________________
१४४
आचाराङ्गसूत्रे
"
विशेषं कुर्यात्, ततोऽपीन्द्रियग्रामाणामनुपशमे ऊर्ध्वं स्थानं तिष्ठेत् = वाहू ऊर्ध्वकृत्य कायोत्सर्गेण शीतोष्णादिरूपामातापनां कुर्यादित्यर्थः । रात्रौ दिवसेऽपि चैकद्वित्रिचतुर्यामक्रमेण तत्र तिष्ठेदित्याशयः, तेनाप्यनुपशमे 'ग्रामानुग्रामं' ग्रामो यतो विहरति, अनुग्रामो यत्र विहरति तं = ग्रामानुग्रामं ग्रामाद्ग्रामान्तरं द्रवेत् = विहरेत् तदा न तत्र तिष्ठेत् एवं करणेऽप्यनुपशमे आहारमपि व्युच्छिन्द्यात् । किंबहुना येन केनोपायेन मरणमपि कुर्यात् किन्तु स्त्रीषु मनो न निदध्यात् । तदेवाह - "अवि चए इत्थी मणं " अपि त्यजेत् स्त्रीषु मनः, स्त्रीविषये गतं मनो निवारयेत् । न तत्र मनो निदध्यादित्यर्थः । स्त्रीसङ्गिनां यद् भवति तदाह - ' पूर्व 'मित्यादि, पूर्व = निर्वाह के लिये साधुजन ऐसी हालतमें कनोदरी - भूख से कम अल्प आहार लेवे | यह बाह्यतप है । इतना करने पर भी यदि ग्रामधर्मकी शांति न हो तो ऐसी परिस्थिति में " उर्ध्वं स्थानं तिष्ठेत् " हाथोंको ऊंचा करके कायोत्सर्गपूर्वक शीत और उष्णादिरूप आतापनयोग धारण करे । रात्रि में भी एक दो तीन और चार प्रहर क्रमसे कायोत्सर्ग करे । इतने पर भी ग्रामधर्म शान्त न हो तो ग्रामानुग्राम विचरण करे। जहां ठहरा हुआ है वह ग्राम, जहां जाना होता है वह अनुग्राम है । उस समय वहां न ठहरे । फिर भी ग्रामधर्म शांत न हो तो ऐसी दशामें आहार का त्याग कर देवे ।
अधिक क्या कहा जाय, जिस उपायसे वैषयिक अभिलाषा उत्पन्न न हो सके, मोहका उपशमन हो ऐसा ही उपाय करते रहना चाहिये । परन्तु स्त्रियों की ओर मनको नहीं लगाना चाहिये। स्त्रीसंग करनेवालों के ઉનાદરી-ભૂખથી એ અલ્પ આહાર લે. આ બાહ્ય તપ છે. આટલું કરવા છતાં यागु ले श्रमधर्मनी शान्ति न थाय तो शेवी परिस्थितिमां " ऊर्ध्वं स्थानं तिष्ठेत्” હાથાને ઉંચા કરી કાયાત્સગ પૂર્ણાંક શીતળ અને ગરમીરૂપ આતાપન ચેાગ ધારણ કરે રાત્રિના તથા દિવસના પણ એક બે ત્રણ અને ચાર પ્રહર ક્રમથી કાચેાત્સ કરે. આટલું કરવા છતાં પણ જો ગ્રામધમ શાન્ત ન ખને તેા ગામેગામ વિચરતા રહે. જ્યાં પાતે રાકાયેલ છે તે ગ્રામ છે જ્યાં જવું છે તે અનુગ્રામ છે. ત્યાં એ રોકાય નહિ. છતાં પણ જો ગ્રામધ શાન્ત ન થાય તેા એવી દશામાં આહારના ત્યાગ કરી દે. વધુ શું કહેવાનુ હોય ! જે ઉપાયથી વૈયિક અભિલાષા ઉત્પન્ન ન થાય—-મોહનું ઉપશમ અને એવેાજ ઉપાય કરતા રહેવુ જોઈ એ. પરંતુ સ્ત્રીઓ તરફ મનને લાગવા દેવું ન જોઈ એ. સ્ત્રીસંગ કરવાવાળા માટે જે દુ:ખો ભોગવવાં પડે છે. સૂત્રકાર
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૩
