Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
तत्त्वार्यसूत्रे
५८
खलु - हरिणमेवाऽमि सन्धाय 'हन्मि' इति बाणं प्रक्षिपति यस्तु स्थाणुं विध्यानि ज्ञयेवमभिसन्धाय वाणममुञ्चत विनिपातितश्व मार्गान्तरालवर्ती मृगः कपोतो वा तेच वाणेन तत्र समानपाणातिपातक्रिययोरप्यनयोर्घातकयो निमित्तविशेषात् कर्मबन्धविशेषो भवति । तत्र पूर्वस्य घातकस्याऽधिकः कर्मबन्धो भवति, परस्य च घातकस्य प्राणातिपाताद्य मिसम्धिरहितस्य कषायादि प्रमादवशवर्तिनः पूर्वाऽल्पः कर्मबन्धो भवति, यतोहि राग- -द्वेषं विना बाणस्य प्रक्षेपो न सम्भवति । रागश्च - प्रमादो बोध्यः, तथा हि-अज्ञानसन्देह मिथ्याज्ञानरागद्वेष स्मृत्यनवस्थान धर्माऽनादर योग दुष्प्रणिधान मेदादष्टविधः प्रमादः उत्कटकपालेश्यावलाधान रणार्थ - एक मनुष्य हिरण को मारने के विचार से बाण फेंकता है और उससे हिरण विंध जाता है दूसरा मनुष्य किसी टुंठ को बेधने के उद्देश्य से बाण छोड़ता है किन्तु बीचमें कोई मृग या कबूतर उससे विंध जाता है । यद्यपि इन दोनों घातकों की प्राणातिपात क्रिया ऊपरी दृष्टि से समान प्रतीत होती है, किन्तु आन्तरिक अध्यवसाय में भेद होने के कारण उनके कर्मबन्ध में भेद होता है । पहले घातक को कर्म का बन्ध अधिक एवं तीव्र होता है जब कि दूसरे घातक को, जो हिंसा करने का इरादा नहीं रखता, किन्तु प्रमाद और कषाय के वशीभूत है, अल्प कर्मबन्ध होता है, क्योंकि राग1- द्वेष के विना वाण का प्रक्षेपण नहीं हो सकता और राग-द्वेष भी एक प्रकार का प्रमाद ही है । प्रमाद के आठ भेद कहे गये हैं- (१) अज्ञान (२) सन्देह (३) मिथ्याज्ञान (४)
જવી. મા જ્ઞાતભાવ અને અજ્ઞાતભાવથી કર્રબન્ધમાં વિશેષતા થઈ જાય છે, ઉદાહરણા -એક માણસ હરણને મારવાના ઈરાદાથી ખાણુ ફેકે છે, તેનાથી હરણ વિધાઈ જાય છે. બીજો માણસ કેાઈ થડને વિધવાના આશયથી ખાધુ ફેંકે છે, પરન્તુ વચમાં કોઇ મૃગ અથવા કબૂતર તેનાથી વિંધાઈ જાય છે. ને કે આ બંને ઘાતકેની પ્રાણાતિપાત ક્રિયા ઉપર છલ્લેથી એક સરખી પ્રતીત થાય છે, પરન્તુ આન્તરિક અઘ્યવસાયમાં ભેદ હોવાના કારણે તેમના ક્રમ બન્યમાં ભેદ હાય છે. પહેલા ઘાતકને કર્મના અન્ય અધિક અને તીવ્ર હાય છે, જ્યારે બીજા ઘાતકને કે જે હિંસા કરવાના ઈરાદો રાખતા નથી, પરન્તુ પ્રમાદ અને કષાયને વશીભૂત છે, અલ્પ કમ બન્ધ થાય રાગદ્વેષ વગર માણુ ફૂંકી શકાતું નથી અને प्रभाव ४ थे. प्रभावना आ लेह उडेवामां सहेड (3) मिथ्याज्ञान (४) राग (4) द्वेष
રાગદ્વેષ એ પણ भाव्या छे - (१) अज्ञान (२) (६) स्मृत्यनवस्थात- स्मृति न
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
છે, કારણ કે એક પ્રકારના
