Book Title: Siddhachakra Varsh 03 - Pakshik From 1934 to 1935
Author(s): Ashoksagarsuri
Publisher: Siddhachakra Masik Punarmudran Samiti
View full book text
________________
.
.
.
.
.
૨૧૩
શ્રી સિદ્ધચક્ર
ફેબ્રુઆરી-૩૫ પ્રભાવક જણાવેલો છે તે પણ અમઆદિ વિકૃષ્ટ કે શ્રાવિકા પ્રતિદિન રાત્રિક પ્રતિક્રમણ કરતાં તપ તપસ્યાવાળો જ તપસ્વી તરીકે ગણાવેલો છે. ચિંતવનના કાર્યોત્સર્ગમાં છ માસ પર્વતના તપને અન્યથા બત્રીસ કોળીઆનો સંપૂર્ણ આહાર નહિ જ ચિંતવે છે, અને તેથી જ ત્રિલોકનાથ ભગવાન લેનારા તથા વૃત્તિ સંક્ષેપ તથા રસત્યાગ વિગેરે મહાવીર મહારાજે કરેલી તપસ્યાનું અનુકરણ કરનારા ઇદ્રિય અને યોગની સંલીનતા કરનારા
કરવા માટે જીવને પૂછવામાં આવે છે કે-શ્રમણ અને પ્રાયશ્ચિત્તાદિ અભ્યતર તપના છ ભેદોમાંથી
ભગવાન મહાવીર મહારાજે છ માસની તપસ્યા પ્રતિદિન ઘણા ભેદોને આચરતા એવા આચાર્યાદિક
(અનશન-ઉપવાસ) કર્યા છે, તો તું તે કરીશ ? તપસ્વી તરીકે ગણાત, અને તપસ્વી નામનો ભેદ
ઉત્તરમાં જયારે શકિતનો અભાવ કે જુદો પાડી તપસ્વીનું વૈયાવચ્ચ જુદું જણાવત નહિ.વળી ભગવતીજી આદિ સૂત્રોમાં
સંયમવ્યાપારોના નિર્વાહના અભાવનો ઉત્તર મળે સર્વલબ્લિનિધાન ગૌતસ્વામી આદિના વર્ણનમાં
છે, ત્યારે પાંચ દિન ન્યૂન સુધીની છમાસીનો પ્રશ્ન ધોરતવે વિત્તત તત્તત વિગેરે અનેક વિશેષણોથી
થાય છે, અને તેનો ઉત્તર પણ ઉપર પ્રમાણે જ્યારે તપનું વર્ણન કરેલું છતાં સાપનો વા એમ
મળે છે, ત્યારે પ્રશ્નપરંપરા આગળ વધે છે અને કહી ધ્યાનનું જ વર્ણન જે આપ્યું છે તે આપત યાવત્ તે દિવસે જે કાંઇ કરવું હોય તે તપ ધારી નહિ. વળી પ્રાયશ્ચિતને પ્રતિપાદન કરનારાં શાસ્ત્રોમાં કાયોત્સર્ગ પૂરો કરવામાં આવે છે. આ વસ્તુ પ્રાયશ્ચિત્તના ભેદો જણાવતાં તપ નામનો પ્રાયશ્ચિત્ત વિચારતાં ભગવાન મહાવીર મહારાજના આચરેલા ભેદ જણાવે છે, છતાં તેનાથી વિવેક અને વ્યુત્સર્ગ ઉણોદરી આદિ કે ધ્યાનાદિ તપને તપ ચિંતવણીના નામના પ્રાયશ્ચિત્તો જુદાં તરીકે જે જણાવે છે તે કાયોત્સર્ગમાં ન વિચારતાં તેમની છ માસની પણ એટલું સમજાવવાને બસ છે કે તપશબ્દથી તપસ્યા જે વિચારવામાં આવી છે, અને તેવી અત્યંતર તપનો કોઇપણ ભેદ કે ઉણોદરી આદિ વિચારણાને જ તપ ચિંતવણીનો કાયોત્સર્ગ કહેવામાં બાહ્ય તપો પણ ગણવાં નહિ. આ બધી હકીકત આવ્યો તેથી અનશનાદિ તપને અંગેજ તપ શબ્દનો વિચારતાં અનશનમાં તપશબ્દનું રૂઢપણું છે, અને
વ્યવહાર તથા એક દિવસથી છ માસ સુધીની અમઆદિક અધિક તપસ્યાને અંગે જ તપસ્વી
તપસ્યા તે જ અનશન નામના તપના ભેદ તરીકે એવો વિશિષ્ટ શબ્દ લાગુ થાય છે, અને તેથી જ
કહી શકાય. એ અનશન નામનું તપ કરવાને દુનિયામાં અને શાસ્ત્રોમાં તપ તરીકે તે અનશનને જ લેવાય છે, અને તેને અનુસરીને તપના બારે
ઉજમાળ થયેલા મહાપુરુષો પ્રાચીનકાળમાં પ્રકાર છતાં પણ આ નિબંધમાં તપશબ્દથી અનશન
દુનિયાદારીની સારી ગણાતી ચીજોની સ્થિતિ એવી જ વ્યાખ્યા મુખ્યતાએ કરવામાં આવી છે.
ધ્યાનમાં લઇ તેને અનુસાર તપસ્યા કરતા હતા,
અને તેથી જ શાસ્ત્રોમાં કનકાવલિ, રત્નાવલિ, અનશનના શાસ્ત્રોક્ત ભેદ
મુક્તાવલિ વિગેરે જેવાં તપો મહાપુરુષોએ કર્યા જૈનશાસનમાં શાસ્ત્રકારોએ અનશન નામના એમ સ્પષ્ટપણે તપના અધિકારમાં જણાવવામાં તપના ભેદો જણાવતાં એક ઉપવાસ, બે ઉપવાસ, આવ્યું છે. દુનિયામાં ઈષ્ટ તરીકે ગણાતા માત્ર થાવત્ છ માસના ઉપવાસ વર્તમાન શાસનની પદાર્થોને જ અનુસરીને અનશન આદિ તપસ્યા અપેક્ષાએ અનશન નામને ઉદેશીને તપ તરીકે કરવામાં આવતી હતી એમ નહિ, પણ દુનિયામાં જણાવેલા છે, અને તેથી જ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક ઉત્તમ તરીકે અને શૂરવીર તરીકે પંકાયેલા એવા
