________________
श्रुतस्कन्ध. १ लोकसार अ. ५ उ. ३
८५
दितः कथितः, स्तुतिनिन्दादिषु सर्वत्र समभाववर्ती निष्परिग्रहो मुनिर्भवति, उक्तञ्च
" जे चंदणेण बाहुं आलिंप, वासिणा वा तच्छेति ।
संथुइ जो यदिति, महेसिणो तत्थ समभावो " ॥ १ ॥ इति । छाया -- यश्चन्दनेन बाहुमुपलिम्पति, वास्या वा तक्ष्णोति । संस्तौति यश्च निन्दति महर्षेस्तत्र समभावः ॥ १ ॥ इति ।
तीर्थङ्करादिने जिस धर्मका उपदेश दिया है वह धर्म यही है कि शत्रु और मित्र में मुनिजन समभावी रहें। शत्रु-मित्र में समभावसे वर्तनेवाला मुनि ही निष्परिग्रही होता है ।
भावार्थ - शत्रु मित्र में राग द्वेष रखनेवाले में निष्परिग्रहता नहीं आ सकती, कारण कि परिग्रह का लक्षण मूर्च्छा-ममत्व-भाव बतलाया गया है । राग होना ही ममत्वभाव है, अथवा ममत्वभावका कार्य राग है । कार्य के सद्भाव में कारण का सद्भाव माना ही जाता है। अतः राग के सद्भाव में सचितादिपरिग्रहता रागीमें आती है। इस हेतु निष्परि ग्रह होनेके लिये शत्रु-मित्रमें समभावसे प्रवर्तन करने रूप धर्मका उपदेश तीर्थङ्करादिक आर्य पुरुषों ने दिया है ।
कहा भी है
" जे चंदणेण बाहुं आलिंपइ वासिणा वा तच्छेति ।
संथुइ जो यदित, महेसिणो तत्थ समभावो " ॥१॥ इतिમિત્રમાં મુનિજન સમભાવી રહે. શત્રુ-મિત્રમાં સમભાવથી વવાવાળા મુનિ જ નિષ્પરિગ્રહી હેાય છે.
ભાવાર્થ :—શત્રુ-મિત્રમાં રાગદ્વેષ રાખવાવાળામાં નિપરિગ્રહિતા આવતી નથી, કારણ કે પરિગ્રહનું લક્ષણ મમત્વભાવ બતાવેલ છે, રાગ થવા એ મમત્વભાવ છે, મમત્વભાવનું કાર્ય રાગ છે, કાના સદ્ભાવમાં કારણના સદ્ભાવ માનવામાં આવે છે, માટે રાગના સદ્ભાવમાં સચિત્તાદિપગ્રિહતા રાગીમાં આવે છે. આ કારણે નિષ્પરિગ્રહ હાવાને માટે શત્રુ-મિત્રમાં સમભાવથી પ્રવર્તન કરવારૂપ ધર્મના ઉપદેશ તીર્થંકરાદિક આય પુરૂષોએ કહેલ છે. કહ્યું પણ છે—
'जे चंदणेण बाहु, आलिपइ वासिणा वा तच्छेति ।
संथुणइ जोय दिति, महेसिणो तत्थ समभावो " ॥ १ ॥ छति
-
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૩
