________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
१६
सूत्रकृताङ्गसूत्रे परूषणा य तेसिं वहेण बन्यो" त्ति, जीवाः पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतिरूपाः षड्विधाः, एतेषां जीवानां वधेन=विराधनेन कर्मवन्धो जायते, कर्मणा बद्धो हि जीवः स्वशुभाशुभफलमुपभुन्जानः संसाराटव्यामितस्ततः परिभ्रमति, इति संसारपरिभ्रमणस्य मूलकारणं कमैंव, एतत्सर्वं बुद्धयेत-जानीयात् , नहि अज्ञात्वा कर्मबन्धनं समुच्छेत्तुं शक्यमिति तेषां बोध एव प्रथमं श्रेयस्करः। अथ वेदान्तिनो ज्ञानादेव मुक्तिं प्रतिपादयन्ति, मीमांसकाः कर्मणैव मुक्तिमामनन्ति, जैनास्तु क्रियासंवलितज्ञानादेव मुक्तिर्भवतीति मन्यन्ते "पढमं नाणं तओ दया" इत्यागमवनस्पतिकाय और त्रसकाय के भेद से जीव छह प्रकार के हैं और उनका वध (हिंसा) करने से कर्मवन्ध होता है । कर्म से बद्ध जीव अपने शुभ और अशुभ फल का उपभोग करता हुआ संसार रूप अटवी में इधर उधर भटकता है। इस प्रकार संसार परिभ्रमण का मूल कारण कर्म ही है । इस सबको समझे बुझे । क्योंकि कर्मबन्धन को जाने विना उसे नष्ट नहीं किया जा सकता । अतएव सर्वप्रथम उनका बोध प्राप्त करना ही श्रेयस्कर है । ____ वेदान्ती अकेले ज्ञान से ही मुक्ति होना स्वीकार करते हैं। मीमांसक अकेले कर्म से ही मुक्ति होना कहते हैं । किन्तु जैन क्रियायुक्त ज्ञान से मोक्ष मानते हैं । आगम में कहा है-"पढमं गाणं तओ दया" अर्थात् पहले ज्ञान फिर दया-क्रिया । अतएव यहां पहले "बुद्धयेत" इस पद के द्वारा ज्ञान का प्रतिपादन किया गया है और फिर "त्रोटयेत्” इस पद से क्रिया का
વાયુકાય વનસ્પતિકાય અને ત્રસકાયના ભેદથી જીવ છ પ્રકારના છે અને તેમને વધુ (હિંસા) કરવાથી કર્મબન્ધ થાય છે. કમ વડે બધ્ધ થયેલ જીવ તેના શુભ અને અશુભ ફલને ઉપભોગ કરતે થકે સંસાર રૂપ અટવીમાં ભ્રમણ કર્યા કરે છે. આ પ્રકારે સંસાર પરિભ્રમણનું મૂળ કારણ કર્મ જ છે. આ કર્મબન્ધનું સ્વરૂપ જીવે સમજવું જોઈએ, કારણ કે કર્મબન્ધનના સ્વરૂપને જાણ્યા વિના તેને નાશ કરી શકાતે નથી. તે કારણે સૌથી પહેલાં તેના સ્વરૂપ વિષયક બધ પ્રાપ્ત કરે એજ મેયસકર છે.
વેદાન્તીઓ એકલા જ્ઞાન દ્વારા જ મુકિત પ્રાપ્ત થાય છે, એવું માને છે. મીમાંસકે એકલાં કમથી જ મુક્તિ પ્રાપ્ત થાય છે, એવું માને છે. પરંતુ ક્રિયાયુત જ્ઞાન વડે જ મેલ સાધી શકાય છે, એવું જેને માને છે. આગમમાં પણ
घुछ है- पढम णाणं तओ दया मेखे “पsei ज्ञान अने. त्या माह ध्या-या”. तेथी मी पडi "बुद्धयेत" १४ दास शाननु प्रतिपादन ४२वामां भाव्यु छ, भने त्या२।६ "त्रोटयेत्" AL ५४ द्वारा जियानु ४थन ४२पामा
For Private And Personal Use Only
