasta-eka caryA meM "bhAvase aprazasta ekacaryA " yaha bheda nahIM ghaTita hotA hai, kyoM ki bhAvoM meM aprazastatA rAga dveSake sadbhAva se hI AtI hai| jahAM rAga dveSa ke abhAva se ekacaryA hotI hai vaha bhAva se prazasta ekacaryA hai| rAga dveSa ke nimitta ko le kara jahAM ekacaryA hai vaha bhAvase ekacaryA nahIM hai| kintu aprazasta ekacaryA hI hai| dravyase aprazasta ekacaryA gRhasthoM, pAkhaMDiyoM evaM sAdhusamAcArI se zithila pAsatyAdikoM tathA anupada kahe jAnevAle krodhAdika ATha doSa vAloM ke hotI hai| prakRta (prakaraNa ) meM rAgadveSarahita sAdhunI carcA bhAvathI prazasta caryA che. jene bhAva aprazasta che te ekacaryA. (ekAkivitAritA) nathI karI zako, kAraNa ke tenI ekacaryA rAgadveSanA saddabhAvathI thAya che. bhAvabhedavALI ekacaryAmAM rAga ane dveSane sadbhAva banato nathI, e mATe tenA asattvamAM aprazastatA AvatI nathI. tAtparya e che ke aprazasta ekacaryAmAM " bhAvathI aprazasta ekacaryA" e bheda baMdha besatuM nathI, kAraNa ke bhAmAM aprazastatA rAgadveSanA sabhAvathI ja Ave che. jyAM rAgadveSanA abhAvathI ekacaryA thAya che te bhAvathI prazasta ekacaryA che. rAgadveSanA nimittane laIne jyAM ekacaryA che te bhAvathI ekacaryA nathI, paraMtu aprazasta ezcaryA ja che. dravyathI aprazasta ekacaryA gRhastha, pAMkhaDIo ane sAdhusamAcArIthI zithila pAsasthAdika tathA anupada kahevAmAM AvavAvALA kodhAdika ATha doSothI yukta ne thAya che. prakRta (prakaraNa) mAM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- AcArAGgasUtre cAprazastaikacaryAyA eva prasaGga iti bodhyam / aprazastaikacaryAcArI kIdRzo bhavatItyAha-'sa bahukrodhaH' ityAdi, saH viSayasukhalolupo'prazastaikacaryAcArI muniH bahukrodhaH-bahavaH krodhAH kopA yasya sa bahukrodhaH-adhikakopavAn , bahumAnaH atIvAbhimAnI, bahumAyaH kurukucAdibhiranalpamAyAvAn , sarvamidamAhArAdyartha vidyate, ata eva bahulobhaH, ata eva bahurajAH adhikapApI, yadvA-'bahurata' aprazasta ekacaryA kA hI prasaGga hai, ataH isa prakaraNa meM aprazasta ekacaryA kA hI kathana samajhanA cAhiye / isa aprazasta ekacaryAvAlA vyakti kaisA hotA hai ? isake liye sUtrakAra "sa bahukrodhaH" ityAdi padoM se usakA vivaraNa karate haiM-viSayasukhalolupI vaha aprazasta ekacaryAcArI muni bahuta krodhI hotA hai| bahuta hai krodha jisake vaha bahukrodha hai / yahAM para "bahavaH krodhAH" aisA jo bahuvacana kA prayoga kiyA hai, vaha krodha kI aneka jAtiyoM kA pradarzaka hai| jaghanya madhyama utkRSTa bhedase krodha tIna prakAra kA hotA hai| viSayasukhalolupI aprazasta ekacaryAcArI munike krodha kA utkRSTa prakAra hotA hai / athavA yaha alpakrodhI nahIM hotA; kintu bahuta krodhI hotA hai / isa vivakSA meM bhI krodhake tIna prakAra hote haiM-alpa krodha, madhyama krodha aura bahu krodha / yahAM para tIsare prakAra ke krodhakA hI grahaNa kiyA gayA hai / isI prakAra-mAna, mAyA aura lobhAdikoM meM bhI samajha lenA caahiye| vaha bahutamAnI hotA hai, bahuta mAyAvAlA hotA hai, bahuta lobhI hotA hai / aprazasta ekacaryAne prasaMga ja che. mATe A prakaraNamAM aprazasta ekacaryAnuM ja kathana samajavuM joIe. A aprazasta ekacaryAvALI vyakita kevI hoya che ? tene bhATe sUtra2 "sa bahukrodhaH" tyAhi pothI tenuM vi123 42 -viSayasusa lAlupI te aprazasta-ekacaryAcArI muni ghaNe kIdhI hoya che. ghaNe kodha che jene te vakrodha cha. 2 // yAye " bahavaH krodhAH " savAre kyananI prayoga karela che te koinI aneka jAtIonuM pradarzaka che. jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhedathI krodha traNa prakAranI hoya che. viSaya-sukha-lelupI aprastaecaryAcArI munine krodhane utkRSTa prakAra thAya che. athavA te alpakaeNdhInathI hoto, paraMtu ghaNe ThedhI hoya che. A prakAramAM paNa kAdhanA traNa prakAra che, alapa krodha, madhyama krodha, ane bahu krodha. A sthaLe trIjA prakAranA krodhane ja grahaNa karavAmAM Avela che. e ja prakAre mAna, mAyA ane lebha AdimAM paNa samajI levuM joI e-te ghaNe mAnI hoya che, bahu mAyAvALo hoya che, ghaNe bhI hoya che. ghaNe lebhI thavAnuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 iticchAyA; bahurataH=ArambhAdisaMsaktaH, bahunaTaH-mohAya naTa iva bahUn veSAn vidadhAti, tadyathA-kvacitkUrcI kvacijjaTI kvacit zikhI kvacicca muNDI bhUtvA tatra tatra sammAnAdisamAsAdanAya vividhaveSadhArI tisstthtiityaashyH| tathA bahuzaThaH bahubhiH prakAraiH zAThayayuktaH, kiMca bahusaMkalpA-bahUn-pUjAM satkAramAhArAdikaM ca satataM saMkalpayatimArthayatIti bahusaMkalpaH, punaH sa kIdRzo bhavatItyAha-AsravebahulobhI honekA kAraNa yaha hai ki vaha yahI samajhatA hai ki yaha saba kucha khAne ke liye hI hai / isa prakAra se vaha khAdya vastuoM ke saMgraha karane meM adhika lolupI hotA hai-adhika pApI hotA hai| athavA-bahurata hotA hai-AraMbha-samAraMbhAdikoM meM Asakta rahatA hai| jisa prakAra anya prANiyoM ko mohita karane ke liye naTa aneka prakArake veSoM ko dharatA hai usI prakAra yaha bhI anya jIvoM ko apane Upara mugdha karane ke liye aneka prakAra ke veSoM ko dhAraNa karatA hai-kabhI apanI DADhI ke bAloM ko bar3hA letA hai, kabhI apane zirakI jaTAoM ko baDhA letA hai, kabhI zikhA rakhatA hai, kabhI bAloM kA bilakula muNDana karA letA hai| isa prakAra ke aneka veSoM ko dhara 2 kara mAna-sammAna Adi prApta karane kA yaha sadA abhilASI hotA hai / isI duvRtti se yaha isa prakAra ke veSoM ko samaya 2 dharatA rahatA hai| yaha bahuzaTha hotA hai, arthAt-aneka prakAroM se apanI zaTatA kA upayoga karatA hai| yaha bahusaGkalpI bhI hotA hai-rAta dina yaha yahI vicAra kiyA karatA hai ki merI pratiSThA kAraNa e che ke te evuM samaje che ke A badhuM khAvA mATe ja che. A rIte te khAdya vastuone saMgraha karavAmAM adhika leluMpI bane che mATe te baharaja-adhika pApI hoya che. athavA bahurata heAya che-AraMbhasamAraMbhAdikomAM Asakta rahe che. bahanaTa hoya che-je prakAre bIjA prANIone mehita karavA mATe naTa aneka prakAranA ve dhAraNa kare che tevI rIte A paNa bIjA jIvone pitAnI tarapha mugdha karavA mATe aneka prakAranA veSa dhAraNa kare che-kyAreka e pitAnI dADhInA vALa vadhAre che, kyAreka pitAnA ziranI jaTAne vadhAre che, kyAreka mAthAmAM coTalI rAkhe che ane kyAreka mAthAne cekanuM sapATa banAvI de che, A rIte aneka prakAranA veSa dhAraNa karIne mAna-sanmAnAdi prApta karavA sadA abhilASI rahe che. A ja duvRttithI e samaya samaya para AvA prakAranA veSa dhAraNa kare che. te bahazaTha hoya che, eTale-aneka prakArothI pitAnI zaThatAno upayoga kare che. te basaMkalapI paNa hoya che-rAta divasa te e vicAra kare che ke mArI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AcArAGgasUtre tyAdi, AsravasaktiH = AsraveSu prANAtipAtAdiSu saktiH = saGgo yasyAsti sa AsravasaktiH = hiMsAdiSvabhisaGgavAn, evaM palitAvacchannaH - palitena=ArambhasamArambhAdikarmaNA avacchannaH = avaSTabdhaH - yukta ityarthaH api ca utthitavAdam - utthitaH = ratnatrayasamArAdhanAya samudyatastasya vAda iva vAdastaM lokavaJcanArthaM pravadan, 'ahamapi bhagavadupadiSTasaMyamAcaraNArthaM zAsanodbhAsanAya ca tatparo'smI' - tyevaM bruvan pratiSiddhAmapyekA kiviharaNAdikAmanutiSThatIti bhAvaH / sa sAvadyavyApAramAcaraMzvetasyevaM kaise baDhe, kaise loga merA satkAra kareM, kisa vidhi se mujhe uttama 2 AhArAdika sAmagrI kA lAbha ho / yaha AsravasaktI - karmoM ke Asrava ke kAraNabhUta prANAtipAtAdika kAryoM meM AsaktivAlA hotA hai| yaha palitAvacchanna hotA hai| AraMbha-samAraMbhAdika karmoMkA nAma palita hai| usase yukta honA so palitAvacchanna hai / yaha utthitavAda kA kathana karanevAlA hotA hai / ratnatraya kI ArAdhanA karaneke liye udyata honekA nAma utthita hai / lokoM kI vaMcanA ke liye isakA kahanA so utthitavAda hai / isa utthitavAda ko yaha apane meM isa prakAra se prakaTa karatA hai ki 'maiM bhI bhagavatpratipAdita saMyama kI ArAdhanA karane ke liye, aura usa usa sthAna para jinazAsana kI prabhAvanA ke liye kaTibaddha hUM ' / tAtparya yaha hai ki isa prakAra yaha AgamaniSiddha ekAkivihAra karanerUpa mArgakA pathika hotA huA bhI bhagavatpratipAdita saMyamamArgake ArAdhaka, aura jinazAsana ke prabhAvakarUpa se apanI khyAti karatA hai / sAvadha pratiSThA kevI rIte vadhe, kevI rIte leAkA mArUM sanmAna kare, kayA kAryathI mane uttama uttama AhAraDhi sAmagrInA lAbha maLe ? te A Asravasakti hoya che-- karmonA AsavanA kAraNabhUta prANAtipAtAdika kAryamAM Asakita dharAvanAra bane che. te palitAvacchanna heAya che, AraMbhasamAra bhAdika karmonuM nAma palita thAya che. tenAthI yukta thavuM te palitAvacchanna che. utthitavAdanuM kathana karanAra bane che, ratnatrayanI ArAdhanA karavA mATe udyata thavuM tenuM nAma utthita che, leAkeAne chetaravA mATe aneA bhAva batAvave e utthitavAda che, A utthitavAdane te peAtAnAmAM evA prakAre pragaTa kare che ke 'huM paNa bhagavatpratipAti sayamanI ArAdhanA karavA mATe ane te te sthAna para jInazAsananI prabhAvanA mATe kaTibaddha chuM.' tAtparyaM e che ke--A prakAre te AgamaniSiddha ekAkIvihAra karavArUpa mArgano anugAmI hAvA chatAM paNu bhagavatpratipAti saMyamamArgInA ArAdhaka ane jIna zAsananA prabhAvakarUpathI pAtAnI khyAti kare che. sAvadya vyApAro karavA chatAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 cintayati 'mAmA' - mityAdi, ke'pi = anye mAM prANAtipAtAdikAriNaM pracchannAdharmavidhAyinam madIyena ajJAnapramAdadoSeNa, ajJAnaM ca pramAdazcAjJAnapramAdau tayordoSastena, 'ayaM guptapApamakArya karoti' iti mA adrAkSuH = no pazyantu no jAnantvityarthaH / yadvA- 'ajJAnapramAdadoSeNa' iti padaM ' mUDhaH ' ityanenApi madhyamaNinyAyena sambadhyate, atrAjJAnagrahaNena darzanamohanIyaM ca gRhyate, tato darzanamohanIyena cAritramohanI yena ca mUDhaH paramArthAnabhijJaH san dharma= zrutacAritralakSaNaM svIyadharma- yena sakalakarmakSayo bhavati taM nAbhijAnAti = nAvabudhyate / eteSAM kA dazA bhavati ? ityAha'ArtA:' ityAdi, he mAnava ! he bhavya ! sadupadezArhatvAttasya, ArtAH = viSayakapAyaiH pIDitAH prajAH - prakarSeNa jAyante caturgatiSu karmaNA samutpadyanta iti prajAH= = vyApAroM ko karatA huA bhI yaha apane manameM isa prakAra se usa samaya vicAra karatA hai ki isa prANAtipAtAdika akArya tathA guptarUpa se pApa karanevAle mujhe aura koI na dekha le | isa prakAra pramAda aura ajJAnake doSa se vaha nahIM karane yogya gupta pApoM ko karatA hai / athavA - " ajJAnapramAdadoSeNa satataM mUDhaH isa prakAra se bhI madhyamaNinyAya se " ajJAnapramAdadoSeNa " isa padakA sambandha "mUTa" pada ke sAtha karane se yaha artha hotA hai ki yaha darzanamohanIya evaM cAritramohanIya ke udaya se nirantara paramArtha se anabhijJa ho kara samasta karmekA kSaya karanevAle zrutacAritrarUpa apane Atmadharma ko nahIM jAnatA hai| aise vyaktiyoM kI dazAkA citraNa karate hue sUtrakAra kahate haiM" ArttAH " ityAdi, he bhavya ! viSayakaSAyoM se pIDita aisI prjaapaNa e peAtAnA manamAM te vakhate evA prakAranA vicAra kare che ke prANAtipAtAdika akArya tathA guptarUpathI pApa karavAvALA mane koi joI na jAya ?? AvI rIte pramAda ane ajJAnanA doSathI te nahi karavA ceAgya gupta pApA kare che. vA zrI AcArAMga sUtra : 3 47 z' dd athavA - " ajJAnapramAdadoSeNa satataM mUDhaH "" A prakAre pazu madhyamaNi nyAyathI " ajJAnapramAdadoSeNa A patranA saMbaMdha 'mUDha" padmanI sAthe karavAthI evA artha thAya che ke te danamohanIya ane cAritramohanIyanA uDDayathI niraMtara paramAthI anabhijJa banI samasta karmAMnA kSaya karavAvALA zruta-cAritrarUpa potAnA Atmadharmane jANatA nathI. AvI vyaktienI dazAnu varNana karatAM sUtrakAra kahe che-- "ArttAH " - tyAhi. he bhavya ! viSaya SAyothI pIDita sevI anna-prANI, urbhoviha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AcArAstre pANinaH, karmakovidAH-karmaNi ArambhasamArambhAdau kovidAH dakSAstatparA ityarthaH, na tu dharmAcaraNe, ye ca anuparatAH sAvadhavyApArebhyo'parAGmukhAH, avidyayA ratnatrayaM vidyA, tadviparItA avidyA, tayA parimokSaM pari-sarvato mokSam AtmanaH karmApanayanam , AhuH kathayanti / te dharmAnabhijJAH karmabandhakovidAzca viSayavyAlaviSakavalitAH, Avarta-bhAvAvarta saMsArameva anuparivartante-anantabhavajanakaM karma samupAyaM tatraiva muhurmuhurdhAmyantItyarthaH, cAritradoSeSu krodhAdyAdhikyena caikacaryA-prANI karmakovida Arambha samArambha Adi kamoM meM nipuNa hotI hai, dharma meM nahIM / "prakarSaNa jAyante iti prajAH" isa vyutpatti ke anusAra samupArjita kameM ke udaya se jo bAra bAra caturgatirUpa saMsAra meM janma dhAraNa karate haiM unakA nAma prajA-prANI haiN| "ye anuparatA avidyayA parimokSamAhuH" jo sAvadha vyApAroM se aparAGmukha haiM ve 'avidyA se hI sarva prakAra se mukti hotI hai ' aisA kahate haiM / ratnatrayakA nAma vidyA hai / isa se jo viparIta hai vaha avidyA hai| dharma se anabhijJa aura karmabandha meM kovid prANI viSayarUpI sarpa ke viSa se kavalita ho bhAvAvartarUpa saMsAra meM hI anuparivartana karate rahate haiM-anantabhavajanaka koM kA Asrava aura bandha kara ke usI saMsArameM bAraMbAra janma-maraNa karate rahate haiN| cAritra ke doSoM meM krodhAdika kI adhikatA se ekacaryArUpa doSa kI pradhAnatA hai / isase sAvadya-vyApAroM kA AcaraNa hotA hai / isa AcaraNa se virati kA abhAva aura usase usameM munitva kA abhAva hotA hai / munidharma kA pAlaka na hone se vaha mAna sabhAmA nipu DAya cha, dharmabhAnAla. " prakarSeNa jAyante iti prajAH" mA vyutpatti anusAra sabhupAnita nA yathA pAravA2 ytugaMtirUpa saMsAramAM janma dhAraNa kare che tenuM nAma prajA-prANuM che. "ye anuparatA avidyayA parimokSamAhuH "2 sAvadha vyApArIthI anivRtta che te "avidyAthI ja sarva prakAranI mukti thAya che" tevuM kahe che. ratnatrayanuM nAma vidyA che. AnAthI je viparIta te avidyA che. dharmathI anabhijJa ane karma baMdhamAM kevida prANI viSayarUpI sapanA viSathI kavalita thaI bhAvAvartarUpa saMsAramAM anuparivartana karate rahe che. anaMtabhavajanaka karmone Asava ane baMdha karIne A saMsAramAM vAraMvAra janma-maraNa karate rahe che. cAritranA doSamAM krodhAdikanI adhikatAthI ekacaryArUpa dezanI pradhAnatA che. enAthI sAvadhavyApAronuM AcaraNa thAya che. A AcaraNathI viratine abhAva ane tenAthI tenAmAM munitvano zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 1 doSasya prAdhAnyAtsAvadyavyApArAcaraNena viraterabhAvAdamuniH san cirakAlaM janmamaraNaM kurvantIti bhAvaH / iti bravImItyasyArthaH pUrvavat / // paJcamAdhyayanasya prathamoddezaH samAptaH // 5- 1 // ina prANI cirakAlataka janma-maraNa karatA rahatA hai / " iti bravImi " padoMkA artha pahile kI taraha hai | sU0 5 // // pAMcave adhyayana kA prathama uddeza samApta // 5-1 // tvanA abhAva Ave che. munidharmanuM pAlana na thavAthI te prANI cirakAla sudhI 4nbha bharaNu 12to rahe che. " iti bravImi " mA pahono artha pahesAnI bhAI che. pAMcamA adhyayananA pahelo uddeza samAsa 5 5-1 / zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamAdhyayanasya dvitIya uddezaH / abhihitaH prathamoddezaH sAmprataM dvitIyaH prArabhyate / asya cAyamanantaroddezasambandhaH, pUrvatroddeze ekAki - viharaNazIlaH sAvadyavyApArAsaktatayA 'asaMyataH' ityabhihitam / atra ca yathA saMyataH syAttathA pratipAdyate - atha hiMsAdisAvadha vyApArAnivRtta eva munirbhavatIti darzayati- 'AvaMtI' ityAdi / mUlam - AvaMtI keyAvaMtI loe aNAraMbhajIviNo tesu / etthovarae taM jhosamANe ayaM saMdhIti adakkhU, je imassa viggahassa ayaM khaNetti annesI / esa magge AriehiM paveie / uTThie no pamAyae, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM / puDholaMdA iha mANavA, puDho dukkhaM paveiyaM / se avihiMsamANe aNavayamANe puTTho phAse vipanna || sU0 1 // // pAMcaveM adhyayanakA dUsarA uddeza // prathama uddeza kahA jA cukA hai / aba dvitIya uddeza kA prArambha karate haiN| isa uddeza kA anantara uddeza ke sAtha sambandha isa prakAra se haiprathama uddeza meM " jo ekAkI vihAra karatA hai vaha sAvadya vyApAra meM Asakta hone ke kAraNa virativihIna hai, jo virati se vihIna hai vaha muni nahIM hai " yaha prakaTa kiyA hai, yahAM para jIva ke munipanA jisa rIti se AsakatA hai vahI rIti pratipAdita kI jAtI hai / athavA 'hiMsAdika sAvadha vyApAroM se nivRtta hI muni hotA hai' yaha bAta dikhalAIjAtI hai" AvaMtI keyAvaMtI " ityAdi pAMcamA adhyayananA bIje uddeza. -- prathama uddeza kahevAI gayA che, have khIjA uddezanA prAraMbha thAya che. A uddezanA anantara uddezanI sAthe saMbaMdha A prakAre che- prathama uddezamAM " je ekAkI vihAra kare che te sAvadya vyApAramAM Asakta hovAne kAraNe virati vagaranA che, te muni nathI" ema pragaTa karela che. A sthaLe jIvane munipaNu je rItithI Ave che te ja rIti kahevAmAM Ave che. athavA hiMsAdrika sAvadha vyApArothI nivRtta ja muni heAya che.' e vAta dekhADavAmAM Ave che * enact abundah' Scuile. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 chAyA - yAvantaH kiyanto loke anArambhajIvinasteSu / atroparatastajjhoSayan ayaM sandhiriti adrAkSIt, yo'sya vigrahasyAyaM kSaNa ityanveSI / eSa mArga AryaiH praveditaH / utthito no pramAdayet jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtam / pRthakchandA iha mAnavAH, pRthag duHkhaM praveditam / so'vihinnanapavadan spRSTaH sparzAna vipraNodayet // sU0 1 // , 51 TIkA - ' yAvantaH ' ityAdi / loke = manuSyaloke yAvantaH kiyantazca teSu = SaDjIvanikAyeSu anArambhajIvinaH - ArambhaH = sAvadyAcaraNaM, tadviparItastvanArambhaH tena jIvitaM zIlaM yeSAM te anArambhajIvinaH = saMyaminaH, yadvendriyaviSayakaSAyeSu pravRttA ArambhajIvinastadbhinnA anArambhajIvino munayaH santi / te hi svanimittapacanapAcanAdisAvadyavyApAratatparAdgRhasthAcchazarIrayAtrAmAtranirvAhArthamazanAdi gRhItvA niravadyAnuSThAnapravRttAH santo nalinIdalamambuneva nirlepA bhavantIti isa manuSyaloka meM kitaneka manuSya anArambhajIvI haiN| sAvaya vyApAroM meM pravRtti kA nAma Arambha hai / isase viparIta kA nAma anArambha hai / isase jIne kA jinakA svabhAva hai ve anAraMbhajIvI haiM / anArasmajIvI saMyamI hote haiN| athavA - indriya viSaya evaM kaSAyoM meM jinakI pravRtti hai ve ArambhajIvI haiM, unase bhinna munijana hI anArambhajIvI haiN| apane nimitta pacana - pAcanAdi sAvadha vyApAroM meM tatpara gRhasthajana se zarIrayAtrAmAtra ke nirvAhArtha AhArAdi lekara niravadya-nirdoSa anuSThAna meM pravRttizIla hone ke kAraNa ye muni pAnIse kamalapatra kI taraha nirlepa hote haiN| isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki jo sAvadya vyApAroM meM pravRttizIla haiM ve pUrNa saMyamAcaraNa se bAhara haiM, aura jo isa hiMsAdika AraMbha se nivRtta haiM ve A manuSya leAkamAM keTalAka manuSya anArabhajIvI che. sAvadya vyApArAmAM pravRttinuM nAma AraMbha che, tenAthI viparItanuM nAma anArabha che, tenAthI jenA jIvavAnA svabhAva hAya te anAra bhajIvI che. anAra bhajIvI saMyamI haiya che. athavA Indriya viSaya ane kaSAyAmAM jenI pravRtti che te Ara bhajIvI che, tenAthI bhinna munijana ja anAra bhajIvI che. peAtAnA nimitta pacanapAcanAi sAvadya vyApArAmAM tatpara grahasthajanathI zarIrayAtrAmAtranA nirvAha mATe AhA rAdi laIne niravadya-nirdoSa anuSThAnamAM pravRttizIla hovAne kAraNe pANIthI kamaLapatranI mAphka nilepa hoya che. AthI e bhAvA nikaLe che ke--je sAvadya vyApAromAM pravRttizIla che te pUrNa saMyama AcaraNathI bahAra che ane je AvA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tAtparyam / evaM tarhi kimetenetyAha-atretyAdi, atra-iha jagati uparataH= hiMsAdhArambhAd nivRttaH, yadvA-atra-dhItarAgopadiSTe dharme tatparaH san uparataH= sAvadhavyApAranivRttaH saH tat SaDjIvanikAyopamardanAt samApatitaM karma jhoSayan kSapayan munirbhavati / kenAzayenAtroparataH? ityAha-'aya 'mityAdi, ayaM pratyakSahI muni haiM-pUrNasaMyamAcaraNameM lavalIna haiN| pUrNasaMyamAcaraNa meM tatparatA hI vItarAgopadiSTa dharmArAdhana meM pUrNatatparatA hai, kyoM ki isake hue vinA vItarAgopadiSTa dharma kI pUrNa ArAdhakatAjIvo meM nahIM A sktii| jaba taka pUrNa dharmArAdhakatA nahIM prApta ho jAtI taba taka koM ke vinAza karane kA mArga bhI jIvoM ko prApta nahIM hotA; ataH karmoM ko nAza karane ke liye sacce muni honekI AvazyakatA hai| ina saba vicAroM ko hRdaya meM rakha kara sUtrakAra "atroparataH taM jhoSayan" isa sUtrAMza kA kathana karate haiM / isa meM ve batalAte haiM ki isa saMsAra meM jo hiMsAdika Arambha kAryoM se nivRtta-parAGmukha ho cukA hai, arthAt sAvadya vyApAroM se jisane apane Apa ko haTA liyA hai, yA vItarAgaprabhudvArA pratipAdita dharma meM tatpara hokara jo sAvadha vyApAra se nivRtta hai, vaha jIva SaDajIvanikAya ke upamardana se Asravita karmoM kA vinAza karatA huA muni hotA hai| isa Azaya se vaha SaDjIvanikAya ke hiMsAdika pApakarmoM se virata hotA hai ki mujhe yaha sandhi milI hai, arthAt-yaha mahAdurlabha naraparyAya mujhe hiMsAdika AraMbhathI nivRtta che te ja muni -pUrNa saMyama AcaraNamAM tallIna che. pUrNa saMyama AcaraNamAM tatparatA ja vItarAgAdiSTa dharma ArAdhanamAM pUrNa tatparatA che, kAraNake enA vagara vItarAgAdiSTa dharmanI pUrNa ArAdhakatA jImAM AvatI nathI. jyAM sudhI pUrNa dharmaArAdhakatA nathI prApta thatI tyAM sudhI karmone vinAza karavAno mArga paNa jene prApta thatuM nathI. mATe karmone nAza karavAne mATe sAcA muni banavAnI AvazyakatA che. A badhA vicArane hRdayamAM zamIna sUtrA2 " atroparataH taM jhoSayan" 2 // sUtrano artha 42 cha. tebhA te matAve che ke je hiMsAdika AraMbha kAryothI nivRtta thaI cukela che arthAt sAvadya vyApArathI jeNe pite pitAnI jAtane haThAvI lIdhela che ane vItarAgaprabhudvArA pratipAdita dharmamAM je pitAne tatpara kare che te jIva SaDUchavanikAyanA upamardanathI Ajavita karmone vinAza karIne muni bane che. A AzayathI te SajIvanikAyanA hiMsAdika pApakarmothI virakta thAya che, ke mane A saMdhi maLela che, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 nirdiSTaH sandhiH manuSyajanmA-''ryakSetra-zobhanakulotpatti-sakalapUrNendriyanivRtizraddhA-saMvegAdiprAptilakSaNaH karmakSapaNAvasaraH, yadvA-zubhAdhyavasAyasandhAnasvarUpo'sti, iti yaH adrAkSIt dRSTavAn , etAdRzo muniHkSaNamapi na paJcavidhapramAdaparAyaNo bhavedityAzayaH / kazca na pramattaH syAt ? ityAha-'je imassa' ityaadi| ya upalabdhatattvo muniH asya audArikasya vigrahasya-zarIrasya, taijasaM kArmaNaM ca zarIramaudArikAntagaMtameveti jJeyam ; ayaM-vidyamAnaH kSaNaH kSetrakAlasaMyamakarmakSapaNazreNirUpo'vasaro'sti, ityanveSI-iti-evamanveSTuM zIlamasyetyanvepI-kSaNagaveSaNaparAyaNo bhavati / milI hai / isa meM bhI AryakSetra uttama kula meM merI utpatti huI hai| sakala indriyoM kI pUrNa racanA, zraddhA saMvegAdika sadguNoM kI upalabdhi mujhe huI hai| yahI to karmakSaya karane kA avasara hai / athavA merI AtmA kA yahI nija svarUpa hai ki maiM sadA zubha adhyavasAyoM kA sandhAna karatA rahUM / isa prakAra jo apanI ora nihAratA hai-apane nija svarUpa kA vicAra karatA rahatA hai vaha eka kSaNa bhI pAMca prakAra ke pramAdoM kA sevana nahIM krtaa| isa prakAra kA muni kauna hotA hai ? isa para kahate haiM-'je imassa' ityAdi / jo tattvajJa muni haiM ve sadA isa prakAra kA vicAra kareM ki ye jo audArika zarIra (taijasa aura kArmaNa zarIroM kA isI audArika zarIra meM antarbhAva kara liyA hai) mujhe prApta huA hai usakA yaha kSaNa-kSetra kAla saMyama karmakSapaNazreNirUpa avasara hai; isa prakAra jo anveSI-kSaNagaveSaNa meM parAyaNa hotA hai vaha sadA eTale mane A mahAdurlabha naraparyAya maLela che. temAM paNa AryakSetra uttama kuLamAM mArI utpatti thaI che, sakala IndriyanI pUrNa racane zraddhA saMvegAdika saddaguNonI upalabdhi mane thayela che, have te karmakSaya karavAno avasara che, ane mArA AtmAnuM e ja nija svarUpa che ke "huM sadA zubha adhyavasAyane saMdhAna karate rahuM. " A prakAre je pitAnI tarapha nihALe che, pitAnA nija svarUpane vicAra kare che te eka kSaNa paNa pAMca prakAranA pramAdonuM sevana karatA nathI. AvA prakArane muni keNa heya che? A prakAranI ziSyanI zaMkAnuM samAdhAna 42vA bhAre sUtrA2 43 cha-' je imassa' tyAha. tatvajJa muni chete sadA evA prakArane vicAra kare ke-je A audArika zarIra mane prApta thayela che tene A kSaNa-kSetra kAla saMyama karmakSapaNazreNIrUpa avasara che. A prakAre je anveSI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre etatkathanasya svakalpitatvanirAsAyAha-'eSa' ityAdi, eSaH pUrvokto vakSyamANo vA mArgaH samyagdarzanajJAnacAritrarUpo mokSamArgaH, AryaH-tIrthaGkaragaNadharaiH praveditaH sadevamanujapariSadi kthitH| teSAM vacanamevAha-utthitaH gRhAdIni parityajya sandhimAsAdya ratnatrayArAdhanAya samudyuktaH san no pramAdayet-kSaNamapi paJcavidhaM pramAdaM naiva kuryAdityarthaH / AtmaupamyenAnyeSAmapi hiMsAdIni naiva vidadhyAdityAha-jJAtvetyAdi, pratyekaM pratyekaprANinAM duHkhaM zArIramAnasikaM duHkhajanakaM karma vA, tathA sAta-sukhaM ca jJAtvA buddhvA utthito no pramAdayediti pUrveNa pramAdarahita hotA hai| ___ bhAvArtha-jo tattvajJa muni hotA hai, vaha yahI sadA vicAra karatA hai ki mujhe aisA koI sA bhI samaya prApta nahIM hai jise maiM pramAda sevana meM vyatIta kara skuu| hAM ! yadi koI samaya avaziSTa hotA to maiM use pramAdasevana meM vyatIta kara detA, parantu isa prApta audArika zarIra kA eka 2 kSaNa bhI kSetra kAla saMyama karmakSapaNazreNirUpa hai / isa prakAra jo eka 2kSaNakI bhI sadA sAvadhAnI rakhate haiM ve kabhI pramAdavaza patita nahIM bana skte| yaha pUrvokta kathana athavA Age jahA jAnevAlA viSaya maiMne apanI kalpanA se nahIM kahA hai kintu yaha samyaga-darzana jJAna cAritra svarUpa mArga tIrthaGkara aura gaNadharAdika mahApuruSoM ne devasahita manuSyoM kI pariSadA meM kahA hai| unhIM ke vacanoM ko sUtrakAra kahate haiM-"uTie no pamAyae" iti / jo ghara Adi ko chor3a kara, saMdhiko prApta kara, kSaNagaSaNamAM parAyaNa thAya che te sadA pramAdarahita bane che. bhAvArthaziSyanI pUrvokta zaMkAnuM A sthaLe sUtrakAre samAdhAna karela che. te kahe che ke-je tatvajJa muni hoya che te sadA e vicAra kare che ke mane e kaI paNa samaya prApta thayela nathI jene huM pramAdasevanamAM vyatIta karI zakuM, kadAca keIsamaya avaziSTa hatI te huM tene pramAda sevanamAM vyatIta karI deta, paraMtu A prApta thayela audArika zarIranI eka eka kSaNa paNa kSetrakAla saMyama karmakSapaNa zreNIrUpa che, A prakAre je eka eka kSaNanI paNa sadA sAvadhAnI rAkhe che te kadApi pramAdavaza banI zakatA nathI. A pUrveta kathana athavA AgaLa kahevAmAM AvanAra viSaya meM mArI pitAnI kalpanAthI kahela nathI paraMtu samyagdarzana-jJAna-cAritra-svarUpa mArga tIrthakara ane gaNadhara Adi mahApurUSoe devasahita manuSyanI pariSadamAM kahela che. emanA ja vacanene sUtrA2 4 cha -" udie no pamAyae" le 52 pore choDIna avasara zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 2 sambandhaH / sarveSAM prANinAM sukhamabhilaSaNIyaM, duHkhaM ca pariharaNIyaM bhavatItyAlocya kasyApi duHkhaM notpaadyedityaashyH| sarveSAM jantUnAM duHkhajanakAdhyavasAyo'pi bhinno bhavatIti darzayati-'pRthagi'-tyAdi, iha-manuSyaloke saMjJiloke vA, mAnavAHmanuSyAH pRthakchandAH pRthaga bhinna chandaH abhiprAyo yeSAM te pRthakchandAH bhinnarUcayo bhavanti, yathA kSIrapAnaM kazcitsukhAkaroti kazcicca duHkhAkarotItyAdi, tathaiva ratnatrayoM kI ArAdhanA ke liye kaTibaddha hai vaha apanA eka kSaNa bhI paJcavidha pramAda ke sevana meM vyatIta na kre|smst jIvoM ko apane samAna mAna kara kabhI bhI unakI hiMsA Adi na kare / pratyeka prANI ke zArIrika mAnasika duHkhoM ko, tathA unake kAraNabhUta karmoM ko, tathA sukha ko jAnakara usthita vyakti kabhI bhI pramatta na bne| tAtparya yaha kisamasta prANiyoM ko sukha abhilaSaNIya hai aura duHkha pariharaNIya hai, aisA vicAra kara kisI bhI prANI ko duHkhita na kre| ___saMsAra ke samasta prANiyoM ke duHkhajanaka abhiprAya bhI ekase na ho kara bhinna 2 hI hote haiM; ataH sUtrakAra " puDho" ityAdi padase isI bAta ko pradarzita karate hue kahate haiM ki isa manuSya loka athavA saMjJiloka meM jitane bhI manuSya aura saMjJi prANI haiM ve saba bhinna 2 abhiprAyasaMpanna haiM / jaise kSIrapAna kisI ko sukhadAyI hotA hai aura kisI ko duHkhadAyI hotA hai, usI prakAra jo upAya Adi kisI jIva ko sukhaprada hotA hai vahI upAyAdi anya jIva ke liye duHkhaprada bhI hotA hai| yaha lomeLavIne ratnatrayanI ArAdhanA mATe tatpara che te pitAnI eka paNa kSaNa pAMca prakAranA pramAdanA sevanamAM vyatIta na kare. samasta jIvone potAnA samAna gaNIne kaI vakhata paNa tenI hiMsA Adi na kare. pratyeka prANInA zArirIka mAnasika duHkhone tathA tenA kAraNabhUta karmone tathA sukhane jANIne usthita vyakti kaI vakhata paNa pramatta na bane. tAtparya e ke-samasta prANIone sukha abhi. laSaNIya che ane duHkha pariharaNIya che. evuM samajIne kaI paNa prANIne hI na 42. saMsAranA samasta prANIonA du:khajanaka abhiprAya paNa eka prakAranA na DAya-minna bhinna 4AnA jAya che bhATe sUtrA2 " puDho" tyAhi. padathI A vAtane samajAvIne kahe che ke-A manuSyaloka tathA saMjhilokamAM jeTalA paNa manuSya ane saMjJi-prANI che te badhA bhinna bhinna abhiprAya saMpanna che. jevI rIte khIranuM sevana kaIne sukhadAyI hoya che ane keIne dukhadAyI hoya che, evA prakAre je upAya vagere kaI jIvane sukharUpa hoya che te ja upAya Adi anya jIvane mATe duHkhadAyI hoya che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yadeva kasyacitsukhAya bhavati tadeva parasya duHkhAya ceti * bhinnarucihilokaH ' iti lokokteriti / yadvA-pRthakchandAH pRthavasaMkalpAH-agaNitAbhiprAyAH-iti yAvat , mAnavA ityupalakSaNAdanyeSAmapi saMjJinAM pRthakchandatvena grahaNaM jJeyam / yata eva prANinaH pRthakchandAstasmAdupAdeyaM karmApi pRthak, karmajanitaM duHkhamapi pRthageva, kAraNabhedasya kAryabhedaniyAmakatvAt , etadeva-kathayati ' pRthagi'-tyAdi, sarveSAM jantUnAM duHkhaM pRthak-bhinnarUpaM praveditam / etatsarvamAlocyAnArambhajIvI kiM vidadhyAditi darzayati-'sa' ityAdi / saH nikhilajIvasukhaduHkha parijJAtA kokti hai ki "bhinnarucihi lokaH" logoM kI ruci bhinna bhinna huA karatI hai / athavA-"pRthakchandA iha mAnavAH" isakA abhiprAya yaha bhI hai ki manuSya aura anya saMjJI prANI jitane bhI haiM una sabake chanda-saMkalpa abhiprAya pRthak-agaNita haiM / saMsAra meM jitane bhI saMjJI prANI haiM ve saba apanI apanI apekSA agaNitaabhiprAyaviziSTa haiN| mAnava-zabda upalakSaNa hai, isase anya saMjJI prANiyoM kA bhI yahAM grahaNa ho jAtA hai| jaba yaha mAnA gayA hai ki prANiyoM ke saMkalpa bhinna 2 yA agaNita haiM to yaha bhI isase siddha hotA hai ki unake kartavya karma tathA karmajanaka duHkha bhI bhinna 2 yA agaNita haiM, kyoM ki kAraNoM meM jaba bheda hai taba usake kAryoM meM bhI bheda mAnanA par3atA hai, ataH yaha nizcita hotA hai ki samasta jIvoM kA duHkha pRthak-bhinna 2 rUpameM hai / isa saba kA vicAra kara anAraMbhajIvI kyA kare? isakI prarUpaNA sUtrakAra " soahiMsamANe aNavayamANe" isa 2 // 542nI so ukta cha -bhinnarucirhi lokaH' khAnI 3thI minna bhinna prA2nI 2dyA 42 cha, athavA-"pRthakachandA iha mAnavAH " tenI mali. prAya e che ke manuSyamAtra ane anya saMzi-prANI jeTalA che te badhAnA chanda - saMkalpa abhiprAya alaga alaga che. saMsAramAM jeTalA paNa saMjJi-prANI che te badhA potapotAnI apekSA agaNita abhiprAya dharAvanAra che. mAnavazabda upalakSaNa che jenAthI bIjA saMjJiprANIonuM paNa A sthaLe samAveza thaI rahe che. jyAre A mAnI levAyuM che ke prANIonA samasta saMkalpa bhinna bhinna ane agaNita che te AthI paNa e siddha thAya che ke tenuM kartavya karma tathA karmajanaka duHkha paNa bhinna bhinna ane agaNita che, kema ke kAraNemAM jyAre bheda che tyAre emanA kAryomAM paNa bheda mAnave paDe che. AthI e nizcita thAya che ke samasta jIvonAM duHkho paNa bhinna bhinna rUpanAM che. A acAna viyA2 4za mAnavI pazu 42 ? 2 // mAge "soavihiMsamANe zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 jantUn avihisan-vi-vividhairupAyairahiMsan avirAdhayan , api ca anapavadanapavadati-mRSAvadati yaH so'pavadana , yazca na tAdRzaH saH anapavadan-satyavAdI, upalakSaNAdanyeSAmapi adattAdAnAdivatAnAM grahaNaM, tena-paradhanAnyanAdadat , maithunamanAsUtrAMza se karate haiM-jaba vaha anArambhajIvI apane Apa ko itanA tayAra kara letA hai ki jisase vaha anya samasta prANiyoM ke sukha aura duHkha kA bhalI bhAMti jJAtA ho jAtA hai, taba vaha kisI bhI prANI kI hiMsA nahIM karatA hai, aura na aisA koI upAya bhI karatA hai ki jisase anya prANiyoM ko kaSTa phuNce| vaha apanI dainikacaryA ko tathA apanI pravRtti ko itanI surakSita rakhatA hai ki usameM kisI bhI prANI ko leza mAtra bhI duHkha kA anubhava usakI ora se nahIM hone pAtA hai| jhUTha nahIM bolatA, parake dhanAdikakA apaharaNa nahIM karatA, kuzIla ke sevana se sarvathA pare rahatA hai aura parigraha kA bhI vaha vilakula parityAga kara detA hai / isa prakAra usakI jaba acchI taraha se tayArI ho jAtI hai taba vaha vAstavika munipadakI zobhAvAlA hotA hai| sUtrastha "aNavayamANe" pad anya adattAdAnAdika vratoM kA upalakSaka hai / tAtparya yaha kihiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ke sarvathA parivarjana karane se hI manuSya munipadako dIpAnevAlA hotA hai| ina hiMsAdi ke tyAga se vAstavika rUpameM paMca mahAvratoM kA vaha saccA ArAdhaka hotA hai| aNavayamANe" // sUtranI pr35|| 42tA sUtrA2 cha nyAre meM anAra bhajavI pitAnI jAtane eTalI hade taiyAra karI le che ke jenAthI te anya samasta prANuonA sukha ane duHkhane sArI rIte jANakAra banI jAya che, ane koI paNa prANInI e hiMsA karato nathI, temaja manamAM e vicAra sarakho AvavA deto nathI ke jethI kaI prANIone kaSTa pahoMce. te pitAnI dainika caryAne tathA pravRttine eTalI surakSita rAkhe che ke jethI koI paNa prANIne lezamAtra paNa duHkhano anubhava enA taraphathI thavA na pAme. juThuM nathI bolato, pArakA dhananI cerI nathI karato, kuzIlasevanathI e sadA sarvadA dUra rahe che, parigrahano te sarvathA parityAga karI de che. A prakAre enI saMpUrNa taiyArI thaI jAya che tyAre te vAstava munipaTane zAlAvanAra bhane che. sUtrastha " aNavayamANe" 54 cha se bIjAM adattAdAnAdika tene upalakSaka che. tAtparya e ke-hiMsA, juTha, corI, kuzIla ane parigrahanuM sarvathA parivarjana karavAthI ja manuSya munipadane zobhA vanAra bane che. AhiMsAdinA tyAgathI vAstavika rUpamAM pAMca mahAvratane e sAce ArAdhaka bane che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D AcArAnasUtre sevamAnaH, parigrahaM ca varjayan munirbhavati / aparaM tasya kAryamupadizati-spRSTaH ityAdi, sa paJcamahAvratanirvAhaparAyaNaH spRSTaH parISahopasagairAliGgitaH sparzAn zItoSNAdirUpAn , sparzagrahaNasyopalakSa gasvAdanyAnapi zabda-rUpa-rasAdIn vipraNodayet-vi-vizeSeNa vividhopAyairvA pra-prakarSaNa jIvitasya kSaNadRSTanaSTatAdisamAlocanena nodayet-prerayet-zabdAdiviSayAlAbhena svAtmAnaM nAvamanyetetyarthaH / mano munijana ke anya kAryoM ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra "puTTho phAse vipaNunnae" isa sUtrAMza se unakA digdarzana karAte hue kahate haiM ki pAMca mahAvratoM ke nirvAha karane meM tatpara vaha muni parISaha aura upasagoM se samanvita hotA huA bhI zItoSNAdirUpa sparza tathA anya-zabda, rUpa aura rasAdika viSaya ki jinakA yahAM para "sparza" isa upalakSaNarUpa padase grahaNa huA hai una kA sambandha vizeSa rIti se, athavA vividha upAyoM dvArA apanI AtmA se haTA deve| "vipraNodayet" isa kriyA meM "pra" zabda isa bAta kA samarthana karatA hai ki ina viSayAdikarUpa spazoM se saMbaMdha viccheda karaneke liye muni ko isa bAtakA vicAra karanA cAhiye ki yaha merA jIvana atyalpa hai, kala ke bharose para mujhe nahIM rahanA cAhiye, jo kucha karanA hai use Aja hI aba hI kara DAlanA cAhiye, kyA patA kala Ave yA na Ave, isa prakAra jIvana meM kSaNadRSTanaSTatAdikI samAlocanAse ina sparzAdika viSayoM ke sambandha se AtmA svayaM saceta ho kara rahita ho jAtA hai, phira unakI aprAptimeM AkulatA nahIM hotI . muninanai manya yAne 12 421 // bhATe sUtra52 " puDho phAse vipaNunnae" mA sUtradvArA samajavata 4 che --- mahA tothI nivaDa karavAmAM tatpara evA muni parISaha ane upasargomAM bhAga lenAra ane zItoSNadirUpa, sparza tathA anya zabda, rUpa, gaMdha ane rasAdika viSaye ke jene ahiM " sparza " A upalakSaNarUpa padathI svIkAra karAya che te saMbaMdha vizeSa zatithI, 24241 viQE BAyothI pAtAnA mAtmAthI 62 42. " vipraNo. dayet" / yiAmA "pra" 56 me pAtanuM samarthana 42 cha / vissyaadika sparzIne saMbaMdha viccheda karavA mATe munie A vAtane vicAra kare joIe ke "mAruM A jIvana atyaMta alpa che. kAlanA bharose mAre na rahevuM joIe. je kAMI karavuM che te Aje ja ane atyAre ja karavuM joIe. kAla thaze ke kema ene bharose zuM ? " A prakAre kSaNa jIvana ane tenA nAzanI manamAM samA. lecanA karI A sparzAdika viSayanA saMbaMdhathI, AtmA svayaM saceta banIne alipta banI jAya che. pachI ene aprAptimAM AkulatA thatI nathI tema zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 jJazabdAdInadhigamya teSu rAgamamanojJAna prApya teSu ca dveSaM cApanayan madhyasthabhAvena teSu vartamAno munirbhavatIti sUtratAtparyam // mU0 1 // tAdRzamunerguNAnupadarzayati-'esa' ityaadi| mUlam-esa samiyApariyAe viyAhie, je asattA pAvehiM kammehi, udAhu te AyaMkA phusaMti, iti udAhu dhIre te phAse puTTo ahiyAsai / se puTvipeyaM pacchApeyaM bheuradhammaM viddhaMsaNadhamma adhuvaM aNiiyaM asAsayaM cayAvacaiyaM vippariNAmadhammaM pAsaha eyaM rUvasaMdhiM // sU0 2 // chAyA-eSa zamitAparyAyo vyAkhyAtaH, ye'saktAH pApeSu karmasu, udAha tAn AtaGkA spRzanti, iti udAhu/rastAn spRSTo'dhyAsayet / sa pUrvamapyetat pazcAdapyetad bhiduradharma vidhvaMsanadharmamadhruvamanityamazAzvataM cayApacayikaM vipariNAmadharma pazyataitaM rUpasandhim / / mU0 2 // TIkA-'eSa ' ityAdi, eSaH parISahamaNodakaH zamitAparyAyaH-zamo'sti asyeti zamI-zamavAn , tasya bhAvaH zamitA, tayA paryAyazcAritragrahaNaM yasya sa zami aura na AtmaglAni hI jagatI hai| isa sUtrakA bhAvArtha yaha hai-"manojJa zabdAdika viSayoM kI prApti meM rAga, aura amanojJa-arucikara kI prApti meM deSako dUra kara munikA kartavya hai ki vaha unameM madhyasthabhAvase vartana kare / taba hI vaha saccA tyAgI-muni ho sakatA hai / sU0 1 // isa prakAra ke muniyoM ke guNoMkA pradarzana sUtrakAra karate haiM-'esa' ityAdi / jo parISaha kA jItanevAlA hotA hai vahI zamitA-paryAyavAlA hotA hai / zama jisake hotA hai vaha zamI-zamavAn hai / zamI kA bhAva zamitA AtmaglAnI paNa jAgatI nathI. A sUtrano bhAvArtha A che-ke manesa zabdAdika viSayanI prAptimAM rAga ane amane jJaarUcikaranI prAptimAM zreSane dUra karavo, e muninuM kartavya che ke-te madhyasthabhAvathI vartana kare tyAre ja te sAce tyAgI eTale muni bane che. e sUtra 1 | A prakAre munionA guNenuM varNana karatAM sUtrakAra kahe che- "ghara" ItyAdi. je pariSahene jItavAvALI bane che te ja zamitA-paryAyavALo bane che. zama jene thAya che e ja zamI - zamavAnuM che, zamIne bhAva zamitA che. zamitAthI zrI. sAyA sUtra : 3 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tAparyAyaH, vydhikrnnbhuvriihiH| yadvA-samyakparyAya iticchAyAH 'samyakparyAyaH =samyak prazastaH paryAyo yasya sa samyakparyAya prazastacAritravAn vyAkhyAtaHvi-vividhaprakAreNa AkhyAtaH kthitH| parIpahopasargApanodakasya asAtavedanIyakarmodayAdrogasamudaye tasyaiva tatsahanazIlatAmAha-'ye'saktAH' ityAdi, ye= anirdiSTanAmAnaH pApeSu-pApajanakeSu cAritramohanIyeSu vA karmasu asaktAH anibharAH, yadvA--pApeSu karmasu hiMsAdiSu asaktAH-aspRSTAH santi, mUle cArSatvAtsaptamyathe tRtIyA; udAha-kadAcittAn pApakarmasvasaktAn munIna AtaGkAH zIghraprANaghAtinaH zUlAdayo rogavizeSAH spRzanti AkrAmyanti-abhibhavantItyarthaH, evaM cetkimetehai| zamitA se cAritrakA grahaNa jisake hotA hai vaha zamitAparyAyavAlA hai| vaha vividha prakArase kahA gayA hai| athavA-" samiyApariyAe" isakI saMskRta chAyA " samyakparyAyaH" bhI hotI hai / samyak kA artha prazasta, paryAya kA artha cAritra hai| prazasta hai cAritra jisakA vaha samyakaparyAyavAlA-prazastacAritravAlA vividha prakAra se kahA hai| arthAt-parISahoM kA jItanevAlA samatAbhAva se cAritra kA grahaNa karanevAlA athavA-prazastacAritravAlA kahA gayA hai| parISaha aura upasoM ko jItanevAle sAdhu ke asAtAvedanIya karma ke udaya se rogasamudaya Ane para use unako sahana hI karanA cAhiye, yaha bAta sUtrakAra "je asattA" ityAdi sUtrAMza se prakaTa karate haiN| jo sAdhu pApajanaka karmoM meM athavA cAritramohanIya karma meM anAsakta haiM unheM kadAcit zIghra prANaghAtaka zUlAdika rogavizeSoM kA sAmanA bhI je caritra grahaNa kare che te zamitA-paryAyavALa bane che. " samiyApariyAe " yAnI saMskRta chAyA " samyakaparyAyaH " 55 thAya che. samyaka artha prazasta, paryAyane artha cAritra che. jenuM cAritra mahAna chevakhANavA jevuM che te samyakraparyAyavALA - prazastacaritravALA vividha prakAre kahevAya che, arthA-pariSahene jItanAra ane samatAbhAvathI cAritranuM grahaNa karanAra athavA-prazasta cAritravALA kahevAya che. pariSaha ane upasargone jItanAra sAdhune asAtA-vedanIya karmanA udayathI regane upadrava Ave te ene teNe sahana karavo joIe. A vAta sUtrakAra "je asattA" tyAhi sUtrAthI pragaTa 42 cha - 2 sAdhu pA544 mA mathavA cAritramehanIya karmamAM anAsakata che tene kadAca zIdhra prANaghAtaka zUlAdika rega zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutasphandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 netyAha-'itI'-tyAdi, iti-etat vakSyamANam-udAhuH kathitavantastIrthaGkaragaNadharAdayaH, kimAhurityAha-dhIra'-ityAdi-zUlAdirogavizeSaiH spRSTaH abhibhUtaH dhIraH tatsahane dhairyavAn san tAn sparzAn rogavizeSotpannAH vedanAH adhyAsayet= saheta-nodvijetetyarthaH / cAritramohanIyakarmaNaH kSayopazamena cAritraM labhate, vedanIyodayena ca kevalino'pi rogA abhibhavanti, tatazca tai rogaiH spRSTo manoglAni na kuryaadityaashyH| kiMcaitadapi cetasi paricintya vedanAM sahetetyAha-'sa' ityAdi, saH-rogairabhibhUtaH cintayet-yat-etat asAtAvedanIyavipAkajanitaM duHkhaM pUrvamapi karanA par3atA hai-una para prANaghAtaka zUlAdi rogavizeSa AkramaNa karate bhI haiM / aise muniyoM ke liye tIrthaGkara devoMne yA gaNagharAdika maharSiyoMne yaha (vakSyamANa) bAta kahI hai| kyA kahI hai ? isa jijJAsA kA 'dhIre' ityAdi dvArA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM "ki vaha dhIra-vIra sAdhu zalAdika roga vizeSoM se AkrAnta hotA huA bhI una zUlAdika janita vedanAoMko sahe, unase udvignacitta na bane / cAritramohanIya karma ke kSayopazamase jIva cAritrakI prApti karatA hai| vedanIya karma ke udaya se aneka prakAra kI vedanAeM utpanna hotI haiM; ataeva kevaliyoM taka ko bhI rogoM kA sAmanA karanA par3atA hai| ve bhI jaba vedanIya ke udaya se rogoM se AkrAnta ho jAte haiM, to sAdhAraNa muniyoM kI to bAta hI kyA hai ? isa liye aisI paristhiti meM muni ko kabhI bhI AtmaglAni nahIM karanI cAhiye / dUsare-apane manameM yaha bhI vicAra kara vedanAoM ko sahana karanA cAhiye ki maiM isa samaya jo rogAdikoM se abhibhUta vagerene sAmane kare paDe che-enA upara prANaghAtaka zUlAdika roga ekAkI AkramaNa kare che. evA munine mATe tIrthakara- dee temaja gaNadharAdika maharSioe A vAta kahI che. zuM kahyuM che ? A jIjJAsAnuM sArAsAradvArA samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke-e dhIra vIra sAdhu zUlAdika rogathI AkrAMta hovA chatAM zUlAdika vedanAo sahe, enAthI e udvignacitta na bane. cAritramehanIya karmanA yopazamathI jIva cAritranI prApti kare che. vedanIya karmanA udayathI aneka prakAranI vedanAo utpanna thAya che. kevaLiyane paNa regone sAmane kare paDe che, teo paNuM jyAre vedanIyanA udayathI regothI gherAI jAya che te pachI sAdhAraNa muni nI to vAta ja zI karavI? mATe AvI paristhitimAM munie kadI paNa AtmaglAnI karavI joIe nahIM. bIjuM pitAnA manamAM e paNa vicAra karI vedanAone sahevI joIe ke huM A samaya je roga AdithI piDIta chuM e badhA zrI. sAyA sUtra : 3 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre mayaiva sahanIyam , etat etadeva duHkha pazcAdapi vartamAnakAlAnantaraM vArddhakyAdAvapi mayaiva sahyaM syAt , tIrthaGkarAdonAmapi tatsambhavAdityavadhArya svAtmAnaM nAvamAnayet , uktaMcaho rahA hUM, so yaha saba asAtAvedanIya-karmajanita vilAsa hai| isa jIva ke sAtha isakA sambandha pahile se lagA A rahA hai / yaha abhI navIna to baMdhA nahIM hai / taba jo karma baMdhA hai usakA udaya to AvegA hii| usake udayameM khedakhinna honA usa karma ke navIna baMdha kI dRDhatA kA kAraNa hai, samatA se usake phala ko bhoganA nirjarA kA hetu hai, ataH isakA udayajanya duHkha pUrva meM bhI maiMne hI bhogA hai aura Age bhI vRddhAvasthA Adi meM vahI duHkha mujhe hI bhoganA paDegA / are ! merI to yahAM para kyA ginatI hai ? duHkha yaha samajha kara mujhe thoDe hI chor3a degA ki 'yaha sAdhu hai / are! mere jaisoM kI kyA bAta? tIrthakarAdikoM ko bhI to kaSToM kI saMbhAvanA rahatI hai| bhAvArtha-duHkhoM ke Ane para duHkhita prANI jaba apane samakSa anya dUsare vyaktiyoM ke duHkhoM kA vicAra karatA hai, to use Agata duHkhoM ko sahane meM protsAhana milatA hai, yahI bAta yahAM para TIkAkAra ne prakaTa kI hai, tIrthaGkarAdika jaise mahApuruSoM kA usake samakSa usa avasthA meM Adarza upasthita kiyA hai, jisase vaha duHkhoM ke sahane meM asAtA-vedanIya karmone vipAka che. A jIvananI sAthe tene saMbaMdha pahelAthI lAge che, A Aje navIna te baMdhAyela nathI, tyAre je karma baMdhAyela che tene udaya AvavAne ja, A udayamAM akaLAmaNa anubhavavI te karmane navA baMdhanuM baMdhana bAMdhavA samAna che. samatAthI tenA phaLane bhegavavuM te nirjarAne hetu che, eTale tenA udayajanya duHkha pUrvamAM paNa meM bhevavyAM che ane AgaLa paNa vRddhAvasthA AdimAM paNa duHkha mAre bhogavavuM paDaze. are ! mArI to zuM gaNatrI che dukha evuM samajIne mane nahIM choDI de ke "e sAdhu che." tIrthaMkarAdikane paNa kaSTanI saMbhAvanA rahe che. bhAvArtha-duHkhanA AvavAthI duHkhita prANI potAnI sAme bIjI vyaktionA duHkhane vicAra kare che te tene AgaLa AvatAM duHkhane sahana karavAmAM protsAhana maLe che. A vAtane TIkAkAre ahiM pragaTa karela che. tIrthakarAdika jevA mahApurUSonA tenI sAme tevI avasthAmAM Adarza upasthita karela che jethI te dukho sahana karavAmAM DhIle-pa na banI jAya. cAritranI prApti anya karmonA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 2 63 "svakRtapariNatAnAM, durnayAnAM vipAkaH, punarapi sahanIyo nAnyathA te vimokSaH / iti manasi vicArya prAptaduHkhaM samastaM, samapariNatibhAvAt sahyate saMyataistat // 1 // " iti| malinapariNAmI na bana ske| cAritrakI prApti anya karma ke kSayopazamAdika kA kArya hai aura duHkhoM kA AnA anya anya dUsare karma ke udaya kA kArya hai / eka ke kSayopazama meM anya kA bhI kSayopazama ho jAyagA yaha to koI niyama nahIM hai / ataH cAritrArAdhana karanevAloM ko kaSToM kA sAmanA na karanA paDe yaha mAnyatA kaise yuktiyukta ho sakatI hai / isaliye kaSToM ko bhogate samaya AtmA meM samatAbhAva dhAraNa karanA hI zreyaskara mArga hai / AtmaglAni karanA karmabandhakI dRDhatA kA kAraNa banatA hai: isaliye mokSArthIjanakA yaha kartavya hai ki vaha vIryollAsazAlI bana unakA sadA sAmanA karanemeM kaTibaddha rahe / kahA bhI haisvakRtapariNatAnAM durnayAnAM vipAkaH, 66 punarapi sahanIyo nAnyathA te vimokSaH / iti manasi vicArya prAptaduHkhaM samastaM samapariNatibhAvAtsahyate saMyataistat " // 1 // iti, isa prakAra duHkhoM ke Ane para sAdhujanakA unake sahana karane kA yaha vicAra parama pavitra hai / ve yaha soca kara duHkhoM ko sahana kareM ki mere karmoM kI nirjarA kA yahI sundara avasara hai / zrI AcArAMga sUtra : 3 6 kSApazamAdikanu kArya che ane du:khAnu Avavu khIjA karmanA udayanuM kAya che. ekanA kSayApazamamAM mIjAnu paNa kSayApazama banI rahe che' evA to kei niyama nathI, mATe A cAritranuM ArAdhana karavAvALAne kaSTone sAmano na karavA paDe e mAnyatA kevI rIte khaMdhabesatI thaI zake ? mATe kaSTone bhAgavatI samaya AtmAmAM samatAbhAva dhAraNa karavA e zreyaskara mArga che, AtmaglAni karavI e karma baMdhananI dRDhatAnuM kAraNa bane che, jethI meAkSArthI jananu eka bya che ke te makkama banI tenA sadA sAmane! karavAmAM kaTibaddha rahe / kahyuM paNa che-- svakRtaparitANatAnAM durnayAnAM vipAkaH, punarapi sahanIyo nAnyathA te vimokSaH / iti manasi vicArya prAptadukhaM samastaM samapariNatibhAvAtsahyate saMyataistat ||1|| iti. A prakAranAM duHkha AvavAthI sAdhujanane tene sahana karavAnA tevA vicAra parama pavitra che. te evu vicArI duHkhone sahana kare ke mArA karmonI nirjarAnA A suMdaramAM suMdara avasara che. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre __paramAvasaro'yaM karmanirjarAyA iti kSameta vedanAmiti tAtparyam / kiMca-idaM zarIraM rasAyanAdisevanena samupajAtopacayamapi pArthivAmakumbhavadantaHsArazUnyaM kSaNadRSTanaSTamastItyAha-'bhiduradharma'-mityAdi,-bhiduradharma-bhiduraH kSaNabhaGguro dharmaH svabhAvo yasya tat bhiduradharma-vinazanazIlaM zarIram , audArikasya supoSitasyApi ____ tathA-rasAyanAdika ke sevana se isa zarIrameM puSTi AtI hai to bhI jisa prakAra miTTI kA kaccA ghaTa bhItara meM sArarahita hotA hai-pAnI ke chITe lagate hI jaise vaha dekhate2 naSTa ho jAtA hai, usI prakAra se isa zarIra kI bhI yahI paristhiti hai| vedanA Adi balavAn AyuH kSayake kAraNoM ke A jAne para saba rasAyanAdi akiJcitkara (roga haTAne meM asamartha) ho jAte haiM aura yaha zarIra bhI dekhate2 naSTa ho jAtA hai, apanA kiyA-karAyA saba niSphala ho jAtA hai| muniko aisA vicAra kara vedanAoM ke sahane meM kAyaratA nahIM lAnI caahiye| isa prakAra usake utsAha-vardhanArtha sUtrakAra "bhiuradhammaM viddhaMsaNadhamma" ityAdi padoM se zarIra kA svabhAva pradarzita karate haiM / kSaNabhaMgura jisakA svabhAva hai vaha bhiduradharma hai| yaha audArika zarIra vinazanazIla hai| acchI taraha se poSita karane para bhI yaha apane svabhAva ko nahIM chor3atA hai| kadAcit vedanIya kA udaya ho jAtA hai taba zIghra isake aMga-upAMgoM meM aneka prakAra ke parivartana hote dekhe jAte haiN| isIkI puSTi TIkAkAra pharI--arthAt rasAyaNadikanA sevanathI zarIramAM puSTi Ave che te paNa je prakAre mATIne kA ghaDe aMdarathI sArarahita hoya che, tene pANIne Do mAtra sparza thatAM jota-jotAmAM te gaLI jaI nAza pAme che, e ja rIte A zarIranI paNa tevI ja sthiti che. vedanA Adi balavAna Ayu kSayanAM kAraNe upasthita banatAM badhA rasAyanAdika akicikara (regane nirmULa karavAmAM asamartha) banI jAya che, ane A zarIrane jotajotAmAM nAza thaI jAya che, ane karyuM karAvyuM badhuM niSphaLa banI jAya che. munie A vicAra karI roganI vedanA sahana karavAmAM koI prakAranI kAyaratA batAvavI na joIe. A kAraNe samanAmA utsAha 18 mnaa|| sUtrA2 " bhiuradhammaM viddhaMsaNadhamma' chatyAdi padethI zarIrane svabhAva ke che tenuM varNana kare che-kSaNabhaMgura ene svabhAva che, e miduradharma che. suMdara dekhAte mAnavadeha vinAza mATe ja sarjAye che. game tevuM lAlana-pAlana kare chatAM e pitAne svabhAva choDato nathI. koI vakhata vedanIyane udaya thAya che tyAre tenA aMga upAMgomAM zIdhra aneka prakAranuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 kadAcidvedanIyodayAcchiraHkukSinayanahRdayAdiSu cAvayaveSu svata eva zIghraM vizarArutvAt / api ca-vidhvaMsanadharma hastapAdAdeH kasyacidavayava vizeSasyopaghAtAdvidhvaMsanam adhaHpatanaM dharmoM yasya tadvidhvaMsanadharma jIrNazIrNapatrAdivadadhaHpatanazIkukSinayanahRdayAdiSu cAvayaveSu svata eva zIghra vizarArutvAt" isa paMkti se karate haiN| mastaka meM, udara meM, AMkhoM meM aura hRdayAdika ava. yavoM meM svata eva zIghra vinazanazIlatA pratIta hotI hai / yaha to prasiddha hI hai-ki jaba mastaka meM asAtAvedanIya ke nimitta se prabala pIr3A hotI hai yA usameM koI bhayaMkara coTa lagatI hai to aisI avasthA meM dehAnta taka ho jAtA hai| yahI hAlata prANI kI peTakI prabala pIDAse bhI hotI hai| AMkhoM meM darda hone se jo pahile par3I lubhAvanI evaM sundara mAlUma detI thI ye hI AMkheM kucha hI kAlAntara meM phUTa jAne se ghRNAspada bana jAtI haiN| yadi aisA na bhI ho to bhI unakI rozanI kama ho jAtI hai| hRdaya kI gati baMda hone se haTA-kaTA paTThA bhI eka miniTa meM kAla ke gAla meM samA jAtA hai| isase yahI pratIta hotA hai ki isa audA. rika zarIra kA koI vizvAsa nahIM, na jAne kaba naSTa ho jaay| isakA kSaNa 2 meM parivartana hotA rahatA hai| isI apekSA se ise bhiduradharmAtmaka kahA gayA hai| tathA-yaha zarIra vidhvaMsanadharmasvarUpa hai| isake kisI yavatana yatuM hemAya che. AnI puSTimA "ziraHkukSinayanahRdayAdiSu cAvayaveSu svata eva zIghra vizarArutvAt" ma tithI he chaThe-mAthAmA, peTabhI, mAMsomAM temaja hRdayAdika avayavomAM svata eva tAtkAlika vinAza thAya tevI pratIti hoya che. A vAta te prasiddha ja che ke jyAre mAthAmAM asAtAdanIyanA kAraNe prabaLa pIDA thAya che, athavA te emAM koI prabaLa coTa poMcI jAya che. A avasthAmAM prANIne dehAnta paNa AvI jAya che. AvI ja hAlata peTanA dardathI paNa bane che. AMkhomAM darda thavAthI pahelAM je khuba ja bhAvanArI suMdara dekhAtI hatI te AMkho thoDA ja vakhatamAM phuTI javAthI dhRNAspada banI jAya che, kadAca evuM na bane to paNa enI rezanI ochI thaI jAya che. hadayanI gati baMdha paDavAthI sazakta ane taMdurasta mANasa eka ja mInITamAM kALanA vikarALa paMjAmAM jaI paDe che. AthI e sAbIta thAya che ke A audArika zarIrane ke vizvAsa nahIM, koNa jANe kyAre ane kaI ghaDIye ene nAza thaI jAya. kSaNa kSaNamAM emAM parivartana thatuM ja rahe che. A ja kAraNe miduradharmAtmaka kahevAmAM Avela che. A zarIra je vidhvaMsanadhamasvarUpa che, enA hAtha paga zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre lamityarthaH, evam-adhruvam anizcitasthitikaM caJcalasvabhAvatvAt , anityam-tatvApacyutAnutpannasthirAyodhanasvabhAvaM nityaM, na nityam-anityam=asthAyisvabhAvam , bhI hasta-pAdAdika aMgavizeSa meM upaghAta-coTa Adi ke lagane para isa kA adhaHpAta ho jAtA hai / jisa prakAra jIrNa-zIrNa pattoM kA adhaHpatana hotA rahatA hai, ThIka yahI dazA isa zarIra kI hotI rahatI hai| marmasthAnoM meM yA hasta-pAdAdikoM (hAtha-paga ) meM vizeSa coTa lagane se mRtyu ho jAtI hai, yaha anubhavasiddha bAta hai, isaliye ise adhruva bhI kahA hai| isake rahane kI koI nizcita sthiti nahIM hai| yadyapi zAstroM meM audArika zarIra kI sthiti utkRSTa aura jaghanya rIti se pradarzita kI gaI hai| paraMtu utanI hI sthiti isake udaya meM AvegI yaha to koI nizcita bAta nahIM / akAla meM bhI isakA patana hotA dekhA jAtA hai / kyoM ki isa kA svabhAva hI caMcala hai; sthira nahIM, ataH isa apekSA se yaha anitya hai / yadyapi dravyadRSTi se kisI bhI vastu kA samUla nAza nahIM hotA hai, to bhI paryAyadRSTi se pratyeka padArtha pariNamanazIla hai / jo vastu apane svarUpa se apracyuta anutpanna sthira aura ayodhana svabhAvavAlI hotI hai usakA nAma nitya hai / isa prakAra kI nityatA se jo rahita hai, vaha anitya hai / isa zarIra meM isa prakArakI nityatA nahIM hai; kyoM ki yaha puurnn-glnItyAdi koI bhAga upara coTa Adi lAgI jatAM tene adhaHpAta thaI jAya che. jevI rIte jhADa uparanAM jINuM pAMdaDAMne havAno sAdhAraNa sparza lAgatAM ja te kharI paDe che, ThIka AvI dazA A zarIranI thatI rahe che. marma sthAnamAM ane hAtha pagamAM vizeSa coTa lAgavAthI mRtyu thAya che, e anubhavasiddha vAta che. A kAraNe ene asthira kahevAmAM Ave che. tene rahevAnI koI nizcita sthiti nathI to paNa zAstramAM dArika zarIranI sthiti utkRSTa ane jaghanya rItithI pradarzita karela che, paraMtu eTalI ja sthiti tenA udayamAM Avaze evI te koI nizcita vAta nathI. akAlamAM paNa tenuM patana thavuM asaMbhava nathI, kAraNa ke tene svabhAva caMcala ja che-sthira nathI, ethI A apekSAe A anitya che, paMratu dravya-daSTithI koI paNa vastune samuLa nAza thato nathI te paNa paryAyadaSTithI pratyeka padArtha pariNamanazIla che, je vastu potAnA svarUpathI aprayuta anutpanna sthira ane aghana svabhAvavALI hoya che tenuM nAma nitya che, AvA prakAranI nityatAthI je rahita che te anitya che. A zarIramAM evA prakAranI nityatA che nahi, kAraNa ke te pUraNa-gaLana zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - % 3D zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 azAzvatam-zazvat-sarvadA bhavaM zAzvataM, na zAzvatam-azAzvataM-nityAvasthAnarahitam , evaM cayApacayikam-iSTAhArAghupayogAdaudArikakAyavargaNAparamANanAmupacayAccayaH, tadviruddho'pacayaH, cayazvApacayazca cayApacayau, tAvastyasyeti cayApacayikaMvRddhikSayasvabhAvam ; ata eva vipariNAmadharma vi-vividhaiH garbhakaumArayauvanayAdhakAdirUpaiH pariNAmaH-dugdhasya dadhivadanyathAbhAvo vipariNAmaH, sa eva dharmaH svabhAvo svabhAvavAlA hai / isaliye yaha acyuta utpanna aura asthira hai / jisa prakAra kUTastha nitya meM koI bhI jAta kA pariNamana dRSTipatha nahIM hotA hai usa prakAra kA kUTastha nitya ayodhanasvarUpa yaha zarIra nahIM hai, isaliye yaha anitya hai-asthAyisvamAvavAlA hai| jo nirantara rahe usakA nAma zAzvata hai, jo zAzvata nahIM hai usakA nAma azAzvata hai| yaha zarIra azAzvata isaliye hai ki isakA avasthAna nitya nahIM hai| isI prakAra yaha zarIra caya aura apacaya viziSTa hai-iSTa AhArAdika ke upayoga-sevana se audArika kAyavargaNA ke paramANuoM kI vRddhi se isameM cayasvabhAvatA, aura isase viparIta AhArAdika ke upayoga se apacayasvabhAvatA siddha hai| caya aura apacaya meM banda samAsa hai| caya aura apacaya se jo yukta ho arthAt caya aura apacaya jisa meM hoM vaha cayApacayika hai| vRddhikSayakhabhAvarUpa yaha zarIra hai / samayAnusAra ghaTatI-baDhatI zarIra meM hotI huI pratyakSa pratIta hotI hai, isIliye yaha vipariNAmadharmavAlA hai| jisa prakAra dUdha kA pariNAma dahI-Adi svabhAvavALuM che, A kAraNe te prayuta utpanna ane asthira che. je prakAre kuTastha nityamAM koI paNa jAtanuM pariNAma jovAmAM AvatuM nathI te prakAranuM aghana svarUpa A zarIra nathI mATe A anitya che - asthAyI svabhAvavALuM che. je niraMtara rahe tenuM nAma zAzvata che, je zAzvata nathI tenuM nAma azAzvata che. A zarIra azAzvata eTalA mATe che ke enI avasthA nitya nathI. A prakAre A zarIra caya ane apacaya-viziSTa che. IsTa AhArAdikanA upa ga-sevana-thI dArikakAyavargaNAnA paramANuonI vRddhithI temAM caya-svabhAvatA- ane enAthI viparIta AhArAdikanA upayogathI apacaya-svabhAvatA siddha che, caya ane apacayamAM sAmasAme svabhAva che. caya ane apacaya jemAM hoya te cayApacayika che. vRddhi-kSaya-svabhAvarUpa A zarIra che, samayAnusAra ghaTavadha zarIramAM thAya che tema pratyakSa dekhAI Ave che. A kAraNe te vipariNAmadharmavALo che. jema dudhanuM pariNAma dahIM Adi avasthArUpa thAya che tevI rIte A zrI. sAyA sUtra : 3 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 AcArAnasUtre yasya tadvipariNAmadharmam ekasminneva janmani vividhAvasthAvizeSairanekavidhapariNAmasvabhAvaM zarIraM vartate'toH he munayaH ! yUyam etaM rUpasandhim-bhidurAdisvabhAvaM zarIraM sukulajanmabodhilAbhAdhavasaraM ca pazyata-prekSadhvaM jAnItetyarthoM vA, tena zarIre mamatvaM vihAya tapaHsaMyamAdeH sAphalyaM vidheyamiti bhAvaH // sU0 2 // bhiduradharmAdisvarUpaM zarIraM vilokayato ydbhvettdrshyti-'smuppeh0'-ityaadi| mUlam -samuppehamANassa ikAyayaNarayassa iha vippamukkassa natthi magge virayassa-ttibemi // sU0 3 // chAyA-samutprekSamANasyaikAyatanaratasyeha vipramuktasya nAsti mArgoM viratasyeti bravImi // sU0 3 // avasthArUpa hotA hai usI prakAra isa zarIra ke pariNAmasvarUpa garbhakaumAra (bAlya avasthA) aura yauvana evaM vRddha avasthAeM haiN| isa prakAra eka hI janma meM ina aneka avasthAvizeSoM se isa zarIra kA bhinna 2 rUpa meM pariNamana hotA huA dekhA jAtA hai| isaliye he muniyoM ! rUpasandhi arthAt bhidurAdisvabhAvavAlA rUpa-zarIra ko evaM uttamakula meM utpatti tathA bodhilAbha Adi prApta karane kI saMdhi avasara ko dekho| isakA abhiprAya yaha hai ki-zArIrikamamatA chor3a kara tapa saMyama Adi kA ArAdhana kara jIvana ko saphala banAo // suu02|| ___ina pUrvokta vizeSaNoM se viziSTa zarIra ko samajhanevAle mumukSujana ko jo lAbha hotA hai, satrakAra use prakaTa karate haiM-'samuppeha' ityaadi| zarIranuM pariNAma svarUpa garbha bAlyAvasthA ane yauvana temaja vRddha avasthA che. A rIte eka ja janmamAM judI judI aneka avasthA upalabdha A zarIranA bhinna bhinna rUpamAM pariName che je samayAnukUla dekhAI Ave che. A kAraNe he munio ! rUpasandhi arthAt bhidurAdisvabhAvavALuM sApa, zarIranI uttama kuLamAM utpatti, lAbha Adi prApta karavAnI saMdhi--avasarane juo. Ane abhiprAya e che ke zArIrika mamatAne choDIne tapa saMyama AdinuM ArAdhana karI jIvanane saphala banAvo che sUra che - A pUrvokta vizeSaNothI viziSTa zarIrane samajavAvALA mekSAthI janane 2 sAla thAya che tane sUtra 12 pragaTa 42 cha- "samuppeha0" tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 ttiikaa-'smutprekssmaannsye'-tyaadi| samutprekSamANasya-samsamyak utpekSamANasya pazyataH-bhidurAdidharmamidaM zarIramityevaM nizcinvata ityarthaH, ekAyatanaratasya sakalasAvadhavyApArebhya AtmA Ayatyate yasmin , nipuNAcaraNe vA yatnavAn vidhIyate ityAyatanaM-ratnatrayam , ekam sajAtIyadvitIyarahitam Ayatanam ekAyatanaM, tasmin rataH tatparaH=ekAyatanaratastasya-ratnatrayasamArAdhanaparAyaNasya jise yaha dRDha pratIti ho cukI hai ki paudgalika hone se yaha zarIra bhidurAdidharmAtmaka hai, isase AtmakalyANa kA mArga sAdhA jA sakatA hai, ataH isakI upayogitA avazya kara lenI cAhiye, nahIM to na mAlUma kaba isakA patana ho jAve aura maiM yoM hI saMsAra meM paribhramaNa karatA rhuuN| isa prakAra kI pavitra bhAvanA ke vazavartI ho kara jo sakala sAvadha vyApAroM se nivRtta hote rahate haiM ve ratnatrayarUpa nija AtmasvabhAva meM rata banate haiN| tathA saMsAra, zarIra evaM bhogoM se sarvathA chor3I huI kA~calI se sarpa kI taraha jo alipta rahate haiM, apanI pravRtti ko rAtadina vairAgya kI bhAvanA rUpI puTase nirmala banAte rahate haiM, aise virata muni kA narakanigodAdika meM gamana nahIM hotA hai| inhIM samasta abhiprAyoM ko citta meM dhAraNa kara sUtrakAra ne 'samuppehamANassa' isa sUtra kA avataraNa kiyA hai| ve kahate haiM'samutprekSamANasya' yaha zarIra bhidurAdidharmAtmaka hai, isa prakAra se isa zarIrakA acchI taraha se jise nizcaya ho cukA hai, aura isIliye jo "ekAyatanaratasya" ekAyatanasvarUpa ratnatraya meM rata banA huA hai-sakala jenAthI AvI daDha khAtrI thaI cukI che ke paugalika hovAthI A zarIra bhidarAdidharmAtmaka che, enAthI AtmakalyANane mArga sAdhI zakAya che, eTale ene upayoga jarUrathI karI levuM joIe, na jANe kyAre enuM patana thaI jAya, A saMsAramAM huM Aja rIte paribhramaNa karatA na rahuM, evA prakAranI pavitra bhAvanAne vaza thaI je sakala sAvadha vyApArothI nivRtta bane che te ratnatraya rUpa pitAnA AtmasvabhAvamAM rata bane che, ane saMsAra zarIra tathA bhegothI sarSa jema utArelI kAcaLIthI sadA dUra rahe che te rIte alipta rahI pitAnI pravRttine ahorAtra vairAgyanI bhAvanArUpI puTathI nirmaLa banAvato rahe che. evA virata muninuM naraka-nigodAdikamAM gamana thatuM nathI. A saghaLA abhiprAyane hisamA pA24 42. sUtradhAre 'samuppehamANamsa' 11 sUtranu mayata275 428 che. te cha -'samutprekSamANasya' 240 zarIra nihurAhidharmAtmA che. 1 prA2thI 2 // zarIrana! sArI zatarene anubhava thagiyo cha, bhane tethI 42 "ekAyatanaratasya" zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___AcArAstre iha-zarIre janmani saMsAre vA viSamuktasya-parigrahamamatvAdirahitatvena vi-vividhaprakAraiH prakarSeNa ca muktasya-vairAgyabhAvanayA zarIrAdhanurAgarahitasya, viratasya= sAvadhavyApArarahitasya muneH mArgaH narakanigodAdigatyAgatirUpaH panthAH nAsti na vidyate / viratasya muneH karmaNaH zarIrasya cAsattvAnna narakAdigatiSu gamanaM bhavatyatastasya sa mArgoM nAstItyAzayaH / iti bravImi-na mayA svamatyA proktam , yadbhagavatsakAzAnmayA zrutaM tat sarva tvAM bravImi-kathayAmi // sU0 3 // sAvadha vyApAroM se nivRtta kiyA jAtA hai AtmA jisakI sthiti meM, athavA nipuNa AcaraNa meM yatnavAlA kiyA jAtA hai AtmA jisake dvArA usakA nAma Ayatana hai, vaha ratnatrayasvarUpa hai, yaha AtmA kA nijadharma hai| isake sAtha diyA gayA " eka" vizeSaNa yaha batalAtA hai ki isakI jor3akA aura koI padArtha isa duniyA meM nahIM hai| yaha eka-asahAya-sarvotkRSTadharma hai / ekAyatana meM jo rata-lavalIna hai, arthAt ratnatraya kI acchI taraha se ArAdhanA karane meM tatpara hai vaha ekAyatanarata hai| tathA " iha" zarIra, janma athavA saMsAra meM "vipramuktasya" parigraha evaM mamatvAdi se rahita honese jo "vi" vividha prakAroM se aura "pra" prakarSa se "muktasya" vairAgyabhAvanA se zarIrAdika ke anurAga se rahita hai aise sAvadha vyApAroM se rahita muni kA mArga-narakanigodAdika kA gatiAgatirUpa mArga nahIM hotA hai, kAraNa ki virata muni ke tajjAtIya karma evaM zarIra kA asattva hone se narakAdi gatiyoM meM gamana nahIM hotA hai / ekAyatanasvarUpa ratnatrayamAM rata banelA che badhA sAvadya vyApArothI nivRtta karAya che AtmA jenI sthitimAM, athavA nipuNa AcaraNamAM yatnavALo banAvI devAmAM Ave cheAtmA jenAthI tenuM nAma Ayatana che. te ratnatrayasvarUpa che. A AtmAnA niyama che. tenI sAthe 25pAmA mAyeta "eka" vizeSa me matAve che ke tenI joDane koI padArtha duniyAmAM che ja nahi. te eka asahAya sarve tkRSTa dharma che. ekAyatanamAM je tatpara che. arthAt ratnatrayanI sArI rIte ArAdhnaa 42vAmA tat52 cha ta merAyatanarata cha. tathA "iha " zarI2, sanma athavA sasAramA "vipramuktasya' pani mamatvAvidhI 2Dita DopAthI te "vi vividha prAthI "pra" prapathI " muktasya" vaizaya bhAvanAthI zarIrAta pratyenI mamatAthI rahita che evA sAvadha vyApArathI rahita munine mArga-naraka nigedAdikanI gati-AgatirUpa mArga-hotuM nathI, kAraNa ke virata-muninAM tajajA tIya karma athavA zarIramAM AsaktapaNuM na hovAthI narakAdi gatimAM tenuM gamana zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 sAvadhavyApAravirato munirbhavatItyabhidhAyAdhunA tadviparItAcAramAcaran parigrahavAniti darzayitumAha-'AvaMtI' ityAdi / __mUlam-AvaMtI keyAvaMtI logaMsi pariggahAvaMtI, se appaM vA bahuM vA aNuM vA zUlaM vA cittamaMtaMvAacittamaMtaM vA, eesu ceva pariggahAvaMtI, eyameva egesiM mahabbhayaM bhavai, logavittaM ca NaM uvehAe, ee saMge aviyANao // suu04|| ___ chAyA-yAvantaH kiyanto loke parigrahavantaH, tadalpaM vA bahu vA aNu vA sthUlaM vA cittavadvA acittavadvA, eteSu caiva parigrahavantaH / etadeva ekeSAM mahAbhayaM bhavati, lokavittaM ca khalUtprekSyaitAn saGgAnavijAnataH // mU0 4 // TIkA-yAvantaH' ityAdi, loke-manuSyaloke yAvantaH kiyantaH parigrahavantaH-parigraho yeSAmasti te parigrahavantaH parigrahatatparAH bhveyuH| yasya dravyasya parigrahastad dravyam alpaM-stoka-mUlyataH kapardikAdikaM, pramANato'rkatUlAdikaM, isaliye usakA vaha mArga nahIM hai| yaha kathana maiMne apanI buddhise kalpita kara nahIM kahA hai; paraMtu jaisAmaiMne bhagavAn ke mukha se sunA hai vaha saba vaisA tumase kahA hai-isa prakAra sudharmasvAmIne jambUsvAmIse kahA // sU0 3 // _ 'sAvadha vyApAroM se virata muni hotA hai' isa bAtako kaha kara aba 'jo isase viparIta apanI pravRtti karatA hai vaha parigrahI hai isa viSaya ko prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-'AvaMtI' ityAdi / ___ isa manuSya loka meM kitaneka mAnava parigrahazAlI haiN| yaha parigRhIta dravya, cAhe alpa ho; cAhe bahuta ho, parigraha, cAhe aNurUpa meM ho; cAhe sthUlarUpa meM ho; cAhe sacitta ho; cAhe acitta ho; inameMse thatuM nathI, A kAraNe temane te mArga nathI. A kathana meM pitAnI buddhithI kapeluM nathI, paraMtu A meM bhagavAnanA mukhethI sAMbhaLyuM che e badhuM tamone kahyuM che. A prakAre sudharma svAmIe jammu svAmIne kahyuM. e sUtra 3 sAvadya vyApArathI virata muni hoya che. A vAta kahIne have "je enAthI viparIta pitAnI pravRtti kare che te parigrahI che," A viSayane pragaTa karavA bhATe sUtra2 4 cha-" AvaMtI" tyAdi. A manuSyalakamAM keTalAka mANase parigrahI che.-parigraha jene che te. parigrahIta dravya bhale DuM hoya, bhale vadhAre hoya, bhale aNurUpa hoya, bhale skUlarUpamAM hoya, bhale sacittarUpamAM hoya, bhale acitta hoya, AmAMthI kaMI zrI. sAyasUtra : 3 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mer 72 AcArAgasUtre bahu-adhikaM vA-mUlyato ratnAdika, pramANataH kASThAdikam; aNu vA-mUlyatolaghutRNAdikaM, pramANato vanAdikaM, sthUlaM vA-mUlyena pramANena ca gajAdikam / tAni ca dravyabhAvabhedena dvividhAni bodhyAni; tathA hi-kiJcid vastu dravyato'lpaM na bhAvataH bajAdimaNiH, aparaM ca bhAvato'lpaM na dravyataH-eraNDakASThAdikam , anyacca dravyato bhAvato'pyalpaM kapardAdikam ; ubhayato bahu sthUlaM ca gozIrSakaharicandanAdikam / yadvA-parigrahazcaturvidho dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / etacca sarva cittavad vA acittavad vA, upalakSaNAnmizrasyApi grahaNam / sarveSAmeteSAM yogena kucha bhI jisake pAsa hai vaha parigrahI hai| yaha parigraha hI aviratiyoM aura viratiyoM ko mahAn bhayasvarUpa hotA hai / isa prakAra isa lokavitta ko samajha kara jo isase virata haiM unake parigrahajanya bhaya nahIM hotA hai| parigraha meM alpatA aura adhikatA mUlya kI evaM pramANa kI apekSA se batalAI gaI hai| mUlyakI apekSA jisake pAsa eka koDI-mAtra alpa parigraha hai arthAt itanA bhI jisake parigraha hai ki jisakI kImata eka koDI hai yaha bhI parigrahI hai / pramANa kI apekSA-arkatUlAdi (AkakI rUI) mAtra bhI jisake parigraha hai vaha bhI usameM mamatvabhAvaviziSTa hone se parigrahayukta hai / isIprakAra mUlyakI apekSA ratnAdika, pramANakI apekSA kASThAdika bahuta parigraha haiN| mUlyakI apekSA laghu-aNu tRNAdika, pramANa kI apekSA bajrAdika, mUlya aura pramANa se sthUla hAthI ghoDe Adi parigraha haiN| sacitta aura acitta parigrahake grahaNa se mizra parigrahakA bhI yahAM grahaNa huA hai| ina samasta ke grahaNa se athavA kucha 2 ke paNa jenI pAse che tene parigrahI kahe che. A parigraha ja avirati ane virati ne mahAbhayasvarUpa che. A prakAre A leka parigrahane samajIne je tenAthI virata che tene parigrahajanya bhaya hotuM nathI. parigrahamAM alpatA ane adhi. katA mUlyanI ane pramANunI apekSAthI batAvavAmAM AvI che. kiMmatanI apekSA jenI pAse eka keDI mAtra alpa parigraha che arthAta eTale paNa parigraha che ke jenI kiMmata eka keDI che te paNa parigrahI che. pramANanI apekSA AkaDAnuM rU. mAtra paNa jene parigraha che te paNa tenAmAM mamatvabhAvaviziSTa hovAthI parigrahayukta che. tevI rIte mUlyanI apekSA ratnAdika, pramANunI apekSA kASTha Adika ghaNaja parigraha che. mUlyanI apekSA laghu-ANu-tRNAdika, pramANanI apekSA vajAdika, mUlya ane pramANathI sthUla hAthI gheDA Adi parigraha che. sacitta ane acitta parigrahanA grahaNathI mizra parigrahane paNa ahiM grahaNa thayela che. zrI mAyA sUtra : 3 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 2 parigrahiNo bhavanti, tadevAha-eteSvityAdi, eteSu caiva-paDUjIvanikAyeSvalpabahusthUlalaghvAdiSu caiva prANinaH parigrahavantaH mamakhavanto jaaynte| yaH ko'pi virato'virato vA'lpAdivastujAtena parigrahavAn bhavati, tatazca paJca-mahAvateSvekavratavirAdhanAt sarvavratavirAdhako bhavati, anivAritAsravatvAditi bhaavH| eteSAM parigrahAttatsevinAmaparigrahAbhimAninAM zarIramanAyaivetyAha-'etadeve'tyAdi / grahaNa se jIva parigrahI hote haiN| ina SaDjIvanikAyarUpa alpa, bahu, sthUla aura laghurUpa parigrahameM mUrchAzAlI hone se jIva mamatvapariNAmI hote haiN| jo koI avirata prANI apane ko viratarUpa se ghoSita karatA huA bhI 'mamedaM '-bhAvase alpa parigraharUpa vastu kA bhI grahaNa karatA hai vaha parigrahI hI hai / isI prakAra se paMcamahAvratoM meM se jo eka bhI vratakI virAdhanA karatA hai vaha apane samasta vratoMkA virAdhaka hotA hai| kahIM kisI eka aMza meM bhI jisake aparAdha kA sadbhAva huA hai usake samasta aMzoM meM bhI aparAdhIpanA AtA hai; kyoM ki aisI hAlatameM usake Asrava kA dvAra baMda nahIM hotaa| uttara guNoM meM aticAra bhI aisA hI hotA hai yadi mUlaguNoM kA vidhvaMsaka na ho| zaGkA--alpAdivasturUpa parigraha ke grahaNa se yadi parigrahavattA mAnI jAve to phira jo alpAdirUpa parigrahakA sevana karate hue bhI apane ko aparigrahI kahate haiM unake AhAra evaM zarIrAdika bhI A badhAnA prahaNathI athavA koI keIna grahaNathI jIva parigrahI bane che. A pajavanikAyarUpa apa, bahu, sthaLa temaja laghurUpa parigrahamAM mUcchazALI hovAthI jIva mamatvapariNAmI bane che. je koI avirata prANI potAne viratarUpathI jAhera karI "mameda'-bhAvathI a5parigraharUpa vastu paNa grahaNa kare to te parigrahI ja che. A prakAre pAMca mahAvratamAMnA eka vratanI virAdhanA kare che te pitAnAM samasta vratane virAdhaka bane che. kyAMka kaI eka aMzamAM paNa jenAmAM aparAdhane sadbhAva thaye pachI tenA samasta azamAM aparAdhIpaNuM AvI jAya che, kemake evI hAlatamAM enA AsavanA dvAra baMdha nathI thatAM. je mULaguNane vidhvaMsaka nahi hoya te uttaraguNomAM paNa aticAra emaja hoya che. zaMkA -aAdivasturUpa parigrahanA grahaNathI je parigrahavattA mAnavAmAM Ave te pachI apAdirUpa parigrahanuM sevana karavA chatAM pitAne aparigrahI kahe enA AhAra ane zarIrAdika paNa anarthanAM kAraNa banaze? A zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasa ekeSAM keSAMcid viratAnAmaviratAnAM vA parigrahiNAm etadeva zarIraM mahAbhayaM kAraNe kAryopacArAtmANAtipAtAdikaraNena narakanigodAdikaTukaphalarUpamahAbhayajanakatyAnmahAbhayameva bhavati / yadvA-yathA-pANipuTabhojinAM zarIrAhArAderanyasyApyalpasya pAtravastrAderasavAd gRhasthasamani cAdhaHkarmAdidoSaduSTamAhArAdikamaznatAM hi mahatA karmabandhena poSaNAccharIraM mahAbhayahetutvAnmahAbhayaM, tathA taccharIraM gRhyasthAne'nAcchAdanena anartha ke liye hoMge? isa zaMkAkA samAdhAna karane ke liye sUtrakAra " etadeva ekeSAM mahAbhayaM bhavati" isa sUtrAMza kA kathana karate haiN| ve kahate haiM-cAhe viratisaMpanna ho, cAhe usase rahita avratI ho usake alpAdirUpa parigraha kI sattA meM bhI 'mamedaM'-bhAvase avazya parigrahapanA hai| yaha parigrahavattA hI unake liye narakanigodAdika ke bhayaMkara phalarUpa mahAbhaya kA kAraNa hone se mahAbhayasvarUpa hotA hai| athavA-parigrahayukta prANiyoM ke " etadeva" yaha zarIra aura AhArAdika mahAbhayasvarUpa haiM, jaise-jo pANipuTa (karapAtra) meM bhojana karanevAle haiM, jinake pAsa pAtra aura vastrAdika kucha bhI nahIM haiM, parantu ve gRhasthoM ke yahAM AdhAkarmAdika doSoM se dUSita AhArAdika ke lene se mahAn karmoM kA baMdha karanevAle hote haiM, isase unakA zarIrAdika unheM mahAbhaya kA hetu hone se mahAbhayasvarUpa haiN| tathA-unakA zarIra, vastra se rahita hone se guhyasthAna nirAvaraNa rahatAhai, zAnu samAdhAna 425 // bhATa sUtrA2 " etadeva ekeSAM mahAbhayaM bhavati" mA sUtranuM kathana kare che. te kahe che ke-bhale viratisaMpanna hoya cAhe enAthI rahita avatI hoya chatAM alpAdirUpa parigrahanI sattAmAM paNa amedabhAvathI avazya parigrahapaNuM che. A parigrahavattA ja ene mATe narakanigodAdikanA bhayaMkara phaLarUpa mahAbhayanuM kAraNa hovAthI mahAbhayasvarUpa bane che. athavA-parigrahayukta prANAyAne "etadeva" zarIra tebha08 mA maDAmaya sva35 che.bhaDe- paannipuTa (karapAtra)thI ja bhojana karavAvALA che, jenI pAse pAtra temaja vastrAdika kAMI paNa nathI paraMtu je gRhasthone tyAM AdhAkarmAdika daSothI dUSita AhArAdika levAthI mahAna karmonA baMdha karavAvALA hoya che, AthI tenA zarIrAdika tene mahAbhayano hetu hovAthI mahAbhayasvarUpa che. tathA tenuM zarIra vastrathI rahita hovAthI gupta aMga khulluM rahe che, A kAraNe evI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 lajjAyA asatvAllokanindyatvena jinazAsanalAghavotpAdanAcca svaparayormahAbhayakAri bhavati / bhagavatA'pi saMyame lajjAyAH prAthamyamabhihitaM, tathAhi " lajjA - dayA-saMjama-vaMbharaM" ityAdi / yasmAtparigraho'narthAya bhavatIsyata upadizati 'lokavitta'-mityAdi / virato muniH loka vittaM lokasya=asaMyatalokasya vittaM dhanam alpAdirUpam, yadvA-' lokavRtta 'miticchAyA, tena-lokasya vRttamAcaraNam = AhAra-bhaya-maithuna - parigrahasaMjJArUpaM mahate bhayAya bhavatIti ca punaH, khalu = vAkyAlaGkAre utprekSya = jJAtvA jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / tAdRzasya yatsyAttadAha'etAn ' ityAdi / etAn pUrvoktAn saMgAn dravyaparigrahasambandhAn avijAnataH =avidadhataH - parigrahasambandharahitasya muneH parigrahotpannaM mahAbhayaM na bhavati / / muu04|| isaliye aisI hAlata meM unakA zarIra lajjArahita hone se lokaniMdA kA pAtra hotA hai, isase jinazAsanakI avalehanA hotI hai; isaliye unakA vaha zarIra sva-para ke liye mahAbhayakArI hotA hai| saMyamameM bhagavAnne "lajjA - dayA-saMjama - baMbhaceraM" ityAdivAkyAnusAra lajjAke liye prathama sthAna diyA hai| jisa kAraNa se parigraha anarthakArI batalAyA gayA hai isI liye sUtrakAra kahate haiM- 'lokavitta' mityAdi / asaMyatalokakA dhana, athavA asaMyata lokakI AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha - saMjJArUpa lokavRtta ('lokavittaM' kI 'lokavittaM' yA 'lokavRttaM 'saMskRtacchAyA hotI hai) unheM baDe bhArI bhaya ke liye hotA hai| sUtra meM " khalu " zabda vAkyAlaMkAra meM prayukta huA hai| isaliye mokSArthI jana lokavitta athavA lokavRtta ko mahAbhayakArI jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se usakA parityAga kre| parigraha ke parivarjana se tyAgI ke jo lAbha hotA hai use sUtrakAra " etAn saMgAn avijAnataH " isa sUtrAMza se kahate haiM / 75 hAlatamAM tenuM zarIra lajjArahita hAvAthI lokaniMdAne pAtra khane che. tenAthI jInazAzananI avahelanA thAya che, mATe tenuM te zarIra sva ane parane mATe mahAlayakArI ane che. sayamamAM bhagavAne lajjA - dayA- saMjama - baMbhaceraM " tyAhi vAkaya anusAra lajjAne mATe prathama sthAna Apela che. je kAraNathI parigraha anarthArI matAvesa chetene bhATe sUtrAra uDe che- 'lokavittaM' - 4tyAhi asaMyaMta lAkanuM dhana athavA asayata leAkanA AhAra,bhaya,maithuna ane parigraha saMjJArUpa leAkavRtta tenA mATe bhAre bhayajanaka hoya che. A mATe meAkSArthI jana leAkavitta athavA leAkavRttane mahAbhayakArI na-parinAthI jANIne pratyAkhyAna-parijJAthI tenA tyAga kare, piragrahanA parivajanathI tyAgIne je lAbha thAya che tene sUtrakAra etAn saMgAn avijAnataH " mA sUtrathI uhe che ! ramA dravya-parivahanI sAthai potAnA saMbaMdha 66 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 api cAnyadapyAha se suddhiM ' ityAdi / mUlam - se supaDibuddhaM sUvaNIyaMti naccA purisA ! paramacakkhU viparakkamA / eesa ceva baMbhaceraM tibemi / se suyaM ca me, ajjhatthayaM ca me, baMdhapamukkho ajjhattheva / ettha virae aNagAre dIharAyaM titikkhae / pamatte bahiyA pAsa, appamatto parivvae / eNaM moNaM sammaM aNuvAsijjAsi - tibemi // sU0 5 // AcArAGgasUtre ----- chAyA - tasya sumatibuddhaM supanItamiti jJAtvA puruSa ! paramacakSurviparAkramasva / eteSu caiva brahmacaryamiti bravImi / tacazrataM ca mayA'dhyAtmakaM ca me bandhapramokSo' arred ra | atra virato'nagAro dIrgharAtraM titikSeta / pramattAn bahiH pazya, apramattaH parivrajet / etanmaunaM samyak anuvAsaye:, iti bravImi // 05 // TIkA- 'tamye- 'tyAdi, tasya = parigraharahitasya, supratibuddhaM - su - zobhanaM pratibuddha - jAgaritaM, supanItaM = zobhanaM darzitaM jJAnAditrikaM sudRSTikaiH pratyakSajJAnibhiH isa dravya parigraha ke sAtha apanA saMbaMdha nahIM rakhanevAle arthAt parigraha ke saMbaMdha se rahita muniko parigrahajanya mahAbhaya nahIM hotA hai / / sU0 4 // aura bhI bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM-' se supaDibuddhaM ' ityAdi / jo manuSya parigraha se rahita haiM unakA hI apane mArga meM saccA jAgaraNa hai aura unake hI jJAnAdikatrika nirdoSa haiM, athavA -- unakA apane kartavyapatha meM jo jAgaraNa hai vaha sUpanIta hai - tIrthaGkarAdika pratyakSajJAniyoM ne acchI taraha se prakaTa kiyA hai, aura isI mArga kI unhoM ne apane ziSyoM ko jJAnAdikatraya kI prAptike nimitta yukti aura dRSTAnta nahi rAkhavAvALA arthAt parigrahanA saMbaMdhathI rahita munine parigrahajanya mahAbhaya hotA nathI. / / sU0 4 5 zrI AcArAMga sUtra : 3 irI yeU mIla pazu vAta sUtrAra agara raiche - " se supaDibuddhaM" ityAhi. je manuSya parigrahathI rahita che tenu ja pAtAnA mArgamAM sAcuM jAgaraNa che, ane tenA jJAna Adi nirdoSa che, athavA tenuM peAtAnA kartavyapathamAM je jAgaraNa che te sUpanIta che--tI karAdika pratyakSa jJAnIoe sArI rIte pragaTa karela che, ane te mArga temaNe peAtAnA ziSyAne jJAnAdikatrayanI prApti Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 2 77 hetudRSTAntaiH ziSyANAM prApitamityarthaH / iti evaM jJAtvA-vicArya he puruSa! he bhavya ! paramacakSuH paramaM-jJAnaM tapaH saMyamo vA cakSuH netraM yasya sa paramacakSuH= se puSTi kI hai / yadvA-isI mArgadvArA unhoMne apane ziSyoM ko jJAnAdikoM kI prApti karAI hai| bhAvArtha-yaha rAjamArga hai ki parigraha ke tyAga kiye vinA sAdhu ko apane kartavya patha meM saccI ArAdhakatA kI jAgRti nahIM ho sakatI hai| kAraNa ki isake sadbhAva meM sadA AtmA meM AkulatA rahatI hai| AkulatA meM svadharmArAdhana ho nahIM sktaa| parigraha ke sadbhAvameM hI sAvadhapravRtti evaM aneka anarthoM kI paraMparA baDhatI hai / parigraha ke tyAga se AtmA meM apUrva zAMti aura svaramaNatA AtI hai / ataH yahI mArga sarvottama hai / isa mArga kA jo pathika hai vahI sacce rUpameM apane kartavya patha kA nibhAnevAlA aura samyagdarzanAdikarUpa mokSamArgakA anuyAyI hai| isI mArgadvArA tIrthaGkarAdika pratyakSajJAniyoM ne apane dhyeya kI prApti kI hai aura apane ziSyoM ko bhI isI mArgake anusaraNa karane kA upadeza diyA hai / hetu aura dRSTAntoM se isI mArga kI unhoMne puSTi kI hai| " iti jJAtvA" isaliye he bhavya puruSa! aisA samajha kara isI mArga para cala kara tuma jJAna athavA saMyama yA taparUpI cakSuoM kI prApti nimitte yukti ane daSTAMtathI samajAvela che, temaja A mArga dvArA teoe potAnA ziSyone jJAnAdikanI prApti karAvI che. bhAvArtha -A rAjamArga che ke parigrahane tyAga karyA vagara sAdhune pitAnA kartavya paMthamAM sAcI ArAdhakatAnI jAgRtI maLI zakatI nathI, kAraNa ke parigrahanA sarbhAvamAM AtmAnI sadA AkulatA rahe che. AkulatAmAM dharmanuM ArAdhana nathI thaI zakatuM. parigrahanA abhAvamAM ja sAvadha pravRtti temaja aneka anarthonI paraMparA vadhe che. parigrahanA tyAgathI AtmAmAM apUrva zAMti temaja svaramaNatA Ave che. A mArga ja sarvottama che. A mAgane je pathika che te ja sAcA rUpamAM pitAnA kartavyapathane nibhAvanAra temaja samyagdarzanAdikarUpa mokSamArgane anuyAyI che. A ja mArga dvArA tIrthakarAdika pratyakSajJAnioe potAnA dhyeyanI prApti karI che, ane potAnA ziSyone paNa A ja mArganuM anusaraNa karavAne upadeza Apela che, hetu ane dekhAtethI A mArgane temaNe svIkAra karyo che. "iti jJAtvA" seTamA bhATe ulavya pu35 ! // samalane 24 bhAga upara cAlI tamo jJAna athavA saMyama athavA kaparUpI cakSuonI prApti karI zakaze zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre mokSaikadarzanaH san viparAkramasva-saMyame jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmakSapaNaniravadyAnuSThAnasya tapasazcAcaraNena vi-vizeSeNa parAkramasva-parAkramaM kuruSva, tapovIro dharmavIrazca bhavetyarthaH, kimarthaM saMyame parAkramopadezaH? ityata Aha--' eteSu' ityAdi, eteSu caiva-parigrahAgrahaparAGmukheSveva vastuto brahmacarya maithunanivRttyAdinavavidharUpaM vidyate netareSu saparigraheSu, teSu navavidhabrahmacaryaguptyasambhavAt / yadvA-eteSu SaDjIvanikAyeSu tadupamardanaviratirUpasaMyamAcaraNameva brhmcry,naanyt| kara sakate ho-mukti mArga ke darzaka bana sakate ho| jaba aparigrahatA tumheM prApta ho jAyagI, taba hI tuma jJAnAvaraNIyAdika aSTa prakAra ke karmoM ko samunmUlana karanevAle niravadya anuSThAnarUpa tapa kI ArAdhanAmeM vizeSa parAkrama karoge aura isa taraha setuma tapavIra aura dharmavIra bana sakoge / saMyama athavA tapa meM parAkramazAlI hone kA upadeza isIliye diyA jAtA hai ki jo parigraha ke grahaNameM parAGmukha haiM una meM hI vastutaH nau prakAra ke maithuna kI nivRttirUpa brahmacaryavratakI samyak rItise rakSakatA AtI hai, anyoM meM nahIM; kAraNa ki ve parigrahake grahaNa karane meM Asakta honese nau prakAra se usa brahmacaryakI rakSA nahIM kara sakate haiN| athavA-" eteSu caiva brahmacaryam"-isa vAkya kA yaha bhI artha hotA hai, ki ina SaDjIvanikAyoM ke ghAta karanekI viratirUpa jo saMyama hai isakA AcaraNa karanA hI brahmacarya hai, anya brahmacarya nahIM hai / mukti mArganA darzaka banI zakaze. jyAre A aparigrahatA tame prApta karI zakaze tyAre ja tame jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAranA karmono nAza karavAvALA niravagha anuSThAnarUpa tapanI ArAdhanAmAM vizeSa parAkrama karaze, ane AvI rIte tame tapavIra ane dharmavIra banI zakaze. saMyama ane tapamAM parAkramazALI hovAne upadeza e mATe ApavAmAM Avela che ke je parigrahanA grahaNamAM paramukha che temanAmAM kharI rIte nava prakAranA maithunanI nivRttirUpa brahmacarya vatanI samyak rItithI rakSatA Ave che, bIjAmAM nahIM. kAraNa ke teo pari grahanA grahaNa karavAmAM Asakta hovAthI nava prakAranA tevA brahmacaryanI rakSA 42rI 24tA nathI, mane " eteSu caiva brahmacaryam" mA pAyana ye 5 matha thAya che ke jIvanikAyanI ghAta karavAnI viratirUpa je saMyama che tenuM AcaraNa karavuM e jabrahmacarya che, bIjuM brahmacarya nathI. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 2 iti adhikArasamAptau; bravImi-kathitaM vakSyamANaM vA abhidadhAmi / etat sarva bhagavadupadezAdeva mayA jJAtamityevAha-'tadityAdi' / yanmayA proktaM vakSyamANaM vA tat sarva mayA zrutaM tIrthaGkarasakAzAt , tathA tatsarvamadhyAtmakam-Atmani ityadhyAtma tadevAdhyAtmakaM me mamAntaHkaraNasthitaM, kiM tatsarvamiti jijJAsAyAmAha'bandhe 'tyAdi, adhyAtme evabrahmacarye eva vyavasthitasya bandhapramokSaH bandhAt= karmabandhAt pramokSo bhavati / yadvA-bandhapramokSau' iticchAyA, tato bandhaH-jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmasambandhaH, pramokSaH tasmAtpRthagbhavanaM ca bandhapramokSau, ubhAvapi adhyAtme eva= " iti bravImi"-iti pada adhikAra kI samAptikA sUcaka hai, arthAt isa uddeza meM yahAM taka athavA isa sUtra meM jo kahA hai aura Age bhI jo kucha kahatA hUM vaha maiMne bhagavAn ke upadeza se hI jAnA hai| isI liye sUtrakAra ne" tacca zrutaM mayA" yaha kahA hai| yaha kathita athavA Age pratipAdya samasta viSaya jise maiMne tIrthaGkara prabhu se sunA hai vaha merI AtmA meM-antaHkaraNameM sthita hai| unhoM ne yaha kahA hai ki-"adhyAtme eva" brahmacarya meM vyavasthita sAdhu kI hI bandhase mukti hotI haiarthAt vaha jIva prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandha-ina cAra prakAra ke karmabandha se rahita hotA hai / so yahI bAta maiMne bhI yahAM para kahI hai| athavA-"baMdhapamukkho "kI " baMdhapramokSau" yaha bhI saMskRta chAyA hotI hai / jJAnAvaraNIyAdika ATha prakArake kAkA sambandha to baMdha hai aura usase AtmA kA pRthaka honA pramokSa hai / ye donoM " iti bravImi " ti 56 mdhi4|2nii samAtinu sUya cha, arthAt 2 uddezamAM ahIM sudhI athavA A sUtramAM je kahyuM che ane AgaLa paNa je kAMI 49 chu te adhA meM sapAnanA upadezathI nA che. bhATa sUtrAre " tat zrutaM ca mayA " 24hesa cha. 2 // sa thaq! sAre upAmA mAze te samasta viSaya, jene meM tIrthaMkara prabhuthI sAMbhaLyuM che te mArA AtmAmAM- mata:42mA sthita che. tebhare se yu , " adhyAtme eva" brahmayayabhA vyavasthita sAdhunI ja baMdhathI mukti thAya che, arthAt e jIva prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgabaMdha, ane pradezabaMdha, AvA cAra prakAranA karmabaMdhathI rahita bane che. te ja vAta meM paNa ahiM kahI che. athavA " baMdhapamukkho"nI "bandhapramokSau " saMskRta chAyA mane cha. tathA jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAranA karmone saMbaMdha baMdha che tenAthI AtmAnuM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___AcArAgasUtre Atmanyeva staH, rAgadveSayorAtmanyeva sadbhAvAt / api ca-atra-Arambhaparigrahe aprazastAdhyAtme vA virata:-uparataH, anagAra:-muniH dIrgharAtraM yAvajIvaM parigrahAsattvAd yat kSutpipAsAdikam AtaGkAdikaM vA samApatet tatsarva titikSeta shet| anyamapyupadezamAha-'pramattAn'-ityAdi, pramattAn asaMyatAn ArambhaparigRhItAn kuliGginaH paratIthikAn bahiH bhagavadAjJArUpAd dharmAdvahirbhUtAn pazya / ato bhagavadAjJAvartI muniH apramattaH saMyamAnupAlanArtha prayatnavAn , yadvA-apramattaH= paJcavidhapramAdarahitaH san parivrajet-pratrajyAM paripAlayet-viharedityarthaH / kiMcabaMdha aura pramokSa "adhyAtme eva" AtmA meM hI haiM / kyoM ki rAga aura dveSa AtmA meM hI hote haiN| jahAM baMdha hai vahIM mukti hai / tathAAraMbha aura parigraha meM athavA aprazasta adhyAtma-rAgadveSa viziSTa AtmAmeM jo lIna nahIM hai-unase virakta hai, usa muniko dIrgharAtra jIvanaparyanta parigraha ke asattva se jo kSudhA tRSA Adi parISaha athavA kisI bhI prakAra kA roga upadrava Adhe to una saba kA use sahana karanA cAhiye / tathA jo asaMyata haiM, AraMbha-parigrahameM Asakta haiM, dravyaliGgI haiM aise pAsatyAdikoM aura paratIrthikoM ko vItarAga prabhukI AjJArUpa dharmamArga se bAhara samajhanA caahiye| jo vItarAgaprabhukI AjJAnusAra pravRtti karanevAle haiM aura saMyamamArgakI paripAlanA karane meM prayatnazIla haiM ve anagAra muni haiN| isaliye bhagavAnkI AjJAvartI muni apramatta hokara apane saMyama ke pAlana karaneke liye prayatnazIla bana "parivrajet" pravrajyA-bhAgavatI dIkSA kA bhale prakAra pAlana kre| pRtha5 tharbu tenu nAma pramokSa cha. 2 // bhanne 55 mane pramokSa " adhyAtme eva" AtmAmAM ja che, kAraNa ke rAga ane dveSa AtmAmAM ja hoya che, jyAM baMdha che tyAM mokSa che. tathA AraMbha ane parigraDamAM athavA aprazasta adhyAtma-rAgaSaviziSTa AtmA-mAM je lIna nathI eTale tenAthI virakta che te munine dIrgha rAtra- jIvanaparyanta parigrahanA asavathI je kSudhA tRSA Adi pariSaha athavA koI paNa prakAranA rogano upadrava Ave te e badhAne sahana karavuM joIe. tathA je asaMyata che, AraMbha parigrahamAM Asakta che, dravyaliMgI che, evA pAsasthAdika ane paratIrthikone vItarAga prabhunI AjJArUpa dharmamArgathI bahAra samajavA joIe. je vItarAga prabhunI AjJA-anusAra pravRtti karavAvALA che, apramatta che, ane saMyama mArganI paripAlana karavAmAM prayatnazIla che te anagAra-muni che. A kAraNe bhagavAnanA AjJAvata muni apramatta banIne potAnA saMyamanuM pAlana karavA mATe zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u.2 etat maunaM-bhagavadAveditaM cAritraM he ziSya! tvaM samanuvAsaye:-sam-samyak-pUrvoktayathArtharUpeNa anuvAsayeH paripAlaya / iti bravImItyasyArthastUkta eva / / mU0 5 // // iti paJcamAdhyayanasya dvitIya uddezaH samAptaH // 5-2 // yaha munisaMbaMdhI kartavya-cAritra bhagavAnne kahA hai, so he ziSya ! pUrva meM pratipAdita yathArtharUpa se tuma isakA pAlana karo! " iti bravImi" isa prakAra zrI sudharmAsvAmI ne zrI jambUsvAmI se khaa|| // paMcama adhyayana kA dvitIya uddeza samApta 5-2 // prayatnazIla manI " parivrajetU" prabanyA-mAvatI dIkSAne nadI re pAkhana 42, A munisaMbaMdhI kartavya eTale cAritra bhagavAne kahela che, mATe he ziSya! pahelAM vAma mAvasa yathArtha 35thI tame tenupAlana 421. " iti bravImi" mA Are zrI sudharmA svAmIe zrI jakhkhasvAmIne kahyo. pAMcamA adhyayanane bIjo uddeza samApta . pa-2 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamAdhyayanasya tRtIya uddeshH| ukto dvitIyoddezo'dhunA tRtIyaH samArabhyate / eSa cAnantaroddezena sambandhaH, pUrvatra cAviratimAn alpAdidravyaiH parigrahavAn bhavatItyupadarzitam / atra ca muneH parigrahapratipakSabhUto'parigraho vyAkhyAtavyo yena munitvaM na vyAhanye teti / muneH parigrahapratiSedhaM pradarzayati-'AvaMtI' ityAdi / mUlam-AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi apariggahAvaMtI eesu ceva apariggahAvaMtI, soccA vaI mehAvI paMDiyANa nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie jahittha mae saMdhI jhosie evamannattha saMdhI dujjhosae bhavai, tamhA bemi no nihaNijja vIriyaM // sU0 1 // chAyA--yAvantaH kiyanto loke'parigrahavanta eteSu caivAparigrahavantaH, zrutvA vAcaM medhAvI paNDitAnAM nizamya samatayA dharma AyaH pravedito yathA'tra mayA sandhijhoSita evamanyatra sandhikoSito bhavati, tasmAdbravImi no nihanyAdvIyam // 1 // pAMcave adhyayanakA tIsarA uddeza / dvitIya uddeza kA kathana ho cukaa| aba tRtIya uddezakA prArambha hotA hai / isakA saMbaMdha anaMtara uddeza ke sAtha isa prakAra se hai-dvitIya uddeza meM yaha prakaTa kiyA hai ki aviratisampanna prANI alpa Adi vastuoM se sambandhita hone para parigrahI hotA hai / isa uddeza meM usake pratipakSabhUta aparigrahavAdakA siddhAnta pratipAdita karanA hai, kyoM ki niSparigrahatA se hI munimeM munitA AtI hai, anyathA nahIM ! isaliye sarvaprathama munike parigraha kA pratiSedha karane ke liye kahate haiM "AvaMtI" ityaadi| pAMcamA adhyayanane trIjo uddeza. bIjA u dezanuM vaktavya pUruM thayuM, have trIje uddeza zarU thAya che. jene saMbaMdha anaMtara uddezanI sAthe A prakAre che-bIjA udezamAM ema kahevAmAM Avela che ke aviratisaMpanna prANI alpa Adi vastuothI saMbaMdhita hovAthI parigrahI bane che. A udezamAM tenA pratipakSabhUta aparigrahavAdano siddhAMta samajAve che, kAraNa ke niSparigrahanAthI ja munimAM munitA Ave che, bIjAthI nahi. meTamA bhATe sarva prathama bhunine pariyaDano pratiSedha 42vAne 49 cha-"AvaMtI" tyAla, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 TIkA--'yAvantaH' ityAdi, loke manuSyaloke yAvantaH kiyantaH yAvapramANAH kecana aparigrahavantaH=alpasthUlAdidravyaparigraharahitAH munayo bhavanti, te sarve saMyamino hi eteSu caiva alpasthUlAdiSveva vastuSu mamatvAbhAvAd aparigrahavantaH= niSparigrahAH anagArA ucynte| __ isa manuSyaloka meM kitaneka alpa aura sthUla dravya parigrahase rahita muni hote haiN| ve samasta saMyamI ina alpa sthUlAdi dravyoM meM mamatvarahita hone se aparigrahI kahe jAte haiN| bhAvArtha-" alpasthUlAdika dravyoM ke parigrahase rahita kitaneka muni haiM" isa kathanase koI yaha na samajha leve ki aura bhI koI muni alpasthUlAdi dravyavAle bhI hote hoNge| sUtrakAra kA abhiprAya yaha hai ki saMsAra meM jitane bhI prANI haiM ve saba prAyaH parigrahAdhIna haiN| isa parigrahakA vivecana alpasthUlAdika ke bhedase dvitIya uddeza ke cauthe sUtra meM kiyA jA cukA hai| samasta prANiyoM meM virale hI muni hote haiM aura ve parigraha ke tyAgI hI hote haiM / athavA-sUtrakAra ko yahAM para munidharma kA pratipAdana karanA abhISTa hai / dravyaliGgI pAsatthAdika bhI nAma se munisaMjJAvAle haiM / daNDizAkyAdika bhI lokameM tyAgI muni kahalAte haiM, parantu inameM vAstavika munipanA nahIM hai| kyoM ki jo parigraha se rikta hote haiM ve hI vAstavika muni mAne gaye haiM / yadyapi ina pAsatthA A manuSya lokamAM keTalAka alpa ane sthala dravyaparigrahathI rahita munio hoya che te sarvavirata saMyamI AvA alpa zUlAdi dravyomAM mamatvarahita hovAthI aparigrahI kahevAya che. bhAvArtha:-"alpa zUlAdi dravyonA parigrahathI rahita keTalAka muni hoya che" A kathanathI keIema na samajI le ke bIjA koI muni alpa sthUlAdi dravyavALA haze. sUtrakArano abhiprAya e che ke-saMsAramAM jeTalA prANI che te saghaLA ghaNuM karI parigrahane AdhIna che. A parigrahanuM vivecana alpa sthUlAdi. kanA bhedathI bIjA udezanA cothA sUtramAM kahevAmAM Avela che. samasta prANIomAM viralA ja muni bane che ane te parigrahanA tyAgI ja hoya che. athavA sUtrakAre A sthaLe muni dharmanuM pratipAdana karavuM ucita samaje che. dravyaliMgI pAsatkAdika paNa nAmathI munisaMjJAvALA che. daMDI zAkyAdika paNa lekamAM tyAgI-muni kahevAya che, paraMtu temAM vAstavika munipaNuM nathI, kAraNa ke je parigrahathI dUra rahe che te ja vAstavikapaNe muni mAnI zakAya. jo ke AvA pAsatkAdikamAM paNa bAhA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ____ parigrahaH parivarjanIya iti kathaM jAnAtItyAha-zrutvetyAdi, medhAvI-sAdhuma ryAdAjJAnakuzalaH paNDitAnAM tIrthaGkaragaNadharAdInAM " vaI" vAcaM-parigrahajanitanarakanigodAdiparibhramaNakakaTukaphalasvarUpAM vANIM zrutvA samAkarNya, atra 'vaI' iti mUle dvitIyArthe prathamA''rSatvAt ; evaM nizamya bhagavadvacanameva dharma ityavadhArya sacitAcittamizraparigrahaparityAgAniSparigraho bhavatIti sambandhaH / sa ca dharmaH kIdRzo bhavatItyAha-'samataye'-tyAdi, dharmaH tIrthaGkarAyupadiSTaH 'samatayA' samasya bhAvaH samatA tayA-zatrumitreSu tulyasvabhAvena vartanarUpo dharma AryaiH-tIrthakRdbhiH pravedikoM meM bhI bAhyarUpa se muni kI AkRti vagairaha hotI hai| parantu isa AkRtimAtra se munitA unameM nahIM mAnI gaI hai, mamedaM (mamatva) bhAva kA alpasthUlAdika dravyoM meM parityAga hI vAstavika munipane kA dyotaka mAnA gayA hai| isaliye muni hokara bhI saba muni nahIM haiN| kintu parigraha ke parityAgI hI muni haiN| "parigraha chor3ane yogya hai" yaha munijana kaise jAnate haiM ? isake pratyuttara meM sUtrakAra kahate haiM ki-"jo parigrahI hotA hai vaha narakanigodAdigatiyoM meM paribhramaNarUpa kaTuka phalako prApta karatA hai" isa prakAra tIrthaGkara gaNadhara Adi viziSTa jJAniyoM kI bAta suna kara sAdhu kI maryAdA ke jJAnameM kuzala arthAt-medhAvI sAdhu yaha jAna lete haiM ki parigraha chor3ane yogya hai / taba ve munijana sacitta acitta aura mizra parigrahake tyAgase niSpagrahI hote haiN| tIrthaGkarAdidvArA pratipAdita dharma kaisA hotA hai ? aisI ziSyakI jijJAsA ke samAdhAnArtha sUtrakAra kahate haiNrUpathI muninI AkRti vagere hoya che paraMtu e AkRti parathI munipaNuM temanAmAM mAnavAmAM AvatuM nathI. mamatvabhAvane a5 sthUlAdika dravyamAM parityAga ja vAstavika munipaNAne dyotaka mAnavAmAM Avela che. mATe muni banIne paNa badhA muni nathI, paraMtu parigrahanA parityAgI ja muni che. parigraha choDavA yogya che -te munijana kevI rIte jANe che tenA pratyutaramAM sUtrakAra kahe che ke je parigrahI che, te naraka-nigodAdi gatiomAM pari bhramaNarUpa kaDavA phaLane prApta kare che, AvA prakAranI tIrthakara gaNadhara Adi viziSTa jJAnIonI vANI sAMbhaLIne sAdhunI maryAdAnA jJAnamAM kuzala medhAvI muni jANI le che ke parigraha choDavA yogya che, tyAre te munijana sacitta acitta ane mizra parigrahanA tyAgathI niSparigrahI thAya che. tIrthaMkarAdidvArA samajAvela dharma kevo hoya che? evI ziSyanI jIjJAsAnuM samAdhAna karavA mATe sUtrakAra kahe che-tIrthakarAdie je dharmane upadeza Ape che, te dharma e che ke zatru ane zrI. sAyA sUtra : 3 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 3 85 ditaH kathitaH, stutinindAdiSu sarvatra samabhAvavartI niSparigraho munirbhavati, uktaJca " je caMdaNeNa bAhuM AliMpa, vAsiNA vA taccheti / saMthui jo yaditi, mahesiNo tattha samabhAvo " // 1 // iti / chAyA -- yazcandanena bAhumupalimpati, vAsyA vA takSNoti / saMstauti yazca nindati maharSestatra samabhAvaH // 1 // iti / tIrthaGkarAdine jisa dharmakA upadeza diyA hai vaha dharma yahI hai ki zatru aura mitra meM munijana samabhAvI rheN| zatru-mitra meM samabhAvase vartanevAlA muni hI niSparigrahI hotA hai / bhAvArtha - zatru mitra meM rAga dveSa rakhanevAle meM niSparigrahatA nahIM A sakatI, kAraNa ki parigraha kA lakSaNa mUrcchA-mamatva-bhAva batalAyA gayA hai / rAga honA hI mamatvabhAva hai, athavA mamatvabhAvakA kArya rAga hai / kArya ke sadbhAva meM kAraNa kA sadbhAva mAnA hI jAtA hai| ataH rAga ke sadbhAva meM sacitAdiparigrahatA rAgImeM AtI hai| isa hetu niSpari graha honeke liye zatru-mitrameM samabhAvase pravartana karane rUpa dharmakA upadeza tIrthaGkarAdika Arya puruSoM ne diyA hai / kahA bhI hai " je caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA vA taccheti / saMthui jo yadita, mahesiNo tattha samabhAvo " // 1 // itimitramAM munijana samabhAvI rahe. zatru-mitramAM samabhAvathI vavAvALA muni ja niSparigrahI heAya che. bhAvArtha :--zatru-mitramAM rAgadveSa rAkhavAvALAmAM niparigrahitA AvatI nathI, kAraNa ke parigrahanuM lakSaNa mamatvabhAva batAvela che, rAga thavA e mamatvabhAva che, mamatvabhAvanuM kArya rAga che, kAnA sadbhAvamAM kAraNanA sadbhAva mAnavAmAM Ave che, mATe rAganA sadbhAvamAM sacittAdipagrihatA rAgImAM Ave che. A kAraNe niSparigraha hAvAne mATe zatru-mitramAM samabhAvathI pravartana karavArUpa dharmanA upadeza tIrthaMkarAdika Aya purUSoe kahela che. kahyuM paNa che-- 'je caMdaNeNa bAhu, Alipai vAsiNA vA taccheti / saMthuNai joya diti, mahesiNo tattha samabhAvo " // 1 // chati - zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yadvA-'AriehiM' iti mUle saptamyarthe tRtIyA, tenA''ryeSviticchAyA; AryeSu dezabhASAcAritrAryeSu, upalakSaNAdanAryeSu ca dharmaH vItarAgeNa samatayA-samabhAvena praveditaH-sakalajIvopakArAya sadRzanayA pravartakatvAtteSAm , " jahA puNNassa kathai tahA tucchassa katthai " ityAdivacanAt , athavA'samiyAe ' iti mUlasya zamitayeticchAyA, tatazca 'zamitayA zamI-indriyano unakA yaha kathana hai ki cAhe koI bhujAoM meM caMdanakA lepa kare athavA talavAra yA kulhADI se kATe, koI unakI stuti kare yA niMdA kare, to bhI maharSi vahAM para samabhAvavAle hI hote haiN| athavA--mUla sUtra meM "AriehiM " aisA pada hai| jisakI saMskRta-chAyA-pahile "AryaH" aisI kI hai| parantu jaba "AriehiM" isa pada meM saptamI vibhakti ke artha meM tRtIyA vibhakti mAneMge taba isakI chAyA " AryeSu " hogii| usa avasthA meM aisA isakA artha hogA ki dezArya, bhASArya aura cAritrAryoM meM tathA upalakSaNa se anAryoM meM bhI vItarAgaprabhune samabhAvase dharmakA upadeza diyA hai| kyoM ki vItarAga prabhukI pravRtti samasta jIvoMpara upakAra karane ke liye ekasI hotI hai / "jahA puNNassa katthai tahA tucchassa kathai" aisA Agama kA vacana hai| 'samiyAe' isa mUla padakI saMskRta-chAyA 'zamitayA' hotI hai| indriya aura manakA jo nigraha karatA hai vaha zamI hai, zamIkA bhAva Ane bhAva che ke bhale kaI bhujAomAM caMdanano lepa kare athavA talavAra athavA kuhADIthI tene kApe, keI enI stuti kare athavA niMdA kare, to paNa maharSi AmAM samabhAva dAkhavanAra ja rahe che. athavA-bhUNa sUtramA " AriehiM" mevo 54 cha. renI saMta chAyA paDai " AryaiH " ma za cha. paraMtulyAre 'AriehiM' mA pahabhAM sabhI vimatinA sabhA tRtIyA vimati bhAnavAmA mAvaze, tyAre tenI chAyA " AryeSu" mevI thaze. mAvA avasthAmAM Ave ane artha thaze ke dezArya, bhASArya ane cAritrAmAM, tathA upalakSaNathI anAryomAM paNa vItarAga prabhue samabhAvathI dharmane upadeza Ape che. kAraNa ke vItarAga prabhunI pravRtti samasta jIve upara upakAra karavA mATe medhArI DAya che. bhAgamavayana cha-" jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai" "samiyAe" 2 // bhUTAnI saMskRta chaay|| "zamitayA" thAya cha. chandriya ane mana upara je kAbu meLave che e zamI che, zamIno bhAva zamitA che. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 indriyopazamI, tasya bhAvaH zamitA tayA AryaiH tIrthaGkaraiH dharmaH praveditaH, bhagavAn mithyAdRSTiprarUpitopadezasya heyatAmupadarzayati-'jahittha' ityAdi atra-asminnarhacchAsanokte ratnatrayAtmake mokSamArge mayA ghAtikarma moktukAmena yathA yena prakAreNa sandhiHsandhAna sandhiH karmaparamparA, sandhIyate vAsandhiH-jJAnAvaraNIyAdikarmasantatiH, sa kRtsno jhoSitaH apanIto dUrIkRtaH, evaM tathA anyatra-kutIrthikapratipAditazAsane sandhiH pUrvokto dujhoSitaH duHkhenApanIto'panetumazakya ityarthaH, bhavati, doSarAhityena vItarAgapratipAdita eva mokSamArgaH sAdhIyAnnatu sarvasamArambhazIlena sacittabhojinA rAgadveSAgrahavatA pareNa pratipAdito mArgoM mokSAya bhavatItyabhiprAyaH, zamitA hai / zamitA se Arya tIrthaGkarAdikoM ne dharma kI prarUpaNA kI hai -aisA samajhanA caahiye| vItarAga se anya avItarAga mithyAdRSTikA upadeza heya hai-chor3ane yogya hai-isa bAta ko pradarzita karane ke liye svayaM bhagavAn kahate haiN'jhitth'-ityaadi| isa Aheta-zAsanameM pratipAdita ratnatrayAtmaka mokSamArga meM ghAtikamoM ko nAza karanekI kAmanAvAle maiMne jisa prakAra se karmaparaMparA-jJAnAvaraNIyAdika karmoM kI santati sampUrNa rUpase dUra kI hai usa taraha se vaha karmaparamparArUpa saMdhikA anyatra-mithyAdRSTiyoM dvArA pratipAdita siddhAnta meM durzoSita-apanayana-dUra karanA azakya hai| arthAt mithyAdRSTiyoM ke siddhAnta ke sahAre yaha karmaparamparA naSTa nahIM ho sakatI hai| abhiprAya isakA yahI hotA hai ki doSarahita hone se vItarAga dvArA pratipAdita hI mokSamArga sarvotkRSTa hai, srvsmaarmbhzamitAthI Arya tIrthakarAdikoe dharmanI prarUpaNa karI che ema samajavuM joIe. vItarAgathI anya avItarAga-mithyAdaSTine upadeza barAbara nathI-choDavA yogya cha-24pAta spaSTa 42ta svayaM lagavAna 4 cha -"jahittha" tyAhi. A AhaMta zAsanamAM pratipAdita ratnatrayAtmaka mekSamArgamAM ghAtikarmone nAza karavAnI kAmanAvALA meM je prakArathI karmaparaMparA-jJAnavarIyAdika karmonI saMtati saMpUrNa rUpathI dUra karela che te rIte e karma paraMparArUpa saMdhIne anyatra-mithyAdaSTio dvArA pratipAdita siddhAMtamAM duSita--dUra karavuM azakya che. arthAt mithyAdaSTionA siddhAMtane sahAre A karma paraMparA dUra thaI zakanAra nathI. abhiprAya Ane e che ke-doSarahita thavAthI vItarAgadvArA pratipAdita ja mokSamArga sarvotkRSTa che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre tasmAtkAraNAt bravImi kathayAmi, yata etadArhate mArge samyagvyavasthitena mayA karmApanItam tato bravImi anyo'pi saMyato vIryasaMyamAcaraNe tapasi vA sAmarthya no nihanyAt = no gopayet anigUhitabalavIryeNa muninA bhAvyamiti bhAvaH, iti sudharmA svAmI svaziSyAya vIramoktaM bravItItyAzayaH // sU0 1 // api ca sa kathambhUto bhavet ? ityAha-' je pucchuTTAI ' ityAdi / mUlam - je puvvuTTAI no pacchAnivAI, je puTThAI pacchAnivAI, je no puvvuTThAI no pacchAnivAI, se'vi tArisae siyA, je parinnAya logamaNussiyA // sU0 2 // chAyA - yaH pUrvosthAyI no pazcAnnipAtI, yaH pUrvotthAyI pacAnipAtI, yo no pUrvosthAyI no pazcAnnipAtI, so'pi tAdRzaH syAt, ye parijJAya lokamanvAzritAH || sU0 2 // 88 svabhAvavAle sacitta bhojana karanevAle aura rAga evaM dveSameM AgrahavAle anya mithyAdRSTi avItarAga dvArA pratipAdita mArga mokSaprApti ke liye yogya nahIM hai / isI kAraNa se maiM kahatA hUM ki isa Arhata mArga meM acchI taraha se rahate hue maiMne karmoMkA nAza kiyA hai, to aura anya saMyatoM se bhI merA yahI kahanA hai ki ve bhI saMyama ke AcaraNa meM athavA apakI ArAdhanA meM apanI zakti ko nahIM chupAveM / jo apane bala aura vIrya ko chupAtA hai vaha saccA muni nahIM hai| isa hetu sacce muni hone ke liye apane bala vIrya ko nahIM chupAnA cAhiye, tabhI jA kara vaha saccA muni ho sakatA hai / isa prakAra sudharmAsvAmIjI vIra bhagavAnadvArA pratipAdita siddhAntako apane ziSya jambUsvAmIke prati kaha rahe haiM / sU0 1 // sarva samArabhasvabhAvavALA ane sacitta bhojana karavAvALA temaja rAga ane dveSamAM Agraha rAkhavAvALA anya mithyArdaSTi avItarAgadvArA pratipAdita mA mekSa prApti mATe ceAgya nathI, A kAraNe huM kahuM chuM ke A Ata mAgamAM rahIne maiM karmonA nAza karela che, anyane pazu mArUM A kahevuM che ke teo paNa saMyamanA AcaraNamAM athavA tapanI ArAdhanAmAM pAtAnI zaktine na chupAve. je peAtAnu baLa ane vIrya chupAve che e sAcA muni nathI. AthI sAcA muni thavA mATe peAtAnA baLa vIne na chupAvavuM joie. AthIja e sAcA suni khanI zakaze. A pramANe sudharmAsvAmIe vIra bhagavAna pAsethI jANela siddhAMta peAtAnA ziSya jammUsvAmIne kahela che. 5 sU. 1 5 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 TIkA-'ya' ityAdi, yA vicAritasaMsArAsAro dharmAnuSThAnaparAyaNaH pUrvotthAyI pUrva-cAritragrahaNAvasare cAritrAcaraNenotthAtuM zIlaM yasya sa pUrvotthAyI, nopazcAnnipAtI-pazcAt cAritragrahaNAnantaraM nipatituM zIlaM yasya nAsti sa nopazcAnnipAtI bhavati / siMhavaniSkrAntaH siMha iva ekAntaviharaNazIlaH gaNadharAditulyaH, iti prathamo bhaGgaH, sa cAtyuttamaH / ___ tathA-munijana ko kaisA honA cAhiye ? isa bAta ko prakaTa karane ke liye kahate hai-"je puSpuTThAI " ityAdi / 'pUrva-cAritragrahaNAvasare cAritrAcaraNena utthAtuM zIlaM yasya sa pUrvotthAyI'-cAritra grahaNa karane ke avasara meM cAritra ke AcaraNa se apanI vRddhi karane kA jisakA svabhAva hai vaha pUrvotthAyI hai| arthAtcAritra ko aMgIkAra kara ke jo apane cAritramaya AcaraNa se apane jIvanakI unnati karatA hai usakA nAma pUrvotthAyI hai| vaha pUrvotthAyI "nopazcAnnipAtI" cAritra grahaNa ke anantara apane gRhIta cAritra se kabhI patita nahIM hotA hai, kyoM ki isakA svabhAva gRhIta cAritra se nipatanazIla nahIM hotA hai, pratyuta isake pariNAma cAritra grahaNa ke avasarase lagA kara sadA vardhamAna rahate haiN| isIliye vaha pazcAnnipAtI nahIM hotA hai| siMha kI taraha ekAnta viharaNazIla hone se yaha gaNadharAdi ke samAna mAnA gayA hai / yaha prathama bhaMga hai / isa bhaMgavAlA muni ati uttama hai| pharI-munijane kevuM thavuM joIe ? A vAtane pragaTa karatAM kahe che"je puvudAI" tyAhi. pUrva-cAritra-grahaNAvase cAritrAcaraNena utthAtuM zIlaM yasya sa pUrvotthAyI nyAztri praha42vAnA samaye yAritra mAyarathI potAnI vRddhi 42vAno no svabhAva cha te" pUrvotthAyI" cha. me-yAritranA gI2 karI je potAnA cAritramaya AcaraNathI pitAnA jIvananI unnati kare che enuM nAma pUrvotthAyI che. ye pUrvotthAyI "no pazcAnnipAtI" yAta aDa 4aa pachI pote jene svIkAra karela che enAthI calita thato nathI. kema ke ene svabhAva grahaNa karelA cAritranA pAlanamAM khUba ja makkama banelo hoya che ethI e cAritra grahaNa karyA pachIthI uttarottara emAM ja rata banI rahe che. AthI te " pazcAnnipAtI" yato nathI. siDanI bhA34 semeta viraghuzIla pAthI tene gaNadharAdi samAna mAnavAmAM Avela che. A prathama bhaMga che. A bhaMgavALA muni ati uttama che. 12 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre dvitIyabhaGgamAha-'ya' ityAdi, yaH kazcit pUrvotthAyI cAritraM gRhItvA pazcAnipAtI-cAritrAntarAyodayAt pshcaaniptnshiilH| AcArAtpatitaH zailakaH, liGgAtpatito nandiSeNakumAraH, darzanataH patito jamAliH, AcArato liGgatazca patitaH pazcAtkRtaH, kazcitribhirapi patito bhavatItyabhiprAyaH, ayaM ca dvitIyo bhnggH| ___ yo no pUrvotthAyI pazcAnipAtI-iti tRtIyabhaGgasyAbhAvAdapratipAdanaM mUle, uttiSThato hi nipAto jAyate, utthAnapratiSedhe ca kutastarAM nipAtacinteti bodhyam / ___ jo pUrvotthAyI to hai; parantu cAritra grahaNa kara ke bhI jo apane gRhIta cAritra se, pIche cAritra-antarAya ke udaya se nipatanazIla haivaha 'pUrvotthAyI pazcAnnipAtI' aisA dvitIya bhaMga hai| jaise AcAra se patita zailaka rAjaRSi hue, liGga se patita nandiSeNa hue, darzana se patita jamAli hue / AcAra aura liGga ina donoM se patita pazcAtkRta haiM; jaise kaNDarIkAdi / koI 2 AcAra, liGga aura darzana ina tInoM se bhI patita hue haiN| jo pUrvotthAyI to nahIM hai parantu pazcAnnipAtI hai| yaha tRtIya bhaMga hai / parantu isa bhaMga kI saMbhAvanA hI nahIM ho sakatI hai| kAraNa ki jo pUrvotthAyI hogA usI meM nipAta kA vicAra lAgU hotA hai| jaba vahAM utthAna kA hI pratiSedha hai to phira nipAta kI vicAraNA vahAM kaise ho sakatI hai ? arthAt-cAritra jisane grahaNa kiyA hai usI meM pIche yaha utthAnazIla hai yA anutthAnazIla hai-isa prakAra kA vicAra kiyA jA je pUrvotthAyI te che paraMtu cAritra grahaNa karavA pachI pote grahaNa karela cAritrathI AgaLa vadhI zakatuM nathI ane antarAyanA udayanA kAraNe nipatanashaad cha-te " pUrvotthAyI pazcAnnipAtI " samadvitIya macha, ma mAyArathI patita zailaka rAjaRSi thayA, liMgathI patita narSiNa thayA, darzanathI patita jamAlI thayA, AcAra ane liMga, A banethI patita pazcAdbhuta che, jema-kanDarIka Adi. keI keI AcAra, li ane darzana A traNethI paNa patita thayela che. je pUrvotthAyI te nathI paraMtu pazcAnnipAtI che. A tRtIya bhaMga che. paraMtu A bhaMganI saMbhAvanA ja nathI, kAraNa ke je pUrvotthAyI hoya che emAM ja nipAtane vicAra lAgu thAya che. jyAre tyAM utthAnane ja pratiSedha che tyAM pachI nipAta ane anipAtanI vicAraNA ja kaI rIte thaI zake ? arthAtucAritra jeNe grahaNa karela che tenA viSayamAM ja e AgaLa vadhI rahela che ke zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 caturthamAha-yaH gRhasthatulyaH nopUrvotthAyI viraterasadbhAvAt, ata eva nopazcAnipAtI, uttiSThata eva nipAto nAnuttiSThato bhvtiityaashyH| so'pi daNDizAkyAdirapi tAdRzaH caturthabhaGgAntargataH sAvadyAcaraNatayA nopUrvotthAyI, yata eva nopUrvotthAyI tata eva nopazcAnipAtI, gRhasthasadRzaH syAt , ubhayorapyasaMstAnavadvAratvAt / ye'pyasamArambhiNaste'pi tAdRzA evetyAha-'ye'pI 'tyAdi, ye'pi sakatA hai / parantu jaba mUlameM hI vaha cIja usake pAsa nahIM hai taba usa viSaya ko lekara utthAna aura patana kA vicAra kaise ho sakatA hai ? isIliye sUtrakArane sUtra meM isa tRtIya bhaMgakA pratipAdana nahIM kiyA hai / jo gRhastha ke samAna haiM, ve na pUrvotthAyI haiM aura na pazcAnnipAtI haiN| pUrvotthAyI isaliye nahIM haiM ki unameM cAritrakA sadbhAva nahIM hai, aura isIliye ve pazcAnnipAtI bhI nahIM haiN| cAritra ke sadbhAvavAle meM hI pazcAnnipAtitva saMbhavita hotA hai, isake abhAvavAle meM nhiiN| aise daNDizAkyAdika haiM / ye caturthabhaGga ke antargata hI haiM / kAraNa ki ye sAvadya vyApAroM meM pravRttizIla hote haiM; ataH inakA AcAra sAvadyaviziSTa hone se inameM virati nahIM hai| virati ke abhAva se ye pUrvotthAyI nahIM haiM / jaba ye pUrvotthAyI nahIM haiM to pazcAnnipAtI bhI nahIM haiM / ataH ye gRhastha hI haiN| kyoM ki jisa prakAra gRhasthajana karmoM ke Asrava ke dvAra se asaMvRta hote haiM, arthAt avirati Adi aTakI paDela che evo vicAra karIne rahe che, paraMtu jyAM mULamAM ja jenI pAse e cIja nathI tyAM utthAna ane patanane vicAra ja kaI rIte thaI zake. A ja kAraNe sUtrakAre sUtramAM A tRtIya bhaMgane svIkAra karela nathI. je gRhasthanI rIte rahevAvALA che te na te pUrvotthAyI che ke na te pazcAnnipAtI che. pUrvotthAyI A mATe nathI ke emane cAritrane saddabhAva nathI. A ja kAraNe pazcA-nipAtI paNa nathI. cAritrasaddabhAvavALAmAM ja pazcA-nipAtitva saMbhavita hoya che. AnA abhAvavALAmAM nahIM. evA daMDI zAkSAdika che. je caturthabhanA antargata hoya che. kAraNa ke e sAvadya vyApAramAM pravRttizIla rahetA hoya che eTale emane AcAra sAvadhaviziSTa hovAthI enAmAM viratirUpatA nathI. viratirUpatAnA abhAvathI e pUrvotthAyI nathI. jyAre e pUrvotthAyI ja nathI te pazcAnnipAtI paNa nathI, AthI e gRhastha ja che, kAraNa ke gRhasthajana karmonA AsavanA dvArathI asaMvRta hoya che. arthA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre dravyaliGgino daNDizAkyAdayaH lokam aviratalokaM parijJAya-dvividhaparijJayA jJAtvA parihatya ca punastameva lokaM sAvadhavyApAriNam anvAzritAH tAdRzalokasyaivAnusaraNaM kRtvntH| pacanapAcanAdivyApArebhyaH pUrvamuparamya pazcAcAritrAntarAyo dayAtpunarapi tameva samArambhavantaM lokamanusarantaH pAcanAnumodanAbhyAM gRhasthasadRzA eva bhavantItyAzayaH // sU0 2 // karmoM ke Aneke dvAra haiM, gRhasthajanakA karmoM ke Agamana kA yaha dvAra baMda nahIM hotA hai usI prakAra avirati Adi se yukta hone ke kAraNa se daNDi-zAkyAdikoM ke bhI karmoM ke Agamanake dvAra khule hI rahate haiN| ye karmoM ke Asrava se rahita usa avasthA meM nahIM ho sakate haiN| isI taraha jo asamAraMbhI to haiM, parantu pacana-pAcanAdi kAryoM kI anumodanAdi karate haiM ve bhI gRhasthatulya hI haiM, aura caturtha bhaMgameM unakA aMtarbhAva hotA hai, yaha sUtrakAra prakaTa karate haiM-dravyaliGgI muni daNDizAkyAdika vagairaha jJaparijJAse avirata loka ko jAnakara aura pratyAkhyAna parijJAse usakA parihAra kara phira usI sAvadya vyApArI lokakA jo anusaraNa karate dekhe jAte haiM, arthAt-ye prathama pacana-pAcanAdi vyApAroMse apane ko nivRtta karake bhI pazcAt cAritra-antarAyake udayase usI samArambhazIla lokakA anusaraNa karate hue pAcana aura anumodana se gRhasthatulya hI ho jAte haiM ||suu02|| avirati Adi karmone AvavAnuM e dvAra che. gRhasthajanane karmonA AgamananuM A dvAra baMdha thatuM nathI. e prakAre avirati AdithI yukta hovAnA kAraNathI daMDI zAkyAdikene paNa karmonA AgamananAM dvAra khullA ja rahe che. e karmonA AsavathI rahita te avasthAmAM banI zakatAM nathI. A rIte e asamAraMbhI te che, paraMtu paca-pAcanAdi kAryonI anumodanA kare che, e paNa gRhasthatulya ja che. AthI caturtha bhaMgamAM emane samAveza thAya che. Ama sUtrakAra pragaTa kare che. AthI dravyaliMgI muni daMDI-zAkyAdika vigere jJa-parijJAthI avirata lekene jANIne ane pratyAkhyAna-parijJAthI tene parihAra karIne pharI-te sAvadya vyApArI lokonuM ja te anusaraNa karatA dekhavAmAM Ave che, arthAt te pacana pAcanAdirUpa vyApArethI pote nivRtta hovA chatAM paNa pAchaLathI cAritra-aMtarAyanA udayathI te samAraMbhazIla lekanuM anusaraNa karatAM karatAM pAcana ane anudanathI gRhasthatulya banI rahe che. sU0 2 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 3 sarvamidaM na mayA svabuddhyA proktamityAha - ' evaM ' ityAdi / mUlam - eyaM niyAya muNiNA paveiyaM, iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, puvvAvararAyaM jayamANe, sayA saliM saMpehAe suNiyA bhave akAme ajhaMjhe, imeNa caiva jujjhAhi, kiM te jujjheNa bajjhao // sU0 3 // chAyA - etajjJAtvA muninA praveditam ihA''jJAkAGkSI paNDito'snihaH, pUrvApararAtraM yatamAnaH, sadA zIlaM saMprekSya zrutvA bhavedakAmo'jhaJjhaH, anena caiva yudhyasva, kiMte yuddhena bAhyataH // sU0 3 // TIkA--' eta' - dityAdi, muninA = tIrthaGkareNa etat = pUrvoktam utthAnanipatanAdikaM vakSyamANaM vA jJAtvA = vimalakevalAlokena buddhvA bhaveditam= abhihitam / 93 yaha saba maiMne apanI buddhise nahIM kahA hai-aisA kahate haiM-'eyaM' ityAdi tIrthaGkara bhagavAn ne yaha pUrvokta utthAna nipatanAdika athavA vakSyamANa viSaya apane nirmala kevalajJAnarUpI Aloka se jAna kara hI kahA hai / bhAvArtha- sUtrakAra pUrvokta kathana meM athavA Age kahe jAnevAle viSayameM apanI kalpanA se kathanakA niSedha karate hue usameM ve tIrthaGkara -praNItatA prakaTa karate haiM / yaha isaliye prakaTa kI gaI hai ki " vaktuH prAmANyAt vacasi prAmANyaM " vaktA kI pramANatA se hI vacanameM pramAtA AtI hai / anyathA rathyA-puruSAdika ( bhaTakate phirate bajArU) kI taraha usameM apramANatA honese vaha agrAhya ho jAtA hai / mAsa meM bhArI muddhithI uDesa nathI, sebha uDe che - " evaM " tyiAhi. tIrthaMkara bhagavAne A pUrvokta utthAna nipatanAdika ane vakSyamANu viSaya potAnA nirmaLa kevaLajJAnarUpI AleAkathI jANIne kahyu che. bhAvA--sUtrakAra pUrvokta kathanamAM ane AgaLa kahevAtA viSayamAM potAnI kalpanAthI kathanano niSedha karIne temAM te tIrthaMkara praNItatA pragaTa kare che. A ye bhATe agaTa purela che } " vaktuH prAmANyAd vacasi prAmANyam " bheTale vastAnI prabhANutAthI 4 vayanabhAM prabhAtA Ave che. te sivAya rathyA puruSAdika ( laTatA krUratA khajArU)nI mArkeka temAM apramANatA hovAthI te agrAhya banI jAya che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre tadevAha - 'ihe 'tyAdi, iha = asmin maunIndramavacane vyavasthitaH san " AjJAkAGkSI ' AjJAM tIrtha kRdupadezamAkAGkSituM zIlaM yasyAsti sa AjJA''kAGkSI = arhacchAsanoktAnuSThAyI, asniha: = mAtApitrAdau zabdAdiviSaye zarIrAdau vA snehavarjitaH paNDitaH = tIrthaGkarAjJAparijJAnakuzalaH pApabhIrurbhavati, mAtApitRputrakalatrAdisnehavarjitaH zakaTarakSArthamakSe tailadAnavadeha sthityarthamevAhAramaznan rAgadveSazUnyatIrthaGkarAjJArAdhako muniH paNDito bhavatIti tAtparyam / api ca- ' pUrve 'tyAdi, pUrvA 94 " ihetyAdi " padoM se tIrthaGkara -praNIta vakSyamANa viSaya ko prakaTa karate 'hue sUtrakAra kahate haiM - isa maunIndra ( vItarAga ) pravacana meM vyava - sthita muni ko tIrthaGkara bhagavAnane jo kucha bhI munidharma ke viSaya meM apane upadeza meM kahA hai usakA anuSThAna karanA cAhiye / "AjJAMtIrthakRdupadezam AkAGkSituM zIlaM yasyAsti sa AjJAkAikSI" kyoM ki yaha AjJAkAGkSI hai-tIrthaGkara bhagavAn ke upadezakI AkAGkSA (bAMchA) karane kA jisakA svabhAva hotA hai vahI AjJAkAMkSI hai / arthAt jo jisake zAsana meM rahatA hai vaha usake zAsanokta niyamoM kA anuSThAyaka hotA hai / svecchAnusAra pravRtti karanevAlA jisa prakAra usa zAsana se bahirbhUta samajhA jAtA hai usI prakAra jinapraNIta munizAsanako choDakara apanI icchAnusAra calanevAlA muni bhI zAsana se bahirbhUta hotA huA AjJAkAGkSI (AjJA - ArAdhaka ) nahIM mAnA jAtA hai / AjJA hone ke liye use munidharma ke ina niyamoM kA pAlana Avazyaka hai- asnihaH - apane mAtA aura pitA Adi meM, zabdAdika 66 7 ' ItyAdi padAthI tIrthaMkare kahela vakSyamANu viSayane pragaTa karatAM sUtrakAra kahe che-A vItarAga pravacanamAM vyavasthita munine tIrthaMkara bhagavAne je kAMI paNa munidharmanA viSayamAM potAnA upadezamAM kahyuM che tenuM anuSThAna karavuM joie. kAraNa ke te " ANAkaMkhI - AjJAkAGkSI " AjJAne anusaranAra che. tIrthaMkara bhagavAnanA upadezanI AkAMkSA karavAnA jenA svabhAva che te AjJAkAMkSI che. arthAt je jenA zAsanamAM rahe che te tenA zAsanadha`nA pAlaka mane che. svecchAnusAra pravRtti karavAvALA je prakAre te zAsanathI vimukha gaNavAmAM Ave che te prakAre jInapraNIta munizAsanathI vimukha potAnI IcchAnusAra cAlavAvALA muni paNu zAsanathI khahidbhUta banIne AjJAnA ArAdhaka banatA nathI. AjJAkAMkSI thavA mATe teNe munidharmanAM evA niyamAnuM pAlana karavu mAvazya che - asnihaH - yotAnA bhAtA pitA AhimAM, zabdAdi viSayobhAM mane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - --- - - - - zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 3 viSayoM meM, athavA zarIrAdikoM meM sneha-mamatA-rahita honA / paNDitaHtIrthaGkara prabhukI AjJA samajhane meM kuzalamati honaa| bhAvArtha:-niyamoM kA acchI taraha se parizIlana karanevAlA aura unakA dravya, kSetra kAlAdi kI vyavasthA ke anusAra pAlana karanevAlA vyakti jisa prakAra andhazraddhAlu na ho kara apane pratyeka kAryako upayogapUrvaka karatA hai aura tajjanya suphala se loka meM prazaMsanIya evaM kuzalamati mAnA jAtA hai usI prakAra se jo muni dharma ke pratyeka niyamoMkA acchI tarahase parizIlana kara dravya, kSetra, kAla, bhAvase vyavasthAnusAra unakA pAlana karatA hai-unakA ucita rItise hArdika lagana se sevana karatA hai vaha medhAvI muni kabhI bhI apane kartavyapatha se vicalita nahIM hotA hai, aura munidharmapAlanajanya karmoM kI anantaguNI nirjarArUpa suphala se zobhita hotA huA kramazaH muktikA lAbha karatA hai| isaliye AvazyakatA hai ki munijana maunIndra (vItarAga ) pravacanameM sthita ho kara usake pratyeka niyamoM aura upaniyamoM ke sacce jJAtA baneM / munidharma meM dakSa muni pApabhIru hotA hai / mAtA-pitAdikameM sneharikta muni zakaTa-gADIkI rakSA ke liye akSa (dhurI) meM tailadAna kI taraha dehakI sthiti ke nimitta hI vinA kisI rAga-dveSake AhAra karatA huA tIrthaGkara prabhukI AjJA kA pAlaka bana munidharma kA saccA ArAdhaka hotA hai| zarIra mA4imA 2neDa mamatA 2lita tha', paNDitaH-bheTave tIrtha42 prabhunI mAjJAmA kuzaLatA prApta karavI. - bhAvArtha -niyamone sArI rIte pALavAvALI ane tene dravya kSetra kALa AdinI vyavasthA anusAra pAlana karavAvALI vyakti jevI rIte aMdhazraddhALu na banIne potAnA pratyeka kAryane upagapUrvaka kare che, ane tethI lokamAM prazaMsanIya temaja kuzaLa manAya che. A ja rIte je muni dharmanA pratyeka niyamane sArI rIte kuzaLatApUrvaka pALe che, dravya kSetra kALa ane bhAvathI vyavasthAnusAra pAlana kare che tevo medhAvI muni keI paNa vakhate potAnA kartavya-pathathI calita thatuM nathI, ane muni dharma pAlanajanya karmonI anaMtaguNa nirjarArUpa saphaLathI zebhita banIne kamathI muktine lAbha kare che, A kAraNe Avazyaka che ke munijana vItarAga pravacanamAM sthita banIne tenA pratyeka niyamo ane upaniyamone sAco jANakAra bane. munidharmamAM dakSa muni pApabhIru hoya che. mAtApitAdikamAM neharahita muni gADInA dharAmAM purAtA telanI mAphaka dehanI sthiti mATe ja zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre pararAtraM-rAtreH pUrvAparau bhAgau pUrvApararAtraM, pUrvarAtrasya yAmadvayAtmakasya madhye prathamo yAmaH, evamapararAtrasya pazcimo yAmaH, tatra praharadvaye jAgaritaH san yatamAnaH atikramaNasvAdhyAyadhyAnAdikamanutiSThan , upalakSaNAnmadhyavartinyA rAtre. ryAmadvaye yathAvidhi zayAnaH, rAtrau yatnakathanena dine'pi tatkathanaM spaSTameva / zaktisattve sthavirakalpikA madhyavartiyAmamadhye'pi jAgrati / jinakalpikAcaikaM praharaM svapanti, saptasu prahareSu jAgrati / evaM niSkramaNapravezAdau munirdivase cakSurvi pUrvApararAtraM yatamAnaH-rAtri ke pUrva aura apara bhAgoM kA nAma pUrvApararAtra hai| rAtri ke 4 prahara hote haiM / eka prahara rAtri ke cauthe hisse ko kahate haiM / pUrvarAtra ke do praharoM meM se prathama prahara meM, pazcimarAtra ke do praharoM meM se antima prahara meM (arthAt rAtrike 4 praharoM meM se pahale cauthe praharoM meM ) jAgrata raha kara pratikramaNa, svAdhyAya aura dhyAnAdika krnaa| bAkI ke dUsare tIsare praharoMmeM yathAvidhi nidrA lenaa| "yatamAnaH" padase dina meM bhI yathAvidhi svAdhyAyAdika kA karanA spaSTa sUcita hotA hai |jb rAtrimeM bhI pratikramaNAdikakI vidhi prakaTa kI gaI hai to dina meM bhI yathAvasara svAdhyAya karanA yaha bAta svataH spaSTa hai| zakti ke sadbhAva meM sthavirakalpI muni rAtrike madhyavartI do praharoM meM bhI jAgarita rahate haiN| jinakalpI sAdhu eka prahara hI nidrA lete haiN| bAkI dinarAta ke praharoM meM jAgate rahate haiN| isItaraha niSkramaNa-pravezAdika meM koI paNa rAga-dveSa vagara AhAra grahaNa karIne tIrthaMkara bhagavAnanI AjJAnA pAlaka banI yunidharmanA sAcA ArAdhaka bane che. pUrvApararAtraM yatamAnaH-rAtrIna pUrva bhane 2552 lAnu nAma puurvaa52rAtra che, rAtrInA cAra prahara che, eka praharane rAtrIne cotho bhAga kahe che. pUrva rAtranA be praharamAMthI prathama praharamAM, pazcima rAtanA be praharamAMthI aMtima praharamAM (arthAta-rAtrInA cAra praharamAMthI pahelA cothA praharamAM) jAgRta rahIne pratikramaNa, svAdhyAya temaja dhyAnAdika karavuM. bAkInA bIjA ane trIjA praDamA yathAvidhi nidrA sevI. " yatamAnaH" 54thI hivase pazu yathAvidhi svaadhyAyAdika karavuM tevuM spaSTa sUcita thAya che. jyAre rAtrImAM paNa pratikamaNAdikanI vidhi Apela che, te divasamAM paNa yathAvasara svAdhyAya karavuM, e vAta sAva spaSTa che. zaktinA saddabhAvamAM sthavirakalpI muni rAtrInA madhyavartI be praharemAM paNa jAgrata rahe che, janakalpI sAdhu eka prahara ja nidrA le che, bAkI dinarAtanA praharamAM jAgatA rahe che. A pramANe niSkramaNa-pravezAdikamAM muni divase zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 paye'pi yatnaM vidadhAti kiM punrckssurvissyraatraavityaashyH| etadeva prakaTayati'sadA zIla'-mityAdi, sadAsarvakAlaM zIlam aSTAdazasahasrazIlAGgarathaM cAritraM vA, athavA zIlaM paJcamahAvratasAdhanabhUtaM guptitrayaM sakalendriyadamanaM kaSAyanigrahaM vA saMprekSya-jJAtvA tameva yAvajjIvamanupAlayet / uktaJcamuni dina meM bhI dekha-bhAla kara samitipUrvaka pravRtti karatA hai| dina meM bhI jaba vaha yatanApUrvaka apanI pratyeka kriyAoMko karatA hai to rAtri meM bhI ki jisameM cakSurindriya kA viSaya koI bhI padArtha spaSTa rUpase nahIM hotA hai, use apane pratyeka pravRtti meM yatanA rakhanI hI caahiye| ataH rAtri meM vihArAdi nahIM karanA yaha bAta bhI svataH siddha ho jAtI hai| "sadA zIlaM saMprekSya zrutvA bhavedakAmo'jhaJjhaH "-sarvakAla 18 hajAra zIloM ke bhedoM kA, yA cAritra kA athavA pAMca mahAvratoM ke sAdhanabhUta guptitraya, sakalendriyoMkA damana aura kaSAyoM kA nigraharUpa zIlakA acchI taraha jJAtA bana usakA yAvajjIvana pAlana kre| guruke nikaTa zIlake pAlane kA aura usake nahIM pAlane kA pariNAma jAnakara vaiSayika icchAoM se rahita hokara mAyA, tRSNA athavA krodha se rahita hove / ____bhAvArtha-18 hajAra zIla ke bheda jo AgamoM meM prakaTa kiye gaye haiM, munikA kartavya hai ki unakA bhalI prakAra pAlana kare / 5 mahAvrata, 5 samiti aura 3 gupsi, isa 13 prakAra ke cAritra kI aaraapaNa jANI joIne samitipUrvaka pravRtti kare che. divase paNa jyAre te yatnApUrvaka pitAnI pratyeka kriyAo kare che to rAtrImAM paNa ke jemAM cakSurindriyane viSaya keI paNa padArtha spaSTa rUpathI thatuM nathI tene pitAnI pratyeka pravRttimAM yatnA rAkhavI joIe. eTale rAtrImAM vihAra Adi na karavA e vAta AthI spaSTa rIte siddha thAya che. "sadA zIlaM saMprekSya zrutvA bhavedakAmo'jhaJjhaH"-sAta sA2 12 zalenA bhedane, athavA cAritranA ane pAMca mahAvratanA sAdhanabhUta guNitraya, sakala IndriyanuM damana ane kaSAyenA nigraharUpa zIlanA sArI rIte jJAtA banI tenuM jiMdagI paryata pAlana karavuM. gurUnI pAsethI zIlanA pAlananA ane nahi pALavAnA pariNAmane jANIne vaiSayika IcchAothI rahita banI mAyA, tRSNa ane kodhathI rahita thavuM. -aDhAra hajAra zIlanA bheda je AgamamAM pragaTa karAyA che te mATe muninuM kartavya che ke tenuM sArI rIte pAlana kare. pAMca mahAvrata, pAMca samiti, ane traNa gupti, evA tera prakAranA cAritranI ArAdhanA kare. pAMca mahAvratonA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre " mahAvratasamAdhAnaM, tthaivendriysNvrH| tridaNDaviratitvaM ca, kapAyANAM ca nigrahaH" // 1 // tacca zIlamiti bruve" tatra kSaNamapi no pramAdayediti bhAvaH / zIlavato guNamAha-zrutvetyAdi, yaH zrutvA-zIlaparijJAnaM tadanupAlanaphalaM tadviparItakartRNAM narakanigodAdiparibhramaNaM ca gurusakAzAdAgamAdvA''kaNya, akAmaH icchAdidhanA kare / 5 mahAvratoM ke sAdhanabhUta 3 guptikA pAlana aura pAMca indriya aura eka manakA damana karanA, kaSAyoM kA nigraha karanA ye saba bAteM zIla ke hI antargata haiN| munijana ko "zola kA pAlana karanA cAhiye" isa kI vaktanyatA meM ina samasta bAtoM kA avazya pAlana ucita hai| ina sabakA pAlana munidharma se saMbaMdha rakhatA hai / kahA bhI hai "mahAvratasamAdhAnaM, tthaivendriysNvrH| tridaNDaviratitvaM ca, kaSAyANAM ca nigrahaH // 1 // arthAt-mahAvratAdikoM kA ArAdhana zIlarUpa se kahA gayA hai, aisA samajha kara inake pAlane meM eka kSaNa bhI pramAda nahIM karanA caahiye| 'zrutyA'-ityAdi padoMchArA zIlavAnake guNako sUtrakAra kahate haiM jo muni zIlake parijJAna, evaM usake pAlanajanya phalako tathA zIlake sevana se rahita mAnavoM ke narakanigodAdimeM paribhramaNa ko guru se athavA Agama se suna kara icchAdikAmase rahita ho jAtA hai vaha AdhArabhUta traNa guminuM pAlana ane pAMca Indriya ane eka mananuM damana karavuM, kaSAyone nigraha kare e saghaLI vAte zIlanI antargata che. "munijanane zIlanuM pAlana karavuM joIe" A prakAranI rItamAM A saghaLI vAtanuM avazya pAlana karavuM joIe. A badhAnuM pAlana muni dharma sAthe saMbaMdha rAkhe che. 55 cha " mahAvratasamAdhAnaM, tathaivendriyasaMvaraH / tridaNDa-viratitvaM ca, kaSAyANAM ca nigrahaH " // 1 // arthAt mahAvratAdikonuM ArAdhana zIlarUpathI kahela che evuM samajIne tenA pAlanamAM eka kSaNane paNa pramAda kare joIe nahIM. zAsavAnanA guNane sUtrA2 cha-'zrutvA' tyAdi je muni zIlanA parijJAnane, ane tenA pAlanajanya phaLane, tathA zIlanA sevanathI rahIta mAnavanA narakanigodAdimAM paribhramaNane gurU ane AgamathI sAMbhaLIne IcchAdi kAmathI rahita banI jAya che te mAyA, krodha ane tRSNAthI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 kAmavarjitaH, evam ajhaJjhA avidyamAnA jhaJjhA-mAyA krodhastRSNA vA'sya so'jhaJjho bhavet kAmajhaJjhayoniSedhena mohanIyodayo'pi niSidhyate; taniSedhAdeva zIlasampanno bhavennAnyathetyabhiprAyaH, ayamatra sAraH-dharmazravaNAnantaraM kAmajha jhAdirahito bhavediti pratipAdanenottaraguNAnAM grahaNamupalakSaNatvena mUlaguNagrahaNaM ca siddham / tatazcAhiMsAdimahAvratadhArI bhavediti / nanu cAnihatabalavIryasya zIlazAlino bhavadupadezAnuSThAyino mama sAmpatamapi na nikhilakarmApanayo jAto'tastadupAyaM mahyaM brUhi yena zIghraM sakalakarmakSayo bhavet / krodha, mAyA athavA tRSNA se bhI rahita ho jAtA hai / kAma aura jhaMjhA -mAyA, krodha, athavA tRSNAke niSedha se mohanIya ke udayakA bhI vahAM niSedha huA samajhanA cAhiye, kyoM ki usake niSedhase hI vaha zIlasaMpanna hotA hai; anyathA nahIM / bhAvArtha-dharmazravaNa ke bAda "kAma aura jhaMjhA se vaha rahita hove" isa prakAra ke pratipAdana se uttaraguNoMkA grahaNa siddha ho jAtA hai, sAtha meM upalakSaNa se mUla guNoMkA bhii| isa se yaha bAta siddha hotI hai ki vaha ahiMsAdika-mahAvratadhArI hove / "aNeNa ceva jujjhAhi kiM te jujjheNa bajjhao" isa zeSa sUtrAMza kA khulAsA karane ke liye TIkAkAra isakA artha yoM karate haiM-ziSya gurudevase araja karatA hai-"maiM apane bala aura vIrya ko nahIM chipA kara zIla ke anuSThAnameM pravRtta hotA huvA Apake upadezAnusAra pravRtti kara rahA hUM, phira bhI mere samasta kaukA vinAza abhI taka bhI nahIM huA, ataH usakA upAya Apa kaheM ki jisase mere samasta karma zIghra naSTa ho jAveM, mujhe Apake vacanoM meM pUrNa vizvAsa hai, paNa rahIta thaI jAya che. kAma, mAyA, krodha ane tRSNAnA niSedhathI mohanIyanA udayane paNa tyAM niSedha thaye samajavo joIe, kAraNa ke tenA niSedhathI ja zIlasaMpanna bane che bIjAthI nahIM, tAtparya ke--dharmanA zravaNa pachI "kAma ane mAyAthI para bane " A prakAranA pratipAdanathI uttaraguNonuM grahaNa siddha thAya che. sAthe sAthe upalakSaNathI mULaguNane paNa grahaNa thAya che. AthI e vAta siddha thAya che ahiMsAdika-mahAvratadhArI bane. "aNeNa ceva jujjhAhi kiMte jujheNa bajhao // zeSa sUtrAMzana! musAsa! karavA mATe TIkAkAra Ane artha A prakAre kare che- - ziSya gurUne araja kare che-" mAruM potAnuM baLa ane vIryane nahi chupAvIne zIlanA anuSThAnamAM pravRtti karato huM ApanA upadeza anusAra pravRtti karuM chuM chatAM mArA samasta karmone vinAza haju sudhI thaye nathI, mATe Apa ene upAya mane batAve ke jethI mArAM samasta karma zIdhra nAza pAme. mane ApanA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 AcArAgasUtre bhavadvAkyena cAhaM siMhenApi yoddhuM samartho'smi karmakSayArthaniSkrAntasya na kimapyazakyamastIti tadupAyo vaktavyaH? iti pRSTavantaM ziSyaM gururAha-'anene 'tyAdi, anena caiva audArikazarIradvArA jJAnAvaraNIyAdikarmazatruNA saha ratnatrayArAdhanapatAkAgrahaNAya muktaye vA prANaparityAgenApi tvaM yudhyasva-kamarighuparAjayasva, bAhyataH =Atmano bahisthitena siMhAdinA saha te-tava yuddhena saMgrAmeNa kimvRthetyarthaH, karmazatruvijayAdeva tava sakalakarmApanayo bhAvItyavadhArya tatraiva yatasveti hRdym||03|| maiM ApakI AjJA se siMha ke sAtha bhI yuddha karane meM samartha hUM, he gurudeva ! maiM to karmoM ke nAza karane ke liye hI gharase nikalA hUM, mere liye azakya kAma kucha bhI nahIM hai, isaliye karmakSaya jitanA jaldI se jaldI ho sake Apa aisA upAya zIghra kaheM" isa prakAra pUchanevAle ziSyajana ke prati gurudeva kahate haiM-he ziSya ! tuma isa audArika zarIra se hI jJAnAvaraNIyAdi karmazatruoM ke sAtha ratnatraya kI ArAdhanArUpa patAkAko grahaNa karane ke liye, athavA mukti pAne ke liye prANapaNa se (prANoM kI paravAha kiye vinA) yuddha karo, karmazatruoM para vijaya prApta karo, apane se bAhya siMhAdika ke sAtha yuddha karane se tumheM kyA lAbha ho sakatA hai? mohanIya karmake jItane se hI tumhAre samasta karmoM kA vinAza ho jAyagA, aisA nizcaya kara usake hI sAtha yuddha karane kA prayatna karo ||suu03|| vacanamAM saMpUrNa vizvAsa che. ApanI AjJAthI huM siMhanI sAthe paNa yuddha karavA samartha chuM. he gurUdeva ! huM te karmone nAza karavA mATe ja gherathI nIkaLe chuM. mAre mATe azakya evuM keI kAma nathI. A mATe mArA karmone jaladImAM jaldI kSaya thAya e upAya tAtkAlika batAve." A prakAre gurU pAse pUchanArA ziSyajanane gurUdeva kahe che ke he ziSya ! tuM A audArika zarIrathI ja jJAnAvaraNAdika karmazatruonI sAthe ratnatrayanI ArAdhanArUpa patAkAne grahaNa karavA mATe athavA mukti meLavavA prANa paNa (prANanI paravA karyA vagara) yuddha kara-karma zatruo upara vijaya prApta kara, bAharanA-tArAthI dUra evA siMhAdikanI sAthe yuddha karavAthI tene kaye lAbha maLavAnuM che? mohanIya karmane jItavAthI ja tArA samasta karmone vinAza thaze, e nizcaya karI enI sAthe yuddha karavAno prayatna kara mohanIyanA vinAzathI tArA zeSa karmone tAtkAlika nAza thaI jaze. sU0 3 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 3 101 duSpArasaMsArapArAvAre majjato janasya tartumidaM susAdhanamanekabhaveSu prAptumazakyamiti darzayati-'juddhArihaM ' ityaadi| mUlam-juddhArihaM khallu dullahaM, jahittha kusalehiM parinnAvivege bhAsie,cue hu bAle gabbhAisu rajjai, assi ceyaM pavuccai, rUvaMsivAchaNaMsivA,se hu ege saMviddhapahe muNI annahA logamuvehamANe,iya kamma pariNAya savvasosena hiMsai, saMjamai,nopaga bhai, uvehamANo patteyaM sAyaM, vaNNAesI nArabhe kaMcaNaM savvaloe egappamuhe vidisappainne niviNNacArI arae pyaasu|| sU0 4 // ____ chAyA--yuddhArha khalu durlabhaM, yathA'tra kuzalaiH parijJAviveko bhASitaH, cyuto hu bAlo garbhAdiSu rajyate; asmizcaitatprocyate, rUpe vA kSaNe vA, sa hu saMviddhapatho muniH, anyathA lokamutprekSamANaH, iti karma parijJAya sarvataH sa na hinasti, saMyamayati, no pragalbhate, utprekSamANaH pratyekaM sAtaM, varNAdezI nArabhate kaMcana sarvaloka ekapramukho vidikpratI? nirviNNacArI arataH prajAsu // mU0 4 // TIkA--'yuddhAha '-mityAdi, idamaudArikazarIraM yuddhAha-parIpahAdibhiH saha bhAvasaMgrAmayogyaM khalu avadhAraNe tasya durlabhamityanena sambandhastena durlabhaM khalu= duSpAra isa saMsArarUpI samudra meM paribhramaNa karanevAle prANI ke liye yaha susAdhana aneka bhavoM meM bhI durlabha hai-isa bAta ko sUtrakAra pradarzita karate haiM-" juddhArihaM" ityaadi| ___ manuSyoM ke zarIra ko audArika zarIra kahate haiN| isa audArika zarIra se hI samasta karmoM kA nAza hotA hai / yadyapi audArika zarIra tiryazca aura manuSyoM kA hotA hai to bhI tiryaJca ke audArika zarIra kI yahAM vivakSA nahIM hai / karmoM ke kSaya kA kAraNa hone se manuSya ke hI audArika zarIra kI vivakSA hai / isaliye sUtrakAra kahate haiM ki duSpAra A saMsArarUpI samudramAM paribhramaNa karavAvALA pANI mATe A susAdhana aneka bhavamAM paNa durlabha che-A vAtane sUtrakAra pradarzita kare che- " judvArihaM" tyAdi. manuSyanA zarIrane audArika zarIra kahe che A dArika (manuSya zarIra) thI ja samasta karmone nAza thAya che. dArika zarIra tiryaMca ane manuSyanuM hoya che, paranta tiryaMcanA audArika zarIranI vivakSA ahiM nathI. manuSyanA ja dArika zarIra karmono kSayanuM kAraNa hovAthI enI vivekSA che. sUtrakAra kahe zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AcArAgasUtre durlabhameva-duHkhenaiva labhyam karmayuddhArhamanuSyazarIralAbhena tava sarvakarmakSayo'vazyaM zIghrameva bhAvIti ziSyakRtapUrvapraznasyottaramabhihitam / kazcana marudevIvat te naiva bhavena karmakSayamAsAdayati, kazcica subAhukumAravatsaptASTabhavaiH, aparaH kazcid dezonArddhapudgalaparAvarteneti, tena kimAyAtamityAha- yathe'-tyAdi, yathAnyena yaha manuSya kA audArika zarIra pariSahAdikoM ke sAtha bhAvayuddha ke yogya hai, yaha zarIra hI unase yuddha kara sakatA hai; anya vaikriyAdika nahIM! isa zarIra kI prApti durlabha hai, baDe puNyAnubaMdhI puNya se hI yaha manuSya tana milatA hai| isaliye ziSya ko AzvAsana dete hue guru mahArAja kahate haiM ki "karmayuddhArhamanuSyazarIralAbhena tava sarvakarmakSayo'vazyaM zIghrameva bhAvIti" tuma ghabarAo nahIM, yadi hamAre vacanAnusAra tuma pravRttizIla rahoge to vizvAsa rakho isa prApta hue zarIra se tuma karmoM kA zIghra vinAza kara sakoge, kAraNa ki karmoM ke sAtha yuddha karane yogya yaha audArika zarIra tumheM prApta huA hai| isa prakAra pahile ziSyadvArA kiye gaye prazna kA yaha uttararUpa samAdhAna hai| isa zarIradvArA koI 2 jIva marudevI jaise usI bhavase karmakSaya kara dete haiN| koI 2 subAhukumAra kI taraha sAta ATha bhava meM, aura koI 2 dezona ardhapudgalaparAvartana kAlameM koM ke kSapaka hote haiN| isaliye jisa prakArase che--manuSyanuM A dArika zarIra parISahAdikonI sAme yuddha karavA gya che. A zarIra ja enI sAme yuddha karI zake che, anya vaikiyAdika zarIra nahi ! A zarIranI prApti durlabha che - mahA puNyAnubaMdhathI ja A mahAmUlya manuSya deha prApta thAya che. mA bhATaziSyane sAzvAsana mAtA zu3 mhaa2|04 4 cha -"karmayuddhAhamanuSyazarIralAbhena tava sarvakarmakSayo'vazyaM zIghrameva bhAvIti " tame sarAya nali amArA vacana anusAra tame pravRttizIla raheze te vizvAsa rAkho A prApta thayela zarIrathI tamo karmone zIgha vinAza karI zakaze, kAraNa ke karmonI sAthe yuddha karavAne mATe audArika zarIra tamane prApta thayela che. A prakAre pahelAM ziSyadvArA karAelA praznane A uttararUpa samAdhAna che. A zarIradrArA kaI kaI jIva marUdevI jevA A bhavamAM ja karmakSaya karI de che. keIkeI subAhakumAranI mAphaka sAta ATha bhavamAM, kaI kaI dezena adhapudgalaparAvartanakALamAM karmone kSapaka thAya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 3 103 prakAreNa atra-asmin saMsAre kuzalaiH bhAvakuzalaiH tIrthaMkaragaNadharAdikaiH parijJAvivekaH parijJAyAH=jJapratyAkhyAnabhedena dvividhAyAH vivekaH dravyato bhAvatazca vicAraH bhApitaH kathitaH, tatra dravyato vivekaH kalatraputramitrANAM svazarIrasya cAsAratayA cintanam , bhAvato viveko mamatvavarjanam ,tapAsaMyamAbhyAM karmanirjarA bhavatIti viveko jAyate / parijJAbhedamevAha--yazca pUrvotthAyI cAritrAntarAyodayAt pazcAnnipAtI sa cyutaH dharmAt manuSyajanmato vA patitaH paribhraSTa ityarthaH, hu= vitarke; bAla: dharmapatanajanitanarakanigodAdibhramaNapratIkArajJAnakalAvikalaH garbhAisa saMsArameM kuzala tIrthaGkarAdi dvArA parijJAviveka kahA gayA hai / usa ke anusAra pravRtti karanevAlA muni usI bhava se yA paraMparA rUpa se kucheka bhavoM meM karmoM kA vinAza kara mukti kA lAbha prApta karatA hai| parijJA do prakAra kI kahI hai| 1 jJaparijJA 2 pratyAkhyAnaparijJA / parijJA kA viveka bhI dravya aura bhAvase do prakArakA hai / strI, putra, mitra aura apane zarIra kA asAratArUpa se cintavana karanA dravyaviveka hai / mamatva kA tyAga karanA yaha bhAvaviveka hai| arthAt-'tapa aura saMyama se kokI nirjarA hotI hai / isa prakAra kA viveka utpanna honA bhAvaviveka hai| "cue hu bAle ganbhAisu rajai" yahAM sUtrakAra-parijJA ke bhedoM ko kahate haiM jo pUrvotthAyI hai, parantu cAritrAntarAya ke udaya se pazcAnnipAtI hai vaha cyuta hai-dharma se athavA manuSyajanmase patita hai-bhraSTa hai / "hu" vitarka meM haiM / dharmase patita honepara merA bhramaNa narakanigodAdika gatiyoM che. A mATe je prakArathI A saMsAramAM kuzala tIrthaMkarAdidvArA parijJAvika kahevAyela che te anusAra pravRtti karavAvALA muni te ja bhavamAM athavA paraMparA rUpathI thoDAka bhAmAM karmone vinAza karI muktine lAbha meLave che. pariNA be prakAranI kahI che. 1 jJa-pariNA, 2 pratyAkhyAna-parijJA. parijJAne viveka paNa dravya ane bhAvathI be prakAranuM che. strI, putra, mitra ane potAnA zarIranI asAratA rUpathI ciMtana karavuM dravya-viveka che. mamatvane tyAga karavo bhAvaviveka che. tapa ane saMyama dvArA karmonI nirjarA thAya che A prakArane viveka utpanna thavo bhAvaviv cha." "cue hu bAle gambhAisu rajjai" mAhiM sUtrA2 parizAnA leho 4 che. je pUrvotthAyI che, paraMtu cAritranA aMtarAyathI pazcAnnipAtI che, te cuta che--dharmathI athavA manuSya janmathI patita che-bhraSTa che. "hu" zabda vitarkamAM che. dharmathI patita thavAthI mAruM bramaNa naraka nigodAdika gatiomAM thaze, A prakAranuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AcArAgasUtre diSu-garbhAdijanyaduHkhavizeSeSu, Adipadena janma-kaumAra-yauvana-jarA-maraNa-narakanigodAdirUpaduHkheSu, yadvA-garbhAdiSu-dehavikalpeSu saMsAravikalpeSu vA rajyate Asakto bhavati tatraiva pacyate dahyate cetyarthaH / yadvA -- rajjai' ityasya 'rIyate' meM hogA-isa prakAra ke tatpratIkAra svarUpa jJAna se jo rahita hai vaha bAla hai / bAla jIva garbhAdikoM (garbhAdijanya duHkhavizeSoM) meM Asakta hotA hai| vahIM para pacatA rahatA hai vahIM para tar3apatA rahatA hai| "garbhAdi " ke Adi pada se janma, kumAra, yauvana, jarA, maraNa, naraka aura nigodAdika ke duHkhoM kA grahaNa huA hai ina duHkhoM meM athavA zarIrake vikalpoM yA saMsAravikalpoM meM Asakta banA hai / yadvA-" rajjai" isakI chAyA "rIyate" bhI hotI hai| jisakA yaha bhAva hai ki bAlajIva garbhAdikoM meM bAraMbAra janma maraNa dhAraNa karatA rahatA hai| bhAvArtha-parijJA ke bhedoM ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki jo cAritra ko le kara bhI pazcAt cAritrAntarAya ke udaya se usase patita ho jAte haiM ve bAlajIva haiM unakA chuTakArA isa saMsAra se nahIM hotA -narakanigodAdikake kaSToMkA aura janma, bAlyAdika avasthA janya aneka kaSToM kA unheM samaya 2 para sAmanA karanA par3atA hai| cAritra jaisI sundara tatpatIkAra svarUpa jJAnathI je rahita che te bAla che. bAla jIva garbhAdika (zAhinya hu:5 vizeSa! ) mA mAsata DAya che. arthAt tpte| 2 cha. " garbhAdinA mAhi 54thI bhanbha, subhA2, yauvana, vRddhAvasthA, bha25], na24 ane nigodAdikanAM duHkhonuM grahaNa thayela che. A duHkhamAM athavA zarIranA vikalpomAM athavA saMsAravika9pamAM ja vALa-jIva Asakta banI rahe cha. AthavA-" rajjai" menI chAyA "rIyate " 55 mane cha. ren| 2 // atha cha ke-bALa-jIva garbhAdikamAM vAraMvAra janma maraNanA pherA karato rahe che. bhAvArtha-parikSAnA bhedane pragaTa karavA mATe sUtrakAra kahe che ke cAritra grahaNa karavA chatAM paNa cAritrAntarAyanA udayathI je patita banI jAya che e bAlajIva che. ene chuTakAre A saMsArathI thatuM nathI. naraka nigodAdikanA temaja janma, bAlyAvasthA AdinA aneka duHkhone eNe samaya samaya para sAmane kare paDe che. cAritra jevI suMdara vastu hAthamAM AvavA chatAM je tene zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha lokasAraa5 u. 3 iticchAyAH tena garbhAdiSu rIyate gacchati / kutreti kathitamiti prazne gururAha'asmi'nityAdi, asmin Ahetapravacane, etatpUrvakathitaM vakSyamANaM ca procyate =akarSeNa kathyate tIrthakaragaNadharaiH, vakSyamANamAha-' rUpe '-ityAdi, rUpe-rUpavadviSaye, vA-grahaNAt zabdAdau gRddhaH, 'kSaNe ' kSaNa-kSaNaH hiMsA tatra, vA-zabdAdanRtacauryAdau, pravRttiM vidadhAti / atra rUpagrahaNena viSayeSu rUpasya pradhAnatayA, evamAsraveSu hiMsAyAH prAdhAnyena ca tayograhaNAdanyeSAmapi zabdAdInAmAvANAM ca grahaNaM bhavati / rUpavadviSayalAbhAya dharmAtparibhraSTo garbhAdau rajyate / idamatra pocyate ityanena sambandhaH, yazcaitadviparItAcAradhArI sa kIdRzo bhavatItyAha-'sa' ityAdi, vastu hAthameM A jAne para jo use kho detA hai vaha manuSya janma ke lAbhase vaMcita ho jAtA hai aura use tiryaJcAdi gatimeM paribhramaNa karanA paDatA hai| isaliye isa Aheta pravacanameM jIvoM ko samajhAne ke liye hI yaha pUrvokta kathana tathA Age kahA jAnevAlA viSaya pratipAdita kiyA hai| vakSyamANa viSayameM sUtrakAra yahI kaha rahe haiM ki bhagavAn tIrthakara gaNadharAdika kA yaha Adeza hai ki jo manuSya yA muni rUpayukta viSayoM meM aura zabdAdika padArthoM meM gRddha banA huA hai vaha, hiMsA meM aura zeSa jhUTha, corI AdikoM meM pravRttizIla hai| yahAM viSayoM meM rUpa kI pradhAnatA hone se rUpa ke grahaNase zabdAdikoM kA, AsravoM meM hiMsA kI pradhAnatA hone se usake grahaNa se anya jhUTha, corI Adi anya AsravoM kA grahaNa ho jAtA hai isa prakAra " asmizcaitat procyate" yahAM taka ina padoM kA saMbaMdha hai / jo pUrvokta se viparIta apanI pravRtti rakhatA hai I bese che te manuSya janmanA lAbhathI vaMcita ja banI jAya che. ane teNe tiryaMca Adi gatimAM paribhramaNa karavuM paDe che. A mATe A Ahata pravacanamAM jIvone samajAvavA mATe A pUrvokta kathana ane AgaLa kahevAmAM AvanAra viSaya pratipAdita karyo che. vaphTamANa viSayamAM sUtrakAra ema kahe che ke-bhagavAna tIrthakara gaNadharAdikane A Adeza che ke, je manuSya athavA muni rUpayukta viSayamAM ane zabdAdika padArthomAM lubdha banela che te, hiMsA temaja cerI, juTha AdimAM pravRttizIla che. ahiM viSayamAM rUpanI pradhAnatA hovAthI rUpanA prahaNathI zabdAdikonA, AsamAM hiMsAnI pradhAnatA hovAthI hiMsAnA grahaNathI bIjAM cerI juTha Adi manya mAsaponu grahaNa 25 taya che. yA prasAra " asmiMzcaitat procyate" mAI sudhI A padene saMbaMdha che. je pUrvoktathI viparIta pitAnI pravRtti rAkhe che zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AcArAgasUtre saH garbhAdiyAptinidAnaviSayakaSAyAbhiSvaGgajJAnavAn dharmAdapatita AsravanivRttaH, huravadhAraNe, tena sa eva nAnyaH muniH saMyataH, saMviddhapatha: abhyastaratnatrayo munirbhavet , api ca anyathA bhinnaprakAreNa lokaM-viSayakaSAyamadhyamadhyAsInaM hiMsAdiparAyaNamasaMyatalokam , utprekSamANaH-budhyamAnaH, tataH kimityAha-'itI'-tyAdi, vaha kaisA hotA hai ? isake samAdhAnArtha sUtrakAra "sahu saMviddhapatho muniH" isa zeSAMzakA kathana karate haiM-garbhAdikakI prApti ke kAraNabhUta jo viSayakaSAya haiM unameM jo anabhilASI hai, jo yaha samajha cukA hai isa jIvakA garbhAdika meM patana viSayakaSAyoM ke sevana se hI hotA hai vaha dharma se apatita hotA huA karmAsravoM se judA rahatA hai / yahAM "hu" avadhAraNa artha meM hai| isase yaha abhiprAya nikalatA hai ki jo viSayAdikase nivRtta hai vahI dharma se apatita aura AsravoM se rahita hai, anya nahIM; vahI vAstavika muni hai, anya nahIM; vahI saMviddhapatha hai-- abhyasta ratnatrayavAlA hai aura abhyasta ratnatrayavAlA hI saccA muni ho sakatA hai, anya nahIM; yahI muniratna asaMyata lokako viSayakaSAyoMke madhyameM par3A huA jAnakara tathA hiMsAdika pApoM se anivRtta samajha kara usase nivRtta ho mana, vacana aura kAya se prANiyoM kI hiMsA se nivRtta ho jAtA hai, dUsaroM ko bhI isa kArya meM pravRtta nahIM karatA hai aura na isa kArya meM lage hue vyaktiyoM kI vaha anumodanA hI karatA hai; kyoM seko Doya che ? mAnA samAdhAnamA sUtrA2 " se hu saMviddhapaho muNI" 2 // zeSAMzanuM kathana karatAM kahe che ke - garbhAdikanI prAptinA kAraNarUpa je viSaya kaSAya che emAM je abhilASa vagarane banI A samajI cukela che ke A jIvanuM viSayAdikanA sevanathI ja garbhAdikamAM patana thatuM rahe che ane e dharmathI patita na banatAM karmAsathI judo rahe che. ahiM "ha" zabda avadhAraNa artha mAM che. AthI e abhiprAya nikaLe che ke je viSayAdikathI nivRtta che e dharmathI apatita ane AsavathI rahita che, bIjA nahi. e ja vAstavika muni cha, bhoka nali. se sAyA 55 52 che. mlyst-2tntryvaa| cha. 28ystratnatrayavALA ja sAcA muni banI zake che, bIjA nahi. AvA muniratna asaMyata lekene viSayakaSAyanA madhyamAM paDelA joI ane hiMsAdika pApothI anivRtta joIne enAthI nivRtta thaI mana, vacana ane kAyAthI prANIonI hiMsAthI nivRtta banI jAya che ane bIjAone AvA kAryothI reke che, kema ke e jANe zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 3 107 iti-pUrvoktakAraNaiH yad vaddhaM karma=jJAnAvaraNIyAdikaM tatkAraNaM ca sAvadhavyApArarUpaM sarvazaH sarvaprakAreNa parijJAya-dvividhaparijJayA jJAtvA parihatya ca saH karmaparijJAyI na hinasti-manovAkAyayogaiH prANino na hanti, upalakSaNAnna ghAtayati, naanumodytiityrtho'pi| api ca kiM karotItyAha-saMyamayati-pacanapAcanAdinavakoTibhyaH svAtmAnaM nivartayati / yadvA-saMyamayati-saptadazavidhaM saMyamaM karoti, kintu no pragalbhatena dhASTayaM vidadhAti-' kiM saMyamakriyayA pratilekhanAdikriyayA ca' ityAdirUpamauddhatyaM naacrti| upalakSaNatayA sa na krudhyati, nApi jAtikulAdimAnamAvahati, ki vaha jAnatA hai ki hiMsAdika pApoM se athavA pUrvokta kAraNoM se jIvoM ke jJAnAvaraNIyAdika karmoM kA baMdha hotA hai, isaliye jJAnAvaraNIyAdika karmoM ko tathA unake kAraNarUpa sAvadha vyApAroM ko vaha bhalI prakAra jJa-parijJAse jAna kara pratyAkhyAna parijJA se unakA tyAga karatA hai| isa prakAra vaha karmaparijJAyI muni mana, vacana aura kAya se tathA kRta kArita aura anumodanase una sabakA parityAgI hotA hai / tathA -pacanapAcanAdikase apane Apako navakoTise vizuddha rakhatA hai, athavA 17 prakAra ke saMyama kA AcaraNa karatA hai, itane para bhI usake anta:karaNameM mAnakI mAtrA bhI nahIM AtI hai, athavA-saMyama kriyA yA pratilekhanAdi kriyA ke AcaraNa se kyA ho sakatA hai ? isa prakAra kI vaha dhRSTatA nahIM karatA hai| upalakSaNa se yaha yaha bAta bhI jAnI jAtI hai ki vaha muni itanA saba kucha karatA huA bhI na kabhI krodha karatA hai aura na kulAdika kA garva hI karatA hai, na kahIM lubhAtA hai aura na kisI kI che ke-hiMsAdika pApothI athavA pUrvokata kAraNothI jene jJAnAvaraNIyAdika karmone baMdha thAya che. A mATe jJAnAvaraNIyAdika karmone, tathA enA kAraNarUpa sAvadya vyApArone e sArI rIte jJa-parijJAthI jANI pratyAkhyAna-parijJAthI ene tyAga kare che. A prakAre e karma parijJAthI muni mana, vacana ane kAyAthI temaja kRta, kArita ane anumodanathI A badhAne tyAga karanAra hoya che, temaja pAcana pAcanadikathI potAnI jAtane nava keTithI vizuddha rAkhe che. athavA 17 sattara prakAranA saMcamanuM AcaraNa kare che. Ama chatAM enA dilamAM mAnane lezamAtra moha jAgatuM nathI, athavA saMyamakiyA athavA pratilekhanAdi kriyAnA AcaraNathI zuM thaI zake che ? AvI dhRSTatA paNa tenA manamAM jAgatI nathI. upalakSaNathI e vAta paNa mAnavAmAM AvI che ke e muni ATaluM karavA chatAM paNa na te kyAre krodha kare che ke na to jAti ane kuLa Adino garva kare che. na te kayAMya zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AcArAgasUtre na lubhyati, na pratAraNAM karoti, ityApi jJeyam , asaMyamaparAyaNo'kartavyAcaraNe manAgapi na trapata ityAzayaH / muniH kimavadhAya pragalbhAdikaM na vidadhItetyAha'utprekSamANa' ityAdi, pratyekam ekaikasya prANinaH sAta-sukhamasAtaM ca utprepratAraNA (TaganA) hI karatA hai| parantu jo asaMyamasevI haiM-asaMyama meM parAyaNa haiM, ve ina akartavyoM ke karane meM jarA bhI saMkoca nahIM karate haiN| munijana dhRSTatA Adi jo nahIM karate haiM usakA kAraNa yaha hai ki ve vicArate haiM ki isa saMsArameM pratyeka prANI sukhAbhilASI hai| bhAvArtha:-uddhatatA ke karanese jIvoM ko saMkleza hotA hai, saMkleza duHkha kA eka prakAra hai / munijana aisA koI sA bhI vyavahAra nahIM kara sakate haiM jo anya jIvoM ko duHkhakAraka ho / unakI sadA yahI dhAraNA hotI hai ki duniyAM ke jitane bhI jIva haiM ve saba mere tulya sukhAbhilASI haiN| jisa prakAra apratikUla AcaraNa se mujhe kaSTa kA anubhava hotA hai usI prakAra se mere bhI aniSTa AcaraNa se inheM kaSTa kA anubhava hogA; ataH vaha samasta jIvoM meM AtmopamatA (AtmatulyatA) mAnatA hai / isaliye vaha kisI bhI prANI kA svapna meM bhI ghAta karane kA vicAra taka nahIM karatA hai| jo anya jIvoM ke ghAta karane taka ke vicAra ko nindita samajhatA hai vaha bhalA - dUsaroM ke liye usa aniSTa lobhAya che, athavA na te koIne Thage che, paraMtu je asaMyamasevI che-asaM. yamamAM parAyaNa che te AvAM akartavya karavAmAM jarA paNa saMkoca karate nathI. munijana dhRSTatA Adi nathI karatA tenuM kAraNa e che ke teo e vicAratA hoya che ke A saMsAranA pratyeka prANI sukhAbhilASI che. ____ lAvArtha:---dvatatA 421||thii yone 425 thAya cha, deza meM duHkhano eka prakAra che, munijana Avo koI paNa vyavahAra karI zakatA nathI ke je anya jIvone duHkhakAraka hoya. enI sadA eka ja dhAraNA rahe che ke duniyAnA jeTalA paNa jIva che e badhA mArA samAna sukhAbhilASI che. je prakAre apratikUla AcaraNathI mane duHkhano anubhava thAya che. A ja prakAre mArA aniSTa AcaraNathI emane paNa kaSTa thavAnuM. eTale te samasta jIvomAM AmepamatA (AtmatatyatA) mAnatA hoya che. A kAraNe teo kaI paNa prANIne svapnamAM paNa ghAta karavAno vicAra sarakhoe karatA nathI. je anya jIvone ghAta karavAnA vicArane nindita samaje che evA bIjAone AvI aniSTa kriyA karavAmAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 3 kriyA karane meM pravRtta hone kI preraNA yA upadeza bhI kaise de sakatA hai / jaba yaha bAta hai to phira jIvoMkA ghAta karanevAle prANiyoM ke kRtyoM kI vaha anumodanA bhI nahIM kara sakatA hai| isIliye vaha hiMsAdika pApoM se navakoTi se nivRtta hotA hai| yaha bAta " utprekSamANaH pratyeka sAtam" isa sUtrAMzase dhvanita hotI hai| athavA isakA yaha bhI Azaya nikalatA hai ki muni pratyeka saMsArI jIvoM ke sukha aura duHkha jAnate haiM, arthAt jina jIvoM ke jitanA sukha aura duHkha udayameM hogA-utanA unheM bhoganA hI paDegA, unake usameM na to koI kamI karanevAlA hai aura na koI vRddhi karanevAlA hai-isa prakAra se ve samasta jIvoM ke sukha aura duHkha ke jJAtA haiM, to bhI ve aisA samajha kara apanI pravRtti ko svacchanda nahIM bnaate| ve aisA vicAra nahIM karate haiM ki merI acchI pravRtti se kisI bhI jIva ke sukha duHkhameM parivartana to ho nahIM sakatA, phira kyA jarUrata hai ki maiM apanI pravRtti ko saMyamita rakhU, sukha duHkha kA bhoga pratyeka jIvoM ke karmAdhIna hai, maiM apanI zubha pravRtti se kisI bhI jIva ke karmodaya ko thoDe hI TAla sakatA hUM / isa prakAra kA vicAra karanA munijana ke liye yogya nahIM hai aisA ve jAnate haiN| yadyapi koI bhI jIva kisI bhI jIva ke karmodaya ko TAla nahIM sakatA hai| jisa pravRtta thavAnI preraNA ke upadeza paNa kaI rIte daI zake? jyAre AvI vAta che te pachI ene ghAta karavAvALA prANIonA kRtyenI te anumodanA paNa karI zakatA nathI, eTalA mATe teo hiMsAdika pApothI navakoTIthI nivRtta thAya cha. 2vAta " utprekSamANaH pratyeka sAtam" - sUtrAzayI panita thAyache, athavA eno e paNa artha nikaLe che ke muni pratyeka saMsArI jIvanamAM sukha ane duHkha jANe che. arthAt je jIvonAM jeTalAM sukha ane duHkhane udaya Avaze eTaluM eNe bhogavavuM ja paDaze. tene na keI ochuM karI zake che na koI vadhArI zake che. A prakArathI teo samasta jIvonA sukha ane duHkhanA jANakAra hoya che, te paNa teo e samajIne potAnI pravRttine svachaMdI banAvatA nathI. teo evo paNa vicAra karatA nathI ke mArI sArI pravRttithI koI paNa jIvanA sukha duHkhamAM parivartana thaI zakatuM nathI; te pachI huM mArI pravRttine AvA kAmomAM zuM karavA lagADuM ? sukha duHkhanuM bhogavavuM e pratyeka jIvane karmAdhIna che. huM mArI sArI pravRttithI koI paNa jIvane karmodaya thoDeja TALI zakuM chuM ? A prakArane vicAra karavo munijana mATe yogya nathI tevuM te jANe che. jo ke koI paNa jIva koI paNa jIvanA karmodayane TALI zakatA nathI je jIvanuM je zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AcArAGgasUtre kSamANaH = jAnAnaH, pragalbhAdikaM na vidadhIta / atra Atmaupamyena paraM na hanyAnna ghAtayenAnumodayedityartho'pi vyaJjitaH / kvaciccAnyasya sukhaduHkhe anyasyApi bhavataH, yathA - putrakalatrAdisukhaduHkhAbhyAM pitR-patyAdeH sukhaduHkhe jAyete, parantu tatra putrakalatrayoH zArIre mAnase api sukhaduHkhe, aparasya ca mAnase eva sukhaduHkhe iti vivekaH / jIva ke jo honahAra hai vaha ho kara hI rahegA, isameM thor3A sA bhI saMdeha nahIM, hamAre unake prati zubha karane se unakA zubha nahIM ho sakatA hai, yaha nizcita siddhAnta hai| to bhI munijana saba jIvoM prati zubha pravRtti hI karate haiM, kisI bhI jIvamAtrake prati kaSTakAraka pravRtti nahIM karate haiM / usakA kAraNa yahI hai ki ve samasta jIvoM ko apane samAna dekhate haiM, jAnate haiM / ve yaha acchI tarahase anubhava karate haiM ki jisa prakAra hameM dUsaroM kI azubha pravRtti se kaSTa hotA hai usI prakAra hamArI azubha pravRtti se bhI dUsare jIvoM ko kaSTa hogA / basa yahI soca samajha kara ve apane AcAra vicAra ko pavitra aura dUsaroM ko hitakArI ho aisA hI karate haiN| yaha mAnA ki ve dUsaroM ke ko TAla nahIM sakate, parantu itanA to kara sakate haiM ki unake azubha meM nimitta na bana kara azubha karmopArjana se baca sakate haiM / isIliye muni samasta jIvoM ko apane samAna jAna kara unakI na svayaM hiMsA karate haiM, na dUsaroMse karAte haiM aura na hiMsA karanevAle kI anumodanA hI karate haiM / thanAra hoya che te thaI ne ja rahe che, AmAM thoDA paNa sandeha nathI. mArA enA pratye zubha karavAnA prayAsathI paNa enu zubha thaI zakavAnuM nathI A nizcita siddhAMta che, te paNa munijana A badhA jIvo tarapha zubha pravRtti ja kare che. koi paNa jIvamAtra tarapha kaSTakAraka pravRtti karatA nathI. enu kAraNa e che ke te samasta jIvone potAnI mAphaka ja jue che--jANe che, teo sArI rIte anubhava kare che ke je prakAre bIjAonI azubha pravRttithI mane duHkha thAya che eja rIte mArI azubha pravRttithI bIjAne duHkha thaze, A samajI vicArI teo potAnA AcAra-vicArA pavitra tathA khIjAone hitakArI ane tema ja kare che. e mAne che ke teo bIjAnA karmone TALI zakatA nathI, para Mtu eTaluM tA karI zake che ke tenA azubha karmopAnathI bacI zake che. A mATe muni samasta jIvAne potAnA samAna jANI enI na pote hiMsA kare che na khIjAthI karAve che ke na to hiMsA karavAvALAne anumodana Ape che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 kvaciccAnyasya mukhaduHkhe pareNa tadviparItarUpeNAnubhUyete, yathA zatruprabhRteH sukhenA'paro duHkhaM, duHkhena ca mukhamanubhavati, tatrApi caikasya zArIre mAnase api, parasya mAnase eveti hRdayam / ____ madhyasthabhAvApannasya paramANisukhena sukha duHkhena ca duHkhaM jAyate " samaH zatrau ca mitre ca" ityatroktatvAditi tattvam , tena kiM prakRte ? ityAha'varNAdezI'-tyAdi, sarvaloke UrdhvAdiloke varNAdezI-varNyate-prazasyate yena sa varNaH-sAdhukArastamAdeSTuM zIlaM yasya sa varNAdezI-yazAkIya'bhilASI, yadvA saMsArI jIvoM meM yaha pravRtti dekhI jAtI hai ki ve apane svajanako iSTa padArthoM kI prApti hone meM apane ko sukhI tathA aprApti hone meM duHkhI mAnate haiN| jaise putra kalatrAdikoM ke zArIrika evaM mAnasika sukhaduHkha meM sukhI duHkhI huA karate haiN| kahIM isase viparIta bhI pravRtti dekhI jAtI hai| jaise-zatruke sukhI hone para kisI ko mAnasika kaSTa hotA hai aura usake duHkhita hone se use mAnasika sukha hotA hai| parantu jo mAdhyasthyavRttisaMpanna hote haiM unheM samasta prANiyoMko cAhe vaha apanA hita ho cAhe vaha zatru ho use-sukhI dekha kara sukha hotA hai aura usake duHkha se unheM duHkha hotA hai, unameM pakSapAta kI vRtti nahIM hotI hai| kyoM ki "samaH zatrau ca mitre ca" samabhAvI sadA zatru aura mitrameM samabhAva rakhate haiN| isase prastuta prakaraNa meM yaha bAta AI ki munijana jo sadA samabhAvI hote haiM ve samasta loka-urdhva, madhya aura adhaHloka meM varNAdezI hote haiN| yaza kIrti, svapara-kalyANa tathA saMsArI jImAM A pravRtti dekhAI Ave che ke teo pitAnA svajanane ISTa padArthonI prApti thavAmAM potAne sukhI tathA aprApti thavAmAM duHkhI mAne che. jema ke putra kalatrAdinAM zArIrika ane mAnasika sukha duHkhamAM sukhI duHkhI banyA kare che. koI sthaLe AnAthI viparIta pravRtti paNa dekhavAmAM Ave che, jemake zatrunA sukhI thavAthI koIne mAnasika kaSTa thAya che ane tenA duHkhI thavAthI tene mAnasika sukha thAya che. paraMtu je mAdhyayavRttisaMpanna che tene samasta prANIone-bhale te pitAne zatru hoya ke hitecchu hoya ene-sukhI dekhI sukha thAya che ane tenA duHkhathI duHkha thAya che, tenAmAM pakSapAtanI dRSTi hotI nathI; ||21AUM " samaH zatrau ca mitre ca "-samabhAvI sahA zatru bhane mitramAM samabhAva rAkhe che. AthI cAlu prakaraNamAM A vAta AvI ke munijana sadA samabhAvI hoya che te samasta leka-urdhva, madhya ane adhaH lakamAM varNo dezI hoya che. yaza, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AcArAGgasUtre varNa: =zubhaM tadAdezI = svapara kalyANAbhilASI, athavA - ' varNAdezI' varNaH zarIrakA - ntiH, tadAdezI = tadabhikAGkSI, api ca saH ' ekapramukha : ' ekasmin mokSe saMyame vA pragataM mukhaM yasya vA ekapramukhaH = mokSe tatkAraNe ca nivezitAntaHkaraNaH, evaM vidikpratIrNaH = mokSa - tatsAdhanAbhimukhI pravRttirdik, tadviparItA vidik sAvadyAcaraNarUpA saMsArAbhimukhI pravRttiH tAM pratIrNaH pra-prakarSeNa tIrNa: - rAgadveSamUlakAgAdhazarIrakAntikI icchA rakhanevAle ko varNAdezI kahate haiN| arthAt samasta jIvoM ko apane samAna samajhane kI kAmanAvAlA varNAdezI hai / munijana samasta jIvoM ko AtmasadRza jAnate haiM / tathA munijana -' egappamuhe ' ekapramukha hote haiM, eka kevala mokSameM yA mokSake kAraNa saMyamameM unakA antaHkaraNa lagA huvA rahatA hai| ve vidikpratIrNa hote haiM, mokSa athavA unake sAdhanoM kI ora jhukI huI pravRttikA nAma dik hai usase viparIta pravRtti vidika hai, sAvadha AcaraNarUpa saMsArAbhimukhI vidika pravRtti ko jinhoMne acchI taraha se pAra kara diyA hai, chor3a diyA hai, rAgadveSa jisake mUla haiM aise agAdha saMsArarUpI pArAvArase jo pAra ho cuke haiM ve vidikpratIrNa haiM / bAhirI padArtha putra - kalatrAdikoM meM evaM Abhyantara meM krodhAdikoM meM unheM sadA nirveda (vairAgya) hotA hai| munijana aisA hI apanA AcAra vicAra rakhate haiM ki jisase saMsArAvasthA ke strIputrAdikoM meM mamatA na ho sake tathA krodhAdika ke kAraNa upasthita hone para 66 kIrti, svapara kalyANa tathA zarIra kAntinI IcchA rAkhavAvALAne varNA dezI kahe che, arthAt -- samasta jIvAne potAnA samAna samajavAnI kAmanAvALA varNo dezI che. munijana samasta jIvAne eka AtmArUpa mAne che ane munijana egappamuhe " pramukha hoya che. me deva bhokSamAM athavA bhokSanA arazu saMyamamAM tenuM aMtaHkaraNa lAgyu rahe che, teo vipritI hoya che. mokSa athavA tenAM sAdhanAnI tarapha DhaLelI pravRttinuM nAma phi che, enAthI viparIta pravRtti vidhi che. sAvadya AcaraNurUpa saMsArAbhimukhI vidvipravRttine jene bhalIbhAMti pote pAra karela che-cheADI dIdhI che. rAgadveSa jenA mULa che evA agAdha saMsArarUpI sAgarane jee tarI cUkayA che teo vipritI che, mAhya padArtha putra kalAdikamAM temaja AbhyantaramAM krodhAdikamAM jemane sadA vairAgya thAya che. munijana evA ja potAnA AcAra vicAra rAkhe che ke jenAthI saMsAra avasthAnA strI putrAdikamAM mamatA na thaI zake tema ja krodhAdikanA 7 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 113 saMsArapArAvAratIrNaH, evaM ' nirviNNAcArI' nirviNNaH nirvedo vA putrakalatrAdau Abhyantare krodhAdau ca tiraskAraH, parityAga ityarthaH, tadvAn nirviNNaH = bAhyAbhyantarAbhiSvaGgarahitaH, tasya cAraH = AcaraNamanuSThAnamiti yAvat so'syAstIti nirviNNAcArI - tIrthaMkara gaNadharAdyupadiSTamArgAnuSThAyI, kizca 'prajAsu arataH ' prajAyanta iti prajAH = jIvAstAsu arataH = anAsaktaH samArambhanivRtta ityarthaH, tatra mamatvavivarjito vA yadvA-prakarSeNa janayanti putrAdikaM yAstAH prajA yoSitastAsu arataH anAsaktaH, striyo hi puruSaM svAsaktaM nAnAprakAreNa nartayanti, uktaJca - bhI unheM krodhI na honA paDe / isa prakAra bAhya aura antaraMga parigrahase rahita AcaraNa inakA hotA hai, isIkA nAma nirviNNAcArI hai / arthAt tIrthaGkara evaM gaNadharAdikoMne jisa prakAra se munimArgakA upadeza diyA hai usIke anusAra ve usa mArgake anuSThAyaka hote haiN| " prajAsu arataH " prajA zabdakA artha jo paidA hote haiM aise jIva hai / unameM arata-anAsakta munijana hote haiM, aisA samAraMbha ve nahIM karate ki jisase jIvoM kA akalyANa, yA ghAtAdika hoN| jIvoM meM mamatvarahita honA bhI prajAmeM arata honA hai / athavA putrAdikoM ko utpanna karanevAlI striyoM kA nAma bhI prajA hai / munijana strIvarga meM Asaktise rikta hote haiM, kAraNa ki ve jAnate haiM ki striyAM apane meM Asakta puruSa ko aneka prakAra ke nAca nacAtI hai, kahA bhI hai kAraNa upasthita thatAM paNa tene krodhI na thavuM paDe. A prakAre khAdya ane antara'ga parigrahathI rahita AcaraNa temanu' hoya che. AnuM ja nAma nirviSNuAcArI che. arthAt--tIrthaMkara ane gaNudharAdikoe je prakArathI munimAnA upadeza ApyA che e anusAra te mArga para cAlanArA teo hoya che. prajAsu arataH prajA zabdanA artha je pedA thAya che evA je jIva te che. emAM arata-anAsakata munijana hoya che. evo samAraMbha e nathI karatA ke jenAthI jIvonuM akalyANu thAya athavA ghAta Adi hoya, jIvomAM mamatvarahita rahevuM e paNa prajAmAM arata thayuM che. athavA putrAdikone utpanna karavAvALI strIonu nAma paNa prajA che. munijana srIvanI AsaktithI virakta hoya che. kAraNa ke teo jANatA hoya che ke strIo potAnAmAM Asakta thanAra purUSane aneka prakAranA nAca nacAve che. kahyuM paNa che. 15 zrI AcArAMga sUtra : 3 "" Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ___AcArAgasUtre "etA hasanti ca rudanti ca vittaheto-vizvAsayanti ca naraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH zmazAnaghaTikA iva vrjniiyaaH||1|| Anandayanti ramayanti viDambayanti, nirbhatsayanti ramayanti viSAdayanti / etAH pravizya sadayaM hRdayaM narANAM, kiM nAma vAmanayanAna samAcaranti" ||2||iti / " etA hasanti ca rudanti ca vittahetoH, vizvAsayanti ca naraM na ca vizvasanti / tasmAnnareNa kula-zIlasamanvitena, nAryaH smazAnaghaTikA iva vrjniiyaaH|| 1 // Anandayanti madayanti viDambayanti, nirbhatsayanti ramayanti vissaadynti| etAH pravizya sadayaM hRdayaM narANAM, kiM nAma vAmanayanA na samAcaranti " // 2 // ye dhanake liye haMsatI aura rotI rahatI haiN| dUsaroM ko vizvAsa karA detI haiM para svayaM dUsaroM kA vizvAsa nahIM krtiiN| isaliye kulIna puruSoM kA kartavya hai ki ve inakA zmazAnake ghaTake samAna parihAra kara deveN| ye puruSoM ke cittameM praveza kara use kabhI Anandita karatI haiM to kabhI use madonmatta banA detI haiN| kabhI usakI nAnA prakArase viDambanA karatI haiM, to kabhI bicAre kA apamAna karatI haiN| kabhI usase ramatI haiM to kabhI kabhI use viSAdayukta kara detI haiM / aisI kaunasI kriyAeM bacatI haiM jo ye na karatI hoN| "etA hasanti ca rudanti ca vittahetoH, vizvAsayanti ca naraM na ca vishvsnti| tasmAnnareNa kulazIlasamanvitena, nAryaH zmazAnaghaTikA iva vrjniiyaaH"||1|| "Anandayanti madayanti viDambayanti, nirbhartsayanti ramayanti viSAdayanti / etAH pravizya sadayaM hRdayaM narANAM, kiM nAma vAmanayanA na samAcaranti " // 2 // e dhanane mATe hasatI ane rotI rahe che. bIjAne pitAne vizvAsa karAvI de che paraMtu pote bIjAne vizvAsa karatI nathI. A mATe kulIna purUSonuM e kartavya che ke teo ene zamazAnanI ghaTInI mAphaka parihAra karI de. e purU SonA cittamAM praveza karI kyAreka AnaMdita banAve che te kyAreka manmata banAvI de che. kayAreka enI nAnA prakAre mazkarI kare che te kyAreka bIcArAnuM apamAna kare che. kayAreka ramADe che te kayAreka khinna banAvI de che. evI koI kiyA nathI ke je e na karatI hoya, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u.:3 etAdRzaH kaMcana-kamapi prANAtipAtAdisAvadhavyApAraM nArabhate=na kurute, varNAdezItyAdisakalavizeSaNairmuneH sakalAcAraparizIlanazIlatvamavagamyata iti hRdayam // mU0 4 // yaH punaretAdRzaH sa kIdRzo bhavatIti darzayati- se vasumaM' ityAdi / mUlam-se vasumaMsavvaMsamannAgayapannANeNaMappANeNaM akaraNijjaM pAvakammaM taM no annesI,jaM sammati pAsaha taM moNaMti pAsaha, jaM moNaMti pAsaha taMsammati pAsaha,na imaMsakaMsiDhilehi adijjamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehi pamattehi agAramAvasaMtehiM, muNI moNaM samAyAe dhuNe kammasararigaM, paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo, esa ohaMtare muNI tiNNe mutte virae viyAhiettibemi // sU0 5 // chAyA-sa vasumAn sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA'karaNIyaM pApaM karma tanno anveSI, yatsamyak pazyata tanmaunamiti pazyata, yanmaunaM pazyata tatsamyagiti pazyata; naitacchakyaM zithilairAdrayamANairguNAsvAdairvakrasamAcAraiH pramattairagAramAvasadbhiH, munimauMnaM samAdAya dhunIyAt karmazarIrakaM, prAntaM rUkSaM sevante vIrAH samyaktvadarzinaH, eSa oghantaro muniH, tIrthoM mukto virato vyAkhyAta iti bravImi // sU0 5 // isa prakArake ina samasta vizeSaNoMvAle ve munijana " nArabhate kaMcana" koI bhI sAvadya vyApAra nahIM karate haiM / ina varNAdezI Adi samasta vizeSaNoM se muni meM apane sakala AcAroM kI parizIlanazIlanatA jAnI jAtI hai ||suu0 4 // jo muni aisA hotA hai vaha kaisA hotA hai ?-isa bAta ko kahate haiM 'se vasumaM' ityAdi ___ mA pUrvahita 4|2naaN samasta vizeSavA me bhunina "nArabhate kaMcana" koIpaNuM sAvadya vyApAra karatA nathI. varNA dezI Adi samasta vizeSaNothI munijananI sakala AcAranA parizIlanatA jANI zakAya che. je muni AvA hoya che te kevA hoya che? A vAtamAM sUtrakAra kahe che -' se vasumaM' tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ TIkA-'sa vasumAn'-ityAdi, vasu-dravyaM bhAvataH saMyamarUpaM, tadasyAstIti vasumAn tapaH saMyamAdimAna nivRttapacanapAcanAdisAvadhavyApAra ityarthaH, sa muniH sarvasamanvAgataprajJAnena samsamyak anu sAmyAdAgataM prApta samanvAgataM sarva ca tatsamanvAgataM sarvasamanvAgataM, tAdRzaM prajJAnaM padArthasArthAvirbhAvakamAcAryaparamparA''gataM yasya sa sarvasamanvAgataprajJAnastena sarvasamanvAgataprajJAnena-tAdRza vasu zabdakA artha dravya hai| dravya do prakAra kA hai| 1-dravyadravya (bAhya dravya), 2-bhAvadravya / dravyadravya hiraNya suvarNa dhanAdika haiM |tp saMyamAdirUpa bhAvadravya hai / yaha bhAvadravya jinake hotA hai ve vasumAna kahe jAte haiM / munijana bhAvadravyavAle hI hote haiM / tapa aura saMyamarUpa hI dravya inake pAsa rahatA hai / isa dravyakA astitva hI pacanapAcanAdirUpa sAvadha vyApArakI nivRtti svarUpa hai-arthAt jahAM ye dravya haiM vahAM para sAvadyavyApAra nahIM hotA hai / aisA vaha vasumAna muni sarvasamanvAgatavijJAnayukta AtmA se yaha samajhakara ki pApakarma akaraNIya hai use nahIM gaveSatA hai-abhilASA nahIM krtaahai| "sarvasamanvAgata" isa padameM sarva, sam, anu, Agata aise cAra zabda haiN| sam zabda kA artha-samyaka, anu zabdakA artha-sAmyabhAvase, AgatakA artha hai-prApta huA, arthAt nirdoSa samatAbhAvase prApta huA, sarva padake sAtha samanvAgatakA karmadhAraya samAsa huA hai| sarva samasta jo samanvAgata vaha sarvasamanvAgata hai| sarvasamanvAgata prajJAna hai jise vaha sarvasamanvAgataprajJAna hai| vasu zabdano artha dravya che. dravya be prakAranuM hoya che. 1 bAhyadravya, 2 bhAvadravya. bAhya dravya hIrA, motI, suvarNa ane dhana Adi che, ane bhAvadravya tapa, saMyama Adi hoya che. A bhAvadravya jenI pAse hoya che te vasumAna kahevAya che. munijana bhAva dravyavALA ja hoya che, tapa ane saMyamarUpI dravya ja temanI pAse hoya che. A dravyanuM astitva ja pana-pAcanAdirUpa sAvadya vyApAranI nivRtti svarUpa che. arthAt -jyAM A dravya che tyAM sAvadya vyApAra hete nathI. evA e vasumAna muni sarva samanvAgatavijJAnayukata AtmAthI e samajIne ke pApakarma akaraNIya che. ene nathI gaveSata, enI malisASA nathI 42te| "sarvasamanvAgata " 20 56mA sarva, sam , manu, mAgata. evA cAra zabda che. sama zabdane artha -- sabhya. anu zabdano artha - sAmyabhAva. Agatane artha prApta thayuM. arthAt nirdoSa samatA bhAvathI prApta thavuM te samanvAgata che, sarva padanI sAthe samanvAgata karmadhAraya samAsa thayela che. sarva samasta je samanavAgata te sarvasamanvAgata che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 rUpaparigatena AtmanA akaraNIyaM-vidhAtumayogyaM yat pApaM-pApajanakaM karma prANAtipAtAdirUpaM tat pApaM karma no anveSI tat anveSTuM gaveSayituM zIlaM yasya so'nveSI no bhavet , parijJAtaparamArthenAtmanA pApakarma no vidheyamityAzayaH / pApakarmaparityAgena samyagjJAnaM, tena ca pApakarmaparityAga iti darzayati 'yatsamyagi'-tyAdi-he ziSyAH ! yUyaM yat samyak samyagajJAnaM samyaktvaM vA iti pazyata" tanmaunaM muneH karma mauna-saMyamAcaraNamasti; iti pazyata, evaM bhAvArtha-samatAbhAva se munijana jitanA bhI samyagajJAna prApta karate haiM vaha sarvasamanvAgataprajJAna hai / athavA guruparaMparA se jo jJAna prApta hotA A rahA hai vaha bhI sarvasamanvAgataprajJAna hai / chaThaveM guNasthAnavI muniko isa guNasthAnameM jitanA jJAna honA cAhiye usakI apekSA se hI usa jJAna meM sarva vizeSaNako sArthakatA samajhanI cAhiye, padArthoM ke svarUpakA AvirbhAvaka tathA AcAryaparaMparA se Agata yaha sarvasamanvAgatajJAna jisa AtmA meM hotA hai vaha sarvasamanvAgataprajJAna AtmA hai| __ isa jJAnaviziSTa AtmA se munijana yaha jAnate haiM ki pApa-pApajanaka prANAtipAtAdirUpa karma karaneke ayogya haiN| isaliye ve unake anveSI-gaveSaNA karaneke svabhAvavAle nahIM hote haiM-arthAt pApagaveSI nahIM hote haiN| tAtparya yaha hai ki munijanoM kI AtmA paramArtha kI jJAtA hai; ataH ve usa AtmA se pApakarma vidheya (karane yogya ) nahIM haiaisA samajhate haiN| " yat samyak pazyata tanmaunamiti pazyata, yanmaunaM pazyata tatsa bhAvArtha-samatA bhAvathI munijana jeTaluM paNa samyapha jJAna prApta kare che te sarvasamanvAgataprajJAna che. athavA gurU paraMparAthI je jJAna prApta thatuM AvyuM che e paNa sarvasamanvAgataprajJAna che. chaThThA guNasthAnavata munine A guNasthAnamAM jeTaluM jJAna thavuM joIe enI apekSAthI ja e jJAnamAM sarva vizeSaNanI sArthakatA samajavI joIe. padArthonA svarUpanA AvirbhAvaka tathA AcArya paraMparAthI Agata A sarvasamanvAgata jJAna je AtmAmAM pragaTe che te sarva samanvAgataprajJAna AtmA che, A jJAnaviziSTa AtmAthI munijana e jANe che ke pApa-pAyajanaka prANAtipAtAdhirUpa karma karavAM megya nathI, A mATe te enA aSI--gaveSaNa karavAnA svabhAvavALA thatA nathI. arthAta pApagavepI banatA nathI. munijanano AtmA paramArthane jJAtA che. AthI e AtmAdvArA pApakarma karavAcogya nathI ema e samaje che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AcArAGgasUtre maunamiti pazyata tatsamyagiti pazyata, ubhayorekatvamityabhivyaJjanAyobhayatrApyuddezya vidheyayorviparyAsena kathanamiti bodhyam, jJAnasya phalaM viratiH samyaktvA - bhivyaJjanaM ca, kairetatsamAcaritaM na zakyata ityAha- ' naitacchakya - mityAdi / zithilaiH = mandapariNAmatvAd IpadvIryaiH saMyame tapasi vA dhRtidRDhatAvarjitairavasannamyagiti pazyata " - pApakarma ke parityAga se samyagjJAna, usase pApakarma kA parityAga hotA hai, yaha bAta isa sUtrAMza se sUtrakAra prakaTa karate hue kahate haiM he ziSyavRnda ! tuma jise samyagjJAna samajhate ho vaha munikA karma - saMyamAcaraNarUpa hai aura jo munikA karma hai vaha samyagjJAna hai - aisA samajho / ina donoM meM ekatA hai isa bAtako prakaTa karaneke liye donoM jagaha ina donoM uddezya aura vidheyoMkA viparyAsa - heraphera se kathana kiyA gayA hai - aisA samajhanA cAhiye / jJAnakA phala virati aura samyaktva kA abhivyaMjana- prakaTa karanA hai / bhAvArtha - prathama kathanameM samyagjJAna uddezya aura mauna-muni karmasaMyamAcaraNa vidheya hai, dvitIya kathanameM munikarma uddezya aura samyagjJAna vidheya hai | cAritrakA nirmANa karanA aura samyaktvakA prAdurbhAva karanA ye usa jJAnake phala haiM / naitacchakyamityAdi - yaha samyagjJAnarUpa muni-karma zithila AryamANa, guNAsvAdI, vakrasamAcAravAle, pramatta, gRhastha puruSoM 66 29 " yat samyak pazyata tanmaunamiti pazyata, yanmaunaM pazyata tatsamyagiti pazyata / pApakarmInA parityAgathI sabhyajJAna, enAthI pApakamanA parityAga thAya che. A vAta A sUtrAMzathI sUtrakAra pragaTa karatA kahe che~~ he ziSyavRnda ! tame jene samyajJAna samajo che te muninA kama-sayamAcaraNarUpa che ane je muninu ka che. te samyajJAna che ema samajo. A bannemAM ekatA che A vAta pragaTa karavA mATe anne sthaLe ane uddezya ane vidheyonA vaparyAsa--herapherathI kathana karela che--ema samajavuM joIe. jJAnanuM La virati ane samyaktvanuM abhiSyaMjana-pragaTa karavu te che. bhASA -prathama kathanamAM samyajJAna uddezya ane mauna-munikarma-saMcamAcaraNa vidheya, khIjA kthanamAM munikama uddezya ane samyajJAna vidheya che, cAri tranuM nirmANa karavuM ane samyaktvano prAdurbhAva karavA te e jJAnanuM phaLa che. naitacchakyamityAdi - yA samyagjJAnaya munimbhu zithila, nyAdarya bhASa, guNAsvAdika, vakra samAcAravALA, pramatta, gRhastha purUSothI samAcarita banI zakAtuM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 3 pArzvasthAdibhiH AdraryamANaiH putrAdhabhiSvaGgapremNA AkriyamANaiH; aparaM ca guNAsvAdaiH guNeSu-zabdAdiSu AsvAdaH abhiruciryeSAM te guNAsvAdAstaiH, evaM vakrasamAcAraiHvakrA-kuTilaH samAcAra: anuSThAnaM vartanamiti vA yeSAM te vakrasamAcArAstaiHmAyAnikRtimadbhiH, kizca pramattaiH nidrAdipaJcavidhapramAdavadbhiH 'agAramAvasadbhiH, agAraM-gRham 'AvasadbhiH '-A-samantAdatigRddhayA vasadbhiH-gRhavAsibhiH, etAdRzaiH puruSairetatsamyagjJAnarUpamaunAnuSThAnaM vidhAtuM na zakyaM bhavati / kenedaM maunAnuSThAnaM kartuM zakyamityAha-'muniH' ityAdi / muniH zithilAdipUrvoktavizeSaNavarjitaH saMyamI maunaM sarvasAvadhavyApAraparityAgarUpaM munibhAvaM samAdAya-samyase nahIM samAcArita ho sakatA hai| jo zithila haiM-mandapariNAmI honese kamajora-saMyama yA tapa ArAdhanameM dhairya evaM dRDhatA se rahita haiM aise avasanna pArzvastha-AdikoM se, putrAdikoM meM jinake mamatva pariNAma jAgrata hai ataeva usase jinakA aMtaHkaraNa bhIjA-atizaya mugdha banA huA hai aise ArdIkriyamANa-atyantamohI mAnavoMse, zabdAdika viSayoM meM jinakI ruci lavalIna hai, ve guNasvAdI haiM aise guNasvAdiyoM se, vakrasamAcAravAloM-jinakA anuSThAna athavA vartana kuTila hai aise mAyAvI manuSyoM se, nidrAdika paMcapramAda sevana karanevAloM se, aura jo gRhameM atyaMta gRddhatA se rahate haiM aise gRhavAsI gRhasthoM se kabhI bhI yaha munikarma sevita nahIM ho sakatA hai / isa maunako kauna Acara sakatA hai ? isake liye " munirmaunaM samAdAya dhunIyAt karmazarIrakam" sUtrakAra yaha kahate haiM arthAt-upayukta ina zithilAdika vizeSaNoMse jo rahita haiM aise saMyamI manuSya hI sarvasAvadhavyApAra kA parityAgarUpa munibhAva-mauna kA acchI nathI. je zithila che--maMda pariNAmI hovAthI kamara-saMyama yA tapa ArAdhanAmAM dharma temaja daDhatAthI rahita che evA avasanna pArzvastha-AdikothI, putrAdikomAM jenuM mamatva pariNAma jAgrata che mATe tenAthI jenuM antaHkaraNa bhIMjAeluMatizaya mugdha baneluM che evA AdrakriyamANa-atyaMta mohI mAnavothI, zabdAdika viSayamAM jenI rUcI lavalIna che te guNasvAdI che evA guNasvAdIothI, vaka samAcAravALA-jenuM anuSThAna ane vartana kuTIla che evA mAyAvI manuSyothI, nidrAdika pAMca pramAda sevana karavAvALAthI, ane je gharamAM ghaNI AsakitathI rahe che evA gharavAsI gRhasthothI kayAreya paNa A muni-kamasevita thaI zakatuM nathI. 2mA bhaunane oe| mAyarI za cha ? 2 // bhATe " munirmAnaM " tyAha sUtrakAra kahe che, arthA-upara mujabanA e zithilAdika vizeSaNathI je rahita che evA saMyamI manuSya ja sarva sAvadya vyApAranA parityAgarUpa munibhAva-maunane sArI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 __ AcArAgasUtre gRhItvA karmazarIrakaM kArmaNaM zarIramupalakSaNAdaudArikamapi dhunIyAt kampayet karmANi dUrIkuryAdityarthaH, dhUnanaprakAramevAha-'prAnta' mityAdi, samyaktvadarzinaH samatvadarzino vA vIrAH karmavidAraNakuzalAH prAntaM-nissAraM purANakulatthAdikaM paryuSitaM vallacaNakAdiniSpanna takramizritamannAdikaM vA rUkSaM dhRtAdivikRtivarjitam azanaM tadapi vigatAGgAradhUmaM sevante-bhunate, sa kIdRzo bhavatI ?tyAha 'eSa:pAntarUkSAhArI muniH-saMyamI oghantaro bhavati, sa eSa tIrthoM vimukto virato taraha grahaNa karake karmazarIra-kArmaNazarIra, evaM upalakSaNa se isa audArika zarIra kA bhI kampana-vinAza kara dete haiN| vinAzaprakArako sUtrakAra-"prAntaM rUkSaM sevante vIrAH samyaktvadarzinaH" isa sUtrAMza meM prakaTa karate haiM-samyaktva athavA samatva ko dekhanekA jinakA svabhAva hai ve samyaktvadarzI haiM, aise manuSya hI karmoM ke vinAza karane meM kuzala hote haiM, isaliye ve vIra kahalAte haiN| ye vIra prAnta-niHsAra purAnI kulathI AdikA, paryuSita-zItala balla-bAlacanA Adise taiyAra huA, athavA chAcha Adise mizrita bAlacanA AdikA, tathA rUkSa-ghRtAdika vikRtise rahita aise bhojanakA aMgAra dhUmAdi doSoM se rahita hone para hI sevana karate haiM AhArarUpameM grahaNa karate haiM / prAnta evaM rUkSa AhAra lenevAle ye munijana oghantara hote haiN| bhAva ogharUpa saMsAra se pAra ho jAte haiN| "tIrNo mukto virato vyAkhyAtaH" isaliye ye oghantara muni tIrNa mukta aura virata tIrthaGkara prabhudvArA kahe gaye hai| rIte grahaNa karI karmazarIra-kAmaNazarIra evaM upalakSaNathI A dArika zarIrane 5 vinAza 4rI he . vinAzanA prA2ne sUtra412 "prAnta rukSa, tyAdi sUtrAzathI pragaTa kare che. samyaktva athavA samatva jevAne jene svabhAva che teo samyaktvadaza che. evA manuSya ja karmone vinAza karavAmAM kuzaLa hoya che. mATe te vIra kahevAya che. e vIra prAnta niHsAra purAnI kuLathI AdinA, paSita-zItala ba-bAlacaNa AdithI taiyAra thayela athavA chAsa AdithI mizrita bAlacaNA Adi, tathA rUkSa-ghatAdika vikRtithI rahita evA bhojananA aMgAra dhUmAdika doSothI rahita hovAthI te sevana kare che-AhArarUpamAM grahaNa kare che. rUkSa AhAra levAvALA A munijana oghantara bane che, bhAva gha35 saMsArathI pAra 25 janaya che." tI mukto virato vyAkhyAtaH " ma moTe e ghacra muni tIrNa, mukata ane virata tIrthaMkara prabhudvArA kahevAyA che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 3 121 bhavatIti vyAkhyAtaH- tIrthakRdbhiH kathitaH, sakalasamArambhavarjito rAgadveSarahito munirjIvannapi mukta eva ghAtikarmacatuSTayAbhAvAdityAzayaH / iti bravImi - ityasyArthastukta eva // 05 // // paJcamAdhyayanasya tRtIya uddezaH samAptaH // 5-3 // 64 bhAvArtha -- sakala samAraMbhoM se rahita, rAga aura dveSase varjita muni cAra ghAtiyA karmoM ke abhAva se jIte hue bhI mukta hI haiM / iti bravImi " ina padoM kA artha pahile kahA jA cukA hai / // paMcama adhyayanakA tRtIya uddeza samApta // 5-3 // bhAvArtha ---sakala samAra bhAthI rahita rAga ane dveSathI varjIta muni cAra dhAtiyA bhenA malAvadhI lavatA hovA chatAM pazu te bhukta 4 che. " iti bravImi " A padonA artha AgaLa kahevAI gayA che. pAMcamA adhyayananA trIjo uddeza samAsa 5 5-3 u zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha paJcamAdhyayanasya caturtha uddezaH / gatastRtIyoddeza idAnIM turIyaH prArabhyate / pUrvatra parigrahavato doSamudghATya tannirAse naiva virataH saMyamI bhavatIti varNitam / atrAvyaktasyaikacarasya munitvaM praNazyatIti pradarzanAya tasya pratyavAyAH pratipAdanIyAH santIti sampati tasya doSodbhAvanAyAha-'gAmANu' ityAdi / mUlam-gAmANugAmaM dUijjamANassa dujjAyaM dupparakkaMtaM bhavai aviyattassa bhikkhuNo // sU0 1 // chAyA-grAmAnugrAmaM dravato ( viharataH ) duryAtaM duSparAkrAntaM bhavatyavyaktasya bhikssoH|| mU0 1 // 'grAmAnugrAma' mityAdi, 'grAmAnugrAma' grasati buddhayAdiguNaM yaH sa ||paaNcveN adhyayanakA caturtha uddeza // tRtIya uddezakA varNana kiyA aba caturtha uddezakA sUtrakAra varNana karate haiN| pUrva uddezameM parigrahIke doSoMkA kathana kara yaha batalAyA gayA hai ki parigrahake tyAgase hI vratI saMyamI hotA hai / isa uddezameM avyaktaanabhijJa ekalavihArI se munipanA nahIM sadha sakatA hai-isa viSayako dikhAneke liye usake pratyavAya-vighnasamUha pratipAdanIya-kathana karaneke yogya haiN| isaliye sUtrakAra sarvaprathama usake doSoM ke prakaTa karaneke liye kahate haiM "gAmANu0 " ityAdi__ buddhi Adi guNoMkA jo grAsa karatA hai-arthAt buddhayAdika guNa pAMcamA adhyayanano tho udeza. trIjA uddezanuM varNana karyuM, have sUtrakAra cothA uddezanuM varNana kare che. pUrva uddezamAM paribrahInA dezonuM varNana karI e batAvavAmAM AvyuM che ke parigrahanA tyAgathI ja vatI saMyamI bane che. A uddezamAM avyaktaanebhinna ekalavihArIthI munipaNuM sadhAI zakatuM nathI-A viSaya samajAvavA mATe enA pratyavAya-vidanasamUha pratipAdanIya-kathana karavA gya che. A mATe sUtrakAra sarva prathama tenA hoSAne pragaTa 421 / bhATe 4 cha " gAmANu0 " tyAha buddhi Adi guNone je nAza kare che arthAt buddhi AdinA guNa jyAM zrI. aayaa| sUtra : 3 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 grAmastasmAdyAmAd anu-pazcAditaro grAmo grAmAnugrAmaH, yatazcalati sa grAmastadbhinno gamyamAno'nugrAmastaM dravataH ekacaryayA viharataH-avyaktasya zrutenAvasthayA vobhayena vA bAlasya bhikSoH bhikSAzIlasya muneH duryAtaM-duSTaM gamanaM, tasya viharaNaM nindyamityarthaH, duSparAkAntaM duSTaM parAkrAntaM parAkramaNaM tasya parAkramaNasphoraNaM nindhaM bhavati, avyaktasyaikacaryayA cAritrAntarAyodayena brahmacaryaskhalanAdevazyambhAvAt / jahAM para nivAsa karane se prAyaH zithila hote haiM usakA nAma grAma hai| usase dUsarA gamyamAna grAma-jahAM jAyA jAtA hai-vaha anugrAma hai| ekacaryA se-ekAkI grAmAnugrAma vihAra karanevAle, jo Agama se avyaktaanabhijJa hai, yA vayase avyakta hai, athavA Agama vaya donoMse avyakta hai, usa munikA vihAra niMdya hai / ekAkI vihAra karanekA usakA parAkrama niMdAyogya hai-prazaMsanIya nahIM hai-AgamAnukUla nahIM hai| kAraNa ki isa prakArake muniko usa ekAkI vihArameM cAritra antarAyake udayase brahmacaryavratakI skhalanA avazyaMbhAvI hai| bhAvArtha-AgamAdi se jo avyakta hai aise munikA ekAkI grAmAnugrAma vihAra karanA ucita nahIM hai / jo munijana ekAkI vihAra karane ke apane parAkramakI prazaMsA karate haiN| unakA isa prakArakA kathana niMdya hai| kAraNa ki zrutAdi se avyakta munikA vaha ekAkI vihAra usake brahmacaryavratakI kSatikA kAraNa avazya bana jAtA hai / nivAsa karavAthI kharekhara zithila bane che. enuM nAma grAma che. enAthI bIjuM gamyamAna prAma-jyAM javAya che te anugrAma che. ekacaryAthI ekAkI grAmanugrAma vihAra karavAvALA je AgamathI avyakta-anabhijJa che. athavA uMmarathI avyakta che athavA Agama ane vaya banethI avyakta che evA munine vihAra niMdya che. ekAkI vihAra karavAnuM tenuM parAkrama niMdA cagya cheprazaMsanIya nathI-Agama anukULa nathI, kAraNa ke A prakAranA muninA tevA ekAkI vihArathI cAritra aMtarAyanA udayathI brahmacarya vratanI khalanA nizcita banI rahe che. bhAvArtha...AgamathI je avyakta che evA munine ekAkI rAmAnugrAma vihAra kare ucita nathI. je munijana ekAkI vihAra karIne pitAnA parAkamanI prazaMsA kare che tenuM avA prakAranuM kathana niMdya che. kAraNa ke zratAdithI avyakta munine te ekAkI vihAra tenA brahmacarya vratanI kSati (nAza)nuM kAraNa banI jAya che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAGgasUtre vyaktAvyaktabhedena munirdvividhaH, tatra caturbhaGgI yathA-zrutenAvyakto vayasApyavyaktaH (1)zrutenA'vyakto vayasA vyaktaH (2) zrutena vyakto vayasA cAvyaktaH (3) zrutena vyakto vayasA'pi vyaktaH (4) / tatra zrutena vayasA cAvyaktaH-zrutenAvyaktaH AgamAnabhijJaH, vayasA cA'vyakto'lpavayaskaH aSTavarSAdArabhya paJcaviMzativarSaparyantaH, evaM cobhayathA'pyavyaktasya saMyamAtmavirAdhanayoH sambhavAnnaikacaryA kalpate, eSa prathamo bhaGgaH (1) / zrutenAvyaktasya vayasA ca vyaktasyApi sA na kalpate, zrutasyAnavagamenobhayavirAdhanAsambhavAt iti dvitIyo bhaGgaH (2) / ___vyakta aura avyakta ke bhedase muni do prakArake haiN| yahAM para yaha caturbhagI banatI hai, jaise-(1) jo zrutase bhI avyakta hai aura vayase bhI avyakta hai, (2) zrutase avyakta hai, vayase vyakta hai, (3) zrutase jo vyakta hai, vayase avyakta hai, (4) zrutase bhI vyakta hai aura vayase bhI vyakta hai| inameM "zruta aura vayase avyakta hai" isa prathama bhaMgakA khulAsA artha isa prakAra hai, zrutase avyaktakA matalaba AgamAnabhijJase hai-jo AgamakA jJAtA nahIM hai| vayase avyaktakA artha alpavayaskase hai |aatth varSase lekara 25 varSa takakA sAdhu alpavayaska mAnA gayA hai / isa taraha donoM prakArase jo avyakta hai usake saMyamakI aura AtmAkI virAdhanA saMbhavita hai| isase ekAkI vihAra isakA kalpita nahIM hai| yaha prathama bhaMga hai| zrutase avyakta aura vayase vyakta munikI bhI ekacaryA kalpya nahIM vyakta ane avyaktanA bhedathI muni be prakAranA che. ahiMyA e catubhaMgI bane che. jema (1) je zrutathI paNa avyakta che, ane vayathI paNa avyakta cha. (2) zrutathA bhavyata cha, kyathI vyarata cha, (3) zrutathI 2 vyarata cha kyathI avyakta che, () zratathI paNa vyakta che ane vayathI paNa vyakta che. AmAM "zrata ane vayathI avyakta che" A prathama bhaMgane khulAse A prakAre che. zrutathI avyaktane matalaba je Agamane jJAtA nathI. vayathI nAnI uMmarane che. ATha varSathI mAMDI 25 varSa sudhIne sAdhu alpa vayaska mAnavAmAM Avela che. A rIte bane prakArathI je avyakta che tenA saMyamanI ane AtmAnI virAdhanA saMbhavita che. ethI ekAkI vihAra tene ka9pa nathI. A prathama bhaMga che. mRtathI avyakta ane vayathI vyakta muninI paNa ekacaryA kalipata zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 4 125 zrutena vyaktasya vayasA cAvyaktasyApi sA na kalpate; alpavayaskasya svabhAvacApalyAdinA sakalajanatopahAsapAtratvAt / pariSahopasargAdisahanAsambhavAcca / eSa tRtIyo bhaGgaH (3) / ubhayathA vyaktAnAmaSTaguNasampannAnAM pratimApratipannAnAM sthavirakalpikAnAM vA kAraNavazAdekacaryA kalpate / kAraNAbhAve ca teSAmapi pratiSiddhakacaryA, aSTaguNAHzraddhA-satya-medhA-bahuzrutatva-zaktya-klezitva-kRti-vIryAtmakAH sthaanaanggaassttmsthaanohai| kAraNa ki zAstra-Agamase anabhijJa hone ke kAraNa usake ubhayasaMyama aura AtmAkI virAdhanA saMbhavita hai / yaha dvitIya bhaMga hai| zrutase vyakta aura vayase avyakta munikI bhI ekacaryA kalpita nahIM hai / kAraNa ki alpavayaska honese vaha muni svAbhAvika capalatA kI vajahase sakala janatA kI haMsIkA pAtra ho jAtA hai| tathA vaha parISaha aura upasargAdikako bhI sahana nahIM kara sakatA hai| yaha tRtIya bhaMga hai| jo muni donoM prakArase vyakta haiM aura ATha guNoMse saMpanna haiM unake liye, aura jo pratimAoMke dhAraka haiM unake liye, tathA jo sthavirakalpI haiM kAraNavaza unake liye ekacaryA kalpita hai, parantu kAraNa ke abhAvameM sthavirakalpIkI ekacaryA pratiSiddha hai| zraddhA, satya, medhA, bahuzrutatva, zakti, aklezitva, dhRti aura vIrya ye 8 ATha guNa sthAnAGgake AThaveM sthAna meM kahe hue haiM / ekacaryA meM gupti samiti Adi jo sAdhu ke guNa haiM unameM doSabAhulya kI saMbhAvanA rahatI hai; jaise ki pUrvokta pristhitinathI, kAraNa ke zAstra-AgamathI anabhinna hovAthI tenA banne saMyama ane AtmAnI virAdhanA saMbhavita che. A bIjo bhaMga che. zratathI vyakta ane vayathI avyakta muninI paNa ekacaryA kalpita nathI. kAraNa ke nAnI uMmara hovAthI te muni svAbhAvika capaLatAnA kAraNe sakaLa janatAnI hasIne pAtra banI jAya che tathA e pariSaha ane upasarnAdikane paNa sahana karI zakato nathI. A trIjo bhaMga che. banne prakArathI vyakti che ane ATha guNothI saMpanna che tene mATe ane je pratimAonA dhAraka che tenA mATe, tathA je sthavirakalpI che kAraNavaza tenA mATe ekacaryA kalpita che. paraMtu kAraNanA abhAvamAM sthaviraka9pIne ekacaryA pratiSiddha cha. zraddhA, satya, bheSA, mahuzrutatva, ti, Aazilpa, dhRti bhane vIrya ATha guNa sthAnAMganA AThamA sthAnamAM kahela che. ekacaryAmAM, gupti samiti Adi je sAdhunA guNa che temAM deva ane bhUlanI saMbhAvanA rahe che. te paNa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AcArAgasUtre ktA vijJeyAH, ekacaryAyAM samitiguptyAdisAdhuguNeSu doSabAhulyasambhavAt ,tathAhi munerekAkino viharataH strI-kukkura-paratIthikakRtaparAbhavAvizuddhabhikSAdyazanadoSanikaro jAgarti / rogAdyavasthAyAM vaiyAvRttyAdyasambhavenAtmasaMyamavirAdhanAyAzca sambhavaH, rAga-dveSAdivaze naikAkI vicaran sukhakAmI muniH sAgarataraGgavyAkulo bahirnigato mIna iva nazyati / gacchagatasya munebahuguNAdhigamo jAyate, tathAhi-sAmAcAryAH samyakpAlanaM, zrutAdhyayanAdinA jJAnAdyupArjanaM, tannizrayA'nyeSAM gacchagatavAlavRddhAdInAM samyagnirvAhaH, saMyame sIdatAM sthirIkaraNAdinA jinapravacanaprabhAvakatvAtsvaparatArakatvaM ca bhavatIti bhAvaH // m01|| pUrvoktamevArtha prakaTayati-'vayasA vi' ityAdi / saMpanna koI muni ekAkI vihAra karate samaya strI, kukkura, paratIrthikajanadvArA parAbhavita ho sakatA hai| tathA avizuddha-akalpita bhikSAdika se prApta bhojanake grahaNa karanese AhAra saMbaMdhI doSoMse bhI vaha nahIM baca sakatA hai| yadi kabhI kisI rogAdikakA AkramaNa isake Upara ho jAtA hai to aisI dazA meM usakI koI dUsarA sajAtIya muni na honese vaiyAvRtti bhI ThIka 2 nahIM ho sakatI hai, aisI avasthAmeM vaha apanI AtmA evaM saMyamakA virAdhaka bhI ho sakatA hai| rAgadveSAdike vazase akelA vihAra karatA huA sukhAbhilASI muni samudrakI taraGgase vyAkula hokara usa bAhira nikale hue matsyakI taraha naSTa ho jAtA hai| apane samudAya-gacchameM rahanevAle munike liye aneka guNoMkA lAbha hotA hai, jaise-munisAmAcArIkA acchI tarahase pAlana hotA hai| koI pUrvokta paristhiti saMpanna muni ekAkI vihAra karatI vakhate strI, kUtarA, paratIrthika jana vigere dvArA parAbhavita thaI zake che. tathA akalipata-avizuddha bhikSAdikathI prApta bhojananuM grahaNa karavAthI AhAra-saMbaMdhI deSothI paNa te bacI zakato nathI, je kaI vakhata kaI rogAdikanuM AkramaNa jyAre tenA upara thAya te evI dazAmAM tenI koI bIjA sajAtIya muni na hovAthI sAravAra paNa ThIka ThIka banI zakatI nathI. AvI avasthAmAM te potAne AtmA temaja saMya mane virAdhaka paNa bane che. rAgadveSa AdinA vazathI ekalA vihAra karanAra sukhAbhilASI muni samudranA taraMgathI vyAkuLa banIne temAMthI bahAra nIkaLelA mAchalA mAphaka vinAza pAme che. pitAnA samudAya-gacchamAM rahevAvALA muni mATe aneka guNane lAbha thAya zrI. sAyAsaMga sUtra : 3 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 mUlam-vayasA vi ege buiyA kuppaMti mANavA, unnayamANe ya nare mahayA moheNa mujjhai, saMbAhA bahave bhujo bhujjo duraikamA ajANaoapAsao, eyaMtemA hou, eyaM kusalassa desaNaM, tadiTTIe tammuttIe tappurakAra, tassannI tannivesaNe, jayaM vihArI cittInavAI paMthanijjhAI palibAhirepAsiya pANe gcchijjaa|suu02|| ___ chAyA-vayasA'pyeka uktAH kupyanti mAnavAH, unnatamAnazca naro mahatA mohena muhyati, saMbAdhA bahavo bhUyo bhUyo duratikramA ajAnato'pazyataH, etatte mA bhavatu, etatkuzalasya darzanam , taddaSTayA tanmuktyA tatpuraskAraH, tatsaMjJI tannivezanaH, yatamAnavihArI cittanipAtI pathiniAyI paryabAhyo dRSTvA prANino gacchet ||suu02|| ____TIkA-'vayase 'tyAdi, eke-kecana mAnavAH tapaHsaMyamAcaraNaviratAH ekAkivihAriNaHsAdhavaH, gRhasthAdibhirvacasA'pi-zikSAvacanenApi uktAH kathitAH zAstrAdika ke adhyayanase jJAnAdikakA upArjana hotA hai| usakI nizrA se gacchameM rahanevAle anya bAla vRddha munijanoMkA acchI rItise nirvAha hotA hai| saMyamameM zithila bane hue anya munijanoMko usameM sthira karane Adise vaha jinapravacanakA prabhAvaka hotA hai, isase usameM sva aura parakI tArakatA bhI AtI hai ||suu01|| sUtrakAra " vayasA vi" ityAdi sUtradvArA pUrvokta arthakA hI pradarzana karate haiN| ___ sacce tapa aura saMyamake AcaraNase rahita kitaneka ekAkI vihAra karanevAle mAnava-sAdhu gRhasthajanoM ke Upara unake dvArA zikSAvacanoMse samajhAye jAne para krodha karate haiN| yahAM sUtrakArane jo sAdhujana ke artha che. jema ke munisAmAcArInuM sArI rIte pAlana thAya che. zAstrAdikanA adhyayanathI jJAnAdikanuM upArjana thAya che tenA AdhAre gacchamAM rahevAvALA ane bALa vRddha munijanene sArI rIte nirvAha thAya che. saMyamamAM zithila banelA anya munijanane temAM sthira banAvavA AdithI te jInapravacanane prabhAvaka bane che. tenAthI tenAmAM sva ane paranI tArakatA paNa Ave che. e sUtra 1 | sUtrA2 " vayasAvi" ityAdi sUtradvArA pUrvATata atharnu prahazana 42 che. sAcA tapa ane saMyamanA AcaraNathI rahita keTalAka ekAkI vihAra karavAvALA mAnavasAdhu gRhasthajananI upara teonA dvArA zikSAvacanothI samajaNa apAtAM krodha kare che. ahiM sUtrakAre je sAdhujananA arthamAM muni zabda prayoga na karI zrI aayaa| sUtra : 3 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AcArAgasUtre santaH kupyanti-krudhyanti, atra munivAcakazabdaM vihAya mAnavazabdena kathanamekAkivihAriNo nindAspadatvasUcanArtham ; bhASante cAhamanena kathamapamAnitaH ityaadi| ____ yadvaivaM kathayanti-kiM pare'pyanucitAcAracAriNo na santi yadasmAnevAdhikSipanti bhavanta ityAdi bruvantaH saMtapyante / athavA-vacasA'pyuktA ete vyarthajIvinaH kuzimbharA bhavanti-ityAdivAkyairabhihitAH kupyanti, api-zabdo bhinnakramastena kupyantItyanenAnvayastataH abhizapanti vA / kathaM punarime narakanigodAdipAtajanameM muni zabdakA prayoga na kara sAmAnya mAnava zabdakA prayoga kiyA hai usase yaha sUcita hotA hai ki ekAkI vihAra karanevAlA sAdhu nindA kA pAtra hai| ekAkI vihAra karanevAle sAdhuko jaba koI gRhasthajana samajhAtA hai to usase apanA apamAna samajhate haiM aura kahate haiM ki maiM isase kyoM apamAnita kiyA jAtA hUM, isa bAtako vicAra kara ve usa samajhAnevAle para kupita ho uThate haiM / athavA apane ko samajhAnevAle gRhasthajanase ve yaha kaha diyA karate haiM ki isa prakAra ke anucita AcArakA AcaraNa karanevAle kyA aura dUsare nahIM haiM jo Apa hamArA hI tiraskAra kara rahe haiM, hameM hI samajhA rahe haiM, isa prakAra se bhI ve saMtapta ho uThate haiN| athavA inakA jIvana hI vyartha hai ye to apane udara nirvAha ke liye hI sAdhu hue haiM" isa prakAra ke vacanamAtrase kahe jAne para bhI ye una para krodhita ho uThate haiN| "api" zabda bhinnakramavAlA hai "kupyanti " isa kriyAke sAtha usakA saMbaMdha hone se kupyanti api" krodha bhI karate haiM aura " abhizapanti" zApa bhI dete sAmAnya mAnavazabda prayoga karela che ethI e sUcita thAya che ke ekAkI vihAra karavAvALA sAdhu niMdAne pAtra che. ekAkI vihAra karavAvALA sAdhune je kaMI gRhasthajana samajAve che te tenAthI te pitAnuM apamAna samaje che ane kahe che ke A zA mATe mAre apamAna kare che. A vAtano vicAra karIne te samajAvavAvALA upara kedhita bane che, athavA tene samajAvanAra gRhasthajanane te evuM saMbhalAve che ke AvA prakAranA anucita AcAranuM AcaraNa karavAvALA zuM koI bIjA nathI? je Apa amAre ja tiraskAra karatA raho cho. amane ja samajAvo che. A prakArathI paNa te saMtapta bane che. athavA "emanuM jIvana vyartha che, e te pitAnA udara nirvAha mATe ja sAdhu thayela che- A prakAranA vacana mAtra Data te dhita manI naya che. 'api' 24 minnabhavANI che. " kupyanti" 2 // yAnI sAtha tenI saMjaya DopAthI "kupyanti api" Adha 5Y 42 cha bhane " abhizapanti" zrI5 55 he che. na24nigohAhi gatiyomA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 zrutaskandha, 1 lokasAra a. 5. u. 4 kakrodhakAriNo bhavantItyAha-'unnatamAna' ityAdi 'unnatamAnazca' unnato mAno garyo yasya sa unnatamAnaH jAtyAdimAnasampannaH naraH manuSyo mahatA mohena-balakaSAyodayena muhyati-vivekarahito bhavati / tatastasya kiM bhavatItyAha-'saMbAdhA' ityAdi / ajAnataH ekacaryAjanitakugatiphalaprabudhyamAnasya, apazyataH ajJAnAndhatvena tapaH saMyamArAdhanazivasukhaphalamaprekSamANasya tasya baddayaH adhikAH saMbAdhAH saMvAdhayanti yAstAH saMvAdhAH vedanAH parISahopasargajanyAH bhUyo bhUyaH punaH punaH duratikramAH duHkhena laGghanIyAH haiN| narakanigodAdi gatiyoMmeM jIvakA patana karAnevAle krodhake vazIbhUta kyoM hote haiM ? isake liye sUtrakAra " unnatamAnazca naro mahatA mohena muhyati" kahate haiM arthAt-jise unnata mAna hotA hai, jAtyAdi madase jo saMpanna hotA hai, aisA manuSya baDe bhArI mohase-prabala kaSAyase vivekarahita ho jAtA hai / vivekase vihIna hone para vaha 'sAdhumAnava ekacaryAse kugatirUpa phalakI prApti karatA hai '-isa siddhAntase anabhijJa ho jAtA hai aura sAthameM use yaha bhI nahIM mAlUma rahatA hai ki tapa aura saMyama kI ArAdhanAse ziva-sukharUpa phalakI prApti hotI hai / isa apanI manamAnI hAlatameM use parISaha aura upasargajanya aneka vedanAoMkA punaH punaH bhayaMkara sAmanA karanA par3atA hai| arthAt aise ekalavihArI parISaha upasargajanya aisI 2 vedanAoMke jAlameM pha~sa jAte haiM ki jinase rakSaNa pAnA unheM bahuta bhArI ho jAtA hai| isaliye ziSyajanoM kI ina veda jIvanuM patana karavAvALA krodhane vazIbhUta kema bane che? Ane mATe sUtrakAra " unnata "tyAhi he choTo ne unnata bhAna thAya cha, ti mAhinA bhaithI je saMpanna hoya che e manuSya ghaNuM bhArI mohathI-prabala kaSAyanA udayathI vivekarahita banI jAya che. viveka vagaranA banavAthI te "sAdhu-mAnava ekacaryAthI kugatirUpa phaLanI prApti kare che-A siddhAMtathI anabhijJa banI jAya che. sAthosAthe tene e paNa mAluma nathI rahetuM ke tapa ane saMyamanI ArAdhanAthI zivasukharUpa phaLanI prApti thAya che. A pitAnI manamAnI hAlatamAM pariSaha ane upasargajanya aneka vedanAone teNe vAraMvAra bhayaMkara sAmano karavo paDe che. arthAt -AvA ekalavihArI pariSaha upasargajanya evI evI vedanAonI jALamAM phasI jAya che ke jenAthI rakSaNa meLavavuM ghaNuM agharU banI jAya che. A kAraNe ziSyajanenI A vedanAothI sadA rakSaNa banI rahe A abhiprAyathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AcArAGgasUtre bhavanti, sarvamupapAdya ziSyaM prAha-eta 'dityAdi / he ziSya ! te-tava ekAkivihArapIDAyA durlaGghanIyatvamajAnato'pazyato gurvAjJAparijJApAlakasya ca etat=pUrvoktabAdhAyA duratikramaNIyatvaM mA bhavatu / tvayA kadA'pyekacaryApratipannena na bhavitavyamityupadezaH / sudharmAsvAmI pAha-'kuzalasye 'tyAdi, kuzalasya bhagavato mahAvIrasya etat-pUrvakathitaM darzanaM gurusannihitamadhivasato guNA ekAkivihAriNo doSAzca bhavantItyAdirUpo'bhiprAyo'sti / nAoMse sadA rakSaNa banA rahe isa abhiprAyase sUtrakAra kahate haiM ki-"etatte mA bhavatu" he ziSya ! tuma kabhI bhI ekAkI vihAra karanevAle mata bananA, nahIM to tumheM bhI parISaha aura upasargAdikoMse udbhUta aneka prANAntakArI kaSToMkA sAmanA karanA pddegaa| tuma ina kaSToM se anabhijJa ho, tuma kyA jAno ki ekAkI vihAra karanese kaise 2 kaSToM aura upadravoM ko jhelanA par3atA hai, he ziSya ! tuma gurukI AjJAke pAlaka ho, isaliye tuma se hamArA yahI kahanA hai ki tuma kabhI bhI ekAkI vihArI na honaa| aise vartana se hI tuma pUrvokta bAdhAoM se sadAsurakSita rhoge| zrIsudharmA svAmI kahate haiM, kuzala upadezaka bhagavAna mahAvIrakA yaha pUrvakathita darzana -arthAt siddhAnta hai| isakA abhiprAya yaha hai ki guruke nikaTa rahanevAle ziSyoMko aneka prakArase lAbha hotA hai, tathA isase viparItaekAkI vihAra karanevAloM meM aneka doSa utpanna hote haiN| suutr||2 49 cha -" etatte mA bhavatu " he ziSya ! tame hAthi 55 8 vihAra karavAvALA banaze nahi, nahi te tamAre paNa parISaha ane upasargo. dikothI utpanna aneka prANAMtakArI kaSTone sAmane kare paDaze. tame A kaSTanA jANakAra na hovAthI tamane zuM khabara paDe ke ekAkI vihAra karavAthI kaI kaI jAtanAM duHkha ane upadra bhegavavA paDe che. he ziSya! tame gurUnI AjJAnA pAlaka che. A kAraNe tamane mAruM e kahevAnuM che ke tame kadi paNa ekalavihArI banaze nahi. AvA vartanathI ja tame pUrvokta upadravathI sadA surakSita raheze, zrI sudharmAravAmI kahe che kuzaLa upadezaka bhagavAna mahAvIranuM A pUrvakathita darzana eTale siddhAMta che. Ane abhiprAya e che ke-gurUnI pAse rahevAvALA ziSyane aneka prakArane lAbha thAya che ane tenAthI viparIta ekAkI vihAra karavAvALAmAM aneka deSa utpanna thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 131 ekacarasya doSAnabhidhAya samprati gurunikaTasthitasya muneH kartavyaM darzayati'tadRSTaye 'tyAdi / 'tatsaMjJI' saMjJAnaM saMjJA tasya guroH saMjJA tatsaMjJA, sA asyAstIti tatsaMjJI guroriGgita-ceSTitajJaH, tannivezanaHgurukulanivAsI, 'tatpuraskAraH' tasya-guroH puraskAraH vinayavaiyAvRttyAdinikhilakAryakaraNe'gresaro muniH, 'tadRSTayA' tasya gurodRSTirabhiprAyastayA / ___yadvA--'taSThayA' tasmin-niravadyAnuSThAne dRSTistayA / 'tanmuktyA ' tena guruNA kathitA muktiH-sarvaviSayaviratistanmuktistayA vicaret / sarvadA guru ekAkI vihAra karanevAloM ke doSoMkA kathana kara aba sUtrakAra guruke nikaTa vasanevAle munike kartavyoMko batalAte haiM tadRSTayA ityAdi-gurukI saMjJA jisake hai vaha tatsaMjJI hai arthAt guruke abhiprAyoM evaM ceSTAoMko jo jAnanevAlA hai| jo tannivezanagurukA nivezanavAlA-gurukulameM rahanevAlA hai / tatpuraskAra-gurukI vinaya vaiyAvRtti Adi samasta kAryoM ke karane meM jo agresara rahatA hai aisAmuni guruke abhiprAyase athavA niravadya anuSThAnameM dRSTise aura tanmuktiguruse pratipAdita sarvaviSayaviratirUpa muktise vicaraNa kre| bhAvArtha-gurusamIpa meM vartamAna ziSya hI unakI AjJAnusAra saMyamakI ArAdhanAzIla bana kara samyagjJAnAdikake lAbhase yukta hotA hai; anya ekalavihArI nahIM / gurujanake nikaTa nivAsa karanevAlA ziSya yatamAnavihArI-yatanAko karate hue vihAra karanekA svabhAvavAlA hotA hai / cittanipAtI-gurukI rucise calaneke svabhAvavAlA-AcArya mahA ekAkI vihAra karavAvALAnA denuM kathana karI have sUtrakAra gurUnI nikaTa vasavAvALA muninAM kartavyane batAve che. tathA ItyAdi. gurUnI saMjJA jene che te tasaMjJI che, arthAt gurUnA abhiprAye ane ceSTAone je jANavAvALA che. je tannivezana-gurUkuLamAM rahevAvALA che, gurUne vinaya vaiyAvRtti Adi samasta kAryo karavAmAM je agresara rahe che evA muni gurUnA abhiprAyathI athavA niravadya anuSThAnamAM dRSTithI ane ta--ktigurUvaLe pratipAdita sarvaviSayaviratirUpa muktithI vicaraNa kare. bhAvArtha-gurUsamIpa rahenAra ziSya ja tenI AjJAnusAra saMyamane ArAdhanAzIla banIne samyajJAnAdikanA lAbhathI yukta bane che. paNa ekalavihArI nahIM, gurUjananI nikaTa nivAsa karanAra ziSya yatnAo karatAM karatAM vihAra karavAnA svabhAvavALo bane che. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AcArAGgasUtre samIpe vartamAnastadAjJAnusArI saMyamI samyagjJAnAdikaM labhate naikAkivihArIti hRdayam , sa ca kIdRzo bhavedityAha-' yatamAnavihArI'-tyAdi / yatamAnavihArI yatamAnA=yatanAM kurvANaH san vihattuM zIlaM yasya sa yatamAnavihArI, api ca 'cittanipAtI' cittaM gurorabhirucistena nipatituM zIlaM yasya sa cittanipAtIAcAryAbhiprAyAnugamanazIlaH, evaM ca'pathiniAyI' kutrApi nirgatasya guroH panthAnaM mArga nirdhyAtuM zIlaM yasya sa pathiniAyI gurumArgAnugAmI, upalakSaNaM zayyAdimalokI cAhAragaveSItyAderapi bodhyam / anyacca-'paryavAhyaH pari sarvata AcAryasyAgrataH pRSThataH sthitvA abAhyaH adUravartI guroravagrahAvasthAyI, prANAn = ekendriyAdijIvAn dRSTvA vIkSya tadupamardanaM pariharan gacchet-gurvAjJAyAM vicret||2|| rAjake abhiprAya anusAra pravRttizIla hotA hai| pathiniAyI-kahIM bhI bAhara gaye hue guru mahArAja ke dhyAna-avalokana karaneke zIlavAlAunake AgamanakI pratIkSAvAlA-guruke mArgapara calanevAlA, upalakSaNase unakI zayyA-Asana Adi kA nirIkSaNa karanevAlA, unake liye AhArAdikakI gaveSaNA karanevAlA ityAdi bAtoMkA bhI saMgraha kara lenA cAhiye / tathA-paryabAhyaH-AcArya mahArAjake Age aura pIche sthita ho kara bhI jo dUravartI na ho-gurupradatta niyamAdikoMkA pAlaka ho arthAt gurudeva jo bhI pacakkhANa deveM use prasannacittase grahaNa karanevAlA ho| aisA muni hI ekendriyAdika jIvoM ko Atmaupamyena dekhakara-jAna kara unake upamardanase virakta ho gurukI AjJAmeM rahaneyogya hai / unakI AjJAnusAra apanI pratyeka caryA karanevAlA muni hI unake nikaTa raha sakatA hai| suu02|| gurUnI rUcithI cAlavAnA svabhAvavALA AcArya mahArAjanA abhiprAya anusAra pravRttizIla bane che. koI paNa sthaLe bahAra gayelA gurUnA AgamananuM dhyAna, avalokana karavAnI vRttivALA tenA AgamananI pratIkSAvALA, gurUnA mArga para cAlavAvALA, upalakSaNathI tenI ziyA-Asana AdinuM nirIkSaNa karavAvALA gurU mATe AhArAdikanI gaveSaNa karavAvALA ItyAdi vAtone paNa saMgraha karI sevAsa. tathA paryabAhyaH-mAyAya mahArAnI 201 mane yA sthita banIne paNa dUravatI na hoya ane gurU-pradatta-niyamAdikonA pAlaka hoya arthAt gurUdeva je paNa paccakhANa de tene prasannacittathI grahaNa karavAvALA hoya evA muni ja ekendriyAdika jIvone AtmaupajyathI dekhIne-arthAt AtmasamAna jANIne tenA upamardanathI virakata hoya gurUnI AjJAmAM rahevAyogya hoya che. emanI AjJAnusAra pitAnI pratyeka carcA karavAvALA muni ja temanI samIpa rahI zake che. e sUTa 2 ! zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 api cAnyadapi darzayati-' se abhikkamamANe ' ityaadi| mUlam-se abhikkamamANe paDikamamANe saMkucamANe pasAremANe viNivaTTamANe saMpalimajjamANe, egayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMphAsaM samaNucinnA egatiyA pANA uddAyaMti, ihalogaveyaNavijjAvaDiyaM jaM AuTTIkayaM kammaM taM parinnAya vivegameha, evaM se appamAeNa vivegaM kiTTai veyavI // sU0 3 // ___ chAyA-so'bhikrAman pratikrAman saMkucan prasArayan vinivartamAnaH saMparimRjan , ekadA guNasamitasya rIyamANasya kAyasaMsparzamanucIrNA eke prANino'padrAnti, ihalokavedanavedyApatitaM yad AkuTTIkRtaM karma tatparijJAya vivekameti, evaM tasyApramAdena vivekaM kIrtayati vedavit / / mU03 // TIkA-'so'bhikrAma 'nityAdi, saH pUrvokta AcAryAdezakArI muniH, 'abhikrAman' abhi-sAmmukhyena krAman vajan , pratikrAman-pratyAgacchan , saMkucan=pANipAdAdInAM saMkocaM kurvan prasArayan=tAneva saMkucitAnavayavAn vistArayan , vinivartamAnaH sakalasAvadhakriyAbhyo vi-vizeSeNa nivartamAnaH parAvartamAnaH saMparimRjana-saM-samyaktayA pari-sarvataHmRjan=pANyAdyavayavAn dehanyAsasthAnaM ca rajoharaNAdinA parizodhayan gurukule saMvaset / eteSAM vizeSaNAnAmupalakSaNatayo isI viSayase lagatI huI aura bhI bAta kahate haiM "se abhikamANe" ityaadi| pUrvokta rItise AcArya ke AdezakA pAlana karanevAlA muni jAte samaya, Ate samaya, hasta aura pAdAdikoM ke phailAte evaM unakA saMkoca karate samaya sakala-sAvadya kriyAoM se acchI taraha rahita hotA huA tathA hasta-pAdAdika avayavoMkA evaM apane uThane baiThane Adike sthAnakA rajoharaNAdikase parimArjana karatA huA gurukulameM rahaneke lAyaka hotA hai| arthAt-gurukulameM nivAsa vahI muni kara sakatA hai jo A viSayane satI bhI 59 vAta 4 cha " se abhikkamamANe" tyAha. pUrvokta rItithI AcAryanA AdezanuM pAlana karavAvALA muni jAvAnA samaye AvavAnA samaye, hAtha ane paga phelAvatAM ane ene saMkoca karatAM samaye sakala sAvadya kriyAothI sArI rIte rahita banI temaja hAtha paga Adi avayavanuM ane pitAnA besavA uThavAnA sthAnanuM haraNAdikathI parimArjana karatAM gurUkuLamAM rahevAne lAyaka bane che. arthAta-gurUkuLamAM nivAsa te muni karI zake che zrI. AyAsUtra : 3 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AcArAGgasUtre pavezanapArzva parivartanAdikamapi munInAM yathAvidhi karaNIyatvena bodhyam / tatropavezanaM gurora utkaTAsanAdinA'vasthAnam, cirAvasthAnAkSamatve pRthivIpratyupekSaNaparimArjanapUrvakaM kukkuTAca raNodAhara NenAvayavasaMkocaprasArAdikaM kurvan mayUravajIvopamardanazaGkita ekapArzvasthAyI supto'pi jAgradiva pramArjanapUrvaka pArzvaparivartanavidhAyI viharet / evaM ca sadA sarvathA'pramatto muniH sakalAM kriyAM vidadhIteti apane AcArya ke AdezakA pAlana karanevAlA ho, tathA yatnapUrvaka pratyeka gamanAgamanAdika evaM hastaprasAraNAdika kriyAoMkA karttA ho / yatnase pravRttizIla sAdhu sakala sAvayavyApAroMse rahita hotA hai / ye sUtrastha vizeSaNa muniyoMkI anya upavezana-baiThanA, zayana - sonA tathA pArzvaparivartana - karavaTa badalanA Adi kriyAoMke upalakSaka haiM / munijanoM ko ye kriyAeM bhI yathAvidhi hI karanA cAhiye - aisA samajhanA cAhiye / guruke Age utkaTAdika Asanase baiThanA upavezana hai / isa Asana se yadi vaha bahuta samaya taka na baiTha sake to pRthivIko baiThaneke sthAnakI dekhabhAla kara aura rajoharaNa se use parimArjita kara kukkuTA caraNa uhAharaNa se zArIrika avayavoM kI saMkoca athavA vistArapasAranA Adi kriyAko karatA huA vaha mayUrakI taraha jIvoMkI virA dhanAse DaratA huA eka karavaTa se soyA huA hone para bhI jage hue kI taraha dUsarI karavaTa lene ke sthAna ko rajoharaNAdikase pramArjana - pU~ja kara phira karavaTa leve / apramatta muni isI prakAra nirantara apanI samasta kriyAoMko kare / je potAnA AcAryanA AdezanuM pAlana karanAra hoya tathA yatnapUrvaka pratyeka gamanAgamanAdika ane hastaprasAraNAdi kriyAonA karavAvALA hoya, yatnathI pravRttizIla sAdhu sakalasAvadya vyApArAthI rahita hoya che. A sUtramAM munienI anya kriyAe ke jemanuM temaNe yathAvidhi pAlana karavAnuM hoya che te batAvavAmAM Avela che. upavezana-besavuM, zayana--suvuM tathA pArzva parivartana--paDakhuM badalavuM A kriyAe munijane e yathAvidhi karavI joie. gurUnI sAme ukaDU-Adi AsanathI besavuM joIe. e AsanathI jo te vadhAre samaya esI na zake te pRthvIpara-besavAnA sthAnane rUDI rIte joI rajoharaNathI sApha karI zArIrika avayavonI kukaDAnI mAphaka saMkoca athavA vistAra ItyAdi arthAt prasAravA Adi kriyAo niyamasara karatA thakA mAranI mAphka jIvonI virAdhanAthIDarato rahe. eka paDakhe sutela hoya ane bIju paDakhu pheravatAM saceta banI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 4 bhaavH| apramAdapUrvaka-sakalakAryakAriNo'ntarAyodayAt yadbhavettaddarzayati-'ekade'tyAdi, ekadA-kadAcit , 'guNasamitasya' guNena muniguNena apramAdAdinA samitaH saMyuto guNasamitaratasya, rIyamANasya samyaggacchataH pUrvoktAbhikramaNAdivizeSaNaviziSTasya muneH 'kAyasaMsparza' kAyasya zarIrasya saMsparzaH kAyasaMspazastam samanucIrNAH saMprAptAH sampAtimAdaya eke-kecana prANAH-dvIndriyAdayaH apadrAvanti=mriyante / atra maraNarUpapazcimAvasthAyA grahaNAta pUrvAvasthAyA api grahaNaM bhavati; tathAhi-kecana hastAdyAghAtena saMghAtyante, apare mlAyanti, anye paritapyante / atra ca karmabandhasya vaicitryaM vartate, tadyathA zailezImupagatasya pANyAdya apramAdapUrvaka apanI sakala kriyAoMko karanevAle munijanake antarAyake udayase jo ho jAtA hai use sUtrakAra "ekadA guNasamitasya" ityAdi sUtrAMzase prakaTa karate haiN| muniguNa-apramAdase yukta usa munike kadAcit calate samayameM, arthAt-jAte uThate baiThate samayameM zArIrika sparzako prAptakara hIndriyAdika jIva virAdhita ho jAte haiM athavA yahAM para maraNarUpa pazcima-antima avasthAke grahaNase usase pUrva avasthA kA bhI grahaNa hotA hai, isase yaha bAta itanI aura samajha lenA cAhiye ki koI 2 kunthvAdika jIva usake hastAdikake AghAtase virAdhita ho jAte haiM, koI koI mlAna ho jAte haiM aura koI koI saMtApa pAte haiN| yahAM para karmabandhakI vicitratA hai, jaise-zailezI avasthAsaMpannake rajoharaNAdikathI e sthAna pujIne paDakhuM badale. A rIte munie nirantara pitAnI badhI kriyAo karavI joIe. pramAdarahita pitAnI badhI kiyAe karanAra munijanane kaI kaI vakhata santayanA yathI re thAya che te sUtra42 " ekadA guNasamitasya" tyAta sUtrAzathI pragaTa kare che-muniguNa apramAdathI yukata evA munine kadAca cAlatA samaye arthAt AvatAM-jatAM, uThatAM besatAMnA samaye zArIrika sparza prApta karI zrIndriyAdika jIva virAdhita banI jAya che. athavA ahiM para maraNarUpa pazcima-aMtima avasthAnA grahaNathI ene enI pUrva avasthAnuM paNa grahaNa thAya che. AthI e vAta samajI levI joIe ke kaI kaI kuzvAdika jenI tenA hastAdikanA aDavAthI virAdhanA thaI jAya che. keI koI jIva glAna thaI jAya che, kaI kaI saMtApa kare che. ahiMyAM karmabaMdhananI vicitratA che. jema ke-zilezI-avasthA-saMpannanA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre vayavasparzajanite mazakAdisattvaghAte'pi bandhahetubhUtAtmavipariNAmAbhAvAnnaiva karmabandho bhavitumarhati, upazAntakSINamohasayogikevalinazca sAmayikaH karmabandho jAyate, sthitihetukakaSAyAbhAvAt / atrAyaM vivekaH prathamasamaye bandho dvitIyasamaye vedanaM tRtIye ca nirjaraNaM jAyate, iti tRtIyasamayasya nirjarasAmAyikatvAt sAmAyikatvena pratipAdanam / ___ apramattasaMyateH karmabandho jaghanyato'ntarmuhUrtasthitikaH, utkRSTatazcAntaHkoTikoTisthitikaH / pramattasaMyaterapyanAkuTTikayA pravarttamAnasya kvacitkadAcit karacarahastAdika avayavake sparza se mazakAdika prANiyoMkI virAdhanA bhI ho jAtI hai to bhI bandhake kAraNabhUta AtmAke pramAdAdirUpa pariNAmakA abhAva honese unake karmabandha nahIM hotA hai| upazAnta moha, kSINamoha aura sayogI kevalIke yogakA sadbhAva honese ekasamayasthitika sAtAvedanIya karmakA bandha hotA hai; kyoM ki unameM sthitikA kAraNabhUta kaSAya kA abhAva hai| yahAM yaha samajhanA cAhiye prathama samayameM bandha, dvitIya samayameM vedana, aura tRtIyameM usa baMdhe hue karmako nirjarA hotI hai / isa prakAra tRtIya samayako nirjarasAmAyika honese sAmAyikarUpase kahA hai| ___ apramattasaMyatimunikA karmabandha jaghanya antarmuharta aura utkRSTa antaHkoTikoTisthitivAlA hotA hai| anAkuTikA (ajAnapane )se pravRtta pramattasaMyati sAdhuke hAtha paira Adike saMghaTanase kadAcit kahIM kisI prANIkI virAdhanA ho jAya to usase unakA karmabandha jaghanya hastAdika avayavanA sparzathI mazakAdika prANIonI virAdhanA paNa thaI jAya che te paNa bandhanA kAraNabhUta AtmAnA pramAdAdirUpa pariNAmane abhAva hovAthI ene karmabaMdhana thatuM nathI. upazAntamoha, kSINamoha ane sagI kevalIne yogane saMbhAva hovAthI ekasamayasthitika sAtavedanIya karmane bandha thAya che. kemake AmAM sthitinA kAraNabhUta kaSAyane abhAva che. ahiM e samajavuM joIe prathama samaye banya, bIje samaye vedana, ane trIje samaye enA baMdhAyelA karmanI nirjarA bane che. A rIte trIjA samayane nijara sAmAyika hovAthI sAmAyika rUpathI kahyo che apramatta saMyati muninA karmabandha jaghanya antamuharta ane utkRSTa antaH-keTIkeTIsthitivALe hoya che. ajANapaNAthI pravRtta pramattasaMyati sAdhunA hAtha paga AdinA aDavAthI kadAca koI sthaLe kaI prANInI virAdhanA thaI zrI. sAyA sUtra : 3 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 137 NAdyavayavasaMsparzAt prANyupaghAtAdau jaghanyata utkRSTatazca karmabandhaH pUrvokta eva vizeSitataraH / ayaM karmabandhastasminneva bhave kSIyate iti sUtreNa darzayati- 'iha 0 ' - ityAdi - eteSAM yat karma tadihalokavedanavedyApatim - iha = asminneva loke bhave vedanaM=bhogaH ihalokavedanam, tatra - vedyam - prakaraNAnurodhAt pratikUlavedanIyaM duHkham = ihalokavedanavedyam tatra ApatitaM = tatkAraNatvena samAyAtam - ihalokavedanavedyApatitaM vartamAnabhavIyabhogAnuvandhi bhavatItyarthaH / AkuTTIkRtakarmaNi yatkarttavyaM taddarzayati-' jaM' ityAdi, muniH yatkarma AkuTTIkRtam AkuTTayA = Abhogena icchayesyarthaH, kRtaM = vihitaM karma AkuTTIkRtam, prANighAtena tadicchayA kAya saMghaTTanAdinA ca jAtaM yatkarma jJAnAvaraNIyAdi tajjanakaM vA prANAtipAtAdirUpakarma tat sarva parijJAya - jJaparijJayA jJAlA pratyAkhyAnaparijJayA parihRtya ca vivekaM dazaprakAraprAyazcittAnyatamagrahaNarUpaM yadvA vivekaM pRthagbhAvaM punarakaraNarUpam eti prApnoti, AkuTTIkRtakarmaNo'pi tapasA chedena punarvatAropaNena tathA ghorataratapaH saMyamavaiyAvRttyAdisamArAdhanena ca tasminneva bhave karmabandhApanayanaM bhavatIti bhAvaH / vivekavAn munistathA samAcarati yena karmabandho na bhavatIti tAtparyam / aura utkRSTa pUrvokta sthitivAlA hotA hai / parantu apramatta munise pramatta munike vizeSatara hotA hai / isa karmabandhakA isI bhavameM kSaya ho sakatA hai| isIko sUtrase dikhalAte haiM-' iha0' ityAdi inakA jo pUrvokta karmabandha hai, vaha ihalokavedanavedyApatita hai / arthAt - isI bhavameM bhogameM Akara naSTa honevAlA hotA hai / AkuTTikA se kiye gaye karma meM kyA karanA cAhiye, vaha 'jaM ' ityAdise dikhalAte haiN| prANighAta se, prANighAtakI icchAse tathA kAyasaMghaTTana Adi se jo jJAnAvaraNIyAdi karma utpanna hue tathA unake janaka prANAtipAtAdi karma utpanna hue tathA unake janaka prANAtipAtAdi karma Acarita hue, unako jnyprijAya teA ethI enAM karma baMdha jaghanya ane utkRSTa pUrvokta sthitivALA ane che. paraMtu apramatta muni karatAM pramatta munine vizeSatara kakha dha thAya che. A kabandhano A ja bhavamAM kSaya thaI zake che. ene sUtrathI batAvela che. "Jcult. (( AnA je pUrvokta kama bandha che te ihaleAkavedanavedyA-patita che. arthAta A ja bhavamAM bhAgavavA ane naSTa thavAvALA heAya che. AkuTTikAthI karAyelA ubhabhAMzu 42 lehaye, yA " jaM" hatyAhithI matAvelu che - ANidhAtathI, prANidhAtanI icchAthI, tathA kAyasa ghaTTana vagerethI je jJAnavaraNIyAdi kama utpanna 18 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 AcArAgasUtre karmavivekamAha-' evamityAdi, vedavit svasamayaparasamayajJastIrthakaro gaNadharazvaturdazadharo vA evaM pUrvoktaprakAreNa vakSyamANaprakAreNa vA apramAdena-pramAdavarjanena dazaprakAramAyazcitteSu kasyacana samyagAcaraNenetyarthaH, tasya karmaNo vivekaM pRthagbhAvamabhAvaM vA kIrtayati-kathayati // sU0 3 // jJAse jAnakara aura pratyAkhyAna parijJAse parihAra kara muni vivekako arthAt dazavidha prAyazcittoMmeM kisI ekako grahaNa karake athavA pUrvokta AcaraNa phira kabhI na karanA, isa prakAra vivekako prApta karatA hai / ___jAna bUjha kara jinhoMne prANighAta Adi kiyA, aise munikA bhI karmabandha tapase, chedase, dubArA dIkSA denese tathA ghoratara tapa saMyama veyAvacca Adike samArAdhanase usI bhavameM naSTa ho jAtA hai / sabhIkA tAtparya yaha hai ki vivekavAn muniko vaisA AcaraNa karanA cAhiye, jisase karmabandha na ho, prANiyoM kI hiMsAse, icchAse aura zArIrika saMghaTana Adise utpanna huA jo jJAnAvaraNIyAdika karma hai, athavA isa karmakA utpAdaka jo prANAtipAtAdikarUpa karma haiM, una sabakA jJaparijJAse jAna kara aura pratyAkhyAna parijJAse parityAga kara daza prakArake prAyazcittoM meM se eka prAyazcittarUpa jo viveka nAmakA prAyazcitta hai usakA jo pAlana karatA hai vaha vivekavAna hai| athavA-viveka zabdakA artha-pRthagbhAva bhI hai| pRthagbhAvakA artha hai-jisa kAryakA tyAga kara diyA hai usakA thAya tathA tenA janaka prANAtipAtAdi karma Acarita bane tene jJa-parikSAthI vicArI ane pratyAkhyAna parijJAthI parihAra karI muni vivekane arthAt dazavidha prAyazcittamAMnA keI ekane grahaNa karI athavA pUrvokta AcaraNa pharI kadi na karavAnuM A prakAranA vivekane prApta kare che. samajavA chatAM jeNe prANaghAta ItyAdi karyuM evA muninAM karmabandha, tapathI, chedathI, bIjI vakhata dIkSA devAthI tathA gheratara tapa, saMyama, vaiyAvacca AdinA samArAdhanathI e ja bhavamAM nAza pAme che. AnuM tAtparya e che ke vivekavAna munie evuM AcaraNa karavuM joIe jethI karmabandha na thAya. prANIonI hiMsAthI, prANighAtanI IcchAthI ane zArIrika saMghadRna AdithI utpanna thayela je jJAnAvaraNIyAdika karma che athavA A karmanA utpAdaka je prANAtipAtAdikarUpa karma che, e badhAne jJa-parijJAthI jANI ane pratyAkhyAna parijJAthI parityAga karI dasa prakAranA prAyazcittamAMthI eka prAyazcittarUpa je viveka nAmanuM prAyazcitta che enuM je pAlana kare che te vivekavAna che. athavA viveka zabdane artha-pRthakubhAva paNa cha. " pRthagbhAva" ma cha-2 yinI tyAga - 2 te zathI na 42. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 139 kIdRzaH punarapramAdI bhavatIti darzayati 'se pabhUyadaMsI' ityaadi| mUlam se pabhUyadaMsI pabhUyaparinnANe uvasaMte samie sahie sayAjae daheM vippaDiveei appANaM-kimesa jaNo karissai, esa se paramArAmo jAo logaMsi itthIo, muNiNo hueyaM paveiyaM, ubbAhijamANe gAmadhammahiM, avi nibbalAsae, avi omoyariyaM kujjA, avi uDDhaM ThANaM ThAijjA, avi gAmANugAmaM dUijjA, avi AhAraM vucchidijA, avi cae itthIsu maNaM, puvvaM daMDA pacchA phAsA puvvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kaLahAsaMgakarA bhavaMti, paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNAe tibemi, se no kAhie no pAsaNie no mAmae No kayakirie vaigutte ajjhappasaMkhuDe parivajae sayA pAvaM, eyaM mANaM samaNuvAsijAsi-ttibemi // sU0 4 // chAyA-sa prabhUtadarzI prabhUtaparijJAna upazAntaH samitaH sahitaH sadA yataH dRSTvA viprativedayatyAtmAnaM-kimeSa janaH kariSyati, eSa tasya paramArAmo jAto loke striyaH, muninA hu etatpaveditam , udvAdhyamAno grAmadhaGH, api nirvalAzakaH, apyavamaudarya kuryAt , apyUrva sthAnaM tiSThet , api grAmAnugrAmaM dravet , apyAhAraM vyavacchindyAt , api tyajet strISu manaH, pUrva daNDAH pazcAtparzAH pUrva sparzAH pazcAddaNDAH, phira nahIM karanA / isa viveka prApta muni apanI pravRtti isa prakArakI rakhatA hai ki jisase use navIna karmakA bandha nahIM hotA hai / isa prakAra sva-para siddhAntavedI tIrthaGkara, gaNadhara, athavA caturdazapUrvake pAThI zrutakevalI bhagavAna pUrvokta prakArase athavA vakSyamANa prakArase yahI kahate haiM ki jo muni daza prakAra ke prAyazcittakA bhI samyak rItise sevana karatA hai vaha apane kAke abhAvakA-inheM apanI AtmAse bhinna karane kA karttA hotA hai ||suu03|| / A viveka prApta muni potAnI pravRtti evA prakAranI rAkhe che ke jethI ene navIna karmane badha thato nathI. A rIte sva-para siddhAMtavedI tIrthakara, gaNa dhara ane caturdaza pUrvanA pAThI zrutakevalI bhagavAna pUrvokta prakArathI ane vaphTamANa prakArathI e ja kahe che ke je muni dasa prakAranA prAyazcittomAMthI keIeka prAya zcittanuM paNa samyak rItithI sevana kare che te potAnA karmanA abhAvane eTale tene potAnA AtmAthI judA karavAne kartA bane che. e sU03 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AcArAGgasUtre ityete kalahAsaGgakarA bhavantiH pratyupekSyA''gamyA''jJApayedanAsevanayeti bravImi, sa no kathakaH no pAznikaH no kRtakriyo vAggupto'dhyAtmasaMvRtaH parivarjayet sadA pApam , etanmaunaM samanuvAsayediti bravImi // mU0 4 // ____TIkA-'sa prabhUtadarzI 'tyAdi, sasaMyamI 'prabhUtadarzI' prabhUtaM bhUtabhaviSyadvartamAnakAlInaM pramAdaviSayakaM draSTuM zIlaM yasya sa prabhUtadarzI-upArjitakarmaNaH kAlatraye'pyavazyopabhogyatvena darzanazIla ityarthaH, kiMca 'prabhUtaparijJAnaH' prabhUtaM= pacuraM parijJAnaM prANiparipAlanopAyasya saMsArApavargahetozca samyagjJAnaM yasya sa prabhUtaparijJAnaH-heyopAdeyaparijJAnakuzalaH, kiMca upazAntaH indriyanoindriyopazamena kaSAyopazamena ca zAntimupayAtaH, samitaH IryAdipaJcasamitibhiH saMyuktaH, yadvA-'samitaH' samsamyag ratnatrayam-itaH praaptH| sahitaH jJAnAdi___ muni kisa prakAra apramAdI hotA hai, isa bAtako kahate haiM " se pabhUyadaMsI" ityAdi bhUta, bhaviSyat aura vartamAnakAla sambandhI pramAdake viSayako dekhane kA jisakA svabhAva hotA hai vaha prabhUtadarzI hai-arthAt-upArjita karma kAlatrayameM bhI anyathA nahIM hotA hai, usakA phala avazya bhoganA par3atA hai-isa prakArakI nissaMdeha dRSTise yukta hai, prabhUtajJAnI hai-arthAt-prANi gaNakI rakSAke upAya, saMsAra evaM apavargake kAraNoM kA jise samyakjJAna hai, heya aura upAdeya tattvakA jise vAstavika bhAna hai, vaha prabhUtajJAnI hai| jo upazAnta hai, indriya aura noindriya-manake upazama tathA kaSAya ke upazamase jo zAntiko prApta ho cukA hai, IryA Adika pAMca samitiyoM se jo yukta hai, athavA-sam-samyak ratnatrayakI jise prApti hai, sahita va prA2no bhuni mapramAhI Doya che 2vAtane 4 cha."se pabhUyasI" ityAdi. bhUta bhaviSya ane vartamAnakALa saMbaMdhI pramAdanA viSayane dekhavAne jene svabhAva che te prabhUtadarza che. arthAt upArjIta karma kalatrayamAM paNa niSphaLa banatuM nathI tethI tenuM phaLa avazya bhogavavuM paDe che. A prakAranI asaMdigdha daSTithI yukata che. prabhutajJAnI che-prANigaNanI rakSAne upAya, saMsAra ane mokSanAM kAraNanuM jene samyaka jJAna che, heya ane upAdeya tatvanuM jene vAstavika bhAna che te prabhutajJAnI che. je upazAnta che-Indriya ane Indriya-mananA upazamathI tathA kaSAyanA upazamathI je zaktine prApta karI zakela che, IryA Adika pAMca samitiothI je yukata che, athavA sa--samyak ratnatrayanI jene prApti che, jJAnA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 4 pazcAcAraiH saMpannaH, evaM 'sadAyataH' sadA-sarvadA yatA=yatanAvAn pramAdarahitaH / etAdRzo munirgurusamIpasthitaH karmaNo'panayanaM karoti / ___ tasya yoSidAdiparISahopanipAte yadvidheyaM taddarzayati- dRSTvA '-ityAdi, pUrvoktavizeSaNaviziSTaH pramAdavarjito muniH AtmAnaM svaM dRSTvA upasargavidhAna-tatparaM strIjanaM viprativedayati-samAlocayati, kiM samAlocayatItyAha-'kimeSa' ityAdi, eSa janaH strIjanaH mamApakAraM kiM kariSyati ? na kimapItyarthaH, yadvA-rogAbhibhavAdau eSa strIjano mama tasyAmavasthAyAM na trANAya vA zaraNAya vA syAdataH kiM kariSyatina kimapItyarthaH / svIkRtapaJcamahAvratasya vimalakulalalAmajJAnAdika pAMca AcAroM se jo saMpanna hai, tathA sadA jo yatanAvAn hai, pramAdarahita hai, aisA muni guruke samIpa raha kara kauMkA nAza karatA hai| __isa munike strI Adi dvArA parISaha tathA upasarga upasthita kiye jAne para ise jo vidheya hai, vaha 'sUtrakAra " dRSTvA -ityAdi " padoMdvArA spaSTa karate haiM-ve kahate haiM ki ina pUrvokta vizeSaNoMse yukta evaM apramAdI vaha muni jaba isake upara strI AdikoM ke dvArA upasarga Adi kiye jAte haiM-athavA upasarga karane meM tatpara yaha jaba unheM dekhatA hai, to vicAratA hai ki yaha strI merA kyA apakAra karegI, kucha bhI nhiiN| athavA jisa samaya mere koI roga vagairahakA upadrava hogA usa avasthA meM bhI yaha usa rogase na mujhe bacA sakatI hai aura na mujhe koI sahArA hI de sakatI hai| maiM paMcamahAvratoM kA dhArI huuN| maiM isa munikulakA tildika pAMca AcArothI je sahita che. tathA je yatnAvAna che-pramAdarahita che. e muni gurUnA samIpa rahIne karmone nAza kare che. strI Adi dvArA parISaha tathA upasarga thatAM, A muninuM je kartavya che, tena sUtra2 " dRSTvA -ityAdi " pahovA 2578 42 cha. te De che ke-AvA pUrvokata vizeSaNothI yukata ane apramAdI te muni jyAre tenA upara strI vigere Adi dvArA upasarga vagere karavAmAM Ave che, athavA upasarga karavAmAM tatpara te jyAre tene dekhe che, te te vicAre che ke A strI jana mAro zuM apakAra karaze? kAMI paNa nahIM. ane je samaya mane rega vagerene upadrava thaze e avasthAmAM paNa te strI e rogathI bacAvI zakaze nahi ane mane sAtha paNa ApI zakaze nahi. huM pAMca-mahAvratadhArI chuM, huM A munikaLane tilaka zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AcArAgasUtre bhUtasya tiraskRtaviSayasukhaspRhasyAvadhUtajIvanamanorathasya mama kimeSa strIjanaH kariSyatIti satataM samAlocayatItyarthaH / eSaH-strIjanastu tasya pramAdinaH paramArAmaH paramAnandasthAnaM jAto'sti, kintu na mamApramAdinaH, yato hi striyA nAyaH loke -viSayiloke mohotpAdinyo bhavanti, na sNytloke| ___ etatkathanaM na svamatikalpitamiti darzayati-munine 'tyAdi. etat sarva pUrvoktaM vakSyamANamupadezavacanaM ca ' hu' avadhAraNe, muninA tIrthaGkarAdinA praveditaM dvAdazavidhaparSadi prarUpitam / / kabhUta huuN| vaiSayika spRhAkA maiM antakara cukA hUM, apane jIvanake pahile atrata avasthAke samasta manorathoM ko tyAga cukA hUM, maiM jaba isa paristhitimeM upasthita hUM to aba isa strIdvArA kRta upasargoMkI maiM apekSA hI kyA karUM / isameM kyA zakti hai jo mujhe lAkha upasarga karane para bhI apane pathase vicalita kara sake ? hAM ! yaha to unheM hI hara tarahase apane lakSyase bhraSTa kara sakatI hai jo pramAdamaya AnaMdake icchuka haiM-pramAdI haiM, mujha apramAdI ko nahIM / kyoM ki striyoMkA vaza viSayIlokameM kArya kArI hotA hai, saMyamIlokameM nhiiN| isa kathana meM svamatikI kalpanAkA niSedha karate hue sUtrakAra kahate haiM " muninA" ityAdi / yaha samasta pUrvokta kathana tathA Age aura bhI jo kucha kahA jAnevAlA hai vaha saba tIrthaGkara gaNadharAdi dvArA hI upadiSTa hai / yahAM " hu" zabda avadhAraNa artha meM hai| unhoM ne yaha saba bhUta chuM, vaiSayika pRhAne meM tyAga karela che - pitAnA jIvananA pahelAnA agrata avasthAnA samasta manerane tyAga karI cukyo chuM, huM jyAre A paristhitimAM upasthita chuM to have A strI janadvArA apAtA upasargonI huM apekSA kema rAkhI zakuM? tenAmAM zuM zakita che je mane lAkha upasarga karavA chatAM paNa mArA pitAnA padathI vicalita karI zake? hAM ! e te ene ja lakSathI bhraSTa karI zake che ke je pramAdamaya AnaMdane IcchanAra - pramAdI che. mArA jevA apramAdIne nahIM. kema ke strIone vaza viSayI loko ja banatA hoya che. saMyamI ene vaza banatA nathI. yA pAtamA svamatinI 465nAna niSedha zane sUtrA2 4 che "muninA" ItyAdi. A Akhuye pUrvokta kathana ane have pachI kahevAmAM AvanAra kathana A badhuM tIrthaMkara gaNadhara Adi dvArA ja upadiSTa che. ahiM "su" zabda zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 4 tameva vakSyamANopadezamAha-'ubAdhyamAna' ityAdi, he ziSya ! yadi muniH 'grAmadharmaH' grAmANAm indriyasamUhAnAM dharmAH svabhAvA: grAmadharmAstai madharmaH svasvaviSayasamAsaktasvabhAvaiH / udbAdhyamAnaH ' utprAbalyena bAdhyamAnaH-paripIDyamAno bhavettadA nirbalAzakaH' 'nirbalaM praNItarasabalarahitapurANakulatthAdikam amlatakramizritaM vallacaNakAdiniSpAditaparyuSitakarapaTTikAdikaM vA aznAti-bhuGkte yaH sa nirvalAzakaH, nIrasAzanena grAmadharmasyAvazyopazamasambhavAt , 'api' zabdaH sambhAvanAyAm / nirbalAzane'pi yadi na mohopazamastataH kiM kuryAdityAha--'apyavamaudarya'-mityAdi, jIvanayAtrAnirvAhArtha kevalam avamaudaryam-UnodarikatapoviSaya 12 prakAra kI pariSada meM pratipAdita kiyA hai| vakSyamANa viSayako spaSTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM "udbAdhyamAnaH" ityaadi| he ziSya ! yadi kadAcit muni grAmadharma-apane 2 viSayoM meM samAsaktasvabhAvavAlI indriyoMse-prabalarUpase bAdhita kiyA jAya to usa samaya use cAhiye ki vaha nirbala-indriyoM ko uttejita nahIM karanevAle rasabalarahita aise purAnI kulathI Adi annakA tathA khaTTIchAchase mizrita bAlacaNA Adise niSpAdita aise paryuSita ( ThaNDAvAsI) karapaTTikA (roTI) AdikA bhojana kre| nIrasa bhojanake karanese grAma dharmakA avazya hI upazamana hotA hai / " api" zabda saMbhAvanA meM hai| nIrasa bhojana karane para bhI yadi grAmadharmakA upazamana na ho-mohakI zAMti na ho to kyA kyA kare ? isa prakArakI AzaMkA kA samAdhAna karaneke nimitta sUtrakAra "apyavamaudarya kuryAt" kahate haiN| jIvanayAtrAke avadhAraNa arthamAM che. teoe A saghaLe viSaya 12 prakAranI pariSadamAM pratipAdita karela che. vakSyamANa viSayane spaSTa karavA mATe sUtrakAra kahe che " udbAdhyamAnaH " ityAhi. ziSya! hAya o bhuni Abhadharma-pAtapAtAnA viSayamAM samAsakata svabhAvavALI IndriyathI prabaLa rIte bAdhita karavAmAM Ave to e samaye eNe joIe ke te nirbaLa Indriyane uttejIta nahi karavAvALA rasabaLarahita evA purAtana kaLathI Adi annanuM tathA khATI chAzathI mizrita bAlacaNA vagerethI niSpAdita evA ThaMDI-vAsI roTalI AdinuM bhojana kare. nIrasa bhojana karavAthI je grAmadharmanuM upazama na bane-mohanI zAnti na thAya to zuM zuM 42 ? | prAranI zAnu samAdhAna 421nibhitte suutr4|2 " apyavamaudarya kuryAt " 4 cha 25rthAt-vanayAtrAmA nirvADa bhATe sAdhuna mevI DAsatamA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AcArAGgasUtre " vizeSaM kuryAt, tato'pIndriyagrAmANAmanupazame UrdhvaM sthAnaM tiSThet = vAhU UrdhvakRtya kAyotsargeNa zItoSNAdirUpAmAtApanAM kuryAdityarthaH / rAtrau divase'pi caikadvitricaturyAmakrameNa tatra tiSThedityAzayaH, tenApyanupazame 'grAmAnugrAmaM' grAmo yato viharati, anugrAmo yatra viharati taM = grAmAnugrAmaM grAmAdgrAmAntaraM dravet = viharet tadA na tatra tiSThet evaM karaNe'pyanupazame AhAramapi vyucchindyAt / kiMbahunA yena kenopAyena maraNamapi kuryAt kintu strISu mano na nidadhyAt / tadevAha - "avi cae itthI maNaM " api tyajet strISu manaH, strIviSaye gataM mano nivArayet / na tatra mano nidadhyAdityarthaH / strIsaGginAM yad bhavati tadAha - ' pUrva 'mityAdi, pUrva = nirvAha ke liye sAdhujana aisI hAlatameM kanodarI - bhUkha se kama alpa AhAra leve | yaha bAhyatapa hai / itanA karane para bhI yadi grAmadharmakI zAMti na ho to aisI paristhiti meM " urdhvaM sthAnaM tiSThet " hAthoMko UMcA karake kAyotsargapUrvaka zIta aura uSNAdirUpa AtApanayoga dhAraNa kare / rAtri meM bhI eka do tIna aura cAra prahara kramase kAyotsarga kare / itane para bhI grAmadharma zAnta na ho to grAmAnugrAma vicaraNa kre| jahAM ThaharA huA hai vaha grAma, jahAM jAnA hotA hai vaha anugrAma hai / usa samaya vahAM na Thahare / phira bhI grAmadharma zAMta na ho to aisI dazAmeM AhAra kA tyAga kara deve / adhika kyA kahA jAya, jisa upAyase vaiSayika abhilASA utpanna na ho sake, mohakA upazamana ho aisA hI upAya karate rahanA cAhiye / parantu striyoM kI ora manako nahIM lagAnA caahiye| strIsaMga karanevAloM ke unAdarI-bhUkhathI e alpa AhAra le. A bAhya tapa che. ATaluM karavA chatAM yAgu le zramadharmanI zAnti na thAya to zevI paristhitimAM " UrdhvaM sthAnaM tiSThet" hAthAne uMcA karI kAyAtsaga pUrNAMka zItaLa ane garamIrUpa AtApana ceAga dhAraNa kare rAtrinA tathA divasanA paNa eka be traNa ane cAra prahara kramathI kAceAtsa kare. ATaluM karavA chatAM paNa jo grAmadhama zAnta na khane teA gAmegAma vicaratA rahe. jyAM pAte rAkAyela che te grAma che jyAM javuM che te anugrAma che. tyAM e rokAya nahi. chatAM paNa jo grAmadha zAnta na thAya teA evI dazAmAM AhAranA tyAga karI de. vadhu zuM kahevAnu hoya ! je upAyathI vaiyika abhilASA utpanna na thAya---mohanuM upazama ane eveAja upAya karatA rahevu joI e. paraMtu strIo tarapha manane lAgavA devuM na joI e. strIsaMga karavAvALA mATe je du:kho bhogavavAM paDe che. sUtrakAra zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 saGgAtpUrva daNDAH tadAsaGgasya cirasupuSTIkaraNAyArthArjanatatparasya kRSyAdisAvadyavyApAraparasya tiraskRtakSutpipAsAderapyatra loke duHkhavizeSarUpAH, pazcAt upabhogAnantaraM sparzAH tadAsevanajanyakarmavipAkena narakAdiyAtanAkArakA duHkhavizeSA bhavanti, yadvA-pUrva tatmAptaye daNDAH yaSTayAdiprahArarUpAH pazcAt tadanantaraM rAjadaNDAdijanitAvayavAdicchedanasamutpannaduHkhavizeSAH, evaM pUrva sparzAH AzleSAdinA sparzA: ApAtasukhavizeSAH pazcAcca daNDAH paratra narakapAtAdirUpA iha ca liye jina kaSToM ko bhoganA par3atA hai sUtrakAra unakA varNana " pUrvadaNDAH" ityAdi padoMse karate haiM-strIsaMgako cirakAla taka puripuSTa karaneke liye kAmIjana arthaka upArjana karanemeM tatpara hote haiM-artha saMgrahazIla hote haiM-kRSI Adi sAvadyavyApAroM meM lagate haiM / bhUkha pyAsa AdikI bAdhAeM sahana karate haiN| matalaba-sAvadha vyApArajanya aura bhUkha pyAsa Adi janya aneka " daNDa" duHkhavizeSoMko ve bhogate haiN| pazcAt-strIsevana se udbhUta karmake vipAkase narakAdikoM kI yAtanApradAyaka duHkhavizeSoMkA unheM sAmanA karanA par3atA hai| athavA- prathama strIprAptike liye lakar3I Adike aneka prahArarUpa daNDoMko aura pIche rAjAkI taraphase daNDarUpameM prApta avayava AdikA jo chedana hai usa janya aneka kaSTa kAmiyoMko bhoganA par3atA hai| isI prakAra prathama strI Adike AliGganase " sparzAH" ApAtasukhavizeSakAlpanika AnaMda, pazcAt parabhavameM narakAdi gatiyoM meM gamanarUpa evaM menu varNana " pUrvadaNDAH " tyA pothI 42 che. strIsagane ein samaya sudhI paripuSTa karavA mATe kAmI jana dhana meLavavAmAM tatpara rahe che-arthasaMgrahazIla bane che. khetI Adi sAvadya vyApAramAM lAge che, bhUkha tarasa AdinI viTaMbaNAo sahana kare che. matalaba sAvaghavyApArajanya ane bhUkha tarasa Adi nya bhane " daNDa" huma vagerene se logave che. pachI zrIsevanayI bhUta karmanA vipAkathI narakAdikonI yAtanAvALuM duHkhavizeSone teNe sAmane karavo paDe che. ane prathama strI prApti mATe lAkaDIo temaja tenA jevA bIjA prahAro temaja pAchaLathI rAjyanA taraphathI daMDarUpamAM maLanAra bandhana kArAgAra ItyAdi aneka prakAranAM duHkha kAmIoe bhogavavAM paDe che. A prakAre prathama strI AdinAM Aliaanthii " sparzAH" 46pani mAna mane pachI 52lavamA 24AhitiyomA gamanarUpa, e lekamAM hAtha, jIbha, vagerenuM chedana jevA aneka daMDa kAmIoe zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre hastAicchedAdirUpA daNDavizeSA jAyante / anyadapyAha-' ityeta' ityAdi, iti pUrvoktadaNDasparzAdiprAptyA ete strIsaGgasambhavAH kAmAH kalahA''saGgakarA bhavanti / strIhetorbahUnAM nRpAdInAM yuddhAdinA vinAzasya sarvajanavedyatvAt / yadvAstrInimittaM krodha - rAgayoH sadbhAvasya sarvajanaprasiddhatvAt / upalakSaNAnmAnamAyAdikArakatvamapi bodhyam / tataH kiM vidheyamityAha - pratyupekSyetyAdi, pratyupekSya = strIprasaGgasya sarvathA'tra paratra ca daNDasparzAdikArakatvaM kalahA''saGgakArakatvamapi vicArya Agamya = tatsarvaM buddhvA anAsevanayA - tadA sevana parivarjanena svAtmAnaM paraM vA AjJApayet tattyAge niyojayet iti bhagavadvAkyamanusRtya tadAisa lokameM hAtha, jIbha AdikA chedana Adi svarUpa aneka - daNDavizeSa kAmiyoM ko sahanA par3atA hai / isa prakAra pUrvokta daNDa aura sparza Adi kI prAptise strIprasaMgase samudbhUta ye kAma kalahake AsaMgake utpanna karanevAle hote haiN| yaha bAta sarvajana ko mAlUma hI hai ki strIke nimittase paraspara aneka rAjAoM meM yuddha chiDe haiM aura ve unake vinAza ke hetu hue haiM / 146 athavA - strIprApti ke liye krodha aura rAgakA sadbhAva bhI prANiyoM meM sarvajana prasiddha hI hai / upalakSaNase yaha bAta bhI samajha lenI cAhiye ki ve strIsaMgase utpanna kAma, mAna aura mAyA Adi kaSAyoMke bhI utpAdaka hote haiM / isaliye isa strIprasaMgako isa loka aura paralokameM sarva prakAra se daNDa evaM sparza AdikA karanevAlA tathA kalahake AsaMgakA utpAdaka vicAra kara aura isa sabako jAnakara muniko cAhiye ki vaha apanI AtmAko usake sevana karaneke sarvathA tyAgase yukta kare, tathA parako sahana karavA paDe che, A prakAre pUrvAMkata daMDa sparza AdinI prAptithI srIprasa`gathI utpanna A kAma, kalahanA AsaMgane utpanna karanAra bane che. A vAta sa janane mAluma che. strInA nimittathI paraspara aneka rAjAomAM yuddha thayAM che ane te enA vinAzanA hetu banyA che.athavA strI prApti mATe kreAdha ane rAgane sadbhAva paNa prANIomAM sava janaprasiddha che. upalakSaNathI A vAta paNa samajI levI joie ke strIsaMgathI kAma mAna ane mAyA ItyAdi kaSAya paNa udbhave che. A mATe A srIprasagane A lAka ane paraleAkamAM sarva prakArathI krUDa ane sparza AdinA karavAvALA temaja kalahanA AsoMganA utpAdaka che evA vicAra karI A badhAne jANIne munie joIe ke pAtAnA AtmAne tenA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 4 saGgA duHkhakarAH kalahA''saGgakarAzceti tatparihAraM ca sarva kthyaami| anyadapi parityAgasAdhanamAha 'sa' ityAdi, saH strIsaGgajanitanarakanigodAdikaTukaphalAbhijJatvena tatparihArI muni! kathakaH strINAM jAtikulanepathyazRGgArAdikathAkArako na bhavedrahasi tasyai dharmAdikamapi na kathayediti bhaavH| evaM no prAznikaH praznaM karotIti prAznikA striyaM na kimapi pRcchet , tathA hi-kIdRzaste patiH ? tvAM sammAnayati na vA? kathaM tvaM khinneva pratibhAsi ? tava kA santatiH putro vA putrI? pariNItA putrI na vA ? kasmai dattA ? dAsyasi na vA ? sa kIdRzaH? dhArmiko dhanibhI usake sevanakA sarvathA tyAga karAve / isa prakAra bhagavAnake vacana anusAra strIprasaMgako duHkhaprada evaM kalahAsaMgakAraka jAna kara maiMne ye saba usake parityAga kA prakAra kahA hai| muniko itanA aura bhI karanA cAhiye ki vaha kabhI bhI usakI jAtikI, usake kulakI, usake veSa-bhUSAkI tathA zRGgAra AdikI carcA nahIM kare aura na usake lie ekAntameM dharmAdika kA upadeza hI de / na strIse usake viSayakI koI bAta kare arthAt-"tumhArA pati kaisA hai ? tumhArA vaha Adara karatA hai yA nahIM ? Aja tuma udAsa sI kyoM mAlUma detI ho ? tumhAre kyA saMtAna hai putra hai yA putrI ? tumane putrIkA vivAha kara diyA hai ki nahIM? yadi kara diyA hai to kisake sAtha kiyA hai? yadi nahIM kiyA hai to kyoM nahIM kiyA? tumhArA jamAI kaisA hai-dharmAtmA hai ? dhanika hai ? yA nahIM ?" ityAdi rUpase pUchanese muniko apane cAritrameM dUSaNa sevanathI sadA dUra rAkhe. ane bIjAone paNa enA tyAga mArge dore. ane sarvathA ene tyAga karAve. A prakAre bhagavAnanA vacana anusAra strI-prasaMgane dukhaprada evaM kalaha AsaMgakAraka jANIne meM AnA parityAgane prakAra kahela che. munie eTaluM e paNa karavuM joIe ke te kayAreya tenI jAtinI, enA kuLanI temaja zRMgArAdikanI carcA na kare. ane tene ekAntamAM kadI dharmAdika upadeza paNa na Ape. temaja strI sAthe tenA viSayanI kaI vAta na kare. arthA- tamAre pati ke che? tamAre e Adara kare che ke nahi? Aje tame udAsa kema dekhAva cho ? tamAre zuM saMtAna che, putra che ke putrI ? tame putrIne vivAha karI dIdhuM che ke nahi ? karyo che te konI sAthe karyo che? nathI karyo te kema nathI karyo ? tamAre jamAI ane tenuM kuTuMba kema che? dharmAtmA che? dhanika che? ke kema. ItyAdi rIte puchavAthI munine pitAnA cAritramAM dUSaNa Ave che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AcArAgasUtre kazvAsti na vA ? ityAdivAkyaiH praznakaraNe cAritradoSaH sambhavatIti naivaM kadAcidapi praznaM kuryAditi bhaavH| anyacca no mAmakA-saMsArAvasthApariNItAyAmapi tasyAM na mamatvaM kuryAt kiM punaranyasyAm / evaM no kRtakriyaH - kRtA-vihitA kriyA strIsaGgamAptyarthamaGgopAGgAdiceSTArUpA yena sa kRtakriyo na bhavet / anena kAyayogo nirudhyate / evaM vAgguptaH vAcA gupto vAgguptaH vAcaMyamaH, striyA saha rahasi vArtAlApAdikaM na kuryAdityarthaH, kizca-adhyAtmasaMvRtaH-Atmani-antaHkaraNe ityadhyAtmaM tena saMhatA-saMvarayuktaH nivRtta ityarthaH, anena manonirodho darzitaH, AtA hai / isaliye aise prazna munijanako striyoMse karanekA niSedha hai| isI taraha muniko cAhiye ki yaha apanI saMsAradazAmeM vivAhI huI strImeM bhI mamatva na rakhe-kare / jaba use nija strImeM bhI mamatva karane ke tyAgakA Adeza hai to phira bhalA ! vaha anya strImeM mamatva bhI kaise kara sakatA hai, arthAt-nahIM kara sktaa| muniko kRtakriya bhI nahIM honA cAhiye-strIprasaMgakI prAptike nimitta use aMga aura upAGgAdikakI ceSTAkA sarvathA tyAgI honA cAhiye / isa kathanase use kAyayogake nirodha karanekA Adeza diyA gayA hai| arthAt isa prakArakI pravRttise kAyayogakA nirodha hotA hai / muniko vAggupta-vAcaMyama honA cAhiye, ekAntameM strIke sAtha vArtAlApa Adi nahIM karanA cAhiye / isase vacanayogakA nirodha hotA hai| isI prakAra muniko adhyAtmasaMvRta honA cAhiye-manoyogakA nirodha karanA caahiye| isa prakArase apanI pravRtti A mATe AvA prazno strIo sAthe karavA munijana mATe niSedha che. e ja prakAre munijane joIe ke te pitAnI saMsArI dazAmAM vivAhita thayelI strImAM paNa mamatva na rAkhe. jyAre tene potAnI strIthI paNa mamatva na rAkhavAne Adeza che tyAre bIjI strIomAM te mamatva kaI rIte karI zake ? arthAt nahi karI zake. munie kRtakiya paNa na banavuM joIe. strIprasaMganI prAptinA nimitta tene aMga temaja upAMgAdikanI ceSTAnA tyAgI banavuM joIe. A kathanathI tene kAyayeganA niSedha karavAno Adeza apAyela che. arthAta A prakAranI pravRttithI kAyayogane niSedha thAya che. munie vALupta-vAcaMyama banavuM joIe. ekAMtamAM strInI sAthe vArtAlApAdinahi kara joIe. AnAthI vacanagane nirodha thAya che. A rIte munie adhyAtmasaMvRta banavuM joIe, eTale maneyegane nirodhaka banavuM joIe. A prakAranI pitAnI pravRtti rAkhanAra zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 4 etAdRzaH san muniH sadA-sarvakAlaM pApaM-strIsaGgajanitaM duSkRtaM pApajanakaM karma vA maithunAdikaM parivarjayet , upalakSaNaM praannaatipaataadiprityaagsyaapi| upasaMharanAha'eta 'dityAdi-etat-uddezArambhato yaduktaM tat sarva "maunaM 'muneH saMyatasyA'yaM maunastaM saMyama samanuvAsayet-paripAlayet iti| bravImItyasyArthastUkta eva ||muu04|| ||pnycmaadhyynsy caturthoddezaH samAptaH // 5-4 // rakhanevAlA muni sadA strIprasaMgajanita duSkRta athavA pApajanaka maithunAdika karmase nivRtta hotA hai| prANAtipAtAdika pApakarmakA bhI yaha upalakSaka hai, isase nivRtta honese muni hiMsAdika pApakarmoM se bhI nivRtta ho jAtA hai aisA samajha lenA cAhiye ! isa prakArakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM ki muni isa mauna-saMyama kA sadA pAlana kare / "bravImi" isa padakA artha pahile kaha hI diyA gayA hai| pAMcaveM adhyayanakA cauthA uddeza samApta // 5-4 // muni sadA strI prasaMgathI banatA duSkata ane pApajanaka mithunAdika karmathI nivRtta thAya che. prANAtipAtAdika pApakarmane paNa e upalakSaka che. AnAthI nivRtta thavAthI muni hiMsAdika pApakarmothI paNa nivRtta banI jAya che. evo artha samajI levuM joIe. A prakAre upasaMhAra karatAM sUtrakAra kahe che ke, muni A bhauna-sayamanu sahA pAsana 42. 'bravImi " An phne| ma 25 // 4DI devAmAM Avela che. pAMcamA adhyayanane ceAthe uddeza samApta che 5-4 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamAdhyayanasya paJcama uddezaH / gatazcaturtha uddezo'dhunA pazcamaH samArabhyate / eSa cAnantarasambandhaH - pUrvodeze ca ekacarasyAvyaktasya bahavo'pAyA jAyante tatparihArAya jJAnAdiprAptaye ca hRdasadRzasya pazcAcArasevina AcAryasya samIpe vasatA kAyavAGmanoguptimatA stryAdisaGgarahitena ziSyeNa vicaraNIyamityAcAraH pradarzitaH / sa evAtrAcAro loke sAra pAMcave adhyayanakA pAMcavAM uddeza / caturtha uddeza samApta huA, aba paMcama uddezakA prAraMbha hotA hai| isa uddezakA caturtha uddezake sAtha saMbaMdha hai aura vaha isa prakArase hai, caturtha uddezameM sUtrakArane yaha pradarzita kiyA hai ki jo ekacaryA karanevAle avyakta muni haiM unheM usa caryA meM aneka doSa lagate haiM, isaliye una doSoMke parihAra ke liye tathA jJAnAdika guNoMkI prAptike hetu muniko cAhiye ki vaha draha tulya evaM paMca AcAroM meM nirata apane AcArya gurudevakI nizrAmeM hI raheM / manogupti, vacanagupti evaM kAyaguptikA pAlana kreN| strI Adike prasaMgase sadA dUra raheM / AcArya gurudevakI chatracchAyA ke sahAre hI vihAra kreN| aisA hI munikA AcAra hai| aura yahI lokameM sArabhUta-uttama mAnA gayA hai| isI AcArakA mokSake sArathIbhUta tIrthaGkara AdikoMne sevana kiyA hai| ataH isI AcArakA sUtra pAMcamA adhyayanane pAMcamo uddeza ceAtho uddeza samApta thaye have pAMcamA uddezane prAraMbha thAya che. A udezane cothA udeza sAthe saMbaMdha che ane te e prakAre ke-cothA udezamAM sUtrakAre A raju karela che je ekacaryA karavAvALA avyakta muni che, ene e caryAmAM aneka deSa lAge che. AthI A deSonA nivAraNa mATe temaja jJAnAdika gaNonI prAptinA hetuthI munie kahatulya eTale pAMca AcAromAM nirata pitAnA AcArya gurUdevanI chAyAmAM ja rahevuM joIe. managupti vacana -gupti ane kAyamurtinuM pAlana kare, strI AdinA prasaMgathI sadA dUra rahe, AcArya gurUdevanI chatrachAyAnA nesarAya vihAra kare. e ja munine AcAra che ane e ja lekamAM sArabhUta-uttama mAnavAmAM Avela che. A AcAranuM mekSanA sArathI evA tIrthaMkarAdikoe sevana karyuM che. eTale A ja AcAranuM sUtra zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 151 bhUto nirvANasArathibhistIrthakudbhiH sevita iti sa evAtra pratipAdayitavyo'sti / sampati dRSTAntenAssvArasya sAratvaprakaTanAyAha -' se bemi ' ityAdi / mUlam - se bemi taM jahA - avi harae paDipuNNe samaMsi bhome ciTTha uvasaMtarae sArakkhamANe, se ciTThai soyamajjhagae se pAsa savvao gutte, pAsa loe mahesiNo je ya pannANamaMtA pabuddhA araMbhovarayA sammameyaMti pAsaha, kAlassa kaMkhAe parivvayaMti tibemi // sU0 1 // chAyA -- tad bravImi tadyathA - api hRdaH pratipUrNaH same bhaume tiSThati upazAntarajAH samArakSan, sa tiSThati srotomadhyagatastat pazya sarvato guptaH, pazya loke maharSayo ye ca jJAnavantaH prabuddhA ArambhoparatAH samyagetaditi pazyata, kAlasya kAGkSayA parivrajanti iti bravImi // sU0 1 // " TIkA- ' tad bravImi ' ityAdi, ahaM yAdRzaguNagaNasamudita AcAryo bhavettAdRzaM tIrtharAjJayA tatsarvaM bravImi tvAM kathayAmi tadeva pratipAdayitumAha-' tadyathe'tyAdi, tadyathA vAkyapratipAdanArtham api zabdo bhaGgacatuSTayasaMgrAhakaH / pratipUrNaH =svacchajalaiH sArvakAlikapuSpAdibhirantazcarajalajantubhizca samantAtpUrNaH zobhito vA, kAra use pratipAdana yogya samajhakara isa uddeza meM pratipAdana karate haiM / sarva prathama ve dRSTAnta se AcAra meM sArabhUtatA pradarzita karaneke liye kahate haiM " se bemi" ityAdi - ziSya ko lakSyakara sUtrakAra kahate haiM ki he ziSya ! AcArya mahArAja kaise 2 guNoM se yukta hote haiM, maiM tumheM yaha kahatA huuN| yahAM AcArya mahArAjako jo jalAzayakI upamA dI gaI hai usakA matalaba yaha haijisa prakAra - sama bhUmibhAgameM sthita jalAzaya kabhI zuSka-pAnIse rikta nahIM hotA hai, na kabhI vaha vikRtiko hI prApta karatA hai, sadA pAnIse kAre pratipAdana ceAgya samajI A uddezamAM pratipAdana karyu` che. sahu prathama dRSTAMtathI mAyAramAM sArabhUtatA aharzita ukhAnu he che. " se bemi " ityAhi. ziSyane lakSyakhindu anAvI sUtrakAra kahe che ke huM ziSya ! AcAya mahArAja kevA kevA guNothI yukta hAya che te huM tamane samajAvuM chuM. ahiM AcAya mahArAjane jaLAzayanI upamA ApavAmAM AvI che. enA matalaba A che ke je prakAre-samabhUmi bhAgamAM sthita jaLAzaya keI vakhata pANI vinAnuM hAtu nathI tema na tA kadI te vikRtine prApta kare che. sadA sarvAMdA pANIthI " zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AcArAgasUtre 'upazAntarajAH 'upazAntaM naSTaM rajo dhUliyaMtra sa upazAntarajAH, yato varSatau~ jalAdiprapAte jalaM rajasaH sampatkiluSaM varSApagame ca rajaso'pagamAcazaradAdAvatinirmalaM jAyate / samArakSan antAsthitajalajantUn samyak paripAlayana hRdaH agAdhajalAzayaH, same uccAvacarahite-bhaume bhUmeH pRthivyA ayaM bhaumobhUbhAgastasmin same bhUbhAge yathA tiSThati kadAcidapi na zuSyati nApi vaikRtyamupagacchati, tathaivAcAryo'pi davat anupradaryamAnabhaGgacatuSTayAntargataprathamabhaGgAvasthito jJAnAdisamanvitaH paTatriMzadguNabhUSitaH pazcAcAyuktoSTavidhasampattizAlI bhavet , tAzcASTasaMpado yathAlabAlaba bharA rahatA hai, samasta RtuoMke patra puSpAdikoM aura jalacara jantuoMse vaha cAroM orase vyApta-pUrNa rahA karatA hai, zobhita rahatA hai, tathA upazAntaraja hotA hai-dhUli Adi jisameM upazAnta rahatI haiM, yadyapi varSARtumeM vRSTike hone para jala dhUlike samparka se kaluSita ho jAtA hai to bhI varSAke naSTa hone para dhUlike apagama honese zaradakAla meM vahI jala atyaMta nirmala ho jAtA hai| tathA apane bhItara rahe hue jalacara jIvoMkA vaha sadA pAlaka hai| isI prakAra jJAnAdi yukta, chattIsa guNoMse vibhUSita tathA paMca AcAra viziSTa AcArya bhI nIce kahe gayenimnalikhita cAra bhaMgoMmeMse 1 prathama bhaMgameM sammilita honese jalAzaya ke tulya mAne gaye haiM tathA ATha prakArakI saMpadAoMse bhI suzobhita hote haiM / ve ATha prakAra kI saMpadAyeM ye haiM bhareluM rahe che. badhI trastuomAM puSpa pAMdaDAM ane jaLacara jaMtuothI cAre tarapha e haryuM bharyuM rahe che-bhI rahe che. ane sadA zAnti ApanAra rahe che. dhULa vagere tenAmAM paDI zAnta bane che. varSARtumAM vRSTinA kAraNe jaLa dhULanA saMparkathI DahoLuM bane che paraMtu varSAkALa bAda dhULa nIce besI javAthI zaradakALamAM e jaLa atyaMta nirmaLa banI jAya che. ane potAnAmAM rahelA jaLacara javAnuM sadA pAlana kare che. e prakAre jJAnAdiyukta, chatrIsaguNabhUSita ane pAMca AcAra viziSTa AcArya paNa nIce jaNAvavAmAM Avela cAra bhaMgamAMthI pahelA bhaMgamAM sammilita hovAthI jaLAzaya tulya mAnyA gayA che. temaja ATha prakAranI saMpadAothI paNa e suzobhita hoya che. te ATha prakAranI saMpadAo-AcAra, zruta, zarIra, kyana, vAyanA, bhati, prayogamati bhane saba parijJA che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 5 " AyAra sua sarIre, vayaNe vAyaNa maI pogmii| esa susaMpayA khalu, aTThamiyA saMgahaparinnA // " chAyA--AcAraH zrutaM zarIraM vacanaM vAcanA matiH pryogmtiH| etAH musampadaH khalu aSTamI saMgrahaparijJA // " iti / nirmalajJAnAdibhiH pratipUrNaH, upazAntarajAH-upazAntamohanIyaH, samArakSana SaDjIvanikAyaM caturvidhasaGgha gacchagatasAdhUna svAtmAnaM ca samyak rakSan same bhaume strIpazupaNDakAdiparivarjite zobhane sthAne tiSThati / atra hRdopamAnena idAzcaturvidhatayA''cAryo'pi tAdRza eva bhavati, tatra caturbhaGgI yathA (1) ekaH sItAsotodApravAhahUdAdivatparigalatsrotAH paryAgalasrotAzca / "AyAra suya sarIre vayaNe vAyaNa maI paogamaI / esa susaMpayA khalu ahamiyA saMgahaparinnA" // AcAra, zruta, zarIra, vacana, vAcanA, mati, prayogamati, aura saMgrahaparijJA / (da. zru. skaM. a. 4) nirmala jJAnAdikoMse pratipUrNa hote haiN| mohanIyakarmake upazamana se ye upazAntaraja hote haiM / SaDjIvanikAya, caturvidhasaMgha tathA gacchameM rahanevAle sAdhuoMke evaM apanI AtmAke acchI rItise rakSaka hote haiN| strI, pazu, paNDaka-napuMsaka Adise varjita sthAnameM ye rahate haiN| isaliye jalAzayake samasta vizeSaNa inameM ghaTita hote haiN| ida-jalAzayakI upamA denese yaha bAta jJAta hotI hai ki jisa prakAra jalAzaya cAra prakArake hote haiM, usI prakAra AcArya bhI cAra taraha ke hote haiN| vaha catuHprakAratA isa caturbhaGgIse jAnI jAtI hai / jaise (1) koI eka AcArya, sItA sItodA nadIke pravAhakA hUda ki jisase dUsarA pravAha nikalatA hai aura bAharase dUsarA pravAha bhI jisameM Akara nirmaLa jJAnAdikothI te pratipUrNa che, mehanIya karmanA upazamanathI te upazAntaraja hoya che.SajIvanikAya, caturvidhasaMgha tathA gacchamAM rahevAvALA sAdhuonA ane pitAnA AtmAnA sArI rIte rakSaka hoya che. strI, pazu, napuMsaka AdithI vajIta sthAnamAM e rahe che. A mATe jaLAzayanA samasta vizeSaNa temanAmAM baMdhabesatAM che. hada-jaLAzayanI upamA devAthI A vAta jANI zakAya che ke jevI rIte jaLAzaya cAra prakAranA hoya che e ja rIte AcArya paNa cAra prakAranA hoya che. te cAra prakAra cAra baMgathI jANI zakAya che. jema (1) keI eka AcArya sItA satedA nadInA pravAhanI taraha-jemAMthI bIje pravAha kuTate heya che ane bahA 20 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre (2) dvitIyo hi padmadAdivatparigalatsrotA no paryAgalasrotAH / (3) tRtIyo lavaNasamudravad no parigalatsrotAH pryaaglsrotaaH| (4) caturthoM manuSyalokabAhyasamudravannoparigalasrotA no paryAgalasrotAzceti / prathamabhaGgAntargata AcAryaH zAstramadhIte'dhyApayati ca jalasya praveza-nirgamavat jJAnapradAnAdAnayoH sambhavAt , sa cAyaM sthavirakalpikaH / dvitIyabhaGgasthastIrthaGka rAdistasya nirgamasthAnIyArthAgamasadbhAvAt , kaSAyodayAsambhavena pravezasthAnIyamilatA hai vaise hote haiN| __(2) dUsare koI eka AcArya padmada Adike samAna hote haiM ki jisase pravAha to nikalatA hai, paraMtu dUsarApravAha jisameM Akara nahIM milatA hai| (3) tRtIya koI eka AcArya lavaNasamudrake tulya hote haiM ki jisase aura koI dUsarA pravAha to nahIM nikalatA hai parantu jisameM dUsarA pravAha Akara milatA hai| (4) caturtha-koI 2 aise bhI AcArya hote haiM jo manuSyalokase bAhara rahe hue samudrakI taraha na usase dUsarA koI pravAha nikalatA hai aura na jisameM aura koI pravAha hI Akara milatA hai| / inameM se prathama bhaMgake antargata AcArya zAstra par3hate haiM aura anyako par3hAte haiN| jalake AnejAnekI taraha inameM jJAnakA AdAna-pradAna hotA rahatA hai| isa bhaMgake antargata AcArya sthavirakalpI hote haiN| dUsare bhaMga ke antargata tIrthaGkarAdi hote haiN| kyoM ki inase jalapravAhake nirgamake rathI bIje pravAha paNa emAM AvIne maLatuM hoya che. (2) bIjA keI eka AcArya padmahada Adi samAna-jemAMthI pravAha nikaLe che paraMtu bIjo pravAha AvI temAM maLI zakatuM nathI tevA-hoya che. (3) keI eka AcArya khArA sAgara jevA jemAMthI kaI pravAha te nIkaLatuM nathI paraMtu jenAmAM bIjA pravAho AvI maLe che AvA hoya che. (4) kaI kaI evA paNa AcArya hoya che je manuSya lokathI bahAra evA samudranI peThe na emAMthI bIje kaI pravAha nikaLe che ane na te emAM koI pravAha AvIne maLatuM hoya che. AmAM prathama bhaMganA aMtargata AcArya zAstra zIkhe che ane zIkhaDAve che. jaLanA AvavA javAnI mAphaka temanAmAM jJAnanuM AvavuM-javuM banatuM rahe che. A bhaMganA antargata AcArya sthavirakalpI hoya che. bIjA bhaMganA antargata tIrthaMkarAdi hoya che. kAraNa ke temanAthI jaLapravAhanA nigama samAna artharUpathI AgamanuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 5 155 zrutAdhyayanAderasattvAt , tapaHsaMyamAdinA karmakSapaNaM sutarAM jAyate tenApi ca nirgamasthAnIyatvaM siddhayati, ghAtikarmakSayeNa nUtanakarmaNAmAgamanAsambhavena pravezasyAbhAvAt / nRtIyabhaGgapatito lavaNodadhitulyo yAthAlandikaH / tathA hi-udakA karekhA yAvatA kAlena zuSyati tata Arabhya pazcarAtrindivalakSaNaH kAlo 'landa' zabdenAtra gRhyate, landamanatikramya yathAlandaM, tena caratIti yAthAlandika uktaparimitakAlavizeSAcArItyarthaH, sa cotkRSTataH ekasthAne paJcarAtrindivaM yAvattiSThati, sAmAna artharUpase AgamakA nirgama hotA hai / kaSAyake udayakI asaMbhavatA honese inameM jalapravAhake praveza ke tulya dUsaroMse zrutake adhyayana Adike pravezakA saMbhava nahIM hotA hai / tapa aura saMyamAdikadvArA karmakA abhAva svataH ho jAtA hai, isase bhI inameM nirgamasthAnIyatA siddha hotI hai| ghAtiyAka ke kSayase nUtana kameMke AgamanakI asaMbhavatAse vahAM para unake pravezakA abhAva hai / tRtIya bhaMgavartI lavaNodadhi ke tulya yAthAlandika sAdhu haiM / jitane samayameM gIle hAthakI rekhA zuSka hotI hai itane samayase lagAkara pAMca rAta aura dinake samayakA nAma yahAM landa mAnA gayA hai| isa landakAlakA ullaMghana nahIM karanA yathAlanda hai| isa kAlake anusAra jo calatA hai-apanI caryA karanevAlA hai vaha yAthA. laMdika sAdhu hai / yaha sAdhu utkRSTa rItise eka jagaha pAMca rAtadina taka Thahara sakatA hai / isa yathAlaMdakalpako pAMca muniyoMkA samudAyarUpa gaNa nigama thAya che. kaSAyanA udayanI asaMbhavatA hovAthI temanAmAM jaLa pravAhanA pravezatulya bIjAothI mRta ane adhyayana Adine pravezane saMbhava nathI hota. tapa ane saMyama Adi dvArA karmane abhAva svataH banI rahe che. AthI temanAmAM nirgamasthAnIyatA siddha bane che, ghAtiyA karmono kSayathI, navA karmonA AgamananI asaMbhavatAthI emanAmAM enA pravezane abhAva che. trIjA bhaMga mujaba lavaNasamudratulya mAthAlandika sAdhu che, jeTalA samayamAM bhInA hAthanI rekhA zuSka hoya che eTalA samayathI lagADI pAMca rAta ane divasanA samayanuM nAma ahiM landa mAnyuM che. A landa kALanuM ulaMghana nahi karavuM te yathAlanda che, A kALane anusAra je cAle che potAnI carcA karavAvALA che te jAthAstravidha sAdhu che. A sAdhu utkRSTa rIte pAMca rAta divasa sudhI eka gAmamAM rahI zake che. A zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre paJcamunisaMkhyako gaNo bhavati, sa eva gaNo'muM kalpaM pratipadyate, ete mAyo jinakalpikalpakalpaM paripAlayanti, ayaM cAcAryAdeH zrutAdikaM gRhNAti kintu na kasmaicit pradadAti, ata eva lavaNodadhisAdRzyaM pravezasattve'pi nirgamAsattvAt / caturthabhaGgasthaH pratyekabuddhaH, sa ca na kasmai cid dadAti nApi pratigRhNAti manuSyakSetrabahirvatisamudravat praveza-nirgamobhayAbhAvAt / tasya prathamabhaGgasthasthavirakalpikasya zrutadAnagrahaNasambhavena svarUpamAha-'sa' ityAdi, he ziSya ! srotomadhyagataH pravezanirgamapravAhAntarvartI sa hrado yathA cAkSohI pAlatA hai / ye muni jinakalpI ke tulya AcArakA pAlana karate haiN| yaha gaNa AcArya Adise zruta AdikA adhyayana to karatA hai, parantu anyake liye vaha use pradAna nahIM karatA hai / isIliye isako lavaNodadhi ke tulya kahA hai / kyoM ki isameM jJAnAdikakA praveza honepara bhI phira usase usakA bAhira nikalanA-anyake liye usakA pradAna karanA nahIM hotA hai| ___caturtha bhaMgake antarbhUta pratyeka buddha haiN| ve na kisIse jJAnAdikako grahaNa karate haiM aura na kisIke liye usakA pradAna hI karate haiN| manujyakSetrake bAhara rahe hue samudrakI taraha unameM praveza aura nirgama donoMkA sarvathA abhAva rahatA hai| prathama bhaMgake antargata sthavirakalpIke zrutake AdAnapradAnakA saMbhava honese sUtrakAra usake svarUpako prakaTa karate haiM-"sa" ityAdi-veziSya yathAlanda kalpane pAMca munionA samudAyarUpa gaNa pALe che. A muni jinakalpInI tulya AcAranuM pAlana kare che. A gaNa AcArya AdithI zruta AdinuM adhyayana te kare che, paraMtu bIjAne mATe te tenuM pradAna karatA nathI. A mATe temane lavaNa sAgaranI tulya gaNyA che. kAraNa ke temAM jJAnAdikane praveza levA chatAM paNa temAMthI bahAra nIkaLatuM - anyane mATe tenuM pradAna thatuM nathI. cothA bhaMganA antabhUta pratyeka buddha che. e na te kaMInAthI jJAnAdika grahaNa kare che na koIne e tenuM pradAna kare che. manuSyakSetrathI bahAra rahetA samudranI taraha enAmAM praveza ane nirgama banene sarvathA abhAva rahe che. prathama bhaMganA antargata sthavirakalpImAM zrutanA AvavA-javAne saMbhava hevAthI sUtrakAra enA svarUpane pragaTa kare che. "kaItyAdi. e ziSyane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 5 bhyastathaiva saH AcAryaH sarvataH sarvaprakAreNa indriyanoindriyopazamarUpayA guptyA guptastiSThatIti pazyAAcArya ivAnye'pi munayastAdRzaguNasampannA bhavantIti nirdizati -'pazye' tyAdi, maharSayaH mahAntazca te RSayo maharSayo mahAsaMyaminaH / kiJca te ke hadopamA mahAmunayaH? ye ca prajJAnavantaH-prakarSeNa jJAyate buddhayate'nenedaM veti prajJAnaM, parasya svasya cAlokAdivadavabhAsakatvAt prajJAnam AgamastadeSAmastIti prajJAnavantaH =aagmtttvprijnyaankushlaaH| ko saMbodhita karate hue kahate haiM ki he ziSya ! jisa prakAra pravAhake madhyavartI-jisase dUsarA pravAha nikalatA hai aura jisameM dUsarA pravAha Akara milatA hai aisA hUda akSobhya hotA hai usI prakAra vaha AcArya bhI sarva prakArase indriya aura noindriyoMke upazamarUpa guptise sadA rakSita rahA karate haiM / AcAryake samAna anya munijana bhI jo isI prakArake guNoMse sampanna hote haiM unheM isI bhaMgake antargata hI samajhanA caahiye| isI bAtako "pazye "tyAdi sUtrAMzase prakaTa karate haiMviziSTa saMyamakA jo ArAdhana karate haiM ve maharSi kahalAte haiM / ye maharSi hRdake tulya hote haiN| ye prajJAnasaMpanna hote haiM / prajJAna zabdakA artha yahAM Agama hai| kyoM ki prakAza AdikI taraha isIke dvArA sva aura parakA yarthArtha-rItise bodha hotA hai| yaha Agama jinake hotA hai-arthAt jo isa Agama tatvake jJAtA hote haiM ve prajJAnavAna haiN| saMbodhana karIne kahe che ke-he ziSya! jema pravAhanI vacamAM rahele hada ke jemAMthI bIjo pravAha nIkaLe che ane jemAM bIjo pravAha AvIne maLe che akSobhya hoya che, eja rIte e AcArya paNa sarva prakArathI Indriya ane neIndriyanA upazamarUpa guptithI sadA rakSita rahyA kare che. AcAryanI samAna bIjA munijana paNa je A prakAranA guNothI saMpanna hoya te badhA A bhaMganA antargataja samajavA. 2. vAtane " pazya" tyA sUtrAMzathI pragaTa 42 cha-virATa sayabhanu ra ArAdhana kare che te maharSi kahevAya che. e maharSi hadanA samAna hoya che. e prajJAnasaMpanna hoya che. prajJAna zabdano artha ahi Agama che. kema ke prakAza AdinI mAphaka emanA dvArA sva ane parane yathArtha rItathI baMdha thAya che. A Agama jenAmAM hoya che. arthAt je Agama tatvanA jANakAra che te ajJAnavAna che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AcArAgasUtre kecittAdRzA api munayo bodhyArthasya duravagAhitvena ca kvacid hetUdAharaNAdInAM samyagjJAnAsambhavAtsaMzerate na samyaktvamApnuvantIti tannirAsAyAha'prabuddhAH' ityAdi, prabuddhAH prakarSaNa buddhAH tIrthaGkarAjJAnusAreNa samyakparizIlitatattvAH, tAdRzA api karmaNo gurutvAdhadi sAvadyAcaraNAnoparameran tadvathudAsAyAha zaGkA-prajJAnasampanna muni bhI bodhya-samajhane yogya padArtha jaba duravagAha hotA hai-bar3I muzkilase jAnane meM AtA hai, yA kahIM 2 para hetu udAharaNAdikake svarUpakA vAstavika bhAna unheM nahIM hotA hai, usa padArtha ke svarUpameM saMdehazIla ho jAte haiM aisI hAlatameM to ve samakita ke lAbha se hI vaMcita rahate hoMge ? samAdhAna-yaha bAta nahIM hai| isIkA spaSTIkaraNa sUtrakArane "prabuddhA" isa padase kiyA hai| bodhya artha duravagAha hone para bhI yA hetu aura udAharaNAdika kA samyag parijJAna na hone para bhI ve usa padArtha meM saMdehazIla nahIM hote haiN| kyoM ki ye tIrthaGkara bhagavAnkI AjJAke anusAra hI apanI pravRtti rakhate haiN| jo bAta mamajha meM nahIM AtI hai, usa para ye avizvAsI nahIM hote haiN| unakI AjJAke mAphika hI ye tattvoMkA parizIlana karate haiN| una para sadA dRDha vizvAsa rakhate haiN| isIkA nAma samakita hai| zaMkA-prajJAnasaMpanna muni paNa, bodhya-samajavo egya padArtha jyAre dara hoya che ane ghaNI muzkelIthI jANavAmAM Ave che athavA kyAMka kyAMka hetu udAharaNAdikanA svarUpanuM vAstavika bhAna tene hetuM nathI. e samaya e padArthanA svarUpamAM saMdehazIla bane che, evI hAlatamAM teo samakitanA lAbhathI vaMcita rahetA haze ? uttara--24vAta nathI, bhAnu spaSTI4275 sUtrA2 " prabuddhA" 2 // 54thI karela che. bodhya artha cheTa hevA chatAM paNa athavA hetu ane udAharaNanuM samyagra parijJAna na hovAthI paNa teo e padArthamAM saMdehazIla banatA nathI, kAraNa ke teo tIrthakara bhagavAnanI AjJA anusAra ja potAnI pravRtti kare che. je vAta samajavAmAM nathI AvatI enA para e avizvAsa nathI banatA. temanI AjJAnI mAphaka ja teo tanuM parizIlana kare che. enA para sadA daDha vizvAsa rAkhe che. tenuM nAma ja samakita che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 159 -'Arambhe'tyAdi, ArambhoparatAH-ArambhebhyaH pacana-pAcanAdisAvadhavyApArebhyaH uparatAH-viratAH tyaktArambhA bhavanti, etat yatpUrvamuktaM mayA vakSyamANaM vA eta sarva samyaka-samIcInamastIti yUyaM pazyata / vakSyamANamevAha-'kAlasye 'tyAdi, te pUrvoktA maharSayaH kAlasya-samAdhimaraNasya kAGkSayA spRhayA parivrajanti-ratnatrayarUpe mokSamArge sarvata udyamayanti / AcAryA munayo vA nirbhayA akSobhyA hRdopamAH santo vicrntiityaashyH| 'iti'-adhikArasamAptau,bravImItyasyArthastUkta ev||muu01|| zaGkA-aise hone para bhI karmakI durnivAratAse yadi ye sAvadyavyApAroM ke AcaraNase nivRtta na hoMto isakA kyA uttara hai ? samAdhAna-yaha zaGkA ThIka nahIM hai, kAraNa kiye pacanapAcanAdirUpa sAvadha vyApAroMse sadA virakta hI rahate haiM / mAnA ki karmoMkA udya durnivAra hai, to bhI ye pacanapAcanAdirUpa sAvadha vyApAroM meM kaNThagata prANa hone para bhI pravRttizIla nahIM hote haiM-isa kathanapara Apako vizvAsa rakhanA cAhiye / ye pUrvokta maharSijana samAdhimaraNarUpa kAlakI cAhanA se tathA Age bhI jo viSaya kahA jAnevAlA hai usa para yaha satya hai, aisA mAna kara ratnatrayarUpa muktike mArgameM sarva prakArase udyamazIla rahate haiN| bhAvArtha -AcArya athavA munijana mokSamArgameM nirbhaya aura akSobhya ho kara vicaraNa karate haiM isI liye pUrvokta prakArase inheM idakI upamA dI gaI hai / sUtrastha iti zabda adhikArake samApti ke sUcanArtha hai| zaMkA-Ama hovA chatAM paNa karmanA doSone laI kadAca sAvaghavyApAronA AcaraNathI nivRtta na thAya te Ane ke uttara che ? uttara--A zaMkA ThIka nathI, kAraNa ke e pacanapAcana Adi sAvadya vyApArathI sadA virakata rahe che. karmonA udayanuM kAraNa nivArI zakAtuM nathI. te paNa e pacana pAcanAdirUpa sAvadya vyApAramAM prANa javAnI chellI ghaDI sudhI paNa pravRttizIla thatA nathI. A kathana upara vizvAsa rAkhavuM joIe. A pUrvokta maharSijana samAdhi maraNarUpa kALanI cAhanAthI tathA AgaLa paNa je viSaya kahevAmAM AvanAra che e rIte A satya che ema mAnI ratnatrayarUpa mukita mArgamAM sarva prakAre udyamazIla rahe che. bhAvArtha -AcArya athavA munijana mokSamArgamAM nirbhaya ane IcchA vagaranA banI vicaraNa kare che. AthI ja pUrvokta prakArathI emane hadanI upamA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AcArAGgasUtre AcAryAdhikAramabhidhAya ziSyakartavyamadhunA darzayati-'vitigiccha' ityaadi| mUlam-vitigicchasamAvanneNaM appANaNaM no lahai samAhiM, siyA vegeaNugacchati asiyA vegeanugacchaMti,aNugacchamANehiM aNaNugacchamANe kahaM na nivvijje // sU0 2 // chAyA-vicikitsAsamApannenA''tmanA na labhate samAdhi, sitA vaike'nugacchantyasitA vaike'nugacchanti, anugacchadbhirananugacchan kathaM na nividyeta // 02 // TIkA-'vicikitse'tyAdi, 'muniH' vicikitsAsamApannena-vicikitsA -zaGkA tAM samApannaH samsamyagdezataH sarvatazcApannaH prAptam-vicikitsAsamApanastena AtmanA samAdhim antaHkaraNazAnti na labhate na prApnoti, saMzayAtmAno hi mohanI" bravImi" padakA artha pahile kaI uddezoMmeM prakaTa kiyA jA cukA hai|suu01| __AcArya mahArAja kA adhikAra kaha kara aba sUtrakAra ziSyajanake kartavyakA kathana karate hai-"vitigiccha" ityAdi / muniko jinendra upadiSTa tattvameM zaGkAzIla nahIM honA cAhiye, kyoM ki zaMkAvRtti rakhanese cittameM zAMti nahIM A sakatI hai| isI bAtako sUtrakAra pradarzita karate haiN| vicikitsA zabdakA artha saMzaya hai| yaha saMzaya munike citta meM kisI bhItattvameM cAhe dezarUpase ho cAhe sarvarUpase ho to vaha usake cittameM kabhI caina nahIM lene detA hai| kyoM ki saMzayakA svabhAva bhI isI prakArakA hai, jo udita hone para AtmAko itastataH paraspara viruddha aneka viSayoMkI ora daur3AtA ApavAmAM AvI che. sUtrastha Iti zabda adhikAranI samAptinI sUcanArUpa che. ___" bravImi" phn| atha pdde| 59 // uddezobhai praTa 42vAmA bhAvI gaela che sU0 1 AcArya mahArAjanA adhikArane kahI sUtrakAra have ziSyajananA kartavyanuM varNana 42. cha. " vitigiccha" tyAdi. munie jInendra upadiSTa tattvamAM zaMkAzIla banavuM na joIe. kema ke zaMkitavRtti rAkhavAthI cittamAM zAnti AvI zakatI nathI. Aja vAta sUtrakAra pragaTa kare che. vicikitsA zabdano artha saMzaya che. A saMzaya muninA cittamAM koIpaNa tattvamAM cAhe dezarUpamAM hoya cAhe sarvarUpathI hoya. saMzaya tenA cittane kyAreya cena levA de nahi. kema ke saMzayane svabhAva e prakAranuM hoya che ke tene hRya thatAM mAtmAne-itastataH 52252 vi36 mane viSayAnI ta25 horyA 42 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 5 161 yodayAdyuktisiddhe'pyarthe mohamupagacchanti, tathAhi-darzane dharmAstikAyA'dharmAstikAyAdau vItarAgokte tapasi saMyame ca saMzayAnA dRzyante, evamanekatra jIvAdiviSaye saMzayo bhavitumarhati / arthasya sukhAdhigama-duradhigamAnadhigamabhedena traividhyam , sukhAdhigamaH zabdAdeH pratyakSaH zravaNanipuNasya bhavati, duradhigamastvakuzalasya bhavati, anadhigamastu bdhiraadeH| tatrAnadhigamastu na vastu / mukhAdhigamaviSaye vicirahatA hai / saMzayAtmA prANI mohanIyake udayase yuktisiddha bhI padArthameM mugdha bana jAyA karatA hai| dharmAstikAya adharmAstikAyAdi padArtha yuktisiddha evaM vItarAgaprabhudvArA pratipAdita haiM, tapa aura saMyama bhI jinendradevadvArA hI kahe haiM to bhI saMdehazIla manuSya inameM saMdeha karate hue dekhe jAte haiN| adhika kyA kaheM ? saMdehazIla manuSya jIvAdika padArthoke astitva takameM bhI sadA saMdeha kiyA karate haiM / sukhAdhigama, duradhigama aura adhigamake bhedase artha 3 prakArakA hai| jinakI zrotrAdi indriyAM apane viSayabhUta padArthake viSaya karane meM anupahata haiM aise manuSyAdikoM ko zabdAdika arthakA pratyakSa sukhapUrvaka-vinA kisI rukAvaTake acchI tarahase hotA hai| jinakI indriyoM-zrotrAdikoMmeM koI doSa hai unheM isakA pratyakSa duradhigama-baDe kaSTase hotA hai / jo bahire Adi haiM unheM zabdAdika padArthoM kA anadhigama hotA hai| anadhigama koI vastu nahIM hai, isaliye isameM to saMdeha hotA nahIM hai, sandeha vastu meM huA karatA hai| che, saMzayAtmA prANI mohanIyanA udayathI yuktisiddha padArthamAM paNa mugdha banI jAya che. dharmAstikAya adharmAstikAyAdi padArtha yuktisiddha eTale vItarAga prabhudvArA pratipAdita che, tapa ane saMyama paNa jInendradeve ja batAvela che to paNuM saMdehazIla manuSya AmAM paNa saMdeha karatA dekhAya che. adhika zuM kahevuM ? saMdehazIla manuSya jIvAdika padArthonA astitvamAM paNa sadA saMdeha karyA kare che. sukhAdhigama, duradhigama, ane anadhigamane bhedathI traNa prakAre artha thAya che, jenI zrotrAdi Indriye pitAnA viSayabhUta padArthanA viSaya karavAmAM anupahata (akhaMDa) che. evA manuSya-Adine zabdAdika arthane pratyakSa sukhapUrvaka-koIpaNa jAtanI rUkAvaTa vagara sArI rIte thAya che. jenI Indriya-zrotrA dikomAM kaI deSa che ane ene pratyakSa duradhigama-bhAre kaSTathI thAya che. je baherA Adi che tene zabdAdika padArthone anadhigama thAya che, anadhigama kaI vastu nathI A mATe emAM te saMdeha thatuM ja nathI. saMdeha vastumAM thAya che je zrI. sAyA sUtra : 3 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AcArAGgasUtre kitsAyA na sambhavaH, sa eva dezakAlasvabhAvavyavahitastu saMzayaviSayo bhavati / dezato viprakRSTa mervAdiviSaye, kAlato viprakRSTe RSabhadevAdau, svabhAvato viprakRSTe paramANvAdiviSaye ca sandeho jAyate / saMzayAtmA guruNopadiSTo'pi samyaktvarUpAM bodhi na kadApi prApnotItyAlocya pUrvoktaviSaye muniH kadAcidapi saMzaya na kuryAdityAzayaH / jisa padArthakA bodha anAyAsa se hotA hai, usameM bhI saMdehake liye jagaha nahIM hai; parantu yahI sukhAdhigama padArtha jaba svabhAva, deza aura kAlase viprakRSTa (dUra) ho jAtA hai taba isameM bhI saMdehazIla prANiyoM ko saMdeha hone lagatA hai / dezase viprakRSTa meru Adi padArtha haiM, kAlase viprakRSTa RSabhadevAdi tIrthaGkara haiN| svabhAva apekSA dUravartI paramANu Adi padArtha haiN| inameM ajJa - saMdehazIla vyaktiyoM ko saMdeha honemeM koI Azcarya jaisI bAta nahIM hai| saMzayAtmA vyakti guruke dvArA upadiSTa honepara bhI samyaktvarUpa bodhike lAbha se vaMcita banA rahatA hai| gurudeva use hara taraha se pratyeka padArthakA svarUpa acchI rItise samajhAte bhI haiM to bhI unake Upara usakI saccI zraddhA sajaga nahIM hotI hai, isa prakAra vicAra karake munikA kartavya hai ki vaha vItarAga prabhu dvArA pratipAdita dharma adharmAdi dravyoM meM tathA tapa aura saMyamAdika Atmahita sAdhaka viSayoMmeM saMdeha kabhI bhI na kare / padArthanA medha anAyAse thAya che temAM paNa sadehane mATe sthAna nathI, paraMtu A sukhAdhigama padArtha jyAre svabhAva, deza ane kALathI dUra thAya che tyAre AmAM paNa sa dehazIla prANIone saMdeha thavA lAge che. dezathI dUra merU Adi padArtha che ane kALathI dUra RRSabhAdi tIrthaMkara che. svabhAva apekSA dUra vatI paramANu Adi padArtha che. AmAM sadehazIla vyaktiene sadeha thavAmAM kAI Azcaya jevI vAta nathI. saMzaya AtmA vyakti ke jene gurUdvArA upadeza manyA hAya che chatAM paNa samyaktvarUpa mAdhinA lAbhathI vaMcita rahe che. gurUdhruva tene hareka prakAre pratyeka padArthanuM svarUpa sArI rIte samajAve che to paNa tenA upara sAcI zraddhA jAgatI nathI. A prakAre vicAra karIne muninu kartavya che ke te vItarAga prabhudvArA pratipAdrita dharma adharmAdi dravyeAmAM tathA tapa ane sayamAdika Atmahita sAdhaka viSayAmAM sa Mdeha kadI paNa na kare. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 yadvA-'vitigicche 'tyasya 'vidvajjugupsA' iticchaayaa| tena vidvajjugupsAsamApannena viduSAM-munInAM parijJAtasaMsArAsArabhAvAnAM jugupsA anAdaraH vidvajjugupsA-snAnAdyakaraNena gAtrasya malopahatatvadurgandhatvAdikathanena sAdhUnAM nindA tAM samApannena saMprAptena anagAratiraskAraparAyaNena AtmanA-antaHkaraNena paratairthikaH samAdhi ratnatrayarUpaM na labhate / kazca samAdhi labhata? iti prazne taM darzayati--'sitA' ityAdi, eke-kecana laghukarmANaH sitAH zabdAdiviSayAnurAgeNa putrAdisnehena ca baddhA api saMsAriNaH, 'vA' zabdo'trApyarthakaH, anugacchanti laghukarmakhAtIrthaGkaragaNadharAdiprarUpi___ athavA-"vitigiccha" isakI saMskRta chAyA " vidvajjugupsA" aisI bhI hotI hai| isakA yaha artha hotA hai ki vidvAn muni ki jinhoMne bhale prakArase sAMsArika pratyeka padArthakA vAstavika svarUpa jAna liyA hai, jo saMsArakI asAratAse acchI tarahase paricita ho cuke haiM aise munike nindA, ghRNA Adi karanevAle anyamatI jana nIca gotrAdikake baMdhaka hote haiM aura ratnatrayarUpa samAdhikI prAptike lAbhase sadA vaMcita bane rahate haiN| ratnatrayarUpa samAdhike prApaka (prApta karanevAle ) kauna jIva hote haiM, ise prakaTa karaneke liye TIkAkAra "sitA" ityAdi sUtrAMzakI vyAkhyA karate haiM, koI eka laghukarmI saMsArI jIva yadyapi zabdAdika viSayoMke anurAgase athavA putrAdikoMke snehase unameM mohita bane rahate haiM-unake mamatvameM phaMse rahate haiM, to bhI laghukarmI-karma alpa honese tArthaGkara aura gaNadharAdi pradatta upadezakA anusaraNa karate haiM / ____ athavA:-" vitigiccha-sanI saMskRta chAyA 'vidvajjugupsA '55 thAya che. jeno artha e thAya che ke vidvAna munio ke jeo saMsAranI asAratAthI sArI rIte paricita banI cUkyA che, jeoe sArI rIte sAMsArika pratyeka padAInuM vAstavika svarUpa jANI lIdhuM che, teonI niMdA dhRNA karavAvALA anyamatI nIca gotrAdikanA baMdhaka thAya che ane ratnatrayarUpa samAdhinI prAptinA lAbhathI te sadA vaMcita banI rahe che. ratnatrayarUpa samAdhine prApta karavAvALA kevA jIva hoya che-A pragaTa karavA bhATa 442 "sitA" tyAhi sUtrAMnI vyAjyA 42 cha. dha se sabhI saMsArI jIva je ke zabdAdika viSayenA anurAgathI ane putrAdikonA snehathI temAM mohita banI rahe che, tenA mamatvamAM pharI rahe che to paNa laghukamI -karma a5-hovAthI te tIrthakara ane gaNadharAdi e kahela upadezanuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre tamupadezamanusaranti / evaM vA = athavA eke= saMzayavarjitA asitAH - viSaya - dArAdyanurAgairavaddhA anagArA anugacchanti, atra vA zabdaH pakSAntaradyotakaH / - putra AcAryamArgAnugAminaH puruSasya bhavati samyaktvAdhigama ityAha-' anugacchadbhirityAdi, anugacchadbhiH = AcAryapratipAditopadezAnugAmibhiH sitairasitairvA preritaH saH ananugacchan -sAvadyAcAracAriNamananusaran sAvadyavyApAramakurvannityarthaH, kathaM na nirvidyeta = sarvaviSayaviratirUpavairAgyaM kathaM na prApnuyAt ? api tu prApnuyAdeva / isI taraha jo koI eka saMzayavihIna hote haiM ve asita-paMcendriyoM ke viSayoM evaM putra patnI ke anurAga se vimukha ho kara anagAra avasthAsaMpanna hote haiM aura tIrthaGkarAdipraNIta upadezake anusAra apanI pravRtti cAlU rakhate haiN| yahAM sUtrastha " vA " zabda dUsare pakSakA dyotaka hai| 164 jo AcArya ke batAye hue mArgake anusAra pravRtti karate haiM unheM samyaktvakA lAbha hotA hai isa bAtako "anugacchadbhiH" ityAdi sUtrAMza dvArA sUtrakAra prakaTa karate haiM / cAhe sita hoM, cAhe asita hoM, jo AcAryadvArA pradatta upadeza ke anurUpa calate haiM, unheM ratnatrayarUpa samAdhikA lAbha hotA hai aura inake dvArA usa ora pravRtti karaneke liye prerita kiyA gayA anya - dUsarA vyakti bhI, jo sAvadha vyApArameM pravRttizIla vyaktiyoM kA na anusaraNa karatA hai aura na use svayaM bhI karatA hai, sarva viSayoMkI viratirUpa vairAgyako dhAraNa kyoM nahIM kara sakatA hai ? arthAt avazya dhAraNa kara sakatA hai| AcArya pradarzita mArga para clanusaraNa kare che; e ja rIte je koI eka saMzayavihIna heAya che te pacendriceAnA viSayo ane putra ane patninA anurAgathI vimukha khanI aNugAra avasthA--saMpanna mane che ane tIrthaM'kAdipraNIta upadeza-anusAra peAtAnI pravRtti cAlu rAkhe che. AcArya batAvela mArga anusAra je pravRtti kare che ene samyaktvanA sAla thAya che. yA vAtane " anugacchadbhiH " ityAdi sUtradvArA sUtrAra pragaTa kare che. AcArya dvArA apAyelA upadezane anurUpa cAle che tene ratnatrayarUpa samAdhinA lAbha thAya che. ane tenA dvArA e tarapha pravRtti karavA mATe prerita karAyela khIjI vyakti paNa je sAvadya vyApAramAM pravRttizIla vyaktionu anusaraNu karatA nathI ane pAte paNa karatA nathI, te sarva viSayAnI viratirUpa vairAgyane dhAraNa kema karI zakatA nathI? arthAt--avazya dhAraNa karI zake che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 AcAryamArgAnuyAyI zaGkAkAsAdirUpamithyAtvaM vihAya samyaktvaM praapnuyaadevetyrthH| yadvA-anugacchadbhiH AcAryoktaM jAnadbhiH kaizcitsaMyamarItipAlanaviSaye copadiSTo muniH, jJAnAnudayAbuddhimAnyena ca ananugacchan manasyanavadhArayan kathaM na nirvidyeta; api tu nividyeta pazcAttApaM prApnuyAdevetyarthaH / prAptanirvedazca cetasi paricintayati yadahamabhavyo'smi, na saMyamo me vrtte| ata eva samyagupadiSTamapi kartuM na zakyamityAdi / evaMvidhapazcAttApapratipannaM sitamasitaM vA''cArya AzvAnevAlA prANI zaGkA, kAMkSA AdirUpa mithyAtva kA vamana kara-use chor3a kara samyaktvako prApta kara hI letA hai| ___ athavA-AcAryapratipAdita siddhAnta ko jAnanevAle kitaneka manuSyoM yA muniyoMdvArA saMyamakI rItike pAlaneke viSayameM upadiSTa muni jJAnake anudaya se athavA buddhikI maMdatAse AcArya pratipAdita siddhAntakA yathAvat pAlaka na honese kyA khinna nahIM hotA hai ? arthAt avazya khinna hotA hai| bhAvArtha-prerita hone para bhI jaba yaha yathAvat saMyama athavAtapakA ArAdhaka nahIM ho pAtA hai usa samaya ise eka prakArakI AtmaglAni hotI hai| usa avasthAmeM yaha vicAratA hai ki maiM abhavya hUM, saMyamakA pAlaka maiM nahIM ho sakatA; yahI kAraNa hai ki yaha viSaya mujhe bAra 2 samajhAyA jAtA hai, AcArya mujhe samajhAnemeM jarA sI bhI karakasara nahIM rakhate haiM phira bhI maiM yathAvat rItise unake kahe anusAra calane meM asAcAryo sUcavelA mArga upara cAlavAvALA prANI zaMkA, AkAMkSA AdirUpa mithyAtvane dUra karI-ene choDI samyaktvane prApta karI le che. athavA-AcArya pratipAdita siddhAMtane jANavAvALA keTalAka manuSyo ane munio dvArA saMyamanI rItanA pAlananA viSayamAM upadiSTa muni jJAnanA anudayathI ane buddhinI maMdatAthI AcArya pratipAdita siddhAMtane yathAvat pAlaka na hovAthI zuM khinna nathI thatuM? arthAt avazya khinna thAya che. bhAvArtha-prerita hevA chatAM paNa jyAre te yathAvat saMyama ane tapane ArAdhaka banI zakatuM nathI tyAre tene eka prakAranI AtmaglAni thAya che, A avasthAmAM e vicAre che ke huM abhavya chuM, saMyama pALaka huM banI zakate nathI, e ja kAraNa che ke A viSaya mane vAraMvAra samajAvavAmAM Ave che, AcArya mane samajAvavAmAM jarA paNa kasara rAkhatA nathI chatAM paNa huM yathAvat rItathI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AcArAGgasUtre sayati-bho bhavya ! nirvedaM mA gamaH, samyaktvaprAptyA bhavyastvaM, tatmAptizca granthibhedena, granthibhedazca bhavyasyaiva jAyate, abhavyasya 'nAhaM bhavya' ityAdibuddherapyanudayAtiti vicArya tvaM mA viSIdeti tAtparyam / / sU0 2 // ___ eSa ca viSayaviratirUpo nirvedo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasya sattve jAyate, sa khayA'dhigatastarhi tava darzana-cAritramohanIyayoH kSayopazamaprAptau sAmprataM martha hI banA rahatA huuN| isa prakAra pazcAttApako karanevAle sitajana athavA asita janako AcArya AzvAsana dete hue kahate haiM ki "he bhavya ! tU udAsa na bana-AtmaglAni mata kara / tU bhavya hai, tujhe samakitakA lAbha huA hai, samakitakA lAbha granthibhedase hI hotA hai, granthibheda to bhavyako hI hotA hai, abhavyako nahIM abhavyake to " maiM abhavya hUM" aisA khyAla taka bhI nahIM hotA hai"| aisA vicAra kara tuma khedakhinna mata ho // sU0 2 // ___yaha viSayoMse viratirUpa nirveda 12 kaSAyoM ke kSayopazamameM se kisI ekake sattva hone para hotA hai| vaha viSayaviratirUpa nivada yadi tujhe prApta ho cukA hai to tujhe darzanamohanIya evaM cAritramohanIyake kSayopazamakI prApti ho cukane para bhI isa samaya jJAnAvaraNIya karmakA sadbhAva honese hI pratipAdita tattvArtha meM sakala vastuke bodhaka jJAnakI temanA kahevA mujaba cAlavAmAM asamartha ja banI rahuM chuM. A prakArane pazcAtApa karavAvALA sitajana ane asitajanane AcArya AzvAsana ApIne kahe cha / "la0ya ! tu ahAsa manI yAtmasAni na 42. tuM bhavya cha, tane smytane lAbha thAya che, samakita graMthibhedathI ja thAya che, granthibheda te bhavyane ja thAya che, abhavyane nahi abhavyane te "huM abhavya chuM" e khyAla paNa nathI Avata" evo vicAra karI tame nirAza na bane che. sU2 che A viSayothI viratirUpa nirveda 12 kalAnA kSapazamamAMthI kaI ekane satva hovAthI bane che. te viSayaviratirUpa nirveda je tane prApta thaI cUkayuM che te tene darzanamohanIya ane cAritramohanIyanA kSapazamanI prApti thaI javA chatAM paNa A samaya jJAnAvaraNIya karmane sadbhAva hovAthI ja pratipAdita tatvArthamAM sakala vastunA bodhaka jJAnanI prApti thayela nathI. mATe tame zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 jJAnAvaraNIyasattvAtmatipAdite'pi tattvArthe sakalavastuno na jJAnaM bhavati, tadadhigamArtha jinoktavacanazraddhAnarUpaM samyaktvamavalambanIyamiti darzayati-'tameva' ityaadi| mUlam-tameva saccaM nIsaMkaMjaM jiNehiM paveiyaM // suu03|| chAyA-tadeva satyaM niHzaGkaM yajjinaiH praveditam / / sU0 3 // TIkA-tadeve 'tyAdi, yat dharmAdharmAkAza-kAla-pudgalAdikaM jinaH= vItarAgaiH praveditaM dvAdazaparSadi prarUpitaM, tadeva vastujAtaM satyaM vAstavikam , evakArAnnAnyatairthikAdiprarUpitam , kiJca niHzaGkaM bhagavadabhihiteSu paramasUkSmeSu prApti nahIM huI hai, so tuma usa adhigama-jJAnakI prAptike liye jinapratipAdita vacanoMmeM zraddhAnarUpa samyaktvakA avalambana kro| isI ghAtako sUtrakAra pradarzita karate haiM-' tameva ' ityAdi / jisa dharmadravya, adharmadravya, AkAzadravya, kAladravya aura pudgaladravya kA varNana vItarAgaprabhune 12 prakArakI sabhAmeM kiyA hai, vahI bhagavatprarUpita dravya vAstavika-satya hai| sUtra meM 'eva' pada anyatIrthikaprarUpita tattva vAstavika nahIM hai isa bAtakA bodhaka hai / niHzaMka zabda yaha prakaTa karatA hai ki bhagavAnane jina sUkSma, antarita tathA dUra rahe hue padArthoM kI prarUpaNA kI hai aura jo kevala zAstroM se hI jAne jAte haiM aise paramANu Adi padArthoM meM "ye haiM yA nahIM haiM" isa prakArake saMdehakA nAma zaMkA hai-aisI zaMkA jinameM nahIM hai ve niHzaMka haiN| te adhigama-jJAnanI prApti mATe jInapratipAdita vacanamAM zraddhAnarUpa samyaktvanuM samAna 4 2 // pAtane sUtrA2 samanave che. " tameva" tyAhi. vItarAga prabhue 12 prakAranI sabhAomAM dhamadravya, adharmadravya, AkA. zadravya, kAlidravya ane pudgaladravyanuM je varNana karela che. te bhagavatu-prarUpita dravya vAstavi: satya che. sUtramA " eva" 54 anya tIrtha 53pita tatva vAstavika nathI. A vAtane bAdhaka che. niHzaMka zabda e pragaTa kare che ke bhagavAne je sUkSma antarita tathA dUra rahelA padArthonI prarUpaNa karI che ane je kevaLa zAthI ja jANI zakAya che evA paramANu Adi padArthomAM "A che ke nathI" A prakAranA saMdehanuM nAma zaMkA che. AvI zaMkA jenAmAM nathI se ni:za che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AcArAgasUtre zAstramAtrajJeyeSu paramANvAdiSu cArtheSu asti vA nAsti ityevamAkAraH sandehaH zaGkA sA nirgatA apagatA yasmAt tanniHzaGka-saMzayarahitamasti svasamaya. parasamayaparijJAkuzalAcAryANAmaprAptyA deza-kAla-svabhAvaviprakRSTeSu sUkSmAtIndriyapadArthasArtheSu tatsAdhakahetudRSTAntAdyabhAvAcca jJAnAvaraNIyodayena samyagjJAnAsattve'pi jinapravacane saMzayAdirahitena bhaavymityaashyH| atastathyabhUtArthapratipAdake vItarAgavacane zraddhA kAryA / uktaJca "vItarAgA hi sarvajJA, mithyA na bruvate kvacit / ___ yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam // 1 // iti // bhAvArtha-svasamaya aura parasamayake jJAtA AcAryokI aprApsise deza, kAla aura svabhAva viprakRSTa aise sUkSma, atIndriya padArthoM meM unake sAdhaka hetu dRSTAntoMke abhAvase tathA jJAnAvaraNIya karmake udayase samyagjJAna chadmastha jIvoMke nahIM ho sakatA hai to bhI muniyoMko jinapravacanameM saMzayarahita hI honA cAhiye / kabhI unake viSayameM saMzaya nahIM kreN| kAraNa ki tathya (satya) aura bhUtArtha (vidyamAna ) pratipAdaka hI vItarAga prabhuke vacana hote haiM / isaliye unameM zraddhA hI karaNIya hai / kahA bhI hai vItarAgA hi sarvajJA mithyA na bruvate kvacit / yasmAttasmAdvacasteSAM tathyaM bhUtArthadarzakam // 1 // vItarAga hI sarvajJa hote haiN| ve kahIM para bhI kisI bhI avasthAmeM bhAvArtha-sva samaya ane para samayanA jJAtA AcAryonI aprAptithI dezakALa ane svabhAva viprakRSTa evA sUkSma, atIndriya padArthomAM enA sAdhaka hetu dRSTAMtanA abhAvathI ane jJAnAvaraNIya karmanA udayathI samyajJAna chadmastha jIne thatuM nathI. te paNa muniyee ina pravacanamAM saMzaya rahita rahevuM joIe. kadI emanA viSayamAM saMzaya na karo kAraNa ke satya ane vidyamAna pratipAdaka ja vItarAga prabhunAM vacana bane che. A mATe emAM zraddhA ja rAkhavI joIe. kahyuM paNa che - vItarAgA hi sarvajJA mithyA na bruvate kvacit / yasmAttasmAd vacasteSAM tathya bhUtArthadarzakam // 1 // vItarAga ja sarvajJa hoya che, e kaI paNa sthaLe kaI paNa avasthAmAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 5 kiM gRhasthasyaiva zaGkA bhavatyuta gRhItacAritrasya munerapItyAzaGkAyAmidamuttaramubhayorapi zaGkA mohanIyodayaprAbalyena bhavati, tatmAbalyasyobhayatra saMbhavAt / / 03 / / saMzayo hi prajitumicchorbhavati tatra yadvicAraNIyaM tadAha-saDDhissa' ityaadi| mUlam-saDhissa NaM samaNunnassa saMpavvayamANassa samiyaMtimannamANassa egayA samiyA hoi (1), samiyaMti mannamANassa egayAasamiyA hoi(2), asamiyaMtimannamANassa egayA samiyA hoi (3), asamiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi (4), samiyaMti mannamANassa samiyA vA asamiyA vA samiyA hoi uhAe (5), asamiyaMti mannamANassa samiyA vA asamiyA vA asamiyA hoi uhAe (6), uvehamANo aNuvehamANaM brUyA uvehAhi samiyAe, iccevaM tattha saMdhI jhosio bhavai, se uhiyassa Thiyassa gaI samaNupAsaha, etthavi bAlabhAve appANaM no uvadaMsijjA // sU0 4 // chAyA-zraddhinaH khalu samanujJasya saMpravrajataH samyagiti manyamAnasyaikadA samyag bhavati (1), samyagiti manyamAnasyaikadA asamyag bhavati (2), asamya giti manyamAsyaikadA samyag bhavati (3), asamyagiti manyamAnasyaikadA asamyag mithyAbhASaNa nahIM karate haiN| isaliye unake vacana hI tathya aura bhUtArtha -pratipAdaka hote haiN| zaGkA--cyA zaGkA gRhasthoMke hI hotI hai athavA saMyamIjanoMke bhI? uttara--zaGkA donoMke hotI hai, kAraNa ki zaGkAkA kAraNa mohanIya karmake udayakI prabalatA hai / yaha karma donoMke saMbhavita hai // 3 // jo dIkSA grahaNa karanekA abhilASI hai usake zaGkA hotI hai| isa viSayameM jo vicAraNIya bAta hai vaha sUtrakAra kahate haiM "saDDhissa" ityaadi| mithyA bhASaNa karatA nathI, AthI temanuM vacana ja satya ane vidyamAnapratipAdaka bane che. zaMkA-zaMkA zuM gRhasthane ja thAya che ke saMyamI janene paNa thAya che? uttara-zaMkA banene thAya che. zaMkAnuM kAraNa mohanIya karmanA udayanI prabaLatA che A karma bannemAM saMbhavita che. je zikSA grahaNa karavAnA abhilASI che tene zaMkA thAya che A viSayamAM 2 vidyAravAnI pAta che te sUtra2 4 cha-" saDDhissa" tyAhi. 22 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 AcArAGgasUtre bhavati (4), samyagiti manyamAnasya samyag vA asamyag vA samyag bhavatyutprekSayA (5), asamyagiti manyamAnasyaikadA samyag vA asamyag bhavatyutprekSayA (6) / utprekSamANo'nutprekSamANaM brUyAdutprekSasva samyaktayA, ityevaM tatra sandhirzoSito bhavati, tasyosthitasya gatiM samanupazyata, atrApi bAlabhAve AtmAnaM nopadarzayet // 04|| TIkA- 'zraddhina' ityAdi - zraddhinaH = zraddhAvataH, zraddhA - hi vItarAgasya gurozca vacane vizvAsaH sA yasyAsti sa zraddhI tasya zraddhinaH- ArhatamArgA''sthAvataH samanujJasya mokSamArgavihAribhirmunibhirbhAvitasya saMyamArhasya saMpravrajataH = vairAgyeNa pravrajyAM svIkurvANasya jIvAdisvarUpe saMzayo yadi bhavettadA tadeva satyaM niHzaGkaM yajjanaiH praveditam ityAdi samyagupadezena tatra pravRttasya pravRddhakaNDakasyottarasamaye samyaktvasyAdhikyaM sAmyaM nyUnatvamabhAvo vA jAyetetyAzayaH / tAdRzImeva vicitrA vItarAga vacanoM meM vizvAsakA honA zraddhA hai / isa zraddhAviziSTa vyaktikA nAma zraddhI hai| mokSamArgameM vicaraNa karanevAle muniyoMke dvArA saMyamake yogya banAye gaye-saMyama dhAraNa karanekI ora pravRtta kiye kA nAma samanujJa hai| saMyamako dhAraNa jisane kara liyA hai- arthAt vairAgyapUrvaka bhAgavatI dIkSA jisane svIkRta kara lI hai vaha saMpravrajat hai / aise vyaktiko yadi kadAcit jIvAdika tattvoMke svarUpameM saMdeha ho jAtA hai to vaha isa aTala zraddhA para ki "jinendradevane jo kucha kahA hai vahI satya niHzaGka tattva hai " apanI saMdehazIla pravRttikA unmUlana kara detA hai / isase vaha uttarakAlameM samakitake lAbhakI adhikatA kI prApti kara letA hai| athavA jIvAdika tattvoM meM saMdehazIla hone para mithyAtva vItarAga vacanamAM vizvAsa hovA e ja zraddhA che. A zraddhAviziSTa vyaktinuM nAma zraddhI che. mokSamArgamAM vicaraNa karavAvALA muniyAdvArA sayamane ceAgya banAvelA-saMyama dhAraNa karavAnI tarapha pravRtta anelanu nAma samanunA che. saMyama jeNe dhAraNa karI lIdhela che arthAt vairAgyapUrvaka bhAgavatI dIkSA jeNe svIkArI che te saMpratrajat che. AvI vyaktine kadAcit jIvAdika tattvAnA svarUpamAM sandeha thaI jAya che te te A aTala zraddhApara ke " jInendradeve je kAMI kahyuM che e niHzaMka satya tattva che." potAnI sandehazIla pravRttine dUra kare che, AthI te uttarakALamAM samitanA lAbhane adhikatAthI prApta karI le che. ane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 tmapariNatiM darzayati -- samyagi'tyAdi-tasya zaGkArahitasya-pUrvoktavizeSaNaviziSTasya samyagiti-jinapaveditatattvameva samyag iti evaM manyamAnasya-avabudhyamAnasya ekadA-pazcAtsamaye samyag bhavati saMzayAbhAvena jinokte zaGkAdyutpAdAsambhavAt // 1 // tasya saMpavrajataH zraddhAvataH pUrva samyagiti manyamAnasya ekadA-taduttarakAle paratIthiMkazAstraparizIlanena chadmasthavinirmitaikAntanizcayanayapratipAdakagranthAvaloprakRtike udayameM vaha samakita lAbhase vaMcita ho jAtA hai / yadi uttarakAlameM samakita prAptikI adhikatA use na ho tosamakitakA lAbha jitane rUpameM use pUrva avasthAmeM huA hai usI rUpameM banA rahatA hai, athavA usakI apekSA nyUna bhI ho jAtA hai / ___ bhAvArtha-AtmA upazama samakitako pA kara antarmuhartakAlake bAda niyamase yA to samakitake abhAvase mithyAtvadazAsampanna ho jAyagA yA kSAyopazamika samakitavAlA ho jaavegaa| kSAyopazamikase vRddhi kara vahI Age kSAyikasamyagdRSTi ho jAtA hai| isa prakArakI vicitra AtmapariNatikA pradarzana karAte hue sUtrakAra kahate haiM ki jinavacanameM zaMkArahita ho kara pravRttizIla usa prANIko usa samaya "jinokta tattva hI satya hai" isa prakArake vizvAsase samakitakA lAbha hotA hai; kAraNa ki samakitako nahIM hone denevAle jo zaGkAdika doSa haiM ve usa samaya usa AtmAse pRthaka ho jAte haiM / " samyagiti manyamAnasyekadA asamyag bhavati" jinapravacanameM zraddhAsampanna usI mAnavakA jJAna jo pahile jIvAdika tatvomAM saLehazIla hovAthI mithyAtvaprakRtinA udayamAM te samaktilAbhathI vaMcita bane che. kadAca uttarakALamAM samakita prAptinI adhikatA ene na maLe te samakti lAbha jeTalA rUpamAM ene pUrva avasthAmAM maLe che e rUpamAM banyo rahe che, athavA enI apekSA ochI thaI jAya che. bhAvArtha-AtmA upazama-samakitanA kAraNe attaramuhUrta pachI niyamathI athavA samakitanA abhAvathI mithyAtvadazAsaMpanna banI jaze athavA kSApazamika samakitavALA thaI jaze. lApazamikathI AgaLa vadhI te kSAyikasamyagdaSTi thaI jAya che. A prakAranI vicitra AtmapariNatinuM pradarzana karAvatAM sUtrakAra kahe che ke, navacanamAM zaMkArahita rahI pravRttizIla e prANIne e samaya "jinekta tatva ja satya che" A prakAranA vizvAsathI samakitane lAbha thAya che. kAraNa ke samakitane rokavAvALA je zaMkAdika doSa che te e samaye enA AtmAthI dUra tha jaya che. (1) "samyagiti manyamAnasyaikadA asamyag bhavati" na pravacanamAM zraddhAsaMpanna e mAnavanuM jJAna je pahelAM samakita rUpamAM hatuM. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AcArAgasUtre kanena ca vyAmohitamatemithyAtvaparigRhItatayA hetvAbhAsadRSTAntAbhAsAdIn rAgadveSAdinA hetudRSTAntAnabhijAnataH samyaktvavaJcitAntaHkaraNasya viparItazraddhAsamutthAnAnantaram asamyag bhavati, ninoktaM yat samyak tattasyA'samyagiti cetasipratibhAti syAdvAdasiddhAntarahasyavismRtatvAt / AkSipati cAnekAntavAdam , tathA hi yatsat na tadasat yaccAsattatkathamapi na sad bhavitumarhati, evaM yannityaM na tadanityaM samakitarUpameM thA uttarakAlameM paratIrthika zAstroMke parizIlanase athavA chadmasthajanoMne jina granthoM meM ekAntarUpase nizcayanayakA varNana kiyA hai una granthoM ke avalokana se matimeM vyAmoha utpanna ho jAneke kAraNa hetvAbhAsa evaM dRSTAntAbhAsoMko bhI sacce hetu aura sacce dRSTAntarUpa mAna letA hai| jisase vaha mithyAtvase yukta ho jAne ke kAraNa samakita se vaMcita antaHkaraNavAlA ho jAtA hai / kyoM ki isake hRdaya meM viparIta zraddhAkA nivAsa hotA hai| isa kAraNa yaha syAvAda sidvAntake rahasyako bhUla jAnese phira jinokta samyak tattvoM ko bhI asamyakapase mAnane laga jAtA hai, anekAntavAdakA phira to vaha khaMDana karane laga jAtA hai, acanAka hI kaha uThatA hai ki vAhare! syAvAda siddhAnta ! tUM to eka vilakSaNa hI siddhAnta hai sat asat, nitya anitya Adi aneka parasparavirodhI dhoko jo tUM eka hI jagaha svIkAra karatA hai, bhalA ! yaha bhI koI bAta hai| are ! jo sat hogA vaha asat nahIM hogA aura uttara kALamAM bIjA dharmanAM zAstronA sAMbhaLavAthI athavA te dhutArA mANasa ke jeNe jIna graMthomAM ekAnta rUpathI nizcayanayanuM varNana karyuM che evA graMthonA avalokanathI matimAM bhramaNA utpanna thaI javAnA kAraNe hatyAbhAsa ane duSTAntAbhAsane paNa sAcA heturUpa ane sAcA dRSTAntarUpa mAnI le che, AthI te mithyAtvathI yukta banI javAnA kAraNe samakitathI vaMcita aMtaHkaraNavALe banI jAya che. kemake enA hRdayamAM viparIta zraddhAne nivAsa thavA pAmyo hoya che. A kAraNe e syAdvAdasiddhAMtanA rahasyane bhUlI javAthI jikata samyakRtane paNa asamyakarUpathI mAnavA lAgI jAya che. anekAntavAdane pachI te e khaMDana karavA mAMDe che, acAnaka ja kahI uThe che ke vAha! syAdvAda siddhAMta ! tuM to eka vilakSaNa ja siddhAMta che. sat asata, nitya anitya Adi aneka paraspara virodhI dharmone je te eka ja sAthe svIkAra kare che, bhalA A paNa koI vAta che, are ! je sat che te asat na thaI zake zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 5 yaccAnityaM na tannityaM bhavitumarhati, viruddhayodharmayorekatrAvasthAne jagati virodha eva vilayaM gacchet , tena na yukto'yamanekAntavAdaH, ekasmin bahudharmasAdhakahetostAdRzadRSTAntasya cAsambhavAt // 2 // kasya ciccaitadvaiparItyamAha- asamyagi 'tyAdi-mithyAtvAnuvandhinaH kasya cit asamyak= paudgalikaH zabdaH' ityAdi vItarAgoktaM tattvaM na sAdhIya iti jo asat hogA-vaha sat nahIM hogaa| isI prakAra jo vastu nitya hai vaha anitya kaise ho sakatI hai aura jo anitya hogI vaha nitya kaise ho sakatI hai / yadi paraspara viruddha dharmakA bhI ekatra avasthAna mAnA jAyagA to phira jagatameM virodha nAmaka koI vastu hI nahIM rahegI, samasta vastuoM meM paraspara saMkaratA hI ho jAyagI, parantu aisA to hai nahIM; ataH anekAntavAda siddhAnta yuktiyukta siddhAnta nahIM hai tathA aisA koI hetu yA dRSTAnta bhI nahIM hai ki jisake balapara ekahI vastumeM paraspara virodhI dharmokI sattA sAdhI jA sake 2 / "asamyagitimanyamAnasyaikadA samyag bhavati" mithyAtvakA anubandha jisakI AtmAmeM lagA huA hai aisA manuSya vItarAgapratipAdita tattvako pahile asamyak samajhatA hai, mithyAtva ke AvezameM vaha vicAratA hai ki jainasiddhAntameM zabda ko jo pudgala kI paryAya mAnA gayA hai vaha ThIka nahIM hai, isI prakAra AtmAko vyApaka na mAnakara use jo svadeha pramANa mAnA hai so yaha bhI mAnyatA ane asat sat thaI zake nahi. A prakAre je vastu nitya che te anitya kaI rIte thaI zake ane je anitya hoya te nitya kema thaI zake. je paraspara virUddha dharmone paNa ekatra avasthAna mAnavAmAM Ave to pachI jagatamAM virodha nAmanI kaI vastu ja nahIM rahe-samasta vastuomAM paraspara ekatA ja banI javAnI; paraMtu AvuM te nathI, AthI e anekAntavAda yuktiyukata siddhAMta nathI. tema e koI hetu ke daSTAMta paNa nathI ke jenA jora upara eka ja vastumA 52-52 virodhIdhanI sattA 435 manIza. (2) asamyagiti manyamAnasyaikadA samyag bhavati" bhithyAtpanI manu manA mAtmAmA sAgara che evA manuSya vItarAga pratipAdita tatvane asamyapha samaje che. mithyAtvanA AvezamAM e vicAre che ke "jaina siddhAMtamAM zabdane je pudgalanI paryAya mAnavAmAM Avela che te sAcuM nathI" Aja prakAre AtmAne vyApaka na mAnI ene svadeha pramANa mAnela che e mAnyatA paNa ucita nathI, ItyAdi rUpathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AcArAgasUtre =evaM manyamAnasya mithyAtvodayaprAbalyenA'narthakaM bahu vipralapatastasya ekadA kadAcit pariNAmavaicitryAnmithyAtvopazamena AcAryopadezAtsamyaktvanizcayena ca saMzayAdike dUrIbhUte sati yajjinoktaM tattvaM tatsamyagiti bhvti| saMzayApanayastasya kathamiti cecchRNu, evaM yadi zabdo na paugaliko bhavettarhi tadvihitAvanugrahopaghAtau ucita nahIM hai-ityAdirUpameM vaha AtmA vItarAga pratipAdita tattvameM asamyakpanA dekhatA hai / isa prakAra usakI mAnyatAkA kAraNa prabala mithyAtvakA udaya hai| isakI prabalatAmeM vaha aura bhI aneka anarthaka mAnyatAoMkI kalpanAko samyak mAnA karatA hai, jagatko IzvarakartRka mAnanekA bhI yahI kAraNa hai / isa prakAra usake mithyAtvakI vAsanAse prabhukathita mArga-ulTA-ayathArtha pratibhAsita hotA hai| parantu jaba usakI niSpakSa AcAryAdika ke samyag upadezase athavA pariNAmakI vicitratA se yA mithyAtvake upazamase AkheM khulatI haiM, tattvakA vAstavika bhAnanizcaya use hotA hai to usakI pUrvamAnyatA meM sahasA parivartana ho jAtA hai, saMzaya dUra hote hI phira use yahI nizcaya hotA hai ki jo vItarAgane tatvoMke svarUpakA pratipAdana kiyA hai vahI vAstavika hai| zabda AkAza kA guNa na hokara pudgalakI hI eka paryAya hai, yadi vaha paudgalika na hotA to usake dvArA jo karNa-indriyakA upaghAta dekhane meM AtA hai vaha AkAzake amUrtika hone para usake guNa ko bhI amUrtika honese kaise ho te AtmA vitarAga pratipAdita tatvamAM asamyakrapaNuM jue che. A prakAranI enI mAnyatAnuM kAraNa prabala mithyAtvane udaya che. enI prabaLatAmAM e bIjI paNa aneka anarthaka mAnyatAonI kalpanAne samyapha mAnyA kare che. jagatane Izvara kartaka mAnavAnuM paNa A kAraNa che. A prakAre ene mithyAtvanI vAsanAthI prabhu kathita mArga ulaTa-ayathArtha pratibhAsita bane che. paraMtu jyAre enI niSpakSa AcAryAdikanA samyaga upadezathI athavA pariNAmanI vicitratAthI athavA mithyAtvanA upazamathI AMkha khule che-tatvanuM vAstavika bhAna ene thavA pAme che tyAre enI pUrva mAnyatAmAM sahasA parivartana thaI jAya che. saMzaya dUra thatAM ja pharI ene e nizcaya baMdhAI jAya che ke vItarAge tonA svarUpane je rIte kahela che te ja vAstavika che. zabda AkAzanA guNa nathI paNa pudgalanI ja eka paryAya che. kadAca e paugalika na hota to enA dvArA karNa indriyane je upaghAta levAmAM Ave che te AkAza amUrtika hovAthI enA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 175 karNendriyasya na syAtAm , amUrtatvAd gaganavat , na cAyaM tathetyAdi nyAyAvatAreNa tasya bAdhakatarkApanayo jAyate // 3 // mithyAtvavAsanAvAsitAntaHkaraNasyAhatazAsanAparizIlakasya kasya cid asamyak syAdvAdatattvaM na zobhanaM kathamekenaiva samayena paramANuH saptamapRthivInalataH samutthAya lokAntaM yAvadgacchati ? iti evaM manyamAnasya kutarkagrahilasya ekadAkutarkanikaraprasarAvasare asamyag bhavati / itthaM hi kutakaudbhAvitArthAste vivadante-catusakatA hai ? isI prakAra anugraha bhI jo zabdase usakA hotA hai vaha bhI nahIM ho sakatA / bhalA! amUrtika AkAzase bhI kahIM anugraha aura upaghAta hote haiN| ataH anugraha aura upaghAtakAraka honese zabda mUrtika hI hai / isa prakArase vaha yuktivAdake balapara apane pUrvabAdhaka tarkakA apanayana kara (chor3a) detA hai, isaliye usakA vahI jJAna samyak jJAna ho jAtA hai / "asamyagiti manyamAnasyaikadA asamyak bhavati" mithyAtvakI vAsanAse jisakA antaHkaraNa vAsita ho jAtA hai tathA jinendra pratipAdita siddhAntakA jisane parizIlana bhI nahIM kiyA hai aise manuSyake cittameM "syAbAdatattva sundara nahIM haiN| isa prakArakA asamyaka udbhUta hotA hai| usa kAraNase vaha syAdvAda-siddhAnta-pratipAdita kathana ko asamyak mAnatA hai aura kahatA hai ki jo jinazAstra meM yaha likhA hai ki eka pudgalakA paramANu eka samayameM 14 rAjU pramANa gamana karatA guNane paNa amUrtika hovAthI kaI rIte thaI zake? e prakAre anugraha paNa je zabdathI ene thAya che e paNa na thaI zake. bhalA! amUrtika AkAzathI paNa kadI anugraha ane upaghAta thaI zake? anugraha ane upaghAtakAraka hovAthI zabda mUrtika ja che, A prakArathI te yuktivAdanA baLa upara pitAnA pUrvabAdhaka tane choDI de che. AthI enuM e jJAna samyak banI jAya che. (3) "asamyagiti manyamAnasyaikadA asamyak bhavati" bhithyAtpanI vAsanAthI jenuM ataHkaraNa vAsanAvALuM bane che tathA jItendra pratipAdita siddhAMtanuM jeNe parizIlana paNa karyuM nathI, evA manuSyanA cittamAM syAdvAda tatva barobara nathI" A prakArane asamyaka ubhUta thAya che, e kAraNathI e syAdvAda siddhAnta pratipAdita kathanane asamyak mAne che. ane kahe che ke jIna zAstramAM evuM lakhyuM che ke eka pudgalanA paramANu eka samayamAM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre dazarajjusvarUpalokasya prathamacaramAkAzapradezayoyauMgapadyasambandhAt paramANostAvapramANatvaM durvArameva jAyeta, lokAntadvayagatapradezayozcaikyamApadyeta ityAdiyuktibhistasyAsamyaktvamiti, parantu te devAnAM priyA anavagAhitavItarAgAgamA na jAnanti yathA visrasApariNAmena paramANorAzugatikatayaikasamayenAsaGkhadheyapradezAtikramaNaM bhavatIti // 4 // hai so yaha bAta samajhameM nahIM AtI hai, kAraNa ki eka samayameM hI saptama narakase uTha kara kaise lokake antataka vaha jA sakatA hai| isa prakArakI mAnyatAvAlekA jJAna kutarkase yukta hotA hai, aura isa hI kutarkake balapara isa pUrvokta mAnyatAkA niSedha karatA hai / niSedhameM vaha yaha kuyukti detA hai ki eka hI samayameM jaba paramANu caudaha rAjU gamana karatA hai to usakA lokake Adi aura aMtake pradezake sAtha yugapat saMbaMdha hone para paramANumeM bhI caudaha-rAjU-pramANatA AjAyagI / anyathA yugapat Adi aMtake pradezake sAtha usakA saMbaMdha nahIM ho sakatA hai| tathA usakA yugapat saMbaMdha mAnane para lokake Adi aMta pradezoMkI bhI ekatA AvegI / aisA kahanevAle ajJAnI vItarAgopadiSTa Agamake jJAtA na honese isa bAta ko nahIM samajhate haiM ki svAbhAvika pariNAmase eka paramANu zIghra gativAlA honese eka samayameM asaMkhyAta pradezoMkA ullaMghana kara jAtA hai / 14 rAjUpramANu gamana kare che. tethI A vAta samajamAM besatI nathI. kAraNa ke eka samayamAM ja sakSama narakathI uThI kaI rIte lekanA anta sudhI e pahoMcI zake. A prakAranI mAnyatAvALA jJAna kutarkathI bharelA hoya che, ane e ja kutarkanA baLa upara teo A pUrvokta mAnyatAne niSedha kare che. niSedhamAM te evI kuyukita raju kare che ke eka ja samayamAM jyAre paramANu 14 rAju pharI zake che te tene lekanA Adi ane antanA pradezanI sAthe yugapata saMbaMdha hovAthI paramANumAM paNa 14 rAju pramANatA AvI jAya. A sivAya yugapata Adi antanA pradezanI sAthe ene saMbaMdha hoI zake nahIM. ane je ene yugapat saMbaMdha mAnavAmAM Ave te lokanA Adi aMta pradezanI paNa ekatA AvavAnI, AvuM kahevAvALA ajJAnI vItarAganA upadezela AgamathI jANakAra na hovAthI A vAtane samajI zakatA nathI ke svAbhAvika pariNAmathI eka paramANu tvarita gativALA hovAthI eka samayamAM asaMkhya pradezanuM ulaMghana karI zake che. (4) zrI. sAyA sUtra : 3 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 zrutasphangha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 paramArthaprakaTanapUrvakaM bhaGgAnupasaMharannAha- samyagi'tyAdi, samyagityevaM manyamAnasya zaGkAdivarjitasya samyag upAdeyaM vastUpAdeyatve naiva jAnataH, yat sarvajJopadiSTatvena samyak yaccAsarvajJopadiSTatvenAsamyak tavayamapi tasya utprekSayA nayAbhiprAyasamAlocanayA samyaktvaparigRhItayA samyaga bhavati // 5 // ____ pUrva vaiparItyenAha-'asamya 'gityAdi. asamyagiti manyamAnasya syAdvAdanayoktajIvAjIvAditattvaM yadyapi samyageva tathA'pyasamyagiti jAnatazchadmasthasyA "samyagiti manyamAnasya samyak vA asamyaka vA samyak bhavati utprekSayA" upAdeya vastuko upAdeyarUpase aura heya vastuko heyarUpase mAnanevAle tathA jJAta viSayako niHzaMkarUpase mAnane aura jAnanevAle samyagdRSTikA jJAna samyak hotA hai / "sarvajJake dvArA kathita viSaya samyak aura asarvajJadvArA pratipAdita viSaya asamyak hai " isa prakAra ina donoM bAtoMkA samyAnayakI apekSAse vicAra karanevAle samyagdRSTi manuSyakA jJAna sacA hI mAnA gayA hai 5 / " asamyagiti manyamAnasya samyag vA asamyag vA samyagbhavati utprekSayA" syAdvAdanayakI apekSA se hI jIva aura ajIvAdi tattvoMkA svarUpa kahA gayA hai, isaliye usa svarUpa viziSTa ve jIvAdika tattva samyak hI haiM, parantu chadmasthoMkI dRSTimeM yaha nayavicAraNA ThIka 2 samajhameM nahIM A sakaneke kAraNa aura UparI rUpase hI vastuko jAnaneke kAraNase unakA jJAna adhUrA rahatA hai, ataH " samyagiti manyamAnasya samyak vA asamyak vA samyak bhavati utprekSayA" upAdeya vastune upAdeya rUpathI ane heya vastune heyapaNAthI mAnavAvALA tathA jJAta viSayane niHzaMkarUpathI mAnavA ane jANavAvALA samyagdaSTinuM jJAna samyaka hoya che. "sarvajJa taraphathI kahevAmAM Avela viSaya samyapha ane asarvajJa dvArA pratipAdita viSaya asamyaka che A prakAre A banane vAtane samyakanayanI apekSAthI vicAra karavAvALA samyagdaSTi manuSyanuM jJAna sAcuM ja mAnyuM gayela che. (5) " asamyagiti manyamAnasya samyaga vA asamyag asamyag bhavati utprekSayA " syAdvAdanayanI apekSAthI ja jIva ane achavAdi tatvonuM svarUpa kahevAmAM Avela che. A mATe e svarUpaviziSTa te jIvAdika tatva samyapha ja che. paraMtu chasthonI daSTimAM A tathya vicAraNA ThIka ThIka samajavAmAM nahi AvavAnA kAraNe tenuM jJAna adhUruM rahe che. eTale te vastunA vAstavika svarUpathI anabhijJa banI 23 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 AcArAGgasUtre gdarzitvena yat samyag vA asamyag vA sarva tasya utprekSayA asamyakpAlocanayA:parizuddhAdhyavasAyatvena ca mithyAtvaparigRhItatayA asamyag bhavati, yathaiva saMzayAdiH pUrvamaGkuritastathaiva phalita ityarthaH // 6 // ___itthaM samyagutprekSAparaH paropadezadAne samarthoM bhavatItyAha-'uprekSamANa' ityAdi-utprekSamANaH-jinazAsanaparikarmitabuddhitayA sakalaheyopAdeyapadArthasArthAvagatipUrvakaM samyagasamyak ca satataM samAlocayan anutmekSamANaM lokAnugamanazIlaM ve vastuke vAstavika svarUpase anabhijJa bana ekAnta-mata-pratipAdita vastuke ayathArtha svarUpako yathArtha-samyak aura yathArtha svarUpako asamyak mAna baiThate haiM / isaliye yathArtha svarUpa jAnanevAloM kI dRSTimeM yaha unakI mAnyatA ayathArtharUpa hI hai| kyoM ki jaisI pratIti hotI hai vaisA hI jJAna inheM hotA hai| asamyak pratItikA kAraNa asamyak paryAlocanA yA aparizuddha adhyavasAya hai| isakA bhI kAraNa nizaMkarUpase bhAnakA abhAva hai| isaliye jisa rUpase saMzayAdika inheM vastuke viSayameM utpanna hote haiM usI rUpase ve vahAM phalita bhI hote haiM / isa prakAra vAstavika vastutattvameM yathArtha ayArthapanekA kAraNa samajha kara jo isa viSayakA vicAra karane meM catura haiM ve parako isa viSayakI dRDhatA saMpAdanArtha samajhAte haiM ki he bhavya ! ' utprekSamANo'nutprekSamANaM brUyAdutprekSasva samyaktayA" maiMne isa padArthakI acchI tarahase paryAlocanA kara lI hai-jinazAsanameM jisa tattvakA varNana jisarUpase kiyA gayA hai ekAntamata-pratipAdita vastunA ayathArtha svarUpane yathArtha-samyak ane yathArtha svarUpane asamyak mAnI beThA che. A mATe yathArtha svarUpa jANavAvALAnI draSTimAM A tenI mAnyatA ayathArtha rUpa ja che. kema ke jevI pratIti thAya che tevuM jJAna tene thAya che. asamyak pratItinuM kAraNa asamyak paryAlocanA ane aparizuddha adhyavasAya che. AnuM paNa kAraNa niHzaMkarUpathI bhAnane abhAva che. A mATe je rUpathI tene saMzayAdika viSaya vastumAM utpanna thAya che, evA rUpamAM te 50 bhaNe che. (6) A prakAre vAstavika vastutatvamAM yathArtha ayathArthanuM kAraNa samajIne je A viSayane vicAra karavAmAM catura che te bIjAne A viSayanI daDhatA saMpAdana bhATa samanave che , lavya! " utprekSamANo"-tyAdi. meM A padArthanI sArI rIte paryAcanA karela che. janazAsanamAM je tatvanuM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 179 samyagasamyagAdisamAlocanArahitaM saMzayitamatiM janaM brUyAt kathayet he-bhavya ! samyaktayA AhetazAsanoktarItyA samabhAvanayA utprekSasva-samAlocaya pakSapAtarAhityena jIvAjIvAditattvamArhatazAsanoktaM sAdhIyo'tha vA paratairthikodbhAvitamiti netre nimIlya svAntaHkaraNe tattvaM vibhAvayetyarthaH / ___ yadvA * utprekSamANaH '-ut bhAvalyena prekSamANaH saMyame samudyogaparaH, anuvaha asaMdigdha hai, usameM sandehake liye thoDAsA bhI sthAna nahIM hai| itane tattva heya haiM, itane upAdeya haiM, itane jJeya haiM / vItarAga pratipAdita vastusvarUpa hI yathArtha hai; anya chadmastha kathita nhiiN| isa prakAra jinazAsanase parikarmita buddhi honese heya aura upAdeya padArthoMkI avagatipUrvaka unameM samyak asamyakapanekI samAlocanA karanevAlA vidvAn munijana, lokAnugamanazIla evaM samyak asamyakkI AlocanAse rahita aise saMzayita mativAle janake prati saMbodhanArtha kahate haiM ki he bhavya ! kama se kama tUM AMkhoMko mIMcakara apane cittameM pakSapAtase rahita hokara itanA to vicAra kara ki jisa prakArase vastusvarUpakA pratipAdana jina bhagavAnne kiyA hai vaha ThIka hai yA paratIthikajanoMne jisa vastutattvakA pratipAdana kiyA hai vaha ThIka hai| __ athavA-jo saMyamake paripAlana karanemeM pUrNa udyogazIla haiM ve usameM anutsAhita hue athavA saMdehazIla hue manuSyako samajhA ki varNana jevA rUpamAM Apela che te asaMdigdha che, temAM sanda karavAnuM jarA paNa sthAna nathI. ATaluM tatva heya che, ATalAM upAdeya che, ATalAM ya che. vItarAga pratipAdita vastusvarUpa ja yathArtha che, bIjA chadmasthathI pratipAdita vastusvarUpa yathArtha nathI. A prakAre janazAsamAM parikamita buddhi hovAthI heya ane upAdeya padArthonI avagatipUrvaka temAM samya-asabhyapaNAnI samAlocanA karavAvALA vidvAna munijana, lekAnugAmanazIla ane samyak asabhyanI AlecanAthI rahita evA saMzaya mativALA mANasane saMbodhana karI kahe che ke he bhavya ! tuM tArI AMkhane bandha karIne pakSapAtarahita thaI manamAM De te vicAra kara ke je prakAre vastusvarUpanuM pratipAdana jIna bhagavAne karela che te ThIka che ke paradharmIoe je vastutatvanuM pratipAdana karela che te ThIka che? athavA-je saMyamanuM paripAlana karavAmAM pUrNa udyogazIla che teo AnAthI utsAha vagaranA banelA athavA saMdeha vRttivALA banyA hoya evA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AcArAgasUtre tprekSamANa-tatrodyamarahitaM saMzayArUDhaM janaM brUyAt , samyaktave-saMyame utprekSasva-samughogaM vidhehi-tatra parAkramasvetyarthaH, kimAzrityedamuktamityAha-' ityeva 'mityAdi, ityevaM pUrvavarNitarUpeNa tatra-saMyame sandhiH -jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM paramparA jhoSitaH kSapitaH-dUrIkRto bhavati / ___ tAdRzotprekSaNazIlasya yadbhavati tadAha- tasye 'tyAdi, he ziSyAH! tasya= zraddhAvanaH utthitasya prabajitumudyatasya samyaktve saMzayarahitasya sthitasya-AcAryasyAdeze tadantike ca vartamAnasya gati-tadAcaraNarUpAM paddhatiM yUyaM samanupazyata samyak prekSadhvam , pUrvoktasya zraddhAvataH sarvajanaprazaMsApAtratvaM jJAne darzane ca dRDhatvaM he bhavya ! tUM isa saMyamakI paripAlanAnimitta pUrNa prayatnazIla raha / kyoM ki isa saMyamakI ArAdhanAmeM hI jJAnAvaraNIyAdika dravya-bhAvakaukI paraMparA ke nAza karanekI zakti rahI huI hai| isa prakAra prayatnazIla vyaktike lAbha ko prakaTa karaneke liye sUtrakAra " tasyotthitasya gati samanupazyata" kahate haiN| usa zraddhAsampanna evaM bhAgavatI dIkSA grahaNa karaneke liye udyamazIla manuSyako yaha eka bar3A bhArI lAbha hotA hai ki jaba vaha zaGkArahita hokara AcAryake nikaTa vasatA yA unakI AjJA meM rahatA huA saMyamakI ArAdhanA karanemeM tallIna hotA hai taba use samyaktvake parijJAnapUrvaka ratnatrayakI ArAdhanAse muktikA lAbha hotA hai| isa prakAra ziSyoMko sambodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki dekho zraddhAsampanna vyakti sarvajanakI prazaMsAkA pAtra bana kara, jJAna aura darzanameM dRr3hatAkI prAptise cAritrameM nizcalatA dhAraNa karatA huA ratnatrayakI manuSyane samajAve ke he bhavya ! tuM A saMyamane pALavAmAM pUrNapaNe prayatnazIla rahe, kema ke A saMyamanI ArAdhanAmAM ja jJAnAvaraNIyAdika dravyabhAva karmonI paraMparAne nAza karavAnI zakti che. AvA prayatnazIla vyaktinA sAlana pragaTa 42ta sUtraara " tasyotthitasya gatiM samanupazyata" 4 ch-maav| zraddhAsaMpanna ane bhAgavatI dIkSA grahaNa karavAmAM udyamazIla manuSyane A eka mATe lAbha thAya che ke jyAre te zaMkArahita banI AcAryanI pAse rahI athavA emanI AjJAmAM rahI saMyamanI ArAdhanA karavAmAM tallIna bane che tyAre tene samyaktvanA parijJAnapUrvaka ratnatrayanI ArAdhanAthI muktine lAbha thAya che. A prakAre ziSyone saMbodhana karatAM sUtrakAra kahe che ke juo zraddhAsaMpanna vyakti sarvajananI prazaMsAne pAtra banI jJAna ane darzanamAM dRDhatAnI prAptithI cAritramAM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 5 cAritre nizcalatvaM samyaktvaparijJAnapUrvakaratnatrayArAdhanena mokSAdhigamazca bhavatIti samyak pazyateti tAtparyam / yadvA-tasya-saMyamodyogavataH utthitasya tadudyoge satataM jAgrataH gati mokSamAptirUpAM tatsAdhikA ratnatrayasamArAdhanarUpAM vA tathA sthitasya saMyamasamudyogavaiparItyena vartamAnasya sAvadhavyApAraniratasya daNDizAkyAdeH gati tadAcaraNarUpAM paddhati sarvajananindArUpAM naraka-nigodAdigamanaM ca samanupazyata-samyag vicArayadhvam , ubhayorgatiM samavadhArya saMyame tapasi ca parAkramadhvamityarthaH / saMyamasamudyoga. varjitasyAdhamA gatirbhavatIti kiM tena prakRte smaayaatmityaah-'anaapiiti| atra saMyamAnudyogarUpe bAlabhAve-vAlasya-avidita-saMyamAnAcaraNajanitanarakaArAdhanAse mokSakA pAtra bana jAtA hai / jo saMyamameM udyogazAlI haiM, evaM usa udyogameM jo nirantara jAgRtisampanna haiM aise manuSyako muktikA lAbha yA mokSaprAptike kAraNabhUta ratnatrayakI ArAdhanAkI prApti hotI hai| parantu jo isase viparIta-dazAsaMpanna haiM aise daNDizAkyAdikoMkI isa lokameM niMdA hotI hai aura paralokameM unheM narakanigodAdikakI gati prApta hotI hai / isa prakAra vicArakara he ziSyo ! tuma saMyama tapameM sadA prayatnazIla raho ! isa kathanase yaha prakRtameM bAta siddha hotI hai ki jo saMyamameM samIcIna udyogase rikta haiM unakI adhama gati hotI hai, aura jo usameM udyogavAle haiM unakI urdhvagati-uttama gati hotI hai / isaliye "atrApi bAlabhAve AtmAnaM nopadarzayet" isa saMyamake anudyogarUpa bAlabhAvameM ki jisameM saMyamake anAcaraNajanya narakanigodAdika gatiyoMke kaTuka phalakA nizcaLatA dhAraNa karI ratnatrayanI ArAdhanAthI mokSane pAtra banI jAya che. je saMyamAM udyogazALI che ane e udyogamAM je niraMtara jAgRtisaMpanna che evA manuSyane muktine lAbha athavA mekSiprAptinA kAraNabhUta ratnatrayanI ArAdhanAnI prApti thAya che, paraMtu je enAthI viparIta dazAsaMpanna che-sAvadha vyApAramAM khucela che evA daDizAyAdikonI A lekamAM niMdA thAya che ane paralokamAM tene narakanidAdikanI gati prApta thAya che. A rIte banenI gatine vicAra karI he ziSyatame saMyama ane tapamAM sadA prayatnazIla raho. A kathanathI e vAta siddha thAya che ke je saMyamanA pAlanamAM zithilatA batAve che tenI adhama gati thAya che. ane je enA pAlanamAM udyogazIla rahe che te va (uttama) gati prAta 42 che. 2mA bhATa " atrApi bAlabhAve AtmAnaM no. padarzayet " 2 sayabhanA manudhoga35 mAmalAmA bhAM saMyama manAyasanya zrI. sAyasUtra : 3 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre nigodAdikaTukaphalasya bhAvaH abhiprAyaH AcaraNamityarthaH bAlabhAvastasmin kumArgapravRttalokAcarita ityarthaH / AtmAnaM sarvazreyaHsthAnaM nijaM nopadarzayet= nopasthApayet-na tatra svAtmAnaM pAtayedityarthaH / yathA kecit nityatvAdamUtatvAca nAstyAtmanaH prANAtipAtAdigaMganasyeveti pratipAdayanti bAlabhAvamAcaranti ca tathA munayo na kuryurityAzayaH / apizabdo'tra bhinnakramastena abAlabhAye svAtmAnamupadarzayedityarthaH // sU0 4 // __ Atmano hananaM na bhavatIti matvA prANihananAdau pravRttaM puruSaM tasmAnivartayituM hanyamAnasya hantuzcaikyamApAdayannAha-'tumaMsi' ityAdi / mUlam-tumaMsi nAma sacceva jaM haMtavvaMti mannasi, tumaMsi nAma sacceva jaM ajjAveyavvaMti mannati, tumaMsi nAma sacceva jaM pariyAveyavvaMti mannasi, evaM jaM paricittavvaMti manasi, jaM uddabhAna nahIM hotA hai,kumArgapravRttalokoMke dvArA sevita aise AcaraNameM sarva kalyANake pAtrasvarUpa apanI AtmAko saMlagna na karo, usa AcArameM apanI AtmAkA patana na kro| sArAMza isakA yaha hai ki jaise koI anyamati-' AkAzakI taraha nitya aura amUrta honese jIvakA ghAta nahIM hotA hai| isa prakAra mAnate haiM aura bAlabhAvakA AcaraNa karate haiM, usa prakAra sAdhuko nahIM karanA cAhiye ||suu0 4 // AtmAkA hanana nahIM hotA hai aisA samajhakara jo prANiyoMke hiMsAdika kArya meM pravRtta haiM una puruSoMkI usa kAryase nivRtti karAneke liye tathA hanyamAna aura hantAmeM ekatA hai isa bAtako prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-'tumaMsi' ityaadi| narakanigodAdi gationA kaDavA phaLanuM bhAna hetuM nathI, kumArga pravRtta lokothI sevita evA AcaraNamAM sarvakalyANanA pAtrasvarUpa potAnA AtmAne na javA de-e AcArathI pitAnA AtmAnuM patana na kare. sArAMza Ane e che ke jema koI anya mati "AkAzanI mAphaka nitya ane amUrta hovAthI AtmA (jIva)nI ghAta thatI nathI " A prakAre mAne che, ane bALabhAvanuM AcaraNa kare che, A rIte munie karavuM joIe nahi sUtra 4 AtmA haNAI zakatuM nathI, evuM samajIne je prANIonA hiMsAdika kAryamAM pravRtta che evA purUSonI e kArya thI nivRtti karAvavA mATe "ha mAna ane hanAmAM meta che, 2 // pAta pragaTa 42ta sUtrA2 4 -" tumaMsi" tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 183 veyavvaMti mannasi, aMju ceyaM paDibuddhajIvI, tamhA na hantA navi ghAyae, aNusaMvayaNamappANeNaM jaM haMtavvaM nAbhipatthae // suu05|| ___ chAyA- tvamasi nAma sa eva yaM hantavyamiti manyase, tvamasi nAma sa eva yamAjJApayitavyamiti manyase, tvamasi nAma sa eva yaM paritApayitavyamiti manyase, evaM yaM parigrahItavyamiti manyase, yam apadrAvayitavyamiti manyase, RjuzcaitatpatibuddhajIvI, tasmAnna hantA nApi ghAtayet , anusaMvedanamAtmanA yad hantavyaM nAbhiprArthayet // mU0 5 // ___TokA-'tvamasI' tyAdi-tvaM yaM prANinaM hantavyaM daNDakazA-zastrAdibhihisanIyam iti evaM manyase-jAnAsi sa eva prANI tvamasi sakalAtmanazcetanAdisamAnalakSaNatvAt , nAmeti sambhAvanAyAm ; idamatra tattvam-hananena gaganavadamUrtasyAsmano hiMsA na bhavati kintu zarIrasyaiva, tacca zarIraM jIvasyAzrayabhUtamatIvapriya sUtrakAra dUsaroMkA ghAta karanevAloMko upadeza dete hue kahate haiM ki tuma jinako mAraneyogya-daNDa-cAvuka zastra AdikoMse yaha mAranelAyaka hai, aisA samajhate ho vahI tuma ho; kyoM ki usameM aura tumameM koI aMtara nahIM hai| zAstrakAroMne jIvakA lakSaNa cetanA batalAyA hai| yaha lakSaNa aisA koIsA bhI jIva nahIM hai ki jisameM na pAyA jAtA ho / ataH isa jIvake sAmAnya lakSaNase yukta honese samasta jIva lakSaNakI apekSAse eka haiN| bhAvArtha-yadyapi AtmA amUrta hai, jo amUrta hotA hai usakA AkAzakI taraha hanana-vinAza-ghAta nahIM ho sakatA hai, ghAta mUrta zarIrakA hI hotA hai| paraMtu phira bhI jo hiMsA mAnI jAtI hai usakA kAraNa yaha hai ki hiMsakadvArA jIva usakA AzrayabhUta zarIrase viyukta kara sUtrakAra bIjAnI ghAta karavAvALAne upadeza ApatAM kahe che ke tame jene mAravA gya-daDa, cAbuka zastra vagerethI e mAravAlAyaka che evuM samaje che e tame che, kema ke enAmAM ane tamArAmAM koI antara nathI. zAstrakAroe jIvanuM lakSaNa cetanA batAvela che. A lakSaNa evo koI paNa jIva nathI ke jenAmAM na hoya. ethI A jIvanA sAmAnya lakSaNathI nakkI che ke samasta jIva lakSaNanI apekSAthI eka che. bhAvArtha-AtmA amUrta che, je amUrta hoya che tene AkAzanI mAphaka hanana-vinAzaghAta nathI thaI zakta. ghAta mUrta zarIrane ja thAya che, chatAM paNa temAM hiMsA mAnavAmAM Ave che, tenuM kAraNa e che ke hiMsA karanAra zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AcArAGgasUtre matastaccharIrAttasya viyojanameva hiMsA, tathAhi " paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaas-niHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiktA, steSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA // 1 // iti vacanAt / kiJca jIvasya sarvathA nAmUrtatvAdisamadhigamo yato gaganasyeva hananAdirUpavikAro nApadyeta kintu sa kathazcinmUrto'pi zarIrAdhiSThitatvAditi tasya diyA jAtA hai / isa kriyAkA nAma hiMso hai / kyoM ki jIvakA AzrayabhUta honese vaha zarIra use atyanta priya thA, hiMsaka use apane hiMsArUpa karmadvArA vinaSTa kara diyaa| hiMsAkA lakSaNa bhI yahI kiyA hai| zloka-paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaas-niHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiktA,-steSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA // 1 // ___ artha-pAMca indriya, tIna bala, ucchvAsa nizvAsa aura Ayu ina 10 prANoMkA viyoga karanA hiMsA hai| dUsarI bAta yaha hai ki AtmA sarvathA amUrta bhI nahIM hai, kyoM ki karmabandhakI apekSA vaha kathaMcit mUrta mAnA gayA hai| sarvathA amUrta mAnane para hI gaganAdikakI taraha usameM hananAdirUpa vikAra dvArA AzrayabhUta zarIrathI jIvane niyukta karI devAmAM Ave che. A kriyAnuM nAma hiMsA che, kema ke jIvanA AzrayabhUta hovAthI je zarIra tene atyaMta priya hatuM, hiMsaka pitAnA hiMsArUpa karma dvArA tene nAza karI nAkhyuM. hiMsAnuM lakSaNa paNa Ama kahela che. "paJcendriyANi trividhaM balaM ca, ucchvaasniHshvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiruktA, steSAM viyogIkaraNaM tu hiMsA / / 1 / / " artha-pAMca indriya, traNa baLa, ucchavAsa, nizvAsa ane AyuSya A dasa prANone viyega kare te hiMsA che. bIjI vAta e che ke AtmA sarvathA amUrta paNa nathI, kema ke karmabaMdhanI apekSA te kathaMcit mUrva manAela che. sadA amUrta mAnavAthI gaganAdikanI mAphaka temAM hananAdirUpa vikAra thaI zakatuM nathI, paraMtu evI mAnyatA ekAnta rUpathI jaina dharmanI nathI. jyAre zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 inanAdikamupapadyata eva / evaM sarva traivAtmaupamyaM vibhAvanIyamiti darzayati-tvamasI' tyAdi-tvaM yaM-jIvam AjJApayitavyaM duSkarAnabhimatakArya niyojanIyamiti manyase tvaM sa evaasi| evamapareSvapi yojyam / tatra paritApayitavyaM zArIra-mAnasapIDayA upatApayitavyaM parigrahItavyaM svAyattIkaraNIyam / apadrAvayitavyaM prANairvyanahIM ho sakatA hai| paraMtu aisI mAnyatA ekAntarUpase jainadharmakI nahIM hai / jaba vaha zarIrameM adhiSThita pratyakSarUpase pratIta hotA hai to phira usake vighAta hone para usakA bhI vighAta mAnA jAtA hai / isI prakAra AtmopamatA sarvatra-vakSyamANa padoMke arthake sAtha bhI samanvita kara lenI cAhiye, yahI bAta " tvamasi nAma sa eva yamAjJApayitavyamiti manyase" ityAdi padoMmeM prakaTa kI gaI hai-tuma jisa duSkara evaM anabhimata kAryameM anya jIvoMko "ye vahAM niyukta karaneyogya haiM " aisA samajhakara niyukta karate ho so aisA vyavahAra tumhArA una jIvoMke sAtha nahIM hai, kintu yaha vyavahAra tuma svayaM apane hI sAtha karate ho aisA samajhanA cAhiye; kyoM ki unameM aura tumameM jIvake sAmAnya lakSaNa kI apekSA koI aMtara nahIM hai| isI prakAra jina jIvoMko tuma zArIrika evaM mAnasika pIDA pahuMcAne yogya mAnakara unheM usa tarahakI pIDA pahuMcAte ho, prANoMse unheM viyukta karate ho, parigrahaNa yogya mAnakara tuma jina jIvoMkA dAsa-dAsI AdirUpameM parigraha karate ho, yaha saba e zarIramAM adhiSThita pratyakSa rUpathI pratIta thAya che te pachI ene vighAta thavAthI tene paNa vighAta mAnI levAya che. A prakAre AtmopamatAsarvatra-vaphTamANu pahonA mathanI sAthe 555 samanvita 43 vA naye. 2mA pAta "tumaMsi" ItyAdi! padamAM pragaTa karela che. tame je duSkara evAM anabhimata kAryamAM anya ane "A tyAM niyukta karavA gya che " evuM samajIne niyukta kare che, eve vyavahAra tamAre e jIvonI sAthe nathI; paraMtu A vyavahAra tame phakta pitAnI ja sAthe kare che, ema samajavuM joIe. kemake enAmAM ane tamA rAmAM jIvasAmAnyalakSaNanI apekSA keI aMtara nathI. A rIte je jIvone tame zArIrika ane mAnasika pIDA pahoMcADavA gya mAnIne ene evI jAtanI pIDA pahoMcADo che, prANothI tene chuTA pADavA yogya mAnIne tame tene prANAthI viyukta kare che, parigrahaNa mAnIne tame je jIvonuM dAsa-dAsI Adi rUpamAM parigraha kare che, A saghaLo vyavahAra tamAre te jIvo sAthene ucita 24 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre paropayitavyamiti, etAni ca vAkyAni hiMsAvizeSapratipAdakAnyeva santi / svasya hananAjJApana paritApana parigrahApadrAvaNAdikAryakAriNaM kaMcidvilokya yathA duHkhaM jAyate tathaivAparasyApi hananAdikArI cevaM bhavestadA''tmaupamyena tattatkAryAdau duHkhAni bhavantItyAlocya kasya cinna hananAdau pravarttitavyamityAzayaH / etadAvyavahAra tumhArA una jIvoMke sAtha ucita nahIM hai; kyoM ki jisa prakAra apanI hiMsA karanevAleko dekhakara tumheM duHkha hotA hai, apaneko anucita evaM duSkara kArya meM niyukta karAnevAleko jAnakara jaise tumheM kaSTa kA anubhava hotA hai, apaneko paritApa pahuMcAne yogya jAnanevAle vyakti ko dekhakara jaise svayaMko saMtApa hotA hai, apaneko dAsa-dAsIrUpameM samajhanevAleke prati jaise tumheM tiraskAra jAgrata hotA hai aura jaise apane ko prANoMse viyukta karaneyogya mAnanevAloMke Upara tumheM krodha hotA hai usI prakAra yadi tuma bhI isa prakArakA vyavahAra dUsaroM ke prati karate ho to tumhArA yaha vyavahAra AtmopamatAse tumheM svayaM duHkhaprada hogA / kAraNa ki hiMsanIya, AjJApanIya, paritApanIya, parigrahaNIya aura apadrAvaNIya tuma svayaM ho jAte ho / ataH anyako usa 2 vyavahAra ke yogya mAnanA hI svayaM apane ko usa 2 vyavahArake yogya mAnanA hai / ye pUrvokta samasta vAkya hiMsAke prakAroM ke hI pratipAdaka haiM aisA samajhanA caahiye| ataH AtmajJAnI munikA kartavya hai ki vaha kabhI bhI kisI bhI jIvake hiMsAdika kAryoMmeM nathI, je rIte tamArI hiMsA karavAvALAne joI ne jeTaluM duHkha tamane thAya che, potAne anucita evA duSkara kAryoMmAM niyukta karanArane sAme joi jema tamane duHkhanA anubhava thAya che, tamane paratApa paheAMcADanAra vyakitane jANI je rIte tamone saMtApa thAya che, tamane dAsa-dAsI rUpe samajanAra tarapha jevo tamane tiraskAra jAgRta thAya che ane jema tamane prANathI viyukata karavA ceAgya mAnavAvALA upara tamane krodha thAya che, Aja rIte tame paNa AvA prakAranA vyavahAra bIjAAnA tarapha karA tA tamAro A vyavahAra AtmopamatAthI tamane duHkhadAyaka thaze, kAraNa ke hiMsanIya, AjJApanIya, paritApanIya, parigrahaNIya, ane apadrAvaNIya tame svaya' banI jAva che. mATe khIjAne tene vyavahArane ceAgya mAnavuM te svaya' pAtAne ja te te vyavahArane yAgya mAnavA kharekhara che. A pUrvAMkata samasta vAkaya hiMsAnA prakArAnu ja pratipAdaka che, evu samajavu' joI e. ethI AtmajJAnI muninuM kartavya 186 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 287 zayenaiva sa eva tvamasIti sarvatraikyapratipAdanamiti tavAniSTaprAptau yathA duHkhaM jAyate tathaivAnyasyeti samyaka samAlocayeti bhAvaH / upalakSaNametanmRSAvAdAdInAmapi / in- hanyamAnayoraikyakathanena kimAyAtamityAha - ' Rju 'rityAdi - etaspatibuddhajIvI - etasya hantR - hananIyaikyasya yatpratibuddhaM pratibodhaH parijJAnaM tad etatpratibuddham tena jIvituM zIlaM yasya sa etatpratibuddhajIvI hananAdivyApAranivRttazca RjuH=saralaH-praguNaH AtmasamasakalaprANigaNaduHkhadarzI bhavati / tataH kimi - pravRtti na kare / isI Azayase sUtrakArane " sa eva tvamasi' isa vAkyase sarvatra hanyamAna - hantA AdimeM ekatA kA kathana kiyA hai| jisa prakAra aniSTakI prApti meM tumheM duHkha hotA hai usI prakAra anyake sAtha kRta yaha aniSTa vyavahAra inheM bhI duHkhaprada hotA hai, isa prakAra mokSAbhilASI muniko sadA vicAra karate rahanA cAhiye, yahI sUtrakArakA Azaya hai / " svamasi nAma sa eva yaM hantavyamiti manyase " yaha sUtrAMza mRSAvAda AdikA upalakSaka hai / hantA aura hanyamAnameM jo ekatAkA kathana kiyA hai usakA yaha abhiprAya hai jo etatpratibuddhajIvI hai-hantA aura hanyamAnameM ekatAkA pratibodhase hI jisakA jInekA svabhAva hai, arthAt dUsa ke ghAtAdika vyApAra se nivRtta jisakA jIvana hai aisA Rju jIva apane tulya samasta jIvoMko mAnakara unake duHkhakA darzI hotA hai / isase use isa bAta kA bodha hotA rahatA hai ki jisa prakAra merI hiMsA hone para mujhe 66 che ke te kadi paNa koIpaNa jIvanI hiMsAnA kAryamAM pravRtti na kare. A AzayathI sUtrAre " sa eva tvamasi " mA vAthI sarvatra hunyabhAna huntA AddimAM zrestAnuM kathana karela che. je prakAre aniSTanI prAptithI tamone duHkha thAya che e ja prakAre anyanI sAthe aniSTa vyavahAra ene paNa duHkhaprada thatA hoya che. A vAtano meAkSAbhilASI munie sadA vicAra karatA rahevu joIe, Avo sUtrakAranA vyAzaya che. tvamasi nAma sa eva yaM hantavyamiti manyase " mA sUtrAMza bhUSAvAha mAhinuM upalakSaka che. hantA ane hunyamAnamAM je ekatAnu kathana karela cheenA A abhiprAya che ke je etapratibuddhajIvI che--hantA ane hanyamAnamAM ekatAnA prati medhathI ja jene jIvavAnA svabhAva che, arthAt khIjAnA ghAtAdika vyApArathI nivRtta jemanu jIvana che; evA yAvAna jIva pAtAnI tulya samasta jIvAne mAnI enA du:khamAM sahabhAgI bane che. AthI ene e vAtanuM jJAna thatuM rahe che ke je prakAre mArI hiMsA thavAthI mane duHkha thAya e ja prakAre anya zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre syAha-' tasmAdityAdi-yasmAd hanyamAnasya duHkhaM svAtmana iva jAyate tasmAt kAraNAta svaupamyena na hantA parapANiprANavirAdhako na bhavet , tathaiva nApi ghAtayet , api zabdAd ghnantaM nAnumodayediti / api ca AtmanA yaditarasya anupazcAt saMvedanam anubhAvanam-mohanIyodayena yad hananAdinA duHkhamutpAditaM tatpAzcAdAsmanA'nubhavanIyaM bhavati, ityavadhArya yaM kaMcid hantavyamiti manyamAnastaM nAbhiprArthayet kadAcidapi hantavyatayA necchet , kasyacidapi ghAtaM manasA'pi no kAmayeta, kiMpunaH kAyena vacaseti hRdayam // sU0 5 // duHkha hotA hai usI prakAra anya prANIko bhI hiMsA hote samaya duHkha hotA hai| isaliye svAtmopamatAke dhyAnase paraprANIke prANoMkA virAdhaka kabhI bhI munijanako nahIM honA cAhiye / jisa prakAra yaha svayaM hiMsAse virakta hotA hai, usI prakAra usase vaha anya janako bhI nivRtta karAtA hai| "api" zabdase hiMsAmeM pravRtta anyajana kI vaha anumodanA bhI nahIM karatA hai yaha bodha hotA hai / "anusaMvedanamAtmanA yad hantavyaM prArthayet" anu zabdakA artha pazcAt aura saMvedana zabdakA artha anubhAvana hai| mohanIya karmake udayase jo hananAdika vyApAroMdvArA anya jIvoMko duHkha pahuMcAyA jAtA hai vaha duHkha pazcAt-pIche mAranevAloMke dvArA bhoganeyogya hotA hai, aisA vicAra kara-nizcaya kara " yaha hantavya hai" isa prakArakI pariNatise kabhI bhI kisI bhI jIvako mAraneyogya nahIM samajhanA caahiye| jaba manase bhI isa prakArakI ghAta karanerUpa pariNatike cintana prANIone paNa hiMsA thate samaye dukha thAya che. A mATe sva AtmAnA pramANanA dhyAnathI bIjA prANInA prANanA nAzakartA munijane kadI paNa na banavuM joIe. je rIte je pitAnA manathI ja hiMsAthI virakta thAya che, tevI ja rIte bIjAne paNa hiMsAthI nivRtta banAve che. "api" 204thI hiMsAmA pravRtta malon bhAsane pA) 2. manamohana bhApatA nathI, mevo thAya cha. " anusaMvedana" tyAha! manu zahanA matha pazcAt ane saMvedana zabdano artha anubhAvana che. mehanIya karmanA udayathI je jIva hiMsAdika vyApArodvArA bIjA jIvone jevuM duHkha pahoMcADe che tevuM duHkha pAchaLathI mAranArA pite ja bhagave che, evo vicAra karI-nizcaya karI "A hantavya che" A prakAranI pariNatithI kadi paNa jIvane mAravA lAgyA samajavuM na joIe. jyAre manamAM paNa A prakArane ghAta karavArUpa vicAranuM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrataskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 __ AtmanA'nusaMvedanaM kRtamityabhihitaM, tatra saMvedanasya sukha-duHkharUpatayA kaNAda -gautamAnuyAyinevAtmano guNabhUtena vizeSaguNena jJAnena bhedo'thavA cAbheda evAtra ziSyaprazne sudharmAsvAmI prAha-' je AyA' ityAdi / mUlam-je AyA se vinnAyA, je viNNAyA se AyA jeNa viyANai se AyA, taM paDucca paDisaMkhAe, esa AyAvAI samiyAe pariyAe viyAhiye tibemi // suu06|| takakA vicAra munijana yA sAmAnya janake liye niSiddha hai to kAya aura vacanase to isa prakArakI pariNatikA niSedha svataH hI ho jAtA hai| munijanake liye sarvathA mana, vacana aura kAyase parajIvoMkI hiMsA AdikA sarvathA tyAga karanA cAhiye yahI isakA bhAvArtha hai ||suu05|| ___ "AtmAko dUsare jIvoMkI hiMsA Adi nahIM karanA cAhiye; kyoM ki hiMsAjanya pApakarmakA phala use bhoganA par3atA hai aisA nizcaya kara vaha sarvathA hiMsA AdikA tyAga kare" aisA jo Apane kahA hai so isa prakArakA nizcaya AtmA jJAnase hI karatA hai / taba hama pUchate haiM ki jisa prakAra kaNAda aura gautamake anuyAyiyoMne AtmAse jJAnaguNako sarvathA bhinna mAnA hai, usI prakAra kyA AtmAse jJAna guNakA sarvathA bheda yA abheda Apa bhI mAnate haiM ? isa prakAra jambUsvAmIke praznakA uttara dete hue zrIsudharmAsvAmI mahArAja kahate haiM-"je AyA" ityaadiciMtana karavuM munijana ane sAmAnya janane mATe niSiddha che, te kAyA ane vacanathI te A prakAranI pariNatine niSedha svataH ja banI jAya che. munijanane mATe sadA mana vacana ane kAyAthI parajIvonI hiMsA Adino sarvathA tyAga che-e Ane bhAvArtha che ke sUTa 5 che AtmAe bIjA jIvonI hiMsA Adi na karavuM joIe; kema ke hiMsAjanya pApakarmanuM phaLa eNe bhegavavuM paDe che, evo nizcaya karI te hiMsA Adino tyAga kare." evuM Ape kahyuM che. paNa A prakArano nizcaya te AtmA jJAnathI ja kare che, tyAre ame Apane A pUchIe chIye ke je prakAre kaNAda ane gautamanA anuyAyIoe AtmAthI jJAna guNane sarvathA bhinna mAnela che, e prakAre Apa paNa zuM AtmAthI jJAna guNane sarvathA bheda yA abheda mAne che? A prakAranA jakhkhasvAmInA praznano uttara detAM zrI sudharmAsvAmI mhaa2|04 4 cha-"je AyA" tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre chAyA-ya AtmA sa vijJAtA, yo vijJAtA sa AtmA, yena vijAnAti sa AtmA, taM pratItya pratisaMkhyAyate, eSa AtmavAdI samyakaparyAyo vyAhRta iti bravImi // muu06|| TIkA-'ya Atme 'tyAdi-ya AtmA-nitya upayogalakSaNo jIvaH sa vijJAtA-vijJAnakartA'pi sa eva prakhyAtaH, na punarAtmanaH padArthasArthabodhakaM jJAnaM pRthak yo vijJAtA-padArthaparicchedaka upayogaH sa eva AtmA-jIva upayogalakSaNaH, upayogasya ca jJAnasvarUpatvena jJAnAtmanorabhedasiddhirityarthaH / ___ nitya aura upayogalakSaNavAlA jIva hI AtmA hai aura vahI vijJAna kriyAkA kartA hai| isa AtmAse padArthoMkA bodhaka jJAnaguNa sarvathA bhinna nahIM hai / isI prakAra jo padArthaparicchedaka upayoga hai vahI AtmA hai, kyoM ki AtmA svayaM upayogalakSaNavAlA hai| yaha upayoga hIjJAnasvarUpa hai| isaliye jJAna aura AtmAmeM abheda hai| ___ bhAvArtha-ziSyane jo yaha prazna kiyA thA ki AtmAse jJAnaguNa sarvathA bhinna hai kyA ? isakA uttara strakArane yahAM diyA hai, ve kahate haiM ki AtmA aura jJAnaguNameM parasparameM sarvathA bheda nahIM hai, kyoM ki AtmA kA lakSaNa upayoga hai, aura yaha upayoga trikAlameM bhI AtmAse sarvathA bhinna nahIM hotA hai, isI prakAra upayoga svarUpase pariNata hI AtmA hai| upayoga do prakArakA hai-1 jJAnopayoga, aura dUsarA darzanopayoga / darzanopayogameM padArthakA sAmAnya pratibhAsa hotA hai, jJAnopayogameM padArtha nitya ane upayogalakSaNavALA jIva ja AtmA che ane e ja vijJAna kriyAnA kartA che. A AtmAthI padArthonuM bedhaka jJAnaguNa sarvathA bhinna nathI, Ama je padArtha-paricachedaka upaga che e ja AtmA che; kemake AtmA svayaM upagalakSaNavALo che. A upaga ja jJAnasvarUpa che. A mATe jJAna ane AtmAmAM abheda che. bhAvArtha_ziSya je evo prazna karyo hato ke AtmAthI jJAnaguNa sarvathA bhinna che? ene uttara sUtrakAre ahiM Apela che, e kahe che ke AtmA ane jJAnaguNamAM parasparamAM sarvathA bheda nathI, kema ke AtmAnuM lakSaNa upayoga che, ane e upaga traNa kALamAM paNa AtmAthI sarvathA bhinna thaI zakatuM nathI. A rIte upayogasvarUpathI pariNata ja AtmA che. upayoga be prakArane che, (1) jJAnopayoga, (2) dazane paga. darzane pagamAM padArthane sAmAnya pratibhAsa thAya zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 nanvatrAbhedapratipAdanena saugatamatapravezaste hi-jJAnAtmano raikyaM pratipAdayantIti cenna, abhedo hi-yathA-'nIlo ghaTa' ityAdau nIlaghaTayorekatra sthitAvapi na tayo raikyamapi tu nIlaghaTayorabheda eva / anyathA-nIlaguNanAze ghaTanAzaprasaGgasya durvAratvaM samApaneta / tathaiva prakRte jJAnAtmanorabhedena taddharmayorekatra sthitA. vapi tyorjnyaanaatmnonekympi tvabheda evetyadoSAt / kA bhinna 2 rUpase vizeSa bodha hotA hai| aisA koI sA bhI kSaNa nahIM hai jaba AtmA apane isa svabhAvase rahita ho tathA yaha svabhAva AtmAko chor3a kara nirAdhAra kahIM pratIta hotA ho| AtmA hI tattadupayogasvarUpa pariNamita hotA rahatA hai| isase yaha bAta pratItikoTimeM sthira hotI hai ki AtmAse jJAnaguNa aura jJAnaguNase AtmA svatantrabhinna nahIM hai| zaGkA-jJAna aura AtmAkA abheda mAnanepara apasidvAnta nAmaka nigrahasthAna AtA hai; kyoM ki yaha mAnyatA jaina siddhAntakI mAnyatA puSTa na kara ulTI saugata (bauddha) mAnyatAkA hI samarthana karatI hai / yaha jJAna aura AtmAkA abheda bAda bauddhoMkA hai na ki jainiyoNkaa| - uttara-jisa prakAra " nIlo ghaTaH" " nIlA ghaTa" isa vAkyameM nola aura ghaTa ina donoMkI ekatra sthiti hone para bhI ina donoM meM ekatA nahIM mAnI jAtI hai, kintu abheda hI mAnA jAtA hai| anyathA donoMmeM ekatA mAnane para nIlaguNake nAza hone para ghaTake nAzakA bhI che. jJAnapagamAM padArthanA bhinna bhinna rUpathI vizeSa baMdha thAya che. evI kaI paNa kSaNa nathI hotI ke AtmA potAnA A svabhAvathI rahita bane. A svabhAva AtmAne cheDI zakatuM nathI, AtmAthI jJAnaguNa ane jJAnaguNathI AtmA svataMtra-manuhA nathI. zaMkA-jJAna ane AtmAne abheda mAnavAthI apasiddhAMta nAmaka nigrahasthAna Ave che, kema ke A mAnyatA jaina siddhAMtanI mAnyatAthI virUddha bauddha mAnyatAnuM samarthana kare che. jJAna ane AtmAne abhedavAda bauddhone che, nona! nathI. utta2-2 sAre " nIlo ghaTaH " nItA ghI-20 pAyama nIda mane ghaTa A bannenI ekatra sthiti hovA chatAM paNa A bannemAM ekatA manAtI nathI; paNa abheda ja mAnavAmAM Ave che. anyathA-anemAM ekatA mAnavAthI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 AcArAgasUtre prasaMga hogA usI prakAra prakRtameM jJAna aura AtmAmeM bhI ekatA nahIM hai kintu abheda hI hai, isa prakAra pUrvokta doSa nahIM AtA hai| ___ bhAvArtha-zaGkAkArane jo jJAna aura AtmAke abhedameM bauddhavAdakA samarthana karanA prakaTa kiyA hai usakA yahAM para pratyuttara diyA gayA haiekatAmeM aura abhedameM antara hai / bauddha siddhAnta AtmAmeM abheda nahIM mAnatA hai kintu vaha donoMmeM ekatA mAnatA hai / isase jJAnakI athavA AtmAkI svatantra sattA siddha nahIM hotI hai, kintu donoM meM ekatA hI siddha hotI hai| isa ekatAmeM yA to AtmAhIkA astitva siddha hotA hai yA jJAnakA / donoMkA nahIM / abheda pakSameM aisA nahIM hai / vahAM para "nIlo ghaTaH" kI taraha abheda hone para bhI donoMkI sattAkA vilopa nahIM hotA hai / guNa aura guNI meM ekatA mAnane para guNa guNIkA svatantra astitva nahIM banatA hai / guNa guNIrUpa aura guNI guNarUpameM parivartita ho jAte haiM / parantu abheda pakSameM yaha bAta nahIM AtI, donoMkI svatantra svarUpase sattA rahatI hai-isa pakSameM itanA hotA hai ki guNa guNIko chor3akara aura guNI guNako chor3a kara paraspara nirapekSarUpameM nahIM rahate haiM; kintu paraspara sApekSarUpameM hI inakI vRtti banI rahatI hai| nIla aura ghaTa nIlaguNano nAza thavAthI ghaTanA nAzane paNa prasaMga bane. A ja rIte prakRtimAM jJAna ane AtmAmAM paNa ekatA nathI chatAM abheda che, A prakAre pUrvokta deSa AvatuM nathI. bhAvArtha_zakAkAre je jJAna ane AtmAnA abhedamAM bauddhavAdanuM samarthana pragaTa karela che tene A sthaLe pratyuttara apAyela che. ekatAmAM ane abhedamAM aMtara che. bauddha siddhAMta jJAna ane AtmAmAM abheda nathI mAnate, paraMtu te bannemAM ekatA mAne che. enAthI jJAnanI ane AtmAnI svataMtra sattA siddha thatI nathI. paraMtu bannemAM ekatA ja siddha thAya che. A ekatAmAM yA te AtmAnuM astitva siddha thAya che yA te jJAnanuM. bannenuM nahi. abheda pakSamAM me nathI, tyAM " nIlo ghaTaH "nI bhA34 male DovA chatai 54 mannenI sattAne vilepa thatuM nathI, guNa ane guNamAM ekatA mAnavAthI guNa guNInuM svataMtra astitva banatuM nathI. guNa guNIrUpa ane guNI guNarUpamAM parivartita bane che, paraMtu abheda pakSamAM A vAta AvatI nathI, banenI svataMtra svarUpathI sattA rahe che. A pakSamAM eTaluM hoya che ke guNa guNIne cheDIne ane guNI guNane cheDIne paraspara nirapekSa rUpamAM rahetA nathI, paraMtu paraspara-sApekSa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 5 na ca nIlanAze ghaTo'pi nIlAtmanA naSTa eveti dRSTAntAsiddhiriti vAcyam ; ina donoM meM parasparameM ekatA nahIM hai kintu abheda sambandha hI hai| aisA nahIM hai ki nIlasvarUpa ghaTa aura ghaTa svarUpa nIla hai| kintu ghaTako chor3akara nIlakI aura nIlako chor3akara ghaTakI svatantra sattA nahIM hai / yadi ina donoMkI ekatA mAnI jAve to nIlake nAza hone para ghaTakA nAza honA caahiye| parantu aisA nahIM hotA hai| zaGkA-nIlake nAza hone para nIlAtmanA ghaTakA bhI to nAza ho jAtA hai-isaliye dRSTAMtakI asiddhi hai / bhAvArtha-yaha jo abhI kahA gayA hai ki nIla aura ghaTakI ekatA mAnane para nIlasvarUpa ke naSTa hone para ghaTakA bhI nAza honA cAhiye, parantu aisA nahIM hotA-ataH donoMmeM ekatA na mAna kara abheda hI mAnanA cAhiye, isa para prativAdIkA yaha AkSepa hai ki nIlake nAza hone para nIlasvarUpase ghaTakA bhI nAza ho jAtA hai isaliye yaha dRSTAnta siddha nahIM hai| kintu asiddha hI hai / dRSTAnta vAdI aura prativAdI donoM ko siddha huA karatA hai| isIliye dRSTAntake ghalase vAdI apane sAdhyakI siddhi karatA hai| asiddha dRSTAntase nhiiN| rU5mAM emanI pravRtti banI rahe che, nIla ane ghaTa A bannemAM parasparamAM ekatA nathI, paraMtu abheda saMbaMdha ja che. evuM nathI ke nIla svarUpa ghaTa ane ghaTa svarUpa nIla che, paraMtu ghaTane choDIne nIlanI ane nIlane choDIne ghaTanI svataMtra sattA nathI. je A bannenI ekatA mAnavAmAM Ave te nIlanA nAzathI ghaTane paNa nAza thavo joIe, paraMtu evuM banatuM nathI. zaMkA-nIlane nAza thavAthI nIlAtmanA ghaTane paNa nAza thaI jAya che. A mATe daSTAntanI asiddhi che. bhAvArthaahiM je kahevAyuM che ke nIla ane ghaTanI ekatA mAnavAthI nIla svarUpane nAza thavAthI ghaTane paNa nAza tha joIe. paraMtu evuM banatuM nathI mATe banemAM ekatA na mAnIne abheda ja mAnavA joIe. A upara prativAdIne e AkSepa che ke nIlane nAza thavAthI nIla svarUpathI ghaTane paNa nAza thAya che, A kAraNe A daSTAnta siddha nathI, paraMtu asiddha ja che. siddha daSTAtaja vAdI ane prativAdI banene mAnya hoya che, mATe ja daSTAMtanA baLathI vAdI pitAnA sAdhyanI siddhi kare che. asiddha daSTAMtathI nahIM. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 AcArAgasUtre anekAntavAdinAmasmAkaM matena padArthasyAnantadharmAtmakatayaikadharmavinAze'pyanyadharmasattvAnnaSTa iti vyavahArAsambhavena dRSTAntasya siddheH / tathaiva dASAntike'pi jJAnavizeSasya nAze'pi nAtmano nAzastasyAparAmUrtatvAsaMkhyeyaprAdezikatvA'gurulaghutvAdidharmANAM sattvena naSTa Atmeti vyavahArAsambhavAtkutrApyanupapattirnAsti kimadhikenetyalam / uttara-aisA nahIM kahanA cAhiye / kyoM ki dRSTAnta siddha hI hai asiddha nahIM hai| hama anekAntavAdI jaina syAvAda siddhAntAnusAra pratyeka padArthako ananta dharmAtmaka mAnate haiN| isaliye kisI eka vivakSita dharma kA vinAza hone para bhI usameM anya dharmoMkA sadbhAva honese vivakSita rUpake naSTa hone para bhI vaha sarvathA naSTa ho gayA aisI mAnyatA ghaTita nahIM ho sakatI hai| ataH dRSTAnta siddha hI hai asiddha nhiiN| isI prakAra dAntika (AsmA aura jJAna)meM bhI jJAna vizeSa (vivakSita ghaTa Adi jJAna)ke nAza-parivartana honepara bhI AtmA kA nAza nahIM hotA hai| kyoM ki AtmAmeM anya amUrtatva, asaMkhyAta pradezitva aura agurulaghutva Adi aneka dharmoMkA astitva rahatA hai / isaliye vivakSita dharmake abhAvameM AtmA naSTa ho gaI aisA vyavahAra vahAM saMbhavita nahIM ho sktaa| ataH isa kathanameM koI bhI virodha nahIM hai| adhika kyA kahA jaay| uttara-evuM na kahevuM joIe; kema ke daSTAMta siddha ja che asiddha nathI. ame anekAntavAdI jeno svAduvAda-siddhAMta anusAra pratyeka padArthane anata dharmA tmaka mAnIe chIe. A kAraNe koI eka vivakSita dharmane vinAza thavA chatAM paNa enAmAM anya dharmone sadbhAva hovAthI vivakSita rUpathI naSTa thavA chatAM paNa ene sarvathA nAza thaI gaye e mAnyatA barAbara nathI. AthI daSTAMta siddhaja che asiddha nathI. A rIte dArjIntika-AtmA ane jJAnamAM paNa jJAna vizeSa ghaTa AdijJAna-mAM nAza-parivartana thavA chatAM paNa AtmAne nAza thatuM nathI, kema ke AtmAmAM bIjA amUrtava, asaMkhyAta pradezitva ane agurulaghutva Adi aneka dharmonuM astitva rahe che. AthI vivakSita dharmanA abhAvathI AtmAne nAza thaI gaye e kahevuM saMbhavita nathI, eTale A kathanamAM koI paNa virodha nathI. vadhu zuM kahyuM jAya. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u.5 jJAnAtmanorabhedamupapAdya karaNabhUtena jJAnenAbhedapratipAdanAyAha-'yene'tyAdi, yena-matyAdinA jJAnena karaNabhUtena kriyArUpeNa vA padArtha vijAnAti-vi-vizeSeNa sAmAnyavizeSAdirUpeNetyarthaH, jAnAti-jJAnaviSayIkaroti sAkAraNabhUtaH kriyAbhUto vA AtmA, AtmanaH pariNAmitvAt , ata eva 'stra AtmAnamAtmanA jAnAtItyAdAvekasyApi kathaJcidbhedamAdAya tathA pratItiH kii-km-krnnkriyaadiinaamaikyaaduppdyte| ____ jJAna aura AtmAkA abheda kaha kara karaNabhUta jJAnake sAtha bhI AtmAkA abheda hai-isa bAtako pratipAdana karaneke nimitta sUtrakAra kahate haiM-"yena vijAnAti sa AtmA" ki jisa mati Adi karaNabhUta athavA kriyArUpa jJAnase AtmA padArthoM ko sAmAnya aura vizeSa Adi rUpase jAnatA hai usa karaNarUpa yA kriyArUpameM vaha AtmA hI pariNata huA hai / kyoM ki AtmAkA svabhAva pariNamanazIla hai, kUTastha nitya nhiiN| ataH AtmA hI usa karaNajJAna athavA jAnanerUpa kriyAse pariNata huA hai| "sva AtmAnam AtmanA jAnAti"-AtmA AtmAko AtmAse jAnatA hai-isa vAkyaprayogameM eka AtmA hI kathaMcit bhedadRSTikI apekSAse kartA, karma, kriyA aura karaNarUpase pariNata hotA hai, AtmA kartA, AtmAnaM karma, AtmanA karaNa aura jAnAti yaha kriyA hai| yahAM AtmA hI eka padArtha kathaMcit bhedakI apekSAse nAnAkAraka rUpameM pariNata hotA huA prakaTa kiyA gayA hai| aisA hone para bhI AsmArUpa padArtha meM anekatA-parasparameM kartA karma AdimeM bhinnatA siddha nahIM hotI hai| jJAna ane AtmAne abheda kahI karaNabhUta jJAnanI sAthe AtmAne abheda cha 2 // pAtane pratipAhana 42di sUtra42 4 che " yena vijAnAti sa AtmA" je mati Adi karaNabhUta athavA kriyArUpa jJAnathI AtmA padArthone sAmAnya ane vizeSa Adi rUpathI jANe che te karaNarUpa athavA kriyArUpamAM te AtmA ja pariNata thayela che. kemake AtmAne svabhAva pariNamanazIla che, phUTastha nitya nathI. mATe AtmA se 4 4255 zAna bhane 35 chiyAthI parizuta yeta cha. " sva AtmAnam AtmanA jAnAti " mAtmA sAmAna sAmAthI ta cha, sA pAyaprayogamA eka AtmA ja kahelA bhedadaSTinI apekSAthI kartA, karma, kriyA ane karaNarUpathI pariNata bhane che. AtmA xi, AtmAnam 4, AtmanA 429bhane jAnAti A kriyA che. ahiM AtmA ja eka padArtha kahevAyelA bhedanI apekSAthI nAnA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ___AcArAGgasUtre nanu munistapasA karma dhunotItyAdau kartR-karma-karaNa-kriyANAM bhedasyA''pAmarasAdhAraNatayA kathamaikyAbhidhAnamiti cenna-Atmanastu pariNAmitvena karmakaraNa-kriyArUpeNApi pariNAmAdekatvasya saulabhyAt , kartR-karma-karaNa-kriyANA___ "munistapasA karma dhunoti" isa vAkyameM kartA, karma, karaNa aura kriyAmeM paraspara bhinnatA sAdhAraNa se sAdhAraNa prANI takako bhI pratIta hotI hai ? phira Apa kartA, karma Adi kArakoM meM parasparameM abhinatA kaise kahate haiM, so aisA nahIM kahanA cAhiye, kyoM ki hamArA to sirpha itanA hI kahanA hai ki pariNAmI honese eka hI Atma padArtha kartA, karma, karaNa aura kriyArUpameM pariNata hotA dekhA jAtA hai, hama yaha to kahate nahIM haiM ki abhedameM hI kartA-karaNAdi rUpakI pratIti hotI hai ! yaha pratIti to abhedameM bhI hotI hai aura bhedameM bhI hotI hai| "AtmA jJAnase AtmAko jAnatA hai "yahAM para abheda hai isameM bhI kartAdi rUpakI pratIti hotI hai / " muni tapase karmako naSTa karatA hai" yahAM para bhedameM kartA karma AdikI pratIti hotI hai, aura karaNarUpa jJAnase AtmAkA abheda saMbaMdha hai aisA mAnanA caahiye| kartA, karma, karaNa aura kriyAoMkI pratIti abhedameM bhI kathaMcit bheda vivakSAke vazase bana jAtI hai| isa vyavahArameM koI virodha nahIM hai prakAranA rUpamAM pariNata te batAvavAmAM Avela che. AvuM hevA chatAM paNa AtmArUpa padArthamAM anekatA-parasparamAM kartA karma AdimAM bhinnatA-siddha thatI nathI. " munistapasA karma dhunoti" 2 14yama 4aa, bhI, 4265 mana jiyAmA paraspara bhinnatA sAdhAraNamAM sAdhAraNa prANIne paNa pratIta thAya che. te A kartA karma AdimAM paraspara abhinnatA kema kahe che, tema kahevuM na joIe. kema ke amAruM te phakata eTaluM ja kahevuM che ke pariNAma hevAthI ekaja AtmA padArtha kartA, karma, karaNa ane kriyArUpathI pariNata thate jovAmAM Ave che. ame te ema kahetA nathI ke abhedamAM ja kartA karaNadirUpanI pratIti thAya cheA pratIti abhedamAM paNa thAya che ane bhedamAM paNa thAya che. AtmA jJAnathI AtmAne jANe che" A sthaLe abheda che, emAM paNa kartA Adi rUpanI pratIti thAya che. " muni tapathI karmane naSTa kare che?" ahiM bhedamAM kartA karma AdinI pratIti thAya che, ane karaNarUpa jJAnathI AtmAne abheda saMbaMdha che evuM mAnavuM joIe. kartA, karma, karaNa ane kriyAonI pratIti abhedamAM paNa koI rIte bheda vivakSAnA vazathI banI rahe che. A vyavahAramAM koI virodha nathI, ane ethI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 5 maikye'pi kathaM cidbhedamAdAya tathA vyavahAraH / uktazca "bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyate / " iti / prakRte jJAnAtmanorekatve kimAyAtamityAha-'tamityAdi'-taM jJAnasvarUpaaura isaliye isa prakArakA vyavahAra hotA hai| kahA bhI hai| "bhUtiryeSAM kriyA saiva kArakaM saiva cocyate / " iti / zaGkA--prakRtameM jJAna aura AtmAkA abheda saMbaMdha mAnane se Apa kyA siddha karanA cAhate haiM ? uttara-tamityAdi-jJAna svarUpa AtmAkI pratItise usI svarUpase AtmAkA kathana kiyA jAtA hai| bhAvArtha-jJAna aura AtmAkA abheda mAnane para yaha lAbha hotA hai ki AtmA jJAnasvarUpa siddha hotA hai / anyathA AtmAmeM jaDatvakA prasaMga hogA; kyoM ki bheda saMbaMdhameM AtmA ajJasvabhAva ThaharatA hai| samavAyAdi saMbaMdha se AtmAmeM jJAnakA saMbaMdha mAna lene para bhI usameM jJatva dharma nahIM A sakatA; kAraNa ki samavAya eka aura nitla hone se jJAnakA saMbaMdha AtmAse hI karAyegA, anya AkAzAdikake sAtha nahIM; isameM koI niyAmaka tarka nahIM hai / ataH abheda pakSameM AtmAmeM tatsvarUpatAkI siddhi hotI hai yaha eka bar3A bhArI lAbha hai| dUsare-jJAna aura mArane vya162 ya che. 4thu 55 cha-" bhUtiyeSAM kriyA saiva kAraka saiva cocyate" tyAhi. zaMkA-vAstavamAM jJAna ane AtmAne abheda saMbaMdha mAnavAthI Apa zuM siddha karavA mAgo che? uttara-tamityAdi-jJAna-535 mAmAnI pratAtithI me 2135mAM AtmAnuM kathana kahevAmAM Ave che. bhAvArtha-jJAna ane AtmAne abheda mAnavAthI A lAbha thAya che ke AtmA jJAnasvarUpa siddha thAya che, e sivAya AtmAmAM jaDatvane prasaMga bane, kema ke bheda saMbaMdhamAM AtmA ajJa svabhAva Thare che, samavAyAdi saMbaMdhathI AtmAmAM jJAnane saMbaMdha mAnI levAthI paNa emAM jJatva dharma AvI zakatuM nathI, kAraNa ke samavAya eka ane nitya hovAthI jJAnane saMbaMdha AtmAthI ja karAze. anya AkAzAdiknI sAthe nahIM. AmAM keI niyAmaka tarka nathI. AthI abheda pakSamAM AtmAmAM tasvarUpatAnI siddhi thAya che, A eka ghaNuM maTe lAbha che. bIjuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre mAtmAnaM pratItya avalambya patisaMkhyAyate te naivAtmanA kthyte| jJAnAtmanorekatvasvIkartA kaM guNamAsAdayatItyAha 'eSa' ityAdi-eSa AtmavAdI jJAnAtmakatvavAdI 'samyakparyAyaH' samIcA-samyagbhAvena paryAyaH saMyamAcaraNaM yasyeti sa samyakaparyAyaH-samyaganagArAcAracArI, yadvA-'zamitAparyAya' iticchaayaa| zamitAparyAya:-zamo'syAstIti zamI tasya bhAvaH zamitA tayA paryAyo yasya sa zamitAparyAyA-upazAntakaSAyaH vyAkhyAtaH-tIrthakRdbhiH kathitaH / / mU0 6 // iti bravImi '-ityasyAstUkta ev| // pazcamAdhyayanasya pazcama uddezaH smaaptH||5-5 // AtmAkA abheda saMbaMdha mAnanevAlA AtmavAdI samyagbhAvase saMyamamuniyoMke AcArakA AcaraNa karanevAlA hotA hai| isa kathanameM sAMkhyamatakA khaNDana kiyA hai| sAMkhyasiddhAntameM jJAna prakRtikA dharma mAnA gayA hai, AtmAko kamalapatrakI taraha nilepa batalAyA hai; ataH muniyoM ke samyakU AcArake AcaraNa karanekA bodha prakRtiko hI hogA, AtmAko nhiiN| phira AtmAko isa prakAra ke kaSToMmeM par3anese lAbha hI kyA hai ? prakRtike saMbaMdha viccheda hote hI jJAnake abhAvameM AtmA ajJa bana jAne se jar3asvarUpa ho jaaygaa| parantu aisA to hai nahIM; kyoM ki svAnubhavase AtmA svarUpase cetana hai aura isIliye vaha apanI malina pariNatiko chor3aneke liye muniyoMke nirmala AcArakA pAlanake liye prayatnazIla hotA hai| athavA "samiyAe pariyAe"kI saMskRta chAyA "zamitAparyAyaH" bhI hotI hai, taba isa prakArase arthakI saMgati hotI hai ki jJAna aura jJAna ane AtmAne abheda saMbaMdha mAnavAvALA AtmavAdI samyabhAvathI saMyama-muninA AcAranuM AcaraNa karavAvALA bane che, A vAtamAM sAMkhyamatanuM khaMDana karela che. sAMkhya-siddhAMtamAM jJAna prakRtine dharma mAnela che. AtmAne te kamalapatranI mAphaka nilepa batAvela che. AthI muniyenA samyakra AcAranuM AcaraNa karavAne bodha prakRtine ja che AtmAne nahIM. pachI AtmAne A prakAranA duHkhamAM paDavAthI lAbha zuM che. prakRtine saMbaMdha vicacheda thavAthI jJAnanA abhAvamAM AtmA ajJa thaI javAthI jaDasvarUpa banI jaze. paraMtu evuM to che nahi kema ke svAnubhavathI AtmA svarUpathI cetana che ane e mATe e pitAnI malina pariNatine choDavA mATe munionA nirmala AcAranuM pAlana 421 // bhATa prayatnazIla mana cha. athA "samiyAe pariyAe"nI saMskRta chAyA zamitAparyAyaH 55 DAya cha, to bhAre mathanI saMgati thAya cha / jJAna bhane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D - -- zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 5 AtmAke abheda sambandhameM yaha zamitAparyAyavAlA-upazAntakaSAyavAlA hotA hai / aisA tIrthaGkara prabhune kahA hai| ___ bhAvArtha-jJAna aura AtmAkA abheda sambandha hai jaba isa prakArakI pratIti hogI tabhI to jAkara manuSya usa apanI nirmala jJAna avasthA ko, jo kaSAyoMne malina kara rakhI hai| prApta karaneke liye, una kaSAyoM ko damana karaneke liye yA unheM upazamita karaneke liye prayatnazIla bnegaa| nahIM to bhUlameM ajJa honese una kaSAyoMko damana karane yA upazamita karanekA upAyoMkA bodha use kaise ho skegaa| isaliye AtmA aura zAnameM abheda hI mAnanA zreyaskara hai| bheda nahIM / " iti bravImi" ina padoMkA artha pahile hI kahA jA cukA hai // ||pNcm adhyayanakA paMcama uddeza smaapt||5-5|| AtmAnA abheda saMbaMdhamAM A zamitAparyAyavALA-upazAntakaSAyavALA bane che. evuM tIrthaMkara prabhue kahyuM che. bhAvArtha-jJAna ane AtmAne abheda saMbaMdha che. jyAre A prakAranI pratIti thaze tyAre manuSya potAnA nirmaLa jJAnanI avasthAone, kaSAe je malIna karI rAkhI che. prApta karavA mATe, te te kakSAnuM damana karavA mATe athavA teone upazAmika karavA mATe prayatnazIla banaze. nahi te bhUlamAM ajJa hevAthI e kaSAyonuM damana ane upazamita karavAnA upAyane bodha ene kevI rIte thaze. A mATe AtmA ane jJAnamAM abheda mAno zreyaskara cha. 8. iti bravImi " 2AL pahano 24905 4upAyeda cha. pAMcamA adhyayanane pAMcamo uddeza samApta . 5-5 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / atha paJcamAdhyayanasya SaSTha uddezaH / gataH paJcamoddeza idAnIM SaSThaH prArabhyate / asya ca pUrvI dezena sahAyamabhisambandhaH / pUrvatra hradasadRza AcAryoM bhavediti kathitam / atroddeze-' tAdRzAcAryasaMsargata AcAryazuzrUSaNaratena muninA triSaSTayadhikatrizatapASaNDikamatAnAM gRhasthAnA // pAMcaveM adhyayanakA chaThA uddeza // paMcama uddezakA vyAkhyAna ho cukA, aba isa samaya chaDhe uddezakA vyAkhyAna prAraMbha hotA hai / isa uddezakA pUrva uddezake sAtha sambandha hai aura vaha isa prakAra hai-pUrva paMcama uddezameM AcArya mahArAjako ida (draha) kI upamA dI hai / usa ida upamita AcAryake pAsa ziSyako rahanA cAhiye, yaha bhI acchI taraha khulAsA kiyA jA cukA hai / unake nikaTa nivAsa karanese ziSya kisa 2 saMsargase pare rahatA hai isa bAtakA isa uddezameM pradarzana karanA sUtrakArako abhISTa hai; ataH sarva prathama yahAM isa viSayakA vivecana karaneke liye sUtrakAra, isa abhiprAyase prerita ho ki hRdopamita AcAryake saMsargase unakI sevA vaiyAvRtti karanemeM rata cittavAlA sAdhu 363 pAkhaNDiyoMke matake saMsargase, gRhasthoMke adhika samparkase evaM paratIthikoMke saMgase pRthak ho jAtA hai, "aNANAe ege" ityAdi sUtra pAMcamA adhyayanane chaThTho uddeza. pAMcamo udeza kahevAI cUkyo che, have chaThThA uddezane prAraMbha thAya che. A uddezane pUrva uddeza sAthe saMbaMdha che, ane te e prakAre che ke pUrva pAMcamA uddezamAM gurU mahArAjane hadanI upamA devAmAM AvI che. hada upamita AcArya mahArAjanI pAse ziSya rahevuM joIe ene paNa sArI rIte khulAse karavAmAM Avyo che. emanI pAse rahevAthI ziSya kayA kyA saMsargathI dUra rahe che. e vAtanuM spaSTIkaraNa A udezamAM sUtrakArane karavuM ITa che, mATe sahu prathama ahIM A viSayanuM vivecana karavA mATe sUtrakAra hopamita AcAryanA saMsargathI tenI sevA vaiyAvRtti karavAmAM ratacittavALAsAdhu 363 pAkhaMDIonA matanA saMsargathI ane patithInA saMgathI nirALo bane che. A abhiprAyathI prerita manI " aNANAe ege pratyAhi sUtrane prArana re che. mAmA ke sarva prathama zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 paratIthikAnAM ca saMsargaparityAgo vidheyaH' iti pratipAdayiSyate / tatrAdau pASaNDikamArgaparityAgameva darzayati-'aNANAe' ityAdi mUlam-aNANAe ege sovahANA ANAe ege niruvaTThANA, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, tadiTTIe tammuttIe tappurakAre tassannI tannivesaNe // sU0 1 // chAyA-anAjJAyAmeke sopasthAnA AjJAyAmeke nirupasthAnAH, etatte mA bhavatu,etatkuzalasya darzanam ,tadRSTayA tanmuktyA tatpuskArastatsaMjJI tniveshnH|'suu01|| TIkA-'anAjJAyA 'mityAdi-eke-kecana sadasadvivekavikalA indriyaviSayapAzabaddhAH, anAjJAyAM tIrthaGkarAnupadiSTe svacchandamArge ' sopasthAnAH' saha upasthAnena=saMyamAbhAsodyogena ye sthitAste sopasthAnA-sAvadhAcaraNapravRttAH vItarAgopadiSTadharmarahitAH santi, te hi-'vayamapi saMyaminaH' iti sagarva vadanto lokAn vshcyntiityrthH| kiJca eke-kecana ninditamArgAnugAmitayA dUSitAntaHkA prArambha karate haiN| isameM ve sarva prathama 363 pAkhaNDiyoMke mArgake parityAga karanekA upadeza dete haiM koI eka sat aura asatke vivekase vikala hue prANI indriyoMke viSayarUpI pAzase baddha ho kara tIrthaGkaradvArA anupadiSTa svacchandamArgameM pravRtti kara saMyamAbhAsake ArAdhanake prayatnameM udyamazIla rahate haiN| svacchanda-pravRtti-viziSTa honese aise jIva sAvadya AcArI hote haiM aura isIliye ve vItarAgadvArA upadiSTa mArgase bahirbhUta mAne jAte haiN| ye saMyamAbhAsI jIva " hama bhI saMyamI haiM " isa prakAra garva karake saMyamI honekA logoMke samakSa bhAva pragaTa karate haiM aura bholebhAle prANiyoMko apane jAlameM phasAte rahate haiN| koI eka aise bhI haiM jo tIrthaGkara prabhukI 363 pAkhaMDIonA mArgane parityAga karavAne upadeza Ape che. koI eka sata ane asanA vivekathI vikala banela prANI IndrinA viSayarUpI pAsathI baMdhAIne tIrthaMkaradvArA pratipAdita thayelA raste pravRtti karI saMcamAbhAsanA ArAdhanane prayatna karavAmAM udyamazIla rahe che. svachaMda-pravRttiviziSTa hovAthI e jIva sAvadya AcArI bane che ane ethI e jIva vItarAgadvArA upadiSTa mArgathI dUra rahe che evA, saMyamAbhAsI (dravyaliMgI) jIva "ame paNa saMyamI chIye" A prakArano garva karIne saMyamI hovAne leko samakSa bhAva pragaTa kare che, ane bhoLAbhALA mANasone pitAnI jALamAM phasAvatA rahe che. koI evA paNa hoya che ke je tIrthaMkara prabhunI AjJAnuM 26 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 AcArAGgasUtre karaNAH pramAdinaH, AjJAyAM bhagavaduktamokSamArge nirupasthAnAH nirgatamupasthAnamudyogo yeSAM te nirupasthAnA vItarAgaprarUpitAcAracaraNavarjitAH snti| etat-pUrvoktaM AjJAkI ArAdhanA karaneke udyogase hI rahita haiN| aise jIva nindita mArgake anusaraNa karanevAle honekI vajahase dUSita antaHkaraNavAle evaM pramAdazIla rahA karate haiM / ye bhagavatkathita mokSamArgameM nirudyamI hote haiM / bhagavAnane jisa AcArake pAlana karanekA upadeza diyA hai ve isa AcArake pAlana karane meM ve vimukha rahA karate haiN| bhAvArtha-saMsArameM kitaneka aise manuSya haiM jo tIrthaGkara apratipAdita mArgameM udyoga karate rahate haiM / svecchAnusAra apanI nirargala pravRtti banAye hue haiM / samajhAye jAne para bhI aise jIva AtmakalyANake mArga kI tarapha RjunahIM hote| kucha aise bhI jIva haiM jo prabhupratipAdita mArgameM udyamase varjita haiN| prathama koTike jIva lokoMko pratAraNA karane (Thagane )ke nimitta dravyaliGgI sAdhukA veSa pahinakara apaneko vAstavika saMyamI ghoSita karate haiM, taba dUsarI koTike manuSya mUlameM hI tIrthaGkara bhagavAnkI AjJAke ArAdhaka nahIM hote haiN| yadi unheM samajhAyA jAya to ye samajha sakate haiM aura yathArtha AghArakI ora Rju ho sakate haiM, ziSyako saMbodhita karate hue sUtrakAra AzIrvAda vacanarUpameM usase kahate haiM ki he ziSya! ArAdhana karavAmAM udyogarahita che. AvA manuSya ninditamArganuM anusaraNa karavAvALA hovAne kAraNe dUSita aMtaHkaraNavALA ane pramAdazIla rahyA kare che. evA jI bhagavatkathita mokSamArgamAM nirUdyamI hoya che. bhagavAne je AcAranuM pAlana karavAne upadeza Apyo che e AcAranuM pAlana karavAthI vimukha rahyA kare che. bhAvArtha-saMsAramAM keTalAka evA manuSya che je tIrthaMkara apratipAdita mArgamAM udyogazIla rahe che ane svecchAnusAra potAnI bhinna pravRtti karyo jAya che, ane samajAvavA chatAM paNa AvA manuSya AtmakalyANanA mArga tarapha vaLatA nathI. koI evA paNa jIva che je prabhupratipAdita mArgamAM udyamathI dUra che. prathama koTinA jIva lokone ThagavA nimitte dravyaliMgI sAdhuno veza paherI potAne sAcA saMyamI jAhera kare che. enAthI bIjI koTinA jIva mULamAM ja tIrthaMkara bhagavAnanI AjJAnA ArAdhaka nathI hotA, emane je samajAvavAmAM Ave to samajI zake che ane yathArtha AcAranI tarapha e vaLI zake che. ziSyane saMbodhana karatAM sUtrakAra azIrvAda vacanarUpamAM emane kahe che ke he ziSya ! zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 6 ninditamArgAcaraNaM zreyomArgAnAcaraNaM caitavayaM te tava guruvAkyAnuyAyinaH, mA bhavatu / tAbhyAM naraka-nigodAdidurgatiravazyambhAvinItyavadhArya tato nivrtitvymityaashyH| etasya svamatikalpitatvaM parihattumAha-'eta' dityAdi-etat= pUrvoktaM kumArgAcaraNaM sanmArgaskhalanaM ca durgatinidAnamiti kuzalasya sarvajJasya darzanam abhimatam Azaya ityrthH| ___ yadvA-pUrvoktavaiparItyena etat anAjJAyAM nirupasthAnatvamAjJAyAM ca sopasthAnatvamityubhayaM kuzalasya darzanamasti / " etatte mA bhavatu" ye pUrvokta prathama koTivAlekA nindita AcaraNa aura dvitIya koTivAlekA zreyomArgakA anAcaraNa yaha donoM prakArakI pravRtti guruvAkyake anusAra pravRttizIla tujhameM nahIM hove / kyoM ki isa prakArakI pravRttise jIva naraka nigodAdikake duHkhoMkA avazya bhoganevAlA hotA hai, isa prakAra apanI AtmAmeM dRr3ha vizvAsasampanna bana isa duSpravRttise sadA apanI rakSA kara-usa orase apane ko sadA bacAtA raha ! he jambU ! sarvajJa bhagavAn kI yahI AjJA hai / yaha maiM apanI buddhise nahIM kahatA huuN| "etatkuzalasya darzanam " isa sUtrAMzakA yaha bhI bhAva hotA hai ki pUrva meM jo yaha kahA hai ki anAjJAmeM sopasthAnatA aura AjJAmeM nirupasthAnatA tujhameM nahIM hove-so ina donoMse viparIta tU apanI pravRtti banA, arthAt-anAjJAmeM nirudyamI aura AjJAmeM sodyamI bana-yahI sarvajJakI AjJA hai, athavA-anAjJAmeM sopasthAnatA aura AjJA " etatte mA bhavatu // 2 // pUrvAta prathama proTInu mahata mAya295 mane bIjI koTivALAnuM zreyamArgamAM anAcaraNa A banne prakAranI pravRtti gurU vAkyanA anusAra pravRttizIla tArAmAM na bane, kema ke A prakAranI pravRttithI jIva narakanigodAdikanA dukhone bhogavanAra avazya bane che. A prakAre pitAnA AtmAmAM daDhavizvAsasaMpanna banI kharAba pravRttithI sadA tArI rakSA kara. e taraphathI sadA pitAnI jAtane bacAva. he jambu sarvajJa bhagavAnanI A AjJA cha. 2mA hu~ bhArI muddhithI to nathI. " etatkuzalasya darzanam" suutraaNshn| e paNa bhAvArtha thAya che ke pUrve je kahevAmAM AvyuM che ke anAjJAmAM sepasthAnatA ane AjJAmAM nirUpasthAnatA tArAmAM na thAya, mATe AvA doSathI viparIta tuM tArI pravRtti banAva. arthAt anAjJAmAM nirUdyamI ane AjJAmAM sedyamI bana. evI sarvajJanI AjJA che. athavA-anAjJAmAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 AcArAgasUtre athavA-pUrvoktametadvayaM vihAya nirantaraM gurukulanivAsinA tvayA bhAvyam , etat-ziSyaM pratyupadezavacanaM kuzalasya darzanam / etasyaivArthasya prakaTanAyAha'tadRSTathe 'tyAdi- tadRSTayA tanmuktyA tatpuraskArastatsaMjJI tannivezanaH' ityAdeAkhyAnAdhyayane caturthoM deze proktA / AcAryadRSTayA vartamAnastaduktAcAracaraNazIlastadiGgitAkAraparijJastajjJAnopayukto muninityaM gurukulavAsI bhavedityarthaH / kumA rgA''sevanaM sanmArgA'sevanaM ca kalyANamArgavighAtakaM bhavatIti tayorgurusamIpAvameM nirupasthAnatAko chor3a kara he ziSya ! tU nirantara gurukulakA nivAsI bana-isa prakAra ziSyako samajhAneke liye sUtrakArane sarvajJake AjJAvacana kA yaha pradarzana kiyA hai-" tadRSTayA tanmuktyA tatpuraskArastatsaMgI tnniveshnH"| isI artha ko puSTa yA prakaTana karane ke liye sUtrakArake ina padoM kA vyAkhyAna TIkAkArane pahile isI adhyayanake caturtha uddezake dUsare sUtra meM kara diyA hai| isakA bhAvArtha yahI hai ki AcAryakI nizrAmeM rahanevAlA, unake kahe anusAra apanI dainika caryAkA AcaraNa karanevAlA aura unake iMgita-AkArakA jJAtA aisA ziSya jJAna, dhyAna aura adhyayanameM nirata rahatA huA gurukulameM nivAsake yogya hotA hai / kumArgakA Asevana aura sanmArgakA anAsevana karanA ye donoM bAteM kalyANamArgakI nirodhaka yA vighAtaka mAnI gaI haiM; isaliye jo ziSya gurukulameM nivAsa karegA-gurukI nizrAmeM yA unake samIpa rahegA usake pAsa isa prakArakI pravRtti nahIM ho sakatI ! isaliye ziSyako gurukulanivAsI bananekI sepasthAnatA ane AjJAmAM nirUpasthAnatAne choDIne he ziSya! tuM niraMtara gurUkuLane nivAsI bana. A prakAre ziSyane samajAvavA mATe sUtrakAre sarvajJanI mAjJAna kyanane pradarzita 42va cha-" tadRSTayA" tyAhi / me 14 mathanI puSTi ane pragaTa karavA mATe sUtrakAranA A padonuM vyAkhyAna TIkAkAre pahelA A ja adhyayananA cothA udezanA bIjA sUtramAM karela che. ene bhAvArtha e che ke AcAryanI nizrAmAM rahevAvALA emanA kahyA anusAra pitAnI dainika carcAnuM AcaraNa karavAvALA ane emanA bhAvane jANavAvALA evA ziSya jJAna, dhyAna ane adhyayanamAM nirata rahIne gurUkuLamAM nivAsane yogya bane che. kumAganuM Asevana ane sanmArganuM anAsevana karavuM e banane vAte kalyANa mArganI nirodhaka ane vighAtaka mAnI gaI che. A kAraNe je ziSya gurUkuLamAM nivAsa karaze, gurUnI nizrAmAM ane tenI samIpa raheze enI pAse AvA prakAranI pravRtti banatI nathI. A kAraNe ziSyane gurUkuLa nivAsI banAvavA tarapha sUtra zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 sthAnena na kadA'pyavasarasambhava iti bhAvaH // mU0 1 // tAdRzaH kaM guNamAsAdayatItyAha-' abhibhUya' ityAdi mUlam-AbhibhUya adakkhU aNabhibhUe pabhU nirAlaMbaNayAe je mahaM abahimaNe, pavAeNa pavAyaM jANijjA, saha saMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA aMtie succA // sU0 2 // chAyA-abhibhUyAdrAkSIdanabhibhUtaH prabhunirAlambanatAyA yo mahAn abahimanAH, pravAdena pravAdaM jAnIyAt , saha sammatyA paravyAkaraNenAnyeSAM vA'ntike zrutvA / / mU0 2 // ___TIkA-'abhibhUye' tyAdi-yaH 'tadRSTayA'-ityAdi-vizeSaNaviziSTo muniH, abhibhUya parISahopasarga ghAtikarmacatuSTayaM vA parAjitya, anabhibhUtaH anukUla-pratikUlopasargeNa paratairthikairvA na parAbhUtaH san adrAkSIt-jinottatattvamIpsitavAn, sa nirAlambanatAyAH pUrva-pazcAtsaMyogatyAgena nirAdhAratAyAH prabhuH samarthaH, ora sUtrakArakA khAsa preraNAtmaka yaha Adeza hai // sU0 2 // isa prakArakA ziSya kaunase guNakA bhAjana hotA hai, isa bAtako prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM " abhibhUya" ityAdi / jo muni " tadRSTayA tanmuktyA" ityAdi pUrvokta sUtrAMza pratipAdita vizeSaNoM se yukta hotA hai tathA pariSaha aura upasargoM ko yA karmacatuSTayako jItakara jo unase avyAhata parAkramavAlA hAtA hai, anukUla pratikUla upasagoM athavA paratIrthikase ajeya hotA huA jinendradvArA pratipAdita vastusvarUpakA jo vicAraka hotA hai, vaha pUrvasaMyoga aura pazcAtsaMyogakA parityAgI ho kara kisIke bhI avalambana-sahArekI apekSA nahIM rakhatA hai| isa saMsArameM mAtA, pitA, putra, strI aura mitra kArane A mukhya preraNAtmaka Adeza che. - A prakArane ziSya kevA guNane dhAraka hoya che, A vAtane pragaTa karavA bhATa sUtrA2 41 cha " abhibhUya " tyAha! he muni " tadRSTayA tanmuktyA" tyAdi pUti sUtrAMza pratipAdita viza. paNathI yukta hoya che tathA pariSaha ane upasargone athavA cAra ghAtiyA karmane jItIne je tenAthI avyAhata parAkamavALA thAya che. anukULa pratikULa upasargo ane paratIrthikothI vijayI banIne jInendradvArA pratipAdita vastusvarUpanA je vicAraka hoya che te pUrvasaMyoganA parityAgI banIne koIne paNa ozIyALA rahevAnI apekSA rAkhatA nathI. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre AlambanAnapekSI bhavatItyarthaH / atra saMsAre mAtA- pitR - putra - kalatra - mitrAdaya AlambanabhUtAH santIti yadApAtataH pratibhAti na tu vAstavikaM, taistrANa-zaraNAsambhavAt nA''lambana bhUtAH, tatsambandhasya mohAdijanakatvena kugatihetutvAt / evaM yo vibhAvayati sa saMyamAdRte na kimapyAlambanamabhilaSatIti bhAvaH / kazcatAdRzaH ? iti prazna prAha - ' yo mahA' - nityAdi - yaH = ratnatraya samArAdhakaH mahAn = mahApuruSo laghukarmA abahirmanAH =bahiH = tIrthaGkaropadezAdanyatra na vidyate manaH = cittaM yasya so'vahirmanAH = vItarAgAjJAnuyAyI parihRtaparatairthikamato bhavati / sa eva ca pravAdena - prakRSTena vAdena = pUrvAcAryapAramparikopadezena pravAdaM = vItarAgavacanaM jAnIyAt = jJAnaviSayIkuryAtsamAlocayedityarthaH / 206 Adi avalambanabhUta padArtha Uparase hI mohI jIvako mAlUma par3ate haiM, vivekadRSTise dekhane para to ye bilakula niHssAra hI haiM, inase kisI bhI prakAra se kisI bhI jIvakI na to rakSA hI ho sakatI hai aura na ye kisIke liye trANazaraNarUpa hI haiN| inake sAtha jananIjanakatvAdirUpa saMbaMdha mohakA janaka honese isa jIvako kugatimeM hI pahuMcAnekA eka mAtra kAraNa banatA hai" isa prakAra jo vicAratA hai vaha saMyamake sivAya kisI bhI vastu ko apanA avalambanabhUta nahIM samajhatA hai / aisA kauna manuSya ho sakatA hai ? isa praznakA uttararUpa samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM ki "yo mahAn abahirmanAH pravAdena pravAdaM jAnIyAt " jo ratnatrayakI ArAdhanAse mahAna - laghukarmI banA hai tathA tIrthaGkarake upadezake sivAya jisakA citta anyatIrthikoMke upadezameM A saMsAramAM mAtA, pitA, putra, strI ane mitra Adi avalakhanabhUta padA uparathIja moha pamADanArAM jIvane mAluma paDe che, viveka dRSTithI jovAthI to A badhAM taddana nissAra ja che. ethI koI paNa prakArekoI paNa jIvanI na to rakSA thaI zake che ke na tA te koI ne mATe trANu zaraNurUpa che. emanI sAthe jananIjanaka ityAdi rUpa saMbaMdha mohanAM kAraNa hovAthI A jIvane kugatImAM pahecADavAnA kAraNabhUta bane che. A prakAre je vicAre che te saMyamanA sivAya koi paNa vastune potAne avalakhanabhUta mAnatA nathI. evA kayA manuSya hoi zake che ? AvA praznanA uttararUpa samAdhAna 12tAM sUtraa2 he che " yo mahAn abahirmanAH " hatyAhi ne ratnatrayanI aaraadhanAthI mahAna--laghukarmI banyA che tathA tIrthaMkaranA upadeza sivAya jenu' citta zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 207 yadvA-'abahirmanAH' nAnAvidhalaukikasiddhidarzanenApi sarvajJopadezAt bahiH= pRthagbhUte paramate na vidyate mano yasya sa tthaa| tAzca siddhaya indrajAlakasadRzya eveti saMlagna nahIM hotA hai aisA vItarAgake matakA pathika evaM anya ekAntavAdiyoMke siddhAntakI ora nahIM jhukanevAlA manuSya pUrva AcArya paramparA se Agata upadezadvArA vItarAgake vacanakA, saMzaya-viparyaya Adi doSoM se rahita hI vicAra karanevAlA ho sakatA hai| ___bhAvArtha-aisA kauna manuSya ho sakatA hai ? isa praznakA samAdhAna yahAM para sUtrakArane kiyA hai| ve kahate haiM ki aisA vahI manuSya ho sakatA hai ki jisane samyagdarzanAdikakI ArAdhanAse apane jIvanako karmake bhArase laghu banA liyA hai, arthAt-jo AsannasaMsArI hai, tathA jisake cittameM vItarAga dharmake sivAya anya dharmake prati dhArmika bhAvanAse thor3I sI bhI zraddhA nahIM hai| kyoM ki vItarAga dharmako hI vaha apanA saba kucha samajhatA hai tathA pUrva AcArya paraMparAke anusAra pravAharUpase cale Aye upadezase hI jo vItarAgake vacanakA zraddhAlu banA hai, jo yaha acchI tarahase samajha cukA hai ki vItarAgavacana saMzaya viparyaya evaM anadhyavasAya Adi doSoMse rahita haiM, vahI utkRSTasaMyamI hai / athavA-" abahirmanAH" isa padakA artha isa prakArase bhI hotA bIjA dharmavALAnA upadezamAM lAgatuM nathI evA vItarAgano anugAmI ane ekAntavAdIonA siddhAMtanI tarapha nahi jhukavAvALA manuSya pUrva-AcArya paraMparAthI Avela upadezadvArA vItarAganA vacanamAM, saMzaya-viparyaya Adi dezothI rahita vicAra karavAnA thaI zake che. bhAvArtha--e manuSya hoI zake che ? A praznanuM samAdhAna ahiM sUtrakAre karela che. e kahe che ke evo e ja manuSya hoI zake che ke jeNe samyagdarzanAdikanI ArAdhanAthI pitAnA jIvanane karmanA bhArathI laghu banAvI dIdhelA che. arthAt je AsannasaMsArI-hulakamI che, tathA jenA cittamAM vItarAga dharma sivAya anya dharma tarapha dhArmika bhAvanAthI thoDI mAtra paNa zraddhA nathI. kema ke vItarAga dharmane ja e pitAnuM sarvasva samaje che tathA pUrva-AcArya-paraMparA anusAra pravAharUpathI cAlyA AvatA upadezathI je vItarAganA vacanene zraddhALu banela che, ane e sArI rIte samajI cUkela che ke vItarAga vacana saMzaya viparyaya ane anadhyavasAya Adi doSothI rahita che. e ja utkRSTa saMyamI che. mathA-" abahirmanAH" // phn| matha mA prArathI 55 thAya cha, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 AcArAGgasUtre vicArya pravAdena bhagavadvacanena pravAda-triSaSTayadhikatrizataparatairthikamataM jAnIyAtanAsevyatayA buddhayeta, mithyAvavilasitatayA jJAtvA parIkSya ca teSAM mataM khaNDayedityarthaH / te ca paratairthikamavAdAH parasparaviruddhArthA naikatra paryavasitArthAstadyathAhai ki pUrvokta vaha jIva anya matameM aneka prakAra kI siddhiyoM ko dekhatA hai, to bhI usakA citta usa ora nahIM jhukatA hai / kAraNa ki vaha samajhatA hai ki aneka prakArakI una 2 siddhiyoM se viziSTa ve siddha indrajAliyoM jaise hI haiM / isa prakAra vicAra kara vaha vItarAga prabhuke vacanoMke sahArese 363 pAkhaMDiyoMke matako anAsevya-sevana karaneke ayogya hI mAnatA hai-ye saba mithyAtvake hI vilAsa haiM, inase Atmika zAMtilAbha nahIM ho sakatA hai aisA jAnakara aura unheM apanI buddhirUpI tarkaNAkI kasauTI para kasa kara grAhyakoTimeM parigaNita nahIM karatA hai| inase anya bholebhAle jIvoMkA bhaviSyameM ahita na ho jAya isa vicArase unameM vaha pramANatA kA bhI khaNDana karatA hai| vaha jAnatA hai ki ina matoMmeM pratipAdita viSaya parasparameM viruddha arthakI prarUpaNA karatA hai, jo kucha viSaya inameM likhA gayA hai vaha ThIka nahIM hai, kAraNa ki jisa viSayako eka sthAna para heya batAyA hai usI viSayako dUsarI jagaha upAdeya batalAyA gayA hai| hama dekhate haiM ki veda jo eka sanAtana siddhAMta kA unakI mAnyatAnusAra sabase purAnA aura pramANika grantha hai usameM pUrvokta te jIva anya matamAM aneka prakAranI siddhione dekhe che te paNa tenuM citta te tarapha lAgatuM nathI. kAraNa ke te samaje che ke aneka prakAranI tevI tevI siddhiothI yukata te siddha IndrajALika mAphaka che A prakArane vicAra karI e vItarAga prabhunA vacananA AdhArathI 363 pAkhaMDIonA matane sevana karavAne ayogya mAne che. A badhuM mithyAtvane ja vilAsa che. enAthI Atmika zAntine lAbha maLI zakatuM nathI, evuM jANI ane ene pitAnI buddhirUpI takanI kaseTI para kasIne grahaNa karavA lAyaka mAnatA nathI. enAthI bIjA bhoLAbhALA mANasanuM ahita bhaviSyamAM na bane e vicArathI AvA mANaso samakSa tenA vicAronuM e khaMDana karatuM rahe che. e jANe che ke AvA matemAM pratipAdita viSaya parasparamAM virUddha athanI prarUpaNa kare che. je koI viSaya emAM lakhela che te barAbara nathI. kAraNa ke je viSayane eka sthaLe heya batAvela che tyAre e ja viSayane bIje sthaLe upAdeya batAvela che. veda je sanAtana siddhAMtamAM emanI mAnyatA anusAra sahuthI purAtana ane pramANita graMtha che zrI. sAyA sUtra : 3 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrataskandha 1 lokasAra a. 5 u. 6 prathamaM tAvadveda eva "mA hiMsyAt sarvA bhUtAni" ityekatrAbhidhAyA''paratra ca " agnipomIyaM pazumAlabheta" iti viruddhArthapratipAdakatvAdapramANam / ___evaM saMsArasyezvaro nimittakAraNaM bhavatIti vaizeSikAsteSAmapi samAnamAtRpitRjAtayoH puMsorbhAgyavaiSamyeNa sukhaduHkhAde vaicitryadarzanAtte'pyantataH prAktanazubhAzubhakarmaphalarUpamadRSTaM svIkurvANAH praSTavyAH, yadi ca bhavadbhirIzvarasya nimittakAraNatA pahile " mA hiMsyAt sarvA bhUtAni" isa vAkyase hiMsA karanekA niSedha kiyA hai, phira dUsarI jagaha "agnISomIyaM pazumAlabheta" isa mantrapadase agnISoma yajJa karaneke liye pazuke mAranekA vidhAna kiyA hai, isa prakArase parasparameM viruddha arthakI pratipAdakatA usameM bharI par3I hai| jisameM isa prakArake paraspara virodhI kathana dekhane meM AtA hai, aura jahAM yuktise bhI virodhI tattvoMkA parUpaNa huA hai, bhalA! yaha veda pramANatA kI koTimeM kaise A sakatA hai? isI prakAra vaizeSika siddhAntakAra isa jagatakA kartA "eka Izvara hai" aisA mAnate haiM / parantu jaba unase yaha prazna kiyA jAtA hai ki eka hI mAtA pitAse utpanna hue puruSoM meM sukha duHkha AdikI vicitratA kyoM dekhI jAtI hai ? paramAtmAke dvArA utpanna kiye gaye ina jIvoMmeM yaha viSamatA kyoM ? isakA ve samAdhAna karate hue kahate haiM ki isa viSamatA kA kAraNa unake bhAgyakI semA prathama "mA hiMsyAt sarvA bhUtAni" 2 pAyathI hiMsA 42vAnI niSedha 42vAmA mAvesa cha. 12 mA 2thaNe " agnISomIyaM pazumAlabheta" 24t maMtra padathI agnIma yajJa karavA mATe pazune mAravAnuM vidhAna karela che. A rIte aneka sthaLamAM A prakArathI paraspara virUddha arthanI pratipAdakatA emAM bharI paDI che. jemAM A prakAranA parasparanA virodhI kathana jovAmAM Ave che ane yuktithI paNa vidhI tenuM prarUpaNa karAyela che te veda pramANutAnI koTImAM kaI rIte AvI zake ? e ja rIte vizeSika siddhAMtakAra A jagatanA kartA "eka Izvara che" ema mAne che. paraMtu jyAre emane A prazna karavAmAM Ave ke eka mAtAthI utpanna thaela purUSomAM sukha duHkha ItyAdinI vicitratA kema dekhAya che? paramAtmAe ja utpanna karela A jIvamAM AvI viSamatA kema ? AnuM samAdhAna karatAM e kahe che ke A viSamatAnuM kAraNa enA bhAgyanI viSamatA che. teNe je rItanAM zubha ane azubha karmo karyA che e anusAra tene sukha 27 zrI. sAyA sUtra : 3 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AcArAgasUtre bruvadbhirante'pi cA'dRSTavizeSaH svIkriyata eva, tarhi Izvarasya kAraNatAM vinaivA'dRSTenaiva sarva setsyati, adRSTaM tu zubhAzubhakarmaphalarUpameva kimIzvarasya kartRtvadurAgraheNetyalam / kApilAstu-'prakRtireva kI puruSastu pratikSetra [ zarIra] vatI nirguNoviSamatA haiM, unhoMne jaisA kucha zubha aura azubharUpa adRSTa kamAyA hai usIke anusAra ve sukhaduHkha Adiko bhogA karate haiN| isameM IzvarakI kyA apekSA hai ? jaba ve isa prakArakA uttara dete haiM taba hama unase pUchate haiM ki jaba tuma isa jagatakA nimittakAraNa Izvarako kalpita karate ho to phira sukhaduHkhAdikakI vicitratAkA kAraNa adRSTakI kalpanA kyoM karate ho| kyoM adRSTako sukhaduHkhAdikakA kAraNa mAnate ho? isa prakArakI mAnyatAmeM IzvarameM sarvazaktimattAkA abhAva AtA hai; kyoM ki IzvarakI apekSA adhika zaktizAlI padArtha eka adRSTa Apake kathanAnusAra siddha hotA hai; isaliye jaba adRSTa hI sabake bhAgyakA vidhAtA hai to phira Izvarako bIcameM DAlakara kyoM usakI IzvaratA para kalaMka lagAte ho| jise adRSTa mAnA gayA hai, use hI jaina siddhAntakI paribhASA meM karmakA phala sukha duHkha kahA gayA hai, isaliye isa durAgrahako choDakara vAstavika vastusthitikA vicAraka bno| isa pUrvokta kathanase vaizeSika siddhAntameM paraspara viruddhArthaprarUpakatA prakaTa kI gaI hai| dukha Adi bhogavavAM paDe che. AmAM IzvaranI zI apekSA che, jyAre te A prakArane uttara de che tyAre ame tene pUchIe chIe ke jyAre tame A jagatanuM nimitta kAraNa Izvarane mAne che to pachI sukha duHkha ItyAdinI vicitratAnuM kAraNa adaSTanI kalpanA kema kare che? adaSTane kema sukha duHkhanuM kAraNa mAne che? A prakAranI mAnyatAmAM IzvaramAM sarvazaktimattAne abhAva Ave che; kemake izvaranI apekSA adhika zaktivALA padArtha eka adaSTa Apano kathanAnunusAra siddha hoya che, A mATe jyAre adaSTa ja sahunA bhAgya vidhAtA che to pachI Izvarane vacamAM nAkhIne enI IzvaratA upara kalaMka kema lagADe che. jene adaSTa mAnavAmAM Avela che ene ja jaina siddhAMtanI paribhASAmAM karmanuM phaLa sukha duHkha kahevAyela che, A mATe e durAgrahane cheDI vAstavika vastusthitinA vicAraka bane. A pUrvokta kathanathI vaizeSika siddhAMtamAM paraspara-virUddhArtha-prarUpakatA prakaTa karavAmAM Avela che. sAMkhya siddhAMtanI paNa AvI ja dazA che, emaNe prakRti ane purUSa A zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 6 211 niSkriyo niHsaGgaH puSkarapalAzavanirlepaH upabhoktA na tu kartA tadupabhogArthamacetanA prakRtiH sarvamupakalpayati iti kathayanti, asamIcInaM tadarzanam-acetanasya loke pravartakatvAdarzanena dRSTAntAsambhavAdapramANam / evamIzvaraH prapaJcarUpasya jagato __sAMkhyasiddhAntakI bhI yahI dazA hai, unhoMne prakRti aura puruSa isa prakArase do maulika tattva mAne haiN| unakA kahanA hai jo kucha karatI-dharatI hai vaha saba prakRti hI karatI hai, puruSa-AtmA nhiiN| vaha to akartA hai, bhinna 2 zarIravartI hai, nirguNa niSkriya evaM niHsaMga hai| jisa prakAra jalameM rahatA huA bhI kamalakA patra usase alipta rahatA hai, ThIka isI tarahase AtmA bhI hai| prakRti-pradatta samasta sukhaduHkhAdikoM kA bhoga karanA hI usakA kAma hai, svayaM yaha kisI bhI bAtakA karttA nahIM hai| acetana prakRti jo bhI kucha karatI hai vaha saba isa AtmAke upabhogake liye hI karatI hai, svayaMke liye nhiiN| prakRti jaDa aura puruSa cetana hai| isa prakArakA yaha sAMkhyakA kathana ThIka nahIM hai, kyoM ki lokameM aisA koI sA bhI dRSTAnta nahIM milatA hai ki jisake balapara acetanameM bhI pravartakatA mAnI jA sake / prakRti jaba svayaM acetana hai to kAryoM kI karanevAlI kaise ho sakatI hai ? vinA kisIkI preraNA pAye vaha puruSake upabhogake liye pravRtti kaise kara sakegI ! hAM yadi isa viSayameM koI dRSTAnta milatA to usake bala para sAMkhyoMkA yaha kathana mAnya bhI ho jaataa| yadi prakArathI be maulika (mukhya) tattva mAnela che, emanuM kahevuM che ke je kAMI kare che te prakRti ja kare che, purUSa-AtmA nahi. e to akartA che, bhinnabhinna zarIravartI che, nirguNa, niSkriya ane niHsaMga che. jema jaLamAM rahevA chatAM kamaLapatra taddana alipta rahe cheA ja pramANe AtmA paNa che. prakRtipradatta samasta sukha duHkhAdine bhegA kare e ja enuM kAma che, svayaM (pote) e koI paNa vAtane kartA nathI. acetana prakRti je paNa kAMI kare che e badhuM A AtmAnA upabhoga mATe ja kare che, pitAne mATe nahi. prakRti jaDa ane purUSa cetana che. A prakAranuM sAMkhyanuM kathana ThIka nathI, kema ke lekamAM e kaI paNa dRSTAMta nathI maLatuM ke jenA baLa upara acetanamAM paNa pravartakatA mAnavAmAM Ave. prakRti jyAM pite ja acetana che tyAM e kAryo karavAvALI kayAMthI thaI zake? koI preraNA maLyA vagara e purUSanA upaga mATe pravRtti kaI rIte karI zake? A viSayamAM koI dRSTAMta hota te enA jera upara sAMkhyanuM e EMAINMEAsha kathana mAnya paNa thaI zakata. kadAca ahiM evI zaMkA karavAmAM Ave ke jaina zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AcArAGgasUtre yahAM para yaha zaGkA kI jAve ki jainasiddhAntakAroMne jinheM karma mAnA hai ve bhI to acetana haiM, una acetanoM meM sukhaduHkhAdirUpa phalake prati pravartakatA dekhI jAtI hai, usI prakAra prakRtimeM bhI pravartakatA mAnane meM kyA hAni hai ? isa prakAra dRSTAntakI asaMbhavatA batalAkara jo isa kathana ko apramANa batalAyA gayA hai vaha ThIka nahIM hai| sosAMkhyoMko aisA kahanA jainasiddhAntake pratikUla hai| jainasiddhAntakAroMne kArmaNavargaNArUpa dravyameM jIvakI rAgAdika pariNatike nimitta ko lekara karmarUpase pariNamana mAnA hai, kArmaNavargaNAoM kA pariNamana (karmarUpa honA) vinA nimitta ke nahIM hotA / ataH jaba inameM azuddhajIvake vibhAvabhAvoM ko lekara karmarUpase pariNamana hotA hai tabhI ye sukhaduHkhAdikarUpa phalake prati pravartaka mAne gaye haiN| sAMkhyasiddhAntake andara prakRtimeM isa tarahase pravartakatA nahIM mAnI gaI hai; kyoM ki AtmA svayaM niguNa evaM akartA mAnA gayA hai| prakRtiko isa prakAra vibhAvapariNatise adhiSThita ho kara yadi kAryakI karanevAlI mAnA jAve to phira use jo "mUlaprakRtiravikRtiH" kAraNarUpa hI mAnA gayA hai so yaha mAnyatA ThIka nahIM mAnI jA sakatI; kAraNa ki isa prakArakI mAnyatAmeM usameM vikRti Anese vaha kAryarUpa kisI apekSAse mAnI jaavegii| vizeSa jijJAsuoMko yaha viSaya nyAyagranthoMse dekha lenA caahiye| siddhAMtakAe jene karma mAnela che e paNa acetana ja che, e acetanamAM sukha duHkhAdi phaLa tarapha pravakatA jovAmAM Ave che, e ja rIte prakRtimAM paNa mAnavAmAM kayuM nukazAna che? A rIte dRSTAMtanI asaMbhavatA batAvIne A sthAnane apramANita kahela che te barAbara nathI; Ama sAMkhyAnuM kahevuM jaina siddhAMtathI virUddhanuM che. jaina siddhAMtakAe kAmaNavargaNArUpa dravyamAM jIvanI rAgAdika pariNatinA nimittane laIne karmarUpathI pariNamana mAnela che. kAmaNagaNuonuM pariNamana ( kamarUpa thavuM) koI nimitta sivAya thatuM nathI. AthI jyAre AmAM azuddha jIvanA vibhAvabhAvane laI karmarUpathI pariNamana thAya che tyAre e sukha duHkhanA phaLa tarapha pravartaka mAnavAmAM Avela che. sAMkhya siddhAMtamAM prakRtimAM A prakArathI pravartakatA mAnavAmAM AvI nathI; kema ke AtmA svayaM nirguNa artA mAnavAmAM Avela che. prakRtine A rIte vibhAvapariNatithI adhiSThita th| ma 42pApAjI bhAnavAmAM Ave to pachI sana2 "mUlaprakRtiravikRtiH" kAraNarUpaja mAnavAmAM Avela che A mAnyatA barobara thaI zake nahi. kAraNa ke A prakAranI mAnyatAthI enAmAM vikRti AvavAthI koI apekSAthI ene paNa kAryarUpa mAnavAmAM Avaze. vadhu jIjJAsA dharAvanAre A viSaya nyAyagranthomAM joI levuM joIe. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 nimittakAraNaM samavAyi [ upAdAna ] kAraNaM cAstItyaGgokurvanto'vidyAvibhramaM sakalaprapaJcajAtaM zuktau rajatavad brahmaNi jagadadhyastam [Aropitam ] nedaM rajatamiti vizeSadarzanAdadhiSThAnamAtrAvazeSo yathA, tathaiva 'neha nAnA'sti kiJcane tyAdi vizepadarzanAdadhiSThAnamAtrAvazeSamadvaitaM brahma sidhyati ityAdi bruvanto vedAntinaH praSTavyA ___ isI prakAra vedAntiyoMkA kathana bhI parasparaviruddhArtha prarUpaka hai| vaha isa prakArase hai-"ve isa jagatarUpa prapaMcakA nimittakAraNa evaM samavAyi ( upAdAna ) kAraNa eka Izvara ko mAnate haiN| ghaTa-paTa-maTha-zakaTa aura kaTa (cadAI) Adi jo aneka vasturUpa prapaMca pratibhAsita hotA hai vaha saba avidyA-mAyArUpa vibhramase mAlUma par3atA hai, jaise-zukti (sIpa)meM rajatakA jJAna hotA hai| zuktimeM jisa prakAra rajatakA Aropa hotA hai, usI prakAra eka brahmameM isa jagatakA Aropa hotA hai| uttarakAlameM jisa prakAra " yaha rajata nahIM hai " isa prakAra bAdhaka pratyaya hotA hai aura isase sirpha adhiSThAnamAtra-zakti avaziSTa bacI rahatI hai, usI prakAra isa saMsArameM pratyakSa dRzyamAna ye nAnA padArtha kucha nahIM haiM, kintu avidyA-mAyA vibhramase anekarUpa pratibhAsita hote haiM, vAstavika nahIM haiN| vAstavika to eka brahma hI hai| isa prakAra uttarakAlIna bAdhaka pratyayase eka adhiSThAnamAtrarUpa advaita brahmakI hI siddhi hotI hai" isa prakArakA yaha vedAntiyoMkA kathana bhI ThIka nahIM hai / kAraNa ki A rIte vedAntavAdIonuM kathana paNa paraspara virodha batAvanAra che. te A prakAre che teo A jagatarUpa prapaMcanuM nimittakAraNa ane upAdAnakAraNa eka izvarane mAne che. ghaTa-paTa-maTha zakaTa ane kaTa (sAdaDI) ItyAdi je aneka vasturUpa prapaMca pratibhAsita hoya che. A badhuM avidyA-mAyArUpa vizvamathI dekhAya che, jema sIpamAM rajatanuM jJAna hoya che. sIpamAM jema rajatane Aropa thAya che. A ja prakAre eka brahmamAM A jagatane Arepa thAya che. uttara kALamAM je rIte ""A rajata nathI A prakAre bAdhaka pratyaya (jJAna) hoya che ane AthI phakta adhiSThAna mAtra sIpa avaziSTa banI rahe che, A rIte A saMsAramAM pratyakSa dekhAtA vividha padArtho kAMI nathI, paNa avidyA-mAyAnA vibhramathI aneka rUpa dekhAya che, vAstavikamAM nathI; vAstavika te eka brahma ja che. A rIte uttarakAlIna bAdhaka pratyayathI (jJAnathI) eka adhiSThAnarUpa advaita brAnI ja siddhi hoya che. A prakAranuM vedAtionuM e kathana paNa ThIka nathI; kAraNa ke ekaja zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yad ekasya samavAyi [ upAdAna ] kAraNa-nimittakAraNayoloMke kvApyadarzanena dRSTAntAsambhavAt pratyakSadRSTasya jagataH sAmAnyena zabdapramANena bAdhAsambhavAcca na yuktiyuktaM bhavanmatamiti / / ___tathA saugatAH- yat sat tat kSaNikaM sarvasya ca niranvaya eva nAza iti kthynti| yasmAdupAdAnakAraNAd yadupAdeyaM jAyate tasyopAdeyasya tathaivopAdAne nAzo bhavati, yathA-ghaTaM pratyupAdAnakAraNaM mRtpiNDaH, ato ghaTasya tatraiva nAzo bhavati, tena ghaTaeka hI brahma nimitta aura upAdAna kAraNa nahIM bana sakatA hai| hAM-yadi koI aisA dRSTAnta milatA ki jo nimitta aura upAdAna kAraNa hotA to yaha mAnyatA ThIka mAnI jA sakatI, parantu aisA koI dRSTAnta hI nahIM dikhatA / ataH yaha eka kalpanA mAtra hai, vAstavika nhiiN| dUsare pratyakSa se spaSTa pratibhAsita honevAle jagatameM sAmAnya zabda pramANa (AgamapramANa) se bAdhA bhI kalpita nahIM ho sakatI hai| isaliye vedAntamata yuktiyukta nahIM mAnA jA sktaa| bauddhasiddhAnta bhI yuktiyukta nahIM hai, kyoM ki ve "yatsat tatsarva kSaNikaM" kahate haiN| arthAt-jo sat (padArtha) haiM ve saba kSaNika niranvaya nAzazIla haiN| parantu isa kSaNikavAdameM upAdAna-upAdeya-bhAva siddha nahIM honese kAryakAraNa bhAvakI siddhi nahIM ho sakatI hai| jisa upAdAna karaNa se jo upAdeyarUpa kArya hotA hai usa kAryakA usI upAdAnarUpa kAraNameM nAza hotA hai| jaise ghaTake prati upAdAnakAraNa mRtpiNDa hai aura usa ghaTakA usImeM hI vinAza hotA hai / isa apekSA ghaTa aura mRtpiNDa brahma nimitta ane upAdAna kAraNa thaI zake nahi. kadAca koI evuM daSTAMta apAta ke je nimitta ane upAdAna kAraNa hota te A mAnyatA ThIka mAnI jAta. paraMtu evuM koI daSTAMta dekhAtuM nathI. AthI e kalpanA mAtra che, vAstavika nathI. bIju pratyakSathI spaSTa dekhAtA A jagatamAM sAmAnya zabda pramANathI kalpanA paNa thaI zakatI nathI. A kAraNe vedAnta mata mAnavAyogya manAtuM nathI. bauddha siddhAMta 5 bhAnavA yogya nathI; mate " yatsat tatsarvaM kSaNikaM "22 pahA che te badhA kSaNika niranvaya nAzazIla che ema kahe che; paraMtu A kSaNikavAdamAM upAdAnaupAdeyabhAva siddha nahi hovAthI kAryakAraNa bhAvanI siddhi thaI zakatI nathI. je upAdAnarUpa kAraNathI je upAdeyarUpa kArya thAya che A kAryane e upA dAnarUpa kAraNamAM nAza thAya che, jema ghaDA prati upAdAnakAraNa mATIno piMDa che ane e ghaDAno emAM ja vinAza thAya che. A rIte ghaDAno ane mATIpiMDane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5 u. 6 215 mRtpiNDayoniyataH kAryakAraNabhAvaH siddhayati / niranvayanAzAGgIkAre ghaTasya kutra nAzaH syAd yena nAzAzraya upAdAnaM syAditi niyatakAryakAraNabhAvAsiddhayA na samIcInaM tanmatamiti-ityAdiyuktibhiH paravAdaM nirasya muninA sarvajJopadeze vartitavyamiti hRdayam / ___kathaM pravAdaM jAnIyAdityAha-sahe 'tyAdi-sahasammatyA-sahAtmanA yA saMgatA matiH sA sahasammatiHparopadeza-nirapekSA jAtismaraNapratibhAdikarUpA matistayA jaaniiyaat| yadyecaM nAvagacchet tadA paravyAkaraNena-parasya-tIrthakadAdervyAkaraNaM padArthasArthasya yathArthasvarUpaprarUpaNaM tatparavyAkaraNaM tena paravyAkaraNena AItAgamena jAnIyAt , tenApyanadhigame anyeSAmAcAryAdInAm antike samIpe zrutvAtadupadezamAkarNya vastutattvaM jAnIyAt // mU0 2 // kA parasparameM-kAryakAraNabhAva niyata siddha hotA hai / parantu jaba padArthakA niranvaya vinAza mAna liyA jAyagA taba ghaTakA kahAM para nAza hogaa| nAza nirAzraya hogA, upAdAnake Azraya nahIM / isa prakAra upAdAna aura upAdeyabhAva na bananese parasparameM niyamita kAryakAraNa bhAvakI siddhi nahIM ho sakatI hai| ataH yaha mata bhI ThIka nahIM hai| ___ kahanekA abhiprAya kevala itanA hI hai ki ityAdi yuktiyoMse paramatakA nirAkaraNa kara vidvAn muniko sarvajJa prabhuke upadezameM hI sadA nirata-zraddhAlu rahanA caahiye| "sahasaMmatyA paravyAkaraNena anyeSAM vA'ntike zrutvA" isa prakAra apanI jAtismaraNa-pratibhAdikarUpa buddhi yA tIrthaGkara-prabhukathita Agamase muni ina paramatoMkA samyak jJAtA bne| yadi kadAcit aisA paraspara kAryakAraNathI meLa siddha thAya che, paraMtu jo padArthane niranvaya vinAza mAnI levAmAM Ave te ghaDAno nAza kyAM thAya ? A rIte upAdAna ane upAdeya bhAva na banavAthI parasparamAM niyamita kAryakAraNa bhAvanI siddhi nathI thaI zakatI. AthI A mata paNa barAbara nathI. kahevAnuM tAtparya mAtra eTaluM ja che ke aneka yuktiothI bIjA matanuM nirAkaraNa karI vidvAna munie sarvajJa prabhunA upadezamAM ja sadA zraddhALu 26 naye. ___"sahasaMmatyA paravyAkaraNena anyeSAM vA'ntike zrutvA" 2 asAre potAnI jAtismaraNa-pratibhArikarUpa buddhithI ane tIrthakara prabhue kahela AgamathI muni zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jJAtvA kiM kartavyamiti darzayati-nidezaM ' ityAdi mUlam - nidezaM nAivaTTejjA mehAvI supaDilehiyA savvao savvayAe sammameva samabhijANiyA, iha ArAmaM pariNNAya allINa parivvae, niDiyaTThI vIre AgameNa sayA parakkame jjAsi tivemi // sU0 3 // chAyA - nirdezaM nAtivarteta medhAvI supratyupekSya sarvataH sarvAtmanA samyageva samabhijJAya, ihA''rAmaM parijJAyA''lInaguptaH parivrajet, niSThitArthI vIra Agamena sadA parAkramethA iti bravImi / / sU0 3 // TIkA -' nirdeza 'mityAdi - medhAvI - AcAryamaryAdAnugamanazIlo nirdeza = vItarAgopadezaM sarvAtmanA = utsargApavAdarUpeNa, yadvA -- AbhyantarabAhyarUpeNa sarvataH = sarvaprakAreNa dravyakSetrakAlabhAvarUpeNetyarthaH, supratyupekSya - mithyAdRSTivAdaM bhagavadvAdaM ca heyopAdeyatvena samyak samAlocya samyageva samyaktayA yathAvasthitarUpeNa svamataM paramataM ca samabhijJAya pramANanayairjJAtvA nAtivarteta - bhagavadAjJAM nAtikrametanollaGghayedityarthaH, upalakSaNAt paravAdaM ca nirAkuryAditi / api ca iha =atra jinayoga na mile to AcAryAdika guruoMke nikaTa basa kara unake upadeza zravaNase vAstavika vastu tattvakA jJAyaka bane / vastu tattva yA parapravAdako jAna kara phira kyA karanA cAhiye? isa ke samAdhAnArtha sUtrakAra kahate haiM "nidezaM " ityAdi / AcArAGgasUtre - jo munijana buddhizAlI haiM, arthAt apane dharmaguruoMkI maryAdAke rakSaka haiM, unake nirdiSTa mArgAnusAra apanI pravRtti karate haiM, svamanaHkalpita pravRtti nahIM krte| ve vItarAga prabhuke upadezakA aneka mArgase vicAra kara kabhI bhI usase viruddha pravRtti, yA usakA ullaMghana nahIM krte| vItarAga prabhukA upadeza aneka nayoMkI apekSAse pravartita huA hai aisA zrI AcArAMga sUtra : 3 A paramatonA saMpUrNa jJAtA bane. paraMtu kadAca evA yAga na maLe te AcAya Adi gurUenI pAse rahI emanA upadeza zravaNathI vAstavika vastutattvanA jANakAra mane. vastutattva ane paramatane jANI pachI zuM karavuM joIe ? enA samAdhaanmaa sUtrakAra he che " niddesaM " tyAhi ! je munijana buddhizALI che eTale potAnA dharmagurUonI maryAdAnA rakSaka che-emaNe upadezela mA anusAra potAnI pravRtti kare che, svamana:kalpita pravRtti karatA nathI te vItarAga prabhunA upadezane aneka mAthI vicAra karI kadI paNa enAthI virUddha pravRtti athavA enu ullaMghana nathI karatA. vItarAga prabhunA upadeza siddha che evA vicAra karI te kadI paNa enA AgamamAM zaMkA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 217 vicAra kara ve bhI unake AgamameM zaMkAzIla nahIM hote haiM usameM parasparaviruddhArthaprarUpatAkI zaMkA nahIM karate haiN| ve yaha acchI tarahase samajha lete haiM ki bhagavAna vItarAga prabhuke vacana hI nirdoSa honese upAdeya haiM aura sadoSa honese mithyAdRSTiyoMke vacana heya haiN| kyoM ki padArthoM kA jaisA svarUpa hai vaha vItarAgaprabhu pratipAdita Agamase sAkSAta jJAta hotA hai; kAraNa ki usameM hI padArthoM kA yathArthasvarUpa pratipAdita huA hai anya mithyAdRSTiyoM ke Agama meM nahIM, kAraNa ki usameM unakA yathAvasthita svarUpa pratipAdita nahIM huA hai, inameM ekAntavAdakI hI prarUpaNA hai, jo pratyakSa aura anumAnase bAdhita hai| padArthoMkA svarUpa anekAntakI prarUpaNA se hI vAstavika jJAta hotA hai, aura vahI anekAntatA padArthoMmeM pratyakSAdi pramANoMse jJAta hotI hai| isa anekAntatAkA parijJAna padArthoM meM pramANa aura nayoMse hotA hai / vastuke aMdara rahe hue anaMta dharmoM meM se kisI eka dharmako mukhyakara zeSa dharmokI avivakSAse unheM gaugakara vastusvarUpakA pratipAdana karanA naya hai| anaMtadharmAtmaka vastukA kathana pramANa hai| isa prakAra padArthoM meM anekAntatA hI siddha hotI hai / zaGkA - nayavAkyase jo padArthoM ke svarUpakA pratipAdana kiyA jAtA hai vaha bhI to ekAntavAkya hai; phira isameM pramANarUpatA kaise mAnI jA sakatI hai ? zIla anatA nathI-emAM paraspara virodhIpaNAnI zakA nathI karatA. e sArI rIte samaje che ke bhagavAna vItarAga prabhunAM vacana niSa temaja AcaravAceAgya hAvAthI mithyASTionAM vacana nakAmAM che; kema ke padArthonuM jevuM svarUpa che te vItarAga prabhue samajAvela AgamathI jANI zakAya che. kAraNa ke emAM ja padArthonu yathArtha svarUpa samajAvela che. bIjA mithyAdaeNSTienA AgamamAM nahIM. kAraNa ke emAM enuM sAcu svarUpa siddha svIkArAyuM nathI. enAmAM ekAntavAdanI ja prarUpaNA che. je pratyakSa ane anumAnathI bAdhita che. padArthonuM svarUpa anekAntanI prarUpaNAthI ja vAstavika jANI zakAya che ane e ja anekAntatA padArthomAM pratyakSAdi pramANeAthI jJAta thAya che. A anekAntatAnu parijJAna padArthomAM pramANa ane naceAthI thAya che. vastunI aMdara rahelA anaMta dharmomAMthI koI eka dharma ne mukhya gaNI khIjA dharmonI avivakSA karI ene gauNa samajI vastusvarUpanuM pratipAdana karavuM naya che. anaMta dharmAtmaka vastunu kathana pramANa che. A prakAre padArthImAM anekAntatA ja siddha thAya che. zaMkA-nayatrAkacathI je padArthonA svarUpanuM pratipAdana karavAmAM Ave che A paNu ekAntavAka che, pachI Ane pramANarUpatA kaI rIte mAnI zakAya ? 28 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 228 AvArAgasUtre uttara-yaha AzaMkA ThIka nahIM hai, kyoM ki jahAM para vivakSita dharmakI hI pradhAnatA kI jAve aura bAkI anya dharmokA tiraskAra kara diyA jAve vahAM para hI ekAntatAAtI hai / nayavAkyameM sarvathA ekAnta pratipAdakatA nahIM hai| yadyapi naya apane dvArA gRhIta dharmakA hI pratipAdana karatA haiM, parantu vaha vastugata aneka dhaukA tiraskAra nahIM karatA hai, kintu unakI ora vaha gajanimIlikA dhAraNa kara letA hai / isa prakAra nayavAkyameM durnayatArUpa sarvathA ekAntapratipAdakatA nahIM AtI hai| __ zaMkA-isa prakArake kathanase nayavAkyameM jaba pramANatA AtI hai to use pramANavAkyase bhinna kyoM mAnanA cAhiye ? usakA samAveza pramANavAkyameM kyoM nahIM kara liyA jAve ? uttara-zaGkA ThIka nahIM hai, kyoM ki jisa prakAra samudrakA eka bindu asamudra evaM samudra nahIM ho sakatA hai| kintu samudrakA eka deza kahA jAtA hai, usI prakAra naya vAkya bhI pramANakA eka deza mAnA gayA hai, vaha na pramANa hai aura na apramANa / isa prakAra vaha jIvAdika padArthoM meM yA vItarAgapratipAdita AgamameM utsarga aura apavAda mArgase pramANa nayoMke dvArA yathArthapratipAdakatA jAnakara use upAdeyakoTimeM uttara-A AzaMkA vyAjabI nathI, kema ke jyAM vivakSita dharmanI ja pradhAnatA mAnavAmAM Ave ane bAkInA bIjA dharmone tiraskAra karavAmAM Ave tyAM ja ekAntatA Ave che. navAkyamAM saMpUrNa ekAntapratipAdakatA nathI. yadyapi naya pitA dvArA gRhIta dhamane ja pratipAdita kare che, paraMtu e vastugata aneka dharmone tiraskAra karatuM nathI. paraMtu enI tarapha te samabhAva dhAraNa kare che, A rIte nayavAkyamAM durnayatA-sarvathA-ekAnta-pratipAdakatA AvatI nathI. zaMkA-A prakAranA kathanathI nayavAkayamAM jyAre pramANatA Ave che te ene pramANa vAkyathI bhinna kema mAnavuM joIe? ene samAveza pramANavAmAM kema nathI karAte? uttara-zaMkA barAbara nathI, kema ke je rIte samudranuM eka TIpuM asamudra ane samudra banI zakatuM nathI, paraMtu samudrane eka deza kahevAya che, e ja rIte nayavAkaya paNa pramANane eka deza mAnavAmAM Avela che. e pramANa paNa nathI tema apramANa paNa nathI. A rIte jIvAdika padArthomAM ane vItarAga pratipA. dita AgamamAM utsarga ane apavAda mArgathI pramANa na dvArA yathArtha- pratipAdakatA jANI tene upAdeyakoTimAM ane mithyAdaSTionA siddhAMtane heya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 zAsane loke AlInaguptaH-AlInaH-A-sarvatastapasi saMyame gurUpadeze parasamayanirAkaraNe ca lInaH tatparaH guptaH kUrmavat saMyatendriyanoindriyazca san 'niSThitArthI' niSThitaH sakalakarmakSayarUpatvAnmokSaH so'rthaH prayojanamasyAstIti sa niSThitArthI mokSAbhilASI vIraH karmavidAraNanipuNaH 'ArAmam ' A= aura midhyAdRSTiyoMke siddhAntako heyakoTimeM sthApita kara vItarAga ke mArgameM niHzaMka bana AcAryake nirdiSTa mArgameM yathArtha pravRttizIla hotA hai| "sarvataH sarvAtmanA" ina do padoMkA yaha bhI artha hotA hai ki Abhyantara evaM bAhyarUpase tathA dravya, kSetra, kAla aura bhAvako lekara vaha medhAvI muni vItarAgakathita upadezarUpa AgamakA vicAra karanevAlA hotA hai| isaliye jo vastu jisa dravya kSetrAdika kI apekSAse heya hotI hai vahI vastu anya dravya kSetrAdikakI apekSAse upAdeya bhI ho jAtI hai| _isa prakAra isa jinazAsanarUpI loka, tapa, saMyama, guruke upadezake pAlana karane aura parasamayake nirAkaraNa karanemeM sarva prakArase kaTibaddha vaha muni kacchapakI taraha apanI indriyoM evaM noindriya (mana )kA saMvaraNa karatA huA samasta kokA kSayasvarUpa-mokSa-prayojanavAlA hotA hai / isa prayojanakA sAdhana jo saMyama hai usameM phira isakI niravadya pravRtti hotI hai; kAraNa ki muktikA lAbha vinA kA~ke kSaya hue nahIM hotA hai| kokA kSaya bhI vinA saMyamakI ArAdhanA kiye hotA koTimAM gaNa vItarAganA mArgamAM niHzaMka banI AcArya samajAve te mArgamAM te yathArtha pravRttizIla bane che. "sarvataH sarvAtmanA" mA me pahonI me 55 artha thAya cha / mAlyantara bhane bAhya rUpathI tathA dravya, kSetra, kALa ane bhAvane laI e medhAvI muni vItarAge kahela upadezarUpa Agamane vicAra karavAvALA hoya che. A mATe je vastu je dravya-kSetrAdikanI apekSAthI heya hAya che e ja vastu bIjA dravya-kSetrAdikanI apekSAthI upAdeya paNa banI jAya che. A prakAre A janazAsanarUpI loka, tapa, saMyama, gurUnA upadezanuM pAlana ane parasamayanuM nirAkaraNa karavAmAM sarva prakArathI kaTibaddha evA muni kAcabAnI mAphaka pitAnI Indriyo ane mananuM saMvaraNa karIne samasta karmono kSayasvarUpa-kSaprajanavALA bane che. A projananuM sAdhana je saMyama che temAM tenI niravadya pravRtti bane che, kAraNa ke muktino lAbha karmakSaya vina thatuM nathI. karmone laya paNa saMyamanI ArAdhanA vagara thatuM nathI. saMyamane lAbha thavAthI ja AtmA pitAnA nija zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AcArAGgasUtre samantAd ramayatyAtmAnaM svasvarUpe yaH sa ArAmaH saMyamastaM parijJAya-jJaparijJayA jJAtvA AsevanaparijJayA''sevya ca parivrajet-niravadyAcaraNe viharet / he ziSya! tvaM sadA-sarvasmin kAle Agamena-vItarAgopadezena AcAryopadezena ca parAkramethAH= saMyame parAkramaM kuru / ' iti' ityadhikArasamAptau' 'bravImi' iti pUrvavat // 03 // kathaM muhurmuhurupadizyata ityAha-' uDDhe ' ityAdi mUlam-uDDhaM soyA aho soyA, tiriyaM soyA viyaahiyaa| ee soyA viakkhAyA, jehiM saMgati pAsaha // sU0 4 // _ chAyA-Urdhva srotAMsi adhaH srotAMsi, tiryak srotAMsi vyaahRtaani| etAni srotAMsyapyAkhyAtAni, yaiH saGgamiti pazyata / / muu04|| TIkA-'Urdhva 'mityAdi-Urdhvam-Urdhvaloke svargAdau srotAMsi-AsravadvArANi mithyAtvAviratyAdIni vartante tatrApi devasambandhi kAmabhogasevanAt , nahIM hai / saMyamake lAbha hone para hI AtmA apane nija svarUpameM ramaNa karatA hai, svasvarUpameM ramaNatA hI to saMyama hai| isa prakArase vaha jJa parijJAse jAna kara aura Asevana parijJAse usakA sevana karatA hai, niravadya AcaraNa karane meM pravRttizIla bana sadA usI ora magna rahatA hai| isa prakArake upadezase sUtrakAra ziSyajanako samajhAte hue kahate haiM ki he ziSya ! tuma bhI sadA-sarvakAla vItarAga prabhuke upadeza yA AcArya mahArAjake upadezase saMyama pAlanekI ora parAkramazAlI bno| sUtrastha 'iti' zabda adhikArakI samAptikA sUcaka hai| bravImi'padakA vyAkhyAna pahile kaI sthAnoMpara likhAjA cukA hai| suu03|| bAraMbAra saMyamameM pravRtti karanekA upadeza kyoM diyA jAtA hai? isa kA samAdhAna karane nimitta sUtrakAra kahate haiM-' uDDhaM soyA" ityaadi| svarUpamAM ramaNa kare che. svasvarUpamAM ramaNatA e ja saMyama che. A prakAre te jJapariNAthI jANIne ane Asevana parijJAthI tenuM sevana kare che, ane niravadya AcaraNa karavAmAM pravRttizIla banI sadA te tarapha magna rahe che. A prakAranA upadezathI sUtrakAra ziSyajanane samajAvatAM kahe che ke he ziSya ! tame paNa sadA sarvakALa vItarAga prabhunA upadeza ane AcArya mahArAjanA upadezathI saMyama pAlananI ta23 5|bhaajii manI sUtrastha iti za5-6 madhinI samAtino sUya che. "bravImi" A padanuM vyAkhyAna AgaLa keTalAka sthAnamAM kahevAI gayAM che. (sU) 3) vAraMvAra saMyamamAM pravRtti karavAne upadeza kema ApavAmAM Ave che. AnuM samAdhAna 425 / nibhitte sUtrA2 4 cha " uDDhaM soyA" tyAdi ! zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5 u. 6 221 adhaH adholoke srotAMsi-AsravadvArANi bhavanapatisukhAsevanAt , tiryagloke manuSyaloke srotAMsi tiyaGmanuSyavyantaraviSayasukhasevanAt vyAhRtAni kathitAni / __urdhva, adhaH aura tiryag ( madhya ) ina tInoM lokoMmeM karmoM ke Ane ke aneka dvAra-kAraNa zAstroMmeM pratipAdita kiye gaye haiM / sAmAnyatayAmithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda aura yoga ye karmabandhake kAraNa hote haiM / pratyeka gatimeM athavA ina tIna lokameM aisA koI sA bhI sthAna nahIM hai ki jahAM para jIva kauke bandhase rahita ho / bandha binA Astravake nahIM hotA hai, ataH jo kAraNa bandhake haiM ve hI Asravake samajhanA cAhiye / svarga Adi meM ina kAraNoM ke atirikta bhI karmAsravake aura bhI kaI kAraNa haiM / yadyapi ina kAraNakalApoMkA samAveza pUrvokta kAraNakalApoMmeM hI ho jAtA hai, phira bhI yahAM para jo devagati saMbaMdhI viSaya sukhoMkA sevana unake AsavakA kAraNa batalAyA gayA hai vaha ziSyajanoMko vizeSa rItise samajhAneke liye hI kahA gayA hai| isI prakAra adholoka evaM tiryaglokameM bhI yahI bAta samajhanA cAhiye / adholoka meM narakagatimeM napuMsakaliGgakA udaya honese vahAM para jIvoM-nArakiyoMko vaiSayika sukhoMkA Asevanajanya kaukA Asrava kaise ho sakatA hai ? yaha AzaMkA yadyapi.ho sakatI hai, to bhI isa AzaMkAkA samAdhAna yahI hai ki napuMsaka vedake udayameM bAhyarUpa meM vaiSayika sukhoM-ratisambandhI urdhva, adhaH ane tirya A traNe lokomAM karmone AvavAnAM aneka kAra -AUM||27|| zAstrImA yAveta che. sAmAnya rIte-mithyAtva, viti, pAya, pramAda ane vega A karmabaMdhanAM kAraNa bane che. pratyeka gatimAM athavA A traNa lokamAM evuM koI paNa sthAna nathI ke jyAM jIva karmonA baMdhathI rahita hoya. baMdha Azrava vinA banatuM nathImATe je kAraNuM baMdha mATe che te ja kAraNa AzravanuM samajavuM. svarga AdimAM A kAraNathI atirikata paNa karmAlavanA bIjA paNa keTalAMka kAraNe che; AthI A kAraNa-kalApene samAveza pUrvokta kAraNa-kalApamAM ja thaI jAya che, chatAM paNa ahiM je devagatisaMbaMdhI viSayasukhanAM sevana, enA AzravanuM kAraNa batAvela che te ziSyajanane vizeSa rItithI samajAvavA mATe ja kahela che. A ja prakAre aloka ane tiryazlekamAM paNa A vAta samajavI joIe. alekamAM narakagatimAM napuMsaka liMgane udaya hovAthI te jagyAe cha-nArakiyAnA vaiSayika sukhonuM sevanajanya karmonA Asava kaI rIte thaI zake? A AzaMkA che ke thaI zake che te paNa A AzaMkAnuM samAdhAna e che ke napuMsaka vedanA udayamAM bAhyarUpamAM vaiiSayika sukho-rati saMbaMdhI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 AcArAgasUtre __ yadvA-prajJApakApekSayA UvaM srotAMsi-girizikharamAgbhAranitambaprapAtodakAdIni, adho'pi-gartanadItaTakandarAdIni, tiyaMgapi udyAnapariSatmAsAdAdIni srotAMsi jantUnAM viSayopabhogAspadAni vyAhRtAni vyaakhyaataani| etAni lokatrayavartIni karmAsravadvArANi nadIsrotAMsIva srotAMsi AkhyAtAni-kathitAni, AnaMdoMkA anubhava bhale hI na ho, parantu isa vedake udayameM bahuta bhayaMkara mAnasika kAmapIDA hotI hai, usIse jIva kameMkA Asrava kiyA karatA hai, tathA mithyAtva Adi kAraNa to vahAM spaSTa haiM hii| ___ dUsare-isa adholokameM bhavanapatiyoMkA nivAsasthAna hai, vahAM viSayoMkA sevana bhavanapati Adi kiyA karate haiM / isa apekSAse adholoka bhI karmAsravake kAraNase rahita nahIM hai| tiryagloka-madhyalokameM bhI yahI avasthA hai, yahAM para bhI manuSyagati saMbaMdhI, tiyazcagati sambandhI aura vyantaradeva sambandhI viSaya sukhoMkA sevana karmoMke AsravakA kAraNa spaSTa rUpa hai| athavA prajJApakakI apekSAse-urdhvasrota, girizikhara Adi sthita prapAtajala haiM, adhaHsrota-gaDDhA, nadItaTa, kandarA Adi haiM, tiryakasrotaudyAna pariSat prAsAda Adi haiM / ye saba vaiSayika sukhoMke sthAnabhUta haiM, jIva ina sthAnoM meM vaiSayika sukha sevana karate haiM to jisa prakAra nadI AnaMdone anubhava bhale na hoya paraMtu A vedanA udayamAM khUba ja bhayaMkara mAnasika kAmapIDA thAya che. AthI jIva karmone Asava karyA kare che. tathA mithyAtva Adi kAraNa te tyAM spaSTa che ja. bIjuM A alokamAM bhavanapatinuM nivAsasthAna che tyAM viSayenuM sevana bhavanapati Adi kare che, A apekSAthI adholoka paNa karmAsavanA kAraNathI rahita nathI. tiryacaloka-madhyalokamAM paNa evI ja avasthA che. tyAM paNa manuSya gati saMbaMdhI, tiryaMcagati saMbaMdhI ane vyantaradeva saMbaMdhI viSayasukhanAM sevana karmonA AzravanuM kAraNa spaSTa rUpathI che. ane prajJApakanI apekSAthI-urdhvastrota-girizikhara Adi sthita prapAta jaLa mAhi, madhaH sIta-mA, nadItaTa, 426 mA cha, bhane tiya siitudyAna, pariSa, prAsAda Adi che. A saghaLAM vaiSayika sukhonAM sthAna che. jIva A sthAnamAM viSayika sukha sevana kare che. je prakAre nadI Adi jaLA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 223 pApopAdAnakAraNaitrividhakarmAstravaistai yaH pUrvoktaiH saGga bhUtAnAM samAsaktiM karmAbhiSvaGga vA pazyata-yUyaM prekSadhvam , iti hetoryasmAdabhiSvaGgAt srotAMsi bhavanti tasmAdAgamoktasaMyamamArge sarvataH sarvAtmanA parAkramethA iti pUrveNa sambandhaH // sU0 4 / / Adi jalAzayoMmeM jalake Aneke kAraNabhUta srota huA karate haiM usI prakAra ye saba bhI koMke Aneke srota-dvAra haiN| ____ ina tIna prakArake dvAroMse ki jinase una 2 lokoMmeM rahe hue jIvoM ko navIna kA~kA pratisamaya Asrava hotA rahatA hai-isa jIvakI Asakti hotI rahatI hai, athavA ina tIna prakArake koke Asravake kAraNoMdvArA Agata karmoMse isa jIvakA sambandha hotA rahatA hai| isaliye ziSyoMko samajhAte hue satrakAra kahate haiM ki jaba yaha bAta spaSTa hai to he ziSya! tuma aisA prayatna karo ki jisase tumhArA ina sthAnoMse samparka na ho| inase saMparka chur3AnekA eka mAtra kAraNa AgamameM pratipAdita saMyamamArga kA ArAdhana hI hai| isaliye usa saMyamakI ArAdhanA karaneke liye tuma sadA sarvaprakArase kaTibaddha rho| bhAvArtha-" vAraMvAra saMyamameM pravRtti karAnekA upadeza kyoM diyA jAtA hai ?" isa prakArake praznakA samAdhAna isa sUtradvArA kiyA gayA hai aura vaha saMkSiptameM yahI batalAyA gayA hai ki saMyama hI kameMke Asrava kA nirodhaka hai, ataH usameM hI pravRtti karanI cAhiye; isIliye hI zomAM pANIne AvavAnAM kAraNabhUta jharaNa thayA kare che AvI rIte e saghaLAM paNa kamane AvavAnAM dvAra che. AvA traNa prakAranA dvArathI ke jenAthI te te lekemAM rahelA jIne navIna karmone pratisamaya Asava thato rahe che-te jIvanI Asakti thatI rahe che, athavA A traNa prakAranA karmonA AsavanA kAraNadvArA Agata karmothI A jIvano saMbaMdha thaI rahyo che. A kAraNe ziSyane samajAvatAM sUtrakAra kahe che ke jyAre A vAta spaSTa che te he ziSya! tame e prayatna karo ke jethI tamAro AvA sthAnamAM saMparka na thAya, AnAthI saMparka cheDAvAnuM eka mAtra kAraNa AgamamAM pratipAdita saMyamanuM ArAdhana ja che. A mATe saMyamanI ArAdhanA karavA sArU tame sadA sarva prakArathI kaTibaddha raho. bhAvArtha - "vAraMvAra saMyamamAM pravRtti karAvavAne upadeza kema ApavAmAM Ave che ?" A prakAranA praznanuM samAdhAna A sUtradvArA karela che. ane te saMkSiptamAM e ja batAvavAmAM AvyuM che ke saMyama ja karmonA Azravane nire zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AcArAgasUtre anyamapyupadezamAha-' AvaTTa ' ityAdi mUlam-AvaDhe tu pehAe ettha viramijja veyavI, viNaittu soyaM nikkhamma esamahaM akammA jANai pAsai paDilehAe nAvakaMkhai iha AgaI gaI parinnAya accei jAimaraNassa vaTTamaggaM vakkhAyarae // sU0 5 // chAyA-AvataM tu prekSyAtra viramedvedavit , vinetuM sroto niSkramya eSa mahAn akarmA jAnAti pazyati pratyupekSya nAvakAGkSatIhA''gatiM gatiM parijJAya atyeti jAtimaraNasya vartamAna vyAkhyAtarataH // sU0 5 / / TIkA-'Avarta 'mityAdi-atra-iha jinazAsane loke vA, vedavit vItarAgapraNItA''gamajJaH, Avarta mithyAtvAviratyAdirUpaM bhAvAvate, tu-zabdena usameM pravRtti karanekA bAra bAra upadeza diyA jAtA hai| lokameM aisA koI sA bhI sthAna nahIM hai ki jahAM raha kara jIva koMke Asravase rahita ho sake / urdhvaloka, madhyaloka aura adholoka ye saba hI sthAna kameMke Asravake kAraNoMse bhare paDe haiN| ataH eka saMyamarUpa hI mArga aisA hai jo koMke Asravako rokatA hai| isaliye usImeM pravRtti karanI caahiye| ___ isI viSaya se lagatI huI aura bhI bAta sUtrakAra kahate haiM"Ava" ityaadi| jo manuSya isa lokameM athavA isa paryAya meM vItarAgapraNIta Agama kA jJAtA hai usakA kartavya hai ki vaha mithyAtva avirati AdirUpa jo bhAva Avarta haiM unase, tathA "tu" isa zabdase gRhIta zabdAdika vissdhaka che. mATe temAM ja pravRtti karavI joie. A mATe ja evI pravRtti karavAne upadeza vAraMvAra ApavAmAM Ave che. lekamAM evuM keI paNa sthAna nathI ke jyAM rahIne jIva karmonA AsavathI rahita banI zake. urvaloka, madhyaloka ane alakamAM saghaLAM sthAna karmone AzravanA kAraNethI bharelo che. AthI eka saMyamarUpa mArga e che je karmonA Azravane roke che. A mATe emAM pravRtti karavI joIe. 2 // viSayane saMgatI mIla mevAta sUtradhAra 49 cha. "AvaTeM" tyAhi. je manuSya A lekamAM athavA A paryAyamAM vItarAga praNIta Agamana jJAtA che, tenuM kartavya che ke te mithyAtva avirati AdirUpa je bhAva Avarta che tenAthI, tathA "suA zabdathI gRhIta zabdAdika viSayarUpI AvartethI; athavA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 zabdAdiviSayAvarta karmabandhAvarta vA prekSya = paryAlocya viramet = AsravadvArebhyo nivarteta, teSAM pratirodhaM kuryAdityarthaH / kiM tena pratirodhenetyAha - 'vinetu 'mityAdi / yaH srotaH = karmaNAmAstravadvAraM vinetum apanetuM dUrIkartuM niSkramya = pravrajya eSaH = ayaM pratyakSabhUtaH, mahAna udAracarito mahApuruSaH ' akarmA' na vidyate karma ghAtirUpaM rea arsha kSINaghAtikarmA ata eva jAnAti sAmAnyarUpeNa tataH pazyati = yarUpI AvattoMse, athavA karmabandharUpa Avattause vicArapUrvaka avazya 2 virakta bane / saMsAra meM mithyAtva avirati Adi ye saba karmoM ke Asrava ke kAraNa batalAye gaye haiM / inake dvArA hI jIva navIna 2 karmoMkA Asrava aura baMdha kiyA karatA hai / ina AsravoM ke kAraNoMko rokane ke liye sabase mukhya kartavya hai ki vItarAgapraNIta AgamakA jJAtA baneM / isa prakAra ke jJAtRtvabhAvase jIva yaha bhalIbhAMti samajha sakatA hai ki isa saMsAra meM rulAnekA athavA zabdAdika viSayakaSAyoM meM phaMsAnekA pradhAna kAraNa mithyAtva aura avirati pariNAma haiN| isa prakAra jaba vaha ina AvasakA pratirodha karanekA dRDhasaMkalpI ho jAtA hai taba vaha niyamase ina AvantoMkI nirodhakA jinadIkSAko aMgIkAra kara apane mArgako prazasta banAtA huA Age 2 ke guNasthAnoM para car3ha kara udAracarita mahAtmA puruSoMkI zreNimeM parigaNita hone lagatA hai / eka samaya aisA bhI AtA hai ki vaha pariNAmoMkI atyanta nirmalatA ke prabhAvase ghAtiyA haar vinAzaka cana ananta darzana aura ananta jJAnakA dhAraka kevlikarmama'dharUpI AvartAthI vicArapUrvaka avazya avazya virakta bane. saMsAramAM mithyAtva avirati Adi je saghaLAM karmonA AzravanAM kAraNu khatAvela che enA dvArA ja jIva navIna navIna karmanA Azrava ane adha karyAM kare che. A AsraveAnA kAraNAne rAkavA mATe paheluM e kartavya che ke vItarAgapraNIta AgamanA jANukAra ane, A prakAranA jJAnanA bhAvathI jIva sArI peThe e samajI zake che ke A saMsAramAM bharamAvavAnu ane zabdAdika viSaya kaSAyAmAM phasAvavAnuM pradhAna kAraNa mithyAtva ane avirati pariNAma che. A prakAre jyAre e AvA AvaraNAne pratirodha karavAnA daDhasaMkalpI bane che tyAre te niyamathI e AvaraNonA nirodhaka jInadIkSAnA aMgIkAra karI peAtAnA mArga mAkaLe manAvI AgaLa ne AgaLa vadhavA guNasthAna para caDhI udAracirata mahAtmA purUSonI zreNImAM parigaNita ane che. eka samaya evA paNa Ave che ke pariNAmeAnI atyaMta niLatAnA prabhAvathI te ghAtIyA karmonA vinAzaka banI ananya jJAna 29 zrI AcArAMga sUtra : 3 225 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AcArAgasUtre vizeSarUpeNAvabudhyate,sAmAnyajJAnapUrvakameva vizeSajJAnaM jAyate, na hi sAmAnyarUpeNAjJAto ghaTo nIlAdighaTasvarUpaM yuktisahasreNApi bodhayituM zaknoti / etena copayogakramo darzitaH / sa eSo'karmA kiM vidadhyAdityAha-'pratyupekSye 'tyAdi-sa viditaparamArthaH samyag vicArya nAvakAGkSati vItarAgatvAnna kimapIcchati / paramAtmAke padase vibhUSita ho jAtA hai| sUtrastha-" jAnAti pazyati" ye do kriyApada isa bAtakI sUcanAparaka haiM ki paramAtmA pahile padArthoMkA sAmAnyarUpase avalokana karate haiM pazcAt unhIM padArthoM ko vizeSarUpase jAnate haiM / yaha mAnI huI bAta hai ki sAmAnyajJAnapUrvaka hI vizeSa jJAna huA karatA hai / aisA nahIM hai ki sAmAnya jJAnake abhAvameM vizeSa jJAna ho jAya / jaba taka padArthoMkA sAmAnya jJAna nahIM hogA taba taka vizeSa jJAna nahIM ho sakatA, ghaTa jaba taka sAmAnya rUpase ajJAta banA rahegA taba taka usakA nIlAdi ghaTa isa prakArake vizeSa rUpa se jJAna ho nahIM sakatA / aisI koI bhI yukti nahIM hai jo sAmAnyarUpase ajJAta padArthakA vizeSarUpase bhI jJAna ho jAnekI sAdhikA ho / isa kathanase paramAtmAke bhI darzanaupayoga aura jJAnaupayoga ye donoM kramika haiM yaha bAta pradazita hotI hai| paramAtmA viditaparamArtha hone se tathA kRtakRtya honese nispRha pravRttizAlI rahate haiN| unake kisI bhI vastukI cAhanA nahIM hotii| cAhanA-icchA yaha mohakA eka bheda hai, mohake sarvathA abhAva ho jAnese ane ananta darzananA dhAraka kevalI paramAtmAnA padathI vibhUSita banI jAya che. sUtrastha "jAnAti pazyati" sAme yA56 mA vAtanI sUcanA 42 cha ke paramAtmA prathama padArthone sAmAnya rUpathI avalokana kare che pachI te padArthone vizeSa rUpathI jANe che. A mAnelI vAta che ke sAmAnyajJAnapUrvaka ja vizeSajJAna thatuM rahe che. ema nathI ke sAmAnya jJAnanA abhAvamAM vizeSa jJAna prApta thAya. jyAM sudhI padArthonuM sAmAnya jJAna thaze nahIM tyAM sudhI vizeSa jJAna thaI zakavAnuM nathI. ghaTa jyAM sudhI sAmAnyarUpathI ajJAta banI raheze tyAM sudhI nIla Adi ghaTa A prakAranuM vizeSa rUpanuM jJAna thaI zakatuM nathI. evI kaI paNa yukti nathI je sAmAnyarUpathI ajJAta padArthanA vizeSarUpathI paNa jJAna thaI javAmAM sAdhaka bane. A kathanathI paramAtmAnA darzanane upayoga ane jJAnane upaga A banne kamika che A vAta pradarzita thAya che. paramAtmA viditaparamArtha thavAthI tathA kRtakRtya thavAthI nispRha-pravRttizALI rahe che. ene koI paNa vastunI cAhanA thatI nathI. cAhanA-IcchA e moha eka bheda che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara7 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 api ca sa eva ' vyAkhyAtarataH' vi-vividhaprakAreNa pradhAnapuruSArthatvenArabdhasUtrArthatadubhayatvena tapaH saMyamAcaraNena ca AkhyAtaH kathito vyAkhyAto mokSastatra ratam-tadadhigamatatparaH, AtyantikaikAntikAvyAbAdhazivasukhakSAyikajJAnadarzanAdiyukta ityarthaH, iha manuSyaloke sthitaH san jantUnAm AgatiM caturvidhAM gatiM paJcavidhAM tatmAyogyakarma vA parijJAya-dvividhaparijJayA jJAtvA parihatya ca 'jAtimaraNasya' icchAkA bhI vahAM para abhAva ho jAtA hai / ataH vItarAga hone se ve icchAse sarvathA pare hI rahA karate haiN| ye vyAkhyAtarata hote haiN| vyAkhyAta zabdakA artha mokSa hai / kyoM ki vahI pradhAna puruSArtharUpase kahA gayA hai| usI mokSa puruSArthako pratipAdana karane evaM usakI prAptike nimitta hI prabhune sUtra, artha aura sUtrArtha isa rUpase AgamakI prarUpaNA kI hai, tathA isIke nimitta tapa aura saMyamake AcaraNa karanekA upadeza hai| usameM ye rata rahate haiN| bhAvArtha-karmoke sarvathA abhAvase honevAlI, paramazuddha dazAkA nAma hI mukti hai aura yaha avasthA bAdhArahitasukhaviziSTa hai, kSAyika jJAna aura kSAyika darzanakA sadA isameM prakAza rahatA hai, aisI mukta avasthAse paramAtmA yukta hote haiM / paramAtmadazA hI muktidazA hai, unase bhinna vaha avasthA nahIM hai ye paramAtmA jIvanmukta avasthAmeM saMsArameM rahate hue bhI samasta saMsArI jIvoMkI caturvidha Agati aura pAMca prakArakI gati athavA usake upArjana yogya karmAko dvividha parijJAse jAnakara aura mohane sarvathA abhAva thavAthI IcchAne paNa tyAM abhAva thaI jAya che, AthI vItarAga hovAthI te IcchAthI sarvathA dUra ja rahyA kare che. e vyAkhyAtarata (mokSagAmI) bane che. vyAkhyAta zabdane arthe mokSa che, kema ke e pradhAna-purUSArtha-rUpathI kahevAyela che. e mekSa purUSArthane pratipAdana karavA ane tenI prApti nimittaja prabhue sUtra, artha ane sUtrArtha e rUpathI AgamanI prarUpaNa karela che. ane Ane nimitta tapa ane saMyamanuM AcaraNa karavAne upadeza che. AmAM e rata rahe che. bhAvArtha-karmonA sarvathA abhAvathI thavAvALI paramazuddha dazAnuM nAma ja mukti che, ane A avasthA bAdhArahita-sukha-viziSTa che, kSAyika jJAna ane kSAyika darzanane sadA AmAM prakAza rahe che, paramAtmA AvI mukta avasthAthI yukta bane che. paramAtmadazA ja mukatadazA che, enAthI bhinna e avasthA nathI. A paramAtmA jIvanmukta avasthAmAM saMsAramAM rahevA chatAM paNa samasta saMsArI jInI caturvidha Agati ane pAMca prakAranI gati athavA enA upArjanayogya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AcArAgasUtre jAtizca janma ca maraNaM ca-jAtimaraNaM tasya, vartamArga gatyAgatirUpaparibhramaNamArga vikalpitasaMsAreSTaviyogAniSTasaMyoga-dAridraya-daurbhAgya-zArIra-mAnasAdhanekaduHkhAtmakaM saMsArasrotastannidAnaM karma vA atyeti-atikrAmati ullaGghayatItyarthaH, vAGmanasayoraviSayo lokAgre zAzvataH siddho bhavatIti bhAvaH / bhU0 5 // ___tasya svarUpaM darzayati- savve' ityAdiunheM chor3akara isa saMsArasrotase ki jo janma aura maraNakA sthAna hai, tathA jisameM iSTaviyoga aura aniSTa yoga banA rahatA hai, daridratAkA jahAM nivAsa rahatA hai, durbhAgya pApa jahAM para apanA prabhAva jamAe hue par3A hai, zArIrika evaM mAnasika Adi duHkhoMkI paramparA isa jIvanako jahAM pIsatI rahatI hai, ina sarva se pare ho jAte haiN| jaba taka aghAtiyA kokA udya unake rahatA hai taba taka yadyapi ve saMsArameM rahate haiN| parantu phira bhI ve usa saMsArakI paraMparAvardhaka kameMke upArjana se rahita hI rahate haiN| ghAtiyA koke sarvathA prakSaya ho jAne se ve phira se saMsArakI prApti karAne vAle karmoke cakkara meM nahIM par3ate haiN| aghAtiyA kameM ke vinaSTa hote hI muktisthAnameM jA virAjate haiN| yaha sthAna lokake agrabhAgameM sthita hai usase Age dharmAskiAya kA abhAva hone se ve vahIMpara Thahara jAte haiN| isI avasthAkA nAmasiddha dazA hai| yaha saMsArI jIvoMke vacana ke agocara aura manase bhI vicArameM nahIM A sake aisI hai // sU05 / / isI avasthAke svarUpako sUtrakAra kahate haiM-"savve sraa"ityaadi| karmone vividha pariNAthI jANI ane ene pratyAkhyAna parijJAthI cheDI A saMsArasotathI ke je janma ane maraNanuM sthAna che, ane jemAM ISTaviyoga ane aniSTa saMga thatuM rahe che, daridratAne jyAM nivAsa rahe che, durbhAgya pApa jyAM pitAne prabhAva jamAvI beThA che, zArIrika ane mAnasika Adi duonI paraMparA jyAM A jIvanane pIsatI rahe che, A sarvathI dUra thaI jAya che. jyAM sudhI aghAtiyA karmano udaya ene rahe che tyAM sudhI kadAca te saMsAramAM rahe chatAM paNa te saMsAranA paraM. parAvardhaka karmonA upArjanathI rahita ja rahe che. ghAtiyA karmone sarvathA kSaya thaI javAthI e pharI saMsAranI prApti karAvavAvALA karmonA cakkaramAM paDatA nathI. aghAtIyA karmone vinaSTa thavAthI mukti sthAnamAM jaI virAjamAna bane che. A sthAna lekanA agra bhAgamAM sthita che. ethI AgaLa dhamastikAyane abhAva hovAthI te tyAM rokAI jAya che. A avasthAnuM nAma siddhadazA che. A saMsArI jInA vacanathI agocara ane manathI paNa vicAramAM na AvI zake evI che. (sU) 5) 2. asthAnA sva35ne sUtra42 4 cha-" savve sarA" tyAhi ! zrI. sAyA sUtra : 3 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 mUlam-savve sarA niyati, takA tattha na vijjai, maI tattha na gAhiyA,oe appaiTTANassa kheyanne |sendiihe, na hasse, navaTe,na taMse,nacauraMse,napaDimaMDale, na kiNhe, na nIle,nalohie, na hAlidde, na sukille, na surabhigaMdhe, na durabhigaMdhe, na titte, na kaDue, na kasAe, na aMbile, na kakkhaDe, na maue, na garue, na lahue, na sIe, na uNhe, naniddhe, nalukkhe,na kAU, na rahe, na saMge, na itthI, na purise, na annahA, parinne, sanne, uvamA navijjae, arUvI sttaa| apayassa payaM nasthi // sU0 6 // ___ chAyA--sarve svarA nivartante, tarkoM yatra na vidyate, matistatra na grAhikA, ojaH apratiSThAnasya khedjnyH| sa na dIrgho, na isvo, na vRtto, na tryasro, na caturasro, na parimaNDalo, na kRSNo, na nIlo, na lohito, na hAridro, na zuklo, na surabhigandho, na durabhigandho, na tikto, na kaTuko, na kapAyo, nAmlo, na madhuro, na karkazo, na mRduH, na guruH, na laghuH, na zIto, noSNo, na snigdho, na rUkSo, na kApotaH, na ruho, na saGgo, na strI, na puruSo, nAnyathA, parijJaH, saMjJaH, upamA na vidyate, arUpiNI sattA / apadasya padaM nAsti / muu06|| TIkA--'sarva' ityAdi-yatra siddhAvasthAyAM sarve-niravazeSAH svarAH dhvanayo nivartante-pratipAdya-pratipAdakasambandhA na ghaTante, zabdAdiviSayAbhidheye sati vAcyavAcakabhAvasambandhaviSayasyAvazyambhAvAt / na ca tasyAmavasthAyAM zabdAdayaH pravRttinimittatAmupalabhanta ityAzayaH / na tatra tarkasyAvasaro'pItyAha-' tarka' ityAdi siddhadazAkA varNana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki isa siddha dazAmeM samasta svara-dhvaniyAM pratipAdyapratipAdakarUpa saMbaMdhase para rahatI haiN| arthAt-isa siddha avasthAkA pUrNa-svarUpa-varNana kisI bhI zabdadvArA nahIM ho sakatA hai| jo padArtha zabdAdika kA viSayabhUta huA karatA hai vahIM para vAcyavAcakabhAva saMbaMdhakI ghaTanA ghaTita hotI hai, siddhadazA jo zabdake agocara hai usameM phira vAcyavAcakabhAva saMbaMdha ghaTita bhI - siddhadazAnuM varNana karatAM sUtrakAra kahe che ke A siddhadazAmAM samasta svarodhvanIo pratipAdya-pratipAdakarUpa saMbaMdhathI dUra rahe che. arthAta- A siddha avasthAnA pUrNa svarUpanuM varNana keIpaNa zabda dvArA thaI zakatuM nathI. je padArtha zabdAdikanA viSayabhUta thayA kare che tyAM vAcyavAcaka-bhAva-saMbaMdhanI ghaTanA ghaTita hoya che. siddhadazA je zabdathI agocara che emAM pachI vAvAcakabhAvasaMbaMdha ghaTita paNa kema thaI zake. ghaTa arthamAM ghaTa zabdanI pravRttinimitta ghaTanarUpa kriyA che. eTale ghaTa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AcArAgasUtre api ca tarka:-UhApohaH padArthavizeSAdhyavasAya ityarthaH 'evaM ced evaM bhaved ' ityAkArakaH kalpanAvizeSo na vidyate, zabdAdiviSayasyAvasara eva tarkasyAvasaro bhavati tadabhAve kutastakasambhavaH, evaM ced evaM syAdityubhayatrApi zabdaviSayasyaikaise ho sakatA hai| ghaTa arthameM ghaTa zabdakI pravRttikA nimitta ghaTanarUpa kriyA hai, ataH ghaTa zabda ghaTa arthakA pratipAdaka honese unameM paraspara vAcyavAcakasaMbaMdha sughaTita ho jAtA hai / isa prakAra isa dazAmeM pravRtti ke nimittabhUta zabdAdika upalabdha nahIM hote; kAraNa ki jo bhI zabda vahAM para pravRtta hoMge ve usase saMpUrNa dharmakA-svarUpakA yugapat pratipAdana nahIM kara sakate haiM / dhvaniyAM kramika hotI haiM, aura krama 2 se hI vastu ke svarUpakA pratipAdana karatI haiN| jisa svarUpakA pratipAdana unake dvArA hotA hai vahI svarUpa usakA nahIM hai, vaha to usakA pratipAdya viSaya ekadeza par3atA hai, utane svarUpamAtra to vaha vastu hai nahIM; ataH anaMtadharmAtmaka honese usakA ekadharmamukhena sampUrNa rUpase kathana zabdAdi dvArA ho nahIM sktaa| pramANase ho jAvegA? to isa prakArakI AzaGkA uttara yahI hai ki pramANa svAnubhavagamya hai, vaha vacanase nahIM kahA jA sakatA hai, jo vacanase kahA jAtA hai vaha nayakA viSaya par3atA hai| isa apekSAse yahAM para siddhadazAko avAcya kahA hai| vaise to siddha avasthAke svarUpakA varNana zAstrakAroMne jitanA bhI ho sakA hai kiyA hI hai| parantu yahAM para jo use avaktavya kahA hai usakA bhAva sirpha zabda ghaTa arthane pratipAdaka hovAthI enAmAM paraspara vAcavAcaka saMbaMdha sughaTita bane che. A prakAre A dizAmAM pravRttinA nimittabhUta zabdAdika upalabdha nathI banatA. kAraNa ke je paNa zabda tyAM pravRtta hoya te enA saMpUrNa dharmanA svarUpanuM yugapat (ekIsAthe) pratipAdana karI zakatA nathI. dhvanI kamavAra thAya che ane kama kamathI vastunA svarUpanuM pratipAdana kare che. je svarUpanuM pratipAdana enA dvArA thAya che e ja A svarUpa enuM nathI hotuM, e te enA pratipAdya viSaya ekadeza paDe che. tAvasvarUpa mAtra te e vastu nathI, AthI anaMta dharmAtmaka hovAthI enuM saMpUrNa rUpathI kathana eka dharmavaDe zabdAdidvArA thaI zakatuM nathI. pramANathI thaI jaze?--A prakAranI AzaMkAne uttara A che ke pramANanuM kathana svAnubhavagamya che, e vacanathI kahevAI zakatuM nathI. je vacanathI kahyuM jAya che te nayarUpa bane che. A apekSAthI ahiM siddhadazAne avAcya kahela che. ema te siddha avasthAnA svarUpanuM varNana zAstrakArothI jeTaluM paNa banyuM che, te karela che paraMtu ahIM tene avyakta zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 231 itanA hI hai ki padArthakA vAstavika samasta svarUpa zabdoMdvArA pratipAdita ho hI nahIM sakatA! jitanA svarUpa kevaliyoMne apane kevalajJAnase padArthakA jAnA hai usase anantaveM bhAgakI unhoMne apanI dhvanidvArA parISadAke bIcameM prarUpaNA kI hai, jitane aMzakI prarUpaNA kI hai usase anantaveM bhAgakI dhAraNA gaNadharoMke jJAnameM huI hai| jitanI dhAraNA huI hai usase bhI anantaveM bhAgakI unhoMne racanA kI hai| isa apekSAse bhI siddha avasthAke samasta svarUpakA varNana zabdoMdvArA nahIM ho sakatA ! isIliye usa siddha dazAmeM tarkako bhI sthAna nahIM hai| tarka zabdakA artha UhApoha hai / UhApoha usImeM hotA hai jo zabdakA viSaya hotA hai / zabdake aviSayabhUtameM tarka nahIM hotA / isI khyAla se TIkAkArakA yaha kathana ki " padArthavizeSAdhyavasAyaH" padArtha vizeSakA adhyavasAya svarUpa tarka vahAM nahIM hotA sarvathA satya hai / yadi yaha viSaya aisA hai to aisA hogA" isa prakArakA kalpanAvizeSa vahIM para hotA hai jo zabdakA viSayabhUta hotA hai| yaha " evaM cet evaM bhavet " kalpanAvizeSa svayaM zabdamaya hai, aura yahI tarkakA AkAra hai, ataH isa prakAra ke tarkakI pravRtti usa avasthAmeM nahIM hotI, kAraNa ki " evaM cet evaM syAt " ina donoM jagahoM meM zabdaviSaya-padArthakA hI avalambana hotA kahela che ane bhAva phakta eTale ja che ke padArthanA vAstavika samasta svarUpa zadvArA pratipAdita thaI ja na zake. kevalIoe pitAnA kevalajJAnathI padArthanuM ja svarUpa jANela che, enA anantamA bhAganI emaNe potAnA divyadhvani dvArA sabhA vacce prarUpaNa karI che. jeTalA aMzanI prarUpaNA karI che enAthI anantamAM bhAganI dhAraNA gaNadharonA jJAnamAM thaI che. jeTalI dhAraNA thaI che ethI atakhtamA bhAganI emaNe racanA karI che. A apekSAthI paNa siddha avasthAnuM samasta rUpanuM varNana zabda dvArA nathI thaI zakatuM. A kAraNe e siddhadazAmAM takane sthAna nathI. tarka zabdane artha uhApoha thAya che. uhApoha emAM hoya che je zabdano viSaya hoya che. zabdanA aviSaya bhUtamAM taka nathI hotuM. A kAraNe ja TI2nu se 4thana cha, "padArthavizeSo'dhyavasAyaH " pahA vizeSanA mdhyvasAya svarUpa tarka tyAM thato nathI e sarvathA satya che. "A viSaya e che to ema haze, A prakArane ka95nAvizeSa e sthaLe thAya che je zabdano viSaybhuut hoya che. 2 // " evaM cet evaM bhavetU" 46panAvizeSa svayaM zamaya cha ane e ja tarkano AkAra che. AthI A prakAranA takanI pravRtti e avasthAmAM nathI thatI. 29 3-5 evaM cetU evaM syAt' mA bhanne yA viSaya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 AcArAgasUtre vAvalambanAt , mUle 'takA' ityatra prAkRtatvAta strItvam / tarkAbhAve hetumAha -'mati 'rityAdi-tatra siddhAvasthAyAM 'matiH' mananaM matiH manovyApAraH padArthacintanarUpA, sA cautpattikyAdibhedAccaturvidhA; na grAhikA-nAnubhAvayitrI, hai| isI viSayako vizeSa rItise spaSTa karaneke liye sUtrakAra-"matistatra na grAhikA" kahate haiN| matiH-mananaM matiH-vicAra karanekA nAma mati hai| yaha matirUpa mAnasika vyApAra ki jisameM padArthoM ke cintavanake prati mAnasika dhArA daur3atI rahatI hai tathA jisake autpattikI Adi 4 cAra bheda haiM, usa siddha dazAkA anubhava karanevAlA nahIM ho sktaa| kyoM ki usa dazAmeM saMkalpavikalparUpa kalpanAmAtrake liye avasara hI nahIM hai| jo karmoMse yukta-lipta haiM, aisI AtmAoMko muktikA lAbha nahIM hotA-isa bAtako batAneke nimitta sUtrakAra "ojaH apratiSThAnasya khedajJaH" kahate haiN| jo sakala karmoM ke malase rahita ho cuke haiM ve hI AtmA mokSasukhakA anubhava karanevAle hote haiM, arthAt karmamalImasa AtmA usa sukhase sadA vaMcita hI rahA karate haiN| apratiSThAna zabdakA artha mokSa hai| kyoM ki audArika Adi zarIroMkA athavA karmokA sadbhAva isa avasthAmeM nahIM rahatA hai / isa mokSakA ki jo avyAbAdhassukhasvarUpa hai kameMse malina AtmA anubhava bhI padArthanuM ja avalambana thAya che. A viSayane vizeSa rItathI spaSTa karavA mATe sUtra42-" matistatra na grAhikA" he che. matiH-mananaM matiH-viyA2 42pAnu nAma mati che-A matirUpa mAnasika vyApAra ke jemAM padArthonA cintavana tarapha mAnasika dhArA deDatI rahe che tathA jenA autpattikI Adi cAra bheda che e siddhadazAne anubhava karavAvALI banI zakatI nathI, kema ke tevI dazAmAM saMkalpavikalparUpa kalpanAmAtrane paNa avasara nathI. je karmothI yukta che tevA AtmAone muktino lAbha thato nathI-A vAta batAvavA nimitta sUtrA2 " ojaH" tyA!i he cha. 2 sa48 bhanA bhaNathI 2Dita anesa che evA AtmAe mokSa sukhane anubhava karanAra hoya che. arthA-karmanA maLathI baMdhAela AtmAo e sukhathI sadA vaMcita ja rahyA kare che. apratiThAna zabdano artha mekSa che. kema ke audArika Adi zarIreno ane karmone sadabhAva e avasthAmAM rahetuM nathI. A mokSa ke je avyAbAdha-sukha-svarUpa che tene anubhava karmothI malina AtmAo kaI rIte karI zake. avyAbAdha zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 233 " tatra saMkalpa - vikalpa - kalpanAmAtrasyAnavasarAt / karmasamanvitasya mokSagamanaM na bhavatIti darzayati-- ' oja ' iti / ojaH = ojorUpaH sakalakarmamalarahitatvena jyotiHsvarUpaH api ca apratiSThAnasya na vidyate pratiSThAnamaudArikAdizarIrasya karmaNAM vA avasthitiryatra so'pratiSThAno mokSastasya mokSasukhasyetyarthaH, khedajJaH=anubhAvukaH, tatra vimalajJAnasadbhAvAt / atra vedazabdenA'nubhavarUpo'rthI gRhyate / kizca tadA sa dIrgho lambo na, isvo vAmano na vRttaH vartulAkAro na, tryasraH = trikoNo na, catusraH = catuSkoNo na, parimaNDala: saMsthAnavizepacAn na, upalakSaNAt sakalasaMsthAnavarjitaH etacca parimANamavalambya proktam, atha varNamAzritya kathayati - 'na kRSNa' ityAdi - kRSNo na, nIlo na, lohitaH = rakto na hAridraH = pIto na, zuklaH = zveto naH gandhamAzrityocyate 'na surabhI' tyAdikaise kara sakate haiM / avyAbAdha sukharUpa mokSakA anubhava vinA nirmala jJAnake nahIM ho sakatA / saMsArI AtmAoM - malina jIvoMke isa nirmala Sarah prakaTatA hai hI nahIM / isakI prakaTatA to unhIM ke hotI hai jo karmamala - kalaMkase nirmukta ho cuke haiN| khedajJa- zabda ghaTaka khedakA artha yahAMpara prakaraNa se anubhava rUpa grahaNa kiyA gayA hai| usa mukti avasthAmeM rahane vAlA AtmA na dIrgha - vistRta hotA hai, na lambA hotA hai, na hrasvachoTA hotA hai, na gola hotA hai, na trikoNa hotA hai-na catuSkoNa hotA hai, na parimaNDala - gola AkAravAlA hotA hai, upalakSaNase aura bhI jitane AkAra hote haiM una AkAravAlA bhI nahIM hotA hai| yaha AkAra viSayake abhAvakA kathana parimANako le kara kiyA hai| aba varNako lekara kathana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki muktimeM rahA huA AtmA na kAlA hotA hai, na nIlA hotA hai, na lAla hotA hai, na sukharUpa mAkSanA anubhava niLa jJAna vinA thatA nathI. saMsArI AtmAemalina jIvAne A niLa edhanI pragaTatA che ja nahi. AnI pragaTatA tA ane ja thAya che je kama maLakalakathI nimukta thayA che. khedajJa zabdamAM sthita kheda zabdane artha ahiM prakaraNathI anubhavarUpa grahaNa karela che. evI mukti avasthAmAM rahevAvALA AtmA na dIrgha-vistRta hAya che, na lAMkhA hoya che, na nAnA hoya che, na gALa hAya che, na trikoNa hAya che, na catuSkALu hoya che, na parimaMDaLa eTale goLAkAravALA heAya che, upalakSaNathI jeTalA paNa khIjA AkAra hoya che te AkAravALA paNa nathI. A AkAraviSayanA abhAvanuM kathana pariNAmane lai kahela che, have va Azraye sUtrakAra kahe che ke muktimAM rahela AtmA na kALA hoya che, na lIlA hAya che, na lAla hAya che, na pILA hoya che, ane na to sapheda hAya che, tyAM vizuddha AtmA 30 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AcArAgasUtre surabhigandhaH sugandhavAn na, durabhigandhaH-durgandhavAn naH rasamAzritya kathyate 'na tikta' ityAdi-tiktaH marIcAdivat na, kaTuko nimbAdivad na, kaSAyaH-harItakyAdivad na, Amla:=amlikAvad na, madhuro na; sparza niSedhayati-na karkaza' ityAdi-karkazaH kaThino na, mRduH komalo na, laghuna guruna, zIto na, uSNo na, snigdhaH cikkaNo na, rUkSaH rasarahito'pi na, kApotaH kApotalezyAyukto na, madhyagrahaNAdAdyantagrahaNam , tena sakalalezyArahita ityarthaH, yadvA-kAyaH kAyavAn na, na pIlA hotA hai, aura na sapheda hI hotA hai / vahAM para vizuddha AtmA na acchI gaMdhavAlA hotA hai, na durgadhavAlA hotA hai, na mirca AdikI taraha tikta rasavAlA hotA hai, nimba-nIma AdikI taraha na kaTuka rasa vAlA hotA hai, haraDa AdikI taraha na kaSAya rasavAlA hotA hai, imalI AdikI taraha na Amla rasavAlA hotA hai aura na zakkarakI taraha mIThe rasavAlA hI hotA hai| isI taraha vahAM na kaThora sparza hotA hai, na komala sparza hotA hai, na laghu sparza hotA hai, na bhArI sparza hotA hai, na zIta sparza hotA hai, na uSNa sparza hotA hai, na snigdha sparza hotA hai, na cikanA sparza hotA hai aura na rUkSa sparza hotA hai| kApotalezyA bhI vahAM nahIM hotI hai / lezyAoMmeM kApotalezyA yaha madhyameM AI hai, isa ke grahaNa se Adi aura antakI lezyAoMkA bhI grahaNa ho jAtA hai| isaliye yaha samajhanA cAhiye ki vahAMpara chaoM lezyAoMkA sadbhAva nahIM hai| vahAM audArika Adi pAMca zarIroM meM se kisI bhI zarIrakA sadbhAva na na sArI sugaMdhavALA hoya che, na durgadhavALA hoya che, maracAM ItyAdinI mAphaka na tIkhA rasavALA hoya che, lImaDA vi. nI mAphaka na kaDavA rasavALA hoya che, haraDe ItyAdinI mAphaka na kaSAyarasavALA hoya che, AmalI ityAdinI mAphaka na khATA rasavALA hoya che. ane sAkaranI mAphaka na te mIThA rasavALA hoya che. Aja rIte tyAM na kaThora sparza hoya che, na komaLa sparza hoya che, na laghu sparza hoya che, na bhArI sparza hoya che, na zItaLa sparza hoya che, na uSNa sparza hoya che, na snigdha sparza hoya che, na cIkaNe paze hoya che, ane na te lukho sparza hoya che. kAtilezyA paNa tyAM nathI thatI. vezyAomAM kApatalezyA madhyamAM Avela hovAthI enA grahaNathI Adi ane antanI vezyAonuM paNa grahaNa thAya che. jethI e samajavuM joIe ke e sthaLe e lezyAone sabhAva nathI. e dArika Adi pAMca zarIramAMthI kaI paNa zarIrane sadbhAva na hovAthI teo akAya bane che. karma rUpI bIjane sarvathA prakSaya thaI zrI mAyAga sUtra : 3 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 6 235 na ruhaH, rohati-punaH-punaH prAdurbhavatIti ruhA utpattimAn na, karmabIjAGkurasya sarvathA dagdhatvAt , ata eva na 'saGgaH 'saGgo'syAstIti saGgA-saMyogavAn na, sarvasaGgarahita ityarthaH / na strI, na puruSaH, nAnyathA-strIpuruSatvAbhAvAnnapuMsako'pi netyarthaH / niSedhavAkyairatra vAGmanasayoragocaratayA kenApi rUpeNa vaktumazakya iti pratipAditam / hone se ve akAya hote haiN| karmarUpI bIjake sarvathA prakSaya ho jAnese ve phira muktise isa saMsArameM pIche lauTa kara nahIM Ate haiN| jaba unheM punaH saMsAra dazA hI nahIM hotI hai to isase yaha bhI spaSTa siddha hai ki ve kisI bhI prakArake saMyogase lipta bhI nahIM hote haiN| usa avasthAmeM samasta saMyogakA unake abhAva rahatA hai| unake na strIliGgakA, na puruSaliGgakA, aura na strI puruSake abhAvasvarUpa napuMsaka liGgakA hI sadbhAva hotA hai, ve aliGga hote haiM / yahAM para rUpAdika paugalika dharmoM ke niSedha se yaha bAta jAnI jAtI hai ki ve kisa rUpameM haiM yaha hama chadmastha na vacana se kaha sakate haiM aura na manase hI vicAra sakate haiN| unakA svarUpa chamastha jIvoMke mana aura vacanake agocara hai| jaba yaha bAta hai to hama kisI bhI svarUpase unheM nahIM kaha sakate haiN| vANI aura mana ye donoM hI vastue~ paudgalika haiM, paudgalikoMse apaudgalikakA na pUrNarUpase varNana hI ho sakatA hai aura na spaSTarUpase vicAra hI ho sakatA hai| zuddha svarUpako javAthI te muktithI A saMsAramAM pharI pAchA AvatA nathI. jyAre teone pharI saMsAradazA nathI thatI te ethI e spaSTa che ke eo kaI paNa prakAranA saMgathI lipta thatA nathI. te avasthAmAM samasta saMgane viga rahe che. tene na strIliMgane, na purUSaliMgane ane na strI purUSanA abhAva svarUpa napuMsaka liMgane sadUbhAva bane che. teo aliMga hoya che. A sthaLe rUpAdika paugalika dharmonA niSedhathI e vAta jaNAya che ke teo kayA rUpamAM che te, ame chadmastha chIe mATe vacanathI na kahI zakIe ane na te manathI vicArI zakIe. enAM svarUpa chastha jInA mana ane vacanathI agocara che. jyAre A vAta che te ame keI paNa svarUpathI ene oLakhI zakatA nathI. vANuM ane mana bane vastuo paugalika che, paudgalikothI apaudgalikonuM pUrNa rUpathI varNana thai zakatuM nathI. ane na te spaSTarUpathI vicAra paNa thaI zake che. zuddha svarUpane jANavA mATe zuddha anubhava ja kAma Ape che. eTale jenuM vANIthI varNana ane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 AcArAgasUtre kintu parijJaH sakalAtmapradezaiH sakalavastutattvasya jJAtA, evaM 'saMjJaH' saM= samyag jAnAti pazyatIti saMjJaH anantajJAna-darzanAdisamanvita ityarthaH, tatsvarUpamupamayA'pi jJAtumazakyamityAha-'upame'tyAdi-upamAnam-upamA sAdRzyaM na tatra jAnaneke liye zuddha anubhava hI kAma detA hai| ataH jisakA vANIse varNana aura manase vicAra taka bhI nahIM ho sakatA hai usakA kathana bhI kaise kiyA jA sakatA hai yaha svayaM eka anubhavagamya bAta hai| ve siddha bhagavAn kevalajJAnake AvAraka (Dhakana) jJAnAvaraNIya karmake sarvathA vinAza ho jAnese vizuddha samasta AtmapradezoM ke dvArA sakala vastutattvake jJAtA haiM, isase unakA jJAna ananta hai yaha bAta spaSTa ho jAtI hai / kyoM ki ananta padArthoko viSaya karanevAlA jJAna ananta hue vinA nahIM raha sakatA, tathA anaMtajJAnake hue vinA una anaMta padArthoM kA hastAmalakavat sAkSAtkAra bhI nahIM ho sktaa| jJAnake pahile darzana hotA hai, vinA darzanake jJAnakA sadbhAva nahIM mAnA gayA haiM, isa liye jaba unake jJAnameM anantatA hai to isase yaha bhI yuktiyukta hai ki unakA darzana bhI anaMta hai| isI bAtakA bodhana "saMjJa" isa padase sUtrakArane kiyA hai| zaGkA-jisa prakAra sAMsArika padArthoMkA varNana kisI padArthakI upamA dekara karane meM AtA hai, usI prakArase siddhoMkA varNana bhI Apa hameM upamA de kara samajhA dIjiye ? manathI vicAra paNa thatuM nathI enuM kathana paNa kema karI zakAya, A svayaM eka anubhavagamya vAta che. A siddha bhagavAna kevaLajJAnanA DhAMkaNarUpa jJAnAvaraNIya karmane sadA vinAza thavAthI vizuddha samasta Atmapradeza dvArA sakala vastutatvanA jJAtA che; AthI tenuM jJAna anata che, A vAta spaSTa che. kemake ananta padArthone viSaya karavAvALA jJAna anaMta thayA vagara rahetuM nathI, ane anaMta jJAna thayA vinA e ananta padArthonA hastAkamalavatuM sAkSAtkAra paNa thaI zakatuM nathI. jJAnanAM pahelAM darzana thAya che, darzana vagara jJAnane sadbhAva mAnavAmAM AvatuM nathI. A mATe jyAre enA jJAnamAM anantatA che te AthI e paNa yuktiyukta che ke tenuM darzana paNa ananta cha. yA vAtanu modhana " saMjJa" mA 54thI sUtradhAre 42 che. zaMkA-je prakAre sAMsArika padArthonuM varNana koI padArthanI upamA ApIne karavAmAM Ave che, eja prakArathI siddhonuM varNana paNa amane upamA ApI samajAve? zrI. mAyAgasatra : 3 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 vidyte| siddhasvarUpaM na kenApyupamAtuM zakyate / tasya kIdRzI sattetyAha- arUpiNI'-tyAdi-tasya yuktAtmanaH sattA-sadbhAvaH sA arUpiNI kenApi rUpeNa vaktuma___ uttara-kahanA to ThIka hai, parantu unake Age yadi hameM koI upamA dRSTipatha hotI to hama usake dvArA unakA varNana bhI kara dete| parantu unake Age to upamA hI asta hai, unakI upamA unameM hI hai| ataH " upamA tatra na vidyate" kisI bhI padArthakI upamAse hama unake svarUpakA kathana nahIM kara sakate haiN| ve anupameya haiN| zaGkA-unakI sattA kaisI hai-unake astitvakA kisI bhI rUpase varNana ho sakatA hai? uttara - "arUpiNI sattA" unakI sattA arUpiNI hai, ataH unake astitvakA varNana kisI bhI rUpase nahIM ho sakatA hai / kisI bhI rUpa se jisakA kathana na ho sake usakA nAma "arUpiNI" hai / pahile yaha prakaTa hI kiyA jA cukA hai ki siddhadazA rUpa, rasa, gaMdha aura sparzAdise rahita hai| tathA isva, dIrghatvAdika dharma usameM sambhavita nahIM hote haiN| ye saba pudgalake dharma haiM / pudgala hI mUrtika hai, bAkI dravya amUrtika haiN| AtmA bhI karmabandhakI dazAmeM yadyapi mUrtika mAnA gayA hai, parantu apane nijasvarUpa athavA siddha avasthAkI apekSA se vaha amUrtika hI uttara-kahevuM te ThIka che, paraMtu enI AgaLa kadAca amane koI upamA daSTipatha thAta to ame enuM varNana paNa karI deta, paNa enI AgaLa te apamAna ra manA cha, memanI rupamA samanAmA 4 cha. meTale " upamA tatra na vidyate" 5 pahAtha nI mAthI ma tebhanA sva35nu 4thana 4za zakatA nathI. e upamAthI para che. zaMkA-emanI sattA kevI che-emanA astitvanuM koI rUpathI varNana thaI zake che? uttara--" arUpiNI sattA" bhanI sattA 23pI cha. amanA mstitvanuM varNana koI paNa rUpathI thaI zake nahi. kaI paNa prakAre jenuM varNana na 5 zatenu nAma " bha3pijI" cha. paDasAM se ghucha haisiddha dazA rUpa, rasa, gaMdha ane sparzAdithI rahita che tathA hasva, dIrghatvAdika dharma emAM saMbhavita thatuM nathI. A badhA pugalanA dharma che. pudgala ja mUrtika che. bIjA dravya amUrtika che. AtmA paNa karmabaMdhanI dazAmAM mUrtika mAnavAmAM Ave che, paraMtu potAnA nijasvarUpa athavA siddha avasthAnI apekSAthI amUtika ja che. eTale amUrtika AtmAnuM hasvatva Adi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AcArAGgasUtre zakyA, tatra dIrghatvAdi sakalaviSayA'pratipAdanAt api ca- apadasya na vidyate padaM sthAnamavasthAnavizeSo yasya so'padastasya, padaM - padyate budhyate yenArthastatpadaM = tadvAcakaH zabdaH, tannAsti / yaH kazcidabhidhAtuM yogyo bhavati sa sarva eva zabdAdiviSaSayAbhidhAnena vaktuM zakyo, na cAyaM tatheti tAtparyam // 06 // isa hai| ataH amUrttika AtmAkA hrasvatvAdika rUpa na honese unake dvArA usa ke astitvakA varNana ho bhI kaise sakatA hai ? athavA " arUpiNI " zabdake dvArA mukta AtmAkI sattA rUparahita hI varNita huI hai, to bhI tadavinAbhAvI rasa, gaMdha aura sparzakA bhI rUpake niSedha se niSedha huA hI samajhanA cAhiye / "" apadasya padaM nAsti " jisakA koI pada-sthAna athavA avasthAna vizeSa nahIM hai vaha apada hai / jisake dvArA arthakA bodha hotA hai vaha pada hai| apadakA vAcaka koI pada - zabda nahIM hotA hai / jo kahane ke yogya hotA hai vahI kahA jA sakatA hai / ghaTAdika padArtha ghaTAdi zabdadvArA isa liye pratipAdita hote haiM ki ve una zabdoMdvArA kahe jAne yogya hote haiM / vAcyavAcakabhAva yA pratipAdyapratipAdaka bhAvasaMbaMdha apane yogya padArthoMmeM hI huA karatA hai, anyatra nahIM / siddhadazA apada hai; ataH isakA varNana karanevAlA koI bhI pada nahIM hai / vizeSa - yaha saba kathana AtmAke zuddha svarUpakI dRSTise nizcayanayake abhiprAyako le kara hI kiyA gayA samajhanA cAhiye / unakA vAcaka koI zabda nahIM hai ityAdi kathana sarvathA rUpa na hovAthI enI mAraphata enA astitvanuM varNIna paNa kaI rIte thai zake? " arUpiNI A zabda dvArA mukta AtmAnI sattA, rUparahita ja kahevAmAM AvI che, te paNa tenI sAthe ja rahenAra rasa, gaMdha ane sparzonA paNa rUpanA niSedhathI niSedha thayA ja samajavA joI e. athavA z' 66 apadasya padaM nAsti " menuM ardha yaha-sthAna athavA vyavasthAna vizeSa nathI e apada che. jenA dvArA arthanA medha thAya che e padma che. apadanA vAcaka koI paTTa--zabda nathI, je kahevA cAgya hoya che e ja kahevAya che. ghaTArdika padArtha ghaTAdi zabdathI A mATe pratipAdita hoya che ke te e zabdo dvArA kahevAne ceAgya hoya che. vAcyavAcakabhAva athavA pratipAdyapratipAdaka bhAva saMbaMdha potAnA ceAgya padArthomAM ja hoya che, anyamAM nahi. siddha dazA apada che, AthI enu varNana karanAra koI pada nathI. vizeSa-A badhuM AtmAnA vizuddha rUpanI dRSTithI nizcaya nayane abhiprAya laI ne kahevAyu che, ema samajavuM joI e. enA vAcaka koI zabda nathI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 lokasAra a. 5. u. 6 tadeva prakaTayannupasaMharati-' se na ' ityAdi yadvA-'na dIrgha' ityAdinA zabdAdivizeSo nirAkRtaH punastatsAmAnyanirAkaraNAyAha-' se na' ityaadi| mUlam-se na sadde na rUve na gaMdhe na rase na phAse icceva ttibemi // suu07|| chAyA-sa na zabdo narUpaM na gandho na raso na sparza ityevamiti bravImi / / 07 / / TIkA-'sa na' ityAdi-sa muktAtmA na zabdasvarUpaH, na rUpAtmakaH, na ekAnta rUpase nahIM samajhanA cAhiye / anyathA ve sarvathA avaktavya hone se avaktavya isa zabdake dvArA bhI nahIM kahe jA sakeMge, tathA rUpa rasa gandhAdikA niSedha bhI vahAM nahIM ho skegaa| tathA inake abhAvAtmaka"rUpAdi rahita haiM " ityAkAraka-bodhake ve grAhya bhI nahIM hoNge| isa liye yaha saba kathana siddha svarUpakI pUrNa dazAkA vAcaka koI zabda nahIM hai itane hI meM caritArtha samajhanA cAhiye / suu06|| isI pUrvokta viSayako punaH prakaTa karate hue sUtrakAra usakA "sena" ityAdi sUtradvArA upasaMhAra karate haiM, athavA-"na dIrghaH" ityAdi padoM dvArA usa avasthAmeM dIrghatvAdi-vizeSa-dharmavAcaka vizeSa zabdoM kI viSayatAkA hI niSedha kiyA gayA hai, sAmAnya rUpase zabdAtmakatAdikA niSedha nahIM kiyA hai; so "se na" ityAdi sUtradvArA sAmAnyarUpase zabdAtmakatAdikA vahAM niSedha karate hue sUtrakAra kahate haiM vaha mukta AtmA na zabdasvarUpa haiM, na rUpasvarUpa hai, na gaMdhasvarUpa A kathana koI ekAnta rUpathI samajavuM na joIe, anyathA e sarvathA avaktavya hovAthI avaktavya A zabdathI paNa kahI zakAya nahi; tema rUpa, rasa, gaMdha ItyAdine niSedha paNa tyAM thaI zake nahi. tathA enA abhAvAtmaka-"rUpAdi rahita che" evI bodhathI paNa e grAhI nahi thAya A mATe siddhasvarUpanI pUrNa dazAne vAcaka koI zabda nathI-eTalAmAM ja A badhAM kathana caritArtha sArthaka samajavuM joIe (sU06) se pUrvota viSayane punaH prATa 42ta sUtra2 men| " se na" tyA sUtra dvA25sA2 42 cha. 4241-" na dIrghaH "tyAdi pothI ko. 25vasthAmA vI. tvAdi-vizeSa-dharmavAcaka vizeSazabdonI viSayatAne ja niSedha karavAmAM AvyuM che. sAmAnya35thI zamhAtmatA mAhinA niSedha nathI dhyo, bhATe "sena" tyA sUtrathI sAmAnya rUpathI zabdAtmakatA Adino tyAM niSedha karatAM sUtrakAra kahe che - e mukta AtmA ne zabdasvarUpa che, na te rUpasvarUpa che, na gaMdhasvarUpa zrI. sAyAsaMga sUtra : 3 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AcArAGgasUtre gandhAtmakaH, na rasasvarUpaH, na sparzasvarUpaH, ityevaM pUrvoktasvarUpeNa sa na zabdAdisAmAnyarUpo nApi tadvizeSarUpaH zabdAdipravRttinimittAbhAvAdeva kenApi prakAreNa vaktuM na zakya iti bhAvaH / ' iti bravImi 'tyasyArthastu prathamAdhyayanoktarItyA'vagantavyaH // mu0 7 // adhyayanaviSayopasaMhAraH asminnadhyayane ca bhogaviSayAsaktyai vrajanno muni, hiMsAdityajako nivRttaviSayAsaGgo muniH sammataH / nirviNNo'pyaparigraho munirasAvekAkino duSkRta mAcAryA hradasannibhAva paramatyAgazca saMvarNitaH // 1 // // itizrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka- pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka- vAdimAnamardaka-zAhUchatrapati - kolhApurarAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUSitakolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya - zrI ghAsIlAla- prativiracitAyAm AcArAGgasUtratrisscAra cintAmaNiTIkAyAM lokasArAkhyaM paJcamamadhyayanaM sampUrNam // 5 // haiM, na rasasvarUpa haiM aura na sparzasvarUpa haiM / isa prakAra vaha na zabda sAmAnyasvarUpa haiM aura na rUpa, rasa aura gaMdha Adi sAmAnya svarUpa haiM / jahAM sAmAnya dharmakA hI abhAva hai vahAM tadvizeSa hasvaAdi vizeSazabdaviSayatA tathA nIla, zukla Adi vizeSarUpatA kaise A sakatI hai? arthAt nahIM A sakatI / isaliye sAmAnya aura vizeSa rUpase zabda Adi kI pravRttike nimittakA abhAva honese hI vaha muktadazA kisI bhI prakAra se kathana karanemeM nahIM AtI hai / " iti bravImi " ina padoM kA artha prathama adhyayana meM ukta rItike anusAra jAna lenA caahiye| mU07 che, na rasasvarUpa che, ane na tA spardhA svarUpa che. A prakAre na zabda sAmAnya svarUpa che, ane na rUpa, rasa tathA gaMdha Adi sAmAnya svarUpa che. jyAM sAmAnya dharmanA ja abhAva che tyAM AgaLa hasva Adi vizeSazabdaviSayatA tathA nIla, zukala Adi vizeSarUpatA kai rIte AvI zake ? arthAt AvI zakatI nathI. A mATe sAmAnya ane vizeSa rUpathI zabda AdinI pravRttinA nimittanA abhAva hovAthI ja ye bhuktadRzA zreI pAgu aAre uhI zAtI nathI. "iti bravImi " Ano artha prathama adhyayanamAM e kahyA pramANe jANI levA joie (s07) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 5. u. 6 isa adhyayanakA upasaMhAra padyase karate haiM-'asminnadhyayane' ityaadi| (1) pahale uddezameM-prANiyoMkI hiMsA karanevAlA, viSayoMke liye sAvadha kriyAoMmeM pravRtti karanevAlA muni nahIM hai| tathA viSayoMke liye hI vicaraNa karanevAlA aura unameM lavalIna citta banA huA bhI muni dharmase rahita hai| (2) dvitIya uddezameM-hiMsAdi pApasthAnoM se nivRtta hI muni hotA hai| (3) tRtIya uddezameM-jo parigrahase virata hai aura kAmabhogoMse rahita hai vahI virakta muni hai / (4) caturtha uddezameM-agItArtha muniko ekAkI hokara vihAra nahIM karanA cAhiye, kyoM ki isa prakArake vihArameM use aneka vighnabAdhAe~ AtI haiN| (5) paMcama uddezameM-muniko drahake samAna honA caahiye| mana, vacana aura kAyaguptise yukta honA cAhiye / strI Adike saMgase rahita honA cAhiye / samyagdarzana aura cAritrake dhAraka honA cAhiye-saMzayAdika doSavarjita honA caahiye| (6) chaThe uddezameM-unmArgameM jAnekA aura rAga evaM dveSakA sAdhuko tyAga kara denA caahiye| yaha AcArAGgasUtrake lokasAra nAmake pAMcaveM adhyayanakI AcAra cintAmaNi-TIkAkA hindIbhASAnuvAda sampUrNa // 5 // mA adhyayanana! S52 55thI 42vAmAM Ave che. "asminnadhyayane" tyA. (1) pahelA uddezamAM-prANIonI hiMsA karavAvALA ane viSayane mATe sAvadha kriyAomAM pravRtti karavAvALAne muni na kahevAya. temaja viSayane mATe ja vicaraNa karavAvALA ane emAM lavalIna citta thayelA paNa muni dharmathI rahita che. (2) bIjA uddezamAM-hiMsAdi pAsthAnethI nivRtta ja muni hoya che. (3) trIjA uddezamAM-je parigrahathI vista che ane kAmagathI rahita che e ja virakta muni che. (4) cothA udezamAM-agItArtha munie ekAkI thaI vihAra kare na joIe, kema ke A prakAranA vihArathI ene aneka vino yAve cha. (4) pAyamA zamAM-munimme dra (sarova2 )nI samAna naye. mana, vacana ane kAyAthI virakta banavuM joIe. strI AdinA saMgathI dUra rahevuM joIe, samyagdarzane jJAna ane cAritranA dhAraka banavuM joIe. saMzaya Adi hopothI 2lita nase. (6) 71! udezamai-SbhAgamana, 202 // mane deSanA tyAga karI devo joIe. A AcArAMgasUtranA lokasAra nAmanA pAMcamA adhyayananI AcAra ciMtAmaNi-TIkAne gujarAtI anuvAda saMpUrNa 5 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSThAdhyayanasya prathama uddeshH|| uktaM paJcamAdhyayanaM, tatra lokasArarUpasaMyamasya mokSasya ca svarUpaM nigaditaM, tayoH prAptirhi mAtApitrAdisaMgaparityAgena karmadhUnanena ca vinA na bhavatItyubhayaM bodhayitumidaM dhUtAkhyamadhyayanaM procyate dhUyate-apanIyata iti dhRtaM-mAtApitrAdisaMgaH aSTavidhaM karma ca / tad dhUnanAhatayA pratipAdyate yatrAdhyayane tadapi dhUtaM nigadyate / chaThA adhyayanakA prathama uddeza / pAMcavAM adhyayana kahA jA cukA hai| usake andara lokameM sArabhUta saMyama aura mokSakA svarUpa kahA gayA hai| saMyama aura muktikI prApti mAtA pitA Adi svajanoMke sAtha mamatvakA tyAga aura kokA vinAza kiye vinA nahIM hotI hai, isa kAraNa ina donoM viSayoMko samajhAneke liye isa dhUtAkhyAna kA prAraMbha kiyA jAtA hai| mumukSujanoM dvArA jo dUra-parivarjita kiyA jAya vaha dhUta hai| vaha dhUta mAtA pitA AdikA saMga aura aSTavidhakarmasvarUpa hai| kyoM ki mumukSuoM dvArA inakA hI parityAga kiyA jAtA hai / isa adhyayanameM ina donoM viSayoMko dhUnana-parityAgake yogya pratipAdita kiyA gayA hai| isaliye isa adhyayanakA nAma bhI "dhUta" ho gayA hai| chaThI adhyayanane prathama uddeza. pAMcame adhyayana kahevAI gayo che, e adhyayanamAM lekamAM sArabhUta saMyama ane mokSanuM svarUpa kahevAmAM Avela che. saMyama ane muktinI prApti, mAtA pitA Adi svajanenA mamatvane tyAga, karmone vinAza karyA vagara thaI zakato nathI. A kAraNe A banne viSayo samajAvavA mATe A dhUtAkhyAna adhyayanane prAraMbha karavAmAM Ave che. mumukSujane dvArA je dUraparivajIta karavAmAM Ave te dhUta che. e dhUta mAtA pitA ItyAdino saMga ane aSTavidharmasvarUpa che, kema ke mumukSuo dvArA ene parityAga karavAmAM Ave che. A adhyayanamAM A banne viSayane dhUnana-parityAgane yegya pratipAdita karavAmAM Avela che. A mATe A adhyayannuN nama 54 " dhUta" 25 Ayu che. udarA. zrI aayaa| sUtra : 3 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 243 dhUtaM dvividhaM dravyabhAvabhedAt / tatra dravyadhUtaM vastrapAtrAdi, bhAvadhUtamaSTavidhaM karma / uktaJca "jaha malamaliNaM vatthaM, khAradavveNa nimmalaM bhavai / taha saMjameNa tavasA, kammamalaM bhavai bhAvadhuyaM" // 1 // chAyA--yathA malamalinaM vastraM, kSAradravyeNa nirmalaM bhavati / tathA saMjamena tapasA, karmamalaM bhavati bhAvadhRtam // 1 // atra bhAvadhUnanAdhikAraH / asminnadhyayane paJcoddezAH santi, tatra prathamoddeze svajanasaGgasya, dvitIye karmaNAM, tRtIye-upakaraNazarIramamatvasya, caturthe gauravatrayasya, paJcame copasargamAnApamAnAnAM vidhUnanaM pratipAdayiSyate / tatra svajanasaGgaparityAga dhRta, dravya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai| vastra aura pAtrAdika dravya dhUta haiM / aSTavidhakarma bhAva dhUta haiN| kahA bhI hai 'jaha malamaliNaM vatthaM ' ityAdi jaise malase malina huA vastra,kSAra dravya-soDA sAbuna Adise sApha kiyA jAtA hai usI prakAra bhAvasvarUpa karmarUpI maila bhI AtmAse saMyama aura tapadvArA dhoyA-sApha kiyA jAtA hai| yahAM para bhAvadhUtakA adhikAra hai| isake 5 uddeza haiM-1prathama uddeza meM svajanake saMgakA, dvitIya uddezameM kaukA, tRtIya uddezameM upakaraNa aura zarIrake mamatvakA, caturtha uddezameM tIna gauravoMkA, aura paMcama uddezameM upasargoM evaM mAna aura apamAnakA dhUnana pratipAdita kiyA hai| inameM sarva prathama sUtrakAra svajanoMke sAtha saMgake parityAgakA bodhaka prathama dhUta dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranuM che. vastra ane pAtrAdika dravyadhuut cha, aSTavidha bhAvadhUta cha. yuM para cha-"jaha malamaliNa vatthaM " tyAhi. jema maLathI gaMduM banela vastra kSAradravya-soDA sAbu vagerethI sApha karavAmAM Ave che e ja rIte bhAvasvarUpa karmarUpI melane paNa AtmAthI saMyama ane tapa dvArA chevA-sApha karavAmAM Ave che. ahIM bhAvapUtano adhikAra che. AnA pAMca uddeza che. prathama uddezamAM svajananA saMganuM, bIjA uddezamAM karmonuM, trIjA uddezamAM upakaraNa ane zarIranA mamatvanuM, cethA uddezamAM traNa goravanuM, ane pAMcamA uddezamAM upasargo ane mAna tathA apamAnanuM dhUnana pratipAdana karela che. AmAM sarva prathama sUtrakAra svajananA saMgano parityAga karavo joIe A samajAvavA mATe prathama udezane prAraMbha kare che. AmAM sahu prathama sUtrakAra e batAve che ke je padArtha je svarUpathI avasthita zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 AcArAgasUtre bodhakaH prathamoddezaH prArabhyate / tatrAdau yathA'vasthitasakalapadArthatattvajJA narA evAnupamaM dharmamupadeSTumarhantIti bodhayitumAha-'obujjhamANe ' ityAdi / mUlam-obujjhamANe iha mANavesuakkhAti se pre| jassimAo jAtIo savvao supaDilehiyAo bhavaMti, akkhAi se NANamaNelisaM // sU0 1 // chAyA-avabudhyamAnaH iha mAnaveSu AkhyAti sa nrH| yasyemA jAtayaH sarvataH sumatilekhitA bhavanti, AkhyAti sa jJAnamanIdRzam / / mU0 1 // TIkA-iha-asmin loke mAnaveSu-manuSyeSu yaH avabudhyamAnaH nirAvaraNajJAnasadbhAvAdAtmanaH saMsArasya ca yathArthasvarUpaM samyagajAnan asti, sa naraH= aghAtikarmacatuSTayasadbhAvAd manuSyadehAvasthitaH san anIdRzam-anupamam-prazasyatama-samyagiti yAvat , jJAnam-zrutacAritradharmam , atra jJAnamityanena jJAnaM jJAnakArya ca upalakSyate; AkhyAti-manuSyebhyo vdtiityrthH| tIrthaGkarA eva sarvajJAH bhavanti, atastaduktaH zrutacAritradharma eva samyagiti bhAvaH / yattu kuDyAdayo'pi uddezakA prAraMbha karate haiN| unameM sabase pahile sUtrakAra yaha batalAte haiM ki jo padArtha jisa svarUpase avasthita haiM una sakala padArthoM ko usI svarUpase jAnanevAle manuSya hI anupama dharmake kathana karaneke yogya ho sakate haiN| isI bAtako samajhAneke liye sUtrakAra kahate haiM"obujjhamANe" ityAdi / isa carAcara saMsArameM jina manuSyoMko nirAvaraNajJAnakI prApti ho cukI hai aura isIse jo AtmA evaM saMsArake vAstavika svarUpake jJAtA hue haiM, ve manuSya aghAtiyA koMke sadbhAvase manuSya zarIrameM sthita ho kara hI samyaka jJAna aura upalakSaNase usake kAryasvarUpa anupama sacce zrutacAritrarUpa dharmake upadeSTA anya saMsArI jIvoMke liye hote haiN| che te sakala padArthone te svarUpathI jANavAvALA manuSya ja anupama dharmanuM kathana karavA egya banI zake che. A vAta samajAvavA mATe sUtrakAra kahe che" obujjhamANe " tyAdi A carAcara saMsAramAM je manuSyone nirAvaraNa jJAnanI prApti thaI cUkI che ane enAthI je AtmA tathA saMsAranA vAstavika svarUpanA jANakAra banela che te manuSya aghAtiyA karmonA sabhAvathI manuSya zarIramAM sthita thavA chatAM samyajJAna ane upalakSaNathI enA kAryasvarUpa anupama-sAcA mRtacAritrarUpa dharmanA upadezaka anya saMsArI jI mATe thAya che. tIrthakaranA sivAya dharmanI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 1. u. 1 raka dharma vadantIti zAkyAH, yaccavaizeSikA ulUkabhAvena padArthAnAmAvirbhAvanaM manyante, tanna samIcInam , dharmanirUpaNaM manuSyamantareNa na saMbhavati, so'pi yadi ghAtikarmakSaye sati nirAvaraNajJAnA''virbhAvena sarvajJatAmupalabheta / evaMbhUtaH sarvajJaH svayaM kRtArtho'pi prANinAM hitAya dvAdazavidhaparSadi dharma niruupytiityuppdyte| kathaM nu nAma tIrthaGkarake sivAya dharmakA upadeza anya chadmasthajana nahIM kara sakate haiM kyoM ki ve AtmA aura saMsArake svarUpake vAstavika jJAtA nahIM hote haiN| ___ bhAvArtha-tIrthaGkara hI dharmopadezaka hote haiM, kyoM ki ve sarvajJa haiN| ataH tIrthaGkarapraNIta zrutacAritrarUpa dharma hI saccA hai; anya chadmasthajana praNIta nahIM ! zAkya loga jo yaha kahate haiM ki kuDyAdika dharmakA nirUpaNa karate haiM / tathA ajJAnI vaizeSika jo yaha kahate haiM ki padArthoMkA AvirbhAvana ulUkabhAvase hI hotA hai, so unakI yaha mAnyatA ThIka nahIM hai kyoM ki dharmakA nirUpaNa usa manuSyake vinA saMbhavita nahIM hotA hai ki jisane ghAtiyA koMke abhAvase kevalajJAnakI prApti se sarvajJatA prApta na kara lI ho / ghAtiyA ka ke vinAzase kevalajJAna kI udbhUti hotI hai aura isIkI upalabdhikA nAma sarvajJatA hai| jo sarvajJa hote haiM ve kRtArtha hote haiM, unakI pratyeka icchAe~ naSTa ho jAtI haiM, saMsArameM koI bhI aisA padArtha nahIM hotA hai jisakI unheM cAhanA ho| kRtakRtya hone para bhI ve bhavya jIvoMke puNyake udaya evaM yogoMke sadbhAva upadeza bIjA chadmasthajana karI zakatA nathI, kema ke e AtmA tathA saMsAranA svarUpanA vAstavika jANakArI nathI hotA. bhAvArtha -tIrthakara ja dharmopadezaka hoya che, kema ke e sarvajJa che. eTale tIrthaMkara praNIta zrata-cAritrarUpa dharma ja sAce che; bIjA chadmasthajana praNIta nahi! zAkyuleka je evuM kahe che ke kuDyAdika dharmanuM nirUpaNa kare che tathA ajJAnI vaizeSika che evuM kahe che ke padArthonA AvirbhAvana ulukabhAvathI ja thAya che. emanI A mAnyatA barAbara nathI, kema ke dharmanuM nirUpaNa evA manuSyanA vagara saMbhavita banatuM nathI ke jeNe ghAtIyA karmonA abhAvathI kevalajJAnanI prAptithI sarvajJAtA prApta karI na hoya. ghAtIyA karmonA vinAzathI kevalajJAnanI ubhUti thAya che. ane enI upalabdhinuM nAma sarvajJatA che. je sarvajJa bane che te kRtArtha hoya che. emanI pratyeka IcchAo naSTa thaI gaI hoya che. saMsAramAM koI paNa e padArtha nathI dekhAte jenI emane cAhanA hoya. kRtakRtya hevA chatAM paNa teo bhavya ane puNyanA udaya ane genA saddabhAvathI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 AcArAgasUtre jaDasvarUpaH kuDyAdiH jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmapAzabaddhastiryak prANI ca sarvajJavItarAgasamakakSatAM prAptumarhati, yogyadharmanirUpaNaM kattu prabhavati ? / nanu kiM tIrthaGkara eva dharmamAkhyAti ? kimutAnyo'pi ? iti ziSyajijJAsAyAmAha-'yasyemA ' ityAdi / yasya kevalinaH zrutakevalinazca imAH pratyakSabhUtAH jAtaya ekendriyAdijAtayaH sarvataH sarvaprakAraiH mUkSmabAdaraparyAptAparyAptarUpaiH supratilekhitAH ajJAnasaMzayaviparyAsanirAkaraNena yathArthato jJAtA bhavanti, sa naraH se samavasaraNa meM prANiyoMko hitAvaha upadeza dete haiM-dharmakI prarUpaNA karate haiM / jaba dharmakI prarUpaNA karanA sarvajJake AdhIna hai taba yaha kauna sacetana prANI mAna sakatA hai ki jar3a svabhAva-acetana kuDyAdika (bhitti Adi ) tathA aSTavidha karmarUpI pAzase jakar3A huA tiryaJca prANI sarvajJakI samakakSatAko pAne ke lAyaka ho sakatA hai ? arthAtusase yogya dharmakI prarUpaNA ho sakatI hai? yA vaha yogya dharmakI prarUpaNA karaneke liye zaktizAlI ho sakatA hai ? kadApi nhiiN| tIrthaGkara prabhu hI dharmakI dezanA dete haiM yA aura bhI koI detA hai ? isa prakAra ziSyakI zaGkAke nivAraNArtha "yasyemAH" ityAdi sUtrAMzakI prarUpaNA karate hue sUtrakAra kahate haiM ki kevalI aura zrutakevalI bhI dharmakI prarUpaNA karate haiN| kyoM ki unake nirdoSa-saMzaya, viparyaya aura anadhyavasAyarahita jJAnase ve pratyakSabhUta ekendriyAdika jAtiyAM sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyAptarUpase bhalIbhAMti jAne hue hote haiN| samavasaraNamAM prANIne hitAvaha upadeza Ape che-dharmanI prarUpaNA kare che. jyAre dharmanI prarUpaNa karavI sarvajJane AdhIna che tyAre e kaye sacetana prANI mAnI zake che ke jaDasvabhAva acetana kuDyAdika (bhIta Adi) tathA aSTavipakarmarUpI pAsathI jakaDAyelA tiryaMca prANI sarvajJanI samakakSAtane meLavavA lAyaka banI zake che? arthA-enAthI egya dharmanI prarUpaNa thaI zake che ? athavA te yaMgya dharmanI prarUpaNa karavA mATe zaktizALI banI zake che? hAthi nahi. (oNe nADa) tIrthaMkara prabhu ja dharmanI dezanA Ape che--athavA bIjA paNa koI Ape cha 1 // 42nI ziSyanI zAna nivAthe " yasyemAH" tyAhi sUtrAMnI prarUpaNa karatAM sUtrakAra kahe che ke kevalI ane zratakevalI paNa dharmanI prarUpaNA kare che, kema ke nirdoSa-saMzaya, viparyaya ane adhyavasAya rahita jJAnathI e pratyakSabhUta ekendriyAdika jAtIone sUkSma, bAdara, paryAya ane aparyAyarUpathI sArI rIte jANatA hoya che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rui +-- ma.main bhutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 kevalI zrutakevalI ca anIdRzam anupama-samyak prazastaM, jJAnaM zrutacAritram AkhyAti / tIrthaGkarAdanyazcaturdazapUrvadharo'pi sarvottamaM dharmamupadizatItyarthaH / muu01|| sa tIrthaGkaraH kathaMbhUtAn manuSyAnupadizatIti jijJAsAyAmAha-'se kiTTA' ityaadi| mUlam-se kiTAi tesiM samuTThiyANaM nikkhittadaMDANaM samAhiyANaM pannANamaMtANaM iha muttimaggaM, evamavi ege mahAvIrA vipparikamaMti, pAsaha ege visAyamANe aNattapanne // sU02 // - chAyA-sa kIrtayati teSAM samutthitAnAM nikSiptadaNDAnAM samAhitAnAM prajJAnavatAm iha muktimArgam , evamapi eke mahAvIrA viparAkramante, pazyata ekAna viSIdataH anyatramajJAn // suu02|| ___TIkA--sa tIrthaGkaragaNadharAdiH, iha-asmin manuSyaloke samutthitAnAMdharmAcaraNArthamudyatAnAM, nikSiptadaNDAnAM prANihiMsAnivRttAnAM, samAhitAnAm-ananya bhAvArtha-yaha pahile jo kahA hai ki tIrthaGkara prabhu dharmakA upadeza dete haiM ? yA koI anya bhI ?; so isa ziSyakI AzaGkAkA yaha uttara hai| isameM yaha batalAyA gayA hai ki tIrthaGkarake atirikta kevalI aura zrutakevalI-caturdaza pUrvadhara bhI sarvottama isa zrutacAritrarUpa dharmakA bhavya jIvoMko upadeza dete haiN| suu01|| .. ve tIrthaGkara kisa prakArake manuSyoMko dharmakA upadeza dete haiM-isa prakArakI jijJAsAke hone para sUtrakAra kahate haiM-"se kiTTai" ityaadi| ve tIrthaGkara bhagavAn athavA gaNadharAdi isa manuSya lokameM aise jIvoM ko samyagdarzana, samyak jJAna aura samyak cAritrarUpa muktike mArga (dharma)kA upadeza dete haiM jo dharmake AcaraNa karaneke liye udyata haiM, - bhAvArtha...A pahelAM je kahyuM che ke tIrthaMkara prabhu dharmane upadeza Ape che ? athavA bIjA paNa?, A pUrvokta ziSyanI AzaMkAne A uttara che, AmAM e batAvAyuM che ke tIrthaMkara sivAya kevalI ane zrutakevalI-caturdazapUrvadhara paNa saMpUrNa rIte mRtacAritrarUpa dharmane bhavya jIne upadeza Ape che. e-tIrthakara manuSyone kayA prakAranA dharmane upadeza Ape che, A prakA2nii shaas| DopAthI sUtra42 43 cha-" se kiTTai" tyAha. e tIrthaMkara bhagavAna athavA gaNadharAdika deva A manuSya lokamAM evA jene samyaka darzana, samyak jJAna ane samyak cAritrarUpa muktimArga (dharma) ne upadeza Ape che je dharmanuM AcaraNa karavA mATe utsuka hoya che. prANI. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre manasAM prajJAnavatAM heyopAdeyabuddhimatAM manuSyANAM muktimArga-samyagdarzanazAnacAritrarUpaM kIrtayati kathayati / evaM bhagavatA gaNadharAdinA vA mokSamArge pratibodhite sati eke kecid mahAvIrAH karmaripUna vinAzayituM saMyamaraNAGgaNe viparAkramantevizeSeNAtmanaH zakti prakaTIkurvanti / ekAn-kAMzcit mohavivazAn kAtarAn anyatraprajJAn bhagavaddezanetaraviSayasaMlagnopayogAn ataeva-viSIdataH priyaviyogApriyasaMyogepsitAnavAptiprabhRtibhiH pIDyamAnAn pazyata, yadvA-'aNattapanne' ityasya -'anAtmaprajJAn ' iticchAyA / Atmane hitA prajJA-AtmaprajJA avidyamAnA''tmaprajJA yeSAM te anAtmaprajJAH, tAn viSIdataH-saMyamArAdhane zlathIbhavataH-saMyama prANiyoMkI hiMsAkA jinhoMne parityAga kara diyA hai, apane dharmakarmake AcaraNameM hI jinakA mana tallIna rahatA hai, aura jo heya aura upAdeyakI buddhise samanvita haiN| isa prakAra bhagavAn vA gaNadharAdikoMke dvArA muktikA mArga samajhAye jAne para bhI koI eka manuSya karmarUpI zatruoMko parAsta karaneke liye saMyamarUpI yuddhAMgaNameM vizeSarUpase apanI zakti pragaTa karate haiM, koI eka mohase kAtara bane hue anyatra-strI putra Adi sAMsArika para padArthoM meM-jo bhagavAnkI dezanAse bAhya-bhinna viSaya haiM unameM-phaMse rahate haiM aura nirantara iSTa-priya-viyoga aura aniSTa-saMyoga tathA abhilaSitakI aprApti Adise pIDita hote dekhe jAte haiM / "aNattapanne " isakI saMskRta chAyA " anAtmaprajJAn " bhI hai| isakA artha hotA hai, ki jo AtmaprajJAvAle nahIM hai-arthAt AtmAkI hitakAraka buddhise jo zUnya hai, ataeva saMyamake pAlanake liye onI hiMsAne jemaNe parityAga karela che, pitAnA dharmakarmanA AcaraNamAM jenuM mana tallIna rahe che, ane je heya ane upAdeyanI buddhithI samanvita (yukta) che. A prakAre bhagavAna athavA gaNadharAdiko dvArA muktino mArga samajAvavAmAM AvyA chatAM paNa koI eka manuSya kamarUpI zatruone parAsta karavAmAM saMyamarUpI yuddhabhUmimAM vizeSarUpathI pitAnI zakti pragaTa kare che. koI eka mehapAsamAM baMdhAIne strI putra Adi sAMsArika padArtho ke je bhagavAnanI dezanAthI bAhya-bhinna viSaya che emAM phasAI rahe che ane niraMtara ISTa-priya-viyega tathA aniSTa saMyoga ane abhilaSita aprAptirUpa pIDAothI pIDita thatA dekhAya cha. " aNattapanne" mAnI saMskRta chAyA "anAtmaprajJAn " 54 cha. mAna! matha e thAya che ke je AtmaprajJAvALA nathI. arthAta AtmAnI hitakAraka buddhithI 2 zUnya cha, ataeva sayamanA pANavAma zithisa cha- ta25 nI pravRtti zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 249 pAlayitumapravRttAn pazyata avalokayatetyarthaH / / sU0 2 // kizca-' se bemi' ityaadi| mUlam-se bemi, se jahAnAmae kumme harae viNiviTThacitte pacchannapalAse ummaggaM se no lahai // sU0 3 / / chAyA-sa bravImi, tadyathAnAmakaH kUrmoM ide viniviSTacittaH palAzapacchannaH unmArga sa na labhate // mU0 3 // TIkA-sA bhagavanmukhAdavagatatattvaH ahaM bravImi-anAtmaprajJasya dRSTAnta kathayAmi / tadyathA nAmakaH-kazcit kUrmaH acchapaH, ide jalAzaye viniviSTacittaH= samAsaktamanAH, api ca plaashprcchnnaa-jlshaivaalnliniipauraacchaaditH| sUtre tu prAkRtakhAt pracchannazabdasya vyatyayena pUrvanipAtaH / unmArgam-UrdhvamArga-jalAdbahirdezaM na labhate, tathA saH anAtmapajJaH unmArgam UrdhvamArga-mokSamArga na labhata ityarthaH / yathA jalAzayasamAsaktalAjjalazaivAlakamalinIpatrAcchAditatvAcca kacchapo hUda eva tiSThati na jalAdvahirdezaM prApnoti, tathA'nAtmaprajJaH saMsAramahAde jo zithila hai-usa tarapha jinakI pravRtti nahIM hai, aise dekhe jAte haiN| suu02|| tathA-" se bemi" ityaadi| sUtrakAra kahate haiM ki maiM anAtmaprajJakA dRSTAnta kahatA huuN| jisa prakAra mahAruda (draha) Adi jalAzayameM rahatA huA kacchapa usameM rahe hue jala zaivAla aura kamalapatroMse DhakA rahane para jalase bAhara hokarataTa nahIM pAtA hai, usI prakAra jo anAtmaprajJa hai vaha bhI jaba taka saMsAra se bAhara nahIM hotA taba taka muktike mArgako prApta nahIM karatA hai| bhAvArtha-jaise jalAzayameM rahA huA kacchapa ki jisakI bhAvanA usase bAhara nikalanekI nahIM hai, pratyuta usI meM rahaneke liye jisakA nathI, sevA pAya che. ( sU02 ) tathA-" se bemi" tyAha! sUtrakAra kahe che ke huM anAtmaprajJanuM dRSTAMta kahuM chuM. je rIte mahAhada (draha) Adi jaLAzayamAM rahenAra kAca temAM rahelA jaLa, sevALa ane kamaLapatrothI DhAMkela rahevAthI bahAra nIkaLI kinAro meLavI zakato nathI e ja prakAre je anAtmaprajJa che e paNa jyAM sudhI saMsArathI bahAra nathI thato tyAM sudhI muktinA mArgane meLavI zakatA nathI. bhAvArtha--jevI rIte jaLAzayamAM rahela kAcabo ke jenI bhAvanA bahAra nikaLavAnI nathI paNa temAM rahevAne mATe jenuM mana Asakta che ane temAM 32 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ahmcahe 250 AcArAgasUtre viSayaniviSTacittatvAt karmapaTalAcchAditatvAcca tatraiva nimajjan avatiSThate, na tu mokSamArga prApnotIti bhaavH| ___ yadvA-unmArgam-UrdhvamArga vivararUpaM na labhate / ayaM bhAvaH-kazcinmahAdaH zaivAlAcchAdito vividhajalacarAzraya AsIt / tatraikadA tattaTasthajambUkSasya supakvaM phalamekaM zaivAlopari nipapAta, yena zaivAlamadhye kacchapagrovAmAtrapramANaM vivaraM saMjAtam / atha nijayUthaparibhraSTaH kazcita kacchapo bhrAmyan zaivAlamadhyagate vivare svacitta Asakta hai aura jo usameM rahanese hI jala, zaivAla, kamalinIke patroMse lipaTA rahatA hai,kabhI bhI vaha ida (draha )se bAhara nahIM hotA, pratyuta usImeM magna rahatA hai, usI prakAra jo anAtmaprajJa haiM ve saMsAra rUpI mahArudameM viSayoMmeM Asakta tathA karmapaTalase AvRta honeke kAraNa DUbate utarAte rahate haiM aura muktike mArgase sadA vaMcita bane rahate haiN| ___ athavA-unmArga zabdakA artha vivara (chidra) rUpa UrdhvamArga hai| mahArudake kacchapakI taraha anAtmaprajJa jIva isa mArgako nahIM pAte haiN| jaise koI eka mahAhUda thaa| usameM bahuta jyAdA zaivAla-kAI chAI huI thii| usameM aneka jalajantu rahate the| usake taTa para eka jAmunakA vRkSa bhI thA, jo pake hue phaloMse ladAlada bharA huvA thaa| usameMse eka jAmuna TUTa kara usa mahAhadako zaivAla para jA giraa| usake giranese usa zaivAlapaTalameM kacchapakI garadana pramANa jitanA eka chidra ho gyaa| isake kucha samaya bAda apane samudAya-sAthiyoMse viyukta huA koI rahevAthI je jaLa, sevALa, kamaLapatrothI lapaTAI rahe che, kyAreya te jaLAzayathI bahAra nathI nIkaLatuM, paNa temAM ja magna rahe che. e ja rIte je anAtmaprajJa che, te saMsArarUpI mahAhadamAM viSayamAM Asakta tathA kamathI gherAyela hovAne kAraNe Dubata-athaDAte rahe che ane mukitanA mArgathI sadA vaMcita bane che. mathA--bhAga zanaviva2 (chidra) 35 vA che. mhaahadanA kAcabAnI mAphaka anAtmaprajJa jIva e mArgane meLavI zakatA nathI. jema koI eka moTuM jaLAzaya hatuM. emAM ghaNuM ja sevALa-kIcaDa jAmela hatuM. emAM aneka jaLa-jaMtuo rahetAM hatAM. enA kinAre eka jAMbunuM jhADa hatuM je pAkelA phaLathI lagyuM pAmyuM hatuM. temAMthI eka jAMbu jaLAzayamAM sevALa upara jaI paDayuM. enA paDavAthI jAmelA sevALamAM kAcabAnI Doka AvI zake evuM chidra paDayuM. AnA thoDA samaya bAda potAnA sAthI samudAyathI chuTA paDela eka kAca tyAM AvI pahoMce. teNe te sevALanA chidranI aMdara pitAnI Doka zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 1 251 kIyagrIvAM pravezyo pradeze cakSuHpracAraM cakre / tato'sau zaraccandrikayA zuklIkRte bahutaratArakAsamalaMkRte gaganatale vidyotamAnaM pUrNacandramalokayat / tadavalokanena cAtIva pramuditasya tasya manasi vicAraH samudapadyata, yadi madIyavAndhavA etat svargasadRzamadRSTapUrva pazyanti tataH zobhanaM bhavedityetadavadhArya bandhUnAmanveSaNArthamitazcetazca babhrAma / saMprApya ca nijAn parivArAn punarapi tad vivaraM mArgayituM sarvataH paryaTati sma / jalAzayasya tasya vistIrNatayA tadudakaprAcuryAcca punarasau tad vivaraM na lebhe / tadvat saMsArahUde jIvakacchapaH kamazevAlavivarAdiha manuSyAryakSetrasukueka kachuvA ghUmatA 2 vahAM para A niklaa| usane usa zaivAlake vivarameM apanI grIvAko nikAla kara Uparako dekhanA prAraMbha kiyA to kyA dekhatA hai ki zaradakAlIna candrikA-jyotsnAse zubhra evaM aneka tAroMse prakAzita AkAzameM pUrNa candramaNDala camaka rahA hai / use dekhakara vaha cittameM atyanta prasanna huA aura vicArane lagA-ki ahA! yaha kitanA suramya dRzya hai / yadi mere samasta bandhujana isa adRSTa pUrva svarga jaise sundara pradezako dekheM to bahuta acchA ho| aisA nizcaya kara vaha apane bandhuoMkI khojameM vahAMse nikalA aura idhara udhara ghUma 2 kara unakI tapAsa karane lgaa| jaba ve saba use mila gaye to vaha unheM sAtha le kara usa vivarakI ora calA, parantu vaha jalAzaya adhika vistRta aura adhika pAnIse pUrNa bharA huvA thA, isaliye use vaha vivara phira na mila sakA / isI prakAra yaha anAtmaprajJa jIvarUpI kachuA bhI isa saMsArarUpa idameM paDA huvA hai aura karmarUpI zaivAlake vivarase kADhI upara javA mAMDyuM. te zuM jue che ke zaradaRtuno caMdranI snAthI zubhra ane aneka tArAothI prakAzita AkAza ke jemAM pUrNa caMdramaMDaLa camakI rahyuM che. te joI manamAM atyaMta khuzI upajI ane vicAravA lAgyuM ke ahA ! keTaluM suramya dazya che. je mArA samasta baMdhujana A aSTapUrva svarga jevA suMdara pradezane jue to ghaNuM sAruM thAya. e nizcaya karI te pitAnA samudAyanI zedhamAM nIkaLyo ane ADo avaLo pharI enI tapAsa karavA mAMDyo. jyAre badhA tene maLI gayA tyAre te e badhAne sAthamAM laI chidranI tarapha cAlya; paraMtu jaLAzaya khUba moTuM hatuM ane jaLathI pUrepUruM bharela hatuM AthI ene e chidra pharI maLI zakayuM nahIM. A ja rIte anAtmaprajJa jIvarUpI kAcabe paNa saMsArarUpI hadamAM paDela che. ane karmarUpI sevALanA vivarathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 AcArAGgasUtre lotpattisamyaksaparyantarUpaM vyomatalaM prApya mohavazAt svajanacintayA bhogacintayA vA tataH parAvRttaH san punaH saMsAramahAhUda eva paryaTati na tu mokSamArga labhate / tasmAd bhavazatasahasradurlabhaM karmavivarabhUtaM samyaktvaM labdhvA naiva tatra pramAdaH kArya iti // muu03|| anAtmaprajJAnAmanyamapi dRSTAntamAha-'bhaMjagA' ityaadi| mUlam-bhaMjagA iva saMnivesaM No cayaMti, evaM ege aNegarUvehiM kulehiM jAyA, rUvehiM sattA kaluNaM thaNaMti, NidANato te Na labhaMti mokkhaM // sU04 // ___ chAyA-bhaJjakA iva sannivezaM no tyajanti, evameke'nekarUpeSu jAtAH, rUpeSu saktAH karuNaM stananti, nidAnataste na labhante mokSam / / mU0 4 // manuSyaparyAya, AryakSetra, sukulameM janma aura samyaktvakA lAbharUpa vyomatala (AkAza) kI prApti kara mohake vazase apane sage sambandhiyoM kI evaM bhogoMkI ciMtAmeM pha~sa kara una saba prApta hue zubha avasaroMko vyartha gavAM detA hai, aura saMsArarUpI mahAidameM hI paribhramaNa karatA rahatA hai| vahAMse vaha apane uddhArake mArgakI ora nahIM baDhatA hai-mokSake mArgako nahIM pAtA hai| isaliye sUtrakAra zikSA dete haiM ki-he ziSyajana ! samyaktvako ki jisakI prApti isa jIvako hajAroM bhavoMmeM bhI durlabha hai aura jo kokA vivarabhUta hai, use prApta kara phira usakI rakSA karane meM pramAda karanA ucita nahIM hai / suu03|| ___ anAtmaprajJoMke Upara aura bhI dRSTAnta sUtrakAra prakaTa karate haiM'bhaMjagA iva' ityaadimanuSyaparyAya, AryakSetra, sukuLamAM janma ane samyakatvanA lAbhArUpa vyomataLa (AkAza)nI prApti karI mehanA vaza thaI pitAnA sagA-saMbaMdhIonI ane bhegonI ciMtAmAM phasAI ene prApta thayelA badhA suavasarane vyartha gumAvI de che ane saMsArarUpI mahAhadamAM ja paribhramaNa karatA rahe che. emAMthI e pitAnA uddhAranA mArganI tarapha vadhI zakatuM nathI, mokSanA mArgane meLavI zakato nathI. mATe sUtrakAra zikSA de che ke he ziSyajana! samyaktva ke jenI prApti hajAre bhavamAM paNa A jIvane durlabha che ane je karmanA vivarabhUta che, ene prApta karI tenI rakSA karavAmAM pramAda kare ucita nathI. ( sU03 ) manAbhaprajJA mAge mATAta sUtra42 58 42 cha-" bhaMjagA iva" pratyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 253 TIkA-iva = yathA bhaJjakAH = vRkSAH sannivezaM svakIyaM sthAnaM na syajanti-karmaparatantratayA sthAvaratvamAsAdya nApasaranti / evam = anena prakAreNa eke- anAtmaprajJAH, anekarUpeSu = uccAvaceSu kuleSu - ugrabhogAdiSu zvapAkAdiSu ca jAtAH, rUpeSu = rUpAdiviSayeSu saktAH = gRddhimApannAH karuNaM - saduHkhaM stananti = vilapanti, tathAhi" kimidamacintitamasadRzamaniSTamatikaSTamanupamaM duHkham / sahasaivopanataM me, nairayikasyeva saccasya // 1 // iti / 99 jaise vRkSa sthAvaranAmakarmake udayakI paratantratA se sthAvaraparyAyakI prAptise apane sthAnako nahIM chor3ate haiM isI prakAra jo anAtmaprajJa jIva haiM ve bhI ugrabhogAdi ucca evaM caNDAla Adi nIca kuloMmeM utpanna hokara rUpAdika paMca indriyoMke viSayoM meM atyanta gRddha ho burI taraha cillAte haiM - kahate haiM ki jisa prakAra nArakI acintita asadRza anupama aniSTa aura atikaSTaprada duHkhoMko sahasA bhogate rahate haiM usI prakAra merI bhI yahI hAlata hai / isa prakArake ye duHkha mere Upara kahAMse A kara TUTa paDe / duHkhoMko bhogate hue bhI ve anAtmaprajJa jIva inake mUlakAraNa karmoMse viyukta nahIM hote haiN| yadi aisA hI hotA ki jina karmoMke udaya meM jinakA phala bhoga liyA jAya aise karma yadi naSTa ho jAte yA unase unakA chuTakArA ho jAtA to yaha bAta mAnI jA sakatI thI ki una jema vRkSa sthAvaranAmaka nA udayanI parataMtratAthI sthAvaraparyAya ke jemAM eka sthaLathI khIjA sthaLamAM avara javaranI kriyA thatI nathI athavA te pAte jyAM che te sthaLethI karavAmAM peAtAnuM sthAna cheDI zakatuM nathI. A prakAre je anAtmaprajJa jIva che e paNa ugnabhogAdi ucAM ane caMDAla Adi nIca kuLomAM utpanna thaIne rUpAdika pAMca indriyAnA viSayomAM atyaMta mukhya khanI kharAba rIte DukhatA rahe che. kahe che ke je prakAre nArakI acintita asadeza anupama aniSTa atikaSTaprada duHkhAne bhogavyA kare che. e ja rIte mArI paNa e ja hAlata che. A prakAranAM e duHkha mArA upara kacAMnI AvI tuTI paDyAM. du:khone bhAgavatAM paNa e anAtmaprajJa jIva enAM mULakAraNu karmothI chuTatA nathI. kadAca evuM hota ke je karmanA udayamAM jenuM phaLa bhAgavI levAmAM Ave evAM kama kadAca nAza pAme athavA enAthI tenA chUTakAro thaI jAya tA e vAta mAnI zakAta ke e karyAMthI tenI mukita thaI cUkI. paraMtu evu zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre 9 kintu te = anAtmamajJAH nidAnataH = duHkhasya mUlakAraNataH - karmata ityarthaH, mokSam - viyogaM na labhante tapaHsaMyamAnAsevanena karmabandhApagamaM na prApnuvantItyarthaH / ayaM bhAvaH - yathA vRkSAH zItavAtAtapacchedana bhedanazAkhAkarSaNamoTanabhaJjanAdinAnAvidhopadravAn sahamAnA api sthAvaranAmakarmodayAtsvasthAnato viyuktA na na bhavanti, tathA - anAtmaprajJAstanayavanitAbhistiraskRtA api vividhAdhivyAdhiparistA api, rAjapuruSataskarAdibhiH sarvasvApaharaNapurassaraM luNThitA api, mAtApitRputrakalatrAdibhirviyuktA api, 'madhubindu' nyAyenAlpasukhadurantaduHkhaparipUritagRhastha bhAvamaparityajantaH sakaruNaM vilapanti, kintu sakaladuHkhAnuSaGganibandhanakarmabandhato viyuktA naiva bhavantIti // sU0 4 // 254 karmoM se usakI mukti ho cukI; parantu aisA to hotA nahIM hai; kyoM ki phala bhogane se karmoM kA sarvathA vinAza nahIM hotA hai, pratyuta tapa aura saMyama kI ArAdhanA se hI jIva karmoMse chuTakArA - mukti pAtA hai / anAtmaprajJa mukti ke kAraNoMse pare rahate haiM / mokSake sAdhanoMkA sevana-AcaraNa nahIM karate, ataH karmabandhase rahita bhI nahIM ho sakate haiM / bhAvArtha - jisa prakAra vRkSa, zIta, vAyu, dhUpa, chedana, bhedana, zAkhA kA khe canA, usakA moDanA aura kATanA Adi aneka prakArake upadravoM ko sahate rahate haiM, to bhI sthAvaranAmakarmake udayase ve apane gRhIta sthAna se judA nahIM ho sakate haiM / isI prakAra anAtmaprajJa jIva bhI putra-strI AdikoMse tiraskRta hote hue bhI aneka prakArakI AdhivyAdhiyoMko jhelate hue bhI rAjapuruSa evaM caura Adike dvArA sarvasvaharaNapUrvaka lUTe gaye hone para bhI, aura to kyA; mAtA, pitA, putra aura strI AdikoMse te banatuM nathI; kema ke phaLa bhogavavAthI karmonA sathA vinAza thatA nathI; tapa ane sayamanI ArAdhanAthI ja jIva karmothI mukita meLave che. anAtmaprajJa mukitanA kAraNathI dUra rahe che. meAkSanA sAdhanAnuM sevana--AcaraNa karatA nathI mATe kabandhAthI rahita paNa thatA nathI. bhAvArtha-? aThAre vRkSa, zIta, vAyu, dhUpa, chehana, lehana, ajane meM yavu ke tene tADavI, maraDavI Adi prakAranA upadravAne sahyA kare che; te paNa sthAvaranAmakarmanA uddayathI potAnA sthAna uparathI haTI zakatuM nathI. A ja rIte anAtmaprajJa jIva paNa putra-strI ItyAdithI tiraskRta thatA hovA chatAM, aneka prakAranI Adhi-vyAdhiomAM rIkhAtA, rAjapurUSa ane cora vagerethI sarvasva luMTAI javA chatAM paNu, mAtA, pitA, putra ane strI ityAdithI alaga zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 255 anAtmaprajJAnAM teSu teSu kuleSu janma kasmai prayojanAya bhavatI ? ti jijJAsAyAmAha-'ahe 'tyAdi / mUlam-aha pAsa tehiM kulehiM AyattAe jAyA ||suu05|| chAyA-atha pazya teSu kuleSu AtmatvAya jAtAH // sU0 5 // TIkA-atha he ziSya ! tvaM pazya, anAtmaprajJAsteSu-uccAvaceSu kuleSu AtmasvAya-AtmakRtakarmavipAkAnubhavAya jAtAH-janma prAptAH nAnAvidhadurdazApanA bhavanti, ataH zrutacAritradharmArAdhanameva zreyaskaramiti // mU05 // viyukta hote hue bhI, madhubindukI prApti karaneke liye lolupI bane hue manuSyakI taraha, alpa sukha aura daranta daHkhoMse paripUrNa gRhasthabhAvako nahIM chor3ate haiM aura duHkhoMse duHkhita hote rahate haiM, to bhI samasta duHkhoMkI paramparAkA pradhAna kAraNa jo karmabandha hai usase viyukta nahIM hote haiM / mU0 4 // ___ anAtmaprajJoMkA una 2 kuloMmeM janma kisa prayojanake liye hotA hai isa prakArakI jijJAsAmeM sUtrakAra kahate haiM-" aha pAsa" ityaadi| sUtrakAra pUrvokta jijJAsAkA samAdhAna karane nimitta ziSyajanase kahate haiM ki he ziSya ! anAtmaprajJoMkA jo ucca nIca kuloMmeM janma hotA hai vaha unake dvArA pUrvameM kiye gaye kameMke vipAkake anubhava karane ke liye hotA hai / kake ve kaThinatara vipAkoMko bhogate hue aneka prakArakI durdazAoMse gRhIta hote rahate haiN| isaliye ina duHkhoMse chuTakArA pAnekA ilAja eka yahI hai ki zrutacAritrarUpa dharmakA ArAdhana paDI javA chatAM paNa, madhubindunI prApti karavA lelupta banelA manuSyanI mAphaka, alpa sukha ane agaNita duHkhothI paripUrNa gRhasthabhAvane choDatuM nathI. ane dukhethI duHkhita thatuM rahe che, te paNa samasta duHkhenI paramparAnuM kAraNa je karmabandha che enAthI chUTo thaI zakatuM nathI. (sU) ) anAtmaprajJone te te kuLamAM janma kyA prajanathI thAya che? A 2nI jJAsAmA sUtrA2 49 che. " aha pAsa" tyAdi ! sUtrakAra pUrvokata jIjJAsAnuM samAdhAna karavA nimitte ziSyajanathI kahe che ke he ziSya ! anAtmaprajJone je ucca nIca kuLamAM janma thAya che te enA dvArA pUrvanAM karelAM karmonA vipAkano anubhava karavA mATe thAya che. karmonA e kaThinatara vipAkone bhogavatAM e aneka prakAranI durdazAethI gherAI jAya che. A mATe e duHkhothI chuTakAro meLavavAne IlAja eka A ja che ke zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 256 __ AcArANasUne svakRtakarmodayAd vividharogAdikaM prApnuvantItyAha-'gaMDI' ityaadi| mUlam-gaMDI ahavA kuTThI, rAyaMsI avamAriyaM / kANiyaM jhimiyaM ceva, kuNiyaM khujiyaM tahA // 1 // udaraM ca pAsa mUyaM ca, sUNiyaM ca gilAsiNiM / vevayaM pIDhasAppiM ca, silivayaM mahumehaNiM // 2 // solasa ee rogA, akkhAyA annuputvso| aha NaM phusaMti AyaMkA, phAsA ya asamaMjasA // 3 // maraNaM tesiM saMpehAe, uvavAyaM cavaNaM ca naccA / paripAgaM ca saMpehAe, taM suNeha jahA tahA ||4||suu06|| chAyA-gaNDI athavA kuSThI, rAjAMsI apasmArikaH / kANatvaM jhimmiyaM caiva, kuNitvaM kubjatvaM tathA // 1 // udAriNaM ca pazya mUkaM ca, zUnikaM ca grAsinam / vepakaM pIThasarpiNaM ca, zlIpadinaM madhumehinam // 2 // SoDazaite rogA AkhyAtA anupUrvazaH / atha taM spRzanti AtaGkAH, sparzAzvAsamanasAH // 3 // maraNaM teSAM saMprekSya, upapAtaM cyavanaM ca jJAtvA / paripAkaM ca saMprekSya, tacchRNuta yathA tathA // 4 // mU0 6 // TIkA-sakaladuHkhanidAnasya karmaNaH sadbhAve karmaNo vaicitryAdanekarUpA abakiyA jAya; kAraNa ki jagatameM jIvoMkA kalyANa karanevAlI yahI eka vastu hai // sU0 5 // _ apane kiye hue kA~ke udayase jIva aneka prakArake rogAdikoMko bhogate haiM; ise prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-"gaNDI" ityaadi| karma sakala duHkhake kAraNa haiN| isIliye unake vicitra udayameM jIva aneka prakArakI avasthAoMkA anubhava karate haiM / isI viSayako zratacAritrarUpa dharmanuM ArAdhana kare; kAraNa ke jagatamAM jIvanuM kalyANa karanAra A eka ja vastu che. (sU05) pitAnA karelA karmonA udayathI jIva aneka prakAranA rogAdikane bhogave cha. mAne pragaTa 421 // bhATa sUtrA2 4 cha " gaMDI" ityAdi ! karma sakaLa duHkhanuM kAraNa che. A mATe enA vicitra udayamAM jIva aneka prakAranI avasthAone anubhava kare che. A viSayane pUrvokta gAthAomAM sUtra zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 257 sthA anubhavanti prANinaH / tad yathA - karmavipAkodayAt kazcid gaNDI = gaNDamA / lArogayuktaH, athavA - kazcit kuSThI - kuSTharogI, tathA - kazcit - rAjAMsI - rAjayakSmavAn = kSayarogAkrAntaH, tathA kazcit apasmArikA = apasmArarogayuktaH - mRgIrogI, tathA kasyacit- kANatvam = akSirogaH, tathA kasyacit jhimmiyaM jar3atA, tathA kasyacit kuNitvaM=garbhAdhAnadoSAt ekacaraNe hrasvatA ekapANau nyUnatA vAhInAGgatvam, tathA kasyacit kubjatvaM = mAtApitRzoNitazukradoSeNa garbhasthAvasthAyAmutpadyamAnaH kubja rogaH / tathA he ziSya ! tvaM kaMcit udariNaM udararogiNaM pazya / tathA - kaMcinmRkam = avyaktavAcaM pazya, tathA kaMcit zUnikaM zopharogayuktaM pazya, tathA - grAsinaM = bhasmakarogiNaM pazya / tathA - vepakaM - kamparogayuktaM pazya / tathApIThasarpiNa = pIThasarparogiNaM- hastagRhItakASThena saMsaraNazIlaM paGguvizeSaM pazya / tathA - ilI padinaM hastipadarogayuktaM pazya, tathA madhumehinaM = madhumeharogayuktaM pazya / ina pUrvokta gAthAoM meM sUtrakArane prakaTa kiyA hai| ve kahate hai koI jaba karma ke vipAkase 1 gaNDamAlA roga se pIDita rahatA hai, koI 2 kuSThI hotA hai, koI 3 rAjayakSmAse-kSayarogase duHkhI hotA hai, koI 4 apasmAra - mRgIroga se akrAnta rahatA hai, koI5 kANA hotA hai, kisImeM 6 jaDatA hotI hai| kisI 7 kuNitA - hInAGgatA hotI hai - garbhAdhAna ke doSa se eka paira meM yA eka hAtha meM nyUnatAkA nAma hInAGgatA hai / koI 8 kubaDA hotA hai| mAtA pitAke zoNita zukra doSase garbhakI avasthAmeM yaha roga utpanna hotA hai| koI peTake 9 rogI haiM, koI 10 guMge hai, kisIke 11 sRjanaroga hai, kisI ko bhasmaka 12 vyAdhi hai, kisIko 13 kaMparoga hai, koIke 14 pIThasarpakA roga hai, isa rogake rogI kASThakI ciraiyA banavA kara unake sahAre se calA karate haiM, ye eka tarahake paMgu kahalAte haiM / kisIke 15 zlIpada roga hotA hai| isa rogameM rogIkA paira hAthIke paira jaisA sthUla ho kAre pragaTa karela che. koI jIva kanA vipAkathI gaNDamAlA rogathI pIDita rahe che. koI koDhanA bhoga bane che, koi rAjayamA-kSayarogathI du:khI thAya che. koi apasmAra-mRgI rAgathI AkraMda kare che, koI kANo ane che, koimAM jaDatA hoya che, koInA aMga upAMgomAM khAmI hoya che, koI kukhaDA hoya che, koI peTanA rogI hoya che, kAI muMgA hoya che, koI ne zApha ( seAjAnA ) roga hoya che, koI ne bhasmaka vyAdhi hoya che, koI ne kamparoga hoya che, koI ne pIDasapanA roga hAya che, je rAganA rogI lAkaDAnI ghoDInA AdhAre cAle che, je eka prakAranA pAMgaLA kahevAya che, keAI ne hAthIpagAnA roga thAya che, koIne madhu 33 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 AcArAGgasUtre ete SoDaza rogAH anupUrvazaH=anukrameNa AkhyAtAH kthitaaH| atha anantaram AtaGkAH-zIghraM jIvitahAriNaHzUlAdayo vyAdhivizeSAH, sparzAzva gADhamahArAdijanitAH duHkha vizeSAH asamaJjasA:-krama-yogapadya-nimittA-nimittotpannAH spRzajAtA hai, kisIke 16 madhumeha ho jAtA hai, isa rogake rogIkI pezAba zahada jaise raMgakI hotI hai aura usameM kIDiyAM lagane lagatI haiN| ye 16 roga jo yahAM yathAkramase batalAye gaye haiM, ye saba azubha kameMke udayake phala vizeSa haiN| kameM ke udayameM jIvoMkI aura bhI kyA 2 avasthAe~ hotI haiM inheM " atha tespRzanti" ityAdi zlokase prakaTa karate haiN| koI 2 aise bhI roga hote haiM ki jinameM jIvanakA zIghra hI anta ho jAtA hai| jaise udarazUla vagairaha / gADha prahAra Adise utpanna hue duHkhoMkA nAma sparza hai| jina rogoMmeM nimitta cAhe kramase mile cAhe akrama-ekasAtha mileM, athavA krama aura akramase ve na bhI mileM; aise kramika aura akramika nimitta aura animittoMse jo roga utpanna hote haiM unakA nAma asamaMjasa hai| ye bhI azubhAdayase hI jIvoMke hote haiN| zaGkA-azubhodaya hI una rogoMkI utpattikA nimitta hai, phira animittase bhI asamaMjasa rogoMkI utpattikA kathana ApakA grAhya kaise mAnA jA sakatA hai ? uttara-yahAM bAhya kAraNoMkI upasthiti aura anupasthitikI apekSA prameha thaI jAya che, A seLa rega je yathAkramathI ahIM batAvyA che A badhA azubha karmonA udayanA phaLa che. karmonA udayamAM jIvonI bIjI paNa zuM zuM avasthAmA mana cha ane, "atha te spRzanti " tyAhi sAthI pragaTa 42 che. keI keIe rega hoya che ke jenAthI jIvanane tarata ja anta AvI jAya che, jemake udarazULa vagere. gADha prahAra AdithI utpanna thayela duHkhanuM nAma sparza che. je regAmAM nimitta cAhe kramathI maLe athavA akamathI. e na paNa maLe evA kramika ane akramika nimitta ane animittathI je roga utpanna thAya che tenuM nAma asamaMjasa che. A paNa azubha udayathI ja jIvene thAya che. zaMkA-azubhodaya ja te reganI utpattinuM nimitta che. pachI animittathI paNa asamaMjasa reganI utpattinuM ApanuM kathana grAhya kema mAnavAmAM Ave ? uttara--ahiM bAhya kAraNonI upasthiti ane anupasthitinI apekSAthI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 259 nti, teSAM gRhA''saktamanasAmasamaJjasarogaiH klezitAnAM maraNaM saMprekSya paryAlocya upapAtaM cyavanaM ca devAnAM jJAkhA, tathA paripAkaM-mithyAtvAviratyAdijanitAnAmabAghottarakAlamudayAvalikApraviSTAnAM karmaNAM zArIramAnasaduHkharUpaM phalaM saMprekSya vicArya sakaladuHkhamUlaM karma samucchettuM tapaH saMyame prayatitavyamityarthaH / bhoH ziSyAH! tat-karmaNAM phalaM yathA bhavati tathA mayA vakSyamANaM zRNuta // sU0 6 // ___ saMsAriNo vividhaM karmavipAkamanubhavantIti darzayitumAha-'saMti pANA' ityaadi| se hI nimittakA kathana samajhanA caahiye| karmoMkA udaya Abhyantara nimitta hai aura yaha nimitta to pratyeka rogoMmeM sAdhAraNa kAraNa par3atA hI hai| una asamaMjasa rogoMse gRhasthAzramameM magna hue jIvoM-gRhasthoMkA maraNa dekha kara tathA devoMkA bhI upapAta-janma aura cyavana-maraNa jAna kara, evaM mithyAtva, avirati Adi kAraNakalApase utpanna-bandhadazAko prApta aura abAdhA kAlako chor3akara udayAvalimeM praviSTa aise karmokA zArIrika evaM mAnasika duHkharUpa phala acchI taraha vicAra kara sakala duHkhoMke mUla kAraNa ina koMko nAza karaneke liye tapa aura saMyamameM prayatna karanA caahiye| ziSyoMko saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSyajana ! ina kokA phala jisa prakAra hotA hai usa prakAra maiM aura kahatA hUM, so tuma suno // sU0 6 // ___ saMsArI jana kloke vipAkako bhogate haiM-isI bAtako samajhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-" saMti pANA" ityaadi| ja nimitta ane animittanuM kathana samajavuM joIe. karmone udaya AtyaMtara nimitta che, te nimitta te pratyeka rogomAM sAdhAraNa kAraNa che ja. AvA asamaMjasa regathI gRhasthAzramamAM magna rahelA cha-gRhasthonuM maraNa dekhI tathA devene paNa upapAta-janma ane cyavana-maraNa jANI, mithyAtva avirati Adi kAraNa kalAkathI utpanna baMdhadazAne prApta ane abAdhAkALane cheDIne udayAvalImAM praviSTa evA karmonA, zArIrika ane mAnasika duHkharUpa phaLa sArI rIte vicAra karI, sakaLa duHkhonA mULa kAraNa A karmone nAza karavA mATe, tapa ane saMyamamAM prayatna karavuM joIe. ziSyane saMbodhana karatAM sUtrakAra kahe che ke he ziSyajana ! A karmonAM phaLa je prakArathI thAya che e prakAra pharIthI vadhu tamane kahuM chuM, te tabhe samajA. (sU06) saMsArI jana karmonA vipAkane bhagave che A vAta samajAvavA sUtrakAra cha " saMti pANA" tyA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 AcArAgasUtre mUlam-saMti pANA aMdhA tamasi viyAhiyA, tameva saI asaiM aiaJca uccAvayaphAse paDisaMveei,buddhehiM eyaM paveiyaM // 7 // __chAyA-santi prANA andhAstamasi vyAkhyAtAH, tAmeva sakRt asakRt atigatya uccAvacAn sparzAn pratisaMvedayanti, buddharetatmaveditam // sU0 7 // TIkA-ye prANAH pANinaH tamasi dravyAndhakAre narakAdau bhAvAndhakAre mithyAtvAdau vA santi-vidyante te andhAH heyopAdeyavivekarahitAH vyAkhyAtAH= kthitaastiirthngkraiH| kiMca-tAmevAvasthAM gaNDakuSThAdirogajanitAmekendriyAdijAtiprAptirUpAM vA, sakRd ekavAram asakRt anekavAraM vA atigatya anubhUya tatrauccAvacAn-tIvramandAn sparzAn-duHkhavizeSAn pratisaMvedayanti anubhavanti, ukte vakSyamANe ca viSaye zraddhotpAdanAya sudharmA svAmI jambUsvAminaM prtyaah-buddhairityaadi| etad budhaiH sarva jaistIrthaGkaraiH praveditam prabodhitaM tasmAdetanmama vacanaM zraddheyamiti bhAvaH // sU0 7 // joprANI dravya andhakArarUpa narakAdi gatiyoMmeM evaM bhAva-andhakArarUpa mithyAtva AdimeM vartamAna haiM ve dravyarUpase sUjhate hote hue bhI heya aura upAdeyake vivekase rahita honese bhAvarUpase aMdhe hI haiM aisA tIrthaGkaroMkA kahanA hai| aise hI jIva gaNDakaNThAdi rogoMse viziSTa avasthA evaM ekendriyAdika jAtikI prAptirUpa paryAyako bArabAra yA eka bAra bhogakara tIvra aura manda duHkhavizeSoMko bhogA karate haiM / kahe gaye athavA Age kahe jAnevAle viSayameM vizvAsa utpanna karaneke liye zrI sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmIke prati kahate haiM ki ye jo kucha maiMne kahA hai, athavA Age bhI jo kucha kahA jAyagA vaha merI nijI kalpanA nahIM hai, kintu yaha sarvajJake vacana hai, aisA samajhakara mere vacanoM para tuma vizvAsa rakho / / sU0 7 // - je prANI dravyaaMdhakArarUpa narakAdi gatimAM, bhAva aMdhakArarUpa mithyAtva AdimAM vartamAna che te dravyarUpathI dekhatA hovA chatAM paNa heya ane upAdeyanA vivekathI rahita hovAthI bhAvarUpathI AMdhaLA ja che, evuM tIrthaMkaranuM kahevuM che. evA jIva gaMDa, kuSThAdi regenA bhaMga banI ane ekendriyAdika jAtinI prAptirUpa paryAyane ekavAra athavA vAraMvAra bhogavI tIvra ane maMda duHkha ItyAdine bhegave che. kahevAI gaye la athavA AgaLa kahevAmAM AvanAra viSayamAM vizvAsa utpanna karavA mATe zrI sudharmAsvAmI zrI jakhkhasvAmIne kahe che ke A je kAMI meM kahyuM che ane AgaLa paNa je kAMI kahevAmAM Avaze e mArI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 - - - - zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 kizca-'saMti pANA' ityAdi / mUlam-saMti pANA vAsagA, rasagA, udae, udayacarA, AgAsagAmiNo pANA pANe kilesaMti // sU0 8 // chAyA-santi prANA vAsakAH, rasagAH, udake, udakacarAH, AkAzagAminaH prANAH prANinaH klezayanti // mU0 8 // TIkA-vAsakAH-zabdakaraNasamarthA dvIndriyAdayaH tathA rasagAH-tiktakaTukAdirasavedakAH sacina ityarthaH, tathA-udake-apkAye sthitA apkAyikA ityarthaH, tathA -udakacarA jalacarA matsyakacchapAdayaH, atra sthalacarAH sadiyaH pakSiNazcApi kecana jalAzritatvAjalacarA ucyante / tathA-AkAzagAminA pakSiNazca, ityete prANAH prANinaH santi / te sarve'pi prANA: pANinaH, prANAn-aparAn jIvAn kleyayanti-AhArAdyarthaM dveSAvezAdvA pIDayanti / / sU0 8 // rasanA-indriyake sadbhAvase zabda karanemeM samartha aise dvIndriyAdika jIva, tathA tikta-kaTukAdika rasoMkA anubhavana karanevAle saMjJI jIva, pAnI Adi kAyameM sthita apkAyika jIva-machalI kachuvA Adi jalacara jIva, sarpa pakSI vagairaha sthalacara jIva aura AkAzameM ur3anevAle pakSI Adi nabhacara jIva ye saba prANI AhArAdikake nimitta, dUsare jIvoMko klezita karate haiM tathA dveSake Avezase unheM pIDA bhI pahuMcAte haiN| bhAvArtha-dIndriyase lekara saMjJI asaMjJI paMcendriya paryanta samasta jalacarAdika jIva parasparameM eka dUsareko AhArAdikake nimittase pitAnI kalpanA nathI, paraMtu A sarvajJanAM vacana che, evuM samajI mArA vacane 52 tame vizvAsa rAmA. (sU07) rasanA IndriyanA bhAvathI zabda karavAmAM samartha evA hIndriyAdika jIva tathA tikta kaTuka Adi rasano anubhava karavAvALI saMjJI jIva, pANImAM rahenArA aSkAyika jIva-mAchalAM, kAcabA vagere jalacara jIva, sarpa pakSI vagere sthaLacara jIva ane AkAzamAM uDanArAM pakSI Adi nabhacara jIva A badhA prANa AhArAdikanA nimittathI bIjA ne kalezita kare che tathA zreSanA AvezathI emane pIDA paNa pahoMcADe che. bhAvArtha-dvIndriyathI lagAvI saMjJI asaMjJI paMcendriya paryata samasta jaLacarAdika jIva parasparamAM eka bIjAne AhArAdikanA nimittathI athavA zveSAdikanA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre punarapi saMsAriNAM dazAM darzayitumAha-pAsa loe' ityAdi / mUlam-pAsa loe mahabbhaye, bahudukkhA hu jaMtavo ||suu09|| chAyA-pazya loke mahadbhayaM, bahuduHkhA hu jantavaH // sU0 9 // TokA-he ziSya ! loke-caturdazarajjvAtmake jagati mahadbhayaM=jJAnAvaraNIyAdikarmodayavazAt prANinAmanAdikAlato vividhaM durantaM bhayaM pazya / hu-yataH jantavaH pANinaH, bahuduHkhAH karmodayavazAd vividhAnantaduHkhAH santi // sU09 // athavA dveSAdikake Avezase pIDita kiyA karate haiM / koI 2 pakSI bhI jo jalake hI Azrita rahate haiM jalacara mAne gaye haiM / / suu08|| punarapi saMsArI jIvoMkI dazAko prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-" pAsa loe" ityaadi| ziSyako saMbodhana karate hue sUtrakAra kaha rahe haiM ki he ziSya ! tuma dekho, isa saMsAra meM jIvoMko thor3I sI bhI zAMti nahIM hai| unake pIche aneka prakArake bhaya lage hue haiM / aneka zArIrika evaM mAnasika kaSToMse ve rAtadina vyathita ho rahe haiN| ___ yaha loka 14 rAjU pramANa hai / isameM jitane bhI jIva haiM ve anAdi kAlase jJAnAvaraNIya Adi kameMke udayake vazameM par3e hue haiN| isa kAraNa ve bhayasahita haiN| kyoM ki paratantratAmeM svatantratAkA abhAva hone se sadA bhaya hI bhaya banA rahatA hai| kabhI ye narakanigodAdikakI kathAoM ko suna kara usase bhayabhIta hote haiM, kabhI tiryazcagatike duHkhoMse, to AvezathI pIDita karyA kare che. ke koI pakSI paNa je jaLanAM ja Azrita cha sena ya2 mAnavAmAM Ave che. (sU08) saMsArI jInI dazAne pragaTa karavA mATe pharIthI sUtrakAra kahe che" pAsa loe" tyAdi ziSyane saMbodhana karatAM sUtrakAra kahe che ke he ziSya ! juo, A saMsAramAM ne geDI paNa zAMti nathI. enI pAchaLa aneka prakAranA bhaya lAgyA rahe che. zArIrika ane mAnasika kaSTothI e rAtadivasa akaLAtA rahe che. A leka 14 rAjUpramANa che, AmAM jeTalA paNa jIva che e anAdi. kALathI jJAnAvaraNIya AdikarmonA udayanA vazamAM paDyA che. A kAraNe e bhayamAM che. kAraNa ke parataMtratAmAM svataMtratAne abhAva hovAthI sadA kALa bhayaja bhaya ba rahe che, kyAreka e narakanigodAdikanI kathAo sAMbhaLI enAthI bhayabhIta bane che, kyAreka tiryaMca gatinAM duHkhethI, te kayAreka manuSyagatinAM dukhethI, zrI. sAyA sUtra : 3 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 263 saMsAriNAM kathamIdRzI dazA bhavatIti jijJAsAyAmAha 'sattA kA mehi' ityAdi / mUlam - sattA kAmehiM mANavA abaleNa vahaM gacchati sarIreNa pabhaMgureNaM // sU0 10 // chAyA - saktAH kAmeSu mAnavAH abalAya vadhaM gacchanti zarIrAya prabhaGgurAya |10| TIkA - mAnavAH manuSyAH kAmeSu - viSayabhogeSu saktAH = anuraktAH santi, ataH prabhaGgurAya = kSaNabhaGgurAya kSaNakSaNapariNAmitayA svata eva pratikSaNavinAzine abalAya= niHsArAya zarIrAya = audArikazarIrAya - zarIra puSTyarthamiti bhAvaH / baMndhaM= kabhI manuSyagatike duHkhoMse / ina karmoMke sadAse AdhIna rahanevAle merI kyA dazA hogI? aisA cintArUpa mahAbhaya pratyeka sacetana prANIke hRdayameM banA hI rahatA hai; ataH aneka prakArake duranta bhayoM se ghire hue ananta saMsArI jIva haiM, aura isI karmodayake vaza se ye vicAre rAtadina anaMta kaSToMkA bhI sAmanA karate rahate haiM / sU09 // saMsArI jIvoMkI aisI dazA kyoM hotI hai ? isa prakArakI jijJAsAke samAdhAnanimitta sUtrakAra kahate haiM- " sattA kAmehiM " ityAdi / avataraNarUpa zaGkAkA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM ki kAmabhogoM meM magna honese manuSyako thor3A bhI avakAza prApta nahIM hai, ataH una kAmabhogoMkA sAdhanabhUta isa audArika zarIra kI puSTike nimitta ve anucita upAyoMkA bhI AcaraNa karate rahate haiM / narakanigodAdikake ananta duHkhoMkI kAraNabhUta anya prANiyoMkI hiMsA karate hue bhI ye acakAte nahIM haiN| inheM svapnameM bhI yaha vicAra nahIM AtA ki jaba AvA karmone sadA AdhIna rahenAra mArI zuM dazA thaze? evA cintArUpI mahAbhaya pratyeka sacetana prANInA hRdayamAM khanyA rahe che. AvA aneka prakAranA vikaTa bhaceAthI gherAyela ananta saMsArI jIva che. koyanA vazathI A bicArA rAtadina ananta konA sAmanA karatA rahe che. (sU. 9) sa'sArI jIvAnI AvI dazA kema thAya che, A prakAranI jIjJAsAnA samAdhaannibhitt sUtrAra uDe che. " sattA kAmehiM " tyAhi avataraNarUpa zakAnuM samAdhAna karatAM sUtrakAra kahe che ke kAmaleAgAmAM magna hovAthI manuSyane gheADA paNa avakAza maLatA nathI. kAmabhegAnA sAdhanabhUta A audArika zarIranI puSTinA kAraNe e anucita upAyonuM paNuM AcaraNa karatA rahe che. narakanigeAdAdikanA ananta duHkhonA kAraNabhUta anya prANIonI hiMsA karavAmAM paNa e acakAtA nathI. emane svapnamAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre - 264 narakanigodAdhanantaduHkhahetubhUtAM prANihiMsAM tajanitakarmabandhaM ca gacchantiApnuvanti-kurvantItyarthaH / sUtre caturthyarthe tRtIyA''patvAt // sU0 10 // kiJca'aTTe' ityaadi| mUlam-aTTe se bahuduHkhe, iti bAle pkuvvti| ete roge bahU NaccA, AurA paritAvae // sU0 11 // chAyA-ArtaH sa bahuduHkha, iti vAlaH prakurute / / etAn rogAn bahUn jJAtvA AturAH paritApayanti // mU0 11 // ___TIkA-Ata: AtaraudradhyAnavartI, ata eva bahuduHkhaH zArIramAnasavividhaduHkhAkrAntaH sa bAla:-ajJAnI-karttavyAkarttavyamUDhaH iti etAdRzaM karma iti evam uktavidhaM prANivadhaM vA prakurute / etAn-uktarUpAn bahUn bahuvidhAn SoDazaprakArAn rogAn-jJAtvA prApya AturAH rogapIDitAH paritApayanti vyAdhiprazamanArtha zarIrapuSTayarthaM ca ekendriyAdiprANigaNamupamardayanti / / sU0 11 // sAMsArika pratyeka padArtha pariNamanazIla haiM to yaha merA zarIra bhI usI prakArakA honese kSaNa 2 meM svataH gala rahA hai| yaha svayaM to niHsAra hai, para isase sAra prApta kiyA jA sakatA hai ||suu0 10 // zArIrika evaM mAnasika aneka rogoMse AkrAnta vaha ajJAnI prANI kartavyAkartavyake jJAnase vimUDha huA Arta aura raudradhyAnake vazavartI bana prANihiMsA jaise anarthoke karane meM kucha bhI Age pIche kA vicAra nahIM karatA / kaNThamAla, kuSTha Adi 16 prakArake rogoMse jaba aise prANI atyanta pIDita hote haiM taba ve apanI usa 2 vyAdhike prazamanArtha athavA zarIrakI puSTayartha ekendriyAdi prANiyoMkI hiMsA karane laga jAte haiN| paNa e vicAra nathI AvatuM ke jyAre saMsArI pratyeka padArtha pariNamanazIla che te mAruM A zarIra paNa evA ja prakAranuM hovAthI kSaNa kSaNamAM pote gaLI rahyuM che. A pote te niHsAra che chatAM enAthI paNa sArA prApta karI zakAya che. sU010) - zArIrika ane mAnasika aneka rogothI akaLAte e ajJAnI prANI kartavyAkartavyanA jJAnathI vimUDha banI Ata ane raudra dhyAnane vazavartI banI prANihiMsA jevA anartho karavAmAM kAMI paNa AgaLa-pAchaLane vicAra karate nathI. kaThamALa, kaDha, ItyAdi 16 prakAranA regathI jyAre e atyaMta pIDita bane che tyAre e pitAnI e vyAdhinA prazamana mATe athavA zarIranI puSTi athe ekendriyAdi prANIonI hiMsA karavA lAgI jAya che. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 265 bhAvArtha - zarIra meM jaba koI vizeSa vyAdhi ho jAtI hai, aura upAya karate hue bhI jaba usakI zAMti nahIM hotI hai to rogIke cittameM anekoM prakAra ke saMkalpa-vikalpa uThane lagate haiM / ina saMkalpavikalpoMke madhyameM par3A huA vaha rogI kabhI apane apAya kI cintAse grasita hotA hai, kabhI ina iSTa padArthoMkA viyoga mujhase ho jAyegA isa prakAra kI durbhAvanAse vyAkula hotA hai, hAya! aba kyA karUM ? kahAM jAUM ? ye duHkha aba nahIM sahe jAte, mara jAUM to bahuta acchA - ityAdi rUpase bolatA huvA Ataraudra dhyAnako dhyAtA hai / isa sthitimeM paDe hue usa jIvako jo bhI koI upAya batalAtA hai vaha una upAyoMko bhI karaneke liye kaTibaddha ho jAtA hai / dehase jIvakA atyanta mamatva honese deha kI pIDAse yaha rogoMko miTAneke liye anekAneka hiMsAjanya kArya karatA hai / kartavya kyA hai, akarttavya kyA hai isa prakArakI nirNaya buddhi gumA baiThatA hai| isa hAlata meM yadi koI usase yaha kaha detA hai ki amuka pazukI bali dene se yaha roga zAMta ho jAtA hai to vaha usa jIvakI bhI hiMsA karane se nahIM cUkatA hai| zarIrakI puSTike nimitta bhI isI prakArase ajJAnI manuSya anya jIvoMkI hiMsA karanemeM ghRNA nahIM karatA || sU011 // bhAvA --zarIramAM jyAre kAI vizeSa vyAdhi thaI jAya che ane upAya karavA chatAM paNa jyAre enI zAMti thatI nathI tyAre rogInA cittamAM aneka prakAranA saMkalpa vikalpa uDavA lAge che. A saMkalpa-vikalpAnA kuMDALAmAM paDelA e rAgI kacAreka pAtAnA apAyanI cintAthI gherAI jAya che, kayAreka A badhAne choDIne mAre javuM paDaze-A prakAranI durbhAvanAthI vyAkuLa ane che. hAya! have zuM karUM ? kayAM jAuM? A duHkha have sahevAtuM nathI. marI jAuM te ghaNuM sArUM. A rIte khelatAM A raudradhyAnamAM paDI jAya che. A sthitimAM paDelA e jIvane jo koi paNa upAya batAvavAmAM Ave to te e upAyAnA karavAmAM kaTibaddhe bane che. dehathI jIvavuM atyaMta mamatva hovAthI dehanI pIDAthI e rAgone maTADavA anekAneka hiMsAjanya kArya kare che, kartavya zuM che? ane akartavya zuM? enA nirNaya karavAnI vivekabuddhi zumAvI bese che. A hAlatamAM koI ene evu' kahe ke amuka pazunuM khalidAna devAthI A roga maTI jAya teA te e jIvanI paNa hiMsA karavAnuM cukatA nathI. zarIranI puSTine kAraNe ajJAnI jIva A prakAre anya jIvonI hiMsA karavAmAM ghRNA karatA nathI.(s011) 34 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 266 AcArAgasUtre AcAryaH ziSyamupadizati-' nAlaM' ityAdi / mUlam-nAlaM pAsa alaM taveehiM, eyaM pAsa muNI / mahabbhayaM nAivAija kaMcaNaM // sU0 12 // chAyA-nAlaM pazya, alaM tava etaiH| etatpazya mune ! mahadbhayaM nAtipatayetkaJcana // 12 // TIkA-he mune ! pazya-vimaladhiyA'valokaya yathA nAlaM-karmodayajanitarogAn nivartayituM cikitsAvidhayo na samarthAH santi, tasmAt tava heyopAdeyavivekavataH ebhiH karmabandhakAraNaicikitsAvidhibhiH alaM-paryAptam / kiJca-etat___ " nAlaM" ityAdi sUtradvArA AcArya mahArAja ziSyako upadeza dete hue kahate haiM muniko lakSyakara sUtrakAra kahate haiM ki he mune ! nirmala buddhise tuma isa bAtakA vicAra avazya 2 karo ki jo bhI roga hote haiM ve saba isa jIvake azubha karmodayase hote haiM, unheM dUra karanekI sAmarthya kisImeM nahIM hai, jaba taka azubhakA udaya banA rahegA taba taka cikitsA hone para bhI unakI zAMti nahIM hogI, isaliye karmodayase utpanna hue ina dehAzrita rogoMko haTAneke liye koI bhI cikitsAvidhi samartha nahIM hai| jaba yaha bAta siddhAntasiddha hai, to phira cikitsAnimitta anya prANiyoMkI hiMsA karane jaisI cikitsAvidhi, jo kevala karmabandhakA hI kAraNa hai; kyoM kiyA jAya ! tathA anya prANiyoMkI kI gaI hiMsA svapnameM bhI zAMti nahIM de sakatI hai; kintu yaha mahAbhayaprada hI hotI hai / kAraNa ki isa karmake kartA jIvako yaha karma janma aura "nAlaM" tyA suutrdvaa2|| mAyAya bhaa2|04 ziSyane upadeza -nudi cha muninI sAme lakSa rAkhI sUtrakAra kahe che ke he muni ! nirmaLa buddhithI tame A vAtane avazya vicAra karo ke je paNa roga thAya che e badhA jIvanA azubhakarmodayathI ja thAya che, ene dUra karavAnuM sAmarthya keInAmAM nathI. jyAM sudhI azubhane udaya rahe che tyAM sudhI sAravAra chatAM paNa ene zAMti thatI nathI. eTale karmodayathI utpanna thayela A dehAzrita regone dUra karavAmAM keI paNa cikitsAvidhi samartha banatI nathI. jyAre A vAta siddhAMtathI daDha sAbIta thayela che te pachI cikitsAnimitta bIjA prANIonI hiMsA karavAmAM Ave te te karmabaMdhanuM ja kAraNa che. A rIte karavAmAM AvatI prANihiMsA svapnamAM paNa zAMti levA detI nathI, ane te mahAbhayaprada paNa bane che. kAraNa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____267 zrutaskamgha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 1 prANyupamardanaM mahadbhayaM-janmamaraNAdimahAbhayahetutvAt / ataH kaJcana=kamapyekendriyAdikaM prANinaM nAtipAtayet-na prANebhyo vyaparopayet / ekasminnapi prANini inyamAne jJAnAvaraNIyAdikaM karma badhyate, taccAnantasaMsArAya sampadyate / tasmApANyupamardanaM mahAbhayam // 12 // maraNAdirUpa mahAbhayake dene meM kAraNarUpa hotA hai|athvaa kAraNameM kAryake upacArase mahAbhayakA kAraNa honese yaha hiMsAkarma svayaM mahAbhayarUpa hai| isaliye AtmahitaiSIkA kartavya hai ki vaha kisI bhI ekendriya jIva takakI bhI hiMsA na kare-unheM apane pyAre prANoMse viyukta na kre|kyoN ki eka bhI prANIkA kiyA gayA upamardana kartAko jJAnAvaraNIyAdika ATha kokA bandha karAnevAlA hotA hai| karmabaMdhase jIva anaMta saMsArI banatA hai / isaliye yaha karma mahAbhayasvarUpa hai| bhAvArtha-azubhodayase jIvoMko vyAdhiyAM hotI haiN| jIvahiMsAyukta cikitsAvidhise bhI una vyAdhiyoMkA vinAza nahIM hotA hai| azubhodayakI zAMtise vyAdhiyoMkA vinAza svayameva ho jAtA hai| cikitsA jaDamUlase rogakA nAza nahIM karatI hai, kiMtu usa rogako dabA detI hai yaha bAta Ajakala ke vidvAn bhI svIkAra karane lage haiN| phira hiMsAmaya cikitsAse vyAdhiyoMkA vinAza mAnanA bAlukA-retase tela nikAlane kI bAta mAnane jaisI hai / isa vidhise jIva navIna kameMkA bandha karatA hai ora rAtadina nIroga avasthA prAptike sthAnameM bhayaMkara ke A karmane karanAra jIva janma ane maraNarUpa mahAbhayane bhegavanAra bane che. AtmahitecchanuM e kartavya che ke te kaI paNa ekendriya jIvanI paNa hiMsA na kare-ene pitAnA prANathI viyukta na kare, kema ke eka paNa prANInuM karavAmAM Avela upamana, karanArane jJAnAvaraNIya Adi karmone baMdha karanAra bane che. karmabaMdhathI jIva anaMta saMsArI bane che. A mATe A hiMsAkarma mahAbhayasvarUpa che. bhAvArtha---zumana yathI vone vyAdhiyo dAzu 5 cha. vitsiaavidhi ke jemAM anya nuM upamardana karavAmAM Ave chatAM AvI cikitsA regane nAza karI zakatI nathI. azudayanI zAMtithI vyAdhione vinAza ApameLe thaI jAya che. reganA zamana mATe davAnI upayogitA svIkArAI che, jIva. hiMsA nahIM. hiMsAvALI cikitsAthI vyAdhione vinAza mAna e retImAMthI tela kADhavA jevI vAta che. A vidhithI jIva navIna karmonA baMdha bAMdhe che ane nirogI avasthA prApta karavAne badale bhayaMkara asAdhya regene bhegavanAra bane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 AcArAGgasUtre mUlam-AyANa bho! sassUsa bho! dhUyavAyaM paveyaissAmi, iha khalu attattAe tehiM tehiM kulehiM abhiseeNa abhisaMbhUyA abhisaMjAyA abhinivvuDA abhisaMvuDDhA abhisaMbuddhA abhiNikkhaMtA aNupuThaveNa mahAmuNI // sU0 13 // chAyA-AjAnIhi bhoH ! zuzrUSasva bho ! dhUtavAdaM pravedayiSyAmi, iha khalu AtmatayA teSu teSu kuleSu abhiSekeNa abhisaMbhUtAH, abhisaMjAtAH, abhinivRtAH, abhisaMdRddhAH, abhisaMbuddhAH abhiniSkrAntAH, anupUrveNa mahAmunayaH // 13 // TokA-bhoH ziSya ! yadahaM dhUtavAdaM dhUtam aSTavidhakarmadhUnanaM tasya vAdo dhUtavAdastaM pravedayiSyAmi tad AjAnIhi avadhAraya, tathA bhoH ! zuzrUSasva-zrotumicchAM kuru|' bhoH' ityasya punaruccAraNaM vakSyamANArthasya duradhigamatvena ziSyA'vadhAnArtha, tathA ca-'sAvadhAnena bhavatA bhAvyam' ityabhiprAyo'vagamyate / asAdhya rogoMkA AdhAra bana jAtA hai| isaliye jo vyAdhiyoMke AdhAra bananA nahIM cAhate haiM ve tapa aura saMyamadvArA inake mUla kAraNoMkA vinAza karaneke liye agresara bneN| kisI jIvakI devI devatAko bali denese yA kisIke mAMsa Adike khAnese vyAdhiyoMkI kSINatA hogI isa andhazraddhArUpa pApakA parityAga kareM // suu012|| vakSyamANa dhUtavAdako hRdayameM dhAraNa-zravaNa Adi karaneke nimitta ziSyakoprerita karate hue sUtrakAra kahate hai-"AyANa bho" ! ityAdi / he ziSya ! maiM jisa aSTavidha koMke nAzake vAda-kathanako kahUMgA tuma use hRdaya meM dhAraNa karo / yadi dhAraNa na ho sake to use sadA sunanekI icchA karate raho / sUtra meM do bAra jo " bho bho" zabdakA prayoga huA hai, usase sUtrakArakA yaha abhiprAya mAlUma hotA hai ki che. A mATe je AvA bhayaMkara rogothI bacavA tapa ane saMyamanA paMthe vaLe che ane keI devI devatAne kaI jIvanuM balidAna devAmAM pApa samaje che A jIva asAdhya vyAdhithI bace che. (sU012) vaphTamANa dhUtavAdane hRdayamAM dhAraNa zravaNa Adi karavA mATe ziSyane prerita 32ta sUtrA2 4 cha " AyANa bho" tyAha! he ziSya! huM je ATha prakAranA karmonA nAza pachInI vAta tamene kahuM chuM tame ene hRdayamAM dhAraNa kare. je dhAraNa na thaI zake te ene sAMbhaLa pAnI 427 umeza 42 // 271. sUtramA me mata 2 "bho bho" hune| prayoga thayo che, AthI sUtrakArane e abhiprAya thAya che ke je viSaya AgaLa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutasphandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 pratijJAtamarthamAha-'iha khalu' ityAdi / iha-asmin manuSyaloke pANinaH AtmatayA -anAdikAlato jIvakarmaNoH sambandhAdAtmakRtakarmapariNatyA teSu teSu-vividheSu svasvakarmodayaprApiteSu upabhogAdiSUttameSu zvapAkAdiSu nIceSu ca kuleSu abhiSekeNa =zukrazoNitasaMyogAdikrameNa abhisaMbhUtAH jananIgarbhe kalalAvasthAM prAptAH, abhisajo viSaya Age kahA jAnevAlA hai vaha bar3I muzkilase samajhanemeM Ave aisA hai; isaliye ziSyoMke cittako usa viSayakI ora sAvadhAna karate hue ve ziSyajanoMse kahate haiM ki he ziSyoM! tuma sAvadhAnacitta ho kara hI isa viSayako sunanA; anyathA-vyagracitta hooge to kucha bhI samajhameM nahIM AvegA / yahAMse vahI prastuta viSaya kahA jAtA hai-- ___ isa manuSyalokameM samasta prANI koMke sambandhase paratantra ho rahe haiM |yh jIva aura kameMkA sambandha AjakA nahIM hai kintu anAdikAla kA hai| isa sambandhake kAraNa hI jIva koMke vipAkodayase una 2 gatiyoMkI prAptike kAraNabhUta kauke udaya Ane para ugrabhogAdi viziSTa uttama kuloMmeM evaM caNDAla Adi nIca kuloMmeM mAtApitAke zoNitazukra Adike saMyogakramase utpanna hote haiN| saMkSepase utpattikA krama isa prakAra haiM-sarvaprathama jIva mAtAke garbha meM "kalala" avasthAmeM rahatA hai / isake bAda kramase aneka avasthAoMko dhAraNa kara phira vaha pezIavasthAsampanna hotA hai| aMga-upAMgoM kI tathA snAyu evaM zirake bAloMkI kahevAmAM AvanAra che te khUba muzkelIthI samajavAmAM Ave tevuM che. A mATe ziSyonA cittane e viSaya tarapha sAvadhAna karatAM sUtrakAra ziSyajanane kahe che ke he ziSya! tame sAvadhAnacittathI A viSayane sAMbhaLaje. je vyagracitta banaze te AgaLa kAMI paNa samajavAmAM nahi Ave. ahiMthI e viSaya kahevo za3 thAya che. A manuSyalokamAM badhAM prANI karmanA saMbaMdhathI parataMtra thaI rahyAM che. A jIva ane karmane saMbaMdha Ajane nathI; paraMtu anAdi kALane che. A saMbaMdhanA kAraNathI jIva karmonA vipAkanA udayathI e e gatinI prAptinA kAraNabhUta karmone udaya AvavAthI ujha bhoga Adi viziSTa uttama kuLomAM athavA caMDALa vigere nIca kuLamAM mAtA pitAnA zeNitazuka vagerenA saMyogakramathI utpanna thAya che. TuMkamAM utpattine kema A prakAranuM che. sarvaprathama jIva bhAtAnA galamA "kalala " avasthAmA 27 cha, sapachI bhathI mane avasthAmA dhAraNa karI pharI te pezI avasthA prApta kare che. aMga upAMgo tathA snAyu zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 270 ____ AcArAgasUtre jAtAH-kalalAnantaraM yAvatpezyavasthAM prAptAH, abhinitAH tataH sAGgopAGgasnAyuziroromAdInAM krameNAbhinirvartanena garbhapUrNAvasthAM prAptAH, tato garbhAniHsRtAHsantaH abhisaMvRddhAH zaizavAdikrameNa vRddhi prApya dharmazravaNayogyAvasthAM samApannAH, tataH abhisaMbuddhAH dharmakathAdikaM nimittamAsAdyopalabdhapuNyapApasvarUpAditayA bodhibIjaM prAptAH, tataH abhiniSkrAntAH gRhasthabhAvAnirgatAH-pravrajyAM prAptA ityarthaH, anupUrveNa anukrameNa AcArAGgAdidvAdazAGgagaNipiTakAbhyAsatadarthabhAvanopabRMhitacaraNakaraNapariNAmatayopAdhyAyagItArtha - parihAravizuddhikaikAkivihAri- pratimAdhArijinakalpikAvasthAparyavasAnakrameNa mahAmunayo bhavanti // sU0 13 // krama 2 se jaba pUrNa racanA ho jAtI hai, taba garbhakI vaha pUrNa avasthA kahalAtI hai| isa pUrNa avasthA ke vyatIta hote hI jIva vahAMse bAhara nikalatA hai| zaizava-bAlapana Adike kramase jaba usakI vRddhi hone lagatI hai to eka samaya aisA bhI A jAtA hai ki jaba yaha dharmazravaNa ke yogya avasthAko prApta hotA hai / dharmakathAke sunanese puNya aura pApake svarUpase yaha bhalIbhAMti paricita ho jAtA hai aura bodhibIjako pAtA hai| bodhibIjakI prApti honese yaha gRhasthabhAvase nirgata ho jAtA hai-jainezvarI dIkSAko aMgIkAra karatA hai, krama 2 se AcArAMga Adi dvAdazAMga gaNipiTakakA abhyAsa karatA hai, athavA unake abhyAsa karane kI bhAvanA rakhatA hai / isa bhAvanAse vaha apane karagasattarI aura caraNasattarIke pariNAmoMkI vRddhi karatA rahatA hai| isase kramazaH upAdhyAya, gItArtha, parihAravizuddhika, ekAkIvihArI, pratimAdhArI aura jinakalpI ane mAthAnA vALanI kame kame jyAre pUrNa racanA thaI jAya che tyAre garbhanI pUrNa avasthA pachI jIva tyAMthI bahAra nIkaLe che. zaizava-ALapaNa ItyAdi kamathI jyAre enI vRddhi thavA lAge che, AmAM eka samaya evo paNa AvI jAya che ke jyAre te dharmazravaNane yogya avasthAne prApta thAya che. dharmakathA sAMbhaLavAthI thanAra puNya ane pApanA svarUpathI e sArI rIte paricita thaI jAya che. ane bodhibIjane pAme che. be dhibIjanI prApti thavAthI e gRhasthasvabhAvathI nirgata banI jAya che, jainezvarI dIkSA aMgIkAra kare che. krame krame AcArAMga ItyAdi dvAdazAMga gaNipiTakane abhyAsa kare che, athavA ene abhyAsa karavAnI bhAvanA rAkhe che. A bhAvanAthI e pitAnA karaNasattara ane caraNasattarInA pariNAmonI vRddhi karate rahe che ane AgaLa vadhatAM upAdhyAya, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 dhRtAkhyAna a. 6 u. 1 271 mUlama-taM parikamaMtaM paridevamANA mA Ne cayahi iya te vayaMti / chaMdovaNIyA ajjhovavannA akaMdakArI jaNagA ruvaMti / a tArise muNI no ohaM tarae, jaNagA jeNa vippjddhaa|suu014|| ___ chAyA-taM parAkramantaM paridevamAnAH ' mA asmAn tyaja' iti te vadanti / chandopanItA adhyupapannA AkrandakAriNo janakA rudanti / a tAdRzo muninoM oghaM tarati janakA yena vipratyaktAH // mU014 // sAdhu paryantakI avasthAoMkA dhAraka banatA huA mahAmuni ho jAtA hai| bhAvArtha-kaSAya sahita honese jIva koMke yogya pudgala paramANuoM kA jo grahaNa karatA hai isIkA nAma bandha hai| isa bandhanazAse samasta saMsArI jIva paratantra ho rahe haiM aura tattadgatiprApaka karmodayase ve uccanIcAdi kuloMmeM mAtApitAke raja aura vIryake sambandhase garbhAvasthAsampanna bana kara krama 2 se apane 2 samayAnusAra utpanna hote rahate haiN| zaizavAdi avasthA bAda dharmazravaNa yogya avasthAvAle jaba ve hote haiM taba dharmakathAke zravaNase puNyapApake svarUpake jJAtA hokara bodhibIjakI prAsise gRhIta dharmakI saphalatA nimitta jainezvarI dIkSA dhAraNa kara AcArAMga Adi sUtroMkA abhyAsa karate hue apane cAritrakI ujjvalatA kI vRddhi karane meM sAvadhAna rahate haiM / jinakalpI sAdhukI avasthAparyanta madhyakI jitanI bhI sAdhuoMkI avasthAe~ haiM una sabakA ArAdhana karate hue ve mahAmuniyoMkI koTimeM A virAjate haiM / suu013|| gItArtha, parihAravizuddhika, ekAkIvihArI, pratibhAdhArI ane janakalpI sAdhu sudhInI avasthAne dhAraka banI mahAmuni thaI jAya che. bhAvArtha-kaSAyasahita hovAthI jIva karmone yogya pudagala paramANuonuM grahaNa kare che. AnuM nAma baMdha che. A baMdhadazAthI samasta saMsArI jIva parataMtra thaI rahyA che ane te te gatine ApanAra karmodayathI te ucca nIca Adi kuLamAM mAtA pitAnA raja ane vIryanA saMbaMdhathI garbhAvasthAsaMpanna banI, krame krame pitapitAnA samayAnusAra janma le che. bAlyaAdi avasthA bAda dharmazravaNa yogya avasthAvALe jyAre te thAya che tyAre dharmakathAnA zravaNathI puNya pApanA svarUpane jANakAra banI badhibIjanI prAptithI grahIta dharmanI saphaLatArUpa jainezvarI dIkSA dhAraNa karI AcArAMga Adi sUtrane abhyAsa karatAM potAnA cAritranI ujajavalatAnI vRddhi karavAmAM sAvadhAna rahe che. janakalpI sAdhunI avasthA paryata vaccenI jeTalI paNa sAdhuonI avasthAo che e sahunuM ArAdhana karatAM karatAM te mahAmunionI kakSAe pahoMce che. (sU013). zrI. sAgasUtra : 3 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre TIkA = tam = abhisaMdhuddha gRhavAsavimukhaM, parAkramamANaM - mahAmuniniSevitaM pa ndhAnamArohantaM, te= mAtApitRtanayabhAryAdayaH vadanti - 'asmAn mA tyaja ' iti / kiJca - chandopanItAH tvadabhiprAyAnuvartinaH, adhyupapannAH = tvadanugAminaH vayaM smaH, tasmAdevaMbhUtAnasmAn parityajya kiM vrajasi ? ityevamAkrandakAriNaH = sazokaM vilapantaH janakAH mAtApitrAdayo rudanti / 272 kiM caivaM te vadanti - a tAdRzo munirityAdi / yena pASaNDivaJcitena mugdhena janakA: = mAtApitrAdayaH vipratyaktAH - sarvathA parityaktAH tAdRzaH anna munirbhavati / atra - ' a ' iti svarapratirUpakamavyayaM niSedhArthe vartate / no=naca oghaM- saMsArasAgarapravAhaM tarati // sU0 14 // jisane saMsAra, zarIra, aura bhogoMkA vAstavika svarUpa jAnakara gRhavAsase virakti dhAraNa kI hai, aura jo mahAmuniyoMdvArA sevita mArgakA avalambana karaneke liye udyata ho rahA hai aise mumukSujanako dekhakara usake mAtA pitA, putra strI vagairaha svajana usase kahate haiM ki "mA asmAn - tyaja " tuma hameM mata chor3o; kAraNa ki hama saba tumhArI icchAnusAra pravRtti karanevAle evaM tumhAre pIche 2 calanevAle haiM, to phira isa prakAra se vartana karanevAle hama sabako chor3akara tuma kyoM jA rahe ho ? isa prakAra sazoka vilApa karate hue mAtA pitA Adi sambandhijana rote haiM aura kahate haiM ki yaha vAstavika muni nahIM hai, pAkhaNDiyoM se ThagAye gaye isa bhole bhAle ne apane mAtApitAdikako sarvathA vyartha hI chor3a diye haiM, tathA yaha saMsArarUpI samudrake pravAhako bhI nahIM taira sakatA hai || sU0 14 // jeNe saMsAra, zarIra ane bhegAnuM vAstavika svarUpa jANI laI gRhavAsathI virakti dhAraNa karI che, ane je mahAmunidvArA sevita mArganuM avalaMbana karavAmAM udyamazIla rahe che evA mokSAbhilASI janane joi enAM mAtA pitA, putra strI vagere svanna yene uDe che De "mA asmAn tyaja" tame abhone chodde| nahIM, kAraNa ke ameA badhA tamArI icchA anusAra pravRtti karanArA ane tamArI pAchaLa pAchaLa cAlavAvALA chIye. chatAM paNa tame amo badhAne cheDI kema jaI rahyA che ? A prakAranA zeka vilApa karatA mAtA pitA ItyAdi saMbadhIjanA rUe che ane kahe che ke e vAstavika muni nathI, pAkhaDIethI chetarAela A bhoLAbhALAe peAtAnA mAtA pitA vagerene samajyA vagara sava thA cheDI dIdhAM che, ane A saMsArarUpI samudranA pravAhane paNa tarI zakatA nathI. (s014) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1. 273 abhisambuddhasya kartavyamAha-'saraNaM' ityAdi / mUlam-saraNaM tattha no samei, kahaM nu nAma se tattha ramai? eyaM nANaM sayA samaNuvAsijjAsi-ttibemi // sU0 15 // chAyA-zaraNaM tatra no sameti, kathaM nu nAma sa tatra ramate ? etad jJAnaM sadA samanuvAsayeH, iti bravImi / mU0 15 // ___TIkA-tatra-tasminnavasare dIkSAgrahaNakAle saH abhisambuddhaH pravrajyAM grahItukAmo vairAgyavAn vilapantamapi mAtApitrAdikaM zaraNaM no sameti-nopagacchati / saMsArasvarUpasamadhigamasaJjAtatIvrataravairAgyabhAvanAmAvitAtmatayA mAtApitrAdikRtA''krandanamavagaNayya saMyamamArgamArohuM pravRtto bhavatIti bhaavH| etadeva spaSTa gRhavAsase vimukha janake kartavyoMko sUtrakAra kahate haiM-" saraNaM" ityaadi| isa sUtrameM sUtrakAra yaha kaha rahe haiM ki jaba manuSya munidIkSA dhAraNa karaneke sanmukha hotA hai, vairAgyase usakA hRdaya bharA huA hotA hai taba usa samaya vaha pUrvoktarUpase vilApa karate hue mAtA pitA Adi kI bAtoM meM jarA bhI nahIM lalacAtA; kAraNa ki use yaha bAta bhalIbhAMti jJAta ho cukI hai ki mujhe mRtyuse chuDAnemeM ye samartha nahIM ho sakate haiM; kyoM ki ye svayaM hI usake AdhIna bane hue haiM / koMke phalako bhogate samaya kauna aisA saMsArameM hai jo mujhe sahArA de sake ? yahAM dharmake sivAya merA rakSaka koI nahIM hai| saMsArI svayaM apane 2 koMke udayase trasta ho rahe haiM, inameM kauna kisakA rakSaka ho sakatA hai| sabako apane karma bhogane par3ate haiN| yadi koI niSkAraNa pAsathI vibhupa mAnanA2nA tavyAne sUtrA2 4 cha "sagNaM" tyAdi. A sUtramAM sUtrakAra e kahe che ke jayAre manuSya munirIkSA dhAraNa karavA cogya bane che, vairAgyathI enuM hadaya bharAeluM hoya che, tyAre e samaya te pUrvoktarUpathI vilApa karatAM mAtA pitA vagerenI vAtamAM jarA paNa lalacA nathI, kAraNa ke e vAta sArI rIte e jANI cUkyuM hoya che ke mane mRtyunA mukhamAMthI choDAvavAmAM A badhAM asamartha che, kema ke teo pote ja ene AdhIna banela che. karmanA phaLane bhagavatI vakhate saMsAramAM evuM ke che ke mane AdhArarUpa bane. dharmanA sivAya mAruM kaI rakSaka nathI. saMsArI pote ja potapotAnA karmonA udayathI duHkhI thaI rahyA che. AmAM keNa kenuM rakSaka banI zake ? badhAne potAnA karmanAM phaLa bhogavavAM zrI maay||2|| sUtra : 3 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 AcArAGgasUtre yati - ' kathaM nu nAma ' ityAdi / sa=tIvravairAgyavAn tatra = tasmin gRhavA se narakarUpe mokSadvArA lAbhUte kathaM nu nAma ramate = anurAgaM kuryAt ? kintu naiva sa tatrAsato bhavitumarhati / yataH kArAgAravA sarUpo'yaM gRhavAso na kasyApyabhisaMbuddhasya priyaH baMdhu hai - rakSaka hai - to vaha eka ArAdhita dharma hI hai; ataH usakA hI sahArA lenA mujhe uttama hai / isa prakAra saMsArake svarUpake vicArase usake hRdayameM tIvratara vairAgyabhAva kI jAgRti hotI hai| isakA hI yaha pariNAma hotA hai ki jo vaha svArthavaza rote cillAte hue bhI apane mAtA pitAkI tarapha thor3I sI bhI mamatvadRSTise nahIM nihAratA hai aura sahasA unase virakta bana saMyama mArgapara ArUr3ha honeke liye kaTibaddha ho jAtA hai / isI bAta ko " kathaM nu nAma tatra ramate " isa paMkti meM khulAsA kiyA hai| ThIka hI hai; are ! jisakI AtmAmeM tIvratara vairAgyakA vAsa ho cukA hai, jo isa saMsArako azaraNa aura asAra samajha cukA hai, bhalA ! vaha saMsAra ke pathikoM ko zaraNa aura sArarUpa mAna bhI kaise sakatA hai| use to gRhavAsa narakatulya aura mokSadvArakA argalAsvarUpa hI pratibhAsita hotA hai / yahI kAraNa hai jo vaha usameM Asakta nahIM hotA / bhAvArtha -- koI bhI pratibuddha- samajhadAra manuSya jaise kArAgArameM rahanA pasaMda nahIM karatA hai, ThIka isI prakArase jo saMsAra, zarIra aura paDe che. AmAM kAI niSkAraNa andhu hoya-rakSaka hoya te te eka ArAdhita dhama ja che. AthI enA ja Azraya leve! mArA mATe uttama che. A prakAre sasAranA svarUpanA vicArathI enA hRdayamAM vairAgyabhAvanI tIvratara jAgRti thAya che. enA pariNAmarUpa rAtAM cillAtAM peAtAnAM mAtA pitA vagerenI svArthavazatA tarapha e jarAsarakhI paNa mamatvaSTithI jotA nathI, ane enAthI tadRna virakta anI saMyama mArga upara ArUDha thavA e makkama banI jAya che. A vAtane " kathaM nu nAma tatra ramate " yA paMDitamAM musAso urela che, hI che. are ! jenA AtmAmAM vairAgyanA tIvratara vAsa thai cukayA che, A saMsArane je azaraNa ane asAra samajI cukela che evA virakta jana svajanAnA svA vaza Akadane kema vaza khanI zake? ene te gRhavAsa narakatulya ane mekSadvAramAM bAdhakaja jaNAtuM hoya che, AthI te enAmAM Asakta nathI banatA. bhAvArtha--kAI paNa pratibuddha--samajU manuSya jema jelakhAnAmAM rahevAnuM pasaMda karatA nathI. A ja rIte je saMsAra, zarIra ane bhAgeAnA sAcA svarUpane jANI gayela che ene gRhasthavAsa priya lAgatA nathI. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 1 syAditi bhAvaH / upasaMharannAha-'etadjJAna'-mityAdi / etat aSTavidhakarmadhUnanaviSayakadhUtavAdoktaM jJAnaM-jIvakarmaNoranAdisambandhAtsvakRtakarmapariNatyA pRthivyAdiSaDjIvanikAyeSu punaH punaranantAnantajanmamaraNaduHkhaughamanubhUya prabalapuNyodayena manuSyabhavAyakSetrasukulajanmAdikamupalabhya dharmazravaNayogyAvasthAyAM vartamAnaH kathaJcid dharmakathAdikaM nimittamAsAdyAbhigatajIvAjIvasvarUpa upalabdhapuNyapApaH AtravasaMvabhogoMke vAstavika svarUpa ke jJAtA haiM unheM gRhasthavAsa bhI priya nahIM hotA hai| "etadjJAnaM sadA samanuvAsaye:-iti brviimi"| isa prakaraNakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra ziSyase kahate haiM ki isa dhUtavAdameM aSTavidha karmoke vinAza karanekA jo viSaya AyA hai aura sAthameM jo yaha batalAyA gayA hai ki jIva aura karmoMkA saMbaMdha anAdikAlakA hai, tathA tattadgatiprApaka kRtakarmake udyase jIva pRthivIkAyika Adi paryAyoM meM utpanna hotA hai, evaM vahAM bAraMbAra anantAnaMta janmamaraNake duHkhoMke bhArako vahana karatA huA vaha koI prabala puNyake udaya se manuSyabhava, AryakSetra, sukulameM janma Adi sAmagrIkI prAptise dharmake zravaNa karaneyogya avasthAsampanna bana, kathaMcit dharmakathA Adike nimitta ko pAkara, jIva aura ajIvAdi padArthoM ke svarUpakA jJAtA bana, puNya aura pApake yathArthasvarUpase paricita ho, Asrava, baMdha, saMvara aura nirjarA ke kAraNoMmeM kuzalamati hotA huA mokSamArga para ArUDha ho kara kramase mahA muni hotA hai, isa prakAra yaha saba viSaya pratipAdita huA hai; so he ziSya! " etadjJAnaM sadA samanuvAsayeH- iti bravImi / " A prakaraNano upasaMhAra karatAM sUtrakAra ziSyane kahe che ke A dhUtavAdamAM AThavidha karmone vinAza karavAne je viSaya Avela che ane sAthe je ema batAvavAmAM AvyuM che ke jIva ane karmone saMbaMdha anAdikALane che ane te te gatiApavAvALA karela karmanA udayathI jIva pRthivIkAyika Adi paryAyomAM utpanna thAya che, ane tyAM vAraMvAra anaMtAnaMta janmamaraNanA dukhene bhAra sahana karatAM koI prabaLa puNyanA udayathI manuSyabhava, AryakSetra, sukuLamAM janma Adi sAmagrInI prAptithI dharmane zravaNa karavA gya avasthAsaMpanna banI, kathaMcita dharmakathA Adina nimittane pAmIne, jIva ane ajIvAdi padArthanA svarUpane jJAtA banI, puNya ane pApane yathArtha svarUpathI paricita banI, Asava, baMdha, saMvara A nirjarAnA kAraNemAM kuzaLa banIne, mokSamArgamAM ArUDha thaIne, zrI. sAyA sUtra : 3 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 276 AcArAgasUtre ranirjarAbandhAdhikaraNakuzalaH san mokSamArgArUDhaH krameNa mahAmunirbhavatItyevaMrUpaM samyagavabodhaM sadA-nirantaraM samanuvAsaye svAtmani tvaM smygnubhaavyeH| iti bravImi / vyAkhyA pUrvavat / / mU0 15 // // iti SaSThAdhyayanasya prathama uddezaH samAptaH // 6-1 // tuma isa viSayako bhalIbhAMti apane hRdayameM cintavana karate rho| " iti bravImi" ina padoMkA vyAkhyAna pUrvameM kahA hI jA cukA hai| bhAvArtha-tInavairAgyasampanna AtmA apane saMbaMdhIjanadvArA pradarzita kiye gaye mamatAbhare anunayavinayako lakSyameM na dekara apane dRDha adhyavasita kAryakI pUrti karane meM hI tallInamati hotA hai / saMsArake koI bhI padArtha use phira lubhA nahIM skte| ghara use lubhA nahIM sakatA, vaha to use kArAgAra jaisA mAlUma hone lagatA hai / samasta sambandhIjana svArthI evaM azaraNa use pratibhAsita hone lagate haiN| eka ArAdhita dharmako hI vaha apanA rakSaka aura sahAthI mAnatA hai| isIkI ArAdhanA meM vaha saba kucha apanA visarjita kara detA hai| sAdhAraNa muni avasthA se le kara jinakalpI sAdhu avasthAtaka kI kriyAoMkI ArAdhanA karatA huA vaha bhAgyazAlI mahAmuni kI koTimeM A jAtA hai ||suu015|| // chaTThA adhyayanakA pahalA uddeza smaapt||6-1|| kame kame mahAni bane che. A prakAre A saghaLe viSaya pratipAdita thayo che; mATe he ziSya! tame A viSayanuM sArI rIte pitAnA hadayamAM cintavana karatA 2DI. " iti bravImi " 20 yahonu vyAbhyAna pUrvamA (205) 46 Ayu cha. bhAvArtha-tIvra-vairAgya-saMpanna AtmA potAnA saMbaMdhI janadvArA kahevAmAM AvelA mamatAbharyA-anunaya vinayane lakSamAM na letAM potAnA daDha adhyavasita kAryanI pUrti karavAmAM ja tallIna bane che. saMsAranA keI paNa padArtha ane pachI lebhAvI tenA lakSathI dUra karI zakatuM nathI. ghara ene lebhAvI nathI zakatuM. ghara te ene jelakhAnA jevuM lAge che. saghaLAM saMbaMdhI jana svArthI ane azaraNa che te tene bhAsa thAya che. eka ArAdhita dharmane ja te potAne rakSaka ane sahAyaka mAne che. enI ArAdhanAmAM te pitAnuM badhuM nyochAvara karI de che, sAdhAraNa muni avasthAthI mAMDI jInakalapI sAdhu avasthA sudhInI kiyAenI ArAdhanA karatAM te bhAgyazALI mahAmuninI keTImAM jaI bese che. (sU015) chaThThA adhyayanane pahelo uddeza samApta . 6-1 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athaSaSThAdhyayanasya dvitIya uddezaH / ihAnantaroddezake mAtApitrAdisvajanasaGgavidhUnanaM nigaditaM, tacca karmavidhUnanaM vinA na saphalaM syAt , atastadarthaM dvitIyodezakaM kathayati / tatrAdau ye gRhItacAritrAH pazcAt prabalamohodayAt AcAraM parityajanti teSAM saMsAraparibhramaNAd vizrAmo na bhavatIti tAn bodhayitumAha-AuraM' ityAdi / mUlam-AuraM logamAyAe caittA puvasaMjogaM hiccA uvasamaM vasittAbaMbhaceraMsi, vasu aNuvasu vA jANittu dhammaM jahA tahA, ahege tamacAi kusIlA, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM viusijja, aNupuvveNa aNahiyAsamANA parIsahe durhiyaase| ||chtthaa adhyayanakA dUsarA uddeza // isa adhyayanake prathama uddezameM mAtA, pitA Adi svajanoM ke saMbaMdha kA parityAga prakaTa kiyA gayA hai / parantu yaha parityAga kauke vinAza ke vinA saphala nahIM ho sakatA hai| isaliye una karmoMke vinAzake nimitta isa dvitIya uddezakA kathana sUtrakAra prArambha karate haiN| usameM sarvaprathama ve isa bAtakA nirUpaNa karate haiM ki jisane cAritrakI prApti to kara lI hai, parantu prabala cAritramohanIyake udayase usa gRhIta cAritrakA parityAga bhI kara diyA hai, to isase usakA saMsArake paribhramaNase vizrAma ho jAtA hogA, so yaha bAta nahIM hai| isI viSayako use samajhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-" AuraM" ityaadi| 76 adhyayananI bhInne uddeza. A adhyayananA prathama uddezamAM mAtA-pitA vagere svajanenA sAthenA saMbaMdhane parityAga pragaTa karAyela che. paraMtu e parityAga karmonA vinAza vagara saphaLa banI zakatuM nathI. A mATe karmonA vinAzane mATe A bIjA udezanA kathanane sUtrakAra prAraMbha kare che. emAM sahu prathama te e vAtanuM nirUpaNa kare che ke jeNe cAritranI prApti to karI lIdhI che, paraMtu prabala cAritramohanIyanA udayathI e gRhIta cAritrane parityAga paNa karI dIdhe che, te AthI enA saMsAranA paribhramaNane vizrAma maLI jAya che, A pAta nathI! yA viSayana samana bhATa sUtrA2 4 cha " AuraM" tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 AcArAGgasUtre kAme mamAyamANassa iyANiM vA muhutteNa vA aparimANAe bhee / evaM se aMtarAya ehiM kAmehiM AkevaliehiM avatinnA cee|| sU0 1 // chAyA - AturaM lokamAdAya tyaktvA pUrvasaMyogaM hitvA upazamaM uSitvA brahmacarye, vasavaH anuvasavo vA jJAtvA dharma yathA tathA, athaike tam azaknuvanti kuzIlAH, vastraM patadgrahaM kambalaM pAdamocchanaM vyutsRjya anupUrveNa anadhisahamAnAH parISahAna duradhisahAn kAmAn mamAyamAnasya idAnIM muhurtena vA aparimANAya bhedaH / evaM sa AntarAyikaiH kAmaiH AkevalikaiH avatIrNAH caite // 1 // TIkA -- lokaM = SaDjIvanikAyam, AturaM=klezitam, AdAya = buddhyA gRhotvA avabudhyetiyAvat tathA pUrvasaMyogaM mAtApitRputrakalatrAdisambandhaM tyaktvA, tathA - upazamaM = virarti, hitvA = prApya, tathA brahmacarye upitvA = sthitvA'pi vasavaH = sAdhavaH, anuvasavaH SaSThyAH pratimAyA Arabhya yAvadekAdazapratimAdhAriNaH zrAvakA vA yathA tathA'vasthitaM dharma = zrutacAritrAkhyaM jJAtvA'pi, atha = anantaram, eke= kecit mohodayAt kuzIlAH sAvadhAnuSThAnapravRttAH santaH, taM= dharma pAlayituM a = na zaknuvanti, ataste duradhisahAn anadhisahamAnAH vastraM patadgrahaM = pAtraM kambalaM pAdaSaDjIvanikAyasvarUpa isa lokako klezita apanI buddhise jAnatathA mAtA, pitA, putra, kalatra Adi rUpa pUrvasaMyogakA parityAga kara, upazamarUpa viratiko prApta kara, aura brahmacaryavratakA pAlana kara sAdhu jana, athavA zrAvakakI chaTThI pratimAse le kara 11 vIM pratimA takakA AcAra pAlana karanevAle gRhasthajana, jisa svarUpase zrutacAritrarUpa dharmakI sthiti hai usa rUpase use jAna kara bhI mohake udayase bAda meM kaI eka kuzIlasAvadya anuSThAna meM pravRtti karanevAle ho jAte haiM, aura usa zrutacAritrarUpa dharmake pAlana karane meM sarvathA akSama bana usase bhraSTa ho jAte haiM / pari kara, ' SaDthavanikAyasvarUpa A leAkane peAtAnI buddhithI kalezita jANI, mAtA, pitA, putra ane kuTuMbIjaneAnA pUrvasaMcAganA parityAga karI, upazamarUpa viratine prApta karI, brahmacarya vratanuM pAlana karavA uparAMta sAdhujana athavA zrAvakanI chaThThI pratimAthI laI 11mI pratimA sudhInu AcAra pAlana karavAvALA gRhastha jana je svarUpanI zrutacAritrarUpa dharmanI sthiti che e rUpathI ene jANIne paNa, meAhanA uddayathI koieka sAvadyAnuSThAnamAM pravRtti karavAvALA banI jAya che ane zrutacAritrarUpa dharmanuM pAlana karavAmAM sarvathA akSama thaI bhraSTa thaI jAya che. pariSahonA sahevAmAM asamartha banIne vastra, pAtra, kambala ane pAdapreAMchana zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___279 zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 2 pocchanaM rajoharaNaM ca vyutsRjya dharmarucyabhAvAcyaktvA anupUrveNa anukrameNa cAritraM parityajanti / 'anukrameNa ' ityane nedamuktaM bhavati-kuzIleSu kecit dezavirati, kecit samyaktvamAtramAzritya tiSThanti, kecicca tato'pi paribhrazya mithyAtvamupagacchantIti / viSayamogArtha dharma tyaktavatAM pApodayaphalamAha-kAmAn ' ityaadi| kAmAn zabdAdiviSayAna mamAyamAnasya-mamatvAviSayIkurvANasya idAnIM pravrajyAparityAgAnantarameva-bhogaprAptisamanantarameva vA muhurtena vA antamuhUrtena vA, idamupalakSaNaM tena-kaNDarIkavadahorAtreNa tato'pyadhikena kAlena vA kSaNabhaGgurAdasmAccharISahoMke sahane meM asamartha bane hue ve vastra, pAtra, kambala aura pAdaproJchana -rajoharaNakA, dharmakI ora rucike abhAvase, parityAga kara kramazaH cAritrakA pAlana karanA chor3a dete haiN| "anukrama" padase yaha bAta mAlUma hotI hai ki kuzIloM meM koI 2 dezaviratikA aura koIeka caturtha guNasthAnakA pAlana karate haiM aura koI aise bhI hote haiM jo usa caturtha guNasthAna takakA bhI parityAga kara prathama mithyAtva guNasthAnavartI ho jAte haiN| viSayabhogoMke nimitta dharmakA parityAga karanevAloMke pApoMke udaya phalako prakaTa karane ke liye sUtrakAra " kAmAn" ityAdi sUtrAMza kahate haiM / ve isameM prakaTa karate haiM ki zabdAdika viSayoMko mamatvakA viSaya karanevAle usa parityaktacAritravAle manuSyakA, pravrajyAke tyAgake anantara athavA bhogaprAptike bAda, yA eka antarmuhartakAlameM, upalakSaNa se kaMDarIkakI taraha ahorAtra-ekadinarAtameM, athavA isase bhI adhika -rajoharaNane, dharmanA tarapha rUcInA abhAvane kAraNe tyAga karI cAritranuM pAlana karavAnuM choDI de che. "anukrama" padathI e vAta mAluma paDe che ke kuzIlemAM kaI kaI dezaviratinuM ane keI cothA guNasthAnanuM pAlana kare che; ane kaI evA paNa hoya che ke je cothA guNasthAnane paNa parityAga karIne mithyAtva guNasthAnavattI banI jAya che. viSayabhogane nimitta dharmane parityAga karavAvALAnAM pApanA udayanA phaLa pragaTa 421 // bhATe suutr||2 " kAmAn " tyAdi sUtrAMza 4 cha. tethe| memA prATa kare che ke zabdAdika viSayomAM Asakti karavAvALA cAritra choDanAra te manuSyane, pravajyAnA tyAga bAda, athavA bhoga prApti pachI, athavA eka antamuharta kALamAM, upalakSaNathI kaMDarIkanI mAphaka eka dinarAtamAM, athavA tenAthI paNa adhika zrI. paay||22|| sUtra : 3 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre rAtpRthagbhUtasya tasya pazcAtkRtasya - ' pachAkaDA ' iti prasiddhasya aparimANAya =aparimitakAlaM yAvat bhedaH - manuSyazarIrasyAntaraM vyavadhAnaM bhavati, dharmAtparibhrazya mRtasya narakakigodAdyanantaduHkhamanubhavato'nantakAlenApi punarmanuSyazarIraM durlabhaM bhavati, kathaM punastarayAryakSetra su kula janmabodhivIjA disAmagryAH saMbhava ? iti bhAvaH / 280 etadevopasaMharannAha--' eva ' mityAdi / evam anayA rItyA saH=bhogArthI pazcAtkRtaH ete taditare ye bhogAbhilASiNo vartante ete'pi ca, AntarAyikaiH= samaya meM isa kSaNabhaMgura zarIra se jaba viyoga hotA hai, to phira pIche usake liye isa durlabha manuSya janmakI prApti hone meM samayakA koI pramANa nizcita nahIM hai / chor3I huI usa paryAyakI punarapi prApti honeke liye virahakAla aparimita hai- phirase manuSyaparyAya prApta honeke liye bhavoMkI koI gaNanA nahIM hai - usakI punaH prAptike liye aparimita antara - vyadhAnapar3a jAtA hai / gRhItacAritradharmase bhraSTa banakara mare hue usa adhama manuSyakI utpatti narakanigodAdikoM meM hotI hai aura vaha vahAMkI apAra - anaMta duHkharAzikA anubhava karatA rahatA hai / anantakAla taka bhI usake liye manuSya bhavakI punaH prApti honA durlabha ho jAtI hai| jaba yaha bAta hai to phira yaha to siddha hI hai ki usake liye AryakSetra, sukula meM janma, afraint lAbha ityAdi samasta sAmagriyoM kI prAptikI saMbhavatA kaise ho sakatI hai ! isIkA upasaMhAra karate hue satrakAra kahate haiM ki isa rIti se vaha bhogArthI tathA isase atirikta aura bhI jo bhogAbhilASI hai ye saba, samayamAM A kSaNabhaMgura zarIrathI jyAre viyeAga thAya che tyAra pachI enA mATe A durlabha manuSya jIvananI prApti hovAmAM samayanuM koI pramANa nizcita nathI. cheADela e paryAyanI pharIthI prApti thavA mATe virahakALa aparimita che-pharIthI manuSyaparyAya prApta karavA mATe bhavAnI koI gaNanA nathI enI phrI prApti mATe aparimita antara (vyavadhAna) thaI jAya che. gRhIta cAritradharma thI bhraSTa banI maranAra e adhama manuSyanI utpatti narakaniMgadAdamAM thAya che, ane e tyAMnI apAra-ananta duHkharAzinA anubhava karatA rahe che. anantakALa sudhI paNa ene mATe manuSyabhavanI prApti durlabha banI jAya che. jyAre A vAta che teA pachI e tA siddha ja che ke tene mATe AryakSetra, sukuLamAM janma, dhibIjanA lAbha ItyAdi samasta sAmagrIonI prAptinI saMbhavatA paNa kema thaI zake ? koi kALe thaI zake niha. AnA upasaMhAra karatAM sUtrakAra kahe che ke A rItathI te bhegAthI tathA AnAthI atiSThita evA paNu je bhogAbhilASI che zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 - zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 2 antarAyabahulatvAdduHkhamayaiH AkevalikaiH, kevalam akhaNDaM sampUrNamiti yAvat , na kevalamakevalaM tatra bhavA AkevalikAH asaMpUrNAMstaiH bhogecchAM pUrayitumakSamai kAmaiH -zabdAdiviSayaiH atRptAH santaH manuSyazarIravyavadhAnaM prApnuvanti // muu01|| antarAyabahula honese duHkhamaya evaM asaMpUrNa ina zabdAdiviSayarUpa kAmoMse atRpta hote hue manuSya zarIrakI punaH prAptike kAlako vyavadhAna (antara) sahita kara dete haiM, Akevalika zabdakA artha asaMpUrNa hai aura vaha isa prakArase ki akhaMDa-saMpUrNakA nAma kevala hai, jo kevala nahIM vaha akevala hai| usameM jo ho vaha Akevalika hai / kAmoMko asaMpUrNa isaliye batalAyA gayA hai ki ve bhogoMkI icchAkI pUrti karane meM asamartha haiM / jyoM jyoM inakA lAbha hotA hai tyoM tyoM jIvakI icchAe~ inheM adhikAdhikarUpase bhoganeke liye bar3hatI jAtI haiN| bhAvArtha-jo manuSya isa SaDjIvanikAyarUpa lokako klezita samajhakara usakA parityAga kara dete hai, tathA mAtApitA Adi saMbaMdhIjanoM se bhI vimukha bana kara cAritradharmakI ArAdhanA karanemeM lavalIna ho jAte haiM-cAritrake pAlanase sambandha rakhanevAlI jitanI bhI brahmacarya Adika pAlane jaisI anya kriyAe~ haiM una sabakA bhI ve acchI tarahase pAlana karate haiM, parantu phira bhI mohakI prabalatAse ve usa gRhIta cAritra se bhraSTa banakara mithyAtvI taka ho jAte haiM aura municinhoMkA sarvathA e badhA antarAyabahula hovAthI duHkhamaya ane asaMpUrNa A zabdAdi viSayarUpa kAmothI atRpta thatAM thatAM manuSya zarIranI punaH prAptinA kALane vyavadhAna (mata2 ) sahita 42 he che. Akevalika shn| ma asaNu cha, bhane te A prakAre ke akhaMDa saMpUrNanuM nAma kevala che, je kevala nathI e akevala che. emAM je hoya te Akevalika che. kAmane asaMpUrNa e mATe batAvela che ke te bhegonI IcchAnI tRpti karavAmAM asamartha che. jema jema bhogone lAbha thAya che tema tema jIvanI IcchAo ane adhikAdhika rUpathI bhogavavA mATe vadhatI jAya che. bhAvArtha--je manuSya jIvanikAyarUpa lekane kalezarUpa samajIne tene parityAga karI de che tathA mAtA pitA ane potAnA saMbaMdhIjanathI paNa vimukha banIne cAritradharmanI ArAdhanA karavAmAM tallIna thaI jAya che. cAritranA pAlanathI saMbaMdha rAkhavAvALI jeTalI paNa brahmacarya Adi pALavA jevI anya kriyAo che e badhAnuM paNa te sArI rIte pAlana kare che. chatAM paNa mehanI prabaLatAthI e grahaNa karelA cAritrathI bhraSTa banI mithyAtvI banI jAya che, ane sunicinhone sarvathA parityAga karI viSayabhogonI cAhanAmAM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28ra ___ AcArAgasUtre yastu AsannamokSatayA kathaMcit kutazcit cAritraM prApya laghukarmatayA pravardhamAnapariNAmo bhavati, sa siddhipadaM prApnotIti bodhayitumAha-'ahege' ityAdi / mUlam-ahege dhammamAyAya AyANappabhii supaNihie care appalIyamANe daDhesavvaM giddhiM pariNNAya,esa paNae mhaamunnii|suu02|| ___ chAyA--athaiko dharmamAdAya AdAnaprabhRti supraNihitazcaret apralIyamAnaH dRDhaH sarvA gRddhiM parijJAya, eSa praNato mahAmuniH // mU0 2 // ___TIkA--atha anantaram , ekaH kazcidAtmArthI dharma-zrutacAritrAkhyam , parityAga kara, viSayabhogoMkI cAhanAmeM pha~sa, unakA sevana karate hue apane atidurlabha manuSyajanmako vyartha naSTa kara, narakanigodAdika gatiyoMke anaMta kaSToMko bhogate rahate haiN| aise jIvoMko phirase mAnava janma kaba kaise prApta hogaa| sU0 1 // ___ Asannabhavya honese mokSakI prApti jinheM nikaTa samayameM honevAlI hai ve kisI bhI tarahase kahIMse bhI cAritradharmakI prApti kara laghukarmavAle honekI vajahase cAritradharmakI pAlanAmeM vardhitapariNAmavAle hote haiM aura siddhipadako prApta kara lete haiM-isa bAtako samajhAneke liye sUtrakAra kahate haiM " ahege" ityAdi / ____ 'atha' zabdako artha anantara hai| jisakA tAtparya hai ki jo cAritradharmako prApta kara kisI kAraNavaza usakA parityAga kara dete haiM unakI kyA durdazA hotI hai so to prakaTa kara dI gaI hai| aba jo cAritrako yAvajjIvana pAlate haiM unake viSayameM yahAM kahA jAtA haiphasI tenuM sevana kare che, ane potAnA atidurlabha evA manuSya janmane vyartha naSTa karI narakanigodAdi gationA anaMta kaNone bhogavato rahe che. evA jIne pharIthI mAnava janma kayAre kema prApta thaze. (sU01) - Asannabhavya hovAthI mokSanI prApti jene nikaTa samayamAM thavAvALI che, e kaI paNa rItathI kyAMyathI paNa cAritradharmanI prApti karI, laghukarmavALA hovAne kAraNe cAritradharmane pALavAmAM vardhita pariNAmavALA hoya che, ane siddhipadane prAta 42 se che. 2. pAta samannA bhATe sUtrA2 4 cha. "ahege" chatyAdi. atha zanI matha manantara cha, renu tAtparya ko cha , yAritra dharmane prApta karI keI kAraNavaza tene parityAga karI de che, enI zuM durdazA thAya che?, e te pragaTa karI devAmAM AvI che. have je cAritrane cAvajIvana pALe che tenA viSayamAM ahiM kahevAmAM Ave che. zrI maay||2|| sUtra : 3 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 2 AdAya gRhItvA, AdAnaprabhRti-zrutacAritradharmagrahaNakAlAdArabhya, supraNihitaH= sAvadhAnaH parISahasahanazIlaH apralIyamAnaH kAmabhogeSu na pralIyamAnaH-anAsaktaH, ataeva-dRDhaH gRhItatapaHsaMyamAnuSThAnapatijJAyAmavicalitacittaH sarvA gRddhi viSayabhogecchAM parijJAya=jJaparijJayA'nantaduHkhakAraNatvena vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA tAM dUrata eva parihatya caret bhagavadupadiSTaM dharma samAcaredityarthaH / eSaH= cAritramAdAya sarvagRddhibhAvaparityAgI mahAmuniH mahApuruSa eva praNataH karmadhUnane samyak pratto bhavati, na tu tadanyaH kAtara iti // mU0 2 // ___ aparaM ca--'aiacca' ityAdi / jo koI AtmArthI zrutacAritrarUpa dharmako prApta kara usakI prAptike samayase lekara jIvanaparyanta parISaha aura upasargoM ke sahana karane meM sAvadhAna rahate haiM-parISaha upasarga Ane para cAritrase vicalitacitta nahIM hote haiM, tathA kAmabhogoMmeM jo sadA vAMchArahita hote haiM, evaM jo dRr3hagRhIta tapa aura saMyamake anuSThAna karanekI pratijJAmeM avicalitacitta hote haiM, aise vaMdanIya muni samasta viSayabhogoMkI icchAoMko anaMta duHkhoMkA kAraNarUpa jJaparijJAse jAnakara aura pratyAkhyAnaparijJAse unakA darahI se parityAga kara, vItarAgakathita nirmala cAritrakI ArAdhanA karate haiN| cAritrako prApta kara samasta viSayoMmeM gRddhibhAvake parityAgI ve hI mahAmuni haiM, aura ve hI kameMkI raja haTAne-uDAnemeM acchI taraha pravRtta hote haiN| inake sivAya anya-dUsare kAyara nahIM! ||suu02|| tathA 'aiacca' ityAdi je kaI AtmAthI zrutacAritrarUpa dharmane prApta karI tenI prAptinA samacathI mAMDIne jIvanaparyata pariSaha ane upasarga sahana karavAmAM sAvadhAna rahe che. pariSaha upasarga AvavAthI cAritrathI vicalitacitta nathI thatA, tathA kAmabhogethI je sadA vAchA-rahita bane che evA je daDhatApUrvaka grahaNa karela tapa ane saMcamanuM anuSThAna karavAnI pratijJAmAM avicalitacitta hovAthI evA vaMdanIya muni ane je samasta viSayabhogone tathA IcchAone ananta duHkhenA kAraNarUpa jJapariNAthI jANI ane ane pratyAkhyAna parijJAthI tene cheTethI ja parityAga karI vItarAgakathita nirmaLa cAritranI ArAdhanA kare che. cAritra prApta karI samasta vizvamAM gRddhibhAvano parityAgI je che, e ja muni che. ane e ja karmonI raja dUra karavAmAMuDADavAmAM sArI zata pravRtta Doya che. sanA sivAya anya-bilat Aya2 nA. (sU02) tathA " aiaJca " tyA ! zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre mUlam - aiacca savvao saMgaM Na mahaM asthitti iya ego ahaM, assi jayamANe ittha virae aNagAre, savvao muMDe rIyaMte, je acele parivusie saMcikkhar3a omoyariyAe // sU0 3 // 284 chAyA -- atigatya sarvataH saGgaM na mama asti, iti eko'hamasmin yatamAnaH atra virataH anagAraH, sarvato muNDaH rIyamANaH, yaH acelaH paryuSitaH saMtiSThate avamodarikAyAm // 0 3 // " TIkA -- mama nAsti kiMcit, iti-ataH ahameka evAsmIti bhAvanAbhAvitaH sarvataH = sarvathA saGga = mAtApitrAdisambandham atigatya = atikramya asmin AcAre yatamAnaH - yatanAM kurvan atra = viSayabhoge virataH - sarvathA nivRttaH, ataeva anagAraH = pravrajitaH, sarvatomuNDaH = dravyataH kezaluJcanena bhAvato rAgadveSarAhityena muNDaH, rIyamANaH- saMyamAnuSThAne viharan yaH acela : = alpacela:- jinakalpiko vA, paryuSitaH = paryuSitAhArI, atramodarikAyAM nyUnodaratAyAM saMtiSThate vartate, tadapi paryuSitAzanaMnodarapUraNena kiMvamodarikayeti bhAvaH / sa mahAmuniriti pUrveNa sambandhaH // 03 // " egohaM" maiM eka hUM, merA saMsAra meM koI nahIM hai, maiM akiJcana hUMisa prakArakI bhAvanAse jisakA mana vazameM kiyA huA hai, aura isI bhAvanA se otaprota bana jo mAtApitA - Adike sambandhase rahita banA huA hai, aisA vaha mahAmuni apane gRhItacAritrakI ArAdhanA meM samhAla rakhatA huA, viSayabhogoMse sarvathA virakta hotA hai| munidIkSAse suzobhita vaha muniratna sarva prakAra se muNDa-dravyase kezoMke luJcana karanese evaM bhAvase rAga-dveSa se rahita hone se hotA hai| saMyamake anuSThAnameM vicaraNa karatA huA vaha acela - alpavastravAlA hotA hai, athavA jinakalpI banatA hai / paryuSita ( ThaNDA - vAsI) AhAra bhI alpa AhArameM egohaM" huM meDa chu, bhAI saMsAramA ardha nathI. hu~ aDiyana cha . A prakAranI bhAvanAthI jeNe peAtAnuM mana vaza karela che, ane evI bhAvanAthI otaprota banI je mAtA, pitA AdinA saMbaMdhathI rahita khanela che, evA e mahAmuni pAte grahaNa karela cAritranI ArAdhanAmAM saMbhALa rAkhatAM viSayabhogeAthI sarvathA virakta bane che, munindIkSAthI suzobhita e muniratna sarva prakArathI muMDa, dravyathI kezalecana karavAthI ( vALanuM khecavAthI) ane bhAvathI rAga-dveSathI rahita thavAthI bane che. sayamanA anuSThAnamAM vicaraNa karanAra e acela-apa vastravALA bane che, athavA jInakalpI thAya che, payuSita (ThaMDA 66 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 6. u. 2 285 amodarikAyAM varttamAnasya parISahasahanamAha - ' se AkuTTe' ityAdi / mUlam - seAkuTTe vA hae vA luMcie vA paliyaM pakattha aduvA pakattha atahiM saddaphA sehiM, iya saMkhAe egayare annayare abhinnAya titikkhamANe parivvae / je ya hirAje ya ahirImANA // suu04|| chAyA -- sa AkruSTo vA hato vA luJcito vA palitaM prakathya athavA prakathya atathyaiH zabdasparzaiH, iti saMkhyAya ekatarAn anyatarAn abhijJAya titikSamANaH parivrajet / ye ca hrIrUpAH ye ca ahImanasaH || sU0 4 // TIkA -- saH = avamodarikaH yadA kenaciddharmAnabhijJena palitaM = pUrvakRtaM jugupsitaM karma prakathya = ' bho prabrajita ! pUrva kASThahArAdikarma kRtvA pravrajitaveSaH kimidAnIM mAmupadeSTuM pravRttaH' ityAdivAkyairvinindya, athavA atathyaiH = azobhanaiH asaMgataiH=anucitaiH zabdasparzaiH = ' tvaM cauraH pAradArikaH' ityAdizabdaiH, tathA hI mAnanA cAhiye / arthAt paryuSita AhAra bhI UnodararUpase hI letA bharapeTa nahIM // sU0 3 // alpa- AhArI - avasthAmeM bhI parISaha aura upasargoM ko use sahana karanA cAhiye, ise sUtrakAra kahate haiM- " se AkuTThe ityAdi / vaha avamodarikAvratI sAdhu yadi kisI dharmAnabhijJa vyaktike dvArA isa prakAra se kahA jAya ki he prabrajita ! tuma to pahile lakaDiyAM becA karate the, aba kabase sAdhu bana gaye ho ? sAdhukA veSa pahina kara kyA isa samaya hameM upadeza de rahe ho ? hama tumhAre jaise hIna kulakA upadeza nahIM sunanA cAhate ! athavA isa prakArake anucita vAkyoM se yadi koI usakI niMdA kare ki tuma to paradAralaMpaTa ho, cora ho; yA bAsI ) bhADAra se che, athavA unohara - masya- AhArI thAya che. paryuSita bhADA rane paNa alpa AhAra ja mAnavA joI e, arthAt AhAra paNa unAdararUpathI ja se che; peTa larIne nahIM. ( sU0 3 ) alapa-AhArI avasthAmAM paNa pariSaha ane upasage eNe sahana karavA lehaye. yAne sUtraara 4 che. " se AkuTThe " ityAhi ! e avamorikAvratI sAdhune kadI koI dharmonabhinna vyaktinI mAraphata A prakArathI kahevAya ke huM pratrajita ! tame te pahelAM lAkaDAM vecatA hatA, kacArathI sAdhu banI gayA che? sAdhunA veza paherI zu A samaya amane upadeza ApI rahyA che ? ame tamArA jevA halakA kuLanA mANasane upadeza sAMbhaLavA nathI icchatA." athavA A prakAranAM anucita vAkayothI kAI emanI niMdA kare ke tathe to vyaliyArI cho, aura cho, athavA ardha " senA hAtha aye, paNa aye, zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 AcArAGgasUtre karacaraNacchedana-bhedana-moTanAdirUpaiH sparzezca prakathya kada kRtya AkruSTaH AkSiptaH vA-athavA hataH yaSTimuSTayAdibhistADitaH luzcito vA kezAkarSaNena nakhAghAtena ca vyAkulIkRtaH san iti='mama pUrvakRtakarmaphalametat' ityevaM saMkhyAya-paryAlocya ekatarAn-uktarUpAn pratikUlaparoSahAn athavA anyatarAntadbhinnAnanukUla pariSahAn satkArapuraskArAdirUpAnapi abhijJAya-mokSamArgapratibandhakA ete iti vicArya titikSamANaH-ubhayAnapi parISahAn samabhAvena sahamAnaH parivrajet-viharet / prakArAntareNApi parIpadvaividhyaM darzayati-'ye ce 'tyAdi / ye ca parISahAH hIrUpAH lajjArUpAH-acelarUpA yAcanAdirUpA vA, tathA ye ca ahImanasaH-alajjAkoI " usakA hAtha kATe, paira chede, gardana pakar3a kara maroDa deve"-isa prakArase use duHkhita kare, lakar3I, mUMTha Adise koI yadi use tADita kare, bAloMko pakaDa kara yadi koI use ghasITe, athavA loMce, to bhI usa sAdhuko yahI vicAranA cAhiye ki "mama pUrvakRta karmaphalametat" ye saba upasarga mere pUrvakRta kameMke hI phala haiN| inameM inakA kucha bhI aparAdha nahIM / isa prakArase jaba usake Upara ye pUrvokta bAteM pratikUlaparISahake rUpameM AtI haiM, athavA satkAra, puraskAra Adi anukUla parISaharUpameM AtI haiM to usa samaya use yahI vicArakara ki ye saba "mokSa. mArgakI pratibandhikA hai" unheM khuzIse sahanA cAhiye / cAhe anukUla parISaha hoM, cAhe pratikUla parISaha hoM, cAhe koI upasarga kare, athavA satkAra kare, saba avasthAoM meM muniyoM ko samabhAva rakhanA cAhiye / isI prakAra jo acelarUpa-(alpa vastra-sAmAnya vastra)-athavA yAcanAdi, garadana pakaDI maraDI nAkhe" A prakAre ene duHkhita kare, lAkaDI ke hAthathI mAra mAre, vALa pakaDIne keI DhasaraDe, athavA lece, to paNa sAdhue vicAravuM joIe hai "mama pUrvakRtakarmaphalame tat" --AL G5 bhaa2| pUrvavata nA phala svarUpa che. AmAM tene koI aparAdha nathI. A rIte jyAre enA upara e pUrvokta vAte pratikULa pariSahanA rUpamAM Ave che, athavA satkAra, puraskAra Adi anukULa pariSaharUpamAM Ave che te e samaya eNe e vicAra karIne ke A badhI vAte "mokSamArganI pratibaMdhikA che tene khuzIthI sahI levuM joIe. bhale anukULa pariSaha hoya, cAhe pratikULa pariSaha hoya, cAhe koI upasarga kare ke satkAra kare. badhI avasthAomAM munioe samabhAva rAkhavuM joIe. A rIte je acelarUpa (apa vastra sAmAnya vastra) athavA yAcanAdirUpa pariSaha je lajajArUpa che ane zIta, uSNa Adi alajajArUpa che A bane zrI. sAyA sUtra : 3 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 2 287 rUpAH zItoSNAdayastAna dvividhAnapi parIpahAn samabhAvena titikSamANaH paritrajediti sambandhaH // sU0 4 // mUlam-ciccA savvaM visuttiyaM phAse samiyadaMsaNe ||suu05|| chAyA-tyaktvA sarvAM visrotasikAM spRzet samitadarzanaH // sU0 5 // TIkA-kizca-'ciccA' ityAdi / samitadarzanaH samyag itaM-gataM prApta darzanaM yasya sa smitdrshnH-smygdRssttirityrthH| so visrotasikAM-parISahaprayuktaM duzcintanaM tyaktvA spRzet sarvAn parISahAn adhisaheta // mU0 5 // mUlam-ee bho ! NagiNA vuttA je logaMsi aNAgamaNadhammiNo // sU0 6 // chAyA-ete bho! nagnA uktA ye loke'nAgamanadharmiNaH // suu06|| TIkA-ee bho' ityAdi / bhoH ziSyAH ! ye anAgamanadharmiNaH apatyAgamanazIlAH-AvRtapratijJAbhAradhAraNazIlatvAt punagRhaM pratyAgantuM necchantItyarthaH, rUpa parISaheM lajjArUpa haiM aura jo zIta uSNa Adi alajjArUpa haiM, ina donoM parISahoM ko bhI use samabhAvase yukta hokara hI sahana karanA cAhiye, tabhI kaukA nAza hogA // sU0 4 // -acchI taraha athavA acchA prApta hai darzana jise usakA nAma samitadarzana-samyagdRSTi hai| vaha parISahaprayukta duzciMtanakA tyAga kara samasta parISahoMko she| parISahoMko sahate samaya kabhI bhI Arta raudrarUpa pariNAma nahIM karanA cAhiye, zAMti aura samatAse unheM sahanA cAhiye // sU0 5 // ziSyoMko sambodhita karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSyo! jo anAgamanadharmI haiM-gRhItamunivratadhAraNarUpa pratijJAke bhArako vahana karane ke svabhAvavAle honekI vajahase jo pIche lauTa kara ghara nahIM pariSahone paNa samabhAvathI yukta thaI eNe sahana karavA joIe. tyAre ja karmone nAza thaze. (sU04) sArI rIte prApta che darzana jene tenuM nAma samitidarzana eTale samyagdaSTi che. te pariSahaprayukta kharAba ciMtanane tyAga karI saghaLA pariSahone sahe. te pariSahene sahana karatI samaya kadI paNa tene A raudrarUpa pariNAma nahi karavuM joIe, zAMti ane samatAthI tene sahavuM joIe. (sU05) ziSyane saMbodhana karatAM sUtrakAra kahe che ke he ziSya ! je anAgamanadhamAM che-dhAraNa karela munivatarUpa pratijJAnA bhArane vahana karavAne svabhAvavALA zrI. sAyA sUtra : 3 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 AcArAgasUtre ete-parISahasahiSNavaH nagnAH=bhAvanagnAH-akiMcanAH nirgranthAH uktAH-tIrthaGkaraiH kathitAH // suu06|| mUlam-ANAe mAmagaM dhammaM, esa uttaravAe iha mANavANaM viyAhie // suu07|| chAyA-AjJayA mAmakaM dharmam , eSa uttaravAdaH iha mAnavebhyo vyaakhyaatH|| TIkA-'ANAe' ityaadi| AjJayA mamopadezena mAmakaM-madIyaM mayA'GgIkRtaM dharma samyaganupAlayet ityevamuktaM bhagavatA / eSa uttaravAdaH utkRSTopadezaH iha manuSyaloke mAnayebhyo vyAkhtAtaH, iha manuSyArthametadvacanamuktaM teSAmeva sampUrNadharmArAdhanayogyatAsadbhAvAt // sU0 7 // Ate haiM ve ye parISahoMko sahana karaneke svabhAvavAle bhAvanagna-akiMcana nirgrantha sAdhu tIrthaGkaroM dvArA kahe gaye haiN| bhAvArtha-parISahoMke jItane meM jo apanI zaktikA parAkrama prakaTa karate haiM aura unase anudvigna bana kara jo "kArya vA sAdhayAmi zarIraM vA pAtayAmi"-apane gRhIta munivratarUpa kAryakI saphalatArtha sarva prakArake sukhoM ko sarvathA tyAga cuke haiM aura apanI pratijJAke nirvAhArtha parISahoMse aDola bana kara unakA sAmanA karate haiM-kabhI bhI ghara nahIM Ate haiM, ve hI sacce bhAvasAdhu haiM; aisA tIrthaGkaroMkA Adeza hai|suu06|| __manuSyoM meM hI saMpUrNa zrutacAritrarUpa dharmake ArAdhana karanekI yogyatA kA sadbhAva hai, isaliye maiMne unake liye hI yaha vacana kahA hai ki ve mere kahanese mere dvArA aGgIkRta dharmakA acchI taraha pAlana kareM; kyoM ki hovAnA kAraNe je ghera pAchA nathI pharatA, te e pariSahene sahana karavAnA svabhAva vALA bhAvanagna-akiMcana nigraMtha sAdhu tIrthakarathI kahevAyA che. bhAvArtha-pariSahone jItavAmAM je pitAnI zaktinuM parAkrama pragaTa kare cha bhane sathI manudviAna manI 2 " kArya vA sAdhayAmi zarIraM vA paatyaami'pite dhAraNa karelA munivratarUpa kAryanI saphaLatA mATe sarva prakAranA sukhone je sarvathA tyAga karI cUkyA che, ane pitAnI pratijJA pUrNa karavA pariSahothI aDAla banI tene je sAmane kare che-kadI paNa ghara tarapha najara sarakhIe karatA nathI, merA sAyA-mAsAdhu ch-mev| tIrtharona mAheza cha. (sU06) mANasamAM ja saMpUrNa tacAritrarUpa dharmanuM ArAdhana karavAnI yogyatAne sadUbhAva che, A mATe meM emane mATe ja A vacana kahela che ke teo mArA kahe zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- - - zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 2 mUlama-itthovarae taMjhosamANe AyANijjaMparinnAyapariyAeNa viMgicai // sU0 8 // chAyA-atroparataH tad jhoSayan AdAnIyaM parijJAya paryAyeNa vivecayati // 8 // TIkA-' itthovarae' ityAdi / atra-asmin karmadhUnanopAye saMyame, uparataH upa-sAmIpyena rataH saMlagnaH san , tad-aSTavidhaM karma jhoSayan=kSapayan dharma caredityarthaH / ataH AdAnIya karma parijJAya mUlottaraprakRtibhedena jJAtvA paryAyeNa=zramaNadharmArAdhanena vivacayati-pRthaka karoti-kSapayatItyarthaH // mU08 // sakalakarmadhUnanakSamaM yadbAhyaM tapastadadhikRtyAha-iha egesiM' ityAdi / yaha utkRSTa dharmakA upadeza manuSyoMke liye hI kahA gayA hai| ___bhAvArtha-yaha utkRSTa dharmakA upadeza manuSyoMke liye hI hai aisA jo kahA jAtA hai, usakA kAraNa manuSyoMmeM hI sampUrNa rUpase dharmArAdhana karanekI yogyatA rahI huI hai, anyoMmeM nahIM ! ataH unhIMke nimitta dharmakA upadeza hai, anya prANI bhI isase Atmahita kara sakate haiM ||suu07|| karmake vinAza karane meM upAyasvarUpa isa saMyama meM lavalIna huA muni aSTavidha karmakA vinAza karatA huA dharmakI ArAdhanA kare; kyoM ki bhUla aura uttara prakRtike bhedase karmakA parijJAna kara zramaNadharmakI ArAdhanA karanese manuSya una kameMkA kSaya karatA hai|08|| samasta karmoke vinAza karanemeM samartha jo bAhya tapa hai usakI apekSAse sUtrakAra kahate haiM-"iha egesiM" ityAdi / vAthI mArA dvArA aMgIkRta dharmanuM sArI rIte pAlana kare; kemake A utkRSTa-dharmane upadeza manuSyane mATe ja che. bhAvArtha_A utkRSTa dharmano upadeza manuSya mATe ja che" ema je kahevAmAM Ave che enuM kAraNa manuSyamAM ja saMpUrNa rUpathI dharmArAdhana karavAnI yogyatA rahelI che, anyamAM nahIM. AthI emanA nimitta dharmane upadeza che, anya prANI 5 mAnAthI mAtbhaDita 4zaza cha. (sU07) karmane vinAza karavAnA upAyasvarUpa e saMyamamAM lavalIna banela muni, aSTavidha karmone vinAza karatAM, dharmanI ArAdhanA kare. kema ke mUla ane uttara prakRtinA bhedathI karmanuM parijJAna karI zramaNudharmanI ArAdhanA karavAthI manuSya senA bharbhAnA kSaya 42 che. (sU08) samasta karmone vinAza karavAmAM samartha je bAhyatA che enI apekSAthI sUtrA2 49 cha " iha egesiM" tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 290 AcArAzastre mUlam-iha egesiM egacariyA hoi, tatthiyarA iyarohiM kulehi suddhesaNAe savvesaNAe se mehAvI privve| subhi aduvA dubhi aduvA tattha bheravA pANA pANe kilesaMti, te phAse puTTho dhIre ahiyAsijjAsi tibemi // sU0 9 // ____ chAyA--iha ekeSAmekacaryA bhavati, tatretarAditareSu kuleSu zuDheSaNayA sarveSagayA sa medhAvI parivrajet / surabhi athavA durabhi athavA tatra bhairavAH prANAH prA. NAn klezayanti, tAn sparzAn spRSTo dhIraH adhisahasva iti bravImi // sU0 9 // TIkA--iha-asmin jinazAsane, ekeSAM keSAMcit zithilIkRtakarmabandhAnAM ekacaryA-ekAkiviharaNapratimA bhavati / tatra cAnekarUpA abhigrahavizeSAH bhavanti, ataH prAbhRtikAdoSamadhikRtyAha-tatretyAdi / tatra tasmin ekAkivihAre sa-karmadhUnanArthamudyataH, medhAvI-sAdhumaryAdAvyavasthitaH, itarAditareSu ajJAteSu antamAnteSu vA kuleSu zuddheSaNayA-zaGkAdidazaiSaNAdoSarahitenAzanAdinA sarvaiSagayA AhArAbudgamotpAdanagrAsaiSaNArUpA yA sarveSaNA tayA, parizuddhena vidhinA karmadhUnanopAye saMyame parivrajet-viharet , tathA surabhi siMhakezaramodakAdikaM durabhi= jinake kameMkA bandha zithila ho gayA hai aise munirAjoMkI ekacaryA hotI hai, isa caryAmeM unake aneka prakArake abhigrahavizeSa hote haiN| prAbhRtikA doSako lekara sUtrakAra kahate haiM ki usa ekAkivihArameM kameMke vinAza karanemeM udhata evaM sAdhumaryAdAmeM vyavasthita vaha medhAvI muni ajJAta athavA antaprAnta kuloMmeM zuddha-eSaNA-zaGkAdika daza eSaNA ke doSoMse rahita AhArAdikase aura sarvaeSaNA-AhArAdikake udgama, utpAdana evaM grAsa eSaNAse parizuddha vidhise kameMke vinAzaka saMyama meM lavalIna rahatA huA vihAra kare, aura surabhi-siMhakezaramodaka vagairaha, aura durabhi-ballacaNA Adise niSpanna paryuSita amla jemanA kamano baMdha zithila thaI gayela che evA munirAjanI ekaryA thAya che. A caryAmAM emane aneka prakArane abhigrahavizeSa hoya che. prAkRtikA doSa laIne kahe che ke ekAkivihAramAM karmone vinAza karavAmAM tatpara, ane sAdhumaryAdAmAM vyavasthita e medhAvI muni, ajJAta athavA antaprAnta kuLomAM zuddha eSaNa-zaMkAdika daza eSaNAnA derahita AhAradikathI ane sarva eSaNA -AhArAdikane uddagama, utpAdana ane grAsa-eSaNathI parizuddha vidhithI karmone vinAza karanAra saMyamamAM vilIna rahI vihAra kare, ane surabhi-siMhakezaramAdaka vagere, athavA durabhi-elacaNA vagerethI niSpanna paSita khATI chAza zrI. sAyA sUtra : 3 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 2 vallacaNakAdiniSpannaM paryuSitamannamamlatakAdimizritaM vA prApya parivrajet rAgadveSarahito viharet / zAstravidhimanatikramya yathAlabdhaM prazastAprazastagandhayuktamAhArAdikamaGgAradhUmAdimaNDaladoSaparivarjanapUrvakaM bhuJjIteti bhAvaH, tathA coktam-- "paDiggahaM saMlihitANaM levamAyAi saMjae / sugaMdhaM vA dugaMdhaM vA, savvaM bhuMje na cheDDae // 1 // (daza vai0 a05 u0 2) athavA-bhoH ziSya ! ekAkivihAre zmazAnAdau bhairavAH bhayaMkarAH prANAH pizAcAdayaH prANAn-anyAn pANinaH, yadvA prANAntava prANAn klezayanti-upatakra (khATI chAcha) Adise mizrita annako rAga-dveSa rahita bhoge| zAstrokta vidhike anusAra jo bhI nirdoSa AhAra use prApta ho- cAhe vaha prazastagandhayukta ho, cAhe aprazasta gandhavAlA ho, usa AhArako vaha aGgAra dhUmAdimaNDala doSase parivarjita bhoge| kahA bhI hai"paDiggahaM saMlihitANaM, levamAyAi sNje| sugaMdhaM vA dugaMdhaM vA, savvaM bhuMje na chaDDae // " (daza. a.5 u.2gA.1) athavA-ekAkIvihAra karanevAle ziSyako zikSA dete hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSya ! jaba tuma ekAkivihArameM ho, aura kadAcit zmazAna AdimeM dhyAnanimitta rahanA paDe, to usa dazAmeM yadi vahAM rahanevAle bhayaGkara pizAcAdika prANI ki jinakA svabhAva hI dUsare prANiyoM ko kaSTa pahuMcAnekA hotA hai tumheM bhI klezita kareM-kaSTa-upasarga pahuMcAveM to tuma una kaSToMse ghabarAnA nahIM, pratyuta dhIravIrakI taraha AdithI mizrita annane, rAga-dveSa rahita bhogave. zAstroktavidhi anusAra je paNa nirdoSa AhAra tene prApta thAya, cAhe te prazasta gaMdhavALA hoya, cAhe apra. zasta gaMdhavALA hoya, te AhArane te aMgAra dhUmAdimaMDaLa doSothI rahita mogave. yuM 5 cha" paDiggahaM saMlihitANaM, levamAyAi sNje| sugaMdhaM vA dugaMdha vA, savvaM bhuMje na chaDDae // " (dazavai0 a0 5 u02 gA0 1) athavA-ekAki vihAra karavAvALA ziSyane samajAvatAM sUtrakAra kahe che ke he ziSya! jyAre tame ekAkIvihAramAM ho, ane kadAcita mazAna AdimAM dhyAna nimitta rahevuM paDe che tevI dazAmAM kadAca te jagyAe rahevAvALA bhayaM. kara pizAca Adi prANI ke jene svabhAva bIjA prANIone kaSTa pahoMcADavAne che, tamane paNa kaleza Ape-upasarga pahoMcADe te tame tevA kaSTothI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tApayanti / tvaM tu taiH klezaiH spRSTaH, dhIraH akSobhyaH san tAn sparzAn duHkhavizeSAn adhisahasva-iti bravImi, asya vyAkhyA pUrvavat // sU0 9 // ||sssstthaadhyynsy dvitIya uddezaH smaaptH||6-2|| una kaSToMko akSubdhacitta bana zAMtibhAvase sahana krnaa| "iti bravImi" ina padoMkI pahile jaisI hI vyAkhyA samajha lenI caahiye| bhAvArtha-ekAkivihAra karanevAle sAdhu ve hI ho sakate haiM jo jitendriya hote haiM aura upasarga evaM parISahoMse jo kabhI bhI vicalitacitta nahIM hote haiM / inake aneka prakArake niyama hote haiM / ye aisI koI bhI pravRtti nahIM karate ki jisase sAdhumaryAdAkA bhaGga ho| AhAra ke liye jaba ye nikalate haiM taba cAhe antaprAnta ho, kaisA bhI kyoM na ho, jahAM bhI inheM zaGkAdika daza eSaNAke doSoMse rahita AhAra mila jAyagA athavA sarvaiSaNAse jo parizuddha hogA, kalpa samajha kara ye use le lege / vaha cAhe siMhakezaramodakAdika ho cAhe, ballacaNakAdika se banA aura amlatakAdikase mizrita ho, usameM inheM koI bhI jAtakA pakSapAta nahIM hotA hai| AhArake viSayameM inakI yahI zuddhadRSTi rahatI hai ki kucha bhI milepara use zAstravidhike anusAra hI grahaNa kreN| gabharAtA nahIM, paNa dhIra vIranI rIte tevA kaSTone kSobhavinA zAMtibhAvathI sahana 42. "iti bravImi" mA pahAnI paDedAnI bhA5404 vyAjya samanvI ne me. | bhAvArtha-ekAkIvihAra karavAvALA sAdhu e ja hoya che je jItendriya hoya che, upasarga ane pariSahothI je kadi paNa vicalitacitta thatA nathI. emanA aneka prakAranA niyamo hoya che, teo evI kaI paNa pravRtti nathI karatA ke jenAthI sAdhumaryAdAne bhaMga thAya. AhArane mATe jyAre te nIkaLe che tyAre bhale annaprAnta hoya, game tevuM kema na hoya, jyAM paNa tene zaMkAdika eSaNAnA doSothI rahita AhAra maLI jAya athavA sarveSaNathI je parizuddha hoya tene kalpa samajIne te laI le. e bhale siMhakezaramodakAdika hoya cAhe balacaNakAdikathI banela ane khATI chAza AdithI mizrita hoya. temAM tene keI paNa jAtane pakSapAta thatuM nathI, AhAranA viSayamAM tenI AvI zuddha najara rahe che ke kAMI paNa maLe, paNa tene zAstavidhi anusAre ja aDa rIza. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 2 293 ziSyoMko sambodhana karate hue sUtrakAra antameM kahate haiM ki isa ekAkivihArameM sAdhuko aneka prakArakI ApattivipattiyoM kA sAmanA karanA par3atA hai / kabhI 2 to yahAM taka bhI maukA A jAtA hai ki zmazAna AdimeM pahuMcane para sAdhuke upara bhayaMkara pizAcAdi prANiyoM kA upasarga hotA hai; parantu vaha dhIravIra sAdhu unase kabhI bhI ghabarAtA nahIM hai aura saharSa una parISaha-upasargoMko jItakara apane saMyamakI rakSA karatA hai || sU09 // chaTTA adhyayanakA dUsarA uddeza samApta // 6-2 // ziSyAne saMbodhana karatAM sUtrakAra kahe che ke A ekAkIvihAramAM sAdhune aneka prakAranI Apatti-vipattinA sAmanA karavA paDe che. kyAreka kayAreka tA evA paNa prasaMga Ave che ke smazAna AdimAM pahoMcatAM sAdhunA upara bhayaMkara pizAcAdi prANIonA upasarga thAya che; parantu te dhIravIra sAdhu enAthI kAI vakhata gabharAtA nathI, ane sahuSa evA pariSaha upasane jItIne peAtAnA sacamanI rakSA kare che. chaThThA adhyayananA bIje uddeza samAsa 5 6-2 5 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / atha SaSThAdhyayanasya tRtIya uddezaH / ihAnantaradvitIyoddezake karmadhUnanaM sopAyaM pradarzitam / taccopakaraNazarIramamatvavidhUnanaM vinA na saMbhavatItyatastadbodhayituM tRtIyamuddezakaM kathayati, tatrAdau munimaryAdAmAha-'eyaM khu' ityAdi / mUlam-eyaM khu muNI AyANaM sayAsuakkhAyadhamme vihUyakappe NijjhosaittA // sU0 1 // chAyA-etatkhalu munirAdAnaM sadA svAkhyAtadharmaH vidhUtakalpaH nijhaiSya // mU0 1 // TIkA-sadAsarvadA svAkhyAtadharma:-mu-suSTu-samyakaprakAreNa AkhyAtaHbhagavatA marUpitaH mamatvatyAgarUpo dharma eva dharmaH yasya sa svAkhyAtadharmaH, tathA chahA adhyayanakA tIsarA uddeza / isa adhyayanake dvitIya uddezameM kokA kSaya upAyasahita pradarzita kiyA jA cukA hai| karmoMkA kSaya bhI jaba taka upakaraNa aura zarIrameM mamatvakA abhAva nahIM hogA taba taka nahIM ho sakatA hai, isaliye use samajhAneke liye isa tRtIya uddezakA sUtrakAra kathana karate haiN| usameM sarvaprathama ve munikI maryAdA kahate haiM-' eyaM khu" ityAdi / sarvadA jisake hRdaya meM bhagavatprarUpita mamatvatyAgarUpa dharma vidyamAna hai, jo yaha samajhatA hai ki mamatvatyAga hI saccA dharma hai, arthAtjinapravacanameM kathita pratijJAke bhArako vahana karanemeM jo zaktisampanna cha adhyayanane trIjo uddeza A adhyayanA bIjA uddezamAM karmono kSaya upAyasahita pradarzita karavAmAM Avela che. karmone kSaya paNa jyAM sudhI upakaraNa ane zarIramAM mamatvane abhAva nahi thAya tyAM sudhI thaI zakato nathI. A mATe e samajAvavA A trIje uddeza sUtrakAra kahe che. emAM sarvaprathama e muninI maryAdA kahe che. " eyaM khu" ityAdi. sadAya jenA hRdayamAM bhagavaprarUpita mamatvatyAgarUpa dharma vidyamAna che. je e samaje che ke mamatvatyAgaja sAco dharma che, arthAta-jInapravacanamAM kahela pratijJAna bhArane vahana karavAmAM je zaktisaMpanna che, tathA vidhutakalpa-sArI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandha. 1 ghRtAkhyAna a. 6. u. 3 vidhUtakalpaH-vidhUtaH samyaka spRSTaH kalpa-AcAro yena sa vidhUtakalpaH jJAnAcArAdiparipAlako muniH etat-pUrvoktaM vakSyamANaM vA AdAnaM karmopAdAnaM dharmopakaraNAtiriktaM vastrAdikaM nirdoSyavarjayitvA-asvIkRtyetyarthaH, viharati // mU0 1 // kizca-'je acele' ityAdi / ___ mUlamje acele parivusie, tassa NaM bhikkhussa no evaM bhavai-parijuNNe me vatthe, vatthaM jAissAmi, suttaM jAissAmi, sUI jAissAmi, saMdhissAmi, sIvissAmi, ukkasissAmi, vukasissAmi, parihissAmi, pAuNissAmi // suu02|| ___chAyA-yo'celaH paryuSitastasya khalu bhikSonoM evaM bhavati-parijINaM me vastraM, vastraM yAciSye, sUtraM yAciSye, sUcI yAciSye, saMdhAsyAmi, seviSyAmi, utkarSayiSyAmi, vyutkarSayiSyAmi, paridhASyAmi, prAvariSyAmi ||suu0 2 // hai, tathA vidhUtakalpa-acchI tarahase jisane kalpakA sparza kiyA haijJAnAcAra Adi AcArakA jo pAlaka hai, aisAmuni pUrvokta tathA Age kahe jAnevAle dharmopakaraNake sivAya anya vastrAdikakA tyAga kara munidharmameM vicaraNa karatA hai| bhAvArtha-jo yaha samajhatA hai ki mamatvatyAgarUpa dharma hI ki jisa kI prarUpaNA aura pAlanA tIrthaGkarAdi devoMne kI hai yahI dharma hai, tathA jo jJAnAcArAdikakA bhalIbhAMti pAlana karane meM sAyadhAna rahatA hai aura dharmopakaraNake sivAya anya vastrAdika parigraharUpa honese karmoMke upArjana karAnevAle haiM, aisA vicAra kara jo unakA tyAga karatA hai, vahI saccA muni hai ||suu01|| rIte jeNe kalpane sparza karela che, jJAna-Adi AcAranA je pAlaka che, evA muni pUrvokata tathA have pachI kahevAmAM AvanAra dharmopakaraNanA sivAya anya vastrAdikane tyAga karI muni dharmamAM vicaraNa karatA hoya che. bhAvArtha-je e samaje che ke mamatvatyAgarUpa dharma ja ke jenI prarUpaNuM ane pAlana tIrthaMkarAdika devee karI che, e ja dharma che. tathA je jJAnAcArAdikanuM sArI rIte pAlana karavAmAM sAvadhAna rahe che, te e samajIne ke dharmopakaraNanA sivAya anya vastrAdika parigraharUpa hovAthI karmonuM upArjana karavAvALA cha. mevA viyA2 za2 tenI tyAsa 42 cha, 24 sAyA bhuni cha. (sU01) zrI aayaa| sUtra : 3 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 AcArAgasUtre TIkA-yaH sAdhuH, acelA=alpavastraH, atrAlpArthe naJ , yathA'yamajJa ityatra svalpajJAnavAnityarthoM bhavati; tathA-paryuSitaH saMyame karmadhUnanopAye vyavasthitaH, tasya bhikSoH evaM vakSyamANaM na bhavati-na kalpate, yathA parijIrNa me vastram , idaM mama zarIratrANAya na bhaviSyatIti vastraM yAciSya iti, pUrvagRhItavastrasya jIrNatayA sphATitatayA ca zItapIDitasya mamAnena zarIratrANAsaMbhavAt navInaM vastraM yAciSya tathA-'je acele' ityaadi| 'acele'-yahAMpara alpa-arthavAcaka nazkA prayoga huA hai| jaise 'ajJa' isameM hotA hai / yaha ajJa zabdakA jisa prakAra sarvathA jJAnakA abhAva pratipAdita nahIM karatA hai kintu jJAnameM alpatA pradarzita karatA hai, ThIka isI prakArase 'acela' yaha zabda bhI vastrake sarvathA abhAvakA pradarzana nahIM karatA kintu usameM alpatA hI batalAtA hai / aise-jo acela-alpa vastravAlA hai, tathA kA~ke vinAzaka upAyameM jisakI sthiti hai, usa sAdhuke citta meM yaha kalpanA nahIM uThatI hai arthAt use isa prakArakI kalpanA karanA ucita nahIM hai ki merA yaha vastra jIrNa purAnA ho gayA hai aba isase mere zarIrakI rakSA nahIM ho sakegI; ataH koI dUsarA vastra kahIM kisI se calakara yAca luuNgaa| matalaba yaha ki merA pahilekA jo yaha vastra hai vaha isa samaya jIrNa aura phaTA huvA honese zItapIDita mere zarIrakI rakSA karane meM sarvathA asamartha hai ataH navIna vastrake vinA mile mere tathA "je acele" tyAdi ! acele-ma -85 matha vAyaOM njuun| prayAsa thayo cha-ma " ajJa" mAmA thAya cha. 2mA ajJa zamra prasAre sapathA jJAna nAmamA prtipaadita nathI karate, paraMtu jJAnamAM alpatA pradarzita kare che, ThIka e prakArathI 'acela' mA za-4 56 vakhanA savathA bhAnu prahazana nathI 42to, parantu emAM alpatA ja batAve che. evA je acela-apavastravALA che, tathA karmonA vinAzaka upAyamAM jenI sthiti che, evA sAdhunA cittamAM e kalpanA nathI uThatI, arthAt eNe e prakAranI kalpanA karavI ucita nathI ke mAruM A vastra jINuM-junuM thaI gayuM che, have AnAthI mArA zarIranI rakSA thaI zakavAnI nathI bIjuM kaI vastra kaI jagyAe koInI pAsethI mAgI laIza. matalabamArI pAse pahelAnuM je A vastra che te A samaye jIrNa thavAthI phATI gayela che, ane ThaMDImAM mArA zarIranI rakSA karavAmAM takta asamartha che. AthI navIna vastra vagara mArA zarIranuM ThaMDIthI rakSaNa thavuM asaMbhava che. A mATe navuM vastra zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 3 ityarthaH / sUtra-tantuM yAciSye, sUcI yAciSye, saMdhAsyAmi-bhUtramUcyo labdhvA jIrNavastrasya randhaM saMdhAsyAmItyarthaH / tathA sphATitaM seviSyAmi / tathA-utkarSayiSyAmi -aparavastrakhaNDaM yojayitvA vardhayiSyAmi, laghuvastraM vizAlaM kariSyAmItyarthaH / tathA vyutkarSayiSyAmi-sphATitabhAgaM trottyitvaa'pnessyaami| tathA paridhAsyAmi-evaM kRte sati pazcAdidaM jIrNavastra paridhAnavastraM kariSyAmi / tathA-prAvariSyAmi-mAvaraNaM 'cAdara ' iti bhASApasiddhaM kariSyAmi / zarIrakA zItase trANa (rakSA) honA asaMbhava hai / isaliye navIna vastra mila jAya to ThIka ! jaba taka vaha nahIM milatA hai-taba taka jaise bane isa phaTe purAne vastrase hI kAma nikAla lUMgA; parantu aise to ye kAmameM AvegA nahIM; ataH yadi kahIMse suI aura DorA mila jAya to usase ise sI lUMgA, jahAM 2 yaha phaTa cukA hai-joDa lUMgA, isameM jitane cheda ho cuke haiM unheM bhara lUMgA, nahIM to kauna itanA parizrama kare, jo bhAga bilakula phaTa cukA hai use isase nikAla dUMgA aura dUsarA TukaDA jor3a lUMgA, isase yaha phaTA purAnA TukaDA pahilekI apekSA kucha bar3A bhI ho jaaygaa| isase mere donoM kAma nikala jAyeMge, pahirane TAimameM pahira liyA karU~gA aura oDhane ke samayameM oDha bhI liyA karUMgA, arthAt isakI cAdara banA luuNgaa| isa prakArake saMkalpa vikalparUpa ArtadhyAnase munike zubha adhyavasAya nahIM hotA hai| zubha adhyavasAya utpanna hue vinA paraMparArUpase kameMkA kSaya bhI nahIM ho sakatA, ataH ka ke kSaya ke liye udyata hue muniko ArtadhyAnakA sarvathA parityAga kara denA maLI jAya te ThIka. paraMtu jyAM sudhI e na maLe tyAM sudhI game tema A phATelA junA vastrathI ja calAvI laIza, paratu phATela hAlatamAM te e kAmamAM AvI zake tema nathI, AthI je kayAMyathI soya derA maLI jAya te enAthI ene sIvI lauM, jyAM jyAM e phATayuM che tyAM jeDI lauM, ane jyAM chidra paDyAM che ene bharI lauM. nahi te koNa ATalo parizrama kare. je bhAga bIlakula phATI gayela che ene kADhI nAkhI bIje TukaDe joDI daIza. AthI e phATela jane TakaDe pahelAM karatAM meTa thaze ane ethI mArAM banne kAma thaI jaze. paheravAnA TAIme paherI laIza ane oDhavAnA samaye oDhI paNa laIza A prakAranA saMkalpa-vikalparUpa AdhyAnathI munine zubha adhyavasAya thatuM nathI, zubha adhyavasAya utpanna thayA vinA paraMparArUpanA karmone kSaya paNa thaI zakato nathI. AthI karmonA kSayane mATe udyata banela munie AdhyAnane sarvathA tyAga 38 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 AcArAgasUtre evaMrUpAtadhyAnena zubhAdhyavasAyo notpadyate, tasmAt karmadhUnanArthamudyatena muninA''rtadhyAnaM parivarjanIyam , avasare yad bhavettad bhaviSyatIti cintayediti bhAvaH // mU0 2 // _____ tasyA'celasya sAdhorjIrNavastraviSayakamArtadhyAnaM yadi nApi bhavet , kintu cAhiye aura aisA vicAra karanA cAhiye ki jisa samaya jo honevAlA hogA so hogaa| bhAvArtha-cAhe alpavastravAle hoM, cAhe bahu vastravAle hoM; jo parapadArthoM meM mohI haiM, unake hI ye pUrvokta rUpase kalpanAe~ uThA karatI haiN| yadi munike bhI ye isI tarahase uThatI haiM to vaha saccA muni nahIM hai| munike isa prakArakI kalpanAoMkA jAgaraNa ArtadhyAnakA kAraNa mAnA gayA hai, jo zubha pariNAmoMkI prAptimeM pratibandhaka hotA hai / ataH muniyoMko to isa prakArakI kalpanA uThanI hI nahIM cAhiye-unheM to yahI vicAra cAhiye ki jo jisa samayameM honA hai vahI hogA, mujhe isakI cintA nahIM karanI cAhiye, cintAse kaukA hI bandha hogA, na ki unakA dhUnana / tAtparya yaha hai ki vastra purAnA ho jAya to usakI cintA na kareM, aura kaba sIUMgA isa prakAra ArtadhyAna na kareM ||suu02|| bhale hI usa acela sAdhuke liye phaTe-purAne-vastra-viSayaka aartkaravo joIe ane e vicAra kare joIe ke je samaye thavAnuM che te thaIne ja raheze. bhAvArtha cAhe alpavastravALA hoya, cAhe bahuvastravALA hoya, je parapadArthomAM mohI che ene ja e pUrvokatarUpathI kalpanAo uDyA kare che. muninA manamAM paNa jo AvI kalpanA uThe te e sAco muni nathI. munimAM A prakAranI kalpanAo jAgavI e ArtadhyAnanA kAraNarUpa mAnavAmAM Avela che. je zubha pariNAmonI prAptimAM bAdhArUpa bane che. AthI muniomAM te A prakAranI kalpanAo uThavI ja na joIe. eNe to evo ja vicAra rAkhavo joIe ke je samaye je banavAnuM che te banavAnuM ja che. mAre enI cintA zA mATe karavI joIe. cintAthI to karmane bandha thAya che, ene nAza nahi. tAtparya e che ke vastra bhale junuM thaI jAya enI e cintA na kare, ane jyAre sIvIzuM A prakArathI ArtadhyAna na kare. (sU) 2) e acela sAdhune mATe phATela junA vacce viSe bhale ArtadhyAna na hoya zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 3 299 vakSyamANaparIpahANAmavazyaM sambhava iti tatra tasya yat kartavyaM tadAha-'aduvA tattha ' ityaadi| mUlam-aduvA tattha parakamaMtaM bhujjo acelaM taNaphAsA phusaMti, sIyaphAsA phusaMti, teuphAsA phusaMti, daMsamasagaphAsA phusaMti / egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsati acele lAghavaM AgamamANe, tave se abhisamaNNAgae bhvi||suu03|| chAyA-athavA tatra parAkramamANaM bhUyo'celaM tRNasparzAH spRzanti, zItasparzAH spRzanti, tejaHsparzAH spRzanti, daMzamazakasparzAH spRzanti / ekatarAn anyatarAn virUparUpAn sparzAn adhyAste acelo lAghavam Agamayan , tapastasya abhisamanvAgataM bhavati // mU03 // TIkA-athavA tatra-alpavastrAvasthAyAM parAkramamANa-karmadhUnanopAye saMyame samudyajAnaM acelam=alpavastraM sAdhu kvacid grAmAdau tvaktrANavastrAbhAvAt tRNazAyinaM, dhyAna na ho to bhI ye vakSyamANa parISaha to avazya ho sakate haiN| unake honepara jo unakA kartavya hai,use sUtrakAra kahate haiM-"aduvA tattha" ityaadi| athavA-alpa vastra dhAraNa karanekI avasthAmeM acchI tarahase udyukta arthAt saMyamakI rakSA adhika vastroMke dhAraNa karanese nahIM ho sakatI hai aura jahAM saMyamakI rakSA hI nahIM hai vahAM kaukA kSaya bhI nahIM ho sakatA hai-isa bhAvanAse prerita vaha sAdhu karmavinAzaka saMyamameM sadA udyogazAlI banA rahatA hai aura isIliye vaha alpa vastra-thoDe vastroMse apanA kAma calAtA hai, to bhI aise sAdhuko kisI prAmAdikameM zArIrika rakSAke yogya vastroMkA abhAva honese kadAcit ghAsapara bhI zayana karanA par3atA hai, isa avasthAmeM kaThora tRNasparza se utpanna duHkhavizeSoM te paNa e vakSyamANa pariSaha te avazya thAya che, te thatAM tenuM je kartavya che tene sUtra42 4 cha "aduvA tattha" tyAhi. athavA a5 vastra dhAraNa karavAnI avasthAmAM sArI rIte ukata eTale saMyamanI rakSA vadhu vastro dhAraNa karavAthI thaI zakatI nathI, ane jyAM saMyamanI rakSA ja nathI tyAM karmano kSaya paNa thaI zakatuM nathI, A bhAvanAthI prerita te sAdhu karmavinAzaka saMyamamAM sadA udyogazALI banI rahe che, ane e mATe te alpa vastra-thoDAM vaccethI potAnuM kAma calAve che, te paNa evA sAdhune koI gAmaDAmAM zArIrika rakSA-gya vastrone abhAva hovAthI koI vakhate ghAsa upara zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 AcArAgasUtre tRNasparzAH paruSatRNasparzajanitaduHkhavizeSAH kadAcit spRzanti-pIDayanti, tathA zItasparzAH zItaparISahAH spRzanti / tathA-tejaHsparzAH uSNapariSahAH spRzanti, tathA daMzamazakasparzAH spRzanti / eSu pariSaheSu ye ekatare-ekarUpAH, pratikUlA eva daMzamazakAdayaH, tathA-ye anyatare-ubhayavidhAH-anukUlapratikUlarUpAH zItoSNAdayaH; yathA ye zItasparzAH hemante pratikUlAsta eva grISme'nukUlAH, tathA ya uSNasparzAH grISme pratikUlAsta eva hemante'nuklA ityevamanukUlapratikUlarUpAH zItasparzAH uSNasparzAzca bhavanti, ataeva virUparUpAH anekarUpAH sparzAH-pariSaharUpAstRNAdisparzAH prAdurbhavanti, tAn acelA alpavastraH sAdhuH adhishte| sa kimuddizya pariSahAn adhisahata? iti jijJAsAyAmAha-lAghavamAgamayaniti / lAghavam dravyato kA use sAmanA karanA par3atA hai-una duHkhoMko sahatA hai| zItasparzaparISaha bhI vaha sahatA hai| DAMsa macchara Adi janya vedanAoMko bhI sahana karatA hai / ina parISahoMmeM koI 2 parISaha pratikUla hI haiM, tathA koI anukUlapratikUla ubhayarUpa haiN| jaise-daMzamazakAdika pratikala hI haiN| tathA zIta uSNa vagairaha anukUla pratikUla donoM rUpa haiN| jo zItasparza hemanta RtumeM pratikUla mAlUma dete haiM ve hI grISmaRtumeM anukUla lagane lagate haiM / isI prakAra jo uSNa sparza grISmameM pratikUla lagate haiM ve hI hemantameM anukUla jacate haiN| isI apekSA ye zIta-uSNa sparza virUparUpa-aneka rUpa batAye gaye haiN| ina anekarUpa spIko aura parISaharUpa tRNAdisparza ko vaha acela sAdhu sahana karatA hai| kisa vicArase vaha ina parISahoMko sahatA hai ? isa prakArakI jijJAsA hone para sUtrakAra paNa suvuM paDe che. A sthitimAM kaThera ghAsanA sparzathI utpanna duHkhane tene sAmano karavo paDe che-e AvAM duHkhone sahe che. zItasparza parISaha paNa sahe che. DAMsa, macchara Adijanya vedanAone paNa sahana kare che. A parISahamAM kaI kaI parISaha pratikULa ja hoya che, ane kaI kaI anukULa pratikULa ubhayarUpa hoya che. jema daMza mazakAdi parISaha pratikULa ja che. ane zIta ubNa Adi parISaha anukULa pratikULa ubhayarUpa che. je zItasparza hemaMta RtumAM pratikULa mAluma paDe che. te ja grISma RtumAM anukULa lAge che. e ja rIte uoNa sparza grISma RtumAM pratikULa lAge che te ja hemantamAM anukULa lAge che. A apekSAthI zIta-uNu sparza virUparUpa-anekarUpa batAvavAmAM Avela che. A anekarUpa sparzIne ane pariSaharUpa tRNAdisparzIne e acela sAdhu sahana kare che. kyA vicArathI e AvAM duHkho sahe che? A prakAranI jIjJAsA hovAthI sUtradhAra 4 cha -" lAghavaM ogamayan " sAdhu vAhinI sAdhava-sakSa5 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 3 301 bhaavtshc| tatra dravyato-dharmopakaraNavastrAdilAghavaM,bhAvatastu-jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmalAghavam , Agamayan-nayan , yadvA-avagamayan-mokSArthino mama vastrAdilAghavaM karmalAghavaM cAvazyaM karaNIyamityevaM cintayan-iti yAvat : pariSahANAM sahanameva mama karmadhUnanopAya iti kRtvA tAn sarvAn parIpahAn adhisahata iti bhAvaH / tasya-upakaraNalAghavena karmalAghavaM karmalAghavena copakaraNalAghavaM viditvA tRNAdisparzAn adhisahamAnasya tapaH kAyaklezarUpatayA bAhya tapaH, abhisamanvAgataM mokSAbhimukhyena samyagAcaritaM bhavati // sU0 3 // kahate haiM ki " lAghavaM Agamayan" vaha sAdhu vastrAdikoM kA lAghavasaMkSepa karAnekA abhilASI hai-arthAt dravya aura bhAvake bhedase lAghava do prakArakA hai-dharmake upakaraNabhUta vastrAdikoMkI laghutA-alpatA dravya lAghava hai aura jJAnAvaraNIyAdi aSTa karmokI laghutA bhAvalAghava hai| ina donoMko vaha muni lAghava (halakApana ) kI ora le jA rahA hai| " Agamayan "kI jagaha "avagamayan" yaha bhI pAThAntara hai, isase yaha bhAva nikalatA hai ki usakA sadA yahI vicAra rahatA hai ki maiM mokSakA abhilASI hUM, mere pAsa sadA vastroMkI alpatA hI honI cAhiye aura mujhe kameMkA lAghava avazya karanA caahiye| isI vicArase vaha parISahoMko sahatA hai,kyoMki inakA sahanA hI mere pAsa kameMke kSaya karanekA upAya hai| __ sAdhuke upakaraNa ke lAghavase karmIkA lAghava aura kameMke lAghava se upakaraNakA lAghava jAnakara, tRgAdi sparzajanya kaSToMko sahana karanevAle usa sAdhukA tRNAdi sparzajanyakaSTa tapa-kAyakleza nAmaka bAhyatapa hai aura vaha usako nirjarA samajhakara acchI tarahase sahana karatA hai|suu03| karavAne abhilASI che-arthAta dravya ane bhAva nA bhedathI lAghava be prakAre che-dharmanA upakaraNabhUta vastra AdinI laghutA dravya lAghava che ane jJAnAvaraNIyAdi ATha karmonI laghutA bhAvalAghava che, A bannene e lAghavanI tarapha AMya cha. " Agamayana "2 sthAne "avagamayan" 21 5 panta2 cha; mAthI e bhAva nikaLe che ke ene sadA e vicAra rahe che ke huM mokSane abhilASI chuM, mArI pAse vastronI sadA alpatA ja rahevI joIe, ane mAre karmonuM lAghava avazya karavuM joIe. kema ke duHkhane sahevAthI ATha karmone kSaya thAya che. upakaraNanA lAghavathI karmonuM lAghava ane karmonA lAghavathI upakaraNanuM lAghava jANI tRNAdisparza janya kaSTone sahanArate sAdhunuM tRNAdisparzajanya kaSTa tapa-kAyakleza nAmanuM bAhya tapa che, ane e tene nirjarA samajI sArI rIte sahana kare che. (sU03) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 AcArAgasUtre etacca na mayA svabuddhayA parikalpya kathyate; kintu bhagavaduktAnusAreNe. tyAha-'jaheyaM' ityAdi / mUlam-jaheyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe saMmattameva samabhijANijjA, evaM tesiM mahAvIrANaM cirarAyaM putvAiM vAsANi rIyamANANaM daviyANaM pAsa ahiyAsiyaM // sU0 4 // chAyA--yathaitad bhagavatA praveditaM tadevAbhisametya sarvataH sarvAtmatayA samyaktvameva samabhijAnIyAt / evaM teSAM mahAvIrANAM cirarAtraM pUrvANi varSANi rIyamANAnAM dravikAn pazya adhyAsitam / / mU0 4 // TIkA-etad-uktaM vakSyamANaM ca yathAnyena prakAreNa bhagavatA praveditaM-prakarSaNa bodhitam , ataH tadeva upakaraNAdilAghavam , sarvataH dravyakSetrakAlabhAvataH, tatra dravyataH -AhAropakaraNAdau, kSetrataH-sarvatra grAmAdau, kAlataH-aharnizam durbhikSakAdau vA, ___ yaha maiM apanI buddhikI kalpanAse nahIM kahatA hUM, kintu bhagavAnke kahe anusAra hI kahatA hUM; isa bAtako prakaTa karaneke liye zrIsudharmAsvAmI zrIjambUsvAmIse kahate haiM-"jaheyaM" ityaadi| ___ bhagavAna ne yaha pUrvokta athavA vakSyamANa upakaraNAdilAghavarUpa viSaya jisa prakArase kahA hai-samajhAyA hai, vahI dravya, kSetra, kAla aura bhAvase jAnakara, muni usameM dattAvadhAna bana, zubha adhyavasAyarUpa samyaktvakA hI mokSakI sanmukhatAse cintavana kre| AhAra evaM upakaraNAdikoMmeM jo lAghava kiyA jAtA hai vaha dravyakI apekSA lAghava hai / maiM itane hI grAmoMmeM vihAra karUMgA, itanemeM nahIM isa prakAra jo grAmAdikoM meM A huM mArI buddhinI kalpanAthI nathI kahete; paraMtu bhagavAnanA kahevA anusAra ja kahuM chuM. A vAtane pragaTa karavA mATe zrI sudharmAsvAmI zrI jammusvaabhiine he cha~~-"jaheyaM" ityAdi. bhagavAne A pUrvokata athavA vakSyamANa upakaraNAdilAghavarUpa viSaya je prakAre kahela che-samajAvela che, tene dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI jANIne muni temAM ekAgra banI zubha adhyavasAyarUpa samyaktvane ja mokSanI sanmukhatA mATe ciMtavana kare. AhAra ane vastro AdimAM je lAghava karavAmAM Ave che te dravyanI apekSA lAghava che. huM eTalA ja prAmAdikomAM vihAra karIza, eTalAmAM nahi-A prakAre je prAmAdikomAM lAghava karavAmAM Ave che te kSetranI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 3 303 bhAvato mAyArAhityena abhisametya-jJAtvA sarvAtmatayA ananyamanasA samyaktvameva =zubhAdhyavasAyameva samabhijAnIyAt samyagmokSAbhimukhyena jAnIyAt , cintyedityrthH| ayaM bhAvaH-jinakalpika ekavastradhAriNaM sthavirakalpikaM na hIlayet / evamekavastradhArako dvivastradhArakam , dvivastrastrivastradhArakam / tathA cAturmAsikakSapakastrimAsakSapakam , trimAsiko dvimAsikam , dvimAsika ekamAsikam , ekamAsiko'ddhamAsikam, arddhamAsikakSapaka ekAntarakSapakam , ekAntarakSapaka ekabhaktabhojinaM na hIlayet ,yathA ayaM na mAdRzaH, kintu duSkaratapaHsaMyamArAdhanakAtaraH ityAdirUpaM duSpaNidhAnaM na kuryAt / kimadhikena? jinakalpikaH pratimApratipanno vA lAghava kiyA jAtA hai vaha kSetrakI apekSA lAghava hai / isa grAmameM maiM eka rAta dina rahUMgA, athavA durbhikSakAlAdikameM rahUMgA, saba samayameM nahIM, yaha kAlakI apekSA lAghava hai| mAyAcArarahita honA yaha bhAvakI apekSA lAghava hai / tAtparya isakA yaha hai-jinakalpI sAdhu, eka vastra dhAraNa karanevAlekA, eka vastradhArI dvivastradhAraNakaranevAlekA, dvivastradhArI tInavastradhAraNakaranevAlekA, tathA cAturmAsikakSapaka, trimAsika kSapakakA, trimAsika kSapaka dvimAsika kSapakakA, dvimAsikakSapaka ekamAsika kSapakakA, ekamAsika kSapaka ardhamAsika kSapakakA, arddhamAmAsikakSapaka ekAntara kSaekakA, aura ekAntarakSapaka ekabhaktabhojIkA, kabhI bhI tiraskAra na kare / yaha merA jaisA nahIM hai| kintu duSkara tapa aura saMyamakI ArAdhanA karane meM kAyara hai-ityAdi-rUpase unakI avalehanA na kare, aura na anAdarakI dRSTise dekhe / isa viSayameM jyAdA apekSA lAghava che. A gAmamAM huM eka rAta divasa rahIza. athavA durmikSa kAlAdikamAM rahIza, badhA samaya sudhI nahi. A kALanI apekSA lAghava che. mAyAthI rahita rahevuM e bhAvanI apekSA lAghava che. tAtparya enuM e che ke janakalpI sAdhu eka vastra dhAraNa karavAvALAnuM ane eka vastradhArI be vastra dhAraNa karavAvALAnuM, be vastradhArI traNa vastra dhAraNa karavAvALAnuM tathA cAturmAsika kSapaka saimAsika kSepakanuM, trimAsika kSepaka be mAsika kSepakanuM, be mAsika kSapaka eka mAsika kSepakanuM, eka mAsika kSepaka ardhamAsika kSepakanuM, ardhamAsika kSapaka ekAtara kSepakanuM ane ekAtara kSepaka ekabhakatajIne kadi paNa tiraskAra na kare e mArA jevA nathI, paraMtu duSkara tapa ane saMyamanI ArAdhanA karavAmAM kAyara che-ItyAdi rUpathI enI avahelanA na kare, ane na to anAdaranI dRSTithI jue. A viSayamAM vadhu zuM kahevuM. jInakalapI sAdhuo ane paDimAdhArI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 AcArAGgasUtre kadAcit svakalpena SaDapi mAsAn bhikSAM na labhate cettathA'pyasau samabhAvamAlambya vibhAvayati - sarve caite svasvakarmakSapaNArthaM yathAvidhipravRttAH dhRtisaMhananabalasthAmAdikAraNavazAda vikalpA jinAjJAyAmeva varttanta iti / etacca bAhubhyAM samudrataraNavadasambhavaM nAsti, ciramanyairbahubhistIrthaGkaragaNadharaiH samArAdhitatvAditi darzayitumAha-' evam' ityAdi / evam uktavidhinA teSAm = acaletayA tRNasparzAdikamasahamAnAnAM mahAvIrANAM karma vidAraNazUrANAM cirarAtraM- prabhUtakAlaM yAvajjIvamityarthaH, tadeva spaSTIkaroti pUrvANi varSANi ca rIyamANAnAM saMyamamArge gacchatAM, " - kyA kahA jAya ? jinakalpI ho, athavA paDimAdhArI ho, kadAcit vaha yadi apane kalpase chaha mAsa taka bhI bhikSA nahIM pAtA hai to bhI samatAbhAvakA avalambana kara vicAratA hai ki ye samasta munijana zAstra vidhi ke anusAra apane 2 karmoM ke kSapaNa karaneke liye pravRtta haiM, dhairya, saMhanana, balakI sthiratA Adi kAraNake vazase visadRza kalpavAle hote hue bhI jina bhagavAn kI AjJAmeM hI pravRtti kara rahe haiN| yaha bAta hAthoMse samudra ko pAra karane jaisI asaMbhava nahIM hai / kyoM ki yaha samyaktvarUpa mArga cirakAla taka aneka tIrthaGkaroM evaM gaNadharoMne pAlA hai / isI bAtako dikhalAneke liye sUtrakArane " evaM teSAM mahAvIrANAM cirarAtraM pUrvANi varSANi rIyamANAnAM dravikANAM pazya adhyAsitam " isa sutrAMzako kahA hai| isameM ve yaha batalAte haiM ki tIrthaGkarAdikoMne bhI ukta vidhike anusAra hI acela avasthAmeM rahate hue tRNasparzAdi parISahoMko sahana kiyA hai, aura isIse ve karmarUpI zatruoMke kSaya karanemeM zUravIra bane haiM, tathA unake jIvanakA pUrva aura varSarUpa samaya saMyamamArgakI ArAdhanA sAdhue kadAca potAnA kalpathI cha mahinA sudhI bhikSA na meLave to paNa samatAbhAvanuM avalaMbana karI vicAre che ke A badhA munijana zAstravidhinA anusAra pAtapeAtAnA karmAMnA kSapaNa karavA mATe pravRtta che. dhairya, sahanana, maLanI sthiratA Adi kAraNanA vazathI vibhinna kalpavALA hovA chatAM jIna bhagavAnanI AjJAmAM ja pravRtti kare che A vAta hAthathI samudrane pAra karavA jevI asa'bhava nathI; kema ke samyaktvarUpa mA` cirakALa sudhI aneka tIrthaMkaro ane gaNadharIe pALela che. A vAtane pradarzita 42vA bhATe sUtraa2 "evaM teSAM mahAvIrANA" ityAdi sUtrAMzane uDe che. bhAbhAM tethe| e batAve che ke tIrthaMkara Adie paNa ukatavidhi anusAra ja acela avasthAmAM rahetAM tRNasparzodi pariSaddhane sahana karela che, ane ethI teo ka rUpI zatruono kSaya karavAmAM zUravIra banyA che. tathA emanAM jIvananAM pUrva ane varUpa samaya sacamamArgInI ArAdhanA karavAmAM ja vyatIta thayela che. ahiM pUrvanuM pramANa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___305 zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 3 tatra pUrva varSANAM saptatiH koTilakSAH SaTpaJcAzacca koTisahasrANi, tatra RSabhadevAdArabhya zItalanAthaM dazamatIrthaGkaraM yAvat pUrvasaMkhyAyAH sadbhAvAt pUrvANItyuktaM, tataH zreyAMsAdArabhya varSasaMkhyApravRttevarSANItyuktamiti / tathA dravikANAm AtmArthinAm adhyAsitam-adhisoDhametad-iti he ziSya ! pazya-avadhAraya / bahubhirmahApuruSaiH pUrva dvAviMzatiparISahasahanaM kRtaM, tasmAnmokSArthibhistRNasparzAdayaH parISahAH samyak soDhavyA iti bhAvaH // sU0 4 // karane meM hI vyatIta huA hai| yahAM para pUrvakA pramANa TIkAkAra isa prakArase batalAte haiM-8400000 lAkha varSakA eka pUrvAGga hotA hai aura 8400000 lAkha pUrvAGgakA eka pUrva hotA hai| eka pUrvameM 70 lAkha karoDa aura 56 hajAra karoDa varSa hote hai / RSabhadevase lekara zItalanAtha jo dazaveM tIrthaGkara haiM una taka saMyamakA kAla to pUrva takakA rahA hai| usake bAdake tIrthaGkara zreyAMsanAthase lekara mahAvIra paryanta tIrthaGkaroMkA saMyama samaya pUrva ke pramANameM na raha kara varSoMke pramANameM A jAtA hai| isaliye "varSANi" aisA sUtrakArane kahA hai| dravika-AtmArthiyoMkA jIvanakAla bhI isI prakArase saMyamamArgameM vyatIta huA hai, he ziSya ! tuma apane cittameM aisI zraddhA rakho / bhAvArtha-pUrvameM aneka mahApuruSoMne 22 parISahoMko sahana kiyA hai| ataH mokSAbhilASI tRNasparzAdika parISahoMko acchI tarahase sahana kareM / sU0 4 // TIkAkAra A prakAre batAve che-84 lAkha varSanuM eka pUrvA thAya che, ane 84 lAkha pUrvAnuM eka pUrva thAya che, eka pUrvamAM sIttera lAkha karoDa ane chappana hajAra karoDa (70560000000000 ) varSa hoya che. RSabhadevathI laI zItalanAtha je dasamA tIrthaMkara che emanA sudhI saMyamana kALa to pUrva takane rahyo che. emanA pachI tIrthakara zreyAMsanAthathI laIne mahAvIra paryanta tIrthakarone saMcamasamaya pUrvanA pramANamAM na rahetAM varSonA pramANamAM AvI gayela che. A mATe "varSANi" Q sUtrare 4 cha. dravi-mAtmAthImonA nA 55 // prakAranA saMyamamArgamAM vyatIta thayela che, he ziSya ! tame tamArA cittamAM evI zraddhA rAkhe. bhAvArtha-pUrvamAM aneka mahApurUSoe 22 pariSahone sahana karyA che. A mATe je mokSanA abhilASI che enuM kartavya che ke teo tRNasparzAdika pari. pahAne sArI zete saDana 42, (sU0 4) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 - AcArAgasUtre parISahopasargasahanazIlAnAM yadbhavati, tadAha-'AgayapannANANaM' ityaadi| ___ mUlam-AgayapannANANaM kisA bAhA bhavaMti, payaNue maMsasoNie / visseNiM kaDe pariNAe, esa tinne mutte virae viyAhie ttibemi // sU0 5 // ___ chAyA--AgataprajJAnAnAM kRzA vAhavo bhavanti, pratanukaM mAMsazoNitam / vizreNiM kRtvA parijJayA, eSa tIrNaH muktaH virataH vyAkhyAtaH-iti bravImi ||muu05|| TIkA--AgatamajJAnAnAM labdhasamyagajJAnAnAM bAhavaH bhujAH kRzA bhavanti, tapasA parISahAdhisahanena ca gAtrANi kRzatvamApadyanta ityrthH| yadvA-bAdhA' iticchAyA, tatra bAdhAH parISahajanitA pIDAH kRzA bhavanti pratanutvamApadyante / karmakSapaNArtha prayatamAnAH sAdhavaH "mamaite zarIramAtrapIDAkarAH parISahopasargAH sahAyakA eve"ti manyamAnAH zarIrapIDAM na pazyantIti bhAva / / ataH mAMsazoNitaM parISaha aura upasagoMko sahana karanekA jinakA svabhAva hai aise mahAmuniyoM ko jo lAbha hotA hai use sUtrakAra kahate haiM "AgayapannANANaM" ityaadi| jinheM samyagjJAnakI prApti ho cukI hai aise mahAmuniyoMkI bhujAe~ kRza ho jAtI haiM, arthAt-tapa aura parISahoMke sahanese unake zarIra kRza jAte haiM / "bAhA" zabdakI chAyA "bAdhA" bhI hai-jisakA artha hai ki samyagjJAnI muniyoMkI parISahajanya bAdhAe~ kRza ho jAtI haiM-atyaMta alpa raha jAtI haiN| bhAvArtha-kako nAza karaneke liye prayatnazIla sAdhu parISahAdikoMke Ane para yaha vicAra karate haiM ki ye parISaha aura upasarga mere zarIramAtrako hI pIr3A denevAle haiM, saMyamakA kucha bhI ye bigAr3a nahIM kara sakate haiM, pratyuta usameM sahAyaka hI haiN| isa prakAra mAnakara ve mahA A pariSaha ane upasargo sahana karavAne jemane svabhAva che evA mahAbhuniyAna 2 sAla thAyacha bhane sUtra42 he cha. "AgayapannANANaM" tyAhi. jene samyajJAnanI prApti thaI cukI che evA mahAmuniyenI bhujAo kRza thaI jAya che, arthAta-tapa ane pariSaha sahana karavAthI emanuM zarIra kRza thaI jAya cha, "bAhA" zahanI chAyA " bAdhA " 5 cha.rena matha ye cha , sabhyazAnI muninI pariSahajanya bAdhAo kRza thaI jAya che-atyaMta alpa thaI jAya che. bhAvArtha-karmone nAza karavA mATe prayatnazIla sAdhu pariSaha vagerenA AvavAthI e vicAra kare che ke e pariSaha ane upasarga mArA zarIra mAtrane ja pIDA ApanAra che. saMyamano e kAMi paNa bagADa karI zakanAra nathI; paraMtu emAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 3 307 =parIpahAdisahanazIlAnAM zarIrasthaM mAMsarudhiraM pratanukaM-zuSkaM sat svalpataraM bhavati / rUkSAhAratvAdalpAhAratvAt parIpahAdisahanAcca alpavastratayA tRNasparzazItasparzAdibhiH zarIrasya rasazoSaNAcca mokSArthinAM mAMsazoNitaM zuSkaM bhavatIti bhaavH| ___ tathA parijJayA samabhAvanayA jinakalpikaH sthavirakalpiko vA vikRSTAvikaSTatapazcaraNazIlaH pratyahaMbhojI vA sarve'pyete bhagavadAjJAvartina eva-ityevaMrUpayA vizreNiM kRtvA rAgadveSakaSAyasaMtatirUpAM saMsArAvatAraNikAM saMsArazreNi samatvabhAvanayA kSAntyAdibhizca troTitAM kRtvA vartata ityarthaH / eSaH-uktalakSaNaH sAdhuH, muni hotI huI zArIrika pIr3AkI tarapha lakSya nahIM dete haiN| parISaha Adi ko zAMtibhAvase sahanevAle sAdhuoMke zarIrakA mAMsa aura rudhira zuSka ho jAtA hai-ve zarIrase dubale patale ho jAte haiM-rudhira aura mAMsa unake zarIra meM bahuta kama raha jAtA hai / kAraNa ki antaprAnta aura alpa AhArase, parISaha Adike sahanese aura thoDe vastra rakhaneke kAraNase tRNasparzAdikoMke dvArA honevAlI aneka parISahoMse unake zarIrakA mAMsa aura zoNita sUkha jAtA hai| ___ samabhAvanAse yukta jinakalpI ho yA sthavirakalpI ho, vikRSTa (kaThina) tapa tapanevAlA ho, yA avikRSTa ( sAdhAraNa ) tapa tapanevAlA ho, yA pratidina AhAra karanevAlA ho, ye saba bhagavAnakI AjJAnusAra hI calanevAle haiM / isa rUpase jo rAga, dveSa aura kaSAyakI paraMparArUpa saMsArazreNI ko samabhAvase evaM kSAntyAdi dharmake ArAdhanase tor3a dete e sahAyaka ja che. A prakAre mAnI e mahAmuni pitAne thatI zArIrika pIDAnI tarapha lakSa ApatA nathI. pariSaha Adine zAntipUrvaka sahana karavAvALA sAdhuonA zarIranuM mAMsa ane lehI sUkAI jAya che ane zarIrathI teo dubaLA pAtaLA banI jAya che. lehI ane mAMsa emanA zarIramAM nAmamAtranAM rahe che; kAraNa ke antaprAnta ane a95 AhArathI, pariSaha AdinA sahevAthI ane thoDAM vastra rAkhavAnA kAraNathI, tRNasparzedika dvArA banatA aneka pariSahothI tenA zarIranuM mAMsa ane lohI sUkAI jAya che. samabhAvanAthI yukata janakalpI hoya athavA te sthavirakalpI hoya; vikR- kaThina tapa tapavAvALA hoya, athavA-avikRSNa-sAdhAraNa tapa tapavAvALA hoya, athavA pratidina AhAra karavAvALA hoya, keI paNa sAdhu hoya e badhA bhagavAnanI AjJA anusAra ja cAlavAvALA che. ane A rUpathI je rAga, dveSa ane kaSAyanI paraMparArUpa saMsArazreNIne samabhAvathI eTale kSAtyAdi zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 ____ AcArAGgasUtre torNaH bhavAbdheH pAraMgataH, muktaH sarvasaMgarahitaH, virataH sarvasAvadyavyApArarahitaH vyAkhyAtaH tIrthaGkaraiH kathitaH / iti bravImi, bhagavatA yathopadiSTaM tathedaM kathayAmItyarthaH // suu05|| saMsArazreNiM saMtroTaya vartamAnamaratirabhibhavatItyAha-'virayaM' ityAdi / mUlam-virayaM bhikkhaM rIyaMtaM cirarAosiyaM araI tattha kiM vidhArae? // sU0 6 // __ chAyA-virataM bhikSu rIyamANaM cirarAtroSitam aratistatra kiM vidhaaryet||suu06|| TokA-viratam-asaMyamato nivRttaM rIyamANam uttarottarapravardhamAnazubhAdhyavasAyeSu pravartamAnaM cirarAtroSitaM prabhUtakAlaM saMyamAvasthitaM bhikSu-niravadyabhikSAjIvinaM munim aratiH saMyamodvegaH tatra-saMyame kiM vidhArayet-kiM prtiskhlyet| haiM, vahI pUrvoktalakSaNasaMpanna sAdhu saMsArasamudrase pAra ho jAte haiM aura sarvasaMgase rahita ho sarvasAvadyavyApArarahita ho jAte haiM-aisA tIrthaGkara prabhukA kahanA hai| "iti bravImi" yaha kathana merA nahIM hai, kintu prabhukA hai| he jambU ! unhoMne jaisA kahA hai vaisA hI maiM kahatAhUM // suu05|| saMsAraparamparAko uccheda karake rahe hue sAdhuko aratibhAva kadAcit parAsta kara sakatA hai ! ise prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM "virayaM" ityAdi asaMyama bhAvase dUra rahanevAle, aura uttarottara baDhate hue zubha adhyavasAyoMmeM pravRtti karanevAle, tathA bahuta kAla taka saMyamakI ArAdhanA karate 2 usImeM apane jIvanake samayako vyatIta karanevAle aise niravadha bhikSAjIvI muniko saMyamameM uddhegarUpa aratibhAva usase skhdharmanA ArAdhanathI teDI de che; evA pUrvokatalakSaNasaMpanna sAdhu saMsArasamudrathI pAra thaI jAya che, ane sarvasaMgathI rahita banI sarvasAvadhavyApArarahita banI jaya cha arbu tIrtha 42 prabhunu cha. " iti brviimi"-2|| 4thana mAi nathI, parantu prabhunuM che. he jammu ! emaNe jema kahyuM che tevI ja rIte huM kahuM chuM. (sU05) saMsAraparaMparAne ucheda karI rahelA sAdhuone aratibhAva kadAca parAsta 4za za che! mAne pragaTa 421 // bhATa sU12 4 cha " virayaM" ityAdi. asaMyamabhAvathI dUra rahevAvALA ane uttarottara vadhatA jatA zubha adhyavasAyamAM pravRtti karavAvALA tathA ghaNA kALa sudhI saMyamanI ArAdhanA karatAM karatAM emAM ja potAnA jIvanane samaya vyatIta karavAvALA evA niravadya bhikSAjIvI munine saMyamamAM udvegarUpa aratibhAva aTakAvI zake kharo ke? zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 3 309 atra kiM zabdaH prazne; tathAbhUtamapi mokSamArgArUDhaM kimarativiSayasthAnaM nItvA svalayet ?, skhalayedityucyate / indriyANi durvArANi avinayavanti ca, mohazaktizcAcintyA, tathA-karmapariNatirapi vicitrA, tarhi kiM na kuryAt ?, api tu sarva kuryAditi bhaavH| yadvA-kiM zabdo'tra kSepArthe / aratistathAbhUtaM mokSamArgAvasthitaM vidhArayet= pratiskhalayet kim ?, naiva vidhArayedityarthaH // sU0 6 // kiJca-'saMghemANe' ityAdi / mUlam-saMdhemANe samuTTie, jahA se dIve asaMdINe |suu07|| chAyA-saMdadhAnaH samutthitaH; yathA sa dvIpaH asaMdInaH // sU0 7 // lita kara sakatA hai kyA ? yahAM "kiM" yaha zabda praznavAcaka hai| uttara-hAM! aise bhI usa mokSamArga meM ArUDha hue muniko aratibhAva viSayoMkI ora le jAkara skhalita kara sakatA hai| kyoM ki indriyAM durnivAra haiM, mohakI zakti acintya hai tathA karmakI pariNati bhI vicitra hai| inakI prabalatA kyA nahIM kara sakatI? saba kucha kara sakatI hai| ___ athavA-"kiM" zabda yahAM kSepa arthameM hai| isakA matalaba hai ki yadi koI hamase yaha pUche ki kyA aise mokSamArgameM sthita sAdhuko bhI aratibhAva saMyamamArgase cyuta kara sakatA hai ? to hama yaha uttara degeM ki nahIM kara sakatA hai ||suu06|| ___tathA-" saMdhemANe" ityAdimA " kiM " 20 za54 praznavAya che. uttara --hA, evA mokSamArgamAM ArUDha thayelA munine paNa aratibhAva viSayenI tarapha laI jaI smalita karI zake che, kema ke IndriyanI anekavidha mohavAnI zakti acitya che tathA karmanI pariNati paNa vicitra che. enI prabaLatA zuM nathI karI zakatI? badhuM karI zake che. ____ athavA--" kiM" A74 mA 5 arthamA che. yAnI matamo cha kadAca kaI ema pUche ke zuM AvA mokSamArgamAM sthita sAdhune paNa tibhAva saMyama mArgathI yuta karI zake che? te ene A uttara che ke karI zatA nathI. (sU016) "saMdhemANe" tyAha zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 AcArAGgasUtre TIkA-yataH sa saMdadhAnaH uttarottaramadhikAdhikaprazastapariNAmadhArAM guNasthAnakaM vA Arohan samutthitaH samyagutthitaH yathA''khyAtacAritrAbhimukhaH uttarottara -prazastabhAvasamArUDho vartate / tamaratiH kathaM skhaleyiditi bhAvaH / yathA dvIpaH= dvirgatA Apo'sminniti dvIpaH-ubhayataH pAnIyaM yatra tiSThati sA sthalabhUmirtIpaH, asaMdInaH jalopaplAvanAdyupasargarahito bhavati, tathA sa-pUrvoktalakSaNo munirapi pariSahopasargapatibAdhito na bhavatItyarthaH / yadvA-asaMdIno dvIpo yathA yAtribhirAzvasanIyo bhavati, tathA sa tathAvidhaH sAdhuriti / samudrAdikamuttarItumicchanto'saMdInaM dvIpamAzvasanti-vizvasanti, tathaiva saMsArasAgaraM samuttitIrSavo'nye prANinaH taM sAdhu vizvasantItyarthaH // sU0 7 // jisakI prazasta pariNAmadhArA uttarottara adhikAdhikarUpameM vRddhiMgata ho rahI hai, athavA jo Age 2 ke guNasthAnoM para car3hatA jA rahA hai, aura isIse jo yathAkhyAta cAritrake sanmukha jA rahA hai, aise mahAmuniko aratibhAva kaise apane sthAnase skhalita kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA hai, donoM ora jisake jala hotA hai usakA nAma dvIpa hai| vaha dvIpa-sthalabhUmi jisa prakAra jalamagna hone Adike upadravase surakSita rahatA hai usI prakAra aisA muni bhI parISaha aura upasarga se bAdhita nahIM hotA hai| ___ athavA-jisa prakAra asaMdIna (upasargarahita ) dvIpa yAtriyoMke liye AzvAsanakA sthAna hotA hai usI prakAra ve mahAmuni bhI bhavyoMke liye AzvAsana (AdhAra) rUpa haiN| samudrAdikako pAra karanekI bhAvanAvAle manuSya asaMdIna dvIpameM vizvAsa rakhate haiM, usI prakAra saMsArarUpI jenI prazasta pariNAmadhArA uttarottara adhikAdhikarUpamAM vRddhigata thaI rahI che, athavA je guNasthAne para AgaLa AgaLa caDhatA jatA hoya che, ane AthI je yathAkhyAta cAritranI sanamukha jaI rahela che evA mahAmunine aratibhAva kyAMthI pitAnA sthAnathI khalita karI zake ? arthAt karI zakatuM nathI. banne bAju jene jaLa che enuM nAma dvIpa che, e dvIpa-sthaLabhUmi je rIte pUra AdinA upadravathI surakSita rahe che. e rIte evA muni paNa pariSaha ane upasargathI bAdhita hotA nathI. jemake upasarga rahita dvIpa yAtrine mATe AzvAsananuM sthAna hoya che, tevI ja rIte mahAmuni paNa bhavya jIne mATe AdhArarUpa che. samudrAdikane pAra karavAnI bhAvanAvALA manuSya upasarga rahita dvIpamAM vizvAsa rAkhe che, evI rIte saMsArarUpI sasathI pAra thavAnI bhAvanAvALA bhavya paNa evA munine vizvAsa kare che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 3 mUlam - evaM se dhamme Ariyapadesie / sU0 8 // chAyA - evaM sa dharmaH AryamadezitaH / / sU0 8 // 311 TIkA- sa prAguktaH AryapradezitaH = tIrthaGkarabhASitaH dharmaH evam = IdRzo dvIpatulyo'stItyarthaH / bhagavadbhASito dharmaH khalu jalenAsaMdInadvIpavat arakhyA kutarkeNa ca kadAcidapi na bAdhyata iti bhAvaH // bhrU0 8 // nanu tathAvidhA bhagavadbhASitadharmasya samArAdhakAH kathaMbhUtA bhavantIti ziSyajijJAsAyAmAha - ' te aNavakakhamANA ' ityAdi / samudra se pAra honekI bhAvanAvAle bhavya bhI una munikA vizvAsa karate haiM / bhAvArtha - yathAkhyAta cAritrakI ora le jAnevAlI prazasta pariNAmadhArA jisake uttarottara adhikAdhika rUpa meM baDha rahI hai aise munike liye eka to parISaha upasargAdika Ate nahIM haiM, yadi kadAcita A bhI jAte haiM to ve muni unase jalake plAva (upadrava) se asaMdIna dvIpakI taraha sadA surakSita rahate haiM aura anya prANiyoMke liye AdhArabhUta hote haiM / suu07|| jisa prakAra pUrvokta svarUpavAlA sAdhu arati Adi bAdhAoMse bAdhita nahIM hote usI prakAra jinendrapratipAdita vaha dharma bhI arati yA kutakeM se kabhI bhI bAdhita yA khaNDita nahIM hotA hai / yaha dharma bhI asaMdIna dvIpakI taraha hI hai / vaha jisa prakAra jalaplAva se nirbAdha rahatA hai - usI prakAra dharma bhI kutakeMse yA arati Adi durbhAvoMse abAdhya rahatA hai || sU08|| bhagavatkathita dharma samArAdhaka jIva kaise hote haiM? isa prakAra ziSyakI jijJAsAkA " te aNavakakhamANA" ityAdi sUtrase sUtrakAra bhAvA cathAkhyAta cAritranI tarapha doravAvALI prazasta pariNAmadhArA jene uttarazattara adhika--adhika-rUpamAM vadhI rahI che, evA munine mATe jo ke piraSaha upa saki AvatAM nathI, ane kadAca AvI jAya te paNa e muni enAthI jaLanA upadravathI surakSita dvIpanI mAphka, sadA surakSita rahe che, ane anya prANie bhATe AdhArabhUta rahe che. ( sU07 ) je prakAre pUrvoktasvarUpavALA sAdhu ati Adi khAdhAothI bAdhita nathI thatA, eja prakAre jInendrapratipAdita dharma paNa ati ane kutarkothI kadI paNa AMdhita ane khaMDita thatA nathI, A dhama paNa surakSita dvIpanI mAphaka che. e jema jaLanA upadravathI surakSita rahe che te prakAre dharma paNa kutarkothI ane arati Adi durbhAvAthI surakSita rahe che. (s08) bhagavatkathita dharma nA ArAdhaka jIva kevA hoya che? A prakAranI ziSyanI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 AcArAgasUtre mUlam-te aNavakaMkhamANA pANe aNaivAemANA daiyA mehAviNo paMDiyA // sU0 9 // _ chAyA--te anavakAsantaH prANAn anatipAtayantaH dayitAH medhAvinaH paNDitAH // sU0 9 // TIkA--yataste munayaH anavakAsantaH viSayabhogAnanabhivAJchantaH tathAprANAn prANinaH, anatipAtayantaH ahiMsantaH, idaM zeSamahAvratAnAmupalakSaNam-tena zeSANyapi mahAvratAni dhArayanta ityarthaH, tathA dayitAH sakalamANinAM zubhacintakatvAt sarvalokapriyA ityarthaH, tathA-medhAvinaH-sAdhumaryAdAvyavasthitAH, paNDitAH= sarvasAvadhavyApAraparihAreNa heyopAdeyajJAnavanto bhvntiityrthH|| sU0 9 // __ye tu heyopAdeyajJAnAbhAvAdbhagavaddharme samutthitA na santi, tAn prati yadAcAryAdInAM kartavyaM tadAha-' evaM tesiM' ityAdi / samAdhAna karate haiM bhagavatpratipAdita dharmake samArAdhaka jIva viSayabhogoMkI vAJchAse rahita hote haiM, prANiyoMkI hiMsA nahIM karate haiN| upalakSaNase avaziSTa mahAvratoM ke dhAraka hote haiM / samasta jagatake kalyANake abhilASI hone se ve jagatpriya hote haiN| sAdhumaryAdAmeM rahate haiM aura samasta sAvadha vyApAroMke tyAgI honese heya aura upAdeyake vivekase vAsita antaHkaraNavAle hote haiM ||suu09|| _ jo heya aura upAdeyake vivekake abhAvase bhagavatpratipAdita dharma meM samutthita nahIM hai-usameM anutsAhI haiM, unake prati AcAryoMkA kyA kartavya honA cAhiye ? isa bAtako sUtrakAra "evaM tesiM' ityAdi sUtradvArA prakaTa karate haiMjJAsAnu "te aNavakakhamANA" tyA sUtrathI sUtrA2 samAdhAna 42 che. bhagavatu-pratipAdita dharmanA ArAdhaka jIva viSayabhegonI vAMchanAthI rahita hoya che. prANuonI hiMsA karatA nathI. upalakSaNathI avaziSTa mahAvratane dhAraka hoya che. samasta jagatanA kalyANanA abhilASI hovAthI e jagatapriya hoya che. sAdhumaryAdAmAM rahe che. ane samasta sAvadya vyApAranA tyAgI hovAthI heya ane upAdeyanA vivekathI bharapUra antaHkaraNavALA hoya che. (sU09) je heya ane upAdeyanA vivekanA abhAvathI bhagava-pratipAdita dharmamAM sthira nathI-utsAhI nathI, emanA tarapha AcAryonuM zuM kartavya che? e vAtane sUtrAra " evaM tesiM" tyAdi sUtradvArA pragaTa re cha. zrI aay|||| sUtra : 3 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha, 1 dhUtAkhyAna a. 6. u.3 ___13 mUlam-evaM tesiM bhagavao aNuhANe jahA se diypaae| evaM te sissA diyA ya rAo ya aNupuvveNa vaaiyttibemi||suu010|| chAyA--evaM teSAM bhagavato'nutthAne yathA sa dvijapotaH / evaM te ziSyA divA ca rAtrau ca anupUrveNa vAcitAH, iti bravImi // sU0 10 // ___TIkA--bhagavataH zrIvardhamAnasvAmino dharma evaM pUrvoktarItyA teSAM tathAbhUtajJAnAbhAvena bhagavaddharmasamArAdhanAnutsAhavatAM ziSyANAm anutthAne uttarottaramadhikAdhikaprazastapariNAmadhArAnArohaNe sati AcAryAdibhiH sadupadezadAnena buddhivaizayaM vidheyamityarthaH / atra dRSTAntamAha-' yathA saH' ityAdi, .. yathA sA prasiddhaH dvijapotaH pakSizAvakaH mAtApitRbhyAmanupAlyate, evaM te ziSyA AcAryeNa divA ca rAtrau ca anupUrveNa krameNa vAcitAH-sAmAyikAdInyekAdazAGgAni ca pAThitAH sakalaparISahopasargasahiSNavaH saMsArasAgarottaraNasamarthAzca bhavantItyarthaH / iti bravImi / asya vyAkhyA prAgvat // mU0 10 // // SaSThAdhyayanasya tRtIyoddezaH samAptaH // 6-3 // ___ bhagavAn zrI vardhamAnasvAmIke dharma meM isa prakAra pUrvokta rItise yadi ziSyajana heyopAdeya jJAnase vikala honeke kAraNa, bhagavAn dvArA upadiSTa dharmakI ArAdhanA karanemeM anutsAhI hoM to, AcAryoMkA kartavya hai ki ve unheM sadupadeza pradAna kareM, jisase unakI buddhimeM vizadatA Ave / dRSTAnta-jaise pakSiyugala apane baccoMko pAlatA hai, unheM calanA-phiranA sikhalAtA hai usI prakAra ve ziSya bhI AcAryadvArA rAta dina krama 2 se sAmAyika Adike tathA gyAraha aMgoMke pAThI banAye jAte haiM, tAki ve sakala parISaha aura upasagauMko jItanemeM sahanazIla bana saMsArasAgarase pAra hone meM zaktisampanna bana sakeM / "iti bravImi " ina padoMkI vyAkhyA pahile jaisI jAnanI caahiye| bhagavAna zrI vardhamAna svAmInA dharmamAM A prakAre pUrvokta rItathI kadAca ziSyajana-heya upAdeyanA jJAnathI vikaLa hovAnA kAraNe bhagavAna dvArA upadiSTa-upadezela dharmanI ArAdhanA karavAmAM anutsAhI hoya te AcAryanuM kartavya che ke teo tene sad upadeza pradAna kare. jenAthI tenI buddhimAM vizadatA Ave. daSTAMta-jema eka pakSIjeDuM pitAnA baccAne poSe che, tene cAlatAM pharatAM zIkhavADe che, evI ja rIte te ziSya paNa AcArya dvArA rAtadivasa krama kamathI sAmAyika AdinA ane agyAra 11 aMgonA pAThI banAvavAmAM Ave che. jethI te sakala pariSaha ane upasargo jItavAmAM sahanazIla banI saMsArasAgarathI pAra thavAmAM zatisapanna manI za. "iti bravImi" mA pahAnI vyAcyA pAvalAvI. 40 zrI maay||2|| sUtra : 3 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre bhagavAna ke dvArA kathita dharmameM jo ziSyajana mandapariNAmI hoMutsAhazIla na hoM to, AcAryakA kartavya hai ki vaha unakA tiraskAra na kara unheM usa dharmakI ArAdhanA karanemeM catura banAveM - unheM zAstroMkA abhyAsa karAveM / jaise pakSI apane baccoMkI saMbhAla rakhate haiM usI prakAra AcArya bhI unakI haraeka prakAra se saMbhAla rakhate hue heya aura upAdeyake vivekase vAsita mativAlA karanekI ceSTA karate raheM; tAki ve parISaha aura upasargoM ke sahanameM adhIra na bana kara sahanazIla baneM, aura isa saMsAra samudra se pAra ho sakeM || sU0 10 // // chaTTA adhyayana kA tIsarA uddeza samApta // 6-3 // 314 bhagavAnadvArA kahevAelA dharmImAM je ziSyajana madyapariNAmI hoya- utsAhazIla na hoya te, AcAryanuM kartavya che ke tenA tiraskAra na karatAM tene A dharmanI ArAdhanA karavAmAM catura anAve-tene zAstronA abhyAsa karAve. jema -pakSI peAtAnA khaccAonI saMbhALa rAkhe che te prakAre AcAya paNa tenI dareka prakArathI saMbhALa rAkhIne heya ane upAdeyanA vivekathI bharapUra mativALA karavAnI ceSTA karatA rahe, jethI te pariSaddha ane upasage+ sahana karavAmAM adhIrA nakhane. sahanazIla ane, ane A sasAra samudrathI pAra thai zake. (s010 ) chaThThA adhyayananA trIjo uddeza samAsa 5 6-3 5 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSThAdhyayanasya caturtha uddeshH|| ihAnantaratRtIyodezake upakaraNazarIra mamatvadhUnanaM pratibodhitam / tacca gauravatrayavataH sampUrNatayA na bhavatyatastaddhUnanArtha caturtho dezaM kathayannAdyaM sUtramAha-' evaM te sissA' ityAdi / mUlam - evaM te sissA diyA ya rAo ya aNupuvveNa vAyA tehiM mahAvIrehiM paNNANamaMtehiM, tesiMtie paNNANamuvalavbha hiccA uvasamaM phArusiyaM samAiyaMti // sU0 1 // chAyA - evaM te ziSyA divA ca rAtrau ca anupUrveNa vAcitAH tairmahAvIraiH prajJAnavadbhiH, teSAmantike prajJAnamupalabhya hitvA upazamaM pAruSikaM samAdadati // 1 // TIkA -- evaM pakSizAvakasaMvardhanakrameNa te ziSyAH divA rAtrau ca anupUrveNa = krameNa yathA trivarSaparyAya AcArAGgAdi adhyApyate, kakSAntare kezasamudbhave sati tataH // chaTTA adhyayanakA cothA uddeza // isa adhyayanake tRtIya uddezameM sAdhuko upakaraNa aura zarIrameM mamatva nahIM rakhanA cAhiye, yaha bAta samajhA dI gaI hai / inameM mamatva kA tyAga, jo tIna gauravoMse yukta hai usake saMpUrNa rItise nahIM hotA hai / isaliye una gauravoMke tyAga karAneke liye isa caturtha uddezako prArambha karate hue sUtrakAra kahate haiM- " evaM te sissA " ityAdi / jisa prakAra pakSI apane baccoMkA kramazaH saMvardhana karate haiM, usI prakAra samyagjJAnI tIrthaGkara aura gaNadharAdikoMke dvArA bhI AcArAGgAdi chaThA adhyayananA cotho uddeza. A adhyayananA trIjA uddezamAM sAdhue upakaraNa tarapha mamatva rAkhavuM na joie A vAta samajAvavAmAM AvI che. A mamatvano tyAga, je traNa gauravathI bharapUra che tenAthI sArI rIte thaI zakatA nathI. mATe te traNa gauravanA tyAga durAvavA bhATe yA aturtha uddezano AraMbha uratAM sUtraara he che-" evaM te ferear" Seule. je prakAre pakSI peAtAnA baccAne pALI poSIne moTuM kare che e rIte sabhyajJAnI tIrthaMkara ane gaNadhara Adi dvArA paNa AcArAMga sUtra ItyAdi pADhanakramathI ziSyajana dinarAta grahaNuzikSA ane AsevanazikSA A banne zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArAGgasUtre pUrvamapyadhyApyate, - ityAdikrameNa majJAnavadbhiH samyagjJAnavadbhiH tairmahAvIraiH tIrthaGkaragaNadharAdibhiH vAcitAH = grahaNA sevanAzikSAdvayena zikSitAH, sUtrArthatadubhayAdhyApanarUpAM grahaNazikSAM sAdhusAmAcArI pAlanarUpAmA sevana zikSAM ca grAhitAH / tatra kecana ziSyAH, teSAm AcAryAdInAM tIrthaGkarAdInAm anti ke samIpe prajJAnaM prakRSTaM jJAnaM zrutajJAnam upalabhya = saMprApya jJAnagarvAndhAH santaH upazamaM zAntibhAvaM hitvA = prabalamohodayApanIta sadupadezasaJjAtotkaTamadatvena tyaktvA pAruSikaM = pAruSyaM samAdasUtra pAThanakramase ziSyajana dina-rAta nirantara grahaNazikSA aura AsevanazikSA ina donoM zikSAoMse zikSita kiye jAte haiN| ziSyakI dIkSAparyAya jaba tIna varSakI ho jAya to use AcArAGga Adi sUtroM kA kramase adhyayana karAnA cAhiye, tathA yadi kakSA ( kAMkha ) meM vAla Uga AveM to isake pahile bhI use AcArAMga AdikA adhyayana karAyA jA sakatA hai | krama 2 se sUtra artha aura sAtha 2 sUtra arthakA adhyayana ziSyako karAnA isakA nAma grahaNazikSA hai / sAdhu samAcArIke pAlana karanekI unheM zikSA denA isakA nAma AsevanazikSA hai / usameM koI 2 ziSya una tIrthaGkara yA AcAryoMke nikaTa sarvottama zrutajJAna prApta kara viziSTa jJAnI jaba ho jAte haiM taba jJAnakA garva karane laga jAte haiM, aura isa abhimAna se aMdha - unmatta ho kara zAMtibhAva takakA bhI parityAga kara dete haiM / isa avasthAmeM ve prabala mohake udayase guruke pradatta upadeza anusAra pravRtti nahIM karate haiM, aura utkaTa madake nazemeM bebhAna jaise bana kara apane upakArI gurujanoMke sAtha bhI vAcanika kaThora vyavahAra zikSAothI zikSita banAvavAmAM Ave che. ziSyanI dIkSAnA samaya jyAre traNa varSano thaI jAya tyAre tene AcArAMga sUtra Adi sUtronu kramathI adhyayana karAvavu joIe. paNa jo A samayanI aMdara tenI kAMkhamAM vALa ugavA lAge to A kALa pahelAM AcArAMga AdinuM adhyayana karAvI zakAya che. krama kramathI sUtra, artha ane sAthosAtha sUtra athanuM adhyayana ziSyane karAvavuM joI e, Anu nAma grahaNuzikSA che. sAdhusAmAcAranuM pAlana karavAnI zikSA devI joIe ? AnuM nAma AsevanazikSA che. AmAM koI koI ziSya tIrthaMkara athavA AcAryanI pAsethI zrutajJAna prApta karI jyAre sArA jJAnI banI jAya tyAre jJAnano gava karavA lAgI jAya che, ane e abhimAnathI aMdha-unmatta khanI zAMtibhAvanA paNa parityAga karI de che. A avasthAmAM te pramaLa meAhanA urduyathI gurUthI prApta thayela upadeza anusAra pravRtti karatA nathI ane madanA nazAmAM bebhAna jevA banI jaI upakArI gurUjanAnI sAthe paNa vAdavivAdarUpI 316 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ 317 zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 4 dati gRhNanti, yathA-jJAnalavaM prApya, tanmadAndhAH parasparaM vAcanApracchanAdiSu vadanti, 'bhavatA yannigadyate naitat samIcInaM, asya zabdasya nAyamarthaH, yathA mayocyate sa eva siddhAntaH, zabdArthanirNayAya kazcidevAsti mAdRzaH' ityAdirUpaM vacanapAruSyaM svIkurvanti // suu01|| kiJca-'vasittA' ityaadi| mUlam-vasittA baMbhacerAMsi ANaM taM notti mnnmaannaa||suu02|| chAyA-upitvA brahmacarye AjJAM tAM no iti manyamAnAH // mU0 2 // TIkA-eke tu ziSyAH brahmacarye saMyame AcArArtham uSitvA sthitvA tAmAjJAM tIrthaGkaropadezarUpAM no iti manyamAnAH dezatastIrthakudupadezaM nAdriyamANAH sAtAgauravaprakarSaNA'jJAtakulAdiSvantaprAntAhAramAptizaGkayA zarIravibhUSAdinA cAritramAlinyalakSaNaM bAkuzikatvaM prapadyanta iti bhAvaH // sU0 2 // karane laga jAte haiM / ve pallavagrAhipANDityavAle ziSyajana garvonmatta bana-ahaMkArase phUla kara sUtroMkI vAcanA evaM pracchanA Adike samaya yaha kaha diyA karate haiM ki " Apa jo kucha kaha rahe haiM vaha ThIka nahIM hai, isa zabdakA yaha artha nahIM hai" "jo kucha maiM kahatA hUM vahI yathArtha hai-vahI sundara siddhAnta hai, zabda aura arthakA nirNaya merA jaisA koI kara sakatA hai ! koI nahIM" ityAdi rUpase abhimAnayukta vacana bolate haiM / sU0 1 // tathA-"vasittA" ityaadi| koI eka ziSyajana brahmacaryakA pAlana karake tIrthaGkara upadiSTa AjJA kA Adara nahIM karate haiM / ekadezase bhI tIrthaGkarake upadezako ve nahIM mAnate haiM / sAtAgauravake prakarSase "kadAcit ajJAtakulAdikoMmeM hameM antaprAnta AhAra mile ?" isa prakArakI zaGkAse ve zArIrika vesskaThora vyavahAra karavA lAge che. tevA pallavagrAhipAMDityavALA ziSyajana ganmatta banI ahaMkArathI kulAI jaI sUtronI vAcanA athavA pracachanA AdinA samaye evuM kahI de che ke " Apa je kAMI kahe che e ThIka nathI, A zabdane A artha nathI." "huM je kAMI kahuM chuM te barobara che. e ja suMdara siddhAnta che, zabda ane arthane nirNaya mArA je kaMI karI zake che! koI nahi" ItyAdi rUpathI abhimAnayukata vacana bele che. (sU01) tathA " vasittA" tyAdi ! koI eka ziSyajana brahmacaryanuM pAlana karI tIrthakare upadezela AjJAne Adara na kare, ekadezathI paNa tIrthakaranA upadezane e na mAne, sAtAgauravanA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 AcArAGgasUtre nanu sAdhvAcAraparibhraSTAnAM kuzIlAnAM dIrghaH saMsAro bhavatItyupadezaH kathaM na tebhyaH kriyate ? iti jijJAsAyAmAha - ' AghAyaM tu ' ityAdi / mUlam - AghAyaM tu succA nisamma, "samaNunnA jIvissAmo" ege nikkhamma te asaMbhavaMtA viDajjhamANA kAmehiM giddhA ajjhovavannA samAhimAghAyamajhosayaMtA satthArameva pharusaM vayaMti / sU03 | chAyA -- AkhyAtaM tu zrutvA nizamya, 'samanojJA jIviSyAmaH ' eke niSkramya te asaMbhavantaH vidahyamAnAH kAmairgRddhAH adhyupapannAH samAdhim AkhyAtam ajoSayantaH zAstArameva paruSaM vadanti // sU0 3 // TIkA -- eke- kecana kuzIlAH ziSyAstu - AkhyAtaM = tIrthaGkaragagadharAdibhiH kathitaM kuzIlAcAravipAkaM zrutvA nizamya avadhArya zAstArameva paruSaM vadantItyanvayaH / kathambhUtAste ziSyAH 1 ityatrAha - 'samanojJA' ityAdi, samanojJA: lokapriyAH santaH jIviSyAmaH iti matvA niSkramya = pratrajito bhUtvA te asambhavantaH=na bhUSA banAte haiM, isase unakA cAritra malina banatA hai, aura isase ve kuza muniyoMkI zreNimeM parigaNita hone lagate haiM | sU0 2 // argh AcArase paribhraSTa una kuzIloMko Apa vaha upadeza kyoM nahIM dete ho ki kuzIloMkA saMsAra dIrgha ho jAtA hai ? isa prakArakI ziSyakI jijJAsAmeM sUtrakAra "AghAyaM tu" yaha sUtra kahate haiM koI eka kuzIla ziSya tIrthaGkara aura gaNadharAdikoM dvArA kathita kuzIla saMbaMdhI AcArake vipAkako sunakara aura usakA avadhAraNa kara ke bhI apane zAsakake prati kaThina vacana bolate haiM / hama loga lokapriya bana kara jIyeMge " aise abhiprAya se prerita ho bhAgavatI dIkSAkA veSa pahina sAdhu to bana jAte haiM, parantu phira ve na samyag 66 66 prakathI " kadAca ajANyA kuLavALAone tyAMthI antaprAnta AhAra maLe ? AvI zaMkAthI te zarIranI vezabhUSA banAve che. AthI enuM cAritra malina khanI jAya che, akuza munionI gaNatrImAM gaNAvA lAge che. ( sU0 2 ) sAdhunA AcArathI bhraSTa thayelA te kuzIlAne Apa kema upadeza ApatA nathI, jethI kuzIlAneA sa'sAra dIrgha banI rahyo che ? A prakAranI ziSyanI ane ethI te jIjJAsAmAM sUtrakAra 66 AghAya A sUtra kahe che. dz keAI eka kuzIla ziSya tIrthaMkara ane gaNadharAdikodvArA kahevAmAM Avela kuzIlasaMbaMdhI AcAranA vipAkane sAMbhaLI, ane samajIne paNa potAnA gurUjana vagere tarapha kaThaNa vacana mele che, " ame te lokapriya banIne jIvavAnA " AvA abhiprAyathI prerita anI bhAgavatI dIkSAnA veza paherI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 4 na samyag bhavantaH-punarmohodayAd gauravatrayAnyatamAvezAnmokSamArge na pravarttamAnA ityarthaH; tathA kAmaiH bhogAbhilASaiH vidahyamAnAH=abhilaSitaviSayAnavAptyA kaSAyAnalenAntastapyamAnAH gRddhAH sAtAdigauravalolupAH, adhyupapannAm-viSayasukhanimagnamAnasAH AkhyAtaM tIrthaGkaraprarUpitaM samAdhim-upazamam ajoSayantaH asevamAnAH santaH zAstArameva-zikSayitArameva,yadvA-tIrthaGkarAdikameva paruSakakSa nindAvacanaM vadanti / atra-eva zabdenedamuktaM bhavati-evaM tIrthaGkarAdiH sarvaprANisukhAvahaM durantasaMsAraduHkhavidhvaMsakaM zAzvatikaziSapadaprApakaM dayAmayaM dharma paramakaruNayA kalyANAya bhavantaH " punaH mohake udayase tIna gauravoMmeM se kisI eka gauravake Avezase mukti mArgameM pravRttise zUnya hI rahate haiM / bhogoMkI abhilApAse ve rAtadina jalate rahate haiM / jaba inheM abhilaSita viSaya nahIM milatA hai to usa samaya ve kaSAyarUpI agnise saMtapta bana kara sAtAdika gauravoMmeM lolupI bane rahate haiM / inakI vaiSayika sukhoMmeM mAnasika vRtti calAyamAna hotI rahatI hai / tIrthaGkara prabhuse prarUpita samAdhibhAvaupazamabhAvase rahita hI bane rahate haiM / samajhAne para ulTe ye samajhAnevAleko hI kaThora vacana bolakara unakI bhartsanA karate haiM-rUkSa niMdAsmaka vacana bolate haiN| sUtrameM "zAstArameva" jo yahAM 'eva' padakA prayoga huA hai usase yaha bAta mAlUma hotI hai ki-jo tIrthaGkara bhagavAna sarvaprANioMko sukhakAraka, isa duraMta saMsArake duHkhoMkA vinAzaka zAzvatika zivapadakI prAptikA hetu aura dayAmaya aise dharmakI parama karuNAse jIvoMke kalyANake nimitta prarUpaNA karate haiM, aise tIrthaGkaroMkI sAdhu to manI laya che, chatai 5 te "na samyagU bhavantaH" puna: mohanA udayathI traNa gauravamAMnA eka gauravanA AvezathI muktimArganI pravRttithI dUra banI jAya che. bheganI abhilASAthI te rAtadivasa baLato rahe che. jyAre tene Icchita viSaya nathI maLatuM tyAre te kaSAyarUpI agnithI saMtapta banI sAtAdika gauravomAM lelupI banI rahe che. tenI viSayika sukhamAM mAnasika vRtti calAyamAna thatI rahe che. tIrthaMkara prabhue prarUpita upazamabhAvathI rahita banI jAya che. samajAvavAthI te ulaTa samajAvanAra tarapha ja kaThera vacane belI enI bhAnahAni 42 cha-nihAma kyano mose che. sUtramA "zAstArameva " mahine 'eva' pahanI prayoga cha, anAthI se bAta mAsuma 5 cha, tIrtha42 bhagavAna sarva prANane sukhakAraka, A duranta saMsAranA duHkhonA vinAzaka, zAzvatika zivapadanI prAptinA hetu ane dayAmaya evA dharmanI parama karUNAthI jenA kalyANa nimitta prarUpaNa kare che. emanI AjJAnuM pAlana karavuM te dUra rahyuM, paNa emane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 AcArAGgasUtre samupadizati, tadAjJAparipAlanaM tu dUrato'pAstaM; pratyuta paruSavacanena tamevAkSipanti, tadyathA - bhagavAn pramAdI SaDlezyAdhArI gozAlakarakSaNena skhalitaH ityAdi / tadetsarvaM teSAM prabalamidhyAtvodayavilAsamAtramiti navamAdhyayanacaturthI dezavRttau spaSTIbhaviSyati // sU0 3 // te svayaM bhraSTAH kuzIlA na kevalaM zAstAraM paruSaM vadanti, aparAnapi sAdhUna paruSaM vadantItyAha--' sIlamaMtA' ityAdi / AjJA kA pAlana karanA to dUra rahA, paraMtu ve kuzIla unakA hI paruSa (kaThina) vacanoMse tiraskAra karate haiM, kahate haiM ki "bhagavAna to pramAdI the, SaDlezyAoMko dhAraNa karate the, gozAlAke rakSaNa karane se ve cUka gaye the" / isa prakAra unakA kahanA prabala mithyAtvake udayakA eka vilAsamAtra hai; yaha bAta hama naume adhyayanake caturtha uddezameM spaSTa kareMge / ve veSadhArI sAdhukA bAnA isaliye pahira liyA karate haiM ki isa bAnese hameM khAne pIneko nizcintatAse mila jAyA karegA; nahIM to kauna pUche ! viSayakaSAyoMke ye piNDa hote haiN| thor3I 2 sI bAtoM meM lar3anejhagar3ane ko taiyAra ho jAte haiM / inheM sAdhumaryAdA kyA hai ? isa takakA bhI bhAna nahIM hotA ! maujase khAnA aura tIna gauravoMke vaza rahanA eka yahI inakA lakSya rahatA hai || sU03 // (6 svayaMbhraSTa ve kuzIla sirpha apane zAstAke prati hI kaThora vacanoM kA prayoga karate haiM, so bAta nahIM; kintu anya sAdhuoMse bhI yahA-tahA ja kaThaNa vacanAthI tiraskAra kare che ke bhagavAna teA pramAdI hatA, SaTleyAdhArI hatA, gauzALAnuM rakSaNa karavAthI tee cUkI gayA prakAre tenuM kahevuM pramaLa mithyAtvanA udayano eka vilAsa mAtra che. navamA adhyayananA cothA uddezamAM spaSTa karavAmAM Avaze. tA. zd A A vAta zrI AcArAMga sUtra : 3 te veSadhArI sAdhunA veSa e mATe paherI rAkhe che ke e veSathI khAvA pIvAnuM tA vagara cintAe maLatuM rahe che. nahi tA keNu bhAva pUche. viSayakaSAyeAnA piMDarUpa te jarA jarA vAtamAM laDavA-jhagaDavA taiyAra thai jAya che. sAdhumA~dA zuM che ? enuM tene bhAna nathI heAtuM. mojathI khAvu ane traNa gauravanA vaza rahevu' A ja tenuM lakSa hAya che. (sU0 3 ) jAte bhraSTa anela te kuzIla phakta potAnA AcAya gurU Adi pratye ja kaThora vacanAnA prayAga kare che e vAta nathI; paraMtu bIjA sAdhuothI paNa e bhAvAna vyavahAra 1re che. yA vAtane pragaTa uratAM sUtrAra he che "sIlamaMtA 14tyAdi. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 4 ___321 mUlam-sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rayimANA 'asIlA' aNuvayamANassa bitiyA maMdassa bAlayA // suu04|| ___ chAyA--zIlavanta upazAntAH saMkhyayA rIyamANAH 'azIlAH ' anuvadataH dvitIyA mandasya bAlatA / / mU0 4 // ___TIkA--ye sAdhavaH zIlavantaH aSTAdazazIlAGgasahasradharAH, yadvA mahAvratapaJcendriyakaSAyanigraha-guptitraya-dhAriNaH, ataeva upazAntAH kSAntyAdiguNayuktAH, 'zIlavantaH' ityane naiva kaSAyopazamArthasya gatArthatvAtpunaH 'upazAntAH' iti vizeSaNaM kaSAyanigrahasya mAdhAnyaM bodhyitumuktm| tathA-saGkhyayA heyopAdeyamajJayA vyavahAra karate haiN| isI bAtako prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM "sIlamaMtA" ityaadi| josAdhu aThAraha hajAra (18000) zIloMke bhedoMko dhAraNa karanevAle haiM, athavA paMca mahAvratoMke pAlaka paMcendriyoM evaM kaSAyoMkA nigraha karanevAle aura guptitrayake dhAraka haiM, tathA isIse jokSamA Adi sadguNoMse vibhUSita haiM, heya aura upAdeyake vivekapUrvaka saMyamamArgameM jo lavalIna haiN| unheM bhI ye kuzIla "ye azIla haiM-ye cAritrase rahita haiN| aisA kahate haiN| yaha ina avasanna-pAsatthAdirUpa kuzIloMkI dUsarI ajJAnatA hai| prathama to unakI yahI bar3I bhArI ajJAnatA hai--jo ye svayaM cAritrase bhraSTa hue haiM aura dUsarI ajJAnatA yaha hai ki jo ye cAritrazAliyoMko bhI acAritrI-bhraSTa kahate haiM / sUtrameM " zIlavantaH" isa padase hI kaSAyoMke upa. zamanarUpa arthakI pratIti ho jAtI hai| phira bhI "upazAntAH" aisAjo pada dekara unakA svatantrarUpase abhAva pradarzita kiyA hai, usakA matalaba kevala kaSAyoMke nigrahakI pradhAnatA prakaTa karanA hI samajhanA cAhiye / je sAdhu aDhArahajAra (18000) zalonA bhedane dhAraNa karavAvALA che, athavA pAMca mahAvratanA pAlaka paMcendriye ane kaSAye nigraha karavAvALA ane guNitrayanA dhAraka che. ane ethI je kSamA Adi sadguNothI vibhUSita che, heya ane upAdeyanA vivekapUrvaka saMyama mArgamAM je lavalIna che, emane paNa te kuzIla " A azIla che- A cAritrathI rahita che" ema kahe che, A te avasannapAsasthAdi rUpa kuzIlenI bIjI ajJAnatA che. pahelI te tenI A moTI ajJAnatA che ke te svayaM cAritrathI bhraSTa thaI gayA che, ane bIjI ajJAnatA A che ke je yAtrijImone pazu ayAtriI zraSTa he che. sUtramA " zIlavantaH " mA 54thI 4 paayaan| upazamana35 arthanI pratIti taya che. chatai my upazAntAH " zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 222 AcArAgasUtre rIyamANAH-saMyamamArge pravartamAnAH santi tAn 'azIlA: cAritravarjitA ete' iti anuvadataH prativadataH mandasya avasannapArzvasthAdereSA dvitIyA bAlatAsti / atra jJAnagandhitvAt svayaM cAritrabhraSTA abhUvaniti prathamA, dvitIyA tu anyasAdhUn prati 'bhraSTAH ' iti kathanarUpeti bhAvaH ||suu04|| kecid RjumatayaH svayamazaktA api sAdhvAcAraM prazaMsantItyAha'niyamANA' ityAdi / mUlam -niyaTramANA vege AyAragoyaramAikkhaMti ||suu05|| chAyA--nivartamAnA vaike AcAragocaramAkhyAnti // mU0 5 // TIkA--vA=athavA eke-kecit nivartamAnAH svayaM saMyamArAdhanAM samyaktayA kartumasamarthatayA tato nivRttA api AcAragocaraM-mUlottaraguNaM akhyAnti-zuddhatayA varNayanti, teSAM dvitIyA bAlatA nAstIti bhAvaH // sU0 5 // jo zIlasaMpanna haiM-upazAnta haiM, heya aura upAdeyake vivekapUrvaka saMyamamArgameM lage hue haiM unheM ye kuzIla acAritrI kaha kara apanI ajJAnatA pradarzita karate haiM ||suu04|| koI 2kuzIla (zithilAcArI)Rjumatiyukta hote haiN| ye cAritrake bhArako vahana karaneke liye asamartha hote hue bhI sAdhuke AcArako prazaMsA karate haiM / isI bAtako prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM "niyamANA" ityAdi___athavA koI 2 kuzIla (zithilAcArI) svayaM saMyamakI samIcIna ArAdhanA karane meM asamartha honese usase dUra rahate haiM, to bhI mUlaguNa aura uttaraguNoMkI zuddhatAse prazaMsA karate haiM / inake dvitIyA bAlatA (ajJAnatA) nahIM hotii| evuM je pada che te svataMtrarUpathI kaSAnA abhAva pradarzita kare che. Ano artha kevaLa kaSAyenA nigrahanI pradhAnatA pragaTa karavA mATe ja kahevAyAnuM samajavuM joIe. je zIlasaMpanna che-upazonta che, heya ane upAdeyanA vivekapUrvaka saMyama mAgamAM lAgelA che emane te kuzIla cAritra vagaranA kahI pitAnI ajJAnatAnuM prahazana 42 cha. (sU04) kaI kaI kuzala ( zithilAcArI) halakI matithI bharelA hoya che. cAritranA bhArane e vahana karI zakatA nathI, chatAM paNa sAdhunA AcAranI prazasA 42 cha. // pAtane pragaTa 42tA sUtrA2 4 cha "niyaTTamANA" tyAdi. athavA ke koI kuzIla (zithilAcArI) svayaM saMyamanA ArAdhanA karavAmAM asamartha hevAthI enAthI dUra rahe che te paNa mULaguNa ane uttaraguNanI zrI AyAgasUtra : 3 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 4 sadasadvivekabhraSTAH kiM kurvantI ? tyAkAGkSAyAmAha-'nANabhaTThA' ityaadi| mUlam-nANabbhaTThA daMsaNalUsiNo namamANA vege jIviyaM vippariNAmaMti // sU0 6 // chAyA-jJAnabhraSTA darzanalUSiNo namanta eke jIvitaM vipariNAmayanti // 506 // TIkA-eke-kecana darzanalUSiNaH samyaktvapatitAH, ataeva jJAnabhraSTAH heyopAdeyabuddhivicyutAH, namanto vA AcAryAdIn dravyataH praNamanto'pi jIvitaM= svAtmAnaM vipariNAmayanti parivartayanti-samyakcAritrA vidhvaMsayantItyarthaH samyagdarzanajJAnacAritralakSaNAnmokSamArgAd bhrazyantIti bhAvaH // sU0 6 // bhAvArtha-zuddha saMyamakI ArAdhanA nahIM ho sakaneke kAraNa koI 2 kuzIla usa saMyamakI pAlanAse yadyapi dUra rahate haiM, phira bhI usa saMyamako zuddha rItise pAlanevAloMkI ve niMdA nahIM karate-unheM 'ye bhraSTa haiM, aisA nahIM samajhate; ataH ye prathama bAlatAse yukta hote hue bhI dUsarI bAlatAse rahita mAne jAte haiM / sU05 // jo sat aura asatke vivekase bhraSTa haiM, ve kyA karate haiM ? isa prakAra kI AkAMkSA hone para sUtrakAra kahate haiM-" nANabhaTThA" ityAdi koI 2 bakuza samyaktvase patita honekI vajahase, heya aura upAdeyavAlI buddhise rahita hote hue, AcAryAdikoMke liye dravyarUpa namaskAra se namana karate haiM to bhI apanI AtmAko samyaktva cAritrase patita hI banAye rahate haiN| aise jIva samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritrarUpa mokSamArgase sadA bhraSTa haiM, aisA samajhanA cAhiye ||suu06|| zuddhatAthI prazaMsA kare che. ene bIjI bALatA (ajJAnatA) nathI hotI. bhAvArtha -zuddha saMyamanI ArAdhanA na karI zakavAne kAraNe kaI kaI kuzIla te saMyamanI pAlanAthI je ke dUra rahe che te paNa saMyamane zuddha rItithI pALavAvALAnI niMdA te nathI karate-emane e bhraSTa che ema nathI samajato. AthI e prathama bAlatAthI yukta hovA chatAM paNa bIjI bAlatAthI rahita mAnavAmAM Ave che. (sU0 5) je sat ane ane asattA vivekathI bhraSTa che te zuM kare che, A prakAranI Asial pAyI 4 cha nANabhaTThA dhtyAdi. kaI kaI bakuza samyaktvathI patita thavAnA kAraNe heya ane upAdeyavALI buddhirahita banI AcAryAdikone dravyarUpa namaskArathI namana kare che, te paNa te pitAnA AtmAne samyakatvacAritrathI patita ja banAvI rAkhe che, evA jIva samyagdarzana, sanyajJAna ane samyakUzcAritrarUpa mokSa mArgathI sadA bhraSTa che evuM samAna. (sU06) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 AcArAbhastre kizca-'puTThA' ityaadi| ___ mUlam-puTThA vege niyati jIviyasseva kAraNAA, NikkhaMtaMpi tesiM dunnikkhaM bhavai // sU07 // chAyA-spRSTA vaike nivartante jIvitasyaiva kAraNAt , niSkrAntamapi teSAM duniSkrAntaM bhavati // suu07|| TIkA-eke-kecana spRSTAH parISahopasargarupadrutAH santaH jIvitasyaiva kAraNAt=kSaNabhaGgurajIvanasya sukhArtha nivartante-saMyamAtpRthag bhavanti / teSAM cAritracyutAnAM niSkrAntamapi-niSkramaNamapi duniSkrAntaM bhavati-bhUlottaraguNavighAtena nirarthakaM bhavati / cAritraparibhraSTAnAM gRhAniSkramaNaM na zlAghanIyaM bhavati, pratyuta garhaNIyameveti bhAvaH // sU0 7 // tathA-"puTThA" ityaadi| koI 2 bakuza parISaha aura upasargoM se bAdhita bana kara apane pyAre jIvanake vinAzake bhayake kAraNase gRhIta saMyamamArgameM bhraSTa ho jAte haiM / arthAt ye jahAM bhI jIvanake kaSTakArI vipattirUpa vibhISikA se upadravita hote haiM zIghra hI vahAM isa kSaNabhaMgura jIvanako sukha mile' isa cAhanAse saMyamamArgase haTa jAte haiN| aise cAritrase patita hue bhayazIloMkI pUrvakAlagRhIta pravrajyA-dIkSA mUla aura uttaraguNoMke vighAtase nirarthaka ho jAtI hai| ThIka bAta hai-jo cAritrase bhraSTa ho cuke haiM, unakA gRhase nikalanA-gRhakA parityAga karanA prazaMsanIya nahIM hotA hai; ulTA niMdanIya hI mAnA jAtA hai| bhAvArtha-koI 2 bakuza kSaNabhaMgura jIvanako sukhI karaneke abhitathA-" puDhA" tyAha! keI koI bakuza pariSaha ane upasargothI gabharAI pitAnA pyArA jIvananA vinAzanA bhayanA kAraNathI grahaNa karelA saMyama mArgathI bhraSTa thaI jAya che. arthAt e jyAM paNa jIvanane kaSTakArI kaI paNa Apatti-vipattirUpa kAraNathI upadravita bane che. tarata ja tyAMthI A kSaNabhaMgura jIvananuM sukha maLe evI cAhanAthI te saMyama mArgathI dUra thAya che. evA cAritrathI patita banelA bhayazIlanI pUrva kALamAM grahaNa karelI dIkSA mULa ane uttara guNenA vighAtathI nirarthaka benI jAya che. ThIka vAta che. je cAritrathI bhraSTa banelA che. emanuM gharamAMthI nikaLavuM prazaMsanIya banatuM nathI, ulaTuM niMdanIya mAnavAmAM Ave che. bhAvArtha -koI keI bakuza kSaNabhaMgura jIvanane sukhI karavAnA abhiprA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 4 kizca-'bAlavayaNijjA' ityaadi| mUlam-bAlavayaNijjA hu te narA, puNo puNojAiMpakappaMti, ahe saMbhavaMtA vidAyamANA "ahamaMsati" viukase, udAsINe pharusaM vayaMti, paliyaM pakatthe, aduvA pakatthe atahehi, taM vA mehAvI jANijjA dhammaM // sU0 8 // chAyA--bAlabacanIyA hu te narAH, punaH punarjAti prakalpayanti, adhaH saMbhavantaH vidvAyamAnAH 'ahamasmIti' vyutkarSayeyuH, udAsInAn paruSaM vadanti, palitaM prakathayet , athavA prakathayet atathyaiH, tanmedhAvI jAnIyAd dharmam // 8 // TIkA-yataH jIvitamukhAthai cAritravicyutA ataste narA bAlavacanIyAHbAlAnAm ApAmarajanAnAM vacanIyAH-nindanIyA bhavanti, kiMca te punaH punarjAtim =ekendriyAdiputpattiM prakalpayanti-prakurvanti / cAritraparivarjanenAnantAnantavAraM caturgatikasaMsAre janmamaraNAnyanuvartamAnA arahaTTaghaTIyantranyAyena parivartanta iti bhAvaH / kiJca-adhaH saMbhavantaH saMyamasthAnAtpatantaH vidvAyamAnAH-paNDitammanyAH prAyase hI parISahAdikoMke Ane para saMyamamArgako chor3a dete haiN| aise jIvoMkI pUrvakAlika pravrajyA bhI nirarthaka ho jAtI hai / suu07|| tathA--"bAlavayaNijjA" ityAdi-- kyoM ki ye bakuza jIvanako sukhI karaneke abhiprAyase cAritrase bhraSTa banate haiM, isIliye pAmara jaise prANiyoM takase bhI niMdanIya hote haiN| aise jIva bAra 2 ekendriyAdika paryAyoM meM apanI utpatti karate rahate haiM-arthAt gRhIta cAritrake tyAgase anantAnanta bAra caturgatisvarUpa saMsArameM janma aura maraNake cakkara meM paDa kara arahaTTa-ghaTIyaMtrakI taraha bhramaNa kiyA karate haiN| ye saMyamasthAnase nIce girate haiM, phira bhI apaneko paNDita mAnate yathI ja pariSaha Adi AvatAM saMyamamAgane cheDI de che. evA jIvonI pUrvaka Cas ananyA paNa niztha manI laya che. (sU07) tathA-"bAlavayaNijjA" tyAhi ! kema ke e bakuza jIvanane sukhI karavAnA abhiprAyathI cAritrathI bhraSTa bane che. A mATe pAmara jevA prANIothI paNa niMdanIya bane che. evA jIva vAraMvAra ekendriyAdika paryAyamAM pitAnI utpatti karatA rahe che, arthAta gRhIta cAritranA tyAgathI anantAnatavAra caturgatisvarUpa saMsAramAM janma ane maraNanA cakkaramAM paDI ahaTaghaTIyaMtranI mAphaka bhramaNa kiyA kare che. te saMyama sthAnathI nIce paDe che, chatAM paNa potAnI jAtane paMDita mAne zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 AcArAgasUtre 'ahamasmIti 'ahameva bahuzruto'smIti pratyekaM pralapantaste vyutkarSayeyuH svaM svamAtmAnaM prazaMsanti, yathA-yadAcAryoM jAnAti tanmayA mAgeva jJAtamityAdi / kiJca-udAsInAn-upazAntakaSAyAn skhalitahitakathanapravRttAna'nyAnapi paruSaM vadanti AkSipanti / tadeva darzayati-palitamityAdi, palitaM prAktanaM dIkSAgrahaNAtyAkAlikacaritaM kASThabhAravahanAdikaM prakathayeyuH-pravadanti-'pUrva tRNakASThabhAravAhanAdibhirghaSTazirasi tava naiko'pi kezo dRSTigocarIbhavati, evaMbhUtastvaM kimidAnImupadeSTuM pravRtto'si' ityaadi| athavA atathyaiH asadbhirdo SaiH prakathayeyuH paruSaM haiN| "maiM hI bahuzruta hUM"-isa prakAra ye haraekase apanI AzlAghA kiyA karate haiN| isameM ye kabhI 2 yaha bhI kaha diyA karate haiM ki jo AcArya jAnate haiM vaha to maiM pahilese hI jaantaathaa-aadi| tathA-jina kI kaSAyeM upazAMta ho cukI hai, Atmahitase bhraSTa bane hue manuSyoMko jo Atmahitake upadeza karane meM pravRtta haiM aise anya sAdhujanoMkA bhI ye tiraskAra karate haiM-unake prati bhI ye kaThora vacanoMkA prayoga karate haiM / isI bAtako sUtrakAra " palitaM prakathayet" ityAdi sUtrAMzase prakaTa karate haiM / dIkSA grahaNa karaneke pahileke samayake AcaraNakA nAma palita hai| yadi koI bakuza nirmala saMyama mArgake ArAdhaka sAdhujanase aisA kahe ki hama tumheM jAnate haiM, tuma ve hI ho jo pahile kASThakA bhAra mAthe para DhoyA karate the / dekho; yahI kAraNa hai ki pahile tRNakASThake bhAroM ko Dhote Dhote tumhAre mAthe-zirapara eka bAla bhI najara nahIM A rahA hai, tuma aise ho; aba isa samaya kyA hameM upadeza dene ke liye pravRtta ho?-isa prakArake kathanakA nAma palita kathana hai / athavA jo doSa usameM na hoM che. "huM ja bahuzruta chuM " A prakArathI te darekanI sAme potAnI baDAI hAMkaye rAkhe che. AmAM te kaI vakhate evuM paNa kahe che ke AcArya je jANe che A te huM paDasethI - anaa chu. vi. tathA-jenI kaSAya upazAnta thaI cUkI che, AtmahitathI bhraSTa banelA mANasane je Atmahitane upadeza ApavAmAM pravRtta che evA anya sAdhujanone paNa te tiraskAra kare che. enA tarapha kaThora vacanane prayoga kare 2 // pAtane sUtra2 " palitaM prakathayet" tyA sUtrAMzathI pragaTa 42 cha. dIkSA lIdhA pahelAMnA samayanA AcaraNanuM nAma palita che, kadI koI bakuza nirmala saMyama mArganA ArAdhaka sAdhujanane ema kahe ke huM tamane jANuM chuM tame te e che ke pahelAM lAkaDAnA bhArA mAthe upADatA hatA. juo; A kAraNe tamArA mAthAmAM eka paNa vALa najare paDatA nathI, tame to evA che, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhRtAkhyAna a. 6. u. 4 _327 pravadanti, yathA-'tvaM hiMsako mRSAvAdI svayaM patito'si, kimanyamupadizasI'tyAdi / sUtre 'viukase' 'pasatthe' ityatra ASatvAdekavacanam / upasaMharannAha-taM mehA vI' ityAdi, tat-tasmAt kAraNAt medhAvI-sAdhumaryAdAvyavasthito muniH dharma=zrutacAritralakSaNaM jAnIyAt samyag bhAvayet , na tu dharmAtpacalito bhvet|08| aise avidyamAna doSoMse use tarjita-tiraskRta karanA; jaise-tuma hiMsaka ho, mRSAvAdI ho, svayaM patita ho, dUsaroMke liye kyA upadeza dete ho? ityAdi / upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate hai-"taM mehAvI" ityaadi| isaliye sAdhumaryAdAmeM vyavasthita medhAvI muni zrutacAritrarUpa dharmakI acchI tarahase bhAvanA bhAtA rahe-use samhAlatA rahe, dharmase kabhI bhI pracyuta na hove| bhAvArtha--jo bakuza kSaNika isa jIvanako sukhita banAnekI icchA se cAritrarUpa dharmase cyuta ho jAte haiM, jagatake choTe se bhI choTe prANI unakI niMdA aura haMsI karate haiN| cAritrabhraSTa jIvoMkA anantAnanta kAla ekendriyAdika jIvoMkI paryAyameM hI vyatIta hotA hai| cAritrabhraSTa ho kara bhI jo apane ko acchA samajhate haiM-apane bhItara bahuzruta honekA jo abhimAna karate haiM-anya nirmala cAritra ArAdhaka sAdhuoMke prati jo kaThora zabdoMkA prayoga karate haiM-unakA tiraskAra karate haiM-pahileke unake AcaraNoMko le kara jo unheM nIcA dikhAnekA tyAre Aje amane upadeza ApavA AvyA che. A prakAranA kathananuM nAma palita che. athavA je doSa enAmAM na hoya evA paga-mAthA vinAnA de lagADI tiraskRta karavA; jema ke-tame hiMsaka cho, khoTuM belanArA che, svayaM patita cho pharI bIjAne zuM upadeza Ape che vagere. upasaMhAra karatAM sUtrakAra kahe che ke"tN mehAvI" tyA ! 20 mATe sAdhu-mahimA vyavasthita medhAvI bhuni zrutayAritra. rUpa dharmanI bhAvanA bhAvatA rahe, ene sAMbhaLatA rahe. dharmathI kadi paNa pAchA na haThe. bhAvArthaje bakuza kSaNika A jIvanane sukhI banAvavAnI IcchAthI cAritrarUpa dharmathI pAchA haThe che AvA sAdhunI jagatamAM nAnA meTA enI niMdA ane hAMsI kare che. cAritrabhraSTa ane anantAnaMta kALa sudhI ekendriyAdika jenI paryAyamAM samaya vyatIta thAya che. cAritrabraNa banIne paNa je pitAne sArA samaje che, potAnI aMdara bahuzrata hovAnuM abhimAna kare che. bIjA nirmaLa cAritra ArAdhaka sAdhu tarapha je kaThora zabdone prayoga kare che- tene tiraskAra kare che, pahelA tenA AcaraNene dAkhalo ApI tene nIcA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 AcArAgasUtre cAritravicyutaM bAlamAcAryAdirevaM zikSayedityAha-'ahammaTTI' ityAdi / mUlam-ahammaTTI tumaMsi NAma bAle,AraMbhaTThI aNuvayamANe 'haNa pANe' ghAyamANe, haNao vAvi samaNujANamANe, ghore dhamme udIrie' uvehai NaM aNANAe esa visapaNe vitahe viyAhiettibemi // sU0 9 // chAyA-adharmArthI tvamasi nAma bAlaH, ArambhArthI anuvadan 'prAgAna-jahi' ghAtayan , ghnatazcApi samanujAnAnaH, ghoraH dharmaH udIritaH, upekSase tam anAjJAyAm eSa viSaNNaH vitardaH vyAkhyAtaH-iti bravImi // sU0 9 // TIkA-he ziSya ! yatastvam ArambhArthI-paDjIvanikAyopamardanapravRttaH 'prANAnpANinaH jahi-mAraya' iti anuvadan=punaH punabruvan , tathA aparaiH ghAtayan , ghnatazcApi samanujAnAnaH anumodayan asi, tasmAttvaM bAlo nAma ajJatayA prayatna karate haiM, avidyamAna doSoMse jo unheM dUSita prakaTa karate haiM aise jIva sAdhumaryAdAse bAhya haiM / inameM prathama naMbarakI bAlatAke sAtha 2 dvitIya naMbarakI bAlatA rahI hotI hai / isaliye mumukSu sAdhukA kartavya hai ki vaha kabhI bhI kisI anya sAdhuke prati paruSa (kaThina) zabdoMkA prayoga na kare, tabhI jAkara zrutacAritrarUpa dharmakA vaha saMrakSaNa aura pAlana kara sakatA hai / suu08|| cAritrase bhraSTa hue bAlajIvoMko AcArya kisa prakArase saMbodhe? isa bAtako prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-"ahammaTTI" ityaadi| bAla ziSyako saMbodhana karate hue AcArya kaha rahe haiM ki he ziSyo! tuma SaDjIvanikAyoM ke upamardanarUpa ArambhameM pravRtta ho; kyoM ki tuma "prANiyoMko mAro" isa prakAra bAra 2 kahate ho, aura dUsaroM dekhADavAno prayatna kare che. paga-mAthA vinAnA dezothI je tene deSita pragaTa kare che, evA jIna sAdhu maryAdAthI bAhya che. temAM pahelA naMbaranI bAlatAnI sAthe sAthe bIjA naMbaranI bAlatA (ajJAnatA) rahI hoya che. mATe mumukSu sAdhunuM kartavya che ke kaI paNa vakhate bIjA sAdhu pratye kaThaNa zabdano prayoga na kare, to ja te zratacAritrarUpa dharmanuM saMrakSaNa ane pAlana karI zake che. (sU08) cAritrathI bhraSTa banelA bAlajIne AcArya kayA prakAre saMbadhe ? A vAtane pragaTa 42vA bhATe sUtradhAra 4 che. " ahammadI" tyAdi. bALaziSyane saMbodhana karIne AcArya kahe che ke, he ziSyo ! tame SaDrejIvanikAyanA upamadanarUpa AraMbhamAM pravRtta che, kema ke tame-"prANIone mAre" A prakAre vAraMvAra kahe che ane bIjAothI tene ghAta karAve che zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 4. prasiddho'si, tathA adharmArthI adharmAbhilASI asi| kizca-ghoraH duHkhamayaH kartumazakyaH, dharmaH-sAdhUnAmAcAraH udIritaH-tIrthaGkaraiH kathitaH ityavadhArya anAjJAyAMtIrthaGkarAjJAbahirvI san taM-tIrthaGkaroktaM dharmam upekSase prityjsiityrthH| ArSavAtsUtre prathamapuruSanirdezaH / eSaH evaMvidhastvAdRzo janaH viSaNNaH kAmabhogamUcchitaH, ataeva vitadaH SaDjIvanikAyopamardanaparAyaNaH vyAkhyAtaH tIrthaGkaraiH kthitH| tasmAt iti bravImi tvaM medhAvI bhUtvA dharma jAnIyAH' iti pUrvoktaM, tathA vakSyamANaM ca kathayAmi // muu09|| se unheM maravAte ho, tathA unheM mAranevAloMkI tuma anumodanA karate ho| isaliye tuma bAla ho-ajJarUpase prasiddha ho / isa prakArakI pravRttise hI yaha spaSTa mAlUma hotA hai ki tuma adharmAbhilASI bane hue ho| tIrthaDaroM ne sAdhuoMkA AcAra bahuta kaThinatara batalAyA hai-haraeka prANI use sahasA nahIM pAla sakatA hai - aisA nizcaya kara tuma unakI AjJA ke bahirvartI mata bno| yadi aisA karate ho to nizcaya hai ki tuma unake dharmakI avalehanA karate ho-upekSA karate ho| tIrthaGkaroMkA yahI Adeza hai ki jo tumhAre jaise manuSya kAmabhogoMmeM mUchita bane hue haiM ve SaDjIbanikAya ke upamardana karanemeM parAyaNa mAne gaye haiN| isaliye maiM kahatA hUM ki tuma medhAvI bana kara dharmako smjho| tathA aura bhI jo kucha kahatA hUM use suno| sAdhuko kRta, kArita aura anumodanA evaM mana vacana aura kAyase hiMsAdika pApoMkA sarvathA tyAgI honA cAhiye aisA tIrthaGkara prabhuoMkA mukhya Adeza hai yadyapi-tuma svayaM hiMsA nahIM tathA tene mAravAvALAonI anumodanA kare che, A mATe tame bALa cho-ajJa rUpathI prasiddha che. A prakAranI pravRttithI e spaSTa mAlUma thAya che ke tame adharma abhilASI banyA che. tIrthaMkaree sAdhuono AcAra ghaNuM ja kaThina bata che, dareka prANI tene sahasA pALI zakatA nathI, te nizcaya karI tame emanI AjJAnuM ullaMghana karanAra na bane. jo tame evuM vartana rAkhatA ho to e nizcaya che ke tame tenA dharmanI avalehanA kare che-upekSA kare che. tIrthaMkarane e Adeza che ke, je tamArA jevA manuSya kAmomAM mUcchita banelA che teo SaDUjIvanikAyane upamardana karavAmAM parAyaNa mAnavAmAM Avela che. A mATe huM kahuM chuM ke, tame medhAvI banI dhamane samaje, ane bIjuM paNa je kahuM chuM te sAMbhaLo. sAdhue karavuM, karAvavuM ane anumodana ApavuM ane mana vacana ane kAyAthI hiMsAdika pApone sadA tyAga kare joIe; e tIrthakara prabhune mukhya udeza che. kadAca tame pote hiMsA na karatA he; paraMtu bIjA42 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 AcArAgasUtre iti bravImiti pUrvasUtropAttaM vakSyamANavacanamAha 'kimaNeNa bho' ityaadi| mUlam-kimaNeNa bho ! jaNeNa karissAmitti mannamANA evaM ege viittA mAyaraM piyaraM hiccA NAyao ya pariggahaM vIrAyamANA samuhAe avihiMsA suvvayA daMtA, passa dINe uppaie paDivayamANe,vasaTTAkAyarA jnnaaluusnnaabhvNti|suu010| ___ chAyA--kimanena bho ! janena kariSyAmIti manyamAnA evameke viditvA mAtaraM pitaraM hitvA jJAtIn ca parigrahaM vIrAyamANAH samutthAya avihiMsAH suvratAH dAntAH, pazya dInAn utpatitAn pratipatataH, vazArtAH kAtarA janAH lUpakA bhavanti // mU0 10 // TIkA--bho ! he Atman ! anena etadbhavaprAptena janena-mAtApitrAdisvajanena svArthapareNa vastuto'nartharUpeNa kiM kariSyAmi-svakarmavipAkAvasare nAyaM karate ho; paraMtu phira bhI dUsaroM ko usa ora lagAte ho, evaM usa kAma ke karanevAloMkI anumodanA bhI karate ho / ataH tumhArI isa pravRttise yahI nizcita hotA hai ki tuma abhI taka bhI sAdhumaryAdAse anabhijJa bane hue ho; isaliye isa ajJatAkA tyAga kro| tuma to samajhadAra ho, prayatna karo; tAki munidharmakA vAstavika svarUpa samajha sko| AraMbhArthI bana kara adharmAbhilASI mata bano // sU0 9 // _ " iti bravImi " isa prakAra jo 9 meM mUtra meM kahA hai usIke viSaya ko sUtrakAra kahate haiM-" kimaNeNa bho" ityaadi| jo pahile saMsArakA parityAga kara virakta sAdhu bana jAte haiM aura pIche usase patita bana gRhastha ho jAte haiM, unake viSayameM sUtrakAra kathana karate haiM ki ye prANI prathama aisA vicAra karate haiM " he Atman ! isa ene te tarapha lagADe che, ane tevA kAma karavAvALAonI anumodanA paNa kare che, mATe tamArI A pravRttithI e nizcita thAya che ke tame hajI sudhI sAdhumaryAdAthI anabhijJa che. mATe A ajJatAne tyAga kare. tame samajadAra che, prayatna karo, jethI munidharmanuM vAstavika svarUpa samajI zake. AraMbhAthI banI adharmAbhilASI na bano. (sU) 9) "iti bravImi" - are 2 navama sUtramA DerA che ye viSayane sUtra42 he che-" kimaNeNa bho" tyAhi. je pahelA saMsArane parityAga karI virakta sAdhu banI jAya che, ane pAchaLathI enAthI patita thaI gRhastha thaI jAya che, enA viSayamAM sUtrakAra kahe che-e prANa prathama evo vicAra kare che "he Atmana ! A bhavamAM prApta evA zrI AyAgasUtra : 3 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 4 jano mama zaraNAya vA trANAya vA bhaviSyatIti manyamAnAH eke kecana dharmakathAdizravaNena viditasaMsArasvabhAvAH evam etatpakArakaM saMsArasvarUpaM viditvA-sarvathAnarthamUlaM vijJAya mAtaraM pitaram , upalakSaNatayA putrakalatramitrAdikamapi, tathA jJAtIn bAndhavAn parigrahaM-dhanadhAnyahiraNyasuvarNahAdikaM ca hitvA-vairAgyabhAvanayA tRNavatparityajya vIrAyamANAH cAritragrahaNe siMhavatpravartamAnAH samutthAya-pravrajyAM gRhItvA avihiMsAH paTkAyopamardananivRttAH,ataeva suvratAH pANAtipAtaviramaNAdimahAvratadhAriNaH, dAntAH indriyanoindriyadamanapravRttA bhavanti / tAn utpatitAn= prabalamohodayena saMyamasthAnAt utplutya nirgatAn pratipatataH karmagativaicitryAtkAbhavameM prApta svArthameM tatpara evaM vAstavika dRSTise anartharUpa mAtA-pitA Adi svajanase maiM kyA karU~gA? ye mere kyA kAma AyeMge? jaba maiM apane zubha aura azubha karmake phalakA bhoktA banaMgA taba ye mujhe usameM sahAyaka nahIM ho sakeMge, na ye mujhe zaraNabhUta hoMge, aura na ye mere rakSaka hI hoMge" aise adhyavasAyase prerita ho kaI eka jIva dhArmika kathAoM ke zravaNase saMsArakA svarUpa jAnakara aura mAtA pitA tathA upalakSaNa se-putra, kalatra evaM mitrAdikoMko, tathA bAndhavoM, dhana, dhAnya, hiraNya, suvarNa aura makAna Adiko vairAgyabhAvanAse vAsita antaHkaraNa bana, tRNakI taraha choDa kara, cAritrake grahaNameM siMhakI taraha pravRttizIla banate hue dIkSA dhAraNa karate haiM, aura SaTakAyake jIvoMkI hiMsAse dUra rahate hue prANAtipAtaviramaNa Adi paMca mahAvratoMkA ArAdhana karate hue indriya aura manakA nigraha karane meM lavalIna rahate haiN| itanI avasthA taka bhI pahu~ce hue jIvoMko mohakA prabala udyakA jhakorA kahAM se kahAM svArthamAM tatpara ane vAstavika daSTie anartharUpa mAtA-pitA ItyAdi svajana sAthe huM zuM karuM ? A lega mArA kyA kAmamAM AvavAnAM ? jyAre huM mArA zubha ane azubha karmanA phaLane bhaktA banIza tyAre emAM e mane sahAya karI zakavAnAM nathI, na e mane Azraya Apaze, ne te mArAM rakSaka banaze. AvA vicArathI prerAIne keI eka jIva dhArmika kathAonA zravaNathI saMsAranuM svarUpa MNI, mAtA-pitA, strI, putra muTuMga temAla bhitro tathA dhana, dhAnya, DIsa, mitI. suvarNa ane makAna ItyAdine vairAgya bhAvanAthI cheDI, cAritrane grahaNa karavAmAM siMhanI mAphaka pravRttizIla banI dIkSA dhAraNa kare che, ane SakAyanA jIvonI hiMsAthI dUra rahI prANAtipAta viramaNa vagere pAMca mahAvratanI ArAdhanA karatAM, Indriya ane manane nigraha karavAmAM tatpara rahe che ATalI avasthA sudhI pahoMcelA jIvane paNa mohanA prabaLa udayane eka ja jhapATe kyAMthI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 AcArAGgasUtre rAgAra gRhasthAvAse punarnipatataH, ataeva dInAn zRgAlavannIca bhAvapragatAn saMsAraduHkhavyAkulAn pazya - he ziSya ! avalokaya / yataH vazArttAH = kaSAyavazavarttisvAdArttaraudradhyAnayuktAH, kAtarAH zRgAlasAdRzyaM prApya parISahopasargabhIrakho ye le jAkara paTaka detA hai - isake liye sUtrakAra " pazya dInAn utpatitAn pratipatataH " isa paMktidvArA prakaTa karate haiM ve isameM batalAte haiM ki prabala mohake udayase saMyamasthAna se uchalakara nikalanevAle ve jIva karmakI gatikI vicitratA se kArAgArake tulya gRhasthAvAsa meM jAkara Thaharate haiM aura vahAM zRgAlakI taraha nIca manovRttise yukta hote hue sAMsArika duHkhoMse vyAkula hote rahate haiM / ziSyako sambodhana kara sUtrakAra kahate haiM ki he ziSyo ! tuma dekho ! kyA se kyA ve bana jAte haiN| isa prakArake unake parivartana meM chipI huI kauna vastu kAma karatI hai ki jisase mohake udayakI prabalatA jAgRta bana unakA sarvasaMhAraka banatI hai ? isakA uttara sUtrakAra " vazArttAH kAtarAH janAH lUSakA bhavanti" isa paMktise dete haiM / ve kahate haiM - isameM prabala aparAdha kaSAyavazavartitAkA hai / itanA saba kucha karane para bhI ve jo prabala mohake udayase patita banA diye jAte haiM, usakA pradhAna kAraNa unakA kaSAyoMse yukta honA hai / kaSAyoMse yukta hone ke kAraNa hI jIva Ata evaM raudradhyAnavAle hote hai / jisa prakAra zrRMgAla jarAsA bhI dhvani pAkara apane sthAnase bhAga khaDA hotA hai, usI prakAra ye bhI parISaha aura upasarga Ane para, unase bhayabhIta banakara apane upADI zyAM pachADI he che. the maMge sUtraa2 " pazya dInAn utpatitAn pratipatataH" A paMktidvArA pragaTa kare che. teo AmAM batAve che ke prabaLa meAhanA udayathI sacamasthAnathI uchaLI kamanI vicitratAthI jIva kArAgAratulya gRhasthavAsamAM jai paDe che. tyAM zRgAlanI mAphaka nIca maneAvRttithI yukta banI sAMsArika du:khothI vyAkuLa thatA rahe che. ziSyane sabodhana karatAM sUtrakAra kahe che ke huM ziSyA ! tame juo; ghaDImAM zu thI zu thaI jAya che. A prakAranA enA parivartanamAM kaI evI chupI vastu kAma kare che ke jethI mAhanA udayanI pramalatA jAgrata thaI meno sarva saMhAra 1re che ? khAnA uttara sUtrAra vazArtAH kAtarAH janAH lUSakA bhavanti" mA paMstithI Ave che. tethe De-yAmAM pramaNa aparAdha kaSAyavazavazavitatAneA che. ATaluM karavA chatAM paNa mAhanA pramaLa udaya ene patita banAvIde che. AnuM pradhAna kAraNa enu kaSAyeAthI yukata thavuM che. kaSAyeAthI yukata thavAnA kAraNe ja jIva A-raudra dhyAnavALA banI jAya che. je rIte zrRgAla zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 4 333 janAH santi te lUSakAH vratavidhvaMsakA bhavanti / aSTAdazazIlAsahasrANi dhArayituM kaH pArayiSyatItyavadhArya dravyaliGga bhAvaliGgaM ca vihAya sarvathA SaTkAyavirAdhakA bhavantIti bhAvaH // mU0 10 // pazcAtkRtAnAM loke'vahelanA bhavatItyAha- ahamegesiM ' ityAdi / mUlam-ahamegesiM siloe pAvae bhavai, se samaNavibhaMte samaNavibhaMte // sU011 // chAyA-athaikeSAM zlokaH pApako bhavati, sa zramaNavibhrAntaH shrmnnvibhraantH| TIkA-atha dravyabhAvaliGgatyAgAnantaram ekeSAM ye bhagnapratijJAH parityaktasaMyamAsteSAM madhye kecittavrajyAtyAgasamanantarameva mriyante, kecidalpakAlena, yathA kRSIvalamunirbhagavadabhimukhaM rajoharaNa-sadorakamukhavastrikA-vastra-pAtrANi prakSipya samavasamahAvrata-ArAdhana-rUpa sthAnase bhAga khaDe hote haiM-arthAt vratoMke lopa karanevAle hote haiM / dravyaliGga tathA bhAvaliGgako taja kara ye sarvathA SaTkAyake jIvoMke virAdhaka ho jAte haiM / sU0 10 // __pachAkar3oMkI lokameM avalehanA hotI hai-isa bAtako pradarzita karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-"ahamegesiM" ityAdi / dravyaliGga aura bhAvaliGgake tyAgake bAda apanI pratijJAbhaGga karanevAle tathA saMyamakA parityAga karanevAle una jIvoM meM se kinhIM 2 jIvoMkI pravrajyA tyAgake anantara samayameM hI mRtyu ho jAtI hai, tathA kinhIM 2 kI kucha samaya pazcAt , jaise kRSIvala munikI ki jisane bhagavAn ke samakSa hI rajoharaNa, sadoraka mukhavastrikA evaM vastra aura pAtroMkA parityAga kara diyA thA, samavasaraNakI bhUmise bAhara nikalate samaya hI (siyALa) jarA khaDakhaDATa sAMbhaLatAM pitAnA sthAnathI bhAge che e ja rIte e paNa pariSaha ane upasarga AvatAM enAthI bhayabhIta banI pitAnA mahAvatanI ArAdhanAnA sthAnethI bhAgI chUTe che. arthAt mahAvratane bhAMgI nAMkhe che. draliMga tathA bhAvaliMgane choDIne SakAyanA jIne e sadA virAdha manI laya che. (sU010) pachAkaDAonI lokamAM mazkarI thAya che A vAtane pradarzita karavA sUtrakAra he cha. " ahamegesiM" chatyAhi. dravyaliMga ane bhAvaliMganA tyAga bAda, pitAnI pratijJA bhaMga karavAvALA ane saMyama parityAga karavAvALA te jIvomAMthI keI koI jIvanI pravrajyA tyAganA bAdanA samayamAM ja mRtyu thaI jAya che. tathA keI keInI thoDA samaya bAda, jevI rIte kRSIvala muninuM ke jeNe bhagavAnanI samakSa ja rajoharaNa saraka zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 AcArAGgasUtre raNAd bahinirgatastadAnImeva mRtaH, yathA vA tato'dhikena kAlena kaNDarIkaH, kecicca tato'dhikamapi jIvanti, teSAM zlokA cAritragrahaNatatparipAlanajanitayaza kIrtirUpaH pApakA svapakSaparapakSe sarvatra bhUmaNDale cAzloko bhavati-bhagnotsAhAnAM bhagnaparAkramANAM bhagnamahAvratAnAM loke sarvatra nindA bhavati / yathA___" paralokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet / ___AtmAnaM yo na saMdhatte, so'nyasmai syAtkathaM hitaH" // 1 // iti / nindAmevadarzayati-'saH' ityAdi, saH asau zramaNavibhrAntaH zramaNaH pazcAdvibhrAntaH, zramaNo bhUtvA pazcAdbhraSTa iti / atra mUle 'zramaNavibhrAntaH' mRtyu ho gaI thI, kaNDarIkakI cAritratyAgake kucha kAla bAda hI mRtyu huI thI, koI manuSya cAritralAgake bAda bhI jIvita rahate haiM / aise jIvoM kI svapakSa aura parapakSameM tathA sarvatra apakIrti phailatI hai! loga kahate haiM ki yaha bhagna utsAhavAlA hai, bhagna parAkramavAlA hai, bhagna mahAvratavAlA hai| isa prakAra lokameM saba jagaha usakI niMdA hotI hai / ThIka hI hailokameM bhagna utsAhavAloMkI, bhagna parAkramavAloMkI, bhagna mahAvatavAloMkI niMdA honI hI cAhiye; kyoM ki-"paralokaviruddhAni kurvANaM duurtstyjet| AtmAnaM yona saMdhatte so'nyasmai syAtkathaM hitH||" paraloka viruddha kAryoMko karanevAle vyaktikA dUrase parityAga kara denA caahiye| jo svayaMkA hita nahIM kara sakatA hai vaha dUsaroMkA kaise hitakAraka ho sakatA hai / niMdAkA prakAra prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-"sa zramaNavibhrAntaH " yaha cAritrabhraSTa zramaNa ho kara pazcAt vibhrAnta-bhraSTa huA hai, ismukhavastrikA ane vastra tathA pAtrone tyAga karyo, ane samavasaraNanI bhUmithI bahAra nI. kaLatA samaye ja tenuM mRtyu thayeluM. kaNDarIkanuM cAritratyAga bAda ceDA kALe mRtyu thavA pAmeluM. keI manuSya cAritra tyAga bAda paNa jIvita rahe che evA jInI svapakSa ane parapakSamAM paNa apakIrti sarvatra phelAya che. leko kahe che ke A utsAha vagarane che, parAkrama vagarane che, mahAvratane tyAga karanAra che. A prakAre lekemAM sarvatra tenI niMdA thAya che. ThIka ja che-kemAM utsAha rahitanI, parAkrama rahitanI tathA mahAvratane tyAga karanAranI niMdA thavI ja joIe. bha3-paralokaviruddhAni, kurvANaM dUratastyajet / AtmAnaM yo na saMdhatte so'nyasmai syAt kathaM hitH||"-524 vi34 aaryaan| 42nAra vyatino 2thI tyAga karavuM joIe. je potAnuM hita nathI karI zakatA te bIjAonuM hita kevI rIte karI za. nihAnI 42 pragaTa 42ta sUtrA24 " sa zramaNa vibhrAntaH "dhati. A cAritrabraNa sAdhu banIne pAchaLathI vibrAnta-bhraSTa thayela che, mATe zramaNa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 6. u. 4 335 iti dviruktenedamuktaM bhavati-loke sarvatra pratidezaM pratigrAma pratinagaraM pratisthalaM patijanaM saMyamabhraSTAnAM nindA prasaratIti // sU011 // kiJca-pAsahege' ityaadi| mUlam-pAsahege samannAgaehiM asamannAgae, NamamANehiM aNamamANe, viraehiM avirae, daviehiM advie|abhismeccaa paMDie mehAvI NiTiya? vIre AgameNaM sayA prkmejjaasi-ttibemi||12|| ___ chAyA-pazyata eke samanvAgataiH asamanvAgatAH, namadbhiranamantaH, viratairaviratAH, drvikairdvikaaH| abhisametya paNDitaH medhAvI niSThitArthaH vIraH Agamena sadA parAkramethAH, iti bravImi // mU0 12 // ___TIkA-he ziSyAH pazyata yUyaM karmaprabhAvam , eke kecana hatabhAgyAH samanyAgataiH-ugravihAribhiH saha vasanto'pi asamanvAgatAH-zItalavihAriNo bhavanti / tathA-namadbhiH saMyamArAdhakatayA vinayananaiH saha sthitA api anamantaH avinItA ahaGkAriNaH, tathA virataiH-viratimadbhiH saha nivasanto'pi aviratAH-viratiraliye zramaNavibhrAnta hai / mUla sUtrameM yaha pada do bAra kahA gayA hai| so usakA yaha matalaba hai-ki lokameM sarva jagaha-haraeka gAMvameM, haraeka nagarameM, haraeka sthAnameM aura pratyeka manuSyameM saMyamase bhraSTa hue manuSyoM kI nindA hotI hai ||suu011|| tathA-"pAsahege" ityAdi / ziSyoMko saMbodhita karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSyo! tuma loga kameMke prabhAvako to dekho, bicAre hatabhAgya koI sAdhujana ugra vihAra karanevAloMke sAtha rahate hue bhI zItalavihArI hote haiM, saMyamake ArAdhana karanevAle honese vinIta sAdhuoMke sAtha eka jagaha vasate hue bhI uddhatasvabhAvake ahaMkArI hote haiM, virativAloMke sAtha vibrAnta che. mULa sUtramAM A pada be vAra kahevAmAM Avela che. tene A matalaba che ke lekamAM sarva jagyA, dareka gAmamAM, dareka nagaramAM, dareka sthAnamAM ane pratyeka manuSyamAM saMyamathI bhraSTa thayelA manuSyanI niMdA thAya che. (sU011) tathA--"pAsahege" tyAhi ziSyone saMbodhIne sUtrakAra kahe che ke, he ziSya ! tame karmono prabhAva te juo. bIcArA hatabhAgI keI sAdhujana ugravihAra karavAvALAonI sAthe rahevA chatAM paNa zItalavihArI bane che. saMyamanuM ArAdhana karavAvALA hovAthI vinIta sAdhuonI sAthe rahevA chatAM paNa uddhatasvabhAvanA tathA ahaMkArI hoya che. virativALAonI sAthe haMmezA sthiti karavA chatAM paNa avirati, zrI. AyAsUtra : 3 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 AcArAstre hitAH, tathA dravikaiH saMyamArAdhakaiH sahAvasthitA api adravikAH saMyamAnArAdhakA eva tiSThanti / he ziSya ! tvaM tu abhisametya samanvAgatAdimahApuruSAn saMprApyataiH saha nivAsaM kRtvA, paNDitaH samyagjJAnavAn medhAvI-sAdhu sAmAcArIvyavasthitaH niSThitArthaH vigataviSayasukhaspRhaH, tathA vIraH parISahopasargasahanapurassaraM karmazatrudalanadakSaH san Agamena-tIrthaGkaropadezAnusAreNa sadA sarvadA parAkramethAH-tapaHsaMyame parAkramaM sphoraya / iti bravImi, vyAkhyA pUrvavat / / mU0 12 // // iti SaSThAdhyayanasya caturtha uddezaH samAptaH // 6-4 // sadA sthiti karate hue bhI aviratisaMpanna hote haiM, saMyamakI ArAdhanA karanevAloMke sAtha nivAsa karate hue bhI saMyamakI ArAdhanA karanese vaMcita rahate haiM / isaliye he ziSya ! tuma ugravihArI, vinayI, viratisaMpanna aura saMyamArAdhaka sAdhuoMke sAtha nivAsa karate hue samyagjJAna saMpanna, sAdhu samAcArImeM vyavasthita, vaiSayika sukhatRSNAse nirmukta, aura parISaha aura upasargoM ke sahanapUrvaka karmazatruoMke vinAza karane meM dakSa hote hue, tIrthaGkara prabhuke upadezake anusAra sadA tapa aura saMyamakI ArAdhanA karanemeM vIryollAsI bno| " iti bravImi" ina padoMkI vyAkhyA pahileke samAna samajhanI cAhiye // suu012|| // chaTThA adhyayana kA cauthA uddeza samApta // 6-4 // saMpanna bane che. saMyamanI ArAdhanA karavAvALAonI sAthe nivAsa karavA chatAM paNa saMyamanI ArAdhanA karavAthI vaMcita rahe che. mATe he ziSya ! tame ugravihArI, vinayI, viratisaMpanna ane saMyama ArAdhaka sAdhuonI sAthe nivAsa karIne samyajJAnasaMpanna, sAdhusamAcArImAM vyavasthita, vaiSayika tRSNAthI nimukata ane pariSaha ane upasargo sahana karI karmazatruone vinAza karavAmAM dakSa bane. tIrthaMkara prabhunA upadeza anusAra sadA tapa ane saMyamanI ArAdhanA karavAmAM vAdadAsI manI. " iti bravImi " 24pahonI vyAcyA pasAnI bhA54 sama0pI. cha adhyayanane cethA udeza samApta 6-4 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athaSaSThAdhyayanasya paJcama uddeshH| ihAnantaracaturtho dezake gauravatrayavidhUnanaM nigaditam / tadartha co dezakArthamupasaMharan-'vIre sayA AgameNaM parakkamejjAsi' iti vAkyena 'muninA tIrtharopadezAnusAreNa vartitavya 'mityabodhi / atha tacca gauravatrayavidhUnanaM parISahopasargamAnApamAnavidhUnanena vinA sampUrNatayA na bhavitumarhatItyatastatmadarzayituM paJcamoddezamupakramate, tatra parISahopasargAdIni kutra saMbhavantIti darzayitumAha'se gihesu vA' ityaadi| ___ mUlam-se gihesu vA gihataresu vAgAmesu vA gAmaMtaresu vA nagarasu vA nagaraMtaresu vA jaNavaesu vA jaNavayaMtaresu vA saMte chaThA adhyayanakA pA~cavA~ uddeza / isa chaDe adhyayanake caturtha uddezameM sUtrakArane tIna gauravoMke tyAga karanekA upadeza diyA hai / usa upadezake andara uddezameM kathita arthakA upasaMhAra karate hue unhoMne "vIre sayA AgameNaM parakkamejjAsi" isa vAkyase " muniyoMko tIrthaGkara prabhuke upadezake anusAra rahanA cAhiye" yaha samajhAyA hai / yaha gauravatrayakA tyAga parISaha, upasarga, mAna aura apamAnake sahe vinA pUrNa rUpameM nahIM ho sakatA hai| isaliye isI viSayakA pradarzana karaneke liye isa pazcama uddezakA prAraMbha kiyA gayA hai| usameM sarva prathama sUtrakAra parISaha aura upasarga kahAM para saMbhavita hotA hai-isa bAtako dikhAneke liye "se gihesu" ityAdi sUtra kahate haiM cha adhyayanane pAMcamo uddeza chaThTha adhyayananA cethA udezamAM sUtrakAre traNa gauranA tyAgane upadeza Apela che. te upadezamAM caturtho dezakathita arthane upasaMhAra karatAM teoe " vIre sayA AgameNaM parakkamejjAsi" 2 4yathA "bhuniyA me tIrtha 2 prabhunA upadeza-anusAra rahevuM joIe." te samajAvyuM che. A traNa gauravane tyAga pariSaha, upasarga, mAna-apamAnane sahyA vinA pUrNarUpathI banatuM nathI. tethI A viSayane samajAvavA mATe A pAMcamAM uddezane prAraMbha karela che. AmAM sarvaprathama sUtrakAra pariSaha ane upasarga kayAM kayAM saMbhavita bane che e vAta hemA mATe "se gihesu" tyAdi sUtra 4 che. 43 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre gaiyA jaNA lUsaNA bhavaMti, aduvA phAsA phusaMti, te phAse puTTho dhIro ahiyAsae oe samiyadaMsaNe // sU0 1 // ___ chAyA-tasya gRheSu vA gRhAntareSu vA grAmeSu vA grAmAntareSu vA nagareSu vA nagarAntareSu vA janapadeSu vA janapadAntareSu vA santyekake janA lUpakA bhavanti, athavA sparzAH spRzanti; tAn sparzAn spRSTaH dhIraH adhyAsayet ojaH samitadarzanaH // suu01|| TIkA-tasya AhArAdi grahItuM gacchato muneH, gRheSu vA uccanIcamadhyamakuleSu, gRhAntareSu vA gRhasamIpeSu, grAmeSu vA grAmasamIpeSu vA, nagareSu vA nagarasamIpeSu vA, tathA grAmAnugrAma viharatazca janapadeSu vA dezeSu magadhAdiSu, janapadAntareSu= dezasImAsu, upalakSaNatvAt udyAneSu vA udyAnAntareSu vA, tathA-vihArabhUmiSu svAdhyAyaM kurvato, vicArabhUmiSu zarIracintArtha gacchato gatasya vA, ekake eke ye kecana kaSAyopahatacetaso janAH lUSakA:-parIpahopasargAdikArakAH bhavanti / athavA ___ AhArAdi grahaNa karaneke nimitta jAte hue munijanako gharoMmeM-ucca, nIca aura madhyama kuloMmeM, gharake AsapAsameM, gAvoMmeM, gAMvoMke AsapAsameM, nagara meM, nagarake AsapAsameM, tathA eka grAmase dUsare grAmameM vihAra karate hue muniko magadhAdika janaSadameM, janapadakI sImA -hadameM, upalakSaNase bagIcAmeM, bagIcAke AsapAsameM, tathA-svAdhyAya karanevAle muniko vihAra bhUmimeM, zaucAdikI nivRttike liye jAte hue athavA gaye hue sAdhuko vicArabhUmi-nagarake bAhirI jaMgala (vana) Adi pradezameM, kaI eka ki jinakA citta kaSAyase malina ho rahA hai-vyApta yA yukta banA huA hai aise duSTa manuSya upasarga aura parISaha Adi karanevAle hote hI haiM / athavA-vAta, pitta aura kaphajanita duHkha vizeSa yA tRNasparza, daMzamaMzaka, zIta uSNa Adi janita duHkha bhI kabhI 2 unheM duHkhita AhArAdi grahaNa karavA nimitta jatAM munijanane gharamAM-ucca, nIca ane madhya kuLomAM gharanI AsapAsamAM, gAmamAM gAmanI AsapAsamAM, nagaramAM, nagaranI AsapAsamAM, tathA eka gAmathI bIjA gAmamAM vihAra karanAra munine magadhAdika janapadamAM, janapadanI sImA-hadamAM, upalakSaNathI bagIcAmAM, bagIcAnI AsapAsamAM tathA svAdhyAya karavAvALA munine vihAra bhUmimAM, zaucAdinI nivRtti mATe jatAM athavA AvatAM sAdhune vicArabhUmi-nagaranI bahAra jaMgala (vana) Adi pradezamAM, keTalAka duSTa manuSya ke jenuM citta kaSAyathI malina banela che AkuLavyAkuLa banela che, upasarga ane pariSaha karanAra hoya che. athavA vAta, pitta zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5. sparzAH duHkhavizeSAH vAtapittakaphadoSajanitAH, tRNasparzadaMzamazakazItoSNAdijanitA vA spRzanti-kadAcidabhibhavanti; taiH parISahopasargAdibhiH spRSTaH ojaH ekaH rAgadveSAdirahitaH samitadarzanaH upazAntAdhyavasAya;, yadvA samitadarzanaH samatAmitaM samitaM darzanaM yasya saH, samadRSTirityarthaH; dhIraH akSobhyaH san tAn-lUSakakRtAn vAtAdidoSajanitAt tRNasparzAdijanitAn vA sparzAn-duHkhavizeSAn adhyAsayet= adhisaheta; narakAdiduHkhaM yathA karmodayajanitaM tathA madIyametatsarva svakarmodayaphalamityetanmayaiva soDhavyamityavadhArya samyak titikSeta ityarthaH // sU0 1 // kiJca-'dayaM ' ityaadi| karate hI rahate haiM / isaliye una parISaha aura upasarga Adise satAye gaye yA upadravita kiye gaye ve rAgadveSarahita samyagdRSTi munijana akSobhya hote huye una vAtAdidoSa janita athavA tRNasparzAdise honevAle duHkhavizeSoMko sahana kareM, ghabarAveM nahIM / usa samaya ve yahI vicAre-ki jisa prakAra karmake udayajanita naraka Adike duHkhoMko maiMne hI anantavAra sahana kiye haiM, usI taraha ye saba bhI hamAre karmodayajanita haiM; isaliye hameM hI inheM madhyasthabhAvase sahanA cAhiye, aisA nizcaya kara acchI taraha-vinA kisI AkulatAke unheM sheN| samatAko prApta jisakA darzana hai usakA nAma samitadarzana-samyagdRSTi hai // sU0 1 // ___ tathA-"dayaM logassa" ityAdi / ane kaphajanita duHkhavizeSa ane tRNasparza, daMzamazaka, zIta uSNa Adi janita dukha paNa emane koI kaI vakhata dukhita karate rahe che. A mATe evA pariSaha ane upasarga vagerethI satAvela ane upadravita karAela e rAgadveSarahita samyagdaSTi munijana akSebhya banIne te vAtAdi doSa janita athavA tRNa sparzAdithI thavAvALA duHkhavizeSane sahana kare. gabharAya nahi. e samaye e evuM ja vicAre ke je prakAre karmanA udayathI naraka AdinA duHkhone meM aneka vakhate sahana karela che, e ja rIte e badhAM mArA karmonA udayarUpa che. A mATe mAre paNa tene madhyasthabhAvathI sahana karavAM joIe. evo nizcaya karI sArI rIte AkulatArahita ene sahe. samatAne prApta jenuM darzana che enuM nAma samyagdaSTi che. (sU0 1) tathA-" dayaM logassa" tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 % 3D AcArAnasUtre mUlam-dayaM logassa jANittA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM Aikkhe vibhae kiTTe veyavI // sU0 2 // chAyA--dayAM lokasya jJAtvA prAcInaM pratIcInaM dakSiNaM udIcInam AcakSIta vibhajet kIrtayet vedavit / / sU0 2 // ___TIkA-vedavit-sarvajJamaNItAgamajJAnavAn muniH, lokasya jJAtvAndravyataH SaDjIvanikAyasvarUpaM vijJAyetyarthaH, lokasyetyatra-karmaNaH sambandhamAtravivakSAyAM SaSThI; tathA-kSetrataH-prAcIna-pUrva, pratIcIna-pazcimaM; dakSiNam, udIcInam= uttaram , upalakSaNakhAdanyAnapi digvibhAgAn jJAtvA abhisamIkSya kAlatoyAvajjIvaM bhAvato rAgadveSarahitaH sarvatra dayAM kurvan dharmamAcakSIta; yathA-sarva prANino duHkhadviSaH sukhalipsava. Atmaupamyena sarvadA draSTavyA iti / tathA dharmamAcakSANaH vibhajet-dravyakSetrakAlabhAvabhedaiH prANAtipAtaviramaNAdibhizca mruupyet| kIrtayet dharmAnuSThAnaphalaM kathayet // sU0 2 // sarvajJaracita Agamake jJAtA muni dravyase SaDjIvanikAyasvarUpako jAna kara tathA kSetrase pUrvadizA, pazcimadizA, dakSiNadizA aura uttaradizAko, evaM upalakSaNase ina dizAoMke vibhAgoMko jAnakara, kAlakI apekSA jIvanaparyanta, bhAvase rAgadveSarahita hokara, sarvatra dharmakA upadeza kareM / usa upadezameM yaha avazya 2 prakaTa kareM ki samasta saMsArI prANI duHkhako nahIM cAhate haiM aura sukhake abhilASI haiM, ataH samasta prANioM ko apane samAna samajhanA cAhiye, tathA vaha dharma dravya,kSetra, kAla aura bhAvake bhedoM evaM ahiMsA Adi vratoMke bhedoMkI apekSAse aneka prakAra kA hai| isa prakAra usakA vibhAgakara prarUpaNA kreN|dhrmkii ArAdhanAse jIvoMko kyA phala milatA hai ? isakA bhI vyAkhyAna kreN| | sarvaracita AgamanA jJAtA muni dravyathI vajIvanikAyasvarUpa leka svarUpa jANIne, tathA kSetrathI pUrva dizA, pazcimadizA, dakSiNadizA ane uttaradizA, ane upalakSaNathI A dizAnA vibhAgone jANIne, kALanI apekSA jIvanaparvata, bhAvathI rAga dveSa rahita banIne sarvatra dharmane upadeza kare. A upadezamAM te avazya avazya pragaTa kare ke samasta saMsArI prANI dukhane cAhatA nathI, ane sukhanA abhilASI che. mATe samasta prANIone pitAnA samAna samajavA joIe. tathA e dharma, dravya, kSetra ane kALa, bhAvanA bhede ane ahiMsA Adi vratanA bhedanI apekSAthI aneka prakArano che. A prakAre tenA vibhAga karI prarUpaNuM kare. dharmanI ArAdhanAthI ane zuM phaLa maLe che tenuM vyAkhyAna kare. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5 kizca-se uDiesu vA ' ityAdi / mUlam-se uhiesu vA aNuTiesu vA sussUsamANesu pavedae-saMtiM viratiM uvasamaM NivvANaM soyaM ajaviyaM madaviyaM lAghaviyaM aNaivattiya // sU0 3 // chAyA-utthiteSu vA anutthiteSu vA zuzrUSamANeSu pravedayet zAnti viratim , upazamaM nirvANaM zaucam ArjavikaM mArdavikaM lAghavikam anatipatya // mU03 // TIkA--sA Agamavit zuzrUSamANeSu zrotumicchatsu gurvAdisevAM kurvatsu vA utthiteSu-gRhItapravrajyeSu vA anutthiteSu-zrAvakAdiSu vA zAntim-zamanam-ahiMsA___bhAvArtha-sarvajJa bhagavAnadvArA pratipAdita Agamake jJAtA munirAja loka AdikA yathArtha svarUpa jAna kara, jIvoMkI rakSAke nimitta dharmakA upadeza deN| usameM vaha dravya, kSetra, kAlabhAvakI, athavA ahiMsA vrata AdikI apekSAse dharmakA vistArapUrvaka kathana kareM, aura sAthameM yaha bhI spaSTa samajhAyeM ki dharmake ArAdhanase kina 2 jIvoMko kisa 2 phala kI prApti huI hai| suu02|| tathA-" se uhiesu vA " ityaadi| AgamajJAtA ve muni dharmakA upadeza karate samaya ina viSayoMkA bhI vivecana kareM / dhArmika upadeza sunaneke jo icchuka haiM unakA nAma zuzrUSamANa haiM, athavA jo guruoMkI sevA karate haiM ve bhI zuzrUSamANa haiN| jinhoMne dIkSA grahaNa kara lI hai ve utthita haiM aura zrAvaka Adi anutthita haiN| ina sabake liye ve AgamajJAtA muni ahiMsA, mRSAvAda Adise bhAvArtha-sarvajJa bhagavAna dvArA pratipAdita AgamanA jJAtA munirAja leka AdinuM yathArtha svarUpa jANuM chanI rakSA nimitta dharmano upadeza de. temAM te dravya, kSetra, kALa, bhAva ane ahiMsAvrata AdinI apekSAthI dharmanuM vistAra pUrvaka kathana kare. ane sAthe sAthe e paNa samajAve ke dharmanA ArAdhanAthI kayA kayA jIne kayA kyA phaLanI prApti thayela che. tathA-" se udiesu vA" tyAdi. AgamajJAtA e muni dharmano upadeza karatI vakhate e viSanuM paNa vivecana kare. dhArmika upadeza sAMbhaLavAmAM je Icchuka che tenuM nAma zuzruSamANa che, athavA je gurUonI sevA kare che teo paNa zuzruSamANa che. jeoe dIkSA grahaNa karelI che teo usthita ane zrAvaka Adi asthina che. A badhA mATe zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 AcArAGgasUtre mityarthaH, viratim-viramaNaM mRSAvAdAdiviramaNaM mUlaguNamityarthaH, upazamaM krodhopazamaM kSamAm, upalakSaNatvAtsarvamuttaraguNamityarthaH, nirvANaM mUlaguNottaraguNaphalabhUtaM mokSam, zaucaM=manaHzuddhim, Arjavikam = ArjavaM mAyAzalyarAhityaM, mArdavikaM mArdavaM mAnarAhityaM, lAghavikam = karmabhArApanayanAdAtmano laaghvm| etatsarvam anatipatya= yathAvasthitamarthamanatikramya-AgamAnusAreNetyarthaH, pravedayet = upadizet // sru03 // kica--' savvesi' ityAdi / mUlam - savvesiM pANANaM, savvasiM bhUyANaM, savvesiM jIvANaM, savvesiM sattANaM aNuvIi bhikkhU dhammamAikkhejjA // sU04 // chAyA - sarveSAM prANAnAM sarveSAM bhUtAnAM sarveSAM jIvAnAM sarveSAM saccAnAm, atuvicintya bhikSurdharmamAcakSIta // su04 // viramaNa hone rUpa virati-mUlaguNa, krodhakA upazamarUpa kSamA, upalakSaNase samasta uttaraguNa, nirvANa- mUlaguNa aura uttaraguNoMke phalabhUta mokSa, mAnasika zuddhi, mAyAzalyakA abhAvarUpa Arjava (saralatA), mAnakA abhAvarUpa mArdava (namratA ), aura karmabhArake nAza ho jAne se udbhUta AtmAke lAghavaguNakA yathArtha svarUpase - Agama ke anurUpa upadeza kareM / AgamajJAtA muniko apane upadezameM pradhAnatayA kina 2 viSayoMkA varNana karanA cAhiye sUtrakArane ve saba viSaya uparyukta rIti se prakaTa kiye haiM / ataH vidvAn upadezaka muni, dhArmika upadeza sunanevAloMke samakSa una viSayoMpara avazya 2 apane upadezameM prakAza DAleM ||| sU03 // tathA - " savvesiM " ityAdi / te AgamajJAtA muni, ahiMsAnA mRSAvAda AdithI viramaNu hAvArUpa viratimULaguNanA, nirvANu-krodhanA upazamarUpa kSamAno, upalakSaNathI samasta uttaraguNu, mULaguNa ane uttaraguNAnA phaLabhUta mokSanA, mAnasika zuddhi, mAyAzalyanA abhAvarUpa saraLatA, mAnanA abhAvarUpa namratA ane kama`bhArano nAza thai javAthI udbhUta AtmAnA lAghavaguNano yathArtha svarUpathI Agamane anurUpa upadeza kare. AgamajJAtA munie pAnnAnA upadezamAM mukhya tathA kevA kevA viSa cAnu varNana karavuM joIe. sUtrakAre e badhA viSaya uparyuMkata (upara kahela ) rItithI pragaTa karela che. mATe vidvAn upadezaka mudri dhArmika upadeza sAMbhaLavA vALA samakSa e viSayA upara avazya avazya peAtAnA upadezano prakAza phe' ke, tathA - " savvesi " chatyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5 343 TIkA--bhikSuH-nirdoSabhikSAjIvI muniH sarvaprANibhUtajIvasattvAnAM hitaM anuvicintya paryAlocya dharma zrutacAritralakSaNam-agAradharmamanamAradharma vA AcakSItapratibodhayet / ekendriyAdiSu sarveSu prANiSu kasyacidapi virAdhanA yathA na bhavetathA dharmamupadizediti bhAvaH // sU0 4 // anuvicintya dharmamAcakSANo bhikSuranyatkiM kuryAdityAha-'aNuvIi bhikkhU' ityaadi| mUlam-aNuvIi bhikkhU dhammamAikkhamANe No attANaM AsAijjA, No paraM AsAijjA, No annAiM pANAiM bhUyAI jIvAiM sattAiM AsAijjA // sU0 5 // ___ nirdoSa bhikSAse apane zarIrakA nirvAha karanevAle bhikSu samasta prANiyoM, samasta bhUtoM, samasta jIvoM aura samasta satvoMkA hita vicAra kara zrutacAritrarUpa dharmakA, athavA gRhastha aura munike dharmakA vyAkhyAna kareM / ekendriyAdika samasta prANiyoM meM se kisI bhI jIvakI virAdhanA jisa taraha kisI bhI jIvase na bane-isa prakArase dharmakA upadeza dekara jIvoMko smjhaaveN| athavA munikA dharma kyA hai ? gRhasthakA dharma kyA hai? isa viSayako samajhAveM / samajhAnekI paddhati itanI hRdayarocaka evaM cittAkarSaka ho ki jisase prANI usa upadezako suna kara ekendriyAdika jIvoM takakI bhI virAdhanA karanA chor3a deveM // suu04|| dharmakA bAra 2 vicAra kara kathana karanevAlA bhikSu aura kyA kareM? isake liye sUtrakAra kahate haiM-"aNuvIi bhikkha" ityAdi / nirdoSa bhikSAthI pitAnA zarIrano nirvAha karavAvALA bhikSu samasta prANI, samasta bhUte, samasta jIvo ane samasta sonA hitane vicAra karI zratacAritrarUpa dharmanuM athavA gRhastha ane muni dharmanuM vyAkhyAna kare. ekendriyAdika samasta prANuyomAMthI kaI paNa jIvanI virAdhanA je rIte kaI paNa jIvathI na bane A prakArathI dharmano upadeza ApI jene samajAve, ane munine dharma zuM che? gRhasthane dharma zuM che? A viSaya samajAve. samajAvavAnI paddhati eTalI hRdayaMgama hovI joIe ke tenI asara tAtkAlika pahece; jethI upadeza sAmanA2 mendriyayonI ta26 55 samApavANo mane. (sU04) / dharmane vAraMvAra vicAra karI belavAvALA bhikSu bIjuM zuM kare ? Ane bhATe sUtra2 4 cha-" aNuvIi bhikkhU " 'tyAdi. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 AcArAzastre chAyA-anuvicintya bhikSudharmamAcakSANaHno AtmAnamAzAtayet , no paramAzAyet , no anyAn prANAn bhUtAn jIvAn sattvAn AzAtayet // suu05|| ___TIkA-dharmam AcakSANaH kathayan bhikSuH saMyamI, anuvicintya sarvaprANihitAhitaM paryAlocya AtmAnaM-svakIyamAtmAnaM na AzAtayet-svAsmana AzAtanAM sarvathA na kuryAt, jJAnadarzanacAritraviruddhavartanenAtmanaH saMsAraparibhramaNaM bhavati tadevAtmana AzAtanA viraadhnetyrthH| sA dvividhA-laukikI lokottarA ceti, ekaikA'pi dravyabhAvabhedAd dvidhA / tatra dravyato laukikI sacittAcittamizradravyaviSayA, bhAvato vinayAdiskhalitasya vidyAdilAmo yayA na bhavati sA / dravyato lokottarA zarIropadhiviSayA, bhAvatastu jnyaandrshncaaritrtpovinyaadigunnvissyaa| tathA dharmakA upadeza karanevAle bhikSu-saMyamI samasta prANiyoMke hita aura ahitakI paryAlocanA kara, apanI nija AtmAkI sarvathA virAdhanA na kareM / jJAna, darzana aura cAritrase viruddha pravartana karanese AtmAkA jo saMsArameM paribhramaNa hotA hai, vaha paribhramaNa hI AtmAkI AzAtanAvirAdhanA hai| yaha laukikI, aura lokottarA ke bhedase prakArakI hai| laukikI evaM lokottarAye donoM bhI dravya aura bhAvake bhedase do do bhedavAlI haiN| sacitta, acitta aura mizra dravyako viSaya karanevAlI AzAtanA dravyase laukikI hai| avinayIke jisase vidyAdikakA lAbha nahIM hotA hai vaha bhAvase laukikI AzAtanA hai / zarIra aura upadhiko viSaya karanevAlI dravyase lokottarA AzAtanA hai, tathA jJAna, darzana aura cAritra, tapa aura vinayAdika guNoMko viSaya karanevAlI bhAvase lokottarA dharmano upadeza karanAra bhikSue saMyama pALavA uparAMta badhA prANIonA hita ane ahitanI paryAlocanA karI potAnA AtmAnI sarvathA virAdhanA na kare. jJAna, darzana ane cAritrathI virUddha pravartana karavAthI AtmAnuM je saMsAramAM paribhramaNa thAya che-e paribhramaNa ja AtmAnI azAtanA-virAdhanA che. A laukikI ane lekottaranA bhedathI be prakAre che. laukikI ane lakattara A bane paNa dravya ane bhAvanA bhedathI babbe bhedavALI che. sacitta, acitta ane mizra dravyano viSaya karavAvALI AzAtanA dravyathI laukikI che. avinayIne jethI vivAdikano lAbha nathI maLato te bhAvathI lokikI AzAtanA che. zarIra ane ane upadhino viSaya karavAvALI dravyathI lettara tathA jJAna, darzana ane cAritramAM avinaya Adi guNo viSaya karavAvALI bhAvathI lekettara AzAtanA zrI. sAyA sUtra : 3 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 - zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u.5 param anyaM, zuzrUSumAryamanAryamutthitamanutthitaM vA na AzAtayet , tathA-anyAn vA sAmAnyena prANAn mANinaH bhUtAn jIvAn sattvAn , sarvAnityarthaH; na AzAtayet , SaDjIvanikAyasvarUpA'palApena sAvadyopadezena ca na viraadhyet| idamuktaM bhavati-tathAbhUtamupadezaM na kuryAt yena kasyApi prANino virAdhanA samutpadyeta // 5 // AzAtanA hai| upadeza sunane ke liye abhilASI bane huekA nAma zuzrUSu, sarvaviratirUpa cAritrake pAlaka utthita aura gRhasthajana anutthita haiN| inameM se koI bhI ho, munikA kartavya hai ki vaha inakI AzAtanA (virAdhanA) na kreN| isI prakAra sAmAnyase prANiyoMkI, bhUtoMkI, jIvoMkI, aura sattvoMkI ve AzAtanA karaneke adhikArI nahIM haiN| aisA upadeza na deM ki jisase SaDjIvanikAyake svarUpakA ApalApa ho aura sAvadya vyApAroMmeM jIvoMkI pravRtti ho / kyoM ki isa prakArake upadezase jIvoMkI pravRtti anya jIvoMkI virAdhanAkI ora utsAhita hotI hai| kahanekA matalaba yaha hai ki aisA upadeza muniko kabhI nahIM denA cAhiye ki jisase kisI bhI jIvakI virAdhanA hove| dharmakA upadeza karanevAlA saMyamI sadA isa bAtakA pUrNa dhyAna rakhe ki, mere upadezase jahAM taka ho sake, saba jIvoMkA kalyANa ho / kumArgameM jAnevAle bhI prANI isase lAbha uThAveM aura ve sanmArgameM laga jAveM / zrotAoMke Upara usI upadeSTAkA prabhAva par3atA hai jo svayaM jJAna, che. upadeza sAMbhaLavA mATe utsuka banelAnuM nAma suzruSa, sarvaviratirUpa cArita tranA pAlaka usthita ane gRhasthajana anusthita che. AmAMthI koI paNa ho, muninuM kartavya che ke te keInI virAdhanA na kare. A ja rIte sAmAnya prANI nI, bhUtanI, jIvonI ane satvenI te virAdhanA karavAnA adhikArI nathI. e upadeza na Ape ke jethI SaTujIvanikAyanA svarUpano apalApa (saMtADavApaNuM) thAya ane sAvadya vyApAramAM jInI pravRtti vadhe. kemake A prakAranA upadezathI jIvonI pravRtti anya jIvonI virAdhanA tarapha utsAhita bane che. kahevAnI matalaba e che ke munie e upadeza na devuM joIe ke jethI koI paNa jIvanI virAdhanA thAya. dharmane upadeza karanAra saMyamI A vAtane sadA pUrNa rIte dhyAnamAM rAkhe ke mArA upadezathI bane tyAM sudhI jIvonuM kalyANa thAya. kumArgamAM javAvALA prANI paNa Ane lAbha meLave ane sanmArge cAlavA lAge, zrotAo upara AvA upadezakane prabhAva paDe che je svayaM jJAna darzana ane cAritrathI virUddha zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgasUtre evambhUto muniH sarvaprANinAM zaraNaM bhavatIti dRSTAntadvAreNa darzayati'se aNAsAyae' iti| mUlam se aNAsAyae aNAsAyamANe vajjhamANANaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM jahA se dIve asaMdINe evaM se bhavai saraNaM mahAmuNI // sU0 6 // chAyA-saH anAzAtakaH anAzAtayan vadhyamAnAnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM, yathA sa dvIpaH asandInaH, evaM sa bhavati zaraNaM mahAmuniH // muu06|| TIkA-yathAsaH prasiddhaH asandInaH jalopaplavarahitaH dvIpaH prANinAM zaraNam Azrayo bhavati, evaM saasau anAzAtakaH-avirAdhakaH anAzAtayan AzAtanAmakurvan mahAmuniH tIrthaGkaro gaNadharo vA tapaHsaMyamalabdhisampanno'nagAro vA vadhyadarzana, aura cAritrase viruddha pravartana nahIM karatA hai / isI liye usa upadeSTAke liye prabhukA yaha Adeza hai ki vaha apanI AzAtanA (virAdhanA) na kare / jo svayaM dharmase viruddha pravRttizAlI hotA hai, vaha dUsaroM ko sumArgapara nahIM lA sakatA hai|suu05|| aisA muni sarva prANiyoMkA zaraNabhUta hotA hai-isa bAtako dRSTAnta dvArA sUtrakAra dikhalAneke liye "se aNAsAyae" yaha sUtra kahate haiM asandIna dvIpa ki jisake cAroM ora pAnI hote hue bhI jo svayaM jalake upadravase rahita hotA hai-aisA pradezavizeSa jaise aneka prANiyoM kA AzrayabhUta hotA hai, isI taraha anAzAtaka -avirAdhaka mahAmuni-tIrthaGkara athavA gaNadhara deva yA tapa aura saMyamakI labdhivAle munijana bhI AzAtanA (virAdhanA) se rahita hokara pravRtti na karatA hoya. A mATe upadezakane prabhuno e Adeza che ke te pitAnI virAdhanA na kare. je svayaM dharmathI virUddha cAlanAra hoya che te bIjAne sumAga 752 vI zata nathI. (sU0 5) evA muni sarva prANIonA zaraNabhUta hoya che e. vAta duSTAntadvArA sUtra42 matAvA bhATe " se aNAsAyae " 2sUtra he che. asandIna beTa ke jenI cAre tarapha pANI hoya che chatAM te jaLanA upadravathI rahita rahe che. A pradeza aneka prANIne AzrayadAtA bane che. e ja rIte anAzAtaka-avirAdhaka mahAmunitIrthaMkara athavA gaNadharadeva temaja tapa ane saMyamanI labdhivALA munijana paNa, AzAtanA (virAdhanA)thI rahita thaIne zrI. sAyA sUtra : 3 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 lokasAra a. 6. u. 5 347 mAnAnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM sarveSAM tadrakSaNopAyapradarzanataH zaraNaM bhavati / vadhakAnAM ca tadadhyavasAyAnnivarttanena viziSTaguNasthAnAvasthApanAccharaNaM bhavati / tathAhi-agArAnagAradharmamAcakSANastathAvidho mahApuruSaH katicana pravrAjayati; katicana zrAvakavate pravarttayati, katicana samyaktvaM prApayan mokSamArgasya prathamasopAne samArohayati, katicana prakRtibhadrAn karoti, pragADhamithyAtvavatazcApi katicana navanItavanmRdulamAnasAn vidadhAtIti // sU0 6 // __uktamarthamupasaMharannAha-evaM se uhie' ityAdi / samasta prANI, bhUta, jIva aura sattvakI rakSAke upAya dikhAneke kAraNa samasta prANiyoMke, samasta bhUtoMke, samasta jIvoMke aura samasta sattvoM ke Azraya-zaraNa hote haiN| tathA-ve una prANI Adike vadha karanevAloMke bhI, unheM hiMsAke vyApArase nivRtta kara viziSTa guNasthAnameM pahuMcAneke kAraNa; zaraNa hote haiM / sabake zaraNa ve mahAmuni vadha karanevAle jIvoM meM se kitaneka jIvoMko upadeza de kara dIkSita kara dete haiM, kaiyoMko zrAvakoMke vratoMmeM sthApita kara dete haiM, kitanekoM ko samyaktva prApta karA kara mokSamArgakI prathama sIr3hI para car3hA dete haiM, aura kitaneka prANiyoMko prakRtise bhadra banA dete haiN| yahAM taka ki jinake gADha mithyAtvakA bhI udaya hai aise bhI kaI jIvoMke citta ko ve navanIta (makkhana) ke samAna komala banA dete haiM / suu06|| pUrvokta arthakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM--" evaM se uhie" ityaadi| samasta prANI, bhUta, jIva ane satvanI rakSAne upAya pradarzita karavAne lIdhe samasta prANIyAnA, samasta bhUtanA, samasta jIvonA, ane samasta sonA Azraya-zaraNa-dAtA hoya che. tathA-te prANa Adino vadha karanAra manuSyone hiMsAnA vyApArathI nivRtta karI, viziSTa guNasthAnamAM laI javAnA kAraNe, te mahAmuni te hiMsakenA paNu zaraNa thAya che. badhAnA zaraNa te mahAmuni vadha karanAra chamAMthI keTalAka ne upadeza ApI dIkSA grahaNa karAve che. keTalAyane zrAvakanA vratamAM daDha banAve che. keTalAyane samyakatva prApta karAvI mokSadharmanI prathama sIDI upara caDAvI de che. ane keTalAka prANIne prakRtithI pheravanAra bane che. tyAM sudhI ke jenAmAM gADha mithyAtvano pUrNa udaya hoya evA ghaNA jInA cittamAM pitAnI zuddha vANIne pravAha reDI tene mAkhaNa jevA kemaLa manavALA banAvI de che. (sU) 6) pUrvAta mrthn| 5.2 420i suutr|24 -"evaM se uThThie" tyAla. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 AcArAkSasUtre mUlam-evaM se uThie ThiyappAaNihe acale cale abahilesse parivvae // sU0 7 // ___ chAyA-evaM sa utthitaH sthitAtmA anIhaH acalaH calaH avahirlezyaH parivrajet // sU0 7 // ___TIkA-evam-uktarItyA sa utthitaH karmadhUnanArtha gRhItapravrajyaH sthitAtmAzrutacAritradharme sthitaH sthirIbhUta AtmA yasya saH-dharmArAdhanaparAyaNaH, anIhaHkapaTavarjitaH-anigUhitabalavIrya ityarthaH, yadvA-'asnihaH' iti cchAyA; rAgadveSarahitaH, acala:-mahAvAte pravahati sati merurivAnukUlapatikUlaparISahopasargasamupasthitau satyAmaprakampaH, vikRtAdhyavasAyarahita ityarthaH / cala: sthiravAsavarjitaH, ugrvihaariityrthH| ahilezyA-na varttate saMyamAdvahirlezyA manovRttiryasya saH tathoktaH, saMyamaikalakSyaH san parivrajet-viharet // mU0 7 // ___ isa pUrvokta rItise karmoM ko haTAne ke liye jisane AhatI dIkSA dhAraNa kI hai, tathA jisakI AtmA zrutacAritrarUpa dharma meM sthirIbhUta haidharmake ArAdhana karane meM jo parAyaNa hai, kapaTarahita hai-apane bala aura vIryako jisane chipAtA nahIM hai, athavA asniha-rAga aura dveSase rahita hai, jhaMjhAvAtake calane para bhI sumerukI jyoM jo anukUla pratikUla parISaha aura upasargoM ke Ane para bhI aDola banA rahatA hai-vikRtapariNAmoMse zUnya rahatA hai, jo ugravihArI hai-sthiravAsa nahIM karatA hai, saMyamake sivAya bAhirI padArthoM meM jisakI mAnasika vRtti calAyamAna nahIM hotI hai, aisAmuni saMyamarUpa apane eka lakSyameM sthira bana vihAra kre| suu07|| e pUrvokta rItathI karmone haTAvavA mATe jeNe AhatI dIkSA dhAraNa karI che tathA jeno AtmA zrata cAritrarUpa dharmamAM sthira che-dharmanuM ArAdhana kara. vAmAM je parAyaNa che, kapaTarahita che-potAnuM baLa ane vIryane jeNe chupAvela nathI. athavA je rAga ane dveSathI rahita che, game tevA jhaMjhAvAtanI sAme jema merU parvata aDaga ane acaLa rahe che, e rIte game tevA upasargo ane pariSaha AvavA chatAM acaLa rahe che-vikRta pariNAmethI zUnya rahe che, je ugra vihArI che-sthira vAsa karatA nathI, saMyama sivAya bahAranA padArthomAM jenI mAnasika vRtti calAyamAna thatI nathI, evA muni saMyamarUpa pitAnA eka lakSamAM sthira manI viDAra 42. (sU07) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5 349 uktarItyA cAritramArAdhayan jJAna prApya mukto bhavatIti darzayati'saMkhAya' ityAdi / mUlam-saMkhAya pesalaM dhamma diTimaM pariNivvuDe ||su08|| chAyA--saMkhyAya pezalaM dharma dRSTimAn parinivRtaH // sU0 8 // TIkA--dRSTimAn-samyagdarzanavAn pezalaM hiMsAdidoSarahitaM zuddhaM dharma= jinoktaM zrutacAritrAkhyaM saMkhyAya samyagjJAnena vijJAya parinirvRtaH samUlasakalakarmakSayAt prakaTitazuddhAtmasvarUpatayA nirAbAdhA'mandAnandasandohasampanno bhavati / ___ yastu mithyAdRSTiH pezalaM dharma na jAnAti sa parinivRto na bhavatIti darzayitumAha-' tamhA' ityAdi / / ukta rItise cAritrakI ArAdhanA karanevAlA muni jJAnakI prApti karake mukta hotA hai-isa bAtako sUtrakAra kahate haiM-" saMkhAya" ityaadi| samyak darzana-sampanna muni hiMsAdika doSoMse rahita zuddha aise jinendradvArA pratipAdita zrutacAritrarUpa dharmakA samyaka jJAnase parijJAna kara parinivRtta ho jAtA hai-arthAt AmUlacUla sakala karmoke vinAza honese prakaTita zuddha AtmasvarUpa hone ke kAraNa, nirAbAdha amanda AnaMda kI paraMparAse saMpanna ho jAtA hai-samyagdarzana saMpanna mahAmuni jinendradeva kathita dharmakI samyagjJAnapUrvaka ArAdhanA karanese samasta karmoMse rahita ho jAtA hai aura avyAbAdha sukhakA bhoktA bana jAtA hai| suu08|| __jo mithyAdRSTi haiM, ve mithyAtvake prabhAvase zuddha aise jinokta dharma ko nahIM jAnate haiM; isaliye ve muktike bhI pAtra nahIM hote haiM-isa bAta A rItathI cAritranI ArAdhanA karavAvALA muni jJAnanI prApti karI mukta bhane cha; 4. pAtane sUtra42 49 cha-" saMkhAya" tyAha samyakdarzanasaMpanna muni hiMsAdika dethI rahita zuddha evA jinendra dvArA pratipAdita kRtacAritrarUpa dharmane samyajJAnathI jANIne parinivRta thaI jAya che, arthAt pitAnA sakaLa karmone samULa vinAza thatAM pragaTelA zuddha AtmasvarUpanA kAraNe kaI prakAranI bAdhArahita amanda (pArAvAra) AnaMdasaMpanna thaI jAya che. samyagdarzanasaMpanna mahAmuni jInendradeve kahelA dharmanI samyajJAnapUrvaka ArAdhanA karavAthI saghaLA karmothI rahita banI jAya che ane avyAbAdha sukhanA bhoktA bane che. (sU08) je mithyASTi che te mithyAtvanA prabhAvathI zuddha evA jIta dharmane zrI. sAyA sUtra : 3 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 AcArAgasUtre mUlam-tamhA saMgaMti pAsaha, gaMthehiM gaDhiyA jarA visaNNA kAmakaMtA, tamhA lUhao No parivittasejjA // su0 9 // chAyA--tasmAt saGgamiti pazyata, granthaithitA narA viSaNNAH kAmakrAntAH, tasmAd rUkSAt no parivitraset // mU0 9 // TIkA-iti zabdo'tra hetvarthe; iti-yataH-mithyAdRSTiH saGgavAn bhUtvA na parinirvRto bhavati tasmAt saGga-mAtApitrAdisambandhaM tadvipAkaM vA pazyata-vivekabuddhayA paryAlocayata / saGgamAha-granthaiH sabAhyAbhyantaraparigrahaiH grathitAH avabaddhAH viSaNNA: granthasaGge nimagnAH kAmakrAntAH-kAmabhogAbhiniviSTacittA na parinirvRtA bhavanti; kintu zArIramAnasairnAnAvidhadurantaduHkhaiH paritaptA eva bhavanti, tasmAt kAraNAt muniH rUkSataH-rAgAdirahitatvAdasnigdhatayA rUkSa iva rUkSaH nissaGgaH ko dikhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM " tamhA" ityaadi| sUtrameM iti zabda hetvarthameM prayukta huA hai| jisa kAraNase vaha mithyAdRSTi bAhya padArthoM meM saMga-AsaktivAlA bana kara mukta nahIM hotA hai, isI kAraNase he ziSya ! tuma bhI mAtA pitA Adike saMbaMdhakA aura usake vipAkakA vivekabuddhise acchI tarahase vicAra karo / jo bAhya aura Abhyantara parigrahoMse baMdhe hue haiM, aura isIliye jo parigrahake sambandhameM magna hai, kAmabhogoMmeM jinakA citta sarva prakArase lavalIna hai, ve usa avasthAmeM mukta nahIM ho sakate haiM / sirpha aise jIva zArIrika aura mAnasika nAnA prakArake duranta duHkhoMse hI saMtapta hote rahate haiN| isa kAraNa munikA kartavya hai ki vaha rUkSa-saMyamase kabhI bhI udvigna jANatA nathI, AthI te muktine pAtra paNa nathI banatA. A vAta batAvavA sUtrA2 4 cha. " tamhA" tyAdi sUtramAM hRtti zabda hetu-arthamAM prayukta thayela che. je kAraNathI te mithyAdaSTi bAhya padArthomAM AsaktivALA banI mukata thaI zakatA nathI, A mATe te ziSyo! tame paNa mAtA pitA AdinA saMbaMdhane ane enA vipAkane vivekabuddhithI vicAra kare. je bAhya ane Antarika parigrahothI baMdhAyelA che ane ethI karI teo emAM ja khuMcelA che, kAmagomAM jemanuM citta sarva-prakArathI magna che teo e avasthAmAMthI mukta thaI zakatA nathI. AvA jIvo zArIrika ane mAnasika nAnA prakAranI vyAdhi-upAdhiomAM saMtapta rahe che A kAraNe muninuM kartavya ke te rUkSa-saMyamathI kadi paNa udvigna na bane. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u.5 saMyamaH, tasmAt no parivitraset-na vibhIyAt-saMyamamupAdAya parISahAdibhyastrAsaM na prApnuyAt-avicalamanasA saMyama paripAlayedityarthaH // mU0 9 // na ho| rUkSakA artha yahAM saMyama hai; kyoM ki yaha rAgAdika doSoMse rahita hotA hai, isa liye isameM snigdhatA nahIM A sakatI hai, ataH usake na honese yaha rUkSakI taraha rUkSa hai, rUkSa honese hI yaha kaSAyoMse saMzliSTa nahIM ho sakatA hai aise saMyamako grahaNa kara muni parISaha Adise bhayabhIta na ho-avicalita cittase saMyamakI pAlanA aura usakI sadA rakSA kre| mithyAdRSTi mukta nahIM hotA-isakA kAraNa sUtrakAra batalAte haiN| ve kahate haiM ki usakI mithyAtvake sambandhase bAhya padArthoM meM Asakti banI rahatI hai, jo saMyamakI vighAtaka hai| isakI buddhi kAmAkrAnta hotI hai, tathA bAhya aura Abhyantara parigrahoMmeM yaha sadA magna rahatA hai| isa liye aneka duranta zArIrika evaM mAnasika kaSToMkA sAmanA karatA huA bhI saMyamake darzana takase vaMcita rahatA hai, phira muktikI to bAta hI kyA karanI? isaliye munikA kartavya hai ki vaha saMyama grahaNa karane ke bAda parISaha aura upasargAdikoMke Ane para bhaya na kare aura avicalita mana bana saMyamakI pAlanA aura rakSA karatA rahe / / suu09|| rUkSane artha ahiM saMyama che, kema ke te rAgAdika dethI rahita hoya che. A kAraNe tenAmAM snigdhatA AvI zakatI nathI. A kAraNe te rUkSanI taraha rUkSa che. rUkSa hovAthI ja te kaSAyathI akaLAtA nathI. AvA saMyamane grahaNa karI muni pariSaha AdithI bhayabhIta na bane-avicalitacittathI saMyamanI pAlanA ane tenI sadA rakSA kare. mithyASTi mukta nathI thaI zakatA; enuM kAraNa sUtrakAra batAve che. te kahe che ke enAmAM mithyAtva hovA sababa tenI bAhya padArthomAM Asakita rahe che, je saMyamanI vighAtaka che. enI buddhi viSayathI vyApta hoya che, ane bAhI tathA Antarika parigrahomAM e sadA magna rahe che. AthI bhayaMkara evAM zArIrika ane mAnasika kaSTane sAmane karatAM chatAM paNa saMya manA darzanathI paNa vaMcita rahe che, pachI muktinI to vAta ja kyAM karavI. A mATe muninuM kartavya che ke saMyama dhAraNa karavA bAda pariSaha ane upasargodikonA AvavAthI bhayabhIta na bane ane avicalita mananA banI saMyamanI pAsanA ane. 2642ta2. (sU0 8) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 AcArAgasUtre kasya punaH saMyamAdaparitrAsaH saMbhavatIti jijJAsAyAmAha-'jassime' ityaadi| mUlam-jassime AraMbhA savvato savvattAe supariNAyA bhavaMti, jesime lUsiNo No parivittasaMti, se vaMtA kohaM ca mANaM ca mAyaM calohaMca / esa tuTTe viyAhie-ttibemi |suu010| chAyA-yasyeme ArambhAH sarvataH sarvatayA suparijJAtA bhavanti, yeSvime lUSiNo no parivitrasyanti, sa vAntvA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ca / eSa tuTTaH vyAkhyAtaH, iti bravImi // sU0 10 // TIkA-yeSu-ArambheSu ArambhapravRttiSu ime granthagrathitA viSaNNAH kAmakrAntAH janAH lUSiNaH lUSaNazIlA hiMsakA no parivitrasyanti-ajJAnena prabalamohodayena ca nodvijante / svasvaprANaparitrANakAraNAt svasvasthAnasthitAH pRthivyAdayastAn bhayasajJAvataH, tathA-bilanIDagRhAdikaM nirmAya svAtmagopanaparAH sthitAH kyA kAraNa hai ki jisase saMyamase munijanoMko trAsa nahIM hotA hai? isa prakArakI jijJAsA honepara sUtrakAra kahate haiM-"jassime" ityaadi| jo jIva aneka AraMbhoM aneka Arambhamaya pravRttiyoM meM bAhya aura Abhyantara parigrahoMse grathita, tathA usa parigrahake juTAnemeM magna aura kAmabhogoM meM mUchita bana kara aneka jIvoMkI hiMsA karanerUpa pravRttimeM saMkliSTacitta rahate haiM, ve ajJAna aura prabala mohake udayase usa prakAra kI pravRttiko karate hue bhaya nahIM karate haiM-hameM narakanigodAdikoMke duranta duHkha bhogane par3eMge isa prakArake bhayase ve kisI bhI taraha nahIM Darate haiM / ye duSTa jana apane 2 sthAnameM sthita bhayasaMjJAvAle pRthivIkA kayuM kAraNa che ke munijanane saMyamathI trAsa thato nathI ? A prakAranI zAsA thAthI sUtrA2 4 cha-"jassime" tyAdi je jIva aneka AraMbhe--aneka AraMbhamaya pravRttiomAM bAhya ane aMdaranA parigrahothI guMthAI tathA AvA parigrahane joDavAmAM magna ane kAmabhogomAM mUchita banI, aneka jIvonI hiMsA karavArUpa pravRttimAM vyAkuLa citta rahe che, te ajJAna ane prabaLa mohanA udayathI e prakAranI pravRttio karatAM bhaya nathI karatA-amane naraka nigodAdikanAM bhayaMkara duHkha bhogavavA paDaze A prakAranA bhayathI te koI paNa rIte DaratA nathI. AvA duSTa ane pitapitAnA sthAnamAM rahI bhayasaMjJAvALA pRthvIkAyika Adi ekendriya jIvone, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5 353 dvIndriyAdayaH pazupakSimanuSyAdipaJcendriyAzca ye svayameva paritrastAstiSThanti tAnapi hiMsituM pravRttAH janA naraka nigodAdi durantaduHkhebhyaH kathaM cidapi na vibhyati, pratyuta tAna anviSyAnviSyopamardya hRSyantIti bhAvaH / kintu yasya gRhItapravrajyasya muneH ime= pUrvoktA mAtApitrAdisaGgajanitA vA ArambhAH upabhogAdya dravyabhAvazastraH pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasopamardanarUpAH zastraparijJAdhyayanapratibodhitAH sAvadyavyApArAH sarvataH = dravya kSetrakAlabhAvataH sarvA - tmanA = trikaraNAtriyogaiH suparijJAtAH = jJaparijJayA bandhahetutvena vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parityaktA bhavanti / yika Adi ekendriya jIvoMko, bila, nIDa, ghara banA kara usImeM raha kara apanI AtmAkI rakSA karanemeM tatpara dvIndriyAdika tathA pazu, pakSI aura manuSya Adi paMcendriya jIvoM ko, ki jo svayaM hI Dare hue rahate; haiM DhU~Dha 2 kara mArate haiM aura Ananda manAte haiM / kiMtu - jisane bhAgavatI dIkSAkA aGgIkAra kiyA hai; aise muni ina pUrvokta kukRtyoM ko athavA mAtA pitA Adike saMgase udbhUta AraMbha aura upabhoga Adike liye dravya evaM bhAvazastroMse pRthivIkAyika, apkAyika tejakAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika aura trasa jIvoMke vinAza karanerUpa zastraparijJAke adhyayana meM samajhAye gaye sAvadyavyApArako, dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSAse, trikaraNa aura triyogoMdvArA, jJaparijJA se bandhake kAraNarUpa jAnakara pratyAkhyAna parijJAse parityAga karate haiM / loNu, rAphaDA, ghara manAvI emAM rahIne potAnA AtmAnI rakSA karavAmAM tara eindriya, pazu, pakSI ane manuSya Adi paMcendriya jIvone, ke je pote ja DaratA rahe che; gAtI geAtIne mAre che ane Ana manAve che. paNa jeoe bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karI che; evA munie A pUrvokta kukRtyonA, athavA mAtA pitA AdinA saMgathI udbhUta AraMbha ane upabhoga Adine mATe dravya ane bhAvazastrothI pRthvIkAyika, aSThAyika, tejakAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika, ane trasajIveAnA vinAza karavArUpa zastraparajJAnA adhyayanamAM samajAvavAmAM Avela sAvadya vyApAronA, dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAthI, trikaraNa ane triyogathI, saparijJAthI aMdhanA kAraNarUpa jANIne pratyAkhyAnaparijJAthI parityAga kare che. 45 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre sakrodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ca caturaH kaSAyAn vAntvA = udgIryatyaktvetyarthaH, mohanIyaM kSapayati-saMyamamArge viharati / eSaH - asau muniH tuTTaH= truTitaH - karmasantaterapasRtaH - chinnakarmabandhaH - akarmA vyAkhyAtaH = tIrthaGkaragaNadharAdibhirabhihitaH / etAdRzasya saMyamAt paritrAso na bhavatIti bodhyam / iti = evaM pUrvoktaM vakSyamANaM ca bravImi = kathayAmi // sU0 10 // 354 vaha catura muni krodha, mAna, mAyA aura lobha kaSAyoMkA parityAga kara, mohanIya karmake vinAza svarUpasaMyamamArga meM vihAra karatA hai| aisA muni hI tIrthaGkara aura gaNadharAdi devoMke dvArA karma saMtatise alaga- chinna - baMdhavAlA - akarmA kahA gayA hai| isa prakArake muniko saMyamase bhaya nahIM hotA hai / ' iti bravImi - aisA maiM kahatA hUM, Age aura bhI isake viSaya meM kahUMgA / bhAvArtha - kyA kAraNa hai ki jisase saMyamI munijanoMko saMyamase trAsa nahIM hotA hai ? isI praznakA uttara isa sUtra meM sUtrakArane diyA hai / ve kahate haiM ki jo jIva AraMbha aura AraMbhamaya pravRttiyoM meM lavalIna rahate haiM, parigraha meM jo magna ho rahe haiM, athavA usake juTAnemeM hI jo rAtadina eka karate rahate haiM, viSayoM meM bhogecchA se jinakA antaHkaraNa AkrAnta banA huA hai, aura isIliye jo dUsare jIvoMkI virAdhanA karanese nahIM Darate haiM - aura sthAvara takako bhI mArakara jo AnaMda mAnate hai; aise nirdayI jIvoM ko itanA taka bhI khyAla nahIM hotA hai ki hameM ina apane kukRtyoM kA phala narakanigodAdi gatiyoMmeM jAkara bhoganA paDegA / e catura muni krodha, mAna, mAtrA ane lobha kaSAyAnA parityAga karI mohanIya karmAMnA vinAzarUpa sayamamArgamAM vihAra kare che. evA muni ja tIrthaMkara ane gaNadhara Adi devedvArA ka saMtatithI alaga-chinnama'dhavALA akarmo ahevAyA che. bhAvA aAranA bhunio saMyamathI laya uratA nathI. "iti bravImi " --A rIte huM kahuM chuM, AgaLa paNa enA viSayamAM kahIza. bhAvA kayu kAraNa che ke jenAthI saMyamI munijanAne saMyamathI trAsa thatA nathI? A praznanA uttara A sUtramAM sUtrakAre Apela che. teo kahe che ke je jIva Ara ane Arabhamaya pravRttiomAM magna rahe che, parigrahamAM je magna hoya che, ane enAmAM ja je rAta-dina racceApacyA rahe che, viSayAmAM bhAgecchAthI jenuM antaHkaraNa AkrAnta baneluM che, ane A mATe je bIjA jIvAnI virAdhanA karavAthI DaratA nathI, trasa ane sthAvarane mArIne je AnaMda mAne che; evA nirdayI jIvAne eTalA paNa khyAla nathI thatA ke amAre A meM karelA kRtyonuM phaLa narasinegAdAdika gatiomAM jaIne bhAgavavuM paDaze, kemake ajJAna ane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 dhUtAkhyAna a. 6 u. 5 bravImItipadapratijJAtaM vakSyamANamarthamupadarzayati-'kAyassa' ityaadi| mUlam-kAyassa viyAghAe saMgAmasIse viyaahie| se hu pAraMgame munnii| avi hammamANe phalagAvayaTThI kAlovaNIe kaMkheja kAlaM jAva sarIrabheo tti bemi // sU0 11 // ___ chAyA--kAyasya vyAghAtaH saMgrAmazIrSa vyAkhyAtaH / sa hu pAraGgamo muniH / api hanyamAnaH phalakApakRSTI kAlopanItaH kAGkSatkAlaM yAvat zarIrabheda iti bravImi // sU0 11 // TIkA-kAyasya audArika-taijasa-kArmaNa-zarIrasya bhavagrAhikarmacatuSTayasya vA kyoM ki ajJAna aura prabala mohake udayase unheM AraMbha-samAraMbhAdi kAryoMse bhaya nahIM hotA hai, paraMtu jo yaha samajha cuke haiM ki ye Arambha-samArambha Adi kArya bhayaGkara narakanigodAdika anarthoke utpAdaka haiM, isaliye ve inakA trikaraNa aura triyogase dravyakSetrAdikI bhI apekSAse tyAgakara cuke haiM aise munijanoMko sadA ye bhayaprada hI jJAta hote rahate haiN| isIliye ina saba anarthoM ke tyAgarUpa saMyamase unheM atrAsa hotA hai, aura isIse kaSAya Adike tyAgakramase ve dhIre 2 akarmA banate haiM / yahI tIrthaGkarAdikoMkA abhimata hai // sU0 10 // "bravImi" isa padase sUcita vakSyamANa viSayako sUtrakAra "kAyassa" ityAdi sUtrase pradarzita karate haiM___ audArika, taijasa aura kArmaNa-ina tIna zarIroM athavA bhavopagrAhi prabaLa mohanA udayathI tene AraMbha-samAraMbhAdi kAryothI bhaya thatuM nathI. paraMtu je samajI cukelA che ke A AraMbha samAraMbha Adi kArya bhayaMkara naraka nigedAdika anarthonAM utpAdaka che, tethI je tene traNa karaNa ane traNa gathI dravya-kSetrAdinI paNa apekSAthI tyAga karI cukela che, evA munirAjene e sadA bhayaprada ja jaNAtAM rahe che. A mATe A badhA anarthonA tyAgarUpa saMyamathI tene trAsa thato nathI. ane ethI kaSAya Adine tyAgakramathI te dhIre dhIre akarmA bane che. e tIrthaMkara Adine abhiprAya che. (sU010) " bravImi" mA 54thI sUthita vakSyamA viSayane sUtrA2 " kAyassa" ItyAdi sUtrathI pradazita kare che. audArika, tijasa ane kArpaNa A traNa zarIre athavA bhopagrAhI cAra | zrI. sAyA sUtra : 3 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre vyAghAtA-AtyantikavinAzaH saMgrAmazIrSam aSTavidhakarma vairisaMgrAmazIrSam vyAkhyAtaH tIrthaGkaraiH kathitaH / yathA dravyasaMgrAmazirasi zatru parAjityeSTAn bhogAn vIraH prApnoti, evaM bhAvasaMgrAmazirasi karma vairivinAzanAd vIraH saMyamI anantakevalajJAnakevaladarzanaM prApnotIti bhAvaH / sa hu-sa eva muniH pAraMgamaH jJAnAdipaJcavidhAcArataraNisamArUDhaH saMsArasAgarapAragAmI bhavati / kiJca sa parISahopasagairhanyamAno'pi-upadruto'pi phalakAvakRSTI avakRSTamasyAstItyavakRSTI phalakavadavakRSTI phalakAvakRSTI, yathA phalakaM vAsyAdibhirubhayapArzvatastaSTaM ghaTTitaM sat tanu bhavati, araktadviSTaM vA bhavati, tathA sAdhurapi sabAhyAbhyantareNa tapasA niSTaptacAra aghAtiyA koMke Atyantika kSayako, tIrthaGkaroMne saMgrAmazIrSa, arthAt-aSTavidha karmoM ke sAtha saMgrAmakA agrabhAga kahA hai| jaise dravyasaMgrAmake agra bhAgameM zatruko jIta kara vIra puruSa apane icchita bhogoMko prApta karatA hai, isI taraha bhAvasaMgrAmake agra bhAgameM karmarUpI vairiyoMke vinAzase vIra saMyamI ananta kevalajJAna anaMta kevaladarzana ko prApta kara letA hai / aisA hI muni jJAnAcAra Adi pAMca prakArake AcArarUpI naukA para savAra hokara saMsArarUpI samudrakA pAragAmI hotA hai| parISaha aura upasargoM se upadruta hotA huA bhI yaha phalakakI taraha avakRSTI hotA hai| avakRSTa jisake hai vaha avakRSTI hai, phalakake tulya jo avakRSTI hai vaha phalakAvakRSTI hai| jaise phalaka-kASThakA pATiyA kulhADI vagairaha hathiyAroMse AjUbAjUmeM chole jAne para patalA ho jAtA hai, usI taraha sAdhu bhI bAhya aura Abhyantara tapa tapanese kRzazarIra-durbala aura rAgadveSa rahita ho jAtA hai / athavA-jaise vahI phalaka, vAsI (vasolA) aghAtiyA karmonA Atyantika kSayane tIrthaMkaree saMgrAmazIrSa, arthAtu-aSTavidha karmonI sAthe saMgrAmane agrabhAga kahela che. je rIte dravyasaMgrAmanA agra bhAgamAM zatrune jItI vIra purUSa pitAnA icchita bhegene prApta kare che, AvI rIte bhAvasaMgrAmanA agra bhAgamAM karmarUpI vairInA vinAzathI vIra saMyamI anaMta kevaLajJAna, anaMta kevaLa darzanane prApta karI le che. e ja rIte muni jJAnAcAra Adi pAMca prakAranA AcArarUpI naukA upara savAra thaI saMsArarUpI samudrane pAra utaranAra bane che. pariSaha ane upasargothI upadrata (yukta) thavA chatAM paNa te makakama rahe che. jevI rIte phalaka-lAkaDAnuM pATayuM kuvADAthI ke bIjA hathIyArothI chelatAM pAtaLuM thaI jAya che, e ja rIte sAdhu paNa bAhA ane aMdarathI tapa tapatAM tenuM zarIra dubaLuM teja rAgadveSarahita thaI jAya che. jema pATIyuM kuvADA vi cholavAthI pAtaLuM bane che zrI. sAyA sUtra : 3 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. u. 5 dehastamudurbalazarIrA rAgadveSarahitazceti / yadvA-yathA phalakamubhayato vAsyAdinA'vakRSyamANamavakRSTaM ca sat zayanopayogi phalakaM lekhanopayogi paTTikAkhyaM vA saMpadyate tathA munirbAhyAbhyantareNa tapasA vahirantazcAtmAnamavakarSati, tatrAnukUlapatikUlapariSahopasahiH zarIramantastu karma avakRSyamANaM sadAtmA'vakRSTo bhavati, vAsyAdizastreNa vakSyamANaH kazAvetrAdinA tADyamAno vA karmatroTanAnno nirvedaM prApnoti / 357 yadvA - ' phalakAvasthAyI ' iti chAyA / durvacanavAsyAdibhistakSyamANo'pi kulhADI vagairaha se chIle jAnepara aura ghise jAnepara patalA aura cikanA ho jAtA hai aura zayana karane ke kAmameM takhtarUpase aura likhane paDhane ke kAmameM paTTIrUpase AtA hai, usI prakAra muni bAhya aura Abhyantara tapoMdvArA bAhara aura bhItara se apane Apako kruza kara detA hai, anukUla, pratikUla parISaha aura upasargoM ke jItanese bAharameM usakA zarIra aura bhItara meM aafa baMdhana zithila ho jAte haiM, aisI avasthAmeM vaha AtmA una karmoM ke baMdhana se zithila - halkA ho jAtA hai / pahile karmoM ke baMdhanakA jitanA bhAra usa para thA usake zithila hone para AtmA bhI pahilekI apekSA usa bhArake zithila hote hI svayaM apane Apako binA bojhake anubhava karane lagatA hai| krama 2 se jaba vaha karmoMkA zithila huA baMdhana bilakula naSTa hone lagatA hai taba vaha AtmA karmoM ke TUTate samaya kulhADI Adi zastra se kATe jAne para yA kazA-koDA aura vetra Adise tADita hone para bhI vedakhinna nahIM banatA hai / athavA - "phalagAvayaTThI" kI saMskRta chAyA 'phalakAvasthAyI' bhI hotI ane ghasavAthI lIluM thAya che ane sUvA mATe pATanA rUpamAM ane lakhavA-paDhavAnA kAme paTTIrUpamAM pheravAya che, e ja rIte muni bAhya ane aMdaranA tapathI pAte peAtAnI jAtane dukhaLI banAvI de che.anukULa-pratikULa pariSaddha ane upasane jItavAthI bahAramAM enuM zarIra ane aMdaramAM karmonAM khaMdhana chuTI jatAM ene AtmA halko banI jAya che. prathama karmonAM dhananA jeTaleA bhAra tenA upara hatA te dUra thatAM ane bahAranAM baMdhana paNa haTI jatAM svayaM pote peAtAne kheAjArahita mAne che. krama kramathI karmonA eja halakA bane che, ane baMdhana tuTatAM tuTatAM sAva nirmULa bane che, tyAre AtmA khIlI uThe che. khedyanu nAminazAna sarakhu rahetuM nathI. athavA -- " phalagAvayaTThI "nI saMskRta chAyA phalakAvasthAyI pazu thAya che. yenA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 AcArAGgasUtre yaH kaSAyAbhAvena phalakavadacalo'vatiSThate taccholazca sa phalakAvasthAyI-vAsIcandanakalpaH, vAsyA takSyate candanena cA'nulipyate, ubhayatra samabhAva ityarthaH / yadvA-'phalakApadarthI' phalaM karmakSayarUpaM tadeva phalakaM tenA''padi saMsArabhramaNarUpAyAmarthaH prayojanaM phalakApadarthaH, sa vidyate yasyAsau phalakApadarthI-saMsArabhramaNarUpAyAmApadi krmkssyruupphlaabhilaassiityrthH| ___ tathA kAlopanItaH-kAla: maraNakAlaH upanItaH prajJAviSayIkRto yena sa hai| isakA artha isa prakAra hai ki durvacanarUpI kuThArase chedA gayA bhI vaha muni kaSAyarahita honese phalakakI taraha vinA kisI vikRtike sthiracitta rahatA hai| ise kyA vasolA kyA candana ? donoMmeM samatA rahatI hai| cAhe kulhADIse yaha kATa diyA jAve to ise usameM roSa nahIM, aura candanase lipta kara diyA jAve to usameM use harSa nahIM, arthAt-use donoM meM samabhAva rahatA hai| __ athavA-" phalakApadarthI " yaha bhI saMskRta chAyA "phalakAvayaTThI" jaba isa padakI mAnI jAvegI, taba isakA artha isa prakArase hogA ki karmakSayarUpa jo phala vahI huA phalaka, usase saMsAraparibhramaNarUpa ApattimeM jo muni prayojanavAlA hai vaha phalakApadarthI hai| munijana saMsAraparibhramaNarUpa ApattimeM karmakSayarUpa phalake abhilASI hote haiM / muniko jaba apanA maraNakAla jJAta ho jAve taba vaha 12 varSakI saMlekhanAse kramazaH zarIrako kRza karatA huA bhakta artha e prakArane che ke durvacanarUpI kuhADAthI chedavAmAM Avela paNa e munikaSAyarahita hovAthI pATIyAnI mAphaka keIpaNa prakAranI vikRti vinA sthiracitta rahe cha. mene vAsI (pAsaal) zu? mane yana zu? bhannemA samatA 29 cha. mo kuvADAthI tene kApavAmAM Ave te paNa tene gusse nathI, ane caMdanathI lepa karavAmAM Ave te tene harSa nathI. banemAM samabhAva rahe che. 24 --" phalakAparthI " 254 saskRta chAya! " phalagAvayaTThI" nyAre A padanI mAnavAmAM Avaze tyAre ene artha e prakAre thaze ke karmakSayarUpa je phaLa teja thayuM phalaka. tenAthI saMsAra-paribhramaNa-rUpa ApattimAM je muni projanavALA che te phalaka padathI che. munijana saMsAra paribhramaNarUpa ApattimAM karmakSayarUpa phaLanA abhilASI hoya che. munine jyAre pitAnA maraNakALano samaya jaNAI Ave tyAre te 12 varSanI saMkhanAthI krame krame zarIrane ghasAvatA ghasAvatA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5 359 tathoktaH-jJAtasvamaraNakAlaH sAdhuH, dvAdazavArSikyA saMlekhanayA kramazaH zarIraM saMlikhya bhaktapratyAkhyAneGgitamaraNapAdapopagamanAnyatamamaraNena yAvaccharIrabhedaH zarIrasya bhedaH svAtmanaH pArthakyaM yAvadbhavati tAvat kAlaM maraNakAlam kAkSet-icchet zarIravidhUnanaM kuryaadityrthH| evaM bhaktapratyAkhyAnAdibhiH kRtsnakarmakSayaM pratyAkhyAna, iGgitamaraNa aura pAdapopagamana; inameM se kisI eka maraNase apanI AtmAse jaba taka zarIrakI pRthaktA nahIM ho jAtI taba taka zarIrako kRza karatA rahe, samAdhimaraNase hI zarIrako chodde| bhAvArtha-audArika Adi zarIratrayakA, athavA bhavopagrAhi karmacatuSTayakA abhAva hote hI karmoM ke sAtha lage hue yuddhakA anta ho jAtA hai| isa avasthAmeM saMgrAmameM vijayazrI pAnevAle vIrakI taraha vaha AtmA bhI ananta jJAna aura anantadarzanakI vijayapatAkA phaharAtA huA paMca prakArake AcAroMkI pUrNatAse muktikA varaNa kara letA hai| parISaha aura upasarga mukti prAptikI taiyArI karanevAleke liye bAdhaka nahIM banate haiN| hAM, inase itanA avazya hotA hai ki vaha AtmA yadi inakA samabhAvase sAmanA karatA hai to mukti prAptike lAyaka bAhya aura Abhyantara tapoMko tapatA huA, bAhyameM kRzagAtra evaM bhItara zithila karmabaMdhavAlA bana jAtA hai| isa avasthAmeM AtmA karmoke bhArase halkA bana bhaktapratyAkhyAna, IMgitamaraNa ane pAdapapagamana AmAMthI keI eka maraNathI pitAnA AtmAthI jyAM sudhI zarIranI pRthakatA nathI thatI, tyAM sudhI zarIrane kRza karatA rahe, ane samAdhimaraNathI zarIrane choDe. bhAvArtha odArika Adi zarIratrayane athavA bhavApagrAhI cAra karmone abhAva thatAM ja karmonI sAthe lAgelA yuddhano aMta thaI jAya che. A avasthAmAM saMgrAmamAM vijayazrI meLavanAra vIranI mAphaka te AtmA paNa anantajJAna ane anaMtadarzananI vijayapatAkA laherAvatA pAMca prakAranA AcArenI pUrNatAthI muktine mAge pahoMce che. pariSaha ane upasarga mukita prAptinI taiyArI karavAvALA mATe bAdhaka banatA nathI. hA, ethI eTaluM avazya thAya che ke te AtmA kadAca teno samabhAvathI sAmano kare te mukti prAptine lAyaka bAhA ane aMdaranA tapone tapatAM tapatAM bahAramAM kuzazarIra ane aMdarathI zithila-karmabaMdhavALA banI jAya che. A avasthAmAM AtmA karmonA bhArathI halake banI pite pitAne halake anubhava karavA lAge che. jevI rIte lAkaDAnuM pATIyuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 vidhAya mahApuruSaH zivamacalamarujamanantamakSayamavyAbAdhamapunarAvRttisiddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprApnotIti bhAvaH // sU0 11 // adhyayanaviSayopasaMhAraH svajana - karma - zarIra - vidhUnanaM, tritayagaurava - dhUnanamAtmanaH / iha parISahadhUnanamantato, - AcArAGgasUtre nijagade gaNanAthasudharmaNA // 1 // // itizrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha- prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka - pravizuddhagadyapadyanaikagrantha nirmApaka- vAdimAnamardaka-zAhUchatrapati - kolhApurarAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUSitakolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkarapUjya zrIghAsIlAla - prativiracitAyAm AcArAGgasUtrasyA''cAracintAmaNiTIkAyAM dhUtAkhyaM SaSThamadhyayanaM sampUrNam // 6 // 8-10 apane Apako halkA anubhava karane lagatA hai / jisa prakAra kASThakA pATiyA AjUbAjUse vyarthake avayava chila jAne para zayanAdika kAryoMmeM upayogI bana jAtA hai usI prakAra tapazcaryA Adise AtmAke UparakA karmarUpI vyarthakA kacarA jaba nikala jAtA hai to yaha bhI muktikI prApti meM upayogI bana jAtA hai / muniko jaba apanA maraNakAla mAlUma ho jAve to usakA kartavya hai ki vaha 12 varSakI saMlekhanAse zarIrako kRza kara bhaktapratyAkhyAna Adi kisI bhI prakArase apane zarIrakA parityAga kare || sU011 // AjubAjuthI chelAi javAthI zayanAdikAryamAM upayogI banI jAya che e prakAre tapazcaryA AdithI AtmAnA uparanA karmarUpI nakAmo kacaro jyAre nikaLI jAya che tyAre e paNa muktinI prAptimAM upayogI banI jAya che. zrI AcArAMga sUtra : 3 munine jyAre peAtAno maraNakALa mAluma thaI jAya tyAre tenuM kanya che ke te 12 varSanI salekhanAthI zarIrane kRza karI bhakta pratyAkhyAna Adi koI paNa prakArathI peAtAnA zarIranA tyAga kare. (s011) Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 dhUtAkhyAna a. 6. u. 5 adhyayanAntargataviSayoMkA upasaMhAra svajana-saMga zarIra-mamatva ke tritaya gaurava ke aru karma ke / kathana hai isameM parihAra kA vidhi parISahake jayakI kahI / / yaha AcArAGgasUtrake dhUtanAmaka chaTTA adhyayanakI AcAracintAmaNi- TIkAkA hindI bhASAnuvAda sampUrNa // 6 // 361 adhyayanAntagata viSayAnA upasaMhArasvnn-aNg zarIra-bhabhatvanA, tritaya-gauravanA saDu urbhanA, vaLi parISahanA parihArane, ahiM kahyo. bhagavaMta gaNAdhipe A AcArAMgasUtranA dhUta nAmanA chaThThA adhyayananI AcAracitAmaNi-TIkAnA gujarAtI anuvAda sapUrNa 565 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THIS IS BLANK PAGE IN BOOK zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / atha vimokSAkhyasya aSTamAdhyayanasya prathama uddezaH / atha dhUtAkhyaSaSThAdhyayanAnantaraM kramaprAptamahAparijJAkhyasaptamAdhyayanasyAvasaraH, kintu tasya vicchedAtsampati tannopalabhyate, yato'tra yAvaccharIrabhedastAvat saMyama paripAlayan bhaktapratyAkhyAnapUrvakaM paNDitamaraNena muniH kAlamabhikAGkSaditi dhUtAdhyayane 'kaMkhijja kAlaM jAva zarIrabheo' ityantimasUtreNa proktam / tadanu mahAparijJAnAmakaM saptamamadhyayanam / zAstrasya sakalaheyopAdeyaviSayapratipAdakatvena tadadhyayanaM heynaanaavidhcmtkaarjnkvissypripuuritmaasiit| etadadhyayanamadhItya samA ||vimokssnaamk AThavAM adhyayanakA pahalA uddeza // dhUta nAmaka chaThe adhyayanake bAda kramaprApta mahAparijJA-nAmaka sAtaveM adhyayanakA avasara thA, kintu viccheda ho jAnese vaha isa samaya upalabdha nahIM hai / jaba taka zarIrakA bheda (vinAza ) hai, taba taka saMyamakI pAlanA karatA huA muni kAla-samAdhimaraNarUpa kAlakI cAhanA karatA rahe, yaha bAta dhUta adhyayana meM "kaMkhijja kAlaM jAva sarIrabheo" isa antima sUtrase kahI gaI hai, usIke pIche mahAparijJAnAmaka sAtavAM adhyayana hai| yaha adhyayana aneka prakArake cAmatkArika viSayoMse, jo heyakoTimeM mAne gaye haiN| paripUrita thaa| zAstroMmeM pratyeka viSayakA, cAhe vaha heya ho yA upAdeya ho; varNana hotA hai| isa adhyayanako par3ha kara aura suna kara vimekSa nAmanA AThamAM adhyayanane pahelo uddeza. dhUta nAmanA chaThThA adhyayana pachI mahApariNA nAmanA sAtamA adhyayanane avasara hatuM paNa tene viccheda thaI javAthI te A samaye prApta thaI zake tema nathI. jyAM sudhI zarIrane bheda (vinAza) che, tyAM sudhI saMyamanI pAlana karatAM muni kAla-samAdhimaraNarUpa kALanI cAhanA karatA rahe. A vAta dhUta adhyayanamAM " kaMkhijja kAlaM jAva sarIrabheo" 20 matibha sUtrathI 43vAmAM Ave che, me pachI mahAparijJA nAmanuM sAtamuM adhyayana che. A adhyayana, aneka prakAranA camatkArika viSayothI-je heya keTImAM mAnavAmAM Avela che tenAthI-paripUrNa hatuM. zAstromAM pratyeka viSayanuM, cAhe te heya hoya athavA upAdeya hoya; varNana hoya che. A adhyayanane vAMcIne ane sAMbhaLIne mahA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 AcArAGgasUtre karNya ca mahApuruSAstaduktavidyAM jJaparijJayA karmabandhakAriNIM jJAlA pratyAkhyAnaparijJayA tAM parihRtya ca karmadhUnanapUrvakaM svAtmakalyANamakArSuH / tatra jala-sthalA''kAza-pAtAlAdiviharaNarUpAH parakAyama vezAdikAH siMhavyAghrAdizarIradhAraNapUrvakasvasvarUpaparAvartanAdisvabhAvAzvAvartinyo vidyA Asan / zrUyate ca guruparamparayA - svaziSyamadhyApayan kazcidAcArya ekadA vicArabhUmiM gatavAn, tadanu sa ziSyo bAlyacApalyena mahAparijJA''dhyayane'bhihitAyAH siMhatanudhAraNavidyAyA upayogaM kurvan tatprabhAveNa sa siMharUpo jAtaH, parantu tatparAvartanavidhAnamahApuruSoM ne isa adhyayanameM varNita vidyAoM ko jJaparijJAse karmoM ke baMdha karAnevAlI jAna kara pratyAkhyAnaparijJA se unakA parihAra kara karmadhUnanapUrvaka apanI AtmAkA kalyANa kiyA hai / isa adhyayanake aMdara jalameM, sthalameM, AkAzameM, pAtAlameM vihAra karAnevAlI vidyAoM kA, parazarIra meM praveza karAnevAlI vidyAoMkA aura siMha vyAghra AdikA zarIra dhAraNapUrvaka apane nijarUpakA parivartana karAnevAlI vidyAoMkA varNana thA / guruparaMparA se aisA sunA jAtA hai ki koI eka AcArya mahArAja yaha adhyayana eka samaya apane ziSyako paDhA rahe the| zaucakriyA kI bAdhA hone para jaba ye bAhara zaucanivRttike liye gaye to ziSyane bAla-sulabha caMcalatA se isa mahAparijJA ke adhyayanameM kathita siMhazarIrako dharAnevAlI vidyAkA upayoga kiyA aura vaha usake prbhaapurUSoe e adhyayanamAM varNa velI vidyAne jJapariNAthI karmonA baMdha karavAvALI jANIne pratyAkhyAnaparijJAthI enA parihAra karI kama dhUnanapUrvaka potAnA AtmAnu kalyANu karyuM che. A adhyayanamAM jaLamAM, sthUlamAM, AkAzamAM, pAtALamAM vihAra karAvavAvALI vidyAettu, parazarIramAM praveza karAvavAvALI vidyAonuM ane siMha, vAgha AdinA zarIra dhAraNa karIne potAnA nirUpanA parivartana karAvavAvALI vidyA AnuM varNana hatuM. gurUparamparAthI evuM sAMbhaLyuM che ke kai eka AcAya mahArAja e adhyayana potAnA ziSyane eka samaya zIkhavI rahyA hatA. A vakhate zaucakriyAnI khAdhA thatAM jyAre te zaucanivRtti mATe mAhera gayA pAchaLathI ziSye mALasulabha caMcaLatAthI e mahAparijJA adhyayanamAM kahela siMha zarIrane dhAraNa karAvavAvALI vidyAnA upayAga karyAM, ane te siMhanA svarUpamAM pheravAI gayo. siMhasvarUpanuM parivartana karAvavAvALI vidyAnA adhyayanathI apa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 1 365 dhyayanena tadrUpa eva sthitaH kiMkartavyavimUDho vicArabhUmerAgatenA''cAryeNa vilo - kitaH, paramakaruNayA punaH svasvarUpaM prApitaH svacetasi cintitaM ca- paJcamArake'syA'dhyayanena lAbhastu dUrApeta eva pratyuta mahAnanartho bhAvIti / tata Arabhyaiya tasyAdhyApanakriyA luptaprAyA'bhUt / te naiva hetunA pustakArUDhasamaye'pyAcAryavarSairetadadhyayanaM na saGgagRhItam / tasmAdidaM vicchedamApeti yuktamutpazyAmaH / resi vimokSAdhyayanaM prArabhyate / tatra vimokSaH - vi= vizeSeNa sarvathA mokSaH= dUrIbhavanaM karmabhyaH karmabandhakAraNebhyazca pRthag bhUtvA paNDitamaraNena zarIraparityAga vase siMhake svarUpameM A gyaa| vaha siMhasvarUpake parAvartana karAnevAlI vidyA ke adhyayanase aparicita thA, isaliye usase chUTa kara apane asalI rUpameM nahIM A sakA / zaucase nivRtta hokara jaba AcArya mahArAja Aye taba unhoMne ise siMharUpameM dekhA, dekhakara usake Upara unheM dayA AI aura use siMhake rUpase munirUpameM parivartita kara diyA / bAdameM AcAryane vicAra kiyA ki paMcamakAlameM isa adhyayanake paThanase lAbhakI to koI AzA hI nahIM hai; ulTA mahAn anartha hI hogA / ataH usa samayase lagAkara hI isa adhyayanako lupta kara diyaa| isI kAraNase zAstroMkI racanAke samayameM bhI AcAryAMne isa adhyayanakA saMgraha nahIM kiyA, isIliye isakA viccheda huaa| aba vimokSAdhyayana nAmakA AThavAM adhyayana prArambha hotA hai / isameM 'vimokSa' zabdakA artha isa prakAra hai -vi-sarvathA mokSa-dUra honA ricita hovAthI e ziSya potAnA asala svarUpane prApta karI zakela nahi. zaucathI nivRtta thaI jyAre AcArya mahArAja AvyA tyAre temaNe ziSyane siMhanA rUpamAM joyA, ane dayA AvatAM siMhanA rUpathI munirUpamAM parivartana karAvyuM. A pachI AcArya vicAra karyo ke pAMcamA kALamAM A adhyayananA paThanathI lAbhanI to koI AzA nathI, paNa ethI viparIta mahAanatha nIja saMbhAvanA che. AthI te samaye temaNe e adhyayanane lupta karI dIdhA. A kAraNathI zAstronI racanAnA samayamAM paNa AcAryoe e adhyayanano saoNMgraha karela nathI, A kAraNe enA viccheda thayela che. have vimeAkSAdhyayana nAmanA AThamA adhyayananA prAraMbha thAya che. AmAM ' vibhokSa' zahanA artha prakAre che -vi-sarvathA, bhokssdUra thavuM arthAt kama ane enA kAraNAthI pRthak thaI A adhanA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ityrthH| tatpratipAdakamidamadhyayanamapi vimokSazabdena vyvhiyte| asya dhRtAdhyayanena sahAyaM paramparAsambandhaH-tatra svakarmazarIropakaraNaRddhirasasAtAkhyagauravatrikopasargasammAnAnAM vidhUnanena muneH saGgarAhityaM pratipAditam , tadbhUnanaM tadaiva saphalaM syAd yadyantakAle samyag niryANaM jAyeteti tadarthamasyAdhyayanasyArambhaH / athavA-SaSThe zabdAdiviSayasaGgavarjitena muninA'nekaparIpahopasargAH sahanIyA ityabhihitam / evamatra mAraNAntikopasargasaMsarge'pyanudvignena saMyaminA samyag niryANaM kAryamiti kathanAyedamArabhyate / -arthAt karma aura inake bandhake kAraNoMse pRthakU hokara paNDitamaraNase zarIrakA parityAga karanA vahI vimokSa hai| isa vimokSakA pratipAdana karanevAlA yaha adhyayana bhI 'vimokSa' zabdase vyavahRta huA hai| isa adhyayanakA dhUta nAmaka chaThe adhyayanake sAtha paraMparArUpase saMbaMdha hai| chaThe adhyayanameM muniko apanedvArA kRta karma, zarIra, upakaraNa,Rddhi-rasa-sAtA-nAmaka tIna gaurava,upasarga evaM mAna aura apamAna ina sabake vidhUnanase saGgarahita honA cAhiye-isa prakArase pratipAdana kiyA hai| ina sabakA vidhUnana munikA tabhI saphala ho sakatA hai, ki jaba usakA antasamayameM niryANa samyak -zAstrokta vidhike anusAra ho, isI viSayako prakaTa karaneke liye isa adhyayanakA AraMbha huA hai| athavA-zabdAdika viSayoMmeM saMgase rahita muniko aneka parISaha aura upasarga sahana karanA cAhiye-yaha bAta bhI chaThe adhyayanameM kahI gaI hai| so maraNake samayameM upasargoM ke Ane para bhI saMyamI-muniko udvignpaNDitamaraNathI zarIrane parityAga kara e ja vimokSa che. A vimekSanuM pratipAdana karavAvALuM A adhyayana paNa vimokSa zabdathI vyavahuta thayela che. A adhyayanane dhUta nAmanA chaThThA adhyayananI sAthe paramparArUpathI saMbaMdha che. chaThThA adhyayanamAM munie pitAnA dvArA kRta karma, zarIra, upakaraNa, Rddhi-rasasAtA nAmanA traNa gaurava, upasarga ane mAna ane apamAna A saghaLAnA vidhUnanathI saMgarahita hovA joIe, A prakAre pratipAdana karela che. A badhAnuM vidhUnana muninuM tyAre saphaLa bane che ke jyAre enA aMta samayamAM nirmANa samyapha-zAstroktavidhi anusAra hoya, A viSayane pragaTa karavA mATe A adhyayanane AraMbha thAya che. athavA-zabdAdika viSayenA saMgathI rahita munie aneka pariSaha ane upasargo sahana karavA joIe. A vAta paNa chaThThA adhyayanamAM kahevAyela che, mATe maraNanA samayamAM upasargo AvavAthI paNa saMyamI munie udvignacitta zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 atroddezArthAdhikAraH / asmikaSToddezAH santi / tatra prathame-triSaSTayadhikatrizatapa paNDikAnAmAhAropadhizayyAdisaMsargoM varjanIyaH, kiM punstnmtsviikaarH| tapaHsaMyama virAdhakAnAmavasannapArzvasthAdInAM saMsargatyAgazca kartavya iti / (1) dvitIye-cAkalpyAhArAdi prayacchatastaniSedharuSTagRhasthasya zAstroktadoSaprakathanapurassaraM tadAhArAdiparityAga iti / (2) / citta nahIM honA cAhiye aura samyak-rItise nirmANa karanA cAhiye isa bAta ko samajhAne ke liye isa adhyayanakA prAraMbha kiyA gayA hai| yahAM uddezake arthakA adhikAra hai| isameM ATha uddeza haiM-1 prathama uddezameM yaha batalAyA gayA hai ki munijanako 363 pAkhaNDimatavAloMkA AhAra, u padhi aura zayyA Adike saMsargakA parityAga kara denA caahiye| jaba unakI ye saba cIjeM parivarjanIya haiM to phira unake matakI svIkRti to gharjanIya hai hI, isameM kyA kahanA! isI prakAra yaha bhI batalAyA gayA hai ki jo tapa aura saMyamake virAdhaka haiM aise avasanna-pAsasthAdikoMkA saMsarga bhI tyAgane yogya hai| 2 dvitIya uddezameM-munikalpake viruddha-akalpanIya AhArAdika pradAna karanevAlA gRhastha, "yaha AhAra munijanake ayogya-akalpya hai" isa prakAra munijana dvArA niSedha karanepara yadi ruSTa hotA hai to, munikA kartavya hai ki vaha usa AhArake grahaNa karane meM zAstrokta doSoMkA pratipAdana kare aura usa AhArakA parityAga kare / yaha prakaTa kiyA gayA hai / banavuM na joIe, ane samya-rItithI nirmANa karavuM joIe. A vAtane samajAvavA mATe A adhyayanane prAraMbha karela che. ahiM uddezanA arthane adhikAra che. emAM ATha udeza che. 1 prathama udezamAM ema batAvela che ke munijane 363 pAkhaMDImatavALAonA AhAra, upAdhi ane zaiyA AdinA saMsargane parityAga karavuM joIe, jyAre tenI e saghaLI cIjo parivajanIya che. te pachI tenA matanI svIkRti te vajanIya che ja, emAM kahevAnuM zuM hoya. A rIte e paNa batAvAyuM che ke je tapa ane saMyamane virAdhaka che evA avasanna-pAsatkAdikano saMsarga paNa tyAga karavA yogya che. 2 bIjA uddezamAM-munikalpanA virUddha akalpanIya AhArAdika pradAna karavAvALA gRhastha, "A AhAra munijanane mATe ayogya che-akathya che? A prakAre munijanadvArA niSedha karavAthI je rIsAya te, muninuM kartavya che ke te tevA AhArane grahaNa karavAmAM zAstrokata denuM pratipAdana kare ane e AhArane zrI. sAyA sUtra : 3 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre tRtIye - zItAdinA prakampitaM muniM kAmavikAriNaM zaGkamAnAya gRhapataye 'zItAdikaM mama gAtrakampanakAraNaM na kAmavikAraH ' iti pratipAdya tacchaGkApanodanamiti / (3) 368 caturthe-- cAparihArya stryAdyupasargopanipAte saMyamarakSArthaM baihAnasa - gArddhapRSThaprakAdvayarUpamaraNaM zreya iti / (4) paJcame - glAnAdyavasthAyAM pUrvAdRtapratijJAyAH pAlanAzaktau munerbhaktaparijJayA maraNaM sAdhaya iti / (5) 3 tRtIya uddezameM - zIta Adise kaMpate hue muniko dekha kara gRhastha yadi yaha zaGkAzIla bana jAya ki "isa munike kAmavikAra ho gayA hai isIliye yaha kaiMpa rahA hai " to munijanakA yaha dharma hai ki usa zaMkAkA nivAraNa kare aura kahe ki merA zarIra zItAdika nimitase ka~pa rahA hai, kAmavikAra se nahIM! yaha pratipAdita kiyA gayA hai| 4 caturtha uddezameM - strI vagairaha dvArA kRta upasargake aparihArya ho jAne para sAdhukA kartavya hai ki vaha apane saMyamakI rakSAke liye vaihAnasa aura gAIpRSTha nAmaka maraNase apane prANoMko chor3a deve-yaha spaSTa kiyA gayA hai / 5 paMcama uddezameM - glAna Adi avasthAmeM pUrvagRhIta pratijJA kI pAlamAmeM sAdhukI azakti hone para usa munike liye bhaktaparijJAse maraNa prApta karanA zreyaskara hai yaha bAta batalAI gaI hai| parityAga kare. e pragaTa karavAmAM Avela che. 3 trIjA uddezamAM--ThaMDI AdithI dhrUjatA munine joI gRhastha kadAca evI zaMkA kare ke " mA munine kAmavikAra thayela ethI e kapI rahela che" te munijananA e dhama che ke te gRhasthanI evI kahe ke mArUM zarIra ThaMDI AdithI kapI rahela che, pratipAdita karavAmAM Avela che. zaMkAnu nivAraNa kare ane kAmavikArathI nahi. AvuM 4 cAthA uddezamAM--zrI vagere dvArA karAyelA upasa anivAya hAya tA sAdhunuM kartavya che ke te peAtAnA saMyamanI rakSA mATe vaihAnasa ane gArlse pRSTha nAmanA maraNuthI pAtAnA prANone cheDI de. A spaSTa karela che. 5 pAMcamA uddezamAM--jJAnAdi avasthAmAM pUrve lIdhela pratijJAnA pAlanamAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 SaSThe-caikatvabhAvanayA suneriGgitamaraNaM prazastamiti / (6) saptame--muninaikamAsAdikA bhikSumatimA pAlanIyA, zarIrasya saMyamapAlanAzaktAvasthAyAM krameNa SaSThASTamAditapasA''hArAdisaMkSepaM kRtvA pAdapopagamanaM vidheyamiti / (7) aSTame ca--ciraparipAlitacAritrasya yathAzAstravihAriNaH sUtrArthatadubhayagrahaNAdAnA''sevanAnantaraM balahAnyA saMsIdatsaMyamakriyasya saMvarddhitaziSyasampada 6 chaThe uddezameM-ekatva-bhAvanAse yukta hokara munikA iMgitamaraNa prazasta hai / yaha prakaTa kiyA gayA hai| 7 sAtaveM uddezameM-eka mAsa Adi pramANavAlI bhikSupratimA muniko pAlanI cAhiye, tathA jaba zarIra saMyama pAlana karanekI zaktirahita avasthAmeM A jAve to krama 2 se SaSTha aura aSTama Adi tapase AhArakA saMkSepa kara use pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kara lenA cAhiyeyaha varNana kiyA gayA hai| 8 AThaveM uddezameM-cirakAlase jisane cAritrakI ArAdhanA kI hai aura zAstrokta vidhike anusAra hI jisane vihAra kiyA hai-aise muni kI sUtra, artha aura sUtrArtha ina tInoMke grahaNa, dAna aura Asevanake bAda balakI hAnise saMyamarUpa kriyAkI pAlanAmeM zithilatA A rahI ho sAdhunI azakti thavAthI e munine mATe bhakata parijJAthI maraNa prApta karavuM zreyaskara che. A vAta batAvela che. 6 chaThThA uddezamAM ekatvabhAvanAthI yukata banI muninuM IMgita maraNa prazasta che. A pragaTa karAyela che. 7 sAtamA uddezamAM-ekamAsa - Adi pramANuvALI bhikSupratimA munie pALavI joIe. tathA jyAre zarIra, saMyama pALavAnI zakitathI rahita avasthAmAM AvI jAya te dhIre dhIre cheTha ane aThama Adi tapathI AhArane baMdha karI teNe pAdapapagamana saMthAre dhAraNa karI levuM joIe, A varNana karela che. 8 AThamA udezamAM-lAMbA kALathI jeNe cAritranI ArAdhanA karI che ane zAstrokatavidhi anusAra ja jeNe vihAra karela che evA munine sUtraartha ane sUtrArtha e traNenuM grahaNa, dAna ane AsevananA pachI baLanI hAnithI saMyamarU5 kriyAne pALavAmAM zithilatA AvI rahela hoya te zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 370 AcArAgasUtre utsargato dvAdazavarSasaMlekhanAkrameNa saMlikhitazarIrasya bhaktapatyAkhyAneGgitapAdapopagamanamaraNeSu kiMcidekamAzritya janma saphalIkartavyamiti pratipAditam / (8) sAmprataM prathamasUtreNa paramatanirAkaraNArthamevopakramate ' se bemi' ityAdi / mUlam-se bemi samaNunnasa vA asamaNunnassa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA no pAejA no nimaMtijA no kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe tibemi // sU01 // ___chAyA-so'haM bravImi samanojJAya vA'samanojJAya vA'zanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA vastraM vA patadgrahaM vA kambalaM vA pAdapoJchanaM vA no pradadyAt no nimantrayed no kuryAd vaiyAvRttyaM paramAdriyamANa iti bravImi // sU0 1 // TIkA--' so'ham ' ityAdi--yo bhagavanmukhAdvinirgatayathAzrutagrAhI parijJAtaheyopAdeyaH so'haM tvAM bravImi vakSyamANavacanaM vacmi, tadevAha-'samanojJAyeto saMvarddhita-ziSyarUpa-saMpattivAle usa muniko utsargase 12 varSa kI saMlekhanA dhAraNa kara lenI cAhiye / isa kramase zarIrake kRza hone para use bhaktapratyAkhyAna, iMgita aura pAdapopagama ina maraNoMse kisI eka maraNako dhAraNa kara janma saphala karanA cAhiye-yaha viSaya samajhAyA gayA hai|| isa samaya prathama sUtrase sUtrakAra paramatake nirAkaraNa karanekA upakrama (prAraMbha) karate haiM-' se bemi' ityAdi zrI sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmIse kahate haiM-he ziSya ! jisane bhagavAnake mukhase nirgata zrutake anusAra hI tattva grahaNa kiyA hai aura ziSyarUpa saMpattithI vRddhi pAmela e munie utsargathI 12 varSanI saMkhanA dhAraNa karI levI joIe. A kamathI zarIranA kRza thavAthI teNe bhakatapratyAkhyAna, IMgita ane pAdapapagama A maraNemAMthI koI eka maraNane dhAraNa karI janma saphaLa karavuM joIe. A viSaya samajAvela che. A samaya prathama sUtrathI sUtrakAra paramatanuM nirAkaraNa karavAne prAraMbha are cha-" se bemi" tyAdi. zrI sudharmAsvAmI zrI jakhkhasvAmIne kahe che-he ziSya ! jene bhagavAnanA mukhathI nirgata kRtanA anusAra ja tatva grahaNa karela che ane enAthI je heya ane upAdeyanA jJAnathI yukata che e huM tamane A prakArathI kahuM chuM ke tame zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 phara tyAdi / param utkRSTam AdriyamANaH satkurvANaH san samanojJAya dRSTiliGgAbhyAM cAruveSAya svamatAvasannapArzvasthaprabhRtaye, vA-zabdaH pakSAntaradyotakaH; asamanojJAya =paratIthikAya zAkyaprabhRtaye vA yad azanam-odanAdikam pAnaM drAkSAdidhAvanajalaM vA, khAdya-nArikelAdikaM vA, svAdyaM lavaGgAdikaM vA, vastraM vA, patadgraha-pAtraM vA, kambalaM vA, pAdaproJchanaM rajoharaNAdikaM vA no pradadyAtmAsukamapi tasmai na dadeta, nApi ca vitaraNAya nimantrayet , vaiyAvRttyaM zuzrUSAdikamapi na kuryAno vidadhyAt / iti-evam ahaM tvAM bravImi yathA bhagavatsakAzAcchrutaM tathA kthyaami|| aparamapyahaM bravImItyAha-'dhuvaM ' ityaadi| mUlam-dhuvaM ceyaM jANijjA asaNaM vA jAva pAyapuMchaNaM vA labhiyA, no labhiyA, bhuMjiyA, no bhujiyA, paMthaM viuttA viukkama vibhattaM dhamma josamANe samemANe calemANe pAijA isIse jo heya aura upAdeyake jJAnase yukta hai vaha maiM tumase isa prakAra kahatA hUM ki tuma acchI taraha-bhaktike Avezase-Adara satkAra karake, samanojJa-dRSTi aura liGgoMse sundara veSavAle aise sva-jainamatAnuyAyI avasanna pAsatyAdikoMko, athavA asamanojJa-paratIrthika zAkya Adiko azana-odanAdika, pAna-drAkSAdikA dhovana jala, khAdya-nAriyala Adi, athavA svAdya-lavaMgAdika, vastra, patadgraha-pAtra, kambala athavA pAdaproJchana-rajoharaNAdika, prAsuka hone para bhI na do aura na unheM deneke liye AmaMtrita karo, vaiyAvRtya bhI unakI na karo-isa prakAra jaisA bhagavAnase sunA hai vaisA maiM tumase kahatA hUM // suu01|| aura bhI "dhuvaM" ityAdi sUtrase kahatA hUM, so sunosArI rIte-bhakitanA AvezathI AdarasatkAra karIne samagra-daSTi ane liMgathI suMdara vezavALA evA pitAnA jainamata anuyAyI avasanna-pAsatkAdikone mATe- athavA asamanojJa-paratIrthika zAkya Adine mATe azana-edanAdika, pAnadrAkSAdikanuM dhovaNa jaLa, khAdya-nAriyala Adi, ane svAdya-lavaMgAdika, vastra, patadugraha-pAtra, kambala ane pAdapUMchana-rajoharaNAdika prAsuka hovA chatAM paNa na ghe, ane na ene ApavA mATe AmaMtraNa kare, vaiyAvRtti paNa tenI na kare. A prakAre jevuM bhagavAnathI sAMbhaLyuM che tevuM huM tamane kahuM chuM. (sU01) wing pay "dhuvaM" tyAdi sUtrathI 49 chu sAMmajo. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 AcArAGgasUtre vA nimaMtijjA vA kujjA vA veyAvaDiyaM paraM aNAdAyamANe ttibemi // sU0 2 // ___ chAyA--dhruvaM caitajjAnIyAdazanaM vA yAvat pAdaponchanaM vA labdhvA no labdhvA, bhuktvA, no bhukkhA, panthAnaM vyAvApi utkramya vibhaktaM dharma juSamANaH samAyan calan pradadyAt vA nimantrayedvA kuryA dvaiyAvRttyaM paramAdriyamANa iti brviimi|| ____TIkA--'dhruva 'mityAdi / zAkyAdayo hi kadAcidazanAdikaM pradazyaivaM bruvanti,-bhavAn-etat vaktavyaM dhruvaM-nizcitaM jAnIyAt-budhyeta, yad azanAdikamArabhya yAvat pAdaproJchanaM sarva paragRhe labdhvA vA alabdhvA vA bhuktvA vA abhuktvA vA avazyamasmAkaM manastuSTaye tadgrahaNAyAsmadIyavasatau samAgantavyam ; tathA hi-azanAdInAmalAbhe lAbhAya, lAbhe'pi cotkRSTamiSTAnnAdilAbhArtha vA, bhukte'pi punarbhojanArtham , abhukte'pi prathamAlikArtham ['sirAvaNa' iti bhASAyAm ], zAkya Adi, muniko dekha kara kadAcit bhojanAdika dikhA kara yaha kaheM ki he muni! Apa yaha hamArA kahanA avazya mAneM ki Apako azanase lagAkara pAdaprogchana takakI samasta sAmagrI athavA asamasta sAmagrI paragRhameM mile yA na mile, Apane AhAra kiyA ho athavA na bhI kiyA ho to bhI Apa avazya 2 hamAre santoSake liye hI kama se kama azanAdika lAbhake nimitta, hamAre sthAna para pdhaareN| vahAM Anese Apako phAyadA hogAazanAdikake alAbhameM Apako vahAM unakA lAbha hogA, anyatra unake mila jAne para bhI vahAM Anese Apake liye uttama 2 miSTAnna Adi sAmagrI kI prApti ho jAyagI, khA karake bhI Ane para phirase bhojana ho - zAkya Adi, munine joI kadAcita bhejanAdika batAvI evuM kahe ke he muni ! Apa amAruM e kahevuM avazya mAne ke Apane azanathI lagADI pAdapUMchana sudhI samasta sAmagrI athavA asamasta sAmagrI bIjAne ghare maLe athavA na maLe, Ape AhAra karyo hoya athavA na karyo hoya te paNa Apa avazya avazya amArA saMtoSa mATe ja kamathI kama anAdika lAbhanA nimitta amArA sthAna upara padhAre tyAM AvavAthI Apane phAyado thaze-azanAdikanA alAbhamAM Apane tyAM ene lAbha thaze, bIje sthaLethI e maLavA chatAM paNa tyAM AvavAthI Apane mATe uttamamAM uttama miSTAnna Adi sAmagrInI prApti thaze, khAIne AvavA chatAM pharIthI bhejana thaze, ane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a 8 u. 1 373 asmatsantoSAyAvazyamasmatsthAne samAgantavyam , yad yad bhavatAM kalpanIyaM tattaddAsyAmIti bhaavH| mamAvAso bhavatsaMcaraNarathyAyAmeva vartate, yadi vakro'pi bhavettathApi panthAna-mArga vyAvApi-paribhramyApi utkramya-mArgamadhyavartigRhANyullakanyAgantavyam , nA'tra klezo gaNanIyaH, kRpA vidheyA-ityAdi kathayitvA saH vibhaktaM-bhinnaM dharma juSamANaH sevamAnaH zAkyAdiH, samAyantena mArgeNa kadAcid Agacchan , calan-mArge gacchan yaccAzanAdikaM pradadyAt, tadAnAdinA nimantrayedvA, anyadvA vaiyAvRttyaM kuryAt-vidadhyAt , tarhi muniH param atyartham anAdriyamANaH tasyAnAdaraM kurvan-tamasvIkurvANaH san viharet , tena saha paricayamapi na kuryAt , anena darzanazuddhayAderavazyaM bhAvAdityAzayaH / iti pUrvoktaM vakSyamANaM ca bravImikathayAmi // mU0 2 // jAyagA, aura nahIM khA kara Anepara subahakA laghubhojana ho jaaygaa| isa liye hamAre saMtoSake liye Apa mere sthAna para avazya 2 AveM / Anepara Apake liye jo 2 vastue~ kalpanIya hoMgI unheM maiM avazya 2 duuNgaa| merA nivAsasthAna Apake nikalanekI galI hI meM hai| yadi vahAMse vaha zAyada Apake liye Ter3A bhI paDe to bhI ghUmakara kucha madhyavartI gharoMko chor3a kara Apa vahAM jarUra aaveN| isameM parizramakA khyAla na kreN| bar3I dayA hogii|" ityAdi kaha kara vaha bhinna dharmakA anuyAyI zAkya Adi usa mArgase kadAcit AtA jAtA mila jAya aura usa munike liye jo kucha bhI azanAdika de, athavA usake liye Agraha kare, yA AmaMtrita kare athavA dUsarI tarahase koI vaiyAvRtti karanA cAhe to usa muniko cAhiye ki vaha usakI kisI bhI bAta para khyAla na kare, usake dvArA pradatta kisI bhI vastukA grahaNa khAIne na AvavAthI zirAmaNa thaze. A mATe amArA sthAna upara amArA saMteSa mATe Apa avazya avazya Avo. AvavAthI Apane mATe je je vastuo kalpanIya haze e huM tamane avazya avazya ApIza. mAruM nivAsasthAna ApanI nikaLavAnI zerImAM ja che. athavA tyAMthI e zeDe cheTe paDe te paNa pharIne keTalAka vacalA gharene mukIne paNa Apa tyAM jarUra Ave. AmAM parizramane khyAla na karaze. khUba dayA thaze. ItyAdi kahIne e bIjA dharmanA anuyAyI zAkya Adi e mArgathI kadAcita AvatAM jatAM maLI jAya ane e muni mATe je kAMI khAvA pIvAnuM Ape, athavA ene mATe Agraha kare, yA AmaMtraNa kare, athavA bIjI rIte kaI vaiyAvRtta karavA cAhe, tyAre te muni zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 AcArAgasUtre api ca vakSyamANaM darzayati- ihamegesiM ' ityAdi mUlam-ihamegesiM AyAragoyare no sunisaMte bhavati, te iha AraMbhaTThI aNuvayamANA haNa pANe ghAyamANA haNao yAvi samaNujANamANA, aduvA adinnamAyayaMti, aduvA vAyAu viujjaMti, taM jahA-asthi loe, natthi loe, dhuve loe, adhuve loe, sAie loe, aNAie loe, sapajjavasie loe, apajjavasie loe, sukaDetti vA, dukaDetti vA, kallANetti vA, pAvetti vA, sAhutti vA, asAhutti vA, siddhitti vA, asiddhitti vA, niraetti vA, aniraetti vA, jamiNaM vippaDivannA mAmagaM dhammaM pannavemANA, ettha vi jANaha akasmAt, evaM tesiM no suyakkhAe dhamme no supannatte dhamme bhavai // sU0 3 // ___ chAyA--ihaikeSAmAcAragocaro no sunizAnto bhavati, ta ihArambhArthino'nuvadanto ghnantaH prANAn ghAtayantaH ghnatazcApi samanujAnantaH, athavA'dattamAdadati, athavA vAco viyuJjanti, tadyathA-asti loko, nAsti loko, dhruvo lokaH, adhruvo lokaH, sAdiko loko'nAdiko lokaH, saparyavasito loko'payavasito lokaH, sukRtamiti vA, duSkRtamiti vA, kalyANamiti vA, pApamiti vA, sAdhviti vA, asAdhdhiti vA, siddhiriti vA, asiddhiriti vA, niraya iti vA, anitya iti vA, yadidaM vipratipannA mAmakaM dharma pravadantaH, atrApi jAnIta akasmAt, evaM teSAM no svAkhyAto dharmoM na suprajJapto dharmoM bhavati // sU0 3 // TIkA--' ihaikeSA 'miti-iha-atra manuSyaloke ekeSAM = katipayAnAm , na kare aura vahAMse cala deve, koI bhI prakArakA saMparka usase na rkhe| isa prakArake vartanase usa munike samakita kI zuddhi hotI hai| aisA maiM kahatA hUM // suu02|| tathA-'ihamegesiM' ityAdiisa manuSya lokameM jo sarvajJase upadiSTa saMyamake mArgase anabhijJa enI koIpaNa vAta upara khyAlana kare, enA dvArA maLatI keIpaNa vastune grahaNa na kare ane tyAMthI cAlyA jAya, koI paNa prakArane saMparka enAthI na rAkhe. A prakAranA vartanathI te muninA samakitanI zuddhi thAya che, evuM huM kahuM chuM. (sU0 2) api ca-" ihamegesiM" tyAhi. A manuSya lekamAM je sarvajJathI upadezavAmAM Avela saMyama mArgathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 na sarveSAm ; 'AcAragocaraH / AcArasya-saMyamasya gocaraH-viSayaH sarvajJopadiSTamArga ityarthaH, sunizAntaH-suparicitaH, no bhavati, te iha-asmi~lloke ArambhArthinaH pacana-pAcanAnumodanAdisAvadhavyApAravantaH zAkyAdayo dravyaliGgino'vasatrapArzvasthAdayaH, anuvadantaH=devAyatananirmANe pratimApratiSThApUjAdau audezikAhArAdau ca dharma prarUpayantaH santaH prANAn ekendriyAdijIvAn ghnantaH nAzayantaH anyaiCtayantaH, ghnataH ghAtayato vA samanujAnantaH anumodayanto bhavanti / etena SaDjIvanikAyavirAdhakatvaM teSAmabhihitam / _ ' athavA 'pakSAntare, tena-te ArambhArthinaH adattaM-parasya dhanAdikam Adadati-gRhNanti, tRtIye'vrate stokakathanIyatvAttasya pUrva pratipAdanam / dvitIye ca bahuvaktavyatvAttatastadupanyAsa iti vijJeyam / haiM, arthAt jo sarvajJakathita saMyamake mArgase aparicita haiM-aise ve zAkyAdika tathA dravyaliGgI avasanna-pAsatthAdika ArambhArthI, pacana, pAcana aura anumodana Adi sAvadha vyApAroMse yukta bana devAyatana-mandira Adike nirmANameM, pratimA kI pratiSThAmeM, aura usake pUjana AdimeM tathA uddiSTa AhAra vagairahameM dharmakI prarUpaNA karate hue ekendriyAdika jIcoMkA svayaM Arambha karanevAle, dUsaroMse unakA Arambha karAnevAle evaM unake Arambha karanevAloMkI anumodanA karanevAle hote haiN| isa kathanase SaDjIvanikAyoMkI virAdhakatA unake kahI gaI samajhanI caahiye| athavA-ve ArambhArthI-zAkyAdika evaM avasanna-pAsatyAdika para kA adatta dhanAdika dravya grahaNa karate haiN| tRtIya avata-caurya hai| anabhijJa che, arthAt je sarvajJakathita saMyamanA mArgathI aparicita che evA e zAkyAdika tathA dravyaliMgI avasanna-pAsasthAdika AraMbhAthI, pacana, pAcana ane anumodana Adi sAvadha vyApArothI yukata banI devAyatana-mandira AdinA nirmANamAM, pratimAnI pratiSThAmAM ane tenA pUjana AdimAM tathA uSTi AhAra vageremAM dharmanI prarUpaNA karatAM ekendriya Adi ane svayaM AraMbha karavAvALA, bIjAthI teno AraMbha karAvavALA ane tene AraMbha karavAvALAne anu. modana ApanArA hoya che. A kathanathI SaDUjIvanikAyAnI virAdhakatA tenI kahevAmAM AvI samajavI joIe. athavA-e ArassAthIzAyAdika ane avasagna-pAsatkAdika bIjAnuM adatta dhanAdika dravya grahaNa kare che. trIjuM avrata-caurya che. sUtrakAra A zrI. paay||22|| sUtra : 3 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 AcArAgasUtre 'athavA' pakSAntaradyotakaH, tadyathA-adattaM gRhNanto hi vAcaH bahuvidhAH vakSyamANA viyuJjanti-prayuJjanti-vAco viniyogaM kurvanti-kathayantItyarthaH, tadevAhatadyathetyAdinA-tadyathA-- kecidAhuH-'lokaH sthAvara-jaGgamalakSaNaH, asti-vidyte| tathAhi-saptasamudrA saptadvIpA navakhaNDA pRthivI, nAtaH paramanyo lokaH' iti / kecicca-etAdRzAni bahUni brahmANDAni santi, teSu kati cijjalamadhye plavamAnAni santIti, vartante paJcamahAbhUtAni pRthivyAdInIti, tathA asti ca paralokaH yamalokAdirUpaH' iti pravadanti / sUtrakArako isake viSayameM vizeSa kathana nahIM karanA hai-isaliye isakA kramaprApta asatyake kathana karaneke pahile kathana nAmollekharUpase kiyA hai / dvitIya avratameM vizeSa vaktavyatA hai| isaliye usake bAda usakA kathana kiyA hai| ____ athavA-adattakA grahaNa karanevAle manuSya bahuta prakArakI (jisake viSayameM Age kahA jAyagA) bAteM banAyA karate haiM / isIkA "tadyathA" padase spaSTIkaraNa karate hue sUtrakAra kahate haiM koI koI kahate haiM-sthAvara aura jaMgama svarUpavAlA yaha loka hai! isakA matalaba sirpha itanA hI hai ki yaha pRthivI sAta samudravAlI hai. sAta isameM dvIpa haiM, aura nava isake khaNDa haiM / isIkA nAma loka hai| isase judA aura koI loka nahIM hai / koI 2 aisA bhI kahate haiM-aise to bahuta brahmANDa haiN| inameM kitaneka to jalake bIcameM DUbe hue haiM, A viSayamAM vizeSa kahevA mAgatA nathI. A mATe krama prApta asatyanuM kathana nahi karatAM pahelAM adattAdAnanuM nAmollekharUpathI kathana karela che. bIjA avatamAM vizeSa vaktavya che; A mATe enA pachI enuM kathana karela che. athavA-adattanuM grahaNa karavAvALA manuSya ghaNA prakAranI (jenA viSayamAM mAga vAmAM mArI) vAtamanAyA 42 cha, menu " tadyathA" 54thI spaSTIkaraNa karatAM sUtrakAra kahe che- kaI kaI kahe che sthAvara ane jaMgama-svarUpavALo A leka che. Ane artha phakta eTale ja che ke A pRthvI sAta samudravALI che, AmAM sAta dvIpa che ane nava enA khaMDa che. AnuM nAma leka che. AnAthI judo bIje kaI leka nathI. koI koI ema paNa kahe che-ema te ghaNuM brahmAMDa che, AmAM keTalAka te pANImAM DubI gayelA che. keTalAka paMcamahAbhUta svarUpa pRthvI Adi zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 cArvAkAratu-' lokaH paraloko nAsti' ityAhuH / itthaM ca teSAmabhyupagamaHsvargAdikaM gandharvanagaramarumarIcikAdisadRzameva, pratyakSameva pramANaM, nAnyadamanumAnAdikaM parokSam , paralokAbhAvena jIvaH paralokagAmI na bhavatyevaH kintu pratyakSaM paridRzyamAnaH paJcabhUtAtmaka eva lokaH, ato nAsti bandho, nAsti mokSaH, nAsti puNyaM, nAsti pApamityAdi, tathAhi__" yathA yathA'rthAzcintyante, vivicyante tathA tathA / __ yadyetatsvayamarthebhyo, rocate tatra ke vayam // 1 // kitaneka paMcamahAbhUtasvarUpa pRthivI Adika vidyamAna haiN| tathA yamaloka-Adi-svarUpa paraloka bhI maujUda haiN| cArvAka-siddhAntavAle nAstikaloga 'paraloka nahIM hai| aisA mAnate hai| unakA siddhAnta isa prakArase hai - svargAdika paralokakI mAnyatA gandharvanagara tathA marumarIcikA jaisI hai| jaise inakA AbhAsa bhramase hotA hai, usI tarahase svargAdika paralokakI bhI mAnyatA aisI hI hai, vAstavika nhiiN| inake siddhAntAnusAra 1 pratyakSa hI pramANa hai| parokSa-anumAnAdika nahIM / jaba paraloka hI nahIM to jIva paralokameM jAtA hai, athavA paralokameM usake jAnekA svabhAva hai-aisI kalpanA bhI ThIka nahIM hai / jo kucha pratyakSase paJcabhUtAtmaka dikhAI detA hai vahI loka hai, isase pare nahIM / isaliye na bandha hai, na mokSa hai, na puNya hai, aura na pApa hai| vidyamAna che. tathA yamaloka vagere svarUpathI paraleka paNa che. cArvAka siddhAMtavALA nAstika leka "paraleka nathI" evuM mAne che. emane siddhAMta A prakArane che-svargAdika paTelekanI mAnyatA gandharvanagara tathA marUmarIcikA jevI che. jema ene AbhAsa bhramathI thAya che evI ja rIte svargAdika paralokanI mAnyatA paNa che, vAstavika nathI. emanA siddhAnta - anusAra 1 pratyakSa ja pramANa che. pakSa-anumAnAdika nahIM. jyAre paraloka ja nathI te jIva pahelekamAM jAya che, athavA pokamAM ene javAne svabhAva che evI kalpanA karavI e paNa ThIka nathI. je kAMI pratyakSathI paMcabhUtAtmaka dekhAya che e ja leka che, AthI bIjuM nahIM. AthI na bandha che, na mokSa che, na puNya che ke na pApa che. 48 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 AcArAgasUtre bhautikAni zarIrANi, viSayAH karaNAni ca // tathA'pi mandairanyasya, tatvaM samupadizyate // 2 // " iti / kimdhiken| kApilAstu-'dhruvo lokaH' lokaH dhruvaH zAzvatikA nityaH kUrmAGgAnIvA''virbhAva-tirobhAvenaivotpattidhvaMsAdivyavahAra aupacAriko na tu vaastviko'puurvopjnruupH| vaizeSikAditantravadutpatteH pUrva kAryasyA'sattvasvIkAre'sataH zazazRGgAderapyutpattiH kadAcidaGgIkAryA syAt / sato vinAzA'sambhavAcca na sannA'sat ; kintu yathA yathArthAzcintyante vivicyante tathA tthaa| yadyetatsvayamarthebhyo rocate tatra ke vayam // 1 // bhautikAni zarIrANi viSayAH karaNAni ca / tathApi mandairanyasya tattvaM samupadizyate // 2 // bhAvArtha-jisa jisa prakArase padArthoMkA vicAra kiyA jAtA hai usa usa prakArase ve vizIrNa (naSTa) hote haiN| hama kyA kareM-yadi yaha zUnyatA hI padArthoM ko rucatI hai to! zarIra, viSaya aura indriyAM ye saba bhautika haiM, to bhI mUrkha prANI anyake liye tattvoMkA upadeza dete haiM; jyAdA kyA kahA jAya ? kApilamatAnuyAyI sAMkhya--yaha kahate haiM ki yaha lAka dhruva-zAzvatika-nitya hai| isameM utpatti aura dhvaMsa-nAzakA vyavahAra aupacArika-gauNa hai| isameM AvirbhAva aura tirobhAva hI hote yathA yathArthAzcintyante vivicyante tathA tathA / yadyetatsvayamarthebhyo rocate tatra ke vayam // 1 // bhautikAni zarIrANi viSayAH karaNAni ca / tathApi mandairanyasya tattvaM samupadizyate // 2 // bhAvArtha-je je padArthono je prakArathI vicAra karavAmAM Ave che te te prakArathI tene nAza thAya che. ame zuM karIe-je A zUnyatA ja padArthone rUce che. zarIra, viSaya ane Indriye A badhuM bhautika che. te paNa mUkha prANa bIjAne mATe tane upadeza Ape che. vadhu zuM kahevAya. kapilamatAnuyAyI sAMkhya evuM kahe che ke A leka dhruva-zAsthatika-nitya che. AmAM utpatti ane nAzane vyavahAra gauNa che. emAM AvirbhAva ane tibhAva ja zrI. sAgasUtra : 3 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa a. 8 u. 1 379 'sadasadidaM prapaJcajAtaM, mRttikAdAvupAdAnakAraNe ghaTAdiravyaktarUpeNa san bahirindriyapratyakSAyogyatvenA'san ghaTa iti vyavahAraH' ityAdikamAhuH, teSAM mate siddhameva lokasya dhruvatvam / haiM, ataH yaha vyavahAra-vAstavika nahIM hai / miTTIse ghaTa koI apUrva vastu utpanna nahIM hotI hai kiMtu usameM ghaTakA tirobhAva thA aura kAraNakalApase tirobhAva haTa jAne para usakA AvirbhAva hotA hai| arthAtsatkA hI AvirbhAva huA asatkA nahIM / isa liye apUrva kucha bhI utpanna nahIM hotaa| vaizeSikasiddhAntakI taraha utpattise pUrva kAryakA asattva mAnA jAyagA to asat zazazRGgakI bhI utpatti kadAcit svIkAra karanI pddegii| satkA kabhI bhI vinAza nahIM hotA hai isIliye ghaTakA sarvathA sattva mAnane para usakA kabhI vinAza nahIM ho sakatA hai, parantu vinAza hotA dikhatA to hai, isaliye yaha jagatprapaMca sat-asat -svarUpa hai| upAdAnakAraNasvarUpa miTTImeM ghaTAdika kArya avyaktarUpase the, isaliye ve bahirindriya cakSurAdikoMke aviSayabhUta the; ataH miTTImeM vartamAna hote hue bhI unakA cakSurindriyase grahaNa nahIM hotA hai| isa liye bahirindriyase grahaNake ayogya honese ghaTAdikoM meM " asan ghaTaH" ityAdika vyavahAra hotA hai-aisA sAMkhyoMkA kahanA hai, isa prakArake unake kathanase lokameM dhruvatA siddha hotI hai| thAya che, paNa A vyavahAra vAstavika nathI. mATIthI ghaTa keI apUrva vastu utpanna thatI nathI, paraMtu emAM ghaTane tirabhAva hato ane kAraNakalApathI tirabhAva dUra thatAM ene AvirbhAva thaI jAya che, arthAt sane ja AvirbhAva thayo ane nahIM. AthI apUrva kAMI paNa utpana thatuM nathI. vaizeSika siddhAMta mAphaka utpattithI pUrva kAryanuM asattva mAnavAmAM Ave te asat zazazaganI paNa utpatti kadAca svIkAravI paDe. sane kadi paNa vinAza thatuM nathI. A kAraNe ghaTanuM sarvathA sarva mAnavAthI ene kadi vinAza thaI zakato nathI. paraMtu vinAza thata dekhAya te che. AthI A jagatu-prapaMca sat-asa-svarUpa che. upAdAna kAraNa mATImAM ghaTAdika kArya avyakatarUpathI hatAM, AthI te bahirindriya cakSunAM aviSayabhUta hatAM. mATe mATImAM vartamAna hovA chatAM paNa tene AMkhathI joI zakAtuM nathI. mATe bAhya IndriyathI jevAne ayogya hovAthI ghaTa AdimAM " asan ghaTaH" chatyAdi vyavahAra thAya che. me sadhyAnu cha. 2mA prAranA tenA kathanathI lekamAM dhruvatA siddha thAya che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre , bauddhAstu-' adhruvo lokaH ' iti bruvate; itthaM hi teSAmabhyupagamaH - sarvamidaM sthAvarajaGgamAtmakaM jagat kSaNikam lokasya vinAzakAraNAbhAvena yadi 'loko nityaH' iti manyase tarhi nityabhUtasya zAzvatikasya svarUpeNAvicyutasya tasya sarvathA vikArarahitvena bhAvyam, tathA ca krameNa yaugapadyena vA tasyArthakriyAyAM sAmarthyAbhAvAtsarvavyavahArocchedApattiH syAt tasmAt ' adhruvo lokaH ' iti / 380 46 bauddhakA kathana hai ki yaha loka adhruva-anitya hai / unakI mAnyatA isa prakAra hai-ki sthAvara-jaMgama svarUpa yaha loka kSaNika kSaNa 2 meM naSTa hotA rahatA hai| vinAza ke kAraNoMke abhAvase yadi lokako nitya mAnA jAve to phira isa prakAra se sarvathA nitya bane isa lokameM vikRtikA sadbhAva nahIM pAyA jAnA cAhiye kyoMki " apratyutpannasthirekarUpo nityaH " utpattirahita, zAzvatika, svarUpa se apracyuta kA nAma hI nitya hai, aura isa prakAra nitya bane hue vikRti nahIM hotI hai / tathA krama aura yaugapadyase sarvathA nitya padArtha kI arthakriyA karanemeM sAmarthya ghaTita nahIM honese arthakriyAkAritva ke abhAva se usameM zUnyatA hI AvegI, "yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat " isa vAkyake anusAra arthakriyAkArI padArtha hI paramArtha se sat mAnA gayA hai / isaliye nityameM vikRti ke abhAva se sarva vyavahAra ke ucchedakI Apatti Anese "lokaadhruva " hai yahI mAnyatA ThIka hai| meM auddhonuM kathana che ke A leAka adhruva-anitya che. tenI mAnyatA A prakAranI che sthAvara-jaMgama-svarUpa A lAka kSaNika-kSaNa kSaNamAM naSTa thatArahe che. vinAzanA kAraNeAnA abhAvathI kadAca leAkane nitya mAnavAmAM Ave to pachI A prakArathI sarvathA nitya anelA A lAkamAM vikRtinA sadbhAva rahevu lebhe naDi; 25 De ' apratyutpannasthiraikarUpo nityaH' utpattirahita, zAzvatika ane svarUpathI pradyutanu nAmaja nitya che, ane A prakAre nitya anelAmAM vikRti hotI nathI. krama ane yaugapadyathI sarvathA nitya padArthInI akriyA karavAmAM sAmarthya ghaTita nahi hovAthI, akriyAkAritvanA abhAvathI temAM zUnyatA 04 bhASavAnI. " yadevArthakriyAkAri tadeva paramArthasat" mA vAtha anusAra arthkriyAkArI padArtha ja paramArthathI sat mAnavAmAM Avela che. nityamAM vikRtinA abhAvathI sa vyavahAranA ucchedanI Apatti Avaze; mATe " leka azruva " che eja mAnyatA ThIka che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8 u. 1 381 yadvA kecit-' lokaH bhUlokaH pRthivImaNDalamityarthaH, adhruvaH calaH' iti vadanti, tathA hi-yathA-naukAdigatairja naizcalagirapi bhrAntivazAdacalAstIrasthavRkSAdayazcalA dRzyante, evaM vastutaH pRthivyeva calati sUryastvacalo'pi bhrAntivazAccala iva pratibhAti / yattu-sUrya ye pUrvasyAM dizi vIkSante teSAmuditaH sUryoM jAyate, ye tu dUravartivAttaM nekSante teSAmastamitaH sUrya iti / madhyasthitAnAM madhyAhnagato bhavati / paurANikAstu-sAdiko lokaH-utpattimAn lokaH, tatpUrva sRSTayAdau tamobhUtamatakyaM sarvataH prasuptamivA''sIt / viSNornAbhikamalAjagadidamutpannamiti kathayanti / ___ athavA-koI yaha kahate haiM-loka-bhUloka-pRthivImaMDala-cala hai| jaise-naukAdise calanevAle manuSyoMko (jo naukAdimeM rahanese svayaM sthira hote hue bhI bhramaNa kara rahe haiM ) bhrAntike vazase tIrastha vRkSAdika calate hue najara Ate haiM / isI taraha vastutaH pRthivI hI calatI hai sUrya acala hote hue bhI bhrAntike vazase calatA huA jaisA jJAta hotA hai| sUryako jo pUrvadizAmeM udita huA dekhate haiM ve kahate haiM ki sUryakA udaya huA, dUra honese jo nahIM dekha sakate haiM ve kahate haiM ki sUrya astamita ho gayA, madhyameM sthita prANiyoMko madhyAhnagata mAlUma detA hai; vAstavameM to sUrya acala hI hai| paurANikoMkA yaha kathana hai ki yaha loka sAdika utpattivAlA hai, jaba isakI utpatti nahIM huI thI arthAt sRSTikI Adi meM yaha tamobhUta thA, atarkSya thA (yaha kyA thA kucha nahIM kahA jA sakatA athavA-keIema kahe che-leka-bhUleka pRthvImaMDaLa cala che. jema jahAjamAM cAlavAvALA manuSyane brAntine kAraNe tIrasthita vRkSa vagere doDatAM-cAlatAM najare paDe che. e ja rIte vastutaH pRthvI cAle che, sUrya acala hovA chatAM paNa brAntinA vasathI cAlato hoya ema dekhAya che. sUrya ke jene pUrva dizAmAM udita thaele joIe chIe, ane kahIe chIe ke sUryane udaya thayo. dUra hovAthI je nathI dekhI zakatA te kahe che ke sUrya AthamI gayA. madhyamAM sthita prANIone madhyAha mAluma paDe che. vAstavamAM te sUrya acala ja che. paurANikenuM evuM kathana che ke A leka sAdika-utpattivALoja che. jyAre enI utpatti thayela na hatI, arthAt suSTinI utpatti pahelAM A tamebhUta zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 AcArAGgasUtre anAdiko lokaH saugatamate cAnAdiparamparayaikAntato lokasyAnAditvaM bhvti| saparyavasitam-sAntaH pralayasamaye viSNornAbhikamale loko vilIno bhavati, etadapi paurANikamatam / ___ apayavasitaH=antarahito loko'sti / sato lokasyA''tyantikavinAzAsambhavAt / yeSAM mate sAdiko lokasteSAM mate lokaH saparyavasitaH / yeSAM tvanAdikasteSAmaparyavasita iti bodhyam / hai ) aura sarvataH prasupta jaisA thA / viSNukI nAbhimeM rahe hue kamalase yaha jagata utpanna huA hai| ataH yaha sAdika hai| yaha loka anAdi hai-yaha bhI saugatoMkA mata hai| isa mAnyatAmeM ekAntarUpase anAdi paramparAse calA AyA huA honese lokameM anAditA AtI hai| ___saparyavasito lokaH " yaha loka sAnta hai, pralayake samayameM yaha loka viSNukI nAbhike kamalameM vilIna ho jAtA hai-yaha bhI paurANikoMkA mata hai| " aparyavasito lokaH" yaha loka antarahita hai, kyoM ki jo sat padArtha hotA hai usakA Atyantika vinAza nahIM hotA hai| jisake siddhAntAnusAra loka sAdika hai usake siddhAntAnusAra loka saparyavasita bhI hai, jisane use anAdi mAnA hai, usakI mAnyatAnusAra vaha aparyavasita bhI hai| hatuM, zuM hatuM te kahevAI zakatuM nathI. cAre bAju sUnakAra jevuM hatuM. viSNunI nAbhimAM rahelA kamaLathI A jagat utpanna thayela che. A barabara che. A leka anAdi che-A saugatenuM kahevuM che. A mAnyatA anusAra ekAnta rUpathI anAdi paraMparAthI cAlyuM Avela hovAthI, lekamAM anAditA mAva cha. "saparyavasito lokaH" as sAnta cha. prasayanA samayamA / leka viSNunA nAbhi-kamaLamAM vilIna thaI jAya che. A paNa paurANika bhata cha. " aparyavasito lokaH" mA do 25ntaraDita cha, bha, 2 sat padArtha hoya che ene Atyantika vinAza thatuM nathI. jenA siddhAnta anusAra loka sAdika che tenA siddhAnta-anusAra leka saparyavasita paNa che, jene eNe anAdi mAnela che-emanI mAnyatAnusAra te aparyavasita paNa che. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 383 syAdvAdatattvAnAbhijJAste 'asti loka : ' ityAdinaikAntavAdamAzritya nAnAvidhavAcAM viniyojanamabhidhAyAtmaviSaye'pi vivadante / tadeva darzayati- 'sukRta - mityAdi / sukRtamiti vA - puNyamiti, suSThukRtamityartho vA, evameva duSkRtamiti vA = pApamiti vAdino bhavanti / tathA hi-yadanena parihRtasarvasaGgena paJcamahAvratAdAnaM vihitaM tatsuSThu kRtam, tathA vihitastrIparigraheNa tanayamanutpAdya strI tyakteti duSkRtamiti vA kRtamiti / kiJca 'kalyANamiti vA' gRhItasaMyamaM kazcitkathayati-kalyANamAcaritaM tvayeti, ye pUrvokta " asti " Adi lokaviSayaka samasta mAnyatAe~ syAdvAdasiddhAnta ke tattva se anabhijJa hue vyaktiyoMkI haiN| ina aneka prakArakI mAnyatAoM meM ekAntarUpase hI apane 2 abhimatakI puSTi kI gaI hai| ina pravAdiyoM kI mAnyatA AtmatattvameM bhI bhinna 2 rUpase hai - yahI bAta 'sukRta' mityAdi vAkyoMse sUtrakAra spaSTa karate haiM / puNya athavA suSTukRtakA nAma sukRta hai / pApa athavA khoTe kRta-kiye gayekA nAma duSkRta hai| jaise- isane sarva parigraha AdikA tyAgakara paMca mahAvratoMko dhAraNa kiyA yaha to suSThukRtam - bahuta acchA kiyA; parantu jaba isake strI thI to ise cAhiye thA ki usake kamase kama eka baccA hI ho jAtA taba jA kara yaha muni banatA, isake pahile isane strI tyAga kara diyA aura muni bana gayA yaha isane 'duSkRtaM ' - acchA nahIM kiyaa| tathA - ' kalyANam iti vA' - jisane saMyama dhAraNa kara liyA hai, aise vAta yA pUrveta " asti " mAhi so viSaya samasta mAnyatAo syAdvAha siddhAMtanA tattvathI ajANu evI vyakitaonI che. AvI aneka prakAranI mAnyatAomAM ekAntarUpathI ja potAtAnA matanI puSTi karavAmAM Avela che. A matavALAonI mAnyatA Atma tattvamAM paNa judA judA rUpathI che. 'sukRtam' ityAhi vArDayothI sUtra42 spaSTa ure che. pueya athavA sAI arya tenu nAma sukRta che, pApa ane khATu' kArya tenuM nAma duSkRta che. jema-teNe sarva paricarDanA tyAga karI pAMca mahAvrata dhAraNa karyAM teNe sukRta karyuM. paraMtu enI strIne ekAda bALaka thayA pachI eNe munitrata grahaNa karyuM hota tA ThIka hatuM. AnI pahelAM te muni banI gayo te eNe duSkRtya karyuM, eTale sArU nathI karyuM". tathA kalyANam iti vA - saMyama dhAraNa are che mevA bhuninA pratye zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tathA 'pApamiti vA' kazcitkathayati-pApaM tvayA samAcaritaM yad gRhasthadharmaparipAlanAsamarthaH kAtaro'napatya eva tvaM saMyamaM gRhiitvaaniti| evameva kazcitkathayati-sAdhuriti vA asAdhuriti vA, tathaiva tava siddhiriti vA, asiddhiriti vA, tathA niraya munike prati koI aisA kahatA hai ki " kalyANam AcaritaM tvayA" tumane apanI AtmAkA kalyANa-bhalA-kara liyaa|tthaa 'pApamiti vA' koI kahatA hai ki Apane yaha acchA nahIM kiyA kyoM ki isase to yaha mAlUma hotA hai ki tuma gRhastha dharmake pAlana karane meM kAyara-asamartha the aura isase kAyara bana kara vinA putrarUpa uttarAdhikArIke hue tumane saMyama dhAraNa kara liyA hai| isI taraha koI kahatA hai-'sAdhu iti vA, asAdhu iti vA-Apane acchA kiyA, Apane acchA nahIM kiyA, tathA-'tava siddhiriti vA'-asiddhiriti vA, tumhArI siddhi hogI-tumhArI siddhi nahIM hogI, evaM niraya iti vA-tumane gharavAloMkA kucha bhI khyAla na kara aura unheM rotA vilakhatA chor3a kara jo yaha sAdhukA veSa pahira liyA hai-isase tumhArI gati acchI ho jAvegI, so yaha bAta nahIM hai, dUsaroM ko duHkhake utpAdaka honese tumane naraka gamanake yogya pApakA hI upAjana kiyA hai, ata: tuma manuSya nahIM-nArakI ho / yaha Avezake vacana haiM / koI 2 manuSya sAMsArika padArthoM ko chor3akara AtmakalyANa karane sama cha, "kalyANam AcaritaM tvayA" tame tmaa|| mAtmAnu ityA mase sIdhu. tathA-'pApamiti vA'- sama cha tame 2013 nathI karyuM, kema ke AthI te ema mAluma paDe che ke tame gRhastha dharmanuM pAlana karavAmAM asamartha hatA, ane ethI kAyara banI putrarUpI uttarAdhikArI vinA tame saMyama pA29 42va cha. Mi 5 mema 55 49 che , 'sAdhu iti vA' 'asAdhu iti vA' mAghe sA3 yu. mApe sA3 nathI yu. tathA-'tava siddhiriti vA asiddhiriti vA' tamArI siddhi tharI tamArI siddhi thanAra nathI. tathA-'niraya iti vA' tame pAtAnA gharANAyAnI xis 55 jyAsa karyA vagara ane tene retA kakaLatA cheDIne je A sAdhune veza paheryo che ethI tamArI gati sArI thaze e vAta barAbara nathI, bIjAone duHkha thAya tevuM karavAthI tamoe naraka egya pApanuM ja upArjana karela che. AthI tame manuSya nathI, nArakI che. A AvezanuM vacana che. kaI keImanuSya, sAMsArIka padArthone choDIne AtmakalyANa karavAvALAonI prazaMsA-stuti paNa kare che zrI aayaa| sUtra : 3 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 iti vA-narakagamanAyopArjitapApatvAdeva tvaM narakA-narakagAmI, athavA niraya iti cA-narakaloko'stIti vA, tathaiva aniraya iti vA-narakaloko nAstIti, yadvA-nAsya saMyamino narakagamanamiti vA-iti / ityAdIni svacchandamatikalpitAni nAnAvidhAni vAkyAni vivadante / anyadapyuktvA vivadanta iti drshyti-'ydid'mityaadi| yad-yasmAt kAraNAt , yadvA-yatpUrvokta lokAdikamabhihitaM tad idaM= lokAdikaM vipratipannAH viruddhabhASiNaste mithyAdRSTayaH, mAmakaM svakIyaM dharma zreyaskaraM muktikaraM ca prajJApayantaH prakarSaNa prarUpayantaH svayaM zreyomArgAd vaJcitAH parAvAloMkI prazaMsA-stuti bhI karate haiM aura kahate haiM-"aniraya iti" Apane acchA kiyA jo isa saMsArarUpI narakase Apa pAra ho gaye, athavA yaha siddhAntakA vacana hai ki " aNuvayamahavvayAiM na lahai devAugaM muttaM" aNuvrata mahAvrata devAyuke baMdha karanevAleke sivAya kisI anya Ayuke baMdhaka jIvako nahIM hote haiM-isa apekSA isa saMyamIkA narakameM gamana nahIM ho sktaa| isa prakAra loga svacchandamatise kalpita aneka prakArake vAkyoMkA prayoga karate rahate haiN| aura bhI svakalpita bAteM ve banAte haiM-ise sUtrakAra " yadidaM vipratipannAH" ina padoMse pradarzita karate haiN| isa prakArase viruddha bhASaNa karanevAle ye mithyAdRSTi jIva " merA hI dharma zreyaskara aura mokSapradAtA hai" isa prakArakI prarUpaNA kara svayaM zreyomArgase vaMcita bana, anya jIvoMko bhI ThagA karate haiM, arthAt usa mArgase dUsaroMko vIcata banAte rahate haiM / jisa prakAra koI bhane 41 cha -- aniraya iti vA' mAghe sAI yu 2 2 // saMsA23pI. na24thI mA5 5 // 2 thayA, 24241 mA siddhAMtanu vayana cha -" aNuvvayamahavvayAI na lahai devAuyagaM muttaM / mAzuvrata mAnata vAyunA madha 42vApAnI sivAya keI bIjA AyuSyanA bandhaka jIvane thatuM nathI. A apekSA evA evA saMyamInuM narakamAM gamana thaI zakatuM nathI. A rIte leka svacchedamatithI kalpita aneka prakAranAM vAkyone praveza karatA rahe che. bIjI paNa svakalpita vAte te // 29 cha. tene suutr4|2-" yadidaM vipratipannAH // 2 // pothI pradarzita 42 che. A lekamAM A prakArathI virUddha bhASaNa karavAvALA e mithyAdaSTi jIva "mAre ja dharma zreyaskara ane mokSa ApanAra che " A prakAranI prarUpaNa karI zreyamArgathI vaMcita banI, bIjA ne paNa Thage che. arthAt e mArgathI bIjAone paNa vaMcita banAve che. je rIte keI AMdhaLe AMdhaLAne hAtha zrI.mAyAMga sUtra : 3 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre napi vaJcayanti 'andhenaiva nIyamAno yathA'ndhaH' iti lokoktyA svayaM naSTAH parAnnAzayantIti tAtparyam / lokAdiviSaye te bahudhA vivadante, tadyathA "icchanti kRtrimaM sRSTivAdinaH sarvamevamiti liGgam // kRtsnaM loke mahezvarAdayaH sAdiparyantam // 1 // nArIzvarajaM kecitkecitsomAgnisambhavaM lokam // dravyAdiSar3avikalpaM jagadetat kecidicchanti // 2 // IzvarapreritaM kecit kecidbrahmakRtaM jagat // avyaktaprabhavaM sarva vizvamicchanti kApilAH // 3 // aMdhA aMdhekA hAtha pakar3a kara mArga batAne le jAtA hai to vaha dUsare aMdhe ko bhI mArgase bhraSTa banA detA hai,athavA yatheSTa sthAna para nahIM pahuMcA sakatA, usI prakAra ina mithyAdRSTiyoMke phaMdemeM par3A huA prANI bhI yatheSTa sthAna para nahIM jA sktaa| ataH aise jIva svayaM naSTa bana kara dUsaroMko bhI naSTa karate haiN| lokAdikake viSayameM bhI ye bahudhA vivAda kiyA karate haiM icchanti kRtrimaM sRSTivAdinaH, sarvamevamiti liGgam / kRtsnaM loke mahezvarAyaH sAdiparyantam // 1 // nArIzvarajaM kecit kecit somAgnisaMbhavaM lokam / dravyAdi-SaDvikalpaM jagadetat kecidicchanti // 2 // IzvarapreritaM kecit kecid brahmakRtaM jagat / avyaktaprabhavaM sarva vizvamicchanti kaapilaaH||3|| pakaDIne mArga batAvavA laI jAya che te bIjA AMdhaLAne paNa mArgathI vegaLe karI de che, ane ucita sthAne pahoMcADI zakatA nathI. e rIte AvA mithyAdaSTinA phaMdamAM paDelA prANI paNa ucita sthAne pahoMcI zakatA nathI. AthI evA jIva svayaM nAza pAmIne bIjAne paNa nAza kare che. kAdikanA viSayamAM paNa ghaNI vakhata vivAda karyA kare che. icchanti kRtrimaM sRSTivAdinaH, sarvamevamiti liGgam / kRtsnaM loke mahezvarAdayaH sAdiparyantam // 1 // nArIzvarajaM kecit kecit somAgnisaMbhavaM lokam / dravyAdi-pavikalpaM jagadetat kecidicchanti // 2 // IzvarapreritaM kecit kecid brahmakRtaM jagat / avyaktaprabhavaM sarva vizvamicchanti kApilAH // 3 // | zrI.AyArAgasUtra : 3 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1. 387 yAdRcchikamidaM sarva kecidbhUtavikArajam // keciccAnekarUpaM tu bahudhA sNprdhaavitaaH||4|| anekAntavAdAnabhijJAnAmekAntavAdinAmetatkathanam / tathAhi yAdRcchikamidaM sarva kecidbhUtavikArajam / / keciccAnekarUpaM tu bahudhA saMpradhAvitAH // 4 // bhAvArtha-sRSTivAdI vaizeSika, mImAMsaka aura naiyAyika Adi siddhAntakAra isa lokako kRtrima aura Adi-antasahita mAnate haiN| koI 2 ardhanArIzvarase utpanna huA ise svIkAra karate haiM / soma, candra aura agnise yaha loka huA hai-koI 2 aisA kahate haiN| kisI 2 kA siddhAnta hai ki yaha loka dravyAdi-SaD-vikalpa-svarUpa hai| koI 2 ise Izvarase udbhUta, koI 2 ise brahmAse racita mAnate haiN| sAMkhya ise prakRti se janita, koI 2 ise svataH udbhUta, aura koI 2 ise pRthvyAdika pAMca bhUtoMkA vikArasvarUpa svIkAra karate haiN| koI ise ekarUpa aura koI ise anekarUpa bhI mAnate haiN| isa prakArase isa lokake viSayameM bhinna 2 siddhAntakAroMkI bhinna 2 mAnyatAe~ ina padyoM dvArA batalAI gaI haiN| loka aura Atmatattvake viSayameM ye uparyukta mAnyatAe~ unhIM vyaktiyoM kI haiM jo anekAntavAdase anabhijJa bane hue haiM / kahA bhI hai yAdRcchikamidaM sarva kecid bhUtavikArajam / keciccAnekarUpaM tu bahudhA saMpradhAvitAH // 4 // bhAvArtha-suSTivAdI vaizeSika, mImAMsaka ane naiyAyika Adi siddhAMtakAra A lekane kRtrima ane Adi-anta-sahita mAne che. kaI kaI ardhanArIzvarathI utpanna thaela hevAne svIkAra kare che. sema, caMdra ane agnithI A leka thayela che tema keI kahe che. keI kaIno siddhAMta che ke A leka dravyAdipa-vikalpa-svarUpa che. keIkeI tene IzvarathI utpanna thayela, kaI kaI tene brahmAthI racita thayela mAne che. sAMkhya tene prakRtithI janita svIkAre che ke koI tene svataH uddabhUta ane koI kaI tene pRthvI Adi pAMca bhUtanA vikArasvarUpa svIkAra kare che. ke tene ekarUpa, keI tene aneka rUpa paNa mAne che, A prakArathI A lekanA viSayamAM bhinna bhinna siddhAMtakAnI bhinna bhinna mAnyatAo A pado dvArA batAvela che. leka ane AtmatatvanA viSayamAM upara kahela e mAnyatAo e vyaktionI che ke je anekAntavAdathI ajANa che. kahyuM paNa che zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 AcArAgasUtre " lokakriyA''tmatattve, vivadante vAdino vibhinnArtham / " __ aviditapUrva yeSAM syAdvAdavinizcitaM tattvam // 1 // iti| yeSAM tu syAdvAdasiddhAnto hRdaye prarUDhasteSAmastitvanAstitvAdyarthasya tattanayAbhimAyeNa kathazcitsaGgatisadbhAvAtmavAdasthAnameva naastiiti| paratairthikadharmANAmapAramArthikatvaM pratipAdayan svadharmasya pAramArthikatvaM darzayati-' itthavi'-ityAdi, atrApi 'asti loko nAsti loka' ityAdi lokakriyAtmatattve vivadante vAdino vibhinnArtham / ___ aviditapUrva yeSAM syAvAdavinizcitaM tattvam / jinake hRdaya meM syAvAda siddhAntakA vAsa hai, unheM astitva-nAstitva ityAdi arthameM usa 2 nayake abhiprAyase saMgatikA sadbhAva honese, vAdavivAdake liye sthAna hI nahIM hai / bhAvArtha-ye pUrvokta mantavya ekAntarUpameM mAne jAne para hI eka dUsareke liye vivAdakA kAraNa banate haiM, parantu jaba ye kisI apekSAse (nayake abhiprAyase) vicAra karanemeM Ate haiM to inameM vivAdake liye sthAna hI nahIM rahatA hai| isI bAtako sUtrakAra "atrApi" ityAdi padoMse pradarzita karate haiM, ve kahate haiM-paratIrthika dharmoMmeM aparamArthikatA aura svadharmameM paramArthikatA isa prakArase haiasti lokaH, nAsti lokaH, ye do paraspara viruddha haiM-astikI lokakriyAtmatattve vivadante vAdino vibhinnArtham / aviditapUrva yeSAM syAdvAdavinizcitaM tattvam // jenA hadayamAM syAdvAda siddhAMtane vAsa che tene astitva nAstitva ItyAdi arthamAM te te nayanA abhiprAyathI saMgatine sadbhAva hovAthI vAdavivAda mATe sthAna nathI. bhAvArtha -A pUrvokata maMtavya ekAntarUpamAM mAnavAmAM Avela hovAthI eka bIjA mATe vivAdanuM kAraNa bane che, paraMtu jyAre e keI apekSAthI (nayanA abhiprAyathI) vicAra karavAmAM Ave che te temAM vivAdane mATe sthAna 4 nathI. . pAtane sUtrA2 " atrApi " tyA pahAthI pradarzita 42 che. teo kahe che-paratIrthika dharmamAM aparamArthikatA ane svadharmamAM paramAthikatA A prakAre che- 'asti lokaH, nAsti lokaH' mA bhanne 52252 (135 cha. mastinI zrI. sAyA sUtra : 3 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 1 389 vipatipattau evaM yUyaM jAnIta-budhyadhvam , yasteSAm 'asti lokaH'' nAsti lokaH' ityAdyekAntavAdaH saH akamAt= akasmAt' iti saMskRtasyaiva magadhadeze prasiddhatvAnmUle gaNadharaistadeva gRhItam , 'kasmAt' iti hetau; na kasmAt akasmAt nirhetuko'stiityrthH| tathA hi-yavekAntaH, 'asti lokaH' ityatrAstitvasamAnAdhikaraNatvaM lokasya syAt tatazca 'yadasti tallokaH' iti vyApteH 'aloko'sti' ityatrA'stitvarUpahetoH apekSA nAsti aura nAstikI apekSA asti| koI vAdI lokameM astitva dharma svIkAra karatA hai dUsarA usameM nAstitva / ye donoM kathana paraspara viruddha isaliye haiM ki ye nayakI vivakSAse rahita haiN| isIkA nAma ekAntavAda hai| isIliye inameM apanI 2 mAnyatAnusAra vAdiyoMko vivAdakA prasaMga AtA hai / sUtrakAra kahate haiM.ki isa vipratipattimeM Apa loga yahI samajho ki unakA "asti lokaH, nAsti lokaH" yaha jo ekAntavAda hai vaha akasmAt-nirhetuka hai| "akasmAt" yaha nirhetukatAbodhaka pada saMskRta bhASAkI taraha magadhadezakI bhASAmeM bhI prasiddha hai, isa liye gaNadharoMne bhI mUla sUtra meM usI padakA grahaNa kiyA hai| "kasmAt" yaha hetvarthameM AtA hai, jo "kasmAt " nahIM vaha " akasmAt " hai| isakA artha nirhetuka" hotA hai, arthAt unakA yaha vAda nirhetuka hai / jaise ki" asti lokaH" isa kathanameM astitvake sAtha samAnAdhikaraNatA ekAntarUpase lokameM mAnI jAve to "yadasti tallokaH" jo hai vaha loka haiapekSA nAsti ane nAstinI apekSA asti. keIvAdI lekamAM astitva dharmano svIkAra kare che bIjA nAstitvane. A baMne vAte paraspara virUddha A mATe che ke e nayanI vivakSAthI rahita che. AnuM nAma ekAntavAda che. A mATe emAM potapotAnI mAnyatA anusAra vAdavALAone vivAdane prasaMga Ave che. sUtrakAra cha ? sAbhasAmA 4 mA 25 me samanna hai manu 'asti lokaH' nAsti lokaH' 21 ne mentavA che the akasmAt-DetukArane cha. ' akasmAt' se hetu vagaranA bodhaka pada saMskRta bhASAnI jema magadhadezamAM paNa prasiddha che. A bhATa dharAye para bhUNa sUtramA se pahane aDa] 428 cha. "kasmAt " // parthamA mAve cha. 2 "kasmAt " nahI te "akasmAt " cha anI artha hetu varanA thAya che. arthAt memanI se pA nitu cha. " asti lokaH " A vAkyamAM astitvanI sAthe samAnAdhikaraNatA ekAntarUpathI lekamAM mAnavaamaaN Ave to " yadasti tallokaH" te so cha 2prA2nI vyAsi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre sattvAt , sAdhyasya lokasya cAsattvAdanaikAntiko hetuH| lokAbhAvarUpasAdhyAbhAvasAdhakatayA viruddho'pi ca bhavati / tathA ca-astitvahetunA lokasya sAdhane loka evAlokaH syAt , AkAzAstikAyasya lokAlokabhedamAzritya 'asthi aloe' isa prakArakI vyApti honese hetu anaikAntika ho jAtA hai; kyoM ki sAdhya lokase viruddha alokake sAtha bhI isa astitvarUpa hetukI vyApti vyAvRttivAlI nahIM hotI hai| anaikAntika hetu vahI hotA hai jo pakSa sapakSameM rahatA huA bhI vipakSameM rahatA hai| prakRtameM " yadasti tallokaH" yahAM para astitvarUpa hetu pakSa lokake sAtha rahatA huA bhI vipakSa a. lokameM bhI rahatA hai, kyoM ki vahAM-alokameM sAdhya-lokakA abhAva hai, dUsare isIliye yaha hetu viruddha bhI par3atA hai, lokakA abhAvarUpa jo sAdhyakA abhAva aloka hai usakA sAdhaka yaha hetu hotA hai-alokAkAza meM bhI astitvarUpa hetu rahatA hai| isa bAtako prakaTa karaneke liye TIkAkAra kahate haiM ki loka aura aloka ye do vibhAga eka AkAza astikAya dravyake hI haiM to jisa prakAra lokameM " asti lokaH" aisA vyavahAra hotA hai, usI prakAra " asti alokaH" alokameM bhI yaha astitvaviziSTa vyavahAra hotA hai| "asthi loe-asthi aloe" ye donoM vacana AkAzaviSayaka haiM, ataH astitva yaha hetu loka aura aloka ina thavAthI hetu anekAntika thaI jAya che. kema ke sAdhya lakathI virUddha alakanI sAthe paNa e astitvarUpa hetunI vyApti vyAvRttivALI thatI nathI. anikAntika hetu e ja hoya che je pakSa sapakSamAM rahevA chatAM vipakSamAM paNa rahe che. prakRtmaa " yadasti tallokaH" hI 52 astit135 hetu pakSa sonI sAthe 29 // chatAM paNa vipakSa alekamAM paNa rahe che. kema ke tyAM alakamAM sAdhya lokone abhAva che, bIjuM A ja kAraNe e hetu virUddha paNa paDe che. lekane abhAvarUpa sAdhyano abhAva aleka che, ene sAdhaka e hetu thAya che-akAzamAM paNa astitvarUpa hetu rahe che. A vAtane pragaTa karavA mATe TIkAkAra kahe che ke leka ane aleka A be vibhAga eka AkAza astikAya dravyanA ja che to rema " asti lokaH" vA vyavahAra thAya che se zate "asti alokaH" sabhA 59] 2mastitvaviziSTa vya12 thAya che. se zana " atthi loe-atthi aloe ' qyana che. mAthI mastitva 2 // hetu bhane / bannemAM vyApaka che. leka ane aloka bane e astitvanA vyApya che. A zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a.8. u. 1 391 ityAgamavacanAda astitvaM lokAlokavyApakam / lokatvamalokatvaM ca astitvavyApyam iti astitvahetorubhayatra samAnatvAd astitva hetusadbhAvena loko'pyaloka ityApadyeta, alokasya astitvavyApyatayA vyApakIbhUtAstitvasattayA vyApyabhUtAlokatvattA nirbAdhA | aparaJca - evam alokAbhAvarUpasya lokasya astitvavyApyatve alokasyApi lokatvaprasaGgaH, lokasvarUpavyApyasadbhAve vyApakasyApi alokasyAstitvasya niubhayoMmeM vyApaka hai, loka aura aloka ye donoM usa astitvake vyApya haiM / isaliye astitva hetu donoMmeM samAnarUpase rahatA hai| isa hetuse atiprasaMga nAmakA bhI dUSaNa AtA hai| kyoM ki astitva hetuke sadbhAvase loka bhI alokarUpase aura aloka lokarUpase ApAdita kiyA jA sakatA hai / kAraNa ki loka jisa prakAra astitvakA vyApya hai aura vaha apanI vyApakIbhUta sattAse samanvita hai usI prakAra aloka bhI astitvakA vyApya hai aura vaha bhI usI sattAse samanvita hai, ataH sattAke ekatva honese lokameM bhI alokapanA ApAdita kiyA jA sakatA hai / isI prakAra aloka meM bhI lokapanA ApAdita ho sakatA hai, aura vaha bhI isa prakAra se ki alokake abhAvarUpa loka astitvakA vyApyanAmeM rahatA hai; isaliye alokameM lokatvakA prasaMga ho sakatA hai; kyoM ki lokatvarUpa vyApyake sadbhAvameM vyApaka -jo alokakA astitva hai, usakA bhI niyamase vahAM sadbhAva pAyA jAtA hai| taba to loka aloka aura aloka loka ho jAyagA isa prakAraaniSTApatti honese kucha kAraNe astitva hetu khannemAM samAna rUpathI rahela che. A hetuthI atiprasaMga nAmanuM dUSaNa Ave che. kemake astitva hatunA sadbhAvathI loka paNa alokarUpathI ane alAka lokarUpathI ApAti karI zakAya che. kAraNa ke leAka je prakAre astitvano vyApya che ane te peAtAnI vyApakabhUta sattAthI samanvita che, eja rIte aleAka paNa astitvanA vyApya che ane e paNa evI sattAthI samanvita che, AthI sattAnuM ekatva thavAthI leAkamAM paNa aleAkapanA ApAdita karI zakAya che. A rIte alekamAM paNa leAkapanA ApAdita thai zake che. ane e paNa A prakArathI ke alokanA abhAvarUpa loka astitvanA vyApyapanAmAM rahe che. A kAraNe aleAkamAM leAkatvanA prasaMga thaI zake che, kemake leAkatvarUpa vyApyanA sadbhAvamAM vyApaka je aleAkanu astitva che enA paNa niyamathI tyAM sadbhAva dekhAya che. tyAretA leAka alAka ane aloka loka thaI jaze. A prakAranI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 AcArAGgasUtre yamataH sadbhAvAt tathA ca-lokaH aloko bhavati, aloko'pi lokaH, ityAdi sarvamaniSTam / " kizca - lokAlokA pekSayA'stitvasya vyApakatve jinadattajinadAsAderapyalokatvApattiH, vyApyAyA jinadattavyakterniyamato vyApakIbhRtalokAstitvasadbhAvAda, jinadattAdau alokavyApakAstitvasya sadbhAve alokatvasattAyA avazyambhAvAt / kiJca - yadyastisvarUpeNa hetunA lokatvaM sAdhyate tarhi 'astitvarUpo heturasti' iti kRtvA heturapi astitvavAneva bhavati, tathA ca hetorapi lokatve siddhe hetubhI vyavasthA nahIM bana sakatI hai / tathA-loka aura alokakI apekSAse astitvameM vyApakatA mAnane para jinadatta aura jinadAsa Adi vyaktiyoMmeM bhI lokatva aura alokatva kI Apatti AyagI; kyoMki ubhayakI sattAkA vahAM sadbhAva hai| vyApya jinadatta Adi vyakti lokarUpa isaliye mAne jAne cAhiye ki unameM lokakA vyApaka jo astitva hai usakA sadbhAva hai, tathA alokakA vyApaka jo astitva hai usakA bhI vahAM sadbhAva hai| tathA - yadi astitvarUpase lokakI siddhi hotI hai to koI yahAM yaha bhI prazna kara sakatA hai ki astitvarUpa hetu jaba svayaM astirUpa hai to use bhI astitvaviziSTa honese lokatvApatti AvegI, arthAt vaha svayaM lokarUpa ho jAyagA / " tathA - hetu aura sAdhyameM lokarUpapanese ekatvApatti A jAnese sAdhyasAdhakabhAva hI nahIM bana sakatA hai, aisI sthiti meM kisako hetu mAna aniSTapatti thavAthI kAMI paNa vyavasthA nathI thai zakatI. tathA--loka ane alokanI apekSAthI astitvamAM vyApakatA mAnavAthI jInadatta ane jInadAsa vagere vyaktiomAM paNa leAkatva ane aleAkatvanI Apatti AvI jaze. kema ke bannenI sattAnA tyAM sadbhAva che. vyApya jInavrutta Adi vyaktine leAkarUpa e kAraNe mAnavI joI e ke enAmAM letu je vyApaka astitva che enA sadbhAva che, tathA aleAkanuM vyApaka je astitva che enA paNa sadbhAva che. tathA--jo astitvarUpathI leAkanI siddhi thAya che te kaI evA paNa prazna karI zake che ke astitvarUpa hetu jyAre svayaM astirUpa che te ene paNa astitvaviziSTa hovAthI lAkatvApatti Avaze arthAt e svayaM leAkarUpa khanI jaze. temaja hetu ane sAdhyamAM leAkarUpapaNAthI ekatvApatti AvI javAthI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa. a. 8. u. 1 393 sAdhyayorlokatvarUpatayaikatvApattiH, tatazca kaM hetumAzritya lokaH sAdhayiSyate pratyuta lokAdanyo'pyalokaH astitvahetvasambhavAd 'asti lokaH' iti pratijJA'pi naiva sidhyati / tasmAdekAntata eva lokAstitve svIkriyamANe uktarItyA hekhabhAvo'stIti 'akasmAt' iti padena bhagavatA pradarzitam / ___ atrAyaM vivekaH-siddho hi heturbhavati, tatra yadyastitvahetolaukarUpasAdhyAntakara lokakI siddhi kI jA sakegI! lokakI siddhike abhAvameM 'asti lokaH" yaha sAdhya aura pakSakI vacanasvarUpa jo pratijJA hai usakI bhI siddhi nahIM ho sakatI ! sAdhyakI siddhi hetuse hotI hai, kyoM ki hetu aura sAdhyakA parasparameM avinAbhAva sambandha hotA hai| yahAM para lokake astitvavidhAyaka hetukA hI jaba abhAva hai taba phira sAdhyakI siddhi hetuke abhAvameM ho bhI kaise sakatI hai ? nahIM ho sakane se pratijJA kI hAni AtI hai| isaliye mUla sUtrameM jo "akasmAt" isa padase yaha sUtrakArane kahA hai ki "asti lokaH nAsti lokaH" ityAdi vipratipattiyAM nirhetuka haiM, vaha bAta yahAM taka spaSTa rItise samajhAI gaI hai; kyoM ki ekAntarItise hI lokakA astitva svIkAra karanemeM uparyukta rItise hetukA abhAva AyA hai| jo hetu siddha hotA hai vahI apane sAdhyakA sAdhaka hotA hai, asiddha nhiiN| asiddha sAdhya hotA hai / prakRtameM astitvarUpa hetu jaba apane sAdhyake sAdhya-sAdhakabhAva ja nathI banI zakate. evI sthitimAM kene hetu mAnI lekanI siddhi charI zAya! sonI siddhinA manAvamA " asti lokaH " ma sAdhya bhane pakSanA vacanarUpa je pratijJA che enI paNa siddhi thaI zakatI. sAdhyanI siddhi hetuthI thAya che, kema ke hetu ane sAdhyane paraspara avinAbhAva saMbaMdha thAya che. ahiM lakanuM astitva-vidhAyaka hetune ja jyAre abhAva che-tyAre pachI sAdhyanI siddhi hetunA abhAvamAM thaI paNa kema zake ? na thaI zakavAthI pratijJAne DAni pAye cha. 24 // 4||2nne bhUgasUtramA " akasmAt " ye pahathI sUtradhAre / 4hyu che hai "asti lokaH nAsti loka tyAdi vipratipattiyanita che sAta mahI sudhI spaSTa rIte samajAvavAmAM AvI che ke ekAnta rItithI ja lokanA astitvano svIkAra karavAmAM uparyukata rItithI hetune abhAva Ave che. je hetu siddha thAya che te ja sAdhyamAM sAdhaka bane che, asiddha nahIM asiddha sAdhya thAya che. prakRtamAM astitvarUpa hetu jyAre pitAnA sAdhyanA antabhUta thaI 50 zrI aayaa| sUtra : 3 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 AcArAGgasUtre rgatatvena tasyApi sAdhyatvamApatitaM, sAdhyarUpahetorasiddhatvenAsAdhakatayA'numAnasyaibocchedaH syAttvanmate - ityAdibahuvaktavyatvAd vistarabhiyA viramyate / evaM 'dhruvo lokaH' ' adhruvo lokaH' ityAdiSvapi ekAntavAdaM nirasya syAdvAdapakSaH sarvatra yojanIyaH / yathA - ' nAsti lokaH' iti vAdinaM pRcchAmi - tvamasi na vA ?, yadi tvamasi tadA lokAntarbhUtastaddbahirbhUto vA ? yadi lokAntarbhUtastvaM tarhi ' nAsti loka ' iti bruvan kathaM na lajjase?, atha tadantarbhUto nAsi tarhi bandhyAantarbhUta ho jAgayA taba vaha sAdhyasama - asiddha, honese svayaM sAdhyakoTi meM A jaaygaa| yahAM sAdhya loka hai, hetu bhI lokasvarUpa ho jAne se vaha sAdhya jaisA ho gayA; ataH sAdhya bhAvakA abhAva honese sAdhanase sAdhya kA jJAna na ho sakanese yahAM anumAna hI nahIM bana sakatA hai / isa viSayameM TIkAkAra kahate haiM ki bahuta kucha kahanA thA, parantu vistAra ke bhaya se itanA hI kahanA kAphI hai| isI prakAra " dhruvo lokaH" ityAdi vAkyoM meM bhI ekAntavAdakA nirasana aura syAdvAda pakSakA samarthana kara lenA caahiye| jo loga ekAntarUpase " nAsti lokaH" isa bAtako kahate haiM, hama una vAdiyoMse itanA pUchate haiM ki " tuma svayaM astirUpa ho ki nAstirUpa "? yadi astirUpa ho to lokake antargata ho yA usase bAhira ? yadi lokake antargata tuma apaneko mAnate ho to "nAsti lokaH " isa prakAra kahate hue Apako saMkoca kyoM nahIM hotaa| kyoM ki tuma svayaM astitvarUpase lokake aMtargata apane Apako mAna rahe ho / yadi jaze tyAre te sAdhyasama-asiddha--hAvAthI svayaM sAdhyakeATimAM AvI jaze, ahIM sAdhya loka che, hetu paNa lokasvarUpa thaI javAthI te sAdhya mAphaka thaI jAya che. sAdhyasAdhakabhAvanA abhAva hovAthI sAdhanathI sAdhyanuM jJAna na khanI zakavAthI A jagyAe anumAna khanI zakatuM nathI. A viSayamAM TIkAkAra kahe che ke-ghaNuM kahevAnuM hatuM; paraMtu vistAranA bhayathI ATaluM ja kahevuM kharAkhara che. A prakAreja "" dhruvo lokaH " ityAdi pAuyamAM pazu antavAhanu nirasana bhane syAdvAha pakSanuM samarthana kurI bevu leha the, ne sojhe bheanta35thI " nAsti lokaH " yA vAtane kahe che, ame tevA vAdIone evuM pUchIe chIe ke " tame svayaM astirUpa che ke nAstirUpa ?" jo astirUpa che. tA lokanA antagata che ke tenAthI mADara 1 le soDanA antargata potAne bhAnatA ho to " nAsti lokaH " A prakAre kahetAM Apane saMkoca kema nathI thatA ? kema ke tame svayaM astitva zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 putrAdivat sarvathA'sattvaM tava prAptaM, tarhi mudhaivA'satA tvayA saha vaadkthaa''rmbhH| anekAntavAdinAmasmAkaM mate tvekAntataH sattvasyAsattvasya vA na sambhavaH, kintu dvayorapi sambhavo'sti, tathA hi-ghaTAdiH svasvarUpeNa san parakIyarUpeNa cA'san-svadravya-kSetra-kAlabhAvaiH ghaTAdeH sattvaM parakIyaizca tairasattvamiti / uktaJca " sadeva sarva ko necchet , svarUpAdicatuSTayAt / asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate // 1 // " iti / lokake aMtargata apane Apako nahIM mAnate ho to tumhArI vandhyAputrakI taraha svatantra sattA hI siddha nahIM ho sakatI; ataH asatyAtmaka hone se tumhAre sAtha vAdavivAda karanA bhI vyartha hai / vAdavivAda satke sAtha hotA hai, asat vandhyAputra ke sAtha nhiiN|| __ anekAntavAdI hama logoMke siddhAntameM na kisIkA ekAntase ekatva mAnA gayA hai aura na ekAntase kisIkA asattva hI / sattva aura asattva ye do dharma haiM aura inakA sambhava svadravyAdi-catuSTayakI apekSAse hI svIkRta hai, jaise-ghaTAdi dravya apane dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSAse hI hai, paradravya-paTAdikake dravya-kSetrAdikI apekSAse nhiiN| unakI apekSAse to usakA asattva hI aMgIkRta hai / kahA bhI hai sadeva sarva ko necchet svarUpAdicatuSTayAt / / asadeva viparyAsAt na cenna vyavatiSThate // 1 // rUpathI lokanI aMdara potAne mAnI rahyA che. je lokanI aMdara potAne na mAnatA ho te tamArI vadhyAputranI taraha svataMtra sattA ja siddha thaI zakatI nathI. eTale asatyAtmaka hovAthI e aMge tamArI sAthe vAdavivAda kare vyartha che. vAdavivAda satyanI sAthe hoya che, asatya vadhyAputranI sAthe nahIM. amArA anekAntavAdionA siddhAMtamAM na keInuM ekAntathI ekatva mAnela che ane na te ekAthI keInuM asatva. satva ane asatva A be dharma che. ane ene saMbhava svadravyAdi-catuSTayanI apekSAthI ja svIkRta che. jemaghaTAdi dravya potAnA dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAthI ja che, paradravya paTAdikanA dravya-kSetrAdinI apekSAthI nahIM. enI apekSAthI te enA asatvareja mI2 cha. yu 56 cha " sadeva sarva ko necchet , svarUpAdicatuSTayAt / asadeva viparyAsAnacenna vyavatiSThate // 1 // " iti / zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 ___ AcArAGgasUtre iti sudRDhamanekAntavAdasAmrAjyam / evamuktamakAreNa teSAM viruddhamapalapatAM paratairthikANAM dharmoM na svAkhyAtaHmna zobhano vyAkhyAtaH, ekAntavAdagarbhitatvAt , naiva ca teSAM dharmaH suprajJaptaH suparUpito bhavati asarvajJapraNItatvAt / ataH syAdvAdasAmrAjyabahirbhUtatvAtteSAM paravAdinAM dharmaH sarvathA heya eveti bhAvaH // mU0 3 // svabuddhiparikalpitatvanirAsAyA''ha-' se jaheyaM' ityAdi mUlam-se jaheyaM bhagavayA paveiyaM AsupanneNa jANayA pAsayA, aduvA guttI vaogoyarassa tibemi, savvastha saMmayaM pAvaM tameva uvAikamma esa mahaM vivege viyAhie, gAme vA aduvA raNe neva gAme neva raNe, dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNaNa maimayA, vastu svadravyAdika kI hI apekSAse sattvAtmaka aura paradravyAdika kI apekSAse hI asattvAtmaka mAnI gaI hai / isa prakArakI mAnyatA na mAnanese kisI bhI vastukI svatantra sattA siddha nahIM ho sakatI hai! yahI sudRr3ha anekAntavAdakA sAmrAjya hai| isa prakAra uktarUpase ekAntarUpameM garbhita honeke kAraNa parasparameM viruddhArthakI prarUpaNA karanevAle anya tIthikoMkA mata nirdoSa rUpase kathita nahIM hai, aura isIliye vaha asarvajJa praNIta honese acchI tarahase prarUpita bhI nahIM hai / isaliye syAvAda sAmrAjyake bahirbhUta honese una paravAdiyoMkA dharma sarvathA heya hI hai // suu03|| anekAntatattva meM sUtrakAra svabuddhise parikalpitapanekA niSedha karane ke liye "se jaheyaM" ityAdi sUtra kahate haiN|| vastu svadravyAdikanI apekSAthI satpAtmaka ane paradravyAdikanI apekSAthI asattAtmaka mAnavAmAM Avela che. A prakAranI mAnyatA na mAnavAthI koIpaNa vastunI svataMtra sattA siddha thaI zakatI nathI. A sudaDha anekAntavAdanuM sAmrAjya che. A rIte e rUpathI ekAntaryamAM garbhita thavAnA kAraNe, parasparamAM virU dvArthanI prarUpaNa karavAvALA anya tIrthionA mata nirdoSarUpathI kahevAyela nathI ane e kAraNe asarvajJa praNIta hovAthI sArI rIte prarUpita paNa nathI. A kAraNe syAdvAdasAmrAjyanA bahirbhata hovAthI paravAdIone dharma sarvathA heya che. (sU03) anekAnta tattvamAM sUtrakAra svabuddhithI parikalpitapaNAne niSedha karavA bhATa "se jaheyaM " tyA sUtra 4 cha zrI. sAyA sUtra : 3 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 1 397 jAmA tinni udAhiyA, jesu ime AyariyA saMbujjhamANA samudviyA, je NivyA pAvehiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA // sU04 // chAyA - tadyathedaM bhagavatA praveditam AzuprajJena jAnatA pazyatA, athavA guptirvacogocarasyeti bravImi sarvatra sammataM pApaM tadevopAtikramya eSa mama viveko vyAkhyAtaH, grAme vA athavA'raNye, naiva grAme naivAraNye, dharmamAjAnIta praveditaM mAhanena matimatA, yAmAstraya udAhRtAH, eSu ime AryAH sambudhyamAnAH samutthitAH, ye nirvRtAH pApeSu karmasu anidAnAste vyAkhyAtAH / sU0 4 // TIkA - tadyathA - idam anekAntarUpaM pUrvoktaM sakalavyavahArAnusAri kutrApyaskhalitaM mataM AzuprajJena - zIghrabuddhinA AvaraNakSayAt satatopayuktena, jAnatA - jJAnopayuktena pazyatA - darzanopayogavatA bhagavatA = tIrthaGkareNa praveditaM = prarUpitam / ekAntavAdinAM dharmo na svAkhyAto bhavati tatra hetudRSTAntAbhAvAt sarvajJopadiSTastu svAkhyAtaH pratijJA - hetu - dRSTAntAdisadbhAvAditi bodhyam / athavA pakSAntare vAggocarasya= 9 koI bhI vastu ekAntarUpase na astirUpa hai aura na nAstirUpa hai, kintu asti - nAstirUpatA vastuoM meM svadravyAdi catuSTayakI apekSAse hI mAnI jAtI hai - yaha bAta tRtIya sUtrakI vyAkhyAke aMtameM saMkSeparUpase batalAI gaI hai| isIkA nAma anekAnta hai| isakI svIkRti binA duniyAkA koI bhI vyavahAra nahIM cala sakatA hai| aisI koI bhI vastu nahIM hai jo isa anekAntake sAmrAjyase bahirbhUta ho / aisI prarUpaNA AzuprajJa - ananta jJAnazAlI aura anantadarzanopayogI zrI tIrthaGkara bhagavAn ne kI hai| hetu aura dRSTAntake abhAva se ekAntavAdisaMmata dharma svAkhyAtanirdoSarUpa se pratipAdita nahIM huA hai / pratijJA, hetu, koI paNa vastu ekAntarUpathI na astirUpa che ane na to nAstirUpa che. asti--nAstirUpatA vastuomAM svadravyAdicatuSTayanI apekSAthI ja mAnI zakAya che. A vAta trIjA sUtranI vyAkhyAnA aMtamAM saMkSeparUpathI kahela che. enuM ja nAma anekAnta che. enI svIkRti vagaraduniyAnA koI paNa vahevAra cAlI zake nahIM. evI kAI paNa vastu nathI je A anekAntanA sAmrAjyathI mahidbhUta hoya. evI prarUpaNA AzuprajJa-anantajJAna ane anantadarzanazALI zrI tIrthaMkara bhagavAne karI che. hetu ane dRSTAMtanA abhAvathI ekAntavAdI--saMmata dharma svAkhyAta-nirdoSarUpathI pratipAhita thayA nathI. pratijJA, hetu ane dRSTAMta AdinA sadbhAvathI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 vAgviSayasya guptiH- bhASAsamitirvidheyetyetadapi praveditam / yadvA- 'asti loko nAsti loka' ityAdivAdAya samutthitAnAM pASaNDikAnAM svAbhimata hetudRSTAntasthApanena taduktadUSaNagaNanirasanena ca jayAt svamatasthApanaM aura dRSTAnta Adike sadbhAvameM sarvajJapratipAdita dharma hI svAkhyAta hai / AcArAGgasUtre ekAntasthApaka na koI hetu hai aura na koI dRSTAnta hI milatA hai ki jisake bala para ekAnta dharmakI prarUpaNA vAstavika siddha ho sake / hAM - aneka dharmAtmaka hI vastu hai / isakI prarUpaNAke khyApaka hetu aura dRSTAntAdi upalabdha hote haiM / bhagavAnne vacana bolanevAle sAdhuke liye bhASAsamiti pAlane kA bhI Adeza diyA hai / " asti lokaH nAsti lokaH " ityAdi vAdake liye taiyAra hue vAdiyoM ke abhimata tasvakA jo unhoMne apane icchAnusAra hetu dRSTAntakI sthApanAse sthApana kiyA hai, aura prativAdI jainasaMmata tavakI nirAkRtinimitta dUSaNoM kA pradarzana kiyA hai, so unake pradarzita hetu aura dRSTAntoMkA nirAkaraNa evaM pradatta dUSaNoMkA parihAra karate samaya prativAdI munike liye bhASAsamitikA pAlana karanA cAhiye / parapakSakA nirAkaraNa karate yA tadviSayaka uttara dene samaya kabhI 2 joza sarvajJapratipAdita dharma ja svAkhyAta che. ekAntasthApaka na koi hetu che ane na keAI dRSTAMta paNa maLe che, jenA baLa upara ekAnta dharmanI prarUpaNA vAstavika siddha thaI zake. hAM-aneka dharmAtmaka ja vastu che. enI prarUpaNAnA khyApaka hetu ane dRSTAntAdi upalabdha thAya che. bhagavAne vacana kholavAvALA sAdhu mATe bhASAsamiti pALavAnA paNa Adeza mAyA che. " asti lokaH nAsti lokaH " ityAdi vAhane bhATe taiyAra thayelA vAhi cee potAnA abhimata-tattvanuM peAtAnI IcchAnusAra hetu dRSTAMtanI sthApanAthI sthApana karela che ane prativAdI jainasaMmata tattvanI nirAkRti nimitta dUSaNonu pradarzana karela che, evA emanA pradarzita hetu ane dRSTAMtAnuM nirAkaraNa ane pradatta ( Apela ) dUSaNAnA parihAra karatI vakhate prativAdI munine mATe bhASAsamitinu pAlana jarUrI che. parapakSanu nirAkaraNa karatAM athavA koI praznanA uttara devAne samaye kayAreka joza AvI javAthI vacanano saMyama rahetA nathI, tA paNa vidvAn zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skandha. 1 vimokSa0a. 8. u. 1 vAggocarasya guptiriti / vAvasaMyamena samyaguttaraM deyaM natu bhASAsamitimanapekSyeti bhAvaH / iti = guptirvAggocarasya kAryetyetadvakSyamANaM cAhaM bravImi / tadeva vaktuM prakramate - ' sarvatre 'syAdi-prativAdinaM saMbodhya pRcched yattava SaDjIvanikAyopamardanaM kRtakAritAnumodanaiH sarvatra tvacchAstra sammatam = apratiSiddhatvenAbhilaSitaM tatsarvaM pApaM = pApajanakaM narakanigodAdiduHkhakArakatvAdato na mamAbhilaSitamityarthaH / tadevAha - A jAne se vacanakA saMyama nahIM rahatA hai, to bhI vidvAna munike liye isa bAtakA vahAM bhI dhyAna rakhanA cAhiye / bhASAsamitikA parihAra kara apane mUlaguNa meM virAdhanA lAnA yaha vidvAn munikA kartavya nahIM hai / isI vastusthitiko dhyAna meM rakha kara sUtrakAra 46 sarva cogocarasyeti bravImi " yaha kahate haiM-jaina siddhantAbhimata hetu aura dRSTAntakI sthApanAse evaM pAkhaNDiyoMke dvArA kathita dUSaNoMke nirasana (uttara) se una pAkhaMDiyoM ke parAsta honepara svamatakI sthApana svataH ho jAtI hai, aura yahI vacanaviSayakI gupti hai| isameM rahanevAle sAdhuko vAk - saMyamase hI uttara denA cAhiye; usakI upekSA karake nahIM / isI prakAra se sUtrakAra pradarzita karate haiM- vidvAn vAdI muni, prativAdIko saMbodhita kara yaha pUche ki Apake zAstra meM kRta, kArita aura anumodanAse SaDjIvanikAyakA upamardana pratipAdita huA hai aura vaha apratiSiddha honese Apake liye sammata hai / paraMtu yaha Apa vizvAsa rakheM ki yaha saba kukRtya hai aura karanevAle jIvoMko naraka aura nigodAdika duHkhoMke pradAtA hai| isaliye hamArI dRSTi meM yaha upAdeya-abhilaSita nahIM hai| isI kAraNa munie e vAtane tyAM paNa khyAla rAkhavA joIe. bhASAsamitine parihAra karI potAnA mULa guNamAM virAdhanA lAvavI e vidvAna muninuM kartavya nathI. A vastu sthitine dhyAnamAM rAkhI sUtrakAra " guptirva cogocarasyeti bravImi " Ama uDe che. jainasiddhAntAbhimata hetu ane dRSTAMtanI sthApanAthI ane pAkhaMDIo dvArA kahevAyelA dUSaNonA uttarathI te pAkhaMDienI hAra thavAthI svamatanI sthApanA ApameLe thaI jAya cheA vacanaviSayanI gupti che. AmAM rahevAvALA sAdhue vAk--saMyamathI ja uttara ApavA joI e, bhASAsamitinI upekSA karIne nahIM. A prakAreja sUtrakAra pradarzita kare che--vidvAn vAdI muni, prativAdIne sa'edhita karI pUche ke ApanA zAstramAM kRta,kArita ane anumodanAthI SaDTanikAyanuM upamana pratipAti thayela che ane e apratiSiddha hovAthI Apane mATe sammata che; paraMtu Apa vizvAsa rAkho ke e badhAM kukRtya che, ane karavAvALA jIvAne naraka ane nigeAdAdika duHkha ApanAra che. A kAraNe amArI STimAM e upAdeya zrI AcArAMga sUtra : 3 399 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAstre 'tadeve 'tyAdi-tadeva-sAvadyAcaraNameva upAtikramya-ullaGghayAhaM vartamAno'smItyevaMbhUtasya mama eSa mahAna vivekaH heyopAdeyarUpavicAro vyAhRtaH kathitaH, anapihitAsravadvAreNa bhavatA saha sambhASaNenAlam / nanu paratIthikA api vanavAsinaH phala-mUla-kandAbAhArAstarutalavAsino bhavanti, kathaM te saMbhASaNAnauM ? iti cenna, vanavAsa-phalAhArAdikaraNena na dhamA, apitu jIvAjIvAditattvaparijJAnapUrvakaniravadyAcaraNAt , tacca teSAM nAsti / etamevArthamAviviyannAha-'grAme ve 'tyAdi-grAme grAmaviSaye vasecceddharmoM bhaved , evamaraNye-cane maiM sadA ina kRtyoM-pApoMse dUra rahatA huuN| merA viveka-heya aura upAdeyakI jAgRtirUpa bodha bhI mujhe yahI kahatA hai| mahApuruSoMkI bhI yahI zikSA hai| ataH jinhoMne ina pApamaya sAvadha vyApAroMke atyAgase apane karmoM ke Asravake dvArako baMda nahIM kiyA hai, unake sAtha saMbhASaNa karanA bhI mujhe ucita nahIM hai| __ zaGkA-paratIrthika jana bhI vanameM rahate haiM, kaMda, mUla aura phala AdikA AhAra karate haiM, giri guphAmeM evaM vRkSoMke nIce nivAsa karate haiM to phira ye saMbhASaNake ayogya kaise mAne jA sakate haiM ? uttara--kandamUla Adi khAnese aura vanameM nivAsa karanese dharmakI prApti hotI hai, so bAta nahIM hai / dharmakI prAptikA kAraNa jIva aura ajIva Adi tatvoMkA parijJAnapUrvaka niravadya AcaraNa karanA hai| yaha unake nahIM hotA hai| isI arthako samajhAte hue sUtrakAra kahate haiNabhilaSita nathI. A mATe huM sadA e kukRpApothI dUra rahuM chuM. mArA viveka-heya ane upAdeyanI jAgRtirUpa dha paNa mane e kahe che. mahApurUSonI paNa e zikSA che. mATe jeoe AvA pApamaya sAvaghavyApArenA atyAgathI potAnA karmono AsavanuM dvAra baMdha karela nathI tenI sAthe saMbhASaNa karavuM paNa mane ucita nathI. zaMkA-paratirthIka jana paNa vanamAM rahe che, kaMda, mULa, phaLa Adine AhAra kare che. giri guphAmAM ane vRkSonI nIce vAsa kare che, te pachI eo saMbhASaNa karavAne ayogya kevI rIte mAnI zakAya? uttara-kaMdamULa Adi khAvAthI ane vanamAM nivAsa karavAthI dharmanI prApti thAya che evI vAta nathI. dharmanI prAptinuM kAraNa jIva ane ajIva Adi tattvanuM parijJAnapUrvaka nirava AcaraNa karavuM te che. A tenAthI banatuM nathI. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 401 pA dharmoM bhavediti naiSa niyamaH, yato dharmoM naiva grAme bhavati naivAraNye, kintu yatra kutrApi vasato jIvAjIvAditattvaparijJAnapUrvakaniravadyAnuSThAnameva dharmam AjAnIta, iti mAhanena 'mA hana-mA hana' iti yo jIvarakSAmupadizati sa mAhano vItarAgastena, matimatA-matiH sakalavastutattvaparijJAnaM, sA yasyAstIti matimAn , tena-kevalinA, dharmaH=pUrvodAhRto vakSyamANazca praveditaH prruupitH| vakSyamANamevAha-' yAmA' ityAdi-trayo yAmA:vratarUpAH udAhRtAH kathitAH, atra trigrahaNena prANAtipAtamRpAvAdaparigrahaviramaNarUpA gRhItAH, maithunA'dattA''dAnaviramaNayoH parigrahaviramaNe'ntarbhAvamAzritya tathA proktamiti bodhyam / ki 'grAmameM rahanese, jaMgalameM nivAsa karanese dharma hotA hai' aisA niyama nahIM hai; kyoM ki dharma grAma athavA jaMgalameM nahIM rakhA hai jo vahAM rahane se mila jAtA ho / dharma jIva aura ajIvAdi tattvoMke parijJAnapUrvaka niravadya anuSThAnake AcaraNakA nAma hai, aisA jIvarakSAke upadezaka aura vastutattvake jJAtA kevalI bhagavAnane kahA hai| 'mAhana' zabdakA artha vItarAga aura 'mati' zabdakA artha sampUrNa vastuoM kA parijJAna hai| yaha matirUpa parijJAna jisake hai vaha matimAn kevalI hai| ___ vratarUpa tIna yAma kahe gaye haiM-1 prANAtipAtaviramaNa, 2 mRSAvAdaviramaNa aura 3 parigrahaviramaNa / bAkIke maithunakA viramaNa aura adattAdAnakA viramaNa, ye do mahAvratarUpa dharma yahAM isaliye svatantrarUpase nahIM kahe gaye haiM ki unakA antarbhAva parigrahaviramaNarUpa mahAvratameM karaliyA hai| A arthane samajAvavA mATe sUtrakAra kahe che ke-gAmamAM rahevAthI, jaMgalamAM nivAsa karavAthI dharma thAya che e niyama nathI, kema ke dharma grAma ane jaMgalamAM rAkhela nathI ke je tyAM rahevAthI maLI jAya, dharma jIva ane ajIvAdi tattvanuM parijJAnapUrvaka niravadya anuSThAnanuM AcaraNa te che, Ama jIvarakSAnA upadezaka ane vastutatvanA jJAtA kevalI bhagavAne kahela che. "mAhana zabdano artha vItarAga, ane "mati zabdano artha saMpUrNa vastuonuM pariNAma che. A matirUpa pari jJAna jene che te matimAna kevalI che. vratarUpa traNa yAma kahevAyAM che, 1 praNAtipAta viramaNa, 2 mRSAvAdaviramaNa, 3 parigrahaviramaNa. bAkInAM mithunaviramaNa ane adattAdAnaviramaNa, A banane mahAvratarUpa dharma ahiM A mATe svataMtrarUpathI kahevAyela nathI ke tenA aMtarbhAva parigrahaviramaNarUpa mahAvratamAM karAyela che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 AcArAgasUtre yadvA-yAmA abasthAvizeSAstrayaste yathA-aSTavarSAdAtriMzata ekA (1), tataH SaSTivarSaparyantaM dvitIyA (2), tata UrdhvaM tRtIyeti, udAhRtAH kathitAH, etenAtibAla-vRddhayonirAsaH, tisRSvevAvasthAsu dharmAdyAcaraNasya sambhavAt / ____ athavA-'yAmAH' yamyate-viramyate saMsAraparibhramaNAdebhiriti yAmAH-jJAnAdayastrayaH kathitAH, kimetenetyAha-'yeSvi'-tyAdi, yeSu vayovizeSeSu triSu jJAnAdiSu vA saMbudhyamAnAH dharmAcaraNAvasaraM mokSaM vA jAnAnAH, ime-AryA dravya-kSetra -kAla-bhAvabhedena caturvidhAste samutthitAH-tapaHsaMyamAcaraNAdau pravRttAH, ke ? ye pApeSu-pApajanakeSu prANAtipAtAdyaSTAdazasthAneSu karmasu nivRttAH kaSAyApana___ athavA avasthAvizeSoMkA nAma bhI yAma hai, ve tIna haiMATha varSase lagA kara tIsa varSa taka prathama, ekatIsa varSase le kara 60 varSa taka dvitIya, aura usase Age tRtIya / isase yaha dhvanita hotA hai ki atibAla aura ativRddha avasthA dharmAcaraNake yogya nahIM hai / ina tInoM hI avasthAoMmeM dharmAcaraNako saMbhAvanA hai| ___ athavA-saMsArakA paribhramaNa jinase isa jIvakA ruka jAtA hai unakA nAma bhI yAma hai| aise ye yAma jJAnAdika tIna haiN| jina vayovizeSa yA jJAnAdikatrayameM saMvudhyamAna, dharmake AcaraNake avasarako athavA mokSako jAnate hue ye dravya,kSetra, kAla aura bhAvake bhedase cAra prakArake Aryajana munirAja ki jo pApajanaka prANAtipAtAdika rUpa 18 pApasthAnoMmeM kaSAyake dUra honese zAnta-Asravase nivRtta haiM, ve tapa aura saMyamake athavA-avasthAvizeSonuM nAma paNa yAma che. te traNa che. ATha varSathI mAMDI trIsa varSa sudhI prathama, ekatrIsa varSathI mAMDI 60 varSa sudhI dvitIya ane tenAthI AgaLa tRtIya.AthI e phaLita thAya che ke atibALa ane ativRddha avasthA dharmAcaraNane egya nathI. A traNa avasthAomAM dharmAcaraNanI saMbhAvanA che. athavA-saMsAranuM paribhramaNa jenAthI A jIvanuM aTakI jAya che tenuM nAma yAma che. AvA e yAma jJAnAdika traNa che. je vavizeSa athavA jJAnAdika trayamAM saMbudhyamAna, dharmanA AcaraNane avasarane athavA mokSane jANanArA, dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranA e Aryajana munirAja ke je pApajanaka prANAtipAtAdirUpa 18 pApasthAnamAM kaSAyanA dUra thavAthI zAMta che- AsavathI nivRtta che te tapa ane saMyamanA AcaraNa AdimAM pravRtta thAya che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8 u. 1 403 yanena zAntAH, AsravanivRttA ityarthaH, teSAM rAgAdibandhahetavo na sambhavanti, ata eva te anidAnA:-dravya-bhAva-nidAnarahitAH, tatra dravyanidAnaM mAtA-pitR-putrakalatrAdi-viSayakaM dhana-dhAnyAdiviSayakaM ca, bhAvanidAnaM viSayakaSAyAdikaM ceti dvividhanidAnahAnaparAyaNAste vyAkhyAtAH kthitaaH|| suu04|| ___ kasmiMste nidAnarahitAH ? iti darzayati-'uDDhaM' ityAdi / mUlam-uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao savvAvaMti ca NaM pADiyakaM jIvahiM kammasamAraMbhe NaM, taM parinAya mehAvI neva sayaM eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhijjA, nevanne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhAvejjA, nevanne eehiM kAehiM samAraMbhaMte'vi smnnujaannejjaa| je anne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhaMti tesi pi vayaM lajjAmo, taM parinnAya mehAvI taM vA daMDaM annaM vA daMDaM no daMDabhI daMDaM samAraMbhijjAsi-ttibemi // suu05|| chAyA-urdhvamadhastiyag dikSu sarvataH sarvAsu ca khalu pratyekaM jIveSu karmasamArambhaH khalu, taM parijJAya medhAvI naiva svayameteSu daNDaM samArabheta, naivAnyaireteSu kAyeSu daNDaM samArambhayet , naivAnyaireteSu kAyeSu daNDaM samArabhamANAnapi samanujAnIyAt , ye cAnye eteSu kAyeSu daNDaM samArabhante tairapi vayaM lajjAmahe, taM parijJAya medhAvI taM vA daNDamanyaM vA no daNDabhIrdaNDaM samArabhethAH, iti bravImi // sU0 5 // AcaraNa AdimeM pravRtta hote haiN| inake rAgAdika jo bandhake kAraNa haiM ve nahIM hote haiN| isIliye ye dravya aura bhAvake bhedase donoM prakArake nidAnoMke binAza karanemeM tatpara kahe gaye haiN| mAtA, pitA, putra aura strI Adi svajanaviSayaka, aura dhana-dhAnya Adi parigrahaviSayaka dravyanidAna, evaM viSayakaSAyAdiviSayaka bhAvanidAna hotA hai| suu04|| __aura bhI kisameM ve nidAnarahita hote haiM ? isa viSayako sUtrakAra kahate haiM-"uDUDhaM ahaM" ityaaditene rAgAdika je anyanuM kAraNa che te banatuM nathI, jethI te dravya ane bhAva nA bhedathI be prakAranA nidAnone vinAza karavAmAM tatpara kahevAyela che. mAtA, pitA, putra ane strI Adi svajanaviSayaka, ane dhana dhAnya Adi parigrahaviSayaka dravya nidAna che, ane viSayakaSAyAdiviSayaka bhAvanidAna hoya che. (sU04) bIjA kyA kayAmAM nidAnarahita hoya che? A viSayane sUtrakAra kahe che" uDDhe ahaM" ityAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 AcArAGgasUtre TIkA-'U'mityAdi-Urdhvamastiryag dikSu sarvataH sarvaprakAreNa 'sabbAvaMti iti sarvAsu 'ca' zabdAd vidizAM saGgrahastena vidikSu-ityarthaH, khalu-nizcayena pratyeka jIveSu-mUkSmavAdarAdiSu pratyekaM prANiSu yaH karmasamArambhaH mANivirAdhanAdirUpaH khalu-nizcayena asti| medhAvI-viditaprANyupamardanajanitakaTukaphalaH, karmasamArambha parijJAya-jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parihatya ca svayam eteSu kAyeSu= SaDjIvanikAyeSu daNDaM manovAkAyairjIvavirAdhanArUpaM naiva samArabheta naiva kuryaadityrthH| api ca sa eva eteSu kAyeSu caturdazabhUtagrAmavartiSu jIveSu anyairdaNDaM na samArambhayetnna kArayet , eteSu kAyeSu daNDaM samArabhamANAnapyanyAnnaiva samanujAnIyAt= nAnumodayet / ye vA'nye daNDaM samArabhante taiH daNDasamArambhavidhAyibhiH saha vaktu urdhva, adhaH aura tiryag dizAomeM, sarva prakArase pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizAoMmeM, aura "ca" zabdase gRhIta vidizAoM meM vartamAna sUkSma aura bAdara Adikake bhedase 14 prakArake pratyeka jIvoMmeM jo prANiyoMkI virAdhanArUpa karmasamAraMbha hai, medhAvI-jisane prANiyoMkI hiMsAse utpanna kaTuka pariNAma jAna liyA hai aisA medhAvI (buddhimAn) muni-usa karmasamArambhako jJaparijJAse jAnakara aura pratyAkhyAnaparijJAse usakA parityAga kara SaDjIvanikAyoMke viSayameM mana, vacana aura kAyase jIvavirAdhanArUpa daNDakA samArambha na kareM, dUsaroMse ina 14 prakArake jIvoMmeM daMDakA AraMbhana karAveM, aura jo inake viSayameM samAraMbha kara rahe haiM unakI anumodanA bhI na kreN| aMtameM ziSyako saMbodhita karate hue sUtrakAra kahate haiM ki jo anya prANI SaDjIvanikAyoMmeM daNDa uSma, adhara ane tiryagna dizAomAM sarva prakArathI pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa dizAomAM "ca" zabdathI gRhIta vidizAomAM vartamAna sUkSma ane bAdara AdinA bhedathI 14 prakAranA pratyeka jIvamAM je prANInI virAdhanArUpa karmasamAraMbha che, medhAvI-jeNe prANIonI hiMsAthI utpanna kaDavuM pariNAma jANI lIdhuM che evA buddhimAna-muni kamasamAraMbhane jJaparijJAthI jANI ane pratyAkhyAnaparijJAthI tene tyAga karI svayaM SaDUjIvanikA viSe mana, vacana ane kAyAthI jIvavirAdhanArUpa daMDane samAraMbha na kare, bIjAothI AvA 14 prakAranA jIvamAM daMDane AraMbha na karAve ane je tene samAraMbha kare che tenI anumodanA na kare. aMtamAM ziSyane saMbodhita karIne sUtrakAra kahe che ke-je anya prANI A SaDUjIvanikAmAM daMDane samAraMbha kare che, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 1 405 mapi vayaM lajjAmahe; kimuta tadabhimatAnumodanam , itthaM kRtanizcayaH medhAvI sAdhumaryAdAsthitaH-'daNDabhIH ' daNDAt-pANivirAdhanArUpAd bibhetIti daNDabhIHpANAtipAtabhIruH san tam anarthakaraM karmasamArambhaM parijJAya-jJaparijJayA jJAtvA medhAvI taM-pUrvoktaM prANAtipAtAdirUpaM daNDamanyaM vA daNDaM na samArabhethAH tvaM na kuruSva -trikaraNa-triyogaistaM sarvathA parityajerityAzayaH / ' iti bravImI' tyasyArthastUkta eveti // sU0 5 // // iti aSTamAdhyayanasya prathama uddezaH samAptaH // 8-1 // kA samArambha karate haiM sAdhujanoMkA yaha dRr3ha nizcaya hotA hai ki ve yaha vicAra kara unake kRtyakI prazaMsA nahIM karate haiM ki jaba hama inake sAtha bolane takameM lajAte haiM to inake kRtyakI prazaMsA kaise kara sakate haiM ? isaliye he ziSya ! tuma bhI sAdhumaryAdAke pAlaka ho aura prANiyoMkI virAdhanArUpa daNDase bhIru ho, ataH isa anarthakara prANAtipAtAdirUpa daNDakA tathA anya daNDakA tuma tIna karaNa aura tIna yogase sarvathA parityAga karo ||suu05|| // AThavAM adhyayanakA pahalA uddeza samAsa // 8-1 // sAdhujanono e daDha nizcaya hoya che ke teo vicAra karI tenA kRtyenI prazaMsA karatA nathI, kema ke jyAre ame tenI sAthe bolavAmAM paNa zarama anubhavIe chIe te pachI tenAM kRtyanI prazaMsA kevI rIte thaI zake ? mATe che ziSya ! tame paNa sAdhumaryAdAnA pAlaka che ane prANIonI virAdhanArUpa daMDathI bhIra che. mATe AvA anarthakArI prANAtipAta-AdirUpa daMDane tathA anya daMDane tame traNa karaNa ane traNa bhegothI sarvathA parityAga karo. ( sU5 ) AThamA adhyayanane pahelo uddeza samApta . 8-1 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / aSTamAdhyayanasya dvitIya uddeshH| uktaH prathamoddezaH, samprati dvitIya Arabhyate / asya ca pUrvI dezena sahAyamabhisambandhaH, pUrvo deze vizuddhasaMyamanihAya kudRSTiparihAra uktaH, sa cA'kalpyaparihAraM vinA na saMbhavati, tatsambandhenAsminnuddeze cAkalpyaparityAga eva pratipAdanIyo'sti / tatra pUrvamakalpyaparihAravidhiM darzayati-' se bhikkhU' ityAdi mUlam-se bhikkhU parikamijja vA, cihijja vA, nisIijja vA, tuyahijja vA, susANaMsi vA, sunnAgAraMsi vA, giriguhaMsi vA, rukkhamUlaMsi vA, kuMbhArAyayaNasi vA, huratthA vA, kahiMci viharamANaM taM bhikkhu upasaMkamittu gAhAvaI brUyA-AusaMto ! samaNA ! ahaM khalu tava aTTAe asaNaM vA, pANaM vA, khAimaM vA, sAimaM vA, vatthaM vA, paDimgahaM vA, kaMbalaM vA, pAyapucchaNaM AThaveM adhyayanakA dUsarA uddesh| prathama uddeza kahA jA cukA / aba dvitIya uddezakA prArambha hotA hai| isakA pUrva uddezake sAtha sambandha isa prakArase hai-prathama uddezameM vizuddha saMyamake nirvAha ke liye muniko jo mithyAdRSTiyoMkA parihAra karanA kahA hai vaha akalpanika azanAdika parihArake vinA saMbhavita nahIM hotA hai isaliye vizuddha saMyamake sAtha sambandha rakhanese isa uddezameM akalpanika azanAdikakA parityAgasambandhI varNana hai| usa meM sarva prathama sUtrakAra akalpanikake parihArako vidhikA pradarzana karate haiM-" se bhikkhU" ityAdi / AThamA adhyayanane bIjo uddeza prathama uddeza kahevAI gayuM che. have bIjA uddezano prAraMbha thAya che. Ane pUrva uddezanI sAthe saMbaMdha A prakArano che-prathama uddezamAM vizuddha saMyamanA nirvAha mATe munie mithyASTino parihAra karavAnuM kahyuM che te akalpanika anAdikanA parihAra vinA saMbhavita banatuM nathI, A mATe vizuddha saMyamanI sAthe saMbaMdha rAkhavAthI A uddezamAM akalpanika anAdikanA pari. tyAgasaMbaMdhI varNana che. AmAM sarva prathama sUtrakAra akalpanikanA parivAranI vidhinu pradarzana reche-"se bhikkhU " chatyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 2 407 vA, pANAiM bhUyAiM jIvAiM sattAiM samArabbha samudissa kIyaM pAmiccaM acchijja aNisiha abhihaDaM AhaTu ceemi, AvasahaM vA samussiNomi se bhuMjaha vasaha AusaMto! samaNA! bhikkhUtaM gAhAvaI samaNasaM savayasaM paDiyAikkhe-AusaMto ! gAhAvai ! no khalu te vayaNaM ADhAmi, no khalu te vayaNaM parijANAmi jo tumaM mama ahrAe asaNaM vA 4,vatthaMvA4, pANAI vA 4,samArabbha samudissa kIyaM pAmiccaM acchijjaM aNisihaM abhihaDaM Ahadda ceesi AvasahaM vA, samaNussiNAsi se virao Auso ! gAhAvaI ! eyassa akaraNayAe // suu01|| __ chAyA-sa bhikSuH parAkrameta vA tiSThedvA nipIdedvA tvagvartayedvA zmazAne vA zUnyAgAre vA giriguhAyAM vA vRkSamUle vA kumbhakArAyatane vA huratthA vA kvacidviharantaM taM bhikSumupasaMkramya gAthApatirbrayAt-AyuSman ! zramaNa ! ahaM khalu tavACyAzanaM vA pAnaM vA khAcaM vA svAdyaM vA vastraM vA patadgrahaM vA kambalaM vA pAdaprochanaM vA prANino bhUtAn jIvAn sattvAni samArabhya samuddizya krItaM prAmityam Acchidyam anisRSTam abhihRtam AhRtya dadAmi, AvasathaM samucchRNomi tad bhUva vasa AyuSman ! zramaNa ! / bhikSustaM gAthApati samanasaM savayasaM pratyAcakSIta-AyuSman ! gAthApate ! na khalu te vacanamAdriye na khalu te vacanaM parijAnAmi, yastvaM mamArthAya azanaM vA 4 vastraM vA 4 prANino vA 4 samArabhya samuddizya krItaM prAmityam Acchigham anisRSTam abhihRtam AhRtya dadAsi, AvasathaM vA samucchRNoSi, so'haM virata AyuSman ! gAthApate ! etasyAkaraNatayA // suu01|| isameM ye jitane kalpa prakaTa kiye gaye haiM ve saba pratimApratipanna sAdhukI apekSA se kahe gaye haiN| anya sAdhujanoMmeM bhI ye yathAsaMbhava jAna lenA caahiye| sUtrakAra 'isameM munijanake liye isa prakArakA AhAra akalpanika hai' vaha batalAte haiM AmAM jeTalA kalpa pragaTa karavAmAM Avela che te badhA pratimApratipanna sAdhunI apekSAthI kahevAyA che. anya sAdhujanemAM paNa e yathAsaMbhava samajavA joIe. sUtrakAra AmAM munijanane mATe "e prakAranA AhAra akalpanika che. te batAve che- zrI. sAyA sUtra : 3 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 AcArAgasUtre ___TIkA-'sa bhikSu'-rityAdi, saH gRhItapaJcamahAvrataH, parijJAzikharizikharasamArUDhaH sakalasamArambhoparataH bhikSuH zarIrayAtrAnirvahaNArthamazanavasanAdiyAcanazIlo muniH 'zmazAne' zavAH zerate yatra tat zmazAnam , atra 'vA' zabdaH sarvatra pakSAntaradyotakaH / tathA zUnyAgAre nirjanagRhe giriguhAyAM parvatakandarAyAM vRkSamUle =tarumUle, kumbhakArayatane-kumbhakArAzAlAyAM 'huratthA' iti dezabhASayA pUrvoktasthAnebhyo'nyatra vA kutracit sthAne parAkrameta-tapaHsaMyamAcaraNAdau parAkrama kuryAt , viharedityarthaH, tiSThedvA dhyAnAdividhAnAya, niSIdedvA vAcanA-pRcchanAparivartanAdikaraNAya upavizet , api cAdhvakhedasamApannaH sa tvagvartayet tvagvartanaM kuryAt , pAca privrtyedityrthH| ete ca kalpAH pratimApratipannamadhikRtya proktAH, anyeSAM tu yathAsambhavaM bodhym| gAthApatiH-gRhasthaH svIkRtasamyaktvasAdhvAcArAnabhijJaH prakRtibhadrastatra tatra sthAneSu viharanta=vicarantaM munim upasaMkramya-munisa____ pAMca mahAvratoMkA dhAraka, parijJArUpI parvatakI zikhara para samArUr3ha samasta samArambhoMse nivRtta bhikSu zarIrayAtrAke nirvAhake liye hI azana, vasana (vastra) AdikI yAcanA karanevAlA muni dhyAna Adi karaneke nimitta, yA AgamakI vAcanA, pRcchanA aura parivartanA Adi karaneke nimitta athavA apane gRhIta tapa aura saMyamakI vizeSa ArAdhanAke nimitta kabhI zmazAnameM jAtA hai, kabhI zUnya gRhameM ThaharatA hai kabhI parvatakI guphAmeM basatA hai aura kabhI kisI vRkSake nIce aura kabhI kisI kuMbhArakI zAlAmeM yA aura bhI kahIM ina sthAnoMse atirikta sthAnoM meM tathA mArgajanita parizramako dUra karaneke liye vizrAmake nimitta bhI inhIM sthAnoMmeMseM kahIM Thahara jAtA hai| isa paristhitise sampanna vihAra karanevAle munike pAsa prakRtike bhadra samyagdRSTi koI gRhastha jo munike AcArase pAMca mahAvratonA dhAraka, pariznArUpI parvatanA zikhara para samArUDha ane samasta samAraMbhamAMthI nivRtta bhikSu-zarIra yAtrAnA nirvAha mATe ja azana, vasana AdinI yAcanA karavAvALA muni-dhyAna Adi karavA nimitta, agara Aga manI vAcanA, pracachanA ane parivartanA Adi karavA nimitta, athavA pote dhAraNa karela tapa ane saMyamanI vizeSa ArAdhanAnA nimitta kyAreka mazAnamAM jAya che, kayAreka ujajaDa makAnamAM rahe che, kyAreka parvatanI guphAmAM vase che ane kyAreka koI vRkSanI nIce ane kuMbhAranI zALAmAM athavA bIjA koI sthAnamAM tathA mArganI thAkane dUra karavA mATe vizrAma nimitte paNa eja sthAnamAMthI kaMIpaNa rahI jAya che. A paristhitithI saMpanna vihAra karavAvALA muninI pAse prakRtithI zrI. sAyAsUtra : 3 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 2 401 mIpamAgatya 'ayaM sAnukrozaH lAbhAlAbhasantoSI bhikSopajIvI paropakAraparAyaNo'sti tasmAdeta smai sarvamazanAdikaM dAsyAmI'-ti cetasi vicintya ca brUyAt-vakSyamANaM vAkyaM kathayet , tadevAha-AyuSman ! zramaNa! bho mune! ahaM saMsArapArAvArapAraM jigamiSuH khalu' vAkyAlaGkAre tavArthAya bhavadartha sarvam azanaM pAnaM khAdyaM svAdhaM catuvidhamapyAhAram , tathA vastraM patadgrahaM kambalaM pAdaproJchanaM samuddizyambhavantamuddizya evaM prANino bhUtAni jIvAn sattvAni samArabhya-virAdhya sampAditam azanAdisampAdane SaDjIvanikAyavirAdhanAyA avazyambhAvAt , tadazanAdikaM krIta-mUlyena, prAmityam-apa mityamucchinnatayA gRhItam , AcchidyaM balAtkAreNa yad durbalAd gRanabhijJa hai vaha Akara isa khyAlase ki "yaha sAdhu sAnukroza lAbha aura alAbhameM saMtoSIbhikSopajIvI tathA paropakArameM nirata hai isa kAraNa isake lie maiM azana vasanAdika daM" isa bhAvanAse prerita hokara aisA kahatA hai ki-he AyuSman mune ! maiM saMsArarUpI samudrase pAra honekA hUM, ataH Apake liye samasta azana, pAna, khAdya, svAdya, ye cAra prakArakA AhAra, tathA vastra,pAtra, kambala aura rajoharaNa denA cAhatA huuN| ye samasta vastue~ maiMne Apake uddezase hI rakha chor3I hai / inakI taiyArI karanemeM athavA saMgraha karanemeM aneka prANiyoM bhUtoM jIvoM aura sattvoMkI virAdhanA huI hai, kyoM ki SaTkAyake jIvoMkI virAdhanA hue vinA inakI utpatti ho bhI kaise sakatI hai, Apako deneke liye hI maiMne inheM mUlya de kara kharIdA hai, ina vastuoMko maiMne yena kena prakAreNa udhAra le kara inheM rakhA hai| balAtkArase chIna kara inakA saMgraha kiyA hai| mere gharameM ina vstubhadra samyagdaSTikoI gRhastha je muninA AcArathI ajANa che te AvIne AvA khyAlathI ke "A sAdhu sAnukeza lAbha ane alAbhamAM saMtoSI, bhikSopajIvI, tathA paropakAramAM nirata che A kAraNe Ane huM anna vastra ApuM" A AvI bhAvanAthI prerita banI sAdhu samakSa AvI vaMdanA karI kahe che-he Ayuzmana mune ! huM saMsArarUpI samudrathI pAra thavAne abhilASI chuM ApanA mATe azana, pAna, khAdya, svAdya, A cAra prakAranA AhAra tathA vastra, pAtra, kambala ane rajoharaNa devA cAhuM chuM. A badhI vastuo meM ApanA uddezathI ja rAkhI che. AnI taiyArI karavAmAM athavA saMgraha karavAmAM aneka prANIo, bhUta, ane satvenI virAdhanA thaI che, kema ke SakAyanA jInI virAdhanA thayA vinA enI utpatti thaI paNa kema zake ?, Apane ApavA mATe ja meM A vastuo mUlya daI kharIdI che, A badhI vastuo uchItI laIne rAkhela che, baLAtkArathI durbaLothI chInavI ene saMgraha karela che. mArA gharamAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 AcArAgasUtre hItam , anisRSTam-anekasvAmikAhArAdikamanyAnanApRcchaya tadanicchayaikena yaddIyamAnam , abhihataM sAdhusamIpamAnIya dIyamAnam , etAdRzaM sarvamAhArAdikam AhRtya= AnIya nubhyaM dadAmi, evam AvasathaM vasati vA bhavadartha samucchRNomi-navInaM vidadhAmi jINaM vA pariSkaromi bho AyuSman ! zramaNa ! tvaM tattathAbhUtamazanAdikaM bhu Tva-azAna, tvadartha mannimitabhavane ca vasa-tiSTha / mUle bahuvacanamArNatvAt / evamuktavantaM gAthApati niSedhayanmunirevamAha-bhikSuH muniH samanasaM manasA saheti samanAstaM-sacetasam zobhanamanasA kRtAdaraM, savayasaM vayasAbAlyAtiriktena saha savayAstaM savayasaM-vAlyetarAvasthApannaM tAdRzaM gAthApati-gRhasthaM pratyAcakSIta-vakSyamANaM pratyuttaraM dadyAt___bho AyuSman ! gRhapate ? ahaM te vacanaM pUrvoktaM na 'khalu' zabdo'pyarthe tena nApi Adriye-na tatrAdaraM karomi, api ca ahaM te vacanaM na parijAnAmi oMke aneka mAlika haiM so maiMne inheM deneke nimitta aura kisIse nahIM pUchA hai-zAyada unakI icchA denekI na ho-so maiM to eka hI janase pUcha kara inheM deneke liye Apake samakSa le AyA hUM / ye AhArAdika yastue~ Apake leneke yogya haiM ataH Apa inheM lIjiye maiM detA hUM, isI prakAra maiM Apako Thaharaneke liye eka navIna makAna banavAye detA hUM, athavA purAneko hI ThIka karavAye detA hUM, so Apa jaisA maiMne kahA hai usa prakArase azanAdikako grahaNa kareM aura usa mere dvArA banavAye hue makAnameM raheM / isa prakAra kahanevAle gRhasthajanake liye muni isa prakArase niSedha kare he AyuSman gRhapate ! Apane jo kucha kahA hai vaha bhaktise bhare hue aMtaHkaraNase kahA hai-usameM Uparake dikhAvakI jhalaka nahIM hai / tathA A vastuonA aneka mAlika che paraMtu Apane devA nimitta meM koIne pUchyuM nathI, kAraNa ke kadAca emanI IcchA devAnI na thAyaphakata ekaja jaNane pUchI devA mATe ApanI samakSa laI Avela chuM. AhArAdika vastuo Apane levA gya che; Apa ene svIkAra karo, huM AvuM chuM. A rIte Apane rahevA mATe eka navuM makAna banAvI ApuM chuM athavA junAne ThIka karAvI ApuM chuM te Apa meM kahyuM tema asanAdikane grahaNa karo ane mArA banAvelA makAnamAM rahe. A prakAre kahevAvALA gRhasthane muni A prakAre niSedha kare he AyuSmAn gRhastha ! Ape je kahyuM te bhaktithI bharapUra aMtaHkaraNathI kahyuM che, temAM uparanA dekhAvanI jhalaka nathI, tathA tame bAlya avasthAne ulaMghana zrI aayaa| sUtra : 3 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 2 411 AsevanaparijJayA na samanujAnAmi, yastvaM mamArthAya = mannimittaM yad azanaM caturvidhaM yatraM vA vastrAdikaM prANAdIn samArabhya SaDjIvanikAyamupamadhe sampAditam, tathA samuddizya - mAmuddizya krItaM prAmityam Acchidyam anisRSTam abhihRtam AhRtya dadAsi, AvasathaM vA samucchraNoSi = madarthaM nirmApayasi kintu he AyuSman ! gRhapate ! tuma bAlya avasthAko ullaGghana bhI kara cuke ho isaliye hama yaha bhI nahIM mAna sakate ki kisIne tumheM samajhA bujhAkara hamAre pAsa bhejA hai, ataH tuma sahRdaya evaM umaralAyaka vyakti ho phira bhI tuma muni ke AcAra vicAroMse aparicita ho isaliye hama tumheM samajhAte haiM ki- Apane jo kucha AhAra Adi sAmagrIke lene ke viSayameM kahA hai, maiM una vacanoM ko na sunanA cAhatA hUM, na AdakI dRSTise dekhatA hUM aura na AsevanaparijJAse unakI anumodanA bhI karatA huuN| tuma jo kaha rahe ho ki maiMne azanAdika cAroM prakArakA AhAra tathA vastrAdika SaDjInikAyako upamardana karake saMpAdita kiyA hai, tathA mere uddezyase inheM kharIdA hai, ye samasta cIjeM tumane udhAra lekara hamako deneke liye inheM rakha chor3I hai, balAtkArase nirbaloMse ise chIna jhapaTa kara saMgraha kI hai, gharameM isa sAmagrIke aneka mAlika the so kisIse na pUcha kara kevala eka hI manuSyakI AjJA le kara tuma apanI icchAse ho hameM deneke liye ise lAye ho, tathA eka navIna bhavana bhI mujhe karavA deneke liye kaha rahe ho, Adi 2 ye tumhArI bAteM muniyoMke yogya nahIM haiM, isa liye karI gayA che mATe ame e paNa mAnatA nathI ke keIe tamane samajAvI mujAvIne amArI pAse mokalela che, mATe tame sahRdaya temaja umaralAyaka vyakti che teA paNa tame muninA AcAra vicArathI aparicita che mATe ame tamone samajAvIe chIe ke Ape je kAMi AhArAdi sAmagrI levAnA viSayamAM kahyuM che. huM te vacanAne sAMbhaLavA icchatA nathI, AdaranI dRSTithI dekhatA nathI ane AsevanaparijJAthI tenI anumodanA paNa karatA nathI. tame je kahI rahyA che ke me" azanArdika cAre prakAranA AhAra tathA vastrAdika SaDgavanikrAyanuM upamana karIne saMpAdita karela che, tathA mArI IcchAthI kharIdela che. A samasta cIjo tameA uchInI laine mane ApavA mATe rAkhI mukela che. khaLAtkArathI niLo pAsethI Ane AMcakI laI sagraha karela che. gharamAM A sAmagrInA aneka mAlIka hatA emAMthI kAIne na pUchatAM kevaLa eka ja mANasanI AjJA laIne tame tamArI IcchAthI mane ApavA mATe lAvela che temaja eka navuM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 AcArAgasUtre etasya-pUrvoktasya akaraNatayA anAsevanaparijJayA so'haM virataH akalpanIyAzanAdigrahaNebhyo nivRtto'smi, pUrvoktaM sarva mama na kalpata iti bhAvaH, ato madarthamupakalpitaM pUrvoktaM sarva vastujAtaM bhagavadAjJAbahirbhUtatvAt svIkartuM na zaknomi, nAtha tvayA svamanasi khedo vidheyaH, ityAdi sAntvanAvAkyaistaM prakRtibhadraM gRhasthamanunayediti tAtparyam / / bhU0 1 // viditasAdhvAcAro gRhapatiH sAdhumavijJApyAzanAdikamupakalpya nimantrayen taniSedhayitumAha-' se bhikkhU' ityAdi / hama ise grahaNa nahIM kara sakate haiM aura na hama isakI tumheM svIkRti hI de sakate haiM, kAraNa ki isa prakArakI akalpanIya sAmagrIke grahaNase hama sarvathA virata haiM / tIrthaGkara prabhuko yaha AjJA hai ki munijana isa prakArakI akalpanIya azanAdi sAmagrIko grahaNa na kareM, ataH hamAre nimitta rakhI huI pUrvokta samasta azanavasanAdirUpa sAmagrI tIrthaGkara bhagavAnakI AjJAse bahibhUta honeke kAraNa hameM grahaNa karaneyogya nahIM hai, isaliye hama use grahaNa nahIM kara sakate haiN| isa viSayameM tuma apane cittameM kheda mata karanA / isa prakArake sAntvanA paripUrNa vacanoMse vaha muni usa prakRtibhadra gRhasthako samajhAve / / suu01|| sAdhuke nimitta tayyAra kI gaI AhArAdika sAmagrI jJAta hone para sAdhuke liye akalpanIya hai| sAdhujana use nahIM le sakate haiN| jisane sAdhukA AcAra jAnA hai aise gRhasthake dvArA sAdhuke uddeza makAna paNa mArA mATe karAvI ApavAnuM kahI rahyA che. A saghaLI tamArI vAte munine yogya nathI jethI tene huM grahaNa karI zakatA nathI tema enI svIkRti paNa daI zakato nathI. kAraNa ke A prakAranI akalpanIya sAmagrInA grahaNathI huM sarvathA virakata chuM. tIrthaMkara prabhunI evI AjJA che ke munijana AvA prakAranI akalpanIya azanAdi sAmagrI grahaNa na kare. mATe mArA nimitte rAkhelI pUrvokta samasta anavasanAdirUpa sAmagrI tIrthaMkara bhagavAnanI AjJAthI bahibhUta hovAne kAraNe mAre yogya nathI. A mATe huM tene grahaNa karI zako nathI. A bAbata tame tamArA manamAM keda karaze nahIM. A prakAre sAtvanA paripUrNa vacanethI te muni e prakRtibhadra grahasthane samajAve che sU0 1 - sAdhunA nimitta taiyAra karAelI AhAradika sAmagrI jANyA pachI sAdhu mATe akalpanIya che. sAdhujana tene svIkAra karatA nathI. jeNe sAdhunA AcAra jANyA che evA gRhasthadvArA sAdhunA uddeza vinA paNa taiyAra karAyelI bhejanAdika zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8. u. 2 413 mUlama se bhikkhU parakamijja vA, jAva huratthA vA, kahiM civiharamANaM taM bhikkhu uvasakamitta gAhAvaI AyagAthAe pehAe asaNaM vA 4, vatthaM vA 4, jAva Ahaha ceei AvasahaM vAsamussiNAi taM bhikkhu parighAseDaM / taM ca bhikkhU jANijjA saha sammaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA aMtie succA - ayaM khalu gAhAvaI mama aTThA asaNaM vA 4, jAva AvasahaM vA samuhisapAi taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNayAe tibemi // sU02 // chAyA -- sa bhikSuH parAkrameta vA yAvad huratthA ( anyatra ) vA kvacid viharamANaM taM bhikSumupasaMkramya gRhapatirAtmagatayA prekSayA azanaM vA 4 vastraM vA 4 yAvadAhRtya dadAti AvasathaM vA samucchRNoti taM bhikSu parighAsayituM / tacca bhikSurjAnIyAt sahasammatyA paravyAkaraNenA'nyeSAM vA'ntike zrutvA - ayaM khalu gAthApatirmamArthAyAzanaM vA 4 yAvadAvasathaM vA samucchRNoti tadbhikSuH pratyupekSyAvagamyASsSarvyedanAsevanatayeti bravImi // sU0 2 // TIkA- ' sa bhikSu' - rityAdi, sa bhikSuH muniH pUrvokte zmazAnAdI 'huratyA' dezabhASayA anyatrApi grAmAdau parAkrameta= tapaHsaMyamAdau, 'yAvat' ityanena pUrvoke binA bhI taiyAra kI gaI bhojanAdika sAmagrI nimaMtrita kiyA gayA sAdhu nahIM le sakatA hai, ise prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM" se bhikkhU " ityAdi / usa muniko ki jo apane tapa aura saMyamakI vRddhi karane ke nimitta dhyAna AdikI siddhike nimitta, athavA AgamakI vAcanA, pRcchanA aura parivartanA Adike nimitta zmazAna Adi sthAnoM meM zUnya ghara meM parvatakI sAmagrI nima Mtrita karavAmAM Avela sA laI zakatA nathI, tene pragaTa karavA mATe sUtrAra De che - " se bhikkhU " tyAhi. e muni ke je peAtAnA tapa ane saMyamanI vRddhi karavA nimitta dhyAna AphrinI siddhinA nimitta athavA AgamanI vAcanA, pRcchanA, ane parivanA ADhinA nimitte smazAna Adi sthAnAmAM, ujjaDa gharamAM, parvatanI guphAmAM, zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ktavanniSIdettvagvatayediti saGgrahaH, gAthApatiH prakRtibhadrakaH kazcid AtmagatayA =antaHkaraNasthitayA prekSayA'nAviSkRtAzayaH pracchannapacanapAcanAdinA SaDjIvanikAyaM virAdhayan taM bhikSu tatra kvacidekatra viharantam upasaMkramya tatsamIpaM gatvA azanaM vA caturvidhaM, vastraM vA 4 yAvat sarvam AhRtya-AdAya taM bhikSu parighAsayituM munibhojanAya dadAti-vitarati AvasathaM vA-navInaM gRhaM vAsayituM samucchRNoti nirmApayati jIrNaM vA pariSkaroti, bhikSuH saMyamI tad AhArAdikaM vastrAdikamAvasathaM vA sAdhvarthameva kRtamitiHsahasammatyA svabuddhayA, tayA'nadhigame paravyAkaraNena paraparipraznena, tato'navagame anyeSAM tatparijanadAsAdInAmantike-samIpe zrutvA vA guphAoMmeM kuMbhArakI zAlAmeM yA inase atirikta kisI bhI sthAnameM rahatA hai ThaharatA hai uThatA hai tathA baiThatA hai yA mArgajanya khedako dUra karaneke liye una 2 sthAnoMmeM vizrAma karatA hai unheM dekha kara koI prakRtibhadra gRhastha apanI icchAse upArjita AhAra denekI bhAvanAse AtA hai| munike nimitta isane AhArAdika sAmagrI taiyAra kI hai isa prakAra kA usakA abhiprAya prakaTa nahIM ho rahA hai, tathA munise pracchanna pacana pAcanAdi vyApArase jisane SaTjIvanikAyakI virAdhanA bhI kI hai vaha gRhastha azana, pAna, khAdya aura svAdya tathA vastra, pAtra, kambala aura rajoharaNa Adi samasta sAmagrIko le kara muniko deneke nimitta kahIM rakha detA hai| nayA makAna bhI Thaharaneke liye banavA detA hai, athavAjIrNa kA uddhAra karavA detA hai / muniko jaba yaha bAta apanI buddhise yA usa se nahIM mAlUma par3ane para dUsarese pUchanese, usase bhI nizcita na honepara kuMbhAranI zALAmAM, athavA tenAthI sivAya kaMI paNa sthAnamAM rahe che-rokAya che uThe che bese che tathA mArgajanya thAkane dUra karavA mATe tevA sthAnamAM vizrAma kare che tene joIne kaI prakRtibhadra gRhastha potAnI IcchAthI upArjIta AhAra devAnI bhAvanAthI Ave che. muni nimitta teNe AhAradika sAmagrI taiyAra karelI che. A prakArane bhAva dekhAI AvatuM nathI tathA munithI pracchanna pacanapAcanAdi vyApArathI jeNe paDUchavanikAyanI virAdhanA karelI che. te gRhastha azana, pAna, khAdya, ane svAdya tathA vastra, pAtra, kambala ane rajoharaNa Adi samasta sAmagrI laIne munine devA mATe kaI jagyAe rAkhe che. navuM makAna paNa rahevA mATe banAvI de che athavA junAne samarAvI Ape che. munine A vAta jyAre pitAnI buddhithI, athavA tene nahIM mAluma paDavAthI bIjAne pUchavAthI, enAthI paNa nizcita na thavAthI tenA dAsa dAsI AdinA pAsethI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 2. 415 jAnIyAt - buddhatheta, kiM jAnIyAdityAha - 'aya' - mityAdi - ayam - eSa gAthApatiH khalu nizcayena, mamArthAya = madarthaM saMpAdya azanaM vA 4 vastraM vA 4 yAvatsarvaM dadAti, AvasathaM vA samucchraNoti etatsarvaM jAnIyAditi sambandhaH / tatsarvamakalpyatvAtpariharedityAha -' tadi' - tyAdi, bhikSuH- muniH tat-azana - vasanAvasathAdikaM madarthameva sampAditamiti pratyupekSya dRSTyAdinA samprekSya avagamya = svabuddhayA samyagavabuddhya ca taM gRhastham anAsevanatayA - akalpanIyatvenaH sevitumayogyamiti AjJApayet=pratibodhayet, grahItumapi na kalpate iti tAtparyam, 'etanmadarthamupakalpitamazanAdikamudgamAdidoSadUSitatayA nAhaM grahISye, nApi tasmin Avasathe vatsyAmi, ityAdyabhidhAya ' prAsukadAne dharmo'nyathA na dharmaH ' ityAdikaM sIke dAsadAsI Adike pAsameM sunane se yaha mAlUma hotA hai ki yaha AhArAdika sAmagrI, yA vastra pAtrAdika vastue~, aura Thaharaneke liye yaha nirmita sthAna isa zrAvakane muniyoMke nimitta hI taiyAra kiye haiM / yaha AhArAdika sAmagrI isane hamAre nimitta hI banavAI hai, vastrAdika ye hamAre nimitta hI dene lAyA hai, yaha makAna bhI isane hamAre nimitta hI tayyAra karavAyA hai, isa prakAra acchI taraha jAnakara aura vicArakara usa dAtA gRhasthako samajhAve, ki ye tumhAre dvArA dI jAnevAlI samasta vastue~ hameM akalpya haiM - hameM sevana karaneke ayogya haiM / hama inheM grahaNa taka nahIM kara sakate haiM, kAraNa ki ye saba azanAdika vastue~ udgamAdika doSoMse daSita haiM, isaliye hama na inheM grahaNa kareMge aura na makAnameM hI ThahareMge / aisA kaha kara "nirdoSake dene meM hI dharma hotA hai sAMlaLI ema mAlUma paDe che ke e AhArAkrika sAmagrI ane vastra pAtrAdika vastue ane utaravA mATe A nirmita sthAna te zrAvake muniyAnA nimitte ja taiyAra karela che. A AhArAkrika sAmagrI teNe amArA nimitta ja khanAvelI che. vastrAdika amArA nimitta ja ApavA mATe lAvela che. A makAna paNa amArA nimittaja teNe manAvela che. A prakAre sArI rIte jANIne ane vicAra karIne te dAtA gRhasthane A prakAre samajAve ke A tamArA dvArA apAtI samasta vastue amAre akalpanIya che, amArA sevana mATe aceAgya che, ame tene grahaNa karI zakatA nathI, kAraNa ke e saghaLI azanAdika vastu udgamAdika doSothI dUSita che mATe ame tene grahaNa karatA nathI. evuM kahIne devAmAM ja dhama thAya che e sivAya nahIM ' ityAdi zAstrokta kalponA ene prAsukane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre zAstroktakalpamupadizya tamabhisAntvayediti bhaavH| 'iti' adhikArasamAptau, yanmayA bhagavatsakAzAt zrutaM tatsarva pUrvoktaM vakSyamANaM ca bravImi kathayAmi // suu02|| ___ vakSyamANamevAha-'bhikkhaM ca' ityAdi mUlam-bhikkhaM ca khalu puTThA vA, apuTTA vA je ime Ahacca gaMthA vA phusaMti se haMtA haNaha, khaNaha, chiMdaha dahaha, payaha, Alupaha, vilupaha sahasA kAreha, vipparAmusaha, te phAse, puTTho dhIro ahiyAsae, aduvA, AyAragoyaramAikkhe takkiyA NamaNelisaM, aduvA vaiguttIe goyarassa aNupuvvaNa samma paDilahAe Ayagutte, buddhehiM eyaM paveiyaM // sU0 3 // chAyA--bhikSu ca khalu pRSTvA vA apRSTvA vA ye ime AhRtya granthAdvA spRzanti sa hantA hata kSaNuta, chinta, dahata, pacata,Alumpata, vilumpata, sahasAkArayata, viparAmazata, tAn sparzAn spRSTo'dhyAsayet , atha vA AcAragocaramAcakSIta, tarkayitvA khalu anIdRzamathavA vAgguptyA gocarasyAnupUrdhyA samyak pratyupekSeta AtmaguptA, buddharetatprayeditam // suu03|| ___TIkA-'bhikSu'-mityAdi, ye-pUrvoktA ime pratyakSanirdiSTA gAthApatayo bhikSu =zmazAnAdau viharantaM taM muni 'ca: ' samuccayArthakaH, 'khalu' vAkyAlaGkAre, pRSTvA anyathA nahIM" ityAdika zAstrokta kalpakA use upadeza dekara samajhAve / sUtrameM iti zabda adhikArakI samApsikA sUcaka hai| jo maiMne bhagavAna se sunA hai vaha saba pUrvokta athavA vakSyamANa tumase kahA hai, tathA Age kahatA hUM // suu02|| vakSyamANa viSayako sUtrakAra kahate haiM-"bhikkhU ca" ityaadi| sUtrakArane 1 prathama aura 2 dvitIya sUtra meM yaha prakaTa kiyA hai kikucha gRhastha aise haiM jo muniyoM ke prati pUrNa bhakti rakhate haiM parantu unake upadeza ApI samajAve. sUtramAM ti zabda adhikAranI samAptino sUcaka che je meM bhagavAna pAsethI sAMbhaLela che e saghaLuM pUrvokta athavA vaphTamANa tamane kahela che tathA AgaLa kahuM chuM. sUtra 2 pakSyamA viSayane sUtra2 4 cha--"bhikkhuca" tyAhi. sUtrakAre 1 prathama ane 2 bIjA sUtramAM e pragaTa karela che ke kaI gRhastha evA hoya che ke je municenI tarapha pUrNa bhakita rAkhe che paNa tenA zrI. sAyAsaMga sUtra : 3 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa a. 8. u. 2 'bho bhikSo ! tubhyamAhAravastrAdikaM dAtumicchAmi sthAnaM vA pariSkariSyAmi anujAnIhi mA'-mityAdivAkyaistaM pRSTvA, aprAptAnujJo'pi gAthApatiryadi sahasA cA''grAhayiSyate, kazcicca stokamanagArAcAravidhijJaH apRSTvA vA bhikSuNA'nanujJAtaH AcArase aparicita haiM, tathA kucha gRhastha aise haiM jo unake AcArase paricita haiN| inameM jo unake AcArase aparicita haiM unake viSaya meM sUtrakAra phira bhI kaha rahe haiM ki aise vyakti muniko dhyAna adhyayanAdi pUrvokta kAraNoM ke kAraNa zmazAna Adi sthAnoMmeM vihAra karate hue dekha kara bhaktike Avezase svayaM munise pUchate haiM ki-mahArAja ! maiM Apake liye AhAra vastrAdika denekA abhilASI huuN| Apake liye eka navIna bhavana bhI jisameM Apa nivAsa kara sakeM vaisA banavA denA cAhatA huuN| nahIM to koI eka Apake lAyaka purAnA hI sthAna sudharavA dUM, kahiye ApakI kyA saMmati hai| ApakI AjJAkI hI derI hai kAma bahuta zIghra ho jAyagA / isa prakAra usa gRhasthakI bAtako suna kara muni dhyAnAdike kAraNa jaba kucha bhI uttara nahIM dete haiM to vaha gRhastha apane manameM apanI hI kalpanAse yaha nizcaya kara letA hai ki ThIka hai, munirAjane hameM koI isa bAvatameM uttara nahIM diyA hai to koI harja nahIM, maiMne unheM sUcita to kara diyA hai, calo bhakti-anunaya vinayAdi karake saba unase maMjUra karavA lUMgA aura yaha saba AhArAdikakI sAmagrI inheM AcArathI aparicita che. tathA keTalAka gRhastha evA hoya che ke tenA AcArathI paricita che. emAM je enA AcArathI aparicita che tenA viSayamAM sUtrakAra pharIthI paNa kahe che ke evI vyakti munine dhyAna adhyayana Adi sthAnamAM vihAra karatA joIne bhakitanA AvezathI pite munine pUche che ke--mahArAja huM Apane mATe AhAra vastrAdika devAne abhilASI chuM. Apane mATe eka navIna makAna paNa jemAM Apa nivAsa karI zake tevuM banAvI devA cAhuM chuM, nahi te Apane lAyaka junA makAnane sudharAvI dauM. kaho ApanI zuM saMmati che ? ApanI AjJAnI vAra che kAma jaldI thaI jaze. A prakAranI te gRhasthanI vAta sAMbhaLIne muni dhyAnAdikanA kAraNe jyAre kAMI paNa uttara ApatA nathI tyAre te gRhastha pitAnI kalpanAthI pitAnA manamAM nizcaya karI le che-ThIka che munirAje mane A bAbatamAM kAMI uttara Apela nathI te kAMI vAMdho nathI. meM temane jAhera te karI ja dIdhuM che. bhakita-anunaya-vinaya vigerethI maMjura karAvI laIza. ane A AhArAdikanI sAmagrI paNa emane kaI paNa prakAre zrI. sAyAsaMga sUtra : 3 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre 418 'yena kenApi prakAreNaitadazana-vasanAdikaM grAhayiSyAmI'-tyevaM cetasi paricintya bhikSumapRSTvaiva tadarthamazanAdikaM niSpAdayeyuH / gRhasthopahRtamazanAdikamagRhNato muneH kisI bhI prakArase de hI duuNgaa| athavA yadi koI isI prakArakA rAjapuruSa hai to vaha kahatA hai ki ve nahIM leMge to balAtkArase unheM lenA paDegA kama se kama ve itanA to vicAra kareMge ki yaha eka rAjAkA ucca karmacArI hai yA svayaM rAjapuruSa hai isake dvArA lAI gaI sAmagrI aba kaise nahIM lUM-nahIM lenese isake cittameM kheda hogA-usase mere prati isa kI virakti ho jAyagI aura isase yaha mujhe upadravita kregaa| jo gRhastha pUrNarUpase munike AcArase paricita nahIM hai, isa kAraNa se vaha pUchanA ucita nahIM samajha kara nahIM pUchatA hai para vaha itanA to avazya vicAra karatA hai ki cAhe kucha bhI ho, parantu yaha azana vasanAdi sAmagrI isa munike liye avazya dUMgA aura ve ise avazya 2 le leNge| aise vicArase vaha bhI azana vasanAdika sAmagrI tayAra karA kara aura use le kara unake nikaTa pahuMca jAte haiM parantu munirAja auddezikAdi doSase dUSita isa sAmagrIko jaba nahIM lete haiM, taba unake cittameM yaha khyAla jama jAtA hai ki isa sAdhune hamArA tiraskAra kiyA hai ataH dveSAviSTa bana ve rAjapuruSarUpa gRhastha usa munike Upara aneka daIja daIza. athavA je kaI A prakArane rAjapurUSa hoya te e kahe ke je teo nahIM le te baLajabarIthI eNe svIkAravuM paDaze. ochAmAM oche teo eTale te vicAra karaze ke "A eka rAjAne karmacArI che. athavA svayaM rAjapurUSa che, emaNe lAvelI A sAmagrI huM kaI rIte na lauM-na levAthI dilamAM kheda thaze-AthI mArA tarapha enI virakita banaze ane ethI e mane 5124 mana.' je purUSa-gRhastha pUrNa rIte muninA AcArathI paricita nathI ane e kAraNathI e pUchavuM ucita na mAnI pUchatuM nathI ane manamAM nizcaya kare che ke cAhe game tema thAya to paNa anna, vastra Adi sAmagrI munine avazya ApavAne chuM, ane teo avazya ene svIkAra karaze ja. Avo nirdhAra karI e anna, vastra ItyAdi sAmagrI taiyAra karAvI ene laI e muni pAse pahoMce che, paraMtu munirAja au zikAdi dothI dUSita e sAmagrI jyAre letA nathI tyAre enA dilamAM e khyAla jAmI jAya che ke A sAdhue mAro tiraskAra karyo che. AthI cheSa bhAvanAvALA thaI e rAjapurUSa gRhastha e muninA upara zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u.2 dveSAviSTAste tiraskRtA gRhasthA rAjapuruSAstasya bahuvidhamupatApaM kurvantItyAha'Ahacca' ityAdi, te gRhasthAstatsarvamazanAdikaM granthAt-aparimitadravyavyayAt Ahatya=DhaukitvA tadartha niSpAdyetyarthaH / AhRtamapyazanAdikamanaGgIkurvantaM spRzanti paritApayanti, tadeva darzayati-'sa' ityAdi-saH pradveSamupagato rAjapuruSAdistasya munerhantA-svayaM hantuM pravRtto bhavati anyamAjJApayati ca-'hate'-tyAdibho puruSAH ? yUyamenaM muni hata daNDa-kazAdinA, kSaNuta-muSTilattAdinA mArayata, chinta-kuThArAdinA kara-caraNAdyayayavAnAM chedaM kuruta, dahata vahnayAdinA bhasmIkuruta, pacata taddehamAMsAdikam , Alampata vastrAdikamapaharata, vilumpata-sarvasvaM gRhNIta, sahasAkArayata-tvaritaM prANAnapaharata, viparAmRzata-vi-vividhaiH pIDanotpAprakArake upadrava karanA prAraMbha kara dete haiM, isI bAtako sUtrakAra-"A hacca gaMthA vA phusaMti" isa vAkyase prakaTa karate haiN| ve gRhastha aparimita dravyake vyayase sAdhya usa azanAdika sAmagrIko usake nimitta tayyAra karAkara jaba usa munike nikaTa le jAte haiM aura vaha jaba usa sAmagrIko svIkRta nahIM karatA hai taba ve use asvIkAra karanevAle usa muniko aneka prakArase duHkhita karane laga jAte haiM / kabhI ve rAjapuruSa gRhastha svayaM usa muniko mArane laga jAte haiM aura dUsaroMse bhI yaha kahate haiM ki are ! tuma saba loga isa muniko daNDa aura kazA Adise pITo muSTi aura lAtake prahAroMse ise coTa pahu~cAo, kuThAra Adise isake hAtha aura paira Adi avayavoMko cheda do, agnimeM ise jalAdo, isakI dehake mAMsako nikAlakara pakA lo, isake vastra vagairaha saba chIna loisakA sarvasva lUTa lo aura jaldI se jaldI isake prANoMko le lo, tathA bhane prazna upadrava 421 // sA cha, 2 // pAtane suutr||2-" Ahacca gaMthA vA phusaMti" 2 // pAyathI pragaTa 42 che.te gRhastha paribhita dravyanA vyayathI mazinAhi sAmagrI muninA nimitte taiyAra karAvI jyAre e muninI pAse laIne jAya che ane munie sAmagrI jayAre svIkAratA nathI tyAre te asvIkAra karanAra munine aneka prakArathI duHkha ApavA lAge che. kayAreka kayAreka e rAjapurUSa gRhastha jAte ja te munine mAravA prerAya che ane bIjAone paNa uzkere che ane kahe che ke tame badhA leke A munine lAkaDIthI, hAthathI, paganA prahArothI khuba pITo, kuhADI AdithI enA hAtha paga vagere avayavone chedI nAkhe, agnimAM ene bALI nAkhe, enA zarIranA mAMsanA locA kADhI le, enAM vastra ane anya sAmagrI AMcakI le ane jaladI enA jIvanane aMta lAvI de, je je prakAranI yAta zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 AcArAGgasUtre danaiH parAmazata-yAtanAM dadata / evaM spRSTaH pUrvoktahananAdibahuvidhaparISahAbhibhUtaH san dhIraH-parISahopasargasahanazIlaH tAn-pUrvoktAn hananAdIn sparzAn-duHkhavizeSAn adhisaheta / sa bhikSuH pariSahopasargaH spRSTo'pi na tadau dezikAdidoSaduSTamAhAraM gRhNIyAt , nApi glAnatvamavalambetetyAzayaH / ___ athavA sa bhikSuH anIdRzam 'ayaM puruSaH kaH kiM samyagdRSTiruta mithyAdRSTiH? abhigRhItaniyamo'nabhigRhItaniyamo vA?' ityAdirUpamIdRzaM, tadbhinnamanIdRzaM puruSaM tarkayitvA-sambhASaNArha samAlocya AcAragocaraM-munerAcAraviSayam AcakSIta samupadizet / svasamayasthApana-parasamayanirasanena ca tamabhisAntvayedityarthaH, jisa 2 prakArase ise aneka yAtanAeM dI jA sakeM do / isa prakAra ina uparyukta hananAdika aneka prakArake parISahoMse vyApta hotA huA bhI vaha dhIra-parISaha aura upasargoM ke sahana karanemeM zaktizAlI-muni ina hananAdika duHkhavizeSoMko samabhAva se sahana kre| ina parISaha aura upasagoM se ghabar3A kara vaha muni auddezikAdi doSoMse dUSita usa AhArako na leve aura na cittameM koI glAni hI laave| __ athavA-vaha muni " yaha puruSa kauna hai ? samyagdRSTi hai ? ki mithyAdRSTi ? abhigRhIta niyamavAlA hai ? yA usase rahita hai ?" ityAdirUpa vicArakA jo viSaya ho usakA nAma IdRza hai, isase bhinnakA nAma anIdRza hai| "yaha anIdRza hai" aisA vicAra kara-'yaha saMbhASaNake yogya hai| aisA jAnakara-use munike AcArakA upadeza de|svsiddhaant kI sthApanA aura parasiddhAntake nirAkaraNase usa vyaktiko saMtuSTa kare nAo pahoMcADI zakAya teTalI pahoMcADo, ene rIbAvI rIbAvIne mArI nAkhe. A prakAre aneka pariSaha ane upasargothI vyApta thatA paNa dhIraparISaha ane upasargone sahana karavAmAM zakitazAlI suni hananAdi duHkhane samabhAve sahana kare paNa ghezikAdika daSothI dUSita anna vastrAdikane grahaNa na kare, tema cittamAM kaI prakAranI glAni paNa na lAve. athavA-bhuni "me 535 e cha ? sabhyaSTi cha ? mithyASTi ? abhigrahItaniyamavALA che? athavA ethI rahita che ?" ItyAdi vicAravAne viSaya jenuM nAma Idaza che enAthI bhinnanuM nAma anIdaza che. "A anIdaza che" evuM vicArIe saMbhASaNane yaMgya che-evuM jANI laI ene muninA AcArane upadeza Ape. svasiddhAMtanI sthApanA ane parasiddhAMtanA nirAkaraNathI e vyakitane saMtoSa Ape. amAre mATe A zika azana vasanAdika asvI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 2 'mamedamazanavasanAdikaMna kalpya'-miti mUlottaraguNabhedabhinnAM sarvo piNDaiSaNAvizuddhi kathayitvA-" yatsvayamaduHkhitaM syAna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM, dharmakRte tadbhavedeyam " // 1 // ityAdivAkyaistamanunayediti bhAvaH / ____ svasmin kathanasAmarthya zrotari cAnukUle kathanIyam , anyathA kathanavaiyarthyAdityAha-atha vA vAgguptyA vAco guptiH vAgguptiH vAkyasaMyamanaM maunamityarthaH, tayA vAgguptyA upalakSitaH mauna eva AtmaguptaH AtmanA tisRbhirmanoguptyAdibhiguptaH rakSitaH san gocarasya-AcAragocarasya piNDavizuddhayAdeH, AnupUrvyA udgahamAre liye audezika azana vasanAdika kalpanika nahIM hai, isa prakAra mUla guNa aura uttaraguNoMke bhedase bhinna aisI sampUrNa piNDaiSaNAkI zuddhi kA kathana kara "yatsvayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / keva lamupagrahakara, dharmakRte tadbhaveddeyam // " ityAdi vAkyoMse yaha batalAve ki jo AhArAdika vastuadoSa hogI vahI dUsaroMkI upakAraka hogI, aisI upakAraka vastu hI muniyoM ke liye unake dharmakI vRddhimeM sahAyaka honese deneyogya mAnI gaI hai| yaha saba muni AcAraviSayaka kathana taba hI kare ki jaba apanemeM isa AcArako samajhAnekI pUrNa zakti-yogyatA ho aura sunanevAlA zrotA anukUla ho| anyathA kahanese koI lAbha nahIM hogaa| isI bAtako "athavA vAraguptyA gocarasyAnupUrdhyA samyaka pratyupekSeta AtmaguptaH" ina padoMse prasphuTa karate haiM-athavA vacanagupti -vacanasaMyama-mauna hI AtmAkA guNa hai / isa prakAra manogupti Adi tIna guptiyoMse gupta hotA huA vaha sAdhu piNDavizuddhi Adike udgama kArya che. A prakAre mUlaguNa ane uttaraguNone bhedathI bhinna evI piMDeSaNAnI zuddhinuM kathana karI te gRhasthanA manamAM daDhatA jamAve, tevI vANIthI tene samanave "yatsvayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevala mupagrahakara, dharmakate tad bhaveddeyam" tyAhi pAyothI samatA mAhArA pastu mahoSa hoya te ja bIjAne upakAraka bane. AvI upakAraka vastu ja muni mATe emanA dharmanI vRddhimAM sahAyaka hovAthI devA yogya mAnavAmAM Avela che. A rIte muni AcAraviSayaka kathana tyAre ja kare ke jyAre enAmAM AcArane samajAvavAnI pUrNa zakita-gyatA hoya ane sAMbhaLanAra paNa gya-pAtra hoya. sama na hoya to pAthI 5 sAla nahI mane. 2 // pAtane "athavA vAgguptyA" chatyAhi. bha. pahAthI prasTa (2578) 42 cha. athavA kyana gumi-vacanasaMyama-mauna ja AtmAne guNa che. A rIte mane gupti Adi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara2 AcArAgasUtre motpAdanAdipraznaprativacanAdipUrvakaM samyak pratyupekSeta-tadgatadopAn samyagayadhArayet / bhikSuH kadAcidapyaudezikAhArAdikaM na gRhNIyAt , tadAhAragrahaNasyAkalpyatvaM pratipAdayet , sambhASaNevApyaprabhAvitAzaGkAyAM maunamevAvalambeteti vrtulaarthH| sarvame vaitanna mayA svabuddhayocyata ityAha-'buddha'-rityAdi, etat sarvaM pUrvoktamakalpyAhArAdiniSedhanaM vakSyamANaM vA buddhaiH kalpyAkalpyavidhAnAbhijJaiH sarvajJaiH praveditaM dvAdazapariSadi prarUpitam // mU0 3 // vakSyamANameva darzayati-' se samaNunne ' ityAdi / utpAdanAdi gata doSoMkA praznaprativacanAdipUrvaka acchI tarahase nizcaya kre| tAtparya yaha ki-bhikSu kabhI bhI auddezika Adi AhArako na leve / dUsare jana yadi balAtkArase use denekI haTha kareM-Apatti vipattiyAM khar3I kareM -to unase bilakula bhI na ghabar3Ave / muniko kaisA AhAra kalpanika hai yaha unheM samajhAve / yadi samajhAne para bhI ve na mAne to sarvottama eka yahI upAya hai ki vaha mauna rkheN|| __ yaha saba maiMne apanI buddhise kalpita kara nahIM kahA hai kintu yaha pUrvokta kalpa akalpa AhArAdiviSayaka kathana tathA Age aura bhI jo kahanA hai vaha saba kalpa aura akalpake vidhAnako jAnanevAle sarvajJa bhagavAnne apanI 12 prakArakI sabhAmeM kahA hai // sU0 3 // ___ vakSyamANa viSayako ho sUtrakAra sUtradvArA pradarzita karate haiM" se samaNunne" ityaadi| traNa guptiothI gupta rahetA e sAdhu piDavizuddhi AdinA udgama utpAdanAdi gata dene praznaprativacanAdipUrvaka sArI rItathI nizcaya kare. tAtparya e che ke-bhikSu kadi paNa dezika Adi AhAra na le bIje mANasa kadI baLAtkArathI ene ApavAnI haTha pakaDe-Apatti vipattio ubhI kare-tyAre enAthI jarA paNa na gabharAya. muni mATe kevo AhAra kapanika che te ene samajAve ane samajAvavA chatAM paNa te na mAne te sArAmAM sAre raste mauna dhAraNa karavAne che. A badhuM meM mArI buddhithI kalpita karIne kahyuM nathI paraMtu A pUrvokata kalpa akalpa AhAradiviSayaka kathana, tathA AgaLa kAMI kahevAnuM che e badhuM kalpa ane akalpanA vidhAnane jANavA vALA sarvajJa bhagavAne potAnI 12 prakAranI salAmA 49 che. (sU0 3 ) 1kSyamA viSayana sUtrA2 sUtradvA! maharzita 42 cha-" se samaNunne" tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 1 423 mUlam - se samaNunne asamaNunnassa asaNaM vA 4, vatthaM vA 4 no pAijjA no nimaMtijjA no kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe timi // sU0 4 // chAyA - sa samanojJo'samanojJAyAzanaM vA 4 vastraM vA 4 no pradadyAnno nimantrayena kuryAdvaiyAvRtyaM paramAdriyamANa iti bravImi // sU0 4 // TIkA-' sa samanojJa ' ityAdi, sa samanojJaH = pUrvokto'nagAraH param = atyartham AdriyamANaH taiH kRtAdaro'pi gRhapatisakAzAtkevalama kalpanIyameva na gRhNIyAt ityeva na praveditaM, kintu asamanojJAya - zAkyaprabhRtaye tatpUrvoktamAhArAdikaM na pradadyAt na nimantrayet na teSAM vaiyAvRtyaM kuryAt / ' iti ' adhikArasamAptau tvAM bravImi = kathayAmi || sU0 4 // kIdRzaH kasmai dadyAdityAha - 'dhamma0 ' ityAdi / vaha anagAra una asamanojJa- zAkyAdikoM dvArA atyaMta Ahata hotA huA bhI gRhasthoMke yahAMse prApta - kalpanika AhArAdika azana, pAna, khAdya aura svAdya evaM vastra, pAtra, kambala aura pAdaproJchanako una zAkyAdikoM ke liye na deve na unheM deneke liye AmaMtrita kareM aura na unakI vaiyAvRtti hI kre| yahAM 'iti' zabda adhikAra kI samAptimeM AyA hai, isa prakAra adhikArakI samApti meM sudharmAsvAmI zrI jambUsvAmIse kahate haiM GARS sAdhu gRhasthoMse sirpha akalpanIya AhArAdikakA grahaNa na kare itanA hI nahIM kintu jo kalpanIya AhArAdika grahaNa kiye gaye haiM, ve anya zAkyAdikoM ko pradAna bhI na kare |sU0 4|| 'kaisA hokara kisake liye unheM de' ise prakaTa karate haiM- 'dhamma0 ' ityAdi / e anagAra te asamanAjJa-zAkathAdiko dvArA atyaMta Adata thayela pazu gRhasthone tyAMthI prApta kalpanika AhArAdika azana, pAna, khAdya ane svAdya tathA vastra, pAtra, kammala ane pAdaprocchana, e zAkacAdikone na Ape, athavA te emane ApavA mATe na AmatraNa Ape, athavA to na tenI vaiyAvRttva kare. ahiM 'vRtti' zabda adhikAranI samAptimAM Ave che A prakAre adhikAranI samAsimAM zrI sudharmosvAmI zrIjaspRsvAmIne kahe che-- sAdhu gRhasthA pAsethI phakata akalpanIya AhArAdika svIkAra na kare. ATaluMja nahi parantu kalpanIya AhArAdika svIkArela hoya te anya zAkacAdikone Ape pazu nahi ( sU0 4 ) "devAtha hone bhATe yAye " mAne pragaTa ure che - 'dhammamAyANaha' ityAdi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre mUlam - dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA samaNunne samaNunnassa asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 pAejjA nimaMtejjA kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe tibemi // sU0 5 // 424 " chAyA - dharmamA jAnIta praveditaM mAhanena matimatA samanojJaH samanojJAyAzanaM vA 4 vastraM vA 4 pradadyAt nimantrayet kuryAdvaiyAvRttyaM paramAdriyamANa iti bravImi // 5 // TIkA -- dharma - mityAdi, param - utkRSTam AdriyamANaH tasyAdaraM kurvan samanojJairAhato vAsa samanojJaH = anagAraH udyatavihArI samanojJAya - parasmai samyagdarzanAdimate saMvignAya sAmbhogikAyaikasAmAcArIpraviSTAya munaye azanaM vA caturvidhamAhAraM vastrAdikaM pradadyAt nimantrayet, vaiyAvRtyaM = suzrUSAM vA kuryAt / gRhasthebhyaH kevalamakalpanIyA''hArAdigrahaNasyaiva pratiSedhaH, asamanojJebhyastu na grAhyaM nApi tasmai deyamiti bhAvaH / ityevaM mAhanena matimatA = bhagavatA mahAvIreNa praveditaM= prarUpitaM dharma- pUrvoktamazanAdigrahaNavidhiniSedhapratipAdakaM sAdhvAcArarUpam ' AjA " samanojJoMkA Adara karatA huA, athavA samanojJoMse Ahata hotA huA vaha udyatavihArI sAdhu samyagdarzanAdimeM saMvigna- eka sAmAcArIke pAlana karanemeM praviSTa - anya munijanoMke liye cAra prakArake azana aura cAra prakArake vastrAdika deve, unheM deneke liye AmaMtrita kare, aura unakI vaiyAvRtya - zuzrUSA bhI kre| gRhasthoMke pAsase kevala akalpanIya AhArAdika evaM vastrAdika le lenekA hI niSedha hai-kalpanIyakA nahIM, paraMtu asamanojJoMse to unheM na vaha leve aura na unheM vaha deve| isa prakAra matimAna - kevalajJAnI zrI mahAvIra bhagavAn dvArA prarUpita pUrvokta azanAdike grahaNakI vidhi aura niSedhakA pratipAdaka sAdhuke AcArarUpa samanojJono Adara karatA athavA samanojJothI Adbhuta thatA e udyavihArI sAdhu samyagdarzanAdimAM savigna--eka sAmAcArInu pAlana karavAmAM praviSTa-anya munijano mATe cAra prakAranA azana ane cAra prakAranAM vastrAdika de, ene ApavA mATe AmatraNu Ape ane emanI vaiyAvRttva-zuzruSA paNa kare. gRhasthonI pAsethI kevaLa akalpanIya AhArAdika ane vastrAdikane levAno niSedha che. kalpanIyano nahIM, paraMtu asamanojJo pAsethI na to le ke na ene Ape, A prakAre matimAn--kevalajJAnI mahAvIra bhagavAn dvArA prarUpita pUrvakata azanA dvinA grahaNanI vidhi ane niSedhanA pratipAdaka sAdhunA AcArarUpa dharmane he zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 2 nIta' A-sarvato jAnIta buddhayadhvaM yUyamiti shessH| 'iti bravImi'-tyasyArthastUkta eveti // muu05|| // aSTamAdhyayanasya dvitIya uddezaH smaaptH||8-2|| dharmako he ziSyo ! tuma saba sarva prakArase smjho| iti bravImi ina padoMkA artha pahile uddezoMmeM kahA jA cukA hai // sU05 // // AThavAM adhyayanakA dvitIya uddeza samApta // 8-2 // ziSya!! tame saghaNA sArI samasa." iti bravImi" mA pahAnA matha paDasAnA uddezamAM kahevAI gayela che. (sU) 5) AThamA adhyayanane bIjo uddeza samApta . 8-2 . 54 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athASTamAdhyayanasya tRtIya uddezaH / abhihito dvitIyoddezaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya ca pUrvI dezena sahAyaM sambandhaH - anantaroddeze cAkalpanIyAzanAdigrahaNaniSedha uktaH, atra ca gRhapatiH kadAcicchItAdinA prAptaprakampaM bhikSAdyarthamAgataM bhikSaM pRcchati - 'kAmaceSTayaiva bhavaccharIraM kampate ? ' iti tasya gRhapaterasadAzaGkAM munirdarIkuryAt, 'zItAdinA mama gAtraM kampate nAnyathe' - ti pratipAdayiSyate, tatra madhyamAvasthAyAM zItapravepitagAtra prasaGgAttasya vayasaH saMyamAcaraNayogyatAM prathamasUtreNopadarzayati' majjhimeNa ' ityAdi / AThaveM adhyayanakA tIsarA uddeza / 64 dvitIya uddeza kahA / aba tRtIya uddeza kahA jAtA hai, isa uddezakA pUrva uddezake sAtha yaha sambandha hai - vahAM sAdhuke liye akalpanIya azanAdi grahaNa karanekA niSedha kiyA hai, isa uddezameM yaha batalAyA jAyagA ki apane ghara AhArAdi grahaNa karaneke nimitta Aye hue muniko koI bhadra gRhastha kadAcit zItAdi kAraNavaza prakampita hote dekha pUche ki kAmakI ceSTAse hI ApakA zarIra kA~pa rahA hai kyA ? taba sAdhukA kartavya hai ki vaha isa prakArakI gRhasthakI asat-khoTI AzaMkAkA nivAraNa kare aura kahe ki " zItAdika nimittase hI merA zarIra kAMpa rahA hai anya kAraNase nahIM / " usameM sarva prathama madhyama avasthAmeM zIta se kaMpita zarIrake prasaMgase usa avasthA kI saMyama ke AcaraNakI yogyatA ko sUtrakAra pradarzita karate haiM-' majjhimeNa ' ityAdi / d AThamA adhyayananA trIje uddeza bIjo uddeza kahevAI gayela che, have trIjo uddeza kahevAmAM Ave che. A uddezanA pUrva uddeza sAthe evA sabaMdha che-sAdhune akalpanIya azanAdi grahaNa karavAnA emAM niSedha karavAmAM Avela che. A uddezamAM e batAvavAmAM Avaze ke peAtAne ghera AhArAdi grahaNa karavA nimitte AvelA munine koi bhadra gRhastha Tha'DInA kAraNe tharatharatA joI pUche ke "kAmanI ceSTAthI A zarIra ka'pI rahyuM che ke zuM ?" tyAre sAdhunu e kartavya che ke teNe pelA gRhasthanI khoTI zaMkAnuM nivAraNa karavuM ane kahevuM ke'ThaMDInA kAraNe mArUM zarIra kaMpI rahyuM che bIjuM kAI kAraNa nathI " AmAM sarva prathama madhyama avasthAmAM ThaMDIthI kaMpatA zarIranA prasaMgathI e avasthAmAM sayamanA AcaraNanI ceAgyatAne sUtrakAra pradarzita kare che- " majjhimeNa " tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 3 mUlam-majjhimeNa vayasAvi ege saMbujjhamANA samuTThiyA succA mehAvI vayaNaM paMDiyANaM nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie, te aNavakaMkhamANAaNaivAemANA apariggahemANA no pariggahAvaMti savvAvaMti ca NaM logaMsi vihAya daMDaM pANehiM pAvaM kammaM akuvvamANe esamahaM agaMthe viyAhie, oe juimassa kheyanne uvavAyaM cavaNaM ca naccA // suu01|| chAyA-madhyamena vayasA'pyeke saMbuddhayamAnAH samutthitAH, zrutvA medhAvI vacanaM paNDitAnAM nizamya samatayA dharma AyaH praveditaH, te'nabhikAsantaH anatipAtayanto'parigRhNantaH no parigrahavantaH sarvasminnApa ca khalu loke vihAya daNDaM prANiSu pApaM karmA'kurvANaH epa mahAn agrantho vyAkhyAtaH, ojo dyutimataH khedajJaH upapAtaM cyavanaM ca jJAtvA // mU0 1 // ____TIkA-' madhyamene '-tyAdi, madhyamena vayasA-yauvana-vArdhakyAtiriktena tapaH saMyamAcaraNayogyenAvasthAvizeSeNa sabuddhayamAnAH saMyamAcaraNAya bodhaM prAptA ekekecana samutthitAH gRhItapravrajyAH munayo bhavanti / atra prathama-tRtIyAvasthAdvayaM vihAya madhyamagrahaNAtmAyazastasmin vayasi nivRttakAmAbhilASA nirvighnaM ratnatrayArAdhane zaktisampannA bhavantIti ghotitam / / __ yauvana evaM vRddha avasthAse bhinna avasthAvizeSakA nAma madhyama avasthAhai / yaha avasthA hI pradhAnatayA tapa aura saMyamake yogya mAnI gaI hai| isa avasthAse saMyamake AcaraNake liye bodhako prApta huA koI 2 manuSya dIkSA lekara muni ho jAte haiM / sUtra meM prathama aura tRtIya, ina donoM avasthAoMko chor3akara jo madhyama avasthAkA grahaNa kiyA hai usase yaha bAta mAlUma hotI hai ki prAyaH kara isa avasthAmeM kAmakI abhilASAse nivRtta ho kara prANI nirvighna rUpase ratnatrayakI ArAdhanA karane meM zaktizAlI hote haiN| yauvana ane vRddha avasthAthI vaccenI avasthAnuM nAma madhyama avasthA che, e avasthA ja khAsa karI tapa ane saMyama mATe egya mAnavAmAM Avela che; e avasthAmAM saMyamanA AcaraNa mATe bodhane prApta thayela koI koI manuSya dikSA laI muni bane che. sUtramAM prathama ane trIjI, A banane avasthAone choDI je madhyama avasthA nakkI karavAmAM AvI che. AthI e vAta mAluma paDe che ke khAsa karI e avasthAmAM kAmanI abhilASAthI nivRtta banI prANI nirvina rUpathI ratnatrayanI ArAdhanA karavAmAM zaktizALI hoya che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 AcArAGgasUtre atrAyaM vizeSaH-iha sambuddhayamAnAH-svayaMbuddhAH pratyekabuddhAH buddhabodhitAceti trividhAH santi, teSu buddhabodhitAnAmevAtrAdhikAro'sti, tamevAvalambya darzayati'zrutve '-ti-medhAvI-ratnatrayArAdhanaphalAbhijJaH paNDitAnAM tIrthaGkara-gaNadharAdInAM vacanam iSTAniSTaprAptiparihArapratipAdakamAgamaM zrutvA-samAkarNya tato nizamya hRdaye'vadhArya ca samatAmAzrayet / yato dharmaH zruta-cAritralakSaNaH samatayA sarvaprANiSu samabhAvena AryaiH-tIrthaGkara-gaNadharaiH praveditaH dvAdazavidhapariSadi prruupitH| teSAmeva kartavyaM nirdizati-'te' ityAdinA, te-sambudhyamAnAH samudyatAH santaH anavakAsantaH zabdAdiviSayamanicchantaH anatipAtayantaH prANiprANavyaparopaNamaku yahAM itanA vizeSa hai-saMbudhyamAna jIva tI prakArake haiM-1 svayambuddha, 2 pratyekabuddha, aura 3 buddhabodhita / inameM jo buddhabodhita haiM unakA hI yahAM adhikAra hai, ataH usI adhikArako le kara kahate haiM "zrutvA" ityAdi, ratnatrayakI ArAdhanAjanya phalakA jJAtA vaha medhAvI-tIrthaGkara aura gaNadharAdikoMke iSTa aura aniSTakI prApti aura parihArake pratipAdaka AgamasvarUpa vacana suna kara, aura unheM hRdayameM dhAraNa kara samasta jIvoMmeM samatAbhAva dhAraNa kare / kyoM ki zrutacAritralakSaNarUpa hI dharma hai aura yaha samasta jIvoMmeM samabhAvarUpase rahane se hI prApta hotA hai, aisA tIrthaGkara aura gaNadharAdi devoMne bAraha prakArakI sabhAmeM kahA hai / buddhabodhitoM ke kartavyoMko dikhalAneke nimitta sUtrakAra 'te aNavakaMkhamANA' isa sUtrAMzakA kathana karate haiM-ye buddhabodhita jIva pravrajyA dhAraNa karane ke liye udyata hote hue zabdAdika viSayoMkI AmAM eTaluM vizeSa che-sabudhyamAna chava traNa prakAranA che. 1 svayaM buddha, 2 pratyekabuddha, 3 buddhabodhita. AmAM je buddhAdhita che eneja mahiM madhi2 cha. mAthI se adhikArane sasUtra cha-" zrutvA "tyAhi. ratnatrayanI ArAdhanAjanya phaLanA jANanAra e medhAvI-tIrthakara-ane gaNudharAdikanAM ISTa ane aniSTanI prApti ane parihAranA pratipAdaka Agama svarUpa vacana sAMbhaLI ane tene hRdayamAM dhAraNa karI samasta jIvanamAM samatAbhAva dhAraNa kare. kema ke mRtacAritralakSaNarUpa ja dharma che, ane te samasta jIvomAM samabhAvarUpathI rahevAthI prApta thAya che. evuM tIrthakara ane gaNadhara Adi devoe bAra prakAranI sabhAmAM kahyuM che. buddhatinAM kartavya batAvavA mATe sUtrakAra "te aNavakaMkhamANA" mA sUtrAMzathI 4thana 42 cha- muddhamodhita 4 pratyA dhAraNa karavA mATe udyamI banIne zabdAdika viSayanI cAhanAthI rahita banIne zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 3 429 " rvANAH, aparigRhNantaH = parigrahamakurvANAH, atra prathamacaramayorgrahaNe madhyavartinAM atri mRpAvAdAdInAmapi grahaNaM, tena 'mRSAvAdamakurvanta ' ityAdikaM vAcyam, sarvasminnapi loke, atra 'cakAraH ' samuccAyakaH sa ca ' no parigrahavanta' ityanena sambadhyate, ' khalu vAkyAlaGkAre 'no parigrahavantaH = niSparigrahAca bhavanti, kutrApi parigrahado pairna lipyante ityarthaH / api ca sa eva prANeSu = prANiSu daNDaM= paritApakaraM manovAkkAyavyApAraM vihAya = tyaktvA pApaM pApajanakaM karma prANAtipAtAdikamaSTAdazavidham akurvANaH = ananutiSThan eSa mahAn = laghukarmA ' agranthaH ' na vidyate grantho vAhya dhana-dhAnyAdirAbhyantaraH kaSAyAdizca yasya so'granthaH = sarvataH parigrahavarjitaH vyAkhyAtaH - tIrthakRdbhiH prarUpitaH / " kiM ca sa ojaH =eko rAgadveSavarjita ityarthaH dyutimataH = mokSasya tatsAdhanasya cAhanAse rahita hokara prANiyoMke prANoMke vyaparopaNa kAryase sarvathA dUra rahate haiM aura parigrahase alaga hokara samasta loka meM kahIM bhI parigrahake doSase lipsa nahIM banate haiN| yahAM prathama aura aMtima pApase unakI nivRtti prakaTa karane se madhyavartI mRSAvAda Adi pApoMse bhI ve rahita hote haiM / yaha bAta bhI svayaM samajha lenI cAhiye / vaha buddhabodhita sAdhu hI prANiyoMke viSaya meM paritApa upajAnevAle mana, vacana, kAyake vyApArakA parityAga kara pApajanaka prANAtipAtAdikarUpa pApakarmako nahIM karatA huA laghukarmA banatA hai, evaM dhana dhAnyAdika bAhya parigraha se aura kaSAyAdirUpa Abhyantara parigrahase rahita honese niSparigrahI - parigraha se rahita- tIrthaGkaroMdvArA kahA gayA hai / tathA - yaha buddhabodhita muni ' ojo 'akelA arthAt rAgadveSarahita prANIonA prANonA nAzanA kAraNathI sadA dUra rahe che, ane parigrahathI alaga anI samasta lokamAM koI paNa sthaLe parigrahanA doSathI lipta banatA nathI. ahiM prathama ane aMtima pApathI tenI nivRtti pragaTa karavAthI madhyavartI mRSAvAda Addhi pApothI paNa te rahita bane che. A vAta paNa pote samajI levI joI e. te buddhAdhita sAdhu ja prANIonA viSe paritApa upajAvavAvALA mana, vacana ane kAyAnA vyApAranA parityAga karI pApajanaka prANAtipAtAdikarUpa pApa karmo nahi karatAM laghukI ane che, ane dhanadhAnyAkrika bAhya parigrahathI ane kaSAyAdirUpa AbhyaMtara parigrahathI rahita hovAthI niSparigrahI-parigrahathI rahita tIrthaMkarodvArA kahevAmAM Avela che. tathA-- mA yuddhamAdhita bhuni 'oe' - bheDA - rAgadveSaDita | 'dhutimataH ' zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 AcArAGgasUtre vA khedajJaH, khedazabdo'tra svarUpArthapratibodhakastena mokSa-saMyamayoH svarUpaparijJAtetyarthaH / devaloke'pi upapAtaM cyavanaM cakArAnnara-naraka-tiryagjanma-maraNAdiduHkhaM jJAtvA-buddhA pApakarma naiva kuryAt / / sU0 1 // ho 'dyutimataH'-mokSa aura usake sAdhana-saMyama-ke 'khedajJa' svarUpakA parijJAtA hotA hai, saMsArake sAdhanoMkA nahIM, kAraNa ki yaha isa bAtako acchI taraha jAna cukA hai ki saMsArameM isa jIvako kabhI saccI sukhazAMti nahIM mila sakatI hai, devagatimeM bhI jIvako janma aura maraNa karanA par3atA hai, manuSyagati, narakagati aura tiryazcagatimeM bhI yahI paristhiti hai / yahAM para bhI jIva janma aura maraNake duHkhoMse rahita nahIM hai, isaliye ina samasta sAMsArika duHkhoMse chur3AnevAlA yadi koI hai to, vaha inakA abhAvasvarUpa eka mokSa hai, aura mokSakI prAptikA kAraNa eka saMyama hai ataH yaha mokSa aura saMyamake svarUpakA jJAtA banakara usI ora apanI pravRttiko lagAtA rahatA hai aura pApaka se sarvathA judA rahatA hai, isI Azayako sUcita karaneke liye "ojo dyutimataH khedajJaH upapAtaM cyavanaM ca jJAtvA" yaha kahA hai| khedajJa-kheda zabdakA artha svarUpa hai, usake jJAtAkA nAma khedajJa hai| madhyama avasthAmeM saMyamake AcaraNake liye bodhako prApta hue koI 2 jIva dIkSA le kara muni ho jAte haiN| tIrthaGkarAdipratipAdita vacana-mokSa athavA tenA sAdhana-saMyama- ' khedajJa' 2135na 16412 DAya chsaMsAranA sAdhanA nahi, kAraNa ke e A vAtane sArI rIte jANI cUkela che ke saMsAramAM A jIvane kadI paNa sAcI sukha zAMti maLI zakatI nathI. devagatimAM paNa jIvane janma ane maraNa karavAM paDe che. manuSyagati, naragati. ane tiryaMcagatimAM paNa AvI ja paristhiti che-tyAM paNa jIva janma ane maraNanA duHkhothI rahita nathI, mATe AvA samasta sAMsArika dathI choDAvavAvALA je kaI hoya to te tenA abhAvasvarUpa eka mokSa ja che, ane mokSanI prApti saMyamathI ja meLavI zakAya che. mokSanI prAptinuM kAraNa eka saMyama che mATe mokSa ane saMyamanA svarUpanA jJAtA banI tenA tarapha potAnI pravRttine lagADe che ane pApa karmothI sarvathA judA rahe che. A Azayane sama vA bhATa " ojo dyutimataH khedajJaH upapAtaM cyavanaM ca jJAtvA " / che. khedajJa-meha hune| ma mA sthaNe 2535 cha, tanA jJAtAnu nAma mehajJa cha. madhyama avasthAmAM saMyamanA AcaraNa mATe prApta thayela kaI kaI jIva dIkSA laIne muni banI jAya che. tIrthaMkarAdipratipAdita vacanarUpa AgamanuM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8. u. 3 431 madhyame vayasi pravrajitA apyanye parIpa hendriyaiglAyantItyAha- 'AhAro0 ' ityAdi / mUlam - AhArovacayA dehA parIsahapabhaMgurA, pAsaha ege savvidi ehiM parigilAyamANehiM oe dayaM dayai // sU0 2 // chAyA - AhAropacayA dehAH parISahamabhaGgurAH pazyata eke sarvendriyaiH pariglAyamAnaiH ojo dayAM dayate // sU0 2 // TIkA -- ' AhAropacaye ' -tyAdi, 'AhAropacayAH' AhAreNa = azanAdinA upacayo vRddhiryeSAM te AhAropacayA: 'parISahaprabhaGgurAH ' parISaheNa = kSudhArUpeNa rUpa Agamake zravaNa evaM manana se samasta jIvoM meM samatA dhAraNa karane se hI zrutacAritrarUpa dharmakI prApti hotI hai, aise dRr3ha vizvAsa se zabdAdika viSayoM kI ora nahIM jA kara aThAraha prakAra ke pApasthAnakoM kA parityAga kara apane gRhIta cAritrakI ujjvalatA karane nimitta samasta parigrahase rahita bana rAga aura dveSase rahita honeke liye mokSa aura usake sAdhanoM ko jAnane kI ora hI agresara hote haiM / / sU0 1|| madhyama vayameM dIkSita hone para bhI koI eka muni parISaha aura indriyoMse duHkhita hote haiM, isa viSayako batAneke liye sUtrakAra kahate haiM - ' AhArovacayA' ityAdi / prANiyoMke zarIra, "AhAropacayA" AhAra- azana Adi se upacaya - vRddhi ko prApta honevAle tathA " parISaha prabhaMgurAH " kSudhArUpa parISahase vinazanazIla hote haiM / tAtparya yaha ki - prANiyoMkA audArika zarIra AhAra se vRddhiMgata aura zrutacAritrarUpa zravaNu temaja mananathI samasta jIvomAM samatA dhAraNa karavAthI ja dharmanI prApti thAya che, evA dRDha vizvAsathI te zabdAdika viSayAnI tarapha nahIM jatAM aDhAra prakAranA pApasthAnAnA parityAga karI peAtAnA gRhIta cAritrane ujvaLa karavA nimitta samasta parigrahathI rahita banI rAga ane dveSathI para khatavAthI meAkSa ane tenAM sAdhanA jANavAnI tarapha ja agresara thAya che. (s01) madhyama vayamAM dIkSita banavAthI paNa koI eka muni pariSa ane indriyAthI du:khita thAya che, A viSayane batAvavA mATe sUtrakAra kahe che " AhArovacayA" ityAhi. prANI monA zarIra, "AhAropacayAH" AhAra - azana sAhithI upanyaya- vRddhine prApta thanAza tathA-" pariSahaprabhaMgurAH " kSudhA3ya pariSaDthI bhyAna hoya che. tAtparya e che ke--prANIonuM audArika zarIra AhArathI vRddhiMgata ane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre prabhaGgurAH vinazanazIlAH prANinAM dehAH zarIrANi bhavantIti pazyata-yUyaM prekSadhvam , eke kecitkAtarAH kSudhayA pariglAyamAnaiH sarvendriyaiH kAtarabhAvaM gacchanti, ityapi pazyateti pUrveNa sambandhaH / kintu tadviparIta ojaH ekaH rAga-dveSavarjitaH parISahopasargasahanasamarthaH kSudhAdiparISahopanipAte'pi mahAgiririvA'kampyo dayAM SaDjIvanikAyAnukampA dayate-paripAlayati / kSudhArtazcakSuSA rUpAdikaM na samyak pazyati, karNena zabdaM na samyak zRNoti, rasanayA na rasaM samyagAsvAdayati, nA'pi ghrANena gandhaM samyag jighrati, tvacA nA'pi zItAdikaM samyak spRzati, kSudhA sarvendriyANAM zaktipratighAtakAriNI bhvtiityaashyH| kSudhArUpa parISaha se mlAna yA vinaSTa ho jAtA hai, yaha bAta ziSyoM ko samajhAte haiM-" pazyata" Apa loga isa bAta para vizvAsa rkho| jaba yaha bAta hai to koI 2 kAtara prANI kSudhAvedanIya se duHkhita hue indriyoMdvArA kAtara bhAvako dhAraNa karate haiN| yaha bhI bAta vizvAsa karane jaisI hai, kintu jo rAga-dveSase rahita hote haiM ve parISaha aura upasargoM ko sahane meM zaktizAlI hote haiM-kSudhAdi parISahoM ke A jAne para bhI ve sumerukI taraha akampya hote haiM, aura SaDjIvanikAya kI dayAkA paripAlana karate haiN| jo kAtara hote haiM ve jaba kSudhAse pIDita hote haiM taba AMkhoMse rUpAdikakA acchI tarahase avalokana nahIM kara sakate haiM, kAnoMse acchI taraha zabda bhI nahIM suna sakate haiM, jIbhase sundara susvAdu rasa taka kA bhI svAda nahIM le sakate haiM, nAkase sundara gaMdha taka bhI nahIM zrudhArUpa pariSahathI slAna ane nirbaLa bane che. A vAta ziSyone samanve cha bhane 4 cha-" pazyata" mA5 ho / pAta 52 vizvAsa rAmA. jyAre A vAta che to koI keI kAyara prANI bhUkhanA duHkhathI dukhita banI InidvArA kAyarabhAva dhAraNa kare che. A vAta paNa vizvAsa karavA jevI che, paraMtu je rAga dveSathI rahita che te pariSaha ane upasargo sahevAmAM zaktizALI hoya chekSudhAdi pariSahonA AvavAthI paNa te sumerUnI mAphaka aDaga rahe che, ane SaDajIvanikAyanI dayAnuM paripAlana kare che. - je kAyara hoya che te jyAre bhUkhathI pIDita thAya che tyAre AMkhethI rUpAdikanuM paNa sArI rIte avakana karI zakatA nathI, kAnethI sArI rIte zabda paNa sAMbhaLI zakatA nathI. jIbhathI suMdara susvAdu rasane paNa svAda laI zakatA nathI, nAkathI sundara gaMdha paNa suMghI zakatA nathI ane sparza IdriyathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a 8 u. 3 nanu kevalibhinnAnAM dehA AhAropacayA bhavantIti tadarthaM te'znanti, dayAdIni ca pAlayantIti, kevalino hi niyataM setsyanti tarhi kimarthaM te dehaM dhArayanti? kimarthaM ca bhuJjate? iti cet . na, kevalinAmapi vedanIyAdikarmacatuSTayasadbhAvena tarakSapaNArtha zarIradhAraNasyA''hArasya cA''vazyakatvAt , anyathA teSAM tadAnImapi vedanIyAdikarmasattvAtkSudhAparISahAbhibhavasya duritvaM syAt , tatazca kevalino'pi kavalAhAraM kurvanti, taM vinaudArikazarIrasthiterasambhavAt , zarIrasthiti vinA zeSa. karmacatuSTayakSapaNAsambhavAccAvazyaka eva kevalinAmapi kavalAhAra ityalam ||s02|| SaDjIvanikAyarakSakaH kIdRzo bhavatIti darzayati-'je saMnihANasatthassa' ityAdi / sUMgha sakate haiM aura sparzana indriyase zItAdikake jJAnase bhI aparicita rahate haiM, tAtparya-kSudhA samasta indriyoMkI zaktikA pratighAta karanevAlI hotI hai| kevaliyoM ke bhI vedanIyAdika cAra aghAtiyA koMkA sadbhAva hai, ataH una karmAko nAza karaneke liye unheM bhI zarIrarakSAkI AvazyakatA hai, aura zarIrarakSAke nimitta kavalAhAra kI jarUrata hai, kavalAhAra bhI isaliye vahAM hotA hai ki vaha vedanIya karmakA kArya hai, yadi ve kavalAhAra na kareM to vedanIya karmake saddhAvase tajjanya-kSudhAparISahajanya kaSTakA unheM sAmanA karanA paDe / isa liye kevalI bhI kavalAhAra karate haiM, isake vinA audArika zarIrakI sthiti nahIM raha sakatI, zarIrasthiti rahe vinA zeSa karmacatuSTayakA vinAza nahIM ho sakatA hai, ataH kevaliyoMke bhI kavalAhAra hai // suu02|| SaDjIvanikAyakA rakSaka vaha kaisA hotA hai ? so kahate haiM"je saMnihANasatthassa" ityAdi / ThaMDI AdinA jJAnathI paNa aparicita rahe che. tAtparya-bhUkha samasta indriyonI zaktino pratighAta karanAra che. kevaline paNa vedanIya Adi cAra aghAtiyA karmono sadubhAva che mATe tevA karmone nAza karavA tene paNa zarIrarakSAnI AvazyakatA che, ane zarIrarakSAnA nimitta kavala AhAranI jarUrata che. kavala AhAra paNa e mATe tyAM hoya che ke te vedanIya karmanuM kArya che. je te kavala AhAra na kare te vedanIya karmanA saddabhAvathI tajajanya-sudhApariSahajanya kaSTano tene sAmane karavo paDe, mATe kevalI paNa kavala AhAra kare che. tenA vinA audArika zarIranI sthiti rahI zakatI nathI. zarIrasthiti rahyA vinA bAkI rahelA cAra karmone vinAza thaI zakatuM nathI, mATe kevaliyone paNa kavala AhAra che. sU03) 37pniyn| 214 vA DAya cha? te 4 cha-"je saMnihANasatthassa"tyA. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 AcArAgasUtre mUlam-je saMnihANasatthassa kheyanne se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne khaNanne viNayanne samayanne pariggahaM amamAyamANe kAleNuTTAI apaDinne duhao chittA niyAi // sU0 3 // chAyA--yaH sannidhAnazAstrasya khedajJaH bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrAjJaH kSaNajJo vinayajJaH samayajJaH parigrahamamamAyamAnaH kAle'nuSThAyI apratijJo dvidhA chittvA niyaati| TIkA--'yaH' ityAdi, yaH pUrvokto dayAparipAlakaH sannidhAnazAstrasyasanidhIyate sthApyate narakanigodAdiSu jIvo yena tat sannidhAnaM-jJAnAvaraNIyAdikaM karma, tasya zAstraM-tatsvarUpapratipAdaka AgamaH sannidhAnazAstraM, tsy| yadvA-'sannidhAnazastrasya' iti chAyA, tena sannidhAnasya karmaNaH zastravacchedakatvena zastra saMyamastasya khedajJaH kuzalo bhavati sa bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrAjJaH kSaNajJo vinayajJaH samayajJaH parigrahamamamAyamAnaH kAle'nuSThAyI apratijJo dvidhA rAga dveSaM ca chittvA niyAti-mokSaM praapnoti| eteSAM vyAkhyA dvitIyAdhyayanasya paJcamoddeze prokteti // saMnidhAnazAstrakA artha Agama hai, vaha isa prakArase-naraka aura nigodAdikoM meM jIva jisake dvArA sthApita kiyA jAtA hai vaha sannidhAna -jJAnAvaraNIyAdi karma-hai, inake svarUpakA pratipAdaka jo zAstra hai vaha sannidhAnazAstra-Agama hai| athavA-" sannidhAnazastra" yaha bhI "saMnihANasatthassa" kI chAyA ho sakatI hai| isakA artha saMyama hai saMnidhAnakA artha karma, aura usa karmakA zastrakI taraha chedaka honese zastra saMyama hai| AgamakA athavA saMyamakA jo jJAtA-usa viSaya meM jo kuzala-hai vaha kAlajJa, balajJa, mAtrajJa, kSaNajJa, vinayajJa, samayajJa parigrahatyAgI, kAlokAla saMyama kriyAkA ArAdhaka, apratijJa muni rAga aura dveSakA vinAza kara mokSako prApta karatA hai / ina samasta padoM kI saMnidhAnazAstrano artha Agama che. te A prakArathI-naraka ane nigodAdikomAM jIva jenA dvArA sthApita karAya che te sannidhAna-jJAnAvaraNIyAdi karma che. tenA svarUpanuM pratipAdaka je zAstra che te sannidhAnazAstramaagm che. mathA-" sannidhAnazastrasya" // 55 " saMnihANasatthassa"nI chAyA bane che, Ane artha saMyama che. sannidhAnane artha karma-ane e karmanuM zastranI rIte chedana karanAra hovAthI zastra saMyama che. AgamanA athavA saMyamAnA 2 jJAta-24viSayamAMge zaNa-che te sajJa, sajJa, mAtra, kSayajJa, vinayajJa, samayajJa, parigrahatyAgI, kAlakAla saMyama kiyAne ArAdhaka, apratijJa muni rAga ane dveSane vinAza karI mokSane prApta kare che. A samasta padonI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 3 saMyamAcaraNAya pravrajato yadbhavati tadarzayati-taM bhikkhu ' ityAdi / mUlam-taM bhikkhuM sIyaphAsaparivevamANagAyaM uvasaMkamittA gAhAvaI bUyA-AusaMto ! samaNA ! no khalu taM gAmadhammA uvvAhaMti ? AusaMto ! gAhAvaI ! no khalu mama gAmadhammA uvvAhati, sIyaphAsaM ca no khallu ahaM saMcAemi ahiyAsittae, no khallu me kappai agaNikAyaM ujjAlittae vA pajjAlittae vA, kAyaM AyAvittae vA payAvittae vA, annesiM vA vayaNAo siyA se evaM vayaMtassa paro agaNikAyaM ujjAlittA pajjAlittA kAyaM AyAvija vA payAvijja vA taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNayAe-tibami // sU0 4 // chAyA--taM bhikSu zItasparzaparivepamAnagAtramupasaMkramya gAthApatibrUyAt-Ayupman ! zramaNa ! na khalu te grAmadharmA udbAdhante ? |aayussmn ! gAthApate! no khalu mama grAmadharmA udbAdhante zItasparza ca na khalvahaM zaknomyadhyAsituM, na khalu me kalpate'gnikAyamujjvAlayituM vA prajbAlayituM vA kAyamAtApayituM vA pratApayituM vA; anyeSAM vA vacanAt myAt tasya evaM vadataH paro'gnikAyamujjyAlya prajvAlya kAyamAtApayedvA, pratApayedvA, tadbhikSuH pratyupekSyAvagamyA''jJApayedanAsevanayeti bravImi / / sU0 4 // TIkA-'taM bhikSu'-mityAdi, gAthApatiH dhana-dhAnya-hiraNya-suvarNAdisamRddhimAn kastUrIcandanAdipariliptagAtro ramaNIyavapuH kamanIyaramaNIgaNasamanvito vyAkhyA dvitIya adhyayanake pAMcaveM uddezameM kaha dI gaI hai |mu03|| saMyamake AcaraNake liye dIkSita hue muni ke jo hotA hai use sUtrakAra kahate haiM-"taM bhikkhu " ityaadi| jo dhana, dhAnya, hiraNya, suvarNa Adi samRddhise yukta hai, kastUrI, candana Adise jisakA zarIra lipta ho rahA hai, deha vyAkhyA bIjA adhyayananA pAMcamA uddezamAM kahevAyela che. (sU03) saMyamanA AcaraNa mATe dIkSita banela je muni hoya che ene sUtrakAra 4. cha-" taM bhikkhu" tyAdi. re dhana, dhAnya, li27ya, suvA, mAhi samRddhithI yuta cha, kasturI, caMdana, AdithI jenuM zarIra lipta thaI rahela che, deha paNa jenI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ AcArAgasUtre gRhasthaH zItasparzaparivepamAnagAtraM hemantatauM zItasparzena parivepamAnaM kampamAna gAnaM zarIraM yasya sa zItasparzaparivepamAnagAtrastam alpopadhikatvena zItavAtaparikampitazarIraM tam antaprAntAzinaM tejorahitamakiJcanaM bhikSu-madhyamAvasthApannaM munim-upasaMkramya tatsamIpamAgatya 'kimayaM madIyavanitArUpa-lAvaNya-vilokanena zRGgAraceSTAbhibhUtakhAt parikampitagAtro'thavA zItasparzAdinA vA? iti sandehamupagamya ca taM bhikSu brUyAt vakSyamANaM vAkyaM kathayet pRcchedityarthaH, tadevAha-'bho Ayuman ! zramaNa ! kiM grAmadharmAH zRGgArAdimadanaceSTAvizeSA viSayAstvAM 'no udbAdhante =na pIDayanti ? tAdRzaM kRtapraznamasatyAzaGkaM gRhapatimAlakSya sa bhikSustacchaGkAmapanetuM bravIti-'AyuSma'-nityAdi, he AyuSman ! grAmadharmAH mAM no bhI jisakI bahuta sundara hai, gharameM jisake manohara aMgavAlI nAriyoMkA samUha hai, aise kisI gRhasthake ghara para madhyama avasthAvAle, alpa upadhike dhArI muni AhAra leneke nimitta Ave taba unheM adhika ThaNDase kaMpita hote dekhakara vaha gRhastha una antaprAntabhojI evaM tejarahita akiMcana munike prati sandehayukta vicAra karatA hai ki"yaha mere gharakI ina banitAoMke sundara rUpa aura lAvaNyako nihAra kara zRGgAra kI ceSTAse yukta bana kampitazarIravAlA huA hai? yA zItake sparza se isakA zarIra kampa rahA hai ?" aisA soca kara vaha munise pUchatA haibho mune! ApakA zarIra hamArI striyoMko dekha kara kampa rahA hai yA anya kisI kAraNase ?, isa prakAra asatya AzaGkAse yukta usa pUchanevAle gRhastha ke praznako suna kara vaha bhikSu usako AzaGkAke parihAra karane hetu isa prakAra kahe-bho AyuSman ! grAmadharma-kAma-kI ceSTA khuba suMdara che, gharamAM manohara aMgavALI strIone samUha che, evA koI gRhasthanA ghera madhyama avasthAvALA, alpa upadhinA dhAraka muni AhAra levA mATe Ave tyAre tene adhika ThaMDIthI kAMpatAM joIte gRhastha annaprAntajI evuM tejarahita akiMcana muninA tarapha saMdehayukta vicAra kare che ke-"A mArA gharanI strIonA suMdara rUpa ane lAvaNyane joI zaMgAranI ceSTAthI akaLAI kAMpI rahela che ? athavA ThaMDInA sparzathI AnuM zarIra kApI rahyuM che?" evuM vicArI e munine pUche che-he muni ! tamAruM zarIra mArA gharanI strIone jeI kAMpI rahyuM che ke bIjA koI kAraNathI ?, A prakAranI asatya AzaMkAthI pUchavAmAM AvelA gRhasthanA e praznanane sAMbhaLI bhikSu enI AzaMkAnuM nivAraNa karavAnA hetuthI kahe che ke-he AyuSyamAna ! rAmadharma-kAma-nI ceSTA svarUpa ziMgA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrataskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 3 khalu-naiva udbAdhante na mAM pIDayanti kintu ahaM zarIradaurbalyenAlpopadhikatvena ca zItasparza tIvratarazItabAdhAm adhyAsitum adhisoDhuM na zaknomi tena me gAtraM kampate na tu kAmaceSTayeti bhAvaH / iti labdhottaro gRhapativinayabhaktiparipUritAntaHkaraNaH san lajjitaH punaH pRcchati-pradIptaM vahni saMsevya zItapIDAM kathaM bhavAn nApanayati ? iti prazne sati muniruttaramAha-' na khalvi'-tyAdi, agnikAyam ujjvAlayitum ISat jvAlayituM prajvAlayituM-prakarSaNa jvAlayituM kAyaM-svazarIram= AtApayituma manAka tApayim-adhikamAtApayituM pratApayituM vA, anyeSAM-pareSAM vA vacanAt-kathanAdapi tad me mama na kalpate, agnikAyArambhe SaDjIvanikAyArambhasyAvazyambhAvAdbhagavadAjJAvirAdhanAdoSApAtAt / svarUpa zRGgArAdi viSayavAle viSaya mujhe pIDita nahIM kara rahe haiM, kiMtu isa samaya zIta adhika par3a rahA hai, upadhi bhI itanI adhika nahIM hai ki jisase meM zItakA nivAraNa kara sakU , khaira-upadhi alpa hone para bhI yadi zarIra sazakta ho to bhI zIta vagairaha sahana kiyA jA sakatA hai parantu isa samaya zarIra bhI durbala ho rahA hai ataH zItake kAraNa merA zarIra kaMpa rahA hai-kAmaceSTAse nahIM / isa prakAra munise jaba vaha apanI AzaGkAkA uttara ThIka 2pAletA hai taba vaha lajjita avazya hotA hai, sAthameM usake hRdaya meM vivekakA sAgarasA umar3a Anese vaha usa munike prati bhakti aura vinayake bhArase bharita aMtaHkaraNavAlA rAdi viSayavALA viSaya mane pIDatA nathI paraMtu atyAre ThaMDI adhika pramANamAM hovAthI, tema mArI pAse e ThaMDIthI bacAva karI zake te rIte vastrAdika na hovAthI kAMpI rahyo chuM. vastrAdika ochA hovA chatAM paNa je zarIra sazakta hoya to ThaMDI sahana karavAmAM harakata na paDe, A samaye mAruM zarIra paNa durbaLa che, AthI ThaMDInA kAraNe mAruM zarIra kAMpI rahyuM che-kAmaceSTAthI nahIM. A prakAre munithI jyAre te pitAnI AzaMkAne uttara ThIka ThIka meLavI le che tyAre te lajajIta bane che, sAthamAM tenA hRdayamAM vivekane ubharo AvavAthI te muni pratye bhakti ane vinayanA bhAvathI bharelA aMta:karaNavALo thai zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre evaM vadato muneranikAyaprajvAlanAdeH parihAre kRte'pi syAt = kadAcid yadi saH=pUrvokto'nyo vA gRhasthaH agnikArya vahniM tadarthamujjvAlya prajvAlya ca tasya muneH kArya = zarIram AtApayedvA pratApayedvA tadA bhikSuH sa muniH tat sarvaM pratyupekSya = sAvadyAcaraNatayA vicArya avagamya = jJAtvA vA taM gRhapatim anAsevanatayA = akalpanIyatayA 'agnisevanaM mama na kalpate ' ityanAsevanaparijJayA AjJApayet = pratibodhayet / iti bravImi ' - syasyArthastUkta eva // sU0 4 // // aSTamAdhyayanasya tRtIya uddezaH samAptaH // 8-3 // 438 ho kara vaha kahatA hai- mahArAja ! jaba ApakI yaha hAlata hai to phira Apa zItako agnidvArA kyoM nahIM dUra karate haiM ? 1 isake uttara meM muni isa prakAra kahatA hai ki- agnikAyako thoDA yA adhika jalAnekA aura usase isa zarIrako thor3A yA adhika tapAnekA munikalpa nahIM hai / bhAvArtha - agnikAyake AraMbhameM SaDjIvanikAyakI virAdhanA hotI hai, isa liye zAstra meM isa prakArakA AcAra munike liye niSiddha hai, kyoM na bhayaGkarase bhayaGkara zIta paDe to bhI muni isa prakArakA agnikA AraMbha nahIM kara skte| kisIkI virAdhanA kara isa paugalika zarIrako sukhita karanA yaha muniyoMkA kartavya nahIM hai| agnikAyake ArambhameM agnikAyika jIvoMkI virAdhanA ke sAtha 2 itarakAyika jIvoMkI bhI virA te kahe che-mahArAja jyAre ApanI A hAlata che te pachI Apa ThaMDIne agnithI kema dUra karatA nathI ? tenA uttaramAM muni kahe che ke-agnikAyane thoDA athavA vadhAre mALavAmAM ane tenAthI A zarIrane thoDo athavA adhika tApa ApavAmAM munikalpa nathI. bhAvA--agnikAyanA AraMbhamAM SaDUjIvanikAyanI virAdhanA thAya che mATe zAstramAM A prakArano AcAra mani mATe niSiddha che. bhale bhayaMkaramAM bhayaMkara ThaMDI paDe to pazu muni A prakAre agninA AraMbha karI zakatA nathI. keAInI virAdhanA karI A paulika zarIrane sukhI karavA evuM muninuM bya nathI. agnikAyanA AraMbhamAM agnikAyanA jIvonI virAdhanAnI sAthe sAthe khIjA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 3 439 dhanA kA AraMbha avazya hotA hai, isa liye isa prakArake AraMbha karanekI bhagavAn kI AjJA munike liye nahIM hai / isa prakAra samajhAne para bhI yadi koI yA vahI gRhastha bhakti yA dayA Avezase usa munikI zItase rakSA karaneke abhiprAya se thor3I yA bahuta agni jalA kara usake zarIra ko thoDe rUpameM yA bahuta rUpameM tapAne kI ceSTA bhI kare to usa samaya vaha bhikSu isa prakArakI unakI (agnijvAlanAdi kriyA se zarIrako tapAnerUpa ) kriyAko sAvadhake AcaraNa rUpase vicAra kara aura jAnakara usa gRhasthase " yaha AcAra hama muniyoM ko akalpanIya honese nahIM kalpatA hai" isa prakAra anAsevanaparijJA se kahe - use samajhAve | iti bravImi " ina padoMkA artha pahile 46 kahA jA cukA hai / 04 // // AThaveM adhyayanakA tIsarA uddeza samApta // 8-3 // jIvAnI paNa virAdhanAnA AraMbha avazya thAya che, mATe A prakAranA AraMbha karavAnI bhagavAnanI AjJA muni mATe nathI. A rIte samajAvavA chatAM paNa jo kai athavA eja gRhastha bhakti agara dayAnA AvezathI te muninI ThaMDIthI rakSA karavAnA abhiprAyathI thoDI ghaNI agni saLagAvI tenA zarIrane thADA rUpamAM athavA ghaNA rUpamAM tapAvavAnI ceSTA paNa kare teA te samaya te bhikSu A prakAranI tenI ( agnijvAlanAdi kriyAthI zarIrane tapAvavArUpa ) kriyAne sAvadyanA AcaraNa rUpathI vicArI ane jANI te gRhasthathI "A AcAra ame munie mATe akalpanIya hAvAthI kalpatuM nathI ' A prakAre manAsevanaparijJAthI Ahe-tene samannave. " iti bravImi " A padonA artha pahelAnA uddezamAM kahevAi gayela che.( sU04) AThamA adhyayananA trIjo uddeza samApta ! 8-3 // zrI AcArAMga sUtra : 3 - 29 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||athaassttmaadhyynsy caturtha uddeshH|| atha tRtIyo dezakathanAntaraM sampati turIya Arabhyate / asyAnantaroddezena sahAyaM sambandhaH-anantarodeze bhikSArtha paribhrAmyan muniH zInasparzavepitagAtro grAmadharmazaGkitamanasA gRhasthena pRSTastasyAsatyazaGkAmapanayedityabhihitam / atra ca yadi punaH khiya eva taM bhikSu hAvabhAvAdibhirvazIkartu ceSTeran , munistatsthAnAniSkamitumazakto bhavetadA cAritraparirakSaNArtha vaihAyasa-gArddhapRSThAkhyamaraNavidhinA prANAM AThaveM adhyayanakA cauthA uddeza / tRtIya uddezake kahane ke bAda aba caturtha uddeza prArambha hotA hai / isa uddezakA anantara uddezake sAtha yaha sambandha hai-usa anantara uddezameM yaha kahA hai ki "bhikSAke liye nikale hue munikA zItakAla meM zItake sparzase kampita zarIra dekha kara yadi koI gRhastha grAmadharmakI AzaGkA usameM kara letA hai to vaha muni usakI usa asatya AzaGkAkA parihAra kara detA hai| isa uddezameM yaha prakaTa kiyA jAyagA ki striyAM hI yadi usa muniko hAvabhAva Adi ceSTAoMse vazameM karanekA prayatna kareM, aura muni usa sthAnase bAhara nikalaneke liye asamartha bana jAya to usa samaya usa munikA yahI kartavya hai ki vaha apane cAritrakI saba prakArale rakSA karane ke liye vaihAyasa aura gArddhapRSTha nAmaka maraNavidhi mAmA adhyynn| yotho uddeza. trIjo uddeza kahevAI gayA bAda have cothA uddezane prAraMbha thAya che. A uddezane pAchaLanA uddezanI sAthe A saMbaMdha che-pAchaLanA uddezamAM e kahevAyuM che ke bhikSA mATe nikaLela munine ThaMDImAM ThaMDInA sparzathI kAMpatA joI ja keI gRhastha grAmadharmanI AzaMkA karI le che tyAre muni enI e asatya AzaMkAnuM samAdhAna karI de che. A uddezamAM e pragaTa karavAmAM AvazestrIe ja kadAca munine hAvabhAva vagere ceSTAothI vazamAM karavA prayatna kare, ane muni paNa e sthAnamAMthI bahAra nikaLavAmAM asamartha banI jAya tyAre e samaye muninuM A kartavya che ke te potAnA cAritranI rakSA karavA mATe vaihAyasa ane gAddhapRSTha nAmanI maraNa vidhithI pitAnA prANa tajI de paNa pitAnA zIla-brahmacaryamahAvrata-ne bhaMga na kare. kema ke brahmacaryanA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 4 styajet , na tu zIlabhaGga samAcaret , tadabhAve ca tanmaraNaM garhitamiti kathayannAdau zItasparzamasaGgena vastrasya kalpanIyatAmAvedayati-'je bhikkhU ityaadi| mUlam-je bhikkhU tihiM vatthehi parisie pAyacautthehi, tassa NaM no evaM bhavai-cautthaM vatthaM jAissAmi se / ahesaNijjAI vatthAiM jAijjA ahApariggahiyAiM vatthAiMdhArijA nodhoijjA no raejjA no dhoyarattAiM vatthAiM dhArijjA apaliuMcamANe gAmaMtarasuomacelie eyaMkhu vatthadhArissa sAmaggiyaM ||suu01|| chAyA-yo bhikSutribhirvastraiH paryuSitaH pAtracaturthaiH, tasya khalu no evaM bhavaticaturtha vastraM yAciSye, sa yathaiSaNIyAni vastrANi yAceta, yathAparigRhItAni vastrANi dhArayet , no dhAvet , no raJjayet , no dhautaraktAni vastroNi dhArayet , aparikuJcamAnaH nAmAntareSu avamacelikA, etatkhalu vastradhAriNaH sAmagryam / / mU0 1 // TIkA-'yo bhikSu'-rityAdi, yo muniH pAtracaturthaiH vastrayAtiriktaM caturtha pAtraM yatra tAni, taiH pAtracaturthaiH tribhirvastraiH-kAryAsike dve, tRtIyamaurNikaM kambalAdikam , etatrayameva vastraM teSAM kalpate, tatra zItaprArambhe caikaM prAvaraNavastraM sa munirdhArayet , tato'pyadhikazItapIDAyAM kambalamupari dhArayet, etena kambalagatabAhyAcchAdanatA bodhyaa| se apane prANoMko chor3a de parantu ve zIla-brahmacarya mahAvata-kA bhaGga na kare, kyoM ki brahmacaryake abhAvameM usakA maraNa niMdita hai, isa bAtako kahate hue sUtrakAra AdimeM zItasparzake prasaMga se vastrakI kalpanIyatA aura akalpanIyatA sUtradvArA prakaTa karate haiM-'je bhikkhU' ityaadi| sthavirakalpI muni tIna vastra (do sUtI eka UnI kambala ) Adi aura eka pAtra, isa prakAra vastra aura pAtra rakhate haiM, kyoM ki itane hI vastra aura pAtra rakhane kA unakA kalpa hai| inameM zItakAlake prArambhameM eka hI oDhanekA vastra ve rakhate haiN| jaba adhika zIta par3ane lagatI hai to ve dvitIya vastra bhI oDhaneke liye rakha lete haiM, aura bhI adhika abhAvathI enuM maraNa niMdita che. A vAta kahetAM sUtrakAra ThaMDInA prasaMgamAM vakhanI 465nIyatA bhane 21465nIyatA sUtradvArA pragaTa 42 cha-'je bhikkhU'tyAha A sthavirakalpI muni traNa vastra jemAM be sutarAu ane eka kambala vagere ane eka pAtra A prakAranAM vastra ane pAtra rAkhe che. kema ke eTalAM ja vastra ane pAtra, rAkhavAno ene kalpa che. AmAM ThaMDInA prAraMbhamAM eka ja oDhavAnuM vastra rAkhe che jyAre ThaMDI vadhu pramANamAM paDavA lAge tyAre bIjuM vastra paNa eDhavA mATe rAkhI le che. khuba ja pramANamAM ThaMDI paDavA lAge tyAre eka kambala paNa rAkhI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre __etairvastraiH paryuSitaH vyavasthito bhikSuH-saMyato bhavati, tasya pUrvoktasya mikSozcenasyevamadhyavasAyaH khalu-nizcayena na bhavati-mama kalpena-vastratrayarUpeNa na zItApagamo bhavati tadarthamahaM caturtha vastraM yAciSye / adhyavasAyasya pratiSedhena caturthavastrayAcanaM tu sarvathA heyameveti darzitam / yadi vastra. tritayaM na labdhavAn zItakAlazca samprApto bhavet tadA tat kalpanIyaM yAceta bhikSuriti darzayati-'sa' ityAdi-sa-bhikSuH yathaiSaNIyAni vastrANi mUlyataH pramANatazrotkarSApakarSarahitAnyaparikarmANi yAceta, evaM sa eva yathAparigRhItAni =yathArUpaprAptAni zvetAnyeva vastrANi dhArayet , kintu tAni vastrANi no dhAvet-dhAThaNDa par3ane para ve eka kambala bhI lete hai, jisase zItajanya bAdhA unheM bAdhita na kara ske| ___ ina vastroMse vyavasthita-yukta jo sAdhu hotA hai| usake cittameM nizcayase isa prakArakA adhyavasAya nahIM hotA hai ki-merA isa vastratraya rakhanerUpa kalpase zItakA nivAraNa nahIM hotA hai isaliye cauthe vastrakI yAcanA kruuN| jaba sUtrakArane cauthe vastrakI yAcanA karanerUpa adhyavasAyakA hI pratiSedha kiyA hai to usase yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki ve caturtha vastrakI yAcanA kareMge hI kaise ?-yaha yAcanA to sarvathA tyAjya hI hai, hAM itanA ho sakatA hai ki usake pAsa yadi ve pUrvokta tIna vastra nahIM haiM aura zItakAla A cukA hai to ve apane liye kalpanIya hI vastroMkI yAcanA kareMge, akalpanIya kI nahIM, yahI bAta "se" ityAdi sUtrAMza dvArA prakaTa kI hai| vaha bhikSu yathaiSaNIya-pramANase evaM mUlyase jo utkarSa aura apakarSa rAhata haiM aise aparikama vastroMkI hI yAcanA kara sakate haiN| tathA yAcanA samayameM jo vastra jisa rUpameM mile haiM usI le che jethI ThaMDIne upadrava nahi thAya. A vastrothI vyavasthitayukta je sAdhu hoya che, tenA dilamAM nizcayathI A prakArano adhyavasAya thatuM nathI ke mArA-A vastratraya rAkhavArUpa 5thI ThaMDIne nivAraNa thatuM nathI AthI cothA vastranI yAcanA karuM. jyAre sUtrakAre cothA vastranI yAcanA karavArUpa adhyavasAyane ja niSedha karela che te AthI e vAta spaSTa thaI jAya che ke e cethA vastranI yAcanA kare paNa kaI rIte ?--e yAcanA te sarvathA tyAjya ja che, eTaluM thaI zake che ke enI pAse je pUrvokta traNa vastra na hoya ane ThaMDI zarU thaI gaI hoya te te potAne mATe kalpanIya vastronI ja yAcanA kare. akalpanIyanI nahIM, A ja vAta "se" ityAdi sUtrAMzathI pragaTa 42vAmA mAveza che. te bhikSu yathaiSaNIya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 4 " 9 sukodakenApi na prakSAlayet nApi raJjayet - kezarahAridrAdinA pItAdirAgaraJjitAni na kuryAt kiM ca dhauta- raktAni ' pUrvaM dhautAni - prakSAlitAni paJcAcca raktAni dhautaratAni vastrANi no dhArayet tena zRGgArAdibhAvasambhavAt / api ca sa grAmAntareSu viharan taskarAdibhayena mArge vastrANi aparikuJcamAnaH- na parigoSayan - mUlyapramANAdinA hInatvAdujjhitadharmakatvenA gopanIyAnyeva munInAM vasanAni bhavantIti kakSapAtrAdiSu tAni na pracchannAni kurvannityarthaH, avamavelikaH = avamaM mUlyataH pramANatazca nyUnaM ca tat celaM jIrNamalinavastram - avamacelaM, tadasyAstIti avamavelika:-hInajIrNamalImasavasanavAn san muniviharet etat khalu pUrvoktameva nAnyat, vastradhArigaH sAdhoH sAmagryaM = pAtracaturthavastratrayAdirUpaM sAmagryamasti // sU0 1 // 443 rUpameM ve zveta vastroM kA upayoga kara sakate haiM / arthAt yAcanA samayameM zveta vastra hI lete haiM aura unheM ve usI rUpameM rakha kara apane kAmameM lA sakate haiN| unheM ye prAsuka pAnIse dho bhI nahIM sakate haiM aura na haridrA kezara Adi pIle raMga se raMga hI sakate haiM, kyoM ki aise vastroMke rakhanese zRGgArakA AvirbhAva hotA hai| jo pahile dhoye gaye hoM aura pIche raMge ye hoM ve dhauta-rakta vastra haiN| grAmAntaroM meM vihAra karate samaya ye vastroMko caurAdikake bhaya se kakSA aura pAtrAdikoM meM chupAnekI bhAvanA na rakhe, kyoM ki muniyoM ke vastra mUlyase aura pramANa Adi se hIna hI hote haiM, tathA sAmAnya dazA meM rahate haiM ataH ye agopanIya hI hote haiM, isa liye inheM chipAne kI koziza nahIM karanI cAhiye / mUlya evaM pramANase hIna vastra avamacela kahalAtA hai, ye jisake pAsa hote haiM arthAt aise vastrako pramANathI athavA mUlyathI je utkRSTa ane apakarSa rahita che evA aparikama vastronIja yAcanA karI zake che. tathA yAcanA samaye je vastra je rUpamAM maLe eja rUpamAM te zveta vastrAnA upayAga kare. arthAt yAcanA samaye sapheda vastra ja le che ane tene e ja rUpamAM rAkhI peAtAnA kAmamAM laI zake che. ene e dhoI zakatA nathI tema haladara kezara ke tevA pILA raMgathI raMgI zakatA nathI. kema ke evAM vastro rAkhavAthI zRMgAranA AvirbhAva anI jAya che. je pahelAM dheAvAyAM hoya ane pAchaLathI raMgavAmAM Ave te dhauta-rakata vastra che. gAmaDAemAM vihAra karatI vakhate cora vagerethI vastro corAi javAnA bhayathI vastrone kakSA ke pAtromAM chupAvavAnI koziza na karavI joIe, kema ke muniAnAM vastra mRtyuthI ane pramANathI hInaja hoya che. tema sAmAnya dazAnAM hoya che, AthI e agApanIya ja hoya che. A mATe ene chupAvavAnI keAziza na karavI joie. mUlya ane pramANathI hIna vajra avamacela kahevAya che. A zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 AcArAgasUtre muniH zIte'tikrAnte krameNa tAnyapi vasanAni parityajediti darzayati'aha puNa' ityaadi| ____ mUlam-aha puNa evaM jANijjA uvAikaMte khallu hemaMte gimhe paDivanne ahAparijunnAI vatthAiM paridRvijjA, aduvA saMtaruttare aduvA egasADe aduvA acele lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai ||suu02|| chAyA--atha punarevaM jAnIyAt upAtikrAntaH khalu hemanto grISmaH pratipannaH yathAparijIrNAni vastrANi pariSThApayet , athavA sAntarottaraH, athavA avamacelaH, athavA ekazATaH, athavA acelaH, lAghavikamAgamayan , tapastasyAbhisamanvAgataM bhavati / / sU0 2 // jo dhAraNa karatA hai vaha avamacelika hai| aise vastra muniyoMke pAsa hote haiM, kyoM ki ve hIna jIrNa aura zIrNa vastravAle hote haiN| ye hI tIna vastra aura eka pAtra ye, cAra hI ina sthavirakalpadhArI sAdhuoMke pAsa sAmagya-sAdhana hai, anya nhiiN| Doresahita mu~hapattI, rajoharaNa aura pahiranekA eka vastra inake sivAya anya ye pUrvokta tIna vastra aura eka pAtra muni rakhate haiM, inase adhika nhiiN| hAM ina tInameM cAhe to vaha kama hI kara sakate haiM para inheM bar3hA nahIM skte| adhika yAcanAkI bhAvanA karanA hI jaba manA hai to phira caturtha vastrakI vaha yAcanA kara bhI kaise sakate haiM ? vihArameM vaha siMha kI taraha vicare-vastroMkI taraphase nizcita rahe-kAraNa ki ve itane jenI pAse hoya che eTale AvA vastrane je dhAraNa kare che te avamalika che. evA vastro munionI pAse hoya che, kAraNa ke te jIrNa zINuM vAvALA hoya che. e ja traNa vastra ane eka pAtra, A cAra ja A sthaviraka5dhArI sAdhuonI pAse sAmagyuM-sAdhana che, bIjuM nahIM. derA sAthe muhapattI, rajoharaNa ane paheravAnuM vastra uparAMta traNa vastra ane eka pAtra muni rAkhI zake che, enAthI adhika nahIM. A traNamAMthI je te cAhe te ocho karI zake che paNa vadhArI zakatA nathI. vadhu vastronI yAcanAnI bhAvanA karavI e paNa jyAre manA che te cothA vasanI te yAcanA paNa kaI rIte karI zake che. vihAramAM te siMhanI mAphaka vicare-vaccenI bAbatamAM nizcita rahe, kAraNa ke te eTalAM mUlyavAna zrI. sAyA sUtra : 3 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa. a. 8. u. 4 TIkA-'athe'-tyAdi, sa bhikSuratha punarevaM jAnIyAt yat upAtikrAntaHvyatItaH khalu hemantaH zItasamayaH pratipannaH pAptazca grISmaH-uSNasamayaH tadA sa bhikSuH yathAparijIrNAni vastrANi pariSThApayet-pariharet yad yad jINe saMjAtaM tattatparityajya saGgarahito vicaredityarthaH / vyatIte zItasamaye kSetra-kAla-puruSasvabhAvena zItabAdhAyAM satyAM kiM kartavyamityAha- sAntarottaraH' ityAdi, athavA adhika mUlya evaM pramANameM adhika hote hI nahIM haiM jo cauroMke manako bigAr3a sakeM, hIna, jIrNa aura malina ve vastra hote haiM-bhalA caura aise vastroMko lekara kareMge hI kyA ? ataH ina vastroMko chupAnekI sAdhuko kisI bhI prakArakI ceSTA nahIM karanI cAhiye ||suu01|| aba sUtrakAra 'zItakAla vyatIta ho jAne para krama 2 se una vastroM kA bhI sAdhuko parityAga kara denA cAhiye' yaha pradarzita karate haiM"aha puNa" ityaadi| vaha bhikSu isa bAtako jAne ki-hemantakAla vyatIta ho cukA hai aura grISmasamaya A gayA hai usa samaya vaha bhikSu jIrNa vastroMko pariSThApita kara deve-jo jo jIrNa ho cuke hoM una 2 kA parityAga kara niHsaMga bane / zIta samayake vyatIta hone para bhI yadi kSetra kAla aura puruSasvabhAva ko le kara zItabAdhA upasthita ho jAya to vaha kyA kare ? isa prakArakI AzaGkAkA uttara "saMtaruttare" ityAdi sUtrAMzase sUtrakAra spaSTa karate haiM-'athavA' yaha pada pakSAntara meM hai, ve kahate haiM-jaba isa prakArakI paristhiti ho to vaha tIna vastra sahita ho jAve, Antara-sUtake do vastra evaM uttara-eka prAvaraNarUpa UnakA kambala, ane pramANamAM adhika nathI hotAM ke coronuM mana lalacAya. ochI kiMmatanAM TuMkAM ane melAM vastra hoya che, cora ene laIne kare paNa zuM? AthI A vone chupAvavAnI sAdhue keIpaNa prakAranI ceSTA na karavI joIe. (sU01) have sUtrakAra ThaMDInI mosama purI thaI jatAM krame krame e vastrone tyAga zavanaya. prahazita 42 cha-'aha puNa' tyAdi te bhikSa A vAta samaje ke hemantakALa pUre thaI cukela che ane grISma samaya AvI gayA che, A vakhate te bhikSu jIrNa vastrone tyAga kare-je je jIrNa thaI gayAM hoya ene tyAga karI niHsaMga bane. ThaMDIne samaya vyatIta thaI javA chatAM paNa kSetra kALa ane purUSasvabhAvanA kAraNe ThaMDIne upadrava thaI jAya to te zuM 42 1 2prA2nI mAzAnauttara "santaruttare" chatyAhi sUtrAMzathI sUtrakAra spaSTa kare che-"athavA" A pada pakSAntaramAM che, teo kahe che-jyAre A prakAranI paristhiti ubhI thAya te te traNa vastra dhAraNa karI le. AMtara zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArAgasUtre pakSAntare sa sAntarottaraH AntaraM-mUtravastradvayam uttaraMbAvaraNavastraM, tAbhyAM sahito vastratrayavAn bhavet , zItabAdhayA kvacit zarIramAcchAdayet , kvacicca zItazaGkayA pArthe sthApayet na tu ttprityjet| athavA saH avamacela mUlyataH pramANatazca hInajIrNavastravAn bhavet-kalpanIyeSu triSu vastreSu madhye caikaparihAreNa vastradvayaM dhArayediti bhAvaH / athavA zanaiH zanaiH zItApagame ekazATakaH dvitIyavastraparityAgenaikavastradhArI bhavet / athavA sarvathA zItApagame caikamapi vastraM parihRtya acela bhAvaraNavastrarahito bhvet| kevalaM sadorakamukhavastrikArajoharaNalajjAvastropadhikaH san vihret| ina sahita honekA nAma sAntarottara hai / kSetra kAla aura puruSasvabhAvakI apekSAse yadi zItakAlakI bAdhA AI huI use jJAta ho to vaha sAdhu pUrvokta do vantra sUtake aura 1 UnakA kambala, isa prakAra tIna vastra rakha leve / jaba zItakI bAdhA use hove taba to yaha unheM or3ha leve aura yadi zItabAdhA na ho to vaha unheM pAsameM hI rakhe para vastroMkA tyAga na kre| athavA vaha avamacela rahe-hIna jIrNa vastra rakhe / kalpanIya tIna vastroM meM kisI ekake parityAgase do vastra rkhe| zIta jaise2 vyatIta ho vaise2 yaha bhI kisI eka dvitIya vastrakA phira tyAga kare aura eka hI vastra rkhe| jaba bilakula hI zItakAla nikala jAve taba yaha eka bhI rakhe hue vastrakA parityAga kara deve aura isa prakAra yaha prAvaraNa vastra se rahita ho jaave| pAsameM kevala eka dhAgesahita mukhavastrikA rajoharaNa aura lajjA nivAraNArtha eka pahananekA vastra hI rkhe| sUtaranA be vastra temaja uttara-eka prAvaraNarUpa UnanI kaMbala, A sahita thavAnuM nAma sAntarottara che. kSetra kALa ane purUSasvabhAvanI apekSAthI je ThaMDInI bAdhA AvelI jaNAya che te sAdhu pUrvokta be vastra sutaranAM ane eka unI kambala, A prakAre traNa vastra rAkhI le. jyAre ThaMDIne upadrava tene lAge tyAre te ene oDhI le. upadrava ocho thatAM potAnI pAse rAkhe paNa vastrone tyAga na kare. athavA-te avamacela rahe-halakAM junAM vastra rAkhe, kalpanIya traNa vastromAMthI ekane parityAga karI be vastra rAkhe ThaMDI ochI thatAM A be vastromAMthI paNa kaI eka vastra tajI de ane eka ja vastra rAkhe, jyAre saMpUrNa paNe ThaMDI ochI thaI jAya tyAre rAkhelA eka vastrane paNa te tyAga karI de. A rIte te prAvaraNa vastrathI rahita banI jAya. pitA pAse phakta dorA sAthenI eka muhapattI eka rajoharaNa ane lajA sAcavavAnA hetuthI eka paheravAnuM vastra, ATaluM ja rAkhe, bAkI kAMI nahIM. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 4 kimartha krameNaikaikaM vasanaM parihAryamityAha-'lAghavika'-mityAdi, lAghavika' lagho vo lAghavaM tad yasyAstIti lAghavikastaM lAghavikaM svAtmAnam Agamayan-sampAdayan bhikSuH krameNa vasanaM pariharet / yadvA-lAghavikaM-dehopakaraNe karmaNi ca laghutAm Agamayan sampAdayan sa vasanaM parivarjayet / tasya etAdRzasya bhikSoH evaM karaNe tapaH kAyaklezarUpam abhisamanvAgataM prAptaM bhavati kAyaklezasya tapobhedatvAt , tathA hi-"paMcahi ThANehiM samaNANaM niggaMthANaM acelagatte pasatthe bhavai, taM jahA-appA paDilehA 1 vesAsie rUve, 2 tave aNumae, 3 lAghave pasatthe, 4 viule iMdiyaniggahe // " chAyA-paJcabhiH sthAnaHzramaNAnAM nirgranthAnAmacelakatvaM prazastaM bhavati-alpA pratilekhanA 1, vaizvAsikaM rUpaM 2, tapo'numataM 3, lAghavaM prazastaM 4, vipula indriyanigrahaH 5 / iti / __ munInAM vastralAghavena pratilekhanA'lpatvaM 1 vizvAsapAtratvaM 2 tapaHsadbhAvaH 3 prazastalAghavaM 4 prabhUtatarendriyanigrahatvaM 5 ca bhavati bhAvaH // mU02 // yaha ekara vastrake parihArakA jo yahAM krama batalAyA hai usakA matalaba kevala itanA hI hai ki ina pUrvAkta tIna vastroMke rakhanese AtmAmeM lAghava nahIM AtA hai, munijana AtmAmeM lAghava lAneke hI abhilASI hote haiM ataH jyoM 2 inakA parityAga hogA tyoM 2 AtmAmeM inake haTanese ina saMbaMdhI bhArakA bhI abhAva ho jaaygaa| isa AtmAmeM eka prakArakA lAghava nAmakA guNa prakaTa hogaa| isa prakArase rahanevAle usa paDimAdhArI sthavirakalpI bhikSuke kAyakleza nAmaka tapa Acarita hotA hai| kAyakleza yaha bAhya tapakA eka bheda hai, jaise-"paMcahiM ThANehiM" ityAdi, arthAtalpavastra rakhanese pAMca sthAnoMDArA nirgrantha zramaNoMkA acelapanA prazasta A rIte eka eka vastrane tyAga je rIte batAvavAmAM Avela che ene matalaba phakata eTale ja che ke-e pUrvokata traNa vastro rAkhavAthI AtmAmAM lAghava nahi Ave. munijanene AtmA sadA saMtoSI ane koI paNa prakAranI AkAMkSA vagarane have joIe, AthI jema jema tyAga thato rahe tema tema AtmAmAM ene dUra thavAthI e saMbaMdhI bhArane paNa abhAva thAya che, ane ethI AtmAmAM eka prakArane lAghavanAmane guNa pragaTa thAya che, A prakArathI rahevAvALA te paDimAdhArI virakapI bhikSu kAyakaleza nAmanA tapane AcaranArA hoya cha. ya za mAha tapana se leha cha.bha.--"paMcahiM ThANehiM" chatyAdi. alpa vastra rAkhavAthI pAMca sthAne dvArA nirgatha zramaNonuM acelapaNuM prazasta zrI. sAyA sUtra : 3 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AcArAgasUtre svamatiparikalpitatvanirasanAyAha-'jameyaM' ityAdi, mUlam-jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe samattameva samabhijANijjA // sU0 3 // chAyA--yadetad bhagavatA praveditaM tadevAbhisametya sarvataH sarvAtmatayA samyaktvameva samabhijAnIyAt // mU0 3 // TIkA-'ya'-dityAdi, yat-pUrvoktaM tadetatsarva bhagavatA mahAvIreNa pravedita dvAdazaparSadi prarUpitam , muniH tadeva-pUrvoktameva sarvataH sarvaprakAraiH sarvAtmatayA sakalAtmabhAvena abhisametya vicArya-samyaktvameva samabhijAnIyAt-AsevanaparijJayA seveta / yadvA-' samatvameve'-ticchAyA, tena samatvameva-sacelA'celAvasthayoH samAnabhAvam samabhijAnIyAt // m , 3 // hotA hai, ve pAMca sthAna ye haiM-1 pratilekhanA kI alpatA, 2 vizvAsapAtratA, 3tapakA sadbhAva, 4prazastalaghutA, 5prabhUtatara indriyoMkI nigrhtaa|mu02|| sUtrakAra apanekathanameM apanI matidvArA kalpitatAkA niSedha karaneke liye kahate haiM-'jameyaM ' ityaadi| jo kucha Upara kahA gayA hai vaha saba bhagavAna mahAvIradvArA apanI bAraha prakArakI sabhAoMmeM prarUpita huA hai ataH muni isa pUrvokta kathana kA sarva prakArase vicAra kara ise satyarUpa se hI jAne / athavA "samattameva" kI chAyA "samatvameva" bhI hotI hai, isakA artha yaha hai ki pUrvokta kathana bhagavAna dvArA hI kathita huA hai, ataH muni sacela aura acela ina donoM avasthAoM meM samAna bhAvakA AsevanaparijJAse sevana kre| sU0 3 / / hoya che. te pAMca sthAna A che -1 pratilekhanAnI alpatA, 2 vizvAsapAtratA, 3 tapane sadubhAva, 4 prazastalaghutA, 5 prabhUtatara IndriyanI nigrahatA. (sU02) sUtrakAra A kathanamAM potAnI mati-anusAra kapitatAno niSedha karatAM 49 -" jameya" tyAdi. je kAMI upara kahevAI gayuM che e badhuM bhagavAna mahAvIradvArA bAra prakAranI sabhAomAM prarUpita thayela che, AthI muni A pUrvokata kathanane sarva prArathI viyA2 41 yAne satya35thI to. athavA " samattameva "nI chaay|| "samatvameva" 5 thAya che mAno artha se , pUrvAta 4thana sAvAnak ja kahela che AthI muni sacela ane acela A bane avasthAmAM samAna bhAvanuM AsevanaparijJAthI sevana kare. (sU03) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 4 zarIrazaktatayA mandAdhyavasAye sati kiM karttavyamiti darzayati- 'jassa ityAdi / mUlam - jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai - puTTho khalu ahamaMsi nAla mahamaMsi sIyaphAsaM ahiyAsittae, se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM kei akaraNayAe AuTTe tavassino hu taM seyaM jamege vihamAie tatthavi tassa kAlapariyAra, se'vi tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyataNaM hiyaM suhaM khamaM nisseyasaM ANugAmiyaM - tibemi // sU0 4 // chAyA - yasya khalu bhikSorevaM bhavati - spRSTaH khalvahamasmi nAlamahasmi zItasparzamadhyAsitum, savasumAn sarvasamanvAgataprajJAnenA''tmanA kazcidakaraNatayA''vRtastapasvinastadeva zreyo yadeko vihAyaAdikaM tatrA'pi tasya kAlaparyAyaH, so'pi tatra vyantikArakaH ityetad vimohAyatanaM hitaM sukhaM kSamaM niHzreyasamAnugAmikamiti bravImi // 0 4 // , TIkA - ' yasye ' - tyAdi, yasya pUrvoktasya bhikSoH - muneH khalu, evaM vakSyamA - No'dhyavasAyo bhavati, tamevAha - ahaM spRSTaH = rogAtaGgaiH zItAdinA kAminyupasargeNa vA pIDito'smi, zItasparza - zItajanyaduHkhavizeSaM yoSidupasarga bhAvazItasparza vA adhyAsitum = adhisodumahaM nAlaM na samartho'smi / samutthite ca kAminyupasarge pratikArAntaravidhAnAsamarthaH samaya paripAlako munistadA kiM kuryAdityAha - 'savasu kara zarIra azakta honeke kAraNa yadi adhyavasAyo meM maMdatA A jAya to mokSArthI muniko kyA karanA cAhiye ? ise sUtrakAra pradarzita karate hai - 'jassaNaM' ityAdi / jisa munike isa prakArakA vakSyamANa adhyavasAya hotA hai ki "maiM rogoMke AtaGkase, zIta Adike sparzase, athavA bhAvazIta-kAminIke upasarga - se pIDita hUM, maiM isa zItajanya duHkhavizeSako athavA, bhAvazItasparzarUpa kAminIke upasargako sahaneke liye samartha nahIM hUM" usa zarIra azakta thavAthI jo adhyavasAyeAmAM maMdatA AvI jAya te mekSAthI bhuniyo zuM khulecho? yA vAta sUtrAra sUtradvArA pradarzita ure che- 'jassaNaM tyAhi. , je munimAM A prakAranA vakSyamANu adhyavasAya hAya che ke "huM rAgeAnA upadravathI, ThaMDI vagerenA sparzathI, athavA bhAvazIta-kAminInA upasa--thI pIDita chuM. huM A ThaMDInA duHkha vizeSane athavA bhAvazItasparUpa kAminInA upasaga ne sahuna 57 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 ____ AcArAgasUtre mAn' ityAdi, saH pUrvoktavicAravAn ko'pi-upasargasahanAkSamaH sarvasamanvAgataprajJAnena samupalabdhaheyopAdeyaviziSTajJAnavatA, AtmanA=antaHkaraNena akaraNatayA upasargapratIkArasyAkaraNapratijJayA AvRtaH vyavasthitaH vasumAna cAritradhano munirbhavati / tAdRzaH kiM kuryAdityAha- tapasvinaH' ityAdi, yat yasmin kAle strI bhikSArthamAgataM muni mohayitumudyatA taM na muJcati, sarvathopasargayitumicchatyeva tat =tadA tapasvinaH cirakAlopArjitasaMyamaparyAyasya tapodhanasyApasargAbhibhavA'sahisamaya vaha muni ki jo cAritrakA pAlaka hai evaM kAminI Adike upasarga upasthita hone para usake anya pratikAra karane meM asamartha hai tokyA kare? isa kA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM ki-vaha muni jisake ye pUrvokta vicAra haiM apane antaHkaraNase ki jo samupalabdha heya aura upAdeyake viziSTa jJAnase yukta hai usa Aye hue upasargako acchI taraha akaraNapanese sahana kare, arthAt mere Upara jo yaha upasarga strI Adi dvArA upasthita kiyA gayA hai maiM usake anukUla kabhI nahIM hoU~gA-viSayAdikoM kA sevana isake sAtha kabhI nahIM karU~gA cAhe prANa bhale hI nikala jAveM, isa prakArakI akaraNaparijJAse yukta hotA huA apane cAritrarUpa dhana kA rakSaka bne| isa prakArase jaba usakI dRr3hatA hogI to bhikSAke liye Aye hue usa munikomohita karaneke liye udyata koI bhI strI-kAminI use vaza karaneke liye jaba bharapUra ceSTA karatI hai, usake saMyamarUpI ratnako lUTaneke liye vaha koI bhI banatA upAya nahIM chor3atI hai, athavA karavAmAM asamartha chuM. e samaye te muni ke je cAritranA pAlaka che ane kAminI AdinA upasargo upasthita thatAM enI sAme pratikAra karavAmAM asamartha che te zuM kare? Ane uttara ApatAM sUtrakAra kahe che ke-e muni jenA pUrvokata vicAra che pitAnA antaHkaraNathI ke je samupalabdha heya ane upAdeyanA viziSTa jJAnathI cakata che e AvelA upasargane sArI rIte akaraNapaNathI sahana kare, arthAt mArA upara je A upasarga strI Adi dvArA upasthita karavAmAM Avela che huM tene anukULa kadI paNa nahIM banuM-viSayAdikanuM sevana enI sAthe kadi nahi karuM cAhe mArA prANa bhale nikaLI jAya. A prakAranI akaraNa parijJAthI makkama rahI pitAnA cAritrarUpa dhananA rakSaka bane, A prakAre je enAmAM daDhatA hoya te bhikSAne mATe Avela e munine mohita karavA tatpara thayela koI paNa strI-kAminI ene vaza karavA mATe jyAre bharapUra ceSTA kare che, enA saMyamarUpI ratnane lUMTavA mATe te kaI paNa banate upAya cheDatI nathI, athavA keI nirlajja zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa. a.8. u.4 SNoH kenA'pi janena kAminyA saha gRhe pravezya kRtanirodhasya tato niHsaraNopAyamalabhamAnasya zIlabhaGgamanicchato muneH, vihAyaAdikaM vaihAyasAdikaM maraNaM zreyaH= prazastamasti / itthamupasargAbhibhave sati sa munirgale pAzabandhanaM viSabhakSaNaM jihAkapaNamupariSTAt patanaM vA vidhAya prANAn parityajetU, na tu cAritraM khaNDayediti prmaarthH| mamautsargikairbhaktaparijeGgitamaraNapAdapopagamanarUpairmaraNaiH zarIraparityAga eva koI nirlajja manuSya usa strIke sAtha usa muniko ki jisane bahuta kAla saMyamaparyAyakI acchI taraha kamAI kI hai, aura yahI taparUpI dhana hI jisake pAsa eka sahArA hai, evaM jo upasargajanya parAbhavako sahane meM asahiSNu hai usako usa gharameM praveza karA detA hai aura bAhira nahIM nikalane detA hai, isa avasthAmeM usa munikA ki jise vahAMse nikalane kA koI upAya nahIM sUjha rahA hai, aura jo apane zIlake bhaMgase Dara rahA hai, usake liye yahI kartavya mArga hai ki vaha usa samaya vaihAyasa Adi maraNa aMgIkAra kare / arthAt-isa prakArake upadrava Ane para vaha muni galemeM phAMsI lagA kara, viSakA bhakSaNa kara yA jihvA ko AkarSita (khIMca ) kara apane prANoM kA visarjana kara deve, yadi koI upAya use hAtha na A sake to vaha Uparase gira kara bhI mara jAve para apane amUlya prANapyAre cAritrakI corI apanI AMkhoMke samakSa na hone deve| yaha vicAra usa samaya avazya kare ki-mujhe to utsarga mArga hI apane prANoMse adhika pyArA thA, maiM to vahIM cAhatA thA ki merA maraNa manuSya e strInI sAthe e munine ke jeNe ghaNA kALathI saMyama paryAyanI sArI kamANI karI che ane e ja kaparUpI dhanane jenI pAse eka sahAre che ane je upasargajanya parAbhavane sahevAmAM asahiSNu che ene e gharamAM praveza karAvI daI bahAra nikaLavA detA nathI. evI avasthAmAM e muni ke jene tyAMthI nikaLavAmAM keI upAya nathI sUja ane je pitAnA zIlanA bhaMgathI DarI rahela che, ene mATe e ja kartavya mArga che ke te e samaye vihAyasa Adi maraNa aMgIkAra kare. arthAta-A prakArane upadrava AvavAthI te muni gaLAmAM phAMsI lagAvI, viSanuM bhakSaNa karI athavA te jIbhane kheMcI kADhI potAnA prANanuM visarjana karI de. jo koI bIjo upAya tene na sUjhe te uparathI paDIne paNa prANanuM visarjana karI de. game tevI Apatti vacce paNa pitAnA amUlya cAritranI corI potAnI AMkha sAme na thavA de. e samaye A vicAra te avazya kare ke mane to utsarga mArga mArA prANa karatAM paNa vadhu khAre che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 AcArAgasUtre zreyAn , parantu teSAM cirakAlasAdhyatayA kAlakSepAsahanayogye'sminnavasare na sambhavo'sti / upasargazca soDhumanarhacAritravirAdhakaH samupasthitastasmAtsAmpratamApavAdikamapi tatkSaNaniSpAdyaM vaihAyasa-gArddhapRSThAkhyaM bAlamaraNaM paNDitamaraNameveti bhaavH| ___ nanu vaihAyasagAIpRSThAdirUpabAlamaraNe satyanAdhigamasyAgame darzanaM yathAbhaktaparijJA, iGgitamaraNa, aura pAdapopagamana, ina tIna maraNoMmeM se kisI eka maraNakI ArAdhanAse hotA, para hAya ! mujha durbhAgIke liye yaha jIvana kA suvarNa avasara dekhaneke liye nahIM milaa| isa prakAra AtmAkI niMdA karatA huA vaha sAdhu yaha dekha kara ki-"ina maraNoMkA samaya cirakAla sAdhya hai, aura yaha samaya aba kAlakSepa karane yogya nahIM hai, inakI sambhAvanA bhI yahAM kaise ho sakatI hai, yaha cAritravidhvaMsaka upadrava jo durnivAra Akara upasthita ho gayA hai isa liye isa samaya yahI apavAdamArgarUpa maraNa mere liye paMDitamaraNa hai, vaihAyasa, gAIpRSTha Adi maraNa bAlamaraNa haiM, parantu merA kAma to isa samaya inase hI sAdhya hotA hai ataH inheM hI paMDitamaraNa mAna kara maiM apanA kAma kara lUM, isImeM merA kalyANa hai, vaihAyasa Adi maraNa svIkAra kre| zaGkA-vaihAyasa aura gAIpRSTharUpa bAlamaraNase prANoMko chor3anevAloM ko anarthakI prApti AgamameM batalAI hai, jaisehuM to e cAhuM chuM ke mAruM maraNa bhakataparijJA, iMgita maraNa, ane pAdapepagamana, A traNa maraNamAMthI eka maraNanI ArAdhanAthI thAya, paraMtu mArA jevA durbhAgIne mATe jIvanane A suvarNa avasara jovA na maLe, A rIte AtmAnI niMdA karatAM karatAM te sAdhu A joIne-"e maraNane samaya cirakALasAdhya che, ane A samaya have kALakSepa karavA gya nathI to enI saMbhAvanA paNa kema thaI zake ? A cAritrane nAza karanAra upadrava AvIne paDyo che, e kAraNe mAre mATe A samaye apavAdamAgarU5 maraNa paMDita maraNa che. vihAyasa, gAddhapRSTha vagere maraNa bALa-maraNa che, mAruM kAma to A samaye AthI ja sAdhya bane che. AthI Ane ja paMDitamaraNa mAnIne huM mAruM kAma karI lauM. AmAM ja mAruM kalyANa che." vahAyasa Adi maraNa svIkAra kare. zaMkA-vihAyasa ane gAddha pRSTharUpa bALamaraNathI prANa choDavAvALAne anathanI prApti thavAnuM AgamamAM batAvela che. jema zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 4 453 "icceeNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve aNatehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaM saMjoei jAva aNAiyaM ca NaM aNadayaggaM cAuraMta saMsArakaMtAraM bhujjo bhujjo pariyaTTai" iti / chAyA-ityetena bAlamaraNena mriyamANo jIvo anantai nairayikabhavagrahaNairAtmAnaM saMyojayati yAvadanAdikaM cAnavadagraM cAturantaM saMsArakAntAraM bhUyo bhUyaH privtte"| iti pratiSiddhatvena kathaM ninditamAcaratIti cedAha-maithunaM hi sakalasyA'pyadharmasya mUlaM mahAdoSapuJjabhUtam , tena ca nikhilavratabhaGgo bhavati, tathA coktaM bhagavatA "mUlameyamahammassa mahAdosasamussayaM / " tamhA mehuNasaMsaggaM niggaMthA vajjayaMti NaM" // 1 // (iti dazavai0 a0 6, chAyA-mUlametadadharmasya, mahAdoSasamucchrayam // tasmAnmaithunasaMsarga, nirgranthA varjayanti tam // 1 // iti / "icceeNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve aNaMtehiM NeraiyabhavaggahaNehiM appANaM saMjoei jAva aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM bhujjo bhujjo pariyai" iti|| arthAt-isa bAlamaraNase maranevAlA jIva ananta vAra apanI AtmAko narakameM DAlatA hai aura vaha anAdi ananta saMsArameM paribhramaNa karatA hai, ityAdi, ataH jaba AgamameM isakA niSedha hai to vaha usa nindita bAlamaraNakA AcaraNa kyoM karatA hai ? ___ uttara-aisA nahIM kahanA cAhiye, kyoM ki maithuna sakala adharma kA mUla hai aura aneka doSoMkA putra hai / isake sevanase samasta vratoMkA bhaMga hotA hai| isa prakAra dazavaikAlikake adhyayana chaThemeM kahA hai, jaise"mUlameyamahammasma mahAdosamussayaM" ityaadi| yaha maithuna karma adharma icceeNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve aNaMtehiM NeraibhavaggahaNehiM appANaM saMjoei jAva aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM cAuraMta saMsArakatAraM bhujjo bhujjo pariyaTTai" iti| ' arthAta-A bAlamaraNathI maravAvALA jIva anatavAra pitAnA AtmAne narakamAM nAkhe che, ane te anAdi anata saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. ItyAdi. AthI AgamamAM ene niSedha che to pachI AvuM bALamaraNanuM nindita AcaraNa kema kare che? 1 uttara--evuM na kahevuM joIe. kema ke mithuna sakala adharmanuM mULa che ane aneka doSone paMja che. enA sevanathI samasta vratone bhaMga thAya che mA prAre zasinA cha / adhyayanamA 4 cha. sabha-" mUlameyamahammassa mahAdosasamussaya" tyAdi meM bhaithunama anubhUbhane mAtopAnI mA cha, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre atastatsevanApekSayA''pavAdikavAlamaraNamapi paNDitamaraNamevetyasyAtraiva pratipAditatvAt / tadeva darzayati - ' tatrA'pI' - tyAdi, tatrA'pi upasargAbhibhavAvasare vaihAyasa gArddhapRSThAdimaraNe'pi tasya samupasthitopasargAbhibhavasya muneH kAlaparyAya eva cirakAlaM saMyamaparirakSaNaM vidadhato muneryathA dvAdazavArSikasaMlekhanA vidhinA zarIra kRzIkaraNapUrvakASnazanarUpeNa kAlaparyAyeNa bhaktaparijJAdimaraNaM guNAya bhavati, tadvat tadA tasya vaihAyasa - gArDa pRSThamaraNamapi guNAyaivetyAzayaH / yaH ko'pi bahubhirapi kAlaparyAyairyAvanti karmANyapanayati tAvanti ca karmANi sa stoke naiva kAlena dUrIkA mUla aura mahAdoSoM kI khAna hai| aisA samajha kara hI nirgrantha usakA sevana nahIM karate haiM / 454 isaliye usake sevanakI apekSA apavAdasvarUpa bAla maraNa bhI paNDitamaraNa hI hai, yaha bAta yahAM para pratipAdita kI gaI hai / isI viSayako sUtrakAra dikhalAte haiM - ' tatthavi' - ityAdi, upasargajanya abhibhavake samaya meM vaihAyasa aura gArddhapRSTha Adi bAlamaraNa hone para bhI jaise cirakAla taka saMyamakI rakSA karanevAle munike liye bAraha varSa kI saMlekhanAvidhise zarIrako kRza karanepUrvaka anazanarUpa kAlapase bhaktaparijJAdi maraNa lAbhadAyaka hotA hai usI prakAra upasargajanya abhibhava jisa munike upasthita ho cukA hai usa munike liye vaihAyasa aura gArddhapRSTha maraNa bhI lAbhadAyaka hotA hai| jo koI bhI avatI prANI bahuta kAlaparyAyoM dvArA jitane karmoMkA nAza karatA hai utane karmoM kA nAza vaha muni thoDese hI kAlameM kara detA hai| isI arthako prakaTa karate hue evu' samajIne ja nintha enu sevana karatA nathI. A kAraNe enA sevananI apekSA apavAdasvarUpa bALamaraNa paNa pa MDitamaraNu ja che, e vAta paNa ahiM pratipAdita karavAmAM AvI che. A viSayane sUtrakAra satAve che -' tattha vi' ityAdi. upasargajanya abhibhavanA samaye vaihAyasa ane gA pRSTha Adi khALamaraNa thavAthI paNa jema cirakALa sudhI saMcamanI rakSA karavAvALA munine mATe khAra varSanI salekhanAvidhithI zarIrane kRza-nabaLuM karavAnI sAthe anazanarUpa kAlaparyAyathI bhakataparajJAdimaraNu lAbhadAyaka thAya che e ja rIte upasajanya abhibhava je muninA upara AvI paDe che e muni mATe paNa vaihAyasa ane gAddha pRSTha maraNa paNa lAbhadAyaka bane che. jema koI avratI prANI lAMbA kALane aMte kAlaparyAyodvArA jeTalA karmonA nAza karI zake cheeTalA ja karmonA nAza te zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 4 karotIti hRdayam / tamevArtha prakaTayannAha-'so'pI-'tyAdi, so'pi vaihAyasAdikArI ' api' zabdena kevalabhaktaparijJAderAnupUrvyA na kArakaH, ityarthoM dyotyate, tatra vaihAyasAdimaraNe 'vyantikArakaH ' vi-vizeSeNa antiH-vyantiH antakriyA, tasyAH kArakaH vyantikArakaH saMsArAntakArako munirbhavati, ata eva tasya tadA vaihaaysaadimrnnmpyautsrgikmevetybhipraayH| upasaMharabAha-'ityeta'-dityAdi, iti-pUrvoktam etat caihAyasagAIpRSThamaraNaM, vimohAyatanam vi-vigato mohaH= aviveko yeSAM te vimohA-moharahitAH mahApuruSAsteSAm AyatanaM kartavyatayA sthAnam vimohAyatanam , evaM hitam iSTam kalyANakAritvAt , tathA sukhaM zivasukhajanakaM karmanirjarApUrvakamavyAbAdhAmandAnandasandohajanakatvAt , evaM kSama-samartha sUtrakAra 'sovi' ityAdi sUtrAMza kahate haiM-yahAM ' api' zabda yaha prakaTa karatA hai ki kevala bhaktaparijJA Adiko anukramase nahIM karanevAlA bhI vaha vaihAyasa Adi maraNa prAptakaranevAlA muni usa maraNameM bhI antakriyA rUpa saMsArakA anta karanevAlA hotA hai, isaliye usakA vaihAyasa Adi maraNa bhI autsargika hI hai| isa viSayakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM ki yaha vaihAyasa aura gArddhapRSTha maraNa vimohAyatana-jinakA moha-aviveka naSTa ho cukA hai aise moharahita mahApuruSoMkA kartavyarUpase sthAna-hai, yaha kalyANakArI honese hita-iSTa hai, kokI nirjarApUrvaka avyAvAdha amanda AnaMdaparamparAkAjanaka honese vaha sukha-sukhasvarUpa hai, arthAt zivasukhakA bhuni thoDa! 4 bha rI he cha. 2mA arthAne pra58 42di sUtrA2 " so'vi" tyAhi sUtrAMza cha-maDiM "api'' za6 me pragaTa 42 cha mata. parijJA Adine anukamathI na karavAvALA paNa e hAyasa Adi maraNa prApta karanAra muni e maraNamAM paNa antakriyArUpa saMsArane anta karavAvALA hoya che. A kAraNa enuM vahAsa Adi maraNa paNa autsargika ja che. A viSayane upasaMhAra karatAM sUtrakAra kahe che ke A vaihAyasa ane // pRSTha bha24 vimohAyatana-mana moha-mavive naSTa thayusa cha, sevA bholita bhA53Sonu ta vya35thA sthAna-cha. yo 4kSyA DopAthI hita-STa che. e karmonI nirjarApUrvaka avyAbAdha amaMda AnaMdaparaMparAne ApanAra hevAthI te sukha-su52135 cha, arthAt zivasumanA mAnA2 cha, 100 prAre patInu zrI. sAyA sUtra : 3 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 __AcArAgasUtre vajravat karmavidAraNazaktimattvAt ,tathA niHzreyasaM-niHzreyasakArakaM karmApanayanavidhAyakatvAt , evam AnugAmikam Atmano janmamaraNAdyanantaduHkhajAlamucchedya mokSAnukUlagama nakAraka vAt / etAdRzaM maraNaM tasya munemaGgalarUpameva bhavatIti bhAvaH / 'iti bravImI ' tyasyArthastUktarItyA bodhyaH // sU04 / / // aSTamAdhyayanasya caturtha uddezaH samAsaH // 8-4 // denevAlA hai / vajra jisa prakAra parvatoMko bheda detA hai usI prakAra yaha maraNa bhI kameMki vidAraNa karane meM samartha honese kSama-zaktizAlI hai| tathA karmoko AtmAse bhinna karAnevAlA honese yaha niHzreyasa-mokSakA kAraka hai, aura AtmAko janma maraNa Adi anaMta duHkharUpI pAzakA ucchedana kara mokSakI ora le jAnevAlA honese AnugAmika hai| aisA yaha maraNa usa munike liye maGgalarUpa hI hotA hai // sU0 4 // ||aatthveN adhyayanakA caturtha uddeza samApta // 8-4 // bhedana kare che e ja rIte AvuM maraNa paNa karmono nAza karavAmAM samartha hovAthI kSama-zatimI cha. tathA bhani mAmAthI minna 42nA2 DopAthI ta niHzreyasa-mokSa ApanAra che. ane AtmAne janma maraNAdi ananta duHkharUpI phAMsalAnuM chedana karI mokSanI tarapha laI janArA hovAthI te Anumi che. evuM maraNa te munine bhATa bhaNa35 thAya che. (sU04) AThamA adhyayanano cothe uddeza samApta che 8-4 | zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athASTamAdhyayanasya paJcama uddeshH|| atha caturtho dezakathanAnantaraM sampati paJcamoddezaH samArabhyate / asyAnantaroddezena sahA'yamabhisambandhaH-anantaroddeze strIprabhRtyupasargA'bhibhavaprAptau vaihAyasa-gArddhapRSThAdikaM bAlamaraNaM munerAcaraNIyamityuktam / iha tu rogAdinA glAnimupagato munistadviparItaM bhaktaparijJAkhyaM maraNamaGgIkuryAditi pratipAdayan muneglAnatAmupavarNayituM tAvatprakramate-'je bhikkhU ' ityAdi / mUlam-je bhikkhU dohiM vatthehiM parisie pAyataiehi, tassa NaM no evaM bhavai--taiyaM vatthaM jAissAmi / se ahesa NijjAiM vatthAI jAijjA jAva evaM khutassa bhikkhussa saamggiy| aha puNa evaM jANijjA uvAikaMte khalu hemaMte gimhe paDivaNNe ahAparijunnAiMvatthAiM parihavijjA aduvA saMtasttare,aduvA oma AThaveM adhyayanakA pA~cavA~ uddesh| caturtha uddezake kathana karane bAda aba paMcama uddezakA kathana prAraMbha hotA hai, isakA caturtha uddezake sAtha yaha saMbaMdha hai-vahAM 'niSpratIkAra strI Adi dvArA kRta upasargase abhibhava prApta hone para muniko anya upAyake abhAvase vaihAyasa evaM gAIpRSTha maraNa Adi maraNa aGgIkAra kara lenA cAhiye' yaha bAta samajhAI gaI hai| isa uddezameM " glAni ko prApta huA muni usase viparIta bhaktaparijJA nAmaka maraNa aGgIkAra kare" isa biSayakA varNana kiyA jAyagA, ataH munikI glAnatAkA varNana karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-"je bhikkhU" ityAdi / AThamAM adhyayanane pAMcame uddeza. cothA uddezanA kathana bAda have pAMcamA uddezane prAraMbha thAya che. tene cethI uzanI sAthe evo saMbaMdha che-tyAM nipratIkAra strI Adi dvArA karAelA upasargathI abhibhava prApta thatAM munie anya upAya na hovAthI vaihAyasa ane gAddhapRSTha maraNa Adi maraNa aMgIkAra karI levuM joIe, e vAta samajAvavAmAM Avela che. A udezamAM "glAnithI bharapUra muni tenAthI viparIta bhaktaparijJA nAmanA maraNane aMgIkAra kare" A viSayanuM varNana karavAmAM Avaze. mAthI bhuninI mAninu paNana 42vA mATe sUtra42 cha-" je bhikkhU"tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 458 cele,aduvA egasADe,aduvA acele,lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhvi| jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvaosavvattAe samattameva samabhijANiyA / jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-puTTho abalo ahamaMsi nAlamahamaMsi gihatarasaMkamaNaM bhikkhAriyagamaNAe, se evaM vayaMtassa paro abhihaDaM asaNaM vA4 AhaTu dalaijjA, se putvAmeva AloijjA-AusaMto ! gAhAvai! no khalu me kappai abhihaDaM asaNaM vA 4 bhuttae vA pAyae vA, anne vA eyappagAre // suu01|| ___ chAyA-yo bhikSuAbhyAM vastrAbhyAM paryuSitaH pAtratRtIyAbhyAM, tasya khalu no evaM bhavati-tRtIyaM vastraM yAciSye / sa yathaiSaNIyAni vastrANi yAceta yAvat-evaM khalu tasya bhikSoH sAmagryam / atha punarevaM jAnIyAt upAtikrAntaH khalu hemantaH, grISmaH pratipamaH, yathAparijIrNAni vastrANi pariSThApayet , atha vA sAntarottaraH, athavA avamacelaH, athavA ekazATaH, athavA acelaH, lAghavikamAgamayan tapastasyAbhisamanvAgataM bhavati, yadetad bhagavatA praveditam tadevAbhisametya sarvataH sarvAtmatayA samyaktvameva samabhijAnIyAt / yasya khalu bhikSorevaM bhavati-spRSTo'balo'hamasmi, nAlamahamasmi gRhAntarasaMkramaNaM bhikSAcaryAgamanAya, tadevaM vadataH paro'bhihRtamazanaM vA 4 AhRtya dadyAt , sa pUrvamevA''locayet-AyuSman ! gAthApate ! no khalu me kalpate'bhihRtamazanaM 4 bhoktuM vA pAtuM vA, anyaanpyevNprkaaraan||suu01|| ___TIkA-'yo bhikSu'-rityAdi, pUrvo deze vikalpaparyuSitaH sthavirakalpiko bhavet , kalpadvayaparyuSito hi niyamato jinakalpika-parihAravizuddhika-yathAlandika __pUrva-caturtha uddezameM yaha batalAyA jA cukA hai ki sthavirakalpI muni tIna vastra aura eka pAtrase vyavasthita hotA hai, arthAt tIna vastroko rakhaneke kalpavAlA sthavirakalpI hogaa| yahAM do vastra rakhanekA kalpa jo prakaTa kiyA gayA hai usase yaha bAta mAlUma hotI hai ki do vastroMke rakhanekA kalpavAlA _ AgaLanA cothA udezamAM evuM batAvavAmAM Avela che ke sthavirakalpI muni traNa vastra ane eka pAtrathI vyavasthita hoya che, arthAt traNa vastro rAkhavAnA kalpavALA sthavirakalpI sAdhu hoya che. be vastra rAkhavAne kalpane pragaTa karela che tenAthI e vAta mAluma thAya che ke be vastranA rAkhavAvALA sAdhu niyamathI janakalpI, zrI aayaa| sUtra : 3 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa. a. 8. u.5 -pratimApatipanneSvanyatamo'tra kthitH| dvAbhyAM vastrAbhyAM paryuSitaH, ityane naikaH kArpAsiko'para aurNikaH, iti gRhyate, vstrsaamaanyvaacitvprtipaadnaat| 'je bhikkhU' ityAdhArabhya 'samattameva samabhijANiyA' ityantasya vyAkhyA tvetadadhyayanasya caturthoM ddezAntargata-prathama-dvitIya-tRtIya-sUtravyAkhyAvadvijJeyA, navaramatra pAtratRtIyaM vastradvayaM bhavatIti, tato'dhikaM na yAceta / yasya khalu bhikSorevaM bhavati-ahaM spRSTA= sAdhu niyamase jinakalpI, parihAravizuddhika, yathAlandika evaM pratimApratipanna, ina sAdhuoMmeM se koI eka hogaa| "dvAbhyAM vastrAbhyAM paryuSitaH" isa kathanase yadyapi sAmAnyatayA do vastroMke hI rakhanekA kalpa kathita huA hai parantu una do vastroMmeM eka vastra sUtrakA aura eka vastra UnakA banA huA kambala, aise do vastra hI parigaNita hue haiM, ataH vastrasAmAnya arthakA pratipAdana karanevAle isa vastra zabdase ina do vastroMkA hI yahAM grahaNa huA hai, aisA samajhanA cAhiye / "je bhikkhU" yahAMse le kara " samattameva samabhijANiyA" yahAM takake padoMkI vyAkhyA isa adhyayanake caturtha uddezake antargata pahile dUsare tIsare sUtroMkI vyAkhyA jaisI hI samajhanI caahiye| unameM tIna vastra aura eka pAtrako lekara vyAkhyA kI gaI hai yahAM para do vastra eka pAtrako le kara vyAkhyA hogI, basa unase isa sUtrake padoMkI vyAkhyAmeM yahI vizeSatA hai, isa liye isa vyAkhyA ke anusAra muni adhika kI yAcanA na kre|| parihAravizuddhika, yathAlandika, ane pratimApratipanna, evA sAdhuomAMthI ahIM koI menu Da 42 cha. " dvAbhyAM vastrAbhyAM paryuSitaH" // 4thanathI yapi sAmAnyatayA be vastrane ja rAkhavAne kalpa kathita thaela che, paraMtu te be vastromAM eka sutaranuM ane eka vastra unanuM banela kambala, evAM be vastra ja pariNita thayela che mATe vastrasAmAnya arthanuM pratipAdana karavAvALA A vastra zabdathI A be vastrone ja svii4|2 4281 cha, mej samana . " je bhikkhU " mAthI as " samattameva samabhijANiyA, sahi sudhInA pahAnI vyaay|| 2 // madhyayananA cothA u dezanA aMtargata pahelA bIjA ane trIjA sUtranI vyAkhyA jevI ja samajavI joIe. temAM traNa vastra ane eka pAtrane laIne vyAkhyA karavAmAM Avela che, ahiM be vastra ane eka pAtrane laIne vyAkhyA thaze. basa AthI A sUtranA padanI vyAkhyAmAM e ja vizeSatA che, tene mATe A vyAkhyAnusAra muni madhinI yAyanA na 42. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 AcArAgasUtre vAtAdirogavizeSaiH pIDitaH, abalA zaktirahito'smi, ata eva bhikSAcaryAgamanAya-bhikSArtha gRhAntarasaMkramaNaM-gehAd gehAntaragamanaM kartum ahaM nAlamasmi samartho naivAsmoti / tadevam ityevam etAdRzavAkyaM vadataH sAdhoH upalakSaNAavadato'pi ca param gAthApatiH prakRtibhadrakaH sampradAyAnurakto vA abhihataM-SaDjIvanikAyavirAdhanAsampAditam azanaM caturvidhamAhAram abhihatya-svagRhAditaH samAnIya dadyAt / tad-gRhasthopakalpitamazanAdikaM pariharatA jIvanaspRhArahitena glAnenA'pi muninA vItarAgopadezamanugacchatA maraNamapi svIkArya na tu tadazanAdikaM grAhamityAzayaH / unake bAdaka padoMkI vyAkhyA isa prakAra hai-jisa bhikSuke cittameM isa prakArakA vicAra AtA hai ki-" maiM vAta Adi rogavizeSoMse AkrAnta ho kara zaktirahita ho gayA hai ataH bhikSAcaryA nimitta eka gharase dUsare ghara jAnekI aba mujhameM zakti nahIM rahI hai" isa prakAra se kahanevAle athavA upalakSaNase nahIM kahanevAle usa sAdhuke nimitta koI gRhastha, ki jo prakRtise bhadra evaM apane sampradAyameM anurakta hai, vaha SaDjIvanikoyakI virAdhanAse saMpanna hue cAra prakArake AhArako apane gharase munike sthAnapara lA kara yadi unheM deve to gRhasthadvArA lAye gaye usa AhArAdikako, apane jIvana meM bhI spRhArahita banA huA vaha glAna sAdhu na leve, aura vItarAgake upadezakA anusaraNa karanevAlA honese vaha apanI mRtyu takakI bhI paravAha na kre| isa avasthAmeM usakI yadi mRtyu bhI ho jAya to yaha acchI, para use akalpanIya usa abhyAta AhArAdikakA grahaNa karanA kathamapi ThIka nahIM hai / isa liye jinaka tenA pachInA padonI vyAkhyA A prakAranI che-je bhikSunA cittamAM A prakArano vicAra Ave che ke-"huM vAta Adi rogothI vyAkuLa banI zaktirahita banI gayela chuM mATe bhikSAcaryA nimitta eka gharethI bIjA ghare javAnI have mArAmAM zakti rahI nathI" A prakArathI kahevAvALA athavA upalakSaNathI nahIM kahevAvALA e sAdhunA nimitta koI gRhastha ke je prakRtithI bhadra ane pitAnA saMpradAyane anurAgI che te SaDUjIvanikAyanI virAdhanAthI saMpanna banela cAra prakAranA AhArane pitAne gherathI muninA sthAna para lAvIne te tene Ape te gRhasthadvArA lAvavAmAM Avela e AhArAdikane potAnA jIvanamAM paNa spRhArahita banela glAna sAdhu na le, ane vItarAganA upadezanuM anusaraNa karavAvALA hovAthI te pitAnuM mRtyu sudhInI paravA paNa na kare. A avasthAmAM kadAca tenuM mRtyu paNa thaI jAya to paNa akalpanIya e avyAhuta AhArAdikanuM grahaNa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 5 tadA muniH kiM kuryAdityAha-'sa' ityAdi-sA-jinakalpikAdyanyatamo muniH pUrvameva= =AhArAdigrahaNAtprathamameva Alocayet= adhaHkarmAdidoSadUSitatayA'bhyAhatatayA ca prAsukamapyazanAdikametanna mama kalpate, tatsevanApekSayA maraNameva zreyaH' iti vicArayet , taM gRhapatiM saMbodhayecca, tadyathA-he AyuSman ! gAthApate ! etadabhyAhRtamazanaM caturvidham sadoSaM nirSi vA yathAyogyaM bhoktumupabhoktuM vA pAtuM vA anyAnapi azanAdyatiriktAnapi vastra-pAtrAdikAn etatpakArAn abhyAhRtAn adhaHkarmAdidoSaduSTAn vA na mama kalpata iti, ityevaM dAtumughataM gRhapatimanAsevanayA''jJApayet // mU0 1 // lpika Adi munijanoM meM se koI bhI munijana kyoM na ho vaha AhAra Adike grahaNake pahile hI isa bAta kI AlocanA kareki yaha "AhAra Adi sAmagrI AdhAkarmI Adi doSoMse dUSita honese, evaM amyAhRtalAI gaI honese prAsuka hone para bhI mujhe kalpya nahIM hai, isake sevanakI apekSA maraNa hI acchA hai" aisA vicAra kre| tathA lAkara denevAle usa gRhasthako bhI isa prakAra samajhAve ki-" he AyuSman ! gRhastha! yaha lAyA gayA cAroM prakArakA AhAra, athavA yathAyogya vastra pAtra Adi anya vastueM jo isI prakAra kI haiM cAhe sadoSa hoM cAhe nirdoSa hoM, mere bhoga upabhoga evaM pAnake yogya nahIM haiM, kyoM ki ye saba AdhA karmAdidoSoMse yukta haiM / AdhAkarmAdidoSaviziSTa AhArAdika sAmagrI sAdhu ko kalpya nahIM mAnI gaI, hai isa liye maiM ina sabakA parihAra karatA huuN|" sU0 1 // karavuM ThIka nathI. AmAM janakalpI Adi munijanemAMthI kaI paNa munijana kema na hoya te AhAra AdinuM grahaNa karatAM pahelAM ja A vAtano vicAra kare ke "A AhAra Adi sAmagrI AghAkamI Adi dethI dUSita hovAthI, ane abhyAhuta-lAvavAmAM Avela hovAthI prAsuka hovA chatAM paNa mArA mATe kapya nathI, enA sevananI apekSA maraNa ja sAruM che e vicAra kare. ane lAvIne ApanAra e gRhasthane paNa A prakArathI samajAve ke-"he Ayumana ! gRhastha ! A lAvavAmAM Avela cAre prakArane AhAra, athavA yathAyogya vastra pAtra Adi anya vastuo je e prakAranI che. cAhe sadoSa hoya, cAhe nirdoSa hoya, mArA bhoga upabhoga ane pAnanA yogya nathI kema ke e badhuM AdhAkarmAdi doSothI bharela che. AdhAkarmAdiSaviziSTa AhArAdika sAmagrI sAdhune mATe kapya mAnavAmAM Avela nathI, A mATe huM A badhAne tyAga karuM chuM.(sU1) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 kiM cAnyadapyAha 'jassaNaM' ityAdi / mUlam - jassaNaM bhikkhussa ayaM pagappe-ahaM ca khalu paDinnatto apaDinnattehiM, gilANo agilANehiM abhikakha sAhammi ehiM karimANaM veyAvaDiyaM sAijjissAmi, ahaM vAvi khalu appaDinnatto paDinnattassa agilANo gilANassa abhikaMkha sAhammiyassa kujjA veyAvaDiyaM karaNAe, Ahaddu parinnaM aNukvissAmi, AhaDaM va sAijjissAmi ( 1 ), Ahahu parinnaM ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijjissAmi ( 2 ), Ahahu parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaM ca sAijjissAmi ( 3 ), Ahahu parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijji - sAmi ( 4 ) / evaM se ahAkiTTiyameva samabhijANamANe saMte virae susamAhiyalese tatthavi tassa kAlapariyAe se tattha viaMtikArae, iccheyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nisseyasaM ANugAmiyaM - tibemi // sU0 2 // chAyA -yasya khalu bhikSorayaM prakalpaH - ahaM ca khalu pratijJapto'pratijJaptaiH, glAno'glAnairabhikAGkSa sAdharmikaiH kriyamANaM vaiyAvRtyaM svAdayiSyAmi, ahaM cApi khalu apratijJaptaH pratijJaptasya aglAno glAnasya abhikAya sAdharmikasya kuyI vaiyAvRtyaM karaNAya / AhRtya parijJAmanveSayiSyAmi, AhRtaM ca svAdayiSyAmi 1, AhRtya parijJAmanveSayiSyAmi AhRtaM ca no svAdayiSyAmi 2, Ahatya parijJAM no anveSayiSyAmi AhRtaM ca svAdayiSyAmi 3, AhRtya parijJAM no anveSayiSyAmi AhRtaM cano svAdayiSyAmi 4, evaM sa yathAkIrtitameva dharma samabhijAnan zAntaH virataH susamAhitale zyastatrApi tasya kAlaparyAyaH / sa tatra vyantikArakaH, ityetad vimAyatanaM hitaM sukhaM kSamaM niHzreyasamAnugamikamiti bravImi // sU0 2 || aura bhI isI viSaya se saMbaMdhita bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM'jassaNaM' ityAdi / A ja viSayathI sa``dhita vAta sUtrakAra pragaTa kare che. 6 AcArAGgasUtre khIjI paNa " jassa NaM " ityAdi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 5 TIkA-'yasye '-tyAdi, yasya bhikSoH parihAravizuddhikasya yathAlandikasya vA 'khalu' vAkyAlaGkAre, ayaM vakSyamANaH prakalpa:-AcAro bhavati / tameva darzayati-'aha'-mityAdi, 'caH' samuccaye, 'khalu' vAkyAlaGkAre, apratijJaptaiH= kenApyanuktaiH caiyAkRtyakaraNAya kenApyapreritairityarthaH, aglAnaiH samucitakAryasahanazIlaiH pratijJaptA cayApattyavidhAnAya proktaH-'vayaM tava samucitaM vaiyAvRttyaM kariSyAmaH'ityabhihitaH vAtAdikSobheNa tapazcaryAdinA vA glAnaH aham abhikAjhya-nirjarAmudizya sAdharmikaiH ekakalpasthaiH saMyataiH kriyamANaM-vidhIyamAnaM vaiyAvRttyaM zuzrUSAdikaM svAdayiSyAmi-svIkariSyAmi, etAdRzo yasya bhikSoH prakalpo'stIti pUrveNa sambandhaH, sa bhikSustAdRzaM kalpaM parirakSan bhaktaparijJayA prANAMstyajet , na punarabhigrahaM prikhnnddyedityaashyH| pUrvamitarasArmikeNa vidhIyamAnavaiyAvRttyAnujJA' sUtrakAra isa mUtra meM parihAravizuddhi saMyamavAle sAdhukA, athavA yathAlandika sAdhukA AcAra kaisA hotA hai ? isa viSayako pradarzita karate haiM-"vaiyAvRttya karaneke liye kisI anya sAdhu dvArA prerita nahIM kiye gaye aise aglAna-samucita kAryasaMpAdana karane meM sahanazIla saMyatoMdvArA" hama tumhArI samucita vaiyAvRtya Adi kareMge" isa prakArase kahA gayA maiM, jo isa samaya vAtapittAdika doSoMse yA tapazcaryAse glAna ho rahA hUM, apane karmokI nirjarA karaneke uddezase ekakalpastha una sAdhuoMdvArA kI gaI vaiyAvRttya Adiko svIkAra kara lUMgA" isa prakArakA jisa parihAravizuddhikA yA yathAlandika sAdhukA kalpa hotA hai vaha bhikSu usa prakArake kalpa-AcArakI rakSA karatA huA bhaktaparijJAnAmaka maraNadvArA apane prANoMko chor3a deve para abhigrahakA khaNDana na kre| sUtrakAra A sUtramAM parihAravizuddhi saMyamavALA sAdhune athavA yathAlabdika sAdhune AcAra ke hoya che? A viSayane pradarzita kare che-"viyAvRnya karavA mATe koI anya sAdhuthI prerita na karAyela evA aglAna eTale samucita kArya saMpAdana karavAmAM sahanazIla saMya dvArA "huM tamArI samucita vaiyAvRtya Adi karIza" e prakAre kahevAela huM je A samaye vAtapitAdika daSothI athavA tapazcaryAthI akaLAI rahyo chuM. potAnA karmonI nirjarA karavAnA uddezathI eka kalpastha sAdhuethI karavAmAM Avela vaiyAvRtya Adine svIkAra karI laIza." A prakAranuM jene parihAravizuddhika ane yathAlabdika sAdhune kahyuM hoya che te bhikSa A prakArane kalpa-AcAra-nI rakSA karIne bhakataparijJA nAmanuM maraNa svIkArI pitAne prANa choDI de che paNa abhigrahanuM khaMDana karatA nathI. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 AcArAgasUtre bhihitA, idAnIM sa evAnyasya vaiyAvatyaM vidadhAtItyAha-' aha'-mityAdi, 'caH' samuccaye 'api' zabdaH punararthe puurvsmaadvishessprdrshnaay| ahaM punaH khalu aglAnArogAdirahitaH, apratijJaptaH caiyAvRttyakaraNAya kenApyanuktaH, pratijJaptasya kathitasya glAnasya tapasA vAta-zUlarogAdinA vA pIDitasya sAdharmikasya-sadRzakalpikasya sAdhoH karaNAya-upakArArtha nirjarAmabhikAsaya vaiyAvRttyaM kuryAmiti / etAdRzomunirabhigrahazikharizikharaparisaraparicArI pratijJAM svIkRtya prANAn pariharena tvabhigrahamityAzayaH / abhigrahasvarUpaprakaTanAya caturbhaGgikAM darzayati-'AhaTu'-ityAdi, pahile kisI sAdharmI sAdhune vaiyAvRttya karane ke liye apanI saMmati pradAna kI para vaha isa samaya svayaM kisI dUsare sAdhukI vaiyAvRttya karane meM laga gayA isake liye sUtrakAra " aha"-mityAdi, sUtrAMza kahate haiM "maiM rogAdirahita hUM, vaiyAvRttya karaneke liye mujhase kisIne bhI nahIM kahA hai, isa liye pUrvameM kathita glAna sAdhukI ki jo isa samaya tapasyAse athavA vAta zula roga Adise pIDita ho rahA hai, apane upa. kArake liye karmoMkI nirjarAkI cAhanAke uddezako le kara vaiyAvRttya kara d" isa prakArakI bhAvanAvAlA muni ki jo abhigraharUpI parvatake zikhara ke pradeza taka pahuMca cukA hai, abhigraha svIkAra kara prANoMko chor3a deve para apane abhigrahako na choDe / sUtrakAra abhigrahake svarUpako prakaTa karaneke liye cAra bhaMgoMkA pradazana karate haiM-"Ahahu "ityAdi, pahelAM keI sAdhama sAdhue vaiyAvRtya karavA mATe pitAnI saMmati ApI paNa te A samaya ke bIjA sAdhunI vaiyAvRtya karavAmAM lAgI gayA, Ane bhATa sUtra42 " aha" tyAhi sUtrAMza 4 che-- huM regAdikathI rahita chuM. vaiyAvRtya karavA mATe mane koIe kahela nathI A mATe pUrvamAM kahevAela glAna sAdhunI ke je A samaya tapasyAthI athavA vAta zULa Adi rogathI pIDita che, pitAnA upakArane mATe karmonI nirjarAnI cAhanAne uddeza laIne vaiyAvRtya karI ApuM" A prakAranI bhAvanA vALa muni ke je abhigraharUpI parvatanA zikharanA pradeza sudhI pahoMcela che abhiDa svIkArIne prANane choDI de, paNa abhigraha na cheDe. sUtrakAra abhigrahanA svarUpane pragaTa karavA mATe cAra bhaMgonuM pradarzana kare che-" AhaTu "tyA. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8 u. 5 465 kazcidekaH parijJAM= vakSyamANAmabhigraharUpAm Ahatya = AdAya nizcinoti ahaM glAnasyAparasya bhikSoH sAdharmikasyAzanAdikam anveSayiSyAmi, vaiyAvRttyaM ca kariSyAmi, evaM pareNa sAdharmikeNa muninA AhRtam AnItamazanAdikaM svAdayiSyAmi grahIvyAmi / iti prathamo bhaGgaH (1) / aparaH kazvidevaM pratijAnIte- 'ahaM sAdharmikArthamazanAdikam anveSayiSyAmi= AneSyAmi, tathA pareNa AhRtam = AnItaM ca no svAdayiSyAmi = no grahISyAmi / iti dvitIyo bhaGgaH (2) / tathA'nya evaM abhigrahaM karoti - ' ahaM parArthamAhArAdikaM no anveSayiSyAmi= nAsssye kintu itareNA''hRtaM svAdayiSyAmi ' / iti tRtIyo bhaGgaH (3) / koI muni isa prakArakA abhigraha lete haiM ki- maiM kisI glAna munike liye athavA sAdharmika bhikSuke liye AhAra pAnI Adi lA diyA karU~gA aura unakI vaiyAvRtya bhI kara diyA karUMgA, tathA dUsare sAdharmI munidvArA lAye gaye AhArAdikakA maiM svayaM bhI grahaNa karUMgA / yaha prathama bhaMga hai | 1 // dUsarA koI aisA abhigraha karatA hai ki- maiM sAdharmika sAdhuke liye AhArAdika lA to diyA karUMgA para dUsare koIke dvArA lAye gaye AhArAdikakA meM sevana nahIM kruuNgaa| yaha dvitIya bhaMga hai / 2 / koI dUsarA aisA abhigraha karatA hai ki maiM dUsaroMke liye AhArAdika nahIM lAUMgA para dUsarA koI mujhe lA degA to maiM usakA sevana karUMgA / yaha tIsarA bhaMga hai / 3 / koI 2 aisA abhigraha karate haiM ki maiM na to dUsaroM ke liye AhA koI muni A prakArano abhigraha le che ke huM koi glAna muni mATe athavA sAdharmika bhikSu mATe AhAra pANI Adi lAvI ApIza ane tenI sevA cAkarI paNa karIza, tathA bIjA sAdhI muni mAraphata lAvela AhArAkrikanuM huM grahaNa urIza. yA prathama laMga che. (1) bIjA koi evA abhigraha kare che ke huM sAdhI sAdhu mATe AhArAdika lAvI ApIza paNa bIjA koInI mAraphata lAvelA AhArAdikanu huM sevana nahIM karUM. mAjIle laMga che. (2) 2 kAI evA abhigraha kare che ke huM bIjAo mATe AhArAdika nahIM lAvuM paNa bIjA keAI lAvaze teA huM tenu sevana karIza. A trIjo bhaMga che. (3) koi kAI evo abhigraha kare che ke huM bIjAne mATe AhArAdika 59 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre aparazcaitAdRzamabhigrahaM karoti -- ' ahaM parArthamazanAdikaM nAnveSayiSyAmi, pareNAssatamapi no svAdayiSyAmi / iti caturtho bhaGgaH (4) / iti bahuvidhamabhigraha svIkRtya glAyamAno'pi jIvitaM parijAna punarabhigrahaM tyajediti paramArthaH / tamevArthamupasaMharannAha - ' eva - mityAdi, saH = anagAraH parijJAtatattvaH evaM pUrvoktaM yathAkIrtitameva = yathoktameva dharmam = abhigrahasvIkaraNarUpaM samabhijAnan=A sevanaparijJayA'' sevamAnaH, zAntaH kaSAyopazamena / yadvA- 'zrAntaH ' iticchAyA, zrAntaH = nirantarasaMsAra paribhramaNAt zramayuktaH, virataH = sarvasamArambhAduparataH, susamAhRtalezya:- susamAhRtAH samyagurUpeNa gRhItAH lezyAH = antaHkaraNavRttayo yena saH / yadvA-susamAhRtA - samyak saGkocitA lezyA = tejolezyA yena sa rAdika lA kara dUMgA aura na dUsaroM se lAye hue AhArAdikakA maiM upabhoga hI karUMgA / yaha caturtha bhaMga hai / 4 / isa taraha aneka prakArakI pratijJAko svIkAra karake, glAyamAna bhI muni apane jIvanako chor3a deve para abhigrahakA bhaMga na kare / isI arthakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'eva' - mityAdi, vaha tattvoMkA jJAtA anagAra abhigrahakA svIkAra karanA aura usakA AsevanaparijJAse pUrNarUpase sevana-nirvAha karanA, isa rUpa dharmako jAnatA huA bhaktapratyAkhyAna nAmaka maraNa svIkAra kare / "zAntaH, virataH, susamAhRtalezyaH " ye saba anagArake vizeSaNa haiN| inakA artha isa prakAra hai- yaha anagAra kaSAyoMke upazama hone se zAnta, sarva prakArake samAraMbhoMse uparata honese virata aura antaHkaraNakI vRttiyoMko acchI taraha nigRhIta karanese sunahi lAvI ApuM ane bIjAethI lAvelA AhArAdikanA paNa huM upayega nahi I. yA yotheo jaMga che. (4) AvI rIte aneka prakAranA abhigraho svIkAra karIne glAna muni paNa potAnA jIvanane cheDI de paNa abhigrahanA bhaMga na kare. A anA upasaMhAra urIne sUtraara uDe che' evaM ' ityAhi te tattvAnA lagunAra anagAre abhigrahanA svIkAra karavA ane tenuM AsevanaprarajJAthI pUrNa rUpathI sevana-nirvAha karavA, A rUpathI dharma jANIne bhakatapratyAkhyAna nAmanuM maraNu svIkAre. 66 zAntaH, virataH, susamAhUtalezyaH " A saghaLAM anagAranAM vizeSaNa che enA artha A prakAre che-te anagAra kaSAyAnA upazama thavAthI zAnta, sarva prakAranA samAraMbheAthI uparata hovAthIvirata ane antaHkaraNanI vRttione sArI rIte nigRhIta azvAthI susamAhRtayezyAvANA uDevAya che. " saMte" prahRtanI saMskRta sara zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 467 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 5 susamAhRtalezyaH / prathamasvIkRtAbhigrahaparipAlanAkSamo rogeNa tapasA vA glAnaH san abhigrahamaparityajan bhaktapratyAkhyAnena zarIraM tyajediti tAtparyam / tatrApi maraNakAlaparyAya eva-sampAditaziSyagaNasya saMlekhanA-joSaNAjuSTadehasya yo mRtyoravasaraH sa eva glAnAvasare'pi kAlaparyAya eva, karmanirjaraNasyA'samAhRtalezyAvAlA kahalAtA hai 'saMte' prAkRtakI saMskRta chAyA 'zAnta' mAnakara artha Upara batalAyA jA cukA hai / jaba isakI chAyA "zrAnta" aisI mAnI jAyagI taba isakA artha isa prakArase hogA ki vaha "saMsAra meM paribhramaNa karate 2 zramayukta huA hai, isI liye sarvasamArambhoMse yaha virata-uparata huA hai| "susamAhRtalezyaH" kA yaha bhI dUsare prakArase artha nikalatA hai ki-jisane acchI tarahase tejolelyA saMkucita kI hai, aisA vaha anagAra hotA hai| tAtparya kahanekA yaha hai ki-jisane pahile pUrvokta abhigraha svIkRta kiye haiM para roga yA tapase jo glAna avasthAyukta bana rahA hai isa liye svIkRta abhigrahoMke pAlana karane meM asamartha ho rahA hai, to bhI svIkRta abhigrahavAle sAdhukA yaha kartavya hai ki vaha apane gRhIta abhigrahakA parihAra na kara bhaktapratyAkhyAnadvArA zarIrakA parityAga kara de, yaha maraNa kAlaparyAya hI hai / jisakA ziSyamaNDala tayyAra ho cukA hai, aise saMlekhanAke sevanase yukta dehavAle sAdhukI mRtyukA jo avasara hai yaha chAyA zAnta bhAnI A S52 matApAmA mA che nyAre tenI chAyA "zrAnta' evI mAnavAmAM Avaze tyAre tene artha A prakAre thaze ke te saMsAramAM paribhramaNa karatAM zramayukata thayela che. A mATe sarvasamAraMbhethI te virata-nivRtta che "susamAhRtalezyaH" / savA 5 mIta 2 artha nI che ye sArI rIte tejalezyA saMkucita karelI che evA te anagAra hoya che. tAtparya kahevAnuM e che ke-jeNe pahelAM pUrvokta abhigraho svIkArelA che paraMtu roga ane tapathI je glAna avasthAmAM AvI gaela che. e kAraNe svIkArela abhigrahonuM pAlana karavAmAM asamartha banI rahela che, te paNa jeNe abhigraho svIkAryA che tevA sAdhunuM e kartavya che ke teNe svIkArela abhigrahone tyAga na karI bhaktapratyAkhyAna dvArA zarIrane tyAga kare. A maraNa paNa kAlaparyAya ja che. jenuM ziSyamaMDaLa taiyAra thaI gayela che evA saMlekhanAnA sevanathI yukta dehavALA sAdhunA mRtyuno je avasara che te ja plAnanA avasaramAM, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 AcArAGgasUtre trApi samAnatvAdityAzayaH / ata eva sa tAdRzo muniranazanakaraNe vyantikArakaH= karmanAzakArako bhavati / tadevamupasaMharati-' ityeta' - disyAdi ityetad-glAnasya bhaktamayAkhyAnena zarIratyAgastad vimohAyatanaM hitaM sukhaM kSamaM niHzreyasamAnugAmikaM bhavati / eteSAM padAnAM vyAkhyA'nantaroddezasamAptau proktA / ' iti bravImI'tyasyArthastUkta eveti / / sU0 2 // // aSTamAdhyayanasya paJcama udezaH samAptaH / / 8-5 / / hI glAna ke avasara meM bhI kAlaparyAya hI hai, kyoM ki yahAM bhI karmoMkI nirjarAkI samAnatA hai / isIliye aisA muni anazana karake bhaktapratyAkhyAna se maraNa karane para karmakA nAza karanevAlA hotA hai ataH bhaktapratyAkhyAnapUrvaka zarIrakA tyAga karanA, glAna munike liye vimohAya - tana, hitasvarUpa, sukhasvarUpa, kSamasvarUpa, nizreyasarUpa, evaM anugAmika rUpa hotA hai / ina padoMkI vyAkhyA isI adhyayanake caturtha uddezakI samAptimeM kaha dI gaI hai || sU02 || // AThaveM adhyayanakA pAMcavAM uddeza samApta // 8-5 // -DES paNa kAlaparyAya ja che, kema ke ahIM paNa karmInI nirjarAnI samAnatA che, A mATe evA muni anazana karIne bhaktapratyAkhyAnathI maraNu lAvavAthI karmono nAza karavAvALA thAya che, mATe bhaktapratyAkhyAnapUrvaka zarIranA tyAga karavA glAna muni mATe vimohAyatana, hitasvarUpa, sukhasvarUpa, kSamasvarUpa, nizreyasarUpa, ane AnugAmikarUpa bane che. A padonI vyAkhyA A adhyayananA uddezanI samAptibhAM ahevAyesa che. (sU02) AThamA adhyayananA pAMcamA uddeza samAsa 58-pA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athASTamAdhyayanasya SaSTha uddezaH / paJcamoddezakathananAntaramadhunA SaSThaH prArabhyate / asya ca pUrvI dezena sahAyamabhisambandhaH-pUrvoddeze glAnasya bhaktamatyAkhyAnamaraNamabhihitam ; atra ca dhRti- saMhananAdilayukta ekatvabhAvanAM bhAvayan iGgitamaraNaM vidadhIteti vaktavyamasti tatprasaGgena pUrvaM tasya vastraparityAgaM darzayati- ' je bhikkhU' ityAdi / mUlam - je bhikkhU egeNa vattheNa parivusie pAyabiieNa, tassa NaM no evaM bhavai - biiyaM vatthaM jAissAmi / se ahe saNajaM vatthaM jAejA ahApariggahiyaM vatthaM dhArijA jAva gimhe paDivanne ahAparijunnaM vatthaM parihavijjA, aduvA egasADe aduvA acele lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai, jayaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisameccA savvao savvattAe samattameva samabhijANiyA // sU0 1 // chAyA -yo bhikSurekena vastreNa paryuSitaH pAtradvitIyena, tasya khalu no evaM bhavati dvitIyaM vastraM yAciSye, sa yatheSaNIyaM vastraM yAceta, yathAparigRhItaM vastraM dhArayed yAvad grISmaH // AThaveM adhyayanakA chaTTA uddeza // paJcama uddezake kahane ke bAda aba SaSTha uddezakA kathana prArambha hotA hai / isa uddezakA pUrva uddeza ke sAtha isa prakAra se saMbaMdha hai - vahAM glAna munike liye bhaktapratyAkhyAnamaraNa dhAraNa karanA kahA hai / isa uddeza meM dhRti, saMhanana Adi balaviziSTa muni ekasvabhAvanAko bhAtA huA iGgitamaraNa kare, yaha kahA jAyagA, isaliye usIke prasaMgase pahile usake vastroMkA parityAga sUtrakAra pradarzita karate haiM-" je bhikkhU " ityAdi / AThamA adhyayananA chaThThA uddeza. pAMcamo uddeza kahevAyA bAda have chaThTho uddeza zarU thAya che. A uddezamAM AgaLanA uddezanI sAthe A prakArathI saMbaMdha che tyAM glAna muni mATe bhaktapratyAkhyAna maraNu dhAraNa karavA kahyuM che, A uddezamAM dhRti, sa'hanana, Adi khaLaviziSTa muni ekatvabhAvanAne bhASIne iMgita maraNa kare, ema kahevAmAM Avaze. A mATe tenA prasaMgathI pahelAM tenA vastrAnA parityAga sUtrakAra pradarzita kare che " je bhikkhU " tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 AcArAGgasne pratipannaH, yathAparijIrNa vastraM pariSThApayet , athavA ekazATaH, athavA acelo lAghavikamAgamayan , tapastasya abhisamanvAgataM bhavati, yadetad bhagavatA praveditaM tadevAbhisametya sarvataH sarvAtmatayA samyaktvameva samabhijAnIyAt / / suu01|| ___TIkA-'yo bhikSu'-rityAdi, spaSTArthametatsUtram, vizeSastvayam-atra ' pAtradvitIyenaikena vastreNa' iti vyAkhyeyam ||muu01|| abhigrahavizeSeNa pAtradvitIyaM vastramekaM dadhato bhikSoH sapadi mokSapathamArurukSoH parikarmitamatelaghukarmatvAdekatvabhAvanA'dhyavasAyamAha-' jassa NaM' ityAdi isa sUtra meM sAdhuke liye eka vastra aura eka pAtra rakhanekA kalpa pradazita kiyA gayA hai ataH eka vastra aura eka pAtra rakhate hue kisI bhI samaya aisI icchA na kare ki maiM dUsare vastra yA pAtrakI yAcanA kruuN| vaha muni yathAyogya eSaNIya vastrakI hI yAcanA kare aura jisa prakArakA mila jAya vahI dhAraNa kare / grISma Rtu Ane para vaha eka vastra rakhanA cAhe to rakheM, athavA jIrNa ho jAne para usa jIrNa vastrakA tyAga karake acela bana jAve, aura jisa prakAra bhagavAnane AgamameM kahA usI prakAra saMyamAcaraNa karatA huvA muni samabhAvase vicareM // suu0||1|| abhigrahavizeSase eka pAtra aura eka vastrako rakhanevAlA bhikSu jo ki zIghra mokSake patha para ArUr3ha honekA abhilASI banA huA hai, tathA parikarmitamativAlA hai, laghukarmI honese usake ekatvabhAvanAkA adhyaya. sAya hotA hai| isa liye ekatvabhAvanAke adhyavasAyakA kathana karate haiM-"jassa NaM bhikkhussa" ityAdi / A sUtramAM sAdhu mATe eka vastra ane eka pAtra rAkhavAne kahyuM pradarzita karela che, jethI eka vastra ane eka pAtra rAkhIne koI paNa vakhata evI IcchA na kare ke huM bIjA vastra ane pAtranI yAcanA karUM. te muni yathAgya eSaNIka vastranI ja yAcanA kare, ane jevA prakAranAM maLI jAya te dhAraNa kare, grISma Rtu AvavAthI te eka vastra rAkhavA cAhe te rAkhe athavA jIrNa thaI javAthI te jIrNa vastrane tyAga karIne acela banI jAya, ane je prakAre bhagavAne AgamamAM kahyuM tevA prakAre saMyamAcaraNa karIne muni samalAvadhI viyare. (sU01) abhigrahavizeSathI eka pAtra ane eka vastrane rAkhavAvALA bhikSu ke je zIgha mokSanA mArga para ArUDha hovAnA abhilASI banela che, tathA parikarSita mativALA che. laghukamI hovAthI tene ekatvabhAvanAnI adhyavasAya thAya che tethI mevAnAnA madhyavasAyanu 4thana 42 cha-" jassa Na bhikkhussa" tyAha. zrI. sAyAsUtra : 3 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 bha. 8. u. 6 471 mUlam - jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai - ege ahamaMsi, na me asthi koi, na cAhamavi kassavi, evaM se egAgiNameva appANaM samabhijANijjA, lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai jAva samabhijANiyA // sU0 2 // chAyA - yasya khalu bhikSorevaM bhavati - eko'hamasmi, na me'sti ko'pi, na cAhamapi kasyApi, evamasau ekAkinamevAtmAnaM samabhijAnIyAt lAghavikamAgamayan, tapastasyAbhisamanvAgataM bhavati yAvat samabhijAnIyAt // 02 // " TIkA- 'yasye ' - tyAdi, yasya bhikSocetasi evaM vakSyamANaM bhavati, tadeva darzayati- ' aha' - mityAdi - aham eko'smi, na me'sti ko'pItaraH sahAyakaH, na cAhamapi kasya cidapi parasya duHkhavimocane sahAyako'smi, sarve'pi svakRtakarmaphalabhoktAraH santyato na ko'pi mama sahAyakaH, nApyahaM kasyApi sAhAyyaM kartumarho'smIti paramArthaH, ato yo'rthaH sampannastamAha-- 'eva' mityAdi, evaM - pUrvoktaprakAreNa svasya sahAyakAsambhavAt sAhAyyakaraNAsambhavAccetyAdirUpeNa asau muniH AtmAnaM nijAtmAnam, ekAkinameva sahAyarahitameva samabhijAnIyAt, jisa bhikSuke cittameM isa prakArakA vicAra hotA hai ki- "maiM eka hUM, yahAM merA dUsarA koI sahAyaka nahIM hai, maiM bhI kisI dUsareke duHkhoMko dUra karane meM sahAyaka nahIM ho sakatA hUM, jitane bhI prANI haiM ve saba apane2 kiye hue karmoM ke phalako bhogate haiM, isa liye maiM unheM isa karmake phalake bhoga meM thoDI bhI sahAyatA karanevAlA nahIM ho sakatA hUM aura na dUsare bhI mujhe isa viSayameM sahAyatA pradAna karanevAle ho sakate haiM, isa prakAra na koI apanA sahAyaka hai aura na maiM dUsaroMkA hI sahAyaka hU" aisA vicAra kara yaha muni apanI AtmAko sahAyarahita hI mAnatA hai, isakA yaha prabhAva hotA hai je bhikSunA cittamAM evA prakAranA vicAra hoya che ke-"huM eka chuM, ahiM mArA bIjo koI sahAyaka nathI, huM paNu koI bIjAnA du:khone dUra karavAmAM sahAyaka banI zakatA nathI, jeTalA prANI che te badhA potapeAtAnAM karelA karmonA phaLane bhAgave che, A mATe temane e kanA phaLane bhogavavAmAM theADI paNa sahAyatA karavAvALo thaI zakatA nathI, ane mane paNa bIjA A viSayamAM sahAyatA karavAvALA anI zakatA nathI. prakAre koI mArI sahAyaka nathI ane huM paNu khIjAnA sahAyaka banI zakatA nathI." evA vicAra karI e muni peAtAnA AtmAne sahAyarahita ja mAne che. enA e prabhAva hoya che ke te zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 AcArAGgasUtre 'narakanigodAdiduHkhapArAvAramajjadAtmasantAraNe svAtmAnaM vinA ko'pi na karNadhAraH' ityavadhArya samprApta rogazokAdikaM santApakArakamitarakRtatrANazaraNaspRhArahito-'matkRtatvena mayaivopabhoktavya'-miti nizcinvAnaH sarva sahetaiveti bhAvaH / kuto duHkhAdikaM soDhavyamityAha-'lAghavika '-mityAdi, ayaM sUtrabhAga etasyaivAdhyayanasya caturthoM deze vyAkhyAtaH / ityalam / mUtramidaM bahuSu pustakeSvanupalabdhamapi kvacidupalabdhatayA vyAkhyAtamiti vibhAvanIyam ||suu0 2 // asthAdhyayanasya dvitIyoddeze udgamotpAdanaiSaNA'bhihitA, paJcamoddeze ca grahaNaipaNA kathitA, sAmprataM grAsaiSaNAmupadarzayitumAha-' se bhikkhU ' ityaadi| ki isa munike cittameM yaha dRr3ha dhAraNA ho jAtI hai ki " naraka aura nigodAdikoMke duHkharUpI samudrameM DUbate hue mere AtmAko vahAMse pAra lagAnevAlA yadi koI hai to vaha apanI AtmA hI hai-isake atirikta aura koI nhiiN|" isa prakArakI dhAraNAse prApta hue santApakArI roga aura zoka AdimeM apane liye dUsaroMse kI jAnevAlI rakSA evaM zaraNakI spRhAse rahita ho jAte haiM, aura isa nizcayase ki yaha saba mere dvArA hI kiyA gayAhai ataH mujhe hI bhoganA cAhiye isa prakAra soca kara saba kucha sahana karatA hai| duHkhAdikoMke sahanese lAbha kyA hotA hai ? tathA yaha duHkhAdika sahana kyoM karatA haiM ? isakA uttara sUtrakArane "lAghaviyaM AgamamANe" se lekara "samabhijANiyA" yahAM takake padoM dvArA diyA hai| ina samasta padoM kA spaSTa rUpase artha isI adhyayanake caturtha uddezameM likhA jA cukA hai| suu02|| muninA cittamAM evI daDha dhAraNuM banI rahe che ke "naraka ane nigodAdikonA duHkharUpI samudramAM DubatA mArA AtmAne tyAMthI pAra lagAvanAra je koI hoya te te mArA pitAne ja AtmA che, tenA sivAya bIjo koI nathI." A prakAranI dhAraNAthI prApta thayelA saMtApakArI rega ane zeka AdimAM pitAne mATe, bIjAothI thanAra rakSA ane zaraNanI spRhAthI rahita thaI jAya che ane AvA nizcayathI ke A badhuM mArA dvArA ja karAela che, ane mAre ja bhogavavuM joIe. A prakAre samajIne badhuM sahana kare che, duHkhAdikane sahevAthI lAbha zuM maLe che? tathA se pAhine saDana ma 42 cha ? men| uttara sUtra "lAghaviyaM AgamamANe"thI ets" samabhijANiyA'' mI sudhInA ph| dvaa2| mApe che. 2 // sabhara pahonA spaSTa rUpathI artha A adhyayananA cothA uddezamAM batAvavAmAM Avela che. sU02) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u.6 mUlam-se bhikkhU vA bhikkhuNI vA asaNaM vA 4 AhAremANe no vAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArijjA AsAemANe, dAhiNAo haNuyAo vAmaM haNuyaMno saMcArijjA AsAemANe, se aNAsAyamANe lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai, jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe samattameva samabhijANiyA // sU0 3 // __chAyA-sa bhikSurvA bhikSukI vA azanaM vA 4 AhArayan no vAmato hanuto dakSiNaM hanuM saMcArayedAsvAdayan , dakSiNato hanuto vAmaM hanuM no saMcArayedAsvAdayan , saH anAsvAdayan lApavikamAgamayan , tapastasyAbhisamanvAgataM bhavati, yadetad bhagavatApraveditaM tadevAbhisametya sarvataH sarvAtmatayA samyaktvameva smbhijaaniiyaat||suu03|| ____TIkA-sabhikSu'-rityAdi, sampUrvoktarUpaH bhikSurvA sAdhurvA bhikSukI vA sAdhvI vA azanaM vA 4 caturvidham udgamotpAdanaiSaNAparizuddhaM yathAprAptaM gRhItaM grahaNaiSaNAdidoSarahitaM vigatAGgAradhUmAdikameva bhuJjIta, rAgadveSAbhyAM hetubhUtAbhyA isa adhyayanake dvitIya uddezameM udgama utpAdana aura eSaNA kahI gaI hai| paMcama uddezameM grahaNa eSaNA varNita huI hai, aba isa samaya grAsa eSaNAkA varNana karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-"se bhikkhU" ityaadi| pUrvokta svarUpavAlA sAdhu athavA sAdhvI aise cAroM prakArake AhAra ko jo udgama utpAdana aura eSaNAse parizuddha hai, jisa samaya jo bhI jitane rUpameM prApta huA hai, grahaNa-eSaNA Adi doSoMse jo rahita hai, aura aMgAra evaM dhUmAdika doSa jisameM nahIM haiM vaise AhArako bhogaveupayoga meM laave| aMgAra evaM dhUmAdika doSoMke kAraNa rAga aura dveSa haiM, inase hI vaha AhAra aGgAra evaM dhUmAdikadoSaviziSTa hotA hai| rAga - A adhyayananA bIjA uddezamAM uddagama utpAdana ane eSaNA kahevAmAM Avela che. pAMcamA udezamAM grahaNa eSaNA kahevAyela che. have A samaye grAsa meSAnuvarNana 42vA mATe sUtrA2 43 cha-" se bhikkhU" tyA pUrvokta svarUpavALA sAdhu athavA sAdhvI evA prakAranA AhArane ke je udgama utpAdana ane eSaNAthI parizuddha che, je vakhate je paNa jeTalA svarUpamAM prApta thaela che, grahaNa eSaNa Adi doSothI je rahita che ane aMgAra ane dhUmAdika deSa jemAM nathI, evA AhArane bhega-upayogamAM lAve. aMgAra ane dhUmAdika doSonA kAraNa rAga ane dveSa che. AnAthI ja te AhAra zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 474 maGgAradhUmAdidoSaduSTamazanAdikaM jAyate, rAgadveSau sarasanIrasAhAropalambhahetunA jAyate / kAraNamantarA kAryotpatteradarzanAditi rasopalabdhikAraNaparihArameva pradarzayati- AhArayanni'-tyAdi, sa bhikSurazanaM vA 4 azanAdikam AhArayan= bhuJjAnaH, AsvAdayan=tadazanAdikaM carvayan vAmato hanutaH vAmahanutaH AdAya rasAsvAdAya dakSiNaM harnu no saJcArayet , api cAzanAdikamAsvAdayan sa bhikSuH dakSiNato hanutaH-dakSiNahanuto gRhItvA vAmaM hanuM na saJcArayet , tAdRzAsvAdana-saJcAraNayoH kRtayoH satoH rasopalabdhyA rAga-dveSajanyA aGgAra-dhUmAdidoSA jAyante, atastathA kRtvA no AsvAdayedityAzayaH / yo nAsvAdayati tamAzritya kathayati-'sa' aura dveSa honekA kAraNa bhI sarasa aura nIrasa AhArakI prApti hai| isase hI rAga aura dveSa ye donoM usameM utpanna hote haiN| kAraNa ke vinA kAryakI utpatti nahIM hotI hai isa liye sUtrakAra yahAM para rasopalabdhirUpa kAraNa ke parihArakA pradarzana karate hue kahate haiM-yaha bhikSu jisa samaya AhAra kare usa samaya cabAte hue usa AhArakA rasAsvAdake nimitta muMha meM eka taraphase dUsarI tarapha parivartana na kre| yadi grAsa dakSiNakI dADhAoMke nIce rakhA hai to use unhIM dADhAoM dvArA cabA-vAmatarapha na phere, yadi vAmabAjUkI dADhAoM tale use rakhA hai to unhIMse use cabAveM-dakSiNakI tarapha use na le jAveM, isa prakAra ke parivartanase AhAra ke rasakI upalabdhi hotI hai ataH isa prakAra kA cabAnA aura parivartana karanA, ye donoM sAdhu ke liye rasAsvAda ke nimitta heya haiN| aisA karanese rasakI upalabdhi hogI aura phira usase rAgadveSake kaarnnaMgAra ane dhUmAdika viziSTa thAya che. rAga ane dveSa hevAnuM kAraNa paNa sarasa ane nirasa AhAranI prApti che. tenAthI ja te bane temAM utpanna thAya che, kAraNanA vinA kAryanI utpatti thatI nathI. A mATe sUtrakAra ahiM rasanI upalabdhirUpa kAraNanA parihAranuM pradarzana karIne kahe che ke te bhikSu je samaya AhAra kare te samaya cAvatI vakhate te AhAranA rasAsvAda mATe moDhAmAM eka taraphathI bIjI tarapha pheraphAra na kare. kadAca grAsane dakSiNa dADhanI nIce rAkhela hoya te tene e ja dADha dvArA cAre bIjI tarapha na pherave. kadAca bIjI bAjunI dADha nIce rakhAela hoya to tenAthI ja cAve sAmI tarapha tene na laI jAya. A prakAranA parivartanathI AhAranA rasanI upalabdhi thAya che mATe A prakArathI cAvavuM ane parivartana karavuM e bane sAdhu mATe heya che. ema karavAthI rasanI upalabdhi thaze ane pachI tenAthI tene rAga ane dveSanA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u.6 ityAdi-saH pUrvokto bhikSuH anAsvAdayan hanvantarAddhanvantare'zanAdisaJcAramakurvan lApavikam AhAralAghavam Agamayan-vidadhad bhavati, etAdRsya tasya muneH tapaH samanvAgataM bhavatIti pUrvavat / svabuddhiparikalpitatvanirAsAyAha -'yadeta'-dityAdi, yat bhojanavidhAnaM doSarahitam etat sarvaM bhagavatA-savajJena praveditaM-prarUpitam , tatasnadeva pUrvoktameva abhisametya sarvataH sarvAtmatayA samyaktvameva samabhijAnIyAdityAdervyAkhyA pUrvoktadizA'vaseyA // mU03 // bhUta aMgAra-dhUmAdika doSa utpanna hoMge, isaliye ina doSoM se bacane ke liye sAdhu isa taraha se bhojana-AhAra na cbaaveN| jo sAdhujana isa prakAra se bhojanako nahIM cabAte haiM-arthAt eka jabaDe se dUsare jabaDe tarapha use rasAsvAda ke nimitta parivartita nahIM karate haiM, isase AhAraviSayaka rasAsvAda na Anese ve rAgadveSakI laghutA karadete haiN| isa paristhitimeM jo bhI unheM alpamAtrAmeM zuddha nirdoSa vidhi-anusAra AhAra upalabdha hotA hai vahI unheM grAhya honese munike tapakI prApti aura vRddhi hotI rahatI hai| sAdhuke liye jo yaha nirdoSa bhojanakA vidhAna kahA hai vaha saba bhagavAn sarvajJa dvArA prarUpita hI kahA gayA hai, isaliye isa pUrvokta vidhAna ko sarva prakAra evaM sarvAtmarUpase satya hI jAnanA caahiye| bhAvArtha-cAhe sAdhu ho yA sAdhvI ho AhArako vinA rasAsvAdaliye hI kreN| yaha bAta sAdhuko taba hI bana sakatI hai ki jaba vaha kAraNa aMgAradhUmAdika doSo utpanna thaze. A mATe evA dezothI bacavA mATe sAdhu A rIte AhArane cAve nahi. je sAdhujana A prakArathI bhejana cAvatA nathI arthAt eka jaDabAthI bIjA jaDabA tarapha tene rasAsvAda nimitta pheravatA nathI ethI AhAraviSayaka rasAsvAda na AvavAthI teo rAgadveSanI laghutA karI de che. A paristhitimAM je paNa tene alpa mAtrAmAM zuddha nirdoSa vidhi anusAra AhAra maLe che te ja ene grAhI hovAthI enAthI tapanI prApti ane vRddhi tene thatI rahe che. sAdhu mATe je A nirdoSa AhAranuM vidhAna kahela che te badhuM bhagavAna sarvajJadvArA prarUpita ja ahIM kahevAyuM che, A mATe A pUrvokta vidhAnane sarva prakAre ane sarvAtmarUpathI satyaja mAnavuM joIe. bhAvArtha- bhale sAdhu hoya agara sAdhvI AhArane rasAsvAda lIdhA vinAja Aroge. A vAta sAdhu mATe tyAre ja bane che ke jyAre te AhArane mukhamAM zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 AcArAgasUtre etAdRzasya bhikSorantapAntasevinaH parizuSkamAMsazoNitasakalakAyakriyAyAmavasIdato dehaparityAgabuddhiH samudetIti darzayati-'jassa NaM bhikkhuss'-ityaadi| mUlam-jassa NaM bhikkhussa evaMbhavai-se gilAmi ca khala ahaM imaMsi samae imaM sarIragaM aNupuvveNa parivahittae, se aNupuvveNaM AhAraM saMvaTijjA, aNupuvveNa AhAraM saMvaTittA kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAvayahI udyAya bhikkhU abhinivvuDacce // sU0 4 // chAyA-yasya khalu bhikSorevaM bhavati-tad glAyAmi ca khalu ahamasmin samaye idaM zarIrakamAnupUA parivodum , sa AnupUrvyA AhAraM saMvartayet , AnupUrvyA AhAraM saMvayaM kaSAyAn pratanukAn kRtvA samAhitArcaH phalakApadarthI utthAya bhikSurabhinitArcaH // m0 4 // AhAra kA mukhameM idhara udhara parivartana na kare / AhAra kA svAda na Anese bhojanameM laghutA hotI hai usase tapakI prApti aura usakI vRddhi sAdhuke hotI hai| yaha saba AhAraviSayaka kathana bhagavAna sarvajJadvArA prarUpita hai, vahI yahAM kahA gayA hai isaliye isa para pUrNa vizvAsa kreN|suu03|| ____jo muni aMta prAnta AhArakA sevana karatA hai aura isI kAraNase jisake zarIrake mAMsa aura zANita zuSka ho cuke haiM, aura isIliye jo samasta zArIrika kriyAoMke karanemeM asamartha banA huA hai usake cittameM isa dehako parityAga karanekI buddhi jAgRta hotI hai, isa viSayako sUtrakAra pradarzita karate haiM-" jassa NaM bhikkhussa" ityaadi| ADe avaLe na pherave. AhArane svAda na AvavAthI bhojanamAM laghutA thavAthI tapanI prApti ane tenI vRddhi sAdhune thAya che. A saghaLuM AhAra viSenuM kathana bhagavAna sarvajJa dvArA prarUpitaja ahiM kahevAmAM Avela che. e mATe tenA upara vizvAsa 42al. (sU03) je muni anta-prAnta AhAranuM sevana kare che ane tenA kAraNathI jenuM lohI ane mAMsa sukAI jAya che jenAthI samasta zarIranI kriyAo karavAmAM asamartha banela che tenA cittamAM A deha tyAga karavAnI buddhi jAgrata thAya cha, // viSayane sUtra pradarzita 4rai cha- jassa Na bhikkhussa' tyAla. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. TIkA-'yasye'-tyAdi, yasya-ekatvabhAvanAbhAvitAntaHkaraNasya bhikSoH= azanAdiSu laghutAmupagatasya muneH khalu cetasi evaM vakSyamANaM bhavati, tadevAha'tad ' tadyathA, 'ca' zabdaH samuccAyakaH, ata evAntamAntAzanasaJjAtarogAbhibhUtaH, ahaM khalu asmin samaye pratikSaNaM zarIrasya zIryamANatvAd glAyAmilAnatAmupagato'smi, idam audAri zarIrakaM-zIryate-vidIyate yattaccharIraM, zarIrameva zarIrakama, AnupUrvyA-samucitAvasarAvazyakartavyakriyayA parivoDhuM-tatra vyApArayituM na zaknomi, iti vicArya ca saH-muniH, AnupUrvyA-caturtha-SaSThA-'STamA''-cAmAmlAdikayA, AhAram azanAdikaM saMvartayet saMkSepayet / ___ nanvAnupUrvI punadazavarSasalenArUpA kuto na gRhyate ? iti cenna-glAnimupagatasya taccharIrasya dvAdazavarSakAlikAvasthAnAsambhavAt , ata tatkAlasamucitayA''nu jo munikA antaHkaraNa ekatva-bhAvanAse bhAvita hai, aura AhAra Adi bhI jisakA kama ho gayA hai usake citta meM isa prakArakA vicAra AtA hai ki maiM isa samaya anta prAnta AhAra ke sevana karanese rogAkrAnta ho cukA hUM, zarIra bhI pratikSaNa apane kartavyapathase kSINa ho rahA hai-zithila banatA jA rahA hai, isaliye yogya avasarameM jina2 Avazyaka kriyAoMko karanA cAhiye ve aba isa zarIradvArA pUrNarUpase nahIM ho sakatI haiN| aisA vicAra kara vaha glAna muni caturthe-SaSTha-aSTama bhaktase, evaM Ayambila Adi tapase AhAra Adiko kama kara deve / zaGkA-bAraha varSakI saMlekhanArUpa AnupUrvIkA Apane yahAM grahaNa kyoM nahIM kiyaa| uttara-yaha zaGkA ThIka nahIM hai, kyoM ki jo muni glAna-avasthAbImArI hAlata meM par3A huA hai, usakA zarIra bAraha varSataka sthira nahIM raha je muninuM antaHkaraNa ekatva-bhAvanAthI bhAvita che ane AhAra Adi paNa jene the thaI gayela che tenA cittamAM evA prakArane vicAra Ave che ke-huM ataprAnta AhAra levAthI A samaye rogagrasta banela chuM, zarIra paNa pratikSaNa pitAnA kartavyathI kSINa thaI rahela che-nirbaLa banI rahela che, A mATe yogya avasaramAM je je Avazyaka kriyAo karavI joIe te have A zarIrathI pUrNa svarUpathI banI zakatI nathI. evo vicAra karI te glAna muni cauttha-chaThTha aThThama bhakatathI, Ayaaila Adi tapathI AhAra Adi ochAM karatA rahe. zaMkA-Ara varSanI saMkhanArUpa AnupUrvIno Ape grahaNa kema nathI karyo? uttara-A zaMkA ThIka nathI, kemake je muni glAna avasthA-bimArI hAlata-mAM paDela che, enuM zarIra bAra varSa sudhI sthira rahI zakatuM nathI, A zrI. sAyA sUtra : 3 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 AcArAgasUtre pUrvyA dravya saMlekhanayA'zanAdikaM saMkSepayedityAzayaH / sa ca dravyasaMlekhanayA saMlikhyAnyadapi vidadhItetyAha-'se' ityAdi, AnupUrvyA-tapaHkrameNa saMvaya azanAdikaM saMkSipya tadanu kaSAyAn-krodhAdIn pratanukAn=kRzAn kRtvA ' samAhitArcaH' samAhitA-samyag vyavasthApitA arcA zarIraM yena sa samAhitArcaH niymitshriirvyaapaarH| yadvA-samAhitA samyak sampAditA arcA-prazastalezyA yena sa samAhitArcaH parizuddhAdhyavasAyaH,atha vA samAhitA-prazamitAarcA-krodhAdyadhyavasAyarUpA lezyA-jvAlA yena sa samAhitArcaH, 'phalakApadarthI'=phalameva phalakaM karmakSapaNAtmakaM, tena phalakena Apadi= sakatA isaliye usa kAlameM samucita dravyasaMlekhanArUpa AnupUrvIse yaha azanAdikako kama kare, aisA kahA hai, aura isI vicAra se caturtha-SaSTha AdirUpa AnupUrvIkA yahAM grahaNa kiyA gayA hai| __ isa dravyasaMlekhanArUpa AnupUrvIse AhArakI kRzatA kara phira vaha sAyu usake bAda krodhAdika kaSAyoMko kRza kare / unake kRza ho jAne para phira vaha apane zarIrako niyamita vyApArameM lagAve / athavA apane pariNAmoMko zuddha rkhe| athavA krodhAdika adhyavasAyarUpa jvAlAko zAnta kre| isa tarahakI pravRttise yaha muni paNDitamaraNa meM udyoga karake karmakSapaka tapakI vidhise saMsiddha zarIravAlA banakara maharSiyoM dvArA tathA tIrthakara gaNadharoM dvArA samAcarita mArgakA anugAmI hotA huA iMgitamaraNa kre| phalakApadarthI-isa padameM phalaka1, Apad 2, arthI 3, aise tIna zabda haiN| kA~kA jo kSapaNa hotA hai, vaha phalaka hai, saMsArameM paribhramaNa karanekA mATe e kALamAM samucita dravyasaMlekhanArUpa AnupUrvIthI te azanAdikane ochAM kare, evuM kahyuM che, ane A ja vicArathI cauttha-chaThTha AdirUpa AnupUvane ahiM grahaNa karavAmAM Avela che. A dravyasaMlekhanArUpa AnupUrvIthI AhAranI kRzatA alpatA karI pharI te sAdhu enA pachI krodhAdika kaSAne dUra kare. A badhuM choDyA bAda pachI te potAnA zarIrane niyamita vyApAramAM lagADe. athavA pitAnA pariNAmone zuddha rAkhe. athavA krodhAdika adhyavasAyarUpa vALAne zAnta kare. A rItanI pravRttithI te muni paMDita maraNa mATe udyogazIla banI karmakSapaka tapanI vidhithI saMsiddha zarIravALA banI maharSiyodvArA tathA tIrthakara gaNadhare dvArA sucavAyelA mArganA anugAmI banI IMgita maraNa kare. ___ phalakApadarthI-the 54mA 304 1, 56 2, mI 3, me 1 zama che, karmone je kSaya thAya che, te phalaka che-saMsAramAM paribhramaNa karavAnuM nAma Apada che. artha zrI sAyAsUtra : 3 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 - zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8 u. 6 saMsAraparibhramaNarUpAyAM yo'rthaH prayojanaM sa phalakApadarthaH so'syAstIti phalakApadathIMsaMsArajanakakarmakSapaNaprayojanavAn bhikSuH-muniH utthAya paNDitamaraNodyogaM vidhAya abhinirvRtArca:-abhinivRtA-karmakSapakatapovidhinA saMsiddhA arcA-zarIraM yasya sa tathoktaH-maharSisamAcaritamArgAnugAmI san iGgitamaraNaM kuryAt // mU04 // nAma Apad hai, artha zabdakA artha prayojana hai, karmakSapaNarUpa phalakase saMsAraparibhramaNarUpa ApattimeM jo apane prayojanakA abhilASI hai, arthAt saMsAra meM bhramaNa karAnevAle karmoMko vinAza karanekA hI jisakA abhiprAyarUpa prayojana hai, vaha phalakApadarthI hai| sUtra meM arcA zabdakA artha zarIralezyA yA krodhAdirUpa jvAlA, aisA artha kiyA gayA hai| bhAvArtha-munikA zarIra jaba apane kartavyamArgake AcaraNa karane meM zithila ho rahA ho taba usakA kartavya hai ki vaha saMsArajanaka karmoM ke kSaya karanekA prayojanazIla hokara caturtha SaSTha Adi AnupUrvIdvArA AhArako, pazcAt krodhAdika kaSAyoMko kRza karatA huA iMgitamaraNarUpa saMthArAko dhAraNa kre| yaha mArga maharSiyoM dvArA bhI isI avasara para pahile Acarita kiyA gayA hai, isa vicArase vaha muni bhI apanI zArIrika kriyAoMko niyamita kara isa maraNake karane meM uttarottara pariNAmoMkI vRddhi karatA rhe| thor3I sI bhI zithilatA isa samaya na Ane pAve, isakI pUrNa sAvadhAnI rkhe| 'phalakApadarthI' isa padase sUtrakArane isa zabdano artha prayajana che. karmakSayarUpa phalakathI saMsAra paribhramaNarUpa ApattimAM je pitAnA prayajananA abhilASI che, arthAt saMsAramAM bhramaNa karAvavA pANai bhanI vinAza 42vAnI reno maniprAya35 nizcaya cha ta phalakApadarthI che sUtramAM arcA zabdane artha zarIralezyA-eTale krodhAdirUpa vALA, e artha karavAmAM Avela che. bhAvArtha-muninuM zarIra jyAre pitAnA kartavya mArganuM AcaraNa karavAmAM zithila thAya che tyAre enuM kartavya che ke teNe saMsArajanaka karmono kSaya karavAmAM prayojanazALI thaI caturtha SaSTha Adi AnupUvathI AhAra ane kodhAdika kaSAyene dUra karatAM karatAM iMgitamaraNarUpa saMthAro dhAraNa kare A mArga maharSiya dvArA paNa Aja avasaramAM pahelAM AcaravAmAM Avela che. A vicA rathI e muni paNa pitAnI zArIrika kriyAone niyamita karI AvuM maraNa karavA mATe uttarottara pariNAmonI vRddhi karatA rahe. A samaye thoDI paNa zithilatA na yAve, sanI pUrNapaNe samAja rAme. phalakApadarthI 254thI sUtradhAre zrI. sAyA sUtra : 3 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 AcArAGgasUtre tAdRzamaraNavidhimevAha - 'aNupavisittA' ityAdi / mUlam - aNupavisittA gAmaM vA nagaraM vA kheDaM vA kabbaDaM vA maDaMbaM vA paTTaNaM vA doNamuhaM vA AgaraM vA AsamaM vA sannivesaM vA negamaM vA rAyahANiM vA taNAI jAijjA, taNAI jAittA se tamAyAe egaMtamavakkamijjA, egaMtamavakkamittA appaMDe appapANe appabIe appaharie appose appodae apputtiMgapanagadaga mahiyamakkaDA saMtANae paDilehiya2 pamajjiya2 taNAI saMtharijjA, taNAI saMtharittA itthavi samae ittariyaM kujjA, taM sacca saccavAI oe tinne chinnakahaMkahe AITTe aNAIe ciccANaM bheuraM kArya, saMvihUya virUvarUve parIsa hovasagge, assi vissaMbhaNAe bhairavamaNucinne tatthavi tassa kAlapariyAe, jAva AgAmiyaM - ti bemi // sU0 5 // chAyA - anupravizya grAmaM vA nagaraM vA kheTaM vA karbaTaM vA maDambaM vA pattanaM vA, droNamukhaM vA AkaraM vA, AzramaM vA, sannivezaM vA, naigamaM vA, rAjadhAnAM vA, tRNAni vA, yAceta, tRNAni yAcitvA sa tAnyAdAya ekAnte apakrameta, ekAntamapakramya alapANDe alpaprANe alpavIje alpaharite alpAvazyAye alpodake alpottiGgapanakakattikAmarkaTasaMtAna ke pratyupekSya2 pramRjya2 tRNAni saMstaret, tRNAni saMstIrya atrApi samaye itvarikaM kuryAt, tatsatyaM satyavAdI ojastIrNazchinnakathaMkathaH AtItArthaH anAtItaH tyaktvA bhiduraM kAryaM saMvidhUya virUparUpAn parISahopargAn asmin vizrambhaNatayA bhairavamanucIrNavAn, tatrApi tasya kAlapAryAyo yAvadAnugAmikam - iti bravImi // 0 5 // . prakArake maraNa karanemeM AtmaghAtakA abhAva prakaTa kiyA hai / / suu04|| aba isa maraNakI hI vidhikA pradarzana karate haiM- 'aNupavisittA' ityAdi / AvuM maraNu karavAmAM AtmaghAta jevuM manatuM nathI tema prapaTa karela che. (sU04) ye bharazunIna vidhine pradarzita uratAM sUtrAra Ahe che- 'aNupavisittA' tyiAhi zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0a. 8. u.6 TIkA-'anupravizye' -tyAdi, sa bhikSuH 'grAma'-prasati buddhayAdiguNAniti grAmastaM, 'vA' sarvatra pakSAntaradyotako jJeyaH nagaraM prasiddhaM, kheTa-pAMzuprAkArabaddhaM, karbarTa kSullamAkAraveSTitam , maDamba-yasya caturdikSu sArdhakrodvayAntare grAmAdikaM nAsti tat , iMgitamaraNakA abhilASI vaha muni grAma, nagara, kheTa, karbaTa, maDamba, prattana, droNamukha, Akara, Azrama, sanniveza, nigama, athavA rAjadhAnImeM jAkara ghAsakI yAcanA kre| ghAsako lekara vaha parvatakI guphAAdi ekAnta sthAnameM jaave| vahAM kIDIAdikoMke aNDoMse rahita, dvIndriyAdika prANiyoMse rahita, nIvAra-dhAnyAdikabIjarahita, dUrvAdirahita, aMkurarahita, himarahita, bhauma evaM AntarikSa jalarahita, uttiMga, panaka, daka-mRttikA aura markaTasantAnase rahita, aise sthAnameM usa ghAsakA saMstArA kare (use bichAve ) / saMstArA karaneke pahile vaha usa sthAnakI acchI taraha-bAra bAra-pratilekhanA kara leve, pratilekhanA kara lene bAda usakA phira rajoharaNa Adise pramArjana kre| baDInIta evaM laghunItake sthAnakA bhI acchI tarahase nirIkSaNa krleve| _ 'grasati buddhayAdiguNAn iti grAma:'-buddhiAdi guNoMkA jo grAsa karatA hai-arthAt jahAM para rahanese buddhayAdika guNoMmeM vizeSa utkarSatA nahIM AtI hai usakA nAma grAma hai| nagara, prasiddha hai| jisake cAroM ora vizAla U~cA dhUli kA koTa rahatA hai vaha kheTa hai| jo choTe parakoTese ghirA hotA hai vaha karbaTa hai| jisakI cAroM dizAoMmeM DhAI-DhAI koza taka prAmAdika nahIM hote haiM vaha maDamba kahalAtA hai| jahAM para pratyeka vastu IMgita maraNanA abhilASI e muni grAma, nagara, beTa, karmaTa, maDaMba, pattana, droNamukha, Akara, Azrama, sanniveza, nigama, athavA rAjadhAnImAM jaI ghAsanI yAcanA kare. ghAsane laI te parvatanI guphA vagere ekAnta sthAnamAM jAya, tyAM kIDI vagerenAM iMDAMthI rahita, be IndriyavALA prANIothI rahita, urniMga, panaka, daka-mRttikA ane markaTasaMtAna-(karoLIyAnI jALa)thI rahita evA sthAnamAM bichAve. saMthAro karatAM pahelAM te e sthAnane sArI rIte joI le ane tyArapachI rajoharaNa vagerethI pramArjita kare. dareka rIte e sthAnanuM saMpUrNa paNe nirIkSaNa karI le. asati buddhayAdiguNAn , iti grAmaH-muddhi pore guNono re pAsa 3re cha, arthAt je sthaLe rahevAthI buddhi Adi guNomAM utkarSatA AvatI nathI enuM nAma grAma che, nagara prasiddha che, jenI cAre bAju dhuLanA uMcA uMcA TekarA hoya che te kheTa che, je nAnA parakoTAthI gherAela che te karbaTa che, jenI cAre dizAomAM aDhI-aDhI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 AcArAGgasUtre pattanaM sarvavastujAtaM yatra sukhena labhyate tat , tacca dvividhaM jalapattanaM sthalapattanaM ca, tatra jalapattanaM ratnadvIpAdikaM, sthalapattanaM lavapurAdikaM, droNamukhaM jala-sthalAgamanigamamArgam , yathA-mumbApuryAdikam , AkaraM hiraNyAdikhanim , AzramaM tApa sAdInAM vasati, sanniveza-samAgantukanarANAmAvAsaM-sAmAnyajanAvAsaM, nigama pracurataravaNigAdInAmAvAsaM, rAjadhAnI rAjasthAnam , anupravizya tRNAni yAceta, tRNAni yAcitvA tAni tRNAni AdAya-gRhItvA ekAntam-nirjanasthAnaM girikandarAdikam upakrameta-gacchet , ekAntamupakramya ca-'alpANDe ' alpAni avidyamAnAni aNDAni kITakAdInAM yatra tad alpANDa, tatra-aNDaparivarjite sthAne, alpazabdo'tra prakaraNe sarvatrA'bhAvArthaka eva bodhyaH / evam alpamANe-dvIndriyAanAyAsa milatI hai vaha pattana hai| yaha do prakArakA hotA hai-eka jalapattana hai aura dUsarA sthalapattana / ratnadvIpa Adi jalapattana haiM / lavapura (lAhora) Adi nagara sthalapattana haiN| jisameM Ane jAnekA mArga jala evaM sthala, ina donoMse hotA hai vaha droNamukha hai, jaise vartamAnameM baMbaI Adi zahara haiM / suvarNaAdikI utpatti kA jo sthAna hai vaha Akara hai| tApasa Adike nivAsasthAna Azrama hai| pathikoMke Thaharaneke sthAnakA nAma sanniveza hai| jahAM adhika saMkhyAmeM vyApArivargakA nivAsa ho vaha nigama hai| jisameM svayaM rAjAkA nivAsa rahatA hai vaha rAjadhAnI hai| isa prakaraNameM alpa zabda abhAva arthakA dyotaka hai| uttiMga, kIDI nagarekA nAma hai| panaka-bhASAmeM lIlaNa-phUlaNako kahate haiM, yaha jahAM keza(gAu), sudhI gAma nathI letAM te maDamba kahevAya che. jyAM dareka vastu anAyAse maLI jAya che te pattana che. e be prakAranAM hoya che-eka jaLa-pattana ane bIjuM sthaLa-pattana. ratnadvIpa Adi jaLa-pattana che. lavapura-lAhora vigere nagara sthaLa-pattana che. jyAM AvavA javAno mArga jaLa ane sthaLa banevI hoya che te droNamukha che te hAlanA muMbaI Adi zahera che. suvarNa vagerenI utpattinAM je sthAna che te Akara-khani che. tApasa vagerenAM nivAsasthAna Azrama che. pathikone Azraya ApanArAM sthAnanuM nAma sanniveza che. jyAM adhika pramANamAM vepArI vargane vasavATa hoya che te nigama che. jyAM rAjAne nivAsa hoya che te rAjadhAnI che. A prakaraNamAM alpa zabda abhAva ane dyotaka che. utti. kIDI nagArAnuM nAma che. panaka-bhASAmAM lIlaNa-kulaNane kahe che, je jamInamAM bhInAza zrI mAyAga sUtra : 3 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 6 83 9 tattatra dimANivarjite, alpabIje= nIvAra - dhAnyAdi bIjarahite, alpaharite = dUrvAdiharitavarjite 'alpAasyAye - alpaH = avidyamAnaH avazyAyo nIhAro yatra = himarahite, alpodake= bhaumAntarikSajalarahite, 'alpottiGga - panaka- dakamRttikA, markaTasantAnake - uttiGgaH = pipIlikAnagarAdikaH, panaka: = Ardratvena pRthivyAdisthitaH ulli vizeSa: 'lIlaNa - phUlaNa ' iti bhASAyAm, dakamRtikA apkAyAdrIbhUtA mRttikA, markaTasantAnakaH=lUtAtantujAlaM caiteSAmitaretaradvandve uttiGga-panaka- dakamRttikAmarkaTa santAnakAste alpAH = avidyamAnA yatra tat tatra sthAne gatvA taccakSuSA pratyupekSya 2= muhurmuhurdRSTvA, atra vIpsAyAM dvirvacanam ; pramRjya 2 - rajoharaNAdinA sammA 2, tAdRze pUrvokte sthAne tRNAni saMstaret, tRNAni saMstIrya uccAraprasravaNabhUmiM pratyupekSya ca saMstArakasthitaH pUrvAbhimukhaH sadorakamukhavastrikopazobhitamukhaH kRtasiddhanamaskAraH AvartitapaJcaparameSThimantro gRhItacaturvidhazaraNaH pratyAkhyAtASTAdazapApaH kSamApitasakalajIvaH, atrApi samaye = etasminnavasare 'api' zabdAdanyasminapi Akasmikopasargasamaye kriyamANatvagvartanAdikriyo dhRtisaMhananAdivalasamanvito jamInameM gIlApana rahatA hai vahAM rahatI hai| apkAyase gIlI huI miTTIkA nAma dakamRttikA hai / makaDIke jAlekA nAma markaTasantAna hai / ye saba jAvajAta jahAM nahIM haiM, aise sthAna para vaha apanA ghAsakA saMthArA kare, aura usa para pUrvAbhimukha hokara baiTha jAve / DorA sahita mu~hapatti se zobhita hai mukha jisakA aisA vaha sAdhu siddhoMko namaskAra kara paMcaparameSThivAcaka namaskAra maMtra kA jApakare aura arahaMta siddha, sAdhu aura kevalipajJapta dharmakA zaraNa grahaNa kare / satraha prakAra ke pApasthAnoM kA parityAga kare aura samastajIvoMse kSamAyAcanA kare, apanI ora se bhI unheM kSamA pradAna kre| isa avasara meM bhI tvagvartanAdikriyA karatA huA vaha dhRti saMhanana-bala- samanvita glAna sAdhu niyata hAya che tyAM e rahe che. aplAyathI bhIMjAelI mATInu nAma dRkamRttikA che. karoLIyA vagerenAM jALAM markaTasantAna che. AvI jIva-jAta jyAM na hoya evA sthAna upara te ghAsanA saMthAro kare, ane tenA upara pUrvAbhimukhathI besI jAya. DhorA sAthenI muhapattIthI zAbhita mukhavALA sAdhu siddhone namaskAra karI paMcaparameSTivAcaka namaskAra maMtranA jApa karI arahaMta, siddha, sAdhu ane keliprajJasa dharmanuM zaraNu le. aDhAra prakAranA pApasthAnAne parityAga karI samasta jIvAnI kSamAyAcanA karI peAtAnA taraphathI paNa emane kSamA Ape. A avasaramAM paNa tvagnatnAdi kriyA karatAM karatAM te kRti-saMhanana--baLa--yukata glAna sAdhu niyamita dezamAM hAlavA cAlavArUpa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 AcArAGgasUtre glAnaH sa bhikSuH itvarikam - iGgitamaraNaM niyatadezapracArAGgIkArarUpaM yAvajjIvaM catuvidhAhAratyAganiyamaM kuryAt, uktaJca - " paccakkhar3a AhAraM, cauvvihaM niyamao gurusamIve / iMgiyadesaMmi tahA, ciTThapi hu niyamao kuNai // 1 // uvatta pariyatara, kAigamAIvi apaNA kuNai | savvamiha apaNa cciya, Na annajogeNa dhitibalio " // 2 // iti chAyA - pratyAkhyAti AhAraM caturvidhaM niyamAd gurusamIpe // iGgitadeze tathA, ceSTAmapi niyamataH karoti // 11 udvartate parivartate kAyikyAdyapi AtmanA karoti // sarva mahAtmanaiva nAnyayogena dhRtibalikaH // 2 // iti / 66 pradezameM halane - calanerUpa maryAdAse yukta iMgitamaraNako ki jisameM yAvajjIva caturvidha AhArakA parityAga hotA hai dhAraNa kre| kahA bhI hai'paccakkha AhAraM, cauvvihaM niyamao gurusamIve / iMgiyadesaMmi tahA, cidaM pi hu niyamao kuNai // 1 // uvvattai pariyantai, kAigamAI vi appaNA kuNai / savvamiha appaNa cciya, Na annajogeNa dhitibalio // 2 // iti bhAvArtha - isa iMgita maraNa meM guruke samIpa caturvidha AhArakA parityAga niyama se hotA hai, isa maraNameM niyamita pradezameM hI gamanAgamanarUpa ceSTA sAdhu karatA hai, aniyamita pradezameM nhiiN| isameM samasta zArIrika sevA saMbhAla sAdhu svataH karatA hai, dUsaroM se nahIM karavAtA / maryAdAyukata iMgitamaraNu ke jeNe yAvajIva caturvidha AhAranA parityAga hAya che-dhArA 42. uddhuM pazu che 66 'paccakkhar3a AhAraM, cauvvihaM niyamao gurusamIve / iMgiyadesaMmi tahA, cihnaM pi hu niyamao kuNaH // 1 // uvvattaI pariyatara, kAigamAI va apaNA kuNai | savvamiha apaNa cciya, Na annajogeNa dhitibalio " // 2 // iti / lAvArtha- --A IMgita maraNamAM gurUnI sAme caturvidha AhAranA parityAga niyamathI thaI jAya che, evA maraNamAM niyamita pradezamAM gamanAgamanarUpa ceSTA sAdhu kare che, aniyamita pradezamAM nahi. emAM dareka rIte zArIrika sevA saMbhALa sAdhu pote ja kare che--khIjAthI karAvatA nathI. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 6 485 " evamiGgitamaraNavidhAyI kIdRzo bhavatItyAha - ' tatsatya ' - mityAdi, satyavAdI yathoktAnuSThAnAd yathAgRhItapratijJAparipAlanAt evam ojaH = rAgadveSavarjitaH, kiM ca-tIrNaH duSpArasaMsArapArAvArapAraM gataH, atra taraNasya bhaviSyatkAlakatve'pi bhUtakAlikatvamaupacArikaM bodhyam / evaM 'chinnakathaMkathaH ' chinA = dUrIkRtA kathaM kathamapirUpA kathA - rAgakathAdirUpA vikathA yena sa cchinnakathaM kathaH / yadvA - ' chinnakathaM kathaH ' - chinnA- apanItA 'iGgitamaraNapratijJAmahaM kathaM kena prakAreNa pArayiSye ' ityevaMvidhA kathA yena sa cchinnakathaM kathaH yastvadhRtimAn duranuSTheyAcAramAcarituM pravRtto bhavati sa jAyate kathaM kathI, parantu yaH pUrvoktavidhaH = , iGgitamaraNa karanevAlA sAdhu kaisA hotA hai isa bAtako sUtrakAra nimnalikhita padoM dvArA pradarzita karate haiM - vaha satyavAdI hotA hai, kAraNa ki jisa rUpa se usane niyama grahaNa kiyA hai usI rUpase vaha usakA nirvAhaka hotA hai| vaha Aja rAgadveSa rahita hotA hai| tIrNa-jisakA pAra honA muzkila hai, aise saMsArarUpI samudrako tairanevAlA hotA hai / yadyapi saMsArasamudrase yaha abhI pAra nahIM huA hai, Age pAra hogA, phira jo yahAM 'tIrNaH ' aisA bhUtakAlakA prayoga kiyA hai vaha kevala upacArase hI samajhanA cAhiye / yaha chinnakathaMkatha hotA hai- rAgakathAdirUpa vikathAoMkA dara karanevAlA hotA hai / athavA " isa iGgitamaraNa niyamakA maiM kaise nirvAha kara sakUMgA ?" isa prakAra kI kathAkA parihAraka hotA hai / jo adhRtivAlA ho kara duranuSTheya AcArako Acarita karaneke liye pravRtta hotA hai vahI iti maraNu karavAvALA sAdhu kevA hoya che e vAtane sUtrakAra nicenA padmothI kahe che--te satyavAdI haiAya che, kAraNa ke jevA rUpathI eNe niyama lIdhela hoya che, ye 35thI*te mene nIlAve che. te oja - rAgadveSaraDita hoya che, tIrNa-nenAthI pAra thavuM mahAmuzkela che tevA sa'sArarUpI samudrane tarI janArA hoya che, haju sudhI e saMsArasamudrathI pAra tha rAjyA nathI - bhAgaNa upara pAra thaze, chatAM pazu aDi "tIrNaH " evo bhUtakALanA prayAga karela che te phakata upacArarUpa ja samajavA joie. te chinnakatha katha hoya che-rAgadveSAdrika kathArUpa vikathAethI dUra rahenArA hoya che. athavA ~ A iMgitamaraNa niyamane huM kaI rIte pALI zakIza." A prakAranI AzakAvALA hoya che je ativALA ( dhIraja vagaranA ) thai duranuSDaya AcA ranAM AcaraNa karavAmAM pravRtta thAya che te kathakathI khane che, "huM have A AcAranuM pAlana kema karI zakIza " evI kathA karyA kare che paraMtu te evA nathI, kema ke zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre sa mahApuruSatayA dhRtibalasampannastAdRzo na bhavatItyarthaH, tathA-AtItArthaH A-samantAd atIva ito-jJAtaH arthI jIvAjIvAdipadArthoM yena sa AtItArtha:-samyaktayA prijnyaatpdaarthsaarthH| yadvA-AtItA-samyagrUpeNAtikA ntA arthAH-prayojanAni yasya sa AtItArthaH nivRttavyApAraH, evam-' anAtItaHA samantAt atIva itAgato'nAdisaMsAraM sa AtItaH, avidyamAna AtIto yasya saH-anAtItaH apArasaMsArapAragAmI, sa bhikSuH, tad-iGgitamaraNaM-'satyaM ' sadbhayo hitaM satyaM sarvajJopadezena sugatigamane'visaMvAdAttathyaM vijJAya bhiduraM-pratikSaNavizaraNazIlaM kAyam audArikaM dehaM tyaktvA vihAya virUparUpAn-bahuvidhAn parISahopasargAn saMvidhUya-apanIya asmindhItarAgopadiSTe zAsane vizrambhaNatayA vizvAsabhAjanatayA taduktAgamasya niHsaMzayaM parizIlitatvena bhairavaM kAtarANAM bhayAvaha kathaMkathI hotA hai, "maiM aba isa AcArakA pAlana kaise kara sakU~gA" aisI kathA kiyA karatA hai paraMtu yaha aisA nahIM hai, kyoM ki yaha mahApuruSa honese dhRtibalasampanna hotA hai / yaha AtItArtha hotA hai-acchI tarahase jIva aura ajIva Adi padArthoM kA jJAtA hotA hai| athavA samyakpase atikrAnta ho cuke haiM samasta prayojana jisake aisA hotA hai| yaha anAtIta-apAra saMsArase pAragAmI hotA hai| ____yaha muni sarvajJake upadezase sugatike gamanameM visaMvAdarahita honese hI sajjanoMke liye hitavidhAyaka isa iMgitamaraNarUpa satyako jo kAyaroMke liye bhayAvaha hai jAnakara vItarAga upadiSTa zAsanameM vizvAsayukta honeke kAraNase hI sevana karatA hai aura yaha samajhatA hai ki "yaha audArika zarIra pratikSaNa vinAzarUpa hai, isa liye isa maraNadvArA isakA tyAga te mahApurUSa hovAthI vRtibaLasaMpanna hoya che, te AtItArtha hoya che sArI rIte jIva ane ajIva vagere padArthonA jANakAra hoya che. athavA samyakarUpathI ati kAnta thaI cukyA che samasta projana jemanAM evAM hoya che, te anAtIta-apAra saMsArathI pAragAmI hoya che. te muni sarvajJanA upadezathI sugatinA manamAM visaMvAdarahita hevAthI ja sajajanene mATe hitavidhAyaka evA IMgitamaraNarUpa satyane je kAyarone mATe bhayakAraka che jANIne vItarAgadvArA upadezela zAsanamAM vizvAsa hovAnA kAraNe seve che ane samaje che ke "A audArika zarIra pratikSaNa vinAzarUpa che. A mATe e maraNadvArA tyAga karaze te sarvottama kArya che" A khyAlathI je audArika zarIrane enA sevanathI parityAga kare che eTale A maraNanuM AcaraNa karatI vakhate zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 6. sAdhvAcAram anucIrNaH = AcaritavAn , tatrApi = vyAdhipIDAjaniteGgitamaraNasvI karaNe'pi tasya-kAlajJasya sAdhoH kAlaparyAyaH, karmanirjaraNasyobhayatra samAnatvAt , ataH sa tatra vyantikArako bhavati, ityArabhya yAvat AnugAmikaM tasya bhvti| 'iti brajImI ' tyasyArthastUkta eva // sU0 5 // // AThaveM adhyayanakA chaTThA uddeza smaapt||8-6|| karanA sarvottama kArya hai " isI khyAla se jo isa audArika zarIrakA isake sevanase parityAga karatA hai, evaM isa maraNake AcaraNa karate samaya ise jo bhI aneka prakArake parISaha aura upasarga Ate haiM unheM yaha AnaMdase sahana karatA hai, usa ora dhyAna nahIM detA hai, usa kAlajJa sAdhukI, vyAdhipIDAse janita isa iMgitamaraNameM bhI kAlaparyAya hai, kyoM ki. karmakI nirjarA donoM jagaha samAna hai, isa liye vaha sAdhu saMsArakA antakAraka hotA hai aura janmamaraNake jAlako vinaSTa kara mokSake anukUla mArgapara calanevAlA hotA hai ||suu05|| // AThaveM adhyayanakA chaTThA uddeza samApta // 8-6 // tene aneka prakAranA pariSaha ane upasarga Ave che tene AnaMdathI sahana kare che e tarapha dhyAna ApatA nathI. evA kAlajJa sAdhunuM vyAdhi paDAthI thayela igita maraNa paNa kALaparyAya che, kema ke karmanI nirjarA banne sthaLe samAna che, A kAraNe te sAdhu saMsArane atta karanAra hoya che ane janma maraNanI jALane bhedIne mokSanA anukULa mArga upara cAlavAvALA hoya che. (sU) 5) AThamA adhyayanane chaTho uddeza samApta . 8-9 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athASTamAdhyayanasya saptama uddezaH / abhihitaH SaSTha uddezaH, sAmprataM saptama Arabhyate / asya pUrvo dezena sahAyaM sambandhaH-pUrvatraikatvabhAvanAmAvitAntaHkaraNasya dhRti-saMhananayuktasyeGgitamaraNaM varNitam / atra caikatvabhAvanA pratimAbhiH sampAdanIyetyekatvabhAvanAmeva kathayilA viziSTatarasaMhananopetasya pAdapopagamanamapi vidheyamiti pratipAdanIyam / tatra prathamaM pratimApratipannasyAbhigrahavizeSeNAvasthAM varNayati-'je bhikkhU' ityAdi / mUlam-je bhikkhU acele parivusie, tassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-cAemi ahaM taNaphAsaM ahiyAsittae, sIyaphAsaM ahiyAsittae, teuphAsaM ahiyAsittae, daMsa-masagaphAsaM ahiyAsittae, egayare annatare virUvarUve phAse ahiyAsittae, hiripaDicchAyaNaM ca'haM no saMcAemi ahiyAsittae, evaM se kappai kaDibaMdhaNaM dhArittae // sU0 1 // ||aatthveN adhyayanakA sAtavAM uddeza // chaTThA uddeza kahA jA cukA hai| aba saptama uddeza prAraMbha hotA hai| isakA pUrva uddeza ke sAtha yaha saMbaMdha hai-pUrva uddezameM ekatvakI bhAvanAse bhAvita antaHkaraNavAle, evaM dhRti-saMhananase yukta sAdhuke iMgita maraNakA varNana kiyA hai| isa uddezameM pratimAoM dvArA vaha ekatva bhAvanA saMpAdanIya hai, ataH ekatvabhAvanAkA hI kathana karake viziSTatara saMhananase yukta usa sAdhuko pAdapopagamana saMthArA bhI vidheya hai, yaha pratipAdita hogaa| isameM sarva prathama sUtrakAra pratimApratipanna sAdhukI abhigrahavizeSase avasthAkA varNana karate haiM-"se bhikkhU" ityaadi| AThamA adhyayanane sAtamo uddeza chaThTho uddeza kahevAI gayela che. have sAtamAM uddezane prAraMbha thAya che. ane pUrva uddezanI sAthe A saMbaMdha che-pUrva uddezamAM ekatvanI bhAvanAthI bhAvita antaHkaraNavALA, ane dhati saMhananathI yukata sAdhunA gita maraNanuM varNana karela che. A uddezamAM pratimAo dvArA te ekatvabhAvanA saMpAdanIya cheA rIte ekatvabhAvanAnuM ja kathana karIne viziSTatara (daDha) saMhananathI yukata e sAdhune pAdapapagamana saMthAre paNa vidheya che, A pratipAdita thaze. AmAM sarva prathama sUtrakAra pratimApratipanna sAdhunI abhigrahavizeSa bhavasthAnu pAna 42 cha--" se bhikkhU" tyAla. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8. u. 7 chAyA--yo bhikSuracelaH paryuSitastasya khalu bhikSorevaM bhavati-zaknomyahaM tRNasparzamadhyAsitu, zItasparzamadhyAsituM, daMza-mazakasparzamadhyAsitumekatarAnanyatarAn virUparUpAn sparzAn adhyAsituM hIpraticchAdanaM cAhaM no zaknomyadhyAsitum , evaM tasya kalpate kaTibandhanaM dhartum ||mu01|| ____TIkA-' yo mina'-rityAdi, ya: pratimApratipanno bhikSuH anagAraH, acelaH abhigrahavizeSeNa vasanavarjitaH san payuSitaH saMyame tapasi ca vyavasthito'sti tasya bhikSoH munezcetasi evam itthaM bhavati-ahaM tRNasparzam-tRNasparzajanyapIDAm adhyAsitum adhisahitam , evaM zItasparzamadhyAsitum , kiJca tejaHsparza-pracaNDamAtaNDakiraNajanitoSNajanyakaSTamadhyAsitum , tathA daMza-mazakasparza-daMza-mazakadaMzanajanitaduHkhavizeSamadhyAsituM, tathA ekatarAnnmukhyAna kevalazItoSNAdijanitAn , anyatarAn-dvivahorekatarAn, tathAvidhAn virUparUpAn-bahuvidhAn karkazakaThorabhUmikaNTa_ 'yaH bhikSuH' jo pratimApratipanna sAdhu, 'acela' abhigrahavizeSa se vastrarahita hotA huA, 'paryuSitaH saMyama aura tapameM vyavasthita hai, tasya bhikSoH'usa munike 'cetasi' cittameM, 'evaM bhavati' isa prakAra vicAra AtA hai ki-'ahaM' maiM, tRNasparza'tRNasparzajanya pIDAko 'adhyAsituM' sahana karaneke liye, 'evaM' isI prakAra 'zItasparza' zItasparzajanya bAdhAko 'adhyAsituM'-sahana karane ke liye, 'tejaH sparza' sUryakI prakhara kiraNoMse janita uSNatAjanya kaSTako 'adhyAsituM-sahana karaneke liye, tathA 'daMzamazakasparza' daMzamazakake kATanese utpanna hue pariSahavizeSako 'adhyAsituM'-sahana karaneke liye, tathA-'ekatarAn'-kevala zIta athavA uSNa Adi janita kisI eka duHkhako, tathA 'anyatarAn'-zIta uSNa Adi do meM se athavA bahutoMmeM se kisI anyatara kaSTako, athavA 'virUparUpAn' aneka prakArake karkaza aura kaThora bhUmi aura kaNTaka Adise yaH bhikSuH pratibhApratipanna sAdhu, acela:=maliDa vizeSathI 152Dita DopA chatai, paryuSitaH=sayama bhane tapathI vyavasthita cha, tasya bhikSoH te bhunine. cetasi vittamA, evaM bhavati ne viyA2 yAve cha, -ahaM-hu, tRNasparza-tRNa-5zavANI pAne, adhyAsituM saDana 42vA mATe, " evaM" se mAre zItasparza-DIna padravANI mAdhAna adhyAsituM-sahana 42vA mATe, tathA tejaHsparza =mati tapatA sUryanauThiraNone adhyAsituM saDana 421 // bhATe, tathA dezamazakasparza-sa bh202ne| parisaha adhyAsituM-sahana 42vA mATa, ekatarAn= upasa-DI athavA bhI mAMthI game te se, anyatarAn=tathA mIna prakAranA ghaNA duHkhomAMthI anyatara viSapAna aneka prakAranA kAMkarAvALI ane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre kAdijanitAn sparzAn duHkhAni adhyAsituM zaknomi samartho'smi / dhRti - saMhananayuktasya zrutajJAnadRSTyA parijJAta- nAraka - tiryagvedanAbhibhavasya vairAgyabhAvanAbhAvitasya pratimApratipannasya me tAdRzAni duHkhAni bahuzo'nubhUtapUrvANi sansyata etAni duHkhAni mAM paribhavituM na zaknuvantItyAzayaH, parantu - ahaM kevalaM 'hIprati - cchAdanaM' hriyA=lajjayA guhyasya praticchAdanam - AcchAdanam, madhyamapadasya guhyasya lopaH, tyaktuM = vihAtu N na zaknomi = lajjAsvabhAvatvena vikRtasAdhuveSazaGkayA ca tatpariharsu na samartho'smItyarthaH / evaM pUrvoktahetubhiH tasya pratimApratipannasya bhikSoH kaTibandhanaM-vistareNa caturaGgulAdhika hastapramANaM, dairyeNa kaTipramANaM, gaNanayA caikaM janita 'sparzAna' duHkhoko, 'adhyAsituM' = sahana karane ke liye, 'zaknomi' =samartha hUM | = bhAvArtha - dhRti aura saMhananase yukta, zrutajJAnakI dRSTise naraka aura tiryaggati kaSToMko jAnanevAle, vairAgyabhAvanAse bhAvita, aura pratimApratipanna, aise maiMne jaba usa 2 prakArake duHkhokA pUrva meM bahutavAra anubhava kiyA hai to phira ye duHkha mujhe, duHkhita yA tiraskRta karaneke liye samartha nahIM ho sakate haiN| 490 " hI praticchAdanaM " isa padameM madhyama pada " guhya " kA lopa huA hai, ataH 'hiyA' = lajjAke kAraNa 'guhyasya' - guhyabhAga ke 'praticchAdanaM'= AcchAdanarUpa vastrako 'syaktaM' = chor3ane ke liye maiM, 'na zaknomi' = lajjAyukta svabhAvavAlA hone se, aura sAdhukA veSakI vikRti ho jAnekI zaMkA se samartha nahI hUM / ' evaM ' = ina pUrvokta kAraNoMse 'tasya' = usa pratimApratipanna sAdhuke, 'kaTibandhanaM' - cAra aMgula adhika eka hAtha pramANa vistRta evaM uThora lUminA, yAne aMTA vagerethI larelA, sparzAn = huH mone, adhyAsituM = sana 42vA bhATe zaknomi=samartha chu. bhAvA--dhRti ane sa'hananathI yukata zrutajJAnanI dRSTithI naraka ane tirthaMg gatinA kaSTone jANavAvALA vairAgya bhAvanAthI bhAvita ane pratimApratipanna evo me jyAre je je duHkhAnA agAu ghaNI vakhata anubhava karela che te pachI A duHkha ane duHkhita athavA tiraskRta karavAmAM samartha banI zakanAra nathI. praticchAdanaM " mA yahAM madhyama yaha " guhya "no boya thayesa che. me rIte hiyA =sannathI, guhyasya = zuddha lAganA, praticchAdanaM chAna3ya vastrane, tyaktuM = choDavA bhATe hu~, na zaknomi = sanayukta svabhAva hovAthI, ne sAdhunA veSanI vikRti tha bhavAnI zaMthI samartha nathI. evaM =mA pUrveta azothI tasya pratibhApratipanna sAdhuo, kaTibandhanaM yAra bhAMgaNa adhi me hAtha "( zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 7 491 kaTivastraM dhartuM klpte| yadi punarlajjAparISahasahanasamartho'pi bhavettarhi kevalaM sadorakamukhavastrikArajoharaNopadhiko'cela eva parAkrameta // sU0 1 // ___vastrarahitatvena zItAdisparzajanyaduHkhavizeSa samyagadhisaheteti darzayati'aduvA' ityaadi| mUlam-aduvA tattha parakamaMtaM bhujjo acelaM taNaphAsA phusaMti, sIyaphAsA phusaMti, teuphAsA phusaMti, daMsamasagaphAsA phusaMti, egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei, acele lAghaviyaM AgamamANe, jAva samabhijANiyA // sU0 2 // chAyA-athavA tatra parAkramamANaM bhUyo'celaM tRNasparzAH spRzanti, zItasparzAH spRzanti, tejaHsparzAH spRzanti, daMzamazakasparzAH spazanti, ekatarAnanyatarAn virUparUpAn sparzAn adhisahate acelo lAghavikamAgamayan yaavtsmbhijaaniiyaat||suu02|| TIkA--' athave '-tyAdi, athavA-pakSAntare tatazca pUrvasUtre hetusattve vasanaM dharat yadi na lajate tadA celarahitaH parAkrameta, ityuktam , tato'nyapakSamAzritya kaTipramANa lambe eka kaTivastrakA dhAraNa karanA kalpita hai-zAstravihita mArga hai| yadi vaha sAdhu lajjAparISahako jItanemeM zaktisaMpanna hai to bhI use Doresahita muhapatti aura rajoharaNa, ye do upadhiyAM to rakhanA hI cAhiye / inake rakhane para bhI vaha acelaka hI hai // suu01|| vastrarahita honese sAdhu zItasparza Adi janya duHkha vizeSako acchI taraha sahanakare, isa viSayako sUtrakAra pradarzita karate haiM-'aduvA' ityaadi| "athavA" zabda pakSAntarakA dyotaka hai isaliye "pUrvasUtrameM lajjAdihetuke sadbhAvameM sAdhu vastra dhAraNa kare, yadi lajjAparISaha usane jIta pramANa pahoLuM kaDanA pramANe lAMbuM eka vastra keDa upara dhAraNa karavuM kalpita che-zAstramAM kahela mArga che, paraMtu te sAdhu lajajApariSahane jItavAmAM zakitasaMpanna che te paNa eNe derAsahita muhapatti ane rajoharaNa, A be upadhi, te rAkhavI ja joIe. Ane rAkhavAthI paNa te acelaka ja che. (sU01) vasrarahita hovAthI sAdhu ThaMDI Adi sparzajanya duHkha sArI rIte sahana 42, 2 viSayane sUtrA2 prarzita 42 cha-~" aduvA " chatyAdi ___"athavA" 54 pakSAntara dhota: cha, bhATe pUrva sUtramA " eterone hetunA sadUbhAvamAM sAdhu vastra dhAraNa kare, kadAca lajajA pariSaha teNe jItI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 AcArAgasUtra kathayati-tatra saMyame parAkramamANam acelam-vastrarahitaM tRNasparzAH tRNasparzajanyaduHkhAni spRzanti-abhibhavanti, evaM zItasparzAH spRzanti, tejaHsparzAH spRzanti, daMzamazakasparzAH spRzanti, etAdRzAn ekatarAn anyatarAn virUparUpAn sparzAn so'cela: =adhisahate lAghavikamAgamayan yAvat samyaktvameva smbhijaaniiyaat| vyAkhyA puurvdishaa'vseyaa|| suu02|| pratimApatipanno'bhigrahavizeSaM svIkuryAt-" ahamanyebhyaH pratimApratipannebhyaH kimapi dAsyAmi, tebhyo vA grahISyAmi" ityAdi catubhaGgikayA darzayati'jassa NaM' ityaadi| liyA hai to vastrakA bhI parityAga kara deve" jo yaha viSaya batalAyA hai usase bhinna pakSakA Azraya kara sUtrakAra kahate haiM ki-saMyamameM lavalIna vastrarahita sAdhuko tRNasparzajanya duHkhavizeSa pIDita karate haiM, zItasparza duHkhita karate haiM, uSNa sparza kaSTa pahuMcAte haiM, daMzamazaka bAdhA pahuMcAte haiM, ekatara yA anyatara virUparUpa pariSaha use Akulita karate haiM, parantu usa acela-vastrarahita sAdhukA kartavya hai ki vaha ina samasta pariSahajanya bAdhAoMko sahana kre| isase use yaha lAbha hai ki usake saMcitakarmoMkA bhAra halkA hogA aura AgAmI karmoMkA baMdhana bhI zithila hotA rhegaa|' lAghaviyaM AgamamANe' yahAMse le kara 'sammattameva samabhijANiyA' yahAM takake ina padoMkI vyAkhyA caturtha uddezameM pahile kI gaI vyAkhyA ke anusAra hI jAna lenI cAhiye ||suu02|| lIdho hoya te vastrane paNa parityAga kare" je A viSaya batAvyo che tenAthI bhinna pakSanuM AcaraNa karI sUtrakAra kahe che ke-saMyamamAM lavalIna vastrarahita sAdhune tRNasparzajanya duHkhavizeSa pIDA kare che, ThaMDIne sparza dukha kare che, garamIne sparza pIDA pahoMcADe che. DAMsa, macchara bAdhA pahoMcADe che. ekatara ane anyatara virUparUpa pariSaha tene AkuLa vyAkuLa karatAM rahe che, paraMtu e acela-vastrarahita sAdhunuM e kartavya che ke te AvI samasta pariSahajanya pIDA sahana kare. AthI tene e lAbha che ke tenA saMcita karmone bhAra haLave thaze, ane AgAmI karmonuM baMdhana paNa zithila thatA raheze. "lAghaviyaM AgamamANe " mAthI dAI " samattameva samabhijANiyA " mI sudhInA padanI vyAkhyA pahelAM caturtha uddezamAM kahevAI gayela vyAkhyAnI anusAra jANI devIna. (sU02) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a 8 u. 7 493 mUlam - jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai - ahaMca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Ahaddu dalaissAmi, AhaDaM ca sAijjissAmi (1), jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai - ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Ahaddu dalaislAmi AhaDaM ca no sAijjissAmi (2), jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai - ahaM ca khalu asaNaM vA 4 Ahaddu no dalaislAmi AhaDaM ca sAijji - slAmi (3), jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai - ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Ahaddu no dalaissAmi Aha cano sAijjissAmi ( 4 )| ahaM ca khalu teNa ahAiritteNa ahe NijjeNa ahApariggahieNa asaNeNa vA 4 abhikaMkha sAhammiyassa kujjA veyAvaDiyaM karaNAe, ahaM vA vi teNa ahAiritteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNa asaNeNa vA 4 abhikakha sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijjissAmi, lAghaviyaM AgamamANe jAva samattameva samabhijANiyA // sU03 // chAyA -- yasya khalu bhikSorevaM bhavati - ahaM ca khalu anyebhyo bhikSubhyo'zanaM vA 4 AhRtya dAsyAmi, AhRtaM ca no svAdayiSyAmi (1), yasya khalu bhikSorevaM bhavati-ahaM ca khalu anyebhyo bhikSubhyo'zanaM vA 4 AhRtya dAsyAmi, AhRtaM ca no svAdayiSyAmi (2), yasya khalu bhikSorevaM bhavati - ahaM ca khalu anyebhyo bhikSubhyo'zanaM vA 4, AhRtya no dAsyAmi, AhataM ca svAdayiSyAmi (3), yasya khalu bhikSo revaM bhavati - ahaM ca khalu anyebhyo bhikSubhyo'zanaM vA 4 AhRtya no dAsyAmi, AhRtaM cano svAdayiSyAmi ( 4 ) | ahaM ca khalu tena yathA'tiriktena yathaiSaNIyena yathAparigRhItena azanena vA 4 abhikAGkSaya sAdharmikasya kuryA vaiyAvRttyaM karaNAya, ahaM cA'pi tena yathAtiriktena yathaiSaNIyena yathAparigRhItena azanena vA 4 abhikAkSya sAdharmikaiH kriyamANaM vaiyAvRtyaM svAdayiSyAmi lAghavikamAgamayan yAvat sAmyaktvameva samabhijAnIyAt // sU0 3 || zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 AcArAgasUtra ___TIkA--'yasye'-tyAdi, asyAzcaturbhaGgayA vyAkhyA pUrvoktadizaiva jJeyA, eteSAM cAbhigrahANAM caturNAmanyatamamabhigrahaM gRhNIyAdityAdi |ydvaa-trividhaanaamaadhaanaamekpdenaiv pratimApratipannaH kazcinmunirabhigrahaM gRhNIta, caturthasya ca bhajanetyAha-'aha'mityAdi, yasya bhikSozcetasi evaM bhavati-ahaM ca tena pUrvoktena yathAtiriktena svopabhogorvaritena, yathaiSaNIyena pratimApratipannAnAM yadeSaNIyaM tamanatikramya yathaiSaNIyena evaM yathAparigRhItena=nijArthAbhyupagatena, azanena vA4 = caturvidhenAhAreNa pratimApratipanna sAdhu isa abhigrahavizeSako svIkAra kare ki-" maiM anya pratimApratipanna sAdhuoMke liye kucha dUMgA aura unase bhI kucha lUMgA" isI viSayako sUtrakAra cArabhaMgoM dvArA pradarzita karate haiM" jassaNaM bhikkhussa" ityaadi| ___isa caturbhagIkI vyAkhyA isI adhyayana ke pAMcaveM uddezameM kI gaI dvitIya sUtrakI vyAkhyAke anusAra samajha lenI caahiye| pratimApratipanna muni ina cAra abhigrahoM meM se kisI eka abhigrahako, athavA Adike tIna abhigrahoM meM se kisI eka abhigrahako grahaNa kre| caturtha abhigrahakI bhajanA hai, isake liye sUtrakAra 'ahaM'-mityAdi sUtrAMza kahate haiM--jisa bhikSuke cittameM aisA vicAra AtA hai ki maiM usa caturvidha AhAra se ki jo mere upabhogase bAkI vaca rahA hai, tathA jo yathaiSaNIya pratimApratipannoMke liye kalpanIya hai, aura jise maiM apane liye lAyA hUM, karmoM kI nirjarA karanekI cAhanAse sAdharmI sAdhu pratimApratipanna sAdhu A abhigraha vizeSane svIkAra kare ke "huM anya pratimApratipanna sAdhuone mATe azanAdi daIza ane emanI pAsethI paNa azanAdi laIza." A viSayane sUtrakAra cAra baMgadvArA pradarzita kare che" jassa NaM" chatyAhi. A cAra aMgenI vyAkhyA, A adhyayananA pUrva uddezamAM kahevAmAM Avela bIjA sUtranI vyAkhyA anusAra samajI levI joIe. pratimApratipanna muni A cAra abhigrahomAMthI koI eka abhigrahane athavA AgaLanA traNa abhigrahamAMthI koI eka abhigrahane grahaNa kare. cothA abhigrahanI bhajanA che. A mATe sUtrakAra karuM ItyAdi sUtrAMza kahe che-je bhikSunA cittamAM e vicAra Ave che ke huM e caturvidha AhArathI ke je mArA upabhegathI bAkI bacI rahela che, tathA je yatheSaNaya-pratimApratipatnI mATe kalpanIya, ane jene huM mArA mATe lAvela chuM karmonI nirjarA karavAnI cAha zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8. u. 7 495 abhikAjhya-karmanirjaraNamabhivAJcheya karaNAya upabhogAya sAdharmikasya samAnadhamaNaH sAdhoH vayAttyaM kuryAm / etAdRzamabhigrahaM kazcid gRhNAti / punaH pakSAntaraMpradarzayati-'ahaM vA'pI'-tyAdi-'vA' zabdaH pakSAntarasUcakaH, yasya khalu bhikSozcetasyevaM bhavati-ahamapi-punaH tena yathAtiriktena yathaiSaNIyena yathAparigRhItenA'zanena vA4 karmanirjaraNamabhikAGkSaya sAdharmikaiH kriyamANaM vaiyAvRttyaM svAdayiSyAmi -svIkariSyAmi / evaM paricintayan sAdhuH kiM kuryAditi darzayati-'lAghavika'mityAdi, sarva vyakhyAtapUrvam // sU03 // kA vaiyAvRttya karU~ / isa prakArakA abhigraha koI sAdhu grahaNa karatA hai, aura koI sAdhu aisA abhigraha karatA hai ki maiM yathAtirikta, yathaiSaNIya aura yathAparigRhIta caturvidha azanase karmoMkI nirjarA honekI kAmanAse sAdharmika sAdhu dvArA kriyamANa vaiyAvRttyako maiM svIkAra kruuNgaa| isa prakAra vicAra karanevAlA sAdhu kyA kare ? ise sUtrakAra "lAghaviyaM AgamamANe jAva samattameva samabhijANiyA" ina padoMse prakaTa karate haiM / ina samasta padoMkA artha pahile isI adhyayanake caturtha uddeza meM kahA jA cukA hai| ___bhAvArtha--sAdhu dvArA sAdhukI vaiyAvRttya karaneke prakAra yahAM para sUtrakArane pradarzita kiye haiM, ye hI prakAra jaba niyamarUpase aMgIkRta hote haiM taba abhigrahavizeSa kahalAne laga jAte haiM, unhIMkA yahAM nAthI sAdharma sAdhunuM vaiyAvRtya karyuM. A prakArane abhigraha keI sAdhu grahaNa kare che. keI sAdhu evo abhigraha kare che ke-huM yathAtirikata, yatheSaNIya ane yathA parigrahIta cAra prakAranA azanathI, karmonI nirjarA havAnI kAmanAthI sAdharmika sAdhu dvArA kriyamANa vaiyAvRtyane svIkAra karIza. 2 2 viyA2 42vAvANA sAdhu zu 42 mene suutr||2 " lAghaviyaM AgamamANe jAva samattameva samabhijANiyA" 21 pothI pragaTa 42 cha. se samasta padane artha pahelAM A adhyayanane cothA uddezamAM kahevAI gaela che. bhAvArtha-sAdhuo dvArA sAdhuonI vaiyAvRtya karavAne prakAra ahiM sUtrakAre pragaTa karela che. e ja jyAre niyamarUpathI aMgIkRta thAya che tyAre abhigrahavizeSa kahevAmAM AvI jAya che. enuM ahiM kathana che. zrI aay|||| sUtra : 3 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArANasUtre koI 2 sAdhu isa prakAra se abhigraha karate haiM ki maiM anya sAdhuke liye AhArAdika lAkara diyA karU~gA, yahI meredvArA unakI vaiyAvRttya hai, tathA koI sAdhu mere liye AhAra pAnI lAkara degA to maiM bhI use svIkAra kara luuNgaa| yaha abhigrahakA eka prakAra hai|1| koI eka sAdhu isa prakArakA abhigraha karatA hai ki maiM dUsare sAdharmI sAdhuke liye AhArAdika lA diyA karU~gA para dUsareke dvArA lAyA huA AhAra pAnI apane upayoga meM nahIM luuNgaa| yaha abhigrahakA dUsarA prakAra hai / / koI 2 sAdhu isa prakArakA abhigraha kara liyA karatA hai ki maiM dUsaroM ke liye AhArAdika lAU~gA to nahIM para koI mujhe lAkara degA to maiM use apane upabhoga meM le luuNgaa| yaha abhigrahakA tIsarA prakAra hai|3| koi 2 sAdhu aisA abhigraha karatA hai ki na maiM dUsaroke liye AhAradika lAU~gA aura na apane nimitta kisI anyase mNgvaauuNgaa| yaha abhigrahakA cauthA prakAra hai|4| ina cAra prakArake abhigrahoMmeMse sAdhu cAhe jisa kisI bhI abhigraha ko dhAraNa kara sakatA hai, athavA Adike tIna abhigrahoM meM se bhI kaI kaI sAdhu evA prakArathI abhigraha kare che ke-huM bIjA sAdhuo mATe AhAradika lAvI ApIza, A rIte huM temanI vaiyAvRtya karIza tathA kaI sAdhu mArA mATe AhAra pANI lAvI Apaze te huM svIkAra karIza. A abhiaddnii me 42 cha. (1) kaI kaI sAdhu A prakArane abhigraha kare che ke-huM bIjA sAdhama sAdhu mATe AhArAdika lAvI ApIza paNa bIjAnA dvArA lAvela AhAra pAchuM upagamAM nahIM lauM. A abhigrahane bIjo prakAra che. (2) kaI kaI sAdhu A prakArane abhigraha kare che ke huM bIjAo mATe AhAradika lAvIza te nahIM paNa kaI mane lAvIne Apaze to huM tene mArA upayogamA avazya za. ma. amiDano zrIna prA2 cha. (3) kaI kaI sAdhu e abhigraha kare che ke bIjAonA mATe huM AhAradika lAvIza nahIM temaja mArA mATe paNa bIjAthI maMgAvIza nahIM. A maliyana yotho 2 che. (4) AvA cAra prakAranA abhigrahamAMthI sAdhu potAnI IcchAmAM Ave te koI paNa abhigraha dhAraNa karI zake che. athavA AdinA traNa abhi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 7 497 itthamanyatarAbhigrahagrAhiNo'nagArasyAcelasya sacelasya vA zarIrapIDAyAH sadbhAve'sadbhAve vA svAyuHzeSatAmavagacchato munerudyatamaraNavidhimupadarzayati-'jassa NaM' ityAdi / ___ mUlamU-jassa gaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi khalu ahaM imammi samae imaM sarIragaM aNuputveNa parivahitae, se aNupuvveNaM AhAraM saMvadvijA, saMvaTTittA kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhinivvuDacce aNupavisittA gAmaM vA nagaraM vA jAva rAyahANiM vA taNAI jAijjA jAva saMtharijjA, etthavisamae kAyaMca jogaMca IriyaM ca paJcakkhAijA, taM saccaM saccavAI oe tinne chinnakahakahe AIya? aNAIe ciccA NaM bheuraM kAyaM saMvihuNiya virUvarUve parIsahopasagge, ariMsa vissaMbhaNayAe bheravamanucinne, tattha vi tassa kAlapariyAe, se'vi tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nisseyasaM ANugAmiyaM-tibemi // suu04|| ___ chAyA-yasya khalu bhikSorevaM bhavati tad glAyAmi khalu aham asmin samaye idaM zarIrakam AnupUrvyA parivoDhum, sa AnupUrvyA AhAraM saMvartayet , saMvayaM kaSAyAn pratanUn kRtvA samAhitArcaH phalakApadarthI utthAya bhikSurabhinivRtArcaH anupravizya grAmaM vA nagaraM vA yAvad rAjadhAnI vA tRNAni yAceta yAvat saMstaret , atrApi samaye kAyaM ca yogaM ca IyAM ca pratyAcakSIta, tatsatyaM satyavAdI, ojastINazchinnakathaMkathaH AtItArthaH, anAtItaH, tyaksA bhiduraM kAyaM saMvidhUya virUparUpAn parISahopasargAn asmin mizrambhaNatayA bhairavamanucIrNaH, tatrApi tasya kAlaparyAyaH, so'pi tatra vyantikArakaH, ityetadvimohAyatanaM hitaM sukhaM kSamaM niHzreyasamAnugAmikam , iti bravImi ||suu04|| cAhe jise kara sakatA hai| isa pakSameM cauthe abhigrahakI bhajanA hai-dhAraNa karena bhI kre| nIce ke sUtrAMzase sUtrakArane yahI bAta prakaTa kI hai-isameM unhoMne prathama dvitIya tathA tRtIya abhigrahakA pradarzana kiyA haiM ||suu03|| grahomAMthI paNa cAhe te grahaNa karI zake che. A pakSamAM cothA abhigrahanI bhajanA che - dhAraNa kare, na paNa kare, nIcenA sUtrAzathI sUtrakAre eja vAta pragaTa karI che. emAM teoe pahelA bIjA ane trIjA abhigrahanuM pradarzana karela che. (sU03) zrI. sAyA sUtra : 3 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 AcArANasUtre ___TIkA-'yasye'-syAdi, 'yasya khalu' ityArabhya' yAvat saMstaret' ityantasya ghyAkhyA'vAdhyayane SaSThoddeze caturthasUtre proktA / tRNAni sastIrya yadvidheyaM tadAha'atrApI'-ti, atrApi sastArakopavezanAvasare kRtapAdapopagamanapratijJo mikSuH 'namotthuNaM' paThitvA siddhAnahato dharmAcAyAMzca namaskRtya tadanu svayameva punargRhItapa isa prakAra kIsI eka abhigraha ko dhAraNa karanevAle sacela tathA acela sAdhukI zArIrika pIDAke sambhavameM yA asambhavameM apanI Ayuke avaziSTa bhAgakA jJAna hone para maraNavidhi sUtrakAra prarzita karate haiM-"jassa NaM" ityAdi / __ "jassa NaM" yahAM se lekara " jAva saMtharijjA" yahAM taka ke padoMkI vyAkhyA isI adhyayanake chaThe uddezameM kahI jA cukI hai| ghAsa kA saMthArA kara sAdhuke kartavyakA pradarzana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-sAdhu saMthAre para baiTha jAve taba usa samaya vaha sAdhu ki jisane padapopagamana saMthArA dhAraNa karanekA niyama liyA hai vaha pahale "namotthuNaM" kA pATha pddhe|pddh'kr siddhoMko, arhantoMko aura dharmAcAryoM ko namaskAra kre| usake bAda svayaM pAMca mahAvratoMkA punaH grahaNa kara, cAroM prakArake AhArakA parityAga kara deve, pazcAt Akuzcana, prasAraNa, aura dRSTisaMcAraNa AdirUpa kAyavyApArakA, aprazasta manoyoga kA aura sarvathA vacana A prakAre koI eka abhigrahane dhAraNa karavAvALA sacela tathA acela sAdhunI, zArIrika pIDAnA sadulAvamAM agara asaddabhAvamAM pitAnA AyuSyanA avaziSTa bhAgane jANakAra hevAthI maraNavidhi sUtrakAra pragaTa kare che- " jassa " tyAhi " yasya khalu" AthI bane "yAvatsaMstaret " maDI sudhA pahAthI vyAbhyA A adhyayananA chaThThA uddezamAM kahevAyela che. ghAsane saMthAre karI sAdhunA kartavyanuM pradarzana karatAM sUtrakAra kahe che ke-sAdhu jyAre saMthArA upara bese tyAre te samaye te sAdhu ke jeNe pAdapepagamana saMthAro dhAraNa karavAno niyama sIdhA chete, paDela "namotthuNaM"nI 48 mo. 5 mA siddhIne, matAne bhane dharmAcAryone namaskAra kare. tyAra bAda pite pAMca mahAvratane pharIthI grahaNa kare. cAra prakAranA AhArane parityAga kare. pachI AkuMcana, prasAraNa ane daSTisaMcAraNa ArirUpa kAyAne vyApArane, aprazasta maneyegane ane sarvathA vacanagane, zrI. sAyasUtra : 3 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 7 zvamahAvratazcaturvidhamapyAhAraM pratyAkhyAya kAyaMkAyayogamAkuJcanaprasAraNadRSTisaJcAraNAdirUpaM kAyavyApAra yogam aprazastamanoyoga sarvathA vAgyogaM ca, yadvA-kAyaM =kAyamamatvaM yoga-tasyaivAkuzcana-prasAraNAdivyApAram / IyogamanAgamanarUpoM kriyAM pratyAcakSIta pariharet / evaM 'taM saccaM ityArabhya sUtrasamAptiparyantasya vyAkhyA sssstthoddeshe'vseyaa| 'iti bravImI ' tyasyArthastUkta eva ||muu04|| // aSTamAdhyayanasya saptama uddezaH samAptaH // 8-7 // yogakA, athavA kAyameM mamatvarUpa kAyakA aura usIke Akuzcana, prasAraNa Adi vyApArarUpa yogakA, evaM gamanAgamanarUpa kriyAkA parityAga kara dekheN| __isa prakAra "taM saccaM" yahAM se lekara usa sUtrakI samApti takake padoMkI vyAkhyA isI adhyayanake chaThe uddezameM tathA caturtha uddezake antameM likhI jA cukI hai usIke anusAra samajhalenI caahiye| "iti bravImi" ina padoMkA artha bhI kahA jA cukA hai|suu0 4 // // AThaveM adhyayanakA sAtavAM uddeza samAsa // 8-7 // winne athavA kAyAmAM mamatvarUpa kAyane ane tenA AkuMcana, prasAraNa Adi vyApAra rUpa bane, evaM gamanAgamanarUpa kriyAne parityAga kare. 2 // 42 " ta saccaM" mI thI 23 42 // 2 // sUtranI samAti sudhAnA padenI vyAkhyA A adhyayananA chaTThA udezamAM tathA cothA udezanA aMtamAM samA gayera che te anusAra sama naye. " iti bravImi " yA pahAnI artha paNa agAunA adhyayanemAM kahevAI gayela che. (sU) AThamA adhyayanane sAtame uddeza samApta . 8-7 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athASTamAdhyayanasyASTama uddeshH| saptamoddezakathanAnantaramaSTamaH prArabhyate / asya ca pUrvo ddezaiH sahAya sambandhaHpUrva caturthoM deze vyAghAtimaraNaM vaihAyasa-gAIpRSThamaraNaM ca, paJcame-bhaktapratyAkhyAna, SaSThe iGgitamaraNaM, saptame ca paadpopgmnmupdrshitm| atrASTame-teSAM trayANAM bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAnAM vidhimupadarzayan prathamaM bhikSoH samAdhiparipAlanaprakArameva darzayati-'aNupuvveNa' ityAdi / mUlam aNuputveNa vimohAiM, jAiM dhIrA samAsajja // vasumaMto maimaMto, savvaM naccA aNelisaM // 1 // chAyA-AnupUrvyA vimohAni, yAni dhIrAH samAsAdya // vasumanto matimantaH, sarva jJAtvA anIdRzam // 1 // ___ AThaveM adhyayanakA AThavAM uddeza / saptama uddezake kathanake bAda aba aSTama uddeza prAraMbha hotA hai / isa uddezakA pUrva uddezoMke sAtha yaha saMbaMdha hai-caturtha uddezameM vyAdhi-maraNa, vaihAyasa-maraNa aura gAIpRSThamaraNa, paMcama uddezameM bhaktapratyAkhyAna, chaThemeM iMgitamaraNa aura saptama uddezameM pAipopagamana saMthAre kA varNana sUtrakArane kiyA hai| isa aSTama uddezameM bhaktaparijJA, iMgitamaraNa aura pAdapopagamana, ina tInoMkI vidhi dikhalAte hue sUtrakAra prathama bhikSuke samAdhipAlanake prakArako pradarzita karate haiM--'aNuputveNa' ityAdi / AThamA adhyayanane AThamo uddeza. sAtamA uddezanA kathana pachI have AThamA uddezane prAraMbha thAya che. A udezane pUrva uddezanI sAthe A saMbaMdha che-cothA uddezamAM vyAdhimaraNa, vaihAyasa maraNa ane gAdhdhapRSTha maraNa, pAMmamAM uddezamAM bhaktapratyAkhyAna, chaThThAmAM igita maraNa ane sAtamA udezamAM pAdapapagamana saMthArAnuM varNana sUtrakAre karela che. A AThamA uddezamAM bhaktaparikSA, iMgitamaraNa ane pAdapepagamana, A traNenI vidhi batAvIne sUtrakAra prathama bhikSunA samAdhi pAlananA prakArane kahe che-'annupuvvenn' tyAdi zrI aay||22|| sUtra : 3 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 8 501 TIkA-'AnupUrvya'-tyAdi, vasumantaH saMyaminaH, 'matimanta'-mananaM matirheyopAdeyaparihAragrahaNAdhyavasAyaH, sA yeSAmastIti matimantaH, dhIrAH parISahopagarakSobhyA munayaH, AnupUrvyA-krameNa, sa ca kramo yathA-pravrajyA, zikSA, mUtrArthagrahaNatatparasyaikAkivihAritvam , yadvA-AnupUrvyA-saMlekhanAkramaizcaturtha-SaSThA'STama-dazamadvAdazabhaktAdikatapovizeSarUpaiviprakRSTaiH yAni kathitAni 'vimohAni' vigato moha ___ saMyama pAlana karanevAle, heya aura upAdeyarUpa padArthoM ke parihAra evaM prApta karAnevAle jJAnase saMpanna, tathA parISaha aura upasargoM se akSobhya aise munirAja kramase pUrva uddezoMmeM varNita bhaktaparijJA, iMgitamaraNa aura pAdapopagamanarUpa vimohako prAptakara aura unheM "anIdRzaM sarvaM jJAtvA" asAdhAraNa jAnakara samAdhikA pAlana kreN| sUtragata AnupUrvI zabdakA artha krama hai ina bhaktapratyAkhyAna Adi samAdhimaraNoMko dhAraNa karanekA krama isa prakAra hai-sarva prathama munidIkSA dhAraNa karanA / tadanantara mUtrakA adhyayana evaM usake arthakA avadhAraNa, athavA yugapad-eka sAtha donoMkA paThana aura avadhAraNa krnaa| isameM niSNAta hokara phira ekAkI vihAra krnaa| __ athavA utkRSTa, caturthabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta aura dvAdazabhakta Adi saMlekhanAke kramasvarUpa tapavizeSoMkA dhAraNa krnaa| 'vimoha' zabdakA artha-bhaktaparijJA, iMgitamaraNa aura pAdapogamana saMthArA hai| saMyama pAlana karavAvALA heya ane upAdeya rU5 padArthone parihAra ane prApta karAvanAra jJAnathI saMpanna, tathA pariSaha ane upasargothI abhya, evA munijana kamathI pUrva udezamAM batAvela bhakta parijJA, itimaraNa ane pAda. popazamana 35 vibhADa (vive4)ne prAta 4rI bhane tene " anIdRzaM sarva jJAtvA" masAdhA29 (vizeSa) onIna samAdhinu pAlana re. sUtragata AnupUrvI zabdano artha kama che, e bhaktapratyAkhyAna Adi samAdhimaraNene dhAraNa karavAne krama A prakArane che-pahelAM munidIkSA dhAraNa karavI, tyAra pachI sUtranuM adhyayana ane tenA arthanuM avadhAraNa, athavA yugapadaekI sAthe banenuM paThana ane avadhAraNa karavuM. AmAM niSNAta banI pachI ekalA vihAra kare. athavA-utkRSTa caturthabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta ane dvAdazabhakta Adi saMkhanAnA kamasvarUpa tapavizeSane dhAraNa karavAM. vimeha zabdane artha- bhaktaparijJA igitamaraNa ane pAdapegamana saMthAre che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 AcArAsUce ebhya eSAmeSu vA tAni vimohAni-bhaktaparijeGgitamaraNapAdapopagamanAni yathAkramaprAptAni, nAni samAsAdya-upalabhya anIdRzam advitIyam sarvam ucitamanucitaM vA pUrvoktaM bhaktaparijJAdikaM jJAtvA samAdhi paripAlayeyuH // 1 // api cAnyadAha-'duvihaM' ityAdi / mUlam-duvihaM pi viittA NaM, buddhA dhammassa paargaa|| ___ aNupuvvIi saMkhAe, AraMbhAo tiuddaI // 2 // chAyA--dvividhamapi viditvA khalu, buddhA dharmasya paargaaH|| ____ AnupUrtyA saGkhthAya, ArambhAt truTayate // 2 // TIkA-'dvividhamapI'-tyAdi, buddhAH parijJAtaheyopAdeyAH, dvividhamapi bAhyamAbhyantaraM ca tapo viditvA=Asevya, yadvA-dvividhamapinbAhya zarIropakaraNAdikam , AbhyantaraM rAga-dveSAdikamapi heyatayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA tyaktvetyarthaH, khalu-nizcayena dharmasya zrutacAritrAkhyasya pAragAH pAragAminaH sakalarahasyavettAro bhavanti, taiH AnupUrvyA-pravrajyAgrahaNa-dvAdazAGgAdhyayanAdikrameNa saMkhyAya="saMyama vi+mohameM 'vi' zabdakA artha vigata-rahita hai| vigata huA hai moha jinhoMse, athavA jinhoMkA, athavA jinhoMmeM ve vimoha haiN| 'sarva' zabda yaha bhAva prakaTa karatA hai ki samAdhidhAraNakartA yaha vicAra avazya kare ki inasaMthArokA dhAraNa karanA kisa samaya ucita hai athavA kisa samaya anucita hai||1|| aura bhI sUtrakAra isa viSayameM kahate haiM-'duvihaMpi' ityaadi| heya aura upAdeya padArthoM ke parijJAtA munijana bAhya aura Abhyantara tapakA sevanakara nizcaya se zrutacAritrarUpa dharmake sakala rahasya ke jJAtA hote haiN| ve pravrajyAgrahaNa aura bAdazAMgakA adhyayana Adike kramase bhakta vi + mehamAM "vi' zabdano artha vigata-rahita che. moha vigata thayela che, nAthI athavA na mayA rasAmA ta vibhADa cha. "sarva" za76 the bhAva prakaTa kare che ke samAdhi dhAraNa karanAra e vicAra jarUra kare che te saMthArAnuM dhAraNa karavuM kayA samaye ucita che ? athavA kayA samaye anucita che? (1) dhubhAM 55 sUtrA2 me viSayamA 4 cha-" duvihaMpi" tyAha. heya ane upAdeya padArthonA parijJAtA munijana bAhya ane AtyaMtara tapanuM sevana karI nizcayathI zrutacAritrarUpa dharmanA sakaLa rahasyanA jJAtA hoya che. te pravajyAgrahaNa ane dvAdazAMganA adhyayana vagerenA kamathI bhaktapratyAkhyAna zrI. sAyA sUtra : 3 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa. a.8. u.8 paripAlayato mamAtizithilagAtratayA saMyamArAdhane sAmarthyAbhAvAccharIraparityAgAvasaraH samAyAtastasmAdahaM bhaktamatyAkhyAnAdiSu kasmin maraNe samartho'smI"-ti vicintya, ArambhAt-zarIradhAraNArthamazanAdigaveSaNAtaH truTayate-viramyate // 2 // ___ abhyudyatamaraNAya saMlekhanAM vidadhatA mukhyatvena krodhAdipratanukaraNarUpA bhAvasaMlekhanA vidheyeti darzayati-'kasAe' ityAdi / mUlam-kasAe payaNU kiccA, appAhAre titikkhae // aha bhikkhU gilAijA, AhArasseva aMtiyaM // 3 // chAyA--kaSAyAn pratanUn kRtvA, alpAhArastitikSeta / / atha bhikSuglAyet, AhArasyaivAntikam // 3 // pratyAkhyAna AdikA vicAra kara zarIra dhAraNake nimitta AhAra Adi kI gaveSaNAse virakta ho jAte haiN| sUtra meM "saMkhAya" zabda yaha batalAtA hai ki munijana yaha vicAra kare ki saMyamakI paripAlanA karate2 merA zarIra aba zithila ho gayA hai isase saMyamakI ArAdhanA karane kI aba zakti nahIM rahI hai, ataH aba isa zarIra ke parityAgakA samaya AcukA hai, isaliye bhaktapratyAkhyAna Adi maraNoM meM se maiM kaunasA maraNa dhAraNa karane meM samartha huuN| isa prakAra vicAra karake azanAdikI gaveSaNA karanekA tyAga kara deve // 2 // ___ prAptamaraNake liye saMlekhanA karanevAle munijanako mukhyarUpase krodhAdika kaSAyoM ke kRza karanerUpa bhAvasaMlekhanA karanI cAhiye, yaha bAta sUtrakAra pradarzita karate haiM-'kasAe' ityaadi| vagerene vicAra karI zarIra dhAraNanA nimitta AhAra vagerenI gaveSaNathI virakata manI taya cha. sUtramA "saMkhAya" za me matAve cha munizana mevA vicAra kare ke saMyamanI paripAlanA karatAM karatAM mAruM zarIra have zithila thaI gayuM che, AthI saMyamanI ArAdhanA karavAnI mArAmAM zakti rahI nathI, eTale have A zarIrane parityAga karavAno samaya AvI gayela che, A mATe bhakta. pratyAkhyAna vagere maraNamAMthI huM kayuM maraNa dhAraNa karavAmAM samartha chuM? A prakArane vicAra karI azanAdinI gaveSaNa karavAne tyAga karI de. prAyamaraNa mATe saMlekhanA karavAvALA munie mukhyarUpathI krodhAdika kaSAyone kazarUpa bhAvasaMkhanA karavI joIe. A vAta sUtrakAra pradarzita kare che 'kasAe' tyAdi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 AcArAGgasUtre TIkA--'kaSAyA'-nityAdi, sa bhikSuH, alpAhAraH stokabhojI saMlekhanAkrameNa SaSThASTamAdividhinA tapaH kurvan pAraNAdine yadi kena cidanyena muninA samAnIya dIyate tadapyalpaM bhuGkate, iti bhaavH| kapAyAn kaSasya-saMsArasya AyA:= sthAnAni kaSAyAstAna-krodhAdIn caturvidhAn pratanUna-kRzAn kRtvA titikSeta-nIcAdapi durbhASitAdikaM saheta, vyAdhyAtakaM ca kSameta, alyAhArakaraNaM kaSAyopazamasambhAvanayA bhavati tathA'pi kadAcittasya kaSAyodayo bhavettadApi sa kSameta evetyaashyH| ___ alpAhArI vaha muni krodhAdika kaSAyoMko kRza karake nIca puruSoMke kuvacanoMko aura vyAdhike AtaMka ko bhI sahana kre| yadi kadAcit avyAbAdha ziva-sukhakA abhilASI vaha muni glAna ho jAya to vaha cAra prakArake AhArakA hI parityAga kara deve-saMlekhanA ke kramakA nhiiN| sUtrasthita alpAhAra pada yaha prakaTa karatA hai ki vaha sAdhu saMlekhanAkramase-SaSTha, aSTama Adi vidhise-tapasyA karatA huA pAraNAke dina kisI anya munike dvArA lAkara diye gaye AhArako bhI alpa mAtrAmeM hI letA hai |kssaay-ismeN kaSa aura Aya, ye do zabda haiM, kaSakA artha saMsAra aura AyakA artha sthAna hai| saMsArake jo sthAna haiM unakA nAma kaSAya hai| alpa AhArakA karanA kaSAyoMke upazamakI saMbhAvanAse hotA hai to bhI kadAcit usake kaSAyakA udaya ho jAve usa samaya bhI vaha durbhASita Adiko sahana hI karatA hai, yaha bAta bhI 'titikSeta' isa padase prakaTa hotI hai| alpAhArI te muni kodhAdi kaSAyone kRza karatAM nIca purUSane kuvacanane ane vyAdhinA duHkhane paNa sahana kare, ane kadAcit avyAbAdha zivasukhane abhilASI te muni plAna banI jAya che te cAra prakAranA AhArane parityAga karI de-saMlekhanAnA kamano nahIM. sUtragata alpAhAra pada e pragaTa kare che ke te sAdhu saMlekhanAkamathI-chaThTha, aThThama, Adi vidhithI tapasyA karatAM pAraNanA divase bIjA keI munidvArA lAvI ApavAmAM Avela AhArane paNa alpa mAtrAmAMja le che. kaSAya-emAM kaSa ane Aya e be zabda che. kaSano artha saMsAra, ane Ayano artha sthAna che. saMsAranuM je sthAna che tenuM nAma kaSAya che. alpa AhAra kare te kaSAyenA upazamanI samabhAvanAthI thAya che te paNa kadAca tene kaSAyane udaya Ave te te samaye paNa durbhASita Adine sahana ja kare cha. // pAta 55 ' titikSeta ' 2 // 54thI pragaTa thAya che. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 8 505 E atha = pakSAntare, yadi bhikSu : = anyAbAdhazivasukhAbhilASI muniH glAyet = kenApi sAdhunA samAnItA bhikSA nopalabhyeta tena kAraNena glAno bhavettadA AhArasyaiva caturvidhAhArasyaiva antikam = antamavasAnaM kuryAt, na tu saMlekhanAkramasya / atra 'eva' - kAraNa api bhaktapratyAkhyAnAdikaM kuryAt kintu " katiciddinAni bhuktvA pazcAtsaMlekhanA zeSaM kariSyAmi" ityevaM kAtaratAmupagatya saMlekhanAkramaM na troTayediti bhAvaH // 3 // anyacca - 'jIviyaM' ityAdi / mUlam - jIviyaM nAbhikaMkhijjA, maraNaM no vi patthae | duhao'vina sajjijjA, jIvie maraNe tahA // 4 // chAyA -- jIvitaM nAbhikAGkSet, maraNaM nApi prArthayet // ubhayato'pi na sajjeta, jIvite maraNe tathA // 4 // 'glAyet' yaha kriyApada yaha sUcita karatA hai ki kisI bhI sAdhu ke dvArA samAnIta - lAI gaI bhikSA yadi usa sAdhuko nahIM mile to vaha glAna usa samaya cAroM prakArake AhArakA hI tyAga kara deve, saMlekhanAkramakA nahIM / "AhArasyaiva" yahAM para "eva" yaha pada yaha batalAtA hai ki vaha bhaktapratyAkhyAna Adi kare to parantu aisA kAyara banakara vaha apane saMlekhanA ke kramakA bhaMga na kare ki 'calo kucha dinoM AhAra lekara pIche avaziSTa saMlekhanA pUrNa kara lUMgA' // 3 // anyacca - 'jIviyaM' ityAdi / ratnAyet A kriyApada e sUcita kare che ke kAI paNa sAdhudvArA samAnIta-lAvela bhikSA kadAca te sAdhune na maLe teA te glAna te samaya cAre prakAranA AhArane tyAga karI de paNa salekhanAnA kramanA nahIM, " AhArasyaiva " aDi para 66 eva " A pada ema batAve che ke te bhakta pratyAkhyAna Adi kare to, paraMtu evA kAyara khanIne te peAtAnA salekhanAnA kramanA bhaMga na kare ke- cAlo thoDA divasa AhAra karI lauM pachI bAkI rahela salekhanA pUrNa karI laiza.' (3) he che-'jIviyaM ' tyAhi. 64 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 AcArAgasUtre TIkA--'jIvita-mityAdi, sa saMlekhanAkArI muniH jIvitaM nAbhikAkSet =necchet , kSudhAparISahAbhibhUto maraNam audArikazarIratyAgamapi na prArthayet , tathA jIvite maraNe ubhayato'pi ubhayasminnapi na sajjeta-AsaktiM na kuryaadityrthH||4|| tadA kI dRzo bhavedityAha-'majjhattho' ityAdi / mUlam-majjhattho nijjarApehI, samAhimaNupAlae // __ aMto bahiM viussijja, ajjhatthaM suddhamesae // 5 // chAyA--madhyastho nirjarApekSI, samAdhimanupAlayet // ___ antarbahivyutsRjya, adhyAtmaM zuddhamanveSayet // 5 // TIkA--'madhyastha'-ityAdi, madhyasthaH rAga-dveSayorudAsInaH, yadvA-madhyasthaH -jIvite maraNe'pi ca niHspRhaH, ata eva 'nirjarApekSI' nirjarAM-karmanirjaraNamapekSituM zIlaM yasya sa nirjarApekSI, sa samAdhi maraNasamAdhim anupAlayet-jIvitamaraNecchA vaha saMlekhanAkArI sAdhu saMlekhanAmeM adhika jInekI AkAMkSA na kare, kSudhA-parISaha Adise trasta hokara audArika zarIrake parityAgarUpa maraNakI, arthAt adhika jInekI evaM duHkhita hokara maranekI cAhanA na rakhe, tathA marane jIne donoM meM Asakti na kare // 4 // usa samaya vaha kaisA honA cAhiye ? isakA uttara dene ke liye sUtrakAra kahate haiM-'majjhattho' ityaadi| rAga aura dveSameM udAsIna vRttivAlA, athavA jIne aura maranemeM bhI niHspRha, ata eva karmo kI nirjarA karanekI apekSAkA svabhAvavAlA, aisA vaha muni maraNasamAdhikI anupAlanA kare, arthAt-jIvita aura maraNameM icchArahita munikA kAlaparyAyase jisa samaya meM maraNa hotA hai usa e saMlekhanAkArI sAdhu saMkhanAmAM vadhAre jIvavAnI AkAMkSA nahIM kare, sudhApariSaha AdithI trasta banI audArika zarIranA parityAgarUpa maraNanI paNa AkAMkSA na kare. arthAta-adhika jIvavAnI emaja duHkhita banIne maravAnI cAhanA na rAkhe. tathA maravA jIvavA bannemAM Asakita na kare. (9) te samaya e ke have joIe? tene uttara ApatAM sUtrakAra kahe che'mjjhttho' chatyAdi rAga ane dveSamAM udAsIna vRttivALA, athavA jIvavAmAM ane maraNamAM paNa niHspRha, mATe ja karmonI nirjarAnI apekSAnA svabhAvavALA evA te muni maraNasamAdhinI anupAlanA kare. jIvana ane maraNamAM IcchArahita muninuM kALa paryA yathI je samaye maraNa thAya che e samayanI te muni sAvadhAna cittathI pratIkSA zrI mAyAga sUtra : 3 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 8 varjitasya kAlaparyAyeNa maraNaM yad yadA bhavati taM kAlaM sa samAhitamanAH pripaalyedityaashyH| evam antaH kaSAyAn bahiH zarIropakaraNAdikaM ca vyutsRjya-vihAya zuddhaM-rAga-dveSAdyupazamAdvisrotasikAvarjitam , adhyAtmam antaHkaraNam anveSayetgaveSayet // 5 // kiJca-'jaM kiMcu0 ' ityaadi| mUlam-jaM kiMcuvakamaM jANe, Aukkhemassa mappaNo // tasseva aMtaradghAe, khippa sikkhijja paMDie // 6 // chAyA--yaM kaM canopakramaM jAnIyAt , AyuHkSemasyA''tmanaH // tasyaiva antaraddhAyAM, kSipraM zikSeta paNDitaH // 6 // TIkA--'yaM kaM cane '-tyAdi, AtmanaH svasya AyuHkSemasya-svasambandhina AyuSaH kSemasya-kalyANasya ca yaM kaM cana upakramam-upakramaNam jAnIyAt tasyaiva saMlekhanAkAlasya antaraddhAyAm madhyavartikAle paNDitaH avagataheyopAdeyatayA svAyuSo nijakSemasya copAyaparijJAtA kSipraM zIghraM zikSeta abhyaseta / yadvA-ya AtmanaH nijasya AyuHkSemasya-sukhajIvitasya yaM kaM canopakramam AyuHpudgalAnAM samayakI vaha muni sAvadhAnacitta bana pratIkSA kare / isa prakAra antaraMgakI upAdhisvarUpa kaSAyoMkA, evaM bahiraMgakI upAdhirUpa zarIra aura upakaraNa AdikA parityAgakara vaha munirAga dveSa Adike upazamase visrotasikAsaMzayAdikadoSa-rahita, aise apane anta:karaNakI gaveSaNA kare // 5 // kiJca-'jaM kiM cuvakama' ityAdi / tathA-apanI Ayuko aura apane kalyANake jisa kisI bhI upakrama ko vaha jAne, usakA vaha zIghra hI saMlekhanA kAlake madhyavarti kAlameM abhyAsa kre| athavA-vaha muni jaba hI apane sukhamaya jIvanakI sthiti pUrI hotI huI jAne, arthAt 'Ayuke pudgaloMkA saMkucita honekA kare. A prakAre antaraMganI upAdhirUpa kaSA ane bahAranI upAdhirUpa zarIra ane upakaraNa vagerene tyAga karI e muni rAga dveSathI rahita vistrotasikA-sNshyaahi hoSa-2 ta tha pAtAnA manta:42nI gvess| 4re. (5) zrI-'jaM kiM cuvakamaM' tyAha. pitAnI AyuSya ane kalyANanA dareka prakAranA upakramane te jANe, ane te tarata ja saMlekhanAkALanA madhyavatI kALane abhyAsa kare. athavA-jyAre te pitAnA sukhamaya jIvananI sthiti purI thatI jANe, athavA-AyuSyanA pudgalene zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 AcArAGgasUtre saGkocanaM samupasthitaM jAnIyAt sa paNDitaH avasarajJaH tasyaiva-upakramasya saMlekhanAvasarasya antaradAyAMmadhyakAle kSipraM zIghraM zikSeta-bhaktaparijJAdikamAsevanena parijAnIyAt // 6 // sa saMlekhanAparizuddhakRzazarIro maraNakAle copasthite kiM vidadhIna? ityAha'gAme vA' ityaadi| mUlam-gAme vA aduvA raNNe, thaMDilaM paDilehiyA // appapANaM tu vinnAya, taNAI saMthare munnii|| 7 // chAyA--prAme vA athavA araNye, sthaNDilaM prtyupekssy|| alpaprANaM vijJAya, tRNAni saMstarenmuniH // 7 // TIkA--'grAme vA'-ityAdi, muniH bhikSuH saMlekhanAzuddhakRzazarIraH grAme vA athavA araNye vane alpaprANANivarjitaM sthaNDilaM saMstArakadezaM pratyupekSya-samyagavadhArya vijJAya-vizeSarUpeNa jJAtvA, tRNAni-grAmAdau yAcanayA prAptAni prAsukAni darbhAdIni saMstaret-taiH saMstaraNaM kuryAt // 7 // samaya upasthita hocukA hai' aisA samajhe taba hI vaha avasarajJa muni saMlekhanA ke avasarake madhyakAlameM zIghra hI bhaktaparijJA AdikA sevana karane lge||6|| saMlekhanA se parizuddha kRza zarIra muni maraNakAlake upasthita hone para kyA kare ? isake uttarameM sUtrakAra kahate haiM-'gAme vA' ityAdi / vaha muni ki jisakA kRza zarIra saMlekhanAse zuddha hai vasatimeM athavA jaMgala meM prANivarjita saMstAraka pradezakA nirIkSaNa kare, aura usake pazcAt jaba yaha nizcita hojAve ki yaha pradeza jIvajaMturahita hai taba grAmAdika meM yAcanAse prApta prAsuka darbha Adi ghAsa ko vahAM para vichAkara apanA saMthArA taiyAra kare // 7 // saMkucita thavAne samaya AvI cukyo che evuM samaje tyAre te avasarasa muni saMkhanAnA avasaranA madhyakALamAM satvara bhaktaparijJA vagerenuM sevana karavA lAge.(6) saMlekhanAthI jenuM kRza zarIra zuddha che evA muni maraNakALa upasthita thata zu 42 1 sAnA uttaramA sUtrA2 4 cha-'gAme vA' tyaadi| je muninuM kRza zarIra saMlekhenAthI zuddha che. vasatimAM athavA jaMgalamAM prANivata sthAnanuM nirIkSaNa kare, ane e pachI jyAre e nizcaya thaI jAya ke A pradeza jIva-jaMtuthI rahita che, tyAre prAmAdikamAM yAcanAthI prApta karela darbha vagere ghAsane tyAM bIchAvI pitAne saMthAro taiyAra kare. (7) zrI. sAyA sUtra : 3 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8 u. 8 tataH kiM kuryAdityAha-'aNAhAro' ityAdi / mUlam-aNAhAro tuyajA, puTTho ttth'hiyaase| NAtivelaM uvacare, mANussehi vi puTTae // 8 // chAyA--anAhArastvagvartayet , spRSTastatrAdhyAsayet // nAtivelamupacaret , mAnuSyairapi spRSTakaH // 8 // TIkA--'anAhAra'-ityAdi-sa saMlekhanAzuddhazarIraH, anAhAraH trividha-catuvidhAzanaparityAgI, gRhItamahAvrataH svayaM kSAntaH kSamApitasakalapANigaNaH samaduHkhasukho viditAtmatattvatayA maraNAdapyavibhyan sa saMstare tvagvartayet atilekhya pramAya ca pArzvaparivartanaM vidadhyAt , sa eva tatra saMstare spRSTaH parIpahopasagairabhibhUtaH san tAn adhyAsayet-adhisaheta, api ca-tatra mAnuSyaiH anukUlaiH-putra-kalatra-mitrAdisaM___ vaha isake pazcAt kyA kare? isake liye mUtrakAra-kahate haiM'aNAhAro' ityaadi| saMlekhanA se zuddha zarIra vAlA, tIna prakAra yA cAra prakArake AhArakA parityAgI, mahAvratoM ko jisane grahaNa kiyA hai, samasta jIvoMko jisane kSamA pradAna kiyA hai aura unase bhI jisane apane samasta pratyakSa aura parokSa kRta doSoM kI kSamAyAcanA kara lI hai, sukha aura duHkha meM jo samabhAvI bana cukA hai aura AtmatattvakA jJAtA hone se jo maraNa se bhI trasta nahIM hai aisA vaha muni usa bichAye hue saMthArekI pahile pratilekhanA kare pazcAt usakI pramArjanA kre| pratilekhanA aura pramArjanA karane bAda phira usa para sojAve / usa saMthAre para soye2 hI vaha pariSaha aura upasargoMse upadravita bana unheM she| apane anukUla-putramitrakalatrAdikoM ke saMsargase janita parISaha aura ye bhuni 2 // 57ii zu42 ? mAne bhATe suutr||2 49 cha-'aNAhAro' tyAhi. - saMlekhanAthI zuddha zarIravALA, traNa prakAranA ke cAre prakAranA AhAranA parityAgI, mahAvrata jeNe grahaNa karela che, samasta jIne jeNe kSamApradAna karela che ane pote paNa pitAnA badhA pratyakSa ane pakSa denI kSamAyAcanA karela che, sukha ane duHkhamAM je samabhAvI banI cukela che, ane AtmatattvanA jJAtA hovAne kAraNe je maraNane bhaya rAkhato nathI, e te muni bIchAvavAmAM Avela saMthArAnI paDilehaNuM karI pharI parimArjanA kare, e pachI te tenA upara suve. saMthAre grahaNa karela te muni upasargothI na akaLAtAM tene sahana kare. pitAnA anukUla-putra-mitra ane kuTuMbIjanenA saMsarga thI Avela pariSaha ane zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 AcArAgasUtre sargajanitaiH, pratikUlaiH-vadhavandhanAkrozAdisamudbhUtaiH parIpahopasagairapi spRSTakaH= spRSTa eva spRSTakaH anukUlopasargastadanudhyAnaparaH, pratikUlaizca taiH kopaparAyaNaH san ativelaM nopacaret sAdhumaryAdAM nAtikrAmet // 8 // uktArthameva vizadayati-'saMsappagA' ityAdimUlam-saMsappagA ya je pANA, je ya uDDhamahecarA // bhuMjaMti maMsasoNiyaM, na chaNe na pamajae // 9 // chAyA-saMsarpakAzca ye prANAH, ye ca uurdhvmdhshcraaH|| ___ bhuJjate mAMsazoNitaM, na kSaNuyAnna pramAjayet // 9 // TIkA--'saMsarpakA'-ityAdi, saMsarpakA saMsarpaNazIlAH pipIlikA-sarpa-mUSakAdayazca ye prANAH prANinaH ca-punaH ye UrdhvamadhazvarAH UrdhvacAriNo gRdhrAdayaH, adhazcarAH siMha-vyAghra-zRgAlAdayaH mAMsazoNitaM bhuJjate, tatra mAMsabhojinaH gRdhra-siMha-vyAghrAdayaH, zoNitAzinaH pipolikAdayaH, AdizabdAt daMza-mazakamatkuNa-yUkAlikSAdayaH santi, sa bhikSustAn pUrvoktAn prANinaH svamAMsAdhazanAya upasargoM se harSita ho kara, tathA pratikUla-vadha baMdhana Akroza Adise utpanna unase kopaparAyaNa hokara vaha sAdhu maryAdAkA ullaMghana na kre||8|| isa arthako sUtrakAra spaSTa karate haiM-'saMsappagA ya' ityaadi| pipIlikA-kIr3I, sarpa aura mUSaka Adi saMsarpaNazIla prANI, gRdhravagairaha UrdhvacArI jIva, aura siMha, vyAghra evaM zRgAla Ad adhazcArI jIva ki jo mAMsa aura zoNita kA AhAra karane vAle haiM, ve yadi usa sAdhu ke mAMsa zoNita ko khAne ke liye Ave to vaha unakI hiMsA na kare, tathA unake dvArA khAyA gayA apane zarIrakA koI bhI avayava vaha rajoharaNAdika se pramArjita na kre| gRdhra, siMha aura vyAghra Adi mAMsa upasargothI harSita banI tathA pratikULa-vadha-baMdhana-Akroza vagerethI utpanna teothI kApaparAyaNa banI sAdhumaryAdAnuM te ullaMghana na kare. (8) mA bhane sUtra42 258 42 cha.-'saMsappagA ya' tyAhi. hI-sa-12-dhusa-pIsIsI-chachu42 vagere saMsapaezIya prANI, gIdha vagere urvacArI jIva, siMha, vAgha, zIyALa vagere adhArI jIva ke je mAMsa ane lehIne ja bhakSaNa karanArA che, e kadAca te sAdhunA mAMsa ane lohInuM bhakSaNa karavA Ave to te tenI hiMsA na kare, tema enA dvArA khAvAmAM AvelA zarIranA keI paNa bhAgane rahaNadikathI prabhAjita na kare. gIdha siMha, zrI. sAyA sUtra : 3 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrataskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 8 ____ samAgatAn na kSaNuyAtnna hiMsyAt , nApi tairbhujyamAnamavayavaM rajoharaNAdinA pramAjayet // 9 // api cAha-'pANA' ityaadi| mUlam-pANA dehaM vihiMsaMti, ThANAo navi ubbhame // AsavehiM vivittehiM, tippamANo'hiyAsae // 10 // chAyA--prANA dehaM vihiMsanti, sthAnAnnApyudbhamet // ___ Asravairviviktai, stRpyamANo'dhyAsayet // 10 // TIkA--'prANA'-ityAdi, prANAH prANino dvIndriyAdayo deha-mama zarIraM vihiMsanti nanti na punA ratnatrayam , ataH parihatadehAzaH samAcaritAbhigrahabhaGgabhayAttAn na nivArayet / nApi naiva tasmAt sthAnAta sthaNDilAt udmamet kvacidanyatra gacchet / api ca-viviktaiH bhinnaiH AsravaiH-prANAtipAtAdibhiH, zabdAdiviSayakaSAyAdibhirvA tRpyamANaH pIDayamAno adhyAsayet-tatkRtAM parISahopasargabAdhAmadhisaheta // 10 // bhojI haiM, pipIlikAdika, Adi zabdase daMza, mazaka, khaTamala, jU evaM lIkha Adi zoNitabhojI haiM // 9 // aura bhI-'pANA deha' ityaadi| 'ye dvIndriyAdika prANI mere zarIrakI hI hiMsA karate haiM, ratnatrayakI nahIM' aisA vicAra kara apane zarIrake mamatva kA tyAgI vaha sAdhu samAcarita-gRhIta abhigrahake bhaMga ke bhaya se una mAMsazoNitabhakSI jIvoMkA nivAraNa na kare, aura na unake bhayase vaha usa sthAnase kisI aura dUsare sthAna meM jaave| tathA vaha sAdhu prANAtipAtAdika athavA zabdAdika viSaya kaSAyarUpa aneka AsravoMse Ahata-pIDita hotA huA bhI una dvArA kI gaI parISaha aura upasargakI pIDAko sahatA rahe // 10 // vAgha vagere mAMsa khAnArA che. kIDI Adi, Adi zabdathI macchara, mAkaDa, ju, sIma vagere sADI yusn||2|| che. (6) 3rI 544-'pANA deha tyAhi. A be IndriyavALA prANI mArA zarIranuM bhakSaNa karanArAM che paNa ratnatrayanuM nahIM e vicAra karI potAnA zarIranA mamatvane tyAgI te sAdhu, samAcarita- grahaNa karela abhigrahanA bhaMganA bhayathI e mAMsa-lehInuM bhakSaNa karanAra ne dUra na kare, tema enA bhayathI pite e sthAna cheDI bIjA sthAne na jAya, tathA te sAdhu pratipAtAdika, athavA zabdAdika viSaya-kaSArUpa aneka AthI pIDAtA hovA chatAM paNa te dvArA thatA pariSaha ane upasarganI pIDAne sahana kare. (10) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 AcArAGgasUtre anyaccAha-'gaMthehiM ' ityaadi| mUlam-gaMthehiM vivittehi, AukAlassa pArae // paggahiyataragaM ceyaM, daviyassa viyANao // 11 // chAyA-granthairviviktaiH, AyuHkAlasya pAragaH // __ pragRhItatarakaM cedaM, dravikasya vijAnataH // 11 // ___TIkA-'granthai'-rityAdi, yaH viviktaiH pRthagbhUtaiH, granthaiH bAbaiH zarIrAdibhiH, Abhyantaraizca rAgAdibhiH svAtmAnaM bhAvayan dharmazukladhyAnaikatarasamanvitaH sa AyuHkAlasya maraNAvasarasya pAragaH-pAragAmI syAt-caramocchvAsaniHzvAsaparyantaM samAdhimAn bhavet, evaMvidhamaraNAdividhAyI nIrajAH san siddhi, karmAvazeSe devalokaM vA gacchet / kathitaM bhaktaparijJAkhyamaraNam , sAmprataM padyArddhaneGgi aura bhI-'gaMthehiM' ityaadi| jo muni AtmA se sarvathA pRthagbhUta bAhya-zarIrAdikarUpa evaM Abhyantara-rAgAdirUpa parigrahoM se apaneko bhinna mAnatA hai, aura isI prakArakI jisakI sadA bhAvanA banI rahatI hai, tathA dharmadhyAna aura zukladhyAna, ina do dhyAnoM meM se jo kisI eka dhyAnase samanvita rahatA hai, vaha maraNake avasara kA pAragAmI hotA hai, arthAt-antima zvAsa aura niHzvAsa paryanta samAdhisaMpanna rahatA hai| isa rItise maraNa karanevAlA sAdhu karmarUpa rajase rahita hokara siddhilokameM athavA karmoMke avazeSa rahane para devaloka meM jAtA hai / yahAM taka bhaktaparijJA-nAmaka maraNakA kathana kiyA gayA hai| yahAM se Age aba Adhe padyase sUtrakAra iMgitamaraNakA kathana AraMbha karate haiM -prathama iMgitamaraNa kauna karatA hai? isake liye 32 5-'gaMthehi' tyAhi. je muni AtmAthI sarvathA pRthabhUta bAhya-zarIrAdikarUpa, ane AtyaMtara-rAgAdirUpa parigrahathI potAne bhinna mAne che, ane AvA prakAranI jenI sadAbhAvanA banI rahe che, tathA dharmadhyAna ane zukaladhyAna, A bane dhyAnamAMthI je kaI eka dhyAnathI samanvita rahe che te maraNanA avasarane pAra karanAra bane che-aMtima zvAsa ane niHzvAsa sudhI samAdhi saMpanna rahe che. A rItathI maraNa karavAvALA sAdhu karmarU5 rajathI rahita banIne siddhilekamAM, athavA karmone avazeSa rahevAthI devalokamAM jAya che. ahiM sudhI bhakataparijJA nAmanA maraNanuM varNana karavAmAM Avela che. AgaLa have ardhA paghathI sUtrakAra vitaraNanA kathanane prAraMbha kare che-prathama IgitamaraNa keNa kare che? ene mATe sUtrakAra zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 8 513 tamaraNamupadarzayati- 'paragahiya0 ' ityAdi, dravikasya = saMyamavataH vijAnataH = gItArthasya jaghanyenApi navapUrvAbhijJasya nAnyasya idaM vakSyamANamiGgitamaraNaM pragRhItatarakam atizayena samyak svIkRtaM bhavati / iGgitamaraNe'pi saMlekhanA tRNasaMstArAdikaM pUrvavad bodhyam // 11 // tanmaraNasyAnyamapi vidhiM darzayati - 'ayaM' ityAdi / mUlam - ayaM se apare dhamme, nAyaputtreNa sAhie // AyavajjaM paDIyAraM, vijahijA tihA tihA // 12 // chAyA - ayaM saH aparaH dharmoM, jJAtaputreNa svAhitaH // Atmavaje pratIcAra, vijadyAt tridhA tridhA // 12 // 6 TIkA - ' a ' - mityAdi, jJAtaputreNa - bhagavatA mahAvIreNa svAhitaH - suSThu AhitaH = jJAtaH kevalA lokena samupalabdha ityarthaH, ayaM vakSyamANaH iGgitamaraNasya dharmaH, aparaH = bhaktaparijJAmaraNAtpRthagasti, etasyApi maraNasya pravrajyAsaMlekhanAdiko vidhiH pUrvavad bodhyaH / iGgitamaraNAbhikAGkSI sarvamupakaraNaM parihRtya sthaNDilapratyusUtrakAra kahate haiM ki - jo saMyamI hai, tathA kamase kama to nau pUrvake jJAtA hai vahI ise svIkAra karatA hai - anya muni nahIM / isa meM bhI saMlekhanA evaM tRNasaMstAra AdikI vidhi pUrvavat jAnanI cAhiye // 11 // isa maraNakI anya vidhi kahate hai - ayaM se ' ityAdi / jJAtaputra zrI mahAvIra ke dvArA kevalajJAnarUpI Alokase acchI taraha jAnA gayA yaha iMgitamaraNarUpa dharma bhaktapratyAkhyAna Adi maraNa se bhinna hai / isa maraNa kI bhI pravrajyA grahaNa karanA, saMlekhanAdika dhAraNa karanA Adi vidhi pahilekI taraha hI samajhanA cAhiye / iMgita reat abhilASI muni samasta upakaraNakA parityAga kara sthaNDilakA kahe che ke je saMyamI che, tathA je ochAmAM ochA navapUrvanA jANakAra hAya che teja tene a`gIkAra kare che-mIjA muni nahIM. AmAM paNa salekhanA ane ghAsanA sathArA vagerenI vidhi pahelAMnI mAphaka jANavI joI e. (11) mAbharaNunI mIla pazu vidhi ! che - 'ayaM se ' tyAhi. AkavazathI ( prakAzavaDe ) sArI rIte jANavAmAM Avela te iMgitamaraNarUpa dharma bhakatapratyAkhyAna vagere maraNuthI judA prakAranuM che. A maraNanI paNa dIkSA grahaNa karavI, salekhanA vagerenuM dhAraNa karavuM vagere vidhi pahelAnI mAkaeNja samajavI joI e. iMgita maraNanA abhilASI munie samasta upakaraNanA parityAga karI sthaMDilanuM jJAtaputra zrI mahAvIra dvArA kevaLajJAnarUpI 65 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 ___ AcArAgasUtre pekSaNapUrvakamAlocitapratikrAntaH, gRhItapunaHpaJcamahAvrato yAvadazanaM vihAya saMstArasthito bhavet / etasmin vizeSa darzayati-'Atmavarja'-mityAdinA, sa tRNasaMstAragata iGgitamaraNecchuH, tridhA-vidhA-trividhairmanovAkAyarUpaiH kRtakAritAnumatibhizca Atmavarja=nijazarIrAvazyakakAryavarja pratIcAram avayavasaJcAraM vijayAtpariharet ,svayameva ca-udvartanaparivartanaM kAyavyApArAdikaM karotIti bhaavH|muu012|| muhurmuhuH prANiprANaparipAlanasyAvazyakatAmupadarzayati-'hariemu ' ityaadi| mUlam-hariesu na nivajijjA, thaMDilaM muNiyA sae // viosijja aNAhAro, puTTho tattha'hiyAsae // 13 // chAyA-hariteSu na niSIdet , sthaNDilaM jJAtvA zayIta // vyutsRjyAnAhAraH, spRSTastatrAdhyAsayet // 13 // nirIkSaNa, usakA saMmArjana, pApoMkI AlocanA evaM pratikramaNa kre| pAMca mahAvratoMko punaH grahaNa kre| azanAdikako kramazaH kRza karate hue usakA sarvathA parihAra kare, aura grAmAdikase ghAsakI yAcanA kara ekAMta sthAna meM nirjIva sthAnapara unakA saMthArA kara usa para khamata-khAmaNA kara sthita ho jaave| iMgita maraNakA icchuka muni mana vacana evaM kAyase, tathA kRta, kArita evaM anumodanA se apane zArIrika Avazyaka kAryoM ke sivAya anya-avayavoM ke saMcAra karanerUpa pratIcArakA parihAra kara deve| udvatana-parivartanarUpa kAyavyApArAdika yaha kara sakatA hai // 12 // sUtrakAra bArabAra prANiyoM ke prANoMkI rakSAkI AvazyakatA prakaTa karate hue sUtra kahate haiM-'hariesu' ityAdi / nirIkSaNa, tenuM saMmArjana, pApanI AlocanA temaja pratikramaNa karI pAMca mahAvratane punaH grahaNa kare. anna vagere ochuM karatA jAya ane chevaTe tene saMpUrNa tyAga kare, ane grAmAdikathI ghAsanI yAcanA karI ekAnta sthAnamAM, nirjIva sthAna upara saMthAre karI e upara besI khamata-khAmaNA karI sthira banI jAya. igitamaraNane IcachanAra muni mana vacana ane kAyAthI karelA, karAyelA, ane anumodana ApelA pitAnA zArIrika Avazyaka kAryo sivAya bIjA avayavone saMcAra karavArUpa praticArane tyAga karI de. udvartana-parivartanarUpa kAyavyApArAdika te karI zake che. (12) sUtrakAra vAraMvAra prANInA prANanI rakSAnI AvazyakatA pragaTa karIne sUtra 4 cha-'hariesu' tyAhi. 1 'ni' pUrvasya 'sad' dhAto rUpam / zrI. mAyA sUtra : 3 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrataskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 8 TIkA-'hariteSvi'-tyAdi, sa bhikSuH, hariteSu-dUrvAzrayuteSu pradezeSu na niSIdeva-nopavizet , taM sthaNDilaM haritAdivarjitaM sthAnaM jJAtvA zayIta, vyutsRjya= AhAraM tyaktvA anAhAraH kRtAnazanaH spRSTaH pariSahopasagairabhibhUtaH san tatra saMstare vartamAna eva adhyAsayeta-upasthitaM parISahopasargAbhibhavamadhisaheta ||muu013|| anyadapyAha-'iMdiehiM ' ityaadi| mUlam-iMdiehi gilAyaMto, samiyaM Ahare muNI // tahAvi se agarihe, acale je samAhie // 14 // chAyA-indriyairlAyamAnaH, zamitAmAhArayenmuniH // tathA'pi saH agaryaH, acalo yaH samAhitaH // 14 // TIkA-' indriyai'-rityAdi, azanapratyAkhyAnAdindriyANAM kSINazaktitayA indriyaiH zrotrAdibhiH, glAyamAnaH=glAnimanubhavan muniH zamino manonigrahavato bhAvaH zamitA, tAM, yadvA-'sAmyam' iticchAyA, sAmyam samabhAvam AhArayet svAtmani sthApayet , ArtadhyAnasamanvito na bhvedityaashyH| yathAsamAdhi tatra / vaha bhikSu, jisa pradezameM harita-durvAdike aMkura hoM usa pradezameM nahIM baiThe / jahAM haritAMkura Adi na hoM, vahIM para UThe baiThe evaM sove / caturvidha AhAra kA parityAgI vaha bhikSu parISaha aura upasargoM se upadravita hone para usa saMthAre para rahatA huA hI upasthita usa pariSaha aura upasargajanya bAdhA ko sahe // 13 // __ aura bhI-'iMdiehiM' ityAdi / __AhAra ke parityAga kara dene se indriyAM svayaM zithila ho jAtI haiM, ataH AhAra ke parityAga se kSINazaktivAlI indriyoM dvArA muni jaba glAnikA anubhava karane kage usa samaya vaha apane manakA nigraha karake samatAbhAvako dhAraNa kare-AttadhyAnase yukta na bane / hasta-pAdA te bhikSu je pradezamAM lIlA darbha AdinA aMkura hoya tevA pradezamAM na bese, jyAM lIlA darbhanA aMkura na hoya tyAM bese uThe ane suve. cAra prakAranA AhAranA parityAgI e sAdhu pariSaha ane upasargothI upadravita hovA chatAM saMthArA upara rahIne utpanna thatA pariSaha ane upasargajanya bAdhAone sahana kare.(13) dhu 5-' iMdiehiM ' tyAdi. AhArane tyAga karI devAthI Indriya svayaM zithila banI jAya che, eTale AhAranA tyAgathI kSINazaktivALI IndriyAthI muni jyAre glAni anubhavavA lAge e samaye te potAnA manane nigraha karIne samatA bhAvane dhAraNa kare zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tiSThet , tathA hi-saGkocanodvigno hastapAdAghavayavaM prasArayet , tena zrAnta AsIdet iGgitapradeze paribhramedvA, tathApi-evaM kurvannapi yo muniH, abhyudyatamaraNAd giririvA'prakampyaH zarIramAtreNa tu calita eva samAhitaH samAdhisthApitacitto bhavet so'gIH anindyaH, ArAdhaka evetyarthaH / sa bhAvato'cala iGgitadeze gamanAdikaM kartumarhatItyAzayaH // sU0 14 // uktamevArtha prakaTayati-'abhikkame' ityAdi / mUlam-abhikkame paDikame, saMkucae pasArae // kAyasAhAraNahAe, ittha vAvi aceyaNo // 15 // chAyA-abhikrAmet pratikrAmet , saGkocayetprasArayet // kAyasAdhAraNArthAya, atra vA'pi acetanaH // 15 // dika avayavoM ke saMkocase yadi vaha udvigna cittavAlA ho jAtA hai, to vaha hastapAdAdiko phailA sakatA hai| leTe2 yadi vaha thaka jAtA hai to vaha uTha kara baiTha bhI sakatA hai, aura iMgitapradezameM ghUma bhI sakatA hai| isa prakArase apanI paristhitiko saMbhAlatA huA bhI vaha prApta hue maraNase caMcalacitta nahIM banatA, pratyuta parvatake samAna aDola hI rahatA hai| kevala zarIra se hI calatA hai parantu gRhIta samAdhi se ki jisameM usane apanA citta sthApita kiyA hai usase calita nahIM hotaa| aisA sAdhu hI aniMdya ArAdhaka hotA hai| bhAvase acala hokara hI yaha iMgita pradeza meM gamanAdika kara sakatA hai // 14 // kathita arthako hI sUtrakAra pradarzita karate haiM-' abhikkame' ityAdi / -ArtadhyAnathI yukata na bane. hAtha paganA avayavonA saMkocathI je te udvigna cittavALA thaI jAya te te ene phelAvI zake che. sutA sutAM je te thAkI jAya te te uThIne besI zake che ane Igita pradezamAM pharI zake che. A prakArathI paristhitine saMbhALatAM chatAM paNa te prApta thatA maraNathI caMcaLa cittavALA banatA nathI, paraMtu parvatanI jema aDela rahe che. kevaLa zarIrathI ja cAle che. paraMtu lIdhela samAdhithI ke jemAM teNe citta sthApita karela che tenAthI calita thatA nathI. evA sAdhu ja prazaMsA meLavanAra bane che. bhAvathI acaLa banIne ja gita prazamAM harI-zaza che. (14) ghaDavAmA mApekSA matha na.1 sUtradhAra prahazita 42 cha-'abhikkame tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8 u. 8 517 TIkA-'abhikrAme'-dityAdi, sa muniH kAyasAdhAraNArthAya dehasyApi sukumAratayA tannirvahaNArtham , abhikrAmet saMstArakAbhimukhaM gacchet , tathA pratikrAmeta-saMstArakAt pazcAd gacchet, saGkocayet-prasArayet hastapAdAdInAM saGkocanaM prasAraNaM ca kuryAt , atra vApi pUrvoktAbhikramaNAdikaraNe'pi 'vA' zabdAta sati sAmarthya pAdapopagamanavadatreGgitamaraNe'pi acetanaHzuSkakASThavat sarvakriyAvarjita eva vijJeyaH // sU0 15 // __ tathAvidhasAmarthyA'sattve yadvidheyaM tadAha-'parikkame ' ityAdi / mUlam-parikame parikilaMte, aduvA ciTTa ahAyae // ThANeNa parikilaMte, nisIijjA ya aMtaso // 16 // chAyA-parikrAmet pariklAntaH, athavA tiSThed ythaaytH|| sthAnena pariklAntaH, nivIdecca antazaH // 16 // vaha muni dehake atisukumAra honeke kAraNa nirvAha karane ke liye saMstAraka ke sanmukha jA sakatA hai, vahAMse pIche lauTa kara vApisa bhI A sakatA hai| apane hAtha paira Adi avayavoM ko phailA sakatA hai aura unakA saMkoca bhI kara sakatA hai| iMgita maraNa karane meM udyata vaha sAdhu ina pUrvokta kriyAoMko kara sakatA hai / yadi usameM zakti ho to pAdapo. pagamana meM jaise zuSkakASTha kI taraha niSkriya par3A rahatA hai usI taraha yaha bhI isa iMgitamaraNa meM niSkiya ho kara raha sakatA hai|15|| isa prakArakI zakti ke abhAva meM jo karane yogya hai vaha sUtrakAra pradarzita karate haiM-' parikkame' ityAdi / te muni dehanA ati sukumAra hevAne kAraNe enA halana-calana mATe saMthArAnI AjubAju jaI zake che. tyAMthI pharI te pAchA saMthArAnA sthaLe AvI zake che. potAnA hAtha paga vagere avayavone phelAvI zake che ane tene saMkoca paNa karI zake che. iMgita-maraNa karavAmAM udyamI te sAdhu AvI pUrvota kriyAo karI zake che. je tenAmAM zakti hoya to te pAdapapagamanamAM jema sukelAM lAkaDAMnI jema niSkriya paDyA rahe che tema te paNa A igitamaraNamAM niSkriya thaI rahI zake che. (15) A prakAranI zakitanA abhAvamAM je karavA gya che sUtrakAra tene sUtradvArA matAva cha- 'parikkame' tyA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 AcArAGgasUtre TIkA-'parikrAme'-dityAdi, yadA munerupavizataH zarIrapIDA bhavettadAsa pariklAntaH zramamupagataH san parikrAmet-paribhrAmyet niyatadeze saralagatyA yAtAyAtAdIni samAcaret / tatrApi zrAntazcettadA kiM kuryAdityAha-'athave '-tyAdi, athavA yathAyataH yathAsthApitazarIraH tiSThet , yadi sthAnena-ekasthAnAvasthityA pariklAnto bhavet yadyupaviSTazcet paryotkuTukAdyAsanAntarANi kuryAt , utthitazced gamanAgamanAdikaM kuryAt , tato'pi klAntazcettadA antaH antato niSIdeccaupavizet , tasyAmavasthAyAM pArzvazAyI daNDAyatiko laguDazAyI vA bhUtvA yathAyogamavatiSThateti tAtparyam // sU0 16 // ___ api cAnyadapyAha-'AsINe' ityAdi / baiThe 2 muni ko jaba zArIrika kaSTakA anubhava hone lage aura usa dazAmeM use apanA zarIra thakAsA mAlUma par3ane lage to vaha niyamita pradeza meM saralagati se gamanAgamana kara sakatA hai| aisA karate2 bhI yadi thaka jAtA hai, to use eka sthAna para Thahara jAnA cAhiye / Thaharate samaya yadi vaha baiTha gayA hai, to vaha paryaGkAsana yA utkuTa Asana Adise baiMTha sakatA hai, yadi khar3A hI hai to zrama samApta hote hI vaha phirase gamanAgamana kara sakatA hai| isa meM bhI jaba vaha thaka jAve to vaha antameM baiTha jAve, isa samaya vaha leTa bhI sakatA hai, daNDa jaisA ho sakatA hai, tathA vaha apane hAtha paira Adi samasta avayavoMko icchAnusAra pasAra sakatA hai, tAtparya yaha hai ki-jisa rUpase leTanemeM yA baiThane meM use sukha mAlUma ho vaha usa prakAra se leTa sakatA hai athavA baiTha sakatA hai // 16 // aura bhI-'AsINe' ityAdi / beThAM beThAM munine jyAre zArIrika kaSTane anubhava thavA lAge ane e dazAmAM tene pitAnuM zarIra thAkeluM mAluma paDe che te niyamita pradezamAM saraLa gatithI harI-pharI zake che. ema karatAM karatAM paNa je te thAkI jAya te teNe eka sthAna upara besI javuM joIe. je sthAna upara pite besI gayela che tyAM te paryakAsana athavA utkaTa (ukaDu) Asana vagerethI besI zake che. je ubhA ja rahe te zrama lAgatA vaLI pharIthI harI-pharI zake che. e vakhate paNa je te thAkI jAya te aMte besI jAya ane suI paNa zake che, lAkaDInI mAphaka thaI zake che, ane te potAnA hAtha paga vagere avayavo IchAnusAra pheravI zake che. tAtparya e che ke je rIte suvA besavAmAM ene sukha paDe te prakAre te suI mesI za che. (16) dhumA--'AsINe' tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u.8 mUlam AsINe'NelisaM maraNaM, iMdiyANi samIrae // kolAvAsaM samAsajja, vitahaM pAuresae // 17 // chAyA-AsIno'nIdRzaM maraNam , indriyANi samIrayet // kolAvAsaM samAsAdya, vitathaM prAdureSayet // 17 // TIkA-'AsIna '-ityAdi. anIdRzam ananyatulyaM kAtarajanaduSkaraM maraNam iGgitArakhyam AsIna: upavizana-svIkurvana tAdRzamaraNakRtAdhyavasAya ityathaH, sa muniH indriyANi-zrotrAdIni samIrayet manojJAmanojJazabdAdiviSayeSu rAga-dveSAkaraNena prerayet-viSayebhya indriyANi nivartayedityarthaH / rAga-dveSayorasatvena svata eva tAni svaviSayebhyo nivRttAni bhavantIti prmaarthH| sa eva 'kolAvAsaM' kolAnAM ghuNAkhyakITavizeSANAm AvAsaH sthAnaM, tam , antarpaNakSataM pIThaphalakAdikaM samAsAdya-prApya vitatham atathAbhUtaM kolAvAsAdanyaM sarvathA ghuNAdijIvarahitaM jise kAyara jana aMgIkAra nahIM kara sakate aise isa iMgita maraNa ko svIkAra karanevAlA yaha muni apanI zrotra Adi iMdriyoMko manojJa aura amanojJa zabda Adi viSayoM meM rAga aura dveSa nahIM karake usa tarpha se haTA leveN| viSayoM meM jaba iMdriyoMkA rAga aura dveSa nahIM hogA to ve svataH usa ora se haTa jaayeNgii| vaha muni kolAvAsa-bhItara se jise ghunane khA liyA hai aise pITha phalakAdiko choDakara acche majabUta nizchidra pITha-phalakAdikakI apane sahAre ke nimitta gaveSaNA kre| ghuNa nAmaka kITa-vizeSakA nAma kola hai, inakA jisameM sthAna hai vaha kolAvAsa hai| isase bhinna ki jisake bhItara ghuna na lagA ho jisameM chidra na ho aura jisakI pratilekhanA Adi kriyA acchI taraha se ho jene asaMyamI jana aMgIkAra nathI karI zakatA evA e Iti-maraNane svIkAra karavAvALA e muni pitAnI zrotra vagere Indriyone manejha ane ama jJa zabda vagere viSayamAM rAga ane dveSa nahi karatA e taraphathI haTAvI le, viSayomAM jyAre Indriyane rAga ane dveSa na hoya tyAre te jAte ja te taraphathI haTI jaze. te muni, jene aMdarathI ghuNa lAgela che evA pITha-phalakAdikane choDI daI sArA majabuta chidra vagaranA pITha-phalakAdikanI pitAnA sahArA mATe gaveSaNA kare, je lAkaDAmAM kaI kIDAnuM thAna na hoya tevA chidra vagaranA, jenI pratilekhana vagere kriyA sArI rIte thaI zake evA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 520 pAdurepayet prakaTaM pratilekhanayogyaM chidravarjitaM pIThaphalakAdikamavaSTambhanArthamanyeSayet // 17 // kolAvAsayuktapIThaphalakAdivarjane hetumAha-'jao' ityAdi / mUlam-jao vajjaM samuppajje, na tattha avalaMbae / tao ukase appANaM, phAse tattha'hiyAsae // 18 // chAyA--yato vajraM samutpadyeta, na tatrAvalambet // ___ tata utkarSayedAtmAnaM, sparzAstatrA'dhyAsayet // 18 // TIkA--' yata'-ityAdi, yataH yasmAt kolAvAsAdiyuktapIThaphalakAdhavaSTanAt vajram vajramiva gurutvAd jJAnAvaraNIyAdikama, yadvA-'avadya'-miticchAyA, avayaM pApaM samutpadyeta-jAyeta, tatra-tAdRze ghuNakSatapIThaphalakAdau na avalambetaavaSTambhanAdikriyAM naiva kuryAt , tataH tasmAd utthAnopavezanapArzvaparivartanAdikAsakatI ho aise pITha-phalakAdika ko hI vaha sAdhu apane upayoga meM lA sakatA hai, isase bhinna kolAvAsayukta sachidrako nahIM // 17 // pUrvokta prakAra ke pITha phalakAdika upayogameM kyoM nahIM lAnA cAhiye? kyoM inakA parihAra karanA cAhiye? isa viSayameM kAraNa batAte hue sUtrakAra kahate haiM--'jao' ityAdi / kolAvAsayukta pITha-phalakAdikako apane upayoga meM lAnese kaThora vajrakI taraha jJAnAvaraNIyAdika karmoM kA athavA pApakA usa sAdhuke baMdha hotA hai, arthAt-ghune pITha phalakAdikakA sahArA lene se sAdhu jJAnAvaraNIyAdika karmoM kA athavA pApoMkA saMcaya karanevAlA hotA hai, isaliye usakA use avaSTaMbha-sahArA Adi nahIM lenA cAhiye, evaM utthAna, pITha-phalakAdikane ja te sAdhu pitAnA upayogamAM laI zake che. tenAthI bhinna eTale hIye pAsa chidravANA naDI. (17) kIDAe pADelA chidravALA lAkaDAnA pATIyAne upaga pITha mATe kema na levAya? ene zA mATe parihAra kara joIe? A viSayamAM kAraNa batAvatAM sUtra23 --'jao' tyAhi kIDAe katarelA ke temAM vAsa karela pITha-phalakAdikane pitAnA upagamAM levAthI vajAnA jevA kaThera jJAnAvaraNIyAdika karmone, athavA 'avdy'-55| 55 thAya che. mahathI hAI gayedA sevA lAkaDAnA pITha-lakAdikane Azare levAthI sAdhu jJAnAvaraNIyAdika karmonA athavA pApanA saMcaya karavAvALA bane che, A mATe tene sahAro sAdhue na zrI. sAyA sUtra : 3 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u.8 yayogAd duSpaNihitavAgyogAdAtadhyAnAdimanoyogAcAvadhaprAdurbhAvakAraNAd AtmAnam utkarSayet-pRthaka kuryAt nivartayedityarthaH / tatra iGgitamaraNe dhRtisaMhananayukto'pratikarmadehaH vardhiSNuzubhAdhyavasAyo vItarAgamoktapadArthasAthasvarUpazraddhAmarUpaNAsparzanApratiniviSTacittaH 'sarpasya kaJcuka iva zarIramidaM mama tyAjya'mityevaM kRtanizcayaH sa bhikSuH sparzAna=sakaladuHkhavizeSAn adhyAsayet ete ca upavezana aura pArzvaparivartana AdikAyayogase, azubha vacanayogase evaM AtadhyAna Adi yukta manoyoga se jo pApoMkI utpatti ke kAraNa haiM unase apane ko vaha muni sarvathA dUra rkhe| isa-iMgitamaraNa-meM dhRti evaM saMhananase yukta sAdhu, ki jisake zubha adhyavasAya vardhanazIla haiM aura vItarAga prabhu dvArA prarUpita padArthoM ke svarUpakI zraddhA karane meM, unakI prarUpaNA karane meM aura antaraMga bhAvase unakI sparzanA karane meM jisakA citta lavalIna ho rahA hai, jaise sarpa apanI kaMcukI (kAMcalI)ko choDa diyA karatA hai-usake parityAga meM use kisI bhI taraha kA saMkoca yA kaSTa nahIM hotA hai usI taraha mujhe bhI yaha zarIra avazya choDane yogya hai, isa prakAra se jisane dRDha nizcaya kara liyA hai samasta duHkhavizeSoMko sahana karatA rhe| "ye sampUrNa duHkhAdika paudgalika zarIrake hI bAdhA karate haiM, dharmakA anuSThAna karanevAle aise merA to ye kucha bhI bigADa nahIM kara sakate" levuM joIe. utthAna, upavezana ane pArzva parivartana (paDakhuM pheravavuM) vagere kAya egathI azubha vacana yugathI temaja AdhyAna vagere yukta maneyegathI je pAponI utpattinuM kAraNa che tenAthI muni pitAnI jAtane sarvathA dUra rAkhe. e igita maraNamAM dhati ane saMhananathI yukta ke jenA zubha adhyavasA varSanazIla che. ane vItarAga prabhu dvArA prarUpita padArthonA svarUpanI zraddhA karavAmAM, tenI prarUpaNa karavAmAM ane antaraMga bhAvathI enI sparzanA karavAmAM jenuM citta lavalIna banI gayela che. jema sarSa pitAnI kAMcaLI choDI de che-enA parityAgathI sApane kaI tarehanuM saMkaTa ke saMkeca thatAM nathI. Aja rIte mAre paNa A zarIra avazya cheDavA gya che A prakArane jeNe daDha nizcaya karI lIdhela che tevA muni samasta dukhene kaI prakAranA AkaMda vagara sahana karatA rahe. "e saMpUrNa duHkhAdika paugalika zarIrane ja bAdhA kare che- dharmanuM anuSThAna karavAvALA mArA jevAnuM te e kAMI paNa bagADI zakavAnA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 AcArAgasUtre sparzAH zarIramevAbhibhavanti na tu mAM dharmAnuSThAyina '-miti vicintya sarvaduHkhave. danAsahanazIlo bhavedityAzayaH // sU0 // 18 // iGgitamaraNAdhikAraH proktaH, idAMnI pAdapopagamanamupalakSya drshyti-'ayN'ityaadi| mUlam-ayaM cAyayatare siyA, jo evamaNupAlae // savvagAyanirohe'vi, ThANAo na viubbhame // 19 // chAyA-ayaM cAyatataraH syAd , ya evamanupAlayet // sarvagAtranirodhe'pi, sthAnAnna vyuddamet // 19 // TIkA-'aya-mityAdi, ayaM ca-cakArastvathai, anupadavakSyamANaH pAdapogamanavidhiH, AyatataraH pUrvoktabhaktaparijJeGgitamaraNApekSayA zreSThataraH, syAt bhavet, astItyarthaH etasminnapi maraNe pravrajyA-salekhanAdikamiGgitamaraNavidhivadeva sarve bodhyam / kimetena prakRte samAyAtamityAha-'ya eva'-mityAdi, yaH muniH, evaM isa prakAra vicAra kara vaha Aye hue samasta duHkhajanyavedanAoMko sahana karane kA svabhAvavAlA bane // 18 // yahAM taka iMgitamaraNakA adhikAra khaa| aba yahAMse Age pAdapopagamana saMthArekA prakaraNa prAraMbha hotA hai--'ayaM' ityAdi / isa sUtra meM "ca" yaha zabda "tu" ke artha meM AyA hai| yaha pAdapopagamana saMthArAkI vidhi, ki jo abhI kahI jAnevAlI hai vaha pUrvameM kathita bhaktaparijJA aura iMgitamaraNakI apekSAse zreSThatara hai| isa maraNameM bhI pravrajyAgrahaNa, saMlekhanA AdikA dhAraNa, yaha saba vidhi iMgitamaraNakI vidhikI taraha hI samajhanA cAhiye / isa kathana se prakRta kathanameM kyA bAta AI ? isakA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM kinathI." A prakArane vicAra karI te AvelI samasta duHkhajanya vedanAone sahana karavAnA svabhAvavALA bane. (18) ahiM sudhI iMgita maraNane adhikAra kahyo, have AgaLa pAdapapagamana saMthArAnA pra42no prArama thAya cha-'ayaM' tyAha. A sUtramAM "a" e zabda "" nA arthamAM Avela che. e pAdapepagamana saMthArAnI vidhi ke je have kahevAmAM Avaze te agAu kahevAmAM Avela bhakataparijJA ane igitamaraNanI apekSAthI zreSThatara che. e maraNamAM paNa pravajyAgrahaNa, saMbhekhanA vagerenuM dhAraNa, A badhI vidhi iMgita maraNanI vidhinI mAphakaja samajavI. A kathanathI prakRta kathanamAM kaI vAta AvI? Ane uttara ApatAM sUtrakAra kahe che ke-je muni agAunI vidhi pramANe pAdapepa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u.8 pUrvoktavidhinA pAdapopagamanavidhim anupAlayet sa muniH sarvagAtranirodhe'pi sakalazarIravyApAranirodhe'pi uttapyamAnazarIro mUrchan zagAla-gRdhra-pipIlikAdibhibhakSyamANamAMsazoNitaH mAraNAntika samuddhAtapAto vA mahAsattvatayA tenApi tato'pyaskhalan sthAnAt-dravyataH-saMstArakasthAnAt , bhAvataH-zubhAdhyavasAyAt nApi naiva vyudbhamet=caleta , zRgAlAdibhakSitamAMsazoNito'pi tasmAtsthAnAdanyatra naiva gacchediti tAtparyam // 19 // pAdapopagamanasyottamatvaM pradarzayan tadvidhimAha-'ayaM' ityAdi / mUlam-ayaM se uttame dhamme, pubahANassa paggahe // aciraM paDilehittA, vihare ciTTha mAhaNe // 20 // chAyA-sa uttamo dharmaH, pUrvasthAnasya pragrahaH // aciraM pratyupekSya, viharettiSThenmAhanaH // 20 // jo muni pUrvokta vidhike anusAra pAdapopagamanakI vidhikA pAlana karatA hai vaha muni zArIrika samasta vyApAroMke nirodhameM bhI zRgAla pipIlikA aura gRdhra Adi mAMsazoNitabhakSI jIvoM dvArA apane zarIrakA mAMsa aura zoNita khAye jAne para bhI calitazarIra nahIM hotA hai| zarIrameM jarA bhI kaSTakA anubhava nahIM karatA hai| athavA maraNAntikasamuddhAta prApta yaha bhikSu mahAsattva-balaviziSTa honese aisI hAlatameM bhI usase acalita hotA huA dravyase saMstArakasthAna se aura bhAvase-zubha adhyavasAya se vicalita nahIM hotA hai, arthAt zagAla Adi dvArA apane zarIra kA mAMsa zoNita khAye jAnepara bhI yaha bhikSu samAdhisthAna se dUsarI jagaha nahIM jAtA // 19 // pAdapopagamana meM uttamatA dikhalAte hue sUtrakAra usakI vidhikA pradarzana karate haiM-'ayaM se' ityaadi| gamananI vidhinuM pAlana kare che te muni pitAnA zarIranA mehathI taddana virakata banI siMha, vAgha, zIyALa vagere mAM sarakatabhakSaka jI dvArA pitAnA zarIranuM mAMsa ane lehI khavAtA chatAM paNa calita banatA nathI-jarA paNa kaSTane anubhava karatA nathI, ane mRtyu AvatAM sudhI paNa te bhikSu mahAsatvabalaviziSTa hovAthI evI hAlatamAM paNa ethI acalita banI dravyathI saMthArAnA sthAnathI ane bhAvathI zubha adhyavasAyathI calita thatA nathI. arthA-zIyALa vagere dvArA potAnA zarIranA mAMsa-lehI khavAyA chatAM paNa te bhikSu samAdhi sthAnathI bhI sthaNe tA nathI. (18) pAhapopazamanamA uttamatamatai sUtrA2 sanI vidhi cha-'ayaM se pratyAhi. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 524 ___TIkA-'aya'-mityAdi, ayaM pratyakSanirdiSTaH pAdapopagamanamaraNavidhiH saH dharmaH, yataH pUrvasthAnasya' iti paJcamyarthe SaSThI, tena-pUrvasthAnAt-bhaktaparijJegitamaraNarUpAt pragrahaH zreSThaH, ata eva sa uttamo dharmo'sti / iGgitamaraNe kAyaparipAlanAnumatirabhihitA, atra ca tatparispandanamapi na kartavyam / chinnamUlapAdapo yathA ceSTAvarjitaH kriyAvarjito dahyamAnazchidyamAno viSamapatitaH samapatito'pi vA yathaivAvatiSThate na tu tasmAt sthAnAt sthAnAntaraM gacchati, tathaiva munirapi saMti___ yaha pratyakSanirdiSTa pAdapogamana maraNakI vidhi pUrva meM pratipAdita bhakta parijJA aura iMgitamaraNarUpa pUrvasthAna se zreSTha hai, isaliye yaha uttama dharma hai| iMgitamaraNa meM zarIrakA paripAlana aura usameM anumati kahI gaI hai / athavA iMgitamaraNa pAlanevAlA sAdhu apane zarIrakI pAlanAnimitta dUsare sAdhuoMko anumati de sakatA hai, parantu isa maraNameM to vaha maraNakarttA sAdhu apane zarIrakA parispandana-halana-calanarUpa kriyAkA bhI sarvathA parityAgI ho jAtA hai| jisakA mUla chinna hai, aisA ukhar3A huA vRkSa jisa prakAra svayaM ceSTAse rahita hotA hai-kriyAse zUnya bana jAtA hai, cAhe vaha kATa diyA jAya, cAhe vaha jalA diyA jAya, cAhe samasthAna para paDe athavA viSamasthAnapara par3e kahIM bhI paDe jaisAkA taisA par3A rahatA hai, nizceSTarahatA hai-usa sthAnase eka ratIbhara bhI Age nahIM calatA hai, isI prakAra isa maraNakA dhAraka muni bhI mAnA gayA hai-yaha bhI dehAzrita samasta kriyAoMse zUnya rahatA hai| isI viSayako sUtrakAra spaSTa karate A pAdapopagamana maraNanI vidhi prathama kahevAyela bhakataparijJA ane iMgita maraNathI zreSTha che, A kAraNe te uttama dharma che. iMgitamaraNamAM zarIranuM paripAlana karavAnI anumati apAyela che. athavA-IgitamaraNa pALavAvALA sAdhu potAnA zarIranI pAlanA nimitta bIjA sAdhuone anumati ApI zake che, paraMtu A maraNamAM te maraNa svIkAranAra sAdhu potAnA zarIranA parispaMda-halana -calanarUpa kiyAne paNa saMpUrNa paNe parityAgI banI jAya che. jenAM muLa tuTI gayAM evuM ukhaDI gayeluM vRkSa je rIte svayaM ceSTAthI rahita bane che -kriyAthI zUnya thaI jAya che.-cAhe tene kApI nAkhavAmAM Ave cAhe bALI nAkhavAmAM Ave, cAhe samasthAna para paDe-cAhe viSamasthAna para paDe, game tyAM paDe jemane tema paDI rahe che, niSTa rahe che-je sthAne paDayuM hoya tyAMthI eka dere paNa AgaLa vadhI zakatuM nathI. Aja pramANe A maraNane dhAraNa karanAra muni mAnavAmAM Avela che. e dehAzrita samasta kriyAothI zUnya rahe che, A viSayane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 8 STheta / etadeva spaSTayati-'acira'-mityAdi, mAhanaH muniH aciraM-zoghraM pratyupekSya-tatsthAnaM pratilikhya tatra viharet pAdapopagamanamAcaret / pAdapopagamanaprasaDrena tatra vihArastadvidhiparipAlanarUpaH kathitaH / atha sthAnAntaragamanaM niSedhayitumAha-'tiSThe'-diti, sarvagAtranirodhe'pi sthAnAntaragamanAnnivRttaH san chinnapAdapavat tiSThet // 20 // kiJca-'acittaM' ityaadi| mUlam-acittaM tu samAsajja, ThAvae tattha appagaM // vosire savvaso kAyaM, na me dehe parIsahA // 21 // chAyA-acittaM tu samAsAdya, sthApayettatrAlpakam // vyutsRjetsarvazaH kAyaM, na me dehe parISahAH // 21 // haiM-isa maraNako dhAraNa karanekI bhAvanAvAlA muni zIghra usa sthAnakI pratilekhanA kara pAdapopagamana saMthArA dhAraNa kre| "viharet " yaha kriyApada pAdapopagamanake prakaraNake saMbaMdhase usakI vidhikA paripAlana karanerUpa vihArakA kathana karatA hai, arthAt muni pAdapopagamana saMthArekA dhAraNa usakI vidhike anusAra hI kre| isa saMthAremeM muni ekasthAna se dUsare sthAnameM nahIM jA sakatA hai, isa bAtako sUtrakAra "ciTTha mAhaNe" isa sUtrAMzase pradarzita karate haiM, vaha muni samasta zArIrika kriyAoMke nirodha honese chinnavRkSakI taraha eka jagahase dUsarI jagaha jAnerUpa kriyAkA sarvathA parihArI hotA hai // 20 // aura bhI-'acittaM tu' ityAdi / sUtrakAra spaSTa kare che-AvA maraNane dhAraNa karavAnI bhAvanAvALA muni tAtkAlika e sthAnanI pratimA 4rI pApobhana sthaa| dhA21 42. 'viharet ' 2 jiyA56 pAdapogama prakaraNanA saMbaMdhathI enI vidhinuM paripAlana karavArUpa vihAranuM kathana kare che. arthAtu-muni pAdapogamana saMthAre enI vidhi anusAra ja dhAraNa kare. A saMthArAmAM muni eka sthAnathI bIjA sthAna upara jaI zakatA nathI yA pAtane sUtra42 "ciTTha mAhaNe" 2 // sUtrAMzathI prazita 42 cha. te muni samasta zArIrika kriyAone nirodha hovAthI paDelA vRkSanI mAphaka eka jagyAthI bIjI jagyAe javA rUpa kiyAnA sarvathA parihArI hoya che. (20) 32 5-'acittaM tu' tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 AcArAgasUtre TIkA-'acitta'-mityAdi. sa muniH, acittam-prANizUnyaM prAsukaM sthaNDilaM samAsAdya prApya tatra sthaNDile AtmakaM svAtmAnaM sthApayet / tatra sthitaH parihatacaturvidhAhAro giririvA'pracalito vihitapratyupekSaNAdiparikarmA san sarvazaH= sarvabhAvena kAyaM zarIramamatvaM vyutsRjet-parityajet / yadi taM zarIraparISahopasargA abhibhaveyustadA sa cetasyevaM cintayedityAha-'na me' ityAdinA, me mama dehe zarIre parISahAH tatra samutpannAH-anukla-pratikUlA na santi, yato deho'pi madIyo nAsti kathaM tatsambandhinaH parIpahA mAmabhibhaveyuH, tadvihitavedanAyA ananubhavAdityAzayaH // 21 // __vaha muni prANizUnya-prAsuka sthaNDila-sthAna prAptakara vahAM apaneko sthApita kare, arthAt vahAM Thahara jaave| caturvidha AhArakA parityAgI evaM parvatake samAna acala vaha sAdhu usa bhUmikA saMmArjana Adi parikarma kara usa para apanA ghAsakA saMthArA kare, ityAdi samasta pUrvokta vidhi kara vaha sAdhu sarvabhAvase zarIrakA mamatva choDa deve| usa samaya yadi use parISaha aura upasarga upadravita karate haiM, to vaha una sabako, cittameM isa prakArake vicArase sahana kare ki "dehe parISahAH" ye anukUla aura pratikUla parISaha Adi dehameM haiM "na me" merI AtmAmeM nahIM haiM. jaba deha hI merA nahI hai to phira usa saMbaMdhI ye parISaha Adi mujhe duHkhita yA upadravita bhI kaise kara sakate haiM ? kyoM ki inase utpanna vedanAkA mujhe to koI anubhava hI nahIM hotA hai // 21 // te muni prANijya-prAsuka sthaDila-sthAna prApta karI tyAM potAne sthApita kare, arthAt tyAM rokAI jAya. cAra prakAranA AhAranA parityAgI ane parvata samAna acala te sAdhue bhUmi sAphasUpha karI enA upara ghAsane saMthAre kare, A rIte badhI vidhi pUrNa karyA pachI te sAdhu sarvabhAvathI zarIranuM mamatva cheDI de. e samaye kadAca tene pariSaha ane upasarga upadrava kare te tene thittamA / praa2|| vidyArthI saGana 42 hai 'dehe pariSahA' ma anuNa bhane pratikUla paripaDa vagere heDamA cha. "na me" bhArI mAtmAmA nathI, nyAre A deha ja mAre nathI te pachI te saMbaMdhI A pariSaha vagere mane upadravita athavA duHkhI paNa kema karI zake? kemake AnAthI utpanna vedanAne mane te manubhava 4 nathI thato. (21) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 527 zrutaskandha. 1 vimokSa0a. 8. u.6 te parISahAH kiyatkAlamadhyAsanIyAH? iti ziSyajijJAsAyAmAha-'jAvajjIva' ityAdi / mUlam-jAvajjIvaM parIsahA, uvasaggA iti sNkhyaa|| saMvuDe dehabheyAe, iyapanne'hiyAsae // 22 // chAyA-yAvajjIvaM parIpahA,-upasargA iti saMkhyAya / / saMtRto dehabhedAya, itiprajJo'dhyAsayet // 22 // TIkA--'yAvajjIva'-mityAdi, parISahA upasargAzca yAvajjIva-jIvanaparyantaM yathA syAttathA sahanIyAH santi, iti-evaM saMkhyAya-nizcitya sa muniH dehabhedAya kAyaparityAgArtha saMvRtaH kAyAdisakalavyApAranivRttaH itiprajJaH pAdapopagamanasamucitavidhiparijJAnakuzalaH,adhyAsayet sarva priisshopsrgaadikmupntmdhishet||22|| ___ etAdRzaM bhikSumupalakSya rAjAdistaM yadi nimantrayettanniSedhAyAha-' bheuresu' ityaadi| sAdhuko ye parISaha kitane samaya taka sahana karanA cAhiye ? isa prakArakI jijJAsAmeM satrakAra kahate haiM-" jAvajjIvaM" ityAdi / "jisa tarahase bane usa tarahase parISaha aura upasarga sAdhuko jIvanaparyanta sahana karaneyogya haiM " aisA vicAra kara muni zarIrako chor3aneke liye kAyAdike sakala vyApAroMse nivRtta hotA huA, tathA pAdapopagamana saMthArekI ucita vidhike parijJAnameM kuzala banA huA Aye hue parISaha aura upasargAdikoMko sahana kare // 22 // aise viziSTa tapasvI muniko dekha kara yadi rAjA vagairaha use AmaMtrita kare to isake niSedhake liye kahate haiM-'bheuresu' ityaadi| sAdhue AvA pariSaha keTalA samaya sudhI sahana karavo joIe? A 52nI jJAsAmA sUtra42 43 cha-'jAvajjIvaM'tyAhi. jyAM sudhI jIve tyAMsudhI pariSaha ane upasarga sAdhue jema bane tema sahana karavA jarUrI che" A vicAra karI te muni zarIrane choDavA mATe kAyAdikanA dareka vyavasAyathI nivRtta thatA, ane pAdapopagamana saMthArAnI ucita vidhinA parijJAnamAM ja lavalIna banatA je kAMI pariSaha ane upasargAdika Ave tena saDana 42. (22) evA viziSTa tapasvI munine joI kadAca rAjA vagere ene AmaMtraNa Ape to mena niSedha bhATe sutra42 43 cha-' bheuresu' tyAdi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 AcArAgasUtre mUlam-bhe uresu na rajjijjA , kAmesu bahataresu vi // icchAlobhaM na sevijjA, dhuvavannaM sapehiyA // 23 // chAyA-bhidureSu na rajyeta, kAmeSu bahutareSvapi / / icchAlobhaM na seveta, dhruvavarNa saMprekSya // 23 // TIkA-'bhidureSvi'-tyAdi, sa bhikSuH karmanirbharaNaparaH bahutareSvapi bahuvidhedhvapi bhidureSu-kSaNabhaGgureSu kAmeSu-zabdAdikAmaguNeSu na rajyetanna rAgamupagacchet , rAjA rAjaddhipradAnenApi yadhupanimantrya pralobhayettathA'pi tatra na saMmUcchito bhveditybhipraayH| kiM ca-sa dhruvavarNa, dhruvazca zAzvatazcA'sau varNaH saMyamo mokSo vA dhruvapustaM mokSaM tatsAdhanaM ca saMprekSya-samAlocya icchAlobham-icchApUrvazcAsau lobhaH icchAlobhastam indrAdisamRddhiprAptyabhilASaM na seveta="ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 jIviyAsaMsappaoge maraNAsaMsappaoge 4 kAmabhogAsaMsappaoge 5" ityAdibhagavadvacanAdihalokaparalokAdivAcchAM niSedhayedityAzayaH // 23 // kameMkI nirjarA karanemeM tatpara vaha bhikSu aneka prakArake bhI kSaNabhaMgura aise zabdAdika kAmaguNoM meM rAgI na bane, ataH koI rAjA usa muniko rAjaRddhike pradAna karanekA pralobhana dekara bhI yadi apane yahAM AmaMtrita karatA hai to bhI vaha muni usameM mUcchita na bne| saMyama athavA mokSarUpa dhruvavarNakA evaM usake sAdhanoMkA vicAra kara vaha icchArUpa lobhaindrAdikakI RddhikI prAptirUpa abhilASA-kA sevana na kare-usake vazavartI na bne| api tu-"iha logAsaMsappaoge 1, pogAsaMsappaoge2, jIviyAsaMsappaoge3, maraNAsaMsappaoge4, kAmabhogAsaMsappaoge" ityAdi bhagavAnke vacanase isa loka aura paraloka AdikI vAJchAkA sUtrakArane usake liye niSedha kiyA hai, arthAt vaha paraloka AdikI kabhI bhI vAJchA na kare // 23 // karmonI nijara karavAmAM tatpara evA te bhikSu aneka prakAranA kSaNabhaMga gura evA zabdanI jALamAM na phasAya. kadAca rAjA te sAdhune rAjaRddhinuM pada ApavAnuM pralobhana ApI AmaMtraNa Ape te paNa te sAdhu AvA pralobhanamAM na phasAya. saMyamadvArA mokSarUpa dhruvavarNane ane tenA sAdhanene vicAra karI IcchArUpI lebha-IndrAdikanI RddhinI prAptirUpa abhilASA-nuM sevana na kare- enAthI na lalacAya, apita--"IhalegAsaMsapage 1, paralagAsaMsampagera, jIviyAsaMsapepage 3, maraNAsaMsapage 4, kAmagAsaMsa5gepa ItyAdi bhagavAnanA vacanathI A leka ane paraleka AdinI vAMcchanAne sUtrakAre ene niSedha karela che, arthAt te paraleka AdinI paNa kadI IcchA na kare. (23) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskancha. 1 vimokSa0 a. 8. u. 8. kiM cAnyadadhyAha - 'sAsa e hi' ityAdi / mUlam - sAsa ehiM nimaMtijjA, divvamAyaM na sadahe // taM paDibujjha mAhaNe, savvaM nUmaM vihUNiyA // 24 // chAyA - zAzvatairnimantrayed divyamAyAM na zraddadhIta // 529 " tatpratibuddhayasva mAhanaH, sarva nUmaM vidhUya // 24 // TIkA- 'zAzvatai' - rityAdi, yadi rAjAdistaM bhikSaM zAzvataiH yAvajjIvanayAtrAyApanayogyaiH, bahudAnAdinA'pyaparihIyamANairarthe nimantrayet evaM devAdistapaH khaNDayituM kautUhalAdinA, virodhecchayA divyarddhipralobhanena vA nimantrayettadA tAM divyamAyAM devAdivihitaprapaJcarUpAM sana zraddadhIta na tatra zraddhAM kuryAt, tatra gRddho bhUtvA na tapaH khaNDayedityabhiprAyaH / 'yadarthe dhanAdikamanviSyate tat zarIramevA'zAzvatam' iti aura bhI sUtrakAra prakaTa karate haiM-' sAsaehiM ' ityAdi / yadi rAjA Adi usa bhikSuke liye usake jIvanaparyanta, ki jisase usakI jIvanayAtrAkA nirvAha acchI tarahase ho sake, tathA jo dAna karane para bhI kabhI kama na ho sake itane dravya denekA pralobhana de kara use AmaMtrita kare, athavA koI deva Adi usake tapako khaMDita karane ke liye kautUhala se, virodha kI icchAse, athavA divya Rddhike pralobhana se use AmaMtrita kare to vaha muni usa rAjapradatta pralobhanako evaM devAdikRta prapaMcarUpa usa divya camatkArako zraddhAkI dRSTise na dekhe / usameM lubdha bana kara vaha apane tapako khaNDita na kare / isa prakAra vicAra kara he mAhana ! he bhramaNa ! tuma samasta aSTa karmoM ke dUra karane meM, usa zAzvata - yAvajjIva TikanevAle arthako evaM divya mAyAko vadhumAM sA sUtrabhara pragaTa 4re che- 'sAsaehiM ' chatyAhi. kAI rAjA vagere e bhikSu mATe enA jIvanaparyaMtanI jenAthI enI jIvana yAtrAnA nirvAha sArI rIte thaI zake, tathA dAna karavA chatAM paNa je kadI ochuM na thaI zake eTalu dravya devAnuM praleAbhana dai ene Ama Mtrita kare, athavA kAI deva vagere enA tapane khaMDita karavA mATe kutuhalathI, viredhanI IcchAthI athavA divya riddhinA praleAlanathI ene AmatraNa Ape tyAre e muni AvA rAja taraphanA praleAbhanane, tathA deva AdinA prapaMcarUpa evA divya camatkArane zraddhAnI draSTIthI na jue, emAM leAlupa banI te pAtAnA tapane khaMDita na kare. A prakAranA vicAra karI he mAhana ! --De zramaNa ! tame samasta ATha karmane dUra karavAmAM te zAzvata jAvajIva TakanAra ane ane divyamAyAne ana kAraka samajo. 67 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 AcArAGgasUtre vicArya 'mAhaNe' mAhana: ' mA haNa mA haNa' ityupadezadAyako muniH tat - rAjAdinimantritamarthaM devaddhiM ca pratibudhya - AtmakalyANapratikUlatayA vijJAya 'savvaM nUmaM' sarva nUmaM jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarma 'vihUNiyA' vidhUnayet samyagjJAnadarzanacAritreNa dUrIkuryAt / 'karmanirjarArthamahaM niSkrAntaH' iti vicArya muniH karmabandhana hetuM rAjAdinimantritamarthAdikaM jJa - parijJayA parijJAya pratyAkhyAna- parijJayA pariharet na tu tatra rajyediti bhAvaH / yadvA- 'paDibujjha' 'vihUNiyA' ityanayoH - 'pratibudhyasva ' ' vidhUya' iticchAyA, tatpakSe - he mAhana - he mune ! idaM 'savvaM nUmaM' sarva prapaJcaM vidhUya - niHzeSataH parityajya 'taM' tat = AtmakalyANahetuM ratnatrayaM pratibudhyasva - vijAnIhi tatsamArAdhane tatparo bhavediti bhAvaH // 24 // 1 anyadapyAha -- 'savvadvehiM' ityAdi / anarthakara samajho / tAtparya yaha ki - zAzvata artha denekA pralobhana dekara nimaMtraNa - bulAne kI preraNA- kare usameM, athavA devAdikoMkI mAyAmeM prIti evaM zraddhArahita huA muni 'yaha samasta, mokSa aura usake sAdhanoMse pratikUla hai' aisA vicAra kara usa zAzvata artha meM evaM divya mAyAmeM mUcchita na bane / divya mAyAkA nirIkSaNakara vaha muni apane cittameM isa prakArase vicAra kare - "yaha saba merI tapasyA ke pratikUla hai, aura mere tapakA khaNDana karane ke liye yaha saba Ayojana kiyA gayA hai| yadi aisI bAta na ho to puruSoMko durlabha yaha bahuta prakArakA vitta-dravya aise kSetra, kAla, aura bhAva AdimeM kaise sulabha ho sakatA hai / isa liye mAlUma hotA hai ki yaha samasta mRgatRSNArUpa hI hai- AbhAsa mAtra hai arthAt mUlameM kucha milatA julatA nahIM hai " // 24 // aura bhI sUtrakAra pradarzita karate haiM- 'savvaTThehiM ' ityAdi / tAtpaya e che ke-rAjamAM uMcI padavI ApI artha leAbhanuM praleAlana dai nima MtraNa kare, temAM athavA devAdikanI mAyAmAM prIti ane zraddhA na rAkhanAra muni A badhu meAkSa tathA enAM sAdhanAthI virUddhatu che" evA vicAra karIne evA artha leAbha ane divya mAyAnA pralobhanamAM na phasAya, dvivya mAyAnu' nirIkSaNa karI te suni peAtAnA manamAM e prakAranA vicAra kare ke A badhuM mArI tapasyAthI pratikULa che, ane mArA tapanuM khaMDana karAvavA mATe A mAyAjALa UbhI karAI rahela che, jo ema na heAya to eka sAthe ATaluM badhuM kaI rIte khanI zake? AthI cAkasa che ke A badhuM mRgajaLasamAna che AbhAsamAtra che--vAstavamAM aMdha yA nathI. (24) vadhubhAM sUtrAra pradarzita 12 - ' savvaTTahiM' ityAdi zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 vimokSa a. 8. u. 8 mUlam-savvahahiM amucchie, AukAlassa pArae / titikkhaM paramaM naccA, vimohannayaraM hiyaM // 25 // chAmA-sarvArthairamUchitaH, AyuHkAlasya pAragaH // titikSAM paramaM jJAtvA, vimohAnyataraM hitam // 25 // TIkA--' sarvArthaM '-rityAdi, sa sarvA thaiH-sarve ca te'rthAH sarvArthAstaiH sarvAM thaiH paJcavidhaiH zabdAdikAmaguNaistatsAdhakadhanasamUhairvA amUchitaH agRddhaH, AyuHkAlasya yAvatkAlamAyuH saMtiSThate sa AyuHkAlastasya 'pAragaH'-pAram= AyuSkapudgalAnAM yAvannAzaM gacchatIti pAragaH pUrvoktavidhinA pAdapopagamanaparaH parivarddhitakalyANAdhyavasAyavAn nijAyuHkAlasyAntagAmI syAt / itthaM pAdapopagamanaprakAramabhisamApya sAmprataM sakalamaraNAnAM kSetra-kAla-puruSAvasthA-bhedAt samAnatAmupasaMharanAha-' titikSA'-mityAdi, saH sarvasminnapi pUrvoktamaraNaprakAre ti samasta arthasvarUpa pAMca indriyoM ke pAMca prakArake zabdAdika kAmaguNoMse, athavA unake sAdhaka dravyasamudAyase amUchita, evaM apanI Ayuke samayakA pAragAmI, jitane kAla taka Ayu rahatI hai vaha AyukAla hai, tathA Ayuke pudgaloMke vinAzakA nAma pAra hai| pUrvokta vidhi se pAdapopagamanameM tatpara tathA parivarddhita kalyANake adhyavasAyavAlA muni apanI Ayuke kAlakA antagAmI hotA hai / isa prakAra sUtrakAra pAdapopagamana saMthArekA kathana kara aba samasta maraNoM meM kSetra, kAla aura puruSa avasthAke bhedase samAnatA kA upasaMhAra karate hue 'titikkhaM' ityAdi sUtrAMza kahate haiM-vaha muni pUrvokta ina bhaktaparijJA Adi maraNoMke prakAra-bhedameM anukUla aura pratikUla parISaha eva upasagoM se samasta athasvarUpa pAMca IndrinA pAMca prakAranA zabdAdika kAmaguzathI, athavA enA sAdhaka dravyasamudAyathI virakta, ane pitAnI AyunA samayane jANanAra, jeTalA kALa sudhI Ayu rahe che te AyukALa che ane AyunA pudgalonA vinAzanuM nAma pAra che. AgaLa kahevAmAM Avela vidhithI pAipopagamanamAM tatpara, tathA parivadvita kalyANanA adhyavasAyavALA muni pitAnA aMtakALanA jANakAra hoya che. A prakAre pAdapapagamana saMthArAnuM kathana karI sUtrakAra have samasta maraNamAM kSetra, kALa ane purUSa-avasthAnA bhedathI samAntaano pasaM.2 42di " titikkhaM " tyAdi sUtra 4 -te muni mAsa kahevAmAM Avela bhakataparijJA Adi maraNenA prakAra-bhedamAM anukULa ane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 AcArAGgasUtre tikSAm anukUla-pratikUla-parISahopasargAbhibhavajanyaduHkhasahanarUpAM paramam-utkRSTaM yathA syAttathA jJAtvA -- vimohAnyataraM ' vigato moho'jJAnaM yeSu tAni vimohAni, teSAM-pUrvoktAnAM bhaktaparikSeGgitamaraNapAdapopagamanAnAm anyatarattrayANAmanyatamaM kimapyekaM hitaM karmanirjarAyAH sarvatra samasampAdakatayA samyagiSTaM vidadhIta / iti bravImI '-tyasyArthastu prathamAdhyayanoktaprakAreNA'vagantavya iti // mU0 25 // adhyayanaviSayopasaMhAraHasminnadhyayane lasanti ca vimokSAkhyASTame ye'khilA__ste sUcyanta ime krameNa viSayAH saMkSepatastAn zRNu // uddeze prathame nyarUpi virahaH pASaNDikaiH saGgate steSAM sammatihAnapUrvakamatha tyAgastapo vidviSAm / / 1 // utpanna duHkhoMko sahana karanerUpa titikSAko sarvottama jAnakara pUrvokta ina bhaktaparijJA, iGgitamaraNa, aura pAdapopagamana, ina tInoMmeM se kisI eka ko hitakArI samajha kara dhAraNa kare / ina tInoMmeM koko nirjarA sarvatra ekasI hai / " iti bravImi" ina padoMkA artha prathama adhyayanameM kathita prakArase jAna lenA cAhiye // 26 // isa adhyayana ke viSayoMkA upasaMhAra padyoMse karate haiMisa vimokSa adhyayana bIcameM ATha bar3e uddeza diye| unameM varNita viSayoMkA hama thoDe meM varNana kiye // prathama uddezameM-pahile-meM pAkhaMDI janakI saMgatikA parihAra kahA, __unheM na saMmati denA kucha bhI tapa bhI unakA heya kahA // 1 // pratikULa parISaha ane upasargothI AvelA duHkhane sahana karavArUpa titikSAne sarvottama jANe agAu kahevAyela e bhaktapariNA, IgitamaraNa, ane pAdapipagamana, traNamAMthI koI ekane hitakArI samajI dhAraNa kare. A traNemAM bhanI ni sarvatra sesI che. " iti bravImi' 2 pahAnI matha agAunA adhyayanamAM kahevAmAM Avela prakAra je samajavo joIe. (25) A adhyayananA viSayAno upasaMhAra kare che A vimokSa nAmanA prakaraNamAM ATha moTA uddeza bharelA che. emAM varNavavAmAM Avela viSayanuM ahiM saMkSipta varNana karela che - prathama uddezamAM-pAkhaMDI mANasanI saMgatane tyAga, AvA tapa vagaranA mANa sene koI prakAranI saMmati na ApavI. (1) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a 8 u. 8 zAstrAskalpyamupetamannavasanaM tyAjyaM dvitIye tathA AhArAdiniSedhane gRhapate roSopazAntyai vidhiH // zaityenosthita vepatha smarazaravyAghAtazaGkA munau pArAvAracaLattaraGganicaye kSiptA tRtIye'satAm // 2 // kAmAsaktivazopayAtalalanA'bhyAsAnniretuM mune, ramasya mRtirdvidhA nigaditoddeze turIye tathA // 533 dvitIya uddezameM - zAstraniSiddha annavasanAdika munijanako hai kalpya nahIM, unakA dAtA nahIM lene para ho jAve jo ruSTa kahIM / munivara nahIM lenekA kAraNa prakaTa khulAzA batalAve, roSazamanakA yaha vidhAna uddeza dUsarA darazAve // 2 // tRtIya uddeza meM - kaMpita munivara ke zarIrako, zItAdika kAraNavazase, dekha bane zaMkita gRhasthakA mana manojakI jAgRtise / zItAdika mama gAtrakaMpane kAraNa haiM na manojavikAra, isa prakAra kaha munivara usakI zaMkAkA kara de parihAra // 3 // caturtha uddezameM - kAmAdhIna - citta lalanAjana ke samIpa se jAne meM, jo asamartha bane vaha munivara saMyama bhAra nibhAne meM / dhare bhAvanA - vaihAyasa aru gArdhapRSTha ye maraNa bhale, sAdhe vaha tatkAla na vilameM para saMyamase nahIM Tale // 4 // khIjA uddezamAM--zAstramAM je niSedha karavAmAM Avela che tevA anna, vastrAdino munie grahuNa na karavA joIe. ApavA IcchanAra na levAthI gusse thAya te munie na levAnuM kAraNu khulAsAthI tene samajAvI tenA gussAnu rAmana karavuM joIe, te bIjA uddezamAM batAvela che. (2) trIjA uddezamAM--ThaMDI vagerenA kAraNathI kAMpatA munivaranA zarIrane joI zaMkAzIla banela gRhasthanI zaMkAnuM samAdhAna ceAgya samajaNathI karavuM joie A trIjA uddezamAM khatAvAyu che. (3) cothA uddezamAM----kAmane AdhIna anela lalanA (strI) jananI sAme javAmAM asama anelA munijana saMyamane jALavavA vaihAyasa ane gA puSTha, A maraNane vinA vilaMbe svIkArI le, paraMtu saMyamathI lezamAtra haTe nahi evuM ceAthA uddezamAM kahevAela che. (4) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAjasUtre pUrvAGgIkRtasaMyamAkSamamune-glAnAdyavasthAvazAt , sAdhIyo maraNaM vidhAnasahitaM proktaM tathA paJcame // 3 // ekavasya ca bhAvanena maraNaM SaSThe prazastaM kRtaM, bhikSaNAM pratimA munerabhihinA pAlyaikamAsAdikA // sAmarthya galite tanormunivarairAhArasaMkSepaNaM, kRtvA zAstravidhAnatastarusamaM stheyaM tathA saptame // 4 // cAritraM carato muneH kalayato'zaktyA paraM sIdato, dehatyAgavidhistridhA nigaditaH sAphalyanItyai janeH / / paMcama uddezameM glAnAdika hAlatameM munivara svIkRta saMyama pAlanameM, ho asamartha savidhi vaha dhAre bhaktaparijJA usa kSaNameM // 5 // SaSTha uddezameM-munivarakA ekatva bhAvanAse hai maraNa prazasta kahA, rahe surakSita saMyama-dhana yaha nirmala manameM bhAva gahA // 6 // saptama uddezameM-ekamAsa Adika maryAdA vAlI munikI pratimAe~, munivara pAle Tare na unase cAhe AyeM baadhaaeN| saMyama bhAra vahana karanemeM zaktihIna tana jaba jAne, SaSTha aSTamAdika tapakramase bhojana kRza karanA tthaane| zAstravihita maryAdA mAphika tarusama bana saMthAra dhare, dehAzrita samasta kriyAoMkA vaha muni parihAra kre||7|| aSTama uddezameM-cirapAlitacAritra-sAdhukI saMyama kriyA na sadhatI ho, pAMcamA uddezamAM-rogagrasta hAlatamAM, saMyama pALavAmAM asamartha banI jAya tevA manie pote svIkArela abhigrahanA pAlana mATe bhakata parijJA nAmanuM bha261 svI2 naye, tama matAvesa che. (5) chaThThA uddezamAM-ekatvabhAvanAvALuM muninuM maraNa prazasta kahevAmAM Avela che saMyama dhananuM nirmaLa manathI pAlana karavAne bhAva samajAvavAmAM mAveza cha. (6) sAtamA udezamAM-eka mAsa ke tethI vadhArAnI maryAdAvALuM maraNa munijana pALe, bhale game teTalI musIbata sahevI paDe chatAM ane zaktihIna banI jAya te chatAM saMyamathI jarA paNa vicalita na bane, chaDuM-aThThama Adi tapakramathI AhAradika ochAM kare, ane zAstranI maryAdAmAM batAvyA pramANe saMthAro karI dehanI samasta kiyAone munijana tyAgI de. (7) AThamA udezamAM--cirakALathI cAritrasaMpanna sAdhu vRddhAvasthA ke reganA kAraNe zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 vimokSa0 a. 8. u. 8 535 uddeze'STama ityavoca munibhicAritraratnaiSibhiH, sAro grAhyataro'nizaM vijayatAM tApopazAntyai nRNAm // 5 // iti / || aSTamAdhyayanasyASTama uddezaH samAptaH // 8-8 // 44 // itizrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka- pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka- vAdimAnamardaka-zAhUchatrapati - kolhApurarAjapradatta - " jainazAstrAcArya " - padabhUSitakolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - janadharma divAkarapUjya zrI ghAsIlAla - prativiracitAyAm AcArAGgasUtrasyA''cAracintAmaNiTIkAyAM vimokSAkhyamaSTamamadhyayanaM sampUrNam // 8 // 95686 balavihIna honese isase, urameM pIDA jagatI ho / to vaha sAdhu trividha maraNameM se koI saMthAra ghare, janma saphala ho jAye usakA bhavara kA saMkleza Tare // 8 // // AThaveM adhyayanakA AThavAM uddezaH samAptaH // 8-8 // yaha AcArAGgasUtrake vimokSa nAmake AThaveM adhyayanakI AcAracintAmaNi- TIkAkA hindI bhASAnuvAda sampUrNa // 8 // azakta khanI gayela hoya, anetenuM zarIra pIDAthI rIkhAtuM hoya tyAre te sAdhu traNa maraNamAMthI kAi eka maraNu mATe saMthAre kare ane potAnA janmane saphaLa banAvI bhavanA pherAne TALI de. (8) ADamA adhyayananA AThamA uddeza - samApta ! 8-8 // A AcArAMgasUtranA vimeAkSa nAmanA AThamA adhyayananI AcAraciMtAmaNi-TIkAnA gujarAtI anuvAda sapUrNa / 8 / zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // athopadhAnazrutAkhyasya navamAdhyayanasya prathama uddezaH // prAguktAdhyayanASTake yo'rthaH pratibodhitaH, sa vIravardhamAnasvAminA bhagavatA'pi svayamAcaritastasmAt sAdhubhirapi tathaivAcaraNIyamiti bodhayitumidamupadhAnazrutAkhyamadhyayanaM prArabhyate - upadhAnasya zrutasya ca pratibodhakatvAdidamadhyayanamupadhAnazrutamucyate / upa= sAmIpyena dhIyate = vyavasthApyate ityupadhAnaM tad dravyabhAvabhedAd dvividham, tatra dravyopadhAnaM zayyAdau zirasaH samAlambanavastu, bhAvopadhAnaM tu saptadazavidhasaMyamaH, sa bAhyAbhyantaraM tapazca taddhi cAritrapariNAmarUpasya bhAvasya sthairyaM // navaveM adhyayanakA prathama uddeza // pahile kahe gaye ATha adhyayanoM meM jo viSaya samajhAyA gayA hai, vaha vIra - vardhamAna prabhune svayaM Acarita kiyA hai, isa liye sAdhujanoMkA bhI vaha vaisA hI Acarita karanA cAhiye, isa bAtako samajhAneke liye yaha upadhAnazruta nAmaka adhyayana prAraMbha kiyA jAtA hai / upadhAna aura zrutakA pratibodhaka hone se yaha adhyayana bhI isa nAmase kahA gayA hai| jo svayaM kI upasthiti meM kiyA jAtA hai usakA nAma upadhAna hai| yaha dravya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai / zayyA AdimeM zirakA avalambanarUpa takiyA Adi dravya - upadhAna hai, isakA yahAM adhikAra nahIM hai| satraha prakArakA saMyama, evaM bAhya aura AbhyaMtara tapa, ye bhAva - upadhAna hai| yaha bhAvarUpa upadhAna cAritrarUpa bhAvameM sthiratAkA utpAdaka hotA hai / navamA adhyayanane pahelA uddeza pahelAM kahevAyelA ATha adhyayanamAM je viSaya samajAvavAmAM Avela che te vIra-va mAna prabhue peAteje kahelAM che. sAdhujanAe paNa evuM ja AcaraNa karavuM joIe. A vAtane samajAvavA mATe upadhAnazruta nAmanA adhyayananA prAraMbha karavAmAM Ave che. upadhAna ane zrutanA pratidhaka hovAthI A adhyayana paNa e nAmathI kahevAyela che. je peAtAnI hAjarImAM karavAmAM Ave che tenu nAma upadhAna che. e dravya ane bhAvanA bhedrathI be prakAranAM che. suvAnI pathArI vageremAM avalambanarUpa esIkA vagere dravya-upadhAna che. tenA ahIMyAM adhikAra nathI. sattara prakAranA saMyama ane bAhya tathA AbhyaMtara tapa, e bhAva-upadhAna che. e bhAvarUpa upadhAna cAritrarUpa bhAvamAM sthiratA lAvanAra hoya che. saMyama zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 537 saMpAdayati / saMyamena tapasA ca jIvasya jJAnAvaraNIyAdikaM sarva karmarajo'pagacchati tasmAt sakalakarmakSayahetubhUtasya tasya saMyamasya tapasazca samAlambanarUpatvAdupadhAnatvena vypdeshH| zrutamapi dravyabhAvabhedAt-dvividham , tatra dravyazrutam-anupayuktasya yat zrutam , dravyArtha vA yat zrutam , kupAvacanikazrutaM ca dravyazrutam / bhAvazrutaM tu-dvAdazAGgazrutaviSayopayogaH / upadhAnaM ca zrutaM ca, ityanayoH samAhAra upadhAnazrutam , tatpratipAdakamadhyayanamupadhAnazrutAdhyayanamiti / iha prathamoddeze bhagataH zrIvardhamAnasvAmino vihAraH, dvitIye bhagavataH zayyA''sanAni, tRtIye tasyAnukUla-pratikUla-parISahopasargasahiSNutA, caturthe tu saMyama aura tapase jIvake sAtha anAdikAlase lagIhuI samasta karmarUpI dhUli naSTa ho jAtI hai isa kAraNa sakala karmoM ke kSayakA kAraNa usa saMyama aura tapakA AlambanarUpa honese usameM ( bhAva upadhAnameM) upadhAna panekA vyapadeza hotA hai| zruta bhI dravya aura bhAvake bhedase do prakAra hai / anupayukta AtmAkA jo zruta hai vaha, athavA dravyake liye jo zruta hai vaha, yA kuprAvacanikoM (mithyAdRSTiyoM) kA jo zruta hai vaha, dravyazruta hai / dvAdazAGgazrutaviSayaka jo upayoga hai vaha bhAvabhuta hai / upadhAna aura zrutakA jo samAhAra hai vaha upadhAnazruta hai, inakA pratipAdaka adhyayana bhI 'upadhAnazrutAdhyayana' isa nAmase prasiddha huA hai| . isa upadhAnazrutAdhyayanameM cAra uddeza haiN| unameM prathama uddezameM zrI vadhamAnaprabhuke vihArakA, dvitIya uddezameM unakI zayyAevaM AsanAdikakA, tRtIya uddezameM anukUla pratikUla parISahoMkI sahanazIlatAkA, aura ane tapathI jIvanI sAthe anAdikALathI lAgela karmarUpI dhuLano nAza thAya che. A kAraNe sakala karmanA kSayanA kAraNe e saMyama ane tapanA avalambanarUpa hovAthI emAM (bhAva-upadhAnamAM) upadhAnapaNAno vyapadeza thAya che. zrata paNa dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAre che. anupayukta AtmAne je zrata che te, athavA dravyane mATe je zrata che te, athavA mithyASTiyAne je zrata che te dravya-zrata che. dvAdazAMgazrutaviSayaka upaga che te bhAva-zrata che. upadhAna ane zrata, enuM pratipAdaka adhyayana paNa "upadhAnazrAdhyayana' A nAmathI prasiddha thayela che. A upadhAnazrAdhyayanamAM cAra uddeza che, emAM prathama uddezamAM zrI vadha. mAna prabhunA vihArane, bIjA uddezamAM emanI zayyA ane Asana Adine, trIjA uddezamAM anukULa pratikULa pariSahonI sahanazIlatAne, ane cothA uddezamAM kSudhA 68 zrI. sAyasUtra : 3 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 __ AcArAgasUtre kSutpIDAjanitA''taGkasamudbhave viziSTAbhigrahaprAptAhAreNa tatpatokAra ityucyate, tasya bhagavatastapazcaraNavarNanaM tUddezakacatuSTayAnugAmi // atha bhagavatazcaryAvidhi bodhayituM zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminamAha'ahAsuyaM' ityAdi / mUlam-ahAsuyaM vaissAmi, jahA se samaNe bhagavaM uhAe / saMkhAe taMsi hemaMte, ahuNA pavvaie rIitthA // 1 // chAyA-yathAzrutaM vadiSyAmi, yathA sa zramaNo bhagavAn utthAya / __saMkhyAya tasmin hemante adhunA pravrajito'rIyata // 1 // TIkA-yathAzrutaM yathAzravaNaviSayIkRtaM, tathA vadiSyAmi kathayiSyAmi, tad yathA-sA lokatrayaprasiddhaH, zramaNo bhagavAn mahAvIraH zrIvardhamAnasvAmI, utthAya-udhatavihAraM svIkRtya sarvAbharaNaM vihAya paJcamuSTikaM locaM kRtvA dharmopakaraNatayA gRhItavastraH, sAmAyikAthaM kRtAbhigrahaH, prakaTIbhUtamanaHparyayajJAno jJAnAcaturtha uddezameM kSudhA-pIr3Ase janita AtaMkake sadbhAvameM viziSTa abhigrahase prApta AhArase usa kSudhAjanya pIDAke pratikArakA varNana hai| bhagavAnake tapazcaraNakA varNana to ina cAroM uddezoM meM hai hii|| aba-bhagavAnakI caryAvidhiko samajhAneke liye zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM-'ahAsuyaM' ityAdi / prabhuse jaisA maine sunA hai vaisA hI tumase kahU~gA, vaha isa prakAra udyata (utkRSTa) vihAra svIkAra kara, samasta rAjacihna Adi AbharaNoMkA parityAga kara, aura paMcamuSTi kezoMkA DhaMcana kara, vastra ko dharmakA upakaraNa samajhakara mAtra eka hI vastra dhAraNakara, saMyamake liye pIDAthI thayela AMtakanA saddabhAvamAM viziSTa abhigrahathI prApta AhArathI esudhAjanya pIDAnA pratikAranuM varNana che. bhagavAnanI tapazcaryAnuM varNana te e cAro uddezamAM che ja. have bhagavAnanI carcA vidhine samajAvavA mATe zrI sudharmAsvAmI jammu svAbhAthI 4 -' ahAsurya' tyAdi. prabhu pAse jevuM meM sAMbhaLyuM che tevuMja tamane kahIza. utkRSTa vihAra svIkArI, samasta rAjacinha-vigere AbharaNene parityAga karI, ane paMcamuSTi kezenuM kaMcana karI, vastrane dharmanuM upakaraNa samajI mAtra eka ja vastra dhAraNa zrI AyAsUtra : 3 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9 u. 1 varaNIyAdhaSTavidhakarmarajo'pahartuM tIrthaM mavartayituM ca pravRtto bhUtvetyarthaH, saMkhyAya-patrajyAkAlaM vijJAya, tasmin matrajyAgrahaNaviharaNayogyatayA prasiddhe, hemante hemantatauM, mArgazIrSamAse tasya kRSNadazamyAM pUrvagAminyAM chAyAyAm , aparAhnasamaya iti bhAvaH / prajitA-gRhItapravrajyaH, adhunA asmin kAle-pravrajyAgrahaNakAle, tadavyavahitottarakAla eveti yAvat , arIyata-vihAramakarot // 1 // ___ dharmopakaraNatayA vastraM bhagavatA gRhItamityetad bodhayitumAha-' No cevimeNa ' ityaadi| mUlam-No cevimeNa vattheNa, pihissAmi taMsi hemaMte / se pArae AvakahAe, evaM khu aNudhammiyaM tassa // 2 // chAyA-no caiva anena vastreNa pidhAsyAmi tasmin hemante / / sa pArago yAvatkatham etat khu anudhArmikaM tasya // 2 // kRtAbhigraha hokara, manaHparyaya jJAnakI prAptise yukta bana jJAnAvaraNIya Adi ATha prakArakI samasta karmarUpIdhUliko ur3Aneke liye, evaM tIrthakI pravRtti karaneke liye kaTibaddha hokara lokatrayameM prasiddha vaha bhagavAna zrI mahAvIra svAmIne, pravrajyA kAla jAnakara pravrajyA grahaNa evaM vihAra karanekI yogyatAse prasiddha aise hemanta-mArgazIrSa mAsa-meM kRSNapakSakI dazamI 10 tithike dina aparANha samaya-dinake pichale praharameM dIkSita hokara usI samaya vihAra kiyA // 1 // ___'vastra bhI dhArmika upakaraNa hai' aisA vicAra kara vastra grahaNa kiyA, isa bAtako samajhAneke liye sUtrakAra kahate haiM-'No cevimeNa' ityaadi| karI saMcamanA mATe kRtAbhigraha thaI manaparyaya jJAnanI prAptithI yukta banI jJAnAvaraNIya vagere ATha prakAranI samasta karmarUpI dhuLane uDADavA mATe, ane tIrthanI pravRtti karavA mATe kaTibaddha thaI lakatrayamAM prasiddha te bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe pravajyAkALa jANI laI pravajyAgrahaNa ane vihAra karavAnI yegyatAthI prasiddha evA hemanta-mAgazara mAsamAM kRSNapakSanI dazamI tithinA divase aparA samaye-divasanA pAchalA bhAgamAM dIkSita thaI e samaye vihAra karyo.(1) vastra dhArmika upakaraNa che e vicAra karI vastra dhAraNa karyA, A vAta samatA bhATe sUtra42 4 cha-'No cevimeNa' tyAha. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 540 ___TIkA-sa bhagavAn mahAvIraH zrIvardhamAnasvAmI, evaM vibhAvayatisma-anena vastreNa tasmin zaityavardhakatayA prasiddha hemante-hemantAkhye to, na caiva pidhAsyAmi svadehamahaM naiva prAvariSyAmi, etadupabhogena zItasamaye svAtmAnaM sukhayituM pravRtto na bhaviSyAmItyarthaH / IdRzavicAraNAkaraNapradarzakaM tasya vizeSaNaM pradarzayati-pAraga iti, pratijJAyAH pAragAmI, pratijJApUraNasamartha ityarthaH / yadvA-saMsArasAgarapAraMgamane samartha ityarthaH / kiyantaM kAlamapekSya pratijJAtaM bhagavateti jijJAsAyAmAhayAvatkathamiti, yAvajjIvanamityarthaH / / bhagavAna mahAvIrane aisA vicAra kiyA ki isa vastrase zaityavardhakapanese prasiddha hemanta RtumeM maiM apane zarIrako nahIM DhaGagA-isake upabhogase zItasamayameM maiM apaneko sukhita karane ke liye pravRtta nahIM hoU~gA / isa prakArakI bhagavAna mahAvIrakI vicAraNAkA kAraNa yaha thA ki ve apane abhigrahakA pUrNarUpase nibhAnemeM zaktizAlI the, yahI bAta "pAragaH" isa vizeSaNa padase sUtrakArane pradarzita kI hai| unake zarIrameM itanI zakti thI ki jisake Age usa mArgazIrSa jaise mAsakI ThaMDakI zakti unake prati kuNThita ho gaI thii| athavA "pAragaH" isa vizeSaNa padakA yaha bhI dUsarA artha ho sakatA hai ki jaba ve usI bhavase saMsArarUpI athAha samudrako pAra karane meM samartha the taba unake samakSa yaha zItakAla kisa gaNanAmeM thA / vastrase zarIrako AvRta nahIM karanekI pratijJA bhagavAnane kucha samayake liye niyamarUpase aMgIkRta nahIM kI thI, kintu yAvatkatha-yAvajIvana yaha pratijJA unhoMne svIkAra kI thii| bhagavAna mahAvIre e vicAra karyo ke A vastrathI ThaMDI ApavAmAM prasiddha evI hemantarUtumAM huM mArA zarIrane DhAMkIza nahIM-AnA upagathI ThaMDInA samayamAM huM mane sukhI karavAmAM pravRtta nahIM thaIza. A prakAranI bhagavAna mahAvIranI vicAraNAnuM kAraNa e hatuM ke teo potAnA abhigaganuM pAlana pUrA 35thI nibhAvAma zatizANI tA. mevAta 'pAragaH' / vize. SaNa padathI sUtrakAre pradarzita karela che. emanA zarIramAM eTalI zakti hatI ke jenI sAme mAgazara mahinAnI ThaMDInI zakita paNa nirbaLa banI gaI hatI. athavA "pAragaH" mA vishessaashune| mIne se 595 ma ya za cha / jyAre te eja bhavathI saMsArarUpI athAga samudrane pAra karavAmAM samartha hatA. A samartha AtmA sAme zIta kALanI gaNatrI zuM? vastrathI zarIrane AvRta na karavAne abhigraha bhagavAne thoDA samayane mATe niyamarUpathI aMgIkRta karela nahIM paraMtu AjIvana e abhigraha emaNe svIkAra karyo hate. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upaghAna0 a. 9. u. 1 ____ 541 nanu tarhi vastraM kimarthamaGgIkRtam ? atrAha-khu-niyamena, etad-vastradhAraNaM tasya bhagavataH, anudhArmikam pUrvapUrvatIrthaGkaradharmAnukUlam , aparaiH paraMparayAvatINatIrthakarairapi pUrva dharmopakaraNatayA tathA'nuSThitamityarthaH // 2 // dIkSAkAlikAnuliptacandanAdisugandhalobhAd bhramarAdayaH samAgatya bhagavadvapuSi daMzanaM cakruriti bodhayitumAha-' cattAri sAhie' ityAdi / mUlam-cattAri sAhie mAse, bahave pANajAiyA Agamma / abhirujha kAyaM vihariMsu ArusiyA NaM tattha hiMsiMsu // 3 // chAyA-caturaH sAdhikAn mAsAn , bahavaH prANijAtayaH Agamya / abhiruhya kArya vijahuH, AruSya khalu tatra jihiMsuH // 3 // zaMkA-jaba vastrase zarIrako AcchAdita nahIM karanekA abhigraha bhagavAnane yAvacIvana aMgIkRta kiyA to phira bhagavAnane vastrakA grahaNa hI kyoM kiyA? uttara-zaMkA ThIka hai, parantu AcArapAlanake liye hI unhoMne aisA kiyaa| jisa prakAra paraMparAse honevAle dharmatIrthapravartaka tIrthakaroMne vastrakA dharmakA upakaraNa honese grahaNa kiyA hai / yahI bAta "anudhArmikama" isa padase sUtrakAra prakaTa kI hai // 2 // dIkSA samayameM jaba bhagavAnake zarIrameM caMdanAdi sugaMdhita dravyoMkA uvaTana-lepa kiyA gayA usa samaya unakI sugaMdhise Aye hue bhramara bhagavAnake zarIrako kATane lage, isa bAtako samajhAneke liye sUtrakAra kahate haiM --' cattAri sAhie' ityAdi / zaMkA-jyAre vastrathI zarIrane AcchAdita na karavAno abhigraha bhagavAne AjIvana aMgIkRta karyo te pachI bhagavAne vastrane kema na tajyAM? uttara-zaMkA ThIka che, paraMtu AcAra pAlana karavA mATe ja temaNe ema karyuM. je prakAra tIrthakaree vastrane dharma-upakaraNarUpa mAnI grahaNa karela. A pAta " anudhArmikam" 2L 56thI sUtrAce prATa 4284 che. (2) dIkSA samaye jyAre bhagavAnanA zarIra upara caMdanAdi sugaMdhita dravyone lepa karavAmAM AvyuM A samaye tenI sugaMdhathI AkarSAI bhamarAo zarIra upara besavA lAgyAM ane karaDavA lAgyAM, A vAtane samajAvatAM sUtrakAra kahe che'cttaari sAhie' tyAdi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra AcArAgasUtre TIkA-bahavaH prANijAtayaH bhramarAdayaH caturaH sAdhikAn mAsAn manojJasugandhalobhAt Agamya kArya-bhagavataH zarIram , abhiruhya vijahuH=nijanijacaraNAni saparuSasparza cArayAmAsuH / tathA-tadIyaraktAdyathitayA ca AruSya-prakupyeva tatra bhagavataH zarIre jihiMsuH dadaMzuH // 3 // tad vastraM bhagavAn kiyatkAlaM dadhAreti ziSyajijJAsAyAmAha-'saMvaccharaM sAhiyaM' ityaadi| mUlam-saMvaccharaM sAhiyaM mAsaM, jaM na rikAsi vatthagaM bhagavaM / ____ acelae tao cAI, taM vosirija vatthamaNagAre // 4 // chAyA--saMvatsaraM sAdhikaM mAsaM, yat na riktavAn vastrakaM bhagavAn / __ avelakaH tataH tyAgI, tad vyutsRjya vastramanagAraH // 4 // TokA--bhagavAn zrIvardhamAnasvAmI vastrakaM tad vastraM saMvatsaram-ekavarSa, tathA sAdhikaM mAsaM-sAdhikaikamAsaM kiJcidadhikatrayodazamAsAnityarthaH, yat na riktavAn kucha adhika cAra mAsameM bahutasI-aneka prANiyoMkI jAtiyAM, aneka jAtike bhramarAdika jIvajantu manojJa sugaMdhake lobhase Akara bhagavAnake zarIrake AjU-bAjU bhina2 karate hue unake zarIrako kaThora sparza karate hue cAroM ora ghUmane lage aura krodhita kI taraha unake zarIrako kATa2 kara lohI mAMsa khAne lage // 3 // usa vastrako bhagavAnane kitane samayataka dhAraNa kiyA? ziSyakI isa jijJAsAkA samAdhAna karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-'saMvaccharaM' ityaadi| bhagavAnane usa vastrako kucha adhika eka mahInAse yukta eka varSa, thoDA adhika cAra mahinAmAM ghaNA prANIo ane ghaNI jAtanA bhamarA vagere jIva jatunI jAtiyo manane sugaMdhathI bharapura banAvI de tevI suMgadhanA lobhamAM paDI bhagavAnanA zarIra upara temaja cAre tarapha pharI vaLI gaNagaNATa zarU karI dIdhuM ane jANe krodhavALA banyA hoya e rIte temanA zarIra upara sugaMdha cusavAnI bhAvanAthI lohI tathA mAMsane khAvA lAgyA. (3) e vastrane bhagavAne keTalA samaya sudhI dhAraNa karyuM? ziSyanI A jIjJAsaanu samAdhAna 421 // bhATe sUtra42 43 cha-'saMvacchara / tyAhi. bhagavAne thaDA adhika eka mahInAthI yukata eka varSa-eTale thaDa adhika zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutaskandha. 1 upaghAna0 a. 9. u.1 543 =tyaktavAn tat 'sthitakalpaH' iti kRtvA, tata UrdhvaM tad vastraM vyutsRjya apanIya syAgI vastraparityAgI anagAraH bhagavAn acelakA avastraH, abhUdityarthaH / / 4 / / kiJca--'adu porisiM' ityAdi / mUlam-adu porisiM tiriyabhittiM cakkhumAsajja antaso jhaai| aha cakkhubhIyA saMhiyA, tehaMtA haMtA bahave kaMdisu // 5 // chAyA--atha pauruSI tiryagbhittiM cakSurAsAdya antazo dhyAyati / ___ atha cakSurmItAH saMhitAste, hakhA hatvA bahavazcakranduH // 5 // TIkA--atha anantaraM, tiryagbhitti pravezasthAne saMkucitAmagre vistINAM, pauruSI-puruSapramANAM vIthIM gacchan antaza: madhye abhyantare, cakSurAsAdya-jJAnadRSTi nidhAya, sopayogo bhUtvA, dhyAyati-IryAsamito gcchti| IryAsamitasya gamanamevAtra dhyAnam / arthAt kucha adhika teraha mahIne taka sthitakalpa samajhakara rkhaa| phira usake bAda usakA parihAra kara ve acela-vastrarahita hue // 4 // phira bhI-'adu porisiM' ityaadi| praveza sthAnameM saMkucita aura Age vistRta aise mArgase ve bhagavAna IryAsamitipUrvaka cle| yahAM "dhyAyati" yaha kriyApada 'bhagavAna IryAsamitise gamana karate hue isa arthakA bodha karAtA hai, kyoMki sopayoga ryAsamiti vAlekA gamana hI yahAM dhyAna hai / "cakSurAsAdya" yaha pada yaha prakaTa karatA hai ki ve bhagavAna jJAnadRSTiko rakhakara-upayoga sahita hokara cle| IryAsamitise calate hue bhI upayoga asthira ho sakatA hai parantu yahAM para bhagavAnakA upayoga asthira nahIM thA yaha vizeSatA prakaTa karaneke liye 'cakSurAsAdya' yaha pada sUtrakArane rakhA hai| tera mahinA sudhI te vastrane sthitakalpa samajIne rAkhyuM. A pachI teoe teno tyAga yo bhane anyesa- rahita yayA. (4) za- adu porisiM ' tyAha. pravezasthAnamAM sAMkaDA ane AgaLa jatAM vistRta eTale pahelA mArga upa2 bhagavAna samiti 4 yAsyA. ma 'dhyAyati' mAThiyA56 vAna IsamitithI gamana karela' A arthane baMdha karAya che, kema ke sepaga dhyasibhitiyANA samAna dhyAna cha. 'cakSurAsAdya' mA 56 me pragaTa 42 che ke bhagavAna jJAnadaSTithI upasahita e mArgathI cAlyA. iryAsamitithI cAlavAvALAne upayoga asthira paNa thaI zake che, paraMtu bhagavAnane upayoga asthira nato. yA vizeSatA prATa 42tA 'cakSurAsAgha' 56 sUtrasare rAmeta che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 AcArAgasUtre taM tathA vajantamavalokya bAlakA upasarga cakrurityAha-' atha cakSurbhItAH' ityaadi| atha anantaraM, cakSurbhItAH atra cakSuHzabdena darzanaM gRhyate, darzanAdbhItAH bhagavantaM vilokya bhayamupagatAH, ata eva saMhitAH militAH, te bAlakA hatvA hatvA-dhUliprakSepAdibhiH punaH punastADayitvA cakranduH anyAn bAlAnAdvayanti sma, 'ihAgacchata pazyata muNDito'ya '-miti, tathA- kiMdezIyaH kutaH samAyAto'ya '-miti kalakalazabdaM cakrurityarthaH // 5 // kiJca-'sayahiM' ityaadi| mUlam-sayaNehiM vitimissehi, itthIo tattha se parinnAya / sAgAriyaM na sevei ya, se sayaM pavesiyA jhAi // 6 // chAyA--zayaneSu vyatimizreSu striyastatra sa parijJAya / / ___sAgArikaM na seveta ca sa svayaM pravezya dhyAyati // 6 // TIkA-zayanepu-zayyate yatra tAni zayanAni-AgantukArthavAsasthAnAni, teSu vyatimizreSu-kutazcit kAraNAd gRhasthaistIthikaizca saMyukteSu satsu tatrAvasthi- bhagavAnako isa taraha vihAra karate hue dekhakara bhayase yukta ho bAlaka milakara unake Upara dhUli Adi DAla2 kara upasarga karane lage aura kolAhala karate hue kahane lage ki-Ao dekho yaha manuSya muMDita hai, yaha ajaba DhaMgakA AdamI kahAMse AyA hai // 5 // aura bhI---'sayahiM' ityaadi| Agantuka-pathika janoMke liye vasane yogya sthAnoMkA nAma zayana hai| ina zayanoMmeM aneka prakArake vyakti Akara Thaharate haiM aura cale jAte haiM, aise sthAnoM meM yadi munijana ThahareM aura vahIM para gRhasthajana yA anya tIrthika bhagavAnane A rIte vihAra karatAM joI bhayabhIta banatAM bALakee dhuLa kAMkarA vagere temanA upara nAMkhavA mAMDayA, ane tamAso jovAnA nimitte bIjAM bALakane paNa bolAvavA lAgyAM ane kelAhala macAvI kahevA lAgyAM ke-juo jIe A mANasa mAthe muMDela evA ajaba DhaMgane che. A mANasa ahi jyAMthI mAvata cha ? (5) 52-'sayaNehiM' tyAdi. AgaMtuka-mArgIvahetA mANasone vasavA yogya sthAnenuM nAma zayana che. A zayanamAM aneka prakAranA mANase AvI rokAya che, ane cAlyA jAya che. AvA sthAnomAM kadIka muni paNa rekAya che ane bIjA gRhasthajana ane anyatIrthika bIjA dharmavALA mANaso zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskangha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 taH san strIbhiH prArthito bhavati cet tadA sa striyaH parijJAya=jJa-parijJayA 'imAH saMyamasaraNipratirodhikAH' iti jJAtvA, pratyAkhyAna-parijJayA parivarjayan 'muniH sAgArikaM-maithunaM na seveta' ityevaM svadharmamanusmaran sambhagavAn mahAvIraH zrI vardhamAnasvAmI vairAgyamArge svayaM-svamAtmAnaM pravezya dhyAyati-dharmadhyAnaM karoti sma // mu06|| ___yadi mArge gRhasthA Agatya milanti pRcchanti, tadAnImapi bhagavato dhyAnamaGgo nAbhUdityAha-'je ke ime' ityaadi| mUlam-je ke ime agAratthA, mIsIbhAvaM pahAya se jhaaii| puTTho vi nAbhibhAsiMsu, gacchai nAivattai aNjuu||7|| chAyA-ye kecid ime agArasthAH mizrIbhAvaM prahAya sa dhyAyati / pRSTo'pi nAbhyabhASata, gacchati nAtivartate RjuH // 7 // jana bhI Thahare hoM aura unameMse koI kAminI usa munise apanI vaiSayika abhilASA prakaTa kare taba vaha muni usa strIko 'yaha saMyama mArgakI pratirodhikA hai' aisA jJa-parijJAse jAnakara pratyAkhyAna-pratijJAse sarvathA usakA parihAra kara deve, aura isakI vaiSayika abhilASAkI pUrti na kare, isa prakArake apane dharmakA vicAra karate hue ve bhagavAn mahAvIra vairAgyamArgameM apane Apako ota-prota kara dharmadhyAnameM tatpara rahe // 6 // mArgameM calate hue bhagavAnako yadi gRhasthajana Akarake milate aura kucha pUchate to bhI bhagavAnkA dhyAnabhaMga nahIM hotA, isa bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiM-'je ke ime' ityAdi / paNa rahe che. AmAM kaI strI A sthAnamAM rokAyelA munijanathI pitAnI vaiSayika abhilASA pragaTa kare e samaye muni "strI saMyamamArgane avarodha karanAra che evuM jJa-parijJAthI jANI pratyAkhyAna-pratijJAthI ene tyAga karI de, ane enI vaiSayika-viSayasaMbaMdhI abhilASAnI pUrti na kare, A prakArathI pitAnA dharmane vicAra karatAM bhagavAna mahAvIra vairAgyamArgamAM potAne ota-prota manAvI ghamadhyAnamA bhana 27 che. (1) mArgamAM cAlatAM bhagavAnane keI gRhasthajana AvIne maLe ane puchaparacha kare to paNa bhagavAnanA dhyAnane bhaMga nahi thate, A vAtane sUtrakAra pragaTa kare cha-'je ke ime' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 AcArAgasUtre ____TIkA--ye kecid ime agArasthAH gRhasthAH Agatya saMmilanti tairmizrIbhAva-sahavAsa prahAya-parityajya sA bhagavAn dhyAyati-dhyAnamevAvalambate sma / tathA-taiH kazcid viSayaM pRSTo'pyapRSTo vA sa RjuH saralahRdayo bhagavAn nAbhyabhASata, kintu-gacchati IryAsamitaH san mArge vrajatyeva, tathA nAtivartate-mokSamArga dhyAnaM vA na parityajati smetyarthaH // 7 // kiJca-'No sukara0 ' ityaadi| mUlam-No sukarameyamegesiM, nAbhibhAsae abhivAyamANe / - hayapuvve tattha daMDehi, lUsiyapubve appapunnahiM // 8 // chAyA-no sukarametad ekeSAM nAbhibhASate abhivAdayataH / hatapUrvaH tatra daNDaiH lUSitapUryaH alpapuNyaiH // 8 // TIkA-etad-uktaM vakSyamANaM ca, bhagavaccaritaM ekeSAm anyeSAM no sukaraM =na kartuM zakyam , tadeva darzayati-abhivAdayataH-abhivandanaM kurvato janAn , nAbhi___ jo koI gRhasthajana Akarake bhagavAnase mArgameM milate to ve unake sAtha sahavAsa nahIM karate, aura apane dhyAna hI meM magna rhte| unake dvArA kisI viSayako lekara pUche gaye athavA nahIM pUche gaye ve sarala hRdayavAle bhagavAn unase bolate-cAlate nahIM, mArgameM IryAsamitise hI calate rhte| mokSamArga athavA dhyAnakI orase ve apane cittako nahIM haTAte the||7|| phira bhI-'No sukara' ityAdi / yaha kahA huA aura Age kahA jAne vAlA bhagavAnakA caritra anya manuSyoMke liye sukara-AcaraNa karanA sahaja-nahIM hai, anya manuSya jo koI gRhastha jana AvI mArgamAM bhagavAnane maLatA te temanI sAthe bhagavAna sahavAsa karatA na hatA ane pitAnA dhyAnamAM ja magna rahetA hatA. pUchavAmAM AvatI athavA nahIM pUchavAmAM AvatI kaI paNa vAtane bhagavAna javAba ApatA nahIM-keInI sAthe bolatA cAlatA nahIM. mArgamAM IryAsamitithI cAlatA rahetA. mokSamArgathI ane dhyAnanA taraphathI teo pitAnuM citta jarA paNa mI ta25 32vatA nahI. (7) -No sukara0' tyAhi. A kahevAmAM Avela ane AgaLa kahevAmAM AvanAra bhagavAnanuM caritra bIjA mANase mATe e rItathI AcaraNa karavuM saheja nathI keImANasa vicAre zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 bhASate=na bravIti, nApyanabhivAdayadbhadhazca krudhyatItyapi uplkssnnaarthtyaa'vgntvym| pratikUlopasargopasthitau satyAmapi dhyAnabhaGgo nAbhUdityAha-'hatapUH' ityAdi / tatra-anAryadezAdau viharan alpapuNyaiH hInapuNyairdharmasaMjJArahitairanAXdaNDairhatapUrvaH pUrva hataH, tathA lUSitapUrvaH-hiMsitapUrvaH kezaluzcanAdibhiH pUrvaM hiMsito nAbhibhASate, na kaSAyabhAvaM prAptavAnityarthaH // 8 // kiJca--' pharasAI' ityAdi / mUlam-pharusAiM duttitikkhAiM, aiacca muNI prkkmmaanne| AghAyanadRgIyAI, daMDajuddhAiM muhijuddhAiM // 9 // chAyA-paruSANi dustitikSANi atigatya muniH parAkramamANaH / AkhyAtanRtyagItAni daNDayuddhAni muSTiyuddhAni // 9 // cAheM ki hama bhI isa prakArake sAMce meM apane jIvanako DhAleM to ve nahIM DhAla skte| bhagavAn apane ko vaMdanA karanevAle manuSyoMse premase nahIM bolate aura upalakSaNase nahIM vaMdanevAloM para krodhI nahIM hote / bhagavAn ke Upara cAhe kitanehI pratikUla aura anukUla upasarga Ate, to bhI ve apane dhyAnase vicalita nahIM hote| anArya dezAdikameM vihAra karate samaya bhagavAna dharmasaMjJArahita aise hInapuNya anAryoM dvArA daNDoMse bhI tADita hue, aura kezaluzcanAdikapUrvaka unake dvArA duHkhita bhI kiye gaye, una para patthara AdikA prahAra bhI kiyA gayA to bhI bhagavAn unake prati kaSAyabhAvoMse saMpanna nahIM hue the // 8 // ___ aura bhI-'pharusAI' ityAdi / ke huM paNa A prakAre mArA jIvanane laI jAuM to e pramANe te karI zake nahIM-e prakArane DhALa DhALI zake nahIM. bhagavAnanI vaMdanA karavA AvatA mANaso sAthe teo premathI bolatA nahIM; ane upalakSaNathI nahIM vAMdavAvALA upara krodha karatA nahIM. temanA upara game teTalA pratikULa ane anukULa upasarga Ave te paNa teo pitAnA dhyAnathI vicalita thatA nahIM. anArya dezadikamAM vihAra karatI vakhate dharmasaMjJAthI rahita evA hIna puNya anAryothI bhAgavAnane aneka prakAranAM kaSTa sahevAM paDelAM. daMDa vigerenI tADanAthI temaja mAthAnA vALa pakaDI kheMcavA vigerethI bhagavAnane aneka rIte duHkha pahoMcADavAmAM AvelA kAMkarA, temaja patharA vigerenA prahAra karavAmAM AvyA hatA te paNa emanA tarapha kaSAyabhAvasaMpanna nahi thayA. (8) 12-'pharusAI' tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 AcArAGgasUtre ___TIkA-muniH zrIvardhamAnasvAmI, paruSANi kaThoravacanAni, dustitikSANi =anyaiH prAkRtapuruSairduHsahAni atigatya-avigaNayya, parAkramamANaH samyaktitikSAvAn bhavati, tathA-AkhyAtanRtyagItAni-AkhyAtAni nRtyagItAni uddizya kautukaM na karoti, tathA-daNDayuddhAni muSTiyuddhAni dRSTvA zrutvA vA nApi romAzcito bhavati // 9 // kiJca-gaDhie' ityaadi| mUlam-gaDhie mihokahAsu, samayaMmi nAyasue visoge adakkhU / eyAiM se urAlAiM, gacchai nAyaputte asaraNAe // 10 // chAyA--gRddhaH mithaHkathAsu samaye jJAtasutaH vizokaH adrAkSIt / etAni sa udArANi gacchati jJAtaputraH azaraNAya // 10 // TIkA-samaye ekasmin kAle kadAcit jJAtasutaH bhagavAn mahAvIraH zrI vardhamAnasvAmI mithaHkathAsu-parasparaM kAmasambandhivArtAlApeSu gRddhAH-AsaktAH strIH, vizokA rAgarahitaH san adrAkSIt / sa jJAtaputra bhagavAn azaraNAya-zaraNaM muni zrI vardhamAna svAmI anya sAdhAraNa prANI bhI jinheM sahana na kara sakeM aise kaThora vacanoMkI ora kucha bhI dhyAna na dekara samyak prakArase sahana karane vAle hue-sarva prakArase acchI taraha sahanazIla bane / tathA AkhyAta ( kathA-vArtA) nRtya aura gItakI tarapha Azcaryase yukta na hue, evaM daNDayuddha aura muSTiyuddhoMko dekhakara yA sunakara romAzcitaAzcaryacakita bhI na baneM // 9 // phira bhI--'gaDhie' ityAdi / eka samaya kI bAta hai ki bhagavAna mahAvIrane paraspara kAmasaMbaMdhIvArtAlApoMmeM Asakta striyoMko dekhA to bhI ve usa orase vItarAga munizrI vardhamAna svAmI anya sAdhAraNa prANI paNa jene sahana na karI zake evA kaThora vacanenI tarapha jarA paNa dhyAna na daI samyak prakArathI sahana karavAvALA thayA-sarva prakArathI teo sahanazIla vRttinA banyA. AkhyAna (kathAvArtA) nRtya ane gItamAM teone Azcarya thayela nahIM, tema daMDayuddha ane muSTiyuddhane joI tathA sAMbhaLI romAMcita-Azcaryacakita banyA na hatA. (9) -'gaDhie' tyAdi. eka samayanI vAta che ke bhagavAna mahAvIre paraspara kAmasaMbaMdhI vArtAlApomAM strIne Asakta banelI javA chatAM paNa e bArAmAM eo vItarAgI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9 u. 1 gRhaM yatra nAstItyazaraNaH=saMyamastasmai, saMyamArAdhanArtham etAni = anukUla-pratikulAni parISahopasargarUpANi udArANi= anyajanaiduHsahAni gacchati = atikrAmati, parISopasa~gaiH pratibaddho na bhavatIti bhAvaH // 10 // tena bhagavatA dIkSAgrahaNAt pUrvaM sAdhikavarSadvayataH zItajalaM parivarjitamityAha-' avisAhie' ityAdi / mUlam - avi sAhie duvAse, sItodaM abhoccA Nikkhate / , 549 egattagae pihiyacce se ahinnAyadaMsaNe saMte // 11 // chAyA -- api sAdhike dve varSe zItodakam abhuktvA niSkrAntaH / ekatvagataH pihitAcaH sa abhijJAtadarzanaH zAntaH // 11 // TIkA --api ca sa bhagavAn sAdhike dve varSe zItodakam = sacittajalam, abhuktyA=apItvA, ekatvagataH = ekatvabhAvanAmAzritaH - ' ahameka evAsahAyo'smi nAsti mama kacidAtmakalyANArthaM dvitIyaH sahAyaH api ca nAsti kenA'pi saha , hI rahe, arthAt unakI ora bhagavAnne rAgasahita dRSTi bhI nahIM rkhii| jJAtaputra bhagavAna azaraNa rahe-saMyamakI ArAdhanA ke liye anyajanoMkA zaraNa nahIM liyA, evaM duHsaha pratikUla aura anukUla parISahoMke Ane para bhI aDola rahe // 10 // bhagavAnane dIkSAgrahaNa karaneke pahile kucha adhika do varSoMse zIta jala - sacitta pAnIkA tyAga kara diyA thA, isa bAtako sUtrakAra pradarzita karate haiM-' aghi sAhie ' ityAdi / bhagavAn ne kucha adhika do varSoM se sacittajalakA tyAga karadiyA thA, arthAt - sacittajala nahIM piyaa| isa ekatva bhAvanAse ki- ' maiM eka hUM aura asahAya hUM-AtmakalyANake mArgameM Age AnevAle mere liye ja rahyA, arthAt bhagavAnanI temanA tarapha rAgarahitaja dRSTi rahI. jJAtaputra bhagavAna azaraNuMja rahyA-saMyamanI ArAdhanA mATe bIjAnu zaraNu na lIdhuM, ane game tevA pratikULa ke anukULa pariSaddho-duHsaha duHkha AvavA chatAM paNa aDAla rahyA. (10) bhagavAne dIkSA lIdhA pahelAM be varSathI paNa vadhAre samayathI ThaMDA pANIne tyAga urI dvIrghelo, A bAta sUtrabhara aharzita ure che - ' avi sAhie ' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 3 bhagavAne be varSathI paNa vadhAre samayathI ThaMDA pANInA tyAga karI dIdhelA -arthAt-Du (artha) pANI yodhesa nahI. yA bhetva-bhAvanAthI -" huM meDa dhuM ane asahAya chuM, AtmakalyANanA mArgamAM AgaLa javAvALA mArA mATe Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 AcArAGgasUtre zAzvatikaH pAramArthikaH sambandho mame'-tyAdirUpAmekatvabhAvanAmupagata ityarthaH, tathA pihitAH arcA-krodhajvAlA pihitA-upazamitA yena sa tathAvidhaH, tathA -abhijJAtadarzanaH samyaktabhAvanAbhAvitaH, ata eva zAntaH san niSkrAntaH dIkSAM jagrAha // 11 // kiJca-'puDhaviM ca' ityaadi| mUlam-puDhaviM ca AukAyaM, teukAyaM ca vAukAyaM ca / paNagAyabIya-hariyAI, tasakAyaMca savvaso nnccaa||12|| chAyA-pRthivIM cApakAyaM tejaskAyaM ca vAyukAyaM ca / panakAMzca bIjaharitAni trasakAyaM ca sarvazo jJAtvA // mU0 12 // TIkA-bhagavAn pRthivIM-pRthivIkArya, apkAyaM, tejaskAyaM, vAyukAyaM panakAn-zaivAlAn , bIjaharitAni-vanaspatIn trasakAyaM ca jJAtvA= sarva evaite sajIyAH' ityavabudhya sarvazaH sarvaprakAreNa tadArambhaM parivarjayan viharati smetyrthH|| 12 // isa mArgameM koI aura dUsarA sahAyaka nahIM hai, merA kisIke bhI sAtha nirantara pAramArthika saMbaMdha nahIM hai" aisA vicAra kara sadA ekatva bhAvanAmeM tatpara rahe / krodha-kaSAyakI jvAlAko prabhune upazamita kii| samyaktvakI bhAvanAse bhAvita prabhune isI liye zAntacitta bana dIkSA aMgIkAra kI // 11 // aura bhI-' puDhaviM ca ' ityaadi| bhagavAnne pRthivIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, zaivAla, aura bIja-haritAdirUpa vanaspatikAya, evaM trasakAya, ina chaha kAyake jIvoMko " ye saba hI jIvasahita haiM" aisA jAnakara sarvaprakArase unake AraMbhakA parityAga karate hue hI vihAra kiyA // 12 // A mArgamAM kaI bIje sahAyaka nathI, mAre koInI sAthe niraMtara pAramArthika saMbaMdha nathI" A vicAra karI prabhu sadA ekatva bhAvanAmAM tatpara rahetA krodhakaSAyanI javALAne prabhue samAvI dIdhI hatI. samyakatvanI bhAvanAthI bhAvita prabhue Ane ja mATe zAntacitta banI dIkSA aMgIkAra karelI (sU011) 5-'puDhaviM ca' tyAdi bhagavAne pRthvIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, zivAla ane bIjaharitAdirUpa vanaspatikAya ane trasakAya, A che kAyanA jIvene "A badhA jIvasahita che evuM jANuM sarva prakArethI enA AraMbhane parityAga karatAM 42tai 4 viDAra 42 / . (12) zrI. sAyAsaMga sUtra : 3 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 551 bhagavatA pRthivyAdiSaDjIvanikAyArambhaH parivarjitaH, ityAha -'eyAI' ityaadi| mUlam-" eyAiM saMti" paDileha, cittamaMtAI se abhinnAya / parivajiya viharitthA, iya saMkhAya se mahAvIre // 13 // chAyA-"etAni santi" pratilekhya cittamanti sa abhijJAya / parivartya viharati sma iti saMkhyAya sa mahAvIraH // 13 // TIkA-sa bhagavAn mahAvIraH "etAni pRthivyAdIni cittamanti" santi iti pratilekhya-vicArya, tad abhijJAya svarUpato jJAtvA, iti evaM saMkhyAya-bheda-prabhedAbhyAM sarvAzato vijJAya, tadArambhaM parivartya viharati sma // 13 // jIvAnAM trasasthAvaratvena bhedamupadarya teSAM parasparAnugamanaM bhavatIti bodhayitumAha-'adu thAyarA' ityaadi| mUlam-adu thAvarA ya tasattAe, tasA ya thaavrttaae| aduvA savvajoNiyA sattA, kammuNAkappiyA puDho baalaa|| 14 // bhagavAnake dvArA pRthivI Adi chaha jIvanikAyoMkA AraMbha tyakta huA, isI viSayako sUtrakAra punaH pradarzita karate haiM-'eyAiM sNti'ityaadi| bhagavAn mahAvIrane ina pRthivI Adi SaDjIvanikAya ke jIvoMke AraMbhakA parityAga yaha vicArakara kiyA ki-"ye samasta pRthivI Adika sacitta-sajIva haiN| tathA "ina sabakA svarUpa kyA hai?" ise bhI acchI tarahase jAnakara evaM inake bheda aura prabhedoMkA sarvAMzarUpase manana kara unake AraMbhase rahita ho ve prabhu vihAra karate the||13|| basa aura sthAvararUpase jIvoMke bhedoMko samajhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-"adu thAvarA" ityAdi / bhagavAna dvArA pRthvI vigere SaTachavanikAyane AraMbha tajavAmAM Avele. yA viSayane sUtrA2 puna: pradarzita 42 cha-'eyAI saMti' tyAdi. bhagavAna mahAvIre A pRthvI vagere SaDUjIvanikAyanA jInA AraMbhane parityAga e vicArIne karelo ke e badhA sacitta-sajIva che. tathA A badhAnuM svarUpa zuM che ? ene paNa sArI rIte jANI enA bheda ane prabhedane saMpUrNa rIte vicArI enA AraMbhathI rahita thaI prabhu vihAra karatA hatA. (13) jInA trasa ane sthAvararUpanA bhedane samajAvavA mATe sUtrakAra kahe che - 'adu thAvarA' tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 AcArAgasUtre - chAyA-atha sthAvarAzca trasatayA, sAzca sthAvaratayA / ___ athavA sarvayonikAH sattvAH karmaNA kalpitAH pRthag baalaaH||14|| ___TIkA-atha-anantaraM sthAvarAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH trasatayA-karmaprabhAvAd dvIndriyAdirUpeNa jAyante, trasAzca-trasajIvAH dvIndriyAdayazca sthAvaratayA pRthivyAyekendriyarUpeNa punarutpadyante, athavA sarvayonikAH sarvayonayaH utpattisthAnAni yeSAM te sarvayonikAH caturgatigantAraH, sattvA:-jIvAH, bAlAH mUDhAH, karmaNA-svopAttenASTavidhakarmaNA pRthak-pRthaktvena-sarvayonigAmitvena ca kalpitA:= vyavasthitA iti / tathA coktam pRthivI, ap , teja, vAyu aura vanaspati, ye saba sthAvarakAya-ekendriya jIva haiM / ye karmake prabhAvase dvIndriyAdika rUpase parabhavameM utpanna ho jAte haiN| hIndriya, teindriya, coindriya, aura paMcendriya jIva, ye trasa haiM, kyoM ki inake trasa nAmakarmakA udaya rahatA hai / ye sa jIva bhI karmakI vicitratAse sthAvara-pRthivI Adika ekendriyarUpase dUsare bhavameM upanna ho jAte haiN| athavA-samasta yoniyAM haiM utpattisthAna jinhoMkI aise sarvayonika-caturgatimeM bhramaNa karanevAle-jIva ajJAnase AvRta bana apane2 chArA upAtta-grahaNa kiye gaye aSTavidha karmake prabhAvase bhinna2 rUpameM sarva yoniyoMmeM jAne vAle hote haiN| tAtparya yaha kiharaeka bhinnara yonimeM rahA huA jIva karmake udayase parabhavameM dUsarI yonimeM janma dhAraNa kara sakatA hai| aisA nahIM hai ki vaha eka hI yonimeM niyamitarUpase janma letA rahe / sohI kahA hai pRthvI, apa, teja, vAyu ane vanaspati, A badhA sthAvarakAya ekendriya jIva che. e karmanA prabhAvathI dvIndriyAdika rUpathI parabhavamAM utpanna thaI jAya che. beIndriya, traNaIndriya, cAra indriya, pAMca Indriya jIva e trasa che, kemake emane trasanAmakarmane udaya rahe che. A trasa jIva paNa kamanI vicitratAthI pRthvI Adi sthAvara-ekendriya-rUpathI bIjA bhavamAM utpanna thAya che. athavA-samasta nIo jemanuM utpattisthAna che evA savanika-cAra gatimAM bhramaNa karavAvALA jIva ajJAnathI AvRta banI potapotAnA dvArA vapatta -grahaNa karavAmAM Avela aSTavidha karmanA prabhAvathI judA judA rUpamAM sarva cenImAM jAvAvALA hoya che. tAtparya e che ke dareka yonImAM rahela jIva karmanA udayathI parabhavamAM bIjI enimAM janma dhAraNa karI zake che. evuM nathI ke eka ja nimAM niyamita rUpathI te janma lete rahe. e ja kahyuM che- zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 " raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyate / vicitraiH karmanepathyairyatra sattvairna nATitam " // 1 // iti // 14 // kizca-'bhagavaM' ityaadi| mUlam-bhagavaM ca evamannesiM, sovahie hu luppaI baale|| kammaM ca savvaso naccA,taM paDiyAikkhe pAvagaMbhagavaM // 15 // chAyA-bhagavAMzcaivamanvaiSIt sopadhikaH eva lupyate bAlaH / ___ karma ca sarvazo jJAtvA tat pratyAkhyAti pApakaM bhagavAn // 15 // ___TIkA-bhagavAn mahAvIraH zrIvardhamAnasvAmI evaM vakSyamANaprakAreNa anvaipIt-avedIt bAla: mohamupagataH, sopadhikA-upadhinA saha vartata iti sopadhikaHdravyabhAvopadhiyuktaH san lupyata eva-chidyate bhidyata eva, karmaprabhAvAt klezamanubhavatyevetyarthaH / tasmAd bhagavAn karma, sarvaprakAreNa jJAtvA tat-karma, pApakaM ca karmanibandhanaM sAvadhavyApAraM ca pratyAkhyAti-nirAkRtavAn // 15 // " raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyte| vicitraiH karmanepathyairyatra sattvairna nATitam // 1 // jagatameM aisI koIsI bhUmi zuddha nahIM bacI ki jahAM para karmakI vicitra racanAse yukta isa jIvane apanA nATaka na kiyA ho // 14 // phira bhI--'bhagavaM ca' ityAdi / bhagavAna zrI vardhamAna svAmIne yaha bAta jAna lI ki jo ajJAnI prANI dravya aura bhAva upAdhise yukta haiM, ve hI karmake prabhAva-udayase chede aura bhede jAte haiM, rAta dina aneka klezoMkA anubhava karate hI rahate haiM / isI liye prabhune karmakA yaha vicitra prabhAva sarva prakArase " raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyte| vicitraiH karmanepathya,-yaMtra sattvaina nATitam " ||1 // jagatamAM evI kaI paNa, bhUmi zuddha nathI bacI ke jyAM karmanI vicitra racanAthI yukta A jIve potAnuM nATaka na karyuM hoya. (14) 52-"bhagavaca" tyA. bhagavAna zrI vardhamAna svAmIe A vAta jANelI ke je ajJAnI prANI dravya ane bhAva upAdhithI yukta che, te karmanA prabhAva-udayathI chedAya ane bhedAya che. rAta divasa aneka kalezane anubhava karatA ja rahe che. A mATe prabhue 70 zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D AcArAgasUtra kiJca--'duvihaM' ityAdi / mUlam-duvihaM samicca mehAvI, kiriyAmakkhAya'NelisaM naannii| AyANasoyamaivAyasoyaM, jogaM ca savvaso nnccaa||16|| chAyA--dvividhaM sametya medhAvI kriyAmAkhyAtavAn anIdRzI jJAnI / ___ AdAnasrotaH atipAtasrotaH yogaM ca sarvazo jJAtvA // 16 // TIkA--medhAvI-heyopAdeyavivekavAn , jJAnI-jJAnacatuSTayasaMpanno bhagavAn dvividhaM airyApathika-sAMparAyikabhedAd dviprakArakaM karma sametya-avabudhya, tathAAdAnasrotaH AdIyate gRhyate badhyate karmAnenetyAdAnaM duSpaNihitamindriyaM, tadapaM srotaHkarmAgamanamArgaH mithyAtvAdirUpastat , atipaatsrotH-praannaatipaataadiruupm| jAnakara usa karmakA aura karmake kAraNabhUta pApajanaka sAvadya vyApArakA sadAke liye triyoga aura trikaraNase pratyAkhyAna kiyA // 15 // aura bhI-'duvihaM' ityAdi / heya aura upAdeyake jJAnase yukta, tathA mati, zruta Adi cAra jJAnadhArI bhagavAna zrImahAvIra svAmIne aipithika aura sAMparAyikake bhedase karmA kI vividhatA svayaM jAnakara, tathA AdAnasrotarUpa mithyAtva Adi, atipAtasrotarUpa prANAtipAtAdi, evaM azubha mana vacana aura kAyako "ye saba sarva prakArase karmabandhake kAraNa haiM " aisA jAnakara saMyamakA anuSThAna-pAlana karanerUpa kriyAkA kathana kiyA, arthAt AcaraNa kiyaa| jinake dvArA karmoM kA baMdhana ho vaha AdAna hai, aura vaha azubharUpase karmanA e vicitra prabhAvane jANI e kamanuM ane karmanA kAraNabhUta pApajanaka sAvadya vyApAranuM sadAne mATe triga ane trikaraNathI pratyAkhyAna karela. (15) 52-' duviha' tyAdi heya ane upAdeyanA jJAnathI yukta tathA mati, zrata Adi cAra jJAnadhArI bhagavAna zrI mahAvIra svAmIe eNryApathika ane sAMparAyikanA bhedathI karmonI vividhatA svayaM jANI, ane AdAnasotarUpa mithyAtva vagere, atipAtasrotarUpa prANAtipAtAdi, ema ja azubha mana vacana ane kAyAne "e badhA sarva prakArathI kama bandhananA kAraNa che" AvuM jANI saMyamanuM anuSThAna-pAlana karavArUpa kriyAnuM kathana eTale AcaraNa karyuM jenAthI karmonuM baMdhana thAya che te AdAna che,ane te azubharUpathI pravRtta banela IndrirUpa hoya che. karmonA AvavAnA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u.1 555 yoga-duSpraNihitaM manovAkAyaM sarvazaH sarvaprakAraiH karmabandhAya jJAtvA anIdRzIMm= utkRSTakriyAM saMyamAnuSThAnarUpAm AkhyAtavAn AcaritavAnityarthaH // 16 // kiJca--' aivattiyaM ' ityaadi| mUlam-aivattiyaM aNAuTiM, sayamannesiM akaraNayAe / jassitthIo parinnAyA, savvakammAvahA u se adkkhuu||17|| chAyA--atipAtikAm anAkuTTi svayamanyeSAm akaraNatayA / ___ yasya striyaH parijJAtAH sarvakarmAvahAH tu so'drAkSIt // 17 // TokA-yo bhagavAn atipAtikAM-atipApebhyaH pANAtipAtebhyo'tikrAntAM pANyupamardanavarjitAm , anAkuTTim AkuTihiMsA tadanyA'nAkuTTiH ahiMsA, tAmanumRtya, svayamanyeSAM ca akaraNatayA-svataH pareNa ca hiMsAparivarjanena pravRttaH, tathAyasya bhagavataH striyaH sarvakarmAvahAH sarvavidhakarmabandhamUlA iti parijJAtA:-jJaparijJayA jJAtAH pratyAkhyAna-parijJayA parityaktA bhavanti, sa bhagavAn adrAkSItyathA'vasthitaM saMsArasvabhAvaM paramArthatattvaM jJAtavAn // 17 // pravartita kI gaI indriyAMrUpa hotA hai| karmoM ke Aneke mArgakA nAma srota hai| vaha mithyAtva Adi rUpa hai| AdAnarUpa srotakA nAma AdAnasrota hai // 16 // ___aura bhI--'aivattiyaM' ityAdi / prANAtipAtarUpa pApoMse rahita honese zuddha aisI ahiMsAkA bhagavAnane svayaM anusaraNa karake dUsaroMse bhI hiMsAdika kAryoM kA parivajana kraayaa| bhagavAnane sarva prakArase karmabandhakA mUla kAraNa strIvarga kA, jJa-parijJAse jAnakara pratyAkhyAna-parijJAse parityAga kiyA, aura yathAvasthita saMsArakA svabhAva bhI jAnaliyA // 17 // mArganuM nAma strota che, te mithyAtva AdirUpa che. AdAnarUpa sotanuM nAma mAhAnasota cha. (16) 5-' aivattiyaM' tyAdi prANAtipAtarUpa pApothI rahita havAthI zuddha, evI ahiMsAne bhagavAne svayaM anusaraNa karI, bIjAone paNa hiMsAdika kAne tyAga karAvyo. bhagavAne sarva prakArathI karmabaMdhanuM kAraNa strI vagane jJapariNAthI jANuM pratyAkhyAna-parijJAthI parityAga karI yathAvasthita saMsAranA svabhAvane jANI lIdhe. (17) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 AcArAGgasUtre bhagavato mUlaguNAnabhidhAyottaraguNAnAha-'ahAkaDaM' ityAdi / mUlam-ahAkaDaM na se seve, savvaso kammuNo baMdhaM adakkhU / jaM kiMci pAvagaM bhagavaM, taM akuvvaM viyarDa bhuNjitthaa||18|| chAyA-yathAkRtaM na sa sevate sarvazaH karmaNo bandhamadrAkSIt / yat kiMcitpApakaM bhagavAMstadakurvan vikRtamabhuta / / 18 // TIkA-yathAkRtam yathA yena prakAreNa pRSTvA'pRSTvA vA sAdhumuddizya kRtaM yathAkRtam adhaHkarmAdikadopadUSitaM sarvazaH sarvaprakAreNa, karmaNA-jJAnAvaraNIyAdinA''tmano bandhamadrAkSI-dRSTavAn , tasmAt sa adhaHkarmAdidoSadUSitamAhAraM na sevate sma / anyadappevambhUtaM na sevate smetyAha-' yat kiJcit ' ityaadi| yat kizcit' pApakaM-pApakAraNaM, sadoSamannAdikaM, tad akurvan asvIkurvan agRhNan vikRtaM mAsukam abhuGga sevate sma // 18 // kizca-'No sevai ' ityAdi / bhagavAna ke mUlaguNoMkA kathana kara aba sUtrakAra uttara guNoMkA kathana karate haiM---'ahAkaDaM' ityaadi| pUchakara athavA nahIM pUchakara sAdhuke uddezyase jo kiyA gayA ho usakA nAma yathAkRta hai / yathAkRta AhArAdika adhaHkarmAdidoSoMse dUSita rahatA hai| bhagavAnane isa yathAkRta-adhaHkarmAdidoSadUSita AhArAdikA sevana nahIM kiyA, kAraNa ki "isa prakArase AhArAdike sevanase AtmA karmo kA upArjana karatI hai, aura unakA baMdha karatI hai" aisA bhagavAnane apane jJAnacakSuse dekhaa| isI prakAra aura bhI sadoSa pApakAraNa anna Adi vastu grahaNa karanekA bhagavAnne tyAga kara diyA / kevala ve nirdoSa prAsuka hI AhArAdi lete the||18|| bhagavAnanA mULaguNanuM kathana karI have sUtrakAra uttaraguNanuM kathana kare che' ahAkaDa ' tyAdi pUchIne athavA na pUchIne sAdhunA uddezathI je karAyela che te yathAkRta AhArAdika che, je adhaHkarmAdi dethI dUSita rahe che. bhagavAne A yathAkRta adhaHkarmAdi doSadUSita AhArAdikanuM sevana karela nathI, kAraNa ke " AvA prakAranA AhArAdikanA sevanathI AtmA karmonuM upArjana kare che, ane tene baMdha paNa kare che" evuM bhagavAne pitAnA jJAnacakSuthI joyuM. A rItanA bIjA paNa sadeSa pApakAraNavALA anna Adi vastu grahaNa karavAne bhagavAne tyAga karyo. teo phakata nirdoSa prAsuka ja AhAradika letA hatA. (18) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 upadhAna a. 9 u. 1 550 mUlam-No sevai ya paravatthaM, parapAe vi se Na bhuNjitthaa| parivajiyANa omANaM, gacchai saMkhaDimasaraNAe // 19 // chAyA-no sevate ca paravastraM, parapAtre'pi sa naabhungkt| parivarlyApamAnaM gacchati saMkhaDimazaraNAya // 19 // TIkA-sa-bhagavAn paravastraM na sevate na gRhNAti, api ca parapAtre'pi nAbhuGkta, apamAnaM parivayaM-agaNayitvA azaraNAya saMyamArAdhanArthamadInamanaskaH san saMkhaNDi-saMkhaNDyante upamadyante prANino yatra tAM saMkhaDim=AhArapAkasthAnaM gacchati-jagAmetyarthaH / atra saMkhaDi-zabdena jJAtibhojanarUpo'rtho na gRhyate, tasyAH zAstre niSiddhatvAt // 19 // kiJca'mAyaNNe' ityaadi| mUlam-mAyaNNe asaNapANassa, nANugiddhe rasesu apaDinne / acchi pi nopamAjijjA, no vi ya kaMDyae muNI gaay||20|| chAyA-mAtrAjJo'zanapAnasya, nAnugRddho raseSu aprtijnyH| __akSiNI api no pramArjayati, nApi ca kaNDUyate munirgAtram // 20 // aura bhI--'No sevai ' ityaadi| bhagavAnane dUsaroMkA vastra apane upayogameM nahIM liyA, aura na dUsaroMke pAtra meM bhojana hI kiyaa| apane apamAnakA khyAla na kara, svayaM bhagavAna saMyama ArAdhanAke nimitta adInamana hokara AhArake pAkasthAna (gRhasthoMke yahAM AhAra banAneke bhojanaghara ) meM jAte the| bhagavAnane yaha khyAla nahIM kiyA ki AhAra lene ke liye jAnemeM merA apamAna hai| aisA karanese hI maMyamakI acchI tarahase pAlanA hotI hai, aisI bhAvanAse ve svayaM AhAra lene jAyA karate the // 19 // za-'No sevai ' tyAhi. bhagavAne bIjAonAM vastrone pitAnA upagamAM nathI lIdhAM. temaja bIjAnA pAtramAM bhojana paNa kIdhuM nathI. pitAnA apamAnane khyAla karyA vinA bhagavAne pote saMyama ArAdhanAnA nimitta adInamana banIne gRhasthone tyAM temanA bhejanagRhe jatA hatA. AmAM bhagavAne evo khyAla nathI karyo ke AhAra levA javAmAM mAruM apamAna thAya che. AvuM karavAthI ja saMyamanI sArI rIte pAlanA thAya che. evI bhAvanAthIja teo jAte AhAra levA jatA hatA. (19) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 AcArAGgasUtre TIkA-azanapAnasya mAtrajJA-parimANajJaH / tathA raseSu-madhurAdiSu nAnugRddhaH =anAsaktaH, gRhasthAvasthAyAmapi rasagRddhirahitavAditi bhAvaH, ata eva apratijJaH rasavizeSapratijJAvarjitaH, 'adya mayA modakA eva grAhyAH' ityAdirUpA pratijJA bhagavato nAsIt , kintu zItalaparyuSitapiNDanIrasapurANakulatthAdike sapratijJa eva / tathA-akSiNI api rajaHkaNakAdinissAraNAya na pramArjayati, api ca muniH sarvajIvasamabhAvo bhagavAn gAtraM na kaNDUyate daMzamazakAdidaMzane'pi hastAdinA zarIrasaMgharSaNa na kRtavAnityarthaH // 20 // phira bhI--'mAyaNNe' ityaadi| bhagavAna sadA azanAdikakA sevana mAtrAnusAra hI kiyA karate the, kyoM ki ve svayaM 'inheM kitanI mAtrAmeM lenA cAhiye' isa viSayase paricita the| tathA prabhu kabhI bhI kisI bhI rasameM gRddha nahIM bane / gRhastha avasthAmeM bhI ye rasagRddhise rahita rahe, isI liye bhagavAn kisI rasavi zeSake lenekI pratijJA aMgIkRta nahIM kii| " Aja maiM modaka hI khAU~gA" ityAdi prakArakI pratijJA bhagavAnane kabhI bhI dhAraNa nahIM kii| zItala, paryuSita piNDa aura nIrasa purAnI kulathI Adike AhAra lenemeM to ve niyamayukta hI rhe| bhagavAnane apanI AMkhoMmeM gire hue rajake kaNoMko nikAlane ke nimitta AMkhoMko kabhI kahIM na masalate aura na dezamazakAdikake kATane para zarIrako khujAte the|| 20 // za-'mAyaNNe' tyAdi. bhagavAna sadA azanAdikanuM sevana mAtrAnusAra ja karatA hatA, kema ke teo svayaM "ene keTalI mAtrAthI levAM joIe tenAthI paricita hatA, tathA prabhu kyAreya paNa kaI paNa rasamAM vRddhivALA thayA nathI. gRhastha avasthAmAM paNa teo rasagRddhithI alipta rahyA hatA. A kAraNe bhagavAne kadI koI rasa vizeSane levAnI pratijJA aMgIkRta karela na hatI. "Aja huM lADu ja khAIza" ItyAdi prakAranI pratijJA bhagavAne kadi paNa dhAraNa karela na hatI. zItaLa, paryaSita-piMDa ane junI kaLathI vagerene AhAra levAmAM te teo pratijJAvALA ja rahyA, bhagavAne pitAnI AMkhomAM paDelA rajakaNane bahAra kADhavA nimitte paNa AMkhone kadi masaLI na hatI, tema DAMsa, maccharanA kara upAthI zarIrane hi 555 mANesa nathI. (20) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 559 zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 ___ anyacca--'appaM tiriyaM' ityAdi / mUlam-appaM tiriyaM pehAe, appaM piTThaoya pehAe / appaM vuie paDibhAsI, paMthapehI care jayamANe // 21 // chAyA--alpaM tiryak prekSate, alpaM pRSThataH prekSate / alpamuktaH pratibhASI, pathiprekSI carati yatamAnaH // 21 // ___TIkA--bhagavAn mArge gacchan tiryak tirazcInam alpaM prekSate na pazyati sma / atrAlpazabdo niSedhArthakaH / tathA pRSTato'pi alpaM prekSate / uktaH kenApi pRSThaH san alpaM pratibhASI-na bravIti sma, kintu pathipekSI-panthAna-svazarIraparimitAM purovartinI bhUmi prekSituM draSTuM zIlamasyeti sa tathoktaH yatamAnaH yatanAM kurvANaH san carati-viharati sma / / 21 // punazca--'sisiraMsi' ityAdi / mUlam-sisirAMsa addhapaDivanne, taM vosijja vatthamaNagAre / pasArittu bAhU parakkame, no avalaMbiyANa khaMdhaMmi // 22 // chAyA--zizire'dhvapratipanna,-stad vyutsRjya vstrmngaarH| prasArya bAhU parAkramate, no avalambya skandhe // 22 // ___ aura bhI--'appaM tiriyaM' ityaadi| bhagavAnane mArgameM vihAra karate samaya na tirachA dekhate aura na pIche hI dekhate, kintu apane zarIrapramANa bhUmikA hI sAmane nirIkSaNa krte| vihArameM kisIke pUchane para bhI prabhu kisIse kucha nahIM bolate the, aura yatanAcArapUrvaka hI prabhu vihAra karate the|| 21 // phira bhI--'sisiraMsi' ityAdi / 335-" appaM tiriyaM " tyAdi. bhagavAna mArgamAM vihAra karatI vakhate ADuM avaLuM jetA na hatA, tema pAchaLa paNa pharIne jotA na hatA, paNa pitAnA zarIrapramANa bhUmine ja joIne cAlatA. vihAramAM koInA pUchavA upara paNa prabhu koIthI bolatA na hatA ane yatnAcArapUrvaka prabhu vihAra karatA hatA. (21) 52-'sisiraMsi' tyAla zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 AcArAgasUtre TIkA--adhvapratipannA-mArgArUDhaH anagAro bhagavAn zizire zItakAle tad vastraM vyutsRjya-parityajya vAhU-bhujau skandhabhAge no avalambya-zItabAdhAnivAraNArtha na saMsthApya, kintu prasArya-bAhudvayaM vistArya ca parAkramate-parIpahasahanAya yatate sma / / 22 // ____upasaMharannAha--' esa vihI' ityAdi / mUlam-esa vihI aNukkato, mAhaNeNa maImayA / bahuso apaDinneNa, bhagavayA evaM rIyaMti-ttibemi // 23 // chAyA--eSa vidhiranukrAnto mAhanena mtimtaa| ___ bahuzo'pratijJena bhagavatA, evaM rIyaMte, iti bravImi // 23 // TIkA--mAhanena-yaH svayaM hanananivRttaH san paraM prati 'mA hana mA hana' ityevaM vadati, sa mAhanastena, matimatA heyopAdeyaprajJAvatA bahuzo'patijJena=sarvathA nidAna___ mArgArUDha-vihArameM rahe hue-bhagavAnane usa vastrakA zItakAlameM parityAga kara diyaa| zItako dUra karaneke liye unhoMne apane donoM hAthoMko kaMdhoM para nahIM rakhA, arthAt zItase pIr3ita hone para loga dAye hAthako bAMye kaMdhe para aura bAMyeM dAthako dAhine kaMdhe para dabA kara rakhalete haiM, isase zItabAdhA satAtI nahIM hai, so prabhune zItabAdhAkI nivRttike liye vastra tyAgakarake bhI aisA nahIM kiyA, pratyuta donoM bhujAoMko UMcI karake ve zIta-parISahako sahana karate the // 22 // upasaMhAra karate hue kahate haiM-'esa vihIM' ityAdi / svayaM hananAdikAryoM se nivRtta hokara dUsaroMko bhI 'mA hana, mA hana'mata mAro, mata mAro' isa prakAra kahakara unase nivRtta karAne vAle, tathA mArgArUDha-vihAramAM rahetA-bhagavAne e vastrane ThaMDInA samaye tyAga karI dIdhela. ThaMDIne dUra karavA mATe teoe pitAnA banne hAthane khAMdha upara rAkhyA nathI, arthAt ThaMDIthI piDAtI vakhate loke DAbA hAthane jamaNu kAMdha para ane jamaNA hAthane DAbA kAMdha upara rAkhe che, jethI ThaMDInI pIDA ene satAvatI nathI, paraMtu prabhue ThaMDIthI bacavA vastratyAga karyA pachI paNa ema karela na hatuM, paraMtu banne hAthane uMcA karI teo zIta-pariSadane sahana karatA hatA. (22) u DAra 42di 4 cha-'esa vihI' tyAdi. svayaM vA chAthi nivRtta bhanI mAna-mAne 5 mA hana-mA hn-"bhaa| nahi, mAre nahi" A prakAranuM kahIne tenAthI nivRtta karAvanAra, tathA heya ane zrI. sAyasUtra : 3 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 1 rahitena bhagavatA-zrIvardhamAnasvAminA eSaH prAguktaH vidhiH-AcAraH anukrAntaH= anusevitaH, evam anena vidhinA'nye'pi mokSasAdhakAH sAdhavaH sakalakarmakSayArtha rIyante-viharanti saMyamamArge vihareyuriti bhaavH| 'iti bravImi' asya vyAkhyA pUrvavat // 23 // // navamAdhyayanasya prathama uddezaH smaaptH||9-1|| heya aura upAdeyake vivekase yukta, evaM sarvathA apratijJa-nidAnarahita, aise zrIvardhamAnasvAmIne yaha pUrvokta AcAra svayaM pAlana kiyA,ataH isI tarahase anya mokSasAdhaka sAdhujana bhI apane samastakoM kA nAza karaneke liye saMyamamArgameM vicaraNa kare, arthAt isI prakArase isa vidhikA pAlana kara anya mokSArthI muni bhI apane karmoM kA nAza karaneke liye saMyamamArgameM lavalIna bneN| " iti bravImi" ina padoMkI vyAkhyA pahile kI gaI vyAkhyAkI taraha jAna lenI cAhiye // 23 // // navaveM adhyayanakA prathama uddeza samApta // 9-1 // upAdeyanA vivekathI yukata ane sarvathA apratijJa-nidAnarahita evA zrI vardhamAna svAmIe A pUrvokata AcAra svayaM pAlana karela. eTale A rIte bIjA mokSasAdhaka (mekSanA abhilASI) sAdhujana paNa potAnA samasta karmone nAza karavA mATe vicaraNa kare. arthAta-evA prakArathI evI vidhinuM pAlana karI bIjA mokSArthI muni paNa pitAnA karmone nAza karavA mATe saMyamamAgamAM lavalIna bhane " iti bravImi " 20 pahonI vyAjyA HIS madhyayanomA 4AyA pramANe sabhAvI naI sa. ( 23 ) navamA adhyayanane prathama uddeza samApta che -1 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / atha navamAdhyayanasya dvitIya uddezaH / ihAnantaraprathamoddezake mahAvIrasya bhagavato vihAraH kathitaH, tatra zayyA'sanAni yathA tasyA''san tadbodhanArtha dvitIyoddezakaM kathayati / tatra jambUsvAmI zrIsudharmasvAminaM pRcchati-'cariyAsaNAI' ityaadi| mUlam-cariyAsaNAiM sijjAo, egaiyAo jAo buiyaao| __ Aikkha tAI sayaNAsaNAiM,jAiM sevisthA se mhaaviiro||1|| chAyA-caryAsanAni zayyA ekikA yA uktaaH| AkhyAhi tAni zayanAsanAni yAni siSeve sa mhaaviirH||1|| TIkA--'cariyA' iti luptavibhaktikamidam / caryAyAM=vihArAvasthAyAM yAni AsanAni, yAca, zayyA ekikAH-ekaikaprakArA vibhinnarUpAH pUrvam uktAH, yAni zayanAsanAni sa-lokatrayaprasiddhaH bhagavAn mahAvIraH zrIvardhamAnasvAmI siSeve tAni AkhyAhi, iti // 1 // navaveM adhyayanakA dUsarA uddeza / isa navama adhyayanake prathama uddezameM zrI mahAvIra prabhukA vihAra varNita kiyA jA cukA hai| usa vihArameM prabhukI zayyA aura Asana jisa prakArake the unheM samajhAneke liye sUtrakAra isa dvitIya uddezakA prAraMbha karate haiM / yahAM jambUsvAmI zrIsudharmAsvAmIse pUchate haiM-'cariyAsaNAI' ityaadi| bhagavan! yaha to kahiye ki bhagavAnzrI mahAvIrane vihAra karate samaya jina 2 zayyA aura AsanoMkA sevana kiyA hai ye eka hI prakArake the yA bhinna prakArake // 1 // navamA adhyayanane bIjo uddeza A navamA adhyayananA prathama uddezamAM zrI mahAvIra prabhunA vihAranuM varNana karavAmAM Avela che. e vihAramAM prabhunI zayyA ane Asana je prakAranAM hatAM e samajAvavA mATe sUtrakAra A bIjA udezane prAraMbha kare che. ahiM svAmI zrI sudhA svAmIne pUche cha-'cariyAsaNAI' tyAhi. bhagavan! e te batAve ke bhagavAna zrI mahAvIra vihAra karatI vakhate je je zayyA ane AsananuM sevana karela te eka ja prakAranAM hatAM ke judA nuhA prA2nA ? (1) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna a. 9. u. 2 evaM pRSTaH zrIsudharmA svAmI jambUsvAminaM pratyAha-' AvesaNa' ityaadi| mUlam-AvesaNasabhApavAsu, paNiyasAlAsu egayA vaaso| aduvA paliyaTANesu, palAlapuMjesu egayA vAso // 2 // chAyA-AvezanasamAprapAsu paNyazAlAsu ekadA vaasH| athavA palitasthAneSu palAlapujeSu ekadA vaasH||2|| TIkA--ekadA-kadAcit , AvezanasabhAprapAsu-A-samantAd vizanti yatra, tadAvezanam zUnyagRham , sabhA-grAmanagaravAsinAM lokAnAmAsthAyikArthamAgantukAnAM zayanAthaM ca yA kuDayAghAkRtimivAsibhirnagaravAsibhizca kriyate sA sabhA, prapA pAnIyazAlA, AvezanaM ca, sabhA ca, prapA ca, eSAmitetarayogadvandvaH-AvezanasabhAgapAstAsu ,tathA kadAcit-paNyazAlAsu-ApaNeSu bhagavato vAsaH abhUt / athavAkadAcit palitasthAneSu-palitamiva palitaM karma tasya sthAnAni karmasthAnAni karmA isa prakAra pUche jAne para zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM'AvesaNa' ityaadi| __ una trilokaprasiddha zrI mahAvIra bhagavAnakI zayyA aura Asana saba bhinna2 prakAra ke the| ve kabhI Avezana-zUnyagRhameM, kabhI sabhAnagara yA grAmavAsiyoMdvArA nagara aura grAmake logoMko baiThane ke liye aura pathikoMko soneke liye jo kuDyAkRti-AsthAI (corA) banAI huI hotI hai usameM, kabhI2 pyAU-pAnIkI zAlA-meM kabhIra paNyazAlA-dukAnoMmeM, yA palistathAna-luhArakI zAlAmeM aura kabhIra palAlakI banI huI jhopaDImeM nivAsa karate the| "paliyaTThANesu" kI saMskRta chAyA "palitasthAneSu" hai| isakA artha "palitamiva palitaM-karma, tasya sthAnaM karmasthAnaM karmAdAzAzate 57pAthI zrI sudhAravAmI 4-52vAmIna 49 cha-'AvesaNa 'tyA. te traNa lekamAM prasiddha zrI mahAvIra bhagavAnanI zayyA ane Asana judA judA prakAranAM hatAM teo kyAreka ujaDa gharamAM, kadI sabhA-nagara athavA grAmavAsIoe lekene besavA mATe ane musApharone utaravA mATe banAvela sArvajanika ArAmagRhamAM, kyAreka paremAM, kyAre-kyAreka keI dukAnamAM athavA luhAranI keDamAM ane kayAreka parALanI banAvelI jhuMpaDImAM nivAsa kare. "paliyaTThANesu" nI saMskRta ch| " palitasthAneSu" 2. mAno matha-palitamiva zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 AcArAgasUtre dAnasthAnAni 'kArakhAnA' iti prasiddhAni, teSu lohakArAdizAlAdiSu, tathA kadAcit palAlapujeSu-palAlanirmitakuTIreSu tasya vAsaH abhUt // 2 // kiJca-'AgaMtAre' ityaadi| mUlam-AgaMtAre ArAmAgAre, taha ya Nagare vi egayA vaaso| susANe suNNagAre vA, rukkhamUle vi egayA vaaso||3|| chAyA-AgantragAre ArAmAgAre tathA ca nagare'pi ekadA vaasH| zmazAne zUnyAgAre vA, vRkSamUle'pi ekadA vAsaH // 3 // TIkA--ekadA-kadAcit AgantrAgare AgantRbhyaH agAram AgantragAraM grAmAnagarAd vA bahirAgantukajananivAsArtha gRhaM dharmazAletyarthaH, tasmin bhagavato vAsaH =avasthAnaM babhUva / ekadA-kadAcit ArAmAgAre-ArAmaH upavanaM tatrAgAraM-gRha tasmin , tathA kadAcit nagare'pi-nagaramadhye'pi tasya vAso babhUva / tathA ekadA zmazAne vA, athavA zUnyAgAre-zUnyagRhe kadAcit vRkSamUle'pi vRkSatale'pi bhagavato vAso babhUva // 3 // nasthAna' isa vyutpattike anusAra karmoM ke AdAnakA sthAnabhUta-kArakhAnA bhI hotA hai| palAla-eka tarahakA ghAsa hotA hai // 2 // aura bhI--'AgaMtAre' ityAdi / kabhI2 ve prabhu grAma tathA nagarase bAhara banI huI dharmazAlAmeM utarate to kabhI 2 bagIcAmeM tthhrte| kabhI nagarameM to kabhI zmazAnameM, kabhI kisI zunyagharameM to kabhI kisI vRkSake nIce hI rhjaate| isa prakAra prabhuke ThaharanekA koI niyamita sthAna nahIM thA, jahAM avasara dekhate vahAM prAsuka sthAnameM Thahara jAte // 3 // palitaM, karma, tasya, sthAnaM karmasthAnaM, karmAdAnasthAnaM // vyutpati anusAra nA AdAnanuM sthAna-kArakhAnuM paNa thAya che tyAM. parALa A eka jAtanuM ghAsa che. (2) za-" AgaMtAre " tyAdi kyAreka kyAreka prabhu gAma athavA te zaheranI bahAra banelI dharmazALAomAM utaratA te kyAreka bagIcAmAM rokAtA. kyAreka nagaramAM te kyAreka samazAnamAM, kayAreka ujjaDa gharamAM te kayAreka koI vRkSanA nIce ja rahI jatA. A rIte prabhunA zekAvAnuM keI niyamita sthAna na hatuM, jyAM avasara maLatuM tyAM prAsuka sthAnamAM rokAI jatA. (3) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 upadhAna a. 9 u. 2 bhagavAn kiyantaM kAlaM yAvat tapAsaMyamArAdhanaM kRtavAniti jijJAsAyAmAha'eehiM muNI' ityaadi| mUlam-eehiM muNI sayaNe hiM, samaNe Asi paterasavAse / rAiMdiyaMpi jayamANe, appamatte samAhie jhAi // 4 // chAyA--eteSu muniH zayaneSu zramaNaH AsIt pratrayodazavarSANi / / ___ rAtriMdivamapi yatamAnaH apramattaH samAhito dhyAyatiH // 4 // muniH bhagavAn mahAvIraH zrIvardhamAnasvAmI eteSu prAgukteSu zayaneSu vasatiSu pratrayodazavarSANi-prakarSeNa kiMcidadhikArdhabhAgena trayodazaM yeSu tAni tathAbhUtAni varSANi, sArdhapaJcamAsanyUnatrayodazavarSANItyarthaH; rAtriMdivamapi-aharnizaM, yatamAnaH =saMyamArAdhanaparAyaNaH, zramaNaH-tapasi samudhukta AsIt / tathA-apramattaH nidrAdipramAdaparivarjitaH samAhitaH visrotasikArahitaH san dhyAyati dharmadhyAnamiti // 4 // kiJca--'NidaM pi no' ityaadi| mUlam-Ni pi no pagAmAe, sevai bhagavaM utthaae| jaggavai ya appANaM, isiMsAI Asi apaDinne // 5 // chAyA--nidrAmapi no prakAmatayA sevate bhagavAn utthAya / jAgarayati cAtmAnaM ISacchAyI AsIt aprtijnyH||5|| bhagavAnane kitane samayataka tapa aura saMyamakA ArAdhana kiyA ? isa prakArakI jijJAsAkA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM'eehiM' ityaadi| vihAra avasthAmeM zramaNa bhagavAna mahAvIra ina pUrvokta vasatiyoM meM teraha varSase kucha kama arthAt-sADhevAraha varSa aura pandraha din-rhe| ve rAta aura dina saMyamakI ArAdhanA karate hue tUpazcaryA meM tatpara rahe, aura pramAdarahita hokara samAdhibhAvayukta ve sadA dharmadhyAnameM tatpara rahe // 4 // aura bhI--NiiMpi no' ityAdi / bhagavAne keTalA samaya sudhI tapa ane saMyamanI ArAdhanA karI ? A prA2nI zAsAnu samAdhAna 42di sUtrA2 43 cha-' eehiM ' tyAdi. vihAra avasthAmAM zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra vastImAM 13 tera varSathI cheDo ocho samaya rahyA hatA teo rAta divasa saMyamanI ArAdhanA karatAM karatAM tapazcaryAmAM tatpara rahetA ane pramAdarahita thaI samAdhibhAvayukta dharma dhyAnamAM sadA ekarUpa banI rahatA. (4) zrI--NihaMpi no' tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre TIkA - bhagavAn = mahAvIraH zrIvardhamAnasvAmI prakAmatayA nidrAmapi no sevate, nidrAdhIno na babhUvetyarthaH / cakArastvarthe, kintu utthAya = nidrAsamAgamanakAle sAvadhAnIbhUya AtmAnaM jAgarayati - tapaH saMyamArAdhane pravartayati / apratijJaH svApapratijJArahitaH ISacchAyI chadmasthAvasthAyA antimarAtrAntarmuhUrtamAtra kAlasvamadarzI AsIt = abhUt ||5|| kiJca - 'saMvujjhamANe ' ityAdi / mUlam - saMbujjhamANe puNaravi, AsiMsu bhagavaM uTTAe / nikkhamma egayA rAo, bahi caMkamiyA muhuttAgaM // 6 // chAyA - saMbudhyamAnaH punarapi AsiSTa bhagavAn utthAya / niSkramyaikadA rAtrau vahicaGkramya muhUrtakam // 6 // TIkA -- punarapi bhagavAn zrIvardhamAnasvAmI saMbudhyamAnaH = nidrAdoSaM samyag jAnan 'nidrA karmabandhasya kAraNamastI ' - tyavagacchan nidrAsamAgamanakAle saMyamotthAnena utthAya ekadA = kadAcit zItakAle rAtrau bahirniSkramya = bahirniM 566 bhagavAna zrI mahAvIra prabhune adhika nidrAkA sevana nahIM kiyA, arthAt ve nidrAke adhIna nahIM hue| jisa samaya nidrA AnekA samaya hotA thA usa samaya ve sAvadhAna hokara apanI AtmAko tapa aura saMyamakI ArAdhanA karane meM lagA dete the / ye svApa - sonekI pratijJAse rahita the / chadmasthAvasthAkI antima rAtrimeM antarmuhUrtakAlamAtra hI svadarzI bane // 5 // aura bhI - ' saMvujjhamANe ' ityAdi / zrI vIraprabhu nidrA AdhIna nahIM hue, kyoM ki yaha ve jAnate the ki nidrA karmabandhakA kAraNa hai / yadi kabhI nidrA Ane lagatI to zIta samaya bhagavAna zrImahAvIra svAmIe kadI adhika nidrAnuM sevana karyuM nathI, arthAt teo nidrAne AdhIna banyA nathI. je samaye nidrA AvavAnA hAya e samaye sAvadhAna banI potAnA AtmAne tapa ane sayamanI ArAdhanAmAM lagADI detA hatA. teo svApa-suvAnI pratijJAthI rahita hatA, chadmasthAvasthAnI chellI rAtre antamuhUta kALamAtramAM svadarzI banyA. (5) zrI--' saMbujhamANe' ityAdi. nidrAne zrI mahAvIra prabhu karma baMdhanuM kAraNa mAnIne tene tyAga karatA hatA, kayAre nidrA AvatI tA zItakAlanI rAtrImAM makAna bahAra jaI muhUta mAtra dharmadhyAnamAM tatpara banI nidrAnA vijetA khanatA. (6) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 2 567 rgatya muhUrta kaM = muhUrtamAtraM caGkramya = dhyAne vihRtya dharmadhyAnAvasthito bhUtvetyarthaH AsiSTa upAvizat - nidrAM parivarjayAmAseti bhAvaH // 6 // kizca --' sayaNehiM ' ityAdi / mUlam - sayaNehiM tassuvasaggA, bhImA AsI aNegarUvA ya / saMsappagA ya je pANA, aduvA je pakkhiNo uvcrNti||7|| chAyA -- zayaneSu tasyopasargA bhImA Asan anekarUpAzca / saMsarpakA ye prANA athavA pakSiNa upacaranti // 7 // , TIkA -- zayaneSu zayyate=sthIyate vividhAsanAdibhiryatra tAni zayanAni AzrayasthAnAni teSu tasya bhagavataH zrIvardhamAnasvAminaH bhImAH = ghorAH anekarUpA upasargA Asana = upasthitA vabhUvuH / tathA-ye saMsarpakAH = sarIsRpAH zUnyagRhAdau sarpanakulAdayaH, prANAH = pANinaH, athavA-ye pakSiNaH = zmazAnAdau gRdhrAdayaste'pi upacaranti = nAnAvidhamupasargaM kurvanti sma, tadgAtracarmamAMsAdikaM kRntanti smetyrthH|| 7 // kizva -- 'adu kucarA' ityAdi / kAlakI rAta meM makAnase bAhara jAkara muhUrtamAtra dharmadhyAnameM tallIna hokara ve usa nidrA para vijaya prApta kara lete ||6|| aura bhI - 'sayaNehiM' ityAdi / zayanoM meM- AzrayabhUta sthAnoMmeM una vIra prabhuke Upara ghora upasarga upasthita hote the| kabhI 2 zUnya gharameM rahane para sarIsRpa - sarpa nakula Adi prANI, athavA zmazAna meM vasane para gRdhra Adi pakSI aneka prakArase unake Upara upasarga karate, parantu ve dhIra vIra sabakucha sahana karate the, yahAM taka ki jaba gRdhra Adi pakSI unake zarIrake mAMsako bhI noMcate to bhI ve samabhAva se sahana karate paraMtu unakA nivAraNa nahIM karate ||7|| aura bhI - 'adu kucarA' ityAdi / , 33 --' sayaNehiM ' 'tyAhi. zayanamAM-AzrayavALA sthAnAmAM zrI mahAvIra prabhu upara ghAra upasa upasthita thatA hatA. kayAreka ujjaDa gharomAM rahevAthI sarpa vagere prANI temaja zmazAnamAM rahevAthI gIdha vagere pakSIthI aneka prakAranAM duHkhA sahevAM paDatAM hatAM dhIra pIra evA prabhu A badhAM duHkhAne sahana karatA te tyAM sudhI ke jyAre gIdha vagere pakSIyA temanA zarIranA mAMsane cAMcAthI cAvatA te paNa samabhAvathI badhu sahana karatA, paraMtu tenuM nivAraNa karatA nahIM. (7) kal--' ag gari' Scule. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 AcArAgasUtre mUlam-adu kucarA uvacaraMti, gAmarakkhA ya sattihatthA ya / adu gAmiyA uvasaggA, itthI egaiyA purisA y||8|| chAyA--atha kucarA upacaranti grAmarakSAzca shktihstaashc| atha grAmyA upasargA striyaH ekikAH puruSA vA // 8 // TIkA--kucarAH kutsitAcaraNazIlAH cauravyabhicAriprabhRtayaH upacaranti= bhagavata upasarga kurvanti sma / svasvakArye'ntarAyaM matvA bhagavantaM kazAdibhistADayanti smetyarthaH / tathA-zaktihastAH zastravizeSadhAriNaH grAmarakSAH pAharikAdayaH upacaranti-cauraluNTakazaGkayA bhagavantaM praharanti sma / athavA grAmyA grAmadharmAvasthitAH kAmavazagA ityarthaH, ata evopasargAH upasakAritvAdupasargarUpAH striyaH ekikA ekAkinyaH samAgatya upacaranti-bhagavantaM viSayArthamupasargayanti sma / vA athavA-puruSA api tam upacaranti-'imamana caura, vyabhicArI Adi jana bhI unako upasarga dete the| isakA kAraNa yaha thA ki ve bhagavAnako apane 2 kAryoMmeM vighnarUpa mAnate the, ataH ve bhagavAnako cAbukase mArate the| gAMvakI rakSA karanevAle koTavAla Adijana bhI ki jinake hAthameM zakti nAmakA zastra rahatA thA, bhagavAnako cora, luTerA samajhakara unapara prahAra krte| kabhI2 kAmAdhIna madonmatta striyAM bhI bhagavAnake pAsa akelI Akara unase vaiSayika lAlasA prakaTa karatI, isa taraha ve bhI bhagavAnake Upara aneka prakArase upadrava brsaatii| koI puruSavarga bhI yaha samajhakara ki 'yaha atizayarUpa saMpanna hai-anantarUpa aura lAvaNyakA bhaMDAra hai, ise dekhakara hamArI cAra, vyabhicArI vigere mANasa taraphathI bhAre rItane trAsa ApavAmAM Avate, jenuM kAraNa e hatuM ke e leke bhagavAnane pitApitAnA kAryomAM vidhvarUpa gaNutA, AthI teo bhagavAnane cAbakhAthI mAratA hatA. gAmanI rakSA karavAvALA paTela pasAyatA vagere leke paNa ke jenA hAthamAM zakti nAmanuM zastra rahetuM hatuM, bhagavAnane lUTArA, cira vagere mAnatA ane A kAraNe avanavIna trAsa ApatA. kaI kaI vakhata kAmathI mardonmatta banelI evI strIe paNa bhagavAna pAse ekalI AvatI ane temanI pAsethI viSayanI lAlasA jaNAvatI. A kAraNe AvI strIo paNa bhagavAnanI upara aneka prakAranA upadrava varasAvatI. keI purUSavarga paNa bhagavAnanuM atizaya lAvaNyamaya zarIra joI evI zaMkA dharAvatA ke "amArI strIo AmanuM lAvaNya zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 upadhAna0 a. 9. u. 2 ntarUpalAvaNyazAlinaM vilokya madIyadayitA matto viratA bhaviSyatI'ti matvopasarga ckaaretyrthH||8|| kiJca--' ihaloiyAI' ityAdi / mUlam-ihaloiyAiM paraloiyAI, bhImAiM annegruuvaaiN| avi subbhi-dubbhigaMdhAiM, sadAiM aNegarUvAiM // 9 // chAyA--aihalaukikAn pAralaukikAna bhImAn anekruupaan| api surabhidurabhigandhAna zabdAn anekarUpAn // 9 // TIkA--bhagavAn aihalaukikAn-manuSyakRtAn , pAralokikAn devatiryakkRtAMzca bhImAn-bhayaGkarAn anekarUpAn anukUlapatikUlAn upasargAna sahate sma / tathA-surabhidurabhigandhAna surabhigandhAna-srakcandanajanitAn , durabhigandhAna= pUtigandhAn mRtasarpazagAlakalevarasamutthAn, tathA anekarUpAn-manojJAmanojJAn zabdAzca sahate sma // 9 // lalUnAe~ hamase virakta ho jAyagI' isa durabhiprAyase una para upasarga karate // 8 // aura bhI--'ihaloiyAI' ityaadi| ve bhagavAna parISaha aura upasargoM kI kucha bhI paravAha na kara manuSyakRta aneka bhayaMkara upadravoMko, devakRta evaM tiryazcakRta aneka kaThora upasargoko, cAhe ve anukUla hoM cAhe pratikUla hoM, sahate the| puSpoMkI mAlA, aura malayAgira caMdanase utpanna sugandhimeM aura sar3e hue sarpa, zRgAla Adike kalevarakI durgandhameM, tathA manojJa aura amanojJa indriyoMke zabdAdika viSayoM meM unheM na rAga thA aura na dveSa thA, ve saba avasthAmeM samabhAvI the||9|| maya zarIra joI amArAthI virakata banI jazeAvo kharAba vicAra manamAM sAvI smn| 52 trAsa 12tAta. (8) 12rI-' ihaloiyAI' tyAdi. bhagavAna AvA duHkha ane upasargonI leza mAtra paravA na karatAM manuSya dvArA karAtA aneka bhayaMkara upadra, deva ane tiryothI karAtA aneka kaThera upasargo, cAhe te anukULa hoya ke pratikULa, tene sahana karatA. puSponI mALA, malIyAgirI caMdanathI utpanna sugaMdhamAM, tathAsaDelA sarpa, temaja anya marelA pazuonA saDelA zarIranI durgadhamAM, tathA manejha ane amanojJa IndrinA zabdAdika viSayamAM emane na te rAga hate na zreSa, teo dareka avasthAmAM samasAvI utA. (6) 72 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 AcArAsUne anyacca--'ahiyAsae ' ityAdi / mUlam-ahiyAsae sayAsamie, phAsAiM virUvarUvAiM / __ araiM raiM abhibhUya, rIyai mAhaNe abahuvAI // 10 // chAyA--adhyAste sadAsamitaH sparzAn virUparUpAn / __ arati ratim abhibhUya rIyate mAhanaH abahuvAdI // 10 // TIkA-sadAsamitaH paJcasamitisamanvitaH virUparUpAn=anekaprakArakAn sparzAna=duHkhavizeSAn adhyAste adhisahate sm| abahuvAdI alpabhASI mAhanA= bhagavAna arati saMyame, tathA rati viSayAnande abhibhUya=tiraskRtya nivAryetyarthaH, rIyate-tapaHsaMyamasamArAdhane pravartate sma // 10 // kizca-'sa jaNehiM ' ityaadi| mUlam-sa jaNehiM tattha pucchisu egacarA vi egayA raao| avvAhiya kasAitthA, pehamANe samAhi apaDinne // 11 // chAyA-sa janaiH tatra apacchi ekacarA api ekadA rAtrau / avyAhate kaSAyitAH prekSamANaH samAdhim apratijJaH // 11 // aura bhI--'ahiyAsae' ityAdi / una prabhune nirantara pAMca samitiyoMke pAlanameM sAvadhAna raha kara hI aneka prakArake dukhoMko sahana kiyaa| ve sadA hI hita mita priya vacana bolte| alpabhASaNa karate-bahuta thor3A bolte| saMyamase aratibhAvako aura viSayoMse ratibhAvako haTAnemeM ye sadA jAgarUka rahate aura tapa saMyamakI hI ArAdhanAmeM sadA tatpara rahate // 10 // aura bhI-'sa jaNehiM' ityAdi / zI-' ahiyAsae' tyAhi. prabhu niraMtara pAMca samitinA pAlanamAM sAvadhAna rahetA, ane aneka prakAranA duHkhane sahana karatA. teo sadA hita mita ane priya vacana ja bolatA, eTale bahu ja thoDA bolatA. saMyamathI aratibhAvane ane viSayathI ratibhAvane dUra karavAmAM jAgRta rahetA. tapa ane saMyamanI ArAdhanAmAM sadA taiyAra rahetA. (10) zI- sa jaNehiM ' tyAdi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 upadhAna0 a. 9 u. 2 571 TIkA-zUnyagRhe nirjane vA sa bhagavAn janaiH apracchi=pRSTaH, yathA-'ko bhagavAn ? kimatra sthitaH? kutaH samAyAtaH?, ityevaM pRSTo'pi tUSNImevAsIt / tathAekacarAH=ekAkinaH jArapuruSAdayaH ekadA-kadAcit , rAtrau divase vA bhagavantaM papracchuH, tadA bhagavatA-avyAhRte sati kaSAyitAH krodhAdiyuktAH santaH bhagavantaM daNDamuSTayAdibhistADayanti sm| bhagavAMstu apratijJA vairaniryAtanapratijJArahitaH samAdhi prekSamANaH dharmadhyAnaM samAlambayan sahate sma // 11 // kiJca-'ayamaMtaraMsi' ityaadi| bhagavAn jisa samaya vihArameM rahate hue zUnyagRha AdimeM Thaharate to usa samaya manuSya aneka prakArake unase prazna karate-koI pUchatA-tuma kauna ho? kyoM Thahare ho| koI 2 pUchatA - are tuma kahAMse Aye hue ho, ityAdi / isa prakAra pUche jAne para bhI ve prabhu kisIko kucha bhI uttara nahIM dete aura mauna rahate / isI prakAra kabhIra vyabhicArI puruSa akele Akara jaba bhagavAnase kucha pUchate to bhagavAn usa samaya bhI mauna rahate-unheM kucha bhI uttara nahIM dete| isa prakAra unake cittameM bhagavAnake prati kaSAyapariNati jAgRta ho jAtI aura isase krodhAviSTa ho ve bhagavAnako daNDa aura mukke Adise khUba pITate-mArate, parantu phira bhI bhagavAnake cittameM vairakA badalA lenekA bhAva unake prati jAgRta nahIM hotA thA, pratyuta samAdhipUrvaka ve dharmadhyAnameM hI tallIna hokara una saba upasargoM ko sahate // 11 // ___ aura bhI--'ayamaMtaraMsi' ityaadi| bhagavAna je samaya vihAramAM rahetA ane ujajaDa ghara vagere sthaLe rokAtA te e samaye mANaso AvI aneka prakAranA prazno karatA. kaI puchatuM tame koNa che ? ahiM kema rokAyA che? kaI kaI puchatuM ke tame kyAMthI AvyA che? vagere. A rIte puchanArAomAMnA keIne paNa prabhu kaI paNa uttara ApatA nathI paraMtu mauna rahetA. Aja rIte keI kaI vyabhicArI purUSa ekale AvI bhagavAnane kAMI puche te paNa bhagavAna mauna ja rahetA, ene paNa kAMI javAba ApatA nahIM. AthI e lekanA dilamAM bhagavAna pratye kaSAyapariNati jAgI jatI ane krodhayukta banI AvA mANaso bhagavAnane lAkaDIthI ke hAthathI khuba mAra mAratA, chatAM paNa bhagavAnanA dilamAM temanA pratye badale levAnI vRtti jAgatI nahIM. game tevA samaye paNa teo samAdhipUrvaka dharmadhyAnamAM ja tallIna rahI A badhA upasargone sahana karatA. (11) za-'ayamaMtaraMsi' tyAhi. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 AcArAgasUtre mUlam-ayamaMtaraMsi ko ittha ?, ahamaMsitti bhikkhu AhaTu / ayamuttame se dhamme, tusiNIe kasAie jhAi // 12 // chAyA--ayamantaH kotra ? ahamasmIti bhikSuH AhRtya / ayamuttamaH sa dharmastUSNIkaH kaSAyitAn dhyAyati // 12 // TIkA--antaH madhye, ayaM ko'sti, ityevaM duHzIlaiH karmakarAdibhirvA pRSTaH bhagavAn kvacid zaGkAdidoSavAraNArthamAha sma-'ahaM bhikSurasmi ' iti| evamukte sati svArthavyAghAtena kaSAyitAste bhagavantamabruvan-'AhaTTu'-ayaM dezIyaH zabdaH zIghrArthakaH, zIghramitaH sthAnAnnirgaccha, tataH sa bhagavAn ayaM-niSedhitasthAnAnnissaraNarUpo dharma: AcAraH uttamaH zreSThaH, iti kRtvA tato nirjagAma / yadi te nirgantuM nAtruvan tadA kaSAyitAn prati tUSNIkaH san dhyAyati-dhyAnastha evAsIt-dharmadhyAnAt pracyuto na babhUvetyarthaH // 12 // "isa zUne gharake bhItara kauna ThaharA huA hai " isa prakAra jaba prabhuse koI duzzIla karmakarAdi jana pUchatA, taba bhagavAna usakI zaMkAkI nivRttike liye yahI pratyuttara dete ki maiM bhikssuhuuN| isa prakAra prabhuke kahane para jaba usakA kisI prakArakA svArtha unake vahAM rahanese ghAtita hotA to vaha bhagavAna para kruddha hokara unase kahatA ki-tuma yahAMse nikala kara zighra hI kisI dUsare sthAnapara cale jaao| bhagavAna bhI isakI isa prakArakI bAtase bhI madhyasthabhAvayukta hokara yaha samajhakara ki 'niSedha kiye gaye sthAnapara sAdhuko nahIM ThaharanA cAhiye, yahI sAdhukA uttama AcAra hai' vahAMse nikala jAte / yadi ve vahAMse nikalaneko nahIM kahate to bhI prabhu apane Upara kaSAyayukta una manuSyoMke prati samabhAvI hokara dharmadhyAnameM hI magna rahate-dharmadhyAnase kabhI ye pracyuta nahIM hote||12|| A ujajaDa gharamAM keNu utarela che " e prakArathI jyAre prabhune kaI puchatuM tyAre bhagavAna enI zaMkAnuM samAdhAna karavA eTalo ja pratyuttara ApatA ke-huM bhikSu chuM. A javAba pachI puchanArano AmAM kaI prakArane svArtha na dekhAte te te bhagavAna sAme krodhita banI kaheto ke tame ahiMthI nIkaLI keI bIjA sthAna upara tAtkAlika cAlyA jAva. bhagavAna paNa A prakAranI enI vAtathI madhyastha bhAvayukta thaI evuM samajIne e sthAnane tyAga karatA ke jyAM virodha karavAmAM Ave e sthAnamAM sAdhue na karavuM joIe. e ja sAdhune uttama AcAra che tyAMthI nIkaLI jatA. je te tyAMthI nikaLavAnuM nahi kahetA te paNa prabhu pitAnA upara kaSAyayukata thatA te mANasa pratye samabhAvI banI dhama dhyAnamAM magna rahetA. dharmadhyAnathI kadI paNa teo smRta na thatA. (12) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 upadhAna0 a. 9 u. 2 kizca--'jaMsippege' ityaadi| mUlam-jaMsippage paveyaMti, sisire mArue pvaayNte| taMsippage aNagArA, himavAe nivAyamesaMti // 13 // chAyA--yasminnapyeke pravepante zizire mArute pravAti (sti)| tasminnapye ke'nagArA,-himavAte nivAtameSayanti // 13 // TIkA--yasmin zizire ziziraRtau, mArute-zItapavane pravAti-prakarSaNa vahati sati, eke-kecana anye janAH pravepante prakarSeNa dantavINAvAdanapurassaraM kampante / yadvA-'pravedayanti' iti chAyA, zItasamutthaM sprshduHkhmnubhvnti| tasminnapi kAle eke kecana anye'nagArAH himavAte zItalasamIre vahati sati nivAta-nirvAtasthAnam , eSayanti gaveSayanti // 13 // kiJca--'saMghADIo' ityAdi / mUlam-saMghADIo pavesissAmo, ehA ya samAdahamANA / pihiyA va sakkhAmo, aidukkhe himagasaMphAsA // 14 // chAyA--saMghATIH pravekSyAmaH, edhAMsi ca smaadhntH| pihitA vA zakSyAmaH, atiduHkhAn himakasaMsparzAn // 14 // aura bhI-jaMsippege' ityaadi| zItaRtumeM ki jisameM zItala pavanake calane para kaI manuSyoM ke zarIrameM roMgaTe khar3e ho jAte haiM, dAMtoMse dAMta bajane lagate haiM, zarIra meM khUba kapakapI chUTane lagatI hai, isa prakAra bar3I muzkila se zItakA duHkha sahana hotA hai| kaI eka anagAra to isa zotakAlameM aise sthAnakI khojameM rahate haiM ki jahAM zItala vAyukA saMcAra taka bhI na ho aura ThaMDI havAse trANa-rakSaNa-hotA rahe // 13 // zrI--'jaMsippege' tyAhi. zaradInI rUtumAM ThaMDA pavananA cAlavAthI mANasanA zarIramAM ene praveza thatAM rUvADA ubhAM thaI jAya che, dAMta sAme dAMta athaDAya che, zarIramAM kaMpArI chuTe che. A rIte khubaja muzkelIthI ThaMDInuM duHkha mANaso sahana kare che. keI anagAra te A ThaMDIthI bacavA evA sthAnanI tapAsamAM rahe che ke ThaMDA vAyune saMcAra paNa na thaI zake ane ThaMDIthI ene bacAva thaI zake. (13) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 AcArAGgasUtre TIkA-tathA-kecideke'nagArAH sAdhavaH icchanti-zItArditA vayaM saMghATI:= zItanivAraNakSamANi prAvaraNAni yathAvazyakamekaM dvayaM trayaM vA pravekSyAmaH svazarIraM tatra nivezayiSyAma iti, tathA kurvanti c| paratIthikAstApasAdayastu evamicchantivayam-edhAMsi-kASThAni samAdahantaH atiduHkhAn himakasaMsparzAn-zItasparzAn soDhuM zakSyAmaH pArayiSyAmaH, iti, tathA kurvanti ca / eke kecid gRhasthAH punarevaM vAJchanti-vayaM pihitAH-zItanivAraNakSamamRdukakambalazAladvizAlakAdibhirAcchAditAH santaH zItasparzAn soDhuM zakSyAma iti, tathA kurvanti ca / / 14 / / kiJca--' taMsi' ityaadi| mUlam-tasi bhagavaM apaDinne, ahe vigaDe ahiyAsae dvie| nikkhamma egayA rAo, cAei bhagavaM smiyaae||15|| aura bhI-'saMghADIo' ityAdi / kaI eka sAdhujana apane pAsameM rakhI huI upadhise apane zarIrako DhAMka kara zItase apanI rakSA karate haiM, kabhI UnI kaMbala oDha liyA karate haiM to kabhI sUtI do vastroMse apane zItakA nivAraNa kara lete haiN| isase bhI yadi ThaMDakA nivAraNa nahIM ho to UnI kaMbalake sAtha sUtI caddara milAkara zItakI bAdhAse apanI rakSA kiyA karate haiN| paratIrthika tApasajana to aise samayameM lakaDe jalAkara dhUnI lagA lete haiM aura usake pAsa baiThakara tApate hue zItakI kar3akatI ThaMDIse apanI rakSA karate rahate haiN| kaI dhanika gRhasthajana isa samaya zItanivAraNa yogya zAla duzAle oDhakara zItasaMbaMdhI duHkhoMse apaneko bacAte rahate haiM // 14 // rI--'saMghADIo' chatyAhi. kaI kaI sAdhujana ThaMDInA bacAva mATe pitA pAse rAkhelAM vastrAdikathI pitAnA zarIrane DhAMkI ThaMDIthI rakSaNa meLave che. kyAreka unI kambala oDhI le che. te kyAreka sutaranAM be vastrothI pitAnI ThaMDInuM nivAraNa karI lya che. paraMtu jyAre ThaMDIne upadrava vadhe che, tyAre unI kambala ane sutarAu vastro bheLAM karI oDhe che ane ThaMDIthI pitAnuM rakSaNa kare che. paratIrthika tApasajana te A samaye lADAM bALI dhuNI dhakhAvI enI pAse besI tApe che ane e rIte kaDakaDatI ThaMDIthI pitAnI rakSA kare che. dhanavALA ke gRhastho A samaye zAla duzAlA modInIthI pAtAna bhayAve che. (14) zrI AyAgasUtra : 3 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 2 chAyA -- tasmina apratijJaH, adhovikaTe adhyAste dravikaH / niSkramyaikadA rAtrau zaknoti, bhagavAna zamitayA // 15 // " TIkA --- tasmina tathAbhUte zizire kAle himavAte pravahati sati apratijJaH nirvAtasthAnaprArthanAdirUpapratijJAvivarjitaH, dravikaH - drAvaNAta = karmagranthinAzanAd dravaH saMyamaH so'syAstIti dravikaH = yathAkhyAtacAritraH, bhagavAn zrIvardhamAnasvAmI adhovikaTe =kuDyAdirahite sthAne sthitvA adhyAste= atiduHkhadazItasparzAnasihate sma / ekadA = kadAcit rAtrau niSkramya = muhUrttamAtraM bahiH sthitvA bhagavAn zamitayA upazAntabhAvena vyavasthitaH san atiduHkhAn himasaMsparzAn soDhuM zaknoti = adhisahate sma || 15 || 575 aura bhI 'taMsi' ityAdi / aise zItakAla meM bhI zrI vIra prabhune yaha svama takameM bhI vicAra nahIM kiyA ki mujhe koI nirvAta sthAna mila jAya, pratyuta ve isa samaya meM bhI cauhaTe para ki jahAM cAroM orase zItala pavana bahakara ThaMDako 'khUba asahya banA detI hai, sthita hokara yathAkhyAta cAritra kI ArAdhanAmeM tallIna rahate hue zItaparISahako sahana krte| kabhI2 rAtri meM bhI vasatise bAhara nikala kucha samaya taka vahAM Thahara kara upazAnta bhAvase ve prabhu zItakAla ke kaSToMko sahate / isa sUtra meM 'dravika' zabdakA artha - " yathAkhyAtacAritrakA ArAdhana karane vAlA " aisA hai / " drAvaNAt karmagranthinAzanAd dravaH " karmarUpa 31 - " taMsi " tyAhi. AvA ThaMDInA samayamAM paNa zrI vIra prabhue svapne paNa evA vicAra nathI karyo ke mane keAI ThaMDIthI kheMcI zakAya tevuM sthAna maLI jAya. AvI kaDakaDatI ThaMDInA samaye paNa prabhu taddana ughADA ke jyAM cAre taraphathI uMDI patrananA susavATA lAgatA hAya tevA sthAne sthita anI yathAkhyAta cAritranI ArAdhanAmAM tallIna rahI ThaMDInA upadravane sahana karatA, kayAreka kayAreka AvI kaDakaDatI ThaMDImAM rAtrInA vakhate vasatIthI mahAra nIkaLI jai upazAMta bhAvathI ThaMDInA kaSTAne sahana karatA. A sUtramAM dravika zabdanA artha-yathAkhyAta cAritranuM ArAdhana karavAvALA' yevA che. 'drAvaNAt karmagranthinAzanAd dravaH ' nenAthI 35 graMthIno vinAza thAya che te drava-saMyama arthAt yathAkhyAta cAritrache. A drava jenAmAM DAya che te dravika che. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 AcArAGgasUtre ___ uddezakAthamupasaMharannAha-'esa vihI' ityAdi / mUlam-esa vihI aNukato, mAhaNeNa mimyaa| bahuso apaDinneNa, bhagavayA evaM riiyaaNt-ttibemi||16|| chAyA--eSa vidhiranukrAnto, mAhanena mtimtaa| ___ bahuzo'pratijJena, bhagavatA, evaM royante // iti bravImi // 16 // asya vyAkhyA-asyaivAdhyayanasya prathamoddezagatA'ntimagAthA(23 vyAkhyAvad vijJeyA / iti bravImItyarthastUkta eva // 16 // // navamAdhyayanasya dvitIya uddezaH samAptaH // 9-2 // granthikA jisase vinAza ho vaha drava-saMyama, arthAt yathAkhyAta cAritra hai, yaha drava jisake maujUda ho vaha dravika hai| yathAkhyAtacAritrakI ArAdhanAse hI jIva apane avaziSTa cAra aghAtiyA karmoM kA nAza kara muktisthAnakA pAtra ho jAtA hai, isake vinA nahIM, aisA zAstrasaMmata siddhAnta hai| "adhovikaTa" zabda kuDayAdi-bhIta Adirahita sthAnakA vAcaka hai / vaha sthAna ki jisameM bhIta AdikA AvaraNa nahIM ho, cauhaTA hI aisA hotA hai, kyoM ki vaha cAroM orase bilakula khulA huA rahatA hai, aura aise hI sthAnameM saba taraphase bahuta jorakI havA AtI hai| 'zamitA' zabdakA artha-upazAnta bhAva hai| rAga dveSakA saMbaMdha jisa bhAvameM nahIM hotA hai vahI upazAntabhAva kahA gayA hai // 15 // aba sUtrakAra isa uddezake arthakA upasaMhAra karate hue kahate haiM-- 'esa vihI' ityaadi| yathAkhyAta cAritranI ArAdhanAthIja jIva pitAnA avaziSTa cAra aghAtiyA kane nAza karI muktisthAna meLavavA bhAgyazALI banI rahe che, enA vagara nahIM, vo zAsabhata siddhAMta cha. " adhovikaTa" 054 mIta vagerethI 2Dita evA sthAnane vAcaka che. e sthAna ke jene bhIta vagerene bacAva na hoya tene ughADuM sthAna kahevAmAM Ave che, kemake cAre taraphathI te bIlakula khulluM hoya che ane evA sthAnamAM cAre taraphathI moTA pramANamAM khullI havA AvatI hoya cha. zamitA zahanA ma 5id mAra cha. 22 deSana sa re mAmai nathI te upazAnta bhAva kahevAya che. (15) ve sUtrA2 21 // udezanA mrthn| upasa DA2 42di 4 cha-'esa vihI' chatyAdi zrI. sAyasUtra : 3 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 577 zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 2 svayaM hananAdi kAryoM se nivRtta hokara dUsaroM ko bhI mA hana-mA hana'mata mAro-mata mAro' isa prakAra kaha kara unase nivRtta karAnevAle, tathA heya aura upAdeyake vivekase yukta, evaM sarvathA apratijJa-nidAnarahita aise zrIvardhamAnasvAmIne isa pUrvokta AcArakA svayaM pAlana kiyA, ataH isI tarahase anya mokSasAdhaka sAdhujana bhI apane samasta karmokA nAza karaneke liye saMyama mArgameM vicaraNa kreN| arthAt isI prakArase isa vidhikA pAlana kara anya mokSAbhilASI sAdhujana bhI apane karmokA nAza karaneke liye saMyamamArgameM lavalIna baneM / ' iti bravImi' he jambU! jaisA maiMne bhagavAnase sunA hU~ vaisA hI kahatA hU~, apanI kalpanAse nhiiN|16| // navaveM adhyayanakA dvitIya uddeza samApta // 9-2 // svayaM bananAhi thI nivRtta sanI bhInamAna 54 mA hana, mA hn"mAro nahiM, mAre nahi" A prakAranuM kahIne tenAthI nivRtta karAvanAra, tathA heya ane upAdeyanA vivekathI yukata ane sarvathA nidAnazUnya, evA zrI vardhamAna svAmIe A pUrvokata AcAra svayaM pAlana karela, mATe A rIte bIjA mekSa sAdhaka sAdhujana paNa pitAnA samasta karmone nAza karavA mATe saMyama mArgamAM vicaraNa kare, arthAta evA prakArathI evI vidhinuM pAlana karI bIjA mekSAbhilASI sAdhujana paNa pitAnA karmone nAza karavA mATe saMyama mArgamAM sapalIna mane. "iti bravImi" bhU! 2j meM bhagavAnathI sAmanyu tera cha, pAtAnI 465nAthI naDi (16) navamA adhyayanane bIjo uddeza samApta che 9-2 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ath navamAdhyayanasya tRtIya uddezaH // ihAnantaradvitIyoddezake bhagavataH zayyAsanAni kathitAni / tatrAvasthitena ye parISahA upasargAzca yathA bhagavatA soDhAstatpatibodhanArtha tRtIyamuddezakaM kathayan bhagavatastRNasparzAdisahanamAha-'taNaphAse' ityaadi| mUlam-taNaphAse sIyaphAse ya, teuphAse ya daMsamasage ya / ahiyAsae sayA samie, phAsAiM virUvarUvAiM // 1 // chAyA-tRNasparzAn zItasparzAzva, tejaHspIzca daMzamazakAMzca / adhyAste sadA samitaH, sparzAn virUparUpAn // 1 // TIkA-sadA-sarvakAle samitaH samyagbhAvaM gataH, yadvA-samitisamanvitaH, bhagavAn AtApanAdikAle tRNasparzAn=kuzAdisparzAn , zItasparzAzca, tathA tejaH navaveM adhyayanakA tIsarA uddeza / isase pahile dvitIya uddezameM sUtrakArane bhagavAna zrI vIraprabhuke zayana aura AsanoMkA varNana kiyA hai / usa uddezameM yaha kahA gayA hai ki usa avasthAmeM rahe hue prabhune aneka prakArake upasarga aura parISahoMko sahA hai| isa tRtIya uddezameM sUtrakAra yaha spaSTa kareMge ki kisa 2 prakArake upasarga aura parISahoMko prabhune sahA hai ? ataH sarva prathama tRNasparza Adi parISahoMke sahana karaneke viSayameM sUtrakAra kathana karate haiM--'taNaphAse' ityAdi / samyagabhAva, yA pAMca samitise yukta ve prabhu AtApanA Adike samayameM aneka prakArake tRNasparzajanya kaSToMko, zItasparzajanya duHkhoMko, navamA adhyayanane trIjo uddeza. A trIjA udezathI pahelAM bIjA uddezamAM sUtrakAre bhagavAna zrI viraprabhunA zayana ane AsanenuM varNana karela che. te uddezamAM evuM batAvyuM che ke tevI avasthAmAM rahelA prabhue aneka prakAranA pariSaha ane upasargo sahyA che. A trIjA uddezamAM sUtrakAra e spaSTa karaze ke bhagavAne kevA kevA pariSaha ane upasargo sahana karyA che. AthI sarva prathama tRNasparza Adi pariSaho sahana karavAnA viSaya sUtrA2 4thana 42 cha-'taNaphAse' tyAdi samyagubhAva, ane pAMca samitithI yukta te prabhu AtApanA AdinA samayamAM aneka prakAranA tRNasparzajanya kanTene, ThaMDInA trAsajanya duHkhane, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u.3 579 sparzAn-uSNasparzAn , tathA daMzamazakAn-daMzamazakadaMzanajanitatIvraduHsahasparzAn , etAn virUparUpAna-anekaprakArakAn sparzAn adhyAste-sahatesma // 1 // kinyc-'ahe'-tyaadi| mUlam aha duccaralADhamacArI, vajjabhUmiM ca subbhabhUmiM ca / paMtaM sijja seviMsu AsaNagANi ceva paMtANi // 2 // chAyA--atha duzvaralADhamacArIt vajrabhUmi ca zubhrabhUmi c| mAntAM zayyAmaseviSTa, AsanakAni caiva prAntAni // 2 // TIkA-atha anantaram bhagavAna duzvaralADhaM-durgamaM lADhanAmnA prasiddhaM dezavizepam , acArIt=agAt / lADhadezo dvividhabhUmikaH, vajabhUmikaH shubhrbhuumikshceti| tatra dvividhe'pi deze bhagavAn vihAraM kRtavAnityAha-'vajrabhUmi ce'-tyaadi| vajrabhUmi tathA zubhrabhUmi calADhAntargatadezavizeSam , acArIdityanvayaH / tatra ca prAntAm amanojJAM jIrNazUnyagRhAdirUpAM vividhopadravayuktAM, zayyAM vasati, prAntAni ca uSNasparzajanya vyathAoMko, aura daMzamazaka Adike kATanese utpanna huI tIvra-duHsaha pIDAoMko sahate the // 1 // phira-'aha ducara0 ' ityaadi| bhagavAna aneka prakArake parISaha aura upasargoM ko sahate hue vihAra karate 2 jisa dezameM praveza karanA muzkila hai aise lADha dezameM phuNce| vahAMpara vajrabhUmi aura zubhrabhUmi isa prakAra do prakArakI bhUmiyAM haiN| bhagavAnane ina donoMmeM vihAra kiyaa| isa vihArameM unheM prAnta-amanojJa-jIrNa evaM zUnyaghararUpa aneka prakAra ke upadravoMse yukta zayyA vasati, aura dhUli Adise paripUrNa-dhUsarita evaM TUTe phUTe kATha uSNasparzajanya vyathAone, ane DAMsa tathA macchara AdinA karaDavAthI utpanna thatI tIvra asahya pIDAone sahana karatA hatA. (1) rI-'aha duccara0' tyAha bhagavAna aneka prakAranA pariSaha ane upasargone sahetA sahetA vihAra karatA karatA je dezamAM praveza kare muzkela che evA anArya lADha dezamAM pahecyA, tyAM vajabhUmi ane zubhrabhUmi A prakAranA be bhAge che. bhagavAne e bannemAM vihAra karyo. A vihAramAM temane prAta-amane-jINuM eTale paDatara evA zUnya gharamAM aneka prakAranA upadravothI yukta zamyA-vasatI ane dhULa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 AcArAgasUtre dhUlizarkarAloSTAdipUrNAni, durghaTitakASThAni AsanakAni phalakAdIni ca bhagavAnaseviSTa // 2 // kiJca--lADhanAmakeSu dezavizeSeSu bhagavato bahavaH pratikUlA upasargA babhUvustAna bhagavAn sahatesma, ityAha--' lADhehiM ' ityaadi| mUlam-lAdehiM tassuvasaggA, bahave jANavayA lUsiMsu / ___ aha lUha desiyabhatte, kukkurA tattha hiMsiMsunivaiMsu // 3 // chAyA--lADheSu tasyopasargA bahavo jAnapadA aluussissuH| ____ atha rUkSadezyaM bhaktaM kukkurAstatra jihiMsuH nipetuH // 3 // TIkA--lADheSu lADhAkhyeSu dezavizeSeSu, tasya-bhagavataH, bahavaH bahuvidhAH, upasargAH pratikUlarUpAH babhUvuH / tAn kathayati--" jANavayA" ityAdi / jAnapadA: janapade bhavAH-taddezIyA duzcaritrA anAryA lokAH aluupissuH-ulmukdnnddmhaaraadibhirbhgvntmtaaddyn| atha=api ca tatra rUkSadezyaM rUkSakalpam vigatarasam AdivAle Asana-phalaka vagairaha mile, jinheM prabhune samabhAvase apane upayogameM liyA // 2 // isa lADhanAmake dezameM bhagavAnako bahuta adhika pratikUla upasarga sahane paDe, isa bAtako batalAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-'lADhehiM' ityaadi| isa lADha nAmake dezavizeSameM bhagavAnane aneka prakArake upasa. goko sahA / jaise-usa dezake anArya manuSyoMne bhagavAnake Upara ulmuka -mazAladaNDa aura astra zastra Adi dvArA aneka prakArase prahAra kiyeunheM mAre--pITe / vahAM unheM anta prAnta AhAra milaa| vahAMke kuttoMne bhI bhagavAnake zarIrako apane tIkSNa dAMtoM dvArA vividharUpase ksstvagerethI paripUrNa evAM dhuLIyAM makAna jene tuTela phuTela kAThamALa che, ane evAMja Asana-phalaka vagere maLelAM jene prabhue samabhAvathI potAnA upayogamAM lIdhela. (2) A lADha nAmanA dezamAM bhagavAnane dhaNuM ja pratikULa upasargo sahevA 53. An pAta mA mATe sUtrA2 49 cha-'lADhehiM' tyAdi. A lADha nAmanA dezavizeSamAM bhagavAne aneka prakAranA upasargo sahA. jema-te dezanA anArya manuSyae bhagavAna upara uzka-mazAla, daMDa, astra zastra vagerethI aneka prakAre prahAra karyA-emane mAryA-pITayA. tyAM temane antaprAnta AhAra maLela. tyAM kutarAoe paNa bhagavAnanA zarIrane pitAnA tIkSaNa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 3 581 antapAntaM bhaktam-annam, bhagavatA labdham / tatra kukkurAH zvAnaH, jihiMsuH bhagavataH zarIraM dantaizcicchiduH, upari ca nipetuH ArohavantaH // 3 // kiJca-appe' ityaadi| mlam-appe jaNe nivArei, lUsaNae suNae dasamANe / chachakarAMti AhaMtuM, samaNaM kukkurA dasaMtu-tti // 4 // chAyA-alpo jano nivArayati lUSakAn zunakAn dshtH| chu-chu kurvanti Ahatya ' zramaNaM kukkurA dazantu ' iti // 4 // TIkA-ya: lUSakAn-ulmukadaNDAdibhirbhagavato hiMsakAn janAna , daMzataH= bhagavadgAtraM dantaizchedayataH zunakAMzca-kukurAn nivArayati-durIkaroti, tAdRzo janastatra alpaH ko'pi nAsIdityarthaH, alpazabdo'trAbhAvArthakaH' pratyuta janA Ahatya-tADayitvA " zramaNam enaM muNDinaM kukkurAH dazantu" itIcchayA cha-chu kurvanti-daMzanAya kukkurAn prerayanti sma-bhagavantaM kukkurairdazayAmAsurityarthaH / evambhUte pratikUlopasargakArake deze bhagavAn paNmAsaparyantamavatasthau // 4 // vikSata kiyaa| bhagavAnako dekhakara ve kutte unheM kATa khAte aura unake Upara caDhajAte // 3 // ___ aura bhI-'appe jaNe ' ityAdi / ___ usa dezameM aisA koI bhI manuSya nahIM thA jo bhagavAnako mArane vAloMse tathA kATane vAle kuttoMse bcaataa| ulTe vahAMke loga isI bhAvanAse ki 'isa muNDita zramaNako kutte kATa khAveM' aisA vicAra kara unapara kuttoMko chuchakArate aura unase unheM kttvaate| isa prakAra isa pratikUla avasthAvAle dezameM bhI bhagavAnane cha mahIne taka vihAra kiyaa||4|| dAMtathI jude jude sthaLe baTakAM bharelAM. bhagavAnane jotAMja e emanA para dhasI mAvatai mane 584i ARi. (3) ---appe jaNe' tyA e dezamAM e kaI paNa mANasa na hato ke je bhagavAnane mAravAvALAethI ke karaDatA kutarAothI bacAve. ulyA tyAMnA leke evI bhAvanAvALA hatA ke "A muMDita sAdhune kutarAo karaDI khAya evA vicArathI kutarAone temanA upara DacakArIne karaDAvavA mATe choDI mukatA. AvA pratikUla avasthAvALA dezamAM paNa bhagavAne cha mahinA sudhI vihAra karyo. (4) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 kiJca - ' elikkhae ' ityAdi / mUlam - elikkhae jaNA bhujjo, bahave vajjabhUmi pharusAsI / lahiM gahAya nAliyaM, samaNA tattha ya vihariMsu // 5 // chAyA - IdRkSA janA bhUyo bahavo vajrabhUmau paruSAzinaH / yaSTiM gRhItvA nAlikAM zramaNAstatra ca vijahuH // 5 // = TIkA -- IdRkSAH = uktavidhAH janA yatrAsan tatra deze bhagavAn bhUyaH = bahuzaH viharatisma / tatra lADha deze vajrabhUmau vajrabhUminAmni dezavizeSe bahavo janAH paruSAzinaH = tucchabhojinaH, ata eva krodhasvabhAvAH santi tena te sAdhumavalokya kukurAdibhiH kadarthayanti / nanvevaM kukurAdibhiH sAdhukadarzane tatratyAH zAkyAdayaH kathaM tatra viceruH ? iti jijJAsAyAmAha - ' yaSTi' - mityAdi / tatra ca zramaNAH anyezAkyAdayaH zvAdinivAraNArthaM yaSTiM = svadehapramANaM daNDaM nAlikAM svadehAccaturaGgulAdhikapramANaM daNDaM vA gRhItvA vijahuH = vicarantisma / AcArAGgasUtre = aura bhI - 'elikkhae jaNA' ityAdi / raft isa prakAra ke hI bahutase manuSya vahAM the to bhI bhagavAnane vahAM vihAra baMda nahIM kiyA - pratyuta ve bAra2 vahIM para vicarate aura pratikUla parISaha aura upasargoM ko dhairya ke sAtha zAMtacitta se sahana karate / vajrabhUmi meM bahuta manuSya tuccha AhAra karate haiM, isaliye unake svabhAvameM krodha hI krodha sadA banA rahatA hai-ve vinA kisI nimittake bhI sadA krodhase bhare rahate haiN| ye sAdhu saMtoMko dekhakara dveSa karate haiM aura kutte AdikoM se unheM vyarthameM kaSTa pahu~cAte haiN| zaMkA- yadi aisI bAta hai to vahAM para zAkyAdi sAdhu kaise vicaraNa karate haiM ? zrI AcArAMga sUtra : 3 32 - ' elikkhae jaNA' ityAhi. jo ke evA prakAranA mANasA ghaNA hatA te paNa bhagavAne tyAMnA vihAra baMdha karela na hatA, ane teo vAraMvAra tyAM vicaratA ane pratikUla pariSaDa tathA upasane dhairya sAthe zAnta rIte sahana karatA. bhUmimAM ghaNA manuSyA tuccha AhAra kare che jenAthI tenA svabhAvamAM krodhaja bharelA rahe che. kaI paNa jAtanA kAraNa vagara paNa tee krodhayukta ja rahe che. sAdhu saMtAne joi temanA upara dveSa kare che ane kutarAe vigerethI temane duHkha paheAMcADe che. zaMkA~~AvI vAta che te tyAM zAkacAdika sAdhu kai rIte vicarI zake che ? Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 zrutaskandha. 1 upaghAna0 a. 9. u. 3 bhagavadAjJAnuvartinAM sAdhUnAM tu sthavirAvasthAmantareNa na kalpate daNDadhAraNaM, tathA coktaM vyavahArasUtre (u08) " therANaM therabhUmipattANaM kappai daMDae vA0 " ityAdi atra 'therANaM' ityupalakSaNaM rogiglAnAnAm, sthavirAderanyatra daNDadhAraNaM na yuktaM, bhaya - hiMsA - janakatvAdAgamAvihitatvAcca, ata evAgre "nihAya uttara - vahAM para ve sAdhu kuttA Adiko bhagAne yA unheM tADane ke liye apane hAthoMmeM apane zarIrapramANa daNDa aura apane zarIrase cAra aMgula adhika U~cI nalikA - daNDavizeSa pAsameM rakhate haiM, aura vicaraNa karate rahate haiM / zaMkA- bhagavAnane bhI kyoM nahIM vahAM vihAra karate samaya apane hAthameM daNDa Adi rakkhA ? uttara - sthavira - vRddha avasthAke sivAya daNDa dhAraNa karanekI AjJA bhagavAna ke zAsana meM rahane vAle sAdhuoMke siddhAntameM nahIM hai, ataH bhagavAna ne bhI usa samaya vahAM daNDa Adi pAsameM nahIM rakhA, vyavahAra sUtrameM bhI yahI kahA hai " therANaM therabhUmipattANaM kappai daMDae vA0 " ityAdi / isa sUtra meM 'therANa' yaha pada rogI glAna avasthAkA bhI upalakSaka hai, ataH sthavirAdi avasthAke sivAya anya avasthAoMmeM daNDakA dhAraNa karanA yukta nahIM mAnA gayA hai, kyoM ki eka to daNDakA dhAraNa karanA anyajIvoMko bhayakA janaka tathA hiMsAkA janaka hotA hai, dUsare isa prakArakA zAstra meM isake uttara---te sthaLe tevA sAdhu kutarA vagerene je bhagADavA mATe ane tene mAravA mATe peAtAnA hAtheAmAM peAtAnA zarIrapramANe lAkaDI ane peAtAnA zarIrathI cAra AMgaLa meATo evA phreMDa rAkhe che ane vihAra kare che. zaMkA...bhagavAne paNa e dezamAM vihAra karatAM potAnA hAthamAM daMDa-lAkaDI vagere kema na rAkhyAM? uttara--vRddha avasthA sivAya daMDa dhAraNa karavAnI AjJA bhagavAnanA zAsanamAM rahevAvALA sAdhuenA siddhAMtamAM nathI, mATe bhagavAne paNa te samaya te sthaLe daDa vagere pAse rAkhela na hatAM. vyavahAra sUtramAM paNa e ja kahela che'theraannN therabhUmipattANaM kappai daMDae vA0" ityAdi. 66 ye sUtramAM " therANaM " A yaha rogI glAna avasthAnu upalakSa che, bhATe sthavira Adi avasthA sivAya anya avasthAemAM daMDane dhAraNa karavA e yukta mAnela nathI, kemake eka tA daDane dhAraNa karavA te bIjA jIvAne bhayajanaka tathA hiMsAne prAtsAhana ApanAra che. bIjuM zAstramAM daMDa dhAraNa karavAnuM kahIM paNa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D AcArAgasUtre daMDa' pANehiM0ityapi vadatA bhagavatA daNDadhAraNaM svayamanAcaritaM, munInAM ca daNDadhAraNapratiSedhAyopadiSTamiti suspaSTaM jJAyate / ye tu daNDinaH 'sarvAvasthAyAM daNDadhAraNaM munikalpaH' iti matvA sarvadA daNDena saha vartante tadetatteSAM prabalamohaviz2ambhaNamAtram // 5 // kiJca-'evaM pi' ityaadi| mUlam-evaM pi tattha viharaMtA, puTTaputvA ahesi suNaehiM / saMlaMcamANA suNaehiM, duccarANi tattha lAhiM // 6 // chAyA-evamapi tatra viharantaH spRSTapUrvA Asana shunkaiH| saMlucyamAnAH zunakaiH duzcarANi tatra lADheSu // 6 // rakhanekA koI vidhAna bhI nahIM hai "nihAya daMDaM pANehi" isa sUtrAMzase Age calakara bhagavAnane yahI spaSTa kiyA hai, ataH isa avasthAmeM daNDakA dhAraNa ayogya samajha zrI vIraprabhune bhI daNDa grahaNa nahIM kiyaa| jaba anya munijanoMko bhI pUrvokta avasthAoMke atirikta daNDa dhAraNa karanekI vIraprabhukI AjJA hI nahIM hai, to vicAranekI bAta hai ki ve prabhu svayaM daNDa kaise grahaNa kara sakate the| jo loga yaha samajhakara ki daNDa dhAraNa karanA muniyoMkA kalpa hai sadA daNDa dhAraNa karate haiM yaha unakI mAnyatA zAstrIya mArgase sarvathA pratikUla hai, tathApi daNDa rakhate haiM isakA kAraNa sirpha prabala mohakA hI vilAsa jAnanA cAhiye // 5 // aura bhI-'evaM pi' ityaadi| vidhAna nathI. " nihAya daMDaM pANehiM" 20 sUtrAzayI mA10 yAzI lagAne se spaSTa karela che. mATe e avasthAmAM daMDa dhAraNa kare e ayogya samajI vIra prabhue daMDa dhAraNa karela na hatuM. jyAre bIjA munine mATe paNa pUrvokta avasthAonA atirikta daMDa dhAraNa karavAnI vIra prabhunI AjJA nathI tyAre vicAravAnI e vAta che ke jyAM bIjAne mATe daMDa grahaNa karavAnI AjJA nathI tyAM prabhu pote daMDa zI rIte dhAraNa karI zake? je leke daMDa rAkhe che te evuM samaje che ke daMDa rAkhe te munione kahyuM che tethI sadA daMDa dhAraNa kare che. emanI e mAnyatA zAstrIya mArgathI taddana virUddhanI che te paNa daMDa rAkhe che, AnuM kAraNa kevaLa prabaLa mohane vilAsaja samaja joIe. (5) 53-" evaM pi" tyAdi zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 3 TIkA-tatra lADhadezeSu evamapi yaSTayAdigrahaNenApi viharantaH zramaNAH anye zAkyAdayaH, zunakaiH kukuraiH spRSTapUrvAH daSTapUryA aasn| tathA zunakaiH saMlucyamAnAH itazcetazca gAtre bhakSyamANAH aasn| daNDaiAryamANA api tatratyAH zvAnaH pratinivRttA na bhavantIti bhAvaH, ata eva tatra-teSu lADheSu duzcarANi-satAM durgamAni grAmAdIni santItyarthaH // 6 // _ 'anye zramaNA yaSTyAdikaM gRhItvA vijayuH' ityuktam , bhagavAn kathaM natra lADheSu vihAramakaroditi darzayitumAha-'nihAya daMDaM ' ityaadi| mUlam-nihAya daMDaM pANehiM taM kAyaM vosirijja mnngaare| ____aha gAmakaMTae bhagavaMte, ahiAsae abhisamiccA // 7 // chAyA--nihAya daNDaM prANiSu taM kAyaM vyutsRjyaangaarH| __atha grAmakaNTakAn bhagavAnadhyAste abhisametya / / 7 // ___ usa lADhadezameM itane baliSTha kutte haiM ki daMDA hAthameM lekara bhI vicaraNa karanevAle anya zAkyAdika zramaNa unako bhagAte to bhI ve lapakakara jhUma jAte aura kATa khAte haiM, pahile bhI inako unhoMne kaIvAra kATa khAyA hai| vahAMke grAma ina kuttIse hI durgama bane hue haiN| ataH aparicita koI bhI vyakti vahAM nahIM jA sktaa||6|| jaba anya sAdhujana daNDAdise sajja hokara vahAM vicaraNa karate haiM taba bhagavAn vIra prabhune kaise vahAM vihAra kiyA ? isa viSayako sUtrakAra spaSTa karate haiM-'nihAya daMDaM ' ityAdi / bhagavAnane usa lADhadezameM vihAra karate samaya aneka prakArake parI. Saha aura upasargoko karmo kI nijarAkA kAraNa mAna baDe hI dhairya aura lADha dezamAM evA baLavAna kutarA hoya che ke hAthamAM daMDa laIne yicaraNa karavAvALA zAkyAdika zramaNa ene bhagADe chatAM te sAme kudIne karaDe che. agAu paNa ghaNuM zAyAdika zramaNone e kutarAoe karaDI khAdhA che. tyAMnA gAmaDAM A kutarAothI durgama rahe che eTale aparicita kaI paNa vyakti tyAM 14 zatI nathI. (6) jyAre anya sAdhujana daMDa vagerethI sajaja thaI tyAM vicaraNa kare che tyAre bhagavAna vIra prabhue tyAM vihAra kaI rIte karyo? A viSayane sUtrakAra spaSTa 42 cha'nihAya daMDa ' chatyAdi. e lADha dezamAM vihAra karatI vakhate bhagavAne aneka prakAranA pariSaha ane upasargone karmonI nijAnuM kAraNa mAnI khuba ja dhairya ane samabhAva sAthe 74 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3DECE AcArAgasUtre ___TIkA--anagAraH bhagavAn prANeSu-prANiSu daNDaM lakuTayaSTayAdikaM nihAya= agRhItvA sarvathA parityajya 'ohAk tyAge' iti dhAtorvyabantarUpam / yadvAdaNDaM-druSpaNihitamanovAkAyarUpaM nihAya tyaktvA, tathA tam anAryakRtopasargApannaM kAyaM kAya mamatvaM vyutsRjya atha anantaram abhisametya-samyag nirjarAM viditvA grAmakaNTakAn rUkSabhASiNo'nAyalokAn tatkRtaparISahopasargAniti yAvat , adhyAste adhisahatesma / dussahaparIpahopasargasampAptau satyAmapi bhagavAn sarvameva sahatesma, kintu-mANibhayahiMsAjanakatvAd yaSTilakuTAdikaM na gRhiitvaanitibhaavH||7|| samabhAvake sAtha sahana kiyA, parantu phira bhI daNDa AdikA unhoMne usa avasthAmeM bhI grahaNa nahIM kiyA, usakA kAraNa prANiyoMko abhaya denA thA, yadi ve daNDa vagairahakA usa samaya vahAM upayoga karate to anya prANiyoMko usase bhaya avazya hotA, jo jaina muniyoMke liye sarvathA heya hai| bhagavAna zArIrika mamatvase rahita the| rakSAke sAdhanoMkA upayoga ve hI loga karate haiM-jinheM bAhya padArthoM se apane bigAr3akA bhaya hotA hai, bhagavAna nirbhaya the ataH na to unheM una anAryoM se bhaya huA aura na unake dvArA kRta upasarga aura updrvoNse| sUtrakA zabdArtha isa prakAra hai-zArIrika mamatAse rahita ve prabhu 'jIvoMko mere dvArA bhaya na ho isa abhiprAyase daNDakA athavA mana vacana kAyakI azubha praNidhAnarUpa pravRttikA sarvathA parityAga kara "ye saba bAhya upasarga aura pariSaha mere karmoM kI nirjarAke sAdhaka haiM" aisA vicAra kara unheM anAryoM ke saMsargase vicalita nahIM hokara sahA // 7 // sahana karyA. paraMtu chatAM paNa temaNe lAkaDI sarakhIe sAthe na lIdhI, enuM kAraNe prANIyAne abhaya ApavAnuM hatuM. jo e samaye prabhu lAkaDI vagere rAkhata te anya prANIne enAthI bhaya avazya lAgata je jaina munine mATe sarvathA tyAjya che. bhagavAna zArIrika mamatvathI taddana rahita hatA. rakSAnA sAdhanAne upaga te e loko kare che ke jemane bAhya padArthothI pitAnA bagADane bhaya hoya che. bhagavAna nirbhaya hatA AthI emane na anAryone bhaya thayo ke na te enA taraphathI karAyelA upasarga ane upadrane. sUtrane zabdArtha A prakArane che-zArIrika mamatAthI rahita e prabhu "jIne mArAthI bhaya na ho." A abhiprAyathI daMDane athavA mana vacana ane kAyAnI azubha praNidhAnarUpa pravRttine sarvathA parityAga karI. "A badhA khAA upasarga ane pariSaha mArA karmonI nijerAnA sAdhaka che" e vicAra karI anAryonA saMsargathI vicasit na mAnatA sahana resa. (7) zrI. saay||2|| sUtra : 3 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9 u. 3 sa kena prakAreNa grAmakaNTakakRtaparIpahopasargAn sahate ? iti sadRSTAntamAha'nAgo' ityaadi| mUlam-nAgo saMgAmasasei vA, pArae tattha se mahAvIre / evaM pi tattha lADhahiM, aladdhapuvo vi egayA gaamo||8|| chAyA--nAgaH saMgrAmazIrSe iva pAragaH tatra sa mhaaviirH| evamapi tatra lADheSu alabdhapUrvo'pyekadA grAmaH // 8 // TIkA--saMgrAmazIrSa-yuddhakSetre nAga iva-hastIva tatra-teSu lATeSu mahAvIraH pAragaH pAragAmI abhUt / yathA-hastI yuddhabhUmau zatrusenAM vijitya tatpAragAmI bhavati, tathA sa mahAvIraH bhagavAn api lADheSu parISahopasargAnIkaM vijitya tatpAragAmI abhuut| kiJca-evamapi tatra teSu lADheSu grAmANAmatidUravartitvAda ekadA ekasmin kAle kadAcid bhagavatA grAmaH lokAnAM vAsasthAnam alabdhapUrvaH pUrva na labdhaH, tenAraNyamArge gacchato bhagavataH samIpamAgatyAnAryalokAH parISahopasarga ckruH| etaccAnupadameva vakSyate // 8 // dRSTAntadvArA sUtrakAra isI bAtakI puSTi karate haiM-'nAgo' ityaadi| jisa prakAra yuddhakSetrameM gajarAja zatrusenAko parAsta kara usase pAra ho jAtA hai, ThIka isI prakAra ve mahAvIra prabhu bhI lADhadezameM upasargarUpI senAko jItakara usase pAra hue| eka samayakI bAta hai ki jaba bhagavAna vihAra karate2 eka aise grAmameM A rahe the jo choDe hue grAmase bahuta dUra thA, tathA jisameM ve pahile kabhI nahIM Aye the, usa samaya jaMgalI mArgase Ate hue unake pAsa bahutase anAryajana Aye aura aneka prakAra ke parISaha aura upasarga karane lage // 8 // dRSTAntadvArA sUtra.2 me 4 vAtanI puSTi 42 cha-'nAgo' tyAdi. je rIte yuddhakSetramAM jema gajarAja zatrusenAne parAsta karI enI ArapAra nIkaLI jAya che. barAbara e ja rIte mahAvIra prabhu paNa lADha dezamAM pariSaha ane upasargarUpa senAne jItI enAthI pAra thayA. eka samayanI vAta che ke jyAre bhagavAna vihAra karatAM karatAM eka evA gAmamAM jaI rahyA hatA ke je choDelA gAmathI ghaNuM dUra hatuM ane jyAM agAu kadI paNa gayA na hatA. e vakhate jaMgalanA mArgathI jatAM ghaNA anArya leke temanI pAse AvyA, ane emanA upara aneka prakAranA pariSaha ane upasarga karavA lAgyA. (8) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 AcArAgasUtre ___ tadevAha--' uvasaMkamaMta0' ityAdi / mUlam uvasaMkamaMtamapaDinnaM, gAmaMtiyaM pi appattaM / paDinikkhamittu lusiMsu, eyAo paraM palehi-tti // 9 // chAyA--upasaMkrAmantamapratijJaM grAmAntikamapi aprAptam / / ___ pratiniSkramya alUSiSuH etasmAt paraM palAyasveti // 8 // TIkA--pratiniSkramya te'nAryalokAstasmAd grAmAt pratinirgatya, apratijJaMniyatAvasthAnAdipratijJArahitam-upasaMkrAmantam-vAsArtha vajantaM, grAmAntike vasatisamIpe prAptamaprAptaM vA bhagavantam alUSiSuH-daNDamuSTyAdibhistADayAmAsuH, Ucuzca-'etasmAt-itaH sthAnAt param anyasthAnaM, palAyasva' iti // 9 // kiJca-' hayapuvvo' ityaadi| sUtrakAra inhIM parISaha aura upasargoM ko batalAneke liye sUtra kahate haiM-'upasaMkamaMta0' ityaadi| usa grAmake ve anAryajana apane 2 gharase nikala kara niyamita sthAna para Thaharaneke athavA eka niyata sthAna para rahane Adike bandhase rahita una bhagavAnase jo usa samaya Thaharaneke liye usa grAmakI ora baDha rahe the, tathA vasatimeM Ane bhI nahIM pAye the, usa pahale hI pAsameM Akara kahane lage ki tuma zIghra hI yahAMse kisI dUsarI jagaha bhAga jaao| aisA kahate hue una logoMne bhagavAnako daNDa, muSTi Adise khUba prahAra kiyA // 9 // __ aura bhI 'hayapuvyo' ityaadi| sUtrakAra e pariSaha ane upasargone samajAvavA mATe sUtra kahe che - 'uvasaMkamaMta0' tyAdi. e gAmanA e anAryajana pota-potAnA gharethI nIkaLI niyamita sthAna para rokAvAnA athavA eka niyata sthAna para rahevA AdinA baMdhanathI rahIta evA bhagavAnathI ke je te samaya rahevA mATe te gAmanI tarapha AvI rahyA hatA, ane vasatImAM AvI paNa nahi zakayA te pahelAMja sAmane AvI kahevA lAgyA ke tame tAtkAlika ahIMthI bIjI jagyAe bhAgI jAo. ema kahI e lokee bhagavAnane lAkaDI, hAthanI muThI vagerethI khuba prahAra karelA. (9) - hayapuvvo' tyAdi zrI mAyArAgasUtra : 3 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9 u. 3 ___589 mUlam hayapuvo tattha daMDeNa, aduvA muhiNA adu kuMtaphaleNa / aduleluNA kavAleNa, haMtA haMtA bahave kaMdisu // 10 // chAyA--hatapUrvastatra daNDena, athavA muSTinA athavA kuntphlen| ___ atha leSTunA kapAlena, havA hatvA bahavaH cakranduH // 10 // TIkA--tatra-grAmAd bahiH sa bhagavAn hatapUrva-pUrva daNDAdibhistADita AsIt , tathApi daNDena athavA-muSTinA, athavA-kuntaphalena-bhallena, athavAleSTunA-mRtkhaNDena, kapAlena-ghaTakhaparAdinA hatyA hatvA bahavaH-anAryAH, cakranduH= 'pazyata pazyata kIdRzo'yaM muNDitaH' iti kala-kala-zabdaM ckrH|| 10 // kiJca-' maMsANi' ityaadi| mUlam-masANi chinnapuvANi, uhabhiyA egayA kAyaM / parIsahAiM laMciMsu, aduvA pAMsuNA uvakAriMsu // 11 // chAyA-mAMsAni chinnapUrvANi abaSTabhya ekadA kAyam / ___parIpahA aluciSuH, athavA pAMsunA upAkiran // 11 // TIkA--tatra bhagavataH zarIre mAMsAni chinnapUrvANi-pUrva chinnAni Asan tathApi ekadA-kadAcit kAyaM bhagavata zarIram avaSTabhya=Akramya parISahAH= prabhu jaba Thaharaneke liye usa gAMvake pAsa A pahu~ce taba eka to una anAryoM ne unheM gAMvakI bAhara hI pahile daNDa muSTi Adise khUba manamAnA prahAra kiyaa| daNDese, kuntaphala-bhAlese, miTTIke DheloMse, khapariyoMse prahAra kara jaba ve zAMta hue to phira ve cillA-cillAkara kahane lage ki-are bhAIyo! dekho dekho yaha muNDitakaisA vyakti hai 1 / 10 // phira bhI-'maMsANi' ityaadi| una anArya logoMne bhagavAnake zarIrako pahile hI aneka prakArase kSata-vikSata kara diyA thA, aura unhoMne mAMsapiMDa bhI kahIM2 se kATa prabhu jyAre rokAvA mATe e gAmanI pAse pahoMcyA tyAre eka to e anAryoe temane gAmanI bahAra ja daMDa, muSTi vagerethI mAra mArela. daMDathI bhAlAthI mATInA DhephAthI ke ThIkarAthI mAra mArI zAnta thayA to pharI te raDe pADI pADIne kahevA lAgyA ke are bhAIo! juo A muMDita kevI vyakti che. (1) 12.--' maMsANi' tyA e anArya lekee bhagavAnanA zarIrane pahelethI ja lAkaDIo tathA hAtha vaDe mAra mArI cIrA ujaraDAvALuM banAvI devA uparAMta kaI kaI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 AcArAGgasUtre vividhapratikUla parISaharUpA anAryalokAH bhagavantamaluJcipuH = AkRSTavantaH, athavApAMsunA = dhUlinA upAkiran bhagavataH zarIramAcchAdayAmAsuH / / 11 / / kica--' uccAlaiya' ityAdi / mUlam - uccAlaiya nihaNiMsu, aduvA AsaNAu khalaiMsu / vosakAe paNayAsssI, dukkhasahe bhagavaM apanei // 12 // chAyA - uccAlya nijaghnuH athavA AsanAdaskhalayan / vyutsRSTakAyaH praNata AsIt duHkhasahaH bhagavAn apratijJaH // 12 // TIkA -- anAryalokAH uccAlya - uccairnItvA = bhagavantamUrdhvamutthApya nijaghnuH = bhUmau nipAtayAmAsuH / athavA AsanAt= godohikotkuTukavIrAsanAdikAt asvalayan = bhagavantaM nipAtitavantaH / bhagavAn parISahopasarga kena prakAreNa sehe ? ityAha- vyutsRSTakAya ityAdi / bhagavAMstu vyutsRSTakAyaH = kAyotsargasthitaH, ata liyA thA, phira bhI unakI bhagavAnako duHkhita karane kI kutsita manovRttiyAM zAMta nahIM huI / ve kabhI 2 bhagavAna ke zarIra para aneka prakArase AkramaNa kara unheM idhara udhara loMca DAlate aura phira bAdameM unake Upara adhika se adhika dhUli pheMkate // 11 // I aura bhI - ' uccAlaiya ' ityAdi / ve anAryajana kabhI2 bhagavAnako Upara uThAkara nIce paTaka dete the, athavA godohika Asana, utkuTaka Asana, aura vIrAsana Adise nahIM calAyamAna una prabhuko ve una AsanoMse calAyamAna karate - hilAkara paTaka dete| bhagavAnane ye parISaha aura upasarga kisa prakArase jIte ise ' vosakAe ' isa pada se spaSTa karate hue sUtrakAra kahate haiM- ye saba parI - avayavamAMthI mAMsanA leAcA paNa kApI lIdhelA, A prakAranA hicakArA kRtyathI paNa na satASAtAM leAhI nItaratA prabhunA zarIrane eka bAjuthI zrIjI mAjI DhasaraDavAnuM temaja dhuLa ane kAMkarAethI vadhu duHkhIta banAvavAnuM karelu'. (11) zrI pazu--' uccAlaiya' ityAdi. e anAyAne ATalethI paNa sateSa na thayeA hAya tema bhagavAnanA kSata-vikSata banI gayelA zarIrane 'cuM upADI pheMkavAmAM paNa khAkI rAkhela nahIM. paraMtu gedohika Asana, utkruTaka ( ukaDu ) Asana ane vIrAsana vagerethI dhyAnastha thayelA prabhune e leAkeA calAyamAna karI zakayA nahIM. bhagavAne A prakAranAM mAnavatAvihANAM anACdvArA apAyelAM kaSTAne devA aAre sahuna ardhyA ? mene 'vosaTTakAeM' se pahathI spaSTa uratAM sUtrAra Ahe che zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha, 1 upadhAna0 a, 9. u. 3 591 eva apratijJa :- duHkhapratIkArapratijJArahitaH, ata eva duHkhasahaH = parISahopasargajanya duHkhasahiSNuH san praNataH = pra-prakarSeNa nataH = dharmadhyAnalIna AsIt // 12 // bhagavataH paruSaparISahasahanaM sadRSTAntamAha-' sUro ' ityAdi / mUlam - sUro saMgAmasI se vA, saMbuDe tastha se mahAvIre / paDi sevamANe pharusAI; acalaM bhagavaM rIitthA // 13 // chAyA - - sUraH saMgrAmazIrSe iva, saMvRtastatra sa mahAvIraH / pratisevamAnaH paruSAn, acalo bhagavAn arIyata // 13 // TIkA -- saGgrAmazIrSe raNabhUmau saMvRtaH = kavacAcchAditakAyaH sUra iva - apratihataparAkramI yoddheva sa mahAvIraH saMvRtaH = dhairyAdiguNAcchAditamanovAkkAyayogaH vaha aura upasarga bhagavAnane dharmadhyAnameM lIna honese jiite| dharmadhyAnameM lInatA hone para hI kAyase mamatvakA abhAva hotA hai, jahAM dharmadhyAna kA sadbhAva hotA hai vahAM duHkhAdikoMke hone para bhI AtmA unase vicalita nahIM hotI, ve prabhu apratijJa una prahArAdi parISahoMke pratIkAra karanekI bhAvanA se rahita the // 12 // bhagavAnane ina paruSa - kaThoravacanAdijanya parISahoMko kaise sahana kiyA ? isa viSayakA khulAzA sUtrakAra dRSTAnta se karate haiM-- ' sUro ' ityAdi / jisa prakAra kavaca dhAraNa kiye hue koI eka sabala yodhA yuddhameM zatruoMke dvArA aneka rItise kiye gaye bhAle Adi zastroM ke AghAtoM se bAlara baca nikalatA hai aura vijayazrI kI prAptise suzobhita hotA A badhA trAsa ane du:kho bhagavAna dharma dhyAnamAM lIna heAvAthI jItelA. dharma dhyAnamAM lInatA haiAvAthI ja kAyAnA mamatvanA abhAva thAya che jyAM dharmadhyAnanA sadbhAva hoya che tyAM game tevAM duHkhA AvI paDe te paNa AtmA vicalita thatA nathI. te prabhu apratijJa-game tevA AkramaNa thayA chatAM tenI sAme bacAva karavAnI ke sAmanA karavAnI bhAvanAthI rahita hatA. (12) bhagavAne e anArmAMnAM kaDhAra vacanAthI tathA mArathI utpanna thayela parISahone kaI rIte sahana karyo' ? A viSayanA khulAsA sUtrakAra dRSTAMtathI kare che-- sUro ' tyAhi. " je prakAre kavaca dhAraNa karela koI eka sabaLa sainika yuddhamAM zatruo taraphathI bhAlAM, taravAra vagere zastrothI thatA prahAronI tema ja tenA zarIranA mAMsanA leAcA bahAra nIkaLI jatAM tenI paNa darakAra na karatAM vijaya meLava zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 AcArAgasatre tatra-lADhadeze paruSAn duHsahaparIpahAn pratisevamAnaH sahamAnaH, ata eva acala:= niSkampaH san arIyata-viharatisma / yathA zUraH zatrubhiH kuntAdizaH pratihanya mAno'pi kavacAvRtazarIraH san na parAjayaM prApnoti tathA bhagavAnapi anAryalokaidaNDamuSTyAdivividhaghoraparIpahopasagairupadruto'pi dhairyAdiguNasaMvRtaH sanna dharmadhyAnacyutilakSaNaM parAjayaM prApeti bhAvaH // 13 // uddezakArthamupasaMharannAha--'esa vihIM' ityaadi| malama-esa vihI aNukato mAhaNeNa maimayA / bahuso apaDinneNa bhagavayA evaM riyaMti-ttibemi // 14 // hai, usI prakAra usa lADha dezameM dhairya Adi sadguNarUpa kavacase yukta mana, vacana aura kAya yogavAle bhagavAn mahAvIrane una duHsaha parISahoMko aDola bana kara sahate hue vihAra kiyaa| tAtparya yaha hai kijisa prakAra kavaca pahire hue yodhA yuddha meM zatruoMdvArA kiye gaye vAroM ko bacAtA huA apane lakSya para DaTA rahatA hai aura antameM vijayakI prAptise jaise AnaMdita hotA hai, usI prakAra ThIka bhagavAn mahAvIra bhI usa lADhadezameM ina anAryoM dvArA kiye gaye aneka prakArake bhayaMkara upadravoMse yukta hone para bhI dharya Adi guNoMse saMvRta zarIravAle honese unheM sahate hue apane dharmadhyAnase tanika bhI vicalita nahIM hue // 13 // ___isa uddezake arthakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM'esa vihI' ityaadi| vAmAM ja tanmaya banI zatruone harAvavAmAM ja eTale ke dhyeyanI prAptimAM ja mazagula rahe che, ane vedanAnI ke potAnA zarIranA labaDatA mAMsanA cAnI jarA sarakhIe paravA karatuM nathI, e ja rIte e lADha dezamAM vairya vagere sadaguNarUpa kavacathI zobhatA ane temaja mana, vacana ane kAyAnA yogavALA bhaga vAna mahAvIre paNa asahya evAM duHkhane aDela rahI sahana karatAM vihAra karyA, tAtparya e ke-je rIte kavaca dhAraNa karelA yoddhAne yuddhamAM zatrue taraphathI karavAmAM AvatA prahAra-vArane bacAvatAM bacAvatAM te ddho pitAnA lakSathI jarA paNa vicalita banatuM nathI, ane aMte vijaya prApta kare che, ThIka e ja rIte bhagavAna mahAvIra paNa e lADha dezamAM anAryo dvArA karavAmAM Avela aneka prakAranA bhayaMkara upadra AvavA chatAM paNa dhairya vagere guNethI zebhatA zarIravALA hovAthI AvI paDelA upadrane sahevA chatAM potAnA dharmadhyAnathI leza mAtra paNa yasita bhane na tA. (13) 2mA udezana mthn| upasa 7.2 42di sUtrA2 49 che-'esa vihI 'tyAlt. zrI. sAyA sUtra : 3 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 3 chAyA -- epa vidhiranukrAntaH mAhanena matimatA / bahuzaH apratijJena bhagavatA evaM rIyante iti bravImi // 14 // TIkA -- asya vyAkhyA'traivAdhyayane prathamoddeze'bhihitA, tata evAvagantavyA / iti bravImItyasyArthastUkta eva // 14 // navamAdhyayanasya tRtIya uddezaH samAptaH // 9-3 // isa sUtra kI vyAkhyA isI adhyayana ke prathama udezameM kI jA cukI hai, ataH vahAMse samajha lenI cAhiye / ' iti bravImi ' isakA artha pahale kiyA jA cukA hai // 14 // navaveM adhyayanakA tIsarA uddeza samApta // 9-3 // A sUtranI vyAkhyA A che, bhATe tyAMthI sabhala sevI gayesa che. (14) 75 593 navamA adhyayananA trIjo uddeza samAsa paatt-3|| zrI AcArAMga sUtra : 3 adhyayananA pathama uddezamAM kahevAmAM AvI gaI the. ' iti bravImi ' mAno artha pahelA bhAvI Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha navamAdhyayanasya caturtha uddezaH // ___ ihAnantaratRtIyodezake bhagavataH parISahopasargasahane pratibodhitam / atha catuoM ddezake rogAtaGkapIDApratIkAraparihAreNa parIpahopasargANAmatIva sahanaM tapazcaryApravRttiM ca bhagavataH kathayannAcaM sUtramAha-'omoyariyaM' ityAdi / mUlam-omoyariyaM cAei, apuDhe'vi bhagavaM rogehiM / puDhe vA apuDhe vA, no se sAijai teicchaM // 1 // chAyA--avamaudarikAM karoti aspRSTo'pi bhagavAn rogaiH| spRSTo vA aspRSTo vA no sa svadate cikitsAm // 1 // TIkA--bhagavAn rogairaspRSTo'pi vAtAdiprakoparahito'pi, avamaudarikAM= nyUnodaratAM karotisma, lokA hi rogA''krAntAH santastatprazamanArtha nyUnodaratAM karoti, bhagavAMstu rogAnAkramaNe'pi karmanirjarArtha tAM kartuM pravRtta iti bhAvaH / yadyapi sa bhagavAn aspRSTo vA-kAsazvAsAdibhiranAkrAnta AsIt , kintu spRSTo vA kukurAdibhiH kSatagAtro'pi san cikitsA auSadhAdibhistatpratIkAraM no svadate naabhilptism||1|| ||nvveN adhyayanakA cauthA uddeza // tRtIya uddezameM bhagavAnane kinara parISaha aura upasargoM ko sahA ? yaha prakaTa kiyA gayA hai| isa caturtha uddezameM bhagavAnadvArA Acarita tapazcaryAkA varNana kiyA jAyagA, ataH sarva prathama sUtrakAra avamaudarya tapakA kathana karate haiM--'omoyariyaM ' ityaadi| bhagavAna yadyapi kisI bhI vAtAdikaka prakopase utpanna hone vAle rogase sadA rahita the to bhI Unodara nAmaka tapako karate the, kAraNa ki karmoM kI nirjarAkA pradhAna sAdhana tapa hI hai| tapake vinA karmoM kI nirjarA navamA adhyayanane cotho uddeza trIjA udezamAM bhagavAne kevA kevA pariSaha ane upasargo sahyA tenuM varNana karavAmAM Avela che. A cethA uddezamAM bhagavAne AcarelI tapasyAnuM varNana karavAmAM Avaze. A mATe sarva prathama sUtrakAra avamaudarya tapanuM 4thana 4re che-'omoyariya' chatyAdi bhagavAna je ke kaI paNa vAta AdinA prakopathI utpanna thavAvALA regathI sadA rahita hatA te paNa unedarI tapa karatA hatA, kAraNa ke karmonI nirjarAnuM pradhAna sAdhana tapa ja che, tapa vagara kanI nirja rA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upaghAna0 a. 9. u. 4 nahIM ho sakatI hai / tapase do lAbha hote haiM-ekato saMcita karmokI nirjarA aura dUsarA saMvarakI prApti, isI liye mokSArthiyoMko mokSa prAptike liye tapazcaryAkI anivArya AvazyakatA hai| bhagavAnane bhI isI abhiprAyase tapazcaryA karane meM thoDI bhI kamI nahIM rakhI, aura jyAdAse jyAdA tapazcaryA karane meM hI apane Apako saMlagna kiyA, isa viSayameM unheM aneka parISaha aura upasargoM ko sahane paDe-jo sAmAnyajanake liye asahya hote haiN| bhAvArtha-prAyaH yaha bAta dekhI jAtI hai ki manuSya jaba kisI roga Adise AkrAnta hotA hai, taba vaha Unodara rahatA hai jisase usake roga zamita hoM, parantu bhagavAna to janmase hI rogAdikase rahita the, phira bhI tapa karane meM jo unhoMne karakasara nahIM rakhI, usakA kAraNa sirpha karmoM kI nirjarA karanA thaa| isI prakAra zvAsa kAsa (khAMsI) Adise bhagavAna rahita the| unheM trilokameM bhI koI aisI cIja-vastu nahIM thI jo durlabha hotI, parantu phira bhI jaba unake upara kutte Adi upasarga karate, unake zarIra para jhapaTakara jaba unheM kATa khAte taba bhI ve kisI bhI auSadhikA upacAra nahIM karate // 1 // banI zakatI nathI. tapathI be lAbha thAya che-eka to saMcita karmonI nirA ane bIju saMvaranI prApti, A mATe mokSArthIoe mekSaprApti mATe tapazcaryA karavI joIe e anivArya che. bhagavAne paNa A abhiprAyathI tapasyA karavAmAM jarA paNa bAkI rAkhela nathI, ane vadhAremAM vadhAre tapasyA karavAmAM pite pitAnA AtmAne joDela. A bArAmAM emane aneka prakAranAM pariSaha ane upasargo sahevA paDayA je sAmAnya mANase mATe asahya hoya che. bhAvArtha-AthI e vAta javAmAM Ave che ke jyAre keI roga vagerethI pIDA ubhI thAya che tyAre te bhupe rahe che jethI tene roga ocho thAya, paraMtu bhagavAna te janmathI ja regAdikathI rahita hatA, te paNa tapa karavAmAM teoe jarA paNa uNapa rAkhI nathI, tenuM kAraNa phakta karmonI nirjarA karavAnuM hatuM. A prakAre khAMsI-udharasa vagerethI bhagavAna rahita hatA. temanA mATe traNa lokamAM evI kaI paNa vastu na hatI ke je temane mATe durlabha hoya, te paNa jyAre kutarAo vagere temanA upara AkamaNa karatA ane upasarga ApatA, temanA zarIra upara jhapaTa mArI karaDatA-bacakAM bharatA tyAre keI paNa auSadhine upacAra prabhu 42 // naDI. (1) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 AcArAgasatre tadeva darzayitumAha-saMsohaNaM ca' ityaadi| mUlam-saMsohaNaM ca vamaNaM ca, gAyabbhaMgaNaM ca siNANaM ca / saMvAhaNaM ca na se kappe, daMtapakkhAlaNaM ca parinnAe // 2 // chAyA--saMzodhanaM ca vamanaM ca gAtrAbhyaJjanaM ca snAnaM ca / saMvAhanaM ca na tasya kalpate dantaprakSAlanaM ca parijJAya / / 2 / / TIkA--parijJAya-azuci, azucisaMbhavamaudArikazarIramiti viditvA saMzodhanaM bastikarmaNauSadhaprayogeNa vA malakoSThasya samyaka zodhanaM, tasya bhagavato na kalpata ityanvayaH / evamagre'pi vamanAdiSu yojanIyam / vamanaM-camanajanakauSadhaprayogeNa zarIrAntarvartikaphAdiniHsAraNaM, tathA gAtrAbhyaJjanaM zatapAkasahasrapAkatailAdibhizcandanakuGkumakesarAdimirvA gAtrodvartanaM, tathA-snAnaMndravyasnAnaM aprAsukenamAsukena vA jalena snAnam / tad dvividha-dezasnAnaM sarvasnAnaM ceti / tatra hastAdyadhiSThAnAdizaucAtirekeNA'kSipakSmaprakSAlanamapi dezasnAnam / sarvasnAnaM-sarvAGgapra__ isI bAtako aura spaSTa karate haiM-'saMsohaNaM ca' ityaadi| bhagavAnane kabhI bhI saMzodhana-bastikarma-imemA athavA virecaka auSadhi AdidvArA malakoSThakI zodhanakriyA, vamanakAraka auSadhike upacArase zarIrake bhItarake kaphAdika mailakA saMzodhana-bAhara nikAlanA, zatapAkavAle, athavA sahasrapAkavAle tailase mardana, athavA caMdana, kuMkuma aura kezara Adise zarIrakA ukTana aura prAsuka athavA aprAsukajalase dravya snAna karanA, ye samasta kriyAe~ bilakula nahIM kI, kAraNa ki isa prakArakI kriyAoMkA karanA unake AcArase unheM kalpya nahIM thaa| dravyasnAnadezasnAna aura sarvasnAnake bhedase do prakArakA hai| hAtha paira AdikI zuddhike sivAya AMkhoM aura unakI palakoMkA prakSAlana karanA dezasnAna, // pAtane vadhu 25NTa 421AmA Ave cha-' saMsohaNaM ca' tyAhi. bhagavAne kadI paNa saMzodhana-bastikarma--enImA athavA virecaka auSadhI vagere dvArA maLazuddhinI kriyA, kaya-ulaTI karAvanArA auSadhanA upacArathI zarIranI aMdaranA kapha vagere melane bahAra kADha, zatapAkake sahastrapAka telathI madana, athavA caMdana, kaMku ke kezara vagerethI zarIranuM lepana, garama athavA ThaMDA pANIthI dravyasnAna karavuM, AvI badhI kiyAone bhagavAne sarvathA tyAga karyo hato, kAraNa ke A prakAranI kriyAo karavA mATe temanA AcArathI temane kalpa na hato dravyasnAna-dezasnAna tathA sarvajJAnanA bhedathI be prakAranA che. hAtha paga vagerenI zaddhinA sivAya AMkhe ane tenI pApaNonuM paNa prakSAlana karavuM e dezanAna, zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9 u. 4 kSAlanam - aprAsukajalena snAnakaraNe'prakAyAdivirAdhanayA tapaH saMyamavinAzAt, prAsukajalenApi snAnakaraNe zuSiravidIrNabhUmivartijantUnAmutplAvanena prANivirAdhanAyAH sadbhAvAt sAdhoH snAnaM na kalpata iti bhAvaH / uktaJcanodakaklinnagAtro'pi, snAta ityabhidhIyate / sa snAto yo damasnAtaH, sa bAhyAbhyantaraH zuciH // 1 // cintamantargataM duSTaM, tIrthasnAnairna zudhyati / zatazo'pi vapudhaitaM, surAbhANDamivAzuci // 2 // aura samasta aMga upAMga sahita zarIrakA prakSAlana karanA sarvasnAna hai / aprAsuka jalase snAna karanepara apkAyake jIvoMkI virAdhanA hotI hai, isase snAna karanevAleke tapa aura saMyamakA vighAta hotA hai / prAsukajalase bhI snAna karane se jIvoMkI virAdhanA isaliye hotI hai ki vaha pAnI bahakara jamIna meM bhItara samA jAtA hai aura chedoMmeM bharajAnese unake bhItara rahe hue jIva usase mara jAte haiN| isa prakAra unheM kaSTakA kAraka honese vaha prAsukajala dvArA kiyA gayA snAna bhI sAdhuoMke liye heya hai| kahA bhI hai ates fronagAtro'pi snAta ityabhidhIyate / sa snAto yo damasnAtaH, sa bAhyAbhyantare zuciH // 1 // cittamantargataM duSTaM tIrthasnAnairna zuddhayati / zatazo'pi vapurdhItaM surAbhANDamivAzuci // 2 // 597 ane samasta aMga upAMgA sahita zarIranuM prakSAlana karavuM te sarva-snAna. aprAsuka jalathI snAna karavAmAM akAya jIvAnI virAdhanA thAya che, jethI snAna karanArane tapa temaja saMyamanA vidyAta thAya che. prAsuka jaLathI paNa snAna karavAthI jIvAnI virAdhanA e rIte thAya che ke te pANI vahetu vahetu jamInamAM samAI jAya che, temaja jamInanA chidromAM utarI jatuM hAvAthI temAM rahelA jIvA mare che, A prakAre tenA kaSTanu kAraNa hAvAthI tevA prAsuka jaLathI karAyela snAna paNa sAdhu mATe tyAjya heAya che. kahyuM paNa che-- nodakaklinnagAtro'pi snAta ityabhidhIyate / sa snAto yo damasnAtaH, sa bAhyAbhyantare zuciH // 1 // cittamantargataM duSTaM tIrthasnAnairna zuddhayati / zatazo'pi vapu taM surAbhANDamivAzuci / / 2 / / zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre anyacca-snAnaM madadapakaraM, kAmAkaM prathama smRtam / ___ tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // 1 // aparaMca-" malamailapaMkamailA, dhUlImailA nate narA mailA / je pAvapaMkamailA, te mailA jIvaloyaMmi" / / 1 / / chAyA--"malamalinAH paGkamalinA,-dhUlImalinA na te narA mlinaaH| ye pApapaGkamalinA,-ste malinA jIvaloke // 1 // " iti / tathA saMvAhanaM hastAdinA zarIraparikarma, asthyAdisukhArtha gAtraniSpIDanam / tathA dantaprakSAlana-kASThena cUrNAdinA vA dantamArjanaM ca tasya bhagavataH zrIvarddhamAnasvAmino na kalpate // 2 // aura bhI-snAnaM madarpakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAt kAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1|| phira bhI-malailapaMkamailA, dhUlImailAna te narA milaa| je pAvapaMkamailA, te mailA jIvaloyami // 1 // bhAvArtha--pAnIko zarIra para DAlanA, athavA usase zarIrako gIlA karanA isakA nAma snAna nahIM hai| aise laukika snAnase na bAhya zarIrakI zuddhi hotI hai aura na Abhyantara AtmAkI hii| ina donoM prakArakI zuddhikA kAraNa damasnAna hai| pAMca indriya aura manako vaza karanekA nAma dama hai| isase (pAMca indriyoMke vaza karane se ) zarIrakI, aura manako vaza karanese AtmAkI zuddhi hotI hai, isIkA nAma bAhya aura Abhyantara zuddhi hai| dama ko snAna isa liye kahA hai ki jisa prakAra jala snAnase zarIra Adike UparakA lagA huA maila dUra ho jAtA hai zrI 564-snAnaM madadapakaraM, kAmAkaM prathamaM smRtam / tasmAt kAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // 1 // 3rI 5-"malamailapaMkamailA, dhUlImailA na te narA mailA / je pApapaMkamailA, te mailA jIvaloyaMmi" // 1 // bhAvArtha-pANIne zarIra upara DhoLavuM, athavA tenAthI zarIrane chevuM tenuM nAma snAna nathI paNa evA laukika snAnathI nathI bAhA zarIranI zuddhi thatI ke nathI tema aMdaranA AtmAnI paNa, A banne prakAranI zuddhinuM kAraNa damasnAna che. pAMca Indra ane manane vaza karavAnuM nAma dama che. AthI pAMca indriyane vaza karavAthI zarIranI ane manane vaza karavAthI AtmAnI zuddhi thAya che. tenuM nAma atyaMtara zuddhi che. damasnAna A mATe kahevAyela che ke je prakAre jaLasnAnathI zarIra vagere upara lAgela mela dura thaI jAya che e prakAre A damakiyAthI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna. a. 9. u.4 kiJca-'virae' ityaadi| mUlam-virae ya gAmadhammahiM, yii mAhaNe abhuvaaii| sisimi egayA bhagavaM, chAyAe jhAi AsIya // 3 // chAyA--viratazca grAmadharmebhyo, rIyate mAhanaH abahuvAdI / zizire ekadA bhagavAn , chAyAyAM dhyAyati AsitvA // 3 // usI prakAra isa dama-kriyAse indriya AdikI nirargala pravRttise utpanna huI zArIrika aura Atmika apavitratA bhI jo eka maila jaisI mAnI gaI hai naSTa ho jAtI hai| damasnAnake vinA isa antargata cittakI dRSTatA cAhe hajAroM bhI tIrthoM meM snAna kyoM na kara liyA jAya kabhI naSTa nahIM ho sakatI hai| jisa prakAra madirAke rakhanekA vartana aneka bAra dhone para bhI zuci-pavitra nahIM hotA hai, usI prakAra saikaDoM bAhirI upAyase dhoyA gayA yaha zarIra bhI kabhI pavitra nahIM ho sakatA hai| isaliye jo damasnAna karane meM rata sAdhu haiM ve isa mada aura darpakArI tathA kAmake pradhAna kAraNabhUta isa jalasnAnase dUra rahate haiM / isI liye prabhu ina saba bAtoMse pare rahe aura Atmika zucitAkI vRddhikI ora agresara hue| bhagavAnane isI prakAra 'zarIrako sukha mile' isa bhAvanAse dUsaroMko perita kara kabhI bhI kisIse apanA zarIra nahIM dabavAyA aura na apane dAMtoMkA prakSAlana-dantadhAvana hI kiyA, kyoM ki ye saba bAte jainadIkSAmeM heya-tyAjya-mAnI jAtI haiM / / 2 / / Indriya vagerenI nirarmaLa pravRttithI utpanna thayela zArIrika ane Atmika apavitratA paNa jene mela jevI mAnI levAyela che te nAza pAme che. damasnAna vinA antargata cittanI duSTatA hajAro tIrthomAM snAna karavAthI paNa nAza pAmatI nathI. je rIte dArU rAkhavAnuM kAma aneka vakhata sApha karavA chatAM paNa te tenI vAsathI mukata thaI pavitra banatuM nathI, tevI rIte bahAranA seMkaDo upAyothI devAmAM Avela A zarIra paNa kadI pavitra thatuM nathI, mATe je sAdhu damasnAna karavAmAM masta che tevA sAdhu AvA mada ane darpakArI tathA kAmanA pradhAna kAraNabhUta A jaLasnAnathI dura rahe che. AthI ja prabhu AvI rItathI dura rahyA ane Atmika zuddhinI vRddhine mATe agresara rahyA. bhagavAne AvI rIte "zarIrane sukha maLe A bhAvanAthI bIjAone prerita karI kadI paNa koIthI pitAnuM zarIra dabAvarAvyuM nahi, ane pitAnA dAMtanuM devuM eTale dAtaNa karavuM vagere paNa karela nahIM, kAraNa ke A badhI vAte jainadIkSAmAM heya-tyAjya-mAnela che. (2) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 AcArAGgasUtre __TIkA--grAmadharmebhyaH zabdAdiviSayebhyaH, virataH nivRttaH, mAhanaH ahiMsopadezI, abahuvAdI-alpabhASI, bhagavAn riiyte-vihrtism| ekadA zizire bhagavAn chAyAyAM vRkSalatAmaNDapAderadhastAd AsitvA-upavizya dhyAyati-dhyAnalIno babhUva // 3 // kizca-' AyAvai' ityaadi| mUlama-AyAvai ya gimhANaM, acchai ukkuDue abhitAve / ____ adu jAvaittha lUheNaM, oyaNamaMthukummAseNaM // 4 // chAyA--AtApayati ca grISmeSu, tiSThati utkuTukaH abhitApam / athA'yApayad rUkSeNa, odanamandhukulamASeNa // 4 // TIkA--bhagavAn grIpmeSu AtApayati-sUryAtApanA sevatesma / kena prakAreNetyAha-'tiSThatI '-tyAdi / utkuTukA utkuTukAsano bhUtvA abhitApaM sUryAbhimukhaM tisstthti| atha-samuccaye, tathA rUkSeNa-nIrasenAntaprAntena paryuSitena ca odanamanthukulmASeNa, odana: kodravodanAdiH, manthu-badaracUrNAdikaM, kulmASa: kulasthAdiH, eSAM samAhAraH odanamanthukulmASa, tena ayApayat-zarIrayAtrAM nirvahatisma // 4 // phira bhI-" virae ya" ityAdi / zabdAdika pAMca indriyoMke viSayoMse sarvathA virakta ve bhagavAna sadA jIvoMko ahiMsA dharmakA upadeza denevAle the / bahuta kama bolate the / yadi bolanekA avasara AtA to sadA hita mita aura priya vacana bolate the / kabhIra zizira RtumeM bhagavAna vRkSa, latA-maNDapa Adike nIce baiTha kara dhyAnameM lIna hote the // 3 // aura bhI-'AyAvaiya' ityaadi| grISmaRtumeM prabhu sUryake saMmukha utkuTuka (ukaDu) Asanase baiThakara AtApanA lete / tathA anta prAnta aura paryuSita kodravakA anna 52-'virae ya' tyaadi| | zabdAdika pAMca IndriyenA viSayothI sarvathA virakata evA bhagavAna sadA jInI ahiMsAnA upadezaka hatA. DuM bolatA hatA. kadAca bolavAno prasaMga Avate to sadA hita mita ane priya vacana kahetA hatA. kadI kadI zizira RtamAM bhagavAna vRkSa, latAmaMDapa vagerenI nIce besI dhyAnamAM lIna thatA hatA. (3) rI pazu-' AyAvai ya' tyAhi. grISmaRtumAM prabhu sUryanI sAme ubhuTuka (ukaDu) AsanathI besI AtApanA letA hatA, tathA anta prAnta ane paSita kedarAnuM anna vagere, baranuM cUrNa zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 601 zrutaskandha 1 upadhAna0 a. 9. u. . bhagavAn kiyantaM kAlaM rUkSodanAdIni sevate smetyAha-'eyANi ' ityaadi| mUlam-eyANi tinni paDiseve, aTTamAse ya jAvae bhayavaM / avi ittha egayA bhagavaM, addhamAsaM aduvA mAsaMpi // 5 // chAyA-etAni trINi pratisevate, aSTamAsAMzca yApayati bhagavAn / apyatra ekadA bhagavAn , arddhamAsamathavA mAsamapi // 5 // TIkA--bhagavAn etAni pUrvoktAni trINi odanAdIni yathAprApta prtisevtesm| evaM kRtvA'STau mAsAn yApayati-zarIrayAtrAM nirvhtism| atha bhagavatastapo varNayati-'avi ittha' ityAdi / apica-ekadA bhagavAn atra-chadmasthAvasthAyAm arddhamAsamathavA mAsamapi caturvidhAhAraparityAgena tapazcakAra // 5 // kiJca-'avi sAhie' ityaadi| mUlam-avi sAhie duve mAse, chappi mAse aduvA viharitthA / rAovarAyaM apaDinne, annaM gilAyamegayA bhuMje // 6 // Adi, bairoM-boroMke cUrNa Adi tathA kulathI Adise apane zarIrakA nirvAha krte| yaha saba rUkSa AhAra hai // 4 // bhagavAnane kitane dinoM taka rUkSa AhArakA sevana kiyA? ise sUtrakAra prakaTa karate haiM-'eyANi' ityaadi| bhagavAnne ina odana-kodrava, maMthu-beracUrNa aura kulathI, ye tIna prakArake paryuSita rUkSa AhAra jisa samaya gocarImeM jo mila jAtA thA vahI lete the, isa prakAra ATha mAsa taka rUkSa AhAra sevana kiyaa| bhagavAnne apanI isa chadmasthAvasthAmeM kabhI2 ardhamAsa yA eka mAsa Adi aneka cauvihAra tapazcaryA kI // 5 // vagere tathA kaLathI vagerethI potAnA zarIrane nirvAha karatA. A badhA rUkSa mADAra cha. (4) bhagavAne keTalA divasa sudhI rUkSa AhAranuM sevana karyuM? ene sUtrakAra pragaTa 42 cha-'eyANi' tyAhi. bhagavAne e edana-kedrava, maMtha-beracurNa ane kalathI, e traNa prakAranA paSita-vAsI rUkSa AhAra je samaye gocarImAM je maLI jatuM te letA hatA. A prakAre ATha mAsa sudhI rUkSa AhAranuM sevana karyuM. bhagavAne potAnI e chadmastha avasthAmAM kadI kadI arthomAsa, agara ekamAsa Adi aneka cauvihAra tapazcaryA karI. (5) 76 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArANasUtre chAyA--api sAdhiko dvau mAsau SaDapi mAsAn athavA vijhaar| rAtroparAtramapratijJaH, annaM glAnamekadA bhuGkte // 6 // TIkA--api ca-sAdhikau dvau mAsau saardhmaasdvym| athavA SaNmAsAn api pAnIyamapyapItvA apratijJaH pAnapratijJArahitaH san rAtroparAtram-aharnizaM vijahAra-tapazcaryAyAM viharatisma / tathA-ekadA-tapaHpAraNAdivase glAnaM-payuSitamantaprAntam , annam odanAdikaM bhuGktesma // 6 // kiJca-'chaTTeNa' ityaadi| mUlam chaTeNa egayA bhuMje, aduvA aTTameNa dasameNaM / duvAlasameNa egayA bhuMje, pehamANe samAhiM apddinne||7|| chAyA--paSThena ekadA bhuGkte athavA aSTamena dshmen| dvAdazena ekadA bhuGkte prekSamANaH samAdhimapratijJaH // 7 // TIkA--apratijJaH ihalokaparalokapratijJArahitaH samAdhi-saMyamasamAdhi mekSamANaH paryAlocayan bhagavAn ekadA-kadAcit SaSThena-SaSThabhaktena bhuGktesma / athavA aSTamena, ekadA dvAdazena-dvAdazabhaktena ca bhuGktesma / SaSThabhaktAdInAM pAraNAM cakAretyarthaH // 7 // ___ aura bhI-avi sAhie' ityaadi| itanA hI nahIM-kintu kabhI2 DhAI2 mAsa taka athavA chaha chaha mAsa taka cauvihAra tapazcaryA karake bhagavAn tapameM lavalIna rahe / pAraNAke dina anta-prAnta aura paryuSita odanAdikA AhAra grahaNa karate the // 6 // aura bhI-' chaTeNa egayA' ityAdi / kabhI bhagavAn chaTha ( belA ) karate the, kabhI aTThama ( telA) karate, kabhI dvAdazabhakta (pacolA) karate hue samAdhi bhAvameM lIna rahate the||| 132 55-'avi sAhie' tyAdi eTaluM ja nahI paNa kaI kaI vakhate babbe aDhI aDhI mahinA sudhI athavA cha cha mahinA sudhI cauvihAra tapasyA karIne bhagavAna tapamAM lavalIne rahyA. pAraNAnA divase anta prAnta ane vAsI odanAdinuM sevana karatA hatA. (6) -'chaTeNa egayA' tyAdi. kyAreka bhagavAna chaThTha karatA hatA, kyAreka aThama karatA hatA, kayAreka dvAdazabhakata karatA samAdhI bhAvamAM lavalIna rahetA hatA. (7) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna a. 9. u.. kiJca-'NaccA NaM' ityaadi| mUlam-NaccA NaM se mahAvIre, no vi ya pAvagaM sayamakAsI / annahiM vA Na kAritthA, kIraMtaMpi nANujANitthA // 8 // chAyA--jJAtvA khalu sa mahAvIraH nApi ca pApakaM svayamakArSIt / anyairvA nAkArayat , kurvantamapi nAnvajJAsIt // 8 // TIkA-api ca-samahAvIraH jJAtvA heyopAdeyamavabudhya pApakaM karma-hiMsAdirUpaM na svayamakArSIt , anyairvA tatpApakaM karma nAkArayat / kurvantaM pApakarma samAcarantamanyamapi nAnvajJAsIt nAnvamodayat // 8 // atha bhagavato prAsaiSaNAvidhimAha-'gAmaM pavissa' ityAdi / mUlam-gAmaM pavista nagaraM vA, ghAsamese kaDaM paraTTAe / suvisuddhamesiyA bhagavaM, AyatajogayAe sevitthA // 9 // chAyA-grAmaM pravizya nagaraM vA grAsameSayati kRtaM parArthAya / suvizuddhameSayitvA bhagavAn AyatayogatayA'seviSTa // 9 // TIkA--bhagavAn grAmaM nagaraM vA pravizya grAsamanveSayatisma / kIdRzaM grAsamityAkAGkSAyAmAha-'kaDaM paraTThAe' ityAdi / parArthAya kRtam-udgamadoSarahitaM, aura bhI-'naccA NaM' ityaadi| heya aura upAdeya tattvake jJAtA bhagavAn mahAvIrane kabhI bhI na svayaM pApakarma kiyA, na kisIse karAyA aura na pApakarma karate huekA anumodana kiyA // 8 // aba bhagavAn kI grAsa-eSaNAvidhiko kahate haiM-'gAmaM pavissa' ityaadi| IryAsamitipUrvaka vihAra karanevAle prabhu mahAvIrane grAma athavA nagarameM praveza kara udgama aura utpAdanAke doSoMse rahita zuddha AhAra za-'naccA NatyAha heya ane upAdeya tattvanA jJAtA bhagavAna mahAvIre kadi paNa pote pApakarma karyA nathI, ane bIjA pAse karAvyA paNa nathI, temaja pApakarma karavAvALAnuM ana. bhAhana 56 thunathI. (8) Dave bhagavAnanI Asa-meSAAvidhina cha-'gAmaM pavissa' pratyAhi. gAma agara nagaramAM praveza karI ugama ane utpAdananA doSothI rahita zuddha AhAranI gaveSaNa karI. gaSaNA karI bAdamAM jJAnacatuSTayathI mana vacana zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 AcArAgasUtre tathA-suvizuddham utpAdanAdoSavarjitam , eSayitvA-eSaNAdoSa pariharan anveSya, bhagavAn AyatayogatayA AyatazcAsau yogazca-AyatayogaH jJAnacatuSTayena samyag manovAkAyalakSaNayogapraNidhAnam , tasya bhAvaH AyatayogatA, tayA grAsaiSaNAdoSaparivarjanena samyak zuddhamAhAram ase viSTa // 9 // punarapi grAsaiSaNAvidhi gAthAtrayeNAha-'adu vAyasA' ityAdi / mUlam-adu vAyasA digichiyA, je anne rasesiNo sattA / ghAsesaNAe ciThaMti, sayayaM Nivattie ya pehAe // 10 // chAyA-atha vAyasA bubhukSitA ye'nye rasaiSiNaH sttvaaH| grAsaiSaNayA tiSThanti satataM nipatitAMzca prekSya // 10 // ___TIkA-atha bhikSArtha gacchato bhagavataH pathi bubhukSitAH kSutpIDitAH rasaiSiNaH pipAsAkulAH vAyasA: kAkAH, tathA ye'nye sattvAH pArAvatAdayaH kI gaveSaNA kii| gaveSaNA kara bAdameM jJAnacatuSTayase mana, vacana aura kAya, ina tIna yogoMkI zubha pravRttipUrvaka usa AhArakA jo grAsa-eSaNAke doSoMke parihArase bhalIbhAMti zuddha thA sevana kiyA // 9 // __ grAsa-eSaNA kI vidhikA kathana sUtrakAra tIna gAthAoMse prakaTa karate haiM-'adu vAyasA' ityaadi|| __ bhagavAn jisa samaya AhArake liye vicaraNa karate the, usa samaya bhUkhase vyAkula aura pyAsase duHkhita kauvA tathA kabUtara Adi jo apanI bubhukSAke zamanArtha idhara udharase Akara jahAM saMmilita hote rahate, unako jarA bhI kaSTa na ho, AhAra pA kara ye uDa na jAyeM, isa ane kAya, A traNa nI zubhapravRttipUrvaka e AhAra ke je grAmaiSaNanA deSonA parivArathI sArI rIte zuddha hoya tenuM sevana kareluM. (9) grAsa-eSaNanI vidhinuM kathana sUtrakAra traNa gAthAothI pragaTa kare che - 'adu vAyasA' tyAhi. bhagavAna AhAra mATe je samaye vicaraNa karatA hatA e samaye bhUkhathI vyAkuLa ane tarasathI dukhI evA kAgaDA tathA kabutare vagere jIvo ke je bhUkhane saMtoSavA rastAmAM jahIM kahIMthI AvI jyAM eka jagyAe maLatA hatA. ane bIjA paNa vadhu saMkhyAmAM AvI temanI sAthe bhaLatAM hatAM. AvA pakSio uDI na jAya ane tene jarA paNa kaSTa na pahoMce A rIte saMbhALapUrvaka emanI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 605 zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u.. pakSiNaH grAsaipaNayA bhakSaNapAnecchayA bhUmyupari tiSThanti-vicaranti, tathA satatam pratikSaNaM nipatitAn-AkAzAd bhUmitalamAgatAna prekSya dRSTvA bhagavAn-teSAM pratirodhamakurvan pArzvabhAgataH zanaigacchan grAsamanvaiSIditi tRtIyagAthayA smbndhH|10| kiJca-'aduvA' ityAdi / 'vitticcheyaM ' ityAdi / mulaga-aduvA mAhaNaM ca samaNaM vA,gAmapiMDolagaM ca atihiM vaa| sovAgaM mUsiyAriM vA, kukkuraM vAvi ciTTiyaM puro||11|| vitticcheyaM vajaMto, tesimapattiyaM prihrNto| maMdaM parakame bhagavaM, ahiMsamANo ghAsamesitthA // 12 // chAyA--athavA brAhmaNaM ca zramaNaM vA grAmapiNDolakaM cAtithiM vA / zvapAkaM mUSikAriM vA kukkuraM vApi sthitaM purataH // 11 // vRtticchedaM varjayan teSAmapatyayikaM pariharan / mandaM parAkramate bhagavAn ahiMsan grAsamanvaiSIt // 12 // TIkA-athavA-brAhmaNaM tathA zramaNaM-zAkyA''jIvakaparivrAjakatApasanirgranthAnAmanyatamaM, tathA-grAmapiNDolakaM-bhikSukaM, atithim-akasmAdAgataM,zvapAka-cANDAlaM, rItise apane Apako saMbhAlate hue unhIMke samIpase dhIre2 nikala jAte / tAtparya yaha hai ki-prabhu jisa samaya AhAra leneke liye nikalate the, usa samaya unake gamanase kisI bhI jIvako kaSTa nahIM pahuMcatA thaa| yahAM taka ki jo kabUtara Adi jIva mArgameM cugate hue idhara-udhara phirA karate usa samaya unake najadIkase yatnApUrvaka bhagavAn nikala jAte // 10 // phira bhI-'aduvA' ityAdi / vitticcheyaM ' ityAdi / isI prakAra brAhmaNa, zramaNa, zAkya, AjIvaka, parivrAjaka, tApasa, bhikSuka, aura akasmAt AyA huA cAMDAla evaM mArjAra-dugdhakA bAjumAMthI dhIre dhIre nIkaLI jatA tAtparya e che ke-prabhu je samaye AhAra levA nIkaLatA hatA tyAre emanA javA AvavAthI koI paNa jIvane kaSTa pahoMcatuM nahIM, tyAM sudhI ke je kabutara vagere jIva mArgamAM caNa caNatAM Ama-tema pharatAM e samaye bhagavAna emanI najIkathI sAvadhAnIpUrvaka nIkaLI jatA. (10) -'aduvA 'tyAdi yA zate brAhmaNa, zrama, 45, 054, parimA4, 5sa mane mikSu, AmAMthI keIne paNa temanA taraphathI naDatara thatAM nahIM. ane akasmAta zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 AcArANasUtre mUSikAri-dugdhArthinaM mArjAraM, api ca kukkuraM zvAnaM vA purataH agre sthitaM dRSTvA teSAM vRtticchedaM varjayan , apratyayikam apratIti pariharan bhagavAn mandaM parAkramatepArzvabhAgataH zanairgacchatisma / tathA ahiMsan kunthuprabhRtInapi jantUn apIDayan grAsamanvaiSIt eSaNAzuddhayA bhikSArthamaTatisma // 11 // 12 // kiJca-'avi sUiyaM' ityaadi| mUlam-avi sUiyaM vA sukkaM vA, sIyaM piMDaM purANakummAsaM / adu bukkasaM pulAgaM vA, laddhe piMDe aladdhe davie // 13 // chAyA--api sUcitaM vA zuSkaM vA, zItaM piNDaM puraannkulmaassm| ___ atha bukkasaM pulAkaM vA, labdhe piNDe alabdhe dravikaH // 13 // TIkA--api ca-mUcitaM vyAghAritaM higujIrakAdinA saMskRtaM vyaJjanAdiyuktaM takrAdau nikSiptaM mudgacaNakAdivaTakAnaM 'dahIvaDA' iti bhASAarthI bilAva, aura kuttA Adiko dekha kara bhagavAn ina kisIko vighna nahIM karate hue yatnApUrvaka dhIre 2 nikala jAte / unake calanese kunthu Adi sUkSma jIvoM takako bhI koI kaSTa na pahu~catA // 11-12 // aura bhI-'avi sUiyaM' ityaadi| bhagavAn ko bhikSA nimitta jAte samaya jo bhI gRhasthoM ke yahAM zuddha nirdoSa AhAra mila jAtA thA, ve use hI le lete, cAhe vaha bilakula rUkSa bhI kyoM na ho / hIMga aura jIre Adise saMskRta, vyajanAdi se yukta evaM takra-chAMchameM par3e hue, mUMga aura canA AdikI gIlI dAlako bAMTa tailameM tala kara tayAra kiye padArthakA nAma sUcita hai| bhASAmeM ise " dahIvar3A" kahate haiN| sUcita padase rAItA, karambA AvI caDela cAMDAla, temaja dudhanI lebhI bIlADI, kutarA vagerene joI bhagavAna e koIne viktarUpa na thatAM yatanApUrvaka dhIre dhIre nIkaLI jatA. emanA cAlavAthI kuthavA ke kIDI, makaDI vagere sUkSama ne paNa kaI kaSTa thatuM nahIM. (11-12) za- avi sUiyaM' tyAhi. bhagavAne bhikSA nimitte javAnA samaye je paNa gRhasthane tyAM zuddha nirdoSa AhAra maLI jate tene grahaNa karatA, cAhe te bIlakula rUkSa paNa kema na hoya. hIMga ane jIrU vagerethI vaghArelA vyaMjanAdithI yukata emaja takra-chAsamAM paDelA maga ane caNAnI dALane bhIjAvI vATI taiyAra karavAmAM AvelA padArthanuM nAma sUthita che. sASAmA mene "dahIvaDA" vAmAM Ave che, sUyita-pathI zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9 u. 4 607 prasiddhaM, karamvAdikaM vA 'rAItA' iti bhASAprasiddhaM vA, tathA zuSkaM vA bharjitacaNakAdikaM, tathA zItaM paryuSitaM vA piNDam = AhAram, tathA purANakulmApaM= purAtanamApakulatthAdi bahu divasasiddhasthita kulmASamityanye / atha- bukasaM vA nIrasadhAnyaudanaM vA, yadvA- purAtanasaktupiNDaM vA, tathA pulAkaM vA yavadhAnAdikaM 'javadhANI' iti bhASAprasiddhaM labdhvA tathA'nyasminnapi nirdoSe piNDe = labdhe'ppalabdhe vA dravika eva = saMyamamanA evAsIt / ayaM bhAvaH - labdhe sati yathAlabdhaparyuSita 9 Adi bhI liye jAte hai / bhuMje hue cane Adi annakA nAma zuSka hai| paryuSita (vAsI), AhAra - zIta aura purAnI uDadakI dAla tathA kuladhI Adiko kahate haiN| nIrasa dhAnyake cAvala athavA purAnA saktupiNDa-bukkasa, aura yavadhAna Adika jise bhASA meM 'javakI dhANI' kahate haiM aura vahI pulAka kahalAtA hai| AhAra meM prabhuko dahIMbar3A Adi padArtha mila jAve to koI harSa nahIM aura bhuMje hue cane Adi zuSka padArtha mila jAyeM to koI zoka nahIM / inake atirikta aura bhI cAhe koI padArtha kyoM na mila jAya yadi vaha nirdoSa evaM zuddha hotA to prabhu use apane AhAra meM grahaNa kara lete| ve kisI bhI padArthako jo zuddha nirdoSa hotA vaha le lete the| nahIM milane para bhI ve saMyamase apane manako vicalita nahIM karate / AhAra mile to ThIka, nahIM mile to ThIka, isa prakAra donoM meM samabhAva rakhate the / milane para ve usa gRhasthakI athavA usa gAMvakI prazaMsA nahIM karate rAyatA, karakhA vigere paNa levAya che. zekelA caNA vagere annanu nAma zuSTha che. paryuSita (vAsI ) AhArane, TADhI bhane lunI maDahanI hAja bhane kuLathI vagerene kukSmASa kahe che nIrasa dhAnyanA cAkhA, athavA lAMbA vakhatathI banAvelA sakatupiMDa-mukkasa, ane yavadhAna vagere, jene bhASAmAM " javanI dhANI' he che, netra pusA Ahe che. bhADArabhAM prabhune haDDIvaDAM vagere bhajI jAya te huM nahIM ane zekelA caNA vagere zuSka padAtha maLe to koI zoka nahIM. AnAthI trIjI jAtane koI paNa padArtha bhale maLe paNa te nirdoSa ane zuddha hAyatA prabhu ane peAtAnA AhAra mATe grahaNa karI letA zuddha ane nirdoSa evA kaI paNa padArtha prabhu potAnA AhAra mATe grahaNa karI letA, na maLavAthI paNa saMyamathI potAnA manane calita thavA na detA. AhAra maLe teA ThIka na maLe teA ThIka, A rIte bannemAM samabhAva rAkhatA. maLavAthI te ApanAra zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 600 AcArAGgasUtra mantaprAntAdikaM nirdoSamazanAdikaM rAgadveSarahitaH san bhuGktesma, alabdhe ca grAmAdikaM gRhasthamAtmAnaM vA na nindatismeti // 13 // kica-'avi jhAi ' ityaadi| mUlam avi jhAi se mahAvIre, AsaNatthe akukkue jhANaM / - uDDhaM ahe tiriyaM ca, pehamANe samAhimapaDinne // 14 // chAyA--api dhyAyati sa mahAvIraH AsanasthaH aautkucaH dhyAnam / ___ Urdhvamastiryak ca prekSamANaH samAdhimapratijJaH // 14 // TIkA--api ca-sa gahAvIraH bhagavAn AsanasthaH utkuTukagodohikAvIrAsanAyAsanasthitaH, akautkucA-mukhavikArAdirahitaH, tathA-apratijJaH zarIrazuzrUSAdipratijJArahitaH samAdhim AtmazAnti prekSamANaH bhAvayan Urdhvamastiryakra-loka aura nahIM milane para apanI evaM gRhastha aura usa grAmakI nindA nahIM karate, samabhAva bana apane saMyamamArgameM dattacitta rahate the // 13 // phira bhI-'avi jhAi' ityaadi| ve bhagavAna mahAvIra, utkuTuka (ukaDu) Asana, godohikA-Asana evaM vIrAsana, inameMse kisI eka Asanase virAjamAna hokara dhyAnameM tallIna hote / dhyAna karate samaya unakA zarIra niSkaMpa rhtaa| mukha netra Adi kisI bhI avayavameM unake halana-calanAdirUpa vikRti nahIM hotii| zArIrika zuzrUSAkI bhAvanA unake bhItara dekhane takako bhI nahIM milatI / sadA ve AtmazAnti kI hI bhAvanA bhAte rahate / dhyAnameM ve urdhvaloka, madhyaloka aura adholoka, ina tInoM lokoMke svarUpakA, tathA gRhasthanI athavA e gAmanI prasaMzA na karatA, ane na maLatAM potAnI ke, na ApanAra gRhasthanI athavA e gAmanI nindA na karatA. samabhAvathI saMyama bhAbhA methita rahetA. (13) za pazu- avi jhAi' tyAhi. mAvAna mahAvIra, 94 (4) mAsana, mahADimAsana, ane vIrAsana, AmAMnA keI eka AsanathI virAjamAna thaI dhyAnamAM tallIna rahetA. dhyAna karatI vakhate temanuM zarIra niSkapa rahetuM. mukha, netra vagere kaI paNa avayavanI halana calananI kriyA thatI nahIM. zarIranI zuzraSAnI bhAvanA emanAmAM kadI paNa thatI na hatI. sadA AtmazAntinI ja bhAvanA rAkhatA. dhyAnamAM urdhvalaka, madhyaloka ane aleka, A traNe lokanA svarUpanA tathA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha 1 upadhAna0 a. 9 u. 4 609 trayaviSayakaM dhyAna-jIvAjIvAdipadArthAnAM dravyaguNaparyAyanityAnityAdirUpatayA cintanarUpaM dhyAyati-karotisma // 14 // kizva-'akasAI' ityaadi| mUlam-akasAI vigayagehI ya, saharUvesu amucchie jhaai| chaumattho'viparakkamamANo, na pamAyaM saiM pi kushvitthaa||15|| chAyA--akaSAyI vigatagRddhizca zabdarUpeSu amUcchito dhyAyati / chadmastho'pi parAkramANo na pramAdaM sakRdapyakArSIt // 15 // TIkA--akaSAyo-krodhAdikaSAyarahitaH, ata eva-vigatagRddhiH= viSayA''saktirahitaH, ata eva-zabdarUpeSu-upalakSaNArthatvAt zabdarUpagandharasasparzeSu, amUcchitaH mamatvabhAvarahitaH san dhyAyatisma, tathA-chamastho'pi bhagavAn parAkramamANaH-tapaHsaMyame viharan san pramAdaM sakRdapi-ekavAramapi nAkArSIt-na inake bhItara rahe hue jIva aura ajIva Adi padArthoM ke dravya guNa aura paryAya kI apekSAse nitya aura anityarUpa svarUpakA vicAra krte||14|| aura bhI-akasAI' ityaadi| krodha Adi kaSAyapariNatise rahita bhagavAn mahAvIrane viSayoMmeM Asaktise aura zabda, rUpa, rasa, evaM gandha Adi paugalika guNoMkI mamatAse rahita ho kara dhyAnakA avalambana kiyaa| yadyapi bhagavAna cAra jJAnake dhArI the, ataH chadmasthAvasthAmeM vartamAna the, phira bhI tapa aura saMyamameM apanI zaktikI sphUrti karate hue unhoMne kevalajJAnakI prApti taka eka bAra bhI pramAdakA sevana nahIM kiyA / jabase dIkSA dhAraNa karI enI aMdara rahenArA jIva ane ajIva Adi padArthonA dravya guNa ane paryA. yanI apekSAthI nitya ane anityarUpa svarUpane vicAra karatA. (14) 32 // -' akasAI' tyAhi. krodha vagere kaSAya pariNatithI rahita bhagavAna mahAvIra viSayanI AsaktithI ane zabda, rU5, ane gaMdha vagere pogalika guNemAM mamatAthI rahIta rahI dhyAnanuM avalambana karatA. jo ke bhagavAna cAra jJAnanA dhAraka hatA AthI chadmastha avasthAmAM vartamAna hatA to paNa tapa ane saMyamamAM potAnI zAkatanI skUrti karIne teoe kevaLajJAnanI prApti sudhI ekavAra paNa pramAda sevyuM nathI. jyArathI dIkSA dhAraNa karI tyArathI kevaLajJAna zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 AcArAgasUtre kRtavAn , dIkSAgrahaNAnantaraM yAvatkevalaparyAyaM prAptavAn tAvacchamasthAvasthAyAmapi bhagavAn lezato'pi pramAdaM na cakAreti bhAvaH / kecittvevaM vadanti-etadvacanaM bhagavataH prazaMsAparaM, paramArthato bhagavAn SaDlezyAdhArI pramAdavAn saMyame skhalita iti, tathA 'bhagavAn cUke' iti bhASAyAmapi pralapanti, tannirmUlaM prabalamohodayajanitakalpanAmAtram , AgamarahasyAnabhijJAnAt , tathAhi-sarve tIrthaGkarAH svasvagaNadharebhyaH svayamanuSThitaM tapaHsaMyamavidhikathayanti-yadanye'pi mokSAbhilASiNaH sotsAhamanuSThAya mokSapadaM pyaantu-iti| sarvasminnAgame'pi paraMtabase kevalajJAna prApta honekI avasthA taka unhoMne apanI chadmasthAvasthAmeM bhI kabhI bhI pramAdako aMzataH bhI apane pAsa taka nahIM aanediyaa| koI2 isa gAthAke "sakRdapi pramAdaM nAkArSIt " isa vacana ko kevala bhagavAn kI prazaMsAparaka hI mAnate haiN| prazaMsA prAyaH vastusthitise rikta hotI hai| usakA kAraNa ve yaha batalAte haiM ki "bhagavAn SaDlezyAdhArI the, tathA pramAdasahita aura saMyamase bhI skhalitacyuta the, isI liye ve loga "bhagavAn cUke" aisA kaha diyA karate haiM" so unakA isa prakArakA kathana nirmUla hai-satyase rahita hai| mAlUma hotA hai ki isa prakArakI kalpanA karanevAle vyaktiko AgamakA rahasya jJAta nahIM hai ki samasta tIrthaGkara apane dvArA anuSThita tapa aura saMyama kI vidhiko apane 2 gaNadharoMse kahate haiM / isa prakArake kathana karanekA unakA uddeza sirpha yahI hotA hai ki anya mokSAbhilASI muni bhI unake prApta thavAnI avasthA sudhI teoe potAnI chaghastha avasthAmAM paNa koI vakhata pramAdane aMza paNa potAnI pAse AvavA dIdhuM nathI. 2 thAnA " sakRdapi pramAdaM nAkArSIt // 2 // kyanane ThevaNa bhagavAnanI prazaMsApakaja mAne che. prazaMsA prAyaH vastusthitithI rikata hoya che. enuM kAraNa paNa A batAve che ke bhagavAna chalekjhAdhArI hatA, pramAdasddit bhane sayamayI 555 zyuta tA, mA 20 te vA " bhagavAna cukyA" mej kahyA kare che" teonuM A prakAranuM kahevuM nirmULa che-satyathI rahita che. mAluma paDe che ke A prakAranI kalpanA karavAvALA mANasane AgamanuM A rahasya jANavAmAM AvyuM nathI ke samasta tIrthakara pitAnA dvArA anuThita tapa ane saMyamanI vidhine potapotAnA gaNadharane kahe che, A prakAranuM kathana karavAne uddeza phakta eja hoya che ke bIjA mokSAbhilASI muni paNa temanA A prakAranA tapa ane zrI mAyAga sUtra : 3 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna. a. 9. u. 4 parayA gaNadharaistadIyacaritaM sUtrarUpeNa saMgrathitaM, tadeva cAtropadhAnazrutAdhyayanaM munInAmupakArArtha pravRttaM, tasmAtkathamapi nAstyatra prazaMsAparakatvazaGkAvasara iti, uktazca " savve titthayarA khalu, niyacariyaM jaM kaheMti uvahANe / gaMthaMti gaNaharA taM, taheva no nUNamabbhahiyaM // 1 // " iti| chAyA--sarve tIrthakarAH khalu, nijacaritaM yadvadanti updhaane| grananti gaNadharAstat , tathaiva no nyUnamabhyadhikam // 1 // iti / isa prakArake tapa aura saMyamakI anuSThita pravRttiko sunakara, athavA jAnakara muktimArgameM utsAhazIla bane aura muktikA lAbha karate raheM, ataHsamasta AgamoM meM gaNadharoMne jo tIrthaGkaroM ke caritakA sUtrarUpase varNana kiyA hai vahI isa upadhAnazruta nAmaka adhyayanameM anya munijanoMke upakAra nimitta varNita kiyA gayA hai-isameM unakI prazaMsA kI kalpanA karanekI bAta hI kauna sI hai, isa viSayameM unakI prazaMsAparatA kI kalpanA karanA bilakula nirmUla hI hai / kahA bhI hai " savve titthayarA khalu, niyariyaM jaM kaheti uvahANe / ___ gaMthaMti gaNaharA taM, taheva no nUNamanbhahiyaM" // 1 // yaha Agamaprasiddha bAta hai ki apanera gaNadharoM ke prati jo samasta tIrthaDara apane 2 caritakA kathana karate haiM, ve gaNadhara upadhAnameM usa caritakA usI rUpase (na kama aura na adhika) grathana karate haiM // 1 // saMyamanI anuSThita pravRttine sAMbhaLIne athavA jANIne muktimArgamAM utsAhazIla bane ane mukitano lAbha karatA rahe. mATe samasta AgamamAM gaNadhAree je tIrthakaronA caritranuM sUtrarUpe varNana karela che te A upadhAnazrata nAmanA adhyayanamAM anya munijananA upakAra nimitta varNana karela che. AmAM temanI prazaMsA karavAnI vAta ja kayAM che? A viSayamAM temanI prazaMsA aMgenI kalpanA karavI bIlakula nirmaLa ja che. kahyuM paNa che- " savve titthayarA khalu, niyacariyaM jakahei uvahANe / gaMthati gaNaharA taM, taheva no nUNamanbhahiyaM " // 1 // A Agamaprasiddha vAta che ke potapotAnA gaNadhara pAse samasta tIrthaMkara potapotAnA caritranuM kathana kare che. te gaNadhara upadhAnamAM te caritranuM e ja rUpathI (na mArcha na padhAre) athana 42 che. (1) zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 AcArAgasUtre _ bhAvataH SaDlezyAvatvaM tu bhagavataH kathamapi na saMbhavati, dharmaprakRtikasya tasya dhamalezyAmAtrasadbhAvAt , dharmalezyA hi tisraH santi, tathA coktam-" teU pamhA sukkA, tini eyAo dhmmlessaao|" iti| adharmasya tu tatra lezato'pi zaGkA nAsti, asminnevodezake-- "NacA NaM se mahAvIre, No ciya pAvagaM symkaasii| annehiM vA Na kAritthA, kIrataM pi nANujANitthA (9-8)" // ityaSTamagAthAyAM bhagavatA na svayaM pApaM kRtaM, nAnyaiH kAritaM, kurvantamanyaM prati nAnumoditamityevaM trikaraNatriyogabhagavataH pApasambandhAbhAvo bodhitaH / evaM ca tasminnadharmalezyAtrayasya sthAnaM noppdyte| __ yaha jI kahA gayA hai ki bhagavAna chaha lezyAvAle the so bhI kathana yuktisaMgata nahIM hai, kAraNa ki svabhAvataH dharmaprakRtisampanna prabhuke sirpha dharmalezyA mAtrakA hI sadbhAva hotA hai, pApalezyAkA nhiiN| teja, padma aura zukla, ye tIna lezyAe~ dharmalezyA kahI jAtI haiM kRSNa, nIla aura kApota, ye adharmalezyA (pApalezyA haiM / ina adharmalezyAoMkA to vahAM aMzataH bhI sadbhAva nahIM pAyA jAtA hai, kyoM ki isI uddezameM "NaccA NaM se mahAvIre, No ciya pAvagaM symkaasii| ____ annehiM vA na kAritthA, kIraMtaMpi nANujaNitthA" // (9-8) isa AThavIM gAthA dvArA yahI bAta spaSTa kI gaI hai ki-jaba bhagavAnne svayaM kabhI pApa nahIM kiyA aura na dUsaroMse hI karAyA, tathA karanevAloM kI anumodanA bhI nahIM kI, isa prakAra ve tIna karaNa aura A je kahevAyuM che ke bhagavAna cha lephsAvALA hatA te paNa kahevuM yukitasaMgata nathI, kAraNa ke svabhAvataH dharmaprakRtisaMpanna prabhune phakata dharmalezyA mAtrane ja sadUbhAva hoya che, pApa-lezyAne nahI. teja, padma, ane zukala, A traNa lezyAo dharmavezyA pAya che. 56, nIsa mane pota se, adharma-sezyA (pA5-sezyA) che. e adharmanlezyAone tyAM leza mAtra paNa sadbhAva dekhavAmAM Avato nathI. kemake e ja uddezamAM- " NaccA NaM se mahAvIre, No ciya pAvagaM symkaasii| annehiM vA na kAritthA, kIraMtaMpi nANujANitthA // " (9-8) - A AThamI gAthA dvArA e vAta spaSTa karela che ke jyAre bhagavAne pote kadI pApa karela nathI, ane na bIjAthI karAvela, tathA karavAvALAone anamedana paNa ApyuM nathI. A prakAre jyAre teo tIna karaNa ane traNa yogathI pApanA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 4 'pramAdavazena saMyame skhalitaH' ityapi teSAM kathanamunmattapralapanam , "chaumatthovi parakamamANo na pamAyaM saiMpi kunvitthA" iti yadatra gAthAyAM suspaSTaM vacanaM yeSAM dRSTipathaM nArohati te prabalamohAndhAH samyagdRSTibhirdayanIyA ityalaM vistareNa // 15 // tIna yogase pApake tyAgI rahe to phira unameM pApakA (pApalezyAoMkA) sambandha kalpita karanA bilakula mUrkhatApUrNa hai, isa liye yaha bAta avazyara mAnanI cAhiye ki bhagavAnameM adharmalejhyAke liye kiMcinmAtra bhI sthAna ghaTita nahIM hotA hai| tathA ' bhagavAna cUke ' isa prakAra kaha kara jo yaha bAta siddha karanA cAhate haiM ki ' bhagavAna pramAdake vazase saMyamase skhalita hue haiN| yaha bhI kathana eka taraha unmattakA pralApa jaisA hI hai, kyoM ki "chaumattho vi parakamamANo na pamAyaM saiMpi kuzvitthA" mAlUma hotA hai yaha Agama vacana unakI dRSTimeM nahIM AyA hai, nahIM to ve isa prakArakA vyartha pralApa nahIM karate / isako jAna bUjhakara bhI jo apanI haThagrAhitA nahIM choDe to unake liye hama kyA kaheM-aise jIva prabala mohase hI andhe bane hue haiM, jo jAna-bUjhakara bhI vAstavika vastusthitise ajAna ho rahe haiM, aise jIvoM para samyagdRSTi jIva kevala dayAke sivAya aura kyA apanI ora se prakaTa kara sakate haiN| aba isa viSayameM aura adhika kahane kI jarUrata nahIM hai // 15 // tyAgI rahyA te pachI temanAmAM pApalezyAone saMbaMdha kalpita kare te bIlakula mUrkhatApUrNa che. A mATe e vAta avazya mAnavI joIe ke bhagavAnamAM adha. malezyA mATe jarAsarakhue sthAna saMbhavita nathI. " bhagavAna cukyA" 2 prAnu DIna pAta siddha 42 // rache che ke bhagavAna pramAdavazathI saMyamathI alita thayA che. A kahevuM paNa eka taranA unmAna pradA54 cha, bha"chaumattho vi parakkamamANo na pamAya saiMpi kuvitthA" bhAsUma thAya cha mA gamavayana tanI draSTImA mAyuM nathI, nahIM te te A prakArane vyartha pralApa na karata. AvI rIte jANyA pachI paNa je pitAnI haThAgrahatA na choDe te tene mATe kahevAnuM zuM hoya ? evA jIva prabaLa mehathI aMdha banela che, je jANIbujIne paNa vAstavika vastusthitithI ajANa rahe che. evA upara samyagdachI jIva kevaLa dayA sivAya potAnA taraphathI bIjuM zuM karI zake? have A viSayamAM adhika kahevAnI jarUrata nathI. (15) zrI. sAyasUtra : 3 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 AcArAgasUtre kiJca-'sayameva' ityaadi| mUlam-sayameva abhisamAgamma, aaytjogmaaysohiie| abhinivvuDe amAille, AvakahaM bhagavaM samiyAsI // 16 // chAyA-svayamevAbhisamAgamya aaytyogmaatmshodhyaa|| ___ abhinivRtaH amAyAvI yAvatkathaM bhagavAn samita AsIt / / 18 // TIkA-amAyAvI-mAyArahitaH bhagavAn svayameva-Atmanaiva, abhisamAgamya-saMsArasvarUpaM viditvA svayaMbuddhaH san tIrthapravartanAthamudyato babhUvetyarthaH / yadyapi bhagavAn svayameva tIrthapravartanArthamudyukta AsIt tathApi lokAntikA devA bhagavadantikaM samAgatya paramparAgatAcAramAlambya bhagavantaM tIrthapravartanAya praarthyaamaasuH| aura bhI-'sayameva' ityAdi / mAyAcArIkI pravRttise sarvathA rahita bhagavAna mahAvIrane apane Apa hI isa saMsArakA svarUpa bhalIbhAMti jAna kara parityAga kiyA, unhoMne saMsArakI asAratAkA pATha kisI dUsareke pAsase nahIM sIkhA, kyoM ki tIrthaGkara svayaMvuddha hote haiM / sAMsArika asAratAke cittameM car3hane para dIkSAke bhAva hote hI lokAntika devoMkA zIghra hI Agamana hotA hai| ye A kara tIrthapravRtti karaneke liye prabhuse prArthanA karate haiN| yadyapi bhagavAn tIrthapravRtti karaneke liye pahilese hI tayyAra rahate haiM, phira bhI lokAntika devoMkA aisA hI paramparAgata niyoga-AcAra-hai ki prabhu jaba dIkSA leneke liye udyata hote haiM taba ye A kara apane paramparAgata isa niyoga kI pUrti karate haiN| kahA bhI hai 5 5-' sayameva / tyAdi. mAyAcArInI pravRttithI sarvathA rahita bhagavAna mahAvIre potAnI jAte A saMsAranuM svarUpa bhalIbhAMtithI jANI parityAga karyo. teoe saMsAranI asAratAne pATha bIjA keI pAsethI zIkhela na hatA. kemake tIrthakara svayaM buddha hoya che. sAMsArika asAratA cittamAM caDatAM dIkSAnA bhAva thatAM ja lokAntika devenuM zIdhra Agamana thAya che. e AvIne prabhuthI tIrtha pravRtti karavA mATe prArthanA kare che je ke bhagavAna tIrtha pravRtti karavA mATe pahelethI ja taiyAra rahe che to paNa lekAMtika dene e paramparAgata niyogaAcAra-che ke prabhu jyAre dIkSA levA mATe udyata hoya che tyAre te AvIne pitAnI paramparAgata A niganI pUrti kare che. kahyuM paNa che- zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha. 1 upadhAna0 a. 9. u. 4 - - - uktazca-- " AdityAdivibudhavisaraH sAramasyAM trilokyA,mAskandantaM padamanupamaM yacchivaM tvAmuvAca / tIrtha nAthA'laghubhavabhayacchedi tUrNa vidhatsve, tyetad vAkyaM tvadadhigataye nAkinAM syaaniyogH||1||" iti| tIrthapravartanAtha kathaM pravRtto'bhUditidarzayitumAha-'AtmazodhyA' karmaNaH kSayopazamAdupazamAt kSayAccAtmanaH zodhistayA, Ayatayoga-supaNidhAnayuktamano "AdityAdirviSudhavisaraH sAramasyAM trilokyA,mAskandantaM padamanupamaM yacchivaM tvAmuvAca / tIrtha nAthA'laghubhavabhayacchedi tUrNa vidhatsve,tyetadvAkyaM tvadadhigataye nAkinAM syAnniyogaH " // 1 // he bhagavan ! sArasvata Aditya Adi ATha prakArake lokAntika deva, anupama evaM tInoM lokameM sArabhUta aise zivapada-mokSapadako prApta karane ke liye udyata hue Apake pAsa A kara isa prakAra prArthanA karate haiM ki -"he nAtha ! isa saMsArarUpI mahAbhaya ko naSTa karanevAle tIrthakI Apa zIghra sthApanA kareM" yaha unakI prArthanA Apake liye nivedanamAtra hai, kyoM ki Apa to svayaMvuddha haiN| una devoMkA yaha kevala paramparAgata AcAra hai // 1 // bhagavAna apane cAritramohanIyarUpa karmake kSayopazama, upazama aura sarvathA "AdityAdivibudhavisaraH sAramasyAM trilokyA, mAskandantaM padamanupamaM yacchicaM tvAmuvAca / tIrtha nAthA'laghubhavabhayacchedi tUrNa vidhatsve, syetadvAkyaM tvadAdhigataye nAkinAM syaaniyogH"||1|| he bhagavAna ! sArasvata Aditya Adi ATha prakAranA lekAMtikade anupama ane traNe lokamAM sArabhUta evA zivapada-mokSapada-ne prApta karavA mATe uta-taiyAra thayela ApanI pAse AvIne A prakAre prArthanA kare che ke-"he nAtha ! A saMsArarUpI mahAbhayane naSTa karavAvALA tIrthanI Apa zIdhra sthApanA kare" A prakAranI teonI prArthanA Apane mATe nivedanamAtra che, kemake Apa te svayaMbubdha che. te devene A kevaLa paraMparAgata AcAra che. (1) bhagavAna pitAnA cAritramehanIyarUpa karmanA pazama, upazama ane zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAnasUtre bAkAyayogaM vidhAya, abhinirvRtaH kaSAyAnalaprazamena zItIbhUtaH, ata eva yAvatkathaMyAvajIvaM samitA samitipazcakasamanvitaH, tathA guptitrayasamanvitazvAsIt // 16 // upasaMharannAha-esa vihI ' ityaadi| malam-esa vihI aNukkato, mAhaNeNa maImayA / bahaso apaDinneNaM, bhagavayA evaM rayiMti-ttibami // 17 // chAyA-eSa vidhiranukrAntaH, mAhanena mtimtaa| bahuzo'pratijJena, bhagavatA evaM rIyante-iti bravImi // 16 // TIkA--asya vyAkhyA prathamoddezake'bhihitA tata evaadhigntvyaa| ' iti bravImi' asya vyAkhyA'pi pUrva gatA // 17 // // navamAdhyayanasya caturtha uddezaH samAptaH // 9-4 / / kSayase AtmAkI zuddhi kara cAritra aMgIkAra kara mana, vacana aura kAyakI pravRttiko supraNidhAnayukta karate hue kaSAyarUpI agnike prazamase atyaMta zItala hue aura jIvanaparyanta pAMca samiti evaM tIna guptise yukta zobhita hue // 16 // aba sUtrakAra upasaMhAra karate hue kahate haiM-' esa vihI' ityAdi / isa sUtrakI vyAkhyA prathama uddezameM kI jA cukI, hai ataH vahIMse jAna lenI cAhiye // 17 // ||nvveN adhyayanakA cauthA uddeza sampUrNa // 9-4 // HALA sarvathA kSayathI AtmAnI zuddhi karI cAritra aMgIkAra karI, dIkSA dhAraNa karI mana, vacana ane kAyAnI pravRttine supraNidhAnayukta karatAM karatAM kaSAyarUpI agninA prazamathI atyaMta zItaLa banyA ane jIvanaparyanta pAMca samiti ane 3] zustithI yukta mata yayA. (16) Dave sUtra42 5 2 42di 49 cha--' esa vihI' tyAhi. A sUtranI vyAkhyA prathama uddezamAM kahevAI gayela che, eTale tyAMthI samajI devI ne. (17) navamA adhyayanano ceAtho uddeza samApta che 9-4 che zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAraH, zAstraprazastizca - - adhyayanaviSayopasaMhAraH-- zrIvardhamAnasya vibhorvihAraM, zayyAsanaM ghorpriisshaaNshc| vilakSaNAbhigrahalabdhabhukti, proce navAGkAdhyayane sudharmA // 1 // mAghazuklatrayodazyAM, gurau puSye ca vaikrme| dvayadhikadvisahasre'bde, TIkeyaM pUrNatAmagAt // 2 // // ityAcArAGgasUtrasyAcAracintAmaNiTIkAyAmupadhAnAkhyaM ___ navamamadhyayanaM sampUrNam // 9 // adhyayanake viSayoMkA upasaMhAra isa antima zlokadvArA TIkAkArane isa navameM adhyayanake cAra uddezoMmeM varNita viSayakA upasaMhAra rUpase kathana kiyA hai, ve batalAte haiM ki zrIsudharmAsvAmIne prathama uddezameM bhagavAn ke vihAra kA, dvitIya uddezameM unake zayana aura AsanakA, tRtIya uddezameM ghora parISaha aura upasargoMke sahanekA aura caturtha uddezameM nAnA prakArake kaThina abhigrahoMse prApta AhArakA varNana kiyA hai // 1 // vikrama saMvat 2002 mAghazukla 13 bRhaspativAra puSya nakSatrameM yaha TIkA pUrNa huI hai // 2 // yaha AcArAgasUtrake upadhAnazruta nAmake navaveM adhyayanakI AcAracintAmaNi-TIkAkA hindIbhASAnuvAda sampUrNa // 9 // madhyayanana viSayona upA :A aMtima zlekadvArA TakIkAre A navamA adhyayananA cothA uddezamAM varNavavAmAM AvelA viSayanA upasaMhAra rUpe kathana karela che. teo batAve che ke zrI sudharmAsvAmIe pahelA uddezamAM bhagavAnanA vihAra bAbata, bIjA uddezamAM emanA zayana ane Asana bAbata, trIjA uddezamAM ghera pariSaha ane upasargo sahevA bAbata, ane cothA uddezamAM ghaNA prakAranA kaThaNa abhigrahothI maLela mAhAnu pargana 42 cha. (1) vikrama saMvata 2002 mahAsudi 13 gurUvAra puSya nakSatramAM A TIkA pUrNa cha. (2) A AcArAMgasUtranA upadhAnazrata nAmanA navamA adhyayananI AcAra ciMtAmaNi-TIkAne gujarAtI anuvAda saMpUrNa 9 che 77 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 AcArAgasUtre - zAstraprazastiHtasmai zrI-barddhamAnAya, kevlaalokshaaline| dayAlave sadA bhUyAd, ghAsIlAlakRtA natiH // 1 // udyaddhIrajarAmarasya mahataH pUjyasya gacchAzritaH, zAnto dAnta udAracittakamalaH zabdAgamanyAyavit // namro jIvadayAkaro munivaro gacchAdhipo bhAsuraH, __ zrImAnasti gulAbacandra-vibudhaH paTTAnupaTTAzcitaH // 2 // zAnto dAnta udazcitAmalayazazcandro mahAn paNDitaH, sevAsadvinauvaMzIkRtajagadvidhAguNairmaNDitaH // dharmAcAranidezapUtadharaNibhavyaikacintAmaNi, laukAnandakaro vibhAti dhanajI-svAmI sadA sanmuniH // 3 // gaNe'smin pramukhyaH sudhIvRndavanyo,__bhraman dezadezAntaraM pAvayan yaH // bhavisthApitasvIyadharmaprabodho, muni nacandraH kavIndraH subodhaH // 4 // atratyaH priyadharmako dRDhataraM dharma dadhAnastathA, zrIsaGkho'titarAmudAracarito bandhAdibodhe kssmH|| puNyApuNyanirUpaNe'pi nipuNo jIvAnukampAparo, jIvAjIvamukhaM ca tattvamabhito vidvAn sadA rAjate // 5 // cAritra-zrutayugmakena suSamA jainAnuzAsteryathA, saGghAbhyAM jinazAsanasya ca tathA sA limbaDIpattane // evaM sthAnakavAsisaGgha ubhayo'nyo'nyAnurAgonnato, jAnannAsrava-saMvarAdikamayaM ratnatraye tatparaH // 6 // yAlo'pi dharmI sthaviro'pi dharmI, samAgataH prAghuNako'pi dharmI / pAyo'tra saGgha sakalo'pi dharmI, dhanyA jananyo janayanti tAzca // 7 // zrImAn yAdavI-svAmI, sevAbhAvI vinItimAn / zrI. sAyAsaMga sUtra : 3 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 zAstraprazastiH munivratadharo dhImAn , sAmprataM rAjatetarAm // 8 // jinAgamajJaH priyamajubhASI, vihAya doSAn guNato vilAsI // tapaHkriyAjJAnanirastatandraH, sadA munizcaJcati rUpacandraH // 9 // zrImAn kezavalAlajImunivaraH svAmI satAM sevakaH, zIlaM vizvavazIkaraM ca vinayaM saMdhArayan ytntH|| dharmAdezarato dayAdrutamanAzcAritrarakSAparo, dhIraM vIravaraM sadA paricaran zAnto'dhunA rAjate // 10 // zAntimAn mRlajIsvAmI, bhadrabhAvasamanvitaH, dAnto dayApayArAziH, sthAnavAsI virAjate // 11 // muniH zrInAgajIsvAmI, vyaakhyaanaamRttosskH| zAnto mRdusvabhAvazca, dayAluH zobhate bhuvi // 12 // navalacandramunivinayAnvito, mRdulacitta udAramatiH sadA // sakalasAdhuniSevaNatatparo, vizadabodhakalArjana udyataH // 13 // vinItaH muzAnto dayArAjitAntaH, sadA satpathe vidyamAno'tidAntaH // tapaHsaMyamAcAraniSThAvizAlaH, . sudhIvRndasevI munizcunnilAlaH // 14 // mRdusvabhAvo vinayI guNajJaH sadA sadAcAralasatsamajJaH // nirantaradhyAnalasajjinendraH muzobhate dhIvibhavo mhendrH||15|| iti // // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zAhUchatrapati-kolhApurarAjamadatta-" jainazAstrAcArya "-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkarapUjya-zrIghAsIlAla-tiviracitAyAm AcArAGgasUtrasyA'cAracintAmaNiTIkAyAM prathamaH zrutaskandhaH smpuurnnH||1|| zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI- vamAna-zramaNasaMghanA AcAryazrI pUjya AtmArAmajI mahArAjazrIe Apela sammatipatra uparAMta pUjya zrI vAsIlAlajI mahArAja racita bIjA sUtronI TIkA mATe teozrInA mata temaja anya mahAtmAo, mahAsatIjIe, adyatana-paddhativALA kelejanA prophesaro temaja zAstra zrAvakenA abhiprAya The. grIna leja pAse gareDIyA kuvAreDa ke zrI akhila bhArata che. sthA. jaina. rAjakeTa : saurASTra ) zAstrodAra samiti - - -- - - zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja tathA nyAya vyAkaraNake jJAtA parama paNDita munizrI 1007 zrIhemacandrajI mahArAja, ina donoM mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAGga sUtrakA pramANa patra nimna prakAra hai sammaivattaM siri-vIranivvANa-saMghacchara 2458 AsoI (puNNamAsI) 15 sukkavAro luhiyaannaao| mae muNihemacaMdeNa ya paMDiyarayaNamuNisiri-ghAsIlAla viNimmiyA siriuvAsagasuttassa agAradhammasaMjIvaNInAmiyA vittI paMDiyamUlacandavAsAo ajjovaMta suyA, samIINaM, iyaM vittI jahANAmaM tahA guNevi dhArei, saccaM agArANaM tu imA jovaNa ( saMjamajIvaNa ) dAI eva asthi / vittikattuNA mUlasuttassa bhAvo ujjuselIo phuDIkao, ahaya uvAsayassa sAmaNNavisesadhammo, NayasiyavAyavAo, kammapurisaTThavAo, samaNovAsayasa dhammadaDhayA ya, iccAivisayA assi phuDarIio vaNiyA, jeNa kanaNo paDihAe suThuppayAreNa paricao hoi, taha iihAsadiDiovi sirisamaNassa bhagavao mahAvIrassa samae vaTTamANa-bharahavAsassa ya kattuNA visayappayAreNa cittaM cittiyaM, puNo sakkayapADhINaM, vaTTamANakAle hindINAmiyAe bhAsAe bhAsINaM ya paramozyAro kaDo, imeNa kattuNo arihattA dIsai, kattuNo eyaM kajja paramappasaMsaNijjamatthi / patteyajaNassa majjhatthabhAvAo assa muttassa avaloyaNamaIva lAhapyayaM, avi u sAvayassa tu (u) imaM satthaM savvassameva atthi, ao kattuNo aNegakoDIso dhanavAo asthi, jehiM accaMtaparissameNa jaiNajaNatovari asImovayAro kaDo, aha ya sAvayassa bArasa niyamA u patteyajaNassa paDhaNijjA atthi, jesiM pahAvao vA gahaNAo AyA nivvANAhigArI bhavai, tahA bhaviyavyayAvAo purisakAraparakamavAo ya avassameva daMsaNijjo, kiMbahuNA imIe vittIe patteyavisayassa phuDasaddehi vaNNaNaM kayaM, jai annovi evaM amhANaM pasuttappAe samAje bijja bhavejjA tayA nANassa carittassa tahA saMghassa ya khippaM udayo bhavissai, evaM haM mnne| bhavaIouvajjhAya--jaiNamuNi-AyArAma,-paMcanaIo, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatipatra ( bhASAntara) zrI vIranirvANa saM0 2458 Asoja zuklA (pUrNimA ) 15 zukravAra ludhiyAnA maiMne aura paMDitamuni hemacandajIne paMDitaratnamunizrI ghAsIlAlajIkI racI huI upAsakadazAMga sUtrakI gRhasthadharmasaMjIvanI nAmaka TIkA paMDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai / yaha vRtti yathAnAma tathAguNavAlI-acchI bnii-hai| saca yaha gRhasthoMke to jIvanadAtrIsaMyamarUpa jIvanako denevAlI-hI hai| TIkAkArane mUlasUtra ke bhAvako sarala rItise varNana kiyA hai, tathA zrAvakakA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizeSa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TIkAmeM acche DhaMgase batalAyA hai| syAvAdakA svarUpa karma-puruSArtha-vAda aura zrAvakako dharmake andara dRr3hatA kisa prakAra rakhanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isameM bhalIbhAMti kiyA hai / isase TIkAkArakI pratibhA khUba jhalakatI hai| aitihAsika dRSTise zramaNa bhagavAn mahAvIrake samaya jainadharma kisa jAhojahAlI para thA ? aura vartamAna samaya jainadharma kisa sthitimeM pahuMcA ? isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai| phira saMskRta jAnanevAloMko tathA hindIbhASAke jAnanevAloMko bhI purA lAbha hogA, kyoMki TIkA saMskRta hai usakI sarala hindI kara dI gaI hai / isake paDhanese kartAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki vRttikArane samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai| TIkAkArakA yaha kArya parama prazaMsanIya hai| isa sUtrako madhyastha bhAvase paDhane vAloMko parama lAbhakI prApti hogii| kyA kaheM zrAvakoM (gRhasthoM ) kA to yaha sUtra sarvasva hI hai, ataH TIkAkArako koTizaH dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne atyanta parizramase jainajanatAke Upara asIma upakAra kiyA hai / isameM zrAvakake bAraha niyama pratyeka puruSake paDhane yogya haiM, jinake prabhAbase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai, tathA bhavitavyatAvAda aura puruSakAra zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAkramavAda haraekako avazya dekhanA caahiye| kahAM taka kaheM isa TIkAmeM pratyeka viSaya samyak prakArase batAye gaye haiN| hamArI suptaprAya (soI huIsI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAn phira bhI koI hoMge to jJAnacAritra tathA zrIsaMghakA zIghra udya hogA, aisA maiM mAnatA hu~ ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMjAbI. isI prakAra lAhorameM virAjate hue paNDitavarya vidvAn munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA paM0 munizrI trilokacandajI mahArAjake diye hue, zrI upAsakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra haizrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja kRta zrI upAsakadazAGga sUtrakI saMskRta TIkA va bhASAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise apane bar3e parizrama va puruSArthase tayyAra kiyA hai so Apa dhanyavAdake pAtra haiN| Apa jaise vyaktiyoMkI samAjameM pUrNa AvazyakatA hai| ApakI isa lekhanIse samAjake vidvAn sAdhuvarga paDha kara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhanese hamako atyAnanda huvA, aura manameM aise vicAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage-yaha eka hamAre liye baDe gauravakI bAta hai| vi. saM. 1989 mA. Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora. zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jJAtAdharmakathAGga sUtra kI 'anagAradharmA'mRtavarSiNI' TIkA para jainadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51 maiMne AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. dvArA nirmita 'anagAra-dharmA'mRta-varSiNI' TIkA vAle zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakA munizrI ratnacandrajIse AdyopAnta zravaNa kiyaa| yaha niHsandeha kahanA par3atA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. ne baDe parizrama se likhI hai| isameM pratyeka zabdakA prAmANika artha aura kaThina sthaloM para sAra-pUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM haiN| mUla sthaloMko sarala banAnemeM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoMko lAbha hogA aisA merA vicAra hai| ___ maiM svAdhyAyapremI sajjanoM se yaha AzA karUMgA ki ve vRttikArake parizrama ko saphala banA kara zAstrameM dI gaI anamola zikSAoM se apane jIvanako zikSita karate hue paramasAdhya mokSako prApta kreNge| zrImAnajI jayavIra ___ ApakI sevAmeM poSTa dvArA pustaka bheja rahe haiM aura isa para AcAryazrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe haiM pahuMcane para samAcAra deveM / zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma. ThAne 6 sukhazAntise birAjate haiN| pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThAne 4 ko hamArI orase vandanA arjakara sukhazAtA puuche| pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. jI kA likhA huA (vipAkasUtra ) mahArAjazrIjI dekhanA cAhate haiM isaliye 1 kApI Apa bhejanekI kRpA kareM; phira Apako vApisa bheja deveMge / Apake pAsa nahIM ho to jahAMse mile vahAMse 1 kApI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kareM / yogya sevA likhate rheN| ludhiyAnA tA. 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavAridhi - jainadharmadivAkara- upAdhyAya - paNDita - muni zrIAtmArAmajI mahArAja ( paMjAba ) kA AcArAGgasUtra kI AcAra cintAmaNi TIkA para sammatipatra maiMne pUjya AcAryavarya zrI ghAsIlAlajI ( mahArAja ) kI banAI huI zrImad AcArAGgasUtra ke prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| 8 yaha TIkA - nyAya siddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai| tathA isameM prasaGga 2 para kramase anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se mAlUma hotA hai / TIkAkArane anya sabhI viSaya samyak prakAra se spaSTa kiye haiM, tathA prauDha viSayoMkA vizeSarUpa se saMskRta bhASA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manoraMjaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAdake pAtra haiM / maiM AzA karatA hUM ki - jijJAsu mahodaya isakA bhalIbhAMti paThana - dvArA jainAgama siddhAntarUpa amRta pI-pI kara mana ko harSita kareMge, aura isake manana se dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna pAveMge / tathA AcAryavarya isI prakAra dUsare bhI jainAgamoMke vizada vivecana dvArA zvetAmbara - sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI bneNge| vi. saM. 2002 mRgasara sudi 1 } zrI AcArAMga sUtra : 3 * jainamuni - upAdhyAya AtmArAma ludhiyAnA (paMjAba) zubhamastu // bIkAneravALA samAjabhUSaNa zAstrajJa bherudAnajI zeThiyAno abhiprAya * Apa jo zAstrakA kArya kara rahe haiM yaha baDA upakArakA kArya hai| isase jaina janatAko kAphI lAbha pahuMcegA / ( tA. 28-3-56nA patramAthI ) Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // shriiH|| jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara-jainAcArya-pUjya-zrI AtmArAmajImahArAjAnAM paJcanada-(paMjAba) sthAnAmanuttaropapAtikasUtrANA____marthabodhinInAmakaTIkAyAmidam sammatipatram AcAryavaryaiH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikasUtrANAmarthabodhinInAmnI saMskRtattirupayogapUrvakaM sakalA'pi svaziSyamukhenA'zrAvi mayA, iyaM hi vRttirmunivarasya vaiduSyaM prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spaSTayituM yaH prayatno vyadhAyi tadarthamanekazo dhanyavAdAnahanti te / yathA ceyaM vRttiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamabhIpsubhinirvANapadamanusaradbhirjJAna-darzana-cAritreSu prayatamAnairmunibhiH zrAvakaizca jJAnadarzana-cAritrANi samyak samprApyA'nye'pyAtmAnastatra pravartayiSyante / ___ AzAse zrImadAzukavirmunivaro gIrvANavANIjuSAM viduSAM manastoSAya jainAgamasUtrANAM sArAvabodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmitthaM saralAH suspaSTAzca vRttIvidhAya tAMstAn sUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ante ca "munivarasya parizramaM saphalayituM saralAM subodhinI cemAM mUtravRtti svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazyaM muyogyA haMsanibhAH paatthkaaH|" ityAzAste-- vikramAbda 2002 ) zrAvaNakRSNA pratipadA upAdhyAya AtmArAmo jainamuniH ludhiyAnA zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zrI dazavaikAlikasUtrakA sammatipatra) ||shrii vIragautamAya nmH|| sammatipatram / mae paMDiyamuNi-hemacaMdeNa ya paMDiya-mUlacandavAsavArA pattA paMDiya-rayaNa-muNi-ghAsIlAleNa viraiyA sakaya-hiMdI-bhASAhiM juttA siri-dasaveyAliya-nAmasuttassa AyAramaNimaMjUsA vittI avaloiyA, imA maNoharA asthi, ettha sadANaM aisayajutto attho vaNio, viujaNANaM pAyayajaNANa ya paramocayAriyA imA vittI diisi| AyAravisae vittIkattAreNa aisayapuvvaM ulleho kaDo, tahA ahiMsAe saruvaM je jahA-tahA na jANaMti tesiM imAe vittIe paramalAho bhavissai, kattuNA patteyavisayANaM phuDasveNa vaNNaNaM kaDaM, tahA muNiNo arahattA imAe vittIe avaloyaNAo aisaya juttA sijjhai / sakkayachAyA suttapayANaM payaccheo ya suyohadAyago asthi, patteyajiNNAsuNo imA vittI dahavvA / amhANaM samAje erisavijja-muNirayaNANaM sabbhAvo samAjassa ahobhaggaM asthi, kiM ? uttavijamuNirayaNANaM kAraNAo jo amhANaM samAjo suttappAo, amhakeraM sAhiccaM ca luttappAyaM asthi tesiM puNoSi udao bhavissai jassa kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavittA puNo nivvANaM pAvihii aohaM AyAramaNimaMjUsAe kattuNo puNo puNo dhanavAyaM demi-|| vi. saM. 1990 phAlguna- / zuklatrayodazI maGgale uvajjAya-jaiNa-muNI, AyArAmo (pacanaIo) aise hI : madhyabhArata sailAnA-nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki zrImAn kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTi gata huyA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai yaha grantha sarvAGgasundara evam ucca koTi kA upakAraka hai| (alavarasTeTa zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirayAvalikAsUtrakA sammatipatra AgamavAridhi-sarvatantrasvataMtra-jainAcArya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjakI taraphakA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA tA. 11 navambara 48 zrIyut gulAbacandajI pAnAcaMdajI ! sAdara jayajinendra // patra ApakA milA, nirayAvalikA viSaya pUjyazrIkA svAsthya ThIka na honese unake ziSya paM. zrI hemacandrajI mahArAjane sammatipatra likha diyA hai Apako bheja rahe haiM / kRpayA eka kopI nirayAvalikA kI aura bheja dIjiye aura koI yogya sevA kArya likhate rheN| ! bhavadIya. gujaramala-balavaMtarAya jaina ||smmti // (lekhaka jainamuni paMDita zrI hemacaMdrajI mahArAja ) sundarabodhinITIkayA samalaGkataM hindI-gurjara bhASAnuvAdasahitaM ca zrInirayAvalikAsUtraM medhAvinAmalpamedhasAM copakArakaM bhaviSyatIti sudRDhaM me'bhimatam , saMskRtaTIkeyaM saralA subodhA sulalitA cAta eva anvarthanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyekadurbodhapadavyAkhyAyatatvAca TIkaiSA saMskRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAvinItyabhipremi / hindI-gurjarabhASAnuvAdAvapi etadbhASAvijJAnAM mahIyase lAbhAya bhavetAmiti samyaka sNbhaavyaami| jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjAnAM parizramo'yaM prazaMsanIyo dhanyavAdAhIMzca te munisattamAH / evameva zrIsamIramallajI-zrI-kanhailAlajI-munivareNyayoniyojanakAryamapi zlAghyaM, tAvapi ca munivarau dhanyavAdAhI stH|| sundaraprastAvanAviSayAnukramAdinA samalate sUtraratne'smin yadi zabdakoSo'pi dattaH syAttarhi varataraM syAt / yato'syAvazkatAM sarve'pyanveSakavidvAMso'nubhavanti / pAThakAH sUtrasyAdhyayanAdhyApanena lekhakaniyojakamahodayAnAM parizramaM saphalayiSyantItyAzAsmahe / iti / zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upAsakadazAGga mUtra paratve jaina samAjanA agragaNya jainadharmamrapaNa mahAn vidvAn saMtoe temaja vidvAn zrAvakoe sammatio samI che temanA nAmo nIce pramANe cha(1) ludhiyAnA-saMvat 1989, Azvina pUrNimA kA patra, zrutajJAna ke bhaMDAra AgamaratnAkara jainadharmadivAkara zrI 10008 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, tathA nyAyavyAkaraNavettA zrI 10007 tacchiSya zrI muni hemacandrajI mahArAja. (2) lAhaura-vi0 saM0 1989 Azvina vadi 13 kA patra, paNDitaratna zrI 1008 zrI bhAgacaMdajI mahArAja tathA tacchiSya paNDitaratna zrI 1007 zrI trilokacaMdajI mahArAja. (3) khicana-se tA. 9-11-36 kA patra, kriyApAtra sthavira zrI 1008 zrI bhArataratna zrI samarathamalajI mahArAja. (4) vAlAcora-tA. 14-11-36 kA patra, parama prasiddha bhArataratna zrI 1008 zrI zatAvadhAnI zrI ratnacaMdajI mahArAja. (5) bambaI-tA. 16-11-36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI kavi nAnacaMdrajI mahArAja. (6) AgarA-tA. 18-12-36, jagat vallabha zrI 1008 jainadivAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI zrI pyAracandajI mahArAja. (7) haidrAbAda-(dakSiNa) tA. 25-11-36 kA patra, sthivarapadabhUSita bhAgyavAna puruSa zrI tArAcaMdajI mahArAja, tathA prasiddhavaktA zrI 1007 _zrI sobhAgamalajI mahArAja. (8) jayapura-tA. 27-11-36 kA patra, saMpradAya ke gauravavardhaka zAMta svabhAvI zrI 1008 zrI pUjya zrI khUbacandajI mahArAja. (9) ambAlA-tA. 29-11-36 kA patra, paramapratApI paMjAbakezarI zrI 1008 zrI. pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 (10) selAnA - tA. 29-11-36 kA patra, zAstroMke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DesI. (11) khIcana - tA. 9-11 - 36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha suzrAvaka zrIyuta mAdhavalAlajI. sAdara jaya jinendra ApakA bhejA huyA upAsakadazAMga sUtra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 sukha zAMti meM virAjamAna haiM Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI vandanA arja kara sukha zAMti pUche, Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM trirAjita munivaroM kI sammati maMgAI usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAjane pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAjameM anekAneka vidvAn muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAjane kiyA hai vaisA anyane kiyA ho aisA najara nahIM aataa| dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM hai hI saMskRta prAkRta hiMdI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM bhASA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM / jaina samAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe yahI zubha kAmanA hai / AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadara karanA sIkhegA / yogya likheM zeSa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se zrI jainadivAkara prasiddha vaktA jagadvallabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paMDitaratna suvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahArAja ne isa pustaka ko atIva pasanda kI hai / zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna nyAyatIrtha paNDita mAdhavalAlajI khIcanase likhate haiM kiuna paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhatatvagaveSaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA huuN| parantu mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha paDhA hai bahuta sarAhanA kI hai, vAstava meM aise uttama va sabake samajhane yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai aura isa samAja kA to aise grantha hI gaurava baDhA sakate haiM / ye donoM grantha vAstava meM anupama haiN| aise grantharatnoM ke suprakAzase yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakArameM dIpAvalI kA anubhava karatI huI mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rhegii| tA. 29-11-36 ambAlA (paMjAba) patra ApakA milA zrI zrI 1008: paMjAbakesarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM par3ha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsadazAGgasUtra tathA gRhidharmakalpataru kI eka 2 prati bhI prApta huI / donoM pustake ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiN| aise grantharatnoM ke prakAzita karavAne kI bar3I AvazyakatA hai| ina pustakoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai| ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai| ApakA zazibhUSaNa zAstrI adhyApaka jaina hAIskUla ambAlA zahara zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zAntasvabhAvI vairAgyamUrti tatvavAridhi, dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacaMdajI mahArAja sAhebane sUtra zrI upAsakadazAGgajI ko dekhA / Apane pharamAyA ki paNDita muni ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsakadazAGga sutrakI TIkA likhane meM baDA hI parizrama kiyA hai| isa samaya isa prakAra pratyeka sUtroMkI saMzodhanapUrvaka sarala TIkA aura zuddhahindI anuvAda hone se bhagavAna nirgranthoM ke pravacanoM ke apUrva rasa kA lAbha mila sakatA hai| * bAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paMDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte haiM ki uttarottara jotAM mUla sUtrakI saMskRta TIkAo racavAmAM TIkAkAre stutya prayAsa karyo che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jevu che, valI karAMcInA zrI saMdhe sArA kAgaLamAM ane sArA TAIpamA pustaka chapAvI pragaTa karyu che je eka prakAranI sAhitya sevA bajAvI che. bambaI zahara meM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara hai prayAsa acchA hai| zrI AcArAMga sUtra : 3 * khocana se sthavira kriyApAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paMDita ratna munizrI samarthamalajI mahArAjazrI pharAte haiM ki - vidvAn mahAtmA puruSoM kA prayatna sarAhanIya hai, jainAgama zrImada upAdazAGgasUtra kI TIkA, evaM usakI sarala suvodhanI zuddha hindI bhASA baDI hI sundaratA se likhI hai| * Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vItarAgaya nmH|| zrI zrI zrI 1008 jainadharmadivAkara jainAgamaratnAkara zrImajjainAcArya zrI pUjya ghAsIlAlajI mahArAja caraNavandana svIkAra ho| aparazca samAcAra yaha hai ki Apake bheje hue 9 zAstra mAsTara zobhAlAlajI ke dvArA prApta hue, etadartha dhanyavAda ! ApazrIjIne to aisA kArya kiyA hai jo ki hajAroM varSoM se kisI bhI sthAnakavAsI jainAcAryane nahIM kiyaa| Apane sthAnakavAsIjainasamAja ke Upara jo upakAra kiyA hai vaha kadApi bhulAyA nahIM jA sakatA aura nahIM bhulAyA jA skegaa| hama tInoM muni bhagavAna mahAvIra se athavA zAsanadeva se prArthanA karate haiM ki ApakI isa vajramayI lekhanIko uttarottara zaktipradAna kareM tAki Apa jainasamAja ke Upara aura bhI upakAra karate raheM aura Apa ciraJjIvI hoN| hama haiM Apake muni tIna muni satyendradeva, muni lakhapatarAya, muni padmasena, zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itavArI bAjAra nAgapura tA. 19-12-56 prakhara vidvAn jainAcArya munirAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjadvArA jo AgamoddhArA huA aura ho rahA hai sacamuca mahArAja zrI kA yaha stutya kArya hai| hamane pracArakajI ke dvArA nau sUtroMkA seTa dekhA aura kai mArmika sthaloMko paDhA, paDha kara vidvAna munirAjazrI kI zuddha zraddhA tathA lekhanIke prati hArdika prasannatA phUTa pddii| vAstava meM munirAja zrI jaina samAja para hI nahIM itara samAja para bhI gaharA upakAra kara rahe haiM / jJAna kisI eka samAja kA nahIM hotA vaha sabhI samAja ko anamola nidhi hai jise kaThina parizrama se taiyAra kara janatA ke sammukha rakkhA jA rahA hai, jisakA eka eka seTa hara zahara gAMva aura ghara ghara meM honA Avazyaka hai| sAhityaratna mohanamuni sohanamuni jaina na - m zrI. mAyAga sUtra : 3 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta zrI dazavakAlika sUtranu sammati patra zramaNa saMghanA mahAna AcAya Agama vAridhi sarvaitantrasvataMtra jainAcAya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAje ApelA sammatipatranA gujarAtI anuvAda. meM tathA pati muni hemacaMdrajIe pati mulacaMdra vyAsa ( nAaura mAravADavAjA) dvArA maLelI paDita ratna zrI ghAsIlAlajI muni viracita saMskRta ane hindI bhASA sahita zrI dazavaikAlika sUtranI AcAramaNimaMjUSA TIkAnuM avaleAkana karyuM. A TIkA sudara manI che. temAM pratyeka zabdonA artha sArI rIte vizeSabhAva laI ne samajAvavAmAM Avela che. tethI vidvAnA ane sAdhAraNa buddhivALAo mATe upakAra karavALI che. TIkAkAre muninA AcAra viSayanA sAro challekha karela che. je Adhunika- matAvalI ahiMsAnA svarUpane nathI jANatA, yAmAM pApa samaje che temane mATe * ahiMsA zuM vastu che' tenuM sArI rIte pratipAdana karela che. vRttikAre sUtranA pratyeka viSayane sArI rIte samajAvela che. A vRttinA avaleAkanathI vRttikAranI atizaya ceAgyatA siddha thAya che, : A vRttimAM eka bIjI vizeSatA e che ke mUlasUtranI saMskRta chAyA hAvAthI sUtra, sUtranAM pada ane padaccheda sumeAdhadAyaka anela che. pratyeka jIjJAsue A TIkAnuM avalAkana avazya karavu' joIe. vadhAre zu kahevu'? amArI samAjamAM AvA prakAranA vidvAna muniratnanuM hAvu e samAjanuM ahAbhAgya che. AvA vidvAna muniratnAnA kAraNe suptaprAya--sutelA samAja ane luptaprAya eTale leApa pAmeluM sAhitya e bannenA pharIthI udaya thaze. ame vRttikArane vAravAra dhanyavAda ApIe chIe. vikrama saMvata 1990 phAlguna zukala da terasa maMgaLavAra ( alavara sTeTa ) zrI AcArAMga sUtra : 3 uvajajhAya jaNa suNI AyArAmAM paMcanaIe Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMghanA pracAramaMtrI paMjAbakezarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI rAjakoTamAM padhArelA hatA tyAre tenA taraphathI zastrone mATe maLela abhiprAya. zAstroddhArasamiti taraphathI pUjyapAda zAstravAridhi paMDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thaI rahyuM che te kArya jaina samAja temAM khAsa karIne sthAnakavAsIjenasamAjane mATe mULabhUta maulika saMskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che. eTalA khAtara A kArya ati prazaMsanIya che mATe dareka vyaktie temAM yathAzakti bhegI devAnI khAsa AvazyaktA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaldI saMpUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA zratajJAnane lAbha meLavI zake. darIyApura saMpradAyanA pUjya AcAryazrI IzvaralAlajI mahArAja sAhebanA sU saMbaMdhe vicAre namAmi vira girisAradhIre pUjyapAda jJAnipravara zrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA paMDitazrI kanaiyAlAjI mahArAja Adi thANA chanI sevAmAM - amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta. Apa sarve thANuo sukha samAdhimAM haze niraMtara dharmadhyAna dharmAra. dhanAmAM lIna haze. sUtra prakAzana kArya tvarita thAya evI bhAvanA che dazavaikAlika tathA AcArAMga eka eka bhAga ahIM che. TIkA khuba suMdara, saraLa ane paMDitajanene supriya thaI paDe tevI che. sAthe sAthe TIma vinAnA muLa ane artha sAthe prakAzana thAya to zrAvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake, ane pUjya AcArya gurUdevane AMkhe motI utarAvyo che ane sAruM che eja. Aso suda 10, maMgaLavAra, tA. 25-10-55 yunaH punaH zAtA Icchate, dayAmuninA praNipAta. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darIyApura saMpradAyanA paMDitaratna bhAIcaMdajI mahArAjane abhiprAya rANapura tA. 19-12-1955 pUjyapAda jJAnikavara paMDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi munivarenI sevAmAM, Apa sarva sukhasamAdhImAM haze. sUtraprakAzananuM kAma suMdara thaI rahyuM che te jANI atyaMta AnaMda ApanA prakAzita thayelAM keTalAMka sUtro evAM joyAM. suMdara ane sarala siddhAMtanA nyAyane puSTi karatI TIkA paMDitaratnane supriya thaI paDe tevI che. sUtraprakAzananuM kAma tvarita pUrNa thAya ane bhavi AtmAone AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA. lI. paMDitaratna bALabrahmacArI pU. zrI bhAIcaMda mahArAjanI AjJAnusAra zaktimunInA pAyavaMdana svIkAraze. tA. 11-5-56 vIramagAma gacchAdhipati pUjya mahArAja zrI jJAnacaMdrajI mahArAjanA saMpradAyanA AtmArthI, kriyApAtra, paMDitaratna, munizrI samarathamalajI mahArAjane abhiprAya. khIcanathI Avela tA. 12-2-padanA patrathI uddhata. pUjya AcArya ghAsIlAlajI mahArAjanA hastaka je sUtronuM lakhANa suMdara ane saraLa bhASAmAM thAya che te sAhitya, paMDita munizrI samarathamalajI mahArAja samaya e che maLavAne kAraNe saMpUrNa joI zakyA nathI. chatAM jeTaluM sAhitya jeya che, te bahu ja sAruM ane manana sAthe lakhAyeluM che, te lakhANa zAstra-AjJAne anurUpa lAge che. A sAhitya dareka zraddhALu ane vAMcavA gya che. AmAM sthAnakavAsI samAjanI zraddhA, prarUpaNa ane pharasaNAnI daDhatA zAstrAnukULa che. AcAryazrI apUrva parizrama laI samAja upara mahAna upakAra kare che. lI. kizanalAla pRthvIrAja mAlu | mu. khIcana. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMmaDI saMpradAyanA sadAnaMdI munizrI cheTAlAlajI mahArAjane abhiprAya zrI vItarAgadeve jJAnapracArane tIrthakara-nAma-gotra bAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAnapracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra, ane tene anumodana ApanAra jJAnAvaraNIya karmane kSaya karI kevaLa jJAnane prApta karI paramapadanA adhikArI bane che. zAstrajJa, parama zAnta ane apramAdI pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pote avizrAntapaNe jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasaMgamAM paNa karI rahyA che. te mATe teozrI anekazaH dhanyavAdanA adhikArI che. vaMdanIya che. temanI jJAnaprabhAvanAnI dhagasa ghaNA pramAdiene anukaraNIya che. jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pite jJAna pracAra mATe avizrAnA prayatna kare che. temajazAstroddhArasamitinA kAryavAhake paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kAryakarone mArI eka sucanA che ke - zAstroddhAra pravara paMDita apramAdI saMta ghAsIlAlajI mahArAja je zAstra dvArakanuM kAma karI rahela che. temAM sahAya karavA mATe-paMDite vigerenA mATe je kharco thaI rahela che tene pahoMcI vaLavA mATe sAruM sarakhuM kuMDa joIe. enA mATe mArI e sucanA che ke-zAstroddhArasamitinA mukhya kAryavAhake je banI zake te pramukha pite ane bIjA be traNa jaNAe gujarAta, saurASTra, ane kacchamAM pravAsa karI membare banAve ane Arthika sahAya meLave. jo ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhaMdhAdArIone pitAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che. chatAM je saMbhavita gRhastha pravAse nIkaLe te jarUrI kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukULatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thaI zake. pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja jyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImAM emanI jJAnazaktine jeTale lAbha levAya teTale laI le, kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya te zAntibhAI zeTha jevAe vinaMti karI amadAvAda padhAravA, ane tyAM anukuLatA mujaba be-traNa varSanI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joIe. thaDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zadvArakamITI maLavAnI che, te vakhate uparanI sUcanA vicArAya te ThIka. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAraMvAra abhinaMdana che. zAsananAyaka deva temanA zarIrAdine sazakta ane dIrdhAyu rAkhe jethI samAja dharmanI vadhu ne vadhu sevA karI zake OM astu cAturmAsa sthaLa lIMbaDI | sa. 2010 zrAvaNa vada 13 gurU sadAnaMdI jaina muni cheTAlAlajI zrI vardhamAna saMpradAyanA pUjayazrI punamacaMdrajI mahArAjano abhiprAya zAstravizAda pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe jaina Agama upara je saMskRta TIkA vagere racela che te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che. temaNe Aga uparanI svataMtra TIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gaurava vadhAryuM che, AgAme uparanI temanI saMskRta TIkA bhASA ane bhAvanI daSTie ghaNI ja suMdara che. saMskRtaracanA mAdhurya temaja alaMkAra vagere guNethI yukta che. vidvAnee temaja jaina samAjanA AcAryo, upAdhyAye vagere e zAstro upara racelI A saMskRtaracanAnI kadara karavI joIe. ane dareka prakArane sahakAra Apa joIe. AvA mahAna kAryamAM paMDitaratna pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che. temanuM Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIrathakArya zIgha saphaLa thAya e ja zubhecchA sAthe. amadAvAda tA. 22-4-56 ravIvAra muni punamacaMdrajI mahAvIra jayaMti lekhe* khaMbhAta saMpradAyanA mahAsatI zAradAbAI svAmIne abhiprAya lakhatara tA. 25-4-56 zrImAna zeTha zAMtIlAlabhAI maMgaLadAsabhAI pramukha sAheba akhila bhArata 8. sthA. jana zastroddhAra samiti mu. amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe. vi. mA. ApanI samiti dvArA pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba je sUtronuM kArya kare che te pikInAM sUtromAMthI upAsakadazAMgasUtra, AcArAMgasUtra, anuttare papatikasUtra zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazavaikAlikasUtra vigere sUtre jemAM te sUtro saMskRta hindI ane gujarAtI bhASAomAM hovAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janene ghaNuM ja lAbhadAyaka che. te vAMcana ghaNuM ja suMdara ane manaraMjana che. A kAryamAM pUjya AcA zrI je aghAta purUSArthe kArya kare che te mATe vAraMvAra dhanyavAdane pAtra che. A sUtrathI samAjane ghaNuM lAbhanuM kAraNa che. haMsa samAna buddhivALA AtmAo svaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalokana karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che. dareka bhavya AtmAone sUcana karuM chuM ke A sUtro potapitAnA gharamAM vasAvAnI suMdara takane cukaze nahi. kAraNa AvA zuddha pavitra ane svaparaMparAne puSTirUpa sUtro maLavAM bahu muzkela che. A kAryane ApazrI tathA samitinA anya kAryakare je zrama laI rahyA che temAM mahAna nirjarAnuM kAraNa jovAmAM Ave che te badala dhanyavAda. e ja lI. zAradAbAI svAmI khaMbhAta saMpradAya. baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmIne abhiprAya dhaMdhukA tA. 27-1-56 zrImAna zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI pramukha a. bhATa sthA. jainazAstroddhAra samiti muka rAjakeTa atre bIrAjatA guru gurunA bhaMDAra mahAsatIjI viduSI seMghIbAI svAmI tathA hIrAbAI svAmI AdiThANAM banne sukhazAtamAM bIrAje che. Apane sUcana che ke apramatta avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dharmadhyAna karaze eja AzA che. vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelAM sUtro bhAI popaTa dhanajIbhAI taraphathI bheTa tarIke maLelAM te sUtro tamAma AdyapAnta vAMcyAM manana karyA ane vicAryA che te sUtro sthAnakavAsI samAjane ane vItarAgamArgane khuba ja unnata banAvanAra che. temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAyarUpathI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevuM che. haMsa samAna zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAo jJAnajharaNAothI AtmarUpavADIne vikasita karaze, dhanya che Apane ane samitinA kAryakarane je samAja utthAna mATe keInI paNa paravA karyA vagara jJAnanuM dAna bhavya AtmAone ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA samartha vidvAna pAsethI saMpUrNa kArya purUM karAvaze tevI AzA che. eja li baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI moMghIbAI svAmI nA pharamAnathI lI. kheDIdAsa gaNezabhAI dhaMdhukA sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha adhatana padhdhatine apanAvanAra vaDedarA kelejanA eka vidvAna prophesarane abhiprAya sthAnakavAsI saMpradAyanA munizrI vAsIlAlajI mahAraja jainazAstronA saMskRta TIkAbaddha, gujarAtImAM ane hindImAM bhASAMtare karavAnA ghaNu vikaTa kAryamAM vyAsa thayelA che. zAstro pikI je zAstro prasiddha thayAM che te huM joI zako chuM, munizrI pite saMskRta, ardhamAgadhI hiMdI bhASAonA niSNAta che. e emane TUMka paricaya karatAM sahaja jaNAI Ave che. zAstronuM saMpAdana karavAmAM temane potAnA ziSya vagane ane vizeSamAM traNa paMDitene sahakAra maLe che. te joI mane AnaMda thayo.sthAnakavAsI saMpradAyanA agresare e paMDitene sahakAra meLavI ApI,sanizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyuM che. sthAnakavAsI samAjamAM vidvattA ghaNI ochI che, te digaMbara mUrtipUjaka zvetAMbara vagere jenadarzananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamAM AvatAM huM vidhinA bhaya vagara kahI zakuM. pU. mahArAjane A prayAsa sthAnakavAsI saMpradAyamAM prathama che evI mArI mAnyatA che. saMskRta spaSTIkaraNe sArAM ApavAmAM AvyAM che, bhASA zuddha che ema cokkasa kahI zake chuM. gujarAtI bhASAMtaro paNa zuddha ane saraLa thayelAM che. mane vizvAsa che ke mahArAjazrInA A stutya prayAsane jainasamAja uttejana Apaze ane zAstronA bhASAMtarane vAcanAlayamAM ane kuTuMbamAM vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze. pratApagaMja, vaDodarA kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma tA. 27-2-1956 ema. e. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMbaInI e kalejenA prophesarane abhiprAya muMbaI tA. 31-3-56 zrImAna zeTha zAntilAla maMgaLadAsa pramukha zrI akhila bhArata che. sthA. jainazastroddhArasamiti, rAjakeTa. pUjyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelAM AcArAMga dazavaikAlika, Avazyaka, upAsaka dazAMga vagere sUtro ame joyAM. A sUtro upara saMskRtamAM TIkA ApavAmAM AvI che ane sAthe hiMdI ane gujarAtI bhASAMtare paNa ApavAmAM AvyAM che. saMskRtaTIkA ane gujarAtI tathA hiMdI bhASAMtare jotAM AcAryazrInA A traNe bhASA paranA eka sarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe che. A sUtra graMthamAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvattA mugdha karI de tevI che. gujarAtI tathA hiMdImAM thayelAM bhASAMtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA naMdhapAtra che. evI vidvajana ane sAdhAraNa mANasa ubhayane saMtoSa Ape evI emanI lekhananI pratIti thAya che. 32 sUtramAMthI haju 13 sUtre pragaTa thayAM che. bIjA 7 sUtre lakhAIne taiyAra thaI gayAM che. A badhAM ja sUtro jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jainasUtra-sAhityamAM amUlya saMpattirUpa gaNAze emAM saMzya nathI. AcAryazrI A mahAna kAryane jainasamAjane vizeSataH sthAnakavAsI samAjane saMpUrNa sahakAra sAMpaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe. pro. ramaNalAla cImanalAla zAha seMTa jheviyarsa keleja, muMbaI pra. tArA ramaNalAla zAha sephIyA keleja, muMbaI rAjakeTa dharmendrasiMhajI kelejanA prophesara sAhebane abhiprAya jayamahAla jAganAtha pleTa rAjakoTa, tA. 18-4-56 pUjyAcArya paM. munizrI ghAsIlAlajI mahArAja Aje janasamAja mATe eka evA kAryamAM vyApta thayelA che ke je samAja mATe bahu upayogI thaI paDaze. munizrIe taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, zrI vipAkazruta vi. meM joyAM. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sUtre jotAM pahelI ja najare mahArAjazrIne saMskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAo uparane asAdhAraNa kAbu jaNAI Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANa nathI. ApaNe joIe chIe ke e sUtro ucca ane prathama keTInA che. tenI vastu gaMbhIra, vyApaka ane jIvanane talasparzI che, ATalA gahana ane sarvagrAhya sUtronuM bhASAMtara pU. ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca keTInA munirAjane hAthe thAya che te ApaNAM ahebhAgya che. yaMtravAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharmabhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tattvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelAM sUtronuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mArgadarzaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmAM sUtro lakhavAmAM AvyAM che. mahArAjazrIne jyAre joIe tyAre temanA A kAryamAM saMkaLAyelA joIe chIe. e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che. temanuM jIvana sUtromAM vaNAI gayuM che. munizrInA A asAdhAraNa kAryamAM potAnA ziSyone tathA paMDitene sahakAra maLe che. mane AzA che ke je dareka mumukSu A pustakane potAnA gharamAM vasAvaze ane pitAnA jIvanane sAcA sukhane mArge vALaze te mahArAjazrIe uThAvelI zrama saMpUrNapaNe saphaLa thaze. che. rasikalAla kasturacaMda gAMdhI ema. e. ela. ela. bI dharmendrasiMhajI koleja rAjakoTa (saurASTra) muMbaI ane ghATakeparamAM maLelI sabhAe bhinAra kenpharensa tathA sAdhusaMmelanamAM mokalAvela TharAva hAla je vakhate zrI vetAMbara sthAnakavAsI jaina saMgha mATe Agama sazedhana ane svataMtra TIkAvALA zAstroddhAranI ati AvazyakatA che ane je mahAnubhAvee vAta dIrdha dRSTithI pahelI pitAnA magajamAM laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paMDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke jeone sAdaDI adhivezanamAM sarvAnumate sAhityamaMtrI nImyA che teozrInI dekharekha nIce a. bhA. dhaM. sthA. jaina zAstroddhAra samiti je eka meTI vagavALI kamiTI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che. jene pradhAnAcAryazrI tathA pracAramaMtrIzrI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7 tathA aneka anubhavI mahAnubhAvoe pitAnI pasaMdagInI mahera chApa ApI che. ane chellAmAM chellA vaDodarA yunivarsITInA prophesara kezavalAla kAmadAra ema. e. pitAnuM savistara pramANapatra ApyuM che te zAstroddhAra kamiTInA kAmane A saMmelana tathA konpharansa hArdika abhinaMdana Ape che. ane temanA kAmane jyAM jyAM ane je je jarUra paDe-paMDitanI ane nANAMnI pitAnI pAsenA phaMDamAMthI ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI IcchA dharAve che. A zAstro ane TIkAone jyAre ATalI badhI prazaMsApUrvaka pasaMdagI maLI che tyAre te kAmane madada karavAnI A konpharansa pitAnI pharaja mAne che ane je kaI strI hoya te paM. 2. zrI ghAsIlAlajI mahArAjanI sAMnidhyamAM jaI batAvIne sudhAravA prayatna kare. A kAmane Talle caDhAvavA jevuM kaMI paNa kAma sattA uparanA adhikArIonA vANI ke vartanathI na thAya te jovA pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che. (sthA. jaina patra tA. 4-5-16) svataMtravicAraka ane niDara lekhaka "jainasidhdhAMta nA taMtrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlane abhiprAya zrI sthAnakavAsI zAstroddhAra samiti sthApIne pU. ghAsIlAlajI mahArAjane saurASTramAM bolAvI temanI pAse batrIse sUtro taiyAra karavAnI hilacAla cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstrajJa zeTha zrI dAmodaradAsabhAI sAthe mAre patravyavahAra cAlelo tyAre zeTha zrI dAmodaradAsabhAIe temanA eka patramAM mane lakheluM ke ApaNuM sUtronA mULa pATha tapAsI zuddha karI saMskRta sAthe taiyAra karI zake tevA sthAnakavAsI saMpradAyamAM munizrI ghAsalAjI ma. sivAya mane kaI vizeSa vidvAna muni jovAmAM AvatA nathI. lAMbI tapAsane aMte meM munizrI ghAsIlAlajIne pasaMda karelA che." zeTha zrI dAmodaradAsabhAI pite vidvAna hatA. zAstrajJa hatA tema vicAraka paNa hatA. zrAvako temaja munie paNa temanI pAsethI zikSA vAMcanA letA, tema jJAnacarcA paNa karatA. evA vidvAna zeThazrInI pasaMdagI yathArtha ja hoya emAM zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 navAI nathI. ane pU. zrI ghAsalAlajInA banAvelAM sUtro jotAM sau koIne khAtrI thAya tema che ke dAdaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje jevI AzA zrI ghAsIlAlajI ma. pAsethI rAkhelI te barAbara phaLIbhUta thayela che. zrI vardhamAna zramaNasaMghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAje zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA sUtro mATe khAsa prazaMsA karI anumati Apela che te uparathI ja zrI ghAsalAlajI ma. nA sUtronI upayogitAnI khAtrI thaze. A sUtro vidyArthIne. abhyAsIne temaja sAmAnya vAMcakone sarvane eka sarakhI rIte upayogI thaI paDe che. vidyAthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saMskRta TIkA vizeSa karIne upayogI thAya tema che. tyAre sAmAnya hiMdI vAMcakane hiMdI anuvAda ane gujarAtI vAMcakane gujarAtI anuvAdathI AkhuM sUtra saraLatAthI samajAya che. keTalAkane e bhrama che ke sUtro vAMcavAnuM kAma ApaNuM kAma nahi, sUtro ApaNane samajAya nahi. A bhrama taddana khoTe che. bIjA keI paNa zAstrIya pustaka karatAM A sUtro sAmAnya vAcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAI jAya che. sAmAnya mANasa paNa samajI zake teTalA mATe ja bhagavAna mahAvIre te vakhatanI lekabhASAmAM (ardhamAgadhI bhASAmAM) sUtro banAvelAM che. eTale sUtro vAMcavA temaja samajavAmAM ghaNuM saraLa che. mATe kaI paNa vAMcakane ene bhrama hoya te te kADhI nAMkhave ane dharmanuM temaja dharmanA siddhAMtanuM sAcuM jJAna meLavavA mATe sUtro vAMcavAne cUkavuM nahi. eTaluM ja nahi paNa jarUrathI pahelAM sUtro ja vAMcavAM. sthAnakavAsIomAM A zrI sthAjaina zAstroddhAra samitie je kAma karyA che. ane karI rahI che tevuM kaI paNa saMsthAe Aja sudhI karyuM nathI. sthA. jaina zAstroddhAra samitinA chelA riporTa pramANe bojA cha sUtro lakhA. yela paDayAM che, be sUtro-anugadvAra ane ThANAMga sUtra-lakhAya che te paNa thoDA vakhatamAM taiyAra thaI jaze. te pachI bAkInA sUtro hAtha dharavAmAM Avaze. tiyAra sUtro jaladI chapAI jAya ema IcchIe chIe ane sthA. baMdhuo samitine uttejana ane sahAyatA ApIne temanAM sUtro gharamAM vasAve ema IcchIe chIe. "jaina siddhAMta" patra-me 1955 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zrata-bhakti (pU. AcArya zrI ghAsIlAlajI ma. sA.nI AjJA anusAra lakhanAra) da. sa. nA jaina muni zrI dayAnaMdajI mahArAja - tA. 23-6-56 zAhapura, amadAvAda Aje lagabhaga 20 varSathI zraddheya paramapUjya, jJAnadivAkara paM. munizrI ghAsIlAlajI ma. carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA anuttara, anupama nyAya yukta, pUrvApara avirodhasvarUpa kalyANakAraka, carama zItaLa vANInA dyotaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che, teozrI prAcIna, paurvAtya saMskRtAdi aneka bhASAnA prakhara paMDita che ane jinavANIne prakAza saMskRta, gujarAtI ane hiMdImAM mULa zabdArtha, TIkA, vistRta vivaraNa sAthe prakAzamAM lAve che e jaina samAja mATe ati gaurava ane AnaMdano viSaya che. bha0 mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI. paraMtu temanI vANI rUpe akSaradeha gaNadhara mahArAjAe zrataparaMparAe sAcavI rAkhe zrataparaparAthI sacavAtuM jJAna jyAre vismRta thavAne samaya upasthita thavA lAge tyAre zrI devaddhigaNi kSamAzramaNe valabhIpura-vaLAmAM te Agamene pustaka rUpe ArUDha karyo. Aje A siddhAMta ApaNI pAse che. te ardhamAgadhI bhASAmAM che. atyAre A bhASA bhagavAnanI, devenI tathA janagaNanI dharmabhASA che. tene ApaNu zramaNe ane zramaNIe tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAo mukhapATha kare che, paraMtu tene artha ane bhAva ghaNA cheDAe samaje che. - jinAgama e ApaNAM zraddhaya pavitra dharma sUtro che. e ApaNI AMkhe che. tene abhyAsa kare e ApaNI saunI-jaina mAtranI pharaja che. tene satya svarUpe samajAvavA mATe ApaNuM sadbhAgye jJAnadivAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAje sata saMkalpa karyo che ane te likhita sUtrone pragaTAvI zAstroddhAra samitidvArA jJAna paraba vahetI karI che. AvA anupama kAryamAM sakaLa jainone sahakAra avazya he ghaTe ane tene vadhAremAM vadhAre pracAra thAya te mATe prayatna karavA ghaTe. bha, mahAvIrane gaNadhara gautama pUche che ke he bhagavAna, sUtranI ArAdhanA karavAthI zuM phaLa prApta thAya che? bhagavAna tene prati uttara Ape che ke zratanI ArAdhanAthI jIvonA ajJAnano nAza thAya che, ane teo saMsAranA kalezathI nivRtti meLave che, ane saMsAra kalezethI nivRtti ane ajJAnane nAza thatAM mekSa phaLanI prApti thAya che. AvA jJAnakAryamAM mUrtipUjaka jaino, digaMbare ane anya dhamio hajAre ane lAkho rUpIyA khace che. hiMdu dharmamAM pavitra manAtA graMtha gItAnA seMkaDe nahi paNa hajAre TIkA graMtho duniyAnI lagabhaga sarva bhASAomAM pragaTa thayA che. IsAI dharmanA pracArake temanA pavitra dharmagrantha bAIbalanA pracArArthe tenuM jagatanI sava zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAomAM bhASAMtara karI tene paDatara karatAM paNa ghaNI ochI kiMmate vecI dhAma sUtrono pracAra kare che. muslima loko paNa temanA pavitra manAtA graMtha kurAnana aneka bhASAomAM bhASAMtara karI samAjamAM pracAra kare che. ApaNe paisA para moha utArI bhagavAnanA siddhAMtane pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samarpaNa karavAM joIe. ane sUtra prakAzananA kAryane vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatna karavA joIe. AvA pavitra kAryamAM sAMpradAyika matabhede saue bhUlI javA joIe ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe. samitinA niyamAnusAra rU. 251 bharI samitinA sabhya banavuM joIe. dhArmika aneka khAtAonA mukAbale sUtra prakAzananuM-jJAnapracAranuM A khAtuM sarvazreSTha gaNavuM joIe. A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e Agama-bhagavAnanI e mahAvANInuM pAna karavA paNa ApaNe harahameza tatpara rahevuM joIe. jethI parama zAMti ane jIvanasiddhi meLavI zakAya. (sthA. jaina tA. 5-7-56) zrI. a. bhA.bdha. sthA. jaina zAstroddhAra samitinA pramukha zrI vagere. rANapura parama pavitra saurASTranI puNya bhUmi para jyArathI zAMta-zAstravizArada apramAdi pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM punIta pagalAM thayAM che tyArathI ghaNA lAMbA kALathI lAgu paDela jJAnAvaraNIya karmanAM paDaLa utAravAne zubha prayAsa thaI rahyo che. ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anaMta upakAraka kAryamAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che te mATe tame sarvane dhanya che ane e zubha pravRttinA zubha pariNAme janatA lAbha le che, ane te samajAya che ke sAdhu chaThe guNasthAnake hoya che paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja to badhA sAtame apramatta guNasthAnake ja rahe che. evA apramatta mAtra pAMca-sAta sAdhuo je sthAnakavAsI jaina samAjamAM hoya te samAjanuM zreya thatAM jarAe vAra na lAge samAjakAzamAM sthA. jaina saMpradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe. paNa ve dina . zrI zAstroddhArasamitine mArI eka namra sucanA che ke-pUjyazrInI vRddhAvasthA che, ane kAryapraNAlikA yuvAnane zaramAve tevI che. temane gAmegAma vihAra karavuM ane zAstroddhAranuM kArya karavuM temAM ghaNAM zArIrika mAnasika ane vyavahArika muzkelI veThavI paDe che, te kaI yogya sthaLa ke jyAMnA zrAvake bhakti vALA hoya. vADAnAM rAganA viSathI alipta hoya. evA koI sthaLe zAddhAranuM kArya pUrNa thAya tyAM sudhI sthiratA karI zake enA mATe prabaMdha karavuM joIe. bIjA keI evA sthaLanI anukuLatA na maLe te chevaTa amadAvAdamAM yogya sthaLe rahevAnI sagavaDatA karI apAya to vadhu sAruM. mahArI A sucanA para dhyAna ApavA pharI yAda ApuM chuM. pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanA satkAryane sahAyakane mArA abhinaMdana pAThavuM chuM te svIkArazojI. lI. sadAnaMdIjainamuni choTAlAlajI zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainasidhdhAMtanA taMtrIzrIne abhiprAya sthAnakavAsIomAM pramANabhUta sUtro bahAra pADanArI A ekanI eka saMsthA che. ane enA A chellA riporTa uparathI jaNAya che ke teNe ghaNI sArI pragatI karI che te joI AnaMda thAya che. mULa pATha, TIkA, hiMdI tathA gujarAtI anuvAda sahita sUtro bahAra pADavA e kAMI saheluM kAma nathI e eka mahAbhArata kAma che ane te kAma A zAstroddhAra samiti ghaNI saphaLatAthI pAra pADI rahI che te sthAnakavAsI samAja mATe ghaNuM goravane viSaya che ane samiti dhanyavAdane pAtra che. samiti taraphathI navasUtro bahAra paDI cUkyAM che, hAlamAM traNa sUtro chapAya che. nava sUtro lakhAI gayAM che ane jaMbudvIpa prajJapti tathA naMdIsUtra taiyAra thaI rahyAM che. hAlamAM maMtrI zrI sAkaracaMda bhAIcaMda samitinA kAmamAM ja temane A vakhata gALe che ane samitinA kAmakAjane ghaNe vega ApI rahyA che. temanI aMta mATe dhanyavAda. ane A mahAbhArata kAmanA mukhya kAryakartA te che vRddha paMDita munizrI ghAsIlAlajI mahArAja, mULa pAThanuM saMzodhana tathA saMskRta TIkA teozrI ja taiyAra kare che. munizrIne A upakAra AkhAya sthA. jaina samAja upara ghaNe mahAna che. e upakArane badale te vALI zakAya temaja nathI. paraMtu A samitinA membara banI tenA bahAra paDelAM sUtro gharamAM vasAvI tenuM adhyayana karavAmAM Ave te ja mahArAjazrInuM thoDuM adA karyuM gaNAya. bhagavAne kahyuM che ke paDhamaM jALa to cA paheluM jJAna pachI dayA, dayA dharmane yathArtha samaje hoya te bhagavAnanI vANIrUpa ApaNA sUtro vAMcavAM ja joIe tenuM adhyayana karavuM joIe ane tene bhAvArtha samajavo joIe. eTalA mATe A zAstroddhArasamitinA sarva sUtro dareka sthA. jaina pitAnA gharamAM vasAvavAM ja joIe sarva dharmajJAna ApaNA sUtromAMja samAyeluM che ane sUtro sahelAIthI vAMcIne samajI zakAya che, mATe dareka sthA. jaina A sutro vAMce e khAsa jarUranuM che. jaina siddhAMta" DIsembara-56 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upAzaka dazAMga sUtrane mATe abhiprAya mULa sUtra tathA pUjya munizrI ghAsIlAlajIe banAvela saMskRta chAyA tathA TIkA ane hiMdI tathA gujarAtI-anuvAda sahita. prakAzaka-a. bhA. dhe. sthAnakavAsI jainazAstroddhArasamiti, gareDIA kuvA reDa, grIna leja pAse, rAjakoTa. (saurASTra) pRSTha 616 bIjI AvRtti bevaDuM (moTuM) kada pAkuM puchuM, jekeTa sAthe sane 1956 kiMmata rUA. 8-8-0 ApaNA mULa bAra aMga sUtromAMnuM upAzaka dazAMga e sAtamuM aMga sUtra che. emAM bhagavAna mahAvIranA daza upAsake-zrAvakanAM jIvanacaritro ApelA che, temAM paheluM caritra AnaMda zrAvakanuM Ave che. AnaMda zrAvake jainadharma aMgIkAra karyo ane bAra vrata bhagavAna mahAvIra pAse aMgIkAra karI pratijJA (pratyAkhyAna) lIdhAM tenuM savistara varNana Ave che. tenI aMtargata aneka viSaye jevA ke, abhigama, kAlakasvarUpa, navatattva, naraka, devaloka vagerenuM varNana paNa Ave che. AnaMda zrAvake bAra vrata lIdhA te bAra vratanI vigata aticAranI vigata vagere badhuM ApeluM che. te ja pramANe bIjA nava zrAvakenI paNa vigata Apela che. AnaMda zrAvakanI pratijJAmAM ritaruM zabda Ave che. mUrtipUjake mUrtipUjA siddha karavA mATe teno artha arihaMtanuM caitya (pratimA) e kare che. paNa te artha taddana khoTI che. ane te jagyAe AgaLa pAchaLanA saMbaMdha pramANe tene e khaTe artha baMdha besatuM ja nathI te munizrI ghAsIlAlajIe temanI TIkAmAM aneka rIte pramANe ApI sAbita karela che ane gatine artha sAdhu thAya che. te batAvI Apela che. A pramANe A sUtramAMthI zrAvakanA zuddha dharmanI mAhitI maLe che te uparAMta te zrAvakonI Rdhdhi, raheThANa, nagarI vagerenA varNane uparathI te vakhatanI sAmAjika sthiti, rItarivAja rAjavyavasthA vagere bAbatonI mAhitI maLe che. eTale A sUtra dareka zrAvake avazya vAMcavuM joIe, eTaluM ja nahi paNa vAraMvAra adhyayana karavA mATe gharamAM vasAvavuM joIe. pustakanI zarUAtamAM vardhamAna zramaNasaMghanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjanuM saMmatipatra tathA bIjA sAdhuo temaja zrAvakanA saMmatipatro Apela che, te sUtranI pramANabhUtatAnI khAtrI Ape che. "jainasidhdhAMta" jAnyuArI-pa7 zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samiti. gareDIA kuvA roDa-grIna leja pAse rAjakeTa. samitinI zarUAta tA. 18-10-44 thI tA-2-11-17 sudhImAM dAnavIra mahAzaya taraphathI maLelI rakamanI nAmAvalI. (rU. 250 thI ochI rakama A yAdImAM sAmela karelI nathI.) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ seMkaDa sarTIphIkeTo uparAMta hAlamAM maLelA keTalAka tAjA abhiprAya zA stro dvArA kAryane vega Apa taMtrI sthAnethI (jainati ) tA. 15-17 pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja ThANa 4 hAlamAM amadAvAda mukAme sarasapuranA sthA. jaina upAzrayamAM birAjamAna che. teozrI zAstroddhAranuM kArya khUba ja khaMta ane utsAhathI vRddha vaye paNa karI rahyA che. teozrI vRddha che chatAM paNa Akho divasa zAstranI TIkAo lakhI rahyA che. Aja sudhImAM temaNe lagabhaga 20 jeTalAM zAstronI TIkAo lakhI nAkhI che ane bAkInAM sutronI TIkA jema bane tema jaladI pUrNa karavI tevA maratha sevI rahela che. sthA. jaina samAjamAM zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAne A prathama ja prayAsa che ane te prayAsa saMpUrNa bane evI ame zAsanadeva pratye prArthanA karIe chIe. Aja sudhI ghaNu munivaroe zAstronuM kAma zarU karela che paNa keIe pUrNa karela nathI. pUjyazrI amulakhaRSIjI mahArAje batrIse zAstro upara hiMdI anuvAda karela ane saMpUrNa banela. tyArabAda AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjazrIe hiMdI TIkA keTalAka zAstro upara lakhela paNa ghaNuM zAstro bAkI rahI gayAM. pUjya hastimalajI mahArAje eka be zAstro uparanI TIkAonA anuvAda karela. pUjya zrI javAhiralAla mahArAjazrIe sUyagaDAMga sUtra TIkA sahita hindI anuvAda sAthe karela. zrI saubhAgyamalajI mahArAje AcArAMganI hiMdI TIkA lakhela. paNa saMpUrNa zAstra upara saMskRta TIkA hajI sudhI sthA. jaina sAdhuo taraphathI thayela nathI. jyAre pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe ra0 zAstro upara saMskRta TIkA tene hiMdI gujarAtI anuvAda karAvela che AthI have AzA baMdhAya che ke teozrI batrIse batrIsa zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAmAM saphaLa thaze ane zadvAra samitie Aja sudhI 10 thI 12 zAstro chapAvI paNa dIdhAM che ane hajI paNa te zAstro vizeSa jaladI chapAya te mATe zAstrodvAra samiti saMpUrNa prayatna karI rahela che te dhanyavAdane pAtra che. jaina zAstrAddhAra samitinA rU. 251 bharIne lAIpha membara thanArane zAstro tamAma zAstroddhAra samiti taraphathI bheTa maLe che. A rIte eka paMtha ane de kAja. bane rIte lAbha thAya tema che. rU. 251 mAM 500 rUpiyAnI kiMmatamAM zAstro maLe e paNa maTe lAbha che ane pravacananI prabhAvanA karavAne dharmalAbha paNa maLe che, zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] A sAthe pUjyazrI zvAsIlAlajI mahArAjanA suziSya 5. munizrI kahaiyAlAlajI mahArAja malADa mukAme cAturmAsa birAje che ane teeAzrI zAstronA membaro karavA mATe athAga prayatna karIne pravacananI sevA bajAvI rahyA che. ane atyAra sudhImAM muMbai temaja parAonA lagabhaga 40 jeTalA gRhastheA lAIk membara banI gayA che ane muMbaImAM lagabhaga 300 jeTalA membare thAya te IcchavA yAgya che. zrImaMta gRhasthA hajAro rUpiyA pAtAnA ghara khadmAM temaja mAjazokhanA kAmeAmAM temaja vyavahArika kAmeAmAM vAparI rahyA che te zAstrodvAra jevA pavitra kAryamAM rUpiyA vAparaze teA dharmanI sevA karI gaNAze. ane badalAmAM uttama AgamasAhityanI eka lAyabrerI manI jaze. jenuM vAMcana pharavAthI AtmAne zAMti maLaze ane zAstraAjJA pramANe vartavAthI jIvana saphaLa thaze. AvA zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] zatAvadhAnI munizrI yaMtilAlajI mahArAjazrIne amadAvAdane patra "sthAnakavAsI jaina" tA. pa-9-17 nA aMkamAM chapAela che je nIce mujaba che. sUtronA mULa pAThamAM pheraphAra hoI zake khare? tA. 7-8-57nA roja atre birAjatA zAstroddhAraka AcArya mahArAjazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAse, mArA upara Avela eka patra laIne huM game hate, te samaye mAre pU. ma. sA. sAthe je vAtacIta thaI te samAjane jANa karavA sArU lakhuM chuM. "zAnuM kAma eka gahana vastu che. apramAdI thaI temAM avirata prayatna karavA joIe. saMpUrNa zAnuM jJAna temaja dareka prakAranI khAsa bhASAnuM jJAna hoya teja Agama dvArakanuM kArya saphaLatAthI thAya che. A prakArane prayatna hAla amadAvAda khAte sarasapura jaina sthAnakamAM birAjatA pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja karI rahyA che. zAstra lekhananuM A kArya thaI rahyuM che, temAM aneka vyaktione aneka prakAranI zaMkAo thAya che temAM zAstranA mULa pAThamAM pheraphAra thAya che? karavAmAM Ave che? e prazna paNa keTalAkane thAya che ane te prazna thAya te svAbhAvika che, kemake amuka munirAje taraphathI pragaTa thayela sUtronA mULa pAThamAM pheraphAra thayelA che. jethI A kAryamAM paNa samAjane zaMkA thAya. paNa kharI rIte jotAM, atyAre je zAstroddhAranuM kAma cAlI rahyuM che te viSe samAjane khAtrI ApavAmAM Ave che ke, zAstroddhAra samiti taraphathI atyAra sudhImAM pragaTa thayelAM AgamonA mULa pAThamAM jarApaNa pheraphAra karavAmAM Avela nathI ane bhaviSyamAM je sUtro pragaTa thaze temAM pheraphAra thaze nahi tenI samAja neMdha lya. zatAvadhAnI zrI jayaMta muni-amadAvAda zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samitinA TuMka paricaya sthAnakavAsI samAjanI A ekanI eka saMsthA che ke jeNe atyAra sudhImAM tera sUtro chapAI bahAra pADI dIdhAM che. sAta sUtro chapAya che ane khIjA keTalAka chApavA mATe taiyAra thaI cUkayA che. A pramANe A sasthAe mahAn pragati sAdhI che tene TuMka paricaya A patrikAmAM Apela che te vAMcI jai sarva sthA. jaina bhAIbahenAe A saMsthAne yathAzakita madada karI tenA kAne hajI vizeSa vegavAna banAvavAnI jarUra che. khAlI ghaDA vAge ghaNA ema sthA. kenpharansa jema khATAM aNugAM phuMkanArI saMsthAnI koI kiMmata nathI, tyAre nakkara kAma karanArI A zAstroddhAra samitine dareka prakAre uttejana ApavAnI dareka sthAnakavAsI jainanI anivArya raMja che. ane A sava sUtro taiyAra karanAra pUjya munizrI zvAsIlAlajI mahArAjanA sthAnakavAsI samAja upara ghaNeA mahAna upakAra che. vayevRdhdha hovA chatAM teozrI je mahenata lai sUtro taiyAra karAve che tevuM kAma hajI sudhI khIjA koIe karyu" nathI ane bIju kAi karI zakaze ke nahi te paNa zaMkAbharyuM che. pUjaya munizrInA A mahAna upakAranA kicita khaleA samAje A zAstroddhAra samitine banI zakatI sahAya karIne vALavAnA che. sthAnakavAsI samAja jJAnanI kadara karavAmAM pAchA huThe tema nathI evI ame AzA rAkhIe chIe. jainasiddhAMta patra" ekaTombara 1957 zrI AcArAMga sUtra : 3 * Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] zAstronI mAhItI chapAyelAM zAstronAM nAma (1) zrI upAsaka dazAMga sUtra (bhAga pahelo ane bIje) (3) , vipAka , AcArAMga (bhAga pahele ane bIje) (5) , antakRta dazAMga che, (6) , Avazyaka che (7) , anuttarapapAtika , (8) , dazAzruta skandha (9)thI(13) zrI niyAvalikA ,, (ekathI pAMca bhAga) upAsaka dazAMga ane dazavaikAlika bhAga pahele, pahelI AvRtti khalAsa thatAM bIjI AvRtti prasiddha karavAmAM Avela che suratamAM prasiddha thanArAM zAstronAM nAma 1 AcArAMga sUtra bhAga 3 je (1) 2 uvavAI (papAtika) sUtra (15) 3 kalpa sUtra 4 Avazyaka sUtra (bIjI AvRtti) presamAM chApavA ApelAM bIjA sUtronAM nAma (16) 1 nadI sUtra 2 AcArAMga sUtra bhAga 1 le (bIjI AvRtti) 3 vipAka sUtra (bIjI AvRtti) 4 annakRta sUtra (bIjI AvRtti) bIjI AvRti chApavA ApavAnAM sUtronAM nAma 1 dazAzruta skalpa (bIjI AvRtti) 2 anutaro papAtika (bIjI AvRtti) lakhelAM taiyAra sUtronAM nAma (17) 1 uttarAdhyayana sUtra (saMskRta-hindI-gujarAtI taiyAra) (18) 2 jJAtA (saMskRta-hindI taiyAra. saMzodhana tathA gujarAtI bAkI) zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] (19) 3 samavAyAMga sUtra (saMskRta-hindI taiyAra. saMzodhana tathA gujarAtI bAkI) (20) 4 prazna vyAkaraNa ,, (saMskRta-hindI taiyAra. saMzodhana cAlu gujarAtI bAkI) (21) 5 anugadvAra , (saMskRta taiyAra. hindI anuvAda cAlu gujarAtI bAkI) (22) 6 rAyapAseNI , (saMskRta taiyAra. hindI gujarAtI bAkI) (23) 7 sthAnAMga che (saMskRta taiyAra. hindI gujarAtI bAkI) cAlu kAma (24) 1 jambudvIpa prajJapti sUtranI saMskRta TIkA cAlu che. (25) 2 suyagaDAMga sutranI saMskRta TIkA cAlu che. lakhavAnAM bAkI zAstronAM nAma (26) 1 bhagavatI sUtra (30) 5 caMdra prajJapti sutra (27) 2 jIvAbhigama , (31) 6 vyavahAra , (28) 3 prajJApanA , (32) 7 bRhadakalpa , (29) 4 suryaprajJapti , (33) 8 nIzItha .. batrIsa sUtro tathA eka kalpasUtra maLI sUtronI saMkhyA trIsa thayela che. je jANavA mATe upara 1 thI 33 nA AMka ApavAmAM Avela che. neTa-atyAre membara thanArane taiyAra zAstro hAlamAM je TekamAM che te turata mekalavAmAM Ave che ane pAchaLathI bIjAM taiyAra thaye ravAnA karavAmAM Avaze. zrI AcArAMga sUtra : 3 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] zrI dazavaikAlika tathA upAsaka dazAMga sUtro gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayelAM pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja viracita zrI uparokata be sUtro jaina dharma pALatA dareka gharamAM rahevA ja joIe. te vAMcavAthI zrAvaka dharma ane zramaNa dharmanA AcAranuM jJAna prApta thaI zake che ane zrAvake pitAnI niravadha ane eSaNiya sevA zramaNa pratye bajAvI zake che. vartamAnakALe zrAvakemAM te jJAna nahi hevAne lIdhe aMdhazraddhAe zramaNa varganI vaiyAvacca te karI rahela che. paraMtu "kalpa zuM ane akalpa zuM' enuM jJAna nahi hovAne lIdhe pite sAvadha sevA arpI pitAnA svArthane khAtara zramaNa vargane pitAne sahAyaka thavAmAM ghasaDI rahyA che ane zramaNa varganI prAyaH kusevA karI rahyA che. temAMthI bacI lAbhanuM kAraNa thAya ane zramaNane yathAtathya sevA ardhI temane paNa jJAnadazana cAritranI ArAdhanA karavAmAM sahayaka thaI pitAnA jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karI sugati meLavI zake. zramaNanI yathAtathya sevA karavI te avazya gRhasthanI pharaja che. - pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. zAstro dhAranuM anuvAdana traNa bhASAmAM rUDI rIte karI rahyA che ane rUpIyA 251) bharI membara thanArane rUA. 400-500 nI lagabhaga kIMmatanA batrIse Aga phI maLI zake che te te rUA. 251] bharI membara thaI batrIse Agamo dareka zrAvaka ghare meLavavA joIe. batrIse zAstronA lagabhaga 48 pustake maLaze. te te lAbha pitAnI nirjarA mATe punyAnuMbaMdhI punya mATe jarUra meLave. uparokta baMne sUtronI kIMmata samiti kaMIka ochI rAkhe te harakeI gAmamAM zrImaMta hoya te sUtro lAvI aradhI kIMmate, mata athavA pUrI kIMmate lenAranI sthiti joI dareka gharamAM vasAvI zake. -eka gRhastha noMdha-uparanI sucanAne ame AvakArIe chIe. AvAM sUtro dareka gharamAM vasAvavA gya temaja dareka zrAvake vAMcavA gya che, taMtrI ratnata" patra tA. 1-10-17 zrI AcArAMga sUtra : 3