Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. siddharSi gaNi viracita upamitibhavaprapaMcA kathA zabdazaH vivecana bhAga-3 tRtIya prastAva : krodha-hiMsA-sparzanendriya vipAkavarNana Singer pati 'vivecaka: paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMyA kathA zabdazaH vivecana (tRtIya prastAva) bhAga-3 eka mULa graMthakAra - vyAkhyAtRcUDAmaNi, mAnasazAstravida pa. pU. zrI siddharSi gaNi - divyakRpA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna darzanavettA, pravacanikapratibhAdhAraka pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA ne AzIrvAdadAtA - vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA - vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalanakArikA - rAkhIbena ramaNalAla zAha saMsthAnA jJAnakhAtAmAMthI A pustaka jJAnabhaMDArIzrIsaMghane bheTa Apela che. tAI gaI, - prakAzaka * mAtAI gad. "mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 zabdazaH vivecana * vivecanakAra - paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA AvRtti : prathama vIra saM. 2540 vi. saM. 2070 mUlya : rU. 240-00 Arthika sahayoga pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI pAThazALA 9, 'siddhAcala vATikA', smRtimaMdira pAse, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-5. (zAMtilAla gamanAjI cerITebala TrasTa) ane eka sagRhastha taraphathI amadAvAda. - : mukhya prAptisthAna : nakala : 1000 tAthI graha zrutadevatA bhavana, 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che. 173 * mudraka navaprabhAta prinTIMga presa 9, punAjI InDa. esTeTa, zanideva maMdira pAse, dhobIghATa, zAhapura, amadAvAda-4. phona : 079-25624999
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa.pU.AcAryadeva zrImad vijya rAmacaMdrasUrIzvarajI pAThazALA. EEEEEEEEEEEEEL
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prAptisthAna * amadAvAda : gItArtha gaMgA 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 26404911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com vaDodarA : zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha 'darzana', I-39, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. : (0285) 2391699 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI : zrI lalitabhAI dharamazI 101-102, sarvodaya hAITsa, jaina maMdira roDa, sarvodayanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 8 (022) 25680614, 25689030 (mo.) 9322231116 Email : jpdharamshi60@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2,41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 8 (022) 32438434 (mo.) 9322264851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. 6 (0261) 3228123 (mo.) 9016188990 - jAmanagara : zrI udayabhAI zAha C/o. mahAvIra agarabattI varksa, C-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 8 (0288) ra678513 (mo.) 9723993990 Email : karan.u.shah@hotmail.com * BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. (080) (O) 22875262 (R) 22259925 | (Mo.) 9448359925 Email : amitvgadiya@gmail.com rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email : shree_veer@hotmail.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte.. aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva coksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI, kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono ardhAza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrI saMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM taiyAra sAmagrI pUrI paDaze. vidvAneva vinAnA ivijjanaparizrama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A vidrahmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha ANa che "mRtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ * gItArtha gaMgAnAM prakAzano 5. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra 5. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadRSTisamuccaya 4. karmavAda karNikA 5. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. sadgati Apake hAtha meM ! (hindI AvRtti) 8. darzanAcAra 9. zAsana sthApanA 10. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 11. anekAMtavAda 12. praznottarI 13. praznottarI (hindI AvRtti) 14. cittavRtti 15. cittavRtti (hindI AvRtti) 16. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 17. manovijaya ane Atmazuddhi 18. bhAgavatI pravrajyA paricaya 19. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) 8885
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, viSNajaya, siddhi, viniyoga) 21. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 22. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 23. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 24. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 25. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya? (hindI AvRtti) 26. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination ? (aMgrejI AvRtti) 20. Status of religion in modern Nation State theory (zaly zhiqla) 28. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 29. zrI upadhAna mArgopadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra !!!!! 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI AvRtti). 5. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 9. 'Rakshadharma' Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti). saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA H jyotiSabhAI zAha
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita ______ vivecananA graMtho vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha. 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhagI zabdazaH vivecanA 9. samyakatva SasthAna caupaI zabdazaH vivecanA 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAciMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvAciMzikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAciMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmayyadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. bhikSudvAbiMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSADhAbiMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecanA 30. kevalibhaktivyavasthApanadvAbiMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAbiMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAbiMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAbiMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecanA 38. apunabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecanA 45. devapuruSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecanA 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAbiMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana pa4. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutidvAciMzikA-32 zabdazaH vivecana pa. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana pa7. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58. klezatAnopAyadvAbiMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecanA 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutatvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-21 zabdazaH vivecanA 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM rU50 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAdvAciMzikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecanA 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-6 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. papnIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjalayogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAtriMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAha-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. 5gAmasijjA zabdazaH vivecana 105. samyaktvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAtriMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasia rAIe pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110, vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111, zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecanA 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119. dravyaguNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecanA 120. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 121. tattvArthAdhigamasutra zabdazaH vivecana bhAga-3 122. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-4 123. dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 124. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-1 125. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-2 126. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-3 127. 18 pApasthAnaka svAdhyAya, amRtavelanI nAnI sajhAya, "sAco jaina' pada ane vIronI prabhubhakti' pada zabdazaH vivecana 128. sammatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-3 129. upamitibhavaprapaMcA kathA (prathama prastAva) zabdazaH vivecana bhAga-1 130. upamitibhavaprapaMcA kathA (dvitIya prastAva) zabdazaH vivecana bhAga-2 131. upamitibhavaprapaMcA kathA (tRtIya prastAva) zabdazaH vivecana bhAga-3 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 13. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 60% anukramaNikA viSaya saMsArIjIvano manuSyarUpe janmotsava avivekitAnA putra vaizvAnaranuM varNana saMsArIjIvanI vaizvAnara sAthe maitrI jovAthI puNyodayanI ciMtA puNyodayanA mAhAtmyathI vaizvAnarano prabhAva kalAgrahaNa ane kalAcArya prati avinaya saMsArIjIva naMdivardhanane vaizvAnaramAM sthira anurAga saMsArIjIva naMdivardhanane vaizvAnara vaDe apAyela kUcita nAmanA vaDAM pitAnI ciMtA kalAcAryane nivedana kalAcArya vaDe naMdivardhanane batAvAyela vaizvAnaranA saMgano doSa vaizvAnaranI maitrInA tyAgano udyama cittasauMdaryamahAnagaranuM varNana zubhapariNAma rAjA niprakaMpatA mahAdevI zubhapariNAma rAjAnI putrI kSAMtinuM varNana vaizvAnaranA saMsarganA tyAgano upAya : kSamA sAthe lagna kSamA rAjaputrInuM lagna karmapariNAmarAjAne AdhIna jara jinamatanA jANakAra vaDe kahevAyela cittanI svasthatAnuM kAraNa naMdivardhanakumAranA abhiprAyane jANavA mATe rAjA dvArA karAvAyelo prayAsa sparzanendriyanA prabhAva darzaka kathA; manISI ane bAlane sparzanano saMparka sadAgamanA AdezathI bhavyano sparzananI maMtrIno tyAga manISi ane bAlanI sparzana sAthe bAhya ane aMtara chAyA vaDe maitrI karmavilAsarAjA ane akuzalamAlAno abhiprAya zubhasuMdarI rANInuM ciMtana sparzananI mUlazuddhine jANavA mATe prabhAvanuM aTana rAjacittanagaramAM rAgakesarIrAjA ane viSayAbhilASa maMtrI viSayAbhilASa maMtrInA sparzana Adi pAMca puruSo saMtoSanA jaya mATe yuddhano prAraMbha rAgakesarInA pitA - mahAmohanuM sAmarthya mahAmoha, rAgakesarI ane viSayaabhilASanuM yuddha mATe prasthAna pAnA naM. 1 3 4 7 9 11 12 15 17 17 18 21 24 27 31 37 40 42 45 8 8 8 2 2 8 8 & & & 46 48 53 57 50 62 34 65 70 72 78
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | anukramaNikA krama viSaya pAnA naM. 31. 32. 99 103 104 106 107 108 110 111 116 123 sparzanane sadAgamanA anucara evA saMtoSathI bhaya sparzanaviSayaka manISInuM ciMtana sparzananI yogazaktino bAla upara paDelo prabhAva jyAre manISInI sAvadhAnI bAlanI sparzana viSayaka kiMkaratA akuzalamAlA ane zubhasuMdarIno abhiprAya sparzana Asakta bAlanI aprajJApanIyatA putra madhyamabuddhine sAmAnyarUpAdevIno sparzana viSayaka madhyasthatAno atideza kAlavilaMbamAM be yugalano vArtAlApa, mugdha ane akuTilAnI krIDA kAlajJa ane vicakSaNAdevI vaDe mugdhanA akuTilarUpanuM grahaNa Rju Adino mithunadraya jovAmAM AnaMda kAlajJa ane vicakSaNAnuM ciMtana pratibodhaka AcAryano upadeza vicakSaNA ane kAlajJano pazcAttApa bhogatRSNAnuM svarUpa bhogatRSNAnA pratividhAnano upAya ajJAnanuM mAhAbhya ArjavanuM kArya RjurAjA AdinI dIkSA kAlajJa ane vicakSaNAno vArtAlApa akuzalamAlAnI yogazakti vasaMtaRtunuM svarUpa bAla vaDe karAyela devazayAno upabhoga rANIno sparza bAlanI madanakaMdalI rANI meLavavAnI icchA devazadhyAnA adhipati vyaMtaradeva dvArA bAlane karAyela pIDAnuM varNana bAlanI sthiti ane madhyamanI ciMtA madhyamano bAlane niSphaLa upadeza apahRta bAlanI pAchaLa doDatA madhyamanI sthiti homa mATe apahata-duHkhita bAlanI mukti bAlano vRttAMta manISIno praveza manISI vaDe apAyela upadeza 128 130 136 140 146 51. 147 151 155 156 157 159 160 162 163 61. 166 12. 166
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | anukramaNikA krama 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93. 94. manISI ane madhyamabuddhinI saMgati manISI AdinI avasthA lokano abhiprAya viSaya madhyamabuddhino bodha sparzana ane akuzalamAlA rANI dvArA bAlanI karAyela upabRhaNA rAjakulamAM praviSTa evA bAlanI ceSTA zatrumardana rAjA vaDe karAyela bAlanI viDaMbanA ane mRtyudaMDa agRhItasaMketAno saMdeha madhyamabuddhinuM ciMtana prabodhanarati AcAryano samAgama karmavilAsa rAjAno manISino pakSapAta zubhasuMdarInI yogazakti manISI Adi traNane AcAryabhagavaMtano samAgama subuddhi vaDe prerita rAjAnuM saparivAra Agamana subuddhi vaDe karAyela jinastuti AcArya vaDe karAyela dharmadezanA dharmanI upAdeyatA indriyanuM svarUpa utkRSTatama Adi cAramAM utkRSTatamanuM svarUpa manISInA cittano saMkalpa bAlanI bAlatA utkRSTapuruSanuM svarUpa madhyamapuruSanuM svarUpa jaghanyapuruSanuM svarUpa utkRSTatama manuSya AdinA pitA vagere utkRSTapuruSa AdinI parivartanazIla avasthA manISI ane madhyamanI anukrame dIkSA tathA gRhIdharmanI icchA bAlanuM AcaraNa AcArya vaDe darzAvAyela bAlaceSTAno hetu nirupakramakarmane vaza paDelAonI avasthAnuM svarUpa bAlanA bhaviSyanuM cAritra akuzalamAlA ane sparzananA nigrahanI AjJA pAnA naM. 168 179 171 172 177 179 180 183 184 187 187 188 190 193 196 201 202 204 207 210 213 219 223 228 233 235 235 238 239 242 243 248 3
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | anukramaNikA krama viSaya pAnA naM. 250 254 255 256 259 261 262 268 269 272 275 276 279 95. apramAdayaMtranuM svarUpa 96. manISI vaDe karAyela bhAvadIkSAnI vinaMtI 97. AcArya dvArA zatrumardanarAjAne manISInA paricayanuM kathana 98. karmavilAsarAjAnuM sAcuM rAjApaNuM 99. rAjA ane madhyamabuddhi vaDe grahaNa karAyela gRhIdharma 100. dravyastavanA viSayamAM muninI maryAdA 101. manISInI dIkSAno mahotsava 102. bhagavAnano abhiSeka mahotsava 103. rAjA dvArA karAyela ghoSaNA 104. manISIno gRhapraveza, snAna Adi sanmAna prApti 105. bhojanano kAryakrama 106. rAjA, maMtrI ane manISInI dharmacarcA 107. madhyamabuddhino guNAnuvAda tathA rAjAnuM ciMtana 108. bAlanI ceSTAviSayaka rAjAnuM Azcarya 109. nijavilasita udyAnanuM mAhAtma 110. karmavilAsarAjA vagerenA svarUpanuM kathana 111. rAjAnI manISinI dIkSA saMbaMdhI vilaMbanI icchA ane maMtrI dvArA karAyela anuzAsana 112. naimittikanuM AhvAna ane ASTAhnikA mahotsava 113. ADaMbara sahita dIkSA mATe gamana 114. rAjA vagerenI dIkSAnI pariNati 115. | dIkSitone guruno upadeza 116. | gurunI sAthe zatrumardana rAjarSi dvArA karAyela praznottaro 117. vidurano upadeza 118. vaizvAnaranA prabhAvathI kumAranI duzleSTA 119. naMdivardhananuM yauvana 120. kanakazekharanuM Agamana ane maitrI 121. dattasAdhunA upadezathI zrAvakadharmanuM grahaNa 122. jinazAsanano sAra 123. | sAdharmika vAtsalyano AraMbha 124. durmukha nAmanA maMtrI vaDe karAyela paizunya 125. kumAra ane durmukha maMtrIno vivAda 126. | durmukha maMtrInuM kapaTa 282 283 285 288 292 293 ra98 305 308 320 321 323 324 326 329 i che ? i che ? che ? 342
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | anukramaNikA krama viSaya pAnA naM. 342 345 347 351 354 353 127. | pitA vaDe karAyela durmukhanI duceSTAnI anumati tathA pIDita kumArano nagara tyAga 128. naMdivardhanakumArane na jovAthI vihvaLa thayela rAjA ane rANInI avasthAnuM varNana 129. vimalAnanA ane ratnAvatInuM svayaMvara mATe Agamana 130. | raudracittanagaranuM varNana 131. | duSTa abhisaMdharAjAnuM varNana 132. | niSkaruNatAdevInuM svarUpa 133. | hiMsA nAmanI kanyAnuM mAhAsya 134. | tAmasacittanagaranA draSagajendrarAjAnI patnI avivekitA 135. | naMdivardhananI sAthe hiMsAno vivAha 136. pravarasenanI sAthe yuddha 137. | ubhayano ubhayanI sAthe vivAha 138. patnIonuM apaharaNa tathA samarasena, drama ane vibhAkaranI sAthe yuddha 139. yuddhanuM varNana 140. kanakazekharanI mahAnubhAvatA 141. prApta karela jaya ane nagara praveza 142. kanakamaMjarIno praNaya 143. naMdivardhananI viraha avasthA 144. tetali vaDe karAyela parihAsa 145. kapiMjala vaDe kahevAyela vRttAMtanI ukti 146. kanakamaMjarInI paristhitinuM varNana 147. kanakamaMjarInA upacArano AraMbha 148. rati-manmatha viSayaka saMbaMdha 149. kanakamaMjarInuM gamana thaye chate kumAranI avasthA 150. godhUlimAM lagna 151. | vaizvAnara ane hiMsAthI prabhAvita thayela naMdivardhanakumAranI ceSTAo 152. kanakazekhara vaDe sUcita doSaya 153. naMdivardhananI dhRSTatA 154. vaMgapatie karela jayasthalamAM AkramaNa ane naMdivardhananuM tyAM gamana 155. yavanarAjAno parAjaya ane maraNa 156. | mAtApitAnuM milana ane pIrajana vaDe karAyela harSotsava 157. kumAranA zikArarUpa vyasanathI udvigna thayela pitRvarga 158. | | jinamata vaDe darzAvAyela upAya tathA cArutAdevInuM varNana 358 363 364 366 368 369 370 372 373 378 380 381 384 386 389 394 399 400 403 405 407 408 410 412 415 419
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | anukramaNikA krama viSaya pAnA naM. 423 428 429 431 133. 434 435 165. 431 117. 159. dayAnA prabhAvanuM kathana 160. dayA prAptino upAya 161. naMdivardhananuM yuvarAja tarIke sthApana ane phuTavacana nAmanA dUtanuM Agamana 162. | phuTavacana dUta ane naMdivardhanano vivAda tathA kuTuMbano saMhAra | nagarano dAha 114. niMdivardhana aTavIne vize corane AdhIna kanakapuramAM baMdI tarIke gamana 19ka. vibhAkara vaDe darzAvAyela sneha tathA naMdivardhana vaDe teno vadha naMdivardhana dvArA kanakazekharane mAravAnI ceSTA 138. devatAnA prabhAvathI aMbarISa arthAtu coranI vacce prakSepa 119. zArdUlapuranI bahAranA udyAnamAM kevalInuM Agamana 170. aridamana rAjA vaDe karAyela vaMdana Adi vidhi 171. dharmanI durlabhatAnI dezanA rAjA dvArA jayasthala saMbaMdhI prazna kevalI evA AcArya dvArA rAjAnA praznanuM samAdhAna 174. hiMsA ane vaizvAnara vaDe kadarthita thayela naMdivardhananI ceSTAnuM kathana 175. puNyodaya bhAva ane abhAva kRta vaicitrya 176. sarvasaMsArI jIvono prAyaH samAna vyatikara 177. jainadharmanI durlabhatA ane virAdhanA karanAranI mUrkhatA 178. kevalInI dezanAnuM zravaNa chatAM naMdivardhanane bodhano abhAva 179. sarvajIvonA traNa prakAranA kuTuMba sAdhuonuM atinirguNa karma 181. bIjA kuTuMbanA tyAgamAM trIjA kuTuMbanA tyAganI saphaLatA 182. | rAjAnI sAdhuonI jema atinirguNa karma karavAnI icchA 183. vimalano abhiprAya ane zrIdharanI rAjyamAM sthApanA 184. | naMdivardhana ane dharAdharanuM yuddha tathA (dharAdharanuM) maraNa 185. | naMdivardhananuM chaThI narakamAM gamana ane pIDAnuM varNana 186. | naMdivardhanane puNyodayathI siddhArthapuramAM mAnava janmanI prApti 437 440 441 442 446 449 451 45ra 454 456 173. 458 461 20. 465 463 470 477 480 483 491 492
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. siddharSi gaNi viracita upamitibhavaprapaMcA kathA zabdazaH vivecana bhAga-3 tRtIya prastAva : krodha-hiMsA-sparzanendriya vipAkavarNana zloka : arhaM namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / e~ namaH / : bhavaprapaJcastiryakSu varttamAnasya dehinaH / eSa prokto manuSyatve, yatsyAttadadhunocyate / / 1 / / zlokArtha tiryaMcamAM rahelA jIvano A bhavaprapaMca kahevAyo=bIjA prastAvamAM kahevAyo. manuSyapaNAmAM je thAya= lavaprapaMca thAya, te have hevAya che. // 1 // janmamahotsavaH saMsArijIva uvAca-tato'haM bhadre ! agRhItasaGkete ! samAsvAditaikabhavavedyaguTikaH pravRtto gantum / itazcAstyasyAmeva manujagatau nagaryAM bharatAbhidhAnaH pATakaH, tasya ca vizeSakabhUtamasti jayasthalaM nAma nagaram tatra ca mahAnRpatiguNasaMpadAliGgitamUrttiH padmo nAma rAjA, tasya ca ratiriva makaraketanasya nandA nAma pradhAnadevI / tato'haM tasyAH kukSau pravezito bhavitavyatayA, sthitastatrocitakAlaM, nirgataH saha puNyodayena dRSTo nandayA, saMpannastasyAH putro mama jAta ityabhimAno, niveditaH pramodakumbhAbhidhAnena dAsadArakeNa narapataye, prAdurbhUtaH suto me iti samutpannastasyApyanuzayaH harSavizeSAdullasito gAtreSu pulakodbhedaH, dApitaM nivedakadArakAya pAritoSikaM, samAdiSTo majjanmamahotsavaH / tato dIyante
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mahAdAnAni, mucyante bandhanAni, pUjyante nagaradevatAH, kriyante haTTadvArazobhAH, zodhyante rAjamArgAH, Ahanyante AnandabheryaH, Agacchanti vizeSojjvalanepathyA rAjakule nAgarakalokAH, vidhIyante tadupacArAH, prayujyante samAcArAH, AsphAlyante tUryasaMghAtAH, gIyante dhavalamaGgalAni, nRtyanti lalanAlokAH saha kaJcukivAmanakubjAdibhirnarendravRndeneti / tatazcaivaM vRtte mahAnande janmamahotsave atikrAnte mAse tirodhAya saMsArijIva ityabhidhAnaM pratiSThitaM me nandivarddhana iti nAma, jAto mamApyahamanayoH putra ityabhimAnaH, tato janayannAnandaM jananIjanakayoH paJcabhirdhAtrIbhirlAlitaH saMpanno'haM trivArSikaH / saMsArIjIvano manuSyarUpe janmotsava saMsArI jIva kahe cheHanusuMdara cakravartInA jIve agRhItasaMketA sanmukha potAnuM atyAra sudhInuM caritra kahyuM, have AgaLanuM caritra kahe che, tyArapachI hAthInA bhavamAM guTikA jIrNa thaI ane bhavitavyatAe puNyodaya sahita navI guTikA ApI tyArapachI, he bhadra ! agRhItasaMketA ! samAsvAdita karela che eka bhavadha guTikA jeNe evo huM javA mATe pravRtta thayo ane A bAju A ja manuSyagati nagarImAM bharata nAmano pADo che, ane tenA vizeSakabhUta=bharata nAmanA pADAnA tilakabhUta, jayasthala nAmanuM nagara che. ane tyAMete nagaramAM, mahAnRpatiguNanI saMpattithI AliMgitamUrtivALA padma nAmanA rAjA che ane tene kAmane ratinI jema naMdAnAmanI pradhAnadevI che, tethIkate guTikAnA prabhAvathI meM gamatano prAraMbha karyo tethI, huM bhavitavyatA vaDe tenI kukSimAM praveza karAvAyo, tyAM=naMdAnI kukSimAM, ucitakALa rahelo, puNyodayanI sAthe bahAra nIkaLyo kukSimAMthI bahAra nIkaLyo, vaMdA vaDe jovAyo. mane putra thayo e prakAre teNIne abhimAna thayuM, pramodakuMbha nAmanA dAsaputra vaDe rAjAne nivedana karAyuM=naMdAne putra thayo che e pramANe nivedana karAyuM, mane putra thayo e prakAre tene paNa pramoda thayo. harSavizeSathI gAtromAM pulakano ubheda ullasita thayo. nivedana karanArA dAsaputrane pAritoSika apAyuM, mArA janmamahotsavano Adeza karAyo, tethI mahAdAno apAya che. baMdhano mukAya che=kedakhAnAmAM rahelA baMdIo mukAya che. nagaradevatAo pUjAya che, bajAradvAranI zobhA karAya che. rAjamArgo zodhana karAya che. AnaMdanI bherIo vagADAya che. vizeSa ujjavala vastravALA nagaranA loko rAjakulamAM Ave che, tenA upacAro karAya che rAjamahelamAM je loko Ave che tene ucita AdarasatkAra karAya che. samAcAro prayojana karAya che=nagaramAM rAjaputra janmyo che e prakAranA samAcAro Thera Thera kahevAya che. vAjiMtronA saMghAto AsphAlita karAya che. dhavalamaMgalo gavAya che. kaMcukI, vAmana kumbhAdi sAthe ane narendravadanI sAthe strIloka nRtya kare che. tethI AvA prakArano mahAnaMdarUpa janmamahotsava thaye chate, eka mahino atikrAMta thaye chate, saMsArI jIva e prakAranuM nAma tirodhAna karIne naMdivardhana e prakAranuM nAma pratiSThita karAyuM, mane paNa A beno huM putra chuM e prakAranuM abhimAna thayuM, tyArapachI mAtapitAne AnaMdita karato pAMca dhAtrIothI lAlita thayelo traNa varSano huM prApta thayo.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva avivekitAputravaizvAnarasya varNanam mama cAsaMvyavahAranagarAdArabhya sakalaM kAlaM dvividhaH parikaro'nuvarttate, tadyathA-antaraGgo bahiraGgazca tatrAntaraGgaparikaramadhye'sti mamA'vivekitA nAma brAhmaNajAtIyA dhAtrI, sA'pi prasUtA majjanmadine, jAto dArakaH, pratiSThitaM tasya nAma vaizvAnara iti / sa cAdita evArabhyAnabhivyaktarUpatayA''sIdeva, kevalamadhunA'bhivyaktarUpaH saMpannaH / tato mayA'sau saha dhArayan vairakalahAbhidhAnau viSamavistIrNI caraNau, dadhAnaH paristhUlakaThinahrasvAsUyAbhidhAne jaGgha, samudvahannanuzayAnupazamanAmAnau viSamapratiSThitAvUrU, bibhrANaH paizunyasaMjJakamekapAonnataM kaTitaTaM, darzayan paramarmod-ghaTTananAmakaM vaktraM, viSamaM lambamudaraM, kalito'ntastApanAmakenAtisaGkaTenoraHsthalena, yuktaH kSAramatsarasaMjJAbhyAM viSamaparihrasvAbhyAM bAhubhyAM, virAjamAnaH krUratArUpayA vakrayA sudIrghayA ca zirodharayA, viDambyamAno'sabhyabhASaNAdirUpairvarjitadantacchadaiviralaviralairmahabhirdazanaiH, vigopyamAnazcaNDatvAsahanatvanAmakAbhyAM zuSiramAtrarUpAbhyAM karNAbhyAM, upahAsyasthAnaM tAmasabhAvasaMjJayA sthAnamAtropalakSyamANayA'ticipiTayA nAsikayA, bibhradbhAsuratAM raudratvanRzaMsatvasaMjJAbhyAmatiraktatayA gujArddhasaMnibhAbhyAM vartulAbhyAM locanAbhyAM, vinATyamAno'nAryAcaraNasaMjJakena mahatA trikoNena zirasA, yathArthIkurvANo vaizvAnaratAM paropatApasaMjJakenAtipiGgalatayA jvAlAkalApakalpena kezabhAreNa dRSTo vaizvAnaro brAhmaNadAraka iti / avivekitAnA putra vaizvAnaranuM varNana ane asaMvyavahAra nagarathI mAMDIne mane sakalakAla be prakArano parivAra varte che=anAdikALathI mAro AtmA asaMvyavahAra tagaramAM hato tyAre paNa huM aneka jIvo sAthe piMDIbhUta thaIne eka zarIramAM ke pRthvIkAya AdimAM paraspara saMzleSavALA zarIramAM hato tyAre te mAro bahiraMga parikara hato ane vartamAnanA bhavamAM mAtA-pitA svajana Adi bahiraMga parikara che ane pUrvanA bhavomAM aMtaraMga aneka prakAranA kaSAyanA pariNAmarUpa mAro aMtaraMga parivAra hato ane vartamAna bhavamAM paNa e ja prakAre aneka prakArano aMtaraMga parikara che tethI saMsAramAM sakalakAla be prakArano parivAra anuvartana pAme che. te A pramANe - aMtaraMga ane bahiraMga ema be prakArano parikara che. tyAM=be prakAranA parikaramAM, aMtaraMga parikaramAM mArI avivekatA nAmanI brAhmaNajAti dhAtrI che, te paNa mArA janmadivase prasUta thaI=putra thayo=avivekatAno putra thayo, tenuM vaizvAnara e pramANe nAma pratiSThita karAyuM ane te=vaizvAnara, AdithI ja mAMDIne avyavahArarAzi Adi sarvabhavomAM abhivyaktarUpapaNAthI hato ja, kevala hamaNAM=rAjaputranA bhavamAM, abhivyaktarUpe prApta thayo, tethI vairakalaha nAmanA viSama virtINa be caraNone dhAraNa karato, paristhala kaThina husvaISya ane asUyA nAmanA be jaMghAne
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva dhAraNa karato, anuzayana ane anuupazama nAmanA be viSama pratiSThita be une vahana karato, pazunya saMjJaka eka pArzva unnata kaTitaTane dhAraNa karato, paranA marmanA udghaTTana nAmanA vakta viSama evA lAMbA udarane batAvato, aMtastApa nAmanA atisaMkaTa uraHsthalathI sahita, kSAramasarasaMjJAvALI viSama TUMkI be bAjuthI yukata, zUrapaNA rUpa vakra ane sudIrgha zirodharAthI zobhato, asabhyabhASaNa AdirUpa ane dAMtano chada=hoTha rahita, virala virala evA moTA dAMtothI viDaMbanA pAmato, caMDatva ane asahatatva nAmanA zuSiramAtra rUpa=chidra mAtrarUpa, be karmothI vigopyamAna=viDaMbanA pAmato, tAmasabhAva saMjJArUpa sthAnamAtrathI jaNAtI aticipaTanAsikAthI upahAsanuM sthAna raudratva ane nRzaMsatva saMjJAthI atiriktapaNArUpe=dehathI atiriktapaNArUpe, caNoThI jevA vartula AkAravALAM be locanothI bhAturatAne dhAraNa karato, anArya AcaraNa saMjJaka moTA trikoNa mastaka vaDe viDaMbanA karAto, paropatApa saMjJAvALA ati piMgalapaNAne kAraNe vAlAnA samUha jevA kezabhAra vaDe vaizvAnaratAne yathArtha karato, mArI sAthe A vaizcAtara nAmano brAhmaNaputra jovAyo. vaizvAnaramaitrIdarzanena puNyodayasya cintA tato'nAdiparicayAdAvirbhUto mama tasyopari snehaH, gRhIto mitrabuddhyA, na lakSitA paramArthazatrurUpatA avivekitAputro'yamiti saMpannA'syopari gADhamantaraGgaparijanatayA hitakArI mamAyamiti buddhiH / saMsArIjIvanI vaizvAnara sAthe maitrI jovAthI puNyodayanI ciMtA tethI anAdi paricayane kAraNe saMvyavahArarAzimAM paNa avyakta rUpe tenI sAthe paricaya hovAne kAraNe mane tenA upara sneha utpanna thayo. mitrabuddhithI grahaNa karAyo. paramArthazatrurUpatA jaNAI nahIM=mArA vaDe jaNAI nahIM. avivekatAno A putra che ethI AnA upara=vaizvAnara upara, aMtaraMga parijanapaNAne kAraNe A mAro hitakArI che e prakAranI gADhabuddhi thaI. bhAvArtha - hAthInA bhava pachI saMsArI jIva manuSyagatimAM jayasthala nAmanA nagaramAM rAjaputra thAya che te vakhate tenI sAthe puNyodaya mitra Avyo che tethI rAjakumAra tarIke teno janma mahotsava thAya che. rAjA vagere sarva jIvone tenA pratye prIti thAya che te sarvanuM kAraNa hAthInA bhavamAM zubha adhyavasAyathI bAMdhela puNya hatuM. tenA kAraNe vartamAnanA bhavamAM manuSyarUpe rAja kuLamAM janme che. vaLI, tenI sAthe jema bahiraMga mAtA-pitA vagere parivAra che, tema aMtaraMga parivAra paNa che, temAM avivekatA nAmanI tenI dhAtrI che, ema kahyuM tethI e prApta thAya ke jyAre jIvane viparyAsa varte che, tyAre AtmAnuM vAstavika svarUpa zuM che, AtmAnuM hita zuM che te viSe naMdivardhanane viveka nathI, tethI tenAmAM rahela avivekArUpa je pariNAma che te ja tenuM pAlana karanAra dhAtrI che ane tene vaizvAnara nAmano putra thayo ema kahyuM tethI e prApta thAya ke vaizvAnara zabda agnino vAcaka che ane naMdivardhananA aMtaraMga parivAramAM avivekatAne kAraNe tIvra krodhano pariNAma thayo
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva che je vaizvAnara svarUpa che, tethI rAjaputra tarIke jamyA pachI bAlyakALathI ja krodhI svabhAvane kAraNe tenA AtmAmAM je je bhAvo thAya che te sarva bhAvo tenAmAM pragaTa thayela vaizvAnaranA zarIranA avayavo tarIke prastutamAM batAvela che. jema krodhI svabhAvavALA jIvo badhA sAthe vaira ane kalaha utpanna kare che tethI naMdivardhananA AtmAmAM jema avivekatAno pariNAma pragaTa thayo, vaizvAnarano pariNAma pragaTa thayo, tema tenA aMgabhUta badhA sAthe vaira ane kalaha karavAno pariNAma pragaTa thayo. vaLI, krodhI svabhAvane kAraNe badhA pratye IrSyA ane asUyAno pariNAma pragaTa thayo; kema ke krodhI svabhAvavALA jIvo bIjA pratye IrSyA paNa kare che ane asUyAne kare che. tethI avivekatAne kAraNe naMdivardhanamAM IrSyA ane asUyAno pariNAma pragaTa thayo je vaizvAnaranA aMgabhUta ja che. vaLI, anuzaya ane anupazama nAmanA be pariNAmo pragaTa thayA. arthAt bIjA jIvo pratye nirdayabhAva ane krodhano anupazamano pariNAma tene pragaTa thayo; kema ke tIvra krodhIone bIjA pratye dayA AvatI nathI ane teomAM pragaTa thayelo krodha prAyaH jaldI upazama pAmato nathI. vaLI, tenAmAM pazunya nAmano pariNAma pragaTa thayo. krodhI svabhAvavALA jIvo bIjAnuM kharAba kahevAmAM rasa dharAvanArA hoya che tethI bIjAnI cADI khAvAno pariNAma pragaTa thayo. vaLI, krodhI svabhAvavALA jIvo paranA marmone pragaTa karIne tenuM kharAba batAvavAnI vRttivALA hoya che tethI naMdivardhanamAM paNa krodhI svabhAvanA kAraNe paranA marmanA udghaTTano pariNAma pragaTa thayo. vaLI, krodhI svabhAvavALA jIvone bIjA jIvo pratye khAra matsarano bhAva thAya che tethI vaizvAnaranA avayava rUpe naMdivardhanamAM paNa khAra ane matsaranA pariNAmo pragaTa thayA. vaLI, krodhI jIvomAM krUratA pragaTa thAya che. tema naMdivardhanamAM paNa krUratA pragaTa thaI. vaLI, krodhI jIvo asabhyabhASaNa vagere karanArA hoya che tema naMdivardhanamAM paNa asabhyabhASaNa AdinA bhAvo pragaTa thayA. vaLI, caMDatva ane asahanatva nAmanA pariNAmo paNa krodhane kAraNe pragaTa thayA. vaLI, krodhI jIvomAM ahaMkArano tAmasabhAva varte che tethI kAryakAraNano vicAra karI zakatA nathI. tema naMdivardhanamAM paNa tAmasa bhAva pragaTa thayo. vaLI, krodhI jIvomAM raudrata ane nRzaMsapaNuM hoya che. tema naMdivardhanamAM paNa raudratva ane nRzaMsapaNuM pragaTa thayuM. vaLI, vaizvAnara zabda agnino vAcaka che tema naMdivardhanano krodha paNa agninI jvALA jevo badhAne saMtApa karanAro hato. A sarva bhAvo krodhanA aMgabhUta che ane te sarva bhAvo avivekane kAraNe ja AtmAmAM pragaTa thAya che ane anAdikALathI naMdivardhanano jIva asaMvyavahAranagaramAM hato tyAre paNa tenAmAM aviveka vartato hato tethI A vaizvAnarano pariNAma paNa tenAmAM vidyamAna hato. asaMvyavahAranagaramAM ke ekendriya Adi bhavomAM cetanA ghaNI AvRtta hovAthI te bhAvo te bhavane kAraNe atyaMta avyakta hatA topaNa je cetanA hatI te avivekayukta ane vaizvAnarayukta ja hatI. ane vartamAna bhavamAM paMcendriyapaNuM maLavAnA kAraNe ane manuSyapaNuM maLavAne kAraNe cetanA ghaNI vyakta thaI. tethI tenI sAthe avivekatA, vaizvAnara ane tenA aMgabhUta sarva bhAvo abhivyakta thayA. ahIM vizeSa e che ke bhagavAnanA vacanAnusAra cAlanArA zrAvako ane sAdhuono paNa sarvathA aviveka nAza pAmyo nathI ke sarvathA vaizvAnara ke tenA bhAvo nAza pAmyA nathI. topaNa teone je je aMzathI sadAgamanuM vacana samyapha pariNAma pAmeluM che te te aMzathI teonA aviveka kSINa thAya che ane
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA viveka pragaTe che, tenA kAraNe vaizvAnara ane tenA aMgabhUta bhAvo paNa kSaNa-kSINatara thAya che tethI cetanA ghaNI anAvRtta hovAthI te bhAvo-vaizvAnarAdi bhAvo, vagaranI nirmaLa cetanA teTalA aMzamAM susAdhumAM ane zrAvakamAM pragaTa thAya che tyAre avivekatA, vaizvAnara ane aMgabhUta bhAvo satata kSINa-kSINatara thAya che. jyAre ekendriya ke anya bhavomAM avivekatA, vaizvAnara Adi bhAvo vyakta thayA nathI. paraMtu cetanA AvRtta hovAne kAraNe avyakta che tethI ekendriya Adi jIvonI je koI cetanA che te aviveka Adi bhAvothI AkrAMta hoya che ane naMdivardhananI cetanA paMcendriya manuSyabhavane kAraNe ghaNI pragaTa thaI tethI te aviveka Adi bhAvo paNa te cetanAnA anusAra pracurapaNAmAM pragaTa thayA. jyAre sadAgamathI AtmAne vAsita karanArA zrAvako ane susAdhuo avivekatAno nAza karIne te sarva bhAvone kSINa-kSINatara karavA yatna kare che, chatAM nimittane pAmIne teonA paNa kyAreka koI bhAva abhivyakta thAya che tyAre teo paNa teTalA aMzathI mArgagamanamAM skUlanA pAme che ane kvacit vizeSa skUlanA thAya to tiryacaAdi gatine paNa prApta kare che, jema caMDakauzikano jIva gobhadranA bhavamAM sAdhu hovA chatAM krodhane vaza caMDakauzikanA bhavane paNa pAmyo. tato lakSitastena madIyo bhAvaH-aye ! karotyeSa mamopari rAjaputraH prItiM, tadenamupasarpAmi / tataH samAgato nikaTe, samAliGgito'haM, darzitaH snehabhAvaH, prarUDhazcAvayoH praNayaH, lagnA maitrI, tato yatra yatra kvacidahaM saMcarAmi gRhe bahizca tatra tatra nAsau kSaNamapi muJcatIti / tato ruSTo nijacittamadhye mamopari puNyodayo vaizvAnareNa saha maitrIkaraNena, cintitaM ca tena-aye ! mama ripureSa vaizvAnaraH, tathApyevamavizeSajJo'yaM nandivarddhano, yena mAmanuraktamavadhIryAnena samastadoSarAzirUpeNAtmano'pi paramArthavairiNA saha maitrI karoti, athavA kimatrAzcaryam ? na lakSayantyeva mUDhAH pApamitrasvarUpaM, nAvabudhyante tatsaGgate1rantatAM, na bahumanyante tatsaGganivArakaM sadupadeSTAraM, parityajanti tatkRte sanmitrANi, pratipadyante tadvazena kumArgam / te hi yadi paraM dhAvanto'ndhA iva kuDyAdau gADhaM sphoTalAbhena pApamitrasaGgAnivartante na paropadezeneti / mUDhazcAyaM nandivarddhanakumAro, yo'nenApi saha sAGgatyaM vidhatte, tatkiM mamA'nena nivAritena? nirdiSTazcAhamasya bhavitavyatayA sahacaratvena, AvarjitazcAhamanena karirUpatAyAM vartamAnena vedanAsamudghAte'pi nizcalatayA mAdhyasthyabhAvanayA, tasmAdeva nandivarddhanakumAraH pApamitrasaGgatiparo'pi nAkANDa eva mama tAvanmoktuM yukta iti pAlocyAsau puNyodayo ruSTo'pi mama pArzve tadA pracchannarUpatayA sadA tiSThatyeva, jAtAzcAnye'pi bahiragA mama bahavo vayasyAH / tethI=naMdivardhanane vaizvAnara pratye hitakArInI buddhi thaI tethI, tenA vaDe=vaizvAnara vaDe, mAro bhAva jaNAyo=anusuMdara cakravartInA jIva evA naMdivardhanano bhAva jaNAyo, kevo bhAva thayo? te spaSTa kare che, kharekhara A rAjaputra mArA upara prIti kare che. te kAraNathI AnI pAse huM jauM tethI nikaTamAM Avyo=vaizvAnara naMdivardhananA nikaTamAM Avyo, huM enAthI samAliMgita thayo-vaidhvAnarathI AliMgana
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karAyo. snehabhAva batAvAyo=vaizvAnara dvArA maMdivardhanane snehabhAva batAvAyo. amArA beno snehabhAva atyaMta thayo. maitrI thaI=vaizvAnara sAthe maitrI thaI, tethI jyAM jyAM huM kyAMya gharamAM ke bahAra jauM chuM tyAM tyAM A=vaizvAnara, eka kSaNa paNa mane mUkto nathI. tethI vaizvAnaranI sAthe maitrI karavAne kAraNe nijacittanI madhyamAM mArA upara puNyodaya roSa pAmyo. ane tenA vaDe ciMtavana karAyuM, kharekhara mAro ripu A vaizvAnara che, topaNa A rIte avizeSajJa evo A naMdivardhana=mArA svarUpane nahIM jANanAro evo A naMdivardhana, je kAraNathI anurakta evA mane avagaNanA karIne samasta doSarAzirUpa potAnA paNa paramArthaverI evA AnI sAthe=vaizvAnaranI sAthe, maitrI kare che athavA AmAM zuM Azcarya che ?=naMdivardhana potAnA vairI sAthe maitrI kare che temAM zuM Azcarya che ? mUDha jIvo pApamitranA svarUpane jANatA nathI tenI saMgatinI duraMtatAne jANatA nathI=anarthakAritAne jANatA nathI, tenA saMganA nivAraka sadupadeSTAne bahu mAnatA nathI. tenA mATe=pApamitra mATe, sArA mitrano tyAga kare che, tenA vazathI=pApamitranA vazathI, kumArgano svIkAra kare che. teo vaLI doDatA AMdhaLAnI jema bhIMtaAdimAM gADha sphoTanA lAbhathI pApamitranA saMgathI nivartana pAme che, paropadezathI nahIM. ane A naMdivardhana mUDha che, je AnI sAthe paNa=vaizvAnaranI sAthe paNa, saMgapaNAne kare che, tethI AnAthI nivArita=vaizvAnarathI nivArita, evA mane zuM ? huM AnA sahacaratvathI bhavitavyatA vaDe nirdeza karAyo chuM. huM karirUpatAmAM vartatA AnA dvArA=naMdivardhananA jIva dvArA, vedanA samudghAtamAM paNa nizcalapaNAthI mAdhyasthya bhAvanA vaDe Avarjita karAyo chuM. te kAraNathI ja pApamitrasaMgatimAM tatpara paNa naMdivardhanakumArano akAMDe ja tyAga karavo mane yukta nathI. e pramANe paryAlocana karIne A puNyodaya ruSTa paNa=naMdivardhana upara ruSTa thayelo paNa, tyAre=mArI sAthe vaizvAnaranI maitrI varte che tyAre, pracchannarUpapaNAthI sadA varte ja che ane anya paNa bahiraMga mArA=anusuMdara cakravartInA jIvarUpa naMdivardhanatA, ghaNA mitro thayA. puNyodayamAhAtmyena vaizvAnaraprabhAvaH tatastaiH sArddhamanekakrIDAbhiH krIDannahaM pravarddhituM pravRttaH, prastute ca krIDane matto mahattamA api DimbhAH pradhAnakulajA api parAkramavanto'pi mAM vaizvAnarA'dhiSThitamavalokya bhayena kampante, gacchanti ca mama praNatiM kurvanti cATukarmANi, pratipadyante padAtibhAvaM, dhAvanti purato, na pratikUlayanti madvacanam, kimbahunA ? likhitAdapi matto bibhyatIti / tasya ca sarvasyApi vyatikarasyAcintyamAhAtmyatayA pracchannarUpo'pi puNyodayaH kAraNam, mama tu mahAmohavazAttadA cetasi parisphuritam yaduta-tadete bRhattamA api DimbhA mamaivaM kurvANA varttante, so'yamasya varamitrasya vaizvAnarasya guNaH, yato'yaM sannihitaH sannAtmIyasAmarthyena varddhayati mama tejasvitAM, karotyutsAhaM, projjvalayati balaM, saMpAdayatyojaH, sthirIkaroti manaH, janayati dhIratAM, vidhatte zauNDIratAM, kimbahunA ? samastapuruSaguNairmAmeSa yojayati / tato'nayA bhAvanayA saMjAto vallabhataro me vaizvAnaraH tataH saMjAto'hamaSTavArSikaH,
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva puNyodayanA mAhAtmyathI vaizvAnarano prabhAva te tethI teonI sAthe aneka krIDAothI ramato huM vadhavA mAMDyo ane krIDA prastuta hote chate mArAthI mahAna paNa bALako pradhAnakulamAM utpanna thayelA paNa parAkramavALA paNa vaizvAnara adhiSThita mane joIne bhayathI kAMpe che, mane namaskAra karatA jAya che, cATu zabdo bole che, sevakabhAvane svIkAre che, AgaLa doDe che, mArA vacanane pratikUla vartatA nathI. vadhAre zuM kahevuM ? likhita paNa mArAthI=mArA citrathI, paNa teo Dare che ane sarva paNa te vyatikaranuM=moTA paNa rAjaputro tenAthI bhaya pAme che te vyatikaravuM, aciMtya mAhAtmyapaNuM hovAne kAraNe pracchanna rUpa paNa puNyodaya kAraNa che paraMtu mahAmohatA vazathI mArA cittamAM parisphuraNa thayuM. zuM parisphuraNa thayuM ? te 'yadyuta'thI batAve che A paNa moTA bALako=moTA gharanA rAjaputro, mate A pramANe karatA varte che, varamitra evA vaizvAnarano te A guNa che, je kAraNathI saMnihita chato evo AvaizvAnara, potAnA sAmarthyathI mArI tejasvitAne vadhAre che. utsAhane kare che, balane vadhAre che, teja saMpAdana kare che. manane sthira kare che, dhIratAne utpanna kare che. zUravIratAnuM AdhAna kare che. vadhAre zuM kahevuM ? badhA puruSanA guNo vaDe mane A=vaizvAnara, yojana kare che. tethI A bhAvanAne kAraNe=mArAmAM badhA guNo AdhAna kare che A prakAranI bhAvanAne kAraNe, mane vaizvAnara atyaMta vallabha thayo. tyArapachI huM ATha varasano thayo. bhAvArtha : A - naMdivardhanakumA2ne vaizvAnara pratye upakAranI buddhi thaI tethI vaizvAnarane nirNaya thayo ke A mane icche che tethI te rAjaputra pAse Ave che. rAjaputra tene snehathI AliMgana Ape che. ema kahevAthI e prApta thayuM ke naMdivardhanane potAno agni jevo krodhI svabhAva atyaMta priya hato ane tenAthI ja pote sarvatra saphaLa thAya che tevI buddhi varte che tethI naMdivardhana krodhI svabhAvane kSaNa paNa mUkato nathI. jyAre jIva kaSAyanI pariNativALo hoya che tyAre tenI puNya prakRtio kaMIka kaMIka kSINa thAya to paNa pUrvamAM tIvrapuNya bAMdhyuM che tethI tenI puNya prakRtio sarvathA naSTa thatI nathI te batAvavA mATe ja ahIM kahyuM ke vaizvAnaranI maitrIne kA2Ne puNyodaya kaMIka roSa pAmyo, chatAM te vicAre che ke A naMdivardhana avizeSajJa che ke jethI tenA hitakArI evA mArI upekSA kare che ane samasta doSanA kAraNabhUta evA vaizvAnara sAthe maitrI kare che. tenAthI e phalita thAya ke mUDha jIvo potAnI sarva kRtyonI saphaLatA puNyathI thAya che te joI zakatA nathI. paraMtu potAnA krodhI svabhAvathI potAnuM sarva kAma saphaLa thAya che tema jonArA hoya che, tethI jyAM sudhI jIvomAM mUDhatA ApAdaka mithyAtva pracura hoya che tyAM sudhI teo sanmArgane jovA samartha banatA nathI, potAnuM pAramArthika svarUpa jovA samartha banatA nathI. phakta hAthInA bhavamAM kaMIka mArgAnusA2I buddhi thayela jethI madhyastha pariNati pragaTa thaI jenAthI puNya baMdhAyuM, topaNa te puNyanA udayakALamAM uttarottara vRddhi pAme tevI mArgAnusArI buddhi naMdivardhanamAM thayelI nahIM hovAthI mUDhanI jema prApta thayelA manuSyabhavano vinAza kare che chatAM kSINa thatuM paNa puNya pUrve tIvra koTinuM baMdhAyeluM vidyamAna hatuM tethI haMmezAM bAhya
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva saphalatA prApta thatI hatI. AthI ja tenA krodhI svabhAvathI badhA anya bALako bhaya pAmatA hatA ane haMmezAM tene anukula vartana karatA hatA, te sarva sthUlabuddhithI krodhane kAraNe varte che tema naMdivardhanane dekhAtuM hatuM, paramArthathI to pUrvamAM bAMdheluM tenuM puNya tapatuM hatuM jethI sarvatra satkArane pAmato hato. A rIte krodhI svabhAvathI vadhato naMdivardhana ATha varasano thayo. tyAre rAjA zuM vicAra kare che ? te have batAve che. c kalAgrahaNaM kalAcAryaM pratyavinayazca samutpannA padmanRpatezcintA, 'grAhyatAmadhunA kumAraH kalA' iti / tato nirUpitaH prazastadivasaH, samAhUtaH pradhAnaH kalAcArya:, pUjito'sau vidhinA, kRtamucitakaraNIyaM samarpito'haM tasya pitrA mahatA''dareNeti, samarpitAzca madIyabhrAtaro'nye'pi bahavo rAjadArakAH, prAgeva tasya kalAcAryasya / tatastaiH sArddhamahaM pravRttaH kalAgrahaNaM karttuM tataH saMpUrNatayA sarvopakaraNAnAM, gurutayA tAtotsAhasya, hitatayA kalAcAryasya, nizcintatayA kumArabhAvasya, sannihitatayA puNyodayasyotkaTatayA kSayopazamasyAnukUlatayA tadA bhavitavyatAyA, ananyahRdayatayA mayA gRhItaprAyaH svalpakAlenaiva sakalo'pi kalAkalApaH, kevalamativallabhatayA sadA sannihito'sau vaizvAnaraH, sanimittamanimittaM vA karoti mama samAliGganaM, tatastena samAliGgito'haM na smarAmi gurUpadezaM, na gaNayAmi kulakalaGka, na bibhemi tAtamanaH khedasya, na lakSayAmi paramArthaM, na jAnAmyAtmano'ntastApaM, na vedmi kalAbhyAsanirarthakatvaM, kintu tameva vaizvAnaramekaM priyaM kRtvA tadupadezena galatsvedabindUraktIkRtalocano bhugnabhRkuTi : karomi samastadArakaiH saha kalahaM vidadhAmi sarveSAM mamrmmodghaTTanaM, uccArayAmyasabhyavacanAni, na kSame teSAM madhyasthamapi vacanaM, tADayAmi pratyekaM yathAsannihitena phalakAdinA, tataste sarve'pi vaizvAnarAliGgitaM mAmavalokya bhayena trastamAnasAH santo vadantyanukUlaM kurvanti cATUni ArAdhayanti mAM pAdapatanaiH, kimbahunA ? madIyagandhenApi te vIryavanto'pi rAjadArakA nAgadamanIhatapratApA iva viSadharA na svatantraM ceSTante / tataste samudvignAH kampamAnA bandhanAgAragatA iva mahAduHkhena jananIjanakAnurodhena kalAgrahaNaM kurvantaH kAlaM nayanti, na kathayanti taM vyatikaraM kalAcAryAya mA bhUtsarveSAM pralaya iti tathApi nityasannihitatvAllakSayatyeva tanmAmakaM ceSTitaM sakalaM kalAcArya:, kevalaM dArakeSu dRSTavipAkatayA bhayena trastahRdayo'sAvapi na mama saMmukhamapi zikSaNArthaM nirIkSate, yadi punaranyavyapadezenApi mAM pratyeSa kiJcid brUyAt tato'hamenamapi kalAcAryamAkrozAmi tADayAmi ca tato'sAvapi mayi - rAjadArakavadvarttate / bhAvanayA,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kalAgrahaNa ane kalAcArya prati avinaya paghapatine ciMtA utpanna thaI, kevA prakAranI ciMtA utpanna thaI? e kahe che - have A kumArane kalA grahaNa karAvAya, e prakAranI ciMtA utpanna thaI, tethI prazasta divasa jovAyo. pradhAna kalAcArya bolAvAyA, vidhipUrvaka A=kalAcAryanuM pUjana karAyuM, ucita karaNI karAI=kalAcAryane je prakArano Adara satkAra Adi kartavya che te sarva ucita kartavya karAyuM. tene=kalAcAryane, pitA dvArA moTA AdarathI ja huM samarpita karAyo ane mArA bhAI evA anya rAjakumAro pUrvamAM paNa te kalAcAryane samarpaNa karAyelA, tyArapachI teonI sAthe=anya rAjaputronI sAthe, huM kalA grahaNa karavA mATe pravRtta thayo. tyArapachI sarva upakaraNonI saMpUrNatA hovAthI, pitAnA utsAhanuM gurupaNuM hovAthI, kalAcAryanuM hitapaNuM hovAthI, kumArabhAvanuM nizcitapaNuM hovAthI, puNyodayanuM sabrihitapaNuM hovAthI, kSayopazamanuM utkaTapaNuM hovAthI, te kAle bhavitavyatAnuM anukUlapaNuM hovAthI, ananya citapaNuM hovAthI mArA vaDe svalpakAlamAM ja sakala paNa kalAno samUha prAya grahaNa karAyo. kevala ativallabhapaNuM hovAthI sabrihita evo A vaizvAnara sanimitta athavA nimitta vinA mane AliMgana kare che, tethI tenA vaDe=vaizvAnara vaDe, AliMgana karAyelo huM gurunA upadezane smaraNa karato nathI. kulanA kalaMkane gaNato nathI, pitAnA mananA khedathI bhaya pAmato nathI, paramArthane huM jANato nathI, AtmAnA aMdaranA tApane jANato nathI, kalAbhyAsanA nirarthakapaNAne jANato nathI, paraMtu te ja eka vaizvAnarane priya karIne tenA upadeza vaDe jharatA parasevAnA biMduvALo, lAla karelA netravALo, bhagna bhUkuTivALo huM samasta bALakonI sAthe kalahane karuM chuM. sarvenA marmanuM prakAzana karuM chuM. asabhya vacano boluM chuM teonA madhyastha paNa vacanane sahana karato nathI kvacit vivAda thayelo hoya tyAre koI rAjaputra madhyasthatA pUrvaka vastusthitine kahe topaNa sahana karato nathI, pratyekane je pAse hoya tevA phalaka AdithI mAruM chuM. tethI=naMdivardhata pracaMDa kopathI badhAne lAkaDI AdithI mAre che tethI, te sarva paNa vizvAnarathI AliMgita mane joIne bhayathI trAsa pAmatAM chatAM anukUla bole che, cATu kare che. pagamAM paDavA dvArA mAruM ArAdhana kare che. vadhAre zuM kahevuM ? mArI gaMdhathI paNa vIryavALA te rAjaputro nAgadamanIthI haNAyelA pratApavALA viSadharanI jema svataMtra ceSTA karatA nathI. tethI udvigna, kAMpatA evA te bALako kedakhAnAnI jema mahAduHkhathI mAtApitAnA anurodhathI kaLAne grahaNa karatA kALa pasAra kare che. te vyatikara=naMdivardhananA te prasaMgane, kalAcAryane paNa kahetA nathI. kema kahetA nathI ? badhAno pralaya na thAya te bhAvanAthI kahetA nathI. topaNa nitya saMnihitapaNuM hovAne kAraNe te mAruM sakala ceSTita kalAcArya jANe ja che, kevala patromAM daSTa vipAkapaNuM hovAne kAraNe=anya rAjaputrone je rIte naMdivardhana mArato vagere joyeluM hovAthI, bhayathI trAsa pAmelA A paNa kalAcArya paNa, bodha ApavA mATe mArI sanmukha jotA nathI. jo vaLI, anyanA vyapadezathI paNa mArA pratye A=kalAcArya, kaMIka bole to huM A kalAcAryane paNa Akroza karuM chuM ane tADana karuM chuM, tethI A
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva paNa=kalAcArya paNa, rAjaputronI jema mArI sAthe varte che tethI=rAjaputra ane kalAcArya sarva mane anukULa varte che. ___ vaizvAnare sthirAnurAgaH tato mahAmohadoSeNa mayA cintitaM-aho me varamitrasya mAhAtmyAtizayaH, aho hitakAritA, aho kauzalaM, aho vatsalatA, aho sthirAnurAgaH yadeSa samAliGganadvAreNa mama savIryatAM saMpAdya mAmevaM sarvatrApratihatAzaM janayati, na ca mAM kSaNamapi muJcatIti / tadeSa me paramo bandhureSa me paramaM zarIrameSa me sarvasvameSa jIvitameSa eva me paraM tattvamiti, anena rahitaH puruSo'kiJcitkaratayA tRNapuruSAnna viziSyate, tatazcaivaMvidhabhAvanayA saMjAto mama vaizvAnarasyopari sthiratarAnurAgaH anyadA rahasi pravRtte tena saha vizrambhajalpe mayA'bhihitaM-varamitra! kimanena bahunA jalpitena ? yuSmadAyattA mama prANAH, tadete bhavatA yatheSTaM niyojanIyA iti / tatazcintitaM vaizvAnareNa-aye! saphalo me parizramo yadeSa mama vazavartI varttate, darzito'nenaivaM vadatA nirbharo'nurAgaH, anuraktAzca prANinaH samAkarNayanti vacanaM, gRhNanti nirvikalpaM, pravarttante tatra bhAvena, saMpAdayanti kriyayA / / saMsArIjIva naMdivardhanane vaizvAnaramAM sthira anurAga tethI, mahAmohatA doSathI tatvane jovAmAM mUDhatAnA doSathI, mArA vaDe vicArAyuM, zuM vicArAyuM? te kahe che. mArA varamitranA mAhAbhyano atizaya adbhuta che=pracaMDa svabhAvano A adbhuta mAhAbhya che. aho ! hitakAritA=mArA pracaMDa svabhAvanI hitakAritA, aho kauzalya, aho vatsalatA, aho mArAmAM sthira anurAga je kAraNathI A=vaizvAnara, samAliMgana dvArA mane vIryatAnuM saMpAdana karIne mane A pramANe sarvatra apratihata AjJAvALo kare che. ane mane kSaNa paNa mUkato nathI=vaizvAnara rUpa caMDaprakRti ane kSaNa paNa mUkatI nathI. te kAraNathI=mUDhatAne kAraNe mane mAro zatru evo A vaizvAnara mArI apratihata AjJAne pragaTa kare che tevo bhrama thayo tethI, A mAro parama baMdhu cheH vaizvAnara mAro paramamitra che. A mAruM parama zarIra cheHcaMDaprakRtirUpa ja huM chuM, e ja mAruM parama zarIra che, A mAruM sarvasva cheHcaMDaprakRti ja mAruM sarvasva che. A ja jIvita che=AnA baLathI ja huM jIvita chuM, A ja mAruM parama tatva che. ethI, AnAthI rahita=vaizvAnarathI rahita, puruSa akiMcitkarapaNAne kAraNe=lokamAM koIka sthAna vagarano hovAne kAraNe, tRNapuruSathI vizeSita nathI. ane tethI=A prakAre meM ciMtavana karyuM tethI, AvA prakAranI bhAvanAne kAraNe mane vaizvAnara upara sthira anurAga thayo. adA eMkAtamAM tenI sAthe=vaizvAnaranI sAthe, vizvAsavALo jalpa pravRtta thaye chate atyaMta vizvAsarUpa vArtAlApa thaye chate, mArA vaDe kahevAyuM che - he varamitra, vadhAre A bolavAthI zuM? tane AdhIna mArA prANI che. te kAraNathI tArA vaDe yathAiSTa A=mArA prANo, niyojana karavA. tethI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vaizvAnara vaDe vicArAyuM ane mAro parizrama saphala che je kAraNathI A=naMdivardhana, mane vazavartI varte che. A rIte bolatA AvA vaDe=pUrvamAM kahyuM e rIte bolatA naMdivardhana vaDe, atyaMta anurAga batAvAya che=mArA pratye atyaMta anurAga batAvAya che, ane anurakta prANIo vacanane sAMbhaLe che=rAgI pAtra je kaMI kahe te sarva sAMbhaLe che. nirvikalpa grahaNa kare che=ucita anucitano vicAra karyA vagara rAgI pAtra je kaMI kahe teno svIkAra kare che. tyAM=rAgIpAtra dvArA kahevAyelA vacanamAM, bhAvathI pravarte che aMtaHkaraNanA pariNAmathI te pramANe yatna kare che. kriyAthI saMpAdana kare che-rAgIpAtranuM vacana AcaraNAthI saphaLa kare che. vaizvAnaradattakrUracittAbhidhAnavaTakAni tadidamatra prAptakAlamiti vicintya tenAbhihitaM-kumAra! evametat, kaH khalvatra sandehaH? yacca gRhItahRdayasadbhAvAnAmapi mAdRzAM purataH kumAro'pyevaM mantrayati mahAprasAdo'tra kAraNaM, sa hi harSotkarSAt jJAtArthamapi vAkyaM balAd bhANayati, tatkimanena? karomi kumArasyAhamakSayAn prANAn, eSa eva me tanniyogaH / mayA'bhihitaM-katham? tenoktaM-jAnAmyahaM kiJcid rasAyanam, mayA'bhihitaMkarotu varavayasyaH, tenoktaM-yadAjJApayati kumAraH / tataH kRtAni tena krUracittAbhidhAnAni vaTakAni, samupanItAni me rahasi varttamAnasya, abhihitazcAhaM-kumAra! etAni madIyasAmarthyaprabhavAni varttante vaTakAni, kurvantyupayujyamAnAni vIryotkarSasaMpAdanena puruSasya sarvaM yatheSTaM dIrghataraM cAyuSkaM, tasmAd gRhANa tvametAni, atrAntare laghudhvaninA kakSAntarasthitena kenApyabhihitam-bhaviSyati tavAbhimate sthAne, ko'tra sandehaH? na zrutaM tanmayA, zrutaM vaizvAnareNa, tataH saMpatsyate mama samIhitaM, yAsyatyeSa vaTakopayogena mahAnarake, bhaviSyati tatra gatasyAsya dIrghataramAyuSkaM, kathamanyathaivaMvidhaH zabdaH? mahAnaraka eva mamAbhihitaM sthAnamitibhAvanayA tuSTo'sau cittena / mayA'bhihitaM-kiM na saMpadyate me bhavAdRzi varamitre'nukUle? tadAkarNya dviguNataraM parituSTo'sau, samarpitAni vaTakAni, gRhItAni mayA, abhihitaM ca tena-kumAra! ayamaparo mama prasAdo vidheyaH kumAreNa, yaduta-mayA'vasare saMjJitena nirvikalpameteSAM madhyAdekaM vaTakaM bhakSayitavyaM kumAreNeti, mayA'bhihitaM-kimatra prArthanayA? nivedita evAyamAtmA varamitrasya / vaizvAnareNAbhihitam-mahAprasAdo'nugRhIto'haM kumAreNeti / saMsArIjIva naMdivardhanane vaizvAnara vaDe apAyela kUracita nAmanA vaDAM te kAraNathI=vaizvAnara vicAre che ke naMdivardhana mane vazavartI che te kAraNathI, ahIM=naMdivardhananA viSayamAM, A prApta kAla che A kRtya karavAne anukula A kAla pAkyo che, e pramANe vicArIne tenA vaDe=vaizvAnara vaDe, kahevAyuM, he kumAra ! A ema ja che=tane mArA pratye sthira vizrvAsa che e ema ja che, AmAM tArA mArA pratye premanA viSayamAM, saMdeha kyAM che ? arthAt saMdeha nathI. ane
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 13 grahaNa karyo che hRdayano sadbhAva jeNe evA mArI AgaLa kumAra paNa A rIte je kahe che AmAM= kumAranA kathanamAM, mahAprasAda kAraNa che=mArA pratye mahAkRpA kAraNa che. hi=je kAraNathI, te=kumArano mahAprasAda, harSanA utkarSane kAraNe jJAtaarthavALA paNa vAkyane balAtkArathI bolAve che. te kAraNathI AvA vaDe zuM ?=kumAranI ATalI prIti vaDe zuM ? huM kumAranA akSaya prANone karuM=kumAra kyAre paNa mane choDIne ekalo na rahe tevA akSayaprANavALo karuM, A ja mAro tadniyoga che=kumAra mArAthI kyAre vikhUTA na thAya e prakArano A ja mAro enI sAtheno saMbaMdha che. mArA vaDe kahevAyuM=naMdivardhana vaDe kahevAyuM - kevI rIte tuM mArA prANone akSaya kare ? tenA vaDe kahevAyuM=vaizvAnara vaDe kahevAyuM - huM kaMIka rasAyana jANuM che. mArA vaDe kahevAyuM - varamitrane karo=mArA prANa akSaya karo, tenA vaDe kahevAyuM=vaizvAnara vaDe kahevAyuM - kumAra je AjJA kare. tyArapachI=vaizvAnare kumArane A pramANe kahyuM tyArapachI, tenA vaDe=vaizvAnara vaDe, krUracitta nAmanAM vaDAM karAyA, ekAMtamAM rahetA evA mane=naMdivardhanane, ApyAM. ane huM kahevAyo. he kumAra ! mArA sAmarthyathI utpanna thayelAM A vaDAM varte che ane upabhoga karAtAM vaDAM puruSanA vIryanA utkarSanA saMpAdana dvArA sarva yatheSTa dIrghatara AyuSyane kare che=jeo krUracitta utpanna kare tevA vaDAMno upabhoga kare che teomAM krodhane anukULa vIryano utkarSa thAya che, jenA kAraNe krodhIne tene anurUpa evuM dIrghatara narakanuM AyuSya maLe che. te kAraNathI=A vaDAM vIryano utkarSa saMpAdana kare che ane dIrghaAyuSyane prApta karAve che te kAraNathI, tuM Ane grahaNa kara, atrAMtaramAM=vaizvAnara kumArane vaDAM grahaNa karavAnuM kahe che te kALamAM, laghughdhatithI kakSAMtaramAM rahelA koIkanA vaDe kahevAyuM, tArA abhimata sthAnamAM=vaizvAnaranA abhimata sthAnamAM, kumAra thaze emAM zuM saMdeha che ? arthAt saMdeha nathI. mArA vaDe te saMbhaLAyuM nahIM=naMdivardhana vaDe saMbhaLAyuM nahIM, vaizvAnara vaDe saMbhaLAyuM, tethI mAruM samIhita thaze=mArA zatru evA naMdivardhanane narakamAM laI javuM e rUpa mAruM samIhita thaze. vaTakanA upayoga dvArA A=naMdivardhana, mahAnarakamAM jaze. tyAM gayelA Ane=tarakamAM gayelA evA Ane, dIrghatara AyuSya thaze. anyathA kevI rIte=mArAM vaDAMnA upayogathI A narakamAM na jAya to kevI rIte, AvA prakAranA zabdo saMbhaLAya ? mahAnaraka ja sthAna mane abhihita che. e bhAvanAthI A=vaizvAnara, cittathI tuSTa thayo. mArA vaDe kahevAyuM=naMdivardhana vaDe kahevAyuM, tArA jevA suMdara mitra anukUla hote chate mane zuM prApta thaze nahIM ?=mane vIryano utkarSa ane dIrgha AyuSya avazya prApta thaze, te sAMbhaLIne A=vaizvAnara, dviguNatara parituSTa thayo. vaDAM samarpita karAyAM, mArA vaDe grahaNa karAyAM. tenA vaDe=vaizvAnara vaDe, kahevAyuM. he kumAra ! A bIjo mArA upara kumAra vaDe prasAda karAvo joIe. je prasAda 'yadyuta'thI batAve che. avasaramAM mArA vaDe saMjJA karAyelA evA kumAra vaDe=naMdivardhana vaDe, A vaDAMmAMthI eka vaDuM vikalpa karyA vagara bhakSaNa karavuM joIe, mArA vaDe kahevAyuM ahIM=A viSayamAM, prArthanAthI zuM ? A AtmA varamitrane samarpita karAyo ja che, vaizvAnara vaDe kahevAyuM - mahAprasAdavALo huM kumAra vaDe anugRhIta karAyo.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhAvArtha - naMdivardhanakumAra ATha varSano thayo tyAre vidyAbhyAsa mATe rAjAe tene kalAcArya pAse kalA grahaNa karavA mATe suprata karyo ane teno puNyodaya tIvra hovAthI te sarva kalAo sahaja bhaNI le che. tethI e prApta thAya ke kalAne anukULa kSayopazamabhAvarUpa puNyaprakRtio paNa ghaNI hatI, kaLAabhyAsane anukULa sAmagrI maLe tevuM puNya paNa prakarSavALuM, tethI alpakALamAM ja te kaLAmAM nipuNa bane che. A prakAranA phala pratye hAthInA bhavamAM karAyela tattva tarapha janArI madhyastha pariNati ja kAraNa che, jenAthI kalAone anukULa kSayopazama bhAva paNa utkaTa maLe, kaLAne anukULa sAmagrI paNa vipula pramANamAM maLe, rAjakuLAdinI sAmagrI paNa puNyathI ja prApta thaI, chatAM anAdikALathI kaSAyonI sAthe ciraparicita hovAne kAraNe ane anAdikALathI avyakta rUpe potAnI pAse hovA chatAM vartamAnanA bhavamAM viveka ApAdaka kSayopazamanAM bAdhaka karmo pracura hatAM jethI mUDhatAne kAraNe tene vaizvAnara sAthe atyaMta prIti thaI. tethI, pracaMDa krodhI svabhAvane kAraNe sahavartI sarva bhaNanArA rAjakumAro vagerene potAnA krodhI svabhAvane kAraNe te haMmezAM tADana vagere karato hato, sarvasAthe anucita vartana karato hato, ane mUDhatA atyaMta hovAne kAraNe atyaMta avivekano pariNAma sthira-sthiratara vartato hato, tethI kaLAmAM nipuNa hovA chatAM mArA krodhI svabhAvathI sarva kAryo thAya che te prakAre viparIta jovAnI buddhi vartatI hatI. vastutaH nipuNaprajJAthI vicAre to potAnuM tathA prakAranuM puNya ja sarvatra potAnA prayatnane saphaLa kare che te sarva paramArthane jovA mATe naMdivardhananI prajJA kuMThita hatI. tethI, paramazatrubhUta evo vaizvAnara ja tene paramamitra jaNAya che. ane naMdivardhanane krodha atyaMta priya che tevuM jaNAvAthI te vaizvAnara kUracitta kare tevAM vaDAM tene Ape che. je kUracitta vaizvAnaranA vIryathI ja banelA jIvanA pariNAmarUpa che; kema ke krodha svabhAva ja jyAre utkarSavALo thAya che tyAre te jIvamAM kracitta utpanna thAya che. vaLI, kracitta kare tevAM vaDAM vaizvAnare ApIne kahyuM ke AnAthI tArA vIryano utkarSa thaze ane dIrghaAyuSyanI prApti thaze. te vakhate kakSAMtaramAM laghudhvanithI koIke kahyuM ke vaizvAnarane abhimata evA narakasthAnamAM AnuM avazya gamana thaze. emAM saMdeha nathI. A kathana naMdivardhanane saMbhaLAyuM nahIM ane vaizvAnarane saMbhaLAyuM. tethI e prApta thAya ke jIvanI aMdara kaMIka sUkSma paNa mArgAnusArI prajJA paDI che jenA kAraNe naMdivardhananA jIve hAthInA bhAvamAM madhyasthabhAva karelo je mArgAnusArI kSayopazama svarUpa hato. tethI ja kaMIka cetanA naMdivardhanane maMdadhvanithI kahe che ke A vaDAM khAvAthI narakanuM dIrghaAyuSya maLaze; kema ke te prakAranI mArgAnusArI buddhi atyaMta maMda hovAthI te vacano naMdivardhananA haiyAne sparze teTalA pramANamAM vyakta thatAM nathI ane maMda maMda vyakta thAya che. ane tenA krodhanA pariNAmane khabara paDe che ke mAre zatru evA naMdivardhanane narakamAM mokalavo hoya to A vaDAM je upAya che. ane te maMdavacana sAMbhaLIne te vaizvAnara toSa pAme che; kema ke tene khAtrI thAya che ke A rIte jo A naMdivardhana kUracitta karaze to avazya mane je iSTa che te prApta thaze; kema ke kaSAyone te ja iSTa che ke jIvane durgatiomAM laI jaIne atyaMta du:khI karavuM ane naMdivardhana te kaSAyarUpa zatrune mitrarUpe jonAra hovAthI vizeSathI vaizvAnarane potAno samarpaNabhAva batAve che. jethI kaSAya tene preraNA kare che ke jyAre jyAre huM tane saMjJA karuM tyAre tyAre
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 15 vikalpo karyA vagara arthAtu A prakAre huM krUra banIza to zuM phaLa Avaze e prakAranA vikalpa karyA vagara tAre vaDAMnuM bhakSaNa karavuM joIe. jethI tAruM kracitta tArAM sarva iSTa kAryone sAdhI Apaze. vastutaH te vaizvAnara sAthe sahavartI baMdhAyeluM puNya sahakArI hovAthI tenAM sarvakAryo siddha thAya che. tenA kracittathI koI kArya siddha thatuM nathI, kevala naMdivardhana klezane pAme che. puNyazALI hovA chatAM lokone apriya bane che. temAM paNa vaizvAnara ja kAraNa che. bhAvimAM narakanuM dIrdhAyuSya maLaze. te sarvamAM vaizvAnara ja kAraNa che; chatAM avivekatAne kAraNe naMdivardhana te sarva jANI zakato nathI. buddhizALI hovA chatAM kaSAyane paravaza mUrkha jevo ja che. te sarvanuM kAraNa utkaTa kUrakaSAyanI pariNati che. pituzcintA itazca tAtena sarvatra vizvasanIyo niyukto rAjavallabho dArakaH, yaduta-are vidura! samAdiSTo mayA kumAraH yathA'nanyamanaskena bhavatA kalAgrahaNaM vidheyam, ahamapi na draSTavyaH, ahameva bhavantamAgatya drakSyAmi / tadevaM sthite mama rAjyakAryavyAkulatayA kadAcittatsamIpe gamanaM na saMpadyate, tato bhavatA pratidinaM kumArazarIravArtA mama saMpAdanIyA, vidureNoktaM-yadAjJApayati devaH / tataH saMpAdayatA tena tadrAjazAsanaM lakSitaH sa sarvo'pi madIyo rAjadArakakalAcAryakadarthanavyatikaraH tathApi manaHkSatibhayena kiyantamapi kAlaM na kathito'sau tAtAya, atibharamavalokya nivedito'nyadA, tatazcintitaM tAtena, 'naiSa vidurastAvadasatyaM bhASate, na cApi kumAraH prAyeNaivaMvidhamAcarati, tatkimatra tattvaM bhaviSyatIti na jAnImahe, yadi ca kalAcAryasyApi kadarthanaM vidhatte kumAro niSpannaM tataH kalAgrahaNaprayojanam' iti cintayA samudvigno'bhUttAtazcittena / punazcintitamanenedam-atra prAptakAlaM pRcchAmi tAvatkalAcAryameva yathAvasthitam, tato nizcitya vRttAntaM tannivAraNopAye yatnaM kariSyAmi / pitAnI ciMtA ane A bAju=maMdivardhanane kaLAabhyAsa mATe mUkyo tyAre bIjI bAju, rAjA zuM kare che ? te batAvavA arthe kahe che A bAju, pitA vaDe sarvatra vizvasanIya, rAjAne priya evo chokaro niyukta karAyo. kaI rIte niyukta karAyo ? te 'dutathI batAve che. are vidura mArA vaDe kumAra=naMdivardhanakumAra, Adeza karAyo che - zuM Adeza karAyo che ? te "yathA'thI batAve che. ananyamanaska evA tArA vaDe anya sarva ciMtAno tyAga karAyelA evA tArA vaDe, kalAgrahaNa karavuM joIe. mane paNa maLavuM joIe nahIM. huM ja tArI pAse AvIne tane joIza=huM tane maLIza, A pramANe hote chate=A pramANe meM kumArane kaheluM hote chate, mArA rAjayakAryatA vyAkulapaNAne kAraNe kyAreka paNa tenA samIpamAM gamana thayuM nathI. tethI tArA vaDe=vizvasanIya evA vidura vaDe, pratidina kumAranA zarIranI vArtA ane saMpAdana karavI=pratidina tenI sAthe paricaya karIne kaI rIte te kalAbhyAsa kare che ItyAdi
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kathano mane kahevAM, vidura vaDe kahevAyuM - deva je AjJA kare che. tyArapachI te rAjAnI AjJAnuM saMpAdana karatA tenA vaDe sarva paNa mAro rAjaputro ane kalAcAryanI kadarthanAno vyatikara jaNAyo, topaNa matakSatinA bhayathI=rAjAnA manane udvega thaze e prakAranA bhayathI, keTaloka paNa kAla pitAne A vyatikara kahevAyo nahIM. atibhArane avalokana karIne mArI anucita pravRtti atizaya thaI rahI che tenuM avalokana karIne, atyadA nivedana karAyuM mAruM anucita vartana rAjAne nivedana karAyuM, tethI pitA vaDe vicArAyuM. A vidura asatya bolato nathI ja. vaLI kumAra prAyaH AvA prakAranuM AcaraNa kare nahIM. te kAraNathI=viduranuM vacana mRSA saMbhave nahIM ane kumAra AvuM kare nahIM tevuM rAjAne bhAsavAthI, ahIM kumAranA viSayamAM zuM tatva thaze ? zuM pariNAma Avaze ? e huM jANato nathI. ane jo kalAcAryanI paNa kadarthanAne kumAra kare che, to kalAgrahaNanuM prayojana niSpanna cheHniSphaLa che. e prakAranI ciMtAthI tAta=pitA, cittathI udvigna thayA. pharI AvA vaDe rAjA vaDe, A vicArAyuM. ahIM kumAranA viSayamAM, prAptakAla che=A prasaMgamAM zuM karavA jevuM che e rUpa prAptakAla che, kalAcAryane ja yathAvasthita huM pUchuM, tethI vRttAMtano nirNaya karIne kumAranA prasaMgano nirNaya karIne, tenA nivAraNanA upAyamAM huM yatna karIza. nIvAryastha nivedanam tataH preSitastadAkAraNAya sabahumAnaM viduraH, samAgataH kalAcAryaH, abhyutthitastAtena, dApitamAsanaM, vihitA paricaryA tatastadanujJAtaviSTaropaviSTena tAtenAbhihitaM-Arya buddhisamudra! api samutsarpati kalAgrahaNaM kumArANAm, tenAbhihitaM-deva! bADhamutsarpati yuSmadanubhAvena, tAtenAbhihitaM-kiM pariNatAH kAzcinnandivarddhanakumArasya kalAH? kalAcAryeNAbhihitaM-suSThu pariNatAH, deva! niSpanna eva kalAsu nandivarddhanakumAraH, tathAhi-svIkRtamanena samastamapi lipijJAnaM, svayaMpRSTamiva gaNitaM, utpAditamivAtmanA vyAkaraNaM, kSetrIbhUtamasya jyotiSaM, sAtmIbhUtamaSTAGgamahAnimittaM, vyAkhyAtamanyebhyazchando'nena, abhyastaM nRttaM, zikSitaM geyaM, praNayinIvAsya hastazikSA, vayasya iva dhanurvedaH, mitramiva vaidyakaM, nirdezakArIva dhAtuvAdaH, anucarANIva naralakSaNAdIni, AdheyavikreyANi patracchedyAdIni, kimbahunA? nAsti sA kAcit kalA yA kumAramAsAdya na prAptA parAM kASThAmiti / kalAcAryane nivedana tethI=A pramANe rAjAe vicAra karyo tethI, tene sabahumAna bolAvavA mATe kalAcAryane AdarapUrvaka bolAvavA mATe, vidura mokalAvAyo. kalAcArya AvyA, pitA vaDe abhyasthAna karAyuM=UbhA thaIne kalAcAryano satkAra karAyo, Asana apAyuM, paricaryA puchAI, tyArapachI tenA vaDe anujJAta Asana upara beThelA pitA vaDe kalAcArya vaDe anujJA apAyelA Asana upara beThelA pitA vaDe, kahevAyuM, te Arya buddhisamudra ! kumAronuM kalAgrahaNa sArI rIte thAya che ? tenA vaDe kahevAyuM-kalAcArya vaDe
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kahevAyuM, he deva tamArA anubhAvathI atyaMta pravarte che kumAronuM kalAgrahaNa pravarte che. pitA vaDe puchAyuM zuM naMdivardhanakumArane koI kaLAo pariNata thaI? kalAcArya vaDe kahevAyuM, suMdara pariNamana pAmela che. he deva ! kalAomAM naMdivardhanakumAra niSpanna che. te A pramANe - AnA vaDe=naMdivardhana vaDe ja samasta paNa lipittAna potAnI prakRtirUpe karyuM che. svayaMskRSTatI jema gaNita che. potAnA vaDe utpAdana karAyelA jevuM vyAkaraNa che. AnuM jyotiSazAstra kSetrIbhUta thayuM che. aSTAMga mahAnimitta sAtmIbhUta thayuM che. AnA dvArA=baMdIvardhana dvArA, anyone chaMdanuM vyAkhyAna karAyuM che. nRtya abhyasta karAyuM che. geya zikSita che. premikAnI jevI enI hastazikSA che=citrakaLA che, mitratA jevuM dhanurveda che. mitratA jevuM vaidyakazAstra che. nirdezakArI jevo dhAtuvAda che. anucaranA jevAM manuSyanAM lakSaNAdi che. Adheya vikreya patracchedyAdi che, vadhAre zuM kahevuM ? te koI kaLA nathI je kumArane choDIne parAkASThA pAmelI na hoya. kalAcAryadarzitavaizvAnarasaMgadoSaH tataH prAdurbhavadAnandodakaparipUritanayanayugalenAbhihitaM tAtena-Arya! evametat, kimatrAzcaryam ? kiM vA''rye kRtodyoge na saMpadyate kumArasya dhanyaH kumAro yasya yuSmAdRzA guravaH / buddhisamudreNoktaMdeva! mA maivamAdiza, ke'tra vayam ? yuSmadanubhAvo'yam / tAtenAbhihitaM-Arya! kimanenopacAravacasA? yuSmatprasAdenaivAsmadAnandasandarbhadAyikAM saMprAptaH kumAraH sakalaguNabhAjanatAm / buddhisamudreNoktaMyadyevaM tato deva! karttavyeSu niyuktairanucarairna vaJcanIyAH svAmina iti paryAlocanayA kiJciddevaM vijJApayitumicchAmi tacca yuktamayuktaM vA kSantumarhati devo, yato yathArthaM manoharaM ca durlabhaM vacanam / tAtenAbhihitaMvadatvAryaH, yathAvasthitavacane ko'vasaro'kSamAyAH? buddhisamudreNoktaM-yadyevaM tato yadAdiSTaM devena yathA sakalaguNabhAjanatAM saMprAptaH kumAra iti tathaiva svAbhAvikaM kumArasya svarUpaM pratItya nAstyatra sandehaH, kintu sakalamapi kumArasya guNasandohaM kalakeneva zazadharaM, kaNTakeneva tAmarasaM, kArpaNyeneva vittanicayaM, nairlajjyeneva strIjanaM, bhIrutveneva puruSavarga, paropatApeneva dharma, vaizvAnarasaMparkeNa dUSitamahamavagacchAmi, yataH sakalasyApi kalAkalApakauzalasya prazamo'laGkaraNam, eSa tu vaizvAnaraH pApamitratayA sannihitaH sannAtmIyasAmarthyena taM prazamaM kumArasya nAzayati / kumArastu mahAmohavazAtparamArthavairiNamapyenaM vaizvAnaraM paramopakAriNamAkalayati, tadanenedRzena pApamitreNa yasya pratihataM jJAnasAraM prazamAmRtaM kumArasya tasya niSphalo guNaprAgbhAra iti / kalAcArya vaDe naMdivardhanane batAvAyela vaizvAnaranA saMgano doSa tethI, prAdurbhAva thatA AnaMdanA azruthI paripUrita nayanayugalavALA pitA vaDe kahevAyuM - he Arya ! A ema ja che-tema kahyuM e sarva ema ja che. AmAMgakumAranI kaLAonA viSayamAM, zuM
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva Azcarya che? athavA ArthanA karAyelA udyogamAM zuM na prApta thAya ?=sarva kaLAo avazya prApta thAya. kumAra dhanya che jene tamArA jevA guru maLyA, buddhisamudra evA kalAcArya vaDe kahevAyuM - deva, A pramANe na kaho, na kaho. AmAM kumAranA kalA-grahaNamAM ame zuM ? tamAro ja A anubhAva che. pitA vaDe kahevAyuM - he Arya, A upacAravacana vaDe zuM?=tamAro zrama hovA chatAM mAro anubhava che e prakAranA upacAra vacata vaDe zuM ? tamArA prasAdathI ja amArA AnaMdanA saMdarbha denArI sakalaguNa bhAjanatAne kumAra saMprApta thayo che. buddhisamudra vaDe kahevAyuM - jo A pramANe che to te deva, kartavyamAM niyukta evA anucaro vaDe svAmIne ThagavA joIe nahIM e prakAranA paryAlocanathI kaMIka devane kahevA icchuM chuM. ane te mukta ke ayuktane deva kSamA karavA yogya che. je kAraNathI yathArtha hoya ane manohara hoya evuM vacana durlabha che. tAta vaDe kahevAyuM - he Arya ! kaho ? yathAvasthita vacanamAM akSamAno avasara kayAM che?--gusso karavAno avasara kayAM che? buddhisamudra vaDe kahevAyuM - jo A pramANe cheHyathAvasthita vacana kahevuM ucita che e pramANe che, to deva vaDe je AdiSTa che, je pramANe kumAra sakalaguNanI bhAjanatAne prApta thayo te pramANe ja kumAranA svAbhAvika svarUpane AzrayIne e kathanamAM saMdeha nathI. paraMtu kumArano sakala paNa guNano samUha kalaMka vaDe caMdranI jema, kaMTaka vaDe tAmarasanI jema, kArpaSyathI dhananA samUhanI jema, nirlajjapaNAthI strIjatanI jema, bhIrupaNAthI puruSavarganI jema, paropatApathI gharmanI jema, vaizvAnaranA saMparkathI dUSita huM jANuM chuM. je kAraNathI sakala paNa kalAnA samUhalA kauzalanuM prathama alaMkAra che. vaLI, A vaizvAnara pApamitrapaNAthI saMnihita chatotrakumAranI pAse rahelo chato, potAnA sAmarthathI=vaizvAnara potAnA svabhAvathI, kumAranA te prazamano nAza kare che. vaLI, kumAra mahAmohatA vazathI atyaMta mUDhatAnA vazathI paramArtha varI paNa A vaizvAnarane parama upakArI jANe che arthAt potAnA caMDasvabhAvane sarvakAryanuM sAdhana jANe che. te kAraNathI AvA prakAranA pApamitra dvArA kumArane caMDasvabhAvavALo kare te prakAranA pApamitra dvArA, jenuM jJAnanA sAra evuM prazamarUpI amRta haNAyuM che te kumArano guNano samUha=aneka kaLAonuM jJAna, niSphaLa che. vaizvAnaramaitrItyAgodyamaH tatastadAkarNya tAto vajrAhata iva gRhIto mahAduHkhena, tatastAtenAbhihitaM-bhadra! vedaka! parityajedaM candanarasasekazItalaM tAlavRntaM, na mAmeSa bahistApo bAdhate / gaccha, samAhvaya kumAraM, yenApanayAmi tasya pApamitrasaMsargavAraNena duHsahamAtmano'ntastApamiti / tato vimucya tAlavRntaM kSitinihitajAnukaramastakena vedakenAbhihitaM-yadAjJApayati devaH, kintu mahAprayojanamapekSya bhaviSyAmyahamasthApitamahattamaH, tato na tatra devena kopaH karaNIyaH / tAtenAbhihitaM-bhadra! hitabhASiNi kaH kopAvasaraH? vadatu vivakSitaM bhadraH, vedakenAbhihitaM-deva! yadyevaM tataH kumAraparicayAdevAvadhAritamidaM mayA, yaduta
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ayaM vaizvAnaro'ntaraGgabhUtaH kumArasya vayasyo, na zakyo'dhunA kenApyapasArayituM, gRhItaH kumAreNAtyarthaM hitabandhubuddhyA, na zaknoti tadvirahe kSaNamapyAsituM kumAraH, yato na labhate dhRti, gRhyate raNaraNakena, manyate tRNatulyamanena rahitamAtmAnaM, tato yadyevaM kumAro vaizvAnarasaMsargatyAgaM prati kiJciducyate tato'hamevaM tarkayAmi-'mahAntamudvegaM kuryAt AtmaghAtAdikaM vA vidadhyAt, anyadvA kiJcidakANDaviDvaramanarthAntaraM saMpAdayet' ityato nAtrArthe kiJcidvaktuM kumAramarhati devaH / buddhisamudreNoktaM-deva! satyameva sarvamidaM yadAveditaM vedakena, tathAhi-vayamapi kumArasya pApamitrasaMbandhavAraNe gADhamudyuktAH sakalakAlamAsmahe, cintitaM, cAsmAbhiH yadyayaM kumAro'nena vaizvAnarapApamitreNa viyujyeta, tataH satyaM nandivarddhanaH syAt, kevalamIdRzaM kathaJcidanayorgADhanirUDhaM prema yena na zakyate'dhunA kumAro'narthabhIrutayA viyojanaM vidhAtumityato'zakyAnuSThAnarUpaM kumArasya vaizvAnareNa saha maitrIvAraNamiti manyAmahe / tAtenAbhihitamArya! kaH punaratropAyo bhaviSyati? buddhisamudreNoktam-atigahanametat, vayamapi na jAnImaH, vidureNAbhihitam-deva! zrUyate'tra kazcidatItAnAgatavarttamAnapadArthavedI samAgato jinamatajJo nAma siddhaputro mahAnaimittikaH, sa kadAcidatropAyaM lakSayati, tAtenAbhihitaM-sAdhu abhihitaM bhadra! sAdhu, zIghraM samAhUyatAM sa bhavatA, vidureNAbhihitaM-yadAjJApayati deva iti / nirgato viduraH, samAgato naimittikena saha stokavelayA, dRSTo naimittikastAtena, tuSTazcetasA, dApitamAsanaM, kRtamucitakaraNIyaM, kathito vyatikaraH, tato buddhinADIsaMcAreNa nirUpya tenAbhihitaM-mahArAja! na dRzyate'trA[vidyate'trA. manyaH kazcidupAyaH, eka evAtra paramupAyo vidyate, durlabhazcAsau prAyeNa / tAtenAbhihitaM-kIdRzaH sa iti kathayatvAryaH / vaizvAnaranI maitrInA tyAgano udhama tethI=buddhisamRddha evA kalAcArye A pramANe kahyuM tethI, tene sAMbhaLIne kalAcAryanA vacanane sAMbhaLIne, vajathI haNAyelAnI jema pitA=naMdivardhananA pitA, mahAduHkhathI gRhIta thayA. tethI pitA vaDe kahevAyuM - he bhadra vedaka ! caMdananA rasane siMcana karanAra evA tAlavRta-=vIMjaNA, tuM tyAga kara. kema tyAga kara ? tethI kahe che, mane A bahitApa bAdha karato nathI. arthAt aMdarano tApa ja mane bAdha kare che, bahArano tApa bAdha karato nathI, mATe tuM jA ane kumArane bolAvIne Ava. jenAthI pApamitratA saMsarganA vAraNa dvArA potAnA dusaha evA aMtastApane huM dUra karuM, tethI tAlavaMtano tyAga karIne=vIMjaNAno tyAga karIne, kSiti upara sthApana karyA che e jAnu, be hAtha ane mastaka jetA evA vedaka vaDe kahevAyuM=rAjAne hAtha joDIne vedaka vaDe kahevAyuM, deva je AjJA kare che paraMtu mahAprayojatanI apekSAe sthApita nathI karyo mahattama (maMtrI) evo huM thaIza kumAranA viSayamAM je mAro anubhava che te viSayamAM huM tamane kaMIka kahIza, te tamane nahIM sthApana karAyelA maMtrInA jevuM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva salAhane karanAruM thaze, chatAM mahAprayojanavALuM che mATe ucita che tethI, tyAM mArA kathanamAM, deva vaDe kopa karavo joIe nahIM, tAta vaDe=rAjA vaDe, kahevAyuM, he bhadra ! hitabhASI evA tArAmAM kopano avasara kyAMthI che ? bhadra ! vivakSita kahe. je kahevA jevuM che te kathana kara. vedaka vaDe kumAranI guptacaryA mATe sthApana karAyelA vedaka vaDe, rAjAne kahevAyuM. he deva ! jo A pramANe cheHmane kathana karavAnI AjJA karo cho to, kumAranA paricayathI mArA vaDe A avadhAraNa karAyuM che. zuM avadhAraNa karAyuM che? te "yatathI vedaka kahe che - A vaidhdhAra kumArano aMtaraMgabhUta mitra che. koInA vaDe paNa dUra karavA mATe zakya nathI, kumAra vaDe atyaMta hitabaMdhunI buddhithI grahaNa karAyo che. tenA virahamAM=vaizvAnaranA virahamAM, kSaNa paNa rahevA mATe kumAra samartha nathI. je kAraNathI vRtine pAmato nathI. raNaraNakathI grahaNa thAya che-zUnamUnapaNAthI rahelo jaNAya che, AnAthI rahita=rvadhvAnarathI rahita, potAne tRNatalya mAne che. tethI jo A rIte kumArane vaizvAnaranA saMganA tyAga pratye kaMIka kahevAya che, to huM A pramANe vicAraNA karuM chuM-vedaka kahe che huM A pramANe saMbhAvanA karuM chuM, mahAna udvegane kare=vaizvAnaranA tyAganA vacanane sAMbhaLIne kumAra atyaMta udvegane kare, athavA AtmaghAtAdine kare. athavA anya kaMIka akAMDa vidvararUpa anarthAtara=na saMbhavI zakAya tevA prasaMgarUpa anarthane saMpAdana kare. jo pitA vaippAnaranA tyAga mATe Agraha kare to ApaNe na dhArI zakIe tevuM koIka anarthakArI pagaluM kumAra svIkAre. ethI A arthamAM kumArane kahevuM - he deva ! kaMI ucita nathI. A pramANe vedake kahyuM. te sAMbhaLIne buddhisamudra evA kalAcArya vaDe kahevAyuM - he deva ! sarva A satya ja che je vedaka vaDe kahevAyuM. te A pramANe - ame paNa kumAranA pApamitranA saMbaMdhanA vAraNamAM sakalakAla gADha ughukta rahyA chIe. ane amArA vaDe vicArAyuM A vaidhdhAnararUpa pApamitrathI jo A kumArano viyoga karAya to kharekhara naMdivardhana thAya=badhA jIvonA AnaMdanA vardhanane karanAro thAya. phakta A be naMdivardhana ane vaizvAnara A benuM, AvA prakArarUpa gADha nirUDha sneha che jenAthI kumAra anarthatA bhIrupaNAne kAraNe viyojana karavA mATe zakya nathI. ethI kumAranuM vaizvAnara sAthe maitrInuM vAraNa azakya anuSThAnarUpa che e prakAre ame mAnIe chIe. pitA vaDe kahevAyuM. he Arya ! vaLI AmAM kumAranA vaizvAnarathI rakSaNamAM, zuM upAya thaze ? buddhisamudra vaDe kahevAyuM A=kumAranA rakSaNano upAya, atigahana che ame paNa jANatA nathI. vidura vaDe kahevAyuM - he deva ! ahIM ApaNA nagaramAM, koIka atIta-anAgata ane vartamAna padArthanA jinamato jANakAra siddhaputra nAmano mahAnaimittika Avelo saMbhaLAya che te kadAcit AmAM=vaizvAnarathI kumAranA rakSaNamAM, upAya jANe. pitA vaDe kahevAyuM - suMdara kahevAyuM bhadra ! suMdara ! zIdhra te=siddhaputra tArA vaDe bolAvAya. vidura vaDe kahevAyuM - je deva ! AjJA kare. vidura gayo. naimittika sAthe thoDI veLAmAM Avyo. tAta vaDe naimittika jovAyo. citathI toSa pAmyA=rAjA toSa pAmyA, Asana apAyuM naimittikane besavA mATe Asana apAyuM. ucita karaNIya karAyuM. vyatikara kahevAyo=naMdivardhanano prasaMga kahevAyo, ane tyArapachI rAjAe
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vyatikara kahyo tyArapachI, buddhinADInA saMcArathI=zrutabuddhinA upayogathI, nirUpaNa karIne-nirNaya karIne tenA vaDe=siddhiputra vaDe, kahevAyuM. he mahArAja ! ahIM=kumAranA viSayamAM, anya koI upAya vidyamAna nathI. AmAM=kumAranA viSayamAM, eka ja upAya vidyamAna che. ane A upAya prAyaH durlabha che. pitA vaDe kahevAyuM, te kevA prakArano che. he Arya kaho ! 21 bhAvArtha : naMdivardhanakumArane vaizvAnara sAthe gADha maitrI thayela che. tyAre bIjI bAju pitAe tenA kalAabhyAsaviSayaka ucita prayatnane jANavA mATe vizvasanIya evo eka nAnI umarano bALaka niyoga karelo je atibuddhimAna che ane kumAra sAthe sadA paricaya rAkhIne teno kalAabhyAsa kaI rIte cAle che te sarvanuM avalokana kare che. buddhidhana evo te vidura kumAranI sarvaceSTAone nirNaya karIne anya koI upAya nahIM hovAthI rAjAne vastusthiti kahe che. A rIte kumAra aticaMDasvabhAvavALo thayo che te sarva vyatika2ne jANIne rAjA ciMtita thAya che, tethI kalAcAryane vivekapUrvaka bolAve che, kumAranA abhyAsa viSayaka ucita pRcchA kare che. kalAcArya paNa kumAre kaI rIte sarva kALAo hastagata karI che te sarva yathArthathI kahe che ane kumAranuM puNya atyaMta tIvra hovAthI alpa prayAsathI sarva kaLAomAM nipuNa thayela che topaNa tenA aticaMDa svabhAvane kAraNe tenI sarvakaLA niSphaLa prAyaH che, e prakAre jyAre kalAcArya kahe che tyAre rAjA ciMtita thAya che ane kumArane bolAvIne tene ucita zikSA ApavAno vicAra kare che. paraMtu nipuNaprajJAvALA vidura rAjAne kahe che ke kumArane mATe vaizvAnaranI maitrIno tyAga karAvavo azakya prAyaH che, mATe kaMIka prayatna karavA jatAM moTA anartha thavAthI saMbhAvanA che; kema ke atikliSTabhAvothI kumAra vAsita che, tethI teno caMDasvabhAvano tyAga karAvavo sarvathA azakya che tevuM vidurane jaNAya che; chatAM vidura kahe che ke he rAjana ! A nagaramAM koIka jinamatanA jANanArA siddhaputra che te ja Ano upAya batAvI zake tema saMbhave che, te sivAya naMdivardhanane vaizvAnarathI dUra karavo zakya nathI. tethI rAjA siddhaputrane bolAve che ane siddhaputra duSkara paNa eka upAya che ema kahIne zuM kahe che te have pachI batAve che. cittasaundaryamahAnagaravarNanam jinamatajJenAbhihitaM - mahArAja ! AkarNaya, asti rahitaM sarvopadravairnivAsasthAnaM samastaguNAnAM, kAraNaM kalyANaparamparAyA, durlabhaM mandabhAgadheyaizcittasaundaryaM nAma nagaraM, cittasauMdaryamahAnagaranuM varNana jinamatane jANanArA evA siddhaputra vaDe kahevAyuM, mahArAjA sAMbhaLo ! sarva upadravothI rahita, samasta guNonuM nivAsasthAna, kalyANanI paraMparAnuM kAraNa, maMdabhAgyavALA jIvo vaDe durlabha evuM cittasauMdarya nAmanuM nagara che, tathA=ite A pramANe -
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vasatAM tatra lokAnAM, nagare puNyakarmaNAm / rAmApiraTA: sarve, nAyo naiva vAdhA / / zlokA : te nagaramAM vasatA puNyakarmavALA lokone sarva rAgAdi caraTo bAdhaka thatA nathI ja. ||1|| zloka H yatazca kSutpipAsAdyA, bAdhante tatra no janam / tatastaducyate dhIraiH, sarvopadravavarjitam / / 2 / / zlokArtha H ane je kAraNathI tyAM=te nagaramAM, lokane kSudhA-pipAsAdi bAdhA karatI nathI. te kAraNathI dhIrapuruSo vaDe te-te nagara, sarvaupadrava varjita kahevAyuM che. II2 / / zloka H jJAnAdibhAjanaM lokastadvazenaiva jAyate / kalAkalApakauzalyaM, na tato'nyatra vidyate / / 3 / / zlokArtha : tenA vazathI ja=cittasauMdarya nAmanA nagaranA vazathI ja, loka jJAnAdinuM bhAjana thAya che. te nagarathI anyatra kalAonA samUhanuM kauzalya vidhamAna nathI. II3|| zloka H bhavantyaudAryagAmbhIryadhairyavIryAdayo guNAH / vasatAM tatra tatsarvaguNasthAnamato matam / / 4 / / zlokArtha : audArya, gAMbhIrya, dhairya, vIryAdi guNo tyAM vasatA jIvone thAya che. AthI te sarva guNonuM sthAna manAyuM che=te nagara badhA guNonuM sthAna manAyuM che. / / 4 / / zloka H yatazca vasatAM tatra, dhanyAnAM saMpravardhate / uttarottarabhAvena, viziSTA sukhapaddhatiH / / 5 / /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : ane je kAraNathI tyAM=te nagaramAM, vasatA dhanya jIvone uttarottaranA bhAvathI=adhika adhika cittanA sauMdaryanA bhAvathI, viziSTa sukhapaddhati saMpravardhamAna thAya che. II5 / / zloka H na ca saMpadyate tasyAH, pratipAtaH kadAcana / kalyANapaddhaterheturatastannagaraM matam / / 6 / / zlokArtha H ane tenAthI=viziSTa sukhapaddhatithI, kyAreya pratipAta thato nathI. AthI=sarva sukhanuM khANa te nagara che AthI, kalyANapaddhatino hetu te nagara manAyuM che. II9 zloka H sarvopadravanirmuktaM, samastaguNabhUSitam / kalyANapaddhaterheturyata eva ca tatpuram / / 7 / / 23 zlokArtha : ane je kAraNathI ja sarva upadravothI rahita, samasta guNothI bhUSita, kalyANapaddhatino hetu te nagara che. IIII zloka H ata eva sadAnandaM, tatsapuNyairniSevitam / nagaraM cittasaundarya, mandabhAgyaiH sudurlabham / / 8 / / zlokArtha : AthI ja sadA AnaMdavALuM sapuNyavALA jIvothI te cittasauMdaryanagara sevAyuM che. maMdabhAgyavALA jIvo vaDe te nagara durlabha che. IIII bhAvArtha: kumAranA vaizvAnaranI sAthenA maitrInA tyAga mATe jinamatane jANanArA upAya batAvatAM cittasauMdarya nAmanuM nagara batAve che. je jIvo sadA saMsAranA vAstavika svarUpane jonArA che, saMsArathI atIta mokSa avasthA jIvanI suMdara avasthA che tene jANanArA che ane vItarAganA vacanAnusAra sarva ucita pravRttio dRDhapraNidhAnapUrvaka karanArA che, te jIvone cittasauMdaryanI prApti thAya che ane jeonuM citta tevuM suMdara thayeluM che te jIvo puNyakarmavALA che. arthAt svazaktianusA2 jinamatanA AcArane dRDhapraNidhAnapUrvaka sevanArA
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva che, tethI teone rAgAdi coraTAo kyAreya bAdhaka thatA nathI paraMtu te mahAtmAo te cittasauMdaryane kAraNe satata svabhUmikAnusAra ucita pravRttio karIne rAgAdi coraTAnI zaktine kSINa kSINatara kare che. vaLI te nagaramAM rahenArA mahAtmAo svazaktianusAra tapAdimAM udyama karanArA che, tethI kSudhA-pipAsA Adi teone bAdha karatI nathI, tethI teonuM citta ramya hovAne kAraNe koIka viSama saMyogamAM sudhA, tRSA dehamAM vartatI hoya topaNa tevA mahAtmAonuM citta tattvathI vAsita hovAne kAraNe kyAreya kSobha pAmatuM nathI. tethI dhIra puruSo tevA cittavALA jIvone sarva upadrava vagaranA mAne che; kema ke jIvane sarvathI adhika upadravakArI sudhA, pipAsA Adi bhAvo che ane jeo bhagavAnanA vacanathI bhAvita che teone te bhAvo paNa prAyaH bAdha karatA nathI. vaLI, teonuM citta tattvane jonAruM hovAthI sadA teo svabhUmikAnusAra navuM navuM zrataadhyayana, jinavacananA pAramArthika svarUpathI AtmAnuM bhAvana ane zakti anusAra cAritranI AcaraNA karIne jJAnAdinuM bhAjana thAya che. vaLI, te nagaramAM vasanArA jIvo sadA tattvane jANavA mATe yatnavALA hovAthI AtmakalyANanuM kAraNa bane tevI sarva kaLAomAM kuzaLa che tethI te nagara sivAya anyatra kaLAo vidyamAna nathI. vaLI, jeonuM citta suMdara varte che, teomAM audArya, gAMbhIrya, vairya, viryAdi guNo pragaTa thAya che, kema ke tevA mahAtmAo saMsAranA vAstavika svarUpane jonArA hovAthI ati udAra prakRtivALA hoya che. gaMbhIratApUrvaka hitAhitano vicAra karanArA hoya che. Atmahitane anukULa dhIratApUrvaka pravRtti karanArA hoya che ane potAnA zatrubhUta kaSAyone nAza karavA mATe mahAdharyavALA hoya che. AthI cittasauMdaryanagaramAM rahelA jIvo sarvaprakAranA guNonuM sthAna che ema kahevAyuM che. vaLI, jeonuM citta suMdara varte che, te dhanya jIvo haMmezAM svabhUmikAnusAra dharmanuM sevana karIne kaSAyonI zaktine kSINa kare che. tethI teomAM uttarottara viziSTa sukhanI paraMparA prApta thAya che. AthI te jIvo aMtaraMga guNasaMpattithI paNa sukhI hoya che ane bahiraMga puNyaprakRtine kAraNe paNa sukhI varte che. vaLI jeomAM viveka pragaTelo che tevA jIvo aMtaraMga rIte sukhI hovAthI kyAreya paNa te suMdara cittano nAza na thAya tevo yatna karanArA hoya che, tethI te nagara jIvonA kalyANanI paraMparAno hetu che. AthI te nagaramAM vasanArA jIvone upadravo thatA nathI. paraMtu puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI ane kaSAyonI maMdatAthI sukhanI paraMparAnI ja vRddhi thAya che. badhA guNothI te nagara bhUSita che. AthI puNyavALA jIvone sadA AnaMdavALuM evuM cittanuM sauMdarya prApta thAya che. maMdabhAgyavALA jIvo mATe tenuM cittasauMdarya atyaMta durlabha hoya che. AthI ja bhAre karmI jIvo kyAreya cittanI suMdaratAne jANavA paNa samartha banatA nathI. klezamAM ja teonI prIti varte che. tethI vartamAnamAM kleza karIne duHkhI thAya che ane duHkhanI paraMparAne pAme che. ___ zubhapariNAmo rAjA tatra ca nagare'sti hitakArI sarvalokAnAM, kRtodyogo duSTanigrahe, dattAvadhAnaH ziSTaparipAlane, paripUrNaH kozadaNDasamudayena zubhapariNAmo nAma rAjA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zubhapariNAma rAjA ane te nagaramAM sarva lokono hitakArI, duSTa nigrahamAM kRta udyogavALo-duSTono nigraha karavA mATe apramAdathI yatna karatAra, ziSTatA paripAlanamAM dattAvadhAnavALo=ziSTatA paripAlatamAM apramAdathI yatna karanAra, koza-daMDatA samudAyathI paripUrNa zubhapariNAma rAjA che. zloka - yato'sau sarvalokAnAM, cittasantApavArakaH / tathA saMparkamAtreNa, mahAnandavidhAyakaH / / 1 / / zlokArtha : je kAraNathI A=zubhapariNAma, sarva lokonA cittanA saMtApano vAraka che. ane saMparkamAtrathI mahAAnaMdane karanAra che. [1] zloka : sadanuSThAnamArge'pi, jantUnAM sa pravartakaH / ato dhiirjnailoke, hitakArI nigadyate / / 2 / / zlokArca - jIvone saanuSThAna mArgamAM paNa te pravartaka che. AthI ghIrapuruSo vaDe lokamAM hitakArI kahevAya che zubha-pariNAma hitakArI che ema kahevAya che. llrA zloka : rAgadveSamahAmohakrodhalobhamadabhramAH / kAmeAzokadainyAdyA, ye cAnye duHkhahetavaH / / 3 / / zlokArca - rAga-dveSa, mahAmoha, krodha, lobha, madarUpI bhramo ane kAma, IrSA, zoka, devAdi je anya duHkhanA hetuo che. II3I. zloka : duSTaceSTatayA nityaM, lokasantApakAriNaH / teSAmuddalanaM rAjA, sa kurvanavatiSThate / / 4 / / yugmam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva blokArya :duSTayeSTAthI haMmezAM lokone saMtApane karanArA che teonA uddhanane karato te rAjA rahe che. II8I zloka : jJAnavairAgyasaMtoSatyAgasaujanyalakSaNAH / ye cAnye janatA''hlAdakAriNaH ziSTasaMmatAH / / 5 / / zlokArya : jJAna, vairAgya, saMtoSa, tyAga, saujanya lakSaNa, janatAne A@Ada, karanArA ziSTasaMmata je anya guNo che. ApA zloka - teSAM sa rAjA satataM, paripAlanatatparaH / Aste niHzeSakarttavyavyApAravimukhaH sadA / / 6 / / yugmam zlokArya : teonA=te guNonA, paripAlanamAM satata tatpara, niHzeSa kartavyanA vyApArathI vimukha evo te rAjA sadA rahe che. IIko. zloka : dhIdhRtismRtisaMvegazamAdyaiH paripUryate / bhANDAgAraM yatastasya, guNaratnaiH pratikSaNam / / 7 / / zlokArca - je kAraNathI ghI, dhRti, smRti, saMvega zama Adi guNaratnothI pratikSaNa tenA=zubhapariNAmarAjAnA, bhAMDAgArane pratikSaNa pUrNa karAya che. llll zloka : daNDazca varddhate tasya, caturbhedabalAtmakaH / zIlAGgalakSaNairnityaM, rathadantihayAdibhiH / / 8 / / zlokArca - ane te rAjAno cAra bheTavALA bala svarUpa daMDa zIlAMga lakSaNorUpa ratha, hAthI, ghoDAdi vaDe nitya vadhe che. III.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : duSTAnAM nigrahAsaktaH, ziSTAnAM paripAlakaH / kozadaNDasamRddhazca, tenAsau gIyate nRpaH / / 9 / / zlokArca - te kAraNathI duSTonA nigrahamAM Asakta, ziSTono paripAlaka ane kozadaMDathI samRddha A rAjA kahevAya che. IIII. bhAvArtha : cittasauMdarya nagaramAM zubha pariNAma nAmano rAjA che ema kahevAthI e prApta thAya ke jeonuM citta tattvane jovAne abhimukha suMdara pariNAmavALuM che te jIvone sadA zubhapariNAma varte che. ane te zubha pariNAma ja te jIvone sadA sukhanuM kAraNa bane che. phakta cittasauMdarya prathama pragaTe che ane te cittasauMdaryane kAraNe jIvo potAnA hitane anukULa je mArgAnusArI zubha pariNAmo kare che te zubha pariNAma nAmano rAjA che. ane jema rAjA prajAnuM pAlana kare che tema AtmAmAM pragaTa thayelo zubha pariNAma haMmezAM cittanA saMtApane dUra kare che. jyAre jyAre Atmahitane anukULa jIvamAM zubhapariNAma varte che, tyAre tyAre te jIvane AnaMda thAya che ane te zubha pariNAma ja jIvane saMdanuSThAnamAM pravRtti karAve che. AthI ja dhIrapuruSo zubhapariNAma jIvano hitakArI che tema kahe che. vaLI AtmAmAM vartatA rAgAdibhAvo kAma, IrSyA AdibhAvo je du:khanA hetuo che, te rAgAdi bhAvono zubhapariNAma haMmezAM nAza kare che. AthI ja zubhapariNAmavALA jIvo sadanuSThAnane daDha yatnapUrvaka seve che ke jethI teonA rAga, dveSa, mahAmoha AdibhAvo ane kAma, IrSyAAdi bhAvo satata kSINa-kSINatara thAya che. vaLI, zubhapariNAmavALA jIvo haMmezAM sazAstrano abhyAsa kare che, vairAgyathI AtmAne vAsita kare che, haMmezAMnA saMtoSa sukhane anubhavanArA hoya che, tyAga, saujanya Adine dhAraNa karanArA hoya che ane anya paNa AphlAdane karanArA ziSTa saMmata sarva guNone satata puSTa puSTatara kare che. vaLI, zubhapariNAmavALA jIvomAM nirmaLabuddhi, AtmakalyANane anukULa dhRti, ucita kRtyonuM smaraNa, saMvegano pariNAma, prazama vagere guNo satata vadhe che. vaLI te zubha pariNAmavALA jIvo svazakti anusAra zIlAMgonuM pAlana karIne AtmAne guNasamRddhithI samRddha kare che. tethI zubha pariNAma haMmezAM duSTabhAvone nigraha kare che, suMdara bhAvonuM paripAlana kare che ane kozadaMDathI samRddha hoya che. niSprakampatA mahAdevI tasya ca zubhapariNAmasya rAjJo gRhItajayapatAkA zarIrasaundaryeNa, vinirjitabhuvanatrayA kalAkalApakauzalena, apahasitarativibhramA vilAsavistareNa, adharitArundhatImAhAtmyAtizayA nijapatibhaktitayA, niSprakampatA nAma mahAdevI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva niSpakaMpatA mahAdevI ane zarIranA sauMdaryathI grahaNa karI che jayapatAkA evI, kalAkalApanA kauzala vaDe bhuvanatrayane jItanArI, tiraskAra karyo che ratino vibhrama jeNe evI, potAnA patinI bhaktipaNAne kAraNe avagaNA karI che aruMdhatInA mAhAbhyanA atizaya jeNe evI niSpakampatA nAmanI te zubha pariNAma rAjAnI mahAdevI che - jema koI strI aneka kaLAmAM kuzaLa hoya suMdara zarIravALI hoya, tema niSpakaMpatA nAmanI jIvanI pariNati aMtaraMga guNo pragaTa karavA mATenI aneka kaLAomAM kuzaLa che. ane niSpakaMpatA e jIvanI aMtaraMga suMdara pariNati che, mATe tenA zarIranuM sauMdarya paNa zreSTha che. vaLI, kAmane rati atyaMta priya hoya tenA karatAM paNa adhika prIti zubha pariNAmane niSpakaMpatA sAthe che. vaLI aruMdhatI nAmanI strI patibhaktA hatI tenAthI paNa adhika zubha pariNAma pratye niSpakaMpatA devIne bhakti che. tethI niSpakaMpatAnI pariNati zubhapariNAma sAthe sadA saMzleSavALI varte che. te mahAdevI kevI che ? te batAve che - zloka : ekatra sarvayatnena, kRtAlaGkAracarcanam / surAsuranarastraiNaM, yatsyAlloke'tisundaram / / 1 / / kSobhArthaM munisaGghasya, kadAcidupatiSThate / anyasyAM dizi saMsthApyA, sA devI niSprakampatA / / 2 / / AsaktirmunicittAnAM, tasyAmevopajAyate / ataH zarIrasaundaryAtsA gRhItapatAkikA / / 3 / / tribhirvizeSakam zlokArca - karyo che alaMkArano zaNagAra jeNe evo, atisuMdara, sura, asura ane manuSyanI strIono samudAya, sarva yatna vaDe lokamAM eka sthAnamAM je thAya, kadAcit munisaMghanA kSobha mATe upasthita thAya, anya dizAmAM te niSpakaMpatA devI sthApana karAya (to) munionA cittanI Asakti te niSpakaMpatA devImAM ja thAya che, AthI te nirUkaMpatA devI, zarIranA sauMdaryathI gRhItapatAkikAvALI grahaNa karAyela dhajAvALI, che. II1-2-3II. zloka : rudrendropendracandrAdyAH, kalAkauzalazAlinaH / ye cAnye lokavikhyAtA, vidyante bhuvanatraye / / 4 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva lobhakAmAdibhiH sarve, jitAste bhAvazatrubhiH / na kauzalamatasteSAM vidyate paramArthataH / / 5 / / yugmam zlokArtha H rudra, Indra, upendra, candrAdi ane lokamAM vikhyAta je anya kalAkauzalazAlI bhuvanatrayamAM vidhamAna che, te sarva bhAvazatru evA lobhakAmAdithI jitAyA che, AthI paramArthathI teomAM kuzalapaNuM vidhamAna nathI. / / 4-5 / / zloka H tasyAstu devyAstatkiJcitkauzalaM yena lIlayA / tAnparAjayate tena, sA'bhibhUtajagattrayA / / 6 / / zlokArtha : vaLI, te devInuM te kaMIka kauzalya che, jenA kAraNe lIlAthI teono=bhAvazatruno, parAjaya kare che, te kAraNathI abhibhUta karyo che jagatatrayane jeNe evI te che. IIII zloka H tervilAsAH kAmasya, kevalaM toSahetavaH / munayastu punasteSAM na vArttAmapi jAnate / / 7 / / 29 zlokArtha : kAmanI ratinA vilAso phakta toSanA hetu che=kSaNabhara toSanA hetu che, vaLI, munio teonI vArtA paNa jANatA nathI=kAmanA vilAsonI vArtA paNa jANatA nathI. 11811 zloka H tasyAH satkAH punardevyA, vratanirvAhaNAdayaH / vilAsA munilokasya, mAnasAkSepakAriNaH // 8 // zlokArtha H vaLI, te devI saMbaMdhI=niSpakaMtAdevI saMbaMdhI, vratanirvAhaNAdi vilAso munilokanA mAnasane AkSepa karanArA che. IIII zloka H ato'pahasitA satyaM svavilAsai ratistayA / yathA ca bharturbhaktA sA, tathedAnIM nigadyate / / 9 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : AthI satyaHkharekhara, svavilAsothI teNI vaDeHniSpakaMpatA vaDe, rati apahasita che ane je pramANe bhartAnI bhaktA te niSpakaMpatA che. te pramANe have, kahevAya che. II II. zloka : ApatrimagnabhartAraM, prakrAmya nijajIvitam / nirvAhayati vIryeNa, tenAsau bhartRvatsalA / / 10 / / zlokArtha : nijajIvitano vinAza karIne vIryathI ApattimAM nimagna evA bhartAno nirvAha kare che. te kAraNathI AkaniSpakaMpatA, bhadraMvatsala che. ||10|| zloka - arundhatI punarnava, patyuH saMrakSaNakSamA / niSpakampatayA tasmAt, bhartRbhaktatayA jitA / / 11 / / zlokArca - vaLI, arundhatI patinA saMrakSaNamAM samartha nathI ja, te kAraNathI bhartunuM bhaktapaNuM hovAthI nikaMpatA vaDe arundhatI jitAI che. ll11ii. zloka : kiJceha bahunoktena? rAjJaH kAryaprasAdhanI / tasya rAjye paraM sArA, sA devI niSpakampatA / / 12 / / zlokArca - vadhAre zuM kahevuM? rAjAnA kAryane prasAdhana karanArI tenA rAjyamAM zreSTha sArarUpa evI te devI niSpakaMpatA che. ||12aaaaN bhAvArtha : cittasauMdaryanagaramAM zubha pariNAma rAjA che ane tenI niSpakaMpatA mahAdevI che. ema kahevAthI e prApta thAya ke je jIvoe tattvanuM vAstavika svarUpa avalokana karIne cittanuM sauMdarya prApta karyuM che te jIvone saMsAranA uccheda mATeno zubhapariNAma pragaTa thAya che. tyArapachI teo niSpakaMpatApUrvaka saMsAranA ucchedane mATe yatna kare che. tyAre te zubha pariNAmano niSpakaMpatA sAthe saMbaMdha thAya che. ane te niSpakaMpatA kevA svarUpavALI che te batAve che. jema koI rAjAnI rANI zarIranA sauMdaryavALI hoya, tema niSpakaMpatA jIvanA
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 31 aMtaraMga sauMdaryavALI che. kema, aMtaraMga sauMdaryavALI che ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI batAve che. jema lokamAM devatAonI ane manuSyanI suMdararUpavALI strIo sarva alaMkArothI alaMkRta thaIne potAnA rUpathI ane sauMdaryathI munionAM cittane kSobha karavA mATe yatna kare ane anya bAju niSpakaMpatA potAnA sauMdaryathI munionA cittane AkSepa karavA yatna kare to munionuM citta niprakaMpatAmAM ja Asakta thAya che; kema ke sukhanA arthI evA te munione strIonA tuccha sauMdaryamAM sukha dekhAtuM nathI paNa mohanA nAzathI prApta thatI niSpakaMpa avasthAmAM sukha dekhAya che. tethI tattvane jonArA munione AtmAnI niSpakaMpa avasthAmAM ja sarvasukha dekhAya che. mATe niSpakaMpa avasthA AtmAnI atyaMta suMdara avasthA che. vaLI, bAhyakalAmAM kuzaLa paNa rudra indrAdi devo aMtaraMga kaSAyothI jitAya che. tethI potAnI AtmAnI kaLAmAM teo kuzaLa nathI. jyAre niSpakaMpatAno pariNAma to AtmAnA pAramArthika svarUpane pragaTa karavAmAM atyaMta kuzaLa che, tethI sarvakaLAomAM niSNakaMpatA tulya koI kuzaLa nathI. vaLI, ratinA vilAsane paNa te niSpakaMpatA mahAdevI jItanArI che; kema ke saMsArI jIvo kAmanuM sevana karIne ratino AnaMda levA prayatna kare che. jyAre munione AtmAnI niprakaMpa avasthAmAM ja rati varte che. tethI, kAmanI ratinI icchA paNa thatI nathI. paraMtu AtmAnI nirAkuLa avasthAmAM ja ratinA sukhane munio anubhave che tethI te niSpakaMpatA kAmanI ratine paNa jIte tevI munione vilAsa karAvanAra che. vaLI, lokamAM arundhatI nAmanI strI atyaMta patibhakta hatI topaNa ApattimAM paDelA potAnA patinuM rakSaNa karavA te samartha banI nahIM. paraMtu niSpakaMpa avasthAne pAmelA munio mRtyunA prasaMgamAM paNa zubhapariNAmanuM rakSaNa kare che. AthI ghANImAM pilAtA mahAtmAo paNa zubhapariNAmanA baLathI kevalajJAnane pAmyA. tethI teomAM vartatI niSpakaMpatA potAnA vIryathI zubha pariNAmane sarva prakAre rakSaNa karanAra che. vadhAre kahevA vaDe zuM ? rAjAnAM sarvakAryone sAdhanAra niprakaMpatA che; kema ke zubha pariNAmanuM sarvakArya mohano nAza karIne AtmAne pUrNasukhamaya avasthAnI prApti karAvavI e che. ane niSpakaMpatA devInA baLathI te zubha pariNAma rAjA sarva karmano nAza karIne AtmAnuM hita sAdhI Ape che. tatputrIkSAntivarNanam tayozca niSprakampatAzubhapariNAmayordevInRpayorasti prakarSaH sundarINAM, utpattibhUmirAzcaryANAM, maJjUSA guNaratnarAzeH, vapurvelakSaNyena munInAmapi manohAriNI kSAnti ma duhitA zubhapariNAma rAjAnI putrI kSAMtinuM varNana ane niSpakaMpatA ane zubhapariNAmarUpa te devI ane rAjAnI kSAti nAmanI putrI che. te kevI che? te batAve che - suMdarIonA prakarSa rUpa che=sarva suMdarIomAM prakarSa rUpa che. AzcaryonI utpattibhUmi che. guNaratnarAzinI maMjUSA che. zarIranA vilakSaNapaNA vaDe munionA paNa manane haraNa karanArI che -
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : yataH sA satatAnandadAyinI paryupAsitA / smaraNenApi niHzeSadoSamoSavidhAyinI / / 1 / / zlokArca - je kAraNathI paryApAsanA karAyelI ekakSAMti nAmanI putrI, satata AnaMdane denArI, smaraNathI paNa niHzeSadoSathI choDAvanArI che. IIII. zloka : nirIkSate vizAlAkSI, yannaraM kila lIlayA / paNDitaiH sa mahAtmeti kRtvA gADhaM prazasyate / / 2 / / zlokArca - kharekhara je kAraNathI vizAlAkSI vizAlanetravALI kSAMti lIlApUrvaka je narane jue che, te mahAtmA che, jethI karIne paMDito vaDe atyaMta prazaMsA karAya che. rA. zloka : AliGganaM punastasyA, manye yo lapsyate naraH / sa sarvanaravargasya, cakravartI bhaviSyati / / 3 / / zlokArca - vaLI, teNInA AliMganane je manuSyo prApta karaze te sarvamanuSyanA samUhano cakravartI thaze ema huM mAnuM chuM. III zloka : atazcArutarA tasyA, nAnyA jagati vidyate / prakarSaH sundarINAM sA, vidvadbhistena gIyate / / 4 / / zlokArca - AthI AnAthI kSAMtithI, suMdaratara anya koI strI jagatamAM nathI. te kAraNathI suMdarIono prakarSa te kSAMti, vidvAno vaDe kahevAya che. [4] zloka : sadhyAnakevalajJAnamaharddhiprazamAdayaH / lokAnAmadbhutA bhAvA, ye camatkArakAriNaH / / 5 / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva te bhavanti bhaviSyanti, bhUtAzcAnantazo yataH / tatprasAdena sattvAnAM, tAmArAdhayatAM sadA / / 6 / / yugmam zlokArca - sadhyAna, kevalajJAna, mahAnaRddhio, prazama Adi adbhuta bhAvo je lokone camatkArane karanArA che. te bhAvo je kAraNathI teNInuM ArAdhana karatA evA jIvone sadA tenA prasAdathI anaMtIvAra thayA thAya che, ane thaze. pa-. zloka : utpattibhUmiH sA tasmAdAzcaryANAmudAhRtA / yathA ca ratnamaJjUSA, tathedAnIM nibodhata / / 7 / / zlokArca - te kAraNathI te=kSamA, AzcaryonI utpattibhUmi kahevAI che, ane je pramANe ratnamaMjUSAtraratnanI peTI che, te have sAMbhaLo. IIchI zloka : dAnazIlatapojJAnakularUpaparAkramAH / satyazaucArjavAlobhavIryaizvaryAdayo guNAH / / 8 / / ye kecitsandarA loke, varttante ratnarUpiNaH / kSAntireva hi sarveSAM, teSAmAdhAratAM gatA / / 9 / / zlokArca - dAna, zIla, tapa, jJAna, kula, rUpa, parAkrama, satya, zauca, Arjava, alobha, vIrya, aizvaryaAdi guNo je kaMI paNa suMdara ratnarUpa lokamAM varte che, te sarvanI AdhAratAne kSAMti ja pAmela che. ll8-9ll zloka : tenAsau ratnamaJjUSA, vidvadbhiH parikIrtitA / kSAntihInA guNAH sarve, na zobhante nirAzrayAH / / 10 / / zlokArya : te kAraNathI A=kSAMti, vidvAno vaDe ratnamaMjUSA kahevAI che. kSamA vagaranA sarva guNo nirAzraya zobhatA nathI. 1
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : athavA zAntireva mahAdAnaM, kSAntireva mahAtapaH / kSAntireva mahAjJAnaM, kSAntireva mahAdamaH / / 11 / / zlokArca - athavA kSAMti ja mahAdAna che. kSAMti ja mahAtapa che. kSAMti ja mahAjJAna che. kSAMti ja mahAdama che IndriyonuM damana che. II11aaaa. zloka - kSAntireva mahAzIlaM, kSAntireva mahAkulam / kSAntireva mahAvIrya, kSAntireva parAkramaH / / 12 / / zlokArca - kSAMti ja mahAzIla che. kSAMti ja mahAkula che. kSAMti ja mahAvIrya che. kSAMti ja mahAparAkrama che. ll12 zloka : zAntireva ca santoSaH, kSAntirindriyanigrahaH / kSAntireva mahAzaucaM, kSAntireva mahAdayA / / 13 / / zlokArca - kSAMti ja saMtoSa che. kSAMti ja Indriyano nigraha che. kSAMti ja mahAzauca che. kSAMti ja mahAdayA che=mahAna AtmAnI dayArUpa che. ll13IL zloka - zAntireva mahArUpaM, kSAntireva mahAbalam / kSAntireva mahaizvaryaM, kSAntidhairyamudAhRtA / / 14 / / zlokArdha : kSAMti ja mahArUpa che=jIvanuM suMdara rUpa che. kSAMti ja mahAbala che=AtmAmAM karmanAzane anurUpa mahAbala che. kSAMti ja mahAzvarya che AtmAnI mahAna samRddhi che. kSAMti ja dhairya kahevAya che. II14ll
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpa upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : kSAntireva paraM brahma, satyaM kSAntiH prakIrtitA / kSAntireva parAmuktiH, kSAntiH sarvArthasAdhikA / / 15 / / zlokArtha : kSAMti ja parama brahma kahevAyuM che=AtmAnuM zuddha svarUpa kahevAyuM che. kSAMti satya kahevAI che= satya nAmanuM bIjuM mahAvrata kahevAyuM che. kSAMti ja parAmukti che=kSAMti ja zreSThakoTinI nilabhatA che. kSAMti sarva arthanI sAdhikA che=jIvanuM sarva prakAranuM sukha prayojana che te sarva arthane sAdhanArI che. II1paI zloka : zAntireva jagadvandyA, zAntireva jagaddhitA / kSAntireva jagajjyeSThA, kSAntiH kalyANadAyikA / / 16 / / zlokArca - kSAMti ja jagatavabdha che. arthAt kSamApradhAna muni ke tIrthakaro Adi jagatavaLe che mATe ja kSAMti ja jagatavaLe che. kSAMti ja jagatanA hitane karanArI che. arthAt svaparanA hitane karanArI che. kSAMti ja jagatamAM jyeSTha che=jIvane sarvotama banAvanAra hovAthI jagatamAM jyeSTha che. kSAMti kalyANane denArI che. II16ll. zloka : zAntireva jagatpUjyA, kSAntiH paramamaGgalam / zAntirevauSadhaM cAru, sarvavyAdhinibarhaNam / / 17 / / zlokArca - kSAMti jagatapUjya che. kSAMti parama maMgala che=kSAMtinA pariNAmavALA jIvo maMgalanI paraMparAne prApta kare che mATe kSAMti parama maMgala che. kSAMti ja sarva vyAdhine dUra karanAra suMdara auSadha che. arthAt kSamApradhAna muninA sarva bhAvarogo kSAMtithI ja kSINa thAya che. ll17ll zloka : kSAntirevArinirnAzaM, caturaGgaM mahAbalam / kiJcAtra bahunoktena? kSAntau sarvaM pratiSThitam / / 18 / /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArdha : kSAMti ja zatranI nirnAzaka che. caturaMga mahAbala che kSAMtivALA jIvonA bhAvane nAza karavAmAM kSAMti ja aMtaraMga caturaMga baLa che. ahIM=kSAMtinA viSayamAM, vadhAre kahevAthI zuM ? kSAMtimAM sarvapratiSThita che. ll18II. zloka : ata eva tu sA kanyA, munilokamanoharA / kuryAdIdRzarUpAyAM, ko na cittaM sacetanaH? / / 19 / / zlokArca - AthI ja=kSamAmAM sarva hita pratiSThita che, AthI ja, munilokane manohara evI te kanyA che. AvA svarUpavALI te kanyAmAM koNa buddhimAna jIva citta na kare ? arthAt buddhimAna jIvone kSAMti kanyA ja atyaMta priya che. ll19ll zloka : anyaccayasya cittaM samArohedvilasantI svalIlayA / sA kanyA dhanyatAM prApya, so'pi tadrUpatAM vrajet / / 20 / / zlokArca - ane bIjuM, svalIlAthI vilAsa pAmatI te kanyA jenA cittane samAroha kare=jenA citamAM vase, dhanyatAne pAmIne te paNa te jIva paNa, tadrupatAne pAme che=kSamArUpatAne pAme che. ll ll vaizvAnarasaMsargatyAgopAyaH kSAntipariNayaH zloka : ataH samyagguNAkAGkSI, kaH sakarNo na tAM hRdi ? / kuryAtkanyAM sadAkAlaM, sarvakAmasamarpikAm / / 21 / / vaizvAnaranA saMsarganA tyAgano upAyaH kSamA sAthe lagna zlokArca - AthI, san guNano AkAMkSI kayo buddhimAna puruSa sarvakAmane samarpita karanArI evI te kanyAne sadAkAla hRdayamAM na kare ? ra1||
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhAvArtha : jeonA cittamAM sauMdarya pragaTe che te jIvonAM cittamAM Atmahita sAdhavAne anukULa zubha pariNAma pragaTe che ane teo jyAre zubha pariNAmane pragaTa karavA arthe niSpakaMpa bane che tyAre zubha pariNAma ane niSpakaMpatAnA saMyogathI AtmAmAM kSamAguNa pragaTe che jene krAMti kahevAya che. ane te zAMti jema jema prakarSavALI thAya che, tema tema sarvaprakAranA kalyANanI paraMparAne te jIvo prApta kare che, te batAvavA arthe zAMtinuM svarUpa kahe che. suMdarastrIono prakarSa kSamA che; kema ke suMdarastrIo pudgalanA rUpathI suMdara hoya che ane kSamAvALA jIvo AtmAnA nirAkula svabhAva svarUpa potAnA svarUpathI suMdara hoya che. tethI sarva suMdarIomAM kSamA prakarSavALI che. vaLI, badhA prakAranI AzcaryanI utpattibhUmi che; kema ke kSamAnA baLathI ja te mahAtmAo saMsAramAM aneka prakAranI sukhaparaMparAne prApta kare che, te sarva AzcaryanI utpattinI bhUmi kSamA che. vaLI, jIvanA ekaguNa sAthe anya guNo paraspara atyaMta anuviddha che. tethI kSamAmAM yatna karavAthI sarva prakAranA guNono samUha AtmAmAM pragaTa thAya che. mATe guNanA ratnonA DhagalAnI peTI kSamA che, saMsArI jIvo karatAM vilakSaNa dehavALI kSamA hovAthI munionA manane haranArI kSamA che, AthI jeo kSAMtinI sadA paryApAsanA kare che arthAt kSamAnA pAramArthika svarUpathI AtmAne bhAvita kare che teone satata AnaMdane denArI kSamA che, vaLI, kSamAnA svarUpanuM smaraNa mAtra paNa karavAmAM Ave to sarva prakAranA doSo jIvamAMthI satata dUra thAya che. mATe ja kalyANanA arthI jIvo satata kSamAnA pAramArthika svarUpathI AtmAne bhAvita karavA yatna kare che. vaLI, je manuSyonAM cittamAM kSAMti vase che te manuSyane buddhimAna puruSo mahAtmA kahe che arthAt jeonA cittamAM sadA kSamA pratyeno pakSapAta varte che tevA jIvomAM viziSTa kSamA pragaTa thayelI nahIM hovA chatA kSamAne abhimukha teonuM citta sadA varte che. teone paNa vivekI loko mahAtmA kahe che. vaLI, jeone kSamA sAkSAt AliMgana Ape che te manuSyo sarva manuSyomAM cakravartI thAya che arthAt tenA jevA aDhaLaka samRddhivALA jIvo jagatamAM koI nathI tevA zreSTha aMtaraMga guNasamRddhivALA thAya che. mATe kalyANanA arthIe sadA kSamAne prakaTa karavA yatna karavo joIe. AthI ja vidvAnoe kSamAmAM saplAnanI prApti, kevalajJAnanI prApti, mahAna AkarSAdi RddhionI prApti ane prazamaAdi bhAvonI prAptinI atyaMta camatkAra karanArI zaktio kahI che ane jeo zAMtinI sadA ArAdhanA kare che teone te sarva samRddhio vartamAnamAM pragaTa thAya che. bhUtakALamAM paNa ghaNA jIvone prApta thaI che ane bhaviSyamAM paNa thaze. mATe jagatanA lokone camatkAra kare tevA atyaMta uttamabhAvonI prApti kSamAthI thAya che. vaLI, AtmAmAM je koI paNa dAna, zIla, tapAdi guNono samudAya che te sarvano AdhAra kSamA che; kema ke jeonuM citta krodha kaSAyathI anAkuLa che teo jagatanA jIvone abhayadAna ApanArA che, zIlane dhAraNa karanArA che. nirjarAne anukULa uttama pariNativALA che ane tapane karanArA che ane kSamAnA sUma rahasyane jANanArA hovAthI nipuNajJAnathI yukta che. vaLI, uttama kulavALA che; kema ke uttamakuLa vagara kSamAguNano prAdurbhAva samartha nathI. AtmAnA zreSTha rUpavALA che, mohanAzane anukULa parAkramavALA che. vaLI, satya,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zauca, Adi anya guNo paNa kaSAyanA upazamanA baLathI ja jIve che tethI jeomAM kSamA nathI teomAM satyAdi guNo paramArthathI paNa nathI. mATe kSamA sarvaguNono AdhAra che; kema ke jIva pradezanI jema kSamA sAthe sarva guNo pratibaddha che. ane jeomAM kSamA nathI teo sthUlathI dAnAdi karatA hoya topaNa te guNo potAnuM kArya karanArA nahIM hovAthI zobhatA nathI. A rIte batAvyA pachI kSamA ja mokSanA kAraNabhUta sarva guNo svarUpa che. ema batAvIne kSamA ja jagatanA jIvo mATe vandha che. jagatanA jIvonuM hita che. kalyANane denAra che. jIvonuM parama maMgalabhUta che. ane sarvabhAva 2ogane dUra karavA mATe auSadha che. AthI jeo kSamAmAM yatna karanArA che teomAM sarvaguNo pratiSThita thAya che. AthI ja mokSanA arthI evA munionuM citta te kSamA guNamAM ja sadA Avarjita che ane jeomAM kSamAguNa pragaTa thayo che teone sarva prakAranA guNonI prApti thAya che, mATe kalyANanA arthI jIvo sarva kAmanAne denArI evI kSamAmAM ja sadAkALa yatna kare che. zloka H evaJca sthite sA guNotkarSayogena, kanyA sarvAGgasundarA / asya vaizvAnaroyaiH, pratipakSatA sthitA ||rar|| zlokArtha : A pramANe hote chate=siddhaputre vaizvAnaranA nivAraNa upAyarUpa je cittasauMdarya Adi nagaranuM varNana karyuM ane temAM zubhapariNAma rAjA ane niSpakaMpatA devInI putrI kSAMti che ema atyAra sudhI batAvyuM. have te siddhaputra rAjAne kahe che e pramANe hote chate, guNanA utkarSanA yogathI sarvAMgasuMdara te kSAMti kanyA A vaizvAnaranI atyaMta pratipakSapaNAthI rahelI che. II22 / / zloka H tasyA darzanamAtreNa, bhItabhItaH suvihvalaH / eSa vaizvAnaro manye, dUrataH prapalAyate / / 23 / / zlokArtha H tenA darzana mAtrathI=kSAMti rUpa kanyAnA darzana mAtrathI, bhaya pAmelo, suvihvala thayelo A vaizvAnara huM mAnuM chuM dUrathI palAyana thAya che. II23II zloka H niHzeSadoSapuJjo'yaM, sA kanyA guNamandiram / sAkSAdagnirayaM pApaH, sA punarhimazItalA / / 24 /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha niHzeSa doSano puMja A=vaizvAnara, che te kanyA guNanuM maMdira che. A pApa=vaizvAnara rUpa A pApa, sAkSAt agni che. vajI te=kSAMti, hima bhevI zItala che. // 24 // zloka : : sahAvasthAnamevaM hi, nAnayorvidyate kvacit / virodhabhAvAttenaivamasmAbhirabhidhIyate / / 25 / 3G zlokArtha : A rIte=be paraspara virodhI che e rIte, A benuM=vaizvAnara ane kSAMti e benuM, sahAvasthAna kyAreya vidhamAna nathI; kema ke virodhano bhAva che=kSamA ane vaizvAnara beno paraspara virodhano pariNAma che, te araeAthI mA pramANe = mAgaNa hevAyuM me prabhArI, amArA vaDe hevAya che. // 25 // zloka : yadaiva kanyAM tAM dhanyAM kumAraH pariNeSyati / anena pApamitreNa, tadA maitrIM vihAsyati / / 26 / / zlokArtha : jyAre dhanya evI te kanyAne kumAra paraNaze tyAre A pApamitranI sAthe maitrIne choDaze. II26II atrAntare cintitaM vidureNa - aye ! anena jinamatajJena naimittikenedamabhihitaM yathA cittasaundarye yaH zubhapariNAmaH, tasya yA niSprakampatA, tajjanitA yA kSAntiH, saivAmuM nandivarddhanakumArasyAnena pApamitreNa vaizvAnareNa saha saMsargaM nivArayituM samarthA, nAnyastannivAraNe kazcidupAya iti, tatsarvamanena yuktamuktam / athavA kimatrAzcaryam ? na hi jinamatajJaH kadAcidayuktaM bhASate / tatastannimittakavacanamAkarNya tAtenAvalokitaM pArzvavarttino matidhanasya mahAmantriNo vadanaM, sthito'sau prahvataraH, abhihitastAtenaArya! matidhana ! zrutametad bhavatA ? matidhanenAbhihitaM deva! zrutam / tAtenAbhihitaM -Arya ! yadyevaM tato mahadidaM mama cittodvegakAraNaM, yadyeSa viziSTajanaspRhaNIyo'pi kumArasya guNakalApaH pApamitrasambandhadUSito niSphalaH saMpanna iti / tad gaccha, zIghraM preSaya cittasaundarye vacanavinyAsakuzalAn pradhAnamahattamAn, grAhaya taddezAsambhavIni prAbhRtAni iti, upadiza gacchatAM teSAM nirantarasambandhakaraNapaTUnyupacAravacanAni, yAcaya kumArArthaM zubhapariNAmaM kSAntidArikAmiti / matidhanenAbhihitaM yadAjJApayati deva iti, nirgantuM pravRtto matidhanaH / atrAntare=A vAtanA zravaNakALamAM, vidura vaDe, vicArAyuM, kharekhara A jinamatajJa evA naimittika
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vaDe A kahevAyuM che. jyAre cittasauMdaryamAM je zubhapariNAma tenI je niSprakaMpatA, tenAthI janita je kSAMti, te kSAMti ja, A pApamitra vaizvAnaranI sAthe naMdivardrana kumArano A saMsarga nivAraNa karavA samartha che, anya tenA nivAraNamAM koI upAya nathI. te sarva=siddhaputre je kahyuM te sarva, AnA dvArA yukti-yukta kahevAyuM che=siddhaputra dvArA yukti-yukta kahevAyuM che athavA AmAM=siddhaputranA kathanamAM, zuM Azcarya che ? ddi=je kAraNathI, jinamatane jANanArA kyAre ayukta bolatA nathI. tyArapachI=siddhaputre A prakAre kathana karyuM tyArapachI, te jinamatajJanA vacanane sAMbhaLIne pitA vaDe pAse beThela matidhana nAmanA mahAmaMtrInuM mukha avalokana karAyuM. A=mahAmaMtrI, najIka Avyo. pitA vaDe kahevAyuM, he Arya ! matidhana ! tArA vaDe A saMbhaLAyuM ? matidhana vaDe kahevAyuM, he deva, saMbhaLAyuM, tAta vaDe kahevAyuM he Arya jo A pramANe che=A siddhaputra kahe che e barAbara che, to A kathana mArA cittanA udveganuM mahAkAraNa che. je kAraNathI viziSTajana, spRhaNIya paNa kumArano A guNasamUha pApamitratA saMbaMdhathI dUSita niSphaLa thayelo che tethI tuM jA, cittasauMdarya nagaramAM vacanavinyAsamAM kuzaLa pradhAna evA maMtrIone zIghra mokala. te dezamAM asaMbhavI evA bheTaNAne grahaNa karAva=sAthe Apa, jatA evA teone=pradhAna-maMtrIone, niraMtara saMbaMdhanA karaNamAM paTu evA upacAranAM vacanono upadeza Apa. jethI zubhapariNAma rAjA sAthe potAno suMdara saMbaMdha thAya. kumAra mATe zubhapariNAma rAjAne kSAMti nAmanI putrInI mAMgaNI karAva, matidhana vaDe kahevAyuM, deva ! je AjJA kare. matidhana javA mATe pravRtta thayo. - karmmapariNAmAyattaH kanyApariNayaH jinamatajJenAbhihitaM - mahArAja ! alamanenArambheNa, na khalvevaMvidhagamanayogyaM tannagaraM, tAtenAbhihitaMArya! katham? jinamatajJenAbhihitaM mahArAja! samastAnyevAtra loke nagararAjabhAryAputramitrAdIni vastUni dvividhAni bhavanti, tadyathA - antaraGgANi bahiraGgANi ca tatra bahiraGgeSveva vastuSu bhavAdRzAM gamanA''jJApanAdivyApAro, nAntaraGgeSu etacca nagaraM, rAjA, tatpatnI, duhitA, ca sarvamantaraGgaM varttate, tatra yujyate tatra mahattamapreSaNam / tAtenAbhihitaM- Arya ! kaH punastatra prabhavati ? jinamatajJenAbhihitaM yo'ntarA va rAnA / tAtenAmihita-Arya! : punarasau? ninamatonAmiti-mahArAna! dharmaprinnaamH, tasya hi zubhapariNAmasya karmapariNAmenaiva bhaTabhuktyA dattaM tannagaram, atastadAyatto'sau varttate / tAtenAbhihitaM-Arya ! kiM bhavatyasau karmmapariNAmo mAdRzAmabhyarthanAviSayaH ? jinamatajJenAbhihitaM - mahArAja ! naitadevaM, sa hi yatheSTakArI prAyeNa nApekSate satpuruSAbhyarthanAM, na rajyate sadupacAravacanena, na gRhyate paroparodhena, nAnukampate dRSTvA'pyApadgataM janaM, kevalamasAvapi kAryaM vidadhAnaH pRcchati mahattamabhaginIM lokasthitiM, paryAlocayati svabhAryAM kAlapariNatiM, kathayatyAtmIyamahattamAya svabhAvAya, anuvarttate asyaiva nandivarddhanakumArasya samastabhavAntarAnuyAyinIM pracchannarUpAM bhAryAM bhavitavyatAM, bibheti kiyanmAtraM nandivarddhanakumAravIryAdapi svapravRttau / tatazcaivaMvidhamantaraGgaparijanaM svasaMbhAvanayA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sammAnya eSa karmapariNAmamahArAjaH kAryaM kurvANo na bahiraGgalokaM raTantamapi gaNayati, kiM tarhi? yadAtmane rocate tadeva vidhatte, tasmAnAyamabhyarthanocitaH, kintu yadA'sya pratibhAsiSyate, tadA svayameva kumArAya dApayiSyati zubhapariNAmena zAntidArikAmiti / kSamA rAjaputrInuM lagna karmapariNAmarAjAne AdhIna jinamatajJa vaDe kahevAyuM. he mahArAja ! AraMbha vaDe saryuM, kharekhara te nagara A prakAre gamata yogya nathI. pitA vaDe kahevAyuM, he Arya ! kema gamana yogya nathI ? jinamatajJa vaDe kahevAyuM. he mahArAja ! A lokamAM nagara, rAya, patnI, putra, mitra Adi vastu be prakAranI che, te A pramANe aMtaraMga ane bahiraMga ema be prakAranI che. tyAM=be prakAranI vastuomAM, bahiraMga ja vastuomAM tamAre gamanato=javAno AjJApanAdino vyApAra che. aMtaraMga vastuomAM nahIM, ane AkarSe atyAra sudhI varNana karyuM che, nagara, rAjA, tenI patnI ane putrI sarva aMtaraMga varte che. te kAraNathI tyAM maMtrInuM preSaNamaMtrIne mokalavuM, ghaTatuM nathI. pitA vaDe kahevAyuM, he Arya ! vaLI tyAM=aMtaraMga nagaramAM, koNa samartha thAya che. jinamatajJa vaDe kahevAyuM. je aMtaraMga ja rAjA che te samartha che. pitA vaDe kahevAyuM che Arya ! A koNa che?=aMtaraMgamAM javA mATe koNa samartha che? jinamatajJa vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! karmapariNAma rAjA samartha che. hiM=je kAraNathI, te zubha pariNAmane karmapariNAmarAjA vaDe bhaTabhaktithI te nagara apAyuM che. AthI tene AdhIna karmapariNAmarAjAne AdhIna, A=zubhapariNAma rAjA, varte cheH karmapariNAma aMtaraMga je mohanIyatA kSayopazamabhAva rU5 karmo che tenAthI jance evo zubha pariNAma rAjA che tethI te zubha pariNAma karmapariNAmarAjAne AdhIna varte che. pitA vaDe kahevAyuM - he Arya ! A karmapariNAma rAjA mArI abhyarthatAno viSaya zuM thAya ?=huM tenI zAMti nAmanI putrInI mAMgaNI kumAra mATe karIza to te sAMbhaLaze. jinamatajJa vaDe kahevAyuM, he mahArAja ! A karmapariNAma rAjA Avo nathI abhyarthanAno viSaya nathI. hiM=je kAraNathI te karmapariNAmarAjA, yatheSTakArI che-tene ruce che te pramANe ja karanAra che. prAyaH puruSonI abhyarthanAnI apekSA rAkhato nathI. saupacAratA vacatathI raMjita thato nathI=madhura AlApo dvArA tene prasanna karI zakAto nathI. paranA uparodhathI te grahaNa thato nathI=koIkanA AgrahathI karmapariNAma rAjA potAne AdhIna thato nathI. Apadgata lokane joIne anukaMpA karato nathI. kevala A paNa karmapariNAma rAjA paNa, kAryane karato potAnI moTI bhaginI lokasthitine pUche che. svabhAryA kAlapariNatine paryAlocana kare che. kAlapariNatinI sAthe ucita vicAraNA karIne kRtya kare che, potAnA mahattama evA svabhAvane kahe che. A ja naMdivardhana kumAranI samasyabhavAntaramAM anuyAyinI pracchannarUpa bhAryA evI bhavitavyatAnuM anuvartana kare cheHkarmapariNAma rAjA anuvartana kare che. naMdivartana kumAranA vIryathI paNa svapravRttimAM kaMIka bhaya pAme che. tethI AvA prakAranA aMtaraMga parijanane svasaMbhAvanAthI sanmAna karato evo A karmapariNAma mahArAjA kAryane karato-2Tana karatA bahiraMga lokane paNa gaNakArato nathI=bahiraMga loka game teTalI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva AjIjI kare to paNa gaNakArato nathI. to zuM kare che? ethI kahe che - je potAne ruce che te ja kare cheHkarmapariNAma rAjAne je ruce che te ja kare che. te kAraNathI A=karmapariNAma abhyarthanA ucita nathI. paraMtu jyAre A karmapariNAma rAjAne, pratibhAsita thaze, tyAre svayaM ja kumAra mATe zubha pariNAma dvArA kSAMti nAmanI putrIne apAvaze. jinamatajJoktaM cetaHsvAsthyakAraNam tAtenAbhihitaM-Arya! hatAstarhi vayaM, yato na jJAyate kadAcittasya pratibhAsiSyate, asmiMzcAnapasArite pApamitre kumArasya samastaguNaviphalatayA na kiJcidasmAkaM jIvatItikRtvA / jinamatajJenAbhihitaMmahArAja! alaM viSAdena, kimatra kriyate? yadIdRzamevedaM prayojanamiti / jinamatanA jANakAra vaDe kahevAyela cittanI svasthatAnuM kAraNa tAta vaDe kahevAyuM che Arya ! to ame haNAyelA chIe=ciMtita chIe, je kAraNathI jaNAtuM nathI, jyAre tene-karmapariNAma rAjAne, pratibhASita thaze ?=kumArane kSAMti kanyAne apAvavAnI icchA thaze? ane A pApamitra anaapasArita hote chate kumAranA samasta guNonuM viphaLapaNuM hovAne kAraNe amAruM kaMI jIvita nathI ethI karIne ame haNAyelA chIe ema avaya che. jinamatajJa vaDe kahevAyuM - he mahArAjA ! viSAdathI saryuM. ahIM=kumAranI sakalakaLA pApamitrane kAraNe viphala thAya che emAM, zuM karI zakAya ? jo AvuM ja A prayojana che kumAranuM pApamitrane nahIM tyAga karavAnuM ja prayojana che, to zuM karI zakAya. arthAt kaMI karI zakAya nahIM. zloka : tathAhinaraH pramAdI zakye'rthe, syAdupAlambhabhAjanam / azakyavastuviSaye, puruSo nAparAdhyati / / 1 / / zlokA - te A pramANe - zakya arthamAM pramAdI manuSya upAlaMbhanuM bhAjana thAya zakya artha hoya chatAM pramAdane kAraNe te kRtyo kare nahIM to te manuSyo upAlaMbhanuM bhAjana thAya che. azakya vastunA viSayamAM puruSa aparAdhane pAmato nathI. ||1|| zloka : api cayo'zakye'rthe pravarteta, anapekSya balAbalam / Atmanazca pareSAM ca, sa hAsyaH syAdvipazcitAm / / 2 / /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - ane vaLI, je puruSa potAnA ane paranA balAbalanI apekSA rAkhyA vagara azakya arthamAM pravarte che, te-puruSa, buddhimAnone hAsyAspada thAya che. zA zloka : tadatraivaM sthite kArye, yadbhaviSyattayA param / bhavatAM tyaktacintAnAmAsituM yujyate dhruvam / / 3 / / zlokArya : te kAraNathI=kumAranA viSayamAM pravRtti azakya che te kAraNathI, A pramANe kArya sthita hote chate kumAranA pApamitranA parihAranA viSayamAM azakya anuSThAna che e pramANe kArya sthita hote chate bhaviSyarayA je parama che=bhaviSyamAM je thanAruM che tyAga karelI ciMtAvALA tamoe nakkI rahevuM ghaTe che. Il3II zloka : anyacca kathyate kiJciccetasaH svAsthyakAraNam / nirAlambanatAmetya, mA bhUdainyaM bhavAdRzAm / / 4 / / zlokArtha : ane bIjuM cittanA svAdhyanuM kAraNa kaMIka kahevAya che. nirAlaMbanatAne prApta karIne tamane dainya na thAo. te kAraNathI bIjuM kahevAya che ema anvaya che. III tAtenAbhihitaM-Arya! sAdhUktaM, samAzvAsitA vayamanena bhavatA pazcimavacanena, tatkathaya kiM tadasmAkaM cetasaH svAsthyakAraNamiti / jinamatajJenAbhihitaM-mahArAja! astyasya kumArasya pracchannarUpaH puNyodayo nAma vayasyaH, sa yAvadasya pArzvavartI tAvadeSa vaizvAnaraH pApamitratayA yaM yamanarthaM kumArasya saMpAdayiSyati sa so'sya pratyutArtharUpatayA paryavasyatIti, tadAkarNya manAk svasthIbhUtastAtaH / atrAntare dinakaramambaratalasya madhyabhAgamArUDhaM nivedayannADikAcchedaprahatapaTahanAdAnusArI samutthitaH zaGkhazabdaH, paThitaM kAlanivedakena / tAta vaDe kahevAyuM - he Arya ! suMdara kahevAyuM, A pazcimavAkyathI=aMtimavAkyathI, ame tamArA vaDe AzvAsita karAyA chIe, te kAraNathI tame kaho, amArA citatA svAthyanuM kAraNa zuM che. jinamatajJa vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! A kumArano pracchanna rUpa puNyodaya nAmano mitra che. te= puNyodaya, jayAM sudhI AvI pArzvavartI che kumAranI pAse che, tyAM sudhI pApamitrapaNAthI A vaizvAnara kumArane je je anartha saMpAdana karaze te te UlaTuM A=kumArane, artharUpapaNAthI paryavasAna
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pAmaze kumAranAM hitanuM kAraNa banaze. ethI tene sAMbhaLIne=siddhaputranA prastuta vacanane sAMbhaLIne, pitA kaMIka svastha thayA. atrAntaramAM=A avasare AkAzanA madhyabhAgamAM, ArUDha thayelA sUryane nivedana karato tADikAnA chedathI haNAyela paTanAdane anusaranAra zaMkha zabda utpanna thayo. kAlativedaka vaDe kahevAyuM - zloka - na krodhAttejaso vRddhiH, kintu madhyasthabhAvataH / darzayaniti lokAnAM, sUryo madhyasthatAM gataH / / 1 / / zlokArdha : krodhathI tejanI vRddhi nathI. paraMtu madhyasthabhAvathI tejanI vRddhi che e pramANe lokone batAvato sUrya madhyasthatAne pAmyo. ll1TI bhAvArtha : A pramANe siddhaputre rAjA AgaLa cittasauMdaryanagara, zubhapariNAma rAjA, niSpakaMpatAdevI ane tenI kSamA nAmanI putrInuM varNana karyuM ane aMte kahyuM ke A kanyA krodhanA pratipakSabhUta jIvanA pariNAmarUpa che, tethI jyAre kumArane A kSamA nAmanI pariNati pragaTa thaze tyAre A vaizvAnara rUpa pApamitra palAyana thaze. A sAMbhaLIne pAse besela vidura te kathAno paramArtha samaje che. rAjA buddhidhana che chatAM kumAra pratyenA rAgane kAraNe tenA hitanA upAya rUpe ja A koI rAjakanyA che tema tene jaNAya che. tethI maMtrIne kumAra arthe te rAjakanyAnI mAMgaNI karavA sUcana kare che. jenA samAdhAnarUpe siddhaputra kahe che ke he rAjan ! A kanyA aMtaraMga parivAra rUpa che. bahiraMga nathI. tethI tamArA prayatnano viSaya nathI. paraMtu karmapariNAma rAjA jyAre zubha pariNAmane kaheze tyAre ja te kanyA naMdivardhvanane prApta thaze. ethI e prApta thAya ke naMdivardhvananA aMtaraMga je karmanA pariNAmo che tenAthI ja jyAre naMdivardhvananA jIvane mArgAnusArI buddhi thaze tyAre tattvane jonAra kSayopazamabhAva rUpa zubha pariNAma prakaTa thaze. jenAthI krame karIne tene kSamAnI prApti thaze. vaLI, jinamatajJa vaDe kahevAyuM ke A karmapariNAma rAjA koI dvArA abhyarthanA karI zakAya tema nathI. paraMtu potAnI icchAnusAra kArya karavAmAM prAyaH koInI apekSA rAkhato nathI. tethI e prApta thAya ke mArgAnusArI buddhivALA jIvanA prayatnathI ane sadAgamanA vacanone anusaranAra jIvonI apekSA rAkhIne karmapariNAma kArya kare che ane je jIvone mArgAnusArI buddhi pragaTa thaI nathI ane sadAgamanuM avalaMbana letA nathI te jIvonAM durbuddhi ApAdaka karmo te te prakAranI durbuddhi ApIne te jIvonI sarva prakAranI kadarthanA ja kare che. vaLI, jIvonI viDaMbanA joIne paNa karmapariNAma rAjAne dayA AvatI nathI; kema ke kUrakarmo jIvane narakanI kAramI yAtanA Ape che. tyAre te jIva pratye tene koI dayA vartatI nathI. phakta kArya karatI vakhate karmapariNAma rAjA paNa lokasthitine anusare che je prakAre lokasthiti hoya tene anurUpa ja karmo
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 45 baMdhAya che. vipAkamAM Ave che ane jIvanI kAlapariNati je prakAranI hoya te prakAre ja tyAre tyAre te karmo vipAkamAM Ave che. vaLI, jIvanA svabhAvane anurUpa ja te te karmo baMdhAya che te te adhyavasAyo thAya che. vaLI, jIvanI je prakAranI bhavitavyatA hoya te prakAre ja jIvane sadgaddhi ke durbuddhi karmo Ape che. tethI karmane parataMtra thayelA jIvo AgaLa koInuM kAMI cAlatuM nathI. phakta jIvanI ucita pravRttithI te karmo gabharAya che. tethI jyAre jIvamAM vivekadRSTi pragaTe che tyAre sarvakarmo te jIvane kyAreya pratikULa vartatA nathI. paraMtu sarva prakAranI anukULa paraMparA prApta thAya che. vaLI, naMdivarjhananA viSayamAM atyAre koI prayatna thAya tema nathI tema batAvIne siddhaputre kahyuM ke he mahArAjA ! viSAda choDI do. zakya vastumAM yatna na karavAmAM ja pramAdI manuSyo upAlaMbhanuM bhAjana thAya che. azakya vastunA viSayamAM puruSa prayatna na kare to te puruSano aparAdha nathI. tethI vivekI jIvoe potAnA hitAhitanA vicAro karIne potAnA prayatnathI je zakya hoya tenA viSayamAM ja yatna karavo joIe. vaLI, potAnuM ke pArakAnuM hita karavAno prayatna zakya hoya tyAM ja karavo joIe. azakyamAM prayatna karavAthI prayatna niSphaLa jAya che. anartho prApta thAya che. mATe vivekIe nipuNatApUrvaka je kaMI karavuM hoya tyAM potAnuM ane paranuM balobala vicArIne je zakya hoya temAM ja yatna karavo joIe. vaLI, rAjAne AzvAsana rUpe siddhaputra kahe che ke naMdivardhvananA pApamitra sAtheno tyAga azakya che chatA jyAM sudhI tenA puNyanA udayano sahakAra che tyAM sudhI pApatrikRta sarva anartho paNa tenA hitanuM ja kAraNa banaze, tethI e prApta thAya ke pApamitrane kAraNe naMdivardhvana puNyaprakRtine kSINa kare che, bhaviSyamAM anarthonI paraMparAne prApta kare tevuM pApabAMdhe che chatAM paNa pUrvamAM baMdhAyelA tIvra puNyodayano sahakAra che tyAM sudhI sthUlathI tenAM bAhyakAryonI siddhi te puNyanA baLathI thAya che. mArAmaprayajJAnArtha prayAsa: tAtenAbhihitaM-aye! madhyAhnasamayo varttate, tataH samutthAtavyamidAnImitikRtvA visarjito rAjalokaH, pUjitau kalAcAryanaimittiko, prasthApitau sabahumAnaM, tato naimittikavacanAdazakyAnuSThAnametaditi jAtanirNayenApi tAtena mohahetutayA'patyasnehasya samAdiSTo viduraH, yaduta-parIkSitavyo bhavatA kumArAbhiprAyaH, kiM zakyate'smAtpApamitrAdviyojayituM kumAro na veti? vidureNAbhihitaM-yadAjJApayati devaH / tataH samutthitastAtaH kRtaM divasocitaM karttavyaM, dvitIyadine samAgato mama samIpe viduro, vihitapraNAmo niSaNNo madantike, pRSTo mayA-bhadra! hyaH kinAgato'si? vidureNa cintitaM-aye! samAdiSTastAvadahaM devena, yathA lakSayitavyo bhavatA kumArAbhiprAyaH, tato'hamasmai yat tasmAtsAdhoH sakAzAdAkarNitamAsInmayA durjanasaMsargadoSapratipAdakamudAharaNaM tatkathayAmi, tato vijJAsyate khalvetadIyo'bhisandhiH, ityevaM vicintya vidureNAbhihitaM-kumAra! kiJcidAkSaNyamabhUt, mayA'bhihitaM-kIdRzam? vidureNAbhihitaM-kathAnakamAkarNitam / mayA'bhihitaM-varNaya kIdRzaM tatkathAnakam ? vidureNAbhihitaMvarNayAmi, kevalamavahitena zrotavyaM kumAreNa / mayA'bhihitaM eSa dattAvadhAno'smi /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva naMdivardhanakumAranA abhiprAyane jANavA mATe rAjA dvArA karAvAyelo prayAsa pitA vaDe kahevAyuM - are ! madhyAhnano samaya varte che. tethI have UThavuM joIe. ethI karIne rAjaloka visarjana karAyo. kalAcArya ane naimittika pUjA karAyA, bahumAnapUrvaka prasthApita karAyA, tyArapachI vaimittikanA vacanathI A azakya anuSThAna che=naMdivardhanane vaizvAnara sAtheno tyAga karAvo e azakya anuSThAna che, e prakAre thayelA nirNayavALA pitA vaDe paNa putranA sneharUpa mohanuM hetupaNuM hovAthI vidura Adeza karAyo. je kutathI batAve che. kumAranA abhiprAyanI tAre parIkSA karavI joIe. zuM A pApamitrathI viyojana karavA mATe kumAra zakya che ke nahIM ? e tAre jANavA yatna karavo joIe. ema avaya che. vidura vaDe kahevAyuM - deva je AjJA kare te AjJAno huM svIkAra karuM chuM. tyArapachI pitA UbhA thayA, divasanuM ucita kartavya karAyuM, bIjA divase mArI samIpamAM vidura Avyo=anusuMdara cakravartIno jIva agRhItasaMketAne kahe che - huM jyAre naMdivardhana hato tyAre bIjA divase mArI samIpamAM vidura Avyo, karAyelA praNAmavALo vidura mArI najIkamAM beTho, mArA vaDe puchAyokanaMdivarbana vaDe puchAyo, gaIkAle kema tuM Avyo nahIM, vidura vaDe vicArAyuM, kharekhara huM deva vaDe=rAjA vaDe, Adeza karAyo chuM, je pramANe tArA vaDe kumArano abhiprAya jANavo joIe. tethI huM A=kumArane, te sAdhu pAsethI durjanasaMsarganA doSanuM pratipAdaka je udAharaNa sAMbhaLeluM hatuM te kahuM, e pramANe vidura vaDe vicAra karAyo, tethI AvI kumAranI, abhisaMdhi jaNAze. A pramANe vicArIne vidura vaDe kahevAyuM, he kumAra ! kaMIka AkSapya thayuM=kaMIka mahattvanuM kArya thayuM. mArA vaDe kahevAyuM - kevA prakAranuM te AkSaNya kArya hatuM, vidura vaDe kahevAyuM. kathAnaka saMbhaLAyuM. mArA vaDe kahevAyuM - kevA prakAranuM te kathAnaka che tuM varNana kara, vidura vaDe kahevAyuM. huM varNana karuM chuM, kevala avahita evA kumAra vaDe=daDha upayogavALA evA kumAra vaDe, sAMbhaLavuM joIe. mArA vaDe kahevAyuM. A apAyelA dhyAnavALo chuM. sparzanaprabhAvadarzakakathA manISibAlayoH sparzanasaMparkaH vidureNAbhihitaM-astyasyAmeva manujagato nagaryAmasminneva bharatAbhidhAne pATake kSitipratiSThitaM nAma nagaram / tatrAsti vIryanidhAnabhUtaH karmavilAso nAma rAjA / tasya ca dve agramahiSyau, zubhasundarI akuzalamAlA ca / tatra zubhasundaryAH putro'sti manISI nAma, bAlo'kuzalamAlAyAH tau ca manISibAlau saMprAptakumArabhAvau nAnAkAreSu kAnanAdiSu krIDArasamanubhavantau yatheSTaceSTayA vicarataH, anyadA svadehAbhidhAne kAnane nAtidUrAdeva dRSTastAbhyAM kazcitpuruSaH, sa ca tayoH pazyatoreva samArUDhasta-ducchrayAbhidhAnaM valmIkaM, nibaddhastena mUrddhanAmakataruzAkhAyAM pAzako nirmitaH zirodharAyAM pravAhitazcAtmA, tato 'mA sAhasaM mA sAhasaM' iti vadantau prAptau sasaMbhramaM tatsamIpaM kumArI, chinnaH pAzako bAlena, tataH saMmohavihvalo bhagnalocanazca patito'sau puruSo bhUtale, samAhlAdito vAyudAnena
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mArAmyAM, jaththA cetanA, 3nmIlite locane, nirIkSitA vizo, dRSTo mAro, gamitistAmyAMbhdr! kimetadadhamapuruSocitaM bhavatA vyavasitam ? kiM vA bhadrasyedRzAdhyavasAyasya kAraNam ? iti kathayatu bhadro yadyanAkhyeyaM na bhavati / tato dIrghadIrghaM niHzvasya puruSeNAbhihitaM- alamasmadIyakathayA, na sundaramanuSThitaM bhadrAbhyAM yadahamAtmaduHkhAnalaM nirvApayitukAmo bhavadbhyAM dhAritaH, tadadhunApi na karttavyo me vighna iti bruvANaH samutthitaH punarAtmAnamullambayitumasau puruSo, dhRto bAlena, abhihitazcabhadra! kathaya tAvadasmAkamuparodhena svavRttAntaM tato yadyalabdhapratIkAraH syAstato yaducitaM tatkuryAH / sparzanendriyanA prabhAva darzaka kathA; manISI ane bAlane sparzanano saMparka 47 - vidura vaDe kahevAyuM A ja manuSyanagarImAM, A ja bharatanAmanA pATakamAM kSitipratiSThita nAmanuM nagara che. tyAM vIryanA nidhAnabhUta karmavilAsa nAmano rAjA che. tenI be agramahiSI che. eka zubhasuMdarI ane bIjI akuzalamAlA, tyAM be rANIomAM zubhasuMdarIno manISI nAmano putra che ane akuzalamAlAno bAla nAmano putra che ane saMprApta kumArabhAvavALA te manISI ane bAla aneka prakAranAM jaMgalaAdimAM krIDAnA rasane anubhavatA yatheSTaceSTAthI vicaratA hatA. anyadA svadeha nAmanA jaMgalamAM atidurathI ja nahIM evo koIka puruSa teo vaDe jovAyo. ane te=te puruSa, jotA evA te baMnenA taduya nAmanA valbhIkamAM ArUDha thayo. tenA vaDe=te puruSa vaDe, mUrhu nAmanI taruzAkhAmAM nibaddha evo pAza zirodharAmAM nirmANa karAyo=gALAmAM bAMdhyo, AtmA pravAhita karAyo. tethI=te puruSe A rIte gaLAmAM phAMso nAkhIne potAnA mRtyu mATe yatna karyo tethI, 'sAhasa na kara, sAhasa na kara' e pramANe bolatA saMbhramapUrvaka tenI samIpa be kumAro prApta thayA. bAla vaDe pAza chedAyo, tethI saMmohathI vihvaLa, bhagna locanavALo A puruSa jamIna para paDyo. vAyudAnathI be kumAro dvArA samAllAdita karAyo=mUrchita evA te puruSane bAla ane manISIe pavana nAkhIne kaMIka svastha karyo. cetanA prApta thaI, be cakSu ughADI, dizAmAM jovA lAgyo, be kumAro jovAyA, teo vaDe=bAla ane manISIrUpa be kumAro vaDe, te puruSa kahevAyo. he bhadra ! A adhama puruSane ucita tArA vaDe kema karAyuM ? athavA bhadranA AvA adhyavasAyanuM=bhadra evA tArA AvA prakAranA adhyavasAyanuM, zuM kAraNa che ? e pramANe jo anAkhyeya na hoya to bhadra kaho. tethI=be kumAroe te puruSane ApaghAtanuM kAraNa pUchyuM tethI, dIrgha, dIrghatara niHzvAsa laIne puruSa vaDe kahevAyuM - amArA saMbaMdhI kathA vaDe saryuM, potAnA du:kha rUpI agnine nivAraNa karavAnI kAmanAvALo je huM, bhadra evA tamArA vaDe dhAraNa karAyo=mRtyunA mukhathI bacAvAyo, te suMdara karAyuM nathI. te kAraNathI=tame karyuM e suMdara nathI te kAraNathI, hajI paNa mane vighna karavo joIe nahIM=ApaghAta karavAmAM tamoe mane vighna karavo joIe nahIM. e pramANe bolato pharI potAne laTakAvA mATe A puruSa Ubho thayo, bAla vaDe dhAraNa karAyo ane kahevAyo - he bhadra ! amArA AgrahathI svavRttAntane tuM kahe=kayA kAraNathI tuM A rIte ApaghAta karavA taiyAra thayo chuM te tAro svavRttAnta kahe. tyArapachI jo alabdha pratIkAra
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vALo thAya to je ucita te karaje= tArA duHkhanA nivAraNano upAya na jaNAya to, je tane ucita jaNAya te karaje. sadAgamAdezena bhavyasya sparzanamaitrItyAgaH puruSeNAbhihitaM-yadi nirbandhastataH zrUyatAm-AsInmama zarIramiva, sarvasvamiva, jIvitamiva, hRdayamiva dvitIyaM bhavajanturnAma mitraM, sa cAtisnehanirbharatayA na kSaNamAtramapi mAM virahayati, kiM tarhi? sakalakAlaM mAmeva lAlayati, pAlayati, pRcchati ca mAM kSaNe kSaNe yaduta-bhadra sparzana! kiM tubhyaM rocate? tato yadyadahaM vadAmi tattadasau bhavajanturmama vayasyo vatsalatayA saMpAdayati na kadAcinmatpratikUlaM vidhatte, anyadA mama mandabhAgyatayA dRSTastena sadAgamo nAma puruSaH / paryAlocitaM ca saha tena kiJcidekAnte bhavajantunA bhAvitacittena, hRSTa iva lakSyate / tatastatkAlAdArabhya zithilIbhUto mamopari snehabandhaH, na karoti tathA lAlanAM, na darzayatyAtmabuddhiM, na pravarttate madupadezena, na mama vArtAmapi praznayati, pratyuta mAM vairikameva manyate, darzayati vipriyANi, sakalaM pratikUlamAsevate / tato mayA cintitam-hA hanta kimetat ? na mayA kiJcidasya vyalIkamAcaritaM, kimityayamakANDa eva bhavajantuH SaSThikAparAvartita ivAnyathA saMvRttaH, hA hato'smi mandabhAgya ityArAraTyamAno vajrAhata iva, piSTa iva, hatasarvasva iva, zokabharAkrAntamUrtiH prApto'haM duHkhAtirekam lakSitaM ca kathaJcitparyAlocayatA mayA aye! sarvo'pyayaM sadAgamaparyAlocajanito'narthavyatikaro, vipratArito'yaM mama vayasyo'nena pApena, sa conmUlayanniva mama hRdayaM punaH punastena sadAgamena saha rahasi paryAlocayati, tanivAraNArthaM raTantamapi mAM nAkarNayati, yathA yathA ca bhavajantoH sadAgamapAlocaH sutarAM pariNamati tathA tathA mAmeSa nitarAM zithilayati, tataH pravarddhate me gADhataraM duHkham / anyadA dRDhataraM paryAlocya sadAgamena saha kiJcidekAnte troTito mayA saha saMbandhaH sarvathaiva bhavajantunA, paricchinno'haM cittena, tyaktAni mama vallabhAni tadvacanenaiva gRhItAni yAni pUrvaM komalatUlIgaNDopadhAnAdisanAthAni zayanAni, virahitAni haMsapakSmAdipUritAnyAsanAni, muktAni bRhatikAprAvArarallikAcInAMzukapaTTAMzukAdIni komalavastrANi, pratyAkhyAtAni mama sukhadAyIni zItoSNartupratikUlatayA sevyAni kastUrikAgarucandanAdIni vilepanAni, varjitaH sarvathA mamAlAdAtirekasaMpAdakaH komalatanulatAkalito lalanAsaMghAtaH / tataHprabhRti sa bhavajantuH karoti kezotpATanaM, zete kaThinabhUmau, dhArayati zarIre malaM, paridhatte jaraccIvarANi, varjayati dUrataH strIgAtrasaGgaM, kathaJcidApanne tasminkaroti prAyazcittaM, sahate mAghamAse zItaM, gRhNAti jyeSThA''SADhayorAtapaM, sarvathA paramavairika iva yadyatkiJcinme pratikUlaM tatsarvamAcarati / tato mayA cintitaM-parityaktastAvatsarvathA'hamanena, gRhItazca zatrubuddhyA, tathApyAmaraNAntAH praNayAH
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sajjanAnAmiti vRddhavAdaH, tato yadyapyayamanena sadAgamapApamitreNa vipratArito mAmevaM kadarthayati tathA'pyakANDa eva na mayA moktavyo, yato bhadrako'yaM mamAtmIyaprakRtyA lakSito bahunA kAlena, kRtAni bhUyAMsi mamAnukUlAni, sadAgamamelakajanito'yamasya viparyAsaH, tatkadAcidapagacchatyeSa kAlena, tato bhaviSyati mamopari pUrvavadasya snehabhAvaH, evaM paryAlocya vyavasthito'haM bahiSkRto'pi tena bhavajantunA tasyaiva sambandhini zarIrAbhidhAne prAsAde mahAduHkhAnubhavena kAlamudIkSamANo durAzApAzAvapAzitaH san kiyantamapi kAlamiti / anyadA sadAgamavacanamanuvartamAnastiraskRtya mAM puruSakriyayA niSkAsya tato'pi prAsAdAtparamAdhArmika iva nighRNatayA mAmAkrandantaM avagaNayya ruSTa iva tatra yAsyAmi yatra bhavantaM locanAbhyAM na drakSyAmItyabhidhAya gataH kutracit / sa cedAnIM nirvRtau nagA~ prAptaH zrUyate, sA ca mAdRzAmagamyA nagarI, tato mayA cintitaM kimadhunA mama priyamitraparibhUtena tadvirahitenAjAgalastanakalpena jIvitena? tatazcedamadhyavasitamiti / sadAgamanA AdezathI bhavyano sparzananI maMtrIno tyAga puruSa vaDe kahevAyuM=ApaghAta karavA tatpara thayelA te puruSa vaDe kahevAyuM, jo nirbadha che=mArA ApaghAtanA prayojanane jANavo tamAro Agraha che, to sAMbhaLo. mArA zarIranI jema, sarvasvatI jema, jIvitanI jema, hRdayanI jema, bIjo bhavajaMtu nAmano mAro mitra hato. te atisneha nirbharapaNAne kAraNe=mArA pratye atisneha nirbharapaNAne kAraNe, kSaNamAtra paNa mane dUra karato nathI. to zuM kare ? ethI kahe che - sakalakAla mane lAlana kare che, pAlana kare che, mane kSaNe kSaNe pRcchA kare che. zuM pRcchA kare che? te 'hu'thI batAve che - he bhadra ! sparzata tane zuM ruce che? tethI A pramANe te bhavajaMtu mane pUchato hato tethI, je je huM kahuM te te mAro mitra evo A bhavajaMtu vatsalapaNAthI=mArA pratye vAtsalya hovAne kAraNe, saMpAdana kare che, kyAre paNa mane pratikULa karato nathI. atyadAkate bhavajaMturUpa mitra, haMmezAM mArA vacanAnusAra sarva karato hato tenAthI anya koI kALamAM, mArA madabhAgyapaNAne kAraNe te mitra vaDe sadAgama nAmano puruSa jovAyo. ane tenI sAthe-sadAgamatI sAthe, bhAvitacittavALA evA bhavajaMtu vaDe ekAMtamAM kaMIka paryAlocana karAyuM. ruSTanI jema jaNAya che=mArA pratye roSa pAmelA jevo jaNAya che. tethI te kAlathI mAMDI=sadAgamanA paricayathI mAMDIne, mArA uparano snehabaMdha zithila thayo, ane lAlana karato nathI=mAruM lAlana-pAlana karato nathI, Atmabuddhi batAvato nathI=sparzata evA mArA pratye Atmabuddhi batAvato nathI. mArA upadezathI pravartato nathI. mArI vArtA paNa pUchato nathI, UlaTuM mane vairika ja mAne che, vipriyo batAve che=mane priya na hoya tevAM kRtyo ja mArI sAthe kare che. sakalakAla pratikUla seve che. tethI mArA vaDe=sparzata vaDe, vicArAyuM, kheda che ke A zuM thayuM ?-A mitra kema mAro verI thayo, AvuM=A bhavajaMtunuM, vyalIka=viparIta, mArA vaDe kaMI AcaraNa karAyuM nathI. kema A bhavajaMtu akAMDe ja SaSThikAnA parAvartitanI jema
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anyathA thayo ?=mArI sAthe viparIta AcaraNAvALo thayo, hA ! kheda che ke maMdabhAgya evo huM haNAyo chuM, e rIte atyaMta raDato, vajrathI haNAyelAnI jema, pisAyelAnI jema, haraNa karAyelA sarvasvanI jema, zokanA bharAvAthI AkrAntamUrti evo huM duHkhanA atirekane pAmyo, ane koIka rIte paryAlocana karatA mArA vaDe jaNAyuM=sparzana evA mArA vaDe jaNAyuM, te=sparzana, bAla ane manISIne kahe che. are ! sarva paNa A sadAgamanA paryAlocanathI janita anarthano prasaMga che=mArA mitra evA bhavajaMtue sadAgama sAthe je vicAraNA karI tenAthI thayelA mArA mATe A sarva anarthano prasaMga che, A mAro mitra pApI evA sadAgamathI ThagAvAyo che. ane te=bhavajaMtu, mArA hRdayanuM jANe unmUlana na karato hoya tema pharI pharI sadAgamanI sAthe eMkAtamAM paryAlocana kare che. te kAraNathI nivAraNa mATe=sadAgamanA saMganA nivAraNa mATe, raTana karatA evA mate sAMbhaLato nathI. ChO sparzendriya haMmezAM sparzajanya sukhanI abhilASA kare che. tethI sparzasukhanA vyAghAtaka sadAgamanA saMganuM nivA2Na ka2vA te preraNA kare che. paraMtu vivekane pAmela te jIva sparzendriyane AdhIna thayA vagara sadAgamanI sAthe vicAraNA karIne indriyone jItavA ucita vicAraNA kare che. tethI sparzendriya dvArA sadAgamanA nivAraNa mATe vAraMvAra sUcana hovA chatAM te jIva sparzendriyane sAMbhaLato nathI. ane sadAgamanuM paryAlocana bhavajaMtu jIvane je je pramANe atyaMta pariNamana pAme che. te te pramANe mane=sparzanane, A atyaMta zithila kare che=bhavajaMtu jema jema sadAgamanA vacanathI sparzendriya vAstavika svarUpanuM samAlocana kare che, tema tema tene sparzendriya vikAro utpanna karIne AtmAnuM ahita karanAra tevo nirNaya thAya che. tethI te jIva atyaMta sparzendriyanI mitratAne zithila kare che. tethI=bhavajaMtu mane atyaMta anAdara kare che tethI, mane gADhatara duHkha vadhe che. anyadA kyAreka ekAMtamAM sadAgamanI sAthe deDhatara paryAlocana karIne bhavajaMtu vaDe mArI sAtheno saMbaMdha sarvathA ja tyAga karAyo=pUrvamAM gRhastha avasthAmAM kaMIka sparzana sAthe saMbaMdha hato have bhavajaMtu sarvavirati grahaNa kare che tyAre sparzana sAthe sarvathA saMbaMdha tyAga karAyo, huM=sparzana, cittathI dUra karAyo=deha sAthe saMyamakALamAM sparzanano saMbaMdha hovA chatAM cittathI saMyamakALamAM sparzanano tyAga karAyo. mane vallabha evA komala rUnA gAdItakiyA vagerethI yukta evAM zayano, haMsapakSAdithI pUrita evAM Asano pUrvamAM je grahaNa karAyelAM tenA vacanathI ja=sadAgamanA vacanathI sarvakRtyo tyAga karAyAM=saMyamagrahaNa karyA pachI sparzendriyane anukULa sarvakRtyo tyAga karAyAM, bRhatikA, prAvAra rallikA cInAMzuka paTTAMzukAdi komalavastro tyAga karAyAM=sadAgama vacanathI tyAga karAyAM, zIta, uSNa RtunA pratikULapaNA vaDe mane sukhadAyI sevya kastUrI, agara caMdana Adi vilepano pratyAkhyAna karAyAM. sadAgama vacana vaDe tyAga karAvAyA, mane AhlAdanA atirekano saMpAdaka komala zarIranI latAthI yukta strIono samUha sarvathA tyAga karAyo. tyArathI mAMDIne te bhavajaMtu kezanuM utpATana kare che. kaThinabhUmimAM sUe che, zarIramAM mala dhAraNa kare che. kSINa thayelAM vastrone dhAraNa kare che, dUrathI strInA gAtrano saMga tyAga kare che, koIka rIte te prApta thaye chate=pUrvamAM tyAga karAyelI vastuviSayaka manathI paNa sparzanano rAga
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 51 thaye chate, prAyazcitta kare che. mAghamahinAmAM zItane sahana kare che. jyeSTha-aSADhamAM Atapane grahaNa kare che. sarvathA parama vairInI jema je je kaMI mane pratikUla che te sarva Acare che. sarvavirati grahaNa karyA pachI pUrvamAM sparzanane je je anukULa hatuM te te sarvano tyAga kare che. ane sparzanane je je pratikUla che. tenuM sevana karIne te mahAtmA sadAgamanA vacanathI samabhAvanA pariNAmamAM dRDha vyApAra kare che. paraMtu sparzanane anukULa kaMI AcaraNane karato nathI. - - tethI=bhavajaMtu mane anukULa sarvano tyAga karIne mane pratikUla sarva AcaraNa kare che tethI, mArA vaDe=sparzana vaDe, vicArAyuM, A pramANe sparzana bAlane kahe che ema saMbaMdha che. zuM vicArAyuM ? te kahe che * huM=sparzana, AnA dvArA=bhavajaMtu dvArA, sarvathA tyAga karAyo chuM ane zatrubuddhithI grahaNa karAyo chuM. topaNa sajjJonI prItio AmaraNAMta sudhI hoya che e prakArano vRddhavAda che= e prakAranuM ziSTa-puruSonuM kathana che. tethI=sajjana puruSonuM kathana che ke maraNa sudhI mitrano sneha toDavo ucita nathI tethI, jo ke A=bhavajaMtu, A sadAgamarUpa pApamitrathI ThagAyelo mane=sparzendriyane, A pramANe kadarthanA kare che. topaNa akAMDa ja=akasmAta ja, mArA vaDe bhavajaMtu tyAga karavA yogya nathI, je kAraNathI, bhadraka evo A=bhavajaMtu, AtmIya prakRtithI=AtmIya snehathI, mArA vaDe bahukALa sudhI jovAyo che=anaMtakAlathI atyAra sudhI A bhavajaMtu mArI sAthe atyaMta AtmIyatAthI varso che. mane ghaNAM anukULa kRtyo karyAM che. sadAgamanA melakathI janita=sadAgamanA saMbaMdhathI janita, Ano=bhavajaMtuno, A viparyAsa che=huM teno paramamitra hovA chatAM zatru chuM e prakArano viparyAsa che. te kAraNathI=bhadraka evo A bhavajaMtu mArI sAthe atyAra sudhI ghaNI mitratA karI che te kAraNathI, A=sadAgamathI janita viparyAsa, kadAcit--kaMIka, kAlathI, dUra thaze. tethI mArA upara= sparzana upara, pUrvanI jema Avo snehabhAva thaze. A rIte paryAlocana karIne, te bhavajaMtu vaDe bahiSkRta karAyelo paNa huM tenA ja saMbaMdhI zarIranAmanA prAsAdamAM mahAdu:khatA anubhavathI kAlanI udIkSA karato=pharI teno sneha thaze evA kAlanI apekSA rAkhato, durAzA pAzathI avapAzita chato= khoTI AzAothI viDaMbanA pAmelo chato, keTaloka paNa kAla rahyo. anyadA=je bhavajaMtu vaDe tiraskAra karAyelo du:khI evo paNa huM te bhavajaMtunA zarIramAM rahelo hato tyAre koI kALamAM, sadAgamanA vacanano anuvartamAna evo bhavajaMtu mane tiraskAra karIne puruSanI kriyAthI, te prAsAdathI paNa kADhIne=potAnA deharUpI prAsAdathI mane bahAra kADhIne, paramAdhArmikanI jema kaThorapaNAthI AkraMda karatA paNa mane avagaNIne ruSTanI jema tyAM huM jAuM chuM jyAM tArA locanane paNa joIza nahIM=e pramANe kahIne=bhavajaMtue mane kahyuM ke huM tyAM jaIza jyAM tArA locanathI darzana paNa thaze nahIM e pramANe kahIne, kyAMka gayo, ane te=bhavajaMtu hamaNAM nivRtinagarImAM, prApta thayelo saMbhaLAya che ane te nagarI=nivRtinagarI, mArA jevAne agamya che. tethI mArA vaDe vicArAyuM - have priyamitrathI paribhUta tenAthI rahita bakarAnA galAnA stana jevA mArA jIvita vaDe zuM ? tethI=bhavajaMtu A rIte mane choDIne nivRtinagarImAM gayo che tethI, A adhyavasita che=ApaghAta karavAnuM kRtya mArA vaDe svIkArAyuM che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ para upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhAvArtha : anusuMdara cakravartIno jIva agRhItasaMketAne potAnuM kathana kare che. te vakhate naMdivardhvananA bhavamAM pote vaizvAnarathI kaI rIte mitratAvALo thayo ane tenI ciMtAmAM tenA pitAe siddhaputrane upAya pUchyo ane te sarva kathana atyAra sudhI batAvyA pachI madhyAhna thavAthI rAjAe sarvane visarjita karyA. ane vidurane kahyuM ke kumArano abhiprAya tAre jANavA yatna karavo joIe. jethI durjana evA te vaizvAnarano tyAga kare ane rAjAnI te prakAranI AjJAne kAraNe buddhimAna evA te vidure kumAranA abhiprAyane jANavA mATe kathAnaka zarU karyuM. te kathAnakamAM karmavilAsa nAmano rAjA batAvyo te manuSyanagarImAM vartatA sarvajIvone sAmAnya karmano pariNAma che. ane te karmapariNAma rAjAnI zubhasuMdarI ane akuzalamAlA be agra mahiSI batAvI te manuSyabhavamAM vartatA zubhakarmavALA jIvomAM zubhapariNAma rUpa zubhasuMdarI che ane azubhakarmavALA jIvomAM azubhakarmapariNAmanI hAramALA rUpa akuzalamAlA che. zubhakarmanA udayathI jIvo buddhimAna thAya che. tethI teno putra manISI che tema kahela che ane akuzalakarmanA udayathI jIvo bAla thAya che. tethI teno putra bAla che. tethI buddhimAnapuruSa ane bAla te baMne potAnA deha nAmanA jaMgalamAM koIka puruSane joyo tethI e prApta thAya ke teonA dehavartI je sparzana nAmano puruSa che, tene te baMnee joyo ane te sparzana bAla buddhimAna vagere sarvapuruSa sAdhAraNa che; kema ke sarvajIvone sparzendriya varte che ane te sparzendriyane anukULa sarva jIvo ceSTA kare che. phakta e bALanI pravRtti sparzendriyanA viSayamAM kevA prakAranI che ane buddhimAna puruSanI sparzendriyanA viSayamAM kevA prakAranI che, te batAvavA mATe te sparzendriya bhavajaMtunI sAthe paNa saMbaMdhavALI hatI, tene grahaNa karIne batAve che ke te bhavajaMtu bhagavAnanA zAsanane pAmIne mokSamAM jAya che tyAre tene sparzendriyane potAnA deharUpI nivAsasthAnamAMthI kADhI mUkyo ane pote mokSanagaramAM pahoMcI gayA. tethI, te sparzendriya te mitranA virahathI maravA mATe tatpara thayo, te vakhate saMsAravartI anya bAlajIvo ane manuSya kaI rIte tenA sAthe vartana kare che, te batAvavA arthe kathAnakanA rUpamAM sparzendriya ApaghAta karavA taiyAra thayo tema batAvela che. sparzendriyane ApaghAta karatA joIne te bAla ane manISI tenuM rakSaNa kare che, kema ke teonA dehanA sAMnidhyathI te sparzendriya jIve che. tyArapachI bAla vaDe te sparzendriyane ApaghAtanuM kAraNa puchAyuM tethI e phalita thAya ke manISI ane bAla te baMne te sparzendriyanuM rakSaNa kare che. paraMtu manISIne sparzendriya pratye atyaMta prIti nathI. bAlane atyaMta prIti che tethI te sparzendriyane bAle maratA bacAvyo ane tenA ApaghAtanuM kAraNa pUchyuM tyAre te sparzendriya bhavajaMtunA zarIrane AzrayIne kaI rIte pUrvamAM te bhavajaMtu sAthe mitrAcArIthI lAlana-pAlana karAI te batAve che. ane jyAre te bhavajaMtu sadAgama nAmanA puruSanI sAthe saMbaMdhamAM Ave che, ane sadAgamathI bhAvita cittavALo bane che. tyArapachI tene sparzendriya sAthenI maitrI gamatI nathI. tethI sparzendriya pratyeno sneha kramasara zithila thAya che topaNa sarvathA sparzendriyanI mitratAno tyAga karIne te mahAtmA saMyamaprahaNa karavA samartha nathI tyAre zrAvaka AcArane pALIne sparzendriya sAthenI mitratA atyaMta kSINa kare che ane jyAre sarvaviratine anukULa zaktino saMcaya thAya che, tyAre sparzendriya pratye atyaMta kaThora thaIne saMyamagrahaNa kare che. sparzendriyane
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva je kaMI anukULa che te gRhastha avasthAmAM kaMIka kaMIka sevana karela te sarvano paNa saMyamagrahaNa karyA pachI sarvathA tyAga kare che. vaLI je je sparzendriyane pratikULa che te sarva AcaraNA kare che. tenAthI e prApta thAya ke te bhavajaMtu sadAgamanA vacanAnusAra vItarAgabhAva rU5 AtmAnA bhAvanuM smaraNa karIne AtmAnA nirAkulabhAvamAM lIna thavA mATe sparzendriya pratye anAdino sthira thayelo snehabhAva atyaMta dUra karavA arthe tene je pratikULa che te sarva AcaraNA karIne AtmAnI asaMga pariNatine ja pragaTa karavA yatna kare che; chatAM sparzendriya tenA zarIramAM ja rahelI che, te bhavajaMtu tenI sarva prakAre kadarthanA kare che, topaNa bhaviSyamAM te bhavajaMtu mane anukULa thaze tevI AzAthI jIve che, ema kahyuM enAthI e prApta thAya ke A pramANe sAdhupaNuM pALanArA paNa mahAtmAo sparzendriyanI atyaMta upekSA kare che. teo paNa koIka nimittane pAmIne sparzendriyanA vikAravALA thAya che tyAre potAnI sarva sAdhanA bhUlIne pharI te sparzanane anukULa AcaranArA bane che. AthI ja siMhaguphAvAsI paNa kozAnA rUpane joIne sparzendriyavaza thaIne kAmanI icchAvALA thayA. tema A bhavajaMtu paNa kadAca mane anukULa thaze tevI AzAthI tenA dehamAM rahela sparzendriya jIve che paraMtu jyAre sadAgamanA upadezathI te mahAtmA sparzendriyano atyaMta tiraskAra karIne potAnA dehamAMthI tene bahAra kADhIne mokSamAM cAlyA jAya che, tyAre temanA dehamAM vartato sparzendriyano pariNAma maravA mATe tatpara thAya che. tyAre bAla ane manISI jIvo bhavajaMtu sAdhAraNa evo je sparzendriyano pariNAma che tenuM rakSaNa kare che. tethI bAle kahelA praznanA javAba rUpe sparzendriya kahe che, A rIte mitranA tiraskArane kAraNe huM maravA mATe taiyAra thayo chuM. manISibAlayoH sparzanena saha bahirantazchAyayA maitrI bAlenAbhihitaM-sAdhu sparzana! sAdhu, sthAne bhavato vyavasAyaH, duHsahaM hi priyamitraparibhavaduHkhaM, tadvirahasantApazca na zakyato'nyathA yApayitum / tathAhi manISi ane bAlanI sparzana sAthe bAhya ane aMtara chAyA vaDe maitrI bAla vaDe kahevAyuM - he sparzata ! suMdara suMdara sthAne tAro vyavasAya che=A rIte tAro ApaghAtano nizcaya sthAne che. di=je kAraNathI, priya mitranA paribhavanuM duHkha duHsaha che ane tenA virahano saMtApa anyathA=ApaghAta karyA vagara, dUra karavo zakya nathI. A prakAre bAla sparzendriyane kahe che - ane tene spaSTa karatAM tathAdithI kahe che - zloka : na zakyaH sahajAtsoDhuM, kSamiNA'pi parAbhavaH / kanakena hi nirmuktaH, pASANo'pi pralIyate / / 1 / / zlokArtha :kSamAvALAne paNa sahajathI parAbhava sahana karavo zakya nathI. di=je kAraNathI, suvarNathI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa4 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mukAyelo pASANa paNa pralIna thAya che=vinAza pAme che arthAt khANamAMthI nIkaLelo suvarNano patthara jyAre zodhananI prakriyAmAM levAmAM Ave che tyAre suvarNathI chUTA paDelA pattharanA kaNo paNa agnimAM baLIne bhasma thAya che. tema kSamAzIla jIvono paNa sahaja koI parAbhava kare to te sahana karavo duSkara che. 1 bloka : mAninAM mitravirahe, jIvituM naiva yujyate / idaM hi nazyatA tUrNaM, vAsareNa niveditam / / 2 / / zlokArca - mAnIone mitranA virahamAM jIvavuM yogya nathI ja, A nAza pAmatA divasa vaDe zIdhra nivedana karAyuM te vakhate sUryAsta thAya che te jANe nivedana kare che ke mAnI jIvoe mitranA virahamAM jIvavuM joIe nahIM. jema sUryAsta thavAthI divasa mRtyune pAme che. rA __ aho te mitravatsalatA, aho te sthirAnurAgaH, aho kRtajJatA, aho sAhasaM, aho nirmithyabhAvateti / bhavajantoH punaraho kSaNaraktaviraktatA, aho kRtaghnatA, aho alaukikatvaM, aho mUDhatA, aho kharahRdayatvaM, aho anAryAnuSThAnapravRttiriti / kevalamevamapi sthite bravImyahamatra kiJcittadAkarNayatu bhadraH / sparzanenAbhihitaM-vadatu nirvikalpamAryaH, bAlenAbhihitam aho tArI mitravatsalatA, aho tAro sthira anurAga, aho tArI kRtajJatA, aho tAruM sAhasa, aho tArI nirmidhyabhAvatA=daDha nizcalatA, A prakAre bAla sparzananA ApaghAtanA prayAsanI prazaMsA kare che ane kahe che ke vaLI, bhavajaMtunI aho kSaNabhara raktaviraktatA arthAt svArtha mitrAcAritA, aho kRtaghnatA=bhavajaMtunuM tArA upakArane bhUlI jaIne anucita vartana karavA rUpa kRtaghnatA, aho alaukikapaNuM=bhavajaMtunuM AvA suMdaramitrane A rIte tarachoDIne kADhI mUkyo te tenuM alokikapaNuM che, aho mUDhatA=bhavajaMtunI mitra sAthenuM AvuM vartana mUDhatAvALuM che. aho kaThora hRdayapaNuM atipriyamitra pratye bhavajaMtunuM A prakAranuM kaThora hRdayapaNuM che. aho anArya anuSThAnanI pravRtti=bhavajaMtunI atyaMta anucita pravRtti, A pramANe bAla jIve sparzananI prazaMsA karI ane bhavajaMtunI niMdA karI, have, kahe che ke Ama hote chate paNa huM kevala ahIM kaMIka kahuM chuM tene bhadra sAMbhaLo, sparza vaDe kahevAyuM - he Arya ! nirvikalpa kaho=kSobha rahita kaho, bAla vaDe kahevAyuM, zuM kahevAyuM ? te batAve che - zloka : alabdhapratIkArANAmabhimAnAvalambinAm / snehaikabaddhakakSANAM, yuktametadbhavAdRzAm / / 1 / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - alabdhapratikAravALA, abhimAna avalaMbI, snehaekabaddhakakSAvALA, tArA jevAne A yukta che=bhavajaMtunA A prakAranA vartanane kAraNe ApaghAta karavo, e yukta che. [1] tathApi madanugraheNa dhAraNIyA bhadreNa prANAH, itarathA mamApIyameva gatiH / raJjito'hamanena bhavato niSkRtrimamitravAtsalyena, dAkSiNyamahodadhayazca satpuruSA bhavanti, satpuruSazca bhadraH kAryato gamyate, ataH karttavyamevaitat nirvicAraM mAmakaM vacanaM bhadreNa, yadyapi cUtamanorathA na kiJcinikayA pUryante, tathApi madanukampayA bhavatA matsaMbandha eva bhavajantuvirahaduHkhapratIkArabuddhyA mantavyaH / sparzanenAbhihitaM-sAdhu Arya ! sAdhu, dhAritA eva bhavatA'nupakRtavatsalenAtisnigdhavacanAmRtasekenAnena svayameva vilIyamAnA madIyaprANAH, kimatra vaktavyam ? naSTau me'dhunA zokasantApau, vismArita iva bhavatA bhavajantuH, zItalIbhUtaM nayanayugalaM, AhlAditaM cittaM, nirvApitaM me zarIraM bhavaddarzanena, kimbahunA ? tvamevAdhunA bhavajanturiti, tataH saMjAtastayonirantaraM snehabhAvaH / topaNa mArA anugrahathI bhadra vaDe prANo dhAraNa karavA joIe. ItarathA=jo tuM prANa dhAraNa na kare to, mArI paNa A ja gati cheHtArA virahathI mAre paNa ApaghAta karavo paDe e ja mArga che. huM tArA A vikRtrima mitratA vAtsalyathI raMjita thayo chuM ane sapuruSo dAkSiNyanA mahodadhi hoya che ane kAryathI satparuSa bhadra jaNAya che. AthI, A mAruM vacana bhadra evA sparzata vaDe nirvicAra svIkAravuM ja joIe. jo ke cUtamanorathavALA jIvo kiMcitikAthI purAtA nathI=bhavajaMtue, A rIte tAro droha karyo che ethI cUtamanorathavALA evA tArA jevA jIvo sparzanaAditI mArA jevA mitratA svIkAre evI kiMcinikAthI purAtA nathI, topaNa mArI anukaMpAthI-tuM prANatyAga kare to huM jIvI zakuM ema tathI tethI mArI anukaMpAthI tArA vaDe mAro saMbaMdha ja bhavajaMtunA virahanA duHkhanA pratikAra buddhithI jANavo. bhavajaMtuthI sparzanano tiraskAra thayelo hovA chatAM bALa jIva sparzendriyanA sukha vagara jIvI zake tema nathI tethI jANe te sparzanane kaheto na hoya ke mArI anukaMpAthI tAre mAro saMbaMdha bhavajaMtunA virahanA pratikAra buddhithI mAnavo joIe. sparzata vaDe kahevAyuM che Arya ! suMdara anupakRta vatsala evA tArA vaDe A atisnigdha vacanarUpa amRtanA siMcana vaDe svayaM ja vilIna pAmatA mArA prANo dhAraNa karAyA che. bhavajaMtue tiraskAra karIne potAnA dehamAMthI mane kADhI mUkyo tethI dehanA Azraya vagara mArA prANo svayaM ja vilIna pAmatA hatA. bALa jIve A rIte AzvAsana ApIne mArA prANonuM rakSaNa karyuM che. e prakAre sparzane kahyuM. ahIM=bAla vaDe sparzanane A pramANe AzvAsana apAyuM e viSayamAM, zuM kahevuM joIe=kaMI
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kahevA jevuM rahetuM nathI. have mArA zokasaMtApa nAza pAmyA che=bhavajaMtue je A rIte mAro tyAga karyo tenA kAraNe je zokasaMtApa thayelA te have nAza pAmyA che. kema nAza pAmyA che ? te spaSTa karavA arthe kahe che. tArA vaDe=bAla vaDe, bhavajaMtu vismaraNa karAyelA jevo che--tArA AzvAsanathI bhavajaMtu jANe mane sarvathA vismaraNa karAyo che. tayayugala zItala thayuM che, citta AlAdita thayuM che. tArA darzanathI=bAlavA darzanathI mAruM zarIra nirvApita thayuM che=aMtaHstApathI je dagdha hatuM te zAMta thayuM che. vadhAre zuM kahevuM? tuM ja have bhavajaMtu che ! tyArapachI te beno=bAla ane sparzanano, niraMtara snehabhAva thayo. bhAvArtha bAle sparzendriyane ApaghAta karavAnuM kAraNa pUchyuM tenuM spaSTIkaraNa atyAra sudhI sparzendriya karyuM. vastutaH sparzendriya e jIvanA matijJAnanA kSayopazamabhAvanA upayoga svarUpa che ane dravya rUpa sparzendriya deha svarUpa che. te dehamAM vartatA jIvano dravyasparzendriyanA avalaMbanathI thanAro matijJAnanA kSayopazamarUpa upayoga te bhAvasparzendriya che ane te upayoga dehane anukULa bhAvomAM jIvane zAtAnA vedanarUpa, ane ratinA vedanarUpa varte che, dehane pratikULa bhAvamAM azAtA rUpe ane aratirUpe varte che. vaLI, je jIvone tattvano leza paNa bodha nathI, teone A sparzajanya sukha ja mAruM sukha che ane sparzane vyAghAtaka sAmagrIthI thatuM duHkha e mAruM ja duHkha che tevo bodha varte che; kema ke teono matijJAnano upayoga sparzendriyajanya sukha mAtramAM vyApAravALo che. kaSAyonA upazamajanya sukhanA gaMdhano leza paNa teomAM nathI tevA jIvo bALa jIva che. tethI, teone sparzendriya parama mitra rUpa jaNAya che ane jeone sadAgamano paricaya thayo che tenAthI zrutajJAnAvaraNano mArgAnusArI kSayopazama thayo che tevA jIvone indriyonI AkuLatA sukha nathI paraMtu indriyonA vikAra vagaranA nirAkuLa AtmAnuM svarUpa sukharUpa che evo kaMIka bodha thayo che, chatAM indriyanAM vipAka ApAdaka karmo kSayopazamabhAvane pAmyAM nathI tethI sparzendriyanA vikAro thAya che. tethI teono matijJAnano upayoga sparzendriya sAthe saMlagna thaIne sparzendriyanA anukULa bhAvomAM ratino anubhava kare che ane indriyonA pratikULa bhAvomAM aratino anubhava kare che. topaNa mArgAnusArI prajJAne kAraNe teono matijJAnano kSayopazama anaMtAnubaMdhInA kSayopazamabhAvathI ane mithyAtvanA kSayopazamabhAvathI saMvalita hovAne kAraNe sparzendriyajanya sukhanI je icchA thaI ane te sparzajanya rati thaI te AtmAnI vikRti hovAthI AtmAnuM hita nathI. paraMtu karmabaMdhanuM kAraNa A vikAro che ane pApapravRttio karAvIne durgationuM kAraNa A vikAro che, tevo bodha hovAthI te jIvo satata sadAgama sAthe paryAlocana karIne sadAgamanA vacanAnusAra ucita upAyone sevIne sparzajanya vikArone zAMta karavA yatna kare che. jyAM sudhI sadAgamanA bhAvananA baLathI te prakArano cAritra mohanIya kSayopazamabhAvane pAmyo nathI. tyAM sudhI kaMIka vikAronA zamana mATe paNa yatna kare che, sadAgamanA vacanAnusAra sparzananI vikArazaktine kSINa karavA mATe paNa ucita kriyAo kare che. teono matijJAnano upayoga kaMIka sparzananA vikArovALuM, kaMIka sparzananA zAtAjanya sukhanA anubhavavALuM ane sparzananA sukhanA bhogakALamAM kaMIka ratinA pariNAmavALuM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 57 varte che topaNa sadAgamanA vacananA baLathI thayelA nirmalamatijJAnane kAraNe te vikArane kSINa karavA paNa teo yatna kare che tevA jIvo manISI kahevAya che ane prastuta sparzananA kathanamAM prasaMgamAM bAla ane manISI te baMnee sparzendriyane maratAM jIvADyo topaNa manISIne te sparza vizvAsapAtra jaNAto nathI. bAlane te atyaMta vizvasanIya mitra jaNAya che tethI bhavajaMtuthI tarachoDAyela te sparzendriyane bAla jIve Azraya rUpe svIkArI lIdho ane jema te bhavajaMtune sadAgamanI prApti pUrve sparzendriya sAthe gADhamaitrI hatI tema bALa jIvane gADha maitrI thAya che. tethI bhavajaMtunuM sadAgamanI prApti pUrvenuM je sthAna sparzendriyanuM hatuM te sthAna bALa jIve svIkArI lIdhu. tethI e phalita thAya ke jema te bhavajaMtu mokSanI prApti pUrve saMsAramAM sparzana sAthe gADhamaitrIvALo hato tema bALa jIvo sparzana sAthe gADhamaitrIvALA che, tenA baLathI A sparzanano pariNAma jIve che. vaLI manISInI jema jyAre te jIvo sadAgamanA vacanAnusAra ucita pravRtti karIne sparzanarUpa pApamitrano tyAga kare tyAre sparzanakRta anarthothI surakSita bane che ane aMte bhavajaMtunI jema sparzanano tyAga karIne mokSane prApta kare che. manISiNA cintitaM na khalu sahajo'nurakto vayasyaH kenacitprekSApUrvakAriNA puruSeNa nirdoSastyajyate, na ca sadAgamo nirdoSaM kadAcittyAjayati, sa hi gADhaM paryAlocitakArIti zrutamasmAbhiH, tadatra kAraNena bhavitavyaM, na sundaraH khalveSa sparzanaH prAyeNa, tadanena saha maitrIM kurvatA virUpamAcaritaM bAlena / evaM cintayanneva manISI saMbhASitaH sparzanena kRtaM manISiNA'pi lokayAtrAnurodhena saMbhASaNam, saMjAtA tenApi saha bahizchAyayA maitrI sparzanasya / manISI vaDe vicArAyuM=sparzane potAnA ApaghAtanuM sarvakathana karyuM te sAMbhaLIne manISI vaDe vicArAyuM, kharekhara nirdoSa sahaja anurakta evo mitra koI vicArapUrvaka karanArA puruSa vaDe tyAga karAto nathI. ane sadAgama kyAreya nirdoSano tyAga karAve nahIM. =ije kAraNathI, te=sadAgama gADha paryAlocanane karanAra che=atyaMta vicArIne ucitakRtya karanAra che, e pramANe amArA vaDe saMbhaLAyuM che, te kAraNathI=ra 1=sadAgamanA vacanathI bhavajaMtue sparzanano tyAga karyo che te kAraNathI, AmAM=bhavajaMtunA sparzananA tyAganA viSayamAM, kAraNa hovuM joIe. prAyaH kharekhara A sparzana suMdara nathI. te kAraNathI sparzananI sAthe maitrIne karatA evA bAla vaDe virUpa AcaraNa karAyuM che=kutsita AcaraNa karAyuM che. A pramANe vicAra karato ja manISI sparzana vaDe bolAvAyo, manISI vaDe paNa lokayAtrAnA anurodhathI saMbhASaNa karAyuM=ziSTa lokono AcAra che ke koIka potAne bolAve to tenI sAthe ucita saMbhASaNa kare e prakAranA lokayAtrAnA anurodhathI manISI vaDe paNa saMbhASaNa karAyuM. tenI sAthe paNa=manISI sAthe paNa bAhyachAyAthI sparzananI maitrI thaI. karmavilAsA'kuzalamAlayorabhiprAyaH praviSTAH sarve'pi nagare, saMprAptA rAjabhavanaM, dRSTo dattAsthAnaH karmmavilAsaH saha mahAdevIbhyAM,
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kRtaM pAdapatanaM jananIjanakAnAM AnanditAstairAzIrvAdena, dApitAnyAsanAni nopaviSTAsteSu, niSaNNA bhUtale, darzitaH sparzanaH, kathitastadvRttAntaH, prakAzitazcAtmanazca tena saha maitrIbhAvaH kumArAbhyAM, parituSTaH karmavilAsaH / cintitamanena-mama tAvadapathyasevanamiva vyAdherupacayahetureSa sparzanaH dRSTa eva mayA'nekazaH pUrvaM, tatsundarametatsaMpannaM yadanena sahAnayomaitrI saMjAteti, kevalaM prakRtiriyaM mamAnAdirUDhA varttate yaduta-yo'syAnukUlastasya mayA pratikUlena bhavitavyaM, yaH punarasya pratikUlo nirabhiSvaGgatayA tasya mayA sundaraM vartitavyaM, yaH punarekAntatastyajati sa mayA'pi sarvathA moktavya eva / tadevaM sthite nirIkSya nirIkSya kumArayorenaM prati ceSTitaM yathocitaM kariSyAmIti vicintyAbhihitaM karmavilAsenavatsau! sundaramanuSThitaM bhavadbhyAM yadeSa sparzanaH prANatyAgaM vidadhAno dhArito, maitrIkaraNena punaH sundarataraM, kSIrakhaNDayogatulyo hi vatsayoranayoH sArdhaM saMbandhaH / akuzalamAlayA cintitaM-aho me dhanyatA, bhaviSyatyetatsaMbandhena mama yathArthaM nAma / yo hyasya sparzanasyAnukUlaH sa mamAtyantavallabhaH sa eva ca mAM varddhayati, pAlayati, madIyasnehaphalaM cAnubhavati netaraH, bahuzo'nubhUtapUrvametanmayA, eSa ca madIyasUnurenaM prati mukharAgeNa gADhamanukUlo lakSyate tato bhaviSyati me manorathapUrtiriti vicintya tayA bAlaM pratyabhihitaM-vatsa! sundaramanuSThitaM, aviyogo bhavatu bhavataH sumitreNeti / karmavilAsarAjA ane akuzalamAlAno abhiprAya sarvee paNa=bALa, manISI ane sparzata sarvee paNa nagaramAM praveza karyo=kSitipratiSThita nAmanA nagaramAM praveza karyo. rAjabhavanamAM prApta thayA. be mahAdevIo sAthe bharelI che sabhA jeNe evo karmavilAsarAnA jovAyo-te traNa vaDe jovAyo. mAtA-pitAne pAdapatana karAyuM. teo vaDe karmapariNAma rAjA ane temanI patnIo vaDe AzIrvAdathI AnaMdita karAyA=bAlAdi traNe AnaMdita karAyA, Asano apAyAM, teomAM AsanomAM, beThA nahIM, bhUtalamAM beThA, sparzana batAvAyo. teno vRtAMta kahevAyo=sparzane pUrvamAM je vRttAMta kaho te vRtAMta mAtA-pitAne kahevAyo. ane tenI sAthe potAno maitrIbhAva, be kumAro dvArA bAla ane manISI dvArA prakAzita karAyo. karmavilAsa paritoSa pAmyo= sparzananA maitrIbhAvathI bAla ane manISIne adhika karmabaMdhanI prApti thaze tethI karmapariNAma toSa pAmyo. AnA vaDe vicArAyuM-karmavilAsa vaDe vicArAyuM - jema vyAdhivALAne apathyanuM sevana vyAdhinA upacayano hetu che, ema A=sparzana, mArA upacayano hetu che e pramANe karmavilAsa vaDe ciMtavana karAyuM ema avaya che. mArA vaDe aneka vakhata pUrvamAM sparzana jovAyo che. te kAraNathI sparzatano, bAla ane manISI sAthe saMbaMdha upacayano hetu che te kAraNathI, A suMdara prApta thayuM je kAraNathI AnI sAthe AmanI maitrI thaI bAla ane manISInI maitrI thaI e pramANe karmavilAsa vaDe ciMtavana karAyuM ema avaya che. kevala mArI anAdi rUDha A prakRti varte che karmapariNAma rAjA evA mArI A
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 59 anAdinI prakRti che, je "vata'thI batAve che - je jIva Anetrasparzanane, anukUla che teneete jIvane, mAre pratikULa thavuM joIe. je jIva sparzatane paravaza hoya te jIvane karmapariNAma pratikUla thAya evI pApaprakRtino baMdha thAya che, vaLI je je jIva Ane sparzanane, nirabhiLaMgapaNAne kAraNe=sparzanamAM anAsaktapaNAne kAraNe, pratikUla che. teneete jIvane, mArA vaDe suMdara vartavuM joIe. je jIvo sparzendriyamAM Asakta nathI te jIvone anukULa evuM puNya baMdhAya che je karmapariNAma rAjAnuM anukULa vartana che. vaLI, je ekAMtathI tyAga kare che=A sparzanano tyAga kare che teete jIva, mArA vaDe paNa-karmapariNAma vaDe paNa, sarvathA tyAga karavo joIe. je jIvo sparzendriyamAM anAsakta thaIne matijJAnanA upayoga svarUpa sparzanano tyAga karIne vItarAgabhAvane pAme che, tyAre mAtra zAtA-azAtA vedanarUpa kevalajJAnanA pariNAmarUpa sparzana hoya che ane jyAre teo yoganirodha karIne mokSamAM jAya che tyAre zarIrano ane zAtA-azAtAnA vedanarUpa sparzanano sarvathA tyAga kare che tyAre karyo paNa te jIvano sarvathA tyAga kare che. tethI karmapariNAma rAjA vicAre che ke je jIva ekAMtathI sparzanano tyAga kare che te jIva mArA vaDe paNa sarvathA mukAvo joIe. te kAraNathI-karmapariNAma rAjAe pUrvamAM kahyuM e pramANe vicAre che tethI, A pramANe hote chate bAla ane manISIe sparzana sAthe maitrI svIkArI che e pramANe hote chate, AnA pratyekasparzata pratye, baMne kumAronuM ceSTita vAraMvAra nirIkSaNa karIne yathocita huM karIza=te kumAro, mAre je karavuM ucita haze e huM karIza e pramANe vicArIne karmavilAsa vaDe kahevAyuM - he vatsa, tamArA baMne vaDe A suMdara anuSThAna karAyuM, je kAraNathI prANatyAgane karato=bhavajaMtunA viyogane kAraNe prANatyAgane karato, A sparzata tamArA vaDe dhAraNa karAyo. vaLI maitrIkaraNa vaDe suMdaratara karAyuM, =je kAraNathI, A be putrono sparzananI sAthe dUdhamAM khAMDanA yoga tulya saMbaMdha che. akuzalamAlA vaDe vicArAyuM - mArI dhanyatA che, AnA saMbaMdhathI=sparzanA saMbaMdhathI, mAruM yathArtha nAma thaze=bAlane akuzala karanArI yathArtha nAmavALI huM thaIza. di...je kAraNathI, A sparzatane je anukUla che=je jIva anukUla che, te mane atyaMta vallabha che. ane te te jIva, ja mane vadhAre che-akuzalakarmanI hAramALAne vadhAre che, ane pAlana kare che mArAM akuzalakarmone surakSita rAkhe che. ane mArA snehatA phalave anubhave che= akuzalamAlAno bAla upara je putra rUpe sneha che, tenA phaLarUpe durgationA pAta rUpa phalane te jIvA anubhave che, Itara anubhavato nathI. aneka vakhata mArA vaDe anubhUtapUrva A che=je sparzanane anukULa varte che tenAthI sarvaprakAranuM mAruM hita thAya che. e meM=akuzalamAlAe, aneka vakhata anubhava karyo che. ane A mAro putra=A mAro putra evo bAla, AvA pratye=sparzata pratye, mukharAgathI gADha anukULa jaNAya che. tethI mArA manorathanI pUrti thaze. e pramANe vicArIne teNI vaDe=akuzalamAlA vaDe, bAla pratye kahevAyuM - he vatsa, suMdara anuSThita che=A~ suMdara karyuM che. sumitranI sAthe tAro aviyoga thAo-sumitra evA sparzananI sAthe tane sadA viyoga prApta na thAo.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ go upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zubhasundarIcintanam zubhasundaryA cintitaM-na sundaraH khalveSa mama tanayasya pApamitrasambandhaH, ripureSa paramArthena, kAraNamanarthaparamparAyAH, zatrurayaM mamApi sahajo'nuvartate, kadarzitA'hamanena bahuzaH pUrvaM nAstyeva mayA'sya ca sahAvasthAnaM, kevalametAvAnatra cittasandhAraNAhetuH-yadeSa madIyaputro'muM prati mukhacchAyayA dRSTivikAreNa ca virakta iva lakSyate, tato na prabhaviSyati prAyeNa mamAyaM pApo, yadi vA na jJAyate kiM bhaviSyati? viSamaH khalveSa durAtmA, ityAdyanekavikalpamAlAkulamAnasA'pi gambhIratayA maunenaiva sthitA zubhasundarI / zubhasuMdarI rANInuM ciMtana zubhasuMdarI vaDe vicArAyuM manISInI mAtA zubhasuMdarI vaDe vicArAyuM, mArA putrano A pApamitranI sAtheno saMbaMdha suMdara nathI. A=sparzana, paramArthathI zatru che. atarthaparaMparAnuM kAraNa che, A=sparzana, mAro paNa sahaja zatru varte che. huM AnA vaDe=sparzata vaDe, pUrvamAM aneka vakhata karthanA karAI chuM= sparzanane vaza jyAre jIva bane che tyAre tenI zubhasuMdarI rUpa mAtA ghaNI kadarthanA prApta kare che, AthI ja te jIvanamAM zubha karmo kSINa thAya che. ane A sparzananuM, saha avasthAna mArI sAthe nathI ja. kevala ATaluM ja ahIM=sparzananA viSayamAM, cittanA saMdhAraNAno hetu che=cittanI svasthatAno hetu che ke je kAraNathI A mAro putra AnA pratyekasparzata pratye, mukhachAyAthI ane dRSTinA vikArathI viraktanI jema jaNAya che. tethI prAyaH A pApI=sparzana, mAro parAbhava karaze nahIM. athavA zuM thaze te jaNAtuM nathI. A pApI evo sparza bhaviSyamAM mArA putrane vaza karIne mAro parAbhava karaze ke nahIM te jaNAtuM nathI, kharekhara A sparzana, viSama durAtmA che. ItyAdi aneka vikalpamAlAthI Akula mAnasavALI paNa gaMbhIrapaNAne kAraNe mauna vaDe ja zubhasuMdarI rahI=arthAt akuzalamAlAe jema bAlane te suMdara karyuM ItyAdi kahyuM tema zubhasuMdarI koI prakAranuM kathana karyA vagara motathI ja teonA saMbaMdhane jue che. bhAvArtha - sparzana sAthe bAla ane manISI mitrabhAva svIkAre che. te vakhate bAle sparzana sAthe potAnI gADha mitratA batAvI tethI te baMneno atyaMta snehabhAva thayo, te vakhate manISI buddhimAna jIva che, tattvano vicAraka che. topaNa zarIra sAthe saMbaMdha che. tethI dravya evA sparzendriya sAthe saMbaMdha che ane matijJAnanA upayogarUpa bhAvendriya paNa vidyamAna che. tethI sparzendriyanA anukULa bhAvamAM kaMIka sukhanI buddhi ane pratikULa bhAvamAM kaMIka duHkhanI buddhirUpa matijJAnano upayoga manISIne paNa varte che, je sparzendriya sAthe saMbaMdha rUpa che. topaNa manISI vicAre che ke sadAgama kyAreka sArA mitrano tyAga karAve nahIM; kema ke sadAgama eTale sarvajJanA vacana svarUpa tattvane kahenAra vacano che ane sadAgane sparzana sAthe bhavajaMtuno saMbaMdha tyAga
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 61 karAvyo. tethI nakkI thAya che ke A sparzana vizvasanIya nathI. ane bAla AnI sAthe je gADha maitrI kare che te khoTuM che. A pramANe vicArIne manISI sparzana sAthe ucita saMbhASaNa kare che. ane bahirchAyAthI maitrI rAkhe che. tethI e prApta thAya ke jyAM sudhI te buddhimAna puruSa sadAgamanA vacanathI bhAvita thaIne saMyamagrahaNa kare nahIM tyAM sudhI sparzendriyane anukULa kaMIka AcaraNAo kare che. te vakhate sparzananA sukhano anubhava thAya che topaNa A sukha pAramArthika nathI. tevo bodha manISIne che. tethI viSayomAM gADha saMzleSa thAya tevo sparzendriya pratye rAga nathI. tyArapachI sparzana, bAla, manISI traNeya potAnAM mAtA-pitA pAse Ave che. ucita saMbhASaNa karIne pote sparzananI sAthe maitrI svIkArI che tema kahe che te vakhate karmavilAsa2AjA, akuzalamAlA arthAt azubhakarmonI hAramALA bAlanI mAtA ane zubhasuMdarI=zubhakarmonI pariNati manISInI mAtA che te traNeyane sparzananI sAthe maitrIno saMbaMdha sAMbhaLIne zuM pariNAma thAya che ? te batAvatAM kahe che. karmavilAsa2AjA paritoSa pAme che; kema ke sparzana e karmanI vRddhine anukULa karmano ja eka pariNAma che. tethI je jIvo sparzananI sAthe maitrI kare ane tenI sAthe anukULa varte che tenA karmano upacaya thAya che. tethI apathyanuM sevana jema vyAdhinI vRddhino hetu che tema sparzana paNa karmanI vRddhino hetu che. A pramANe karmavilAsa2AjAne pUrvano anubhava che tethI potAnI vRddhino hetu sparzana che mATe te khuza thAya che. vaLI, karmapariNAma rAjA vicAre che ke je sparzanane anukULa hoya tene mAre pratikULa vartavuM joIe. ane je sparzanane pratikULa che tenA pratye mAre anukULa vartavuM joIe ane jeo sparzanano tyAga kare che. te jIvane mAre paNa choDI devo joIe. e prakArano mAro svabhAva che. tethI e prApta thAya ke jIvo gADha AsakitapUrvaka sparzendriyanA vilAso kare che teone azubhakarmo baMdhAya che ane te jIvone te karmo aneka prakAranI kadarzanA prApta karAve che. je jIvo vivekavALA che teo sadAgamanA vacananuM avalaMbana laIne sparzana sAthe gADha saMbaMdha karatA nathI paraMtu tene pratikULa vartana kare che te jIvo zreSThakoTinuM puNya bAMdhe che, tethI karmavilAsa paNa te jIvone sadgatimAM sthApana kare che. aneka prakAranAM bAhya sukhonI prApti karAve che ane jyAre te mahAtmAo pUrNa vivekavALA thaIne sadAgamanA vacanathI sAdhanAmAM yatna kare che tyAre prathama sparzana pratye ati kaThora bane che. tethI locAdi kaSTo veThe che. pachI kSapakazreNI para ArUDha thaIne kevalajJAna pAme che. tyAre matijJAnanA upayogarUpa sparzendriyano pariNAma sarvathA nAza pAme che. phakta dravya zarIrarUpa sparzendriya che. tenA baLathI zAtA-azAtAnA anubhava rUpa kevalajJAnanA upayoga svarUpa sparzendriyavALA kevalI che. teTalA aMzamAM kevalIne sparzendriya sAthe saMbaMdha che. ane jyAre yoganirodha karIne sarvakarma rahita thAya che, tyAre zAtA-azAtAnA anubhava rUpa sparzendriyano sarvathA tyAga thAya che ane karmo paNa evA jIvono sarvathA tyAga kare che. A rIte sparzendriyanI sAthe bAlanI ane manISInI maitrI joIne karmapariNAma rAjAe zuM vicAra karyo te batAvyuM. have, bAlanI mAtA akuzalamAlA zuM vicAre che te batAve che. vastutaH bAla azubhakarmonI hAramALA laIne manuSyabhavamAM janmyo che tethI teno janaka karmapariNAma rAjA che ane te karmapariNAma rAjAnI aMgabhUta ja akuzalakarmonI hAramALA te bALanI mAtA che. ane sparzendriya sAtheno bAlano saMbaMdha
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva thavAthI akuzalakarmo vadhe che. tethI akuzalamAlAne saMtoSa thAya che. vaLI, te vicAre che ke je sparzanane anukULa che te mane anukULa che; kema ke sparzanane anukULa thanArA jIvo akuzalakarmanI vRddhi kare che ane akuzalakarmonuM pAlana kare che. vaLI, potAno putra bAla sparzana pratye sneha batAve che tethI akuzalakarmone vicAre che ke mArA manorathonI pUrti thaze; kema ke tenAthI ja huM puSTa-puSTatara thaIza. vaLI zubhasuMdarI zuM vicAre che te batAve che. manISInI mAtA zubhasuMdarI che ane pitA karmapariNAma che; kema ke buddhimAna puruSo paNa zubhakarmonA baLathI ja manuSyabhavane pAme che tethI tenAM zubhakarmo rUpa zubhasuMdarI tenI mAtA che ane zubhakarmo haMmezAM jIvane viveka ApanArAM che. tethI zubhasuMdarIne manISIno sparzana sAtheno saMbaMdha suMdara jaNAto nathI. tethI vicAre che ke A mitranI sAthe Ano saMbaMdha thayo te suMdara nathI. vaLI, zubhakarmono A sparzana zatru che; kema ke jyAre jyAre buddhimAna puruSo paNa sparzanane vaza thAya che tyAre teonAM zubhakarmo kSINa-kSINatara thAya che. tethI ja zubhasuMdarI vicAre che ke A sparzendriye mArI pUrvamAM ghaNI kadarthanA karI che. ane AnI sAthe mAruM sahaavasthAna nathI. phakta zubhasuMdarIne eTalo saMtoSa che ke manISIne pApamitra pratye gADha rAga dekhAto nathI, tethI te zubhakarmo sparzendriya dvArA vinAza pAmaze nahIM, chatAM kyAreka buddhimAna puruSa paNa sparzendriyane vaza thAya che tyAre zubhakarmono nAza paNa kare che. tethI zubhasuMdarIne manISIno sparzana sAtheno saMbaMdha rucikara jaNAto nathI. tethI ja manISIne teM A suMdara karyuM te prakAre koI uttara ApatI nathI. paraMtu maunathI ja kALakSepa kare che. sparzanamUlazuddhijJAnArthaM prabhAvasyATanam atrAntare saMjAto madhyAhnaH, upasaMhRtamAsthAnaM gatAH sarve'pi svasthAneSu, taddinAdArabhya pravarddhate bAlasya sparzanena saha snehasaMbandhaH, sa hi cakitastiSThati sarvathA, manISI na gacchati vizrambhaM, sparzanastu sadA sannihitatayA kumArayorantarbahizca na pArzva muJcati, tataH paryaTanti te sahitA eva nAnAsthAneSu, krIDanti vividhakrIDAbhiH / tato manISiNA cintitaM - kIdRzamanena saha vicaratAM sarvatrAvizrabdhacittAnAM sukham ? na caiSa tAvadadyApi samyag lakSyate kIdRzasvarUpa iti, na cAjJAtaparamArthaireSa nirddhArayituM saMgrahItuM vA pAryate, tadidamatra prAptakAlaM - gaveSayAmi tAvadasya mUlazuddhiM tato vijJAya yathocitamAcariSyAmIti sthApitaH siddhAntaH / tataH samAhUto rahasi bodho nAmAGgarakSaH / abhihitazcAsau-bhadra! mamAsya sparzanasyopari mahAnavizrambhaH, tadasya mUlazuddhiM samyagavabudhya zIghramAvedaya, bodhenAbhihitaM-yadAjJApayati kumAra iti / nirgato bodhaH, tato'bhyastasamastadezabhASAkauzalo bahuvidhaveSaviracanAcaturaH svAmikAryabaddhakakSo labdhalakSyo'nupalakSyazca prahitastenAtmIyaH prabhAvo nAma puruSaH praNidhiH AdiSTazcAsau prastutaprayojanam / tato vividhadezeSu kiyantamapi kAlaM paryaTya samAgataH so'nyadA, praviSTo bodhasamIpe, vihitapraNAmo niSaNNo bhUtale / bodhenApi vidhAyocitAM pratipattimabhihito'sau - bhadra ! varNayAtmIyavRttAntam / prabhAvaH prAhaH - yadAjJApayati devaH -
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sparzananI mUlazuddhine jANavA mATe prabhAvanuM baTana atrAsaramAM manISI ane bAle sparzata sAthe karmapariNAma rAjA ane potAnI mAtAne page lAgIne sparzananI mitratAno saMbaMdha kahyo e arasAmAM, madhyAhna thayuM, sabhA visarjana karAI, badhA paNa=bAla, manISI, karmapariNAma rAjA ane te baMnenI mAtAo potapotAnA sthAne gayAM. te divasathI mAMDIne bAlano sparzananI sAthe snehano saMbaMdha vadhe che. zi=je kAraNathI, te=bALa, sarvathA cakita rahe che=jema jema sparzatane anukULa varte che, tema tema tene atyaMta AnaMda thAya che; kema ke sparzananA sukhamAM ja pote sukhI che te rIte pote cakita thaIne sarvathA rahe che, manISI vizvAsane karato nathI. vaLI, be kumAronuM sadA sabrihitapaNuM hovAne kAraNe sparzata aMtaraMga ane bahira bAjune mUkto nathI=bAla ane manISInI sAthe bAhya zarIra rUpa sparzendriya ane aMtaraMga matijJAnanA upayoga rUpa sparzendriya sadA pAse rahe che, tethI te=bAla, manISI ane sparzendriya, sahita ja tAtAsthAnomAM paryaTana kare che. vividha prakAranI krIDAo kare che. tethI manISI vaDe vicArAyuM - A sparzananI sAthe sarvatra vicaratA avizrabdha cittavALA amone kevA prakAranuM sukha che? ane hajI paNa A kevA svarUpavALo che e samyak jaNAto nathI ?=A AtmAno hitakArI che ke zatru che te prakArano hajI paNa samyam nirNaya thato nathI. ane ajJAta paramArthavALA evA mArA vaDe A=sparzana, nirdhAraNa karavA mATe=A mAro zatru che ke mitra che e prakAranuM nirdhAraNa karavA mATe, athavA saMgraha karavA mATe=mitrarUpe svIkAravA mATe, samartha thavAtuM nathI. te kAraNathI ahIM=sparzananA viSayamAM, A=AgaLamAM batAve che ke, prApta kAla che=nirNaya karavA yogya che AvI sparzatanI, huM mUlazuddhinI gaveSaNA karuM A sparzananuM mUla koNa che teno huM nirNaya karuM, tyArapachI nirNaya karIne=A vizvasanIya che ke nahIM teno nirNaya karIne, yathocitta=je pramANe tenI sAthe vartana karavuM ucita che te prakAre, huM AcarIza e pramANe siddhAMta sthApana karAyoe pramANe manISI dvArA nirNaya karAyo. tyArapachI=A pramANe nirNaya karyA pachI, bodha nAmano aMgarakSaka ekAMtamAM bolAvAyo manISI pAse tatvanirNaya karAvAmAM anukULa mArgAnusArI Uha karI zake tevI nirNayanI zakti che te rU5 bodha manISInA bhAvanuM rakSaNa karanAra hovAthI aMgarakSaka che te bodhane manISIe upayoga dvArA upasthita karyo. ane A bodha, kahevAyo. he bhadra ! mane A sparzata upara mahAna avizvAsa che. te kAraNathI mane avizvAsa che chatAM nirNaya nathI te kAraNathI, AnI mUlazuddhi samyam nirNaya karIne zI mane Avedana kara=A sparzananuM utpattisthAna koNa che, tenI prakRti zuM che, mAro hitakArI che ke nahIM ItyAdi samyak nirNaya karIne zIdhra mane Avedana kara, bodha vaDe kahevAyuM - kumAra je AjJApana kare che. ethI bodha nIkaLyo=sparzananI mUlazuddhi karavA mATe manISIno bodha vyApAravALo thayo. tyArapachI abhyasta karyuM che samasta dezanI bhASAnuM kauzala jeNe evo, bahuvidhaveSa racavAmAM catura, svAmInAM kArya karavAmAM baddhakakSavALo, labdhalakSyavALo=je lakSya hoya tene barAbara prApta karI zake tevA sAmarthyavALo, oLakhI na zakAya tevo prabhAva nAmano potAno cara puruSa bodha vaDe mokalAyo
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 ane upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prastuta prayojanano=sparzananI mUlazuddhi karavAnA prayojanano Adeza karAyo. tyArapachI vividha dezomAM keTaloka paNa kAla paryaTana karIne, te=prabhAva nAmano puruSa, anyadA bodha samIpe Avyo. karAyelA praNAmavALo evo prabhAva bhUmitala upara beTho. bodha vaDe paNa ucita pratipattine karIne A kahevAyo=prabhAva kahevAyo, he bhadra ! AtmIya vRttAMtanuM varNana kara, prabhAve kahyuM - deva je pramANe AjJA kare che. rAjasacittanagare rAgakesariviSayAbhilASau rAjamantriNau asmi tAvadahamito nirgatya gato bahiraGgeSu nAnAdezeSu, na labdho mayA tatra prastutapravRttigandho'pi, tato gato'hamantaraGgeSu janapadeSu / tatra ca dRSTamekatra mayA bhillapallIkalpamAkIrNaM samantAtkAmAdibhizcaraTaiH nivAsaH pApiSThalokAnAM Akaro mithyAbhimAnasya heturakalyANaparamparAyAH, avaSTabdhaM satataM vitatena tamasA, rahitaM prakAzalezenApi rAjasacittaM nAma nagaram / tatra ca cUDAmaNizcaraTacakrasya, kAraNaM samasta pApavRttInAM, vajrapAtaH kuzalamArgagireH, durjayaH zakrAdInAM, atulabalaparAkramo rAgakesarI nAma narendraH tasya ca cintakaH sarvaprayojanAnAM, apratihatAjJaH samastasthAneSu, nipuNo jagadvazIkaraNe, kRtAbhyAso jantuvimohane, paTubuddhiH pApanItimArgeSu, anapekSaH svakAryapravRttau paropadezAnAM, nikSiptasamastarAjyabhAro viSayAbhilASo nAmAmAtyaH / tatastasminnagare yAvadahaM rAjakulasyAbhyarNabhUbhAge prAptastAvadakANDa eva samullasito bahalaH kolAhalo, nirgacchanti ghoSayatA bandivRndena prakhyApitamAhAtmyA laulyAdinarendrAdhiSThitA mithyAbhinivezAdayo bhUyAMsaH syandanAH / pUrayanti galagarjitena digantarANi rAjamArgamavataranto mamatvAdayaH karivarAH / calitA heSAraveNa badhirayanto dikcakravAlaM ajJAnAdayo varavAjinaH / virAjante gRhItanAnAyudhA raNazauNDIratayA valgamAnAH, purato dhAvantazcApalAdayo'saMkhyeyAH padAtayaH / tataH kandarpaprayANakapaTahazabdAkarNanasamanantaraM kharapavanapreritameghajAlamiva kSaNamAtreNaiva vilAsadhvajamAlAkulaM bibbokazaGkhakAhalAdhvanipUritadigantaraM mIlitamaparimitaM balam / I rAjasacittanagaramAM rAgakesarIrAjA ane viSayAbhilASa maMtrI huM ahIMthI nIkaLIne bahiraMga aneka dezomAM gayo. mArA vaDe tyAM prastuta pravRttinI gaMdha paNa prApta thaI nahIM=sparzananuM mUla koNa che tenA viSayaka koI cihna prApta thayuM nahIM, tethI, huM aMtaraMga janapadomAM gayo. ane bhillanI pallI jevuM cArebAjuthI kAmAdi coraTAo vaDe AkIrNa pApiSTha lokono nivAsa, mithyAbhimAnanI khANa, akalyANanI paraMparAno hetu, vistRta aMdhakArathI satata avaSTabdha, prakAzanA lezathI paNa rahita, rAjasacitta nAmanuM nagara mArA vaDe eka sthAne=aMtaraMga janapadomAM eka sthAne, jovAyuM. tyAMrAjasacittanagaramAM, coraTAonA samUhono cUDAmaNi samastapApavRttionuM kAraNa, kuzalamArga rUpI parvatano vajrapAta, zakrAdIone durraya, atulabala parAkramavALo
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 65 rAgakesarI nAmano rAjA che ane tenAM sarva prayojanono ciMtaka, samasta sthAnomAM apratihata AjJAvALo =rAgakesarIne abhimata sarvakRtyonA sthAnomAM apratihata AjJAvALo, jagatane vaza karavAmAM nipuNa, jaMtuone vimohanamAM karAyelA abhyAsavALo, pApanItimArgamAM paTubuddhivALo, svakAryanI pravRttimAM paranA upadezanI apekSA nahIM rAkhanAro, vikSipta karyo che samasta rAjyabhAra jenA upara evo viSayAbhilASa nAmano amAtya che. tyArapachI=prabhAva kahe che ke huM rAjasacita nagaramAM gayo rAgakesarI nAmano rAjA jovAyo viSayAbhilASa nAmano maMtrI jovAyo tyArapachI, te nagaramAM jyAM sudhImAM huM rAjakulanI najIkanI bhUmibhAgamAM prApta thayo=pahoMcyo, tyAM sudhImAM akAMDa akasmAta, ja moTo kolAhala utpanna thayo, ghoSaNA karAtA baMdIvRMda vaDe prakhyApita mAhAbhyavALA, lotyAdi rAjAothI adhiSThita, mithyAbhiniveza Adi ghaNA ratho nIkaLe che, rAjamArgamAM avatAra pAmatA mamatvAdi zreSTha hAthIo dizAone galagajitathI=moTA avAjathI, pUre che. teSAravathI dikacakravAlane baherI karatA ajJAna Adi zreSTha ghoDAo cAlavA lAgyA, grahaNa karAyela judA judA AyudhavALA zastrovALA, yuddhamAM zauryapaNAthI kUdatA ane AgaLamAM doDatA capalAdi asaMkhyAtA sainiko zobhatA hatA=rAgakesarInI savArImAM zobhatA hatA. tyArapachI A prakAre rAgakesarInI savArI nIkaLI tyArapachI, kada"prayANakanA paTaha zabda sAMbhaLyA pachI samatattara kharapavanathI prerita meghanA samUhanI jema kSaNamAtrathI ja vilAsarUpa dhvajanI mAlAothI Akula, cALAo rUpa zaMkhanA kolAhalathI pUrita dizAtaravALuM aparimita bala=sainya, ekaThuM thayuM. viSayAbhilASasya sparzanAdipaJcapuruSAH tatastadavalokya mayA cintitaM-aye! kimetat ? gantumiva pravRttaH kvacidayaM rAjA lakSyate, tatkimasya gamanaprayojanamiti yAvadvitarkAkulastiSThAmi tAvadRSTo mayA paryantadAruNaH svarUpeNAdarzakaH saMsAravaicitryasya bodhako viduSAM, nirvedabhUmivivekinAM, avijJAtasvarUpo nirvivekaistasyaiva viSayAbhilASasya mantriNaH saMbandhI vipAko nAma puruSaH / viSayAbhilASa maMtrInA sparzana Adi pAMca puruSo tyArapachI rAgakesarInuM ekaThuM thayeluM sainya joIne mArA vaDe=prabhAva paDe, vicArAyuM, are A zuM che ? A rAjA koIka sthAnamAM jANe javA mATe pravRtta che ema jaNAya che. te kAraNathI AvA gamatanuM prayojana zuM che? e pramANe jyAM sudhI vitarkaAkula rahyo chuM=prabhAva nAmano puruSa vitarkaAkula rahyo, tyAM sudhI paryattamAM dAruNa, svarUpathI saMsAranA vaicitryano Adarzaka, vidvAnone bodha karAvanAra, vivekIone nirvedabhUmi, nirvivekI jIvo vaDe avijJAta svarUpavALo, te ja viSayAbhilASa maMtrInA saMbaMdhavALo vipAka nAmano puruSa mArA vaDe jovAyo=prabhAva vaDe jovAyo.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhAvArtha: naMdivardhana pAse vidura kathA kare che, te kathAmAM karmapariNAma rAjAnI akuzalamAlAno putra bAla, ane zubhasuMdarIno putra manISI che, bAle ane manISIe bhavajaMtunA virahane kAraNe ApaghAta karatA evA sparzanane bacAvyo ane te traNeya jaNa karmapariNAma rAjA, akuzalamAlA ane zubhasuMdarI che tyAM Ave che. bAla ane manISI karmapariNAma rAjAne kahe che ke amane A sparzana nAmano mitra maLyo che, te sAMbhaLIne karmapariNAma rAjAne zuM bhAva thAya che, vaLI, bAla akuzalamAlAne A mitra maLyo che tema kahe che te sAMbhaLIne tene zuM bhAva thAya che, ane manISI zubhasuMdarIrUpa mAtAne A sparzanamitra maLyo che tema kahe che tema sAMbhaLIne tene zuM bhAva thAya che te atyAra sudhI kathana karyuM. have tyArapachI bAlane sparzana sAthe kevI gADha maitrI che te batAvatAM kahe che, jeo tattvane jovAmAM bAlabuddhivALA che te jIvone sparzendriyajanya sukha ja sukha dekhAya che, anya kaMI dekhAtuM nathI. tethI haMmezAM sparzananA sukhavALA matijJAnanA upayoga rUpa pariNatimAM ja teo 2manArA che, tenA ja vicAromAM sadA AnaMda lenArA che, anya kaMI teone sukha dekhAtuM nathI; kema ke indriyajanya sukhathI atirikta upazamajanya sukhanA gaMdhanI leza paNa bALajIvone nathI. tethI sparzananI pariNatimAM ja sadA teo ramanArA che. vaLI, manISI buddhimAna puruSa che. mAtra sparzajanya matijJAna pariNatine ja sukha rUpa jonArA nathI, paraMtu sadAgamanA vacanathI bhAvitamativALo che AthI ja sparzendriya kaheluM ke sadAgame bhavajaMtune mArI sAthe viyoga karAvyo, tyAre tene paNa vicAra Ave che ke sadAgama kyAre paNa anucita pravRtti karAve nahIM, mATe A sparzana vizvasanIya che ke nahIM te prakAranI zaMkA kare che; kema ke manISI jIvone paNa sparzanajanya zAtAnuM sukha svasaMvedana rUpe jaNAya che, topaNa kaSAyonA upazamajanya sukha paNa teo kaMIka joI zake che. tethI manISI sparzananI mUlazuddhi karavAno vicAra kare che, tyAre manISImAM vartatA vizeSa prakAranA tattvanuM Alocana karI zake che tevA bodha nAmanA pariNAmane manISI sparzananA pAramArthika svarUpane jANavA mATe vyAvRta kare che. te vakhate te bodhanA ja eka viziSTa pariNAma rUpa je prabhAva che, jenAmAM zakti che ke aMtaraMga bhAvone sUkSma prajJAthI joI zake te prabhAvane manISIno bodha sparzananI gaveSaNA karavA mokale che ane te gaveSaNA ka2vA arthe prabhAva bAhya duniyAnuM avalokana kare che. tyAM sparzana nAmanI vyakti kyAMya dekhAtI nathI. tethI, te prabhAva nAmanI bodhanI zakti aMtaraMga duniyAmAM sparzananI gaveSaNA mATe vyApAravALI kare che. te vakhate jIvamAM je rAjacitta che te rUpa naga2 tene dekhAya che. ane te rAjasacitta kevA prakA2nuM che te batAvatAM kahe che. bhillanI pallInA jevuM te rAjacitta che arthAt jema bhillanI pallIo aneka prakAranAM vyasanothI AkIrNa dekhAya che tema jIvamAM vartato rAgano pariNAma aneka vyasanothI vyApta dekhAya che. vaLI, jema te nagara kAmAdi coraTAothI AkIrNa hatuM tema saMsArI jIvomAM vartatuM rAganI pariNativALuM citta AtmAnA zatrubhUta kAma Adi vikArothI atyaMta AkIrNa hoya che. AthI ja atirAganI prakRtivALA jIvone kAmanuM sevana, te te viSayonuM sevana karavAnI manovRttio varte che. vaLI, te nagara pApiSTa lokonuM nivAsasthAna che tema rAgI jIvonuM citta sarva prakAranAM pApone ka2vA mATe tatpara thAya evuM varte che. vaLI, te rAjacitta
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva u7 nagara mithyAbhimAnanuM Akara che, tema rAgI jIvonuM citta paramArthathI rAgathI AkuLa hovAne kAraNe sadA atRpta rahe che. topaNa teone mithyAbhimAna varte che ke ame sukhI chIe. AthI ja bhogavilAsanI AkuLatAne teo sukharUpe ja mAne che. AtmAnI nirAkula avasthAnI gaMdha paNa teone prApta thatI nathI. vaLI, tevuM citta akalyANanI paraMparAno hetu che, kema ke rAgAdithI Akula thayeluM citta aneka pApo karIne durgatiomAM janAruM bane che. vaLI, te rAjasacitta atyaMta aMdhakArathI vyApta hatuM tema atirAgI jIvonA cittamAM saMsAranA vAstavika svarUpane jovA mATe yatna thAya tevI jIvanI zakti atyaMta rAgane kAraNe haNAyelI hoya che. vaLI, prakAzanA lezathI rahita te nagara hatuM tema atirAgI jIvonuM citta bhogavilAsathI atirikta AtmAnI pAramArthika vicAraNA karI zake tevA prakAzanA lezathI rahita hoya che. vaLI, jeonuM citta rAgathI AkrAMta che temAM rAgakesarI nAmano rAjA varte che arthAt tevA cittamAM aneka prakAranA rAganA kallolo varte che. te rAgakesarI rAjA svarUpa che ane te coraTAonA samUhamAM cUDAmaNi che; kema ke rAgane vaza thayelA jIvo AtmAnuM ahita karanArA sarva bhAvone kare che. tethI sarva coraTAomAM cUDAmaNi teomAM vartato rAgano pariNAma che. vaLI, te rAgano pariNAma badhI pApapravRttionuM kAraNa che. vaLI, bAhya tuccha padArthanA rAgano prakarSa AtmAnA kalyANane karanArA mArga pratye vajapAta jevo che. AthI ja rAgano pariNAma teomAM vartatI kalyANane anukULa nirmala pariNatine pragaTa thavA deto nathI. vaLI, saMsAramAM atulabala parAkramavALA zakrAdi indro potAnA zatruone jItavA mATe samartha che, topaNa potAnA AtmAmAM vartatA rAgapariNAmane jItI zakatA nathI. tethI teo mATe paNa durjaya evo rAgano pariNAma che. vaLI, te rAgakesarIno maMtrI viSayAbhilASa che jema rAjAne sarva prakAranI salAha maMtrI Ape che tema jIvamAM vartato viSayano abhilASa te te prakAranA rAgane te te kAryo karavA mATe salAha Ape che. tethI, rAjAnAM sarva prayojanono ciMtaka viSayAbhilASa che. vaLI, samasta sthAnomAM apratihata AjJAvALo che; kema ke jIvane viSayano abhilASa thAya che tyAre koI prakArano vicAra karyA vagara avazya potAnI rAganI pariNatine poSe tevAM sarvasthAnomAM jIvane pravRtti karAve che. vaLI, viSayAbhilASano pariNAma jagatanA jIvone vaza karavAmAM nipuNa che. AthI ja viSayAbhilASane vaza thayelA jIvo avazya tenI AjJAnuM pAlana kare che. vaLI, viSayano abhilASa jIvone vimohana karavAmAM kRtaabhyAsavALo che. AthI je jIvone viSayano abhilASa thAya che tyAre spaSTa rIte teo rAganI vihvaLatAno anubhava kare che, chatAM mohane kAraNe rAganI vihvaLatA teone dekhAtI nathI. paraMtu viSayanA sevanajanya sukha mAtra ja dekhAya che. je sukha icchAnI AkuLatA ane zramanA duHkhathI vyApta che, tene jIvo joI zakatA nathI. tenuM kAraNa viSayano abhilASa jIvone vimohana pedA karAvavAmAM kuzala che. vaLI, viSayano abhilASa jIvane pApanI pravRttiomAM pravartAvavAmAM paTubuddhivALo che. AthI ja jIvone viSayano abhilASa atizayita thAya che. teo sarva prakAranAM pApone sevavA mATe tatpara thAya che. vaLI, viSayano abhilASa potAnuM je bhogAdinuM kArya che tenI pravRtti karAvavAmAM paranA upadezanI koI apekSA rAkhato nathI, paraMtu thayelo viSayano abhilASa ja te te bhogonI pravRtti karAve che. vaLI, A
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva viSayAbhilASa rAganA pariNAmanAM sarva kAryone samyag karanAruM che. tethI rAgakesarI rAjAe badhAM kAryono bhAra tenA mastaka upara mUkyo che. A rIte prabhAve rAjasa nAmanuM citta joyuM, rAgakesarI rAjAne joyo, ane viSayAbhilASa nAmanA maMtrIne joyo tyArapachI te rAjA koIkanI sAme yuddha ka2vA nIkaLela hovAthI tenA sainya sAthe bahAra nIkaLato jue che. tethI e prApta thAya ke koI jIva sadAgamanA vacanathI sanmArgamAM pravartato hoya tyAre tene sanmArgamAMthI skhalanA karavA mATe rAgAdibhAvo potAnA sainya sAthe humalo karavA mATe tatpara thAya che. te vakhate te jIvamAM abhiniveSAdi te te bhAvo pragaTa thAya che. te sarvane smRtimAM lAvIne rAgakesarI rAjAnA sainyanuM varNana karela che. ane jema rAjA aneka nAnA rAjAothI sahita yuddhabhUmimAM bahAra Ave tema laulya-AdibhAvo rUpa rAjAothI adhiSThita mithyAbhiniveza Adi 2tho rAgakesarI rAjAnA sainyamAM hatA, tethI e prApta thAya ke jIvane viSayonI lolupatA, bAhyapadArthomAM tattvabuddhirUpa mithyAbhiniveza Adi je bhAvo varte che, te sarva rAgakesarI rAjAnA sainyanAM aMgo hatA. vaLI, mamatva Adi pariNAmo paNa satata tyAM garjAro kare che ane ajJAna Adi bhAvo paNa rAgakesarInA sainyamAM satata heSA2va kare che. vaLI, jIvamAM capalatA, tvarAdi bhAvo paNa te rAgakesarI sainyanAM ja aMgo che A sarvabhAvothI rAgakesarInuM sainya kaI rIte zatruonA parAjaya mATe nIkaLelo che te prabhava nAmanA puruSe joyuM. tyAM tene vipAka nAmano puruSa dekhAvyo, je viSayAbhilASa maMtrI saMbaMdhI puruSa hato, tethI e prApta thAya ke jIvamAM vartato karmano vipAka te viSayAbhilASa maMtrInI sAthe saMbaMdhavALo che ane karmavipAka ja jIvane sarva prakAranI rAgAdinI tevI ceSTAo karAve che. tethI tenuM svarUpa batAvatAM prabhAva kahe che, karmano vipAka svarUpathI paryaMta=aMte, dAruNa che-te vakhate karmano vipAka jIvane viSayonA abhilASo Adi karIne mITho lAge che paraMtu tenAthI pApo bAMdhIne durgatione prApta kare che tethI te vipAkono paryaMta bhAga jIvane mATe atyaMta dAruNa che. vaLI, karmanA vipAkane kAraNe saMsAranI sarva vicitratA thAya che. vaLI, vidvAnone karmano vipAka ja saMsAranA vAstavika svarUpano bodha karAve che. AthI ja karmabhUta viDaMbanA joIne vivekI puruSo saMsArathI nirvedane pAme che ane nirvivekI jIvo karmanA vipAkanA svarUpane jANI zakatA nathI. paraMtu vivekasaMpanna jIvo padArthanA vAstavika svarUpane jonArA hovAthI potAnA AtmAmAM vartatA karmanA vipAkane yathArtha joI zake che. tethI nirvedane pAmIne karmabaMdhanI paraMparAthI AtmAnuM rakSaNa karavA yatna kare che. 6. saMkSepathI e prApta thAya ke saMsArI jIvonuM rAgavALuM citta che te rAjasacitta nagara che. nimittone pAmIne jIva icchAne abhimukha thAya che te rAgakesarI narendra che ane tenAthI viSayano abhilASa utpanna thAya che te amAtya=maMtrI che. te vakhate jIvamAM mithyAbhiniveza, mamatva, cApalya, tvarA, ausukya, tuccha padArthone jANavAnI manovRtti Adi je bhAvo thAya che, te rAgakesarI rAjAnuM sainya che ane viSayAbhilASa maMtrI sAthe atyaMta saMkaLAyelo karmavipAka nAmano puruSa che; kema ke karmanA vipAkane kAraNe jIvane te te rAgAdi bhAvo thAya che ane buddhimAna evo prabhAva potAnI prabhAvazaktinA baLathI AtmAnI aMdara vartatA A sarva bhAvonuM avalokana karIne tattvane jANavA yatna kare che. tyAre karmanA vipAkane joIne tenA dvArA kaI rIte sparzananI mUlazuddhi te prApta kare che te have batAve che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tataH priyasaMbhASaNapUrvakaM pRSTo'sau mayA-bhadra! kathaya kimasya narendrasya prasthAnakAraNam? kutUhalaM me, vipAkenAbhihitaM-Arya! yadyevaM tataH samAkarNaya, pUrvamiha kvacidavasare sugRhItanAmadheyena devena rAgakesariNA'bhihito'mAtyo yaduta-Arya viSayAbhilASa! tathA kathaJcidvidhehi yathA mama samastamapi jagat kiGkaratAM pratipadyate, mantriNA'bhihitaM yadAjJApayati devaH, tato nAnyaH kazcidasya rAjAdiSTaprayojanasya nirvartanakSama iti manasi paryAlocya kiM cAtrAnyena sAdhanena bahunA klezitena? sAdhayiSyantyetAnyevAcintyavIryatayA prastutaprayojanamiti saMjAtAvaSTambhena mantriNA gADhamanuraktabhaktAni, vividhasthAneSu ni DhasAhasAni, svAmini bhRtyatayA labdhajayapatAkAni, janahRdayAkSepakaraNapaTUni, pratyAdezaH zUrANAM, prakarSazcaTulAnAM, nikaSabhUmiH paravaJcanacaturANAM, paramakASThA sAhasikAnAM, nidarzanaM durdAntAnAM, AtmIyAnyeva sparzanAdIni paJca gRhItAni mAnuSANi prahitAni jagadvazIkaraNArtham / tato mayA cintitaM-aye! labdhaM sparzanasya tAvanmUlotthAnam / tyArapachI=prabhAvane vipAka nAmano puruSa dekhAyo tyArapachI, priyasaMbhASaNapUrvaka A=karmavipAka, mArA vaDe=prabhAva paDe, puchAyo. he bhadra ! A varendranA prasthAnanuM kAraNa zuM che ? kahe, mane kutUhala che=prasthAnanA kAraNane jANavAnI jijJAsA che. vipAka vaDe kahevAyuM - he Arya ! jo A pramANe che=rAjAnA prasthAnanuM tane kutUhala che, to sAMbhaLa, ahIM=saMsAramAM, pUrve koIka avasaramAM sugRhIta nAmadheya evA deva rAgakesarI vaDe=potAnA nAmane anurUpa guNane dhAraNa karanArA rAgakesarI vaDe amAtya kahevAyo. zuM kahevAyo ? te "yatathI batAve che - he Arya viSayAbhilASa ! te pramANe koIka rIte tuM kara jethI samasta paNa jagata mArI kiMkaratAne prApta kare=jagatavartI sarva jIvo rAgane vaza sadA rahe evuM tuM kara, maMtrI vaDe kahevAyuM, deva je AjJA kare che. tyArapachI A rAjAthI AdiSTa prayojatanA vivartanamAM anya koI samartha nathI e pramANe manamAM paryAlocana karIne ane AmAM rAjAdiSTa prayojanamAM, anya bahu klezita evAM sAdhano vaDe zuM ? A ja aciMtyavIryapaNAne kAraNe prastuta prayojanane sAdhaze sparzata Adi ja pAMca Indriyo ja lokone rAgane vaza karavAmAM aciMtyavIryapaNAne kAraNe samartha che tethI rAgakesarInA prastuta prayojanane sAdhaze, e prakAre nirNaya thayelA vizvAsavALA maMtrI vaDe potAnA ja je sparzanaAdi pAMca grahaNa karAyelA manuSyo che teone jagata vazIkaraNa mATe mokalAvAyA ema avaya che. te pAMca manuSyo kevA che ? te batAvatAM kahe che - gADha anuraktamAM bhaktivALA che. vividha sthAnomAM nibUDha sAhasavALA che. vaLI svAmInA viSayamAM sevakapaNAthI prApta karelI jayapatAkAvALA che. lokonA hRdayamAM AkSepa karavAmAM paTubuddhivALA che ane zUravIra puruSono pratyAdeza cheHzUravIra puruSo avazya potAnuM kArya sAdhe che. tema sparzana Adi paNa potAnuM kArya avazya sAdhe tevA samartha che tethI zUravIra puruSono pratyAdeza che. caTulapuruSono
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prakarSa che=capalapuruSo hoya che teonA prakarSavALI pAMca indriyo che. paravaMcanamAM caturonI nikaSabhUmi che=bIjAne ThagavAmAM catura evI utpattibhUmi che. sAhasikonI parAkASThA che=indriyone vaza jIvo badhA prakAranA sAhasa karavAmAM tatpara thatA hoya che. durgaMtonuM dRSTAMta che. jema nAnA chokarAo tophAna karatA hoya tene damana karavA muzkela che tema indriyone paNa damana karavI muzkela che. AvA viSayAbhilASanA potAnA ja sparzana Adi pAMca grahaNa karAyelA manuSyone jagata vazIkaraNa mATe mokalAvAyA. tethI=vipAke prastAvanuM kAraNa batAvyuM temAM sparzana AdinuM nAma prApta thayuM tethI, mArA vaDe=prabhAva vaDe, vicArAyuM - khare ! sparzananuM bhUla utthAna prApta thayuM. santoSajayAya yuddhasaMrambhaH 70 vipAkenAbhihitaM- tato vitate jagati vicaradbhistairvazIkRtaprAyaM bhuvanaM varttate, grAhitaprAyaM rAgakesariNaH kiGkaratAM, kevalaM mahAzasyasamudAyAnAmitivizeSa iva teSAmupadravakArI samutthitaH zrUyate kila kazcit santoSo nAma caraTo, nirvAhitAzca tAnyabhibhUya kila kiyanto'pi lokAstena, pravezitAzca devabhukteratikrAntAyAM nirvRttau nagaryAmiti ca zrUyate / tato mayA cintitaM vyabhicarati manAgayamartho yato'smAkaM samakSameva manISibAlayoH sparzanena nirvRtau nagaryAM bhavajantorgamanaM sadAgamabalenAkhyAtaM, ayaM tu sparzanAdInyabhibhUya santoSeNa nirvAhitA lokAH sthApitAzca nirvRttau nagaryAmiti kathayati, tatkathametad ? athavA kimanayA'kANDaparyAlocanayA ? avahitastAvadAkarNayAmyasya vacanaM, pazcAdvicArayiSyAmi / vipAkenAbhihitaM tato'yamAptalokazruterAkarNito'dya devena rAgakesariNA sparzanAdyabhibhavavyatikaraH / tato'tiduHsahamazrutapUrvaM ca svapadAtiparibhavavacanamAkarNya kopAnalajanitaraktalocanayugalena, viSamasphuritAdhareNa, karAlabhRkuTibhaGgakuNDalIkRtalalATapaTTenAbaddhanirantarasvedabindunA, nirdayakarAbhihatadharaNIpRSThena, pralayajvalanabhAsvaraM rUpamAbibhratA'marSavazapariskhaladvacanena devena rAgakesariNA''jJApitaH parijanaH are tvaritAstADayata prayANakapaTahaM, sajjIkuruta caturaGgaM balam / parijanenAbhihitaMyadAjJApayati devaH, tatastathA devamAyAsyamAnamavalokya viSayAbhilASeNAbhihitaMdeva! alamAvegena, kiyAnasau varAkaH santoSaH sthAnamAdarasya ? na khalu kesarI lIlAdalitatrigaNDagalitavarakarinikaro hariNaM vyApAdyatayoddizyAyastacitto bhavati / devenAbhihitaM sakhe ! satyamidaM, kevalaM yuSmanmAnuSakadarthanAM kurvatA dRDhamudvejitAstena pApena santoSeNa, na khalu tamanunmUlya ma manasaH sukhAsikA saMpadyate / mantriNA'bhihitaM deva ! stokametat mucyatAM saMrambhaH, tatastadvacanena manAk svasthIbhUto devaH, kRtamazeSaM gamanocitaM, sthApitaH purataH snehasalilapUrNaH premAbandhAkhyaH kanakakalazaH, udghoSitaH kelijalpanAmako jayajayazabdaH, gItAni cATuvacanAdIni maGgalAni, prahataM ratikalahanAmakamudAmAtodyavRndaM, nirvarttitAnyaGgarAgabhUSaNAdIni samastakautukAni, pravRtto
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 71 rathAvarohaNArthaM devaH / atrAntare smRtamanena - aye ! na dRSTo'dyApi mayA tAtaH, aho me pramattatA, aho me durvinItatA, aho me tucchatvena svalpaprayojane'pi paryAkulatA yattAtapAdavandanamapi vismRtamiti / tato nivRttya calitastaddarzanArthaM devaH / saMtoSanA jaya mATe yuddhano prAraMbha vipAka vaDe kahevAyuM - tyArapachI=sparzana Adi pAMca manuSyo jagatane vaza karavA mATe viSayAbhilASe mokalyA tyArapachI, vistAravALA jagatamAM vicaratA evA teo vaDe=sparzanaAdi pAMca manuSyo vaDe, jagata vazIkRtaprAya varte che. rAgakesarInI kiMkaratAne grAhitaprAya varte che. kevala mahAzasyanA samudAyamAM Iti vizeSanI jema=mahAdhAnyatA samudAyamAM jIvotpatti vizeSanI jema, teone=sparzana Adi pAMcane, upadravakArI utpanna thayelo kharekhara saMtoSa nAmano coraTo saMbhaLAya che, ane teono abhibhava karIne=sparzanAdino abhibhava karIne, tenA vaDe=saMtoSa vaDe, keTalAka paNa loko nirvAhita karAyA=saMsAranA baMdhanomAMthI mukta karAvAyA, ane devanI bhuktithI=rAgakesarInA rAjyathI, atikrAMta evI nivRtti nagarImAM pravezita karAyA e pramANe saMbhaLAya che. tethI=vipAkanAM te vacano sAMbhaLavAthI, mArA vaDe=prabhAva vaDe, vicArAyuM, thoDo A artha vyabhicAra pAme che=saMtoSe keTalAka lokone mokSamAM pahoMcADyA e kathana pUrvamAM sparzane kahelA kathana sAthe kaMIka virodhavALo prApta thAya che. je kAraNathI sparzana dvArA bhavajaMtunuM nivRtti nagarImAM gamana sadAgamanA baLathI amArI samakSa ja=bodha ane prabhAvanI samakSa ja, manISI ane bAlane kahevAyuM. vaLI, A=vipAka, sparzana Adino abhibhava karIne saMtoSa vaDe loko nirvAhita karAyA ane loko nivRtti nagaramAM sthApana karAyA e pramANe kahe che, te kAraNathI=vipAka kahe che te ane sparzane kahyuM te be virodhI che te kAraNathI, A=vipAka kahe che e, kevI rIte che ?=kaI apekSAe che. athavA A akAMDa paryAyalocanathI zuM ?=atyAre vipAkanA vacano sAMbhaLavAno avasara che, te vakhate jenI vicAraNAno avasara nathI tenI vicAraNAthI zuM ? A pramANe vicArIne prabhAva vicAre che ke dhyAnapUrvaka AvuM vacana=vipAkanuM vacana, huM sAMbhaLuM. pAchaLathI vicAraNA karIza=sadAgamathI jIvo mukAya che ke saMtoSathI mukAya che teno nirNaya pAchaLathI karIza, vipAka vaDe kahevAyuM, tethI=saMtoSa vaDe keTalAka lokone sparzana Adino abhibhava karIne nivRtti nagarImAM pahoMcADAyA tethI, AptalokanI zrutithI Aje A sparzana AdinA abhibhavano prasaMga deva evA rAgakesarI vaDe saMbhaLAyo. tethI ati duHsaha ane azrutapUrva evuM potAnA sainikonA paribhavanA vacanane sAMbhaLIne koparUpI agnithI janita raktalocananA yugalavALA, viSama sphurita adharavALA, vikarAla evI bhRkuTinA bhaMgathI kuMDalIkRta lalATapaTavALA, abaddhatiraMtara svedabiMduvALA, nirdaya evA hAthathI abhihata karyuM che dharaNInuM pRSTha jeoe evA, pralayanA agni jevA bhAsvara rUpane dhAraNa karatA, amarSavaza pariskhalita vacanavALA deva evA rAgakesarI vaDe parijana AjJApita karAyo - are ! utAvaLA thayelA tame prayANa paDahane vagaDAvo, caturaMgabalane sajja karo, parijana
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vaDe kahevAyuM deva je AjJA kare che. tyArapachI te prakAre=pUrve kahyuM te prakAre, devane yatna karatA joIne viSayAbhilASa vaDe kahevAyuM - he deva ! AvegathI saryuM, A zaMkaDo evo saMtoSa keTalA AdaranuM sthAna che? kharekhara lIlApUrvaka dalI nAMkhyA che tridaMDathI gaLatA zreSTha hAthIono samUha jeNe evo siMha, haraNane nAza karavAno uddeza karIne AyacacittavALo=vyAmRtacittavALo, thato nathI. deva vaDe kahevAyuM rAgakesarI vaDe kahevAyuM - he mitra ! A satya che te viSayAbhilASa, tuM kahe che e satya che. kevala tamArA manuSyanI kadarthanA karatA=viSayAbhilASanA sparzana Adi manuSyanI kadarthanA karatA, te pApI saMtoSa vaDe ame daDha udvega karAyA chIe. A pramANe rAgakesarI viSayAbhilASane kahe che. kharekhara tenA ubhUlana karAyA vagara=saMtoSanA umUlana karAyA vagara, mArA mananI sukhAsikA prApta thatI nathI. maMtrI vaDe kahevAyuM, he deva ! A thoDuM che=saMtoSane umUlana karavAno tamAro A prayAsa asAra che, saMraMbhane mUko=prayAsane mUko, tethI=viSayAbhilASe A prakAre kahyuM tethI, tenA vacanathI deva svastha thayA=rAgakesarI svastha thayA, azeSagamana ucita karAyuM rAgakesarI vaDe saMtoSane jItavA arthe je gamanano prAraMbha karela tene ucita sarva kRtya karAyuM, AgaLa sneharUpI pANIthI pUrNa premanA baMdhana nAmano suvarNano kalaza sthApana karAyo. kelijalpa nAmano jaya jaya zabda ughoSita karAyo. cATuvacanAdi maMgalo gavAyAM, rati ane kalaha nAmano uddAma vAjiMtrano samUha vagADAyo, aMgarAga, bhUSaNo, samasta kautuko karAyAM, rathanA ArohaNa mATe deva pravRtta thayo=rAgakesarI pravRtta thayo. atrAsaramAM yuddhabhUmimAM rAgakesarI javA tatpara thayo eTalAmAM, AnA vaDe=rAgakesarI vaDe, smaraNa karAyuM are, hajI paNa mArA vaDe pitA jovAyA nathI. aho mArI pramattatA, aho mArI durvinItatA, aho mArA tucchapaNAne kAraNe svalpaprayojanamAM paNa paryAkulatA jenA kAraNe pitAnA pAdavaMdanane paNa vismaraNa karAyuM, tyArapachI pAchA pharIne tenA darzana mATe=mahAmoharUpI tAtanA darzana mATe, devakarAgakesarI, cAlyA. rAgakesarijanakamahAmohasya sAmarthyam mayA'bhihitaM-bhadra! kaH punarasya tAtaH? tato vipAkenAbhihitaM-Arya! atimugdho'si, yatastvametAvadapi na jAnISe, yato'sya devasya rAgakesariNo bAlAbalAdInAmapi supratIto'nekAdbhutakarmA bhuvanatrayaprakaTanAmAbhidhAno mahAmoho janakaH / rAgakesarInA pitA mahAmohanuM sAmarthya mArA vaDe kahevAyuM=prabhAva vaDe kahevAyuM - he bhadra ! vaLI Ano pitA koNa che? tethI=prabhAva vaDe prazna karAyo tethI, vipAka vaDe kahevAyuM che Arya ! tuM ati mugdha cho, je kAraNathI tuM ATaluM paNa jANato nathI. je kAraNathI A rAgakesarIrUpa devato aneka adbhuta karmovALo, bhuvatatrayamAM prakaTa rAmavALo, bAla-strI vagerene paNa supratIta mahAmoha nAmano pitA che.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bloka : tathAdimhaamoho jagatsarvaM, bhrAmayatyeSa lIlayA / zakrAdayo jaganAthA, yasya kiGkaratAM gatAH / / 1 / / zlokArya : te A pramANe - A mahAmoha jagata sarvane lIlAthI bhamAve che. jagatanA nAtha zakrAdi jenI kiMkaratAne pAmelA che. ll1il bloka : anyeSAM ladhyantIha, zauryAvaSTambhato narAH / AjJAM na tu jagatyatra, mahAmohasya kecana / / 2 / / zlokArca - ahIM=saMsAramAM, zUravIratAnA baLathI manuSyo anyonI AjJAnuM ullaMghana kare che. paraMtu A jagatamAM, mahAmohanI AjJAnuM koI ullaMghana karato nathI. zA zloka : vedAntavAdisiddhAnte, paramAtmA yathA kila / carAcarasya jagato, vyApakatvena gIyate / / 3 / / zlokArya : vedAntavAdinA siddhAMtamAM je pramANe carAcara evA jagatanA paramAtmA vyApakapaNAthI gavAya che. II3II zloka : mahAmohastathaivAtra, svavIryeNa jagattraye / dveSAdyazeSalokAnAM, vyApakaH samudAhRtaH / / 4 / / zlokArca - te pramANe che, ahIM=saMsAramAM, mahAmoha svavIryathI jagatatrayamAM dveSAdi azeSa lokono vyApaka kahevAyo che. III
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tata eva pravarttante, yAnti tatra punarlayam / sarve jIvAH pare puMsi, yathA vedAntavAdinAm / / 5 / / zlokArca - tethI ja=mahAmohathI ja, pravarte che dveSAdi sarva loko pravarte che. temAM=mahAmohamAM, layane pAme che dveSAdi sarva layane pAme che, je pramANe vedAntavAdIonA mate sarva jIvo para evA puruSamAM paramAtmAmAM, laya pAme che. paI zloka : mahAmohAtpravarttante, tathA sarve madAdayaH / lIyante'pi ca tatraiva, paramAtmA sa varttate / / 6 / / zlokArca - te pramANe sarva madAdi mahAmohathI pravarte che ane temAM ja=mahAmohamAM ja, laya paNa pAme che. te=mahAmoha, paramAtmA cheSAdi badhA lokono paramAtmA mahAmoha che. III bloka : anyaccayad jJAtaparamArtho'pi, buddhvA santoSajaM sukham / indriyairbAdhyate janturmahAmoho'tra kAraNam / / 7 / / zlokArtha: ane bIjuM, saMtoSathI thanArA sukhane jANIne jJAta paramArthavALo paNa jIva je kAraNathI IndriyothI pIDA pAme che emAM, mahAmoha kAraNa che. llNA zloka : adhItya sarvazAstrANi, narAH paNDitamAninaH / viSayeSu ratAH so'yaM, mahAmoho vijRmbhate / / 8 / / zlokArca - sarvazAstrone bhaNIne potAne paMDita mAnavAvALA manuSyo viSayomAM rata thayA te A mahAmohano vilAsa che. IIII
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : jainendramatatattvajJAH, kaSAyavazavartinaH / jAyante yannarA loke, tanmahAmohazAsanam / / 9 / / zlokArdha : jenejamatanA tatvane jANanArA manuSyo lokamAM je kaSAyane vazavata thAya che te mahAmohanuM zAsana che. II II zloka : avApya mAnuSaM janma, labdhvA jainaM ca zAsanam / yattiSThanti gRhAsaktA, mahAmoho'tra kAraNam / / 10 / / zlokArtha : manuSyajanmane pAmIne ane jainazAsana prApta karIne je jIvo gRhamAM gharamAM Asakta rahe che emAM mahAmoha kAraNa che. II10ll zloka - vizrabdhaM nijabhartAraM, parityajya kulastriyaH / pareSu yatpravarttante, mahAmohasya tatphalam / / 11 / / zlokArya :vizvasta evA potAnA patino tyAga karIne je kulastrIo parapuruSamAM pravarte che te mahAmohanuM phaLa che. ||11|| zloka : vilaya ca mahAmohaH, svavIryeNa nirAkulaH / kAMzcidviDambayatyuccairyatibhAvasthitAnapi / / 12 / / zlokArca - nirAkula evo mahAmoha svavIryathI AkramaNa karIne yatibhAvamAM rahelA paNa keplAka sAdhuonI atyaMta viDaMbanA kare che. ll1 zloka : manuSyaloke pAtAle, tathA devAlayeSvapi / vilasatyeSa mahAmoho, gandhahastI yadRcchayA / / 13 / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : je pramANe gaMdhahastI IcchAthI vilAsa kare che te pramANe A mahAmoha manuSyalokamAM, pAtAlamAM ane devAlayomAM paNa vilAsa kare che. II13. zloka : sarvathA mitrabhAvena, gADhaM vizrabdhacetasAm / kurvanti vaJcanaM yacca, mahAmoho'tra kAraNam / / 14 / / zlokArca - sarvathA mitrabhAvathI vizradhdhacittavALAone je jIvo Thage che emAM mahAmoha kAraNa che. ll14TI zloka : vilaya kulamaryAdAM, pAradArye'pi yannarAH / varttante vilasatyeSa, mahAmohamahAnRpaH / / 15 / / zlokArca - kulamaryAdAnuM ullaMghana karIne manuSyo parastrImAM paNa varte che, te A mahAmoharUpa mahArAjA vilAsa kare che. ll15ll zloka : yata eva samutpannA, jAtAzca guNabhAjanam / pratikUlA gurostasya, vaze ye'sya narAdhamAH / / 16 / / zlokArca - guruthI ja prApta thayelA dIkSAvALA ane guNanuM bhAjana thayelA narAdhamo AnA vazamAM-mahAmohanA vazamAM, che te jIvo te gurune pratikUla thAya che. ll16 zloka : anAryANi tathA'nyAni, yAni kAryANi karhicit / cauryAdIni vilAsena, teSAmeSa pravartakaH / / 17 / / zlokArtha : ane anya anArya je koI corI Adi kAryo che, teono=te corI Adino, vilAsathI A=mahAmoha, pravartaka che. II17nA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva zloka : itthaM prabhUtavRttAntaH, paripAlya jagattrayam / vRddho'hamadhunA yuktaM, kiM mameti vicintya ca / / 18 / / pArzvasthito'pi zaknomi, vIryeNa parirakSitum / jagattena svaputrAya, rAjyaM yacchAmi sAmpratam / / 19 / / yugmam zlokArca - A prakAranA vistArI vRttAMtavALo jagatrayanuM paripAlana karIne vRddha thayelo huM chuM, ane have mane zuM yukta che? e pramANe vicArIne pAsamAM rahelo paNa huM jagatane vIryathI parirakSaNa karavA mATe samartha chuM, te kAraNathI have putrane rAjya ApuM. ll18-19ll zloka : rAgakesariNe dattvA, tato rAjyaM vicakSaNaH / mahAmoho'dhunA so'yaM, zete nizcintatAM gataH / / 20 / / zlokArdha : tethI A pramANe mahAmohe vicAryuM tethI, rAgakesarIne rAjya ApIne have te A vicakSaNa evo mahAmoha, nizcitatAne pAmelo sUe che. ll zloka : tathApIdaM jagatsarvaM, prabhAvena mahAtmanaH / tasyaiva varttate nUnaM, ko'nyaH syAdasya pAlakaH? / / 21 / / zlokArca - topaNa A jagata sarva te ja mahAtmAnA prabhAvathI=mahAmohanA prabhAvathI, kharekhara varte che. Ano pAlaka-jagatano pAlaka, anya koNa thAya ? ||1 zloka : tadeSo'dbhutakarttavyaH, prasiddho'pi jagattraye / mahAmohanarendraste, kathaM praSTavyatAM gataH? / / 22 / / zlokArdha : te kAraNathI adabhuta kartavyavALo, jagatatrayamAM prasiddha paNa A mahAmoha narendra tArI praSTavyatAne=prabhAvanI pRcchAnA viSayapaNAne, kema prApta thayo ? Il22ii
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva __tato mayA'bhihitaM-bhadra! na karttavyo'tra bhavatA kopaH, pathikaH khalvahaM, zrutazca mayApi mahAmohaH pUrvaM sAmAnyena, na punarvizeSato rAgakesarijanakatayA tadadhunA'panItaM mamAjJAnaM bhadreNa, taduttaravRttAntamapyAkhyAtumarhati bhadraH / tethI=vipAke prabhAvane kahyuM ke mahAmoha jagatatrayamAM prasiddha che mATe tenA viSayamAM pUchavuM ucita tathI tethI, mArA vaDe=prabhAva vaDe kahevAyuM - he bhadra ! AmAM=mArA praznamAM, tArA vaDe kopa karavo joIe nahIM. kharekhara huM pathika chuM, mArA vaDe paNa pUrvamAM sAmAnyathI mahAmoha saMbhaLAyelo paraMtu vizeSathI rAgakesarInA pitApaNAthI saMbhaLAyuM na hatuM, bhadra evA vipAka vaDe mAruM ajJAna dUra karAyuM te kAraNathI, bhadra uttaranA vRttAMtane paNa kahevA mATe yogya che=rAgakesarI vRddha evA mahAmoha rUpa pitAne pAdapatana karavA gayo tyArapachI zuM thayuM te rUpa uttaranA vRtAMtane kahevuM joIe. mahAmoharAgakesariviSayAbhilASAdInAM yuddhArthaM prasthAnam vipAkenAbhihitaM-tato gato devaH zIghraM janakapAdamUlaM, dRSTo'nena tamaHsaMjJakena lambamAnena bhrUyugalena avidyAbhidhAnayA prakampamAnayA gAtrayaSTyA jarAjIrNakAyastRSNAbhidhAnAyAM vedikAyAM viparyAsanAmni viSTare mahatyupaviSTo mahAmohaH / tataH kSititalavinyastahastamastakena kRtaM devena pAdapatanaM, abhinandito mahAmohena, niSIdatazca bhUtale devasya dApitaM mahAmohenAsanaM, upAviSTastatra janakasaMbhramavacanena devaH, pRSTA zarIrakuzalavArtA, niveditazca prastutavyatikaraH / tato mahAmohenAbhihitaM putra! mamAdhunA jaraccIvarasyeva pazcimo bhAvo varttate, tato madIyazarIrasya pAmAparigatamUrteriva karabhasya yadvAhyate tatsAraM, tato na yuktaM mayi tiSThati bhavataH prasthAnaM kartuM, tiSTha tvaM vipulaM rAjyaM vidhAno nirAkulacittaH, ahameva prastutaprayojanaM sAdhayiSyAmIti / devena ko pidhAyAbhihitaM-tAta! mA maivaM vocaH, zAntaM pApaM, pratihatamamaGgalaM, anantakalpasthAyi bhavatu yauSmAkaM zarIraM, na khalu yuSmadIyazarIranirAbAdhAmAtraparitoSiNi kiGkarajane'sminnevamAjJApayitumarhati tAtaH, tatkimanena bahunA? gacchAmyahaM, anujAnIta yUyam / mahAmohaH prAha-jAta! mayA tAvad gantavyameva, bhavatastu kevalamavasthAne'nujJA, ityabhidhAyotthito mahAmohaH / tato vijJAya nirbandhaM devenAbhihitaM-tAta! yadyevaM tato'hamapi tAtapAdAnucaro bhaviSyAmi, na pratiskhalanIyastAtena, mahAmohaH prAha-jAta! evaM bhavatu, na khalu vayamapi bhavantaM moktuM kSaNamapi pArayAmaH, kevalaM gurutayA prayojanasyaivaM mantritamasmAbhistadadhunA sundaramidaM jAtena jalpitam / devenAbhihitaM-mahAprasAdaH, tatastAto'pi prasthita iti jJApitaM samastanarendrANAM devena, pravartitaM niHzeSaM vizeSato balam / tataH svayameva mahAmohanarendro, devo rAgakesarI, viSayAbhilASAdayaH sarve mantrimahattamaH sarvabalena santoSacaraTasyopari nigraheNa calitA iti vArttayA kSubhitametatsamantAdrAjasacittaM nagaraM,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 tRtIya prastAva samullasito'yaM bahalaH kalakalaH / tadidaM bhadra! asya narendrasya prasthAnaprayojanamiti / taccAtikutUhalinaM bhavantamAlokya mayA niveditaM, itarathA'titvarayA mama vacanamAtroccAraNe'pi nAvasaro'sti, yato mamAgrAnIke niyamaH / mayA'bhihitaM-Arya! kimatra vaktavyam ? paropakArakaraNavyagrA eva satpuruSA bhavanti, te hi pare priyaM kartumudyatAH zithilayanti svaprayojanaM, kurvanti svabhujopArjitadravyavyayaM, viSahante vividhaduHkhAni, na gaNayantyA''padaM, dadati mastakaM, prakrAmanti prANAn, paraprayojanameva hi te svaprayojanaM manyante / tatazcaivaMvidhairmadIyavacanairmanasi parituSTo nAmayitvA madabhimukhamISaduttamAGgaM vrajAmyahamadhunA ityabhidhAya ca kRtapraNAmo mayA gato vipAkaH / mayA cintitaM-sAdhitaprAyaM mayA'dhunA rAjakArya, yataH sparzanasya mUlazuddhimupalabhya bhavatA''gantavyametAvAneva mama rAjAdezaH, tatra yAvanto'nena vipAkena sparzanAdInAM guNA varNitAste sarve tatra sparzane ghaTante, mamAnubhavasiddhametat, tasmAdetadupavarNitamAnuSapaJcakasyAdyo'sau bhaviSyati, ato labdhA mayA tasya mUlazuddhiH, kevalamenaM santoSavyatikaramadyApi nAvagacchAmi / etAvadvitarkayAmi sadAgamAnucara evAyaM kazcid bhaviSyati, anyathA pUrvAparaviruddhametatsyAt, athavA kimanena? gacchAmi tAvat svAmipAdamUlaM, nivedayAmi yathopalabdhavRttAntaM, tato deva evAtra yathocitaM vijJAsyatItyAlocya samAgato'haM, etadAkarNya devaH pramANamiti / bodhenAbhihitaM-sAdhu prabhAva! sAdhu, sundaramanuSThitaM bhavatA, tataH sahaiva prabhAveNa praviSTo bodhaH kumArasamIpaM, kRtapraNAmena ca niveditaH kumArAya samasto'pi prabhAvAnItavA vRttAntaH, parituSTo manISI, pUjitaH prabhAvaH / mahAmoha, rAgakesarI ane viSayaabhilASanuM yuddha mATe prasthAna | vipAka vaDe kahevAyuM - tyArapachI=prayANa karatA pUrve pitAne vaMdana karavAnuM smaraNa thayuM tyArapachI, devakarAgakesarI, zIgha pitAnA pAdamUla pAse gayA=pitAne vaMdana karavA gayA, AnA vaDe=rAgakesarI vaDe tamasaMjJAvALo, lAMbA bhUyugalavALo, avighAnAmavALI prakaMpamAna gAtrayaSTI vaDe zarIranA gAtra vaDe jarAjIrNakAyavALo, tRSNA nAmanI vedikAmAM viparyAsa nAmanA moTA Asana upara beThelo mahAmoha jovAyo. tyArapachI=rAgakesarI vaDe mahAmohatA darzana thayA pachI, kSititala upara sthApana karAyelA hAtha ane mastakathI deva vaDe rAgakesarI vaDe, pAdapatana karAyuM mahAmohane namana karAyuM, mahAmohathI abhinaMdita karAyo=rAgakesarIne AzIrvAda apAyo, mahAmoha vaDe devane=rAgakesarIne, Asana apAyuM, bhUtala upara beTho=rAgakesarI beTho, tyAM=mahAmoha vaDe apAyelA Asana upara, pitAnA saMbhramavacanathI devakarAgakesarI, beThA. zarIranI kuzalavArtA puchAI=mahAmohatA zarIranI kuzalavArtA rAgakesarI vaDe puchAI, ane prastuta vyatikara nivedana karAyogarAgakesarI vaDe saMtoSane jItavA mATe pote prayANa kare che e rUpe prastuta prasaMga nivedana karAyo. tyArapachI=rAgakesarIe
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva yuddhanA prayANanuM kathana karyuM. tyArapachI, mahAmoha vaDe kahevAyuM=rAgakesarIne kahevAyuM, he putra ! mAro hamaNAM jIrNa thatA vastranA jevo pazcimabhAva varte che. je jIvo saMtoSane vaza thaIne indriyono parAjaya kare che te jIvamAM vartato mahAmoha sarvathA nAza pAmyo nathI. paraMtu ghaNo jIrNa thayo che tevo mahAmoha te jIvamAM vartatA rAgakesarIne kahe che, huM jIrNa thayelA zarIravALo chuM. 80 tethI, khaNajathI parigatamUrti jevA karabhanI jema mArA zarIranuM je vahana thAya te suMdara che, tethI huM vidyamAna hote chate tAre prasthAna karavuM yukta nathI. tuM vipula rAjyane dhAraNa karato nirAkulacittavALo rahe, huM ja=mahAmoha ja, prastuta prayojanane sAdhIza, deva vaDe=rAgakesarI vaDe, be kAnone hAthathI DhAMkIne kahevAyuM - he tAta ! A pramANe na bolo, pApa zAMta thAo, amaMgalarUpa pApa dUra thAo. anaMta kalpasthAyI tamAruM zarIra raho. kharekhara tamArA zarIranA nirAbAdha mAtrathI paritoSavALA kiMkara jana evA A rAgakesarI vize, e pramANe=huM yuddha karavA jauM e pramANe, AjJA ApavA mATe tAta yogya che. te kAraNathI=tamAre javuM ucita nathI mane AjJA ApavI ucita che te kAraNathI, A bahu kathata vaDe zuM ? huM jAuM chuM=saMtoSane jItavA mATe jAuM chuM, tame mane anujJA Apo, mahAmoha kahe che - he putra ! mArA vaDe ja javA yogya che, vaLI, tane kevala avasthAnamAM=rAjya calAvavAmAM anujJA che. A pramANe kahIne mahAmoha UThyo. tethI=mahAmohe rAgakesarIne AjJA karI tethI, nibaMdhane jANIne mahAmohato saMtoSane jItavA mATe svayaM javAno Agraha che tene jANIne, deva vaDe=rAgakesarI vaDe, kahevAyuM - he tAta ! jo A pramANe che=saMtoSane jItavA mATe tamAre ja javAno Agraha che e pramANe che, to huM paNa pitAno anucara thaIza, pitA vaDe aTakAvavo joIe nahIM. mahAmoha kahe che he putra ! e pramANe ho=tuM paNa mArI sAthe yuddha karavA Ave che e pramANe ho, kharekhara ame paNa=mahAmoha paNa, tane mUkavA mATe=rAgakesarIne choDavA mATe, kSaNa paNa samartha nathI. kevala prayojananuM gurupaNuM hovAthI=saMtoSane jItavAnA prayojananuM mahattva hovAthI, A pramANe amArA vaDe nimaMtraNA karAI che=saMtoSane jItavA mATe mAre paNa sAthe jauM joIe e pramANe mahAmoha vaDe nimaMtraNA karAI che. te kAraNathI=saMtoSane jItavuM te moTuM kAraNa che te kAraNathI, hamaNAM putra vaDe=rAgakesarI vaDe, A suMdara kahevAyuM=huM sAthe AvuM chuM e suMdara kahevAyuM, deva vaDe kahevAyuM=rAgakesarI vaDe kahevAyuM, mahAprasAda=pitAno mArA upara mahAprasAda che, tyArapachI pitAe paNa saMtoSane jItavA mATe prayANa karyuM. e pramANe badhA narendrone=potAne AdhIna evA anya lolya Adi rAjAone, jJApana karAyuM. deva vaDe=rAgakesarI vaDe, vizeSathI saMpUrNa baLa pravartita karAyuM, tyArapachI svayaM ja mahAmoha narendra, rAgakesarI deva, viSayAbhilASa Adi sarva maMtrIo, sarva sainya sahita saMtoSa rUpI coraTA upara nigraha karavA cAlyA e prakAranI vArtAthI cAre bAjuthI rAjasacitta nagara kSubhita thayuM, A moTo kalakala ullasita thayo. he bhadra ! te A=atyAra sudhI meM varNana karyuM te A, A rAjAnA= rAgakesarI rAjAnA, prasthAnanuM prayojana che, e pramANe vipAka kahe che, ane atikutUhalI evA tane
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva joI=prabhAvane joIne, mArA vaDe nivedana karAyuM vipAka vaDe nivedana karAyuM, ItarathAkatane atikutUhala na hota to, ativairApaNuM hovAthI vacanamAtranA uccAraNamAM paNa mane avasara nathI. je kAraNathI mane agrAmIkamAM niyama che=rAgakesarInA prayANanA prasaMge sainyanA mokhare rahevAno niyama che. mArA vaDe kahevAyuM=prabhAva vaDe kahevAyuM - he Arya ! AmAM tArI paropakAranI vRttimAM zuM kahuM? puruSo paropakArakaraNamAM vyagra ja hoya che. teo=sapuruSo, para priyane karavA mATe udhata thayelA svaprayojanane zithila kare che, svabhujAthI upArjita dravyano vyaya kare che. vividha duHkhone sahana kare che. Apattine gaNatA nathI=paranA upakAra karavA arthe potAne je Apattio Ave che tene gaNakAratA nathI. mastakane Ape che=bIjAnA upakAra arthe potAnA mastakane Ape che. bIjAnA rakSaNa arthe potAnA prANano tyAga kare che. hiM=je kAraNathI, teo paraprayojanane ja svaprayojana mAne che. tyArapachI=prabhAve vipAkane A pramANe karyuM tyArapachI, AvA prakAranAM mArAM vacanothI=prabhAve kahyuM ke uttama puruSo paropakArI hoya che evA prakAranAM mArAM vacanothI, manamAM paritoSane pAmela evo vipAka mArA abhimukha thoDuM mastaka namAvIne ane huM have jAuM chuM e pramANe kahIne mArA vaDe karAyelA praNAmavALo, prabhAva vaDe karAyelA praNAmavALo=vipAka gayo=sevyanA agrabhAgamAM gayo. mArA vaDe vicArAyuM=prabhAva vaDe vicArAyuM. have mArA vaDe rAjakArya sAdhitaprAya che=bodhanuM kArya mArA vaDe sAdhitaprAya che. je kAraNathI sparzananI mUlazuddhine prApta karIne tArA vaDe AvavuM joIe eTalo ja mane rAjAno Adeza che bodhano Adeza che, tyAM jeTalA sparzata AdinA guNo A vipAka vaDe kahevAyA te sarva paNa te sparzanamAM ghaTe che. A mane anubhavasiddha che te kAraNathI A upavaNita mAnuSapaMcakano=vipAka vaDe varNana karAyelA pAMca manuSyono, Adha A=sparzana, thaze. AthI tenI mUlazuddhi-sparzananI mUlazuddhi, mArA vaDe prApta thaI. kevala A saMtoSatA vyatikarane haju paNa huM jANato nathI=sadAgamane badale saMtoSe te jIvone mokSamAM pahoMcADyA ema je vipAka kahe che te vyatikarane hajI paNa huM jANato nathI, ATalo ja vitarka karuM chuM, A=saMtoSa, sadAgamano anucara ja koI haze, anyathA=sadAgamane anusaranAra A saMtoSa na hoya to, A=vipAkanuM kathana ane sparzananuM kathana e pUrvApara viruddha thAya. athavA AvA vaDe zuM ?=saMtoSa koNa che eno nirNaya karavA mATe zuM? svAmInA pAdamUlamAM jAuM=prabhAva vicAre che ke bodharUpa svAmInA pAse huM jAuM, je pramANe upalabdha vRttAMta che tene nivedita karuM. tethI deva ja=bodha ja, ahIM=saMtoSanA viSayamAM, yathA ucita jANaze, e prakAre vicArIne huM=prabhAva, Avyo chuM, Ane sAMbhaLIne deva pramANa che= bodha rUpa deva zuM ucita nirNaya karavo temAM pramANa che. bodha vaDe kahevAyuM, he prabhAva ! suMdara suMdara tArA vaDe suMdara AcaraNa karAyuM, tyArapachI bodha prabhAva sahita ja kumAra samIpe manISI samIpe praviSTa thayo, karAyelA praNAmavALA evA tenA vaDe kumArane=manISIne, prabhAvathI prApta karAyelA vArtAno vRtAMta nivedita karAyo, manISI toSa pAmyo. prabhAvanI pUjA karI.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhAvArtha saMsAramAM tattvanI vicAraNAmAM kuzaLa jIvo manISI che. tethI, potAnA deha sAthe sparzanano saMbaMdha che tenA pAramArthika svarUpane jANavA mATe potAnI bodhazaktine vyApAravALI kare che. ane potAnI bodhazaktimAM tattvano nirNaya ka2vAne anukULa je prabhAva che arthAt kSayopazamabhAvano mArgAnusArI pariNAma che, tene sparzananI mUlazuddhi karavA mATe mokale che. te mArgAnusArI bodharUpa prabhAva aMtaraMga duniyAmAM karmanA vipAkane jovA yatna kare che. tethI, te prabhAva rAgakesarI rAjAnA khaLabhaLATanuM sarva prayojana vipAka dvArA jANavA yatna kare che. tethI karmanA vipAkanA baLathI tene bodha thAya che ke koIka mahAtmA saMtoSane sevIne vItarAga thayA ane saMsArano aMta karIne nivRtti nagaramAM gayA. vaLI, anya paNa te rIte koIka mahAtmAo saMtoSanuM avalaMbana laIne nivRtti nagarImAM javA mATe yatna karatA prabhAva vaDe dekhAyA ane te vakhate te mahAtmAnA cittamAM vartatA rAgAdi bhAvo koIka nimittathI ullasita thatA dekhAyA tene sAme rAkhIne prabhAvane bodha thAya che ke A mahAtmAnA te prakAranAM karmo vipAkamAM AvyAM jethI saMtoSa dvArA mokSamAM javA mATe udyama karI rahyA che tene te udyamathI skUlanA karAvavA arthe rAgakesarInuM AkhuM sainya moharAjA sAthe tatpara thaIne Ave che. ane pUrvamAM A rAgakesarIrAjAnA ja viSayAbhilASa nAmanA maMtrInA sparzana Adi pAMca manuSyo jagatane vaza karavA mATe mokalAvAyA, temAM prastuta mahAtmAne paNa pUrvamAM te sparzana Adi pAMca puruSoe vaza karela ane saMtoSe te sparzana Adine dUra karIne te mahAtmAne muktimArgamAM javAne anukUla tatpara banAvyo. vaLI, koIka nimittane pAmIne te mahAtmAnA rAgAdi bhAvo sphurAyamAna thAya che, tyAre rAgakesarI rAjAno humalo thato vipAka dvArA prabhAvane dekhAya che. vaLI, A rAgano pariNAma jIvane kema UThyo te jANavA mATe prabhAva UhApoha kare che. tyAre tene jaNAya che ke AkhuM jagata pAMca indriyone vaza hatuM tema A mahAtmA paNa pUrvamAM pAMca indriyone vaza hatA. paraMtu koIka rIte saMtoSanuM avalaMbana laIne mokSamAM javA prayatna karI rahyA che. te nimittane pAmIne anAdinAM saMcita thayelAM karmo te mahAtmAne mArgamAMthI calAyamAna karavA khaLabhaLATa macAve che. tyAre te rAgano pariNAma te mahAtmAmAM ullasita thAya che. vaLI, mahAmoha rUpa potAnA hitanuM ajJAna paNa te vakhate te mahAtmAne tattvane jovAmAM vighna karanAra bane che. tethI mahAmoha sahita rAgakesarI potAnA sarva sainya sAthe saMtoSane jItavA mATe Ave che ane jo te mahAtmA sAvadhAna na thAya to karmanA tevA prakAranA vipAkane kAraNe pharI te mahAtmA rAgAdine vaza thaIne saMtoSa rahita thAya che. A prakAre manISI potAnA bodhanA prabhAva nAmanA puruSa dvArA sparzananI mUlazuddhine prApta kare che. - ahIM rAgakesarI potAnA pitA mahAmoha pAse jAya che ane te mahAmoha jIrNakAyavALA che. ityAdi varNana karyuM tenAthI e prApta thAya ke je mahAtmA pAMca indriyonI paravazatAne tyAga karIne saMtoSasukhamAM magna che te mahAtmAnuM tattvane jovAmAM ajJAna svarUpa mahAmoha naSTaprAyaH hovAthI jIrNakAyavALo che. chatAM, te mahAmoha, rAgakesarI vagere saMtoSane dUra ka2vA arthe te mahAtmAne pAtane abhimukha kare che. jenA baLathI prabhAva te sarvanuM avalokana karIne sparzananI mUlazuddhine prApta kare che.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sparzanasya sadAgamAnucarasaMtoSAd bhayaH pRSTo'nyadA manISiNA sparzanaH-yaduta-bhadra! kiM bhavataH sadAgamenaiva tena bhavajantunA sumitreNa saha virahaH saMpAditaH uta tatra kazcidanyo'pyAsIt ? iti sparzanenAbhihitaM-Arya! AsIt, kevalamalaM tatkathayA, na khalvahaM bhayavihvalatayA tasya krUrakarmaNo nAmApyuccArayituM zaknomi, sa hi sadAgamastasya kevalaM bhavajantorupadezaM dadAti matkadarthanaviSayaM, sa tu tasyaivAnucaraH krUrakarmA nAnAyAtanAbhiH sAkSAnmAM kadarthayati, bhavajantuM matto vimukhayati, tenaiva cAhaM zarIraprAsAdAniHsArito, bhavajantuzca nirvRtau nagaryAM prApitaH, sa eva tatra kAraNaM puruSaH sadAgamasya kevalamupadezadAne vyApAraH / manISiNA'bhihitaM-bhadra! kiM tasyAbhidhAnam? sparzanaH prAha-kathitamidamAryasya mayA, nAhaM bhayAkulatayA tadabhidhAnamuccArayAmi, ata eva pUrvamapi mayA na yuSmAkaM tadAkhyAtam / kiJca-atipApiSTho'sau, tato'laM nAmagrahaNena, pApiSThajanakathA hi kriyamANA pApaM varddhayati, yazo dUSayati, lAghavamAdhatte, mano viplAvayati, dharmabuddhiM dhvaMsayatIti / manISiNA'bhihitaM-tathApi mahatkutUhalaM tadabhidhAnazravaNe'smAkaM, na cAsmadabhyaNe vartamAnena bhavatA tadbhayaM vidhAtavyaM, na ca nAmagrahaNamAtreNa kiJcitpApaM, na hyagnirityukte mukhadAhaH saMpadyate, tato vijJAya nirbandhaM taralitatAraM dazApi dizo'valokayatA sparzanenAbhihitaM-Arya! yadyevaM tataH santoSa iti tasya durnAmakasya nAma / sparzanane sadAgamanA anucara evA saMtoSathI bhaya savyA matApI 43 sparzana puchAyo, zuM puchAyuM te 'yaduta'thI satAve cha. ma ! samana 43 ja te bhavajaMtu evA sumitranI sAthe tAro viraha karAyo. athavA tyAM=bhavajaMtu sAthe tAro viraha karAvavAmAM, koI anya paNa hato ? sparzana vaDe kahevAyuM - he Arya ! hato. phakta tenI kathAthI saryuM. kharekhara bhayanA vikvalapaNAthI huM krUrakarmavALA evA tenA nAmane paNa uccAraNa karavA mATe samartha nathI. te sadAgama kevala te bhavajaMtune mArI kadarthatAnA viSayavALo upadeza Ape che. vaLI, teno anucara=sadAgamano anucara, krUrakarmavALo te nAnA prakAranI pIDAthI sAkSAt mane kadarthanA kare che. bhavajaMtune mArAthI vimukha kare che ane tenA vaDe ja sadAgamanA anucara vaDe ja, zarIrarUpI oraDAthI huM dUra karAyo ane bhavajaMtu nivRtti nagarImAM prApta karAvAyo, te ja puruSa-sadAgamano anucara ja, tyAM=mane zarIramAMthI bahAra kADhIne nivRtti nagarImAM pahoMcADavAnuM kAraNa che temAM, sadAgamano kevala upadezadAnamAM vyApAra che. manISI vaDe kahevAyuM - he bhadra ! tenuM nAma zuM che?=sadAgamanA anucaranuM nAma zuM che? sparzata kahe che. Aryane mArA vaDe A kahevAyuM che ? zuM kahevAyuM che? te kahe che, bhayanA AkulapaNA vaDe huM tenuM nAma uccArato nathI. AthI ja=tenuM nAma grahaNa karavAmAM mane bhaya thAya che AthI ja, pUrvamAM paNa te=sadAgamanA anucaranuM nAma, mArA vaDe tamane kahevAyuM nathI=sparzata vaDe
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tamane kahevAyuM nathI. vaLI, ati pApiSTha A che=sadAgamano anucara che. tethI sAmagrahaNathI saryuM. di je kAraNathI, pApiSTha lokonI karAtI kathA pApane vadhAre che. yazane dUSita kare che. lAghavane kare che. mAtA viplavane kare che. dharmabuddhino dhvaMsa kare che, e pramANe sparzendriya manISIne kahe che. manISI vaDe kahevAyuM, topaNa tenA nAmanA zravaNamAM=sadAgamanA anucaranA nAmanA zravaNamAM, amane mahAna kutUhala che ane amArI pAse vartatA evA tArA vaDe te bhaya karavo joIe nahIM=sadAgamanA anucaranuM nAma grahaNa karIza to pharI mane upadrava thaze te prakArano bhaya karavo joIe nahIM, ane sAmagrahaNa mAtrathI kaMI pApa thatuM nathI. hiM=je kAraNathI, agni e pramANe kahevAya chate mukhano dAha thato nathI. tethI=manISIe sparzatane A pramANe atiAgrahathI kahyuM tethI, tibaMdhane jANIne= manISIno sadAgamanA anucaranA nAmane jANavA mATeno Agraha jANIne, taralitatAra-capala AMkhanI kIkIe daze paNa dizAone avalokana karatA sparzata vaDe kahevAyuM. he Arya ! jo A pramANe che=jo tamane sadAgamanA anucaranA nAmane jANavAne atiAgraha che e pramANe che, to durnAmakanuM duSTa nAmavALA evA tenuM, saMtoSa e pramANe nAma che. | sparza manISivivAra: manISiNA cintitaM-samyagupalabdhA mUlazuddhirasya sparzanasya prabhAveNa, yaH santoSavyatikara evaikastatrAghaTamAnaka AsIt so'pyadhunA ghaTitaH / samyaG mayA pUrvaM vitarkitaM yathA na sundaraH khalveSa sparzanaH prAyeNeti, yato viSayAbhilASaprayukto'yaM lokavaJcanapravaNaH paryaTati tadazobhana evAyaM, tathApi pratipanno'yaM mayA mitratayA, darzito bahizchAyayA snehabhAvaH, krIDitamekatra bahukAlaM, tasmAna yukto'kANDa eva parityaktuM, kevalaM vijJAtasvarUpeNAsya mayA'dhunA sutarAM na karttavyo vizrambho, nAcaritavyamasyAnukUlaM, na samarpaNIyamAtmasvarUpaM, na nivedanIyaM guhyaM, nApi darzanIyo bahirbhAvaH, viSamaprakRtireSa varttate, tato'nena saha yApanayA vartitavyaM, pUrvasthityaiva paryaTitavyaM, sarvatra sahitena karttavyaM cAtmIyaprayojanabodhakamasya vacanaM, kevalamabhiSvaGgo'syopari na kAryo mayA yAvadasya sarvathA parityAgAvasaro bhavati, evaM vartamAnasya me na bhaviSyatyeSa bAdhaka iti sthApito manISiNA svacetasi siddhAntaH / tataH pUrvasthityaiva vilasanti te sparzanamanISibAlA nAnAsthAneSu, vrajanti dinAni / parzanaviSayaka manISInuM ciMtana manISI vaDe vicArAyuM - prabhAva vaDe A sparzananI mUlazuddhi samyaguM prApta karAI che. je tyAM= prabhAvanA kathanamAM, eka saMtoSano prasaMga ja aghaTamAna hato te paNa have ghaTyo. mArA vaDe pUrvamAM samyapha vitarka karAyuM manISI vicAre che ke jyAre sparzata ApaghAta karavA taiyAra thayo ane tenuM rakSaNa karyA pachI teNe potAnA ApaghAtanuM prayojana karyuM tyAre kahela ke sadArAme bhavajaMtuno mArI
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 85 sAthe viyoga karAvyo tyAre manISIe vitarka karyo hato ke sadAgama anucita kare nahIM mATe A sparzana mane bahu suMdara jaNAto nathI. e prakAre vitarka mArA vaDe samyapha karAyo. je A pramANe kharekhara A sparzata prAyaH karIne suMdara nathI. je kAraNathI viSayaabhilASathI mokalAyelo lokane ThagavAmAM tatpara A paryaTana kare che=jagatamAM badhA jIvo sAthe saMparka karato rahe che. te kAraNathI=lokane ThagavA mATe bhaTake che te kAraNathI, A=sparzata, azobhana che. topaNa mArA vaDe mitrapaNAthI A svIkArAyo che. bahichayAthI snehabhAva batAvAyo, ekatra bahukAla krIDA karAI che. te kAraNathI akAMDa ja=anavasaramAM ja, parityAga karavo yukta nathI. kevala vijJAta svarUpavALA evA mArA vaDe hamaNAM Aro=sparzanano vizvAsa karavo joIe nahIM. Anetrasparzanane, anukULa AcaravuM joIe nahIM. AtmasvarUpa samarpaNa karavuM joIe nahIM=sparzatane pUchIne sarva pravRttio karavI joIe nahIM, guhya nivedana karavuM joIe nahIM=saMyoga Avaze tyAre huM A sparzanane kADhI mUkIza e prakArano mAro guhyabhAva nivedana karavo joIe nahIM. vaLI, bahirbhAva dekhADavo joIe nahIM=mane tArA upara sneha nathI tevuM dekhADavuM joIe nahIM. viSama prakRtivALo A=sparzendriya varte che. tethI=sparzendriya viSamaprakRtivALo che tethI, AnI sAthe thApanAthI vartavuM joIe=jorajulamathI nahIM paraMtu cittane svastha rAkhIne kuzaLatApUrvaka tenAthI potAnuM rakSaNa thAya te prakAranI thApanAthI vartavuM joIe. pUrvanI sthitithI ja paryaTana karavuM joIe=atyAra sudhI je rIte mitranI jema tenI sAthe paryaTana karyuM che te rIte tenI sAthe paryaTana karavuM joIe, ane sarvatra sparzata sahita evA mArA vaDe, AnuM vacana karavuM joIe=tenI sAthe pharatA evA mArA vaDe je mAruM prayojana IcchAnI anAkuLatA che te icchAnI avAkuLatAnA prayojana karavAnuM kAraNa bane tevuM sparzananuM vacana karavuM joIe=vikAro zAMta na thAya tyAre vikArone zamana karIne cittanI svasthatA ApAdana rUpa potAnuM prayojananuM kAraNa bane tevuM ja sparzendriyane anukULa kRtya karavuM joIe. jyAM sudhI sarvathA A sparzananA tyAgano avasara prApta thAya. tyAM sudhI kevala AnA uparamAM mArA vaDe abhivRMga karavo joIe nahIM A rIte vartatA evA mane=jyAM sudhI sarvathA tenA parityAgano avasara prApta thAya tyAM sudhI abhivaMga rahita potAnA prayojananuM sAdhaka eTaluM sparzananuM vacana huM karIza e rIte vartatA evA mane, A bAdhaka thaze nahIM, e pramANe manISI vaDe svacitamAM siddhAMta sthApana karAyo, tethI pUrvasthitithI ja sparzana, manISI ane bAla e traNeya nAnA sthAnomAM vikAsa kare che. divaso jAya che. sparzanayogazakterbAle prabhAvaH manISiNaH sAvadhAnI anyadA sparzanena kRto jalpaprastAvo'bhihitaM ca tena-are! kimatra loke sAram ? kiM vA sarve jantavo'bhilaSanti? bAlenAbhihitaM-vayasya! kimatra jJAtavyam? suprasiddhamidam / sparzanaH prAhakathaya kiM tat ? bAlo jagAda-vayasya! sukham / sparzanaH prAha-tat kimiti tadeva sadA na sevyate?
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bAlenAbhihitaM-kastasya sevanopAyaH? sparzanenoktaM-aham / bAlo jagAda-katham ? sparzanaH prAhaasti me yogazaktiH, tayA'haM prANinAM zarIramanupravizya bahirantazca kvacillInastiSThAmi, tatazca te yadi bhaktipuraHsaraM mAmeva dhyAyanti, komalalalitasparzanasaMbandhaM kurvanti, tato nirupamaM sukhaM labhante, tenAhaM sukhasevanasyopAyaH / manISiNA cintitaM-aye! racito'nenAvayorvaJcanaprapaJcaH / bAlenAbhihitaM-vayasya! tatkimiyantaM kAlaM na nAveditamidamasmAkam ? aho vaJcitA vayamadhanyAH satyapyevaMvidhe sukhopAye tadanAsevanena / aho te gambhIratA yadevaMvidhAmapi yogazaktimAtmano na prakaTayasi, tadidAnImapi kuru prasAda, darzaya kutUhalaM, vyApAraya yogazaktiM, bhavAvayoH sukhasevanaheturiti / tataH kiM kriyatAmetaditi dRSTivikAreNaiva darzayatA sAkUtena nirIkSitaM manISiNo vadanaM sparzanena, tataH pazyAmi kiM tAvat karotIti saMcintya manISiNA'bhihitaM-vayasya! kriyatAM bAlabhASitaM, ko'tra virodhaH? tataH sparzanena viracitaM padmAsanaM, sthirIkRtaH kAyaH, parityakto bahirvikSepaH, nizcalIkRtA dRSTiH, samarpitA nAsikA'gre, nibaddha hatpauNDarIke mAnasaM, dhRtA dhAraNA, saMjAtA tatpratyayaikatAnatA, samApUritaM dhyAnaM, niruddhAH karaNavRttayaH, AvirbhUtaH svarUpazUnya ivArthanirbhAsaH, saMjAtA samAdhiH, vihito'ntardhAnahetuH saMyamaH, kRtamantardhAnaM, anupraviSTo manISibAlayoH zarIraM, adhiSThitaH svAbhimatapradezaH, vismitau manISibAlau, pravRttA dvayorapi komalasparzecchA / tato bAlo mRdUni zayanAni, sukhAnyAsanAni, komalAni vasanAni, asthimAMsatvagromasukhadAyIni saMvAhanAni, lalitalalanAnAmanavaratasuratAni, RtuviparyastavIryANi sukhasparzavilepanAni, anyAni codvarttanasnAnAdIni sparzanapriyANi gRddho mUrchitaH satatamAsevate / tacca zayanAdikaM bhasmakavyAdhiriva bhaktapAnaM sparzanaH samastamupabhuGkte / bAlasya tu gArthyavyAdhivihvalIbhUtacittasya santoSasvarUpasvAsthyavikalatayA pAmAkaNDUyanamiva paramArthatastaddaHkhakAraNameva, tathA'pyasau viparyAsavazena tadupabhoge sati cintayatiaho me sukhaM, aho me paramAnandaH / tato mithyAbhAvanayA paramasukhasandarbhanirbharaH kilAhamiti vRthA nimIlitAkSo'nAkhyeyaM rasAntaramavagAhate / manISI punarmadusparzecchAyAM pravarttamAnAyAmevaM bhAvayatiaye ! sparzanajanito'yaM mama vikAro, na svAbhAvikaH, paramaripuzcAyaM mama varttate, sunirNItamidaM mayA, tataH kathamayaM sukhaheturbhaviSyati? iti matvA tadanukUlaM na kiJcidAcarati / atha kathaJcitpratipanno'yaM mitratayA'nuvartanIyastAvaditibhAvanayA kAlayApanAM kurvANastadanukUlamapi kiJcidAcarati tathApi tasya laulyarogavikalatayA santoSAmRtasvasthIbhUtamAnasasya rogarahitazarIrasyeva supathyAnaM tacchayanAdikamupabhujyamAnaM sukhamevotpAdayati, tathApi nAsau tatrAbhiSvaGgaM vidhatte, tato na bhavatyAgAmino'pi duHkhasyA''bandhaH /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 87 sparzananI yogazaktino bAla upara paDelo prabhAva jyAre manISInI sAvadhAnI anyadA sparzana vaDe jalpano prastAva karAyo bAla ane manISI sAthe, vArtAlApa karAyo, ane tenA vaDe=sparzendriya vaDe, kahevAyuM are ! A lokamAM sAra zuM che? athavA sarva jIvo zuM abhilASA kare che ? bAla vaDe kahevAyuM, he mitra sparzata ! AmAM lokamAM, sAra zuM che athavA sarva jIvo zuM abhilASa kare che emAM, zuM pUchavA jevuM che. suprasiddha A che. sparzata kahe che - te zuM che? te kahe= lokamAM sAra zuM che athavA badhA loko zuM Icche che te kahe. bALa kahe che. te mitra ! sparzata ! sukha= lokomAM sAra sukha che. sparzata kahe che. to te sukha ja, sadA kema sevana karAtuM nathI ? bAla vaDe kahevAyuM - tenA sevanano upAya koNa che ? sparzata vaDe kahevAyuM, huM chuM=badhA jIvonA sukhano hetu huM chuM, bAle kahyuM - kevI rIte ? sparzata kahe che mArAmAM yogazakti che tenAthI prANIonA zarIramAM anupraveza karIne huM bahAra ane attara koIka ThekANe lIna rahuM chuM=sparzendriyane vaza thayelA jIvo bAhya bhogasAmagrImAM ane aMtaraMga bhogasAmagrInA svAda levAnA jJAnanA upayogamAM lIna hoya che te sparzananI yogazakti che ane tenAthI te sparzata matijJAnanA upayogarUpe zarIramAM praveze che, bahir viSayomAM ane aMtaraMga jJAnanA upayoganA koIka sthAnamAM lIna rahe che tethI sparzendriyajanya koIka sukhano anubhava thAya che. ane tethI mArAmAM AvI yogazakti che tethI, jo bhaktipUrvaka teo=loko, mAruM dhyAna kare to komala suMdara strIonA sparzatA saMbaMdhane kare che tethI nirupama sukhane pAme che. te kAraNathI sukha sevAno upAya huM chuM. A pramANe sparzane kahyuM tyAM manISI vaDe vicArAyuM, kharekhara AtA dvArA=sparzana dvArA, amArA belA ThagavAno prapaMca racAyo che. bAla vaDe kahevAyuM - he mitra! te kAraNathI tArI pAse acityayoga zakti che te kAraNathI, kema ATalA kALa sudhI Ave tArI yogazaktine, amane Avedita karI nahIM. kharekhara tenA anAsevana dvArA komala suMdara strIonA sparzana nahIM sevana dvArA, AvA prakAranA sukhano upAya vidyamAna hote chate paNa adhavya evA ame ThagAyA. aho !=AzcaryakArI, tArI=sparzananI, gaMbhIratA, je kAraNathI potAnI AvA prakAranI paNa yogazaktine pragaTa karato nathI. te kAraNathI tArAmAM sukha ApavAnI apUrva yogazakti che te kAraNathI, hamaNAM paNa prasAdane kara=bAla sparzanane kahe che amArA upara paNa prasAdane kara, kutUhalane batAva, yogazaktine vyApAravALI kara, amArA benA=bAla ane manISI evA amArA benA, sukhasevAno hetu tuM thA, tyArapachI, zuM A=mArI yogazakti, karAya ? e prakAranA dRSTinA vikArathI ja batAvatA abhiprAya sahita evA sparzata vaDe manISInuM mukha jovAyuM tethI=sparza manISInuM mukha joyuM tethI, huM jouM. A zuM kare che=sparza zuM kare che, e pramANe vicArIne manISI vaDe kahevAyuM - he mitra ! bAlabhASita=bAle kaheluM, karAva AmAM tArI yogazaktinA nirIkSaNamAM, zuM virodha hoya? tethI=manISIe bAlabhASita karavAnuM kahyuM tethI, sparza vaDe padmAsananI racanA karAI, kAyAne sthira karI. bahivikSepano tyAga karyo. dRSTine nizcala karAI, nAsikAnA agramAM dRSTi sthApana karAI, hRdayakamaLamAM mana dhAraNa karAyuM, tat pratyayanI ekatAnatA thaI, dhyAna samApUrita
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karAyuM, karaNavRttiono virodha karAyo, svarUpazUnyanI jevo arthanirmAsa Avirbhata thayo, samAdhi thaI, aMtardhAnano hetu evo saMyama karAyo. aMtardhAna karAyuM. manISI ane bAlanA zarIramAM anupraviSTa thayo=sparzata anupraviSTa thayo. potAnA abhimata pradezamAM adhiSThita thayo-dehavartI je sthAnane AzrayIne sparzendriyajanya sukhanuM vedana karAve tevA matijJAnano upayoga pravarte te sthAnamAM sparzane praveza karyo, manISI, bAla vismita thayA, baMnene paNa komala sparzananI IcchA thaI-bAla ane manISI baMnene paNa huM komaLa sparza karI sukha meLavuM e prakAranA abhilASarUpa matijJAnano upayoga pravaryo tyArapachI mRduzayalone, sukhAkArI Asanone, komala vastrone, hADakAM, mAMsa, tvacA, romane sukha denArAM evAM vilepatone, suMdara strIonA anavarata bhogone, RtunA aviryasta vIryavALA jIvone sukhakArI sparza karanArAM vilepanone ane anya udvartana, smAta Adine, sparzapriya viSayone vRddha mUcchita evo bAla satata seve che, ane bhasmaka vyAdhivALo puruSa bhaktapAtane khAya tema sparzata samasta zayatAdika bhogave che. vaLI, gArga ane vyAdhithI vihvalIbhUta thayelA cittavALA bAlane saMtoSa svarUpa svAthyanuM vikalapaNuM hovAthI khaNajamAM khaNavAnI kriyAnI jema paramArthathI te=bhoganI pravRtti, duHkhanuM kAraNa ja che. topaNa A bAla, viparyAsanA vazathI teno upabhoga thaye chate vicAre che. aho ! mane sukha thAya che. aho ! mane parama AnaMda thAya che. tethI mithyAbhAvanAne kAraNe parama sukhanA saMdarbhathI nirbhara kharekhara huM chuM zreSTha koTinA sukhanA samUhathI nirbhara huM chuM. e pramANe vRthA nimIlita akSavALo tattvane jovA mATe baMdha thayelI aMtarthakSavALo bAla anAkhya rasAtaranuM avagAhana kare che-svakalpanAthI vacanathI na kahI zakAya evA AnaMdanuM avagAhana kare che. vaLI, manISI mRdu sparzanI icchA pravartamAna thaye chate A pramANe bhAvana kare che=A pramANe vicAra kare che. are ! sparzavajanita mAro A vikAra che. svAbhAvika nathI. mAro A paramazatru varte che. e mArA vaDe sunirNata che. tethI kevI rIte A=sparzata, sukhano hetu thaze ? sukhano hetu thaI zake nahIM, e pramANe mAnIne tene anukULa dehamAM sparzatanA pravezane kAraNe je komaLa IcchA thayelI tene anukULa, kaMI Acarato nathI. have, koIka rIte A=sparzana, mitrapaNAthI svIkArAyela tyAM sudhI anuvartanIya che e prakAranI bhAvanAthI kAlathApanA karatotenA tyAgane mATe kAlanA vilaMbane karato, tene anukULa paNa=sparzatane anukULa paNa, kaMIka Acare che to paNa tene=manISIne, laulyaroganuM vikalapaNuM hovAthI saMtoSaamRtathI svasthIbhUta mAnasavALA manISIne roga rahita zarIravALAne supathya anI jema bhogavAtA te zayatAdika sukhane ja utpAdana kare che. topaNa=sparzatanI IcchA thaI ane laulya vagara kaMIka tene anukULa manISIe AcaraNa karyuM topaNa, A=manISI, tyAM=komaLa sparzanI IcchA thaI tyAM, abhivaMgane dhAraNa karato nathI rAgane karato nathI, tethI AgAmI paNa du:khano anubaMdha nathI=punaH punaH bhoganI vRddhijanya duHkhano anubaMdha nathI. bhAvArtha :prabhAve sparzananI mUlazuddhi prApta karIne bodhane samasta vRttAMta kahyo. ane bodha ane prabhAve bhegA thaIne
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva manISIne samasta vRttAMta kahyo, tethI manISIne sparzananI mUlazuddhi prApta thaI. paraMtu bhavajaMtune muktinI prAptimAM sadAgama kAraNa hato tevo bodha sparzananA vacanathI manISIne thayelo ane vipAkanA vacanAnusAra saMtoSathI keTalAka jIvo mokSane pAmyA. tethI manISIne te be vacanonA virodhano nirNaya na hato. tethI sparzanane pUche che ke sadAgame tane bhavajaMtu sAthe viraha karAvyo tyAre anya koI tyAM kAraNa hatuM ? tenA javAba rUpe aneka prakAranI AnAkAnIthI aMte sparzane kahyuM ke saMtoSe bhavajaMtuthI mAro viyoga karAvyo. tenAthI e prApta thAya ke manISI potAnA bodhazaktinA baLathI padArthanuM paryAlocana kare che ane sparzendriya sAthe viyoganuM mukhya kAraNa saMtoSa che ane sadAgama mArgano bodha karAvavA dvArA kAraNa che tevo nirNaya karI zake che tethI sadAgama sanmArgano bodha karAve che, tenA baLathI jIvamAM saMtoSano bodha pragaTe che. ane saMtoSa anicchArUpa che, je prakarSane pAmIne vItarAgatAmAM vizrAMta thAya che, jenAthI saMsArI jIva karmathI mukta thAya che. A prakAranI aMtaraMga vyavasthAno nirNaya manISI sva UhathI kare che chatAM sparzendriyane saMtoSa sAthe atyaMta virodha che te batAvavA arthe ja sparzana saMtoSanuM nAma kahevA taiyAra nathI tema batAvela che. sUkSmaprajJAthI jonArane dekhAya che ke komala sparzanI icchArUpa sparzana che. ane anicchAnA pariNAmarUpa saMtoSa che. ane komala sparzanI icchA jIvane AkuLa kare che ane saMtoSa jIvane anAkuLa kare che. tethI sparzana sAthe saMtoSano atyaMta virodha che. ane sadAgama yathArtha bodha karAvanAra hovAthI sadAgamane paNa sparzana sAthe atyaMta virodha che; kema ke jIvane sadAgamanA vacanathI saMtoSajanya sukhano yathArtha bodha thAya to te jIva haMmezAM sparzanane anukULa varte nahIM. paraMtu sparzane dehamAM pravezIne komaLa sparzananI icchA utpanna karI te vikArarUpa ja che. tema te jANI zake che. te bodha jIvane sadAgama karAve che. tethI sadAgama sAthe sparzanano atyaMta virodha che. vaLI sparzananA vikAranA nivAraNa arthe sadAgama upadeza Ape che mATe sadAgama sAthe sparzendriyano virodha che ane saMtoSa sparzanano tyAga karAve che, tethI saMtoSa sAthe sparzanane atyaMta virodha che. vaLI, koIka avasare sparzendriye bAlane kahyuM ke mArI pAse aciMtya yogazakti che jenAthI huM badhAne sukhanuM kAraNa thAu chuM, tyArapachI bAla ane manISInI anujJAthI sparzendriya padmAsana mAMDIne dhyAnamAM yatna kare che, tyArapachI bAla ane manISInA zarIramAM praveze che tema kahyuM, tethI e prApta thAya ke bAla jIvane sparzananI je atyaMta icchA thAya che, te vakhate sparzendriyanA viSayamAM atyaMta lInatA Ave che te sparzendriya matijJAnanA upayogarUpa ekAgratA che, jenAthI bAla jANe bhogamAM atyaMta sukha che tema jANI bhogane abhimukha thAya che. vaLI manISIne paNa komaLa sparzanI icchA thAya che ane sparzendriyanA viSayamAM je upayoganI ekAgratA Ave che jenAthI sparzajanya sukhanuM vadana thAya che te sparzananA dhyAnapUrvaka tenA dehanA praveza svarUpa che. bAlane to bhoga vakhate paNa atyaMta vRddhi thAya che tethI bhogathI saMtoSarUpa svAthya prApta thatuM nathI. mAtra atyaMta bhoganI icchAnI vRddhi thAya che tethI bhoganI icchAnA zamanarUpa kSaNika paNa sukha bALane thatuM nathI, paraMtu bhoganI icchAnI vRddhirUpa duHkhanI ja pIDA thAya che; chatAM bAlane viparyA hovAne kAraNe te atyaMta sukha rUpa jaNAya che. vaLI, manISIne paNa sparzanajanya vikAra svarUpa matijJAnano upayoga
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ GO upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pragaTe che tyAre bhogamAM ratinuM sukha thAya che; chatAM A mAro vikAra che, mArI svAbhAvika avasthA nathI, tevo bodha hovAthI te bhoganI kriyAthI zIghaMbhoganI icchA zame che, tethI icchAnA zamanarUpa saMtoSa sukha pragaTe che. tethI supathya annathI rogarahita jIvane sukha thAya che, tema viparyAsa vagaranA manISIne sparzendriyanA bhogajanya icchAnA zamanane kAraNe tRpti rUpa sukhano anubhava thAya che ane manISI haMmezAM anicchAmAM sukhane jonArA hovAthI bhogakALamAM paNa bhoganI icchAne zamana karavAne abhimukha pariNAmavALA hovAthI bhogamAM vRddhi thatI nathI, tethI bhaviSyamAM paNa pharI pharI icchA thavA rUpa duHkhano anubaMdha te bhoganI kriyAthI thato nathI. paraMtu kramasara bhoganI niHsAratAne jANIne je koI bhoganI icchA thaI che te paNa naSTa, nakhatara thAya che. tethI manISIne je aMzamAM bhoganA vikAro zAMta che te aMzamAM sukha che ane kyAreka vikAra thAya che tyAre paNa bhoganI kriyAthI zamana thavAthI sukha thAya che ane bhoganI asAratAnuM spaSTa jJAna hovAthI bhoganI icchArUpa duHkha vRddhi pAmatuM nathI. paraMtu kSaNa-kSINatara thAya che. bAlasya sparzanakiGkaratA anyadA prakaTIbhUtaH sparzanaH, abhihito'nena bAlaH-ayi vayasya! madIyaparizramasyAsti kiJcitphalam ? saMpannaste kazcidupakAraH ? bAlaH prAha-sakhe! anugRhIto'smi, darzito mamAcintyAlAdasaMpAdanena bhavatA sAkSAtsvargaH, athavA kimatrAzcaryam ? parArthameva nirmitastvamasi vidhAtrA - bAlanI sparzana viSayaka kiMkaratA keTalAka samaya pachI sparzata pragaTa thayo=bhoganI icchArUpa matijJAnanA pariNAmamAMthI vizrAMta thaIne bAlane manISI sAthe vArtAlApa karavA mATe bahira pAtra rUpe pragaTa thayo, AvA vaDe=sparzata vaDe, bAla kahevAyo, are he mitra ! mArA parizramanuM kaMIka phaLa prApta thayuM. tane koI upakAra thayo=tane koI prakAranuM sukha thayuM, bAla kahe che, he mitra ! anugraha karAyelo huM chuM, aciMtya AlAdanA saMpAdana dvArA tArA vaDe mane sAkSAt svarga batAvAyo. athavA AmAM=nArA anugrahamAM, zuM Azcarya hoya ? vidhAtA vaDe paranA prayojana mATe ja=bIjA jIvonA sukha mATe ja, tuM nirmANa karAyelo chuM. zloka : tathAdipraarthmev jAyante, loke nUnaM bhavAdRzAH / mAdRzAnAM tu saMbhUtistvatprasAdena sArthikA / / 1 / / zlokArdha : te A pramANe lokamAM kharekhara tArA jevA paranA prayojana mATe ja janme che, tArA prasAdathI mArA jevAnI saMbhUti meLApa, sArthaka che. IIII.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka - idaM hi teSAM saujanyaM, yatsvabhAvena sarvadA / pareSAM sukhahetutvaM, prapadyante narottamAH / / 2 / / zlokArtha :teonuM A saujanya che tArA jevA puruSonuM saujanya che, je kAraNathI narotama puruSo svabhAvathI sadA bIjAnA sukhanA hetupaNAne svIkAre che. llrA. sparzanena cintitaM-aye! saMpannastAvadeSa me nirvyabhicAraH kiGkaraH, pratipadyate mayA''diSTameSa kRSNaM zvetaM, zvetaM kRSNamiti nirvicAram / evaM vicintya sparzanenAbhihitaM-vayasya! iyataiva naH prayojanaM, caritArtho'hamidAnIM bhavadupakArasaMpattyeti / tato manISisamIpamupagamyAbhihitamanena-sakhe! kiM sArthakaH bhavato'rthasaMpAdanena madIyaH prayAsa uta neti? manISiNoktaM-bhadra! kimatrocyate, anAkhyeyastAvako'tizayaH / sparzanena cintitaM-'aye! sAbhiprAyakametad, duSTaH khalveSa manISI na zakyate mAdRzai raJjayituM, lakSito'hamanena svarUpataH prAyeNa, tasmAtsalajja eva tAvadAstAM nAtra bahuvikatthanaM zreyaskaram' iti vicintya dhUrtatayA kRtA sparzanena kAkalI, na darzito mukhavikAro'pi, sthito moneti sparzata vaDe vicArAyuM - are ! A=bAla, tivyabhicAra mAro kiMkara thayo. mArA vaDe AdiSTa kRSNa zveta che, zveta kRSNa che e pramANe A=bAla, nirvicAra svIkAre che. A pramANe vicArIne=A mAro kiMkara che mATe huM je kaMI kahIza te sarva svIkAraze e pramANe vicArIne, sparzata vaDe kahevAyuM. he mitra ! ATalAthI ja amAruM prayojana cheetane sukha thAya eTalAthI ja amAruM prayojana che, tArA upakAranA svIkArathI hamaNAM huM caritArtha thayo chuM. A pramANe bAlane sparzendriye kahyuM, tyArapachI manISI pAse jaIne AnA dvArA=sparzata dvArA kahevAyuM - he mitra ! tamArA arthasaMpAdanathI mAro prayAsa=tamane sukhasaMpAdanathI mAro prayAsa, sArthaka thayo ke nahIM ? manISI vaDe kahevAyuM, he bhadra ! AmAM tArA prayAsamAM, zuM kahevuM, alAya evo tAro atizaya che. sparzata vaDe vicArAyuM - are ! A=manISInuM kathana, sAbhiprAyavALuM che. be prakAre dhvani kADhe evuM che=anAkhya tAro atizaya che ema kahIne duSTatAvALo tAro atizaya che tema paNa kahI zakAya ane mane anukULatAvALo tAro atizaya che ema paNa kahI zakAya evA saMdigdha abhiprAyavALuM manISInuM A vacana che. kharekhara duSTa evo A manISI mArA vaDe raMjana karavA mATe zakya nathI. prAyaH huM AvA dvArA manISI dvArA, svarUpathI huM vikAra karanAro chuM e svarUpathI, jaNAyo che te kAraNathI lajjAvALo ja tyAM sudhI rahuM=jayAM sudhI manISI mane potAnA gharamAM rAkhe tyAM sudhI vadhAre parAkrama karyA vagara lajjA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pUrvaka huM rahuM, AmAM manISInA vArtAlApamAM bahu baDAI hAMkavI zreyaskara nathI. e prakAre vicArIne dhUrtapaNAthI ja kAkalI karAI=sUkSmadhvani karAyo, mukhavikAra paNa batAvyo nahIM-huM khinna chuM e prakArano mukhavikAra paNa batAvyo nahIM. motathI ja rahyo=sparzana manISInI sAthe vArtAlApamAM maunathI ja rahyo. akuzalamAlAzubhasundaryorabhiprAyaH itazca bAlenApi svamAturakuzalamAlAyAH kathitaH samasto'pi rabhasena yo yogadIpanazaktipuraHsaraM sukhasaMpAdanasAmarthyalakSaNaH sparzanavyatikaraH / akuzalamAlovAca-jAta! sUcitamidamAdAveva mayA yathA sundarastavAnena varamitreNa sArddha saMbandhaH, hetuH sukhaparamparAyAH / kiJca-asti mamApIdRzI yogazaktiriti darzayiSyAmyahamapi jAtasya kutUhalam / bAlastUvAca-yadyevaM tato bahutaramambAyAH prasAdenAsmAbhiradyApi draSTavyam / akuzalamAlovAca-tatkathanIyaM bhavatA yadA prayujyate yogazaktiriti / itazca manISiNA'pi svamAtuH zubhasundaryA niveditaH sarvo'pi sparzanavRttAntaH / tayA'bhihitaMvatsa! na cArustavAnena pApamitreNa saha saMsargaH, kAraNameSa duHkhapaddhateH / manISiNA'bhihitaMsatyametat, kevalaM na karttavyamatra bhayamambayA, lakSito mayA'yaM svarUpeNa, nAhamasya yatnavato'pi vaJcanAgocaraH, kevalamasya parityAgakAlaM pratipAlayAmi, yataH pratipanno'yaM mayA mitratayA nAkANDa eva hAtuM yuktaH / zubhasundaryuvAca-jAta! sundaramidamanuSThitaM bhavatA, aho te lokajJatA, aho te pratipannavAtsalyaM, aho te nItiparatA, aho te gambhIratA, aho te sthairyAtirekaH / akuzalamAlA ane zubhasuMdarIno abhiprAya ane A bAju bAla vaDe paNa yoga dIpanazaktipUrvaka sukhasaMpAdananA sAmartharUpa samasta paNa je sparzanano vyatikara rAbhasathI=rAbhasikavRttithI, svamAtA akuzalamAlAne kahevAyo. akuzalamAlA kahe che, he putra ! AdimAM ja=jyAre tuM sparzendriyanI sAthe mitra thaIne Avyo tyAre ja, A mArA vaDe sUcana karAyuM je pramANe A varamitra sAthe tAro suMdara saMbaMdha che, sukhanI paraMparAno hetu che te pramANe sUcita karAyuM hatuM. vaLI, mArI paNa AvI yogazakti che evI huM paNa putrane kutUhala batAvIza. bAla kahe che - jo A pramANe cheHhe mAtA, tArAmAM yogazakti che e pramANe che, to mAtAnA prasAdathI amArA vaDe hajI paNa ghaNuM jovA jevuM che. akuzalamAlA kahe che - kyAre yogazakti prayoga karAya=mArA vaDe yogazaktino prayoga karAya te tArA vaDe kahevA yogya che. ane A bAju manISI vaDe paNa potAnI mAtA zubhasuMdarIne sarva paNa potAno vRttAMta nivedita karAyo=pUrvamAM sparzata sAthe maitrI thayelI te vRttAMta nivedita karelo, hamaNAM sparzane potAnI yogazaktithI dehamAM praveza karIne kevuM sukha ApyuM te sarva paNa sparzatano vRtAMta nivedita karAyo. teNI vaDe=zubhasuMdarI vaDe, kahevAyuM he vatsala ! A pApamitranI sAthe tAro saMsarga suMdara nathI=manISInAM zubha karmonI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva hAramALA rUpa zubhasuMdarI manISIne bodha karAve che ke A sparzata pApamitra che tenI sAthe saMsarga karavo ucita nathI. A=sparzata, duHkhapaddhatinuM kAraNa che. manISI vaDe kahevAyuM A satya che=AyopazamabhAvanA karmarUpa zubhasuMdarI je kahe che e satya che. kevala AmAM sparzananA saMbaMdhamAM, mAtA vaDe bhaya karavo joIe nahi. kema bhaya karavo joIe nahi? ethI kahe che - mArA vaDekamanISI vaDe, A=sparzana, svarUpathI=cAritramohanIya karmanA udayajanya vikAranA pariNAmarUpa svarUpathI, lakSita che. yatvavALA paNa AvA=mane sparzendriyamAM Asakta karAve evA yatnavALA sparzatatA, vaMcAno viSaya huM nathI. kevala AnA=sparzananA, parityAganA kALane huM pratipAlana karuM chuM parityAgatA kALa sudhI rAha joIne huM tenuM kaMIka vacanaanusaraNa karuM chuM. paraMtu sparzendriyamAM mUDha thato nathI. kema parityAgakALa sudhI pratipAlana karuM chuM? ethI kahe che. mArA vaDekamanISI vaDe, A= sparzana, mitrapaNAthI svIkArAyo che=jyAM sudhI teno tyAgano avasara na Ave tyAM sudhI mitrapaNA vaDe svIkArAyo che. akAMDa ja tyAga karavo yukta nathI-tenA tyAga karavAne anukULa aMtaraMga baLasaMcaya na thAya tyAM sudhI teno tyAga karavo yukta nathI. zubhasuMdarI kahe chekamanISInA kSayopazamabhAva rUpa zubhasuMdarI kahe che. he putra ! tArA vaDe A suMdara anuSThAna karAyuM=sparzananA tyAganA ucitakALa sudhI teno tyAga karavAne badale tenuM pratipAlana karAyuM te suMdara anuSThAna karAyuM. aho ! tArI lokajJatA tAruM vivekIpaNuM, aho ! tAruM pratipakSanuM vAtsalya=svIkArAyelA sparzananA mitrabhAvanuM tivahapaNuM. aho ! tArI nItiparatA tyAgane anukULa ucita zaktisaMcaya na thAya tyAM sudhI vivekapUrvaka sparzananuM pAlana karavuM e rUpa nItiparatA, aho ! tArI gaMbhIratA=sUkSmabuddhithI ucitano nirNaya karavAne anukULa vicAraNA karavA rUpa gaMbhIratA, aho ! tAro zairyano atireka=jyAM sudhI sparzananA tyAgato kALa na Ave tyAM sudhI duSTa evA paNa te mitrane dhIratApUrvaka sAcave tevA prakArano vairyano atireka. zloka : tathAhinAkANDa eva muJcanti, sadoSamapi sajjanAH / pratipannaM gRhasthAyI, tatrodAharaNaM jinaH / / 1 / / zlokArya : te A pramANekamanISInI A kuzaLa pravRtti che te A pramANe, che. sajjano sadoSa paNa vastune akAMDa =tyAga karavAno ucita vakhata na hoya tyAM sudhI mUkatA nathI. tyAM=sadoSa paNa akAMDamAM mUkatA nathI tyAM, svIkArAyelA gRhasthapaNAmAM rahelA jina udAharaNa che=bhagavAna jANatA hatA ke Indriyo aviratinA udayajanya bhoganI lAlasA karAve che. topaNa sadoSa evI tene akAMDa mUkatA nathI, paraMtu saMyamano ucitakALa Ave che tyAre ja tyAga kare che. IIII
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pratipannamakAle tu sadoSamapi yastyajet / sa nindyaH syAtsatAM madhye, na cAsau svArthasAdhakaH / / 2 / / zlokArtha H vaLI, sadoSa paNa svIkArAyeluM akALamAM je tyAga kare che te satpuruSonI madhyamAM niMdha thAya. ane A svArthano sAdhaka thAya nahi. sparzanano saMbaMdha sadoSa che topaNa zaktisaMcaya thayo nathI tyAM sudhI zrAvaka tene mitrarUpe svIkAre che AthI ja tene anukULa kaMIka bhogAdi paNa kare che, chatAM zaktisaMcaya thayA vagara koI zrAvaka A bhoga asuMdara che ema mAnIne tyAga kare ane bhogathI para thAya tevuM citta vidyamAna na hoya to tenI saMyamanI AcaraNA ziSTa puruSo vaDe niMgha bane che. ane bAhya tyAga karIne vikAronA zamana dvArA guNavRddhirUpa svArthano sAdhaka te thato nathI. IIII zloka H yastu mUDhatayA kAle, prApte'pi na parityajet / sadoSaM labhate tasmAt, svakSayaM nAtra saMzayaH / / 3 / zlokArtha : vaLI, je mUDhapaNA vaDe kALa prApta thaye te paNa parityAga karato nathI, sadoSane prApta kare che, tenAthI=sadoSane prApta karavAthI, svakSayane pAme che, AmAM=sadoSanI prAptithI svakSaya thAya che temAM, saMzaya nathI. koI zrAvaka sAdhudharmanuM paribhAvana karIne rAgAdi ApAdaka karmone te bhUmikAmAM kSaya kare jethI kaMIka udyama karIne sarvaviratimAM yatna kare to indriyonA vikArathI para thaI zake tema che tethI saMyamano prApta kALa che chatAM sukhazIlatAne karato teno tyAga kare nahi te tenI mUDhatA che. tethI te svakSayane pAme che=vizeSa prakAranI guNavRddhinA zaktinA kSayane pAme che, paraMtu guNavRddhine pAmIne hita sAdhI zakato nathI. emAM saMzaya nathI. II3II zloka H heyabuddhyA gRhIte'pi tato vastuni buddhimAn / tattyAgAvasarApekSI, prazaMsAM labdhumarhati / / 4 / / zlokArtha H tethI heyabuddhithI gRhIta paNa vastumAM buddhimAna tenA tyAganA avasaranI apekSAvALo
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prazaMsAne prApta karavA yogya che. koIka zrAvake bhogavilAsane heya buddhithI grahaNa karyA hoya chatAM citta te prakAranuM nirvikArane abhimukha thayuM nathI. tethI tenA tyAga mATe balasaMcaya thaze e rUpa avasaranI apekSA rAkhIne saMyama grahaNa karavAmAM kALakSepa kare che te prazaMsA prApta karavA yogya che. jo karmavilAsarAjastu mahAdevIbhyAM sakAzAttaM kumAravyatikaramAkarNya parituSTo manISiNo ruSTo bAlasya cittamadhye / vaLI, baMne mahAdevIo pAsethI karmavilAsarAjA te kumAranA vyatikarane sAMbhaLIne=bAlanA ane manISInA vyatikarane sAMbhaLIne, cittamAM manISI upara tuSTa thayo. bAla upara ruSTa thayo. bhAvArtha - pUrvamAM bAlane ane manISIne sparzane potAno prabhAva batAvyo ane tenuM phaLa zuM che te bAla pAsethI ane manISI pAsethI jANavA yatna karyo, tenuM tAtparya spaSTa karyuM. have, keTalAka kALa pachI sparzana pragaTa thayo. ane bAlane pUche che mArA parizramanuM tane kaI phaLa maLyuM ? kaMI upakAra thayo ? tyAre bAle tenA phaLanI atyaMta prazaMsA karI. tethI e prApta thAya ke bAla jIvone sparzananuM sukha jyAre puNyanA sahakArathI maLe che tyAre sAkSAt svarganA sukha jevo anubhava thAya che. kAmanI ke viSayonI icchAnI AkuLatAne jonArA teo nathI. paraMtu indriyone atyaMta parAdhIna hoya che. tethI sparzendriya nirNaya karyo ke vikalpa vagara A mAro kiMkara che. tethI kALAne sapheda kahIza ane saphedane kALuM kahIza topaNa svIkAraze, AthI ja bAla jIvone bhoganI icchAmAM ativRddhine kAraNe AkuLatA hoya che, chatAM te AkuLatAnA du:khane duHkharUpe joI zakatA nathI. paraMtu te bhogajanya zramathI thatA ratinA sukhane ratirUpe jue che. adhika adhika icchAnI AkuLatA thAya che te sarvane duHkha rUpe joI zakatA nathI. tethI indriya kALAne sapheda dekhADe ke saphedane kALuM dekhADe te sarva indriyone vaza svIkAre che; kema ke te sukhothI anya sukhanI gaMdhamAtra paNa bAla jIvane nathI. vaLI, manISInA dehamAM thayelo sparzanano abhilASa tenA bhoga pachI pragaTa thaIne tene pUche che mArA prayatnathI tane kaMI phaLa maLyuM ke nahi ? tyAre manISIe kahyuM ke tAro atizaya anAkhe che. tenAthI sparzana tenA abhiprAya jANIne vicAre che ke A manISI duSTa che ane mane svarUpathI jANe che. tethI e prApta thAya ke sparzanano abhilASa thayA pachI manISI svabuddhithI vicAre che ke A sparzanano pariNAma kharekhara vikArI pariNAma che ane mArAmAM sparzanano vikAra thayelo tethI te zamananI kriyAthI mane sukha thayuM topaNa A sparzana vizvasanIya nathI; kema ke sparzananI icchA thAya tyAre sAvadhAna na rahevAmAM Ave to vikAranuM jhera vRddhi pAme ane vinAzanuM kAraNa bane. vaLI, jIvanuM pAramArthika sukha to icchAnA zamanamAM ja che tethI sparzananI anukULa pravRtti karIne paNa icchAnI vRddhi na thAya te rIte ja manISIe bhogathI icchAne zAMta karelI, tethI ja manISI sparzanane kaheto nathI ke tArAmAM adbhuta sukha devAnI zakti che. paraMtu kahe che ke na kahI zakAya tevI tArI atizaya zakti che. tenAthI be artho abhivyakta thAya che ke sparzananI vikAraka
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zakti adbhuta che athavA sukha devAnI zakti paNa adbhuta che. AvA prakAranAM dvidhAtmaka vacanothI sparzana jANe che ke huM vikArane karanAro chuM, tema A manISI jANe che mATe mane vaza thAya tema nathI. tethI tenI sAthe rahevA jevuM nathI. paraMtu koI anya upAya nahi hovAthI manISI sAthe rahe che ane bahu vikAra karavA mATe prayatna karato nathI. A pramANe vicArIne sparzendriye dhUrtapaNAthI kAkalI karI, mukhano vikAra batAvyo nahIM ane maunathI rahyo. tethI e prApta thAya ke manISInA sparzana pratyenA abhiprAyane jANIne sparzendriya potAnI khinnatAne vyakta karanAra maMdadhvani kare che chatAM huM khinna chuM tema batAvato nathI, paraMtu mauna rahIne manISInuM anusaraNa kare che ane manISI paNa sparzananI vyAkuLatA zAMta thAya te rIte ja vivekapUrvaka bhoga bhogavIne tenA tyAganA avasaranI rAha jue che. vaLI, A bAju bAle potAnI mAtA akuzalamAlAne badho vRttAMta kahyo ane akuzalamAlAe te sparzanano vyatikara sAMbhaLIne tenI prazaMsA karI. tethI e prApta thAya ke bAlamAM vartatA akuzalakarmono samudAya bAlanI sparzana pratyenI Asakti sAMbhaLIne vRddhi pAme che te tenA harSanI abhivyakti che. vaLI, akuzalamAlAe kahyuM ke mArAmAM paNa apUrva yogazakti che te huM tane jyAre kahIza tyAre batAvIza ane te apUrva yogazakti AgaLamAM graMthakArazrI batAvaze ke akuzalakarmonI mALA bAlane je je anartha kare che te tenI apUrva yogazakti che. mUDha evA bAlane te akuzalakarmonI anarthanI vicAraNA paNa AvatI nathI ane sparzanajanya vikArone paNa jANato nathI. mAtra mUDha thaIne akuzala evA pAponI vRddhi kare che ane durgationA anarthonI paraMparA prApta kare che. te sarva sparzananI Asakti ane tenAthI thayela akuzalakarmonuM phaLa che. vaLI, A bAju manISIe potAnI mAtA zubhasuMdarIne sparzanano vRttAMta kahyo ane teNIe kahyuM ke A pApamitrano saMga ucita nathI te sarva kathanathI e phalita thAya ke manISImAM vartatA kSayopazamabhAvanAM zubhakarmo che te manISInA zubhane karanArAM che ane te kSayopazamabhAvanAM karmo ja manISIne bodha karAve che ke A pApI evA sparzana sAthe saMga karavA jevo nathI, manISIe sparzanane jANyo che ane tenA tyAgane mATe kALakSepa karIne mitrarUpe svIkArAyelA sparzanane kaMIka anukULa kare che te sarva ucita kRtyo che. tethI manISInA vartatA kSayopazamabhAvanA karmo rUpa zubhasuMdarI mAtAe kahyuM ke tArAmAM ghaNo viveka che, AthI ja mitratA svIkAryA pachI anavasare te sparzanano tyAga karato nathI te sarva tArI nipuNaprajJA che. AthI ja buddhinA nidhAna evA tIrthakaro paNa gRhastha avasthAmAM jyAM sudhI saMyamane anukULa saMcitavIryavALA thatA nathI tyAM sudhI akALe gRhavAsano tyAga karatA nathI, vivekapUrvaka sparzanane anukULa ucita kRtyo paNa kare che. vaLI, akuzalakarmonI hAramALA rUpa akuzalamAlA ane kSayopazamabhAvanAM karmo rUpa zubhasuMdarI pAsethI karmapariNAma rAjAe bAla ane manISIno prasaMga sAMbhaLIne manISI pratye toSa pAmyo ane bAla pratye roSa pAmyo ema kahyuM tethI e prApta thAya ke manISInA ucita vartanane kAraNe manISIne zreSThakoTinA puNyanI prApti thaI te karmavilAsano toSa che ane bAlanI viSayamAM vRddhine kAraNe je anarthanI paraMparAnA kAraNabhUta karmabaMdhanI prApti thaI te karmavilAsano bAla pratye roSa che. A sarvathI e phalita thAya ke buddhimAna puruSo manISI che ane teo haMmezAM sadAgamano paricaya karanArA che ane sadAgamanA vacanAnusAra jagatanI vyavasthAne jonArA che. ane niHspRhI munione kevuM sukha che tevo bodha
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karIne kSamAdi bhAvo rUpa daza prakAranA yatidharmane roja bhAvana karanArA che. indriyonA vikAronA anarthanuM bhAvana karanArA che tethI suMdara karmonA kSayopazamathI suMdaramativALA evA te jIvo satata suMdaramatinI vRddhi kare che, vikArone alpa kare che. sarvaviratinI zaktino saMcaya kare che ane sarvavirati teone kaSTamaya kriyArUpa dekhAtI nathI. paraMtu vikAronI anAkuLatArUpa sukha svarUpa dekhAya che. ane bAla jIvone indriyonA viSayothI atirikta kaMI sukha dekhAtuM nathI. paraMtu indriyonA vikArone vaza thaIne bhogAdinI vRttimAM ja sukha dekhAya che tethI mUDha evA te jIvo za2I2thI paNa kSINa zaktivALA thAya che, citta paNa gADha AsaktivALuM thAya che. kliSTakarmone bAMdhIne e jIvo durgatinI paraMparAne prApta karanArA che A prakArano bAla ane manISI vacceno bheda che. 05 sparzanAsaktabAlasyAprajJApanIyatA bAlenApi tataH prabhRti gADhataraM komalazayanasuratAdyAsevanAni sparzanapriyANi divAnizamAcaratA parityakto rAjakumArocitaH zeSavyApAraH, parihRtaM gurudevapAdavandanaM, vimuktaM kalAgrahaNaM, zithilIkRtA lajjA, aGgIkRtaH pazudharmaH / tato'sau na gaNayati lokavacanIyatAM, na rakSati kulakalaGka, na jAnIte svasyopahAsyatAM, no'pekSate kuzalapakSaM, na gRhNAti sadupadezAn, kevalaM yatra kutracit nArIsaGgamAsanamanyadvA kiJcitkomalamupalabhate tatra tatrAvicArya tatsvarUpaM laulyAtirekeNa pravarttata eva / tato manISI saMjAtakaruNastaM zikSayati, sparzanasya mUlazuddhimAcaSTe, vaJcako'yamiti dIpayati, 'prAta: ! nAsya vizvasanIya, paramaripureSa sparzana' kRti te vAtuM punaH punapovati / vAta: prAdamniissin ! alamanenAdRSTArthena pralApena, ya eSa me varavayasyo'nantAgAdhasukhasAgarAvagAhane hetuH sa eva te paramaripuriti kaiSA bhASA ? manISiNA cintitaM - mUDhaH khalvevaiSa na zakyate nivArayituM, ato'lametannivAraNena, svarakSaNe mayA yatno vidheyaH / sparzana Asakta bAlanI aprajJApanIyatA tyArathI mAMDIne=sparzane potAnI zaktino prabhAva batAvyo tyArathI mAMDIne, gADhatara komalazayana strI AdinA Asevanane divasa-rAta AcaratA evA bAla vaDe rAjakumArane ucita zeSa vyApAra parityAga karAyo, gurudevanA pAdavaMdanano parihAra karAyo, kalAgrahaNa mukAI, lajjA zithila karI, pazudharma svIkArAyo, tethI A=bAla, lokanI niMdanIyatAne gaNato nathI, kulakalaMkanuM rakSaNa karato nathI, potAnI upahAsyatAne jANato nathI, kuzalapakSanI apekSA rAkhato nathI, sadupadezane grahaNa karato nathI, je koI sthAnamAM strInA saMgane, Asanane athavA anya kaMI komalavastune kevala prApta kare che tenA svarUpane vicAryA vagara lAlasAnA atirekathI tyAM pravarte ja che. tethI saMjAta karuNAvALo manISI=bAla pratye thaI che karuNA jene evo manISI tene=bAlane, zikhAmaNa Ape che, sparzananI
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mULazuddhi batAve che, A=sparzana, vaMcaka che e pramANe batAve che, he bhAI, AnuM vacana=sparzananuM vacana, vizvasanIya nathI. A sparzata paramazatru che, ethI te bAlane pharI pharI preraNA kare che. bAla kahe che ke manISI ! A adRSTa arthatA pralApathI sa sparzata dhUrta che, karmajanya A vikAra che ItyAdi nahIM dekhAtA arthanA kathanathI saryuM, je A mAro varamitra anaMta, agAdha sukhasAgaranA avagAhanamAM hetu che te ja tAro paramazatru che e prakAranI A bhASA kaI?=atyaMta asaMbaddha pralApa che. manISI vaDe vicArAyuM - kharekhara mUDha evo A bAla nivAraNa karavA mATe zakya nathI. AthI AnA nivAraNathI saryuM, svarakSaNamAM mArA vaDe yatna karavo joIe=bAlane upadeza ApavAthI thatA klezaprAptinA nivAraNa dvArA svarakSaNamAM mArA vaDe yatna karavo joIe. zloka : tathAdiakaaryvaarnnodyukto, mUDhe yaH parikhidyate / vAgvistaro vRthA tasya, bhasmanyAjyAhutiryathA / / 1 / / zlokArya : te A pramANe - mUDhamAM akAryanA vAraNamAM ughukta je parikhedane pAme che teno vAvistAra vRthA che. je pramANe bhasmamAM ghInI Ahuti vRthA che. ||1|| zloka : nopadezazatenApi, mUDho'kAryAnnivartyate / zItAMzugrasanAtkena, rAhurvAkyairnivAritaH? / / 2 / / zlokArdha : seMkaDo paNa upadezathI mUDha akAryathI nivartana pAmato nathI. zItAMzunA grasanathI vAkyo dvArA-upadeza dvArA, konA vaDe rAhu nivAraNa karAyo ? rAhu jyAre caMdrane prasana karavA tatpara thayo hoya tyAre upadeza dvArA tene vArI zakAya nahIM. riyA zloka : akArye durvinIteSu, pravRtteSu tataH sadA / na kiJcidupadeSTavyaM, satA kAryA'vadhIraNA / / 3 / / zlokArtha : tethI sadA kAryamAM durvinIta jIvo pravRtta hote chate, sAruSoe kaMI upadeza Apavo joIe nahi. avagaNanA karavI joIe. II3II
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : ityAlocya svayaM citte, hitvA bAlasya zikSaNam / svakAryakaraNodyukto, manISI maunamAzritaH / / 4 / / doDArtha: e pramANe svayaM cittamAM Alocana karIne bAlane upadeza ApavAnuM choDIne svakAryakaraNamAM udhata manISI monano Azraya kare che. Imall ___sAmAnyAyA madhyamabuddhaye madhyasthatA''dezaH itazca tasyaiva karmavilAsasya rAjJo'sti sAmAnyarUpA nAma devI / tasyAzcAbhISTatamo'sti madhyamabuddhirnAma dArako, vallabhatamo manISibAlayoH, krIDitastAbhyAM saha bhUyAMsaM kAlaM, sa ca prayojanavazAdrAjAdezenaiva dezAntaraM gata AsIta, idAnImAgataH, dRSTau manISibAlau saha sparzanena, AliGgitastAbhyAM sparzanena ca / tataH sakautukena madhyamabuddhinA karNAbhyaNe nidhAya vadanaM pRSTo bAlaH-ka eSa iti? nivedito bAlenAsya yathA sparzananAmAyamacintyaprabhAvo'smatsahacara iti, madhyamabuddhiruvAca-katham? tataH kathito bAlena sarvo'pi vyatikaraH, saMjAto madhyamabuddherapi sparzanasyopari snehabhAvaH / bAlenAbhihitaM-bhadra sparzana! darzayAsya svakIyaM mAhAtmyam / sparzanaH prAha-eSa darzayAmi, tataH prayuktA yogazaktiH, kRtamantardhAnaM, adhiSThitaM madhyamabuddheH zarIraM, vismito madhyamabuddhiH, pravRttA komalasparzecchA, upabhuktAni lalitazayanasuratAdIni, saMjAtazcittAlAdaH, prINito madhyamabuddhiH, prakaTIbhUtaH sparzanaH, pRSTaM svaprayAsasAphalyam, anugRhIto'haM bhavateti niveditaM sarabhasena madhyamabuddhinA / tataH pAtrIbhUto'yamapi na dUrayAyI varttata iti vicintitaM sparzanena / manISiNA cintitaM-vazIkRtaprAyo'yamapi madhyamabuddhiranena pApena sparzanena, ato yadhupadezaM gRhNAti tataH zikSayAmyenaM, mA bhUdasya mugdhatayA varAkasya vaJcanamiti / tato rahasi madhyamabuddhirabhihito manISiNA-bhadra! na bhadrako'yaM sparzano, viSayAbhilASaprayukto'yaM lokAnAM vaJcakaH paryaTati, madhyamabuddhiruvAca-katham? tataH kathitA manISiNA bodhaprabhAvopalabdhA samastA'pi tasya sparzanasya mUlazuddhiH / madhyamabuddhinA cintitaM-svAnubhavasiddhA mama tAvadasya sparzanasya saMbandhinI vatsalatA, acintyaprabhAvatA sukhahetutA ca, ayamapi ca manISI nAyuktabhASI, tanna jAnImaH kimatra tattvam ? kiM vA vayamevaMsthite kurma iti? athavA kimanena cintitena? tAvadambAM pRcchAmi, tadupadiSTamAcariSyAmIti vicintya gataH sAmAnyarUpAyAH samIpaM, kRtaM pAdapatanaM, abhinanditastayA, niviSTaH kSititale, nivedito vyatikaraH / sAmAnyarUpayoktamvatsa! tAvattvayA'dhunA sparzanamanISiNordvayorapi vacanamanuvarttayatobhayA'virodhena madhyasthatayaiva sthAtuM yuktaM, kAlAntare punarya eva balavattaraH pakSaH syAt sa evAzrayaNIyaH /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva patra madhyamabuddhine sAmAnyarUpAdevIno sparzana viSayaka madhyasthatAno atideza ane A bAju te ja karmavilAsarAjAnI sAmAnyarUpA nAmanI devI che. teNIne abhiSTatama evo madhyamabuddhi nAmano putra che. manISI ane bAlane atyaMta vallabha che, te enI sAthe ghaNo kALa krIDA karAI che. A manISI ane bAla saMsAramAM anaMtakALathI che tethI ghaNA bhavomAM paraspara sAthe janme che, sAthe krIDA karI che tethI apekSAe ghaNo kALa sAthe krIDA karI che. ane te=madhyamabuddhi, prayojananA vazathI rAjAnA Adeza vaDe ja dezAMtaramAM gayelo hatoHkarmapariNAma rAjAnA vazathI ja atyabhavatA vedya karmanA bhogavavAnA prayojananA vazathI bAla ane manISI jyAM che tenA karatAM anya koI bhavarUpa dezAMtaramAM gayelo hato. hamaNAM Avyo=bAla, manISI sAthe eka sthAnamAM prApta thAya e rIte karmanA vazathI janmyo. sparzana sAthe manISI ane bAla jovAyA. te baMne dvArA=bAla ane manISI dvArA, ane sparzana dvArA AliMgana karAyuM. potAnA bhAI tarIke manISI ane bAla sAthe teNe snehanI abhivyakti karI ane jema manISI ane bAla sAthe sparzananI mitrAcArI hatI tema sparzane paNa tenI sAthe mitratAne abhivyakta karanAra AliMgana karyuM. tethI kotakavALA evA madhyamabuddhi vaDe kAnanI pAse mukhane sthApana karIne bAla puchAyo, A koNa che?=A sparzana koNa che? Ane=madhyamabuddhine, bAla dvArA nivedana karAyuM. zuM nivedana karAyuM? te "yathA'thI batAve che - sparzata nAmano aciMtya prabhAvavALo A amAro sahacara che=mitra che. madhyamabuddhi pUche che. kevI rIte aciMtya prabhAvavALo che. tethI bALa vaDe sarva paNa vyatikara kahevAyo. madhyamabuddhine sparzananA upara snehabhAva thayo. bAla vaDe kahevAyuM - he bhadra ! sparzata ! Ane=madhyamabuddhine, svakIya, mAhAbhya batAva. sparzata kahe che. A batAvuM chuM. tyArapachI yogazakti prayukta karAI. aMtardhAna karAyuM. madhyamabuddhinA zarIramAM adhiSThita thayo-madhyamabuddhinA cittamAM komala sparzanI icchA utpanna kare tevA pariNAmanA kAraNa rUpe aMdara praveza pAmyo. madhyamabuddhi vismaya pAmyo arthAt sparzananA te prakAranA bhAvo joIne vismaya thayo. komala sparzanI IcchA pravRtta thaI=matijJAnanA upayoga rUpe komala sparzanI IcchA thAya te svarUpe sparzendriyo pariNAma pravRta thayo. suMdara zayana, strIAdino upabhoga karyo. cittamAM AlAda thayo. madhyamabuddhi khuza thayo. sparzata pragaTa thayo. potAnA prayAsanuM sAphalya puchAyuM=sparzata vaDe puchAyuM, huM tArA vaDe anugRhIta chuM, e pramANe rasathI=sahasA, madhyamabuddhi vaDe nivedana karAyuM, tethI A paNa=madhyamabuddhi paNa, pAtrIbhUta che. dUrayAyI vartato nathI=dUra jatAro vartato nathI. e pramANe sparzata vaDe vicArAyuM. manISI vaDe vicArAyuM, prAya A paNa madhyamabuddhi A pApI sparzana dvArA vaza karAyo che. AthI, jo upadezane grahaNa kare to Ane=madhyamabuddhine, huM zikSA Ape yathArtha bodha karAvuM, A varAkanuM madhyama
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva buddhinuM, mugdhapaNAthI vaMcita na thAo, ethI zikSA ApuM ema avAya che. tethI ekAMtamAM madhyamabuddhi manISI vaDe kahevAyo - he bhadra ! A sparzata bhadraka nathI=suMdara nathI. viSayAbhilASathI prayukta A=sparzana, lokono vaMcaka bhaTake che. madhyamabuddhi kahe che - kevI rIte ?=A sparzata lokone kaI rIte Thage che ? tethI manISI vaDe bodha ane prabhAvathI upalabdha samasta paNa te sparzatanI mUlazuddhi kahevAI=madhyamabuddhine kahevAI, madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM, svaanubhavasiddha A sparzananI mArA saMbaMdhanI vatsalatA, aciMtya prabhAvatA ane sukhahetutA che. jyAre mane komaLa sparzanI IcchA sparzane pragaTa karI tyAre tenA aciMtya prabhAvathI mane sukha thayuM ane sparzata mane ati anukULa che te mane anubhavasiddha che. ane A paNa manISI ayuktabhASI nathI=pUrva apara vicArIne kahenAra che, yathAtathA pralApa karanAra nathI. te kAraNathI ahIM=sparzananA viSayamAM, zuM tattva che ? te huM jANato nathI. kharekhara sparzata mAro zatru che ke mitra che te huM jANato nathI. A pramANe sthita hote chatekamanISInA vacanathI madhyamabuddhinI buddhi anirNayavALI thaye chate, huM zuM karuM? e pramANe madhyamabuddhi vicAre che. athavA A ciMtana vaDe zuM? mAtAne pUchuM. sAmAnyarUpa je karyo che tene huM anusaraNa karyuM tenAthI upadiSTa huM AcaraNa karIza. e pramANe vicArIne sAmAnyarUpA mAtA samIpamAM te gayo, pAdapatana karAyuM, teNI vaDe AzIrvAda apAyA, bhUmitalamAM tiviSTa thayo-madhyamabuddhi beTho, vyatikara nivedana karAyuM=sparzana viSayaka manISIe je kaMI kaheluM che ane potAne sparzata viSayaka zuM anubhava che te vyatikara mAtAne kahyo. sAmAnyarUpA mAtA vaDe kahevAyuM - he vatsa !tArA vaDe hamaNAM sparzata ane manISI baMnenuM paNa vacana anuvartana karatA avirodhathI madhyasthapaNA vaDe ja rahevuM yukta che. kAlAntaramAM vaLI, je balavattarapakSa thAya te ja Azraya karavo joIe. zloka : tathAhisaMzayApannacittena, bhinne kAryadvaye satA / kAryaH kAlavilambo'tra, dRSTAnto mithunadvayam / / 1 / / zlokArca - te A pramANe bhinna kArya-dvayamAM saMzayaApanna cittavALA satapuruSa vaDe kAlavilaMba karavo joIe. emAM=saMzayaApanna cittavALA jIve kAlavilaMba karavo joIe emAM, mithunadvaya daSTAMta che. III bhAvArtha : bAlane sparzane potAnI apUrva yogazakti batAvI tethI bAla sparzendriyanA vikAramAM sarvasukhone jonAro thayo. tethI divasa-rAta sarva pravRttione choDIne sparzanAM sukhone ja seve che. lokonI niMdanIyatA, kulakalaMka
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva Adi koIno vicAra karyA vagara kAmane ke anya komala sparzane ati paravaza thaIne mAtra mUDhanI jema sarva pravRtti kare che; kema ke bAla jIvone mithyAtva ApAdaka karma evuM pracura hoya che ke kaSAyonI AkuLatA dekhAtI nathI, viSayonA sukhane ja mAtra sukharUpe joI zake che ane tenA mATe je kleza kare che AlokamAM niMdya kRtyo kare che tyAre je kaMI klezo thAya che te paNa klezarUpe dekhAtA nathI. paralokanI paNa leza ciMtA thatI nathI. tevAM mUDhatA ApAdaka gADha karmo udayamAM varte che. phakta manuSyabhava ane tevAM zAtAnA sAdhano vagere prApta thAya tevuM mAtra puNya tenuM che, te paNa tenA indriyane paravazane kA2Ne kramasara kSINa-kSINatara thAya che. vaLI, manISInAM mUDhatA ApAdaka karmo naSTaprAyaH che. padArthane vAstavika jonArI mArgAnusArI dRSTi che. sadAgamanA vacanathI bhAvitamativALo che tethI cittanI vRtti rAgavALI che, temAM vartato rAgano pariNAma che. temAMthI viSayAbhilASa thAya che ane tenA kAraNe sparzendriyanA vikAro thAya che. te karmanA vipAkane jonArI nirmaLaDhaSTithI joI zake che. vaLI, dayALu svabhAva hovAthI bAlane anucita karato joIne tenA hita arthe sparzananI mUlazuddhi kahe che. paraMtu mUDha evo bAla sparzendriyanA sukha sivAya kaMI joto nathI. tethI manISInA yukti yukta vacanane paNa asAra jANe che. tethI manISI vicAre che ke A upadezane ayogya che. vaLI, te arasAmAM ja koIka anya bhavamAM gayela madhyamakarmavALo jIva te vakhate teonA bhAI tarIke janme che. te jIvanAM karmo madhyama hovAthI tene madhyamabuddhi varte che. bAla ane manISI sAthe te madhyamabuddhi paNa 2me che. tyAre sparzananuM paNa tene jJAna thAya che. ane bAla te madhyamabuddhine sparzananI aciMtya zakti zuM che te batAve che. tethI e prApta thAya ke bAla jIvone sparzamAM ja sukha dekhAtuM hoya tethI madhyamabuddhivALA jIvone te sparzanA sukhanuM varNana kare te sAMbhaLIne madhyamabuddhivALA jIvonA cittamAM te prakAranA matijJAnanA upayoga rUpe komaLa sparzanI icchA utpanna thAya che. te pramANe madhyamabuddhine icchA thavAthI bhogAdi pravRtti kare che. ane tenAthI tene sukha utpanna thAya che, topaNa gADha Asakti nathI. tethI bAle je pramANe sparzendriyanI prazaMsA karI te prakAre madhyamabuddhi prazaMsA karato nathI; chatAM kahe che ke huM tArAthI anugRhIta chuM tethI sparzananA sukhamAM kaMIka sukhabuddhi che mATe sparzane nirNaya karyo ke A paNa dUra javA yatna kare evo nathI. tethI vAraMvAra madhyamabuddhine paNa kaMIka kaMIka sparzano pariNAma thAya che; kema ke madhyamabuddhivALA jIvone mithyAtvano udaya che tethI bhogasukhane sukharUpe ja joI zake che. bhoganI icchAne vikArarUpe jANI zakatA nathI topaNa kaMIka mithyAtva maMda thayeluM che tethI sAmagrI maLe to tattvanI vicAraNA karI zake tevo kaMIka nirmaLa matijJAnano kSayopazama che. chatA karmajanya vikArone vikAra svarUpe ja joI zake tevI nirmaLa mati nathI te mithyAtvanA udayakRta che. AthI maMdamithyAtva ane kaMIka nirmaLa budvirUpa madhyamabuddhi teomAM varte che. ane sparzanane nimitta pAmIne madhyamabuddhi tene vaza thAya che. tevuM jANIne manISIne madhyamabuddhi pratye karuNA thAya che tethI tene sparzananI mUlazuddhi batAve che. ane kahe che ke rAgAdinA vikAra svarUpa ja A sparzananI icchA che je AlokamAM paNa anarthanuM kAraNa che ane paralokamAM paNa ahitanuM kAraNa che. te sAMbhaLIne madhyamabuddhivALo jIva vicAre che ke sparzajanya sukha pratyakSa che ane A manISI kahe che te paNa ayukta jaNAtuM nathI. te batAve che ke mithyAtvanI maMdatAne kAraNe manISInAM vacano kaMIka ruce che. yukti
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 103 yukta jaNAya che ane maMda paNa mithyAtvanA udayane kAraNe indriyajanya sukha sukharUpe jaNAya che. AtmAnA kaSAyonI anAkuLatAne anAkuLatArUpe spaSTa nirNaya karI zake tevI buddhi nathI. vaLI, madhyamabuddhinAM sAmAnyarUpa je karmo che te ja tenI janaka mAtA che. ane te sAmAnyarUpa karmo ja tene salAha Ape che ke jyAM sudhI vizeSa nirNaya na thAya tyAM sudhI baMne pakSano Azraya karavo joIe. arthAt sparzananuM paNa kaMIka anusaraNa karavuM joIe. ane AvA jIvo manISInA punaH punaH paricayathI kramasara mithyAtvano nAza karIne manISInI jema ja tattvane jonArA bane che. ane bAlano gADha paricaya thAya to viSayone ja sAra rUpe jovAnI je mati hatI te dRDha karIne bAla jevA ja gADha viSayAsakta bane che. kAlavilambe mithunadvayakathA-mugdhA'kuTilayoH krIDA madhyamabuddhiruvAca- amba! kiM tanmithunadvayam ? sAmAnyarUpayoktaM putra! AkarNaya-asti tathAvidhaM nAma nagaraM, tatra RjurnAma rAjA, tasya praguNA nAma mahAdevI, tayormakaradhvajAkAro mugdho nAma tanayaH, tasya ca ratisannibhA akuTilA nAma bhAryA, tatastayormugdhA'kuTilayoranyo'nyabaddhAnurAgayorviSayasukhamanubhavatorvrajati kAlaH / anyadA vasantasamaye uparitanaprAsAdabhUmikAvAsabhavane vyavasthitaH prabhAte utthito mugdhakumAro, manoharavividhavikasitakusumavanarAjirAjitaM gRhopavanamupalabhya saMjAtakrIDAbhilASo bhAryAM pratyuvAca-devi ! atiramaNIyeyamupavanazrIH, taduttiSTha gacchAvaH kusumoccayanimittaM, AnayAva enam / akuTilayA'bhihitaM yadAjJApayatyAryaputraH, tato gRhItvA maNikhacite kanakasUrpike gate gRhopavanaM, prArabdhaH kusumoccayaH / mugdhaH prAha - devi ! pazyAvastAvat kaH kanakasUrNikAM jhaTiti pUrayati ? vraja tvamanyasyAM dizi ahamanyasyAM vrajAmIti, akuTilayA'bhihitaM evaM bhavatu, gatau kusumoccayaM kurvANau parasparaM darzanapathAtItayorgahanAntarayoH / kAlavilaMbamAM be yugalano vArtAlApa, mugdha ane akuTilAnI krIDA madhyamabuddhi kahe che. he mAtA ! mithunaya koNa che ? sAmAnyarUpA mAtA vaDe kahevAyuM - he putra ! sAMbhaLa. tevA prakAranuM nAmavALuM nagara che. tyAM=te nagaramAM, Rju nAmano rAjA hato=atyaMta saraLa svabhAvavALo rAjA hato. tenI praguNA nAmanI mahAdevI hatI=ghaNA guNovALI mahAdevI hatI. te baMneno=Rju rAjA ane praguNA mahAdevIno mugdha nAmano putra hato=prakRtithI ja atyaMta mugdha evo putra hato. tene rati jevI akuTilA nAmanI patnI che=saraLa svabhAvavALI patnI che. tethI anyonya= paraspara, baddharAgavALA, viSayasukhane anubhavatA mugdha ane akuTilA evA te beno kALa jAya che. anyadA vasaMta RtumAM uparanA prAsAda bhUmikAnA AvAsanA bhavanamAM rahelo prabhAtamAM UThelo evo mugdha kumAra, manohara vividha vikasita kusumavanarAjithI zobhatA gRhanA upavanane joIne utpanna thayelI krIDAnA abhilASavALo patnI pratye kahe che - he devI ! atiramaNIya A upavananI lakSmI
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva che. tethI UTha, kusumanA upacaya nimitte ApaNe jaIe, ena=kusumanA samUhane, lAvIe. akuTilA vaDe kahevAyuM. je Aryaputra AjJA kare, tethI maNithI yukta suvarNanI mUrpikAne grahaNa karIne gRhaupavanamAM gayA, kusumano saMcaya prAraMbha karAyo, mugdha kahyuM - he devI ! ApaNe joIe koNa suvarNa supiMkAne jaldI pUre che? tuM avya dizAmAM jA, huM anya dizAmAM jAuM chuM, akuTilA vaDe kahevAyuM - e pramANe thAo, kusuma upacayane karatAM paraspara darzanapathathI atIta gahatAMtaramAM e baMne gayAM. kAlajJavicakSaNAbhyAM mugdhA'kuTilarUpagrahaNam atrAntare kathaJcittaM pradezamAyAtaM vyantaradevamithunakam / kAlajJo devo vicakSaNA devI, tena ca gaganatale vicaratA'valokitaM tanmAnuSamithunaM, tato'cintyatayA karmapariNateratisundaratayA tasya mAnuSamithunasyA'paryAlocitakAritayA manmathasya, madanajananatayA madhumAsasyAtiramaNIyatayA pradezasya, kelibahalatayA vyantarabhAvasyAticapalatayendriyANAM, durnivAratayA viSayAbhilASasyAticaTulacAritayA manovRttestathAbhavitavyatayA ca tasya vastunaH kAlajJasyAbhUdakuTilAyAM tIvro'nurAgaH tathaiva ca mugdhasyopari vicakSaNAyAH, tataH kitainAM vaJcayAmItibuddhyA kAlajJenAbhihitA vicakSaNA-devi! vraja tvamagrataH tAvadyAvadahamito rAjagRhopavanAddevArcananimittaM katicitkusumAnyAdAyAgacchAmi / sA tu mugdhahRdayatayA sthitA maunena, gato'kuTilAbhimukhaM kAlajJo'vatIrNo ghanataragahane adarzanIbhUto vicakSaNAyAH / cintitamanena-aye! kiM punaH kAraNamAzrityedaM mithunaM parasparato davIyodezavarti varttate, tataH prayuktamanena vibhaGgajJAnaM, lakSitaM tayordarIbhavanakAraNam / tato'yamevAtropAya iti vicintya kRtamanena devazaktyA''tmano vaikriyaM mugdharUpaM, nirvartitA kanakasUrpikA, bhRtA kusumAnAM, gato'kuTilAsamIpaM, sasaMbhramamAha ca-jitA'si priye! jitA'si, tataH kathamAryaputro jhaTityevAyAto jitA'hamapIti vilakSIbhUtA manAgakuTilA / kAlajJenAbhihitaM-priye'laM viSAdena, svalpamidaM kAraNaM, kevalaM nirvartito'dhunA kusumoccayo, vrajAvo'muSminnupavanavibhUSaNe kadalIlatAgRhe / pratipannamanayA, tato gatvA kRtamAbhyAM tatra pallavazayanIyam / itazca vicakSaNayA cintitaM-aye! gatastAvadeSa kAlajJaH, tato yAvadayaM nAgacchati yAvacceyaM nArI dUre varttate tAvadavatIrya mAnayAmyenaM rativiyuktamakaraketanAkAraM taruNaM, karomyAtmano janmanaH sAphalyaM, lakSitazcAnayApi vibhaGgajJAnenaiva tayordUrIbhavanahetuH, tato vidhAyA'kuTilArUpaM kusumabhRtakanakasUrpikA gatA mugdhasamIpam, Aha ca-jito'si, Aryaputra! jito'si, tataH sasaMbhramaM tAM nirIkSya mugdhaH prAha-priye! suSThu jitaH, kimadhunA kriyatAm? vicakSaNayoktaM-yadahaM vadAmi, mugdhaH prAha-kiM tat ? vicakSaNA''ha vrajAmo latAbhavanaM, mAnayAmo vizeSataH sadupavanazriyaM, pratipatramanena /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 105 kAlajJa ane vicakSaNAdevI vaDe mugdhanA akuTilarUpanuM grahaNa atrAMtaramAM te pradezamAM koIka rIte vyaMtara devanuM mithunaka AvyuM. deva kAlajJa che=kALane jANanAra che. devI vicakSaNA che=buddhimAna che. gaganatalamAM vicaratA tenA vaDe=vyaMtaramithuna vaDe, te mAnuSamithuna jovAyuM. tethI, karmapariNatinuM arcityapaNuM hovAne kAraNe, te mAnuSamithunanuM atisuMdarapaNuM hovAne kAraNe, kAmanuM aparyAlocita kAraNapaNuM hovAne kAraNe, madhumAsanuM=vasaMtaRtunuM, madananuM jananapaNuM hovAthI, pradezanuM atiramaNapaNuM hovAne kAraNe, vyaMtarabhAvanuM kelibahalapaNuM hovAne kAraNe, indriyonuM aticapalapaNuM hovAne kAraNe, viSayAbhilASanA durnivArapaNAne kAraNe=nivAraNa azakya hovAne kAraNe, manovRttinuM ati caTulacArIpaNuM hovAne kAraNe=manovRtti aticapala hovAne kAraNe, ane te vastunI tevA prakAranI bhavitavyatA hovAne kAraNe=kAlajJa ane vicakSaNA rUpa vastunI mugdha ane akuTilA sAthe kAmanI pravRtti karAya tevA prakAranI bhavitavyatA hovAne kAraNe, kAlajJane akuTilAmAM tIvra anurAga thayo. ane te pramANe ja mugdhatA upara vicakSaNAne tIvra anurAga thayo. tyArapachI kharekhara Ane=vicakSaNAne, huM ThaguM e buddhithI kAlajJae vicakSaNAne kahyuM. he devI ! tuM AgaLa jA. tyAM sudhImAM huM A rAjagRhanA upavanathI devatA arcana nimitte keTalAMka phUlone grahaNa karIne AvuM chuM. te=vicakSaNA, mugdha hRdayapaNAne kAraNe, mauta vaDe rahI, akuTilAne abhimukha gayelo ghanataragahanamAM avatIrNa thayelo evo kAlajJa vicakSaNAne adarzanIbhUta thayo. AnA vaDe=kAlajJa vaDe, vicArAyuM - kharekhara ! kyA kAraNane AzrayIne A mithuna parasparathI dUra dezavartI varte che. tethI AnA dvArA=kAlajJa dvArA, vibhaMgajJAnano prayoga karAyo, te benA dUrIbhavananuM kAraNa jaNAyuM. tethI A ja ahIM upAya che=akuTilA sAthe saMbaMdha karavAno A ja ahIM upAya che. e prakAre vicArIne AnA vaDe=kAlajJa vaDe, potAnuM vaikriya mugdharUpa devazaktithI karAyuM, suvarNanI sarpikA banAvAI. kusumothI bharAI, akuTilA samIpa gayo. ane saMbhramapUrvaka kahe che - he priye ! tuM jitAyelI che, jitAyelI che, tethI= mugdharUpa karIne vyaMtare A pramANe kahyuM tethI, Aryaputra kevI rIte jaldI ja AvyA. huM paNa jitAI chuM, e pramANe thoDIka akuTilA vilakSaNa thaI. kAlajJa vaDe kahevAyuM - he priye ! viSAdathI saryuM, svalpa A kAraNa che=koNe jaldI kusumano upacaya karyo e svalpa kAraNa che. phakta have kusumaupacaya karAyo, A upavananA vibhUSaNarUpa kadalIlatAgRhamAM ApaNe jaIe. AvA vaDe=akuTilA vaDe, svIkArAyuM. tyAM jaIne A baMne dvArA pallava upara zayana karAyuM=komaLa pAMdaDAM upara sUvAnI kriyA karAI, ane A bAju vicakSaNA vaDe vicArAyuM kharekhara ! A kAlajJa gayo che. tethI jyAM sudhI A na Ave ane jyAM sudhI A nArI dUra varte che tyAM sudhI nIce UtarIne rativiyukta=potAnI strIthI viyukta, makaraketana AkAravALA A taruNane huM bhogavuM, mAro janma saphLa karuM, AnA vaDe paNa=vicakSaNA vaDe paNa, vibhaMjJajJAnathI ja te betAmugdha ane akuTilAnA, dUrabhavanano hetu jaNAyo. tethI akuTilAnA rUpane karIne kusumathI bharAyelA kanaka rUpikAvALI evI te vicakSaNA mugdha samIpe gaI ane kahe che he Aryaputra ! tuM jitAyo che jitAyo che. tethI saMbhramapUrvaka teNIne joIne mugdha kahe che.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva he priya ! kharekhara huM jitAyo chuM. have zuM karAya ? e pramANe mugdha pUche che, vicakSaNA vaDe kahevAyuM. huM je kahuM te karAya, mugdha kahe che, te zuM che ? vicakSaNA kahe che. latAvanamAM jaIe, vizeSathI suMdara upavananI lakSmIne ApaNe mANIe, AnA vaDetramugdha vaDe, svIkArAyuM. RjvAdInAM mithunadvayadarzane AnandaH ___ tato gatvA tau vicakSaNAmugdhau tatraiva kadalIlatAgRhake, dRSTaM tanmithunaM, nirIkSitaM vismitAbhyAM parasparAbhimukhaM mithunAbhyAM, na dRSTastilatuSatribhAgamAtro'pi svetarayorvizeSaH / mugdhena cintitaMaye! bhagavatInAM vanadevatAnAM prasAdena dviguNo'haM saMpanno devI ca, tadidaM mahadabhyudayakAraNaM, taM nivedayAmIdaM tAtAya, tato nivedya svAbhiprAyamitareSAM gacchAmastAvattAtasamIpaM ityabhidhAyotthito mugdhaH / calitaM catuSTayamapi, praviSTaM RjurAjA''sthAne, tadvilokya vismito rAjA mahAdevI parikarazca, kimetaditi pRSTo mugdhaH / sa prAha-vanadevatAprasAdaH RjurAjaH prAha-katham? tataH kathito mugdhena vyatikaraH / RjunA cintitaM-aho me dhanyatA, aho me devatAnugrahaH, tato harSAtirekeNa samAdiSTastenA'kAlamahotsavo nagare / dApitAni mahAdAnAni, vidhApitAni nagaradevatApUjanAni / svayaM ca rAjA rAjamaNDalamadhyasthaH prAha Rju Adino mithunadvaya jovAmAM AnaMda tyArapachI te vicakSaNA ane mugdha te ja kadalIlatA gRhamAM jaIne=jyAM kAlajJa ane akuTilA hatAM te ja kadalIlatAnA gRhamAM jaIne, te mithunane joyuM, vismita thayelA paraspara abhimukha evA te mithuna dvArA jovAyuM=vicakSaNA ane mugdha baMne jovAyAM, tilanA photarAnA trIjA bhAga mAtra paNa svaItarato=prathamanuM mithuna ane bIjA mithunano vizeSa, jovAyo nahi, mugdha vaDe vicArAyuM. are ! bhagavatI vanadevatAnA prasAdathI huM ane devI mArI patnI, baMne dviguNa thayA, te A moTA abhyadayanuM kAraNa che, te Anekamane dviguNa thayA te Ane, pitAne nivedana karuM, tyArapachI=A pramANe mugdhae vicAra karyo tyArapachI, Itarone=sAmenA mithutone, potAno abhiprAya nivedita karIne, pitA samIpe ApaNe jaIe e pramANe kahIne mugdha Ubho thayo, cAreya paNa cAlyAM, Rju rAjAnA AsthAnamAM enA nivAsakhaMDamAM, praviSTa thayAM te cAreye praveza karyo tene joIne=be mithunayugalane joIne rAjA, mahAdevI ane parikara vismaya pAmyAM. A zuM che ? e pramANe mugdha puchAyo. tetramugdha, kahe che, vanadevatAno prasAda che. RjurAjA kahe che kevI rIte ? tethI mugdha vaDe vyatikara=prasaMga, kahevAyo. Rju vaDe vicArAyuM aho ! AzcaryakArI mArI dhanyatA che. aho ! mArA upara devatAno anugraha che. tethI harSanA atirekathI tenA vaDe akAla mahotsavano Adeza karAyo. nagaramAM moTAM dAvo apAyAM, nagaradevatAnAM pUjato karAvAyAM ane rAjamaMDalamAM rahelo rAjA svayaM kahe che.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 107 Tos: ekena sutena sutadvayaM, vadhvA jAtamatho vadhUdvayam / khAdata pibatAtha sajjanAH! gAyata vAdayatAtha nRtyata / / 1 / / zloArtha: eka putrathI be putra, eka vadhUthI be vadhU thaI. he sajjano! tame khAo, pIo, gAyana karo, vAbhi so, nRtya 5. I|1|| __tataH praguNApi mahAdevI etadeva narendroktamanuvadantI vAditAnandamardalasandohabadhiritadigantA vihitorzvabhujA nattituM pravRttA, dviguNAhaM saMpanneti gatA harSamakuTilA, pranRttAH zeSAntaHpurikAH, pramuditaM nagaraM, vRtto bRhatA vimardaina mahAnanda iti / tyArapachI rAjA vaDe kahevAyeluM e ja bolatI, AnaMdanA vAjiMtratA samUha vaDe badhira karyA che dizAnA aMta jeNe evI, karI che UMcI bhujA jeNe evI praguNA mahAdevI paNa vAcavA mATe pravRtta thaI. huM dviguNa thaI e pramANe akuTilA harSane pAmI, zeSa aMtaHpurikA nAcavA lAgyA. AkhuM nagara pramudita thayuM, moTA vimardanathI=moTA prasaMgathI, mahAnaMda pravatyoM. kAlajJavicakSaNayozcintanam kelipriyatayA hRSTaH kAlajJaH / kevalaM cintitamanena-kA punareSA dvitIyA yoSit saMjAteti / upayukto jJAnena, jJAtamanena-saivaiSA madIyabhAryA vicakSaNeti / tataH saMjAtaH krodhaH, cintitamanena, mArayAmyenaM durAcAraM puruSa, eSA punaramaratayA na zakyate mArayituM, tathApyevaM pIDayAmi yathA na punaH parapuruSagandhamapi prArthayate / evaM kRtanizcayasyApyasya kAlajJasya tathAbhavitavyatayA pravRttA'rthaparyAlocanA, sphuritaM citte-yathA na samyag cintitamidaM mayA, na pIDanIyA tAvadvicakSaNA, yato'hamapi na zuddhAcAro, mamApi samAno'yaM doSaH, mAraNamapi mugdhasya na yuktaM, yato mArite'sminnanyathAbhAvaM vijJAya na bhajate mAmakuTilA, virajyate sutarAM vicakSaNA, tatkimakuTilAM gRhItvA'dRSTasvakalatradharSaNaH ito'pakramAmi? etadapi nAsti, yato'kANDaprasthAne na svAbhAviko'yamiti lakSitavikArA kadAcidakuTilA mAM na bhajate, tayA rahitasya punargamanamanarthakameva, tasmAdIpdharma parityajya kAlavilamba evAtra zreyAniti / vicakSaNayApi cintitaM-aye! sa evAyaM madIyabhartA kAlajJo'nena rUpeNa sthitaH, kuto'nyasyAtra saMbhava iti / tataH kathamasya purataH parapuruSeNa saha tiSThAmIti saMjAtalajjA ayamanyAM bhajata iti samutpanneA duHzakamevaM sthite sthAtumityAvirbhUtAkulabhAvA gatAyA api na kAcidarthasiddhiriti sthAnenAtmAnaM toSayantI na cAnyA gatirastIti nirAlambA / sA'pi yadbhaviSyattayA kAlavilambamevAzritya
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3tRtIya prastAva tatraiva sthitA / tatprabhRtyadarzitavaikriyau parityakteAdharmo devamAyayA samastamAnuSakarttavyAnyAcarantI pratyekaM dvayaM bhajamAnau sthitau vicakSaNAkAlajJau prabhUtakAlam / kAlajJa ane vicakSaNAnuM ciMtana kelipriyapaNAne kAraNe kAlajJa harSita thayo. kevala AnA dvArA ciMtana karAyuM, vaLI, koNa A bIjI strI thaI. jJAna dvArA upayukta thayo. AnA dvArA jaNAyuM te ja A mArI bhAryA vicakSaNA che. tethI krodhavALo thayo, AnA dvArA vicArAyuM, A durAcAra puruSane mAruM. vaLI, devapaNAne kAraNe A=vicakSaNA, mAravA mATe zakya nathI. topaNa A rIte pIDA karuM jethI pharI parapuruSanA gaMdhanI paNa prArthanA na kare, A pramANe kRtanizcayavALA paNa A kAlajJane tevA prakAranI bhavitavyatAne kAraNe arthaparyAlocanA pravRtta thaI. cittamAM skuraNa thayuM. je A pramANe - A mArA vaDe samyam ciMtavana karAyuM nathI. vicakSaNA pIDana karavA yogya nathI. je kAraNathI huM paNa zuddhAcAravALo nathI. mane paNa A doSa samAna che=parastrI sAthe saMbaMdha karavArUpa doSa samAna che. mugdhane mAravuM paNa yukta nathI. je kAraNathI Anetramugdhane, marAye chate anyathA bhAvane jANIne akuTilA mane svIkAraze nahi vicakSaNA atyaMta virAga pAmaze. te kAraNathI=A sarva karavuM ucita nathI te kAraNathI, zuM akuTilAne grahaNa karIne nathI joyuM potAnI strInuM gharSaNa evo huM ahIMthI cAlyo jAuM? e paNa na thAya. akAMDa prasthAnamAM A svAbhAvika nathI e pramANe lakSita vikAravALI kadAcita akuTilA paNa mane svIkAre nahi. tenAthI rahita evA mane-akuTilAthI rahita evA mane, vaLI gamana anarthaka ja che. te kAraNathI IrSyA dharmano tyAga karIne kAlavilaMba ja ahIM A kRtyamAM, zreyakArI che. vicakSaNA vaDe paNa ciMtavana karAya che. are ! te ja A mAro bhartA kAlajJa A rUpathI rahelo che. atreno ahIM kyAMthI saMbhava hoya? tethI kevI rIte AvI AgaLa=mArA bhartAnI AgaLa, parapuruSa sAthe huM rahuM? e pramANe thayelI lajjAvALI A=potAno bhartA, anya strIne seve che. e pramANe samutpanna IrSAvALI AvI sthitimAM rahevuM duHzaka che. e prakAre pragaTa thayelA AkulabhAvavALI gayelI paNa mane koI arthasiddhi nathI ethI sthAna vaDe jatyAM rahevA vaDe ja, potAne toSa karatI ane anya gati nathI=anya koI mArga nathI, e pramANe nirAlaMbatavALI te paNa=vicakSaNA paNa, je thaze tenAthI kAlavilaMbanane AzrayIne tyAM ja rahI. tyArathI mAMDIne nathI batAvyo vikArabhAva evA, tyAga karelA ISya dharmavALAM te baMne devamAyAthI samasta manuSyonAM kartavyone AcaratAM, pratyeka drayane bhajatAM kAlajJa parastrIne ane vicakSaNA parapuruSane bhajatAM, vicakSaNA ane kAlajJa ghaNo kAla tyAM rahyAM. pratibodhakAcAryasyopadezaH anyadA mohavilayAbhidhAne kAnane sAtizayajJAnAdiratnAkaro bahuziSyaparikaraH samAgataH pratibodhako nAma AcAryaH, nivedito narendrAyodyAnapAlena, tataH sapaurajano nirgatastadvandanArthaM rAjA, bhagavato'pi
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva upavezanArthaM devairviracitaM kanakakamalaM, dRSTastatropaviSTastebhyo dharmamAcakSANo bhagavAnnarapatinA ilAtalavilulitamaulinA, vanditaM tatpAdAravindaM zeSamunayazca, abhinanditAH karmaviTapipATanapaTiSThaniSThurakuThArAyamANena dharmalAbhAzIrvAdena bhagavatA zeSayatibhizca, upaviSTA bhUtale, kAlajJAdayo'pi prayujya samastaM vandanAdivinayaM yathAsthAnamupaviSTAH / prastutA bhagavatA vizeSato dharmadezanA, darzitA bhavanirguNatA, varNitAH karmabandhahetavaH, ninditaH saMsAracArakAvAsaH, zlAghito mokSamArgaH, khyApitaH zivasukhAtizayaH, kathitA viSayAbhiSvaGgasya bhavabhramaNahetuzivasukhapratirodhikA durantatA / tatastadbhagavadvacanAmRta vicakSaNAkAlajJayorvidalitaM mohajAlamAvirbhUtaH samyagdarzanapariNAmaH, samujjvalitaH karmendhanadahanapravaNaH svaduzcaritapazcAttApAnalaH / pratibodhaka AcAryano upadeza anyadA mohavilaya nAmanA bagIcAmAM sAtizaya jJAnAdi guNonA ratnAkara, ghaNA ziSyonA parikaravALA pratibodhaka nAmanA AcArya AvyA. narendrane udyAnapAlaka vaDe nivedana karAyuM. tethI nagaranA loko sahita temanA vaMdana mATe rAjA nIkaLyo. bhagavAnanA paNa besavA mATe devo vaDe suvarNakamala racAyuM. tyAM beThelA=suvarNakamala upara beThelA, teone=5rSadAone dharmane kahetA evA bhagavAna bhUmitala upara namAvelA mastakavALA evA rAjA vaDe jovAyA. temanA pAdAraviMdane vaMdana karAyuM. ane zeSa munio vaMdana karAyA, bhagavAna evA te dharmAcArya vaDe ane zeSamunio vaDe karmarUpI vRkSane chedavAmAM paTiSTha ane niSThura kuThAranA jevuM AcaraNa karatA 'dharmalAbha' e prakAranA AzIrvAdathI abhinaMdita karAyA rAjA Adi abhinaMdita karAyA. mahAtmAnA mukhamAMthI nIkaLeluM dharmalAbha AzIrvacana yogya jIvone dharma pratyeno dRDha rAga ullasita kare che. tethI vAraMvAra dharma pratyeno pakSapAta vRddhi pAme che. tethI mahAtmAno te AzIrvAda yogya jIvonA karmarUpI vRkSone nAza karavA mATe tIkSNa kuThAra jevuM AcaraNa karanAra che. ane tevA gaMbhIra dhvani vaDe mahAtmA ane zeSa munio vaDe rAjAdi abhinaMdita karAyA. bhUtala upara beThA, kAlajJa Adi paNa samasta vaMdanAdi vinayane karIne yathAsthAna beThA, bhagavAna vaDe vizeSathI dharmadezanA prastuta karAI. bhavanI nirguNatA batAvAI, karmabaMdhanA hetuo batAvAyA, saMsArarUpI kedakhAnAnI niMdA karAI. mokSamArganI zlAdhA karAI=bhagavAna vaDe saMsAranA ucchedanA kAraNabhUta evo mokSamArga kaI rIte vartamAnanA bhavamAM sukhAkArI che, paralokamAM sukhAkArI che ane aMte pUrNasukhamaya mokSanuM kAraNa che tenuM svarUpa zrotAnI bhUmikA anusAra nirUpita karAyuM, mokSanuM sukha sarvasukhothI caDhiyAtuM che tenuM khyApana karAyuM, viSayonA rAganI bhavabhramaNanA hetupUrvaka zivasukhanI pratirodhikA evI duraMtatA kahevAI. tethI te bhagavAnanA vacanarUpI amRtane sAMbhaLIne vicakSaNA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ane kAlajJanuM mohajALa vidalita thayuM, samyagdarzanano pariNAma Avirbhata thayo. karmarU5 iMdhaNane bALavAmAM pravaNa evo duzcaritanA pazcAttApano agni samullasita thayo vicakSaNA ane kAlajJane pote sevelA anAcArano tIvra pazcAttApa pragaTa thayo. vicakSaNAkAlajJayoH pazcAttApaH atrAntare tayoH zarIrAbhyAM vinirgatai raktakRSNaiH paramANubhirghaTitazarIrA, bIbhatsA darzanena, bhISaNA svarUpeNa, udvegaheturvivekinAM ekA strI bhagavataH pratApaM soDhumakSamA nirgatya parSadaH pazcAnmukhIsthitA dUravartini bhUbhAge sthitA, pazcAttApArTIkRtahRdayatayA galadazrusalilau samakameva vicakSaNAkAlajJau patitau bhagavaccaraNayoH, kAlajJenAbhihitaM-bhagavan! adhamAdhamo'haM yena mayA vipratAritA svabhAryA, AcaritaM pAradArya, drugdhaH saralahRdayo mugdho, janito narendramahAdevyAdInAM vyalIkasutavyAmohaH, vaJcito'yaM paramArthenAtmA, tasya mamaivaMvidhapApakarmaNaH kathaM zuddhirbhaviSyatIti? vicakSaNayoktaM-mamApi katham? yataH samAcaritaM pApiSThayA mayA'pIdaM sarvaM, kiM vA nivedyate? divyajJAnasya pratyakSamevedaM samastaM bhagavataH / bhagavAnAha-bhadrau! na karttavyo yuvAbhyAM viSAdo, na bhadrayordoSo'yaM, nirmalaM bhavatoH svarUpam / tAvAhatuH kasya punardoSo'yam? bhagavAnAha-yeyaM yuSmaccharIrAnirgatya dUre sthitA nArI tasyAH / tAvAhatuH-bhagavan! kinnAmikeyam? vicakSaNA ane kAlajJano pazcAttApa annAMtaramAM=dezanA sAMbhaLIne vicakSaNA ane kAlajJane samyakta maLyuM ane pazcAttApato pariNAma thayo eTalAmAM, te benA zarIramAMthI nIkaLelA rakta ane kRSNa paramANuthI ghaTita zarIravALA, darzanathI bIbhatsa, svarUpathI bhISaNa, vivekIone udvegano hetu, bhagavAnanA pratApane sahana karavAmAM asamartha evI eka strI parSadAthI nIkaLIne pazcAd mukha karIne rahelI dUravartI bhUmibhAgamAM rahI, pazcAttApathI ArkIkRta hadayapaNAne kAraNe galatA azrusalilavALAM eka sAthe ja vicakSaNA ane kAlajJa bhagavAnanA caraNamAM paDyAM. kAlajJa vaDe kahevAyuM - he bhagavAna ! adhamAdhama huM chuM jenA kAraNe mArA vaDe potAnI patnI ThagAI. parastrInuM sevana karAyuM, sarala hadayavALo mugdha droha karAyo, athavA matAMtara anusAra sarala hadayavALAM akuTilA ane mugdha ThagAyAM. narendra ane mahAdevI Adine=rAjA, rANI ane svajana Adine, jUTho sutano vyAmoha utpanna karAvAyo. paramArthathI A AtmA=mAro AtmA, vaMcita karAyokaThagAyo, mArA AvA prakAranA te pApakarmanI zuddhi kevI rIte thaze? e pramANe kAlajJae AcArya bhagavaMtane kahyuM ema atraya che. vicakSaNA vaDe kahevAyuM - mane paNa kevI rIte zuddhi thaze ?=kevI rIte pApakarmanI zuddhi thaze ? je kAraNathI pApiSTha evI mArA vaDe paNa=vicakSaNA vaDe paNa, A sarva samAcarita che=je kAlajJAe kahyuM te sarva samAcarita che. athavA
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zuM nivedana karAya ? divyajJAnavALA bhagavAnane A samasta pratyakSa che. bhagavAna kahe che bhadro !=bhadraprakRtivALAM evAM kAlajJa ane vicakSaNA ! tamArA dvArA viSAda karavo joIe nahIM. kono A doSa bhadraka evAM tamArA beno A doSa nathI. tamAruM svarUpa nirmala che. te baMne kahe che che ? bhagavAna kahe che je A tamArA zarIramAMthI nIkaLIne dUra rahelI nArI che teno A doSa che, teoe kahyuM=kAlajJa ane vicakSaNAe kahyuM, he bhagavAna ! kayA nAmavALI A che=amArA zarIramAMthI nIkaLelI dUra beThelI nArI kayA nAmavALI che ? 111 = rajanIva tamisrasya, bhogatRSNaiva sarvadA / rAvivoSavRndrasya, sarvazreSA pravRttiA / / / / bhogatRSNAsvarUpam bhagavatA'bhihitaM-bhadrau ! bhogatRSNeyamabhidhIyate / vicakSaNAkAlajJAbhyAmabhihitaM-bhagavan ! kathaM punariyamevavidhatoSahetuH ? mAvatA'mihita-madro! zrUvatAm - bhogatRSNAnuM svarUpa bhagavAna vaDe kahevAyuM, he bhadrau ! A=dUra beThelI tArI bhogatRSNA kahevAya che, vicakSaNA ane kAlajJa vaDe kahevAyuM - he bhagavAna ! kevI rIte vaLI, A=dUra beThelI nArI, AvA prakAranA doSano hetu che ?=jevA prakAranA amArA baMnethI sevAyuM tevA prakAranA doSano hetu che. bhagavAna vaDe kahevAyuM - he be bhadra ! tame sAMbhaLo. - zloka H yeSAmeSA bhaveddehe, prANinAM pApaceSTitA / teSAmakAryeSu matiH, prasabhaM saMpravarttate / / 2 / / zlokArtha : jema rAtrI aMdhakAranI pravartikA che tema A bhogatRSNA ja sarva rAgAdidoSanA samUhanI sarvadA pravartikA che. jema rAtri vakhate lokamAM vyApaka aMdhakAra pravarte che. tema bhogatRSNAvALA jIvamAM ajJAna rUpI aMdhakAra vyApta thavAthI rAgAdi doSono samudAya sarvadA ullasita thAya che. III zloka H zlokArtha H je prANInA dehamAM=dehane AzrayIne mAnasa jJAnarUpa matijJAnamAM, pApayeSTitA evI A=
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhogatRSNA, thAya che. teonI mati akAryamAM atyaMta pravarte che=bhogatRSNAne AdhIna je je akAryanI prAptinA upAyo jaNAya che, temAM atyaMta mati pravarte che. III zloka : tRNakASThairyathA vahnirjalapUrairyathodadhiH / tathA na tRpyatyeSA'pi, bhogairAsevitairapi / / 3 / / zlokArtha : je pramANe tRNa-kASThothI vahni, je pramANe jalanA purAvAthI samudra tRpta thato nathI, te pramANe Asevita paNa bhogothI A paNa=bhogatRSNA paNa, tRpta thatI nathI. Il3II zloka : yo mUDhaH zamayatyenA, kila zabdAdibhogataH / jale nizIthinInAthaM, sa hastena jighRkSati / / 4 / / zlokArya : je mUDha zabdAdinA bhogathI kharekhara Ane=bhogatRSNAne, zamAvavA yatna kare che, te jalamAM nizIthinInAthane caMdrane, hAtha vaDe grahaNa karavA yatna kare che. jema pANImAM caMdranA pratibiMbane joIne tene grahaNa karavAnI bALakanI ceSTA mUrkhatAbharI che. tema pratipakSanA bhAvanane choDIne mAtra zabdAdinA bhogathI bhoganI icchAne zamana karavAno yatna mUrkhatAbharyo che. III bloka : mohAdenAM priyAM kRtvA, bhogatRSNAM narAdhamAH / saMsArasAgare ghore, paryaTanti nirantake / / 5 / / zlokArya : mohathI=ajJAnathI, A bhogatRSNAne priya karIne sukhanA upAyarUpe grahaNa karIne, narAdhama jIvo aMta vagaranA ghora evA saMsArasAgaramAM bhaTake che. je jIvomAM gADha aMdhakAra varte che teone bhogatRSNAkALamAM icchAnI AkuLatA bhoganI kriyAkRta zramamAM vartatI vihvaLatA dekhAtI nathI. mAtra A padArtho mane iSTa che, enAthI mane sukha thAya che tevI mUDha buddhine dhAraNa kare che. te narAdhama jIvo aMta vagaranA aneka upadravothI yukta saMsArasAgaramAM bhaTake che. kaMpA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : sadoSeyamiti jJAtvA, ye punaH puruSottamAH / svadehagehAniHsArya, cittadvAraM nirundhate / / 6 / / te sarvopadravairmuktAH, pralInAzeSakalmaSAH / AtmAnaM nirmalIkRtya, prayAnti paramaM padam / / 7 / / yugmam zlokArdha : A=bhogatRSNA doSavALI che. e pramANe jANIne je vaLI puruSotamo svadehanA gehamAMthI bahAra kADhIne=bhogatRSNAnA pariNAmane bahAra kADhIne, cittanA dvArane nirodha kare che, te mahAtmAo sarva upadravothI mukta alIna azeSakalmaSavALA=saMpUrNa karmarUpI kAdava vagaranA, AtmAne nirmala karIne parama padane prApta kare che. II6-7ll zloka : ye'nayA rahitAH santaste vandyA bhuvanatraye / vaze gatAH punarye'syAH, sAdhubhiste vigarhitAH / / 8 / / zlokArca - AnAthI rahita=bhogatRSNAthI rahita, jeo che teo bhuvanatrayamAM baMdha che. vaLI, jeo AnA vazamAM gayelA che=bhogatRSNAnA vazamAM vase che. teo sAdhuothI-ziSTapuruSothI vigahita che. ll8II zloka : anukUlA bhavantyasyA, ye mohAdadhamA narAH / teSAmeSA prakRtyaiva, duHkhasAgaradAyikA / / 9 / / zlokArya : je adhama puruSo mohathI Ane anukUla thAya che teone te jIvone, A=bhogatRSNA, prakRtithI ja dukhasAgarane denArI che. ll ll zloka : pratikUlA bhavantyasyA, ye punaH puruSottamAH / teSAmeSA prakRtyaiva, sukhasandohakArikA / / 10 / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : vaLI, je puruSottama Ane pratikUla thAya che, teoneete jIvone, A=bhogatRSNA, prakRtithI ja sukhasamUhane karanArI che=je uttamajIvo "bhogatRSNA jIvanI vikRti che" tema jANIne tenA zamana mATe ucita bhagavAnanA vacana rU5 oSadhano prayoga kare che, chatAM kaMIka vikArorUpa bhogatRSNA varte che, tenA kAraNe vivekapUrvaka bhoga kare che, teone A bhogatRSNA prakRtithI ja bhoganI IcchAnA zamanarUpa sukhane denArI che. ane vivekayukta pariNAmane kAraNe puNyAnubaMdhI puNya dvArA sadgationA sukhanA samUhane denArI che. ll10I zloka - tAvanmokSaM naro dveSTi, saMsAraM bahu manyate / pApiSThA bhogatRSNeyaM, yAvaccitte vivarttate / / 11 / / zlokArca - tyAM sudhI ja te manuSya mokSano dveSa kare che, saMsArane bahumAne che, jyAM sudhI cittamAM pApiSTa evI A bhogatRSNA varte che. je jIvone bhogamAM ja sukha che anya kaMI sukha nathI tevI buddhi varte che, teone bhoganA saMklezanA abhAva rUpa mokSa pratye dveSa thAya che ane bhogasAmragIthI yukta saMsAra suMdara jaNAya che. 11aaaa zloka : yadA punarvilIyeta, kathaJcitpuNyakarmaNAm / eSA bhavastadA sarvo, dhUlirUpaH prakAzate / / 12 / / zlokArdha : jyAre vaLI koIka rIte puNyakarmavALA jIvonI AebhogatRSNA, vilIna thAya che naSTaprAya thAya che. tyAre sarva paNa bhava dhUlirUpa prakAze che=je jIvo viparyAya ApAdaka kliSTaka vagaranA koIka rIte thayA che athavA atyaMta maMda thAya che, tethI teone bhogatRSNA jIvanI vikAravALI avasthA che tevuM svAnubhavathI jaNAya che. tethI bhavanI bhogAdinI kriyA bAlya avasthAmAM dhUlimAM ramavAnI bALakanI kriyA jevI asAra jaNAya che. ll12aa. zloka : tAvaccAzucipuJjeSu, yoSidaGgeSu mUDhadhIH / kundendIvaracandrAdikalpanAM pratipadyate / / 13 / /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva yAvadeSA zarIrasthA, varttate bhogatRSNikA / tadabhAve manasteSu, na svapne'pi pravarttate / / 14 / / yugmam zlokArtha H tyAM sudhI azucinA puMja evAM strInAM aMgomAM mUDhabuddhivALA jIvo kunda puSpa, indIvara, candrAdinI kalpanAne svIkAre che, jyAM sudhI A bhogatRSNA zarIramAM varte che=zarIrane avalaMbIne matijJAnanA upayoga svarUpa bhoganA abhilASanI tRSA varte che. tenA abhAvamAM=bhogatRSNAnA abhAvamAM, teono=strIonA aMgamAM, svapnamAM paNa mana pravartatuM nathI. / / 13-14|| zloka H samAne puruSatve'pi, parakiGkaratAM gatAH / nindyaM yatkarma kurvanti, bhogatRSNA'tra kAraNam / / 15 / / zlokArtha H samAna paNa puruSapaNuM hote chate parakiMkaratAne pAmelA je niMdha karmane kare che emAM=te niMdha karmanA kRtyamAM, bhogatRSNA kAraNa che. I // 15 // zloka H : 115 yeSAM punariyaM dehAnnirgatA sumahAtmanAm / nirddhanA api te dhIrAH, zakrAderapi nAyakAH / / 16 / / zlokArtha vaLI, je sumahAtmAonA dehamAMthI=dehane avalaMbIne pravartatA cittamAMthI A=bhogatRSNA, nIkaLelI che te nirdhvana paNa ghIrapuruSo zakrAdinA paNa nAyaka che=IMdro karatA paNa adhika 9.119911 zloka H kiJcittAmasasaMmizra, rAjasaiH paramANubhiH / nirvarttitazarIreyaM, gItA tantrAntareSvapi / / 17 / / zlokArtha : kaMIka tAmasathI saMmizrita rAgavALA paramANuo vaDe nirmANa karAyelI zarIravALI A=bhogatRSNA, taMtrAMtaromAM paNa kahevAya che. / / 17 / /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva cos: tadeSA bhavatoH pApA, pApakarmapravartikA / ato'syA eva doSo'yaM, vidyate naiva bhadrayoH / / 18 / / dArtha : tamArA benA pApakarmamAM pravartaka evI pApI A bhogatRSNA che. AthI A doSa bhogatRSNAno 1 che. bhadra mevA tamArA jeno ghoSa nathI. ||18|| Rels: svarUpeNa sadA bhadrau, nirmalau paramArthataH / eSaiva sarvadoSANAM, kAraNatvena saMsthitA / / 19 / / CoArtha: svarUpathI sadA tame be bhadra cho, paramArthathI baMne nirmala cho. A jagatamArA dehamAMthI nIkaLelI bhogatRSNA ja, sarva doSonA kAraNapaNAthI rahelI che. ll19II Tos: iha sthAtumazaktiSThA, eSA dUrasthitA'dhunA / bhavantau matsamIpAcca, nirgacchantau pratIkSate / / 20 / / lohArtha : ahIM=prastuta dharmAcAryanA avagrahamAM, rahevA mATe asamartha evI AebhogatRSNA, dUra rahelI hamaNAM mArA samIpathI nIkaLatA tamArA benI rAha jue che. llRoll bhogatRSNApratividhAnopAyaH vicakSaNAkAlajJAbhyAmabhihitaM-bhagavan ! kadA punarasyAH sakAzAdAvayormokSaH? bhagavAnAha-bhadrau! neha bhave, adyApi bhavadbhyAmiyaM sarvathA tyaktuM na zakyA, kevalamasyA nirdalane mahAmudgarAyamANaM prAdurbhUtaM bhavatoH samyagdarzanaM, taduddIpanIyaM punaH punaH sugurusaMnikarSeNa, nAcaraNIyamasyA bhogatRSNAyA anukUlaM, lakSayitavyo manasi vivarttamAno'syA sambandhI vikAraH, nirAkaraNIyo'sau pratipakSabhAvanayA, yataH pratikSaNaM tanutAM gacchantI na bhaviSyatIyaM zarIre'pi vartamAnA bhavatorbAdhikA, bhavAntare punarasyAH sarvathA tyAgasamartho bhaviSyato bhavantAviti / tadAkarNya tato mahAprasAda iti vadantau vicakSaNAkAlajJo patitau bhagavaccaraNayoH /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhogatRSNAnA pratividhAnano upAya vicakSaNA ane kAlajJa vaDe kahevAyuM. he bhagavan! kyAre vaLI, AnAthI=bhogatRSNAthI, amArA beno mokSa thaze ? bhagavAna kahe che - he be bhadro ! A bhavamAM nahi-devabhavamAM nahi, hajI paNa tamArA baMne dvArA A=bhogatRSNA, sarvathA tyAga karavA mATe zakya nathI. kevala AvA nirdalanamAM= bhogatRSNAnA nAzamAM, mahAmugaranI jevuM AcaraNa karatuM tamane baMnene samyagdarzana pragaTa thayuM che. tenuM=samyagdarzananuM, pharI pharI sugurunA saMnikarSathI uddIpana karavuM joIe=punaH punaH dharmazravaNa dvArA samyagdarzanane nirmaLa nirmaLatara karavuM joIe. A bhogatRSNAne anukULa AcaraNA karavI joIe nahi=cittavRttimAM bhogatRSNA UThe tyAre paNa tene vivekapUrvaka zAMta karavI joIe. paraMtu tene vaza thaIne sarvakRtyo karavA yatna karavA joIe nahi. manamAM vartato AnA saMbaMdhI vikAra=bhogatRSNA saMbaMdhI vikAra, jANavA yatna karavo joIe=prasaMge prasaMge jyAre bhogatRSNAjavya vikAra thAya tyAre nirmaLabuddhi dvArA A bhogatRSNAno vikAra che, mAruM svAbhAvika svarUpa nathI te pramANe jANavA yatna karavo joIe. A=bhogatRSNAno vikAra, pratipakSa bhAvanAthI nirAkaraNa karavo joIe=jyAre jyAre bhogatRSNA cittavRttimAM UThe tyAre tyAre A bhogatRSNA "sa vAna, visaMvamA' ityAdi citavata dvArA bhogatRSNAno vikAra nirAkaraNa karavo joIe. je kAraNathI pratikSaNa tatutAne pAmatI A=bhogatRSNA, zarIramAM paNa rahelI tamane bene bAdhaka thaze nahi. bhavAMtaramAM vaLI, AnA=bhogatRSNAnA, sarvathA tyAgane samartha tame be thazo, tene sAMbhaLIne=mahAtmAnA te vacanane sAMbhaLIne, tyArapachI mahAprasAda che e pramANe bolatAM vicakSaNA ane kAlajJa bhagavAnanA caraNamAM paDyAM. bhAvArtha : madhyamabuddhie potAnI mAtAne kahyuM ke sparzananI sAthe mitratAne kAraNe potAne zuM thAya che ? ane manISI kahe che ke A sparzana lokone ThaganAra che, tethI tene koI nirNaya nahIM thavAthI potAnI mAtAne te viSayaka pRcchA kare che. te kathanathI e prApta thAya ke madhyamabuddhivALA jIvonI madhyamabuddhine karanArAM karmo hoya che. te ja sAmAnyarUpA tenI mAtA che. ane te karmonA baLathI ja zuM karavuM joIe tenI teo vicAraNA kare che. ane teno nirNaya karavA mATe madhyasthabhAva rAkhIne kALavilaMbana karavo joIe tevI buddhi tenI mAtAe ApI temAM mithunayanuM dRSTAMta bahiraMga duniyAnuM che. aMtaraMga duniyAnuM nathI. temAM koIka nagaramAM RjunAmano rAjA che tema kahyuM. te saraLa prakRtivALo hovAthI tenI prakRtine anurUpa tenuM nAma che ane praguNA nAmanI tenI patnI paNa prakRtithI guNiyala che tethI tene anurUpa tenuM nAma che. vaLI, teno putra prakRtithI bhadraka hovA chatAM mugdhasvabhAvavALo che te pramANe tenuM nAma che ane tenI akuTilA patnI paNa tevI ja saraLa svabhAvavALI hovAthI tene anurUpa tenuM nAma che. vaLI, teo upavanamAM puSpa upacaya karatAM hatAM te vakhate vyaMtarayugala tyAMthI pasAra thatuM hatuM. temAM kAlajJa nAmano deva che. te paNa kAlane jANanAra mArgAnusArI mativALo hovAthI tene anurUpa ja tenuM nAma che. vaLI tenI vyaMtara devI vicakSaNa hovAthI tene
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anurUpa ja tenuM nAma vicakSaNA che. vaLI, te mugdha ane akuTilAne joIne kAlajJane akuTilA pratye tIvra anurAga thayo ane vicakSaNAne mugdha pratye tIvra anurAga thayo temAM kaI rIte aMtaraMgabhAvo kAraNa bane che te batAvatAM graMthakArazrI kahe che. karmapariNati aciMtyazaktivALI che. tethI, vyaMtarajAtithI deva hovA chatAM ane potAnI suMdara devI hovA chatAM manuSya strI pratye rAga karAve tevAM kAlajJanAM ane vicakSaNAnAM kAmane ApAdaka karmo hatAM. tethI nimittane pAmIne te prakArano vikAra thAya che. vaLI, te manuSyayugala atisuMdara hovAne kA2Ne vyaMtarayugalanuM paNa te prakAranuM karma vipAkamAM Ave che. vaLI, AtmAmAM paDelA kAmanA saMskAro jyAre prabala UThe che, tyAre te kAma vicAryA vagara pravRti karAve che tenA kAraNe vyaMtarayugalane parastrI ane parapuruSa pratye rAga thAya che. jo vicAraka hoya to teonI azucivALI kAyAne joIne paNa te prakArano vikAra thAya nahIM, chatAM devabhavakRta potAnI kAyA tevI azucivALI nahIM hovA chatAM kAmanA udayathI janya avicArakatAne kAraNe vyaMtarayugalane te prakAranI icchA thAya che. vaLI, madhumAsa=vasaMtaRtu, kAmane uddIpita kare tevI hovAne kAraNe paNa te vyaMtarayugalanAM kAma ApAdaka karmo vipAkamAM AvyAM. vaLI, te pradeza paNa atiramaNIya hovAthI kAmanA udayane pragaTa karavAmAM aMgabhUta banyo. vaLI, vyaMtara svabhAva kelipriya hoya che. tethI tenA kAraNe paNa kAmanA vikAro utpanna thAya tevAM karmo temane vipAkamAM AvyAM. vaLI, indriya aticapala hoya che. tethI vyaMtarayugala AkAzamAMthI jatuM hovA chatAM viSayone jovAmAM vyApAravALuM thayuM ane te manuSyayugalanA rUpane joIne te prakAranA kAmanA vikAravALuM thayuM tethI kAmanA vikAramAM indriyonI capalatA paNa aMgabhUta che. vaLI, viSayono abhilASa jIvane thAya tyAre tenuM vAraNa jIva mATe duSkara hoya che. tethI paNa te prakAranuM karma teonA vipAkamAM AvyuM, tethI mAtra karmathI ja te pravRtti nathI. paraMtu viSayano abhilASa jIve ghaNA bhavo sudhI aneka prakArano sevyo che ane nimittane pAmIne tevo balavAna viSaya prApta thAya ane pote ene prApta karI zake tevuM kaMIka jaNAya to te jIvo viSayAbhilASanuM vAraNa karI zakatA nathI. paraMtu aneka prakAranI mAyAdi karIne paNa tene zAMta karavA yatna kare che. vaLI, jIvanA matijJAnanA upayogarUpa manovRtti tattvathI bhAvita na hoya to aticapaLa hoya che. tethI, nimittane pAmyA pachI te vikAronuM vA2Na karavA mATe mana tatpara thatuM nathI. mATe te prakAranuM karma vipAkamAM AvyuM. vaLI, te vyaMtarayugalanAM jema tevA prakAranAM karma Adi hatAM jethI te prakArano vipAka thayo tema teonI tevA prakAranI bhavitavyatA hatI jethI te ja pradezamAMthI javAno prasaMga, te ja yugalane jovAno prasaMga, te kSetra AdinI kAmauttejakatA Adi pAmIne te yugala te prakAre pariNAmavALuM thayuM. AthI ja kAlajJe mAyA vagere karIne patnIne ThagI, akuTilAne ThagI, ane vicakSaNAe paNa mAyA karIne mugdhane Thagyo. tethI karmavipAkanI aMda2mAM kaI rIte aMtaraMgabhAvo kArya kare che, kaI rIte bAhyasAmagrI kArya kare che, bhavitavyatA kaI rIte kArya kare che te sarvano bodha prastuta vyaMtarayugalanA dRSTAMtathI graMthakArazrIe spaSTa karela che. vaLI, te rAjaputra prakRtithI mugdha hovAne kAraNe potAnA sadeza bIjA yugalane joIne anya koInI zaMkA karatu nathI. paraMtu vanadevatAno prasAda mAne che. 2AjA vagere prakRtithI sa2La hovAne kAraNe mugdhanA vacanane sAMbhaLIne te prakAre vanadevatAnA prasAdane svIkAre che. vaLI, kAlajJae mugdha sAthe potAnI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 119 patnIne vibhaMgajJAnathI jANI tyAre tene kopa thAya che. mugdhane mAravAno pariNAma thAya che. te sarvamAM mUDhatA ApAdaka karmono vipAka prabaLa hato, chatAM paNa te vyaMtarayugala madhyamabuddhine pragaTa kare tevA karmanA vipAkavALuM hatuM. tethI kAlajJa kAlanI sthitine vicArIne akAle akArya karato nathI. paraMtu potAnI strIne parapuruSa sAthe jovA chatAM kAlavilaMbanano Azraya kare che. vaLI, vicakSaNA paNa madhyamabuddhivALI hovAthI potAnA patine parastrI sAthe joIne IrSyAdi bhAvo kare che. topaNa kAlakSepano Azraya kare che. tethI madhyamabuddhivALA jIvonAM karmo ja tevAM hoya che ke teone jyAM nirNaya na thAya tyAM kAlakSepano Azraya kare che. paraMtu vicAryA vagara sahasA parAkrama karatA nathI. vaLI, naga2mAM jyAre viziSTajJAnI mahAtmA padhAryA tyAre rAjA vagere sahita te baMne mithunayugalo dezanA sAMbhaLavA bese che tyAre svAbhAvika bhadraka prakRtivALA evA kAlajJa ane vicakSaNA rUpa vyaMtarayugalane mahAtmAnI dezanAthI bhava nirguNa bhAse che. karmabaMdhanA hetuo asAra jaNAya che. saMsAranuM paribhramaNa jIvanI viDaMbanArUpa jaNAya che. mokSamArga jIvanuM hita che tevuM jaNAya che. mokSanuM sukha ja sarva sukho karatAM atizayita che tevo spaSTa bodha thAya che. jenA kAraNe teone bhavabhramaNano hetu evA viSayono rAga je tIvra hato te kSINa thAya che. tethI te mahAtmAnA dezanAnA baLathI tattvane jonArI nirmaLadaSTirUpa samyagdarzanano pariNAma pragaTa thayo. tethI, prastutamAM varNana karela mahAtmAnI dezanA koI yogya jIva yathArtha tAtparyathI yojana kare to sukhapUrvaka te jIvane paNa samyagdarzanano pariNAma pragaTa thaI zake che. vaLI, te samyagdarzanano pariNAma pragaTa thayA pachI jema te vyaMtarayugalane potAnA pApano tIvra pazcAttApa thayo ane pote anucita kRtya karyuM che te prakAre spaSTa jaNAyuM te samyagdarzanano prabhAva hato. AthI ja mahAtmA pAse potAnI niMgha pravRtti pragaTa rUpe kahela che. vaLI, jyAre samyagdarzananA baLathI teone pazcAttApa thAya che tyAre je bhogatRSNA nAmanI nArI temanA dehamAMthI nIkaLI te aMtaraMga parivAra che bahiraMga nathI. tethI kAlajJa ane vicakSaNAne je bhogano pariNAma thayelo te kAmavikAranA ApAdaka vedamohanIya karmanA udayathI janya anucita pravRtti karAve tevA matijJAnanA upayogarUpa hato ane dezanA sAMbhaLavAthI te mithunayugalane nirmaLabuddhi thaI te samyagdarzananA pariNAmarUpa matijJAnano pariNAma hato. te matijJAnanA pariNAmane kAraNe je uttaramAM potAnA akAryanA pazcAttAparUpa matijJAnano pariNAma pragaTa thayo je karelA pApane pharI nahIM karavAnA tIvrapariNAmathI saMvalita hovAne kA2Ne pApanI zuddhine karanAro vizuddha adhyavasAya svarUpa hato. ane te pazcAttApanA matijJAnanA upayogathI ja pUrvamAM je bhogatRSNA hatI te temanA dehamAMthI nIkaLIne mahAtmAnA pratApane nahIM sahana karatI parSadAthI bahAra bese che ema kahyuM tethI e prApta thAya ke upadezakALamAM te yugalanuM citta upadezathI vAsita hovAne kA2Ne je bhogatRSNAnI pariNati te vyaMtarayugalamAM hatI te upadezanA tApane sahana nahIM karI zakavAthI teonA cittamAMthI dUra thAya che ane te vakhate vyaMtarayugalanuM citta bhogatRSNAthI viparIta AtmAnA vikArothI para evA nirAkulasvarUpane abhimukha bane che. te batAvavA mATe te bhogatRSNA nAmanI strI parSadAthI bahAra beThela che tema kahela che. vaLI, te bhogatRSNA gurunA upadezanA tApane sahana karI zakatI nathI. tethI gurunA sanmukha mukha rAkhIne besatI nathI. paraMtu viparIta mukha rAkhIne rahela che ane te
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vyaMtarayugala bhavapratyaya aviratinA udayavALuM che tethI teonA cittamAMthI upadezakALamAM bhogatRSNA dUravartI thayelI hovA chatAM pharI te bhogatRSNA teomAM pragaTa thaze. phakta samyagdarzananI nirmaLatAthI yukta matijJAnanA upayogathI haNAyelI bhoganI pariNati hovAthI pUrvanA jevI anucita kArya karanArI te bhogatRSNA thaze nahIM ane upadezanA zravaNakALamAM te vyaMtarayugalanuM citta bhogatRSNAthI vimukha hovAne kAraNe ane mahAtmAnA upadezathI tattvanA zravaNane abhimukha hovAne kAraNe bhogatRSNAno pariNAma te vakhate leza paNa cittamAM sparzato nathI, paraMtu samyagdarzanano nirmaLa upayoga ja pravarte che. tethI te vakhate teone bhavapratyaya avirati che te paNa akiMcitkara jevI varte che. ane upadezazravaNa pachI samyagdarzanathI upahata thayelo bhogano pariNAma hovAne kAraNe jyAre jyAre bhoganI icchAno matijJAnano upayoga pravarte che. tyAre tyAre tasahavartI samyagdarzanano matijJAnano upayoga paNa saMvalita thaIne pravarte che. tethI, saMvegasArA bhogapravRtti thAya che. ane upadezazravaNakALamAM bhavapratyaya avirati hovA chatAM mahAtmAnA upadezanA zravaNamAM daDhaupayoga vartato hovAthI te bhavakRta vartatI avirati mRtaprAya jevI varte che. te batAvavA arthe dehathI bahAra nIkaLIne parSadAthI bahAra beThelI te bhogatRSNA vyaMtarayugalanI rAha joIne beThelI che tema mahAtmAe kahela che. vaLI, te bhogatRSNA kevA svarUpavALI che te batAvatAM kahyuM ke rakta kRSNa paramANuothI ghaTita svarUpavALI che. arthAt mUDhatArUpa aMdhakAranA ApAdaka jJAnAvaraNIya karma rUpa kRSNapudgalo ane bhoganI icchAnAM ApAdaka evAM rAgamohanIya karmo tenAthI ghaDAyelA zarIravALI bhogatRSNA che. vaLI, darzanathI bIbhatsa che; kema ke AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM kaSAyonI AkuLatAjanya jIvanI vikRta pariNatirUpa che mATe bIbhatsa che. svarUpathI bhISaNa che; kema ke AtmAne kadarthanA kare tevA svarUpavALI che. vivekI jIvone udvegano hetu che=bhagavAnanA zAsananA tattvane jonArA jIvone icchAnI AkuLatArUpa bhogatRSNA udvegano hetu bane che. AthI ja 'sAM jAmA Avi' bhAvanAo karIne tene zAMta karavA yatna kare che. vaLI, vicakSaNAe ane kAlajJae mahAtmAne pUchyuM ke A bhogatRSNAthI amAro kyAre mokSa thaze e batAve che ke samyagdarzana pragaTa thayeluM hovAthI teone bhogatRSNA AtmAnI vikRtirUpe dekhAya che; chatAM bhavapratyaya aviratino udaya hovAthI tyAga karavuM zakya nathI. tethI zuM karavuM joIe tenI pRcchA kare che, tyAre mahAtmA kahe che ke sugurunA saMparkathI haMmezAM samyagdarzana uddIpita karavuM joIe. tethI e prApta thAya ke prApta thayeluM samyagdarzana paNa punaH punaH tattvanA zravaNa vagara sthira thavuM duSkara che. tethI kiMcit kALa pachI te kSayopazamabhAva lupta thaI jAya che jema, kaMThastha karela zloko paNa punaH punaH smaraNa na karavAmAM Ave to vistRta thAya che. tethI saMsAranuM vAstavika svarUpa, saMsAranI viDaMbanAthI para muktaavasthAnuM vAstavika svarUpa ane tenA upAyarUpa vItarAganuM vacana kaI rIte saMsArano uccheda kare che, sugatimAM sthApana kare che ane aMte mokSanI prApti karAve che te prakAre sUkSmabuddhithI vAraMvAra Alocana karavuM joIe. guNavAna gurunA mukhathI tattvanuM zravaNa karIne tene sthira karavuM joIe. vaLI, bhogatRSNAne bahu anukula AcaraNA na ka2vI joIe. paraMtu manamAM thatA vikArane yathArtha jANIne pratipakSa bhAvanAthI zAMta karavA yatna karavo joIe. ane jyAre te tRSNA zame nahIM tyAre tenuM viSa caDhe nahIM te prakAre yatanApUrvaka ja 120
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhoganI pravRtti karavI joIe. jethI mUDhatAno udaya thAya nahIM. anyathA mUDhatAnA udayane kAraNe prApta thayeluM samyagdarzana paNa nAza pAme che. A prakAre bhAvana karIne samyagdarzanano pragaTa thayelo pariNAma je kSayopazamabhAvarUpe varte che, tene vajanI bhIMta jevo majabUta karavo joIe. jethI kyAreya te kSaya pAme nahIM. tato'muM vyatikaramAlokya zrutvA ca bhagavadvacanaM RjupraguNAmugdhAkuTilAnAmapi prAdurbhUtaH pazcAttApena saha vizuddhAdhyavasAyaH / RjupraguNAbhyAM cintitaM-aho alIkasutavadhUdviguNitavyAmohena nirarthakaM viDambitaM, vihitA sutavadhvorunmArgapravRttirAvAbhyAmiti / mugdhena cintitaM-aho kRtaM mayA parastrIgamanena kulasya dUSaNam / akuTilayA cintitaM-bata saMjAtaM me zIlakhaNDanamiti / tatazcaturNAmapi sthitametaccitte yaduta-nivedayAma evaMsthitamevedaM bhagavatAM, eta evAsya duzcaritasya pratividhAnamupadekSyanti / atrAntare caturNAmapi zarIrebhyo nirgataiH paramANubhirghaTitazarIraM, zuklaM varNena, parigataM tejasA''hlAdakaM locanAnAM, prINakaM cetasAmupalabhyamAnaM 'mayA rakSitAni mayA rakSitAni yUyamiti' bruvANamekaM DimbharUpaM saharSa bhagavanmukhamIkSamANaM sthitaM sarveSAM purataH, tAvattadanumArgeNaiva kRSNaM varNena bIbhatsamAkAreNa udvegahetuH prANinAM tathaiva nirgataM dvitIyaM DimbharUpaM, tasmAcca tadAkArarUpadharameva kliSTataraM prakRtyA saMjAtamanyadapi tRtIyaM DimbharUpaM, tacca varddhitumArabdhaM, tataH zuklaDimbharUpeNa mastake hastatalaprahAraM dattvA tadvarddhamAnaM nivArya prakRtyA dhAritaM, nirgate ca bhagavadanugrahAt dve api te kRSNe DimbharUpe / tato bhagavatAbhihitaMbho bhadrANi (drAH?)! yadbhavadbhizcintitaM yathA kRtamasmAbhirviparItAcaraNamiti na tatra bhavadbhirviSAdo vidheyaH, yato na bhavatAmeSa doSo, nirmalAni(lAH) yUyaM svarUpeNa / tairabhihitaM-bhagavan! kasya punareSa doSaH? bhagavAnAha-yadidaM zuklAnantaraM bhavaccharIrebhyo nirgataM kRSNavarNaM DimbharUpaM asyAyaM doSaH / tAnyAhuH-bhagavan kinnAmakamidam ? bhagavatoktaM-ajJAnamidamucyate, tairuktaM-bhagavan! yadidametasmAdajJAnAtprAdurbhUtaM dvitIyaM kRSNaDimbharUpaM, anena ca zuklarUpeNAsphoTya varddhamAnaM dhAritametatkiMnAmakam ? bhagavAnAha-pApamidaM, tAnyAhuH-asya zuklaDimbharUpasya tarhi kimabhidhAnam? bhagavatoktaMArjavamidamabhidhIyate / tatastAnyAhuH-bhagavan! kIdRzamidamajJAnam ? kathaM cedaM pApametasmAjjAtam ? kimiti cAnenArjavenedaM vivarddhamAnaM dhAritam ? iti sarvaM vistarataH zrotumicchAmaH / bhagavAnAha-yadyevaM tataH samAkarNayata yuuymtethI=kAlajJa ane vicakSaNAe potAnA pApanuM guru AgaLa prakAzana karyuM tethI, A vyatikarane joIne=A prasaMgane joIne, ane bhagavAnanuM vacana sAMbhaLIne=dharmAcAryanA upadezathI mAMDIne atyArasudhImAM sarva vacanone sAMbhaLIne, RjurAjAne, praguNA rANIne, mugdharAjakumAra ane akuTilAne paNa pazcAtApathI sahita=ame anucita karyuM che tevA pariNAmathI sahita, vizuddha adhyavasAya pragaTa thayo. Rju ane praguNA dvArA vicArAyuM - kharekhara miththA putra ane vadhUtA dviguNita vyAmohathI nirarthaka
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva viDaMbanA karAI, putra ane vadhUnI unmArga pravRtti amArA dvArA karAI, mugdha vaDe vicArAyuM - aho. kheda che ke mArA vaDe parastrInA gamatathI, kulanuM dUSaNa karAyuM. akuTilA vaDe vicArAyuM, kharekhara mArA zIlanuM khaMDana thayuM, tethI cAreyanA paNa cittamAM A=AgaLamAM kahe che e, sthita thayuM. te "uta'thI batAve che - A pramANe raheluM ja A=amane je jaNAya che e, bhagavAnane nivedana karIe, A ja=bhagavAna dharmAcArya ja, duzcaritanA pratividhAnane=zuddhinA upAyane, upadeza Apaze. aDhAMtaramAM juAdi cAreya jIvoe A pramANe vicAra karyo eTalAkALamAM, cAreyanAM paNa zarIramAMthI nIkaLelA paramANuothI ghaDAyelA zarIravALuM, varNathI zukla, tejasathI parigata=prakAzathI yukta, locanone AlAdaka, vivekavALA jIvone khuza karanAruM, pragaTa thatuM "mArA vaDe tame rakSaNa karAyA, mArA vaDe tame rakSaNa karAyA" e pramANe bolatuM, eka bALakanuM rU5 harSapUrvaka bhagavAnanA mukhane jotuM sarvanI AgaLa rahyuM. teTalAmAM tenA atumArgathI ja=je mArgathI te bALaka nIkaLyo te mArgathI ja, varNathI kRSNa, AkArathI bIbhatsa, Avone udvegano hetu, te pramANe ja bIjuM bALakanuM rUpa nIkaLyuM je pramANe prathama bALaka nIkaLyo tema, ane tenAthI=bIjA bALakamAMthI, tenA AkAra rUpane dhAraNa karanAra ja=bIjA bALakanA AkAra rUpa dhAraNa karanAra ja, prakRtithI kliSTatara anya paNa trIjuM bALakanuM rUpa nIkaLyuM ane vadhavA mATe AraMbha thayo, tethIetrIjuM bALaka vadhavA mAMDyuM tethI, zuklaDiMbharUpa evA prathama bALaka vaDe mastakamAM hastatalanA prahArane ApIne vadhatA evA tene nivAraNa karIne prakRtithI dhAraNa karAyuM ane bhagavAnanA anugrahathI AcAryanA parimaMDalathI, te baMne paNa kRSNabALako bahAra nIkaLyAM. tyArapachI bhagavAna vaDe kahevAyuM AcArya vaDe kahevAyuM, he bhadra ! je tamArA vaDe ciMtavana karAyuM je pramANe amArA vaDe viparIta AcaraNa karAyuM e pramANe ciMtavana karAyuM, tyAMete kRtyanA viSayamAM, tamArA vaDe viSAda karavo joIe nahIM, je kAraNathI tamAro A doSa nathI, svarUpathI tame nirmaLa cho, teo vaDe kahevAyuM - he! bhagavan! vaLI kono A doSa che? bhagavAna kahe che zuklarUpanI pachI tamArA zarIramAMthI nIkaLeluM je A kRSNavarNavALuM bALakanuM rUpa che eno A doSa che, teoe=RjuAdi cAreya jaNAe, kahyuM he bhagavan! A kayA kAmavALuM che? bhagavAna vaDe kahevAyuM, A ajJAna kahevAya che. teo vaDe kahevAyuM, je A ajJAnamAMthI pragaTa thayeluM bIjuM kRSNaviMbharUpa che ane A zuklarUpa bALaka vaDe AsphoTana karIne vadhatuM dhAraNa karAyuM e kayA nAmavALuM che? bhagavAna kahe che, A 'pApa' che. teo=RjuAdi cAre, kahe che. vaLI, A zukla-DiMbharUpanuM zuM kAma che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM. A 'mArgava' kahevAya che. tethI=bhagavAne te zuklaDiMbhanuM svarUpa batAvyuM tethI, teo=RjuAdi cAreya, kahe che, he bhagavAna ! kevA prakAranuM A ajJAna che. ane kevI rIte ajJAnathI A pApa thayuM? kayA kAraNathI A Arjava vaDe vadhatuM evuM A pApa dhAraNa karAyuM=pakaDI rakhAyuM? A prakAre sarva vistArathI ame sAMbhaLavAne icchIe chIe. bhagavAna kahe che jo tamane pApAdi sarvane jANavAnI IcchA che to tame sAMbhaLo -
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMca kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 123 ajJAnamAhAtmyam zloka : yattAvadidamajJAnaM, yuSmadehAdvinirgatam / etadeva samastasya, doSavRndasya kAraNam / / 1 / / ajJAnanuM mAhAbhyA zlokArtha : je A ajJAna tamArA dehathI nIkaLyuM e ja samasta doSavRMdanuM kAraNa che. IIII zloka : anena vartamAnena, zarIre jantavo yataH / kAryAkAryaM na jAnanti, gamyAgamyaM ca tattvataH / / 2 / / zlokArca - zarIramAM rahelA evA AnA dvArA=ajJAna dvArA, jIvo je kAraNathI kArya-akAryane jANatA nathI. tatvathI gamyAgaone jANatA nathI. ||rA zloka : bhakSyAbhakSyaM na budhyante, peyApeyaM ca sarvathA / andhA iva kumArgeNa, pravarttante tataH param / / 3 / / zlokArca - bhakSyAbharyAne jANatA nathI. ane sarvathA peyApeyane jANatA nathI. tethI AMdhaLAonI jema ajJAnathI kumArga vaDe atyaMta pravarte che. ll3II zloka : tato nibadhya ghorANi, karmANyakRtazambalAH / bhavamArge nirante'tra, paryaTanti suduHkhitAH / / 4 / / zlokArca - tethI ghorakamane bAMdhIne akRtazaMbalavALA=bhAtA vagaranA aMte A bhavamArgamAM suduHkhita bhaTake che. III
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ajJAnameva sarveSAM rAgAdInAM pravarttakam / svakArye bhogatRSNA'pi, yato'jJAnamapekSate / / 5 / / zlokArtha H ajJAna ja sarvarAgAdiono pravartaka che. svakAryamAM bhogatRSNA paNa je kAraNathI ajJAnanI apekSA rAkhe che=samyak dRSTiAdi jIvone paNa bhogatRSNA thAya che tyAre bhogane anukUla yatna kare che temAM ghaNuM jJAna hovAthI pApapravRttine zithila kare che, topaNa bhoganI IcchAthI bhoganI pravRttikALamAM je yatna thAya che temAM ajJAnanI apekSA che. pA zloka H ajJAnaviraheNaiva, bhogatRSNA nivarttate / kathaJcitsaMpravRttA'pi, jhaTityeva nivarttate / / 6 / zlokArtha : ajJAnanA virahathI ja bhogatRSNA nivartana pAme che. koIka rIte saMpravRtta paNa jhaTa ja nivartana pAme che=jeone AtmAnA nirAkulasvabhAvano te prakAre spaSTa bodha che tenA baLathI te svabhAvamAM sahajavartI zake tevA che teomAM AtmAnA nirAkula svabhAvane anukULa sUkSmabodhanA bAdhaka evA ajJAnano viraha hovAthI bhogatRSNA saMpravRtta thAya topaNa A bhogatRSNA AtmA mATe kaMTakanI jema pIDAtulya che, tevo bodha thavAthI pratipakSanA bhAvana dvArA tarata ja nivartana pAme che. II9I zloka H sarvajJaH sarvadarzI ca, nirmalo'yaM svarUpataH / ajJAnamalino hyAtmA, pASANAnna vizeSyate // 7 // zlokArtha H sarvajJa ane sarvadarzI svarUpathI nirmala evo A AtmA kharekhara ajJAnathI malina pASANathI vizeSa nathI=pASANa samAna che. II7|| zloka H yAH kAzcideva martyeSu, nirvANe ca vibhUtayaH / ajJAnenaiva tAH sarvA, hatAH sanmArgarodhinA / / 8 / /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya :maryalokamAM ane nirvANamAM je koI vibhUtio che te sarva vibhUtio sanmArgarodhI evA ajJAna vaDe ja haraNa karAI che. III zloka : ajJAnaM narako ghorastamorUpatayA matam / ajJAnameva dAridryamajJAnaM paramo ripuH / / 9 / / zlokArtha : ajJAna tamorapapaNAne kAraNe ghoranaraka manAya che, ajJAna ja dAridya che, ajJAna paramazanuM che. II9ll zloka : ajJAnaM rogasaMghAto, jarA'pyajJAnamucyate / jJAna vipa sarvA, ajJAnaM maraghAM matam pArA zlokArca - ajJAna rogano saMghAta che, jarA paNa ajJAna kahevAya che, ajJAna sarva vipado che Apattio che, ajJAna maraNa kahevAyuM che; kema ke anaMta maraNanuM bIja che. ||10|| zloka : ajJAnavirahe naiSa, ghoraH saMsArasAgaraH / atrApi vasatAM puMsAM, bAdhakaH pratibhAsate / / 11 / / zlokArdha : ahIM paNa vasatA puruSane saMsAramAM vasatA puruSane, ajJAnano viraha hote chate A ghora saMsArasAgara bAdhaka pratibhAsa thato nathI. ll11|| zloka : yAH kAzcidapyavasthAH syuryAzconmArgapravRttayaH / yaccAsamaJjasaM kiJcidajJAnaM tatra kAraNam / / 12 / / zlokArya : je koI paNa avasthA thAya jIvane pratikULa avasthA thAya, ane je koI unmArganI pravRttio thAya ane je kaMI asamaMjasa che temAM ajJAna kAraNa che.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jIvo saMsAramAM sukha arthe pravRtti kare che chatAM akasmAta koIka anartho utpanna thAya che tevI avasthAnI prApti pratye jIvanuM ajJAna ja kAraNa che. AthI ja dhanaupArjana arthe prayatna karavA jAya chatAM potAno kayo prayatna dhanaupArjananuM kAraNa thaze ane kyo prayatna niSphaLa thaze tenuM jJAna nahIM hovAthI dhanaarjanano yatna karIne paNa dhanahAninI avasthAne te jIvo prApta kare che. vaLI, unmArganI sarva pravRttio ajJAnathI ja thAya; kema ke te pravRttithI potAne narakAdi prApta thaze tevo spaSTa bodha hoya to koI jIva te pravRtti kare nahIM ane jIva je kaMI asamaMjasa kare che tenA pratye tenuM ajJAna ja kAraNa che. II1zA zloka : ta eva hi pravarttante, pApakarmasu jantavaH / prakAzAcchAdakaM yeSAmetaccetasi varttate / / 13 / / zlokArya : te ja jIvo pApakarmomAM pravarte che jeonA cittamAM prakAzanuM AcchAdaka A ajJAna, varte che. I1all zloka : yeSAM punaridaM cittAddhanyAnAM vinivarttate / zubhrIbhUtAntarAtmAnaste sadAcAravartinaH / / 14 / / vandyAstribhuvanasyApi, bhUtvA bhAvitamAnasAH / azeSakalmaSonmuktA, gacchanti paramaM padam / / 15 / / yugmam zlokArca - dhanya evA jeonA cittathI A=ajJAna, nivartana pAme che, zubhrIbhUta aMtarAtmAvALA sadAcAramAM vartanArA teo tribhuvanane paNa vandha thaIne bhAvitamAnasavALA azeSa kalmaSathI unmukta thayelA=saMpUrNa karmarUpI kAdavathI mukta thayelA paramapadamAM jAya che II14-15 zloka - etaccAjJAnamatrArthe, sarveSAM bhavatAM samam / saMjAtaM tena doSo'yamasyaiva na bhavAdRzAm / / 16 / / zlokArtha : ane A ajJAna A arthamAMtramugdha ane akuTilAnA anAcAra rUpa arthamAM tenA vaDe te ajJAna vaDe, sarva evA tamane samAna thayuM, A doSa ajJAnano ja che, tamArA jevAno-svarUpathI nirmala evA tamAro nathI. II16ll
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : DimbharUpamanenaiva, dvitIyaM pApanAmakam / sarvatra janyate tasmAdatrApi janitaM kila / / 17 / / zlokArca - AnAthI ja=ajJAna rUpa prathama bALakathI ja, bIjuM pApanAmanuM viMbharUpa sarvatra utpanna thAya che=saMsArI sarva jIvomAM utpanna thAya che, te kAraNathI ahIM paNa tamArA viSayamAM paNa, kharokhara utpanna thayuM che. ll17nA zloka : etaddhi sarvaduHkhAnAM, kAraNaM varNitaM budhaiH / udvegasAgare ghore, haThAdetatpravarttakam / / 18 / / zlokArca - AkapAparUpa bIjuM bALaka, budhapuruSoe sarvaduHkhonuM kAraNa varNana karyuM che. ghora udvega sAgaramAM A pApa, haThathI pravartaka che=jIvone pravartaka che=je jIvomAM A pAparUpa bALaka utpanna thAya che te haThathI te jIvone ghora udvega utpanna karAvavAnA kAraNabhUta narakAzimAM pravartaka che. ll18II zloka : mUlaM saMklezajAlasya, pApametadudAhRtam / na karttavyamataH prAjJaiH, sarvaM yatpApakAraNam / / 19 / / zlokArca - saMkleza jAlanuM mUla A pApa kahevAyuM che AthI prAjJapuruSe je pApanuM kAraNa che te sarva karavuM joIe nahIM. ll19ll. kayA pApanAM kAraNo che te batAve che - zloka : hiMsAnRtAdayaH paJca, tattvAzraddhAnameva ca / krodhAdayazca catvAra, iti pApasya hetavaH / / 20 / / zlokArdha :hiMsA, asatyAdi pAMca=potAnA AtmAnA bhAvaprANanA rakSaNane anukULa ahiMsAdi pAMca bhAvo che tenAthI viparIta hiMsAdi bhAvo pApanA hetuo che. tatvanuM azraddhAna, krodhAdi cAra e pApanA hetu che. ra0ll
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : varjanIyAH prayatnena, tasmAdete manISiNA / tato na jAyate pApaM, tasmAno duHkhasaMbhavaH / / 21 / / zlokArtha : te kAraNathI=hiMsAdi bhAvo pApanA hetuo che te kAraNathI, buddhimAna para A hiMsAdi, prayatnathI varjana karavA joIe. tenAthI-hiMsAdi pApanA hetuonA varjanathI, pApa thatuM nathI, tenAthI=pApanA abhAvathI duHkhano saMbhava nathI. purA zloka : yuSmAkaM punarajJAnAjjAtaM pApamidaM yataH / ajJAnameva sarveSAM, hiMsAdInAM pravartakam / / 22 / / zlokArya : vaLI, ajJAnane kAraNe tamone A pApa thayuM parapuruSanA sevanarUpa pApa thayuM. je kAraNathI hiMsAdi sarvanuM ajJAna ja pravartaka che. ricA ArjavakAryam bloka : varddhamAnamidaM pApamArjavena nivAritam / yadatra kAraNaM samyak, kathyamAnaM nibodhata / / 23 / / ArjavanuM kArya zlokArdha : vadhatuM evuM A pApa tamArA vaDe sevAyeluM vadhatuM evuM A pApa, ArjavAthI tamArAmAM vartatI Arjava pariNatithI, nivAraNa karAyuM. je kAraNathI ahIM ArjavAthI pApa nivAraNa karAyuM emAM, samyam kahevAtuM kAraNa tame sAMbhaLo. ra3|| zloka : ArjavaM hi svarUpeNa, zuddhAzayakaraM param / varddhamAnamataH pApaM, vArayatyeva dehinAm / / 24 / /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - hiM=je kAraNathI, svarUpathI Arjava parama zuddhAzayane karanAruM che. AthI Arjava zuddhAzayane karanAruM che AthI, jIvonA vadhatA pApane vAraNa ja kare che. ll24ll zloka : etaccArjavamatrArthe, sarveSAM varttate samam / ajJAnajanitaM pApaM, yuSmAkamamunA jitam / / 25 / / zlokArya : ane A arthamAM tamArA sevAyelA pApanA arthamAM A Arjava sarvone samAna varte che. tamAruM ajJAnajanita pApa AnA vaDe Arjava vaDe, jitAyuM. rapo zloka : rakSitAni mayA yUyamata eva muhurmuhuH / saharSametadAcaSTe, DimbharUpaM smitAnanam / / 26 / / zlokArtha : AthI ja tame mArA vaDe rakSaNa karAyelA cho, smitamukhavALuM DimmarUpa A bALaka vAraMvAra saharSa kahe che. rakaI zloka : dhanyAnAmArjavaM yeSAmetaccetasi varttate / ajJAnAdAcaranto'pi, pApaM te svalpapApakAH / / 27 / / zlokArca - dhanya evA jeonA cittamAM A Arjava varte che. teo ajJAnathI pApane AcaratA paNa svalpapApavALA che. ll27ii. zloka : yadA punarvijAnanti, te zuddhaM mArgamaJjasA / tadA vidhUya karmANi, ceSTante mokSavama'ni / / 28 / / zlokArca - jyAre vaLI, teo zuddhamArgane zIgha jANe che, tyAre kamanuM dhUnana karIne mokSamArgamAM ceSTA kare che. ra8II
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : Arjavena tato dhanyAste zubhrIbhUtamAnasAH / nirmalAcAravistArAH, pAraM gacchanti saMsRteH / / 29 / / zlokArca - tethIHkarmanuM dhUnana karIne mokSamArgamAM varte che tethI, ArjavAthI zubhIbhUta mAnasavALA dhanya evA teo mAyA vagaranA AcAranA vistAravALA saMskRtinA=saMsAranA, pArane pAme che. ra9ll. zloka : tadevaMvidhabhAvAnAM, bhadrANAM budhyate'dhunA / ajJAnapApe ni ya, samyagdharmaniSevaNam / / 30 / / zlokArtha : te kAraNathI tamArAmAM Arjava pragaTa thayo che te kAraNathI, AvA prakAranA bhAvavALA bhadra evA tamone have ajJAna ane pApane dUra karIne samyak dharmanA nisevanano bodha thAya che. II3ol RjurAjAdInAM dIkSA zloka : upAdeyo hi saMsAre, dharma eva budhaiH sadA / vizuddho muktaye sarvaM, yato'nyad duHkhakAraNam / / 31 / / RjurAjA AdinI dIkSA zlokArca - di je kAraNathI, saMsAramAM badho vaDe sadA mukti mATe vizuddha evo dharma ja upAdeya che. je kAraNathI anya sarva dharmanA sevanathI anya sarva, duHkhanuM kAraNa che. ll11 zloka : anityaH priyasaMyoga, iheAzokasaMkulaH / anityaM yauvanaM cApi, kutsitAcaraNAspadam / / 32 / / zlokArca - ahIM=saMsAramAM, IrSyA zokathI saMkula yukta, priyano saMyoga anitya che arthAt priyano
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva saMyoga anyane IrSyA karAve ane viyoga thAya to zoka karAve tevA pariNAmathI yukta che tethI priyano saMyoga anitya che. ane vaLI, kRtrita AcaraNAnuM sthAna evuM yauvana paNa anitya che kAmanI kRtsita ceSTA karAve tevuM yauvana anitya che. ||rA zloka : anityAH saMpadastIvraklezavargasamudbhavAH / anityaM jIvitaM ceha, sarvabhAvanibandhanam / / 33 / / zlokArca - tIva klezanA samudAyathI udbhava thayelI saMpattio anitya che dhanaarjana rakSaNa Adi tIvaklezanA samudAyathI prApta thayelI saMpattio anitya che. ane ahIM saMsAramAM, sarvabhAvonuM kAraNa evuM jIvita=bhogavilAsa, AnaMda, pramodAdi sarvavilAsanuM kAraNa evuM jIvita, anitya che. Il33ll zloka : punarjanma punarmRtyuhInAdisthAnasaMzrayaH / punaH punazca yadataH, sukhamatra na vidyate / / 34 / / zlokArdha : pharI janma pharI mRtyu hInAdi sthAnanA AzrayavALuM che. ane je kAraNathI pharI pharI che=janmamRtyu pharI pharI che. AthI, ahIM=saMsAramAM, sukha vidhamAna nathI. ll34ll zloka : prakRtyA'sundaraM hyevaM, saMsAre sarvameva yat / ato'tra vada kiM yuktA, kvacidAsthA vivekinAm ? / / 35 / / muktvA dharmaM jagadvandyamakalaGka sanAtanam / parArthasAdhakaM dhIraiH, sevitaM zIlazAlibhiH / / 36 / / yugmam zlokArya : A rIte saMsAramAM sarva ja prakRtithI asuMdara che. AthI ahIM saMsAramAM, he jIva! tuM kahe, jagatavanda, akalaMka, sanAtana, parArthane sAdhanAra, zIlazAlI evA puruSothI sevAyelA evA dharmane choDIne vivekIone zuM AsthA kyAMya yukta che?=vivekIne A bhavasAmagrI ane sukhI rAkhaze e prakArano vizvAsa kyAMya yukta che? arthAt yukta nathI. ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jeTalA uttamapuruSo che teo dharmane vaMdana kare che. tethI dharma jagatathI vanya che. vaLI, AtmAnI nirmaLatAnuM eka kAraNa hovAthI akalaMka che, sanAtana che, sadA yogya jIvomAM vidyamAna rahenArA che ane je jIvomAM dharma pragaTa thAya che te jIvo bIjAnA hitane anukULa pravRtti karanArA bane che, tethI dharma parArthasAdhaka che. ane jeo zIlaguNathI alaMkRta che tevA dhIrapuruSothI dharma sevAyelo che, te ja dharma durgatiomAMthI paDatA jIvonuM rakSaNa karanAra che, sadgatiomAM sthApana karanAra che, ane sukhanI paraMparAnI vRddhi dvArA pUrNasukhane prApta karAvanAra che. l35-36aaaa zloka : tato bhAgavataM vAkyaM, zrutvedamamRtopamam / saMsAravAsAttaiH sarvaiH, svaM svaM cittaM nivartitam / / 37 / / zlokArca - tethI amRtanI upamAvALuM bhagavAnanuM A vAkya sAMbhaLIne sarva evA teo vaDe saMsAranA vAsathI potapotAnuM citta nivartana karAyuM. ll17ii zloka : rAjA''ha kriyate sarvaM, yadAdiSTaM mahAtmanA / praguNA''ha mahArAja! kimadyApi vilambyate / / 38 / / zlokArca - rAjA kahe che, je mahAtmA vaDe AdiSTa karAyuM te sarva karAya. praguNA kahe che, he mahArAja ! kema hajI paNa vilaMba karAya che. ll18II zloka : cAru cArUditaM tAta! samyagamba! prajalpitam / yuktametadanuSThAnaM, mugdhenaivaM prabhASitam / / 39 / / zlokArtha : he pitA ! suMdara suMdara kahevAyuM. he mAtA ! samyam bolAyuM, A anuSThAna yukta che, e pramANe mugdha vaDe bolAyuM. ll39ll zloka : harSotphullasarojAkSI tathApi gurulajjayA / taduktaM bahu manvAnA, vadhUrmInena saMsthitA / / 40 / /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H harSathI praphUllita thayAM che kamalarUpI netra jenAM evI=atyaMta harSita thayelI, topaNa gurulajjAthI=mAtA-pitAnI lajjAthI, temanuM kaheluM bahu mAnatI vadhU mauna rahI. II40|| tataH patitAni catvAryapi bhagavaccaraNayoH / RjurAjenoktaM vatsa ! saMpAdayAmo yadAdiSTaM bhagavatA, bhagavAnAha - ucitamidaM bhavAdRzAM bhavyAnAm, tataH pRSTo bhagavAneva prazastadinaM rAjJA, bhagavatoktaMadyaiva zuddhyatIti, tatastatrasthenaiva narendreNa dApitAni mahAdAnAni, kAritAni devapUjanAni, sthApitaH zubhAcArAbhidhAnaH svatanayo rAjye, janito nAgarikajanAnAM cittAnanda iti / 133 tyArabAda cAreyano bhagavAnanA caraNamAM namaskAra. tyArapachI cAreya paNa bhagavAnanA caraNamAM paDyAM, RjurAjA vaDe kahevAyuM, he vatsa ! ame saMpAdana karIe je bhagavAna vaDe kahevAyuM che. bhagavAna kahe che tamArA jevA bhavya jIvone A ucita che, tethI bhagavAnane ja rAjA vaDe prazasta divasa puchAyo, bhagavAna vaDe kahevAyuM Aje ja zuddha che=divasa zreSTha che. ethI tyArapachI=mahAtmAe divasazuddhi karI tyArapachI, tyAM rahelA ja rAjA vaDe mahAdAna apAyAM, devapUjA karAvAI, zubhAcAra nAmano potAno putra rAjyamAM sthApana karAyo. nagaranA lokonA cittamAM AnaMda utpanna karAyo. zloka H tato narva karttavyaM pravrajyAkaraNocitam / guruNArpita sadbhAvaM dIkSitaM ca catuSTayam // 1 // zlokArtha : tyArapachI pravrajyAkaraNane ucita kartavyanuM saMpAdana karIne arpita sadbhAvavALA cAreya guru vaDe dIkSita karAyA. ||1|| zloka H tataste kRSNarUpe dve, Dimbhe tUrNaM palAyite / zuklarUpaM punasteSAM praviSTaM tanuSu kSaNAt / / 2 / / zlokArtha H tyArapachI kRSNarUpa te baMne bALako tarata palAyamAna thayA. vaLI, zuklarUpa teonA zarIramAM kSaNamAM praveza pAmyuM. IIII te cAreya mahAtmAonA zarIramAMthI nIkaLeluM ajJAna ane saMsAra pratyenA saMzleSarUpa pApa palAyamAna thayAM. ane ArjavanA pariNAmarUpa zuklabALaka zarIramAM pravezyuM tethI saraLaprakRtithI te cAreya mahAtmAo
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhagavAnanA vacananA rahasyane prApta karIne saraLabhAvathI anAdinAM pAponA bhAvonuM umUlana kare tevA saMyamanA pariNAmamAM pravartumAna prakRtivALA thayA. bhAvArtha : vicakSaNA ane kAlajJa dharmadezanA sAMbhaLIne samyakta pAme che ane pote AcarelA pApanI zuddhi arthe mahAtmAne pUche che te sAMbhaLIne Rju rAjA Adi cAreya jaNAne paNa bhagavAne kahelo saddharma atyaMta prItikara lAgyo ane pote je ajJAnane vaza pApa kareluM teno pazcAttApano vizuddha adhyavasAya pragaTe che. AthI ja te cAreya jIvo A vyaMtarayugale amAruM zIla nAza karyuM te pramANe vicArIne tenA pratye kopita thatA nathI. paraMtu pote je je prakAre mUDhatAne vaza viparIta pravRtti karI che teno ja vicAra kare che ane potAnI te anucita pravRtti mATe prAyazcitta levAno pariNAma thAya che. te vakhate teonA zarIramAMthI Arjava nAmanuM bALaka nIkaLe che, kema ke te cAreya jIvono matijJAnano upayoga Arjava pariNAmathI yukta hato tethI saraLabhAvathI potAnA pApane pAparUpe vicArI zake tevo temano upayoga hato ane te ja bALakarUpe bahAra nIkaLela che tema batAvela che. vaLI, tyArapachI cAreya jIvomAMthI ja kRSNarUpa bALaka nIkaLyuM je ajJAnarUpa hatuM, tethI e prApta thAya ke te cAreyamAM je Arjava pariNAma pragaTyo tenAthI ajJAnane vaza je atyAra sudhI saMsAramAM rahIne teo pApa karatA hatA ane tyArapachI vizeSa prakAranA te vyaMtarayugalanA saMbaMdhathI je pApa thayuM te sarvanI niSpattinuM kAraNa teomAM ajJAnano pariNAma hato ane mahAtmAnI dezanA sAMbhaLIne teone bhava nirguNa jaNAya che, niSpApa jIvana sArarUpa jaNAya che. tethI samyajJAna pragaTa thayuM te kAraNe saMsAramAM bhogavilAsa karavAnI manovRttirUpa je ajJAna hatuM te bahAra nIkaLe che. ane te vyaMtarayugala jyAre akuTilA ane mugdhanuM rUpa kare che tyAre ame be thayA e prakAranuM viziSTa ajJAna pragaTyuM ane tenA kAraNe anAcArarUpa te pApa pravardhamAna thayuM, tethI ajJAnamAMthI saMsAranI vAsanArUpa pApa nIkaLyuM ane te pravardhamAna thatuM hatuM tema kahela che ane Arjava pariNAmarUpa DiMbhe muThThI mArIne tene aTakAvyuM tema kahyuM, tethI e prApta thAya che anAcArane karAvanAruM je karma vadhatuM hatuM te zAMta thayuM ane RjurAjA ane praguNA rANIne paNa je mithyAbhimAnane kAraNe putra ane putravadhUnI je anAcAranI pravRttimAM anumati hatI te rUpa pApa dUra thAya che. vaLI, te ajJAnarUpa bALaka ane pAparUpa bALaka bhagavad anugrahathI bahAra jaIne beThA tethI e prApta thAya ke bhagavAnanI sanmukha beThelA te RjurAjA vagere cAreyanA cittamAM saMsAranA sevanarUpa pApano pariNAma te vakhate nivartana pAme che ane saMsAramAM sArabuddhi hatI te rUpa ajJAnano pariNAma nivartana pAme che ane mahAtmAnA vacanAnusAra samyagU jJAna ane saMyamane abhimukha niSpApa pariNati thAya tevo jJAnano pariNAmarUpa matijJAnano upayoga pravarte che. tethI teomAMthI ajJAna bahAra nIkaLyuM ane teomAM je bhogavilAsa karavAnI manovRttirUpa pApa hatuM te ja pApa vyaMtarayugalanA saMbaMdhane kAraNe te pApa vadhatuM hatuM te teonA ajJAnamAMthI nIkaLeluM vRddhi pAmatuM pApa hatuM ane teonA Arjava bhAvane kAraNe je pazcAttApa thAya che tethI teonuM te pApa vRddhi pAmatuM aTakyuM; chatAM jyAM sudhI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 135 saMyamano pariNAma ullasita thayo nathI tyAM sudhI bhogavilAsano pariNAma ullasita karAve tevuM ajJAna ane te ajJAnajanya bhogavilAsarUpa pApa paNa teonA cittamAM pharI UThe te rIte te mahAtmAnA avagrahanI bahAra jaIne teonI rAha jotuM beTheluM hatuM ane jyAre te cAreya jIvone saMyamano pariNAma uThyo tyAre teonuM ajJAna ane teonuM pApa teonA zarIramAM praveza karavAne badale cAlyuM jAya che. AthI ja saMyamagrahaNa karyA pachI te ajJAna ane te pApa teonA zarIramAM praveza karavAne badale palAyana thayuM ane Arjava pariNAmarUpa te bALaka teonA zarIramAM praveza pAmyuM tethI saraLa prakRtivALA evA teo AtmavaMcanA karyA vagara bhagavAnanA zAsananA sUkSma padArthone jANaze, niSpApa jIvana uttarottara vRddhi karIne vItarAgatAnuM kAraNa banaze te rIte sevaze, te sarvanI puSTi karanAro te Arjava pariNAma teonA matijJAnanA upayoga svarUpe raheze jenAthI teone sarva kalyANanI paraMparAnI prApti thaze. vaLI, te mahAtmAe te cAreya jIvone je upadeza Apyo tenAthI e phalita thAya ke saMsAra nirguNa bhAsyA pachI, pApa pApa svarUpe jaNAyA pachI mahAtmAe teone kahyuM te dharma ja upAdeya che. ane vizuddha dharma mokSanuM kAraNa che, anya sarva pravRttio duHkhanuM kAraNa che. vaLI, saMsAranA sarva saMbaMdho anitya che. saMsAramAM janma-maraNano pravAha anAdino che tethI dharmane choDIne vivekIe kaMI karavuM joIe nahi ityAdi je mahAtmAe upadeza Apyo te upadeza ja zrotAnI buddhi anusAra saMkSepathI ke vistArathI Apavo joIe, jethI yogya jIvone dharma pratyeno pakSapAta daDha-daDhatara thAya ane guNasaMpanna evA gItArtha puruSa pAse rahIne te jIvo dharma paNa te rIte ja seve ke jethI pratidina saMsAra pratyenA saMgano pariNAma kSINa-kSINatara thAya ane asaMgabhAvane anukULa citta dharmathI vAsita thAya, to ja zakti anusAra svIkArAyela sarvavirati ke dezavirati dharma saphaLa thAya. AthI ja kAlajJa ane vicakSaNAne paNa mahAtmAe te prakArano upadeza Apyo ke jethI teone paNa janmAMtaramAM vizuddhatara cAritranI prApti thAya. tethI jIvonI cittabhUmikAne anurUpa ucita upadeza ApavAmAM Ave to avazya te jIvo saMsAranA ucchedane anukULa sattvavALA bane che. zloka : kAlajJena tatazcitte, sabhAryeNa vicintitam / pazyAho dhanyatA'mISAM, sulabdhaM janmajIvitam / / 3 / / zlokArya : tyArapachI bhAryAsahita kAlajJa vaDe cittamAM vicAra karAyo. aho ! AmanI=RjuAdi cAreyanI dhanyatA juo, janmajIvita sulabdha che=suMdara che. llal zloka : etairbhAgavatI dIkSA, yaiH prAptA puNyakarmabhiH / duranto'pyadhunA manye, taistIrNo'yaM bhavodadhiH / / 4 / /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : je AmanA vaDe=juAdi cAreya vaDe, puNyakarma dvArA mohanAzane anukULa mahAvIrya ullasita kare tevA kSayopazamabhAvavALA puNyakarma dvArA, dIkSA prApta karAI, teo vaDe have duraMta evo A bhavodadhi=bhavarUpI samudra, tIrNa che. ema huM mAnuM chuM. llll zloka : cAritraratnAdetasmAtsaMsArottArakAraNAt / vayaM tu devabhAvena, vyarthakenA'tra vaJcitAH / / 5 / / zlokArca - vaLI vyartha evA devAbhAvathI ahIM=saMsAramAM ame saMsAranA uttAranA kAraNa evA A cAritraratnathI vaMcita chIe. pI. kAlajJavicakSaNayorvArtAlApaH zloka : athavAmithyaatvoddlnN yasmAdasmAbhirapi sAmpratam / kurtamaM vivaTafma:, prApta thavasvamuttamam pAdarA kAlajJa ane vicakSaNAno vArtAlApa zlokArca - athavA=vicakSaNA sahita kAlajJa athavAthI vicAre che. je kAraNathI bhavakoTithI durlabha mithyAtvanA uddalanarUpa uttama evuM samyakatva amArA vaDe paNa hamaNAM prApta karAyuM che. llll zloka : ato'sti dhanyatA kAcidasmAkamapi sarvathA / naro dAridryabhAG naiva, labhate ratnapuJjakam / / 7 / / zlokArya : AthI=samyakatva prApta karAyuM che. AthI, amArI paNa kaMIka dhanyatA che sarvathA daridrane bhajanAro nara ratnanA pujane prApta karato nathI ja arthAt ratnanA puMja jevuM samyakta ane prApta karyuM che mATe ame dhanya chIe. Il7ii.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tataH saharSI tau sUreH, praNamya caraNadvayam / tenAnuziSTau svasthAnaM, saMprAptau devadampatI / / 8 / / zlokArca - tyArapachI harSasahita te baMnenakAlajJa ane vicakSaNA baMne, sUrinA caraNane praNAma karIne temanAthI anuzAsanane pAmelAM-te sUri dvArA have pachI sakhyattvanA rakSaNa mATe zuM karavuM ucita che tenA anuzAsanane pAmelAM, devadaMpatI svasthAne gayAM. dA. zloka : praviSTA bhogatRSNA'pi, zarIre gacchatostayoH / zuddhasamyaktvamAhAtmyAt, kevalaM sA na bAdhikA / / 9 / / zlokArdha : svasthAne jatAM evAM te benAM zarIramAM bhogatRSNA paNa praveza pAmI=sUri pAse hatAM tyAre sUrinA vacanathI bhAvitamativALAM hovAne kAraNe avirati ApAdaka karyo hovA chatAM te karmo bhogatRSNAne abhimukha na hatAM. paraMtu sUrinA vacanathI upadaSTitatvane abhimukha hatAM tethI bhogatRSNAnI pariNati cittavRttimAM na hatI. dehathI bahir rahelI hatI. te jyAre sUrinA upadezathI vAsita hovA chatAM devabhavane abhimukha pravRttivALAM thAya che tyAre avirati ApAdaka karmanA udayane janya bhogatRSNA teonI cittavRttimAM praveza pAme che. kevala zuddha samyaktvanA mAhAbhyathIete sUrinA vacanathI pragaTa thayelA tatvane spaSTa jonArA zuddha sakhyatvanA mAhAbhyathI, te=bhogatRSNA, bAdhaka na hatI-cittanI AkuLatA kare tevI na hatI, paraMtu vivekapUrvaka bhogazaktine kSINa kare tevI saMvegasArA bhogatRSNA hatI mATe bAdhaka na hatI. II9ll zloka : vicakSaNA''ha kAlajJamanyadA rahasi sthitA / Aryaputra! yadA dRSTA, tvayA'haM kRtavaJcanA / / 10 / / tadA kiM cintitam ? so'pi, svAbhiprAyaM nyavedayat / vicakSaNA''ha satyastvaM, kAlajJa iti gIyase / / 11 / / zlokArtha : anyadA ekAMtamAM rahelI vicakSaNA kAlajJane kahe che, he Aryaputra ! jyAre tArA vaDe huM kRtavaMcanAvALI jovAI tyAre zuM vicArAyuM? vaLI, te paNa kAlajJa paNa, potAnA abhiprAyane nivedana kare
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva che-pUrvamAM batAvela je pramANe kAlajJae ciMtavana karela te prakAranA potAnA abhiprAyane saraLabhAvathI kahe che, vicakSaNA kahe che kharekhara satya tuM kAlajJa e pramANe kahevAya che. II10-11] zloka - tenApi pRSTA sovAca, paryAlocaM tadAtanam / kAlajJaH prAha satyaiva, tvamapyatra vicakSaNA / / 12 / / zlokArdha : tenA vaDe paNa=kAlajJa vaDe paNa, puchAyelI te vicakSaNA, tyAranuM paryAlocana=pUrvamAM kahyuM te prakAranuM vakhatanuM paryAlocana, kahe che, kAlajJa kahe che te paNa kharekhara A viSayamAM satya vicakSaNa cho. 1thI zloka - yataH kAlavilambena, kriyamANena vallabhe ! / bhogA bhuktAH sthitA prItirjAtaM nAkANDaviDvaram / / 13 / / zlokArtha : je kAraNathI karAtA kAlavilaMbanathI he priya ! bhogo bhogavAyA te vakhate akuTilA ane mugdha sAthe bhogo bhogavAyA, prIti rahI=ApaNI parasparanI prIti rahI, akAMDa banAva thayo nathI te vakhate Avegane vaza kaMIka karyuM hota to akAMDa banAva thavAno prasaMga hato te thayo nahIM. ll13. zloka : prApto dharmo nRpAdInAmupakAraH kRto mahAn / tata: vArtAvizvoDaDyuM, patitoDatyarthanAvayo: 24 zlokArca - dharma prApta thayo, rAjA vagereno mahAna upakAra karAyo, tethI A kAlavilaMba ApaNA baMnene atyaMta phalita thayo. II14ll. zloka : vicakSaNA''ha ko vA'tra? sandeho nAtha ! vastuni / kiM vA na jAyate cAru, paryAlocitakAriNAma? / / 15 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - vicakSaNA kahe che. AmAM=ApaNA bene kAlavilaMba phalita thayo emAM, zuM saMdeha che? arthAt saMdeha nathI. he nAtha ! vastumAM paryAlocita karanArAone zuM suMdara thatuM nathI arthAt koIka tevo prasaMga Ave tyAre mArgAnusArI buddhithI paryAlocita karanArA jIvone sarva prakAranuM suMdara thAya che. ll15II. zloka : tataH prItisamAyuktI, saMjAtau devadampatI / saddharmalAbhAdAtmAnaM, manyamAnau kRtArthakam / / 16 / / zlokArya : tethI saddharmanA lAbhathI potAne kRtArtha mAnatAM devadaMpatI prItithI yukta thayAM. ll16ll zloka - idaM putra! mayA tubhyaM, kathitaM mithunadvayam / saMdigdhe'rthe vilambena, kAlasya guNabhAjanam / / 17 / / zlokArca - ' he putra ! mArA vaDe-sAmAnyarUpA vaDe, tane-madhyamabuddhine, A mithunadraya kahevAyuM. saMdigdha arthamAM kAlanA vilaMbathI guNanuM bhAjana che. madhyamabuddhimAM vartatAM madhyama prakAranAM karmo prastuta dRSTAMta dvArA tene kAlanuM vilaMbana saMdigdha arthamAM guNanuM bhAna che tema batAvIne sparzana sAthenI maitrI ucita che, tema mAnavuM athavA manISI kahe che ke sparzana zatru che tema mAnavuM e rUpa saMdigdha arthamAM kAlanuM vilaMbana levuM ucita che tema madhyamabuddhi nirNaya kare che. II17nA zloka : tatazcasaMdigdhe'rthe vidhAtavyA, bhavatA kAlayApanA / pazcAd bahuguNaM yacca, tadevAGgIkariSyate / / 18 / / zlokArya : ane tethI=saMdigdha arthamAM kAlavilaMbana ucita che tethI, saMdigdha arthamAM tArA vaDe=madhyamabuddhi vaDe, kAlathApanA karavI joIe=kAlavilaMbana karavuM joIe, ane pAchaLathI je bahuguNavALuM che te ja aMgIkAra karAze. ll18.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : madhyamabuddhirAha-yadA''jJApayatyambA - tato manISiNo vAkyaM, smarato nAsya jAyate / prItibandho dRDhaM tatra, sparzane bhAvavairiNi / / 19 / / zlokArdha : madhyamaddhi kahe che je mAtA AjJApana kare che. tethI=potAnI mAtAnA vacananuM anusaraNa madhyamabuddhi kare che tethI, manISInA vAkyane smaraNa karatA Ane manISIe kahyuM ke A sparzana ApaNo zatru che te vAkyanuM smaraNa karatA evA madhyamabuddhine, bhAvavairI evA te sparzanamAM daDha prItino baMdha thato nathI kaMIka prIti thAya che topaNa atyaMta prIti thatI nathI. II1nA zloka : bAlAlApaiH punastatra, snehabuddhiH pravarttate / dolAyamAno'sau citte, kurute kAlayApanAm / / 20 / / zlokArca - vaLI, tyAM=sparzanamAM, bAlanA AlApo vaDe snehabuddhi pravarte che, citamAM dolAyamAna evo A=madhyamabuddhi, kAlathApanAne kare che. ll20] akuzalamAlAyAH yogazaktiH zloka : itazca tena bAlena, sA proktA jananI nijA / M! saMlayAtmIthe, yogavinaM mane sArA akuzalamAlAnI yogazakti zlokArca - ane A bAju te bAla vaDe potAnI mAtA kahevAI. he aMbA ! tuM mane potAnI yogazaktinuM bala batAva. I21II zloka : tayoktaM darzayAmyeSA, putra! tvaM saMmukho bhava / tataH sA dhyAnamApUrya, praviSTA taccharIrake / / 22 / /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - teNI vaDe kahevAyu=akuzalamAlA vaDe bAlane kahevAyuM, A huM batAvuM chuM, he putra! tuM sanmukha thA tuM mArI zaktine jovAne sanmukha thA=akuzalakarmo vipAkamAM Ave te prakAranA pariNAmane sanmukha thA, tyArapachI te=akuzalamAlA, dhyAnanuM pUraNa karIne tenA zarIramAM praveza pAmI=akuzalakama vipAkane abhimukha thAya tevo bAlano sanmukhabhAva thayo tyAre akuzalakarmo vipAkane abhimukha thavAthI bahAranI cittavRtti te prakAranAM azubhakAryo kare tevA pariNAmane abhimukha thAya che. llrarA zloka : athA'kuzalamAlAyAH, pravezAnantaraM punaH / sa bAlaH sparzanenApi, gADhaM harSAdadhiSThitaH / / 23 / / zlokArca - have akuzalamAlAnA praveza pachI te bAla sparzanathI paNa harSanA atizayathI gADha adhiSThita thayo. 23ll zloka : tataH zarIre tau tasya, varttamAnau kSaNe kSaNe / abhilASaM mRdusparza, kurutastIvravedanam / / 24 / / zlokArca - tyArapachI tenA zarIramAM vartatA evA te be kSaNe kSaNe mRduparzanA viSayamAM abhilASarUpa tIvra vedanAne kare che-akuzalakarmano udaya ane sparzananI IcchAne ApAdana kare evA kaSAyono udaya te bAlane madusparza viSayamAM abhilASarUpa tIvra vedanA kare che je kaSAyanI vihvaLatA svarUpa che. ra4 zloka :____ parityaktAnyakarttavyastAvanmAtraparAyaNaH / sa bAlaH suratAdIni, divA rAtrau ca sevate / / 25 / / zlokArya : parityakta anya kartavyavALo teTalA mAtramAM parAyaNa-mRdusparzanA sukhanA anubhava mAtramAM tatpara, te bAla divasa ane rAtre strIo Adine seve che. ripo
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : kuvindaDombamAtaGgajAtIyAsvapi tadvazaH / atilaulyena mUDhAtmA, lalanAsu pravarttate / / 26 / / zlokArtha : tene vaza thayelogasparzananA abhilASane vaza thayelo atilotyathI mUDhAbhA evo bAla kuvinda, DuMba, mAtaMga jAtIyavALI paNa strIomAM pravarte chekaatyaMta nimna jAtivALI strIomAM paNa kAmane vaza pravarte che. DrakA. zloka : tato'karttavyanirataM, satkarttavyaparAGmukham / taM bAlaM sakalo lokaH, pApiSTha iti nindati / / 27 / / zlokArca - tethI akartavyamAM nirata satkartavyathI parAmbukha te bAlane 'pApiSTha' e pramANe sakala loka niMdA kare che. ll27ii zloka : ajJo'yaM gatalajjo'yaM, nirbhAgyaH kuladUSaNaH / sa evaM nindyamAno'pi, manyate nijacetasi / / 28 / / sparzanAmbAprasAdena, mamAsti sukhasAgaraH / loko yadvakti tadvaktuM, kimetajjalpacintayA / / 29 / / zlokArca - A ajJa che, A lajjA vinAno che, nirbhAgya che, kulanuM dUSaNa che." A pramANe niMdA karAto paNa te bAla potAnA cittamAM sparzana ane mAtAnA prasAdathI mane sukhasAgara che ema mAne che, loko je kahe te kaho, A ja5nI ciMtAthI zuM?=lokonI A prakAranI niMdAthI zuM? e prakAre bAla cittamAM mAne che, ema anvaya che. 28-29II zloka - athA'kuzalamAlA'pi, nirgatya paripRcchati / kIdRzI mAmikI jAta! yogazaktirvibhAti te? / / 30 / /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : have akuzalamAlA paNa nIkaLIne dehamAMthI bahAra nIkaLIne, pUche che - he putra ! kevA prakAranI mArI yogazakti tane bhAse che ? ll3oll zloka : sa prAhAnugRhIto'smi, nirvikalpo'hamambayA / sukhasAgaramadhye'tra, yathA'haM saMpravezitaH / / 31 / / zlokArtha : te kahe che=bAla mAtAne kahe che - mAtAthI huM nirvikalpa anugRhIta chuM=nizcita anugRhIta chuM, je pramANe ahIM=bhoganI pravRttimAM, huM sukhasAgaramAM saMpraveza karAvAyo. [31] pUrvamAM akuzalamAlA jyAre tenA dehamAM praveze che tyAre te bAlanAM akuzalakarmo vipAka sanmukha thaIne tene atyaMta ninda evI kAmavRttine pragaTa kare che ane sAthe sparzanapariNAma ApAdaka karma paNa vipAkamAM hovAthI sparzanendriya viSayaka matijJAnano upayoga paNa gADha sparzananI icchAvALo te akuzalakarmonA udayathI yukta matijJAnanA upayogarUpe pravarte che, tethI bALa jIvamAM kAmamAtramAM tIvra sArabuddhi thAya che. jenAthI lokamAM ninda evI paNa sarva anucita pravRttio kare che, potAnI anucita pravRttithI lokonI niMdAnI paNa avagaNanA karIne tIvra kAmAsakta thaIne pravarte che, te sarva akuzalakarmo vipAkamAM vartatAM hovAthI thayelo pariNAma hato ane jyAre te bAla te akuzalakarmonA vipAkathI thayelA sukhano vicAra kare che tyAre te akuzalakarmo bahAra nIkaLIne tenI sAthe vArtAlApa kare che, jethI te akuzalakarmonA kAryanI bAla prazaMsA kare che te prakAre ahIM kahela che. zloka : anyaccAmba! tvayA nityaM, madanugrahakAmyayA / na moktavyaM zarIraM me, yAvajjIvaM svatejasA / / 32 / / zlokArca - ane bIjuM he mAtA ! tArA vaDe nitya mArA anugrahanI kAmanAthI mAvajIva svatejathI mAruM zarIra mukAvuM joIe nahIM-bAla potAnAM akuzalakarmothI prerAIne Icche che ke sadA AvA prakAranI kAmanI utkaTa lAlasA mane sadA prApta thAo te svarUpa ja batAvavA arthe kahe che ke huM jIvuM tyAM sudhI akuzalakama potAnA tejathI mArAmAM sadA varte. II3racA zloka : thADazanamAnADaDada, yajurge vatsa! royate | tadeva satataM kArya, mayA muktAnyaceSTayA / / 33 / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H -- have akuzalamAlA kahe che he vatsa ! je tane ruce che te ja anya ceSTA tyAga karAI che evI mArA vaDe satata karavA yogya che. II33II zloka H svAdhInAM tAM nirIkSyaivaM, bAlena paricintitam / sAmagrI sarvasAdhijA / / 4 / / sparzano'pi mamAyattaH, zlokArtha : A rIte=zloka-33mAM mAtAe kahyuM e rIte, svAdhIna evI teNIne joIne, bAla vaDe vicArAyuM sparzana paNa mane AdhIna che=mAtA to AdhIna che paraMtu sparzana paNa AdhIna che. sAmagrI sarva sAdhaka che=sparzana ane akuzalamAlA e rUpa sukhanI sAmagrI mArA sarva prakAranAM kAryonI sAdhikA che. / / 34 / / zloka : aho me dhanyatA loke, nAstyato bata mAdRzaH / tato'sau gADhahaSTAtmA, svAnurUpaM viceSTate / / 35 / / zlokArtha : aho, mArI lokamAM ghanyatA che. AthI kharekhara mArA jevo koI nathI. tethI gADha harSavALo evo A svaanurUpa viparIta ceSTA kare che arthAt je prakAranI strIomAM gADha Asakti thAya che te rUpa viparIta ceSTA kare che. II35]I zloka H atha nindApare loke, snehavihvalamAnasaH / lokApavAdabhIrutvAnmadhyabuddhiH prabhASate / / 36 / / zlokArtha : have niMdAmAM tatpara loka hote chate=bAlanI anucita ceSTA joIne loko bAlanI niMdA karanArA hote chate, lokanA apavAdanuM bhIrupaNuM hovAthI snehavilvala mAnasavALo madhyamabuddhi=potAnA bhAI evA bAla pratye snehane kAraNe tenI niMdAthI vihvaLa thayelA mAnasavALo madhyamabuddhi, kahe che. II39II
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka H zlokArtha H : bAla ! no yujyate karttuM tava lokaviruddhakam / agamyagamanaM nindyaM, sapApaM kuladUSaNam / / 37 / / he bAla ! tane ninya, sapApa kulanuM dUSaNa evuM agamyastrIonuM gamana e rUpa loka viruddha karavuM ghaTatuM nathI. I|39|| zloka H = sa prAha vipralabdho'si, nUnaM mitra ! manISiNA / svarge vivarttamAna mAM, nekSase thamanyathA? / / 8 / / zlokArtha te=bAla, kahe che. kharekhara he mitra ! manISI vaDe tuM ThagAyelo che, anyathA=manISIthI jo tuM ThagAyelo na hoya to, svargamAM vartatA evA mane kema joto nathI ? / / 38 / / zloka H : 145 'jAtidoSeNa, komalaM lalanAdikam / ye mUDhA necchanti te mahAratnaM, muJcanti sthAnadoSataH / / 39 / / zlokArtha je mUDha jAtidoSathI=A halakI jAtinI che ityAdi doSathI, komala strIne IcchatA nathI teo sthAnanA doSathI=A ukaraDAmAM paDeluM che e prakAranA sthAnanA doSathI, mahAratnane mUke che. II3EII zloka H tadAkarNya tatazcitte, kRtaM madhyamabuddhinA / naiSa prajJApanAyogyo, vyartho me vAkparizramaH / / 40 / / zlokArtha H tene sAMbhaLIne=bAlane sAMbhaLIne, tyArapachI cittamAM madhyamabuddhi vaDe karAyuM=saMkalpana karAyuM, A=bAla, prajJApanA=samajAvavA yogya nathI. mAro vANIno parizrama vyartha che. II40aa
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vasantasvarUpam zloka : evaM ca tiSThatAM teSAM, bAlamadhyamanISiNAm / athAnyadA samAyAto, vasantaH kRtamanmathaH / / 41 / / vasaMtaRtunuM svarUpa zlokArca - ane A rIte=bAla potAnI IcchAnusAra pravRtti kare che madhyabuddhi ane manISI potAnI buddhi anusAra pravRtti kare che e rIte, te bAla, madhyama, manISI rahe chate have, anyadA karyo che kAmano vikAra jeNe evo vasaMta Avyo. 41 zloka : saMjAtAH kAnanAbhogAH, sumanobharapUritAH / bhramabhramarajhaGkAratAragItamanoharAH / / 42 / / zlokArca - bhamatA bhamarAonA jhaMkAranA tAranA gItathI manohara suMdara suMgadhathI pUrita, bagIcAo thayA. II42II zloka : kAminIhRdayAnandadAyakaM priyasannidhau / vijRmbhate vanAnteSu, kekikokilakUjitam / / 43 / / zlokArtha : priyanI samIpamAM strIonA hRdayane AnaMda ApanAra mora ane koyalanA kUjita=avAja, vananI aMdara=bagIcAomAM vilAsa kare che. ll43 zloka : protphullakiMzukAgreSu, puSpabhAro'tiraktakaH / viyogadalitastrINAM, pizitaprakarAyate / / 44 / / zlokArca - khIlelA kiMzuka vRkSanA agrabhAgamAM atizaya lAla raMgavALo pupano bhAra viyogathI dalita thayelI strIone pIDAnA jevuM AcaraNa kare che. ll44ll
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : maJjayaH sahakArANAmAmoditadigantarAH / haSTA vasantarAjena, dhUlikrIDAM prakurvate / / 45 / / zlokArca - sugaMdhita karyA che dizAnA aMtara jeNe evI, vasaMtarAjathI vasaMtaRtuthI harSita thayelI sahakAra vRkSonI maMjarIo dhUlikrIDAne kare che. 4paII zloka : devakinnarasambandhimithunaiH kathitA vane / bhrameNa nAkAnmartyasya, tadAnIM ramaNIyatA / / 46 / / zlokArca - deva-kinnara saMbaMdhI mithuno vaDe vanamAM bhramaNathI svargathI maryaloknI ramaNIyatA kahevAI. l46o. zloka : vallayoM nirbharI, bhUtA baddhA dolA gRhe gRhe / madanoddIpane mandaM, pravRtto malayAnilaH / / 47 / / zlokArca - latAvelaDIo atizayavALI thaI, ghare ghare hIMcakA baMdhAyA, madanane udIpita karanAra maMda malaya parvatano pavana pravRta thayo. 47ii zloka : athedRze vasante'sau, saha madhyamabuddhinA / krIDArthaM nirgato bAlaH, kAmakAlapramoditaH / / 48 / / zlokArya : have AvA prakAranA vasaMtamAM kAmakAlathI pramodita thayelo A bAla madhyamabuddhi sAthe krIDA mATe nIkaLyo. ll48II bAlakRtadevazayyopabhogaH zloka : jananyA dehavartinyA, saMyuktaH sparzanena ca / gato lIlAdharaM nAma, sodyAnaM nandanopamam / / 49 / /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bAla vaDe karAyela devazayAno upabhoga zlokArya : dehavartI evI akuzalamAlArUpa mAtA vaDe ane sparzana vaDe saMyukta evo te bAla naMdananA upamAvALA lIlAdhara nAmanA udhAnamAM gayo. II49ll zloka : tasyAsti madhyabhUbhAge, zubhrazRGgo mahAlayaH / janatAnayanAnandaH, prAsAdastugatoraNaH / / 50 / / blokArya : tenA madhya bhUbhAgamAM-te udhAnanA madhya bhUbhAgamAM, suMdara zikharavALo, moTA vistAravALo, lokonA nayanane AnaMda karanAro, UMcA toraNavALo prAsAda che. II5oll zloka : kAminIhRdayAlAdakArako rativatsalaH / naH pratiSThitastatra, tevo maravetanaH sApA zlokArya : kAminInA hRdayane AslAdane karanAro ratino vatsala ratino pati, makaraketana nAmano deva kAmadeva nAmano deva, tyAM-AvAsamAM, loko vaDe pratiSThita karAyo. pa1TI zloka - itazca tasya devasya, pUjAsatkArakAraNam / tithiH krameNa saMjAtA, dine tatra trayodazI / / 52 / / zlokArca - ane A bAju te devanI pUjA ane satkAranuM kAraNa kramathI terasanI tithi, tyAM prApta thaI. INI bloka : kanyakA varalAbhAya, vadhvaH saubhAgyavRddhaye / durbhagAstu patipremamohena hatamAnasAH / / 53 / / mohAnthAH kAmino'bhISTayoSitsambandhasiddhaye / gRhItArcanikAH kAmapUjanArthaM samAgatA / / 54 / /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H te divase varanI prApti mATe kanyAo, saubhAgyanI vRddhi mATe vadhUo, patinA premanA mohathI haNAyelA manavALI durbhAga strIo, iSTa strInA saMbaMdhanI siddhi mATe mohathI aMdha thayelA kAmIpuruSo grahaNa karelI pUjAnI sAmagrI saha kAmadevanI pUjA mATe AvyAM. II53-54|| zloka H tato bAlo mahArolaM, tatrAkarNya savismayaH / praviSTa: jAmasatAM, sadda madhyamavruddhinA / / / / zlokArtha H tethI tyAM=te kAmanA maMdiramAM, mahArolane=mahAkolAhalane, sAMbhaLIne madhyamabuddhi sahita savismaya evA bAle kAmasadanamAM praveza karyo. / / 5 / / zloka H dRSTastatra raternAthaH, praNato bhaktipUrvakam / pUjitazca prayatnena, saMstuto guNakIrttanaiH / / 56 / / 149 zlokArtha : tyAM=kAmanA maMdiramAM, bhaktipUrvaka praNAma karAyelo, prayatnathI pUjAyelo ane guNakIrtano vaDe stuti karAyelo evo ratino nAtha kAmadeva jovAyo. II56 zloka H atha pradakSiNAM tasya, dadAno devasadmanaH / bAlo dadarza pArzvasthaM, guptasthAne vyavasthitam / / 57 / / tasyaiva ratinAthasya, devasya kRtakautukam / saMvAsamavanuM ramyuM, mamandraprazam / 8 / / mam / zlokArtha : have te devamaMdiranI pradakSiNAne Apato gupta sthAnamAM ratinAtha evA devanuM kRtakautukavALuM ramya maMda maMda prakAzavALuM bAjumAM raheluM saMvAsabhavana bAle joyuM. II57-58 // zloka H kutUhalavazenAtha, dvAri saMsthApya madhyamam / madhye praviSTa: sahasA, meM vAnastasya sajjanaH / / / /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : have kutUhalanA vazathI dvAramAM madhyamane sthApana karIne sahasA te bAle te saghanA madhyamAM kAmadevanA saMvAsabhavananI madhyamAM, praveza karyo. Ifpa9ll zloka : atha tatra suvistIrNAM, saparyakAM satUlikAm / mRdUpadhAnasaMpannAM komalAmalacelikAm / / 60 / / suptena ratiyuktena, kAntamadhyAM manobhuvA / sa dadarza mahAzayyAM, devAnAmapi durlabhAm / / 61 / / yugmam / zlokArca - have, tyAM-kAmadevanA saMvAsabhavanamAM, suvistIrNa, palaMga sahita, satulikAvALI mRdu upadhAnathI saMpanna, komala vastrathI DhaMkAyela, devone paNa durlabha evI ratithI yukta sUtelA kAmadeva vaDe manohara che madhyabhAga evI mahAzayyAne teNe joI-bAle joI. II60-61] zloka : tato mandaprakAzatvAta, saMvAsabhavanasya saH / kimetaditi saMcintya, zayyAM pasparza bAlakaH / / 62 / / blokArya : tyArapachI saMvAsabhavananuM maMda prakAzapaNuM hovAne kAraNe A zuM che ? e pramANe vicArIne te bAle zayyAno sparza karyo. IkarI zloka : itazcetazca hastena, spRzatA suciraM mudA / tato vibhAvitA tena zayyaiSA mAkaradhvajI / / 63 / / zlokArya : Amatema hAthathI lAMbo kALa harSathI sparza karatA tenA vaDekabAla vaDe tyArapachI kAmadeva saMbaMdhI A zayyA vibhAvana karAI. II3II bloka : vicintitaM ca tatsparzakomalyahatacetasA / aho komalatA manye, nAnyatra bhavatIdRzI / / 64 / /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa1 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : ane tenA parzananA komalyathI haraNa thayelA cittavALA bAla vaDe vicAra karAyo. aho ! huM mAnuM chuM anyatra AvA prakAranI komalatA nathI. II64ll zloka : tataH zarIravarttinyA, jananyA sparzanena ca / preryamApa: svachIyena, vApannena ra TUSitaH sAdaDa Tii sa bAlazcintayatyevaM, mAnayAmi yathecchayA / enA komalikAM zayyAM, suptvA'haM kSaNamAtrakam / / 66 / / zlokArca - tyArapachI zarIravata mAtAthI ane sparzanathI prerAto ane svakIya cApalyathI dUSita evo te bAla A pramANe vicAre che. yathA IcchAthI A komaLa zayyAne kSaNamAtra sUIne huM anubhavuM. ll15-16 bloka : devaH supto'tra madano, ratiyukto na cintitam / apAyo devazayyAyAM, suptasyeti na bhAvitam / / 67 / / dRSTasya lAghavaM lokairiti naiva manaH kRtam / vijJAtaM neti saMpatsye, hAsyo madhyamabuddhitaH / / 68 / / yugmam / zlokArca - ahIM zayyAmAM, ratiyukta madanadeva sUtelo che teno vicAra karato nathI. devazayyAmAM sUtelAne apAya thAya che anartha thAya che, e pramANe bhAvita karAyuM nahIM, loko vaDe jovAyelA mAruM lAghava che e pramANe manamAM vicAra karAyo nahIM, madhyamabuddhithI hAsya thaze e jaNAyuM nahIM. II67-68II rAjJIsparzaH zloka : anAlocyAyatiM mohAt, kevalaM supta eva saH / Aruhya zayyAM tAM divyAM, kRtaM bAlaviceSTitam / / 69 / /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3/ tRtIya prastAva rANIno sparza zlokArdha : mohathI bhaviSyano vicAra karyA vagara kevala sUI gayelA teNe te divya zayyA upara caDhIne bAlaceSTita karyuM. ll19ll zloka : tatastasyAM vizAlAyAM, zayyAyAM baddhamAnasaH / itazcetazca kurvANaH, sarvAGgANi punaH punaH / / 70 / / aho sukhamaho sparzastathA'ho dhanyatA mama / cintayaniti zayyAyAM, luThamAnaH sa tiSThati / / 71 / / zlokArca - tyArapachI te vizAla zayyAmAM baddha mAnasavALo pharI pharI Amatema sarva aMgone karato. aho ! sukha che, aho sparza che ane aho ! mArI dhanyatA che, e pramANe ciMtavana karato zacyAmAM ALoTato te bAla rahe che. II70-71|| zloka : itazca nagare tatra, bahiraGgo nRpottamaH / anyo'pyasti mahAtejAH, prakhyAtaH zatrumardanaH / / 72 / / zlokArca - ane A bAju te nagaramAM bahiraMga anya paNa mahA tejavALo prakhyAta bumardana nRpotama che. Il72II zloka : tasyA'sti padmapatrAkSI, prANebhyo'pi suvallabhA / pradhAnakulasaMbhUtA, devI madanakandalI / / 73 / / zlokArca - tene te rAjAne, padmapatrAkSI-kamalanA patra jevA netravALI, prANathI paNa suvallabha pradhAna kulamAM utpanna thayelI madanakaMdalI devI che. ll73IL
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : grAhitArcanikA sA ca, parivAreNa saMyutA / AyAtA tatra sadane, kAmadevasya pUjikA / / 74 / / zlokArca - grahaNa karelI arcanikAvALI =kAmadevanI pUjAnI sAmagrIvALI, parivAra sahita, kAmadevanI pUjikA evI te=madanakaMdalI, te sadanamAM AvI. ll74ll zloka : devakoSThasthitaM sA ca, saMpUjya makaradhvajam / saMvAsabhavanasthasya, praviSTA tasya pUjikA / / 75 / / zlokArca - devakoSThamAM rahelA makaradhvajane pUjIne, saMvAsabhavanamAM rahelA tene makaradhvajane, pUjA karanArI evI teNIe praveza karyo. I75ll zloka : pravizantImudIkSyAso, tAM strItikRtanizcayaH / lajjAbhayAbhyAM nizceSTo, bAlaH kASThamiva sthitaH / / 76 / / zlokArca - praveza karatI evI tene madanakaMdalIne, joIne strI che e pramANe kRtanizcayavALo bAla lajjA ane bhayathI kASThanI jema niceSTa rahyo. ll7ll zloka : tato mandaprakAze sA, bhavane mRgalocanA / hastasparzena zayyAyAM, devamarcayate kila / / 77 / / zlokArca - tyArapachI maMda prakAzavALA bhavanamAM te mRgalocanA=madanakaMdalI, hastasparzathI zayyAmAM rahelA devane kharekhara arcana kare che. I77ii. zloka - candanena ca kurvantyA, ratikAmavilepanam / sa bAlaH sarvagAtreSu, spRSTaH komalapANinA / / 78 / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - ane caMdanathI ratikAmadevane vilepanane karatI evI teNInA komala hAtha vaDe te bAla sarva gAmomAM sparzAyo. ||78II zloka : tato'kuzalamAlAyA, vazena sparzanasya ca / sa bAlazcintayatyevaM viparyAsitamAnasaH / / 79 / / zlokArdha : tethI=madanakaMdalIe caMdana vaDe bAlanA gAmanuM vilepana karyuM tethI, akuzalamAlAnA ane sArzananA vazathI viparyAsa mAnasavALo te bAla A pramANe vicAre che. I79ll. zloka : yAdRzo'yaM mRdusparzo, hastasyAsyAnubhUyate / nAnubhUto mayA tAdRga, janmanyapi kadAcana / / 8 / / zlokArca - jevA prakArano A mRdusparza AnA hAthano anubhava karAya che, tevA prakArano mRdusparza mArA vaDe janmamAM kyAreya anubhavAyo nathI. llcoll zloka : aho mayA'nyasparzeSu, saundaryaM kalpitaM vRthA / nAtaH parataraM manye, triloke'pyasti komalam / / 81 / / zlokArtha : aho! mArA vaDe anya sparzImAM sauMdaryanuM kalpana vRthA karAyuM. AnAthI zreSThatara komala sparza traNalokamAM paNa nathI ema huM mAnuM chuM. ll81TI zloka : itazca kAmadevasya, paricaryAM vidhAya sA / svasthAnaM pragatA kAle, rAjJI madanakandalI / / 8 / / zlokArdha : ane A bAju kAmadevanI paricaryAne-pUjA karIne te rANI madanakaMdalI kALe svasthAnamAM gaI. II82aa.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1papa upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva rAjIvAJchA tato'sau bAlaH kathaM mameyaM strI saMpatsyata iti cintayA vihvalIbhUtahRdayo'nAkhyeyamantastApAtirekaM vedayamAno vismRtAtmA tasyAmeva zayyAyAM muJcan uSNoSNAn dIrghadIrghAn niHzvAsAn mUrchita iva, mUka iva, matta iva, hRtasarvasva iva, grahagRhIta iva, taptazilAyAM nikSiptamatsyaka iva itazcetazca parivarttamAno viceSTate / tato dvAre vartamAnena madhyamabuddhinA cintitaM-aye! kimityeSa bAlo'smAt saMvAsabhavanAdiyatA'pi kAlena na nirgacchati? iti, kiM vA karoti? iti pravizya tAvanirUpayAmi, tataH praviSTo madhyamabuddhirlakSitA hastasparzana kAmazayyA, hRtamasyApi hRdayaM tatkomalatayA, tato vimalIbhUtadRSTinA tena dRSTaH zayyaikadeze viceSTamAnastadavastho bAlaH, cintitamanena-aho kimanenedamakAryamAcaritam ? na yuktaM devazayyAyAmadhirohaNaM, na khalu ratirUpavibhramApi gurvaGganA satAM gamyA bhavati, tatheyaM zayyA sukhadApi devapratimAdhiSThitetikRtvA kevalaM vandanIyA na punarupabhogamarhatIti, tatazcotthApito'nena bAlo yAvanna kiJcijjalpati, madhyamabuddhirAha-aho akAryamidaM, na yuktaM devazayyAyAmadhirohaNamityAdi, tathApi na dattamuttaraM bAlena / bAlanI madanakaMdalI rANI meLavavAnI IcchA tethI=madanakaMdalInA sparza pratye gADha rAga thayelo hato tethI, A bAla kevI rIte mane A strI prApta thaze evA prakAranI ciMtAthI vikvalIbhUta hRdayavALo na kahI zakAya tevA aMtastApatA atirekane vedana karato vistRta svarUpavALo te ja zayyAmAM uSNa uSNa, dIrgha-dIrghatara vizrvAsa mUkato mUcchitanI jema, mUkanI jema, mAnI jema, haNAyelA sarvasvavALA puruSanI jema, grahagRhItanI jema= bhUtAviSTanI jema, taptazilAmAM zikSipta karAyelA matsyanI jema, Amatema cAre bAjue pharato viceSTA kare che. tyArapachI dvAramAM vartatA madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM. are ! kayA kAraNathI A bAla saMvAsabhavanathI ATalA paNa kALa vaDe bahAra Avato nathI. athavA zuM kare che e pramANe praveza karIne huM jouM, tethI madhyamabuddhie praveza karyo, hAthanA sparza vaDe kAmazadhyA jovAI, AnuM paNa hRdaya tenA komalapaNAthI haraNa karAyuM tethI vimala thayelI daSTivALA evA tenA vaDe zavyAnA eka dezamAM viceSTA karato te avasthAvALo-cittanA saMtApane karatI te avasthAvALo, bAla jovAyo. AnA vaDe madhyamabuddhi vaDe, vicArAyuM, aho ! khedanI vAta che ke AvA vaDe bAla vaDe, kema A akArya Acarita karAyuM ? devanI zayyAmAM adhirohaNa karavuM yukta nathI. vaLI, ratirUpane dhAraNa karanArI paNa gurunI strI saMtone gamya nathI=sevavA yogya nathI. te pramANe sukha denArI paNa A zavyA devapratimAthI adhiSThita che ethI karIne kevala vaMdanIya che, paraMtu upabhogane yogya nathI. tethI A pramANe madhyamabuddhie vicAryuM tethI, AnA vaDe=madhyamabuddhi vaDe, bAla uThALAyo. jyAM sudhI kaMI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bolato nathI=bALa kaMI bolato nathI, madhyamabuddhi kahe che aho ! A akArya che, devazayyAmAM adhirohaNa yukta nathI ityAdi madhyamabuddhi kahe che ema anvaya che, topaNa bAla vaDe uttara apAyo nahIM. vyantarakRtA pIDA atrAntare praviSTastaddevakulAdhiSThAyako vyantaro baddhastenAkAzabandhaiH bAlaH, pAtito bhUtale, samutpAditA'sya sarvAGgINA tIvravedanA, tato mumUrSantamupalabhya kRto madhyamabuddhinA hAhAravaH, tataH kimetaditi saMbhrameNa calito devakulAttadabhimukhaM loko, niHsArito vyantareNa vAsabhavanAd bahirbAlo, mahAsphoTena kSipto bhUtale, bhagnanayanaH kaNThagataprANo'sau dRSTo lokena, tadanumArgeNa dInamanasko nirgato madhyamabuddhiH, kimetaditi pRSTo'sau janena, lajjayA na kiJcijjalpitamanena / tato'vatIrya kaJcitpuruSaM vyantareNa kathito janebhyastadIyavyatikaraH / tato devA'pathyakArIti pApiSTho'yamiti dhikkArito'sau bAlo makaradhvajabhaktaiH, kuladUSaNo'yamasmAkaM viSataruriva saMpanna iti garhitaH svajAtIyaiH, anubhavatu pApakarmaNaH phalamidAnImityAkrozitaH sAmAnyalokaiH kiyadetadasamIkSitakAriNAM samastAnarthabhAjanatvAt teSAmityapakarNito vivekilokaiH / tato'sau vyantaraH kRtavikRtarUpaH sannAha- cUrNanIyo'yaM durAtmA bhavatAM purato mayA'dhunA bAla iti / tataH kRtahAhAravaH 'prasIdatu prasIdatu bhaTTArako, dadAtu bhrAtRprANabhikSAm' iti bruvANaH patito vyantarAdhiSThitapuruSapAdayormadhyamabuddhiH, tatkaruNAparitacetasA lokenApyabhihito vyantaro yaduta - bhaTTAraka ! mucyatAmekavAraM tAvadeSa na punaH kariSyatIti, tato madhyamabuddhikaruNayA lokoparodhena ca mukto'sau vyantareNa bAlo, labdhA cetanA, mutkalIbhUtaM zarIraM, niHsAritastUrNaM devakulAt / " devazayyAnA adhipati vyaMtaradeva dvArA bAlane karAyela pIDAnuM varNana atrAMtaramAM=bAlane madhyamabuddhi samajAve che eTalAmAM, te devakulanA adhiSThAyaka vyaMtare praveza jhya, tenA vaDe=vyaMtara vaDe, AAzajaMdhano vaDe jAla jaMghAyo, bhUtalamAM bhayo, jane jAne-jAne, sarva aMgamAM tIvra vedanA utpanna karAvAI. tethI maratA evA tene joIne madhyamabuddhi vaDe hAhArava karAyo. tethI A zuM che ? e saMbhramathI delakulathI tene abhimukha loka cAlyo=loka Avyo. vyaMtara vaDe vAsabhuvanathI bahAra bAlane pheMkAyo, bhUtalamAM mahAsphoTathI pheMkAyo, bhagna nayanavALo, kaMThagata prANavALo A=bAla, loko vaDe jovAyo, tenA anumArgathI dIta manavALo madhyamabuddhi nIkaLyo=vyaMtare je rIte tene upADyo tenA anumArgathI dInamanavALo madhyamabuddhi nIkaLyo. A zuM che ? e pramANe loGajhe vaDe, khA=madhyamajuddhi, puchAyo, sabhbhathI khAnA vaDe = madhyabhabuddhi vaDe, II ahevAyuM nahi, tyArapachI koIka puruSamAM avataraNa pAmIne vyaMtara vaDe lokone teno vyatikara kahevAyo. tethI devano apathyakArI che. ethI A pApiSTha che e pramANe A bAla makaradhvajanA bhakto vaDe=kAmadevanA
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 157 bhakto vaDe, dhikkAra karAyo, "kuladUSaNa A amane viSaharu jevo saMpanna thayo e prakAre sajAtIya vaDe gaha karAyo, pApakarmanA phalane hamaNAM anubhava karo e pramANe sAmAnya loko vaDe Akroza karAyo, vaLI, asamItikArI jIvone=vicAryA vagara karanArA jIvone A keTaluM che ? kema ke teone te jIvone, samasta anarthonuM bhAjalapaNuM che e pramANe vivekI loko vaDe tiraskAra karAyo. tyArapachI A vyaMtara kRtavikRtarUpavALo chato kahe che tamArI AgaLa hamaNAM mArA vaDe A durAtmA bAla cUrNa karavA jevo che, tethI=baMtare A pramANe bAlane cUrI nAkhavAnuM kahyuM tethI, karyo che hAhArava evo madhyamabuddhi kahe che ke bhaTTAraka ! prasAda karo prasAda karo, bhAInA prANanI bhikSAne Apo. e pramANe bolato madhyamabuddhi vyaMtara adhiSThita puruSanA pagamAM paDyo. tenI karuNAthI vyApta cittavALA loko 43 41 vyaMtara ThevAyo, zuMThevAyo ? te 'yaduta'thI batAva cha - mahAra: ! vAra musta rAya. pharI A karaze nahIM, tethI madhyamabuddhinI karuNAthI ane lokatA uparodhathI A bAla vyaMtara vaDe mukAyo, cetanA prApta thaI, zarIra baMdhanothI mutkalita karAyuM, zIdhra devakulathI kADhI mukAyo. __ bAlasthitimadhyamacintA ca madhyamabuddhinA nItaH kRcchreNa svabhavana, jJAto'yaM vyatikaraH parikarAtkarmavilAsena / cintitamanena kiyadetad ? adyApi mayi pratikUle bAlasya yad bhaviSyati tanna lakSayantyete lokAH, tato'bhihitaH karmavilAsena parikaraH-kimasmAkaM durvinItacintayA? nocitaH so'nuzAstaH, na voDhavyastadIyaH kenApi vyApAraH / parikareNoktaM-yadAjJApayati deva iti / pRSTo'sau madhyamabuddhinA bAlaH-bhrAtaH! na kiJcitte'dhunA zarIrake bAdhate? bAlenAbhihitaM-na zarIrake, kevalaM pravarddhate mamAntastApaH / madhyamabuddhirAha-jAnAsi kinimitto'yam, tato vAmazIlatayA kAmasya bAlaH prAha-na jAnAmi, kevalaM dvArasthitena bhavatA tatra saMvAsabhavanamabhipravizantI gacchantI vA kiM vilokitA kAcinArI na vA? madhyamabuddhirAha-vilokitA / bAlenoktaM-tatkiM lakSitA kA'sAviti bhavatA? madhyamabuddhirAhasuSThu lakSitA, sA hi zatrumardanasya rAjJo bhAryA madanakandalItyucyate, tadAkarNya kathaM sA mAdRzAmiticintayA dIrghadIrghataraM niHzvasitaM bAlena / tadarthI khalvayamiti lakSito madhyamabuddhinA / cintitamanena-tatrApi sthAne tAvadasyAyamabhinivezo, janayatyeva sA madanakandalI sundaratA'tizayena svagocaramabhilaSitaM, yato dvArazAkhAlagnena mayA'pyatisaGkaTatayA kAmasaMvAsabhavanadvArasya nirgacchantyAstasyA madanakandalyAH saMvedito'Ggasya sparzo, na tAdRzaH prAyeNAnyavastunaH sparzo bhuvane vidyate, dolAyitaM mamApi tadabhisaraNagocaraM manastadAnImAsIt / kintu na yuktaM kulajAnAM parastrIgamanaM, tasmAnivArayAmyenamapi yadi nivarttate madvacanena /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bAlanI sthiti ane madhyamanI ciMtA madhyamabuddhi vaDe muzkelIthI svabhavana laI javAyo. A vyatikara parivAra pAsethI karmavilAsa vaDe jaNAyokabAlanA aMtaraMga karmorUpa vilAsa vaDe A vyatikara tenA te prakAranAM karmo dvArA jaNAyo. AnA vaDeHkarmapariNAma vaDe, vicArAyuM. A keTaluM che ? bAlane je anartho thayA te alpa mAtrAmAM che. mArA pratikUlapaNAmAM hajI paNa je bAlane thaze te A loko jANatA nathI. karmavilAsano svabhAva che ke jema jema karmane AdhIna jIva thAya tema tema te jIvane pratikULa karmo baMdhAya che. tene AzrayIne karmavilAsarUpa aMtaraMga te bAlano pitA vicAre che ke tenAM kRtyothI jyAre huM pratikUla vartu chuM, tene kAraNe je bAlane anartho thaze te bAlane sahavartI anya loko jANatA nathI. tethI karmavilAsarAjA vaDe potAno parikara kahevAyo. durvinIta evA bALanI ciMtAthI ApaNane zuM? tene mArI pratikULatAnuM phaLa svayaM maLaze, ApaNane tenI ciMtA karavAnI jarUra nathI. te=bAla, anuzAstine ucita nathI tattvane abhimukha thAya tevA tenAM karmo zithila thayAM nathI tethI tatvane abhimukha kare evAM karmo nahi hovAthI anuzAstine paNa te ucita nathI. je jIvonA tattvane abhimukha thAya tevA kSayopazamabhAvavALAM karyo hoya te karmo ja te jIvane anucita pravRttithI vAraNa karavA preraNA kare che. paraMtu bAlanA viparyAsa ApAdaka karmo che tethI te karmo ja kahe che ke hitamAM anuzAsana ApavAne yogya A jIva nathI, tethI te karmo te jIvane anucita pravRttithI vAraNa karavA yatna karatAM nathI. teno vyApAra koIe paNa karavo joIe nahi-bAlane hita thAya tevo anukULa vyApArarUpa prayatna tenA=bAlavA, avAMtara karmo rU5 parivAre karavo joIe nahi, e prakArano bAlano janaka karmavilAsa pitA bAlane uddezIne parikarane kahe che. parikara vaDe kahevAyuM karmavilAsanAM avAMtara karmo vaDe kahevAyuM, je pramANe deva AjJA kare che. devanI pramANe ja tenAM avAMtara karmo bAlane anukULa thavA vyApAravALAM thatAM nathI. madhyamabuddhi vaDe A bAla puchAyo. he bhAI ! tArA zarIramAM hamaNAM koI pIDA thatI nathI ? bAla vaDe kahevAyuM, zarIramAM bAdhA nathI. kevala manano aMtastApa vadhe che. madhyamabuddhi kahe che - kayA nimitte A aMtastApa che e tuM jANe che? tethI kAmanuM vAmazIlapaNuM hovAne kAraNe=kAmanuM vakrapaNuM hovAne kAraNe, bAla kahe che huM jANato nathI. kevala dvAramAM rahelA tArA vaDe tyAM saMvAsabhavane praveza karatI ane jatI koI strI jovAI ke na jovAI? madhyamabuddhi kahe che - jovAI, bAla vaDe kahevAyuM to zuM A=strI koNa che e pramANe tArA vaDe nirNaya karAyo ? madhyamabuddhi kahe che sArI rIte jaNAyo, zatrumadala rAjAnI bhAryA madanakaMdalI e pramANe te kahevAya che, te sAMbhaLIne madhyamabuddhinA vacanane sAMbhaLIne, te madanakaMdalI, mane kevI rIte prApta thAya e ciMtAthI dIrva-dIrghatara bAla vaDe niHzvAsa levAyo, teno arthI A che=madanakaMdalIno arthI A che,
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ que upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva e pramANe madhyamabuddhi vaDe jaNAyo. AvA vaDe=madhyamabuddhi vaDe, vicArAyuM. tyAM paNa=madanakaMdalImAM paNa, Ano=bAlano, A abhiniveza sthAnamAM che, kema madanakaMdalImAM bAlano rAga sthAne che ? tethI kahe che. te madanakaMdalI suMdaratAnA atizayane kAraNe potAnA viSayamAM abhilaSitane pragaTa kare ja che. je kAraNathI dvArazAkhAmAM rahelA evA mArA vaDe paNa kAmasaMvAsanA bhavananA dvAranuM ati saMkaTapaNuM hovAne kAraNe nIkaLatI evI te madanakaMdalInA aMgano sparza saMvedana karAyo, bhuvanamAM anya vastuno sparza prAyaH tevA prakArano nathI. tyAre mAruM paNa mana tenA abhisaraNanA gocaravALuM dolAyita=caMcaLa hatuM. paraMtu kulavAna puruSone parastrIgamana yukta nathI. te kAraNathI=A pramANe madhyamabuddhie vicAra karyo te kAraNathI, Ane paNa=bAlane paNa, jo mArA vacanathI nivartana pAme to nivAraNa karuM, madhyamasya bAlAya niSphalopadezaH tataH sa bAlaM pratyAha- kimadyApyavidyA bhavataH ? kiM na dRSTamidAnImeva phalamavinayasya bhavatA, kimadhunaiva vismRtam ? yatkaNThagataprANaH kathaJcinmocitastvaM mayA durvinayakupitAt bhagavato makaradhvajAt, tato nivarttasvAsmAd duradhyavasAyAt, nayanaviSanAgaziroratnazucikalpA hi sA madanakandalI, tAM prArthayataste kevalaM bhasmIbhAva eva na punaH kAcidarthasiddhiH / bAlena cintitaM - aye ! lakSito'hamanena, tatkimadhunA'bhiprAyagopanena ? tatastenoktaM- 'yadyeva tataH kiM brUSe mocitastvaM mayA ? na punarbraSe yathA gADhataraM mArita iti, yatastena kAmena yuSmadvacanena mAM muJcatA kevalaM me zarIravedanAmAtramapasAritaM hRdaye punarnikSipto vitarkaparamparArUpaH prajvalitakhadirAGgArarAziH, tena mamedaM dahyate samantAccharIraM, yadyahaM kAmabandhanakAla evAmariSyaM naitAvantamantastApamanvabhaviSyaM tato bhavatA mocayatA pratyuta mahAnayamanarthaH saMpAdita iti, nAdhunA mamainAmamRtasekAyamAnAM madanakandalIM virahayyAnyathA'syAntastApasyopazamaH, kimbahunA'tra jalpitena ?' iti, tato lakSito madhyamabuddhinA'syAnivarttako nirbandhaH, sthito'sau tUSNIMbhAvena / atrAntare gato'staM savitA, bAlahRdayAdiva samullasitaM tamaH paTalaM, laGghitaH prathamaH pradoSaH, niHsaMcArIbhUto lokaH / tato'vicArya kAryAkAryaM samutthito bAlo, nirgataH svakIyabhavanAt, avatIrNo rAjamArge, pravRttaH zatrumardanarAjakulAbhimukhaM gantuM gataH kiyantamapi bhUbhAgam / madhyamano bAlane niSphaLa upadeza tethI te=madhyamabuddhi, bAla pratye kahe che. zuM hajI paNa tArI avidyA che=ajJAna che ? zuM avinayanuM phala hamaNAM ja tArA vaDe jovAyuM nathI ? zuM hamaNAM ja vismaraNa karAyuM ? je kAraNathI mArA vaDe kaMThagataprANavALo tuM duvinayathI kupita thayelA bhagavAna kAmadeva pAsethI kaSTathI choDAvAyo
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva chuM. tethI A duradhyavasAyathI madanakaMdalIne meLavavAnA duradhyavasAyathI tuM vivartana pAma=pAcho kara. daSTiviSa sarpanA mastaka upara rahelA ratnanI sUci jevI te madanakaMdalI che, tenI prArthanA karatA kevala tAro bhasmIbhAva ja che, paraMtu koI arthanI siddhi nathI. e pramANe bAlane madhyamabuddhi kahe che ema avaya che. bAla vaDe vicArAyuM, kharekhara AnA vaDe=madhyamabuddhi vaDe, mAro avyavasAya jaNAyo che te kAraNathI have abhiprAyagopalathI zuM ? tethI abhiprAyane chupAvavAnuM choDIne kahevAno vicAra Avyo tethI, bAla vaDe kahevAyuM, jo A pramANe che-te madanakaMdalIne tuM meLavI ApavA prayatna karI zake tema nathI e pramANe che, to mArA vaDe tuM choDAvAyo ema kema kahe che? paraMtu kema kaheto nathI je pramANe gADhatara mArita cho. vastutaH teM mane duHkhamAMthI mukta karyo nathI, paraMtu gADha rIte mane mAryo che. kema gADha mArita bAla che ? te spaSTa karavA arthe kahe che - je kAraNathI tArA vacana dvArA mane choDatA te kAmadeva vaDe kevala mArA zarIranI vedanA mAtra dUra karAI. vaLI, hadayamAM vitarkanI paraMparArUpa prajavalita khadiraaMgArarAzi nikSepa karAyo mArA hRdayamAM gADha khadiranA aMgArAno rAzi teM nikSepa karyo che. te kAraNathI mAruM A zarIra cAre bAjuthI baLe che. jo huM kAmadevanA baMdhanakAlamAM ja maryo houM to ATalo aMtastApa meM anubhava karyo na hota, tethI choDAvatA tArA vaDe UlaTuM mane mahAta A anartha prApta thayo, have amRtane siMcana karanArI madanakaMdalIne choDIne anyathA mArA A aMtastApano upazama nathI. vadhAre ahIM=madanakaMdalInA viSayamAM, kahevAthI zuM ? tethI madhyamabuddhi vaDe AtokabAlato, ativartaka Agraha jovAyo. A=madhyamabuddhi, tRSNabhAvathI rahyo. eTalAmAM sUryAsta thayo, bAlatA hadayathI ja jANe tama paTala ullasita na thayuM hoya tema rAtrinA prathama pahora pasAra thayo te bAlanA hadayamAMthI ja prasarelo jANe aMdhakAra na hoya tevo aMdhakAra pRthvI upara ullasita thayo. ane rAtrino prathama pahora pasAra thayo, loka saMcAra rahita thayo. tyArapachI kAryAkAryano vicAra karyA vagara bAla Ubho thayo, svakIya bhavatathI nIkaLyo. rAjamArgamAM avatIrNa thayo. zatrumadala rAjAnA rAjakuLane abhimukha javA mATe pravRtta thayo. keTaloka bhUmibhAga pasAra thayo. apahatabAlA'nudhAvanmadhyamasya sthitiH itazca snehavazena kimasya saMpatsyata iti cintayA nirgatastadanumArgeNa madhyamabuddhiH / dRSTo bAlena gacchatA kazcitpuruSaH, tena cAsphoTya baddho'sau mayUrabandhena, kUjitaM bAlena, 'prAptaH prApta iti bruvANaH' prApta eva madhyamabuddhiH / tataH samutpATya bAlaM pazyata eva madhyamabuddheH samutpatitaH puruSo'mbaratale, AraTatazca bAlasya sthagitaM vadanaM, pravRttaH pazcimAbhimukho gantum / tato madhyamabuddhirapi are re duSTavidyAdhara! kva yAsi gRhItvA madIyabhrAtaramiti trATIM muJcannAkRSTakhaDgaH prasthito bhUmau,
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva 161 tadanumArgeNa nirgato nagarAt, adarzanIbhUtaH puruSo, nirAzIbhUto madhyamabuddhiH, tathApi bAlasnehAnubandhena kila kvacinmokSyatItibuddhyA nAsau dhAvannuparamati, dhAvata eva layitA rajanI / tato'nupAnatkatayA viddho'nekakaNTakakIlakaiH, parigataH zrameNa, kSAmo bubhukSayA, pIDitaH pipAsayA, vihvalaH zokena, adhyAsito dainyena anekagrAmanagareSu pRcchan vArtA bhrAnto'sau saptAhorAtram / tatrApi prAptaH kuzasthalaM nAma nagaraM, sthitastasya bahirbhAge, dRSTo'nena jIrNAndhakUpaH, tataH kiM mamAdhunA bhrAtRvikalena jIvitena? iti prakSipAmyatrAtmAnamiti saMcintya baddhA madhyamabuddhinA nirbolagamanArthamAtmagalake zilA / dRSTaM tatrandananAmnA rAjapuruSeNa, tato mA sAhasaM mA sAhasamiti bruvANaH prApto'sau tatsamIpaM, dhAritaH kUpataTopAntavartI muJcannAtmAnaM madhyamabuddhiranena, vimocitaH zilAM, nivezito bhUtale, pRSTazca-bhadra! kimitIdamadhamapuruSocitaM bhavatA vyavasitam? tataH kathito'nena bAlaviyogavyatikaraH, nandanenAbhihitaM-bhadra! yadyevaM tato mA viSAdaM kArSIH, bhaviSyati bhrAtrA sArddha prAyeNa mIlakaH / madhyamabuddhirAha-katham? nandanenoktaM-samAkarNaya / apahata bAlanI pAchaLa doDatA madhyamanI sthiti ane A bAju snehanA vazathI=bAla pratyenA snehamAM vazathI, Ane zuM prApta thaze e prakAranI ciMtAthI tenA anumArgathI=bAlanA anumArgathI, madhyamabuddhi nIkaLyo. jatA evA bAla vaDe koIka puruSa jovAyo. ane tenA vaDe-te puruSa vaDe, AsphoTa karIne AkabAla, mayUrabaMdhathI baMdhAyo, bAla vaDe bUmo paDAI. prApta prApta e pramANe bolato madhyamabuddhi prApta ja thayo-bAlane bAMdhatA evA te puruSa pAse madhyamabuddhi ja AvI pahoMcyo, tyArapachI bAlane upADIne madhyamabuddhinA jotAM ja puruSa aMbaratalamAM=AkAzamAM, UDyo=bAlane grahaNa karIne UDyo ane bUmo pADatA bAlanuM mukha sthagita karAyuM te puruSa dvArA moDhuM baMdha karAyuM, pazcimAbhimukha javA mATe pravRtta thayo. tyArapachI madhyamabuddhi "are are ! duSTa vidyAdhara ! mArA bhAIne grahaNa karIne tuM kyAM jAya che?' e pramANe bUma pADato AkRSTa khaDyavALo bhUmi upara rahelo madhyamabuddhi tenA=vidyAdharanA, anumArge nagaramAMthI nIkaLyo. puruSa adazya thayo te AkAzagAmI puruSa adazya thayo. madhyamabuddhi nirAza thayo topaNa bAlanA snehanA anubaMdhathI kyAMka mUkazeete vidyAdhara kyAMka bAlane mUkaze, e buddhithI doDato evo Amadhyamabuddhi, virAma pAmato nathI. doDatA ja evA madhyamabuddhi vaDe, rAtri pasAra karAI. tyArapachI pagamAM joDA nahi hovAthI aneka kaMTakakIlAothI vIMdhAyo, zramathI thAkyo, bumukSAthI durbala thayo, pipAsAthI pIDita thayo, zokathI vyAkuLa thayo, devyathI vyApta thayelo aneka gAmanakAromAM vArtAne pUchatokabAlanI vArtAne pUchato, A=madhyamabuddhi, sAta ahorAtri bhaTakyo tyAM paNa sAta ahorAtra bhaTakatA paNa, kuzasthala nAmanA nagarane prApta thayo. tenA bahirbhAgamAM rahyo. AnA vaDe=
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva madhyama vaDe, jIrNa aMdhakUpa jovAyo. tethI have mane bhAIthI rahita jIvita vaDe zuM? ethI ahIM-aMdhakUvAmAM, AtmAne huM nAkhuM, e pramANe vicArIne madhyamabuddhi vaDe nirbolagamana mATe=maravA mATe, potAnA gaLAmAM zilA, baMdhAI. te naMdana nAmanA rAjapuruSa vaDe jovAyuM, tethI sAhasa kara nahi, sAhasa kara nahi, e pramANe bolato AgarAjapuruSa, tenI samIpe Avyo. kUvAnA taTanI najIka rahelo potAne mUkato evo madhyamabuddhi AnA vaDe dhAraNa karAyo, zilAne dUra karI, bhUtalamAM besADAyo ane puchAyo. he bhadra ! kyA kAraNathI adhama puruSa ucita A tArA vaDe karAyuM? tethI AnA dvArA=madhyamabuddhi dvArA, bALanA viyogano vyatikara kahevAyo. naMdana nAmanA rAjapuruSa vaDe kahevAyuM - he bhadra ! jo Ama che to viSAda kara nahi, prAyaH bhAI sAthe tAro meLApa thaze. madhyamabuddhi kahe che. kevI rIte bhAI sAthe bhegA5 thaze ? in 43 vAyuM - sAma[. homArthapIDitabAlasya muktiH astyatra nagare'smAkaM svAmI harizcandro nAma rAjA / sa ca pratikSaNamupadrUyate vijayamATharazaGkhAdibhiH prAtyantikairmaNDalaharairnRpatibhiH itazcAsti ratikeli ma vidyAdharaH paramamitram / anyadA samAgatena zatrUpadrutamavalokya devaM tenAbhihitaM-dadAmi tubhyamahaM krUravidyAM yatprabhAveNa tvametairna paribhUyase / devenAbhihitaM-anugraho me, tataH kArayitvA pANmAsikA pUrvasevAmito dinAdaSTame dine nItaH kvacittena devo harizcandraH, kArito'rividyAsAdhanaM, AnIto dvitIyadine saha puruSeNa, kRtA tasya puruSasya mAMsarudhireNa homakriyA, sapta dinAni vidyAyAH pazcAtsevA, mukto'sAvadhunA puruSaH / sa eva prAyaste bhrAtA bhaviSyatIti me vitarkaH, sa ca mamaiva samarpito'dhunA devena / madhyamabuddhirAha-bhadra! yadyevaM tato yadyasti mamopari dayA bhavatastatastamAnaya tAvadihaiva puruSaM yenAhaM pratyabhijAnAmIti / tatazcaivaM karomItyabhidhAya gato nandanaH, samAyAtaH samutpATya gRhItvA bAlaM, dRSTo'sthimAtrAvazeSa ucchvAsaniHzvAsopalakSyamANajIvito niruddhavAkprasaro madhyamabuddhinA bAlaH / pratyabhijJAtaH kRcchreNa, abhihito nandanaH-bhadra! sa evAyaM mama bhrAteti, satyaM nandanastvamasi, anugRhIto'haM bhavatA / nandanaH prAha-bhadra! rAjadraudyamidaM bhavatkaruNayA mayA'dhyavasitam / anyacca-adhunA gatena mayA kilAkarNitaM yathA kila rAtrau rAjA punastarpayiSyati rudhireNa vidyAM, bhaviSyatyanena puruSeNa prayojanamiti, tadidamavagamya mama yad bhavati tad bhavatu, bhavadbhyAM tu tUrNamapakramitavyam / tato yadAjJApayati bhadro rakSaNIyazca yatnena bhadreNAtmetyabhidhAya samutpATito bAlaH, pravRtto gantuM madhyamabuddhiH, tato bhayavidhurahadayo dhAvanaharnizaM vegena kvacitpradeze bAlaM pAyayanudakaM, samAlAdayan vAyunA, prINayanazanAdirasenAgaNayatrAtmanaH zarIrapIDAM, mahatA klezajAlena prAptaH svasthAnaM madhyamabuddhiH /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 163 - homa mATe apahata-duHkhita bAlanI mukti mArA upara A nagaramAM amAro svAmI harizcaMdra nAmano rAjA che. te=rAjA, pratikSaNa vijayamATharazaMkhAdi prAtyantika maMDalanA haratArA rAjAo vaDe=najIkanA dezamAM rahenArA rAjAo vaDe, upadrava karAya che. ane A bAju ratikeli nAmano vidyAdhara paramamitra che, anyadA AvelA evA tenA vaDe=vidyAdhara vaDe, zatruthI upadruta devane joIne kahevAyuM tane huM krUravidyA ApuM chuM jenA prabhAvathI tuM A badhA vaDe parAbhava pAmIza nahi, deva vaDe kahevAyuM=harizcaMdra rAjA vaDe vidyAdhara mitrane kahevAyuM anugraha che=mitrano anugraha che. tyArapachI cha mAsa pUrvasevAne karAvIne A divasathI AThamA divase tenA vaDe=vidyAdhara vaDe harizcaMdra deva koIka sthAne laI javAyo. zatrunI vidyAnuM sAdhana karAvAyuM che. bIjA divase puruSa sAthe lavAyo che. te puruSanA mAMsarudhira vaDe homakriyA karAvAI, sAta dina vidyAnI pazcAtsevA che. hamaNAM A puruSa mukAvAyo che. te ja prAyaH karIne tArA bhAI haze ema mane vitarka che. ane te mane ja hamaNAM deva vaDe samarpita karAyo che. madhyamabuddhi kahe che. he bhadra ! jo A pramANe che tethI, jo mArA upara tane dayA che to te puruSane ahIM ja lAva jethI huM tene oLakhuM. tethI=madhyamabuddhie A pramANe kahyuM tethI, A pramANe karuM chuM=tuM kahe che e pramANe karuM chuM, ema kahIne naMdana gayo, bAlane grahaNa karIne ane upADIne Avyo, asthimAtra avazeSavALo ucchvAsa niHzvAsathI nirNaya karAtA jIvitavALo niruddhavAprasaravALo bAla madhyamabuddhi vaDe jovAyo. muzkelIthI oLakhAyo, naMdana nAmano rAjapuruSa kahevAyo. he bhadre ! te ja A mAro bhrAtA che. kharekhara tuM naMdana che=AnaMda karanAra che. huM tArA vaDe anugRhIta karAyo. naMdana kahe che he bhadra ! tArI karuNAthI mArA vaDe A rAjadroha karAyo che ane bIjuM hamaNAM gayelA mArA vaDe=bAlane levA mATe gayelA evA mArA vaDe, saMbhaLAyuM che je pramANe kharekhara rAtrimAM rAjA rudhira vaDe, pharI vidyAne tarpaNA karaze. A puruSathI prayojana thaze. te A jANIne mAruM je thaze te thAo tamArA baMne vaDe zIghra ahIMthI cAlyA javuM joIe. tyArapachI "bhadra je AjJA kare, yatnathI bhadra vaDe AtmA rakSaNa karavA yogya che=rAjAnA kopathI te rAjapuruSe potAnuM rakSaNa karavuM joIe" e pramANe kahIne grahaNa karAyelA bAlavALo madhyamabuddhi javA mATe taiyAra thayo. tyArapachI bhayavidhura hRdayavALo=bhayathI vihvaLa thayelA hRdayavALo, satata vegathI doDato koIka sthAnamAM bAlane pANIne Apato, pavanathI AhlAdana karato, AhAra Adi rasathI prItine utpanna karato, potAnI zarIrapIDAne nahi gaNato, moTA klezanA samUhathI madhyamabuddhi svasthAnane pAmyo. bAlavRttAntaH gatAni katiciddinAni, jAto manAk sabalo bAlaH, pRSTo madhyamabuddhinA - bhrAtaH ! kiM bhavatA'nubhUtam ? sa prAha-itastAvadutkSipto'haM baddhvA bhavataH pazyata eva gaganacAriNA, nItaH kRtAntapurAkAramatibhISaNatayaikaM smazAnaM, dRSTastatra prajvalitAGgArabhRtAgnikuNDapArzvavartI mayA puruSaH, tatastaM prati
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tenAmbaracareNAbhihitaM-mahArAja! siddhaM te samIhitaM, labdho'yaM mayA prastutavidyAsiddharucitaH salakSaNaH puruSaH, itareNoktaM-'mahAprasAdaH' tato'bhihito nabhazcareNa sa puruSaH-yaduta-ekaikasmin vidyAjApaparyante mayA dattA''hutiragnau bhavatA prakSeptavyA, pratipatramanena, prArabdho jApaH / tato vidyAdhareNAkRSTA yama-jivevAtitIkSNA bhAsvarAkArA zastrikA, tayA cotkarttitA madIyapRSThAttena dIrghA mAMsapezI, niSpIDya tata eva pradezAd nirgAlitaM rudhiraM, bhRtazculukaH / atrAntare samAptamitarasyaikaM vidyAparAvarttanaM, samarpitA vidyAdhareNa sA rudhiramAMsamayI tasyAhutiH, prakSiptA tenAgnikuNDe, punaH prArabdho jApaH, tatazcaivaM so'mbaracaro madIyazarIraparAparapradezAnarakapAla iva nArakasyAraTato me mAMsapezImutkarttayati, taM pradezaM niSpIDya rudhiraM nirNAlayati, tasya culukaM bhRtvA sAdhakAyAhutaye dadAti, sa ca vidyAparAvarttanasamAptau gRhItvA hutAzane prakSipati, tato vedanAvihvalo mUrcchayA patito'haM bhUtale, vidyAdharastu praguNazarIratayA hRSTo niSkaruNo gADhataraM mAM vikarttayati / atrAntare'TTahAsairhasitamiva gaganena, garjitamiva pralayameghaiH, gulagulitamiva samudreNa, pracaliteva pRthivI, rasitaM dIptijihvAbhiH zivAbhiH, pranRttaM ca vikRtarUpairvetAlaiH, nipatitaM rudhiravarSam / tatazcaivaMvidheSu raudreSu bibhISikAvizeSeSu satsvapyakSubhitacittasya rAjJo'bhimukhIbhUtA sA krUravidyA, samAptaM jApasyASTazataM, tataH siddhA'haM bhavata iti vadantI prakaTIbhUtA vidyA, praNatA sAdhakena, praviSTA taccharIre / tataH samutkartitazarIraM, niSpIDitarudhirabIbhatsaM, karuNamAraTantaM mAmupalabhya sa rAjA mayi jAtaH sadayaH kRto'nena dantasItkAraH tato vArito'sau vidyAdhareNa / abhihitaM ca tena-rAjan! eSa evAsyA vidyAyAH kalpo yaduta-na karttavyA'syopari dayA, tato vidyAdhareNa liptaM me kenacillepena zarIraM, tato'haM samantAddandahyamAna iva tIvravahninA, cUrNyamAna iva vajreNa, pIDyamAna iva yantreNa praviSTo vedanAprakarSa, tathApi subaddhaM na gatametanme hatajIvitaM, saMjAtaM me kSaNena tena lepena davadagdhasthANukalpaM zarIraM, samutpATitastAbhyAM, nItastatra nagare, khAditazca zvayathunimittamAmlabhojanaM, zUnaM [zUnyaM. mu] me zarIraM, tato bhUyastenaiva vidhinA madIyamAMsarudhirAhu-tibhistena rAjJA kRtamaSTazatamaSTazataM vidyAyA jApasya sapta dinAnIti, dRSTazca tadavastho'haM bhavatA, tadidaM bhrAtaH! mayAnubhUtaM, sthitaM ca mama hRdaye yaduta na prAyeNa narake'pyevaMvidho duHkhavinyAso, yAdRzo mayA'nubhUta iti / - bAlano vRttAMta keTalAka divaso pasAra thayA, bAla thoDo sabala thayo. madhyamabuddhi vaDe puchAyo, he bhAI ! tArA vaDe zuM anubhava karAyuM? te bALa kahe che. ahIthI=prastuta nagarathI, vidyAdhara vaDe tArA jotAM ja huM bAMdhIne UMce pheMkAyo, atibhISaNapaNAne kAraNe yamarAjatA nagaranA AkAravALA zmazAnamAM laI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva javAyo. tyAM prajavalita aMgArathI bharAyelA agnikuMDanI pAse rahelo puruSa mArA vaDe jovAyo. tyArapachI tenA pratye te vidyAdhara vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! tAruM samIhita siddha thayuM. mArA vaDe prastuta vidyAsiddhine ucita salakSaNavALo puruSa prApta karAyo. Itara vaDe=agnikuMDa pAse beThelA puruSa vaDe, kahevAyuM, mahAprasAda che. tyArapachI vidyAdhara vaDe te puruSa kahevAyo=agnikuMDa pAse beThelo puruSa kahevAyo. zuM kahevAyo ? te "hutathI batAve che. dareka vidyAjApatA paryattamAM mArA vaDe apAyelI Ahuti tamArA vaDe agnimAM prakSepa karavI joIe. AnA dvArA agnikuMDa pAse beThelA puruSa dvArA svIkArAyuM, jApa prAraMbha karAyo, tyArapachI vidyAdhara vaDe yamajihvA jevI atitINa, bhAsvara AkAravALI churI kaDhAI, tenA vaDe te charI vaDe, mArA pIThabhAgathI dIrgha mAMsapezIo utkartana karAI=kaDhAI, te ja pradezathI dabAvIne rudhira kaDhAyuM, caluka bharAyuM, eTalAmAM ItaranuM agnikuMDa pAse beThelAnuM, eka vidyAparAvartana samApta karAyuM, vidhAdhara vaDe te rudhiramAMsamathI Ahuti tene apAI, tenA vaDe=agnikuMDa pAse beThelA rAjA vaDe, agnikuMDamAM prakSipta karAI, pharI jApa prAraMbha karAyo. tyArapachI A rIte jema narakapAla tArakane tema te vidyAdhara mArA zarIranA bIjA bIjA pradezathI bUmo pADatA mArI mAMsapezIne kADhe che. te pradezane niSpIDana karIne rudhirane gALe che. tenuM rudhiranuM, calukabharIne sAdhaka evA rAjAne Ahuti mATe Ape che-te vidyAdhara Ape che, ane te-rudhirathI bharAyeluM calaka, vidyAnA parAvartananI samAptimAM grahaNa karIne agnimAM prasiddha kare che=te rAjA te rudhirane agnimAM prakSipta kare che, tethI te vidyAdhara mArA zarIramAMthI rudhira kADhe che tethI, vedanAthI vihvaLa thayelo mUrchAthI huM bhUtalamAM paDyo. vaLI, praguNazarIrapaNuM hovAne kAraNe=haSTapuSTa zarIrapaNuM hovAne kAraNe, harSita thayelo niSkaruNa evo vicAra mane gADhatara kApe che. eTalAmAM=vidyAdhara mArA zarIrane kApe che eTalAmAM, aTTahAsa vaDe AkAzanA hasitanI jema, pralayanA megha vaDe garjanA karAyAnI jema, samudranA gulagulitanI jema, pracalita pRthvInI jema, dIpta jillAvALA ziyALothI rasita=avAja karAyo, vikRtarUpavALA vetAlo vaDe nRtya karAyuM, rudhirano varasAda thayo. tyArapachI AvA prakAranA rodra bhayavizeSo hote chate paNa aNubhitacitavALA evA rAjAne te zUravidyA abhimukha thaI. ekaso ATha jApa samApta thayo. tethI huM tane siddha chuM e pramANe bolatI vidyA pragaTa thaI, namatA evA sAdhaka vaDe=jamatA evA te rAjA rUpa sAdhaka vaDe, tenA zarIramAM=potAnA zarIramAM, praveza karAvAI, tyArapachI kapAyelA zarIravALA, niSpIDita rudhirathI bIbhatsa, karuNa raDatA evA mane joIne te rAjA mArA upara dayAvALo thayo, AvA vaDe dAsItkAra karAyo, tethI vidyAdhara vaDe A vAraNa karAyo ane tenA vaDe kahevAyuM=vidyAdhara vaDe kahevAyo A vidyAno A ja kalpa che= AcAra che, te "tuta'thI batAve che - AnA upara dayA karavI joIe nahIM=jenA rudhira AdithI Ahuti apAya che tenA upara dayA karavI joIe nahIM, tyArapachI vidyAdhara vaDe koIka lepa dvArA mAruM zarIra lepAyuM, tethI huM cAre bAjuthI tIvra vakti dvArA baLato na houM, jANe vajathI cUrNa karAto na houM, yaMtrathI jANe pIlAto na houM, tevI vedanAnA prakarSate prApta karAvAyo, topaNa A subaddha,
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva haNAyeluM mAruM jIvita nAza na pAmyuM, kSaNamAM te lepa dvArA agnithI baLAyelA vRkSa jevuM mAruM zarIra thayuM, te be dvArA upADAyo, te nagaramAM huM laI javAyo, sojAtA nimitte mane Azlabhojana karAvAyuM. mAruM zarIra zUnya thayuM, tyArapachI pharI te vidhithI=pUrvamAM batAvI te ja vidhithI mArAM mAMsarudhiranI Ahutio dvArA te rAjA vaDe sAta divasa sudhI ekaso ATha, ekaso ATha, vidyAnA jApa karAyA. ane taavasthAvALo huM sAta divasa sudhI Ahuti apAyA pachI jevI avasthAvALo huM hato tevI avasthAvALo huM, tArA vaDe jovAyo. te A=meM atyAra sudhI varNana karyuM te A, he bhAI ! mArA vaDe anubhava karAyuM. ane mArA hRdayamAM sthita che. zuM sthita che te "yuta'thI batAve che - prAyaH narakamAM paNa A prakAranA du:khano vinyAsa nathI, je prakArano mArA vaDe anubhava karAyo. manISipraveza: madhyamabuddhirAha-hA bhrAtaH! nocitastvamevaMvidhaduHkhAnAM, aho nipuNatA vidyAdharasya, aho raudratA vidyAyAH / atrAntare lokAcAramanuvarttamAno vArtAnveSaNArthamAgato manISI, zrutastena dvAri sthitena tathA paridevamAno madhyamabuddhiH, praviSTo'bhyantare, kRtetarAbhyAmAsanadAnAdikA pratipattiH, vihitaM saMbhASaNam / tato manISiNA'bhihitaM-madhyamabuddhe ! kimiti tvaM paridevayase? madhyamabuddhirAha-bhrAtaH! alaukikamidaM paridevanakAraNam / manISiNoktaM-katham? tataH kathito madhyamabuddhinA samasto'pyudyAnagamanAdividyAdharavikatanaparyanto bAlavyatikaraH / manISIno praveza madhyamabuddhi kahe che - he bhAI ! AvA prakAranA duHkhone ucita tuM nathI. aho vidyAdharanI nirdayatA, aho vighAnI rodratA, eTalAmAM, lokAcArane anuvartato=bhAInI pRcchA karavI joIe e prakAranA lokAcArane anuvartato, manISI vArtAnI pRcchA mATe Avyo, dvAramAM rahelA evA tenA vaDe te prakAre duHkhI thato madhyamabuddhi saMbhaLAyo, abhyattaramAM praveza karAvAyo-madhyamabuddhi vaDe praveza karAvAyo, itara be dvArA=bAla ane madhyamabuddhi dvArA, AsanadAnaAdi pratipatti karAI, saMbhASaNa karAyuM, tyArapachI manISI vaDe kahevAyuM - he madhyamabuddhi, kayA kAraNathI tuM duHkhI thAya che ? madhyamabuddhi kahe che - bhAInuM alaukika A=prasaMga, duHkhatuM=cittasaMtApanuM kAraNa che, manISI vaDe kahevAyuM. kevI rIte ?=bhAInuM A caritra kevI rIte du:khanuM kAraNa che? tyArapachI=manISIe pUchyuM tyArapachI, madhyamabuddhi vaDe samasta paNa udyAnanA gamana AdithI mAMDIne vidyAdharathI kapAvA sudhI bAlano vyatikara kahevAyo. manISikRta upadezaH tataH pUrvameva jJAtaniHzeSavyatikareNApi mugdheneva vismitekSaNena samastamAkarNya manISiNA'bhihitaM
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 167 kimIdRka saMpannaM bAlasya? hA na yuktamidaM, yadi vA kathitamidaM mayA prAgevAsya yathA na sundaro'nena sparzanena pApamitreNa sArddha saMbandhaH, tajjaniteyamasyAnarthaparamparA, tathAhi-heturasAvanAryakAryasaGkalpasya, anAryakAryasaGkalpe vartamAnAH prANinaH saMkliSTatayA cittasya, prabalatayA pApodayasyAprAptAbhipretArthA eva baDizagrahaNapravRttA iva matsyakA nipatantyApadgahane, labhante maraNam / na khalvanupAyato'rthasiddhiH, anupAyazcAnAryakAryasaGkalpaH sukhalAbhAnAm, sa hi kriyamANo dhairya dhvaMsayati, vivekaM nAzayati, cittaM malinayati, cirantanapApAnyudIrayati, tataH prANinaM samastAnarthasAthai yojayati, tataH kuto'nAryasaGkalpAt sukhalAbhagandho'pIti / tasmAdidaM sarvaM suduzcaritavilasitaM bAlasya, yo'yaM madvacanaM na vidhatte kimatra bhavataH parideviteneti / bAlaH prAha-manISin! alamanenA'sambaddhapralApena? na khalu satpuruSANAM mahArthasAdhanapravRttAnAmapyantarAle vyasanaM mano duHkhayati, yadyadyApi tAM kamalakomalatanulatAM madanakandalIM prApnomi tataH kiyadetaddaHkham ? tadAkarNya kAladaSTavadasAdhyo'yaM sadupadezamantratantrANAmityAkalayya manISiNA gRhIto dakSiNabhujAgre madhyamabuddhiH, utthApya tataH sthAnAt pravezitaH kakSAntare / manISI vaDe apAyela upadeza tyArapachI pUrvamAM ja jAgyo che samasta vyatikara chatAM paNa mugdhanI jema vismitanetravALA manISI vaDe samasta vyatikarane sAMbhaLIne kahevAyuM - bAlane AvA prakAranuM prApta thayuM? kharekhara A yukta nathI. athavA mArA vaDe pUrvamAM ja Ave=bAlane, A kahevAyuM hatuM. zuM kahevAyuM hatuM? te "yathA'thI kahe che - pApamitra evA sparzata sAthe saMbaMdha suMdara nathI. tenAthI janita Ane=bAlane, A anarthanI paraMparA che, te A pramANe - A=sparzana, anAryakAryanA saMkalpano hetu che=jene gADha sparzatanI Asakti che te sarva prakAranAM anucita kAryo kare che tethI sarva anucita kAryanA saMkalpano hetu sparzatano pariNAma che, ane anArya kAryanA saMkalpamAM vartatA jIvo cittanA saMkSipaNAne kAraNe pApodayanA prabalapaNAne kAraNe, aprApta abhipreta arthavALA ja=potAne je ISTa artha che tene pAmyA vagara ja, mAMsane grahaNa karavAmAM pravRta matsyanI jema ApattinA gahanamAM paDe che ane maraNane pAme che, kharekhara anupAyathI arthatI siddhi thatI nathI ane anAryakAryano saMkalpa sukhanA lAbhano anupAya che=bAle sukhanA lAbha arthe devanI zayyAmAM sUvAno saMkalpa karyo te rUpa anAryakAryano saMkalpa sukhanA lAbhano anupAya che, di=je kAraNathI, karAto evo te karAto evo anAryakAryano saMkalpa, dhairyano dhvaMsa kare che. vivekano nAza kare che. cittane malina kare che, cirantana pAponI udIraNA kare che. anucita kAryono saMkalpa jIvane mUDha banAvIne dhIratApUrvaka upAyamAM pravRtti karavA preraNA karato nathI. paraMtu Avegane vaza pravRtti karAve che. tethI iSTa evA kAryane sAdhavAne anukULa vairyano nAza kare che. vaLI mArA saMyogAnusAra huM zuM karuM jethI mane sukha thAya ane duHkhanI paraMparA na thAya teno vicAra karavAne
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anukUla vivekano nAza kare che. ziSyalokane gahiMta evI pravRttivALuM citta hovAthI cittane malina kare che ane bhUtakALamAM je pApaprakRtio bAMdhelI che te pApaprakRtio mUDhatApUrvaka kliSTapravRtti karavAnI pariNati dvArA udIraNA karAya che. tethI je pApaprakRtio tatkAlaphaLa ApanArI na hatI te vipAkamAM Ave che. tethI=anAryakArya karavAnA saMkalpa thAya che tethI, prANIo samasta anarthonA samUhamAM yojAya che. tethI anArya saMkalpathI=anucita saMkalpathI, sukhanA lAbhanI gaMdha paNa kyAMthI hoya, te kAraNathI= anAryakAryatA saMkalpo anarthonI paraMparAnuM kAraNa che te kAraNathI, A sarva bAlanA atyaMta duzcaritanuM vilasita che=bAle mUDhatAne vaza sparzatane AdhIna je atyaMta anucita pravRtti karela che, tenAthI A sarva anarthanI paraMparA prApta thaI che, je A bAla, mArAvacanane svIkArato nathI, emAM bAlamAM, tArA saMtApathI zuM? bAla kahe che. te manISI ! A asaMbaddha pralApathI saryuM=sparzananA sukha mATe meM je zrama karyo che tenAthI A sarva duHkho thAya che e prakAranA A asaMbaddhapralApathI saryuM, kharekhara mahArthanA sAdhanamAM pravRtta paNa puruSone aMtarAlamAM prApta thatuM saMkaTa manane duHkha ApatuM nathI. jo hajI paNa kamalanA jevI komala zarIravALI te madanakaMdalIne huM prApta karuM to A duHkha keTaluM che ? arthAt kaMI nathI, tene sAMbhaLIne=bAlane sAMbhaLIne, kAladaSTa sarpanI jema=mRtyunuM kAraNa bane tevA sarpathI daMzAyelA puruSanI jema, sadupadeza rUpa maMtra taMtrane A bAla asAdhya che e pramANe jANIne manISI vaDe jamaNI bhujAnA agrabhAgamAM madhyamabuddhi grahaNa karAyo. te sthAnathI Ubho karIne bIjA sthAnamAM praveza karAvyo. manISimadhyamavuththoH saMtiH abhihitazcAsau-bhrAtaH! yadyeSa bAlaH satyaM bAla iva nAtmahitaM jAnIte, tatkiM bhavatA'sya pRSThato vilagnena vinaSTavyam ? madhyamabuddhirAha-bodhito'hamidAnIM bhavatA, yo'yaM bhavadupadezamapi laGghayati tenAlaM mama bAleneti / anyacca-atilajjanIyo'yaM vyatikaraH, tatkimeSa na jJAtastAtena / manISiNA'bhihitaM-na kevalena, tarhi ? samastanagaropetena, bhadra! kena hi prabhAtaM kaTakenAcchAdyate / madhyamabuddhirAha-kathaM jJAtaH? manISiNA'bhihitaM-kAmadevabhavanavRttAntastAvad bahulokapratIta eva kiM tasya jJAsyate? vidyAdharaharaNavRttAntastu prApta iti tvadIyahAhAravAtprabuddhAstadA lokAH, tairvijJAya nagare pracAritaH / madhyamabuddhinA cintitaM-aye! kilAhaM mAtuHputro'muM vyatikaraM gopayAmi yAvatA gADhataraM prakAzaH saMpannaH, supracchannamapi hi vihitaM prayojanaM prAyaH prakAzata eva loke, vizeSataH pApaM, tasmAdurbuddhireSA prANinAM yayA svAcaritaM pApaM pracchAdayanti / manISI ane madhyamabuddhinI saMgati ane A kahevAyo-madhyamabuddhi manISI vaDe kahevAyo, he bhAI ! jo A bAla kharekhara bAlanI
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 169 jema Atmahitane jANato nathI, to zuM A bAlanI pAchaLa lAgelA tAre paNa vinAza pAmavuM che? arthAt svayaM vinAza pAmavuM joIe nahIM, madhyamabuddhi kahe che tArA vaDe=matIthI vaDe, hamaNAM huM bodhi karAyo chuM je A bAla tArA upadezane paNa ullaMghana kare che te A bAla vaDe mane saryuM ane bIjuM atilajjanIya A vyatikara che=bAlano prasaMga che, te zuM A=bAlano vyatikara, pitA vaDe jaNAyo nathI, e prakAre madhyamabuddhi pUche che. manISI vaDe kahevAyuM - kevala pitA vaDe bAlano vyatikara jJAta nathI, to zuM? ethI kahe che, samastanagara yukta pitA vaDe jJAta che. te bhadra ! prabhAta koIka paTa dvArA AcchAdana karI zakAya ? arthAt karI zakAya nahIM, tema bAlato vyatikara atyaMta pragaTa hoya to kevI rIte badhA lokothI jJAta na thAya, madhyamabuddhi kahe che - kevI rIte jJAta thayo ?= bAlano prasaMga badhAne kevI rIte jJAta thayo ? manISI vaDe kahevAyuM - kAmadevanA bhavanano vRttAMta ghaNA lokone pratIta ja che, tene zuM jaNAvAya? arthAt jJAta ja che. vaLI, prApta thayo' e prakAranA tArA hAhAravathI=huM AvuM chuM. AvuM chuM e prakAranA tArA hAhAravathI, tyAre loko prabuddha thayA. teo vaDe vidyAdharanA haraNano vRttAMta jANIne tagaramAM pracAra karAyo. madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM - kharekhara ! mAtAno putra=gAlano sago bhAI, evo huM madhyamabuddhi A vyatikarane gopavuM chuM=bAlavA vyatikarane gopavuM chuM, jyAM sudhI gADhatara prakAzane pAmyokabAlano prasaMga atyaMta prakAzane pAmyo, supracchanna paNa karAyeluM prayojana prAyaH lokamAM prakAza ja pAme che, vizeSathI pApa lokamAM prakAza pAme che. te kAraNathI prANIonI A durbuddhi che jenA kAraNe svaAcarita pApane chupAve che. manISyAdInAmavasthA idaM hi kevalamadhikataraM mohavilasitaM sUcayatItyevaM vicintya tatastenAbhihitaM-manISin! amuM vRttAntamupalabhya bhavatA kimAcaritam? kiM tAtena? kimambAbhyAm ? kiM vA nagaralokena? iti zrotumicchAmi / manISiNA'bhihitaM-bhrAtaH! samAkarNaya, mama tAvadupekSA nirguNeSu satAmitibhAvanayA saMjAtaM bAlaM prati mAdhyasthyaM, tathA klizyamAneSu dayAvantaH santa iti paryAlocanayA prAdurbhUtA tavopari mahatI karuNA, tathA mukto'haM pApamitrAbhiSvaGgajanitAnAmevaMvidhAnAmapAyAnAmityAkalanayA saMjAtA''tmanyAsthAbuddhiH, guNAdhikeSu pramodavanto mahAtmAna iti vimarzena dhanyaH puNyabhAgasau bhavajantuH yenAyaM samastAnarthahetuH sparzanaH pApavayasyaH sarvathA nirAkRta ityAlocayataH samullasitastaM prati harSaH / tAtena tu kevalamaTTahAsena hasitaM, mayA'bhihitaM-tAta! kimetat ? tAtenAbhihitaM-putra! yanmayi pratikUle saMpadyate tatsaMpannaM bAlasya, ato me harSaH / hA jAta! kva gato'si ? iti paridevitaM sAmAnyarUpayA, na saJjAto mAmakatanayasyApAya iti hRSTA cittena madIyajananI, nagarasya tu sampanno bAlaharaNena pramodaH, saJjAtA tvadIyagamanena karuNA, prAdurbhUtaH svasthAvasthAnadarzanena mamopari pakSapAtaH /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva manISI AdinI avasthA A=pApa karyA pachI chupAvavAno yatna kare che, kevala adhikatara mohavilasita sUcana kare che, A pramANe vicArIne tyArapachI tenA vaDe=madhyamabuddhi vaDe, kahevAyuM. he manISI ! A vRttAMtane sAMbhaLIne tArA vaDe zuM AcaraNa karAyuM? karmavilAsarUpa pitA vaDe, zuM AcaraNa karAyuM ? be mAtAo vaDe zuM AcaraNa karAyuM ?=madhyamabuddhinI sAmAnyarUpA mAtA ane manISInI zubhasuMdarI rUpa mAtA vaDe zuM AcaraNa karAyuM ? athavA tagaraloka vaDe zuM AcaraNa karAyuM ? e pramANe huM sAMbhaLavA icchuM chuM. manISI vaDe kahevAyuM - he bhAI ! sAMbhaLa, nirguNomAM puruSonI upekSA che e bhAvanAthI mane bAla pratye mAdhyastha thayuM ane kleza pAmatA jIvo vize saMto dayAvALA che e prakAranA paryAlocanathI tArA upara mahAna karuNA pragaTa thaI ane pApamitranA abhivRMgathI janita=sparzatarUpa pApamitratA gADha rAgathI janita, AvA prakAranA apAyonA=jevA prakAranA anartho bAlane prApta thayA evA prakAranA apAyonA, atarthothI huM mukAyo e pramANe jANavAne kAraNe AtmAmAM AsthAbuddhi thaIkamanISIe sparzatanI mULazuddhi karIne je prakAre sparzatane zatrubuddhithI jANIne bahirSAyAthI mitrabuddhi svIkArI che temAM AsthAbuddhi thaI, (ahIM 'vaMvidhAnAm pAnAm' pachI 'anartha' hovAnI saMbhAvanA che.) guNAdhikamAM mahAtmAo pramodavALA hoya che e prakAranA vimarzathI dhanya, puNyazALI A bhavajaMtu che. jenA vaDe samasta anarthano hetu, pApamitra evo A sparzata sarvathA nirAkaraNa karAyo e pramANe samAlocana karatA evA mane tenA pratye=bhavajaMtu pratye, harSa ullasita thayo. vaLI, pitA vaDe kevala aTTahAsyathI hasAyuM. mArA vaDe puchAyuM - he tAta ! A kema=kema tamArA vaDe hasAyuM ? tAta evA karmavilAsarAjA vaDe kahevAyuM - he putra ! huM pratikUla hote chate bAlane je prApta thayuM AthI=mArA pratikUlapaNAmAM bAlane je prApta thayuM AthI, mAroHkarmavilAsano, harSa che. te putra ! tuM kyAM gayo che? e pramANe sAmAnyarUpA mAtA vaDe paritApa karAyo. madhyamabuddhinAM sAmAnyarUpa karma hatAM ane madhyamabuddhinI bAla pAchaLanI te prakAranI pravRtti ucita nathI tema jaNAya che te batAvavA mATe kahe che ke sAmAnyarUpA evI tenI mAtA vaDe madhyamabuddhinI e prakAranI paristhitine kAraNe ciMtA karAI. mArA putrane apAya thayo nathI, ethI mArI mAtA cittathI harSita thaI. manISInI mAtAe joyuM ke pApamitra sAthe je rIte bAlane sneha che ane madhyamabuddhine bAla pratye sneha che tene kAraNe ja klezane pAme che, vaLI, manISI vicAraka hovAthI klezane pAmato nathI, tethI tenAM zubhakarmo aklezabhAvane kAraNe atizayavALAM thAya che ane ucita vicAraNA karIne manISI sarvatra ucita vartana kare che. tethI tenAM zubhakarmo atizayavALAM thAya che te tenI mAtAno harSa che. vaLI, bAlatA haraNathI tagaranA lokone pramoda thayo. vaLI, tArA javAthI karuNA thaI. svastha avasthAnA darzanathI=bAla pratyenA mUDha snehabhAvanA abhAvane kAraNe mArI svastha avasthAnA darzanathI, mArA
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva upara pakSapAta thayo=nagaranA lokone pakSapAta thayo. A manISI ucita kRtya karanAra che jethI pApI evA bAla pAchaLa pote kleza pAmato nathI e prakArano pakSapAta thayo. taofmaprAyaH madhyamabuddhirAha-kathametallakSitaM bhavatA? manISiNA'bhihitaM-nirgato'hamAsaM[sIt. mu] tadA nagare kutUhalena bhramaNikayA, tataH zrutA mayA parasparaM jalpanto lokAH 'yaduta-aho sundaraM saMpannaM yadasau kalaGkahetunijakulasya, duSTo'ntaHkaraNena, varjito maryAdayA, bahirbhUtaH sadAcArAt, nirataH satatamagamyagamane, ata evopatApakaro nagarasya bAlaH kenApi mahAtmanA'pahata iti / anyenAbhihitaMsuSThu sundaramevaM tu sundarataraM bhavati yadyasau chinno, bhinno, vyApAditazca zrUyate, yatastasminnekAntataH pralIne eva pApe nAgarikANAM zIlasaMrakSaNaM saMpatsyate, nAnyathA / anyenAbhihitaM sundaramidaM, kevalaM yadasau madhyamabuddhistapasvI tasya pRSThato lagnaH klizyate, tanna cAru, sa hi viziSTaprAyaH pratibhAsate'smAkam / tato'paraH prAha-bhadra! ye pApavR(pravRttA. pra)ttInAM vatsalA bhavanti teSAM kIdRzI viziSTatA? na khalu jAtyakanakaM zyAmikayA saha saMsargamarhati, ata eva labhante taddvAreNaiva duHkhaparaMparAM, ayazazca loke, kimatrAzcaryam ? ye punarAdita eva pApAnuSThAnAzubhajanasaMparkaM rahayanti teSAM naiSa doSo'nuyujyate, atrArthe ayameva manISI dRSTAntaH, yo'yaM mahAtmA parihatapApapravaNabAlavAtsalyo niSkalaGka sukhena jIvati' iti? tatastaM lokavAdamAkarNayatA mayedaM lakSitamiti / lokano abhiprAya madhyamabuddhi kahe che - A nagaranA jIvone ApaNA traNa viSayaka A prakAranA bhAvo thayA che e, tArA vaDe kevI rIte nirNaya karAyo ?=manISI vaDe nirNaya karAyo ? manISI vaDe kahevAyuM, tyAre jyAre bAlanuM apaharaNa thayuM tyAre, nagaramAM kutUhala vaDe bhramaNa karavA huM nIkaLelo hato, tethI paraspara bolatA loko mArA vaDe saMbhaLAyA, zuM bolatA saMbhaLAyA ? te 'DutathI batAve che - aho suMdara thayuM je kAraNathI A=bAla, nIcakuLanA ikano hetu, aMtaHkaraNathI duSTa, maryAdAthI rahita, sadAcArathI bahirbhata=sadAcArathI rahita, satata agamyagamatamAM nirata che, AthI ja tagaranA upatApane karanAro bAla koIka paNa mahAtmA vaDe apaharaNa karAyo. bIjA vaDe kahevAyuM atyaMta suMdara che vaLI, A rIte suMdaratara thAya jo A=bAla chedAyelo, bhedAyelo ane mArI naMkhAyelo saMbhaLAya, je kAraNathI ekAMtathI te pApI nAza karAye chate ja nAgarikonA zIlanuM saMrakSaNa thaze. anyathA nahIM. bIjA vaDe kahevAyuM A suMdara che. kevala je A madhyamabuddhi tapasvI tenI pAchaLa lAgelo kleza pAme che te suMdara nathI. f=je kAraNathI, te madhyamabuddhi, amane viziSTa prAya jaNAya che. arthAt suMdara
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prakRtivALo jaNAya che. tyArapachI bIjo puruSa kahe che - he bhadra! je pApavRttivALAnA vatsalo che= pApavRttivALA pratye lAgaNIvALA che, teonI viziSTatA kevA prakAranI ? arthAt te paNa suMdara nathI madhyamabuddhi paNa suMdara nathI. kharekhara jAtyasuvarNa zyAmikAnI sAthe saMsargane yogya nathI. jo A madhyamabuddhi jAtyasuvarNanI jema suMdara hota to zyAmikA jevA bAlanI sAthe saMsargane pAme nahIM. AthI ja=pApI sAthe saMsarga pAme che AthI ja, tenA dvArA ja=pApInA saMsarga dvArA ja, duHkhanI paraMparAne prApta kare che ane lokamAM apayazane prApta kare che. emAM pApInA saMsargathI madhyamabuddhi anartho prApta kare che emAM, zuM Azcarya che? vaLI, je jIvo prathamathI ja pApaanuSThAtavALA azubhajananA saMparkano tyAga kare che, teone A doSa=dukhonI paraMparA ane apayazano doSa, prApta thato nathI. A arthamAM=AdithI ja pApI jIvonA saMparkano tyAga kare che e arthamAM, A ja manISI daSTAMta che. parihAra karyuM che pApamAM tatpara evA bAlanuM vAtsalya jene evo je A mahAtmA manISI niSkalaMka sukhathI jIve che, tethI te lokavAdane sAMbhaLatA mArA vaDe A jaNAyuM=nagaralokano abhiprAya mArA vaDe jaNAyo. | madhyamavuddharvotha: madhyamabuddhinA cintitam gayAzloka : doSeSu vartamAnasya, narasyAtraiva janmani / nAstyeva sukhagandho'pi, kevalaM duHkhapaddhatiH / / 1 / / madhyamabuddhino bodha zlokArdha : madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM kharekhara ! doSomAM vartamAna manuSyane A ja janmamAM sukhanI gaMdha paNa nathI ja, kevala duHkhanI paddhati che. [1] zloka : sa hi duHkhabharAkrAntastAvatA naiva mucyate / AkrozadAnatastasya, loko'nyadvairikAyate / / 2 / / zlokArca - duHkhanA samUhathI AkrAMta thayelo tyAM sudhI doSomAM varte che tyAM sudhI, mukta thato nathI, bIjuM Akroza ApavAthI loka teno zatru thAya che. pariNA
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bloka : ekaM sa duHkhairnirdagdho, dvitIyaM nindito janaiH / gaNDasyopari saMjAtaH, sphoTo bAlasya durmateH / / 3 / / zlokArtha : eka te bAla duHkho vaDe baLelo che, bIjuM manuSya vaDe niMdA karAyo che. durmati evA bAlane gaMDa upara sphoTa thayo. Il3II. zloka : janAnAM karuNAsthAnaM, jAto'haM bAlamIlanAt / kalitastAdRzaH prAyaH, kaizcittattvavicArakaiH / / 4 / / zlokArdha : bAlanA milanathI lokonuM karuNAsthAna huM thayo. keTalAka tatvavicArako vaDe tevA prakArano prAyaH huM jaNAyo. arthAt A karuNApAtra che tevA prakArano huM jaNAyo. llll zloka - suthAra: sata ninyo, mamevAnI vinAnataH | tasmAnna yuktaH saMsargo, bAlena saha pApinA / / 5 / / zlokArya : te kAraNathI pApI evA bAlanI sAthe duHkhanI khANa, saMtone siMdha evo saMbaMdha hamaNAM jANatA evA mane yukta nathI. ApA zloka : guNeSu vartamAnasya, narasyAtraiva janmani / jAyante saMpadaH sarvA, yathA'syaiva manISiNaH / / 6 / / zlokArca - guNamAM vartatA manuSyane A ja janmamAM sarva saMpattio thAya che, je pramANe A ja manISIne sarva saMpatti thaI. JIslI zloka : tathAdiaklngkH sukhI nityaM zlAghanIyo vipazcitAm / bAlasparzanasaMsargabhIrutvAdeSa varttate / / 7 / /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zlokArtha Hte A pramANe - bAla ane sparzananA saMsargathI bhIrupaNAne kAraNe kalaMka rahita, buddhimAnone zlAghanIya A=manISI, nitya sukhI varte che. IIII zloka H zlokArtha : upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva - tathApi lokA doSeSu, satataM vihitAdarAH / guNeSu zithilotsAhA, varttante pApakarmaNaH / / 8 / / topaNa=doSothI A lokamAM ja anartho thAya che ane guNothI A lokamAM ja sukhAdi thAya che e prakAre madhyamabuddhine jaNAyuM topaNa, loko doSomAM satata vihitAdaravALA guNomAM zithila utsAhavALAM pApakarmothI varte che. I' zloka H tadevaM guNadoSANAM vizeSaM pazyatA mayA / guNeSu yatnaH karttavyo ya AdiSTo manISiNA / / 9 / / zlokArtha : te kAraNathI A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, guNa ane doSonuM vizeSa jotA evA mArA vaDe guNomAM yatna karavo joIe, je manISI vaDe batAvAyuM che. IIII zloka H tatazcaivaM vicintyAsau, babhASe taM manISiNam / na zakyamadhunA to, prajAzamaTinuM mayA / / / / zlokArtha H tethI=atyAra sudhI madhyamabuddhie vicAra karyo tethI, A prakAre=pUrvamAM varNana karyuM e prakAre, vicArIne A=madhyamabuddhi, te manISIne kahe che. hamaNAM lokamAM pragaTa rIte javA mATe zakya nathI. kema javA mATe zakya nathI ? tethI kahe che. II10]I zloka H lokA mAM praznayiSyanti, bAlavRttAntamaJjasA / atilajjAkaraM taM ca, nAhamAkhyAtumutsahe / / 11 / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 175 zlokArtha : loko mane zIgha bAlavRttAMtano prazna karaze ane atilajjAkara evA tene=bAlavRttAMtane, kahevA mATe huM samartha nathI. ll11il zloka : anyacca durjanA lokAH, zrutvA me'ntaHkadarthanAm / tavI nitarAM tuSTA, siMtti vizeSataH 22aaaa. zlokArca - ane bIjuM durjana loko mArI aMtaHkadarthanAne sAMbhaLIne ane tenI=bAlanI aMtaHkadarthanAne sAMbhaLIne, atyaMta tuSTa thayelA vizeSathI hasaze. II1rI zloka : tasmAd bhrAtaH! mamAtraiva, sthAtuM sadmani yujyate / janasya vismaratyetadyAvad bAlaviceSTitam / / 13 / / zlokArca - te kAraNathI durjana loko mArA upara upahAsa karaze te kAraNathI, he bhAI ! mane ahIM ja gharamAM rahevuM ghaTe che. A bAlaviceSTA jyAM sudhI lokone vismaraNa thAya tyAM sudhI mane gharamAM rahevuM ucita che ema anvaya che. [13] zloka : manISiNoktaM yattubhyaM, rocate tadvidhIyatAm / kevalaM pApamitrIyaH, saMparko vAryate mayA / / 14 / / zlokArya : manISI vaDe kahevAyuM, je tane ruce che te kara, kevala mArA vaDe pApamitra saMbaMdhI saMparka vAraNa karAya che. [14] tataH kvacidapi bahiranirgacchaMstatraiva sadane sthito madhyamabuddhiH, gato manISI svasthAnam / tyArapachI kyAre paNa bahAra nahIM nIkaLato madhyamabuddhi te ja gharamAM raho, manISI svasthAnamAM gayo. bhAvArtha RjurAjA Adi cAreya jaNA saMyama grahaNa kare che. te joIne kAlajJa ane vicakSaNAne samyakatva prApta
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva thayuM hovAthI teonA saMyamanA svIkArane joIne atyaMta harSa thAya che. ane vicAre che ke ApaNe devabhavanA kAraNe saMyamathI vaMcita thayAM chIe, vaLI, samyagdaSTi jIvone saMyamInA jIvanane joIne saMyamano atyaMta rAga thavAthI A prakAre vicAra Ave che ke devabhavane kAraNe ApaNe saMyamanI ArAdhanA karavA samartha thatA nathI. vaLI, vicAre che ke ghaNA bhavothI jenI prApti durlabha che evuM ApaNane samyakatva maLyuM che te paNa ApaNo mahAna puNyodaya che. tethI phalita thAya ke saMyamanuM smaraNa thAya tyAre samyagdaSTi jIvone devabhava karatAM manuSyabhava pratye pakSapAta thAya che, to paNa potAne durlabha evuM samyakatva maLyuM che tethI potAno bhava paNa saphaLa che tema mAne che ane haMmezAM samyakatvane nirmaLa karavA arthe devabhavamAM paNa tevA jIvo zaktianusAra udyama kare che, tethI zuddha samyakatvanA mAhAtmathI teone devabhavakRta bhogatRSNA paNa bAdhaka thatI nathI. vaLI, samyakatva pAmelAM hovAne kAraNe vicakSaNA ane kAlajJa pUrvanA mugdha ane akuTilA sAthenA saMbaMdhamAM pote paraspara kaI rIte vicAraNA karelI te paNa saraLabhAvathI ekabIjAne kahe che ane madhyasthatApUrvaka eka bIjAnI kSatine joIne IrSAnA doSathI dUra rahe che, tethI teonI parasparanI prIti paNa vizeSa thAya che, kSudraprakRtio paNa alpa thAya che, tattvanI vicAraNA suMdara thAya che, te sarva prApta thayelA samyatvanuM mAhAbhya che. vaLI, te kAlajJanuM dRSTAMta batAvIne madhyamabuddhinI sAmAnyarUpA mAtA madhyamabuddhine manISI sAthe ane sparzananA saMbaMdha viSayaka madhyasthatAthI vyavahAra karavAnuM sUcana kare che. ane jyAM sudhI ucita nirNaya na thAya tyAM sudhI kAlakSepa karavAnuM sUcana kare che, tenuM kAraNa madhyamabuddhivALA jIvonAM tevAM sAmAnyarUpa karmo hovAthI jyAM sudhI vizeSa nirNaya thAya nahIM tyAM sudhI teonAM karma kAlakSepa mATe ja preraNA kare che. paraMtu bAlanI jema mUDhatAthI sparzanano pakSapAta karavA preraNA karatAM nathI ane manISInAM vacano sAMbhaLIne teno te rIte svIkAra karavA paNa tatpara thatAM nathI. paraMtu jyAre teone sparzanathI janya viziSTa anartho bAlanA prasaMgathI pratyakSa dekhAya che, tyAre teone manISInuM vacana AdaraNIya jaNAya che. AthI ja madhyamabuddhi jIva bAlanI jema sparzanamAM gADha AsakitathI pravartato na hato topaNa manISInI jema sparzanane zatrubuddhithI svIkAravA taiyAra thayo nathI. paraMtu jyAre sparzanane atyaMta AdhIna thayela bAlane je anarthanI paraMparA thaI teno pratyakSathI nirNaya thayo tyAre madhyamabuddhine manISInuM vacana vivekavALuM jaNAya che. tema saMsAramAM jeo madhyamabuddhivALA che teonAM viparyAya ApAdaka karmo kaMIka zithila thayelAM che topaNa bhogasukhamAM sArabuddhi nivartana pAmatI nathI. tethI sparzananA sukhane AtmAnA vikArarUpe jotA nathI. paraMtu pratyakSa sparzanajanya sukhane sukharUpe jue che. Ama chatAM koIka prabaLa nimitta maLe tyAre teone bodha thAya che ke sparzendriyanI Asaktine kAraNe A jIva sarva pApo kare che, jenA phaLarUpe vartamAna janmomAM paNa ghaNAM duHkhonI prApti thAya che tyAre te prasaMganA baLathI teone vivekI puruSonA vacana pratye pakSapAta thAya che ane vicAre che ke A jIve sparzendriyanI gADha Asaktine kAraNe saMsAramAM dehano nAza vagere aneka prakAranI ApattionA samUhane prApta kare che. tethI bhogAdinI icchA sarva anarthonI prAptinuM kAraNa che ane tyAre manISI tulya mahAtmAonAM vacano tevA madhyamabuddhinA jIvone prIti utpanna kare che. ane punaH punaH tenA paramArthane jANIne te madhyamabuddhivALA jIvo kramasara
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva manISI tulya buddhimAna thAya che. AthI ja prastuta dRSTAMtamAM paNa sparzanane vaza bAlane prApta thayelI sarva viDaMbanAne joIne madhyamabuddhine manISInA vacanano pakSapAta thAya che. vaLI, manISIe madhyamabuddhine kahyuM ke bAla pratye mane upekSA varte che, tArA pratye karuNA thAya che, bhavajaMtu pratye harSa thayo. tenAthI nakkI thAya ke jeo bhagavAnanA vacanathI bhAvita che, karmanA vipAkanA baLathI vikAronA svarUpane jANanArA che tevA mahAtmAone haMmezAM bhavajaMtunI jema jeo sparzanaAdinA vikArone choDIne mokSamAM gayA che teo pratye harSa thAya che, ayogya pratye dveSa karatA nathI paraMtu upekSA kare che ane jeo phleza pAmatA hoya che chatAM sudhare tevA hoya che, teo pratye karUNAvALA thAya che ane nipuNatA pUrvaka ucitakALe teonuM hita thAya te rIte yatna kare che. AthI bAla pAchaLa madhyamabuddhi jAya che tyAre ucita avasara nahIM hovAthI manISI kALakSepa kare che ane jyAre ucita avasara jaNAya che tyAre potAnA bhAI evA bAlane khabara pUchavAnA bahAnA heThaLa madhyamabuddhine bAhu pakaDIne anya sthAnamAM laI jAya che ane tenI buddhi bAlanA te prakAranA anucita vartanathI kaMIka vimukha thayelI hovAthI sparzananA anartho madhyamabuddhine batAvIne manISIe mArgamAM sthira karavA yatna karyo. A prakAre ja vivekI puruSo yogya jIvone ucitakALe mArgamAM lAvavA yatna kare che ane jyAM sudhI ucitakALa na jaNAya tyAM sudhI upekSA kare che. sparzanA'kuzalamAlAkRtabAlopabRMhaNA itazca bAlazarIrAdAvirbhUtaH sparzano'kuzalamAlA ca / akuzalamAlayA'bhihitaM-sAdhu putraka! sAdhu, yanmatto jAto'nutiSThati tadanuSThitaM bhavatA, yato nirAkRtastvayA'yamalIkavAcAlo manISI / sparzanenAbhihitaM-amba! yuktamevedRzapuruSANAmanuSThAnaM, darzitaH khalvevamAcaratA priyamitreNa mayi nirbharo'nurAgaH / athavA kimanena nirghaTitenedAnIM trayANAmapyasmAkaM bhAvasAraM samasamastaduHkhasukhatA, ye tu bRhadarthasAdhanapravRttAnAmapyantarAle vighnA bhavanti tAn ke gaNayanti? bAlaH prAha-vayamapyetadeva brUmaH, kevalametatsa manISI na jAnAti / sparzanenAbhihitaM-kiM tava tena? sukhavighnaheturasau pApakarmA bhavataH, ayaM jano'mbA ca kevalaM te sukhakAraNam / bAlaH prAha-ko'tra vikalpaH? niHsandigdhamidam / tataH kRtastAbhyAM yogazaktivyApArapUrvako bhUyastadIyazarIre pravezaH, prAdurbhUtaM madanakandalIgocaraM bhRzataramautsukyaM, pravRtto'ntastApaH, pravRttA jRmbhikA, patitaH zayanIye, tatra cAnavaratamudvarttamAnenAGgena tathA viceSTamAno dRSTo'sau madhyamabuddhinA, samutpanA karuNA, tathApi manISivacanamanusmaratA na pRSTo vArtAmapi bAlastena / sparzana ane akuzalamAlA rANI dvArA bAlanI karAyela upabRhaNA ane A bAju bAlanA zarIrathI sparzata ane akuzalamAlA AvirbhUta thayA. jyAre matijJAnanA upayogarU5 sparzanano vikAra vartato hato ane jyAre akuzalakarmanA udayathI
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva viparIta buddhi vartatI hatI tyAre sparzana ane akuzalamAlA bAlanA zarIramAM aMtardhAna thaI bAlane te te prakAranA pariNAma karavA preraNA karatA hatA, have te pariNAmo kevA che, tenuM samAlocana karavA mATe jyAre bAla pravarte che tyAre te sparzana ane akuzalamAlA jANe tenI sAthe vArtAlApa karIne potAnuM svarUpa kahetAM na hoya ane potAnA svarUpanuM phaLa bAlane pUchatAM na hoya te prakAre batAvavA arthe graMthakArazrIe kahyuM ke sparzana ane akuzalamAlA Avirbhata thayAM. akuzalamAlA vaDe kahevAyuM - suMdara putra ! suMdara je kAraNathI mArAthI thayelo=akuzalakarmonA udayathI thayelo, bAla buddhivALo evo jIva je AcaraNA kare che, te tArA vaDe karAyuM. je kAraNathI juThTho vAcAla manISI tArA vaDe nirAkaraNa karAyo. A prakAranA bAlane vicAro tenAM akuzalaka Ape che. sparzata vaDe kahevAyuM, he mAtA ! AvA prakAranA puruSonuM anuSThAna yukta ja che akuzalamAlAthI utpanna thayelA puruSone bAle karyuM tevuM anuSThAna yukta ja che, tema jaNAya che kharekhara A pramANe AcaratA bAla vaDe=akuzalamAlAnA putra tarIke je prakAre AcaraNa karyuM te prakAre AcaratA priya mitra evA bAla vaDe, mArAmAM sparzanamAM, nirbhara anurAga batAvayo. athavA A liTita vaDe zuM?=bAlane je atyAra sudhInI prApti thaI enA vaDe zuM? hamaNAM traNeya paNa ApaNane bhAvasAra samAna samasta duHkhasukhatA che. jyAre jyAre bAlane duHkha Ave che tyAre tyAre enI mAtAne ane sparzanane paNa duHkhanI prApti thAya che ane jyAre jyAre bAlane sukhanI prApti thAya che tyAre tyAre sparzana ane tenI mAtAne paNa sukhanI prApti thAya che, tethI sukhadu:khamAM ApaNe traNeya samAnabhAgI chIe. e pramANe sparzana akuzalamAlAne kahe che. vaLI, moTA arthane sAdhavAmAM pravRtta evA jIvone paNa attarAlamAM je vighno thAya che teone koNa gaNe ? arthAt moTA arthane sAdhanArA teone=vidhyone, gaNatA nathI. AthI ja sparzatA sukhane sAdhavA mATe pravRtta evo bAla attarAlamAM je vidhyo thAya che tene gaNato nathI. te prakAre sparzata bAlanI zUravIratAnI prazaMsA kare che. bAla kahe cheHsparzanane kahe che, ame paNa Ave ja kahIe chIe=moTAkAryane sAdhanArAo attarAlamAM vighno Ave che tene gaNatA nathI ene ja ame kahIe chIe. kevala Ad=moTAkAryane sAdhavAmAM dhIrapuruSo vidhvane gaNatA nathI ene, te manISI jANato nathI. sparzata vaDe kahevAyuM-bAlane kahevAyuM. tAre tenA vaDe zuM?=manISI vaDe zuM ? tane pApakarma evo A manISI sukhamAM vighnano hetu che. bAlanA cittamAM vartato sparzanano rAga A prakAre bAlane vicAra Ape che ke manISI pApakarmovALo che tethI sparzananA sukhamAM tane vighnono hetu che mATe tenI sobata karavI joIe nahIM. ane A jana=sparzana, ane mAtA=akuzalamAlA, kevala tArA sukhanAM kAraNa che. e prakAre sparzata bAlane vicAro Ape che. bAla kahe che - AmAM=sparzane kahyuM emAM, zuM vikalpa che? arthAt koI vikalpa nathI. A sparzananuM kathana, niHsaMdigdha che. tyArapachI te baMne dvArA=sparzata ane
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva akuzalamAlA te baMne dvArA, yogazaktinA vyApArapUrvaka pharI tenA zarIramAMkabAlanA zarIramAM, praveza karAyo, madanakaMdalInA viSayavALuM atyaMta sukya pragaTa thayuM=bAlanA cittamAM sparzata ane akuzalamAlAnA prabhAvathI madanakaMdalI viSayaka atyaMta icchA pragaTa thaI. aMtastApa pravRtta thayo. bagAsAMo pravRtta thayAM. zayatamAM sUto. ane tyAM=zayatamAM, satata ALoTatA aMga vaDe te prakAre viparIta ceSTa karato A=bAla, madhyamabuddhi vaDe jovAyo, karuNA utpanna thaI-bAla upara madhyamabuddhine karuNA utpanna thaI, topaNa manISInA vacanane anusmaraNa karatA evA tenA vaDe madhyamabuddhi vaDe, bAla vArtA paNa puchAyo nathI. rAjakulapraviSTabAlasya ceSTA atrAntare'staM gato dinakaraH, tataH prathamapradoSa eva nirgato bAlaH, avadhIrito madhyamabuddhinA, prAptaH zatrumardanarAjakulaM praviSTo'bhyantare, dRSTaM vAsabhavanaM, calitastadabhimukhaM, tataH pracuratayA lokasya, sAndhakAratayA pradoSasya, vyagratayA prAharikANAM kathaJcidalakSita evAsau praviSTo vAsabhavanam / vilokitastanmadhyabhAgaH, prakAzito maNipradIpaiH, sanAtho mahArhazayanena / itazca tasminnavasare sA madanakandalI tasyaiva vAsabhavanasyAdUravarttinyAM prasAdhanazAlikAyAmAtmAnaM carcayantI tiSThati, tatastacchUnyamavalokya sa bAlaH bAlatayaivArUDhaH zayyAyAma, AH komaletibhAvanayA samudbhUto harSaH, kSiptamucchIrSake prAvaraNaM, kila tirazcIno bhaviSyati yAva(ttAva)dvihitAzeSapradoSakarttavyo visarjitA''sthAnikalokaH katicidAptapuruSaparikaro jvalatpradIpadarzitamArgaH samAgataH zatrumardanastadvAradeze, dRSTaH pravizan bAlena, tato'titejasvitayA zatrumardanasya, sattvavikalatayA hRdayasya, sAdhvasahetutvAdakAryAcaraNasya, pratikUlatayA karmavilAsasya, svaphaladAnonmukhatayA'kuzalamAlAyAH, svavipAkadarzana(paTu)tayA sparzanasya, bhayotkarSeNa vepamAnagAtrayaSTirnipatito bAlo bhUtale / tato'tyuccatayA paryaGkasya, kaNakaNatayA maNikuTTimasya, zithilaniHsRSTatayA zarIrasya, samutthito mahAnAsphoTaravaH / kimetaditi tUrNataraM praviSTo rAjA, dRSTastena, kathamayamiha praviSTa iti samutpanno manasi vitarkaH, dRSTamucchIrSake prAvaraNaM, lakSitaM zayyArohaNaM, duSTo'yamiti saMjAto nizcayo, matkalatrAbhilASuko'yamiti ca samutpannaH krodho, vijJAtaM tasya dainyaM, tathApyatidurAtmA khalvayamapanayAmyasya durvinayamitibuddhyA datto bAlapRSThe nijacaraNo rAjJA, AmoTitaM pazcAnmukhaM bhujayugalaM, baddho rAraTyamAnastatprAvaraNenaiva, AhUto bibhISaNaH / rAjakulamAM praviSTa evA bAlanI ceSTA eTalAmAM sUryAsta thayo. tethI prathama pahoramAM ja bAla nIkaLyo. madhyamabuddhi vaDe avagaNanA karAyo. zatrumadalanA rAjakulane prApta karyuM, aMdaramAM praveza karyo. vAsabhavana joyuM, tene abhimukha cAlyo madanakaMdalIne abhimukha cAlyo, tyArapachI lokanuM pracurapaNuM hovAthI, rAtrinuM sAdhakArapaNuM
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva hovAthI, cokIdAronuM vyagrapaNuM hovAthI koIka rIte alakSita ja evA A bAle vAsabhavanamAM praveza karyo. moTA kImatI zayanathI yukta teno madhyabhAga=vAsabhavanano madhyabhAga, maNIrUpI pradIpothI prakAzita jovAyokabAla vaDe jovAyo, ane A bAju te avasaramAM=bAla tyAM praveza kare che te avasaramAM, te madanakaMdalI te ja vAsabhavananI samIpa prasAdhana zAlikAmAM potAne zobhAyamAna karatI rahelI che. tethI tenAthI zUnyamadanakaMdalIthI zUnya, vAsabhavata joIne te bAla bAlapaNAthI ja mUDhapaNAthI ja, zayyAmAM ArUDha thayo. aho komalatA e prakAranI bhAvanAthI harSa utpanna thayo. ozIkA upara vastra mUkyuM. kharekhara jeTalAmAM ADo thAya che teTalAmAM karyA che azeSa saMdhyAkartavya jeNe, visarjita karyA che sabhAnA loka jeNe, keTalAka AptapuruSonA parikaravALo, baLatA dIpaka vaDe batAvAyelA mArgavALo zatrumaInarAjA vAsabhavatanA dvAradezamAM Avyo, praveza karato rAjA bAla vaDe jovAyo. tyArapachI zatrumardanarAjAnuM atitejasvIpaNuM hovAthI, bAlatA hadayanuM satva vikalapaNuM hovAthI, akAryanA AcaraNanuM bhayanuM hetapaNuM hovAthI, karmavilAsanuM pratikUlapaNuM hovAthI, akuzalamAlAnuM svaphalate ApavAmAM ubhukhapaNuM hovAthI=akuzalamAlA potAnA phaLane ApavA sanmukha hovAthI, sparzatanuM svavipAkanA darzananuM paTapaNuM hovAthI, bhayanA utkarSane kAraNe=rAjAne jovAthI bhayanA utkarSane kAraNe, pUjatA zarIravALo bAla bhUmimAM paDyo. tethI, palaMganA atiuccapaNAne kAraNe, maNinI bhUminuM kaNakaNapaNuM hovAne kAraNe, zarIranuM zithila rIte niHsRSTapaNuM hovAne kAraNe mahAna AsphoTA=avAja utpanna thayo. A zuM che? ethI rAjAe zIdhra praveza karyo. tenA vaDe=rAjA vaDe, bAla jovAyo. A=bAla, ahIM=potAnA vAsabhavanamAM, kevI rIte praveza pAmyo ? e pramANe manamAM=rAjAnA manamAM, vitarka utpanna thayo. zayatamAM prAvaraNa jovAyuM. zayyAnuM ArohaNa jaNAyuM, A duSTa che e prakArano nizcaya thayo. mArI strIno abhilASaka A che e pramANe krodha utpanna thayo. tenuM bAlanuM, daitya jaNAyuM, topaNa kharekhara A atidurAtmA che, AnA duniyane dUra karuM e prakAranI buddhithI bAlanI pIThamAM rAjA vaDe potAno paga mukAyo, pAchaLamAM mukha, bhujAyugala rAjA vaDe maraDAyuM, bUmo pADato te prAvaraNathI ja baMdhAyo ane bibhISaNa bolAvAyo. nRpakRtabAlaviDambanA mRtyudaMDazca abhihitazcAsau-are! eSa puruSAdhamo bhavatA'traiva rAjA'jire yathA'hamAkarNayAmyasya karuNadhvanitaM tathA samastarajanI kadarthanIyo, bibhISaNenAbhihitaM yadAjJApayati devaH, tataH samAkRSTastena, gRhItvA''raTyamAno bAlo nIto'bhyarNarAjaprAGgaNe, baddho vajrakaNTakAkule lohastambhe, tADitaH kazAghAtaiH, sikto'gnivarNatailabindubhiH, pravezitA agulyagrAdiSvayaHzalAkAH, tatazcaivaMvidheSu narakAkAreSu duHkheSu bibhISaNenodIryamANeSu krandato bAlasya laGghitA rajanI, tadAkrandaraveNa zravaNaparamparayA ca kimetaditi kutUhalena prabhAte samAgataM rAjakule nagaraM, dRSTo bAlaH, sa evAyaM pApiSTho'dyApi jIvatItyAdiH pravRttaH parasparaM nAgarikANAM bahuvidhastadAkrozajalpaH, tamAkarNayataH zataguNIbhUtaM tattasya
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 181 duHkhaM, kathito nAgarikebhyo bibhISaNena rAtrivyatikaraH, tato'ho dhRSTatA'syeti gADhataraM pradviSTAH sarve, vijJApito mahattamai rAjA, yaduta-yo devapAdAnAmevamayamapathyakArI, sa tathA kriyatAM yathA'nyo'pyevaM na karotIti / asti ca tasya rAjJo bhagavadarhadAgamAvadAtabuddhiH subuddhirnAmAmAtyaH, kevalaM tena kvacidavasare varaM prArthito rAjA yaduta-hiMsrakarmaNi nAhaM paryAlocanIyo bhavatA, pratipannazca sa varo narapatinA, tataH subuddhiM (a)paryAlocyaiva dattaH zatrumardanena rAjapuruSANAM niyamo yaduta-kadarthayitvA bahuprakAramenaM narApasadaM vyApAdayateti / tadAkarNya mahArAjyalAbha iva jAto janAnAM pramodAtizayaH, tataH samAropito rAsabhe viDambyamAnaH zarAvamAlayA samantAccUrNyamAno yaSTimuSTimahAloSTaprahArai, rorUyamANo virasadhvaninA tudyamAno manasi karNakaTukairAkrozavacanairmahatA kalakalena samasteSu trikacatuSkacatvarahaTTamArgAdiSu baMbhramyamANo vigopito bAlaH / tato vizAlatayA nagarasya, prekSaNakaprAyatvAttasya, bhramaNenaivAtikrAntaM dinaM, sandhyAyAM nIto vadhyasthAnaM, ullambitastaruzAkhAyAM, praviSTo nagaraM loko, bhavitavyatAvizeSeNa tasya truTitaH pAzakaH, patito bhUtale, gato mUrchA, sthito mRtarUpatayA, lu(chu)pto vAyunA, labdhA cetanA, pravRtto gRhAbhimukhaM gantuM, bhUmikarSa(gharSa)Nena kUjamAnaH / zagumana rAjA vaDe karAyela bAlanI viDaMbanA ane mRtyudaMDa ane A kahevAyo=bibhISaNa kahevAyo, are ! A puruSAdhama tArA vaDe A ja rAjamaMdiranA AMgaNAmAM je pramANe AnuM karuNa dhvani huM sAMbhaLyuM te pramANe samasta rAtri kadarthanA karavA yogya che. bibhISaNa vaDe kahevAyuM, deva je AjJA kare che, tyArapachI tenA vaDe=bibhISaNa vaDe, ghaseDAyokabAla ghaseDAyo, grahaNa karIne bUmo pADato bAla najIkanA rAjaprAMgaNamAM laI javAyo, vajanA kAMTAthI Akula lohastaMbhamAM baMdhAyo, kazAdhAto vaDe marAyo, agninA varNa jevA=garama tela biMduo vaDe siMcAyo, aMgulInA agrabhAga AdimAM loDhAnI zalAkAo praveza karAvAI, tyArapachI bibhISaNa vaDe AvA prakAranA narakanA AkAravALAM duHkho udIraNA karAye chate Akranda karatA bAlanI rAtri pasAra thaI, tenA AkrandanA avAjathI ane zravaNanI paraMparAthI A zuM che? e prakAranA kutUhalathI rAjakulamAM nagarano loka prabhAtamAM Avyo, bAla jovAyo, te ja A pApiSTha hajI paNa jIve che ItyAdi nAgarikono paraspara bahuprakArano tenA Akrozano jalpa pravRtta thayo. tethI tene sAMbhaLatA evA tenuM dukha=bAlanuM dukha, sogaNuM thayuM, bibhISaNa vaDe nAgarikone rAtrino prasaMga kahevAyo. tyArapachI aho AvI=bAlavI, dhRSTatA, e pramANe sarva nAgariko gADhatara praaSavALA thayA. mahattamo vaDe=moTA loko vaDe, rAjA vijJApana karAyo, zuM vijJApata karAyo ? te 'kutathI batAve che, je AgabAla, devapAda evA rAjAne apathyakArI che, te bAla, te pramANe karAya je pramANe anya paNa A pramANe kare nahIM. ane te rAjAne bhagavAna arihaMtanA AgamathI suMdara buddhivALo subuddhi tAmato amAtya che. tenA vaDe kevala koIka avasaramAM rAjA varadAna maMgAyo, kevA prakAranuM varadAna
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva mAgyuM? te "kutathI batAve che - hisakarmamAM mane tamArA vaDe puchAyuM joIe nahIM te varadAna rAjA vaDe svIkArAyuM, tethI subuddhine pUchyA vagara ja zatrumadala vaDe rAjapuruSone Adeza apAyo, zuM Adeza apAyo ? te "yatathI batAve che - A narAdhamane bahuprakAre kadarthanA karIne mArI nAkho, te sAMbhaLIne mahArAjyalAbhanI jema lokone pramoda atizaya thayo. tyArapachI gadheDA upara samAropaNa karAyo, zAvamAlAthI vilaMbita karAyo, lAkaDI, muThThI ane mahAloSThanA prahArathI cAre bAjuthI curAto, virasadhvanithI raDato, moTA kalakalavALA karNamAM kaTu evA Akroza vacano vaDe manamAM pIDAto samasta trika-catuSka-catvara-haTsamArnAdimAM pheravAto bAla viDaMbita karAyo. tyArapachI vagaranuM vizAlapaNuM hovAthI tenuM bAlanuM prAyaH prekSaNakapaNuM hovAthI lokone jovA yogya hovAthI, bhramaNa vaDe ja divasa atikrAMta thayo. saMdhyAkALe vadhyasthAne laI javAyo, vRkSanI zAkhAmAM laTakAvAyo, loke nagaramAM praveza karyo, bhavitavyatA vizeSathI teno pAzaka tUTyo, bhUtalamAM paDyo, mUcchane pAmyo, mRtarUpapaNAthI rahyo, vAyuthI sparza karAyo, cetanA prApta thaI. pRthvInA gharSaNathI ghasaDAto gRhane abhimukha javA mATe pravRtta thayo. bhAvArtha: pUrvamAM varNana karyuM ke manISIe madhyamabuddhinI karuNAthI tene kahyuM ke tAre bAla pratye snehavaza thaIne kaMI karavuM joIe nahIM. paraMtu tenAthI sadA dUra rahevuM joIe. te kathana karyA pachI madhyamabuddhi lokalajjAthI gharamAM rahIne bAlathI dUra rahevA yatna kare che. te vakhate bAlane zuM thAya che? te batAvatAM kahe che - bAlanA zarIramAM je sparzananA vikAro hatA ane akuzalakarmono udaya hato tenAthI tene sarva akArya karavAnI preraNA thatI hatI te have bahirUpe pragaTa thaIne jANe vArtAlApa na karatAM hoya tema bAlane sparzana ane akuzalamAlA pharI pharI akArya karavA mATe protsAhita kare che ane tenAthI protsAhita thayelA bAlanA zarIramAM pharI sparzanano vikAra ane akRtya karavAne anukULa durbuddhi pragaTa thaI; kema ke sparzanane kAraNe kAmano vikAra UThyo ane akuzalakarmonA vipAkathI dubuddhi thaI tethI madanakaMdalInA vicAromAM ja zayyAmAM vyAkuLa vyAkuLa thato rahe che ane rAtrimAM UThIne akuzalakarmanA udayathI prApta thayelI durbuddhine vaza madanakaMdalIne prApta karavA mATe rAjamahelamAM gayo. koIka rIte rAjamahelamAM praveza pAmIne rAjAnI zadhyAne joIne sparzanane vaza thaIne te zayyAmAM sUe che. sparzananA vikArathI mUDha thayelo rAjAnA Agamanano paNa vicAra karato nathI. tenI zayyAmAM oDhIne sUI jAya che. jyAre rAjAnuM Agamana jue che tyAre bhayabhIta thaIne palaMgamAMthI nIce paDe che. te vakhate keTalAMka kAraNothI te bhayabhIta thAya che tene graMthakArazrIe anubhava anusAra batAvela che, jenAthI padArthane jovAnI vAstavika prajJA pragaTe che, jema zatrumardana rAjA ati tejasvI che tethI bAla bhayabhIta thAya che. vaLI, bAlanuM hRdaya sattva vagaranuM hovAthI bhayabhIta thAya che. vaLI, akArya bhayano hetu che ane bAle rAjAnI pathArImAM sUIne akArya karyuM che tethI bhayabhIta thAya che, A rIte bhayabhIta thavAnA bahiraMga kAraNo batAvyA pachI bhayabhIta thavAnuM aMtaraMga kAraNa batAve che. karmavilAsa tene pratikULa che. tethI ja gupta rIte rAjamahelamAM pravezyA pachI tenuM akArya pragaTa thAya te rIte rAjA pAse te pragaTa thAya che. jo karmavilAsa anukULa hoya to akArya paNa pragaTa thAya nahIM paraMtu bAla
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ati pApo karIne te prakAranAM duSTakarmone udayamAM lAve che, jethI rAjAne joIne bhayabhIta thavAno prasaMga tene prApta thAya che. vaLI, tenAM azubha karmonI hAramALA tenA phalane ApavA sanmukha hovAthI bAla bhayabhIta thAya che. jo akuzalakarmo phaLa ApavAne sanmukha na hoya to akArya karanArA jIvo paNa nirbhaya thaIne phare che, paraMtu bAlanAM akuzalakarmonI hAramALA vipAkamAM AvI che tethI bAla bhayabhIta thAya che. vaLI, sparzendriya potAno vipAka batAvavAmAM paTu hovAthI mUDhanI jema bAla rAjAnI zayAmAM sUto tethI bhayabhIta thayelo ghUjatA zarIravALo bAla bhUmi upara paDe che. A rIte aMtaraMga kAraNo ane bahiraMga kAraNo bAlanI bhayabhIta avasthAmAM kaI rIte kArya kare che tenA dvArA buddhimAna puruSa sarvatra thatA kAryamAM bahiraMga kAraNo kaI rIte kArya pratye kAraNa che ane aMtaraMga kAraNo kaI rIte kAraNa che, teno yathArtha bodha kare che. vaLI, bAlane je anarthanI paraMparA prApta thaI te sarvamAM tenI akuzalakarmonI hAramALA mukhyarUpe kAraNa che. Ama chatAM tenI tevI bhavitavyatA vizeSa hatI jethI phAMsIe caDhAvelo paNa bAla marAyo nahIM ane koIka rIte du:khI du:khI thato svaghare Ave che. agRhItasaGketAyAH saMdehaH atrAntare agRhItasaGketayoktaM-he saMsArijIva! tatra kSitipratiSThitapure prathamaM bhavatA vIryanidhAnabhUtaH karmavilAso nAma rAjA niveditaH, adhunA dazAparAdhaprabhaviSNureSa zatrumardano nivedyate, tatkathametaditi? saMsArijIvenAbhihitaM-mugdhe! mayApi nandivarddhanena satA pRSTa evedaM viduraH, tato vidureNAbhihitaMkumAra! karmavilAsastatrAntaraGgo rAjA, zatrumardanastu bahiraGgaH, tena nAsti virodha, yato bahiragANAmeva rAjJAM dazAparAdhaprabhaviSNutA bhavati bahiraGganagareSu, netareSAM, te hi kevalaM sundarAsundaraprayojanAni janAnAM pracchannarUpA eva santaH svavIryeNa nivartayanti, tathAhi-karmavilAsapratikUlatAjanito'yaM bAlasya paramArthataH sarvo'pyanarthaH saMpanna iti / tato mayA'bhihitaM-apagato'dhunA me sandehaH, agrataH kathaya, vidureNAbhihitaM-tataH kRcchreNAtikrAnte yAmamAtre rajanyAH prAptaH svasadanaM bAlaH / / agRhItasaMketAno saMdeha atrAntaramAM=anusuMdara cakravartI potAnA naMdivardhanabhavanuM varNana kare che tyAre vidura dvArA bAlAdinI vArtA karAya che te kathanamAM agRhItasaMketA vaDe kahevAyuM anusuMdara cakravartIrUpa saMsArI jIvane kahevAyuM. he saMsArI jIva ! te kSitipratiSThitapuramAM prathama tArA vaDe vIryanA vidhAnabhUta karmavilAsa nAmano rAjA nivedana karAyo. hamaNAM dazAnA aparAdhamAM samartha evo A zatrumadata nivedana karAya che. te A kevI rIte che?=eka ja nagaramAM karmavilAsa nAmano rAjA ane tenA bAlAdi putro che tema kahyA pachI te ja vagarano rAjA zatrumana che ema je nivedana karAya che e kevI rIte saMgata thAya ? saMsArI jIva vaDe kahevAyuM - hemugdha ! mArA vaDe paNa naMdivardhata chatAM A te je prazna karyo e, vidura pUchAyo. tethI=naMdivardhana vaDe vidura puchAyo tethI, vidura vaDe kahevAyuM - he kumAra - karmavilAsa tyAM-
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nagaramAM aMtaraMga rAjA che=jIvo upara potAnuM anuzAsana calAve tevo aMtaraMga rAjA che, vaLI, zatrumardana bahiraMga rAjA che=te dezanI vyavasthA thAya te rIte rAjya calAve tevo bahiraMga rAjA che. te kAraNathI virodha nathI. je kAraNathI bahiraMga ja evA rAjAonI dazAparAdha prabhaviSNutA bahiraMganagaromAM che, Itara rAjAonuM nahi=aMtaraMga rAjAonI bahiraMganagaromAM dazAparAdha prabhaviSNutA nathI, hiM=je kAraNathI, teo aMtaraMga rAjAo, kevala lokonA suMdara-asuMdara prayojanane pracchannarUpavALA chatAM ja svavIryathI tivartana kare che, te A pramANe - karmavilAsanI pratikULatAjanita bAlato A sarva paNa anartha paramArthathI prApta thayo che=NUladRSTithI bAlanA sparzanane vaza te te prakAranA kRtyathI janita sarva A anartha hovA chatAM paramArthathI bAlanAM je aMtaraMga karyo che te rUpa karmavilAsarAjA, tenI pratikULatAthI janita bAlane sarva anarthonI prApti thaI che. tethI =vidure naMdivardhanane khulAso karyo tethI, mArA vaDe kahevAyuM=naMdivardhana vaDe kahevAyuM, have mAro saMdeha dUra thayo. eka ja nagaramAM zatrumardana ane karmavilAsa be rAjA kaI rIte saMbhave che? e prakArano mAro saMdeha dUra thayo. AgaLamAM kathana kara=naMdivardhana vidurane kahe che AgaLanuM kathana kara. vidura vaDe kahevAyuM - tyArapachI phAMso tUTI javAthI bhUmi upara paDelo bAla, cetatA prApta karyA pachI gharane abhimukha javA mATe pravRtta thayo tyArapachI, rAtrino eka prahara atikrAMta thaye chate muzkelIthI bAla potAnA ghare pahoMcyo. madhyamabuddhezcintanam itazcAkarNitaH prabhAta eva tadIyavRttAnto madhyamabuddhinA, tato bAlasnehalezasyAnuvartamAnatayA saMjAto manAg viSAdaH / cintitamanena-hA kimIdRzaM saMpannaM bAlasya? iti, punaH paryAlocayataH prAdurbhUto'sya manasi pramodaH / cintitamanena-pazyata! aho manISivacanakaraNAkaraNayoriha loka evAntaraM, tathAhi-tadupadezavartino me'dhunA na saMpannaH klezaH, nodIrNamayazaH, pUrvaM punarviparItacAriNo dvayamapyAsIt, bAlasya punarekAntato manISivacanaviparItAcaraNaniratasya yatsaMpadyate duHkhasaMghAto, vijRmbhate jagatyayazaHpaTahaH, saMjAyate maraNaM, tatra kimAzcaryam ? tadasti mamApi kAcid dhanyatA, yayA manISivacane bahumAnaH saMpanna iti / madhyamabuddhinuM ciMtana ane A bAju madhyamabuddhi vaDe prabhAtamAM teno vRttAMta=bAlano vRtAMta, sAMbhaLyo, tethI bAlanA snehanA lezanA anuvartamAnapaNAne kAraNe thoDo viSAda thayo. AnA dvArA vicArAyuM-madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM, khedanI vAta che ke kema AvA prakAranuM bAlane prApta thayuM? vaLI, vicAra karatA evA AnA manamAM-madhyamabuddhinA manamAM, pramoda utpanna thayo. kema pramoda utpanna thayo ? tethI kahe che, AtA dvArA=madhyamabuddhi dvArA, vicArAyuM. aho ! Azcarya che ke manISInA vacananA karaNa ane akaraNano aMtara=bheda, A lokamAM ja juo. arthAt aMtara spaSTa dekhAya che. te A pramANe - tenA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva upadezamAM vartatA evA mane hAlamAM kleza prApta thayo nahIM, ayaza udIraNa thayo nahIM=lokamAM mAro apayaza udIraNa thayo nahIM. vaLI, pUrvamAM viparItacArI evA matemanISInA upadezathI viparIta AcaraNa karanArA ane bAla pAchaLa janArA evA mane, baMne paNa prApta thayA hatA=phleza paNa prApta thayo hato ane apayaza paNa prApta thayo hato. vaLI, ekAMtathI manISInA vacanathI viparIta AcaraNAmAM tirata evA bAlane je duHkhano samUha prApta thAya che, jagatamAM apayazano paTaha vistAra pAme che. maraNa thAya che, temAM zuM Azcarya ? te kAraNathI mArI paNa kaMIka dhanyatA che jenA kAraNe manISInA vacanamAM bahumAna thayuM. zloka : tathAhinaivAbhavyo bhavatyatra, satAM vacanakArakaH / paktiH kAGkaTuke naiva, jAtA yatnazatairapi / / 1 / / zlokArca - te A pramANe - ahIM=lokamAM, abhavyaayogya jIva, satapuruSonA vacanane karanAra nathI. seMkaDo yatna vaDe paNa koraDAmagamAM pAka kriyA thAya nahIM koraDA maga jevA bAlamAM seMkaDo yatnathI paNa manISInuM vacana samyagU pariNamana thAya nahIM. ||1|| zloka : evaM bhAvayatazcitte, bAlasnehaM vimuJcataH / pramodapUrNacittasya, laghitaM tasya taddinam / / 2 / / zlokArya : A rIte cittamAM bhAvana karatA bAlanA snehane mUktA pramoda pUrNacittavALA evA teno=madhyamabuddhino, divasa pasAra thayo. cA zloka : tataH samAgate bAle, lokAcArAnuvarttanam / kurvatA vihitaM tena, tasya saMbhASaNaM kila / / 3 / / zlokArtha : tyArapachI bAla Ave chate lokAcAranA anuvartanane karatA tenA vaDe=madhyamabuddhi vaDe, te bAlane saMbhASaNa karAyuM. Il3IL.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 zloDa : upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pRSTazcAzeSavRttAntaM, viSAdagatabuddhinA / tenApi kathitA tasmai, bAlenAtmaviDambanA // 4 // zlokArtha : azeSavRttAMta puchAyo, viSAda pAmelI buddhivALA te bAla vaDe paNa potAnI viDaMbanA kahevAI. 4 // zloka : na zikSaNasya yogyo'yaM matvA madhyamabuddhinA / tatastadanurodhena, kRteSatparidevanA / / 5 / / zlokArtha : zikSaNane A yogya nathI e pramANe mAnIne, madhyamabuddhi vaDe tyArapachI tenA anurodhathI=bAlanA anurodhathI, thoDoGa jeha rAyo // 5 // zloka : tatazcUrNitasarvAGgo, duHkhavihvalamAnasaH / tathA rAjabhayAdugrAd, bAlastatraiva saMzritaH / / 6 // zlokArtha : tyArapachI cUrNita thayelA sarvAMgavALo, duHkhavihvaLa mAnasavALo, ane ugra rAjabhayathI tyAM 4=potAnA gRhamAM 4, jAla rahyo ||9| doDa : pracchannarUpaH satataM, na nirgacchati kutracit / evaM ca tiSThatoH kAlastayorbhUyAn vilaGghitaH / / 7 / / zlokArtha : satata pracchannarUpavALo kyAMya bahAra nIkaLato nathI. A rIte raheto te beno=bAla ane madhyamano, ghoDANa vilaMdhita thayo. // 7 // prabodhanaratisUrisamAgamaH athAnyadA nijavilasitAbhidhAne jIrNodyAne gandhahastIva varakalabhavRndena, parikaritaH sAtizayaguNavatA nijaziSyavargeNa, pravAhaH karuNArasasya, saMtaraNasetuH saMsArasindhoH, parazustRSNAlatAgahanasya, azanirmAna
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 187 parvatoddalane, mUlamupazamataroH, sAgaraH santoSAmRtasya, tIrthaM sarvavidyAvatArANAM, kulabhavanamAcArANAM, nAbhiH prajJAcakrasya, vaDavAnalo lobhArNavasya, mahAmantraH krodhabhujaGgasya, divasakaro mahAmohAndhakArasya, nikaSopalaH zAstraratnAnAM, dAvAnalo rAgapallavadahane, argalAbandho narakadvArANAM, dezakaH satpathAnAM, nidhiH sAtizayajJAnamaNInAmAyatanaM samastaguNAnAM, samavasRtastatra pure prabodhanaratirnAmAcAryaH / prabodhanarati AcAryano samAgama have anyadA tijavilasita nAmanA jIrNa udhAnamAM zreSTha hAthIonA baccAnA ToLAnI sAthe gaMdhahastInI jema sAtizayaguNavALA potAnA ziSyavarga vaDe parivarelA, karuNArasanA pravAha, saMsArasAgane taravAmAM setusamAna, tRSNArUpI gahanatAne chedavAmAM parazu kuhADI samAna, mAnarUpI parvatanA uddalanamAM vaja jevA, upazamarUpI vRkSanuM mUla, saMtoSarUpI amRtanA sAgara, sarva vidyAnA avataraNamAM tIrtha ArA samAna, AcAronA kulabhavana, prajJAcakranA nAbhi, lobharUpI samudrane zoSavAmAM vaDavAnala, krodharUpI sarpa mATe mahAmaMtra, mahAmohAjakArane mATe sUrya, zAstrarUpI suvarNane mATe kasoTI patthara, rAgarUpI pallavatA hitamAM dAvAnala, narakanAM dvAronA argalAbabdha, satpathonA dezaka, sAtizayajJAnarUpI maNionA nidhi, samasta guNonA Ayatana evA prabodhataratikAmanA AcArya te nagaramAM samosaryA. karmavilAsasya manISipakSapAtaH itazca sparzanapratikUlacAriNamupalabhya manISiNaM prAdurabhUtkarmavilAsasya tasyopari kharataraH pakSapAtaH / tato'sau zubhasundarI pratyAha-'priye! lakSayatyeva tAvadidaM bhavatI, yathA'nAdirUDhA prakRtiriyaM mama varttate, yaduta-yo'sya sparzanasyAnukUlastasya mayA pratikUlena bhAvyaM, pratikUlasya punaranukUlatayA vartitavyaM, mama ca pratikUlamAcarataH sarvatrAkuzalamAlopakaraNaM, anukUlaM vidadhataH punarbhavatI mamopakaraNaM varttate, tadevaM sthite sparzanAnukUlacAriNo bAlasya darzito mayA'kuzalamAlAvyApAraNadvAreNa kazcidAtmanaH pratikUlatAphalavizeSaH, asya tu manISiNaH sparzanapratikUlavarttino na mayA'dyApi nijAnukUlatAphalavizeSo darzito, yadyapi yadidamasya sparzane nirabhiSvaGgatayA mRduzayanasuratAdInyanubhavataH saMpadyate sukhaM, yazcAyaM samullasito lokamadhye yazaHpaTaho, na ca saMpannaH kvacidapAyagandho'pi vicaratastasya asya samastasya vyatikarasyAhameva bhavatyaivopakaraNabhUtayA kAraNaM, tathApi mayi saprasAde naitAvanmAtramevAsya phalamucitaM,' iti priye! viziSTataraphalasaMpAdanArthamasya manISiNo yatnaM kuruSveti / karmavilAsa rAjAno manISino pakSapAta A bAju sparzananA pratikUla AcaraNAvALA manISIne joIne karmavilAsarAjAne tenA upara atyaMta pakSapAta thayo, tethI karmavilAsane manISI upara atyaMta pakSapAta thayo tethI, A=karmavilAsa,
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zubhasuMdarIne kahe che - he priya ! tuM A jANe ja che, je pramANe anAdiraDha A mArI prakRti varte che, kaI prakRti varte che ? te "yatathI batAve che - A sparzatane je anukULa che tene pratikUla mArA vaDe thavuM joIe. vaLI, pratikUlana=sparzata pratye pratikUla, anukULapaNAthI mAre vartavuM joIe ane pratikUla AcaratA mane sarvatra akuzalamAlAnuM upakaraNa che=sparzane vaza thayelA jIvane pratikUla karavAmAM sarvatra mArAM azubhakarmonI hAramALA kAraNa che. vaLI, anukUlane karatA evA=sparzanane pratikUla karatA evA jIvanuM anukULa karatA evA, mAruM upakaraNa tuM varte che=zubhakarUpa zubhasuMdarI tevA jIvone anukULa karavAmAM kAraNa bane che. te kAraNathI A pramANe sthita hote chate=A pramANe mAro svabhAva hote chate, sparzanane anukUla karanArA bAlane akuzalamAlAnA vyApAra dvArA mArA vaDe potAno koI pratikULatA rUpa phaLavizeSa batAvAyo. vaLI, sparzatane pratikUlavartI evA A manISIne mArA vaDe potAnI anukULatAno phaLavizeSa hajI paNa batAvAyo nathI. jo ke sparzanamAM nirabhiLaMgapaNuM hovAne kAraNe mRduzayana strIAdine anubhavatA evA AnekamanISIne, je A sukha prApta thAya che ane lokamAM je A yazapaTaha ullasita thayo=manISIno yazapaTa ullasita thayo, ane vicAratA evA tene manISIne koIpaNa apAyano gabdha paNa na thayo koI anarthonI prApti thaI nahIM, e samasta vyatikarato huM ja=karmavilAsa ja, upakaraNabhUta evI tArA vaDe ja kAraNa chuM=zubhasuMdarI dvArA ja manISInA sarva hitanI paraMparAnuM kAraNa chuM, topaNa saprasAdavALo huM pote chata=saprasAdavALo evo karmavilAsa hote chate, Ane manISIne, ATaluM mAtra ja phaLa ucita nathI. ethI he priya ! zubhasuMdarI A manISInA viziSTatara phaLasaMpAdana mATe tuM yatna kara. gumasundaryA yojAza: zubhasundaryuvAca-sAdhu, Aryaputra! sAdhu, sundaramabhihitaM devena, sthitaM mamApIdaM hRdaye, yogya eva manISI devaprasAdAnAM, tadeSA'nutiSThAmi yadAjJApitaM devenetyabhidhAya vyApAritA zubhasundaryA yogazaktiH, vihitamantardhAnaM, praviSTA manISizarIre, prAdurbhUto'sya pramodaH, siktamamRtasekenAtmazarIraM, pravRttA nijavilasitodyAnagamanecchA, prasthitastadabhimukhaM, cintitamanena kathamekAkI gacchAmi, bahuzca kAlo gRhapraviSTasya tiSThato madhyamabuddheratIto, vismRto'dhunA lokasya bAlavRttAnto, vyapagataM tasya lajjAkAraNaM, atastamapi nijavilasitodyAne nayAmIti vicintya gato manISI madhyamabuddhisamIpaM, niveditaM tasmai nijAkUtam / itazca karmavilAsena tasyApi jananI sAmAnyarUpA tatphalavipAkasaMpattaye tathaiva protsAhitA, sA hyakuzalamAlAzubhasundaryoH sAdhAraNavIryA vicitraphaladAyinI svarUpato varttate, tatastayA'dhiSThitamUrtermadhyamabuddherapi pravRttA tatra gamanecchA, bAlastu bhavatApyavazyaM gantavyamiti vadatA balAmoTikayA pravartito madhyamabuddhinA, gatAstrayo'pi nijavilasitodyAne /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva zubhasuMdarInI yogazakti zubhasuMdarI kahe che - he Aryaputra ! suMdara ! suMdara ! deva vaDe A suMdara kahevAyuM, mArA paNa hadayamAM A sthita che=manISInuM hita thAya tevuM karavAno pariNAma sthita che. devaprasAdane=karmavilAsarAjAnA prasAdane, yogya ja manISI che. te kAraNathI deva vaDe je AjJApana karAyuM, te huM karuM chuM e pramANe kahIne zubhasuMdarI vaDe yogazakti vyApArita karAI. attardhAna karAyuM, manISInA zarIramAM praveza karyo= zubhasuMdarIe praveza karyo. Ane-manISIne, pramoda pragaTa thayo, amRtanA siMcanathI potAnuM zarIra sicAyuM, nijavilasitaughAtamAM gamananI IcchA pravRtta thaI=jyAM prabodhatarati nAmanA AcArya padhAryA che tyAM javAnI IcchA pravRtta thaI, tene abhimukha=udyAnane abhimukha, prasthita thayo=manISI pasthita thayo. AnA dvArA=manISI dvArA, vicArAyuM, kevI rIte ekAkI huM jAuM? arthAt ekAkI javuM ucita nathI. ane gharamAM praveza karAyelA rahetA evA madhyamabuddhino ghaNo kAla atItaHpasAra thayo che, hamaNA lokane bAlano vRtAMta vismRta che. tenuM mabamabuddhinuM, lajjAnuM kAraNa dUra thayuM che. AthI tene paNa tijavilasita udyAnamAM huM laI jAuM e pramANe vicArIne manISI madhyamabuddhinA samIpe gayo, tene=madhyamabuddhine, potAno Azaya nivedana karyo huM nijavilasita nAmanA udhAnamAM javA IcchuM chuM e prakArano potAno Azaya madhyamabuddhine nivedana karAyo. ane A bAju karmavilAsarAjA vaDe=madhyamabuddhinA karmo vaDe, tenI paNa-madhyama-buddhinI paNa, sAmAnyarUpA mAtA tenA phalanA vipAkanI saMpatti mATe karmanA phaLanA vipAkanI saMpatti mATe, te prakAre ja protsAhita karAI=je prakAre bAlavI ane manISInI mAtAne paNa karmavilAsarAjAe protsAhita karelI te ja pramANe madhyamanI mAtAne paNa karmavilAse protsAhita karI, ane akuzalamAlA ane zubhasuMdarI baMnemAM te-sAmAnyarUpA mAtA, sAdhAraNavIryavALI vicitra ne devArI svarUpathI varte che. tethI=sAmAnyarUpA sAdhAraNavIryavALI che tethI, teNI vaDe adhiSThitamUrti evA madhyamabuddhine paNa=sAmAnyarUpA mAtA vipAkane abhimukha pariNAmavALI thAya te prakAre adhiSThitamUrtivALA evA madhyamabuddhine paNa, tyAM tijavilasita udyAnamAM, javAnI IcchA thaI. vaLI, tArA vaDe paNa avazya javuM joIe e pramANe bolatA madhyamabuddhi vaDe baLAtkArathI bAla pravartita karAyo=tijavilasita udyAnamAM javA mATe pravartita karAyo, traNeya paNa=bAla, madhyama ane manISI traNeya paNa, nijavilasita udyAnamAM gayA. sthUlathI te nagaranuM viziSTa udyAna ane je udyAnamAM AtmAnA nijasvarUpamAM javAnuM kAraNa bane tevA mahAtmAo AvelA hovAthI te udyAna paNa nijavilasita kahevAya che ane je udyAnamAM bahulatAe dharmanI je pravRtti thatI hovAne kAraNe nijavilasita udyAna kahevAya che temAM traNeya gayA.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva manISyAditrayANAM sUrisamAgamaH zloka : atha nAnAvidhaistatra, vilasantaH kutUhalaiH / pramodazekharaM nAma, prAptAste jinamandiram / / 1 / / manISI Adi traNane AcAryabhagavaMtano samAgama zlokArtha : have judA judA prakAranA kutUhala vaDe tyAM nijavilasita udhAnamAM, vilAsa karatA te traNeya pramodazekhara nAmanA jinamaMdiramAM prApta thayA=bhagavAnanI mUrti jIvane pramodanuM kAraNa hovAthI ane sarva pramodamAM agresara hovAthI pramodazekhara nAmanA jinamaMdirane teo pAmyA. III zloka : tacca meruvaduttuGga, vizAlaM sAdhucittavat / revanodhava maLe, sonavAryataH sArA zlokArdha : ane te=pramodazekhara nAmanuM jinamaMdira, merunI jevuM UMcuM, sAdhunA cittanI jema vizAla, sauMdarya ane audAryanA yogathI devalokathI adhika che ema huM mAnuM chuM. te jinamaMdira ati UMcuM hatuM, jethI meru parvatanI jema UMcuM che. tema graMthakArazrI kalpanA kare che. vaLI, sAdhunuM citta badhA jIvo pratye potAnA Atmatulya jonAruM hoya che tethI koIne pIDA na thAya, koIne kaSAyano udraka na thAya, koInA prANanAza na thAya te rIte potAnA AtmAnI jema badhAnI sAthe vizAla cittathI vartana kare che tevuM vizAla te jinAlaya hatuM. vaLI, devalokamAM sauMdarya ane udAra bhogasAmagrI hoya che tema prastuta jinAlaya suMdara kalAothI sauMdaryavAnuM hatuM ane jIvano udAra Azaya pragaTa kare tevuM hovAthI audAryanA yogavALuM che tethI devalokathI adhika che tema kavi kalpanA kare che. zA zloka : yugAdinAthabimbena, zrImatA tadadhiSThitam / samantAd dUragottuGgaprAkArapariveSTitam / / 3 / / zlokArca - zrImAna yugAdinAthanA biMbathI te=jinamaMdira, pratiSThita che. cAre bAjuthI dUra UMcA killAthI pariveSTita che. llll
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka H purato lokanAthasya, stotrANi paThato mudA / tatra zrAvakalokasya, dhvanimAkarNya pezalam ||4 // kimetaditi saMcintya, kautukAkSiptamAnasAH / praviSTA nenasane, te yo'pi mArA / / / / yumam / zlokArtha H tyAM=jinAlayamAM, lokanAthanI AgaLa AnaMdathI stotrane bolatA zrAvakalokano suMdara dhvani sAMbhaLIne A zuM che ? e pramANe vicArIne kaututhI AkSipta mAnasavALA te traNeya paNa kumAroe=bAlAdi traNeya paNa kumAroe, jinamaMdiramAM praveza karyo. 4-5 / / zloka H atha dakSiNamUrttistho, devAjiravibhUSaNaH / vinItasAdhulokasya, madhyavarttI tapodhanaH / / 6 / / jinendragaditaM dharmamakalaGkaM sanAtanam / saMsArasAgarottAramAcakSANaH sudehinAm / / 7 / / pravizadbhirmahAbhAgazcandravattArakairvRtaH / prabodhanaratirdhIraH, sa sUristairvilokitaH / / 8 / / tribhirvizeSakaM / 191 zlokArtha : have mUrtinI dakSiNa dizAmAM rahelA, devAMgaNamAM bhUSaNarUpa, vinIta sAdhulokanA madhyavartI, tapodhana=taparUpI dhanavALA, yogya jIvone jinendrathI kahevAyelA, sanAtana, akalaMka, saMsArasAgarathI uttArane karanAra evA dharmane kahetA, mahAbhAgyavALA, tArAothI caMdranI jema praveza karanArA jIvo vaDe vIMTaLAyelA, prabodhanarati nAmanA dhIra evA te sUri teo vaDe jovAyA. ||6-7-85 zloka H bhAvibhadratayA jainaM, bimbaM natvA manISiNA / sUre: zeSamunInAM ca, vihita pAvavananam / / / / zlokArtha H bhAvibhadrapaNAne kAraNe jinabiMbane namaskAra karIne manISI vaDe sUrinuM ane zeSamunionuM pAdavaMdana karAyuM. IIT
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tatastadanurodhena, manAk saMzuddhabuddhinA / devasAdhunamaskAraH, kRto madhyamabuddhinA / / 10 / / zlokArtha H tethI=manISIe badhAne namaskAra karyo tethI, tenA anurodhathI=manISInA anusaraNathI, thoDIka saMzuddhabuddhivALA evA madhyamabuddhi vaDe, devane ane sAdhune namaskAra karAyA. II10|| zloka H pApamAtRvayasyAbhyAmadhiSThitazarIrakaH / bAlo'kalyANabhAG naiva, kasyacitpraNatiM gataH / / 11 / / zlokArtha H pApamAtA ane mitrathI adhiSThita zarIravALo=akuzalamAlA ane pApI evA sparzanathI adhiSThita zarIravALo, akalyANano bhAjana evo bAla koIne namaskAra karato nathI ja. ||11|| zloka H kintu grAmeyakAkAraM, bibhrANaH stabdhamAnasaH / manISimadhyamAsanne, sopi tvA vyavasthitaH / / 2 / / zlokArtha H paraMtu grAmeyaka AkArane dhAraNa karato=gAmaDiyA puruSanA AkArane dhAraNa karato, stabdhamAnasavALo, manISI ane madhyamanI najIkamAM jaIne te=bAla, paNa rahyo. / / 12 / / zloka H atha saMbhASitAste'pi, dharmalAbhapuraHsaram / guruNA kalavAkyena niSaNNAstatra bhUtale / / 13 / / zlokArtha : have, teo paNa=manISI Adi paNa, dharmalAbhapUrvaka guru vaDe madhuravAkyathI bolAvAyA, tyAM bhUtalamAM beThA. ||13||
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva subuddhipreritanRpasya saparivArAgamanam zloka : itazca sUrivRttAntaH, kathaJcillokavArttayA / mantriNA jinabhaktena, zrutastena subuddhinA / / 14 / / subuddhi vaDe prerita rAjAnuM saparivAra Agamana zlokArca - A bAju koIka rIte lokavArtAthI jinabhakta evA te subuddhi nAmanA maMtrI vaDe sUrino vRtAMta saMbhaLAyo-udhAnamAM sUri padhAryA che te maMtrI vaDe jaNAyuM. ll14ll zloka : tataH protsAhitastena, sa rAjA zatrumardanaH / vandanArthaM munIndrasya, vrajAma iti bhASiNA / / 15 / / zlokArca - tethI subuddhimaMtrI vaDe sUrinuM Agamana jaNAyuM tethI, munIndronA vaMdana mATe ApaNe jaIe e pramANe bolatA evA tenA vaDe=maMtrI vaDe, te zagumardanarAjA protsAhita karAyo. ll15ll zloka : vidhUtapApamAtmAnaM, vandanena mahAtmanAm / sAdhUnAM ye'tra kurvanti, te dhanyAste manISiNaH / / 16 / / zlokArca - jeo A saMsAramAM mahAtmA evA sAdhuonA vaMdana vaDe potAne pApa rahita kare che teo dhanya che, teo buddhimAna che e prakAre maMtrIe rAjAne kahyuM [16ll zloka - tato madanakandalyA, sArddhamantaHpuraistathA / subuddhivacanAdrAjA, nirgato munivandakaH / / 17 / / zlokArtha : tethI=maMtrIe rAjAne mahAtmAnA darzana karavA mATe preraNA karI tethI, madanakaMdalI sAthe ane antaHpura sAthe, te prakAranA subuddhinA vacanathI munine vaMdana karavA tatpara evo rAjA nIkaLyo. ll17ll
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tataH sarvaM puraM tatra, nRpe calati vismitam / sainyaM ca gatamudyAne, kautukAkRSTamAnasam / / 18 / / zlokArca - tethI te rAjA cAle chate vismita thayeluM, kautukathI AkRSTamAnasavALuM sarva nagara ane senya udhAnamAM gayuM. I18ll zloka : nipatya pAdayostatra, jinasya sabalo nRpaH / prabodhanaratiM bhaktyA , vavande hRSTamAnasaH / / 19 / / zlokArca - tyAM=te udhAnamAM, jinanA caraNamAM namaskAra karIne bala sahita rAjA=senA sahita rAjA, harSitamAnasavALo bhaktithI prabodhanaratine vaMdana kare che. ll19ll. zloka - praNamyAzeSasAdhUMzca, dattAzIrgurusAdhubhiH / niSaNNo bhUtale rAjA, vinayA''namramastakaH / / 20 / / zlokArca - badhA sAdhuone namaskAra karIne guru ane sAdhuo vaDe apAyelA AzIrvAdavALo rAjA vinayathI namelA mastakavALo bhUtalamAM beTho. ll20] zloka : subuddhirapi jainendrapAdapadmakRtAnatiH / nirUpatti sarvALa, kevaLa vatnati: JArA zlokArtha : jainendrapAdapadmane jinezvaranA caraNakamaLane karyo che namaskAra evo subuddhimaMtrI paNa sarva devakane yatnathI kare che. rA. bloka : devapUjanasaddhUpadIpadAnAdipUrvakam / bhaktyotkaNThitasarvAGgo, bhUnyastakarajAnukaH / / 22 / /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : devapUjana, sadbhUpa, dIpa, dAnAdipUrvaka bhaktithI utkaMThita sarvAMgavALo bhUmimAM sthApana karelA jAnuvALo. / / 22 / / zloka H durlabhaM bhavakAntAre, jantubhirjinavandanam / itibhAvanayA dhanyo, nirmalIbhUtamAnasaH / / 23 / / zlokArtha : bhavarUpI jaMgalamAM jaMtuo vaDe jinavaMdana durlabha che. e prakAre bhAvanAthI dhanya thayelo, nirmalIbhUta mAnasavALo maMtrI thayo. II23mA zloka H AnandajalapUrNAkSaH, kSAlayannAtmakilbiSam / natvA mAvato vimyuM, castavRSTivipakSaLa: / / 24 / / zakrastavaM zanairdhIraH, paThitvA bhaktinirbharaH / pazcAdpraLipAtAnta, niSa: zuddhabhUtane ||ra|| yubham / 195 zlokArtha H AnaMdarUpI jalathI pUrNacakSuvALo, AtmAnA pApane dhoto, bhagavAnanA biMbamAM sthApana karAyelI dRSTivALo, vicakSaNa, dhIra dhImethI zakrastavane bhaNIne bhaktithI nirbhara pariNAmavALo, paMcAMga praNipAtanA aMtamAM zuddhabhUmimAM beTho. II24-25 / / zloka H parasparatirobhUtakarazAkhAvinirmitAm / kozAkArakaraH kRtvA, yogamudrAM samAhitaH / / 26 / / zlokArtha H paraspara tirobhUtakara zAkhA vinirmita evI yogamudrAne karIne, koza AkAranA hAthavALo, samAdhivALo. IIrAta zloka H tato bhuvananAthasya, stotrANi kalayA girA / sa tadAnIM paThatyevaM, tadarthArpitamAnasaH / / 27 / /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - tyArapachI=A rIte beThA pachI, te maMtrI tyAre ta arthamAM arpita mAnasavALo madhura vANIthI bhagavAnanAM stotrone A pramANe bole che. ll27ll subuddhikRtA jinastutiH bloka : namaste jagadAnanda! mokSamArgavidhAyaka! / jinendra! viditAzeSabhAvasadbhAvanAyaka! / / 28 / / subuddhi vaDe karAyela jinastuti zlokArca - he jagatanA AnaMda ! he mokSamArganA vidhAyaka ! he ! jinendra ! he jANyA che azeSabhavonA sadbhAvanA nAyaka ! tamane namaskAra karuM chuM. subuddhimaMtrI bhagavAnanA pAramArthika guNone jANanAra che tethI bhagavAnane vAstavika svarUpane saMbodhana karatAM kahe che. zAMtamudrAvALA bhagavAna jagatane zAMtamudrAno bodha karAvIne AnaMdane denArA che. karmonI kadarthanAthI mukta thavAnA mArgane batAvanArA che. rAga-dveSathI para evA jino teomAM indro jevA che ane jagatanA azeSabhAvone yathArtha jANanArA bhagavAna che evA bhagavAnane huM namaskAra karuM chuM. e prakAre kahIne te te guNothI bhagavAnane abhimukha potAnuM mAnasa kare che. ll28ll zloka : pralInAzeSasaMsAravistAra! paramezvara! / namaste vAkpathAtIta! trilokanarazekhara! / / 29 / / zlokArdha : vaLI, stuti karatAM kahe che - nAza karyo che saMpUrNa saMsArano vistAra evA parama ezvaryavALA ! vANInA pathathI atIta ! arthAt vANIthI jemanuM svarUpa na kahI zakAya evA traNa lokanA manuSyomAM agresara ! evA tamane namaskAra karuM chuM. ll ll zloka : bhavAbdhipatitAnantasattvasaMghAtatAraka! / ghorasaMsArakAntArasArthavAha! namo'stu te / / 30 / /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 197 zlokArca - saMsArarUpI samudramAM paDelA anaMta jIvonA samUhanA tAraka ! je eka tIrthakara che tatulya ja sarva tIrthakaro che ane te tIrthakaroe saMsAramAM paDelA anaMtA jIvone atyAra sudhI tAryA che, tAre che ane bhaviSyamAM tAraze tevA bhagavAna tame cho, ghora saMsArarUpI aTavImAM sArthavAha ! tamane namaskAra thAo. Il3oll zloka : anantaparamAnandapUrNadhAmavyavasthitam / bhavantaM bhaktitaH sAkSAtpazyatIha jano jina! / / 31 / / zlokArca - he jina ! anaMta paramAnaMdanA pUrNadhAma rUpe vyavasthita evA tamane bhaktithI ahIM. loka sAkSAt jue che. ll11il zloka - stuvatastAvakaM bimbamanyathA kathamIdRzaH / pramotiyazcitte, nAte avanati ! / rUAA zlokArca - he bhuvanAtiga bhagavAna ! anyathA tamane sAkSAt jotA na hoya to tamArA biMbanI stuti karatA jIvone cittamAM AvA prakArano pramodano atizaya kevI rIte thAya ? Il3rA zloka : pApANujanitastAvattApaH saMsAricetasAm / yAvatteSAM sadAnanda! madhye nAtha! na varttase / / 33 / / zlokArca - he sadAnanda !, he nAtha !, jyAM sudhI teonA madhyamAM saMsArI jIvonA cittanA madhyamAM, tame vartatA nathI, tyAM sudhI saMsArI jIvonA cittanA madhyamAM pApajanita tApa varte che. jeonA cittamAM sadA AnaMdavALA evA bhagavAna varte che teo zrAvaka hoya topaNa bhagavAna tulya thavAnA atyaMta arthI hovAthI tenA prabaLa upAyabhUta bhAvasAdhunuM svarUpa sadA bhAvana karIne bhAvasAdhutulya thavAnI zaktino saMcaya karatA hoya che tethI teonA cittamAM pAparUpI aNuthI janita kaSAyono tApa kyAreya vartato nathI. 33
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : yeSAM punarvidhatte sA, nAtha! citteSu dehinAm / pApANavaH kSaNAtteSAM, dhvaMsamAyAnti sarvathA / / 34 / / tataste drAvitAzeSapApapaGkatayA janAH / sadbhAvAmRtasaMsiktA, modante nAtha! sarvadA / / 35 / / yugmam / zlokArca - he nAtha !. vaLI, je saMsArI jIvonA cittamAM teetamArI vRtti varte che teonA pApApuo kSaNathI sarvathA nAza pAme che. tethI drAvita thayelA azeSapAparUpI kAdavapaNAne kAraNe sadbhAvarUpI amRtathI siMcana karAyelA te loko he nAtha !, sarvadA AnaMda pAme che. jeonA cittamAM paramAtmAnA vAstavika svarUpanuM smaraNa che ane AtmAnA suMdara bhAvo rUpI amRtathI siMcana karAyelA che tethI, teonA cittamAM pAparUpa kAdava nAza thAya che ane sadA AnaMdanA anubhavane karanArA bane che. ll34-rUpA zloka : te varAkA na muSyantAM, rAgAdicaraTaiH katham? / yeSAM nAtha! bhavAnnAsti, taptisAnnidhyakArakaH / / 36 / / zlokArca - te bicArA jIvo rAgAdi coro vaDe kema mukta lUMTAtA nathI? he nAtha ! Apa jeone aMtaraMga pIDArUpa tatimAM sAnnidhya karanArA nathI AthI te varAchA rAgAdi coro vaDe lUMTAya che. e pramANe anvaya karavo. Il3%aa. zloka : bhavantamurarIkRtya, nAtha! niHzaGkamAnasAH / zivaM yAnti madAdInAM, vidhAya galapAdikAm / / 37 / / zlokArya : he nAtha ! tamane svIkArIne niHzaMkamAnasavALA jIvo madAdine galapAdikAne ApIne gaLe pakaDIne paga nIce kacaDIne, mokSamAM jAya che. ll37ii. bloka : nyapatiSyadidaM nAtha! jaganarakakUpake / ahiMsAhastadAnena, yadi tvaM nAdhariSyathAH / / 38 / /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - he nAtha ! ahiMsArUpI hAthane ApavA vaDe jo te jagatane dhAraNa karyuM na hota to jagata narakarUpI kUvAmAM paData. ahiMsArUpI hAthane ApavA vaDe jagatane narakarUpI kUvAmAM paDatuM bacAvyuM ema bhAvArtha che. [38aaaa zloka : vilInasakalaklezaM, nirvikAraM manoharam / zarIraM pazyatAM nAtha! tAvakInamado varam / / 39 / / anantavIrya! sarvajJo, vItarAgastvamaJjasA / na bhAsi yadabhavyAnAM, tatteSAM pApajRmbhitam / / 40 / / zlokArca - sakala kleza rahita, nirvikAra, manohara, zreSTha tamArA A zarIrane jotA abhavya jIvone he anaMtavIrya ! tuM sarvajJa, vItarAga je kAraNathI zIgha bhAsato nathI, te teonuM pApanRsmita cheH pApavilasita che. 39-40]. zloka : rAgadveSamahAmohasUcakairvItakalmaSa! / hAsyahetivilAsAkSamAlAdyaihIna! te namaH / / 41 / / zlokA : rAga, dveSa, mahAmohanA sUcaka evo hAsya, heti, vilAsa, akSamAlAdi vaDe hIna=rahita, vitakalmaSavALA ! tamane namaskAra karuM chuM. 41TI. bloka : anantaguNasaGkIrNa! kiyadvA'tra vadiSyati / tAvakastavane nAtha! jaDabuddhirayaM janaH / / 42 / / zlokArca - he nAtha ! tamArA jIvanamAM tamArA guNagAnamAM, jaDabuddhi evo A jana=vAstavika rIte bhagavAnanA guNone jovAmAM alpabuddhivALo evo A jana, he anaMtaguNathI saMkIrNa ! ahIM tamArA viSayamAM, keTaluM kaheze. ll4rA.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : sadbhAvo'pyathavA nAtha! bhavataivAvabudhyate / tadasya karuNAM kRtvA, vidhAtavyo bhave bhave / / 43 / / zlokArca - athavA he nAtha ! sabhAva paNa tamArA vaDe jaNAya che tamArA pratyeno mAro sadbhAva jaNAya che. te kAraNathI AnI karuNA karIne dareka bhavamAM saMsAranA ucchedana karanArI AtmAmAM nizcalabhakti karavI joIe. ll43. zloka : saMstutyaivaM jagannAthamutthAya jinamudrayA / vidhAya vandanaM bhUyaH, paJcAGganamanAdikam / / 44 / / tadante praNidhAnaM ca, muktAzuktyA'tisundaram / kRtvA kRtArthamAtmAnaM, manyamAnaH sukarmaNA / / 45 / / sUreH pAdayugaM siJcannAnandodakabindubhiH / vandanaM dvAdazAvarta, sa dadau doSasUdanam / / 46 / / tribhirvizeSakam / zlokArca - A pramANe jagatanAthanI stuti karIne. UThIne jinamudrAthI paMcAganamanAdika vaMdanane pharI karIne tenA aMtamAM muktAzaktithI atisuMdara praNidhAna karIne sukarma dvArA AtmAne=potAne kRtArtha mAnatA AnaMdanA azrubiMduo vaDe sUrinA pAdayugane siMcana karatA maMtrIe doSane nAza karanAra dvAdazAvarta vaMdanane karyuM. ll44-45-46ll zloka - kRtasAmAyiko'zeSasAdhUnAnamya bhaktitaH / avAptadharmalAbho'sau, niSaNNaH zuddhabhUtale / / 47 / / zlokArca - kRtasAmAyikavALo bhaktithI azeSa sAdhuone namIne prApta karelA dharmalAbhavALo A=maMtrI, zuddhabhUtalamAM beTho. l47nA zloka : pRSTasUritanUdante, subuddhau tatra mantriNi / athAcAryA vizeSeNa, cakrire dharmadezanAm / / 4 / /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - tyAM subuddhimaMtrI AcAryanA zarIranI vArtA pUche chate have AcArya vizeSathI dharmadezanA kare che. Il48II sUrikRtadharmadezanA zloka : kathitaM bhavanairguNyaM, varNitA karmahetavaH / prakhyApitaM ca nirvANaM, darzitaM tasya kAraNam / / 49 / / AcArya vaDe karAyela dharmadezanA zlokArca - bhavanuM nainmya kahevAyuM-AcArya vaDe cAragatinA paribhramaNarUpa saMsAra jIva mATe atyaMta viDaMbanArUpa che tenuM svarUpa kahevAyuM. karmanA hetuo varNana karAyA-AcArya vaDe bhavanA kAraNabhUta karmabaMdhanA hetuo varNana karAyA, ane nirvANa kahevAyuM=jIvanI suMdara avasthA mokSamAM ja che tenuM svarUpa batAvAyuM, tenuM kAraNa=mokSanuM kAraNa, batAvAyuM. 49ll zloka : tatazcAmRtasaMsekacAruNA vacasA muneH / jAtAste jantavaH sarve, cittasantApavarjitAH / / 50 / / zlokArca - tethI AcAryae bhavanirguNAdinuM kathana karyuM tethI, amRtanA siMcanathI suMdara evA muninA vacanathI te ja sarva jIvo cittasaMtApa varjita thayA. paoll zloka - trAntarenkhaaNshuvishdN kRtvA, lalATe karakuDmalam / jagAda bhAratImenAM, sa rAjA zatrumardanaH / / 51 / / zlokArdha : eTalAmAM nakhAMzuthI vizada karakuDamalane lalATamAM karIne=be hAthane mastaka pAse joDIne te zabumardanarAjA A vANIne kahe che. Apa1TI.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : bhagavan! atra saMsAre, nareNa sukhakAminA / kimAdeyaM prayatnena, sarvasampattikAraNam? / / 52 / / zlokArya : he bhagavAna ! A saMsAramAM sukhane IcchanArA evA manuSya vaDe sarvasaMpattinuM kAraNa evuM prayatnathI zuM AcaravA jevuM che? ApaNA dharmasyopAdeyatA zloka : sUrirAhaAdeyo'tra mahArAja! dharmaH sarvajJabhASitaH / sa eva bhagavAn sarvapuruSArthaprasAdhakaH / / 53 / / dharmanI upAdeyatA zlokArca - sUri kahe che - he mahArAja ! ahIM=saMsAramAM sarvajJabhASita dharma Adeya che=AcaravA yogya che, te ja bhagavAna sarvAbhASita dharma bhagavAna, sarvapuruSArthano prasAdhaka che jIvanA sarva prayatnothI sAdhya sukharUpa phaLane ApanAro che. IIT3II bloka : so'nantasukhasaMpUrNe, mokSe nayati dehinam / anuSaGgeNa saMsAre, sa hetuH sukhapaddhateH / / 54 / / zlokArca - ta=sarvAbhASita dharma, anaMta sukharUpa saMpUrNa mokSamAM jIvane laI jAya che. anuSaMgathI=mokSa prApta na thAya tyAM sudhI pravAhathI, te dharma, sukhanI paddhatino hetu che. I54ll zloka : narapatiruvAca-yadyevamkasmAtsarve na kurvanti, taM sarvasukhasAdhanam / dharma saMsAriNaH kiM vA, klizyante sukhakAmyayA? / / 55 / /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - rAjA kahe che. jo A pramANe che sarvajJabhASita dharma sarvaprakAranA sukhanuM kAraNa che to, sarva saMsArI jIvo sarvasukhanA sAdhana evA te dharmane kayA kAraNathI karatA nathI ? athavA sukhanI kAmanAthI kema kleza pAme che ? pipaII zloka : sUrirAhasukhAbhilASaH sukaro, duSkaro'sau nRpottama! / yato jitendriyagrAmastaM sAdhayati mAnavaH / / 56 / / zlokArca - sUri kahe che. sukhano abhilASa sukara che, he nRpotama ! A=dharma, duSkara che. je kAraNathI jItyo che Indriyono samUha jeNe evo manuSya tene sAdhe che=dharmane sAdhe che. ApavA. zloka : anAdibhavakAntAre, prAptAni paramaM balam / durmedhobhirna zakyante, jetuM tAnIndriyANi vai / / 57 / / zlokArdha : anAdi bhavakAntAramAM atyaMta balane prApta karelI te Indriyone durbuddhivALA jIvo vaDe jItavI zakya nathI=saMsArI jIvoe IndriyonA viSayo sevI sevIne dareka bhavomAM tenA saMskAro atyaMta puSTa karelA che tethI parama balane pAmelI te Indriyo saMskAra anusAra ja pravarte che, tethI durbuddhivALA jIvo vaDe tene jItavI zakya nathI. ApaNA zloka : tenaiva jantavo mUDhAH, sukhamicchanti kevalam / dharmaM punaH sudUreNa, tyajanti sukhakAraNam / / 58 / / zlokArca - tenAthI ja=IndriyothI ja, mUDha thayelA jIvo kevala sukhane Icche che. paraMtu sarva sukhanA kAraNa evA dharmane dUrathI tyAga kare che. IfpaTall
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : narapatiruvAcayeSAM jayamazaktiSThAH, kartuM no pArayantyamI / dharmataH prapalAyante, tato jIvAH sukhaiSiNaH / / 59 // zlokArca - rAjA kahe che. asamartha evA A=saMsArIjIvo, jenA=je IndriyonA, jayane karavA mATe samartha thatA nathI, tethI sukhanA Icchuka evA jIvo dharmathI dUra jAya che. Apa9ll bloka : kAni tAnIndriyANIha? kiM svarUpANi vA mune! / kathaM vA durjayAnIti? zrotumicchAmi tattvataH / / 6 / / zlokArca - te Indriyo ahIM=saMsAramAM, kaI che? athavA he muni ! kevA svarUpavALI che ? athavA kevI rIte durjaya che? e pramANe tatvathI sAMbhaLavA IcchuM chuM. lluoll indriyasvarUpam zloka : muniruvAcasparzanaM rasanaM ghrANaM, cakSuH zrotraM ca paJcamam / etAni tAni rAjendra! haSIkANi pracakSate / / 61 / / IndriyanuM svarUpa zlokArca - muni kahe che. he rAjendra ! "sparzana, rasana, ghANa, cakSa ane pAMcamuM zrotra A te Indriyo kahevAya che. [11] zloka : iSTaH sparzAdibhistoSo, dveSavRddhistathetaraiH / etatsvarUpameteSAmindriyANAM nRpottama! / / 2 / /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : he nRpotama ! ISTa evA spardhAdi vaDe toSa tathA Itara vaDe=aniSTa evA spardhAdi vaDe, dveSanI vRddhi A IndriyonuM svarUpa che. ll1rA zloka : durjayAni yathA tAni, kathyamAnaM mayA'dhunA / dattAvadhAnastaM sarvamanuzrutyAvadhAraya / / 63 / / zlokArdha : je pramANe te durjaya che Indriyo durjaya che. mArA vaDe have kahevAtA evA te sarvane dattAvadhAna ApyuM che dhyAna jeNe evo tuM, sAMbhaLIne avadhAraNa kara. IS3II zloka : anekabhaTasaGkIrNe, samare yodhayanti ye / mattamAtaGgasaMghAtametaiste'pi vinirjitAH / / 64 / / zlokA : aneka bhaththI saMkIrNa yuddhamAM matamAtaMga saMghAtane jeo jIte che teo paNa AnAthI IndriyothI, jitAya che. II64ll zloka : agulyagre nidhAyedaM, bhuvanaM nATayanti ye / zakrAdayo'tizaktiSThAste'pyamIbhirvazIkRtAH / / 65 / / zlokArca - aMgalinA agramAM A bhavanane sthApana karIne je zakrAdi atizaktivALA che teo paNa AmanA vaDe=Indriyo vaDe, vaza karAyA che. llupA zloka : hiraNyagarbhavaikuNThamahezvarapuraHsarAH / etairnirAkRtAH santaH, sarve kiGkaratAM gatAH / / 66 / / zlokArca - hiraNyagarbha, vaikuMTha, mahezvara vagere santo AnA vaDe Indriyo vaDe, nirAkRta karAyelA sarva kiMkaratAne pAmelA che. IIkA.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : adhItya sarvazAstrANi, paramArthavido janAH / ebhirvidhuritAH santazceSTante bAlizA iva / / 67 / / zlokArca - sarvazAstrone jANIne paramArthane jANanArA saMta evA jIvo AnAthI vipurita thayelA chatAM IndriyothI paravaza thayelA chatAM, bAlizanI jema ceSTA kare che. II67ii. zloka : etAni hi svavIryeNa, sasurAsuramAnuSam / varAkamiva manyante, sakalaM bhuvanatrayam / / 68 / / zlokArtha : A=Indriyo, svavIryathI sura-asura-manuSya sahita sakalabhuvanamayane rAMkaDAnI jema mAne che. II68ll zloka : durjayAni tato'mUni, hRSIkANi narAdhipa! / evaM sAmAnyataH kRtvA, hRSIkaguNavarNanam / / 69 / / zlokArya : tethI pUrvamAM varNana A evI baliSTha Indriyo che tethI, he narAdhipa ! A Indriyo durjaya che. A rIte sAmAnyathI IndriyonA guNanuM varNana karIne. ll19ll. zloka : tatazcajJAnAlokena vRttAntaM, bodhanArthaM manISiNaH / sUri bhASe saddantadIdhiticchuritAdharaH / / 70 / / zlokArca - ane tyArapachI suMdara dAMtanA kiraNathI zobhatA hoThavALA sUri jJAnanA AlokanathI=jJAnanA upayogathI, manISInA bodhane mATe vRttAMtane kahe che. JI70||
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-| tRtIya prastAva bloka : athavA mahArAja!tiSThantu tAvaccheSANi, hRSIkANi jagajjaye / sparzanendriyamevaikaM, samarthaM bata varttate / / 71 / / zlokArca - athavA he mahArAja ! zeSaIndriyo jagatanA jayamAM dUra raho, eka sparzanendriya ja kharekhara samartha varte che. I71II. zloka : yato na zakyate lokairjetumekaikamapyadaH / lIlayA jayatIdaM tu, bhuvanaM sacarAcaram / / 72 / / zlokArdha : je kAraNathI loko vaDe eka eka paNa A=Indriya jItavA mATe zakya nathI. vaLI, A= sparzanendriya sacarAcara bhuvanane=acara evA ekendriya ane cara evA beIndriyAdithI sahita bhuvanane, lIlAthI jIte che. ll7thA zloka : narapatiruvAcabhagavaMstasya jetAro, narAH kiM santi kutracit ? / Ahosvinaiva vidyante, bhuvane'pi tathAvidhAH / / 73 / / zlokArca - rAjA kahe cheHrAjA prazna kare che. he bhagavan! tene=sparzanendriyane jItanArA, manuSyo koI ThekANe che? athavA bhuvanamAM paNa tevA prakAranA jIvo vidhamAna nathI ja=sparzanendriyane jItanArA bhuvanamAM nathI ja ? ll7all utkRSTatamAdicaturvidheSUtkRSTatamasvarUpam zloka : muniruvAcarAjanna hi na vidyante, kevalaM viralA janAH / ye cAsya vinihantArastatrAkarNaya kAraNam / / 74 / /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva utkRSTatama Adi cAramAM utkRSTatamanuM svarUpa zlokArdha : muni kahe che= uttara Ape che. he rAjA ! vidyamAna nathI ema nahIM ja=sparzanendriyane jItanArA jIvo jagatamAM vidhamAna nathI ema nahIM kevala alpa jano che. je AnA sparzananA ja, haNanArA che=sparzana Indriyano nAza karanArA che, temAM sparzanendriyane nAza karanArA jIvo alpa che temAM, kAraNa sAMbhaLa. ll74ll zloka : jaghanyamadhyamotkRSTAstathotkRSTatamA guNaiH / caturvidhA bhavantIha, puruSA bhavanodare / / 75 / / zlokArtha : guNo vaDe jaghanya, madhyama, utkRSTa ane utkRSTatama cAra prakAranA puruSo A bhuvanaudaramAM hoya che. I75ll zloka : ta(te')thotkRSTatamAstAvabairidaM sparzanendriyam / anAdibhavasambandhalAlitaM pAlitaM priyam / / 76 / / jainendrAgamasamparkAdvijJAya bahudoSakam / tataH santoSamAdAya, mahAsattvainirAkRtam / / 77 / / yugmam / zlokArca - have te utkRSTatama jIvo che, jeo vaDe anAdi bhava saMbaMdhathI lAlita, pAlita, priya, evo A sparzanendriya jainendra AgamanA saMpanthI bahudoSane karanAra jANIne tyArapachI saMtoSanuM AlaMbana laIne mahAsattvathI nirAkaraNa karAyo=mahAdheryathI sparzanendriyane jItI lIdho. ll76-77ii. zloka : gRhasthA api te santo, jJAtatattvA jinAgame / sparzanendriyalaulyena, nAcaranti kuceSTitam / / 78 / / zlokArtha : jinAgamamAM jJAtatatvavALA, gRhastho paNa te chatAM sparzanendriyanA lolyapaNAthI kuceSTitane AcaratA nathI. II78ll
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : yadA punarvizeSeNa, tiSThetteSAM jinAgamaH / sparzanendriyasambandhaM, troTayanti tadA'khilam / / 79 / / zlokArya : jyAre vaLI, teone ja jinAgama vizeSathI sthira thAya che=jinAgamamAM jJAtatatvavALA gRhasthone zAstrono bodha vizeSathI AtmAmAM pariNamana pAme che. tyAre saMpUrNa sparzanendriyanA saMbaMdhane toDI nAkhe cheHsparzanendriyarUpa kAyAnI sAthe bhAvathI kaMIka bahicchAyAthI saMbaMdha hato teno tyAga kare che. II79IL. zloka : yato dIkSAM samAdAya, nirmalImasamAnasAH / santoSabhAvato dhanyA, jAyante'tyantaniHspRhAH / / 8 / / zlokArtha : je kAraNathI dIkSAne grahaNa karIne nirmala mAnasavALA=dharmanA upakaraNa sivAya dehano paNa tyAga kare tevA nirmala mAnasavALA, saMtoSanA bhAvathI atyaMta niHspRha dhanya thAya che. IIcell zloka : tataste bhavakAntAranirviNNA vItakalmaSAH / sparzanapratikUlAni, sevante dhIramAnasAH / / 81 / / zlokArca - tethI bhavarUpI aTavIthI nirveda pAmelA evA teo vItakalmaSavALA=saMzleSanA pariNAmarUpa kAdavathI rahita pariNativALA, dhIramAnasavALA sparzananA pratikUlone seve che. ll81il. zloka : bhamizayanalocAdikAyaklezavidhAnataH / tataH sukhaspRhAM hitvA, jAyante te nirAkulAH / / 82 / / zlokArtha : bhUmizayana, loyAdi kAyalezanA vidhAnathI sukhanI spRhAne choDIne tyArapachI teo nirAkula thAya che=dehane phleza ApIne azAtAkRta duHkhano anubhava karatA nathI, paraMtu sukhanI spRhAne choDIne cittane samabhAvathI vAsita kare che. tethI teo samabhAvanA pariNatinA baLathI nirAkula thAya che. llcrA.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tataH sakalakarmAMzaklezavicchedabhAjanam / bhUtvA te nirvRtiM yAnti, nirjitya sparzanendriyam / / 83 / / zlokArtha H tyArapachI=saMyamamAM apramAda dvArA nirlepa pariNatinI vRddhi kare che tyArapachI, sakalakarmanA klezanA vicchedanA bhAjana thaIne sparzanendriyane jItIne teo nivRttine prApta kare che=mokSane prApta kare che. II3]aa zloka H zloka H tenotkRSTatamA rAjan ! nirdiSTAste vicakSaNaiH / ye jaivamanutiSThanti, viratAnte nAye / / 84 / / zlokArtha : te kAraNathI=sparzanendriyane jItIne mokSane prApta kare che te kAraNathI, he rAjA ! vicakSaNo vaDe te=te jIvo, utkRSTatama kahevAyA che ane jeo A pramANe anuSThAna kare che=dIkSA grahaNa karIne sparzanano tyAga karavA mATe apramAdathI yatna kare che. teo traNeya jagatamAM viralA che. II84 / / manISicittasaGkalpaH tato bhAgavataM vAkyamAkarNyadaM manISiNaH / abhUccetasi saGkalpastadAnIM cArucetasaH / / 85 / / manISInA cittano saMkalpa zlokArtha : tethI=muni A prakAre varNana karyuM tethI, bhAgavata vAkyane sAMbhaLIne=AcAryanAM vacana sAMbhaLIne, cArucittavALA manISInA cittamAM tyAre saMkalpa thayo. II85 / / zloka H aye bhagavatA yAdRg, varNitaM sparzanendriyam / atyantaviSama to, sparzanastAdRzaH param / / 86 / /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 211 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - kharekhara bhagavAna vaDe jevuM atyaMta viSama sparzanendriya varNana karAyuM, lokamAM sparzanA parama atyaMta, tAdaza che-tevo che. ll86ll zloka : yato bodhaprabhAvena, mama pUrvaM niveditaH / yathA'ntaraGganagare, vAstavyo'yaM mahAbalaH / / 87 / / zlokArtha : je kAraNathI bodhanA prabhAvathI=bodha nAmanA mArA aMgarakSakanA prabhAvarUpa puruSathI, mane pUrvamAM nivedana karAyuM, je pramANe aMtaraMga nagaramAM vAstavya evo A mahAbala che viSayAbhilASe mokalelo mahAbalavAna A sparzana che. ll87ii. zloka : tannUnaM puruSavyAjasaMsthitaM sparzanendriyam / asmAn pratArayatyetadanyathA kathamIdRzam? / / 8 / / zlokArca - te kAraNathI kharekhara puruSanA ThagavA mATe rahelo sparzanendriya che, anyathA=o Ama na hoya to A sparzana, amone kema A rIte Thage che? puruSanA ThagavAnA bahAnAthI ja raheluM che AthI ja amane A rIte Thage che. jIvamAM vikAra utpanna karIne karmane parataMtra banAvavA arthe mAyAjALa phelAvIne Thage che. II88aaaa zloka : tathA bhagavatA''diSTA, ye cotkRSTatamA narAH / kathitaH sparzanenApi, bhavajantustathAvidhaH / / 89 / / zlokArca - ane bhagavAna vaDe AdiSTa je utkRSTatama manuSyo kahevAyA, sparzanathI paNa bhavajaMtu tevA prakArano kahevAyoHutkRSTatama puruSa rUpe kahevAyo. ll89l. zloka : tathAhi mAM nirAkRtya, sadAgamabalena saH / santoSAnivRti prApta, iti tena niveditam / / 10 / /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - te A pramANe - sadAgamanA balathI mane nirAkaraNa karInetrasparzanane nirAkaraNa karIne, te= bhavajaMtu, saMtoSathI nivRttine pAmyo. e pramANe tenA vaDe nivedana karAyuM. llcolI zloka : tasmAnAstyatra sandehaH, sAmprataM puruSatrayam / zrutvA'zeSa vijAnAmi, yadatra paramAkSaram / / 11 / / zlokArtha: te kAraNathI ahIM=bhavajaMtu utkRSTatama che e kathanamAM, saMdeha nathI. have puruSatrayane sAMbhaLIne bhagavAnanA mukhathI sAMbhaLIne, azeSa jANuM cAreya puruSonuM svarUpa jANuM. je cAreya puruSano azeSabodha thAya te, ahIM parama akSara che-paramArtha che. l915 zloka : ayaM hi bhagavAn sUri vanaM sacarAcaram / jJAnAlokena jAnIte, sandehadalanaH param / / 12 / / zlokArdha : saMdehane dalana karanArA A bhagavAna sUri jJAnanA AlokathI=prakAzathI sacarAcara bhuvanane atyaMta jANe che. Il92aa zloka : yAvatsa cintayatyevaM, sAkUto vismitekSaNaH / tAvallakSitacittena, pRSTo madhyamabuddhinA / / 13 / / zlokArca - jyAM sudhI sAkUta tatvane jANavAmAM IrAdAvALo, vismayacakSuvALo tetramanISI, A pramANe=pUrvamAM varNana karyuM e pramANe, vicAre che tyAM sudhI lakSitacittavALA madhyamabuddhi vaDe puchAyo. ll93 zloka : katham manISin! nitarAM citte, bhAvitastvaM vilokyase / kimatra bhavatA kiJcitsatattvamavadhAritam ? / / 14 / /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - zuM puchAyo ? te batAve che. he manISI ? cittamAM atyaMta bhAvita tuM kema jaNAya che? ahIM= mahAtmAnA vacanamAM, tArA vaDe suMdara tattva kaMIka avadhAraNa karAyuM che ? Il4ll zloka : manISiNoktaM kiM bhrAtaH! bhavatA kiM na lakSitam ? / kimevaM sphuTavAkyena, kathayatyapi sanmunau / / 15 / / zlokArya : manISI vaDe kahevAyuM, he bhAI ! tArA vaDe zuM jaNAyuM nathI ? AvA prakAre spaSTavAkyathI samuni kathana kare chate paNa zuM jaNAyuM nathI ? Il5ll zloka : anena hi samAdiSTaM, yAdRzaM sparzanendriyam / vayasyastAvakastAdRk, sparzano nAtra saMzayaH / / 16 / / zlokArdha : AnA dvArA A mahAtmA dvArA tAro mitra parzanendriya jevo kahevAyo che, tevo sparzana che temAM saMzaya nathI. III zloka : kathametattataH pRSTe, punarmadhyamabuddhinA / AdhyAtiM kAraVAM tena, ni:zeSa tu manISiUT I17nA zlokArya : kevI rIte A che ?=mAro mitra sparzana mahAtmA vaDe kahevAyo che kevI rIte e che ? tethI madhyamabuddhi vaDe pharI puchAye chate te manISI vaDe niHzeSa kAraNa kahevAyuM-teno sparzanamitra duSTa kema che tenuM saMpUrNa kAraNa manISI vaDe madhyamabuddhine kahevAyuM. ll97ii. bAlasya bAlatA zloka : bAlastu pApakarmatvAtkevalaM vIkSate dizaH / anAdaraparastatra, hite'pi vacane guroH / / 18 / /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bAlanI bAlatA zlokArca - vaLI, pApakarmapaNuM hovAthI bAla kevala dizAne jue che te hitavALA paNa gurunA vacanamAM anAdarapara che=bAla anAdaravALo che. II98 zloka : atha rAjJaH samIpasthA, pibantI vacanAmRtam / mAyAyaM vizAnAkSI, rAjJI manandanI 21 sA dRSTA tena bAlena, tato'sya hadi saMsthitam / nUnaM me hRdayasyeSTA, seyaM madanakandalI / / 10 / / zlokArca - have rAjAnA samIpamAM rahelI AcAryanA vacanAmRtane pItI vizAlAkSI te rANI madanakaMdalI te bAla vaDe jovAI. tethI AnA hRdayamAM bAlanA hRdayamAM, saMsthita thayuM vicAra Avyo, kharekhara mArA hRdayane ISTa evI te A madanakaMdalI che. I9-10oll. zloka : yato'vadAtametasyAstapanIyasamaprabham / zarIraM darzanAdeva, mRdutAM sUcayatyalam / / 101 / / zlokArca - je kAraNathI AnuM madanakaMdalInuM suvarNa jevI kAMtivALuM suMdara zarIra darzanathI ja atyaMta mRdutAne sUcave che. I101TI zloka : raktarAjIvasacchAyaM, vibhAti caraNadvayam / alakSitasirAjAlaM, kUrmonnatamanuttamam / / 102 / / zlokArca - rakta rAjIvanI sachAyAvALuM, alakSita sirA jAlavALuM kUrmanI jema unnata anuttama evuM caraNadvaya zobhe che. ll102aa
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka H bibharti toraNAkAraM, bhavane mAkaradhvaje / jaGghAyugmaM svasaundaryAdetasyAstena rAjate / / 103 / / zlokArtha : makaradhvajanA bhavanamAM AnuM=madanakaMdalInuM baMghAyugma svasauMdaryathI ja toraNanA AkArane dhAraNa kare che tethI zobhe che. II103|| zloka H mekhalAyAH kalApena, baddhamanmathavAraNam / nitambabimbametasyA, vizAlamamRtAyate / / 104 / zlokArtha : AnuM=madanakaMdalInuM, baddhamanmathanuM vAraNa karanAruM, vizAla nitaMbabiMba mekhalAnA kalApathI amRta jevuM varte che. II104]I zloka H bhAreNaiva vazIbhUto virAjitavalitrayaH / tasthA rAkhate madhyo, romarAnivibhUSaLaH / / 20 / / 215 zlokArtha H bhArathI ja vazIbhUta thayelo virAjitavalitrayavALo=zobhatA valItrayavALo, Ano=madanakaMdalIno, madhyabhAga romarAjinA vibhUSaNavALo zobhe che. / / 105 / / zloka H : gambhIrA sajjanasyeva, hRdayaM sumanoharA / rAjate nAbhiretasyAH satkAmarasakUpikA / / 106 / / zlokArtha sajjana puruSanA hRdayanI jema gaMbhIra, sumanohara evI AnI=madanakaMdalInI, satkAmarasanI kUpikArUpa nAbhi zobhe che. II106 / / zloka H vahatyeSA stanau vRttau, pIvarau kumbhavibhramau / uttuGgakaThinau cArU, hRdayena payodharau / / 107 / /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArdha : A=madanakaMdalI, goLa, puSTa, kuMbhanA vibhramavALA, UMcA, kaThina, suMdara, dUdhane dhAraNa karanArA evA be stanone hRdaya vaDe vahana kare che. ll107ll bloka : anyacca dhArayatyeSA, sukumAraM manoharam / puNyaprAgbhArasamprApyaM, ramyaM bAhulatAdvayam / / 108 / / zlokArtha ane vaLI, A madanakaMdalI, sukumAra, manohara puNyaprAgabhArathI saMpAya, ramya evI be bAhulatA dhAraNa kare che. ll108II zloka : karAbhyAM nirjitau manye, nUtanau rAgasundarau / etasyAzcArurUpAbhyAM, raktAzokasya pallavau / / 109 / / zlokArca - huM mAnuM chuM ke rakta azokavRkSanA rAgathI suMdara lAla raMgathI suMdara, nUtana evA be pallava kisalaya AnA=madanakaMdalInA, suMdara rUpavALA be hAtha vaDe jitAI gayA. ll109ll zloka : dadhatyAM pArimANDalyaM, kandharAyAM suvedhasA / kRtaM rekhAtrayaM manye, trilokajayasUcakam / / 110 / / zlokArca - pArimaMDalane dhAraNa karatI DokamAM suvedhasa vaDe=vidhAtA vaDe, karAtI rekhAya trilokanA jayanuM sUcaka huM mAnuM chuM. ||11|| zloka : adharo vidrumacchedasatribho bhAti pezalaH / rAjete vilasaddIptI, kapolau komalAmalau / / 111 / / zlokArca - vidrama chedanA jevA suMdara hoTha bhAse che. vilAsa pAmatI dItivALA komala amala jevA be gAla zobhe che. II111II.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 217 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : ye kundakalikAkArA, vilasatkiraNotkarAH / etasyA vadane dantA, bhAnti te bhuvanatraye / / 112 / / zlokArca - kuMdapuSpanI kalikAnA AkAravALAM vilAsa pAmatAM kiraNonA samUhavALA je AnA mukhamAM dAMto che te bhuvanatrayamAM zobhe che. ll11aaaaN zloka : sitAsitaM suvistIrNaM, tAmrarAjivirAjitam / pakSmalaM janitAnandametasyA locanadvayam / / 113 / / zlokArya : AnA=madanakaMdalInA, sapheda ane kALA, suvistIrNa, tAmrarAjithI virAjita-kamaLanI jema zobhAvALA, pamalavALA, AnaMdane utpanna karanArAM be netro che. ll113 zloka : uttuGgo nAsikAvaMzo, bhUlate dIrghapakSmale / asyA lalATamalakaiH, kalitaM bata rAjate / / 114 / / zlokArca - Ano madanakaMdalIno, uttuMga nAsikAno vaMza, dIrghapadmalavALI be bhUlatA, keza vaDe yukta lalATa kharekhara zobhe che. ll114 zloka : anurUpaM karomIti, nUnaM jAtaH prajApateH / bahumAno nije citte, kRtvA'syAH zravaNadvayam / / 115 / / zlokArca - AnA madanakaMdalInA, zravaNaDhayane=be kAnane karIne anurUpa karuM chuM e prakAre prajApatine= vidhAtAne potAnA cittamAM bahumAna thayuM. ll115ll zloka : mAlatIkusumAmodamoditAlikulAkulaH / sthA sunnighaTitA, vezapAza virAgane jAddA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zlokArtha : upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva Ano=madanakaMdalIno, mAlatI kusumanI suMgadhathI modita bhamarAonA samUhathI Akula, susnigdhakuTila kezano samUha zobhe che. II116|| zloka H : etasyA manmathollApAnAkarNya zrutipezalAn / manye svavisvaratvena, lajjitA kila kokilA / / 117 / / zlokArtha AnA kAnanA pezala evA manmathanA ullApane sAMbhaLIne potAnA svaranA virasapaNAthI kokilA kharekhara lajjA pAmI che ema huM mAnuM chuM. II117II zloka H uccityoccitya yatsArametasyA varapudgalaiH / dhAtrA vinirmitaM rUpamanyathA kathamIdRzam ? / / 118 / / zlokArtha H vINI vINIne, zreSTha pudgalo vaDe je sAra evuM AnuM=madanadalInuM, rUpa vidhAtA vaDe nirmANa karAyuM che. anyathA AvA prakAranuM suMdara kevI rIte hoya ? II118|| zloka H ato'syAstAdRzaH sparzo, yukta eva na saMzayaH / na khAtvamRtaGepu, tutvamatiSThate ||z|| zlokArtha : AthI Ano=madanakaMdalIno, tevo sparza yukta ja che. saMzaya nathI. amRtanA kuMDomAM kaTupaNuM kyAreya rahetuM nathI. II119II zloka H eSA'pyabhilaSatyeva, mAM yato'rdhanirIkSitaiH / nirIkSate 'tilolAkSI, snigdhadRSTyA muhurmuhuH / / 120 / / zlokArtha : A paNa=madanadalI paNa, mane icche ja che, je kAraNathI ardha dRSTiothI aticapaLa AMkhovALI madanakaMdalI snigdhadaSTithI mane vAraMvAra jue che. II120II
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 219 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : evaMvidhaviparyAsavikalpAkulamAnasaH / sa bAlo'lIkasaubhAgyagarvito mUDhatAM gataH / / 121 / / zlokArca - AvA prakAranA viparyAsa, vikalpothI AkulamAnasavALo te bAla mithyA sobhAgyathI garvita thayelo mUDhatAne pAmyo. ll121] utkRSTanarasvarUpam zloka : sUriruvAcatadevaM kathitAstAvatsarvotkRSTA mayA narAH / rUAnImuSTAnAM (ta), vasvarUpa tatte pArA. utkRSTapuruSanuM svarUpa zlokArya : sUri kahe che - A pramANe mArA vaDe sarva utkRSTa manuSyo kevA hoya che te kahevAyA. have, utkRSTonuM ja svarUpa che te kahevAya che. ll12aa . zloka : evaJca vadati bhagavati sUraucArUktaM sUriNA cAru, paricintya manISiNA / zrotavyaM bhavatA'pIdaM, madhyamabuddhiH pracoditaH / / 123 / / zlokArca - A pramANe bhagavAna sUri kahe chate, sUri vaDe suMdara suMdara kahevAyuM. e pramANe vicArIne "tArA vaDe paNa A sAMbhaLavuM joIe", e pramANe madhyamabuddhi manISI vaDe preraNA karAyo. ll12all zloka : sUriruvAcautkRSTAste narA jJeyA, yairidaM sparzanendriyam / avApya mAnuSaM janma, zatrubuddhyA'vadhAritam / / 124 / /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - sUri kahe che - te manuSyo utkRSTa jANavA, jeo vaDe manuSyajanma pAmIne A sparzanendriya zabubuddhithI avadhAraNa karAI. ll124l. zloka : bhAvibhadratayA teSAM, parisphurati mAnase / na caitatsundaraM hanta, jIvAnAM sparzanendriyam / / 125 / / zlokArca - bhAvibhadrapaNAne kAraNe te jIvonA mAnasamAM sparzanendriya kharekhara suMdara nathI e pariphuraNa thAya che. II1rapI. zloka : tato bodhaprabhAvena, lakSayantyapi te narAH / kurvanto'nveSaNaM tasya, mUlazuddhiM parisphuTAm / / 126 / / zlokArtha : tethI=sparzanendriya suMdara nathI tema mAne che tethI, bodhanA prabhAva dvArA anveSaNa karatA te manuSyo tenI=sparzananI, parikrUTa mUlazuddhine jANe paNa che. ll12kI zloka : tato vijJAya te tasya, lokavaJcanatAM narAH / sarvatra cakitA naiva, vizvasanti kadAcana / / 127 / / zlokArca - tethI=prabhAva dvArA sparzananI mUlazuddhine jANe che tethI, tenI lokavaMcanatAne jANIne= sArzanendriyanI vikArone pedA karAvIne lokone ThagavAnI pravRttine jANIne, te manuSyo sarvatra sarvapravRttiomAM, cakita thayelA=bhayabhIta thayelA, kyAreya vizvAsa karatA nathI sparzanendriya vikAro pedA karAvIne kSaNika vikArI sukho Ape che tenAthI prabhAvita thayelA kyAreya vizvAsa karatA nathI ja. ll1ra7I. bloka : na cAnukUlacAritvaM, bhajanti vijitaspRhAH / tatastajjanitairdoSairna yujyante vicakSaNAH / / 128 / /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 221 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : ane jItI lIdhI che pRhA jemaNe evA teo anukULa AcaraNapaNAne bhajatA nathI sparzanendriyane anukUla thaIne tenA kiMkarabhAvane svIkAratA nathI. tethI, tenAthI janita doSonI sAthe sparzanane paravaza thavAthI baMdhAtI pApaprakRtio ane kusaMskAronA AdhArarUpa doSonI sAthe, vicakSaNa puruSo yojanane pAmatA nathI=joDAtA nathI. ll128ll zloka : zarIrasthitimAtrArthamAcaranto'pi tatpriyam / tatra gRddherabhAvena, bhavanti sukhabhAjanam / / 129 / / zlokArca - zarIranI sthitimAtra mATe tenuM priya AcaratA paNa buddhimAna puruSo temAM=sparzananA bhogomAM, gRddhinA abhAvane kAraNe sukhanA bhAjana thAya che. vicakSaNa puruSo zarIra sAthe saMbaMdhavALA che tethI zarIranA pAlana mATe sparzanendriyane priya evuM kaMIka AcaraNa kare che topaNa sparzananA vikAro vikArarUpe jANatA hovAthI vikAromAM vRddhino abhAva hovAne kAraNe te sparzananI priya AcaraNA dvArA vikAronA zamanajanya sukhanA bhAjana thAya che. ll12lA zloka : prApnuvanti yazaH zubhramiha loke'pi te narAH / svargApavargamArgasya, nikaTe tAdRzAzayAH / / 130 / / zlokArca - A lokamAM paNa te manuSyoHutkRSTa prakRtivALA manuSyo, zubhrayazane prApta kare che=A mahAtmA atyaMta sadAcArI che e prakAranA zubhrayazane prApta kare che, tevA AzayavALA evA teo=sparzananA gRddhi vagaranA AzayavALA evA teo, svarga ane mokSamArganA nikaTamAM varte che. arthAt janmAMtaramAM, zreSTha svarganAM sukhone pAmaze, ane aMte sarva upadrava rahita mokSa sukhane prApta karaze. II130II. zloka : guravaH kevalaM teSAM, nAmamAtreNa kAraNam / mokSamArge pravarttante, svata eva hi te narAH / / 131 / /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - garao kevala nAmamAtrathI teonuM kAraNa che gurao upadezAdi Ape che te nimitta mAtrathI teonA kalyANanuM kAraNa che. je kAraNathI te manuSyo svataH ja mokSamArgamAM pravarte che. ll131aaaa zloka : anyeSAmapi kurvanti, te sanmArgAvatAraNam / tadvAkyaM ye pravarttante, vijJAya guNakArakam / / 132 / / zlokArca - jeo guNanuM kAraNa evuM temanuM vAkya jANIne pravarte cheHutkRSTapuruSanuM vAkya guNanuM kAraNa che ema jANIne jeo pravRtti kare che, evA anya jIvone paNa te mahAtmA sanmArgamAM avatAraNa kare che. ll13rA. zloka - ye punarna prapadyante, tadvAkyaM bAlizA janAH / teSAmanAdaraM kRtvA, te tiSThanti nirAkulAH / / 133 / / zlokArca - je vaLI bAliza jIvo temanA vAkyane svIkAratA nathI=utkRSTapuruSanA vacanane svIkAratA nathI, teono anAdara karIne=bAliza jIvonI upekSA karIne, teo nirAkuLa rahe che. ll133 zloka : prakRtyaiva bhavantyete, devAcAryatapasvinAm / pUjAsatkArakaraNe, ratacittA mahAdhiyaH / / 134 / / zlokArdha : prakRtithI ja A jIvo-utkRSTa jIvo, deva, AcArya ane tapasvIonA pUjA ane satkAranA karaNamAM ratacittavALA, mahAnabuddhivALA hoya che. ll134ll zloka : evaM bhASiNi ca bhagavati prabodhanaratisUrau manISiNA cintitam - utkRSTAnAM yathaivedaM, zlAghitaM caritaM nRNAm / tathAnubhavasiddhaM me kiJcidAtmani bhAsate / / 135 / / zlokArca - ane A pramANe bhagavAna prabodhanaratisUri kahe chate manISI vaDe vicArAyuM -
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 223 je pramANe utkRSTa evA manuSyonuM A caritra mahAtmA vaDe glAdhita karAyuM, te pramANe potAnA AtmAmAM mane kaMIka anubhavasiddha bhAse che. ll135] bloka : madhyamabuddhinA cintitaMutkRSTapuMsAM yAdRkSA, guruNA varNitA guNAH / ete guNAH paraM sarve, ghaTante'tra manISiNi / / 136 / / zlokA :madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM - utkRSTapuruSonA jevA guNo guru vaDe varNana karAyA e sarva guNo A manISImAM atyaMta ghaTe che. ll136o. madhyamA narAH zloka : gururuvAcatadevaM tAvadutkRSTA, varNitAH puruSA mayA / adhunA madhyamAnAM yatsvarUpaM tannibodhata / / 137 / / madhyamAste narA jJeyA, yairidaM sparzanendriyam / avApya mAnuSaM janma, madhyabuddhyA'vadhAritam / / 138 / / madhyamapuruSanuM svarUpa zlokArca - guru kahe che - A prakAre utkRSTapuruSo mArA vaDe varNana karAyA, have madhyama jIvonuM je svarUpa che tene sAMbhaLo. te manuSyo madhyama jANavA jeo vaDe manuSyajanma pAmIne madhyamabuddhithI A sparzanendriya avadhAraNa karAI, sarvathA sparzana sAra rUpa che tema paNa mAnatA nathI, ane sarvathA sparzanendriya ThaganArI che tema paNa mAnatA nathI. paraMtu kaMIka sparzanendriyamAM AsaktivALA che to paNa temAM atyaMta Asakta thaIne anucita karatA nathI. te madhyama jIvo che. I137-138 zloka : sparzanendriyasampAdye, te sukhe gRddhamAnasAH / paNDitairanuziSTAzca, dolAyante svacetasA / / 139 / /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - sArzanendriyathI saMpAdha sukhamAM vRddhamAnasavALA evA teo-madhyamapuruSo, ane paMDito vaDe anuzAsana karAyelA svAcittathI dolAyamAna thAya che. sparzanendriya sukhAkArI che tema paNa jaNAya che ane paMDitapuruSonAM vacano paNa kaMIka tattvane batAvanArA che tema jaNAya che tethI potAnA cittathI anirNAta avasthAvALA teo rahe che. ll13lA zloka : cintayanti nije citte, te dolAyitabuddhayaH / vicitrarUpe saMsAre, kimatra bata kurmahe? / / 140 / / zlokArca - dolAyita buddhivALA teo vicitrarUpa saMsAramAM ahIM ame zuM karIe? e pramANe nija citamAM vicAre che. ll14oll zloka : bhogAneke prazaMsanti, ramante sukhanirbharAH / anye zAntAntarAtmAno, nindanti vigataspRhAH / / 141 / / zlokArca - eka prakAranA jIvo bhogonI prazaMsA kare che. sukhathI nirbhara hadayavALA bhogomAM rame che. anya zAntAntarAtmAvALA, vigata pRhAvALA niMdA kare che=bhogonI niMdA kare che. ll141TI zloka : tadatra kataro mArgo, mAdRzAmiha yujyate? / na lakSayAmo'ntaHcittaM, sandehamavagAhate / / 142 / / zlokArdha : te kAraNathI eka prakAranA jIvo bhogothI AnaMda pAme che ane anya niMdA kare che te kAraNathI, ahIM=bhoganA svIkAranA viSayamAM, kayo mArga mArA jevAne ahIM ghaTe che? ema jANatA nathI. attaracita saMdehanuM avagAhana kare che. ll14rA zloka : tasmAtkAlavilambo'tra, yukto'smAkaM prayojane / naivaikapakSanikSepo, vidhAtumiha yujyate / / 143 / /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA zlokArca - te kAraNathI ahIM=sparzananA viSayamAM, amArA prayojanamAM kAlavilaMbana yukta che. ahIMsparzananA viSayanA svIkAravAmAM, eka pakSanuM nikSepa karavA mATe ghaTato nathI ja. II143 zloka : eSA ca jAyate buddhiryA teSAM karmapaddhatiH / tatsaMkAzA nRNAM yasmAd, buddhiH karmAnusAriNI / / 144 / / zlokArya : ane je A buddhi thAya che, teonI karmapaddhati tenA jevI che=buddhine anurUpa karmono vipAka varte che je kAraNathI manuSyonI buddhi karmAnusAriNI che. ll144ll zloka : tataste sparzanAkSasya, manyante sukhahetutAm / anukUle ca vartante, kintu nAtyantalolupAH / / 145 / / zlokArdha : tethI=buddhikarmAnusAriNI che tethI, te madhyamabuddhivALA jIvo, sArzana Indriyane sukhanI hetutAne mAne che ane anukUlamAM sparzanane anukUlamAM varte che paraMtu atyaMtalolupa nathI. /145ll zloka : tato lokaviruddhAni, nAcaranti kadAcana / sparzanendriyalaulyena, nApAyAn prApnuvantyataH / / 146 / / zlokArca - tethI=madhyamabuddhi jIvo sparzanamAM atyaMtalolupa nathI tethI, kyAreya lokaviruddha AcaratA nathI=sparzanendriya saMbaMdhI lokaviruddha kRtya karatA nathI. AthI=sparzanendriyanI lokaviruddha AcaraNA karatA nathI AthI, sparzanendriyanA lolyathI anarthone prApta karatA nathI. ll146ll zloka : vicakSaNoktaM budhyante, vizeSaM vacanasya te / adRSTaduHkhAstadvAkyaM, kevalaM nAcaranti bhoH! / / 147 / /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAvanA zlokArca - vicakSaNa vaDe kahevAyela vacanano vizeSa teo jANe che. adaSTa duHkhavALA sparzanendriyajanya vikAronuM duHkha che e prakArano jeone bodha thayo nathI tevA, madhyamabuddhivALA jIvo, tenA vAkyane vicakSaNa vaDe kahevAyelA vAkyane, kevala AcaratA nathI. ll147ii. zloka : maitrI bAlizalokena, kurvanti snehanirbharAm / labhante tadvipAkena, raudrAM duHkhaparamparAm / / 148 / / zlokArca - bAlizalokanI sAthe atyaMta snehayukta zaikIne kare che. tenA vipAkathI=bAliza lokonI sAthenI maitrInA vipAkathI, raudra duHkhaparaMparAne pAme che. I/148ll zloka : avarNavAdaM loke ca, prApnuvanti na saMzayaH / saMsargaH pApalokena, sarvAnarthakaro yataH / / 149 / / zlokArca - ane lokamAM avarNavAdane prApta kare che. je kAraNathI pApalokanI sAthe saMsarga sarva anarthane karanAra che, saMzaya nathI. 149ll zloka : yadA punaH prapadyante, viduSAM vacanAni te / Acaranti ca vijJAya, tadIyAM hitarUpatAm / / 150 / / zlokArca - jyAre vaLI vidvAnapuruSonAM vacanone teo svIkAre che-madhyamabuddhi jIvo svIkAre che, ane teonAM vacanonI hitarUpatAne jANIne vidvAnapuruSonA vacana saMbaMdhI hitarUpatAne jANIne, Acare che-temanA vacanAnusAra pravRtti kare che. ll15oll zloka : tadA te vigatAbodhA, bhavanti sukhino narAH / mahApuruSasamparkAllabhante mArgamuttamam / / 151 / / yugmam / /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : tyAre vigata abodhavALA evA te naro=ajJAna dUra thayuM che jemanuM evA te madhyamabuddhi jIvo, mahApuruSanA saMparkathI uttamamArgane prApta kare che. II151|| zloka H paNDitA iva te nityaM, gurudevatapasvinAm / bahumAnaparAH santaH, kurvantyarcanavandanam / / 152 / / zlokArtha : paMDitonI jema bahumAnavALA chatAM teo guru, deva, tapasvIonA arcana, vaMdanane nitya kare che. 152 / / zloka H tadidamAcAryAyaM vacanamAkarNya madhyamabuddhinA cintitam ya ete sUriNA proktA, madhyamAnAM guNA'guNAH / svasaMvedanasaMsiddhAste mamApi svagocare / / 153 / / 227 zlokArtha : te A AcArya saMbaMdhI vacanane sAMbhaLIne madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM. sUri vaDe madhyama jIvonA je A guNo ane doSo kahevAyA te mane paNa svaviSayamAM svasaMvedana saMsiddha che. II153|| zloka H manISiNA cintitaM yadidaM sUriNA''diSTaM, vacanaiH suparisphuTaiH / caritaM madhyamAnAM tanmadIye bhrAtari sthitam / / 154 / / zlokArtha : manISI vaDe vicArAyuM - je A sUri vaDe suparisphuTa vacano vaDe madhyamonuM caritra AdiSTa che=kathita che. te mArAbhAImAM sthita che=raheluM che. II154 / /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jaghanyapuruSavRttam bloka : sUriruvAcatadevaM kathitAstAvanmadhyamAnAM guNA'guNAH / jaghanyanarasambandhi, svarUpamadhunocyate / / 155 / / jaghanyapuruSanuM svarUpa zlokArtha : sUri kahe che - A pramANe madhyamajIvonA guNo ane doSo kahevAyA. have jaghanya manuSya saMbaMdhI svarUpa kahevAya che. II155ll zloka - jaghanyAste narA jJeyA, yairidaM sparzanendriyam / avApya mAnuSaM janma, bandhubuddhyA'vadhAritam / / 156 / / zlokArya : te naro jaghanya jANavA jeo vaDe manuSyabhavane pAmIne A sparzanendriya badhubuddhi vaDe avadhAraNa karAyuM che. II15ll zloka : parArirUpatAmasya, na jAnantyeva te svayam / pareSAmiti ruSyanti, viduSAM hitabhASiNAm / / 157 / / zlokArca - AnI=sparzanendriyanI, prakRSTazatrutAne teo svayaM jANatA nathI, ethI hitabhASI evA bIjA vidvAno para roSa kare che. II157nA. zloka : sparzanendriyasampAdye, pAmAkaNDUyanopame / paramArthena duHkhe'pi, sukhaleze'pi gRdhnavaH / / 158 / / zlokArtha : sparzanendriyathI sapAgha khaNajanI upamAvALA paramArthathI duHkharUpa paNa evA sukhalezamAM paNa gRddhivALA thAya che=jaghanya jIvo gRddhivALA thAya che. [158II
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : svargo'yaM paramArtho'yaM, labdho'yaM sukhasAgaraH / asmAbhiriti manyante, viparyAsavazaM gatAH / / 159 / / zlokArtha : A svarga che=sparzanendriyajanya sukha svarga che. A paramArtha che, A sukhasAgara amArA vaDe prApta thayo, e prakAre viparyAsane vaza pAmelA mAne che=jaghanya jIvo mAne che. II159 zloka : tato hArdaM tamasteSAM pravisarpati sarvataH / vivekazoSakAzcitte, vardhante rAgarazmayaH / / 160 / / zlokArtha zlokArtha H tethI=jaghanya naro pUrvamAM kahyuM tevI viparyasta buddhivALA che tethI, teonA hRdayasaMbaMdhI aMdhakAra sarvathI vistAra pAme che. vivekanA zoSaka rAgarUpI kiraNo vRddhi pAme che arthAt satata rAganI vRddhine kAraNe vivekazakti atyaMta naSTa, naSTatara thAya che. I160nA zloka H zlokArtha tethI naSTa satpathanA sadbhAvavALA=jenA cittamAM AtmAno hitakArI evo satpathano sadbhAva naSTa thayo che evA, buddhinA AMdhyarUpa saMtApathI aMdhIbhUta thayelA buddhivALA, anAryakAryone karatA, tenA kAryothI te=jaghanya naro, konA vaDe vAraNa karAya che ? arthAt koInAthI vAraNa karI zakAtA nathI. ||161 / / zloka H : 229 naSTasatpathasadbhAvA, dhyAMdhyandhIbhUtabuddhayaH / kurvanto'nAryakAryANi, vAryante kena te tataH ? / / 161 / / : dharmalokaviruddhAni, ninditAni pRthagjanaiH / kAryANyAcaratAM lokaH, zatrubhAvaM prapadyate / / 162 / / sAmAnyajanothI niMdita evA dharma viruddha ane loka viruddha kAryone AcaraNa karanArAo upara loka zatrubhAvane pAme che. II162 / /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bloka : kulaM candrAMzuvizadaM, te kurvanti malImasam / mAtmIyaritaiH pApaI:, pravatti banAsthatAm pADvarUA zlokArca - caMdranA kiraNa jevA vizadakulane pApI evA teo-bAlajIvo AtmIya AcaraNAthI malina kare che, janahAsyatAne pAme che. ll163. zloka : agamyagamanAsaktA, nirmaryAdA narAdhamAH / arkatUlAdapi paraM, te jane yAnti lAghavam / / 164 / / zlokArca - agamyagamanamAM Asakta, nirmaryAdAvALA, narAdhama evA teo arkanA AkaDAnA tulathI paNa lokamAM atyaMta lAdhavane pAme che. ll164ll zloka : durlabhaH stryAdiviSayaH, kathaJcidasadAgrahaH / yadA punarvivarteta, hRdaye'timahAgrahaH / / 165 / / tadA te yAnti duHkhAni, yAzca loke viDambanAH / prApnuvanti na zakyante, tA vyAvarNayituM girA / / 166 / / yugmam / zlokArtha :durlabha strIAdinA viSayavALo, koIka rIte asat AgrahavALo, hRdayamAM atimahAgraha jyAre vaLI varte che. tyAre teo du:khone prApta kare che. ane lokamAM je viDaMbanA prApta kare che te viDaMbanA, vANIthI varNana karavA mATe zakya nathI. II1pa-166ll zloka : kevalaM gadituM zakyamiyadeva samAsataH / namaste te nara: sarvA, to suvikhyA : 267nA zlokArca - kevala ATaluM ja samAsathI kahevA mATe zakya che. te narotrajIvo, lokamAM sarva duHkhaviDaMbanA prApta kare che. ll167ll
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : prakRtyaiva bhavantyete, gurudevatapasvinAm / pratyanIkA mahApApA, nirbhAgyA guNadUSaNAH / / 168 / / zlokArdha : mahApApI, nirbhAgya, guNadUSaNavALA, A jIvo prakRtithI ja guru, deva, tapasvIonA pratyenIka thAya che. ll168II. zloka : sanmArgapatitaM vAkyamupadiSTaM hitaiSiNA / kenacinna prapadyante, te mahAmohadUSitAH / / 169 / / zlokArca - koIka hitaiSI vaDe sanmArgamAM rahelA upadiSTa vAkayane mahAmohathI dUSita thayelA te jIvo svIkAratA nathI. II169II zloka : tatazcedaM munervAkyaM, vinizcitya manISiNA / vicintitamidaM citte, tathA madhyamabuddhinA / / 170 / / zlokArca - tethI=A prakAre sUrie kahyuM tethI, maninA A vAkyano nizcaya karIne manISI vaDe ane madhyamabuddhi vaDe cittamAM A vicArAyuM. ll17oll zloka : sparzanendriyalubdhAnAM, yadetadupavarNitam / nRpa vRtta nAnAM, sUrirvizatAkSa: 272aaaa zlokArca - sparzanendriyathI lubdha jaghanya jIvonuM je A vRtta=carita, vizada akSaravALA sUri vaDe varNana karAyuM. ll171] zloka : tadetatsakalaM bAle, pratItaM sphuTamAvayoH / nA'pratItaM vadantyete, yadi vA varasUrayaH / / 172 / /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H te A sakala bAlamAM amane spaSTa rIte pratIta che. athavA A zreSTha sUri apratIta kahetA nathI. II172]I zloka H 232 bAlena tu gurorvAkyaM, na manAgapi lakSitam / tasyAM madanakandalyAM, kSiptacittena pApinA / / 173 / / zlokArtha H vaLI, te madanakaMdalImAM kSipta cittavALA evA pApI bAla vaDe gurunuM vAkya thoDuM paNa jaNAyuM nahIM. ||173II zloka H sUriruvAca tadevaM bho mahArAja ! jaghanyanaraceSTitam / nivRtti mavA tumya, tatremAMmathIvate / / 24 / / zlokArtha :sUri kahe che he mahArAjA ! A pramANe jaghanyamanuSyanuM ceSTita mArA vaDe tane nivedana karAyuM, tyAM=mArA te thanamAM, A kahevAya che. / / 174 / / zloka H zlokArtha te jaghanyA bhUyAMso, bhuvane santi mAnavAH / itare tu yataH stokAH, sakale'pi jagattraye / / 175 / / zlokArtha : A jaghanyamanuSyo bhuvanamAM ghaNA che, kAraNathI sakala paNa jagatatrayamAM Itaraloko thoDA che. II175II zloka H sparzanendriyajetAro, viralA bhuvane narAH / tenAsmAbhiridaM pUrvaM bhavadbhyaH pratipAditam / / 176 / / : sparzanendriyane jItanArA bhuvanamAM thoDA manuSyo hoya che. te kAraNathI amArA vaDe pUrvamAM A tane pratipAdita karAyuM. 176II
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva Rats : narapatiruvAcadharmaM yato na kurvanti, sa hetuH pratipAditaH / bhagavan! nAzito'smAkaM, bhavadbhiH saMzayo mahAn / / 177 / / zlokArtha : rAjA kahe che - je kAraNathI dharmane karatA nathI=saMsArI jIvo dharmane karatA nathI, te hetu pratipAdita karAyo-sUri vaDe pratipAdita karAyo. he bhagavan! tamArA vaDe amAro mahAna saMzaya dUra rAyo. ||177 / / utkRSTatamAdInAM janakAdayaH atrAntare tu subuddhimantriNA'bhihitaM-bhagavan! ya ete jaghanyamadhyamotkRSTotkRSTatamarUpatayA caturbhedAH puruSAH pazcAnupUrvyA bhagavadbhiH svarUpato vyAkhyAtAH, ete kimevaMsvarUpAH prakRtyaiva bhavanti AhosvidevaMvidhasvarUpajanakameteSAM kiJcitkAraNamasti? iti kathayantu bhagavantaH / bhagavAnAha-mahAmantrin! AkarNaya-na tAvatprAkRtamidameteSAM svarUpaM, kintarhi ? kAraNajaM, tatra ye tAvadutkRSTatamAH pumAMsaH pratipAditAH te kevalamutkRSTebhyo niSpannasvaprayojanatayA bhidyante, na paramArthena, yataste evotkRSTA yadAvApya manuSyabhAvaM, vijJAya bhavasvarUpamAkalayya mokSamArgaM, tadAsevanena dalayitvA karmajAlaM, nirAkRtya sparzanendriyaM nirvRtiM prAptA bhavanti tadotkRSTatamA ityabhidhIyante, nivRtau ca teSAM svarUpeNAvasthAnaM, tAmavasthAmapekSya na kiJcijjanakamasti, tenotkRSTatamAnAM puruSANAM na kazcijjanako jananI vA, ete punarjaghanyamadhyamotkRSTAH puruSAH saMsArodaravivaravartinaH svakarmavicitratayA jAyante, tasmAtsa eva karmavilAsasteSAM janakaH / tacca karma trividhaM vartate, tadyathA-zubhamakuzalaM sAmAnyarUpaM ca, tatra yA karmapaddhatiH zubhatayA sundarI, sA zubhasundarI manuSyatvenotkRSTAnAM jananI, yA punarakuzalakarmamAlA (sA) jaghanyamanuSyANAM jananI, yA punaH kuzalAkuzalatayA sAmAnyasvarUpA karmapaddhatiH sA madhyamanarANAM janayitrI vijJeyeti / manISiNA cintitaM-aye! na kevalaM guNaizcaritena caite'smAkamutkRSTamadhyamajaghanyAH puruSAH samAnarUpA bhagavadbhirvyAkhyAtAH, kiM tarhi ? jananIjanakavyatikaro'pi asmAkametaiH saha tulya eva bhagavatA darzitaH, tasmAnnUnametadrUpairevAsmAbhirbhavitavyam / tathAhi-yo'sau bhavajanturmA nirAkRtya nirvRti prApta iti sparzanenAsmabhyaM nivedito na tasya tena jananI janako vA kazcidAkhyAtaH tasmAdutkRSTatamo'sAviti nizcIyate / asmAkaM punastrayANAmapi karmavilAso janakaH, bhagavadAdiSTAbhidhAnA eva jananyaH, tasmAdidamatrAvasIyate yaduta-jaghanyo bAlo, madhyamo madhyamabuddhiH, utkRSTo'hamiti /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva utkRSTatama manuSya AdinA pitA vagere atrAntaramAM=A pramANe rAjA sUrine kahe che eTalAmAM, subuddhimaMtrI vaDe kahevAyuM. he bhagavan! je A jaghanya, madhyama, utkRSTa, ane utkRSTatamarUpapaNAthI cArabhedavALA puruSo pazcAtupUrvIthI bhagavAna vaDe svarUpathI vyAkhyAna karAyA, e cAra prakAranA puruSo AvA svarUpavALA zuM prakRtithI ja thAya che athavA AmanA=cAra prakAranA puruSonA, svarUpanuM janaka koIka kAraNa che? ethI bhagavAna kaho ! bhagavAna kahe che - he mahAmaMtrI ! sAMbhaLa, A AmanuM svarUpa-pUrvamAM varNana karyuM e prakAranA cAra puruSonuM A svarUpa, prAkRta nathI=prakRtithI nathI, to zuM che? ethI kahe che - kAraNathI thayeluM che, tyAM=cAra prakAranA puruSomAM, je utkRSTatama puruSo kahevAyA te kevala niSpanna svaprayojatapaNAne kAraNe utkRSTa jIvothI bhedane pAme che. paramArthathI bhinna nathI. je kAraNathI manuSyabhavane pAmIne bhavasvarUpane jANIne=cAragati viDaMbanAsvarUpa bhava che e pramANe jANIe, mokSamArgane samajIne=saMgatA pariNAmanA ucchedanane anukUla sarva ucita pravRttirUpa mokSamArga che e pramANe samajIne, tenA AsevanathI=svabhUmikAnusAra mokSamArganA AsevanathI, karmamalane daLIne-anAdithI AtmAnA lAgelA karmamalane kSINa karIne, sparzanendriyane nirAkRta karIne te ja utkRSTa jIvo nivRtine pAmelA thAya che tyAre utkRSTatama e pramANe kahevAya che, ane nivRtimAM teonuM svarUpathI avasthAna che. te avasthAnI apekSAe koI janaka nathI. te kAraNathI utkRSTatama puruSonA koI janaka athavA jananI nathI. A vaLI, jaghanya, madhyama, utkRSTa puruSo saMsAranA udaranA vivaramA rahelA svakarmanA vicitrapaNAthI thAya che. te kAraNathI te ja karmavilAsa teono janaka che, te karma traNa prakAranuM varte che. te A pramANe zubha, akuzala ane sAmAnyarUpa, tyAMetraNa prakAranAM karmomAM, je karyapaddhati zubhapaNAne kAraNe suMdara che, te zubhasuMdarI manuSyapaNAthI utkRSTa jIvonI jananI che. je vaLI, akuzalakarmovALA che, te jaghanyamanuSyonI jananI che. je vaLI, kuzala, akuzalapaNAthI sAmAnyarUpa karyapaddhati che te madhyamamanuSyonI mAtA jANavI. manISI vaDe vicArAyuM - are kevala guNo vaDe ane caritra vaDe A amArA samAna rUpavALA utkRSTa, madhyama, jaghanyapuruSo bhagavAna vaDe vyAkhyAna karAyA nathI. to zuM ? jananI, janakano vyatikara paNa=mAtA-pitAno prasaMga paNa, amArAtulya ja AnI sAthe=utkRSTa Adi traNapuruSo sAthe bhagavAna vaDe batAvAyo che. te kAraNathI kharekhara A rUpothI amArA vaDe bhavitavya che=A rUpothI ame vartIe chIe. te A pramANe - je A bhavajaMtu "mane nirAkRta karIne nivRtine prApta thayo," e pramANe sparzana vaDe amane nivedana karAyuM te kAraNathI-tenAM jananI athavA janaka koI kahevAyAM nathI, te kAraNathI utkRSTatama A che e pramANe nakkI karAya che. vaLI, amArA traNeyano paNa karmavilAsa janaka che, bhagavAna vaDe AdiSTa nAmavALI ja mAtA che. te kAraNathI ahIM=bhagavAnanA upadezamAM, A jaNAya che. manISIne zuM jaNAya che ? te "yatathI batAve che - jaghanya bAla che, madhyama madhyamabuddhi che, utkRSTa huM chuM. subuddhinA'bhihitaM-bhagavan! eteSAmutkRSTatamAdInAM puruSANAM kiM sarvadA'vasthitameva rUpam ?
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva (uta) parAvarto'pi bhavati? bhagavAnAha-mahAmantrin! utkRSTatamAnAM puruSANAM tAvadavasthitameva rUpa, na vithAmAa te manajo, subuddhi vaDe kahevAyuM - he bhagavad ! A utkRSTatama Adi puruSonuM rUpa zuM sarvadA avasthita ja che ke parAvartita paNa thAya che ? bhagavAna kahe che - he mahAmaMtrI ! utkRSTatama puruSonuM rUpa avasthita ja che. kyAre paNa anyathA bhAvane teo pAmatA nathI. 3STInAM parivartanazIbhAvasthA: itareSAM punaranavasthitaM svarUpaM, yataH karmavilAsAyattAH khalvete vartante, viSamazIlazcAsau prakRtyA, kadAcidutkRSTAnapi madhyamayati jaghanyayati vA, madhyamAnapi cotkRSTayati jaghanyayati vA, jaghanyAnapi madhyamayati utkRSTayati vA / tasmAdanena karmavilAsena muktAnAmevaikarUpatA bhavati netareSAm / manISiNA cintitaM-etadapi ghaTata evAsmadvyatikare, tathAhi-viSamazIla evAsmajjanako, yataH kathitaM tenaiva me yathA-mayi pratikUle yadupapadyate tatsampannaM bAlasyeti / tatazca yo nijatanayasyApi pratikUlacAritayA evaMvidhAM duHkhaparamparAM saMpAdayati sa kathamanyeSAM dhanAyiSyati / utkRSTapuruSa AdinI parivartanazIla avasthA vaLI, Itara puruSonuM anavasthita svarUpa che. je kAraNathI karmavilAsane AdhIna kharekhara A traNa puruSo varte che A=karmavilAsa, prakRtithI viSamasvabhAvavALo che. kaI rIte viSamasvabhAvavALo che? te spaSTa kare che - kyAreka utkRSTa paNa jIvone madhyama kare che athavA jaghanya paNa kare che. ane madhyama paNa utkRSTa kare che athavA jaghanya paNa kare che. jaghanyane paNa madhyama kare che athavA utkRSTa paNa kare che. te kAraNathI A karmavilAsa vaDe mukta jIvonI ja ekarUpatA thAya che. Itara jIvonI nahIM=jAtyAdi traNeya jIvonI nahIM. manISI vaDe vicArAyuM - A paNa amArA vyatikaramAM ghaTe che. te A pramANe viSamazIlavALo amAro janaka cheHkarmavilAsa che. je kAraNathI tenA vaDe ja karmavilAsa vaDe ja, mane kahevAyuM - je pramANe huM pratikULa hote chate je upapanna thAya che te bAbate prApta thayuM, ane tethI je potAnA putrane paNa pratikUla AcaraNAthI AvA prakAranI duHkhanI paraMparAne saMpAdita kare che te kevI rIte anyone dhanavAna karaze ? arthAt karaze nahi, A prakAre manISIe vicAra karyo ema avaya che. manISimadhyamayoH dIkSAgRhidharmecchA subuddhinA'bhihitaM-bhagavan! utkRSTatamAH puruSAH kasya mAhAtmyena bhavanti? gururAha-na kasyacidanyasya, kintarhi ? svavIryeNa, subuddhinA'bhihitaM-kastathAvidhavIryalAbhopAyaH? munirAha-bhAgavatI bhAvadIkSA / manISiNA cintitaM-aye! yadyevaM tato yujyate mamotkRSTatamasya bhavituM, kimanayA zeSa
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva viDambanayA? gRhNAmyenAM bhagavadAdiSTAM bhAgavatImeva dIkSAmiti bhAvayataH saJjAto manISiNazcaraNapariNAmaH / madhyamabuddharapi evaM gurumantriNoH parasparajalpamAkarNayataH saJjAtazcaraNAbhilASaH kevalaM nAhametAvato naiSThikAnuSThAnasya kSama iti vicintitamanena / subuddhinA'bhihitaM manISI ane madhyamanI anukrame dIkSA tathA gRhIdharmanI IcchA subuddhi vaDe kahevAyuM - he bhagavAna ! utkRtama puruSo konA mAhAbhyathI thAya che? guru kahe che. koI anyanA mAhAbhyathI nahIM. paraMtu svavIryathI utkRSTatama thAya che. subuddhimaMtrI vaDe kahevAyuM, tevA prakAranA vIryalAbhano upAya zuM che ?sutkRSTatama puruSa thavAnA kAraNabhUta vIryalAbhano upAya zuM che? muni kahe che - bhagavAnanI bhAvadIkSA, utkRSTatama thavAno upAya che=bhagavAne batAvelI dravya AcaraNArUpa dIkSA nahIM paraMtu zaktinA prakarSathI bhagavAnanuM vacana pariNamana pAme tevA bhAvathI yukta dIkSA levA vIryalAbhano hetu che. manISI vaDe vicArAyuM. are jo A pramANe che utkRSTatama thavAno upAya bhAgavatI bhAvadIkSA che e pramANe che, to mAre utkRSTatama thavA yogya che, A zeSa viDaMbanA vaDe zuM? arthAt gRhasthaavasthAnuM pAlana karIne manuSyajanma niSphaLa karavArUpa zeSa viDaMbanA vaDe zuM? bhagavAna vaDe AdiSTa A bhAgavatI dIkSAne ja grahaNa karuM e prakAre bhAvana karatA manISIne cAritrano pariNAma thayo saMyamatA pAramArthika svarUpane sAMbhaLIne cAritragrahaNano pariNAma manISIne pragaTa thayo. madhyamabuddhine paNa A prakAre guru ane maMtrInA paraspara vArtAlApane sAMbhaLatA cAritrano abhilASa thayo=utkRSTatama thavAnI icchA thavAthI tenA kAraNabhUta cAritrano abhilASa thayo, kevala huM ATalA naiSThika anuSThAnane samartha nathI=sarvavirati grahaNa karIne satata utkRSTatama thavA arthe mohano nAza thAya te prakAre naiSThika=niSThAvALA anuSThAna karavA mATe huM samartha nathI. e pramANe AnA vaDe=madhyamabuddhi vaDe vicArAyuM. subuddhi vaDe kahevAyuM - zloka : bhadanta! yo'yamasmAbhihidharmovidhIyate / eSa tAdRzavIryasya, kiM bhavetkAraNaM na vA? / / 1 / / zlokArca - he bhagavAna ! je A amArA vaDe gRhasthadharma sevAya che e tevA prakAranA vIryanuM=bhAvathI bhAgavatI dIkSAnuM kAraNa bane tevA prakAranA vIryanuM, zuM kAraNa thAya ? athavA na thAya? II1ii. bloka : gururAhasyAdeSa pAramparyeNa, tAdRzasyApi kAraNam / vIryasya na punaH sAkSAdyato madhyajanocitaH / / 2 / /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArdha : guru kahe che - AegRhasthadharma, paraMparAthI tevA prakAranA vIryanuM paNa kAraNa thAya sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya tevA prakAranA vIryanuM paNa kAraNa thAya. paraMtu sAkSAt nahIM=sAkSAt utkRSTatama thavAnuM kAraNa thAya nahIM. je kAraNathI madhyamajanane ucita che. IIII zloka : utkRSTatAM karotyeSa, sAkSAtsamyaG niSevitaH / tatastAdRzavIryasya, pAramparyeNa sAdhakaH / / 3 / / zlokArca - A gRhasvadharma, samyaka nisevita=samyagna prakAre sevAyelo, utkRSTatAne sAkSAt kare che. tethI tevA prakAranA vIryanuM sarva karma rahita avasthA prApta thAya tevA prakAranA vIryanuM, paraMparAthI sAdhaka che. II3II. zloka : azeSaklezavicchedakArikA bhavadArikA / tAvadbhAgavatI dIkSA, durlabhaiva sunirmalA / / 4 / / zlokArca - azeSa klezanA vicchedana karanArI, bhavanI dArikA=bhavanA vicchedane karanArI, sunirmala evI bhAgavatI dIkSA durlabha che. ||4|| zloka : kintu zrAvakadharmo'pi, bhavatAnavakArakaH / atyantadurlabho jJeyo, mahAmAtya! bhavodadhau / / 5 / / zlokArtha : paraMtu bhavano aMta karanAro zrAvakadharma paNa he mahAmAtya ! bhavarUpI samudramAM atyaMta durlabha jANavo. pI zloka : tadeSa paramArthaHutkRSTadhImatAM sAkSAdvI_tizayayogataH / pravrajyA sAdhayatyuccaireSa tu vyavadhAnataH / / 6 / /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : te kAraNathI=bhAvadIkSA to durlabha che paraMtu zrAvakadharma paNa saMsArasamudramAM ati durlabha che te kAraNathI, A paramArtha che=AgaLamAM batAve che e paramArtha che utkRSTabuddhivALA jIvone sAkSAt vIryano atizaya yoga hovAthI=mohanI sAme subhaTanI jema yuddha karIne traNaguptiomAM yatna karI zake tevA vIryanA atizayano yoga hovAthI, pravrajyA atyaMta mokSane sAdhe che. vaLI, A= zrAva'dharma vyavadhAnathI sAdhe che= mokSane sAdhe che. 19 || zloka : tadAkarNya tatazcitte, kRtaM madhyamabuddhinA / yukta mamaiSo'nuSThAtuM gRhidharmo jinoditaH / / 7 / / - zlokArtha : te sAMbhaLIne=gurue kahelAM te vacanane sAMbhaLIne tyArapachI, madhyamabuddhi vaDe cittamAM karAyuM= nirNaya DarAyo bhane khA vinohita gRhasthadharma sevavA bhATe yukta che. // 7 // bAlasyAcaraNam itazcAkuzalamAlayA sparzanena ca madhyavarttitayA vidhuritacittavRtterbAlasya vivardhante viparyAsavikalpAH, yaduta - 'aho asyA rUpAtizayaH, aho sukumAratA, anyaccAbhimato'hamasyAH, yato vilokayatyeSA mAmarddhAkSivikSepairetadaGgasaGgasukhAmRtAsekAnubhavanenAdhunA me saphalaM bhaviSyati janma' iti / tatazcaivaMvidhavitarkaparamparAparyAkulIbhUtacetasastasya vismRtamAtmasvarUpaM, naSTA zeSasaMjJA, jAtaM madanakandalIgrahaNaikatAnamantaH karaNaM, tato'vicArya kAryAkAryaM, andha iva, grahagRhIta iva tasyAmeva madanakandalyAM nizcalavinyastanayanamAnasaH pazyata eva tAvato janasamudAyasya zUnyapAdapAtaM tadabhimukhaM dhAvati sma / tataH kimetaditi utthito janahAhAravaH, prApto'sau madanakandalIsamIpaM tataH sAvegaM 'ka eSa iti' nirIkSito'sau narapatinA, lakSitaM dRSTivikAreNa tadAkUtaM sa evAyaM pApo bAla' iti pratyabhijJAto'nena, saJjAtAsya kopAruNA dRSTiH kRtaM bhAsuraM vadanaM, mukto huGkAraH / tato bAlasya dRSTavipAkatayA prAdurbhUtabhayAtirekasya naSTo madanajvaraH, pratyAgatA cetanA, samutpannaM dainyaM, tataH pazcAnmukhaM naMSTuM pravRtto, yAvacchithilIbhUtAni sandhibandhanAni, vilIyate zarIraM, bhagno gatiprasaraH tathApi katicitpadAni kathaJcid gatvA prakampamAnasamastagAtraH patito'sau bhUtale / atrAntare prakaTIbhUtaH sparzano, nirgato bhagavadavagrahAt, gato dUradeze, sthitastaM pratIkSamANo, virataH kalakalo, lajjita manISimadhyamabuddhI bAlacaritena /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bAlanuM AcaraNa 239 ane A bAju madhyamavartIpaNAne kAraNe akuzalamAlAthI ane sparzanendriyathI vidhurita cittavRttivALA bAlanA viparyAsavikalpo vRddhi pAme che. te 'yadyuta'thI batAve che - aho AvA rUpano atizaya= madanakaMdalInA rUpano atizaya, aho sukumAratA, ane bIjuM Ane=madanakaMdalIne, huM abhimata chuM= mane te icche che. je kAraNathI A=madanakaMdalI ardhacakSunA vikSepothI mate jue che. AnA aMganA saMganA sukhanA amRtanA siMcananA anubhavathI have mAro janma saphLa thaze. tethI=A prakAre bAla vicAre che tethI, AvA prakAranA vitarkonI paraMparAthI Akula cittavALA tene=bAlane, potAnuM svarUpa vistRta thayuM, zeSasaMjJA nAza pAmI, madanakaMdalInA grahaNa vize ekatAnavALuM aMtaHkaraNa thayuM, tethI kAryAkAryano vicAra karyA vagara=madanakaMdalIne grahaNa karavAne mATe ekatAna thayeluM citta hovAthI huM tene grahaNa karavA mATe prayatna karIza to zuM anartha thaze ? te rUpa kArya-akAryano vicAra karyA vagara, AMdhaLA puruSanI jema, grahagRhitanI jema=bhUtAviSTa puruSanI jema, te ja madanakaMdalImAM sthira sthApana karAyelA nayanamAnasavALo, teTalo janasamudAya jote chate madanakaMdalIne abhimukha zUnyapAdapAta thAya tema doDe che=bAla doDe che. tethI=A rIte parSadAmAM doDe che tethI, A zuM che ? e pramANe lokono hAhArava UThyo. A=bAla madanakaMdalI samIpa pahoMcyo. tethI AvegapUrvaka A koNa che ? e pramANe A=bAla, rAjA vaDe jovAyo. dRSTivikArathI=bAlanA dRSTivikArathI, teno irAdo jaNAyo=rAjA vaDe jaNAyo, te ja A pApI bAla e pramANe AnA vaDe=rAjA vaDe, nirNaya karAyo, Ane=rAjAne, kopathI kaThoradRSTi thaI. bhAsura vadana karAyuM, huMkAro mukAyo=rAjA vaDe huMkAro karAyo, tethI=rAjAe kopathI hukAro karyo tethI, dRSTavipAkanA kAraNe=pUrvamAM joyelA phLane kAraNe, prAdurbhUta bhayanA atirekavALA bAlane kAmano jvara nAza pAmyo. cetanA pragaTI, dInatA utpanna thaI. tethI pAchaLa mukha karIne nAsavA lAgyo jyAM sudhI sandhinAM baMdhano=zarIranA joDANanA avayavo, zithilabhUta thayA. zarIra vilIna pAme che=zarIra paDe che, gatiprasara bhagna thayo=doDavAnI gati zithila thaI. topaNa keTalAMka DagalAM koIka rIte jaIne kaMpAyamAna samastagAtravALo A bAla bhUtalamAM paDyo. e vacamAM=bAla bhUtalamAM paDyo e vacamAM, pragaTa thayelo sparzata bhagavAnanA avagrahathI nIkaLelo dUradezamAM gayelo tenI=bAlanI, pratIkSA karato rahelo che. kalakala zAMta thayo. manISI ane madhyamabuddhi bAlacaritathI lajjA pAmyA. AcAryadarzitabAlaceSTAhetuH tataH 'ko'syApi varAkasyopari kopa ?' iti vicintya zAntIbhUto rAjA, pRSTo'nenAcAryo yaduta- 'bhagavan! alaukikamidamasya puruSasya ceSTitam, atItamiva vicAraNAyAH azraddheyamanubhUtavRttAntAnAm, tathAhi - vimalajJAnAlokena sAkSAdbhUtasamastabhuvanavRttAntaH pazyatyeva bhagavAnanena yatpUrvamAcaritamAsIt yaccedAnImadhyavasitaM tathApi mamedamatra kautukaM yaduta
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tatpUrvakamasyAcaraNaM kadAcidvicitratayA sattvAcaritasya saMbhAvyeta, idamadhunAtanaM punarmahadindrajAlamiva pratyakSamapi mamAzraddheyaM pratibhAsate, yato bhagavati rAgAdiviSadharopazamavainateye sannihite'pi kathamatikliSTajantUnAmapyevaMvidho'dhyavasAyaH saMbhavet ?' iti bhagavatA'bhihitaM-mahArAja! na karttavyo'trAtivismayo, yato nAsya puruSasya tapasvino doSo'yam / nRpatiruvAca-tarhi kasyAyaM doSaH? bhagavAnuvAca-dRSTastvayA'sya zarIrAnirgatya yo'yaM bahiHsthitaH puruSaH? nRpatinA'bhihitaMsuSThu dRSTaH / bhagavAnAha-yadyevaM tato'syaivAyaM samasto'pi doSo, yato'sya vazavartinA'nena pUrvakamidaM samastamAcaritam / anena hi vazIkRtAH puruSAstanAstyeva kiJcijjagati pApaM yannAcaranti, tasmAnAtra kiJcidalaukikaM vicArAtItamazraddheyaM vA bhavadbhiH saMbhAvanIyam / narapatiruvAca-bhadanta! yadyevaM tataH kimityayaM puruSo'muMzarIravazavartinamAtmano'narthahetumapi dhArayati sma ? bhagavAnAha-na jAnAtyeSa varAko'sya duHzIlatAM, paramaripurapi gRhIto'yamanena snigdhabandhubuddhyA / narapatiruvAca-kimatra punaH kAraNam ? bhagavatA'bhihitaM-asya zarIre yogazaktidvAreNa kRtAnupravezA akuzalamAlA nAma jananI, sA'tra kAraNam / kiJca-yadidamatidurjayamadhunaiva sparzanendriyamasmAbhiH pratipAditaM tadrUpa evAyamasya sparzanAbhidhAnaH pApavayasyo varttate, ayaM tu jaghanyapuruSo bAlaH, iyaM ca tadabhidhAnaiva akuzalakarmamAlArUpaiva jananI, tadatra kiM na sambhAvyeta? / AcArya vaDe darzAvAyela bAlaceSTAno hetu tyArapachI A zaMkaDA upara kopa zuM?=dayApAtra evA bAla upara kopa zuM? e prakAre vicArIne An zAMta thayo. mAnA dvArA dAsa, mAyArtha puchAyA, zuM puchAyA? te 'yaduta'thI batAva cha - he bhagavan! A puruSanuM A ceSTita alaukika che. vicAraNAthI atItanI jema anubhUta vRttAMtavALAone azraddheya che. te A pramANe - vimalajJAnanA AlokathI sAkSAbhUta samasta bhavananA vRttAMtavALA bhagavAna ja jue che. AnA dvArA A bAla dvArA, je pUrvamAM AcarAyuM hatuM, je hamaNAM adhyavasita karAyuM che=bAla dvArA madanakaMdalIne grahaNa karavAnuM je adhyavasita karAyuM che. topaNa=bhagavAna viziSTa jJAnathI bAlanuM bhUtakALavuM ane vartamAnanuM caritra sAkSAt jue che topaNa, mane ahIM=bAlanA yaritramai, mAtu: cha. zuM jautu cha ta 'yaduta'thI rAna patA cha - sA=pAlatuM, te pUrva AcaraNa=pUrvamAM madanakaMdalIne grahaNa karavA mATe bAla rAjamahelamAM peThelo ItyAdi AcaraNa, kadAcit sattvanA AcaritanuM vicitrapaNuM hovAne kAraNe=jIvonA AcaraNanuM vicitrapaNuM hovAne kAraNe, saMbhavita che. A hamaNAnuM AcaraNa-bAla bharasabhAnI vacamAM madanakaMdalIne grahaNa karavA mATe mUDhatAnI jema Avyo te hamaNAnuM AcaraNa, vaLI, IndrajALanI jema pratyakSa paNa arthAt sAkSAt meM joyeluM hovA chatAM paNa, mane azraddheya pratibhAse che, je kAraNathI rAgAdi viSadharanA
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zamanamAM garuDa samAna evA bhagavAna sabrihita hote chate paNa atikliSTa jaMtune paNa AvA prakArano adhyavasAya kevI rIte saMbhave ?=je rIte bAla bharasabhAmAM madanakaMdalIne grahaNa karavA mATe Avyo evA prakArano adhyavasAya kevI rIte saMbhave ? arthAt saMbhave nahIM. bhagavAna vaDe kahevAyuM. he mahArAja ! ahIM=bAlanA caritramAM, ativismaya karavo joIe nahIM. je kAraNathI tapasvI evA A puruSano A doSa nathI. rAjA pUche che to kono A doSa che?=bAlo A pravRtti karI temAM kono A doSa che ? bhagavAna kahe che - AnA zarIrathI nIkaLIne je A bahira rahelo puruSa tArA vaDe jovAyo ? rAjA vaDe kahevAyuM - atyaMta jovAyo che. bhagavAna kahe che - jo A pramANe che=AnA zarIramAMthI nIkaLelo puruSa tArA vaDe jovAyo che e pramANe che to Ano ja=bAlanA zarIramAMthI nIkaLelA bahAra beThelA sparzata nAmanA puruSano ja, A samasta doSa che. je kAraNathI Ane vazavartI=sparzanane vazavartI, evA AnA vaDe=bAla vaDe, pUrvamAM A samasta AcaraNa karAyuM. AnAthI=sparzanathI, vaza thayelA puruSo jagatamAM te kaMI nathI ja, ke je pApane AcaratA nathI. te kAraNathI=sparzatano A sarva doSa che te kAraNathI, AmAMkabAlanI AcaraNAmAM, kaMI alaukika vicAraNAthI atIta athavA azraddheya tArA vaDe saMbhAvanA karavI joIe nahIM. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! jo A pramANe che=A sparzanano sarva anartha che e pramANe che, to kayA kAraNathI AtmAno anartha hetu paNa zarIravartI evA Anetrasparzatane, A puruSe=bAle dhAraNa karyo ? bhagavAna kahe che - A varAka evo bAla AvI duHzIlatA=sparzatanI duzIlatAne jANato nathI. paramazatru paNa A=sparzana, AnA vaDe=bAla vaDe, snigdhabaMdhubuddhithI grahaNa karAyo che. narapati pUche che=bhagavAnane prazna kare che. ahIM paramazatrubhUta paNa sparzanendriya snigdhabaMdhubuddhithI bAla grahaNa kare che emAM, vaLI zuM kAraNa che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - AnA=bAlanA, zarIramAM yogazakti dvArA karAyelI anupravezavALI akuzalamAlA nAmanI mAtA che=bAlamAM pUrve baMdhAyelAM akuzalakarmo je sattAmAM hatAM te vipAkane abhimukha thAya che tyAre te karmo bAlane te prakAre adhyavasAya utpanna kare tevAM hovAthI matijJAnanA upayogarUpe bAlamAM varte che te yogazakti dvArA bAlanA zarIramAM praveza karelI akuzalamAlA nAmanI mAtA che, te akuzalamAlA, AmAM=bAlane zatrubhUta paNa sparzana mitrabhUta jaNAya emAM, kAraNa che=akuzalakathI ja jIvanI viparyAsavALI buddhi thAya che tethI zatrubhUta paNa sparzananA vikAravALuM mAnasa sukhanA kAraNabhUta pratIta thAya che te akuzalamAlAnuM kAraNa che. vaLI, je A atidurjaya hamaNAM ja sparzanendriya amArA vaDe pratipAdita karAyela tadrupa ja A sparzata nAmano Ano-bAlano, pApamitra varte che. vaLI, A bAla jaghanyapuruSa che ane tenA abhidhAnathI ja=jaghanyapuruSanA abhidhAnathI ja, akuzalamAlArUpa AnI mAtA ja che=akuzalakarmonI hAramALA ja bAlane AvA prakAranA svabhAvavALo nirmANa kare che. te kAraNathI=sparzana evo pApamitra che ane akuzalamAlA enI jananI che te kAraNathI, AmAM bAlamAM, zuM saMbhAvanA na karI zakAya ? arthAt sarva kaMI saMbhavI zake che.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva dvividhe karmaNi nirupakramakarmavazagAnAmavasthA yaccoktaM 'bhagavatsannidhAne'pi kathamevaMvidhAdhyavasAyaprAdurbhAva' iti, tadapyata eva nAzcaryabuddhyA grAhyaM yato dvibhedaM jantUnAM karma-sopakramaM nirupakramaM ca tatra sopakramameva mahApuruSasannidhAnAdinA kSayakSayopazamabhAvaM pratipadyate, na nirupakramaM tadvazagAzca jantavastatsamIpe'pi virUpakamAcarantaH kena vAryante ? tathAhi - yeSAmacintyapuNyaprAgbhAravatAM tIrthakRtAmiha jagati gandhahastinAmiva vicaratAM, vihArapavanagandhAdeva kSudrAzeSagajakalpA durbhikSetiparacakramArivairaprabhRtayaH sarva evopadravAH samadhikayojanazatAt dUrata eva bhajyante, teSAmapi bhagavatAM sannidhAne nirupakramakarmapAzAvapAzitAH kSudrasattvA na kevalaM nopazAmyanti, kiM tarhi ? teSAmeva bhagavatAM tIrthakRtAM kSudropadravakaraNe pravartante, zrUyante hi tathAvidhA bhagavatAmapyupasargakAriNo gopasaGgamakAdayaH pApakarmANa iti / anyacca teSAmeva bhagavatAM devaviracitasamavasaraNAnAmadhyAsitasiMhAsanacatuSTayAnAM mUrtimAtradarzanAdeva prANinAM kila vilIyante rAgAdayo, vidalati karmajAlaM, prazAmyanti vairAnubandhAH, vicchidyante'lIkasnehapAzAH, pralIyate viparItAbhinivezo, yAvatA tatrApi keSAJcidabhavyatayA nirupakramakarmaghaTanapaTalatiraskRtavivekadIdhitiprasarANAM [vA] na kevalaM pUrvoktaguNalezadezo'pi na saMjAyate, kiM tarhi ? prAdurbhavantyevaMvidhA bhagavantamadhikRtya kuvikalpAH yaduta - aho siddhamasyendrajAlaM, aho asya lokavaJcanacAturyam / aho gADhamUDhatA lokAnAM yadetenApyalIkavAcAlenAlajAlaracanAcatureNa pratAryanta iti / tadevaM sthite mahArAja ! na kiJcididamatyadbhutaM yadanena puruSeNa matsannidhAne'pyevaMvidhamadhyavasitaM, ayamapi hi nirupakramayA'nayA'kuzalamAlayA svadehavarttinyA nijajananyA preryamANo'muM sparzanaM sahacaramurarIkRtyaivaM ceSTate, tannAtra bhavadbhirvismayo vidheyaH / nirupakramakarmane vaza paDelAonI avasthAnuM svarUpa je vaLI, kahevAyuM=rAjA vaDe bhagavAnane kahevAyuM - bhagavAnanA sannidhAnamAM paNa kevI rIte AvA prakArano adhyavasAya prAdurbhUta thayo ?=viziSTajJAnI evA bhagavAna vidyamAna hovA chatAM paNa bAlane madanakaMdalIne grahaNa karavAno AvA prakArano adhyavasAya kevI rIte prAdurbhUta thayo ? te paNa AthI ja=akuzalamAlA enI mAtA ane sparzana eno mitra che AthI ja, AzcaryabuddhithI grahaNa karavuM joIe nahIM. je kAraNathI jIvonuM be prakAranuM karma che. sopakrama ane nirupakrama. tyAM=be prakAranAM karmomAM, sopakrama karma ja mahApuruSanA sannidhAna AdithI=uttamapuruSonA sAnnidhyathI ke anya koI baLavAna nimittothI kSayopazamabhAvane prApta kare che. virupakrama karma kSayopazamabhAvane prApta karatuM nathI ane tene vaza thayelA=nirupakrama karmane vaza thayelA, jIvo tenA samIpamAM paNa=mahApuruSonA samIpamAM paNa, viparIta AcaraNA karatA konA vaDe vAraNa karI zakAya ? arthAt koInA vaDe vAraNa
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karI zakAya nahIM. te A pramANe, A jagatamAM gaMdhahastinI jema vicaratA ahIM aciMtya puNya prAgubhAravALA je tIrthakaronA zreSTha koTinA puNyanA vipAkavALA je tIrthakaronA, vihAranA pavananA gaMdhathI ja mudraazeSa gaja jevA dubhikSa, Iti, paracakra, mAri, vaira vagere sarva upadravo so yojanathI adhika dUrathI ja nAza pAme che, te paNa bhagavAnanA saMvidhAnamAM nirupakramakarmanA pAzathI avAzita evA drajIvo =nirupakrama karmane vaza thayelA mudrajIvo, kevala upazAMta thatA nathI ema nahIM. to zuM che? te batAvatAM kahe che - paraMtu te ja bhagavAna tIrthakarone sudraupadravakaraNamAM pravarte che. hiM=je kAraNathI, bhagavAnane paNa tevA prakAranA upasarga karanArA govALiyo, saMgama Adi pApakarmavALA jIvo saMbhaLAya che. ane bIju, devaviracita samavasaraNavALA, adhyAsita siMhAsana upara catuSTavALA evA te ja bhagavAnanA mUrtimAtranA darzanathI ja prANIonA rAgAdi vilaya pAme che. karmajAla vidalana=nAza pAme che. vairAnubaMdha prazAMta thAya che, mithyAsnehanA pAza viccheda pAme che. viparIta abhiniveza pralaya pAme che. jeTalAthI tyAM paNa=te samavasaraNamAM paNa, keTalAka jIvonuM abhavyapaNuM hovAthI virupakramakarmanA ghana paTalathI=paDadAthI, tiraskRta thayo che vivekarUpI kiraNano prasAra tevA jIvone kevala pUrvokta guNaleza paNa thato nathI ema nahIM, paraMtu bhagavAnane AzrayIne AvA prakAranA kuvikalpo prAdurbhAva pAme che. kevA prakAranA vikalpo prAdurbhAva pAme che te "yatathI batAve che - AnuM bhagavAnanuM, siddha IndrajAla, aho ! AvuM=bhagavAnanuM, lokavaMcananuM cAturya, aho ! lokonI gADha mUDhatA je kAraNathI, juThThA vAjALa evA asaMbaddha racanAmAM catura evA AnA dvArA paNa bhagavAna dvArA paNa, ThagAya che. A pramANe sthita hote chate=kliSTakarmavALA jIvo bhagavAnane paNa sAkSAt upadrava kare che ane bhagavAnane indrajAlikaAdi mAne che A pramANe sthita hote chate, he mahArAja ! A kaMI adbhuta nathI je A puruSa vaDe mArA saMvidhAnamAM paNa AvA prakArano adhyavasAya karAyo. A paNa=bAla paNa, svadehavartI potAnI mAtA virupakrama A akuzalamAlA vaDe preraNA karAto sahacara evA A sparzatane svIkArIne A pramANe ceSTA kare che=mArA sAMnidhyamAM paNa madanakaMdalIne grahaNa karavAnI ceSTA kare che. te AmAMkabAlanI ceSTAmAM, tArA vaDe vismaya karavo joIe nahIM. bhAvArtha: saMsArI jIva agRhItasaMketA pAse potAno prasaMga kahe che tyAre anAdi nigodathI nIkaLIne pote naMdivardhananA bhavamAM kaI rIte janmyo tenuM varNana karyuM. ane naMdivardhananA bhavamAM potAne atyaMta krodhanI prakRti hatI. tenA nivAraNa mATe tenA pitAe vidurane tenuM nirIkSaNa karavA arthe kArya soMpela ane te vidura naMdivardhanane kathA kare che jenA baLathI naMdivardhanane bodha thAya ke vaizvAnara teno pApamitra che. te kathAnakanA prasaMgamAM bAla, manISI ane madhyama traNa puruSanI kathA te vidura kare che, tyAre kSitipratiSThanagaramAM karmavilAsarAjA che tema batAvela ane te rAjAnA bAla Adi traNa putro che tema batAvela. vaLI, bhagavAnanI dezanA sAMbhaLatI vakhate te vidure kumArane kahyuM ke te nagaramAM zatrumardana nAmano rAjA che. A prakAranAM
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva paraspara virodhI vacano sAMbhaLIne agRhatasaMketA saMsArI jIva evA anusuMdara cakravartIne pUche ke pUrve te nagarano rAjA karmavilAsa kahyo ane have zatrumardanarAjA kahe che te kaI apekSAe che ? tethI anusuMdara cakravartI kahe che ke naMdivardhananA bhavamAM paNa mArA vaDe vidura A pramANe puchAyelo tyAre vidure mane kahela ke karmavilAsa aMtaraMga rAjA che ane zatrumadana te nagarano bahiraMga rAjA che. tyAra pachI te vidura je kathA kare che temAM bAlane je prakAre saMsAranI sarva kadarthanA prApta thAya che temAM te jIvanI buddhi te prakAranA karmane anusaranArI che; kema ke buddhi karmAnusArI e prakAranuM zAstravacana che tethI e phalita thAya ke je jIvonAM akuzalakarmo pracura che teone sparzananA sukha sivAya anya koI sukha dekhAtuM nathI ane te sukhane prApta karavA mATe je kaMI sarvaklezo kare che te paNa sukhanA sAdhanarUpa ja dekhAya che. paraMtu indriyonA vikAro potAne pIDe che, tethI ja vartamAnamAM sarva pApo karIne pote anarthonI paraMparAne prApta kare che te vartamAnabhavamAM pratyakSa dekhAtuM hovA chatAM mUDhatA ApAdaka karmone kAraNe teone dekhAtuM nathI. paraMtu sparzananuM sukha maLe to tenA mATe karAyelA sarvaksezo paNa tenA upAyarUpa ja che tevI viparIta buddhi varte che. vaLI, madhyamabuddhi jIvo A lokamAM paNa atyaMta kleza thAya tevA bhogomAM sArabuddhi karatA nathI, topaNa A lokamAM anartha na thAya te prakAre sparzananA sukhamAM sukhane jonArA madhyamabuddhivALAo che AthI ja bAlanI jema madhyamabuddhi jIva te prakAre madanakaMdalImAM Asakta thaIne sparzananA sukhane meLavavA mATe prayatna karato nathI, chatAM sparzana jIvanI vikArI avasthA che teno paramArtha svayaM jANI zakto nathI. manISInA upadezathI paNa zIghra te prakAre kSayopazama thato nathI paraMtu punaH punaH manISInA paricayane kAraNe sparzananA anartho kaI rIte bAlane prApta thAya che tenA darzanane kAraNe madhyamabuddhi jIvone manISInAM vacano kaMIka vizvasanIya lAge che tyAre nipuNatApUrvaka tenAM vacanone sAMbhaLIne kaMIka mArgAnusArI prajJAvALA thAya che. vaLI, bAlanA sahavAsathI tevA jIvone kAmanA vikAromAM ja sukhabuddhi paNa sthira thAya che; kema ke kaMIka klezavALAM karmo ane kaMika maMdaddezavALAM karyo hovAthI te jIvo nimitta pramANe viparyAsane pAme che ane nimitta pramANe ajozavALAM karmone kAraNe tattvane abhimukha paNa thAya che, AthI ja manISInA paricayathI madhyamabuddhine paNa kramasara tattvano pakSapAta vadhe che. vaLI, bAla, madhyama ane manISI A rIte te nagaramAM rahe tyAre prabodhanarati AcArya nagaranA udyAnamAM padhAryA te kevA guNavALA che tenA varNana uparathI bhagavAnanA zAsananA AcAryo kevA hoya che ane kaI rIte mArgano samyaka bodha karAve che tenI dRSTi prApta thAya che. jema te prabodhana AcArya karuNArasanA pravAhathI saMsArarUpI samudrane taravAmAM hetu hatA tema kahyuM tethI, prApta thAya ke bhagavAnanA zAsananA sUkSmabodhavALA hatA. koI jIvanuM ahita na thAya te prakAre sanmArgane kahenArA hatA ane jagatanA jIvo pratye karUNArasano pravAha temanA cittamAM vartato hato jenA kAraNe yogya jIvone te rIte sanmArga batAvatA hatA ke avazya te jIvo temanA upadezanA baLathI saMvegagarbha temanA vacananA baLathI, sanmArgane pAmIne saMsArasAgarathI taratA hatA. vaLI, teonI dezanA tRSNArUpI latAne chedavA mATe parazu jevI hatI. tethI te mahAtmA yogya jIvone bhogatRSNAno nAza thAya te prakAre tattvanA hArdane sparze tevI nipuNa dezanA ApanArA hatA. vaLI, jIvono mAna kaSAya kema nAza thAya te
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 245 prakAranA vivekagarbha upadezane ApanArA hatA. vaLI, kaSAyono upazama thAya te prakAre nipuNatAvALo upadeza ApanArA hatA. ane pote saMtoSanA sAgara hatA tethI temanA darzanathI paNa yogya jIvone niHspRhatA Adi bhAvo pratye avazya pakSapAta thAya tevA hatA. A rIte aneka vizeSaNo dvArA temanuM svarUpa batAvIne tevA mahAtmAo kaI rIte yogya jIvone prabodhana kare che teno bodha graMthakArazrI karAvela che. vaLI manISI ane tenI mAtA zubhasuMdarIno AlApa batAvyo. tenAthI spaSTa thAya che ke zubhasuMdarI karmavilAsarAjA sAthe vArtAlApa kare che tyAre karmavilAsarAjA kahe che ke jeo sparzanane anukULa varte che tenA pratye mAro svabhAva che ke tenA anarthonuM saMpAdana karuM, jema bAlane meM anarthanI paraMparA prApta karAvI. ane jeo sparzanane pratikULa varte che tene huM sarva rIte anukULa thAuM chuM ane sparzanane vaza jIvo pratye pratikULa thavAmAM akuzalakarmo rUpa akuzalamAlA mAruM sAdhana che ane sparzana pratye pratikULa vartanArA jIvonA hita karavA pratye zubhasuMdarIrUpa zubhakarmono pravAha kAraNa che. tethI manISIne je suMdara paraMparAnI prApti thaI temAM tenAM suMdarakarmo ja kAraNa bane che; kema ke tene te prakAranI sadabuddhi Ape che ane bAlane je anarthonI paraMparA prApta thaI tenA pratye tenAM akuzalamAlArUpa karmo ja kAraNa che; kema ke te prakAranI durbuddhi ApIne anarthonI paraMparA prApta karAve che. vaLI, madhyamabuddhine tenA sAmAnyarUpa je madhyamakarmo che te ja tene te prakAranI buddhi ApIne kyAreka hitamAM ke ahitamAM pravartAve che. vaLI manISInI zubhasuMdarIrUpa je karmonI pariNatirUpa mAtA hatI, teNe manISIne mahAtmA pAse javAnI preraNA karI. tethI te uttamakarmothI prerAIne manISI te prabodhanarati AcArya pAse javA tatpara thAya che tyAre madhyamabuddhine paNa sAthe AvavA preraNA kare che. ane manISInA preraNAnA nimittathI madhyamabuddhinI mAtA paNa tene manISI sAthe javA preraNA kare che jyAre bAlane azubhakarmonI hAramALA varte che tethI tenAM azubhakarmo tene mahAtmA pAse tattva jANavAnI preraNA karatAM nathI; chatAM bAla pratyenA snehathI madhyamabuddhi Agraha karIne tene laI jAya che topaNa bAlanAM azubhakarmo tyAM paNa tene sarva prakAranI anucita pravRtti karavA ja preraNA kare che. vaLI, manISI Adi te udyAnamAM jAya che tyAre te udyAnamAM rahelA jinAlayamAM teo darzana Adi kare che. jenAthI paNa jaNAya che ke manISI jevA uttama jIvo bhagavAnanA darzanathI paNa viziSTa bhAvo kare che. susAdhunA darzanathI paNa zubhabhAvo kare che ane atipAriSTha jIva bhagavAnanA darzanathI paNa koI zubhabhAvone prApta karI zakatA nathI. AthI bAlane bhagavAnanA darzanathI ke susAdhunA darzanathI paNa koI zubhabhAva thato nathI. vaLI, te mahAtmAnI dezanA sAMbhaLavA Avela subuddhi maMtrI rAjAne kaI rIte preraNA kare che ane pote kaI rIte bhagavAnanI bhakti kare che tenuM vistArathI varNana karela che, jenAthI dharmaparAyaNa evA uttama zrAvako subuddhi maMtrInI jema bhagavAnanI bhakti karanArA hoya che teno mArgAnusArI bodha thAya che. tyArapachI prabodhanarati AcArya saMsAranuM svarUpa kevuM che tenuM vistArathI varNana kare che jene sAMbhaLIne saMsAranI asAratAno mArgAnusArI bodha yogya jIvone thAya che. mukta avasthA kevI suMdara che tenuM vistArathI varNana kare che. jene sAMbhaLIne yogya jIvo mukta avasthAnA rAgI thAya che ane tenA upAyabhUta saddharmano bodha karavA arthe manuSyalokamAM jIvo cAra prakAranA che tenuM varNana kare che. jenAthI sarvottamapuruSo indriyone
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jItIne mokSane pAmanArA che. uttamapuruSo satata indriyono jaya karIne saMsArano aMta karavA mATe yatna karanArA che. madhyama jIvo koIka dharmane abhimukha hovA chatAM viSayonI Asakti paNa choDI zaktA nathI, tethI ghaNA yatnathI indriyono jaya karI zake che ane bAla jIvo indriyone paravaza thaIne tenAM kaTuphaLa AlokamAM paNa prApta kare che ane paralokamAM paNa anarthonI paraMparA prApta kare che. A prakAre manuSyalokavartI jIvonuM svarUpa batAvIne badhI indriyono jaya to duSkara che paraMtu eka sparzanano paNa jaya kaI rIte duSkara che te batAvIne sAtvika puruSo indriyono jaya karI zake che tema batAvela che ane madhyamabuddhi jIvo aneka vakhata skUlanA pAme che topaNa uttamapuruSonA sAnnidhyathI kaMIka kaMIka indriyono jaya karavA samartha bane che ane bAla jIvo sparzanane vaza thaIne sarva anarthanI paraMparA prApta kare che, AthI ja atyaMta kliSTa karmanA udayavALo A bAla taddana na saMbhave evI uttamapuruSonA sAMnidhyamAM paNa madanakaMdalIne grahaNa karavAnI anucita pravRtti karavA tatpara thAya che. temAM tenAM nirupakramarUpa kliSTakarmo ja baLavAna kAraNa che. AthI ja bhagavAnanA sAMnidhyamAM ghaNA jIvonAM sopakramakarmo kSayopazamabhAvane pAme che ane yogya jIvo sanmArgane pAme che ane bhagavAnanA vihAranA nimitte jagatamAM ghaNA upadravo zAMta thAya che, topaNa nirupakrama kliSTakarmovALA jIvo sAkSAt tIrthakarone paNa upadrava karavA tatpara thAya che tethI jIvamAM je kaMI anarthanI paraMparA karAvanAra che te sarva kliSTakarmono vilAsa che. A prakAre vistArathI bhagavAne rAjAne bodha karAvyo jethI bAlanuM asaMbhavita caritra paNa kaI rIte saMbhavita che teno mArgAnusArI bodha thAya che. subuddhinA'bhihitaM-bhadanta! na kiJcididamAzcaryaM bhagavadAgamAvadAtadhiyAM, evaMvidha eva nirupakramakarmapariNAmo, nAtra sandehaH, kevalamidamidAnImeva bhagavatpAdaprasAdAdeva devaH khalvevaMvidhapadArtheSu puNyabuddhirbhaviSyati tenaivaM bhagavantaM vijJApayati / rAjA saharSaH prAha-cAru, abhihitaM sakhe! cAru! aho te'vasarabhASitA / subuddhi vaDe kahevAyuM AcAryane kahevAyuM. he bhagavaMta ! A Azcarya bhagavAnanA AgamathI suMdara buddhivALAne nathI=jeone bhagavAnanA zAsanano bodha che teone jagatanA jIvo karmane paravaza bAla jevI anucita pravRtti kare che te joIne Azcarya nathI. kema Azcarya nathI ? tethI kahe che, AvA prakArano nirupakramakarmano pariNAma cheHuttamapuruSonA sAMnidhyamAM paNa nirupakramakarmavALA jIvo bAlavA jevuM anucita kare evA prakArano tirupakramakarmano pariNAma che. AmAM saMdeha nathI. kevala hamaNAM ja bhagavAnanA pAdarA prasAdathI ja A deva=rAjA, kharekhara AvA prakAranA padArthomAM puNyabuddhivALo thaze=bhagavAnanA zAsananAM tattvone jANavAnI IcchAvALo thaze, te kAraNathI A pramANe bhagavAnane vijJApana karAya che, rAjA saharSa kahe che, suMdara kahevAyuM, he mitra ! suMdara kahevAyuM. aho tArI avasarabhASitA ! bAlasya bhaviSyadvattam tato rAjaiva bhagavantaM pratyAha-yathA ko'sya punaH puruSasya pariNAmo bhaviSyati? bhagavatA'bhihitaM
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva idAnIM tAvadeSa dRSTayuSmatkopavipAkatayA bhayAtirekagrastahRdayo na kiJciccetayate, gateSu punarito yuSmadAdiSu pratyupalabdhasaMjJaH saneSa bhUyo'pyadhiSThAsyate anena sparzanena, tato yuSmadbhayAdeva kutracinirdeze yAmItyAkUtena prapalAyamAno mahatA klezena yAsyatyeSa kollAkasanniveze, tatra ca karmapUrakAbhidhAnasya grAmasya pratyAsannabhUbhAge pathi zrAntaH pipAsito dUrata eva drakSyati bRhattaDAgaM, tataH snAnapAnArthaM caliSyati tadabhimukhaM, itazca pUrvamevAgamiSyati tatra caNDAlamithunaM, tatazcaNDAlastaTAkataTavartiSu tarugahaneSu patatrigaNamAraNapravaNaH sannaTATiSyate, cANDAlI punarvijanamitikRtvA snAnArthamavatariSyati taDAgaM, tato'vatIrNAyAM tasyAM prApsyatyeSa tasya tIraM, tato'mumupalabhya sA mAtaGgI spRzyapuruSo'yaM kalahayiSyati mAM sarovarAvataraNAparAdhamuddizyeti bhayena nimakSyati salile, sthAsyati padmakhaNDe lInA, ayamapi majjanArthamavatIryAnAbhogenaiva yAsyati tatsamIpaM, bhaviSyati tayA sArddhamAzleSo, vedayiSyate tadaGgasparza, saMjaniSyate tasyopari lAmpaTyamasya, kathayiSyati sA''tmanazcaNDAlabhAvaM, tathApi kariSyatyeSa tasyAH zarIragrahaNaM balAmoTikayA, vidhAsyate sA hAhAravaM, tamAkarNya dhAviSyati kupitazcaNDAlo, vilokayiSyatyenaM tathAvasthitaM, prajvaliSyati nitarAM kopAnalena, saMdhAsyati kodaNDe zilImukhaM, mArayiSyati ca, are re durAtman! adhamapuruSa! puruSo bhavetyAhUya sa caNDAlaH kampamAnamenamekaprahAreNa prahariSyati, sa ca tadA'dhyAsito raudradhyAneneti mRtvA ca yAsyati narakeSu, tebhyo'pyudvRttastataH kuyoniSu punarnarakeSvevAnantavArAH / evaM duHkhaparamparAyAM sthAsyatyanantamapi kAlaM patitaH saMsAracakre narapatiruvAca-bhadanta! atidAruNA iyamakuzalamAlA sparzanazca, yadvazena idamasya saMpannaM saMpatsyate ca / bhagavatA'bhihitaM-mahArAja! kimatrocyatAm ? paryAptamIdRzyA dAruNayA tayA / subuddhinA'bhihitaMbhadanta! kimete sparzanA'kuzalamAle asyaiva puruSasya prabhavataH AhosvidanyeSAM prANinAmapi? bhagavAnAha mahAmAtya! kevalamatra puruSe'bhivyaktarUpe khalvete, paramArthataH sarveSAM sakarmasaMsAriprANinAM prabhavata eva, yato yoginIyamakuzalamAlA, yogezvarazcAyaM sparzano, yoginAM ca bhavatyevedRzI zaktiH, yathA kvacidabhivyaktarUpatA kvacidanAvirbhUtatA vartate / bAlanA bhaviSyanuM cAritra tyArapachI rAjA ja bhagavAna pratye kahe che - A puruSanokabAlano, kayo pariNAma thaze ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - hamaNAM jovAyelA tamArA kopanA vipAkapaNAne kAraNe=pUrvamAM rAjAe kopa karIne je prakAre tene mANaso dvArA khUba pIDA karelI tenA smaraNane kAraNe, bhayanA atirekathI grastahadayavALo A bAla kaMI cetanA pAmato nathI. vaLI, ahIMthI tame vigere gaye chate labdhasaMjJAvALo chato A=bALa, pharI paNa A sparzana vaDe adhiSThita thaze=kAmane paravaza thaze. tethI tamArA bhayathI ja koIka nirdezamAM huM jAuM, e prakAranA AzayathI bhAgato moTA klezathI A bAla, kollAkasannivezamAM
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva jaze ane tyAM karmapUraka nAmanA grAmamAM pratyAsanna bhUmibhAgavALA paMthamAM-mArgamAM, zrAMta thayelo, pipAsAvALo=pANIne pIvAnI icchAvALo, dUrathI ja moTuM taLAva joze. tyArapachI snAna karavA ane pANI pIvA mATe tene abhimukha jaze ane A bAju pUrvamAM ja tyAM te taLAva pAse, caMDAla mithuna, Avaze tyArapachI caMDAla taLAvanA taTavartI vRkSonA gahanamAM patatrigaNatA pakSIgaNanA, mAraNamAM tatpara chato bhaTakaze. vaLI, cAMDAlI ekAMta che ethI karIne=ahIM koI nathI ethI karIne, snAna mATe taLAvamAM Utaraze. tyArapachI te taLAvamAM Utare chate cAMDAlI taLAvamAM Utare chate, A=bAla tenA tIraneete taLAvanA tIrane, prApta karaze. tyArapachI Ane=bAlane, joIne te mAtaMgI=cAMDAlI A spRzyapuruSa sarovaranA avataraNanA aparAdhane uddezIne mane kalaha karaze, e prakAranA bhayathI pANImAM DUbakI mAraze. pAkhaMDamAM kamaLonA samUhamAM, chupAyelI raheze. A paNa=bAla paNa, majjana mATe taLAvamAM UtarIne anAbhogathI ja tenA samIpe jazeete cAMDAlI strI samIpe jaze. tenI sAthe AzleSa thaze. tenA aMgasparzanuM vedata karaze. tenA upara te cAMDAlI upara, bAlane lAmpatya thaze. te=cAMDAlI, potAnA cAMDAlabhAvane kaheze, topaNa AkabAla, tenA zarIrane baLAtkArathI grahaNa karaze. te=cAMDAlI, hAhAra karaze. tene sAMbhaLIne potAnI patnInA hAhArane sAMbhaLIne, kUpita thayelo caMDAla doDaze. Ane=bAlane, te prakAre rahela joIne kopAlathI atyaMta prajvalita thaze. dhanuSadaMDamAM tIrane sthApana karaze ane mAraze, are re durAtman ! adhama puruSa ! puruSa thA, te pramANe bUma pADIne te cAMDAla kaMpatA evA Ane eka prahArathI haNaze. ane te=bAla, tyAre raudradhyAnathI adhyAsita thayelo che ethI marIne narakamAM jaze. tyAMthI paNa nIkaLIne tyArapachI kuyonimAM, vaLI, tarakomAM anaMtavAra jaze. A pramANe dukhanI paraMparAmAM paDelo saMsAracakramAM anaMtakALa raheze. rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavAna ! atidAruNa A akuzalamAlA ane sparzata che. jetA vazathI A anartho, Ane=bAlane, prApta thayA ane prApta thaze, bhagavAna vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! AmAM=akuzalamAlA ane sparzata atidAruNa che emAM, zuM kahevAya? ATalI dAruNatAthI saryuM. subuddhi vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! zuM A sparzata ane akuzalamAlA A puruSane ja prabhAvavALA che=anartha karanArA che. athavA anya prANIone paNa? bhagavAna kahe che=AcArya kahe che. te mahAmAtya ! A puruSamAM A=sparzana ane akuzalamAlA, kevala abhivyaktarUpa che paramArthathI sarva sakarmavALA saMsArI prANIone, samartha che ja=anartho kare che ja arthAt sparzata ane akuzalamAlA ataryo kare che ja je kAraNathI yoginI A akuzalamAlA che ane yogezvara A sparzata che. yogIonI AvA prakAranI zakti hoya che=AgaLa batAve che evA prakAranI zakti hoya che. je pramANe kyAMka abhivyaktarUpatA ane kyAMka anAvibhUtatA varte che. akuzalamAlAsparzanayornigrahAjJA nRpatinA'bhihitaM-bhagavan! anayoH kimasmadgocaro'pyasti prabhAvaH? bhagavAnAha-bADhamasti,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 249 tato rAjA mantriNaM pratyAha-sakhe! pApayoranayoramarditayoH kIdRzI mamAdyApi zatrumardanatA ? tato na yuktaM yadyapi bhagavatsamIpasthairevaMvidhaM jalpituM, tathA'pi 'duSTanigraho rAjJAM dharma' iti kRtvedamabhidhIyate tadAkarNayatvAryaH, subuddhinA'bhihitaM samAdizatu devaH, rAjJA'bhihitaM- AdiSTametattAvadbhagavatA yathaite sparzanAkuzalamAle anena puruSeNa saha yAsyataH, tato nedAnIM tAvadete vadhamarhataH, kevalaM samAjJApaya tvamete yathA madviSayAnnirgatya yuvAbhyAM dUrato'pi dUraM gantavyaM, mRte'pyasmin puruSe nAsmAkInaviSaye praveSTavyaM itarathA yuvayorasmAbhiH zArIro daNDaH kariSyate, athaivamapyAdiSTe punarete asmadviSaye pravizetAM, tato bhavatA nirvicAraM lohayantreNa pIDanIye, evamatiduSTayorAraTatorapyanayorupari Sadapi dayA vidheyA / subuddhinA cintitaM - aho devasyAnayoruparyAvegAtizayaH yato'sya tadvazena vismRtaM tadapi 'hiMstrakarmaNi na bhavantaM yokSye' iti madgocaraM varapradAnaM bhavatu tathApIdameva pratibodhakAraNaM bhagavantaH kalpayiSyanti mama tvAjJApratipattireva jyAyasIti vicintyAbhihitamanena - yadAjJApayati devaH / tataH pravRtto'sau tayorAjJApanArtham / sUriNA'bhihitaM mahArAja! alamanayorevaM jJApanena, na khalvetayorayamunmUlanopAyo, yato'ntaraGgalokajAtIye ete sparzAnAkuzalamAle, antaraGgalokeSu ca na prabhavanti lohayantrAdIni, agamyarUpA hi te bAhyazastrANAm / akuzalamAlA ane sparzananA nigrahanI AjJA nRpati vaDe kahevAyuM, bhagavaMta ! zuM A beno amArA benA viSayamAM=maMtrI ane rAjAnA viSayamAM, paNa prabhAva che ? bhagavAna kahe che, atyaMta che. tethI rAjA maMtrI pratye kahe che. he mitra ! amardita evA A be pApI hote chate mArI hajI paNa zatrumardanatA kevI ? arthAt zatrumardanatA nathI. tethI jo ke bhagavAnanA samIpamAM rahelA evA mArA vaDe A pramANe kahevuM yukta nathI topaNa duSTano nigraha ka2vo rAjAno dharma che. ethI karIne A kahevAya che. he Arya ! te sAMbhaLo=subuddhimaMtrI te tuM sAMbhaLa, subuddhi vaDe kahevAyuM - he deva ! AjJA karo. rAjA vaDe kahevAyuM - bhagavAna vaDe=AcArya vaDe, A kahevAyuM, je A pramANe - A sparzana ane akuzalamAlA A puruSanI sAthe jaze. tethI hamaNAM A baMne=akuzalamAlA ane sparzana vadhate yogya nathI. kevala tuM A baMnene AjJA kara, je pramANe mArA viSayathI=mArA rAjyathI nIkaLIne, tame baMnee=sparzana ane akuzalamAlA baMnee, dUrathI paNa dUra javuM joIe. A puruSa mare chate paNa amArA rAjyamAM praveza karavo joIe nahIM. itarathA=A puruSa mare chate sparzana ane akuzalamAlA tame baMne jo amArA rAjyamAM praveza karazo to, tamArA baMnene amArA vaDe zArIrika daMDa karAze. have A rIte paNa AdiSTa vaLI A be=me kahyuM e pramANe Adeza karAyelAM evAM sparzana ane akuzalamAlA, amArA viSayamAM=amArA rAjyamAM, praveza kare, to tArA vaDe vicAryA vagara lohayaMtrathI pIDana karavuM joIe. A rIte raDatAM paNa atiduSTa evAM A baMne para thoDI paNa dayA karavI joIe nahIM. subuddhi vaDe vicArAyuM - aho devano=rAjAto, A baMne upara=
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva akuzalamAlA ane sparzata upara, Avegano atizaya ! je kAraNathI AbhanetrarAjAne, tenA vazathI=sparzana ane akuzalamAlA pratye AveganA vazathI "hiMsAkarmamAM tamane huM yojIza nahIM" e pramANe mArA viSayavALuM varapradAna=ApeluM varadAna hatuM te paNa vismRta thayuM, topaNa A ja pratibodhanuM kAraNa thAo=rAjAne pratibodhanuM kAraNa thAo. bhagavAna kalpanA karaze=AcArya vicAraze. mAre to AjJAno svIkAra ja zreSTha che=rAjAe je AjJA karI che teno svIkAra ja ucita che. A pramANe vicArIne AvA vaDe maMtrI vaDe, kahevAyuM - deva je AjJA kare che, tyArapachI A pramANe kahyA pachI, A=maMtrI, te ba=sparzata ane akuzalamAlAne AjJApana karavA mATe pravRta thayo. sUri vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! A pramANe A bene AjJApanathI saryuM=sparzata ane akuzalamAlAne mArA dezamAM praveza karavo nahIM e pramANenI AjJApanathI saryuM, kharekhara A betA=sparzata ane akuzalamAlAnA, ubhUlano upAya A nathI dezanikAla karavo te upAya nathI, je kAraNathI, aMtaraMgalokajAtivALAM A sparzata ane akuzalamAlA che ane aMtaraMgalokomAM lokataMtro samartha thatAM nathI. di=je kAraNathI, te=aMtaraMgaloko, bAhyazAstronA agamyarUpavALA che. apramAdayantram nRpatiruvAca-bhadanta! kastayanayoranyo nirdalanopAyo bhaviSyati? bhagavatA'bhihitaM-apramAdAbhidhAnamantaraGgameva yantramanayornirdalanopAyaH, taddhyete sAdhavo'nayoreva niSpeSaNArthamaharnizaM vAhayanti / nRpatiruvAca-kAni punastasyApramAdAbhidhAnasya yantrasyopakaraNAni ? bhagavAnAha-yAnyeta eva sAdhavaH pratikSaNamanuzIlayanti / nRpatiruvAca-katham? bhagavatoktaM-samAkarNaya, 'yAvajjIvamete nAcaranti tanIyasImapi parapIDAM, na bhASante sUkSmamapyalIkavacanaM, na gRhNanti dantazodhanamAtramapyadattaM, dhArayanti navaguptisanAthaM brahmacaryaM, varjayanti niHzeSatayA parigrahaM, na vidadhate dharmopakaraNazarIrayorapi mamatvabuddhi, nAsevante rajanyAM caturbhedamapyAhArajAtaM, Adadate pravacanopavarNitaM samastopadhivizuddha saMyamayAtrAmAtrasiddhaye niravadyamAhArAdikaM, vartante samitiguptiparipUritenAcaraNena, parAkramante vividhAbhigrahakaraNena, pariharantyakalyANamitrayogaM, darzayanti satAmAtmabhAvaM, na laghayanti nijAmucitasthiti, nApekSante lokamArga, mAnayanti gurusaMhatiM, ceSTante tattantratayA, AkarNayanti bhagavadAgama, bhAvayanti mahAyatnena, avalambante dravyApadAdiSu dhairya, paryAlocayantyAgAminamapAyaM, yatante pratikSaNamasapatnayogeSu, lakSayanti cittavizrotasikA, pratividadhate cAnAgatameva tasyAH pratividhAnaM, nirmalayanti satatamasaGgatAbhyAsaratatayA mAnasaM, abhyasyanti yogamArga, sthApayanti cetasi paramAtmAnaM, nibadhnanti tatra dhAraNAM, parityajanti bahirvikSepaM, kurvanti tatpratyayakatAnamantaHkaraNaM, yatante yogasiddhau, ApUrayanti zukladhyAnaM, pazyanti dehendriyAdiviviktamAtmAnaM, labhante paramasamAdhiM, bhavanti zarIriNo'pi santo muktisukhabhAjanam' iti / tadevamete
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 251 mahArAja! munayo'mUni parapIDAvarjanAdIni muktisukhabhAjanatvaparyavasAnAni tasyApramAdanAmno yantrasyopakaraNAni pratikSaNamanuzIlayanti / tato'mU (mI) bhiranuzIlitairatyarthaM taddRDhIbhavati yantra, apramAdayaMtranuM svarUpa kevI rAjA kahe che he bhagavaMta ! to A beno=sparzana ane akuzalamAlAno, anya nirdelanano upAya zuM thaze ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - apramAda nAmanuM aMtaraMga yaMtra ja A baMnenA nirdalanano upAya che=akuzalakarmo ane sparzananA nAzano upAya che. te kAraNathI A sAdhuo A benA ja= akuzalamAlA ane sparzananA ja niSleSaNa mATe=vinAza mATe, satata vahana kare che=aMtaraMga yaMtrane pravartAve che. rAjA kahe che te apramAda nAmanA yaMtranAM kayAM upakaraNo che ?=kayAM sAdhano che ? bhagavAna kahe che je sAdhanone A sAdhuo pratikSaNa anuzIlana kare che. rAjA pUche che rIte anuzIlana kare che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - sAMbhaLo, yAvajjIva sudhI A=sAdhuo alpa, paNa parapIDAne karatA nathI=koI jIvane pIDA na thAya prANanAza na thAya, kaSAyano udreka na thAya te rIte sarva AcaraNA kare che. sUkSma paNa mRSAvacana bolatA nathI=satata dRDha manovyApArapUrvaka vacanaguptimAM yatna karIne vItarAganA vacanAnAsura AtmAne bhAvita kare che ane saMyamanA prayojanathI bolavAnuM Avazyaka jaNAya topaNa sUkSma paNa mRSA bolAya nahIM te prakAre upayukta thaIne bole che. daMtazodhana mAtra paNa nahIM apAyeluM grahaNa karatA nathI=svAmIadattanA parihAra arthe sAva niHsAra vastune paNa koInA ApyA vagara ke yAcanApUrvaka grahaNa karyA vagara upayoga karatA nathI. upalakSaNathI anya traNa adattano parihAra kare che. nava guptithI yukta brahmacaryane dhAraNa kare che. niHzeSapaNAthI parigrahanuM varjana kare che, dharmopakaraNamAM-zarIramAM paNa mamatvabuddhine dhAraNa karatA nathI. - - - vastrAdi dharmanuM upakaraNa ane zarIra dharmanuM sAdhana che mATe dharmavRddhimAM ja mAre za2I2ne pravartAvavuM joIe ane dharmaupakaraNano paNa dharmavRddhi mATe ja upayoga karavo joIe e prakAre yatna karIne samabhAvanI ja vRddhi kare che. cAre prakAranA AhArasamUhane rAtrimAM sevatA nathI. pravacanamAM varNana karAyela samasta upadhithI vizuddha saMyamayAtrA mAtranI siddhi mATe=saMyamanA kaMDakonI vRddhi mATe, niravagha AhAra Adine grahaNa kare che. samiti guptithI paripUrita AcaraNAthI varte che. vividha prakAranA abhigrahakaraNathI parAkrama kare che=potAnI zakti anusAra nirlepa bhAvanI vRddhinuM kAraNa bane tevA aneka prakAranA abhigrahakaraNathI mohatAza mATe parAkrama kare che. akalyANamitranA yogano parihAra kare che=saMsAranA bhAvonI vRddhi kare tevA svajJa, paricita ke anya koIpaNa hoya tevA sAthe besIne akalyANanA kAraNarUpa rAgAdi bhAvo ullasita thAya to akuzalakarmono pravAha vRddhi pAme tethI tevA akalyANamitranA yogano parihAra kare che. saMtapuruSone=guNasaMpanna mahAtmAone, potAnuM samarpaNa abhivyakta kare che, jethI teonA anuzAsananA baLathI mohatAzane anukULa vIrya sadA ullasita rahe. potAnI ucita
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sthitinuM ullaMghana karatA nathI=potAnI zakti anusAra je kAyika, vAcika ke mAnasika kriyA karavAthI guNasthAnakanI vRddhi thAya tevI ucita paristhitinuM ullaMghana karatA nathI. lokamArganI apekSA rAkhatA nathI=saMsArI jIvo rU5 lokone kaI rIte sAruM jaNAya jethI lokomAM pote prItipAtra thAya tevA lokamArganI apekSA rAkhatA nathI. gurusaMhatine mAna Ape che=guNasaMpanna mahAtmAone haMmezAM Adara, satkArathI jue che, temanA parataMtrapaNAthI ceSTA kare che-guNavAna puruSonA vacanonuM samyapha anusaraNa kare che. bhagavAnanA Agamane sAMbhaLe che=sarvajJanAM vacanonA paramArthano bodha thAya te prakAre zAstraadhyayana kare che. mahAyatathI bhAvita kare che=bhagavAnanAM vacanothI AtmAne te bhAvo sparze te prakAre bhAvita kare che, dravya ApattiomAM gheryanuM avalaMbana le che=zArIrika, sAMyogika, viSamasthiti thAya tyAre susAdhuo te sthitimAM paNa potAnuM citta vItarAganA vacana pramANe apramAdathI guNavRddhimAM yatvavALuM rahe te prakAre gheryanuM avalaMbana le che. AgAmInA anarthonuM paryAlocana kare che=jo saMyamajIvanamAM yathA-tathA jIvIza to uttaranA bhavomAM durgationI paraMparArUpa anartho mane prApta thaze tenuM jitavacanAnusAra paryAlocana kare che. pratikSaNa asapatra yogomAM thata kare che=saMyamajIvanamAM potAnI bhUmikAnusAra je balavAna yoga hoya teno vyAghAta na thAya tevA ucitayogamAM rUpa asapatnayogamAM yatna kare che. citta vizrotasikAnuM avalokana kare che=saMyamajIvananA pravRttikALamAM potAnuM citta yogamArganA pariNAmanI dhurAne vahana kare che ke nimitto pramANe bhAvo karIne saMsAranI vRddhinI dhurAne grahaNa kare che te prakAre nipuNatApUrvaka potAnA cittane jovA yatna kare che ane tenuM anAgata pratividhAna rUpa pratikAra kare che koIka rIte anAdibhava abhyAsane kAraNe citta saMyamayogamAM zithila thayuM hoya ane potAnA cittano pravAha nimito pramANe bhAvomAM pravartato hoya tenAthI bhAvimAM anartha thAya tenI pUrve ja tevA cittanA nivAraNa mATe ucita yatna kare che. satata asaMgatAnA abhyAsanA ratapaNAthI mAnasane nirmala kare che-potAnuM mana satata bAhya saMgathI para thaIne AtmAnA asaMgabhAvamAM sthira thAya te prakAranA abhyAsanA ratapaNAthI mANasane pravartAvIne AtmAne nirmala kare che. yogamArgano abhyAsa kare che mokSasAdhaka evA AtmAnA bhAvone yogamArgamAM suabhyasta kare che. cittamAM paramAtmAnuM sthApana kare che haMmezAM paramAtmAnuM nirAkuLa svarUpa smRtimAM rahe te prakAre cittane suabhyasta kare che, tyAM=paramAtmAnA svarUpamAM, dhAraNAne bAMdhe che susAdhuo haMmezAM paramAtmAnuM sarvaupadrava rahita nirAkuLa svarUpa satata dIrghakALa sudhI smRti paTamAM rahe e prakAre manovyApAra kare che. bahivikSepano tyAga kare che=bAhyapadArthothI citta vikSepa pAme tevuM jaNAya tyAre tattvanuM smaraNa karIne teno parihAra kare che. paramAtmAnA pratyayamAM-paramAtmAnI pratItimAM ekatAnavALuM aMtaHkaraNa kare che. yogasiddhimAM yatna kare chepote je yogamArgane prApta karyo che tenAthI uttarauttaranA yogamArgane pragaTa karavA arthe satata yatna kare che. zukladhyAnane pragaTa karavA arthe yatna kare cheH AtmAno nirvikalparUpa svabhAva che tevA nirvikalpa sAmAyikanA pariNAmane sparzavAne anukULa yatna thAya te prakAre zukladhyAna anurUpa AtmAne saMpanna kare che. deha, Indriya AdithI bhinna AtmAne jue
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva che=susAdhuo zarIra, Indriya Adi jaDa che, AtmA cetana che tethI deha, Indriya sAthe saMzliSTa pAmelo AtmA vItarAgatulya che te svarUpe nipuNatApUrvaka jovA yatna kare che. paramasamAdhine prApta kare che vItarAgabhAvothI bhAvita thaIne vItarAgatAne anurUpa citta vizrAMti pAme te prakAranI paramasamAdhine prApta kare che. zarIra zarIradhArI, hovA chatAM muktinA sukhanA bhAjata thAya che=susAdhuo saMsAramAM hovAthI zarIradhArI che topaNa citta muktinA sukhamAM magna hovAthI muktinA sukhane jANe anubhavatA na hoya tevA zAMtarasavALA thAya che. A prakAre rAjAne kahIne mahAtmA tenuM ligamana karatAM kahe che, he mahArAja ! A rIteatyAra sudhI varNana karyuM e rIte, munio A parapIDAvarjanaAdithI mAMDIne muktisukhanA bhAjalapaNAnA paryavasAtavALA te apramAda nAmanA yaMtranA upakaraNone pratikSaNa anusaraNa kare che. tethI AmatA vaDe=munio vaDe, pAlana karAyelAM upakaraNo vaDe te yaMtra=apramAda nAmanuM yaMtra, atyaMta daDha thAya che. bhAvArtha : bAlanI atyaMta anucita pravRtti joIne rAjAne vismaya thAya che. ane subuddhimaMtrI bhagavAnanA vacananA rahasyane jANanAra che tethI kahe che ke bhagavAnanA AgamanA rahasyane jANanArane A sarva prasaMga AzcaryakArI jaNAto nathI; kema ke nirupakramakarmano pariNAma kliSTa adhyavasAyo karAve che tyAre jIvane taddana viveka vagarano kare che. AthI ja viSayomAM mUDha thayelA jIvo nirupakramakarmavALA hoya che tyAre uttama sAmagrIthI uttama upadezathI paNa tattvane to abhimukha thatA nathI, paraMtu pApavRttithI teonuM citta lezapaNa nivartana pAmatuM nathI. tyArapachI AcArya bhagavaMte bAlanuM zuM thaze ? te atizaya jJAnathI jANIne kaI rIte te akuzalakarmothI prerAIne narakamAM jaze te batAvyuM. tethI jyAre jIvo ativiSayomAM Asakta hoya che tyAre teone vartamAna bhavonA paNa anartho dekhAtA nathI. paralokanA paNa anartho dekhAtA nathI. mAtra viSayomAM mUDhatAne kAraNe viSayanA sevanajanya sukha ja sukharUpa che tema dekhAya che, tethI kliSTakarmothI prerAyela bAla A rIte mAtaMgathI haNAyo ane narakanA anartho prApta karyA ane aneka bhavo sudhI durbuddhine kAraNe saMsAranI aneka kadarthanAo prApta karaze. tevuM saMsArI jIvomAM sAmAnyathI pratIta ja che. vaLI, azubhakarmonA ane sparzanAdi indriyonA nAzano upAya zuM che te sUri batAve che. tenAthI e prApta thAya ke saMsArI jIvono azubhakarmothI gherAyelo indriyonA vikArano pariNAma jema matijJAnanA upayoga svarUpa che te sarva anarthonuM kAraNa che. ane tenA nAzano upAya jinavacanAnusAra sarva ucitakriyAo dvArA pragaTa thayelo matijJAnano upayoga ja che. AthI ja munio satata mana-vacana-kAyAne atyaMta saMvRta karIne pAMca mahAvratomAM ja pravarte che. samiti-guptiomAM yatna kare che. zAstra AdinuM adhyayana kare che, te sarva upAyo dvArA te prakArano matijJAnano upayoga pravarte che ke jethI indriyonA vikAro thatA nathI. paraMtu indriyonA vikAronA anAdinA saMskAro nAza pAme ane anAdikALathI levAyelA vikArothI baMdhAyelAM azubhakarmo nAza pAme. AthI ja munio jinavacanAnusAra dRDha upayogapUrvaka sarva ucita kriyAo kare che tyAre asaMgabhAvane sparzanAro je matijJAnano upayoga che tenAthI je uttama saMskAro AdhAna thAya che, tenAthI
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva asaMgabhAvanI zaktino saMcaya thAya che ane pUrvamAM saMganI pariNatithI je vikAro sevelA tenA saMskAro kSINa thAya che ane vikAronA sevanathI baMdhAyelAM azubhakarmo nAza pAme che, tethI muninuM apramAdayaMtra akuzalamAlA ane sparzanane pIlavAno upAya che, ema mahAtmA kahe che. 254 tathAbhUtaM ca tadanayoH sparzanA'kuzalamAlayorapareSAmapyevaMjAtIyAnAmantaraGgabhUtAnAM duSTalokAnAM niSpIDane kSamaM saMpadyate, tena ca niSpIDitAste'ntaraGgalokA na punaH prAdurbhavanti / tato mahArAja ! yadyetanniSpIDanAbhilASo'sti bhavatastadidamapramAdayantraM svacetasi nidhAya dRDhavIryamuSTyA'vaSTabhya khalve niSpIDanIye svata eva, na mantriNo'pyAdezo deyaH, na khalu pareNa niSpIDite apyete paramArthato niSpIDite bhavataH / ane tevA prakAranuM=pUrvamAM varNana karAyuM tevA prakAranuM apramAdayaMtra, A sparzana ane akuzalamAlAne AvA prakAranA jAtivALA bIjA paNa=sparzana ane akuzalamAlAnA jAtivALA bIjApaNa, aMtaraMgabhUta duSTa lokonA niSpIDanamAM samartha thAya che. ane tenAthI=apramAdayaMtrathI, pilAyelA te aMtaraMgaloko pharI pragaTa thatA nathI=je mahAtmAo pUrvamAM varNana karyuM te prakAre apramAdabhAvathI mahAvrato AdimAM yatna kare che tenAthI sarva azubhakarmo, sparzana Adi janya vikAro, ane krodhAdi kaSAyo sarve te prakAre kSINa thAya che ke jethI pharI teo kyAreya pragaTa thatA nathI, tethI he mahArAja ! jo AmanA niSpIDanano tamane abhilASa che=akuzalamAlA ane sparzananA vinAzano tamane abhilASa che, to A apramAdayaMtra svacittamAM sthApana karIne dRDha vIryanI muSTithI avalaMbana laIne A=aMtaraMga duSTa loko, svataH ja=potAnI meLe ja, niSpIDana karavA yogya che. maMtrIne paNa Adeza ApavA yogya nathI. kharekhara para vaDe niSpIDita evA A=akuzalamAlA ane sparzana, paramArthathI tamArA akuzalamAlA ane sparzana niSpIDita thatA nathI. manISikRtabhAvadIkSA vijJaptiH evaM ca bhagavati nRpatigocaramupadezaM dadAne manISiNaH karmendhanadAhI zubhapariNAmAnalo gato'bhivRddhi bhagavadvacanena, kevalaM pUrvottaravAkyayorviSayavibhAgamanavadhArayan manAk sasandeha iva viracitakaramukula: san bhagavantaM pratyAha-bhadanta ! yA'sau bhagavadbhirbhAgavatI bhAvadIkSA vIryotkarSalAbhahetutayA puruSasyotkRSTatamatvaM sAdhayatIti prAk pratipAditA yaccedamidAnIM duSTAntaraGgalokaniSpIDanakSamaM savIryayaSTikamapramAdayantraM pratipAdyate, anayoH parasparaM kiyAn vizeSaH ? bhagavatA'bhihitaM - bhadra ! na kiyAnapi vizeSaH, kevalamanayoH zabdo bhidyate, nArthaH, yato'pramAdayantrameva paramArthato bhAgavatI bhAvadIkSetyabhidhIyate / manISiNA'bhihitaM yadyevaM tato dIyatAM bhagavatA sA bhAgavatI bhAvadIkSA yadyucito'haM tasyA:| mAvAnAdvAdamuSita:, sujhu TrIyate /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 2papa manISI vaDe karAyela bhAvadIkSAnI vinaMtI ane A rIte rAjAnA viSayavALA upadezane bhagavAna Ape chate manISIne karmabaMdhanane bALavAra zubhapariNAmarUpI agni bhagavAnanA vacanathI abhivRddhine pAmyo. kevala pUrva uttara vAkyanA viSayanA vibhAgane avadhAraNa karato manISI manApha sasaMdehanI jema viracita karamukulavALo chato bhagavAna pratye kahe che. he bhagavaMta ! je A ApatA vaDe bhAgavatI bhAvadIkSA vIryanA utkarSanA lAbhanA hetupaNAthI puruSanA utkRSTatamatvane sAdhe che, e pramANe pUrvamAM pratipAdita karAyeluM ane je hamaNAM duSTa aMtaraMga lokanA niSpIDanamAM samartha savIrya yaSTivALuM apramAdayaMtra pratipAdita karAya che. A beno paraspara keTalo vizeSa che ?=zuM bheda che? bhagavAna vaDe kahevAyuM - he bhadra ! kaMI paNa vizeSa nathI=apramAdayaMtra ane bhAvadIkSA e bemAM kaMIpaNa bheda nathI. kevala A beno zabdabheda che. arthabheda nathI. je kAraNathI apramAdayaMtra ja paramArthathI bhagavAnanI bhAvadIkSA e pramANe kahevAya che. manISI vaDe kahevAyuM. jo A pramANe cheHakuzalaka, sparzana, indriyo ane anya paNa tatkrAtIya aMtaraMga duSTa loko apramAdayaMtramAM pilAya che ane te svarUpa ja bhAgavatI dIkSA che e pramANe che, to bhagavAna vaDe te bhAgavatI dIkSA mane apAya. jo huM tene=bhAgavatI bhAvadIkSAne, ucita chuM, bhagavAna kahe che - atyaMta ucita che. suSu apAya che nakkI apAya che. nRpAya manISiparicayajJApanam nRpatinA'bhihitaM-bhadanta! mamAnekasamarasaMghaTTaniyUMDhasAhasasyApIdamapramAdayantraM yuSmadvacanataH zrUyamANamapi duranuSTheyatayA manasaH prakampamutpAdayati, eSa punaH kaH kutastyo mahAtmA? yenedaM saharSeNa mahArAjyamiva jigISuNA'bhyupagatamiti / bhagavatA'bhihitaM-mahArAja! manISinAmAyamatraiva kSitipratiSThite vAstavyaH / rAjJA cintitaM-aye! yadA'yaM pApaH puruSo mayA vyApAdayitumAdiSTastadA lokaiH zlAghyamAnaH zruta evAsInmanISI, yaduta-re ekasmAdapi piturjAtayoH pazyatAnayoriyAn vizeSaH asyedaM viceSTitaM, sa ca tathAbhUto manISI mahAtmeti / tadeSa eva manISI prAyo bhaviSyati athavA bhagavantameva vizeSataH pRcchAmIti vicintyAbhihitamanena-bhadanta! ko punarasyAtra nagare mAtApitarau? kA vA jJAtaya iti? bhagavAnAha-astyasyaiva kSitipratiSThitasya bhoktA karmavilAso mahAnarendraH, so'sya janakaH, tasyaivAgramahiSI zubhasundarI nAma devI, sA jananI, tasyaiveyamakuzalamAlA bhAryA, ayaM ca puruSo bAlAbhidhAnaH suta iti / tathA yo'yaM manISiNaH pArzvavartI puruSaH so'pi tasyaiva sAmAnyarUpAyA devyAstanayo, madhyamabuddhirabhidhIyate, etAvadevAtredaM kuTumbakaM, zeSajJAtayastu dezAntareSu, ataH kiM tadvArttayA? / nRpatirAha-kimasya nagarasya karmavilAso bhoktA, na punaraham? bhagavAnAha-bADham / rAjovAcakatham? bhagavAnAha-samAkarNaya
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva AcArya dvArA zabumardanarAjAne manISInA paricayanuM sthana rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! aneka yuddhanA saMghaTTamAM tibUDhasAhasavALA paNa evA aneka aneka yuddhomAM mahAparAkrama karanArA evA paNa mane, A apramAdayaMtra tamArA vacanathI saMbhaLAtuM paNa dUra anuSThayapaNuM hovAne kAraNe=AcaravuM duSkarapaNuM hovAne kAraNe, mananA prakaMpane utpAdana kare che. mAruM mana te grahaNa karavAmAM kSabhita thAya che. vaLI, A mahAtmA koNa che ? kyAMto che ? jenA vaDe A mahArAjyanI jema prApta karavAnI icchAthI svIkAra karAyuM, bhagavAna vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! manISI nAmano A kSitipratiSThita nagaramAM vasanAro che. rAjA vaDe vicArAyuM - are jyAre A pApI puruSa bAla mArA vaDe mAravA mATe Adeza karAyo tyAre loko vaDe stuti karAto manISI mArA vaDe saMbhaLAyo hato. zuM saMbhaLAyuM hatuM te "yahutathI batAve che. eka ja pitAthI thayelA A beno ATalo vizeSa che AnuM bAlanuM A ceSTita karAyuM ane te tevA prakArano manISI mahAtmA che, te ja A manISI prAyaH haze athavA bhagavAnane ja vizeSathI pUchuM. e pramANe vicArIne AnA vaDe=rAjA vaDe, kahevAyuM, he bhadaMta ! A nagaramAM AvAM koNa mAtApitA che, koNa jJAtio che, bhagavAna kahe che, A kSitipratiSThatanagarano bhoktA karmavilAsa nAmano mahArAjA che, te Ano janaka che, tenI ja agramahiSI zubhasaMdarI nAmanI devI che. te mAtA che, tenI ja=karmavilAsarAjAnI ja, A akuzalamAlA bhAya che. ane A puruSa bAla nAmano putra che. ane je A manISI pAse rahelo puruSa che te paNa tenA ja=karmavilAsarAjAnA ja, sAmAnyarUpA strIno putra madhyamabuddhi kahevAya che. ATaluM ja ahIM kuTuMba che. zeSajJAtio dezAMtaramAM che. AthI tenI vArtA vaDe zuM?=anya kuTuMbIonI vArtA vaDe zuM? arthAt A traNa bhAIonA anya ghaNA kuTuMbIo che. paraMtu vartamAnamAM manuSyanagaramAM nathI. paraMtu anya ekendriya Adi bhavomAM che. AthI temanI vicAraNAthI zuM? rAjA kahe che - zuM A nagarano karmavilAsarAjA bhoktA che. vaLI, huM nahIM ? bhagavAna kahe che. atyaMta=atyaMta nathI. rAjA kahe che, kevI rIte ? arthAt kevI rIte huM rAjA nathI. bhagavAna kahe che, sAMbhaLa. karmavilAsasya satyanRpatvam zloka - yatastadAjJAM sarve'pi, bhItikampitamAnasAH / ete nAgarikA naiva, laGghayanti kadAcana / / 1 / / karmavilAsarAjAnuM sAcuM rAjApaNuM zlokArdha : je kAraNathI tenI AjJAne karmavilAsanI AjJAne bhItithI kaMpitamAnasavALA sarvapaNa A nAgariko kyAreya ullaMghana karatA nathI. III
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tavApi rAjyaharaNe, taddAne vA yathecchayA / zakto'sau na tathA te'tra, rAjan! AjJA prakAzate / / 2 / / zlokArtha : yathecchAthI tArA paNa rAjyanA haraNamAM athavA tenA dAnamAM tane rAjyanA dAnamAM, A samartha che. te pramANe he rAjana ! tArI AjJA ahIM=saMsAramAM, prakAzana pAmatI nathI. ll zloka : paramArthena tenAsau, bhoktA'syetyabhidhIyate / yataH prabhutvamAjJAyAM, prabhUNAM kila gIyate / / 3 / / zlokArya : te kAraNathI paramArthathI A=karmavilAsarAjA, Ano bhoktA e pramANe kahevAya che. je kAraNathI AjJAnuM prabhutva prabhunuM gavAya che. arthAt jenI AjJA sarvatra akhkhalita hoya te prabhu kahevAya che mATe A nagarano prabhu karmavilAsarAjA che. llll. manuSyalokanA sarvamanuSyo karmapariNAmarAjAnI AjJA anusAra ja varte che ane karmapariNAma rAjAe potAnI icchAthI zatrumardanane rAjya ApyuM che. tethI rAjyanA dAnamAM ane rAjyanA haraNamAM karmavilAsarAjA samartha che, je pramANe karmavilAsarAjAnI AjJA sarvatra prakAze che te pramANe zatrumadana rAjAnI AjJA sarvatra vartatI nathI. mATe paramArthathI karmapariNAmarAjA ja A nagarano bhoktA che ema kahevAya che. zloka : narapatiruvAcayadyevaM bhagavan! eSa, kasmAtrehopalabhyate / sUriNA'bhihitaM rAjan! samAkarNaya kAraNam / / 4 / / zlokArtha : rAjA kahe che - jo A pramANe che A nagarano rAjA karmavilAsa che e pramANe che, to te bhagavaMta! A=karmavilAsa, ahIM-A nagaramAM, kema dekhAto nathI? sUri vaDe kahevAyuM - he rAjan ! kAraNa sAMbhaLa. III zloka : yataH karmavilAso'yamantaraGgo mahAnRpaH / ato na darzanaM yAti, sarvadaiva bhavAdRzAm / / 5 / /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2pa8 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - je kAraNathI A karmavilAsa aMtaraMga mahArAjA che AthI sarvadA ja tamArA jevAne dekhAto nathI. IIull bloka : antaraGgA hi ye lokAsteSAM prakRtirIdRzI / sthitAH pracchannarUpeNa, sarvakAryANi kurvate / / 6 / / zlokArca - je kAraNathI, aMtaraMga je loko che teonI AvI prakRti che, pracchannarUpathI rahelAM sarvakAryo kare che. IIkA zloka :___ kevalaM buddhidRSTyaiva, dhIrAH pazyanti tAn sadA / AvirbhUtA ivAbhAnti, anyeSAmapi tatpuraH / / 7 / / zlokArca - kevala ghIrapuruSo buddhirUpI daSTithI teone=aMtaraMga lokone, sadA jue che. anyone paNa temanI AgaLa AvirbhAvanI jema jue che=pragaTa rUpe jue che. I7nA bloka : na cAvabhAvanA kAryA, bhavatA'tra prayojane / na kevalaM yato'nena, bhavAneva parAjitaH / / 8 / / zlokArca - ane tArA vaDe A prayojanamAM avabhAvanA karavI joIe nahIM=A nagarano rAjA karmavilAsa che, huM nathI e pramANe sAMbhaLIne viparIta vicAraNA tAre karavI joIe nahIM. je kAraNathI AnA vaDeHkarmavilAsarAjA vaDe, kevala tame ja parAjaya nathI karAyA. ll8II. zloka : kiM tu prAyeNa sarve'pi, saMsArodaravartinaH / svavIryeNa vinirjitya, prabhavo'pi vazIkRtAH / / 9 / / zlokArca - paraMtu prAyaH saMsAra udaravartI sarva jIvo paNa, samartha evA paNa potAnA vIryathI jItIne vaza karAyA che karmapariNAmarAjA vaDe vaza karAyA che. II9ll.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 259 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tato gRhItatattvena, rAjA proktaH subuddhinA / deva! jJAto mayA'pyeSa, rAjA yo'vaNi sUriNA / / 10 / / zlokArca - tethI jANyuM che tatva jeNe evA subuddhi vaDe rAjA kahevAyo - he deva ! sUri vaDe je varNana karAyelo A rAjA mArA vaDe paNa jJAta cheHkarmavilAsarAjAne huM paNa oLakhuM chuM. II1ell zloka : devAya kathayiSyAmi, rUpamasya parisphuTam / ahameva bhadantaistu, sarvameva niveditam / / 11 / / zlokArtha : bhadaMta vaDe=AcArya vaDe, sarva nivedana karAyeluM AnuM karmavilAsarAjAnuM, svarUpa huM ja pariskaTa devane kahIza, e pramANe maMtrIe rAjAne kahyuM ema anvaya che. ll11|| nRpamadhyamabuddhibhyAM gRhItaH gRhidharmaH zloka : rUtavijnyaayaavsrN tena, pUrvaM saMjAtabuddhinA / athA''nataziraskena, proktaM madhyamabuddhinA / / 12 / / rAjA ane madhyamabuddhi vaDe grahaNa karAyela gRhIdharma zlokArya : ane A bAju avasarane jANIne pUrvamAM saMjAtabuddhivALA namAyelA mastakavALA evA te madhyamabuddhi vaDe kahevAyuM. ll1. zloka : yo'sau bhagavatA''diSTaH, saMsAratanutAkaraH / pRthirSa sa ne nAtha! rIyatAvita yadi sArU zlokArya : A bhagavAna vaDe saMsAranI tanatAne karanAra je gRharathadharma kahevAyo, he nAtha ! te mane Apo, jo huM ucita chuM. ll13/l.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva gururuvAca zrutvA bhAgavatI dIkSAM na karttuM zaknuvanti ye / teSAM gRhasthadharmo'sau yukta eva bhavAdRzAm / / 14 / / - : zlokArtha : gurue kahyuM - bhAgavatI dIkSAne sAMbhaLIne je karavA mATe samartha nathI, tArA jevA teone A gRhasthadharma yukta ja che. / / 14 / / zloka H nRpatiruvAca mavatta! svirUpoDayuM, vRttidharmo'mithIyate? / sUrirAda-mahArAna! samArNava thyane kh|| zlokArtha rAjA kahe che he bhagavaMta ! A gRhasthadharma kevA svarUpavALo kahevAya che ? sUri kahe che. he mahArAja ! sAMbhaLo, kahevAya che. 15] tato bhagavatA varNitaM paramapadakalyANapAdapanirupahatabIjaM samyagdarzanaM, pratipAditAni saMsAratarukandaccheda(ka)tayA cireNa, svargApavargamArgasaMsargakArINyaNuvrataguNavratazikSApadAni / tataH saJjAtatadAvaraNIyakarmakSayopazamatayA bhAvataH prAdurbhUtasamyagdarzanadezaviratipariNAmena zakyo'yamasmAdRzAmapyanuSThAtuM gRhasthadharma iti saMcintya narapatinA'bhihitaM bhadanta ! kriyatAmetaddAnenAsmAkamapyanugrahaH / bhagavAnAha - suSThu kriyate, tato dattastayordvayorapi vidhinA gRhidharmo bhagavatA / tyArapachI bhagavAna vaDe paramapadanA kalyANanA kAraNa evA kalpavRkSanuM nirupahata bIja samyagdarzana batAvAyuM=paramapada mokSa tenI prAptinuM kAraNa evI je kalyANanI paraMparA e rUpa kalpavRkSa tenI niSpattinuM nahIM haNAyeluM evuM je bIja te samyagdarzana che tenuM varNana karAyuM. A saMsAra atyaMta raudra che. tenAthI 52 avasthA mukta avasthA che je atyaMta suMdara che, tenI prAptino upAya vItarAganuM vacana che. tethI vItarAganA vacananuM dRDha avalaMbana laIne arihaMta devanI upAsanA karavI joIe. bhAvasAdhu je rIte mohano nAza karatA hoya evA guNavAna gurune guru tarIke svIkAravA joIe ane tenI prAptino ucita upAya sarvajJakathita dharma che evI sthirabuddhi dhAraNa karavI joIe. ane devaguru ane dharma ja kayA svarUpe tattva che tenuM bhAvana karIne sudevamAM sudevanI buddhi ane sudharmamAM sudharmanI buddhi dhAraNa karIne zakti anusAra te dharmanI upAsanA karavI te samyagdarzana che.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 261 lAMbA kALe saMsArarUpI vRkSanA kaMdanA chedakapaNA vaDe karIne=lAMbA kALe saMsArarUpI vRkSanA kaMdano nAza karanAra hovAthI svarga apavarganA mArganA saMbaMdhane karanArAM aNuvrata, guNavrata ane zikSApado pratipAdita karAyAM=sUri vaDe pratipAdita karAyAM. tethI=bhagavAna vaDe samyagadarzana ane bAravratonuM svarUpa rAjAnI bhUmikAnusAra batAvAyuM tethI, thayelA taAvaraNIya karmanA kSayopazamapaNAne kAraNe= bhAvathI prAdurbhata thayelA sabhyadarzana ane dezaviratinA pariNAmane kAraNe, A gRhastha dharma amArA jevAne paNa karavA mATe zakya che. e pramANe vicArIne rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! AnA dAnathI=prastutamAM sUrie varNana karyuM e prakAranA samyagadarzanapUrvakanA bAravratonA dAnathI, amArA upara paNa anugraha karAya. bhagavAna AcArya kahe che. supka karAya che=atyaMta karAya che. tyArapachI te baMnene paNa=madhyamabuddhi ane rAjA baMnene paNa, vidhithI=zAstravidhi anusAra, bhagavAna vaDe gRhastha dharma apAyo. dravyastavaviSaye munimaryAdA manISidIkSAdAnArthaM punarabhyudyate bhagavati bhagavaccaraNayornipatya narapatiruvAca-bhadanta! gRhItaivAnena mahAtmanA bhagavato (bhAvato) bhAgavatI dIkSeti kRtakRtya evAyamadhunA vartate tathApi vayamenaM manISiNamuddizya kiJcitsantoSAnurUpamAcaritumicchAmaH tadanujAnAtu bhagavAniti / tadAkarNya sthitA bhagavantastUSNIMbhAvena / subuddhinA'bhihitaM-deva! na pRcchyante dravyastavapravRttikAle bhagavantaH, anAdhikAro zatra bhagavatAM, yukta eva yathocitaH svayameva dravyastavaH kartuM yuSmAdRzAM, kevalamete'pi vihitaM tamanumodante eva dravyastavaM, dadati ca tadgocaraM zeSakAlamupadezaM, yathA kartavyodArapUjA bhagavatAM, na khalu vittasyAnyacchubhataraM sthAnamityAdivacanasandarbheNa, tasmAtsvata eva kuruta yathocitaM yUyaM, kevalamabhyarthayAmaH kAlapratIkSaNaM prati manISiNam, nRpatiravocat-evaM kurmaH, tato'bhyarthitaH sabahumAnaM rAjamantribhyAM manISI, cintitamanena na yuktaH kAlavilambo dharmaprayojane, tathApi mahApuruSapraNayabhaGgo'pi suduSkara iti manyamAnena pratipannaM tatsamIhitam / dravyastavanA viSayamAM muninI maryAdA manISInA dIkSAdAna mATe bhagavAna tatpara thaye chate bhagavAnanA caraNamAM paDIne rAjA kahe che. te bhagavaMta ! A mahAtmA vaDe bhagavAnanI bhAgavatI dIkSA grahaNa karAyelI ja che tethI A hamaNAM kRtakRtya ja varte che, topaNa A manISIne uddezIne ame saMtoSane anurUpa kaMIka AcaravA IcchIe chIe tethI bhagavAna anujJA Apo, te sAMbhaLIne, bhagavAna mItabhAvathI rahyA. subuddhi vaDe kahevAyuM - he deva ! dravyastavatI pravRtikAlamAM bhagavAnane puchAtuM nathI. ahIM dravyastavanA viSayamAM, bhagavAnane anadhikAra che. tamArA jevAne svayaM ja yathA ucita dravyastava karavuM yukta ja che, kevala karAyelA evA
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva te dravyastavane A paNa=bhagavAna paNa, anumodana kare che ane tadviSayaka=dravyastava viSayaka, upadezane zeSakAla Ape che. koI pRcchA kare tyAre tuM kara tema anujJA ApatA nathI paraMtu yogya zrotA dharma sAMbhaLavA Ave te jIvonI bhUmikAnusAra upadeza Ape che. te 'vA'thI batAve che bhagavAnanI udArapUjA karavI joIe=paramaguru pratye bhaktino atizaya thAya e prakAre uttamadravyothI bhagavAnanI pUjA karavI joIe. kharekhara, dhananuM anya zubhatara sthAna nathI=bhagavAnanI pUjAmAM vaparAyela dhana je prakAranuM zubhatara che tevuM dhanavyayanuM anya koI zubhasthAna nathI; kema ke uttama sAmagrIthI bhagavAnanA guNo pratye bahumAna vRddhi pAme che, tenAthI jIvane janmajanmAtaramAM uttama bhogasAmagrIthI yukta jinadharmanI prApti thaze. mATe dhanavyayanuM anya zubhatara sthAna nathI. ityAdi vacananA saMdarbhathI zeSakAla upadeza Ape che ema anvaya che. te kAraNathI=dravyastavamAM bhagavAnano adhikAra nathI ema subuddhi maMtrIe kahyuM te kAraNathI, svataH yathA ucita tame karo. kevala kAlapratikSaNa pratye=dIkSAnA grahaNanA kAlavilaMbana pratye, manISIne ApaNe abhyarthanA karIe. ApaNe manISIno dIkSAmahotsava karIe tyAM sudhI manISI dIkSA grahaNamAM kAlavilaMbana kare ema ApaNe prArthanA karIe. ema subuddhi maMtrIe rAjAne kahyuM. rAjAe kahyuM e pramANe karIe, tyArapachI bahumAnapUrvaka rAjA ane maMtrI dvArA manISI prArthanA karAyo. AnA vaDe=manISI vaDe vicArAyuM, dharmaprayojanamAM= saMyamagrahaNa karIne saMsAranA kSayanA kAraNabhUta dharmaniSpattinA prayojanamAM, kALavilaMbana yukta nathI. topaNa mahApuruSonI prArthanAno bhaMga paNa suduSkara che. e pramANe mAnatA manISI vaDe temanuM samIhita svIkArAyuM=rAjA ane maMtrI vaDe icchAyeluM vacana svIkArAyuM. manISidIkSAmahotsavaH zloka H - tatastvarayatA tena, naranAthena toSataH / vyApAritA mahAyoccaiH, sarve mantrimahattamAH / / 1 / / manISInI dIkSAno mahotsava zlokArtha : tyArapachI tvarA karatA toSa pAmelA te rAjA vaDe moTA mahotsava mATe sarva maMtrImahattamo vyApArita karAyA. // 1 //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tatastaiH kSaNamAtreNa, tatsarvaM jinamandiram / vicitravastuvistArairvihitaM vigatAtapam / / 2 / / zlokArthaH tethI teo vaDe=maMtrIo vagere vaDe, kSaNamAtrathI alpakALathI, te sarva jinamaMdira vicitra vastunA vistArothI tApa rahita karAyuM. ||rA. zloka : kuraGganAbhikAzmIramalayodbhavarUpayA / karpUronmizrayA gAryA, tadadhastAdvilepitam / / 3 / / zlokArca - kastUrI, kesara, caMdanathI udbhavarUpasutpanna thayelA, kapUrathI utmizrita evA gArAthI jinamaMdiramAM nIcenI bhUmi vikSepita karAvAI=jinAlayonI nIcenI bhUmio te uttama dravyonA mizraNathI vikSepita karAvAI. jethI jinAlayamAM satata uttama dravyonI suMgadha mahekatI rahe. I3II zloka : tathA'likulasaGgItaiH, paJcavarNamanoharaiH / nAnAnUmi : puNe, sarvata: paripUritam AjA zlokArca - ane bhamarAonA samUhathI saMgItavALA pAMcavarNavALA manohara jAnuM pramANa puSpothI sarvatra te jinAlaya pUraNa karAyuM. III. zloka : sauvarNastambhavinyastamaNidarpaNarAjitam / divyavastrakRtollocaM, baddhamuktAvacUlakam / / 5 / / naSTAndhakArasambandhaM, ratnodyotaiH sunirmalaiH / vidhvastAzeSadurgandhaM satkRSNAgarudhUpataH / / 6 / / devalokAdhikAmoda, paTavAsaivisarpibhiH / lasatketakisaMghAtagandhena bhuvanAtigam / / 7 / /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva lasadvilAsinIlokaprArabdhasnAnasAdhanam / evaM vidhAya tatsadma, prastutaM devapUjanam / / 8 / / zlokArca - suvarNanA stanmamAM sthApana karelA maNinA darpaNathI zobhatuM, divya vastrathI karAyelA caMdaravAvALuM, bAMdhelA motIonA jhumakhAvALuM, sunirmala evAM ratnonA udhota vaDe naSTa thayelA aMdhakAranA saMbaMdhavALuM, suMdara evA kRSNAgaru dhUpathI dhvaMsa karyo che saMpUrNa durgadha jemAM evuM, prasarpaNa pAmatAM suMdaravastro vaDe devalokathI adhika sauMdaryavALuM, vilAsa pAmatI ketakInA samUhanA gaMdhathI bhuvanAtizayavALuM, vilAsa pAmatI strIlokyI prArabdha thayelA snAtranA sAdhanavALuM te sagha=jinAlaya karIne devapUjana prastuta karAyuM. IfpathI 8ll zloka : satrAntare- pArijAtakamandAranameruharicandanaiH / santAnakaizca devaughAstathA'nyairjalajottaraiH / / 9 / / paSpairbhatvA vimAnAni, dyotayanto nabhastalam / tatotkRSTaravAstUrNamAjagmuste jinAlayam / / 10 / / tataH pramuditAzeSalokalocanapUjitAH / pUjAM jagadgurUNAM te, jAtAnandAH pracakrire / / 11 / / zlokArca - eTalAmAM pArijAtaka, maMdAra, nameru, haricaMdana vaDe ane sattAnaka vaDe tathA anya zreSTha pANImAM utpanna thayelAM puSpo vaDe vimAno bharIne AkAzatalane prakAzita karatA, tethI utkRSTa avAjavALA te devonA samUha zIgha jinAlayamAM AvyA tyArapachI pramudita evA azeSa lokanA locanathI pUjita, utpanna thayelA AnaMdavALA evA teoe=devatAoe, jagadgurunI pUjAne karI. IIghI 11II. zloka : suzliSTavarNavinyAsAM, pUjAmAlokya tatkRtAm / nizcalAkSatayA lokAste jagmurdevarUpatAm / / 12 / / zlokArya :temanAthI karAyelI suzliSTavarNa vizvAsavALI=suMdara rIte sthApana karAyelI, pUjAne joIne
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva te loko pUjAmAM AvelA gRhastho, nizcala akSapaNAthI-nizcalacakSane kAraNe, devarUpatAne pAbhyA. ||12|| zyos : tato'nantaguNAnandaparipUritacetasA / narendreNa salokena, devAnAnandya sagirA / / 13 / / zubhe sumeruvattuGge, suvedyAM bhadraviSTare / nivezya bimbaM jainendra, vidhinA''rambhi majjanam / / 14 / / yugmam / doDArtha : tethI anaMta guNonA AnaMdathI paripUrita cittavALA lokasahita rAjA vaDe suMdara vANI dvArA devatAone AnaMda ApIne sumeru jevA UMcA zubha suvedikA upara bhadra nAmanA siMhAsanamAM jinendranA biMbane sthApana karIne vidhithI prakSAla karavAno AraMbha karyo. 13-14 Res: tatra casnAtasya zubhavastrasya, kirITAGgadadhAriNaH / gozIrSeNa viliptasya, hArarAjitavakSasaH / / 15 / / kuNDalodbhAsigaNDasya, zakrAkArAnukAriNaH / bahiHzAntavikArasya, nirmalIbhUtacetasaH / / 16 / / mahattamo'yamasmAkameSa eva ca nAyakaH / eSa eva mahAbhAga, eSa eva ca pUjitaH / / 17 / / yena bhAgavatI dIkSA, duSkarApi jighRkSitA / evaM prabhASamANena, narendreNa manISiNaH / / 18 / / sattIrthodakasampUrNastApanIyo manoharaH / saddharmasArasampUrNamunimAnasasannibhaH / / 19 / / gozIrSacandanonmizro, divyapadmAvRtAnanaH / samantAccarcitaH zubhaizcArucandanahastakaiH / / 20 / / saMsthApya prathamasnAtre, snAtrakAratayA mudA / samarpito'bhiSekArthaM, divyakumbho bhavacchidaH / / 21 / / saptabhiH kulakam / /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArdha : ane tyAM snAna karAyelA, zubhavaavALA, mugaTa ane bAjubaMdhane dhAraNa karanAra, gozIrSa caMdanathI vikSepita karAyelA gAtravALA, hArothI zobhita vakSasthalavALA, kuMDalathI udbhAsita gaMDasthalavALA, zakraAkArane anusaranAra, bahAramAM zAMta thayA che vikAra jenA, nirmala thayelA cittavALA (manISIne) A amAro mahattama che, A ja amAro nAyaka che, A ja mahAbhAga che, A ja pUjita che, jenA vaDe=je manISI vaDe, duSkara paNa bhAgavatI dIkSA grahaNa karavA IcchAya che A pramANe bolatA rAjA vaDe manISIne sat tIrthanA pANIthI bharelo, suvarNano sonAno, manohara, saddharmanA sArathI pUrNa evA muninA mAnasa samAna, gozISa caMdanAthI mizrita, divya kamaLothI DhaMkAyelA mukhavALo, cAre bAju ujjavala-suMdara caMdananA tilako vaDe arcita bhavano cheda karanAra evo (divyakuMbha) snAtra karanArapaNA vaDe prathama snAtramAM sthApana karIne-manISIne prathama snAtramAM sthApana karIne, harSathI abhiSeka mATe divyakuMbha samarpaNa karAyo=rAjA vaDe manISIne divyakuMbha samarpita karAyo. ll1pathI 21TI zloka : Anandapulakoi~daM, dadhAno bhaktinirbharaH / jagrAha nRpatiH kumbhaM, svayameva dvitIyakam / / 22 / / zlokArca - AnaMdathI pulakanA ubhedanetraromAMcane dhAraNa karato, bhaktinirbhara=bhaktithI bharelA, evA rAjAe svayaM bIjo kuMbha grahaNa karyo. rizI zloka : tathA madhyamavRddhi, sa(?)putraH sa suno naH | kRtau bhuvananAthasya, snAtrakAraNatatparau / / 23 / / zlokArca - tathA madhyamabuddhi ane svaputra=potAno putra, sulocana, bhuvananAthanA=paramAtmAnA, snAtrane karAvavAmAM tatpara karAyA. ll23il zloka : candrodyotacchaTAcchena, cAmareNa vibhUSitA / sthitA trilokanAthasya, puro madanakandalI / / 24 / /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - caMdranA udhotanI chaTA jevA svaccha cAmara vaDe vibhUSita madanakaMdalI trilokanAthanI AgaLa UbhI rahI. ra4ll zloka : dvitIyA sthApitA rAjJA, tasyAzcAmaradhAriNI / devI padmAvatI nAma, tadAkArAnukAriNI / / 25 / / zlokArca - rAjA vaDe teNInI bIjI=madanakaMdalInI bIjI cAmara dhAraNa karanArI, tenA AkArane anukaraNa karanArI madanakaMdalInA AkArane dhAraNa karanArI, padmAvatI devI UbhI rakhAI rAjA vaDe bhagavAnanI eka bAju madanakaMdalI cAmarane laIne UbhI rakhAI, bIjI bAju padmAvatI devI UbhI rakhAI ema anvaya che. ripo zloka : dhUpabhAjanamAdAya, gADhaM bhAvitamAnasaH / subuddhirvardhitAnandaH, sthito'gre pihitAnanaH / / 26 / / zlokArtha : dhUpanA bhAjanane grahaNa karIne atyaMta bhAvita mAnasavALo, vardhita AnaMdavALo subuddhimaMtrI AgaLamAMebhagavAnanI sanmukha bAMdhelA mukhavALo Ubho rahyo. rikI zloka : tenaiva rAjAdiSTena, zeSakarmasu sAdaram / ye ye zreSThatamA lokAste te samyaG niyojitAH / / 27 / / zlokArca - rAjAthI AdiSTa tenA vaDe ja subuddhi maMtrI vaDe ja, AdarapUrvaka zeSakamamAM=bhagavAnanI bhaktinAM zeSa kAryomAM, je je zreSTha loko che te te samyapha niyojana karAyA. ll27mI zloka : yata:t eva kRtino loke, te jAtAste samunnatAH / te kalAlApavijJAnazAlinaste mahAdhanAH / / 28 / /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva te rUpavantaste zUrAH, kulasyApi vibhUSaNAH / te sarvaguNasampUrNAH, zlAghyAste bhuvanatraye / / 29 / / kiGkarIkRtazakrasya, lokanAthasya mandire / ye'tra kiGkaratAM yAnti, narAH kalyANabhAginaH / / 30 / / tribhirvizeSakam / / soDArtha : je kAraNathI - je kalyANI manuSyo A maMdiramAM sevaka karyo che Indrane jemaNe evA lokanAthanI kiMkaratAne pAme che, te ja lokamAM puNyazALI che te ja janmelA che, te samunnata che-pratiSThAvALA che, te kalAkalApanA vijJAnazAlI che, te mahAdhanavALA che, te rUpavALA che, te zUravIra che, kulanA pevibhuusse| cha. d sarvaguNasaMpana cha, d bhuvanasyamA prazaMsApAna cha. ||28thI 30 / / bhagavadabhiSekamahotsavaH tataH pravRtto bhagavato'bhiSekamahotsavaH, pUrayanti dikcakravAlamuddAmadevadundubhinirghoSAH, badhirayanti janakarNakoTarANi raTatpaTahapATavapratinAdasaMmUrchitA vividhatUryaninAdAH, samullAsyate kaNakaNakabhANakaravonmizraH kalakAhalAkalakalaH, gIyante'ntarAntarA prazamasukharasAsvAdAvedanacaturANi bhagavatsAdhuguNasambandhapravaNAni zravaNotsavakArINi gItakAni, paThyante parizuddhagambhIreNa dhvaninA sarvajJapraNItapravacanonnatikarANi rAgAdiviSadharaparamamantrarUpANi bhAvasAraM mahAstotrANi, pravRttAni vividhakaraNAgahArahArINi pramodAtirekasUcakAni mahAnRtyAni / tadevaM mahatA vimardena surAsurairiva kanakagirizikhare, nirvartite bhagavadabhiSekamagale, pUjiteSa savizeSaM bhuvanAdhinAthabimbeSa, vihiteSa niHzeSakRtyavidhAneSa, vanditeSu sAdhulokeSu, datteSu mahAdAneSu, sanmAniteSu vizeSataH sAdharmikeSu, manISiNaH svagehanayanAya prahhvIkArito narapatinA gajaH, Aropitastatra manISI, sthito'sya svayamAtapatradhArakaH, ghoSitaM ca narapatinA harSAtirekaromAJcitavapuSA bRhatA zabdena, yaduta-bho bhoH sAmantAH! bho bho mantrimahattamAH! samAkarNayata yUyam bhagavAnano abhiSeka mahotsava tyArapachI bhagavAnano abhiSeka mahotsava pravRtta thayo. uddAma devaduMdubhionA nirdoSo=dhvanio duMdubhionA dipha cakravAlane pUre che. paDahapAThavatA avAja karatA pratisAdathI utpanna thayelA vividha prakAranA vAjiMtronA nAdo lokonA karNakoTarone baherA kare che. kaNakaNaka bhANakanA avAjathI utmizrita suMdara kAhalanA kalakala ullAsa pAme che=vividha prakAranA vAjiMtratA dhvanio ullAsa pAme che, vacavacamAM prazamasukhanA rasAsvAdane jaNAvavAmAM catura, bhagavAnanA sAdhuguNanA saMbaMdhamAM
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 269 tatpara, zravaNanA utsavane karanArAM gIto gavAya che. parizuddha gaMbhIra dhvanithI sarvajJapraNIta pravacananI unnatine karanArA, rAgAdi viSadharanA parama maMtrarUpa bhAvasAra mahAstotro gavAya che, vividha prakAranA karaNanA=IndriyonA, tathA aMganA hAra manohara=aMganA maroDathI manohara, pramodanA atirekane sUcaka mahAnRtyo pravarte che. A prakAre moTA vimardanathI=moTA mahotsavathI, kanakagirinA zikharanI upara sura-asuranI jema bhagavAnano abhiSeka maMgala prAraMbha karAye chate, savizeSa bhuvananAthanA bibo pUjAye chate, saMpUrNa kRtyavidhAno karAye chate, sAdhu lokone vaMdana karAye chate, mahAdAna apAye chate, vizeSathI sAdharmikano sanmAna karAyuM chad, manISIne potAnA gharamAM laI javA mATe rAjA vaDe hAthI taiyAra karAvAyo. tyAM=gaja upara, manISI besADAyo. Ano=manISIno, svayaM chatradhAraka rAjA rahyo. ane harSanA atirekathI romAMcita zarIravALA evA rAjA vaDe moTA zabdathI ghoSita karAyuM. zuM ghoSita karAyuM ? te "yata'thI batAve che - he sAmato ! he maMtrImahattamo tame sAMbhaLo. nRpakRtaghoSaNA zloka : vibhUtiratra saMsAre, narasya nanu tattvataH / sattvamevAvigAnena, prasiddha sarvavedinAm / / 1 / / rAjA dvArA karAyela ghoSaNA zlokArtha : A saMsAramAM naranI vibhUti tattvathI, avinAnathI sarvane saMmatapaNAthI, sattva ja sarvavedIone prasiddha che. IIII zloka : tato yasyAdhikaM sattvaM, narasyeha prakAzate / sa zeSanaravargasya, prabhutvaM kartumarhati / / 2 / / zlokArca - tethI ahIM=saMsAramAM, je manuSyanuM adhika sarva prakAze che te puruSa zeSamanuSyavarganuM prabhutva karavA mATe yogya cheHzeSa manuSyonuM prabhupaNuM svIkAravA yogya che. zA zloka : evaM ca sthitesattvotkarSasya mAhAtmyaM, yadatrAsya manISiNaH / tadRSTameva yuSmAbhiH, sarvaireva parisphuTam / / 3 / /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - ane A pramANe sthita hote chata=satvanA prakarSathI ja jIvane prabhupaNuM che e pramANe sthita hote chate, ahIM-pravajyA viSayamAM, A manISInA satvanA utkarSanuM je mAhAbhya che te=mAhAbhya tamArA sarva vaDe ja pariphuTa jovAyuM ja che. ll3II zloka - yattadbhagavatA''diSTaM, mAdRzAM trAsakAraNam / anena rabhasA yantraM, yAcitaM tanmahAtmanA / / 4 / / zlokArca - je kAraNathI te bhagavAna vaDe AdiSTa prastuta AcArya vaDe upadeza apAyela, apramAdayaMtra je mArA jevAne trAsanuM kAraNa che te apramAdayaMtra A mahAtmA vaDe sahaja rIte yAcanA karAyuM che. IIII zloka : tadeSa yAvadasmAkaM, sadanugrahakAmyayA / gRhe tiSThati tAvatraH, svAmI devo guruH pitA / / 5 / / zlokArca - te kAraNathI atiduSkara evA apamAyaMtrane sevavAnuM duSkara sattva manISImAM che te kAraNathI, A-manISI, jyAM sudhI amArA upara sadanugrahanI kAmanAthI gharamAM rahe che tyAM sudhI amAro svAmI che, deva che, guru che, pitA che. ||pI. zloka : vayamasya bhavantazca, sarve kiGkaratAM gatAH / vidhUtapApamAtmAnaM, vinayAtkaravAmahai / / 6 / / zlokArca - AnA manISInA, kiMkaratAne pAmelA sevakapaNAne pAmelA, ame ane tame sarva vinayathI A mahAtmAnI bhaktithI, pApa rahita AtmAne karIe. ll ll bloka : tataH samastaistairuktaM, pramodo ramAnasaiH / yadAdizati rAjendraH, kasmai tannAtra rocate? / / 7 / /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 271 zlokArca - tethI pramodathI uddharamAnasavALA=rAjAnA manISIne uddezIne kahevAyelAM te sarva vacanone sAMbhaLIne pramodathI harSita thayelA mAnasavALA, samasta teo vaDe kahevAyuM, je rAjendra Adeza kare emAM kone te na ruce=badhAne ruce che. llll. zloka : atrAntare'titoSeNa, dehasthA sA manISiNaH / vijRmbhitA vizeSeNa, jananI zubhasundarI / / 8 / / zlokArdha : atrAntaramAM A prakAre rAjA nagarajanone kahe che evA kAlamAM, atitoSathI dehamAM rahelI zubhasuMdarI nAmanI temanISInI mAtA vizeSathI vismita thaI manISInA dehamAM rahela puNyAnubaMdhI puNyasvarUpa tenI mAtA vizeSa prakAre vipAkamAM AvI. arthAt phala ApavAne abhimukha thaI. llcil zloka : tataH sazrIkatAmApya, kSaNena bhuvanAtigAm / rarAja rAjalokena, parivAritavigrahaH / / 9 / / zlokArtha :tethI manISInA dehamAM rahelAM zubhakama vizeSathI vipAkamAM AvyAM tethI, kSaNathI bhuvananA atizayavALI lakSmIne ApIne rAjalokathI parivArita vigrahavALo rAjapuruSo AdithI parivArita thayelo, zobhavA lAgyo manISI zreSTha koTinA puNyanA udayathI rAjA vagere badhAthI sanmAnita karAyelo jANe sarvottama puruSa na hoya e rIte AdarasatkAra karAto zobhavA lAgyo. ll9ll zloka : kareNukAdhirUDhena, saha madhyamabuddhinA / athA'vApa puradvAraM, stUyamAnaH subuddhinA / / 10 / / zlokArya : hAthI upara ArUDha evA madhyamabuddhi sAthe subuddhi maMtrI dvArA stuti karAto manISI nagaranA dvArane pAmyo. 10 zloka : tatocchitapatAke ca, dehazobhAmanorame / vizeSojjvalanepathye, harSAtsammukhamAgate / / 11 / /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA athAsau nagare tatra, manISI toSanirbharaiH / vaM nAri , viveza stutiH sArA yuman . zlokArca - tyArapachI UMcI patAkAvALA dhajAvALA, dehanI zobhAthI manohara, vizeSathI ujvala nepathyavALA, harSathI sanmukha AvelA te nagaramAM A pramANe toSathI nirbhara evA nAgarika loko vaDe karAyelI stutivALA evA manISIe have praveza karyo. ll11-12nA gRhapravezanasnApanAdisanmAnaH zloka : tathAdhnyo'yN kRtakRtyo'yaM, mahAtmA'yaM narottamaH / asyaiva saphalaM janma, bhUSitA'nena medinI / / 13 / / manISIno gRhapraveza, snAna Adi sanmAna prApti zlokArtha : te A pramANe=kaI rIte loko vaDe stuti karAvAyo te 'thA'thI batAve che. A dhanya che, A mahAtmA kRtakRtya che, A narotama che, Ano ja janma saphaLa chekamanISIno ja janma saphala che, AnA vaDekamanISI vaDe, pRthvI bhUSita karAI che. I13ll. zloka : astyeva dhanyatA'smAkaM, yeSAmeSa svapattane / saMjAto na hyadhanyAnAM, ratnapuJjena mIlakaH / / 14 / / zlokArca - amArI dhanyatA che jeonA svanagaramAM A thayelo che=manISI rahelo che. di=je kAraNathI adhanya jIvone ratnanA puMja sAthe meLApa thato nathI. ll14ll zloka : tatazca kAminInayanAnandaM, kurvANo'rthAbhilASiNAm / dadAnazca mahAdAnaM, dadhAno devarUpatAm / / 15 / /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva saddharme pakSapAtaM ca, dehinAmAtmaceSTitaiH / janayaJjanitAnando, vicacAra pure'khile / / 16 / / zlokArya : ane tethI strIonAM nayanane AnaMdane karato, arthaabhilASI jIvone mahAdAna karato, devarUpatAne dhAraNa karato manISI potAnI ceSTAo vaDe dehadhArI jIvone saddharmamAM pakSapAtane utpanna karato, utpanna thayelA AnaMdavALo-saMyama grahaNa karIne huM saMsArasAgarathI tarIza e prakAranA uttamacittane kAraNe utpanna thayelA AnaMdavALo, AkhA nagaramAM vicare che=rAjA dvArA nagaramAM pheravAya che. II15-16 zloka : tato mahAvimardaina, samprApto rAjamandiram / ratnarAziprabhAjAlaiH, sadA barvendra kArmukam / / 17 / / zlokArca - tyArapachI A rIte lokone AnaMda Apato manISI nagaramAM phare che tyArapachI, moTA vimardathI= moTA mahotsavathI, ratnarAzinI prajAnAM jALAMothI bAMdhelA IndradhanuSavALA evA rAjamaMdirane manISIe prApta karyuM. ll17nA zloka : tatra cAzeSarAjAdilokasanmAnamAnitaH / sakAmakAminIvRndalolalocanavIkSitaH / / 18 / / gItanRtyaprabandhena, so'marAlayavibhrame / devarAjavadAsthAnaM, dattvA niHzaGkamAnasaH / / 19 / / tato vilInarAgo'pi, nRpatestoSavRddhaye / utthAya majjanasthAnaM, jagAma gatavismayaH / / 20 / / zlokArdha : ane tyAM rAjamaMdiramAM, azeSarAjAdi lokanA sanmAnathI mAna apAyelo, sakAma IcchApUrvaka strIonA vaMdanA cakaLavakaLa locanathI jovAyelo, te=manISI, gIta-nRtyanA prabaMdhathI devalokanA sthAnano vibhrama thaye chate, devarAjAnI jema IndranI jema, AsthAnane ApIne niHzaMka mAnasavALo, te vilInarAgavALo paNa=prastuta mahotsavamAM nirlepacittavALo manISI paNa, rAjAnA toSanI vRddhi mATe UThIne gatavismayavALo nhAvAnA sthAne gayo. 18-19-20ll
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva zloka : tatra ca gatasya tasyabhrAtuH sUnorivAtyantavallabhasya sagauravam / kRtaM madanakandalyA, zarIraparimArjanam / / 21 / / zlokArca - ane tyAM snAnagRhamAM, gayelA evA tene atyaMta vallabha evA bhAInA putranI jema gauravapUrvaka madanakaMdalI vaDe zarIranuM pramArjana karAyuM. ll11|| zloka : zeSAntaHpuranArIbhirvyagrAbhiH snAnakarmaNA / rarAja pezalAlApacArubhiH parivAritaH / / 22 / / zlokArtha : snAnakriyA vaDe vyagra, suMdara AlApathI cAru evI zeSa aMtaHpuranI nArIo vaDe parivarelo evo manISI zobhavA lAgyo. rA zloka : vajrendranIlavaiDUryapadmarAgAdirociSA / raJjite yantravApInAM, mamajja vimale jale / / 23 / / zlokArca - vajaratna, IndranIla, vaiDUrya, padmarAgAdinAM kiraNothI raMjita yaMtravApIonA nirmala jalamAM majjana karAyuM-manISI vaDe majjana karAyuM. [23] zloka : tato bhujaganirmokasUkSmazukle suvAsasI / paridhAya gato devabhavanaM sumanoharam / / 24 / / zlokArca - tyArapachI bhujaganimaka sarpanI kAMcaLI jevAM sUkSma evAM zukla suMdara be vastrone paridhAna karIne sumanohara evA devabhavanamAM gayo manISI gayo. ra4ll
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 275 bhojanakAryakramaH tatra ca subuddhisambandhini viracanAcArutayA cittanirvANakAriNi jinamandire mArgAnusAritayA paramArthataH sakalakAlahRdayavartino'pi vizeSatastaddina eva prabodhanaratisUripAdaprasAdopalabdhasvarUpasya sakalaniSkalAvasthasya bhagavataH paramAtmano rAgadveSaviSApaharaNakaraNacaturamanusmRtamarhataH svarUpam / tato nirgatya viralaviralAptaparijanaH pUrvopakalpitAzeSabhojanopakaraNasAmagrIsanAthaM prApto bhojanamaNDapaM, tatra ca viracitAnekAkAre cittarasanotsavakAriNi bhakSyapeyAdyAhAravistAre nRpatinA svayamupadizyamAnamabhimatarasAsvAdanaM tadanurodhena vidadhAno nirabhiSvaGgatayA vardhamAnasvAsthyAtireko nirvatayAmAsa bhojanamiti / tato gRhItapaJcasugandhikonmizratAmbUle malayajamRganAbhikazmIrajakSodAGgarAge, vinyastapravarabhUSaNe, divyAMzukAcchAditazarIre, mAlyavicchittisaurabhAkRSTahaSTacaJcarIke, adhyAsitamahArhasiMhAsane, praNatAsaMkhyamahAsAmantakirITAMzujAlaraJjitacaraNe, uddAmabandistUyamAnayathAvasthitaguNasandohe dattAsthAne manISiNi harSAtirekanirbharo rAjA subuddhiM pratyAha bhojanano kAryakrama ane tyAM subuddhi saMbaMdhI viracanAnA suMdarapaNAne kAraNe cittanI zAMti karanAra evA jinamaMdiramAM mArgAnusArIpaNAthI paramArthathI sakalakAla hadayavartI paNa vizeSathI te divase ja prabodharatisUrinA pAdaprasAdathI prApta thayelA svarUpavALA, sakala-niSkala avasthAvALA bhagavAna paramAtmAnuM rAgadveSatA viSane haraNa karavAmAM catura evA arihaMtanA svarUpanuM smaraNa karAyuM. tyArapachI nIkaLIne=bhagavAnanI bhakti karyA pachI jinAlayathI nIkaLIne, virala-virala parijanavALo evo pUrvopakalpita azeSa bhojana upakaraNanI sAmagrIthI yukta evA bhojanamaMDapane prApta karyuM. ane tyAM=bhojanamaMDapamAM, viracita aneka AkAravALA citta ane rasanAnA utsava karanArA bhakSya, peya, AhArAditA vistAramAM rAjA dvArA svayaM Agraha karAtA abhimata rasAsvAdane=AhArabhojanAdine, temanA anurodhathI karato rAjA AdinA AgrahathI karato, nirabhiLaMgapaNAne kAraNe=bhojanakALamAM paNa anAsakta bhAvapaNAne kAraNe, vardhamAna svAthyanA atirekavALA=bhoganI lAlasA naSTa prAyaH thayelI hovAthI aMtaraMga nirAkuLa svabhAvamAM sthira thavA svarUpa vardhamAna svAthyanA atirekavALA, manISIe bhojana karyuM. tyArapachI grahaNa karelA paMcasuMgadhIthI utmizrita tAMbulavALo, caMdana, kastUrI, kesara vaDe zarIra vilepana karAyuM che jenuM evo, vicasta=sthApana karelA, pravarabhUSaNavALo. divyavastrathI AcchAdita zarIravALo, mALAonA vistAra pAmatA saurabhathI AkRSTa evA bhamarAo AjubAju phare che jene evA, moTA kImatI siMhAsana para beThela, namatA asaMkhya moTA sAmaMtonA mugaTanAM kiraNonAM jALAMothI raMjita caraNavALo, uddAma evA baMdI lokothI stuti karAtA yathAvasthita guNanA samUhavALo, harSanA atirekathI nirbhara rAjA subuddhine kahe che -
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva rAjamantrimanISiNAM dharmagoSThI sakhe! yuSmadanubhAvajanyeyamasmAdRzAM kalyANaparamparA yenotsAhito'haM bhavatA bhagavadvandanAya / rAjA, maMtrI ane manISInI dharmacarcA he sakhe !=he mitra ! tamArA anubhAvajanya amArA jevAnI A kalyANaparaMparA che je kAraNathI bhagavAnanA vaMdana mATe tArA vaDe huM utsAhita karAyo. zloka H tathAdi vilokito mayA nAtho, jagadAnandadAyakaH / bhaktinirbharacittena, vandito bhuvanezvaraH / / 1 / / zlokArtha : te A pramANe=mArA vaDe je kalyANanI paraMparA prApta karAI te A pramANe che. mArA vaDe nAtha jagatanA AnaMdane denArA jovAyA, bhaktithI nirbhara evA cittathI bhuvanezvara vaMdana karAyA. IIII zloka H dRSTaH kalpadrumAkAraH, sa sUrirvandito mudA / labdho bhAgavato dharmaH, saMsArocchedakArakaH / / 2 / / zlokArtha : kalpadrumanA AkAravALA te sUri jovAyA, AnaMdathI vaMdana karAyA, saMsAranA ucchedane karanAro bhAgavata dharma prApta karAyo=sUrinA prasAdathI samyaktvapUrvaka dezaviratidharma je rAjAne prApta thayo te saMsAranA ucchedane karanAro che, mahAkalyANanI paraMparAne karanAro che te svarUpe dharmane jANIne rAjA te bhAvathI maMtrIne kahe che. Avo dharma mArA vaDe prApta karAyo. IIII zloka H jAtazcedRzarUpeNa, nararatnena mIlakaH / kRtazcAnena sarveSAmasmAkaM hRdayotsavaH / / 3 / / zlokArtha : AvA svarUpavALA nararatna sAthe=atyaMta niHspRhI evA manISIrUpa nararatnanI sAthe meLApa thayo. AnA vaDe=manISI vaDe, sarva paNa amArA hRdayano utsava karAyo. II3II
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : athavA kimatrAzcaryam ?mahAbhAgAH prajAyante, pareSAM toSavRddhaye / svakAryametadevaiSAM, yatparaprItikAraNam / / 4 / / zlokArya : athavA AmAM= manISI mahAtmAe ApaNA hRdayano toSa karyo emAM, zuM Azcarya che ? mahAbhAgyavALA puruSo bIjAnA toSa mATe thAya che, AmanuMsuttamapuruSonuM, je paraprItinuM karavuM eja svakArya che. ll4ll zloka : tadasya yuktamevedaM, vidhAtuM puNyakarmaNaH / mamAdbhutamidaM jAtaM, kva DombaH kva tilADhakam? / / 5 / / zlokArca - te kAraNathI puNyakarmavALA AnekamanISIne, A karavuM yukta ja che. mane A adbhuta thayuM. kyAM Domba ane kyAM tilADhaka ?=kyAM tucchapuruSa huM ane kyAM vaibhavasaMpanna A ? pA. zloka : tadevaMvidhakalyANamAlikA mitrvtsl!| evamAcaratA nUnaM, tvayA saMpAditA mama / / 6 / / zlokArdha : te kAraNathI he mitravatsala ! A pramANe AcaratA evA tArA vaDe nicce mArI AvA prakAranI kalyANamAlikA kalyANanI hAramALA, saMpAdita karAI. ill zloka : rAjJo hitakaro mantrI, suprasiddha jagattraye / tasmAttavaiva mantritvaM, yathArthA te subuddhitA / / 7 / / zlokArca : he mitra vatsala! jagatatrayamAM rAjAno hitakArI maMtrI suprasiddha che te kAraNathI tAruM ja maMtrIpaNuM che. tArI ja subuddhitA yathArtha che. ll7ll subuddhiruvAca-deva! mA maivamAdizata, na khalu deva! puNyaprAgbhArAyattajIvitavye'tra kiGkarajane
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 'pyevamatigauravamAropayitumarhati devaH, asyAH saMpAdane ke'tra vayam ? ucita eva devaH khalvevaMvidhakalyANaparamparAyAH, naiva hi nirmalAmbaratale nizi prakAzamAnA rucirA nakSatrapaddhatiH kasyacidasambhAvanIyetyAzcaryabuddhiM janayati / manISiNA'bhihitaM-mahArAja! bhagavati saprasAde kiyatIyamadyApi bhavataH kalyANaparamparA? bhAvidinazrIsambandhasyeva gaganatalasyAruNodyotakalpo hi bhavato bhaviSyatkevalAlokasacivaparamapadAnantAnandasandohasambandhasya prAthamakalpikaH khalveSa samyagdarzanajanitaH pramodaH / nRpatiruvAcanAtha! mahAprasAdaH, ko'tra sandehaH? kiM na saMpadyate yuSmadanucarANAm ? tato mantriNaM pratyAha-sakhe! pazya-amISAmadyadinaprabuddhAnAmapi vivekAtizayaH / subuddhiruvAca-deva! kimatra citram ? manISiNaH khalvete yathArthamabhidhIyante, prabuddhA eva hyevaMvidhapuruSA jAyante, guravaH kevalamIdRzAM pratibodhe nimittamAtraM mani ! subuddhi kahe che - he deva ! A pramANe na kaho, kaho. he deva ! kharekhara puNyanA prAgabhArate AdhIna jIvitavya che jene evA A kiMkarajatamAM paNa A pramANe atigaurava Aropita karavuM devane yogya nathI. AnA saMpAdanamAM A kalyANanI paraMparAnA saMpAdanamAM ahIM ame zuM chIe ? deva kharekhara AvA prakAranI kalyANanI paraMparAne ucita ja che. nirmala akharatalamAM rAtre prakAzamAna suMdara nakSatranI paddhati koIne asaMbhAvanIya che e prakAre Azcaryabuddhine utpanna karatI nathI=AtrimAM AkAzamAM nakSatranI paddhati koIne Azcarya pedA karAvatI nathI. tema rAjAmAM dharmaprApti pUrve paNa aMdhakAra jevA kALamAM paNa ghaNA guNo hatA tethI ja A prakAranI kalyANanI paraMparAnI prApti thaI che tethI AzcaryakArI koI nathI e prakAranA maMtrIno Azaya che. manISI vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! saprasAdavALA bhagavAna hote chate=prastuta prabodhavarati AcArya tamArA pratye prasAdavALA hote chate, Aje paNa tamArI A kalyANanI paraMparA keTalI che ?=keTalA pramANavALI che ? tamane bhaviSyamAM thanAra kevalajJAnarUpI prakAzathI yukta paramapadanA AnaMdanA samUha saMbaMdhavALo bhAvidinanA lakSmInA saMbaMdhavALA gaganatalanA aruNodaya jevo prAthamakalpika evo A samyagdarzana jatita tamAro pramoda che=manISI rAjAne kahe che ke he mahArAjA ! tamane je vartamAnamAM AnaMda che te pUrvamAM rAtrino aMdhakAra hato te dUra thavAthI aruNodaya jevo che ane tenA kAraNe ja tamane vartamAnamAM AnaMda varte che. prastutaH AgaLamAM A mahAtmAnI kRpAthI tamane kevalajJAnathI yukta paramapadano AnaMda pedA thaze enA sAthe saMbaMdhavALo sUryodaya jevo samyagdarzana janita AnaMda che. rAjA kahe che - he nAtha ! mahAprasAda, AmAM zuM saMdeha che ?=tame kahyuM temAM koI saMdeha nathI, tamArA anucarone zuM prApta na thAya? tethI maMtrIne kahe che - he mitra ! AjanA divase prabodha pAmelA paNa AmanA=manISInA vivekano, atizaya jo. subuddhimaMtrI kahe che. he deva ! AmAM manISInA vacanamAM, zuM Azcarya che?= tenA vacanamAM je vivekano atizaya che te AzcaryakArI nathI. kema AzcaryakArI nathI ? tethI kahe che - A manISI kharekhara yathArthane kahe che=buddhimAna puruSa kharekhara jevI vastusthiti hoya tevI
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sthitine ja kahe che. prabodha pAmelA ja AvA prakAranA puruSo thAya che, kevala AvA jIvonA prabodhamAM guru nimitte mAtra thAya che=gurunA upadeza pUrve paNa AvA jIvo tattvatA vAstavika svarUpane jotA hovAthI prabodhavALA che, chatAM guNavAna gurunA vacanane sparzIne saMyamane abhimukha thAya che te prakAranA vizeSa prabodhamAM guru nimitta mAtra thAya che. madhyamabuddherguNAnuvAdo rAjJazcintanaM ca itazca manISiNo rAjamandire pravezAvasare rAjAnamanujJApyAdita eva subuddhinA sAdharmikavAtsalyena madhyamabuddhirnIta AsIdAtmIyasadane, kAritastadAgamananimittaH paramAnando, dattAni mahAdAnAni / tataH so'pi nirvartita snAnabhojanatAmbUlavilepanAlaGkaraNanepathyamAlyopabhogakartavyaH snehanirbharasubuddhitatparikaranirupacaritastutigarbhapezalAlApasamAnanditahadayaH samAgatastatraivAsthAne, kRtocitapratipattiH sasambhramaM manISiNA, dApite tadupakaNThamupaviSTo mahati viSTare, tato rAjA tamuddizya subuddhiM pratyAhasakhe! mahopakartA'yamasmAkaM mahApuruSaH / subuddhinA'bhihitaM-deva! katham? nRpatirAha-samAkarNaya, yato bhagavatopadiSTe tasminnapramAdayantre tasya duranuSTheyatAmAlocayato mama mahAsamare kAtaranarasyeva prAdurbhUtA citte samAkulatA, tato'hamanena mahAtmanA tatrAvasare bhagavantaM gRhidharma yAcayatA tadgrahaNabuddhyutpAdakatvena samAzvAsito, yato jAto gRhidharmAGgIkaraNenApi me cetasA mahAnavaSTambhaH, tato mamAyameva mahopakAraka iti / subuddhinA'bhihitaM-deva! yathArthAbhidhAno madhyamabuddhireSa, samAnazIlavyasaneSu sakhyamiti ca lokapravAdaH, tataH samAnazIlatayA yuktamevAsya madhyamajanAnAM samAzvAsanam / nRpatinA cintitaM-aye! mamAyaM mithyAbhimAnazcetasIyantaM kAlamAsIt, kilAhaM narendratayA puruSottamo yAvatA'dhunA'nena subuddhinA'rthApattyA gaNito'haM madhyamajanalekhye, tato dhiG mAM mithyAbhimAninamiti / athavA vastusthitireSA, na mayA'tra viSAdo vidheyaH, madhyamabuddhino guNAnuvAda tathA rAjAnuM ciMtana ane A bAju manISInA rAjamaMdiranA pravezanA avasaramAM rAjAne jaNAvIne AdithI pahelAthI ja subuddhimaMtrI vaDe sAdharmika vAtsalya karavA arthe madhyamabuddhi potAnA gRhamAM laI javAyo hato, tenA Agamana nimitte madhyamabuddhinA Agamana nimite, paramaAnaMda karAvAyo, mahAdAno apAyAM, tyArapachI tivartana karAyelAM snAna, bhojana, tAMbUla, vilepana, alaMkAra, nepathya, mAlA, upabhoga kartavyavALo, snehanirbhara subuddhi ane tenA parikarathI tirupacarita stutigarbhathI pezala, AlApathI AnaMdita hadayavALo te paNa=madhyamabuddhi paNa, te ja sabhAmAM Avyo. karAyelA ucita pratipattivALo saMbhramapUrvaka manISI vaDe apAyelA moTA AsanamAM tenI manISInI, najIka beTho. tyArapachI rAjA tene uddezIne=madhyamabuddhine uddezIne, subuddhimaMtrI pratye kahe che. te mitra ! A mahApuruSa amAro
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mahopakartA che=mahAna upakArI che. subuddhi vaDe kahevAyuM - he deva ! kevI rIte ? rAjA kahe che - sAMbhaLa=maMtrIne kahe che. je kAraNathI bhagavAna vaDe upadeza karAyeluM te apramAdayaMtra hote chate tenI duranuSkrayatAnuM Alocana karatA mane-te apramAdayaMtra mArAthI dhAraNa thaI zake tema nathI ema vicAratA mane, moTA samaramAM kAyarapuruSanI jema cittamAM samAkulatA prAdurbhata thaI=kaI rIte huM zatruno nAza karI zakIza e prakAranI ciMtAthI vyAkuLatA prApta thaI. tyArapachI te avasaramAM bhagavAna pAse gRhastha dharmanI yAcanA karatA A mahAtmA vaDe tathrahaNanI buddhinA utpAdakapaNAthIegRhastha dharmanA grahaNanI buddhinA utpAdakapaNAthI, samAppAsana karAyo. je kAraNathI gRhastha dharmanA aMgIkArathI paNa mane cittathI mahAna avakhaMbha thayo=atyaMta AnaMda thayo, tethI mAro A ja mahAna upakAraka che madhyamabuddhi mahAna upakAraka che. subuddhi vaDe rAjAne kahevAyuM - he deva ! yathArtha nAmavALo=jevA enA guNo che tevA nAmavALo, madhyamabuddhi A che. samAnazIla ane vyasanamAM mitratA che e pramANe lokapravAda che=samAna svabhAvavALo ane ApattiomAM mArI sAthe samAna rIte vartato hoya te mitra che e prakArano lokapravAda che. tethI samAnazIlapaNAne kAraNe=rAjAnI sAthe samAna svabhAvapaNAne kAraNe Ane=madhyamabuddhine, madhyamajIvonuM samAdhvAsana yukta ja che. rAjA vaDe vicArAyuM - are ! mane A mithyAbhimAna cittamAM ATalo kALa hatuM, kharekhara rAjApaNAthI huM puruSottama chuM hamaNAM subuddhi vaDe arthApati dvArA=prastuta kathAthI prApta thatA artha dvArA, huM madhyamajananA lekhamAM gaNAyo madhyamapuruSonA samudAyamAM gaNAyo. tethI mithyAbhimAnI evA mane dhikkAra thAo athavA A vastusthiti che. ahIM mArA vaDe viSAda karAvo joIe nahIM-huM madhyamajata tulya chuM chatAM rAjA thayo tethI huM puruSottama chuM te prakAranuM je mane abhimAna thayuM tene dhikkAra thAo athavA A vastusthiti che temAM mAre viSAda karavo joIe nahIM. zloka - tathAdigjendrstaavdaabhaati, zUraH santrAsakArakaH / yAvadbhAsuradaMSTrAgro, na siMha upalabhyate / / 1 / / zlokArca - kema viSAda karavo joIe nahIM? te tathAhithI kahe che - tyAM sudhI gajendro zUravIra satrAsakAraka bhASe che jyAM sudhI bhAsuradADhAvALo siMha upalabdha thato nathI. III bloka : yadA siMhasya gandho'pi, syAdAghrAtaH kareNunA / jAyate kampamAno'sau, tadA'ho kAtaraH karI / / 2 / /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - jyAre siMhanI gaMdha paNa hAthI vaDe AghAta thAya che. tyAre A kAyara evo hAthI kaMpamAna thAya che. zA zloka : manISiNamapekSyA'to, yuktA me madhyarUpatA / ayaM siMho mahAbhAgo, mAdRzAH karikAtarAH / / 3 / / zlokArya : manISInI apekSAe mArI madhyamarUpatA yukta che. A mahAbhAga=manISIrUpI bhAgyazALI, puruSa siMha che, mArA jevA kAyara hAthIo che. ll3II zloka : tadatra na viSAdo me, kartuM yuktaH prayojane / yato dvitIyalekhA'pi, mAdRzairatidurlabhA / / 4 / / zlokArdha : te kAraNathI ahIM huM madhyamabuddhimAM gaNAyo te kAraNathI, A viSayamAM mAre viSAda karavo yukta nathI. je kAraNathI prayojana hote chate aMtaraMga zatrunA nAzanuM prayojana hote chate dvitIyalekhA paNa manISInI apekSAe bIjA madhyamabuddhi rUpa sthAna paNa, mArA jevAne atidurlabha che. III zloka - tathAdibhvetsrvottmstaavtpurusso yadi pArayet / azakto madhyamo'pi, syAna jaghanyaH kadAcana / / 5 / / zlokArya : te A pramANe - jo puruSa samartha hoya to sarvotama thAya, azakta=sarvotama thavA mATe azakta evo madhyama paNa sarvotama thAya, kyAreya jaghanya na thAya. //pA. zloka : mithyAbhimAno naivAyameka evAbhavatpurA / kiM tarhi ? bahavo'nye'pi, kiM vA me cintayA tayA? / / 6 / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 202 zlokArtha : pUrve A eka ja mithyA abhimAna na hato, to zuM ? bIjA ghaNA paNa hatA, athavA te ciMtA vaDe mane zuM ?=te ciMtA vaDe saryuM. // 6 // bAlaceSTAyAM rAjJa Azcaryam evaM cintayati rAjani subuddhirAha - deva! samyagavadhAritaM devena yathaiSa mahopakAraka iti, yato jinadharmAnuSThAne pravartamAnasyAsya jIvasya yo nimittamAtramapi bhavati na tato'nyaH paramopakArI jagati vidyate / nRpatirAha-evametannAtra sandehaH, kevalamidAnIM eSa me manasi vitarko bhagavadvacanAnusmaraNenAsakRnnirAkRto'pi nirlajjabrAhmaNa iva prakaraNe punaH punaH pravizatIti tadenamapanetumarhatyAryaH / subuddhirAha - kIdRzo'sau ? nRpatiruvAca - samAkarNaya, svasaMvedanasaMsiddhamidamAsIttadA, yaduta-tatra caityabhavane praviSTamAtrANAmasmAkaM zAntAnIva sarvadvandvAni, uccATiteva kenacidrAjyakAryacintApizAcikA, vilInamiva sakalamohajAlaM, vidhyAta iva prabalarAgAnalaH, pranaSTa iva pradveSavetAlaH, vidhvasta iva viparItAbhinivezagrahaH, nirvRtamamRtasekasamparkeNeva zarIraM, sukhasAgarAvagADhamiva hRdayaM kSaNamAtreNAsIt / yatpunarnamaskRtabhuvananAthasya, praNatagurucaraNasya, vanditamunivRndasya, bhagavadvacanAmRtamAkarNayatastatra me nirupamaM sukhasaMvedanamabhUt tatsakalaM vAggocarAtItamitikRtvA na zakyate kathayituM, tadevaMvidhe'pi tatra jainendramandire, sannihite'pi tAdRze bhagavati gurau kathayati rAgaviSazamanaM virAgamArga, nedIyasi zAntacitte tapasvi - loke'pi sati tAvati janasamudaye kathaM bAlasya tathAvidho'dhyavasAyaH sampanna: ? iti / bAlanI ceSTAviSayaka rAjAnuM Azcarya - A pramANe rAjA ciMtana kare chate, subuddhi kahe che - he deva ! deva vaDe samyag avadhAraNa karAyuM che je pramANe A=madhyamabuddhi, mahAupakAraka che. je kAraNathI jinadharmAnuSThAnamAM pravartamAna evA A jIvane je nimitta mAtra paNa thAya che tenAthI anya jagatamAM paramopakArI vidyamAna nathI. rAjA kahe che A pramANe A che=dharmanI prAptimAM paNa nimitta mAtra paramopakArI che e pramANe subuddhimaMtrIe kahyuM e che, emAM saMdeha nathI. phakta hamaNAM mArA manamAM vitarka che. bhagavAnanA vacananA anusmaraNathI vAraMvAra nirAkRta karAyelA paNa nirlajja brAhmaNanI jema prakaraNamAM pharI pharI praveza kare che. mArA manamAM utpanna thayela vitarka pharI pharI pravarte che. e kAraNathI Ave=mArA manamAM utpanna thayelA vitarkane, dUra karavA mATe Arya yogya che=subuddhimaMtrI, yogya che. subuddhi kahe che - kevA prakArano e vitarka manamAM che ? je prakaraNamAM nirlajja brAhmaNanI jema pharI pharI cittamAM praveza pAme che. rAjA kahe che sAMbhaLa, svasaMvedanasiddha A tyAre hatuM - zuM saMvedanasiddha hatuM ? te 'vastuta'thI batAve che te caityabhavanamAM praviSTa mAtra evA amArA sarva dvaMdvo jANe zAMta thayA na -
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva hoya, koIkanA vaDe rAjyakAryanI ciMtArUpa pizAcikA jANe uccATana karAI na hoya, sakala mohajALa jANe vilIna thaI hoya, prabala rAgarUpI agni jANe bujhAI na gayo hoya, pradveSarUpI vetAla jANe naSTa na thayo hoya, viparIta abhinivezano graha jANe bujhAI gayo na hoya, niSpanna karAyelA amRtanA siMcananA saMparkathI jANe zarIra zAMta thayuM na hoya, sukhasAgaramAM avagADha na hoya evuM kSaNamAtrathI hRdaya thayeluM. je vaLI, namaskAra karAyelA bhuvananA nAthane jenA vaDe evA, praNAma karyA che gurunA caraNane jenA vaDe evA, vaMdana karAyuM che munionA vRMdane jenA vaDe evA, bhagavAnanA vacanAmRtane sAMbhaLatA evA mate tyAM nirupama sukhasaMvedana thayuM, te sakalavANInA gocarathI atIta che ethI karIne kahevA mATe zakya nathI. AvA prakAranuM jaina maMdira sannihita hote chate paNa, tevA prakAranA bhagavAna guru hote chate, rAgarUpI viSatA zamanarUpa virAgamArgane kahe chate, najIkamAM zAMta cittavALA tapasvI loka hote chate paNa, teTalo janasamudAya hote chate, bAlane tevA prakArano adhyavasAya kema thayo ? e prakAre mArA manamAM vitarka thAya che, ema rAjA subuddhimaMtrIne kahe che. nijavilasitodyAnamAhAtmyam 283 subuddhinA'bhihitaM -deva! yattAvaduktaM devena yathA 'tatra jinamandire praviSTamAtrasya me kSaNamAtreNAcintita - guNasandohAvirbhAvo'bhUditi' tannAzcaryam / pramodazekharaM hi tadbhavanamabhidhIyate, hetureva tattAdRzaguNakalApasya / yatpunarabhyadhAyi yathA - 'kathaM punastasyaivaMvidhasAmagryAmapi bAlasya tathAvidho'dhyavasAyaH saMpannaH ? ' iti tatra niveditameva bhagavadbhiH kAraNam / kiM ca abhidhAnameva tatsaMbandhi vicAryamANaM saMdehaM dalayati, yato na kiJcidAzcaryaM, yad bAlAH pApanivAraNasAmagrIsadbhAve'pi pApAcaraNeSu pravartanta iti / anyacca 1 -bhagavadupadezAdevAhamevaM tarkayAmi yaduta - dravyakSetrakAlabhAvabhavAdyapekSayA prANinAM zubhAzubhapariNAmA bhavanti, tadasya bAlasya kSetrajanito'yamazubhapariNAmaH / nRpatirAha-nanu guNAkarastajjainasadanaM tadeva tatra kSetraM tatkathaM tadazubhapariNAmaheturbhavediti / subuddhirAha - deva ! na mandiradoSo'sau, kiM tarhi ? tadudyAnadoSaH, tadudyAnaM tatra sAmAnyakSetraM, tacca hetustasya bAlasya tathA vidhAdhyavasAyasyeti / nRpatirAha-yadi duSTAdhyavasAyahetustadudyAnaM tato'smAkaM kimiti kliSTacittakAraNaM tanna sampannam ? subuddhinA'bhihitaM deva! vicitrasvabhAvaM tatkAnanaM puruSAdikamapekSyAnekAkArakAryakArakaM saMpadyate, ata eva tannijavilasitamiti nAmnA gIyate, prakaTayatyeva tajjantUnAM savizeSasahakArikAraNakalApainiMjaM nijaM vilasitaM, tathAhi tasya bAlasya tena sparzanena tayA cAkuzalamAlayA yuktasya madanakandalI prApya tena tathAvidhAdhyavasAyaH, manISimadhyamabuddhiyuSmadAdInAM punarviziSTapuruSANAM puNyaprAgbhAravatAM sUripAdaprasAdamAsAdya tenaiva sarvaviratidezaviratipariNAmAdayo bhAvA janitAH / yadyapi ceha sarvasyaiva kAryasyotpattau dravyakSetrakAlasvabhAvakarmaniyatipuruSakArAdayaH kAraNavizeSA dRSTAdRSTAH samudAyenaiva
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 tRtIya prastAva hetubhAvaM bhajante, naikaH kvacitkasyacitkAraNaM, tathApi vivakSayaikasyApi kAraNatvaM vaktuM zakyata iti, tannijavilasitamudyAnamasmAbhirnAnAvidhabhAvanibandhanamabhidhIyata iti / nijavilasita udhAnanuM mAhAbhya subuddhimaMtrI kahe che - he deva ! te pramANe deva vaDe je kahevAyuM. je A pramANe - te jinamaMdiramAM praviSTa mAtra evA mane kSaNamAtrathI aciMtya guNasaMdohano AvirbhAva thayo te Azcarya nathI. di=je kAraNathI, pramodazekhara te bhava kahevAya che. te te bhavana, tevA prakAranA guNakalApano hetu che= yogya jIvone cittamAM pramoda kare evA guNakalApano hetu che, je vaLI, kahevAyuM=rAjA vaDe kahevAyuM, zuM kahevAyuM? te "kathA'thI batAve che - tene te bAlane, AvA prakAranI sAmagrImAM paNa AvA prakArano adhyavasAya kema thayo ? e prakAranI zaMkAmAM bhagavAna vaDe=AcArya vaDe, kAraNa nivedita karAyuM che. vaLI, tenA saMbaMdhI nAma ja=bAla saMbaMdhI e prakAranuM nAma ja, vicArAtuM saMdehane dUra kare che. je kAraNathI kaMI Azcarya nathI. kema Azcarya nathI ? ethI kahe che je kAraNathI bALa jIvo pApanA nivAraNanI sAmagrInA sadbhAvamAM paNa pApaAcaraNAmAM pravarte che. bAla jIvomAM te prakAranAM ja kliSTakarmo varte che jethI tevA prakAranAM karmone anusaranArI buddhi pApanivAraNanI sAmagrInA sadbhAvamAM paNa arthAt sadguruAdinA uttama AlaMbanomAM paNa pApaAcaraNamAM pravarte che. ane bIjuM, bhagavAnanA upadezathI ja huM maMtrI, A pramANe tarka karuM chuM, zuM tarka kare che? te yahutathI batAve che - dravya, kSetra, kAla, bhAva ane bhavAdinI apekSAe prANIo zubha-azubha pariNAmavALA thAya che, te kAraNathI A bAbate kSetrajalita A azubha pariNAma che bAlane ATalI medanI vacce madanakaMdalIne grahaNa karavAno je azubha pariNAma thayo te kSetrajanita che. rAjA kahe che - kharekhara guNano Akara te jaitabhavana che, te ja tyAM kSetra che tethI kevI rIte tenA azubha pariNAmano hetu bALanA azubha pariNAmano hetu, thAya ? subuddhi kahe che - he deva ! A maMdirano doSa nathI. to zuM che ? tethI kahe che te udyAnano doSa che. te udhAna tyAM=bAlanI ceNamAM, sAmAvyakSetra che=bAla ane anya jIvo sarva sAdhAraNakSetra che ane te=udyAna, te bAlane tevA prakAranA adhyavasAyano hetu che-sarvalokonA dekhatAM nirlajja thaIne madanakaMdalIne grahaNa karavA tatpara thayo tevA prakAranA adhyavasAyano hetu te udhAta che. rAjA kahe che - jo duSTa adhyavasAyano hetu te udhAna che to amane kayA kAraNathI kliSTa cittanuM kAraNa te udyAna thayuM nahIM. subuddhi vaDe kahevAyuM - he deva ! vicitra svabhAvavALuM te kAnana=udyAna, puruSAdinI apekSA rAkhIne aneka AkAranA kAryanuM kAraka thAya che-te udyAnanuM kSetra vicitra svabhAvavALuM che tethI bAla, manISI ane madhyamaAdirUpa puruSanA bhedanI apekSA rAkhIne aneka prakAranAM kAryono karanAra te kSetrarUpa udyAna thAya che. AthI ja=puruSAdinI apekSA rAkhIne aneka kAryanA karavAvALuM udyAna che AthI ja, te=udyAna, nijavilasita te prakAranA nAmathI kahevAya che. tijavilasita arthano tAtparya spaSTa kare che, jIvonA savizeSa sahakArI kAraNanA kalApathI
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3] tRtIya prastAva 285 potapotAnA vilasitane teete kSetra, pragaTa kare che te A pramANe - te sparzanathI ane te akuzalamAlAthI yukta evA te bAlane madanakaMdalIne pAmIne tenA vaDeete kSetra vaDe, tevA prakArano adhyavasAya utpanna karAyo zAstramaryAdAnusAra dravya, kSetra Adi pAMca kAraNo te te adhyavasAya prApta karavAmAM kAraNa che ema prastutamAM bAlane sparzata pratye gADhamaitrI hovAthI ane akuzalamAlArUpa kliSTakarmo udayamAM hovAthI madanakaMdalIne pAmIne te kSetrarUpa kAraNa vaDe bAlane madanakaMdalIne grahaNa karavAno adhyavasAya utpanna thayo. vaLI, puNyaprAgubhAravALA manISI, madhyamabuddhi ane tamArA AdikarAjAAdi, evA viziSTa puruSone sUripadanA prasAdane pAmIne tenA vaDe ja te kSetra vaDe ja, sarvavirati, dezavirati pariNAma Adi bhAvo utpanna karAyA che-te kSetra vaDe ja manISIne sarvaviratino pariNAma thayo. madhyamabuddhi ane rAjA vigerene dezaviratino pariNAma thayo te sarvabhAvo te kSetrathI ja utpanna 2sayA cha. sane 3 mahI=saMsAramai, sarva yonI GutimA dravya, kSetra, la, svabhAva, dharma, niyati, puruSakAra Adi kAraNavizeSo daSTa athavA adaSTa samudAyathI ja dravya, kSetra Adi sarvakAraNasamudAyathI ja, hetubhAvane bhaje che. kyAre koIne eka kAraNa hetubhAvane bhajato nathI. topaNa vivekSAthI ekanuM paNa=kSetrarUpa ekanuM paNa, kAraNapaNuM kahevA mATe zakya che, te kAraNathI te tijavilasita udyAna amArA vaDe tAtA prakAranA bhAvanuM kAraNa kahevAya che. karmavilAsAdisvarUpAkhyAnam nRpatirAha-sakhe! cArUktamidamidAnIM, yad bhavatA tadA'bhihitamAsIt bhagavataH purato yathA-ahaM devAyA'sya karmavilAsasya rAjJaH svarUpaM nivedayiSyAmi tatrivedayatu bhavAn, ahaM zrotumicchAmi / subuddhirAha-deva! yadyevaM tato vivikte sthIyatAM devena, nRpatinoktamevaM bhavatu, tato'nujJAtau manISiNA samutthAyAsthAnamaNDapAtpraviSTau kakSAntare rAjAmAtyo / subuddhinA'bhihitaM-deva! ayamatra paramArtho ye te bhagavatA catvAraH puruSAH prarUpitAH, teSAmutkRSTatamAstAvatsakalakarmaprapaJcarahitAH siddhA abhidhIyante / jaghanyamadhyamotkRSTAH punareta eva bAlamadhyamabuddhimanISiNo vijJeyAH / ataH karmavilAso rAjA yo bhagavatA pratipAditaH sa eteSAmevaMvidhasvarUpANAM janako nijanijakarmodayo vijJeyaH, sa eva hi yathAvarNitavIryo, nAparaH / tasya ca tisraH zubhAzubhamizrarUpAH pariNatayaH, tA eva bhagavatA'mISAM manISibAlamadhyamabuddhInAM zubhasundaryakuzalamAlAsAmAnyarUpeti nAmabhirjananya iti pratipAditAH, tA eva yato'mUnIdRzarUpatayA janitavatyaH / nRpatirAha-sa tImISAM vayasyaH ko'bhidhIyatAm ? subuddhiruvAca-deva! tat sarvAnarthakAri sparzanendriyaM vijJeyam / nRpatinA cintitaM-aye! mayA'pIdaM bhagavatA kathyamAnaM sarvamAkarNitamAsIt, kevalaM na samyag vijJAtaM yathA'nena, tadasya subuddherevaMvidhabodhe susAdhubhiH saha ciraparicayaH kAraNam / aho vacanakauzalaM bhagavatAM, kathitamevAtastadA'mISAM manISiprabhRtInAM sambandhi sarvamanyavyapadezena caritaM, athavA kimatra citram ? ata eva prabodhanaratayaste bhagavanto'bhidhIyante /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karmavilAsarAjA vagerenA svarUpanuM kathana rAjA kahe che - he mitra ! A hamaNAM suMdara kahevAyuM-bAla pratye kSetra kaI rIte kAraNa che ane ApaNA pratye kSetra kaI rIte kAraNa che ane kAryamAtra pratye dravya, kSetra Adi kAraNano saMpradAya kaI rIte kAraNa che ItyAdi maMtrIe rAjAne yathAyogya vistArathI kahyuM e hamaNAM suMdara kahevAyuM. e pramANe rAjA kahe che ema atraya che, je tArA vaDe tyAre bhagavAnanI AgaLa kahevAyeluM hatuM AcAryanI samukha kahevAyeluM hatuM, zuM kahevAyeluM hatuM? te "yathA'thI kahe che - huM devane A karmavilAsarAjAnuM svarUpa nivedita karIza, te tuM nivedita kara, huM sAMbhaLavA icchuM chuM. subuddhi kahe che - he deva ! jo A pramANe cheHkarmavilAsanuM svarUpa tamane jANavAnI icchA che, to deva vaDe ekAMtamAM besavuM joIe. rAjA vaDe kahevAyuM. A pramANe ho=ApaNe ekAMtamAM besIe, tyArapachI manISI vaDe anujJA pAmelA rAjA ane amAtya baMnee sabhAmaMDapathI UbhA thaIne kakSAttaramAM bIjA oraDAmAM praveza karyo, subuddhi vaDe kahevAyuM - he deva ! ahIM karmavilAsanA viSayamAM, A paramArtha che je bhagavAna vaDe te cAra puruSo prarUpaNA karAyA, teomAM utkRSTatama puruSo sarvakarmanA prapaMcathI rahita siddha bhagavaMto kahevAya che. jaghanya, madhyama ane utkRSTa vaLI, A ja bAla, madhyamabuddhi ane manISI jANavA. AthI je karmavilAsarAjA bhagavAna vaDe kahevAyo teHkarmavilAsarAjA, AvA svarUpavALA A badhAno-bAla, madhyama, manISIno, janaka potapotAnA karmano udaya jANavo, ane te ja yathAvaNita vIryavALo che, apara nahIM te karmapariNAmarAjA pUrvamAM varNana karAyelA jagatanA sarva jIvone te te prakAre kArya karavAmAM potAnI zakti anusAra karavA samartha bane tevA vIryavALo che, bIjo koI nathI. ane tenI=ne karmapariNAma rAjAnI, traNa zubha, azubha ane mizrarUpa pariNatio che. te bhagavAna vaDe-te traNa pariNatio bhagavAna vaDe, ja A manISI, bAla, madhyamabuddhinA zubhasuMdarI, akuzalamAlA, ane sAmAnyarUpA nAmavALI mAtA che e pramANe pratipAdita karAyuM, teo ja=te traNa karmanI pariNatio ja, je kAraNathI AmanekamanISI Adi traNene, AvA svarUpapaNAthI utpanna karyA. rAjA kahe che - to A badhAno mitra koNa kahevAya che, subuddhi kahe che - he deva ! te sarva anartha karanAra sparzanendriya jANavo. rAjA vaDe vicArAyuM - are ! mArA vaDe paNa bhagavAnathI kahevAyeluM A sarva saMbhaLAyeluM hatuM, kevala je pramANe AnA vaDe=maMtrI vaDe vijJAta che te pramANe samyam vijJAta nathI. te kAraNathI A subuddhinA AvA prakAranA bodhamAM susAdhu sAthe ciraparicaya kAraNa che, aho bhagavAnanuM vacana-kauzalya, AthI-AcAryanuM padArthabodha karAvavAne anukULa evuM vacanakauzalya che AthI, A manISI vagere saMbaMdhI sarva caritra anya vyapadezathI tyAre=upadezakALamAM, kahevAyuM ja hatuM athavA ahIM mahApuruSonA viSayamAM, zuM Azcarya che? AthI ja prabodhatarativALA te bhagavaMta kahevAya che=yogya jIvone bodha karAvavAmAM rativALA te bhagavAna kahevAya che. bhAvArtha :prabodhanarati AcArya muni bhagavaMto kevA prakAranA apramAdayaMtrathI aMtaraMga zatruone pIDe che tenuM
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 287 svarUpa varNana karyuM, ane tevA apramAdayaMtravALA mahAtmAo pAMca indriyonI manovRttio ane akuzalakarmonI hAramALAo nAza kare che, jethI indriyonA vikAra zAMta thAya che. azubhakarmo nAza thavAthI jIvamAM nirmaLa buddhi pragaTe che; kema ke azubhakarmo ghAtikarmo che ane te ja jIvanI malinatAnA hetu che. jinavacanAnusAra sarva ucita pravRttio karIne susAdhuo indriyonA vikAro zAMta kare che ane ghAtikarmone kSINaprAya kare che. A sarvakathana sAMbhaLIne manISIne zubha pariNAma prAdurbhata thayo; kema ke pUrvamAM ja nirmaLamati hatI. ane susAdhunA mahAsAttvika jIvananuM svarUpa sAMbhaLIne potAne paNa te prakAre apramAda karavAno adhyavasAya thayo, chatAM kaMIka zaMkA thavAthI AcArya bhagavaMtane pUche che ke bhAvadIkSA ane apramAdayaMtramAM zuM bheda che ? tethI mahAtmA spaSTatA kare che ke apramAdayaMtra paramArthathI ja bhAvadIkSA che. tethI e phalita thAya ke aMtaraMga mohanAza mATe je apramAdabhAvathI yatna karanArA che te munio ja bhAvadIkSAvALA che ane teo apramAdabhAvathI saMganI pariNatino atyaMta uccheda kare che, tethI ja teonuM citta jagatanA bhAvo pratye asaMzleSavALuM bane che, jenAthI ja saMsArano kSaya thAya che ane tethI uttama dIkSA grahaNa karavAno zubhaadhyavasAya manISAmAM pragaTa thayo. vaLI, rAjAne paNa mahAtmAnA upadezathI tevI ja bhAvadIkSA atyaMta kartavya che tevo bodha thAya che. rAjAne potAnuM tevuM sattva nathI evuM jaNAya che ane manISI tevuM duSkara kArya karavA tatpara thAya che tevuM jANIne rAjAne tenA pratye atyaMta bhakti thAya che tethI tenI bhakti karavA arthe mahAtmAne vinaMtI kare che. dIkSArthInI bhakti dravyastava rUpa che ane mahAtmAo dravyastavano upadeza Ape che, paraMtu sAkSAt dravyastava karavAnI anujJA karatA nathI, tethI rAjAne uttara ApatA nathI. tenAthI phalita thAya ke sAdhuo sAkSAt dravyastavanI anujJA Ape nahIM, phakta zrAvakone dravyastava kartavya che e prakArano upadeza Ape ane suzrAvako bhagavAna pratyenA bhaktinA prakarSathI dravyastava karIne bhAratavarUpa saMyamanI zaktino saMcaya karatA dekhAya tyAre teonA dravyastavakAlIna vartatA uttamabhAvone AzrayIne anumodanA kare che ane kahe che ke sAdhupaNA mATe asamartha paNa A zrAvako A rIte bhagavAnanI bhakti karIne cAritramohanIyano nAza kare che mATe teonuM jIvana dhanya che. vaLI, subuddhinA kahevAthI rAjA manISIne bhakti karavA arthe vinaMti kare che ane manISI paNa saMyamano atyaMta arthI hovA chatAM rAjAnA uttamabhAvone joIne aucitya tarIke temanA vacanano svIkAra kare che. tyArapachI rAjA manISIno je prakAre nagarapraveza mahotsava kare che ane bhagavAnanI bhaktino mahotsava kare che, pote paNa jANe manISIno kiMkara na hoya te rIte sarva vartana karIne saMyama pratyeno rAga ja dRDha kare che te sarva kathanathI e phalita thAya ke jeone samyakta prApta thayeluM che teone bhAvathI sarvavirati atyaMta priya che ane tevA sarvavirati mATe udyama karavA tatpara thayelA jIvone joIne atizaya bhakti thAya che. tethI buddhisaMpanna puruSo tevA mahAtmAnI bhakti karIne paNa kaI rIte uttamabhAvo kare che te sarvakathana prastuta manISInA dIkSAnA prasaMgamAM karAyelI rAjAnI bhaktithI jaNAya che. vaLI, subuddhimaMtrI paNa tattvano atyaMta jANakAra che tethI avasarane ucita dezavirati grahaNa karanAra madhyamabuddhi paNa zuddha zrAvaka che ema jANIne tenI atyaMta vivekapUrvaka bhakti kare che. tethI jeo sAdhudharmane grahaNa karavA samartha nathI tevA uttama zrAvakonI kaI rIte bhakti karavI joIe, tevo mArgAnusArI bodha
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prastuta varNanathI prApta thAya che. vaLI, rAjAne saMdeha thAya che ke AvAM suMdara nimittomAM paNa bAlane kaI rIte tevo atyaMta anucita adhyavasAya thayo tenuM kAraNa kSetra che ema batAvIne bhagavAnanA vacanAnusAra jIvanA adhyavasAya pratye dravya, kSetra, kAla, bhAva ane bhava kaI rIte kAraNa bane che vaLI svabhAva, karma, niyati, puruSakAra Adi paNa kaI rIte kAraNa bane che tevo mArgAnusArI bodha maMtrIe rAjAne karAvyo. tethI e phalita thAya ke sarvajanasAdhAraNa evuM paNa kSetra jIvonA potapotAnA adhyavasAyane anurUpa karmanA vipAkanI prAptinuM kAraNa bane che, tethI nijavilasita udyAna tarIke prastuta graMthamAM teno ullekha karela che. vaLI, te kSetra te jIvonAM aMtaraMga zubhAzubhakarmonA vipAka dvArA te te prakAranA pariNAmanuM kAraNa che AthI ja je kSetramAM bAlane atyaMta anucita pravRtti karavAno pariNAma thayo te kSetramAM manISIne upadeza Adi sAmagrInA nimittane pAmIne sarvaviratino pariNAma pragaTa thayo. tyAre madhyamabuddhine, rAjAne ane maMtrIne te ja kSetranA nimittane pAmIne potAnI bhUmikAnusAra dezaviratirUpa pariNAma pragaTa thayo. tethI te te kSetranA nimitte te te bAhyasAmagrInA nimitte jIvamAM vartatAM zubha-azubha karmono udaya thAya che, te te zubhaazubhakarmono kSayopazama thAya che jenAthI tene anurUpa te te jIvone suMdara ke asuMdara bhAvo thAya che. rAjJo manISidIkSAvilambecchA maMtrIkRtAnuzAstizca tadevaM vicintyAbhihitamanena-sakhe! paryAptamidAnI, vidito'smAbhireSa vRttAntaH / kevalamidamidAnImabhidhIyate yaduta-yadyeSa manISI viSayAnuSaGgaM kiyantamapi kAlaM bhajeta tato vayamapyanenaiva saha dIkSAgrahaNaM kurvImahi, yataH prathamadarzanAdArabhya pravardhate mamAsyopari snehAnubandhaH, na saMcarati virahakAtaratayA'nyatra hRdayaM, na nivarteyAtAmetadvadanakamalAvalokanAllocane, tato nAsya virahe vayaM kSaNamapyAsitumutsahAmahe / na ca tathAvidho'dyApi asmAkamAvirbhavati caraNakaraNapariNAmaH, tadenaM tAvadabhyarthaya praNayasnehasAraM, anubhAvaya nirupacaritazabdAdibhogAn, prakaTayA'sya puratastatsvAmibhAvaM, darzaya vajrendranIlamahAnIlakatanapadmarAgamarakatavaiDUryacandrakAntapuSparAgAdimahAratnapUgAn, darzayA'pahasitatridazasundarIlAvaNyAH kanyakAH, sarvathA kathaJcidupapralobhaya yathA kiyantamapi kAlamasmatsamIhitameSa manISI nirvicAraM saMpAdayati / subuddhinA'bhihitaM-yadAjJApayati devaH, kevalamatrArthe kiJcidahaM vijJApayAmi tadyuktamayuktaM vA kSantumarhati devaH / nRpatirAha-sakhe! sadupadezadAnAdhikAriNAM bhavatAM ziSyakalpe mayyapyalamiyatA saMbhramaNa, vadatu vivakSitaM nirvikalpamAryaH, subuddhiruvAca-deva! yadyevaM tato yattAvaduktaM devena yathA mamAtra manISiNi guruH snehAtirekaH tadyuktameva, yataH samucito mahatAM guNiSu pakSapAtaH, sa hi kriyamANaH pApANupUgaM dalayati, sadAzayaM sphItayati, sujanatAM janayati, yazo vardhayati, dharmamupacinoti, mokSayogyatAmAlakSayatIti / yatpunaruktaM 'yathA kathaJcidupapralobhya kiyantamapi kAlameSa dhAraNIya iti' tannanyAyyaM, pratyutAnucitamAbhAsate yato naivamasyopari snehAnubandho darzito bhavati, kiM tarhi ? pratyuta pratyanIkatAM saMpadyate /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3/ tRtIya prastAva rAjAnI manISinI dIkSA saMbaMdhI vilaMbanI IcchA ane maMtrI dvArA karAyela anuzAsana te kAraNathI A pramANe vicArIne AnA vaDe=rAjA vaDe, kahevAyuM, he mitra ! hamaNAM paryApta cheH maMtrIe je atyAra sudhI kathana karyuM te rAjAnI zaMkAnA nivAraNa mATe pUratuM che. amArA vaDe A vRtAMta jaNAyo che=mahAtmAe je sarva kathana karyuM te vRttAMta amArA vaDe jaNAyo che. kevala A= AgaLa kahyuM che e, hamaNAM mArA vaDe kahevAya che. je "yahutIthI rAjA batAve che - pUrvamAM rAjAe maMtrI pAsethI zaMkAnAM sthAnonuM samAdhAna karyuM. tyArapachI rAjA kahe che ke kevala hamaNAM A kahevAya che. rAjA maMtrIne zuM kahe che te 'duta'thI batAve che - jo A manISI viSayanA anuSaMgane keTaloka paNa kAla bhaje to ApaNe paNa AnI sAthe dIkSA grahaNa karIe. je kAraNathI prathamadarzanathI mAMDIne mAro AnA upara manISI upara, snehano anubaMdha pravardhamAna thAya che. virahanuM kAyApaNuM hovAne kAraNe anyatra manISIne choDIne anya pravRttiomAM, hadaya jatuM nathI, AvA manISInA, mukharUpI kamaLatA avalokanathI mArAM be locano vivartana pAmatAM nathI. tethI AvA virahamAM-manISInA virahamAM, ame kSaNa paNa rahevA mATe utsAhI nathI. ane tevA prakArano jevA prakArano manISIne cAritrano pariNAma thayo tevA prakArano caraNakaraNano pariNAma hajI paNa amane AvirbhAva pAmato nathI. te kAraNathI Ane manISIne, tuM prItinA snehathI sAra=balavAna, abhyarthanA kara, nirupacarita zabdAdi bhogone anubhava karAva, AnI AgaLa=manISInI AgaLa, tenA svAmIbhAvane prakaTa karatuM A sarva sAmagrIno svAmI cho tema prakaTa kara. vajaratna, IndranIla, mahAtIla, karketana, paurAga, marakata, vaiDUrya, caMdrakAMta, puSparAga Adi mahAratnonA samUhane batAva=manISIne batAva, tiraskRta karyuM che devIonA lAvaNyane jemaNe evI kanyAone batAva, sarvathA koIka rIte pralobhana kara je pramANe keTaloka paNa kALa amAruM sahita amAruM Icchita, A manISI nirvicAra svIkAra kare. subuddhi vaDe kahevAyuM je deva AjJA kare che, kevala A viSayamAM kaMIka huM vijJApana karuM chuM te yukta che athavA ayukta che, deva kSamA karavA yogya che. rAjA kahe che, he mitra ! sadupadezadAnAdinA adhikArI evA tArA ziSya jevA evA mArAmAM ATalA saMbhramathI saryuM, he Arya ! vivakSita vastu nirvikalpa-vikalpa karyA vagara, mane kahe, subuddhi kahe che - he deva ! jo A pramANe cheHucita kahuM e pramANe tamArI anumati che, to deva vaDe je kahevAyuM. zuM kahevAyuM ? te "yathA'thI batAve che. A manISImAM mAro atyaMta snehano atireka che, te yukta ja che. je kAraNathI mahApuruSonA guNomAM pakSapAta samucita che. te karAto-mahApuruSonA guNomAM karAto, pakSapAta pApaaNuonA samUhano nAza kare che, sadAzayane suMdara kare che. sujanatAne utpanna kare che. yazanI vRddhi kare che, dharmano upacaya kare che, mokSanI yogyatAne jaNAve che, je vaLI, kahevAyuM Arya vaDe kahevAyuM, zuM kahevAyuM ? te "rathA'thI batAve che. koIka rIte pralobhana ApIne keTaloka paNa kALa A manISI, dhAraNIya che dIkSA mATe vilaMbana karavA yogya che, te vyApya nathI.
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva UlaTuM anucita bhAse che, je kAraNathI A rIte=ene pralobhana ApIne saMyamamAM vilaMbana karavAmAM Ave e rIte, AnA upara manISI upara, snehano anubaMdha batAvAyelo na thAya=adhika sneha batAvAyela na thAya, to zuM? ethI kahe che UlaTI pratyatIkatA prApta thAya che zatrutA prApta thAya che, zloka : tathAhighorasaMsArakAntAracAraniHsArakAmyayA / pravarttamAnaM jainendre, dharme jIvaM jagaddhite / / 1 / / manasA vacasA samyakkriyayA ca kRtodyamaH / protsAhayati yastasya, sa bandhuH snehanirbharaH / / 2 / / zlokArca : te A pramANe - gharasaMsArarUpI jaMgalamAM paribhramaNanA niHsAranI kAmanA vaDe, jagatane hita karanAra, jinendranA dharmamAM, pravartamAna jIvane manathI, vacanathI ane samyaktiAthI kRta udhamavALo je tene pravajyA grahaNa karavAmAM tatpara thayelA jIvane, protsAhita kare che te snehanirbhara baMdhu che. I/1-cA zloka : alIkasnehamohena, yastu taM vArayejjanaH / sa tasyA'hitakAritvAtparamArthena vairikaH / / 3 / / zlokArtha : jaTTA snehanA mohathI je jana tene vAraNa kare che saMyamagrahaNa karatAM vAraNa kare che, te jIva tenuM ahitakAripaNuM hovAthI saMyamagrahaNa karavA tatpara thayelA jIvanuM ahitakAripaNuM hovAthI, paramArthathI zatru che. IBIL zloka : tasmAna vAraNIyo'yaM, svahitodyatamAnasaH / evamArabhatAM deva! sneho'tra vihito bhavet / / 4 / / zlokArca - te kAraNathI svahitamAM udhatamAnasavALo evo AEsaMyama grahaNa karavA mATe tatpara thayelo manISI, vAraNIya nathI. he deva ! A pramANe AraMbhatA tene saMyamamAM protsAhita karavAne anurUpa ucita pravRttine AcaratA, tamAro sneha AmAM-manISImAM karAyelo thAya che. |4||
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : na caiSa zakyate deva! kRtairyatnazatairapi / manISI lobhamAnetuM, viSayairdaivikairapi / / 5 / / zlokA : ane he deva ! seMkaDo yatno karavA vaDe paNa, A manISI devatA saMbaMdhI paNa viSayothI pralobhana ApavA mATe zakya nathI. piI yataH prAdurbhUto'sya mahAtmano viSayaviSavipAkAvedanacature bhagavadvacane sunizcitaH prabodhaH, visphuritaM sakalamalakAluSyakSAlanakSama hRdayasarovare vivekaratnaM, samullasitaM yathAvasthitArthasvarUpanirUpaNanipuNaM samyagdarzanaM, saMjAto'sya niHzeSadoSamoSakarazcaraNapariNAmaH, sati ca bhagavadavalokanayA jIvasyaivaMvidhe kalyANAbhinivezakAriNi guNakadambake na ramate viSayeSu cittaM, pratibhAsate heyatvabuddhyA bhavaprapaJcaH, indrajAlAyate niHsAratayA sakalaM jagadvilasitaM, svapnadarzanAyate kSaNadRSTanaSTatayA janasamAgamaH, na nivartate pralayakAle'pi kasyacidanurodhena mokSamArgasya sAdhanapravaNA buddhiH, tadevaMsthite deva! asyopapralobhanamAcaratAmasmAkaM kevalaM mohavilasitamAvirbhaviSyati, na punaH kAcidabhipretArthasiddhiH, tadalamanenA'sthAnA''rambheNeti / nRpatirAha-yadyevaM tataH kiM punaradhunA prAptakAlam ? subuddhirAha-deva! nirUpya dIkSAgrahaNArthamasya prazastadinaM, kriyatAM tadArAt sarvAdareNa mahattaraH pramodaH / nRpatirAha yattvaM nAnIkhe ! je kAraNathI A mahAtmAne viSayanA viSavipAkanA vedanamAM catura evA bhagavAnanA vacanamAM sunizcita prabodha prAdurbhAva thayo che, hRdayarUpI sarovaramAM sakalamalanA kAluSyane dhovA mATe samartha evuM vivekara7 skurAyamAna thayuM che, yathAvasthita arthatA svarUpanA nirUpaNamAM nipuNa evuM samyagdarzana ullasita thayuM che Ane-manISIne, saMpUrNa doSano nAza karanAra cAritrato pariNAma pragaTa thayo che ane bhagavAnanI avalokanAthI tIrthakaronI avalokavAthI, jIvane AvA prakAranA kalyANanA abhinivezane karanAra guNasamUha pragaTa thaye chate viSayomAM citta ramatuM nathI. heyapaNAnI buddhithI bhavaprapaMca bhAse che. nisArapaNuM hovAnA kAraNe sakala jagatanuM vilasita IndrajALa jevuM jaNAya che. kSaNadaSTataSTapaNAthI kSaNamAM dekhAya ane kSaNamAM nAza pAme evuM svarUpa hovAthI, lokono samAgama svapna jevo jaNAya che. pralayakALamAM paNa koInA anurodhathI mokSamArgane sAdhavAmAM samartha buddhi rivartana pAmatI nathI. te kAraNathI A pramANe hote chate he deva! AvA pralobhane AcaratA=manISIne pralobhana ApIne dIkSAno vilaMbana karatAM, amAruM kevala mohavilasita AvirbhAva pAmaze, paraMtu koI abhipretArthanI siddhi nathI ApaNA pralobhathI koI rIte manISI dIkSAnuM vilaMbana karIne viSayomAM pravRtta thaze te saMbhavita nathI mATe ApaNA koI abhipretanI siddhi thaze nahIM, te kAraNathI A
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva asthAna AraMbhathI saryuM, rAjA kahe che - jo A pramANe cheHmanISIne pralobhana ApIne vilaMbana karavuM ucita nathI e pramANe che, to hamaNAM prAptakAla zuM che ?=zuM karavuM ucita che ? subuddhi kahe che - he deva ! dIkSA grahaNa karavA mATe Ano prazasta divasa joIne tyAM sudhI sarva AdarathI moTo pramoda karAvAya. rAjA kahe che - je manISInA viSayamAM zuM ucita kartavya che te, tuM jANe che. __naimittikAhvAnamaSTAhnikAmahotsavazca tataH samAhUtaH siddhArtho nAma sAMvatsaraH / samAgatastvarayA, praviSTo'bhyantare, rAjJA dApitamAsanaM, kRtamucitakaraNIyaM, kathitamAhvAnaprayojanaM, tato nirUpya niveditamanena yaduta-asmAdinAnavame dine'syAmeva bhAvinyAM zuklatrayodazyAM, zukradine, uttarabhadrapadAbhiryogamupagate zazadhare, vahati zivayoge, dinakarodayAtIte sapAde praharadvaye, vRSalagnaM, saptagrahakaM, ekAntaniravadyaM bhaviSyati, tadAzrIyatAmiti, abhihitaM rAjamantriNoH, paripUjya prahitaH sAMvatsaraH, gataM taddinam / naimittikanuM AhvAna ane ASTAhnikA mahotsava tethI siddhArtha nAmano sAMvatsara=jyotiSane jonAra bolAvAyo. tvarAthI Avyo=jyotiSa Avyo. abhyataramAMaMdara praveza karyo=jyotiSe rAjamahelamAM praveza karyo, rAjA vaDe Asana apAyuM, ucita karaNIya karAyuM=jyotiSano ucita AdarasatkAra karAyo, bolAvAnuM prayojana kahevAyuM manISInI dIkSA mATe kayo divasa ucita che tenuM prayojana kahevAyuM, tyArapachI joIne AnA dvArA= jyotiSa vaDe, nivedana karAyuM, zuM nivedana karAyuM ? te kutathI batAve che, A divasathIAjanA divasathI, navamA divase A ja bhaviSyamAM thanArI zuklaterasamAM zukladina hote chate uttarabhAdrapadanakSatramAM zazadharano-caMdrano, yoga prApta thaye chate, zivayoga vahata thaye chate, divasanA udayathI atIta pAdasahita be prahara pUrA thaye chate vRSa lagna, saptagrahaka, ekAMta niravagha thaze. tene Azraya karo, te pramANe rAjA ane maMtrIne nivedana karAyuM siddhArtha nAmanA sAMvatsara vaDe nivedana karAyuM, pUjA karIne sAMvatsara mokalAvAyo potAnA sthAne javA rAjA vaDe anujJA apAvAI, te divasa pUro thayo, tato dvitIyadinAdArabhya pramodazekhare tadanyajinAyataneSu ca devAnAmapi vismAritasurAlayasaundaryA vidhApitA rAjJA mahotsavAH, dApitAni varavarikAghoSaNapUrvakaM sarvatra mahAdAnAni, vihArito devendravadairAvatavibhramajayakarivarArUDhaH, svayaM padAtibhAvaM bhajatA trikacatuSkacatvarAdiSu surAkArairnAgarikajanaiH stUyamAno nirupamavilAsavistAramanubhAvayatA narapatinA pratidinaM nagare manISI, prApto'STamavAsaraH, tatra ca nItaM nikhilajanasanmAnadAnArthamAsthAnArdhamAnavinodena praharadvayam / atrAntare dinakarA''caritena manISivacanaM sUcayatA'bhihitaM kAlanivedakena / tyArapachI bIjA divasathI mAMDIne rAjA vaDe pramodazekhara nAmanA caityAlayamAM ane anya jinAyatanamAM
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 293 devone surAlayanA sauMdaryane vismaraNa karAve evA mahotsavo karAvAyA. varavarikA ghoSaNApUrvaka sarvatra mahAdAna karAvAyAM. devendranI jema airAvatanA vibhramane karAve evA jaya nAmanA zreSTha hAthI upara ArUDha thayelo, trika-catuSka-catvarAdimAM devanA jevA AkAravALA nAgarikothI stuti karAto manISI svayaM padAtibhAvane=sevakabhAvane, bhajatA evA, nirupama vilAsanA vistArane anubhava karAvatA evA rAjA vaDe pratidivasa nagaramAM vihAra karAvAyo. AThamo divasa prApta thayo. ane tyAM nikhila jananAM sanmAna, dAna, ardhamAnatA vinodathI be prahara pasAra karAyA. eTalAmAM dinakara Acarita vaDe manISInA vacanane sUcana karatA kAlativedaka vaDe kahevAyuM - zloka : nAzayitvA tamo loke, kRtvA''hlAdaM manasvinAm / he lokAH! kathayatyeSa, bhAskaro vo'dhunA sphuTam / / 1 / / zlokArca - lokamAM aMdhakArano nAza karIne, manasvIone AhvAda karIne te loko ! A bhAskara sUrya, hamaNAM spaSTa ApaNane kahe che, zuM kahe che ? te batAve che - IIII. zloka : vardhamAnaH pratApena, yathA'hamupari sthitaH / sarvo'pi svaguNaireva, janasyopari tiSThati / / 2 / / zlokArca - je pramANe pratApathI vardhamAna huM upara rahelo chuM, svaguNothI ja sarva paNa manuSyanI upara rahe che. III sADambaraM dIkSArthagamanama tatastadAkarNya rAjA subuddhiprabhRtInuddizyAha-aye! pratyAsIdati lagnavelA, tataH sajjIkuruta tUrNaM bhagavatpAdamUle gamanasAmagrIm / subuddhiruvAca-deva! pradeva varttate manISipuNyaparipATIva sarvA sAmagrI / ADaMbara sahita dIkSA mATe gamana tyArapachI tene sAMbhaLIne kAlativedakatA vacanane sAMbhaLIne, rAjA subuddhi vigerene uddezIne kahe che, kharekhara ! lagnavelA pAse Ave che saMyama levAno samaya pAse Ave che, tethI zIghra bhagavAnanA pAdamUle gamanasAmagrIne sajja karo, subuddhi kahe che - he deva ! manISInA puNyaparipATInI jema sarva sAmagrI sajja ja varte che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tathAhiamI ghaNaghaNArAvaM, kurvantaH kanakojjvalAH / rathaughAH prasthitAstUrNamAyuktavaravAjinaH / / 1 / / zlokArtha : te A pramANe - ghaNa ghaNa avAjane karatA, kanakathI ujvala Ayukta=sajja thayela, evA zreSTha ghoDAvALA A rathanA samUhoe zIdhra prayANa karyuM. ITI zloka - ete saMkhyAmatikrAntA, rAjavRndairadhiSThitAH / jImUtA iva nAgendrA, dvAre garjanti mantharam / / 2 / / zlokArca - saMkhyAthI atikrAMta, rAjavRndothI adhiSThita evA A hAthIo meghanI jema dvAra upara maMda garjanA kare che. rA. zloka : varyAzvavAraiH saMruddhAH, kathaJciccaTulAnanaiH / khamApibanto'mI deva! hayA heSanti darpitAH / / 3 / / zlokArca - zreSTha evA azvavArothI saMruddha koIka rIte caTula evA mukhathI AkAzane pItA, daIne pAmelA A ghoDAo he deva ! heSArava kare che. II3II zloka : sarva pratisaMpati:, kSInIrezvaropama: | mattaH prayojanaM jJAtvA, suveSazcalito'khilaH / / 4 / / zlokArca - A padAtino saMghAta=sainikono samUha, kSIrasamudronA upamAvALo mArA pAsethI prayojanane jANIne suveSavALo akhila cAlyo. 4ll zloka : ratnAlaGkAranepathyAH, sadravyapaTalAkulAH / prasthitA varanArINAmate vArA varekSaNAH / / 5 / /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : ratnaalaMkAranA nepathyavALA, sadravyanA paTalathI Akula=suMdara vastrothI sajja thayelA zreSTha suMdara dekhAtA zreSTha nArIonA A samUho prasthita thayA. // 5 // zloka : manISipuNyasaMbhArAkRSTAstUrNaM samAgatAH / ete vibudhasaMghAtA, dyotayanti nabhastalam / / 6 / / zlokArtha : manISInA puNyanA saMbhArathI AkRSTa zIghra AvelA A devatAonA samUho nabhastalane prakAzita kare che. // 5 // lorDa : eSa nAgarako lokaH, kautukA''kSiptamAnasaH / kurute harSakallolaiH, sAgarakSobhavibhramam / / 7 / / 295 zlokArtha : kautukathI AkSiptamAnasavALo A nAgarika loka harSanA kallolathI sAgaranA kSobhanA vibhrama= dhAraNa kare che. // 7 // zloDa : athavA matto viditavRttAnto, manISiguNaraJjitaH / jJAtayuSmadabhiprAyaH, ko vA'trA'praguNo bhavet ? / / 8 / / zlokArtha : athavA mArAthI vidita karAyelA vRttAMtavALo, manISInA guNathI raMjita thayelo jANyo che tamAro abhiprAya evo kayo puruSa ahIM=manISInA mahotsavamAM apraguNa thAya ?=atatpara thAya ? // 8 // deva! tatsAmpratamutthAtumarhatha yUyaM tataH samutthitau manISinarendrau nirgatau dvAradeze, tato ratnakiGkiNIjAlabhUSite samArUDhaH pradhAnasyandane manISI, tataH sukhasukumArAsanopaviSTaH svayaM pratipannasArathibhAvena saha narapatinA vilasatkirITAMzu raJjitottamAGgabhAgo dhriyamANena nijayazodhavalenAtapatreNa kapolalolAyamAnakuNDalo, dhUyamAnena zazadharadIdhiticchaTAcchena varavilAsinIkaravarttinA cAmaraprakareNa sthUla
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva muktAphalakalApavirAjitavakSaHsthalaH, paThatA'titAramuddAmabandivRndena kaTakakeyUrakhacitabAhudaNDo, nRtyatA toSanirbharavaravilAsinIsArthena atisurabhitAmbUlAGgarAgaprINitAzeSendriyagrAmo, badhirayatA dikcakravAlaM varatUryanirghoSeNa vizadadivyAMzukapratipannadeho, gAyatA manohArikinnarasaGghena ghUrNamAnavicitravanamAlAnicayacarcitazarIro, muJcatA harSAtirekAdutkRSTasiMhanAdasandarbhaM devasaGghena prINitAzeSapraNayijanamanorathaH, zlAghayatA nAgaralokena tathA'marakumArAkAradharo'yamiti sakautukAbhiH samAgato'smAkamayaM dRSTipathamiti saharSAbhirasmadabhimukhamavalokayatIti sazRGgArAbhirmadanarasavazIkRtahRdayatayA nAnAvidhavilAsAbhirmAmiyaM tirodhAya darzanalolatayA svayamavalokayatIti parasparaM serSyAbhirgurujano'smAnevamavalokayantIH pazyatIti salajjAbhiH pravrajitaH kilAyaM bhaviSyatIti sazokAbhiralaM saMsAreNa yo'yamevaMvidhairapi tyajyata iti sasaMvegAbhirevamanekarasabhAvanirbharaM hRdayamudvahantIbhirnirIkSyamANamUrttirvAtAyanavinirgatavadanakamalasahastrAbhiH purasundarIbhirabhinandyamAno'mbaravivaravarttinIbhiH surasundarIbhiH sahito rathAntarArUDhena svapratibimba sannibhena madhyamabuddhinA anugamyamAno rathaharikarigatairmahAsAmantasamUhairmahatA vimardena prApto manISI nijavilasitodyAne / rathAdavatIrya sthitaH kSaNamAtraM pramodazekharadvAre pariveSTito rAjavRndena / itazca syandanArohaNAdArabhya rAjA vizeSatastadA sattvaparIkSArthaM manISisvarUpaM dattAvadhAno nirUpayati sma yAvatA tasya vizudhyamAnAdhyavasAyaprakSAlitamanomalakalaGkasya satyapi tAdRze harSahetau na lakSitastena tilatuSatribhAgamAtro'pi cetovikAraH pratyuta gADhataraM kSAramRtpuTapAkAdibhiriva vicitrasaMsAravilasitadarzanasamudbhUtairbhAvanAvizeSairnirmalIbhUtaM cittaratnam / tataH parasparAnuviddhatayA manaH zarIrayorjAtamasya dedIpyamAnaM zarIraM, vilokitaM ca rAjJA yAvattattejasAbhibhUtaM dinakarakaranikaratiraskRtamiva tArakAnikurumbaM na rAjate manISiNo'bhyarNavarti tadrAjakam / 296 he deva ! te kAraNathI have tame UThavA mATe yogya cho, tyArapachI manISI ane rAjA UThyA, dvAradezamAM bahAra nIkaLyA, tyArapachI ratnakikiMNInA samUhathI bhUSita pradhAna rathamAM manISI ArUDha thayo. tyArapachI svayaM svIkAryo che sArathibhAva jeNe evA rAjA sAthe sukhapUrvaka sukumAra evA Asana upara beThelo evo, dhAraNa karAyelA potAnA yazanA jevA dhavala chatranI sAthe vilAsa karatA evA mugaTanAM kiraNothI raMjita che mastakarUpa bhAga jene evo, vIMjAtA, caMdranA kiraNanI chaTA jevA svaccha, zreSTha strInA hAthamAM rahelA evA cAmaranA samUha sAthe kapolamAM laTakatAM kuMDala che jene evo, ati tArasvare bolatA uddAma baMdInA vRndanA samUha sAthe sthUla muktAphaLanA kalApathI zobhita vakSaHsthalavALo, nRtya karatI, toSathI nirbhara zreSTha strIonA samUhanI sAthe kaTakakeyUrathI khacita bAhudaMDavALo, dikcakravAlane badhira karatA evA zreSTha vAjiMtranA avAjanI sAthe ati sugaMdhI tAMbUla, aMgarAga=vilepanathI khuza karyo che samagra indriyono samUha jeNe evo, gAtA manohArI evA kinnaranA samUhanI sAthe nirmaLa divyAMzukathI pratipanna dehavALo, harSanA atirekathI utkRSTa
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva siMhanA nAdanA saMdarbhane mUkatA evA devatA samUhanI sAthe DolatI evI vicitra vanamAlAnA samUhathI carcita che zarIra jene evo, prazaMsA karatA nAgaralokanI sAthe khuza karyA che azeSa snehIjananA manoratha jeNe evo manISI tathA devakumAranA AkArane dhAraNa karanAro A manISI che, e pramANe kautuka sahita nagaranI strIo vaDe, A amArA daSTipathane pAmyo e prakAre harSasahita strIo vaDe, amArI sanmukha jue che e pramANe kAmanA rasathI vaza karAyeluM hRdayapaNuM hovAthI aneka prakAranA vilAsavALI zRMgAra sahita evI strIo vaDe. A strI ane tirodhAna karIne darzananI Asakti vaDe svayaM=pote, jue che e pramANe paraspara IrSA sahita evI strIo vaDe, A pramANe jotI evI amone jotI e strIone, gurujana jue che e pramANe lajjA sahita evI strIo vaDe, kharekhara A=manISI, pravrajita thaze e pramANe zoka sahita evI strIo vaDe, saMsAra vaDe saryuM je A=saMsAra, AvA prakAranA jIvo vaDe paNa tyAga karAya che e pramANe saMvega sahita evI strIo vaDe, bIjA rathamAM ArUDha thayelA svapratibiMba jevA madhyamabuddhi vaDe atugamana karAto ratha, hAthI, ghoDAmAM rahelA moTAsAmaMtasamUhathI, moTA vimardathI=moTA vaibhavathI, manISI tijavilasita ughAtamAM prApta thayo. rathamAMthI UtarIne rAjavRdathI vIMTaLAyela evo manISI pramodazekhara dvAramAM rahyo ane A bAju manISInA nijavilasita udyAnanA AgamanA kALa daramyAna A bAju, rAjA rathanA ArohaNathI mAMDIne vizeSathI tyAre sattvanI parIkSA mATe manISInA saMyama mATenA sattvanI parIkSA mATe, manISInA svarUpane atyaMta dhyAnapUrvaka jotA hatA. eTalAmAM vizudhdhamAna adhyavasAyathI prakSAlita manomala kalaMkavALA tenA manISInA tevA prakAranA harSanA hetu vidyamAna hote chate paNa talanA photaranA tribhAgamAtra paNa cittano vikAra tenA vaDe rAjA vaDe, jovAyo nahIM=rAjA manISInA rathanA sArathi tarIke bese che tyArathI mAMDIne satata manISInA mukhane joIne tenA nirlepa cittanI parIkSA kare che ane manISInuM cita saMyamanA atyaMta rAgavALuM hovAthI A prakAre harSanA hetu evA dIkSA mahotsavakALamAM paNa manISInA mukha upara leza paNa tevo vikAra dekhAto nathI. paraMtu UlaTuM gADhatara bhAra mATI vigerenA puTa pAkAdinI jema vicitra saMsAranA vilasita darzanathI samudbhUta bhAvatAvizeSa vaDe citarUpI ratna nirmala thayeluM hatuM manISInuM citta nirmala hatuM. je mahotsava sAmAnya saMsArI jIvone gADharAgatuM kAraNa bane tevo paNa mahotsava saMsAranA vAstavika svarUpane jovAmAM tatpara thayela bhAvatAvizeSane kAraNe manISInA cittane atyaMta asaMgabhAvavALuM kare che. tethI mana ane zarIranuM paraspara anuviddhapaNuM hovAne kAraNe AnuM manISInuM dedIpyamAna zarIra thayuM. manISInuM citta atyaMta asaMgabhAvavALuM hovAthI ane zarIra sAthe saMbaMdhavALuM hovAthI te uttamamatanI asarathI dehano AkAra paNa prazamabhAvane batAve tevo dedIpyamAna thayo ane rAjA vaDe jovAyuM uttama manane kAraNe prazAMta mudrAvALuM manISInuM zarIra rAjA vaDe jovAyuM. eTalAmAM tenA tejathI abhibhUta thayeluM manISInA uttamacittane kAraNe je dedIpyamAna zarIra hatuM tenA tejathI abhibhUta thayeluM, sUryanAM kiraNonA samUhathI tiraskAra karAyelA tArAonA samUhanI jema manISIno abhyarNavartI te rAjavaibhava zobhato nathI.
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva rAjAdInAM dIkSApariNatiH tatastadIyaguNaprakarSeNa rAjJo'pi vilInaM tadvibandhakaM karmajAlaM saMjAtazcaraNapariNAmo, niveditaH subuddhimadhyamabuddhimadanakandalIsAmantAdibhyo nijo'bhiprAyaH / tato'cintyamAhAtmyatayA mahApuruSasannidhAnasya, vicitratayA karmakSayopazamasya, raJjitacittatayA niSkRtrimamanISiguNaiH samullasitaM tadA sarveSAM jIvavIryam / tatastairabhihitam rAjA vagerenI dIkSAnI pariNati tethI=rAjAe rAjavaibhava karatAM paNa adhika tejasvI manISInA tejane joyuM tethI, tenA guNanA prakarSathI=manISInA guNanA prakarSathI, rAjAnuM paNa tenA vibandhaka karmajAla=cAritranA pariNAmanuM vibandhaka karmajAla, vilIna thayuM. ane cAritrano pariNAma thayo=rAjAne cAritrano pariNAma thayo. subuddhi, madhyamabuddhi, madanakaMdalI, sAmaMta Adione potAno abhiprAya nivedana karAyo=manISIne joIne manISI jevA uttamacittano arthI evo huM paNa saMyamagrahaNa karavA icchuM chuM e prakAre rAjA vaDe potAno abhiprAya nivedana karAyo. tethI=rAjAe potAno abhiprAya nivedana karyo tethI, mahApuruSanA sannidhAnanuM aciMtya mAhAtmyapaNuM hovAne kAraNe, karmanA kSayopazamanuM vicitrapaNuM hovAne kAraNe, nikRtrima manISInA guNothI raMjita cittapaNuM hovAne kAraNe, badhA jIvonuM=subuddhimaMtrI Adi badhA jIvonuM, tyAre jIvavIrya ullasita thayuM, tethI=rAjAnA vacanathI subuddhi Adi sarvanuM saMyamane abhimukha jIvavIrya ullasita thayuM tethI, teo vaDe kahevAyuM. zloka H sAdhu sAdhUditaM deva ! yuktametadbhavAdRzAm / saMsAre hyatra niHsAre, nAnyaccAru vivekinAm / / 1 / / zlokArtha : he deva ! suMdara suMdara kahevAyuM. tamArA jevAne A=saMyamano pariNAma thAya e, che. yukta ahIM=niHsAra evA saMsAramAM, vivekIone anya=cAritranA pariNAmathI anya koI vastu, suMdara nathI. IIAII zloka H tathAdi deva ! yadyatra saMsAre, kiJcit syAdrAmaNIyakam / zlAghyaM sAramupAdeyaM, vastu sundarameva vA / / 2 / /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299, upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tataH kimIdRzAH santaH, pUjyA yuSmAdRzAmapi / saMsAramenaM muJceyutitattvA mahAdhiyaH / / 3 / / yugmam zlokArca - te A pramANe - he deva ! A saMsAramAM jo koI rAmaNIyakakamanohara, glAdhya, sArabhUta, upAdeya vastu athavA koI suMdara vastu hoya to tamArA jevAne paNa pUjya, jANyuM che tattva jemaNe evA, mahAbuddhizALI AvA prakAranA saMtapuruSo zuM A saMsArano tyAga kare ! II-BI zloka : tato'mUdRzasallokatyAgAdevAvagamyate / nAstyatra kiJcitsaMsAre, sAraM cArakasannibhe / / 4 / / zlokArca - tethI AvA prakAranA sajjanalokanA tyAgathI ja jaNAya che cAraka jevA kedakhAnA jevA, A saMsAramAM kaMI ja sAra nathI. llll. zloka : ato manISibhistyakte, deva! naivAtra yujyate / sthAtuM vijJAtatattvAnAM, bhave bhUribhayAkare / / 5 / / zlokArca - AthI manISI vaDe tyAga karAve chate he deva ! vijJAta tattvavALA jIvone ghaNA bhayanI khANa evA A bhavamAM rahevuM ghaTatuM nathI. pI. zloka : anyacca deva! sarveSAmasmAkamapi sAmpratam / dRSTvA manISiNazcittaM, na cittaM ramate bhave / / 6 / / zlokArca - ane bIjuM he deva ! sarva evA amone paNa manISInuM citta joIne hamaNAM bhavamAM citta ramatuM nathI. IIII zloka : yathaivAsya prabhAveNa, saMjAtazcaraNodyamaH / asmAkameSa nirvAhaM, tathA tenaiva yAsyati / / 7 / /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H je pramANe AnA prabhAvathI=manISInA prabhAvathI, amone caraNano udhama thayo=cAritragrahaNano pariNAma thayo, te pramANe A=cAritrano pariNAma, tenA vaDe ja=manISI vaDe ja, nirvAhane pAmaze=saMyamagrahaNa karyA pachI manISInA anuzAsanathI ame paNa cAritranA pariNAmanI dhurAne grahaNa karavA samartha thazuM. 11011 zloka H tato'smAnanujAnIta, saMsArocchedakAriNIm / yena bhAgavatI dIkSAmaGgIkurmaH sunirmalAm / / 8 / zlokArtha : tethI amone anujJA Apo jenAthI saMsAranA ucchedane karanArI sunirmala bhAgavatI dIkSAne ame aMgIkAra karIe. arthAt subuddhi vigere rAjAne kahe che amane anujJA Apo jethI vItarAgagAmI pariNatinI vRddhi kare evI nirmala bhAgavatI dIkSAne ame aMgIkAra karIe, je saMsAranA ucchedane karanArI che. II8aaaa zloka H nRpatiruvAca aho viveko yuSmAkamaho gambhIracittatA / aho vacanavinyAsastathA'ho sattvasAratA / / 9 / / zlokArtha H rAjA kahe che - aho, tamAro viveka=prastuta prasaMgamAM paNa tucchabAhya padArthone jovAne badale manISInA uttamacitte jovAno tamAro viveka, aho gaMbhIra cittatA=manISInA uttamacittane joIne tattvane prApta kare tevI gaMbhIra cittatA, aho, vacanavinyAsa=ucita kALe ucita vacana kahevAnI kuzaLatA, aho sattvasAratA=uttamapuruSone joIne uttama evA manISInA tulya thavAnI suMdarabuddhi. IIII zloka H sAdhvadhyavasitaM bhadraiH, sAdhu protsAhitA vayam / sAthu mo: kSaLamAtreLa, troTita mavapajJaram / / / / zlokArtha : bhadro vaDe suMdara adhyavasita karAyuM. ane ame suMdara protsAhita karAyA. arthAt rAjA kahe che
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 301 tamArA vacanathI saMyamagrahaNa karavA mATe huM paNa suMdara protsAhita karAyo. are ! kSaNamAtrathI bhavarUpI pAMjarAnuM koTana karAyuM. ||10|| zloka : evaM sAmAnyatastAvat, sarveSAmabhinandanam / kRtvA pratyekamapyAha, sa rAjA harSanirbharaH / / 11 / / zlokArtha : A rIte sAmAnyathI sarvane abhinaMdana karIne dIkSAmAM tatpara thayelA badhA jIvone protsAhita karIne, pratyekane paNa harSathI nirbhara evo te rAjA kahe che. ll11II. zloka : tatra subuddhiM tAvaduvAcasakhe! viditasaMsArasvabhAvena tvayA gRhe / iyantaM tiSThatA kAlaM, vayameva pratIkSitAH / / 12 / / zlokArca - tyAM pratyekane kahevA mATe rAjA tatpara thAya che temAM, prathama subuddhine kahe che. he mitra ! viditasaMsArasvabhAvavALA evA tArA vaDe saMsArane niHsAra jANyuM che evA tArA vaDe, gharamAM keTaloka kALa rahetA ame ja pratIkSA karAyA chIe. rAjAne saMyamamArge taiyAra karavA che te AzayathI ja subuddhimaMtrI keTaloka kALa sudhI saMsAramAM rahela che e prakAre rAjA kahe che. ll12aaaa zloka : anyathA te gRhe kiM vA, syAdavasthAnakAraNam? / ko nAma rAjyalAbhe'pi, bhajeccANDAlarUpatAm? / / 13 / / zlokArtha : anyathA=jo mane saMyama mATe taiyAra karavAnuM prayojana na hoya to tAre gharamAM rahevAnuM kAraNa zuM thAya ? arthAt koI kAraNa nathI. rAjyanA lAbhamAM paNa koNa caMDAlarUpatAne bhaje ? saMyamarUpI rAjyanA lAbhamAM paNa caMDAlanI ceSTA jevI saMsAranI ceSTA kayo buddhimAna kare ? arthAt kare nahIM. phakta rAjAnA prayojanathI maMtrIe saMyamamAM kALakSepa karyo che. 13.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA bloka : tatsAdhu vihitaM sAdhu, kRto'smAkamanugrahaH / evamAcaratA mitra! darzitA ca sumitratA / / 14 / / zlokArtha : te kAraNathI=mane taiyAra karavAnA prayojanathI subuddhi atyAra sudhI gRhastha avasthAmAM rahyo che te kAraNathI, ahIM suMdara suMdara karAyuM amArA upara anugraha karAyo. A pramANe AcaratA= saMyamanI utkaTa IcchA hovA chatAM rAjAnA prayojanathI subuddhie kALakSepa karyo e pramANe AcaratA, he mitra subuddhi ! sumitratA batAvAI tArA vaDe sumitratA batAvAI. ll14ll zloka : madhyamabuddhiM pratyAhatvamAdAveva dhanyo'si, yasya saGgo manISiNA / naiva kalpadrumopeto, naro'kalyANamarhati / / 15 / / zlokArca - madhyamabuddhi prati kahe che - tuM AdimAM ja dhanya cho. jene manISInI sAthe saMga che. kalpadramathI yukta nara akalyANane yogya nathI ja=kalpadruma jevA manISInA saMgavALo puruSa akalyANane ja prApta kare nahIM ja. I1pa zloka : adhunA carite'pyasya, dadhAnena matiM tvayA / svabhrAtunirvizeSeyaM, darzitA tulyarUpatA / / 16 / / zlokArca - vaLI, AnA manISInA, caritramAM matine dhAraNa karatA evA tArA vaDe madhyamabuddhi vaDe, potAnA bhAInI nirvizeSa evI A tulyarUpatA batAvAI. tuM paNa tArA bhAI jevo uttama che. ll16ll zloka : tatsAdhu vihitaM bhadra! yaH pazcAdapi sundaraH / so'pi sundara eveti, yato vRddhAH pracakSate / / 17 / / zlokArtha :te kAraNathI he bhadra!suMdara karAyuM, je pAchaLathI suMdara che te paNa suMdara ja che, je kAraNathI vRddho
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 303 kahe che. vRddho kahe che ke pUrvamAM suMdara na hoya ane pAchaLathI paNa suMdara thAya che te suMdara ja che. tethI pAchaLathI paNa manISI tulya thavAno tAro pariNAma thayo tethI tuM paNa suMdara ja che. II1LA zloka : tato madanakandalI pratyAhasAraM ca sukumAraM ca, devi! kAJcanapadmavat / tAvakInamidaM cittaM, yenAGgIkRtamIdRzam / / 18 / / zlokArca - tyArapachI=madhyamabuddhine kahyA pachI, madanakaMdalI prati rAjA kahe che, he devI ! sAra, sukumAra, suvarNanA kamaLa jevuM tAruM A citta che je kAraNathI A prakAranuM svIkAra karAyuM. manISIne joIne tame paNa manISInA tulya thavAnuM je citte thayuM che te sArarUpa che, atyaMta sukumAra che ane suvarNanA kamaLa jevuM ramya che. ll18mAM zloka : prasiddhA dharmapatnIti, yattvaM lokopacArataH / mama tatsatyatAM nItaM, karttavyena tvayA'dhunA / / 19 / / zlokArtha : mArI dharmapatnI e pramANe lokopacArathI je te prasiddha che te tArA vaDe hamaNAM kartavyapaNA vaDe satyatAne prApta karAyuM. II19II zloka : tatsAdhu vihitaM devi! nAstyatra bhavapaJjare / niyantritAnAM jIvAnAM, kartavyamaparaM varam / / 20 / / zlokArdha : te kAraNathI tuM suMdara dharmapatnI che te kAraNathI, he devI ! suMdara karAyuM saMyamagrahaNa karavAno adhyavasAya karyo te suMdara karAyuM, A bhavamaMjaramAM niyaMtrita jIvone apara zreSTha kartavya nathI= bhavaucchedanA upAyamAM yatna karavAthI anya zreSTha kartavya nathI. ||2| zloka : tathAyairbhyupgtaa dIkSA, tAnanyAnapi bhAvataH / sa rAjA madhurairevaM, vAkyairAnandya toSataH / / 21 / /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : ane jeo vaDe dIkSA svIkArAIkamanISInI sAthe dIkSA svIkArAI, te anyone paNa bhAvathI te rAjAe A pramANe toSathI madhura vAkyo vaDe AnaMdita karyA. ra1TI zloka : tathA dhanyA yUyaM mahAtmAnaH, kRtakRtyA narottamAH / yairabhyupagatA tUrNaM, saddIkSA pAramezvarI / / 22 / / zlokArca - te A pramANe - tame dhanya cho, mahAtmA cho, kRtakRtya cho, narottama cho, jeo vaDe zIgha pAramezvarI suMdara dIkSA grahaNa karAI. ll12aa zloka : taccAru vihitaM bhadrA! yuktametad bhavAdRzAm / yUyameva paraM loke, nirmithyA mama bAndhavAH / / 23 / / zlokArca - te kAraNathI he bhadra! suMdara karAyuM, tamArA jevAone A yukta ja che. tame ja lokamAM zreSTha cho, sAcA mArA baMdhuo cho. If23 zloka : tatazcarAjacihnArpaNAdrAjye, sthApayitvA sulocanam / tataH kRtArtavya:, viSTa binani pArajA. zlokArtha : ane tyArapachI A rIte badhAne ucita kahyA pachI, rAjacihnanA arpaNathI sulocanane sulocana nAmanA putrane, rAjyamAM sthApana karIne, tyArapachI karyA che anya kartavya jeNe evA rAjAe jinamaMdiramAM praveza karyo. ra4ll. zloka : tatra - vihitAzeSakartavyAH, pUjayitvA jagadgurum / AcAryebhyo nijAkUtaM, te sarve'pyAcacakSire / / 25 / /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H ane tyAM=jinamaMdiramAM, karyAM che azeSa kartavya jeNe evA te sarvae paNa jagadgurune pUjIne potAno Azaya AcAryane kahe che. II25II zloka H tato'bhinanditAste'pi, sUribhiH kalayA girA / alaM vilambitenAtra, saMsAra itibhASiNA / / 26 / / zlokArtha : tyArapachI A saMsAramAM vilaMbanathI saryuM e prakAre bolanArA sUri vaDe madhura vANIthI teo paNa=rAjA vagere paNa, abhinaMdita karAyA. / / 26 / / zloka H zloka : tataH pravacanoktena vidhinA dhUtakalmaSaiH / sarve te kSaNamAtreNa, dIkSitA gurubhirjanAH / / 27 / / 305 zlokArtha : tyArapachI pravacanamAM kahevAyelI vidhithI akalmaSavALA evA guru vaDe kSaNamAtrathI te sarva paNa loko dIkSita karAyA. / / 27 / I dIkSitebhyo gurUpadezaH atha saMvegavRddhyarthaM, kalpo'yamiti vA kSaNam / tA samakSa sosya, sUrimirdharmavezanA / / 28 / / dIkSitone guruno upadeza zlokArtha : have saMvegavRddhi mATe A kalpa che ethI karIne kSaNa=alpakALa, lokanI samakSa sUri vaDe dharma dezanA karAI. II28|| zloka H tadyathA anAdyanantasaMsAre, janmamRtyubhayAkare / maunIndra durlabhA sattvaiH pravrajyeyaM sunirmalA / / 29 / /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - te A pramANe - janma, mRtyu ane bhayanI khANa rUpa evA anAdi anaMta saMsAramAM jIvo vaDe sunirmala evI A maunIndI pravajyA durlabha che. ll29ll. zloka : yata:taavduHkhaanynntaani, tAvadrAgAdisantatiH / prabhavaH karmaNastAvattAvajjanmaparamparA / / 30 / / vipadastAvadevatAstAvatsarvA viDambanAH / tAvaddInAni jalpanti, narA eva puro nRNAm / / 31 / / tAvaddaurgatyasadbhAvastAvadrogasamudbhavaH / tAvadeSa bahuklezo, ghorasaMsArasAgaraH / / 32 / / yAvanniHzeSasAvadyayogoparatilakSaNA / eSA na labhyate jIvaiH, pravrajyA'tyantadurlabhA / / 33 / / caturbhiH kalApakam zlokArdha : je kAraNathI tyAM sudhI ja anaMta duHkho che, tyAM sudhI rAgAdi sannati che, tyAM sudhI karmono prabhAva che, tyAM sudhI janmanI paraMparA che, tyAM sudhI ja A Apattio che, tyAM sudhI sarva viDaMbanA che, tyAM sudhI manuSyo anya manuSyonI AgaLa dIna vacano bole che, tyAM sudhI durgationo sadbhAva che, tyAM sudhI rogono samubhava che, tyAM sudhI A bahuklezavALo ghora saMsArasAgara che, jyAM sudhI saMpUrNa sAvadhayoganI uparati lakSaNavALI A atyaMta durlabha pravajyA jIva vaDe prApta karAtI nathI. 130thI 33II zloka : prasAdAllokanAthasya, svakarmavivareNa ca / yadA tu sattvairlabhyate pravrajyeyaM jinoditA / / 34 / / tadA nidhUya pApAni, yAnti te paramAM gatim / anantAnandasaMpUrNAM, niHzeSaklezavarjitAm / / 35 / / yugmam zlokArya : lokanAthanA prasAdathI ane svakarmanA vivarathI vaLI jyAre bhagavAne kahelI A pravajyA jIvo
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 307 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vaDe prApta thAya che, tyAre pApano nAza karIne teo anaMta AnaMdathI saMpUrNa ane saMpUrNa klezathI rahita paramagatine prApta kare che mokSane prApta kare che. Il34-35ll zloka : tato'mI ye purA proktAH, sarve'pi bhavabhAvinaH / kSudropadravasaMghAtA, dUrApAstA bhavanti te / / 36 / / zlokArca - tethI sarva paNa bhavamAM thanArA kSudra-upadravanA samUho, je A pUrvamAM kahevAyA te dUra karAyelA thAya che. Il39ii. zloka : vizvaihaapi bho bhavantyeva, prazamAmRtapAyinaH / pravrajyAgrAhiNo jIvA, nirbAdhAH sukhapUritAH / / 37 / / zlokArca - vaLI, ahIM paNa vartamAnanA bhavamAM paNa, pravajyA grahaNa karanArA jIvo prazamarasane pInArA, nibaMdhAvALA, sukhathI purAyelA thAya ja che. ll37 zloka : sA ca bhAgavatI dIkSA, yuSmAbhiradhunA sphuTam / saMprAptA tena saMprAptaM, yatprAptavyaM bhavodadhau / / 38 / / zlokArca - ane te bhAgavatI dIkSA tamArA vaDe hamaNAM spaSTa prApta karAI che. tethI bhavodadhimAM je prAptavya che te prApta thayuM. ll18. zloka : kevalaM satataM yatnaH, pramAdaparivarjitaiH / yAvajjIvaM vidhAtavyo, bhavadbhiridamucyate / / 39 / / zlokArtha : kevala pramAdathI parivarjita evA tamArA vaDe jIvana sudhI satata yatna karavo joIe e kahevAya che, ema AcArya manISI vagerene anuzAsana Ape che. ll19ll
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva yata: nAdhanyAH pArametasyA, gacchanti puruSAdhamAH / ye tu paraM vrajantyasyAsta eva puruSottamAH / / 40 / / zlokArtha H je kAraNathI adhanya puruSAdhama jIvo AnA=pravajyAnA, pArane pAmatA nathI. vaLI, je AnA pArane=pravrajyAnA pArane, prApta kare che=pramAda rahita sarva anuSThAno karIne nirlepabhAvanI vRddhi kare che teo ja puruSottama che. II40 / / zloka H zloka H tatastaiH praNataiH sarverjajalpe sUrisaMmukham / icchAmo'nugrahaM nAtha! kurmo nAthAnuzAsanam / / 41 / / zlokArtha : tyArapachI, namelA evA te sarva vaDe sUrisanmukha kahevAyuM. he nAtha ! ame anugrahane icchIe chIe, nAthanA anuzAsanane ame karazuM=tamArA AjJAnusAra ucita yatna karIne saMsArasAgarathI taravA mATe yatna karazuM. / / 41|| guruNA saha zatrumardanarAjarSikRtapraznottarANi sthagitAnanadezena, mukhavastriyA mudA / atrAntare kRtaH praznaH, zatrumardanasAdhunA / / 42 / / gurunI sAthe zatrumardana rAjarSi dvArA karAyela praznottaro zlokArtha H mukhavastrikA vaDe sthagita karela che mukhano deza jemane evA zatrumardana sAdhu vaDe atrAntaramAM=badhAe gurunA anuzAsananI prArthanA karI tyAM, pramodathI prazna karAyo. / / 42 / / zloka H tham? vizAlaM nirmalaM dhIraM, gambhIraM gurudakSiNam / dayAparItaM nizcintaM, dveSAbhiSvaGgavarjitam / / 43 //
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva stimitaM jagadAnandaM, yadvA vAggocarAtigam / kathamIdRgbhaveccittaM, nAtha ! yAdRg manISiNaH ? / / 44 / / yugmam zlokArtha H kevA prakArano prazna karAyo ? ethI kahe che, vizAla, nirmala, dhIra, gaMbhIra, gurudakSiNa=atyaMta mArgAnusArI, dayAparita=dayAyukta, nizcita, dveSa ane rAgathI varjita, stimita=sthira, jagatane AnaMdane denAruM athavA vAggocarathI atIta AvuM citta nAtha ! kevI rIte thAya jevuM manISInuM citta che ? ||43-44|| zloka H yasya ceSTitamAlokya, zithilIbhUtabandhanAH / ete sarve vayaM muktA, bhImAt saMsAracArakAt / / 45 / / zlokArtha H jenA=je manISInA, ceSTitane joIne zithilIbhUta baMdhanavALA A sarva ame bhImasaMsAracakthI mukAyA. / / 45]aa zloka H 309 gururuvAca yA vijJAtA tvayA'pyasya, jananI zubhasundarI / yAvantastatsutAsteSAM, sarveSAmIdRzaM manaH / / 46 / / zlokArtha : guru kahe che AnI zubhasuMdarI mAtA je tArA vaDe vijJAta che, jeTalA tenA putro che te sarvanuM AvuM mana che=saMsAravartI je jIvo uttama zubhakarmo dvArA janmyA te sarvanuM citta jevuM rAjAe varNana karyuM tevuM che. [46] zloka H tato gRhItatattvo'pi rAjarSiridamabravIt / bodhArthaM mugdhalokAnAM vinayAnatamastakaH / / 47 / / zlokArtha H tyArapachI vinayathI namelA mastakavALA gRhItatattvavALA paNa rAjarSi=gurunA vacananA rahasyane jANelA paNa zatrumardanarUpa sAdhu, mugdha lokonA bodha mATe, A pramANe kahe che. II47]]
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kiM tasyAH zubhasundaryA, vidyante bahavaH sutAH ? | asmAbhizca purA jJAtamayamekakaputrakaH / / 48 / / zlokArtha H zuM te zubhasuMdarInA ghaNA putro vidhamAna che ane amArA vaDe pUrve A eka ja putra jaNAyelo che. II48II zloka H gururuvAca- bADhaM vidyate / tathAhi ye ye tribhuvane'pyatra, dRzyannenena sAdRzA:(satramA:) | te sarve zubhasundaryAH, putrA nAstyatra saMzayaH / / 49 / / zlokArtha H guru kahe che 1 atyaMta vidhamAna che=ghaNA putro atyaMta vidhamAna che te 'tathA'ithI batAve che je je tribhuvanamAM paNa ahIM=saMsAramAM, AnI sAthe sarakhA=manISInI sAthe sarakhA, dekhAya che. te sarva zubhasuMdarInA putro che emAM saMzaya nathI. II49 zloka H bdhi ye keciduttamA lokAH, sattvamArgAnuyAyinaH / te putrAH zubhasundaryAstulyA jJeyA manISiNA / / 50 / / zlokArtha : vaLI, je koI uttamaloko sattvamArgane anusaranArA che=svazaktianusAra sarva ucita pravRttio karIne mohano nAza karavA rUpe dRDha yatnavALA che, teo zubhasuMdarInA putro manISItulya jANavA. atyaMta vivekacakSu pravarte tevAM zubhakarmonI hAramALAthI utpanna thayelA te jIvo manISItulya jANavA. Ivoll zloka H rAjarSiruvAca yA'sau bAlasya jananI, bhavadbhirupavarNitA / bhavanta! vAtAvace'pi, tasyAH triM santi sUnavaH? / / / /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 311 zlokArdha : rAjarSika sAdhu thayelA rAjA, pUche che=mahAtmAne pUche che. je A bAlanI mAtA tamArA vaDe, kahevAI he bhagavaMta ! tenA=akuzalamAlAnA, zuM bALathI anya putro che ? paI zloka : sUriNA'bhihitaM-nitarAM santi / tathAdiye ye tribhuvane'pyatra, jaghanyAH kliSTajantavaH / te te'kuzalamAlAyAH, putrA nAstyatra saMzayaH / / 52 / / zlokArca - sUri vaDe kahevAyuM - atyaMta cheHghaNA putro che. te A pramANe - tribhuvanamAM paNa je je jaghanya kliSTa jIvo che te te akuzalamAlAnA putro che emAM saMzaya nathI=akuzalakama janya teonI kliSTabuddhi hovAthI akuzalamAlAnA putro che. IIparA zloka : te bAlasadRzaireva, vijJeyA duSTaceSTitaiH / taiDazanamAnAvADa, sUnava: supariTA: IkarUA. zlokArtha :teo bAla sadaza ja duSTayeSTito vaDe jANavA. A akuzalamAlAnA spaSTa putro che ? pi3ll zloka : rAjarSiruvAca-yadyevaM tarhitasyAH sAmAnyarUpAyAH, kimanye santi sUnavaH / mattA vi vA no sanni, madhyavRddha sadodarA? nA 4 zlokArca - rAjArUpa sAdhu kahe che jo A pramANe cheHbALa jevA anya sarva jIvo akuzalamAlAnA putra che e pramANe che, to, he bhadaMta ! te sAmAnyarUpAnA zuM anya putro che ? athavA zuM madhyamabuddhinA sahodara nathI ? pijhall
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : sUriNA'bhihitaM-bahutamAste vidyante, yataHye bAlacaritAH kecinmanISicaritAzca ye / etebhyo ye pare sattvAH , sarve te'muSya sodarAH / / 55 / / zlokArdha : sUri vaDe kahevAyuM - teo ghaNA vidhamAna che je kAraNathI, jeo bAlacaritavALA che ane jeo keTalAka manISacaritavALA che A baMnethI je anya jIvo che te sarva AnA madhyamabuddhinA, sahodara che. papI. zloka - ye kecicchabalAcArAH, samA madhyamabuddhinA / sutAH sAmAnyarUpAyAste jIvA bhuvanodare / / 56 / / zlokArya : madhyamabuddhinA samAna je koI zabalaAcAravALA kaMIka suMdara kaMIka kharAba AcAravALA che, bhuvanarU5 udaramAM te sarva sAmAnyarUpAnA putro che. pachI zloka : sakAzAditarAbhyAM te, gaNyamAnA jagattraye / anantaguNitAstena, proktA bhUritamA mayA / / 57 / / zlokArca - traNa jagatamAM gaNAtA teo madhyamabuddhi jIvo, bAla ane manISIthI anaMtaguNA che te kAraNathI mArA vaDe bhUritama kahevAya che. pachI rAjarSiruvAca-bhadanta! yadyevaM tato mama cetasi parisphurati-yathaivaM vyavasthite satyetadApannaM ydutrAja kahe che - he bhagavaMta ! jo A pramANe che, jo sauthI vadhAre madhyama jIvo che to mArA cittamAM skurAyamAna thAya che, zuM zaskurAyamAna thAya ? te "yathA'thI batAve che - A pramANe vyavasthita hote chate=bALa, madhyama, manISImAM sarva jIvono aMtarabhAva sUrie batAvyo e pramANe vyavasthita hote chate, A prApta thayuM. zuM prApta thayuM? te "kutathI batAve che - zloka : bhAryAtrayeNa janitaM, jaghanyottamamadhyamam / tasya karmavilAsasya, jagadetatkuTumbakam / / 58 / /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - te karmavilAsanI traNa bhAryAthI janita jaghanya, uttama ane madhyama evuM A jagata kuTuMba che. I58II zloka : sUriruvAcaArya! naivAtra sandehaH, samyagAryeNa lakSitam / mArgAnusAriNI buddhirbhavatyeva bhavAdRzAm / / 59 / / zlokArca - sUri kahe che - he Arya ! AmAM tame kahyuM emAM saMdeha nathI ja, Arya vaDe samyagabodha karAyo. tamArA jevAonI mArgAnusArI buddhi thAya che ja. I59ll zloka : tathAdijghnymdhymotkRssttaaH, sarvayoniSu jantavaH / vidyante kevalaM nRtve, vyaktabhAvA bhavanti te / / 60 / / zlokArtha : te A pramANe - jaghanya, madhyama, utkRSTa sarvayoniomAM jaMtuo vidhamAna che, kvala manuSyapaNAmAM teo vyaktabhAvavALA thAya che. ekendriyaAdi badhA bhavomAM kliSTabhAvavALA jIvo hoya che. madhyama jIvo paNa hoya che ane utkRSTa jIvo paNa hoya che, kema ke kleza ApAdaka karmo jeonAM ghaNAM che teo jaghanya che, jeonAM kleza ApAdaka karmo madhyama che, teo madhyama prakAranA che ane kleza ApAdaka karmo naSTaprAya che teo utkRSTa che. AthI ja caudapUrvadharo paNa nigoda AdimAM varte che tyAre teonAM kleza ApAdaka karmo ghaNAM alpa che AthI ja koIka nimittane pAmIne nigodamAMthI bahAra nIkaLe che tyAre nimittane pAmIne teone manuSyaAdi bhava prApta thAya che. tethI manuSyabhavamAM A jaghanya che, A madhyama che, A utkRSTa che e prakAre vyaktabhAvo prApta thAya che tevA vyaktabhAvo ekendriya AdimAM thatA nathI topaNa tevA jIvo tyAM upalabdha thAya che AthI ja baLabhadramunine prApta karIne siMha, vAgha, haraNa vagere pazuo paNa zrAvakanI jema uttama AcAro pALanArA thayelA tethI tevA uttamaAcAra pALanArA pazuo paNa utkRSTamAM gaNanA pAme che. II II
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tatazcanaratve'pi vinirdiSTaM, vyaktyevedaM kuTumbakam / yadatra viduSA kArya, tadidAnIM nibodhata / / 61 / / zlokArca - ane tethI sarvayoniomAM jaghanyaAdi jIvo hovA chatAM manuSyomAM vyakta traNe prakAranA jIvo prApta thAya che tethI, narapaNAmAM paNa A kuTuMba vyakta ja batAvAyuM che. vidvAno vaDe ahIM manuSyabhavamAM, je kartavya che tene have tame sAMbhaLo. e pramANe sUri rAjAne kahe che. ll1II zloka : tyaktavyaM bAlacaritaM, na kAryastatsamAgamaH / manocittei yatnA, zartavya: sumi chatA pAdarA zlokArca - bAlacaritano tyAga karavo joIe, teno samAgama karavo joIe nahIM. sukhane IcchatA paruSe manISI caritramAM yatna karavo joIe. II6rA. zloka : ___ yato'tra bahavo jIvAH, prAyo madhyamabuddhayaH / te ca samyaganuSThAnAt, saMpadyante manISiNaH / / 3 / / zlokArtha : je kAraNathI ahIM manuSyabhavamAM, ghaNA jIvo prAyaH madhyamabuddhivALA che ane te madhyamabuddhivALA jIvo, samyam anuSThAnathI manISI thAya che. II3II zloka : etadvijJAya bho bhavyAH! sarve'pi gaditA mayA / kArya madanurodhena, vRttamasya manISiNaH / / 64 / / zlokArca - Ane jANIne madhyamabuddhivALA jIvo samyam anuSThAnathI manISI thAya che Ane jANIne, he bhavya jIvo ! mArA vaDe kahevAyelA sarva paNa tamoe mArA anurodhathI A manISIno AcAra karavo joIe. II64ll
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 315 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : varjanIyazca yatnena, pApamitraiH samAgamaH / yataH sparzanasamparkAt, sa bAlo nidhanaM gataH / / 65 / / zlokArca - ane yatnathI pApamitronI sAthe samAgama varjavo joIe, je kAraNathI sparzananA saMparkathI te bAla mRtyune pAmyo. IIkapI. zloka : varjanena punastasya, manISI suparisphuTAm / loke zekharatAM prApya, jAto'yaM mokSasAdhakaH / / 66 / / zlokArca - vaLI, tenA varjanathI sparzanarUpa pApamitranA varjanathI, lokamAM suparikruTa zekharatAne pAmIne A uttamapuruSa che e prakAranI khyAtine pAmIne, A manISI mokSasAdhaka thayo. II66ll zloka - kalyANamitraH karttavyA, maitrI paMsA hitaiSiNA / ihAmutra ca vijJeyA, sA hetuH sarvasampadAm / / 67 / / zlokArtha : hitaiSI evA puruSe kalyANamitronI sAthe maitrI karavI joIe ane AlokamAM ane paralokamAM te kalyANamitronI sAthe karelI maitrI, sarvasaMpadAno hetu che. III zloka : doSAyeha kusaMsargaH, susaMsargo guNAvahaH / etacca dvayamapyatra, madhyabuddhau pratiSThitam / / 68 / / zlokArca - ahIM=saMsAramAM, kusaMsarga doSa mATe che. susaMsarga guNane lAvanAra che ane A kutsita puruSono saMsarga doSane lAvanAra che ane uttamapuruSono saMsarga guNane lAvanAra che e, baMne paNa ahIM=saMsAramAM, madhyamabuddhimAM pratiSThita che. ll18ll
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 tRtIya prastAva zloka : tathAdibaalsprshnsNbndhaadesso'bhuuddHkhbhaajnm / yukto'bhUtsatatAlAda, eSa eva manISiNA / / 69 / / zlokArya : te A pramANe - bAla ane sparzananA saMbaMdhathI A madhyamabuddhi, duHkhanuM bhAjana thayo. manISIthI yukta A ja madhyamabuddhi ja, satata AslAdavALo thayo. 19ll zloka : tadidaM bho! vinizcitya, bahiraGgAntaraiH sadA / na aa Turnane sa:, vartavya: sunaH sadA 70nA zlokArca - te kAraNathI he rAjA ! A vinizcaya karIne bahiraMga ane aMtaraMga evA durjanonI sAthe sadA saMga karavo joIe nahIM bahiraMgabAla jevA akalyANamitranI sAthe saMga karavo joIe nahIM ane aMtaraMga sArzana Adi jevA pApamitronI sAthe saMga karavo joIe nahIM. sujanonI sAthe saMga karavo joIe=bahiraMga manISI jevA kalyANamitra sAthe saMga karavo joIe ane aMtaraMga kSamAAdi bhAvo sAthe saMga karavo joIe. ll7oll. zloka : tatazcaidamAkarNya maunIndraM, vacanaM sumanoharam / prabuddhA bahavaH sattvA, jAtA dharmaparAyaNAH / / 71 / / zlokArca - ane tethI AcAryae rAjarSine pUrvokta kathana karyuM tethI, A maunIndranuM sumanohara vacana sAMbhaLIne AcArya bhagavAne kaheluM sumanohara vacana kahyuM ane sAMbhaLIne, ghaNA jIvo prabodha pAmyA, dharmaparAyaNa thayA. ll71il zloka : prAptA devA nijaM sthAnaM, sthito rAjye sulocanaH / tocatra vidAya, sUriziSyaH sada 72
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 317 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : devo potAnA sthAne gayA manISInA dIkSAnA prasaMgamAM AvelA devo potAnA sthAne gayA. rAjyamAM sulocana sthira thayo. sUri ziSyagaNonI sAthe anyatra vihAra mATe gayA. ll7 zloka - tatazcavihRtya kAlaM bhUyAMsamAgamoktena vartmanA / paryantakAle saMprApte, vidhAya sakalaM vidhim / / 73 / / jJAnadhyAnatapovIryavahninirdagdhakalmaSaH / manISI nirvRtiM prApto, hitvA svaM dehapaJjaram / / 74 / / zlokArca - ane tyArapachI Agamokta mArgathI ghaNo kAla vihAra karIne paryantakAla saMprApta thaye chatejIvanano aMtakALa najIka Ave chad, sakalavidhine karIne saMyamajIvananI aMtima ArAdhanAnI sakalavidhine karIne, jJAna, dhyAna, tapa, vIrya rU5 agnithI nirdaSpa nAza karyo che karmajAla jeNe evA manISIe potAnA dehAMjarane choDIne nivRttine prApta karI. II73-74ll zloka : ye tu madhyamasadvIryAste tanUbhUtakarmakAH / gatA madhyamabuddhyAdyA, devalokeSu sAdhavaH / / 75 / / zlokArca - vaLI, jeo madhyamasarvAryavALA che, teo alpa thayelA karmavALA madhyamabuddhi Adi sAdhuo devalokamAM gayA. ll75aa. bloka : bAlasya tu yadAdiSTaM, bhadantai vi ceSTitam / tattathaivAkhilaM jAtaM, nAnyathA munibhASitam / / 76 / / (iti sparzanakathAnakaM samAptam) zlokArca - vaLI, bAlanuM je pramANe bhadanta vaDe bhAviyeSTita AdiSTa karAyuM bhaviSyamAM zuM thaze te AcArya vaDe kahevAyeluM, te pramANe akhila thayuM bAlanarakamAM gayo ane durgatiomAM bhaTakyo te
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sarva mahAtmAe kahyuM e pramANe thayuM. munibhASita anyathA nathI viziSTajJAnavALA munie bAlaviSayaka je bhAvi kaheluM te anyathA nathI. II76ll A pramANe sparzananuM kathAnaka samApta thayuM. bhAvArtha : rAjAne manISInA nirlepa cittane joIne manISI pratye tIvraroga thAya che. tethI kaMIka vivekathI ane kaMIka ajJAnane vaza maMtrIne kahe che ke manISInA virahane huM sahana karI zakuM tema nathI. ane manISI jevo cAritrano pariNAma thayo nathI tethI sarvasaMgano tyAga karIne sarvathA nirmabhuM thavA mATe huM samartha nathI. mATe keTaloka kALa manISIne dIkSAne vilaMbana karavA ane tenA sAMnidhyathI dIkSAnA baLano saMcaya karavA rAjA abhilASa kare che, te sarvamAM paNa rAjAne guNono rAga atizaya hato topaNa kone zuM ucita ane zuM anucita teno nirNaya karavAnI zakti susAdhunA paricayane kAraNe subuddhimaMtrIne che, tevI zakti rAjAne prApta thaI nathI. chatAM maMtrInI salAhathI manISInA dIkSAnA prasaMga mATe sarva taiyArI rAjA kare che ane dIkSAnI rathayAtrA daramyAna pratidina manISInA cittane ja rAjA, maMtrI Adi ane madanakaMdalI vagere paNa sadA avalokana kare che. ane sarva prasaMgomAM manISInuM taddana nirmamacitta joIne rAjA vagerene paNa tevA nirmamacitta pratye atyaMta pakSapAta thAya che tethI saMyamagrahaNa karavAno vIrya ullasita thAya che. uttamapuruSonA darzanathI paNa yogya jIvone te prakAranA uttamabhAvo thAya che. kevI rIte rAjA vagerene saMyamano pariNAma thAya che? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che. mahApuruSa evA manISInA saMnidhAnanuM aciMtya mAhAtya che jethI tenA cittane joIne rAjA vagerene paNa saMyamano pariNAma ullasita thayo. vaLI, karmakSayopazamanuM vicitrapaNuM che tethI manISInA mukhane joIne rAjA vagerenuM cAritramohanIyakarma kSayopazamane pAmyuM. vaLI, manISInA svAbhAvika guNothI rAjA vagerenuM citta atyaMta raMjita thayeluM hovAne kAraNe te sarvanuM cAritrane abhimukha sadvarya ullasita thayuM tethI uttama puruSonA darzana mAtrathI phaLa thatuM nathI, paraMtu jeonuM citta uttamapuruSonI zAMta mudrA, temanA vacanaprayogo AdinA avalokana dvArA uttamapuruSonA guNone jANavA yatna kare che, tenA pAramArthika svarUpanuM bhAvana kare che teone ja tevA uttamaguNo pratye pravardhamAna rAga thAya che, jethI tevA guNonI prAptimAM bAdhaka karmo kSayopazama bhAvane pAme che. AthI ja manISInA saMyamanA prasaMgane pAmIne rAjA vagerene paNa saMyamane abhimukha atizaya pariNAma thayo. ane dIkSA grahaNa karyA pachI sUrie je dharmadezanA ApI tenAthI saMsAranA vAstavika svarUpano bodha thAya che, kema ke sUrie kahyuM ke A saMsAra anAdi anaMtakALano che. janma, mRtyu, Adi aneka bhayothI AkrAMta che ane te saMsAramAM nirmaLa evI sarvajJakathita pravajyA durlabha che. arthAt vezagrahaNa durlabha nathI paraMtu dIkSAgrahaNa karyA pachI te teladhAraka pAtravALA puruSanI jema, apramAdapUrvaka mohanAzane anukULa satata parAkrama karanArA mahAtmAo je rIte nirmaLa pravrajyA pAme che evI pravrajyA atyaMta durlabha che; kema ke AvI pravrajyAnI prApti thayA pachI saMsAranAM duHkhonI prApti nathI. aMtaraMga rAgAdi samudAya satata kSINa pAme che. karmonI zakti satata alpa
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 319 alpatara thAya che jethI jIvamAM sarvatra asaMganI pariNati satata vRddhi pAme che jenA kAraNe janmaparaMparAnI prApti paNa naSTaprAyaH thAya che, kadAca te bhavamAM mokSa na thAya to paNa durgationI Apatti te mahAtmAone saMsAracakramAM kyAreka thatI nathI. kharAba bhavonI viDaMbanA te jIvone kyAreya thatI nathI. dInatA, roga Adi aneka klezovALo saMsAra teono sadA mATe kSaya thAya che, jeo 10 prakAranA kaSAyonA udayabhAva rUpa sAvaghayoganI viratine pAmelA che, tethI kaSAyono kSayopazamabhAva satata vRddhi pAmI rahyo che tevI pravajyA jIvone atyaMta durlabha che. jemAM vitarAganuM vacana atyaMta pariNamana pAmeluM che ane jeone tattvane jovAnI mArgAnusArI buddhirUpa tattvano kSayopazamabhAva varte che teone bhagavAne kahelI pravrajyA paramArthathI prApta thAya che ane tevA jIvo aMte sarva karmono nAza karIne anaMta AnaMdarUpa mokSane prApta kare che. A prakAranA sUrinA upadezane sAMbhaLIne ghaNA yogya jIvone prazamasukhanA pariNAma rUpa pravrajyA grahaNano pariNAma thAya che. tyArapachI tattvanA artha evA rAjArUpa muni gurune tattva viSayaka pRcchA karIne sanmArgamAM potAnI sthiratA kare che ane anya yogya jIvone sthiratAnuM kAraNa bane che ane manISI jevA uttamapuruSanA baLathI te rAjA vagere paNa uttamattAne pAme che ane jIvananA aMta samaye zAstrokta vidhithI saMlekhanA karIne manISI mokSamAM jAya che; kema ke jJAna, dhyAna, tapaviSayaka mahAvIrya ullasita thayuM. jethI manISIe sarvakarmono nAza karyo. vaLI, madhyamasadvaryavALA rAjA vagere sAdhuo aMta samaye viziSTa ArAdhanA karIne devalokane pAmyA. ane bALa potAnI bALaceSTAne anurUpa durgationI paraMparAne prApta karI A prakAre samyagubhAvana karIne vivekIe sadA manISI jevA uttamapuruSonA pAramArthika RSionuM citta kevuM hoya che tevuM bhAvana karavuM joIe ane tevA jIvonA saMparkathI Atmahita sAdhavA prayatna karavo joIe. vidura uvAca-kumAra! tadidaM mayA hyaH kathAnakamAkarNitaM, AkarNayatazca mama laGghitaM dinaM, tena yuSmatsamIpe nAgato'smi / mayA'bhihitaM-bhadra! sundaramanuSThitaM, yato'tiramaNIyakamidaM kathAnakaM, budhyata eva zrutvA / atyantadurantaH pApamitrasambandho, yatastasya bAlasya sparzanasamparkAdihAmutra ca nibiDaviDambanAgarbhA duHkhaparamparaiva kevalaM saMpannA nAnyatkiJcaneti / vidureNa cintitaM-buddhastAvadanena kathAnakatAtparyArtha iti bhaviSyati me vacanAvakAzaH / vidura kahe che=naMdivardhata AgaLa vidure kathA karavAno prAraMbha karyo te kathAnaka karyA pachI vidura naMdivardhanane kahe che. te kumAra ! te A pUrvamAM varNana karyuM te A, kathAnaka mArA vaDe kAle saMbhaLAyuM ane sAMbhaLatA evA mAro divasa pUro thayo. tethI tArA samIpe Avelo nahIM, mArA vaDe naMdivardhana vaDe, kahevAyuM - e pramANe anusuMdara cakravartI kahe che. te bhadra ! suMdara anuSThAna karAyuM te kathAnaka sAMbhaLIne te suMdara anuSThAna karAyuM. je kAraNathI ati ramaNIya A kathAnaka zrotAne bodha ja karAve che. aho, atyaMta kharAba aMtavALo pApamitrano saMbaMdha hato. je kAraNathI te bAlane sparzatanA saMparkathI AlokamAM ane paralokamAM atyaMta viDaMbanArUpa garbha duHkhanI paraMparA ja kevala prApta thaI,
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anya kaMI prApta thayuM nahIM. vidura vaDe vicArAyuM, kharekhara AnA vaDe=naMdivardhana vaDe, kathAnakano tAtpardhArtha jaNAyo che. ethI mArA vacanano avakAza thaze. viduropadezaH itazca tatrA'vasare matto nAtidure vartate vaizvAnaraH, zrutaM tena mAmakInaM vacanaM, cintitamanena-aye! virUpako nandivardhanasyollApo vyutpAditaprAyo'yamanena vidureNa, tanna sundaramidaM vartate, dhRSTaH khalveSa viduro, jJApayiSyatyasya madIyasvarUpamiti sAzakaH saMpanno vaizvAnaraH / vidureNAbhihitaM-kumAra! satyamidaM, samyagavadhAritaM kumAreNa / anyacca prakRtireSA prAyaH prANinAM yathA yatra kutracitkiJcana dRSTaM zrutaM vA sarvamAtmaviSaye yojayanti, tato mayA'pIdaM kathAnakamanuzrutya svahRdaye cintitaM yadutayadi kumArasya kadAcidapi pApamitrasambandho na bhavati tataH sundaraM saMpadyate / mayA'bhihitaM-bhadra! kimatra cintanIyam ? nAstyeva me, nApi bhaviSyati pApamitrasambandhagandho'pIti / viduraH prAhavayamapyetAvadevArthayAmahe / tataH sthito madIyakarNAbhyaNe viduraH, zanaiH zanairabhihitaM cAnena, yadutakevalameSo'pi vaizvAnaro lokavArttayA duSTaprakRtiH zrUyate, tadayaM samyak parIkSaNIyaH kumAreNa, mA bhUdeSa sparzanavad bAlasya pApamitratayA bhavato'narthaparamparAkAraNamiti / vidurano upadeza A bAju te avasaramAM vidura jyAre vicAre che te avasaramAM, mArAthI atidUramAM=anusuMdara cakravartI kahe che naMdivardhananA bhavamAM mArAthI anatidUra, vaizvAnara varte che, tenA vaDe mAruM vacana saMbhaLAyuM. AnA vaDe vaizvAnara vaDe, vicArAyuM, naMdivardhanano ullApa virUpaka che=mArI prakRtithI viparIta prakRtivALo che. A=naMdivardhana, A vidura dvArA vyutpAdita prAya che prAyaH karIne mArA tyAgane anukULa naMdivardhanane prAya karyo che, te kAraNathI vidura naMdivardhana A rIte mArA viruddha taiyAra karyo te kAraNathI, A suMdara vartato nathI-vidura suMdara vartato nathI. kharekhara A vidura dhRSTa che-naMdivardhanane mArA viruddha ThagIne taiyAra karelo che. Ane naMdivardhanane, mAruM svarUpa jaNAvaze A vidura huM vaizvAnara, zatru che e prakAranuM mAruM svarUpa pragaTa karaze, e prakAre sAzaMka vaizvAnara thayo. vidura vaDe kahevAyuM. he kumAra ! A satya, samyapha kumAra vaDe avadhAraNa karAyuM. ane bIjuM prANIonI prAyaH A prakRti che. je pramANe je kyAMya kaMIka jovAyuM athavA saMbhaLAyuM, sarva potAnA viSayamAM yojata kare che, tethI mArA vaDe paNa kathAnakane sAMbhaLIne svahadayamAM vicArAyuM. zuM vicArAyuM te "yahuta'thI batAve che - jo kumArane kyAre paNa pApamitrano saMbaMdha na thAya to suMdara thAya. mArA vaDe kahevAyuM anusuMdara cakravartI kahe che naMdivardhananA bhavamAM mArA vaDe, vidurane kahevAyuM. AmAM=pApamitranA saMbaMdhanA viSayamAM, he bhadra! zuM vicAravA jevuM che? mane nathI ja=pApamitrano saMbaMdha nathI ja. vaLI, pApamitranA saMbaMdhanI
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva gaMdha paNa thaze nahIM, vidura kahe che - ame paNa ATalI ja IcchA karIe chIe, tyArapachI mArA kAnanI najIkamAM vidura rahyo ane dhIre dhIre AnA vaDe vidura vaDe, kahevAyuM. zuM kahevAyuM te "vahu'thI kahe che - kevala A paNa vaizvAnara lokavArtAthI duSTa prakRtivALo saMbhaLAya che. te kAraNathI Aga vaizvAnara kumAra vaDe samyapha parIkSA karavA yogya che, A vaizvAnara, bAlatA sparzananI jema pApamitrapaNAne kAraNe tane paNa anartha paraMparAnuM kAraNa na thAva. vaizvAnaraprabhAvAt kumArasya duzceSTA nirIkSate ca tasminnavasare vaizvAnaraH sAkUtaH sannabhimukho madIyavadanaM, lakSito'hamanena mukhavikAratastairviduravacanairdUyamAnaH / tataH kRtA vaizvAnareNa mAM prati sA pUrvasAGketikA saMjJA, bhakSitaM mayA krUracittAbhidhAnaM tadvaTakaM, tatastatprabhAvAnme kSaNena vRddho'ntastApaH, samullasitAH svedabindavo, jAtaM gujArdhasannibhaM zarIraM, saMpannaM viSamadaSTauSTha, bhagnograbhRkuTitaraGgamatikarAlaM vakAkuharam / tato bhadre agRhItasaGkete! tathA vaizvAnaravaTakaprabhAvAbhibhUtAtmanA mayA pApakarmaNA'nAkalayya tasya vatsalatAmanAlocya hitabhASitAmavigaNayya ciraparicayaM, parityajya snehabhAvamurarIkRtya durjanatAM, sarvathAniSThuravacanaistiraskRto'sau viduraH yaduta-are durAtman! nirlajja! tvaM mAM bAlakalpaM kalpayasi, tathA'cintyaprabhAvopetaM paramopakArakamantaraGgabhUtaM me vaizvAnaraM tathAvidhaduSTasparzanopamaM manyase, adadAnasya ca pratyuttaraM vidurasya mayA dattA kapoladAraNI capeTA, gRhItvA mahatphalakaM prahartumArabdho'haM, tato bhayAtirekaprakampamAnagAtrayaSTirnaSTo viduraH gatastAtasamIpaM, kathitaH samasto'pi vRttAntaH, tato nizcitaM svamanasi tAtena, yathA na zakyata eva kathaJcidapi kumAro viyojayitumetasmAdvaizvAnarapApamitrAd' iti / tadevaM sthite 'yadbhaviSyattAmevAvalambyAsmAbhirmonenaiva sthAtuM yuktam' iti sthApitastAtena siddhAntaH / vaizvAnaranA prabhAvathI kumAranI duceSTA ane te avasaramAM vaizvAnara sAkata chato kaMIka irAdAvALo chato, mArA vadanane abhimukhatranaMdivardhananA vadanane abhimukha, jue che. AvA vaDe=vaizvAnara vaDe, mukhavikArathI te viduranA vacanathI dubhAto huM jovAyo. tethI=naMdivardhananuM mukha viduranA vacanathI dubhAtuM vaiyyAtare joyuM tethI, vaizvAnara vaDe mArA pratye naMdivardhata pratye pUrvamAM sAMketika saMjJA karAI. pUrvamAM naMdivardhananI sAthe vaizvAnare saMketa karelo ke huM saMjJA karuM tyAre tArA vaDe kUracitta nAmanA vaDAMonuM bhakSaNa karavuM joIe. jethI mAruM svarUpa bhAsvara thaze. tethI te saMketa anusAra vaizvAnare te vaDAM khAvAne mATenI saMjJA karI. mArA vaDe=naMdivardhana vaDe zUracita nAmanuM, te vaDuM khavAyuM viduranA vacanathI dubhAyelo naMdivardhana vaizvAnaranA saMketane kAraNe zUracittavALo banyo. tethI tenA prabhAvathI=jUracita nAmanA vaDAnA
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhakSaNanA prabhAvathI, kSaNamAM mAro aMtastApa vRddhi pAmyo. arthAt gussAno prakarSa utpanna thayo. svadabiMduo samullasita thayAM tIvrakopane kAraNe zarIra upara parasevAnAM biMduo thayAM, gujjAI jevuM zarIra thayuM=lAlacaNoThI jevuM kopayukta zarIra thayuM. viSama dAMta ane oSTha thayA, bhagnabhRkuTinA taraMgavALuM ativikarALa mukha thayuM, tethI te bhadrA ! agRhItasaMketA ! te prakAre vezvAnara vaTakanA prabhAvathI abhibhUta svarUpavALA pApakarmavALA evA mArA vaDe tevI vatsalatAne jANyA vagara=viduranI vatsalatAne jANyA vagara, hitabhASitAnuM Alocana karyA vagara=viduranI A hitabhASitA che eno vicAra karyA vagara, ciraparicayanI avagaNanA karIne, snehabhAvano tyAga karIne, durjanatAno svIkAra karIne, sarvathA niSphara vacano vaDe A vidura tiraskAra karAyo. te "duta'thI batAve che - are durAtman ! nirlajja ! mane tuM bAla jevo mAne che. ane aciMtya prabhAvathI yukta paramopakAra aMtaraMga mArA vaizvAnarane tevA prakAranA duSTa sparzananI upamAvALo mAne che. pratyuttarane nahIM ApatA vidurane mArA vaDe gAlane cIrI nAkhe tevI lapATa apAI. moTuM phalaka grahaNa karIne=lAkaDI grahaNa karIne huM mAravA mATe Arabdha thayo. tethI bhayanA atirekathI kaMpatA zarIravALo vidura nATho ane pitA sanmukha gayo ane samasta paNa vRttAMta kahevAyo. tethI pitA vaDe svamanamAM nizcaya karAyo. zuM karAyo ? te 'rathA'thI batAve che. A vaizvAnara pApamitrathI koIpaNa rIte kumAra viyojana karAvavA mATe zakya tathI ja. te kAraNathIA pApamitrano viyoga zakya nathI te kAraNathI, A pramANe sthita hote chatenakumAra sadA pApamitra sAthe raheze e pramANe sthiti hote chate, je bhaviSyamAM thAo e pramANe avalaMbIne amArA vaDe maunathI ja rahevuM yukta che. e pramANe pitA vaDe siddhAMta sthApita karAyo. bhAvArtha : anusuMdara cakravartI agRhatasaMketAne uddezIne potAno naMdivardhanano bhava kahe che ane naMdivardhananA bhavamAM pote kUrakaSAyathI kevo dUSita hato te batAve che ane naMdivardhananA bhavamAM pitAthI niyukta vidura kumArane bodha karAvavA arthe sparzananI kathA karI te sAMbhaLIne naMdivardhana kahe che ke A suMdarakathA che, atiramaNIya che. pApamitrano saMbaMdha atyaMta kharAba che A prakArano naMdivardhanane kaMIka bodha thAya che tyAre te kathAnA zravaNathI naMdivardhananA kaMIka kaSAyo maMda thAya che, kaMIka tattvane abhimukha citta thAya che tethI vidurane jaNAyuM ke A kathAnakathI kaMIka naMdivardhana tattvane abhimukha thaze. te vakhate teno aMtaraMga vaizvAnara mitra naMdivardhanathI kaMIka dUra varte che. paraMtu atyaMta dUra nathI tethI teNe viduranuM vacana sAMbhaLyuM. tethI e prApta thAya ke jIvamAM jyAre krodha vyakta udayamAM hoya che tyAre te krodha AviSTa bane che ane jyAre te krodha udayamAMthI nIkaLIne sanmukha AlApa kare che tyAre tene jaNAya che ke mArA gussAnuM kevuM suMdara phaLa che jethI sukhapUrvaka A kArya thayuM ityAdi gussAnI sAthe te AlApa kare che tyAre te vaizvAnara dehamAMthI pragaTa thaIne tenI sAthe AlApa kare che tevI avasthA che ane jyAre naMdivardhana viduranI kathA sAMbhaLe che tyAre te kathAthI kaMIka citta upazAMta bane che tethI vaizvAnaranI sAthe teno AlApa thato nathI. paraMtu viduranA vacana sAthe
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 323 naMdivardhananuM citta bhAvita bane che tethI vaizvAnara kaMIka najIka ane kaMIka dUra beThela che tema kahela che. vaLI, kaMIka najIka hovAthI viduranAM vacana vaizvAnara sAMbhaLe che ane naMdivardhananuM mukha jue che ane naMdivardhana jyAre viduranA vacanathI tattvane sanmukha che tyAre vaizvAnarane te suMdara jaNAtuM nathI; kema ke krodhanI prakRtithI viruddha zAMtaprakRtine abhimukha naMdivardhananuM citta che AthI ja viduranA vacanane sAMbhaLIne kaMIka tattvane abhimukha banyuM che, topaNa jyAre vidure kahyuM ke A vaizvAnara paNa sparzana jevo jaNAya che te sAMbhaLIne naMdivardhanane te gamyuM nahIM. tenAthI vaizvAnara jANe che ke hajI naMdivardhana mAruM sAMbhaLe tema che tethI e prApta thAya ke viduranA vacanathI kathAnakanA kALamAM naMdivardhananuM citta kaMIka upazAMta hatuM topaNa jyAre vaizvAnara pApamitra che ema vidure kahyuM tyAre naMdivardhana kaSAyane abhimukha bane che; kema ke teno krodha kaSAya tevo zAMta nathI. tethI te vacanathI naMdivardhana dubhAyo ane tenA cittamAM vartato krodha kaSAya tene krUra thavAnI preraNA kare che tethI krUcitta nAmanA vaDAne khAIne naMdivardhananuM citta ekadama ghAtakI bane che ane ghAtakIbhAva kevI parAkASThAe che te batAvavA arthe ja kahe che naMdivardhana pApakarmono vicAra karato nathI, viduranI vatsalatAno vicAra karato nathI. hitabhASitAno vicAra karato nathI. ciraparicayano vicAra karato nathI ane atyAra sudhI vidura sAthe sneha hato teno paNa tyAga kare che te sarva krodhanI parAkASThAnuM kRtya che ane sarvathA durjanatAne svIkArIne niSThura vacanothI vidurano tiraskAra kare che, eTaluM ja nahIM paNa krodhanA utkarSane kA2Ne vidurane jorathI thappaDa mAre che, enA karatAM paNa atizaya gussAne vaza thaIne moTI lAkaDI laIne mA2vA mATe tatpara thAya che. A sarvabhAvo kaSAyamAM mUDha thayelA jIvo kaI rIte kare che tenuM svarUpa graMthakArazrI ahIM batAve che ane atikrUra citta hovAthI ja pitAe nakkI karyuM ke kumAra aprajJApanIya che. nandivardhanasya yauvanam itazca niHzeSitaM mayA kalAgrahaNaM, tato gaNitaM prazastadinaM, AnIto'haM kalAzAlAyAstAtenAtmasamIpaM, pUjita: kalAcAryo, dattAni mahAdAnAni, kArito mahotsavaH, abhinandito'haM tAtenAmbAbhiH zeSalokaizca, vitIrNo me pRthagAvAsakaH yathAsukhamAstAmeSa itikRtvA tAtena niyuktaH parijanaH, samupahatAni me bhogopabhogopakaraNAni, sthito'haM surakumAravallalamAnastatra / tatastribhuvanavilobhanIyo'mRtarasa iva sAgarasya, sakalalokanayanAnandajananazcandrodaya iva pradoSasya, bahurAgavikArabhaGguraH suracApakalApa iva jaladharasamayasya makaradhvajAyudhabhUtaH kusumaprasava iva kalpapAdapasya abhivyajyamAnarAgaramaNIyaH sUryodaya iva kamalavanasya, vividhalAsyavilAsayogyaH kalApa iva zikhaNDinaH prAdurbhUto me yauvanArambhaH saMpannamatiramaNIyaM zarIraM, vistIrNIbhUtaM vakSaHsthalaM, paripUritamUrudaNDadvayaM agamattanutAM madhyadezaH, prAptaH prathimAnaM nitambabhAgaH, pratApavadArUDhA romarAjiH, vaizadyamavApte locane, pralambatAmupAgataM bhujayugalaM, yauvanasahAyenaivAdhiSThito'haM makaradhvajena /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva naMdivardhananuM yauvana ane A bAju mArA vaDe-naMdivardhana vaDe, samasta kalAgrahaNa pUruM karAyuM. tyArapachI prazastadivasa jovAyo. kalAzAlAthI pitA vaDe huM potAnI pAse lavAyo. kalAcAryanI pUjA karAI=kalAcAryane puSkaLa dAna ApIne pUjA karI, mahAdAno apAyAM=naMdivardhata bhaNIne Avyo te nimitte rAjAe lokomAM mahAdAna ApyAM. mahotsava karAvAyo. huM pitA vaDe, mAtA vaDe, loko vaDe vizeSa satkAra karAyo. je pramANe A=naMdivardhana, sukhe rahe, ethI karIne mane pRthapha AvAsa apAyo. pitA vaDe parijana viyoga karAvAyo. mane bhogapabhoga upakaraNo samarpaNa karAyAM. huM surakumAranI jema lAlata karAto rahyo. tyArapachI traNe bhuvanane vilobhana kare evA sAgaranA amRtarasa jevo, badhA lokonA nayanane AnaMda utpanna karanAra rAtrinA caMdranA udaya jevo, bahurAganA vikArathI yukta varSARtunA meghadhanuSa jevo, makaradhvajanA zastrabhUta kalpavRkSanA kusumanA prasava jevo, abhivyayamAna rAgaramaNIya= bIjAne rAga utpanna kare evo ramaNIya, kamalavatanA sUryodaya jevo, vividha prakAranA AnaMdavilAsane yogya moranA kalAnI jevo, mArA yauvanano AraMbha prAdurbhAva thayo. ati ramaNIya zarIra thayuM. vakSa: sthala vistIrNa thayuM, urunA daMDadvaya paripUrita thayA. madhyadeza tanutAne pAmyo. nitambabhAga vistArane pAmyo. pratApavALI romarAji vikAsa pAmI. be cakSuo vaizavane pAmI, bhujayugala pralambAne pAmyuM. yauvananA sahAyathI huM makaradhvajathI kAmadevathI, adhiSThita thayo. kanakazekharAgamanaM maitrI ca itazca svabhavanAtrisandhyaM vrajAmi smAhaM rAjakule gurUNAM pAdavandakaH / tato'nyadA gataH prabhAte kRtaM tAtasyAmbAdInAM ca pAdapatanaM, abhinanditastairAzIrvAdena, sthitastatsamIpe kiyantamapi kSaNaM, samAgataH svabhavane, niviSTo viSTare, yAvadakANDa evollasito rAjakule bahalaH kalakalaH / tataH kimetadityalakSitatannimittatayA jAto me saMbhramaH, prasthitastadabhimukhaM, yAvattUrNamAgacchannAlokito mayA dhavalAbhidhAnaH sabalo balAdhikRtaH, prApto madantikaM, praNato'hamanena / Aha ca-kumAra! devaH samAdizati, yaduta-ito nirgatamAtrasya te praviSTo matsamIpe dUto, niveditaM ca tena-yathA kuzAvartapurAt kanakacUDarAjasUnuH kanakazekharo nAma rAjakumAro janakA'pamAnAbhimAnAd bhavatsamIpamAgato gavyUtamAtravartini malayanandane kAnane tiSThati, etadAkarNya devaH pramANamiti / tato'haM 'svagRhAgatatayA pratyAsannabandhutayA mahApuruSatayA ca pratyudgamanamarhati kanakazekharaH kumAra' iti AsthAnasthAyibhyo rAjavRndebhyaH prakhyApya eSa samuccalitaH svayaM tadabhimukhaM, kumAreNApi zIghramAgantavyamityahaM prahito yuSmadAhvAnAya, tattUrNaM prasthAtumarhati kumAraH / tato 'yadAjJApayati tAta' iti bruvANazcalito'haM saparikaro, mIlitastAtabale, pRSTo mayA dhavalaH-kathameSa kanakazekharo'smAkaM bandhuriti / dhavalenAbhihitaM yato nandAyAH kanakacaDaH sahodaro bhavati, tena te mAtulasUnureSa bhrAteti / prAptAstatsamIpaM, kRtaM
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 325 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kanakazekhareNa tAtasya pAdapatanaM, samAliGgitastAtena, mayA ca kRtocitA pratipattiH, pravezito nagare mahAnandavimardaina, abhihitazca tAtena ambayA ca kanakazekharo, yathA-kumAra! sundaramanuSThitaM yadAtmIyavadanakamaladarzanena janito'smAkaM manorathAnAmapyagamyo mahAMzcittAnandaH, tadetadapi kumArasya paitRkameva rAjyaM tasmAnA'tra kumAreNa tiSThatA vikalpo vidheya iti / abhinanditaM tAtAmbAvacanaM kanakazekhareNa, samarpitastAtena madIyabhavanAbhyarNavartI kanakazekharasya mahAprAsAdaH, sthitastatrAsau, jAto'sya mayA saha snehabhAvaH, samutpanno vizrambhaH / anyadA rahasi pRSTo'sau mayA, yadutamayA''karNitaM kila janakApamAnAbhimAnAd bhavatAmihAgamanamabhUt, tatkIdRzo janakena bhavato'pamAno vihita iti zrotumicchAmi / kanakazekhareNAbhihitaM, AkarNaya kanakazekharanuM Agamana ane maitrI ane A bAju svabhavanathI traNa saMdhyAe rAjakulamAM gurunA pAdavajata karanAro evo huM jato hato, tethI acadA prabhAte gayo. pitA ane mAtAone pAdapatana karAyuM, teo vaDe AzIrvAdathI abhinaMdita karAyo. temanA samIpe keTalIka paNa kSaNa rahyo. svabhavanamAM Avyo. vikTara Asana, upara jyAM huM beTho tyAM akAMDa ja rAjakulamAM moTo kalakala ullasita thayo. tethI A zuM che e pramANe tenA nimitapaNAne-kolAhalanA nimittapaNAne, nahIM jaNAyelA evA mane saMbhrama thayo. tene abhimukha te kolAhalane abhimukha, jyAM sudhI huM upasthita thayo, tyAM sudhI zIgha Avato dhavala nAmano senA sahita, balAdhikRta mArA vaDe jovAyo, mArI najIka prApta thayo. huM AnA vaDe= dhavala vaDe, namaskAra karAyo, ane kahe che. te kumAra ! deva Adeza kare che. zuM Adeza kare che te 'yahutIthI batAve che - A bAju nIkaLelA mAtra evA tame hote chate amane vaMdana karIne nIkaLelo evo naMdivardhana hote chate, mArA samIpe=naMdivardhananA pitA samIpe, dUte praveza karyo, ane tenA vaDe-te dUta vaDe, nivedana karAyuM. zuM nivedana karAyuM te "yathA'thI batAve che - kuzAvartanagarathI kanakacUDa rAjAno putra kanakazekhara nAmano rAjakumAra pitAnA apamAnanA abhimAnathI ApanI samIpe Avelo gAumAtravartI malayanandana nAmanA jaMgalamAM rahelo che. A sAMbhaLIne=dUte kahelA samAcAra sAMbhaLIne, deva pramANa che=dUta naMdivardhananA pitAne kahe che deva evA tamoe zuM karavuM te vicAravAnuM che, tyArapachI dUte samAcAra ApyA tyArapachI, huM rAjA, potAnA ghare AvavApaNuM hovAthI, najIkanA baMdhupaNuM hovAne kAraNe, ane mahApuruSa hovAne kAraNe kanakazekharakumAra sanmukha javA mATe yogya che e pramANe sabhAmAM rahelA rAjavRddhone kahIne ArAjA, svayaM tene abhimukha cAlyo kanakazekharane abhimukha cAlyo. kumAra vaDe paNa=naMdivardhana vaDe paNa, zIdhra AvavuM joIe ethI huM dhavala nAmano balAdhikRta, tamArI pAse bolAvavA mATe mokalAvAyo chuM, te kAraNathI kumArae zIdhra AvavuM joIe ethI huM dhavala tamane bolAvavA mATe mokalAyo chuM tethI tarata ja kumAre prasthAna karavuM yogya
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva che ema dhavala kahyuM. tethI=balAdhikRte A pramANe kahyuM tethI, tAta je AjJA kare che e pramANe bolato huM parivAra sahita cAlyo. tAtanA balamAM=pitAnI senAmAM, huM maLyo. mArA vaDe dhavala puchAyo, kaI rIte A kanakazekhara amAro baMdhu che ? dhavala vaDe kahevAyuM che kAraNathI kanakacUDa naMdAno sahodara che, tethI te tArA mAmAno putra A=katakazekhara bhAI che. tatsamIpe prApta thayA=rAjA vagere sarva kanakazekharanI pAse prApta thayA. kanakazekhara vaDe pitAnuM pAdapatana karAyuM, pitA vaDe AliMgana apAyuM ane mArA vaDe ucita pratipatti karAI=svAgata karAyuM, mahAAnaMdanA vimardathI=moTA mahotsavapUrvaka, nagaramAM praveza karAyo. ane pitA vaDe ane mAtA vaDe katakazekhara kahevAyo, zuM kahevAyo te 'thA'thI batAve che - he kumAra ! suMdara anuSThAna karAyuM. je kAraNathI potAnA mukhanA kamaLanA darzanathI mArA manorathone paNa agamya evo mahAna cittano AnaMda karAvAyo, te kAraNathI A paNa rAjya kumAranA katakazekharanA, pitAnuM ja che, tethI ahIM A rAjyamAM, rahetA evA kumAra vaDe vikalpa karavo joIe nahIM arthAt A mAruM rAjaya nathI e pramANe vikalpa karavo joIe nahIM. pitA ane mAtAnuM vacana kanakazekhara vaDe svIkArAyuM, pitA vaDe mArA bhavanathI najIka ja kamakazekharane mahAprAsAda apAyo tyAM-AvAsamAM, A=katakazekhara rahyo. Ano kanakazekharano, mArI sAthe snehabhAva thayo. vizrvAsapedA thayo. acadA ekAMtamAM mArA vaDe A puchAyokakatakazekhara puchAyo. zuM puchAyo te kutathI kahe che - mArA vaDe kharekhara saMbhaLAyuM che ke pitAnA apamAnanA abhimAnathI tArA vaDe ahIM Agamana thayuM che. tethI pitA vaDe kevA prakAranuM tAruM apamAna karAyuM, e prakAre huM sAMbhaLavA IcchuM chuM. kanakazekhara vaDe kahevAyuM, sAMbhaLa. dattasAdhUpadezena zrAvakadharmagrahaNam zloka : tAtena cUtamaJjaryA, jananyA'tyantalAlitaH / kuzAvartapure tAvadahamAsaM kumArakaH / / 1 / / dattasAdhunA upadezathI zrAvakadharmanuM grahaNa zlokArca - pitA vaDe ane cUtamaMjarI nAmanI mAtA vaDe atyaMta lAlita, kuzAvarta nagaramAM kumAra evo huM hato. II1II bloka : anyadA mitravRndena, yuktaH keliparAyaNaH / gataH zamAvahaM nAma, kAnanaM nandanopamam / / 2 / /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 327 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : anyadA mitravRnda vaDe keliparAyaNa evo huM zamAvaha nAmanA naMdananI upamAvALA jaMgalamAM gayo. III zloka : tatra sAdhUcite deze, raktAzokatalasthitaH / kRSTa mA madamA, prazAnto munisattama rUpA zlokArya : tyAM ucita dezamAM raktaazokatalamAM rahela mahAbhAga, prazAMta, munisatama sAdhu mArA vaDe jovAyA. Il3II zloka : kSIrasAgaragambhIrastApanIyagiristhiraH / divAkaramahAtejAH, zuddhasphaTikanirmalaH / / 4 / / zlokArtha : kSIrasAgara jevA gaMbhIra, survaNagiri jevA sthira meru jevA sthira, divAkara jevA mahAtejavALA, zuddhasphaTika jevA nirmaLa evA te sAdhu hatA ema anvaya che. Imall zloka : tataH prAdurbhavadbhaktirahaM gatvA tadantikam / praNamya caraNau tasya, niSaNNaH zuddhabhUtale / / 5 / / zlokArtha : tethI pragaTa thayelI bhaktivALo huM temanI pAse jaIne temanA caraNane namaskAra karIne zuddhabhUmimAM beTho. IpI zloka : vayasyA api me sarve, praNipatya munIzvaram / upaviSTA madabhyaNe, vinayAnamramastakAH / / 6 / / zlokArca - vinayathI namelA mastakavALA mArA sarva mitro paNa munIzvarane namaskAra karIne mArI pAse beThA. III
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva upasaMhRtasaddhyAnaH, sa sAdhurdattanAmakaH / dattAzIrmadhurairvAkyaiH, samastAnsamabhASata / / 7 / / zlokArtha : pUrNa karyuM che sadbAna jemaNe evA=pUrvamAM kAyotsargamAM hatA paraMtu rAjakumAro vagere AvyA tethI kAyotsarga pAryo che jemaNe evA, AzIrvAda ApyA che jemaNe evA te datta nAmanA sAdhue madhura vAkya vaDe samasta evA amone kahyuM. IIII zloka H : tadIyavAkyaprItena, mayoktaM prahvacetasA / bhavanta! vRizaH proo, tharmastAva varzane? 5aaaa zlokArtha temanA vAkyanI prItathI harSita thayuM che citta evA mArA vaDe kahevAyuM, he bhagavaMta ! tamArA darzanamAM kevA prakArano dharma kahevAyo che ? III zloka H atha prahlAdayatruccairmano me kalayA girA / dharmamAkhyatprapaJcena, jainacandraM sa me muniH / / 9 / / zlokArtha : tyArapachI suMdara vANI vaDe mArA manane atyaMta prahlAda karatA prapaMcathI=vistArathI munie jainacaMdra evo dharma te munie mane kahyo. III zloka H tatrApi prathamaM tena, sAdhudharmo niveditaH / tatastavanuM vistArya, vRttidharma: prazitaH / / / / zlokArtha H tyAM paNa prathama temanA vaDe-te muni vaDe, sAdhudharma batAvAyo. tyArapachI tene anusaranAra=sAdhudharmane anusaranAra, gRhasthadharma vistAra karIne prakAzita karAyo. / / 10 / /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA 329 zloka : tatazca samyagdarzanasanmUlo, vrataskandho mahAphalaH / vizAllo dipAM, gharma: vanyapa: sArA zlokArya : ane tethIete mahAtmAe dharmano upadeza Apyo tethI, samyagdarzana suMdara mUlavALo, vratanA skaMdhavALo, mahAna phaLavALo, samAdinI zAkhAvALo-zama, saMvega Adi zAkhAvALo, kalpadrumanI upamAvALo gRhasthano. dharma mArA grahaNa karAyo ema AgaLa anvaya che. [11] zloka : gRhItaH savayasyena, gato'nyatra mahAmuniH / dharmaM pAlayato me'sAvanyadA punarAgataH / / 12 / / zlokArca - mitro sahita mArA vaDe dharma grahaNa karAyo. mahAmuni anyatra gayA. anyadA dharmane pAlana karatA evA mArI pAse A te sAdhu, pharI AvyA. II12cA jinazAsanasAram bloka : itazcavyutpannabuddhiH saMjAtastadA'hamaparAparaiH / zrAvakaiH saha saMsarga, kurvANo dharmakAmyayA / / 13 / / jinazAsanano sAra zlokArya : ane A bAju huM bIjA-bIjA zrAvakonI sAthe dharmanI kAmanAthI saMsargane karato tyAre vyutpannabuddhivALo thayo. II13 zloka : athAsau vandito bhaktyA gatvodyAnaM mahAmuniH / pRSTazcedaM bhadanteha, kiM sAraM jinazAsane? / / 14 / /
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - have udyAnamAM jaIne bhaktithI A mahAmuni vaMdana karAyA ane A puchAvAyuM, he bhagavaMta ! ahIM jinazAsanamAM sAra zuM che? I14ll zloka : muniruvAcaahiMsA dhyAnayogazca, rAgAdInAM vinigrahaH / sAdharmikAnurAgazca sArametajjinAgame / / 15 / / zlokArca - muni kahe che - ahiMsA, dhyAnayoga, rAgAdino vizeSathI nigraha ane sAdharmikano anurAga e jinaAgamamAM sAra che. II15II zloka : mayA cintitaMsarvArambhapravRttAnAM, mAdRzAM suparisphuTam / hiMsA prALinAM tAdhithatumatikuzava pAraddA zlokArdha : mArA vaDe vicArAyuM - sarva AraMbhomAM pravRta mArA jevAne prANIonI ahiMsA supariTyuTa karavA mATe paripUrNa karavA mATe, atiduSkara che. ll16ll zloka - niSprakampamanaHsAdhyo, dhyAnayogo'pi mAdRzAm / viSayAbhiSamUThAnAM, tUraskUtara ta: zAhI zlokArya : niprakaMpa mana sAdhya, dhyAnayoga paNa viSayaAmiSamAM mUDha evA mArA jevAone dUrathI atizayena dUra gayelo che arthAt dhyAnayoga azakya che. II17ii. zloka : rAgAdinigraho'pyatra, tattvAbhyAsaparAyaNaiH / sAmApire. zavaH, pumirna mizeH 8aaaa
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 331 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - ahIM=saMsAramAM, rAgAdino nigraha paNa tattvAbhyAsamAM parAyaNa, apamAdamAM tatpara evA puruSo vaDe karavA mATe zakya che, mArA jevA puruSo vaDe nahIM. ll18 zloka : sAdharmikAnurAgastu, yo bhadantena sAdhitaH / sa kadAcidvidhIyeta, mAdRzairapi jantubhiH / / 19 / / zlokArtha : vaLI, sAdharmika anurAga je bhagavAna vaDe kahevAyo te mArA jevA jIvo vaDe paNa kadAcit karI zakAya. ll19ll zloka : tadatra yatnaH kartavyo, yathAzakti mayA'dhunA / yataH sIramanuSTha, narenA dimachatA pAranA zlokArca - te kAraNathI ahIM-sAdharmika anurAgamAM, yathAzakti mArA vaDe have yatna karavo joIe je kAraNathI hitane IcchatA puruSa vaDe kalyANane IcchatA puruSa vaDe, sAra anuSThAna sevavuM joIe. mahAtmAe je cAra sAra kahyA temAMthI mArA jevAne zakya evo sAdharmikano anurAga sevavo joIe. li20nA zloka : evaM nizcitya cittena, vanditvA taM munIzvaram / pravardhamAnasaMvegastato'haM gRhamAgataH / / 21 / / zlokArca - A pramANe cittathI nizcaya karIne te munIzvarane vaMdana karIne pravardhamAna saMvegavALo evo huM tyArapachI ghare Avyo. ra1II. bloka : itazcaikasutatvena, jIvitAdapi vallabhaH / ahaM tAtasya sarvatra, yathecchAkaraNakSamaH / / 22 / /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva zlokArtha : A bAju ekapakapaNuM hovAne kAraNe pitAno huM eka putra hovAne kAraNe, tAtane jIvitathI paNa vallabha evo huM sarvatra IcchA pramANe karavA samartha hato. rirA sAdharmikavAtsalyAraMbhaH zloka : vinayaM rAjanItiM ca, anuvartayatA mayA / tathApi tAtaH pracchanne, prArthito natayA girA / / 23 / / sAdharmika vAtsalyano AraMbha zlokArtha : topaNa rAjAnI mane sarva karavAnI anujJA hatI topaNa, pracchannamAM guptamAM, namelI vANI vaDe vinayane ane rAjanItine anuvartana karatA mArA vaDe pitA prArthanA karAyA. ra3 zloka : tathAkrissye'hN yathAzakti, vAtsalyaM jainadharmiNAm / tAta! tat kurvato yUyamanujJAM dAtumarhatha / / 24 / / blokArdha : te A pramANe - huM yathAzakti jaina dharmIonA vAtsalyane karIza. he tAta! tene karatA evA mane tame anujJA ApavA mATe yogya cho. Il24ll zloka : itazcamatsaGgenaiva tAto'pi, bhadrako jinazAsane / tataH sA mAmikA tasya, prArthanA rucirAmatA / / 25 / / zlokArca - A bAju mArA saMgathI ja pitA paNa jinazAsanamAM bhadraka thayela tethI te mArI prArthanA temane pitAne, suMdara svIkArAI. ripo
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 333 zloka : Aha carAjyaM putra! tavAyattamAyattaM tava jIvitam / svAbhipretamataH kurvana tvaM mAM praSTumarhasi / / 26 / / zlokArca - ane kahe che - he putra! tAre AdhIna rAjya che. tAre AdhIna jIvita chemAruM jIvita tAre AdhIna che. AthI svAbhipretane karato tuM mane pUchavA mATe yogya nathI. arthAt pUchyA vagara tuM karavAno adhikArI che. rika zloka : tato'haM harSapUrNAGgaH, patitastAtapAdayoH / mahAprasAda rUrva, vruvA: prItamAnaH sArA zlokArca - tethI mahAprasAda e pramANe bolato prItimAnasavALo harSathI pUrNa aMgavALo evo huM pitAnA pagamAM paDyo. 27ii. zloka : tataHprabhRti sarvo'pi, yo namaskAradhArakaH / so'ntyajo'pi nije deze, bandhubuddhyA mayekSitaH / / 28 / / zlokArdha : tyArathI mAMDIne je sarva paNa namaskArane dhAraNa karanArA potAnA dezamAM che, halakI jAtivALA paNa te baMdhubuddhithI mArA vaDe jovAyA. 28 zloka : bhojanAcchAdanairdivyairalaGkAraiH saratnakaiH / ghanena yathAzamAM, mRtaH satharmo nana: sArA zlokArtha: bhojana ane AcchAdana vaDe vastro vaDe, ratna sahita alaMkAro vaDe, dhana vaDe IcchAnusAra sAdharmika jana bharAyo samRddha karAyo. l/ra9II
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : anyaccaarhato yo namaskAraM, dhatte puNyadhano janaH / sa deze ghoSaNApUrva, vihito'karado mayA / / 30 / / zlokArdha : ane bIju, puSyarUpI dhanavALo je manuSya arihaMtone namaskAra kare che te manuSya dezamAM potAnA nagaramAM, ghoSaNApUrvaka mArA vaDe kara vagarano karAyo. II3oII. zloka : sAdhavaH paramAtmAnaH, sAdhvyaH paramadevatAH / guravaH zrAvakA lokA, mameti khyApitaM mayA / / 31 / / zlokArca - sAdhuo paramAtmAo che. sAdhvIo paramadevatA che, zrAvaka loko mArA guruo che e pramANe mArA vaDe kahevAyuM. [31] zloka : jinendrazAsane bhaktiM, yaH kazcit kurute janaH / AnandajalapUrNAkSastamahaM bahuzaH stuve / / 32 / / zlokArya : bhagavAnanA zAsanamAM je koI manuSya bhaktine kare che, AnaMdajalathI pUrNa cakSavALo huM vAraMvAra tenI stuti karuM chuM. llpharI zloka : yAtrAsnAtramahotsarge, pramodamuditAzayAH / vicaranti sma jainendrAstataH sarvatra sajjanAH / / 33 / / zlokArya : tethI huM temanI stuti karato hato tethI, yAtrA, snAga, mahotsargamAM pramodathI mudita AzayavALA jinendra saMbaMdhI sajjano sarvatra vicAravA lAgyA. ll13
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tathAbhinavadharmANo, ye maunIndramate sthitAH / kRtA vizeSatasteSAM, saparyA bhAvato mayA / / 34 / / zlokArya : te prakAre abhinava dharmavALA je loko bhagavAnanA zAsanamAM rahyA teonI vizeSathI mArA vaDe bhAvathI saparyA=bhakti karAI. ll34TI. durmukhAmAtyakRtapaizunyam zloka : tato madanurAgeNa, lokA dharmaparAyaNAH / bahavastatra saMpannA, yathA rAjA tathA prajAH / / 35 / / durmukha nAmanA maMtrI vaDe karAyela paizunya zlokArca - tethI mArA anurAgathI ghaNA loko tyAM te nagaramAM, dharmaparAyaNa thayA. je pramANe rAjA hoya te pramANe prajA thAya. llupA zloka : atha taM tAdRzaM vIkSya, pramodaM jinazAsane / samAco kurmuLa nAma, pApa: prazleSamAtaH rUddA zlokArca - have jinazAsanamAM tevA prakAranA te pramodane joIne pApI durmukha nAmano amAtya prasveSane pAmyo. Il39ll zloka : tato rahasi tAtAya, sa durAtmA hitaH kila / yuSmabhyamahamityevaM, prakhyApya zaThamAnasaH / / 37 / / zlokArdha : tethI zaThamAnasavALA evA te durAtmAe kharekhara tamArA hitavALo evo huM chuM e pramANe pitAne ekAMtamAM prakhyApana karIne. ll37nA
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA zloka : idaM nyavedayadeva! naivaM rAjyasya pAlanA / ucchRGkhalIkRtAH sarve, kumAreNa yato janAH / / 38 / / zlokArca - A pramANe nivedana karyuM. he deva ! A rIte rAjyanI pAlanA nathI, je kAraNathI kumAra vaDe sarva loko uzRMkhala karAyA che. ll38 zloka : nAtikrAmanti maryAdAM, lokA hi karabhIravaH / te muktA mutkalAcArAH, kamanarthaM na kurvate? / / 39 / / zlokArca - karanA bhIru evA lokomaryAdAne atikramaNa karatA nathI. mutkala AcAravALA, mukta karathI mukta, teo kayo anartha na kare? Il39ll zloka : rAjadaNDabhayAdeva, deva! loko niraGkuzaH / unmArgaprasthitastUrNaM, karIva vinivarttate / / 40 / / zlokArya :' he deva ! unmArgamAM rahelo niraMkuza loka rAjadaMDanA bhayathI ja hAthInI jema zIgha nivartana pAme che pAcho phare che. lljhaoll bloka : uddaNDo'nAryakAryeSu, vartamAnaH sa kevalam / pratApahAne rAjJo'pi, lAghavaM janayatyalam / / 4 / / zlokArca - anArya kAryamAM pravartato daMDa vagarano te loka kevala rAjAnA paNa pratApanI hAni thavAthI atyaMta lAghavane kare che. ll41II zloka - anyaccA'trA'dhunA bhUriloko jainamate sthitaH / kaH kumAraprasAdArthI, nAzrayettat sakarNakaH? / / 42 / /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 337 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - ane bIjuM ahIM hamaNAM jainamatamAM ghaNA loko rahelA che, kumAranA prasAdano arthI koNa sakarNaka=buddhimAna, teno jainamatano, Azraya na kare ? Il4rA. zloka : karahIne jane jAte, yatheSTapravicAriNi / kasyA'tra yUyaM rAjAnaH, kiM vA rAjyaM vinA''jJayA? / / 43 / / zlokArya : ane A rIte karahIna, IcchAnusAra vicaranAra loka thaye chate ahIM A nagaramAM, tame konA rAjA ? AjJA vagara, rAjya zuM ? ll4all zloka : tadidaM yat kumAreNa, deva! prArabhyA'laukikam / rAjanIteH samuttIrNaM, budhyate tanna sundaram / / 44 / / zlokArca - te kAraNathI he deva ! kumAra vaDe je A alaukikano prAraMbha karIne rojanItithI samutINa ullaMghana jaNAya che te suMdara nathI. II44ll zloka : tAtaH prAhArya! yadyevaM, svayamevocyatAM tvayA / kumAro na vayaM tasya, sammukhaM bhASituM kSamAH / / 45 / / zlokArdha : tAe kahyuM he Arya! jo A pramANe che to tArA vaDe svayaM ja kumArane kahevuM joIe. ame tene sanmukha kahevA mATe samartha nathI. ll4pI. kumAradurmukhayorvivAdaH zloka : tatazcatAtAnujJAmavApyaivaM, durmukho mAmabhASata / kumAra! nedRzI nItinRpaterlokapAlane / / 46 / /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kumAra ane durmukha maMtrIno vivAda zlokArdha : tyArapachI pitAe A pramANe kahyuM tyArapachI, pitAnI anujJA meLavIne durmukhe mane A pramANe kahyuM he kumAra ! rAjAnI lokapAlanamAM AvI nIti nathI=je potAnA dharmane mAne te sarvane karamukta karavA evI nIti nathI. ll46II zloka : yata:kraapiitjgtsaaro, mahasA vyAptabhUtalaH / rAjA dinakarAkAro, lokasyopari tiSThati / / 47 / / zlokArca - je kAraNathI kara dvArA pAna karAyo che jagatano sAra jenA vaDe evo, teja vaDe vyAptabhUtalavALo sUryanA AkAravALo sUryanA jevo, rAjA lokanA upara rahe che loko pAsethI kara grahaNa karIne jagatamAM sArarUpe thayelo tejathI ghaNA sAmrAjyavALo rAjA sUryanA AkAravALo lokanA upara rahe che. II47ii. zloka : yastu prAkRtalokasya, vazagaH syAnmahIpatiH / tasya syAtkIdRzaM rAjyam ? ko vA nyAyastadAjJayA? / / 48 / / zlokArca - vaLI, prAkRta lokane vaza thayelo je rAjA che tenuM rAjya kevA prakAranuM thAya? athavA tenI AjJAthI zuM nyAya thAya ? arthAt AjJA vagarano asAra rAjA kahevAya. ll48II zloka - rAjadaNDabhayA'bhAvAttato lokA niraGkuzAH / duSTaceSTitamArgeSu, pravarttante yathecchayA / / 49 / / zlokArca - rAjadaMDanA bhayanA abhAvathI niraMkuza thayelA loko duSTa ceSTimArgamAM IcchA pramANe pravarte che. II49ll.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tavaM teiaaditH karadaNDAbhyAM, yastAno zAsti bhUpatiH / tenaiva paramArthena, satkRto dharmasamplavaH / / 50 / / zlokArya : te kAraNathI A pramANe sthita hote chate rAjAe ucita loko pAsethI karagrahaNa karIne sarva upara rahevuM joIe e pramANe sthita hote chate, AdithI ja kara ane daMDa dvArA je rAjA teone anuzAsana Apato nathI tenA vaDe paramArthathI ja dharmano saplava-dharmano nAza, karAyelo che. ApaNA zloka : kumAra! tadidaM jJAtvA, rAjadharmavyatikramAt / nA'lIkaM dharmavAtsalyaM, yuktaM kartuM bhavAdRzAm / / 51 // zlokArtha : he kumAra ! te kAraNathI A jANIne rAjadharmanA vyatikramathI juduM dharmavAtsalya tamArA jevAne karavA mATe yukta nathI. pa1] zloka : tataH prAdurbhavatkopavihvalIbhUtacetasA / ___ AkArasaMvaraM kRtvA, mayA taM prati bhASitam / / 52 / / zlokArya : tethI pragaTa thayelA kopathI vihvalIbhUta cittavALA mArA vaDe AkAranuM saMvara karIne gussAnA AkAranuM saMvara karIne, tenA pratye kahyuM. parA zloka - Arya! yuktamidaM vaktumeva mAM prati yadyaham / duSTavaSTAdilokasya, kuryAM sanmAnapUjanam / / 53 / / zlokArdha : he Arya ! jo huM duSTavaSTAdikavaMThelA lokanuM, sanmAna pUjana karuM to mArA pratye kahevA mATe ja yukta che. Ivali
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 tRtIya prastAva zloka : ye tu svaguNamAhAtmyAddevAnAmapi pUjitAH / teSAM yathecchadAne'pi, naitatsaMbadhyate vacaH / / 54 / / zlokArca - vaLI, je svaguNonA mAhAbhyathI devone paNa pUjita che rAjA vagerene paNa pUjita che teone yathecchadAnamAM paNa A vacana saMbaMdha pAmatuM nathI=maMtrIe kahyuM e vacana saMgata thatuM nathI. II54ll zloka : tathAdiye cauryapAradAryAdeH, sarvasmAdduSTaceSTitAt / svata eva mahAtmAno, nivRttAH sarvabhAvataH / / 55 / / zlokArca - te A pramaNe - jeo cauryapadArA Adi sarva duSToSTAothI svataH ja sarvabhAvathI nivRta mahAtmAo che. papI. zloka : teSAM jainendralokAnAM, daNDaH syAt kutra kAraNe? / daNDabuddhirbhavetteSu, yasyAsau daNDamarhati / / 56 / / blokArdha : te jainendra lokono daMDa kyA kAraNe thAya ? teomAM jene daMDabuddhi thAya e daMDane yogya che. I56l zloka : karo'pi rakSaNIyeSu, lokeSu nanu budhyate / tasyApi nocitA jainA, ye guNaireva rakSitAH / / 57 / / zlokArdha : rakSaNIya evA lokomAM kharekhara kara paNa jaNAya che jeo guNothI rakSita che te jaino karane paNa ucita nathI. IfpachA.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka H ataH kiGkaratAM muktvA, nAnyatkiJcana bhUbhujAm / vidhAtuM yuktameteSAM saivAsmAbhirvidhIyate / / 58 / zlokArtha H AthI kiMkaratAne mUkIne=AvA puruSonI kiMkaratAne mUkIne, rAjAone AmanuM anya kaMI paNa karavA mATe ucita nathI te ja=kiMkaratA ja, amArA vaDe karAya che. IIpA zloka H yeSAM nAtho jagannAtho, bhagavAMsteSu kiGkaraH / yaH syAdrAjA sa evAtra, rAjA zeSAstu kiGkarAH / / 59 / / 341 zlokArtha H jagatanA nAtha bhagavAna jeonA nAtha che, je rAjA teono kiMkara=sevaka, thAya che te ja ahIM rAjA che, zeSa kiMkaro che. II59lyA zloka H evaM cAcaratA brUhi, rAjanItervilaGghanam / ji mA vidita yena, mavAnevaM pranatpati? / / 6 / / zlokArtha H ane tuM kahe, A pramANe AcaratA mArA vaDe rAjanItinuM zuM ullaMghana karAyuM ? jethI tuM A pramANe bole che. II60II zloka H vica alIkadharmavAtsalyaM, madIyaM vadatA tvayA / parisphuTIkRtaM nUnaM, durmukhatvamihAtmanaH / / 61 / / zlokArtha H vaLI, mAruM mithyA dharmavAtsalya che e pramANe kahetA tArA vaDe kharekhara ahIM=saMsAramAM, potAnuM durmukhapaNuM pragaTa karAyuM che. II61]I
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva durmukhakapaTam evaM ca vadati mayi lakSito durmukheNa madIyo'bhiprAyaH / cintitamanena-aye! arhaddarzane nirbharo'syAnurAgaH, anivartakazcittaprasaraH, kupitazcAyaM madIyavacasA, tadalamanenAdhunA gADhataramudvejitena, praguNIkRta evAtrArthe mayA rAjA / tataH svayameva svAbhimatamanuSThAsyAmi, sAmprataM punarenamanulomayAmIti saMcintyAbhihitamanena-sAdhu kumAra! sAdhu, sundaraste saddharmasthairyAtirekaH, mayA hi bhavatazcittaparIkSaNArthaM sarvamidamupakrAntaM, tatazca sunizcitamadhunA yaduta-tAvakInaM manaH sthiratayA meruzikharamapyadharayati, tannedaM madIyavacanaM kumAreNAnyathA sambhAvanIyam / mayA'bhihitaM-Arya! kimatra vaktavyam ? aviSayo bhavAdRzAma(zo'nya)nyathAsambhAvanAyAH, tato nirgato matsamIpAddarmukhaH / durmukha maMtrInuM kapaTa ane A pramANe huM bolya chate durmukha vaDe mAro abhiprAya jaNAyo, AnA vaDe vicArAyuM - are ! ahadarzanamAM Ave kumArane, atyaMta anurAga che. ativartakacitanA prasaravALo mArA vacanathI kupita evo A che te kAraNathI have, gADhatara udvejita A vacana vaDe sarSa kumArane gADhatara udvega karAve evAM mArAM vacano vaDe saryuM, A arthamAM kumAranI pravRttinA rivartananA viSayamAM, mArA vaDe rAjA praguNI karAyo che tatpara karAyo che. tethI svayaM ja huM sva ISTane AcarIza. hamaNAM vaLI, huM Ane kumArane, anukULa karuM. e pramANe vicArIne AnA vaDe=maMtrI vaDe, kahevAyuM. he kumAra ! suMdara suMdara tAro suMdara saddharmastharyano atireka che. hiM=je kAraNathI, mArA vaDe tArA cittanI parIkSA mATe A sarva upakrAMta cheHpUrvamAM je meM kahyuM te sarva tArA cittanI parIkSA mATe kahela ane tethI te kathanathI hamaNAM sunizcita thayuM, zuM sunizcita thayuM te maMtrI "huta'thI batAve che - tAruM mana sthirapaNAthI meruzikharanI paNa avagaNanA kare che te kAraNathI mAruM A vacana kumAra vaDe anyathA saMbhAvanA karavA yogya nathI=mane kumAranI A pravRtti rucatI nathI e pramANe saMbhAvanA karavI nahIM, mArA vaDe kahevAyuM che Arya ! AmAM zuM kahevuM. anyathA saMbhAvanAno tuM aviSaya che. buddhimAna evo tuM kyAreya dharmamAM viddha kare tevuM kahe nahIM emAM zuM kahevA jevuM che ? tyArapachI mArA samIpathI durmukha gayo. ___ tAtakRtadurmukhaduSceSTAnumatipIDitakumArasya nagaratyAgaH mayA cintitaM-zaThaprakRtireSa durmukhaH pApAtmA ca, tanna vijJAyate kimayamAcariSyati? yato mahatA''kUtena prathamamanena mantritaM pazcAdatitvarayA kRtamAkArasaMvaraNaM, ato nirUpayAmastAvat / tataH prayukto mayA praNidhicaturo nAmAptadArakaH / gateSu katicidineSu samAgato'sau matsamIpaM, niveditamanena yathAsvAmin! tAvadito nirgato'haM, vinayenArAdhya durmukhaM saMpannastasyAGgarakSakaH / tato durmukheNa rahasi
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA 343 samAhUya samastasthAnebhyaH pradhAnazrAvakAnidamabhihitaM yaduta-are eSa kanakazekharakumAro'lIkadharmagrahagRhIto rAjyaM vinAzayituM lagnaH, tato yuSmabhyamitaHprabhRti yadeSa kiJcit prayacchati, yazca rAjabhAgasadbhUto bhavatAM karastadvayamapi pracchannameva mama samarpaNIyaM, na ca kumArAya nivedanIyamitarathA nAsti bhavatAM jIvitamiti / zrAvakairuktaM-yadAjJApayati mahAmAtyaH, tato nirgatAste / mayA'bhihitaM-bhadra! api jJAtametattAtena ? caturaH prAha-jJAtam / mayoktaM-kutaH sakAzAt ? catureNoktaM-tata eva durmukhAt / mayA'bhihitaM-tataH kimAcaritaM tAtena? caturaH prAha-na kiJcit, kevalaM kRtA gajanimIlikA / tato mayA cintitaM-yadyeSa durmukhaH kevala eva tAtasyA'nabhipretamidamakariSyattato'hamadarzayiSyamasya yadIdRzasyAvinayasya phalaM, yadA tu parakRtamanumatamapratiSiddhamiti nyAyAt, tAtenApIdaM gajanimIlikAM kurvatA'bhimatameva, tadA kimatra kurmaH? yato duSpratikArau mAtApitarAvityAkhyAtaM bhagavatA, tato na yuktaM tAvattAtena saha vigrahakaraNaM, nApIdRzamidAnIM draSTuM zakyaM, tasmAdito'pakramaNameva zreyaH, ityAlocya kasyacidapyakathayitvA AptamitravRndena sahApakrAnto'haM samAgato'treti / tadeSa me janakenApamAno vihita iti / mayA'bhihitaM-kumAra! sundaramanuSThitaM bhavatA, na yukta evAbhimAnazAlinAM puruSANAM mAnamlAnikAribhiH sahaikatra nivAsaH / pitA vaDe karAyela durmukhanI duceSTAnI anumati tathA pIDita kumArano nagara tyAga mArA vaDe vicArAyuM - zaThaprakRti A durmukha che ane pApAtmA che, te kAraNathI A durmukha, zuM Acaraze ? te jaNAtuM nathI. je kAraNathI moTA AzayathI prathama AnA vaDe durmukha vaDe, maMtraNA karAI mane sarva kahevAyuM. pAchaLathI atitvarA vaDe AkAranuM saMvaraNa karAyuM. arthAt pote parIkSA kare che paNa je prakAre kahyuM evA AzayavALo nathI e prakAranuM durmukha vaDe, saMvaraNa karAyuM, AthI ame tyAM sudhI nirUpayAmaetenA kRtyane jANavA mATe prayatna karIe. tethI mArA vaDe kumAra vaDe, prasidhicatura nAmano AtadAraka-ziSTa puruSano putra prayukta karAyo. keTalAka divasa gaye chate A catura, mArI samIpe Avyo. AvA vaDe nivedana karAyuM catura vaDe nivedana karAyuM. zuM nivedana karAyuM te "yathA'thI batAve che - he svAmI ! tyArapachI ahIMthI huM nIkaLyo. vinayapUrvaka durmukhane ArAdhanA karIne teno aMgarakSaka thayo. tyArapachI durmukha vaDe samasta sthAnothI=potAnA rAjyanAM samasta sthAnomAMthI, pradhAna zrAvakone bolAvIne ekAMtamAM A kahyuM, zuM kahyuM. te "kura'thI batAve che - are, A kanakazekharakumAra alIka dharmanA AgrahathI gRhIta thayelo rAjyano vinAza karavA lAgyo che. tethI tamoe have pachI A je kaMI Ape ane je rAjyanA bhAgathI sadbhUta tamAro kara che te baMnene paNa pracchanna mane ApavA joIe ane kumArane nivedana karavuM nahIM. ItarathA tamAruM jIvita nathI tame kumArane nivedana karazo to tamane mRtyuno daMDa prApta thaze. zrAvakoe kahyuM - mahAmAtya je AjJA kare
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva arthAt te AjJA pramANe ame karazuM. tyArapachI teo gayA, mArA vaDekakanakazekhara vaDe, caturane kahevAyuM - he bhadra ! A pitA vaDe jJAta che maMtrIe je kahyuM che te pitA vaDe jJAta che. catura kahe che jJAta che. mArA vaDe kahevAyuM - konA pAsethI pitA vaDe jJAta che ? catura vaDe kahevAyuM - te ja durmukhathI pitA vaDe jJAta che. mArA vaDe kahevAyuM - tethI-dukhanA kathanathI, pitA vaDe zuM Acarita karAyuM, catura kahe che - kaMI AcaraNa karAyuM nahIM. kevala gajatimilIkA karAI upekSA karAI. tethI mArA vaDe vicArAyuM - jo A durmukha kevala ja pitAne anabhipreta A karata to huM Ane AvA avinayanuM je phaLa che te batAvata. vaLI, jyAre parakRta apratiSiddha anumata che e nyAyathI upekSAne karatA pitAne A abhimata ja che=maMtrInuM kRtya abhimata ja che, tyAre AmAM=maMtrInA kRtyamAM, ame zuM karIe. je kAraNathI duSpatikAravALAM mAtA-pitA che e pramANe bhagavAna vaDe kahevAyuM che. tethI pitAnI sAthe vigraha karavo yukta nathI-pitAne potAno virodha batAvavo yukta nathI. vaLI, AvA prakAranuM A jovA mATe zakya nathI. te kAraNathI ahIMthI-pitAnA rAjyamAMthI, cAlyA javuM ja zreya che. e pramANe vicArIne koIne paNa kahyA vagara Apta mitravRndanI sAthe apakrAMta thayelo evo huM pitAnA rAjyamAMthI nIkaLelo evo huM, ahIM Avyo chuM tethI janaka vaDe mAruM A apamAna karAyuM che. "ti' zabda kanakazekharanA kathananI samApti mATe che. mArA vaDe=naMdivardhana vaDe kahevAyuM - he kumAra ! tArA vaDe suMdara karAyuM. abhimAnazAlI puruSone mAnaslAvikArI evA puruSo sAthe ekatra nivAsa yukta nathI ja. zloka : tathAdibhaaskrstaavdevaaste, gagane tejasAM nidhiH / niSUya timiraM yAvat, kurute sajjanotsavam / / 1 / / blokArya :te A pramANe - tejano nidhi evo sUrya tyAM sudhI ja gaganamAM rahe che, aMdhakArane dUra karIne jyAM sudhI sarjananA utsavane kare che. ll1II. zloka : yadA tu lakSayatyeSa, tamaso'pi mahodayam / tadA'parasamudraugatvA kAlaM pratIkSate / / 2 / / zlokArca - vaLI, jyAre ArasUrya, jANe che aMdhakArano paNa mahAna udaya che tyAre aparasamudramAM jaIne kAlanI pratIkSA kare che. rA.
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kumArAdarzanavihvalIbhUtadevInRpAvasthAvarNanam tatastuSTo madvacanena kanakazekharaH, tadevaM parasparaprItyA gataM dazarAtram / atrAntare madbhavane tiSThatorAvayoH samAgato vedakaH, praNatipUrvakamabhihitamanena, yaduta-kumArau! devaH samAjJApayatizIghramAgantavyaM kumArAbhyAmiti / tato yadAjJApayati tAta ityabhidhAyAvAM gatau tAtasamIpe yAvattAvadatirabhasavazena tAtAsthAnAdutthAya galadAnandodakapravAhaplAvitanayanayugalAstrayaH pradhAnapuruSAH samAgatya saparikarAH patitAH kanakazekharacaraNayoH / tataH sAkUtaM-aye! kvaite sumativarAGgakezariNa iti vadatA sasnehamUrvIkRtya samAliGgitAH kanakazekhareNa / mayoktaM-kumAra! ka ete? kanakazekharaH prAha-madIyajanakamahattamA iti / tataH kRtapratipattayaH samupaviSTAH sarve'pi tAtAbhyaNe / tAtaH kanakazekharaM pratyAha-kumAra! etaistvadIyajanakamahattamairAkhyAtaM yathA-yataHprabhRti kumAro'nAkhyAya nirgato gehAt, tata Arabhya rAjA kanakacUDaH parijanasakAzAna dRzyate kvApi kumAra ityAkarNya sahasA vajrAhata iva, piSTa iva, parAyatta iva, matta iva, mUrchita iva na kiJciccetayate sma, devI ca cUtamaJjarI praviSTA mahAmohaM mRteva sthitA muhUrta, kRtaM parijanena dvayorapi vyajanacandanAdibhirAzvAsanaM, tato hA putraka! kva gato'sIti pralapituM pravRttau tau devInRpau, tataH parijanasyApi samullAsito mahAnAkrandaravaH, militaM mantrimaNDalam / abhihitamanena-deva! nAyamatropAyaH, tato muJca viSAdaM, avalambasva dhairya, kriyatAM yatnaH kumArAnveSaNe, rAjA na tadvacanaM vedayate sma / tatazcatureNa cintitaMzokAtirekeNa tyakSyati devaH prANAn, tato nAdhunA mamopekSA kartuM yuktA, tataH pAdayornipatya tena rAje niveditaM sakAraNaM tadIyamapakramaNaM, tato jIvati kumAra itikRtvA pratyAgatA rAjJazcetanA, pRSTazcaturaH, kva punargataH kumAra iti / naMdivardhanakumArane na jovAthI vihvaLa thayela rAjA ane rANInI avasthAnuM varNana tethI=naMdivardhane A pramANe kanakazekharane kahyuM tethI, mArA vacanathI=naMdivardhananA vacanathI, katakazekhara khuza thayo. A rIte paraspara prItithI dasa rAtri gaI. atrAMtaramAM=dasa divasa pasAra thayA pachI, mArA bhavanamAM rahelA evA amArA baMne pAse katakazekhara ane naMdivardhana baMne pAse, vedaka Avyo. mArapUrva mAnA 43=d6 43, upAyu. zuM vAyuM ta 'yaduta'thI patAcha - kumArI ! heva AjJA kare che. kumAroe zIgha AvavuM joIe. tethI pitA je AjJA kare che e prakAre kahIne jeTalAmAM ame be tAta samIpe gayA. teTalAmAM atirabhasavazathI atyaMta zIghratAthI, pitAnI sabhAmAMthI UbhA thaIne galatA AnaMdarUpa udakanA pravAhathI plAvita=bhIMjAyelA, nayana yugalavALA traNa pradhAna puruSo parivAra sahita AvIne kaDakazekharanA be caraNamAM paDyA. tyArapachI IrAdApUrvaka kahe che - are !
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 - kahe che pitAnI pAse beThA, pitA kanakazekhara pratye kahe che kahevAyuM. zuM kahevAyuM te 'vathA'thI batAve che - upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kyAM A sumati, varAMga ane kezariNa e pramANe bolatA snehapUrvaka UbhA karIne kanakazekhara vaDe AliMgana karAyA. mArA vaDe kahevAyuM=naMdivardhana vaDe kahevAyuM - he kumAra ! A koNa che ? kanakazekhara - mArA pitAnA mahattamo che=pradhAna puruSo che. tyArapachI karAyelI pratiprattivALA sarva paNa he kumAra ! A tArA pitAnA mahattamo vaDe jyArathI mAMDIne kumAra kahyA vagara gharethI nIkaLyo tyArathI mAMDIne rAjA kanakacUDa parijana pAsethI kyAMya paNa kumAra dekhAto nathI te sAMbhaLIne sahasA vajanI haNAyelAnI jema, pisAyelAnI jema, parAdhInanI jema, mattanI jema, mUcchitanI jema kaMI jANatA na hatA. ane devI cUtamaMjarI mahAmohamAM praviSTa thaI. marelAnI jema muhUrta sudhI rahI. parijana vaDe baMnene paNa vyaMjana=paMkho caMdanAdi vaDe AzvAsana karAyuM. tyArapachI 'he putra ! kyAM gayo che' e pramANe pralApa karavA mATe rAjA ane rANI pravRtta thayAM. tyArapachI parijanano paNa mahAna AkraMdano avAja ullasita thayo. maMtrImaMDaLa bheguM thayuM. AvA vaDe kahevAyuM=maMtrImaMDaLa vaDe kahevAyuM, he deva ! A ahIM upAya nathI. tethI viSAdane mUko. dhairyanuM avalaMbana lo ane kumAranA anveSaNamAM yatna karo. rAjA tenA vacanane maMtrInA vacanane dhyAna para letA na hatA. tethI catura vaDe vicArAyuM zokanA atirekathI deva prANano tyAga karaze tethI have mAre upekSA karavI yukta nathI. tethI=cature vicAryuM ke upekSA karavI yukta nathI tethI, pagamAM paDIne tenA vaDe tenuM sakAraNa apakramaNa=tenuM rAjakumAranuM sakAraNa cAlyA javuM, rAjAne nivedita karAyuM. tethI kumAra jIve che ethI karIne rAjAnI cetanA pragaTa thaI. catura puchAyo - kumAra kyAM gayo che. - - catureNAbhihataM na me kiJcidAkhyAtaM kumAreNA'pakramaNakAraNamiti, caturatayA mayA lakSitaM kevalametAvadvitarkayAmi yaduta - jayasthale pitRSvasuH samIpe gato bhaviSyati, vallabhA hi nandA kumArasya, vatsalaH padmarAjaH, kumAraparicayAdevAvagatamidaM mayA, ito nirgatasya tatraiva cittanirvANaM, nAnyatreti / tataH sAdhu catura ! vijJAtaM sAdhu, itivadatA dApitaM caturAya pAritoSikaM mahAdAnaM rAjJA, ayamasyAnarthavyatikarasya heturitikRtvA nirvAsitaH svaviSayAtsagotro durmukhaH, pratijJAtaM ca devI nRpAbhyAM yathA 'yAvat kumAravadanaM sAkSAnnAvalokitaM tAvannaivAvAbhyAmAhArazarIrasaMskArAdikaM karaNIyamiti / catura vaDe kahevAyuM - kumAre mane apakramaNanuM kAraNa kahyuM nathI. caturapaNAne kAraNe mArA vaDe jaNAyuM che kevala ATalAthI huM virtaka karuM chuM=kumAratA paricayane kAraNe huM virtaka karuM chuM, zuM karuM chuM te 'vadyuta'thI batAve che jayasthalamAM pitAnA bahenanA ghare gayo haze. di=je kAraNathI kumArane= kanakazekharane, naMdivardhananI mAtA naMdA bahu priya che. padmarAja=naMdivardhanapitA, vatsala che. ane kumAranA paricayathI A mArA vaDe jaNAyuM che. ahIMthI nIkaLelA evA kumArane tyAM ja cittanI zAMti che, anyatra nahIM. tethI he catura ! suMdara jANyuM suMdara, e pramANe bolatA rAjA vaDe caturane pAritoSika mahAdAna apAyuM. Adurmukha maMtrI, A anarthavyatikarano hetu che tethI karIne potAnA
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nagarathI parivAra sahita durmukha kADhI mukAyo ane devI ane rAjA vaDe pratijJA karAI. zuM pratijJA karAI te 'yathA' thI jatAve che jyAM sudhI kumAranuM vadana sAkSAt jovAya nahIM tyAM sudhI amArA be vaDe AhAra, zarIrasaMskAra Adi karavA yogya nathI. vimalAnanAratnavatyoH svayaMvarArthamAgamanam 347 itazca tatraiva dine praviSTo dUtaH, tena ca vihitocitapratipattinA niveditaM kanakacUDAya, yathA deva ! asti vizAlA nAma nagarI / tasyAM nandano nAma rAjA / tasya ca dve bhAyeM - prabhAvatI padmAvatI ca / tayozca yathAkramaM dve duhitarauvimalAnanA ratnavatI ca / vimalAnanA ane ratnavatInuM svayaMvara mATe Agamana - A bAju te ja divase dUte praveza karyo. ane tenA vaDe vihita ucita pratipatti dvArA kanakacUDane= kanakazekharanA pitAne, nivedana karAyuM. je A pramANe - he deva ! vizAlA nAmanI nagarI che, temAM naMdana nAmano rAjA che. tenI be bhAryA che. prabhAvatI ane padmAvatI ane te bene yathAkrama be putrIo che vimalAnanA ane ratnavatI. itazca kanakapure prabhAvatyAH sahodaro'sti prabhAkaro nAma rAjA, tasya bandhusundarI nAma bhAryA, tasyAzca vibhAkarAbhidhAnastanayaH, tayozca prabhAkaraprabhAvatyoH pUrvamajAtayoreva vibhAkaravimalAnanayoH parasparamabhUjjalpaH yaduta-Avayoryasya kasyacidduhitA jAyeta, tenetarasambandhine sutAya sA deyeti / ataH pUrvapratipannA sA vimalAnanA vibhAkarasya / anyadA guNasaMbhAragarbhanirbharaM bandibhiruddhuSyamANaM zrutaM tayA kanakazekharakumAranAmakaM, tatastadAkarNya sA vimalAnanA kumAre vijRmbhitAnurAgAtirekA nijayUthaparibhraSTeva hariNikA, sahacaraviyukteva cakravAkikA, nAkanirvAsiteva devAGganikA, mAnasasaraH samutkaNThiteva kalahaMsikA, glahavirahiteva dyUtakarI, zUnyahRdayatayA na vAdayati vINAM, na vilasati kandukalIlayA, na vidhatte patracchedyAdikaM, nAbhyasyati citrAdikalAH, na kurute zarIrasthitiM, na dadAti kasyacidullApaM, na lakSayati rAtrindinaM, kevalaM niSpandamandanizcalalocanA paramayoginIva nirAlambanaM kimapi dhyAyantI tiSThati / tataH paryAkulIbhUtaH parikaro na jAnIte tAdRzavikArasya kAraNaM, tato'tivallabhatvena sadA sannihitatayA lakSito'sau ratnavatyA vikArahetuH / ya ( ta ? ) tazcintitaM tayA - aye ! kanakazekharakumAranAmagrahaNAdanantaramidamavasthAntaramasyAH saMpannaM, ato nizcitametattenaiva priyabhaginyA manazcoritaM tadidamatra prAptakAlaM, nivedayAmyevaMsthitameva tAtAya, yena tAta eva tasya priyabhaginIcittacaurasya nigrahaM karotIti vicintya niveditaM tayA sarvaM nandananarapataye / cintitamanenadattaiveyaM jananyA vibhAkarAya, tathApi nAnyathA'dhunA'syA jIvitamitikRtvA preSayAmi tasyaiva kanakazekharasya
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva svayaMvarAmenAM, yato nedRzAvasthAyAmasyAM yuktaH kAlavilambaH, pazcAdeva vibhAkaraM saMbhAlayiSyAmaH / tato vatse! dhIrA bhava, muJca viSAdaM, gaccha kuzAvarte kanakazekharAyeti madhuravacanairAlapya devena saha mahAparijanena prasthApitA tatra vimalAnanA / ratnavatyApi vijJApito devaH yathA tAta! nAhamanayA rahitA kSaNamapi jIvitumutsahe, tato mayA'pi yAtavyamityanujAnIta yUyaM, kevalaM na mama kanakazekharo bhartA, yataH sApatnyaM nArINAM mahadeva snehatroTakAraNaM tato mayA tadiSTasya vayasyasya kasyacida bhAryayA bhAvyamiti / devenAbhihitaM-vatse! yatte rocate tadeva samAcara, na khalu vatsA svayamevAnucitamAcariSyati / tato mahAprasAda iti vadantI pravRttA ratnavatI, tato'navarataprayANakaiH prApte te vimalAnanAratnavatyau adyAsminnagare, sthite bahirudyAne, prahito'hamamumarthaM vijJApayituM devapAdamUlaM, etadAkarNya devaH pramANamiti / tatastatavacanAmAkarNya kanakacUDarAjo harSaviSAdapUritahadayaH kanyAvAsakadAnArthaM vyApArya zUrasenabalAdhikRtamasmAn sumativarAGgakesariNaH pradhAnamahattamAn pratyAha-pazyata! aho paramAnandakAraNamapIdamasmAkaM nandanarAjaduhitrorAgamanaM kumAravirahAnalasarpiSprakSepakalpatayA kSate kSAraniSekatulyaM pratibhAsate, tad gacchata zIghraM yUyaM jayasthale nizcitametattatraivAste kumAraH / nivedayata padmarAjanRpataye madIyAvasthAM kanyAgamanaM ca kAraNadvayamavagamya praheSyatyeva kumAraM padmarAjaH / anyacca nandivardhanakumAro'pi padmarAjamanujJApya yuSmAbhirAneyaH, yataH sa evocito varo ratnavatyAH / tato'smAbhirabhihitaM-yadAjJApayati devaH, tatazcehAmunA prayojanena samAgatA vayamiti / tadidaM sarvamasmabhyametairAkhyAtaM, tadevaM sthite yadyapi yuSpadvirahakAtarahRdayatayA nedamasmAbhirabhidhAtuM zakyaM tathA'pi mahAprayojanamityAkalayyAbhidhIyate yaduta-mA kurutAdhunA kAlavilambaM gacchatAtitvarayA kuzAvarte, janayataM dvAvapi yuvAM kanakacUDarAjacittAnandamiti / tataH zobhanamAjJApitaM tAtena, bhaviSyatyeva kanakazekhareNa saha mamAviyoga iti cintayatA mayA kanakazekhareNa cAbhihitaM-yadAjJApayati tAtaH / tatastoSanirbhareNa tAtena tasminneva kSaNe sajjIkAritaM prasthAnocitaM caturaGgaM balaM, niyuktA mahattamAH, kAritAzeSamAGgalikakartavyau prasthApitAvAvAmiti / pravRtto'ntaraGgaparijanamadhye mayA sahAbhivyaktarUpo vaizvAnaraH, puNyodayo'pi pravRtta eva kevalaM pracchannarUpatayA, tato dattaM prayANakaM, laGghitaH kiyAnapi mArgaH / ane A bAju katakapuramAM prabhAvatIno sahodara prabhAkara nAmano rAjA che, ane tenI baMdhusuMdarI nAmanI bhAryA che, teno vibhAkara nAmano putra che, ajAta ja=nahIM janmelA ja, vibhAkara ane vimalAnanA hote chate te beno-prabhAvatI ane prabhAkara rAjAno, pUrvamAM paraspara jalpa thayo. zuM thayo te 'yaduta'thI jatAva cha - mApA i=l52 20 mane pramAvatI kI mApa odi, jene koI putrI thAya, tenA vaDe Itara saMbaMdhI putrane te ApavI putrI ApavI, AthI te vimalAvatA vibhAkaranI pUrvapratipanna che=pUrvathI ja sagapaNathI joDAyelI che. atyadA teNI vaDe guNasaMbhAranA
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva garbhathI nirbhara, baMdIo vaDe stuti karAtA kanakazekharakumAranuM nAma saMbhaLAyuM, tethI tene sAMbhaLIne kumAramAM=katakazekharakumAramAM, utpanna thayelA anurAganA atirekavALI evI te vimalAnanA potAnA yUthathI paribhraSTa haraNInI jema, sahacara viyukta cakravAkikAnI jema, devalokathI kADhI mukAyelI devAMganAnI jema, mAnasarovaramAM atyaMta utkaMThita thayelI kalahaMsikAnI jema, glaharahita dyutakarInI jema=hoDamAM mUkavAnI vastu vagaranI ghUtakarInI jema, zUnya hRdayapaNAne kAraNe vINA vagADatI nathI, kandukalIlA vaDe vilAsa karatI nathI, patrachedAdikane karatI nathI, citrAdikalAno abhyAsa karatI nathI, zarIranI sthitine karatI nathI=zarIranA snAna Adi dharmone karatI nathI, koIne ullApa ApatI nathI, rAta-divasa kaMI jANatI nathI, kevala niSpandamanda nizcala locanavALI=spaMda rahita maMda nizcala netravALI paramayogInI jema nirAlaMbana kaMIpaNa dhyAna karatI rahe che, tethI Akula thayelo parivAra tevA vikAranuM kAraNa jANato nathI. tethI ativallabhapaNAne kAraNe sadA sannihitapaNuM hovAthI A vikArano hetu ratnavatI vaDe jaNAyo. je kAraNathI teNI vaDe ciMtana karAyuM - are ! kanakazekharakumAranA nAmagrahaNa anaMtara AnI=vimalAnatAnI A avasthAntara saMpanna thaI che. AthI A nizcita che tenA vaDe=kanakazekhara vaDe, ja priya bhaginInuM mana corAyuM che, te kAraNathI ahIM=A prasaMgamAM, A prAptakAla che=A karavuM ucita che. pitAne A pramANe raheluM ja nivedana karuM, jenA kAraNe pitA ja te priya bhaginInA cittanA coranuM nigraha karaze e pramANe vicArIne tenA vaDe= ratnavatI vaDe, sarva naMdana narapatine nivedana karAyuM. AvA vaDe=naMdanarAjA vaDe, vicArAyuM, mAtA vaDe= vimalAnanAnI mAtA vaDe, A=vimalAtanA vibhAkarane apAyelI ja che=sagapaNa thayeluM ja che. topaNa anya prakAre=kanakazekharane ApyA vagara, AvuM jIvita nathI=A vimalAnanA jIve tema nathI, ethI karIne te ja kanakazekharatA svayaMvaravALI Ave=vimalAnatAne, mokaluM, je kAraNathI AvI avasthAmAM=vimalAtanAnI zUnamUna avasthAmAM, kAlavilaMbata yukta nathI. pAchaLathI vibhAkarane ame saMbhALazuM, tyArapachI he vatsa ! tuM dhIra thA. viSAdane mUka, kuzAvarta nagaramAM kanakazekhara mATe jA. e pramANe madhuravacano vaDe AlApa karIne deva vaDe=rAjA vaDe, moTA parijana sAthe tyAM-kuzAvartanagaramAM, vimAlatanA mokalAvAI. ratnavatI vaDe paNa deva vijJApana karAyA. te 'vathA'thI batAve che he tAta ! huM paNa AnA rahita kSaNapaNa jIvavA mATe utsAhita nathI, tethI mAre paNa javuM joIe, ethI tame anujJA Apo. kevala mAro kanakazekhara bhartA nathI. je kAraNathI sApatya strIonuM moTuM ja snehatroTanuM kAraNa che tethI mAre tenA iSTa evA koIka mitranI patnI thavuM joIe. deva vaDe kahevAyuM - je tane ruce te tuM kara. kharekhara putrI svayaM ja anucita Acaraze nahIM. tethI mahAprasAda e pramANe bolatI ratnavatI pravRtta thaI. tyArapachI anavarata prayANa vaDe Aje nagara prApta thaye chate vimalAnanA ane ratnavatI bahAra udyAnamAM rahelI che. huM A ja arthane jaNAvavA mATe devanA caraNa pAse Avyo chuM, A sAMbhaLIne deva pramANa che=zuM karuM te nirNaya karavA mATe rAjA ucita che. tyArapachI te dUtanA vacanane sAMbhaLIne harSa ane viSAdathI pUrita hRdayavALo kanyAne nivAsasthAna - 349
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ApavA mATe zUrasena ane balAdhikRtane vyApAravALA karIne sumati, varAMga, kesarI nAmanA pradhAna mahattama evA amArA pratye kahe che, juo naMdanarAjAnI be putrIonuM A Agamana amane paramaAnaMdanuM kAraNa, paNa kumAranA virahane kAraNe agnimAM ghIprakSepakalpapaNuM hovAthI kSata upara kSAraniSakatulya bhAse che, te kAraNathI tame zIghra jayasthala nagaramAM jAo. A nizcita che ke tyAM kumAra rahela che. padmarAja nRpatine mArI avasthA ane kanyAnuM Agamana nivedita karo. ane be kAraNane jANIne padmarAja kumArane mokalaze ja ane bIjuM, naMdivardhanakumAra paNa padmarAjane anujJApana karIne tamArA vaDe lAvavo, je kAraNathI ratnavatIne ucita vara che. tethI amArA vaDe kahevAyuM=te traNa puruSo vaDe kahevAyuM - deva je AjJA kare che, tyArapachI ahIM=jayasthala nagaramAM, A prayojanathI=katakazekhara ane naMdivardhanane levAnA prayojanathI, ame AvyA chIe, te kAraNathI A sarva amone AmanA vaDe=kuzAvarta nagarathI AvelA pradhAna puruSo vaDe, kahevAyuM, te kAraNathI A pramANe sthita hote chate jo ke tamArA virahanuM kAyara hRdayapaNuM hovAne kAraNe A amArA vaDe kahevuM zakya nathI=naMdivardhananA pitA vaDe A kahevAnuM zakya nathI, topaNa mahAprayojana che e jANIne kahevAya che=naMdivardhananA pitA vaDe kahevAya che. zuM kahevAya che te 'vadyuta'thI batAve che have kAlavilaMbata karo nahIM. atitvarAthI kuzAvarta jAo=tame baMne jAo, baMne paNa tame=naMdivardhana ane kanakazekhara, kanakacUDarAjAnA cittamAM AnaMda utpanna karo. tyArapachI pitA vaDe=naMdivardhananA pitA vaDe, zobhana AjJApana karAyuM, kanakazekharanI sAthe mAro paNa aviyoga thaze ja e prakAranuM ciMtavana karatA mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, kahevAyuM je pitA AjJA kare che, tyArapachI toSathI nirbhara evA pitA vaDe te ja kSaNamAM prasthAnane ucita caturaMga baLa sajja karAyuM. moTA puruSo niyukta karAyA, karAvAyA che azeSa mAMgalika kartavyo jene evA ame be prasthApita karAvAyA, aMtaraMga parijanamAM mArI sAthe abhivyaktarUpe vaizvAnara pravRtta thayo. puNyodaya paNa kevala pracchannarUpapaNAthI pravRtta che, tyArapachI prayANaka apAyuM. keTaloka mArga ullaMghana karAyo. - bhAvArtha: naMdivardhanane pApamitra vaizvAnara sAthe viyojana azakya che, ema pitAe nizcaya karyo, tyArapachI anusuMdara cakravartI naMdivardhananA bhavamAM pote kalAgrahaNa karIne kaI rIte rAjA pAse Ave che, kaI rIte yauvanamAM teno deha rUpasaMpanna bane che, vaLI, naMdivardhana atikrodhI hovA chatAM rAjakuLanI maryAdAnusAra mAtA-pitAne pratidina namaskAra kare che te batAvIne ziSTAcAra uttamakuLamAM kevo hoya che teno bodha karAve che. tyArapachI naMdivardhananA mAmAno dIkaro-bhAI kaI rIte naMdivardhana pAse Ave che te batAvIne vivekapUrvaka naMdivardhana ucitakALe kanakazekharane pitAthI apamAnita thavAnuM prayojana pUche che, tyAre kanakazekharane pote kaI rIte dharma pAmyo che tenuM varNana kare che ane vivekI jIvo dharma pAmyA pachI zrAvakonI sAthe pratidina dharmanI carcA karIne prAyaH bahuzruta thAya che tema kanakazekhara paNa bahuzruta thayo ane nipuNatApUrvaka zAstranA 5ramArthane jANanAra thayo. tenAthI bodha thAya che ke zrAvako mAtra dharmakRtyo karIne saMtoSa mAnanArA hotA
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa1 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nathI paraMtu saMsAranI vyavasthA, mokSamArganI vyavasthA, mokSanA kAraNabhUta bhAvasAdhunuM pAramArthika svarUpa prAyaH jANanArA bane che. AthI ja naMdivardhanane te mahAtmA kevA guNavAna hatA tenA pAramArthika svarUpano bodha thAya te prakAre kanakazekhare te mahAtmAnuM svarUpa batAvyuM. vaLI, mahAtmA paNa upadezamAM kevA prakAre dharmano upadeza Ape che tenuM saMkSiptathI svarUpa paNa kanakazekhare naMdivardhanane batAvyuM ane pharIthI te mahAtmA padhAryA tyAre bhagavAnanA zAsanano sAra zuM che? e prakAre kanakazekhara pRcchA kare che tenAthI jaNAya che ke kanakazekharane zrAvakonA paricayathI bhAvasAdhunuM svarUpa, bhAvazrAvakanuM svarUpa ane zrAvakonAM ucitakRtyo kaI rIte sAdhudharmanI prApti dvArA kSapakazreNInuM kAraNa che tenA rahasyano bodha thayelo AthI ja vizeSa jainazAsananA rahasyane jANavA mATe mahAtmAne bhagavAnanA zAsanano sAra pUche che, tyAre te mahAtmAe ahiMsA, dhyAnano yoga, rAgAdino nigraha ane sAdharmikano anurAga ema kahyuM tyAre sUkSmaprajJAthI vicArIne kanakazekharane jaNAyuM ke saMpUrNa ahiMsA to susAdhu karI zake che, rAgAdino nigraha paNa apramAdI mahAtmA ja karI zake che, mATe huM sAdharmikanI te prakAre bhakti karuM jethI sAdharmikanA guNonI anumodanAnA baLathI ja uttarottaramAM bhagavAnanA zAsananA paramArthane prApta karuM. jo kanakazekhara zrAvakonA paricayathI bhagavAnanA zAsananA paramArthane jANanAra na thayela hota to mUDhanI jema dhyAnayogAdi mArA prayatnathI sAdhya che tema mAnIne tevA bAhya dhyAnAdi yogamAM yatna karanAra thAta, jema vartamAnamAM ghaNA prakAranA dhyAna yoganA mArgo pravarte che. tethI nipuNatApUrvaka zrAvakadharmanAM rahasyo, sAdhudharmanAM rahasyo pAmelA jIvo mahAtmAe kahelA ahiMsAdi cAranA paramArthane samajI zake che. vaLI, kanakazekhara bhagavAnanA zAsanane pAmIne vivekadRSTivALA thayela che, AthI ja vivekapUrvaka sAdharmika bhakti karIne aneka jIvone bhagavAnanA mArgamAM sthira kare che ane prAyaH saMsArI jIvo ghaNA madhyamaprakRtivALA hoya che tethI te prakAranA vartanathI svAbhAvika maMdadharmavALA hoya te paNa dharmamAM sthira thAya che. vaLI, dharmane abhimukha na hoya tevA ghaNA jIvo rAjAnA ucita vartanathI dharmane abhimukha thAya che. tethI kanakazakharanI sAdharmika bhakti kevI vivekayukta che teno paNa sUkSmabodha tenA udAra AcArathI pratIta thAya che. vaLI, jyAre durmukha rAjAnA cittane pheravIne kumAranI pravRttithI viparIta pravRtti kare che tyAre paNa mAtA-pitA sAthe kaI rIte ucita vartana karavuM joIe tenuM mArgAnusArI buddhithI kanakazekhara vicAre che. AthI ja pitAnI samIpa jaIne durmukhanI pravRtino virodha karato nathI, paraMtu vicAre che ke duSpatikAra mAtA-pitA che mATe te saMyogamAM zuM karavuM teno ucita nirNaya paNa je rIte kare che te sthAne yogya jIvane kaI rIte ucita pravRtti karavI joIe tenuM rahasya kanakazekharanA prasaMgathI prApta thAya che. vaLI, kanakazekharanA pitA naMdivardhanane levA mATe mokale che tyAre paraspara rAja kuLano ucita vyavahAra kevo che teno paNa mArgAnusArI bodha prastuta prasaMgathI thAya che. raudracittanagaravarNanam itazca-nivAsasthAnaM duSTalokAnAM, utpattibhUmiranarthavetAlAnAM, dvArabhUtaM narakasya, kAraNaM bhuvanasantApasya, taskarapalliprAyamasti raudracittaM nAma nagaram /
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva raudracittanagaranuM varNana ane A bAju naMdivardhata ane katakazekhara prayANa kare che tyAre, naMdivardhananI cittavRtimAM zuM thAya che te sthAnane batAvavA arthe kahe che ane A bAju, duSTalokonuM nivAsasthAna, anartharUpI vetAlonI utpattibhUmi, narakanA dvArabhUta, bhuvananA saMtApanuM kAraNa, coronI palli jevuM raudracitta nAmanuM tagara che. jeonA citamAM atirodrapariNAma varte che te aMtaraMga raudracita nAmanuM nagara che ane te nagaramAM atyaMta liSTa pariNAmarUpa duSTa loko vaselA che tethI aneka STibhAvArUpa duSTa lokonuM nivAsasthAna raudracita nagara che. ane jIvamAM anartharUpa vaitAlone utpanna kare tevuM A raudracita nagara che AthI ja raudrapariNAmavALA jIvo svaparanA anarthonuM kAraNa bane che. vaLI, narakanuM dvAra che; kema ke raudracittathI tarakAyuSya baMdhAya che. vaLI, bhuvanamAM vartatA anya jIvonA saMtApanuM kAraNa che. ane jema coronI pallI atyaMta bIbhatsa hoya che tema raudracita paNa jIvanI atyaMta bIbhatsatAvALI avasthA che. ane te raudracittanuM svarUpa tathAdithI spaSTa kare che - zloka : tathAdiutkrttnshirshchedyntrpiiddnmaarnnaiH / ye bhAvAH sattvasaGghasya, ghorAH santApakAriNaH / / 1 / / zlokArtha : utkartana, ziraccheda, yaMtramAM pIDana, mAraNa Adi vaDe jIvonA samUhane saMtApa karanArA ghora bhAvavALA je jIvo che. ||1|| zloka : te lokAstatra vAstavyA, raudracittapure sadA / tasmAttaDhuSTalokAnAM, nivAsasthAnamucyate / / 2 / / zlokArdha : te loko raudracittanagaramAM sadA vasanArA che. te kAraNathI te rodracittanagara, duSTalokonuM nivAsasthAna kahevAya che. rA bloka : kalahaH prItivicchedastathA vairaparamparA / pitRmAtRsutAdInAM, mAraNe nirapekSatA / / 3 / /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 353 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ye cAnye'narthavetAlA, loke sambhAvanA'tigAH / te raudracitte sarve'pi, saMpadyante na saMzayaH / / 4 / / zlokArtha :kalaha, prItino viccheda ane vairanI paraMparA, pitA-mAtA-putrAdinA mAraNamAM nirapekSatA ane saMbhAvanAne oLaMgI gayelA je anya anarthonA vetAlo lokamAM che te sarva paNa raudracittamAM saMzaya vagara prApta thAya che. II3-4ll zloka : utpattibhUmistatteSAM, pattanaM tena gIyate / yathA ca narakadvAraM, tathedAnIM nigadyate / / 5 / / zlokArca - teonIkalaha Adi bhAvonI, utpatti bhUmi che te kAraNathI te nagara rodracitta nagara, kahevAya che ane je pramANe narakanuM dvAra che te pramANe have kahevAya che. paNa zloka : ye sattvA narakaM yAnti, svapApabharapUritAH / te tatra prathamaM tAvatpravizanti purAdhame / / 6 / / zlokArdha : svapApanA bharAvAthI pUrita thayelA je jIvo narakamAM jAya che te adhama jIvo tyAMgarodracittamAM, prathama praveza kare che. IIkA. zloka : ataH pravezamArgatvAttasya nirmalamAnasaiH / gItaM tannarakadvAraM, raudracittapuraM janaiH / / 7 / / zlokArca - AthI tenuM narakanuM, pravezamArgapaNuM hovAthI nirmalamAnasavALA loko vaDe te raudracita nagara narakanuM dvAra kahevAyeluM che. ll7ii zloka : ye jIvAH kliSTakarmANo, vAstavyAstatra pattane / te svayaM satataM tIvraduHkhagrastazarIrakAH / / 8 / /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - kliSTakarmavALA je jIvo te nagaramAM vasavA yogya che, te svayaM satata tIvra duHkhathI grasta zarIravALA che=narakamAM jAya tenA pUrve paNa te jIvo raudracittamAM vasanArA che tethI kliSTakarmo kare che ane satata mAnasika kleza Adi tIvra duHkhathI grasta zarIravALA varte che. llcil zloka : tathA pareSAM jantUnAM, duHkhasaGghAtakAriNaH / ato bhuvanasantApakAraNaM tadudAhRtam / / 9 / / zlokArca - ane bIjA jIvone duHkhanA samUhane karanArA che AthI bhuvananA saMtApanuM kAraNa te rodracita kahevAyuM che. ll9ll zloka : kiJcAtra bahanoktena? nAsti prAyeNa tAdRzam / raudracittapuraM yAdRgbhuvane'pi purAdhamam / / 10 / / zlokArca - ahIM-raudracita nagaranA viSayamAM, vadhAre kahevAthI zuM? jevA prakAranuM raudracita nagara che tevA prakAranuM prAyaH bhuvanamAM paNa traNe bhuvanamAM paNa, purAdhama atyaMta kharAba nagara, prAyaH nathI. ll10II ___ duSTAbhisandhirAjavarNanam tatra raudracittanagare saGgrahaparazcaurANAM, paramazatruH ziSTalokAnAM, viSamazIlaH prakRtyA, vilopako nItimArgasya, caraTaprAyo duSTAbhisandhirnAma rAjA / duSTa abhisaMdharAjAnuM varNana te raudracita nagaramAM, coronA saMgrahamAM tatpara, ziSTalokono paramazatru, prakRtithI viSama svabhAvavALo, nItimArgano vilopaka, caraTaprAyaH=coraTA jevo, duSNabhisaMdhinAmano rAjA che. zloka : tathAdimaanogrkopaahngkaarshaatthykaamaaditskraaH / duSTAbhisandhiM sarve'pi, narendra paryupAsate / / 1 / /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 355 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - te A pramANe - mAna, ugrakopa, ahaMkAra, zAkya, kAmAdi coro sarva paNa, duSTAbhisaMdhi narendranI upAsanA kare che. IIII zloka : ato'ntaraGgacaurANAM, teSAM poSaNatatparaH / sa rAjA gIyate lokaizcaurasaGgrahaNe rataH / / 2 / / zlokArdha : AthI te aMtaraMga coronA poSaNamAM tatpara ane coronA saMgrahamAM rata loko vaDe te rAjA kahevAya che. IIrA zloka : satyazaucatapojJAnasaMyamaprazamAdayaH / ye cApare sadAcArAH, ziSTalokA yazasvinaH / / 3 / / zlokArca - satya, zauca, tapa, jJAna, saMyama, prazama Adi ane je apara sadAcAravALA ziSTa loko, yazasvI che. III zloka : duSTAbhisandhiH sarveSAM, teSAmunmUlane rataH / ato'sau paramaH zatruH, ziSTAnAmiti gIyate / / 4 / / zlokArca - te sarvenA unmelanamAM duSTAbhisabdhi rata che. AthI A duSTAbhisaMdhi, ziSyalokono paramazatru e pramANe kahevAya che. lll. zloka : bahvIbhirvarSakoTIbhirdharmadhyAnaM yadarjitam / lokena taddahatyeSa, kSaNamAtreNa dAruNaH / / 5 / / zlokArca - ghaNAM varSakoTIothI je dharmadhyAna loka vaDe arjana karAyuM tene A dAruNa duSTAbhisaMdhi kSaNamAtrathI bALI nAkhe che. paII
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva na cAsya toSaNopAyo, mugdhalokairvibhAvyate / ato viSamazIlo'sau prakRtyA pratipAdyate / / 6 / / zlokArtha : ane AnA toSaNano upAya mugdhaloko vaDe vicAra karAto nathI. AthI A=duSTAbhisaMdhi prakRtithI viSamazIla kahevAya che. II9TI zloka H sarvAH sannItayastAvatpravartante jagattraye / duSTAbhisandhinoM yAvattAsAM vighaTako bhavet / / 7 / / zlokArya - jagatatrayamAM sarvapaNa sadnItio tyAM sudhI pravarte che jyAM sudhI teno vighaTaka duSTAbhisaMdhi na hoya. II7II zloka H prAdurbhAve punastatva, vava dharma: ? varSe 2 nItavaH? / tenAsau nItimArgasya dhIrairgIto vilopakaH / / 8 // zlokArtha H vaLI, tenA prAdurbhAvamAM=duSTAbhisaMdhinA prAdurbhAvamAM kyAM dharma kyAM nItio ? arthAt kyAMya dharma nathI ane kyAMya nItio nathI. te kAraNathI ghIrapuruSo vaDe A duSTAbhisaMdhi nItimArgano vilopaka kahevAyo che. IIII niSkaruNatAdevIsvarUpam tasya ca duSTAbhisandhinarendrasyAnabhijJA paravedanAnAM, kuzalA pApamArge, vatsalA caraTavRndasyAnuraktacittA nije bhartari pUtanAkArA niSkaruNatA nAma mahAdevI / niSkaruNatAdevInuM svarUpa ane paravedanAne nahIM jANanArI=bIjAnI pIDAne nahIM jANanArI, pApamArgamAM kuzala, coraTAnA samUhamAM vatsala potAnA bhartAmAM anurakta cittavALI=duSTAbhisaMdhimAM anurakta cittavALI, pUtana AkAravALI=pApanA AkAravALI, te duSTAbhisaMdhi rAjAnI niSkaruNatA nAmanI mahAdevI che.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa7 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tathAdidussttbhisndhinaa tena, nAnAkAraiH kadarthanaiH / ciraM kadarthitaM dInaM, lokamAlokya sasmitA / / 1 / / zlokArca - te A pramANe - te duSTAbhisaMdhi vaDe aneka AkAravALI kadarthanAthI cirakALa viDaMbanA karAyelA dIna lokone joIne sasmita hAsyavALI, te niSkaruNatA devI che. [1] zloka : sA niSkaruNatA devI, duHkhaM gADhataraM tataH / janayettasya no vetti, tena sA paravedanAm / / 2 / / zlokArca - tethI tene kadarbhita dIna lokone, te niSkaruNatA devI gADhatara duHkhane utpanna kare che te kAraNathI te niSkaraNA paravedanAne jANatI nathI. jIrA zloka : netrotpATaziracchedanAsikAkarNakarttanam / utkarttanaM tvaco'Ggasya, khadirasyeva kuTTanam / / 3 / / zlokArya : netrono utpAdana, mastakano cheda, nAsikA, ane kAnanuM kartana, aMganI tvacAnuM utkartana, khadiranI jema kuna. Il3II zloka : ye cAnye jantupIDAyAH, prakArAsteSu kauzalAt / sA niSkaruNatA devI, pApamArge vicakSaNA / / 4 / / zlokArtha : ane anya je jaMtunA pIDAnA prakAro che temAM kuzalapaNuM hovAthI te niSkarNA devI pApamArgamAM vicakSaNa che. ll4.
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : ye ye bhuvanasantApakAriNo duSTavaSTakAH / raudracittapure lokAH, santi drohAdayaH khalAH / / 5 / / te te'tivallabhAstasyAste te sarvasvanAyakAH / atazcaraTavRndasya, devI sA'tyantavallabhA / / 6 / / yugmam zlokArca - je je bhuvananA saMtApane karanArA duSTa vakhako, droha Adi khala loko raudracita nagaramAM che, te te teNIne nikharuNatA devIne, ativallabha che, te te sarvasvanA nAyako che. AthI te devI caraTavRndane atyaMta vallabha che. Apa-kA zloka - duSTAbhisandhirAjendraM, taM bhartAraM divAnizam / manyate paramAtmAnaM, sA zuzrUSAparAyaNA / / 7 / / zlokArca - divasa-rAta zuzraSAmAM parAyaNa evI te niSkaraNatA devI duSTAbhisaMdhi rAjArUpa te bhartArane paramAtmA mAne che. ll7ii. zloka : na muJcati ca tadehaM, saMvAhayati tabalam / anuraktA nije patyau, sA devI tena varNyate / / 8 / / zlokArca - ane tenA dehane duSTAbhi-saMdhi rAjAnA dehane, mUkatI nathI. tenA baLane te rAjAnA sainyane, saMvAhana kare che-saMbhALa rAkhe che, te kAraNathI nijAtimAM-duSTAbhisaMdhirUpa potAnA patimAM, anurAgavALI evI te niSkaruNatA devI kahevAya che. llciaa. hiMsAnAma kanyakAmAhAtmyam tasyAzca niSkaruNatAyA mahAdevyA abhivRddhihetustasya raudracittapurasya, vallabhA tannivAsijanAnAM, vinItA jananIjanakayoratibhISaNA svarUpeNa, sAkSAtkAlakUTaghaTiteva hiMsA nAma duhitA /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3pa9 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva | hiMsA nAmanI kanyAnuM mAhAbhya te raudracittanagaranI abhivRddhino hetu, raudracitanagaranA nivAsI janone vallabha mAtA-pitAne viSe vinIta, svarUpathI atibhISaNa sAkSAt kAlakUTathI ghaTita na hoya evI te niSkaruNatA mahAdevInI hiMsA nAmanI putrI che. zloka : tathAhiyataHprabhRti sA jAtA, kanyakA rAjamandire / tata Arabhya tatsarvaM, puraM samabhivardhate / / 1 / / zlokArya : te A pramANe - jyArathI rAjamaMdiramAM te kanyA thaI tyArathI mAMDIne te sarva nagara samRddha thAya che. [1] zloka : rAjA puSTatarIbhUto, devI sthUlatvamAgatA / batomavRddhidetuH sA, pattanastha suvAnyA pArA zlokArca - rAjA-duSTAbhisaMdhi rAjA, puSTatara thAya che. devI-nikaruNatA devI, sthUlatvane pAme che. AthI te sukanyA nagaranI abhivRddhino hetu che. ITI zloka - IrSyApradveSamAtsaryacaNDatvAprazamAdayaH / pradhAnA ye janAstatra, pure vikhyAtakIrtayaH / / 3 / / zlokArya :IrSA, pradvaiSa, mAtsarya, caMDatva, aprazama Adi pradhAna je loko nagaramAM vikhyAta kIrtivALA che. II3II zloka : teSAmAnandajananI, sA hiMsA pravilokitA / sthitA parAparotsaGge, saMcarantI karAtkare / / 4 / /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - teone AnaMda denArI, para-aparanA usaMgamAM rahelI, hAthathI bIjA hAthamAM saMcaratI te hiMsA jovAI. III zloka : cumbyamAnA janenoccairbambhramIti nijecchayA / sA tatrivAsilokasya, tenoktA'tyantavallabhA / / 5 / / zlokArca - huM nija IcchAthI pharuM chuM, ethI lokothI te nagaranA lokothI, atyaMta cuMbana karAtI te hiMsA, che te kAraNathI tanivAsI lokane te nagaranA nivAsI lokane, atyaMta vallabha kahevAI. pI. zloka - duSTAbhisandhipatervacanaM nAtivartate / sA niSkaruNatAdevyA, vacanena pravarttate / / 6 / / zlokArtha : duSTAbhisaMdhi nRpatinuM vacana te hiMsA, ativartana karatI nathI. nikharuNatAdevInA vacanathI pravarte che hiMsA nAmanI putrI pravarte che. III zloka : zuzrUSAtatparA nityaM, tayohiMsA suputrikA / jananIjanakayostena, sA vinIteti gIyate / / 7 / / zlokArca - nitya teonI=mAtA-pitAnI, zuzraSAmAM tatpara hiMsA che te kAraNathI mAtA ane pitAnI vinIta evI te suputrI e pramANe kahevAI che. ll7nA zloka : bhISaNA sA svarUpeNa, yaccAbhihitamaJjasA / tadidAnIM mayA samyakkathyamAnaM nibodhata / / 8 / / zlokArca - svarUpathI te bhISaNa che, ane je zIgha kahevAyuM te hamaNAM mArA vaDe samyapha kahevAtuM tame jANo. IIkII
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 361 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : api sA nAmamAtreNa, trAsakampavidhAyikA / sarveSAmeva jantUnAM, kiM punaH pravilokitA? / / 9 / / zlokArca - vaLI, te nAmamAtrathI ja sarva jaMtuone trAsa ane kaMpanane karanArI che. arthAta koI kahe ke huM tane mArI nAkhIza e prakAranI hiMsAnA nAma sAMbhaLavA mAtrathI sarva jIvone trAsa ane kaMpane karanArI hiMsA che. vaLI, jovAyelInuM zuM kahyuM jovAyelI hiMsA to trAsane karanArI ja che. IIII zloka : sA'dhomukhena zirasA, narakaM nayati dehinaH / sA saMsAramahAvartagartasaMpAtakArikA / / 10 / / zlokArya : te hiMsA, manuSyane mastaka dvArA adhomukhathI narakamAM laI jAya che hiMsA karanAra puruSane te hiMsA adhomukha karIne narakamAM laI jAya che, te hiMsA, saMsArarUpI mahAAvartanA gartAmAM pAtane karanArI che. I10mAM zloka : sA mUlaM sarvapApAnAM, sA dharmadhvaMsakAriNI / sA hetuzcittatApAnAM, sA zAstreSu vigarhitA / / 11 / / zlokArca - te hiMsA, sarva pAponuM mULa che, te hiMsA, dharmanA vaMsane karanArI che, te=hiMsA, cittanA tApano hetu che, te zAstromAM vigahita che. ll11Jaa. zloka : kiJceha bahunoktena? nAstyeva nanu tAdRzI / loke'pi dAruNAkArA, sA hiMsA hanta yAdRzI / / 12 / / zlokArtha : vaLI, ahIM hiMsAnA viSayamAM vadhAre, kahevAthI zuM? kharekhara tevA prakAranI dAruNa AkAravALI lokamAM koI strI nathI jevA prakAranI kharekhara te hiMsA che. AvA
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bhAvArtha : naMdivardhana ane kanakazekhara pitAnI AjJAthI kanakazekharanA pitAnA nagare javA mATe tatpara thayA. te vakhate naMdivardhana sAthe vaizvAnara abhivyakta rUpe hato. puNyodaya pracchanna rUpe hato; kema ke prasaMge prasaMge teno kopa abhivyakta thato hato. ane tenA puNyanA sahakArathI tenA sarva pAsA savaLA paDatA hatA topaNa puNya kRtya rUpe tenA jIvanamAM na hatuM tethI bhUtakALanuM puNya pracchanna rUpe tene sahAya karatuM hatuM, te vakhate anya zuM bane che te batAvavA mATe aMtaraMga duniyAnuM raudracitta nagara kevuM che te batAvatAM kahe che. saMsAramAM jIvone saMtApa karanArA, zirachedana, yaMtramAM pIDana, mAraNa vagere je azubhabhAvo che, te azubhabhAvone karanArA jIvo raudracittamAM varte che. tethI duSTa lokonuM nivAsasthAna raudracitta kahevAya che. tethI e prApta thAya ke jeonuM citta raudra pariNAmavALuM hoya che teone bIjA jIvone saMtApa kare tevA prakAranA azubhabhAvo thAya che. vaLI, jenA cittamAM raudrapariNAma varte che teo kalaha karavAnA svabhAvavALA hoya che tenA kAraNe teonI parasparanI prItino paNa viccheda thAya che. vaLI, paraspara snehano saMbaMdha hovA chatAM vairanI paraMparA anubhavAya che tethI raudracittavALA jIvo ghaNA jIvo sAthe ghaNA bhavo sudhI kalaha Adi vairanI paraMparAone prApta kare che. mATe sarva anarthonI utpattibhUmi raudracitta nagara che ane tevA cittavALA jIvo narakamAM javAnI bhUmikA utpanna kare che. vaLI, kliSTakarmovALA jIvo raudracitta nagaramAM vasanArA che tethI jenuM citta raudradhyAnayukta varte che, tenA cittamAM satata kliSTabhAvo varte che tethI te jIvo kvacit bAhyathI sukhI hoya to paNa aMtaraMga tIvraphlezanAM duHkhone grahaNa kare che ane bIjA jIvone paNa duHkhanuM kAraNa bane che, tethI jeonuM citta prasaMge prasaMge raudradhyAnavALuM bane che te raudracitta nagara che ane te nagarano rAjA duSTAbhisaMdhi che; kema ke jIvamAM kaSAyone vaza duSTa abhisaMdhio thAya che tenuM citta raudradhyAnamAM varte che. ane te duSTa abhisaMdhi rAjA aneka prakAranA duSTa lokone AzrayasthAna che, tethI duSTa abhisaMdhine kAraNe jIvone mAnakaSAya, krodhakaSAya, ahaMkAra, zaThabhAva Adi vikAro UThe che te sarvanuM kAraNa teonuM raudracitta che ane temAM utpanna thayela duSTa abhisaMdhi che. vaLI, te duSTa abhisaMdhinI patnI niSkaruNatA che. tethI jeonuM citta raudrapariNativALuM che ane koIka nimittane pAmIne tenA cittamAM duSTa abhisaMdhi thAya che tyAre niSkaruNatA sAthe teno saMbaMdha thAya che. te duSTa abhisaMdhinI patnI che ane te niSkaruNatA bIjAne saMtrAsa ApavAmAM kuzaLa hoya che ane duSTa abhisaMdhi ane niSkaruNatAmAMthI hiMsA nAmanI putrI utpanna thAya che. arthAt niSkarUNAvALA jIvone bIjAne hiMsA karavAno pariNAma thAya che tethI te hiMsAnI niSpattinuM kAraNa duSTa abhisaMdhi ane niSkaruNatA che. ane te hiMsA te nagaramAM vasatA anya sarva duSTa lokone atyaMta priya che; kema ke jIvamAM vartatA sarva prakAranA duSTabhAvone hiMsAnI pariNati atyaMta priya hoya che. vaLI, A hiMsA mAtA-pitAnI atyaMta bhakti karanArI ane vinayavALI che; kema ke duSTa abhisaMdhi ane niSkaruNatAne je atyaMta priya tevuM ja kArya hiMsA kare che tethI hiMsAnI pariNati duSTa abhisaMdhi ane niSkaruNatA sAthe atyaMta AtmIyatAthI joDAyelo jIvano pariNAma che. vaLI, jeomAM A hiMsAnI pariNati pragaTe che te hiMsAnI pariNati te jIvane narakamAM laI jAya che. ane ghora saMsAramAM
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ 363 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA durgationI paraMparAone prApta karAve che. te sarvanuM kAraNa raudracitta, temAM vartatI duSTa abhisaMdhi, tenAthI utpanna thayelI niSkaruNatA ane tenA kAraNe thayelI hiMsakavRtti che. tAmasacitte dveSagajendrabhAryA'vivekitA itazcAsti tAmasacittaM nAma nagaraM, tatra mahAmohatanayo dveSagajendro nAma narendraH prativasati / itazca yA prAgAkhyAtA vaizvAnarasya jananI mama dhAtrI avivekitA nAma brAhmaNI, sA tasya dveSagajendrasya bhAryA bhavati, sA ca kenacitprayojanena tatastAmasacittAnagarAd garbhasthite sati vaizvAnare tatra raudracittapure samAgatA''sIt, yAdRk tattAmasacittaM nagaraM, yAdRzo'sau dveSagajendro rAjA, yAdRzI sA'vivekitA, yacca tasyAstAmasacittanagarAdraudracittapuraM pratyAgamanaprayojanametat sarvamuttaratra kathayiSyAmaH, kevalaM bhadre'gRhItasaGkete! na tadA'sya vyatikarasyAhaM gandhamapi jJAtavAn, tAmasacittanagaranA dveSagajendrarAjAnI patnI avivetA ane A bAju tAmasacitta nAmanuM nagara che=aMtaraMga nagara che, tyAMetAmasacitta nagaramAM mahAmoha rAjAno putra dveSagajendra nAmano rAjA vase che, ane A bAju je pUrvamAM kahevAyelI vaizvAnaranI mAtA mArI=naMdivardhananI, dhAtrI dhAvamAtA, avivekitA lAmatI brAhmaNI che. naMdivardhananI aMtaraMga avivekitA pariNatirUpa dhAvamAtA e vaizvAnaranI mAtA che ema pUrvamAM kaheluM te avivekitA nAmanI dhAvamAtA che te=dhAvamAtA, dveSagajendranI patnI che. ane te=avivekitA nAmanI bhAryA, koIka prayojanathI garbhamAM vaizvAnara rahe chate tAmasacitta nagarathI raudracitapuramAM AvelI hatI. jevA prakAranuM te tAmasacitta nagara che ane jevA prakArano A SagajendrarAjA che, jevA prakAranI te avivekitA che ane je teNInuM avivekitAnuM, tAmasacittanagarathI raudracittanagara pratye AgamatanuM prayojana che e sarva uttaramAM ame kahIzuM. arthAt anusuMdara cakravartI kahe che A sarva ame AgaLamAM kahIzuM. kevala te bhadra agRhItasaMketA ! tyAre A vyatikaranI gaMdha paNa huM jANato na hato=jyAre naMdivardhana hato tyAre A aMtaraMga mAruM kuTuMba hatuM tenI gaMdhane paNa huM jANato na hato, idAnImevAsya bhagavataH sadAgamasya prasAdAdidaM samastaM mama pratyakSIbhUtaM, tena tubhyaM kathayAmi, tataH sA'vivekitA tatra raudracittapure sthitA kiyantamapi kAlaM, jAto duSTAbhisandhinA saha paricayaH, yato dveSagajendrapratibaddha evAsau duSTAbhisandhizcaraTanarendraH, tato'vivekitAyAH kiGkarabhUto vartate, tataH sA'vivekitA mAM manujagatau samAgatamavagamya mamopari snehavazenAgatya tato raudracittapurAt sthitA sannihitA, jAto'syA mama janmadine vaizvAnaro, vRddhiM gataH krameNa, kathitastayA tasmai sarvo'pyAtmIyaH svananava | hamaNAM ja A bhagavAna sadAgamanA prasAdathI A samasta mane pratyakSa che. te kAraNathI huM tane kahuM chuM ema anusuMdara cakravartI agRhatasaMketAne kahe che. tyArapachI te avivekitA te rodracittapuramAM
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva keTaloka kALa rahI. duSTa abhisaMdhinI sAthe paricaya thayo. je kAraNathI dveSagajendra sAthe pratibaddha tevo A duSTa abhisaMdhi nAmano coraTo rAjA che. tethI=duSTa abhisaMdhi rAjA sAthe avivekitAne paricaya thayo tethI, avivekitAno kiMkarabhUta varte che-duSTa abhisaMdhi rAjA kiMkarabhUta varte che. tethI te avivekitA manuSyagatimAM AvelA mane jANIne mArA upara snehanA vazathI te raudracitta nagarathI AvIne saMnihita rahI=mArI pAse rahI. Ane avivekitAne, mArA janmadivase vaizvAnara utpanna thayo=vaizvAnara nAmano putra thayo. ubhayI vRddhine pAbhyo. teegI vaDe aviveDitA vaDe, tene = vaizvAnarane sarva paNa AtmIya svajana varga kahevAyo. nandivardhanena saha hiMsAyA vivAhaH tatastasya vaizvAnarasya tatra mArge mayA saha gacchataH samutpannaivambhUtA buddhiH yadutanayAmyenaM nandivadhanakumAraM raudracittapure, dApayAmyasmai duSTAbhisandhinA tAM hiMsAkanyakAM, tatastayA pariNItayA mamaiSa sarvaprayojaneSu gADhataraM nirvyabhicAro bhaviSyati tato vicintya tenaivamabhihito'haM tatra gamanArtham / mayoktaM-kanakazekharAdayo'pi gacchantu, vaizvAnaraH prAha- kumAra! nAmISAM tatra gamanaprasaro, yato'ntaraGgaM tadraudracittaM nagaraM, tato vinA parijanena matsahAya eva kumArastatra gantumarhati, tatastadAkarNyA'hamalaGghanIyatayA tadvacanasya, gurutayA tatra snehabhAvasya, ajJAnopahatatayA cittasyA'nAkalay tasya paramazatrutAM, aparyAlocyAtmahitAhitaM, adRSTvA'pyAgAminImanarthaparamparAM gato vaizvAnareNa saha raudracittapure, dRSTo duSTAbhisandhiH, dApitA vaizvAnareNa mahyaM tena hiMsA, pariNItA krameNa kRtamucitakaraNIyaM, tataH prahito duSTAbhisandhinA sahito hiMsAvaizvAnarAbhyAM milito'haM kanakazekharAdibale, gacchatAM mArge prArabdhaH saharSeNa vaizvAnareNa saha jalpo yaduta - kumAra! kRtakRtyo'hamidAnIm, mayoktaM katham ? sa prAha-yadeSA pariNItA kumAreNa hiMsA, kevalametAvadadhunA'haM prArthaye yadyeSA kumArasya satatamanuraktA bhavati, mayA'bhihitaM - kaH punarevaMbhavane'syA upAyo bhaviSyati ? vaizvAnaraH prAha-sAparAdhaM niraparAdhaM vA prANinaM mArayatA kumAreNa na manAgapi ghRNAyitavyaM, ayamasyAH khalvanuraktIbhavanopAyaH / mayA'bhihitaMkimanayA'tyantamanuraktayA bhaviSyati ? vaizvAnaraH prAha- kumAra ! matto'pi mahAprabhAveyaM, yato mayA'dhiSThitaH puruSo'titejasvitayA pareSAM kevalaM trAsamAtraM janayati, anayA punahiMsayA'tyantamanuraktayA''liGgitamUrtirmahAprabhAvatayA darzanamAtrAdeva jIvitamapi nAzayati, tasmAdabhimukhIkartavyeyaM kumAreNa, mayA'bhihitamevaM karomi, vaizvAnareNoktaM-'mahAprasAda' iti, tato mArge gacchannahaM zazasUkarazarabhazabarasAraGgAdInAmATavyajIvAnAM zatasahasrANi mArayAmi sma, tataH prahRSTA hiMsA, saMpannA mayyanukUlA / tataH kampante maddarzane jIvAH, muJcanti prANAnapi kecit, tataH saMjAto me vaizvAnarakathitahiMsAprabhAve pratyayaH, prAptA vayaM kanakacUDaviSayAbhyarNe /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 365 naMdivardhananI sAthe hiMsAno vivAha tethI te vezvAnarane te mArgamAM mArI sAthe jatA AvA prakAranI buddhi utpanna thaI. kevI buddhi thaI? te ''thI batAve che - A naMdivardhanakumArane huM=zvAnara, raudracittanagaramAM laI jauM. duSTa abhisaMdhi dvArA te hiMsA kanyAne Ave naMdivardhanane apAvuM, tethI teNI sAthe paraNavAthI hiMsA nAmanI kanyA sAthe paraNavAthI, mane sarva prayojanamAM A=naMdivardhana, gADhatara tivyabhicAravALo thaze. tyArapachI vicAra karIne=Ane huM hiMsA kanyA paraNAvuM e pramANe vicAra karIne, tenA vaDe= vaizvAnara vaDe, A pramANe tyAM gamana mATe-raudracittanagaramAM javA mATe, huM kahevAyo-naMdivardhana kahevAyo. mArA vaDe naMdivardhata vaDe, kahevAyuM vaiyyAtarane kahevAyuM, katakazekhara Adi paNa jAva. arthAt raudracittanagaramAM jAva. vaizlAnara kahe che - he kumAra ! Amatotrakanakazekhara Adito, tyAM= raudracittanagaramAM, gamanano saMbhava nathI, je kAraNathI te raudracita vagara aMtaraMga che, te kAraNathI parijana vagara kanakazekhara Adi parijana vagara, mArI sahAyatAvALo ja kumAra vaizvAnaranI sahAyatAvALo ja kumAra, tyAM-raudracitanagaramAM, javA mATe yogya che. tethI te sAMbhaLIne vaizvAnaranuM te vacana sAMbhaLIne, huM naMdivardhana, tenA vacananuM alaMghanIyapaNuM hovAthI vaizvAnaranA vacananuM alaMghanIyapaNuM hovAthI, tyAM=vadhvAnaramAM, snehabhAvatuM gurupaNAthI naMdivardhanane vaizvAnaramAM atyaMta sneha hovAthI, cittanuM ajJAna upahatapaNuM hovAthI=naMdivardhananuM cita vaizvAnarane zatrurUpe jANI zake tevA jJAnatA abhAvavALuM hovAthI, tenI=vaidhdhAnaranI, paramazatrutAne jANyA vagara, potAnA hitAhitanuM paryAlocana karyA vagara, AgAminI anartha paraMparAne joyA vagara paNa vaizvAnaranA vacanathI huM raudracittanagaramAM jaIza tenA kAraNe bhaviSyamAM narakAdinI paraMparA prApta thaze tene joyA vagara paNa, vaizvAnaranI sAthe huM raudracittanagaramAM gayo. duSTa abhisaMdhi jovAyo. vaidhdhAnara vaDe mane te hiMsA apAvAI-paraNAvAI, kramathI ucita karaNIya karAyuM hiMsAne paraNyA pachI je ucita karaNIya hatuM te karAvAyuM. tyArapachI duSTa abhisaMdhinI sAthe hiMsA ane vaizvAnarathI sahita huM mokalAvAyo, katakazekhara AdinA sevyamAM maLyo. mArgamAM jatAM vaizvAnaranI sAthe amAro saharSa evo jalpa prAraMbha thayo. je jalpa thayo te vahu'thI batAve che - he kumAra ! huM vaiyyAtara, hamaNAM kRtakRtya chuM. mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM, kevI rIte kRtakRtya cho ? te=vaizvAnara, kahe che. je kAraNathI A hiMsA kumAra vaDe paraNAvAI te kAraNathI huM kRtakRtya chuM ema avaya che. kevala hamaNAM huM ATalI prArthanA karuM chuM-vaizvAnara naMdivardhanane kahe che huM ATalI prArthanA karuM chuM, je kAraNathI kumArane satata anuraktavALI A hiMsA thAya, mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM, Ato=hiMsAno AvA prakAranA thavAmAM vaLI, kayo upAya thaze ? hiMsA mArAmAM anurakta thAya eno kayo upAya thaze ? vadhvAnara kahe che - sAparAdha ke niraparAdha prANIne mAratA kumAra vaDe thoDIka paNa ghaNA karavI joIe nahIM. A bIjAnI hiMsA, karavAmAM dhRNA na karavI e, Ano hiMsAno, anurakta thavAno upAya che, mArA vaDe=naMdivardhata vaDe, kahevAyuM - atyaMta anurakta evI AnA vaDe zuM thaze ? vaizvAnara kahe che - he kumAra ! mArAthI paNa
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prabhAvavALI A hiMsA che. je kAraNathI mArA vaDe=vaizvAnara vaDe, adhiSThita puruSa atitejasvIpaNAne kAraNe bIjAne trAsa mAtra utpanna kare che. vaLI, atyaMta anurakta evI A hiMsAthI AliMgitamUrtivALo puruSa mahAprabhAvapaNAthI darzana mAtrathI ja jIvitano nAza kare che. te kAraNathI kumAra vaDe A=hiMsA, abhimukha karavI joIe. mArA vaDe-naMdivardhana vaDe, kahevAyuM - A pramANe karuM chuM-vaizvAnare kahyuM e pramANe karuM chuM, vaizvAnara vaDe kahevAyuM - mahAprasAda. mArgamAM jato evo huM sasalA, sUkara, zarama, zabara, sAraMga Adi aTavInA jIvone zatasahasrothI mArato hato. tethI hiMsA khuza thaI. mAre anukULa saMpanna thaI. tethI mArA darzanathI jIva kaMpe che, keTalAka prANone paNa mUke che, tethI vadhvAnara kathita hiMsAnA prabhAvamAM mane vizvAsa utpanna thayo. ame kanakacUDanA nagaranI najIkamAM prApta thayA. pravarasenena saha yuddham tatrAsti viSamakUTo nAma parvataH, tasmiMzca kanakacUDamaNDalopadravakAriNo'mbarISanAmAnazcaraTAH prativasanti, te ca kadarthitAH pUrvaM bahuzaH kanakacUDena, tataH kanakazekharamAgacchantamavagamya niruddhastairgiH, pratyAsanIbhUtamasmabalaM, tataH kalakalaM kurvantaH samutthitAzcaraTAH samAlagnamAyodhanaM, tatazca nipatitazarajAlabhinnebhakumbhasthalAbhoganirgacchadacchAcchamuktAphalastomasaMpUritAzeSabhUpIThadezaM kSaNAt tathA vidalitabhaTamastakAsaMkhyarAjIvavRndAnukAreNa raktaughanIreNa daNDAstrasacchatrasaMghAtahaMsena tulyaM taDAgena saMjAtamuccairmahAyuddhamasmAkamiti / tataH samudIrNatayA caraTavargasya saMjAtAH paribhagnaprAyAH kanakazekharAdayaH / atrAntare pravarasenAbhidhAnena caraTanAyakena sArdhaM samApatitaM mamAyodhanamiti / tataH saMjJito'haM vaizvAnareNa, bhakSitaM mayA tatkrUracittAbhidhAnaM vaTakaM, tataH pravRddho me'ntastApaH, saMjAto bhRkuTitaraGgabhaGguro lalATapaTTaH, samAcitaM svedabindunikareNa zarIraM, sa ca pravaraseno'tyantakuzalo dhanurvede, niyUMDhasAhasaH karavAle'tinipuNaH sarvAstraprayogeSu, garvoddhuro vidyAbalena, prabalavIryo devatA'nugraheNa, tathApi sannihitapuNyodayamAhAtmyAnme na laganti sma tadIyazilImukhAH, na prabhavanti sma tadIyazastrANi, na vahanti sma tasya vidyAH, akiJcitkarIbhUtA devatA, mama tu cetasi parisphuritaMaho priyamitravaTakasya prabhAvAtizayo yadasya tejasA mamAyaM ripurdRSTimapi dhArayituM na pArayati / tato mayA vaizvAnaravaTakaprabhAvAdhiSThitena sa pravarasenazcaraTanAyako vicchinnakArmukaH pratihatazeSAnyazastraH san gRhItacamatkurvadbhAsvarakaravAlaH syandanAdavatIrya sthito bhUtale prasthito madabhimukham / atrAntare pArzvavartinyA vilokito'haM hiMsayA, jAto gADhataraM raudrapariNAmaH, mukto mayA karNAntamAkRSya nizito'rdhacandraH, chinaM tena tasyA''gacchato mastakaM, samullasito'smadabale kalakalaH, nipAtitA mamopari devaiH kusumavRSTiH, vRSTaM sugandhodakaM, samAhatA dundubhayaH, samudghoSito jayajayazabdaH / tato hatanAyakatvAdviSaNNaM caraTabalaM, avalambitapraharaNaM gataM me zaraNaM, pratipannaM mayA, nivRttamAyodhanaM, saMjAtaH sandhiH,
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 367 pratipannaH sarvacaraTairmama bhRtyabhAvaH, mayA cintitaM-aho hiMsAyA mAhAtmyaprakarSaH, yadanayA vilokitasyApi mamatAvAnunnativizeSaH saMpanna iti, sanmAnitAste'pi kanakazekharAdibhiH / pravarasenanI sAthe yuddha tyAM=kAkacUDanA nagaranI najIkamAM viSamaTa nAmano parvata che ane te viSamakUTamAM kanakacUDamaMDalIne upadrava karanAra ambarISa nAmanA coraTAo vase che ane te pUrvamAM aneka vakhata kanakacUDa vaDe kadarthita che. tethI kanakazekharane AvatA joIne teo vaDe te coraTAo vaDe, mArga niruddha karAyo. amAruM sainya sanmukha thayuM teonI sAme laDavA sanmukha thayuM. tyArapachI kalakalane karatA coraTAo samusthita thayA=laDavA mATe tatpara thayA, laDavAnuM zarU thayuM, ane tyArapachI paDelA bANonA samUhathI bhedI nAMkhyo che hAthIonA kuMbhasthalanA vistAramAMthI nIkaLatA svaccha svaccha evA muktAphaLano samUha tenAthI saMpUrita azeSabhUmi pIThano deza che jemAM evuM, kSaNathI te prakAre nAza pAmatA asaMkhya bhaTanA mastakarUpI kamaLonA samUhanA AkAravALA, lAla lohInA samUharUpa pANIvALA, daMDa-astrasachatranA samUharUpa haMsavALA evA taLAvatA tulya amAruM mahAyuddha thayuM. tethI coraTAvarganuM samudIrNapaNuM hovAthI=atyaMta ekaThA thayelA hovAthI. paribhagnaprAyaH katakazekhara Adi thayA coraTAo sAme laDavAmAM kanakazekhara Adi pIchehaTha karavA lAgyA, eTalAmAM pravarasena nAmanA coraTAnA nAyaka sAthe mArA vaDe yuddha zaru karAyuM, tyArapachI huM vaiyyAtarathI saMzita thayo vaizvAnare mane zUracitta nAmanuM vaDuM khAvAnI saMjJA karI, mArA vaDe te zUracitta nAmanuM vaDuM khavAyuM, tyArapachI mAro aMtaHstApa pravRddha thayo. bhRkuTinA taraMgothI bhaMgura lalATapaTTa thayo. svadabiMdunA samUhathI zarIra samAcita thayuM, ane te pravarasena dhanurvedamAM atyaMta kuzala, karavAmAM nibUDha sAhasavALo, sarvazastraprayogamAM atinipuNa, vidyAnA baLane kAraNe garvathI uddhara, devatAnA anugrahane kAraNe prabalavIryavALo hato, topaNa saMnihita puNyanA udayanA mAhAbhyathI tenAM bANo mane lAgyAM nahIM. tenAM zastro samartha thayAM nahIM, tenI vidyA vahana pAmI nahIM=saphaLa thaI nahIM, devatAHtenA sAMnidhyavALA devatA, akiMcikara thayA= mAro parAbhava karavAmAM niSphaLa thayA. vaLI, mArA cittamAM skurAyamAna thayuM=naMdivardhananA citamAM skurAyamAna thayuM, aho, priya mitranA vaDAno prabhAva atizaya che je AnA tejathI-priyamitratA vaDAnA tejathI, mAro A zatru=pravarasena coraTA, dRSTi paNa dhAraNa karavA samartha nathI. tethI vaizvAnara ane vaDAnA prabhAvathI adhiSThita evA mArA vaDe naMdivardhana vaDe, vicchinna thayuM che dhanuSa jenuM evo, pratihata=niSphaLa thayAM che zeSa anya zastro jemAM evo, grahaNa karI che camakArA karatI dedIpyamAna talavAra jene evo te pravarasena nAmano coraTAno nAyaka rathamAMthI UtarIne bhUtala upara rahelo mArI samukha prasthita thayo. eTalAmAM pArzvavartI evI hiMsA vaDe huM jovAyo, gADhatara raudrapariNAma thayo, mArA vaDe karNa sudhI kheMcIne ardhacaMdravALo bANa mukAyo, tenA vaDe=bANa vaDe, AvatA evA tenuM
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pravarasena coraTAnuM, mastaka chedAyuM. amArA baLamAM=secamAM, kalakala ullasita thayo. mArA upara devatA vaDe kusumavRSTi mukAI. sugaMdhI pANI varasAvAyuM, dubhi vagADAI, jaya jaya zabda samudra ghoSita karAyo, tyArapachI hatanAyakapaNuM hovAthI caraTanuM sainya kheda pAmyuM, laTakAvyA che praharaNa jeNe evuM te mArA zaraNane pAmyuM, mArA vaDe svIkArAyuM. yuddha nivRtta thayuM. sandhi thaI. badhA coraTAo vaDe mAro sevakabhAva svIkArAyo. mArA vaDe vicArAyuM=naMdivardhana vaDe vicArAyuM - aho hiMsAnA mAhAbhyano prakarSa, je kAraNathI AnA vaDe hiMsA vaDe, jovAyelA paNa mAro ATalo unnativizeSa thayo. katakazekhara Adi vaDe teo paNa coraTAo paNa, sanmAnita karAyA. 3mayopyAM vivAda: dattaM prayANakaM, saMprAptA vayaM kuzAvartapure, samAnanditaH kanakazekharakumArAgamanena kanakacUDarAjaH, tuSTo maddarzanena, tato vidhApitastena mahotsavaH, pUjitaH praNayivargaH, tato gaNitaM vimalAnanAratnavatyovivAhadinaM, samAgataM paryAyeNa, kRtamucitakaraNIyam, tato dIyamAnairmahAdAnavidhIyamAnairjanasanmAnairbahuvidhakulAcAraiH saMpAdyamAnairabhyarhitajanopacArairgAnavAdanapAnakhAdanavimardaina nirbharIbhUte samaste kuzAvartapure pariNItA kanakazekhareNa vimalAnanA mayA ratnavatIti, tato vihiteSacitakartavyeSu nivRtte vivAhamahAnande gate dinatraye'dRSTapUrvatayA kuzAvarttasyAtiramaNIyatayA tatpradezAnAM, kutUhalaparatayA yauvanasya, samutpannatayA'smAsu vizrambhabhAvasya gRhItvA'smadanujJAM nagarAvalokanAya nirgate bhramaNikayA saparikare vimlaannaaratnavatyo ! ubhayano ubhayanI sAthe vivAha prayANaka apAyuM, ame kuzAvartapuramAM pahoMcyA. kanakazekharakumAranA AgamanathI kAkacUDa rAjA AnaMda pAmyo. mArA darzanathI toSa pAmyo. tyArapachI tenA vaDe kAkacUDa rAjA vaDe, mahotsava karAvAyo. snehIvarga pUjAyo. tyArapachI vimalAnanA ane rastavatIno vivAdita jovAyo. paryAyathI kramathI, Avyo vivAha divasa Avyo. ucita karaNI karAI. tyArapachI apAtA mahAdAna vaDe, karAtA janasamAna vaDe, bahu prakAranA kulAcAro vaDe, saMpAdyamAna evA abhyahita lokonA upacAra vaDe, gAna, vAdana, pAna, khAdananA vimardathI harSita thayeluM samasta kuzAvartanagara hote chate katakazekhara vaDe, vimalAnanA ane mArA vaDe rastavatI paraNAI, tyArapachI ucita kartavya karAye chate vivAhano mahAAnaMda pUro thayA pachI, traNa divasa pasAra thaye chate kuzAvarta nagaranuM adaSTa pUrvapaNuM hovAne kAraNe, ta~dezonuM ati ramaNIyapaNuM hovAne kAraNe, yauvananuM kutUhalapaNuM hovAne kAraNe, amArAmAM vizvAsabhAvanuM samutpannapaNuM hovAne kAraNe, amArI anujJAne grahaNa karIne nagaranA avalokana mATe bhamavAnI IcchAthI parivAra sahita vimalAnanA ane ratnavatI nIkaLI.
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 369 kalatrayorapahAraH samarasenadrumavibhAkaraiH saha yuddham tato'nekAzcaryadarzanenAnandapUritahRdaye saMprApte te cUtacUcukaM nAmodyAnaM, pravRtte krIDituM, vayaM tu kanakacUDarAjAsthAne tadA tiSThAmaH yAvadakANDa eva pravRttaH kolAhalaH, pUtkRtaM dAsaceTIbhiH, kimetaditisaMbhrAntaM utthitamAsthAnaM, hRte vimalAnanAratnavatyau kenaciditi prAdurbhUtaH pravAdaH, tataH sannaddhamasmabalaM, lagnaM tadanumArgeNa, tato mArgakhinnatayA parasainyasya, sotsAhatayA'smadanIkasya, stokabhUbhAga eva samavaSTabdhA paracamUrasmatpatAkinyA, zrutamasmAbhirvibhAkaranAma bandibhiru SyamANam / tataH sarvaireva cintitamasmAbhiH-aye! sa eSa kanakapuranivAsI prabhAkarabandhusundostanayo vibhAkaro yasmai prabhAvatyA dattA vimalAnanA pUrvamAsIditi niveditaM dUtena tatazcaiSo'smAn paribhUya haratyete vadhvau duSTAtmeti bhAvayato me vihitA vaizvAnareNa saMjJA, tato bhakSitaM mayA krUracittAbhidhAnaM vaTakaM, saMjAto bhAsuraH pariNAmaH / tato mayA'bhihitaM 'arere puruSAdhama vibhAkara! paradAraharaNataskara! kva yAsi ? puruSo bhava puruSo bhava' iti, tatastadAkarNya gaGgApravAha iva tribhiH srotomukhairvalitamabhimukhaM parabalaM, AvirbhUtAstadadhiSThAyakAstraya eva nAyakAH / tato mayA kanakacUDarAjena kanakazekhareNa ca tribhirapi yo kAmairyathAsaMmukhaM vRttAste itazca yo'sau kanyAgamanasUcanArthaM kanakacUDarAjasamIpe samAgataH pUrvamAsInandarAjadUtaH sa tatrAvasare matsakAze vartate / tato'bhihito'sau mayA-are vikaTa! jAnISe tvaM katamAH khalvete trayo nAyakAH? vikaTaH prAha-deva! suSThu jAnAmi, ya eSa vAmapArzve'nIkasya sammukho bhavataH eSa kaliGgAdhipatiH samaraseno nAma rAjA, etadbalenaiva hi prArabdhamidamanena vibhAkareNa, yato mahAbalatayA vibhAkarapituH prabhAkarasyAyaM svAmibhUto vartate / yaH punareSa madhyamasainye vartate'bhimukhaH kanakacUDanarapateH ayaM vibhAkarasyaiva mAtulo vaGgAdhipatirdumo nAma rAjA / yastveSa dakSiNabhAgavartini bale nAyako'bhimukhaH kanakazekharasya, so'yaM vibhAkara eva / yAvadevaM kathayati vikaTaH tAvatsamAlagnamAyodhanam / patnIonuM apaharaNa tathA samarasena, drama ane vibhAkaranI sAthe yuddha tyArapachI aneka AzcaryanA darzanathI AnaMdapUrita hadaya prApta thaye chate te baMne cUta cUcaka nAmanA udhAnamAM kIDA karavA mATe pravRtta thaI. vaLI, ame tyAre kanakacUDa rAjAnA rAjasabhAmAM beThA chIe teTalAmAM acAnaka ja kolAhala thayo. dAsIo vaDe pokAra karAyo. A zuM che? e prakAre saMbhrAnta sabhA UThI. vimalAnanA ane rastavatI koIkanA vaDe haraNa karAI che, e prakAre pravAda prAdurbhata thayo. tethI amAruM sainya laDavA mATe tatpara thayuM, tenA anumArgathI cAlyuM. tyArapachI parasainyanuM mArgakhinnapaNuM hovAne kAraNe, amArA sainyanuM utsAhapaNuM hovAne kAraNe thoDAka bhUmibhAgamAM ja amArI sevAthI
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva paranI sevA avaSTabdha karAI. amArA vaDe vibhAkaranuM nAma baMdIo vaDe udghoSaNA karatuM saMbhaLAyuM. tethI sarva paNa amArA vaDe vicArAyuM. are ! te ja A katakapuranivAsI prabhAkarano baMdhu ane suMdarIno putra vibhAkara jene prabhAvatI vaDe vimalAtanA pUrvamAM apAyelI hatI. e pramANe dUta vaDe kahevAyuM tethI A duSTAtmA vibhAkara amAro paribhava karIne A baMne vadhUone haraNa kare che. e prakAre bhAvana karatA mane vaizvAnara vaDe saMjJA karAI. tethI mArA vaDe zUracita nAmanuM vaDuM bhakSaNa karAyuM. bhAsura pariNAma thayo. tethI mArA vaDe kahevAyuM - arere! puruSAdhama vibhAkara ! parastrInuM haraNa karanAra taskara ! tuM kyAM jAya che ? puruSa thA, puruSa thA. tethI tene sAMbhaLIne traNa srotanA mukha vaDe gaMgAnA pravAhanI jema amAre abhimukha zatrunuM sainya vaLyuM, tenA adhiSThAyaka traNa tAyako Avirbhata thayA, tethI mArA vaDe, kanakacUDa rAjA vaDe ane katakazekhara vaDe yuddhanA kAmanAvALA traNe paNa vaDe teonI yathAsamukha vaLyA. ane A bAju kathAnA AgamavA sUcana mATe kanakacUDa rAjAnA samIpamAM pUrvamAM je A Avelo naMdarAjAno dUta te avasaramAM mArI pAse varte che. tethI mArA vaDe= naMdivardhana vaDe, kahevAyo A=naMdarAjAno dUta, are vikaTa ! tuM jANe che kayA A traNa vAyako che? vikaTa kahe che - he deva ! atyaMta jANuM chuM, je A DAbI bAjumAM ApanI senAne sanmukha thayelo A kaliMgAdhipati samarasena nAmano rAjA che. enA baLathI ja samarasena rAjAnA baLathI ja, vibhAkara vaDe A yuddha prAraMbha karAyuM che, je kAraNathI mahAbalavAnapaNuM hovAne kAraNe vibhAkaranA pitA prabhAkarano A samarasena rAjA, svAmibhUta varte che. vaLI, je A madhyasainyamAM kanakacUDa tarapatine abhimukha varte che te A vibhAkaranA ja mAtula=mAmA, vaMgAdhipati drama nAmano rAjA che. je vaLI A dakSiNa bhAgavartI balamAM kanakazekharane abhimukha lAyaka che te A vibhAkara ja che. jeTalAmAM A pramANe vikaTa kahe che teTalAmAM yuddha zarU thaI gayuM, yuddhavarNanam zloka : tacca kIdRzamzarajAlatiraskRtadRSTipathaM, patharodhasamAkulatIvrabhaTam / bhaTakoTivipATitakumbhataTaM, taTavibhramahastizarIracitam / / 1 / / yuddhanuM varNana zlokArca - te yuddha kevA prakAranuM che - bANonA samUhathI tiraskRta karAyelA daSTipathavALuM, mArganA rodhathI atyaMta Akula thayelA bhaTavALuM, karoDo subhaTothI nAza karAyelA kuMbhasthalanA samUhavALuM, taTanA vibhramathI ekaThA thayelA hAthInA zarIravALuM. [1]
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloDa : racitaprathitorusuhastighaTaM, ghaTanAgatabhIrukRtArtaravam / ravapUritabhUdharadigvivaraM varahetinivAraNakhinnanRpam / / 2 / / zlokArtha : racanA karelA prasiddha thayelA vizALa zreSTha hAthIonA samUhavALuM, ghaTanAne pAmavAthI bhayavALA hAthIo vaDe karAyelA Artta=pIDita, avAjavALuM, avAjathI bharI dIdhelA pRthvI ane AkAzanA vivaravALuM, zreSTha zastronA samUhane aTakAvavAthI khinna thayelA rAjAnA samUhavALuM. II2II zloDa : nRpabhinnamadoddhuravairigaNaM, gaNasiddhanabhazcaraghuSTajayam / jayalampaTayodhazataizcaTulaM, caTulAzvasahasravimardakaram / / 3 / / 371 zlokArtha : rAjAo vaDe nAza karAyelA madathI unnata vairigaNavALuM, gaNasiddha vidhAdharo vaDe ghoSaNA karelA jaya zabdavALuM, jayamAM laMpaTa evA seMkaDo yauddhAothI caTula, caTula hajAro azvanA vimarhane DaranA. ||3| zloka : karasRSTazaraughavidIrNarathaM, rathabhaGgavivarddhitabolabalam / balazAlibhaTeritasiMhanadaM, nadabhISaNaraktanadIpravaham ||4|| zlokArtha : hAthathI sarjana karAyelA bANonA samUhathI nAza karAyelA rathavALuM, rathanA bhaMgathI vivardhita bolabalavALuM, balazAli bhaTothI karAyelA siMhanAdavALuM, nadathI bhISaNa raktanadInA pravAhavANuM // 4 // tatazcedRze pravRtte mahAraNe dattaH paraiH kRtabhISaNanAdaiH samarabharaH, bhagnamasmadbalaM, samullasitaH parabale kalakalaH, kevalaM na calitA vayaM padamapi parAGmukhaM, trayo'pi nAyakAH samutkaTatayA nikaTatarIbhUtAH pare / atrAntare punaH saMjJito'haM vaizvAnareNa, bhakSitaM mayA krUracittAbhidhAnaM vaTakaM, jAto me bhAsurataraH pariNAmaH, tataH sAkSepamAhUto mayA samaraseno, calito'sau mamopari muJcannastravarSaM, kevalaM sannihitatayA puNyodayasya na prabhavanti sma tAni me zastrANi / tato vilokito'haM hiMsayA, jAto me dAruNataro bhAvaH, tataH prahitA mayA paravidAraNacaturA zaktiH, vidAritaH samaraseno, gataH
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva paJcatvaM, bhagnaM tabalaM, calito'haM drumAbhimukhaM, sa ca lagna eva yoddhaM kanakacUDena / tato mayA'bhihitore! kimatra bhavati hantavye tAtenAyAsitena? na khalu gomAyukesariNoranurUpamAyodhanaM, tatastvamArAdAgaccheti / tato valito mamAbhimukhaM drumanarendraH, nirIkSito'haM hiMsayA, tato dUrAdeva nipAtitamardhacandreNa mayA tasyottamAga, bhagnaM tadIyasainyaM, vihito mayi siddhavidyAdharAdibhirjayajayazabdaH / tethI AvA prakAranuM mahAyuddha pravRta thaye chate para vaDe=prabhAkaranA sainya vaDe, karAyelA bhISaNa nAdothI samarabhara yuddhamAM atizaya apAyo=amAruM bala bhagna thayuM=naMdivardhananA pakSanuM sevya bhagna thayuM parabalamAM zatrunA balamAM, kalakala thayo. kevala ame=naMdivardhana Adi ame, pagaluM paNa parAkSukha calita thayA nahIM, para evA traNe paNa vAyako=vibhAkaranA sainyamAM vartatA traNe paNa vAyako, samutkaTapaNAthI nikaTatara thayA-teo vijaya abhimukha hovAthI amArA sAthe laDavAmAM nikaTatara thayA. vaLI, atrAntaramAMete yuddhakALamAM, huM vaizvAnarathI saMjJA karAyo. mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, zracitta nAmanuM vaTaka khavAyuM, mAro bhAsuratara pariNAma thayo, tethI sAkSepa AkSepapUrvaka, mArA vaDe samarasena bolAvAyo. A samarasena mArA upara zastronI varSAne mUkato calita thayo=sammukha thayo. kevala puNyodayanuM sabrihitapaNuM hovAne kAraNe tenAM zastro mane lAgatAM na hatAM. tethI huM hiMsA vaDe jovAyo, mAro dAruNatarabhAva thayo. tethI mArA vaDe paranA vidyAraNamAM catura zakti vaparAI, samarasena vidArita thayo=maryo, mRtyupaNAne pAmyo, tenuM bala bhagna thayuM. huM drama abhimukha cAlyo, ane te drama kanakacUDa sAthe yuddha karavAmAM lagna ja hato. tethI mArA vaDe kahevAyuM - ahIM tArA haNavAmAM tane mArI nAkhavAmAM, pitAnA prayAsathI zuM? kharekhara gomAyu ane kesarInuM anurUpa Ayodhana tathI gAya ane siMhanuM yuddha anurUpa nathI. tethI tuM zIdhra Ava, tethI dramarAjA mArI abhimukha vaLyo. huM hiMsAthI jovAyo, tethI dUrathI ja ardhacaMdra vaDe mArA dvArA tenuM mastaka nIce paDAyuM, tenuM sainya bhagna thayuM. mArA upara siddha vidyAdhara Adi vaDe jayajaya zabda karAyo. kanakazekharasya mahAnubhAvatA itazca kanakazekhareNApi sahApatito yoddhaM vibhAkaraH, zaravarSacchedAnantaraM muktAni tena kanakazekharasyopari AgneyapannagAdInyastrANi, nivAritAni vAruNagAruDAdibhiH pratizastraiH kanakazekhareNa, tato'silatAsahAyaH samavatIrNaH syandanAdvibhAkaraH, kIdRzaM rathasthasya bhUmisthena saha yuddhamiti matvA kanakazekharo'pi sthito bhUtale / tato darzitAnekakaraNavinyAsamabhivAJchitamarmaprahAraM pratiprahAravaJcanAsAraM saMjAtaM dvayorapi bRhatI velAM balakaravAlayuddhaM, tataH samAhatya skandhadeze pAtitaH kanakazekhareNa vibhAkaro bhUtale, gato mUrchA, samullasitaH kanakazekharabale harSakalakalaH, tato nivArya taM vAyudAnasalilA'bhyukSaNAdibhirAzvAsito vibhAkaraH kanakazekhareNa / abhihitazca-sAdhu bho narendratanaya! sAdhu, na mukto bhavatA puruSakAraH, nAGgIkRto dInabhAvaH, samujjvAlitA pUrvapuruSasthitiH, lekhitamAtmIyaM
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 373 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zazadhare nAmakaM, tadutthAya punaryo marhati rAjasUnuH / tato'ho asya mahAnubhAvatA, aho gambhIratA aho puruSAtirekaH, aho vacanAtirekaH iti cintayatA vibhAkareNAbhihitaM-Arya! alamidAnIM yuddhana, nirjito'haM bhavatA na kevalaM khaDgena, kiM tarhi ? caritenApi / tataH paramabandhuvat svayaM nivezito vibhAkaraH svakIyasyandane kanakazekhareNa, samAhlAdito madhuravacanaiH, upasaMhRtamAyodhanaM, gataM padAtibhAvaM sarvamapi parasainyaM kanakazekharasya, dRSTe bhayAtirekaprakampamAnagAtrayaSTI vimalAnanAratnavatyau, samAnandite pezalavAkyaiH, sthApite nijabhartRsyandanayoH kanakacUDena / kanakazekharanI mahAnubhAvatA A bAju katakazekharanI sAthe paNa vibhAkara yuddhamAM Avelo, bANanI varSonA chedanI anaMtara tenA vaDe vibhAkara vaDe, kanakazakhara upara Agneya (agnizastra) sarpAdi zastro mukAyAM. kalakazekhara vaDe vAruNa=jalazastra, ane gAruDa evAM pratizastro vaDe nivAraNa karAyA, tethI talavAranI sahAyavALo vibhAkara rathathI Utaryo. rathamAM rahelA evA mAruM bhUmimAM rahelAnI sAthe yuddha kevA prakAranuM? arthAt yuddha ucita nathI. ema mAnIne kanakazekhara paNa bhUtalamAM Ubho rahyo, tyArapachI batAvAyelA aneka karaNanA vinyAsavALuM, abhivAMchita marmaprahAravALuM pratiprahAranA vaMcavAnA sAravALuM baMnenuM paNa=vibhAkara ane katakazekhara baMnenuM paNa, ghaNI veLA sudhI balakaravAba=bala ane talavAranuM yuddha thayuM. tyArapachI kanakazekhara vaDe skaMdhadezamAM haNIne khabhA upara ghA karIne, pRthvI upara paDAyelo vibhAkara mUcchane pAmyo. kanakazekharanA balamAM=sevyamAM, harSano kalakala thayo. tyArapachI tene yuddhane, nivAraNa karIne vAyadAna=paMkho nAMkhavo ane pANInA siMcana Adi vaDe kanakazekhara vaDe vibhAkara AdhvAsita karAyo. ane kahevAyuM - he narendraputra ! suMdara suMdara tArA vaDe puruSakAra mukAyo nathI. dIna bhAva svIkArAyo nathI. pUrva puruSanI sthiti samuvAlita karAI che=pUrva puruSonI ucita AcaraNA tArA vaDe sevAI che. zazadharamAM tAruM nAma lekhita karAyuM che te kAraNathI UThIne he rAjaputra ! yuddha karavuM yogya che tethI=katakazekhare A pramANe kahyuM tethI, aho AvI mahAnubhAvatA, aho gaMbhIratA ! aho puruSAtireka ! aho vacanAtireka e pramANe ciMtana karatA vibhAkara vaDe kahevAyuM - he Arya ! have yuddhathI saryuM. huM tArA vaDe kevala khagathI jitAyo nathI. paraMtu caritrathI paNa jitAyo chuM. tyArapachI paramabaMdhunI jema svayaM vibhAkara kanakazekhara vaDe potAnA rathamAM besADAyo. madhura vacano vaDe AllAdita karAyo. yuddha zAMta thayuM. sarva paNa paranuM sevya katakazekharano sevakabhAva pAmyuM. bhayanA atirekathI kAMpatA gAtravALI vimalAnanA ane rastavatI jovAI. suMdara vacano vaDe baMne AnaMdita karAI. potAnA bhartAnA rathamAM kanakacUDa vaDe baMne vimalAnanA ane rastavatI, sthApata karAI. avAptajayayornagarapravezaH tato labdhajayatayA harSaparipUrNA vayaM kuzAvartapure praveSTumArabdhA /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva prApta karela jaya ane nagara praveza tyArapachI prApta thayelA jayapaNAne kAraNe harSathI paripUrNa ame kuzAvartapuramAM praveza mATe AraMbha karyo. bloka : tha?purtH kuJjarArUDho, rAjA devendrasannibhaH / dadaddAnaM yathAkAmaM, praviSTo nijamandire / / 1 / / zlokArdha : kevI rIte praveza kare che ? ethI kahe che - AgaLa hAthI upara ArUDha thayelo devendra jevo rAjA IcchA pramANe dAnane Apato potAnA maMdiramAM pravezyo. [1] zloka : tatra pramuditAzeSalokalocanavIkSitaH / puruM vizva sve de, ti: nazevara: pArA zlokArca - tyAM pramudita thayelA azeSa lokanA locanathI jovAyela kanakazekhara nagaramAM praveza karIne svagharamAM gayo. gIrA zloka : tato ratnavatIyuktaH, syandanasthaH zanaiH zanaiH / yAvad gacchAmi tatrAhaM, nijAvAsakasammukham / / 3 / / zlokArya : tyArapachI ravatIyukta rathamAM rahelo dhIre dhIre jyAM sudhI nija AvAsa sanmukha huM tyAM kuzAvartapura nagaramAM, jAuM chuM. Ilal zloka : tAvadete samullApAH, pravRttAH purayoSitAm / jayazriyA parItAGge, mayi saspRhacetasAm / / 4 / /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha = teTalAmAM jayazrIthI parItAMgavALA mArA vize saspRha cittavALI nagaranI strIonA A prakAre AlApo pravRtta thayA. // 4 // zloka H jagatyapratimallo'pi yenAsau vinipAtitaH / druma: samarasena, sa soyaM nandrivardhanaH prA zlokArtha : jagatamAM apratimalla paNa A kruma ane samarasena jenA vaDe vinipAta karAyA te te A naMdivardhana che. III zloka H aho dhairyamaho vIryamaho dAkSyamaho guNAH / asya nUnaM na martyo'yaM, devo'yaM nandivardhanaH / / 6 / / zlokArtha : aho AnuM dhairya, aho AnuM vIrya, aho AnuM dakSapaNuM, aho AnA guNo ! kharekhara A naMdivardhana manuSya nathI deva che. II9II zloka H : 375 iyaM ratnavatI dhanyA, yA'sya bhAryA mahAtmanaH / dhanyA vayamapi hyeSa, yAsAM dRSTipathaM gataH // 7 // zlokArtha - A ratnavatI dhanya che je A mahAtmAnI bhAryA che, ame paNa dhanya chIe jeonA dRSTipathamAM AnaMdivardhana Avyo che. II7II zloka H athavA sarvamevedamaho dhanyatamaM puram / acintyasAhasADhyena, yadanena vibhUSitam / / 8 / / zlokArtha athavA aho sarva ja A nagara dhanyatama che. aciMtya sAhasathI ADhya evA AnA vaDe= naMdivardhana vaDe, je nagara vibhUSita che. IItA
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : tatastAstAdRzIrvAcaH, zRNvato mama mAnase / mahAmohAtsamutpanno, vitarko'yamabhUd bhRzam / / 9 / / zlokArca - tethI tevA prakAranI vANI sAMbhaLatA mArA mAnasamAM mahAmohathI utpanna thayelo vitarka atyaMta thayo. ll9ll zloka : mamAyamIdRzo loke, pravAdo'tyantadurlabhaH / yaH saMjAto mahAnandaheturunnatikArakaH / / 10 / / zlokArca - lokamAM AvA prakArano atyaMta durlabha mAro A pravAda je mahAAnaMdano hetu, unnatinuM kAraNa thayo. ll1oll zloka : tasyA(trA)sya kAraNaM tAvadvayasyo hitakArakaH / eSa vaizvAnaro'styeva, nAtra sandehagocaraH / / 11 / / zlokArca - tenuM kAraNa hitakAraka evo A vaizvAnaramitra che ja emAM saMdehano viSaya nathI. II11TI zloka : tathApi priyayA nUnaM, mamedaM hanta hiMsayA / sarvaM saMpAditaM manye, kRtamAlokanaM yayA / / 12 / / zlokArca - topaNa kharekhara mArI A hiMsArUpa patnIthI A sarva saMpAdana thayuM che ema huM mAnuM chuM, jenA vaDe je hiMsA vaDe, Alokana karAyuM yuddhakALamAM je hiMsA vaDe mArI sakha jovAyuM, tenAthI A sarva saMpAdana karAyeluM che ema huM mAnuM chuM ema anvaya che. II1cA zloka : aho prabhAvo hiMsAyA, aho mayyanuraktatA / aho kalyANakAritvamaho sarvaguNADhyatA / / 13 / /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : aho hiMsAno prabhAva. aho mArAmAM anuraktatA=hiMsAnI anuraktatA, aho kalyANakArIpaNuM= hiMsAnuM kalyANakArIpaNuM, aho sarvaguNa AtmyatA. / / 13 / / zloka H yAdRzI varNitA pUrvaM varamitreNa me priyA / eSA vaizvAnareNoccaistAdRzyeva na saMzayaH / / 14 / / zlokArtha H jevA prakAranI pUrvamAM varamitra evA A vaizvAnara vaDe mArI priyA atyaMta varNana karAI tevI ja hiMsA che temAM saMzaya nathI. A prakArano adhyavasAya karIne naMdivardhana potAnA hiMsA kRtyane atyaMta anumodana karIne daDha kare $9.119811 zloka H tasyA'gRhItasaGkete ! vRttAntasyA'tra kAraNam / sa me puchyoyo nAma, vavasvaH paramArthataH / / / / 377 zlokArtha H he agRhItasaMketA ! ahIM=naMdivardhananA bhavamAM, te vRttAMtanuM=naMdivardhananI je prakAranI khyAti thAya che te vRttAMtanuM, kAraNa paramArthathI te mAro puNyodaya nAmano mitra che. / / 15 / / zloka H kevalam - tadA na lakSayAmyevamahaM pApahatAtmakaH / yathA puNyodayAjjAtaM, mamedaM sarvamaJjasA / / 16 / / zlokArtha : kevala pApathI haNAyelo evo huM tyAre A pramANe jANato nathI. je pramANe puNyanA udayathI mAruM A sarva zIghra thayuM e pramANe agRhItasaMketAne saMbodhIne anusuMdara cakravartI kahe che. / / 16 / / zloka H tatattva evaMvidhavikalpenAhaM vaizvAnarahiMsayoH / atyantamanuraktAtmA, na jAnAmi sma kiJcana / / 17 / /
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArdha : ane tethI AvA prakAranA vikalpa vaDe vaizvAnara ane hiMsAmAM atyaMta anurakta svarUpavALo kaMI jANato na hato. ll17ll zloka : itazca haTTamArgeNa, mAmakInarathastadA / prApto rAjakulA'bhyaNe, kRtalokacamatkRtiH / / 18 / / zlokArca - ane A bAju hamArgathI rAjakulanA abhyarNamAM, karyo che lokane camatkAra jeNe evo mAro ratha tyAre prApta thayo. ll18. kanakamaJjarIpraNayaH zloka : athA'sti su(brahmanAthasya, duhitA jayavarmaNaH / priyA kanakacUDasya, devI malayamaJjarI / / 19 / / kanakamaMjarIno praNaya zlokArca - have subramanAtha evA jayavarmaNanI putrI kanakasUDanI priyA malayamaMjarI devI che. ll19I zloka : tasyAzca bhuvanAbhogasarvasaundaryamandiram / asti manmathamaJjUSA, kanyA kanakamaJjarI / / 20 / / zlokArtha : teNInI malayamaMjarInI, bhuvananA AbhoganA sarva saundaryanuM maMdira, manmathamaMjUSA kAmadevanI maMjUSA, jevI kanakamaMjarI kanyA che. 2| zloka : sA syandanasthaM gacchantaM, vAtAyanasusaMsthitA / mAM dRSTvA paJcabANasya, zaragocaramAgatA / / 21 / /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 379 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : agAsImAM rahelI evI te kanakamaMjarI, rathamAM jatA mane joIne kAmadevanA bANanA viSayane pAmI=mArA pratyekAmAtura thaI. paranI zloka : kutUhalavazenA'tha, vIkSamANena sarvataH / gavAkSe lIlayA dRSTirmayA tatra nipAtitA / / 22 / / zlokArtha: kutUhalanA vazathI sarvatra lIlA vaDe gavAkSamAM jovAtA mArA vaDe tyAM-kanakamaMjarImAM daSTi paDI. IIII zloka : tataH kanakamaJjaryA, lolalocanamIlitA / kSaNaM sA mAmikA dRSTizcalati sma na kIlitA / / 23 / / zlokA : tethI kanakamaMjarInAM suMdara locano mIlita thayAM. te mArI khUMcelI daSTi kSaNa cAlatI na hatI. ll23ll zloka : sA'pi tAM mAmikAM dRSTiM, pibantI stimitekSaNA / svedakampanaromAJcaiya'ktakAmA kSaNaM sthitA / / 24 / / zlokArca - te paNa kanakamaMjarI paNa, mArI daSTine pItI naMdivardhananI daSTine pItI, sthira dRSTivALI svedakarmona romAMca vaDe, vyakta kAmavALI kSaNabhara rahI. ll24ll. zloka : mama tasyAzca sAnandaM dRSTisaMyogadIpitam / madIyasArathirbhAvaM, tetalistamalakSayat / / 25 / / zlokArca - ane mArA tetali nAmanA sArathIe mArA ane teNInA AnaMda sahita, daSTinA saMyogathI dIpta evA te bhAvane jANyo. ll5ll
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tatazcintitaM tetalinA-aye! ratimakaraketanayorivA'tisundaro'yamanayoranurAgavizeSaH, kevalaM mahAjanasamakSamevamanimeSAkSatayA nirIkSamANasyainAM hInasattvatayA lAghavamasya saMpatsyate, ratnavatyAzca kadAcidIrdhyA saMpadyeta tato na me yuktamupekSitumiti tataH kAkalIM kRtvA coditastetalinA syandanaH / tato'haM lAvaNyAmRtapaGkamagnAmiva, kapolapulakakaNTakalagnAmiva, madanazarazalAkAkIlitAmiva tadIyasaubhAgyaguNasyUtAmiva kanakamaJjarIvadanakamalAvalokanAt kathaJcid dRSTimAkRSya tasyAmeva nikSiptahRdayaH prAptaH krameNa nijamandiram / tethI tetalI vaDe vicArAyuM. are ! rati ane makaraketananI jema rati ane kAmadevanI jema, atisuMdara A beno A anurAga vizeSa che. kevala mahAjananI samakSa A rIte animeSa cakSuthI Ane kanakamaMjarIne jotA evA naMdivardhananA hItasaltapaNAne kAraNe Ane lAghava prApta thaze. ane kadAcit rastavatIne ISya prApta thaze. tethI mane upekSA karavI yukta nathI. tyArapachI kAkalI karIne tetali vaDe ratha prerita karAyo. tyArapachI lAvaNyaamRtanA aMkamAM magna hoya tenI jema, kapolanA pulaka romAMcamAM lagna hoya tenI jema, kAmarUpI bANanA zalAkAthI kheMcAyelAnI jema, teNInA saubhAgyaguNathI cUta hoya evI kaDakamaMjarInA vadanakamalanA avalokanathI koIka rIte dRSTine kheMcIne huM temAM ja likSipta hadayavALotrakanakamaMjarImAM ja likSipta hayavALo, kramasara potAnA maMdire prApta thayo. nandivardhanasya virahAvasthA tatra ca zUnyamanasko vidhAya divasocitaM kartavyamArUDho'hamuparitanabhUmikAyAm / tataH prasthApya samastaM parijanamekAkI niSaNNaH zayyAyAM, tasyAM cAparAparaiH kanakamaJjarIgocarairvitarkakallolevidhuritacetovRttirna jAnAmi smA'haM yaduta-kimAgato'smi ? kiM gato'smi? kiM tatraiva sthito'smi? kimekako'smi ? kiM parijanavRto'smi? kiM supto'smi? kiM vA jAgarmi? kiM rodimi? kiM vA na rodimi? kiM duHkhamidam ? kiM vA sukhamidaM? kimutkaNThako'yaM? kiM vA vyAdhirayaM? kimutsavo'yaM? kiM vA vyasanamidam ? kiM dinamidam ? kiM vA rajanIyam ? kiM mRto'smi? kiM vA jIvAmi? iti, kvacidISallabdhacetanaH punazcintayAmi-aye! kva gacchAmi ? kiM karomi ? kiM zRNomi ? kiM pazyAmi? kimAlapAmi? kasya kathayAmi? ko'sya me duHkhasya pratIkAro bhaviSyati? iti / evaM ca paryAkulacetaso niSiddhAzeSaparijanasyA'parAparapArzveNa zarIraM parAvartayato mahAnarakasyeva tIvraduHkhenAlabdha-nidrasyaiva laGghitA sA rajanI, samudgato'zumAlI, gatastathaiva tiSThato me'rdhapraharaH /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 381 naMdivardhananI viraha avasthA - ane tyAM=potAnA nivAsasthAne zUnyamanaskavALo divasane ucita kartavyane karIne, uparitana bhUmikAmAM huM ArUDha thayo. tyArapachI samasta parijanane mokalI daIne zayyAmAM ekAkI sUto ane temAM=te zayyAmAM, kanakamaMjarInA viSayaka apara-apara evA vitarka kallola vaDe vidhurita=vihvaLa, cittanI vRttivALo evo huM jANato nathI. zuM jANato nathI ? te 'vastuta'thI kahe che huM zuM Avyo chuM ? huM zuM gayo chuM ? huM zuM tyAM ja rahelo chuM ? huM zuM ekalo chuM ? ke parijanathI gherAyelo chuM ? huM zuM sUtelo chuM ? athavA huM zuM jAguM chuM ? athavA huM zuM raDuM chuM ? athavA huM zuM raDato nathI ? zuM A du:kha che ? athavA A sukha che ? athavA zuM utkaMTha evo A che ? athavA zuM A vyAdhi che ? athavA zuM A utsava che ? athavA zuM A vyasana che ? zuM A divasa che ? athavA zuM A rAtri che ? zuM huM marI gayo chuM ? zuM huM jIvuM chuM ? A pramANe kyAreka thoDI cetanAvALo huM pharI vicAruM chuM - are ! kyAM jAuM ? zuM karuM ? zuM sAMbhaLuM ? zuM jouM ? zuM AlApa karuM ? kone kahuM ? mArA A duHkhano pratikAra koNa thaze ? ane A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, paryAkulacittavALo niSiddha karyo che azeSa parijanane jeNe evo apara-apara paDakhAthI zarIrane parAvarta karato mahAnarakanI jema tIvra duHkhane kAraNe anidrAvALA ja mArI te rAtri pasAra karAI. sUryodaya thayo, te prakAre rahetA ja=vyAkuLarUpe rahetA ja, mAro ardhaprahara pasAra thayo=naMdivardhanano ardhaprahara pasAra thayo. tetalikRtaparihAsaH atrAntare samAgatastetaliH, ativallabhatayA me na vAritaH kenApi prApto matsamIpaM kRtamanena pAdapatanaM, niSaNNo bhUtale, viracitakaramukulena cAbhihitamanena deva ! nIcajanasulabhena cApalena kiJciddevaM vijJApayiSyAmi taccArvacAru vA sodumarhati devaH / mayA'bhihitaM bhadra tetale ! vizrabdhaM vavuM, jimiyatyA rdazomayA? tettinA'minita-yaghevuM, tato mA leva! parinanAvALita, yathA rathAdavatIrya devo na jJAyate kimatra kAraNaM sodvega iva, niSiddhAzeSaparijanaH sacintaH zayanIye vivartamAnastiSThati / itazca syandanA'zvAnAM tRptiM kArayato laGghito'tItadinazeSaH, tato rAtrau samutpannA me cintA yaduta - kiM punardevasyodvegakAraNaM bhaviSyati ? tatastadalakSayatazcintAvidhurasya jAgrata eva me vibhAtA rajanI, tato yAvadutthAya kilehAgacchAmi tAvad bRhattamaM prayojanAntaramApatitaM tenAtivAhyeyatIM velAmahamAgata ityato nivedayatu devaH prasAdena zarIrakuzalavArtAmAtrAyattajIvitAya kiGkarApasadAyA'smai janAya yadasya vyatikarasya kAraNamitibruvANaH patito maccaraNayostetaliH / tato mayA cintitaM - aho asya mayi bhaktiprakarSaH, aho vacanakauzalaM, yujyata evAsmai sadbhAvaH kathayituM, tathApi vAmazIlayatA madanavikArasya mayA'bhihitaM bhadra tetale ! na jAne kimatra kAraNam ?
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kevalaM yataH prabhRti haTTamArgamatikramya samAnItastvayA ratho rAjakulAbhyarNe, dhAritastatra kiyantamapi kSaNaM, tadArAtsarvANi me vilIyante'GgAni pravardhate'ntastApaH, jvalatIva bhuvanaM na sukhAyante janollApAH, Avirbhavati raNaraNakaH, samudbhUtAlIkacintA, zUnyamiva hRdayam / tato'hamasya duHkhasyAslabdhaparitrANopAyaH khalvevaM sthita iti / tataH saharSeNa tetalinAbhihitaM deva ! yadyevaM tato vijJAtaM mayA'sya duHkhasya nidAnamauSadhaM ca na viSAdaH kartavyo devena, mayA'bhihitaM katham ? tetaliH prAhasamAkarNayata! nidAnaM tAvadasya duHkhasya cakSurdoSaH / mayoktaM - kasya sambandhI ? tetaliH prAha-na jAne kimasau lakSitA na vA devena ? mayA punarbRhatIM velAM nirUpitA tatra rAjakulaparyantavartini prAsAde vAtAyane vartamAnA kAcid bRhaddArikA devamardhatirazcInenekSaNayugalena sAbhinivezamaGgapratyaGgato nirUpayantI, tannizcitametattasyA eva sambandhI cakSurdoSo'yaM, yato deva ! ativiSamA viSamazIlAnAM dRSTirbhavati / tato mayA cintitaM vaSTaH khalveSa tetaliH, buddho'nena madIyabhAvaH, vilokitA sA ciramanena ataH puNyavAnayaM, yatazca vadatyeSa yathA labdhaM mayA tavAsya duHkhasya bheSajamiti tataH saMpAdayiSyati nUnaM tAM madanajvaraharaNamUlikAM kanyakAmeSa me, tasmAtprANanAtho mamAyaM vartata iti vicintya samAropito balAtparyaGke tetaliH / abhihitazca - sAdhu bhoH sAdhu ! suSThu vijJAtaM bhavatA madIyaroganidAnaM, tetali vaDe karAyela parihAsa atrAntaramAM tetalI=sArathi Avyo, mane ativallabhapaNuM hovAthI koInAthI vAraNa karAyuM nahIM. mArI samIpe Avyo. AnA vaDe pAdapatana karAyuM. bhUmitalamAM beTho. hAtha joDIne enA vaDe kahevAyuM= tetalI vaDe kahevAyuM, deva ! nIcajanane sulabha evA cApalyathI kaMIka devane huM vijJApana karIza te suMdara che athavA asuMdara che te deve sahana karavuM joIe. mArA vaDe kahevAyuM - he bhadra tetalI ! vizvAsapUrvaka tuM bola, A prakAranI kUrca zobhA vaDe zuM ?=A prakAre nivedana vaDe zuM ? tetalI vaDe kahevAyuM - jo A pramANe che-tame mane kahevAnI anujJA ApI che e pramANe che, to he deva ! parijanathI mArA vaDe saMbhaLAyuM che. rathathI UtarIne jaNAtuM nathI ahIM zuM kAraNa che. deva=naMdivardhana, udvegavALAnI jema, niSaddhi karyo che azeSa parijana jeNe evo, saciMtAvALo, zayanamAM=pathArImAM loTato rahela che=deva rahela che, tenuM kAraNa kaMI khabara paDatI nathI ema parijanathI mArA vaDe saMbhaLAyuM ema pUrvanI sAthe yojana che. ane A bAju rathanA azvonI tRptine karatAM atIta divasazeSa mArA vaDe pasAra karAyo. tyArapachI rAtre mane ciMtA thaI, zuM ciMtA thaI te tetalI 'vadyuta'thI batAve che - devanA udveganuM kAraNa zuM haze ? tethI=A prakAre ciMtA thaI tethI, tene nahIM jANatA devanA udveganA kAraNane nahIM jANatA, ciMtAthI vidhura jAgatA ja mArI rAtri pasAra thaI. tethI jyAM sudhI UThIne kharekhara ahIM AvuM chuM tyAM sudhI moTuM anya prayojana AvIne paDyuM. tethI ATalI veLAne pasAra karIne huM Avyo
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 383 chuM, tethI he deva, zarIranI kuzalavAta mAtra AdhIna jIvitavALA kiMkaranA jevA A javane prasAdathI nivedita karo je A vyatIkaranuM kAraNa che. e pramANe bolato tetalI mArA caraNamAM paDyo. tethI mArA vaDe vicArAyuM - aho ! Avo mArAmAM bhaktino prakarSa, aho vacananuM kuzalapaNuM, Ane sadbhAva kahevA mATe ghaTe che=mArI vihvaLatAnuM sAcuM kAraNa kahevuM ghaTe che. topaNa kAmanA vikAranuM vakrasvabhAvapaNuM hovAthI mArA vaDe kahevAyuM - he bhadra tetalI ! ahIM=mArI asvasthatAmAM, kAraNa huM jANato nathI. kevala jyArathI mAMDIne haTTamArga atikramIne tArA vaDe rAjakulanA najIkamAM ratha lavAyo tyAM keTalIka paNa kSaNa dhAraNa karAyo, tyArathI mArAM badhAM aMgo tUTe che, baLatA bhuvananI jema aMtastApa vadhe che, lokono ullApa sukhane mATe thato nathI. raNaNaka AvirbhAva pAme che. khoTI ciMtA utpanna thaI, zUnyanI jema hadaya thayuM. tyArapachI A duHkhanA alabdha paritrANanA upAyavALo A duHkhanA nivAraNanA upAyane nahIM jANato, huM kharekhara A pramANe sthita chuM, tethI saharSathI harSa sahita, tetalI vaDe kahevAyuM - he deva ! jo A pramANe cheetamArA duHkhano upAya tame jANatA nathI e pramANe che, to A duHkhanuM nidAna ane auSadha mArA vaDe jaNAyuM che=tamane thayelA duHkhanuM kAraNa ane auSadha mArA vaDe jaNAyuM che. deva vaDe viSAda karavo joIe nahIM. mArA vaDe kahevAyuM - kevI rIte ? kevI rIte tArA vaDe mArA duHkhanuM kAraNa ane auSadha jaNAyuM che. tetalI kahe che, sAMbhaLo A duHkhanuM kAraNa cakSudoSa che. mArA vaDe kahevAyuM - konA saMbaMdhI ? tetalI kahe che - huM jANato nathI ke deva vaDe A jovAI che athavA jovAI nathI ? tamane cakSudokSa karanArI rUpALI bAlikA tamArA vaDe jovAI che ke nathI jovAI te huM jANato nathI. vaLI, tyAM rathamAM rAjakulanA paryantavartI prAsAdanI gelerImAM vartamAna koIka suMdara kanyA devane ardhI tirachI cakSunA yugalathI sAbhiniveza aMgapratyaMgathI nirUpaNa karatI mArA vaDe ghaNI veLA jovAI. te kAraNathI te bAlikAne tamane jotI meM joI te kAraNathI, A nizcita karAyuM ke teNInA saMbaMdhI A cakSudoSa che. je kAraNathI he deva ! viSamazIlavALAonI ativiSama dRSTi che. tethI tetalIe A pramANe kahyuM tethI, mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, vicArAyuM - kharekhara A teTalI hoMziyAra che. AnA vaDe mAro bhAva jaNAyo che. te lAMbA kALa sudhI AvA vaDe jovAI che, AthI A puSyavALo che ane je kAraNathI A kahe che, zuM kahe che te "yathA'thI batAve che. mArA vaDe tamArA A duHkhanuM auSadha prApta karAyuM chuM tethI kharekhara A tetalI, mArA kAmanvaranA haraNanI mUlikA evI te kanyAne saMpAdana karaze, te kAraNathI mAro A prANanAtha varte che mArA prANano rakSaNa karanAra varte che. e pramANe vicArIne baLAtkAre tetalI khoLAmAM samAropita karAyo=besADAyo, ane kahevAyuM - he suMdara suMdara tArA vaDe mArA roganuM nidAna jaNAyuM che. idAnImauSadhamasya nivedayatu bhadraH / tetalinA'bhihitaM-deva! idamatra cakSurdoSe bheSajaM yadutanipuNavRddhanArIbhiH kAryatAM samyag lavaNAvatAraNakaM, vidhIyatAM mantrakuzalairapamArjanaM, likhyantAM rakSAH, nibadhyantAM kaNDa(kaTa pra.)kAni, anuzIlyantAM bhUtikarmANi / anyacca-zAkinyapi kila pratyuccAritA na prabhavatIti kRtvA gatvA niSThuravacanairgADhaM nirbhaya'tAM sA dArikA yaduta he vAmalocane!
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nirIkSitastvayA viSamadRSTyA devaH, tatastvaM jJAtA, buddhA, tiSThasi yadi ca devasya zarIre, manAgapi skhalitaM bhaviSyati tato nAsti te jIvitam' iti / evaM kriyamANe deva! niyamAdupazAmyatyeSa cakSurdoSaH, tadidamasya bheSajaM vijJAtamiti / tato vihasya mayA'bhihitaM-bhadra tetale! paryAptaM parihAsena, nivedyatAM yadyavadhAritaH kazcidbhavatA nizcita(to) madduHkhavigamopAyaH? tetaliH prAha-deva! kimalabdhadevaduHkhapratIkArA eva devapAdopajIvinaH kadAcidapi devasya purataH sodvege sati deve saharSa jalpitumutsahante? tasmAnmA kuruta viSAdaM siddhameva devasamIhitaM, mayA hi devodveganirAsArthamevaiSa parihAso vihitaH / hamaNAM AvuM auSadha bhadra ! nivedana kara, tetalI vaDe kahevAyuM - he deva ! A cakSudoSamAM A bheSaja che. te "yahutathI batAve che - nipuNabuddhivALI strIo vaDe samyam lavaNanuM utAraNa karAvo. maMtrakuzalo vaDe apamArjana karAvo. rakSAnuM lekhana karAvo. kaMDakone baMdhAvo. bhUtikarmanuM anuzIlana karAvo. ane bIjuM, pratyuccAritA zAkinI paNa kharekhara prabhAva pAmatI nathI ethI karIne niSphara vacano vaDe te dArikAne gADha nirbharjatA karo. kaI rIte nirbharsanA karo te "yahutathI batAve che - he vAlocana ! tArA vaDe viSamadaSTithI deva jovAyA che. tethI tuM jJAtA cho, buddha cho, ane jo devatA zarIramAM tuM rahe che to, thoDuM paNa khkhalita thazetranukasAna thaze, to tAruM jIvita nathI e pramANe bAlikAne nirbharjanA karAvo tiraskAra karAvo. he deva ! A pramANe karAya chad=pUrvamAM kahyuM e pramANe karAye chate, A cakSudoSa niyamathI zAMta thaze. te kAraNathI AnuM tamArA duHkhanuM, A bheSaja= A auSadha pUrvamAM varNana karyuM e auSadha, mArA vaDe jaNAyuM che. tyArapachI hasIne mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM, he bhadra tetalI ! parihAsathI saryuM. jo tArA vaDe nizcita mArA du:khatA vigamatano upAya avadhArita che to nivedana kara. tetalI kahe che - he deva ! alabdha devatA duHkhanA pratikAravALA ja devatA upara jIvanArA kyAre paNa devanI AgaLa deva udvegavALA hote jIte harSapUrvaka bolavA mATe zuM utsAhavALA thAya ? devatA duHkhano pratikAra prApta thayo hoya to ja harSapUrvaka kahevA mATe utsAhavALA thAya. te kAraNathI tamArA duHkhano pratikAra mArA vaDe prApta thayo che te kAraNathI, viSAdane karo nahIM. devanuM samIhita siddha che. 'di je kAraNathI, devatA udveganA nirAsa mATe ja mArA vaDe A parihAsa karAyo che. padmanovitavRttAntatti: mayA'bhihitaM-varNaya, tarhi kathaM siddhamasmatsamIhitam ? tetaliH prAha-deva! vijJApitamidamAdAveva mayA yathA mama pratyuSasyeva devasamIpamAgacchato bRhattamaM prayojanAntaramApatitaM, tena laGghito mamAyaM dinArdhaprahara iti / taddevasamIhitasiddhyarthameva prayojanAntaraM, kathamanyathA bRhattamatvamasyopapadyeta? yato'sti mama paricitA malayamaJjarIsambandhinI kapiJjalA nAma vRddhagaNikA, sA mama zayanAduttiSThataH
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva purataH pravizya madbhavane-vayasya ! trAyadhvaM trAyadhvamiti mahatA zabdena pUtkRtavatI / tato'nupalabdhabhayakAraNe mayA'bhihitaM bhadre kapiJjale ! kutaste bhayam ? tayA'bhihitaM mInaketanAditi / mayA'bhihitaM kapiJjale ! azraddheyamidaM, yato'hamevaM tarkayAmi yaduta-kuGkumarAgapiGgalapalitacitAjvAlAvalIbhAsuraM kaTakaTAyamAnAsthipaJjarazivAzabdabhairavaM saMkucitavalItilakajAlapicchalatAtibhISaNaM ullambitazavAkAralambamAnAtisthUlastanabhayAnakaM atiraudramahAzmazAnavibhramaM tvadIyazarIramidamupalabhya nUnaM kAmaH kAtaranara ivArATIrdattvA dUrataH prapalAyate tataH kutaste bhayamiti ? kapiJjalayA'bhihitaM- aye ! alIkadurvidagdha ! na lakSitastvayA madIyo'bhiprAyaH tenaivaM bravISi, ataH samAkarNaya yathA me madanAdbhayamiti / mayA'bhihitaM tarhi nivedayatu bhavatI / sA prAha-asti tAvadviditaiva bhavato malayamaJjarI nAma mama svAminI / tasyAzcAsti kanakamaJjarI nAma duhitA / atrAntare tetalinA kanakamaJjarInAmagrahaNAdeva spanditaM me dakSiNalocanena, sphuritamadhareNa, ucchvasitaM hRdayena, romAJcitamaGgena, gatamivodvegena / kapiMjala vaDe kahevAyela vRttAMtanI ukti - mArA vaDe kahevAyuM=naMdivardhana vaDe kahevAyuM, tuM kahe to kaI rIte amAruM samIhita siddha thAya ?=mane je icchita kanyA che te kaI rIte prApta thAya e rUpa icchita siddha thAya ? tetalI kahe che * he deva ! AdimAM ja mArA vaDe kahevAyuM, zuM kahevAyuM te yathAthI batAve che. savAramAM ja deva samIpe AvatA evA mane bRhattama anya prayojana AvyuM. tethI mArA vaDe divasano A ardhaprahara pasAra karAyo. te devanI samIhita siddhine mATe ja prayojanAMtara hatuM. anyathA devatA samIhita siddhi mATe na hoya to, AvuM=prayojananuM, bRhattamapaNuM kevI rIte prApta thAya ? je kAraNathI, malayamaMjarI saMbaMdhI kapiMjalA nAmanI vRddha gaNikA mArI paricita che. te=kapiMjalA nAmanI vRddha gaNikA, zayanathI UbhA thatAM mArI AgaLa mArA bhavanamAM praveza karIne he mitra ! rakSaNa kara rakSaNa kara e pramANe moTA zabdathI pokAra karavA lAgI, tethI anupalabdha bhayanA kAraNavALA mArA vaDe kahevAyuM - he bhadra ! kapiMjalA tane kovAthI bhaya che ? tenI vaDe=kapiMjalA vaDe, kahevAyuM kAmadevathI, mArA vaDe kahevAyuM - he kapiMjalA ! azraddheya che=tane kAmadevathI bhaya che te azraddheya che, je kAraNathI huM A pramANe tarka karuM chuM. te 'yadyuta'thI batAve che kuMkumanA rAgathI pILA ane sapheda vALarUpa citAnI jvAlAonI AvalithI camakatuM, kaTakaTAyamAna asthinA paMjara evA zivAzabdanI jema bhaya karanAruM, saMkucitavalI tilakanA jAlanI picchalatAthI ati bhISaNa, ullaMbita zava AkAravALA laMbAyamAna atisthUla evA stana vaDe bhayAnaka, atiraudra ramazAnanA vibhramane dhAraNa karanAra A tArA zarIrane prApta karIne kharekhara kAtara puruSanI jema bUmo pADIne kAma dUrathI palAyana thAya. tethI tane konAthI bhaya che ? kapiMjalA vaDe kahevAyuM are ! alIka durvidagdha ! tetalI, tArA vaDe mAro abhiprAya jaNAyo nathI. te kAraNathI, A pramANe tuM bole che. AthI sAMbhaLa, je pramANe mane - - 385 -
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mathI maya che. maa| 43 vAyuM - to tuM=piM04lA, MEna 42, d=piM04lA, cha - tArA vaDe malayamaMjarI tAmaDI mArI svAminI jaNAyelI ja che, tenI katakamaMjarI nAmanI putrI che. atrAsaramAM tetalI vaDe kamakamaMjarI nAmanA grahaNathI ja mAruM naMdivardhananuM, dakSiNa locana spaMdita thayuM. adhara skUraNa karAyuM. hadayathI ucchavAsa levAyo, udvega gayelAnI jema aMgathI romAMcita thavAyuM. kanakamaJjarIparisthitivarNanam tato mayA cintitaM-nUnaM saiSA mama hRdayadayitA kanakamaJjarItyucyate / saharSeNa cAbhihitaMtatastataH / tato lakSitamadIyabhAvena aho priyanAmoccAraNamantrasAmarthyamiti vicintya tetalinA'nusandhAnena kapiJjalAvacanamidamabhihitaM-sA ca madIyastanyapAnena saMvardhitA, tena mama sarvasvamiva, zarIramiva, hRdayamiva, jIvitamiva sA kanakamaJjarI svarUpAdavyatirekiNI vartate / adhunA pIDyate sA varAkI makaradhvajena tato yattasyA mInaketanAd bhayaM tatparamArthato mamaiva bhayamiti / tadidamAkarNya dhA(vA)rayataste-talerAkRSya karavAlamarere manmathahataka! muJca muJca me priyAM kanakamaJjarI, puruSo vA bhava durAtman! nAstyadhunA te jIvitamiti bruvANo'hamutthitaH zayanIyatalAdvegena / tetalinA'bhihitaM-deva! alamanenA''vegena, na khalu sadaye deve kanakamaJjaryA madanahatakAdanyasmAdvA sakAzAd bhayagandho'pi, kathAnakaM cedamatastaccheSamapyAkarNayatu devaH / tatastadvacanenAhaM punaH pratyAgatacetano manAga vilakSIbhUto niSaNNaH zayyAtale / tetaliH prAha-tato mayA'bhihitaM-bhadre kapiJjale! kiM punarnimittamAsAdya tasyAM kanakamaJjaryAM prabhavati madanahatakaH / kapiJjalayA'bhihitaMAkarNaya, asti tAvadatIte dine saMpannaM vadhUharaNaviDvaraM, saMjAto devasya kanakacUDasya paraiH saha mahAsaMgrAmaH, tato labdhajayapatAkeSu nagaraM pravizatsu kanakacUDakanakazekharanandivardhaneSu kutUhalavazenAhaM gehAnirgatya sthitA haTTamArge, praviSTeSu gatA svAminI bhavanaM, ArUDhA coparitanabhUmikAyAM, tatra ca vAtAyane vartamAnA rAjamArgAbhimukhaniHsAritavadanakamalA niSpandamandastimitazUnyadRSTikA citravinyasteva, zailaghaTiteva, niSpannayogeva, paramayoginI vyuparatAzeSAGgapratyaGgacalanaceSTA dRSTA mayA kanakamaJjarI / tato hA kimetaditivicintya sambhramaM putri! kanakamaJjarIti punaH punastAmahamAhUtavatI na ca dattaM me mandabhAgyAyAstayA pratyuttaram / kanakamaMjarInI paristhitinuM varNana tethI tetalIe naMdivardhana pAse kapiMjAnA kAmanA bhayane vyakta karatA kanakamaMjarInuM nAma kahyuM ane tetalInA mukhe kanakamaMjarInuM nAma sAMbhaLavAthI, mArA vaDe=naMdivardhata vaDe, vicArAyuM, kharekhara mArA hRdayanI premikA te A kanakamaMjarI e pramANe kahevAya che. saharSathI kahevAyuM naMdivardhana vaDe
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 387 kahevAyuM. tyArapachI tyArapachI tethI=saharSamAM naMdivardhana vaDe tyArapachI tyArapachI e pramANe kahevAyuM tethI, jANelA mArA bhAvavALA tetalI vaDe aho priyAnA nAmanA uccAraNa maMtranuM sAmarthya e pramANe vicArIne anusaMdhAnathI A kapiMjalAnuM vacana kahevAyuM. ane te kanakamaMjarI, mArA stanapAnathI saMvardhita che. tethI mArA sarvasvanI jema, zarIranI jema, hRdayanI jema, jIvitanI jema te kanakamaMjarI svarUpathI=mArA svarUpathI, avyatireka varte che mArA svarUpa ja che. hamaNAM te varAkI=rAMkaDI, kAmadevathI pIDAya che tethI teNIne-kamakamaMjarIne kAmadevathI bhaya che. te paramArthathI mAro ja bhaya che, te A sAMbhaLIne dhAraNa karatA tetalIthI talavArane kheMcIne "arere bIjAne herAna karanAra kAmadeva ! mArI priyA kanakamaMjarIne mUka mUka, athavA puruSa thA he durAtmana ! evA he kAmadeva ! have tAruM jIvita nathI', e pramANe bolato huM naMdivardhana, pathArImAMthI vegathI UThyo. tetalI vaDe kahevAyuM - he deva ! A AvegathI saryuM, dayAvALA deva hote chate kanakamaMjarI pratye dayAvALA deva hote chate, kanakamaMjarIne hataka evA kAmadevathI athavA anyathI bhayato gaMdha paNa nathI. ane A kathAnaka che=mAruM kathana che. AthI tenA zeSane paNa deva sAMbhaLo. tethI tenA vacanathIetetalInA vacanathI, huM pharI cetanAne pAmyo. malAm vilakSIbhUta thayelo zayyAtalamAM beTho. tetalI kahe che - tyArapachI kapiMjalAe pUrvamAM kahyuM e kahyuM tyArapachI, mArA vaDe teTalI vaDe, kahevAyuM. he bhadra kapilA ! kayA nimittane pAmIne te kanakamaMjarImAM madamahataka kAmanuM bANa, prabhava pAme che. kapiMjalA vaDe kahevAyuM - sAMbhaLa, atIta divasamAM vadhUharaNano prasaMga thayo, deva evA kanakacUDane paranI sAthe vibhAkaranI sAthe, mahAsaMgrAma thayo, tyArapachI labdhapatAkAvALA evA kanakacUDa, kanakazekhara ane naMdivardhanano praveza thaye chate kutUhalavA vazathI huM kapiMjalA, gharathI nIkaLIne haTamArgamAM rahI. praveza thaye chad=kAkacUDa Adino nagarapraveza thaye chate, svAminI=malayamaMjarInA bhavanamAM gaI. ane uparita bhUmikAmAM ArUDha thaI ane tyAMsuparanA mALamAM vAtAyanamAM vartatI rAjamArgane abhimukha bahAra kADhelA vadanakamalavALI, niSpada, mada, sthira, zUnyadRSTivALI, citravivyasta jevI, parvatathI ghaTita jevI, niSpannayoganA jevI, zAMta thayelI che azeSa aMga-pratyaMganA calananI ceSTAje evI paramayoginI kanakamaMjarI mArA vaDe kapilA vaDe, jovAI. tyArapachI A zuM che? e pramANe vicArIne saMbhramapUrvaka he putrI kanakamaMjarI ! e pramANe pharI pharI teNIne kanakamaMjarIne, huM bolAvatI hatI. maMdabhAgyapaNAvALI mane teNI vaDe pratyutara apAyo nahIM. itazca tasminnavasare tatrAsItkandalikA nAma dAsadArikA, tatastAM prati mayA'bhihitaM-bhadre kandalike! kena punarhetunA vatsAyAH kanakamaJjaryA iyamevaMvidhA'vasthA saMjAteti? kandalikayA'bhihitaM-amba! na samyag lakSayAmi, kevalaM yataH prabhRti rAjamArge'vatIrNo nandivardhanakumAraH, patito dRSTigocare bhartRdArikAyAH, tata ArabhyeyaM pramuditeva, labdharatneva, amRtasikteva, mahAbhyudayaprApteva anAkhyeyaM kimapi rasAntaramanubhavantI mayA dRSTA''sIt / yadA tvatIto'sau dRSTigocarAt tadeyamIdRzImavasthA prApteti / tatastadAkarNya mariSyatIyamakRtapratIkAreti saMcintya zokavihvalatayA vihito mayA hAhAravaH /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ane A bAju te avasare jyAre katakamaMjarI gavAkSamAMthI jotI hatI te avasare, kadalikA nAmanI dAsanI putrI tyAM hatI. tethI tenA pratye mArA vaDe kapiMjalA vaDe, kahevAyuM. he bhadra ! kandazikA ! vaLI, kayA hetuthI vatsa evI kanakamaMjarIne A AvA prakAranI avasthA thaI che ? kadalikA dAsaputrI vaDe kahevAyuM - he mA ! huM samyaguM jANatI nathI. kevala jyArathI mAMDIne rAjamArgamAM avatIrNa-jato evo, naMdivardhanakumAra bhartadArikAnA kanakamaMjarInA, daSTigocaramAM paDyo. tyArathI mAMDIne A pramuditanI jema, labdharatnanI jema, amRtathI siMcAyelAnI jema, mahAbhyadaya prAptanI jema, na kahI zakAya evuM kaMIka paNa rasAttara anubhavatI mArA vaDe jovAI. jyAre vaLI A=naMdivardhanakumAra, daSTigocarathI atIta thayo tyAre A=kanakamaMjarI, AvI avasthAne prApta thaI che. tethI tene sAMbhaLIne A=kanakamaMjarI, akRta pratikAravALI maraze e prakAre vicArIne zokanA vidhaLapaNAthI mArA vaDe kapiMjalA vaDe, hAhAra karAyo. kanakamaJjaryA upacArArambhaH tadAkarNanena samAgatA malayamaJjarI, tataH sApi kimetatkapiJjale! kimetaditi vadantI nirIkSya kanakamaJjarI vilapitumArabdhA / tato bRhattamatayA bolasya jananIvallabhatayA hRdayasya, svabhyastatayA vinayasya, manAk saMjAtacetanA saMpannA kanakamaJjarI moTitamanayA zarIrakaM, pravRttA jRmbhitaM, tatastAM svakIyotsage nidhAya malayamaJjaryA'bhihitaM-vatse! kanakamaJjari! kiM te zarIrake bAdhate? kanakamaJjaryA'bhihitaM-amba! nAhamanyatkiJcillakSayAmi, kevalaM dAhajvaro me zarIraM bAdhate, tato yAvadAkulA vayaM kurmastasyAH zarIrasya malayajarasena secanaM, prerayAmaH karpUrajalabinduvarSANi tAlavRntAni, prayacchAmo'Gge himasekazItalA jalArdrAH, samarpayAmo muhurmuhuH karpUrapUritAni nAgavallIdalavITakAni, samAcarAmo'nyAmapyanekAkArAM zItakriyAM, tAvadgato'staM vAsarezvaraH, samudgato nizIthinInAthaH, pariplAvitaM vimalacandrikayA nabhastalam / tato mayA'bhihitA malayamaJjarI-svAmini! sagharmamidaM sthAnaM, ataH prakAze niHsAryatAM rAjaduhitA / tayA'bhihitaM-evaM kriyatAM, tato himagirivizAlazilAvibhrame sudhAdhavalaprakAzaharmyatale kathaJciddhAryamANA nItA kanakamaJjarI, viracitaM tatrAtizItalanalinIdalapallavazayanIyaM, tatra tAM nivezya vihitAni bhujayugale mRNAlanAlavalayAni, sthApito vakSaHsthale sinduvArahAraH, samupanItAH sparzanArthaM prakSepamAtreNa mahAsarovarasyApi styAnabhAvasampAdakAH zItavIryA mahAmaNayaH, lagati ca tatra pradeze svata eva balinAmapi romaharSadantavINAsajanano gandhavAhanaH / tato malayamaJjaryA'bhihitaM-vatse! kanakamaJjari! kimapagatA'dhunA bhavatyA dAhajvarabAdhA, kanakamaJjarI prAha-nahi nahi amba! pratyutA'dhunA mama matiH yaduta anantaguNA sA vartate, yataH prajvalitakhAdirAgArapuJjAyate mAM pratyeSa zazadharahatakaH, jvAlAkalApAyate candrikA, visphuliGgAyate tArakAnikaraH, dahati mAmeSa
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 389 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nalinIdalasrastaraH, ploSayanti sinduvArahArAdayaH, kimbahunA? hatazarIrakamapi me'dhunA pApAyA dAhAtmakatayA vahnipiNDAyate / tato dIrghaM niHzvasya malayamaJjaryA'bhihitaM-bhadre kapiJjale / jAnAsi vatsAyAH kiM punarIdRzadAhajvarakAraNam? mayA tu karNe sthitvA niveditaM tasyAstatkandalikAvacanam / malayamaJjaryA'bhihitaM-yadyevaM tataH kiM punaratra prAptakAlam ? atrAntare samutthito rAjamArga zabdo yaduta-siddhamevedaM prayojanaM, kevalaM velA'tra vilambate / tataH saharSayA mayA'bhihitaM-svAmini! gRhItaH zabdArthaH? sA prAha-bADhaM gRhItaH / mayA'bhihitaM-yadyevaM tataH siddhameva vatsAyAH kanakamaJjaryAH samIhitaM, spandate ca mama vAmalocanaM ato nAtra sandeho vidheyaH / malayamaJjarI prAha-ko'dyApi sandehaH? sidhyatyevedam / kanakamaMjarInA upacArano AraMbha tene sAMbhaLIne malayamaMjarI AvI tethI te paNa malayamaMjarI paNa, he kapiMjalA ! A zuM che, A zuM che e pramANe bolatI kanakamaMjarIne joIne vilApa karavA lAgI. tethI bolanuM bRhattamapaNuM hovAthI, hadayanuM jananI pratye vallabhapaNuM hovAthI, vinayanuM svabhyastapaNuM hovAthI, thoDIka saMjAta cetanAvALI kanakamaMjarI thaI. eNI vaDe kamakamaMjarI vaDe, zarIra maraDAyuM, bagAsuM khAvA mATe pravRtta thaI. tethI tene kanakamaMjarIne, potAnA utsaMgamAM sthApIne malayamaMjarI vaDe kahevAyuM - he vatsa kanakamaMjarI ! tArA zarIramAM zuM pIDA thAya che ? kanakamaMjarI vaDe kahevAyuM - he mAtA ! huM kaMI jANatI nathI. kevala mArA zarIrane dAhajavara bAdhA kare che. tethI jyAM sudhI Akula evAM ame teNInA zarIrane caMdananA rasathI siMcana karIe chIe, kapUrajalanA bindunA varSAvALA paMkhAone vIMjhIe chIe, aMgamAM himasekathI zItala jalathI AAvastro mUkIe chIe, vAraMvAra kapUrathI pUrita nAgavallInA pAnanI vITako samarpaNa karIe chIe. anya paNa aneka prakAranI zItakriyAne AcarIe chIe. tyAM sudhI sUryano udaya astane pAmyo. caMdra udayamAM Avyo. vimala caMdrikA vaDe nabhastala pariplAvita thayuM. tethI mArA vaDeHkapiMjalA vaDe, malayamaMjarI kahevAI, he svAmini ! garamIvALuM A sthAna che, AthI rAjaduhitAne prakAzamAM laI javAya. teNI vaDe=malayamaMjarI vaDe, kahevAyuM - e pramANe karAya. tyArapachI=malayamaMjarIe kahyuM ke A pramANe karAya tyArapachI, himagirinA vizAla zilAnA vibhramane dhAraNa karanAra sudhAthI dhavala prakAzavALA gRhanA talamAM koIka rIte dhAraNa karAtI kanakamaMjarI laI javAI. tyAM zItalagRhamAM, ati zItala kamalanA dalanA pallavavALuM zayana racAvAyuM tyAM te zayanamAM, teNIne kanakamaMjarIne, niveza karAvIne be bhujAmAM kamaLotA lAlanAM valayo sthApana karAyAM. vakSa:sthalamAM sivArano hAra sthApana karAyo. sparzana mATe prakSepa mAtrathI mahAsarovaratA paNa sthAna bhAvanA saMpAdaka barapha tulya ghaTTa bhAvanA saMpAdaka, zItavIryavALA mahAmaNio tyAM lavAyA. te pradezamAM svataH ja balavALA romaharSa ane dattavINAthI sajja thayelA te gadhavAhano varte che. tyArapachI malayamaMjarI
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vaDe kahevAyuM - he vatsa ! kanakamaMjarI ! zuM have tArA dAhajavaranI bAdhA dUra thaI ? kanakamaMjarI kahe che - nahIM nahIM te mAtA ! UlaTuM hamaNAM mArI mati bAdhA pAme che, kevA prakAranI bAdhA pAme che? te 'yahutIthI kahe che - te dAhajavaranI bAdhA, anaMtaguNI varte che. je kAraNathI mArA pratye A zazadharahataka=haNanAra evo caMdra saLagatA khadiranA aMgArAnA puMja jevuM AcaraNa kare che adhika dAhane utpanna kare che. caMdrikA javAlAnA jevuM AcaraNa kare che. tArAono samUha azvinA taNakhalA jevuM AcaraNa kare che, mane A kamaLanAM puSponI zayyA bALe che. sinduvAranA hAradi mane vyAkuLa kare che. vadhAre zuM kahuM? pApiNI evI mAruM hamaNAM haNAyeluM zarIra paNa dAhAtmakapaNAne kAraNe agninA piMDanA jevuM AcaraNa kare che. tethI dIrgha niHzvAsa laIne malayamaMjarI vaDe kahevAyuM - he bhadra kapiMjalA ! vaLI, putrInuM AvA prakAranA dAhanvaranuM kAraNa zuM tuM jANe che ? vaLI, karNa pAse rahI=malayamaMjarInA karNa pAse rahIne, mArA vaDe kapiMjalA vaDe, teNInuM malayamaMjarInuM, te kadalikAnuM vacana nivedana karAyuM. malayamaMjarI vaDe kahevAyuM - jo A pramANe che kamakamaMjarI kaMdalikAnA vacanAnusAra naMdivardhana pratye rAgavALI che e pramANe che, to vaLI ahIM prAptakAla zuM che? kartavya zuM che? eTalAmAM-malayamaMjarIe A pramANe kapiMjalAne kahyuM eTalAmAM, rAjamArgamAM zabda UThyo. zuM zabda UThyo te "vata'thI batAve che - A prayojata-kanakamaMjarInuM prayojana, siddha ja che. kevala ahIM velA vilaMbana kare che te kAryane vyakta prApta karavA kaMIka kALakSetra apekSA rAkhe che. tethI harSasahita mArA vaDe kahevAyuM kapiMjalA vaDe kahevAyuM. he svAmini !=malayamaMjarI ! zabdArtha grahaNa karyo=rAjamArgamAM saMbhaLAtA zabdano artha grahaNa karAyo ? te kahe che=malayamaMjarI kahe che - atyaMta grahaNa karAyo. mArA vaDe kahevAyuM kapiMjalA vaDe kahevAyuM - jo A pramANe cheHrAjamArgamAM saMbhaLAto zabda samIhita siddha che e pramANe che, tethI vatsa evI katakamaMjarInuM samIhita prayojana siddha ja che. ane mAruM DAbuM locana spAdana kare che. AthI AmAM saMbhaLAtA zabdamAM, saMdeha karavo joIe nahIM. malayamaMjarI kahe che - hajI paNa saMdeha zuM che ? A=kanakamaMjarInuM kArya, siddha ja thAya che. atrAntare kanakamaJjaryA eva jyeSThA bhaginI maNimaJjarI nAma, sA samAruhya har2yAtalaM saharSA niSaNNA'smatsamIpe, mayA'bhihitaM-vatse! maNimaJjari! nirduHkhasukhatayA kaThorA tvamasi / sA prAha-katham? mayoktaM yA tvamevamasmAsu viSAdavatISu saharSA dRzyase / maNimaJjaryA'bhihitaM-atha kiM kriyatAm ? na zakyate gopayituM mahanme harSakAraNam / mayoktaM-AkhyAhi vatse! kIdRzamiti / maNimaJjoktaM-gatA'hamAsaM tAtasamIpe, nivezitA tAtena nijotsaGge, tadA ca tAtasya kanakazekharaH pArzvavartI vartate / tatastaM prati tAtenA'bhihitaM-putra! yenAnena nandivardhanena mahAbalAvapi tau samarasenadrumau lIlayA vinipAtitau, sa naiSa sAmAnyaH puruSaH, na cAsya sukRtasya vayaM jIvitadAnenApi niSkraya gacchAmaH, tadidamatra prAptakAlaM jIvitAdapi vallabhatare mamaite maNimaJjarIkanakamaJjoM , dattA ceyaM pUrvamevAsyaiva mahattamasahodarAya zIlavardhanAya, iyaM tu kanakamaJjarI sAmpratamasmai nandivarddhanAya dIyatAmiti /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kanakazekhareNoktaM-cAru mantritaM tAtena, tAta evocitaM jAnIte, tato dAtavyaiveti sthApitastAbhyAM siddhAntaH, samutthitA'haM tAtotsaGgAt, pravRttA cehAgantuM, cintitaM ca mayA-aho me dhanyatA aho me anukUlatA daivasya, aho suparyAlocitakAritA tAtasya, aho vinayaH kanakazekharasya, bhaviSyatyevaM priyabhaginyA saha mama yAvajjIvamaviyogaH, laliSyAvahe nAnAvidham / evaM ca cintayantyA mamA''virbhUtaH sphuTabahiliGgo harSaH / tadidaM me harSakAraNamiti / malayamaJjaryA'bhihitaM-kapiJjale! pazya kAlahIno nimittasya saMvAdaH / mayoktaM-kimAzcaryam? yato daivIyamutpAtukA bhASA bhavati, kevalaM vatse! kanaka-maJjari! muJcedAnIM viSAdaM, avalambasva dhairya, siddhamadhunA naH samIhitaM, vyapagataM bhavatyA dAhajvarakAraNaM, pratipAditA'si devena hRdayanandanAya nandivardhanAya / tataH saMjAtA-zvAsA'pi hRdaye kuTilazIlatayA madanasya, vidhAya mamAbhimukhaM viSamabhRkuTiM kanakamaJjaryA'bhihitaM-AH bhavatu mAtaH! kimevamalIkavacanairmI pratArayase? ziro'pi mamA'dhunA sphuTati bhagnamanenA-saMbaddhapralApena, malayamaJjaryA'bhihitaM-vatse! mA maivaM vocaH, satyamevedaM nAnyathA vatsayA saMbhAvanIyaM, tataH kuto mameyanti bhAgyAnIti zanairvadantI sthitA'dhomukhI kanakamaJjarI / tatastAM nijapatibhaktastrIkathAnikAkathanavyAjena vinodayantIbhirasmAbhirativAhitA rajanI, na cAdyApyupazAmyati tasyAH paridahanam / eTalAmAM kanakamaMjarInI ja jyeSTha bhaginI maNimaMjarI nAmavALI te harpatalamAM ArohaNa karIne saharSa amArI samIpe beThI. mArA vaDe kahevAyuM kapiMjalA vaDe kahevAyuM - he vatsa maNimaMjarI ! duHkharahita evA sukhapaNAthI tuM kaThora che ane duHkhI chIe tyAre tuM harSita thaIne Ave che e kaThora che. te kahe che-maNimaMjarI kahe che - kevI rIte ? mArA vaDe kahevAyuM kapiMjalA vaDe kahevAyuM - A rIte ame viSAdavALAM hote chate je te saharSa dekhAya che. maNimaMjarI vaDe kahevAyuM - zuM karuM? mArA mahAna harSanuM kAraNa huM gopavavA samartha nathI. mArA vaDe kahevAyuM kapiMjalA vaDe kahevAyuM - he vatsa ! kevA prakAranuM harSanuM kAraNa che e tuM kahe. maNimaMjarI vaDe kahevAyuM - huM tAta samIpe gayelI hatI. pitA vaDe potAnA khoLAmAM besADAI ane tyAre pitAnI pAse katakazekhara beTho che. tyArapachI tenA pratye katakazekhara pratye, pitA vaDe kahevAyuM - he putra ! je A naMdivardhana vaDe mahAbalavALA paNa te samarasena ane drama lIlApUrvaka mArI naMkhAyA, te A naMdivardhana sAmAnya puruSa nathI. ane AvA sukRtanuM naMdivardhananA A prakAranA suMdara kRtyanuM, ame jIvitadAnathI paNa mUlya cukavI zakIe ema nathI. te kAraNathI A AgaLamAM kahe che e, ahIM=naMdivardhananA viSayamAM, prAptakAla che. jIvitathI paNa vallabhatara mArI A maNimaMjarI ane kalakamaMjarI che. ane AgamaNimaMjarI, pUrvamAM ja AvA ja=naMdivardhananA ja, moTA bhAI zIlavardhanane apAyelI che. vaLI, A kanakamaMjarI have A naMdivardhanane apAya. katakazekhara vaDe kahevAyuM - pitA vaDe suMdara maMtraNA karAI che, pitA ja ucita jANe che. tethI
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ApavI ja joIe kanakamaMjarI naMdivardhanane ApavI ja joIe, te pramANe pitA ane kalakazekhara vaDe siddhAMta sthApana karAyo. huM pitAnA utsagathI UThI. ahIM AvavA mATe pravRtta thaI, ane mArA vaDe vicArAyuM. aho mArI dhanyatA, aho mArI bhAgyanI anukULatA, aho pitAnI suparyAlocitakAritA, aho kanakazekharano vinaya. A rIteahuM naMdivardhananA bhAIne apAI chuM ane kanakamaMjarI naMdivardhanane apAze e rIte, priyabhaginI sAthe mAro jIvana sudhI aviyoga thaze. tAtA prakAre lIlAo karazuM. ane A pramANe ciMtavana karatI evI mArA vaDe maNimaMjarI vaDe, spaSTa bahAra liMgavALo harSa AvirbhAva pAmyo che, te A mAruM harSanuM kAraNa che. malayamaMjarI vaDe kahevAyuM - he kapiMjalA ! nimittano kAlahIna saMvAda tuM jokakatakamaMjarIne je ISTa hatuM tene ja kahenAruM maNimaMjarInuM A vacana vilaMbana vagaranuM tuM jo, mArA vaDe kahevAyuM - zuM Azcarya che ? daivIya utpAdukA bhASA hoya chethoDIvAra pahelAM samIhita siddha thayuM e vacana AkAzavANIrUpa hatuM te tenA bhAgyane utpanna karanArI bhASA hoya che. kevala he vatsa ! kanakamaMjarI ! have viSAdane mUka, dhairyanuM avalaMbana le, have samIhita siddha thayuM che. tArA dAhavaranuM kAraNa dUra thayuM che. deva vaDe hadayanaMdana naMdivardhana mATe tuM pratipAdana karAI che=ApavA mATe nirNAta karAI cho. tethI hadayamAM thayelA AzvAsavALI paNa kAmanuM kuTilapaNuM hovAne kAraNe mArI abhimukha viSamabhUkuTive karIne kanakamaMjarI vaDe kahevAyuM - are thAo, che mAtA ! kema A pramANe khoTAM vacano vaDe tuM mane Thage che ? mAruM mastaka paNa hamaNAM tUTe che. A asaMbaddha pralApa vaDe huM bhagna chuM huM naMdivardhanane apAI chuM e pramANe asaMbaddha pralApa vaDe huM bhagna chuM. malayamaMjarI vaDe kahevAyuM - he vatsa ! A pramANe kahe nahIM, kahe nahIM. satya ja A che. vatsa evI kanakamaMjarIe avyathA saMbhAvanA karavI joIe nahIM=A vacana khoTuM che e pramANe saMbhAvanA karavI joIe nahIM, tyArapachI, mArAM ATalAM bhAgya kyAM che e pramANe dhIme bolatI kanakamaMjarI adhomukha rahI. tyArapachI potAnA patinI bhakta evI strI kathAnA kathananA bahAnAthI teNIe= kanakamaMjarIne, amArA vaDe vinoda karAvatI rAtri pasAra karAI, ane hajI paNa teNInuM paridahata kAmanI vihvaLatA, zAMta thatI nathI. mayA cintitaM-yAvatkrameNa saMpatsyate nandivardhanadarzanaM tAvanmariSyatIyaM rAjaduhitA, ataH pazyAmi tAvattetaliM, vallabho'sau kumArasya, zaknoti taM vijJApayituM kadAcittataH saMpadyate'syAH paritrANamayaiva kumAradarzanenetivicintya samAgatA'haM tvatsamIpe, tadidaM nimittamAsAdya tasyAM prabhavati mInaketana ityetadAkarNya vayasyaH pramANam / mayA'bhihitaM-yadyevaM tato yadyapi vazyendriyo devo mahAsattvatayA ca tRNamiva straiNamAkalayati tathApyevaM vijJapayAmi yathA'bhyuddharati nijadarzanena rAjaduhitaraM, kevalaM ratimanmathe kAnane bhavatIbhiH sthAtavyam / tato mahAprasAdo'nugRhItA'smIti vadantI patitA maccaraNayoH kapiJjalA, gatA svabhavanaM, ahamapIhAgataH, tadidaM deva! mayA bhavadgadabhaiSajamavAptam / mayA'bhihitaMsAdhu tetale! sAdhu tvameva vaktuM jAnIthe, tataH samAropitastasya vakSaHsthale mayA''tmIyo hAraH,
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 393 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva paridhApitA bhujayoH kaTakakeyUrAdayaH / tetaliH prAha-deva! atra tucchakiGkarajane devakIyo'yamatiprasAdo'nucita ivA''bhAsate / mayA'bhihitaM-Arya! prANaprade'pi sadvadye kiM kiJcidanucitamasti? tanna kartavyo'tra bhavatA saMkSobhaH, tvaM mamedAnIM jIvitAdavyatirikto vartase / mArA vaDe vicArAyuM=kapiMjalA vaDe vicArAyuM. yAvat kramathI naMdivardhananuM darzana thaze tyAM sudhI A rAjaputrI marI jaze. AthI tyAM sudhI tetalIne jouM. A tetalI, kumArane vallabha che. tethI kadAcita tene naMdivardhatakumArane, vijJApana karavA samartha thaze. tethIetetalI naMdivardhanane vijJApana kare tethI, AnuM kanakamaMjarInuM, Aje ja kumAranA darzanathI paritrANa thaze. e pramANe ciMtavana karIne huM tArI pAse AvI chuM tetAlI pAse kapiMjalA AvI che, te kAraNathI A nimittane pAmIne teNImAM-kanakamaMjarImAM, kAmadeva prabhAva pAme che. A sAMbhaLIne mitra pramANa cheetetalI pramANa che. mArA vaDe kahevAyuM - tetalI vaDe kahevAyuM. jo A pramANe che to jo ke vaya indriyavALA deva che-naMdivardhata che, ane mahAsattvapaNuM hovAne kAraNe tRNanI jema strIone jANe che. topaNa A pramANe huM vijJApana karuM , je pramANe potAnA darzanathI rAjaduhitAno uddhAra kare. kevala ratimanmathanA bagIcAmAM tamArA vaDe rahevuM joIe. tethI tetalIe A pramANe kapiMjalAne kahyuM tethI, mahAprasAda, anugRhIta huM chuM e pramANe bolatI mArA caraNamAM kapiMjalA paDI. svabhavanamAM gaI ane huM paNa=tetalI paNa, ahIM Avyo chuM= naMdivardhata pAse Avyo chuM, te kAraNathI he deva ! mArA vaDe A tamArA rogano bheSaja prApta karAyo. mArA vaDe kahevAyuM - he tetalI ! suMdara suMdara tuM ja kahevA mATe jANe che. arthAt AvA prasaMge kapiMjalAne zuM kahevuM te kahevA mATe tuM jANe che. tyArapachI tenA vakSa:sthalamAM tetalInA vakSa:sthalamAM, mArA vaDe potAno hAra samarpita karAyo. bhujAnA kaTaka-keyUra Adi tyAga karAyA tetalIne apAyA. tetalI kahe che - he deva ! ahIM tuccha kiMkarajanamAM devato A ati prasAda anucita jevo bhAse che. mArA vaDe kahevAyuM - he Arya ! prANane denArA sad vaidyamAM zuM kaMI anucita che? te kAraNathI ahIMmArA apAyelA dAnanA grahaNamAM, tArA vaDe teTalI vaDe, kSobha karavo joIe nahIM. tu hamaNAM mArA jIvitathI avyatirikta varte che. atrAntare samAgato dvAri vimalo nAma mahArAjamahattamo, nivedito me pratihAryA, sthitaH pRthagAsane tetaliH, praviSTo mahattamaH, kRtocitA pratipattiH / abhihitamanena-kumAra! devena prahito yuSmatsamIpe'nenArthena-yathA 'asti mama jIvitAdapISTatamA kanakamaJjarI nAma duhitA, sA mamoparodhAt kumAreNa svayaM pANigrahaNenA''hlAdanIyA' / tato nirIkSitaM mayA tetalivadanam, tenAbhihitaM-deva! anuvartanIyo mahArAjo devasya, ato mAnyatAmiyaM tasya prathamapraNayaprArthanA / mayA'bhihitaM tetale! tvamatra pramANam / vimalaH prAha-kumAra! mahAprasAdaH, tato nirgato vimalaH / eTalAmAM dvAramAM vimala nAmano mahArAjAno mahattama maMtrI, Avyo. pratihArI vaDe mane nivedana
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA karAyuM. tetalI pRthar AsanamAM rahyo. mahattama=maMtrIe, praveza karyo. ucita pratipatti karAI. AnA dvArA maMtrI dvArA, kahevAyuM - deva vaDe kanakacUDa vaDe, he kumAra ! huM tamArA samIpe A arthathI mokalAvAyo chuM. te artha prayojana, 'AthA'thI batAve che - mArI=kAkacUDanI, jIvitathI paNa ISTatama kanakamaMjarI nAmanI putrI che. te kanakamaMjarI, mArA uparodhathI kanakacUDanA AgrahathI, kumAre svayaM pANigrahaNathI AlAdanIya che. tethI mArA vaDe tetalInuM mukha jovAyuM. tenA vaDeeteTalI vaDe, kahevAyuM - he deva ! deva=naMdivardhanane, mahArAja anuvartanIya che kanakacUDanAM vacano svIkAravA yogya che. AthI A temanIkanakacUDanI prathama premanI prArthanA mAnya karo. mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM - he tetalI ! ahIM-A svIkAratA viSayamAM, tuM pramANa che. vimala kahe che kanakacUDano maMtrI kahe che - he kumAra ! mahAprasAda, tyArapachI vimalamaMtrI gayo. - ratimanmathe saMvanya tetalinA'bhihitaM-deva! gamyatAmidAnIM tatra ratimanmathe kAnane, mA unmanIbhUtsA rAjaduhitA, alaM kAlaharaNena, mayA'bhihitamevaM bhavatu / tatastetalisahAya eva gato'haM tatrodyAne, dRSTaM tadapahasitanandanavanaM kAnanaM, tatazcampakavIthikAsu, kadalIgupileSu, atimuktakalatAvitAneSu, ketakISaNDeSu, mRdvIkAmaMDapeSu, azokavaneSu, lavalIgahaneSu, nAgavallyArAmeSu, nalinasarovaropAnteSu, vicaritamitazcetazca bhUyo bhUyaH kanakamaJjarIdarzanalolupatayA, na ca dRSTA sA kuraGgalocanA / tato mayA cintitaMhanta! pratArito'hamanena tetalinA, vimalavyatikaro'pi nUnaM tetalereva mAyAprapaJcaH, kutastaddarzanasampAdakAni bhAgyAni mAdRzAm ? atrAntare zruto mayA tarulatAgahanamadhye kalanUpuradhvaniH / tato'pasRtya tetalisamIpAnirUpitaM tadgahanaM mayA, dRSTA ca tamAlataroradhastAdvartamAnA svargAtparibhraSTevAmarAganA, svabhavanA-niSkAsiteva nAgakanyakA, ratiriva madanavirahakAtarA sazokA kanakamaJjarI, vilokitamanayA taralatArayA dRSTyA dikcakravAlaM, na dRSTaH ko'pi sattvaH, tato'bhihitaM tayA, 'he bhagavatyo vanadevatAH! pratItamevedaM bhavatInAM-yatkila pratipannaM tetalinA tasya janasyA''nayanaM, datto'tra ratimanmathe kAnane saGketa ityupapralobhyA'hamihAnItA tayA jaranmArjAryA, adhunA kilA'sau jano na dRzyate / rati-manmatha viSayaka saMbaMdha tetalI vaDe kahevAyuM. he deva ! have tyAM ratimanmatha bagIcAmAM jAo. te rAjaduhitA ubhIbhUta na thAo. kAlaharaNathI saryuM kAlavilaMbanathI saryuM. mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM - e pramANe thAo. tyArapachI tetalInI sahAyavALo huM te udhAnamAM gayo, tyArapachI naMdanavanane hAMsI kare tevo suMdara bagIco joyo, tyArapachI caMpakavRkSanI zreNIomAM, keLanAM vRkSonA gahana bhAgomAM, atimuktakalatAnA vistAromAM, ketakI vRkSonA khaMDomAM, drAkSAnA maMDapomAM, azokavanamAM, lavalI
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vRkSonAM vanomAM, nAgavallInA bagIcAomAM, kamaLanA sarovaranA samIpamAM, pharI pharI kanakamaMjarInA darzananA lolupapaNAthI Amatema vicaraNa karyuM ane te kuraMgalocanA jovAI nahIM, tethI mArA vaDe vicArAyuM. kharekhara huM A tetalI vaDe ThagAvAyo chuM, vimalano vyatikara paNa=vimala nAmanA maMtrInA Agamanano prasaMga paNa, kharekhara tetalIno mAyApraMpaca che. teNInA=kanakamaMjarInA, darzananAM saMpAdaka bhAgya mArA jevAnAM kyAMthI hoya ? eTalAmAM mArA vaDe tarulatAnA gahatamadhyamAM manohara nUpurano dhvani saMbhaLAyo. tethI tetalI samIpathI dUra khasIne te gahana mArA vaDe jovAyuM. ane tamAla tarunA nIce rahelI svargathI paribhraSTa jANe devatAnI strI na hoya evI, svabhavanathI kADhI mukAyelI nAgakanyA na hoya evI, kAmadevanA virahathI kAyara evI rati jevI zoka sahita kanakamaMjarI jovAI. AnA vaDe=kanakamaMjarI vaDe, taralatAra dRSTithI dicakravAla jovAI=badhI dizA jovAI. koI paNa manuSya jovAyo nahIM. tethI teNI vaDe=kanakamaMjarI vaDe, kahevAyuM - he bhagavatI vanadevatA ! tamone A pratIta ja che, je kharekhara tetalI vaDe te puruSane lAvavAnuM svIkArAyeluM, A ratimanmatha bagIcAmAM saMketa apAyo. e prakAre pralobhana ApIne jIrNa bilADI evI teNI vaDe huM ahIM lavAI, have A puruSa ahIM dekhAto nathI. mandabhAgyAyAH, iti taM gaveSayAmItyabhidhAya mAmekAkinIM vimucya sA na jAne kutracidgatA ? tadevaM pratAritA'hamindrajAlaracanAcaturayA kapiJjalayA, tadalaM me jIvitena priyavirahAnaladagdhAyA AptajanenA'pi vaJcitAyA kevalaM prasAdAdbhagavatInAM janmAntare'pi sa eva jano bhartA bhUyAd' iti vadantyA valmIkamAruhya nibaddhastamAlataruzAkhAyAM pAzakaH, nirmitA tatra zirodharA, pravRttA moktuM zarIram / atrAntare sundari ! mA sAhasaM mA sAhasamiti bruvANaH prApto'haM vegena, dhRtaM vAmabhujenAzliSya madhyadeze nipataccharIrakaM, chinno dakSiNakareNAsiputrikayA pAzakaH, AzvAsitA pavanadAnena / abhihitA cadevi ! kimidamasamaJjasamArabdham ? nanu svAdhIno'yaM janaste vartate, tanmuJca viSAdaM tataH sA tathaiva sthitA ghurNamAnavilolavilocanA mAM nirIkSamANA, tatkSaNamanekarasasaMbhAragarbhanirbharaM suparisphuTaM madanacihna yoginAmapi vAggocarAtItaM svarUpaM dhArayantI mayA vilokitA, katham ? ekAkinIti bhItA, sa evAyamiti saharSA, kuta iti sAzaGkA, svarUpo'yamiti sasAdhvasA, svayamAgateti salajjA, vijane prApteti dikSu nikSiptataralatArikA, dattasaGketeti vizvastA, dRSTamidamanena madIyamAcaraNamiti savailakSyA, lakSmIriva kSIrodamanthanotthitagAtrA vizadasvedajalaplAvitadehatayA, kadambakusumamAlikeva parisphuTapulakodbhedasundaratayA, pavanapreritatarumaJjarIva prakampamAnasarvAGgatayA, AnandasAgaramavagAhamAnA stimitaniSpandalocanatayA / tataH sA'nabhivyaktairakSarairmuJca muJca kaThorahRdaya ! muJca, na kAryamanena jana janasyeti vadantI madIyabhujamadhyAdbahirmukhaM niSpatitumArabdhA / tato nivezitA mayA lalitakomale dUrvAvitAne, niSaNNaH svayamabhyarNa eva tadabhimukhaH, tato'bhihitaM mayA - sundari ! muJca lajjAM,
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva parityaja kopaM, na khalvAjJAkArI kiGkarajano'yaM kopasya gocaro bhavitumarhati / evaM ca vadati mayi sA kanakamaJjarI kiJcidvaktukAmApi na vaktuM zaknuvatI kevalaM vilasaddazanakiraNaraJjitAdharabimbA kapolamUlasphuritasUcitAntaHsmitA vAmacaraNAguSThena bhUtalaM likhantI sthiteSadadhomukhI / ethI tene te puruSane, huM zodhuM chuM, e pramANe kahIne mane ekAkI mUkIne te kapiMjalA, koIka ThekANe gaI che, huM jANatI nathI. te kAraNathI IndrajAlanI racanAmAM catura evI kapiMjalA vaDe A rIte huM ThagAvAI chuM, te kAraNathI priyanA viraharUpI agnithI baLelI, AptajanathI paNa ThagAyelI maMdabhAgyavALI evA mArA jIvita vaDe saryuM. kevala bhagavatInA prasAdathI janmAtaramAM paNa te puruSa ja bhartA thAo e pramANe bolatI valmIka upara caDhIne tamAla vRkSanI zAkhAmAM pAso baMdhAyo, temAM Doka mukAI, zarIrane mUkavA mATe pravRtta thaI, eTalAmAM, he suMdarI ! sAhasa kara nahIM. sAhasa kara nahIM.' e pramANe bolato huM vegathI prApta thayo. madhyadezamAM paDatA zarIrane AzleSa karIne DAbA hAthathI dhAraNa karAyuM, jamaNA hAtha vaDe talavArathI pAzaka chedAyo. pavanadAtathI AzvAsita karAI. ane kahevAI - he devI ! A zuM asamaMjasa AraMbha karAyuM. kharekhara A jana tane svAdhIna varte che, te kAraNathI viSAdane mUka, tyArapachI te katakamaMjarI, te prakAre ja rahelI cakSu pheravatI capala locatavALI mane jotI te ja kSaNamAM madhyamAM rahelA aneka rasanA saMbhArathI nirbhara, suparikruTa kAmanA cihnane, dhAraNa karatI mArA vaDe jovAI ema avaya che. yoginIne paNa vAgocarAtIta svarUpa dhAraNa karatI mArA vaDe jovAI. kevI rIte ? ekAkinI e pramANe bhaya pAmelI, te ja A che ethI saharSavALI, 'kyAMthI' e pramANe sAzaMkavALI, svarUpavALo A che naMdivardhana che, e pramANe AzcaryavALI vALI, svayaM Avelo che ethI lajjAvALI, ekAMtamAM prApta chuM ethI dizAmAM daSTine nAMkhatI, apAyelA saMketavALI che, ethI vizvAsavALI, AvA vaDe naMdivardhata vaDe, mAruM A AcaraNa jovAyuM che=maravA taiyAra thayelI A AcaraNa jovAyuM che, ethI vilakSaNatAvALI vizada parasevAnA jalathI plAvita dehapaNuM hovAnA kAraNe, kSIrasamudranA maMthanathI utyitagAtravALI lakSmI na hoya evI, parikruTa pulakanA ubhedathI suMdarapaNuM hovAne kAraNe, kadaMbapuSpanI mAlikA jevI, prakaMpamAna sarvAgapaNuM hovAne kAraNe, pavanathI prerita tarumaMjarI jevI, simita niSpanna mada-locanapaNAthI AnaMdasAgaramAM avagAhana karatI, te mArA vaDe jovAI ema avaya che. tyArapachI te kanakamaMjarI, anabhivyakta akSara vaDe he kaThorahadaya ! mane mUka mUka. A jana sAthe janane kArya nathI, e pramANe bolatI, mArI bhujAmAMthI bahirmukha nIkaLavA mATe Arabdha thaI. tyArapachI mArA vaDe suMdara, komaLa dUrvAnA samUhamAM besADAI. svayaM najIkamAM tene abhimukha huM beTho. tyArapachI mArA vaDe kahevAyuM - he suMdari ! lajjAne choDa, kopane choDa, AjJAkArI kiMkarajana A kopano viSaya thavA yogya nathI. A pramANe mArA vaDe kahevAye chate te kanakamaMjarI kaMIka kahevAnI icchAvALI paNa kahevA mATe samartha thaI nahIM. kevala vilAsa pAmatA dAMtanA kiraNathI raMjita adharabimbavALI, kapolanA mUlathI spharita sUcita aMtaHsmitavALI, vAmacaraNanA aMgUThAthI bhUtalane khodatI, kaMIka adhomukhavALI rahI.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka H mAmihita-anamatra sunari! vilpitena / hRdayAjjIvitAddehAtsakAzAdativallabhAm / nAtho'tra tvAM vihAyAnyo, nAsti me bhuvanatraye / / 1 / / yata: zlokArtha H mArA vaDe kahevAyuM - he suMdarI ! ahIM vikalpo vaDe saryuM. je kAraNathI hRdayathI, jIvitathI, dehathI ativallabha evI tane choDIne bhuvanatrayamAM mAro anya koI nAtha nathI. atirAgathI AkuLa naMdivardhana kanakamaMjarI pratye mUDhatAthI A prakAranuM vacana kahe che. IIII zloka H zlokArtha : adyaprabhRti nirmithyaM tava padmavilocane ! / krItaH sadbhAvamUlyena, dAso'haM pAdadhAvakaH / / 2 / / zlokArtha : he padmavilocanavALI ! kanakamaMjarI ! sadbhAvanA mUlyathI AjathI mAMDIne nirmithyA tArA vaDe kharIdAyelo pAdadhAvaka huM dAsa chuM-tane anusaranAro huM dAsa chuM. IIII zloka H - 397 kaThorahRdayo nA'haM, kaThoro'tra vidhiH param / yo me darzanavicchedaM kuryAtte vaktrapaGkaje / / 3 / / zlokArtha H kaThora hRdayavALo huM nathI. ahIM=mArI pAse AvavAnA vilaMbanamAM vidhi paramakaThora che. je tArA mukharUpI kamaLamAM darzananA vicchedane kare che. II3II zloka H etacca mAmakaM vAkyamAkarNya prItamAnasA / yA nirIkSitA bAlA, bhajantI sA rasAntaram / / 4 / / ane A mAruM vAkya sAMbhaLIne prItamAnasavALI rasAntarane bhajatI te bALA mArA vaDe jovAI=naMdivardhana vaDe jovAI. II4nA
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : kathamkSaNenAmRtasikteva, kSipteva sukhasAgare / prAptarAjyAbhiSekeva, toSAdanyeva sA sthitA / / 5 / / zlokArca - kevI rIte? tethI kahe che - kSaNathI amRtathI siMcAyelAnI jema, sukhasAgaramAM pheMkAyelAnI jema, vizALa rAjyamAM abhiSeka karAyelI evI toSathI jANe te anya thaI. pI. itazca mAmanviSyamANA nAnAsthAneSu paryaTantI prAptA tamuddezaM kapiJjalA, dRSTastetaliH / abhihitamanayA-svAgataM vayasya! kva punaH kumAraH? iti / tetalinA'bhihitaM-atra tarulatAgahane praviSTaH, tatazcalite dve api te asmadabhimukhaM, dRSTamAvayomithunaM, saMjAto harSA'tirekaH / kapiJjala yA'bhihitaM'namastasmai bhagavate devAya, yenedaM yugalamatyantamanurUpaM saMyojitam' / tetaliH prAha-kapiJjale! nUnaM ratimanmathayorivAnayooMgenedamudyAnamadyaiva yathArthaM saMpannaM, itarathA vyarthakamevAsya ratimanmathamityabhidhAnaM pUrvamAsIt, tato'smannikaTadeze prApte tetalikapiJjale, samutthitA sasaMbhrameNa kanakamaJjarI / kapiJjalayA'bhihitaM-vatse! niSIdA'laM saMbhrameNa, tato'mRtapuJjaka iva dUrvAvitAne niSaNNAni snehanirbharasahAsavizrambhajalpaiH / sthitAni vayaM kiyantamapi kSaNam / ane A bAju mArI gaveSaNA karatI aneka sthAnomAM bhaTakatI kapiMjalA te dezane pAmI te sthAnane pAmI, tetalI jovAyo. AnA vaDe kapiMjalA vaDe kahevAyuM - he mitra ! svAgata che. vaLI kumAra kayAM che? tetalI vaDe kahevAyuM - A tarulatAnA gahanamAM pravezelo che. tyArapachI te baMne paNa= kapiMjalA ane tetalI baMne paNa, amArI abhimukha cAlyAM. amArA benuM mithuna jovAyuM. harSano atireka thayo. kapiMjalA vaDe kahevAyuM - he bhagavAna ! devatAne namaskAra che jenA vaDe A atyaMta anurUpa yugala saMyojita karAyuM. tetalI kahe che - he kapiMjalA ! kharekhara rati ane manmathanI jema A benA yogathI naMdivardhana ane kanakamaMjarInA yogathI, A udyAna Aje ja yathArtha saMpanna thayuM. ItarathA jo katakamaMjarI ane naMdivardhata ahIM bhegAM thayAM na hota to, AnuM A udyAnanuM, ratimanmatha e prakAranuM kAma pUrvamAM vyartha ja hatuM. tyArapachI A vikaTadezamAM tetalI ane kapiMjalA prApta thaye chate saMbhramapUrvaka katakamaMjarI UbhI thaI. kapiMjalA vaDe kahevAyuM - he vatsa ! saMbhrama vaDe saryuM. tyArapachI amRtanA pujanI jema tyAM dUrvAnA vistAramAM snehanirbhara sahAsa vizrakhkhatA jalpa vaDe beThAM cAre jaNa beThAM, ame keTalIka kSaNa rahyAM.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ 399 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kanakamaJjarIgamane kumArAvasthA atrAntare samAgato yogandharo nAma kanyAntaHpurakaJcukI, tena ca vidhAya praNAmaM satvaramAhUtA kanakamaJjarI / kapiJjalayA'bhihitaM-bhadra! kimitIdamA'kAraNam? yogandharaH prAha-zruteyamapaTuzarIrA rAtrau devena, tataH prabhAte svayameva gaveSitA svasthAnenacopalabdhA, tataH paryAkulIbhUto devaH, samAdiSTo'hamanena 'yathA yataH kutazcidvatsAM gRhItvA zIghramAgaccha', iti, tadidamAhvAnakAraNam / tatastadAkA'laGghanIyavacanastAta iti manyamAnA muhurmuhurmI valitatAraM vilokayantI sAlasyaM prasthitA saha kapiJjalayA kanakamaJjarI, krameNAtikrAntA dRSTigocarAt / tetalinA'bhihitaM-deva! kimidAnImiha sthitena? tato'haM tadeva kRtakakopaM vadanaM, tadeva muJca muJca kaThorahRdaya! muJca' iti vacanaM, tacca vilasaddazanakiraNaraJjitamadharabimbaM, tadeva ca harSAtirekasUcakamamalakapolavisphuritaM, tacca sadbhAvasamarpakaM salajjaM caraNAguSThena bhUmilekhanaM, tadeva cAbhilASAtirekasandarzakaM tirazcInekSaNanirIkSaNaM' tasyAH kanakamaJjAH sambandhi tIvrataramadanadAhajvarapravardhakamapi prakRtyA mahAmohavazena tadupazamArthamamRtabuddhyA svacetasi punaH punazcArayan prAptaH svabhavanaM, kRtaM divasocitaM kartavyam / kanakamaMjarInuM gamana thaye chate kumAranI avasthA eTalAmAM yogadhara nAmanI kanyAnA aMtaHpurano kaMcukI Avyo. ane tenA vaDe kaMcukI vaDe, praNAma karIne satvara kanakamaMjarI bolAvAI, kapiMjalA vaDe kahevAyuM - he bhadra ! A bolAvavAnuM kAraNa zuM che ? yogadhara kahe che - A=kanakamaMjarI, apaTu zarIravALI=asvastha zarIravALI, rAtrimAM deva vaDe kaDakamaMjarInA pitA vaDe, saMbhaLAI, tethI prabhAtamAM svayaM ja gaSaNA karI-kanakamaMjarInI tapAsa karI, ane svasthAnamAM prApta na thaI. tethI deva kanakamaMjarInA pitA, paryAkula thayA. mane AmanA vaDekakanakamaMjarInA pitA vaDe, Adeza apAyo. je 'thA'thI batAve che - je koI sthAnathI putrIne grahaNa karIne zIgha Ava, te A bolAvavAnuM kAraNa che. tyArapachI, tene sAMbhaLIne alaMghanIya vacAvALA pitA che e pramANe mAnatI vAraMvAra valitatAra dRSTivALI, vAraMvAra mane jotI AvAsa sahita kapiMjalA sAthe kanakamaMjarIe prayANa karyuM. kramathI daSTigocarathI atikrAMta thaI. tetalI vaDe kahevAyuM - he deva ! hamaNAM ahIM rahevAthI zuM? tethI huM te ja kRtakakopa vadanane te ja mUka mUka kaThora hadaya ! mUka e pramANe vacanane ane tenA vilAsa pAmatA sadarzananA kiraNathI raMjita adharabimbane ane te ja harSAtireka sUcaka nirmala kapolathI vispharita ane te ja sadbhAvanA samarpaka, salajjAvALA, caraNaaMgUThAthI bhUminA lekhanane ane te ja abhilASAthI atirekane sandarzaka tirjI daSTinuM nirIkSaNa. te katakamaMjarI saMbaMdhI tIvratara madatadAhatA jvarathI pravardhaka paNa prakRtithI, mahAmohatA vazathI tenA upazamana mATe amRtabuddhithI svacitamAM pharI pharI vicArato svabhavanamAM prApta thayo. divasanuM ucita kartavya karAyuM.
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva godhUlyAM lagnam aparANe samAyAtA kandalikA, tayA'bhihitaM-kumAra! devaH samAdizati-yathA 'nirUpitaM mayA sAMvatsarairvivAhadinaM, adyaiva godhUlyAM zudhyati' iti, tadAkarNya nimagna ivAhaM ratisamudre, dApitaM kandalikAyai pAritoSikaM, stokavelAyAM samAyAtA gRhItakanakakalazAvAranAryaH, nirvartitaM me snapanakaM, vihitAni kautukAni, tato dApitAni mahAdAnAni, mocitAni bandhanAni, pUjitA nagaradevatAH, sanmAnitA guravaH, vidhApitA haTTazobhAH, zodhitA rAjamArgAH, pUritaH praNayivargaH, gItamambAjanaiH, nRttamantaHpuraiH, vilasitaM rAjavallabhaiH tato mahatA vimardaina prApto'haM rAjabhavanaM, prayuktA musalatADanAdayaH kulAcArAH praviSTo'haM vadhUgRhake tatra cA'maravadhUrapyupahasantI rUpA'tizayena, ratimapi vizeSayantI madanaharavilAsaiH, ISallambAdharA cakravAkamithunavibhrameNa stanakalazayugalena, suniviSTanAsikAvaMzA raktAzokakisalayAkArAbhyAM karAbhyAM, kokanadapatranetrA karikarAkAradhareNorudaNDadvayena, vistIrNanitambabimbA trivalItaraGgabhagureNa madhyabhAgena, kRSNasnigdhakuTilakezA sthalakamalayugalAnukAriNA caraNadvayena, kuNDamiva madanarasasya, rAziriva sukhAnAM, nidhAnamiva rateH, Akaro rUpAnandaratnAnAM, munInAmapi manohAriNImavasthAmanubhavantI, mahAmohatirohitavivekalocanena mayA dRSTA kanakamaJjarI hRSTacetasA pulakitazarIreNa, kRtaM pradhAnasAMvatsaravacanena pANigrahaNaM, bhrAntAni maNDalAni, prayuktA AcArAH, vihitA lokopacArAH, vRtto mahatA vimardena vivAhayajJaH / godhUlimAM lagna aparAtamAM kaMdalikA dAsaputrI AvI, teNI vaDe kahevAyuM - he kumAra ! deva kanakacUDa samAdeza kare che te A pramANe - mArA vaDe jyotiSa vaDe vivAhadita jovAyo che. Aje ja godhUlimAM=sAMje, zuddha thAya che. te sAMbhaLIne ratisamudramAM nimagnanI jema kaEURlikAne pAritoSika apAyuM. thoDI veLAmAM ja grahaNa karAyelA suvarNanA kalazavALI zreSTha nArIo AvI, mAruM snAna karAvAyuM. kautuko karAvAyAM. tyArapachI mahAdAno apAyAM. badhAmAM rahelA kedIone mukAvAyA. nagaradevatA pUjAyA. guruo sanmAnita karAyA. haTTa=bajAramArgo suzobhita karAyA. rAjamArgo zobhita karAyA, premIvarga bhego thayo. mAtAo vaDe gIta gavAyAM. ataHpura vaDe nRtya karAyuM, rAjavallabho vaDe vilAsa karAyo, tyArapachI moTA vaibhavathI huM rAjabhavanane prApta thayo. musalatADanAdi kulAcAro karAyA. huM vadhUgRhamAM pravezyo ane tyAM rUpanA atizayathI devIone paNa upahAsa karatI, madanahara vilAso vaDe cakravAka mithunanA vibhramavALA stanakalazayugala sAthe kaMIka lAMbA hoThavALI, lAla azokavRkSanA kisalayanA AkAravALA be hAthanI sAthe suniviSTanAsikAvaMzavALI, hAthInA suMDhanA AkArane dhAraNa karatA urudaMDayugala sAthe kamaLatA patra jevA netravALI, trivalIta taraMgathI bhaMgura evA madhya bhAgathI
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 401 vistIrNa niMtabatA bibavALI, sthala kamalanA yugalanA anukArI evA caraNadvaya sAthe kRSNa snigdha kuTilakezavALI, madanarasato jANe kuMDa na hoya evI, sukhonI rAzi na hoya evI, ratinuM nidhAna na hoya evI, rUpa ane AnaMdamAM ratnonI khANa, munionA paNa manane haraNa karanArI avasthAne anubhavatI evI katakamaMjarI, mahAmohathI tirohita thayAM che vivekarUpI netra jenAM evA harSita cittane kAraNe, pulakita thayelA zarIravALA evA mArA vaDe jovAI. pradhAna sAMvatsaranA vacanathI pANigrahaNa karAyuM. maMDalo pherAyA, AcAro prayukta karAyA. lokopacAra karAyA. moTA vaibhavathI vivAhayajJa thayo. bhAvArtha - pUrvamAM naMdivardhananA aMtaraMga kuTuMba tarIke hiMsAnuM svarUpa batAvyuM. ane tenI utpatti kaI rIte thAya che tenuM svarUpa batAvyuM. have naMdivardhanano je aMtaraMga priyamitra vaizvAnara che tenI mAtA avivekitA che te batAve che ane te dveSa gajendranI bhAryA che tethI te prApta thAya ke jIvamAM avivekitA pragaTe che tethI ja krodhI svabhAva bane che ane te avivekitA dveSa gajendranI patnI che. tethI jIvamAM dveSano pariNAma varte che ane jo viveka hoya to potAnA zatrubhUta kaSAyo pratye ja jIvane dveSa thAya. paraMtu bAhya koI pratye dveSa thAya nahIM. Ama chatAM je jIvone zarIrathI bhinna mAro AtmA che, teno nirAkuLa svabhAva te mAruM sukha che ane nirAkuLa svabhAvamAM javA mATe yatna karavAthI hitanI paraMparA thAya che tevo bodha nathI, paraMtu zarIra sAthe abheda buddhi che ane bAhya padArtho pratye mamatva bhAva che, tethI dveSa ane avivekitA benA yogathI gussAno svabhAva pragaTa thAya che. tethI vaizvAnaranA pitA dveSa gajendra che ane mAtA avivekitA che ane te avivekitA naMdivardhananI dhAtrI che; kema ke naMdivardhananuM pAlana kare che ane avivekitAnA putra vaizvAnara sAthe naMdivardhanane maitrI che tethI vAraMvAra sarvatra gusso kare che. vaLI, te tAmasacitta nagara, dveSa gajendra rAjA ane avivekitAnA svarUpane AgaLamAM huM kahIza ema kahIne anusuMdara cakravartI agRhItasaMketAne kahe che ke jyAre huM naMdivardhana hato tyAre A sarva aMtaraMga parivArane vize leza paNa jANato na hato. paraMtu bhagavAna sadAgamanA prasAdathI meM A sarva jANyuM che. tethI e phalita thAya ke je jIvo vartamAnamAM paNa gussAnA svabhAvavALA che temAM avivekitA varte che te sarve teo jANatA nathI. paraMtu jeo nipuNatApUrvaka zAstranuM adhyayana kare che teone anusuMdara cakravartInI jema potAnA aMtaraMga sarva kuTuMbano yathArtha bodha thAya che. vaLI te avivekitA raudracitta nagaramAM keTaloka kALa rahelI ane duSTa abhisaMdhi sAthe teno paricaya thayo; kema ke dveSa gajendra nAmanA rAjA sAthe A duSTa abhisaMdhi rAjAne saMbaMdha che. tethI te avivekitAno kiMkara thayo. A pramANe kahyuM, tethI e prApta thAya ke jyAre jIvamAM raudracitta varte che tyAre avivekitA pragaTe che ane avivekitAne duSTa abhisaMdhi sAthe saMbaMdha thAya che. AthI ja avivekavALA jIvone te te nimitte pAmIne duSTa adhyavasAyo thAya che. ane A duSTa adhyavasAyo dveSa sAthe saMbaMdhavALA che. tethI avivekI jIvomAM dhIre dhIre duSTa abhisaMdhi sthira sthiratara thAya che. tethI jeone dehathI bhinna huM AtmA chuM tevo
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva leza paNa viveka nathI teone zarIra sAthe atyaMta abheda buddhirUpa aviveka varte che ane tenA kAraNe je koI potAnI sAthe pratikULa varte che teo pratye mAro A zatru che e prakAre duSTa adhyavasAya thAya che ane te duSTa adhyavasAya avivekavALA jIvomAM sthira sthiratara thAya che ane naMdivardhana manuSyabhavamAM Avyo tyAre te avivekitA nAmanI dhAtrI temanI sAthe AvI; kema ke naMdivardhana upara tene atyaMta sneha hato tethI tenI pAse sadA rahe che ane te avivekitAthI naMdivardhanamAM vaizvAnararUpa krodhano pariNAma sthira pAmyo ane kramasara vadhato gayo ane te avivekitA ja naMdivardhanakumArane raudracitta nagaramAM laI jAya che ane duSTa abhisaMdhi dvArA hiMsA kanyAne paraNAve che; kema ke hiMsAne paraNyA pachI te gADhatara avivekavALo thaze. AthI avivekitAe hiMsA kanyAno saMbaMdha naMdivardhana sAthe karyo. tethI e phalita thAya ke naMdivardhanamAM je avivekIpaNuM hatuM te ja prakarSane pAmIne duSTa abhisaMdhivALuM thayuM ane tenA kAraNe naMdivardhanamAM hiMsakavRtti pragaTa thaI. gADha hiMsakavRtti thavAne kAraNe teno avivekano pariNAma sthira sthiratara thAya che ane naMdivardhanane hiMsAnI pariNati pragaTa thavAthI aparAdhI ke niraparAdhI jIvonI te hiMsA kare che ane tenA gussAno svabhAva satata hiMsA karavA preraNA kare che; kema ke naMdivardhana hiMsaka bane to gussAno svabhAva paNa sthira thAya. tethI jANe vaizvAnara naMdivardhanane hiMsAmAM preraNA kare che. vaLI, gussAno svabhAva naMdivardhanane jevo tejasvI banAvato hato tenA karatAM paNa hiMsaka bhAva adhika tejasvI banAve che tethI naMdivardhanane bIjAne mAravAmAM leza paNa karuNA thatI nathI. vaLI, naMdivardhananuM puNya paNa tapatuM hatuM tethI hiMsaka svabhAva ane krodhI svabhAvane kAraNe te pravarasena nAmanA coraTAne mArI nAMkhe che tyAre sarvatra tenI prazaMsA thAya che. te sarva tenuM puNyanuM kAraNa hatuM. chatAM, gADha avivekane kAraNe naMdivardhanane potAnI krUratA-hiMsakatA ja te sarvanuM kAraNa dekhAya che. vaLI naMdivardhanamAM atyaMta viparyAsa pravartato hato tethI A mArI hiMsAnuM ja mAhAbhya che ema mAnIne sarvatra hiMsakavRttine ja daDha karato hato. paramArthathI hiMsakavRtti puNyaprakRtine kSINa kare che, pApaprakRtine jAgRta kare che, chatAM bhUtakALanuM karAyeluM tevuM viziSTa puNya vidyamAna hatuM. tethI tenI hiMsAthI paNa tatkAla pApaprakRti vipAkamAM AvatI na hatI. ane puNyaprakRti kArya karatI hatI. topaNa te puNyaprakRti kramasara kSINa kSINatara thatI hatI ane pApaprakRti vRddhi pAmatI hatI. je bhAvinA sarva anarthonuM kAraNa banaze chatAM ajJAnane vaza naMdivardhanane te kaMI dekhAyuM nahIM tema je jIvo mohane vaza che teone avivekitAne kAraNe naMdivardhananI jema sarvatra viparyAsa varte che. vaLI, naMdivardhananuM puNya tapatu hatuM tethI vibhAkaranA yuddhamAM paNa be mahArathIono teNe nAza karyo. te sarva vaizvAnara ane hiMsAnuM kArya che. e prakAre naMdivardhanane viparyAsa vartato hato. vaLI, naMdivardhane nagarapraveza vakhate kanakamaMjarIne joI tyAre kAmathI vyAkuLa thAya che te vakhate mUDhatAnA bhAvane kAraNe aneka sukhonI vacamAM paNa kAmavarathI pIDita atyaMta duHkhapUrvaka teNe rAtri pasAra karI. vaLI, kanakamaMjarI paNa aneka sukhanI vacamAM kAmavarathI pIDAI to aneka prakAranAM duHkhothI vyAkuLa thaI chatAM mUDha jIvo tattvane jotA nathI, jethI rAgAdinI AkuLatA A rIte anarthanuM kAraNa hovA chatAM teone arthanuM sAdhana dekhAya che. AthI ja jyAre naMdivardhana ane
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 403 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva kanakamaMjarIno yoga thAya che tyAre jANe svarga prApta thayuM na hoya tevo AnaMda anubhave che, paraMtu pUrvamAM thayelA sarvaklezanuM bIja aMdaramAM vartatA utkaTarAganuM phaLa che. te kaMI dekhAtuM nathI. te sarva naMdivardhanamAM vartatA avivekanuM kRtya che. vaLI kanakamaMjarIthI chUTA paDyA pachI tenA svarUpanA vicAro karI karIne naMdivardhana vAstavika rIte kAmane vaza thaIne pIDAno ja anubhava kare che chatAM mahAmohanA vazathI kanakamaMjarInuM smaraNa tene amRta jevuM bhAse che te sarva mohano vilAsa che. praviSTo'hamapahasitasurabhavane kanakamaJjarIsanAthe vAsabhavane, avagAhitaH suratAmRtasAgaraH, evaM ca pravardhamAnA'nurAgayorAvayorgatAni katiciddinAni / vaizvAnarahiMsAprabhAvitakumAraceSTA itazca vibhAkarasya kRtaM vraNakarma, praguNIbhUtaH zarIreNa, jAto mayA sahA'sya snehabhAvaH, samutpanno vizrambhaH / anyadA vidhAya bahumAnaM prahitaH saparikaro'sau svasthAne kanakacUDarAjena, ye'pi te'mbarISanAmAnazcaraTA vIrasenaprabhRtayo hate pravarasene pratipannabhRtyabhAvA mayA saha pUrvamAgatAH te'pi kRtasanmAnA mayA visarjitA gatAH svasthAne / tato'haM vigatacintAsantApastAbhyAM ratnavatIkanakamaJjarIbhyAmAnandamahodadhimavagAhamAnaH sthitastatraiva kiyantamapi kAlaM, asyApi ca vyatikarasya paramArthataH sa eva puNyodayaH kAraNaM, mama tu mahAmohavazena tadA pratiSThitaM hRdaye yaduta-aho hiMsAvaizvAnarayoH prabhAvAtizayaH, anayorhi mAhAtmyena mayeyaM nirupamA''nandA'mRtarasakUpikA kanakamaJjarI labdheti yataH kathitaM tetaleH kapiJjalayA kanakacUDarAjAdAkarNitaM maNimaJjarIvacanaM yathA-yato'nena nandivardhanakumAreNa mahAbalAvapi drumasamarasenau lIlayA vinipAtitau, tasmAdasmai yukteyaM dAtuM kanakamaJjarIti tau ca drumasamarasenau mayA hiMsAvaizvAnaraprabhAvAdeva vinipAtitau, tasmAtparamArthato hiMsAvaizvAnarAbhyAmeva mameyaM kanakamaJjarI saMpAditeti, tato jAtaM me gADhataraM hiMsAvaizvAnarasnehapratibaddhamantaHkaraNaM, tato vaizvAnaravacanena taiH krUracittAbhidhAnairvaTakaiH pratidinamupayujyamAnairjanitaM caNDatvaM, saMpAditamasahanatvaM, vihitA raudratA, nirvartito bhAsuraraudrabhAvaH, gatA'GgAGagIbhAvaM krUratA, jAto'haM svarUpaM tirodhAya sAkSAdiva vaizvAnaraH, tato nApekSe vaTakopayogaM, kiM tarhi ? satataprajvalito'hamAkrozAmi hitabhASiNaM, tADayAmi niSkAraNameva parijanaM / hiMsayA tu punaH punarAzliSyamANasya me saMjAtamAkheTakavyasanaM, tataH pratidinaM nipAtayAmi smA'hamanekajantusaMghAtaM, dRSTaM tanmadIyaceSTitaM kanakazekhareNa / cintitamanenaaho kimidamIdRzamasyA'samaJjasaM caritam? vaizvAnara ane hiMsAthI prabhAvita thayela naMdivardhanakumAranI ceSTAo huM=naMdivardhana, devalokanA bhavanane paNa caDhe evA suMdara bhavanamAM kanakamaMjarI sAthe vAsabhavanamAM
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva pravezyo. kAmarUpI amRtasAgaranA avagAhanavALo thayo. ane A rIte pravardhamAna anurAgavALA amArA betA=katakamaMjarI ane naMdivardhananA, keTalAka divaso pasAra thayA, ane A bAju vibhAkaranuM vaNakarma karAyuM yuddhamAM je ghA lAgelA tenuM auSadha karAyuM. zarIrathI samartha banyo. mArI sAthe naMdivardhana sAthe, Ano snehabhAva thayo=vibhAkarano snehabhAva thayo. vizvAsa utpanna thayo=vibhAkarane naMdivardhanamAM vizvAsa utpanna thayo. acadA bahumAna karIne saparikaravALo A=vibhAkara, kanakacUDa rAjA vaDe svasthAnamAM mokalAyo, ane je paNa te ambarISa nAmanA vIrasena vagere coraTAo pravarasena haNAye chate svIkArAyelA sevakabhAvavALA mArI sAthe naMdivardhata sAthe, pUrvamAM AvelA, te paNa karAyelA sanmAnavALA mArA vaDe visarjana karAyA. svasthAnamAM gayA. tyArapachI huM=naMdivardhana, vigata ciMtAsaMtApavALo te ratnAvatI ane kaDakamaMjarI sAthe AnaMdarUpa mahAsAgarane avagAhana karato tyAM ja=kanakacUDa rAjAnA nagaramAM, keTaloka paNa kALa rahyo. A paNa prasaMganuM paramArthathI te ja puNyodaya kAraNa che. mane vaLI, mahAmohanA vazathI tyAre hRdayamAM jaNAyuM. zuM jaNAyuM te 'dutathI batAve che - aho hiMsA ane vaizvAnarano prabhAva atizaya. A benA mAhAbhyathI mArA vaDe nirupama AnaMdanA amRtanA rasanI kUpikA jevI kanakamaMjarI prApta karAI. je kAraNathI tetalIne kahevAyuM. kapiMjalA vaDe kanakacUDa rAjA pAsethI maNimaMjarInuM vacana sAMbhaLeluM. je A pramANe - je kAraNathI A naMdivardhanakumAra vaDe mahAbalavALA paNa drama ane samarasenane lIlApUrvaka nAza karAyA, te kAraNathI Ane A kanakamaMjarI ApavI yukta che, ane drama ane samarasena mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, hiMsA ane vaizvAnaranA prabhAvathI ja vinipAta karAyA. te kAraNathI paramArthathI hiMsA vaizvAnara dvArA ja mane A kanakamaMjarI saMpAdita karAI. tethI A prakAre naMdivardhanane viparyAsane kAraNe jaNAyuM tethI, mane naMdivardhanane hiMsA ane vaizvAnara sAthe snehapratibaddha aMtaHkaraNa thayuM arthAt hiMsAnI vRtti ane krodhanI vRtti tIvratama thaI. tethI vaizvAnaranA vacanathI pratidina upabhoga karatAM te krUracita nAmanA vaDA vaDe mAruM caMDapaNuM utpanna thayuM. asahanapaNuM saMpAdita karAyuM. rodratA karAI=pUrvamAM kahyuM e pramANe paryAlocanane kAraNe naMdivardhanane potAnA krodhI svabhAvanI preraNAthI pratidina kracittatA vadhe che tethI caMDasvabhAva atizaya bane che. koInuM sahana na karI zakuM evo svabhAva vRddhi pAme che, raudratA atizaya thAya che. bhAsura raudrasvabhAvavALo huM karAyo. krUratA aMgAgIbhAvavALI thaI=prakRtirUpa thaI. svarUpanuM tirodhAna karIne sAkSAt vaizvAnara jevo huM thayo. tethI vaDAnA upayoganI apekSA nathI kUracita mATe yatna karavAnI apekSA nathI. paraMtu satata prajavalita thayelo huM hitabhASIne Akroza karuM chuM, niSkAraNa parijanane tADana karuM chuM. vaLI, hiMsAthI AzleSa pAmatA mane=naMdivardhanane, zikAra karavAnuM vyasana thayuM. tethI pratidina aneka jaMtuonA samUhane mArato hato. mAruM ceSTita kanakazekhara vaDe jovAyuM. AnA vaDe=kAkazekhara vaDe, vicArAyuM - aho AnuM naMdivardhananuM, kyA kAraNathI AvuM asamaMjasa caritra che ?
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 405 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kanakazekharasUcitadoSadvayam zloka : tatha-i rUpavAn kulajaH zUraH, kRtavidyo mahArathaH / tathApyayaM mamAbhAti, na kiJcitrandivardhanaH / / 1 / / kanakazekhara vaDe sUcita doSadvaya zlokArtha: te A pramANe - rU5vALo, kulavALo, zUravIra, vidhAvALo mahAratha A che. topaNa naMdivardhana mane kaMI bhAsato nathI-AnaMdane vadhAranAro bhAsato nathI. III zloka : yato'sau hiMsayA''zliSTo, yukto vaizvAnareNa ca / paropatApanirato dharmAdreNa vartate / / 2 / / zlokArtha : je kAraNathI A=naMdivardhana, hiMsAthI AzliSTa, vaizvAnarathI yukta, paropatApamAM nirata, dharmathI dUra varte che. rA. zloka : ato nopekSituM yukto, mamA'yaM hitakAriNaH / vacane yadi varteta, syAdasmai hitamuttamam / / 3 / / zlokArca - AthI mane upekSA karavI yukta nathI. jo A hitakArI evA mArA vacanathI varte to AnuM uttamahita thAya. Il3II zloka : kevalasya ca me vAkyaM, kadAcinna karotyayam / tAtA'bhyaNe punaH proktaH, kuryAttattAtalajjayA / / 4 / / zlokArca - ane kevala mAruM vAkya kadAca A na kare paraMtu pitAnI pAse kahevAyeluM pitAnI lajjAthI kare. III
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva bloka : tadenaM tAtasahitaH, zikSayAmi tathA kRte / hiMsAvaizvAnarau hitvA, syAdeSa guNabhAjanam / / 5 / / zlokArca - tethI pitA sahita evo huM Ane bodha karAvuM. te pramANe karAye chate hiMsA ane vaizvAnarane choDIne A naMdivardhana, guNanuM bhAjana thAya. paNa tataH kRto gRhItArthaH kanakazekhareNa rAjA / anyadA praviSTo'haM rAjAsthAne, vihitapratipattirniviSTo'haM narendrasamIpe, tataH zlAghito'haM kanakacUDarAjena / kanakazekhareNA'bhihitaM-tAta! evaMvidha evA'yaM nandivardhanaH svarUpeNa, kevalamidamekamasya virUpakaM-yadeSa satAM garhite kusaMsarge vartate / nRpatirAhakIdRzo'sya kusaMsargaH? kanakazekhareNA'bhihitaM-astyasya svarUpopatApahetuH sarvAnarthakAraNaM vaizvAnaro nAma bAlavayasyaH, tathA vidyate'sya zrUyamANA'pi jagatastrAsakAriNI mahApApahetuhiMsA nAma bhAryA, tAbhyAM ca yuktasyA'syekSukusumasyeva niSphaleva zeSaguNadhavalatA, nRpatirAha-yadyevaM tatastayoH pApayostyAga eva zreyAn nAzrayaNam / tyArapachI kanakazekhara vaDe gRhIta arthavALo sajA karAyo kanakazekhare te kathana potAnA pitA kanakacUDane kahyuM ke A pramANe ApaNe naMdivardhanane hitazikSA ApazuM e prakAranA gRhIta arthavALo rAjA kanakazakharathI karAyo. acUdA rAjAsabhAmAM pravezyo. pratipatti karAI. rAjAnA samIpamAM huM beTho. tyArapachI kanakacUDa rAjA vaDe huM prazaMsA karAyo. katakazekhara vaDe kahevAyuM - he tAta ! AvA ja prakArano A naMdivardhana svarUpathI che tame je prakAre tenI prazaMsA karI tevA prakArano A naMdivardhana svarUpathI che. kevala AnuM naMdivardhananuM eka A virUpaka che. je kAraNathI saMtone gahita evA kusaMsargamAM A varte che. rAjA kahe che kanakacUDa kahe che - AlokanaMdivardhanano, kevo kusaMsarga che? katakazekhara vaDe kahevAyuM - AlokanaMdivardhanano, svarUpathI upatApano hetu sarva anarthanuM kAraNa vaizvAnara nAmano bAlamitra che. saMbhaLAtI paNa jagatane trAsa karanArI mahApApanA hetu samI hiMsA nAmanI bhAryA AnekanaMdivardhanane, vidyamAna che, ane tenAthI=vaizvAnara ane hiMsAthI, yukta evA Ane zeraDInA kusumanI jema zeSa guNadhavalatA niSphala jevI che. rAjA kahe che - jo A pramANe chekanakacUDa kahe che e pramANe che, to te be pApIono=vaizvAnara ane hiMsA te be pApIono, tyAga ja zreyaskArI che. Azraya na karavo joIe. zloka : tathAdivysyH sa vidhAtavyo, nareNa hitamicchatA / ihA'mutra ca yaH zreyAn, na lokadvayanAzakaH / / 1 / /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : te A pramANe hita IcchatA evA manuSyo vaDe te mitra karavo joIe, je Aloka ane paralo'mAM zreya bhATe thAya, so'drayano nAza nAya ||1|| zloDa : - tathA sA bhAryA viduSA kAryA, yA lokAhlAdakArikA / dharmasAdhanahetuzca, na punarduSTaceSTitA ||2|| 407 zlokArtha : ane vidvAne te patnI karavI joIe, je lokonA AhlAdane karanArI dharmasAdhanano hetu hoya paraMtu duSTa ceSTita evI patnI karavI joIe nahIM. IIII nandivardhanasya dhRSTatA evaM ca vadatostayorvacanena satataM jvalamAno'pi vahniriva sarpiSA gADhataraM prajvalito'haM tato mayA vyAdhUnitamuttamAGgaM AsphoTitaM karatalena bhUmipRSThaM, vimuktaH pralayanirghAtAkAro huGkAraH, AlokitamugracalattArikayA dRSTyA tayorabhimukhaM abhihitazca rAjA- are mRtaka ! madIyajIvitaM vaizvAnaraM hiMsAM ca pApatayA kalpayasi, na lakSayasi kasya prasAdAttvayedaM rAjyaM samAsAditaM, kiM tarhi ? madIyavaizvAnaramantareNa bhavataH pitrA'pi sa samaraseno drumo vA nihantuM zakyeta ? kanakazekharaH punarevamabhihitaH - are vRSala ! kiM matto'pi paNDitatarastvamasi ? yenaivaM mAM zikSayasi, tatastadavalokyA''karNya ca madIyavacanaM vismito'sau rAjA, kRtaM kanakazekhareNa smeraM mukham / mayA cintitaM - aye ! naitau mAM gaNayataH, tataH samAkRSTA camatkurvANA kSurikA / abhihitaM ca- are gehenardinau ! darzayAmi bhavatoH svakIyavaizvAnaravIryaM, praharaNahastau bhavataH, tataH samutkhAtakSurikaM, lalamAnajihvaM yamamiva mAmavalokya dUrIbhUtaM rAjakaM, na calitau rAjakanakazekharau tataH sannihitatayA puNyodayasya, mahApratApa rAjakanakazekharayorbhavitavyatAvazena cAdattvaiva prahAraM nirgato'hamAsthAnAd, gataH svabhavanaM, tataH prabhRtyapakarNito'haM kanakacUDakanakazekharAbhyAM mayA'pi dRSTau tau zatrurUpau, vicchinnaH parasparaM lokavyavahAro'pIti / naMdivardhananI dhRSTatA ane A pramANe bolatA benA vacanathI satata ghIthI baLatA paNa vaktinI jema gADhatara huM prajvalita thayo. arthAt vahni baLato hoya ane ghI nAMkhavAmAM Ave to agni atyaMta prajvalita
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva thAya che tema kanakazekhara ane kanakacUDanA vacanarUpa ghIthI huM atyaMta prajvalita thayo. tethI mArA vaDe mAthuM dhUnana karAyuM. hAtha vaDe bhUmitala pachADAyuM. pralayanA nirmAtanA AkAravALo huMkAro mukAyo. ugracalakIkIvALI dRSTithI te betI abhimukha jovAyuM. ane kahevAyuM - he rAjA, are mRtaka !=maDadA jevA ! mArA jIvita vaizvAnara ane hiMsAne pApapaNAthI kalpe che, konA prasAdathI tArA vaDe A rAjya prApta karAyuM te jANato nathI ? vaLI tuM mArA vaizvAnara vagara tArA pitA vaDe paNa te samarasena ane druma haNavA mATe zakya thAya ? vaLI, A rIte kanakazekhara kahevAyo - are napuMsaka ! zuM mArAthI paNa tuM paMDitatara cho ? jethI A pramANe mane zikSA Ape che. tethI tene joIne=naMdivardhanane joIne, ane mAruM vacana sAMbhaLIne A rAjA vismita thayo. kanakazekhara vaDe hAsyamukha karAyuM. mArA vaDe are ! A baMne mane gaNatA nathI tethI camakArane karatI talavAra kheMcAI. ane - vicArAyuM kahevAyuM - are gharamAM nAcanArA tamane baMnene svakIya vaizvAnaranuM vIrya batAvuM. tame baMne talavArahastavALA thAo. tyArapachI kheMcelA talavAravALA, laTakatI jihvAvALA yama jevA mane joIne rAjAno samudAya dUra thayo. rAjA ane kanakazekhara cAlyA nahIM. puNyodayanuM saMnihitapaNuM hovAthI-kanakazekhara ane kanakacUDanA puNyodayanuM saMnihitapaNuM hovAthI, rAjA ane kanakazekharanuM mahApratApapaNuM hovAthI ane bhavitavyatAnA vazathI prahArane ApyA vagara ja huM sabhAmAMthI nIkaLI gayo. svabhavanamAM gayo. tyArapachI huM kanakacUDa ane kanakazekhara dvArA apakaNita karAyo=upekSA karAyo. mArA vaDe paNa=naMdivardhana vaDe paNa, te baMne=kanakacUDa ane kanakazekhara, zatrurUpe jovAyA. paraspara lokavyavahAra paNa vicchinna thayo. vaGgapatikRtajayasthalAkramaNaM nandivardhanasya ca tatra gamanam - anyadA samAgato jayasthalAddAruko nAma dUtaH, pratyabhijJAto mayA, niveditamanena yathA - kumAra ! mahattamaiH prahito'ham / mayA cintitaM aye ! kimiti mahattamaiH prahito'yaM, na punastAtena / tato jAtA''zaGkena pRSTo'sau mayA api kuzalaM tAtasya ? dArukaH prAha- kuzalaM, kevalamasti vaGgAdhipatiryavano nAma rAjA, tena cAgatya mahAbalatayA samantAnniruddhaM nagaraM, svIkRto bahirviSayaH, dApitA sthAnakAni, bhagnaH paryAhAraH, na cAsti kazcittannirAkaraNopAyaH, tataH kSIrasAgaragambhIrahRdayo'pi manAgAkulIbhUto devaH, viSaNNA mantriNaH, unmanIbhUtA mahattamAH, trastA nAgarakAH, kimbahunA ? na jAne kima bhaviSyati ? iti vitarkeNa saMjAtaM sarvamapi devazaraNaM tannagaraM, tato mantrimahattamaiH kRtaparyAlocaH sthApitaH siddhAnto yaduta - nandivardhanakumAra eva yadi paramenaM yavanahatakamutsAdayati, nAparaH puruSa iti, tato matidhanenAbhihitaM jJApyatAmidamevaMsthitameva devAya / buddhivizAlenAbhihitaMnaivedaM devAya jJApanIyam / matidhanaH prAha- ko'tra doSaH ? buddhivizAlenA'bhihitaM sutavatsalatayA devasya kadAcidevaMvidhasaGkaTe nandivardhanA''gamanaM na pratibhAseta, tasmAddevasyA'jJApanameva zreyaH, prajJAkaraH prAha- sAdhu sAdhu upapadyamAnaM mantritaM buddhivizAlena, matidhana ! kimatrA'nyena vikalpena ?
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3] tRtIya prastAva 409 preSyatAM kumArA''hvAnAya pracchanna eva dUtaH yena sarvatra zAntiH saMpadyate / matidhanenA'bhihitaM evaM bhavatu, tataH sarvarocakena prahito'hamiti / tadidaM dUtavacanamAkollasito vaizvAnaraH, bhaviSyati mama cArutaro'vasara iti prahasitA hiMsA, mayA'bhihitaM-are! tADayata prasthAnabheriM, sajjIkuruta caturaGgasenAM tathA kRtaM niyuktaiH, tataH sarvabalena calito'haM, nAkhyAtaM kanakacUDakanakazekharayoH, kevalaM kanakamaJjarIvatsalatayA pravRttA maNimaJjarI, tato'navarataprayANakaiH prAptA vayaM jayasthalA''sanne, abhihito mayA vaizvAnaro yaduta-vayasya! satatapravRttA mamA'dhunA tejasvitA nA'pekSate vaTakopayogaM, tatkimatra kAraNamiti? vaizvAnareNA'bhihitaM-kumAra! niSkRtrimabhaktigrAhyA vayaM, atulA ca mamopari kumArasya bhaktiH, madvIryaprabhavANi caitAni krUracittAni vaTakAni bhaktimatAmeva puMsAM zarIre pracaranti, tena pracAritAni kumArasya zarIre, gatAni tanmayatAM, kimbahunA? madrUpa evA'dhunA vIryeNa kumAro vartate, anyacca-kumAra! madIyavacanA'nubhAvAdeveyamapi hiMsA'dhunA kumArasya pratipannA sAtmIbhAvaM, nAtra sandeho vidheyaH / mayA'bhihitaM-adyApi sandehaH? / vaMgapatie karela jayasthalamAM AkramaNa ane naMdivardhananuM tyAM gamana acadA jayasthalathI dAruka nAmano dUta Avyo. mArA vaDe=naMdivardhata vaDe, oLakhAyo. AnA vaDe= dUta vaDe, nivedana karAyuM. te A pramANe - he kumAra ! mahattama vaDe maMtrI vaDe, huM mokalAyo chuM. mArA vaDe vicArAyuM - kayA kAraNathI A dUta, maMtrI vaDe mokalAyo che, vaLI pitA vaDe nahIM. tethI thayelI zaMkAvALA mArA vaDe A dUta, puchAyo. vaLI pitAnuM kuzala che? dAruka kahe che - kuzala che, kevala vaMgAdhipati yavana nAmano rAjA che ane tenA AdhyethI mahAbalapaNAthI cAre bAjuthI nagara viruddha che jayasthala vagara viruddha che. bahArano viSaya nagaranA bahAranuM sthAna, svIkArAyuM che. sthAniko apAyAM che. bhagna paryAhAra che tenuM nirAkaraNa karavuM duSkara che. koI tenA nirAkaraNano upAya nathI. tethI kSIrasAgaragaMbhIra hadayavALA paNa deva=naMdivardhananA pitA, thoDAka AkulIbhUta che. maMtrIo vizAdavALA che. mahattamo unmatIbhUta che=laDavAthI vimukha thayA che. nAgariko trasta che. vadhAre zuM kahuM? AmAM=vaMgAdhipati vize, zuM thaze ? te huM jANato nathI. e prakAranA vitarkathI sarva paNa devatA=bhAgyatA, zaraNavALuM te nagara thayuM che. tethI maMtrI ane mahattamo vaDe karAyelA paryAlocAvALo siddhAMta sthApita karAyo. te siddhAMta "kutathI batAve che - jo vaLI, naMdivardhatakumAra ja A yavanahatakane dUra karI zake che, bIjo puruSa nahIM. tethI matidhana vaDe kahevAyuM - A pramANe raheluM ja devane jaNAvo. buddhivizAla vaDe kahevAyuM - A devane jJApanIya nathI=naMdivardhananA pitAne jaNAvavA jevuM nathI. matidhana pUche che - AmA zuM doSa che? buddhivizAla vaDe kahevAyuM - putranI vatsalatAthI devane rAjAne, kadAca AvA prakAranA saMkaTamAM naMdivardhananuM Agamana rucaze nahIM. te kAraNathI devane ajJApana ja zreya che. prajJAkara kahe che - suMdara, suMdara, buddhivizAla vaDe ghaTamAna maMtraNA karAI. he
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva matidhana ! ahIM anya vikalpa vaDe zuM? kumArane bolAvavA mATe pracchanna ja dUta mokalAvo. jenA kAraNe sarvatra zAMti thAya. matidhana vaDe kahevAyuM - A pramANe thAo. tyArapachI sarvarocaka nAmanA maMtrI vaDe huM mokalAvAyo chuM. te A dUtanuM vacana sAMbhaLIne zvAnara ullasita thayo. mAro suMdaratara avasara thaze tethI hiMsA khuza thaI. mArA vaDe kahevAyuM - are ! prasthAnabheri vagADo. caturaMga sevAne sajja karo. temaja niyukto vaDe karAyuM. tyArapachI sarvabalathI huM cAlyo. kanakacUDa ane katakazekhara meM kahyuM nahIM. kevala kanakamaMjarInA vatsalapaNAne kAraNe maNimaMjarI pravRtta thaI. tethI anavarata prayANa vaDe=satata prayANa vaDe, ame jayasthala Asanna prApta thayA. mArA vaDe zvAnara kahevAyo. te yaduta'thI batAve che - he mitra ! satata pravRta evI mArI tejasvitA vaTakanA upayoganI apekSA rAkhatI nathI. te kAraNathI zuM ahIM kAraNa che ? vaizvAnara vaDe kahevAyuM - he kumAra ! vikRtrima bhaktigrAhya ame chIe ane mArA upara vaizvAnara upara, kumAranI atula bhakti che ane mArA vIryathI prabhAva A krUracita nAmanAM vaDAMo bhaktivALA puruSanA zarIramAM pracAra pAme che. te kAraNathI kumAranA zarIramAM pracArita thayAM che=jUracitta vaDAMo zarIramAM praviSTa che ane tanmayatAne pAmyAM che kumAranA zarIrarUpa banyAM che, vadhAre zuM kahuM ? mArA rUpavALo ja=vaizvAnaranA rUpavALo ja, hamaNAM vIryathI kumAra varte che. ane bIjuM - he kumAra ! mArA vacananA anubhAvathI ja A hiMsA hamaNAM kumAranA sAtmIbhAvane pAmelI che=aMgAMgIbhAvane pAmelI che, AmAM=hiMsAnA aMgAgIbhAvamAM, saMdeha karavo joIe nahIM. mArA vaDe kahevAyuM - hajI paNa saMdeha che? ___ yavanarAjasya parAjayo mRtizca tato yAvadetAvAnAvayorjalpaH saMpadyate sma tAvadarzanavIthimavatIrNaM parabalaM, dRSTamanenA'smadanIkaM, tatastatsaMnaddhamAgatamabhimukhaM, tataH saMlagnamAyodhanam / tacca kIdRzam? yavanarAjAno parAjaya ane maraNa tethI jyAM sudhI ATalo ApaNA beno jalpa pravaryo, tyAM sudhI darzatapathamAM parabala avatIrNa thayuM jayasthala vagaranI AjubAju gherIne raheluM yavanarAjAnuM sainya jovAyuM. AnA dvArA amAruM seca jovAyuM yavana dvArA amAruM sainya jovAyuM. tyArapachI tenuM sainya abhimukha AvyuM. tyArapachI yuddha zarU thayuM. te kevuM che ? zloka : rathaughaghagharAravaM, gajendragarjadAruNam / mahAzvaheSitoDuraM, padAtizabdabhISaNam / / 1 / /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya :rathanA samUhanA gharghara avAjavALuM, gajendranA garjitathI dAruNa, mahAazvanA cheSAravathI uddhara, senikonA zabdathI bhISaNa. III zloka : kSaNena ca tatkiMbhUtaM saMpannam?vidIrNacakrakUbaraM, vibhinnamattakuJjaram / vinAthavAjirAjitaM, patatpadAtimastakam / / 2 / / prajAtasainyatAnavaM, pranaSTadevadAnavam / asigrahapravardhakaM, pranRttasatkabandhakam / / 3 / / yugmam / / zlokArca - ane kSaNathI te kevA prakAranuM thayuM ? te kahe che - toDI naMkhAyelA cakranA phUbaravALuM, bhedAyelA mahommatta hAthIovALuM, svAmI vagaranA ghoDAthI zobhatuM, paDatAM sainikonAM mastakavALuM, prajAta sainyanA tALavavAnuM yuddhane kAraNe ghaNA sainiko maravAthI alpasainyavALuM, nAza thayelA devadAnavavALuM, talavAronA grahaNathI pravardhaka, nRtya karatAM vidhamAna ghaDavALuM mastaka rahita ghaDavALuM, yuddha thayuM ema anvaya che. ll-all tato'bhibhUtA yavanarAjasenayA'smatpatAkinI, samullasitastabale kalakalaH, tato valito'hamekakastadabhimukhaM, samApatito mayA saha yoddhaM svayameva yavanarAjaH, raNarabhasena cAtIva militau syandanau, tataH sthitvA'haM kUbarAgre caraNaM dattvA patitastatsyandane, boTitaM svahastena yavanarAjasya mastakam / tyArapachI yavanarAjAnI sevAthI amArA sainiko abhibhUta thayA. tenA balamAM yavanarAjAnA balamAM, kalakala ullasita thayo haSarava ullasita thayo. tethI huM ekalo tene abhimukha vaLyo yavanarAjAnI sanmukha thayo. mArI sAthe svayaM ja yavanarAja yuddha karavA lAgyo. raNanA rabhasathI yuddhanI tIvratAthI atyaMta baMnenA ratho maLyA. tethI huM phUbaranA agra bhAgamAM rahIne caraNane ApIne tenA rathamAM kUdako mAryo. ane svahastathI yavanarAjAnuM mastaka kApI nAMkhyuM. zloka : tataH prAdurbhavattoSalasajjayajayAravam / asmabalaM parAvRtya, samAyAtaM madantikam / / 1 / / zlokArca - tethI AnaMdanA vilAsathI jaya jaya avAjane pragaTa karatuM evuM amAruM sainya pAchuM pharIne mArI pAse AvyuM. IIll.
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 zloka : upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anyacca tadA devadAnavagandharvA, varNayantaH parAkramam / mama gandhodakaM puSpairmizraM muJcanti mastake // 2 // zlokArtha : ane bIjuM tyAre deva, dAnava, gandharvoe parAkramane varNana karatAM mArA mastaka upara puSpothI mizra suMgadhIpANI nAMkhyuM. II2II zloka : tatazca tatparAnIkaM, kSaNena hatanAyakam / jAtaM me kiGkaraM sarvamAjJAnirdezakArakam / / 3 / zlokArtha : ane tyArapachI tenuM parasainya-yavanarAjAnuM sainya, kSaNathI hatanAyakvALuM, sarva AjJAnirdezakAraka bhAraM DiMDara thayuM // 3 // zloka : nirgatya nagarAttAto, harSeNa saha bandhubhiH / samAgataH samIpaM me, nagaraM ca sabAlakam // 4 // zlokArtha : nagarathI nIkaLIne pitA baMdhuonI sAthe harSathI mArI samIpe AvyA. ane bAlaka sahita nagara khAyuM // 4 // mAtApitrormilanaM paurajanakRtaharSotsavazca tato rathAdavatIrya patito'haM tAtapAdayoH, gRhItvAM'sadezayorUrdhvakRtyA''nandodakavarSeNa snapayatA samAliGgito'haM tAtena cumbito muhurmuhurmUrdhadeze, tato dRSTA mayA'mbA, kRtaM tasyAH pAdapatanaM, samAliGgito'hamambayA, cumbito mastake, abhihitazcAnandAzruparipUrNalocanayA gadgadayA girA yathA-putra ! vajrazilAsampuTaghaTitametatte jananyAH sambandhi hatahRdayaM yattavApi virahe na zatadhA vidIrNa, niH sAritAni ca vayamamuSmAd garbhavAsAdiva nagararodhakAd bhavatA, ato mamApi jIvitena ciraM jIveti / tato lajjito'haM sthito manAgadhomukhaM, samArUDhAni sarvANyapi rathavare /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 413 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mAtApitAnuM milana ane paurajana vaDe karAyela harSotsava tyArapachI rathathI UtarIne huM pitAnA pagamAM paDyo. be khabhAnA dezathI grahaNa karIne Ubho karIne AnaMdanA udakanI varSothI snAna karAvatA pitA vaDe huM samAliMgita karAyo. vAraMvAra mastakatA dezamAM cuMbana karAyo. tyArapachI mArA vaDe mAtA jovAI. teNInuM pAdapatana karAyuM. huM mAtA vaDe samAliMgita karAyo. mastakamAM cuMbana karAyo. AnaMdanA azruthI paripUrNa locatavALA gadgad vANIthI huM kahevAyo. je A pramANe - he putra ! vajanI zilAnA sampaTathI ghaTita tArI mAtAnA saMbaMdhI haNAyeluM A hRdaya che je kAraNathI tArA paNa virahamAM hajAra TukaDA vaDe nAza pAmyuM nahIM. ane ame A garbhavAsanA jevA nagaranA rodhakathI tArA vaDe mukta karAyA. AthI mArA paNa jIvitathI tuM cirakALa jIva. tethI lajjita thayelo huM thoDo adhomukhavALo rahyo. sarva paNa rathavaramAM ArUDha thayA. bloka : tatazyahRssttaa vairivimardaina, tuSTA matsaGgamena ca / te rAjalokAH sarve'pi, tadA kiM kiM na kurvate? / / 1 / / zlokArca - ane tyArapachI vairInA vimardanathI harSita thayelA, mArA saMbaMdhathI toSa pAmelA te sarva paNa rAjaloko tyAre zuM zuM na kare? I1 zloka : tathAdikecidddti dAnAni, kecid gAyanti bhAvitAH / uddAmatUryanirghoSaiH, kecinRtyanti nirbharam / / 2 / / zlokArca - te A pramANe - keTalAka dAna Ape che, bhAvita evA keTalAka gIto gAya che. uddAma vAMjitronA nirdoSa vaDe keTalAka atyaMta nRtya kare che. llll zloka : kecitkalakalAyante, kecidutkRSTanAdinaH / kAzmIracandanakSodaiH, kecitkeliparAyaNAH / / 3 / /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - keTalAka kalakalATa kare che. keTalAka utkRSTanAda kare che keTalAka kezaracaMdananA dhoLathI keliparAyaNa thAya che. Il3II. zloka : kecidratnAni varSanti, tathA'nye hAsapUrvakam / haranti pUrNapAtrANi, valgamAnAH parasparam / / 4 / / zlokArya : keTalAka ratno varSAve che. ane anya paraspara kUdatA hAsyapUrvaka pUrNa pAtronuM haraNa kare che. III zloka : tuSTo nAgarako loko, valgante kubjavAmanAH / kRtordhvabAhavo nRttAH, sarve'ntaHpurapAlakAH / / 5 / / zlokArca - khuza thayelo nAgaraloka ! kunjavAmano kUdakA mAre che. karAyelA UMcA bAhuvALA sarva aMtaHpuranA pAlako nAcavA lAgyA. ApA zloka : evaM mahApramodena, pravizya nagaraM tataH / sthitvA rAjakule kiJcid gato'haM nijamandire / / 6 / / zlokArya : A rIte mahapramodathI nagaramAM pravezIne tyArapachI keTaloka kALa rAjakulamAM rahIne huM potAnA maMdiramAM gayo. llll zloka : divasocitakartavyaM, tatra saMpAdya sarvathA / anekAdbhutavistAradarzanaprItamAnasaH / / 7 / / samaM kanakamaJjaryA, rajanyAM zayane sthitaH / athaivaM cintayAmi sma, mahAmohavazaMgataH / / 8 / /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H divasane ucita kartavya tyAM saMpAdita karIne sarvathA aneka adbhuta vistAranA darzanathI prItamAnasavALo kanakamaMjarInI sAthe rAtre zayanamAM rahyo. have A pramANe mahAmohanA vazamAM gayelo evo huM ciMtana karato hato. II7-8] kumArasya mRgayAvyasanenodvignaH pitRvargaH zloka : aho vaizvAnarasyoccaiH, prabhAvo'yaM mahAtmanaH / mameyamIdRzI jAtA, yataH kalyANamAlikA / / 9 / / kumAranA zikArarUpa vyasanathI udvigna thayela pitRvarga zlokArtha H zuM ciMtavana karato hato ? te batAve che aho vaizvAnara mahAtmAno A atyaMta prabhAva che jenAthI mArI A AvA prakAranI kalyANanI hAramALA thaI. IIII zloka H -- Agato'haM tadutsAhAjjAtA tejasvitA parA / toSitau janakau loke, labdhA jayapatAkikA / / 10 / / 415 zlokArtha H Avelo huM=kuzArtapura nagarathI jayasthala nagaramAM Avelo huM, tenA utsAhathI=vaizvAnaranA utsAhathI, zreSTha tejasvitA thaI. mAtA-pitA toSa karAyAM. lokamAM jayapatAkA prApta karAI. / / 10 / / zloka H aho prabhAvo hiMsAyA, yA vilokanalIlayA / karotyeSA vizAlAkSI, maGkSu vairivimardanam / / 11 / / zlokArtha H aho hiMsAno prabhAva, jovA mAtrathI vizAla AMkhavALI evI hiMsA vairInA nAzane zIghra kare 9.119911 zloka H nAtaH parataraM manye, prabhAve vRddhikArakam / thayuM mama hiMseti, pratyakSa tAvinI / / 2 / /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha : AnAthI-hiMsA vairIno nAza kare che tenAthI, prabhAvamAM vRddhine karanAra anya koI zreSTha nathI. ema huM mAnuM chuM. je pramANe mArI A hiMsA pratyakSa phaladAyinI thAya che. virA zloka : tato gADhataraM rakto'haM vaizvAnarahiMsayoH / siddhAntaM hRdayenaivaM, sthApayAmi vizeSataH / / 13 / / zlokArca - tethI vaizvAnara ane hiMsAmAM gADhatara rakta thayelo evo huM hRdaya vaDe vizeSathI A prakAre siddhAMta sthApana karuM chuM. II13 zloka : ete me paramau bandhU, ete paramadevate / ete eva hite manye, sarvamatra pratiSThitam / / 14 / / zlokArca - A be hiMsA ane vaizvAnara, mArA paramabaMdhu che, A be paramadevatA che, A be ja ahIMsaMsAramAM, sarva pratiSThita hita che ema huM mAnuM chuM. ll14ll zloka : ete yaH zlAghayeddhanyaH, sa me bandhuH sa me suhRt / ete yo dveSTi mUDhAtmA, sa me zatrurna saMzayaH / / 15 / / zlokArca - A pramANe naMdivardhana vicAre che. je A benI zlAghA kare che te dhanya che, te mAro baMdhu che, te mAro mitra che. A baMneno je mUDhAtmA dveSa kare che te mAro zatru che emAM saMzaya nathI. II1pI. zloka : na punastadvijAnAmi, mahAmohaparAyaNaH / yathA puNyodayAjjAtaM, mamedaM sarvamaJjasA / / 16 / / zlokArca - vaLI, mahAmohaparAyaNa evo huM naMdivardhana tene jANato nathI. je pramANe puNyanA udayathI mAruM A sarva zIdhra thayuM. ll16o.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 417 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : hiMsAvaizvAnarA''saktaH, puNyodayaparAGmukhaH / tato'haM dharmamArgasya, dUrAd dUrataraM gataH / / 17 / / zlokArtha :hiMsA, vaizvAnaramAM Asakta, puNyodayathI parAkSukha evo huM tyArapachI dharmamArganA dUrathI dUratara gayo. arthAt dharmathI atyaMta dUra thayo. ll17ii zloka : tatazca rAtrizeSe samutthAya, pApa. baddhamAnasaH / tAtAmbAdInadRSTvaiva, gato'TavyAmahaM tataH / / 18 / / zlokArya : ane tyArapachI rAtrizeSamAM UThIne zikAramAM baddhamAnasavALo mAtA-pitA Adine joyA vagara ja tyArapachI aTavImAM huM gayo-naMdivardhana gayo. 18 zloka - anekasattvasambhAraM, mArayitvA gate dine / sandhyAyAM punarAyAtaH, praviSTo bhavane nije / / 19 / / zlokArtha : aneka jIvonA samUhane mArIne divasa pUro thaye chate saMdhyAmAM pharI Avelo nijabhavanamAM praveza karyo. II19ll zloka : athA'sau viduraH proktastAtenA''kulacetasA / matsamIpe kumAro'dya, kiM nAyAtaH? nirUpaya / / 20 / / zlokArya : have Akula citavALA pitA vaDe-naMdivardhananA pitA vaDe, A vidura kahevAyo. mArI samIpe Aje kumAra kema Avyo nathI ? tuM nirUpaNa karatuM tapAsa kara. /20||
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva Rets : vidureNoktaM prabhAte'haM, smRtvA maitrI cirantanIm / darzanArthaM kumArasya, gatastasyaiva mandire / / 21 / / zloArtha : vidura vaDe kahevAyuM - prabhAtamAM ciraMtara maitrInuM smaraNa karIne huM kumAranA darzana mATe tenA ja mahirabho gayelo. // 21 // Tos: tataH parijanenoktaM, yathA''kheTakakAmyayA / rAtrAveva gato'TavyAM, kumAro nAsti bho! gRhe / / 22 / / lokArtha: tyArapachI parijana vaDe kahevAyuM - je pramANe zikAranI kAmanAthI rAtrimAM kumAra aTavImAM gayo che, lo ! vi62 ! gharamA kumAra nathI. / / 22 / / tato mayA'bhihitaM-kimadyaiva kumAro gataH pAparddhibuddhyA? kiM vA pratidinaM gacchati ? iti / parijanaH prAha-bhadra! yataH prabhRtIyaM hiMsA pariNItA kumAreNa, tata Arabhya pratidinaM gacchati, nAnyathA dhRtiM labhate, kimbahunA? jIvitAdapi vallabho'yamadhunA AkheTakaH kumArasyeti / mayA cintitaM aho hatA devena vayaM mandabhAgyAH / tadidamAbhANakamAyAtaM yaduta-'yatkarabhasya pRSThe na mAti tatkaNThe nibadhyate' iti / tathAhi vaizvAnarapApamitrayogenaiva kumArasya gADhamudvejitA vayaM yAvateyamaparA kRtyevAsya bhAryA saMpanneti, tatkiM punaratra vidheyamiti cintayato me gataM dinaM, tadidaM kumArasya yuSmatasamIpe'nAgamanakAraNamiti, tAtenAbhihitaM-vidura! mahApApaheturidaM mRgayAvyasanaM, na ca sevitamasmadvaMzajairnarapatibhiH, ato yadyasya nimittabhUteyaM bhAryA kumArasyA'pasAryate tataH sundaraM bhavati, viduraH prAha-deva! vaizvAnaravannirupakrameyaM lakSyate, athavA zrUyate punarapyAyAto'tra nagare sa jinamatajJo naimittikaH, tataH sa evAhUya praSTuM yukto yadatra kartavyamiti, tAtenAbhihitaM-AkAraya tarhi taM naimittikam, vidureNoktaM-yadAjJApayati devaH / tethI mArA vaDe vidura vaDe, kahevAyuM, naMdivardhananA parijanane kahevAyuM - zuM Aje ja kumAra ! zikAranI buddhithI gayelo che athavA pratidivasa jAya che ? parijana kahe che - he bhadra ! jyArathI mAMDIne A hiMsA kumAranI sAthe paraNelI che tyArathI mAMDIne pratidivasa jAya che. anyathA zikAra karyA vagara, dhRtine pAmato nathI. vadhAre zuM kahevuM? jIvitathI paNa vallabha A zikAra hamaNAM kumArane
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 419 che. mArA vaDe vicArAyuM=vidura vaDe vicArAyuM - aho bhAgyathI maMdabhAgyavALA ame haNAyA chIe. te A AbhANaka AvyuM=vadhArAno upadrava Avyo, te AbhANaka ja 'yadyuta'thI spaSTa kare che - je UMTanI pUMThamAM samAtuM nathI te kaMThamAM baMdhAya che. te A pramANe=kumAranA vaizvAnara pApamitranA yogathI ja ame gADha udvigna hatA eTalAmAM A=hiMsA, bIjuM kRtya ja na hoya tema AnI=naMdivardhananI, bhAryA thaI. te kAraNathI ahIM=naMdivardhananA viSayamAM pharI zuM kartavya che e pramANe ciMtavana karatAM mAro divasa gayo=vidurano divasa gayo. te A kumAranuM tamArI samIpe anAgamananuM kAraNa che. pitA vaDe kahevAyuM - he vidura ! mahApApano hetu A zikAranuM vyasana che. amArA vaMzamAM thayelA rAjAo vaDe sevAyuM nathI. AthI jo AnA=zikAranA vyasananA, nimittabhUta A kumAranI bhAryA=hiMsA nAmanI kumAranI bhAryA, dUra karAya, to suMdara thAya. vidura kahe che. he deva ! vaizvAnaranI jema nirupakramavALI A=hiMsA, jaNAya che. athavA pharI paNa A nagaramAM te jinamatajJa naimittika Avela saMbhaLAya che, tethI tene ja bolAvIne pUchavA mATe yukta che. je ahIM=kumAranA viSayamAM, kartavya che. pitA vaDe=naMdivardhananA pitA vaDe, kahevAyuM - te naimittikane bolAvo. vidura vaDe kahevAyuM - deva, je AjJA kare che. jinamatajJadarzitopAyaH cArutAdevIvarNanam tato nirgato viduraH, samAgataH stokavelAyAM gRhItvA jinamatajJaM, tato vidhAya tasya pratipattimAkhyAtaM tAtena prayojanaM, tato nirUpitaM buddhinADIsaJcArato naimittikena / abhihitaM ca yathA - mahArAja ! eka evA'tra paramupAyo vidyate, sa yadi saMpadyeta tataH svayameva pralIyeta kumArasyeyamanarthakAriNI hiMsAbhidhAnA mAryA / tAtenAmihita-jIvRzaH sa:? kRti thayatvArtha:| jinamatajJa vaDe darzAvAyela upAya tathA cArutAdevInuM varNana tyArapachI vidura nIkaLyo=naimittikane bolAvavA mATe gayo. thoDIvAramAM jinamatajJane laIne Avyo. tyArapachI tenI=jinamatajJanI pratipatti karIne=svAgata karIne, pitA vaDe prayojana kahevAyuM. tyArapachI buddhinADInA saMcArathI=jinamatanA rahasyane kahenAra nipuNa buddhinADInA saMcArathI, naimittika vaDe vicArAyuM ane kahevAyuM. je pramANe - he mahArAjA ! ahIM=kumAranI hiMsAnI nivRttimAM, eka parama upAya vidyamAna che. te jo prApta thAya to svayaM ja kumAranI A anarthakArI hiMsA nAmanI bhAryA vilaya pAme. pitA vaDe kahevAyuM te upAya kevA prakArano che ? e pramANe Arya kaho. jinamatajJenA'bhihitaM yattadA varNitaM samakSameva bhavatAM yathA-asti rahitaM sarvopadravairnivAsasthAnaM samastaguNAnAM kAraNaM kalyANaparamparAyAH, durlabhaM mandabhAgadheyaizcittasaundaryaM nagaraM, tatra ca yo varNitaH yathA - asti hitakArI lokAnAM kRtodyogo duSTanigrahe, dattA'vadhAnaH ziSTaparipAlane, paripUrNaH kozadaNDasamudayena zubhapariNAmo nAma rAjA / tasya rAjJo yathAsau kSAnterjanayitrI niSprakampatA
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nAma mahAdevI, tadA varNitA tathaiva tasyA'nyA'pi dvitIyA'sti hitakAriNI lokAnAM, nikaSabhUmiH sarvazAstrArthAnAM, pravartikA sadanuSThAnAnAM, dUravarttinI pApAnAM cArutA nAma rAjJI / jinamatajJa vaDe kahevAyuM - je tyAre tamArI samakSa ja varNana karAyuM; je pramANe - sarva upadravothI rahita samasta guNonuM nivAsasthAna, kalyANanI paraMparAnuM kAraNa, maMdabhAgyavALA jIvo vaDe durlabha, cittasaudaryuM nagara che. je jIvonA cittamAM tattvane sparzanArA suMdara bhAvo varte che te jIvonuM je suMdara citta che temAM kaSAyanokaSAyonA sarva upadravo prAyaH thatA nathI. tethI sarva upadravothI rahita che. vaLI AtmAnI guNavRddhine anukULa je pariNatio che te sarvanuM nivAsasthAna te nagara che. ane jeo te nagaramAM vase che teone sadgationI kalyANanI paraMparAnI prApti thAya che; kema ke suMdara citta puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarA dvArA sarva kalyANanuM eka kAraNa che. maMdabhAgyavALA jIvo vaDe durlabha che. arthAt kliSTakarmavALA jIvo tattvane abhimukha nathI tevA jIvone suMdara citta durlabha che. ane tyAM=pUrvamAM meM je kaheluM tyAM je varNana karAyuM, te 'thA'thI batAve che sarva lokone hitakArI, duSTa nigrahamAM dhRtaudyogavALo, ziSTa pAlatamAM datta avadhAnavALo, kozadaMDanA samudAyathI paripUrNa zubhapariNAma nAmano rAjA che. - jeonuM citta tattvane abhimukha bane che tyArapachI teone AtmakalyANano je zubhapariNAma thAya che te zubhapariNAma aMtaraMga je loko che teno hitakArI che; kema ke dharmarAjAnA sainyane zubhapariNAma rAjA puSTa kare che. anAdi kALathI je duSTa kliSTabhAvo che tenA nigrahamAM zubhapariNAma sadA udyama kare che. vaLI, ziSTa pAlanamAM datta avadhAnavALo che arthAt AtmAmAM suMdara bhAvo che te rUpa ziSTa loko tene pAlana karIne samRddha kare che. vaLI, kozadaMDanA samudAyathI paripUrNa che arthAt te zubhapariNAma rAjAnI aMtaraMga dhanasamRddhi ane zatrune nAza karavAne anukULa sainyazakti paripUrNa mAtrAmAM che. AthI jeonA cittamAM sadA zubhapariNAma varte che teo aMtaraMga samRddhithI dhanADhya rahe che ane aMtaraMga zatrunI sAme laDavAne anukULa sainA teo pAse vidyamAna che tethI zatruthI surakSita che. te rAjAnI je pramANe kSAntinI mAtA A niSpakampatA mahAdevI tyAre varNana karAI=mArA vaDe pUrvamAM varNana karAI, e pramANe ja tenI-zubhapariNAmanI anya paNa bIjI mahAdevI che. te kevI che te batAve che. lokonA hitane karanArI, sarva zAstrArthanI nikaSabhUmi=utpattinI bhUmi, sadanuSThAnanI pravartikA, pAponI dUravartinI cArutA nAmanI rANI che. je jIvonA cittanA AtmakalyANano zubhapariNAma sadA varte che te zubhapariNAma sAthe cArutA devIno saMbaMdha thAya che. te cArutA jIvanI suMdara pariNati che ane te kevI che te spaSTa kare che. lokone hita karanArI che. arthAt je jIvomAM suMdara pariNati che te jIvo samabhAvanA pariNAmane kAraNe badhA jIvonA hitane karanArA thAya che ane samabhAvano pariNAma ja cArutA che. vaLI, sarva zAstronA arthonI utpatti bhUmi
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 421 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva samabhAvanA pariNAmarUpa cArutA che ane te cArutA jIvane sadA sadanuSThAnamAM pravartana karAve che ane pApathI dUra rahenArI che tethI samabhAvanA pariNAmavALA jIvo kyAreya pApa karatA nathI. zloka : tathAditaavdHkhaani saMsAre, labhante sarvajantavaH / svargApavargamArga ca, na labhante kadAcana / / 1 / / zlokArtha : te cArutA devI kevI che? te tathAdithI spaSTa kare che - saMsAramAM sarva jIvo tyAM sudhI duHkhone prApta kare che, kyAreya svarga ane mokSanA mArgane prApta karatAM nathI. IIII zloka : yAvatsA cArutA devI, tairna samyag niSevyate / yadA punarniSevante, tAM devIM te vidhAnataH / / 2 / / labdhvA kalyANasandohaM, tadA yAnti zivaM narAH / ataH sA cArutA devI, lokAnAM hitakAriNI / / 3 / / yugmam zlokArtha : jyAM sudhI te cArutA devI teo vaDe samyam sevana karAtI nathI. vaLI, jyAre te devIne teo=saMsArI jIvo, vidhithI seve cheparaMtu mAtra vicAravAthI nahIM paNa prakRtimAM cArutAno pariNAma sthira thAya te rIte seve che, tyAre manuSyo kalyANanA saMdohane samUhane, pAmIne sugationI paraMparAne prApta karIne, mokSamAM jAya che. AthI te cArutA devI lokonA hitane karanArI che. jeo samabhAvanI pariNatine abhimukha cArutA pragaTe e prakAre sadA yatna kare che teo cArutAnI upAsanA karIne saMsAramAM sarva prakAranAM duHkho prApta karatA nathI. ane te prakAre cArutAne abhimukha pariNAmamAM yatna karIne mokSanI prApti na thAya tyAM sudhI svarganAM sukho prApta kare che ane krame karIne mokSanAM sukho prApta kare che ane je tevA nathI. teo saMsAramAM sarva prakAranAM du:kho prApta kare che ane svarga ane mokSanI prAptinA mArgane kyAreya sevI zakatA nathI. 2-3 zloka : saMsArasAgarottArakAraNAni mahAtmanAm / loke lokottare vA'pi, yAni zAstrANi kAnicit / / 4 / /
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva teSu sarveSu zAstreSu, varNitA paramArthataH / upAdeyatayA devI, sA prAjJaistattvacintakaiH / / 5 / / yugmam zlokArca - lokamAM athavA lokotaramAM paNa mahAtmAone saMsArasAgaramAMthI utAranAM kAraNo evAM je koI zAstro che te sarva zAstramAM paramArthathI te devI upAdeyapaNAthI prAjJa evA tatvaciMtako vaDe varNana karAI che. ll4-pI. sarva darzanakAra je koI AtmahitanAM zAstro kahe che te sarva zAstronA jIvano samabhAvano pariNAma ja upAdeyarUpe svIkAre che ane te samabhAva ja jIvanI cArutA nAmanI pariNati che. zloka : tena sA nikaSasthAnaM, zAstrANAmiha gIyate / tAM vinA sarvazAstrArtho'sadbuddhiprakarAyate / / 6 / / zlokArca - te kAraNathI te cArutA, zAstronuM nikaSasthAna ahIM kahevAya cheHutpattisthAna kahevAya che, tenA vagara sarva zAstrono artha asabuddhi jevo bane che cArutAnI pariNati vagara jeo zAstra bhaNe che te sarva teonI asabuddhinI vRddhi kare che. III zloka : dAnaM zIlaM tapo dhyAnaM, gurupUjA zamo damaH / evamAdIni loke'tra, cArukarmANi bhAvataH / / 7 / / pravartayati sA devI, svabalena mahAtmanAm / tena sA sadanuSThAnajanaketi nirucyate / / 8 / / yugmam zlokArdha : mahAtmAonAM dAna, zIla, tapa, dhyAna, gurupUjA, zama, dama vagere ahIM lokamAM bhAvathI suMdara kama te devI svabalathI pravartAve che. te kAraNathI te cArutA, sadanuSThAnanI janaka che e pramANe kahevAya che. II7-8ll. zloka : kAmakrodhabhayadrohamohamAtsaryavibhramAH / zAThyapaizunyarAgAdyA, ye loke pApahetavaH / / 9 / /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 423 zlokArca - kAma, krodha, bhaya, droha, moha, mAtsarya, vibhrama, zAkya, paizunya, rAgAdi je lokamAM pApanA hetuo che. I9ll zloka - teSAM tayA sahA'vasthA, nAstyeva bhuvanatraye / ataH sA vAtA vevI, pApAnAM tUravartinI sArA zlokArca - teonuM teNInI sAthe-cArutAnI sAthe, bhuvanatrayamAM avasthAna nathI ja. AthI te cArutA devI pAponI dUravartinI che. ||10|| dayAprabhAvakathanam tasyAzca zubhapariNAmasambandhinyAzcArutAyA mahAdevyA AhlAdaheturjagataH, sundarA rUpeNa, vallabhA bandhUnAM, kAraNamAnandaparamparAyAH, satataM munInAmapi hRdayavAsinI vidyate dayA nAma duhitA / dayAnA prabhAvanuM kathana ane zubha pariNAma saMbaMdhIvALI te cArutA mahAdevInI dayA nAmanI putrI che, te kevI che ? te batAve che. jagatanA AlAdano hetu, svarUpathI suMdara, baMdhuone vallabha, AnaMdaparaMparAnuM satata kAraNa, munionA paNa hRdayamAM vasanArI dayA nAmanI putrI vidyamAna che. zloka : tathAdisrve carAcarA jIvA, bhuvanodaracAriNaH / duHkhaM vA maraNaM vA'pi, nAbhikAGkSanti sarvadA / / 1 / / zlokArya : te A pramANe dayA pUrvamAM varNana karyuM evA svabhAvavALI che te tathAdithI batAve che - bhuvananA udaramAM pharanArA sarva carAcara jIvo, duHkhane athavA maraNane paNa sarvadA IcchatA nathI. III
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 zloka H upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tatazca sA dayA dvayamapyetadvArayatyeva dehinAm / tena sA bhuvanAhlAdakAraNaM parikIrtitA / / 2 / / zlokArtha : ane tethI te dayA jIvone A bene=duHkha ane maraNane aTakAve che arthAt koI jIvane duHkha ApavuM joIe nahIM ane koI jIvane mAravA joIe nahIM. e prakAre jIvamAM vartato dayAno pariNAma vAraNa kare che te kAraNathI te=dayA, bhuvananA AhlAdanuM kAraNa kahevAya che. II2 / / zloka H mukhaM zazadharAkAraM, mAbhIrdAnAkhyamuttamam / saddAnaduHkhatrANAkhyau, dayAyAH pIvarau stanau ||3|| zlokArtha H bhaya na pAmo e prakAranuM dAna nAmanuM uttama caMdranA AkAra jevuM mukha che. saddAna ane duHkhatrANa nAmanA dayAnA puSTa be stano che. II3II zloka H - vistIrNaM jagadAnandaM, zamAkhyaM jaghanasthalam / yadvA nAstyeva taddehe, kiJcidaGgamasundaram / / 4 // zlokArtha : vistIrNa jagatanA AnaMdane karanAruM zama nAmanuM jaghanasthala che athavA tenA dehamAM koI aMga asuMdara nathI. II4aa zloka H rUpeNa sundarA proktA, tena sA munipuGgavaiH / yatheSTA bandhuvargasya tathedAnIM nigadyate / / 5 / zlokArtha te kAraNathI=dayAnAM koI aMgo asuMdara nathI te kAraNathI, te=dayA, munipuMgavo vaDe rUpathI suMdara kahevAya che. je pramANe baMdhuvargane iSTa che=dayA iSTa che, te pramANe have kahevAya che. IINI
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka H kSAntiH zubhapariNAmazca, cArutA niSprakampatA / zaucasantoSadhairyAdyA, dayAyA bAndhavA matAH / / 6 / / zlokArtha H kSAnti, zubhapariNAma, cArutA, niSpakampatA, zauya, saMtoSa, dhairya Adi dayAnA bAMdhavo manAyA che. II6aa 425 jeonA cittamAM potAnA AtmAnI dayA varte che tethI badhA jIvo pratye samabhAvano pariNAma varte che ane potAnA AtmAne kaSAyothI ane indriyonI utsukatAthI satata rakSaNa kare che tevA mahAtmAmAM jema dayAno pariNAma varte che tema kSamAno pariNAma varte che. vaLI, Atmahita sAdhavuM che e prakArano zubhapariNAma varte che. vaLI, cArutA=AtmakalyANane anukULa suMdaratA, ane potAnA bhAvaprANonA rakSaNa mATe niSpakampatA varte che. vaLI, zauca, saMtoSa, dhairya Adi bhAvo varte che te dayAnA sahavartI baMdhuo che. phakta zubhapariNAma rAjA, niSpakampatA devI ane cArutA devI batAvela temAMthI cArutA dayAnI mAtA che, te pariNAma karatAM ane kSamAnI mAtA niSpakampatA te pariNAma karatAM kaMIka bhinna pariNAmavALA dayAnA baMdhuo che; kema ke dayAnI utpattinA bIjabhUta zubhapariNAma ane cArutA Adya bhUmikAnI che ane dayA sahavartI vartato zubhapariNAma, cArutA ane niSpakampatA vizeSa prakAranI che. zloka H teSAM tu satatAhlAdakAriNI hRdi saMsthitA hRdayasthitA / tenAtivallabhA proktA, bandhuvargasya sA dayA / / 7 / / zlokArtha : teonA=kSAnti Adi baMdhuonA hRdayamAM rahelI, satata AhlAdane karanArI dayA che. tethI baMdhuvargane te dayA ativallabha kahevAya che. III zloka H sureSu martyaloke ca, mokSe ca sukhapaddhatiH / vAparItacittAnAM, vartate ravartinI / / 8 / aa zlokArtha : devalokamAM, martyalokamAM=manuSyalokamAM, ane mokSamAM sukhapaddhati dayA paritacittavALA jIvone hAthamAM varte che. II
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jeo zaktinA prakarSathI AtmAnA bhAvaprANa rakSaNa karavA ane anya jIvo pratye dayAnA svabhAvavALA che te jIvone mokSa prApti na thAya tyAM sudhI suMdara devaloka ane suMdara manuSyabhava maLe che ane aMte mokSasukha maLe che tethI sarva sukhanI prAptinuM prabala kAraNa dayALu citta che. zloka : Anandapaddhaterhetustena sA kanyakA matA / ata eva susAdhUnAM, hRdaye sA pratiSThitA / / 9 / / zlokArca - te kAraNathI te kanyA AnaMdapaddhatino hetu manAya che badhAM sukho karatalavata dayALu jIvane che te kAraNathI dayA AnaMdanI paraMparAno hetu manAya che. AthI jaEdayA AnaMdapaddhatino hetu che. AthI ja, susAdhunA hRdayamAM pratiSThita che. ll ll zloka : athavAdyaa hitakarI loke, dayA sarvaguNAvahA / kayA di tharmasarvasvaM, tathA koSanikUdanI sAravA zlokArca - athavA lokamAM dayA hitakarI che, dayA sarva guNone lAvanArI che, dayA dharmanuM sarvasva che, dayA doSane nAza karanArI che; II10 zloka - dayaiva cittasantApavidhyApanaparAyaNA / dayAvatAM na jAyante, nUnaM vairaparamparAH / / 11 / / zlokArdha : dayA ja cittanA saMtApanA vidhyApanamAM parAyaNa che. dayAvALA jIvone kharekhara vairanI paraMparA thatI nathI. II11/l. dayA anya jIvone hita karanArI che. jenA cittamAM dayA varte che temAM anya sarva guNo svAbhAvika Ave che; kema ke dayALu jIva potAnA AtmAne zakti anusAra kaSAyothI rakSaNa kare che. dayA dharmanuM rahasya che; kema ke jene AtmAnI dayA nathI tenuM sarva dharmAnuSThAna niSphaLa che. ane jema jema dayA jIvamAM vRddhi pAme che tema tema anAdinA doSo kSaya pAme che. vaLI, jenA cittamAM dayA varte che tenA cittamAM kaSAyono saMtApa satata alpa alpatara thato jAya che.
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 427 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : kiM cAtra bahunoktena? guNasambhAragauravam / vahantI padmapatrAkSI, sA dayA kena varNyatAm? / / 12 / / zlokArya : ahIM vadhAre zuM kahevuM ? guNanA saMbhAranA gauravane vahana karatI kamaLanA patranA jevI AMkhovALI te dayA konA vaDe varNana karAya? I12aa zloka : tadatra paramArtho'yaM, mahArAjAya kathyate / hiMsAyAH pralayopAyo, nAparo'tra nirIkSyate / / 13 / / zlokArya : te kAraNathI ahIM dayAnA viSayamAM, A paramArtha mahArAjAne kahevAya che. hiMsAnA pralayano upAya naMdivardhanane je hiMsA sAthe saMbaMdha thayo che enA pralayano upAya, ahIM=naMdivardhananA viSayamAM, anya koI jaNAto nathI. II13 zloka : yadaiSa tAM dayAM dhIraH, kumAraH pariNeSyati / tadA'sya svayamevaiSA, duSTA bhAryA vinazyati / / 14 / / zlokArca - jyAre A ghara evo kumAra te dayAne paraNaze tyAre Ane svayaM ja A duSTa bhAryA tyAga karaze. II14ll. zloka : yata:iyN dAhAtmikA pApA, sA punarhimazItalA / tato'nayorvirodho'sti, yathA'gnijalayoH sadA / / 15 / / zlokArtha : je kAraNathI A hiMsA dAtAtmikA, pApI che. vaLI, te-dayA, hima jevI zItala che, tethI A beno dayA ane hiMsAno, sadA virodha che je pramANe agni ane jalano sadA virodha che. ll15II
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 tRtIya prastAva dayAlAbhopAyaH tatastAtenA'bhihitaM-Arya! kadA punareSa nandivardhanakumArastAM dayAkanyakAM pariNeSyati? jinamatajJenA'bhihitaM-yadA zubhapariNAmo dAsyati / tAtaH prAha-sa eva tarhi kadA dAsyati? jinamatajJenA'bhihitaMyadA kumAraM prati praguNo bhaviSyati / tAtenAbhihitaM-kastarhi tasya praguNIbhavanopAyaH? jinamatajJaH prAha-kathitaM pUrvamevedaM mayA bhavatAM yathA taM zubhapariNAmanarezvaraM yadi paraM karmapariNAmamahArAjaH praguNayituM samartho, nAparaH, yatastadAyatto'sau vartate, tasmAtkimatra bahunA? yadA sa karmapariNAmamahAnarendraH kumAraM prati saprasAdo bhaviSyati tadA svayameva zubhapariNAmenAsmai kumArAya dayAdArikAM dApayiSyati, kiM cintayA? anyacca-lakSayAmyevA'haM nimittabalena kumArasya bhavyatAmapekSya yuktibalena ca yadutaniyamena kvacitkAle saprasAdo bhaviSyatyenaM kumAraM prati karmapariNAmo, nAtra sandehaH, tatazca tasmin kAle ApRcchya mahattamabhAginIM lokasthiti, paryAlocya saha kAlapariNatyA nijabhAryayA, kathayitvA''tmIyamahattamAya svabhAvAya, saMbhAlya ca khara madhuravacanairasyaiva nandivardhanakumArasya sambandhinIM samastabhavAntarAnuyAyinIM pracchannarUpAmantaraGgabhAryAM bhavitavyatAM, dIpayitvA niyatiyadRcchAdInAM kumAravIrya, sthApayitvA dayAdArikAdAnasya yogyo'yamiti sarvasamakSaM siddhAntapakSaM tato dApayiSyatyeva sa karmapariNAmamahArAjo dayAdArikAM kumArAya, niHsandigdhametad, ato muJcata yUyamAkulatAm / tAtaH prAhatatkimadhunA'smAkaM prAptakAlam ? jinamatajJenoktaM-maunamavadhIraNA ca / tAtenA'bhihitaM-Arya! kimAtmaputro'smAbhiravadhIrayituM zakyate? jinamatajJaH prAha-tatkimatra kriyatAm ? yadi hi bahiraGgo'yamupadravaH kumArasya syAt, tato na yujyeta kartuM tatra bhavatAmavadhIraNAM, ayaM punarantaraGga upadravo vartate, tatastamavadhIrayanto'pi bhavanto nopAlambhamarhanti / tato yadAdizatyArya iti vadatA tAtena paripUjya prahito naimittikaH / dayA prAptino upAya tyArapachI pitA vaDe kahevAyuM - he Arya ! vaLI A naMdivardhatakumAra te dayA nAmanI kanyAne kyAre paraNaze ? jinamatajJa vaDe kahevAyuM - jyAre zubha pariNAma Apaze jyAre naMdivardhanamAM tevo zubha pariNAma pragaTa thaze jenA kAraNe tenI devI cArutAthI dayA putrI pragaTa thaze, tyArapachI te pravardhamAna zubhapariNAma ja naMdivardhanane dayAnI prApti karAvaze. pitA kahe che. to te ja zubha pariNAma ja, kyAre Apaze ? jinamatajJa vaDe kahevAyuM - jyAre kumAra pratye praguNa thazeHkumAramAM vizeSa prakAranA zubha pariNAmane pragaTa thAya tevA karmo vipAkamAM Avaze tyAre te zubha pariNAma tene dayA ApavA mATe abhimukha thaze. pitA vaDe kahevAyuM - to tenA praguNI thavAno upAya kayo che? zubha pariNAma rAjA naMdivardhanane kanyA ApavA samukha pariNAmavALo thAya teno upAya zuM che ?
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 429 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jinamatajJa kahe che - pUrvamAM jaEvaizvAnaranA pratipakSa kSAti kalyAnI prAptinA kathananA prasaMgamAM ja, A mArA vaDe tamane kahevAyuM. je pramANe te zubha pariNAma rAjAne jo vaLI karmapariNAma rAjA praguNI karavA mATe samartha che apara nathI=jo koI zubha pariNAma rAjAne kanyA ApavA mATe sanmukha karavA mATe samartha hoya to te karmapariNAma rAjAne choDIne anya koI nathI. naMdivardhananA tevA karmanA pariNAmo kSayopazamabhAvavALA thAya to ja naMdivardhananA cittamAM pragaTa thayelo zubha pariNAma uttarottara vRddhi pAmIne dayAnA pariNAmane pragaTa karavA samartha che, anya koI nahIM. je kAraNathI tene AdhIna karmapariNAmane AdhIna, A zubhapariNAma, varte che=je jIvonA zubha pariNAma ApAdaka karmo vipAkamAM hoya che tene ja tevo zubha pariNAma pragaTe che je dayAnI pariNati prApta karAve che. te kAraNathI ahIM=zubha pariNAma dvArA dayAnI prAptinA viSayamAM, vadhAre zuM kahevuM? jyAre te karmapariNAma mahArAjA kumAra pratye prasAdavALo thaze tyAre svayaM ja karmapariNAma rAjA zubha pariNAma dvArA A kumArane dayA putrI Apaze. ciMtA vaDe zuM?-kumArane kyAre dayA kanyA prApta thaze tenI ciMtA vaDe zuM ? kema ke tenAM karmo ja zubhapariNAma dvArA dayA kanyAne apAvaze. ane bIjuM nimittanA balathI kumAranI bhavyatAnI apekSA rAkhIne ane yuktinA baLathI huM jANuM chuM. zuM jANuM chuM te "yata'thI batAve che - niyamathI koIka kAlamAM saprasAdavALo karmapariNAma rAjA A kumAra pratye thaze emAM saMdeha nathI. ane tethI jyAre karmapariNAma rAjA kumAra pratye prasAdavALo thaze tethI, te kAlamAM potAnI moTI bahena lokasthitine pUchIne, potAnI patnI kAlasthiti sAthe paryAlocana karIne potAnA mahattama svabhAvane kahIne ane svamadhura vacanothI A naMdivardhanakumAranI ja saMbaMdhavALI, samasta bhavAMtaramAM anusaranArI, pracchannarUpavALI aMtaraMga bhAryA bhavitavyatAne saMbhALIne, niyati-yadacchAdine kumAranA vIryane batAvIne, dayAdArikAne yogya A che e pramANe sarva samakSa siddhAMta pakSane sthApana karIne tyArapachI te karmapariNAma mahArAjA kumArane dayAdArikA apAvaze ja. A kumArane dayA putrI karmapariNAma rAjA apAvaze e, ni:saMdigdha che. AthI tame AkulatAne mUko. tAta kahe che - to hamaNAM prAptakAla zuM che? jinamatajJa vaDe kahevAyuM - mauna ane avadhIraNA sudhare nahIM evA naMdivardhanane upadeza ApavAnA viSayamAM mauna dhAraNa karavuM joIe ane tenI pravRtti pratye haiyAthI avagaNanA karavI joIe. pitA vaDe kahevAyuM - he Arya ! zuM potAno putra amArA vaDe avadharaNA karavA mATe zakya che?=upekSA karavA mATe zakya che? jisamatajJa kahe che - to ahIM zuM karAya ? jo bahiraMga kumArano A upadrava thAya to tyAM tamane upekSA karavI ghaTe nahIM. vaLI A aMtaraMga upadrava varte che. tethI tene=aMtaraMga upadravane, avadhIraNA karatAM paNa tame upAlaMbhane yogya nathI. tethI Arya je Adeza kare che e pramANe bolatA pitA vaDe pUjA karIne naimittika mokalAvAyo. nandivardhanasya yauvarAjye sthApanaM sphuTavacanadUtAgamanaM ca gatAni katiciddinAni / samutpanneyaM tAtasya buddhiH yathA-sthApayAmi yauvarAjye nandivardhanakumAraM,
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 830 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jJApitaM mahattamAnAM, pratipannametaiH, gaNitaM prazastadinaM kRtA'bhiSekasAmagrI, samAhUto'haM, viracitaM bhadrAsanaM, mIlitAH sAmantAH samAgatA nAgarakAH, saMvidhApitAni saMnidhApitAni mAGgalikAni, prakaTitAni ratnAni, pratyAsannIbhUtAnyantaH purANi / atrAntare praviSTA pratIhArI, kRtaM tayA pAdapatanaM, viracitaM karapuTakuDmalaM, nivezitaM lalATapaTTe, gaditamanayA-deva ! aridamananRpateH sambandhI sphuTavacano nAma mahattamaH pratIhArabhUmau tiSThati, etadAkarNya devaH pramANam / tAtenAbhihitaM zIghraM pravezaya, pravezitaH pratIhAryA, vihitA pratipattiH, abhihitaM sphuTavacanena - 'mahArAja ! zruto mayA bahireva kumArasya yauvarAjyAbhiSekavyatikaraH, tenAhaM zubhamuhUrto'yamitikRtvA svaprayojanasiddhaye tvaritataraH praviSTaH' / tAtenAbhihitaM- sundaramanuSThitaM nivedayatu svaprayojanamAryaH / sphuTavacanaH prAha - 'asti tAvadvidita eva bhavAdRzAM zArdUlapurAdhipatiH sugRhItanAmadheyo devo'ridamanaH / tasyA'sti vinirjitaratirUpA raticUlA nAma mahAdevI / tasyAzcA'cintyaguNaratnamaJjUSA madanamaJjUSA nAma duhitA, tayA ca lokapravAdenAkarNitaM nandivardhanakumAracaritaM tato jAtastasyAH kumAre'nurAgA'tirekaH, niveditaH svAbhiprAyo raticUlAyai, tayA'pi kathito devAya, tatastAM madanamaJjUSAM kumArAya pradAtuM yuSmatsamIpe prahito'haM devena, adhunA mahArAjaH pramANam / ' tato nirIkSitaM tAtena matidhanavadanam, matidhanaH prAha-deva! mahApuruSo'ridamanaH, yukta eva devasya tena sArdhaM sambandhaH, tato'numanyatAmidaM tasya vacanaM, ko'tra virodhaH ? tAtenAbhihitaM evaM bhavatu / naMdivardhananuM yuvarAja tarIke sthApana ane sphuTavacana nAmanA dUtanuM Agamana keTalAka divaso pasAra thayA. pitAne A prakAre buddhi thaI. je A pramANe - yuvarAja padamAM huM naMdivardhanakumArane sthApana karuM. maMtrIo vagerene vijJApana karyuM. teo vaDe svIkArAyuM. prazasta divasa jovAyo. abhiSeka sAmagrI ekaThI karAI. huM bolAvAyo. bhadrAsana viracAyuM. sAmaMto bhegA thayA. nAgariko AvyA. mAMgaliko karAyAM. ratno prakaTa karAyAM. aMtaHpura pratyAsanna thayuM, eTalAmAM pratihArIe praveza karyo. teNI vaDe pAdapatana karAyuM. lalATapaTTamAM hAtha joDIne niveza karAyo. enA vaDe kahevAyuM - he deva ! aridamana rAjAnA saMbaMdhI phrUTavacanavALo mahattama=pradhAna puruSa, pratihAranI bhUmimAM rahelo che-rAjasabhAmAM praveza mATe anujJA mAMgato bhUmimAM rahela che. e sAMbhaLIne deva pramANa che=rAjA zuM karavuM te vicAre, pitA vaDe kahevAyuM - zIghra praveza karAva. pratihArI vaDe mahattama praveza karAyo. pratipatti karAI=mahattamano satkAra karAyo. phrUTavacana vaDe kahevAyuM. he mahArAja ! mArA vaDe bahAra ja kumAranA abhiSekano prasaMga saMbhaLAyo. tethI A zubhamuhUrta che, ethI karIne svaprayojananI siddhi mATe huM tvaritatara praveza karAvAyo. pitA vaDe kahevAyuM. suMdara anuSThAna karAyuM. Arya ! svaprayojana nivedana karo. sphuTavacana kahe che tamane jaNAyelo ja zArdUlapurano adhipati sugRhIta nAmavALo -
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 431 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva deva aridamana che tene aridamana rAjAne, jItyuM che ratinuM rUpa jeNe evI raticUlA nAmanI mahAdevI che. teNIne aciMtyaguNaratnanI maMjUSA jevI madanamaMjUSA nAmanI putrI che. teNIe lokapravAdathI naMdivardhatakumAranuM caritra sAMbhaLyuM. tethI teNIne kumAranA viSayamAM=naMdivardhananA viSayamAM, anurAgano atireka thayo. potAno abhiprAya raticUlA nAmanI mAtAne nivedita karAyo. teNI vaDe paNa=raticUlA mAtA vaDe paNa, devane kahevAyo aridamana rAjAne kahevAyo. tethI madanamaMjUSA kumArane ApavA mATe tamArA samIpe huM deva vaDe mokalAyo chuM. have mahArAja pramANa che. tethI pitA vaDe matidhananuM mukha jovAyuM. matidhana kahe che - he deva ! aridamata mahApuruSa che. devato tenI sAthe saMbaMdha yukta ja che. tethI tenuM A vacana tame svIkAro. AmAM aridamananA vacana svIkAravAmAM, zuM virodha che ? pitA 43 vAyuM - mA pramANe thAmI, sphuTavacanakumArayorvivAdaH kuTumbasaMhArazca atrAntare mayA'bhihitaM-aho kiyad dUre tattAvakInaM zArdUlapuramitaH sthAnAt / sphuTavacanaH prAhasAIyojanazate / mayA'bhihitaM-maivaM vocaH / sphuTavacanaH prAha-tarhi yAvad dUre tatkathayatu svayameva kumAraH / mayA'bhihitaM-gavyUtenone sArdhayojanazate / sphuTavacanaH prAha-kimetat ? mayA'bhihitaMzrutamasmAbhirbAlakAle / sphuTavacanaH prAha-na samyagavadhAritaM kumAreNa, mayoktaM-tvayA kathamavadhAritam ? sphuTavacanaH prAha-gaNitaM mayA padaM padena / mayA'bhihitaM sunirNItamidamasmA-bhirapyAptapravAdAt / sphuTavacanenoktaM-kumAra! vipratAritaH kenA'pi, na calatIdaM madIyaM pramANaM tilatuSatribhAgamAtreNApi / tato mAmeSa durAtmA lokamadhye'lIkaM karotIti cintayato me jRmbhitaM vaizvAnareNa, prahasitaM hiMsayA, prayuktA yogazaktiH, kRto dvAbhyAmapi madIyazarIre'nupravezaH / tataH saMjAto'haM sAkSAdiva pralayajvalanaH samAkRSTaM dinakarakaranikarakarAlaM karavAlam / atrAntare cintitaM puNyodayena yaduta-pUrNo mamA'dhunA'vadhiH, pAlito bhavitavyatAnirdezaH, na yogyo'yamidAnIM nandivardhanakumAro matsambandhasya, tasmAdapakramaNameva me'dhunA zreya ityAlocya naSTaH puNyodayaH / mayA kurvato hAhAravaM tAvato janasamudAyasyA'grata eva avicArya kAryAkAryamekaprahAreNa kRto dvidalaH sphuTavacanaH / tato hA putra! hA putra! kimidamakAryamanuSThitamitibruvANaH samutthitaH siMhAsanAttAtaH, calito madabhimukhaM vegena, mayA cintitaM-ayamapyetadrUpa eva, yo durAtmA mayA'pi kRtamidamakAryamityAraTati, tataH samudIrNakhaDgo calito'haM tAtA'bhimukhaM, kRto lokena kolAhalaH, tato mayA na smRtaM janakatvaM, na lakSitA snehanirbharatA, na gaNitaM paramopakAritvaM, nAlocito mahApApAgamaH / sarvathA vaizvAnarahiMsAvazIbhUtacittenA'valambya karmacANDAlatAM tathaiva raTatastAtasya troTitamuttamAga, tato hA jAta! hA jAta! mA sAhasaM, mA sAhasaM, trAyadhvaM lokAstrAyadhvamiti vimuktakaruNA''krandaravA Agatya lagnA mamA'mbA kare karavAloddAlanArtham, mayA cintitaM
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3/ tRtIya prastAva iyamapi pApA mama vairiNIva vartate, yaivaM zatrUcchedapare'pi mayi lakazakAyate, tataH kRtA sA'pi dvedhA karavAlena, tato hA bhrAtaH! hA kumAra! hA Aryaputra! kimidamArabdhamiti pUtkurvANAni zIlavardhano, maNimaJjarI, ratnavatI ca lagnAni trINyapi mama bhujayorekakAlameva nivAraNArtham / mayA cintitaetat kAlocitaM nUnamamISAM sarveSAmapi durAtmanAM, tato gADhataraM parijvalito'haM, nItAni trINyapyekaikaprahAreNA'ntakasadanam / atrAntare'muM vyatikaramAkarNya hA Aryaputra! kimidaM kimidamiti pralapantI prAptA kanakamaJjarI / mayA cintitaM-aye eSA'pi pApA madvairiNAmeva militA yaivaM vikrozati, aho hRdayamapi me vairibhUtaM vartate, tatkimanena? apanayAmyasyA api bandhuvatsalatvaM, tato vigalite premAbandhe, vismRtA tadvirahakAtaratA, na sphuritAni hRdaye vizrambhajalpitAni, apahastitA ratisukhasandohAH, na paryAlocitastasyAH sambandhI nirupamaH snehA'nubandhaH, sarvathA vaizvAnarAndhabuddhinA hiMsAkroDIkRtahRdayena mayA vidalitA karavAlena varAkI kanakamaJjarI / atrAntare saMrabheNa galitaM me kaTItaTAtparidhAnaM, vilulitaM bhUmau, nipatitamuttarIyaM kSititale, jAto'haM yathAjAtaH, mutkalIbhUtAH kezAH, saMpannaH sAkSAdiva vetAlaH, tatastathAbhUtaM mAmavalokya dUravartibhiH prekSakaDimbharUpairhasadbhiraTTahAsena kRtA kilikilikA, tataH sutarAM prajvalito'haM, calitastanmAraNArthaM vegena, tato me bhrAtaro, bhaginyaH, svajanA, sAmantAzca lagnAH sarve'pyekakAlaM nivAraNArthaM, tataH kRtAnta iva samadarzitayA samastAnapi nirdalayanahaM gataH kiyantamapi bhUbhAgaM, tato bhUritayA lokasya vanakarIva zrame pAtayitvA gRhItaH kathaJcidahaMuddAlitaM maNDalAgraM, baddhaH pazcAbAhubandhena, tato raTannasabhyavacanAni prakSipto'pavarake, datte kapATe / tatra ca prajvalannanunayavacanaiH, pralapanazrAvyabhASayA, dadAnaH kapATayormastakAsphoTAn, kSAmo bubhukSayA, pIDitaH pipAsayA, dandahyamAnazcittasantApenA'labhamAno nidrAM, mahAghoranAraka iva tathAbaddha eva sthito mAsamAnaM kAlaM, avadhIritaH parijanena / phaTavacana dUta ane naMdivardhanano vivAda tathA kuTuMbano saMhAra atrAMtamAM mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM. aho, tAruM zArdUlapura A sthAnathI keTaluM dUra che. sphaTavacana kahe che - doDhaso yojana che. mArA vaDe kahevAyuM - A pramANe na bola=doDhaso yojana che e pramANe na bola. skUTavacana kahe che - to keTaluM dUra che te svayaM kumAra kahe. mArA vaDe naMdivardhatakumAra vaDe, kahevAyuM. eka gAu cUta doDhaso yojana che. sphaTavacana kahe che - A kema ? mArA vaDe kahevAyuM naMdivardhana vaDe kahevAyuM - amArA vaDe bAlyakAlamAM saMbhaLAyeluM che. skUTavacana maMtrI kahe che - kumAra vaDe samyam avadhAraNa karAyuM nathI. mArA vaDe kahevAyuM - tArA vaDekaphuTavacana vaDe, kevI rIte nirNaya karAyo ke doDhaso yojana ja che ? skUTavacana kahe che - mArA vaDe pade pade gaNita karAyuM che. mArA vaDe=naMdivardhata vaDe, kahevAyuM - Apta pravAdathI amArA vaDe paNa suniIta karAyuM che.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 433 sphuTavacana nAmanA maMtrI vaDe kahevAyuM - he kumAra ! koIkanA vaDe tame ThagAyA cho. A mAruM pramANa talanA photarAnA trIjA bhAga mAtrathI paNa calAyamAna thatuM nathI. tethI=sphuTavacananA zravaNathI, A durAtmA lokamAM mate alIka=juThTho kare che. e pramANe ciMtavana karatAM mane vicAra Avyo. vaizvAnara vaDe hasAyuM=krodha prajvalita thayo. hiMsAthI yogazakti prayukta thaI. baMne vaDe paNa=vaizvAnara ane hiMsA vaDe paNa, mArA zarIramAM anupraveza karAyo. tethI sAkSAd pralayakAlanA agni jevo huM thayo. sUryanA kiraNa jevI vikarAla karavAla kheMcAI. eTalAmAM puNyodaya vaDe vicArAyuM. zuM vicArAyuM te 'vadyuta'thI batAve che mAro avadhi have pUrNa thayo. bhavitavyatAno nirdeza pAlana karAyo. A naMdivardhana mArA saMbaMdhane yogya nathI te kAraNathI mane apakramaNa ja zreya che=naMdivardhanane choDIne cAlyA javuM zreya che, e pramANe Alocana karIne puNyodaya cAlyo gayo. hAhArava karatAM janasamudAyanI AgaLa ja mArA vaDe kAryAkAryano vicAra karyA vagara eka prahArathI sphaTavacana nAmano mahattama be TukaDA karAyo. tethI he putra ! he putra ! zuM A akArya karAyuM. e pramANe bolatA siMhAsanathI pitA UThyA. vegathI mArA abhimukha AvyA. mArA vaDe vicArAyuM. A paNa=pitA paNa, AvA rUpavALA ja che=sphuTavacana jevA durjana che. je durAtmA mArA vaDe karAyeluM A akArya che ema bUmo pADe che. tethI uThAvelI khaDgavALo huM pitA sanmukha cAlyo. loka vaDe kolAhala karAyo. tyArapachI mArA vaDe janakapaNuM smaraNa na karAyuM. snehanirbharatA lakSa na karAI=pitAnuM potAnA pratye snehapaNuM lakSamAM levAyuM nahIM. parama upakArIpaNuM vicArAyuM nahIM. mahA pApano Agama vicArAyo nahIM. sarvathA vaizvAnara ane hiMsAnA vazIbhUta citta vaDe karmanI cAMDAlatAnuM avalaMbana laIne te pramANe ja bolatA=A pitA akArya kare che e pramANe bolatA, pitAnuM mastaka kApI naMkhAyuM. tethI pitAnuM mastaka naMdivardhane kApyuM tethI, he putra ! he putra ! sAhasa kara nahIM, sAhasa kara nahIM. loko rakSaNa karo. rakSaNa karo. e pramANe mukAyelI karuNAAkraMda avAjavALI mArI mAtA AvIne hAthamAM talavArane uddAlana=choDAvavA mATe lAgI. mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, vicArAyuM. A paNa pApI vairI jevI ja mane varte che. je A pramANe zatrunA ucchedamAM tatpara paNa mArAmAM virodha kare che. tethI te paNa=mArI mAtA paNa, talavArathI be prakAre karAI. tethI he bhAI ! he kumAra ! he Aryaputra ! A zuM AraMbha karAyuM che, e prakAre bUmo pADatI zIlavardhatA, maNimaMjarI, ratnavatI traNe paNa mArI bhujAmAM ekakAla ja nivAraNa mATe lAgyA. mArA vaDe vicArAyuM A badhA ja paNa durAtmAnuM kharekhara kAlocita A che=badhAne mArI nAkhuM e ucita che. tethI huM gADhatara parijvalita thayo, traNe paNa eka prahArathI mRtyunA sadanamAM mokalAvAyA. atrAntaramAM A vyatikarane sAMbhaLIne he Aryaputra ! A zuM, A zuM e pramANe bolatI kanakamaMjarI AvI. mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, vicArAyuM. are ! A paNa pApI mArA vairIomAM ja milita che, je A pramANe vikroza kare che. aho hRdaya paNa mAruM vairIbhUta varte che, te kAraNathI AvA vaDe zuM ? AnuM paNa baMdhuvatsalapaNuM dUra karuM=kanakamaMjarInuM paNa maNimaMjarI pratye je baMdhuvatsalapaNuM che tene dUra karuM. tethI vigalita premabaMdha thaye chate=kanakamaMjarI sAthe naMdivardhanane -
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva premabaMdhano vilaya thaye chate, tenI virahanI kAyaratA vismaraNa karAI. hRdayamAM vizvAsajalpo sphurAyamAna thayA nahIM. ratisukhano samUha dUra karAyo. tenA saMbaMdhI=kanakamaMjarInA saMbaMdhI, nirupama snehano anubaMdha paryAlocana karAyo nahIM. sarvathA vaizvAnarathI aMdhabuddhivALA, hiMsAthI kroDIkRta hRdayavALA mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, talavArathI varAkI kanakamaMjarI be TukaDA karAI. eTalAmAM saMrabhathI kaTItaTathI vastra paDI gayuM. bhUmimAM paDeluM uttarIya vastra vilulita thayuM. kSititalamAM huM yathAjAta thayo=nagna thayo. kezo chUTA paDI gayA. sAkSAt vetAla jevo huM thayo. tethI tevA prakAranA mane joIne aTTahAsathI hasatA dUravartI prekSaka evA bALako vaDe kilakila karAyo, tethI huM atyaMta prajvalita thayo. temanA mAraNa mATe vegathI doDyo. tethI mArA bhAIo, bhaginIo, svajano, sAmaMto sarva paNa ekakAla nivAraNa mATe lAgyA. tethI kRtAMta jevA samadarzIpaNAthI samastane paNa nirdalana karato huM keTaloka bhUmibhAga gayo. tethI lokanuM bharipaNuM hovAne kAraNe vananA hAthInI jema zramamAM nAMkhIne koIka rIte huM grahaNa karAyo. talavAra uddAlita karAI. pazcAd bAhubaMdhathI baMdhAyo. tyArapachI asabhya vacanone bolato oraDAmAM pheMkAyo. daravAjA baMdha karyAM ane tyAM asabhyavacano vaDe saLagato, azrAvyabhASA vaDe pralApa karato, be kapATamAM mastakanA AsphoTane Apato, bhUkhathI kSINa thayelo, pipAsAthI pIDita thayelo, cittanA saMtApathI baLato, nidrAne nahIM pAmato mahAghora nArakanI jema te pramANe baMdhAyelo eka mahinA sudhI rahyo. parijanathI avagaNanA karAyo. 434 nagarajvAlanam anyadA'tyantakSINatayA samAgatA mamArdharAtre kSaNamAtraM nidrA, tataH prasuptasya chinnaM me mUSakairbandhanaM, jAto'haM mutkalaH udghATite kapATe, nirgato bahirdeze, nirUpitaM rAjakulaM yAvanna kazciccetayate / tato mayA cintitaM sarvamevedaM rAjakulaM nagaraM ca mama vairibhUtaM vartate, yenA'hamevaM pariklezitaH pApena / tato vijRmbhito mamAntarvarttI vaizvAnaraH, saharSayA huGkAritaM hiMsayA, dRSTaM mayA prajvalitAgnikuNDaM, cintitaM hRdaye-ayamatra vairiniryAtanopAyaH yaduta gRhItvA zarAvaM, bhRtvA'GgArANAM tato rAjakulasya, nagarasya ca aparApareSu indhanabahuleSu sthAneSu stokastokAMstAnprakSipAmi, tataH svayameva bhasmIbhaviSyatIdaM dvayamapi durAtmakamiti / tataH kRtaM sarvaM tathaiva tanmayA, lagnaM samantAtpradIpanakaM, nirgato'hamapi daMdahyamAnaH kathaMcid bhavitavyatAvizeSeNa, pravRtto janA''krandaravaH, dhAvanti sma lAta lAteti bruvANAH parabalazaGkayA subhaTAH / tataH kSINatayA zarIrasya, parasparAnuviddhatayA zarIramanasorvigalitaM dhairya, samutpannaM me bhayaM, palAyito'TavIsaMmukhaM, patito mahAraNye, viddhaH kaNTakaiH, sphoTitaH kIlakaiH, paribhraSTo mArgAt, praskhalito viSamoTTaGkAt, nipatito'dhomukho nimnadeze, cUrNitAnyaGgopAGgAni na zaknomyutthAtum /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 435 nagarano dAha acadA atyaMta kSINapaNAne kAraNe mane ardharAtre kSaNa mAtra nidrA AvI. tyArapachI sUtelA mAruM baMdhana uMdaraDAo vaDe chedAyuM. mutkala thayo=baMdhanathI rahita thayo. be daravAjA khullA karAyA. rAjakulanA huM bahirdezamAM nIkaLyo, rAjakula jovAyuM, jyAM sudhI koI jANatuM nathI. tethI mArA vaDe= naMdivardhata vaDe, vicArAyuM. sarva ja A rAjakula ane nagara mAruM verIbhUta varte che. je kAraNathI A rIte pApI evA rAjakula vaDe huM parikalezita karAyo. tethI mArA aMdaravartI vaizvAnara=utkaTa dveSa, ullasita thayo. saharSapaNAthI hiMsA vaDe huMkAro karAyo. mArA vaDe prajavalita agnikuMDa jovAyo. hadayamAM vicArAyuM. ahIM mArA zatrumAM, vairInI pIDAno upAya A che=A agnikuMDa che. te A pramANe - zarAvate grahaNa karIne aMgArAne bharIne tyArapachI rAjakulamAM ane nagaranAM Indhanabahula aparaapara sthAnomAM thoDA thoDA teone=aMgArAone, prakSepa karuM. tyArapachI svayaM ja A baMne paNa durAtmaka-rAjakula ane nagara, bhasma thaze. tethI sarva te prakAre ja te=je prakAre vicAreluM te pramANe ja te, mArA vaDe karAyuM. cAre bAju agni lAgyo. baLato evo huM paNa koIka rIte bhavitavyatAvizeSathI nIkaLI gayo. lokono AkraMda avAja zarU thayo. doDo doDo e pramANe bolatA parabalanI zaMkAthI subhaTo doDavA lAgyA. tyArapachI zarIranuM kSINapaNuM hovAthI zarIranuM ane mananuM paraspara anuviddhapaNuM hovAthI mAruM gherya gaLI gayuM. mane bhaya utpanna thayo. aTavI sanmukha palAyana thayo. mahAaraNyamAM paDyo. kAMTAo vaDe vIMdhAyo. kalikAo vaDe sphoTita thayo. mArgathI paribhraSTa thayo. viSama urdakathI prakhkhalita thayo. nimnadezamAM adhomukha paDyo. aMgopAMga pUrNa thayAM. huM uThavA mATe samartha na thayo. aTavyAM caurAdhInaH atrAntare samAgatAzcaurAH, dRSTastaistathAvasthito'haM, abhihitamamIbhiH parasparaM-are! mahAkAyo'yaM puruSo, lapsyate parakUle bahumUlyaM, tad gRhItvA nayAmaH svasvAmimUlamenam / tadAkarNya samullasito mamAntarnimagno vaizvAnaraH, sthito'hamupaviSTaH / tatasteSAmekenA'bhihitaM-are! virUpako'syAbhiprAyaH, tataH zIghraM badhnIta yUyamenaM, anyathA durgraho bhaviSyati, tato gADhataraM hatvA dhanuHzAkhAbhirniyantrito'haM pazcAnmukhIkRtya bAhU, dadato gAlIbaddhaM me vaktrakuharaM, tataH samutthApito'haM parihitaM jaraccIvarakhaNDaM, kheTito dadadbhirgADhaprahArAn, nItaH kanakapurapratyAsatrAM bhImaniketanAbhidhAnAM bhillapallIM, darzito raNavIrasya pallIpateH, abhihitamanena-are! poSayata tAvadenaM, yena puSTo vikretuM nIyate, tato yadAjJApayati deva iti vadatA nIto'hamekena caureNa svabhavane, choTitaM vadanaM, troTitaM bandhanaM, kRto mutkalo, lagno'haM cakArAdibhiH, kupitazcauro, hato'haM daNDAdibhirnavaraM samarpito'yaM mama svAmineti matvA na mArito'hamanena, kevalaM dApitaM kadazanaM, tato bubhukSAkSAmakukSitayA saMjAtaM me dainyaM, tadeva
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kadannaM bhakSayitumArabdhaH, na pUritamudaraM, saMjAtazcittodvegaH, gatAni katicidinAni, pRSTo'sau raNavIreNa cauraH, kIdRzo'sau puruSo vartata iti / sa prAha-deva! na kathaJcittasya balamArohatIti, tataH kSapito'hamevaM tena bhUyAMsaM kAlam / / naMdivardhana aTavIne vize corane AdhIna eTalAmAM coro AvyA. teo vaDe tevI sthitimAM rahelo huM jovAyo=bhUmimAM paDela sthitivALo huM jovAyo. AmanA vaDekacoro vaDe, paraspara kahevAyuM - are ! mahAkAyavALo A puruSa che. paraphUlamAM bahumUlya prApta thaze=anya rAjyamAM tene vecavAthI ghaNuM dhana maLaze. te kAraNathI grahaNa karIne svasvAminI pAse Ane laI jaIe. te sAMbhaLIne mArA aMdaramAM nimagna thayelo vaizvAnara ullasita thayo. sthita thayelo evo huM beTho. tethI teomAMthI eka vaDe kahevAyuM - are ! Ano viparIta abhiprAya che arthAt Ano mAravAno abhiprAya che. tethI tame zIdhra Ane bAMdho. anyathA durgaha thaze arthAt grahaNa karI zakAze nahIM. tethI atyaMta gADha haNIne dhanuSanI zAkhA vaDe huM niyaMtrita karAyo, be bAhune pAchaLa karIne, gALo ApatA evA mAruM vannakuhara=moMDhuM, bAMdhyuM. tyArapachI huM Ubho karAyo. jIrNa vastro khaMDa paherAvyo. ane gADha prahAro ApatA kheTita karAyo=doDAvAyo. katakapura pratyAsanna bhImaniketana nAmanI bhillAllImAM laI javAyo. raNavIra pallIpatine batAvAyo. AnA vaDekaraNavIra vaDe, kahevAyuM - are tyAM sudhI Ane poSaNa karo jenAthI puSTa thayelo vecavA mATe laI javAya. tyArapachI je deva AjJA kare che e pramANe bolatA eka cora vaDe huM svabhavanamAM laI javAyo. vadana choDAyuM. mukta karAyo=baMdhanathI choDAyo. huM cakArAdi vaDe lagna thayo. cora kupita thayo. daMDAdi vaDe huM haNAyo. phakta mane svAmI vaDe A samarpita karAyo che e pramANe AnA vaDe huM mArI ta naMkhAyo. kevala kutsita bhojana apAyuM. tethI bhUkhathI kSadhitapaNuM hovAne kAraNe mane dInatA thaI. te ja kadag khAvA mATe AraMbha karAyo. peTa bharAyuM nahIM. cittano udvega thayo. keTalAka divaso gayA. raNavIra vaDe A cora puchAyo. kevo A puruSa varte che, ethI te kahe cheHcora kahe che - he deva ! koI rIte tenuM bala ArohaNa thatuM nathI. tyArapachI A rIte tenA vaDe cora vaDe, ghaNo kAla huM pasAra karAyo. kanakapure bandItayA gamanam anyadA samAyAtaH kanakapurAccaurANAmupari daNDaH, naSTAstaskarAH, lUSitA sA pallI, gRhItA banyo, nItAH kanakapuraM, gato'hamapi tanmadhye, darzitA banyo vibhAkaranRpateH / tato mAmavalokya cintitamanena-aye! kimidamAzcaryam ? yadeSa puruSo'sthicarmazeSatayA davadagdhasthANukalpo'pi nandivardhanakumArAkAraM dhArayati, tato nirUpito'haM nakhAgrebhyo vAlAgrANi yAvat / tataH sthitaM tasya
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 437 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva hRdaye-nandivardhanakumAra evAyaM, kevalaM kathaM tasyeha saMbhavaH? athavA vicitrANi vidhevilasitAni, tadvazagAnAM hi prANinAM kiM vA na saMbhavati? kanakapuramAM baMdI tarIke gamana acadA katakapurathI coronA upara daMDa Avyo=humalo Avyo. coro nAsyA. te pallI lUMTAI. baMdIjano grahaNa karAyA. kanakapuramAM laI javAyA. huM paNa tenA madhye gayo. baMdI evo huM vibhAkara nRpatine batAvAyo. tethI mane joIne AnA vaDe vibhAkara vaDe, vicArAyuM - are ! zuM A Azcarya che. je kAraNathI A puruSa hADakA ane cAmaDInA zeSapaNAnA kAraNe dAvAnaLathI baLelA vRkSa jevo paNa naMdivardhanakumAranI AkAratAne dhAraNa kare che. tethI huM nakhanA agrathI yAvat vALanA agra sudhI jovAyo vibhAkara rAjA vaDe jovAyo. tyArapachI tenA hadayamAM sthira thayuM. A naMdivardhanakumAra ja che. phakta tenuM ahIM kaI rIte saMbhave ? athavA vidhinA vilAso vicitra che=bhAgyanA vilAso vicitra che. tenA vaza thayelA prANIone zuM na saMbhave ? zloka : tathAdiy ekadA natAzeSabhUpamaulyarcitakramaH / vacane vacane lokairjaya deveti bhaNyate / / 1 / / zlokArca - te A pramANe - je eka vakhata namelA badhA rAjAonA mugaTothI arcita caraNavALo dareka vacanamAM loko vaDe "deva jaya pAmo' e pramANe kahevAya che. III. zloka : sa eva vidhinA rAjA, tasminneva bhave'nyadA / rorAkAraM vidhAyoccai nAkAraM viDambyate / / 2 / / zlokArca - te ja rAjA vidhi vaDe te ja bhavamAM anyadA bhikhArI AkArane karAvIne atyaMta aneka AkAre vilaMbita karAya che. ll vibhAkaradarzitasnehastanmAraNaM ca tasmAtsa evAyaM, nAstyatra sandehaH / tataH smRtamitrabhAvena galadAnandodakapravAhakSAlitakapolena siMhAsanAdutthAya samAliGgito'haM vibhAkareNa / tataH kimetaditi vismitaM rAjamaNDalaM, tato
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nivezyAtmIyArdhAsane'bhihito'hamanena-vayasya! ko'yaM vRttAntaH? tataH kathitaM vibhAkarAya mayA''tmacaritam / vibhAkaraH prAha-hA kaSTaM, na sundaramanuSThitaM bhavatA, yadidamatinighRNaM jananIjanakAdimAraNamAcaritam / tataH ayamapIha janmanyeva klezo bhavatastasyaiva phalavipAkaH, tacchrutvA visphuritau mamAntargatau hiMsA-vaizvAnarau, cintitaM mayA yathA-ayamapi me vairirUpa eva yo matkartavyamapyasundaraM manyate, tato jAto me tanmAraNAbhiprAyaH, tathApi durbalatayA dehasya, mahApratApatayA vibhAkarasya, saMnihitatayA bahurAjavRndasya, atinikaTavartitayA praharaNasya na datto mayA prahAraH, kevalaM kRtaM kAlaM mukhaM, lakSito vibhAkareNa madIyA'bhiprAyaH yathA-na sukhAyate'sya madIyo'yaM jalpaH, tat kimanena saMtApitena? tato vihitaH prastutakathAvikSepaH, jJApitaM sAmantamahattamAdInAM yathA-eSa nandivardhanakumAro mama zarIraM jIvitaM sarvasvaM bandhurdhAtA, puNyo'dya jAto'hamasya darzanena, ataH kuruta priyasamAgamamahotsavamiti / tairabhihitaM-yadAjJApayati devaH, tataH pravartito mahAnandaH, snApito'haM vidhinA, paridhApito divyavastrANi, bhojitaH paramAnaiH, vilepitaH surabhivilepanena, bhUSito mahAlaGkAraiH, dattaM svayameva vibhAkareNa manohAri tAmbUlaM, mayA tvahamanenedamabhihito yathAna sundaramanuSThitaM bhavateti, tato mArayiSyAmyenaM vairiNamiti raudravitarkaparamparAdodUyamAnacetasA na kiJciccetitaM / utthAya bhojanamaNDapAdupaviSTA vayamAsthAnazAlAyAM, matizekhareNa mantriNA'bhihitaMkiM viditaM kumAreNa? yathA devabhUyaM gataH sugRhItanAmadheyo devaH prabhAkaraH, tato dhUnitA mayA kandharA, kRtaM vibhAkareNa sAzrulocanayugalaM, abhihitaM ca-vayasya! tAte parokSe'dhunA yuSmAbhistAtakAryamanuSTheyaM, tadidaM rAjyamete vayametAzca tAtapAdaprasAdalAlitAH prakRtayaH pratipannAH kiGkarabhAvaM vayasyasya yatheSTaM niyojyantAm / tato vaizvAnaravaiguNyAdavasthito'haM maunena, laGghito divaso, pradattaM prAdoSikamAsthAnaM, tadante visarjitarAja-maNDalo nivArya priyatamApravezaM mayA sahA'tisnehanirbharatayA mahArhAyAmekasyAmeva zayyAyAM prasupto vAsabhavane vibhAkaranarendraH, tato bhadre'gRhItasaGkete! tadA mayA vaizvAnarahiMsAbhyAM vidhuritahRdayena sa tathAvidho'tisnigdhamugdhavizrabdho vibhAkaraH samutthAya vinipAtitaH pApena, nirgatazcA'haM paridhAnadvitIyaH svakarmatrAsena, palAyito vegena, nipatito'TavyAM, soDhAni nAnAvidhaduHkhAni / vibhAkara vaDe darzAvAyela sneha tathA naMdivardhana vaDe teno vadha te kAraNathI te ja A=naMdivardhana ja Ave che emAM saMdeha nathI. tethI smaraNa thayelA mitrabhAva vaDe gaLatA AnaMdanA udakatA pravAhathI kSAlita kapolavALA vibhAkara vaDe siMhAsanathI UThIne huM AliMgita karAyo. tethI A zuM che e pramANe rAjamaMDala vismita thayuM. tyArapachI potAnA ardhAsanamAM besADIne
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ 439 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva huM AnA vaDe kahevAyo vibhAkara vaDe kahevAyo - he mitra ! A zuM vRtAMta che? tyArapachI vibhAkarane mArA vaDe potAnuM caritra kahevAyuM. vibhAkara kahe che - hA kaSTa che, tArA vaDe suMdara karAyuM nathI. je kAraNathI A mAtA-pitAdinuM mAraNa ati nirdaya rIte AcaraNa karAyuM che, tethI A janmamAM paNa ja tane kleza thayo. tenA ja phaLano vipAka che-te badhAne mAryA tenA phaLano ja vipAka che. te sAMbhaLIne mArA aMtargata hiMsA ane vaizvAnara skurAyamAna thayAM. mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, vicArAyuM. je A pramANe A paNa=vibhAkara paNa, mAro vairIrUpa ja che, je mArA kartavyane paNa asuMdara mAne che, tethI tenA mAraNano abhiprAya mane thayo vibhAkarane mAravAno abhiprAya mane thayo. topaNa dehanuM durbalapaNuM hovAthI, vibhAkaranuM mahApratApapaNuM hovAthI, ghaNA rAjAonA samUhanuM saMnihitapaNuM hovAthI, rakSakanuM atinikaTavartIpaNuM hovAthI, mArA vaDe prahAra karAyo nahIM. kevala kAla=vikarALa, mukha karAyuM. vibhAkara vaDe mAro abhiprAya jaNAyo. je A pramANe - Ane naMdivardhanane, mAruM A vacana sukha karatuM nathI, tethI Ane saMtApana karavA dvArA zuM ? tyArapachI prastuta kathAno vikSepa karAyo. sAmaMta-mahattamone jaNAvAyuM. naMdivardhanakumAra mAruM zarIra che, jIvita che, sarvasva che, baMdhu che, bhrAtA che. AnA darzanathI naMdivardhananA darzanathI, Aje huM puNyazALI thayo. AthI priyanA samAgamano mahotsava karo. teo vaDe kahevAyuM - je deva AjJApata kare. tyArapachI mahAAnaMda pravartita karAyo. huM=naMdivardhana, vidhithI snAna karAvAyo. divya vastro paherAvAyo. paramAtathI bhojana karAvAyo. suMdara vilepanothI vilepana karAvAyo. mahAalaMkArothI bhUSita karAyo. svayaM ja vibhAkara vaDe manohara tAMbUla apAyAM. vaLI, AnA vaDe vibhAkara vaDe, A kahevAyuM, je pramANe - tArA vaDe=naMdivardhana vaDe, suMdara AcaraNa karAyuM nathI. tethI huM A vairIne mArIza e pramANe raudra vitarkanI paraMparAthI dubhAtA cittavALA mArA vaDe kaMI jaNAyuM nahIM. bhojana maMDapathI UThIne ame sabhAnI zALAmAM beThA. matizekhara maMtrI vaDe kahevAyuM - kumAra vaDe zuM jaNAyuM? arthAt naMdivardhanakumAra vaDe zuM samAcAra prApta karAyA ? kayA samAcAra te "yathA'thI kahe che. sugRhIta nAmadheya deva prabhAkara devabhUmimAM gayA che. arthAt kALa karI gayA che vibhAkaranA pitA kALa karI gayA che te samAcAra kumArane maLyA che. tethI mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, mAthe dhUnana karAyuM. vibhAkara vaDe locanayugala azruvALuM karAyuM. ane kahevAyuM. he mitra ! tAta parokSa hote chate=mArA pitA parokSa rIte chate, hamaNAM tArA vaDe pitAnuM kArya anuSThaya che, tethI A rAjya, A ame A pitAnA prasAdathI lAlana karAyelI prajA mitranA=naMdivardhanatA, kiMkarabhAvane svIkAre che. tArI IcchA pramANe niyojana karaje. tyArapachI vaizvAnaranA vaipuNyathI huM mauna rahyo. divasa pasAra karAyo. prAdoSika AsthAna=sAMjanI sabhA, apAI. tenA aMtamAM rAjamaMDala visarjita karAyuM. priyatamAnA pravezanuM nivAraNa karIne atisnehanirbharapaNAthI moTA mUlyavALI eka ja zayyAmAM vAsabhavanamAM vibhAkara mArI sAthe sUto. tyArapachI te bhadre ! agRhItasaMketA ! tyAre mArA vaDe naMdivardhana vaDe, vaizvAnara ane hiMsA dvArA vidhurita hadayathI te tevA prakArano atisnigdha,
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3| tRtIya prastAva mugdha, vizvAsavALo evo vibhAkara pApI evA mArA vaDe=naMdivardhana vaDe, UThIne vinipAta karAyo. vastra che bIjuM evo huM svakarmanA trAsathI nIkaLI gayo. vegathI palAyana thayo. aTavImAM paDyo. aneka prakAranAM duHkho sahana karAyAM. kanakazekharamAraNaceSTA prApto mahatA klezena kuzAvarte, vizrAnto bahiH kAnane, dRSTaH kanakazekharaparikaraNa, niveditaM kanakacUDakanakazekharayoH, cintitamAbhyAM-bhavitavyamatra kAraNena yadekAkI nandivardhana iti / tataH samAgatau katicidAptapuruSaparivArau matsamIpaM, vihitamucitaM, sthito mayA sahottArake kanakazekharaH, pRSTamekAkitAkAraNam / mayA cintitaM-asyA'pi na pratibhAsiSyate madIyacaritaM, tatkiM kathitena? tato mayA'bhihitaM-alamanayA kathayA / kanakazekharaH prAha-kiM mahyamapi na kathyate? mayoktaM-neti / kanakazekhareNoktaM-kumAra! avazyaMtayA kathanIyamitarathA na bhavati me citte nirvANaM, tato mayA''diSTamayamullaGghayatIti cintayato me'ntargatau prajvalitau hiMsAvaizvAnarau, samAkRSTA kanakazekharakaTItaTAtkRtAntajihvAbhAsurA'siputrikA, samudgIrNaH kanakazekharamAraNAya prahAraH / tataH kimetaditi prAptA vegena kanakacUDAdayaH, prAdurbhUtaH kolAhalaH, stambhito'haM kanakazekharaguNA''varjitayA yathAsaMnihitayA devatayA, samutkSiptaH pazyatAmeva teSAM gaganamArgeNa, nItastadviSayasandhideze / naMdivardhana dvArA kanakazekharane mAravAnI ceSTA moTA phlezathI kuzAvartamAM prApta thayo. bahAra jaMgalamAM vizrAMta thayo. kalakazekharanA parikara vaDe jovAyo. kanakacUDa ane katakazekharane nivedana karAyuM. AmanA dvArA vicArAyuM - ahIM kAraNa vaDe naMdivardhana ekAkI hovo joIe. tethI keTalAka Apta puruSanA parivAravALA mArA samIpe AvyA. ucita karAyuM. mArI sAthe uttArakamAM rathamAM katakazekhara rahyo. ekAkIpaNAnuM kAraNa puchAyuM. mArA vaDe vicArAyuM - Ane paNa mAruM caritra gamaze nahIM. tethI kahevA vaDe zuM? tethI mArA vaDe kahevAyuM - A kathA vaDe saryuM. katakazekhara kahe che - zuM mane paNa kahevAtuM nathI ? mArA vaDe kahevAyuM - nahIM. katakazekhara vaDe kahevAyuM - kumAra ! avazyapaNAthI kahevuM joIe. ItarathA mArA cittamAM zAMti thaze nahIM. tethI mArA AdiSTane=mArA vacanane, A ullaMghana kare che =kAkazekhara ullaMghana kare che, e pramANe ciMtana karatAM mArA aMtargata hiMsA, vaizvAnara pragaTa thayAM. kanakazekharavA kaTItaTathI yamarAjanA jihvAnA jevI bhAsura talavAra kheMcAI. kanakazekharanA mAraNa mATe prahAra karAyo. tethI A zuM che e pramANe kanakacUDa Adi vegathI AvyA. kolAhala pragaTa thayo. katakazekharanA guNathI AvajitapaNAne kAraNe yathA saMnihita evA devatA vaDe khaMbhita karAyo. teonA jotAM ja gaganamArgathI huM bahAra pheMkAyo-devatA vaDe bahAra pheMkAyo. temanA viSayanA saMdhidezamAMgukatakazekharanA rAjyanA saMdhidezamAM, laI javAyo.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 441 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 tRtIya prastAva devatAprabhAvo'mbarISANAM madhye patanaM ca kSiptasteSAmambarISAbhidhAnAnAM vIrasenAdInAM caraTAnAM madhye, dRSTastaistathaivodgIrNaprahAro gRhItakSurikaH, pratyabhijJAto'mIbhiH, patitAH pAdayorabhihitaM ca taiH-deva! ko'yaM vRttAntaH? na zakitaM mayA jalpituM, vismitAzcaraTAH, AnItamAsanaM, na zakitaM mayopaveSTuM, tato gatA dainyamete, tatkaruNayottambhito'haM devatayA, calitAnyagAni, hRSTAste varAkAH, nivezito'hamAsane, punarapi pRSTaH prastutavyatikaraH / mayA cintitaM-aho yatra yatra vrajAmastatra tatra vayametaiH prtptipraaynnairliikvtslailokairaasituN na labhAmahe, te tvalabdhaprativacanAH punaH punarmAM pRcchanti sma, tato visphuritau me hiMsAvaizvAnarau, nipAtitAH katiciccaraTAH, jAtaH kalakalaH, tato bahutvAtteSAM gRhItA mama hastAdasiputrikA, baddho'hamAtmabhayena / atrAntare gato'staM dinakaraH, vijRmbhitaM timiraM, samAlocitaM caraTaiH yathApUrvavairika evAyamasmAkaM nandivardhano yena hataH pravaraseno'dhunApi ghAtitA etenaite pradhAnapuruSAH, tathApi pratipanno'smAbhireSa svAmibhAvena, prakhyApito loke, vijJAtametaddezAntareSu tato'sya mAraNe mahAnayazaskAraH saMpadyate, naiSa vahnivatpuTTalake kathaJciddhArayituM zakyaH, tasmAd dUradezaM nItvA tyAga evA'sya zreyAniti sthApitaH siddhAntaH / tato niyantrito'haM gantryAmAraTaMzca nibaddho vastreNa vadanadeze, yuktau manaHpavanagamanau vRSabhau, prasthApitAH katicitpuruSAH, kheTitA gantrI, gatA rajanyaiva dvAdaza yojanAni, tataH prApito'hamanavarataprayANakaiH zArdUlapuraM tyakto malavilayAbhidhAne bahiSkAnane, gatAH svasthAnaM sagantrIkAste manuSyAH / devatAnA prabhAvathI aMbarISa arthAt coranI vacce prakSepa te ambarISa nAmanA vIrasenAdinA caraTo maLe pheMkAyo-devatA vaDe pheMkAyo. teo vaDe=vIrasena nAmanA coraTAo vaDe, te prakAre ja kheMcelA prahAravALo, grahaNa karAyelI talavAravALo huM jovAyo. emanA vaDe vIrasena Adi coraTAo vaDe, huM oLakhAyo-pUrvamAM yuddha karIne te coraTAone meM jItelA e svarUpe huM oLakhAyo. pagamAM paDyA. ane teo vaDe kahevAyuM - he deva ! A zuM vRttAMta che? mArA vaDe kahevA mATe samartha thavAyuM nahIM=naMdivardhana evo huM kaMI kahI zakyo nahIM. coraTAo vismita thayA. mArA vaDe besI zakAyuM nahIM. tethI A coraTAo, devyane pAmyA. temanI karuNAthI coraTAonI karuNAthI, huM devatA vaDe uttasmita karAyokataMbhita karAyo hato tenAthI mukta karAyo. aMgo hAlavA mAMDyAM. te varAko harSita thayA. huM Asana upara besADAyo. pharI paNa prastuta vyatikara puchAyo coro vaDe A zuM banyuM che e prasaMga puchAyo. mArA vaDe vicArAyuM - aho jyAM jyAM jAuM chuM tyAM tyAM parataptimAM parAyaNa juThA vatsalavALA A loko vaDe ame besavA mATe samartha thatA nathI. vaLI, alabdha prativacanavALA teoe mane pharI pharI pUchyuM. tethI mArA cittamAM hiMsA vaizvAnara
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva spharita thayAM. keTalAka coraTAo mArI naMkhAyA. kalakala thayo. tethI teonuM bahupaNuM hovAthI=coraTAo ghaNA hovAthI, mArA hAthathI talavAra grahaNa karAI. AtmabhayathI huM teo vaDe baMdhAyo. eTalAmAM divasa asta thayo. aMdhakAra phelAyo. coraTAo vaDe vicArAyuM. je A pramANe amAro pUrvavairika ja A naMdivardhana che. jenA vaDe pravarasena haNAyo hato. hamaNAM paNa AvA vaDe ja A pradhAna puruSo mArI naMkhAyA. topaNa amArA vaDe svAmIbhAvathI A naMdivardhana, svIkArAyo che. lokamAM prakhyApita karAyo che. AganaMdivardhana, amAro svAmI che. e dezAMtaramAM vijJAna che. tethI AnA mAraNamAM moTo apayaza prApta thaze. A=naMdivardhana, agninI jema puTTalakamAM-chUTo mUkavAmAM, koI rIte vAravo zakya tathI amane mAratA tene vAravo zakya nathI. te kAraNathI dUra dezamAM laI jaIne Ano tyAga ja zreyaskara che. e pramANe siddhAMta sthApita karAyo. tyArapachI gADAmAM bUmo pADato huM niyaMtrita karAyo. vastrathI mukhano deza baMdhAyo. manarUpI pavananI gativALA vRSabho=tIvra vegavALA be baLadIAo, yojana karAyA. keTalAka puruSo prasthApita karAyA. gADuM ravAnA karAyuM. rAtanA ja bAra yojano pasAra karAyA. tyArapachI anavarata prayANako vaDe zArdUlapura huM prApta karAyo. malavilaya nAmanA bahijaMgalamAM huM tyAga karAyo. gADA sahita te manuSyo svasthAnamAM gayA. zArdUlapurasya bahirudyAne kevalyAgamanam stokavelAyAM-akANDa eva vijRmbhitaH surabhipavanaH, vimuktaH sahajo'pi vairAnubandhaH pazugaNaiH, bhuvanazriyeva tatsamAdhyAsitaM kAnanaM, samavatIrNAH samakameva sarva RtavaH, pramuditA vihaGgamagaNAH, manoharamanuttAlatAlaM ruNTitaM madhukarAvalIbhiH, vigatatApaM vizeSatastamuddezamudyotayitumArabdho dinakaraH, tathA mamApi manAggalita iva cittasantApaH / tadanantaraM ca dehabhUSaNaprabhApravAheNa dyotayanto dikcakravAlaM samAgatAstatra devAH, zodhitaM tairbhUtalaM, vRSTamatisurabhigandhodakaM, vimuktaH paJcavarNamanohArikusumaprakaraH, viracitaM vizAlamatiramaNIyaM maNikuTTima, vihitaM tasyopari kanakakamalaM, vistAritamupariSTAdeva dUSyavitAnaM, avalambitAstatra mauktikA'vacUlAH / tataH samutsukaistairdevairavalokitamArgaH kalpadruma iva yatheSTaphaladAyitayA, kanakagiririva sthiratayA, kSIranIradhiriva guNaratnAkaratayA, zazadhara iva zItalezyatayA, dinakara iva sapratApatayA, cintAmaNiriva durlabhatayA, sphaTika iva nirmalatayA, bhUbhAga iva sarvasahiSNutayA, gaganatalamiva nirAlambanatayA, gandhakaraTIva varakaribhiH parikaritaH svapratibimbakairiva bahuvidhavineyaiH samAgataH kevalajJAnadivAkaro viveko nAmAcAryaH / samupaviSTaH kanakakamale / zArdUlapuranI bahAranA udhAnamAM kevalInuM Agamana thoDI veLAmAM akAMDe ja surabhipavana vibhUbhita thayo. pazugaNa vaDe sahaja paNa vairAnubaMdha tyAga
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 443 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karAyo. bhuvananI lakSmI jevuM te jaMgala adhyAsita karAyuM te jaMgala jANe bhuvananI lakSmI na hoya evuM suMdara devatAo vaDe karAyuM. eka sAthe ja sarva Rtuo khIlI UThI. pakSIonA samUho pramudita thayA. bhamarAonA samUha vaDe manohara utAlatAla guMjana karAyuM. vizeSathI vigatatApavALA te dezane udyota karavA mATe sUryodaya thayo. ane mArA paNa cittamAM saMtApa kaMIka galita thayo. ane tyArapachI dehabhUSaNa prabhAnA pravAhathI diphacakravAlane udyota karatAM=badhI dizAone prakAzita karatAM, tyAM te jaMgalamAM, devatAo AvyA. devo vaDe bhUtala zodhita karAyuM. ati surabhigaMdhavALuM pANI varasAvAyuM. pAMca varNavALA manohara kusumano samUha mukAvAyo. vizAla ati ramaNIya maNinI bhUmikA racAI. tenA upara suvarNakamala karAyuM. uparathI devadUSyano samUha vistArita karAyo. tyAM motInI avacUlA avalaMbita karAI. tyArapachI samutsuka evA te devatAo vaDe avalokita mArgavALA, yathA ISTa kuladAyipaNuM hovAne kAraNe kalpadrama jevA, sthirapaNuM hovAne kAraNe meruparvata jevA, guNaratnAkarapaNuM hovAthI kSIrasamudra jevA, zItalezyA hovAthI caMdra jevA, sapratApapaNuM hovAthI sUrya jevA, durlabha hovAthI ciMtAmaNi jevA, nirmalapaNuM hovAthI sphaTika jevA, sarvasahiSNupaNuM hovAthI bhUmi jevA, nirAlaMbanapaNuM hovAthI gagaDatala jevA sarvatra citta saMzleSa vagaranuM hovAne kAraNe gaganatala jevA, gaMdha hastInI jema zreSTha hAthIothI parikarita, svapratibiMba vaDe jANe bahuvidhavinaya vaDe prApta thayelA kevalajJAnarUpI divAkara evA viveka nAmanA AcArya suvarNanA kamala upara beThA. bhAvArtha : naMdivardhanane puNyanA udayathI A prakAranI sarvatra saphaLatA maLI, temAM tenA zarIranuM baLa, kuzaLatA Adi aMgo paNa kAraNa hatAM ane teno krodha ane hiMsaka svabhAva paNa bAhya rIte kAraNa hatA. topaNa puNyanA sahakArathI ja te sarva prakAranI saphaLatA tene prApta thayelI. Ama chatAM mohane vaza naMdivardhanane cittamAM e ja jaNAya che ke hiMsA ane vaizvAnarano ja A atizaya prabhAva che jethI A sarva saMpatti mane maLI. vastutaH tenI yuddhamAM karAyelI hiMsA ane gusso zatrune mAravAnAM kAraNa hovA chatAM ane tenA kAraNe ja bAhyathI tene A prakArano yaza sarvatra maLyo, topaNa pradhAna kAraNa tenuM puNya ja hatuM, chatAM mUDhatAdine kAraNe hiMsA ane vaizvAnara ja A sarva yazanI prAptinuM kAraNa che evo sthira vizvAsa naMdivardhanane varte che, tethI tenI prakRti uttarottara vRddhi pAmyA kare che. AthI ja kanakazekhara ane kanakacUDe tene hitazikSA ApI topaNa te hitazikSAne grahaNa karavAne badale temane mAravA mATe tatpara thayo. Ama chatAM te baMnenuM ta vidyamAna hatuM ane kanakazakhara ane kanakacUDa mahApratApavALA hovAthI ane teonI tevI ja bhavitavyatA hatI ke naMdivardhanathI teono nAza thAya nahIM, tethI naMdivardhana prahAra karyA vagara cAlyo jAya che. tethI phalita thAya ke jenI hiMsA thAya che teono tathA prakArano pApano udaya hoya che tyAre ja krodhI jIva paNa hiMsA karI zake che ane kanakazakhara ane kanakacUDanuM tevuM puNya hovAne kAraNe gusso karavA chatAM ane mAravA mATe tatpara thavA chatAM mAryA vagara javAno pariNAma naMdivardhanane thayo. vaLI, jayasthala nagarathI maMtrIe mokalela dAruka nAmano dUta jayasthalanA samAcAra Ape che ane pavanarAjathI potAnuM nagara gherAyeluM ne praya
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvanA che te sAMbhaLIne naMdivardhana tyAM prasthAna kare che, tyAre paNa tenuM puNya tapatuM hovAthI pavanarAjanI sAthe yuddhamAM te jaya pAme che. tethI hiMsA ane vaizvAnaranuM A kRtya che tevI sthira zraddhA daDha thAya che ane puNyodayathI A sarva thAya che tevI buddhi atyaMta naSTa thAya che, tethI naMdivardhana leza paNa dharmane abhimukha thato nathI. ane rAta-divasa zikAra karIne pApanI vRddhi kare che jethI pitAne ciMtA thAya che tethI pharI jinamatajJane A hiMsAnA nivAraNano upAya pUche che, tyAre jinamatajJa kahe che ke, cittasaudarya nagara che, zubha pariNAma rAjA che ane cArutA nAmanI tenI patnI che tenAthI utpanna thayelI dayA nAmanI putrIne jyAre kumAra paraNaze tyAre hiMsAno saMbaMdha dUra thaze. tethI e prApta thAya ke jyAre kumAranuM citta kaMIka nirmaLa thavAthI dharmane abhimukha thAya tyAre cittasaudarya nagara tenA AtmAmAM pragaTe che je matijJAnanA upayoga svarUpa che. ane tyAM zubhapariNAma rAjA che te AtmAmAM suMdara citta thayA pachI ucita pravRtti karavAne zubhapariNAma svarUpa che. ane te zubha pariNAma sAthe jIvamAM niSpakampatA pragaTe che tyAre kSamAno pariNAma pragaTe che. ane te zubha pariNAma sAthe cArutA pragaTe che arthAt badhA jIvonuM huM kema hita karuM evI cArutA pragaTe che tethI te zubha pariNAma ane cArutAnA yogathI dayALu citta pragaTe che. tethI jIvamAM prathama cittasaudarya Ave che tyArapachI huM zubhakRtyo karuM evo zubhapariNAma pragaTe che ane zubhakRtyomAM niSpakampatA Ave che tyAre krodhanA viruddha kSamAno pariNAma pragaTe che ane te zubha pariNAma pragaTyA pachI badhA jIvonuM hita karuM evI cArutA Ave che. tyArapachI te cArutAne kAraNe pakAyanA pAlananA pariNAmarUpa dayAnI pariNati pragaTe che. tethI je jIvone jeTalI jeTalI dayA atizaya pAme che tema tema teonAM sarvakRtyo zreSTha zreSThatara thAya che. vaLI dayAnA pariNAmakALamAM paNa zubha pariNAma jIvamAM varte che te pUrva karatAM vizeSa prakArano zubhapariNAma che. AthI ja kSamA, zubhapariNAma, cArutA, niSpakampatA vagere dayAnA baMdhuo kahelA che. tethI dayAnA janaka zubhapariNAma ane cArutA karatAM paNa teno baMdhubhUta zubhapariNAma viziSTa koTino che jethI dayALu jIvamAM satata Atmahita sAdhavAne anukULa zubhapariNAma varte che. vaLI prakRtithI paNa dayALu svabhAvane kAraNe suMdara bane che ane dharmasevanamAM dayAne kAraNe niSpakampatA Ave che te sarva dayAnA ja sahavartI bhAvo che. tethI e phalita thAya ke jIvano zubhapariNAma taratamatAthI aneka bhUmikAvALo che ane te zubha pariNAma anusAra ja jIvamAM niSpakampatA paNa taratamatAvALI pragaTe che. ane zubha pariNAmanA prakarSa-aprakarSane anurUpa jIvamAM cArutA paNa prakarSa-apakarSa rUpe pragaTa thAya che. zubha pariNAma ane cArutA anurUpa ja dayAno pariNAma paNa prakarSa-apakarSavALo thAya che. tethI je jIvamAM tattvanA samyapha paryAlocanane anurUpa zubha pariNAma pragaTa thAya che te zubha pariNAma ja tenA yatna anusAra jIvamAM Atmahitane anurUpa niSpakampatA pragaTa kare che, ane jema jema jIvamAM tattvane anukULa niSpakampatA pragaTe che tema tema kSamA, zauca, saMtoSa, vairya Adi guNo paNa pragaTe che, tethI aMtaraMga sarvaguNo paraspara zubhapariNAmanI sAthe ekavAkyatAthI saMkaLAyelA che. mATe guNavRddhinA arthI jIve nipuNa upayogapUrvaka AtmAnuM pAramArthika hita zuM che ane pAramArthika ahita zuM che tenuM sUkSma Alocana karavuM joIe, jenAthI zubha pariNAma prakarSavALo bane che jenA kAraNe niSpakampatA Adi sarvaguNo sahaja rIte AtmAmAM pragaTe che ane jema jema aMtaraMga
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 445 guNo AtmAmAM pragaTe che tema tema cittamAM saMtApa, kheda, udvega Adi sarva doSo nAza pAme che ane jeonA zubhapariNAma, niSpakampatA Adi guNo atyaMta sthibhAvane pAme che tevA mahAtmAone dehanA rogo paNa bAdhA karI zakatA nathI. upasarga-pariSaho paNa bAdhA karI zakatA nathI. paraMtu mahAdhIratApUrvaka te mahAtmA kSamA Adi guNonI vRddhimAM yatna karIne te ja bhavamAM saMsArano aMta kare che ane zaktino prakarSa na thAya to keTalAka parimita bhavomAM avazya kSamAdi guNonA prakarSane prApta karIne kevalajJAnane prApta kare che. vaLI, naimittike kahyuM ke jyAre A kumAra dayAne paraNaze tyAre hiMsA nAmanI tenI bhAryA svayaM nAza pAmaze. tethI e phalita thAya ke koIka nimittathI jIva zubhapariNAmavALo thaIne kramasara dayAnA pariNAmavALo thAya che ane jema jema teno dayAno pariNAma vRddhi pAme tema tema temAM kaThoratA, krUratA Adi bhAvo nAza pAme che ane aMte saMpUrNa hiMsAno tyAga karIne mahAmuni jevA SaTkAyanA pAlananA dayAnA pariNAmavALA thAya che. tethI temanuM citta jagatanA koI jIvane pIDA na kare, koInA prANa nAza na kare ane koIne kaSAyano udvega na kare tevuM bane che. tethI potAnA AtmAmAM paNa kaSAyanA udvegane zamana karavA mATe ja sadA te mahAtmA yatna kare che. vaLI, te jinamatajJae kahyuM ke karmapariNAma rAjA jyAre kumAra pratye prasAdavALo thaze tyAre lokasthitine pUchIne kAlapariNati sAthe paryAlocana karIne, potAnA mahattama nAmanA svabhAvane kahIne naMdivardhanakumAranI bhavitavyatA nAmanI bhAryAne kahIne ane niyatiyadacchAdinA kumAranA vIryane sthApana karIne dayA nAmanI putrIne A yogya che evo jyAre karmapariNAma rAjAne vicAra Avaze tyAre dayA putrIne paraNAvaze. tethI e phalita thAya ke jyAre jIvanAM krUratA ApAdaka karmo kSINakSINatara thavA mAMDe che tyAre tenI kAlapariNati, te jIvanI lokasthiti, te jIvano svabhAva vagere dayAne anukULa bane che ane tyAre te jIvanI tevI bhavitavyatA hoya che ke jethI tyAre tenAmAM dayAno pariNAma pragaTe che. AthI ja A naMdivardhanano jIva jyAre anusuMdara cakravartI thaze tyAre sadAgamathI bodha pAmIne tevA dayALu svabhAvavALA banaze. mATe je jIvanAM kaMIka karmo alpa che tethI kaMIka kaThoratA alpa thaI che ane tenA kAraNe dharmane sanmukha thayA che, te jIvo sadAgamano paricaya karIne dhIre dhIre potAnA zubhapariNAma Adi bhAvonI vRddhi kare to kramasara teno kaThora bhAva kSINakSINatara thAya che tenA svarUpe tenAmAM viziSTa dayA pragaTe che. vaLI, jinamatajJae kahyuM ke he mahArAja ! atyAre naMdivardhana hiMsA kare che topaNa tamAre mauna dhAraNa karavuM joIe, ane tenI avadhIraNA karavI joIe. arthAt te je kRtya kare che te viSayamAM kahevAnuM choDI daIne mAtra te kRtya suMdara nathI chatAM atyAre tenA nivAraNa mATe koI yatna karavo ucita nathI tema mAnIne upekSA karavI joIe. tethI e phalita thAya ke je jIvo prayatnathI samajAvIne mArgamAM lAvI zakAya tevA nathI teonI anucita pravRtti joIne paNa pitA Adie paNa tenI upekSA karavI ja ucita che. kahevAthI sudhare tevI saMbhAvanA dekhAya tyAre ja kahevuM joIe; kema ke vivekI puruSo phalapradhAna AraMbhavALA hoya che tethI jenA kahevAthI phala prApta thAya ema hoya to ja kahevuM joIe anyathA upekSA ja karavI joIe. vaLI, naMdivardhanakumA2nuM pUrvabhavamAM baMdhAyeluM zreSTha puNya atyAra sudhI je saphaLatA ApatuM hatuM te have kSINa thavA AvyuM tethI tenA krodha ane hiMsAnA pariNAmathI ja te svakuTuMbano ja saMhAra kare che ane anekane saMtrAsa
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ApIne pApo bAMdhe che. A bhavamAM paNa puNya kSINa thayeluM hovAthI aneka prakAranA upadravonI paraMparAne pAme che ane sarvatra hiMsA ane krodha karIne aneka anarthonI paraMparAne svayaM prApta kare che. chatAM vacavacamAM kaMIka puNya sahakAra Ape che tethI prabhAkare pUrvanA prasaMgane yAda karIne teno Adara satkAra karyo, tyAM paNa pApa karIne pharI jaMgalamAM gayo. aneka upadravone pAmyo. vaLI tyAM kanakazekhara ane kanakacUDa tene joIne satkA2pUrvaka potAnI sAthe laI Ave che tyAre kaMIka puNya jAgRta thayuM chatAM hiMsA ane vaizvAnarane kAraNe tyAM paNa kanakazekharane mAravAno yatna karavA jatAM vyaMtaradeva dvArA jaMgalamAM pheMkAyo ane anarthone pAmyo. tyAM paNa kaMIka puNyanA sahakArathI vIrasenAdinA coraTAo tene naMdivardhanarUpe jANIne satkAra Adi kare che chatAM krUratA ane krodhI svabhAvane kAraNe aneka anarthone pAmIne teo dvArA dUra jaMgalamAM bAMdhIne mukAya che. praNipatya vihitakarakuDmalA niSaNNA pariSat, prArabdhaM vyAkhyAnam / atrAntare bhagavataH pratApaM soDhumazaknuvantau madIyazarIrAnnirgatau hiMsAvaizvAnarau, dUradeze sthitau mAM pratIkSamANau / praNAma karIne joDyA hAtha jeNe evI parSadA beThI. vyAkhyAna prAraMbha karAyuM. eTalAmAM bhagavAnanA pratApane sahana karavA mATe asamartha evAM hiMsA ane vaizvAnara mArA zarIrathI nIkaLyAM. mArI pratikSA karatA hiMsA ane vaizvAnara dUra dezamAM rahyA. aridamananRpakRtavandanAdividhiH zloka H athAridamano rAjA, muniM vijJAya lokataH / sapuro nirgatastasya, munervandanakAmyayA / / 1 / / aridamana rAjA vaDe karAyela vaMdana Adi vidhi zlokArtha : have aridamana nAmano rAjA lokothI munine jANIne nagara sahita te muninA vaMdananI kAmanAthI nIkaLyo. / / 1 / / zloka H tathA madanamaJjUSA, yA dattA mama kanyakA / sA'pi tatra samAyAtA, sahitA raticUlayA / / 2 / / zlokArtha : ane madanamaMjUSA kanyA je mane apAyelI te paNa tyAM=te dezanAmAM, raticUlA sAthe AvI. IIII
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 447 zloka : vihAya paJca cihnAni, bhaktinirbharamAnasaH / rAjA kRtottarAsaGgaH, praviSTaH sUryavagrahe / / 3 / / zlokArya : pAMca cihnone choDIne bhaktinirbhara mAnasavALA, karAyelA uttarAsaMgavALA rAjAe sUrinA avagrahamAM praveza karyo. Il3II zloka : paJcAGgapraNipAtena, pAdayoya'stamastakaH / praNamya sUriM nauti sma, lalATe kRtakuDmalaH / / 4 / / zlokArtha : paMcAMga praNipAtathI pagamAM paDelA mastakavALA, praNAma karIne, lalATamAM joDAyelA hAthavALA rAjAe sUrinI stuti karI. ll4ll zloka : katham?ajJAnatimirocchedakara! nAtha! divAkara! / namaste rAgasantApanAzakArinizAkara! / / 5 / / zlokArya : kevI stuti karI ? te batAve che - he nAtha ! ajJAnarUpI aMdhakAranA ucchedana karanAra divAkara arthAt sUrya!, rAgasaMtApanA nAzane karanAra evA caMdra ! tamane namaskAra karuM chuM. paII zloka : svapAdadarzanenA'dya, nAtha! kAruNyasAgara! / bhavatA bhavanirNAza! pUtapApAH kRtA vayam / / 6 / / zlokArtha : svapAradarzanathI Aje he karuNAsAgara ! nAtha ! bhavanA nAzane karanAra, tamArA vaDe, pUtahApavALA= dhoyelA pApavALA ame karAyA chIe. III
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAvA zloka : adyaiva nanu jAto'smi, rAjye'dyaiva pratiSThitaH / adyaiva paTukarNo'smi, pazyAmyadyaiva cakSuSA / / 7 / / zlokArca - kharekhara Aje ja huM janmyo chuM. rAjyamAM Aje ja pratiSThita thayo chuM. Aje ja tamArA darzanathI paTukarNavALo thayo chuM. cakSuthI Aje ja jouM chuM. arthAt tamArA darzanathI pragaTa thayelI cakSuthI Aje ja jouM chuM. Ill zloka : yadadyA'khilasantApapApA'jIrNavirecanam / bhAgyasaMsUcakaM manye, saMpannaM tava darzanam / / 8 / / zlokArca - je kAraNathI Aje akhila saMtAparUpI pApanA ajIrNanuM virecana, bhAgyanuM saMsUcaka tamAruM darzana prApta thayuM che ema huM mAnuM chuM. IIcn zloka : evaM saMstutya rAjendraH, sUriM sUditakalmaSam / praNamya zeSasAdhUzca, niSaNNaH zuddhabhUtale / / 9 / / zlokArca - A pramANe stuti karIne rAjendra, nAza karyA che pApa jemaNe evA sUrine namaskAra karIne ane zeSa sAdhuone namaskAra karIne zuddha bhUtalamAM beThA. ll9ll zloka : svargA'pavargapaNyasya satyaMkAra ivAkhilaiH / gurubhirmunibhizcoccairdharmalAbhaH kRto nRpe / / 10 / / zlokArca - sarva guruo vaDe ane munio vaDe svarga ane apavarga rUpa vastune pratyakSa karAvanAra na hoya evo dharmalAbha rAjAne Apyo. TI10II
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 449 zloka : tataH kRtapraNAmeSu, zeSalokeSu bhAvataH / prayuktalokayAtreNa, guruNA''rambhi dezanA / / 11 / / zlokArca - tyArapachI bhAvathI kRta praNAmavALA zeSa loko hote chate prayukta lokamAtrAvALA evA guru vaDe dezanA AraMbha karAI. ll11TI. dharmadurlabhatAyAM dezanA zloka : tha?bho bhavyAH! bhavakAntAre, paryaTadbhiranAhatam / atyantakumo roSa, tharma: sarvajJamAvata: mArA dharmanI durlabhatAnI dezanA zlokArca - kevI rIte ? ethI kahe che - he bhavya jIvo ! bhavarUpI aTavImAM satata bhaTakatA jIvo vaDe sarvajJAbhASita A dharma atyaMta durlabha che. II1cA. zloka : yata: anAdireSa saMsAraH, kAlo'nAdiH pravAhataH / jIvAzcAnAdikAH sarve, dRzyante jJAnacakSuSA / / 13 / / zlokArca - je kAraNathI anAdi A saMsAra che. kAla anAdi che. pravAhathI sarva jIvo anAdinA jJAnacakSuthI dekhAya che. ll13. zloka : na caite prApnuvanto'muM, dharmaM sarvajJabhASitam / kadAcidapi pUrvaM tu, tenaite bhavabhAjanam / / 14 / /
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 450 zlokArtha : A=A jIvo, sarvajJabhASita evA A dharmane kyAreya paNa pUrve pAmyA nathI, tethI A=jIvo, bhavanaM bhAna che. // 14 // zloDa : athA'vApto bhavejjaino, dharmo'mIbhiH kadAcana / tataH kuto bhavo'mISAm ? kva tArNaM vahnimIlake ? / / 15 / / zlokArtha : have jainadharma AmanA vaDe=A jIvo vaDe, kyAreya paNa prApta karAyo hota to Amano bhava jyAMthI hoya ? vaninA bhIla mAM = agninA bheNApamAM, tRrAno samUha jyAMthI hoya ? ||15|| zloDa : tasmAtsunizcitaM rAjannetannAstyatra saMzayaH / naivA'vAptaH purA dharmo, jantubhirjinadezitaH / / 16 / / zlokArtha : te kAraNathI he rAjana ! A sunizcita che emAM saMzaya nathI. pUrvamAM jinadezita dharma jIvo vaDe prApta DarAyo nathI 4 ||15|| zloka : evaM ca sthite yadA'nAdau bhave'mISAM, matsyAnAmiva sAgare / sadA dolAyamAnAnAM jIvAnAM duHkhasaGkule / / 17 / / svakarmapariNAmena, bhavyatvaparipAkataH / manuSyatvAdisAmagryA, tathA kAlAdiyogataH / / 18 / / dhanyaH sakalakalyANajanako'cintyazaktikaH / yatra kvacid bhavejjIve'nugrahaH pAramezvaraH / / 19 / / sa tadA labhate jIvo, durbhedagranthibhedataH / azeSaklezanirNAzi, jainendraM tattvadarzanam / / 20 / / caturbhiH kalApakam zlokArtha : ane A pramANe sthita hote chate jyAre duHkhathI bharelA evA anAdi saMsAramAM sAgaramAM
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4pa1 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mAchalAonI jema sadA DolAyamAna thatA evA svakarmanA pariNAmathI, bhavyatvanA paripAkane kAraNe manuSyatva Adi sAmagrI vaDe ane kAlAdinA yogathI dhanya, sakalakalyANanuM janaka, aciMtyazaktivALuM je koI jIvamAM paramezvara saMbaMdhI anugraha thAya tyAre te jIva durbheda evI graMthinA bhedathI saMpUrNa klezanA nAzane karanAra jinendra saMbaMdhI tatvadarzanane pAme che. ll17thI 20II. zloka : tato'sau gRhidharmaM vA, prApnuyAjjinabhASitam / labhate sAdhusaddharma, sarvaduHkhavimocakam / / 21 / / zlokArya : tyArapachI A=jIva, jinabhASita gRhasthadharma prApta kare che athavA sarva duHkhothI choDAvanAra evo sAdhudharma prApta kare che. lll zloka : sA ceyatI bhavetkasya, sAmagrIyaM sudurlabhA / rAdhAvedhopamAnena, dharmaprAptiH prakIrtitA / / 22 / / zlokArya : ane te ATalI sAmagrI koIka jIvane thAya, A dharmanI prApti rAdhAvedhanI upamAthI durlabha che. III zloka : tadatra labdhe saddharme, kurudhvaM yatnamuttamam / sanavvastha tu tAmArtha, padadhvamida denanA! sArarUA. zlokArca - te kAraNathI A saddharma prApta thaye chate uttama yatna karo. te loko ! ahIMsaMsAramAM, alabhyanA lAbha mATe yatna karo. |rakaILL jayasthalIyapraznaH atrAntare cintitaM narendreNa-kevalajJAnadivAkaro bhagavAnayaM, nAstyasya kiJcidajJeyaM, ataH pRcchAmi bhagavantamAtmIyaM saMzayaM, athavA pazyatyeva bhagavAnmadIyaM sandehaM jijJAsAM vA, ataH kathayatu mamAnugraheNa / tato bhagavatA sUriNA bhavyajanabodhanArthamabhihito narendraH-mahArAja! vAcA pRccha, nRpatinA'bhihitaMbhadanta! yeyaM madIyaduhitA madanamaJjUSA, asyAH padmanRpatisutanandivardhanakumArAya dAnArthaM prahito
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45ra upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva mayA jayasthale sphuTavacano nAma mahattamaH, gataH kiyAnapi kAlo, na nivRtto'sau, tataH prahitA mayA tadvArtopalambhArthaM puruSAH, taizcAgatya niveditaM yathA-deva! tajjayasthalaM sarvaM bhasmIbhUtaM davadagdhasthalamAtramadhunA vartate, chinnamaNDalaM ca tat, tena na vidyante pratyAsanA'nyAnyagrAmanagarANi, araNyaprAyaH so'dhunA dezo vartate, tathA vArtAmAtramapi nAsmAbhirupalabdha, kathaM tattathAbhUtaM saMjAtamiti / tato mayA cintitaM-hA kaSTamaho kaSTaM, kiM punaratra kAraNam? kimakANDa eva tatrotpAtAgAravRSTirnipatitA? kiM vA pUrvaviruddhadevena bhasmIkRtaM nagaram? uta muninA kenacitkopAgninA dagdham ? Ahosvit kSema(tra)vahninA caurAdibhirvA? tatazcA'vijJAtaparamArthaH sasandehaH zokApanazca sthito'hametAvantaM kAlaM, adhunA bhagavati dRSTe saMjAtaH zokApanodaH, sa sandehaH punaradyApi me nApagacchati, tamapanayatu bhagavAniti / rAjA dvArA jayasthala saMbaMdhI prazna eTalAmAM rAjA vaDe vicArAyuM - kevalajJAnadivAkara evA A bhagavAna che. Amane kaMI azeya nathI. AthI AtmIya saMdehane bhagavAnane huM pUchuM. athavA bhagavAna mArA saMdehane ane jijJAsAne jue ja che. AthI mArA anugrahathI kaho. tethI bhagavAna sUri vaDe bhavya jIvonA bodha mATe rAjA kahevAyo - he mahArAja ! vANIthI pUcha. rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! je A mArI putrI madanamaMjUSA che, AnA pagharAjAnA putra naMdivardhanakumAranA dAna mATe mArA vaDe jayasthalamAM skUTavacana nAmano mahattama mokalAyo hato. keTaloka kALa gayo. A pAcho Avyo nathI. tyArapachI mArA vaDe tenI vArtAnA upalaMbha mATe puruSo mokalAyA. ane teoe AvIne nivedana karyuM. je A pramANe - he deva ! jayasthala sarva bhasmIbhUta agnithI baLela sthala mAtra hamaNAM varte che. ane chinnamaMDalavALuM te che. tethI pratyAsanna anya anya grAmanagaro nathI. araNyaprAyaH hamaNAM te deza varte che. te kevI rIte tevA prakAranuM thayuM ? e prakAranI vAta mAtra paNa amArA vaDe upalabdha nathI. tethI mArA vaDe vicArAyu=aridamana rAjA vaDe, vicArAyuM - hA kaSTa che, aho kaSTa che. ahIM-A rIte te nagaranA lAzamAM, kAraNa vaLI zuM che ? akAMDa ja tyAM=jayasthala nagaramAM, utpAtaaMgAranI vRSTi paDI ? athavA pUrvaviruddha deva vaDe nagara bhasmIbhUta karAyuM? athavA koI muni vaDe kopAgnithI bALI naMkhAyuM? athavA kSetraagnithI athavA corAdi vaDe bALI naMkhAyuM? tethI avijJAta paramArthavALo=te nagaranA lAzanA viSayamAM nahIM jANanAra paramArthavALo, saMdehavALo, zokathI huM ATalo kALa rahelo chuM. have bhagavAna jovAye chate zoka dUra thayo, mAro te saMdeha hajI paNa jato nathI. bhagavAna tene dUra karo. AcAryakRtasamAdhAnam bhagavatA'bhihitaM-mahArAja! pazyasi tvamenaM parSadaH pratyAsatraM niyantritaM pazcAd bAhubandhena nibaddha
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 453 vaktravivaraM tirazcInaM puruSam ? nRpatinA'bhihitaM- suSThu pazyAmi / bhagavAnAha - mahArAja ! etena bhasmIkRtaM nagaram / nRpatirAha - bhadanta ko'yaM puruSaH ? bhagavAnAha - mahArAja ! sa evA'yaM tava jAmAtA nandivardhanakumAraH / nRpatirAha-kathaM punaranenedamIdRzaM vyavasitam ? kimiti vA'yamevaM vidhA'vastho'dhunA vartate ? tataH kathito bhagavatA sphuTavacanavirodhAdikazcaraTamanuSyaparityAgaparyavasAnaH sarvo'pi narapataye madIyavRttAntaH / tamAkarNya vismito rAjA pariSacca / nRpatinA cintitaM kiM choTayAmyasya vadanam ? karomi mutkalaM bAhuyugalaM, athavA nahi nahi, niveditamevAsya caritaM bhagavatA, tadeSa mutkalo'smAkamapi kenacidakANDaviDvarasampAdanena dharmakathAzravaNavighnahetuH syAt, tasmAttAvadayaM yathAnyAsamevAstAM, pazcAducitaM kariSyAmaH, asthAnaM caiSa karuNAyAH yasyedRzaM caritaM, tadadhunA tAvadaparaM bhagavantaM sandehaM praznayAmaH / tato'bhihitaM nRpatinA - bhadanta ! nandivardhanakumAro'smAbhirevaMguNaH samAkarNitaH kevalI evA AcArya dvArA rAjAnA praznanuM samAdhAna - 1 bhagavAna vaDe kahevAyuM --- he mahArAja ! A parSadAtI najIka beThelA, hAtha-paga pAchaLathI bAMdhelA, nibaddha mukhanA vivaravALA, vAMkAvaLI gayelA evA puruSane tuM jue che ? rAjA vaDe kahevAyuM barAbara jouM chuM. bhagavAna kahe che * he mahArAja ! AvA vaDe nagara bhasmIbhUta karAyuM che. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! koNa A puruSa che ? bhagavAna kahe che he mahArAja ! tAro ja A jamAI naMdivardhanakumAra che. rAjA kahe che kevI rIte AvA vaDe AvuM karAyuM ? athavA kayA kAraNathI AvI avasthAvALo A varte che ? tethI bhagavAna vaDe sphuTavacananA virodhAdithI mAMDIne coraTA evA manuSyanA parityAga sudhIno sarva mAro vRttAMta paNa rAjAne kahevAyo. tene sAMbhaLIne rAjA ane pariSada vismaya pAmyA. rAjA vaDe vicArAyuM. zuM AnuM mukha huM chUTuM karuM ? bAhuyugala chUTA karuM ? athavA nahIM nahIM, AnuM caritra bhagavAna vaDe nivedita karAyuM che te kAraNathI mutkala evo A amone paNa koI akAMDa prasaMganA saMpAdanathI dharmakathAnA zravaNamAM vighnano hetu thAya. te kAraNathI A yathAnyAsa ja raho pachI ucita karazuM. jenuM AvuM caritra che e karuNAne asthAna che. tethI have bhagavAnane bIjo prazna karuM. tyArapachI rAjA vaDe kahevAyuM. he bhadanta ! naMdivardhanakumAra amArA vaDe AvA guNavALo saMbhaLAyo che. zloka H yaduta vIro dakSaH sthiraH prAjJo, mahAsattvo dRDhavrataH / rUpavAnnayamArgajJaH, sarvazAstravizAradaH / / 1 / / = -
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva guNAnAM nikaSasthAnaM, prakhyAtaparapauruSaH / ato'nena mahApApaM, kathaM ceSTitamIdRzam ? / / 2 / / zlokArtha : 'yaduta thI jatAve che - vIra, dhkSa, sthira, prAjJa, mahAsattvavAno, dRDhavratavAno, upavAna, nItimArgane jANanAro, sarva zAstravizArada, guNonuM utpattisthAna, prakhyAta prakRSTa pauruSavALo. mAthI khAnA vaDe =naMhivardhana vaDe, khAvA prakAranaM mahApApa DevI rIte 'rAyuM ? ||1-2 // zloka : : sUriNA'bhihitaM rAjannAsya doSastapasvinaH / tAdRgguNagaNopetaH, svarUpeNaiSa vartate / / 3 / / zlokArtha : sUri vaDe hevAyuM - he rAbhna ! mA tapasvIno = naMhivardhanano, ghoSa nathI. tevA gurAnA samuhAyathI yukta sva3pathI khA naMhivardhana, varte che. // 3 // zloDa : rAjA''ha nanu kasyA'yaM, doSo ? nAtha ! nivedyAm / yadyevamAtmarUpeNa, nirdoSo nandivardhanaH / / 4 // zlokArtha rAjA kahe che cho me rIte, khAtmasva3pathI naMhivardhana nihorSa che. // 4 // -- kharekhara kono A doSa che ? he nAtha ! nivedana karo. jo A rIte-tame kaho hiMsAvaizvAnarakadarthitakumAraceSTAkathanam tato guruNA'bhihitaM yadetaddRzyate dUravartti kRSNarUpaM mAnuSadvayaM, asyaiva samasto'pi doSa:, tato narapatinA vistA ( phA )ritaM madabhimukhamIkSaNayugalaM, nirUpitaM bRhatIM velAM tanmAnuSadvayaM, gaditaM cAnenabhagavan! eko'tra manuSyo dvitIyA nArIti lakSyate / bhagavatA 'bhihitaM samyagavadhAritaM mahArAjena / nRpatirAha-bhadanta! ko'yaM manuSyaH ? bhagavatA'bhihitaM - eSa mahAmohasya pautrako dveSagajendrasya sUnuravivekitAnandano vaizvAnaro'bhidhIyate, asya hi jananIjanakAbhyAM prathamaM krodha iti nAma pratiSThitaM, pazcAtsvaguNairasya parijanasakAzAdidaM dvitIyaM vaizvAnara iti priyanAmakaM saMpannam / nRpatirAhanArI keyam ? bhagavatA'bhihitaM - eSA dveSagajendrapratibaddhasya duSTAbhisandhinarendrasya niSkaruNatAyA mahAdevyA duhitA hiMsocyate / nRpatinA'bhihitaM - anena nandivardhanakumAreNa sahA'nayoH kaH sambandhaH ?
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 4papa bhagavAnAha-asyAntaraGge ete mitrabhArye bhavataH, anayozca samarpitahRdayo'yaM na gaNayati svakamarthA'narthaM, nApekSate dharmAdharma, na lakSayati bhakSyAbhakSyaM, nAkalayati peyApeyaM, na jAnIte vAcyAvAcyaM, nAvagacchati gamyAgamyaM, na budhyate hitAhitavibhAgam / tato vismaranti svabhyastA api samastA guNAH, kSaNamAtreNa parAvartate niHzeSadoSapuJjatayA'syA''tmA / tato mahArAja! nandivardhanenA'nena bAlakAle kadarthitA niraparAdhA dArakAH, khalIkRtaH kalopAdhyAyastADito hitopadezadAyako'pi viduraH / tathA taruNena satA ghAtitAH prANisaMghAtAH, vihitA mahAsaGgrAmA, janito jagatsantApaH, paramopakAriNau bAndhavAvapi mArayitumArabdhau, tiraskRtau kanakacUDakanakazekharau, tadArAtpunaryadanenA''caritaM sphuTavacanena sahAkANDabhaNDanaM tanmAraNaMca, tathA jananIjanakasahodarabhaginIpriyabhAryAdivyApAdAnaM nagaradahanaM snehanirbharamitrabhRtyanipAtanaM ca taniveditameva yuSmAkam / sa eSa mahArAja! samasto'pyanayoreva pApayohi~sAvaizvAnarayorasya bhAryAvayasyayordoSasaMghAto, na punaH svayamasya tapasvino nandivardhanakumArasya doSagandho'pyasti, tathAhiayaM svarUpeNa sthAnamanantajJAnasya, bhAjanamanantadarzanasya, pAtramanantavIryasya, nilayanamanantasukhasya, kulabhavanamaparimitaguNAnAM, na cedRzamAtmasvarUpamadyApyeSa varAko lakSayati / tenA'nayoH pApabhAryAvaya syayoH svarUpaviparyAsakAriNorvaze vartate / tathA ca vartamAno'yamevaMvidhAmanantaduHkhahetubhUtAmanarthaparamparAmAsAdayati / hiMsA ane vaizvAnara vaDe kadarthita thayela naMdivardhananI ceSTAnuM kathana tethI guru vaDe kahevAyuM - je A dUravartI kRSNa rUpavALA mAnuSadvaya dekhAya che eno samasta paNa doSa che=atyAra sudhI naMdivardhane je akArya karyA te samasta doSa A mAnuSadvayano che. tethI rAjA vaDe=aridamata vaDe, mArI abhimukha cakSayugala=naMdivardhanane abhimukha cakSayugalane, vistArita karAyuM. ghaNI veLA sudhI te mAnuSaDhayane jovAyuM. ane AvA vaDe=aridamana rAjA vaDe, kahevAyuM - he bhagavaMta ! ahIMetame kaho che e mAnuSaDhayamAM, eka manuSya che, bIjI tArI che e pramANe jaNAya che. bhagavAna vaDe kahevAyuM - mahArAjA vaDe=aridamana rAjA vaDe, samyapha avadhAraNa karAyuM. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! A manuSya koNa che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - mahAmohato A pautraka, dveSagajeno putra, avivekitAno vaMdana vaizvAnara kahevAya che. ane AvuM mAtA ane pitA dvArA TheSagajendra ane avivekitA dvArA prathama krodha ema rAma pratiSThita karAyuM. pAchaLathI svaguNo vaDe AnuM avivekitAnA putranuM, parijana pAsethI A bIjuM vaizvAnara e prakAranuM priya nAma saMpanna thayuM. rAjA kahe che - to A tArI koNa che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - A gajendra sAthe pratibaddha duSTa abhisaMdhi nAmanA rAjAnI niSkaNatA mahAdevInI putrI hiMsA kahevAya che. rAjA vaDe kahevAyuM - A naMdivardhanakumAranI sAthe Ano zuM saMbaMdha che? bhagavAna kahe che - AlokanaMdivardhanato, aMtaraMga A mitra ane bhAryA thAya che=vekSAtara mitra che ane hiMsA patnI che. ane A baMne hiMsA ane vaizvAnarane, samarpita
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva hRdayavALo AtranaMdivardhana, potAnA artha-atarthane gaNato nathI=A benA saMbaMdhathI potAne lAbha thaze ke nukasAna thaze teno vicAra karato nathI. dhamadharmanI apekSA rAkhato nathI. arthAt A benA sahavAsathI huM je kRtya karuM chuM tenAthI mane dharmanI prApti thaze ke adharmatI tenI vicAraNA karato nathI. bhakSAbhakSyane jANato nathI. arthAt mAMsa abhakSya che ane anya bhakSya che e prakArano vibhAga karato nathI. peyApeyane jANato nathI. vAcyavAthyane jANato nathI. gamyAgamyane jANato nathI. hitAhita vibhAgane jANato nathI. tethI suabhyasta paNa samasta guNo kSaNamAtrathI vismaraNa kare che. vizeSa doSanA puMjapaNAthI Ano AtmA naMdivardhanano AtmA, parAvartana pAme che. tethI he mahArAja ! A naMdivardhanakumAre bAlyakAlamAM niraparAdha evA chokarAone kadarthanA karelI. kalAnA upAdhyAyane Thagelo. hitopadezadAyaka paNa vidura tADana karAyo. ane taruNa chatAM naMdivardhana vaDe prANisaMghAtA ghAta karAyA. mahAsaMgrAmo karAyA. jagatamAM saMtApane utpanna karAyo. parama upakArI bAMdhavo paNa mAravA mATe Arabdha karAyA. kanakacUDa ane katakazekhara tiraskRta karAyA. tyArathI mAMDIne vaLI je AnA vaDe sphaTavacana sAthe akAMDa laMDana ane tenuM mAraNa karAyuM ane jananI, janaka, sahodara, bhaginI, priyabhAryAdinuM vyApAdAna karAyuM. tagaradahana karAyuM. snehanirbhara mitra, nokara varganuM nipAtana karAyuM. te tamane nivedana karAyuM che. he mahArAja ! te A samasta paNa A ja pApI evA hiMsA ane vaizvAnara rUpa bhAryA ane mitrano doSa saMghAta che. paraMtu svayaM tapasvI=bicArA, naMdivardhatakumAranA doSano gaMdha nathI. te A pramANe - A=naMdivardhana, svarUpathI anaMta jJAnanuM sthAna che. anaMtadarzananuM bhAjata che. anaMtavIryanuM pAtra che, anaMta sukhanuM nivAsasthAna che. aparimita guNonuM kulabhavana che. ane AvuM AtmasvarUpa hajI paNa A varAka jANato nathI. tethI svarUpanA viparyAsa karanAra A pApabhAryA ane mitratA vazamAM varte che. ane te rIte hiMsA ane vaizvAnaranA vazamAM varte che te rIte, vartato A= naMdivardhana, AvA prakAranI anaMta duHkhanA hetubhUta anarthaparaMparAne prApta kare che. puSyodayAvADamAvataritram nRpatinA'bhihitaM-bhadanta! sphuTavacanavyatikarAt pUrvamasmAbhiH zrutamAsIllokavArttayA yaduta-'anena nandivardhanakumAreNotpadyamAnenA''nanditaM padmarAjakulaM, vardhitaM kozadaNDasamRddhyA, toSitaM nagaraM, vardhamAnena punarAhlAditAH prakRtayo, vistArito guNaprAgbhAraH, pratApena vazIkRtaM bhUmaNDalaM, nirjitAH zatravaH, gRhItA jayapatAkA, samullasito yazaHpaTahaH, siMhAyitaM bhUtale, avagAhitaH sukhA'mRtasAgaraH, tat kiM tadA'sya nAstAmetau pApabhAryAvayasyau? yadimau duHkhaparamparAkAraNabhUtau? iti / bhagavatA'bhihitaM-mahArAja! tadApyAstAmetI, kiMtu tadA'nyadeva kalyANaparamparAkAraNamAsIt / nRpatirAhakiM tat? bhagavatoktaM-puNyodayo nAma sahacaraH, sa hi vidyamAnaH svakIyaprabhAveNa sarveSAmeSAmanantaroktAnAM padmarAjakulAnandajananAdInAM prayojanavizeSANAM saMpannaH kAraNaM, kevalaM mahAmohavazAna lakSito'nena
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 457 nandivardhanena tadIyaH prabhAvaH, puNyodayamAhAtmyajAtamapi kalyANakadambakaM hiMsAvaizvAnarapratApajanitaM mamaitadityevameSa manyate sma, tato'yamavizeSajJa iti matvA virakto'sau puNyodayaH, naSTo gRhItvaikAM dizaM sphuTavacanavyatikarA'vasare, tatastadvikalasyAsya nandivardhanakumAra-syedamanarthakadambakamAbhyAM hiMsAvaizvAnarAbhyAM saMpAditamiti / nRpatirAha bhadanta! kiyAnpunaH kAlo'sya hiMsAvaizvAnarAbhyAM saha sambandhasya? bhagavatA'bhihitaM-anAdiparicitAvasyemau hiMsAvaizvAnarau, kevalamatra padmarAjagRhe nivasato'syAvirbhUtAvimau, pUrvaM tirohitau sthitau / nRpatirAha-kimanAdirUpo'yaM nandivardhana-kumAraH? bhagavAnAha bADham / nRpatirAha-tatkimityayaM padmarAjaputratayA prasiddhaH? bhagavAnAha-mithyAbhimAno'yamasya, yaduta-padmarAjaputro'haM, ato nAtrA''sthA vidheyA / nRpatinoktaM-bhadanta! tatparamArthataH kutastyo'yamavadhAryatAm ? bhagavatA'bhihitaM-asaMvyavahAranagaravAstavyaH kuTumbiko'yaM saMsArijIvanAmA karmapariNAmamahArAjAdezena lokasthitiniyogamurarIkRtya svabhAryayA bhavitavyatayA tato nagarAniHsArito'parAparasthAneSu paryaTan dhAryata ityavadhAraNIyam / puNyodaya bhAva ane abhAva kRta veciya rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! sphaTavacananA vyatikarathI pUrve amArA vaDe lokavArtAthI saMbhaLAyeluM hatuM. zuM saMbhaLAyu hatuM te "yaduta'thI kahe che - utpadhamAna evA A naMdivardhanakumAra vaDe padharAjanuM kula AnaMdita karAyuM=naMdivardhana janmyo tyAre padmarAjanuM kula harSita karAyuM. kozadaMDanI samRddhithI vardhita karAyuM. nagara toSita karAyuM. ane vadhatA evA naMdivardhanakumAra vaDe prajA AlAdita karAI. guNano samUha vistArita karAyo. pratApathI bhUmaMDala vaza karAyuM. zatruo jitAyA. jayapatAkA grahaNa karAI. yazapaTaha samullasita karAyo. bhUtalamAM siMhanA jevuM AcaraNa karAyuM. sukharUpa amRtano sAgara avagAhana karAyo, tyAre sukhasAgaranA avagAhanamAM duHkhatI paraMparAnA kAraNabhUta evA A be pApamitra ane pApabhAryA ane naMdivardhanane, zuM na hatA? bhagavAna vaDe kahevAyuM - he mahArAja ! tyAre paNa A baMne hatA. paraMtu tyAre kalyANanI paraMparAnuM kAraNa avya ja hatuM. tRpati kahe che te zuM che? bhagavAna vaDe kahevAyuM - puNyodaya nAmano sahacara hato. vidyamAna evo te puNyodaya, potAnA prabhAvathI anaMtaramAM kahevAyelA sarva ja padharAjAnA kulanA AnaMdanA jananAdi prayojatavizeSanuM kAraNa thayuM. kevala mahAmohatA vazathI A naMdivardhana vaDe teno prabhAva jovAyo nahIM. pugyodayanA mAhAbhyathI thayeluM paNa kalyANano samUha hiMsA, vaizvAnaranA pratApathI janita mAruM A che=mArI jAhojalAlI che, e pramANe A=naMdivardhana, mAnato hato. tethI=naMdivardhana viparyAsane kAraNe hiMsA-vaizvAnaranA pratApathI A mArI jAhojalAlI che tema naMdivardhana mAnato hato tethI, A=naMdivardhana avizeSajJa che ema mAnIne A puNyodaya virakta thayo. sphaTavacananA prasaMganA avasaramAM eka dizAne grahaNa karIne nAzI gayo. tethI tenA vikala-puNyodaya rahita evA A naMdivardhanakumArane A
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anarthano samUha A hiMsA-vaizvAnara dvArA saMpAdana karAyo. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! hiMsAvaizvAnaranI sAthe saMbaMdhavALA AlokanaMdivardhanano, keTalo kALa che ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - anAdi paricita A hiMsA-vaizvAnara che anAdi kALathI dareka bhavomAM naMdivardhanane hiMsA ane vaizvAnara sAthe saMbaMdha varte che. kevala A padharAjanA gharamAM vasatA evA AnekanaMdivardhanane, A=hiMsA ane vaizvAnara, Avirbhata thayA. pUrvamAM tirohita rahelAM-hiMsA ane vaizvAnara naMdivardhanamAM zakti rUpe tirohita rahelAM. rAjA kahe che - zuM anAdi rUpa A naMdivardhanakumAra che? bhagavAna kahe che - atyaMta che. rAjA kahe che - to kayA kAraNathI A padharAjanA putrapaNAthI prasiddha thayo ? bhagavAna kahe che - AnetranaMdivardhanane, A mithyA abhimAna che. te mithyA abhimAna "duta'thI batAve che - huM padmarAjAno putra chuM te mithyA abhimAna che. AthI AmAM A pagharAjAno putra che, A amukano putra che emAM, AsthA karavI joIe nahIM. rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! te kAraNathI paramArthathI kyAno A avadhAraNa karAya ?-kyAMto vasatAro A che e pramANe avadhAraNa karAya ? bhagavAna vaDe kahevAyuM - asaMvyavahAra tagarano vAstavya kuTuMbika AganaMdivardhana, saMsArI jIva tAmavALo karmapariNAma rAjAnA AdezathI lokasthitinA viyogane AzrayIne potAnI patnI bhavitavyatA vaDe te nagarathI asaMvyavahAra tagarathI, nisaraNa karAyelo apara apara sthAnomAM bhaTakato te te bhavomAM bhaTakato, dhAraNa karAya che e prakAre avadhAraNa karavuM joIe. sarvasaMsArijIvAnAM prAyaH samAnavyatikaraH nRpatirAha-bhadanta! kathametaditi saprapaJcAmasya vaktavyatAM zrotumicchAmi / bhagavAnAha-mahArAja! AkarNaya / tataH kathito bhagavatA samasto'pi vistAreNa madIyavyatikaraH, tataH kSuNNatayA bhagavaddarzane'ridamanasya, vimalatayA bodhasya, pratyAyakatayA bhagavadvacanasya, laghukarmatayA jIvasya, pratyAsannatayA mahAkalyANasya parisphuritamasya hRdaye-aye! bhagavatA vimalakevalAlokenopalabhyA'sya nandivardhanakumArasya sambandhI bhavaprapaJco'yamanena vyAjena pratipAditaH / tato'bhihitamanena-bhadanta! yathaiva mayA'vadhAritaM tathaivedamutAnyatheti / bhagavAnAha-mahArAja! tathaiva, mArgAnusAriNI hi bhavato buddhiH, tatkutastatrA'nyathAbhAvaH? nRpatinA'bhihitaM-bhadanta! tatkimasyaiva nandivardhanakumArasyAyaM vRttAntaH? kiM vA'nyeSAmapi prANinAm? iti, bhagavAnAha-mahArAja! sarveSAM saMsArodara-vivaravartinAmasumatAmeSa vyatikaraH prAyeNa samAno vartate, tathAhi-sthitAH sarve'pyete'nAdikaM kAlaM prAyo'sAMvyavahArikajIvarAzimadhye, tatra ca nivasatAmeteSAmeta eva krodhamAnamAyAlobhAsravadvArAdayo'ntaraGgaH parijanaH, yAvantazcAgamapratipAditAnuSThAnabalena jIvAH sidhyanti tAvanta evAsAMvyavahArika-jIvarAzimadhyAdAgacchantIti kevalivacanaM, tato nirgatAzcaite'pi sarve jIvAH, viDambitA bhUyAMsaM kAlamekendriyeSu, vinATitA vikalendriyeSu, vigopitAH paJcendriyatiryagyonijeSu, kadarthitA nAnAvidhA'nantaduHkhaiH, kAritA bahuvidharUpANi
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva satatamaparAparabhavaprAyogyakarmajAlavipAkodayadvAreNa bhavitavyatayA, bhramitAzcA'raghaTTaghaTIyantranyAyena sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakapRthivyaptejovAyuvanaspatidvIndriyatrIndriyacaturindriyasaMjJyasaMjJipaJcendriyatiryagyonijakhacarajalacarasthalacarAdibhedavivarttena sarvasthAneSu pratyekamanantavArAH / tataH kaizcijjIvaiH kathaJcinmahAsAgarapatitairiva ratnadvIpaM mahArogabharAkrAntairiva mahAbheSajaM, viSamUrcchitairiva mahAmantro, dAridryAbhibhUtairiva cintAmaNiH prApyate'tidurlabho'yaM manuSyabhavaH, tatrApi mahAnidhigrahaNa iva vetAlA bhRzamAvirbhavantyete hiMsAkrodhAdayo doSAH, yairabhibhUtAstiSThantu tAvadete prabalamahAmohanidrAghUrNitamAnasA nandivardhanamaGgulA (pramukhA ) varAkasattvAH, kintarhi ? ye'pi jinavacanapradIpena jAnantyanantamapi bhavaprapaJcaM, lakSayanti manuSyabhavadurlabhatAM, budhyante saMsArasAgaratArakaM dharmaM, vedayante svasaMvedanena bhagavadvacanA'rthaM, nizcinvanti nirupamAnandarUpaM paramapadaM te'pi bAlizA iva pravartante paropatApeSu, bhavanti garvA''dhmAtAH kurvanti paravaJcanAni, rajyante draviNopArjaneSu, vyApAdayanti sattvasaMghAtaM, bhASante'lIkavacanAni, Adadate paradhanaM gRdhyanti viSayopabhogeSu, Acaranti mahAparigrahaM bhajante rajanIbhojanAni, tathA muhyanti zabdeSu, mUrchanti rUpeSu, lubhyanti raseSu tRSyanti gandheSu, AzliSyanti sparzeSu, dviSanti cA'niSTazabdAdIn bhramayanti pApasthAneSu, satatamantaHkaraNaM na niyantrayanti bhAratIM, ucchRGGkhalayanti kAyaM, bhajyante dUreNa tapazcaraNAt, tato'yaM manuSyabhavo mokSA'kSepakAraNabhUto'pi teSAmadhanyatayA na kevalaM na kiJcid guNalavalezamAtramapi sAdhayati, kiM tarhi ? yathA'sya nandivardhanasya tathaiva pratyutA'nantaduHkhaparamparA''kulasaMsArakAraNatAM pratipadyate, tathAhi prApto'yaM manuSyabhavo'nAdau saMsAre pUrvamanantavArAH na ca saddharmA'nuSThAnavikalenA'nena kiJcitsAdhitaM, ata evA'smAbhiH pUrvaM bhagavaddharmasyA'tyantadurlabhatA pratipAditA / 450 sarvasaMsArI jIvono prAyaH samAna vyatikara -- rAjA kahe che he bhagavaMta ! A kevI rIte che=A naMdivardhana asaMvyavahAra nagarano vasanAro te te bhavomAM bhaTake che e kevI rIte che ? e pramANe AnI=naMdivardhananI, vistAravALI vaktavyatAne sAMbhaLavA icchuM chuM. bhagavAna kahe che he mahArAja ! sAMbhaLa. tyArapachI bhagavAna vaDe vistArathI samasta paNa mAro prasaMga kahevAyo. arthAt anAdi nigodamAMthI nIkaLIne huM naMdivardhana thayo tyAra sudhIno samasta paNa prasaMga bhagavAna vaDe kahevAyo. tethI aridamana rAjAne bhagavAnanA darzanamAM kSuNNapaNuM hovAthI=bhagavAnanA darzanano paricaya hovAne kAraNe, bodhanuM vimalapaNuM hovAne kAraNe, bhagavAnanA vacananuM pratyAyakapaNuM hovAthI=kevalInA vacananuM vizvastapaNuM hovAthI, jIvanuM laghukarmapaNuM hovAthI=aridamana rAjAnuM laghukarmapaNuM hovAthI, mahAkalyANanuM pratyAsannapaNuM hovAthI=aridamana rAjAnA mahAkalyANanuM najIkapaNuM hovAthI, AnA hRdayamAM=aridamana rAjAnA hRdayamAM, parisphurita -
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva thayuM. are ! bhagavAna vaDe vimala evA kevalajJAnathI jANIne A naMdivardhanakumAranA saMbaMdhI A bhavaprapaMca A bahAnAthI naMdivardhana jevo ja sAmAnyathI mAro paNa bhavaprapaMca che tevo bodha karAvavAnA bahAnAthI, pratipAdana karAyo. tethI=aridamana rAjAnA hRdayamAM A pramANe parispharita thayuM tethI, AnA vaDe=rAjA vaDe, kahevAyuM - he bhagavaMta ! je pramANe ja mArA vaDe avadhAraNa karAyuM te pramANe ja A che, anyathA nathI=naMdivardhananA bhavaprapaMca dvArA mAro paNa bhavaprapaMca sAmAnyathI Avo ja che e pramANe mArA haiyAmAM skurAyamAna thayuM e pramANe ja che, anyathA nathI. bhagavAna kahe che - he mahArAja ! te pramANe ja che tane je pratibhAsa thAya che te pramANe ja che. dikaje kAraNathI, tArI buddhi mArgAnusArI che. te kAraNathI tyAM anyathA bhAva kayAMthI thAya ?=mArgAnusArI buddhimAM viparIta bodha thAya nahIM. rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! to zuM ? A naMdivardhanakumArano A vRttAMta che athavA anya paNa prANIono che ? bhagavAna kahe che - he mahArAja ! saMsAra udaravartI sarva jIvono A vyatikara=asaMvyavahAra tagaramAMthI kramasara nIkaLIne saMsAramAM paribhramaNa karavAno vyatikara, prAyaH samAta varte che. te A pramANe - sarva paNa AsaMsArI jIvo, anAdi anaMta kAla prAyaH asaMvyavahAra jIvarAzimAM rahelA che. tyAM vasatA Amane A ja krodha, mAna, mAyA, lobha AzravaThArAdi aMtaraMga parijana che. AgamapratipAdita anuSThAnanA balathI jeTalA jIvo siddha thAya che teTalA ja asAMvyavahArika jIvarAzimAMthI Ave che vyavahArarAzimAM Ave che, e pramANe kevalInuM vacana che. tethI avyavahArarAzimAMthI nIkaLelA A paNa sarva jIvo ghaNo kALa ekendriyamAM viDambita karAyA. vikalendriyamAM nacAvAyA. paMcendriya tiryaMca yonimAM vigopana karAyA. aneka prakAranAM anaMta duHkho vaDe kadarthanA karAyA. apara apara bhavaprAyogya karmajAlanA vipAkanA udaya dvArA bhavitavyatA vaDe satata bahuvidha rUpo karAvAyAM. araghaTTaghaTTIyaMtravyAyathI sUkSma, bAdara, paryAptaka, aparyAptaka, pRthvI, a, teja, vAyu, vanaspati, beIndriya, teIndriya, cauridraya, saMjJI, asaMjJI paMcendriya, tiryaMca yonimAM thanArA khecara, jalacara, sthalacara Adi bhedanA vivartanathI sarva sthAnomAM pratyeka anaMtavAra bhramaNa karAvAyA. tethI koIka rIte mahAsAgaramAM paDelA keTalAka jIvo vaDe ratnadvIpa jevuM, mahAroganA bharAvAthI AkrAMta thayelA jIvo vaDe mahA auSadhanI jema, viSamUcchita jIvo vaDe mahAmaMtranI jema, dAritryathI abhibhUta jIvo vaDe ciMtAmaNinI jema, atidurlabha manuSyabhava prApta karAya che. tyAM paNa= manuSyabhavanI prAptimAM paNa, mahAnidhinA grahaNamAM vetAlonI jema A hiMsA, krodhAdi doSo atyaMta AvirbhAva pAme che. jeo vaDe abhibhUta thayelA A prabala mahAmohanI nidrAthI UMghatA mAlasavALA naMdivardhana pramukha rAMkaDA jIvo dUra raho. to zuM? tethI kahe che. je paNa jinavacananA pradIpathI anaMta paNa bhavaprapaMcane jANe che, manuSyabhavanI durlabhatAne lakSamAM le che, saMsArasAgara tAraka evA dharmane jANe che, svasaMvedanathI bhagavAnanA vacananA arthane vedana kare che, nirupama AnaMdarUpa paramapadano=mokSano, nizcaya kare che te paNa bAlizanI jema paropatApamAM pravarte che, garvathI AbAta thAya che. paravaMcanAne kare che, dhananA upArjanomAM raMjita thAya che, jIvonA samUhano nAza kare che, mRSAvacano bole che,
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 461 paradhanane grahaNa kare che, viSayonA upabhogamAM vRddhi kare che, mahAparigrahane Acare che, rAtri bhojana kare che ane zabdomAM moha pAme che, rUpomAM mUcchita thAya che, rasomAM lolupatA kare che, gaMdhomAM suMgadhI padArthomAM, toSa pAme che, sparzomAM=suMdara sparzImAM, AzleSa kare che, aniSTa zabdAdino dveSa kare che, pApasthAnakomAM satata aMtakaraNane bhamAve che, vANInuM niyaMtraNa karatA nathI, kAyAne uzruMkhala kare che, dUrathI tapacAritrathI bhAge che, tethI tatvane jANyA pachI paNa A rIte viparIta AcaraNAo kare che tethI, mokSane AkSepatAHkheMcavAnA, kAraNabhUta paNa A manuSyabhava teonA aghatyapaNAne kAraNe kevala kaMIka guNalavalezamAtra paNa sAdhato nathI. to zuM? je pramANe A naMdivardhanano manuSyabhava niSphaLa che te pramANe ja UlaTo anaMta duHkhaparaMparAthI Akula saMsAranI kAraNatAne prApta kare che. te A pramANe - anAdi saMsAramAM pUrve anaMtIvAra A manuSyabhava prApta thayo ane saddharmAnuSThAnathI vikala evA A jIva vaDe kaMI siddha karAyuM nahIM. AthI amArA vaDe pUrve bhagavAnanA dharmanI atyaMta durlabhatA pratipAdita karAI vyAkhyAnanA prAraMbhamAM bhagavAnanA dharmanI atyaMta durlabhatA batAvAI. jainadharmadaurlabhyaM virAdhakasya mauryam ca zloka : tathAdipdmraagendrniilaadirtnsngghaatpuuritm / labhyate bhavanaM rAjan! na tu jainendrazAsanam / / 1 / / jainadharmanI durlabhatA ane virAdhanA karanAranI mUrkhatA zlokArca - te A pramANe - he rAjan ! padmarAga IndranIla Adi ratnanA samUhathI pUrita bhavana prApta karAya che, jenazAsana nahIM. ll1TI. bloka : samRddhaM koSadaNDAbhyAmekacchatramakaNTakam / suprApamIdRzaM rAjyaM, na tu dharmo jinoditaH / / 2 / / zlokArca - koSadaMDa dvArA samRddha ekachatravALuM akaMTaka evuM rAjya suprApa-sahelAIthI prApta thAya che, paraMtu jinodita dharma nahIM bAhya samRddhithI pUrNa, potAnA mAthe koI svAmI na hoya evuM eka
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva chatravALuM, zatruono upadrava na hoya evuM akaMTaka rAjya jIvane ghaNI vakhata prApta thayuM che paraMtu bhagavAne kahelo dharma prApta thayo nathI. / / 2 / / zloka H saMpUrNa bhogasamprAptiprINitendriyamAnasam / sutama rRpa! tevatva, na mAM paramezvaram ||rU| zlokArtha : he rAjana ! saMpUrNa bhoganI saMprAptithI prINita indriya ane mAnasavALuM devatva sulabha che. pAramezvaranuM mata sulabha nathI. II3II zloka H saMsAre paramaizvaryakAraNaM bhUpa ! labhyate / indratvamapi jIvena, na dharmo jinadezitaH / / 4 // zlokArtha H he rAjA ! saMsAramAM paramaaizvaryanuM kAraNa IndrapaNuM paNa jIva vaDe prApta karAya che, jinadezita dharma prApta karAto nathI. II4 / / zloka H ete hi bhAvA rAjendra ! saMsArasukhakAraNam / saddharmastu munIndrokto, nirvANasukhakAraNam / / 5 / / zlokArtha H A bhAvo=suMdara rAjya, suMdara bhogo, devatva Adi bhAvo, he rAjendra ! saMsArasukhanuM kAraNa che. vaLI bhagavAna vaDe kahevAyelo saddharma nirvANasukhanuM kAraNa che. / / 5 / / zloka H nirvANasukhasaMsArasukhayozca parasparam / cintAratnasya kAcena, yAvattAvad guNAntaram / / 6 / / zlokArtha : ane nirvANasukhano ane saMsArasukhano paraspara ciMtAmaNiratnano kAcanI sAthe jeTalo bheda che teTalo guNAMtara che=bheda che=ciMtAmaNiratna ane kAca e be vacce mahAnabheda che tema saMsAranuM sukha ane mokSanuM sukha e be vacce mahAnabheda che. II9II
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 463 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : evaM ca jJAtamAhAtmyaiH, saMsAre brUhi tattvataH / IdRkSadharmasamprAptirbhUpa! kenopamIyatAm? / / 7 / / zlokArya : ane A pramANe jJAtamAhAmyavALA jIvo vaDe saMsAramAM tattvathI AvA dharmanI prApti he rAjA! konA vaDe upamA ApI zakAya ? tuM kahe, arthAt koInI sAthe upamA ApI zakAya nahIM. llii zloka : evaM sthiteenaM saMsAravistAraM, vilaya kathamapyadaH / mAnuSyaM prApya duSprApaM, rAdhAvedhopamaM janaH / / 8 / / zlokArdha : A pramANe sthita hote chate saMsAramAM bhagavAne kahelA dharmanI prApti atyaMta durlabha che ane paramasukhanuM kAraNa che e pramANe sthita hote chate, A saMsAravistArane ullaMghana karIne ekendriya Adi bhavo rUpa saMsAravistAranuM ullaMghana karIne koI paNa rIte duSpApa evA rAdhAvedhanA upamAvALA manuSyabhavane pAmIne. llll zloka : yo jainamapi saMprApya, zAsanaM karmanAzanam / hiMsAkrodhAdipApeSu, rajyate mUDhamAnasaH / / 9 / / sa hArayati kAcena, cintAmaNimanuttamam / karotyaGgAravANijyaM, dagdhvA gozIrSacandanam / / 10 / / yugmam zlokArca - A jIva je karmanAzane karanAra evA jainazAsanane paNa prApta karIne hiMsA, krodhAdi pApomAM mUDhamAnasavALo raMjita thAya che rakta rahe che, te te puruSa, kAcathI anuttama evA ciMtAmaNiratnane hAre che. arthAt ciMtAmaNiratna ApIne kAcano TukaDo grahaNa kare che. gozISa caMdanane bALIne kolasAthI vANijyane grahaNa kare che. II9-10II zloka : bhinatti nAvaM mUDhAtmA, lohArthaM sa mahodadhau / sUtrArthaM dArayatyuccairvaiDUryaM ratnamuttamam / / 11 / /
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva zlokArya : mUDhAbhA evo te samudramAM loha mATe nAvane bheTe che. uttama evA vairya ratnane sUtra mATe TukaDA kare che. ||11|| zloka - pradIpayati kIlArthaM, deva! droNI mahattamAm / ratnasthAlyAM pacatyAmlakhalakaM mohadoSataH / / 12 / / zlokArdha : he deva !khIlI mATe moTI nAvane saLagAve che. mohanA doSathI ratnanI thALImAM khATA padArthane pakAve che. II12aa. zloka : sauvarNalAGgalA'greNa, likhitvA vasudhAM tathA / arkabIjaM vapatyeSa, cUtArthaM mUDhamAnasaH / / 13 / / zlokArca - suvarNanA lAMgalanA agraNI suvarNanA haLanA agrabhAgathI, vasudhAne lekhIne khodIne, A mUDhAtmA AMbA mATe arkabIjane vapana kare che. II1all zloka : chittvA karpUrakhaNDAni, kodravANAM samantataH / vRtiM vidhatte mUDho'yamahaMsazrutikaH kila / / 14 / / zlokArtha: AtmakRti jene nathI evo mUDha A jIva kapUranA khaMDone chedIne kodravAnI cAre bAju vADane kare che. II14 zloka : yataHhiNsaakrodhaadipaapessu, jantorAsaktacetasaH / saddharmo'yaM jinendrokto, dUrAddareNa gacchati / / 15 / /
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 465 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlojArtha : je kAraNathI hiMsA, krodhAdi pApomAM Asakta cittavALA jIvone jinendra vaDe kahevAyelo A saddharma dUradUrathI jAya che atyaMta dUra jAya che. ll15ll sTos : saddharmarahitazcAsau, pApapUritamAnasaH / na mokSamArgalezena, kathaJcidapi yujyate / / 16 / / ReoDArtha : ane saddharmathI rahita, pApapUrita mAnasavALo A jIva, mokSamArganA leza vaDe koIpaNa rIte joDAto nathI arthAt lezathI mokSamArga sAthe joDAto nathI. II16o. do : tato jAnanapi balAt, punIme bhavodadhau / nirbolaM yAti mohAndho, yathA'yaM nandivardhanaH / / 17 / / lokArtha : tethI jANato paNa evo mohAMdha bhIma evA bhavasAgaramAM balAtkAre nirvivAda jAya che, je pramANe A naMdivardhana. ll17ll nandivardhanasya bodhA'bhAvaH nRpatinA'bhihitaM-bhagavan! tasya nandivardhanasya kimiyatA'pi prapaJcena kathyamAne svasaMvedanasaMsiddhe'pi nijacarite saMjAtaH prabodhaH? bhagavatA'bhihitaM-mahArAja! na kevalamasya pratibodhA'bhAvaH, kiM tarhi ? mayi kathayati pratyutA'sya mahAnudvego vartate / nRpatirAha-kimabhavyo'yam ? bhagavatoktaM-nAbhavyaH, kiM tarhi ? bhavya eva, kevalamadhamasyaiva vaizvAnarasya doSo yanmadIyavacanaM na pratipadyate, yato'yamananto'nubandho'syetikRtvA, anantAnubandhItitRtIyanAmnA munibhirgIyate, tato'tra vidyamAne na sukhAyate madIyavacanaM, utpAdayatyaratiM, janayati kalamalakaM, tataH kuto'sya tapasvinaH prabodhaH? paryaTitavyamadyApyanena nandivardhanenA'sya vaizvAnarasya prasAdAdaparAparasthAneSu duHkhamanubhavatA'nantaM kAlaM, prAptavyA ca vairaparamparA / nRpatirAha-bhadanta! mahAripureSo'sya vaizvAnaraH / bhagavatoktaM-paryAptamiyatyA mahAriputayA / kevalInI dezanAnuM zravaNa chatAM naMdivardhanane bodhano abhAva rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! ATalA paNa prapaMcathI kahevAtA svasaMvedanasiddha potAnuM caritra
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 - = upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva hote chate naMdivardhanane prabodha thayo ? arthAt pote A bhagavAna kahe che ema A saMsAramAM anAdi kAlathI A rIte kadarthanA pAmyo teno bodha naMdivardhanane thayo ? bhagavAna vaDe kahevAyuM hai mahArAja ! Ane=naMdivardhanane, kevala pratibodhano abhAva nathI to zuM che ? mAruM kahevAye chate UlaTuM Ane=naMdivardhanane, mahAna udvega varte che. rAjA kahe che - zuM A abhavya che ? bhagavAta vaDe kahevAyuM - abhavya nathI to zuM che ? bhavya ja che. kevala adhama ja evA vaizvAnarano doSa che je kAraNathI mAruM vacana svIkArato nathI. je kAraNathI Ane=naMdivardhanane A=vaizvAnararUpa kaSAya, anaMta anubaMdhavALo che ethI karIne anaMtAnubaMdhI e pramANe trIjA nAma vaDe munio vaDe kahevAya che=naMdivardhanamAM vartato gussAno svabhAva prathama krodha e nAmathI kahevAyo, bIjo vaizvAnara e nAmathI kahevAyo, have anaMtAnubaMdhI e prakAranA trIjA nAmathI tene munio kahe che. tethI=naMdivardhanamAM anaMtAnubaMdhI krodha che tethI, A vidyamAna hote chate=anaMtAnubaMdhI krodha vidyamAna hote chate, mAruM vacana sukha mATe thatuM nathI. aratine utpanna kare che, kalamalane utpanna kare che=pAparUpI kAdavane utpanna kare che. tethI konAthI A tapasvIne prabodha thAya arthAt thaI zake nahIM; kema ke sAkSAt sarvajJatA vacanathI paNa bodha thato nathI, to konAthI A du:khI jIvane bodha thAya ? hajI paNa A naMdivardhanakumAra vaDe A vaizvAnaranA prasAdathI apara apara sthAnamAM duHkha anubhavatA anaMtakAla bhaTakavuM paDaze. ane vairanI paraMparA prAptavya che. rAjA kahe che he bhagavaMta ! Ane=naMdivardhanane, A vaizvAnara mahAzatru che. bhagavAna vaDe kahevAyuM - ATalA mahAzatruthI paryApta che=naMdivardhana pUrNa che, sarvajIvAnAM kuTumbatrayam nRpatirAha-kimasyaivAyaM vayasyaH ? kiM vA'nyeSAmapi jantUnAm ? bhagavAnAha - yadi mahArAja ! sphuTaM praznayasi tatastathA te kathayAmi yathA punaH praSTavyamidaM na bhavati / nRpatirAha - anugraho me, bhagavatA'bhihitaM-iha sarveSAM jIvAnAM pratyekaM trINi trINi kuTumbakAni, tadyathA - kSAntimArdavA''rjavamuktijJAnadarzanavIryasukhasatyazaucatapaH santoSAdIni yatra gRhamAnuSANi tadidamekaM kuTumbakam / tathA krodhamAnamAyAlobharAgadveSamohA'jJAnazokabhayA'viratiprabhRtayo yatra bAndhavAH tadidaM dvitIyaM kuTumbakam / tathA zarIraM tadutpAdaka strIpuruSAvanye ca tathAvidhA lokA yatra sambandhinaH tadidaM tRtIyaM kuTumbakaM, kuTumbatritayadvAreNa cA'saMkhyAtAH svajanavargA bhavanti, tatra yadidamAdyaM kuTumbakametajjIvAnAM svAbhAvikamanAdyaparyavasitaM, hitakaraNazIlamAvirbhAvatirobhAvadharmakamantaraGgaM ca vartate, mokSaprApakaM ca, yataH prakRtyaivedaM jIvamupariSTAnnayati / yatpunaridaM dvitIyaM kuTumbakametajjIvAnAmasvAbhAvikaM, tathA'pyavijJAtaparamArtherjantubhirguhItaM tadgADhataraM svAbhAvikamiti / tadanAdyaparyavasitamabhavyAnAM, anAdi saparyavasitaM keSAJcid bhavyAnAM, ekAntenA'hitakaraNazIlamAvirbhAvatirobhAvadharmakamantaraGgaM ca vartate saMsArakAraNaM ca, yataH prakRtyaivedaM jIvamadhastAtpAtayati / yatpunaridaM tRtIyaM kuTumbakametajjIvAnAmasvAbhAvikameva,
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 457 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tathA sAdi saparyavasitamaniyatasadbhAvaM ca, yathA bhavyatayA hitAhitakaraNazIlamutpattivinAzadharmakaM bahiraGgaM ca vartate, tathAbhavyatayA, saMsArakAraNaM mokSakAraNaM vA bhavati, yato bAhulyena dvitIyakuTumbakasyA'vaSTambhakArakamidaM ataH saMsArakAraNaM, yadi punaH kathaJcidAdyaM kuTumbakamanuvartate tato jIvasyedamapyAdyakuTumbakapoSaNe sahAyaM syAt, tatazca mokSakAraNatAM pratipadyate / tadevaM sthite mahArAja! yadidaM dvitIyaM kuTumbakamasya madhye sarveSAM saMsArijIvAnAmeSa vaizvAnaro vayasyastatheyamapi hiMsA bhAryA vidyata eva, nA'tra sandeho vidheyaH nRpatirAha-bhadanta! yadIdamAdyaM kuTumbakaM svAbhAvikaM hitakaraNazIlaM mokSakAraNaM ca tatkimitIme jIvA gADhaM nedamAdriyante? yadi cedaM dvitIyakuTumbakamasvAbhAvikamekAntenAhitakaraNazIlaM saMsArakAraNaM ca tatkimitIme jIvA gADhataramidaM poSayanti? bhagavAnAha-mahArAja! AkarNayAtra kAraNaM-etadAdyaM kuTumbakamanena dvitIyakuTumbakenA'nAdau saMsAre sakalakAlamabhibhUtamAste, tato bhayAttirobhAvaM gatasya tasya na saMpannaM kadAcidabhivyaktaM darzanaM, tato na lakSayantyete varAkA jIvAstatsambandhinaM guNakalApaM, tena na tasyopari gADhamAdaraM kurvanti, vidyamAnamapi tadavidyamAnaM manyante, tasya guNAnapi varNayantamasmadAdikaM na gaNayanti, etatpunardvitIyaM kuTumbakamanAdau saMsAre zatrUbhUtasyA''dyakuTumbakasya nirAkaraNAdavAptajayapatAkaM labdhaprasaratayA valgamAnaM prAyeNa sakalakAlamAvirbhUtamevA''ste / tataH saMpadyate tena sahAmISAM jIvAnAmaharnizaM darzanaM, tato vardhate premA''bandhaH, samutpadyate cittaratiH, saMjAyate vizrambhaH, prAdurbhavatyanena saha praNayaH, tato'sya dvitIyakuTumbakasya satatamanuraktamAnasAH khalvete jIvA na pazyanti doSasaMghAtaM, samAropayantyasyA'santamapi guNasandohaM, tenedaM gADhataramete poSayanti, idamevaikaM paramabandhUbhUtamasmAkamiti manyante, asya ca doSaprakAzakamasmadAdikaM zatrubuddhyA gRhNanti / nRpatirAha-bhadanta! sundaraM bhavati, yadyete tapasvino jIvA anayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSamavagaccheyuH / bhagavAnAha-kimataHparaM sundarataram ? etAvanmAtrameva hi niHzeSakalyANAni vAJchatA paramArthataH puruSeNa karttavyaM yaduta-anayoH prathamadvitIyayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSaparijJAnamiti / tathA'smAbhirapi jIvAnAM dharmakathAbhiretAvanmAtrameva saMpAdanIyaM, kevalamete jIvAH svayogyatAmantareNa nAnayorvizeSaM kathaJcidapi jJApayituM zakyante, tenA'yogyeSu vayamapi gajanimIlikAM kurmaH / yadi punaH sarve'pi jIvA anayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSamavagaccheyustadA''dita eva saMsArocchedaH syAt, tato nirAkRtyedaM dvitIyaM kuTumbakaM sarve'pi jIvA mokSaM gaccheyuriti / nRpatirAha-yadyevamazakyAnuSThAnaM sarveSAM jIvAnAmanayorguNadoSavizeSajJApanaM tatkimanayA cintayA? asmAbhi-vijJAtastAvad bhagavatpAdaprasAdenA'nayoH kuTumbakayorguNadoSavizeSaH, tataH siddhaM naH samIhitam /
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sarvajIvonA traNa prakAranA kuTuMba rAjA kahe che - zuM Ano ja naMdivardhanano ja, A mitra che ? athavA anya paNa jIvono mitra che? bhagavAna kahe che - he mahArAja ! jo spaSTa tuM prazna kare che to tane te pramANe kahuM chuM. je pramANe pharI A praSTavya na thAya pharI A prazna na thAya. rAjA kahe che - mArA upara anugraha che. bhagavAna vaDe kahevAyuM - ahIM saMsAramAM, sarva jIvonA pratyeka=dareka jIvane AzrayIne, traNa traNa kuTuMbo che. te A pramANe - kSatti, mArdava, Arjava, mukti nilabhatA, jJAna, darzana, vIrya, sukha, satya, zauca, tapa, saMtoSa Adi je gRhamanuSyo che te A eka kuTuMba che. ane krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, moha, ajJAna, zoka, bhaya, avirati vagere je baMdhuo che te A bIjuM kuTuMba che. ane zarIra, tadda utpAdaka strI-puruSa mAtA-pitA ane anya evA prakAranA loko jemAM saMbaMdhIo che te A trIjuM kuTuMba che. ane kuTuMbatraya dvArA asaMkhyAta svajanavargo thAya che. tyAM je A Adya kuTuMba che=je A kSamAdi AdharUpa kuTuMba che, e, jIvonuM svAbhAvika, anAdi aparyavasita-anAdi anaMta, hitakaraNanA svabhAvavALuM, AvirbhAva tirobhAva dharmavALuM aMtaraMga varte che ane mokSa prApaka che. je kAraNathI prakRtithI ja A=prathama kuTuMba, jIvane uparamAM laI jAya che sadgationI prApti dvArA mokSamAM laI jAya che. vaLI je A bIjuM kuTuMba che te jIvonuM asvAbhAvika che. topaNa avijJAta paramArthavALA jIvo vaDe tene gADhatara svAbhAvika rUpe grahaNa karAyuM che=A ApaNo ja pAramArthika svabhAva che tema grahaNa karAyuM che. ethI te=bIju kuTuMba, anAdi aparyavasita abhavyo che. anAdi saparyavasita anAdi sAMta, keTalAka bhavyajIvone che. ekAMta ahita karavAnA svabhAvavALuM, AvirbhAva-tirobhAvadharmavALuM aMtaraMga ane saMsAranuM kAraNa varte che. je kAraNathI prakRtithI ja ArabIjuM kuTuMba, jIvane nIce pADe che=durgatiomAM laI jAya che. je vaLI, A trIjuM kuTuMba e jIvonuM asvAbhAvika che. ane sAdi saparyavasita=sAdi sAMta, aniyata svabhAvavALuM che=dareka janmomAM anya anya kuTuMba thAya che ane yathAbhavyapaNAthI hita-ahita karavAnA svabhAvavALuM, utpattivinAza dharmavALuM ane bahiraMga varte che. tathAbhavyapaNAne kAraNe=bahiraMga kuTuMbamAM te prakAranI yogyatA hovAne kAraNe, saMsAranuM kAraNa athavA mokSanuM kAraNa thAya che. je kAraNathI bAhulyathI=bahulatAe, bIjA kuTuMbanuM avaSTambhakAraka=bIjA kuTuMbane puSTa karanAra, AetrIjuM kuTuMba che. AthI saMsAranuM kAraNa che. vaLI jo koIka rIte Agha kuTuMbane anuvartana kare to jIvanuM A paNa-trIjuM kuTuMba paNa, Adya kuTuMbanA poSaNamAM sahAya thAya che. ane tethI trIjuM kuTuMba Adya kuTuMbanA poSaNamAM sahAya thAya che tethI, mokSakAraNatAne prApta kare che. te kAraNathI A pramANe sthita hote chate he mahArAja ! je A bIjuM kuTuMba enA madhyamAM rahelo A vaizvAnara sarva saMsArI jIvono mitra che, te pramANe A paNa hiMsA bhAryA vidyamAna che ja. emAM saMdeha karavo joIe nahIM. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! je A Adya kuTuMba svAbhAvika, hitakaraNazIla ane mokSanuM kAraNa che tethI A jIvo kayA kAraNathI gADhatara Ane svIkAratA nathI ? ane je A bIjuM kuTuMba asvAbhAvika, ekAMta ahita karavAnA svabhAvavALuM ane saMsAranuM kAraNa che tethI A
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ 469 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva jIvo kayA kAraNathI gADhatara ene poSaNa kare che? bhagavAna kahe che - he mahArAja ! AmAM kAraNa sAMbhaLa. A Adya kuTuMba A dvitIya kuTuMba vaDe anAdi saMsAramAM sakalakAla abhibhUta rahe che. tethI bhayathI tirobhAvane pAmelA evA tenuM rAgAdi rUpa bIjA kuTuMbathI bhaya hovAne kAraNe tirobhAvane pAmela evA Adya kuTuMbanuM, kyAreya paNa abhivyakta darzana thayuM nahIM. tethI A varAka jIvo tenA saMbaMdhIAdya kuTuMbanA saMbaMdhI, guNanA samUhane jANatA nathI. tethI tenA upara Adya kuTuMba upara, gADha Adara karatA nathI. vidyamAna paNa tene=zakti rUpe AtmAmAM vidyamAna paNa Adya kuTuMbane, avidyamAna mAne che. tenA guNone paNa varNana karatAM=jIvone Adya kuTuMbanA kayA prakAranA lAbhonI prApti che tenuM varNana karatAM, amArA jevAne saMsArI jIvo gaNakAratA nathI. vaLI anAdi saMsAramAM zatrubhUta evA Adya kuTuMbanA nirAkaraNathI=bIjA kuTuMbanA zatrubhUta evA A kuTuMbanA nirAkaraNathI, A bIjuM kuTuMba, prApta thayelA jayapatAkAvALuM labdhaprasarapaNAne kAraNe satata kUdakA mAratuM=saMsArI jIvonA haiyAmAM prApta thayelA prasarapaNAne kAraNe harSa pAmatuM, evuM bIjuM kuTuMba prAyaH sakalakAla Avirbhata ja rahe che=saMsArI jIvomAM Avirbhata ja rahe che. tethI tenI sAthe bIjA kuTuMbanI sAthe, A jIvonuM satata darzana varte che bIjuM kuTuMba potAnA cittamAM saMsArI jIvone satata dekhAya che. tethI premano AbaMdha vadhe che=kaSAya Adi bIjA kuTuMba sAthe premano baMdha vadhe che. cittamAM rati utpanna thAya che kaSAyone joIne cittamAM rati utpanna thAya che. vizvAsa pedA thAya che=A kaSAyo ja mArA hitakArI che evo vizvAsa pedA thAya che. AnI sAthe bIjA kuTuMbarUpa kaSAyonI sAthe, prIti prAdurbhAva thAya che, tethI A bIjA kuTuMbanA satata anurakta mAnasavALA kharekhara A jIvo doSatA samUhane jotA nathI. AvA avidyamAna paNa guNasamUhane AropaNa kare che=bIjA kuTuMbanA guNo tathI topaNa puNyanA sahakArathI kaSAyone kAraNe saphaLatA maLe che te bIjA kuTuMbano guNa che tema saMsArI jIvo mAne che. te kAraNathI=doSatA samUharUpa paNa bIjA kuTuMbane guNarUpe jue che te kAraNathI, Ane bIjA kuTuMbane, A=saMsArI jIvo, gADhatara poSe che. A ja eka-bIjuM kuTuMba e ja eka, amAro paramabaMdhu che ema mAne che ane AnA doSa-prakAzaka evA amArA jevA vratadhArI Adi=bIjA kuTuMbanA doSane prakAzita karanArA mahAtmA Adive, zatrubuddhithI gaNe che. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! A tapasvI jIvo A be kuTuMbanA guNa-doSane jANe to suMdara thAya. bhagavAna kahe che - AnAthI bIjuM=prathama kuTuMbanA guNo ane bIjA kuTuMbanA doSono bodha thAya enAthI bIjuM, suMdaratA zuM che? ATaluM mAtra ja=prathama kuTuMbanA guNo ane bIjA kuTuMbanA doSo ATaluM mAtra ja, niHzeSa kalyANane paramArthathI icchA karatAM puruSa vaDe karavuM joIe. zuM karavuM joIe ? te "vahu'thI kahe che - prathama ane bIjA A be kuTuMbanA guNadoSavizeSa parijJAna karavuM joIe=pAramArthika kalyANane IcchatA puruSe samAdi rUpa prathama kuTuMbanA vartamAnamAM ane AgAmImAM zuM guNo che ane kaSAyarUpa bIjA kuTuMbanA vartamAnamAM ane AgAmImAM zuM doSo che tenA vizeSanuM sUkSmabuddhithI jJAna karavuM joIe. ane amArA vaDe paNa dharmakathA Adi dvArA jIvone ATaluM mAtra ja saMpAdanIya che=
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 / tRtIya prastAva yogya jIvone prathama kuTuMbanA ane bIjA kuTuMbanA vAstavika svarUpano bodha mAtra ja saMpAdanIya che. kevala A jIvo svayogyatA vagaraHkarmamalanI alpatA thavAne kAraNe nirmaLa bodhane anukULa nirmaLa mati rUpa svayogyatA vagara, A benA=prathama ane bIjA kuTuMbanA vizeSane koI rIte paNa jaNAvavA mATe=bodha karAvavA mATe, zakya nathI. tethI=ayogya jIvone bodha karAvavo zakya nathI tethI, ayogya jIvomAM ame paNa gajanimIlikAne=AMkhamIMcAmaNAne, karIe chIe=upekSA karIe chIe. jo vaLI, sarva paNa jIvo A be kuTuMbanA guNadoSavizeSane jANe to AdithI ja saMsArano uccheda thAya. tethI=prathama be kuTuMbanA yathArtha parijJAnathI, A bIjA kuTuMbane nirAkaraNa karIne sarva paNa jIvo mokSamAM jAya. rAjA kahe che - jo A rIte=mahAtmAe kahyuM e rIte, sarva jIvone A betAprathama ane bIjA kuTuMbanA guNa-doSavizeSanuM jJApana azakya anuSThAna che to A ciMtA vaDe zuM?= te ayogya jIvonI ciMtA vaDe zuM? amArA vaDe bhagavatpAdaprasAdathI A be kuTuMbanA guNa-doSano vizeSa vijJAta che, tethI amAruM samihita siddha che amAre kaI rIte hita sAdhavuM joIe teno bodha prApta thayo che. zloka : yata:propkaarH kartavyaH, satyAM zaktau manISiNA / paropakArA'sAmarthya, kuryAtsvArthe mahAdaram / / 1 / / zlokArca - je kAraNathI manISI vaDe zakti hote chate paropakAra karavo joIe. paropakAranA asAmarthyamAM, svArthamAM svakalyANamAM, mahAna Adara karavo joIe. ll1il sAdhUnAmatinighRNakarma bhagavAnAha-na parijJAnamAtraM trANam / nRpatirAha-yadanyadapi vidheyaM tadAdizantu bhagavantaH / bhagavatoktaM-anyadatra vidheyaM-zraddhAnamanuSThAnaM ca, taccAtrAstyeva bhavataH zraddhAnaM, anuSThAnaM ca punaryadi zaknoSi, tataH sidhyatyeva samIhitaM, nA'tra sandehaH, kevalaM tatrAtinighRNaM karma samAcaraNIyam / nRpatirAha-bhadanta! kIdRzaM tatkarma? bhagavAnAha-yadete sAdhavaH satatamanuzIlayanti / nRpatirAhayadanuzIlayantyete tacchrotumicchAmi / bhagavatoktaM-AkarNaya sAdhuonuM atinirguNa karma bhagavAna kahe che - parijJAna mAtra=be kuTuMbanuM yathArtha parijJAna mAtra, rakSaNa nathI=bIjA kuTuMbathI AtmAnA rakSaNanuM jJAna kAraNa nathI. rAjA kahe che - je bIjuM paNa kartavya che teno bhagavAna Adeza
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 471 karo. bhagavAna vaDe kahevAyuM - aca=anya kartavya, ahIM kalyANanA prayojanamAM, vidheya che. zuM vidheya che te spaSTa kare che. zraddhA ane anuSThAna. ane te zraddhAna tamane che=rAjAne che. ane jo anuSThAna karavA samartha cho to samIhita siddha thAya ja che. AmAM saMdeha nathI kalyANanI paraMparAnI siddhimAM saMdeha nathI. kevala tyAM atinighraNa karma=ati kaThora, karma AcaravuM joIe. rAjA kahe che - he bhagavaMta ! kevuM te karma che?=ati kaThora karma AcaravuM joIe e karma kevuM che? bhagavAna kahe che - je A sAdhuo satata Acare che, tevuM kaThora karma AcaravuM joIe. rAjA kahe che - je anuSThAna AEsAdhuo, Acare che te sAMbhaLavA icchuM . bhagavAna vaDe kahevAyuM - sAMbhaLa. zloka : anAdisnehasaMbaddhaM, dvitIyaM yatkuTumbakam / yodhayanti tadAdyena, ghoracittA divAnizam / / 1 / / tathAdinighRnnaa yata evedamAvirbhUtaM kuTumbakam / taM ghAtayanti jJAnena, mahAmohapitAmaham / / 2 / / zlokArca - je kAraNathI ghora cittavALA sAdhuo anAdi snehanA saMbaMdhavALA bIjA kuTuMbane AghakuTuMba sAthe divasa-rAta yuddha karAve che. te A pramANe - nirguNa evA sAdhuo jenAthI jaje mahAmohathI ja, A Avirbhata kuTuMba cheHbIjuM Avirbhata kuTuMba che te mahAmoha pitAmahane jJAnathI ghAta kare che. I1-cA zloka : yastantrakaH samastasya, kuTumbasya mahAbalaH / rAgaM vairAgyayantreNa, tamete cUrNayantyalam / / 3 / / zlokArdha : samasta kuTuMbano-samasta bIjA kuTuMbano je taMbaka evo mahAbala che, te rAgane vairAgyamaMtrathI A sAdhuo, atyaMta sUrNa kare che. ll3I. zloka : anyacca niranukrozA, rAgasyaiva sahodaram / dveSaM maitrIzareNoccairete nighnanti sAdhavaH / / 4 / /
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - ane bIjuM niranukrozavALA A sAdhuo rAganA ja sahodara evA dveSane maitrIrUpI bANathI atyaMta haNe che. II4ll zloka : kSamAkrakacapATena, pATayanti sudAruNAH / ete bhoH! sAdhavaH krodhaM, raTantaM snigdhabAndhavam / / 5 / / zlokArca - he rAjA!kSamArUpI karavata vaDe sudAruNa evA A sAdhuo snigdha bAMdhava evA raDatA krodhane be TukaDA kare che. pI. he rAjA ! sAdhuo potAnA aMtaraMga zatrurUpa bIjA kuTuMba pratye atyaMta kaThora hoya che ane atyAra sudhI nimitta pAmIne snigdha baMdhunI jema krodha, arati, IrSyA Adi bhAvone AzleSa karatA hatA. have sAdhu kSamArUpI karavata dvArA jyAre teno vinAza karavA tatpara thAya che tyAre krodhano pariNAma jANe AtmAne potAnuM rakSaNa karavA mATe kAlAvAlA karato na hoya arthAt sAdhune krodha karavAne abhimukha karato na hoya topaNa daDha upayogavALA susAdhu tenA pratye dayALu thatA nathI. paraMtu anAdinI sthira thayelI krodhazaktino vinAza ja kare che. zloka : krodhasya bhrAtaraM mAnaM, tathaite dveSanandanam / hatvA mArdavakhaDgena, kSAlayantyapi no karau / / 6 / / zlokArya : krodhanA bhAI dveSanA putra evA mAnane te prakAre je prakAre, krodhane mAryo te prakAre mArdavarUpa khagathI haNIne potAnA be hAthone dhotA paNa nathI. III mAdeva namratAno pariNAma che ane guNavAna puruSa mAna-apamAna pratye samAna vRttivALA hoya che tevA pariNAma pratye vaLelA susAdhuo dveSanA putra ane krodhanA bhAI evA mAnano nAza kare che. ane nAza karyA pachI tenI hiMsAthI pote kharaDAyA che ema mAnIne hAtha paNa dhotA nathI paraMtu pote ucita kRtya karyuM che ema ja mAne che. zloka : mAyAmArjavadaNDena, dalayanti tapasvinIm / lobhaM muktikuThAreNa, raudrAzchindanti khaNDazaH / / 7 / /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 473 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : ArjavanA daMDathI tapasvI evA susAdhu mAyAne daLe che phUTe che. lobhane muktinA kuThArathI rodra evA sAdhuo khaMDakhaMDa chedI nAMkhe che. athavA sUkSma paNa lobha haiyAmAM jIvI na zake te rIte asaMgabhAvamAM yatna karavA rUpa muktinA kuThArathI lobhano nAza kare che. IIchA zloka : tathaite munayo bhUpa! snehAbandhaparAyaNam / kAmaM niSpIDya hastena, mardayantIva matkuNam / / 8 / / zlokArca - ane A munio he rAjA ! snehanA baMdhanamAM parAyaNa evA kAmane nipIDana karI mAMkaDanI jema hAthathI mardana kare che jema mAMkaDa pratye dveSavALA jIvo hAthathI mardana karI nAMkhe tema snehabaMdhanamAM tatpara evA kAmavAsanAne munio avedI mAro svabhAva che, veda mAro svabhAva nathI e prakAre bhAvana karIne kAmanI pariNatinuM mardana kare che. IIII zloka : dahanti zokasambandhaM, tIvreNa dhyAnavahninA / bhayaM bhindanti nirbhIkA, dhairyabANena vatsalam / / 9 / / zlokArdha :zokanA saMbaMdhane tIvra dhyAnarUpI agnithI dahana kare che munio zuddha AtmAnuM pAramArthika svarUpa sadA bhAvana kare che jethI haMmezAM citta nirAkuLa svabhAvamAM pravartatuM hovAthI zokano pariNAma udbhava ja pAmI zakato nathI. vaLI, vatsala bhAvavALA bhayane gheryabANathI nibhaka munio bhedI nAMkhe che. koIka pratikULa saMyogo Ave tyAre jIvane bhaya thavo e prakRtigata svabhAva che tethI vatsala svabhAvavALo bhaya jIvamAM sadA varte che paraMtu munio AtmabhAvamAM sthira thavA mATe vairyapUrvaka yatna karIne bAhya bhayanA nimittomAM paNa nirbhIka rahe che tethI bhayanuM nimitta paNa bhaya utpanna karavA samartha banatuM nathI. III zloka : hAsyaM ratirjugupsA ca, tathA'ratiH pitRSvasA / vivekazaktyA rAjendra! sAdhubhirdAritAH purA / / 10 / / zlokArca - hAsya, rati, jugupsA tathA pitAnI bahena evI arati vivekazaktithI he rAjendra ! sAdhuo
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva vaDe sanmukha nAza karAya che=sAdhu saMyama grahaNa kare che tyAre bhagavAnanA vacana anusAra vivekazaktivALA bane che tenAthI hAsya, rati, jugupsA, arati vagereno sanmukha ja nAza kare che. II10II zloka H 474 anyacca bhrAtRbhANDAni, paJcAkSANi sunirghRNAH / santoSamudgareNoccairdalayanti susAdhavaH / / 11 / / zlokArtha : ane anya bhAInA bhAMDa jevI pAMca indriyone atyaMta nirdaya evA susAdhuo saMtoSarUpI muddagarathI atyaMta dalana kare che. II11|| zloka H evaM ye ye bhavantyatra, kuTumbe snigdhabAndhavAH / tAMstAnnipAtayantyete, jAtAJjAtAn sunirdayAH / / 12 / / zlokArtha : A rIte A kuTuMbamAM je je snigdha baMdhuo che=bIjA kuTuMbanA snigdha baMdhuo che, suniya hRdayavALA A=sAdhuo, utpanna thayela evA teone nipAtana kare che. pUrvamAM varNana karyuM te rIte bIjA kuTuMbanA anAdinA snigdha baMdhuone nirdaya hRdayavALA sAdhuo jevA jevA utpanna thAya che tevA tatkAla ja te sarvane haNe che jethI bIjuM kuTuMba jIvavA ja samartha rahetuM nathI. ||1|| zloka H vardhayanti balaM nityaM, prathame ca kuTumbake / sarveSAM snigdhabandhUnAmete rAjendra ! sAdhavaH / / 13 / zlokArtha : ane he rAjendra ! sAdhuo prathama kuTuMbamAM sarva snigdha baMdhuonA balane sadA vRddhi kare che. kSamA Adi bhAvo AtmAnA hitakArI kuTuMba che teonI susAdhu sadA vRddhi kare che. AthI ja saMsArathI bhaya pAmelA sAdhu sadA prathama kuTuMbanA kSamAdi bhAvonuM sUkSma svarUpa jANavA mATe, jANyA pachI sthira karavA mATe ane sthira karyA pachI te bhAvothI AtmAne bhAvita karavA yatna kare che jethI kSamAdi bhAvo puSTa puSTatara thAya che jenA baLathI bIjA kuTuMbanA krodhAdi bhAvo naSTa naSTatara thAya che. II13II
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ 475 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zloka : puSTiM gatena tenoccainihataM bhagnapauruSam / amISAM bAdhakaM naiva, tadvitIyaM kuTumbakam / / 14 / / zlokArca - puSTine pAmela tenA vaDe=prathama kuTuMba vaDe, atyaMta haNAyela bhagna puruSavALuM te bIjuM kuTuMba Amane susAdhune, bAdhaka nathI ja=AtmAne kleza karAvavA samartha nathI ja. ll14ll zloka : anyacca poSakaM jJAtvA, dvitIyasya tRtIyakam / rAtaH paritya, sarvatheva kuTumba ITI zlokArca - ane bIjA kuTuMbanuM poSaka jANIne he rAjendra ! AmanA vaDe sAdhuo vaDe, sarvathA ja trIjuM kuTuMba parityAga karAyuM che. ll15ll zloka : yAvattRtIyaM na tyaktaM, tAvajjetuM na zakyate / dvitIyamapi kAsnyena, puruSeNa kuTumbakam / / 16 / / zlokArtha : jyAM sudhI trIjuM kuTuMba tyAga karAyuM nathI tyAM sudhI bIjuM paNa kuTuMba puruSa vaDe saMpUrNathI jItavuM zakya nathI. vivekI zrAvako sarvaviratinI zakti saMcaya karavA arthe jyAre jyAre sAdhudharmanuM paribhAvana kare che tyAre tyAre bIjA kuTuMbanA snehanAM baMdhano kaMIka zithila thAya che tethI dezathI bIjuM kuTuMba jitAya che to paNa jyAM sudhI sarvathA nirmama thavAne anukULa baLasaMcaya thayo nathI tyAM sudhI trIjA kuTuMba sAthe kaMIka snehanA pratibaMdho che tethI bIjuM kuTuMba sarvathA jitAtuM nathI. AvA zloka : ato yadyasti te vAJchA, bhUpa! saMsAramocane / tato'tinighRNaM karma, mayoktamidamAcara / / 17 / / zlokArca - AthI he rAjA ! jo tane saMsAramAMthI chUTavAnI IcchA che to mArA vaDe kahevAyeluM A ati
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva kaThora karma AcaraNa kara=bIjA kuTuMbanA saMhAra arthe trIjA kuTuMbano tyAga karIne prathama kuTuMbane poSaNa kara. II17ll zloka : kevalaM samyagAlocyaM, madhyasthenA'ntarAtmanA / kiM zakyeta mayA kartum? kiM vA nedamiti tvayA / / 18 / / zlokArya : kevala madhyastha evA aMtara AtmAthI mArA vaDe A karavuM zakya che? ke nathI ? e tArA vaDe sakhya Alocana karavuM joIe. ll18II zloka : ete'tinighRNAH karma, kathaJcididamIdRzam / kurvantyabhyAsayogena, nRzaMsA bhUpa! sAdhavaH / / 19 / / zlokArca - he rAjA ! A ati nirguNa nRzaMsa evA susAdhuo abhyAsanA yogathI koIka rIte A AvA prakAranuM karma bIjA kuTuMbano saMhAra karavAnuM karma, kare che susAdhuo bIjA kuTuMbanA saMhAra karavAnI baLavAna IcchAvALA hoya che ane jyAM sudhI baLasaMcaya na thayo hoya tyAM sudhI satata bIjA kuTuMbanA saMhArano abhyAsa kare che ane bIjA kuTuMba pratye haMmezAM kaThora ghAtakI rahe che. tethI ja teonA nAza karavA mATe satata prayatna kare che. I19ll. zloka : anyena punarIdRkSaM, karma bandhudayAlunA / cintayitumapi no zakyaM, karaNaM dUrataH sthitam / / 20 / / zlokArca - vaLI, baMdhu pratye dayALu evA bIjA vaDe anAdi kAlanA paramabaMdhu jevA bIjA kuTuMba pratye dayALu evA anya jIvo vaDe, AvuM karma=bIjA kuTuMbanA saMhAranuM karma, vicAravA mATe paNa zakya nathI. teonA saMhArano vicAra mAtra paNa teone Avato nathI. karavuM to dUrathI raheluM che=bIjA kuTuMbano saMhAra karavo to atyaMta dUra rahelo che. ll20mAM
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 477 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva dvitIyatyAge tRtIyatyAgasya saphalatA Cos: kiM tuyo'yaM tyAgastRtIyasya, dvitIyasya ca ghAtanam / kuTumbakasya rAjendra! prathamasya ca poSaNam / / 21 / / etattrayaM parijJAya, kRtvA zraddhAnamaJjasA / anuSThAya ca vIryeNa, bhUyAMso munipuGgavAH / / 22 / / bhavaprapaJcAnnirmuktAH, sarvadvandvavivarjitAH / sthitvA svAbhAvike rUpe, modante mokSavartinaH / / 23 / / tribhirvizeSakam bIjA kuTuMbanA tyAgamAM trIjA kuTuMbanA tyAganI saphaLatA soDArtha : paraMtu he rAjendra! je A trIjAno tyAga, bIjA kuTuMbanuM ghAtana ane prathama kuTuMbanuM poSaNa A traNane jANIne zraddhAna karIne, zIgha vIryathI sevIne ghaNA munipuMgavo bhavaprapaMcathI mukAyelA sarva vaMdvathI rahita svAbhAvika rUpamAM rahIne=AtmAnA svAbhAvika svarUpamAM rahIne, mokSamAM vartatA mAnaM pAbhe che. ||21thii 23 // zloka : tadidaM duSkaraM karma, kiM tu paryantasundaram / evaM vyavasthite bhUpa! kuruSva yadi rocate / / 24 / / ToDArtha: te A=atyAra sudhI varNana karyuM te A, duSkara karma che, paraMtu paryata suMdara che phaLathI suMdara che. mA prabhAeo vyavasthita eld chate hai rAta ! ye cha to 52. // 24 / / cos : nRpatirAhaziSTaM bhagavatA pUrvaM, kuTumbadvayamAdimam / avicchinnaM pravAheNa, sadA'nAdibhavodadhau / / 25 / /
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArya : rAjA kahe che - bhagavAna vaDe pUrvamAM sadA anAdi bhavodadhimAM pravAhathI avicchinna prathama ane bIjuM kuTuMba kahevAyuM. ripaII zloka : tRtIyaM punaruddiSTaM, vinAzotpattidharmakam / tatkiM bhave bhave nAtha! saMbhavatyaparAparam? / / 26 / / zlokArtha : trIjuM vaLI, vinAza-utpattidharmavALuM kahevAyuM, te kAraNathI he nAtha ! dareka bhavomAM te apara apara saMbhave che? anya anya saMbhave che? pArakI zloka : sUrirAha mahArAja! saMbhavatyaparAparam / bhave bhave'tra jantUnAM, tattRtIyaM kuTumbakam / / 27 / / zlokArtha : sUri kahe che - he mahArAja ! dareka bhavamAM ahIM=saMsAramAM, te trIjuM kuTuMba apara apara saMbhave che. para7I. zloka : rAjA''ha nAtha! yadyevaM, tato'nAdibhavArNave / anantAni kuTumbAni, tyaktapUrvANi dehibhiH / / 28 / / zlokArca - rAjA kahe che - he nAtha ! jo A pramANe che dareka bhavomAM bIjuM bIjuM kuTuMba thAya che e pramANe che, to anAdi bhavarUpI samudramAM jIvo vaDe bhakta pUrva anaMtAM kuTuMbo che. ll28l. zloka : sUrirAha mahArAja! satyametana saMzayaH / ete hi pathikaprAyAH, sarve jIvAstapasvinaH / / 29 / / zlokAH sUri kahe che - he mahArAja ! satya A che. saMzaya nathI trIjuM kuTuMba anAdi bhavamAM anaMtA tyaktapUrvaka che e satya che, saMzaya nathI. di je kAraNathI, sarva tapasvI jIvo pathika prAyaH che
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 479 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva musApharI karanArA jIvo rastAmAM koIka rIte bhegA thAya che tema sarva saMsArI jIvo bAhya kuTuMbarUpe koIka bhavamAM bhegA thAya che. ane te pathika bhegA thayA pachI AgaLa chUTA paDe che, tema dareka bhavanuM trIjuM kuTuMba AgaLa jatAM chUTuM paDe che. ll29ll zloka : tatazcaanyAnyAni kuTumbAni, muJcanto vAsakeSviva / sArA rahe, saMpatti punaH punaH TrU0nA zlokArtha : ane tethI=sarva jIvo pathika prAyaH che tethI, anya anya kuTuMbone choDatA vAsanI jema musApharI karanArA musApharo koIka sthAnamAM keTaloka samaya sAthe vAta kare teonI jema, apara apara dehamAM pharI pharI saMcare che=sarva jIvo saMcare che. lla || zloka : rAjA''ha nAtha! yadyevaM, tato'trApi bhave nRNAm / kuTumbe snehasambandho, mahAmohavijRmbhitam / / 31 / / zlokArdha : rAjA kahe che - he nAtha ! jo A pramANe che kIjuM kuTuMba dareka bhavamAM juduM juduM thAya che e pramANe che, tethI A paNa bhavamAM manuSyone kuTuMbamAM snehano saMbaMdha mahAmohathI vibhita che. Il3II zloka : sUrirAha mahArAja! samyagjJAtamidaM tvayA / mahAmohaM vinA ko vA, kuryAdevaM sakarNakaH? / / 32 / / zlokArca - sUri kahe che - he mahArAja ! A trIjA kuTuMbano sneha mahAmohano vilAsa che e, tArA vaDe samyapha jaNAyuM. koNa buddhimAna mahAmoha vagara AvuM kare ?=asthira evA kuTuMba pratye snehano saMbaMdha kare ? Il3 zloka : rAjA''ha yo na zaknoti, kartuM nAtha! nibarhaNam / dvitIyasya kuTumbasya, kathaJcicchaktivibhramAt / / 33 / /
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva tRtIyasya parityAgAttasya kiM jAyate phalam / yathoktam ? yadi vA neti, tathedaM pravivecaya / / 34 / / zlokArca - rAjA kahe che - he nAtha ! je bIjA kuTuMbano nAza karavA samartha nathI paNa koIka rIte zaktinA bhramathI arthAt huM bIjA kuTuMbano nAza karavA samartha chuM e prakAranI zaktinA bhramathI trIjA kuTuMbanA parityAgane kAraNe bAhya kuTuMbano tyAga karIne saMyamanA grahaNa karavAne kAraNe, tene bIjA kuTuMbanA nAza karavA mATe asamartha ane trIjA kuTuMbanA tyAgane karanAra evA tene, cokta phaLa zuM thAya che? athavA zuM nathI thatuM? e pramANe A spaSTa karo. ll33-34 zloka : sUrirAha mahArAja! yo na hanti dvitIyakam / tRtIyatyajanaM tasya, nUnamAtmaviDambanam / / 35 / / zlokArca - sUri kahe che - he mahArAja ! je bIjA kuTuMbane haNato nathI=saMyama grahaNa karyA pachI bIjA kuTuMbano nAza karavA mATe yatna karato nathI, tenuM trIjA kuTuMbanuM vaijana kharekhara AtmaviDaMbana che-potAnuM mUrkhaceSTita che. ll15ll zloka - tRtIyaM hi parityajya, yadi hanyAnnirAkulaH / dvitIyamevaM tattyAgaH, saphalo viphalo'nyathA / / 36 / / zlokArya :di je kAraNathI, trIjA kuTuMbane choDIne jo nirAkula evA te mahAtmA trIjA kuTuMbanA tyAgane kAraNe sneha AdinA bhAvothI nirAkula evA te mahAtmA, bIjA kuTuMbane jo haNe e rIte teno tyAga trIjA kuTuMbano tyAga, saphala che. anyathA viphala che trIjA kuTuMbano tyAga, niSphaLa che. ll16ll rAjJo'tinighRNakarmakaraNecchA zloka : nRpatinA'bhihitam-bhadanta! yadyevaM tataHbhavaprapaJcaM vijJAya, mahAghoraM sudustaram / avApya mAnuSaM janma, saMsAre'tyantadurlabham / / 37 / /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 481 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva rAjAnI sAdhuonI jema atinirguNa karma karavAnI IcchA zlokArdha : rAjA vaDe kahevAyuM - he bhagavaMta ! jo Ama che=bIjA kuTuMbanA nAzanI zakti na hoya ane trIjA kuTuMbano tyAga karavAmAM Ave to teno saMyama viphala che, e pramANe che, tethI mahAghora, dusara evA bhavaprapaMcane jANIne, saMsAramAM atyaMta durlabha manuSyabhavane pAmIne. ll37ii zloka : anantA''nandasaMpUrNa mokSaM vijJAya tattvataH / tasya kAraNabhUtaM ca, buddhvA jainendrazAsanam / / 38 / / zlokArca - anaMta AnaMdathI saMpUrNa mokSane jANIne ane tattvathI tenAmokSanA, kAraNabhUta jenendra zAsanane jANIne. Il38II zloka : yuSmAdRzeSu nAtheSu, prApteSu hitakAriSu / kuTumbatrayarUpe ca, vijJAte paramArthataH / / 39 / / zlokArya :tamArA jevA hitakArI mahAtmA prApta thaye chate ane paramArthathI kuTuMbatrayane jANyuM chan, li3ell. zloka - ko nAmA''dyakuTumbasya, puruSo hitakAmukaH / kuryAnna poSaNaM nAtha! bandhubhUtasya tattvataH? / / 4 / / zlokArca - he nAtha ! hitanI kAmanAvALo kayo puruSa tattvathI baMdhubhUta Adha kuTuMbanuM poSaNa na kare ? arthAt buddhimAna puruSa avazya Agha kuTuMbanuM poSaNa kare. Toll zloka : vighnaM sarvasamRddhInAM, sarvavyasanakAraNam / dvitIyaM vA na ko hanti, zatrUbhUtaM kuTumbakam? / / 41 / /
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArca - | sarva samRddhione vidhvarUpa, sarva ApationuM kAraNa evA zatrubhUta bIjA kuTuMbane koNa na haNe? arthAt buddhimAna avazya hae. II41|| zloka : yenA'tyaktena duHkhaughastyaktena paramaM sukham / ko na tyajati tanAtha! tRtIyaM vA kuTumbakam? / / 42 / / zlokArca - jenA atyAgathI trIjA kuTuMbanA atyAgathI duHkhano samUha che ane tenA tyAgathI trIjA kuTuMbanA tyAgathI, parama sukha che, tethI he nAtha ! trIjA kuTuMbano koNa tyAga na kare? II4rA zloka : sUrirAha mahArAja! jJAtatattvena jantunA / idamevA'tra kartavyaM, trayaM saMsArabhIruNA / / 43 / / zlokArya : sUri kahe che - he mahArAja ! jJAta tattvavALA saMsArabhIru evA jaMtu vaDe ahIM=saMsAramAM, A ja traNa kartavyo che=prathama kuTuMbanuM poSaNa karavuM, bIjA kuTuMbano saMhAra karavo ane trIjA kuTuMbano tyAga karavo, e traNa kartavyo che. ll4all zloka : rAjA''hA'jJAtatattvAnAM, nAtha! maunIndrazAsane / kiM vidyate'dhikAro'tra? neti neti gurorvacaH / / 44 / / zlokArya : rAjA kahe che - ajJAta tattvavALA jIvone he nAtha ! A monIndra zAsanamAM zuM adhikAra vidyamAna che ? saMyama grahaNa karavAno adhikAra vidhamAna che ? nahIM nahIM, e pramANe gurunuM vacana che=adhikAra nathI, adhikAra nathI ema guru kahe che. ll44ll bloka : rAjJA cintitamaye! vijJAtatattvo'haM, zraddhAkSAlitamAnasaH / tato'sti me'dhikAro'tra, gurUkte karmaNi dhruvam / / 45 / /
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva zlokArtha H - rAjA vaDe vicArAyuM - kharekhara, vijJAta tattvavALo, zraddhAthI kSAlita mAnasavALo huM chuM. tethI mane ahIM=gurue kahelA karmamAM nakkI adhikAra che. 45 / / zloka H tato rAjA samudbhUtavIryollAso yatIzvaram / prAmya pAyorevuM, maiM prAda vihitAcnatiH / / 46 / / zlokArtha : tethI=rAjAe A pramANe ciMtavana karyuM tethI, vIryanA samudbhUta ullAsavALo rAjA yatIzvarane pAdamAM praNAma karIne A pramANe karAyelI aMjalivALo te kahe che=AgaLamAM kahe che e pramANe kahe che. II46] zloka H yadAdiSTaM bhadantena, kila karmAtinirghRNam / tavadaM stumicchAmi, nAtha! yughnananuAyA / / 4 / / 4.3 zlokArtha H je ati nighRNakarma bhadaMta evA tamArA vaDe Adeza karAyuM, te he nAtha ! tamArI AjJAthI huM karavA IcchuM chuM=prathama kuTuMbane poSavA mATe, bIjA kuTuMbanA saMhAra mATe, trIjA kuTuMbanA tyAga karavA arthe huM tamArI anujJAthI icchuM chuM. [47] zloka H sUriNoktaM mahAvIrya ! yuktametad bhavAdRzAm / anujJAtaM mayA'pIdaM, jJAtaM tattvaM tvayA'dhunA / / 48 / / zlokArtha : sUri vaDe kahevAyuM - he mahAvIrya ! A=nighRNakarma karavuM e, tamArA jevAne yukta che. mArA vaDe paNa A anujJA ja che=karavA mATe anujJA ja che. tamArA vaDe hamaNAM tattva jJAta thayuM. I48|| vimalAbhiprAyaH zrIdharasya rAjye sthApanA ca tataH sarabhasena narapatinA vilokitaM pArzvavartino vimalamatermantriNo vadanaM, Adizatu deva iti bruvANo'sau sthitaH prahvatayA / nRpatinA'bhihitaM- 'Arya! tyajanIyo mayA rAjyasvajanadehAdisaGgaH nihantavyA bhagavadAdezena rAgAdayaH, poSaNIyAnyaharnizaM jJAnAdIni, gRhItavyA bhAgavatI dIkSA, to
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva yadasya kAlocitaM tattUrNaM kuruSva' iti / vimalamatirAha - yadAjJApayati devaH, kiMtu na mayaiva kevalenA'sya kAlocitaM vidheyaM, kiM tarhi ? yAnyetAnyantaH purANi, ye caite sAmantA, yazcAnyo'pi rAjaloko, yA ceyaM samastApi pariSattaiH sarvairevA'sya kAlasyocitaM kartavyam / rAjJA cintitaM- 'aye! mayA'yamAdiSTaH kila mama dIkSAgrahaNakAle yaducitaM jinasnapanapUjAdAnamahotsavAdikaM tat kuruSva' iti, tadayaM kimevamullapati ? aho gambhIraH kazcidabhiprAyaH, tato'bhihitamanena - Arya ! tvamevA'tra sarvAdhikArI, kSamaH sarveSAmucitakartavyAnAM, tatkimetairaparamucitaM kartavyam ? vimalamatirAha - deva! yaddevapAdaiH kartumArabdhaM tadasmAkameteSAM ca sarveSAmasya kAlasyocitaM karttavyaM, nAparaM yataH samAna evAyaM nyAya: sarveSAM vartate, nivedatAnyeva hi bhagavatA sarveSAmeva jIvAnAmekaikasya trINi kuTumbakAni, tasmAdeSAmapyasya kAlasyedamevocitaM, yaduta prathamakuTumbakaM poSyate, dvitIyaM hanyate, tRtIyaM parityajyata iti / nRpatinA'bhihitaM- Arya! atisundaramidaM yadyete 'pi pratipadyante / vimalamatirAha - deva! pathyamidamatyantameteSAM, kimatra pratipattavyam? tatastadAkarNya tatra pariSadi jIvA balAdeSo'smAn pravrAjayatItibhAvanayA bhayotkarSeNa kampitAH kAtarAH, pradviSTA gurukarmakAH, prapalAyitA nIcA, vihvalIbhUtA viSayagRdhnavaH, prasvinnAH kuTumbAdipratibaddhabuddhayaH, prahlAditA laghukarmakA abhyupagatavantastadvacanaM dhIracittA iti, tatastairlaghukarmadhIracittairabhihitaM yadAjJApayati devastadeva kriyate, kaH sakarNakaH satyAM samagrasAmagryAmevaMvidhasArthAd bhrazyatIti ? tadAkarNya dRSTo rAjA, gatAH sarve'pi abhyarNavartini pramodavardhane caityabhavane, snApitAni bhuvananAthasya bhagavato bimbAni, viracitA manohAriNI pUjA, pravartitAni mahAdAnAni, kAritaM bandhanamocanAdikaM samastamucitakaraNIyaM samAhUtaH zrIdharAbhidhAno nagarAnnijatanayaH, dattaM tasmai rAjyaM narapatinA, pravrAjitAH pravacanoktena vidhinA sarve'pyuparisthitalokA bhagavatA, vihitA bhavaprapaJcanirvedajananI paramapadAbhilASAtirekasaMvardhanI dharmadezanA, gatA yathAsthAnaM devAdayaH / vimalano abhiprAya ane zrIdharanI rAjyamAM sthApanA tethI=sUrie A pramANe kahyuM tethI, sarabhasathI=sahasA, rAjA vaDe pArzvavartI vimalamati maMtrInuM mukha jovAyuM. he deva ! Adeza karo, e pramANe bolato A namrapaNAthI rahyo=vimalamati maMtrI namrapaNAthI rahyo. rAjA vaDe kahevAyuM - he Arya ! mArA vaDe rAjya, svajana, dehAdino saMga tyAga karavA yogya che. bhagavAnanA AdezathI rAgAdine haNavA joIe. rAta-divasa jJAnAdine poSavA joIe. bhAgavatI dIkSA grahaNa karavI joIe. tethI AnA=A kRtyatA, kAlane ucita je che, te tame zIghra karo. vimalamati kahe che - deva je AjJA kare che. paraMtu kevala mArA vaDe Ane kAlaucita vidheya nathI, to zuM che ? ethI kahe che, je aMtaHpuro, je A sAmanto, je anya paNa rAjaloka che ane je A samasta paNa parSadA che te sarva vaDe ja A kAlane ucita kartavya che. rAjA vaDe vicArAyuM - are ! mArA -
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 485 vaDe A Adeza karAyo. kharekhara mArA dIkSA grahaNakALamAM je jitastAtra, pUjA, dAna, mahotsava Adi ucita che te tuM kara. te kAraNathI A=maMtrI, kema A pramANe bole che ? kharekhara koIka gaMbhIra abhiprAya che. tethI AvA vaDe=rAjA vaDe, kahevAyuM - he Arya ! tuM ja ahIM sarvAdhikArI che. sarva ucita kartavyomAM samartha che. te kAraNathI AnAthI apara ucita kartavya zuM? vimalamati kahe che - he deva ! je devapAda vaDe karavA mATe Arabdha karAyuM te amane ane A badhAne A kAucita kartavya che. apara nathI. je kAraNathI samAna ja A cAya badhAne varte che. dikaje kAraNathI bhagavAna vaDe badhA ja jIvonA ekekane A traNa kuTuMbo nivedita karAyA che. te kAraNathI Amane paNa aMtaHpura, sAmagnAdi badhAne paNa, A ja kAlane ucita che. je "ta'thI batAve che - prathama kuTuMbane poSavuM joIe. bIjA kuTuMbane haNavuM joIe, trIjA kuTuMbano tyAga karavo joIe. rAjA vaDe kahevAyuM - he Arya ! A ati suMdara che, jo A paNa A badhA jIvo paNa, svIkAra kare. vimalamati kahe che - he deva ! ahIM A Amane atyaMta pathya che hitakArI che. emAM zuM vicAravuM joIe ? tethI te sAMbhaLIne te parSadAmAM rahelA jIvo baLAtkAre A amane pravrayA Apaze e prakAranI bhAvanAthI, bhayanA utkarSathI kAtara jIvo kAMpavA lAgyA. gurukarmavALA praSavALA thayA. nIca jIvo UbhA thaIne cAlavA lAgyA. viSayanI gRddhivALA jIvo vihvaLa thayA. kuTuMbAdi pratibaddha buddhivALA jIvo prasvedavALA thayA. laghukarmavALA jIvo AnaMdita thayA. temanuM vacana=maMtrInuM vacana, dhIracitavALA vaDe svIkArAyuM. tethI te laghukarmI dhIracittavALA vaDe kahevAyuM - je deva AjJA kare che, te ja karAya che. koNa buddhimAna puruSa samagra sAmagrI hote chate AvA prakAranA svaarthathI bhraza thAya ? arthAt koI buddhimAna puruSa svArthane sAdhanArI pUrNasAmagrI maLelI hoya to avazya svArtha sAdhe che. te sAMbhaLIne=laghukarmI jIvovALAe kahyuM ke je deva AjJA kare che te ja karAya che ema kahIne saMyama levA tatpara thayA che ema sAMbhaLIne, rAjA harSita thayo. sarva paNa najIkanA vartI pramodavardhana caityabhavanamAM gayA. bhuvananAthane prakSAla karAyo. bhagavAnanA bimbolI manohara pUjA karAI. mahAdAna pravartAvAyAM. baMdhanuM mocana Adi samasta ucita karaNa karAvAyuM. nagarathI zrIdhara nAmano putra bolAvAyo. tene rAjA vaDe rAjya apAyuM. pravacanaukta vidhithI sarva paNa upasthita loko bhagavAna vaDe pravrajita karAyA. bhavaprapaMcanA nirvedane karanArI, paramapadanA abhilASanA atirekanA saMvardhanavALI dharmadezanA karAI. yathAsthAna devatAdi gayA. bhAvArtha :| viveka nAmanA kevalI tyAM samavasaraNamAM beThA. tyAre naMdivardhananA zarIramAM rahelAM hiMsA ane vaizvAnarano pariNAma kevalInA sAMnidhyathI ullasita na thaI zake evo dUra jaIne beTho. jema siddhayogInA sAMnidhyamAM hiMsaka prANIonA hiMsaka bhAva keTaloka kALa dUra thAya che, tema kevalInA sAMnidhyane kAraNe nimitta pAmIne naMdivardhanane je gussAno pariNAma pragaTa thato hato te kevalInA sAMnidhyamAM thayo nahIM. vaLI, aridamana rAjA kevalInI dezanA sAMbhaLavA Ave che ane aridamana rAjAnI putrI tenI mAtA sAthe tyAM Ave che je
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva aridamana rAjAe naMdivardhanane Apela hatI. vaLI, rAjAnI yogyatA joIne kevalIe dezanA ApI jeno saMkSepasAra e che ke saMsAra anAdino che, pravAhathI kALa anAdino che, dekhAtA sarva jIvo anAdinA che ane chatAM bhagavAnanA zAsananA paramArthane kyAreya pUrvamAM pAmyA nahIM tethI saMsAranI sarva viDaMbanA atyAra sudhI pAmI rahyA che. jo ke kevalIo, tIrthakaro, RSio A saMsAramAM sadA vartatA hoya che, teonI sAthe jIvane anaMtIvAra saMbaMdha thayo topaNa bhogano utkaTarAga hovAthI bhoganA tyAgarUpa ane jIvanA vItarAga bhAvane sAdhaka evo dharma jIvane kyAreya rucino viSaya thayo nahIM. tethI te jIvo kalyANanA bhAjana thatA nathI ane jyAre je jIvonAM karmonI laghutA thAya che tyAre teomAM mokSamAM javAnI yogyatA che te kaMIka tattvane sanmukha bane che, je bhavyatvanA paripAka svarUpa che. ane manuSya Adi sAmagrIne pAmIne dhanya evA te jIvo bhagavAnanA zAsananA tattvane jANavA mATe tatpara thAya che tyAre upadezakanAM vacana Adine prApta karIne mithyAtvanI graMthino bheda kare che, jene kAraNe teone cAra gatinA paribhramaNarUpa saMsAra atyaMta nigurNa jaNAya che ane tenI prAptinA kAraNabhUta kaSAyonI pariNati che tevo bodha thAya che, tethI svazaktinusAra sarvajJanAM vacanone jANIne kaSAyonA unmelananA upAyorUpe keTalAka jIvo samyaktanA pariNAmathI yukta gRhasthadharma seve che, jenA baLathI sAdhudharmanI zaktino saMcaya kare che ane jeonA sAdhudharmanI zaktino saMcaya thayo che teo sarva duHkhano nAza karanAra sAdhudharma svIkAre che. Avo dharma jeone prApta thayo che teoe tene sthira karavA yatna karavo joIe ane je prApta thayuM nathI, tene prApta karavA yatna karavo joIe. A prakAre saMkSepathI dezanA ApI, jenAthI ghaNA yogya jIvone saMsAranI asAratAno bodha thayo ane rAjAne paNa te dezanA sAMbhaLIne saMvega utpanna thayo, chatAM potAnI patrIne naMdivardhanane ApavA mATe sphaTavacanane jayasthalamAM mokalI, tenA viSayaka kaMI samAcAra nahIM maLavAthI rAjA kevalIne tenA viSayaka pRcchA kare che, tyAre kevalIe yogya jIvone bodhanuM kAraNa che tema jANIne naMdivardhanano sarva prasaMga vistArathI aridamana rAjA pAse kahe che ane naMdivardhana tyAM baMdhAyelI sthitimAM paDyo che tethI dayALu evA rAjAne tene mukta karavAno zubha pariNAma thAya che, topaNa tenuM caritra sAMbhaLIne buddhimAna rAjAne vicAra Ave che ke mukta thayelo A naMdivardhana dharmakathAnA zravaNamAM vighna thaze mATe atyAre tene mukta karavAno vicAra choDIne anya zaMkAo rAjA pUche che, jenAthI kevalI kahe che ke naMdivardhanano A sarva doSa nathI paraMtu tenA zarIramAMthI nIkaLIne dUra beThelA vaizvAnara ane hiMsA nAmanI patnIno A doSa che, je vivekacakSuthI ane mahAtmAonA vacanathI yogya jIvo joI zake che; kema ke manuSyanA AkAra jevA te vaizvAnara ane hiMsA nathI, paraMtu naMdivardhananI aMtaraMga pariNati che. chatAM mahAtmAnA sAMnidhyathI aMtaraMga pariNati vyakta thatI nathI te batAvavA mATe ja dUra jaIne beThela che ema kahela che. tyArapachI naMdivardhana sAthe hiMsA ane vaizvAnarano saMbaMdha kaI rIte thayo te batAvatAM kevalI kahe che ke anAdino A vaizvAnarano ane hiMsAno saMbaMdha che. Adya bhUmikAmAM te vaizvAnara krodharUpa hoya che ane jyAre vRddhivALo thAya che tyAre agni jevo arthAt vaizvAnara thAya che. ane hiMsA paNa AtmAmAM duSTa abhisaMdhi ane niSkaruNAthI utpanna thayelI che. tethI anAdi kALathI jIvamAM bIjAne pIDA karavAnI duSTa
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 487 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva abhisaMdhi ane niSkaruNatAno pariNAma varte che. te kyAreka alpa mAtrAmAM thAya che, to kyAreka atizaya mAtrAmAM thAya che. tyAre krUratAne kAraNe hiMsAnI pravRttio vadhe che. ane jyAre jIvamAM duSTa abhisaMdhi ane hiMsAno pariNAma thAya che tyAre jIva hitAhitano vicAra karato nathI. potAnA abhyAsa karelA badhA guNo paNa bhUlI jAya che. mAtra hiMsA ane vaizvAnaranA baLathI sarva akArya kare che. vaLI, sarva akArya karanAra naMdivardhanane pUrvamAM sarvatra saphaLatA prApta thatI hatI te hiMsA ane vaizvAnarathI thAya che tevo teno bhrama hato. vastutaH hAthInA bhavamAM zubhaadhyavasAyathI je puNya bAMdheluM te puNya vartamAnanA bhavamAM sahacara hatuM tethI sarvatra hiMsA ane krUratA karIne te mAna-khyAti prApta karato hato, viparyAsane kAraNe naMdivardhanane te vaizvAnara ane hiMsAnuM ja kArya che tevo bhrama thato hato. hiMsA ane vaizvAnarane kAraNe pApanI vRddhi thavAne kAraNe te puNya nAza pAme che tyAre te hiMsA ane vaizvAnarathI tene sarva anartho prApta thAya che, chatAM viparyAsane kAraNe te anartho potAnA krodhathI ke hiMsAthI thayA che te naMdivardhanane jaNAtuM nathI, paraMtu A loko ja duSTa che ema viparyAsa thAya che. tethI mithyAtvanI pracuratAmAM saMsArI jIvanI viparIta buddhi hoya che. vaLI, kevalI naMdivardhana asaMvyavahAra nagarathI nIkaLI karmapariNAmarAjA, lokasthiti ane bhavitavyatAnA vazathI bhinna bhinna nagaramAM pravarte che tema kahyuM. tethI e prApta thAya ke saMsArI jIvo potAnA baMdhAyelA karmanA pariNAmane anusAra, je kAryakAraNa bhAvanI vyavasthA varte che te rUpa lokasthitine anusAra ane potAnI bhavitavyatAnA pariNAmane anusAra, te te prakAranA pariNAmone karIne cAra gatiomAM bhaTake che. tyAre teonuM hitAnukULa koI vIrya pravartatuM nathI, paraMtu je prakAranAM tenAM karmo ane je prakAranI tenI bhavitavyatA hoya che te prakAre ja bhAvo karIne cAra gatimAM bhame che. jyAre kaMIka karmanI laghutA thAya che tyArapachI ja vivekapUrvakanI pravRtti karIne svaparAkramathI ane apramAdathI svahitane prApta kare che. vaLI, je prakAre kevalIe naMdivardhanano vistArathI atyAra sudhIno bhavaprapaMca kahyo te prakArano ja prAyaH sarva jIvono samAna vyatikara hoya che arthAt prAyaH sarva jIvo A naMdivardhananI jema ja anaMtakALathI A cAra gatiomAM paribhramaNa kare che. vaLI, jeo bhagavAnanA vacanarUpI dIpakathI A bhavaprapaMcane yathArtha jANe che, manuSyabhavanI durlabhatAne jANe che, saMsArasAgara tAranAra bhagavAnano dharma che ane samyaka sevAyelo dharma svasaMvedanathI vartamAnamAM aklezarUpa che ane asaMklezanI paraMparAnuM kAraNa che ema jANe che, teo nirupama, AnaMdarUpa paramapadane denArA dharmane jANe che. chatAM pramAdane vaza bAliza jIvonI jema AraMbha-samAraMbha AdimAM pravarte che, teo A mokSanA kAraNabhUta evo A manuSyabhava niSphaLa prAyaH kare che. jema naMdivardhanano manuSyabhava anaMta duHkhanI paraMparAnuM kAraNa bane che tema dharmane jANyA pachI paNa pramAdavaza jIvo saMsAranI vRddhi kare che. mATe bhagavAne manuSyabhavanI atyaMta durlabhatA batAvI che; kema ke saMsAramAM jIvo ratnothI pUrNa rAjamahelone anaMta vakhata prApta kare che paraMtu bhagavAnanA zAsananA rahasyane prApta karatA nathI. mATe saMsAranI sarva bhautika sAmagrI anaMtI vakhata jIvane prApta thaI, paraMtu nirvANa sukhanuM kAraNa evo dharma saMsArI jIvone prAyaH prApta thato nathI. vaLI, saMsAranuM badhu bhautika sukha kAcanA TukaDA jevuM che ane bhagavAnano dharma ciMtAmaNiratna jevo che; kema ke saMsAramAM prApta thayela sAmagrI kAcanA TukaDAnI jema paralokanA hita mATe koI
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva upayogI thatI nathI. jyAre ciMtAmaNiratna jevo bhagavAnano dharma vartamAnamAM aklezarUpa sukhaparaMparA prApta karAve che, paralokamAM saMgatio ane aMte mokSasukhanuM kAraNa bane che. mATe sarva kalyANanA kAraNabhUta pAramArthika dharmanI prApti koI upamAthI kahI zakAya tevI nathI. chatAM mUDha jIvo manuSyabhavane pAmIne karmanA nAzanuM kAraNa evuM bhagavAnanuM zAsana pAmIne paNa kaSAyone vaza ciMtAmaNi jevA dharmano nAza kare che. vaLI, rAjA kevalIne pUche che ke A sarva varNanathI naMdivardhanane kaMIka prabodha thayo ke nahIM ? tethI kevalI kahe che tene kaMI prabodha thayo nathI, paraMtu mahAna udvega thayo che; kema ke pracura karmakALamAM potAnuM AkhuM caritra yathAvatuM kevalIe kahyuM che te sAMbhaLIne paNa naMdivardhanane leza paNa tattvane sanmukha bhAva thato nathI, paraMtu udveganuM ja kAraNa bane che. paraMtu yogya jIvane nirNaya thAya che ke A mahAtmA atizaya jJAnI che; kema ke vartamAnamAM mArA bhavano atyAra sudhIno sarva prasaMga sAkSAt joyo nathI topaNa mArA anubhava anusAra je kaMI thayuM che te sarva kahI zake che. te prakArano bodha thAya to paNa kaMIka tattvane abhimukha pariNAma thAya. paraMtu rAjaputra hovAthI naMdivardhana mUrkha paNa nathI, buddhimAna paNa che chatAM viparyAsane karanAra pracurakarma vidyamAna hovAthI kevalInAM yathArtha vacano paNa tenA mATe uddhaganuM ja kAraNa bane che. vaLI, aridamana rAjAnA uttaramAM kevalI bhagavaMta kahe che ke A jIvanA be aMtaraMga kuTuMbo che, eka bahiraMga kuTuMba che. tethI e prApta thAya ke AtmAmAM kSamAdi bhAvo rUpa jIvano mULa svabhAva anAdino rahelo che. phakta kaSAyo ApAdaka karmone kAraNe te aMtaraMga kuTuMba vyakta thatuM nathI. bIjuM aMtaraMga kuTuMba krodhAdi kaSAyo, ajJAna, nokaSAya Adi rUpa che ane te jIvane mULa prakRtirUpa nathI, paraMtu tathA prakAranA karmanA udayathI thayelA jIvanA kASAyika bhAvo svarUpa che. vaLI A bIjuM kuTuMba jIvanuM ekAMta anarthakArI che chatAM ajJAnane vaza jIvane te kuTuMba anarthakArI jaNAtuM nathI ane bIjuM kuTuMba vidyamAna hovA chatAM sAmagrIne pAmIne te te bhavanA te te nimittone pAmIne saMyogAnusAra abhivyakta thAya che ane vRddhine pAme che. anAdi kALathI ekendriya Adi sarva bhavomAM nimitta anusAra bIjA kuTuMbanA te te bhAvo vyakta varte che ane keTalAka bhAvo sAmagrInA abhAvathI vyakta thatA nathI topaNa teno nAza thAya te prakAre jIva yatna na kare tyAM sudhI te bIjA kuTuMbamAMthI koIka ne koIka bhAvo jIvamAM varte che tethI jIva saMsAramAM sarva kadarthanA prApta kare che. AthI ja ekendriyamAM vyakta krodhAdi kaSAya nahIM hovA chatAM gADha ajJAna ane tIvra moha vyakta varte che. te rIte naMdivardhananA bhavamAM krodha atyaMta vyakta vartato hato. prasaMge prasaMge mAna, mAyA, lobhAdi kaSAyo paNa vyakta thatA hatA. tema sarva saMsArI jIvone bIjuM kuTuMba saMsAranA paribhramaNakALamAM spaSTa rIte pravartaka hoya che. ane prathama kuTuMba prAyaH naSTaprAyaH hoya che, kvacit kaMIka nimittane pAmIne prathama kuTuMba alpa mAtrAmAM vyakta thAya che topaNa jyAM sudhI bhagavAnanA vacanane abhimukha pariNAma thato nathI tyAM sudhI kSamAdi bhAvo rUpa prathama kuTuMba bIjA kuTuMbano kSaya karavA mATe pravarte tevuM vyakta pragaTa thatuM nathI. AthI ja naMdivardhanane hAthInA bhAvamAM potAnI anucita pravRtti pratye je pazcAttApa thayo te Arjavano pariNAma hovA chatAM gADha viparyA hovAthI naMdivardhananA bhavamAM bhagavAnanA vacanane prApta karI zake tevo prathama kuTuMbano guNa naMdivardhanane prApta thayo nahIM. tethI hAthInA bhavamAM karAyelA kaMIka ArjavanA pariNAmathI puNya
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva 489 bAMdhIne paNa rAjakuLamAM janmIne manuSyabhavane niSphaLa kare che ane bIjA kuTuMbane poSe che, jenAthI durgationI paraMparA thAya che. vaLI, jeonuM bIjuM kuTuMba kaMIka plAna thayuM che, kaMIka ajJAna alpa thayuM che teo upadeza AdinI sAmagrIne pAmIne bIjA kuTuMbanA kSaya mATe svabhUmikAnusAra ucita pravRttio kare che. jema kanakazekhara rAjaputra che naMdivardhananI jema ja uttama manuSyabhavane pAmela che chatAM bIjA kuTuMbanAM niSpAdaka karmo kaMIka maMda thayAM che tethI mahAtmAne prApta karIne zrAvaka thAya che ane svabhUmikAnusAra zrAvakadharmane sevIne bIjA kuTuMbanA nAzane anukULa zakti saMcita kare che, kaMIka kaMIka aMzathI prathama kuTuMbane poSe che. A rIte anya paNa jIvo bhagavAnanA vacanane pAmIne zakti anusAra bIjA kuTuMbane yathArtha jANIne tene nAza karavA yatna kare che. prathama kuTuMbanA yathArtha guNo jANIne tenI vRddhi karavA yatna kare che. teo manISInI jema sarvaviratinI zaktino saMcaya thAya tyAre trIjA bAhya kuTuMbano tyAga karIne, jinavacananuM daDha avalaMbana laIne te rIte bIjA kuTuMbanA nAza mATe yatna kare che, ane prathama kuTuMbane pragaTa karavA ane atizaya karavA yatna kare che, jethI vIryano prakarSa thAya to manISInI jema bIjA kuTuMbano nAza karIne kSAyikabhAvavALA kSamAdi bhAvone prApta karIne pUrNa sukharUpa mokSane prApta kare che. jeo tevI zaktinA saMcayavALA nathI chatAM jinavacananA baLathI prathama kuTuMbanA guNone jANe che teo vicAre che ke kSamAdi bhAvothI puSTa thayeluM A prathama kuTuMba mokSanI prApti na thAya tyAM sudhI paNa kaSAyonA saMtApane alpa alpatara karIne vartamAnamAM sukha utpanna kare che, puNyAnubaMdhI puNyanA saMcaya dvArA uttama janmonI prApti karAve che, sarva prakAranAM zreSTha sAMsArika sukhonI prApti karAvIne paNa vivekanI ja vRddhi karAve che. AthI ja tevA jIvo cakravartI Adi thaIne paNa zakti saMcita thAya tyAre sarvaviratine grahaNa karIne sarvathA bIjA kuTuMbanA nAza mATe yatna karI zake che. tethI tevA jIvo mokSanI prApti na thAya tyAM sudhI paNa jinavacanAnusAra prathama kuTuMbane poSIne ane bIjA kuTuMbane hIna hInatara zaktivALA karIne sadgationI paraMparAne prApta kare che ane aMte mahAbalavALA bane che tyAre manISInI jema kSAyika bhAvanA kSamAdi bhAvane prApta karIne mokSasukhane prApta kare che. vaLI, saMsArI jIvomAM prathamanAM be kuTuMbo aMtaraMga rIte sadA varte che, trIjuM bAhya kuTuMba dareka bhavamAM bhinna bhinna maLe che ane bhavanA aMte te kuTuMbano saMbaMdha pUrNa thAya che. navA bhavamAM navA bAhya kuTuMbano saMbaMdha thAya che ane saMsAraparibhramaNakALamAM jinavacananI prApti pUrve prathama kuTuMba prAyaH avyakta dazAmAM hoya che, kyAreka alpa mAtrAmAM vyakta thAya che tenAthI ja jIvo nigoda AdimAMthI nIkaLIne manuSya Adi bhavone prApta kare che, topaNa baLavAna evuM bIjuM kuTuMba prathama kuTuMbane vyakta thavA detuM nathI. jyAre viveka pragaTe che tyAre prathama kuTuMba vyakta vyaktara thAya che, ane bIjuM kuTuMba kSINa kSINatara thAya che. AthI ja vivekI sAdhuo bIjA kuTuMbano atyaMta nAza karavA arthe trIjA bAhya kuTuMbano tyAga kare che ane apramAdathI prathama kuTuMbanI vRddhi kare che, jenAthI bIjuM kuTuMba atyaMta kSINa kSINatara thaIne nAza pAme che. vaLI, bIjA kuTuMbano nAza karavA arthe susAdhuo kevuM kaThora karma Acare che te batAvatAM kahe che, mahAmoharUpa pitAmahano sAdhuo satata ghAta kare che. tethI te phalita thAya ke bhagavAnanAM vacanonA paramArthane yathArtha sparze te rIte sakzAstronuM adhyayana karIne ane guru Adi pAsethI tenA paramArthane prApta
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva karIne AtmAmAM je ajJAna varte che teno susAdhu nAza kare che. A ajJAna ja anya sarva kaSAyonuM mULa bIja che; kema ke jIva mAtra sukhanA arthI hovA chatAM ajJAnane vaza ja AtmAnA pAramArthika sukhane joI zakatA nathI, jANI zakatA nathI ane tuccha vikArI sukhane sukha mAnIne sarva yatna kare che, jenAthI rAga-dveSa Adi sarva bhAvono pravAha cAle che. tethI vivekI sAdhuo satata zAstronuM zravaNa, manana ane bhAvana karIne ajJAnano atyaMta nAza kare che. vaLI, ajJAna nAza pAme topaNa rAga-dveSa e anAdikALathI sthira thayelA che tethI sAdhu saMsAranA vAstavika svarUpane punaH punaH bhAvana karIne vairAgya dvArA dehAdi pratyenA rAgane kSaNa kare che, maitrIbhAvanA dvArA veSane kSINa kare che jethI samabhAvano pariNAma sthira sthiratara thAya che. vaLI, susAdhuo kSamA, mArdava, Arjava ane asaMgatA Adi bhAvomAM te rIte yatna kare che ke jethI teono manovyApAra kSamAdi bhAvone choDIne nimittone pAmIne azubha bhAvone karavAnI anAdinI sthira pravRtti che te kSINa kSINatara thAya che. A rIte traNa kuTuMbonuM svarUpa kevalIe aridamana rAjAne batAvyuM ane kahyuM ke zaktinuM samAlocana karIne bIjA kuTuMbano saMhAra karavA mATe zakti hoya to trIjA kuTuMbano tyAga karavo joIe. sAdhunI jema saMyama grahaNa karavuM joIe ane jeonI bIjA kuTuMbanA saMhAranI zakti nathI ane koIka rIte trIjA kuTuMbano tyAga kare che ane saMyama grahaNa karyA pachI paNa prathama kuTuMbanuM poSaNa karatAM nathI. teonuM saMyamajIvana viDaMbanA mAtra che, jeone bIjA kuTuMbanA nAzanI zaktino saMcaya thayo che teoe vilaMbana vagara saMyama grahaNa karIne sAdhunI jema nirguNa karma sevavuM joIe jethI mahAmoha Adi sarvano kramasara kSaya thAya. A sarva sAMbhaLIne aridamana rAjA saMyama grahaNa karavA tatpara thAya che. maMtrIne kahe che ke saMyamane grahaNa karavA mATe ucita pravRttio karo ke jethI huM saMyama grahaNa karuM ane manuSyabhava saphaLa karuM, tyAre vimalamati maMtrI kaMIka anya kahe che ke A aMtaHpura, A sAmaMto, A anya rAjaloko e badhAne paNa A kAlane ucita evuM saMyama grahaNa karavuM tamArI jema ja kartavya che. te sAMbhaLIne tyAM beThelA keTalAka jIvone vicAra Ave che ke A rAjA ane maMtrI baLAtkAre dIkSA Apaze tethI bhayathI kAMpavA lAgyA. tethI e prApta thAya ke sAdhunA jIvanane sAMbhaLIne tevuM saMyama pALavuM potAnA mATe zakya nathI tethI saMyamanA grahaNathI teo bhayabhIta thAya che, kema ke te prakAranAM pracura karmone kAraNe kevalInA upadezathI paNa teone saMyamane anukULa baLasaMcaya thayo nahIM. vaLI, keTalAka kAyara puruSo praSavALA thayA arthAt A amane saMyama apAvIne duHkhI karaze e prakAre maMtrI pratye praSavALA thayA. vaLI, keTalAka bhAre karmovALA jIvo A amane saMyama apAvaze te sAMbhaLIne UbhA thaIne cAlatA thayA; kema ke saMyama pratye ane te sarva kevalInA upadeza pratye teone leza paNa ruci thaI nahIM. tethI saMyamanA grahaNathI mukta thavA arthe UbhA thaIne cAlatA thayA. viSayonI gRddhivALA jIvo saMyamajIvanamAM amane tyAga karavo paDaze tethI nIca jIvo vihvaLa thayA. vaLI, kuTuMba Adi sAthe atirAgavALA jIvo saMyamajIvanamAM kuTuMbano tyAga karavo paDaze tethI prasvedavALA thayA. vaLI, laghukarmavALA ane dhIra cittavALA jIvone te maMtrInuM vacana ati priya jaNAyuM tethI vicAre che ke ApaNe paNa saMyama grahaNa karavuM joIe, tethI jeo buddhimAna che, karma laghu thayAM che tenA kAraNe sAdhunI ceSTAnA
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva paramArthane jANyA pachI duSkara paNa A kArya avazya ame karazuM tevA vairyavALA che teo saMyama grahaNa karavA tatpara thayA. tyArapachI te sarva saMyamamAM tatpara thayelA jIvone AzrayIne dIkSA mahotsava rAjA karAve che ane yogya jIvonI yogyatAne jANIne kevalI pravacanayukta vidhithI teone pravajyA Ape che. tyArapachI bhava pratye nirveda thAya ane mokSano abhilASa atyaMta vRddhi pAme tevI dharmadezanA sarva sAdhuone Ape che. jethI mahAdhIratA pUrvaka saMyama pALIne potAnI yogyatA anusAra manuSyajanmane teo saphaLa karI zake. nandivardhanadharAdharayoyuddhaM mRtizca mama punaragRhItasaGkete! tadamRtakalpamapi na pariNataM tadA bhAgavataM vacanaM, nikaTIbhUtau hiMsAvaizvAnarau, kRtaH punastAbhyAM mama zarIre'nupravezaH, mocitazcAhaM bandhanAtsarvajantUnAM bandhanamocanArthaM niyukta rAjapuruSaiH, cintitaM ca mayA-vigopito'hamanena lokamadhye zramaNena, tato dhamadhamAyamAnazcetasA kimatra sthiteneti manyamAnaH pravRtto vijayapurAbhimukhaM gantuM, layitaH kiyAnapi mArgaH / naMdivardhana ane dharAdharanuM yuddha tathA (dharAdharanuM) maraNa vaLI, te agRhItasaMketA ! mane=naMdivardhanane, te amRtakalpa paNa bhAgavatavacana=kevalInuM vacana, tyAre dezanA sAMbhaLI tyAre, pariNata na thayuM. hiMsA-vaizvAnara nikaTa thayAM. vaLI, teo dvArA hiMsA ane vaizvAnara dvArA, mArA zarIramAM praveza karAyo. ane sarva jaMtuonA baMdhananA mocatArthane niyukta rAjapuruSo vaDe huM baMdhanathI mukta karAyo. ane mArA vaDe vicArAyuM - A sAdhu dvArA-kevalI dvArA, lokamAM huM vigopita karAyo. tethI=vazvAnaranA baLathI te pramANe ciMtavana karAyuM tethI, dhamadhamAyamAna citta vaDe ahIM rahevAthI zuM ? e pramANe mAnato vijayapura abhimukha javA mATe pravRtta thayo. keTaloka paNa mArga pasAra karAyo vijayapura abhimukha keTaloka paNa mArga pasAra karAyo. itazca tata eva vijayapurAt zikharinRpateH sUnurmatkalpa eva hiMsAvaizvAnaradoSeNa nirvAsitaH svaviSayAjjanakena dRSTo mayA'raNye pratipathiko dharAdharo nAma taruNaH, pRSTo mayA vijayapuramArga, tataH paryAkulatayA cittasya na zrutaM tena madvacanam / mayA cintitaM-paribhavabuddhyA mAmeSa na gaNayati, tataH samullasitau me hiMsAvaizvAnarau, gRhItA tatkaTItaTAdasiputrikA, tatastenApi visphuritahiMsAvaizvAnareNaiva samAkRSTaM maNDalA'graM, dattau samakameva dvAbhyAmapi prahArI, dArite zarIre / atrA'ntare mama tasya ca jIrNA sA ekabhavavedyA guTikA, tato vitIrNe apare guTike dvayorapi bhavitavyatayA / ane A bAju te ja vijayapurathI zikharI nAmanA rAjAno putra mArA jevo ja hiMsA ane vizvAnaranA doSathI svaviSayathI=potAnA nagarathI pitA vaDe dUra karAyo te rAjAe potAnA putrane potAnA nagarathI dezanikAla karyo. mArA vaDe araNyamAM dharAdhara nAmano taruNa musAphara jovAyo. mArA vaDe vijayapura mArga puchAyo. tethI cittanA paryAkulapaNAne kAraNe tenA vaDe mAruM vacana saMbhaLAyuM
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva nahIM. mArA vaDe vicArAyuM - parAbhavanI buddhithI mane A=dharAdhara nAmano taruNa, gaNakArato nathI. tethI mArAM=naMdivardhananAM, hiMsA-vaizvAnara ullasita thayAM. tenA kaTItaTathI=dharAdhara nAmanA rAjaputranA kaTItaTathI, talavAra mArA vaDe grahaNa karAI. tethI=mArA vaDe tenA keDa uparathI talavAra grahaNa karAI tethI, visphurita hiMsA-vaizvAnaravALA tenA vaDe paNa maMDalAgra kheMcAyo. sAthe ja baMne dvArA prahAro apAyA. baMnenAM zarIro kapAyAM. eTalAmAM mArI ane tenI=dharAdhara nAmanA rAjaputranI, te ekabhavavedya guTikA jIrNa thaI. tethI=ekabhavavedya guTikA nAza thaI tethI, bhavitavyatA vaDe baMnene paNa=dharAdhara rAjaputrane ane naMdivardhanane paNa, bIjI guTikA apAI=bIjA bhava yogya AyuSya baMdhAyuM. SaSThanarake gamanaM pIDAvarNanaM ca itazcAsti pApiSThanivAsA nAma nagarI / tasyAmuparyupari sapta pATakA bhavanti / teSu ca pApiSThAbhidhAnA eva kulaputrakA vasanti / tataH SaSThe tamaH prabhAbhidhAne pATake nItau dvAvapi guTikAprabhAveNa bhavitavyatayA, sthApitau tAdRzakulaputrakarUpatayA pravRddhaH so'dhikataramAvayorvairA' ISnubandhaH sthitau parasparaghAtamanekayAtanAbhirvidadhAno dvAviMzatiM sAgaropamANi, avagAhito'nantamahAduHkhasAgaraH / tatastasyAH paryante guTikAdAnadvAreNaivA''nItau paJcAkSanivAsanagare dvAvapi bhavitavyatayA, vihitau garbhajasarparUpau, prAdurbhUtaH pUrvA''vedhena parasparaM punaH krodhA''bandhaH, yudhyamAnayoH saMpannaM guTikAjara, punaH prApito tenaiva prayogeNa tasyAmeva pApiSThanivAsAyAM nagaryAM dhUmaprabhAbhidhAne paJcame pATa bhavitavyatayA / tatrApi parasparaM nirdalayatorgatAni saptadaza sAgaropamANi, anubhUtAnyatitIvraduHkhAni / tataH punarAnIya paJcAkSanivAsanagare vihitau dvAvapi siMharUpau tatrA'pi tadavasthito vairA'nubandhaH / tatazcA'nyo'nyaM praharatorapanIya tadrUpaM vihitaM tasyAmeva puryAM paGkaprabhAkhye caturthapATake pApiSTharUpaM bhavitavyatayA, tadgatayoH punarapyAvayoranuvartate smA'sau roSotkarSaH, laGghitAni tatrApItaretaraM nighnatordaza sAgaropamANi, soDhAni vAggocarA'tItAni duHkhAni / tataH punarAnIya janitau dvAvapi zyenarUpI, saMlagnaM samullasitavaizvAnarayorAyodhanaM, tatazcyAvayitvA tadrUpaM punarnItau tasyAmeva puri vAlukAprabhAnAni tRtIyapATake guTikAprayuktivazenaiva bhavitavyatayA, tatrApi parasparaM zarIracUrNanaM kurvatoH kSetrA'nubhAvajanitAni paramAdhArmikA'surodIritAni cA'nantaduHkhAni satatamanubhavatoratikrAntAni sapta sAgaropamANi, tadante punarAnItau paJcAkSanivAsanagare darzitau ca nakularUpau bhavitavyatayA, na truTitastatrApi parasparaM matsaraprakarSaH, praharatozcAnyo'nyaM vidIrNe dvayorapi zarIre, jIrNe prAcInaguTike, vitIrNe punarapare, nItau punastasyAmeva nagaryAM zarkarAprabhAbhidhAne dvitIyapATake / tato vihitabIbhatsarUpayoranyo'nyaM piMSatoH paramAdhArmikakadarthanAM kSetrajanitasantApaM ca vedayatoratItAni tatrApi trINi sAgaropamANi, evaM ca pApiSThanivAsanagaryAH paJcAkSanivAsanagare, tato'pi punastasya gatyAgamanaM kurvatA tena dharAdhareNa
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva sArdhaM vairaM kheTayatA bhadre! agRhItasaGkete! viDambitAni mayA bhavitavyatApreritena bhUyAMsi rUpANi / tataH punaH kutUhalavazenaiva tayA nijabhAryayA jIrNAyAM jIrNAyAM tasyAmekabhavavedyA'bhidhAnAyAM karmapariNAmamahArAjasamarpitAyAM guTikAyAM bhUyo bhUyo'parAparAM guTikAM yojayantyA tadasaMvyavahAranagaraM vihAyA'pareSu prAyeNa sarvasthAneSu tilapIDakanyAyena bhramito'hamanantakAlamiti / naMdivardhananuM chaThI narakamAM gamana ane pIDAnuM varNana ane A bAju pApicchanivAsa nAmanI nagarI che tenA upara sAta pADAo che. ane teomAM pApiSTha nAmavALA ja kulaputro vase che. tethIebhavyatavyatAe amane baMnene anya bhava vedya guTikA ApI tethI tamaH prabhA nAmanA chaThA pADAmAM=chaThI tarakamAM, guTikAnA prabhAvathI bhavitavyatA vaDe amane baMnene laI javAyA. tevA kulaputrakarUpapaNAthI ame baMne sthApita karAyA. te vairAnubaMdha amArA beno adhikatara pravardhamAna thayo. aneka yAtanAo vaDe paraspara vAta karatA ame baMne=naMdivardhana ane dharAdhara nAmano rAjaputra ame baMne, bAvIza sAgaropama rahyA. anaMto mahA duHkhano sAgara avagAhata karAyo chaThThI tArakamAM anaMtAM duHkhono samUha anubhava karAyo. tyArapachI tenA parvatamAMachaThThI tArakanA AyuSyanA parvatamAM, guTikAdAna dvArA ame baMne paNa bhavitavyatA vaDe paMcendriya nAmanA nagaramAM lavAyA ane garbhajasarpa rUpe karAyA=bhavitavyatA vaDe karAyA. pUrvanA AvegathI paraspara pharI krodhano baMdha prAdurbhata thayo. yuddha karatAM amArA baMnenuM guTikArUpa AyuSya nAza thayuM. pharI te ja prayogathI te ja pAdhiSThanivAsa nAmanI nagarImAM dhUmaprabhA nAmanA pAMcamA pADAmAM pAMcamI narakamAM, bhavitavyatA vaDe prApta karAyA. tyAM paNa paraspara nirdhalana karatA evA amArA benA sattara sAgaropama pasAra thayA. ati tIvra dukho anubhava karAyAM. tyArapachI pharI paMcAkSanivAsa nagaramAM ame baMne siMharUpe karAyA. tyAM paNa=siMhanA bhAvamAM paNa, vairano anubaMdha avasthita rahyo=amArA benI varanI paraMparA avasthita rahI. tethI=vairano anubaMdha hovAthI, anyonya prahAra karatAM te rUpanetrasiMharUpane, nAza karIne, te ja nagarImAM paMkaprabhA nAmanA caturtha pADAmAM bhavitavyatA vaDe pApiSTha rUpa karAyuM. temAM rahelA cothI narakamAM rahelA evA amArA baMneno pharI paNa A roSano utkarSa anuvartato hato. tyAM paNa paraspara haNatA evA amArA baMnenA daza sAgaropama pasAra karAyA. vANInA viSayathI atIta duHkho sahana karAyAM. pharI baMne paNa zveta pakSI rUpe utpanna karAyA. ullasita vaizvAnaravALA amArA baMnenuM yuddha thayuM. tyAMthI cyavIne pharI te ja nagarImAMtarakAvAsamAM, ja vAlukAprabhA nAmanA trIjA pATakamAM guTikAnA prayoganA vazathI bhavitavyatA vaDe ame baMne laI javAyA. tyAM paNa paraspara zarIranA cUrNane karatAM-ekabIjAnA zarIranA cUrNane karatAM, kSetranA anubhAvathI janita paramAdhAmI devothI karAyelAM anaMta duHkhone satata anubhavatA amArA baMne vaDe sAta sAgaropama atikrAMta karAyA. tenA aMtamAM tarakanA AyuSyanA aMtamAM, pharI paMcAkSanivAsa nAmanA nagaramAM lavAyelA amane baMnene bhavitavyatA vaDe noLiyAnAM rUpo batAvAyAM. tyAM paNa paraspara dveSano prakarSa naSTa thayo nahIM.
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva anya anya prahAra karatA evA amArA baMnenA paNa zarIro vidIrNa thayAM=nAza pAmyAM. prAcIna guTikA jIrNa thaye chate=pUrvabhavanuM AyuSya nAza thaye chate, pharI bIjI guTikA vistIrNa karAI=bhavitavyatA vaDe bIjA bhavanuM AyuSya baMdhAvyuM. vaLI, te ja nagarImAM=pApiSTha nagarImAM zarkarAprabhA nAmanA bIjA pADAmAM ame baMne laI javAyA. tyArapachI karAyelA bIbhatsa svarUpavALA ame baMnene anyonya pIsatA 52mAdhArmikanI kadarthanAne, kSetrajanita saMtApane vedana karatAM tyAM traNa sAgaropama pasAra karAyA. A rIte pApiSThanivAsa nagarathI paMcAkSanivAsa nagaramAM, tyAMthI paNa vaLI te gatimAM=narakagatimAM, Agamana karatAM tenA vaDe=naMdivardhana vaDe, dharAdharanI sAthe vairane kheDatA=vadhAratA, he bhadra ! agRhItasaMketA mArA vaDe bhavitavyatAthI prerita ghaNAM rUpo viDaMbita karAyAM. tethI vaLI kutUhalavazathI te potAnI bhAryA vaDe ekabhavavedya nAmavALI karmapariNAma mahArAjAthI samarpita karAyelI guTikA jIrNa thaye chate pharI paNa bIjI bIjI guTikAne yojana karatI te asaMvyavahAra nagarane choDIne apara apara prAyaH sarvasthAnomAM tilapIDaka nyAyathI-talane pIlanAra baLadanA nyAyathI, huM anaMtakALa bhamyo. evaM vadati saMsArijIve prajJAvizAlayA cintitaM - aho raudrarUpo'sau krodhaH, dAruNatarA hiMsA, tathAhi tadvazavartinA'nena saMsArijIvena ghoraM saMsArasAgaraM kathaJcidatilaGghya prApte'pi manuSyabhave vihitaM tattAdRzamatiraudraM karma, na pratipannaM bhAgavataM vacanaM, hAritA manuSyarUpatA, nirvartitA vairaparamparA, upArjitA saMsArasAgare'nantarUpA viDambanA, svIkRto mahAduHkhasantAnaH / tadidamanubhavA''gamasiddhamanubhavanto'pyete manuSyabhAvA''pannAH prANino na lakSayantIvAnayoH svarUpaM, AtmavairiNa iva samAcaranti tameva krodhaM, tAmeva hiMsAM satatamanuvartante, tadete'pi varAkA lapsyante nUnamevaMvidhAmanarthaparamparAmityeSA cintA mamA'ntaHkaraNamAkulayati / te A rIte saMsArI jIve kahyu chate prajJAvizAlA vaDe vicArAyuM aho raudrarUpa A krodha che, dAruNatara hiMsA che. te A pramANe - tenA vazavartI evA A saMsArI jIva vaDe ghora saMsArasAgara koIka rIte atilaMghana karIne prApta paNa manuSyabhava hote chate=naMdivardhanano bhava prApta hote chate, paNa te tevuM ati raudra karma karAyuM. bhagavAnanuM vacana svIkArAyuM nahIM. manuSyarUpatA niSphaLa karAI, vairanI paraMparA niSpAdana karAI, saMsArasAgaramAM anaMtarUpa viDaMbanA upArjana karatAM mahAdu:khano saMtAna svIkAra karAyo. te A anubhava Agamasiddha anubhavatA paNa manuSyabhavane pAmelA prANIo A benuM svarUpa jANatA nathI=hiMsA ane krodhanuM svarUpa jANatA nathI. AtmaverInI jema te ja krodhane Acare che. te ja hiMsAne satata anusare che. te A paNa rAMkaDAo kharekhara AvA prakAranI anarthaparaMparAne=naMdivardhane je prakAre anarthaparaMparAne prApta karI evA prakAranI anarthaparaMparAne pAmaze. A prakAranI ciMtA mArA aMtaHkaraNane Akula kare che. -
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 upamitibhavaprapaMco kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva puNyodayena siddhArthapure mAnavajanmaprAptiH saMsArijIvaH prAha-tataH punaranyadA'hamagRhItasaGkete! nItaH zvetapure bhavitavyatayA vihitazcAbhIrarUpaH, tadrUpatayA vartamAnasya me tirobhUto'sau vaizvAnaraH, jAto manAgahaM zAntarUpaH, pravRttA me yadRcchayA dAnabuddhiH, na cA'bhyastaM kiJcidviziSTaM zIlaM, na cA'nuSThitaH kazcitsaMyamavizeSaH, kevalaM kathaJcid gharSaNaghUrNananyAyena saMpanno'haM tadA madhyamaguNaH / tatastathAbhUtaM mAmupalabhya jAtA mayi prasannahRdayA bhavitavyatA, tatazcA''virbhAvito'nayA punarapi sahacaro me puNyodayaH / tato'bhihitamanayA-Aryaputra! gantavyaM bhavatA siddhArthapure, sthAtavyaM tatra yathAsukhAsikayA, ayaM ca tavA'nucaraH puNyodayo bhaviSyati / mayA'bhihitaM-yadAjJApayati devI / tato jIrNAyAM prAcInaguTikAyAM dattA punarekabhavavedyA sA mamA'parA guTikA bhavitavyatayeti / naMdivardhanane puNyodayathI siddhArthapuramAM mAnava janmanI prApti saMsArI jIva kahe che - tyArapachI=tilapIDaka nyAyathI huM anaMtakALa sarvasthAnomAM bhamAvAyo tyArapachI, te agRhItasaMketA ! pharI huM atyadA zvetapura nagaramAM bhavitavyatA vaDe laI javAyo. AbhIrarUpa karAyuM. te rU55NAthI-AbhIrarUpapaNAthI, vartatA evA mAro A vaizvAnara tirobhUta thayo=naMdivardhanano jIva AbhIrarUpa hovAne kAraNe teno aMtaraMga mitra evo vaizvAnara te bhavanA saMyogane kAraNe vyakta pragaTa thayo nahIM. thoDoka huM zAMtarUpavALo thayo. mArI yadacchAthI dAnabuddhi pravRtta thaI. ane kaMIka viziSTa zIla abhyasta karAyuM nahIM. ane koI saMyamavizeSa pAlana karAyuM nahIM. kevala koIka rIte gharSaNadhUrNata vyAyathI=dariyAmAM paDelo paththara athaDAI athaDAIne goLa thAya e vyAyathI, huM tyAre AbhIrarUpa bharavADanA rUpamAM hato tyAre, madhyama guNavALo thayo. tethI=madhyama guNane kAraNe mArAmAM dAnabuddhi thaI tethI, evA prakAranA mane joIne bhavitavyatA mArA upara prasanna hRdayavALI thaI. tethI bhavitavyatA prasanna hRdayavALI tethI, AnA vaDe=bhavitavyatA vaDe, pharI mAro puNyodaya nAmano sahacara Avirbhata karAyo. tethI puNyano sahacara Avirbhata thayo tethI, bhavitavyatA vaDe huM kahevAyo. he Aryaputra!siddhArthapuramAM tArA vaDe javA yogya che. tyAM siddhArthapuramAM, yathAsukhAsikAthI rahevAnuM che ane A tAro anucara puNyodaya thaze. mArA vaDe kahevAyuM - devI je AjJA kare. tyArapachI jIrNa prAcIna guTikA hote chate AbhIranA bhavanuM AyuSya kSINa thaye chate, ekabhavavedya te guTikA ekabhavadha guTikA, bhavitavyatA vaDe mane bIjI apAI. zloka : bho bhavyAH pravihAya mohalalitaM yuSmAbhirAkarNyatAm, ekAntena hitaM madIyavacanaM kRtvA vizuddhaM manaH /
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva rAdhAvedhasamaM kathaJcidatulaM labdhvA'pi mAnuSyakam / hiMsAkrodhavazAnugairidamaho jIvaiH purA hAritam / / 1 / / zlokArtha H he bhavya prANIo mohanuM vilasita jANIne tamArA vaDe ekAMtathI hita evuM mAruM vacana vizuddha mana karIne sAMbhaLo. rAdhAvedha jevo koIka rIte atula manuSyabhavane pAmIne-rAdhAvedha sAdhIne iSTa phala prApta karI zakAya tevo koIka rIte atula manuSyabhava pAmIne, paNa hiMsA ane krodhanA vazathI anusaranArA jIvo vaDe aho khedanI vAta che ke A=manuSyabhava, pUrvamAM harAyo=khovAyo. / / 1 / / zloka H anAdisaMsAramahAprapaJce, kvacitpunaH sparzavazena mUDhaiH / anantavArAH paramArthazUnyairvinAzitaM mAnuSajanma jIvaiH / / 2 / / zlokArtha H anAdi saMsAranA mahAprapaMcamAM kyAreka vaLI sparzananA vazathI mUDha, paramArthathI zUnya evA jIvo vaDe anaMtIvAra manuSyajanma vinaSTa karAyo. // 2 // zloka H etanniveditamiha prakaTaM tato bhoH ! tAM sparzakopaparatA'pamatiM vihAya / zAntAH kurudhvamadhunA kuzalA'nubandhamahnAya laGghayatha yena bhavaprapaJcam / / 3 / / zlokArtha : A ahIM=prastuta prakaraNamAM, pragaTa nivedana karAyuM che. tethI bho bhavya jIvo ! te sparza ane kopaparatA apamatine=sparzanendriya ane krodhane AdhIna durmatine, tyajIne zAMta thayelA evA tame have kuzalAnubaMdhane satata karo, jenAthI bhavaprapaMcanuM ullaMghana tame karo. II3II ityupamitibhavaprapaJcAyAM kathAyAM krodhahiMsAsparzanendriyavipAkavarNanastRtIyaH prastAvaH / A prakAre upamitibhavaprapaMcakathAmAM krodha, hiMsA, sparzanendriyanA vipAkanA varNanarUpa trIjo prastAva pUro thayo. bhAvArtha : anusuMdara cakravartI agRhItasaMketAne kahe che, naMdivardhananA bhavamAM amRtakalpa paNa kevalInuM vacana mane pariNamana pAmyuM nahIM. paraMtu te vacanathI vihvaLa thayelo evo huM te kevalIne mAravA mATe tatpara thayo. tethI e prApta thAya ke jyAre utkaTa viparyAsa hoya che tyAre jIvane sarvatra viparIta buddhi ja prApta thAya che. AthI
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva ja anusuMdara cakravartInA bhavamAM e ja naMdivardhanano jIva atyaMta vivekayukta banyo che. ane te ja jIva naMdivardhananA bhavamAM viparyAsa karAvanArAM karmo pracura hovAthI loko AgaLa potAnuM caritra kahIne kevalIe mArI viDaMbanA karI che e prakArano viparyAsa ja kare che. tethI baMdhanathI mukAyelo evo te kevalIne mAravAnA adhyavasAyathI vijayapura nagaranI sanmukha jAya che. tyAM tenA jevo ja vaizvAnara ane hiMsaka pariNAmavALo dharAdhara nAmano yuvAna rAjakumAra prApta thAya che. tene mArga pUchavAthI teNe javAba nahIM Apyo, tethI akaLAyelA naMdivardhane tenI ja talavAra kheMcIne tene mA2vAno yatna karyo. baMne ekabIjAne mArIne narakanA cakarAvAmAM aneka bhavo bhaTake che. A rIte paraspara nimittathI potAnI krodhanI ane hiMsAnI prakRti puSTa puSTatara karIne naMdivardhana ane dharAdharano jIva aneka kadarthanAo pAme che ane jyAre koIka rIte te prakAranAM karmo bAMdhe che ke jenAthI naMdivardhana tenAthI vikhUTo thaIne ekendriya AdimAM sarvasthAnomAM bhame che, jyAM sAkSAt krodha ane hiMsA vyakta na hatAM topaNa mUDhatAne vaza kliSTabhAvothI ekendriya AdimAM paribhramaNa kare che. vaLI, dharAdharanI sAthe vairanI paraMparA UbhI karI to ghaNA bhavo sudhI te vairanI paraMparA cAlI. A sarva sAMbhaLIne prajJAvizAlA vicAre che ke saMsAramAM krodhanI raudratA, hiMsAnI dAruNatA kevI atyaMta viSama che, jenA kAraNe tene vaza thayelA saMsArI jIvo manuSyabhavane pAmIne paNa ati raudra karma karIne manuSyabhava niSphaLa kare che ane aneka kadarthanA prApta kare che te sarvanuM kAraNa krodha ane hiMsA che. tethI vivekI puruSoe krodhanuM sUkSma svarUpa vicAravuM joIe ke alpa paNa krodha, arati, IrSyA, dveSa, aruci A sarvabhAvo krodhanAM ja bIjo che je sAmagrI maLe to puSTa thAya to vaizvAnara rUpe ja bane che ane sarva anarthanI paraMparAne prApta karAve che. mATe vivekI puruSe krodhanA sUkSma sarva bhAvonuM Alocana karIne tene dUra ka2vA ja yatna karavo joIe, ke jethI vRddhi pAmIne durgationI paraMparAnuM kAraNa krodhanA sUkSma bhAvo paNa bane nahIM. paraMtu samyag AlocananA baLathI krame karIne te krodhazakti kSINa kSINatara thAya. vaLI, saMsArI jIvo svArtha khAtara je AraMbha-samAraMbha kare che te hiMsA uttarottara vRddhi pAmIne naMdivardhananI hiMsA jevI ghAtakI hiMsA bane che tethI vivekI jIve manuSyabhavane pAmIne zrAvaka avasthAmAM paNa atyaMta dayALu citta vRddhi pAme te rIte yatanApUrvaka jIvavuM joIe, jethI svArtha khAtara maMda maMda paNa hiMsAnI pariNati che te uttarottara kSINa thAya, paraMtu nimittane pAmIne vRddhi pAme nahIM. vaLI, susAdhuo paNa te hiMsAnI pariNatinA nAza arthe SaTkAyanuM pAlana samyag thAya te arthe atyaMta yatanApUrvaka sarva ceSTAo karavI joIe, jethI pravardhamAna dayALu citta hiMsAnI zaktine kSINa kare. jeo sAdhudharma ke zrAvakadharma pALe che topaNa yatanAvALA nathI teonI ayatanApariNAmane kA2Ne vartatI kaThora pariNati uttarottara vRddhi pAmIne naMdivardhana jevI ja hiMsAnuM kAraNa banI zake che. mATe vivekapUrvaka krUratAno pariNAma kSINa thAya, dayALu citta vRddhi pAme te rIte yatanAparAyaNa sAdhu ane zrAvake thavuM joIe. vaLI, naMdivardhanano jIva ghaNA bhavo ekendriya AdinI kadarthanA pAmIne kAMIka zubhabhAva thavAthI bharavADa rUpe thAya che tyAre gussAno svabhAva kaMIka maMda paDyo, kaMIka zAMta prakRti thaI ane kaMIka dAnabuddhi thaI, jenAthI kaMIka puNyanI prApti thaI, topaNa tattvanuM paryAlocana kare tevI mArgAnusArI buddhi pragaTa thayelI nahIM hovAthI te bhavamAM puNya bAMdhIne siddhArthapuramAM
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-3 | tRtIya prastAva te manuSyabhavane prApta kare che. e bhavanuM svarUpa graMthakArazrI AgaLa batAvaze. prastuta prastAvamAM sAra batAvatAM graMthakArazrI kahe che. prastuta kathAnakamAM mohane vaza jIvo kaI rIte ekAMte anarthonI paraMparAne prApta kare che te sAMbhaLIne vicAravuM joIe ke rAdhAvedhane sAdhavA jevo manuSyabhava tamane prApta thayo che, Avo ja manuSyabhava hiMsA ane krodhane vaza pUrvamAM anaMtI vakhata naMdivardhananI jema ApaNe niSphaLa karyo che ane sparzanane vaza anaMtI vakhata manuSyajanma niSphaLa karyo che, mATe sparzana ane krodhane paravaza je apamati durmati, che tene dUra karIne cittane zAMta karo ane bhavanA prapaMcanuM samyagu avalokana karo, jethI bhavathI citta virakta thAya ane AtmahitanI pAramArthika ciMtA pragaTe tevuM kuzalAnubaMdha karma karo ke jethI zIdhra bhavaprapaMcano nAza thAya. A prakAre sArarUpa graMthakArazrIno upadeza che. trIjo prastAva saMpUrNa anusaMdhAnaH upamitibhavaprapaMcA kathA bhAga-4 (caturtha prastAva khaMDa-1)
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ yAH kAzcideva matryeSu, nirvANe ca vibhUtayaH / ajJAnenaiva tA: sarvA, hatA: sanmAdhinA | maryalokamAM ane nirvANamAM je koI vibhUtio che te sarva vibhUtio sanmArgarodhI evA ajJAna vaDe ja haraNa karAI che. I : prakAzaka : mAtAtha gaNa zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phrehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com