Agam 01 Ang 01 Acharanga Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Kanhaiyalal Maharaj
Publisher: Jain Shastroddhar Samiti Ahmedabad

Page 241

आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. १ सु. २ ज्ञान (५)
(४) मन:पर्ययज्ञानम् -
पर्ययनं - सर्वतः परिच्छेदनम् - अवबोधनं पर्ययः । मनसः पर्ययो मनःपर्ययः, मनोविषयकः, स चासौ ज्ञानं च मन:पर्ययज्ञानम् । यद्वा मनःपर्ययस्य ज्ञानं मन:पर्ययज्ञानम् ।
मनो द्विविधं द्रव्यभावभेदात् । तत्र द्रव्यमनो मनोवर्गणाः । संज्ञिना मनोवर्गणा गृहीताः सत्यो मन्यमानाश्चिन्त्यमाना भावमनोऽभिधीयते ।
१८१
तह भावमनः परिगृह्यते । भावमनसः पर्ययाश्च परेषां सार्धतृतीयद्वीपा - भ्यन्तरवर्ति संज्ञिपञ्चेन्द्रियाणां चिन्त्यमानविषयाध्यवसायरूपाः । यथा-अन्यः
(४) मन:पर्ययज्ञान -
पर्यय अर्थात् जानना, मन को सर्वथा जानना मन:पर्ययज्ञान है, अर्थात् मनोविषयक, सम्पूर्ण ज्ञान मनःपर्ययज्ञान कहलाता है । अथवा - मन:पर्यय (मनके पर्यवों) का ज्ञान मन:पर्ययज्ञान कहलाता है ।
मन दो प्रकार का है— द्रव्य - मन और भाव - मन । मनोवर्गणाओं को द्रव्यमन कहते हैं । संज्ञो जीव द्वारा ग्रहण की हुई मनोवर्गणाएँ जब चिन्तन की जाती है वे भावमन कहलाती है ।
1
मन:पर्यय ज्ञान के प्रकरण में भावमन ही लिया जाता है । अढाई द्वीप के अन्तर्गत संज्ञी पञ्चेन्द्रिय जीवों के द्वारा चिन्तन किये जाने वाले, विषयाध्यवसायरूप पर्ययों को मन:पर्यय ज्ञान जानता है । जैसे - कोई दूसरा जीव ऐसा विचार करे-आत्मा कैसा
(४) भनःपर्यय ज्ञान
પય અર્થાત્ જાણવું, મનને જાણવું તે મન:પર્યય જ્ઞાન છે. અર્થાત્–મન વિષયકનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન મન:પર્યંચ કહેવાય છે. અથવા મન:પર્યાંયનું જ્ઞાન તે મનઃપચજ્ઞાન કહેવાય છે.
भन मे अारनां छे-(१) द्रव्यभन भने (२) भावभन, भनोवर्ग लाभोने द्रव्य“મન કહે છે, અને સત્તી જીવ દ્વારા ગ્ર ુણુ કરાએલી મનેાવાઓનુ જ્યારે ચિંતન કરવામાં આવે છે તેને ભાવમન કહે છે.
મન:પર્યંચ જ્ઞાનના પ્રકરણમાં ભાવમન જ લેવામાં આવે છે. અઢી દ્વીપના સ'ની પંચેન્દ્રિય જીવેા દ્વારા ચિન્તન કરવામાં આવતા વિષયાધ્યવસાયરૂપ પચાને મન:પર્યંય જ્ઞાન જાણે છે. જેમ કે--કાઈ ખીજો જીવ એવા વિચાર કરે-આત્મા કેવા