________________
आचाराङ्गसूत्रे
,
बौद्धास्तु-' अध्रुवो लोकः ' इति ब्रुवते; इत्थं हि तेषामभ्युपगमः - सर्वमिदं स्थावरजङ्गमात्मकं जगत् क्षणिकम् लोकस्य विनाशकारणाभावेन यदि 'लोको नित्यः' इति मन्यसे तर्हि नित्यभूतस्य शाश्वतिकस्य स्वरूपेणाविच्युतस्य तस्य सर्वथा विकाररहित्वेन भाव्यम्, तथा च क्रमेण यौगपद्येन वा तस्यार्थक्रियायां सामर्थ्याभावात्सर्वव्यवहारोच्छेदापत्तिः स्यात् तस्मात् ' अध्रुवो लोकः ' इति ।
३८०
46
बौद्धका कथन है कि यह लोक अध्रुव-अनित्य है । उनकी मान्यता इस प्रकार है-कि स्थावर-जंगम स्वरूप यह लोक क्षणिक क्षण २ में नष्ट होता रहता है। विनाश के कारणोंके अभावसे यदि लोकको नित्य माना जावे तो फिर इस प्रकार से सर्वथा नित्य बने इस लोकमें विकृतिका सद्भाव नहीं पाया जाना चाहिये क्योंकि “ अप्रत्युत्पन्नस्थिरेकरूपो नित्यः " उत्पत्तिरहित, शाश्वतिक, स्वरूप से अप्रच्युत का नाम ही नित्य है, और इस प्रकार नित्य बने हुए विकृति नहीं होती है । तथा क्रम और यौगपद्यसे सर्वथा नित्य पदार्थ की अर्थक्रिया करनेमें सामर्थ्य घटित नहीं होनेसे अर्थक्रियाकारित्व के अभाव से उसमें शून्यता ही आवेगी, “यदेवार्थक्रियाकारि तदेव परमार्थसत् " इस वाक्यके अनुसार अर्थक्रियाकारी पदार्थ ही परमार्थ से सत् माना गया है । इसलिये नित्यमें विकृति के अभाव से सर्व व्यवहार के उच्छेदकी आपत्ति आनेसे "लोकअध्रुव " है यही मान्यता ठीक है।
में
ૌદ્ધોનું કથન છે કે આ લેાક અધ્રુવ-અનિત્ય છે. તેની માન્યતા આ પ્રકારની છે સ્થાવર-જંગમ-સ્વરૂપ આ લાક ક્ષણિક-ક્ષણ ક્ષણમાં નષ્ટ થતારહે છે. વિનાશના કારણેાના અભાવથી કદાચ લેાકને નિત્ય માનવામાં આવે તો પછી આ પ્રકારથી સર્વથા નિત્ય અનેલા આ લાકમાં વિકૃતિના सद्भाव रहेवु लेभे नडि; २५ डे ' अप्रत्युत्पन्नस्थिरैकरूपो नित्यः' उत्पत्तिरहित, શાશ્વતિક અને સ્વરૂપથી પ્રદ્યુતનુ નામજ નિત્ય છે, અને આ પ્રકારે નિત્ય અનેલામાં વિકૃતિ હોતી નથી. ક્રમ અને યૌગપદ્યથી સર્વથા નિત્ય પદાર્થીની અક્રિયા કરવામાં સામર્થ્ય ઘટિત નહિ હોવાથી, અક્રિયાકારિત્વના અભાવથી તેમાં શૂન્યતા ०४ भाषवानी. " यदेवार्थक्रियाकारि तदेव परमार्थसत्" मा वाथ अनुसार अर्थક્રિયાકારી પદાર્થ જ પરમાર્થથી સત્ માનવામાં આવેલ છે. નિત્યમાં વિકૃતિના અભાવથી સ વ્યવહારના ઉચ્છેદની આપત્તિ આવશે; માટે “ લેક અશ્રુવ " छे એજ માન્યતા ઠીક છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૩
