Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ | "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra kramAMka 01 zrI naMdIsUtra avacUrI : dravya sahAyaka: pa.pU. yoganiSTha A. zrI kesarasUrizvarajI ma.sA. samudAyanA pa.pU. AcArya zrI hemaprabhasUrizvarajI ma.sA.nA AjJAvartinI pU. pravartinI sAdhvIjI zrI nemazrIjI ma.sA.nA AtmazreyArthe pU. maMjulAzrIjI ma.sA.nI preraNAthI nema-maMjula-vAri-vaja svAdhyAya maMdiranI bahenonA jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. vikrama saMvata 2065 (mo.) 9426585904 (o) 22132543 (rahe.) 27505720 I. sa. 2009
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ EKZ- 4 nndinm| | avdhiismlkRtm| 4 jayatu zrIjinavarendrapravacanam / zreSThidevacandra lAlamAI-jainapustakoddhAra-granthAle zrIdUSyagaNiziSya-zrIdevavAcakagaNiviracitam nandisUtram / % + avacUrIsamalaGkRtam / +++ + atha nandiriti kaH zabdArthaH ? ucyate, 'dunadu samRddhau' ityasya dhAtoH 'udito num' iti numi vihite nandanaM-nandiH, pramodo harSa ityarthaH / nanduihetutvAt jJAnapaJcakAmidhAyakamadhyayanamapi nandiH, nandanti prANinaH-anena-asmin 1 bhatra 'uditaH svarAno'ntaH' (haim04||4||98) iti sUtra razyate / + +
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / // 2 // iti vA nandi:, - idameva prastutamadhyayanam, AviSTaliGgatvAca Adhyayane'pi pravattamAnasya nandizandasya puMstvaM, ' in sarvadhAtubhyaH' (kaumudI0 uNAdau ) ityauNAdika in pratyayaH, apare tu nandIti paThanti, te ca 'ik kRSyAdibhya' ( mahAbhASye 0 3 a0 3 pA0 1 A0 ) iti sUtrAdikapratyayaM samAnIya strItve'pi varttayanti, tatazca ' ito'ktyarthA ' diti [ si. 2-4-32 ] GIpratyayaH / ' jayati ' indriya viSayakaSAyaghAtikarmmaparISahopasargAdizatrugaNaparAjayAt sarvAnapyatizete, itthaM sarvAtizAyI ca bhagavAn prekSAvatAmavazyaM praNAmArhastato jayatIti, kimuktaM bhavati ? taM prati praNato'smoti, kiM viziSTo jayatItyAha jaya jagajIvajoNI - viyANao jagagurU jagANaMdo / jaganAho jagabaMdhU- jayai jagapiyAmaho bhayavaM // 1 // 'jagajjIvayonivijJAyaka: ' jagat-dharmAdharmAkAzapudgalAstikAyarUpaM ' jagattrayaM carAcaraM' iti vacanAt jagacca jIvAva yonayazca jagajjIvayonayaH tAsAM vividhaM - anekaprakAramutpAtAdyantadharmAtmakatayA jAnAti iti vijJAyako jagajjIvayonivijJAyakaH, anena kevalajJAnapratipAdanAt svArthasaMpadamAha, tathA jagat gRNAti yathA vyavasthitaM pratipAdayati ziSyebhya iti jagadguruH / yathAvasthitasakelapadArthapratipAdaka ityarthaH / tathA 'jagadAnaMda: ' iha jagacchabdena saMjJipaMceMdriyaparigrahaH, teSAmeva bhagavadarzanadezanAdita AnaMdasaMbhavAt, tatazca jagatAM - saJjJipaMcendriyANAmamRtasyandimUrtidarzanamAtrato niHzreyasAbhyudaya sAdhamryopadezadvAreNa cAnandahetutvAdaihikAmuSmikapramodakAraNatvAt jagadAnaMda:, tathA 'jagannAthaH ' iha jagacchandena sakalacarAcaraparigrahaH, 1- AviSTa - AgRhItaM pratiniyataM liGgA yaiste AviSTaliGgAH, liGgAntarazabda saMbaMve'pi na svaliGgA jahati ityarthaH // " avacUrIsamalaGkRtam / // 2 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nndisuutrm| avaghUrImaH mlngkRtm| nAthazandena ca yogakSemakRdabhidhIyate, 'yogakSemakRt nAtha' iti, tathA ' jagadvandhuH' iha jagacchandena sakalapANigaNaparigrahaH, prANina evAdhikRtya bandhutvopapatteH, tatazca jagataH-sakalaprANisamudAyarUpasyAvyApAdanopadezapraNayanena sukhasthApakatvAt-bandhuriva bandhuH jagadvandhuH, tathA 'jayati jagatpitAmahaH' iti, iha jagacchabdena sakalasattvaparigrahaH, tatazca jagatAM sakalasattvAnAM narakAdikugativinipAtA'pAyarakSaNAt piteva pitA-samyagdarzanamUlottaraguNasaMhatisvarUpo dharmaH / sa hi durgatI prapatato jaMtUna rakSati, zubhe ca niHzreyasAdau sthAne sthApayati / tathA coktam-niruktazAstravedibhiH-" durgatiprasRtAna jantUna , yasmAddhArayate tataH / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH // 1 // " tataH sakalasthApi prANigaNasya pitRtulyaH, tasyApi ca pitA bhagavAna , arthatastena praNItatvAt , tato bhagavAn jagatpitAmahaH, jayatIti punaH kriyAbhidhAnaM tathAdhikArAdaduSTam / / uktaM ca-" sajjhAyajjhANataosahe Ubaesu thuipayANesu / saMtaguNakittaNAsu ya na hoti puNaruttadosAo // 1 // anenApi parArtha| saMpadamAha-'bhagavAn iti' bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH, Aha ca-aizvaryasya samagrasya rUpasya yazasaH shriyH| dharmasyArthaprayatnasya ! paNNAM bhaga itIritaH // 1 // " bhago'syAstIti bhagavAn // 1 // jayaha suyANaM pabhavo titthayarANaM apacchimo jyi| jayai gurUlogANaM jayai mahappA mahAvIro // 2 // jayatIti pUrvavata, zrutAnAM-svadarzanaparadarzanAnugatasakalazAstrANAM prabhavanti sarvANi zAstrANyasmAditi prabhavaH-prathamaM utpattikAraNam, tIrthakarANAmapazcimo jayati, janmajarAmaraNasalilasubhRtaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhImakaSAyapAtAlaM duHkhagrAha %AKA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ nndisuutrm| // 4 // mahAmohAvartabhISaNaM rAgadveSapavanavikSobhitaM vividhAniSTeSTasaMyogaviyogavIci nicayasaMkulamuccaistara manorathasahasravelAkalitaM saMsArasAgaraM taraMti yena tattIrtham / tacca sakalajIvAdipadArthasArtharUpakamatyantAnavadyaM zeSatIrthAntarIyAvijJAtacaraNakaraNakriyAdhAraM sakalatrailokyAntargavibuddhadharmmasaMpatsamanvitaM mahApuruSAzrayamavisaMvAdipravacanam, tatkaraNazIlAstIrthakarAH teSAM tIrthakarANAM, asmin bhArate varSe, adhikRtAyAsarviyAM na vidyate pazcimo'smAdityapazcimaH sarvAntimaH, pazcima iti / 'jayati gururlokAnAM ' iti lokAnAM - savAnAM gRNAti pravacanArthamiti guruH, pravacanArthapratipAdakatayA pUjya ityarthaH / tathA 'jayati mahAtmA mahAvIro' mahAn- atitarazaktyupeta AtmAsvabhAvo yasya sa mahAtmA, 'sUra vIra vikrAMtau ' vIrayati sma iti vIro-vikrAMtaH, mahAn kaSAyopasargaparISahendriyAdizatrugaNajayAdatizAyI vikrAMtaH mahAvIraH, athavA 'Ira gatipreraNayoH ' vizeSeNa Irayati -gamayati spheTayati karma, prApayati vA zivamiti vIraH, jayatIti pUrvavat // 2 // bhaddaM savajagujoyagassa bhaddaM jiNassa vIrassa / bhaddaM surAsuranamaMsiyassa bhadaM dhuyarayassa // 3 // 'bhadraM' kalyANaM bhavatu, 'sarvasya jagadudyotakasya' sarva-samastaM jagat-lokAlokAtmakam, udyotayati - prakAzayati kevalajJAnadarzanAbhyAmiti sarvajagadudyotakaH / tasya 'bhedrAyuSyakSemasukhahitArthahitairAziSi' iti trikalpena caturthIvidhAne'pi SaSThayapi bhavati / yathA AyuSyaM devadattAya, AyuSyaM devadattasya, tathA 'bhadraM jinasya vIrasya' mahAvIrasya, jayati rAgAdizatrugaNamiti jinaH, auNAdiko nak 1 hitasukhAbhyAm (haima0 2 / 2 / 65 ) tadbhadvAyuSya kSemArthArthenAziSi ( 2 / 2 / 66 ) itisUtradvayoktArthasaGgraheNAtraivamuktam / avcuuriismlngkRtm| // 4 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram) // 5 // pratyayastasya bhadraM bhavatu / tathA 'bhadraM kalyANaM bhavatu, surai: - zakrAdibhirasuraizcamarAdibhitra namaskRtasya, tathA 'bhadraM ' kalyANaM bhavatu, 'dhUtarajasaH' dhRtaM kampitaM sphoTitaM rajo- badhyamAnaM karma yena sa dhRtarajAstasya // 3 // samprati tIrthakarAnantaraM saGghaH pUjya iti paribhAvayana saGghasya nagararUpakeNa stavamAha - guNabhavaNagahaNa ! suragaNabhariya ! daMsaNavizuddharatyAgA ! | saMghanagara ! bhaI te akhaMDacarittapAgArA ! // 4 // guNabhavaNa ityAdi, guNA- iha uttaraguNA gRhyante. mUlaguNAnAmagre cAritrazabdena gRhyamANatvAt te ca uttaraguNAH piNDavizuddhayAdayaH, taeva bhavanAni, taiH gahanaM - gumpilaM pracuratvAduttaraguNAnAM guNabhavanagahanam saGghanagaramabhisambadhyate, tasya AmantraNaM. he guNabhavanagahana !, tathA zrutaralabhRta-zrutAni eva AcArAdIni nirupamasukhahetutvAdratnAni zrutaratnAni tairbhUtaM pUritaM tasya AmantraNaM, he zrutaratnabhRta !, tathA 'darzanavizuddharadhyAka' iha darzana-prazamasaMveganirvedAnukampA stikya liGgagamyamAtmapariNAmarUpaM samyagdarzanamamigRhyate / taca kSAyikAdibhedAta vidhA, tadyathA - kSAyika, kSAyopazamika aupazamikaM ca / darzanameva asAramidhyAtvAdikacavararahitA vizuddhA rathyA yasya tat tathA, tasya AmaMtraNaM, he darzanavizuddharadhyAka !, saGghazrAturvarNyaH zramaNAdisaGghAtaH, sa nagaraM iva saMghanagaraM, tasya AmantraNaM, he saGghanagara !, ' bhadraM kalyANaM 'te' tava bhavatu / akhaNDacAritraprAkAraM cAritraM mUlaguNAH akhaNDaM - avirAdhitaM cAritraM eva prAkAro yasya tat tathA 'mAMsAdipu ca' iti prAkRtalakSaNAt cAritrazabdasya AdI hrasvaH tasya AmantraNaM, he akhaNDacAritraprAkAra !, dIrghatvaM prAga // 4 // 1 avcuuriismlNkRtm| // 5 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram bhUyo'pi saGghasya eva saMsArocchedakAritvAccakrarUpakeNa stavamAha avacUrIsasaMjamatavatuMrarayasma namo smmttpaarivaalsm| appaDicassa jayo hou sayA saMghacakkassa // 5 // mlNkRtm| saMjama ityAdi, sNymH-sptdshprkaarH| yata uktaM-"paJcAzrayAt viramaNaM, paJcendriyanigrahaH kaSAyajayaH / daNDavayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH ||1||"spii dvidhA-bAhyaM AbhyantaraM ca, tatra bAhya paDvidhaM, Abhyantaramapi SoDhA / saMyamazca tapAMsi / ca saMyamatapasi, tuMbaM ca arAzca-arakAH tumbArAH saMyamatapasyeva yathAsaMkhyaM tumbArA yasya tat tathA, tasmai saMyamatapaHtumbArAya nmH| sUtre ca paSThI prAkRtalakSaNAt / caturthI arthe vedinavyA. uktaM ca-" chaDi vibhanIe bhaNNai cautthI / " tathA samyaktvameva pAriyallaM-bAhyapRSThasya bAhyA bhramiyasya tat tathA, tasmai namaH / gAthAI vyAkhyAtaM / tathA na vidyate prati-anurUpaM samAnaM cakraM yasya tat apraticakra, carakAdicakraH asamAnaM ityarthaH, tasya jayo bhavatu, sadA-sarvakAlaM, saGghaH cakraM iva maMdhacakraM tasya // 5 // samprati saMghasya eva mArgagAminayA ratharUpakaNa stavamanidhitmagaha bhaI sIlapaDAgUsiyassa navaniyamaturayajuttasma / saMgharahassa majjhAyasunaMdighosarasa // 6 // bhaI sIla ityAdi, 'bhadra' kalyANa saMgharayasya bhagavato bhavatu iti yogaH, kiM viziSTasya sataH ityAha-'zIlocchUi tapatAkasya', zIlameva-aSTAdazazIlAsahasrarUpaM ucchitA patAkA yasya sa, tathA 'taponiyamaturagayuktasya' tapaHsaMyamAzvayuktasya / 15
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / 7 // tathA svAdhyAyaH - pazcavidhaH taca yathA - vAcanA pRcchanA pravarttanA anuprekSA dharmmakathA ca svAdhyAya evaM san zobhano nandivopodvAdazavidhatUryaninAdo yasya sa tathA tasya / 'sAsune sansa' iti kvaci pAThaH, tatra svAdhyAya eva zobhano nemighoSo yasya iti draSTavyam // 6 // [ atha saMghasva prayuddhatayA padmarUpakeNa gAthAyena stavamAha-] kammarayajalohaviNiggayarasa suparayaNadIhanAlassa | mahatvayadhirakanniyassa guNakesarAlassa // 7 // kammaraya ityAdi. karma - jJAnAvaraNAdi agraprakAraM sadeva jIvasya guNThanena mAlinyApAdanAt rajo bhaNyate / karmaraja eva janmakAraNatvAt jala ghastasmAt vinirgataH [iva]-karmarajAMjalIdha vinirgataH tasya / iha padmaM jauvAdvinirgata supratInaM, jalaughasyopari tastha vyavasthitatvAt, saMghastu karmarajojalaughAdvinirgato'lpasaMsAritvAdavaseyaH tathA cAviratasamyagdRSTerapi apArddhapudgalapara vartamAna eva saMsAra:, ata eva vinirgata iva iti vyAkhyAtaM, na tu sAkSAdvinirgato'dyApi saMsAritvAt tathA zrutaratnameva dIrgho nAlo yasya sa tasya, dIrghanAlatayA ca zrutaratnasya rUpaNaM karmmarajojalaughataH tadalAta vinirgataH / tathA paJcamahAvratAni eva prANAtipAdiviramaNalakSaNAni sthirA - ear karNikA-madhyagaNDikA yasya tattathA tasya, tathA guNA-uttaraguNAH, ta eva paJcamahAtratarUpakarNikAparikara bhUtatvAt kesarA va guNakesarAH te vidyante yasya tattathA tasya // 7 // tathA sAvagajaNamahuariparivuDasma jiNasUrateyabuddhassa / saMghapaumassa bhaI samaNagaNasahassapattassa // 8 // OM OM avcuuriismlNkRtm| // 7 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa nandisUtram avcuuriismlNkRtm| READHOPUR ye abhyupetasamyaktvAH pratipannANuvratA api pratidivasaM yatibhyaH sAdhUnAM agAriNAM ca uttarottaraviziSTaguNapratipattihetoH sAmAcArI zRNvanti te zrAvakAH, zrAvakAzca te janAzca zrAvakajanAH, ta eva madhukaryaH, tAbhiH parivRtasya, tathA 'jinasUryatejobuddhasya' / jina eva sakalajagatprakAza katayA sUrya iva-bhAskara iva jinasUryaH, tasya tejo viziSTasaMvedanaprabhavA dharmadezanA, tena buddhasya / tathA zrAmyanti iti zramaNA 'nanyAdibhyo'na' [si. he. 5---152] iti karyanapratyayaH / zrAmyanti tapasyanti, kimuktaM bhavatipravrajyArambhadivasAdArabhya sakalasAvadyayogaviratA gurUpadezena prANoparamAt yathAzakti anazanAditapaH caranti / uktaM ca " yaH samaH sarvabhUteSu vaseSu sthAvareSu ca / tapazcarati zuddhAtmA, zramaNo'sau prakIrtitaH // 1 // zramaNAnAM gaNaH zramaNagaNaH, sa eva sahasra patrANAM yasya tat zramaNagaNasahasrapatraM tasya // 8 // CARKX bhUyo'pi saMghasya eva maumyatayA candrarUpakaNastabamAhatavasaMjamamayalaMchaNa! akIriyarAhumuhaduddharima! nicaM! jaya saMghacandanimmala! sammattavizuddhajoNDAgA ! // 9 // tapaHsaMjama ityAdi, tapazca saMyamazca tapaHsayama, samAhAro dvaMdvaH, tapaHsaMyama eva mRgalAJchanaM-mRgarUpaM cihnaM yasya tasya AmantraNaM, he tapaHsaMyamamRgalAJchana !, tathA na vidyante'nabhyupagamAt paralokaviSayAH kriyA yeSAM te akriyAH-nAstikAH, ta eva jinapravacanazazAGkAsanaparAyaNatvAt rAhumukhaM ivAkriyArAhumukhaM tena duHpradhRSyo-anabhibhavanIyaH,tasyAmantraNaM, he akriyArAhumukhaduHpradhRSya, saGghaH
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram **** candra iva saGghacandraH tasyAmantraNaM, he saGghacandra tathA nimmala-mithyAtvamalarahitaM yatsamyaktvaM tadeva vizuddhA jyotsnA yasya sa ||aSacarIsatathA 'zeSAdve'ti kaH pratyayaH(7-3-275), tasya AmantraNaM, he nirmalasamyaktvavizuddhajyotsnAka! dIrghatvaM prAgiva prAkRtalakSaNAt mlkRtm| avaseyaM, 'nityaM sarvakAlaM 'jaya' sakalaparadarzanatArakebhyo'tizayavAn bhava, yadyapi bhagavAn saMghacandraH sadaiva jayan pravartate, tathApi itthaM stotuH amidhAnaM kuzalamanovAkkAyapravartikAraNaM iti aduSTam // 9 // punarapi saMghasya eva prakAzakatayA sUryarUpakeNa stavamAhaparatitthiyagahapahanAsagassa tavateyadittalesassa / nANujoyassa jae bhaI damasaMghasUrassa // 10 // paratIrthikAH-kapilakaNabhakSAkSapAdasugatAdimatAvalaMbinaH ta eva grahAH, teSAM yA prabhA-ekaikadurnayAbhyupagamaparisphUrtilakSaNA, tAM anaMtanayasaMkulapravacanasamutthaviziSTajJAnabhAsvaraprabhAvitAnena nAzayati-apanayati iti paratIrthikagrahaprabhAnAzakaH tasya [paratIrthikagrahaprabhAnAzakasya tathA tapaH teja eva dIptA ujvalA lezyA-bhAsvaratA yasya sa tathA tasya tapaHtejodIptalezyasya / tathA jJAnaM eva udyoto-vastuviSayaprakAzo yasya sa tathA tasya jJAnaudyotasya, 'jagati' loke 'bhadraM' kalyANaM bhavatu iti shessH| dama-upazamaH tat pradhAnasaMghaH sUrya iva saMgharyastasya damasaMghasUryasya // 10 // saMprati saMghasya eva akSobhyatayA samudrarUpakeNa stavaM cikIrSurAhabhara ghiivelAparigayassa mjjhaayjogmgrss| akkhohassa bhagavao saMghasamurassa rudassa // 11 // *****
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram 0 . maI dhiIvalA ityAdi,saMghaH samud iva saMghasamudraH tasya, bhadraM bhavatu iti kriyAzeSaH, kiMviziSTasya sata ityAha 'dhRtivelAparigatasya' avacUrIsadhRtiH malottaragugaviSayaH, pratidivasaM utsahamAla-AtmapariNAmavizeSaH, sa eva velA-jalavRddhilakSaNA tayA parigatasya, tathA mlkRtm| svAdhyAyayoga evaM karmavidAraNakSamazaktisamanvitatayA makara iva makaro yasmin sa tathA tasya, tathA 'akSobhyasya parISahaupasargasaMbhave'pi niHprakaMpasya 'bhagavataH' samozcaryarUpayazodharmaprayatnazrIsaMbhArasamanvitasya 'rudramya' vistIrNasya // 11 // bhayo'pi saMghasya eca sadA sthAyitayA merurUpakeNa stavamAha sammasaNavaravaharatarUDhagADhavagADhapeDhasma / dhammavararayaNamaMDiacAmIyaramehalAgassa // 12 // sammadaMsaNa ityAdi gAthASaTkena saMbaMdhaH, samyak-aviparItaM darzana-tattvazraddhAnaM samyagdarzanaM tadeva prathamaM mokSAGgatayA sAratvAt varavajaM iva samyagdarzanavaravajra,tadeva dRDhaM-niHprakaMpa,rUda-ciraprarUDhe,gADhaM-nibiDaM,avagADhaM-nimagna, pIThaM-prathamabhUmikA yasya sa tathA / hai| iha maMdaragiripakSe vanamayaM pIThaM, saMghamandaragiripakSe tu samyagdarzanavaravajramayaM pIThaM zaGkAdisuSirarahitatayA paratIrthikavAsanAjalenAMtaH| pradezAbhAvataH cAlayitumazakyaM rUDhaM pratisamayaM vizuddhathamAnatayA prazastAdhyavasAyeSu cirakAlaM vartanAt , gADhaM tIvratattvaviSayarucyAtmakasvAn, avagADhaM jIvAdiSu padArtheSu samyagapayodharUpatayA praviSTa-taM bande / tathA durgatI prapataM AtmAnaM dhArayati iti dharmaH sa eca vararatnamaNDitA cAmIkaramekhalA yasya sa dharmapararatnamaNDitacAmIkaramekhalAkaH 'zeSAti kaH pratyayaH (7-3-175) tasya / dharmo dvidhA !! mUlaguNarUpa uttaraguNarUpazca, natra utsaraguNarUpo ratnAni mUlaguNarUpastu mekhalA, na khalu mUlaguNarUpavatmicAmIkaramekhalA viziSTa // 20 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ nndisuutrm| 4 SC-CA uttaraguNarUparatnavibhUSaNavikalA zobhate // 12 // niymucchiyknnysilaaylujljltcittkuuddss| naMdaNavaNamaNaharasurabhisIlagaMdhudumAyassa // 13 // #avacUrIsa niyama ityAdi, iha ucchritazabdasya vyavahitaprayogaH, tatazcAyaM arthaH-niyamA eva indriyadamarUpAH kanakazilAtalAni teSu maamlngkRtm| ucchritAni ujjavalAni jvalanti cittAni eva kUTAni yasmin sa tathA tasya, iha maMdaragirau kUTAnAM ucchritatvaM ujvalatvaM | bhAsuratvaM ca supratItaM , saMghamandaragiripakSe tu cittarUpANi kUTAni ucchritAni azubhAdhyavasAyaparityAgAt , ujvalAni pratisamayaM karmamalavigamAt , jvalaMti uttarottarasUtrArthasmaraNena bhAsuratvAt / tathA nandanti surAsuravidyAdharAdayo yatra tat nandanaM vanaM-azokasahakArAdipAdapavRnda, nandanaM ca tat vanaM ca nandanavanaM, latAvitAnagatavividhaphalapuSpapravAlasaMkulatayA manoharati iti manoharaM, lihA dimyaH' ityac pratyayaH (5.1.20) / nandavanaM ca tat manoharaM ca nandanavanamanoharaM tasya, surabhisvabhAvo yo gaMdhastena 'uddhamAyaH' ApUrNaH uddhamAyazabda ApUrNaparyAyaH tasya, saGghamandaragiripakSe tu nandanaM-saMtoSaH, tathAhi tatra sthitAH sAdhavo nandanti, tattvavividhAmapauSadhyAdilandhisaMkulatayA manoharaM tasya, surabhiH zIlaM eva gaMdhamtena vyAptamya, athavA manoharatvaM surabhizIlagandhavizeSaNaM draSTavyam // 13 // jIvadayAsundarakaMdaruddhariyamuNivaramaIdainnassa / heusayadhAtupagalaMnarayaNadittosahiguhassa // 14 // jIvadayA ityAdi, jIvadayA eva sundarANi svaparanivRttihetutvAt kaMdarANi tapasvinAmAvAsabhUtatvAt tathA ca loke'pi -CCOURS // 11 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram 4 // 12 // 4. avacUrIsapratItaM 'ahiMsAvyavasthitastapasvI' ti jovadayAsuMdara kaMdarANi, neSu ye ut prAbalyena karmazatrujayaM prati darpitA uddarpitA munivarA eva mlkRtm| zAkyAdimRgaparAjayAt mRgendrA iva munivaramRgendrAstaiH AkIrNaH-vyAptastasya / tathA mandaragiriguhAmu niSpaMdavaMti candrakAMtAdIni ratnAni bhavanti kanakAdi dhAtavo dIptAzca auSadhayaH, saGghamaMdaragiripakSe tu anvayavyatirekalakSaNA ye hetavaH teSAM zatAni eva dhAtavaH kuyuktivyudAsena teSAM svarUpeNa bhAsuratvA , tathA pragalaMti-nispaMdamAnAni kSAyopazamikabhAvaspaMditvAt ratnAni dIptA jAjvalyamAnA auSadhaya-AmoSadhyAdayo guhAsu vyAkhyAnazAlArUpAsu yasya sa tathA tasya // 14 // saMvaravarajalapagaliyaujarapavirAyamANahArassa / sAvagajaNapauraravaMtamoranacaMtakuharasma // 15 // saMbara ityAdi, saMvaraH-prANAtipAtAdirUpapaJcAzravapratyAkhyAnaM tadeva karmamalaprakSAlanAta sAMsArikatRDapanodakAritvA pariNAmasuMdaratvAcca varajalamiva saMvaravarajalaM tasya pragalitaH-sAtatyena vyUDha ujvara:-pravAhaH sa eva virAjamAno hAro yasya sa tathA, zrAvakajanA eva stutistotrasvAdhyAyavidhAnamukharatayA pracurA khaMto mayUrAstaiH nRtyaMti iba kuharANi-jinamaNDapAdirUpANi yasya sa tathA tasya // 15 // ghinnynypvrmunnivrphurNtvijjujlNtsihrss| vivihaguNakapparukkhagaphalabharakusumAulavaNassa // 16 // 21 // 12 // viNaya ityAdi, vinayena natA ye pravaramunivarAsta eva sphuraMtyo vidyuto vinayanatapravaramunivarasphuratvidyutastAbhiH jvalaMtibhAsamAnAni zikharANi yasya sa tathA tasya, iha zikharasthAnIyAH prAvacanikA viziSTA AcAryAdayo draSTavyAH, vinayanatAnAM COM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / // 13 // pravaramunivarANAM vidyutA rUpeNa vinayAdirUpeNa tapasA teSAM bhAsuratvAt / tathA vividhA guNA yeSAM te vividhaguNA vizeSaNAnyathA SnupapattyA sAdhavo gRhyate, ta eva viziSTakulotpannatvAt paramAnandarUpasukhahetudharmaphaladAnAt, kalpavRkSA iva vividhaguNakalpavRkSakAH / prAkRtatvAtsvArthe kapratyayasteSAM yaH phalabharo yAni ca kusumAni taiH AkulAni vanAni yasya sa tathA iha phalabharasthAnIyo bhUlottaraguNarUpo dharmaH, kusumAni nAnAprakArA zradvayaH vanAni tu gacchAH // 16 // nANavararayaNadi paMtakaMta veru liyavimalacUlassa / vaMdAmi viNayapaNao saMghamahAmaMdaragirissa // 17 // nANavara ityAdi, jJAnameva paramanirvRtihetutvAdvaraM ratnaM jJAnavararatnaM, tadeva dIpyamAnA - kAntA - vimalA vaiDyamayI cUDA yasya sa tathA tatra mandarapakSe vaiDUryamayI cUDA-kAntA vimalA ca supratItA, saGghamaMdarapakSe tu kAntA bhavyajanamanohAritvAn vimalA yathAva sthita jIvAdipadArthasvarUpopalambhAtmakatvAt / tasya itthaMbhUtasya saGghamahAmandaragireH yanmAhAtmyaM tat vinayapraNato vande // 17 // guNaraNujakaDa asIlasugaMdhitavamaMDiuddesaM / suyavarasaMga siharaM mahAmaMdaraM vaMde // 18 // nagara -raha- caka- paume- caMde - sUre samudda meruMmi / jo uvamikhai satataM taM saMghaguNAyaraM vaMde // 19 // baMde usa ajiyaM saMbhavamabhinaMdaNaM sumahamuppabha supAsaM / sasi puSpaMdana sIyala sijlaMsaM vAsupulaM ca ||20|| avacUrIsa mlkRtm| // 13 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 14 // xxx vimalamagataM ca dhammaM santiM kuthu araM ca mali ca / munisuvvaya nami nemiM pAsaM taha vaddhamANaM ca // 21 // tadevaM saMghasya anekadhA stava amihitaH, saMprati AvalikAH pratipAdanIyAH, tAtha tisraH, tadyathA - tIrthakarAvalikA gaNadharAvalikA sthavirAvalikA ca tatra prathamatastIrthakarAvalikAmahaM vaMde ityAdigAthAdvayaM nigadasiddhaM || 18 ||19|| 20 ||21|| paDhamittha iMdabhUi bIe puNa hoi aggibhUhatti / taIe ya vAubhUha nao viyate suhamme ya // 22 // maMDia moriya putte akaMpie caiva ayala bhAyAya / me ajeya pahAya gaNaharA huti vIrassa // 23 // gaNadharAvalikA tu yA yasya tIrthakRtaH sA tasya prathamAnuyogAt draSTavyA, bhagavadarddhamAnasvAmina Aha- 'paDhamittha' ityAdi gAthA dvayaM etadapi nigadasiddhaM || 22|| 23 || frogs sAsaNayaM jayai sayA savabhAvadesaNayaM / kusamayamayanAsaNayaM jiNidavara vIrasAmaNayaM // 24 // nimbu ityAdi, nirvRtteH- mokSasya paMthA- samyagdarzanajJAnacAritrANi, nivRttipathasya zAsanaM ziSyate'nena iti zAsana-pratipAda kaM, nivRttipathazAsanaM, tataH ['svArthe] kazca [vA'] iti (8-2-164) prAkRtalakSaNAt svArthe kaH pratyayaH, niSTattipathaH zAsanakaM, evamanyatrApi yathAyogaM kapratyaya bhAvanA kAryA, sadA-sarvvakAlaM jayati, sarvANi api pravacanAni prabhAvAtizayena atikramya atizAyi varttate kathaMbhUtaM sat ityAha- sarvabhAvadezanakaM, tata eva kusamayamadanAzanakaM kutsitAH samayAH paratIrthikapravacanAni teSAM madaH - avalepaH avacUrIsA kRtam // 14 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram tasya nAzana, tataH svArthikaH kapratyayaH, kusamayamadanAzanaka, kasamayamadanAzanaM ca kusamayAnAM kathAktasavabhAvadezakatvAyogAt / ityaMbhUtaM jineMdravaracIrazAsanakaM jayati // 24 // avacUrIsasaMprati yaiH idaM avicchedena sthaviraiH krameNa idaM yugInajantUnAM upakArArtha AnItaM, teSAM AvalikA abhidhitsurAha- mlkRtm| suhamma aggivesANaM jambunAmaM ca kAsavaM pabhaiva / kaccAyaNaM vaMde vacchaM sirbhavaM nahA // 25 // suhammaM ityAdi, iha sthavirAvalikA sudharmasvAminaH pravRttA, zeSagaNadharANAM saMtAnapravRtterabhAvAt , tataH tameva Adau kRtvA tAM abhidhatte / sudharma-sudharmasvAminaM patramagaNadharaM, agnivesAga iti, agnivezasthApatyaM vRddhau AgnivezyaH, 'gargAdeH yatra || (6-1-42) iti yapratyayaH, tasyApi apatyaM AgnivezyAyanaH, taM AgnivezyAyanaM vande iti kriyaabhismbndhH||1||, tathA tacchimyA jambUnAmAnaM, ca samurucaye, kazyapasyApatyaM kAzyapaH,bidAdevRddha (6-1-41) ityA pratyayaH, taM kAzyapagotraM vaMde // 2 // , tasyApi jambU- 15 svAminaH ziSyaM prabhavanAmAnaM kAtyAyanaM, katasya apatya kAtyaH, gargAderyA (6-1-42) iti yajapratyayaH tasyApi apatyaM kAtyAyanastaM 5 kAtyAyanaM-kAtyAyanagotraM vaMde // 3 // , tacchiSyaM zayyaMbhavaM vAtsyaM. tasyApatyaM vAtmyaH, gargAdeH yaja (6-1-42) iti yatpratyayaH taM vande // 4 // , tathA iti samuccaye // 25 / / jasabhera tuMgiyaM vande saMbhUtaM ceva mADharaM / bhaddayAhuM ca pAinnaM thUlabhadaM ca goyamaM // 26 // jasa ityAdi, zayyaMbhava ziSyaM yazobhadraM tuMgikagaNaM vyAghrApatyagotraM baMda / tasya dI pradhAnaziSyo abhUtA, tadyathA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** *** nandisUtram 2 saMbhUtavijayo mADharagotraH, bhadrabAhuzca prAcInagotraH, to dvau api namaskurute / 'saMbhUtaM caiva mADharaM, bhaddabAhuM ca pAinna' avacUrIsA iti, tatra saMbhUtavijayasya vineyaH sthUlabhadro gautama AsIt , taM Aha-sthUlabhadraM, caH sammuccaye, gautama gotamasyApatyaM 18 malakRtamgautamaH 'RSivRSNyaMdhakakurubhya' (6-1-61) iti aNapratyayaH, taM vaMde iti kriyAyogaH // 26 // sthUlabhadrasyApi ca dvI pradhAnaziSyA vbhvtuH| tadyathA-elApatyaM gotro mahAgirirvaziSThagotraH suhastI [ca to vo api praNinaMsurAha elAvaccasagottaM vadAmi mahogiri suhatyiM ca / tatto kosiagottaM baddalassa saridhvayaM vande // 27 // elAvaccetyAdi, elApatyena saha vartate yaH sa elApatya [sa] gotrastaM vaMde mahAgiri, suhastinaM ca prAguktagotraM, tatra suhastina Arabhya susthitasupratibaddhAdikrameNa AvalikA vinirgatA, sA yathA dazAzrutaskaMdhe tathaiva draSTavyA, na tayA ihaadhikaarH| tasyAmAvalikAyAM prastutAdhyayanakArakasya devavAcakasya abhAvAt , tata iha mahAgiryAvalikAdhikAraH, tatra mahAgireH dvau pradhAnaziSyAvabhUtAM / tadyathA-bahulo balissahazca, tau ca dvau api yamalabhrAtarau kauzikagotrI ca, tayorapi madhye balissahaH pravacanapradhAna AsIt , tatastaM eva ninaMsurAha-'tato' mahAgireH anantaraM kauzikagotraM bahulasya 'sadRzavayasaM' samAnavayasaM, dvayoH api yamalabhrAtRtvAt , 'vaMde' namaskaromi // 27 // hAriyagutta sAI ca vadAmi hAriyaM ca mAmajaM / cande kosiAgosaM saMDilaM ajajIyadharaM // 28 // ****
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandi sUtram / // 17 // hAriya ityAdi, balishasyApi ziSyaM hArIta [sa] gotraM svAtiM svAtinAmAnaM caH samuccaye, vande, tathA svAtiziSyaM 'hArItaM' hArItagotraM, caH samuccaye, sa ca mitrakramaH zyAmAryazabdAnantaraM draSTavyaH, zyAmAcArya ca vande / tathA zyAmAcAryaziSyaM kauzika[sa] gotraM, ' zAMDilyaM' zAMDilyanAmAnaM vande / kiMbhUtamityAha - 'AryajItadharaM ' ArAt - sarvaheyadharmebhyo'vak yAtaM Arya 'jItaM ' iti sUtramucyate / jItaM sthitiH kalpo maryAdA vyavastheti hi paryAryAH, maryAdAkAraNaM ca sUtraM ucyate / tathA 'dhRJ dhAraNe' dhiyate dhArayati iti dharaH, 'lihAdibhya ' ityac pratyayaH / AryajItasya ghara AryajItadharaH taM, anye tu vyAcakSate - zAMDilyasyApi ziSya Aryagotro jItadharanAmA sUriH AsIt taM vaMde iti // 28 // tisamukhAkitiM dIvasamuddesu gahiyapeyAlaM / vande ajjasamuhaM akkhubhiyasamuhagaMbhiraM / / 29 / / tisamudda ityAdi, zAMDilyaziSyaM - AryasamudranAmAnaM vaMde, kathaMbhUtaM ityAha- 'trisamudrakhyAtakIrti ' pUrvadakSiNAparadigvibhAgavyavasthitatvAt pUrvAparadakSiNAstrayaH samudrAstrisamudraM, uttaratastu himavAn vaitADhyo vA, trisamudre khyAtA kIrtiryasya asau trisamudrakhyAtakIrtistaM tathA 'dvIpasamudreSu' dvIpeSu samudreSu ca gRhItaM peyAlaM-pramANaM yena sa gRhItapeyAlastaM, atizayena dvIpasAgaraprajJaptivijJAya iti bhAvaH, tathA akSubhitasamudravadgambhIram / / 29 / / ari kara jharagaM pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / vaMdAmi aba maMguM suyasAgarapAragaM dhIraM // 30 // bhagamityAdi, Arya samudrasyApi ziSyaM AryamaMguM vaMde, kiMbhUtamityAha - ' bhaNakaM ' kAlikAdimutrArthamanavarataM bhaNati - prati avacUrisamalaMkRtam // 17 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / // 18 // pAdayati iti bhaNa evaM bhaNakaH ' [ svArthe] [vA] katha' iti prAkRtalakSaNasUtrAt khArthe kaH pratyayastaM / tathA 'kAraka' kAlikAdi sUtroktameva upadheH pratyupekSaNAdirUpaM kriyAkalApaM karoti kArayati vA kArakastaM / tathA dharmmadhyAnaM dhyAyati iti dhyAtA taM dhyAtAraM, prabhAvakaM jJAnadarzanaguNAnAM ' ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNaM iti nyAyAt caraNaguNAnAM api parigrahaH, tathA dhiyA rAjate iti dhIrastaM, tathA zrutasAgarapAragam // 30 // vaMdAmi ajjadhammaM tatto vande ya bhahaguttaM ca / tattoya ajjavaharaM tavaniyamaguNehiM vairasamaM // 31 // bandAmIti, AryadharmmavAcakaM tato bhadraguptaM tata Arya vajraM ca baMdI taponiyamaguNairvajratulyamabhedyatvAt // 31 // vaMdAmi ajarakkhiyaM khamaNe ravivacArite savvassa / rayaNakaraDaMgabhUA aNuoga rakkhio jehiM // 32 // vandAmIti / ityAdi sugamam // 32 // nAmi daMsaNaMmi tavaviNae niJcakAlamujjuttaM / ajaM nandilakhamaNaM sirasA vaMde pasannamaNaM // 33 // nANamityAdi, AryamaMgoH api ziSyaM AryanaMdilakhamaNaM prasannamanasamaraktadRSTAntaHkaraNaM zirasA vaMde kathaMbhUtamityAha - ' jJAne' zrutajJAne 'darzane' samyaktve, ca zabdAcAritre tapasi yathAyogaM anazanAdirUpe vinaye - jJAnavinayAdirUpe ' nityakAlaM ' sarvakAlaM ' udyuktaM ' apramAdinam // 33 // avacUrisamalaMkRtam // 18 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / // 19 // ages vAyagavaMso jasavaMso ajjanAgahatthINaM / vAgaraNakaraNa bhaMgiyakammapayaDIpahANANaM // 34 // va ityAdi, pUrvagataM sUtraM anyacca vineyAn vAcayaMti iti vAcakAH teSAM vaMzaH - kramabhAvipuruSaparva pravAhaH 'sa' ' varddhatAM ' vRddhi upayAtu, 'mA' kadAcidapi tasya vRddhiM upagacchato vicchedo bhUyAt iti / 'yazovaMzo' mUrtI yazaso vaMza iva - parvapravAha iva yazovaMzaH, AryanAgahastinAM AryanaMdilakSapaNaziSyANAM kathaMbhUtAnAmiti Aha - 'vyAkaraNakaraNa bhaGgI karmmaprakRtipradhAnAnAM tatra vyAkaraNaM saMskRtazabdavyAkaraNaM prAkRtazabdavyAkaraNaM ca prazna vyAkaraNaM, karaNaM- piMDavizuddhayAdi, uktaM ca " piMDavisohI samiI bhAvaNapaDi mAI iMdi niroho / paDilehaNagutIo abhiggahA caitra karaNaM tu // 1 // " bhaGgI - bhaGgabahulaM zrutaM, karmmaprakRtiH pratItA, eteSu prarUpaNAM adhikRtya pradhAnAnAm // 34 // jacajaNadhAusamappahANaM muddiyakuvalayanihANaM / vaDDhau vAyagavaMso revanakkhattanAmANaM // 35 // jaccajaNa ityAdi, AryanAgahastinAmapi ziSyANAM revatinakSatranAmnAM vAcakAnAM vAcakavaMzo varddhatAM kathaMbhUtAnAmityAha'jAtyAMjanadhAtusamaprabhANAM jAtyazvAsau aJjanadhAtutha tena samA sadRzA prabhA dehakAMtiH yeSAM te tathA, 'mudrikAkuvalayanibhAnAM paripAkAgatara sadrAkSayA nIlotpalena ca samaprabhANAM, apare punaH AhuH - kuvalayaM iti maNivizeSastatrApi avirodhaH // 35 // 3 ayalapurANikkhate kAliyasuyaANuogie dhIre / baMbhaddIvia sIhe vAyagapayamuttamaM patte // 36 // ayaletyAdi, revatinakSatranAmakavAcakAnAM ziSyAn 'brahmadvIpikazAkhopalakSitAn siMhanAmakAn AcAryAn 'acalapurAt , avacUrisamalaMkRtam // 19 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nndisuutrm| // 20 // avacari samalaMkatama RSRAE% niSkrAntAnacalapure gRhItadIkSAna' 'kAlikazrutAnuyogikAn' kAlikazrutasyAnuyoge-vyAkhyAne niyuktAH kAlikacatAnuyogikAstAn , athavA kAlikazrutAnuyoga eSAM vidyate iti kAlikazrutAnuyoginastataH svArthikakapratyayavidhAnAt kAlikazrutAnuyogikAH tAn , dhiyA rAjate iti dhIrAstAn , tatkAlApekSayA uttama-pradhAnaM vAcakapadaM prAptAn // 36 // jesiM imo aNuogo payarai anjavi aDDabharahammi / bahuNayaraniggayajase taM vaMde khadilAyarie // 37 // jesiM ityAdi, yeSAM ayaM-zravaNapratyakSata upalamyamAno'nuyogo'dyApi ardhabharate vaitADhyAdAk 'pracarati ' vyApriyate / tAn skaMdilAcAryAn siMhavAcakamariziSyAna bahuSu nagareSu nirgataM-prasRtaM yazo yeSAM te bahunagaraniryAtayazasastAn vaMde // 37 / / tato himavaMtamahaMtavikrame ghiiprkmmnnNte| sajjhAyamaNatadhare himavaMte vaMdimo sirasA // 38 // tato ityAdi, 'tataH ' skaMdilAcAryAnaMtaraM tatziSyAn himavato-himavatnAmakAn , 'himavatmahAvikramAn' himavadiva mahAn vikramo-vihArakrameNa prabhatakSetravyAptirUpo yeSAM te tathA tAn / 'biiparakamamaNate' iti anaMtadhRtiparAkramAn , prAkRtazelyA ca anaMtazabdasyAnyathA upanyAsaH sUtre, anaMto-aparimito dhRtipradhAnaH parAkramaH karmazatrUn prati yeSAM te tathAvidhAstAn / tathA'sajjhAyamaNaMtadharaitti atrApi prAkRtazailyAnaMtazabdasya paranipAto makArastu alAkSaNikaH, tadevaM tAttviko nirdezaH 'anantasvAdhyAyadharAn ' tatrAnantagamaparyAyAtmakatvAt anantaM sUtraM tasya svAdhyAyaM dharaMti iti dharAH anaMtasvAdhyAyadharAstAn // 38 // kAliyasuyaaNuogassa dhAraNa dhArae ya puvANaM / himavaMtakhamAsamaNe bande nAgajjuNAyarie // 39 // ************* ******* // 20 // -%
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dam // 21 bhUyo'pi himavadAcAryANAM stutiM Aha- kAliya ityAdi - kAlikazrutAnuyogasya dhArakAn 'dhArakAMzca pUrvANAM ' utpAdAdinAM himavataH kSamAzramaNAn vaMde tatastacchiSyAn vaMde nAgArjunAcAryAn // 39 // kathambhUtAnityAha miumaddava saMpanne aNupuvvi vAyagattaNaM patte / ohasuyasamAyare nAgajjuNavAyae vande // 40 // govaM dANaM pi namo aNuyogo viula dhAriNidANaM / dANaM nicaM khaMti duyANaM paruvaNe dullabhi dANaM // 41 // tattoya bhUyadinaM nicaM tavasaMjame anivviNaM / paMDiyajaNasAmaNaM vaMdAmi saMjamaM viSNu // 42 // 1 [miumadava] ityAdi, mRdumAddevasampannAn, mRdu-komalaM manojJaM sakalabhavyajanamanaH santoSahetutvAt yan mArdavaM tena sampanAnmArdavaM ca upalakSaNaM tena kSAMtimArdavArjavasantoSasampannAniti draSTavyam / tathA ' AnupUrvyA ' vayaHparyAyaparipATyA vAcakatvaM prAptAnidaM ca vizeSaNaM aidaMyugInasUrINAM sAmAcArIpradarzanaparaM avaseyam / tathA-' oghatasamAcArakAn ' oSazrutaM utsarga [zrutaM ] ucyate, tatsamAcaraMti ye te ogha zrutasamAcArakAH tAn nAgArjunavAcakAnvaMde // 40 // 41 // 42 // varakaNagataviyacaMpaga vimaulavarakamalagagbhasarivanne / bhaviajaNahiyayadahae dayAguNavisArae ghIre // 43 // varakaNaga ityAdi, gAthAtrayaM, varaM pradhAnaM sArddhaSoDazavarNikArUpaM tApitaM yatkanakaM yat suvarNa yat ca varaM campakaM - suvarNa avacUrisamalaMkRtam // 21 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 22 // maSacUrisamalaMkRtam ORRE- campakapuSpaM tathA yat ca vimukulaM-vikasitaM varaM-pradhAna kamalaM-aMbhoja tasya yo garbhaH tatsadRzavarNAn tatsamAnadehakAMtIn / tathA 'bhavyajanahRdayadayitAn' bhavyajanahRdayavallabhAna , tathA 'dayAguNavizAradAna' sakalajagajjaMtudayAvidhividhApanayoH atIva | kuzalAn , tathA dhiyA rAjate-zobhate iti dhIrAH tAn // 43 / / ____ aDDabharahappahANe bahuvihasajjhAyasumuNiyapahANe / aNuogiyavaravasabhe nAilakulavaMsanaMdikare // 44 // tathA ' arddhabharatapradhAnAn ' tatkAlApekSayA sakalAIbharatamadhye yugapradhAnAn tathA ' suvijJAtabahuvidhasvAdhyAyapradhAnAn' suvijJAto bahuvidhaH khAdhyAyo yaiH te tathoktAH teSAM madhye pradhAnAnuttamAn , tathA'nuyojitA:-pravartitA yathocite vayAvRtyAdau- | varavRSabhAH-susAdhavo yaiH te tathoktAstAn / tathA nAgeMdrakulavaMzasya nandikarAn , pramodakarAnityarthaH / tathA / / 44 // __ bhUyahiappagambhe vaMde'haM bhUyadinnamAyarie / bhavabhayavuccheyakare sIse nAgajjuNarisINa // 45 // bhUtahitapragalbhAnanekadhA sakalasattvahitopadezadAnasamarthAn ' bhavabhayavyavacchedakarAn' sadupadezAdinA saMsArabhayavyavacchedakarAn' sadupadezAdinA saMsArabhayavyavacchedakaraNazIlAn , 'nAgArjunaRSINAM' nAgArjunamaharSinarINAM ziSyAn , 'bhRtadinAcAryAn' bhUtadinnanAmakAn AcAryAnahaM vaMde , sUtre ca bhRtadinazabdAt makAraH alAkSaNikaH // 45 // sumuNiyanicAnicaM sumuNiyasuttatvadhArayaM vande / sambhAvunbhAvaNAtatthaM lohicaNAmANaM // 46 // %EX 122 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 23 // avacUrisamalaMkRtam sumuNiya ityAdi, suSTu-yathAvasthitatayA muNitaM-jJAtaM / "jJojANamuNau" [8-4-7] iti prAkRtalakSaNAt jAnAte: muNaAdezaH, nityAnityaM sAmarthyAt vastu iti gamyate / yena sujJAtaM nityAnityaM sa sujJAjJAtanityAnityastaM, yathA vastuno nityatA tathA dharmasaMgrahiNITIkAyAM savistaraM abhihitaM iti na iha bhUyaH abhidhIyate, mAbhUt graMthagauravaM iti kRtvA, etena nyAyaveditA tasyAveditA, | tathA suSTu-atizayena jJAtaM yat sUtra arthazca tasya dhArakaM, anena sadA eva abhyastamUtrArthatA tasya Avedyate, tathA saMto'vasthitA vidyamAnAbhAvA:-sadbhAvAsteSAM udbhAvanA-prakAzanaM sadbhAvodbhAvanA tasyAM tathyamavisaMvAdinaM sadbhAvodbhAvanAtayya, etena tasya samyak prarUpakatvamuktaM, itthaMbhUtaM bhUtadinAcArya ziSyaM 'lauhitya' lohityanAmAnamahaM vaMde // 46 // atyamahatthakhANiM susamaNavakhANakahaNanivvANi / payaIi maharavANi payao paNamAmi dusagaNiM // 47 // attha mahattha ityAdi, tatra bhASAbhidheyA arthA, vibhASAvA (vArtikA)bhidheyA mahArthAsteSAM arthamahArthAnAM khAni-iva arthamahArthakhAnistaM, etena bhASAvibhASAvArtikarUpAnuyogavidhau atipaTIyastvamAvedayati / tathA suzramaNAnAM-viziSTamUlottaraguNakalitasaMyatAnAM apUrvazAstravyAkhyAne pRSTArthakathane ca nivRtiH-samAdhiryasya sa tathA taM, tathA prakRtyA-svabhAvena madhuravAcaM-madhuragiraM tat ziSyagatamanApramAdAdirUpakopahetusaMpattau api kopodayavazato'niSTharabhASaNaM, taM dRSyagaNinaM 'prayataH' prayatnaparaH praNamAmi // 47 // tavaniyamasacasaMjame viNayajavakhaMtimahavarayaNaM / sIla guNagahiyANaM aNuoge jugavvahANANaM // 48 // 1 tatthakuddhANa vi AgatANa tassa vANI vANi jaNeti, kimaMga puNa dhammasavaNamAgatANaM iti cUrNoM dRshyte| // 23 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 24 // avacUri samalaMkRtam 99% sukumAlakomalatale tesiM paNamAmi lakkhaNapasatthe / pAe pAvayaNINa paDicchyasaehi paNivaie // 49 // sukumAla ityAdi, teSAM dUSyagaNinAM 'pAvacanikAnAM' pravacane-pravacanArthakathane niyuktAH prAvacanikAH teSAM, tatkAlApekSayA yugapradhAnAnAM ityarthaH, pAdAn lakSaNaiH-zaMkhacakrAdibhiH prazastAn-zreSThAna , tathA sukumAramakarkaza komalaM-manogaM talaM yeSAMtAna punaH kiMbhUtAnityAha-prati icchikazataiH praNipatitAn , iha ye gacchAMtaravAsinaH svAcArya pRSTvA gacchAMtare'nuyogazravaNAya samAgacchaMti anuyogAcAryeNa ca pratIcchayate'numanyate te pratiicchakA ucyante / svAcAryAnujJApurassaraM anuyogAcArya pratiicchayA caraMti iti prAtiicchakAH iti vyutpatteH, teSAM zatai : praNipatitAnnamaskRtAn 'praNipatAmi' namaskaromi // 48 // 49 / / tadevaM AvalikAkrameNa mahApuruSANAM stavaM abhidhAya saMprati sAmAnyena zrutadharanamaskAraM Ahaje anne bhagavaMte kAliyasuyaaNuogie dhiire|te paNamiUNa sirasA nANassa parUvaNaM voccha // 50 // je anne ityAdi, ye'nye'tItA bhAvinazca bhagavaMtaH-zrutaratnanikarapUritatvAt samagraizvaryAdimaMtaH kAlikabhutAnuyogino dhIrA-viziSTa dhiyA rAjamAnAstAna 'zirasA' uttamAMgena praNamya 'jJAnasya' AbhinibodhikAdeH 'prarUpaNaM' prarUpaNAkArakaM adhyayana vakSye, ka evaM Aha?,-ucyate-dRSyagaNiziSyo devavAcakaH / / 50 / / // therAvaliyA smmttaa|| % % ***%%ASARAI % // 24 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam PERIA%AKRRISRAE%% iha jJAnasya prarUpaNAM vakSye ityuktaM, sA ca prarUpaNA ziSyAnadhikRtya kartavyA, ziSyAzca dvidhA yogyA ayogyAzca, tatra yo| gyAnadhikRtya karttavyA / nAayogyAniti prathamato gegyAyogyavibhAgoupadarzanArtha tAvadidamAha selaghaNa kuDaMga cAlaNi paripUrNaMga haMsa mahisa meseyaM masa~ga jalugaM virAlI jAhaMga go" bherI AbherI // 'selaghaNa' ityAdi, tatrAdhikRtagAthAyAM / 'Ame ghaDe nihittaM jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhantarahassaM appahAra viNA sei // 1 // prathamamayogya ziSyaviSaye mudgazailaghanadRSTAnta upAttaH, sa ca kAlpanika, mudgazailadhanayorvakSyamANaprakAro'haMkArAdiH na saMbhavati, tayoracetanatvAt , kevalaM ziSyamativitAnAya tau tathA kalpayitvA dRSTAntatvenopAttI, na caitadanupapannam, tato nAnupapannaH zailaghanadRSTAntaH, tadbhAvanA ceyaM-iha kvacidgoSpadAyAmaraNyAnyAM mudgapramANaH kSitidharo mudgazailAbhidhAno vartate, itazca jaMbUdvIpapramANaH puSkarAvartAbhidhAno mahAmeghaH, tatra maharSinAradasthAnIyaH ko'pi kalahAbhinaMdI tayoH kalahamAdhAtuM prathamato mudgazailasyopakaMThamagamat , gatvA ca tamevamabhASiSTa, bho mudgazaila ! kvacidavasare mahApuruSasadasi jalena bhettumaazakyo mudgazaila iti mayA tvaguNavarNanAyAM kriyamANAyAM nAmApi tava puSkarAvartoM na sahate sma, yathA'lamanenA| lIkaprazaMsAvacanena, ye hi zikharasahasrAgrabhAgollikhitanabhomaMDalatalAH kulAcalAdayaH zikhariNaste'pi madAsAro HOME%%%AC%ECREGALSRPROM // 25 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ abari C46 - 2 6 -1. ___ nandisUtram / panipAtena bhidyamAnAH zatazo bhedamupayAMti, kiM punaH sa varAko yo madekadhAropanipAtamAtramapi na sahate ?, tadevamutprAsito mudgazailaH samujjvalitakopAnalo'haMkArapurassaraM tamevamavAdIt , bho nArada ! maharSe / kimatra taM prati parokSe bahujalpitena ?, zRNu me | bhASitamekaM, yadi tena durAtmanA saptAhorAtravarSiNA me tilatuSasahasrAMzamAtramapi bhidyate, tato'haM mudgazaila iti nAmApi noddhaK hAmi / tataH sa puruSo'mUni mudgazailavacAMsi cetasyavadhArya kalahotthAnAya puSkarAvartameghasamIpamupAgamat / mudgazailavacanAni ca sarvANyapi sotkarSa tasya purato'nvavAdIta , sa ca zrutvA tAni ca vacanAni kopamatIvAzizriyat / sa ca paruSANi ca vacanAni vastuM prAvartiSTa / yathA-hA duSTaH sa varAkonAtmajJo mAmapyevamadhikSipatIti, tataH sarvAdareNa saptAhorAtrAn yAvat niraMtaraM muzalapramApadhAropanipAtena varSinumayatiSTa / saptAhorAtraM niraMtaravRSTayA ca sakalamapi vizvaMbharAmaMDalaM jalaplAvitamAsIt / tata evaikArNa vakalpaM vizvamAlokya ciMtitavAn hataH samUlapAtaM sa barAka iti, tataH pratinivRtto varSAta , krameNa cApasRte jalasaMdhAte saharSa puSkapUrAvattoM nAradamebamavAdIn / bho nArada ! sa varAkaH saMprati kAmavasthAmupagato vartate iti sahaiva nirIkSyatAM, tataH to sahabhUya mudgazailasya pArzvamagamatA, sa ca mudgazailaH pUrva dhUlIdhUsarazarIratvAt maMdamaMdamakAziSTa, saMgrati tu tasyA api dhUlerapanayanAdadhikataramavamAsamAno vartate / tataH sa cAkacizyamAdadhAno hasanniva nAradapuSkarAvau samAgacchaMtAvevamabhASiSTa / samAgacchathaH khAgataM yuSmAkaM ?, aho kanakalyANA vayaM yadatarkitopanItakAJcanavRSTirikha yuSmadarzanamakAMDa eva manmano modadAyi saMvRtta CHANGRECIO * // 26 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram di iti / tata evamukta bhraSTapratijJamAtmAnamavabudha lajAvanatakaMdharAzironayanaH puSkarAvA yatkiMcidAbhASya svasthAnaM gataH, evaM dRSTAMtaH, atracUriupanayastu ayaM-ko'pi ziSyo mudgazailasamAnadharmA niraMtaraM yatnataH pAThyamAno'pi padamapyekaM bhAvato nAvagAhate, tato'yogyo disamalaMkRtam 'yamiti kRtvA AcAryairupekSitaH, tamavabudhya ko'pyanya AcAryo'bhinavataruNimAvegavazobhitamahAvalaparAkramo'ta evAgaNitavyAkhyAvidhiparizramo yauvanikAmadavazato'paribhAvitaguNAguNaviveko vaktu mevaM pravRtto yathA enamahaM pAThayiSyAmi / paThati ca lokAnAM purataH subhASitaM, " AcAryasyaiva tajADyaM, yat ziSyAnAvabudhyate / gAvo gopAlakenaiva, kutiirthnaavtaaritaaH||1||" tatastaM sarvAdareNa pAThayituM lagnaH, sa ca mudgazaila iva dRDhapratijJo na bhAvataH padamapyekaM svacetasi pariNamayati / tataH khinazaktiH AcAryo bhraSTapratijJamAtmAnaM jAnAno lajjito yatkimapyuttaraM kRtvA tatsthAnAdapasRtya gataH, tata evaM vidhAya nedamadhyayanaM dAtavyaM yato na khalu baMdhyA gauH ziraHzRMgavadanapRSTapucchodarAdau sasnehaM spRSTApi satI dugdhapradAyinI bhavati / tathAsvAbhAvyAdeva | eSo'pi samyak pAThyamAno'pi padamapyeka nAvagAhate, tato na tasya tAvadupakAraH, AstAM tasyopakArAbhAvaH pratyuta AcArya sUtre cApakIrtirupajAyate, yathA na samyak kauzalamAcAryasya vyAkhyAyAM, idaM cAdhyayanaM na samIcInaM, kathamayamanyathA nAx vabudhyate ?, ityapi ca-tathAvidhakuziSyapAThane tasyAvabodhAbhAvAt uttarottarasUtrArthAnavagAhane mUreH sakalAvapi zAstrAMtaragatau sUtrArtho bhraMzamAvizato'nyeSAmapi ca paTuzrotRNAmuttarottarasUtrArthAvagAhanahAniprasaMgaH, uktaM ca bhASyakAreNa-"Ayarie suttamiya SERECE
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 28 // paricAo sutta atthapalimaMtho / annesiM piya hANI puTThAvi na duddhayA vaMjjA || 1 || " mudgazailapratipakSabhUto yogyaziSyaviSayo dRSTAntaH kRSNabhUmipradezaH / tatra hi prabhUtamapi jalaM niSatitaM tatra evAMtaHpariNamati, na punaH kiMcidapi tato bahirapagacchati, evaM yo vineyaH sakalasUtrArthagrahaNadhAraNasamarthaH sa kRSNabhUmipradezatulyaH, sa ca yogyastataH tasmai dAtavyamidamadhyayanamiti, Aha ca bhASyakRt "Devi doNamehe na kaNhabhomAo loTTae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe iya deyamicchitti kAriti // 1 // " saMprati kuTajaTAMta bhAvanA kriyate / kuTA-ghaTAH te dvidhAH- navInA jIrNAzva, tatra navInA nAma ye saMpratyevApAkataH samAnItAH, jIrNAH dvividhA - bhAvitAH abhAvitAtha, bhAvitA dvidhAH - prazastadravya bhAvitA aprazastadravyabhAvitAzca tatra ye karpUrAgurucaMdanAdibhiH prazastaidravyairbhAvitAH te prazastadravyabhAvitAH, ye punaH palAMDulazanasurAtailAdimirbhAvitAste aprazastadravya bhAvitAH, prazastadravya bhAvitA api dvidhA - vAmyA avAmyAtha, abhAvitA nAma ye kenApi dravyeNa na vAsitAH, evaM ziSyA api prathamato dvidhAH- navInA jIrNAzca, tatra ye vAlabhAva evAdyApi vartate'jJAninaH saMpratyavabodhayitumArabdhAste navInAH, jIrNA dvidhAH- bhAvitA abhAvitAtha / tatrAbhAvitA ye kenApi darzanena na vAsitAH / bhAvitA dvidhA - kuprAvacanikapArzvasyAdibhiH saMvignaizva, kuprAvacanikapArzvasthAdibhirapi bhAvitA dvidhA vAmyA avAmyAztha, saMvignairapi bhAvidhAH dvidhAH vAmyA avAmyAzca tatra ye navInA ye jIrNA abhAvitA ye ca kuprAva avacUrisamalaMkRtam // 28 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram R canikAdibhAvitA api vAmyAH, ye ca saMvidhabhAvitA avAmyAste sarve'pi yogyAH, zeSA ayogyAH, athavA'nyathA kuTadRSTAntabhAvanA avacUridAiha catvAraH kuTAH, tat yathA chidrakuTaH, kaNThahInakuTaH,khaNDakuTaH, [sampUrNakuTazca,] [tatra yasyAdhobudhne chidraM sa cchidrakuTaH], yasya punaH M EGA PI oSThaparimaNDalAbhAvaH sa kaMThahInakuTaH, yasya punaH ekapAce khaNDe hInaH sa khaNDakuTaH, yaH punaH sampUrNAvayavaH sa sampUrNakuTaH, evaM | ziSyA api catvAro veditavyAH / tatra yo vyAkhyAnamaNDalyA upaviSTaH sarvamavabudhyate vyAkhyAnAdutthitazca na kimapi smarati sa chidrakuTasamAno, yathA hi cchidrakuTo yAvattadavastha eva gADhamavanisaMlagno'vatiSTate [na] tAvatkimapi jalaM tataH savati, stokaM vA kizciditi / evameSo'pi yAvadAcAryaH pUrvAparAnusaMdhAnena sUtrArthamupadizati tAvat avabudhyate, utthitazcet vyAkhyAmaNDalyAH tarhi svayaM pUrvAparAnusaMdhAnazaktivikalatvAt na kimapi anusmaratIti, yastu vyAkhyAnamaNDalyAM api upaviSTo'rddhamAtraM tribhAgaM caturbhAgaM vA hInaM vA sUtrArtha avadhArayati yathAvadhAritaM ca smarati sa khaNDakuTasamAnaH, yastu kizcidUna sUtrArtha avadhArayati pazcAdaapi tathaiva ca smarati sa kaNThahInaH kuTasamAnaH, yastu sakalamapi sUtrArtha AcAryoM yathAvadavadhArayati pazcAdapi tathaiva smRtipathaM avatArayati sa saMpUrNakuTasamAnaH, atra chidrakuTasamAnaH ekAMtenAyogyaH, zeSAstu yogyAH, yathottaraM ca pradhAnAH pradhAnatarA iti // 3 // saMprati cAlanIdRSTAntabhAvanA / cAlinI lokaprasiddhA, yayA kaNikAdi cAlyate / yathA cAlinyAmudakaM prakSipyamANaM tatkSa8 NAdeva adhogacchati na punaH kiyantaM api kAlaM avatiSThate / tathA yasya sUtrArthaHpradIyamAno yadA eva kaNe pravizati tadA eva vismR || tipathamupaiti sa cAlinIsamAnaH // 4 // ECE
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 30 // tathA ca mudgazailacchidrakuTacAlinIsamAnaziSyabhedapradarzanArtha ukta bhASya kRtA / "seleya cchidda cAliNI, miho kahA soumuTThiyAgaM tu / chiddAha tatthaviThTho sumariMsu rAmisaneyANiM // 1" "egeNa bIsai vIeNa nIi kaNyoNa cAlaNI Aha dhanottha Aha selo pavi- a samalaMkRtam sai nIsaraha vA tujhaM // 2 // " tata eSo'pi cAlanIsamAno na yogyaH cAlanIpratipakSabhUtaM ca vaMzadalanirmApitaM tApasabhAjanaM, tato hi ! biMdumAtraM api jalaM na savati / uktaM ca-"tAvasakhaurakaThiNayaM cAlaNipaDivakkha na sabai davaM pi" [paripUNagammiya guNA galaMti 4. dosAya ciThaMti // 3 // ] tatastatsamAno yogyaH iti // 5 // ____ saMprati paripUrNakadRSTAMto bhAvyate / paripUNako nAma ghRtakSIragAlakaM sugRhAmidhacaTikAkulAyo vA, tena hi AbhIyoM dhRtaM gAlayati / tato yathA saparipUNakaH kacabaraM dhArayati ghRtaM ujjhati, tathA ziSyo'pi yo vyAkhyAvAcanAdau doSAn abhigRhNAti guNAMstu muMcati sa paripUNakasamAnaH, sa ca ayogyaH / Aha ca AvazyakacUrNikRt-"vakkhANAIsu dosA hiyayaMmi Thavai jhayai gunnjaalN| so sIso u ajogo bhaNio paripUrNagasamANo // 1 // " Aha ca-sarvajJamate'pi doSA saMbhavaMti iti azraddheyaM / etatsatyamuktaM A atra bhASyakRtA-savaNNupAmaNNA dosA hu na saMti jiNamae ke vi / jaM aNuvauttakahaNaM apattamAsajjama va havejja // 1 // 6 // saMprati hasadRSTAntabhAvanA-yathA haMsaH kSIrasudakamizritaM api udakaM apahAya kSIraM Apibati tathA ziSyo'pi yo guroH anupayogasambhavAn doSAn avadhUya guNAneva kevalAn Adatte sa haMsasamAnA, sa ca ekAntena yogyaH / nanu haMsaH kSIraM udakamizritaM || // 30 // / api kathaM vibhaktIkaroti ?, yena kSIraM eva kevalaM Apiyati na tu udakaM ityucyate / tat jihvAyA Amlatvena kSIrasya karcikIya RCM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisUtram | pRthagbhavanAt / uktaM ca-"aMbattaNeNa jIhAe kUciyA hoi khIramudagaMmi / haMso mottaNa jalaM Aviyaha payaM taha susIso // 1 // " // 31 // "mottUNa daMDadose gurugonnuvuttbhaasiyaagNpi| giNhai guNe u joso jomyo samayatthasArassa // 1 // 7 // idAnIM mahipadRSTAntabhAvanA- yathA mahipo nipAnasthAnaM avAptaH san udakamadhye pravizya tat udakaM muhurmuhuH zRGgAbhyAM tADayan avagAhamAnazca sakalaM api kaluSIkaroti / tato na svayaM pAtuM zaknoti nApi yUthaM, tadvat ziSyo'pi yo vyAkhyAnaprabandhAvasare kANDa eva kSudrapRcchAbhiH hi kalahavikathAdimiH vA''tmanaH pareSAM cAnuyogazravaNavighAtaM Adhatte sa mahiSasamAnaH, sa ca ekAntena ayogyaH, uktaM ca-sayamavi na piyai mahiso na ja jUhaM piyai loDiyaM udagaM / viggahavikahAhiM tahA athakkapucchAhi ya kusIso // 1 // "6 // meSodAharaNabhAvanA-yathA mepo badanasya tanutvAta svayaM ca nibhRtAtmA goSpadamAtrasthitamapi jalaM akalupIkurvan pibati tathA ziSyo'pi yaH padamAtramapi vinayapurassaraM AcAryacittaM prasAdayan pRcchati sa meSasamAnaH, sa ca ekAntena yogyaH // 7 // masakadRSTAntabhAvanA-yaH ziSyo masaka iva jAtyAdikaM udghaTTayan guroH manasi vyathA utpAdayati sa masakasamAnaH sa ca yogyH|8|| ___ jalaukAdRSTAMtabhAvanA yathA jalaukAH zarIraM adunvatI rudhiraM AkarSati, tathA ziSyo'pi yo guruM adunvan zrutajJAnaM Apibati sa | jalaukAsamAnaH / uktaM-jalUgA va amito piyai susIso vi suyanANaM // 9 // biDAlIdRSTAntabhAvanA-yathA biDAlI bhAjanasaMsthaM kSIraM bhUmau chardayitvA] pivati,tathA duSTasvabhAvatvAt ,evaM ziSyo'pi yo vinayakaraNAdihInatayAna sAkSAt gurutamIpe gatvA zRNoti,kiMtu vyAkhyAnAdutthitebhyaH kebhyazcita , sa viDAlIsamAnaH,saca ayogyH||10|| chaCARRORS CHOCOCCC S
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram // 32 // aparisamalakRtam tathA jAhakaH-tiryak vizeSaH, tat dRSTAMtabhAvanA-yathA jAhakaH stokaM stokaMkSIraM pItvA pArvANi leDi, tathA ziSyo'pi yaH pUrva gRhItaM sUtraM artha vA atiparicitaM kRtvA anyat pRcchati, sa jAhakasamAnaH, sa ca yogyaH // 11 // | saMprati godRSTAntabhAvanA kriyate-yathA kenApi kauTumbikena kasmiMzcit parvaNi caturyazcaturvedapAragAmibhyo viprebhyo gaurdattA, tataste parasparaM evaM cintayAmAsuH / yathA iyaM ekA gauH catuNI asmAkaM kathaM kartavyA ?, tatra ekena uktaM--paripATyA duhyatAM iti, tacca samIcInaM pratibhAtaM iti sarvaiH pratipanna, tato yasya prathamadivase gauH AgatA tena ciMtitaM--yathAhamayeva dho. kSyAmi, kalye punaH anyo dhokSyati / tataH kiM nirarthikAM asyAH cAri vahAmi, tato na kizcidapi tasyai tena dattaM / evaM zeSairapi, 1 tataH sA zvapAkakulanipatiteva tRNasalilAdivirahitA gatAsurabhRttataH samutthitAtepAM dhigjAtIyAnAM avarNavAdoloke zeSagodAnAdilAmavyavacchedazca, evaM ziSyA api ye ciMtayaMti na khalu kevalAnAM asmAkaM AcAryoM vyAkhyAnayati, kiMtu pratIcchikAnAM api, tatasta eva vinayAdikaM kariSyanti, kiM asmAkamiti ? pratIcchikA api ciMtayanti nijaziSyAH sarva kariSyanti / kiM asmAkaM kiyatkAlAvasthAyinAmiti ! tatasteSAM evaM cintayatAM apAntarAla eva AcAryo'vasIdati, loke ca teSAM avarNavAdo jAyate, anyatrApi ca gacchAntare durlabho teSAM sUtrArthoM, tataH te gopratigrAhakacaturdvijAtaya iva ayogyA drssttvyaaH| uktaM ca-" anno dojjii kalle niratyayaM se vahAmi kiM cAriM? caucaraNagavI u mayA avaNNahANI va baDuANaM // 1 // sIsA paDigacchagANaM bharotti te vihu sIsagabharo ti| na kariti suttahANI anastha vi dullahaM tesiM // 2 // " eSa eva godRSTAntaH pratipakSe'pi yojanIyaH, yathA kazcit // 32 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam REGARGARH azvaratnaM sakalalokasamakSaM apahRtavAn , dhAvitazca mArgataH sarve'pi udgIrNakhaDakuntAdi aGgarakSakAdipadAtivargaH, samucchalitazca mahAn kolAhalo jJAtaca ayaM vyatikaraH kezavena, pradhAvitAzca sako dizodizaM sarve'pi kumArAH, muMbanti ca yathAzakti prahArAn , paraM suro divyazaktyA tAn sarvAnapi lIlayA vijitya maMdaM 2 gantuM pravRttaH, tataH prAptaH kezavaH, pRSTazca tena azvApahArI-bhoH kiM 6 madIyaM azvaratnaM apaharasi / tena ukta-zaknomi apahartu, yadi punaH asti te kA'pi zaktistarhi mAM yujhe vinirjitya pratigR. hai| hANa, tataH kezavaH tatpauruSaraMjitamanaskaH saharSa evamavAdIda-bho mahApuruSa ! yena yuddhena brUSe tena yudhye'haM, tataH sarvANi api yuddhazAni kezavo nAmagrArha vaktuM pravRttaH, pratiSedhati ca sarvANi api surasamajanmA, tato bhUyaH kezavo vadati-kathaya tarhi kena yuddhena yudhye'haM iti, tataH sa prAha-pUtayuddhena, tataH karNI pidhAya zalyahRdaya iva hAzandavyAhArapurassaraM taM pratyevamavAdIta-gaccha gaccha azvaratnaM api gRhItvA, na ahaM nIca khena yudhye iti, tadetat zrutvA harSavazoj bhitapulakamAlopazobhitaM vapuH AdadhAnaH savismayaM surasabajanmA khacetasi ciMtayAmAsa-aho mahottamatA kezavAnAmata evaM zatasahasrasaMkhyanamadamarakirITakoTisakarSamasaNIkRtapAdapIThAnAM maghavatAM | api ete prazaMsAstita evaM cintayitvA sAnandamavekSyamANo vaktuM pravRtto bhoH kezava ! na ahaM azvApahArI, kintu tvaguNaparIkSAnimitta evaM kRtavAn , tataH sakalaM api zakraprazaMsAdikaM pUrvavRttAMta acakathata / tataH svaguNaprazaMsAzravaNalajjito'vanatamanAkaMdharaH kumnalivakarasaMpuTo janArdanastamudataparyate mutkalayAmAsa svasthAne, suro'pi ca sakalavizvAsAdhAraNakezavaguNadarzanato haSTamanAH taM pratyevaM avAdIta-mahApuruSa ! devadarzanaM amogha manujajanmanAM iti pravAdo jagati prasiddho mA viphalatAmApat iti vada kiMcidabhISTaM | yena karomi, iti tataH kezavotravIta-vartate saMprati dvAravatyAM azivaM, tataH tatpratividhAnaM AtiSTha, yena bhUyo'pi na bhavati / tato / %ACKASS // 3
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram // 34 // gozIrSacandanamayIM azivopazamanIM devo bherImadAt, kalpaM ca asyAH kathayAmAsa - yathA SaNmAsapaNmAsaparyaMte nijAsthAnamaMDape vAdyA eSA merI, zabda asyAH sarvato dvAdazayojanavyApI jalabhRtameghadhvaniH iva gambhIro vijRbhiSyate / yaca zabdaM zroSyati tasya prAktano vyAdhiH niyamataH apayAsyati, bhAvI ca bhUyaH SaNmAsAdarvAk na bhaviSyati / tata evaM uktvA devaH svasthAnaM agamat / vAsudevo'pi tAM bheroM sadaiva bherItADananiyuktAn samarpitavAn, zikSAM cAsmai dadau / yathA SaNmAsa 2 paryaMte mama AsthAnamaNDape vAdyA eSA tvayA bherI, yatnatazcAvanIyA, tataH sakalasvaloka sAmantAdibalasamanvito nijaprAsAdamAyAsIt / mutkalitazca pratIhAreNa sarvo'pi lokaH, tato dvitIyadivase mukkuTopazobhitAneka pArthiva sahasraparyupAsyamAno nijAsthAnamaNDape viziSTasiMhAsanopaviSTaH zakra iva devaiH parivRto virAjamAnaH tAM merI atADayat / bherIzabdazravaNasamanaMtaraM eva ca dinapatikaranikaratADitaM aMdhakAraM iva dvAravatIpuri sakalaM api rogajAlaM vidhvaMsaM upAgamat / tataH pramuditaH sarvo'pi pauralokaH AzAste sadaiva adhipatitvena janArddanaM, tadevaM | vyAdhivikale gacchati kAle ko'pi dUradezAntaravarttI dhanADhyo mahArogAbhibhUto merIzabdamAhAtmyaM AkarNya dvAravatIM Agamat sa ca daivaviniyogAd bherItAGanadivasAtikrame prAptaH / tato'cintayat kathaM idAnIM ahaM bhaviSyAmi ?, yato bhUyo bherItADanaM SaNmAsAtikrame, SaDbhiva mAsaiH eSa pravarddhamAno vyAdhiH asUnapi niyamAtkavalayiSyati / tataH kiM karomi iti 1, tata itthaM katipaya dinAni cintAzokasAgara nimagnaH kathaM api zemuSIpotamAsAdyonmaMtaM lagno-yathA yadi tasyAH zabdato'pi rogo'payAti tatastadekadezasya ghaSitvA pAne sutarAM apayAsyati, prabhRtaM me svaM tataH pralobhayAmi dhanena DhAkikaM yena tacchakalaM ekaM me samarpayati / tataH pralobhito dhanena DhAkikaH, nIcasaccA hi duSTadvArA iva nirantaraM dhanAdibhiH sanmAnyamAnA api vyabhicaranti nijapateH, avacUrisamalaMkRtam 4 34 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ nadisUtram // 35 kauTumbiko dharmmazraddhayA caturbhyazvaturvedapAragAmibhyo gAM dattavAn, te'pi ca pUrvavat paripAThyA dogdhumArabdhAstatra yasya yasya prathamadivase sA gaurAgatA sa sa ciMtitavAn, yadi ahaM asyAH cAriM na dAsyAmi tataH kSudhA dhAtukSayAdeSA prANAnapahAsyati / tato lokeSu me gohatyA'varNavAdo bhaviSyati / punarapi cAsmabhyaM na ko'pi gavAdikaM dAsyati, api ca-yadi madIyacAricaraNena puSTA satI zeSaiH api brAhmaNairbhokSyati tato me mahAnanugraho bhaviSyati, ahamapi ca paripATyA punaH api enAM dhokSyAmi, tato'vazyamasyai dAtavyA cAriH iti dadau cAriM, evaM zeSA api daduH / tataH sarve'pi cirakAlaM dugdhAbhyavahAra bhAjino jAtAH, loke ca samucchalitaH sAdhuvAdo labhante ca prabhUtaM anyadapi gavAdikaM, evaM ye'pi vineyAH cintayanti yadi vayaM AcAryasya na kimapi vinanayAdikaM vidhAtAraH tata eSo'vasIdan avazyaM apagatAsurbhaviSyati / loke ca kuziSyA ete iti avarNavAdo vijRmiSyate, tato gacchAntare'pi na vayamavakAzaM lapsyAmahe / api ca- asmAkaM eSa pravrajyAzikSAvratAropaNAdividhAnato mahAnupakArI, samprati ca jagati durlabhaM zrutaratnaM upayacchan varttate / tato'vazyametasya vinayAdikaM asmAbhiH karttavyaM, anyacca yadi asmadIyavinayAdisahAyaka lena prAtIcchikAnAM api AcAryata upakAraH kiM asmAbhirna labdham ?, dviguNatarapuNyalAbhazca asmAkaM bhavet / prAtIcchikA api ye cintayanti - anupakRtopakArI bhagavAn AcAryo'smAkaM, ko nAmA'nyo mahAntamevaM vyAkhyAprayAsamasmanimittaM vidadhAti / / kiM eteSAM vayaM pratyupakartu zaktAH ?, tathApi yat kurmmaH saH asmAkaM mahAn lAbha iti paranirapekSaM vinayAdikaM Adadhate, teSAM nAvasIdati AcAryo'vyavacchinnA ca sUtrArthapravRttiH, samucchalati ca sarvatra sAdhuvAdaH, gacchAntare ca teSAM sulabhaM zrutajJAnaM paraloke ca sugatyAdilAbha iti // 12 // avacUrisamalaMkRtam // 35 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram avanisamalarutam samprati merIdRSTAntabhAvanA-daha zakrAdezena vaizravaNayakSaniiipatAyAM kAJcanamayaprAkArAdiparikaritAyAM puri dvAravatyAM trikhaNDa bharatArdAdhipatvaM anubhavati kezave kadAcit azivaM upatasthau / itazca dvAtriMzadvimAnazatasahasrasaMkule saudharmakalpe sudharmAbhidhasabhopaviSTaH sarvato divaukAparyupAsthamAnaH zakrAbhidhAno maghavA puruSaguNavicAraNAdhikAre kezavaM ilAdhaHsthitamavadhinA samadhigamya sAmAnyataH tatprazaMsAmakArSIta-aho mahAnubhAvA viSNavo yat doSabahule'pi vastuni svabhAvato guNaM evaM gRhNanti, nadoSalezaM api, na ca nIcayuddhena yuddhacante iti, itthaM ca maghavatA kezavastuti adhIyamAnAM asahamAnaH ko'pi divaukAH parIkSArtha ihAvatIrya yena bhagavadariSTaneminamaskaraNAya kezavo yAsyati tasmin pathi apAntarAle kacitpradeze samuttrAsitasakalajanamahAdurabhigandhasaMkulaM atIva dIpyamAnamahAkAlamakalitaM vivRtamukhaM utpAditazvetadantapaMktiM gataprANaM iva zunorUpaM vidhAya prAtaravatasthe / kezavo'pi cojayantagirisamavasRtabhagavadariSTaneminamaskRtaye tena pathA gantuM pravavRte, puroyAyI ca pazyAdivargaH samasto'pi tadgandhasamuttrAsito vasvAcAlapihitanAsikastvaritaM itastato gantumArabhe, tataH pRSTaM kezavana-kimiti puroyAyinaH sarve pihitanAsikAH samuttrAsaM Adadhate ? / tataH ko'pi viditavedyo vijJapayAmAsa-deva ! puro mahApUtigandhiH zvA mRto vartate, tataH tadgandhaM asahamAnaH sarvo'pi trAsa agamat / kezavazca mahottamatayA tadgandhAt anutrasyan tena pathA gantuM pravRtto'vaikSiSTa ca taM mRtaM zvAnaM, paribhAvayAmAsa ca sakalaM api tasya rUpaM, tato guNaprazaMsAmaka mazaknuvan prazaMsituM Arabhate sma-aho jAtyamarakatamayabhAjanavinizitamuktAmaNizreNiH iva zobhate'sya vapuSi kAlimakalite zvetadantapaddhatiH iti, tAM ca prazaMsAM zrutvA savismayaM suramayajanmA cintayAmAsa-aho yathoktaM maghavatA tathaiva iti / tato dUraM gate kezave tadrUpaM upasaMhRtya kiyatkAlaM sthitvA gRhamAgate kezave yuddhaparIkSAnimitaM maMdurAgataM eka SAX
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatrama 8|tatastena tacchazakalamekaM tasmai vyatIriSTa tataH sthAne ca tasyAmanyazakalaM yojitaM / evamanyAnyadezAMtarAyAtarogijanebhyo dhana- 18 // 37 // lubdhatayA khaNDakhaNDapradAne sakalApi bherI kaMthaiva khaNDasaMghAtAtmikA kRtA, tato'pagato divyaprabhAvaH, tatastadavasthameva azivaM prAvartiSTa, | avacUrisamutthitazcArAvo'zivaprAdurbhAvaviSayaH paurajanAnAM, vijJaptazca mahattaraijanArdana; bhUyo'pi vijRmbhate varSAsu kRSNazarvaryAmandhakAra iva samalaMkRtam puri dvAravatyAM mahadazivaM / tataH prAtarAsthAnamaNDape siMhAsane samupavizyAkArito bherItADananiyuktaH pumAn , dattazcAdezo'smai | bherItADane, tataH tADitA tena bherI, sA'pagatadivyaprabhAvA na bhAMkArazabdenAsthAnamaNDapamAtramapi pUrayati / tato vismito janAIno-yathA kiM eSA nAsthAnamaNDapamapi bhAMkArazabdena pUrayituM zaknuvatI ?, tataH svayaM nibhAlamAsa tAM bherI; dRSTvA ca sA mahA / daridrakatheva laghutarazakalasahasrasaGghAtAtmikA, tatazrukopa tasmai janArdano-re duSTAdhama ! kimidaM akArSIH ?, tataH sa prANabhayAtsakalamapi yathAvasthitamacIkathat / tato mahAnarthakAritvAtsa tatkAlaM eva niropito vinAzAya, tato bhUyopi janArdano janAnukampayA pauSadhazAlAM upagamya aSTamabhaktavidhAnataH taM devaM ArAdhayAmAsa, tataH pratyakSo babhUva sa devaH, kathitavAMzca janArdanaH prayojanaM, tato bhUyo'pi dattavAn azivopazaminI merI, tAM cAptatvena sunizcitAya kRSNaH samarpayAmAsa eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-yathA merI tathA pravacanAvagatau sUtrArthoM, yathA ca merIzabdazravaNato rogApagamaH tathA siddhAMtasya prabhAvata: zravaNato vA jaMtUnAM karmavinAzastato yaH sUtrArthoM apAntarAle vismRtya vismRtya anyataH sUtraM artha vA saMyojya kaMthAsamAnau karoti sa bherItADananiyuktaprathamapuruSasamAnaH,sa ca ekAMtena ayogyaH, yastu AcAryapraNItI sUtrArthI yathAvadavadhArayati sAbherItADananiyuktapAzcAtyapuruSa iva kalyANasaMpade yogyH||13|| samprati AbhIrIdRSTAntabhAvanA-kazcidAbhIro nijabhAryayAsaha vikrayAya ghRtaM gaMcyA gRhItvA pattanaM avatIrNazcatuHpathe samA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandasatram // 38 // gatya vaNigApaNeSu paNAyituM pravRtto, ghaTitaca paNAya saMkaH, tataH samArabdhe ghRtamApe gaMtryA adhastAdavasthitA AbhIrI, ghRtaM bhartrA vArakeNa samarpyamANaM pratIcchati / tataH kathaM api arpaNe grahaNe vAnupayogataH apAMtarAle vArakAparaparyAyo laghughRtaghaTo bhUmau nipatya khaMDazo bhagnaH, tato ghRtahAnidurmanAH patiH ullapitaM kharaparuSavAkyAni prAvartata / yathA hA pApIyasi ? duHzIle kAmaviDaMvitamAnase ? narataruNimAbhiramaNIyaM puruSAntaraM avalokase na samyagdhRtaghaTaM abhigRhNAsi / tataH sA kharaparupavAkyazravaNataH samutthitakopAvezavazocchalitarka pitapInapayodharA sphuradadharabiMboSThI dUrotpATitabhrUH eSA dhanuH avaSTaMbhato nArAcazreNimiva kRSNakaTAkSasaMtatiM avirataM pratikSipat pratyuvAca - hA grAmeyakAdhama ! ghRtaghaTaM api avagaNayyavidagdhamattakAminInAM mukhAraviMdAni avalokase, na ca etAvatA'vatiSThase, tataH kharaparuSavAkyaiH mAmapi adhikSipasi / tataH sa evaM pratyukto'tIvajvalitakopAnalo yatkiMcidasiddhaM bhASituM lagnastataH sApyevaM, samabhUttayoH kezAkezI, tato visaMsthulapAdAdinyAsataH sakalaM api prAyo maMtrIghRtaM bhUmau nipatitaM / tatkicitstokaM apagatamavazeSaM cAvalIDhaM zvabhiH, maMtrIghRtaM api zeSIbhUtamapahRtaM pazyato haraiH, sArthikA api svaM svaM ghRtaM vikriya svagrAmagamanaM prapannA stataH prabhUtadivasa bhAgAtikrameNa apasRte yuddhe svAsthye ca labdhe yat kiMcitprathamato vikrayAmAsaturghRtaM tat dravyamAdAya tayoH svagrAmaM gacchato apAMtarAle astaMgate sahasrabhAnau sarvataH prasaraM abhigRhNati tamovitAne parAskaMdinaH samAgatya vAsAMsi dravyaM balIvadda ca apahRtavaMtastana evaM tau mahato duHkhasya bhAjanaM ajAyetAM / eSa dRSTAnto'yamupanayaH yo vineyo'nyathA prarUpayan adhIyAno vA kathaM api kharaparuSavAkyaiH AcAryeNa zikSito'dhikSepapurassaraM prativadati - yathA tvayA eva itthamahaM zikSitaH, kiM idAnIM ninuSe ? ityAdi, sa na kevalaM AtmAnaM saMsAre pAtayati, kintu AcArya api kharaparuSapratyuccAraNAdinA tIvratIvratarakopAnalajvAlanAdbhavanti ca kuvineyA avacUrisamalaMkRtam 38 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 39 6 | mRdorapi guroH kharaparuSapratyuccAraNAdinA kopaprakopakAH, yata uktaM uttarAdhyayaneSu - " aNAsavA dhUlavayA kusIlA, miuMpi caMDaM pakaraMti sIsA " iti / api ca-guNaguravo guravastataH te yadi kathaM api duSTazaikSazikSApaNe na kopaM upAgaman tathApi teSAM bhagavadAjJAviloAzAtAtapacitAzubhagurukarmANo niyamato dIrghatarasaMsAra bhAginaH, kiJca - evaM sa varttamAno matimAn api zrutaratnAdvahirbhavati / anyatrApi tasya durlabha zrutatvAt kohi nAma sacetano dIrghatarajIvitAbhilASI sarpamukhe svahastena yayovindn prakSipati iti, sa ekAntena ayogyaH ? pratipakSa bhAvanAyAM api idameva kathAnakaM paribhAvanIyaM, kevalaM iha ghRtaghaTe bhane sati dvau api tau dampatI tvaritaM tvaritaM kare yathAzakti ghRtaM gRhItavantau stokaM eva vinanAza, nindati ca AtmAnaM AbhIro yathA - hA na mayA ghRtaghaTaH te samyak samarpitaH, AbhIryapi vadati-samarpitastvayA samyak paraM na mayA samyak gRhItaH, tata eva tayoH na kopAvezaduHkhaM nApi ghRtahAniH nApi sakAla eva anyasArthikaiH saha svagrAmaM abhisarpatAM apAntarAle taskarAvaskandaH, tatastau sukhabhAjanaM jAtau, evamihApi kathaMcit anupayogAdinA'nyathArUpe vyAkhyAne kRte sati pazcAdanusmRtayathAvasthitavyAkhyAnena sUriNA zaikSa pUrvamuktaM vyAkhyAnaM cintayantaM pratyevaM vaktavyaM - vatsa ! maivaM vyAkhyaH, mayA tadAnIM anupayuktena vyAkhyAtaM, tata evaM vyAkhyAhi / tata evaM ukte sati yo vineyaH kulIno vinItAtmA sa evaM prativadati - yathA bhagavaMtaH ? kiM anyathA prarUpayaMti ?, kevalaM ahaM matidaurbalyAdanyathAvagatavAn iti, sa ekAntena yogyaH ?, evaM vidhAzca vineyAH prahlAditagurumanasaH zrutArNavapAragAmino jAyante, cAritrasaMpadazca bhAginaH // 14 // tadevaM ekaikaM zaikSaM adhikRtya yogyAyogyatvavibhAgopadarzanaM kRtaM / saMprati sAmAnyataH parSado yogyAyogyarUpatayA nirUpayati / avacUrisamalaMkRtam // 39 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | apacUri samalaMkRtam sA samAsao tivihA pannattAtaM jahA jANiyA, ajANiyA, dubviaDDhA, jANiA jahA khIramiva, jahA haMsA je ghuTTanti iha guruguNasamiddhA dose a vivajaMti taM jANasu jANiyA parisA / ajANiyA jahAjA hoi pagaimahurA miychaavysiihkukkuddybhuaa| rayaNamiva asaMThaviA, ajANiA sA bhave parisA // 1 // dubviaDDhA jahA-naya katthai nimmAo naya pucchai paribhavassa dosennN| batthivva vAyapuNNo phuTai gAmillaya viaDDho // 2 // sA samAsao tivihA ityAdi, sA parSasamAsataH saMkSepeNa tridhA triprakArA prajJaptA, tIrthakaragaNadharaiH iti gamyate, parpata iti kathaM labhyate iti ceducyate, iha prAgutaM-prArambhaNIyaH pravacanAnuyoga iti, anuyogazca ziSyamadhikRtya pravartate / nirAlambanasya tasyAbhAvAttataH sAmarthyAtsA iti ukte parSaditi labhyate / tadyathA iti udAharaNopadarzanArthaH, 'jANiya 'ti 'jJA avabodhane' jAnAtIti jJA, jJikA nAma parijJAtavatI, kimuktaM bhavati ? kupathapravRttapAkhaMDamatenAdigdhAMtaHkaraNA guNadoSavizeSaparijJAnakuzalAH satAM api doSANAM aparigrAhikA kevalaguNayatnavatI iti / uktaMca-guNadosavisesaNNU aNabhiggahiyA kussuimaemu / esA jANagaparisA guNatattillA aguNavajA // 1 // atra guNatattilleti guNeSu yatnavatI guNagrahaNaparAyaNetyarthaH, aguNavajjetti aguNAn-doSAn vaJjayati, sato'pi na gRhNAti iti agunnvaa| tathA ajJikA-jJikAvilakSaNA, samyak parijJAnarahitA, kimuktaM bhavati ? / yA tAmracUDakaMThIravakuraMgapotavat prakRtyA mugdhasvabhAvA asaMsthApitajAtyaratnamivAMtarvi ziSTaguNasamRddhA sukhaprajJApanIyA parSat sA ajJikA / uktaMca-"pagaI muddha ayANiya migacchAvagasIhakuDagabhUyA / rayaNamiva asaMThaviyA suhasaNappA guNasamiddhA // 1 // " iha "migasAvagasIhakukuDagabhUya 140 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 41 // cisAvagazaddho'gre sambaddhayate, tato mRgasiMha kurkuTazAvabhUtA ityarthaH, 'asaMThaviya'tti asaMsthApitA, asaMskRtA ityarthaH / 'sukhasaMjJApyA' sukhena prajJApanIyAH / tathA dubiyaDha 'tti' durvidagdhA midhyAhaGkAra viDambitA, kiMmuktaM bhavati ?, yA tattadguNajJapArzvApagamanena katipayapadAni upajIvya pAMDityAbhimAninI kiMcit mAtraM arthapadaM sAraM pallavamAtraM vA zrutvA tata UrdhvaM nijapAMDityakhyApanAyAbhimAnato'vajJayA pazyati / artha kathyamAnaM cAtmano bahujJatAsUcanAya agre tvaritaM paThati sA parSad durvidagdhA ityucyate // uktaM ca- kiMcimmattaggAhI patragAhIya turiygaahiiy| duviyaDiyA u esA bhaNiyA tividhA bhave parisA // 1 // " amUnAM ca tisRgAM padAM madhye Aye dve parSada anuyogayogye, tRtIyA tu ayogyA / tata Aye dve eva adhikRtya anuyogaH prArambhaNIyo, na tu durvidagdhAM mAbhUt AcAryasya niHphalaH parizramaH, tasyAzca duraMtasaMsAropanipAtaH, sA hi tathAkhAbhAnyAt yatkimapi arthapadaM zRNoti, tadapi avajJayA zrutvA ca sAsadaM anyatra sarvajanAtizAyinijapAMDityAbhimAnato mahato mahIyaso'vamanyate / tadavajJayA ca duraMta saMsArAbhiSvaMga iti sthitaM, tadevamabhISTadevatAstavAdisaMpAditasakalasAhityo bhagavAn dRSyagaNipAdopasevI pUrvAMtargatasUtrArthavArako devavAcako yogyavineyaparIkSAM kRtvA saMprati adhikRtAdhya naviSayasya jJAnasya prarUpaNAM vidadhAti nANaM paJcavihaM panataM jahA - AbhiNivohianANaM suanANaM, ohinANaM, magapajjavanANaM kevalanANaM // jJAtirjJAnaM, 'paMca' iti saMkhyAvAcakaH vidhAnaM vidhA 'upasargAdAta' [si. hai. 5-3 110 ] ityaGpratyayaH, paMcavidhAH prakArA yasya tatpaMcavidhaM paMcaprakAraM 'prajJaptaM' tIrthakara gaNavaraiH iti sAmarthyAdavasIyate / anyasya svayaM [a] prarUpakatvena prarUpaNA saMbhavAduktaM ca 'atyaM bhAsaha arahA suttaM guthati gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyadvAe tao suttaM pavataha // 1 // etena svamanISikAnyudAsaM Aha / athavA avacUrisamalaMkRtam 41
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndasUtramA avacUri samalakavam prajJA buddhistayA Apta, tIrthakaragaNadharaiH iti gamyate, tadyathA iti-udAharaNopadarzanArthaH, AbhinibodhikajJAnaM zrutajJAnaM manaH paryAyajJAnaM kevalanAnaM tatrAbhimukho niyatapratiniyatasvarUpo bodho bodhavizeSo'bhinibodhaH, abhinibodha eva AbhinivoSikaM 18 abhinivovazadrasya vinayAdipAThAbhyupagamAd vinayAdibhya si. hai. 7-2-130] iti anena svArthe ikag pratyayaH, 'ativartante svArthika prayayakAH prakRti toliMgacanAni' iti vacanAt a nsktaa| yathA vinaya eva vainayika ityatra, athavA IN abhinibudhyate'nena amAdasmin vA iti abhiniyodhaH tadAvaragakarmakSayopazamastena nivRttaM AbhinibodhikaM Abhinibodhita ca tat jJAnaM ca AbhinivodhikajJAnaM indriyamanonimitto yogyadezAvasthitavastuviSayaH sphuTapratibhAso bodhavizeSa ityarthaH / tathA zravaNaM zru vAdhyayApakanApuratIkArega zadrasaMspRSTArthagrahaNaheturUpalandhivizeSaH, evamAkAravastu jaladhAraNAdiyakriyAsamartha ghaTazadravAnyaM ityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAragatamAnapariNAmaHzadvArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'dhagamadhizeSa ityarthaH, zrutaM ca tat [ca]jJAnaM zrutajJAnaM tathA'trazadro'dhaHzadvArthaH aba-abovo vistRta vastu dhIyate paricchiyate'nena ityavadhiH athavA avadhiH maryAdA rUpiSu 3 eva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnaM api avadhiH, yadvA avadhAnaM Atmano'rthasAkSAtkaraNabyApArovadhiH, adhizca dA- tadjJAnaM ca avadhijJAnaM / mainasi manaso vA paryavaH manaHparyavaH sarvato manodravyapariccheda ityarthaH / athavA manaHparyaya iti pAThaH tatra |paryayaNaM paryayaH, bhAve alpratyayaH, manasi manaso vA paryayo manaHparyayaH, sarvatastatpariccheda ityarthaH / sa ca tadjJAnaM ca manaHparyayatrAnaM, 1 Abhiniyodhake ityatra / 2 atra viSaya bahutvamaGgIkRtye vyutpati, anyathA titArtha vA viSaya paribchidAnasthAvadhiyAdezo drIna syAt / 3 atra manaHzabdena bhAvamano grAhyaH, tattvArthaTIkAyAM tathoktatvAt / (pR. 70) OMOM52545 // 42 // RECE
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA kevalaM eka asahAya matyAdijJAnanirapekSavAkevalajJAnaprAdurbhAva matyAdInAM asaMbhavo yato matijJAnAdIni svakhAvaraNakSayopazame prAduHSati, tato nirmUlasvasthAvaraNavilaye tAni sutasaM bhaviSyanti, cAritrapariNAmayan / ukaMca "Avaragadesavigo jAI vinaMti hai| vistram avacUri samalachatam // 43 // maisuyAINi / AvaraNasahavigame kaha tAI na hoMti jIvassa // 1 // taM samAsao duvihaM pannataM taMjahA pacakhaM ca parokkhaM ca // tatpaMcaprakAra api jJAnaM 'samAsataH' saMkSepega 'dvividha vikAraM prajanaM, 'tadyathA' iti udAharaNopanyAsArthaH / pratyakSa ca parokSaMca, M tatra 'azUcha vyAptau' aznute cAnAtmanA saniyaryAn vyApnoti iti akSaH / athavA 'azU bhojane' anAti sarvAnAn yathAyogya 3 mukte pAlayati vetyakSo jiivH| ubhayatrApi augAdikaH sanatyayaH, taM artha-jIvaM sAkSAt vartate yana jJAnaM tAtya-indriyamanonirapekSa dra AtmanaH sAkSAtpravRttimat avadhyAdi viprkaar| utaM ca-jIvo akkho asthavAvagabhoyamaguganniyoga taMpAvara nANaM jaM paJcarakhaM tayaM tivihN||1|| ca zadaH svagatAnekAvadhyAdibhedasUcakaH, tathA asva-prAtmano dravyandriyANi dravamanazca pugalamayatvAt / parANi vartate- pRthag vartate ityarthaH, tebhyo yat akSasya jJAnaM udayate tatparokSaM, 'pRzodarAdaya' [si.I. 3.2.155] iti rupasiddhiH, athavA parairiMdriyAdibhiH saha akSasaMbaMdho viSayaviSayibhAvalakSaNo yasmin jJAne, na tu sAkSAt, Atmano dhUnAt agnivAnaM iva tat parokSaM, ubhayatrApi | indriyamanonimicaM jJAnamabhidheyamAha-indriyamanonimittAdhInaM kathaM parokSaM?, ucyate, parAzrayatvAt, tathAhi-pudgalamayatvAt dravyendri-15 yamanAMsi AtmanaH pRthagbhUtAni, tataH tat AzrayeNa upajAyamAnaM jJAnaM Atmano na sAkSAta , kiMtu paraMparayeti iMdriyamanonimitaM zAtaM dhUmAdamnijJAnaM iva prokss| uktaM ca-akkhassa pomgalamayA jaMdabiMdiyamaNoparA hoti / tehiM to janANaM parokkhamihatamagumANaM iOREONAGARIKAA %
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisatram // 44 // va // 1 // tadevaM pratyakSaM parokSaM 'se kiM taM paccakkhaM' ti, ca iti medadvayopanyAse kRte sati ziSyo'navabuddhayamAnaH praznaM vidhate - se kiM taM paJcakAM / pacakkhaM duvihaM pannataM taMjahA iMdiyapacakkhaM no iMdiyapacakAM ca / se zabdo mAgadhadezI prasiddho nipAto'thazabdArthe varttate / evaM ziSyega prazne kRte sati nyAyamArgopadarzanArtha AcAryaH ziSyapRSTa padAnuvAda purassarIkAreNa prativacanamabhidhAtukAma Aha-paJcakakhaM duvihaM paNNattaM, ityAdi, evamanyatrApi yathAyogaM praznanirvacanamUtrANAM pAtanikA bhAvanIyA / pratyakSaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-indriyapratyakSaM noindriyapratyakSaM ca tatra 'idu para maizvarye' 'udito numi' ti num indraH - AtmA sarvadravyopalabdhirUpaparamaizvaryayogAttasya liGgaM cihnaM avinAbhAvi 'iMdiyaM,' 'indriyaM iti' nipAtanastrAt rUpaniSpattiH, tat dvidhA-dravyendriyaM bhAvendriyaM ca tatra dravyendriyaM divA-nirvRtiH upakaraNaM ca nirvRttinAma prativiziSTAH saMsthAnavizeSAH sApi dvidhA bAhyA abhyaMtarA ca, tatra bAhyA karNaparyaTakAdirUpA, sApi vicitrA-na pratiniyatarUpatayopadeSTuM zakyate / tathAhi - manuSyasya zrotre - bhrapane netrayoH ubhayapArzvataH saMsthite vAjinoH mastake netrayoH upariSTAt bhAvinI tIkSNe cAgrabhAge ityAdi jAtibhedAt nAnAvivAH abhyaMtarAtu nirvRttiH sarveSAmapi jantUnAM samAnA,iha sparzanendriyanirvRtteH prAyo na baahyaabhyNtrbhedH| takhArthamUla TIkAyAM tathAbhivAnAt utkaraNaM khaDgasthAnI thAbAhyA, nirvRttiH yA khaDgadhArAsamAnA svacchatarapudgalasamUhAtmikA abhyantarAnirvRttistasyAH zaktivizeSaH, idaM ca upakaraNarUpaM dravyendriyamAntaranirvRttiH kathaMcidarthAMtaraM, zaktizakti natoH kathaMcidbhedava satyAM api kadaMbapuSpAdi AkRtirUpAyAM aMtaranirvRttau atikaThorataraghanagarjitAdinA ' zakti upaghAte sati na paricchetumIzate jaMtavaH zabdAdikaM iti bhAvendriyamapi dvidyA- ugvinayogazca tatra labdhiH zrotrendriyAdiviSayaH 1 'nAnAkAraM kAyendriyamasakhyeyabhedatvAdasya cAntarbahimedo nivRttirna kacit prAyaH' iti / ( pR 165 ) akcUrisamalaMkRtam // 44 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 45 // iMdriyapratyekSaM paMcavidhaM prajJaptaM, tadyathA-zrotreMdriyapratyakSaM ityAdi, tatra zrotreMdriyasya pratyakSaM zrotreMdriyapratyakSaM / zrotreMdriyaM nimittIkRtya yadutpannaM jJAnaM tat zrotreMdriyapratyakSamiti bhAvaH / evaM zeSeSu api bhAvanIyaM / etacca vyavahArata ucyate, na paramArthata iti anaMtaraM eva prAguktaM / Aha-sparzanarasanaghrANacakSuH zrotrANi iMdriyANi iti kramaH, ayameva ca samIcInaH, pUrvapUrvalAbha evaM uttarottaralAbhasaMbhavAttataH kimarthaM utkramopanyAsaH kRtaH 1, ucyate, asti pUrvAnupUrvI, asti paJcAnupUrvIti nyAya pradarzanArthaM, api ca-zeSeMdriyApekSayA zrotreMdriyaM paTu, tataH zroneMdriyasya pratyakSaM tat zeSeMdriya pratyakSApekSayA spaSTasaMvedanaM, spaSTasaMvedanaM ca upavarNyamAnaM vineyaH sukhena avabudhyate, tataH sukhapratipattaye zrotreMdriyAdikramaH uktaH // se kiM taM noiMdiapacakkhaM 1 noiMdiapaJcakkhaM tivihaM pannataM taM jahA - ohinANaM noiMdiapacakkhaM / maNapajjavanANaM noiMdiapacakkhaM / kevalanANaM noiMdiapacakkhaM / se kiM taM ohinANanoiMdiapacakkha ? ohinANanoiMdiapaJcakakhaM duvihaM pannattaM taM jahA-bhavapaJcaiaM ca khaovasamiaM ca / se kiM taM bhavapacaiyaM 1 bhavapacayaM dohaM pannattaM taM jahA devANa ya neraha ANa ya / se kiM taM khaovasamiaM 1 khaovasamiaM duvihaM pannattaM taM jahA- maNUsANa ya paMciMdiatirikkhajoNiANa ya / ko heU khaovasamiaM 1 khaovasamiaM 1- pratyakSa zabdasya kecit akSaM akSaM prati vartate ityavyayIbhAvaM vidadhati taca na yujyate - anuyogadvAraTIkAyAM niSiddhatvAt kintu pratigatam-AzritamakSaM pratyakSamiti tatpuruSa eva grAhyaH avyayIbhAve triliGgatAbhAvAt - pratyakSo buddhiH pratyakSo bodhaH pratyakSaM jJAnamiti triliGgatA na syAditi bhAvaH / avacUrisamalaMkRtam // 45 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 46 // tayAvara NijjANaM kammANaM udiSNANaM khaeNaM aNudiNNANa uvasameNaM ohinANaM samupajjai / atha kiM tan noiMdriyapratyakSa 2, noiMdriyapratyakSaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA - avadhijJAnapratyakSaM ityAdi // atha kiM tat avadhijJAnapratyakSa 1 avadhijJAnapratyakSaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-matrapratyayaM ca kSAyopazamikaM ca tatra bhavaMti karmavazavarttinaH prANinaH asminniti bhavo - nArakAdi janma 'puMnAmnI 'ti adhikaraNe ghapratyayaH, bhava eva pratyayaH kAraNaM yasya tat bhavapratyayaM, pratyayazabdazca iha kAraNaparyAyaH varttate ca pratyayazabdaH kAraNatve, yata uktaM- ' pratyayaH zapathe jJAne, hetuvizvAsanizraye', cazabdaH svagatadevanArakAzritamedadvayasUcakaH, tau ca dvau bhedau anaMtaraM eva vakSyati / tathA kSayazca upazamaca kSayopazama tAbhyAM nirvRcaM kSAyopazamikaM cazabdaH svagatAnekamedasUcakaH, tatra yat eSAM bhavati tat teSAM upadarzayati- dohamityAdi, dvayoH jIvasamUhayoH bhavapratyayaM tadyathA - devAnAM nArakANAM ca / tatra dIvyaMti-nirupamakrIDAM anubhavati iti devAsteSAM tathA narAn kAryati zabdayaMti yogyatAyA anatikrameNAkAzrayaMti jaMtUna svasthAne iti narakAsteSu bhavA nArakAsteSAM, zabda ubhayatrApi svagatAnekabhedasUcakaH, te ca saMsthAna citAyAM agre darzayiSyaMte / atra Aha para:- nanu avadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve varttate nArakAdibhavazca audayike tatkathaM devAdInAM avadhijJAnaM matrapratyayaM iti vyapadizyate 1, na eSa doSaH, yatastadapi paramArthataH kSAyopazamikaM eva, kevalaM sa kSayopazamo devanArakabhaveSu avazya mAtrI pakSiNAM gaganagamanalabdhiH iva, tato bhavapratyayaM iti vyapadizyate, tathA dvayoH kSAyopazamikaM tat, yathA manuSyANAM ca paMceMdriyatiryagyonijAnAM ca, 1- puM nAmnidha:' iti si. hai. 5-3-130. sUtramupalabhyate / avacUrisamalaMkRtam // 46 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 47 // atrApi cazabdau pratyekaM svagatAnekamedasUcakau, paMceMdriyatiryagUmanuSyANAM cAvadhijJAnaM nAvazyaM mAvi, tataH samAne'pi kSAyopazamikatve bhavapratyayAdidaM bhidyate / paramArthataH punaH sakalamapi avadhijJAnaM kSAyopazamikaM // ' ko hetuH ? ' kiM nimittaM yat vazAt avadhijJAnaM kSAyopazamikaM ityucyate 1, kSAyopazamikaM yena kAraNena tadAvaraNIyAnAM avadhijJAnAvaraNIyAnAM karmmaNAM udIrNAnAM kSayeNa anudIrNAnAM udayAvalikAM aprAptAnAM upazamena vipAkodaya viSkaM malakSaNena avadhijJAnaM utpadyate'nena kAraNena kSAyopazamikaM iti ucyate / kSayopazamatha dezaghAtirasasparddhakAnAM udaye sati bhavati na sarvaghAtirasasparddhakAnAM, atha kiM idaM dezaghAtI sarvAtIni vA rasasparddhakAni iti ? ucyate, iha karmmaNAM pratyekaM anaMtAnaMtAni rasasparddhakAni bhavati, rasasparddhakasvarUpaM ca karmmaprakRtiTIkAyAM saprapaMcaM upadarzitaM iti na bhUyo darzyate / aha vA guNapaDivannassa aNagArassa ohinANaM samupajjaha taM samAsao chanvihaM pannantaM taM jahAANugAmiaM, aNANugAmiaM, vaDamANayaM, hIyamANayaM, paDivAIyaM, appaDivAIyaM / sU0 // 9 // ' athavA ' iti prakArAMtaropadarzane, prakArAMtaratA ca guNapratipattimaMtareNetyapekSya draSTavyA guNAH- mUlottararUpAstAn pratipanno guNapratipannaH, athavA guNaiH pratipannaH pAtraM iti kRtvA guNaiH Azrito guNapratipannaH, agAraM gRhaM na vidyate yasyAsau anagAraH, parityaktadravyabhAvagRha ityarthaH / tasya - prazasteSu adhyavasAyeSu varttamAnasya sarvaghAtirasasparddhakeSu dezavAtirasasparddhakatayA jAteSu pUrvoktakrameNa kSayopazamabhAvato'vadhijJAnamupajAyate / ' tad' avadhijJAnaM 'samAsataH' saMkSepeNa 'pavidhaM ' SaTprakAraM prazasaM, tadyathA - ' AnugAmikamityAdi, tatra gacchaMtaM puruSaM- AsamaMtAdanugacchati ityevaM zIlaM AnugAmi anugAmyeva avacUrisamalaMkRtam // 47 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 48 // AnugAmikaM, svArthe kaH pratyayaH, athavA anugamaH prayojanaM yasya tadAnugamika, yat locanavat gacchaMtaM anugacchati tadavadhijJAnaM anugAmikamiti / tathA na AnugAmikaM anAnugAmikaM zrRMkhalApratibaddhapradIpa iva yat na gacchataM anugacchati tadavadhijJAnaM anAnugAmikaM / uktaM ca- " aNugAmio'Nugaccha gacchaMtaM loyaNaM jahA purisaM / iyaro u nAnugacchai ThiyappaIvoha gacchaMtaM // 1 // " tathA varddhata iti varddhamAnaM, tataH saMjJAyAM kanpratyayaH, bahubahutareM dhanaprakSepAdabhirvarddhamAna dahanajvAlAkalApa iva pUrvAvasthAto yathAyogaM prazastaprazastatarAdhyavasAya bhAvato abhivarddhamAnaM avadhijJAnaM varddhamAnakaM, taccAsakRdviziSTaguNavizuddhisApekSasvAt / tathA hIyate - tathAvidhasAmayyabhAvato hAniM upagacchati [ tat ] hIyamAnaM, karmakartRvivakSAyAmAnazpratyayaH, hIyamAnameva hI mAnakaM, 'kutsitAlpAjJAte ' [ si. hai. 7-3-33. ] iti kappratyayaH, pUrvAvasthAto yat adho'dho hAsaM upagacchati avadhijJAnaM tat hIyamAnakaM iti mAvaH / uktaM ca- " hIyamANaM puDhAvatthAo aho'ho issamANaM " iti / tathA pratipatanazIlaM pratipAti, yadutpannaM sat kSayopazamAnurUpaM kiyatkAlaM sthitvA pradIpa iva sAmastyena vidhvaMsaM upayAti vat pratipAti ityarthaH / hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH iti ceducyate, hIyamAnakaM pUrvAvasthAto'gho'gho dvAsaM upagacchadabhidhIyate / yatpunaH pradIpa iva nirmUlaM ekakAlaM apagacchati tad pratipAti tathA na pratipAti-yat na kevalajJAnAt arvAk bhraMzaM upayAti tat apratipAti ityarthaH / 1-AnugAmikAnAnugAmikarUpabhedadvaye eva zeSabhedAH antarbhAvayituM zakyante tathApi AnugAmikAnAnugamikaM cetyuke na varddhamAnakAdayo vizeSa avagantuM zakyante ataH vizeSabhedopanyAsakaraNamiti jJeyam / avacUrisamalaMkRtam // 48 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 49 // se kiM taM ANugAmi ohinANaM ? ANugAmiaM ohinANaM duvihaM pannattaM taM jahA aMtagayaM ca majjha gayaM ca / se kiM taM aMtagayaM / aMtagayaM tivihaM pannattaM taM jahA-purao aMtagayaM / maggao aMtagayaM / pAsao aMtagayaM / se kiM taM purao aMtagayaM ? purao aMtagayaM se jahAnAmae kei purise ukkaM vA caDuliyaM vA alAyaM vAmaNi va paI vA johaM vA purao kAuM paNullemANe 2 gacchejA se taM purao aMtagayaM / se kiM taM maggao aMtagayaM ? maggao aMtagayaM se jahAnAmae kei purise ukaM vA caDuliaM vA alAyaM vA maNi vA paIvaM vA johaM vA maggao kAuM aNukaDemANe 2 gacchinA se taM maggao aMtagayaM / se kiM taM pAsao aMtagayaM ? pAsao aMtagayaM se jahAnAmae kei purise ukkaM vA caliaM vA alAyaM vA maNi vA paIvaM vA jAI vA pAsao kAuM parikaDemANe 2 gacchinA se taM pAsao aMtagayaM se taM aMtagayaM / se kiM taM majjhagayaM ? majjhagayaM se jahAnAmae keha purise ukkaM vA caliaM vA alAyaM vA maNiM vA paIvaM vA joiM vA matthae kAuM samuvvahamANe 2 gacchilA se taM majjhagayaM / sU0 // 10 // I atha kiM tat AnugAmikaM avadhijJAnaM 1, AnugAmikaM avadhijJAnaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-aMtagarta [ca] madhyagataM ca, iha aMtazabdaH paryaMtavAcI, yathA vanAMte ityatra, tatazca aMte-paryaMte gataM vyavasthitaM aMtagataM / ihArthatrayavyAkhyA aMte gataM - AtmapradezAnAM paryaMte sthitaM aMtagataM, iyamatra bhAvanA-iha avadhirutpadyamAnaH ko'pi sparddha karUpatayA utpadyate, sparddhakaM ca nAnAvadhijJAnaprabhAyA gavAkSajAlAdidvAravinirgata pradIpaprabhAyA iva pratiniyato vicchedavizeSaH tathA ca Aha-jina bhadragaNikSamA avacUrisamalaMkRtam // 49 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ BA nandisUtram // 50 // MUMH-45% zramaNaHsvopajJamANyaTIkAyAM-'saddhekaM avadhivicchedavizeSaH iti / ' tAni ca ekajIvasya saMkhyeyA saMkhyeyAni vA bhavati / [yata uktaM-mRlAvazyake prathamapIThikAyAM-"phaDA ya asaMkhejA saMkhejayAvi ekajIvassa" iti, tAni ca citrarUpANi / avaritathAhi-kAnicita paryatavartiSu AtmapradezeSu utpadyate / tatrApi kAnicitpurataH kAnicitpRSTataH / kAnicidadhobhAge kAni- samalaMkRtam cidaparitanamAge kAnicitmadhyavartiSu AtmapradezeSu, [tatra yadA antarvatidhvAtmapradezeSu ] avadhijJAnaM upajAyate tat(dA) Atmana:-paryate sthitaM iti kRtvA aMtagataM ityucyate / taireva paryantavartibhiH AtmapradezaH sAkSAdavadhirUpeNa jJAnena jJAnAta na zeSariti / athavA audArikazarIrasya aMte gataM-sthitaM aMtagataM, kayAcit ekadizopalaM bhAt , idamapi spardUkarUpaM avadhijJAnaM, athavA sarveSAM api AtmapradezAnAM kSayopazamabhAve'pi audArikazarIrAMtena ekayA dizA yadvazAdupalabhyate tata api aMtagataM. Aha-yadi sarvAtmapradezAnAM kSayopazamastataH sarvataH kiM na pazyati', ucyate, ekadizA eva kSayopazamasaMmavAta vicitro hi kSayopazamastataH sarveSAM api AtmapradezAnAM itthaMbhUta eva svasAmagrIvazAt kSayopazamaH saMvRtto yat audArikazarIraM || apekSya kayAcita vivakSitayA ekayA dizA pazyati iti, tRtIyo artha ekadigmAvinA tena avadhijJAnena yata udyotitaM kSetraM tasya aMte varttate tadavadhijJAnaM, avadhijJAnavataH tadaMte vartamAnatvAt , tato'te-ekadigarUpasyAvadhijJAnaviSayasya paryante vyavasthitamaMtagataM, cazabdo dezakAlAdiapekSayA svagatAnekamedasUcakA, tathA 'madhyagataM ca' iti iha madhya-prasiddha daMDAdimadhyavata, tato madhyegataM madhyagataM, idamapi tridhA vyAkhyeyaM AtmapradezAnAM madhye-madhyavartiSu AtmapradezeSu gataMsthitaM / idaM ca sparddhakarUpaM avadhijJAnaM sarvadigaupalaMbhakAraNaM madhyavartinA AtmapradezAnAM abaseyaM / athavA sarveSAM api SICROCALGANA // 50 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacarisamalaMkRtam HODANESSTTEDURESS AtmapradezAnAM kSayopazamabhAve'pi audArikazarIramadhyabhAgena upalabdhiH tanmadhye gataM madhyagataM / athavA tena avadhijJAnena yadyotita kSetraM sarvAsu dikSu tasya madhye-madhyabhAge gataM-sthitaM madhyagataM, avadhijJAninaH tadudyotitakSetramadhyavartitvAt / cazabdaH svagatAnekamedasUcakaH / atha kiM tat aMtagataM ?, aMtagataM 'trividhaM' triprakAraM prajJaptaM, tadyathA-tatra 'purataH' avadhinnAninaH svavyapekSayA agramAge aMtagataM purataH aMtagataM / tathA mArgata:-pRSThataH aMtagataM mArgataH aMtagataM, tathA pArzvatodvayoH pArzvayoH ekatarapArzvato vA aMtagataM pAzvato'tagataM / / atha kiM tatpurataH aMtagataM ?, 'se jahA' ityAdi | sa' vivakSito yathAnAmakaH kazcitpuruSaH atra sarveSu api padeSu ekArAMtatvamevatvaM 'ataH sau puMsi' iti mAgadhikabhASAlakSaNAt / sarva api hi pravacanaM arddhamAgadhikabhASAtmakamardhamAgadhikamASayA tIrthakatA dezanApravRtteH, tataH prAyaH sarvatrApi mAgadhikabhASAlakSaNaM anusaraNIyaM / ' ukaM vA iti' ulkA-dIpikA, vAzabdaH sarvo'pi vikalpArthaH, 'caTulI vA' calI:-paryantajvalitatRNapalikA 'alAtaM vA' alAtaM-ulmukaM agrabhAge jvalatkASTaM ityarthaH / 'maNi vA' maNiM pratItaH, 'jyotirvA 'jyotiH zarAvAdiAdhAro baladagniH, 'pradIpaM vA' pradIpa:-pratItaH 'purataH' agrataH haste daMDAdau vA kRtvA / praNudanahastasthitaM daMDAgrAdisthitaM vA krameNa svagatianusArataH prerayan prerayan 'gacchet' yAyAt , eSa dRSTAMtaH, upanayastu | svayameva bhAvanIyaH, tata upasaMharati-' se taM purao aMtagataM' se zabdaH prativacanaupasaMhAradarzane, tadetatpurataH aMtagataM, iyamatra bhAvanA-yathA sa puruSa ulkAdibhiH purata eva pazyati, nAnyatra, evaM yena avadhijJAnena tathAvidhakSayopazamabhAvataH parata eva pazyati, nAnyatra, tadavadhijJAnaM purataH aMtagataM abhidhIyate / evaM mArgato'tagata[sUtrapArzvato'tagatacA aa // 51 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 52 // bhAvanIyaM, navaraM ' aNukaDDumANe ' ci hastagataM daMDAprAdisthitaM vA anu-pazcAt karSan anukarSan pRSThataH pazcAt kRtvA samAkarSan samAkarSanityarthaH / tathA pArzvataH dakSiNapArzvataH athavA vAmapArzvato yadA dvayorapi pArzvayoH ulkAdikaM hastasthitaM daMDAprAdisthitaM vA parikarSan- pArzvabhAge kRtvA samAkarSan samAkarSanityarthaH / se kiM taM majjhagataM ityAdi nigadasiddhaM navaraM 'mastake 'zirasi kRtvA gacchettadetat madhyagataM, iyaM atra bhAvanA-yathA tena mastakasthena sarvAsu dikSu pazyati, evaM yena avadhijJAnena sarvAsu dikSu pazyati tanmadhyagatamiti / itthaMbhUtAM ca vyAkhyAM samyag nAvabudhyamAnaH ziSyaH praznaM karoti / aMtagayarasa majjhagayarasa ya ko paiviseso purao aMtagaeNaM ohinANeNaM purao ceva saMkhijANi vA asaMkhejjaNi vA joaNAI jANai pAsaha / maggao aMtagaeNaM ohinANeNaM maggao ceva saMkhijANi vA asaMkhijANi vA joaNAI jANaha pAsai / pAsao aMtagaeNaM ohinANeNaM pAsao caiva saMkhijANi vA asaMkhejjANi vA joaNAI jANaha pAsaha / majjhagaeNaM ohinANeNaM savvao samatA saMkhijjANi vA asaMkhejjANi vA joaNAI jANaha pAsaha se taM ANugAmiaM ohinANaM / aMtagatasya madhyagatasya ca parasparaM kaH prativizeSaH 1 pratiniyato vizeSaH 1 sUrirAha - purataH aMtagatena avadhijJAnena purata 1 devanArakatIrthakRtAM avazyaM idameva bhavati, devanArakANAM Abhavavarti tIrthakRtAM tu AkevalajJAnamiti, tirazyAmantagataM bhavati, manuSyANAM tu yathA kSayopazamaM bhavatIti vijJeyam / avacUrisamalaMkRtam // 52 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / // 53 // LARSHIRCCIRCIETIESARNE eca-agrata eva saMkhyeyAni ekAdIni-zIrSaprahelikAparyatAni, [vA asaMkhyeyAni yojanAni, [vA] etAvatasu yojaneSu avagAheM drvymityrthH| jAnAti pazyati, jJAna vizeSagrahaNAtmakaM darzanaM sAmAnyagrahaNAtmakaM, tadevaM purataH aMtagatasya zeSAvadhijJAnebhyo ||avacaribhedaH, evaM zeSANAM api parasparaM bhAvanIyaH, navaraM sarvataH-sarvAsu diga vidikSu samaMtAta-sarvaiH eva AtmapradezaH sarvaiH vA samalaMkRtam vizuddha [sparddha ] ko tadevamuktaM AnugAmika avadhijJAnaM / saMprati anAnugAmika ziSyaH pRcchannAha / se kiM taM aNANugAmi ohinANaM aNANugAmi ohinANaM se jahAnAmae kei purise egaM mahaMtaM joihANaM kAuM tasseva joiTANassa pariperaMtehiM 2 parigholemANe 2 tameva joihANaM [jANaha] pAsai annatthagae na jANaina pAsei evameva aNANugAmiaM ohinANaM jattheva-samupajjei tattheva saMkhijANi vA asaMkhijjANi vA saMbaddhANi vA asaMvaddhANi vA joaNAI jANai pAsaha annasthagae na jANaina pAsa se taM aNANugAmi ohinANaM / / / sU0 // 11 // atha kiM tat anAnugAmika avadhijJAnaM 1, sUrirAha-anAnugAmikaM avadhijJAnaM sa-vivakSito yathAnAmakA kazcit puruSA pUrNaH sukhaduHkhAnA iti puruSaH puri zayanAta vA puruSaH, ekaM mahat jyotiHsthAna-agnisthAnaM kuryAt / kasmincit sthAne anekajvAlAzatasaMkulaM agni pradIpaM vA sthalavartijvAlArUpaM utpAdayedityarthaH / tatastata kRtvA tasya eva jyoti sthAnasya // 53 // 'pariparyateSu 2' paritaH sarvAsu dikSu paryateSu 'parighUrNana parighUrNan' [paribhraman ] paribhramannityarthaH / tadeva 'jyoti:
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 54 // sthAnaM' jyotiHsthAnaprakAzitaM kSetraM [jAnAti] pazyati, anyatra gato na pazyati [na jAnAti ] eSa dRSTAntaH / upanayaM Aha'evameva ' anenaiva prakAreNa anAnugAmikaM avadhijJAnaM yatra eva kSetre vyavasthitasya sataH samutpadyate tatra eva vyavasthitaH san saMkhyeyAni asaMkhyeyAni vA yojanAni svAvagADhakSetreNa saha saMbaddhAni asaMbaddhAni vA avadhiH ko'pi jAyamAnaH svAvagADhadezAt Arabhya niraMtaraM prakAzayati ko'pi punaH apatirAle aMtaraM kRtvA parataH prakAzayati, tataH ucyate - saMbaddhAni asaMbaddhAni vA iti, ' jAnAti vizeSAkAreNa parichinatti ' pazyati' sAmAnyAkAreNa avabudhyate ' anyatra ca ' dezAMtare gato naiva pazyati / avadhijJAnAvaraNakSayopazamasya tat kSetra sApekSatvAt / tadevaM uktaM anAnugAmikaM / saMprati varddhamAnakaM anavabudhyamAnaH ziSyaH praznaM karoti -- se kiM taM vamANayaM ohinANaM ? vamANayaM ohinANaM pasatthesu ajjhavasANaTThANesu vahamANassa baDhamANacarittassa | visujjhamANassa visujjhamANacaritassa / savvao samaMtA ohinANaM baDhai // sU0 // 12 // atha kiM tat varddhamAnakaM avadhijJAnaM 1, sUrirAha-varddhamAnakaM avadhijJAnaM prazasteSu adhyavasAyasthAneSu vartamAnasya, iha sAmAnyato dravyalezyo paraMjitaM cittaM adhyavasAyasthAnaM ucyate taccAnavasthitaM tallezyAdravyasAcivye vizeSasaMbhavAt tato bahuvacanaM uktaM, prazasteSu iti, anena ca aprazasta kRSNAdidravya lezyo paraMjitavyavacchedaM Aha- prazasteSu adhyavasAyasthAneSu varttamAnasya iti kimuktaM bhavati / prazastAdhyavasAya sthAna kalitasya, ' sarvata: ' samaMtAt avadhiH parivarddhate iti saMbaMdha, anena aviratasamyagdRSTeH api parivarddhamAnako 'vadhi rbhavatItyAkhyAyate / tathA ' vaDamANacarittassa ' prazasteSu adhyavasAya , avacUrisamalaMkRtam // 54 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 55 // sthAneSu vardhamAnacAritrasya, etena dezavistasarvaviratayorvarddhamAnakamavadhimabhidhatte varddhamAnakathAvadhiruttarottaraM vizuddhimA - sAdayato bhavati nAnyathA tata Aha 'vizuddhamAnasya ' tadAvaraNa kalaMkavigamata uttarottaravizuddhimAsAdayataH, anenA'viratasamyagTaSTervarddhamAnakA'vadheH zuddhijanyatvamAha tathA 'vizuddhamAnacAritrasya', idaM ca vizeSaNaM dezavizta sarvaviztayo vaiditavyaM / ' sarvataH sarvAsu dikSu samaMtAdavadhiH parivarddhate / saca kasyApi sarvajaghanyAdArabhya pravarddhate tataH prathamataH sarvajaghanyaM avadhiM pratipAdayati / 4 jAvaiA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahannA ohI khittaM jahannaM tu // 1 // 'jAvayA' ityAdi, 'tri' - 'samayAhArakasya' AhArayati AhAraM gRhNAti iti AhArakaH, trayaH samayAH samAhRtAH trisamartha, trisamayaM AhArakaH trisamayAhArakaH, ' nAma nAmnA ekArthe samAso bahulaM ' [ si. hai. 3-1-18] iti samAsaH tasya ' trisamayAhArakasya' ' sUkSmasya sUkSmanAmakarmodayavarttinaH 'panakajIvasya panakazcAsau jIvazca panakajIvo, vanaspativizeSaH, tasya 'yAvatI' yAvat parimANA, avagAhaMte kSetraM yasyAM sthitA jaMtatraH sA'vagAhanA - tanu ityarthaH, 'jaghanyA' trisamayAhAra kazepasUkSmapanakajIvApekSayA sarvastokA, etAvatparimANaM avadheH jaghanyaM kSetraM, tuzabda evakArArthaH, sa ca avadhAraNe, tasya ca evaMprayogaH - jaghanyaM avadhikSetraM etAvad eva iti / kiM vA trisamayAhArakatvaM parigRhyate ? , 1- Aha- kimiti yojanasahasrAyAmo matsyA ? kiM vA tasya tRtIyasamaye svadehadeze sUkSmapanakasvenotpAdaH 1 ityadhikaM saMbhAvyate malayagiriTIkAyAM dRzyamAnatvAditi / avacUrisamalaMkRtam // 55 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandi sUtram // 56 // ucyate, iha yojanasasahasrAyAmo matsyaH 1 sa kila tribhiH samayaiH AtmAnaM saMkSipati mahataH prayatnavizeSAt / mahAprayatnavizeSAdhirUDhazva utpAtadeze'vagAhanAmArabhamANo'tIva sUkSmAmArabhate tato mahAmatsyasya grahaNaM, sUkSmapanakazcA'nya pekSA sUkSmatama avagAhano bhavati / tataH sUkSmapanakagrahaNaM, tathA utpattisamaye dvitIyasamaye cAtisUkSmo bhavati caturthAdiSu ca samayeSu atisthUlaH trisamayAhArakastu yogyastataH trisamayAhArakagrahaNaM, uktaM ca-maccho mahallakAo saMkhitto jo u tehiM samaehiM / sa kira payattaviseseNa sahamogAhaNaM kuNai // 1 // saNhayarA saNhayaro suDumo paNao jahaNadeho pa / sa bahuvisesavisiko sahayaro saGghadehesu || 2 || paDhamabIe tisaNho jAyada dhUlo caDatthayAIsu / taIyasamayami joggo gahio to tisamayAhAro // 3 // " anye tu vyAcakSate ' trisamayAhArakasya ' iti AyAmapratarasaMharaNe samayadvayaM tRtIyazca samayaH sUcI saMharaNautpattidezAgamaviSayaH, evaM trayaH samayA vigrahamatiabhAvAdeteSu triSvapi samayedhvAhArakaH, tata utpAda samaya eva trisamayAhArakaH sUkSmapanaka jIvo jaghanyAvagAhanazca tataH tat zarIramAnaM jaghanyaM avadheH kSetraM, tat ca ayuktaM yatastrisamayAhArakasya iti vizeSaNaM panakasya, na ca matsyAyAmapratarasaMharaNasamayau panakamavasya saMbaMdhinau, kiMtu matsyabhavasya tata utpAda samayAdAramya trisamayAhArakasya iti draSTavyaM nAnyathA / etAvatpramANajaghanyakSetrasya avadhiH, taijasabhASAyAH prAyogyavargaNApAMtarAlavarttidravyamAlaMbate / ' teyAmAsAdaddANamaMtarA ettha lahadda paTThavao' iti vacanAt tadapi cAlaMnyamAnaM dravyaM dvidhA - gurulaghu-agurulaghu ca tatra taijasapratyAsannaM gurulaghu bhASApratyAsannaM ca agurulaghu, tat gatAMzca paryAyAn catuH saMkhyAneva varNagaMdharasasparzalakSaNAn pazyati na zeSAn, yata Aha- davAI aMgulA saMkhejAtIta 1 avacUrisamalaMkRtam // 56 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | // 57 // HOROSCRECRECENSE bhAgavisayAI / pecchai caugguNAI jahanao muttimaMtAI // 1 // atra 'jaghanyata' iti jghnyaavdhijnyaanii| tadevaM jaghanyaM avadheH kSetraM abhidhAya sAMprataM utkRSTa abhidhAtukAma Aha / avacUrisavvabahu agaNijIcA niraMtaraM jattiyaM bharijaMsu / khittaM savadisAgaM paramohI khetanidhiho // 2 // samalaMkRtam 'sababahu' ti yata Urdhva anya eko'pi jIvo na kadAcanApi prApyate [ te sarvabahavaH] sarvabahavazca te agnijIvAzca sUkSmavAdararUpAH sarvabahuagnijIvAH, kadA sarvabahuagnijIvA iti ced , ucyate, yadA sarvAsu karmabhUmiSu nirvyAghAtaM agnikAya samAraMbhakAH sarvabahavo manuSyAH, teca prAyojitasvAmitIrthakarakAle prApyate / yadA ca utkRSTapadavartinaH sUkSmAnalajIvAH tadA sarvabahuagnijIvAH, 'niraMtaraM iti ' kriyAvizeSaNaM, yAvatparimANaM kSetraM bhRtavataH, etat uktaM bhavati-nairaMtaryeNa viziSTa 131 sUcIracanayA yAvat bhRtavaMta iti ca bhUtakAlanirdeza:-ajitasvAmikAla eva prAyaH sarvabahavo'nalajIvA asyAM avasarpiNyAM saMbhavaMti sma iti khyApanArthaH / idaM ca anaMtarodita kSetra ekadikaM api bhavati tata Aha-sarvadikaM, anena sUcIbhramaNa. pramitatvaM kSetrasya sUcayati / paramazcAsau avadhizca paramAvadhiH, etAvadanaMtaroditaM sarvabahuanalajIvasUcIparikSepapramitaM kSetramaMgIkRtya nirdiSTaH ' pratipAdito gaNadharAdibhiH kSetranirdiSTaH, etAvat kSetraM paramAvadherbhavati ityarthaH, kimuktaM bhavati / sarvacahuagnijIvA niraMtaraM yAvat kSetraM sUcIbhramaNena sarvadikaM bhRtavaMta etAvati kSetre yAni avasthitAni dravyANi tat paricchedasAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetraM adhikRtya nirdiSTo gaNadharAdibhiH, ayamiha saMpradAya:-sarvabahuagnijIvAH prAyoji. tasvAmitIrthakarakAle prApyate / tadAraMbha kamanuSyabAhulyasaMbhavAda, sUkSmAzca utkRSTapadavartinaH tatra eva vivakSyate / tatazca
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 58 // sarvabahavo'nalajIvA bhavaMti / teSAM svabuddhyA SoDhA'vasthAnaM parikalpyate - ekaika kSetra pradeze ekaikajIvAvagAhanayA sarvataH caturasroghana iti prathamaM, [sa] ghano jIvaiH svAvagAhanAbhiH iti dvitIyaM / evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNiH api dvidhA, tatra AdyAH paMcaprakArA anAdezAH, teSu kSetrasya alpIyastayA prApyamANatvAt SaSThastu prakAraH sUtrAdezaH uktaM ca-" ekekAgAsapaesajIvarayaNAe sAvagAhe ya / cauraMsaM ghaNa payaraM seDhI chaTTo suyAdesI" tava asau zreNiH svAvagAhanAsaMsthApita sakalAnalajIvAvalIrUpA avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIraparyaMtena bhrAmyate sA ca bhrAmyamANA asaMkhyeyAn lokamAtrAn kSetravibhAgAn aloke vyApnoti / etAvat kSetraM avadheH utkRSTaM iti idaM ca sAmarthya mAtraM upavarNyate / etAvati kSetre yadi draSTavyaM bhavati tarhi pazyati, pAvatA tat na vidyate, aloke rUpidravyANAM asaMbhavAt, rUpidravyaviSayazca avadhiH, kevalamayaM vizeSo yAvadadyApi paripUrNa api lokaM pazyati tAvadiha skaMdhAn eva pazyati / yadA punaH aloke prasaramavadhiH adhirohati tadA yathA yathA abhivRddhiM AsAdayati tathA tathA loke sUkSmAn sUkSmatarAn skaMdhAna pazyati yAvadaMte paramANu api / uktaM ca" sAmatthametamutaM daTThavaM jai haveja pecchejA / na u taM tatthasthi jao so rUviniyaMtraNo bhaNio / / 1 / / to puNa bAhi logatthaM caiva pAsa davaM / suhumayaraM sudumayaraM paramohI jAna paramANUM // 2 // " paramAvadhikalitazca niyamAt aMtarmuhUrtamAtreNa kevala lokalakSmI mAliGgati, uktaM ca, 'paramohinA Thio kevala maMto muhutta me teNaM' evaM tAvat jaghanyaM utkRSTaM ca avadhikSetraM uktam, saMprati madhyamaM pratipipAdayiSu / etAvat kSetropalaM me etAvat kAlopalaMbhaH etAvatkAlopalaM me ca etAvat kSetropalaMbha ityasyArthasya prakaTanAthe gAthAcatuSTayaM Aha avacUrisamalaMkRtam // 58 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 59 // aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhila dosu saMkhijjA / aMgulamAvaliaMto AvaliA aMgulapuhuttaM // 3 // hasthaMmi muhatto, divasaMto gAuammi boddhavvo / joyaNadivasa puhuttaM, pakkhato pannavIsAo // 4 // bhara haMmi addhamAso, jambUddIvaMmi sAhio mAso / vAsaM ca maNualoe, vAsapuhuttaM ca ruagaMmi // 5 // saMkhimi u kAle, dIvasamuddA'bi huMti saMkhijA / kAlaMmi a saMkhejjA - dIvasamuddA u bhahaavvA // 6 // aMgulaM ityAdi, aMgulaM iha kSetrAdhikArAt pramANAMgulaM abhigRhyate / anye tu AhuH - avadhiadhikArAd utsedhAMgulamiti, AvalikA - asaMkhyeyasamayAtmikA, aMgulaM cAvalikA ca aMgulAvalike tayoH aMgulAvalikayoH mAgamasaMkhyeyamasaMkhyeyaM pazyati avadhijJAnI, idamuktaM bhavati kSetrataH aMgulA saMkhyeya bhAgamAtraM pazyan kAlataH AvalikAyA asaMkhyeyaM eva bhAgaM atItamanAgataM ca pazyati / AvalikAyAca asaMkhyeyaM bhAgaM pazyan kSetra to aMgulA saMkhyeyabhAgaM pazyati / evaM sarvatrApi kSetrakAlayoH parasparaM yojanA karttavyA, kSetrakAladarzanaM na upacAreNa draSTavyaM na sAkSAt na khalu kSetraM kAlaM vA sAkSAdavadhijJAnI pazyati / tayoH amUrttatvAt, rUpidravyaviSayazca avadhiH, tadetaduktaM bhavati-kSetre kAle ca yAni dravyANi teSAM ca dravyANAM ye paryAyAH tAn pazyati / uktaM ca-" tattheva ya je davA tesiM ciya je havaMti pajAyA / iya khete kAlaMmi ya joejA davapajAe // 1 // " evaM sarvatrApi bhAvanIyaM kriyA ca gAthAcatuSTaye svayaM eva yojanIyA / tathA dvayoH aMgulAvalikayoH saMkhyeyau bhAgau pazyati / aMgulasya saMkhyeyamAgaM pazyan AvalikAyA api saMkhyeyaM eva bhAgaM pazyati ityarthaH / tathA ' aMgulaM ' aMgulamAtraM kSetraM pazyan ' AvalikAMta: ' kiMcidunAM AvalikAM pazyati AvalikAM cetkAlataH avacUrisamalaMkRtam // 59 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | avacUrisamalaMkRtam MACHARCH pazyati tahi kSetrato aMgulapRthaktvaparimANaM kSetraM pazyati / uktaM ca "saMkhejjaMgulabhAge AvaliyAe vi muNai taibhAgaM / aMgulamiha pecchaMto AvaliyaMto muNai kAlaM // 1 // 'AvaliyaM muNamANo saMpugnaM khettamaMgulapuhuttamiti, pRthaktvaM dviprabhRti A navamya iti / tathA 'haste ' hastamAtre kSetre jJAyamAne kAlato 'muhUtAMtaH pazyati' ityarthaH / tathA kAlato 'divasAMtaH' kiMcit UNaM divasaM pazyan , kSetrato 'gavyUte 'gavyataviSayo draSTavyaH, tathA 'yojana' yojanamAtra kSetraM pazyan kAlato divasapRthakatvaM pazyati, divasapRthaktvamAnaM kAlaM pazyati ityarthaH, tathA 'pakSAMtaH' kiMcidUnaM pakSaM pazyan kSetrataH paMcaviMzatiyojanAni pazyati / / 'bharahami' ityAdi 'bharate' sakalabharatapramANe kSetrA'vadhau kAlato arddhamAsa uktaH, bharatapramANa kSetraM pazyan kAlato'tItaM anAgataM ca arddhamAsaM pazyati ityarthaH / evaM jaMbudvIpaviSaye'vadhau sAdhiko mAsaHkAlato boddhacyA, tathA 'manuSyaloke manuSyalokapramANakSetraviSaye'vadhau 'varSa' saMvatsaramatItaM anAgataM ca pazyati / tathA rucakAkhye rucakAkhyavAhyadvIpapramANakSetraviSayo avadhiH varSapRthaktvaM pazyati / 'saMkheje 'tyAdi, saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, sa ca varSamAtro'pi bhavati tataH tu zabdo vizeSaNArthaH / kiM vizinaSTi ? saMkhyeyakAlo varSasahasrAt paro veditavyaH, tasmin saMkhyeye kAle avadhigocare sati kSetratastasya eva avadhiH gocaratayA dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrAH te api saMkhyayA bhavaMti, api zabdAtmahAne ko'pi mahata ekadezo'pi, kimuktaM bhavati ? / saMkhyeye kAle avadhinA paricchidyamAne kSetraM api atratyaprajJApakApekSayA, saMkhyeyadvIpa samudraparimANaM paricchedyaM bhavati / tato yadi nAmAtra tyasya avadhiH utpadyate tarhi jaMbUdvIpAt Arabhya saMkhyeyA dvIpasamudrAH tasya paricchedyAH, athavA bAhye dvIpe samudre vA saMkhyeyayojanavistRte kasyApi tirazcaH saMkhyeyakAlaviSayo'vadhiH utpadyate HIM60 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatramA COC%ESCRECECAC%E tadA sa yathoktakSetraparimANaM taM eva eka dvIpaM samudraM vA pazyati, yadi punaH asaMkhyeyayojanavistRte svayaMbharamaNAdike dvIpe / samudre vA saMkhyeyakAlaviSayo'vadhiH kasyApi utpadyate tadAnIM sa prAga uktaparimANaM tasya dvIpasamudrasya vA ekadezaM pazyati |5avariihatyamanuSyavAhyAvadhiriva kazcit , tathA kAle asaMkhyeye palyopamAdilakSaNe avadherviSaye sati tasya eva asaMkhyeyakAla samalaMkRtam paricchedakasya avadheH kSetratayA paricchedyA dvIpasamudrA'bhAjyA' vikalpanIyA bhavaMti, kasyacit asaMkhyeyAH kasyacit saMkhyeyAH kasyacidekadeza ityarthaH / yadA ihatyi] manuSyasya asaMkhyeyakAlaviSayo'vadhiH utpadyate tadAnIM asaMkhyeyA dvIpasamudrAstasya viSayaH, yadA punaH bahidvIpe samudre vA vartamAnasya kasyacittirazvo'saMkhyeyakAlaviSayo'vadhiH utpadyate tarhi tasya saMkhyeyA dvIpasamudrA:, athavA yasya manuSyasyAsaMkhyeyakAlaviSayo bAhyadvIpasamudrAlaMbano bAhyo'vadhiH utpadyate tasya saMkhyeyA dvIpasamudrAH, yadA punaH svayaMbhUramaNe dvIpe samudre vA kasyacittiszvo'vadhiH asaMkhyeyakAlaviSayo jAyate tadAnIM tasya svayaMbhU. ramaNasya dvIpasya samudrasya vA ekadezo viSayaH / svayaMbhRramaNaviSayamanuSyabAhyAvadhervA tat ekadezo viSayaH, kSetrapramANa punaH yojanApekSayA sarvatrApi jaMbudvIpAdArabhya asaMkhyeyadvIpasamudrapramANamatraseyaM / tadevaM yathA kSetravRddhau kAlavRddhiH kAlavRddhau ca yathA kSetravRddhiH tathA pratipAditaM // 6 // saMprati dravyakSetrakAlabhAvAnAM madhye yat vRddhau yasya vRddhiH upajAyate / yasya ca na tat abhidhitsurAhakAle cauNhavuDDI, kAlo bhaiabva khittavuDDIe / vuDDIe davvapajjava, bhaiavva khitta kAlA u // 7 // kAle ' ityAdi, 'kAle' avadhigocare vardhamAne ' caturNA dravyakSetrakAlabhAvAnAM vRddhiH bhavati / tathA kSetrasya vRddhiH CHARGONOMETROCIAL // 61 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ nadisUtram // 69 // kSetra vRddhiH tasyAM satyAM kAlo bhajanIyo vikalpanIyaH kadAcidvarddhate kadAcit na, kSetraM hi atyaMta sUkSmaM, kAlastu tadapekSayA paristhUlaH, tato yadi prabhUtA kSetra vRddhistato varddhate zeSakAlaM na iti, dravyaparyAyau tu niyamato barddhate / tathA dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayoH vRddhau satyAM, sUtre vibhaktilopaH prAkRtazailyA, bhajanIyAveva kSetrakAlau, tuzabda evakArArthaH, sa ca bhinnakramaH / tathaiva ca yojitaH, vikalpaJcAyaM kadAcittayoH vRddhiH bhavati kadAcit na, yato dravyaM kSetrAt api sUkSma, ekasminna| pi namaH pradeze anaMtaskaMdhAvagAhanAt, dravyAdapi sUkSmaH paryAyaH, ekasminnapi dravye'naMtaparyAya saMbhavAt / tato dravyaparyAyavRddhau kSetrakAlA bhajanIyAveva bhavataH, dravye ca varddhamAne paryAyA niyamato varddhate pratidravyaM saMkhyeyAnAmasaMkhyeyAnAM cAvadhinA paricchedasaMbhavAt / paryAye tu varddhamAne dravyaM bhAjyaM, ekasminnapi dravye paryAyaviSayAvadhi vRddhisaMbhavAt / atra Ai-nanu jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH avadhijJAnasaMbaMdhinoH kSetrakAlayoH aMgulAvalikA saMkhyeya bhAgAdirUpayoH parasparaM samaya pradeza saMkhyayoH kiM tulyatvaM uta hInAdhikatvaM ? ucyate, hInAdhikatvamAvalikAyA asaMkhyeyabhAge jaghanyAvadhiviSaye yAtaH samayAstadapekSayA aMgulasya asaMkhyeyabhAge jaghanyAvadhiviSaye eva ye namaH pradezAH te asaMkhyeyaguNAH, evaM sarvatrApi avadhiviSayAt kAlAdasaMkhyeyaguNatvaM avadhiviSayasya kSetrasya avagaMtavyam // 7 // atha kSetrasya itthaM kAlAdasaMkhyeyaguNatA kathaM avasIyate 1, ucyate, sUtraprAmANyAt, tadeva sUtramupadarzayatisumo a hoi kAlo, tatto suhumayara havai khittaM / aMgulasedimitte, osappiNio asaMkhillA // 8 // se ttaM vamANayaM ohinANaM / avacUrisamaMlakRtam // 62 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 * mandisUtram // 63 // 4 'suhumo a' ityAdi, sUkSmaH sUkSmo bhavati kAlaH, cazabdo vAkyabhedakramopadarzanArthoM yathA sUkSmastAvatkAlo bhavati yasmAdutpalapatrazatamede pratipatraM asaMkhyeyAH samayAH pratipadyate tataH sUkSmakAlaH, tasmAdapi kAlAt sUkSmataraM kSetraM bhavati / | avantriyasmAdaMgulamAtre kSetre-pramANAMgulaikamAtre zreNirUpe namaHkhaMDe pratipradezaM samayagaNanayA asaMkhyeyA avasarpiNyaH tIrtha- 18samalaMkRtam kRdbhirAkhyAtAH, idamuktaM bhavati-pramANAMgulaikamAtre ekaikapradezazreNirUpe namaHkhaMDe yAvato'saMkhyeyAsu avasapiNISu samayAstAvat pramANAH pradezAH vartate / tataH sarvatrApi kAlAdasaMrUpeyaguNaM kSetraM, kSetrAdapi ca anaMtaguNaM dravya, dravyAdapi ca avadhiviSayAH paryAyAH saMkhyeyaguNA asaMkhyeyaguNA vA // 8 // tadetat barddhamAna avadhijJAna / atha kiM tat hIyamAnakaM avadhijJAnaM ?, se kiM taM hIyamANayaM ohinANaM ? hIyamANayaM ohinANaM appasatthehiM ajjhavasANahANehiM 12 | vahamANassa baTTamANacarittassa saMkilissamANassa saMkilissamANacarittassa savvao samaMtA ohi parihAyai se ttaM hIyamANayaM ohinANaM / sarirAha-hIyamAna avadhijJAnaM kathaMcidavAptaM sat aprazasteSu adhyavasAyasthAneSu vartamAnasya aviratasamyagdRSTavartamAnacAritrasya-dezaviratAdeH 'saMklizyamAnasya ' uttarottaraM saMklezamAsAdayataH, idaM ca vizeSaNaM aviratasamyagdRSTeH avaseyaM / tathA saMklizyamAnacAritrasya dezavistAdeH sarvataH samaMtAt avadhiH 'parihIyate' pUrvAvasthAto hAni gacchati, tadetata hIyamAna avadhinAnaM / KAARAKAR
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | avarita samalaMkRtama % % % A atha kiM tat pratipAtiavadhijJAnaM ?, se kiM taM paDivAha ohinANaM ? paDibAi ohinANaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejayabhAgaM vA / saMkhijjabhAgaM vA / bAlaggaM vA / bAlaggapuhuttaM vA likkhaM vA likhkhapuhuttaM vA jUaM vA jUapuhuttaM vA javaM vA javapuhuttaM vA / aMgulaM vA aMgulapuhattaM vA / pAyaM vA pAyapuhattaM vA / vihatthi vA vihatthipuhattaM vA / rayaNiM vA rayaNipuhuttaM vA / kucchi vA kucchipuhattaM vaa| dhaNuM vA dhaNupuhattaM vA / gAuMvA gAupuhattaM vA / joaNaM vAjoaNapuhuttaM vA / joaNasayaM vA joaNasayapuhattaM vA, joaNasahassaM vA joaNasahasapuhuttaM vA / joaNalakkhaM vA joaNalakhkhapuhattaM vA / joaNakoDiM vA joaNakoDipuhuttaM vA / joaNakoDAkoDiM vA joaNakoDAkoDipuhuttaM vA / joaNasaMkhijaM vA joaNasaMkhijapuhattaM vA / joaNaasaMkhenaM vA joaNa. asaMkhajapuhuttaM vA / ukkoseNaM logaM vA pAsittANaM paDivaijjA / settaM pddivaaiohinaannN| / sarirAha-pratipAti avadhijJAnaM yadavadhijJAnaM jaghanyataH sarvastokatayA aMgulasyAsaMkhyeyabhAgamAtra vA] saMkhyeyabhAgamAtraM vA bAlAgraM vA vAlAgrapRthaktvaM vA likSAM vA-vAlAgraaSTapramANAM likSApRthaktvaM vA / yukAM vA-likSASTakamAnAM yUkApRthaktvaM vA, yavaM vA-yUkASTakamAnaM yavapRthaktvaM vA / evaM yAvat utkarSeNa sarvapracuratayA lokaM dRSTvA' upalabhya 'pratipatet / pradIpa iba nAzaM upayAyAt / tasya tathAvidhakSayopazamajanyatvAta / tadetat pratipAtiavadhijJAnaM, zeSaM sugama, navaraM 'kukSiH' dvihastapramANA dhanuzcaturhastapramANa, pRthaktvaM sarvatrApi dviprabhRti A navamya iti saiddhAMtikyA paribhASayA draSTavyaM / E // 14 // % E
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 65 // atha kiM tat apratipAtiavadhijJAnaM 1, se kiM taM apaDivAha ohinANaM apaDivAha ohinANaM je NaM alogassa egamavi AgAsapaesaM jANai pAsaha teNa paraM apaDivAha ohinANaM se taM apaDivAha ohinANaM / sUrirAha- apratipAtiavadhijJAnaM yena avadhijJAnena alokasya saMbaMdhinaM ekaM api AkAzapradeza, AstAM bahUn AkAzapradezAn ityapizabdArthaH pazyet etacca sAmarthya mAtraM upavarNyate, na tu aloke kiMcit api avadhijJAnasya draSTavyaM asti, etacca prAgeva uktaM / tataH Arabhya apratipAti A kevalaprApteH avadhijJAnaM, ayamatra bhAvArtha:- etAvati kSayopazame saMprApte satyAtmA vinihatapradhAna pratipakSayodha saMghAtanarapatiH iva na bhUyaH karmmazatruNA paribhUyate / kiMtu samAsAditaitAvat Aloka jayo'pratinivRttaH zeSaM api karmmazatrusaMghAtaM vinirjitya prApnoti kevalarAjyazriyamiti / tadetadapratipAti avadhijJAnaM / tadevaM paT api avadhijJAnasya bhedAH, saMprati dravyAdyapekSayA avadhijJAnasya bhedAn ciMtayati- taM samAsao caucca pannattaM taM jahA-davvao / khittao / kAlao / bhAvao / tattha davao NaM ohinANI jaNaM anaMtAI rUvidavvAI-jANai pAsaha ukkose NaM savvAI rUvidavvAiM jANai pAsai vittao NaM ohinANI jahanne NaM aMgulassa asaMkhijjahabhAgaM jANai pAsai ukkose NaM asaMkhijAI aloge logatpamANamittAI khaMDAI jANai pAsaha / kAlao NaM ohinANI jahanne NaM AvaliAe asaMkhijjadda bhAgaM avacUrisamalaMkRtam // 65 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ ndisUtram // 66 // kArla jANa pAsa kose NaM asaMkhijAo ussappiNIo avasappiNIo aIyamaNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / bhAvao NaM ohinANI jahanne NaM agate bhAve jANai pAsadda / ukko se NaM vi anaMte bhAve jANai pAsa savvabhAvANamaNata bhAgaM bhAve jANai pAsaha / tadavadhijJAnaM ' samAsataH' saMkSepeNa caturvidhaM catuHprakAraM prajJaptaM tadyathA dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataca, tatra dravyataH 'Na' miti vAkyAlaMkAre, avadhijJAnI jaghanyenApi - bhAvapradhAno'yaM nirdeza: sarvajaghanyatayApi anaMtAni rUpadravyANi jAnAti tAni ca taijasabhASAprAyogyavargaNApAMtarAlavarttIni draSTavyAni utkarSataH punaH sarvANi rUpidravyANi bAdarasUkSmAni jAnAti pazyati / tatra jJAnaM vizeSagrahaNAtmakaM darzanaM sAmAnya paricchedAtmakaM, Aha-Adau darzanaM tato jJAnaM iti cakramaH, tata enaM kramaM parityajya kimartha prathamaM jAnAti ityuktaM 1 ucyate / iha sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasya uspadyaMte, avadhiH api labdhiH upavarNyate, tataH sa prathamaM utpadyamAno jJAnarUpa eva utpadyate na darzanarUpaH, tataH krameNopayoga pravRtteH jJAnopayogAnaMtara darzanarUpo'pi iti prathamato jJAnaM uktaM pazcAt darzanaM, athavA iha adhyayane samyagjJAnaM prarUpayituM upakrAMta, yato'nuyogaprAraMbhe'vazyaM maMgalAya jJAnapaMcakarUpo bhAvanaMdiH vaktavya iti tatprarUpaNArtha idaM adhyayanaM ArabdhaM, tataH samyag jJAnaM iha pradhAnaM, na mithyAjJAnaM, tasya mAMgalyahetutvAyogAt, darzanaM tu avadhijJAnavimaMgasAdhAraNaM iti tad apradhAnaM, pradhAnAnuyAyI ca laukikaH lokottarazca mArgastataH pradhAnatvAt prathamaM jJAnamuktaM pazcAddarzanamiti / tathA kSetrataH avadhijJAnI jaghanyena aMgulA saMkhyeyabhAgaM utkarSataH asaMkhyeyAni aloke lokapramANAni caturdazarajyAtmakAni khaMDAni jAnAti pazyati / avacUrisamalaMkRtam // 66 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram // 67 // kAlato avadhijJAnI jaghanyena AvalikAyA asaMkhyeyabhAgamutkarSato asaMkhyeyA utsarpiNya'vasarpiNIH - asaMkhyeya utsapiNyavasarpiNIpramANaM atItamanAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / bhAvataH avadhijJAnI jaghanyena anaMtAn bhAvAn- paryAyAnAdhAradravya anaMtatvAt na tu pratidravyaM, pratidravyaM saMkhyeyAnAM asaMkhyeyAnAM vA paryAyANAM darzanAt / uktaM ca- egaM davvaM pecchaM dhama vAsave tassa / ukko samasaMkhejje saMkheje pecchaI koi // 1 // utkarSataH api anaMtAn bhAvAn jAnAti pazyati / kevalaM jaghanyapadAt utkRSTapadaM anaMtaguNaM, 'sarvabhAvAnAM sarva paryAyANAM anaMtabhAgaM anaMtabhAgakalpAn jAnAti pazyati / tata evaM avadhijJAnaM dravyAdibhedataH api abhidhAya sAMprataM saMgrahagAthAM Aha ohi bhavapacaIo guNapacaIo ya vaNNio eso tassa ya bahu vigappA davve khitte ya kAle ya // 1 // neraiyadevatitthaMkarAya ohissa bAhirA huMti / pAsaMti savvao khalu sesA deseNa pAsati // 2 // se ttaM ohinANaM / 1' nanu ohissa bAhirA huMti' ityanenaiva 'pAsaMti savvao' ityasyArthasya jJAnAt ' pazyanti sarvataH ' ityasyAnarthaMkaravaM prAptamiti cet, avadhijJAnasyAvAhyA bhavanti ityetAvanmAtroko ' sarvataH pazyanti ' ityasyArthasyApratIyamAnatvAt sarvAbhyantarAdhikAH sarvataH pazyantyeveti niyamAbhAvAt / athavA idaM sUtraM niyatA'niyatAva dhiviSayakaM jJeyaM tena nArakadevatIrthapA eva avagherabAhyA bhavanti arthAt niyamena eSAmavadhirbhavatItyarthaH tathA ca saMzayaH syAt kiM te dezena pazyanti Ahosvit sarvataH ? tataH Aha' pAsaMti sambao ' iti na ko'pi zaMkAbakAzaH / na ca teSAM niyatAvadheH pUrvagAthayA pratipAditatvAt ' ohissa bAhirA ' ityasyA avacUrisamalaMkRtam // 67 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam avadhirbhavapratyayataH guNapratyayatazca 'vANato' vyAkhyAtA, 'pAThAMtaraM vaNio duviho' ci varNito dviprakAraH, tasya mandisUtram ||ca bhavaguNapratyayato dvividhasya api bahavo vikalpA-bhedAH, tadyathA-dravye dravyaviSayAH kasyApi kiyat dravyaM viSaya iti dravyabhedAr3hedaH, tathA kSetre-kSetra viSayA aMgulaasaMkhyeyabhAgAdikSetramedAta [bhedaH] / kAle kAlaviSayA AvalikA'saMkhyeyabhAgAdi kAlamedAta [medaH] ca zabdAt bhAvaviSayAzca kasyApi kiyaMtaHparyAyA viSaya iti mAvamedAr3hedaH / tatra jaghanyapade pratidravyaM catvAro varNagaMdharasasparzalakSaNAH pryaayaaH| 'do pajave duguNie savvajahanneNa pecchae teu| banAIyA cauro' iti vacanaprAmANyAt / madhyamataH anekasaMkhya medaminnA / utkarSataH pratidravyaM asaMkhyeyAn na tu kadAcanApi anaMtAn // 1 // nairayikadeva tIrthakarA ' avadheH' avadhijJAnasyAcAdyA eva bhavaMti / bAhyA na kadAcanApi bhavaMti iti bhAvaH, sarvato'vamAsaka-avadhiupalabdhakSetramadhyavartinaH sadaiva bhvtiityrthH| tathA pazyanti ' sarvataH' sarvAsu dikSu vidikSu ca, khalu zabdo. 'vadhAraNArthaH, sarvAsu eva digavidikSu iti, zeSAH tiryagnarA dezena ekadezena pazyati // 2 // tadetadavadhijJAnam // atha kiM tanmanaHparyAyajJAnaM, se kiM taM maNapajavanANaM? maNapajjavanANaM bhaMte kiM maNussANaM uppajai amaNussANaM uppajaha ? narthakyameveti vAcyam , tathApi sarvakAlaM teSAM niyato'vadhirityasyArthasyAlAbhAt tataH sarvakAlaM niyatAvadhikatvaprakhyApanAya 'avadheravAyA bhavanti' ityetatpadasyAvazyakatvAt na ca tIrthakRtAmavadheH sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyata iti vAcyam, chadmasthakAlAvacchedenaiva vivakSitatvAditi zeyamiti bhAvaH / ASEARCHCHONOCA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / avacarisamalaMkRtam goyamA ! maNussANaM uppajjai no amaNussANaM jai maNussANaM kiM samucchimamaNussANaM gambhavakaMtiyamaNu- ssiANaM? manaHparyAyajJAnaM pAnirUpitazabdArthaH, NaM iti vAkyAlaMkAre, bhadaMta iti gurvAmaMtraNe, kiM iti paraprazne, manuSyANAM utpadyate iti prakaTArtha, amanuSyANAM utpadyate iti, amanuSyA-devAdayasteSAM utpadyate, evaM bhagavato gautamena prazne kRte sati paramAhatvamahimnA virAjamAnaH trilokIpatiH bhagavAn vardhamAnasvAmI nirvcnmbhidhtte| he gautama ! sUtre dIrghatvaM 'serlopaH saMbodhane hrakho veti prAkRtalakSaNasUtre vAzabdasya lakSyAnusAreNa dIrghatvasUcanAdavaseyaM yathA bho vayassA! ityAdau, manuSyANAM utpadyate nAmanuSyANAM teSAM viziSTacAritrapratipatyabhAvAt , atrAha nanu gautamo'pi caturdazapUrvadharaH sarvAkSarasannipAtI saMbhinnazrotAH sakalaprajJApanIyabhAvaparijJAnakuzalaH pravacanasya praNetA sarvajJadezIya eva tataH kimartha pRcchati, ucyate, 15 ziSyasaMpratyayArtha tathA hi tamartha skhaziSyebhyaH prarUpya teSAM saMpratyayArtha tat samakSaM bhUyo'pi bhagavaMtaM pRcchati, athavA itthaM eva sUtraracanAkalpastato na kazcit doSa iti / punarapi gautama Aha, yadi manuSyANAM utpadyate tarhi kiM saMmUrchimamanuSyANAM utpadyate, kiMvA garbhavyukrAMtikamanuSyANAM utpadyate ? tatra 'mUchI mohasamucchyayoH, saMmUcchenaM saMmUrchA bhAve ghaJ pratyayaH, tena nivRttAH saMmUrchimAste ca bAntAdisamudbhavAH, tathA garbha -prajJApanA sUtra nu uccAreyiti padamAdi kRtvA-cartudazasthAnAni pradarzitAni, tathAca 'uccArAdisamudbhavAH' ityevaM kramaM tyaktvAtra paMcamasthAnastha vAnteviti padamAdi kRtvA 'vAntAdisamudbhavA' ityutkrameNa kathamuktamiti cet, satyaM, zAsne pUrvAnupUrvIkramo yathA pradarzitaH tathA anAnupUrvIphramo'pyuktaH tajjJApanAya tathoktiriti dhyeyam /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ / avacUri| samalaMkRtam nandisUtram | vyutkrAMtiH utpattiryeSAM te garbhavyutkrAMtikAH, athavA garbhAt vyutkrAMtiH vyutkramaNaM niSkramaNaM yeSAM te garbhavyutkrAMtikAH, ubhayatrA'pi garbhajA ityarthaH, bhgvaanaah||7 // goyamA ! no saMmucchimamaNussANaM uppajai gambhavatiyamaNussANaM, jai ganbhavatiyamaNussANaM kiM kammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM akammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM aMtaradIvagagambhavatiyamaNussANaM ? goyamA! kammabhUmiyagabbhavaRtiyamaNussANaM no akammabhUmiyagambhavaRtiyamaNussANaM no aMtaradIvagagabbhavatiyamaNussANaM, jaikammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM kiM saMkhijavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM asaMkhijavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM ? no saMmUchimamanuSyANAM utpadyate, teSAM viziSTaMcAritrapratipattyasaMbhavAt , kiMtu garbhavyutkrAMtikamanuSyANAM, evaM sarveSAmapi praznahU~ nirvacanasUtrANAM bhAvArthaH bhAvanIyaH, navaraM kRSivANijyatapaHsaMyamAnuSThAnAdikarmapradhAnA bhUmayaH karmabhUmayaH, bharatapaMcakairavatapaMcakamahA videhapaMcakalakSaNaH paMcadaza, tAsu jAtAH karmabhUmijAH, kRSyAdikarmarahitAH kalpapAdapaphalopabhogapradhAnA bhUmayo haimavatapaMcakaharivarSapaMcakadevakurupacakottarakurupaMcakaramyakapaMcakaraNyavatapaJcakarUpAstriMzadakarmabhUmayaH, tAsu jAtA akarmabhUmijAH, tathA'ntare lavaNasamudrasya madhye dvIpA antaradvIpA:-ekorukAdayaH SaTpaJcAzat , teSu jAtA antaradvIpajAH, eteSu ca vartamAnA manuSyA apyevaM nAmAno bhavaMti, bhavati ca nivAsayogatastathAvyapadezo yathA paMcAlajanapadanivAsinaH puruSAH paMcAlA iti, ___ -atra cAritrapratipattyasaMbhavAdityetanmAtreNaiva saMmUlimamanuSyANAM vyavacchedasaMbhave viziSTeti padA''dAne kimasti prayojanam ? gRhANa lAghavameva prayojanamiti, sarvatra hi anenaivaikena hetunarddhiprAptApramattasaMyatabhinAnAM vyAvRttiH / RAKASSARA*XXX H // 70 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / // 71 / / AKASACROR CASSESeto goyamA! saMkhijavAsAuyakammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM no asaMkhijjavAsAuyakammabhUmiyagambha- avacUrivaRtiyamaNussANaM, jai saMkhijavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM kiM pajattagasaMkhijavAsAuyakamma- | samalaMkRtam bhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM apajattagasaMkhijavAsAuyakammabhUmiyagabbhavatiyamaNussANaM? tathA saMkhyeyavarSAyuSaH pUrvakoTyAdijIvino'saMkhyeyavarSAyuSaH-palyopamAdijIvinaH, tathA paryAptiH AhArAdipudgalagrahaNapariNamanaheturAtmanaH zaktivizeSaH sA paryAptiH, sA ca SoDhA, tadyathA-AhAraparyAptiH, zarIraparyAptiH, indriyaparyAptiH, AnapAnaparyAptiH, bhASAparyAptiH, manaHparyAptizceti, AhAraparyAptizca prathamasamaya eva niSpadyate, zeSAstu pratyekamantarmuhUrtena kAlena paryAptayaH siddhyante, paryAptayo || vidyante eSAmiti paryAptAH, svayogyaparyAptiparisamAptivikalAste'paryAptAH, te ca dvidhA, labdhyA, karaNaizca, tatra ye'paryAptakA eva santo81 niyaMte na punaH skhayogyaparyAptIH sarvA api samarthayante te labdhyaparyAptakAH, te'pi niyamAta AhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva niyante nArvAk, yasmAt AgAmibhavAyubaddhA niyante sarva eva dehinaH, tacca AhArazarIrendriyaparyAptipayAptAnAmeva badhyata iti, goyamA! pajattagasaMkhijavAsAuyakammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM, no apajjattagasaMkhijjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM, jai pajjattagasaMkhijavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM kiM samma-16 -tantra paryAptiH-kriyAparisamAptiH, AtmanaH zarIrendriyaprANApAnavAlAnoyogyadalikadravyAharaNakriyAparisamAtirAhAraparyAtiH, gRhItasya zarIratayA saMsthApanakriyAparisamAptiH zarIraparyAptiH, saMsthAnaracanAghaTanamityarthaH, ityAdivizeSo hAribhadrIyanaMdIvRttAviti / ti||71 // 2-nanu AhArazarIrendriyapayAMplavAyurvadhyate tantra caikaikA paryAtirantarmuhUrtakAlena samApyate, tathA ca vINyantarmuhUrtAni saMbhavantIti kathaM jabanyAyuH antarmuhUrtamAna-1 mucyate ? maivam , AyussaMbaMdhi antarmuhUrta mahat, paryAptInAmantarmuhUta ladhviti jJeyaM tathA ca nAsaMgatiriti /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 72 // diTThipajjattagasaMkhijjavAsAuyaganbhavakaMtiyamaNussANaM micchAdiTThipajattagasaMkhijjavA sAuyakammabhUmiyaganbhavakaMtiyamaNussANaM sammAmicchadiTThipajjattagasaMkhijjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiya maNussANaM ? gomA ! sammadidvijattagasaMkhijjavAsAjyakammabhUmi yaganbhavatiya maNussANaM no micchAdiTThipajjattaga| saMkhijjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM no sammAmicchadiTThipajjattagasaMkhijjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM, jai sammadiDipajjattagasaMkhijjavAsAuyakamma bhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM kiM saMjayasammadidvipajjattagasaMkhijjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavakaM tiyamaNussANaM asaMjayasammadiTThipajjattagasaMkhijjavAsAuya kamma bhUmigraganbhavakkaMtiyamaNussANaM saMjayA saMjayasammadidvipajjattagasaMkhijjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiya maNussANaM ? goyamA ! sammadidvipajjattagasaMkhijavA sAuyakammabhUmiyaganbhatra kaMtiya maNussANaM, no asaMjayasammadiTThiIpajjattagasaMkhejjavAsAuyakamma bhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM / no saMjayAsaMjayasammadiTThipajattagasaMkhejjavAsAuya kammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM, jai saMjayasammadidvipajjattagasaMkhejjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamassANaM kiM pamatta saMjaya sammadiTTi pajjattagasaMkhejavA sAuyakammabhUmiyaganbhavakkaniyamaNussANaM, apamatta saMjayasammadiTTipajjattagasaMkhejjavA sAuyakamma bhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM ? goyamA ! apamattasaMjaya sammadidvipajjattagasaMkhejjavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamagussANaM, no pamatta avacUrisamalaMkRtam // 72 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUri // 73 // rAsasa saMjayasammadihipajjattagasaMkhejavAsAuyakammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM, jai apamattasaMjayasammadihipajattagasaMkhenavAsAuyakammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM, kiM iDDIpattaapamattasaMjayasammadihipajjattagasaMkhena samalaMkRtam vAsAuyakammabhUmiyagambhavatiyamaNussANaM aNiDhipattaapamattasaMjayasammadiTThipajattagasaMkhejavAsAuyakammabhUmiyaganbhavatiyamaNussANaM? goyamA! iDDIpattaapamattasaMjayasammadihipajjattagasaMkhejavAsAuyakrammabhUmiyagambhamaNussANaM, no aNiDDIpattaapamattasaMjayasammadiTTipajjattagasaMkhejavAsAuyakammabhUmiyamaNussANaM maNapajjavanANaM smupjjii| taM ca duvihaM uppajjai taMjahA / ujjumaI ya viulamaI ya / ye punaH karaNAni zarIrendriyAdIni na tAvanirvatayanti, athavA'vazyaM nivartayiSyanti te karaNAparyAptakAH, ihobhayeSAmapi / aparyAptAnAM pratiSedhaH, ubhayeSAmapi viziSTacAritrapratipatyasambhavAt , tathA samyak aviparItA dRSTirjinapraNInavastupratipattiryeSAM te samya dRSTayaH, mithyA-viparItA dRSTipeSAM te mithyAdRSTayaH, samyaka (ca) mithyA ca dRSTiryeSAM te samyanidhyAdRSTayaH, yeSAmekasminnapi (ca) vastuni tatparyAya vA matidaurbalyAdinakAntena samyakSarijJAnamithyAjJAnAbhAvato na samyak zraddhAnaM nApyekAntato viprtipttiH4|| // 73 // te samyagamithyAdRSTayaH, uktaM ca zatakabRhat cUrNau 'jahA NAlikeradIvavAsissa khuhAiyassavi ettha samAgayassa oyaNAie aNegavihe Dhoie / tassa AhArassa upari na ruI na ya niMdA, jao teNa so oyaNAio AhArona kayAi diTTo nA vi suo, evaM sammAmiccha 1-ahavA ohinANiNo maNapajavanAgaM uppajati ti aNNe niyama bhagati' iti naMdicUrNI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 74 // didvissAvi jIvAipayatthANaM uvariM na ya ruI no vi niMdatti tathA saMyatAH sakalacAritriNaH, asaMyatAH aviratasamyagdRSTayaH, saMyatA-16 saMyatA dezaviratimantaH, tathA'pi pramAdyati sma mohanIyAdikarmodayaprabhAvataH saMjvalanakaSAyanidrAdyanyatamapramAdayogataH saMyamayogeSu sIdanti sma iti pramattAH, te ca prAyo gacchavAsinaH, teSAM kvacidanupayogasaMbhavAt , tadviparItAH apramattAH, te ca prAyo jinakalpikaparihAravizuddhikAH yathAlandakalpikapratimApratipannAH, teSAM satatopayogasaMbhavAt , [ iha ] tu ye gacchavAsinaH tannirgatA vA pramAdarahi-16 tAste apramattA draSTavyAH, athavA RddhiH AmoSadhyAdilakSaNA[tAM]prAptAH RddhiprAptAH, tadviparItAH aR(nR?)ddhiprAptAH, tatra manaHparyA-1 yajJAnaM RddhiprAptAnAM apramattasaMyatAnAM utpadyamAnaM dvidhA utpadyate, tadyathA Rjumatizca vipulamatizca tatra mananaM matiH saMvedanamityarthaH, RjvI sAmAnyagrAhiNI matiH RrjumatiH ghaTo'nena cintita iti sAmAnyAkArAdhyavasAyanivandhanabhRtA katipayaparyAyaviziSTamanodravyahAparicchittirityarthaH, cazabdaH svagatAnekadravyakSetrAdibhedasUcakaH, tathA vipulA vizeSagrAhiNI matiH vipulamatiH ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATaliputrakaH adyatano mahAn apavarakasthitaH phalapihita ityAdyadhyavasAyahetubhRtA prabhRtavizeSaviziSTamanodravyaparicchittirityarthaH, cazabdaH pUrvavat / -prApta pramattasaMyatAnAmutpadyata ityukte tadbhinnAnAM saMmUcchimAdiviziSTAnAM vyAvRttisaMbhave adhikasUtrasUtraNaM vyarthamiti cet, iha ca sarvatraiva manuSyAdiSu vidhAne satyarthato gamyamAnasyA'pi vipakSaniSedhasvAbhidhAnamavyutpanna vineyajanAnugrahArthamaduSTaiveti tathA hi-sarvapArSada hII zAstraM trividhAzca vineyA bhavanti, tadyathAudghATitajJAnAH, madhyamabuddhayaH, prapaMcadhiyazcetyalaM vistareNeti haribhadrasUrayaH / 2-RjuvaM vipulatvaM ca mUrtadhauM, amUrte jJAne tadayogAt , ata Aha-sAmAnyagrAhiNItyAdi, atra sAmAnyazabdaH stokAbhidhAyI, manaHparyAyadarzanAnuktatvAta , | tathA ca vizeSamekaM dvau trIn vA gRhNantI RjumatiH pravartate, jJAnAtmakatayaiva tadutpatteriti / / / / 74 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUri samalaMkRtam // 75 // taM samAsao cauvihaM pannataM, taM jahA-davao, khittao, kAlavo, bhaavo| tattha dabao NaM ujjumaI aNate aNaMtapaesie khaMdhe jANai pAsai, taM ceva viulamaI abhahiyatarAe viulatarAe visuddhatarAe vitimiratarAe jANai pAsai / khittao NaM ujjumaIjahanneNaM aMgulassa asaMkhejayabhAgaM ukoseNaM ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe uvarimaheDille khuDDagapayare urdu jAva joisassa uvarimatale, tiriyaM jAva anto maNussakhitte aDDAijesu dIvasamuddesu pannarassasu kammabhUmisu tIsAe akammabhUmisu chapannae antaradIvagesu sannipaMcidiyANaM pajattayANa maNogae bhAve jANai paasi| taM ceva viulamaI aDDAIjehiM aMgulehiM abhahiyataraM viulataraM visuddhataraM vitimiratarAgaM khettaM jANai pAsai kAla oNaM ujjumaI jahanneNaM paliovamassa asaMkhijaibhAgaM ukkoseNavi paliovamassa atIyamaNAgayaM bA kAlaM jANai pAsai taM ceva viulamaI anbhahiyatarAgaM visuddhatarAgaM jANai pAsaha / bhAvao NaM ujjumaI | aNaMte vAve jANai pAsai / savabhAvANaM aNaMtabhAgaM jANai pAsai taM ceva viulamaI abbhahiyatarAgaM viulatarAgaM visuddhatarAgaM vitimiratarAgaM jANai pAsai, maNavajavanANaM puNa jaNamaNaviciMtiyatthapAgaDaNaM mANusakhittanibaddhaM guNapaJcaiNaM carittavao settaM maNavajjavanANaM / tanmanaHparyAyajJAnaM dvividhamapi 'samAsataH saMkSepeNa caturvidha prajJaptaM tadyathA dravyataH, kSetrataH, kAlato, bhAvatazca, tatra dravyataH, 1-manomAtrasAkSAtkArijJAnaM manaHparyavajJAna miti vyutpattyA lakSaNamAyAti tathA'pi bhAvamanaHparyAyamAtrasAkSAtkAri manaHparyAyajJAnamiti lakSaNaM jJeyaM tenAkAzasthamanovANAmAdAya na kAcit kSatiH / / / / 75 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandivatram // 76 // Namiti vAkyAlaMkAre, RjumatiH anantAntapradezikAn anantaparamANvAtmakAn skaMdhAna viziSTaikapariNAmapariNatAn ardhatRtIyadvIpasamudrAntarvarti paryApta saMjJipaJcendriyaiH manastvena pariNAmitAn pudgalasamUhAnityarthaH / jAnAti sAkSAtkAreNAvagacchati, pAsaitti iha manastvapariNataiH skandhaiH AlocitaM bAhyamarthaM ghaTAdilakSaNaM sAkSAt adhyakSato manaHparyAyajJAnI na jAnAti kintu manodravyANAmeva tathArUpapariNAmAnyathAnupapattito anumAnataH itthaM caitat aGgIkartavyaM yato mUrtadravyAlaMbanameva idaM manaHparyAyajJAnamiSyate, maMtArastu amUrtamapi dharmAstikAyAdikaM manyante, tataH anumAnata eva cintitamarthamavabudhyante, nAnyathA iti pratipattavyaM, tataH tamadhikRtya pazyati ityucyate, tatra manonimittasya acakSurdarzanasya saMbhavAt, athavA sAmAnyataH ekarUpe'pi jJAne kSayopazamasya tat tat dravyAdyapekSayA vaicitryasaMbhavAt anekavidhaH upayogaH saMbhavati, yathAtraiva RjumativipulamatirUpaH, tato viziSTatara manodravyAkAraparicchedApekSayA jAnAti ityucyate, sAmAnyarUpaM manodravyAkAra paricchedApekSayA tu pazyatIti, sAmAnyataH ekarUpe'pi kSayopazamalaMme apAntarAle dravyAdyapekSayA kSayopazamasya vizeSasaMbhavAt dvividhopayogo bhavatIti tadevaM viziSTataramanodravyAkAraparicchedApekSayA sAmAnyarUpamanodravyAkAraparicchedo vyavahArataH darzanarUpa uktaH, paramArthataH punaH so'pi jJAnameva, yataH sAmAnyarUpamapi manodravyAkAraM pratiniyatameva pazyati, pratiniyatavizeSagrahaNAtmakaM ca jJAnaM na darzanaM, ata eva sUtre'pi darzanaM caturvidhamevoktaM, na paMcavidhamapi, manaHparyAyadarzanasya paramArthato'saMbhavAditi, tathA tAneva manastvena pariNAmitAn skaMdhAn vipulamatiH, ati adhikatarArdha tRtIyAGgulamA NabhUmikSetravartibhiH skandhairadhikatarAn vipulatarakAn prabhUtatarakAn tathA vizuddhatarAn nirmalatarAn RjumatyapekSayA'tIva sphuTataraprakAzAnityarthaH, vitimiratarakAn-vigataM timiraM timirasaMpAdyo bhramo yeSu te vitimirAH tato 'dvayoH prakRSTe tarapU' iti tarapUpratyayastataH prAkRtalakSa avacUrisamalaMkRtam // 76 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram ti samalaMkRtam // 77 // 4 NAt svAthe kapratyaya evaM pUrveSvapi padeSu yathAyogaM vyutpattidraSTavyA, vitimiratarakAn-sarvathA bhramarahitAn , athavA ati-adhikatarakAn vipulatarakAniti dvAvapi zabdAvekArthoM, vizuddhatarakAn vitimiratarakAnetau dvAvapyekArthoM, nAnAdezajA hi vineyA bhavanti tataH ko'pi kasyApi prasiddho bhavatIti teSAmanugrahArthamekArthikapadopanyAsaH, tathA kSetrataH,Namiti vAkyAlaMkAre,RjumatiravaDo yAvat asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyA uparitanAdhastanAn kSullakAtarAn , atha kimidaM kSullakAtara iti ? ucyate, iha lokAkAzapradezA uparitanAdhastanapradezarahitatayA vivakSitA maNDakAkAratayA vyavasthitAH prataramityucyate, tatra tiryaglokasyoddhodhopekSayATAdazayojanazatapramANasya madhyabhAge dvau sarvaladhU kSullakapratarau, tayormadhyabhAge jambUdvIpe ratnaprabhAyA bahusame bhUmibhAge merumadhye'TaprAdeziko rucakastatra gostanAkArAzcatvAra uparitanAH pradezAzcatvArazcAdhastanAH, eSa eva ca rucakaH sarvAsAM dizAM vidizAM vA pravartakaH, etadeva ca sakalatiryagalokamadhyaM, tau ca dvau sarvalaghu pratarau aGgalAsayabhAgavAhalyAbalokasaMvartitau rajjupramANI, tata etayoruparyanye'nye pratarAHtiryagaGgalAsaMkhyeyabhAgavRddhyA vardhamAnAstAvadraSTavyAH, yAvarddhalokamadhyaM, tatra paMcarajjupramANaH prataraH, tata uparyanye pratarAH, tiryagaMgulAsaMkhyeyabhAgahAnyA hIyamAnAstAvadavaseyA yAvallokAnte rajjupramANaH prataraH, iha UrddhalokamadhyavartinaM sarvotkRSTaM paMcarajjupramANaM prataramavadhIkRtyAnye uparitanA adhastanAzca krameNa hIyamAnAH sarve'pi pratarAH kSullakapratarA iti vyavahiyante yAvalokAnte tiryagloke ca rajjupramANaH pratara iti, tathA tiryaglokamadhyavartisarvalaghukSullakapratarasthAdhastiryagaMgulAsaMkhyeyabhAgavRddhyA vardhamAnA vardhamAnAH pratarAH tAvadvaktavyAH yAvadadholokAnte sarvotkRSTasaptarajju 1-maNDakA(lA?)kAra tayA-golAkAratayetyarthaH / 2-pratarazabdo hi punapuMliGgavati jJAyate hAribhadrIyanaMdIvRttau ubhayaliGgaprayogadarzanAt / // 7 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram kA pramANaH prataraH, taM ca saptarajjupramANaM prataraM apekSyAnye uparitanAH sarve'pi krameNa hIya mAnAH kSullakAtarA abhidhIyante yAvattiryag-18 avcuurihai| lokamadhyavartI sarvalaghukSullakAtara eSA kSullakaprataraprarUpaNA / tatra tiryaglokamadhyavartinaH sarvalaghurajjupramANAt kSullakAtarAt Arabhya samalaMkRtam // 78 // IN yAvadadho navayojanazatAni tAvat asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM ye pratarAH te uparitanakSullAtarA bhaNyante, teSAmapi cAdhastAt ye pratarA yAvadadholaukikayAmeSu sarvAntimaH prataraste'dhastanakSullakapratarAH tAn yAvadadhaH kSetrata RjumatiH pazyati, athavA'dholokasyoparitanabhAgavartina kSullakAtarA uparitanA ucyante, te cAdholaukikagrAmavartipratarAdArabhya tAbadavaseyA yAvartiryaglokasyAntimaH adhastanaprataraH, tathA tiryaglokasya madhyabhAgAdArabhyAdhobhAgavartinaH kSullakAtarA adhastanA ucyante, tata uparitanAzcAdhastanAzca uparitanAdhastanAH tAn yAvajumatiH pazyati, Urdhva yAvat jyotithakrasyoparitalaH tiryag yAvadanto manuSyakSetre manuSyalokaparyanta ityarthaH, ardhatRtIyeSu dvIpasamudreSu paMcadazasu karmabhUmisu triMzati cAkarmabhUmiSu SaTpaMcAzatasaMkhyeSu ca aMtaradvIpesu saMjJinAM, te cApAMtarAlagatAvapi tadAyuSkasaMveda nAva abhidhIyante na ca tairihAdhikAraH, tato vizeSaNamAha-paMcendriyAzca upapAta kSetramAgatAH, indriyaparyAptiparisamAptau manaHparyAptyA hA aparyAptA api bhavanti na ca taiH prayojanaM ato vizeSaNAntaramAha-paryAptAnAm , athavA saMjJino hetuvAdopadezena vikalendriyA api bhaNyante, tataH tad vyavacchedArtha paMcendriyagrahaNaM, te ca aparyAptakA api bhavanti, ataHta d vyavacchedArtha paryAptagrahaNam , teSAM manogatAna bhAvAn jAnAti pazyati tadeva manolabdhisamanvitajIvAdhArakSetraM vipulamatiH, arddha tRtIyaM yeSu tAni arthatRtIyAni aMgulAni, tAni // 78 // ca jJAnAdhikArAta ucchyaaMgulAni draSTavyAni, tairardhatRtIyaH aMgulaiH ati-adhikataraM. tacca ekadezamapi bhavati tata Aha-vipulataraM 1-vipulamati manaHparyAyajJAninaH sArdhavyaMgulAdhika kSetraM pazyantIti tatra pramANAMgulaM grAhyamathavorasedhAMgulAmAMta praznottare 'bhAyaMgulegetyAdikArikayA
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 79 // | vistIrNataraM, athavA AyAmaviSkaMbhAbhyAM ati-adhikataraM bAhalyaM Azritya vipulataraM, tathA vizuddhataraM vitimirataraM iti ca prAgvat , vistANatara, athara avacUrijAnAti pazyati 'tAtsthyAt tadyapadeza' iti tAvat kSetragatAni manodravyANi jAnAti pazyati ityarthaH / manaHparyAyajJAnaM punaH saMyatasyasamalaMkRtam apramattasya AmoSadhyAdyanyatamaRddhiprAptasya, dravyataH saMjJimanodravyaviSayaM, kSetrataH manuSyakSetragocaraM, kAlataH atItaanAgatapalyopamaasaMkhyeyabhAgaviSayaM, bhAvataH manodravyagatAnaMtaparyAyAlaMbana, tataH avadhijJAnAt bhinna,-'etadeva lezataH sUtrakRdAha-janamanaHparicintitArthaprakaTanaM, jAyate iti janAH, teSAM manAMsi janamanAMsi taiH paricintitazcAsau arthazca janamanaHparicintitArthastaM prakaTayati janamanaHparicintitArthaprakaTanaM, tathA mAnupakSetranibaddhaM na tat bahiHvyavasthitaprANidravyamanoviSayaM ityarthaH / tathA guNAH kSAtyAdayaH te pratyAH kAraNaM yasya tata guNapratyayaM cAritravataH apramattasaMyatasya tadetat manaHparyAyajJAnaM // se kiMtaM kevalanANaM? kevalanANaM duvihaM pannattaM, taM jahA bhavatyakevalanANaM ra siddhakevalanANaM ca, ra kiM taM | bhavatthakevalanANaM bhavatthakevalanANaM? duvihaM pannattaM taM jahA-sajogibhavatthakevalanANaMca ayogibhavatyakevalANa c| atha kiM tat kevalajJAnaM ? mUrirAha-kevalajJAnaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA bhavasthakevalajJAnaM siddhakevalajJAnaM ca, karmavazavartiprANinaH [bhavanti ] asminniti bhavo nArakAdijanma, tatra iha bhavo manuSyabhava eva grAhyaH, anyatra kevalotpAdAbhAvAt , bhave pramANAMgulaM grAhyamityuktvA naMdisUtre (TIkAyAM) tUtsedhAMgulamAnamuktaM tat jJAnI yettIti praznaciMtAmaNigrantho na samIcI bhAna naMdIsUtracUrNAvapi 'anAtiya // 79 // gulaggahaNaM ussehaMgulamANato kahaM Najati' ? iti prabhapUrvaka 'ussehapamANato miNasu deI' ti vayaNAto aMgulAdidhA ya ja pamANA" sambe dehaniSphapaNa iti gANa-2 visayattaNato ya Na doso' ityuktatvAt / / 1-'jJAnAntarAsahacArita' 'sarvaviSayaM vA' kevalajJAnamiti vAcakavaryayazovijayIyatattrArthaTIkAyAmiti /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 80 // tiSTatIti bhavasthaH tasya kevalajJAnaM bhavasthakevalajJAnaM, cazabdaH svagatAnekamedasUcakaH, tathA pidhU saMrAddhau sidhyati sma siddhaH, yo yena guNena pariniSThito na punaH sAdhanIyaH sa siddhaH ucyate, yathA siddha odanaH, sa ca 'kamme sippe0 ityAdi karmasiddhAdibhedAt anekavidhaH, atra karmakSayasiddhena adhikAro anyasya kevalajJAnAsaMbhavAt, athavA sitaM baddhaM dhamAtaM bhasmIkRtaM aSTaprakAraM karma na sa siddhaH pRSodarAdaya iti rUpasiddhiH sakalakarmavinirmuktaH, muktAvasthAM upAgata ityarthaH / tasya kevalajJAnaM [ siddha kevalajJAnaM ] atrApi zabdaH svagatAnekabhedasUcakaH atha kiM tat bhavastha kevalajJAnaM ? bhavastha kevalajJAnaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA sayogi bhavastha kevalajJAnaM ca ayogibhavasya kevalajJAnaM ca tatra yojanaM yogo vyApAraH, uktaM ca ' kAyavAGmanaH karma yogaH' tataH saha yogena vartate ye te sayogAH manovAkkAyAste yathAsaMbhavaM asya vidyate iti sayogI, sayogI cAsau bhavasra sayogibhavasthaH tasya kevalajJAnaM sayogibhavastha kevalajJAnaM, sa yogaH asya vidyate iti yogI na yogI ayogI, ayogI cAsau bhavasthazva ayogi bhavasthaH, zailezvasthAM upAgata irthaH, tasya kevalajJAnaM - ayogibhavastha kevalajJAnaM // se kiM taM sajogi bhavattha kevalanANaM ?, sayogi bhavatthakevalanANaM duvihaM paNNattaM taM jahA - paDhamasamayasayogibhavatthakevalanANaM ca apaDhamasamayasajogi bhavattha ke valanANaM ca ahavA caramasamayasayogi bhavatthake balanANaM ca acaramasamaya sajogi bhavatthakevalanANaM ca, se taM sajogi bhavatthakevalanANaM / se kiM taM ayogi bhavatthakevalanANaM ? ayogibhavattha kevala nANaM- duvihaM paNNattaM taM jahA- paDhamasamayaayogi bhavatthakevalanANaM ca apaDhamasamayaajogibhavatthakevalanANaM ca ahavA caramasamayaajogi bhavatthakevalanANaM ca acaramasamayaajogi bhavatthakevalanANaM ca, setaM ajogi bhavattha kevalanANaM / avacUrisamalaMkRtam // 80 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandiSUtram // 81 // ma. sa. 7 atha kiM tatsayogibhavasyakevalajJAnaM 9 sayogibhavasya kevalajJAnaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA- prathamasamayasayogibhavastha kevalajJAnaM | cAprathamasamayasayogibhavastha kevalajJAnaM ca / tatra iha prathamasamayaH kevalajJAnotpattisamayaH, aprathamasamayaH kevalotpattisamayAdUrddha dvitIyAdikaH sarvo'pi samayo yAvat sayogitvacaramasamayaH, athavA iti prakArAMtare, eSa eva arthaH samayavikalpanenAnyathA pratipAdyate ityarthaH / caramasamaya ityAdi tatra caramasamayaH sayogyavasthAMtimasamayaH, na caramasamayaH acaramasamayaH sayogyavasthAcaramasamayAdarvAktanaH sarvo'pyAkevalaprApteH / se taM ityAdinigamanaM sugamaM / atha kiM tadyogibhavastha kevalajJAnaM 1 ayogibhavasya kevalajJAnaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA- prathamasamayAyogibhavastha kevalajJAnaM ca aprathamasamayAyogibhavastha kevalajJAnaM ca atra prathamasamayaH ayogitvotpattisamayo veditavyaH zailezyavasthApratipattiprathama samaya ityarthaH / prathamasamayAdanyaH sarvo'pyaprathamasamayo yAtrat zailezyavasthAcaramasamaya:, [ atha veti prakArAntare 'caramasamayetyAdi, iha caramasamayaH zailezyavasthAntimasamayaH, caramasamayAdanyaH sarvo'pyacaramasamayo yAvacchailezyavasthAprathamasamayaH 'se caM ayogibhavatthakevalanANaM' ] tadetadyogibhavasthakevalajJAnam // se kiM taM siddhakevalanANaM / siddhakevalanANaM duvihaM pannattaM taM jahA aNaMtarasiddha kevalanANaM ca paraMpara siddha kevalanANaM ca / se kiM taM aNaMtarasiddha kevalanANaM / aNaMtarasiddha kevalanANaM pannarassavihaM pannattaM taM jahAtitthasiddhAM, atitthasiddhAM, titthayarasiddhA, atitthayarasiddha, sayaMbuddha siddhoM, patteyabuddhasiddha, buddhabohiyasiddhA~, itthiliMgasirddhA, purisaliMga siddhAM, napuMsaga liMgasiddhI, saliMgasiddhA~, annaliMgasiddhoM, gihiliMgasiddhI, egasiddhI aNegasiddhoM se ttaM anaMtara siddha kevalanANaM / avacUri| samalaMkRtam // 81 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 82 // atha kiM tatsiddha kevalajJAnaM 9 siddha kevalajJAnaM dvividhaM prajJasaM, tadyathA - anaMtarasiddha kevalajJAnaM ca paraMparasiddha kevalajJAnaM ca tatra na vidyane aMtaraM samayena vyavadhAnaM yasya so'naMtaraH sa cAsau siddhavAnaMtarasiddhaH siddhatvaprathamasamaye varttamAna ityarthaH, tasya kevalajJAnamanaMtara siddha kevalajJAnaM, cazabdaH svagatAneka medasUcakaH, tathA vivakSite prathamasamaye yaH siddhaH tasya yo dvitIyasamaya siddhaH sa parastasyApi[yaH] tRtIyasamayasiddhaH sa paraH, evamanye'pi vAcyAH, pare ca pare ca iti vIpsAyAM pRSodarAdaya iti paraMparazabdaniSpattiH paraMpare ca te siddhArtha paraMparasiddhAH, vivakSita siddhatvaprathamasamayAt prAk dvitIyAdiSu samayeSu anaMtAtItAddhAM yAvat varttamAnA ityarthaH, teSAM kevalajJAna paraMparasiddha kevalajJAnaM, atrApi cazabdaH svagatA'neka bhedasUcakaH / atha kiM tat anaMtarasiddha kevalajJAnaM 1, sUrirAha - anaMtara siddhakevalajJAnaM paMcadazavidhaM prajJaptaM, 'tadyathA' iti upadarzane 'titthasiddhA' ityAdi, tIryate saMsArasAgaro'neti tItha - yathAvasthitasakalajIvAjIvAdipadArthasArthaprarUpakaM paramagurupraNItaM pravacanaM, tacca nirAdhAraM na bhavatIti kRtvA saMghaH prathamagaNadharo vA veditavyam, tasminnutpanne ye siddhAH, te tIrthasiddhAH, 1, tathA tIrthasyAbhAvo 'tIrtha tIrthasyAbhAvazca anutpAdo'pAMtarAle vyavacchedo vA, tasmin ye siddhAste atIrthasiddhAH / tatra tIrthasyAnutpAde siddhA marudevIprabhRtayaH, nahi marudevyAdisiddhigamanakAle tIrthaM utpannamAsIt / tathA tIrthasya vyavaccheda caMdraprabha svAmi suvidhisvAmyapAMtarAle, tatra ye jAtismaraNAdinA'pavargamavApya siddhAste tIrthavyavacchedasiddhAH 2 tathA tIrthakarAH santo ye siddhAste tIrthaMkarasiddhAH 3, atIrthakara 1. zailezyabasthAparyantaSartisamayasamAsAditasiddhatvasya tasminnava samaye yat kevalajJAnaM tadanantarasiddhakevalajJAnamiti hAribhadravRttau / 2 tIrthaMkara nAmakarmodabhAve sthitAH tIrthakara bhAvato vA siddhAH tIrthakarasiddhAH / avacUrisamalaMkRtam / / 82 / /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandinam // 83 // siddhA anye sAmAnyakevalinaH 4, tathA svayaMbuddhAH santo ye siddhAste svayaMbuddhasiddhAH 5, pratyekabuddhAH santo ye siddhAH te pratyekabuddhasiddhAH 6, atha svayaMvuddhapratyekabuddhAnAM kaH prativizeSaH ? ucyate, bodhyupadhizrutaliMgakRto vizeSaH, tathA hi- khayaMbuddhA bAhyapratyayamaMtareNa eva budhyaMte, svayaM eva bAhyapratyayamaMtareNa eva nijajAtismaraNAdinA buddhAH svayaMbuddhA iti vyutpatteste ca dvidhA tIrthakarAH tIrthakaravyatiriktAzca, iha tIrthakaravyatiriktairadhikAraH, pratyekabuddhAstu bAhyapratyayaM apekSya buddhyate, pratyekaM - bAhya vRSabhAdikaM kAraNaM abhisamIkSya buddhA iti vyutpatteH tathA ca zrUyate bAhyavRSabhAdipratyayasApekSA karakaMddAdInAM bodhiH, bahi:pratyayaM apekSya ca buddhAH saMto niyamataH pratyekaM eva vihAranti, na gacchvAsina iva saMhatAH, tathA svayaM buddhAnAmupadhiH dvAdazavidha eva pAtrAdikaH, pratyekabuddhAnAM tu dvidhA jaghanyataH utkarSatazca / tatra jaghanyato dvividhaH utkarSato navavidhaH prAvaraNavarjaH, tathA svayaM buddhAnAM pUrvAdhItaM zrutaM bhavati vA na vA, yadi bhavati tato liMgaM devatA vA prayacchati gurusaMnidhau vA gatvA pratipadyate / yadi cakAkI viharaNasamarthaH, icchA ca tasya tathArUpA jAyate tata ekAkI viharati, anyathA gacchavAse'vatiSThate / atha pUrvAdhItaM zrutaM na bhavati tarhi niyamAt gurusaMnidhau gatvA liGgaM pratipadyate, gacchaM cAvazyaM na muMcati / pratyekabuddhAnAM tu pUrvAdhItaM zrutaM niyamato bhavati / tacca jaghanyataH ekAdazAMgAni, utkarSataH kiMcit nyUnAni daza pUrvANi, tathA liMgaM tasmai devatA prayacchati, liMgarahito vA kadAcidbhavati / tathA buddhA: - AcAryAH tairbodhitAH santo ye siddhAH te buddhabodhitasiddhAH 7, ete ca sarve'pi kecit strIliMgasiddhAH, striyA liMgaM strIliMgaM, strItvasya upalakSaNamityarthaH / tacca tridhA, tadyathA-vedaH zarIranirvRttiH nepathyaM ca tatra iha zarIranirvRttyA prayojanaM, na vedanepathyAbhyAM vede sati siddhatvAbhAvAt, nepathyasya cA'pramANatvAt tasmin strIliMge varttamAnAH santo ye siddhAH te strIliMga avacUrisamalaMkRtam // 83 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram 11 28 11 siddhAH 8, tathA pulliMge zarIranirvRttirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste puMliMgasiddhAH 9, evaM napuMsikaliMga siddhAH 10, tathA svaliMgerajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAH te khaliMgasiddhAH 11, tathA anyaliMge - parivrAjakAdisabaMdhini valkalakaSAyAdivakhAdirUpe dravyaliMge vyavasthitAH santo ye siddhAste anyaliMgasiddhAH 12, gRhiliMge siddhAH marudevIprabhRtayaH 13, tathA ekasiddhA iti ekasminnekasmin samaye ekakAH santo ye siddhAH te ekasiddhAH 14, 'aNegasiddhA ityekasminsamaye aneke [ye] siddhAste anekasiddhAH aneka eva ekasmin samaye sidhyaMta utkarSato aSTottarazatasaMkhyA veditavyAH 15 settamityAdi // 21 // se kiM taM paraMparasiddhakevalanANaM ? paraMparasiddha kevalanANaM aNegavihaM pannattaM taM jahA apaDhamasamayasiddhA dusamayasiddhA tisamayasiddhA causamayasiddhA jAva dasa samayasiddhA saMkhitasamayasiddhA asaMkhija samayasiddhA aNaMtasamayasiddhA / settaM paraMparasiddha kevalanANaM / se ttaM siddhakevalanANaM / taM samAsao caubvihaM pannattaM taM jahA - davvao, khittao, kAlao, bhAvao, tattha davvao NaM kevalanANI savvadavvAiM jANai pAsai / khittao NaM kevalanANI saGghakhittaM jANai pAsai / kAlao NaM kevalanANI saGghakAlaM jANai pAsai / bhAvao NaM kevalanANI savvabhAvaM jANai pAsaha 1 pratyekabuddhAstu puMliGgA eva sidhyantIti hAribhadravRttau / 2 atra vibhAjakatAvacchedako dharmo yadi tad vyaktitvaM tanantAbhedAH prasajyeran, yadi tu avasthA gRhyate tarhi tIrthatvA'tIrthatvAbhyAM dvaividhyamevocitam atIrthatvAvacchinna eva tIrthetareSAM samAvezAt iti tu satyam, ziSyabuddhivaizadyArtha tathAbhidhAnaM, ajJAtajJApanArthaM ca tathAbhidhAnam / bhedadvayAbhidhAne'pi viziSya tIrthakarAtIrthakara svayaM buddhAdInAM jJAnaM na saMbhavatIti / avacUrisamalaMkRtam // 84 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandivatram // 85 // aha savvadavvapariNAmabhAvavinnattikAraNamarNataM sAsayamappaDivAI egavihaM kevalanANaM // 1 // kevalanANetthe nAuM je tattha pannavaNajoge te bhAsai titthayaro vahajogasuaM havai sesaM // 2 // settaM kevalanANaM settaM paJcakakhaM nANaM // 'se kiM taM paraMpara' ityAdi na prathamasamayasiddhAH, [ aprathamAH samayasiddhAH ] paraMparasiddha vizeSaNaM, aprathamasamayavarttinaH siddhatvasamayAt dvitIyasamayavartina ityarthaH / tryAdiSu tu dvitIyasamayasiddhAdaya ucyate / yadvA sAmAnyataH aprathamasamayasiddhA ityuktaM / tadetadeva vizeSeNa vyAcaSTe - dvisamayasiddhAH trisamayasiddhA ityAdi / 'settamityAdi nigamanaM / tadidaM sAmAnyena kevalajJAnaM abhigRhyate / 'samAsataH' saMkSepeNa caturvidhaM prajJaptaM tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatatha, tatra dravyato 'Namiti' vAkyAlaMkAre, kevalajJAnI sarvadravyANi-dharmAstikAyAdIni sAkSAjAnAti pazyati / kSetrataH kevalajJAnI sarva kSetraM - lokAlokabhedabhinnaM jAnAti pazyati, iha yadya sarvadravyagrahaNena AkAzAstikAyo'pi gRhyate / tathApi tasya kSetratvena rUDhatvAdbhedena upanyAsaH, kAlataH kevalajJAnI sarva kAlaM -atItA| nAgatavarttamAnabhedabhinnaM jAnAti pazyati / bhAvataH kevalajJAnI sarvAn jIvAjIvagatAn bhAvAn-gatikaSAMyAgurulaghuprabhRtIn jAnAti pazyati // athazabdaH iha upanyAsArthaH pUrvaM uddezasUtre manaH paryavajJAnAnaMtaraM kevalajJAnaM uktaM / tatsaMprati tAtparyanirdezArtha upanyasyate | ityarthaH / sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi - jIvAdilakSaNAni teSAM pariNAmAH- prayogavisrasobhayajanyA utpAdAdayaH paryAyAH | sarvadravyapariNAmAsteSAM bhAvaH--sattA svalakSaNaM svaM svaM asAdhAraNarUpaM tasya vizeSeNa jJApanaM vijJaptiH vijJAnaM vA vijJaptiH, pariccheda ityarthaH, 1 kAlasya paryAyakAraNatvena prAdhAnyavivakSayA tadbhedaparijJAnaucityA dravyAd bhedenopanyAsa iti tArkikarmImAMsanIyam / avacUrisamalaMkRtam / / 85 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram // 86 // tasyAH kAraNaM-hetuH sarvadravyapariNAmavijJaptikAraNaM kevalajJAnamiti saMbadhyate / uktaM ca-"savvadavvANa paogavIsasAmIsayA jahAjogaM / avacUripariNAmA paJjAyA jammaviNAsAdayo neo // 1 // tesiM bhAvo sattA salakkhaNaM vA visesao tassa | nANaM vinnattIe kAraNaM kevalaM | samalaMkRtam nANaM // 2 // " tacca jJeyAnaMtatvAt anaMtaM, tathA zazvat bhavaM zAzvataM, sadA upayogavaditi bhAvArthaH / tathA pratipatanazIlaM pratipAti na pratipAti apratipAti, sadAvasthAyi ityarthaH / nanu yat zAzvataM tadapratipAti eva tataH kiM anena vizeSaNena ?, tadayuktaM, samyakzabdArthAparijJAnAt , zAzvataM hi nAma anavarataM bhavaducyate / tacca kiyakAlamapi bhavati, yAvad bhavati tAvad niraMtaraM bhavanAt , tataH sakalakAlabhAvapratipattyartha apratipAtivizeSaNopAdAnaM, tato'yaM tAtparyArthaH-anavarataM-sakalakAlaM bhavatIti, tathA ekavidhamekaprakAra, tadAvaraNakSayasya ekarUpatvAtkevalaM ca tat jJAnaM ca kevalajJAnaM 1 // 22 sU0 / / kevala ityAdi / iha tIrthakaraH kevalajJAnena 'sarva vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAta kevalajJAnena eva, na zrutajJAnena, tasya zAyopazamikatvAt , kevalinazca kSAyopazamikabhAvAtikramAt , sarvakSaye dezakSayAbhAvAditi bhAvaH, arthAn dharmAstikAyAdIna abhilApyAnabhilApyAn 'jJAtvA' vinizcitya ye 'tatra' teSAM arthAnAM abhilApyAnabhilApyAnAM madhye prajJApanAyogyAH, abhilApyA ityarthaH, tAn bhASate, netarAn , tAn api prajJApanAyogyAn bhASate, na sarvAn , teSAM anaMtatvena sarveSAM bhASituM azakyatvAt , AyuSastu parimitatvAta, kiMtu-katipayAn eva anaMtabhAgamAtrAn , tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziHprocyamAnaH tasya bhagavato || // 86 // vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, tasya bhASAparyApyAdinAmakarmodayanibandhanatvAt , zrutasya ca kSAyopazamikatvAt , sa ca vAgyogo bhavati na zrutaM 'zeSa' apradhAnaM dravyazrutaM ityarthaH, zrotRRNAM bhAvazrutakAraNatayA dravyazrutaM vyavahiyate iti bhAvaH, anye tvevaM paThati-'vaijoga
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 87 // suyaM havai tesiM' atrAyamarthaH teSAM zrotRNAM bhAvazrutakAraNatvAt sa vAgyogaH zrutaM bhavati, zrutaM iti vyavahriyate ityarthaH / settamityAdi-13 | avacUrinigamanaM, tadetatkevalajJAnaM, tadetatpratyakSaM [jJAnam ] / samalaMkRtam evaM pratyakSe pratipAdite sati parokSasya svarUpa anavagacchan Aha shissyH|| se kiM taM parukkhanANaM / parukkhanANaM duvihaM pannattaM taM jahA-AmiNibohianANaparukkhaM ca suanANa-17 parukkhaM ca jatya AbhiNibohiyanANaM tattha suanaannN| jattha suanANaM tatthAbhiNiyohiyanANaM / do'vi eyAI annamannamaNugayAiM tahavi puNa ittha AyariyA nANattaM pannavayaMti-Abhinibujjhai tti AbhiNibohiyanANaM / suNei tti suaM maipuvvaM jeNa suaMna mai suapusviaa| avisesiA mai-mainANaM ca maiannANaM ca visesiA sammadihissa mai-mainANaM / micchadihissa mai-mai annANaM / avisesiaMsuaMsuanANaM ca sua annANaM ca, visesiaMsuaM-sammadihissa suaM-suanANaM micchadihissa suaM-sua annANaM / atha kiM tata parokSaM ? mUrirAha-parokSaM dvividhaM prajJapta, tadyathA-AminiyodhikajJAnaparokSaM ca zrutajJAnaparokSaM ca, cazandau svagatA'nekabhedasUcakau parasparasahabhAvasUcakau ca / parasparasahabhAvaM eva anayoH darzayati-'yatra' puruSe AbhinibodhikajJAnaM tatra eva // 7 // zrutajJAnamapi, tathA yatra zrutajJAnamapi, tathA yatra zrutajJAnaM tatra eva AbhinibodhijJAnaM, Aha-yatra AbhinibodhikajJAnaM tatra zrutajJAna| mityukte yatra zrutajJAnaM tatra AbhinibodhijJAnaM iti gamyata eva tataH kiM anena uktena iti ? ucyate, niyamato na gamyate / tato BAHAKAR
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 88 // niyamAvadhAraNAtha etaducyate ityadoSaH, niyamAvadhAraNaM eva spaSTayati-dve api ete - Abhinibodhikazrute anyonya- anugate - paraspara pratibaddhe, svAt etadanayoH yadi parasparaM anugamastarhi abheda eva prAmoti kathaM medena vyavahAraH ? tata Aha- ' tathApi ' parasparaManugame'pi punaH atra - Abhinibodhika zrutayoH AcAryAH- pUrvavarayo nAnAtvaM bhedaM rUpayaMti, kathaM iti ceducyate-lakSaNabhedAt, parasparaM anugatayoH api lakSaNabhedAt bhedo yathA ekAkAzasthayoH dharmAstikAyA'dharmAstikAyayoH, tathAhi dharmAdharmAstikAya parasparaM lolIbhAvena ekasmin AkAzapradeze vyavasthitau, tathApi yo gatipariNAmapariNatayoH jIvapudgalayoH gatyupaSTaMbhahetuH jalamiva matsyasya sa khalu dharmAstikAyo yaH punaH sthitipariNAmapariNatayoH jIvapudgalayoH eva sthityupaSTaMbhahetuH kSitiH iva jhaSasya sa khalu adharmAstikAya iti lakSaNabhedAdbhedo bhavati, evaM AbhinivodhikazrutayoH api lakSaNabhedAt bhedo veditavyaH, lakSaNabhedaM eva darzayati- abhimukhaMyogyadezAvasthitaM niyataM atha iMdriyamanodvAreNa budhyate - paricchinatti AtmA yena pariNAmavizeSeNa sa pariNAma vizeSo jJAnAparaparyAya AbhinibodhikaM, tathA zRNoti vAcyavAcakabhAvapurassaraM zravaNaviSayena zabdena saha saMspRSTamarthaM paricchinatyAtmA yena pariNAmavizeSeNa sa pariNAmavizeSaH zrutaM matiH pUrvaM yasya tat matipUrvaM zrutaM zrutajJAnaM, tathA hi-matyA pUryate prApyate zrutaM, na khalu matipATavavibhavamaMtareNa zrutavibhavaM uttarottaramAsAdayati jaMtuH tathAdarzanAt / yacca yadutkarSApakarSavazAt utkarSApakarSabhAk tat tasya kAraNaM yathA ghaTasya mRtpiMDaH, matyutkarSApakarSavazAt ca zrutasya utkarSApakarSo, tataH kAraNaM matiH zrutajJAnasya, tathA pAlyate-avasthitiM prApyate matyA zrutaM zrutasya hi dalaM matiH yathA ghaTasya mRt, tathA hi- zruteSu api bahuSu graMtheSu yat viSayaM smaraNaM IhApohAdi vA adhikataraM pravarttate sa graMthaH sphuTataraH pratibhAti, na zeSaH, etacca pratiprANikhasaMvedanapramANasiddhaM tato yathA utpanno'pi ghaTo mRdabhAve avacUrisamalaMkRtam 116611
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram RE // 89 // na bhavati tathAsvabhAvAyAM ca mRdi tiSThatyAmavatiSThate iti sA tasya kAraNaM, evaM zrutasyApi matiH kAraNaM, tato yuktaM ukta matipUrva zrutaM iti / na matiH zrutapUrvikA // samalaMkRtam svAminA avizeSitA-svAmivizeSaNaparigrahamaMtareNa vivakSyamANA matiH matijJAnaM matyajJAnaM ca ucyate / sAmAnyena ubhayatrApi matizabdapravRtteH, vizeSitA-khAminA vizeSyamANA samyagdRSTeH matiH matijJAnaM ucyate tasyA yathAvasthitArthagrAhakatvAt mithyAdRSTeH matiH matyajJAnaM, tasyA ekAMtAvalaMbitayA yathAvasthitArthagrahaNAbhAvAt / evaM zrutasUtraM api vyAkhyem , tato matijJAnaM eva adhikRtya ziSyaH praznayati se kiM taM AbhiNibohiyanANaM / AbhiNibohiyanANaM duvihaM pannattaM taM jahA suyanissiyaM ca asuyanissiyaM c|se kiM taM asuyanissiyaM / asuyanissiyaM caubvihaM pannattaM taM jhaa| uppattioM veNaio kammaoM pariNAmioM // buddhi caubvihA vuttA paMcamI novalambhai // 1 // atha kiM tat AminivodhikaM jJAnaM, sUrirAha-AminibodhikaM jJAnaM dvividhaM prajJataM, tadyathA-zrutanizritaM ca azrutanizritaMca, | utpAdakAle zAstrArthaparyAlocanamanapekSya eva yat upajAyate matijJAnaM tat zrutanizritaM-avagrahAdi, yat punaH sarvathA zAstrasaMsparzarahitasya tathAvidhakSayopazamabhAvata evameva yathAvasthitavastusaMsparzimatijJAnamupajAyate tat azrutanizritamautpattikyAdi, ttraalptr-||89|| vaktavyatvAt prathamamazrutanizritamatijJAnapratipAdanAyAha-atha kiM tat azrutanizritaM? sUrirAha-azrutanizritaM caturvidhaM prajJapta, tadyathA-utpattireva na zAstrAbhyAsakarmaparizIla nAdikaM prayojanaM-kAraNaM yasyAH sA autpattikI / tathA vinayo-guruzuzruSA sa NEHAKA
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanditram // 9 // prayojanaM yasyAH sA iti vainayikI / tathAnAcArya karma sAcAryakaM zilpaM, athavA kAdAcitkaM zilyaM sarvakAlikaM karma / karmaNo avacUri| jAtA karmajA / tathA pari-samaMtAt namanaM pariNAmaH-sudIrghakAlapUrvAparaparyAlocanajanya Atmano dharmavizeSaH sa prayojanaM asyAH sAla samalaMkRtam pAriNAmikI / budhyate'nayA iti buddhiH, sA ca caturvidhA uktA tIrthakaragaNadharaiH, kimiti ? yasmAt paMcamI kevalinApi na upalabhyate // 1 // sarvasyApi azrutanizritamativizeSasya autpattikyAdibuddhicatuSTaya evAMtarbhAvAt // autpattikyAdilakSaNaM AhapuvvaM adiTThamassuamaveiyatakkhaNavisuddhagahiatthA // avvAhayaphalajogA buddhi uppattiA nAma // 2 // bharahasile paNiya rukkhe khuDurga par3a saMraDa kAya uccAre // gaya ghayaNa gola khaMbhe khuiMga maiggitthi paI putte // 3 // bharaha sila miMDhe kukkurDa vAlu hatthI aga. varNasaMDe // pAyase aioM patte khADahilI paMcapiaroDe // 4 // | mahusitthaM muddi" aMke nANae~ bhikkhaM ceddgnihaanne"|| sikkhAyeM atya'satthe icchAryamahaM sayasahasse // 5 // | pUrva buddhayutpAdAt prAk svayaM cakSuSA na dRSTo nApi anyataH zruto manasApi avidito aparyAlocitastasmin kSaNe buddhyutpAdakAle vizuddhA yathAvasthito gRhIto'rtho yayA sA, tathA pucamadiTuM ityAdau makArA alAkSaNikAH, tathA avyAhatena abAdhitena phalena paricchedena arthena yogo yasyAH sA avyAhataphalayogA buddhiH autpattikI nAma / / 2 // saMprati vineyajanAnugrahAya asyA eva svarUpaprati- // 9 // pAdanArtha udAharaNAni Aha-bharahasilapaNiya gAhA / bharahasila gAthA / mahusittha gAthA / AsAmarthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni ca kathAnakAni vistarato'bhidhIyamAnAni graMthagauravaM ApAdayaMti tataH saMkSepeNa ucyate-ujjayinI nAma purI, tasyAH samIpavartI kazcit sarakAra
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 91 // ECEREMCHACKRECORDS naTAnAM eko grAmastatra ca bharato nAma naTastasya bhAryA parAsurabhUta , tanayazcAsya rohakAbhidho'dyApi alpavayAstataH satvaraM eva avacUrikhasya svatanayasya ca zuzrUSA karaNAya anyA samAninye vadhUH, sA ca rohakasya samyag na vartate / tato rohakeNa sA pratyapAdi-mAtarna || samalaMkRtam me tvaM samyak vartase tato jJAsyasi iti, tataH sA seya'mAha re rohaka ! kiM kariSyasi ? rohako'pi Aha-tat kariSyAmi yena tvaM mama pAdayoH Agatya lagiSyasi iti / tataH sA taM avajJAya tUSNI atiSTan / rohako'pi tatkAlAt Arabhya gADhasaMjAtAminivezo'nyadA! nizi sahasA pitaraM evaM abhANIt / bho! bho! pitaH eSa palAyamAno goho yAti, tadevaM bAlakavacaH zrutvA pituH AzaMkA samudapAdi nUnaM vinaSTA me maheleti / tata evaM AzaMkAvazAttasyAM anurAgaH zithilIvabhUdha, tato na tAM samyak saMbhApate, nApi vizeSatastasyai puSpatA-1 |bUlAdikaM prayacchati dUrataH punaH apAstaM zayanAdi, tataH sA ciMtayAmAsa / nUnaM idaM bAlakaviceSTitaM, anyathA kathamakAMDa eva eSa doSAbhAve * parAzukho jAtaH ? [tato bAlakamevamavAdIta , vatsa? rohaka ! kimidaM tvayA ceSTitam , tava pitA me saMprati dUraM parAGmukhIbhUtaH, rohaka-18 Aha-kimiti tarhi na samyag me vartase ? tayoktaM ata Urddha samyag vartiSye ] tato bAlaka Aha-bhavya, tarhi mA khedaM kArSIH / tathA kariSye yathA me pitA tathaiva tvayi vartate iti, tataH sA tatkAlAdArabhya samyagvartituM pravRttA, rohako'pi anyadA nizi nizAkaraprakAzitAyAM prAktanakadArzakApanodAya bAlabhAvaM prakaTayan nijacchAyAM aMgula pagrega darzayan pitaraM evamAha-bhoH pitaH! eSa goho yAti goho | yAti iti, tata evaM ukte sa pitA parapuruSapravezAbhimAnato niHpratyAkAraM kRpANaM udgIrya prAdhAvat / re! kathaya kutra yAti iti ?, tataH sA // 9 // rohako bAlakrIDAM prakaTayan aMgulyagreNa nijacchAyAM darzayati-pitaH! eSa goho yAti, tataH sa pitA brIDitvA pratyAvRttaH ciMtayati sm| khacetasi-prAktanopi puruSo nUnamevaMvidha eva AsIt iti dhig mayA bAlakavacanAta alIkai saMbhAvya vipriyametAvaMtaM kAlaM kRtaM asyAM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 92 // *AMERASANSOMSEX bhAryAyAM iti pazcAttApAt gADhataraM asyAM anurakto babhUva / so'pi rohako mayA vipriyaM kRtamAste'syA iti kadAcit eSA mAM viSAdinA hai| aba | mArayiSyati iti viciMtya sadaiva pitrA saha muMkte na kadAcidapi kevalo, anyadA ca pitrA saha ujjayinI purImagamat / dRSTA ca tena trida-12]samalaMkRtam zapurIva ujjayinI, savismayacetasA ca sakalApi yathAvat paribhAvitA, tataH pitrA eva saha nagaryA niryAtaM Areme. pitA ca kiM api vismRtaM iti rohakaM kSiprAnadItaTevasthApya tadAnayanAya bhUyo'pi nagarI prAvikSat / rohako'pi ca tatra kSiprAbhidhasiMdhasakate bAlacApalavazAt saprakArAM paripUrNA api purI sikatAbhiH Alikhat / itazca rAjA azvavAhanikAyAM azvaM vAhayan kathaMcidekAkIbhUtaH tena pathA | samAgaMtuM prAvartata / taM ca AlikhitanagarImadhyena samAgacchaMtaM rohakovAdIta-bho rAjaputra ! mA'nena pathA samAgamaH, tena ca uktaM-kiM iti ? rohaka Aha-kiM tvaM rAjakulaM idaM na pazyasi ? tataH sa rAjA kautukavazAtsakalAmapi nagarI tat AlikhitAmavekSata, papraccha ta bAlakaM re! anyadApi tvayA nagarI dRSTAsIta na bA ?, rohaka Aha-naiva kadAcit , kevalamahaM adya eva khagrAmAt iha AgatastataH ciMtayAmAsa rAjA-aho bAlakasya prajJAtizaya iti, tataH pRSTo rohako-vatsa! kiM te nAma va vA grAma iti ?, tena uktaM-rohaka iti me nAma, pratyAsane ca purogrAme vasAmi iti, atrAMtare samAgato rohakasya pitA, calitau ca khagrAma prati dvau api, rAjA ca svasthAnaM agamata, ciMtayati sma ca-mama ekonAni maMtriNAM paMcazatAni vidyate / tadyadi sakalamaMtrimaMDalamUrdhAbhiSikto mahAprajJAtizAyI paramo maMtrI saMpadyate tato me rAjyaM sukhenaidhate, buddhivalopeto hi rAjA prAyaH zeSavalaiH alpavalo'pi na parAjayasthAnaM bhavati, parAMzca rAjJo // 9 // lIlayA vijayate, evaM ca ciMtayitvA katipayadinAnaMtaraM rohakabuddhiparIkSAnimittaM sAmAnyato grAmapradhAnapuruSAnuddizyaivamAdiSTa-yathA 1 malayagirIyanandIvRttau pRSThe 145 kRtamAste'syA iti surUpamapi virUpaM matvA Aste ityatrAstIti saMzodhanaM bhrAntimUlamiti vedniiym|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandimUtram | yuSmadvAmasya bahiratIva mahatI zilA vartate, tAmanutpAThya rAjayogyamaNDapAcchAdanaM kuruta, tata evamAdiSTe sakalo'pi grAmo rAjAdezaM kartumazakyaM paribhAvayannAkulIbhUtamAnaso bahiH sabhAyAmekatra militavAn , pRcchati sma parasparaM-kimidAnI kartavyaM ? duSTo rAjAdezo-ICIAL avacUri'smAkamApatito, rAjAdezAkaraNe ca mahAnanarthopanipAtaH, evaM ca cintayA vyAkulIbhUtAnAM teSAM madhyandinamAgataM, rohakazca pitaramantareNa na bhute, pitA ca grAmamelApake milito vartate, tataH sa kSudhApIDitaH pituH samIpe samAgatya rodituM prAvartata pIDito'hamatIva kSudhA (dhayA) tataH samAgaccha gRhe bhojanAyeti, bharataH prAha-vatsa! sukhito'si tvaM, na kimapi grAmakaSTaM jAnAsi, sa prAha-pitaH! kiM kiM taditi ?, tato bharato rAjAdezaM savistaramacIkathat , tato nijabuddhiprAgalbhyavazAt jhaTiti kAryasya sAdhyatAM paribhAbya tenoktaMmA''kulIbhavata yUyaM, khanata zilAyA rAjJocitamaNDapaniSpAdanAyAdhastAt stambhAMzca pathAsthAnaM nivezayata bhittIzvopalepanAdinA prakAreNAtIvaramaNIyAH praguNIkuruta, tata evamukte sarvairapi grAmapradhAnapuruSairbhavyamiti pratipanna, gataH sarvo'pi grAmalokaH svasvagRhe bhojanAya, bhuktvA ca samAgataH zilApradeze, prArabdhaM tatra karma, katipayadinaizca niSpAditaH paripUrNo maNDapaH, kRtA ca zilA tasyAcchAdanaM, 1 | niveditaM ca rAjJe rAjaniyuktaiH puruSaiH-deva! niSpAdito grAmeNa devAdezaH, rAjA prAha-kathamiti?, tataste sarvamapi maNDapaniSpAdanaprakAraM kathayAmAsuH, rAjA papraccha-kasyeyaM buddhiH, te'vAdiSuH,-deva! bharataputrasya rohakasya, eSA rohakasautpattikI buddhiH| evaM sarveSvapi saMvidhAneSu yojanIyaM tato bhRyopi| rAjA rohakabuddhiparIkSArtha meNDaka prepitavAn , epa yAvatapalaH saMprati vartate pakSAtikrame'pi tAvanyalakrama eva samarpaNIyo, na nyUno // 93 // nApi adhika iti, tata evaM rAjAdeze samAgate sati sarvo'pi grAmo vyAkulIbhUtacetA bahiH sabhAyAM ekatra militavAn , sagauravamA ROCKGRO na. sU.8
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisatramA kArito rohakA, AbhASitazca grAmapradhAnaH puruSaH-vatsa! prAcInaM api duSTarAjAdezasiMdhuM tvayA eva nijabuddhisetubaMdhena samuttAritaH | sarvo'pi grAmastataH saMprati api praguNIkuru nijabuddhisetubaMdhaM yena asyApi duSTarAjAdezasiMdhoH pAraM adhigacchAma iti, tata uvAca // 94 // rohako-vRkaM pratyAsannaM dhRtvA meNDhakaM enaM yavasadAnena puSTIkurutaH yavasaM hi bhakSayan eSa na durbalo bhaviSyati, vRkaM ca dRSTvA na vRddhiM Apyati iti, tataste tathaiva kRtavaMtaH, pakSAtikrame ca taM rAjJaH samarpayAmAsuH, tolane ca ya tAvatpalapramANa eva jAtaH // 2 // tato bhUyo'pi katipayadinAnaMtaraM rAjJA kurkuTaH preSitaH / eSa dvitIyaM kurkuTaM vinA yodhayitavya iti, evaM saMprApte rAjAdeze militaH sarvo'pi grAmo bahiH sabhAyAM Akarito rohakaH kathitazca tasya rAjAdezaH / tato rohakeNa Adarzako mahApramANa AnAyito nisRSTazca bhRtyA 4 samyaka, tato dhRtaH puro rAjakurkuTasya, tataH sa pratibiMbaM AtmIya Adarza dRSTvA matpratipakSaH ayaM aparaH kukUTa iti matvA sAhaMkAraM yoDhuM pravRtto, jaDacetaso hi prAyaH tiyaco bhavati / evaM ca aparakukuTamaMtareNa yodhite rAjakukaTe vismitaH sarvo'pi grAmalokA, | saMpAdito rAjAdezaH, niveditaM [ca] rAjJe nijpurussaiH||3|| tato bhUyo'pi katipayadivasAtikrame rAjA nijAdezaM preSitavAn-yuSmata-grAmasya sarvataH samIpe'tIva ramaNIyA vAlukA vidyate, tataH sthUlA vAlukAmayAH katipayadavarakAH kRtvA zIghraM preSaNIyA iti, evaM ca rAjAdeze samAgate militaH sarvo'pi bahiH sabhAyAM grAmaH pRSTazca rohakaH, tato rohakeNa pratyuttaraM adAyi / naTA vayaM, tato nRtyaM eva vayaM kartuM jAnImo na davarakAdi, rAjadezazca avazyaM karttavyaH, tato bRhat rAjakulaM iti ciraMtanA api katicit vAlukAmayA davarakA bhaviSyati iti tanmadhyAt ekaH kazcit praticchaMdabhUtaH preSaNIyo yena tadanusAreNa vayamapi vAlukAmayAn davarakAn kurma iti, tato niveditaM etadrAkSe niyuktapuruSaiH, rAjA ca niruttarIkRtaH tUSNImAste // 4 // tataH punarapi katicit dinAnaMtaraM jIrNahastI rogagrasto mumUrSuH grAme rAjJA preSito, GORMS-CC // 94 // jana
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram yathA'yaM hastI mRtaH iti na nivedanIyo, atha [ca pratidivasasya vArtA kathanIyA, akathane mahAn grAmastha daMDaH, evaM ca rAjAdeze avacUri | samAgate tathaiva militaH sarvo'pi bahiH sabhAyAM grAmaH, pRSTazca rohakaH, tato rohakeNa uktaM dIyatAM asmai yavasaH pazcAt yat bhaviSyati tat samalaMkRtam // 95 // kariSyAmaH, tato rohakAdezena dattaM yavasaH tasmai, rAtrau ca sa hastI paMcatvaM upagataH, tato rohakavacanato grAmeNa gatvA rAjJe niveditaM deva ! adya hastI na nipIdati nottiSThati, na kavalaM gRhNAti, nApi nIhAraM karoti, nApi ucchAsanizvAsau vidadhAti, kiMbahunA? deva!15 || kA api sacetanaceSTAM na karoti, tato rAjJA bhaNitaM-kiM re! mRto hastI ? tato grAma Aha-[deva ! ] devapAdA evaM bruvate, na vayaM iti, tata evaM ukte rAjA maunaM AdhAya sthitaH, Agato grAmalokaH svagrAme // 5 // tato bhUyo'pi katipayadinAtikrame rAjA samAdiSTavAnasti yuSmAkaM grAme susvAdujalapUrNaH kUpaH, sa iha satvaraM preSitavyaH, tata evaM AdiSTo grAmo rohakaM pRSTavAn , rohakazca uvAca-epa grAmeyakaH kUpo, grAmeyakazca svabhAvAt bhIrubhavati na ca sajAtIyamaMtareNa vizvAsaM upagacchati / tato nAgarikaH kazcidekaH kUpaH preSyatAM yena tatra eSa vizvasya tena saha samAgacchati, iti evaM niruttarIkRtya mutkalitA rAjaniyuktAH puruSAH, taizca rAjJe niveditaM, rAjA | ca svacetasi rohakasya buddhi-atizayaM paribhAvya maunaM avalaMbya sthitaH // 7 // tato bhUyo'pi katipayavAsarAtikrame'bhihitavAn| vanakhaMDo grAmasya pUrvasyAM dizi vartamAnaH pazcimAyAM dizi karttavya iti, asminnapi rAjAdeze samAgate grAmo rohakavuddhiM upajIvya vanakhaMDasya pUrvasyAM dizi vyavatiSThata, tato jAto grAmasya pazcimAyAM dizi banakhaMDaH, niveditaM rAjJo rAjaniyuktaiH purussaiH||8|| ||95 // tataH punarapi kAlAMtare rAjA samAdiSTavAn-vahnisaMparkamaMtareNa pAyasaM paktavyamiti, sarvo grAma ekatra militvA rohakaM apRcchat , rohakazca uktavAn-taMdulAnatIva jalena bhinnAn kRtvA dinakarakaranikarasaMtaptakarIpapalAlAdInAM USmaNi taMdulapayobhRtA sthAlI nivezyatAM yena PRAKASEX PASSES
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisUtram paramAnnaM saMpadyate / tathaiva kRtaM, jAtaM paramAnaM, niveditaM rAjJe, vismitaM tasya cetH||9|| tato rAjJA rohakasya buddhi-atizayaM avagamya tadAkAraNAya samAdiSTaM yena bAlakena mamAdezAH sarve'pi prAyaH svabuddhivazAt saMpAditAH tena ca avazyaM AgaMtavyaM, paraM na zuklapakSe nApi // 96 // kRSNapakSe na rAtrau na divA, na chAyAyAM nApi Atape na AkAze na pAdAbhyAM, na pathA nApi utpathena na snAtena na asvAtena, tata evaM AdiSTe sa rohakaH kaMThasnAnaM kRtvA gaMtrIcakrasya madhyabhUmibhAgena UraNamArUDho dhRtacAlanIrUpAtapatraH saMdhyAsamaye amAvAsyApratipatsaMgame narendrapArzva agamat , sa ca 'riktahasto na pazyeta, rAjAnaM devatAM guruM' iti lokazrutiM paribhAvya pRthivIpiMDamekaM AdAya gataH / praNato rAjA, muktazca tat purataH pRthivIpiMDastataH pRSTo rAjJA rohkH| re rohaka! kimetat ? rohako'vAdIta-deva ! devapAdAH pRthivIpatayaH tato mayA pRthivI samAnItA, zrutvA ca idaM prathamadarzane maMgalaM vacastutoSa rAjA, mutkalitaH zeSo grAmalokaH, rohakaH punaH AtmapArzva zAyitaH, gate ca yAminyAH prathame yAme rohakaH zabdito rAjJA-re jAgarSi kiM vA khapiSi ?, sa prAha-deva ! hA jAgarmi, re tarhi kiM ciMtayasi ?, sa prAha-deva ! azvatthapatrANAM kiM daMDo mahAn uta zikhA iti ?, tata evamukte rAjA saMzayaM Aphno vadati-sAdhu ciMtitaM, kotra nirNayaH?, tato rAjA taM eva pRSTavAn-re ! kathaya kotra nirNayaH 1, iti tena ukta-deva ! yAvadadyApi zikhAgrabhAgo na zoSamAyAti tAvat dve api same, tato rAjJA pArzvavartI lokaH pRSTaH, tena ca sarveNApi avigAnaM tataH pratipannaM // 10 // tato bhUyo'pi rohakaH suptavAn , punaH api dvitIye yAme'pagate rAjJA zabditaH pRSTazca-kiM re jAgarSi ? kiM vA khapiSi 1, 8sa prAha-deva! jAgarmi, re kiM ciMtayasi!, deva ! chAgikAyA udare kathaM bhramyuttIrNA iva vartulagulikA jAyate / tata evamukte rAjA saMzayApannaH taM eva pRSTavAn kathaya re rohaka! kathamiti , sa prAha-deva! saMvartikAbhidhavAtavizeSAt // 11 // tataH | // 16 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandimUtram // 97 // punarapi rohakaH suSvApa, tRtIye ca rajanyA yAme'pagate bhUyo rAjJA zabditaH, kiM re jAgarSi kiM vA svapipi ?, so'vAdIta - deva ! jAgarmi, kiM re ciMtayan varttase ?, deva ! pADahilA jIvasya yAvat mAtraM zarIraM tAvat mAtraM pucchaM uta nyUnAdhikamiti ?, tata evaM ukte rAjA nirNayaM kartuM azaktaH taM evApRcchat - ko'tra nirNaya: 1, so'vAdIt - deva ! samaM iti // 12 // tato rohakaH suptaH, prAbhAtike ca maMgalapaTahaka nikhane sarvatra prasaramadhirohati rAjA prabodhaM upAjagAma, zabditavAn ca rohakaM, sa ca nidrAbharaM upArUDho na prativAcaM dattavAn / tato rAjA lIlAkambikayA manAk taM spRSTavAn tataH so'pagatanidro jAtaH, pRSTazca kiM re svapiSi 1 sa prAha-deva ! jAgarmi, kiM re tarhi kurvan tiSThasi ? deva ciMtayan kiM ciMtayasi ? deva ? etat ciMtayAmi katibhirjAto deva iti, tata evamukte rAjA satrIDaM manAkU tUSNIM atiSThat, tataH kSaNAnantaraM pRSTavAn kathaya re katimiH ahaM jAtaH ? iti ?, sa prAha- deva ? paMcabhiH, rAjA bhUyo'pi pRSTavAn kena kena iti ?, rohaka Aha- deva ekena tAvat [ vaizravaNena ], vaizravaNasya iva bhavato dAnazakteH darzanAt, dvitIyena caMDAlena, vairisamUhaM prati caMDAlasya iva kopadarzanAt, tRtIyena, rajakena, yato rajaka itra vastraM paraM niHpIDya tasya sarvaM apaharan dRzyase, caturthena vRzcikena, yat mAM api bAlakaM nidrAbharasuptaM lIlAkaMbikAgreNa vRzcika iva nirdayaM tudasi, paMcamena nijapitrA, yena yathAvasthitaM nyAyaM samyag paripAlayasi / evamukte rAjA tUSNIM AsthAya prAbhAtikaM kRtyaM akArSIt / jananIM ca namaskRtya ekAMte pRSTavAn kathaya mAtaH ! katibhiH ahaM jAta iti ?, sA prAha vatsa ! kiM etat praSTavyaM 1, nijapitrA tvaM jAtaH, tato rAjA rohakoktaM kathitavAn vadati ca - mAtaH ! sa rohakaH prAyo'lIkabuddhirna bhavati tataH kathaya samyak taccamiti tata evaM atinirbaMdhe kRte sati sA kathayAmAsayadA tava garbhAdhAnaM AsIt tadA'haM bahirudyAne vaizravaNapUjanAya gatavatI, vaizravaNaM ca yakSaM atizAyirUpaM dRSTvA hastasaMsparzena ca avacUrisamalaMkRtam // 97 //
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 98 // saMjAtamanmathonmAdA bhogAya taM spRhitavatI, apAMtarAle ca samAgacchaMtI caMDAlayuvAnaM ekaM atirUpaM apazyam, tatastamapi bhogAya spRhayAmi sma, tatokne bhAge samAgacchaMtI tathaiva [ca] rajakaM dRSTvA'bhilaSitavatI, tato gRhamAgatA satI tathAvidha utsavavazAt vRzcikaM kaNikAmayaM bhakSaNAya haste nyastavatI, tataH tatsaMsparzato jAtakAmodrekAt tamapi bhogAyAzaMsitavatI, tata evaM yadi spRhAmAtreNa te'pi pitaraH saMbhavati tanna jAne, paramArthataH punareka eva te pitA sakalajagatprasiddha iti, tata evamukte rAjA jananIM praNamya rohakabuddhivismitacetAH svAvAsaprAsAdaM agamat / rohakaM ca sarveSAM maMtriNAM mUrddhAbhiSikaM maMtriNaM akArSIt / tad evaM 'bharahasila' iti vyAkhyAtam || 13 | 3 | saMprati 'paNiyaMti' vyAkhyAyate - dvau puruSau, eko grAmeyako'paro nAgarikaH, tatra grAmeyakaH svagrAmAt cirbhaTikAM Anayan pratolIdvAre varttate / taM prati nAgarikaH prAha--yadyetAH sarvA api tatra cirmaTikA bhakSayAmi tataH kiM me prayacchasi iti ?, grAmeyaka Ahayo'nena pratoyAdvAreNa modako na yAti taM prayacchAmi, tato baddhaM dvAbhyAM api paNitaM, kRtAH sAkSiNo janAH, tato nAgarikeNa tAH sarvA api ciTikA manA manAk bhakSayitvA muktAH uktaM ca grAmeyakaM prati-bhakSitAH sarvA api tvadIyAH ciTikAH, tato me prayaccha yathA pratijJAtaM modakaM iti, grAmeyaka Aha-na me ciTikA bhakSitAstataH kathaM te prayacchAmi modakaM, nAgarikaH prAha-bhakSitA yA sarvA api tava ciTikAH, yadi na pratyeSi tarhi pratyayaM utpAdayAmi tena uktaM-utpAdaya pratyayaM tato dvAbhyAM api vipaNiari vistAritA vikrAya cirbhaTikAH samAgato lokaH krayAya, tAzca cirbhaTikA nirIkSya loko vakti - nanu bhakSitAH svadIyAH sarvA api ciTikAH tat kathaM vayaM gRhNAmaH ?, evaM ca lokeno ke sAkSiNAM grAmeyakasya ca pratItirudapAdi, kSubhito grAmeyakaH, -hA ! avacUrisamalaMkRtam // 98 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 99 // SEX RAKHARE* kathaM nu nAma mayA tAvatpramANo modako dAtavyaH, tataH sa bhayena kaMpamAno vinayanamro rUpakaM ekaM prayacchati, nAgariko necchati / avacUritato dve rUpake dAtuM pravRttaH tathApi necchati, evaM yAvat zataM api rUpakANAM necchati / tatastena grAmeyakeNa ciMtitaM, hastI hastinaM samalaMkRtam preyate / tato dhUrta eSa nAgariko vacanena mAM chalitavAn na aparanAgarikadhUrtamaMtareNa pazcAt kartuM zakyate, iti anena saha katipayadinAni vyavasthAM kRtvA nAgarikadhUrtAnavalagAmi, tathaiva kRtaM, dattA ekena nAgarikadhUrtena tasmai buddhistataH tatbuddhibalena''pUpikApaNe modakaM eka AdAya pratidvaMdvinaM dhUrta AkAritavAn, sAkSiNazca sarve'pi AkAritAstataH tena sarvasAkSisamakSaM iMdrakIlake modako'sthApyata, bhaNitazca modako-yAhi 2, modako na prayAti / tatastena sAkSiNo'dhikRtya uktaM-mayA evaM yuSmatsamakSaM pratijJAtaM-yadyahaM jito bhaviSyAmi tarhi sa modako mayA dAtavyo yaH pratolIdvAreNa na nigacchati / eSo'pi na yAti, tasmAdahaM mutkala iti / etacca sAkSibhiH anyaizca pArzvavartibhiH nAgarikaiH pratipannaM iti pratijitaH / pratidvaMdvI dhUrtaH ghRtakAraH, nAgarikadhUrtasya autpattikI buddhiH| 2 / rukkhe' ti, vRkSodAharaNaM, tatbhAvanA-kvacit pathi pathikAnAM sahakAraphalAni AdAtuM pravRttAnAM aMtarAya markaTakA vidadhate, tataH pathikAH svabuddhivazAt vastutattvaM paryAlocya markaTakAnAM sanmukhaM loSTakAn preSayAmAsuH, tato ropAbaddhacetaso markaTAH pathikAnAM sanmukhaM sahakAraphalAni prcikssipuH| pathikAnAM autpattikI buddhiH|3| tathA 'khuTuMga' tti, aMgulIyakAbharaNaM, tatudAharaNabhAvanA -rAjagRhaM nagaraM, tatra ripusamUhavijetA rAjA prasenajit / bhUyAMsaH ||99 // tasya sUnavasteSAM ca sarveSAM api madhye zreNiko rAjJA nRpalakSaNasaMpannaH svacetasi paribhAvito, ata eva ca tasmai na kiMcidapi dadAti, nApi ca vacasApi saMspRzati / mA zeSaiH eSaH parAsuH vidhIyeteti buddhyA, sa ca kiMcit api alabhamAno manyubharavazAt prasthito
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 10 // dezAMtaraM jagAma | krameNa benAtaTaM nagaraM, tatra ca kSINavibhavasya zreSThino vipaNau samupaviSTaH, tena ca zreSThinA tasyAM eva rAtrau svapne avacUri| ratnAkaro nijaduhitara pariNayan dRSTa AsIt / tasya ca zreNikapuNyaprabhAvataH tasmin divase cirasaMcitaprabhUtakrayANakavikrayeNa mahAn samalaMkRtam lAbhaH samudapAdi / mlecchahastAca anarghANi mahAratAni svalpamUlyena samapadyanta, tataH so'ciMtayat-asya mahAtmano mama samIpaM upaviSTasya puNyaprabhAva eSa yat mayA mahatI vibhUtiH etAvatI samAsAditA, AkRtiM ca tasyAtIva sumanoharAM avalokya svacetasi kalpayAmAsa-sa eSa ratnAkaro yo mayA rAtrau svapne daSTaH, tatastena kRtakarAMjalipuTena vinayapurassaraM AbhASitaH zreNikaH kasya yUyaM prAghUrNakAH ?, zreNika uvAca-bhavatAM iti, tataH sa evaMbhUtavacanazravaNato dhArAhatakadaMbapuSpamiva pulakitasamastatanuyaSTiH sabahumAnaM svagRhaM nItavAn zreNikaM, bhojanAdikaM ca sakalamapi Atmano'dhikataraM saMpAdayAmAsa / puNyaprabhAvaM ca tasya pratidivasaM Atmano dhanalAbhavRddhisaMbhavenAsAdhAraNa abhisamIkSyamANaH katipayadinAtikrame tasmai svaduhitara naMdAnAmAnaM dattavAn / zreNiko'pi tayA saha puraMdara iva paulomyA manmathamanorathAnApUrayan paMcavidhabhogalAlaso babhUva / katipayavAsarAtikrame ca naMdAyA garbhAdhAnamabhUt / itazca prasenajit svAMtasamayaM vibhAvya zreNikasya paraMparayA vAttA adhigamya tadAkAraNAya satvaraM uSTravAhanAn puruSAn preSayAmAsa / te ca samAgatya zreNika vijJaptavaMto-deva ! zIghraM AgamyatA, devaH satvaraM AkArayati / tato naMdAM ApannasattvAM ApRcchya 'amhe || rAyagihe paMDarakuddA goyAlA jai amhehiM kajaM to ejjhaha' tti etadvAkyaM kvacit likhitvA zreNiko rAjagRhaM prati calitavAn / Man naMdAyAzca devalokacyutamahAnubhAvagarbhasattvaprabhAvata evaM dauhRdaM udapAdi / yadahaM pravarakuMjaramadhirUDhA nikhilajanebhyo dhanadAnapurassaraM abhayapradAnaM karomi iti / pitA ca tat itthaMbhUtaM dohadaM utpannaM jJAtvA rAjAnaM vijJapya pUritavAn / kAlakrameNa ca pravRtte ***
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisUtrama / prasavasamaye prAtarAdityabiMba iva daza dizaH prakAzayan ajAyata paramasUnustasya ca dauhRdAnusAreNa abhaya iti nAma cakre so'pi ca abhayakumAro naMdanavanAMtargatakalpapAdapa iva tatra sukhena parivaddhate / zAstragrahaNAdikaM api yathAkAle kRtavAn / // 10 // 18 anyadA ca svamAtaraM prapaccha / mAtaH ! kathaM me pitA'bhUt iti?, tataH sA kathayAmAsa samUlata Arabhya sarva yathAvasthitaM | vRttAMta, darzayAmAsa ca likhitAni akSarANi, tato mAtRvacanatAtparyAvagamato likhitAkSarArthAvagamatazca jJAtaM abhayakumAraNayathA me pitA rAjagRhe rAjA varttate iti / evaM ca jJAtvA mAtaraM abhANIda-vrajAmo rAjagRhe sArthena saha vayaM iti, sA pratyavAdIt-vatsa ! yad bhaNasi tatkaromi iti / tato abhayakumAraH svamAtrA saha sArthena samaM brajitaH, prAptau rAjagRhasya bahi pradeza, tato'bhayakumAraH tatra mAtaraM vimucya kiM vartate saMprati pure? kathaM vA rAjA darzanIya ? iti viciMtya rAjagRha puraM praviSTaH / tatra ca purapraveze eva nirjalakUpataTe samaMtato lokaH samudAyena avatiSThate / pRSTaM ca abhayakumAreNa-kiM iti eSa lokamelApakaH, tato lokena uktaM,-kUpasya madhye rAjJoMgulyAbharaNamAste, tat yo nAma taTe sthitaH svahastena gRhNAti tasmai rAjA 8mahatIM vRtti prayacchati iti, tata evaM zrute pRSTAH pratyAsannavarttino rAjaniyuktAH puruSAstaiH api evaM evaM kathitam / tataH abhayakumAreNa 6 | uktaM ahaM taTe sthito grahISyAmi, rAjaniyuktaiH puruSaiH uktaM-gRhANa tvaM, yat pratijJAtaM rAjJA tadavazyaM kariSyate / tato'bhayakumAraNa paribhAvitaM aMgulyAbharaNaM dRSTvA samyak tata Ardragomayena AhataM, saMlagnaM tat tatra, tasmin zuSka muktaM kUpAMtarAt pAnIyaM, bhRto | jalena, paripUrNaH sa kUpaH, tarati ca upari sAMgulyAbharaNazuSkagomayastatastaTasthena satA gRhItaM aMgulyAbharaNaM abhayakumAreNa, kRtazca AnaMdakolAhalo lokena, niveditaM rAjJo rAjaniyuktaH puruSaH, AkArito'bhayakumAro rAjJA, gato rAjJaH samIpaM, mumoca purataH // 10 // sarakAra
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 102 // RECARE | aMgulyAbharaNaM, pRSTazca rAjJA-vatsa! ko'si tvaM?, abhayakumAreNa uktaM deva ! yuSmadapatyaM, rAjA prAha-kathaM ?, tataH prAktanaM vRttAMta kathitavAn / tato jagAma mahApramodaM rAjA, cakAra utsaMge abhayakumAraM, cuMbitavAn sasnehaM zirasi, pRSTazca zreNikena abhayakumAro| vatsa! va te mAtA vartate / tena ukta-deva! bahiHpradeze, tato rAjA saparicchadaH tasyAH sanmukhaM upAgamat / abhayakumArazca agre samAgamya kathayAmAsa sarva naMdAyAstataH sA AtmAnaM maMDayituM pravRttA, niSiddhA ca abhayakumAreNa mAtaH! na kalpate kulastrINAM nijapativirahitAnAM nijapatidarzanamaMtareNa bhUSaNaM kartuM iti, samAgato rAjA, papAta rAjJaH pAdayoH naMdA, sanmAnitA ca | bhUSaNAdipradAnena atIva rAjJA, sasnehaM pravezitA mahAvibhUtyA nagaraM saputrA, sthApitazca abhayakumAromAtyapade abhayakumArasya autpattikI buddhiH // 4 // tathA 'paDa'tti paTodAharaNaM, tadbhAvanA-dvau puruSau ekasya AcchAdanapaTaH sautriko'parasya aurNamayaH, tau ca saha gatvA yugapatsnAtuM pravRttI, tatra urNApaTasvAmI svapaTaM vimucya dvitIyasya satkaM sautrikaM paTaM gRhItvA gaMtuM prasthito, dvitIyo yAcate svapaTaM, sa na prayacchati, tato rAjakule vyavahAro jAtaH, tataH kAraNikaiH dvayoH api zirasI kaMkatikayAJcalekhite, tato'valekhane kRte UrNAmayapaTasvAminaH zirasA aurNAvayavA nirjagmuH / tato jJAtaM-nUnaM epa na sautrikapaTasya khAmIti nigRhIto 'parasya samarpitaH sautrikaH pttH| kAraNikAnAM autpattikI buddhiH||5|| tato 'saraDa' tti, saraTodAharaNaM, tadbhAvanA-kasyacita purISaM utsRjataH saraTo gudasyAdhastAt vilaM pravizan pucchena gudaM spRSTavAn / tatastasya evaM ajAyata zaMkA-nUnaM udare me saraTaH praviSTaH, tato gRhaM gato mahatI mahatIM adhRtiM kurvan atIva durbalo babhUva / vaidyaM ca papraccha, vaidyazca jJAtavAn , asaMbhavaM etat , kevalaM asya kathaMcita AzaMkA samudapAdi, tataH sa abAdIta-yadi me zataM rUpakANAM prayacchasi tato'haM tvAM nirAkulIkaromi, tena pratipanna, CERCOALSEX 1 // 102 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 103 // tato vaidyo virekauSadhaM tasya pradAya lAkSArasakharaMTitaM saraTaM ghaTe prakSipya tasmin ghaTe purISotsarga kAritavAn / tato darzito vaidyena tasya purISakharaMTito ghaTe saraTo, vyapagatA tasya zaMkA, jAto baliSThazarIro, vaidyasya autpattikI buddhiH // 6 // 'kAya' kAkodAharaNaM, tat bhAvanA - vennAtaTe nagare kenApi saugatena ko'pi zvetapaTakSullakaH pRSTaH- bho kSullaka ! sarvajJAH kila taba arhataH tatputrakAJca yUyaM tatkathaya kiyeto'tra pure vasaMti vAyasAH ?, tataH kSullakaH ciMtayAmAsa - zaTho'yaM pratizaThA caraNena nirloThanIyastataH khabuddhivazAt idaM paThitavAn - " sahikAgasahassA iha vinnAyaDe pari vasaMti / jar3a UNagA pabasiyA anmahiyA pAhuNA // 1 // tataH sa bhikSuH tataH pratyuttaraM dAtuM azakruvan lakuTAhataziraska iva ziraH kaMDyana maunamAdhAya gataH / lasya autpattikI buddhiH / athavA'paro vAyasadRSTAMta :- ko'pi kSullakaH kenApi bhAgavatena duSTabuddhyA pRSTo - bhoH kSullaka ! kiM ekAko viSThAM itaH tato vikSipati ?, kSullako'pi tasya duSTabuddhitAM avagamya tat marmavit pratyuttaraM dattavAn - yuSmatsiddhAMte hi jale ca sthale ca sarvatra vyApI viSNuH abhyupagamyate / tato yauSmAkIrNa siddhAMta upazrutya eSo'pi vAyaso'ciMtayat- kiM asmin purISe samasti viSNuH kiM vA na iti, tataH sa evaM uktako bANAhatamarmapradeza iva ghUrNitacetaso maunaM avalaMbya ruSA dhUmAyamAno gataH, kSullakasya autpattikI buddhiH // 7 // 'uccAre' ci, uccArodAharaNaM, tat bhAvanA - kvacit pure ko'pi dhigjAtIyaH, tasya bhAryA'bhinavayovanodbhedaramaNIyA locanayugalavakrimAvalokanamahAbhallI nipAtatADitasakalakA mikuraMgahRdayA prabala kAmonmattamAnasA, so'nyadA dhigjAtIyaH tathA bhAryayA saha dezAMtaraM gaMtuM pravRtto'pAMtarAle ca dhUrttaH ko'pi pathiko militaH, sA ca dhigjAtIyabhAryA tasmin ratiM baddhavatI, tato dhUrtaH prAha- madIyA eSA bhAryA, vijAtIyaH prAha madIyA iti, tato rAjakule vyavahAro jAtaH, tataH avacUrisamalaMkRtam // 103 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 104 // kAraNikaiH dvayorapi pRthak 2 kRtya hyastanadinabhuktaAhAraH pRSTo, dhigjAtIyena uktaM-mayA hyastanadine tilamodakA bhakSitA madbhAryayA ca, dhRtana anyatki api uktaM, tato dattaM tasyAH kAraNikai virekoSadhaM, jAto vireko, dRSTAH purISAMtargatAH tilAH, dattA sA | dhigajAtIyAya, nirghATito dhUrtaH, kAraNikAnAM autpattikI buddhiH // 8 // 'gaya'ti gajodAharaNaM, tadbhAvanA-vasaMtapure nagare ko'pi rAjA buddhyatizayasaMpannaM maMtriNamekamanveSamANazcatuHpathe hastinamAlAnastaMbhe baMdhayitvA ghoSaNAmacIkarat / yo imaM hastinaM tolayati tasmai rAjA mahatIM vRttiM prayacchati iti / imAM ca ghoSaNAM zrutvA kazcidekaH pumAn hastinaM mahAsarasi nAvaM ArohayAmAsa / asmiMzca ArUDhe yAvat pramANA nauH male nimagnA tAvat pramANAM rekhAmadAttataH samuttArito hastI taTe, prakSiptA gaMDazailakalpA nAvi grAvANaH, te ca tAvat prakSiptA yAvad rekhAM maryAdIkRtya jale nimagnA nauH, tataH tolitAH sarve pASANAH, kRtaM ekatra palapramANaM niveditaM ca rAjJo deva! etAvat palaparimANo hastI vartate / tatastutoSa rAjA, kRto maMtrimaMDalamUrdAbhiSiktaH paramamaMtrI, tasya autpattikI buddhiH||9|| / 'ghayaNa'tti bhAMDaH, tat udAharaNaM-viTo nAma ko'pi puruSo rAjJaH pratyAsannavartI, taM prati rAjA nijadevIM prazaMsati-16 aho nirAmayA me devI yA na kadAcit api vAtanisarga vidadhAti / viTaH prAha-deva! na bhavati idaM jAtucit , rAjAvAdItakathaM ?, viTa Aha-deva! dhurtA devI, tato yadA sugaMdhIni puSpANi cUrNayitvA vAsAt samarpayati nAsikAgre tadA jJAtavyaM-vAtaM muMcati iti / tato'nyadA rAjJA tathaiva paribhAvitaM / samyag avagate ca hasitaM, tato devIhasananimittakathanAya nibaMdhaM kRtavatI, tato rAjA'tinibaMdhe kRte pUrvavRttAMtaM acIkathat / tatazrakopa devI tasmai viTAya, AjJapto dezatyAgena, tenApi ] jajJe-nUnaM akathayat pUrvavRttAMtaM devo devyAstena me cukopa devI / tato mahAMta upAnahAM bharamAdAya gato devIsakAza, vijJApayAmAsa VESCREEXXR // 104 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 105 // na. sU. 9 | devI-devi ! yAmo dezAMtarANi, devyupAnahAM bharaM pArzve sthitaM dRSTvA pRSTavatI - re kiM epa upAnahAMbharaH ?, so'vAdIt-devi ! yAvaMti dezAMtarANi etAvatIbhiH upAnadbhiH gaMtuM zakyAni tAvat sudevyAH kIrttirvistAraNIyA / tata evaM ukte mA me sarvatra apakIrttirjAyeta iti paribhAvya devI balAttaM dhArayAmAsa viTasya autpattikI buddhiH // 10 // 'golo' ti golakodAharaNaM, tadbhAvanA - lAkSAgolakaH kasyApi bAlakasya kathamapi nAsikAmadhye praviSTaH tatastanmAtApitarau atIva Ata vabhUvaturdarzito bAlakaH suvarNakArasya, tena suvarNakAreNa prataptAgrabhAgayA lohazalAkayA zanaiH zanaiH yatnato lAkSAgolako manAk pratApya sarvo'pi samAkRSTaH / suvarNakArasya autpattikI buddhiH // 11 // 'khaMbha' tti staMbhodAharaNaM, tadbhAvanA - rAjA maMtriNaM ekaM gaveSayan mahAvistIrNataTAkamadhye staMbhaM ekaM nikSepayAmAsa / tata evaM ghoSaNAM kAritavAn- yo nAma taTe sthito'muM staMbhaM davarakeNa banAti tasmai rAjA zatasahasraM prayacchati iti, tata evaM ghoSaNAM zrutvA ko'pi pumAn ekasmin taTapradeze kIlakaM bhUmau nikSipya davarakeNa baddhA tena davarakeNa saha sarvataH taTe paribhraman madhyasthitaM staMbhaM taM baddhavAn, lokena ca buddhiatizayasaMpannatayA prazaMsito, niveditazca rAjJo rAjaniyuktaH puruSaistutoSa rAjA, tatastaM maMtriNaM akArSIt / tasya puruSasya autpattikI buddhiH // 12 // 'khuDaga' ti kSullakodAharaNaM, tadbhAvanA - kasmincit pure kAcit parivrAjikA, yo yat karoti tadahaM kuzalakama sarva karomi iti rAjJaH samakSaM pratijJAM kRtavatI, rAjA ca tat pratijJAsUcakaM paTahaM udghoSayAmAsa tatra ca ko'pi kSullako bhikSArthaM aTana paTahazabdaM zrutavAn zrutazca pratijJArthaH / tato dhRtavAn paTahaM, pratipanno rAjasamakSaM vyavahAro, gato rAjakulaM kSullakastataH taM laghu dRSTvA sA parivrAjikA''tmIyaM mukhaM vikRtya avajJayA'bhidhatte - kathaya kuto milAmi ? tata evamukte kSullakaH svaM meM darzitavAn tato hasitaM sarvaiH api janaiH, uddghuSTaM ca- avacUrisamalaMkRtam // 105 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 106 // jitA parivrAjikA / tasyA evaM kartuM azakyatvAt, tataH kSullakaH kAyikyA padmamA''likhitavAn, sA karttuM na zaknoti, tato jitA parivrAjikA / kSullakasya autpattikI buddhiH // 13 // 'magga' tti mArgodAharaNaM, tadbhAvanA - ko'pi puruSo nijabhAryAM gRhItvA vAhanena grAmAMtaraM vrajati, apAMtarAle ca kvacit pradeze zarIracitAnimittaM tadbhAryA vAhanAt uttIrNavatI, tasyAM ca zarIraciMtAnimittaM kiyat bhUbhAgaM gatAyAM tatpradezavartinI kAcit vyaMtarI puruSasya rUpasaubhAgyAdikaM avalokya kAgAnurAgataH tadrUpeNa Agatya vAhanaM vilanA, sA ca tat bhAryA zarIracitAM vidhAya yAvat vAhanasamIpaM Agacchati tAvadanyAM striyaM AtmasamAnarUpAM vAhanamadhirUDhAM pazyati / sA ca vyaMtarI puruSaM pratyAha- eSA kAcit vyaMtarI madIyaM rUpaM Aracayya tava sakAzaM abhilaSati / tataH kheTaya 2 satvaraM saurabheyAviti, tataH puruSastathaiva kRtavAn / sA ca AraTaMtI pazcAlamA samAgacchati / puruSo'pi tAM AraTaMtIM dRSTvA mUDhacetA maMda maMdaM kheTayAmAsa tataH prAvartata tayostadbhAryAvyaM tayorniSThura bhASaNAdikaH parasparaM kalahaH, grAme ca prApte jAtaH tayo rAjakule vyavahAraH, puruSazca nirNayaM akurvan udAsIno vartate, tataH kAraNikaiH puruSo dUre vyavasthApito bhaNite ca te dve api striyau yuvayoH madhye yA kAcidamuM prathamaM hastena saMspRkSyati tasyAH pati eSa na zeSAyAH, tato vyaMtarI hastaM dUrataH prasArya prathamaM spRSTavatI, tato jJAtaM kAraNikaireSA vyaMtarIti, tato nirghaTitA, dvitIyA ca samarpitA svapateH / kAraNikAnAM auptattikI buddhiH // 14 // 'itthi 'tti strIudAharaNaM, tadbhAvanA - mUladevakaMDarikau sahapanthAnaM gacchataH, itaca ko'pi sabhAryAkaH puruSaH tena eva pathA gaMtu prAvartata, kaMDarIkazca dUrasthitastadbhAryAgataM atizAyirUpaM dRSTvA sAbhilASo jAtaH kathitaM ca tena mUladevasya - yadi imAM me saMpAdayasi tadahaM jIvAmi, na anyathA iti, tato mUladevo'vAdIt, mAturI bhUH, ahaM te niyamataH saMpAdayiSyAmi / tatastau dvau api alakSitau satvaraM dUrato gatau, tato mUladevaH avacUrisamalaMkRtam 1120811
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 107 // kaMDarIkaM ekasmin vananikuMje saMsthApya pathi Urddhasthito vartate / tataH pazcAdAyAtaH sabhAryAkaH sa puruSo bhaNito mUladevena-bho avacUrimahApuruSa! mama mahilAyAM asmin vananikuMje prasavo vartate, tataH kSaNamAtraM nijamahilAM visarjaya, visarjitA tena, gatA sA samalaMkRtam puMDarIkapArzva, tataH kSaNamAtra sthitvA samAgatA / AgaMtUNa ya tayo paDayaM ghettUNa mUladevassa / dhuttI bhaNai hasaMtI piyaM khuNe dArao jAo // 1 // "dvayorapi tayoH autpattikI buddhiH // 15 // 'paItti patidRSTAntaH, tadbhAvanAdvayordhAtroH ekA bhAryA, loke ca mahAn kautukaM-aho dvayorapi eSA samAnurAgA iti, etacca zrutiparaMparayA rAjJA zrutaM, paraM vismayaM upagato rAjA, maMtrI brUte / deva ! na bhavati kadAcidapi etat / avazyaM vizeSaH ko'pi bhaviSyati, rAjJA uktaM kathaM etadavaseyaM ? / maMtrI brUte-deva! acirAt eva yathA jJAsyate tathA yatiSyate / tato maMtriNA tasyAH khiyA lekhaH preSito yathA- taura dvau api nijapatI grAmadvaye preSaNIyau-ekaH pUrvayAM dizi vivakSite grAme aparo aparasyAM dizi, tasmin eva ca dine dvAbhyAM api khagRhe samAgaMtavyaM, tatastayoryo maMdavallabhaH sa pUrvasyAM dizi preSito aparo'parasyAM dizi, pUrvasyAM ca dizi yo gataH tasya gacchata Agacchatazca saMmukhaH sUryaH, yaH punaH aparasyAM gataH tasya gacchata Agacchata pRSTataH, evaM ca kRte maMtriNA jJAta-ayaM maMdavallabho'paro'tyaMtavallabhaH, tato niveditaM rAkSe, rAjJA ca na pratipanna, yato'vazyaM ekaH pUrvasyAM dizi preSaNIyo'paro'parakhAM, tataH kathaM eSo vizeSo'vagamyate ?, tataH punarapi maMtriNA lekhapradAnena sA mahilA uktA-dvau api nijapatI tayoH eva grAmayoH samakaM // 107 // preSaNIyau, tayA ca tau tathaiva preSitau, maMtriNA ca dvau puruSau tasyAH samIpe samakaM tayoH zarIrApATavanivedako preSitau, dvAbhyAM api ca sA samakamAkAritA, tato yo maMdavallabhazarIrApATavanivedakaH puruSastaM pratyAha-sadaiva maMdazarIro dvitIyo advitIyo RECASSASAR
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandinam // 108 // atiAturazca varttate tatastaM prati ahaM gamiSyAmi, tathaiva kRtaM, tato niveditaM rAjJe maMtriNA, pratipannaM rAjJA tathA iti / maMtriNa autpattikI buddhiH ||16|| 'puta' ci putradRSTAMtaH, tadbhAvanA - ko'pi vaNika, tasya dve patyau, ekasyAH putro'parA baMdhyA, paraM sApi taM putraM samyag pAlayati, tataH sa putro vizeSaM na jAnIte-dayaM me jananI iyaM na iti, so'pi vaNik sabhAryAputro dezAMtaraM gato, gatamAtra eva ca parAsurabhUt / tato dvayoH api tayoH kalahojjAyata, ekA bhaNati - eSa mama putrastataH ahaM gRhasvAminI, dvitIyA tu brUte-kA tvaM ?, mama eSa putraH tataH ahaM evaM gRhasvAminIti, evaM ca tayoH paraspare kalahe jAte rAjakule vyavahAro babhUva, tato'mAtyaH pratipAdayAmAsa nijapuruSAn bhoH ! pUrvaM dravyaM samastaM vibhajata; vibhajya tato dArakaM dvau bhAgau karapatreNa kuruta, kRtvA ca ekaM khaMDa ekasyai samarpayata dvitIyaM dvitIyasyai, tata etat amAtyavAkyaM zirasi mahAjvAlA sahasrAvalIDhavatropanipAtakalpaM putramAtA zrutvA sotkaM hRdayahRdayAMtaHpraviSTatiryakrUzalyeva saduHkhaM vaktuM pravRttA hA svAmin! mahAmAtya ! na mama eSa putro, na me kiMcit arthena prayojanaM, etasyA eva putro bhavatu gRhasvAminI ca / ahaM punaH amuM putraM dUrasthitApi paragRheSu dAridryaM api kurvatI jIvaMta drakSyAmi tAvatA ca kRtakRtyaM AtmAnaM prapatsye, putreNa vinA punaH adhunApi me jIvaloko astaM upayAti / itarA ca na kiM api bakti, tato'mAtyena tAM saduHkhAM paribhAvya uktaM etasyAH putro na asyA iti, sA eva sarvasvasvAminI kRtA, dvitIyA tu nirdhATitA, amAtyasya autpattikI buddhiH // 17 // 'bharahasilamiMDhe' ityAdikA ca gAthA rohakasaMvidhAnakasUcikA, sA ca prAg uktakathAnakAnusAreNa svayameva vyAkhyeyA / 'mahusitthi' tyAdi, madhuyuktaM sikthaM madhusikthaM tat dRSTAntabhAvanA - kazcit kolikaH tasya bhAryA khairiNI, sA ca anyadA kenApi avacUrisamalaMkRtam // 108 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandimUtrama avacUrisamalaMkRtam // 109 // C- NCR SAT SKAR puruSeNa saha kasmiMzcit pradeze jAlimadhye maithunaM sevitavatI, maithunasthitayA ca tayA upari bhrAmaraM samutpannaM dRSTaM, kSaNamAtrAnaMtaraM ca | samAgatA gRhe, dvitIye ca divase skhabhartA madanaM krINastayA nivArito-mA krINIhi madanaM, ahaM te bhrAmaraM utpanna darzayiSyAmi / tataH sa karyAt vinivRtto, gatau ca tau dvau api tAM jAliM, na pazyati sA kathaM api kolikI bhrAmaraM, tato yena saMsthAnena maithuna sevitavatI tena eva saMsthAne sthitA, tato dRSTavatI bhrAmara, darzayAmAsa, ca kolikAya, koliko'pi tathArUpa saMsthAnaM avalokya jJAtavAn nUnaM | epA duzvAriNI iti / kolikasya autpattikI buddhiH // 18 // 'muddiyatti mudrikA udAharaNaM, tat bhAvanA-kacit pure ko'pi purodhAH sarvatra khyAtasatyavRttiH-yathA parakIyAn nikSepAn AdAya AdAya prabhUtakAlAtikrame'pi tathA sthitAneva samarpayati iti / 4 etacca jJAtvA ko'pi dramakaH tasmai svanikSepaM samarpya dezAMtaraM agamat / prabhUtakAlAtikrame ca bhUyo'pi tatrAgato yAcate khaM nikSepaM || purodhasaM, purodhAzca mUlata eva apalapati kastvaM kIdRzo vA tava nikSepa iti / tataH sa raMko parAkaH khaM nikSepaM alabhamAnaH zUnyacitto babhUva / anyadA ca tena amAtyo gacchan dRSTo yAcitazca dehi me purohita ! suvarNasahasrapramANaM nikSepaM iti, tadetat AkarNya amAtyaH tadviSayakRpAparItacetA babhUva / tato gatvA niveditaM rAjJaH, kAritazca darzanaM dramako, rAjJApi bhaNitaH purodhAH-dehi tasmai dramakAya svaM nikSepaM iti, purohitovAdIta-deva! na ki api tasyAhaM gRhNAmi, tato rAjA maunaM adhAta , purodhasi ca khagRhaM gate rAjA vijane taM dramakaM AkArya pRSTavAn-re ! kathaya satyamiti, tatastena sarva divasamuhUrtasthAnapArzvavartimAnuSAdikaM katheyaM kathitaM, tato'nyadA rAjA purodhasA sama raMtuM prAvarttata, parasparaM nAmamudrA ca saMcAritA, tato rAjA yathA purodhA na vetti tathA kasyApi mAnuSasya haste nAmamudrAM samaya taM prati babhANa,-re! purodhaso gRhaM gatvA tadbhAyA~ evaM brUhi-yathAhaM purodhasA preSitaH, iyaM ca nAmamudrAbhijJAnaM, tasmin dine 2-56056 // 109 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandinasUtram // 110 // tasyAM velAyAM yaH suvarNasahasranavalako makatkastvatsamakSaM amukapradeze mukto'sti / taM jhaTati me samarpaya, tena puruSeNa tathaiva kRtaM / sApi ca purodhaso bhAryA nAmamudrAM dRSTvAbhijJAnamilanatazca satyaM eSa purodhasA preSita iti pratipannavatI, tataH samarpayAmAsa taM dramakanikSepaM tena ca puruSeNa AnIya rAjJaH samarpito, rAjJA ca anyeSAM bahUnAM navalakAnAM madhye sa dramakanavalakaH prakSiptaH, AkArito damakaH pArzve ca upavezitaH purodhAH, dramako'pi taM AtmIyaM navalakaM dRSTvA pramuditahRdayo vikasitalocano apagatacittazUnyatAbhAvaH saharSo rAjAnaM vijJapayituM pravRttaH - deva ! devapAdAnAM purataH evamAkAro madIyo navalakaH / tato rAjA taM tasmai samarpayAmAsa / purodhasaca jihvAcchedaM acIkarada, rAjJa autpattikI buddhiH // 19 // 'aMke' tti aMkaSTabhAvanA - ko'pi kasyApi pArthe rUpakasahasranavalakaM nikSiptavAn tena ca nikSepagrAhiNA taM navalakamadhaH pradeze chitvA kUTarUpakANAM sahasreNa sa bhRtaH, tathaiva sIvitaH, tataH kAlAMtare tasya pArzvAt nikSepasvAminA khanikSepo gRhItaH paribhAvitaH sarvataH tathaiva dRzyate mudrAdikaM tata udghATitA mudrA yAvadrUpakAn paribhAvayati tAvatsarvAn api kUTAn pazyati, tato jAto rAjakule [ tayoH ] vyavahAraH, pRSTaH kAraNikaiH nikSepakhAmI - bhoH katisaMkhyAH tava navalake rUpakA AsIran ? sa prAha-sahasraM tato gaNayitvA rUpakANAM sahasraM tena bhRtaH sa navalakaH, sa ca paripUrNa bhRtaH, kevalaM yAvat mAtraM adhastAcchinnaH tAvatA nyUna iti upari sIvituM na zakyate / tato jJAtaM kAraNikaiH nUnaM asyApahRtA rUpakAstato dApito rUpakasahasraM itaro navalakakhAminaH / kAraNikAnAM autpattikI buddhiH || 20 || 'nANa' ti ko'pi kasyApi pArzve suvarNapaNabhRtaM navalakaM nikSiptavAn / tato dezAMtaraM prabhUte ca kAle'tikrAMte nikSepagrAhI tasmAt navalakAt jAtyasuvarNamayAn paNAn gRhItvA hInavarNaka suvarNapaNAn tAt saMkhyAkAn tatra prakSiptavAn / tathaiva ca sa navalakaH tena sIvitaH, tataH katipayadinAnaMtaraM sa navalakakhAmI dezAMtarAdAgataH, avacUrisamalaMkRtam // 110 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandimUtram // 111 // svaM ca navalakaM tasya pArzve yAcitavAn, so'pi taM samarpayAmAsa, paribhAvitaM tena mudrAdikaM, tathaiva dRSTaM tato mudrAM sphoTayitvA yAvat paNAn paribhAvayati tAvat hInavarNakasuvarNamayAn pazyati, tato babhUva rAjakule vyavahAraH, pRSTaH kAraNikaiH kaH kAlaH sa AsIt ?, yatra tvayA navalako mukta iti / navalakasvAmI prAha- amuka iti, tataH kAraNikaiH uktaM sa ciraMtana kAlo'dhunAtanakAlakRtAzca dRzyate'mI paNAH, tato mithyAbhASI nUnaM eSa nikSepagrAhI iti daMDito, dApitazca itarasya tAvataH paNAn iti / kAraNikAnAM autpattikI buddhiH / / 21 / 'bhikkhutti bhikSudAharaNaM, tadbhAvanA ko'pi kasyApi bhikSoH pArzve suvarNasahasraM nikSiptavAn, kAlAMtare ca yAcate, sa ca bhikSurna prayacchati, kevalaM adya kalye vAdadAmi iti pratArayati / tataH tena dyUtakArA avalagitAH, taiH pratipannaM nizcitaM tava dApayiSyAmaH, tato dyUtakArA raktapaTavepega suvarNakhuTTikAM gRhItvA bhikSusakAzaM gatA vadati ca cayaM caityavaMdanAya dezAMtaraM yiyAsavo yUyaM ca paramasatyatApAtraM ata eva suvarNakhoTikA yuSmatpArzve sthAsyaMti, etAvati ca avasare pUrvasaMketitaH sa puruSaH Agato, yAcate sma cabhikSo ! samarpaya madIyAM sthApanikAM iti / tato bhikSuNA abhinavamucyamAnasuvarNakhuTTikAlaMpaTatayA samarpitA tasya sthApanikA tastai mA etAsAmahamanAbhAgI jAyeyeti buddhayA, te'pi ca dyUtakArAH kimapi miSAMtaraM kRtvA svasuvarNakhuTTikAM gRhItvA gatAH / dyUtakArANAM autpattikI buddhiH // 22 // 'ceuga nihANe' tti ceTakA- bAlakA nidhAnaM pratItaM, tat dRSTAntabhAvanA - dvau puruSau parasparaM pratipannasakhibhAva, anyadA kacit pradeze tAbhyAM nidhAnaM upalebhe / tata eko mAyAvI brUte zvastanadivase zubhe nakSatre gRhISyAmo, dvitIyena ca saralamanaskatathA tathaiva pratipannaM, tataH tena mAyAvinA tasmin pradeze rAtrau Agatya nidhAnaM hRtvA tatra aMgArakAH prakSiptAH / tato dvitIyadine tau dvau api saha bhUtvA gatau, dRSTavaMtA tatra aMgArakAn tato mAyAvI mAyayA svorastAGamAkaMdituM prAvarttata, vadati ca hA hIna puNyA avacUrisamalaMkRtam // 111 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram 1112 / / vayaM daivena cakSuSI datvA'smAkaM samutpATite yat nidhAnamupadizya aMgArakAH darzitAH, punaH punazca dvitIyasya mukhaM avalokate, tato dvitIyena jajJe - nUnamanena hRtaM nidhAnamiti, tataH tenApi AkArasaMvaraNaM kRtvA tasyAnuzAsanArtha UMce-mA vayasya ! khedaM kArSIH na khalu khedaM vidhAnapratyAgamanahetuH, tato gatau dvau api svaM svaM gRhaM, tato dvitIyena tasya mAyAvino lepyamayI sajIvA iva pratimAkAri, dvau ca gRhItau markaTako, pratimAyAzca utsaMge haste zirasi skaMdhe ca anyatra ca yathAyogaM tayormarkaTakayoryogyaM bhakSyaM muktavAn, tau ca markaTako kSudhApIDitoM tatra Agatya pratimAyA utsaMgAdau bhakSyaM bhakSitavaMtI, evaM ca pratidinaM karaNe tayoH tAdRzyaiva zailI samajani, tato'nyadA kiM api parvAdhikRtya mAyAvino dvau api putrau bhojanAya nimaMtritau, samAgatau ca bhojanavelAyAM tadgRhe, bhojitau ca tau tena mahAgauraveNa, bhojanAnaMtaraM ca tau mahatA sukhena anyatra saMgopitau, tataH stokadinAvasAne mAyAvI svaputrasArAkaraNAya tagRhamAgataH tavo dvitIyaH taM prati brUte - mitra ! tau tava putrau markaTI abhUtAM, tataH sakhedaM vismitacetA gRhamadhyaM prAvizat, tato lepyamayIM pratimAM utsAtat sthAne samupavezitaH, muktau svasthAnAt markaTI, tau ca kilakilAyamAnau tasya utsaMge zirasi skaMdhe haste ca Agatya vilayau, tato mitraM avAdIt-bho ! vayasya ! tau etau taba putrau, tathA ca pazya tava snehaM AtmIyaM darzayataH, sa mAyAvI prAha- trayasya ! kiM mAnuSaiau akasmAt markaTo bhavataH ? vayasya Aha-bhavataH karmmaprAtikUlyavazAt, tathA hi-kiM suvarNaM aMgArI bhavati 1 paramAvayoH karmmaprAtikUlyAt etadapi jAtaM, tathA putrau api taba markaTau abhUtAM iti, tato mAyAvI ciMtayAmAsa- nUnaM ahaM jJAto'nena, tato yadi ucaiH zabda kariSye tato'haM rAjagrAhyo bhaviSyAmi putrau ca anyathA me na bhavatastataH tena sarvaM yathAvasthitaM tasmai niveditaM, dattazca bhAgaH, itareNa ca samarpitau putrau / tasya autpattikI buddhiH || 23 || 'sikhu tti zikSA dhanurvedaH, tadudAharaNabhAvanA - ko'pi pumAn atIva dhanurveda avacUrisamalaMkRtam // 112 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam 113 // -- kuzalaH, sa paribhraman ekatra IzvaraputrAn zikSayituM prAvartata, tebhyazca IzvaraputrebhyaH prabhRtaM dravyaM prAptavAn , tataH pitrAdayasteSAM ciMta- yAmAsuH, prabhUtaM etasmai kumArA dattavaMtaH, tato yadAsau yAsyati tadA enaM mArayitvA sarva gRhISyAmaH, etacca kathamapi tena jJAtaM, tataH khabaMdhUnAM grAmAMtaravAsinA kathaM api jJApitaM bhaNitaM ca-yathAhaM amukasyAM rAtrau nadyAM gomayapiMDAn prakSepyAmi bhavadbhiH te grAhyA iti, / tatastaiH tathaiva pratipannaM, tato dravyeNa saMvalitA gomayapiMDAstena kRtAH, Atape ca zoSitAH, tata IzvaraputrAniti uvAca-yathA eSo'smAka vidhirvivakSitatithiparvaNi snAnamaMtrapurassaraM gomayapiMDA nadyAM prakSipyate iti, taiH api yathA guravo vyAcakSate tathA iti pratipanna, tato vivakSitatithirAtrau taiH IzvaraputraiH samaM snAnamaMtrapurassaraM te sarve'pi gomayapiMDA nadyA prakSiptAH, tataH samAgato gRhaM, te'pi gomayapiMDA nItA baMdhubhiH svagrAme, tataH katipayadinAtikrame tAn IzvaraputrAn teSAM ca pitrAdIn pratyeka mutkalayyAtmAnaM ca vastramAtraparigrahopetaM darzayan janasamakSaM svagrAma jagAma / pitrAdibhizca paribhAvito na asya pAca kiM api asti iti na maaritH| tasya autpattikI buddhiH|| 24 // 'asthasatthe tti, arthazAstraM-arthaviSayaM nItizAstraM, tat dRSTAntabhAvanA-ko'pi vaNika, tasya dve patnyau, ekasyAH putro aparA vaMdhyA, paraM sApi taM putraM samyak pAlayati, tataH sa putro vizeSa nAvabudhyate-yathA-iyaM me jananI na iyaM iti, so'pi vaNik sabhAryAputro dezAMtaraM agamata. yatra sumatikhAminastIrthakrato janmabhUmiH, tatra ca gatamAtra eva divaM gataH, sapatnyozca parara 'bhUt / ekA brUte-mama eSa putraH tataH ahaM gRhasvAminI, dvitIyA brUte-'haM iti, tato rAjakule vyavahAro jAtaH, tathApi na nilati, etacca bhagavati tIrthakare sumatisvAmini garbha sthite tat jananyA maMgalAdevyA jajJe, tata AkArite dve api te sapatnyau, tato devyA pratyapAdi katipayadinAnaMtaraM me putro bhaviSyati ?, sa ca vRddhi adhirUDho'sya azokapAdapasya adhAstAt upaviSTo yuSmAkaM vyavahAraM chetsyati, evaM gataH, sapanyozca parasparaM kalaho // 113 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam RI nandisUtramatata etAvataM kAlaM yAvat avizeSeNa khAdatAM pibatAM iti, tato na yasyAH putraH sAciMtayat-labdhaH tAvat etAvAn kAlaH, pazcAt kiM api yadbhaviSyati tanna jAnImaH / tato hRSTabadanayA pratipanna, tato devyA jajhe-na eSA putrasya mAtA iti nibhatsitA, dvitIyA ca // 114 // gRhasvAminI kRtA devyA autpattikI buddhiH // 25 // 'icchAya mahe'tti kAcit strI, tasyA bhartA paMcatvamadhigataH, sA ca vRddhiprayuktaM dravyaM lokebhyo na labhate, tataH patimitraM bhaNitavatI-mama dApaya lokebhyo dhanaM iti, tatastena ukta-yadi mama bhAgaM prayacchasi, tayoktaM yadicchasi tat mahyaM dadyAditi, tataH tena lokebhyaH sarva dravyaM udvAhitaM, tasyai stokaM prayacchati / tato jAto rAjakule vyavahAraH, kAraNikaiH yadudrAhitaM dravyaM tat sarva AnAyitaM, kRtau dvau bhAgau, eko mahAn dvitIyo'lpa iti / tataH pRSTaH kAraNikaiH sa puruSaH-kiM bhAgaM tvaM icchasi ?, sa prAha-mahAMtaM iti, tataH kAraNikaiH akSarArtho vicArito yadicchasi tat mahyaM dadyAditi, tvaM c| icchasi mahAMtaM bhAgaM tato mahAna bhAga etasyAH, dvitIyastu tava iti / kAraNikAnAM autpattikI buddhiH // 26 // 'sayasahasse'tti ko'pi parivrAjakaH, tasya rUpyamayaM mahApramANaM bhAjanaM khorayasaMjJa, sa ca yat ekavAraM zRNoti tatsarva tathaiva avadhArayati / sa nijaprajJAgavaM udbahana sarvasamakSaM pratijJAM kRtavAn-yo nAma mAM apUrva zrAvayati tasmai dadAmi idaM nijabhAjanaM iti, na ca ko'pi apUrva zrAvayituM zakto, sa hi yat kiM api zRNoti tatsarva askhalitaM tathaiva anuvadati, vadati ca agre'pi idaM mayA zrutaM, kathamanyathA'hamaskhalitaM bhaNAmi iti / etatsarvatra khyAti agamattataH kenApi siddhaputrakeNa jJAtatatpratijJena taM prati ukkaM ahamapUrva zrAvayiSyAmi tato milito bhUyAn loko rAjasamakSaM vyavahAro babhUva, tataH siddhaputro'pAThI / "tujjha piyA maha piuNo dhArei aNUNagaM sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijau aha na suyaM khorayaM desu // 1 // " jitaH parivrAjakaH / siddhaputrasya autpattikI buddhiH / / 27 / / tadevaM uktA buddhiH autpattikI / G // 114 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 115 // samprati vainayikyA lakSaNaM pratipAdayati bharanitraNasamatthA tivagga suttatthagahiapeAlA // ubhao logaphalavaI viNayasamutthA hava buddhI // 6 // nimitte' atthasatthe ye lehe' gaNie meM kUbe asse ryaM // gadda lakkhaNaM gaMThI' agaeM rahie the gaNiyA ye // 7 // sIA sADhI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kuMcasaM // froster aeN goNe ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo // 8 // bhara ityAdi, ihAtiguru kArya durnirvahatvAt bhara iva bharaH tat vistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthAH trayo vargAH trivargAH lokarUDhyA dharmArthakAmAH tat arjanopAyapratipAdakaM yatsUtraM yazca tat arthaH tau trivargamutrArthI tayoH gRhItaM 'peyAlaM' pramANaM sAro vA yayA sA tathAvidhA, atrAha - nanu azrutanizritA buddhayo vaktuM abhipretAH, tato yadi asyAH trivargasUtrArthagRhItasAratvaM tato'zrutanizritatvaM na upapadyate, na hi zrutAbhyAsamaMtareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM saMbhavati, atra ucyate; iha prAyo vRttiM Azritya azrutanizritatvaM uktaM, tataH khalpazrutabhAve'pi na kazcit doSaH / tathA ubhaya lokaphalavatIM aihike AmuSmike ca loke phaladAyinI vinayasamutthA bhavati buddhiH // 1 // saMprati asyA eva vineyajanAnugrahArthaM udAharaNaiH svarUpaM darzayati- 'nimitte' gAhA, 'sIyA' gAhA, gAthAdvayArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni ca graMthagauravabhayAt saMkSepeNa ucyaMte - tatra 'nimitte iti, kvacit pure ko'pi siddhaputrakaH, tasya dvau ziSyau nimittazAstraM adhItavaMtau, eko avacUrisamalaMkRtam // 115 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisUtram bahumAnapurassaraM guroH vinayaparAyaNo yat kiM api guruH upadizati tatsarva tathA iti pratipadya svacetasi niraMtaraM vimRzati / vimRzatazca yatra kvApi saMdeha upajAyate tatra bhUyo'pi vinayena gurupAdamUlaM Agatya pRcchati, evaM niraMtara vimarzapUrva zAstrArtha tasya ciMtayataH prajJApakarSa // 116 // IM upajagAma, dvitIyastu etadguNavikalA, tau ca anyadA gururnirdezAt kvacit pratyAsanne grAme gaMtuM pravRttau, pathi ca kAnicit mahAMti padAni tau adarzatAm , tatra vimRzyakAriNA pRSTa-bhoH! kasya amUni padAni ? tena uktaM-kiM atra pRSTavyaM hastino'mUni padAni? tato vimRzyakArI prAha-naivaM bhASiSThAH, hastinyA amUni padAni, sA ca hastinI bAmena cakSuSA kANA, tAM adhirUDhA gacchati kAcit rAjJI, sA ca sabhartRkA gubiNI ca prajane ca kalyA, adya zvo vA prasaviSyate / punazca tasyA bhaviSyati, tata evaM ukta so'vimRzyakArI brUte-kathaM etadava- 1 DisIyate ?, vimRzyakArI prAha-'jJAnaM pratyayasAraM' iti agre pratyayato vyaktaM bhaviSyati, tataH prAptau tau vivakSitaM grAmaM, dRSTA cAvAsitA 1 tasya grAmasya bahiHpradeze mahAsarastaTe rAjJI, paribhAvitA ca hastinI bAmena ca cakSuSA kANA / atrAMtare ca kAcit dAsaceDI mahattama 18 pratyAha-vardhApyase rAzyAH putralAbhena iti, tataH zabdito vimRzyakAriNA dvitIyaH-paribhAvaya dAsaceDIvacanaM iti, tena ukta-pariWbhAvitaM mayA sarva, na anyathA tava jJAnaM iti, tatastau hastapAdAn prakSAlya tasmin mahAsarastaTe nyagrodhataroH adho vizrAmAya sthitI, dRSTau ca kayAcit zironyastajalabhRtaghaTayA vRddhastriyA, paribhAvitA ca tayoH AkRtistataH ciMtayAmAsa-nUnaM etau vidvAMsau, tataH pRcchAmi dezAMtaraM gatanijaputrAgamanaM iti, pRSTaM tayA, praznasamakAlaM eva ca ziraso nipatya bhUmau ghaTaH zatakhaMDazo bhagnaH / tato jhaTiti eva avimRzyakAriNA proce-gataste putro ghaTa iva vyApatti iti, vimRzyakArI brUte sma-mA vayasya evaM vAdIH, putro'syA gRhe samAgato 12 jAvate, yAhi mAtaH! vRddhe ! svaputramukha avalokaya, tata evamuktA sA pratyujIvitevAzIrvAdazatAni vimRzyakAriNaH prayuMjAnA svagRhaM // 11 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam 3117 // nandisUtram / jagAma, dRSTazca uddhUlitajaMghaH svaputro gRhaM AgataH, tataH praNatA svaputreNa, sA ca AzIrvAdaM nijaputrAya prAyukta, kathayAmAsa ca naimittikavRttAMtaM, tataH putraM ApRcchaya vastrayugalaM rUpakAn ca katipayAnAdAya vimRzyakAriNaH samarpayAmAsa / avimRzyakArI ca khedaM Avahana vacetasi aciMtayat-nUnaM ahaM guruNA na samyak pAThitaH, kathamanyathAhaM na jAnAmi ?, eSa jAnAtIti, guruprayojanaM kRtvA samAgatau dvau guroH pArthe, tatra vimRzyakArI darzanamAtra eva ziro namayitvA kRtAMjalipuTaH sabahumAnaM AnaMdAzruplAvitalocano guroH hA pAdau aMtarA ziraH prakSipya praNipapAta / dvitIyo'pi zailastaMbha iva manAm api anamitagAtrayaSTiH mAtsaryavahnisaMparkato dhUmAyamAno 'atiSThate, tato guruH taM pratyAha-re! kiM iti pAdayona patasi ?, sa prAha-ya eva samyak pAThitaH sa eva patiSyati, na ahaM iti, guruH Aha-kathaM tvaM samyak na pAThitaH ?, tataH sa prAcInaM vRttAMta sakalaM acakathat , yAvadetasya jJAnaM sarva satyaM na mama iti, tato guruNA | vimRzyakArI pRSTaH-Rthaya vatsa! kathaM tvayA idaM jJAtaM iti ?, tataH sa prAha-mayA yuSmatpAdAdezena vimarzaH kartuM Arabdho-yathA etAni 5 hastirUpasya padAni supratItAni eva, vizeSaciMtAyAM tu kiM hastina uta hastinyAH?, tatra kAyikI dRSTvA hastinyA iti nizcitaM, dakSiNe ca pArzve vRtisamArUDhavallIvitAna AlUnavizIrNo hastinIkRto kudRSTaH na vAmapArzve tato nUnaM nizcikye-cAmena cakSuSA kANA iti / tathA na anya evaMvidhaparikaropeto hastinyAM adhirUDho gaMtuM arhati, tato'vazyaM rAjakIyaM kiM api mAnuSaM yAti iti nizcitaM, tacca mAnuSaM kvacit pradeze hastinyA uttIrya zarIraciMtAM kRtavAn , kAyikI dRSTvA rAjJI iti nizcitaM, vRkSAvalagnaraktavastradazAlezadarzanAt sabharIkA, bhUmau hastaM nivezya utthAnAkAradarzanAt gurjI, dakSiNacaraNanissahamocananivezadarzanAt prajane kalyeti / vRddhastriyAH praznAnaMtaraM ghaTanipAte ca evaM vimarzaH kRtaH-yathA eSa ghaTo yata utpannaH tatra eva militaH tathA putro'pi iti, tata evamukte guruNA sa vimRzyakArI ||117 // sa.sU.10
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 118 // cakSuSA sAnaMdamIkSitaH prazaMsitazca, dvitIyaM pratyuvAca tava doSA yat na vimarza karoSi na mama, vayaM hi zAstrArthamAtropadeze'dhikRtA vimarze tu yUyaM iti vimRzyakAriNo vainayikI buddhiH || 1 || 'atthasatthe 'ti, arthazAstre kalpako maMtrI dRSTAMto, 'dahikuMDagautthukalAvauya iti saMvidhAnake // 2 // 'lehe 'ti lipiparijJAnaM // 3 // 'gaNie 'tti gaNitaparijJAnaM, ete ca dve api vainayikyau buddhI // 4 // 'kUve' ti khAtaparijJAnakuzalena kenApi uktaM yathA etat dUre jalamiti, tataH tAvat pramANaM khAtaM paraM na utpannaM jalaM, tataste khAtaparijJAnaniSNAtAya nivedayAmAsuH - na uptannaM jalamiti, tastena uktaM yathA pANiprahAreNa pArzvanyAhata, AhatAni taiH, tataH pANiprahArasamakAlaM eva samucchalitaM tatra jalaM, khAtaparijJAnakuzalasya puMso vainayikI buddhiH // 5 // 'asse' tti bahavo'zvavaNijo dvAravatIM jagmuH, tatra sarve kumArAH sthUlAn bRhatazca azvAn gRhNati, vAsudevena punaH yo laghIyAn durbalo lakSaNasaMpannaH sa gRhItaH, sa ca kAryanirvAhI prabhUtAzrAvazva jAtaH / vAsudevasya vainayikI buddhiH // 6 // ' gaddame' tti ko'pi rAjA prathamayauvanikAM adhirUDhaH taruNimAnameva ramaNIyaM sarvakAryakSamaM ca manyamAnaH taruNAneva nijakaTake dhAritavAn vRddhAMstu sarvAn api niSedhayAmAsa, so'nyadA kaTakena gacchan apAMtarAle aTavyAM patitavAn, tatra ca samasto'pi janaH tRSA pIDyate, tataH kiMkartavyatAmUDhacetA rAjA kenApi ukto-deva ! na vRddhapuruSazemuSI potamaMtareNAyamApatsamudrastarItuM zakyate, tato gaveSayaMtu devapAdAH kvApi vRddhaM iti, tato rAjA sarvasmin api kaTake paha udghoSitaH, tatra ca ekena pitRbhaktena pracchanno nijapitA samAnIto vartate / tatastena uktaM mama pitA vRddhosti iti / tato nIto rAjJaH pArzve, rAjA ca sagauravaM pRSTaH kathaya mahApuruSa ! kathaM me kaTake pAnIyaM bhaviSyati ? tena uktaM-deva ! rAsabhAH svairaM mucyatAM, tato yatra te bhuvaM ujjiyaMti tatra pAnIyaM atipratyAsannaM avagaMtavyaM tathaiva kAritaM rAjJA, samutpAditaM pAnIyaM svasthIbabhUva ca samastaM kaTakaM iti / avacUrisamalaMkRtam / / 118 / /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 119 // sthavirasya vainayikI buddhiH // 7 // 'lakkhaNa'tti pArasIkaH ko'pi azvasvAmI kasyApi azvarakSakasya kAlaniyamanaM kRtvA'zvarakSaNamUlyaM dvau ava pratipannavAn / so'pi ca azvasvAmino duhitrA samaM vartate, tataH sA tena pRSTA ko azvau bhavyau iti 1, tayA uktaM- amISAM azvAnAM madhye yau pASANabhRtakutupAnAM vRkSazikharAva muktAnAM api zabdamAkarNya notrasyataH tau bhavyau, tena tathaiva tau parIkSitau, tato vetanapradAnakAle so'bhidhatte mahyaM amukaM amukaM ca azvaM dehi, azvasvAmI prAha- sarvAn api anyAn azvAn gRhANa, kiM etAbhyAM tatra iti ? sa na icchati, tato azvasvAminA svabhAryAyai niveditaM bhaNitaM ca-gRhajAmAtA kriyatAM eSa iti, anyathA pradhAnau ava eSa gRhItvA yAsyati, sA naicchat, tato'zvasvAmI grAha-lakSaNayuktena azvena anye'pi bahavo'zvAH saMparyaMte kuTuMbaM ca parivarddhate lakSaNayuktau ca imau avau, tasmAt kriyatAM etaditi, tataH pratipannaM tayA, dattA tasmai khaduhitA, kRto gRhajAmAtA iti, azvasvAmino vainayikI buddhiH // 8 // 'gaMThI' tti pATalipure nagare muruMDo rAjA, tatra pararASTrarAjena trINi kautukanimittaM preSitAni, tadyathA - 'mUDhaM sUtraM samA yaSTiH alakSitadvAra: samudrako jatunA gholitaH tAni ca muruDena rAjJA sarveSAM api AtmapuruSANAM darzitAni, paraM na kenApi jJAtAni, tataH AkAritAH pAdaliptAcAryAH, pRSTA rAjJA bhagavan ! yUyaM jAnIta ?, sUraya uktavaMto- bADhaM, tataH sUtraM uSNodake kSi uSNodakasaMparkAta ca vilInaM madanaM iti labdhaH sUtrasyatiH, yaSTiH api pAnIye kSiptA, tato gurubhAgo mUlaM iti jJAtaM, samudrakespi uSNodake kSipte tu sarva galitaM iti dvAraM prakaTaM babhUva / tato rAjA sUrIn pratyavAdIt-bhagavan ! yUyaM api durvijJeyaM kiM api kautukaM kuruta yena tatra preSayAmi / tataH sUribhiH tuMbaM ekasmin pradeze khaMDa eka apahAya ratnAnAM bhRtaM, tatastathA tat khaMDaM sIvitaM yathA na kenApi lakSyate, bhaNitAzca pararASTra rAjakIyAH puruSAH - etat abhaMktvA ito ratnAni gRhItavyAni na zaktaM taiH evaM kartum / 1 carmamayabhAjanamityarthaH bhASAyAM 'kula' ityucyate / avacUrisamalaMkRtam // 119 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 120 // pAdaliptasUrINAM vainayikI buddhiH || 9 || 'agae 'tti kvacit pure ko'pi rAjA, sa ca paracakreNa sarvato roddhuM ArabdhaH, tatastena rAjJA sarvANi api pAnIyAni vinAzayitavyAni iti viSakaraH sarvatra pAtitastataH ko'pi kiyat viSaM Anayati, tatra eko vaidyo yavamAtraM viSaM AnIya rAjJaH samarpitavAn-deva ! gRhANa viSaM iti, rAjA ca stokaM viSaM dRSTvA cukopa tasmai, vaidyo vijJapayAmAsa - deva ! sahasravedhi idaM viSam, tasmAt aprasAdaM mA kArSIH rAjAvAdIt kathaM etadavaseyam 1, sa uvAca - deva ! AnAyyatAM ko'pi jIrNo hastI, AnAyito rAjJA hastI, tato vaidyena tasya hastinaH pucchadeze vAlaM ekaM utpATya tadIye raMdhre viSaM saMcAritaM viSaM ca prasaramAdadAnaM yatra yatra prasarati tattatsarvaM vipannaM kurvan dRzyate, vaidyazca rAjAnaM abhidhatte - deva ! sarvo'pi epa hastI viSamayo jAtaH, yo'pi enaM bhakSayati so'pi viSamayo bhavati, evametat viSaM sahasravedhi tato rAjA hastihAnidUnacetAH taM prati uvAca - asti ko'pi hastinaH pratIkAravidhiH ?, sa avAdIt - bADhaM asti, tatastasmin eva vAlaraMdhre'gadaH pradattaH, tataH sarvo'pi jhaTiti eva prazAMto viSavikAraH, praguNIbabhUva hastI, tutoSa rAjA tasmai vaidyAya / vaidyasya vainayikI buddhiH // 10 // rahie ya gaNiyA' iti sthUlabhadrakathAnake rathikasya yatsahakAraphalalaMbitroTanaM yat ca gaNikAyAH sarSaparAzeH upari narttanaM te dve api vainayikI buddhiphale // 11 // 'sIA' ityAdi kvacit pure ko'pi rAjA, tatputrAH kenApi AcAryeNa zikSayituM ArabdhAH, te ca tasmai AcAryAya prabhUtaM dravyaM dattavaMtaH rAjA ca dravyalomI taM mArayituM icchati, taizca putraiH kathaMcidetat jJAtvA cititaM - asmAkaM eSa vidyAdAyI paramArthapitA, tataH kathaM api enaM Apado nistArayAmaH, tato yadA bhojanAya samAgataH snAnazATikAM yAcate tadA te kumArAH zuSkAM api zATIM vadaMti - "aho sIyA sADI" dvArasaMmukhaM ca tRNaM kRtvA vadaMti - aho dIrghaM tRNaM, pUrva ca krauMcakena sadaiva pradakSiNIkriyate, saMprati tu sa tasyApasavyaM amitaH, tata avacUrisamalaMkRtam // 120 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandi sUtram // 121 // AcAryeNa jJAtaM - sarva mama viraktaM kevalaM ete kumArA mama bhaktivazAt jJApayaMti, tato yathA na lakSyate tathA palAyAmAsa kumArANAM AcAryasya ca vainayikI buddhiH || 12 || 'nivvodaNaM' ti kApi vaNigbhAryA, ciraM proSite bhartari dAsyA nijasadbhAvaM nivedayatiAnaya kamapi puruSaM iti, tatastayA samAnIto, nakhaprakSAlanAdikaM ca sarvaM tasya kAritaM, rAtrau ca tau dvau api saMbhogAya dvitIyabhUmikAM ArUDhau, meghazra vRSTiM kartu ArabdhavAn, tatastena tRSApIDitena puruSeNa nItrodakaM pItaM, tadapi ca tvag-viSabhujaMga saMspRSTaM iti tatpAnena paMcatvaM upagataH, tatastathA vaNigbhAryayA nizApazcimayAma eva zUnyadevakulikAyAM mocitaH prabhAte dRSTo daMDapAzikaiH, paribhAvitaM sadyaH kRtaM tasya nakhAdikarmma, tataH pRSTAH sarve'pi nApitA:- kena idaM bho kRtaM asya nakhAdikaM karma iti ?, tata ekena nApitena uktaMmayA kRtaM amukAbhidhavaNigbhAryAdAsaceTyAdezena, tataH sA pRSTA - sApi ca pUrva na kathitavatI, tato hanyamAnA yathAvasthitaM kathayAmAsa daMDapAzikAnAM vainayikI buddhiH ||2|| 'goNe ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo' ko'pei akRtapuNyo yadyatkaroti tattatsarvaM Apade prabhavati, tato'nyadA mitrabalIvardI yAcitvA halaM vAhayati, anyadA ca vikAlavelAyAM to AnIya vATake kSipta, sa ca vayasyo bhojanaM kurvan Aste, tataH sa tasya pArzve na gataH kevalaM tenApi tau dRSTyAvalokitau iti sa svagRhaM gataH / tau ca balIvada vATakAt niHsRtya anyatra gatau, tato'pahRtau taskaraiH, sa ca balIvardakhAmItaM akRtapuNyaM varAkaM balIvardI yAcate / sa ca dAtuM na zaknoti, tato nIyate rAjakulaM, pathi gacchataH tasya ko'pi azvArUDhaH puruSaH saMmukhaM Agacchati, sa ca azvena pAtito'zvazca palAyamAno vartate, tataH tena uktaM- AhanyatAM epa daMDena azva iti, tena ca akRtapuNyena so'zvo marmaNyAhataH, tato mRtyuM upAgamat, tatastenApi puruSeNa varAko gRhItaste ca yAvat nagaramAyAtAH tAvatkaraNamutthitaM iti kRtvA te nagarabahiH pradeze evopitAH, tatra ca bahavo naTAH suptA vartante, sa 1 paMca iti bhASAyAm / avacUrisamalaMkRtam // 121 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 122 // cAkRtapuNyo'ciMtayadyathA nAsmAt ApatsamudrAt me nistAro'stIti vRkSe galapAzenAtmAnaM baddhA mriyeyeti tena tathaiva kartumArabdhaM, paraM jIrNadaMDivastrakhaMDena gale pAzo baddhaH, tacca daMDivastrakhaMDa atidurbalamiti truTitaM, tataH sa varAko'dhastAtsuptanaTamahattarasyopari papAta, so'pi ca naTamahattaraH tadbhArAkrAMtagalapradezaH paMcatvamagamat tato naTairapi sa pratigRhItaH gatAH prAtaH sarve'pi rAjakule, kathitaH sarvaiH api svasvavyatikaraH, tataH kumArAmAtyena sa varAkaH pRSTaH, so'pi dInavadano'vAdIt - deva ! yat ete juvate, tat sarvaM satyamiti tatastasya upari saMjAtata kRpaH kumArAmAtyo'vAdIt - eSa balIvardI tubhyaM dAsyati, taba punaH akSiNI utpATayiSyati, eSa hi tadaivAnRNo babhUva yadA tvayA cakSurbhyAmavalokitau balivada, yadi punaH svayA cakSurbhyAM nAvalokitau syAtAM tadA eSo'pi svagRhaM na yAyAt, nahi yo yasmai yasya samarpaNAyAgataH, sa tasyAnivedane samarpaNIyaM evameva muktvA svagRhaM yAti tathA dvitIyo'zvasvAmI zabditaH, eSo'vaM tubhyaM dAsyati, tava punaH eSa jihvAM chetsyati, yadA hi tvadIya jihvayA uktaM- enaM avaM daMDena tADaya iti, tadA'nena daMDena Ahato'zvo, na anyadA, tata eSa daMDena AhaMtA daMDyate tava punaH na jihvA iti ko'yaM nItipathaH ?, tathA naTAn pratyAha-asya pArzve na kimapi asti tataH kiM dApayAmaH ?, etAvat punaH kArayAmaH - eSo'dhastAt sthAsyati, tvadIyaH punaH ko'pi pradhAno yathA eSa vRkSe galapAzena AtmAnaM baddhA muktavAn tathAtmAnaM muMcatu iti, tataH sarvaiH api sa muktaH / kumArAmAtyasya vainayikI buddhiH // 3 // uktA vainayikI buddhiH // 8 // karmmajAyA buddheH lakSaNaM Aha uvaogadi sArA kammapasaMga parigholaNavisAlA // sAhukAraphalavaI kammasamutthA havai buddhi // 8 // avacUrisamalaMkRtam // 122 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 123 // herannie karisa koliya~ Dove meM muktiM gharyaM pavae~ // tuSNAeM huI ye pUIM ghaDe cittakAre ya // 9 // 'uvaoga' ityAdi upayojanaM upayogo - vivakSitakarmmaNi manaso'bhinivezaH sAraH tasya eva vivakSitakarmmaNaH paramArthaH, upayogena dRSTaH sAro yayA sA upayogadRSTasArA, abhinivezopalabdhakarmmaparamArthA ityarthaH, tathA karmmaNi prasaMgo'bhyAsaH parigholanaMvicArastAbhyAM vizAlA-vistAraM upagatA karmmaprasaMgaparigholanavizAlA, tathA sAdhukRtaM - suSThukRtaM iti vivadadbhayaH (vidvadbhiH 1) prazaMsA sAdhukAraH tena yuktaM phalaM sAdhukAraphalaM tat-vatI, sAdhukArapurassaraM vetanAdilAbharUpaM tasyAH phalaM ityarthaH, sA tathA karmma samutthA bhavati buddhiH || 9 || asya api vineyajanAnugrahArthaM udAharaNaiH svarUpaM darzayati- 'heraNie' ityAdI pathyarthe saptamI, tato'yamarthaH- hairaNyakohairaNyakasya karmmA buddhi:, evaM sarvatrApi yojanA kAryA, hairaNyako hi svavijJAnaprakarSaprApto'ndhakAre'pi hastasparzavizeSeNa rUpakaM yathAvasthitaM parIkSyate // 1 // 'karisaga'ti atra udAharaNaM, ko'pi taskaro rAtrau vaNijo gRhe padmAkAraM khAtaM khAtavAn tataH prAtaralakSitaH tasmin eva gRhe samAgatya janebhyaH prazaMsAM AkarNayati, tatra ekaH karSako'bravIt kiM nAma zikSitasya duSkaratvaM ?, yadyena sadaiva abhyastaM karmma sa tat prakarSaprAptaM karoti, na atra vismayaH, tataH sa taskara etat vAkyaM amarSavaizvAnarasaMdhukSaNasamaM AkarNya jajvAla kopena, tataH pRSTavAn kamapi puruSa-ko'yaM kasya vA satka iti 1, jJAtvA ca taM anyadA kSurikAM AkRSya gataH kSetre tasya pArzve, re ! mArayAmi tvAM saMprati, tena uktaM kiM iti ?, so'bravIt tvayA tadAnIM na mama khAtaM prazaMsitaM iti kRtvA, so'bravIt satyaM etat, yo yasmin karmmaNi sadaiva abhyAsaparaH sa tat viSaye prakarSavAn bhavati, tatra ahameva dRSTAntaH, tathAhi amUn mudgAn hastagatAn yadi avacUrisamalaMkRtam // 123 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam 124 // | bhaNasi tarhi sarvAn api adhomukhAn pAtayAmi yadvA UrdhvamukhAn athavA pArthasthitAniti, tataH so'dhikataraM vismitacetAH prAha-pAtaya sarvAnapi adhomukhAniti, vistArito bhUmau paTaH, pAtitAH sarve'pi adhomukhAH mudgAH, jAto mahAn vismayaH caurasya, prazaMsitaM bhUyo- bhUyaH tasya kauzalaM aho vijJAnamiti, vadati cauro-yadi na adhomukhAH pAtitA abhaviSyan tato niyamAt tvAM ahaM amArayiSyamiti / karSakasya caurasya ca karmajA buddhiH / / 2 // 'koliya'ti kaulikaH-taMtuvAyaH, sa muSTyA taMtUnAdAya jAnAti etAvadbhiH kaMDakaiH paTo bhaviSyati // 3 // 'Dovetti darvI varddhakiH jAnAti etAvat atra mAsyati iti // 4 // 'mutti'tti maNikAro mauktikaM AkAze prakSipya zUkaravAlaM tathA dhArayati yathA patato mauktikassa raMdhre sa pravizati iti / / 5 // 'ghaya'tti ghRtavikrayI khavijJAnaprakarSaprApto yadi rocate tarhi zakaTe sthito'vastAt kuMDikAnAle'pi ghRtaM prakSipati // 6 // 'pavaya'tti plabakaH, sa ca AkAzasthitAni karaNAni karoti ||7||'tunnnnaae ti sIvanakarmakartA, sa ca svavijJAnaprakarSaprAptaH tathA sIvati yathA prAyaH kenApi na lakSyate // 8 // vaDaIti varddhakiH, sa ca savijJAnaprakarSaprAptI amitvApi devakularathAdInAM pramANaM jAnAti // 9 // 'pUyaiti ApUpikA, sa ca amitvApi ApUpAnAM dalasya mAnaM jAnAti // 10 // 'ghaDa'tti ghaTakAraH svavijJAnaprakarSaprAptaH prathamata eva pramANayuktAM mRdaM gRhNAti // 11 // 'cittakareMtti citrakAraH, sa ca rUpakabhUmikAM amitvApi rUpakapramANaM jAnAti tAvanmAnaM vA varNa kuMcikayA gRhNAti yAvanmAtreNa prayojanaM iti / / 12 / uktA karmajA buddhiH| saMprati pAriNAmikyA lakSaNaM Aha aNumANahe udiTuMtasAhiA vayavivAgapariNAmA / hianisseasaphalavaI vuddhI pariNAmiA nAma // 11 // // 12 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam / / 125 // SEXSHISISSARIS*** abhaeM siddhi kumAre devI' udiodae havai rAyA // sAhU ya naMdiseNe ghaNadatte sAvarga amacce // 12 // khamae~ amaJca putte cANakke ceva thUlabhadde a|| nAsikasuMdarinaMde vaire" pariNAmabuddhIe // 13 // calaNAhaNaM AmaMDe maNIya sappe ya khaggiM dhUbhiMde // pariNAmiyabuddhIe evamAI udAharaNA // 14 // se taM asuanissiyN| 'aNumANa' ityAdi, liMgAta liMgini jJAnaM anumAnaM, tacca svArtha anumAnaM iha draSTavyaM, anyathA hetugrahaNasya nairarthakyApatteH, anumAnapratipAdakaM vaco hetuH, parArthAnumAnaM ityarthaH, athavA jJApakaM anumAnaM, kArakaM hetuH, dRSTAMtaH pratItaH, Aha-anumAnagrahaNena dRSTAntasya gatatvAdalamasya upanyAsena, ucyate, anumAnasya kvacit dRSTAMtamaMtareNa anyathAnupapattigrAhakapramANavalena pravRtteH, yathA sAtmakaM yAvat jIvacchazarIraM, prANAdimacA'nyathAnupapatteH, na ca dRSTAMto'numAnAMga, yata uktaM "anyathAnupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kiM ?" tataH pRthag dRSTAMtasya upAdAnaM, tatra sAdhyasya upamAbhUto dRSTAMtaH, tathA ca uktaM-"yaH sAdhyasya upamAnabhUtaH, sa dRSTAMta iti kathyate / " anumAnahetudRSTAMtaH sAdhyaM-artha sAdhayati iti anumAnahetudRSTAMtasAdhikA, tathA kAlakRto dehAvasthAvizeSo vayastat vipAke pariNAmaH-puSTatA yasyAH sA kyovipAkapariNAmA, tathA hitaM-abhyudayo niHzreyasaM-mokSaH tAbhyAM phalavatI, [] dve api tasyAH phale ityarthaH, buddhiH pAri // 125 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandimUtram // 126 // mikI nAma // 11 // asyA api ziSyagaNahitAya udAharaNaiH svarUpaM prakaTayati- 'abhae' ityAdi gAthAtrayaM, asyArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni ca kathAnakAni prAyo'tIva gurUNi prasiddhAni ca tato graMthAMtarebhyo'vaseyAni, iha tu akSarayojanAmAtraM eva kevalaM kariSyate / tatra 'abhae 'ti abhayakumArasya yat caMDapradyotAta varacatuSTayamANaM yat caMDapradyotaM baddhA nagaramadhyena AraTaMtaM nItavAn | ityAdi sA pAriNAmikI buddhiH // 1 // 'seTThi'tti, kASThazreSThI, tasya yat svabhAryAduzcaritaM avalokya pravajyApratipattikaraNaM yacca svaputre rAjyaM anuzAsati varSAcaturmAsakAnaMtaraM vihArakramaM kurvataH putrasamakSaM dhigUjAtIyaiH upasthApitAyA dvyakSarikAyA ApannasaccAyAH tvadIyo'yaM garbhaH tvaM ca grAmAMtaraM prati calitaH tataH kathaM ahaM bhaviSyAmi iti vadatyAH pravacanA'yazonivAraNAya yadi madIyo garbhaH tato yoneH vinirgacchatu no cet udaraM bhittvA vinirgacchatu iti yat zApapradAnaM, sA pAriNAmikI buddhiH // 2 // 'kumAre' ci modakapriyasya kumArasya prathame vayasi varttamAnasya kadAcit guNanyAM gatasya pramadAdibhiH saha yathecchaM modakAn bhakSitavato'JjIrNarogaprAdurbhAvAt atipUtigaMdhi vAtakAryaM tatsRjato yA udgatA ciMtA, yathA aho ! tAdRzAni api manoharANi kaNikkAdIni dravyANi zarIrasaMparkavazAt pUtIgaMdhAni jAtAni tasmAt dhig idaM azuci zarIraM, dhig vyAmoho, yat etasyApi zarIrasya kRte jaMtuH pApAni Arabhate, ityAdirUpA sA pAriNAmikI buddhiH, tata tasya zubhazubhatarAdhyavasAya bhAvato aMtarmuhUrttena kevalajJAnotpattiH // 3 // 'devI' ci devyAH puSpavatI - abhidhAnAyAH pravrajyAM paripAlya devatvena utpannAyA yat puSpacUlAbhidhAnAyAH svaputryAH svame narakadeva lokaprakaTanena prabodhakaraNaM sA pAriNAmikI buddhiH // 4 // 'udiodae 'ci, uditodayasya rAjJaH zrIkAMtApateH purimatAlapure rAjyaM anuzAsataH zrIkAMtAnimittaM vArANasIvAstavyena dharmmarucinA rAjJA sarvavalena samAgatya niruddhasya prabhUtajana parikSayabhayena yat vaizravaNaM upavAsaM avacUrisamalaMkRtam // 126 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 12 // avacUrisamalaMkRtam OROSPECAREERS kRtvA samAhUya sa nagarasya Atmano anyatra saMkrAmaNaM sA pAriNAmikI buddhiH // 5 // 'sAhU ya naMdiseNeti sAdhoH zreNikaputrasya naMdiSaNasya skhaziSyasya vrataM ujjhitukAmasya sthirIkaraNAya bhagavat varddhamAnasvAmivaMdananimittaM calitamuktAbharaNazvetAMbaraparidhAnarUparAma| gIyakavinirjitAmarasuMdarIkakhAMtaHpuradarzanaM kRtaM sA pAriNAmikI buddhiH| sa hi naMdiSeNasya tAdRzamaMtaHpuraM naMdiSeNaparityaktaM dRSTvA dRDhataraM saMyame sthirIbabhUva, // 6 // 'dhaNadattetti dhanadattasya suMsumAyA nijaputryAH cilAtIputreNa mAritAyAH kAlaM apekSya yat palalabha kSaNaM sA pAriNAmikI buddhiH||7|| 'sAvage'tti ko'pi zrAvakA pratyAkhyAtaparastrIsaMbhogaH kadAcit nijajAyAsakhIM avalokya tatra 5. atIva adhyupapannaH, taM ca tAdRzaM dRSTvA tat bhAryA aciMtayat / nUnaM eSa yadi kathaM api etasminnadhyavasAye vartamAno mriyate tarhi narakagati tiryaggatiM vA yAti tasmAt karomi kaMcit upAyamiti, tata evaM ciMtayitvA svapati abhANIt-mA tvaM AturI bhUH, ahaM te tAM vikAlavelAyAM saMpAdayiSyAmi, tena pratipanna, tato vikAlavelAyAM IpadaMdhakAre jagati prasarati khasakhyA vastrANi AbharaNAni paridhAya sA svasakhIrUpeNa rahasi taM upAsRpat / sa ca seyaM madbhAryAsakhIti avagamya tAM paribhuktavAn , paribhoge ca kRte'pagatakAmAdhyavasAyosmarat ca prAgU gRhItaM vrataM, tato vratabhaMgo me samudapAdi iti khedaM kattu pravRttaH, tatastadbhAryA tasmai yathAvasthitaM nivedayAmAsa / tato manAk svasthIvabhUva, gurupAdamUlaM ca gatvA duSTamanaHsaMkalpanimittavratabhaMgavizuddhyarthaM prAyazcittaM pratipannavAn, zrAvikAyAH pAriNAmikI buddhiH||8|| 'amace'tti varadhanupituH amAtyasya brahmadacakumAravinirgamanAya yat suraMgA''khananaM, sA pAriNAmikI | buddhiH||9||12|| 'khamae'ti kSapakasya kopavazena mRtvA sarpatvena utpannasya tato'pi mRtvA jAtarAjaputrasya pravrajyApratipattau caturaH kSapakAn paryupAsInasya yojanavelAyAM taiH kSapakaiH pAtre niSThayata nikSepe'pi kSamAkaraNaM AtmaniMdanaM kSapakaguNaprazaMsA sA pAriNAmikI // 127 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ | avacUrisamalaMkRtam 2064 nandisUtram buddhiH||10|| 'amacaputteti amAtyaputrasya varadhanurnAmno brahmadattakumAraviSaye dIrghapRSThasvarUpajJApanAdiSu teSu teSu prayojaneSu pAriNAmikI Tra vRddhiH ||11||'caannke ti cANakyasya caMdraguptarAjyaM anuzAsato bhAMDAgAre niSTite sati yadekadivasajAtA'zvAdiyAcanaM sA paari||128|| MNAmikI buddhiH // 12 // 'thUlabhadde'tti sthUlabhadrasvAminaH pitari mArite naMdena amAtyapadapAlanAya prArthyamAnasyApi yatpravrajyA pratipattikaraNaM sA pAriNAmikI buddhiH||13 // 'nAsikasuMdarI naMdeMci nAzikyapure suMdarIbhartuH naMdasya bhrAtrA sAdhunA yat meruzirasi nayanaM yacca devamithunakaM darzitaM sA paarinnaamikiibuddhiH|| 14 // 'vairetti vajrasvAmino bAlabhAve'pi vartamAnasya mAtaraM avagaNayya saMghabahumAnakaraNa sA pAriNAmikI buddhiH ||15||'clnnaahnn'tti ko'pi rAjA taruNaiH vyugrAhyate yathA deva! taruNA eva pArzve dhiyaMtAM, kiM sthaviraiH valipalitavizobhitazarIraiH?, tato rAjA tAn prati parIkSAnimittaM brUte-yo mAM zirasi pAdena tADayati tasya ko daMDa iti ?, te pAhuH-tilamAtrANi khaMDAni sa vikRtya mAryate iti, tataH sthavirAn prapaccha-te'vocan-deva! parimAvya kathayAmaH, tatastaiH ekAMte gatvA ciMtitaM-ko nAma hRdayavallabhA devImatiricya anyo devaM zirasi tADayituM ISTe, hRdayavallabhA ca devI vizeSataH sanmAnanIyA iti, tataste samAgatya rAjAnaM vijJapayAmAsuH-deva! sa vizeSataH satkAraNIya iti, tato rAjA paritoSa upAgatastAn prazaMsitavAn-ko nAma vRddhAn vihAya anya evaMvidhabuddhibhAg bhavati ?, tataH sadaiva sthavirAn pArzve dhArayAmAsa na taruNAn iti / rAjJaH sthavirANAM [ca] pAriNAmikI buddhiH // 16 // 'AmaMDe'tti kRtrimamAmalakamiti, kaThinatvAt akAlatvAcca kenApi yathAvasthitaM jJAtaM tasya pAriNAmikI buddhiH|| 17 // 'maNI'ti ko'pi sapoM vRkSaM Aruhya sadaiva pakSINAM aMDAni bhakSayati, anyadA ca vRkSasthito nipAtitaH, maNizca tasya tatra eva kvacin pradeze sthitaH, tasya ca vRkSasya adhastAt yo'sti, uparisthitamaNiprabhAvicchuritaM ca sakala haa||128||
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisUtram mapi kUpodakaM raktIbhRtaM upalakSyate, kUpAt AkRSTaM ca svAbhAvikaM dRzyate / etacca bAlakena kenApi nijapituH sthavirasya niveditaM, so'pi tatra samAgatya samyak paribhAvya maNiM gRhItavAn / tasya pAriNAmikI buddhiH||18|| 'sappatti sarpasya caMDakauzikasya 1129 // bhagavaMtaM prati yA ciMtA'bhUt-IdRg ayaM mahAtmA ityAdikA sA pAriNAmikI buddhiH|| 19 // 'khaggi'ti, ko'pi zrAvakaH prathamayovanamadamohitamanA dharma akRtvA paMcatvamupagataH khaDgaH samutpannaH, yasya gacchato dvayoH api pArzvayoH carmANi laMbate, sajIvavizeSakhaDgaH, sa ca aTavyAM catuHpathe janaM mArayitvA khAdati, anyadA ca tena yathA gacchataH sAdhUna dRSTavAn , sa ca AkramituM na zaknoti / tatastasya jAtismaraNaM bhaktapratyAkhyAnaM devalokagamanaM, tasya pAriNAmikI buddhiH // 20 // 'thumati, vizAlAyAM puri kUlavAlakena vizAlAbhaMgAya yat munisuvratasvAmipAdukAstUpolkhAtanaM sA pAriNAmikI buddhiH|| 21 // pAriNAmikyA buddheH evaM AdIni udAhara| NAni 'setta'mityAdi tat etat azrutanizritam / se kiM taM suanissiyaM ? suanissiyaM cauvihaM pannattaM, taM jahAuggaha ihA' avAo'dhAraNA / se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe pannatte, taM jahA-atthuggahe a vaMjaNuggahe a| se kiM tamityAdi / atha kiM tat zrutanizritaM matijJAna?, guruH Aha-zrutanizritaM matijJAnaM caturvidhaM prajJapta, tadyathA-avagrahahai| IhA-apAyo-dhAraNA ca, tatra avagrahaNaM avagrahaH, anirdezyasAmAnyamAtrarUpArthagrahaNaM ityarthaH, / tathA IhanaM IhA, satbhUtArthaparyAlocana-2 na. sU. 11 || rUpA ceSTA ityarthaH / kiM uktaM bhavati ? avagrahAt uttarakAlaM avAyAt pUrva sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhatArthavizeSapari // 129 // RROR
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUri samalaMkRtam // 130 // tyAgAbhimukhaH-prAyo atra madhuratvAdayaH zaMkhAdidharmA dRzyate na kharakarkazaniSThuratAdayaH zAGgAdizabdadhA iti evaMrUpo mativizeSa IhA, tathA tasya eva avagRhItasyehitasthArthasya nirNayarUpo'dhyavasAyo'vAyaH zAMkha eva ayaM, zAGga eva ayaM ityAdirUpo'vadhAraNAsmakaH pratyayojvAya ityarthaH / tasya eva arthasya nirNItasya dhAraNaM dhAraNA, sA ca tridhA-avicyutiH vAsanA smRtizca, tatra tadupayogAt avicyavanaM avicyutiH, sA ca aMtarmuharcapramANA, tataH tayA Ahito yaH saMskAraH sA vAsanA, sA ca saMkhyeyamasaMkhyeyaM vA kAlaM yAvat bhavati / tataH kAlAMtare kutazcittAdRzArthadarzanAdikAraNAt saMskArasya prabodhe yat jJAnaM udayate-tat eva idaM yanmayA prAra upalabdhaM ityAdirUpaM sA smRtiH / uktaM ca-"tadanaMtaraM tadatyAviccavaNaM jo u vAsaNAjogo / kAlAMtare jaM puNa aNusaraNaM dhAraNA | sA u // 1 // " etAzca avicyutivAsanAsmRtayo dhrnnlkssnnsaamaanyaa'nvrthyogaaddhaarnnaashbdvaacyaaH|| atha ko'yaM avagrahaH 1, sarirAha-avagraho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-arthAvagrahazca vyaMjanAvagrahazca, tatra arthyate ityarthaH arthasthAvagrahaNaM arthAvagrahaH sakalarUpAdivizeSanirapekSAnirdezyasAmAnyamAtrarUpArthagrahaNaM ekasAmayika ityarthaH, tathA vyajyate'nena arthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaMjanaM, tacca upakaraNendriyasya zrotrAdeH zabdAdipariNatadravyANAM ca parasparaM saMbaMdhaH, saMbaMdhe sati so'rthaH zabdAdirUpaH | zrotrAdiiMdriyeNa vyaMjituM zakyate, na anyathA, tataH saMbaMdho vyaMjanaM, vyaMjanena-saMbaMdhena avagrahaNaM saMbadhyamAnasya zabdAdirUpasyArthasya | avyaktarUpaH paricchedo vyNjnaavgrhH| athavA vyajyaMte iti vyaMjanAni, 'kRt bahulaM' iti vacanAt karmaNyanaT, saMprati tu vyaMjanAvagrahAt UrdU arthAvagraha iti kramaM Azritya prathamaM vyaMjanAvagrahasvarUpaM pratipipAdayiSuH ziSyaH praznaM karoti se kiM taM vaMjaNuggahe ? vaMjaNuggahe caubihe pannatte, taM jahA RS NEERIES RSSC
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 131 // soiMdiyavaMjaNuggahe, ghANeMdiyavaMjaNuggahe, jibhidiyabaMjaNuggahe, phAsiMdiyavaMjaNuggahe / settaM baMjaNuggahe / atha ko'yaM vyaMjanAvagrahaH 1, AcArya Aha-vyaMjanAvagrahaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA - 'zrotraMdriyavyaMjanAvagraha' ityAdi, atra Aha - satsu paMcasu iMdriyeSu SaSThe ca manasi kasmAt ayaM caturvidho vyAvarNyate ?, ucyate, iha vyaMjanaM upakaraNendriyasya zabdAdidravyANAM ca parasparaM saMbaMdha ucyate, saMbaMdhacaturNAM eva zrotraMdriyAdInAM na nayanamanasoH, tayoH aprApyakAritvAt, Aha-kathaM aprApyakAritvaM tayoH avasIyate ?, ucyate, viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvAt, tathAhi yadi prAptaM artha cakSuH mano vA gRhNIyAt tarhi yathA sparzaneMdriyaM srakcaMdanAdikaM aMgArAdikaM ca prAptamarthaM paricchidan tatkRtAnugrahopaghAtabhAg bhavati / tathA cakSuH manasI api bhavetAM, vizeSAbhAvAt na ca bhavataH tasmAdaprApyakAriNI te, nanu dRzyate eva cakSuSo viSayakRtau anugrahopaghAtau, tathAhi - ghanapaTalavinirmukte nabhasi sarvato nibiDajaraThimopetaM kara prasaramabhisarpayantamaMzumAlinamanavarataM avalokamAnasya bhavati cakSuSo vighAtaH, zazAMkakara kadaMba kaM yadi vA taraMgamAlopazobhitaM jalaM tarumaMDalaM ca zADvalaM niraMtaraM nirIkSyamANasya ca anugrahaH, tadetadaparibhAvita bhASitaM yato na brUmaH sarvathA viSayakRtAnugrahopaghAtau na bhavataH, kiM tvetAvadeva vadAmo-yadA viSayaM viSayatayA cakSuravalaMbate tadA tatkRtAvanugrahopaghAta tasya na bhavata iti tadaprApyakAri, zeSakAlaM tu prAptenopaghAtakenopaghAto bhaviSyatyanugrAhakeNa cAnugrahaH / atha katividho'yamarthAvagrahaH 1, sUrirAha se kiM taM atyuggahe ? atthuggahe chivahe pannatte taM jahA- soiMdiya avacUrisamalaMkRtam // 131 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ vandisUtram / / 132 / / atthuggahe / cakhidiyaatthuggahe / ghANidiya atyuggahe / jimiatyuga / phAsiMdiyaatthuggahe / noiMdiya atthuggahe / tassa NaM imaM egahiA nANAghosA nANAvaMjaNA paMca nAmadhijA bhavati, taM jahA -ogeNhaNayI uvadhAraNayI savaNayA avalaMbaNyA mehA / setaM uggahe / arthAvagrahaH pavidhaH prajJaptaH, tadyathA - zrotreMdriyArthAvagraha ityAdi, zrotraMdriyArthAvagraho vyaMjanAvagrahottarakAlaM ekasAmayikaM anirdezyasAmAnyarUpArthA'vagrahaNaM zraveMdriyArthAvagrahaH, evaM ghrANajihvAsparzaneMdriyArthAvagraheSvapi vAcyaM cakSurmana sostu vyaMjanAvagraho na bhavati, tatastayoH prathamaM eva svarUpaM dravyaguNakriyAvikalpanAtItaM anirdezyasAmAnyamAtrarUpArthA'vagrahaNaM arthAvagrahoJvaseyaH // tatra noIdriyaM manaH tacca dvidhA dravyarUpaM bhAvarUpaM ca tatra manaHparyAptinAmakarmodayato yat manaH prAyogyavargaNAdalikaM AdAya manastvena pariNAmitaM tat dravyarUpaM manaH, tathA dravyamano'vaSTaMbhena jIvasya yo mananapariNAmaH sa bhAvamanaH, tatra iha bhAvamanasA prayojanaM tatgrahaNe hi avazyaM dravyamanaso'pi grahaNaM bhavati, dravyamanotareNa bhAvamanaso'saMbhavAt bhAvamano vinApi ca dravyamano bhavati, yathA bhavastha kevalinaH, tata ucyate - bhAvamanasA iha prayojanaM, tatra noiMdriyeNa - bhAvamanasA'rthAvagraho dravyeMdriyavyApAranirapekSo ghaTAdyarthasvarUpa paribhAvanA'bhimukhaH prathamaM ekasAmayiko rUpAdyUrddhA''kArAdivizeSaciMtA vikalo' nirdezyasAmAnyamAtrarcitAtmako bodho noiMdriyArthAvagrahaH // ' tasya' sAmAnyena avagrahasya 'NaM' iti vAkyAlaMkAre 'amUni' vakSyamANAni ekArthikAni nAnAghoSA - udA vacUrisamalaMkRtam // 132 //
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | avacUrisamalaMkRtama // 133 // RECK tAdayaH svaravizeSAH, yeSAM tAni nAnAghoSANi, tathA nAnAvyaMjanAni-kAdIni yeSAM tAni nAnAvyaMjanAni, paMca nAmAni eva nAmadheyAni bhavaMti / 'tadyathA' iti teSAM eva upapradarzane 'ogeNhaNayA' ityAdi, iha avagrahaH tridhA, tadyathA-vyaMjanAvagrahaH sAmAnyArthAvagraho vizeSasAmAnyArthAvagrahazca, tatra vizeSasAmAnyArthAvagraha aupacArikaH, sa ca anaMtarameva agre darzayiSyate, avagRhyate anena ityavagrahaNaM,' karaNe'naT' vyaMjanAvagrahaH-prathamasamayapraviSTazabdAdipudgalA''dAnapariNAmaH, tat bhAvojvagrahaNatA / tathA dhAryate'nena iti dhAraNaM, upa sAmIpyena dhAraNaM [upadhAraNaM] vyaMjanAvagrahe dvitIyAdisamayeSu pratisamayaM apUrvApUrvapravizacchabdAdipudgalA''dAnapurassaraM prAktanaprAktanasamayagRhItazabdAdipudgaladhAraNapariNAmaH tadbhAva upadhAraNatA, tathA zrUyate'nena iti zravaNaM ekasAmayikaH sAmAnyArthAvagraharUpo bodhapariNAmaH tadbhAvaH zravaNatA, tathA'valaMbyate iti avalaMbanaM, 'kudahula'miti vacanAt karmaNyanad, vizeSasAmAnyArthAvagrahaH / medhA prathama vizeSasAmAnyArthAvagraha-matiricya uttaraH sarvo'pi vizeSasAmAnyArthAvagrahaH / tadevamuktAni paMcApi nAmadheyAni bhinnArthAni / 'se taM' ityAdi nigamanaM // se kiM taM IhA ? IhA chavihA pannattA, taM jahA-soiMdiyaIhA, cakkhidiyaIhA, ghANidiyaIhA, jibhidiyaIhA, phAsiMdiyaIhA, noiNdiyiihaa| tIse NaM imaM egadviA nANAghosA nANAvaMjaNA paMca nAmadhijA bhavaMti, taM jahA AbhogaNayA' maggaNayAM gavesaNayA~ ciMtA vimaMsA / settaM IhA / atha kA iyaM IhA ? paDvidhA prajJaptA, tadyathA-zrotraMdriyaIhA ityAdi, tatra zrotraMdriyeNa IhA zrotraMdriyaIhA zrotraMdriyArthAvagraha | // 133 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ | avacUri| samalaMkRtam nandisUtram | adhikRtya yA pravRttA IhA zrotraMdriyaIhA ityarthaH / evaM zeSA api sAdhanIyAH, 'tIse NaM' ityAdi sugama, navaraM sAmAnyata ekArthikAni, vizeSArcitAyAM punaH bhinnArthAni, tatra Abhogyate'nena iti AbhoganaM-arthAvagrahasamayasamanaMtara eva satbhUtArthavizeSAbhimukhaM AlocanaM // 134 // tasya bhAva AbhoganatA / tathA mAryate'nena iti mArgaNa-sadbhatArthavizeSAbhimukhaM eva tat Urddha anvayavyatirekadharmAnveSaNaM tadbhAvo mArgaNatA, tathA-gaveSyate'nena iti gaveSaNaM-tat Uddha sat bhRtArthavizeSAbhimukhaM evaM vyatirekadharmatyAgato'nvayadharmAdhyAsAlocanaM tadbhAvo gaveSaNatA, tato muhurmuhuH kSayopazamavizeSataH svadharmAnugatasadbhUtArthavizeSaciMtanaM ciMtA / tata Urddha kSayopazamavizeSAtspaSTataraM sadbhatArthavizeSAbhimukhaM eva vyatirekadharmaparityAgato'nvayadharmAparityAgato'nvayadharmavimarzanaM vimarzaH / 'se taM IhA' iti nigamanam / / se kiM taM avAe ? avAe chavihe pannatte, taM jahA-soiMdiyaavAe, cakkhidiyaavAe, ghANiMdayaavAe, jibhidiyaavAe, phAsiMdiyaavAe, noiMdiyaavAe / tassa NaM imaM egadviA nANAghosA nANAvaMjaNA paMca nAmadhijA pannattA, taM jahA AuddaNayA~ pacAuTTaNayAM avAeM buddhI vinnANe / settaM avaae| 'se kiM te' ityAdi, zrotraMdriyeNa avAyaH, zrotraMdriyanimittaM arthAvagrahaM adhikRtya yaH pravRtto'pAyaH [sa] zrotraMdriya apAya ityarthaH, dievaM zeSA api bhAvanIyAH, 'tassa gaM' ityAdi prAgvat , atrApi sAmAnyata ekAthikAni, vizeSaciMtAyAM punaH nAnArthAni, tatra Avartate-IhAto nivRtyApAyabhAvaM pratipakSyabhimukho vartate yena bodhapariNAmena sa AvartanaH tadbhAva AvarttanatA, arthavizeSeSu uttarottareSu vivakSitApAya pratyAsannatarA bodhavizeSAH te pratyAvartanAstadbhAvaH pratyAvarttanatA / tathA apAyo nizcayaH sarvathA IhAbhAvAt vinivRttasya avadhAraNA'vadhAritaM artha avagacchato yo bodhavizeSaH so'pAya ityarthaH / tatastaM eva avadhAritaM artha kSayopazamavizeSAta CARXXX ||134 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram Cos avacUrisamalaMkRtam // 135 // sthiratayA punaH, punaH spaSTataraM avabudhyamAnasya yA bodhapariNatiH sA buddhiH| tathA viziSTaM jJAnaM vijJAnaM-kSayopazamavizeSAt eva avadhAritArthaviSaya eva tIvrataradhAraNAhetuH bodhavizeSaH / 'se tvaM avAe' iti nigamanam // se kiM taM dhAraNA ? dhAraNA chabvihA pannattA, taM jahA soiMdiyadhAraNA, cakkhidiyadhAraNA, ghANidiyadhAraNA, jibhidiyadhAraNA, phAsiMdiyadhAraNA, noiNdiydhaarnnaa| tassa NaM imaM egahiA nANAghosA nANAvaMjaNA paMca nAmadhijjA pannattaM, taM jahA dhAraNA sAdhAraNA ThavaNA' paiTThA koTTe / settaM dhaarnnaa| 'se kiM taM' ityAdi sugama, yAvat dhAraNA ityAdi, atrApi sAmAnyata ekArthAni vizeSArthaciMtAyAM punaH bhinnAni, tatra apAyAnaMtaraM avagatasya arthasya avicyutyA'ntarmuhUrta kAlaM yAvat dharaNaM dhAraNA, tatastaM eva artha upayogAt cyutaM jaghanyataH aMtamuhUrtAt utkarSato'saMkhyeyakAlAta parato yatsmaraNaM sAM dhAraNA, tathA sthApanaM sthApanA, apAyAvadhAritasya arthasya hRdi sthApanaM, vAsanA ityarthaH, anye tu dhAraNAsthApanayoH vyatyAsena svarUpaM AcakSate / tathA pratiSThA [pa] naM pratiSThA-apAyAvadhAritasya eva arthasya hRdi prabhedena pratiSThApanaM ityarthaH / koSTha iva koSTho'vinaSTasUtrArthadhAraNaM ityarthaH / sA iyaM dhAraNA // samprati avagrahAdeH kAlapramANapratipAdanArtha Ahauggahe ikasamaie, antomuhuttiA IhA, antomuhattie avAe, dhAraNA saMkhejjaM vA kAlaM asaMkheja vA kAlaM / evaM aTThAvIsaivihassa AbhiNibohiyanANassa baMjaNuggahassa parUvaNaM krissaami| paDibohagadidvaMteNa / mallaga diTuMteNa ya / se kiM taM paDibohagadiluteNa ? paDibohagadiDhateNa-se jahA nAmae kei purise kaMci purisaM suttaM paDibohijjA amugA amugatti, tattha coage sarakara // 135 // SEARCESS%
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandisUtram pannavagaM evaM vayAsI kiM egasamayapaviThThA poggalA gahaNamAgacchaMti dusamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchati tisamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti jAva dasasamayapaviTThA poggalA // 136 // gahaNamAgacchaMti saMkhijasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti asaMkhijasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti ? evaM vadaMtaM coagaM pannavae evaM kyAsI-no egasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, no dusamayapoggalA gahaNamAgacchaMti, no tisamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchati, jAva no dasasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, no saMkhijasamayapaviTThA gahaNamAgacchaMti, asaMkhijasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchati / se taM paDiyohagadiTuMteNa / uggaha ityAdi, avagrahaH arthAvagraha ekasAmayikaH, AMtarmuhartikI IhA, AMtarmuhartiko'dhAyaH, dhAraNA saMkhyeyaM vA kAlaM asaMkhyeyaM vA kAlaM, tatra saMkhyeyavarSAyuSAM saMkhyeyakAlaM asaMkhyeyavarSAyuSAM asaMkhyeyakAlaM, sA ca dhAraNA saMkhyeyaM asaMkhyeyaM vA kAlaM yAvat vAsanArUpA draSTavyA, avicyutismRtyoH ajaghanya utkarSeNa aMtarmuhartapramANatvAt , evaM ukkena prakAreNa [kathaM] aSTAviMzatividhatA iti, ucyate, caturdA vyaMjanAvagrahaH, poDhArthAvagrahaH, SoDhA IhA, SaDiyo'pAyaH, SoDhA dhAraNA iti aSTAviMzatividhatA, evaM aSTAviMzatividhasya AbhiniyodhikajJAnasya saMbaMdhI yo vyaMjanAvagrahaH, tasya spaSTatarasvarUpaparijJApanAya prarUpaNAM kariSyAmi / kathamityAha-pratibodhakadRSTAMtena mallakadRSTAMtena ca, tatra pratibodhayati iti pratiyodhakaH-suptasya utthApakaH sa eva dRSTAMtaH pratibodhakadRSTAMtaH tena, mallaka-zarAvaM hai tadeva dRSTAMto mallakadRSTAMtaH tena, atha keyaM pratibodhakadRSTAMtena, iyaM vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA iti zeSaH / AcArya Aha-pratibodhaka // 136 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nandi sUtram / dRSTAMtena iyaM vyaMjanAvagrahaprarUpaNA, sa yathAnAmako-yathAsaMbhavanAmadheyakaH ko'pi puruSaH, atra sarvatrApi ekAro mAgadhikabhASA lakSaNAnusaraNAta, tacca prAgeva anekaza uktaM, kiMcidanirdiSTanAmAnaM yathAsaMbhavanAmakaM puruSa pratibodhayet / kathamiyAha-'amukAmuka // 137 // iti, tatra evaM ukte sati codako jJAnAvaraNakammodayataH kathitamapi sUtrArtha anavagacchan praznaM codayati iti codakaH, yathAvasthitaM sUtrArtha prajJApayati iti prajJApako-guruH, taM evaM' vakSyamANena prakAreNa avAdIt / bhUtakAlanirdezo'nAdimAnAgama iti khyApanArthaH, badanaprakAra evaM darzayati-kiM ekasamayapraviSTAH saMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchaMti, navaramayaM pratiSedhaH sphuTapratibhAsarUpArthA-1 vagrahalakSaNavijJAnagrAhyatA adhikRtya veditavyo, yAvatA punaH prathamasamayAdapi Arabhya kiMcit kiMcidavyaktagrahaNamAgacchaMti iti pratipattavyaM ?, 'jaM ca vaMjaNomgahaNamiti bhaNiyaM vinANamabattaM iti vacanaprAmANyAt / asaMkhejetyAdi, Adita Arabhya pratisamayapravezena asaMkhyeyAn samayAn yAvat ye praviSTAste asaMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchaMti-arthAvagraharUpavijJAnagrAhyatAM upa paryate // asaMkhyeyasamayapraviSTeSu teSu caramasamaye arthAvagrahavijJAnaM upajAyate ityarthaH / arthAvagrahavijJAnAt ca prAk sarvo'pi vyaMjanAvigrahaH, eSA pratibodhakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA / vyaMjanAvagrahasya ca kAlo jaghanyata AvalikA'saMkhyeyabhAgaH, utkarSataH saMkhyeyA AvalikAH, tA api ca saMkhyeyA AvalikA prANApAnapRthaktvakAlamAnA veditavyAH, yata uktaM-"vaMjaNAvaggahakAlo AvaliyA asaMkhabhAgatallo u / thotroukoso puNa ANApANupuhuttaMtti / 1 / " 'setU' ityAdi nigamanam / sA iyaM pratibodhakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA / se kiM taM mallagadiTTateNa / mallagadivateNa se jahAnAmae kei purise AvAgasIsAo mallagaM gahAya RECORPORATE // 13 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram avacUri // 138 // samalaMkRtam tatthegaM udagabiMduM pakkhevijA se naDhe / anne'vi pakkhitte se'vi nave / evaM pakkhippamANesu pakkhippamANesu hohI se udagabiMdU je NaM taM mallagaM rAvehiitti, hohI se udagabiMdU je NaM taMsi mallagaMsi ThAhiti, hohI se udagabiMdU jeNaM taM mallagaM bharihiti, hohI se udagabiMdU jeNaM taM mallagaM pavAhehiti evAmeva pakkhippamANehiM pakkhippamANehiM aNaMtehiM poggalehiM jAhe ttaM vaMjaNaM pUriaM hoi tAhe huMti karei / no ceva NaM jANai kevi esa saddAi tao IhaM pavisaha, tao jANai amuge esa saddAi / tao avAyaM pavisai tao se uvagayaM havaha, tao NaM dhAraNaM pavisai, tao NaM dhArei saMkhijaM vA kAlaM, asaMkhijaM vA kAlaM / se jahA nAmae kei purise avvattaM sadaM suNijjA teNaM sahotti uggahie, no cevaNaM jANai ke vesa saddAi tao IhaM pavisaha, tao jANai amuge esa sdde| tao NaM avAyaM pavisai, tao se uvagayaM havai, tao dhAraNaM pavisai, tao NaM dhArei saMkhijja vA kAlaM asaMkhicna vA kAlaM / se jahA nAmae keI purise abbattaM rUvaM pAsejA teNaM rUvatti uggahie no ceva NaM jANai ke vesa rUvatti, tao IhaM pavisai tao jANai amuge esa rUvetti, tao avAyaM pavipsai, tao se ugavayaM havai / tao dhAraNaM pavisai, tao NaM dhArei saMkhijaM vA kAlaM asaMkhinaM vA kAlaM / se jahA nAmae keI purise avvattaM gaMdhaM agghAijjA teNaM gaMdhetti uggahie no cevaNaM jANai ke vesa gaMdhatti / tao IhaM pavisai, tao jANai amuge esa gaMdhe, tao avAyaM pavisai, tao se uvagayaM havai / / / 138 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtara // 139 // tao dhAraNaM pavisai, tao NaM dhArei saMkhijaM vA kAlaM asaMkhijaM vA kaalN| se jahA nAmae keI purise abbattaM rasaM AsAijA teNaM rasotti uggahie no ceva NaM jANai, ke vesa rasetti, tao IhaM pavisai, tao jANai amuge esa rase, tao avArya pavisai, tao se uvagayaM havai, tao dhAraNaM pavisai, tao NaM dhArei saMkhijaM vA kAlaM asaMkhijaM vA kAlaM / se jahA nAmae purise avvattaM phAsaM paDisaMveijjA, teNaM phAsetti uggahie, no ceva NaM jANai, ke besa phAsaotti, tao IhaM pavisai, tao jANai amuge esa phAse, tao avAyaM pavisai, tao se uvagayaM havai, tao dhAraNaM pavisai, tao NaM dhArei saMkhijaM vA kAlaM asaMkhijaM vA kaalN| se jahA nAmae keI purise avvattaM sumiNaM pAsijA, teNaM sumiNotti uggahie, no ceva NaM jANai, ke vesa sumiNotti, tao Iha pavisai, tao jANai amuge esa sumiNe, tao avAyaM pavisai, tao se uvagayaM havai, tao dhAraNaM pavisai, tao dhArei saMkhijaM vA kAlaM asaMkhijaM vA kAlaM / settaM mllgdiddhtenn| atha keyaM mallakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA ?, sUrirAha-mallakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA / so nirdiSTasvarUpo yathAnAmakaH kazcit puruSaH 'ApAkazirasaH' ApAkaH pratItaH tasya ziraso mallakaM-zarAvaM gRhItvA, idaM hi kila rUkSaM bhavati / tato'syopAdAnaM, tatra mallake ekaM udakabiMduM prakSipet sa naSTaH, tatra eva tat bhAvapariNatiM Apanna ityarthaH / tato dvitIyaM prakSipet so'pi vinaSTaH, e prakSipyamANeSu 2 bhaviSyati sa udakabiMduH yaH tat mallaka rAhii' iti dezyo'yaM zabdaH, ArdratAM neSyati, zeSaM sAra 139 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 140 // sugamaM 'yAvat' evameva ityAdi, evameva udakavidubhiH iva niraMtaraM prakSipyamANaiH 2 anaMtaiH zabdarUpatApariNataiH pudgalaiH yadA tad vyaMjanaM pUritaM bhavati tadA huM karoti huMkAraM muMcati / tadA tAn pudgalAn anirdezyarUpatayA paricchinatti iti bhAvArthaH / atra vyaMjanazabdena upakaraNeMdriyaM zabdAdipariNataM vA dravyaM tayoH saMbaMdhI vA gRhyate, na kazcidvirodhaH / tatra yadA vyaMjanaM upakaraNeMdriyaM adhikriyate tadA pUritaM iti ko'rthaH ? paripUrNabhUtaM vyAptaM ityarthaH / yadA vyaMjanaM dravyaM abhigRhyate tadA pUritaM iti - prabhUtIkRtaM svapramANamAnItaM svavyaktau samarthIkRtaM ityarthaH yadA tu vyaMjanaM dvayorapi saMbaMdho gRhyate tadA pUritaM iti kiM uktaM bhavati ? - tAvat saMbaMdho'bhUt / yAvati sati te zabdAdipudgalA grahaNaM AgacchaMti, arthAvagraharUpeNa jJAnena taM artha gRhNati, taM ca nAmajAtyAdikalpanArahitaM, tathA ca Aha-na punaH evaM jAnAti ka eSa zabdAdiH artha iti svarUpadravyaguNakriyAvizeSakalpanArahitaM anirdezyaM sAmAnyamAtraM gRhNAti ityarthaH, evaM rUpasAmAnyamAtragrahaNakAraNatvAt arthAvagrahasya, etasmAcca pUrvaH sarvo'pi vyaMjanAvagrahaH, eSA mallakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA, huMkArakaraNaM cArthAvagrahavalapravarttitam / tata IhAM pravizati kiM idamidaM iti vimarza kartuM Arabhate, 'tataH' IhAnaMtaraM kSayopazamavizeSabhAvAt jAnAti -amuka eSa zabdAdiH iti, tataH evaMrUpe jJAnapariNAme prAdurbhavati sati so'pAyaM pravizati / tato'pAyAnaMtaraM aMtarmuhUrttakAlaM yAvat upagataM bhavati - sAmIpyena Atmani zabdAdijJAnaM pariNataM bhavati / avivyutiH aMtarmuhUrttakAlaM yAvat pravarttate ityarthaH, tato dhAraNAM pravizati, sA ca dhAraNA vAsanArUpA draSTavyA, yata Aha-tato dhAraNAyAM pravezAt ' N' iti vAkyAlaMkAre saMkhyeyaM vA asaMkhyeyaM vA kAlaM hRdi dhArayati, tatra saMkhyeyavarSAyuSkaH saMkhyeyaM kAlaM, asaMkhyeyavarSAyuSkastu asaMkhyeyakAlaM / atrAha suptamaMgIkRtya pUrvoktaprakAraH sarvo'pi ghaTate, jAgratastu zabdazravaNasamanaMtaraM evaM avagrahaH - ihAvyatirekeNa avacUrisamalaMkRtam // 140 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 141 // na. sU. 12 avAyajJAnaM upajAyate, tathApratiprANisaMvedanAt / tat niSedhArthaM Aha-sa yathAnAmakaH kazcit jAgrat api puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt, avyaktameva prathamaM zabdaM zRNoti, avyaktaM nAma anirdezyasvarUpaM nAmajAtyAdikalpanArahitaM, anena avagrahaM Aha-arthAvagrahatha zrotreMdriyasya saMbaMdhI vyaMjanAvagrahamaMtareNa na bhavati tato vyaMjanAvagraho'pi ukto veditavyaH / atrAha - nanu evaM kramo na ko'pi upalabhyate, kiMtu prathamata eva zabdApAyajJAnaM upajAyate, sUtre'pi ca avyaktaM iti zabdavizeSaNaM kRtaM, tataH ayaM artho vyAkhyeyaHavyaktaM- anavadhAritazAMkhazArGgAdivizeSaM zabdaM zRNuyAditi idaM ca vyAkhyAnaM uttarasUtraM api saMvAdayati, tena pramAtrA zabda iti avagRhItaM, na punarevaM jAnAti - ka eSaH zabdaH zAMkhaH zArGga iti vA ?, saddAi iti, atra AdizabdAt rasAdiSu api ayameva nyAya iti jJApayati, tata IhAM pravizati ityAdi sarva saMbaddhameva, tadetadayuktaM, samyag vastutatvAparijJAnAt, iha hi yat kimapi vastu nizrIyate tatsarva IhApUrvakamanI hitasya samyanizcitatvAyogAt, na khalu prathamAkSisannipAte sati dhUmadarzane'pi yAvat kiM ayaM dhUmaH ? kiMvA mazakavartiH iti vimRzya dhUmagatakaMThakSaNanakAlIkaraNa soSmatAdidharmmadarzanAt samyak dhUmaM dhUmatvena vinizcinoti tAvat sa dhUmo nizcito bhavati / anivarttitazaMkatathA tasya samyakU nizcitatvAyogAttasmAt avazyaM yo vastuvizeSanizcayaH sa IhApUrvakaH, zabdo'yaM iti ca nizcayo rUpAdivyavacchedAt tato'vazyaM itaH pUrva IhayA bhavitavyam / IhA ca prathamataH sAmAnyarUpeNa avagRhIte bhavati, na anavagRhIte, na khalu sarvathA nirAlaMbanaM IhanaM kApi bhavat upalabhyate, na cAnupalabhyamAnaM pratipattuM zaknumaH / sarvasyApi prekSAvatAM pratipatteH pramANamUlatvAt, anyathA prekSAvattAkSatiprasakteH tasmAt IhAyAH prAgavagraho'pi niyamAt pratipattavyaH / avagrahatha zabdo'yaM iti jJAnAt pUrva pravarttamAno'nirdezyasAmAnyamAtragrahaNarUpa eva upapadyate, na anyaH, ata eva uktaM sUtrakRtA- 'avyaktaM avacUrisamalaMkRtam // 149 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram *EX avacUri| samalaMkRtam // 142 // zabdaM zRNuyAditi, kiM uktaM bhavati?-zabdavyatyApi vyaktaM na zRNoti, kiMtu sAmAnyamA anirdezyaM gRhNAti ityarthaH / iha yadi vastu subodhaM bhavati viziSTazca matijJAnAvaraNakSayopazamo vartate / tato'tamuhUrttakAlena niyamAt tadvastu vinizcinoti, yadi punaH vastu duryodhaM na ca tathAvidho viziSTo matijJAnAvaraNakSayopazamaH tata IhopayogAt acyutaH punaH aMtarmuhUrta kAlaM Ihate / evaM IhopayogAvicchedena prabhUtAni aMtarmuhartAni yAvat Ihate / tata IhAnaMtaraM jAnAti-amuka eSo'rthaH iti / idaM ca jJAnaM avAyarUpaM, tato'smin jJAne prAdurbhavati 'ga' iti vAkyAlaMkAre'pAyaM pravizati / tataH 'se' tasa upagataM-avicyutyA sAmIpyena Atmani pariNataM bhavati, tato dhAraNaM-vAsanArUpAM pravizati / saMkhyeyaM asaMkhyeyaM vA kAlaM / 'evaM' anena kramaprakAreNa etena pUrvadarzitena amilApena zeSeSu api cakSuH AdiSu iMdriyeSu akgrahAdayo caacyaaH| navaraM abhilApaviSaye 'avvattaM saI suNijA' iti asya sthAne 'anvattaM rUpaM pAsejA' iti vaktavyam / upalakSaNaM etattena sarvatrApi zabdasthAne rUpaM iti vaktavyaM, tadyathA-'teNaM svetti uggahie' ityAdi tadavasthaM eva, navaraM iha vyaMjanAvagraho na vyAkhyeyaH, aprApyakAritvAt cakSuSo, ghrANeMdriyAdiSu tu vyAkhyeyaH, evaM ghrANeMdriyaviSaye-'abbattaM gaMdhaM agdhAijA' ityAdi vaktavyaM, jiDeMdriyaviSaye, avattaM rasaM AsAejA' ityAdi, sparzaneMdriyaviSaye 'avattaM phAsaM paDisaMveijA' ityAdi, yathA ca zabda iti nizcite tat uttarakAlaM uttaradharmajijJAsAyAM kiM zAMkhaH? kiMvA zAGgaH? ityevaMrUpA IhA pravartate tathA rUpaM iti nizcite taduttarakAlaM uttaradharmajijJAsAyAM kiM ayaM sthANuH kiM vA puruSaH? ityAdirUpA pravartate, evaM ghrANeMdriyAdiSu api samAnagaMdhAdIni vastUni IhA''laMbanAni veditavyAni / sa yathAnAmakaH ko'pi puruSo'vyaktaM khamaM pratisaMvedayet / avyaktaM nAma sakalavizeSavikalaM anirdezyaM iti prajJApakaH sUtrakAro vadati, sa tu pratipattA svamAdivyaktivikalaM kiMcit anirdezya eva tadAnIM gRhNAti, tathA tena // 142 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | avacUrisamalaMkRtam // 143 // pratipattA 'suviNotti uggahie' iti khamamiti avagRhItam , atrApi svama iti prajJApako vadati / sa tu pratipattA azeSavizeSaviyukta eva avagRhItavAn , tathA ca Aha-na punaH eva jAnAti-[ka] eSa svapna iti ? khAma iti api taM artha na jAnAti iti bhAvaH, tataH IhAM pravi- zati ityAdi prAvat / evaM svabhaM adhikRtya noiMdriyasya arthAvagrahAdayaH pratipAditAH / anena ca ullekhenAnyatrApi viSaye veditavyAH, tadevaM mallakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahaprarUpaNAM kurvatA prasaMgato aSTAviMzatisaMkhyA api-matijJAnasya bhedAH saprapaMcaM uktAH / saMprati mallaka| dRSTAMta upasaMharati / 'sA iyaM' mallakadRSTAMtena vyaMjanAvagrahasya prarUpaNA / ete ca avagrahAdayo aSTAviMzatibhedAH pratyekaM bahvAdibhiH setaraiH sarva saMkhyayA dazasaMkhyabhedaiH bhidyamAnA yadA vivakSyate tadA SaTatriMzat adhikaM bhedAnAM zatatrayaM bhavati / saMprati punaH dravyAdimedataH catuHprakAratAM AhataM samAsao cauvihaM pannataM taM jahA-davyao, khittao, kAlao, bhAvao / tattha davao NaM AbhiNiyohiyanANI AeseNaM savAI davAI jANaina pAsai / khettao NaM AbhiNiyohiya nANI AeseNaM sarva khettaM jANaina pAsai / kAlao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savvaM kAlaM jANai na pAsai / bhAvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabve bhAve jANai na paash| uggahaIhA'vAo ya dhAraNA eva huMti cattAri // AbhiNiyohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM // 1 // atthANaM uggahaNami uggahe, taha viAlaNe IhA // vavasAyaMmi avAo, dharaNaM puNa dhAraNaM biti||2|| uggaha ikaM samayaM, IhAvAyA muhuttamaddhaM tu // kAlamasaMkhaM saMkhaM ca, dhAraNA hoi nAyabbA // 3 // RECESS // 143 //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandinam // 144 // puDhaM suNei sadda, rUvaM puNa pAsaha apuDhaM tu // gaMdha rasaM ca phAsaM ca, baddhapuDhaM viyAgare // 4 // bhAsAsamaseDhIo, saddaM jaM suNai mIsiyaM suNai // vIseDhI puNa saddaM, suNaha niyamA parAdhAe // 5 // IhA apoha vImaMsA, maggaNA ya gavesaNA // sannA saI maI pannA, savvaM AbhiNibohiaM // 6 // settaM AbhiNiSohiyanANaparokkhaM / (settaM mahanANaM ) 'tanmatijJAnaM ' ' 'samAsataH' caturvidhaM, prajJaptaM, tadyathA dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataca, tatra dravyato'NaM' iti vAkyAlaMkAre, AbhinibodhikajJAnI 'AdeseNaM' ti AdezaH prakAraH, sa ca dvidhA - sAmAnyarUpo vizeSarUpazca tatra iha sAmAnyarUpo grAhyaH, tata Adezena - dravyajAtirUpasAmAnyoddezena sarvadravyANi - dhamrmAstikAyadIni jAnAti kiMcit vizeSato'pi yathA dharmAstikAyo dharmAstikAyasya pradezAH tathA dharmAstikAyo gatiupaSTaMbhahetuH amUrtto lokAkAzapramANa ityAdi, na pazyati -- sarvAtmanA dharmAstikAyAdIn na pazyati / ghaTAdistu yogyadezAvasthitAn pazyati api, athavA Adeza iti sUtrAdezaH / tasmAt sUtrAdezAt sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti, na tu sAkSAtsarvANi pazyati / nanu yatsUtrAdezato jJAnaM upajAyate tat zrutajJAnaM bhavati, zabdArthaparijJAnarUpatvAt atha ca matijJAnaM abhidhIyamAnaM varttate tatkathaM Adeza iti sUtrAdezo vyAkhyAtaH 1 tadayuktaM, samyak vastutattvAparijJAnAt / iha hi zrutabhAvitamateH zrutopalabdheSu sUtrAnusAramAtreNa ye'vagrahehApAyAdayo buddhivizeSAH prAduHSaMti te matijJAnaM eva, na zrutajJAnaM, sUtrAnusAranirapekSatvAt evaM kSetrAdiSu vAcyaM navaraM tAn sarvathA na pazyati, tatra kSetraM lokAlokAtmakam / kAlaH sarvAddhArUpo'tItAnAgatavarttamAnarUpa vA bhAvAca paMca saMkhyA audayikAdayaH, saMprati saMgrahagAthAM pratipAdayati- 'uggaho' ityAdi, avagrahaH - prAnirUpita arisamalaMkRtas // 144 //
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram || zabdArthaH / tathA IhA apAyazca, cazabdaH pRthagavagrahAdisvarUpasvAtaMtryapradarzanArthaH, avagrahAdayaH parasparaM paryAyA na bhavaMti iti bhAvArthaH, 5/ avani athavA cazabdaH samuccaye, tasya ca vyavahitaH prayogo dhAraNA ca ityevaM draSTavyam / evakAraH kramapradarzanArthaH, evamanena krameNa 'samAsena' // 15 // samalaMkara saMkSepeNa catvAri AbhinibodhikajJAnasya bhidyate iti medA vikalpA aMzA ityrthH| ta eva vastUni bhavaMti, tathAhi-na anavagRhItaM Idyate na anIhitaM nizcIyate na anizcitaM dhAryate iti // 1 // idAnIM eteSAM eva avagrahAdInAM svarUpaM pratipipAdayiSurAha-arthAnAM-rUpAdInAM avagrahaNaM cazabdo avagrahaNasya avyaktatvasAmAnyamAtrasAmAnyavizeSaviSayatvApekSayA khagatamedavAhulyasUcakaH, avagrahaM bruvate iti yogaH, 'tathA' iti AnaMtaryavicAraNaM-paryAlocanaM arthAnAM iti varttate, IhA buvate, tathA vividho'vasAyo vyavasAyo-nirNayaH taM ca arthAnAmiti varttate / apAyaM bruvate iti saMsargaH, dharaNaM punaH arthAnAM avicyutismRtivAsanArUpAM dhAraNAM bruvate tIrthakaragaNadharAH, // 2 // idAnIM | abhihitasvarUpANAM avagrahAdInAM kAlapramANa abhidhitsurAha-avagrahorthAvagraho naizvayika eka samayaM yAvat bhavati, samayaH paramanikRSTaH kAlavibhAgaH, sa ca pravacanapratipAditAt utpalapatrazatavyatibhedodAharaNAt jaratpazATikApATanadRSTAntAt ca avaseyaH, vyaMjanAvagrahavizeSasAmAnyArthAvagrahau tu pRthag 2 aMtarmuhUrtapramANau jJAtavyau, IhA ca apAyazca IhApAyau, muhUrto ghaTikAdvayapramANaH, kAlavizeSaH takhArddha muhUrtAddha, tuzabdo vizeSaNArthaH, sa ca etadvizinaSTi-vyavahArApekSayA etamuhartArddha iti ucyate, paramArthataH punaH aMtamuhUrtamayaseyaM, anye punaH evaM paThaMti-"muhuttamaMtaM tu" atra makArojlAkSaNikaH, tata evaM draSTavyaM-muhUrtAtaH-muhUrtasya aMtarmadhya muhUrtAtaH, // 14 // aMtarmuhUrtamityarthaH / iha 'pAre madhye'taH paTyA vA' iti vikalpena aMtaHzabdasya prAg nipAto bhavati, tataH sUtre aMtamzabdasya prAgnipAto na vihitaH / tathA dhAraNA kAlaM-asaMkhyeyaM-palyopamAdilakSaNaM, saMkhyeyaM ca-varSAdirUpaM yAvat bhavati jJAtavyA, dhAraNA ca CSRSRSRSRECHTE ASSISKAISESSISSEAST
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ RSA diiha vAsanArUpA draSTavyA, avicyutismRtI tu pratyekaM aMtamuhUrttapramANe veditavye / 3 / tata evaM avagrahAdInAM svarUpaM abhidhAya avacUri zrotraMdriyAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAdayiSurAha-iha zrotraMdriyeNa zabdaM zRNoti spRSTaM-spRSTamAtraM, spRSTaM nAma AliMgitaM yathA tanau samalaMkRtam // 146 // reNusaMghAtaH, atha kathaM spRSTamAtraM eva zabdaM zRNoti ?, ucyate / iha zeSaMdriyagaNApekSayA zrotraMdriyaM atizayena paTu, tathA gaMdhAdi-18 dravyApekSayA zabdadravyANi sUkSmAni prabhUtAni bhAbukAni ca, ata eva sarvataH tadidriyaM vyAnuvaMti / tatastAni spRSTamAtrANi api zrotraMdriyeNa grahItuM zakyaMte, rUpaM punaH pazyati / aspaSTaM tu aspRSTaM eva, tuH evakArArthaH, aprApyakAritvAda cakSuSaH, tathA gaMdha rasaM ca / sparza ca, cazabdau samuccayAoM, baddhaspRSTaM ghANAdibhiH iMdriyaiH vinizcinoti iti vyAgRNIyAt / iha baddhaspRSTaM iti spRSTabaddhaM iti vijJeyaM, prAkRtazailyA ca anyathA sUtre upanyAsaH, tatra spRSTaM iti AliMgitaM bar3ha-toyavat AtmapradezaiH AtmIkRtaM AliMgitAnaMtaraM AtmapradezaH AgRhItaM ityarthaH / iha zabdaM utkarSato dvAdazayojanebhyaH AgataM zRNoti, na parataH, zeSANi tu gaMdhAdidravyANi pratyeka navabhyo 2 yojanebhyaH AgatAni ghrANAdibhiH iMdriyaiH gRhNAti jIvo na parataH, parataH samAgatAnAM dravyANAM maMdapariNAmatayA iMdriyagrAhyatvA| saMbhavAt / jaghanyatastu zabdAdidravyANi aMgulAsaMkhyeyabhAgAt AgatAni, cakSuSastu jaghanyato yogyo viSayoM'gulAsaMkhyeyabhAgavartI veditavyaH, utkarSatastu AtmAMgulena sAtireko yojanalakSaH, etadapi cAbhAsuradravyaM adhikRtya ucyate / bhAsuraM dravyaM ekaviMzatiyojanalakSebhyo'pi parataH pazyati / yathA puSkaravaradvIpAr3he mAnuSottaranagapratyAsannavartinaH karkasaMkrAtI sUryabiMba, tathA ca ukta-"lakkhehi // 146 // ekavIsAe sAiregehi pukkharaddhammi / udaye pechaMti narA sUraM ukkosae divase // 1 // " atrAha-nanu spRSTaM zRNoti zabdaM ityuktaM, tatra zabdaprayogotsRSTAni eva kevalAni zabdadravyANi, zRNoti uta anyAni eva tat bhAvitAni Ahozcit mizrANi iti, 1 ucyate, na
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandiramA tAvat kevalAni, yato vAsakAni zabdadravyANi zabdayogyAni ca dravyANi sakalalokavyApIni tato'vazyaM tat vAsitAni zRNoti 18| avacUri mizrANi vA, na kevalAni eva utsRSTAni / / , tathA ca Aha-bhASata iti bhASA-vAkzabdarUpatayA utsRjyamAnA dravyasaMtatiH sA ca samalaMkRtam // 147 // varNAtmikA merIbhAMkArAdirUpA vA draSTavyA tasyAH samazreNayaH, zreNayo nAma kSetrapradezapaMktayo'bhidhIyate / tAzca sarvasya eva bhASamANasya SaTsu dikSu vidyute yAsUtsRSTA satI bhASA prathamasamaya eva lokAMta anudhAvati, bhASAsamazreNayaH, samazreNigrahaNaM vizreNivyavacchedArtha, bhASAsamazreNIH ito-gataH prApto bhASAsamazreNItaH, bhASAsamazreNivyavasthita ityarthaH, yaM zabdaM puruSAdisaMbaMdhinaM meodisaMbaMdhinaM vA zRNoti / yattadonityAbhisaMbaMdhAt taM mizraM zRNoti, uta-sRSTazabdavyabhAvitApAMtarAlasthazabdadravyamizraM zRNoti iti bhAvArthaH 'viseDhI' tyAdi, atra ita iti vartate, tato'yamarthaH-vizreNi punaH itaH-prApto, vizreNivyavasthitaH punarityarthaH, athavA vizreNisthito vizreNiH iti ucyate, zabdaM zRNoti niyamAt parAdhAte sati, na anyathA, kimuktaM bhavati ?-utsRSTazabdadravyAbhighAtena yAni bAsitAni zabdadravyANi tAni eva kevalAni zRNoti / na kadAcit api utsRSTAni, kuta iti ceducyate, teSAM anuzreNigamanAt pratighAtAbhAvAca / 5), saMprati vineyajanasukhapratipattaye matijJAnasya paryAyazabdAn abhidhitsurAha-ete IhAdayaH zabdAH sarve'pi paramArthato mativAcakAH paryAyazabdAH, paraM vineyajanabuddhiprakAzanAya kiJcidbhedaH amISAM pradazyate-IhanaM IhA-sadarthaparyAlocanaM apohana apoho nizcaya ityarthaH / vimarzanaM vimarzaH-apAyAdarvAka IhAyAH pariNAmavizeSaH, mArgaNA-anvayadharmAnveSaNaM, caH samuccaye / gaveSaNaM // 147 // gaveSaNA-vyatirekadharmAlocanaM, tathA saMjJAnaM saMjJA vyaMjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSa ityarthaH, tathA smaraNaM smRtiH-pUrvAnubhUtArthAlaMbanaH pratyayavizeSaH, mananaM matiH-kathaMcit arthaparicchittau api sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiH, prajJApanaM prajJA-viziSTakSayopazamajanyA CAMERRORSCRECORECARSA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 14 // avacUrisamalaMkRtam prabhUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA saMvit / sarva idaM AbhinibodhikaM, matijJAnamityarthaH / 6 / tadetad AbhinibodhikaM jJAnaM saMprati prAgupanyastasakalacaraNakaraNakriyAdhArazrutajJAnasvarUpajijJAsayA ziSyaH praznayati atha kiM tat zrutajJAnaM ?, AcArya Ahase kiM taM suyanANa parokkhaM ? suyanANaparokkhaM coddasavihaM pannataM, taM jahA-akkharasuyaM, aNakkharasuyaM, sannisuyaM, asannisuyaM sammasuyaM, micchasuyaM, sAisaiMyaM, aNAisuyaM sapaJjavasiasuMyaM, apajjavasiasuyaM, gamiyasuyaM, agamiyasuyaM, aMgapavilusuyaM, aNaMgapaviTThasa~yaM / / zrutajJAnaM caturdazavidha prajJaptaM, tadyathA-akSarazrutaM 1, anakSarazrutaM 2, saMjJizrutaM 3, asaMjJizrutaM 4, samyakazrutaM 5, mithyAzrutaM 6sAdi 7, anAdi 8, saparyavasitaM 9, aparyavasitaM 10, gamika 11, agamikaM 12, aMgapraviSTaM 13, anaMgapraviSTaM ca 14 / nanu akSarazrutA'nakSarazrutarUpa eva bhedadvaye zeSabhedA antarbhavaMti takimartha teSAM bhedAnAM upanyAsaH 1, ucyate / iha avyutpannamatInAM vizeSAvagamasaMpAdanAya mahAtmanAM zAstrAraMbhaprayAso na ca akSarazrutAnakSarazrutarUpabhedadvayopanyAsamAtrAt avyutpannamatayaH zeSamedAnavagaMtu mIzate, tato avyutpannamativineyajanAnugrahAya zeSabhedopanyAsa iti / sAmprataM upanyastAnAM bhedAnAM svarUpaM anavagacchan AdyaM | bhedaM adhikRtya ziSyaH praznaM karoti se kiM taM akkharasuyaM ? akkharasuyaM tivihaM pannataM, taM jahA-sannakharaM-vaMjaNakkharaM laddhiakkharaM / se kiM taM sannakkharaM ? sannakkharaM akkharassa saddhANagai settaM sannakkharaM / se kiM taM vaMjaNakkharaM ? // 14 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ nndisuutrm| akcUrisamalaMkRtam // 149 // [vaMjaNakkharaM] akkharassa vaMjaNAbhilAvo, settaM vNjnnkkhrN| se kiM taM laddhiakkharaM ? laddhiakkharaM akkharaladdhiyassa laddhiakkharaM samuppajai, taMjahA-soiMdiyaladdhiakkharaM cakkhidiyaladdhiakkharaM, ghANiMdiyaladdhiakkharaM, jibhidiyaladdhiakkhara, phAsiMdiyaladdhiakkharaM, noiMdiyaladdhiakkharaM / settaM akkharasuyaM / se kiM taM aNakkharasuyaM, aNakkharasuyaM aNegavihaM pannataM, taM jahA UsasiyaM nIsasiyaM nicchadaM khAsiyaM ca chiiaNc| nissiMghiamaNusAraM aNakkharaM cheliaaiaN||1|| settaM annkkhrsuyN| atha kiM tat akSarazrutaM ?, sUrirAha-akSarazrutaM trividhaM prajJaptaM, tadyathA-saMjJAkSaraM vyajanAkSaraM labdhyakSaraM ca / tatra 'kSara saMcalane' na kSarati-na calati iti akSaraM-jJAnaM, tat hi jIvaskhAbhAvyAt anupayoge'pi tatvato na pracyavate / yadyapi ca sarva jJAnaM evaM avizeSeNAkSaraM prAmoti tathApi iha zrutajJAnasya prastAvAdakSaraM zrutajJAnameva draSTavyaM na zeSa, itthaMbhUtabhAvAkSarakAraNaM ca akArAdivarNajAtamataH tadapi upacArAt akSaraM ucyate / tatazca akSaraM ca tat , zrutaM ca zrutajJAnaM ca akSarazrutaM, bhAvazrutaM ityarthaH / tacca labdhyakSaraM veditavyaM, tathA akSarAtmakaM akArAdivarNAtmakaM zrutaM akSarazrutaM dravyazrutamityarthaH, tacca saMjJAkSaraM vyaMjanAkSaraM ca draSTavyaM, atha kiM tat saMjJAkSaraM ?, akSarasya akArAdeH saMsthAnAkAraH, tathA hi-saMjJAyate anayA iti saMjJA-nAma tada nibaMdhanaM-tat kAraNaM akSaraM saMjJAkSaraM saMjJAyAzca nibaMdhanaM AkRtivizeSaH, AkRtivizeSe eva nAmnaH karaNAt vyavahaNAt ca, tato'kSarasya paTTikAdau saMsthApitasya saMsthAnAkRtiH // 149 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUri samalaMkRtam XSARA nandisUtram / saMjJAkSaraM ucyate / tacca brAhayAdilipimedato anekaprakAraM, tatra nAgarI lipi adhikRtya kiMcit pradarzyate-madhye sphATitacullI sanivezasadRzo rekhAsaMnivezavizeSo NakAro vakrIbhUtazvapucchasannivezasadRzo DhakAra ityAdi, tadetat saMjJAkSara, atha kiM tat // 15 // vyaMjanAkSaraM? AcArya Aha-vyaMjanAkSaraM akSarasya vyaMjanAbhilApaH, tathA hi-vyajyate'nena arthaH pradIpena iva ghaTa iti vyaMjanabhASyamANaM akArAdikaM varNajAtaM, tasya vivakSitArthAbhivyaMjakatvAt , vyaMjanaM ca tadakSaraM ca vyaMjanAkSaraM, atha kiM tat labdhyaakSaraM ?, labdhi upayogaH sa ca iha prastAvAt zabdArthaparyAlocanAnusArI gRhyate / labdhirUpaM akSaraM labdhyakSaraM, bhASazrutamityarthaH, akSareakSarasya uccAraNe'vagame vA labdhiryasya so'kSaralabdhikaH tasya, akArAdiakSarAnuviddhazrutalabdhisamanvitasya ityarthaH / labdhyakSaraM bhAvazrutaM samutpadyate, zabdAdigrahaNasamanaMtaraM iMdriyamanonimittaM zabdArthaparyAlocanAnusArizAMkho'yaM ityAdi akSarAnuviddhaM jJAnaM upajAyate ityarthaH / nanu idaM labdhyakSaraM saMjJinAM eva puruSAdInAM upapadyate na asaMjJinAM ekeMdriyAdInAM, teSAM akArAdivarNAnAM avagame uccAraNe vA labdhyasaMbhavAt na hi teSAM paropadezazravaNaM saMbhavati / yena akArAdivarNAnAM avagamAdi bhaven atha ca ekeMdriyAdInAM api labdhyakSaraM iSyate, tathA hi-pArthivAdInAM api bhAvazrutaM upavarNyate-'davvasuyAbhAmivi bhAvasuyaM patthivAINa' iti vacanaprAmANyAt / bhAvazrutaM ca zabdArthaparyAlocanAnusArivijJAnaM, zabdArthaparyAlocanaM ca akSaramaMtareNa na bhavati iti, satyametat , | kiMtu yadyapi teSAM ekeMdriyAdInAM paropadezazravaNAsaMbhavaH tathApi teSAM tathAvidhakSayopazamabhAvataH kazcit avyakto'kSaralAbho bhavati / yadvazAdakSarAnuSaktaM zrutajJAnamupajAyate, itthaM ca etadaMgIkartavyaM, tathA hi-teSAM api AhArAdi abhilASa upajAyate / abhilASazca prArthanA, sA ca yadi idaM ahaM prAmomi tato bhavyaM bhavati ityAdi akSarAnuvidvaiva, tataH teSAM api kAcit avyaktAkSaralabdhiH avazya X* // 150 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandivatram / / 151 / / pratipattavyA, tatasteSAM api labdhyakSaraM saMbhavati iti na kazcit doSaH / taca labdhyakSaraM poDhA, tadyathA - 'zrotre Tripalabdhi akSara' mityAdi / iha yat zrotraMdriyeNa zabdazravaNe sati zAMkho'yamityAdi akSarAnuviddhaM zabdArthaparyAlocanAnusAri vijJAnaM tat zrotraMdriyalabdhyakSaraM tasya zrotreMdriyanimittatvAt, yatpunazcakSuSA AmraphalAdi upalabhya AmraphalaM ityAdi akSarAnuviddhaM zabdArthaparyAlocanAtmakaM vijJAnaM tat cakSuriMdriyalabdhyakSaraM, evaM zeSeMdriyalabdhya akSaramapi bhAvanIyaM tadetat labdhyakSaraM / tadetadakSarazrutaM / atha kiM tadanakSarazrutaM ? anakSarAtmakaM zrutaM anakSarazrutaM, AcArya Aha-anakSarazrutaM anekavidhaM - anekaprakAraM prajJaptaM, tadyathA - ucchrasanaM ucchasitaM bhAve niSThApratyayaH, tathA niHzvasitaM niSThIvanaM niSThayUtaM kAzanaM kAzitaM cazabdaH samuccayArthaH, kSavaNaM kSutaM, eSo'pi cazabdaH samuccayArthaH / paramasya vyavahitaH prayogaH, seMTitAdikaM ca ityevaM draSTavyaH, tathA 'nissighanaM nissi ghitaM, anusvAravat anusvAraM, sAnukhAramityarthaH, tathA seMTitAdikaM ca anakSarathutaM, iha ucvasitAdi dravyazrutaM draSTavyaM dhvanimAtratvAt bhAvazrutakAraNakAryatvAcca / tathA hi-yadAbhisaMdhipUrvakaM sa vizeSataraM ucchasitAdikasyApi puMsaH kasyacidarthasya jJaptaye prayukte tadA tat tad svasitAdi prayoktarbhAvazrutasya phalaM zrotu bhAvazrutasya kAraNaM bhavati / tato dravyazrutaM iti ucyate / atha navIthAH evaM tarhi karAdiceSTAyA api dravyazrutatvaprasaMgaH, sApi hi buddhipUrvikA kriyamANA tat kartuH bhAvazrutasya phalaM draSTuva bhAvazrutasya kAraNaM iti, naipa doSaH / zrutamiti antrarthAzrayaNAt, tathA hi-yat zrUyate tat zrutaM iti ucyate, na ca kArAdiceSTA zrUyate tato na tatra dravyazrutatvaprasaMgaH, ucchasitAdikaM tu zrUyate'nakSarAtmakaM ca tatastadanakSarazrutamiti uktaM, tadetadanakSarazrutaM / se kiM taM sannisurya ? sannisuyaM tivihaM pannattaM taM jahA- kAliovae seNaM heuvaeseNaM diTThivA ovaraseNaM / avacUrisamalaMkRta m // 151 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 152 // SECOLOGERESEARC se kiM taM kAliovaeseNaM ? kAliovaeseNaM jassa NaM atthi IhA avoho maggaNA gavesaNA ciMtA vimaMsA seNaM sannIti labbhai, jassa NaM natthi IhA avoho maggaNA vesaNA ciMtA vimaMsA seNaM asannIti ltthbhi| settaM kAliovaeseNaM / se kiM taM heuvaeseNaM? heuvaeseNaM jassa NaM asthi abhisaMdhAraNapugviA karaNasattI se NaM sannIti labbhai / jasa tha natthi abhisaMdhAraNapuciA karaNasattI se NaM asannIti labbhai / settaM heuvaeseNaM / se kiM taM dihivAovaeseNaM ? divivAovaeseNaM sannisuyassa khaovasameNaM sannI lagabhai / asannisuyassa khaovasameNaM asannI labbhai settaM dihivAovaeseNaM / settaM sannisuyaM / settaM asnnisuyN| atha kiM tat saMjJizrutaM ?, saMjJAnaM saMjJA sA'syAstIti saMjJI tasya zrutaM saMjizruta, AcArya Aha-saMjJizrutaM trividhaM prajJapta, saMjhinaH tribhedatvAttat eva tribhedatvaM saMjJino darzayati, tadyathA-kAlikyupadezena 1 hetUpadezena 2 dRSTivAdopadezena 3, tatra kAlikyupadezena iti atrAdipadalopAt dIrghakAlikyupadezena iti draSTavyam / atha ko'yaM kAlikyupadezena saMjJI ?, iha dIrghakAlikI saMjJA kAlikI kA iti vyupadizyate, AdipadalopAt upadezanaM upadezaH-kathanamityarthaH dIrghakAlikyA upadezaH dIrghakAlikyupadezaH tena, AcArya Aha| kAlikyupadezena saMjJI sa ucyate, yasya prANino'sti vidyate IhA-sadarthaparyAlocanaM apoho-nizcayaH mArgaNA-anvayadharmAnveSaNarUpA gaveSaNA-vyatirekadharmasvarUpaparyAlocanaM ciMtA-kathaM idaM bhUtaM kathaM ca idaM saMprati kartavyaM kathaM ca etat bhaviSyati iti paryAlocana vimarzaH-idaM itthaM eva ghaTate itthaM vA tat abhUt itthaM eva vA tadbhAvi iti yathAvasthitavastusvarUpanirNayaH sa prANI 'Naiti - // 152 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatrama18 vAkyAlaMkAre saMjJI iti lamyate / sa ca garmavyutkrAMtikaH puruSAdiH-aupapAtikazca devAdinaHparyAptiyukto vijJeyaH / tasya eva trikAla-18 arari viSayacintAvimarzAdisaMbhavAt , eSa ca prAyaH sarvamapi artha sphuTarUpaM upalabhate, tathA hi-yathA cakSuSmAn pradIpAdiprakAzena sphuTaM artha samalakRtam upalabhate tathA eSo'pi manolabdhisaMpanno manodravyAvaSTaMbhasamutthavimarzavazataH pUrvAparAnusaMdhAnena yathAvasthitaM sphuTaM artha upalabhate, yasya punaH nAsti IhA apoho mArgaNA gaveSaNA ciMtA vimarzaH so'saMjJI iti labhyate / sa ca saMmUchimapaMceMdriyavikaleMdriyAdivijJeyaH, sa hi khalpasvalpataramanolabdhisaMpannatvAt asphuTamasphuTataraM artha jAnAti / tathA hi saMjJipaMceMdriyApekSayA saMmRrchimapaMceMdriyo'sphuTaM artha jAnAti / tato'pi asphuTaM caturiMdriyaH, tato'pi asphuTataraM trIMdriyaH, tato'pyasphuTatamaM dvIMdriyaH, tato'pi asphuTatamaM ekeMdriyaH, tasya prAyo manodravyAsaMbhavAt , kevalaM avyaktaM eva kiMcit atIva alpataraM mano draSTavyam , yadvazAt AhArAdisaMjJA avyaktarUpAH prAduHpaMti, sojyaM kAlikyupadezena saMjJI / atha ko'yaM hetUpadezena saMjJI ?, hetuH kAraNaM nimittaM iti anarthAMtaraM, upadezanaM upadezaH hetoH 'upadezanaM hetUpadezaH tena, ki uktaM bhavati ? / ko'yaM saMjJitvanibaMdhanaM hetuM upalabhya kAlikyupadezena asaMzyapi saMjJI iti vyavahriyate / AcArya Aha-hetUpadezena saMjJI yasya prANino'sti-vidyate abhisaMdhAraNa-avyaktena vyaktena vA vijJAnena AlocanaM tat pUrvikAtat kAraNikA 'karaNazakti' karaNaM kriyA tasyAM zaktiH-pravRttiH sa prANI 'Na' iti vAkyAlaMkAre hetUpadezena saMjJIti labhyate / etaduktaM bhavati-yo buddhipUrvakaM vadehaparipAlanArtha iSTeSu AhArAdiSu vastuSu pravarttate aniSTebhyazca nivarttate sa hetUpadezena saMbI sa ca // 15 // dvIMdriyAdiH api veditavyaH, tathA hi-iSTAniSTaviSayapravRttinivRttisaMciMtanaM na manovyApAramaMtareNa saMbhavati / manasA ca paryAlocana na.sa.13 saMjJA, sA ca dvIMdriyAdeH api vidyate, tasyApi pratiniyata iSTAniSTaviSayapravRttinivRttidarzanAt / tato dvIMdriyAdiH api hetUpadezena BAISACROSSESSES
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUri| samalaMkRtam // 154 // saMjJI labhyate, na varaM asya saMciMtanaM prAyo vartamAnakAlaviSayaM na bhUtabhaviSyadviSayaM iti na kAlikyupadezena saMjJI labhyate / yasya punaH nAsti abhisaMdhAraNapUrvikA karaNazaktiH sa prANI 'Na' iti vAkyAlaMkAre hetUpadezena api asaMjJI labhyate, sa ca pRthivyAdiH ekeMdriyo veditavyaH, tasyAmisaMdhipUrvakaM iSTAniSTapravRttinivRttyasaMbhavAt , yA api ca AhArAdisaMjJA pRthivyAdInAM vartante tA api atyaMta avyaktarUpA iti tat apekSayApi na teSAM saMjJitvavyapadezaH, anyatrApi hetUpadezena saMjJitvaM Azritya uktaM 'kRmikITapataMgAdyAH samanaskAH jNgmaashcturbhedaaH| amanaskAH paMcavidhAH pRthivIkAyAdayo jIvAH / so'yaM hetUpadezena saMjJI / atha ko'yaM dRSTivAdopadezena saMjJI ?, dRSTiH darzana-samyaktvAdivadanaM vAdaH tadupadezena, tadapekSayA ityarthaH, AcArya Aha-dRSTivAdopadezena saMjJizrutasya kSayopazamena saMjJI labhyate, saMjJAnaM saMjJA-samyagjJAnaM tat asyAsti sa saMjJI-samyagdRSTiH tasya yat zrutaM tat saMjJizrutaM, samyag zrutaM iti bhAvArthaH / tasya kSayopazamena-tadAvArakasya karmaNaH kSayopazamabhAve saMjJI labhyate, kimuktaM bhavati ? / samyagdRSTiH kSAyopaza mikajJAnayukto dRSTivAdopadezena saMjJI bhavati / sa ca yathAzaktirAgAdinigrahaparo veditavyaH, sa hi samyagdRSTiH samyam jJAnI vA yo rAgAdIn nigRhNAti, anyathA hitAhitapravRttinivRtti abhAvataH samyagdRSTitvAdyayogAt / uktaM ca-tat jJAna eva na bhavati yasmin udite vibhAti raaggnnH| tamasaH kuto'sti zaktiH dinakarakiraNAgrataH sthAtuM // anyastu mithyAdRSTiH asaMjJI, tathA | ca Aha-'asaMjJizrutasya' mithyAzrutasya kSayopazamena asaMjJIti labhyate, so'yaM dRSTivAdopadezena sNjnyii| tadevaM saMjJinaH tribhedatvAt zrutamapi tat upAdhibhedAt trividhaM upanyastam / atrAha-nanu prathamaM hetupadezena saMbI vaktuM yujyate, hetUpadezena alpamanolandhisaMpannasyApi dvIMdriyAdeH saMjJitvena abhyupagamAt tasya ca avizuddhataratvAta / tataH kAlikyupadezena hetUpadezasaMjJApekSayA kAlikyupa // 15 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacUrisamalaMkRtam nanditram dezena saMjJino manaHparyAptiyuktatayA vizuddhatvAda, tat kimartha utkramopanyAsaH ? ucyate / iha sarvatra sUtre yatra kacit saMjJI asaMjJI 4 vA parigRhyate tatra sarvatrApi prAyaH kAlikyupadezena gRhyate na hetUpadezena nApi dRSTivAdopadezena, tata etat sampratyayArtha prathamaM kAlikyu- // 155| tapadezena saMjhino grahaNaM tato'naMtaraM apradhAnatvAt hetUpadezena saMjhino grahaNaM, tataH sarvapradhAnatvAt aMte dRSTivAdopadezena iti / tadetat saMjJizrutaM, asaMjJizrutaM api pratipakSAbhidhAnAt eva pratipAditaM, tataH Aha-tadetat asaMjJizrutam / .. se kiM taM sammasuyaM ? jaM imaM arahaMtehiM bhagavaMtehiM upannanANadasaNadharehiM telukkanirikkhia mahiyapUiehiM tIyapaDappannaMmaNAgayajANaehiM savannahiM sabadarisIhiM paNIaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM taM jahA-AyAro, sUyagaDo, ThANaM, samavAo, vivAhapennati, nAyAdharmakahAo, uvAsagadasAo, aMtagaDadasAo, aNuttarovavAIdaMsAo, paNhAvAgaraNAI, vivAgasuyaM, dittttvaao| icceaM duvAlasaMga gaNipiDagaM coisapuvvissa sammasuyaM abhinnadasapucissa sammasuyaM teNa paraM bhiNNesu bhayaNA, se taM smmsuyN| atha kiM tat samyak zrutaM ? AcArya Aha samyak zrutaM yadidaM arhadbhiH-azokAdiaSTamahApAtihAryarUpAM pUjA arhatIti ahaMtaHtIrthakarAstairahadbhiH' bhagavadbhiH bhagaH-samagra aizvaryAdirUpaH, uktaM ca-"aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / dharmasyAtha prayatnasya, paNNAM bhaga itIMganA 1 // " bhago vidyate yeSAM te bhagavantaH tairbhagavadbhiH, utpanajJAnadarzanadharaiH utpanna jJAna-kevalajJAnaM darzanaM kevaladarzanaM dharati iti utpannajJAnadarzanadharAH, 'trailokyanirIkSitamahitapUjitaH trayo lokAH trilokAH-bhavanapativyaMtaravidyAdharajyotiSkavaimAnikA // 155 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ * nandimUtram // 156 // samalaMkRtam * trilokA evaM trailokyaM, meSajAditvAt khArthe ghyaN pratyayaH, nirIkSitAca te mahitAzca te pUjitAzca te nirIkSitamahitapajitAH / trilokA eva tralAkya, bhAjAditvAda trailokyena nirIkSitamahitapUjitAH trailokyanirIkSitamahitapUjitAH, / tatra nirIkSitAH-manorathaparaMparAsaMpattisaMbhavavinizcayasamutthasammadavikAzilocanaiH AlokitAH mahitA-yathAvasthitAnanyasAdhAraNaguNotkIrtanalakSaNena bhAvastavena arcitAH pUjitAH-sugandhipuSpapracuraprakSepAdinA dravyastavena, 'atItapratyutpanna anAgatajJaiH 'sarvajJaH sarvadarzibhiH praNItaM-arthakathanadvAreNa prarUpitaM, kiM ityAha-'dvAdazAMgI' zrutarUpasya paramapuruSasya aMgAni iva aMgAni dvAdazAMgAni-AcArAdIni yasmin tat dvAdazAMgaM gaNo-gaccho guNagaNo vA asyAsti iti gaNI-AcAryaH tasya piTakaM iva piTakaM, sarvakhaM ityarthaH, gaNipiTakaM, tadyathA-'AyAro' ityAdi pAThasiddhaM yAvat dRSTivAdaH / anaMgapraviSTaM api AvazyakAditattvato'rhatpraNItatvAt paramArthato dvAdazAMgAtiriktArthAbhAvAt ca dvAdazAMgagrahaNena gRhItaM draSTavyam / idaM ca dvAdazAMgAdi sarva eva dravyAstikanayamatApekSayA tat abhidheyapaMcAstikAyabhAvavat nityaM, khAmyasaMbaMdhaciMtAyAM ca kharUpeNa ciMtyamAnaM samyak zrutaM, svAmisaMbaMdhaciMtAyAM tu samyag dRSTeH samyak zrutaM mithyAdRSTeH mithyAzrutam / etadeva zrutaM pariNAmato vyaktaM darzayati-ityetat dvAdazAMgaM gaNipiTakaM yazcaturdazapUrvI tasya sakalaM api sAmAyikAdi biMdusAraparyavasAnaM niyamAt samyak zrutaM, tato'dhomukhaparihAnyA niyamataH sarva samyak zrutaM tAvat vaktavyaM yAvat abhinnadazapUrviNaH-saMpUrNadazapUrvadharasya, saMpUrNadazapUrvadharatvAdikaM hi niyamataH samyag dRSTeH eva, na mithyAdRSTeH, tathAsvAbhASyAt , tathA hi-yathA abhavyo graMthideza upAgato'pi tathA svabhAvatvAt na graMtherbheda mAdhAtumalamevaM mithyAdRSTiH api zrutaM avagAhamAnaH prakarSato'pi tAvat avagAhate yAvat kiMcit nyUnAni daza pUrvANi bhavaMti / dA paripUrNAni tu tAni na avagADhuM zakroti, tathAkhabhAvatvAt iti, 'teNa paraM bhannai bhayaNA' atra 'teNa' iti 'vyatyayo 'pyAsA' iti // 156 // ******xx
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 157 // RSACREASEARSA prAkRtalakSaNavazAt paMcamyarthe tRtIyA, tato'yamarthaH-tataH saMpUrNadazapUrvadharatvAt pazcAnupUrvyA paraM mineSu dazasu pUrveSu bhajanA-vikalpanA 5 avanikadAcit samyak zrutaM kadAcit mithyAzrutamityarthaH, iyamatra bhAvanA samyagdRSTeH prazamAdiguNagaNopetasya samyak zrutaM, yathAvasthi samalaMkRtam tArthatayA tasya samyak pariNamanAda , mithyAdRSTestu mithyA zrutaM, viparItArthatayA tasya pariNamanAt / tadetat samyak zrutaM / , se kiM taM micchAsuyaM? micchAsuyaM jaM imaM annANiehiM micchAdihiehiM sacchaMdabuddhimahavigappiaMtaM jahA bhArahaM, rAmAyaNaM, bhImAsurukkhaM, koDillayaM, sagaDabhaddiAo, khoDamuhaM, kappAsiyaM, nAgasuhumaM, kagagasattarI, vaisesiaM, buddhavayaNaM, terAsiyaM, kAviliyaM, logAyayaM, sadvitaMtaM, mADharaM, purANa, vAgaraNaM bhAgavaM, pAyaMjalI, pussadevayaM, lehaM, gaNiyaM, sauNaruaM, nADayAI, ahavA vAvattari kalAo, cattAria veA saMgovaMgA eAI micchAdihissa micchattapariggahiAI micchAsuyaM, eyAI ceva sammadihissa sammattaparigahiAI sammasuyaM ahavA micchadihissavi eyAI ceva sammasuyaM, kamhA ? sammattaheuttaNao jamhA te micchadidviA tehiM ceva samarahiM coIA samANA kei sapakkhadiDio cayaMti settaM micchAsuyaM / atha kiM tat mithyAzrutaM; ? AcArya Aha-mithyAzrutaM yadidaM ajJAnikaH, tatra yathA'spadhanA loke adhanA ucyate / evaM samyak || // 157 // dRSTayo'pi alpajJAnabhAvAt ajJAnikAH ucyate / tata Aha-mithyAdRSTibhiH, kiM 'svacchaMdabuddhimativikalpitaM tatra avagrahe hetu-13 da buddhiH, apAyadhAraNe matiH, svacchaMdana-vAbhiprAyeNa tattvataH sarvajJapraNItAnusAramaMtareNa ityarthaH / buddhipratibhyAM vikalpitaM svacchaMda
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram [samalaMkRtam // 158 // buddhimativikalpitaM, khabuddhikalpanAzilpinimmitaM ityarthaH / tadyathA-'bhArataM ityAdi yAvat catvAri veyAsaMgovaMgA bhAratAdayazca graMthA | loke prasiddhAH tato lokata eva teSAM svarUpaM avagaMtavyam / te ca svarUpato yathAvasthitavastu abhidhAnavikalatayA mithyAzrutamavaseyam / ete'pi ca khAmisaMbaMdhaciMtAyAM bhAjyAstathA ca Aha-etAni bhAratAdIni zAstrANi mithyAtvaparigRhItAni bhavaMti / tato viparItAbhinivezavRddhihetutvAt mithyA zrutam / etAni eva ca bhAratAdIni zAstrANi samyagdRSTeH samyaktvaparigRhItAni bhavaMti samyaktvenayathAvasthitAsAratAparibhAvanarUpeNa parigRhItAni tasya samyag zrutam , tadgatAsAratAdarzanena sthiratarasamyaktvapariNAmahetutvAt / athavA mithyAdRSTeH api sataH kasyacit etAni bhAratAdIni zAstrANi samyak zrutaM, ziSya Aha-kasmAt ?, AcArya Aha-samyaktvahetutvAt , samyaktvahetutvaM evaM bhAvayati, yasmAt te mithyAdRSTayaH taiH eva samayaiH-siddhAMtaiH vedAdibhiH pUrvAparavirodhena yathA rAgAdiparIta: puruSaH tAvannAtIMdriyaM arthamavabuddhyate rAgAdiparItatvAt asmAdRzavat, vedeSu ca atIMdriyAH prAyo'rthA vyAvayete'tIMdriyArthadarzI ca vItarAgaH sarvajJo nAbhyupagamyate tataH kathaM vedArthaH pratItaH ityevamAdilakSaNena noditAH saMtaH kecana vivekinaH satyAdaya iva svapakSadRSTIH khadarzanAni tyati / bhagavat-zAsanaM pratipadyante ityarthaH / tata evaM samyaktvahetutvAt vedAdIni api zAkhANi keSAMcita mithyAdRSTInAM api samyak zrutaM, tadetat mithyAzrutam / se kiM taM sAiaMsapajjavasi, aNAiaM apajjavasiyaM suyaM ? sAiaMsapajjavasi, aNAiaM apajjavasiaM suyaM-icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM, vucchitti nayadvayAe AiaM sapajavasiaM, avucchitti nayaTThayAeaNAiaapajjavasiaM, taM samAsao cauvihaM pannataM, taM jahA-davvao, khittao, // 15 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 159 // ijhaM sapajjavamita pannavicaMti pApaDaca aNAio kAlao, bhAvao, tattha davao NaM sammasuyaM egaM purise paDucca sAi sapajjavasiaM, bahave purise avacUriya paDucca aNAiaM apjvsi| khettao NaM paMca bharahAI paMca eraMvayAI paDucca sAiaMsapajjavasi samalaM kRtam paMca mahAvidehAiM paDuca aNAiaM apajjavasiaM / kAlaoNaM ussappiNiM osappiNiM ca paDucca sAiaM sapajjavasiaM noussappiNi noosappiNiM ca paDuca aNAiaM apjvsi| bhAvao NaM je jayA jiNapannattA bhAvA ApavijaMti pannavijjati parUvijaMti daMsirjati nidaMsirjati uvadaMsirjati tayA bhAve paDucca sAiaM sapanjavasikhAovasamiaM puNa bhAvaM paDDucca aNAiaM apjjvsi| ahavA bhavasiddhiyassa suyaM sAiaM sapajjavasiaMca, abhavasiddhiyassa suyaM aNAiyaM apajjavasiyaM ca, sabAgAsapaesaggaM savAgAsapaesehiM aNaMtaguNiaM paJavakkharaM niSphajai, savvajIvANaM pi aNaM akkharassaaNaMtabhAgo nibugghaaddio| 'jai puNa so'vi AvarijA teNaM jIvo ajIvattaM paavijnyaa| suduvi mehasamudae hoi pabhA caMdasUrANaM' / settaM sAiaMsapajavasiaM, settaM aNAiaM apajjavasiaM suyaM / atha kiM tat sAdisaparyavasitaM anAdiaparyavasitaM ca ?, tatra saha AdinA vartate iti sAdi, tathA paryavasAnaM paryavasitaM, I bhAve ktapratyayaH, saha paryavasitena vartate iti saparyavasitaM, AdirahitaM anAdi, na paryavasitaM aparyavasitaM, AcArya Aha-iti etat 11 // 159 // dvAdazAMga maNipiTakaM vyavacchittipratipAdanaparo nayo vyavasthitinayaH, paryAyAstikanaya ityarthaH, tasya artho vyavacchitinayArthI, paryAya ityarthaH / tasya bhAvo vyavacchittinayArthatA, tayA paryAyApekSayA ityarthaH, kimityAha-sAdisaparyavasitaM nArakAdibhavapariNati
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 160 // apekSayA jIva iva, avyavacchittipratipAdanaparo nayaH tasya artho avyavacchittinayArtho, dravyamityarthaH, tadbhAvaH tattA tayA dravyApekSayA ityarthaH, kimityAha-anAdyaparyavasitaM trikAlAvasthAyitvAt jIvavat, adhikRtaM eva artha dravyakSetrAdicatuSTayaM adhikRtya pratipAdayati / 'tat' zrutajJAnaM 'samAsataH' saMkSepeNa caturvidhaM prajJaptaM, tadyathA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyato 'Namiti vAkyAlaMkAre samyak zrutaM ekaM puruSaM pratItya sAdiparyavasitaM kathamiti ced ?, ucyate / samyakvAptau tat prathamapAThato vA sAdi, punaH midhyAtvaprAptau sati vA samyaktve pramAdabhAvato mahAglAnatvabhAvato vA paralokagamana saMbhavato vA vismRrti upagate kevalajJAnotpattibhAvato vA sarvathA vipranaSTe saparyavasitaM / bahUn puruSAn kAlatrayavarttinaH punaH pratItya anAdiaparyavasitaM saMtAnena pravRttatvAt, kAlavat, tathA kSetrato 'NaM' iti vAkyAlaMkAre paMca bharatAni paMca aivatAni pratItya sAdisaparyavasAnaM, kathaM 1, ucyate, teSu kSetreSu avasaviNyAM sukhamaduHkhamAparyavasAne utsarpiNyAM tu duHkhamasukhamAprAraMbhe tIrthakara dharmmasaMdhAnAM prathamatayA utpatteH sAdi, ekAMtaduHkhamAdau ca kAle tadabhAvAt saparyavasitaM / tathA mahAvidehAn pratItya anAdi aparyavasitaM tatra pravAhApekSayA tIrthakarAdInAM avyavacchedAt, tathA kAlato 'NaM' iti vAkyAlaMkAre, avasarpiNyAM utsarpiNyAM ca pratItya sAdisaparyavasitaM tathAhi avasarpiNyAM tisRSveva samAsu sukhamaduHkhamAduHkhamasukhamA duHkha mArUpAsu, utsarpiNyAM tu dvayoH samayoH duHkhamasukhamA sukhamaduHkhamArUpayoH bhavati na parataH, tataH sAdi saparyavasAnaM atra utsarpipaNiavasarpiNI svarUpajJApanArtha kAlacakraM viMzatisAgaropama koTAkoTI pramANaM vineyajanAnugrahArthaM yathA mUlavRcikRtA darzitaM tathA vayaM api darzayAmaH - cattArisAgarotrama koDAkoDIu saMtaI e u / egaM tasussamA khalu jiNehiM saccehiM nidiTThA // 1 // ityAdi, notsarpiNIM novasarpirNI ca pratItya anAdi aparyavasitaM, mahAvideheSu hi noutsarpiNi noavasarpiNIrUpaH avapurisamalaMkRtam // 16 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 161 // kAlastatra ca sadA eva avasthitaM samyak zrutaM iti anAdiaparyavasitaM tathA bhAvato 'meM' iti vAkyAlaMkAre, 'ya' iti anirdiSTanirdeze ye kecana yadA pUrvAhnAdau jinaiH prajJaptA jinaprajJaptA bhAvAH - padArthAH / 'AdhaviaMti'tti prAkRtatvAt AkhyAyaMte, sAmAnyarUpatayA vizeSarUpatayA vA kathyate ityarthaH / prajJApyaMte nAmAdibhedapradarzanena AkhyAyaMte, teSAM nAmAdayo medAH pradazyate ityarthaH / prarUpyate nAmAdibhedasvarUpakathanena prakhyAyaMte nAmAdInAM bhedAnAM svarUpaM AkhyAyate iti bhAvArtha:, tathA darzyate upamAnamAtropadarzanena prakaTIkriyate / yathA gauH iva gavaya ityAdi, tathA nidazyate - hetudRSTAMtopadarzanena spaSTatarIkriyate / upadarzyate - upanayanigamanAbhyAM niHzaMkaM ziSyabuddhau sthApyate / athavA upadarzyate-sakalanayAbhiprAyAvatAraNataH paTuprajJaziSyabuddhiSu vyavasthApyaMte, tAn bhAvAn 'tadA' tasmin kAle tathA AkhyAyamAnAn pratItya sAdisaparyavasitaM etaduktaM bhavati, tasmin kAle taM taM prajJApakopayogaM svaravizeSaM prayatnavizeSaM Asana vizeSa aMgavinyAsAdikaM ca pratItya sAdisaparyavasitaM upayogAdeH pratikAlamanyathAbhavanAt / kSAyopazamikaM bhAvaM punaH pratItya anAdi aparyavasitaM, pravAharUpeNa kSAyopazamikabhAvasya anAdi-aparyavasitatvAt / athavA iti prakArAMtaropadarzane bhavasiddhiko - bhavyaH tasya samyak zrutaM sAdiparyavasitaM samyaktvalAme prathamatayA bhAvAt / bhUto mithyAtvaprAptau kevalotpattau vA vinAzAt, abhavasiddhiko'bhavyaH tasya zrutaM mithyAzrutaM anAdi aparyavasitaM tasya sa eva samyaktvAdiguNahInatvAt, sarva ca tadAkAzaM ca sarvAkAzaM, lokAlokAkAzaM ityarthaH, tasya pradezAH - nirvibhAgA bhAgAH sarvAkAzapradezAH teSAM ayaM parimANaM sarvAkAzapradezAnaM tatsarvAkAzapradezaiH anaMtaguNitaM anaMtazo guNitaM ekaikasmin AkAzapradeze'naMtAgurulaghuparyAyabhAvAt paryAyAgrAkSaraM niSpadyate - iyamatra bhAvanA sarvAkAzapradezaparimANaM sarvAkAzapradezaiH anaMtazo guNitaM yAvat parimANaM bhavati tAvatpramANaM sarvAkAzapradezaparyAyANAM agraM bhavati, ekaikasmin AkAzapradeze avacUrisamalaMkRtam // 162 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram avacUrisamalaMkRtam // 162 // yAvaMto'gurulaghuparyAyAH te sarve'pi ekatra piMDitA etAvato bhavaMti ityarthaH, etAvat pramANaM ca akSaraM bhavati, iha stokatvAt dharmAstikAyAdayaH sAkSAt sUtre noktAH, paramArthatastu te'pi gRhItA draSTavyAH, tato'yamarthaH-sarvadravyapradezAgraM sarvadravyapradezaiH anaMtazo guNitaM yAvat parimANaM bhavati tAvat pramANa-sarvadravyaparyAyaparimANaM, yAvat etAvatpramANaM ca akSaraM bhavati / tadapi ca akSaraM dvidhA-jJAnaM akArAdivarNajAtaM ca, ubhayatrApi akSarazabdapravRtte rUDhatvAt , dvividhaM api ca iha gRhyate, virodhAbhAvAt , nanu jJAnaM sarvadravyaparyAyaparimANaM saMbhavatu, yato jJAnaM ihAvizeSoktau sarvadravyaparyAyaparimANatulyatAbhidhAnAnuprakramAt vA kevalajJAnaM grahISyate, tatra ca sarvadravyaparyAyaparimANaM ghaTate eva, tathA hi-yAvaMto jagati rupidravyANAM ye gurulaghuparyAyA ye ca rUpidravyANAM arUpidravyANAM vA agurulaghuparyAyAstAn sarvAn api sAkSAta karatalakalitamuktAphalaM iva kevalAlokena pratikSaNaM avalokate bhagavAn, na ca yena khabhAvena ekaM paryAyaM paricchinaci tena eva svabhAvena paryAyAMtaraM api, tayoH paryAyayoH ekatyaprasakteH, sarvajIvAnAM api 'Na' iti vAkyAlaMkAre akSarasya-zrutajJAnasya zrutajJAnaM ca matijJAnAvinAbhAvi tato matijJAnasya api anaMtabhAgo'naMtatamo bhAgo 'nitya udghATitaH sarvadaivAnAvRtaH so'pi caanaMtatamo bhAgo'nekavidhaH tatra sarvajaghanyaH caitanyamAnaM tatpunaH sarvotkRSTazrutAvaraNastyAnarddhinidrodayabhAve'pi nAtriyate, tathA jIvasvAbhAvyAt , tathA ca Aha-yadi punaH so'pi anaMtatamo bhAga Atriyate tarhi jIvo'jIvatvaM prApnuyAt , jIvo hi nAma caitanyalakSaNabhUto yadi prabalazrutAvaraNaH styAnaddhinidrodayabhAve caitanyamAnaM api Atriyate / tarhi jIvasya khakhabhAvaparityAgAt ajIvataiva saMpanIpadyate / suSTha api meghasamudaye bhavati prabhA caMdrasUryayoH, iyamatra bhAvanA-yathA nibiDa niviDatarameghapaTalaiH AcchAditayoH api sUryAcaMdramasoH naikAMte tat prabhAnAzaH saMpadyate, sarvasya sarvathA svabhAvApanayanasya kartuM azakyatvAt , evaM anaMtAnaMtaiH api jJAnadarzanA 162 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 163 // varaNakarmma paramANubhiH ekaikasyApi Atmapradezasya AveSTitaparaveSTitasyApi naikAMtena caitanyamAtrasyApi abhAvo bhavati / tato yat sarvajaghanyaM tanmatizrutAtmakaM ataH siddho'kSarasyAnaMtabhAgo nitya udghATitaH, tathA ca sati matijJAnasya ca anAdibhAvaH pratipadyamAno na virudhyate iti sthitam / tadetat sAdisaparyavasitam / se kiM taM gamiyaM ? gamiyaM diTTivAo, agamiyaM kAliyaM suyaM / settaM gamiyaM settaM agamiyaM / ahavA taM samAsao duvihaM pannattaM taM jahA - aMgapaviddhaM / aMgabAhiraM ca / atha kiM tad gamikaM ?, iha AdimadhyAvasAneSu kiMcidvizeSato bhUyobhUyastasya evaM sUtrasya uccAraNaM gamaH, tatra Adau suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM iha khalu" ityAdi / evaM madhyAvasAnayoH api yathAsaMbhavaM draSTavyaM / gamA asya vidyate iti gamikaM, tat gamikaM prAyo dRSTivAdaH, tathA ca Aha- 'gamiyaM diTTivAo' tat viparItaM agamikaM tat ca prAyaH AcArAdikAlikazrutaM, asadRzapAThAtmakatvAt tathA ca Aha- 'agamiyaM kAliyasurya' tadetat gamikaM agamikaM, athavA tat - sAmAnyataH zrutaM arhat upadezAnusAri samAsataH - saMkSepeNa dvividhaM prajJasaM, tadyathA-aMgapraviSTaM aMgavAhyaM ca tatra aMgapraviSTaM iti / iha puruSasya dvAdaza aMgAni bhavati, tadyathAdvau pAdau 2, dve jaMghe 4, dve uruNI 6, dve gAtrA 8 dvau bAhU 10 grIvA 11 zirava 12 evaM zrutarUpasyApi paramapuruSasya AcArAdIni dvAdaza aMgAni krameNa veditavyAni zrutapuruSasya aMgeSu praviSTaM aMgapraviSTaM - aMgabhAvena vyavasthitamityarthaH yatpunaH etasya eva dvAdazAMgAtmakasya zrutapuruSasya vyatirekeNa sthitaM aMgaM bAhyatvena vyavasthitaM tat anaMgapraviSTaM, athavA yat gaNadhara devakRtaM tadaMgapraviSTaM mUlabhUtamityarthaH, gaNadharadevA hi mUlabhUtaM AcArAdikaM zrutaM uparacayaMti, eSAM evaM sarvotkRSTazrutalabdhisaMpannatayA tat racayituM IzatvAt, na avacUri| samalaMkRtam // 163 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 164 // zeSANAM tatastat kRtaM sUtraM mUlabhUtaH iti aMgapraviSTa ucyate / yatpunaH zeSaiH zrutasyaviraiH tadekadezaM upajIvya viracitaM tadanaMgapraviSTaM / athavA yatsarvadA eva niyataM AcArAdikaM zrutaM tadaMgapraviSTaM, tathA hi-AcArAdikaM zrutaM sarveSu kSetreSu sarvakAlaM cArtha kramaM cAdhikRtya evameva vyavasthitaM tatastadaMgapraviSTaM ucyate / aMgapraviSTaM aMgabhUtaM mUlabhUtamityarthaH, zeSaM tu yat zrutaM tat cAniyataM atastadanaMgapraviSTaM ucyate / tatrAlpavaktavyatvAt prathamaM aMgabAhyaM adhikRtya praznapatramAha se kiM taM aMgabAhiraM ? aMgabAhiraM duvihaM pannattaM taM jahA AvassayaM ca AvassayavairittaM ca / se kiM taM AvassayaM ? AvassayaM chavihaM pannattaM taM jahA - sAmAiaM cauvIsatthao, vaMdaNayaM, paDikkamaNaM, kAussaggo, paJcakkhANaM / settaM AvassayaM / se kiM taM AvarasyavairittaM ? AvarasyavairittaM dubiha pannattaM taM jahA phAliyaM ca ukkAliyaM ca / se kiM taM ukkAliyaM ? ukkAliyaM aNegavihaM pannattaM taM jahA - dasaveAliyaM, kapiokappiyaM, cullakappasUrya, mahAkapesurya, uvavAhayaM, rAyapaseNiyaM, jIvArmiMgamo, pannavarga, mahApannavaNe, pamAyamAyaM, naMdI, aNuogadaurAI, davidatthao taMdulaveliyaM, caMdAvijjJeyaM, sUrapannattI, porisi maMDala maMDalapaveso, vijjAcaraNaviNiccheo, gaNivijjA, jjhANavinaittI, maraNavibhattI, AyavisohI, viyarArgesurya, saMlehaNAsurya, vihIrakappo, caraNavihI, AurapaJcakakhANaM, mahApacakhANaM evamAi settaM ukAliyaM se kiM taM kAliyaM / kAliyaM aNegavihaM pannattaM taM jahA- uttarazeyaNAI, dasAo, kaMppo, vahAro, nisIhaM, mahAnisIhaM, isI bhAsiAI jaMbUdIvapannattI caMdapannattI, dIva sAgaraMpannattI, avacUrisamalaMkRtA | // 164 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 165 // ba. sU. 14 khuDDi vimANapavibhattI, mahalliAvimANapa vibhattI, aMgaculio, vaggaculio, vivAhaculio, aruNo vabae, varuNobacAe, garuloghavAe, dharaNovae, besamaNovAe velaMdharovadhAe debiMdocavAe, uTThAjasuMe, nAgapariAvaliANaM, kappiMANaM, kappavarDisiANaM, puSAiNaM, puSkacUlioNaM, hayANaM, vahIdasANaM AsIvisa bhAvaNANaM, didvivisabhAvaNANaM, cAraNasumiNabhAvagANaM, mahAsumiNabhAvaNANaM, teagginisagANaM, eva mAiyAI caurAsIiM pannaga sahassAI bhagavao arahao usahasAmissa Aititthayarassa / tahA saMkhijjAI pannagasahassAI majjhimagANaM jiNavarANaM / coddasa pannaga sahasvANi bhagavao baddhamANasA| missa | ahavA jassa jattiA sIsA utpattiAe veNaiAe kammayAe pariNAmi Ae cauvihaM buddhIe ucavesA tassa tattiAI pannaga sahassAI pattea buddhAvi tattiA ceva / settaM kAliyaM settaM ukAliyaM suyaM / settaM AvasyavairittaM / settaM anaMgapaviddhaM suyaM / atha kiM tat aMgavA ?, sUrirAha - aMgavAzrutaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA AvazyakaM ca AvazyakavyatiriktaM ca atra avazyakarttavyakriyAnuSThAnamityarthaH / athavA guNAnAM abhividhinAvazyaM AtmAnaM karoti iti AvazyakaM - avazyakarttavya sAmAyikAdikriyAnuSThAnaM tat pratipAdakaM zrutaM aghi AvazyakaM cazabdaH svagatAneka vedasUcakaH / atha kiM tadAvazyakaM ?, sarirAha Avazya ke SaD vidhaM prajJaptaM, tadyathA - 'sAmAyika' ityAdi nigadasiddhaM tadetadAvazyakaM / atha kiM tadAvazyakavyatiriktaM ?, AcArya Aha-AvazyakavyatiriktaM dvividhaM prajJaptaM, tadyathA-kAlika utkAlikaM ca tatra yat divasanizA prathama pazcimapaurupIdvaya eva paThyate tatkAlikaM, kAlena nirvRttaM kAlikaM iti avacUrisamalakRtam // 165 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | // 166 // avacUrisamalaMkRtam vyutpatteH / yatpunaH kAlavelAvajaM paThyate tat utkAlikaM / tatrAlpavaktavyatvAt prathamaM utkAlikaM adhikRtya praznasUtramAha-atha kiM tat utkAlikaM zrutaM?, sarirAha-utkAlikaM zrutaM anekavidhaM prajJapta, tadyathA-dazavakAlikaM tacca supratItaM, tathA kalpyAkalpyapratipAdakaM adhyayanaM kalpyAkalpyaM, tathA kalpanaM kalpaH-sthavirAdikalpaH tatpratipAdakaM zrutaM kalpazrutaM / tatpunardvi bhedaM, tadyathA-'cullakappasurya | mahAkappasurya' ekaM alpagraMthaM alpArtha ca, dvitIyaM mahAgraMthaM mahAthaM ca / zeSAH graMthavizeSAH prAyaH supratItAH, tathApi lezatoprasiddhAn | vyAkhyAsyAmaH, tatra jIvAdInAM padArthAnAM prajJApanaM prajJApanA / sA eva bRhattarA mahAprajJApanA, tathA pramAdApramAdasvarUpabhedaphalavipAkapratipAdakaM adhyayanaM pramAdApramAda, tatra pramAdasvarUpaM evaM-pracurakarmedhanaprabhavaniraMtarAvidhyAtazArIramAnasA'nekaduHkhahutavahajjAlAkalApaparItaM azepaM eva saMsAravAsagRhaM pazyaMstanmadhyavartyapi ca tat nirgamanopAye vItarAgapraNItadharmaciMtAmaNau yato vicitrakammodayasAcivyajanitAt pariNAmavizeSAt apazyan iva tat bhayaM avagaNayya viziSTaparalokakriyAvimukha eva Aste jIvaH sa khalu pramAdA, tasya ca pramAdasya ye hetavo madyAdayaH te'pi pramAdAH tatkAraNatvAt , uktaM ca-"majaM visayakasAyA niddA vigahA ya paMcamI bhaNiyA / / evaM paMca pamAyA jI pADati saMsAre / / 1 / " etasya paMcaprakArasthApi pramAdaya phalaM dAruNo vipAkaH, evaM pratipakSadvAreNa apramAdasyApi svarUpAdayo baacyaaH| 'naMdI'tyAdi sugamaM / sUryacaryAprajJApanaM yasyAM graMthapaddhatau sA sUryaprajJaptiH, tathA 'pauruSI maMDalaM' iti puruSaHzaMkuH puruSazarIraM vA tasmin niSpannA paurupI 'tata Agata' ityaNa, iyamatra bhAvanA-sarvasyApi vastuno yadA svapramANAcchAyA jAyate tadA pauruSI bhavati / etacca paurupIpramANaM uttarAyaNasyAMte dakSiNAyanastrAdau ca eka dinaM bhavati, tataH paraM aMgulasya aSTau ekapaSTibhAgA dakSiNAyane barddhate / uttarAyaNe ca hasaMti, evaM maMDale maMDale'nyAnyA pauruSI yatra adhyayane vyAvarNyate tadadhyayanaM pauruSImaMDalaM, RAGRAMGANGACANCC
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 167 // tathA yatra adhyayane caMdrasya sUryasya ca dakSiNeSu uttareSu ca maMDaleSu saMcarato yathA maMDalAta maMDale pravezo bhavati tathA vyAvayete tadadhyayanaM maMDalapravezaH / tathA 'vijAcaraNavinizcaya' iti vidyA iti-jJAnaM, tat ca samyagdarzanasahitaM avagaMtavyaM, anyathA jJAnatvAyogAta, caraNa-cAritraM teSAM phalavinizcayapratipAdako graMtho vidyAcaraNavinizcayaH, tathA 'gaNivije ti sabAlavRddho gaccho gaNaH / so'syAstIti gaNI-AcAryaH tasya vidyA-jJAnaM gaNividyA, sA ca iha jyotiSkanimittAdiparijJAnarUpA veditvyaa| jyotiSkanimittAdikaM hi samyak parijJAparivrAjanasAmAyikAropaNopasthApanazrutoddezAnujJAropaNAdizAnujJAvihArakramAdiprayojaneSu upasthiteSu prazaste tithikaraNamuhUrttanakSatrayoge yat yatra karttavyaM bhavati tat tatra sUriNA karttavyaM, tathA cet na karoti tarhi mahAn doSaH, tato yAni sAmAyikAdIni prayojanAni yatra tithikaraNAdau karttavyAni bhavaMti tAni tatra yasyAM graMthapaddhatau vyAvaya'te sA gaNividyA, tathA dhyAnavibhaktiH iti, dhyAnAni-ArtadhyAnAdIni teSAM vibhajana-vibhaktiH yasyAM graMthapaddhatau sA dhyAnavibhaktiH, tathA maraNAni-prANatyAgalakSaNAni, tAni ca dvidhA-prazastAni aprazastAni ca, teSAM vibhajana-pArthakyena svarUpaprakaTanaM yasyAM graMthapaddhatau sA maraNavibhaktiH, tathA''smano-jIvasyA''locanaM-prAyazcittapratipattiprabhRtiprakAreNa vizuddhiH-karmavigamalakSaNA pratipAdyate yasyAM graMthapaddhatau-sA AtmavizuddhiH / tathA vItarAgazrutamiti, sarAgavyapohena vItarAga varUpaM pratipAdyate yatra adhyayane tad vItarAgazrutaM, tathA saMlekhanAzrutaM iti, dravyabhAvasaMlekhanA yatra zrute pratipAdyate tat saMlekhanAzrutaM, tatra utsargata iyaM drvysNlekhnaa| "cattAri vicittAI vigaI nijahiyAI cattAri / saMvacchare u doni u egaMtariyaM ca AyAmaM // 1 // nAivigiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca AyAma / annevi ya chammAse hoi vigiheM tapokammaM // 2 // vAsaM ca koDisahiyaM AyAmaM kaTTa ANupucIe / // 167 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatramA avacUrisamalaMkRtam // 168 // RECE girikaMdaraMmi gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // 3 // " bhAvasaMlekhanA tu krodhAdikaSAyapratipakSAbhyAsaH / tathA vihArakalpa iti, viharaNaM vihAraH tasya kalpo-vyavasthA sthavirakalpAdirUpA yatra varNyate graMthe sa vihArakalpaH / tathA caraNa-cAritraM tasa vidhiH yatra barphAte sa caraNavidhiH / tathA 'AturapratyAkhyAnaM' iti, AturaH-cikitsAkriyAvyapetaH tasya pratyAkhyAnaM yatra adhyayane vidhipUrvaka upavarNyate tat AturapratyAkhyAnaM, tathA mahat pratyAkhyAnaM yatra varNyate tat mahApratyAkhyAnaM evaM tAvat amUni adhyayanAni-etAni adhyayanAni jahAbhihANatthANi bhaNiyANi' tat etat utkAlikaM / upalakSaNaM ca etat iti uktaM utkAlikaM / atha kiM tat kAlikaM ? kAlika anekavidha prajJaptaM, tadyathA ityAdi, 'uttarAdhyayanAni sarvANi api ca adhyayanAni pradhAnAni eva tathApi amUni eva rUDhyA uttarAdhyayanazabdavAcyatvena prasiddhAni / dazA ityAdi prAyo nigadasiddha / nizIthaM iti nizIthavat nizIyaH, idaM pratItameva, tasmAt paraM yat graMthArthAbhyAM mahattaraM nizIthAbhyAM mahattaraM tat mahAnizIthaM / tathA AvalikApraviSTAnAM itareSAM vA vimAnAnAM vA pravibhaktiHpravibhajanaM yasyAM graMthapaddhatau sA vimAnapravibhaktiH, sA ca ekA stokagraMthArthA, dvitIyA mahAgraMthArthA, tatra AdhA kSullakavimAnapravibhaktiH, dvitIyA mahAvimAnapravibhaktiH / aMgasya-AcArAdeH cUlikA aNgcuulikaa| cUlikA nAmoktAnuktArthasaMgrahAtmikA graMthapaddhatiH, vargo'dhyayanAnAM samUho yathA aMtakRta dazAsu aSTau vargA ityAdi teSAM cUlikA, tathA vyAkhyA-bhagavatI tasyAH cUlikA vyAkhyA cUlikA / tathA aruNo nAma devaH tadvaktavyatApratipAdako yo graMthaH parAvartyamAnazca tat upapAtahetuH so'ruNopapAtaH, tathA ca atra cUrNikAro bhAvanAM akArSIt 'jAhe tamajjhayaNaM uvautte samANe aNagAre pariyaTTei tAhe se aruNadeve samayanibaddhacaNao caliyAsaNasaMbhamubhaMtaloyaNe pauttAvahI viyANiyaDhe paDhe calacavalakuMDaladhare divAe juIe divAe vibhUIe dibAe gaIe jeNAmeva se bhayavaM // 16 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 169 // samaNe NiggaMthe ajjhayaNaM pariyaTTemANe acchA teNAmeva uvAgacchaI, uvAgacchittA bhattibharoNayavayaNe vimukkavara kusumagaMdhavAse ovayai, ovA tAhe se samaNassa purao ThiccA aMtaTThie kayaMjalI uvaute saMvegavimujjhamANajjhavasANe taM ajjhayaNaM suNamANe ciTThA, sama ajjhayaNe bhaNai bhayavaM ! susajjhAiyaM 2 varaM varehitti, tAhe se ihaloyanippavAse samatiNamuttAhalale hukaMcaNe siddhivararamaNipaDibaddhanivbharANurAge samaNe paDibhaNai-na me NaM bho ! vareNaM aTThotti, tato se aruNe deve ahigayarajAya saMvege payAhiNaM karettA baMdara narmasaha vaMdittA |namaMsittA paDigacchai" evaM garuDopapAtAdiSu api bhAvanA kAryA / tathA 'utthAnazrutaM' iti utthAnaM udvasanaM tat hetuH zrutaM utthAnazrutaM / tacca zRGganAdite kArye upayujyate, atra cUNikArakRtA bhAvanA - "sajegassa kulassa vA gAmassa vA nagarassa vA rAyahANIe vA samaNe kayasaMkappe Asurute caMDakie appasanne appasannalese visamAsuhAsaNatye uvautte samANe udvANasuyajjhayaNaM pariyaTTe, taM ca ekaM do vA tiNi vA vAre, tAhe se kule vA gAme vA jAva rAyahANI vA ohayamaNasaMkappe vilavaMte duyaM 2 pahAveMte uTThe - ubvasati tti bhaNiyaM hoi" tti, tathA 'samutthAnazrutamiti' samupasthAnaM bhUyastatraiva vAsanaM taddhetuH zrutaM samupasthAnazrutaM, vakAralopAcca sUtre samudvANasuyaMti pAThaH, tasya ceyaM bhAvanA - "tao samatte kaje tasseva kulassa vA jAva rAyahANIe vA se caiva samaNe kayasaMkappe tuTThe yasane pasannalese samasuhAsatthe u u samANe samudvANasuyajAyaNaM pariyaha, taM ca ekaM do tini vA vAre, tAhe se kule vAM gAme vA jAva rAyahANIe vA pahaTThacitte pasatthaM maMgalaM kalayalaM kuNamANe maMdAe gaIe salaliye Agacchai samubAhira AvAsaittivRttaM bhavai, sammaM udvANasuyaMti vatta vakAralovAo samuTThApAsuyaMti bhaNiyaM, tahA jai appaNAvi pugbuTThiyaM gAmAi bhavai tahAvi jar3a se samaNe evaM kaya saMkappe akSayaNaM pariTTe tao puNaravi AtrAse " tathA nAgAH - nAgakumArAsteSAM parijJA yasyAM granthapaddhatau bhavati sA nAgaparijJA, tasyAzvayaM avacUrisamalaMkRtam // 169 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | // 17 // avacUri| samalaMkRtama cUrNikRtopadarzitA bhAvanA-"jAhe taM ajjhayaNaM samaNe niggaMthe pariyaTTei tAhe akayasaMkappassavi te nAgakumArA tatthatthA ceva taM samaNaM pariyANati-caMdaMti namasaMti bahumANaM ca kareMti, siMganAditakajjesu ya varadA bhavaMti" tathA yatrAvalikApraviSTA itare ca narakAvAsAH prasaGgatastadgAminazca narAstiryaJco vA varNyante tA nirayAvalikAH, ekasminnapi granthe vAcye bahuvacanazabdaH zaktikhAbhAvyAta, yathA pAJcAlA ityAdau, tathA 'kalpikA' iti yAH saudharmAdikalpagatavaktavyatAgocarA granthapaddhatayastAH kalpikAH, evaM kalpAvataMsikA draSTavyAH, puSpitA iti yAsu graMthapaddhatiSu gRhavAsamutkalanaparityAgena prANinaH saMyamabhAvapuSpitAH sukhitA uSitA bhUyaH saMyamabhAvaparityAgato duHkhAvAptimukulanena mukulitAH punastataH tatparityAgena puSpitAH pratipAdyante tAH puSpitAH ucyate, adhikRtArthavizeSapratipAdikAH puSpacUDAH tathA 'vRSNidazA' iti, 'nAmyuttarapadasya veti lakSaNavazAdAdipadasyAndhakazabdarUpasya lopaH, tato'yaM paripUrNaH zabdaH andhakavRSNidazA iti, ayaM cAnvarthaH-andhakavRSNinarAdhipakule ye jAtAste'pi andhakavRSNayaH teSAM dazA:-avasthAzcarita| gatisiddhigamanalakSaNA yAsu granthapaddhatiSu varNyante tA andhakavRSNidazAH, athavAjdhavRSNivaktavyatApratipAdikA daza-adhyayanAni andhakavRSNidazA / kiyanti nAmagrAhamAkhyAtuM zakyante prakIrNakAni ?, tata evamAdIni caturazItiH prakIrNakasahasrANi bhagavato'rhataH zrIRSabhasvAminastIrthakRtaH, tathA saGkhyeyAni prakIrNakasahasrANi madhyamAnAmajitAdInAM jinavarendrANAM tIrthakarANAm, etAni ca yasya yAvanti bhavanti tasa tAvanti prathamAnuyogato veditavyAni, tathA caturdazaprakIrNakasahasrANi bhagavato'rhato varddhamAnasvAminaH / iyamatra bhAvanA-iha bhagavata RSabhasvAminazcaturazItisahasrasaGkhyAH zramaNA AsIran, tataH prakIrNakarUpANi cAdhyayanAni kAlikoskAlikabhedabhinnAni sarvasaGkhyayA caturazItisahasrasaGkhyAnyabhavan , kathamiti cet ?, ucyate, iha yadbhagavadarhadupadiSTaM zrutamanusRtya // 17 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 17 // ************ bhagavantaH zramaNA viracayanti tatsarva prakIrNakamucyate, athavA zrutamanusaranto yadAtmano bacanakauzalena dharmadezanAdiSu granthapaddhati-II avacUrirUpatayA bhASante tadapi sarva prakIrNakaM, bhagavata RSabhasvAmina utkRSTA zramaNasampadA AsIt caturazItisahasrapramANA, tato ghaTante: samalaMkRtam prakIrNakAnyapi bhagavatazcaturazItisahasrasaGkhyAni, evaM madhyamatIrthakRtAM api saGkhyeyAni prakIrNakasahasrANi bhAvanIyAni, bhagavatastu barddhamAnasvAminaH caturdaza zramaNasahasrANi, tataH prakIrNakAni api bhagavataH caturdazasahasrANi, atra dve mate-eke sUrayaH prajJApayaMti-idaM kila caturazItisahasrAdikaM RSabhAdInAM tIrthakRtAM zramaNaparimANaM pradhAnasUtraviracanasamarthAn zramaNAn adhikRtya veditavyaM / itarathA punaH sAmAnyazramaNAH prabhUtatarA api tasmin tasinRpabhAdikAle AsIran / apare punaH evaM prajJApayaMti-RSabhAditIrthakRtA jIvatAM idaM caturazItisahasrAdikaM zramaNaparimANaM / pravAhataH punaH ekaikasmin tIrthe bhRyAMsaH zramaNA veditvyaaH| tatra ye pradhAnasUtraviracanazaktisamanvitasuprasiddhatat graMthA atatkAlikA api tIrthe vartamAnAste'dhikRtA draSTavyAH / etadeva mAtaraM upadarzayannAha-'athavA' iti prakArAMtaropadarzane yasya RSabhAdeH tIrthakRto yAvaMtaH ziSyAH tIrthe autpattikyA bainayisyA karmajayA pAriNAmikyA caturvidhayA buddhyA upetAH-samanvitA AsIran , tasya-RSabhAdeH tAvati prakIrNakasahasrANi abhavan , pratyekabuddhA api tAvaMta eva, atra eke vyAcakSate taH tIrthe aparimANAni prakIrNakAni bhavanti, prakIrNakakAriNAM aparimANatvAt , kevalaM iha pratyekabuddharacitAni |8| // 171 / / evaM prakIrNakAni draSTavyAni, prakIrNakaparimANena pratyekabaddhaparimANapratipAdanAt , syAdetat-pratyekavuddhAnAM ziSyabhAvo virudhyate, 16 tadetadasamIcInaM yataH pravrAjakAcArya evaM adhikRtya ziSyabhAvo niSidhyate / nanu tIrthakaropadiSTazAsanapratipanatvenApi tato na kazcit ***
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM avacUri samalaMkRtam 172 // nandisUtram hai doSaH / anye punaH evamAhuH sAmAnyena prakIrNakaH tulyatvAt pratyekabuddhAnAM atrAbhidhAnaM na tu niyogaH / pratyekabuddhiracitAni eva prakIrNakAni iti / tadetat kAlikaM tadetat AvazyakavyatiriktaM, tadetadanaMgapraviSTaM iti / se kiM taM aMgapaviTTha ? aMgapaviTTha duvAlasavihaM pannattaM, taM jahA-AyAro, sUryagaDo, ThANaM, samavAyo, vivAhapennattI, nAyAdhamakahAo uvAsagadasAo, aMtagaDadasAo, aNuttarovavAiyadesAo, paNhAvAgaraNAI, vivAgasuyaM, dihivaao| se kiM taM AyAre ? AyAre samaNANaM niggaMthANaM AyAra, goyara, viNaya, veNaiya, sikkhA,bhAsA, abhAsA, caraNa,karaNa,mAyA,jAyA, vittIo AghavinaMti / se samAsao paMcavihe pannatte, taM jahA-nANAyAre, daMsaNAyAre, carittAyAre, tavAyAre, viiriyaayaare| AyAre NaM parittA vAyaNA, saMkhijja aNuogadArA, saMkhijjA veDhA, saMkhijA silogA, saMkhijAo nijattIo saMkhijAo paDivattIo, saMkhijAo sNghnniio|se NaM aMgaThThayAe paDhame aMge do suakkhaMdhA, paNavIsaM ajjhayaNA, paMcAsII uddesaNakAlA, paMcAsII samuddesaNakAlA, aTThArasapaya sahassANi payaggeNaM / saMkhijA akkharA, aNaMtA gamA, aNaMtA pajavA, parittA tasA, aNaMtA thAvarA, sAsayakaDanibaddhanikAiA jiNapannattA bhAvA AghavinaMti pannavijaMti parUvijaMti dasijjati nidaMsirjati uvadaMsijjaMti / se evaM AyAse evaM nAyA se evaM vinAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijai settaM AyAre // 1 // GANESS RESS // 172 //
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 173 // atha kiM tadaMgapraviSTaM ? sUrirAha- aMgapraviSTaM dvAdazavidhaM prajJaptaM tadyathA- 'AcAraH sUtrakRta' mityAdi, atha kiM tadAcAra iti ? athavA ko'yaM AcAraH ? AcArya Aha- AcaraNaM AcAraH Acaryate iti vA AcAraH, pUrvapuruSAcarito jJAnAdi AsevanavidhiH ityarthaH / tatpratipAdako graMtho'pi AcAra eva ucyate / anena vA''cAreNa karaNabhUtena athavA AcAre AdhArabhUte 'NaM' iti vAkyAlaMkAre zramaNAnAM prAnirUpitazabdAnAM nirgrathAnAM bAhyAbhyaMtaragraMtharahitAnAM, Aha-zramaNA nigraMthA eva bhavati tat kimarthaM nirgrathAnAM iti vizeSaNaM ucyate, zAkyAdivyavacchedArtha, zAkyAdayo'pi hi loke zramaNA vyapadizyate / taduktaM- 'nimgaMtha saka tAbasa geruya AjIva paMcahA samaNA' iti / teSAM AcArAdi AkhyAyate, tatra AcAro jJAnAcArAdi anekabhedabhinno gocaro - bhikSA grahaNa vidhilakSaNaH vinayo- jJAnAdivinayaH, vainayikaM vinayaphalaM karmmakSayAdizikSA grahaNazikSA Asevana zikSA vA vineyazikSA iti cUrNikRt / tatra vineyAH- ziSyAH / tathA bhASA satyA asatyA mRSA ca, abhASA - mRSA satyAmRSA ca / caraNaM-tratAdi, karaNaM- piMDavizuddhyAdi, ukta ca-"vayasamaNadhammasaMjamaveyAvaccaM ca bhaguttIo / nANAitiyaM tava kohanimgAI caraNameyaM // 1 // piMDavisohIsa miIbhAvaNapaDimA ya iMdiyaniroho / paDilehaNaguttIo abhiggahA caiva karaNaM tu // 2 // " yAtrA - saMyamayAtrA tadartha eva parimitAhAragrahaNaM vRtti:vividhaiH abhigrahavizeSaiH varttanaM, 'AcAratha gocaratha' ityAdiH dvandvaH, tA AcAragocaravinaya vainayi kaziSyAbhASA bhASAcaraNakaraNayAtrAmAtrAvRttayaH AkhyAyaMte / idaM yatra kvacit anyataropAdAnena anyataragatArthAbhidhAnaM tat sarvaM tat prAdhAnyakhyApanArtha avaseyaM / sa AcAraH 'samAsataH' saMkSepataH paMcavidhaH prajJaptaH, tadyathA - 'jJAnAcAra' ityAdi, tatra jJAnAcAraH, "kAle viNae bahumANe, uvahANe taha ya nihnavaNe | vaMjaNa atthatadubhae advaviho nANamAyAro // 1 // " darzanAcAraH, "nissaMkiya nikaMkhiya nivtritigicchAmUDhadiTThIya / avacUrisamalaMkRtam // 173 //
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandipatrama // 174 // ACCIRCC uvavUhathirIkaraNe vacchalappabhAvaNe aTTha // 2 // " prabhAvakAH tIrthasya amI draSTavyA:-'aisesa iDDiyAyariya vAI dhammakahi khabaga avarinemittI / vijA rAyAgaNasaMmayA ya titthaM pabhAvaMti // 1 // cAritrAcAra:-'paNihANajoga jutto paMcahiM samiIhiM tihi u 4 samalaMkRtam guttIhiM / esa carittAyAro aTThaviho hoi nAyavyo // 1 // tapa AcAraH pArasa vihaMmi vi tave abhitaravAhire jiNuvai? / agilAi aNAjIvI nAyavyo so tavAyAro // 1 // vIryAcAra:-"aNigRhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto / jujai ya jahAthAmaM nAyabvo vIriyAyAro // 1 // " AcAre NaM iti vAkyAlaMkAre, 'parittA' parimitA taM taM prajJApakaM pAThakaM ca adhikRtya AdyantopalabdhiH, athavA utsarpiNI avasarpiNI ca pratItya parIttA draSTavyAH, kAsAvityAha-vAcanA' vAcanA nAma sUtrasya arthasya vA pradAnaM, yadi punaH sAmAnyataH pravAhaM adhikRtya ciMtyate tadA anaMtAH, tathA saMkhyeyAni anuyogadvArANi | upakramAdIni, tAni hi adhyayanaM 2 prati pravartate, adhyayanAni ca saMkhyeyAni iti kRtvA, tathA saMkhyeyA veDhA, veDho nAma chaMdovizeSaH, tathA saMkhyeyAH zlokAH-supratItAH, tathA saMkhyeyA niyuktayaH, tathA saMkhyeyAH pratipattayaH, pratipattayo nAma dravyAdipadArthAbhyupagamAH pratimAdi abhigrahavizeSA vA tAH sUtranibaddhAH saMkhyeyAH, sa AcAro 'Na' iti vAkyAlaMkAre aMgArthatayA-aMgArthatvena, arthagrahaNaM paralokaciMtAyAM sUtrAd arthasya garIyastvakhyApanArtha, athavA sUtrArtha-ubhayarUpa AcAraH | iti khyApanArtha, prathamaM aMgaM, ekArAMtatA sarvatra mAgadhabhASAlakSaNAnusaraNAt veditavyA, sthApanAmadhikRtya prathamaM aNgmityrthH| // 174 / / tathA dvau zruttaskaMdhau-adhyayanasamudAyarUpau, paMcaviMzatiH adhyayanAni, tadyathA-"sattha parinnA (1) logavijao (2) sIosaNijja (3) saMmattaM (4) AvaMti (5) dhUya (6) vimoho (7) mahAparino (8) vahANasuyaM (9) // 1 // " etAni nava adhyayanAni ORG
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandivatram // 175 // prathamazrutaskaMdhe / "piMDesaNa ( 1 ) sijjhi ( 2 ) riyA (3) bhAsajAyA ( 4 ) ya vattha ( 5 ) pAesA ( 6 ) / uggahapaDimA (1) sattasattikA ( 14 ) ya bhAvaNa (15) vimutti ( 16 ) // 1 // " atra 'sejiriya'tti zayyAdhyayanaM IryAdhyayanaM ca / 'vatthapAesa' titratra - eSaNAdhyayanaM pAtra - eSaNAdhyayanaM ca, amUni SoDaza adhyayanAni dvitIyazrutaskaMdhe / evametAni nizIthavarjAni paMcaviMzatiH adhyayanAni bhavati, tathA paMcAzItiH uddezanakAlAH, kathaM ced ? ucyate, iha aMgasya zrutaskaMdhasya adhyayanasya uddezakasya ca eka eva uddezanakAlaH / evaM zastraparijJAyAM sapta uddezana kAlAH 7 lokavijaye paT 13 zItoSNAdhyayane catvAraH 17 samyaktvA - dhyayane catvAraH 21 lokasArAdhyayane pad 27 ghutAdhyayane paMca 32 vimohAdhyayane'STau 40 mahAparijJAyAM sapta 47 upadhAnazrute catvAraH 51 piMDaiSaNAyAM ekAdaza 62 zajjheSaNAdhyayane trayaH 65 IryAdhyayane trayaH 68 bhASAdhyayane dvau 70 vastra - eSaNAdhyayane dvau 72 pAtraiSaNAdhyayane dvau 74 avagrahapratimAdhyayane dvau 76 saptasaptikAdhyayaneSu paTU 83 bhAvanAyAM ekaH 84 vimuktau ekaca 85 evaM ete sarve'pi paMDitAH paMcAzItiH bhavaMti / evaM samuddezanakAlA api paMcAzItirbhAvanIyAH, tathA padAgreNa parimANena aSTAdazapadasahasrANi, iha yatra arthopalabdhistat padam / tathA saMkhyeyAni akSarANi, padAnAM saMkhyeyatvAt / tathA iha gamAH - arthagamA gRhyete / arthagamA nAma arthaparicchedAste ca anaMtA, ekasmAdeva sutrAt atizAyimatimedhAdiguNAnAM tattat dharmmaviziSTAnantadharmAtmakavastupratipattibhAvAt / tathA anaMtAH paryAyAH te ca khaparabhedabhinnA akSarArthagocarA veditavyAH, tathA parItAH parimitAH trasAdvIMdriyAdayaH, anaMtA: sthAvarAH - vanaspatikAyAdayaH, zAzvatA-dharmAstikAyAdayaH kRtAH - prayogavisrasA janyAH ghaTasaMdhyAbhrarAgAdayaH, ete sarvepi trasAdayo nibaddhA:-sUtre svarUpataH uktA, nikAcitAH-niryuktisaMgrahaNihetuudAharaNAdibhiH anekadhA vyavasthApitA avacUrisamalaMkRtam / / 175 / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara nandisUtram , jinaprajJaptA bhAvAH-padArthAH AkhyAyate-sAmAnyarUpatayA vizeSarUpatayA vA kathyate prajJApyate nAmAdibhedopanyAsena prapaMcyate-15 avacUri prarUpyaMte nAmAdInAM eva medAnAM saprapaMcaM kharUpakathanena pRthag viviktaM khyApyate / daryate-upamApradarzanena yathA gauH iva gavayaH samalaMkRta // 176 // ityAdi nidazyate-hetudRSTAMtopadarzanena upadazyate nigamanena ziSyabuddhau niHzaMkaM vyavasthApyate / sAMprataM AcArAMgagrahaNe phalaM pratipAdayati-'sa' iti AcArAMgagrAhako'bhisaMbadhyate / evamAtmA-evaMrUpo bhavati, ayamatra bhAvaH-asmin AcArAMge bhAvataH samya| adhIte sati taduktakriyAnuSThAnaparipAlanAta sAkSAt mUrta iva AcAro bhavati iti, tadevaM kriyAM adhikRtya uktaM, samprati jJAnaM adhikRtya Aha-yathA''cArAne nivaddhA bhAvAH tathA teSAM bhAvAnAM jJAtA bhavati, yathA niyuktisaMgrahaNihetuudAharaNAdibhiH vividhaM [prarUpitAstathA] jJAtA bhavati, evaM caraNakaraNaprarUpaNA AcAre AkhyAyate, so'ymaacaarH|| se kiM taM sUyagaDe ? sUyagaDe NaM loe sUijjai, aloe sUijjai, loAloe sUijjai, jIvA sUijai, ajIvA sUijjai, jIvAjIve sUijjai, sasamae sUijjai, parasamae sUijjai, sasamayaparasamae suuijji| sUyagaDe NaM asIassa kiriyAvAisayassa caurAsIe akariyAvAINaM sattaTThIe annANiyavAINaM battIsAe veNaiyavAINaM tiNhaM tesaTTANaM pAsaMDiyasayANaM vUhaM kicA sasamae ThAvijai / sUyagaDe NaM parittA vAyaNA, saMkhijA aNuogadArA, saMkhijjA veDhA, saMkhijA silogA, saMkhijAo ninuttIo, // 176 // saMkhijjAo paDivattIo, saMkhijAo sNghnniio| se NaM aMgaTTayAe viie aMge do suakhaMdhA, tevIsaM ajjhayaNA, tittIsaM uddesaNakAlA, tittIsaM samuddesaNakAlA, chattIsaM payasahassANi,
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 177 // na. sU. 15 parageNaM saMkhijjA akkharA, anaMtA gamA, anaMtA pajavA, parittA tasA, aNaMtA thAvarA, sAsayakanibaddhanikAiyA jiNapannatA bhAvA Aghavijjati pannavijjaMti parUvijjaMti daMsijjaMti nidaMsijaMti uvadaMsijjati / se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijjai settaM sUyagaDe // 2 // atha kiM tatsUtrakRtaM ?, 'sUca paizunye' sUcanAt sUtraM nipAtanAt rUpaniSpattiH, sA ca pradhAnazca ayaM sUtrazabdaH, tato'yamarthaH, - sUtreNa kRtaM sUtrarUpatayA kRtaM ityarthaH yadyapi ca sarvamaGgaM sUtrarUpatayA kRtaM tathApi rUDhivazAt etat eva sUtrakRtaM ucyate, na zeSaM aMgaM, AcArya Aha-sUtrakRtena athavA sUtrakRte 'NaM' iti vAkyAlaMkAre lokaH sUcyate ityAdi nigadasiddhaM yAvat 'asIyassa kiriyA - vAisassa' ityAdi / azIti adhikasya kriyAvAdizatasya, caturazIteH akriyAvAdinAM saptaSaSTeH ajJAnikAnAM dvAtriMzato vainayikAnAM sarvasaMkhyayA trayANAM triSaSyadhikAnAM pAkhaNDizatAnAM 'vyUha' pratikSepaM kRtvA svasamayaH sthApyate / tatra na karttAramaMtareNa kriyA puNyadhAdilakSaNA saMbhavati / tata evaM parijJAya tAM kriyAM - AtmasamavAyinIM vadaMti tat zIlAca ye te kriyAvAdinaste punarAtmAdi astitvapratipattilakSaNA amunopAyena azItyadhikazatasaMkhyA vijJeyA / jIvAjIvAzravabaMdhasaMvara nirjarA puNyApuNya mokSarUpAn nava padArthAn paripATyA paTTikAdI viracayya jIvapadArthasyAdhaH svapara bhedAvupanyasanIyau tayoH adho nityAnityabhedau, tayorapi adhaH kAlezvarAtmaniyatisvabhAvabhedAH paMca nyasanIyAH, punazca evaM vikalpAH karttavyAH, tadyathA - asti jIvaH khato nityaH kAlataH ityeko vikalpaH, | asya ca vikalpasya ayamarthaH - vidyate khalu ayaM AtmA svena rUpeNa nityatha kAlataH kAlavAdino mate, kAlavAdinazca nAma te avacUrisamalaMkRtam // 177 //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 178 // maMtavyAH ye kAlakRtaM eva sarvaM jagat manyate / tathA ca te AhuH na kAlamaMtareNa caMpakAzokasahakArAdivanaspatikusumodgamaphalA baMdhAdayo himakaNAnuSaktazItaprapAtanakSatragarbhAdhAna varSAdayo vA RtuvibhAgasaMpAditA bAlakumArayauvanapalitAgamAdayo vAvasthAvizeSA ghaTate, pratiniyatakAlavibhAga eva teSAM upalabhyamAnatvAt / anyathA sarvamavyavasthayA bhavet, na caitadRSTamiSTaM vA, api ca- muddrapaktiH api na kAlamaMtareNa loke bhavaMtI dRshyte| kiMtu kAlakrameNa anyathA sthAlIMdhanAdisAmagrI saMparka saMbhave prathamasamaye'pi tasyAbhAvaprasaMgo na ca bhavati, tasmAt yatkRtakaM tatsarvaM kAlakRtaM iti / tathA ca uktaM "na kAlavyatirekeNa, garbhavAlazubhAdikaM / yatkicijAyate loke, tadasau kAraNaM kila // 1 // kiM ca kAlAdRte naiva mudrapaktirapIkSyate / sthAlyAdisaMnidhAne'pi tataH kAlAdasau matA // 2 // kAlAbhAve ca garbhAdi, sarvaM syAdavyavasthayA / pareSTahetusadbhAvamAtrAdeva tadudbhavAt // 3 // kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharati prajAH / kAlaH supteSu jAgati, kAlo hi duratikramaH // 4 // " atra 'pareSTahetusadbhAvamAtrAdi ti parAbhimatavanitA puruSasaMyogAdimAtrarUpahetu sadbhAvamAtrAdeva ' tadudbhavAditi garbhAdi udbhavaprasaMgAt, tathA kAlaH pacati paripAkaM nayati pariNatiM nayati, 'bhUtAni' pRthivyAdIni tathA kAlaH saMharati prajAH -pUrva paryAyAn pracyAvya paryAyAMtareNa prajAH lokAn sthApayati / tathA kAlaH supteSu janeSu jAgartti, kAla eva taM taM suptaM janamApado rakSati iti bhAvaH tasmAt hi sphuTaM duratikramo'pAkartumazakyaH kAla iti / uktena eva prakAreNa dvitIyo'pi vikalpo vaktavyaH / navaraM kAlavAdinaH iti vaktavye IzvaravAdina iti vaktavyaM, tadyathA - asti jIvaH svato nityaH IzvarataH, IzvaravAdinaztha sarva jagat IzvarakRtaM manyaMte, IzvaraM ca sahasiddhajJAnavairAgyadhammaizvaryarUpaM catuSTayaM prANinAM ca svargApavargayoH prerakaM iti / taduktaM - "jJAnamapratidhaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / aizvaryaM caiva dharmmazra, sahasiddhaM catuSTayaM // 1 // " anyo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / avacUrisamalaMkRtam 1120611
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 179 // | Izvaraprerito gacchet svarga vA zrabhrameva vA // 1 // " ityAdi, evaM tRtIyo vikalpa AtmavAdinAM, AtmavAdino nAma ye 'puruSa evedaM sarva' ityAdi pratipannAH / caturtho vikalpo niyativAdinAM te hi evaM AhuH niyatiH nAma' taccAntaraM asti yad vazAdete bhAvAH sarve'pi niyatena eva rUpeNa prAdurbhAvamanuvate, nAnyathA, tathA hi yat yadA yadA yato bhavati tattadA tata eva niyatena eva rUpeNa bhavadupalabhyate / anyathA kAryakAraNabhAvavyavasthA pratiniyatarUpAvasthA ca na bhavet, niyAmakAbhAvAt / tata evaM kAryanaiyatyataH pratIyamAnAmenAM niyati ko nAma pramANapathakuzalo bAdhituM kSamate ? mA prApadanyatrApi prmaannpthvyaaghaatprsNgH| tathA ca uktaM- "niyatenaiva rUpeNa, sarve bhAvA bhavaMti yat / tato niyatijA hyete, tatsvarUpAnuvedhataH // 1 // yat yadaiva yato yAvattattadaiva tatastathA / niyataM jAyate nyAyAt ka enAM bAdhituM kSamaH ? // 2 // " paMcamo vikalpaH svabhAvavAdinAM te hi svabhAvavAdina evaM Ahu:-iha sarve bhAvAH svabhAvavazAt upajAyate / tathA hi-mRdaH kuMbho bhavati na paTAdi, tantubhyo'pi paTa upajAyate na kumbhAdi, etacca pratiniyataM na tathA svabhAvatAnaMtareNa ghaTA koTIsaMTaMkamATIkate, tasmAtsakalaM idaM svabhAvakRtaM avaseyaM / api cAstAmanyatkAryajAtaM iha muddrapaktiH api na svabhAvamaMtareNa bhavituM arhati tathA hi-sthAlIMdhanakAlAdisAmagrIbhAve'pi na kAMkaTukamudgAnAM paktiH upalabhyate / tasmAt yadyat bhAve bhavati [ yadabhAve ca na bhavati ] tattadanvayavyatirekAnuvidhAyi tat kRtaM iti svabhAvakRtA muddrapaktiH apyeSTavyAH, tataH sakalaM eva idaM vastujAtaM svabhAvahetukaM avaseyaM iti / tataH evaM svataH iti padena labdhAH paMca vikalpAH, evaM parata iti anenApi paMca labhyate, parata iti parebhyo vyAvRttena rUpeNa vidyate na khalu ayaM AtmA ityarthaH / evaM nityatvAparityAgena daza vikalpA labdhAH, evamanityapadenA'pi daza, sarve militA viMzatiH, ete ca jIvapadArthena labdhAH, evaM ajIvAdiSu api aSTasu padArtheSu pratyekaM avacUrisamalaMkRtam // 179 //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 980 // viMzatiH vikalpA labhyate, tato viMzatiH navaguNitAH zataM azItyuttaraM, kriyAvAdinAM bhavati / tathA na kasyacit pratikSaNaM anavasthitasya padArthasya kriyA saMbhavati utpanyanaMtaraM eva vinAzAt ityevaM ye vadaMti te akriyAvAdinaH tathA ca AhuH eke"kSaNikAH sarvasaMskArA asthirANAM kutaH kriyA ? bhUtiryeSAM kriyA saiva, kAraNaM sa eva ucyate // 1 // ete ca AtmAdinAstitvapratipattilakSaNA amunopAyena caturazItisaMkhyA draSTavyAH, puNyApuNyavajrjitazeSajIvAdipadArthasaptakanyAsaH, tathaiva ca jIvAdisaptakasya adhaH pratyekaM khaparavikalpopAdAnaM, asatvAt Atmano nityAnityavikalpau na staH, kAlAdInAM ca paMcAnAM adhastAt SaSThI yadRcchA nyasyate, iha yadRcchAvAdinaH sarve'pi akriyAvAdina eva, na kecit api kriyAvAdinaH tataH prAg yadRcchA nopanyastA, tata evaM vikalpAbhilASaH - nAsti jIvaH svataH kAlata iti eko vikalpaH evaM IzvarAdibhiH api yadRcchAparyaMtaiH, sarve'pi militAH SaD vikalpAH, amISAM ca vikalpAnAM arthaH prAgvadbhAvanIyaH, navaraM yadRcchAta iti yadRcchAvAdinAM mate, atha ke te yadRcchAvAdinaH ? ucyate, iha ye bhAvAnAM saMtAnApekSayA na pratiniyataM kAryakAraNabhAvaM icchaMti kiMtu yadRcchayA te yadRcchAvAdinaH tathA ca te evaM AhuH - " na khalu pratiniyato vastUnAM kAryakAraNabhAvastathA pramANena agrahaNAt, tathA hi zAlUkAdapi jAyate zAlUko gomayAt api vahneH api vahniH upajAyate araNikASTAt api dhUmAdapi jAyate dhUmo'gnIndhanasaMparkAt api kaMdAt api jAyate kadalI bIjAt api vaTAdayo vIjAdapi jAyaMte zAkhaikadezAt api tato na pratiniyataH kvacidapi kAraNakAryabhAva iti yadRcchAtaH kvacit kiMcit bhavati iti pratipattavyaM, na khalu anyathA ca vastusadbhAvaM pazyaMto'nyathA AtmAnaM prekSAvataH pariklezayati iti / yathA ca svataH SaD vikalpA labdhAH tathA nAsti parataH kAlata ityevamapi SaD vikalpA labhyaMte, sarve'pi militA avacUrisamalaMkRtam 1186011
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram / / 181 / / dvAdaza vikalpA jIvapade labdhAH, evaM ajIvAdiSu api SaTsu padArtheSu pratyekaM dvAdaza dvAdaza vikalpA labhyate / tato dvAdazabhiH saptaguNitAH caturazItirbhavaMti akriyAvAdinAM vikalpAH // tathA kutsitaM jJAnaM ajJAnaM tadeSAM asti iti ajJAnikAH, 'ato'nekasvarAt ' iti matvarthIya ikapratyayaH, athavA ajJAnena caraMti iti ajJAnikA:- asaMcitya kRtabaMdhavaiphalyAdipratipattilakSaNAH, tathA hi-ete evamAhuH - na jJAnaM zreyaH tasmin sati parasparaM vivAdayogataH cittakAluSyAdibhAvato dIrghatarasaMsArapravRtteH / tathAhi - kenacit puruSeNa anyathA dezite sati vastuni vivakSito jJAnI jJAnagarvAdhmAtamAnasaH tasya upari klupacittastena saha vivAdaM Arabhate, vivAde ca kriyamANe tIvratIvrataracittakAluSyabhAvato'haMkAratazca prabhUtaprabhUtatarAH azubhakarmmabaMdhasaMbhavaH, tasmAt ca dIrghadIrghatarasaMsAraH, tathA ca uktaM - " atreNa annahA desiyaMmi bhAvaMmi nANagavveNakuNai vivAyaM kalusiyacitto tatto ya se baMdho // 1 // " ityAdi, ye'pi ca vinayavAdino vinayapratipattilakSaNAH te'pi mohAt muktipathaparibhraSTAH veditavyAH / tathA hi-vinayo nAma muktiaMgaM yo muktipathAnukUlo na zeSaH, muktipathatha jJAnadarzanacAritrANi, 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' iti vacanAt tato jJAnAdInAM jJAnAdiAdhAraNAM ca bahuzrutAdipuruSANAM yo vinayo jJAnAdibahumAnapratipattilakSaNaH sa jJAnAdisaMpat vRddhihetutvena paraMparayA muktiaMga upajAyate / yastu suranRpatyAdiSu vinayaH sa niyamAt saMsAraheturyataH suranRpatyAdiSu vinayo vidhIyamAnaH suranRpatyAdibhAva viSayaM bahumAnaM ApAdayati / anyathA vinayakaraNApravRtteH, suranRpatyAdibhAvazca bhogapradhAnaH, tatastat bahumAne bhogabahumAnaM evaM kRtaM paramArthato bhavati iti dIrghasaMsArapathapravRttiH ye'pi ca yativinayavAdinaH te'pi yadi sAkSAt vinayameva kevalaM muktiaMgaM icchaMti tarhi te'pi asamIcInavAdino veditavyAH / jJAnAdirahitasya kevalasya vinayasya sAkSAt muktiaMgatvAbhAvAt, na khalu jJAnadarzana cAritrarahitAH avacUrisamalaMkRtam // 182 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 182 // SHAROSARKAROSAX kevalaM pAdapatanAdimAtreNa muktiM aznuvate jaMtavaH, kiMtu jJAnAdisahitAH, tato jJAnAdikaM eva sAkSAt muktiaMga, na vinayaH / / avacUrikathametadavasIyate ?, iti ceducyate / iha mithyAtvAjJAnAviratipratyayaM karmajAlaMtat kSayAt ca mokSo 'muktiH karmakSayAdiSTA' iti vacana | samalaMkRtam prAmANyAta , karmajAlakSayazca na nirmUlakAraNocchedamaMtareNa sarvathA saMbhavati / tato mithyAtvapratipakSaM samyadgarzanaM ajJAnapratipakSaM ca jJAnaM aviratipratipakSaM ca cAritraM samyak sevyamAnaM yadA prakarSaprAptaM bhavati tadA sarvathA kAraNApagamato nirmalakammocchedo bhavati iti jJAnAdikaM sAkSAt muktiaMgaM, na binayamAtraM, kevalaM binayo jJAnAdiSu vidhIyamAnaH paraMparayA muktiaMgaM sAkSAta tu jJAnAdiheturiti sarvakalyANabhAjanaM tatra tatra pradeze gIyate, yadi punaH vinayavAdino jJAnAdivRttihetutayA muktiaMga vinayaM icchaMti tadA te'pyasmatpathavarttina eva iti na kadAcidvipratipattiH iti kRtaM prasaMgena, prakRti anusaMdhIyate / 'sUyagaDassaNaM parittA vAyaNA' ityAdi sarva prAgvat , uddezAnAM ca parimANaM kRtvA uddezasamuddezakAlasaMkhyA bhAvanIyA / tadetat sUtrakRtaM // se kiM taM ThANe ? ThANe jIvA ThAvijaMti, ajIvA ThAvijaMti, jIvAjIve tthaavijNti| sasamae ThAvinaMti, parasamae ThAvijjaMti, sasamae parasamae ThAvijaMti, loe ThAvijaMti, aloe ThAvijaMti, loAloe tthaavijNti| ThANe NaM TaMkA kUDAselA sihariNopabhArA kuDAI guhAo AgarA dahA naIoAghavijaMti // 182 // ThANe NaM parittA vAyaNA saMkhijjA aNuogadArA saMkhijA veDhA saMkhijA silogA saMkhijAo nijuttIo saMkhijAo paDivattIo saMkhijjAo saMgahaNIo se NaM aMgaTTayAe taie aMge ege suakkhaMdhe dasa ajjhayaNA egavIsaM uddesaNakAlA egavIsaM samuddesaNakAlA bAvattari payasahassA payaggeNaM
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 18 // RSSSSSSSSSSSSSS saMkhijA akkharA aNaMtA gamA aNaMtA pajavA parittA tasA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddha avacUrinikAiAjiNapannatA bhAvA AghavinaMti pannavinaMti parUvijaMti daMsirjatti nidaMsirjati uvadaMsijaMti 18 samalaMkRtam se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Apavijai / setaM ThANe // 3 // atha kiM tat sthAnaM?, tiSThaMti pratipAdyatayA jIvAdayaH padArthA asmin iti sthAnaM, tathA ca Aha sUriH-sthAnena sthAne vA'Na' iti vAkyAlaMkAre, jIvAH sthApyaMte yathAvasthitasvarUpaprarUpaNayA vyavasthApyate / zeSaM prAyo nigadasiddhaM, navaraM 'TaMkaM' chinnataTaM| TaMka, kUTAni parvatasya upari yathA vaitATyasya upari siddhAyatanakUTAdIni nava kUTAni, zailA himavadAdayaH, zikhariNaH-zikhareNa | samanvitAste ca vaitADhyAdayaH, tathA yat kUTopari kubjAgravat kujaM tatprAgbhAraM, yadvA yatparvatasyopari hastikumbhAkRtikubjaM vinirgataM tatprAgbhAraM, kuNDAni-gaGgAkuNDAdIni, guhAH-timizraguhAdayaH, AkarAH-rUpyasuvarNAdyutpattisthAnAni, hRdA:-pauNDarIkAdayaH, nadyogaGgA sindhyAdaya AkhyAyante, tathA sthAnenAthavA sthAne 'Na' miti vAkyAlaMkAre ekAkottarikayA vRddhayA dazasthAnakaM yAvadvivarddhitAnAM bhAvAnAM prarUpaNA AkhyAyate, kimuktaM bhavati? ekasaMkhyAyAM yAvat dazasaMkhyAyAM ye ye bhAvA yathA yathA antarbhavaMti tathA tathA te te prarUpyaMte ityarthaH, yathA 'ege AyA' ityAdi, tathA 'jaM itthaM ca NaM loke taM savvaM dupaDoyAraM, taM jahA-jIvA ceva ajIvA ceva' ityAdi / 'ThANassa NaM parittA vAyaNA' ityAdi, sarva prAgvat paribhAvanIya, padaparimANaM ca pUrvasmAt pUrvasmAt aMgAt uttarasmin 8| // 183 // uttarasmin aMge dviguNaM avaseyaM / zeSa pAThasiddhaM, yAvat nigamanaM / se kiM taM samavAe ? samavAe NaM jIvA samAsinaMti, ajIvA samAsijjati, jIvAjIvA samAsijaMti
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 184 // avacUrisamalaMkRtam sasamae samAsijjati,parasamae samAsijjati sasamae parasamae samAsijati, loe samAsijati,aloe samAsijati, loe aloe samAsijjati, samavAeNaM egaiANaM, eguttariANaM ThANasayavivaDiANaM bhAvANaM parUvaNA Aghavijai duvAlasavihassaya gaNipiDagassa pallavagge samAsijaMti,samavAyassaNaM parittA vAyaNA saMkhijjA aNuogadArA saMkhijA veDDA saMkhijA silogA saMkhijAo nijuttIo saMkhijAo paDivattIo saMkhijjAo saMgahaNIo se NaM aMgaThThayAe cautthe aMge ege suaksaMghe ege ajjhayaNe ege uddesaNakAle ege samuddesaNakAle ege coAle payasayasahasse payaggeNaM saMkkhija akkharA arNatA gamA arNatA pajavA parittA tassA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNapannattA bhAvA Aghavijati pannavijaMti parUvijaMtidaMsijjaMti nidaMsijati uvadaMsirjati / se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinAyA se evaM caraNakakaNaparUvaNA Apavijai / se taM samavAe // 4 // atha ko'yaM samavAyaH, samyakvAyo-nizcayo jIvAdInAM padArthAnAM yasmAt [sa] samavAyaH, tathA cAha sUriH samavAyena samavAye gaM' [yadvA] iti vAkyAlaMkAre, jIvAH 'samAzrIyaMte', saM iti samyak yathAvasthitatayA AzrIyaMte-buddhyA khIkriyate / athavA jIvAH samasyate-kuprarUpaNAbhyaH samAkRSya samyak prarUpaNAyAM prakSipyaMte, zeSa AnigamanaM nigadasiddhaM, navaraM ekAdikAnAM ekottarANAM zatasthAnakaM yAvat vivarddhitAnAM bhAvAnAM prarUpaNA AkhyAyate, ayamatra bhAvArthaH-ekasaMkhyAyAM dvisaMkhyAyAM yAvat zatasaMkhyAyAM ye ye | bhAvA yathA yathA yatra yatra aMtarbhavaMti te te tatra tatra tathA tathA prarUpyaMte, yathA 'ege AyA' ityAdi / // 18 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 185 // se kiM taM vivAhe ? vivAhe NaM jIvA viAhijaMti, ajIvA viAhijaMti, jIvAjIvA viAhijAMti sasamae vihijjati, loe viAhijjati, aloe viAhijjati, loAloe viAhijjati vivAhassa NaM paritA vAyaNA saMkhiyA aNuogadArA saMkhijjA veDhA saMkhijjA silogA saMkhijjAo nijbuttIo saMkhijAo paDivattIo saMkhijAo saMgahaNIo, se NaM aMgaTTayAe paMcame aMge ege suakkhaMdhe ege sAirege ajjhayaNasae dasaudesagasahassAI dasa samuddesagasahassAI chattIsaM vAgaraNasahassAI dolakkhA aTThAsI payasahassAI payaggeNaM saMkhijjA akkharA anaMtA gamA anaMtA pajjavA parittA tasA anaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNacannatA bhAvA AghavijaMti pannavijaMti parUvinaMti daMsijjaMti nidaMsijti uvadaMsijvaMti se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijjai / se taM vivAhe // 5 // se kiM taM nAyAdhammaka hAo ? nAyAdhammakahAsu NaM nAyANaM nagarAI ujjANAraM ceiAI vaNasaMDAI samosaraNAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiyaparaloiyA iDivisesA bhogaparicAyA pavvajjAo pariAyA suapariggahA tavovahANAI saMlehaNAA bhattapaJcakkhANAI pAoga maNAI devalogagamaNAI sukulapaJcAyAIo a puNabohilAbhA aMta kiriyAo, Aghavijjati, nAyAdhasmakahANaM dasa dhammakahANaM vaggA, tattha NaM egamegAe dhammakahAe paMca paMca akkhAiA sayAI egamegAe avacUrisamalaMkRtam // 185 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ nanditram avacUrisamalaMkRtama // 186 // akkhAiAe paMca paMca uvakkhAiA sayAI egamegAe uvakkhAiAe paMca paMca akkhAiuvakkhAiA sayAI evameva sapuvvAvareNaM abuhAo kahANagakoDIo havaMtitti samakkhAyaM, nAyAdhammakahANaM parittA vAyaNA saMkhijA aNuogadArA saMkhijA veDhA saMkhijA silogA saMkhijAo nijuttIo saMkhijAopaDivattIosaMkhijAosaMgahaNIo, se NaM aMgaThThayAe chaTTe aMge do suakkhaMghe egUNavIsaM ajjhayaNAsaMkhijAegUNavIsaM uddesaNakAlA egUNavIsaM samuddesaNakAlA saMkhijjA payasahassA payaggeNaM akkharA aNaMtA gamA aNaMtA pajavA parittA tasA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibadanikAiyA jiNapannattA bhAvA AghavijaMti pannavijaMti paruvinaMti daMsirjati nidasijaMti uvadaMsijaMti se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Adhavijai / se taM naayaadhmmkhaao||6|| atha keyaM vyAkhyA ? vyAkhyAyaMte jIvAdayaH padArthAH anayA iti vyAkhyA, 'upasargAdAta0' iti apratyayaH, tathA cAha sUri:-'vivAhe NaM' ityAdi, vyAkhyAyAM jIvA vyAkhyAyaMte, zeSaM AnigamanaM pAThasiddhaM / atha kAstA jJAtAdharmakathAH?, jJAtAniudAharaNAni tatpradhAnA dharmakathA jJAtAdharmakathAH / athavA jJAtAni-jJAtAdhyayanAni prathamazrutaskaMdhe dharmakathA dvitIye zrutaskaMdhe yAsu graMthapaddhatiSu tAH jJAtAdharmakathAH pRSodarAditvAt pUrvapadasya dIrSAMtatA, sUrirAha-jJAtAdharmakathAsu 'Na' iti vAkyAlaMkAre jJAtAnAudAharaNabhUtAnAM nagarAdIni AkhyAyaMte, tathA 'dasadhammakahANaM vaggA' ityAdi, iha prathamazrutaskaMdhe ekonaviMzatiAtAdhyayanAni jJAtAni-udAharaNAni tat pradhAnAni adhyayanAni dvitIyazrutaskaMdhe daza dharmakathAH dharmasya-ahiMsAlakSaNasya pratipAdikAH kathA dharma // 186 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ | avacUrisamalaMkRtam nandisUtram kathAH, athavA dharmAdanapetAH dhAH dhAzca tAH kathAzca dharmyakathAH, tatra prathama zrutaskaMdhe yAni ekonaviMzatiH jJAtA adhyayanAni teSu AdimAni daza jJAtAni jJAtAni eva na teSu AkSA(khyA?)yikAdisaMbhavaH, zeSANi punaH yAni nava jJAtAni teSu ekaikasmin // 187 // catvAriMzAni paMca paMcAkhyAyikAzatAni 540 bhvNti| ekaikasyAM ca paMca AkhyAyikAyAM paMca paMca upAkhyAyikAzatAni 2430000 hai| ekaikasyAM ca upAkhyAyikAyAM paMca paMca AkhyAyikopAkhyAyikAzatAni sarvasaMkhyA 1215000000 ekaviMzaM koTizataM lakSAH paMcAzat , tataH evaM kRte sati prastutasUtrasya avatAraH, dvitIye zrutaskaMdhe dazadharmakathAnAM vargAH, vargaH samUhaH, daza dharmakathAsamudAyA ityrthH| tata eva ca dazAdhyayanAni, ekaikasyAM dharmakathAyAM-kathAsamUharUpAyAM adhyayanapramANAyAM paMca paMca AkhyAyikAzatAni, ekaikasyAM ca AkhyAyikAyAM paMca paMca upAkhyAyikAzatAni ekaikasyAM upAkhyAyikAyAM paMca paMca AkhyAyika upAkhyAyikAzatAni sarvasaMkhyayA paMcaviMzaM koTizataM, iha nava jJAtAdhyayanasaMbaddhAkhyAyikAdi sadRzA yA AkhyAyikAdayaH paMcazata-lakSAdhika-ekaviMzakoTizatapramANAstAH asmAt paMcaviMzakoTizatapramANAta rAzeH shodhyte| tataH zeSA api apunaruktA arddhacaturthAH kathAnakakoTyo bhavati / tathA cAha- 'evameva' uktaprakAreNa eva guNena zodhane ca kRte 'sa pUrvApareNa' pUrvazrutaskaMdhAparathutaskaMdhakathAH samuditA apunaruktA 'abuTTAo'tti arddhacaturthAH kathAnakakothyo bhavaMti iti AkhyAtaM tIrthakaragaNadharaiH, tathA 'nAyAdhamma kahANaM parittA 'vAyaNA' ityAdi sarva prAgvat bhAvanIyaM yAvat nigamanaM / navaraM saMkhyeyAni padasahasrANi padAgreNa-padaparimANena, tAni ca paMcalakSAH SaTa saptatiH sahasrAH, padaM api ca atra aupasargika nepAtikaM nAmika AkhyAtikaM mizraM ca veditavyaM / athavA iha padaM sUtrAlApakarUpaM upagRhyate, tataH tathArUpapadApekSayA saMkhyeyAni dIpadasahasrANi bhavaMti / na lakSAH, ekamuttaratrApi bhAvanIyaM / / ANGRECENSESEARNARIES // 187 //
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 188 // se kiM taM uvAsagadasAo ? uvAsagadazAsu NaM samaNovAsayANaM nagarAI ujjANAI ceiAI vaNasaMDA samoraNA rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiaparaloiA iDDivisesA bhoga paricAyA pavvajjAo pariAgA suapariggahA tavovahANAI sIlavvayaguNaveramaNapacakvANa posahavAsapaDivajaNayA paDimAo uvasaggA saMlehaNAo bhattapaccakkhANAI pAovagamAI devalogagamaNAI sukulapacAIo puNabohilAbhA aMtakiriAo a AghavinaMti, uvAsagadasANaM parittA vAyaNA saMkhejjA aNuogadArA saMkhijjA veDhA saMkhijjA silogA saMkhijjAo nijjutIo saMkhijAo saMgahaNIo saMkhijjAo paDivattIo, se NaM aMgaTTayAe sattame aMge ege sua dasa ajjhaNA dasa uddesaNakAlA dasa samuddesaNakAlA saMkhijjA payasahassA payaggeNaM saMkhijjA akkharA anaMtA gamA anaMtA pajjavA parittA tasA anaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiA jirpannatA bhAvA AghavijjaMti pannavinaMti paruvijjaMti daMsijjaMti uvadaMsijjaMti, se evaM AyA se evaM vinnAyA evaM caraNakaraNaparuvaNA Aghavijjai, se taM uvAsagadasAo // 1 // atha kAH tA upAzakadazAH, 1 upAMsakAH zrAvakAH tatgataaNuvrataguNatratAdikriyAkalApapratibaddhA: - dazaadhyayanAni upAsakadazAH, tathA cAha sUriH - 'uvAsagadasAsu NaM' ityAdi pAThasiddhaM yAvat nigamanaM, navaraM saMkhyeyAni padasahasrANi padAgreNa iti dazalakSAH dvipaMcAzat sahasrA ityarthaH / dvitIyaM tu vyAkhyAnaM prAgiva bhAvanIyaM / avacUrisamalaMkRta // 188||
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 189 // se kiM taM aMtagaDadasAo ? aMtagaDadasAsu NaM aMtagaDANaM nagarAI ujANAI ceiAI vaNasaMDAiM samosaraNAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiyaparaloiyAiDDivisesA bhogaparicAyA pavvajAo pariAyA suapariggahA tavovahANAI saMlehaNAo bhattapaccakkhANAiM pAovagamaNAI aMtakiriyAo ApavijaMti, aMtagaDadasAsu NaM parittA vAyaNA saMkhina aNuogadArA saMkhijA veDhA saMkhijA silogA saMkhijAo nijattIo saMkhijAo paDivattIo saMkhijAo saMgahaNIo se gaM aMgaThayAe aTTame aMge ege suakkhaMghe aTTa vaggA aThTha uddesaNakAlA aTTha samuddesaNakAlA saMkhijA payasahassA payaggeNaM saMkhijA akkharA aNaMtA gamA aNaMtA pajavA parittA tasA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNapannatA bhAvA AghavinaMti pannavijaMti parUvijaMti desijati nidasijjaMti uvadaMsirjati se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijai / se taM aNtgdddsaao||8|| atha kAstAH aMtakRtdazAH ?, aMto-vinAzaH taM karmaNaH tat phalabhUtasya vA saMsArasya ye kRtavantaste'ntakRtaH-tIrthakarAdayaH, tat vaktavyatApratibaddhA dazAdhyayanAni aMtakRtadazAH / tathA cAha sUriH-aMtagaDadasAsu' 'Na' ityAdi pAThasiddhaM yAvat 'aMtakiriyAu' tti bhAvApekSayA, aMtAzca tAH kriyAzca aMtakriyAH zailezyavasthAdikA gRhyate / zeSaM prakarArthaM yAvat 'aTThavamgatti vargaH samUhaH, saca aMtakRtAM adhyayanAnAM vA veditavyaH, sarvANi ca adhyayanAni ca vargavargAntargatAni yugapaduddizyante, ata Aha-uddezA aSTau uddezana // 189 // na. sU.16
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 190 // kAlA aSTau samudezana kAlAH, saMkhyeyAni padasahasrANi padAgreNa tAni ca kila trayoviMzati lakSAH catvArazca sahasrAH, zeSaM pAThasiddhaM nigamanaM // yAvat se kiM taM aNuttarovavAiadasAo ? aNuttarovavAiadasAsu NaM aNuttarovavAha ANaM nagarAI ujjANAI AI vaNasaMDANaM samosaraNAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiyaparaloiyADabisesA bhogaparicAyA pavvajjAo pariAyA suapariggahA tavovahANAI paDimAo uvasaggA saMdehaNAo bhattapaJcakkhANAI pAovagamaNAI aNuttarovavAitte ubavattI sukulapacAyAIo puNabohilAbhA aMta kiriyAo AghavijaMti, aNuttarovavAiadasAsu NaM paritA vAyaNA saMkhijjA aNuogadArA saMkhijjA veDhA saMkhijA silogA saMkhijAo nijjuttIo saMkhijjAo paDivattIo saMkhijAo saMgahaNIo se NaM aMgaTTayAe navame aMge ege suakkhaMdhe tinnivaggA tinni uddesaNakAlA tinni samudde saNakAlA saMkhijjA payasahassAI payaggeNaM saMkhijjA akkharA aNaMtA gamA anaMtA pajjavA paritA tasA anaMtA thAvarA sAsayakaDanivaddhanikAiyA jiNapannatA bhAvA AghavijaMti pannavijjaMti parUvijaMti daMsijati nidaMsijaMti uvadaMsijaMti se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijjai / se taM aNuttarovavAiadasAo // 9 // atha kAstAH anuttaraupapAtikadazAH 1, na vidyate uttaraH- pradhAno yebhyaste'nuttarAH - sarvottamA ityarthaH / upapAtena nirvRttA avacUri samalaMkRtam // 190 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 191 // aupapAtikAH anuttarAzca te aupapAtikAtha anuttaraupapAtikAH, vijayAdi anuttaravimAnavAsinaH ityarthaH / tat baktavyatApratibaddhA dazA anuttaropapAtikadazAH / tathA cAha sUriH - ' aNuttarovavAiyadasAsu NaM' ityAdi pAThasiddhaM yAvat nigamanaM, navaraM adhyayanasamUho vargaH, varge varge ca daza daza adhyayanAni, vargazca yugapadeva uddizyate iti traya evaM uddezanakAlAH zraya evaM samuddezanakAlAH, saMkhyeyAni ca padasahasrANi - sahasrASTAdhikapaTcatvAriMzat lakSAH pramANAni veditavyAni // se kiM taM paNhAvAgaraNAI ? paNhAvAgaraNesu NaM attarapasiNasayaM aduttaraM apasiNasayaM adbhuttaraM pariNApasiNasa, taMjahA - aMguhapasiNAI bAhupasiNAI adyAgapariNAhaM annevi vicittA vijAisayA nAgasuvannehiM saddhiM divvA saMvAyA AghaviaMti paNhAvAgaraNANaM parittA vAyaNA saMkhijjA agardArA saMkhijjA veDhA saMkhijA silogA saMkhijAo nijuttIo saMkhijAo saMgahaNIo saMkhijAo paDivattIo, se NaM aMgaTTayAe dasame aMge ege suakkhaMdhe paNayAlIsaM ajjhayaNA paNayAlIsaM uddesaNakAlA paNayAlIsaM samuddesaNakAlA saMkhijjA payasahassAiM payaggeNaM saMkhijjA akkharA atA gamA anaMtA pajjavA parittA tasA anaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNapannatA bhAvA Aghavijjati pannavijjaMti parUvijaMti daMsijaMti nidaMsijAMti uvadaMsijyaMti se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijjai / se taM paNhAvAgarANAhaM // 10 // atha kAni praznavyAkaraNAni ? praznaH - pratItaH tat viSayaM nirvacanaM vyAkaraNaM, tAni ca bahUni tato bahuvacanaM, teSu praznavyAkaraNeSu avacUrisamalaMkRtam / / 191 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 192 // aSTottaraM praznazataM-yA vidyA maMtrA kA vidhinA japyamAnA pRSTA eva saMtaH zubhAzubhaM kathayati te praznApraznAH teSAM aSTottaraM zataM AkhyAyate / tathA anye'pi ca vividhAvidyAtizayAH kathyaMte, tathA nAgakumAraiH suvarNakumAraiH anyaizca bhavanapatibhiH saha sAdhanAM divyAH saMvAdA-jalpavidhayaH kathyaMte, yathA bhavaMti tathA kathyate ityarthaH, zeSaM nigadasiddhaM, navaraM saMkhyeyAni padasahasrANi dvinavatilakSAH SoDaza sahasrA ityrthH|| se kiM taM vivAgasuyaM ? vivAgasue NaM sukaDadukkaDANaM kammANaM phalavivAge Aghavijai, tattha NaM dasa duhavivAgA dasa suhvivaagaa| se kiM taM duhavivAgA ? duhavivAgesu NaM vivAgANaM nagarAiM ujANAI cehaAI vaNasaMDAiM samosaraNAI rAyANo ammApiyarodhammAyariyA dhammakahAo ihaloiyaparaloiya iDDivisesA nirayagamaNAI saMsArabhavapavaMcA duhaparaMparAo dukulapacAyAIo dulahayohiattaM ApavijaMti se taM duhvivaagaa| se kiM taM suhavivAgA? suhavivAgesu NaM suhavivAgANaM nagarAI ujANAI ceiAI vaNasaMDAI samosaraNAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiyaparaloiyAivivisesA bhogaparicAiyA pavvajAo pariAyA suapariggahA tavovahANAI saMlehaNAo bhattapacakkhANAI devalogagamaNAI suhaparaMparAo sukulapaccAyAIo puNayohilAmA aMtakiriyAo ApavijaMti, vivAgasuyassa NaM parittA vAyaNA saMkhijjA aNuogadArA saMkhijjA veDhA saMkhijA silogA saMkhijAo nijuttIo saMkhijA saMgahaNIo saMkhijAo paDivattIo se NaM aMga 192 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram 193 // yA ekkArasame aMge do suakkhaMdhe vIsaM ajjhayaNA vIsaM uddesaNakAlA vIsaM samudesaNakAlA saMkhijjA payasahassAI payaggeNaM saMkhijjA akkharA anaMtA gamA anaMtA pajjavA parittA tasA anaMtA thAvarA sAsayakaDa nibaddhanikAiyA jiNapannattA bhAvA AdhavijvaMti pannavijaMti parUvijaMti daMsijaMti nidaMsijjaMti uvadaMsijaMti se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinnAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijaha se taM vivAgasuyaM // 11 // atha kiM tat vipAkazrutaM ?, vipacanaM vipAkaH zubhAzubhakarmmapariNAma ityarthaH / tat pratipAdakaM zrutaM vipAkazrutaM, zeSaM sarva AnigamanaM pAThasiddhaM, navaraM saMkhyeyAni padasahasrANi iti ekAzIti ekA koTI caturazIti lakSAH dvAtriMzaca sahasrANi // se kiM taM diTTivAe ? diTTivAe NaM savvabhAvaparUvaNA AvavinaMti se samAsao paMcavihe pannate, taMjA parakamme sattAI punae aNuoMge cUliyA se kiM taM parikamme ? parikamme sattavihe pannatte, taMjahA- siddhaseNiAparikamme, maNussa se Ni Aparikamme, puTTaseNiAparikamme, ogADhaseNiAparikamme, uvasaMpaja seNiAparikamme, vippajahaseNiAparikame AcuaseNiAparikamme / se kiM taM siddhaseNiApa rikamme ? siddhaseNiA parikamme caudasavihe pannatte, taM jahA- mAugApeyAI, egaDiapeyAI, aTThapaiyAI, pADhoAmAsaMpayAI, avacUrisamalaMkRtam // 193 //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 194 // ke bhUaM, rAsiddhaM, egaiguNaM, durguNaM, tiguMNaM, keu bhUaM, paDiMggaho, saMsAraparDiMggaho, naMdAvaMttaM, siddhAvattaM / setaM siddhaseNiAparikamme // 1 // se kiM taM maNusaseNiAparikamme ? maNussaseNiAparikamme caudasavihe pannatte, taMjA mAugAeMyAI, egadviapeyAI, aTThapaiyAI, pADhoAmAsayAI, keu bhUaM, rAsibaddha, egaguNaM, durguNaM, tiguNaM ke bhUMaM, paDiggaho, saMsArapaDiggaho, naMdAvattaM, maNussArvattaM ? setaM maNussaseNiAparikamme // 2 // se kiM taM puseNiAparikamme ? puTThaseNiAparikamme ekkArasavihe pannatte, taM jahA - pADhoAmAsapAI, bhUaM, rAsiddhaM, egaguNaM, duguNaM, tiguNaM, keu bhUaM, paDiggaho saMsArapaDiMggaho, naMdAvaMttaM puTThAvaMttaM, se taM puseNiAparikamme // 3 // se kiM taM ogADha seNiAparikamme ? ogADhaseNiAparikamme ekkArasavihe pannatte, taM jahA pADhoAmAsayAI, keu bhUyaM, rAsiMbaddhaM, egaMguNaM duguNaM, tiguNaM, keubhUaM, paDiggaho, saMsArapaDiggaho, naMdAttaM, ogADhIvattaM, se taM ogADhaseNiAparikamme // 4 // se kiM taM upasaMpaja seNiAparikamme ? upasaMpajaNaseNiAparikamme ekkArasavihe pannatte, taM jahApADho AmAsayAI, bhUaM, rAsiddha, egaiguNaM duguNaM, tirguNaM, keu bhUaM, parDiMggaho, saMsArapaDiMggaho, naMdAvaMttaM, upasaMpaNAvattaM, se taM upasaMpajjaNa seNiAparikamme // 5 // avacUrisamalaMkRtam / / 194 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 195 // se kiM taM vippajjahaNaseNiAparikamme ? vippajahaNaseNiAparikamme ekkArasavihe pannatte, taM jahA - pADhoAmAsarpayAI, keubhUaM, rAsiMbaddhaM, egaguNaM duguNaM, tiguNaM, keu~ bhUaM, parDiMggaho, saMsArapaDiMgga ho, naMdAvattaM, vippajjahaNAvattaM, se taM vippajjahaNaseNiAparikamme // 6 // se kiM taM cuAcuaseNiAparikamme ? cuAcuaseNiAparikamme ekkArassavihe pannatte, taM jahA - pADhoAmAsayAI, keu bhUaM, rAsiddhaM, egaiguNaM, duguNaM, tiguNaM, keu bhUaM, paDiggaho, saMsAra paDiggaho, naMdAvaMta, cuAcuavattaM, se taM cuAcuaseNiAparikamme // 7 // atha ko'yaM dRSTivAdaH ?, dRSTayo- darzanAni vadanaM vAdaH dRSTInAM vAdo yatra sa dRSTivAdaH / athavA patanaM pAto dRSTInAM pAto yatra dRSTipAtaH tathAhi tatra sarvanayadRSTaya AkhyAyante, tathA cAha sUriH- dRSTivAdena athavA dRSTipAtena yadvA dRSTipAte dRSTivAde vA 'NaM' iti vAkyAlaMkAre sarvabhAvaprarUpaNA AkhyAyate / sarva idaM prAyo vyavacchinnaM tathApi lezato yathAgatasaMpradAyaM kiMcid vyAkhyAyate, sa dRSTivAdo dRSTipAto vA samAsataH paMcavidhaH prajJaptaH, tadyathA - parikarmmaH 1 sUtrANi 2 pUrvagataM 3 anuyogaH 4 cUlikAH 5 / tatra parikarmma nAma yogyatApAdanaM tat hetuzAstraM api parikarmma, kimuktaM bhavati ? - sUtra pUrvagatAnuyogasUtrArthagrahaNayogyatAsaMpAdanasamarthAni parikarmANi, yathA gaNitazAstre saMkalanAdIni AdyAni SoDaza parikarmANi zeSagaNitasUtrArthagrahaNe yogyatAsaMpAdana samarthAni, tathAhi yathA gaNitazAstre gaNitazAstragatAdyaSoDazaparikarmmagRhItasUtrArthaH zepagaNitazAstragrahaNe yogyo bhavati, nAnyathA tathA gRhItavivakSitaparikarmmasUtrArthaH san zeSasUtrAdirUpadRSTivAdazrutagrahaNayogyo bhavati, na itarathA, avacUrisamalaMkRtam / / 195 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUri samalaMkRtam 196 // . chacaukanaiAI sattaterAsiyAI / se taM parikamme // 1 // tacca parikarmasiddhazreNikAparikarmAdi mUlabhedApekSayA saptavidhaM, mAtRkApadAdyuttarabhedApekSayA azItividha, taca samU- lottarabhedaM sakalamapi sUtrato'rthatazca vyavacchinnaM, yathAgatasaMpradAyato vA vAcyaM, etepAM ca siddhazreNikAparikAdInAM saptAnAM api parikANAM / AdyAni SaTparikarmANi khasamayavaktavyatAnugatAni khasiddhAMtaprakAzakAni ityarthaH / ye tu gozAlapravarcitA AjIvikA pAkhaMDinaH tatmate cyutAcyutazreNikA parikarmasahitAni saptApi parikarmANi prajJApyate / saMprati eteSu eva parikarmasu nayaciMtA, tatra nayAH sapta naigamAdayaH, naigamo'pi dvidhA-sAmAnyagrAhI vizeSagrAhI ca, tatra yaH sAmAnyagrAhI sa saMgrahaM praviSTo yastu vizeSagrAhI sa vyavahAra, zabdAdayazca trayo'pi nayA eka eva nayaH priklpyte| tata evaM catvAra eva nayAH, etaizcaturbhiH nayaH AyAni paTparikarmANi svasamayavaktavyatayA pariciMtyate / tathA cAha mUtrakRt-cha 'caukkanaiyAI ti AdyAni SaT parikarmANi caturnayakAni| caturNayopetAni, tathA ta eva gozAlakapravartitA AjIvikAH pAkhaMDinaH trairAzikA ucyate / kasmAditi ceducyate ?, iha te sarva vastu vyAtmakaM icchaMti, tatyathA jIvo ajIvo jIvAjIvazca, lokAH aloko lokAlokazca, sadasat sadasat, nayaciMtAyAM api trividhaM nayaM icchaMti, tadyathA-dravyAstikaM paryAyAstikaM ubhayAstikaM ca, tat tribhiH rAzibhiH caraMti iti trairAzikAH tatmatena saptApi parikarmANi ucyate, tathA cAha-sUtrakRt-'sattaterAsIyA' iti, sapta parikarmANi trairAzikAni trairAzikamatAnuyAyIni, etat uktaM bhavati pUrva sUrayo nayaciMtAyAM trairAzikamataM avalaMbamAnAH saptApi parikarmANi trividhayApi nayaciMtayA ciMtayaMti sma iti, tadetat parikarma / se kiM taM suttAI ? suttAI bAvIsaM pannattAI, taMjahA-ujjusuyaM, pariNayApariNayaM, bahubhaMgiaM, vijaya // 196 // GER
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisatram // 197 // cariyaM, anaMtaraM, paraMparaM, mAsANaM, saMjUha, saMbhinnaM, AhavvIrya, sovasthiAvattaM, naMdAvataM, bahulaM, puTThA, vittaM, evaMbhUaM, duyAvattaM vattamANappayaM, samarbhiruDhaM, sabaobha, parasAMsa, duppaDi*gahaM, icceiAI bAvIsa suttAI chinnaccheanaiANi sasamayasuttaparivADIe, ice AI bAvIsa suttAiM acchinnaccheanaiANi AjIviasuttaparivADIe, iceiAI bAvIsa suttAiM tigaNaiyANi terAsiamuttaparivADIe, icceiAI bAvIsa suttAI caukkanaiANi sasamayasutta parivADIe evAmeva sAvareNaM aTThAsII suttAiM bhavatIti makkhAyaM / se taM suttAI // 2 // se kiM taM pucagae ? pudhagae caudasavihe pannatte, taMjahA - uppAyaputraM, aggANIyaM, vIriyaM', atthinatthiesari, nANapavArya, sacappavAyaM, Aya pavArya, kamma pavArya, paJcakakhANapavArya vijJANuSpaivAyaM, avajhaM, pAU, kiriyAvisAlaM, logabiMdusAraM / uppAyapuJvassa NaM dasavatthU cattAri cUliAvatthU pannattA, aggANIyapuvassa NaM caudasavatthU duvAlasa cUliAvatthU pannattA, vIripuvassa aTThavatthU aTThacUliAvatthU pannattA / atthinatthippavAyapuvassa NaM aTThArasavatthU dasa cUliAvatthU pannattA / nANavAyarasa NaM bArassa vatthU pannattA / saJcappavAyapuvassa NaM donni vatthU pannattA, AyappavAyapuvvassa NaM solasavatthU pannattA / kammappavAyaputrvassa NaM tIsaM vatthU pannattA / paJcakakhANapuvassa NaM ari vatthU pannattA | vijJANuppavAyassa NaM pannarasa vatthU pannattA / avaMjjha putrvassa NaM bArasa vatthU avacUrisamalaMkRtam // 197 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 198 // pannattA / pANAupuvvassa NaM terasa vatthU pnnttaa| kiriyAvisAlapuvassa NaM tIsaM vatthU pnnttaa| logabiMdusArapuvvassa NaM paNavIsaM vatthU pnnttaa| 'dasa codasa aTTha aTThAraseva bArasa duve a vtthuunni| solasa tIsA vIsA pannarasa aNuppavAyaMmi // 1 // bArasa ikkArasame bArasame teraseva vtthuunni| tIsA puNa terasame caudasame pannavisAo // 2 // cattAri duvAlasa aTTa ceva dasa ceva cUllavatthUNi / AillANa caupahaM sesANaM cUliA natthi' // 3 // se taM puvvge| se kiM taM aNuoge? aNuoge duvihe pannatte, taMjahA-mUlapaDhamANuoge, gNddiiaannuoge| se kiM taM mUlapaDhamANuoge ? mUlapaDhamANuogeNaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM pubvabhavA devagamaNaiM AuMcavaNAI jammaNANi abhiseA rAyavarasirIo pavvajjAo tavA ya uggA kevalanANuppayAo titthapavattaNANi a sIsA gaNA gaNaharA ajapavattiNIo saMghassa cauvvihassa jaM ca parimANaM jiNamaNapajjava ohinANI sammattasuanANiNo avAI aNuttaragaI a uttaraveuviNo a muNiNo jattiA siddhA siddhipaho jaha desio jaciraM kAlaM pAovagayA je jahiM jattiAI bhattAiM cheittA aMtagaDe muNivaruttame timiraoghavippamukke mukkhasuhamaNuttaraM ca ptte| evamanne evamAibhAvA mUlapaDhamANuoge khiaa| se taM mUlapaDhamANuoge / se kiM taM gaMDiANuoge? gaMDiANuoge kulagaragaMDiAo, // 198 //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUri samalaMkRtam // 199 / / titthayaragaMDiAo, cakkavadvigaMDiAo, dasAragaDiAo, baladevagaMDiAo, vAsudevagaMDiAo, gaNadharagaMDiAo, bhaddavAhugaMDiAo, tavokammagaMDiAo, harivaMsagaMDiAo, ussappiNI gaMDiAo, osappiNIgaMDiAo, cittaMtaragaMDiAo amaranaratirianirayagaigamaNavivihapariyaNesu evamAIAogaMDiAo AghavijaMti pannavinaMti se taM gNddiaannuoge|setN annuuoge||4|| se kiM taM cUliAo? cUliAo AillANaM cauNhaM pubvANaM cUliA, sesAI puvvAiM acUliAI, se taM cUliAo // 5 // dihivAyarasa NaM parittA vAyaNA saMkhijA aNuogadArA saMkhijA veDhA saMkhijA silogA saMkhijjAo ninuttiosaMkhijAo paDivattiosaMkhijjAosaMgahaNIo se NaM aMgaTTayAe bArasame aMge ege suakkhaMdhe caudasa pubvAiM saMkhijA vatthU saMkhijA cUlavatthU saMkhijA pAhuDA saMkhijjA pAhuDapAhuDA saMkhijjAo pAhuDiAo saMkhijAo pAhuDapAhuDiAo saMkhijAI payasahassAI payaggeNa saMkhijA akkharA aNaMtA gamA aNaMtA pajavA parittA tasA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNapannattA bhAvA AdhavinaMti pannavijaMti parUvijaMti daMsijjati nidaMsirjati uvadaMsijaMti se evaM AyA se evaM nAyA se evaM vinAyA se evaM caraNakaraNaparUvaNA Aghavijai / se taM divivAe // 12 // atha kAni sUtrANi, sarvasya pUrvagatasUtrArthasya sUcanAt sUtrANi, tathAhi-tAni sUtrANi sarvadravyANAM sarvaparyAyANAM 199 //
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram || sarvanayAnAM sarvabhaMgavikalpAnAM pradarzakAni, AcArya Aha-trANi dvAviMzatiH prajJaptAni, tadyathA-'RjutraM' ityAdi, etAni api avacUri saMprati sUtrato'rthatazca vyavacchinnAni yathAgatasaMpradAyato vA vAcyAni, etAni ca sUtrANi nayavibhAgato vibhidyamAnAni aSTAzIti samalaMkRta // 20 // saMkhyAni bhavaMti / kathamiti cet ?, ata Aha-'icceiyAI bAvIsaM sutaM' ityAdi / iha yo nAma nayaH sUtraM chedena chinnaM eva abhipretena dvitIyena sUtreNa saha saMbaMdhayati / yathA 'dhammo maMgalamukiTTha' iti zlokaH, tathA hi-ayaM zlokaH chinnachedanayamatena vyAkhyAyamAno na dvitIyAdIn zlokAn apekSate nApi dvitIyAdayaH zlokA amuM, ayaM atrAbhiprAyaH-tathA kathaMcanApi amuM zlokaM pUrvasUrayaH cchinnachedanayamatena vyAkhyAMti sma yathA na manAg api dvitIyAdizlokAnAM apekSA bhavati / dvitIyAdInapi zlokAn tathA vyAkhyAMti sma yathA na teSAM prathamazlokasyApekSA, tathA sUtrANi api yannayAbhiprAyeNa parasparaM nirapekSANi vyAkhyAti sma sa chinnachedanayaH, chinnodvidhA kRtaH pRthak kRtaH chedaH-paryaMto yena sa chinnacchedaH pratyekaM kalpitaparyaMta ityarthaH / sa cAsau nayazca chinnacchedanayaH, iti etAni dvAviMzatiH sUtrANi svasUtrasamayaparipATyA-khasamayavaktavyatA adhikRtya sUtraparipATyAM vivakSitAyAM chinnachedanayikAni, atra 'ato anekakharAdi' ti matvarthIya ik pratyayaH, tato'yamarthaH-chinnachedanayacaMti draSTavyAni, tathA ityetAni dvAviMzatiH sUtrANi AjIvika- 12 sUtraparipATyAM-gozAlapravartitAjIvikapAkhaMDimatena sUtraparipATyAM vivakSitAyAM acchinnacchedanayikAni, iyamatra bhAvanA-acchinnacchedanayo nAma yaH sUtraM sUtrAMtareNa saha acchinnaM arthataH saMbaMdhaM abhipreti, yathA 'dhammo maMgalamukiI' iti zlokaM, tathA hi-ayaM zlokaH // 20 // acchinnachedanayamatena vyAkhyAyamAno dvitIyAdIn zlokAn apekSate dvitIyAdayo'pi zlokA enaM zlokaM, evametAni api dvAviMzatiH Baa sUtrANi akSararacanA adhikRtya parasparaM vibhaktAni api sthitAni acchinnacchedanayamatena'rthasaMbaMdha apekSya sApekSANi vartate / 25624
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ avacari nandisUtram // 201 // MARACK tadevaM nayAbhiprAyeNa parasparaM sUtrANAM saMbaMdhAsaMbandhAvadhikRtya medo darzitaH, saMprati anyathA nayavibhAga adhikRtya bhedaM darzayati / ityetAni dvAviMzatisUtrANi trairAzikasUtraparipATyAM-trairAzikasUtranayamatena sUtraparipATyAM vivakSitAyAM trikanayikAni, triketi prAkRtatvAta khArthe kA pratyayaH, tato'yamarthaH-tritayikAni-trinayopetAni, kimuktaM bhavati / trairAzikamataM avalambya dravyAstikAdinayatrikeNa ciMtyaMte iti / tathA ityetAni sUtrANi dvAviMzatisUtrANi svasamayasUtraparipATyA-khasamayavaktavyatA adhikRtya sUtraparipATayAM vivakSitAyAM caturnayakAni-saMgrahavyavahAraRjusUtrazabdarUpanayacatuSTayopetAni, saMgrahAdinayacatuSTayena ciMtyaMte ityarthaH, evameva-uktanaivaprakAreNa 'puvvAvareNaM' ti pUrvANi ca aparANi ca pUrvAparaM samAhArapradhAno dvaMdvaH, pUrvAparasamudAya ityarthaH / tataH etaduktaM bhavatinayavibhAgato vibhinnAni pUrvANi aparANi ca sUtrANi samuditAni sarvasaMkhyayA aSTAzItiH sUtrANi bhavati, catasRNAM dvAviMzatInAM aSTAzItimAnatvAt , ityAkhyAtaM tIrthakaragaNadharaiH, tAni etAni sUtrANi / atha kiM tat pUrvagataM ?, iha tIrthakaraH tIrthapravartanakAle gaNadharakAn sakalazrutArthAvagAhanasamarthAn adhikRtya pUrva pUrvagataM sUtrArtha bhASate / tatastAni pUrvANi ucyate, gaNadharAH punaH sUtraracanAM vidadhata AcArAdikrameNa vidadhati sthApayati vA, anye tu vyAcakSate-pUrva pUrvagatastrArtha arhadbhApate, gaNadharA api pUrva pUrvagatasUtraM viracayaMti pazcAdAcArAdikaM, atra codaka Aha-nanu idaM pUrvAparaviruddhaM yasAdAdau niyuktau uktaM-'sabbesi AyAro paDhamo' ityAdi, tataH sthApanA adhikRtya uktaM, akSararacanA adhikRtya punaH pUrva pUrvANi kRtAni tato na kazcit pUrvAparavirodhaH, sUrirAha pUrvagataM zrutaM caturdazavidhaM prajJaptaM, tadyathA-'utpAdapUrva' ityAdi tatra utpAdapratipAdakaM pUrva utpAdapUrva, tathAhi tatra sarvaparyAyANAM sarvadravyANAM ca utpAdaM adhikRtya prarUpaNA kriyate / tasya padaparimANaM ekA padakoTI / dvitIyaM agrAyaNIyaM, agra-parimANaM tasya | // 20 //
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 202 // AyanaM gamanaM pariccheda ityarthaH tasmai hitaM agrAyaNIyaM sarvadravyAdiparimANaparicchedakArIti bhAvArtha:, tathA hi-tatra sarvadravyANAM paryAyANAM sarvajIvavizeSANAM ca parimANaM upavarNyate, tasya padaparimANaM paNNavatiH padazatasahasrANi / tRtIyaM pUrva 'viriyaM' ti padaikadeze padasamudAyopacArAt' vIryapravAdaM, 'karmmaNo'Na' iti aNU pratyayaH, tasya padaparimANaM saptatipadazatasahasrANi caturtha asti | nAsti pravAdaM tatra yad vastu loke'sti dharmAstikAyAdi yacca nAsti kharazRMgAdi tat pravadati iti astinAstipravAdaM, athavA sarva vastu svarUpeNa asti pararUpeNa nAsti iti pravadati iti asti nAsti pravAdaM tasya padaparimANaM SaSTiH padazatasahasrANi / paMcamaM jJAnapravAdaM jJAnaM matijJAnAdibhedabhinnaM paMcaprakAraM tat prapaMcaM vadati iti jJAnapravAdaM tasya padaparimANaM ekA padakoTI padena ekena nyUnA / paSTaM satyapravAdaM satyaM - saMyamo satyavacanaM vA tat satyaM saMyamaM vacanaM vA prakarSeNa saprapaMcaM vadati iti satyapravAdaM tasya padaparimANaM ekA padakoTI pabhiH padaiH abhyadhikA / saptamaM pUrva AtmA pravAdaM, AtmAnaM jIvaM anekadhA nayamatabhedena yat pravadati tat AtmapravAdaM tasya padaparimANaM paviMzatiH padakoTayaH / aSTamaM karmmapravAdaM karmma- jJAnAvaraNIyAdikaM aSTaprakAraM tat prakarSeNa-prakRtisthiti - anubhAgapradezAdibhiH bhedaiH saprapaMcaM vadati iti karmmapravAdaM tasya padaparimANaM ekA padakoTI azItizca padasahasrANi / navamaM 'paccakkhANaM' ti atrApi padaikadeze padasamudAyopacArAt' pratyAkhyAnapravAdaM iti draSTavyaM pratyAkhyAnaM saprabhedaM yadvadati tat pratyAkhyAnapravAdaM tasya padaparimANaM caturazItiH padalakSANi / dazamaM vidyAnupravAdaM vidyA-aneka atizayasaMpannA anupravadati - sAdhanAnukUlyena siddhiprakarSeNa vadati iti vidyAnupravAdaM tasya padaparimANaM ekA padakoTI daza ca padalakSAH / ekAdazaM avaMdhyaM, vaMdhyaM nAma niSphalaM na laghutaraM cullakaM vastu, tAni ca AdimeSu eva caturSu, na zeSeSu, tathA cAha- 'AillANaM caunhaM sesANaM culliyA Natthi / ' tadetatpUrvaM gataM / avacUrisamalaMkRtam // 202 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 20 // ROCKMROSAGARMERENCE atha ko'yaM anuyogaH / ? anurUpo'nukUlo vA yogo'nuyogaH-sUtrasya svenAbhidheyena sArddha anurUpaH saMbaMdhaH / sa ca dvidhAmUlaprathamAnuyogo gaMDikAnuyogazca, iha mUlaM-dharmapraNayanAt tIrthakarAsteSAM prathama-samyaktvAvAptilakSaNapUrvabhavAdigocaro'nuyogo mUlaprathamAnuyogaH / IzcAdInAM pUrvAparaparvaparicchinno madhyabhAgo gaMDikA gaMDikA iva gaMDikA-ekArthAdhikArAH graMthapaddhatiH ityarthaH / | tasyA anuyogo gaMDikAnuyogaH / atha ko'yaM mUlaprathamAnuyogaH ? AcArya Aha-mUlaprathamAnuyogena athavA mUlaprathamAnuyoge NaM iti vAkyAlaMkAre arhatAM bhagavatAM samyaktvabhavAt Arabhya pUrvabhavAt devalokagamanAni teSu pUrvabhaveSu devabhave yat devadevalokebhyaH | cyavanaM tIrthakarabhavatvena utpAdaH tato janmAni tataH zailarAje surAsuraiH vidhIyamAnA abhiSekA ityAdi pAThasiddhaM yAvat nigamanam / atha ko'yaM gaMDikAnuyogaH? sUrirAha-gaMDikAnuyogena 'Na' iti vAkyAlaMkAre, kulakaragaMDikAH / iha sarvatrApi apAMtarAlavartinyo bahavyAM pratiniyataikArthAdhikA rUpA gaMDikAH tato bahuvacanaM, kulakarANAM gaMDikAH kulakaragaMDikAH, yAsu kulakarANAM vimalavAhanAdInAM pUrvabhevajanmanAmAdIni saprapaMca upavarNyate / evaM tIrthakaragaMDikAdiSu api abhidhAnavazato bhAvanIyaM / 'jAva cittaMtara gaMDiAI' tti cittA-anekA arthAMtare-RpabhAjitatIrthakaraapAMtarAle gaMDikAH citrAMtaragaMDikAH, etat uktaM bhavati-RpabhAjitatIrthakarAMtare RSabhavaMzasamudbhUtabhUpatInAM zeSagatigamanavyudAsena zivagatigamanAnuttaropapAtte prAptipratipAdikA gaMDikAH citrAMtaragaMDikAH, tAsAM ca prarUpaNA pUrvAcAyairevamakAri-iha subuddhinAmA sagaracakravartino mahAmAtyo'STApadaparvate sagaracakravartisutebhyaH AdityayazaHprabhRtInAM hai bhagavat vRSabhavaMzajAnAM narapatInAM evaM saMkhyAM AkhyAtuM upakramate sma / AdityayazaHprabhRtayo bhagavat nAmeyavaMzajAH trikhNddbhrtaaii| anupAlya paryate pAramezvarIM dIkSAM abhigRhya tatprabhAvataH sakalakarmakSayaM kRtvA caturdazalakSA niraMtaraM siddhimagaman / tataH ekaH sarvArtha RECESTaka // 203:
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 204 // siddhau, tato bhUyo'pi caturdazalakSA niraMtaraM nirvANe, tato'pi ekaH sarvArthasiddha vimAne mahAvimAne, evaM caturdaza 2 lakSAMtaritAH sarvArthasiddhau ekaikaH tAvad vaktavyo yAvat te'pi ekakA asaMkhyeyA bhavaMti / tato bhUyaH caturdaza lakSA narapatInAM niraMtaraM nirvANe tato dvau sarvArthasiddhestataH punarapi caturdaza lakSA niraMtaraM nirvANe tato dvau sarvArthasiddhe, tataH punaH api caturdaza lakSA niraMtaraM nivANe tato bhUyo dvau sarvArthasiddhe, evaM caturdaza 2 lakSAMtaritau dvau dvau sarvArthasiddha tAvad vaktavyau / yAvat te'pi dvikadvikasaMkhyA asaMkhyeyA bhavati / evaM trika 2 saMkhyAdayo'pi pratyekaM asaMkhyeyA bhavaMti / evaM trikasaMkhyAdayo'pi pratyekaM asaMkhyeyAH tAvadvaktavyA yAvat niraMtaraM caturdaza lakSA nirvANe tataH paMcAzat sarvArthasiddhe tato bhUyorapi caturdaza lakSA nirvANe tataH punarapi paMcAzat sarvArthasiddhe; evaM paMcAzata saMkhyAkAH api caturdaza lakSAMtaritAH tAvadvaktavyAH yAvatte'pi asaMkhyayA bhavati / uktaM ca-"cauddasalakkhA siddhA nivaIpoko ya hoisabaDhe / evekikke dvANe purisajugA Tuti asaMkhijA // 1 // punaravi cauddasa lakkhA siddhA nivaINa dovi sabaDhe / dagaThANe vi asaMkhA purisajugA huMti nAyavvA // 2 // jAva ya lakkhA cauddasa siddhA pannAsa hu~ti sabaDhe / pannAsa TANevi u purisa jugA hu~ti asaMkhijjA // 3 // eguttarA u ThANA sabaDhe ceva jAva pannAsA / ekekaMtara ThANe purisajugA hoti'saMkhejA // 4 // sthApanA 14 | 14|14|14|14|14|14|14|14|14| // 204 // tato'naMtaraM caturdaza lakSA narapatInAM niraMtaraM sarvArthasiddhe ekaH siddhau, bhUyaH caturdaza lakSAH / sarvArthAH ekaH siddhau, evaM caturdaza 2 lakSAMtaritaiH ekaH siddhau / evaM caturdaza 2 lakSAMtaritakaikaH siddhau / evaM caturdaza 2 lakSAMtaritaikaikaH siddhau / tAvat vaktavyo
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 205 // yAvat te'pi ekakA asaMkhyeyA bhavaMti / tato bhUyo'pi caturddaza lakSA narapatInAM niraMtaraM sarvArthasiddhau tato dvau nirdhANe, tataH punarapi caturddaza lakSAH sarvArthasiddhe tato bhUyo'pi dvau nirvvANe tataH punarapi caturddaza lakSA sarvArthasiddhe bhUyo'pi dvau nirdhANe / evaM caturdaza lakSAMtaritau dvau dvau nirvANe tAvat vaktavyau yAvat te'pi dvikasaMkhyA asaMkhyeyA bhavaMti / evaM trikatrikasaMkhyAdayo'pi yAvat paMcAzat saMkhyAH caturddaza caturddaza lakSAMtaritau siddhau pratyekaM asaMkhyeyA vaktavyAH / uktaM ca-" vivarIyaM savvahe caudasa lakkhAu frogs ego / sabve ya parivADI paMnAsA jAba siddhIe // 1 // " sthApanA 1 2 3 4|5 6 7 8 9 14 14 14 14 14 14 14 14 14 10 | 50 14 14 tataH paraM dve lakSe narapatInAM niraMtaraM nirvANe, tato dve lakSe niraMtaraM sarvArthasiddhau, tatastisro lakSA nirmANe, tato bhUyo'pi tisro lakSAH sarvArthasiddhe, tatazcatasro lakSA nirvANe, tataH punarapi catasro lakSAH sarvArthasiddhe, evaM paJca paJca SaT 2 yAvadubhayatrApyasaMkhyeyA lakSA vaktavyAH, Aha ca - " teNa paraM dulakakhAiM do do ThANA ya samaga bacceti / sivagasabahiM iNamo tesiM vihI hoi // 1 // do lakkhA siddhIe do lakkhA naravaINa savvaTTe / evaM tilakkha cau paMca jAva lakkhA asaMkhejA || 2 || " sthApanA 7 10 6 tataH paraM catasraH citrAMtaragaMDikAH, tadyathA- prathamA ekAdikA ekottarA dvitIyA ekAdikA dviuttarA tRtIyA ekotarA avacUrisamalaMkRtam // 205 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam 206 // vyuttarA, caturthI vyAdikA dvayAdiviSamottarA, Aha ca-"sitagaisabahiM cittaMtaragaMDiyA tao cauro / egA eguttariyA egAi viuttarA viyA // 1 // egAi tiuttarAe gAi visamuttarA cautthI u / " prathamA bhAvyate prathamamekaH siddhau tato dvau sarvArthasiddhe tatastrayaH siddhau tatazcatvAraH sarvAtheM tataH paJca siddhau tataH SaT sarvArthe evamekottarayA vRddhyA zivagatau sarvArthe ca tAvadvaktavyAH yAvadubhayatrApyasaMkhyeyA bhavanti, uktaM ca-"paDhamAe siddheko donni u sacaTThasiddhaMmi // 2 // tato tini nariMda siddhA cattAri | hoti sabaDhe / iya jAva asaMkhejA sikgaisavvaTThasiddhehiM / / 3 / / " sthApanA CALLSCREENA | 2 ||6| saMprati dvitIyA bhAvyate, tataH UrddhamekaH siddhau trayaH sarvArthe tato nara siddhau ekAdaza sarvArthe tataH trayodaza siddhau pazcadaza sarvArthe evaM jhuttarayA vRddhyA zivagatau sarvArthe ca tAvadvaktavyau yAvadubhayatrApyasaMkhyayA bhavanti, uktaM ca-"tAhe diuttarAe siddheko tinni hoMti sabaDhe / evaM paMca ya satta ya jAva asaMkheja doNi vi // 1 // " sthApanA 206 // |3 7 | 11 | 15 19 23 | 27 samprati tRtIyA bhAvyate, tataH paramekaH siddhau catvAraH sarvArthe, tataH sapta siddhau daza sarvArthe, tatastrayodaza siddhau SoDaza savorthe, evaM vyuttarayA vRjhyA zivagatau sarvArthe ca krameNa tAbadavaseyaM yAvadubhayatrApyasaGkhayeyA gatA bhavanti, uktaM ca-"ega cau satta
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasagaM jAva asaMkheja hoti te dovi / sivagayasabaDhehiM tiuttarAe u nAyabvA // 1 // " sthApanA-ceyaMti nanditram // 207 // avacUrisamalaMkRtam caturthI bhAvyate, sA ca vicitrA, tatastasyAH parijJAnArthamayamupAyaH pUrvAcAryairdarzitaH, iha ekonatriMzasaMkhyAtrikA UdhiHparipATyA paTTikAdau sthApyante, tatra prathame trike na kiMcidapi prakSipyate / , dvitIye dvau prakSipyete, tRtIye paMca, caturthe nava, paMcame trayodaza, SaSThe saptadaza, saptame dvAviMzatiH, aSTame paha, navame aSTau, dazame dvAdaza, ekAdaze caturdaza, dvAdaze aSTAviMzatiH, trayodaze paDviMzatiH, caturdaze paMcaviMzatiH, paMcadaze ekAdaza, SoDaze trayoviMzatiH, saptadaze saptacatvAriMzat , aSTAdaze saptatiH, ekonaviMze saptasaptatiH, vize ekaH, ekaviMze dvau, dvAviMze saptAzItiH, trayoviMze ekasaptatiH, caturvize dviSaSTiH, paMcaviMze ekonasaptatiH, SaDvize caturviMzatiH, saptaviMze SaTcatvAriMzat , aSTAviMze zataM, ekonatriMze SaTviMzatiH, uktaM ca-" tAhe tiyagAivisamuttarAe auNatIsaMtu tiyaga ThAveuM / paDhame natthi ukkhevo / sesesu imo bhave khevo // 1 // duga 2 paNa 5 navagaM 9 terasa 13 sattarasa 17 duvIsaM 22 chacca 6 adveva 8 / bArasa 12 cauddasa 14 taha aDhavIsa 28 chabbIsa 26 paNuvIsA 25 // 2 // ekkArasa 11 tevIsA 23 |sIyAlA 47 / sayari 70 sattahattariyA 77 / iga 1 duga 2 sattAsII 87 egahattari 71 ceva bAvaTThI 62 / / 3 / / auNahattari |8| // 207 // 69 cauvIsA 24 chAyAla 46 saya 100 taheva chavvIsA 26 e e rAsikkhevAtigaM aMtatA jahA kamase // 4 // " eteSu ca rAziSu prakSipteSu yat bhavati / tAvaMtaH 2 krameNa siddhau sarvArthe ca ityevarUpeNa veditavyAH / tadyathA-trayaH siddhau paMca sarvArthe tataH
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 208 // | siddhau aSTau dvAdaza sarvArthe tataH poDaza siddhau sArthe viMzatiH tataH paMcaviMzatisiddhau natra sAthai tataH ekAdaza siddhau paMcadaza sarvArthe tataH samadaza siddhau ekatriMzatsarvArthe tata ekonatriMzat siddhau aSTAviMzatiH sarvArtha tataH sidvau caturdaza paiviMzatiH sarvArthe tataH paMcAzata siddhau trisaptatiH sarvArtha tato'zItisiddhau catvAraH sarvArthe tataH paMca siddhau navatiH sAthai tataH catuHsaptatiH muktau paMcaSaSTiH sarvArthe tataH siddhau dvisaptatiH saptaviMzatiH sarvArthe tataH ekonapaMcAzat muktau triuttarazataM sArthe tataH ekonatriMzat siddhau / uktaM ca"sivagaisavvadvehiM do do ThANA visamuttarA neyA / jAva auNatIsahANe guNatIsaM puNa chabbIsAe // 1 // " atra 'jAva' ityAdi yAvat ekonatriMzattame sthAne trikarUpe SaDAvezatI prakSiptAyAM ekonatriMzat bhavati, sthApanA veyaM L38 | 16 | 25 | 11 | 17 / 1450180 / 5 / 74 41/ 29 / / CREARSHA evaM dhAdiviSamottarA gaMDikAH asaMkhyeyAH, tAvat vaktavyA yAvat ajitakhAmipitA jitazatruH samutpannaH, navaraM pAzcAtyAyAM gaMDikAyAM yat aMtyaM aMkasthAnaM tat uttarasyAM uttarasyAM AdimaM draSTavyaM / tathA prathamAyAM gaMDikAyAM Adima aM sthAnaM siddhau dvitI. yasyAM sarvArthe tRtIyasyAM siddhau catur2yA sarvArtha, evaM asaMkhyeyAsu api gaMDikAsu AdimAni aMkasthAnAni krameNa ekAMtaritAni zivagatau sarvArthe ca veditavyAni, etadeva digmAtrapradarzanato bhAvyate / tatra prathamAyAM gaMDikAyAM aM aMkasthAnaM ekonatriMzat vArAna sA ekonatriMzatUdhiH krameNa sthApyate / tatra prathame aMke nAsti prakSepaH, dvitIyAdiSu ca aMkeSu 'dugapaNanavagaMterasa' ityAdayA krameNa prakSepaNIyA rAzayaH prakSipyate / teSu ca prakSipteSu ca satsu yat yat krameNa bhavati tAvataH2 krameNa siddhau sarvArtha siddhau sArtha ityevaM vedi. 208 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 20 // 9NESARkakara tavyAH / tadyathA-ekonatriMzat sarvArtha siddhau ekatriMzat tatazcaturviMzat sarvArtha siddhau aSTatriMzat tato dvicatvAriMzat sarvArtha SaTcatvAriMzat la avacUrisiddhau / tata ekapaMcAzat sarvArthe paMcatriMzat siddhau saptatriMzat sarvArtha siddhau ekacatvAriMzat tricatvAriMzat sarvArthe saptacAzat siddhausamalaMkRtam tataH paMcapaMcAzat sArthe catuHpaMcAzat siddhau catvAriMzat sArthe dvicatvAriMzat siddhau sarvArthe SaTsaptatiH siddhau navanavatiH SaTuttaraM zataM sarvArthe triMzat siddhau ekatriMzat sarvArtha siddhau SoDazAdhikaM zataM zataM sarvArthe siddhau ekanavatiH sarvArthe'STAnavatiH tripaMcAzat siddhau paMcasaptatiH sarvArtha siddhI ekonatriMzaM zataM paMcapaMcAzana sarvArtha, sthApanA ceyaM |29|34|4shaa37/435/40606|1|100| 98aa 7555 / 31 38 46 | 35 41 / 57544299 30 316/ 95 53/129| . eSA dvitIyA gaNDikA, asyAM ca gaNDikAyAmantyamakasthAnaM paMcapaMcAzat tataH tRtIyasyAM gaMDikAyAM idaM evaM Adima aMkasthAna, tataH paMcapaMcAzat ekonatriMzat vArAn sthApyate tatra prathame aMke nAsti prakSepo dvitIyAdiSu ca aMkeSu krameNa dvikapaMcanavakatrayodazAdayaH pUvoktarAzayaH krameNa prakSepaNIyAH prakSipyate / iha ca AdimaM aMkasthAnaM siddhau tatasteSu prakSepaNIyeSu rAziSu prakSipteSu satsu yadyatkrameNa bhavati tAvaMtaH 2 prathamAdaMkAt Arabhya siddhau sarvArthe ityevaMkrameNa veditavyAH, evaM anyAsu api gaMDikAsu uktaprakAreNa | bhAvanIyaM, // 1 // uktaM ca-"visamuttarA ya paDhamA evamasaMkhavisamutrA neyA / savvatthavi aMtillaM annAe AimaM ThANaM // 1 // 209 // auNattIsaM vArA ThAveuM natthi paDhama ukkhevo / sese aDavIsAe savvattha dugAiukkhevo // 2 // sivagai paDhamAdIe vIAe taha ya hoi sabaDhe / iya egaMtariyAI sivagaisavvaTThaThANAI / / 3 / / evamasaMkhejAo cittaragaMDiyA muNeyavvA / jAva jiyasarAtuyA ajiya
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisAlaMkRtam // 21 // jiNapiyA samuppaNNo // 4 // " tathA 'amara' ityAdi, vividheSu parivarteSu-bhavabhramaNeSu jaMtUnAM iti gamyate / amaranaratiryaganirayagatigamanaM, evamAdikA gaMDikA bahaba AkhyAyaMte / so'yaM gNddikaanuyogH| atha kAstAH cUlAH ?, iha cUlA zikharaM ucyate / yathA merau cUlA, tatra cUlA dRSTivAde parikarmasUtrapUrvAnuyogo'nuktArtha saMgrahaparA graMthapaddhatayaH, atra sUrigaha-cUlA AdimAnAM caturNA pUrvANAM, zeSANi pUrvANi acUlakAni, tA eva cUlA AdimAnAM caturNA pUrvANAM prAk pUrvavaktavyatAprastAve cUlAvastUni iti bhaNitAH, etAzca sarvasyApi dRSTivAdasya upari kila sthApitAH tathaiva ca paThyate / tataH zrutapUrvate cUlA iva rAjate iti cUlA iti uktaH, tAsAM ca cUlAnAM iyaM saMkhyA-prathamapUrvasatkAH catasraH dvitIyasatkA dvAdaza tRtIyapUrvasatkA aSTau caturthapUrvasatkA daza / sarvasaMkhyayA cUlikA catustriMzat / atha etA cUlikAH / / dihivAyassaNaM' ityAdi, pAThasiddhaM, navaraM saMkhyeyAni vastUni, tAni ca paMcavisatiuttare dve zate, kathaM cediti ucyate / iha prathame pUrva daza vastUni dvitIye caturdaza tRtIye aSTau caturthe aSTAdaza paMcame dvAdaza SaSThe dve saptame SoDaza aSTame triMzat navame viMzati dazame paMcadaza ekAdaze dvAdaza dvAdaze trayodaza trayodaze triMzat caturdaze paMcaviMzatiH / sarvasaMkhyayA ca amUni dve zate paMcaviMzati adhike, tathA saMkhyeyAni cUlavastUni, tAni ca catustriMzat saMkhyakAni / vastvaMtaravartI adhikAravizeSaH prAbhRtaM prAbhRtAMtaravartI adhikAravizeSaH prAbhRtaprAbhRtaM / sAMprataM oghato dvAdazAMgAbhidheyaM upadarzayati / icceiyaMmi duvAlasaMghe gaNipiDage aNaMtA bhAvA aNaMtA abhAvA aNaMtA heu aNaMtA aheDa aNaMtA // 21 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram avacUrisamalaMkRtam // 21 // CARRE SOSIASA kAraNA aNaMtA akAraNA aNaMtA jIvA aNatA ajIvA aNaMtA bhavasiddhiyA aNaMtA abhavasiddhiyA aNaMtA siddhA aNaMtA asiddhA pannatA bhAvamabhAvA heumaheu kAraNamakAraNe ceva // jIvAjIvA bhaviamabhaviA siddhA asiddhA y||1|| iccei duvAlasaMga gaNipiDagaM tIe kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM annupriahiNsu| iccei duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDupannakAle parittA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM aNupariAhiti / icceiaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAurataM saMsArakaMtAraM aNupariahissaMti / icceiaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM tIe kAle aNaMtA jIvA ANAe ArAhittA cAuraMtaM saMsArakatAraM vIIvaiMsu / icei duvAlasaMgaM gaNipiDagaM paDupannakAle parittA jIvA ANAe ArAhittA cAuraMtaM saMsArakatAraM viiiivyNti|| iccei duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNAgae kAle aNaMtA jIvA ANAe ArAhittA cAurataM saMsArakaMtAraM vIIvaissaMti / iccei duvAlasaMga gaNipiDagaM na kayAi nAsI na kayAi na bhavai na kayAi na bhavissai bhuvi ca bhavai abhavissaia dhuve niae sAsae akkhae avvae avihie nice se jahA // 21 // CRUCINGS
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 212 // ALSOGRESORRECAME nAmae paMcatthikAe na kayAi nAsIna kayAi natthina kayAi na bhavissai bhuvi ca bhavai a bhavissai avacUria dhuve niyae sAsae akkhae avvae avaTTie nice evAmeva duvAlasaMge gaNipiDage na kayAi nAsI da samalaMkRta na kayAi natthina kayAi na bhavissai bhuvi ca bhavai abhavissai a dhuve niae sAsae akkhae avvae avaTThie nice se samAsao cauvihaM pannattaM taM jhaa-dvo| khittao / kaalo| bhaavo| tattha davaoNaM suanANI uvautte sabba davvAiM jANai pAsai / khittaoNaM suanANI uvautte savvaM khettaM jANai pAsai / kAlao NaM suanANI uvautte savvaM kAlaM jANai pAsai / bhAvao NaM suanANI uvautte savve bhAve jANai paasi| ityetasmin dvAdazAMge gaNipiTake etat pUrvavat eva vyAkhyeyaM, anaMtA bhAvA-jIvAdayaH padArthAH prajJaptA iti yogH| tathA anaMtA abhAvA:-sarvabhAvAnAM pararUpeNA'satrAt ta eva anaMtA abhAvA draSTavyAH, tathA hi-vaparasattAbhAvAbhAvAtmakaM vastutatvaM, tathA jIvo jIvAtmanA bhAvarUpo ajIvAtmanA cAbhAvarUpaH, anyathA'jIvatvaprasaMgAt , atra bahu baktavyaM tattu nocyate granthagauravamayAditi, tathA'nantA 'hetavo' hinoti gamayati jijJAsitadharmaviziSTamarthamiti hetuH, te cAnantAH, tathA hi vastuno'nantA dharmAste ca tatpratibaddhadharmaviziSTa-18|| vastugamakAstato'nantA hetavo bhavanti, yathoktahetupratipakSabhUtA ahetavaH, te'pi anantAH, tathA anantAni kAraNAni ghaTapaTAdInAM // 212 // nirvatakAni mRtpiNDatanvAdIni, anantAnyakAraNAni sarveSAmapi kAraNAnAM kAryAntarANyadhikRtyAkAraNatvAta, tathA jIvA:-prANinaH, ajIvA:-paramANuvyaNukAdayaH, bhavyA-anAdipAriNAmikasiddhigamanayogyatAyuktAH, tadviparItA abhavyAH, siddhA apagatakarmamala R ROCK
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | kalaMkAH, asiddhAH saMsAriNaH, ete sarve'pyanantAH prajJaptAH, iha bhavyAbhacyAnAmAnantye'bhihite'pi yatpunarasiddhA anantA ityabhihitaM || avacari tasiddhebhyaH saMsAriNAmanantaguNatAkhyApanArtha / samprati dvAdazAGgavirAdhanAphalaM traikAlikamupadarzayati-ityetata dvAdazAMgaM gnnipittkm||213|| tIte kAle'nantA jIvA AzayA-yathoktAjJAparipAlanA'bhAvato virAdhya caturantaM saMsArakAntAraM-vividhazArIramAnasAnekaduHkhaviTapizatasahasradustaraM bharagahanaM anuyagavRttavanta Asan, iha dvAdazAMGga sUtrArthobhayabhedena trividhaM, dvAdazAMgameva cA''jJA, AjJApyate jantugaNo hitapravRttI yayA sA'jJeti vyutpatteH, tatazcAjJA trividhA, tadyathA-sUtrAjJA arthAjJA ubhayAjJA ca, samprati amUpAmAjJAnAM virAdhanAzcintyante-tatra yadAbhinivezavazato'nyathA sUtraM paThati tadA sUtrAjJAvirAdhanA, sA ca yathA jamAliprabhRtInAM, yadA tvabhinivezavazato'nyathA dvAdazAGgArtha prarUpayati tadA'rthAjJAvirAdhanA, sA ca goSThAmAhilAdInAmavaseyA, yadA punarabhinivezavazataH zraddhAvihInatayA hAsyAdito yA dvAdazAGgasya sUtramartha ca vikuTTayati tadA ubhayAjJAvirAdhanA, sA ca dIrghasaMsAriNAmabhavyAnAM cAnekeSAM vijJeyA, athavA paJcavidhAcAraparipAlanazIlasya paropakArakaraNaikatatparasya gurohitopadezavacanaM AjJA, tAmanyathA samAcaran paramArthato dvAdazAMgaM virAdhayati / tadevaM atIte kAle virAdhanAphalamupadaya samprati vartamAnakAle darzayati-'icceiyaM' ityAdi sugamaM, navaraM 'parittA' iti parimitA na tu anaMtA asaMkhyeyA vA, vartamAnakAlacintAyAM virAdhakamanuSyANAM saMkhyeyatvAt , anuparAvartante-bhramantItyarthaH, bhaviSyati kAle virAdhanAmupadarzayati-'icceiyaM' ityAdi, idamapi pAThasiddhaM, navaraM anuparAvartiSyaMti-paryaTiSyaMti ityarthaH, tadevaM virAdhanAphalaM traikA- // 213 // likamupadazya saMprati ArAdhanAphalaM traikAlikaM darzayati- icceiya' mityAdi, sugama navaraM vyatikrAMtataH vyatikramati saMsArakAMtAraM sa. sU. 18|ullaMdhya mukti avAptA ityarthaH / vyatikramiSyati, etaca traikAlikaM virAdhanA ArAdhanAphalaM ca dvAdazAMgaskha sadAvasthAyitve sati yujyate
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram || // 214 // nAnyathA, tataH sadAvasthAyitvaM tasya Aha-ityetat dvAdazAMgaM gaNipiTakaM na kadAcit nAsIt , sarvadA eva AsIditi bhAvaH, anAdi- ||| avacUritvAt , tathA na kadAcit na bhavati, sarvadA eva vartamAnakAlaciMtAyAM bhavati iti bhAvaH, sadaiva bhAvAna , tathA na kadAcinna bhaviSyati, samalaMkRtam kintu bhaviSyacintAyAM sadA eva bhaviSyatIti pratipattavyaM, aparyavasitatvAta, tadevaM kAlatrayacintAyAM nAstitvapratipe, vidhAya saMprati astitvaM pratipAdayati / abhRdbhavati bhaviSyati ca ityevaM trikAlAvasthAyitvAt dhruvaM mervAdivat / dhruvatvAdeva sadA eva | jIvAdiSu padArtheSu pratipAdakatvena niyataM paMcAstikAyeSu lokavacanavat niyatatvAdeva ca zAzvataM-zAzvat bhavanakhabhAvaM zAzvatatvAt eva satataM gaMgAsiMdhupravAhapravRttau api pauMDarIkahUda iva vAcanAdipradAne'pi akSayaM-nAsya kSayo'sti iti akSayaM akSayatvAt eva avyayaM / mAnupottarAt bahiH samudravat , avyayatvAt eva sadA eva svapramANe avasthitaM jaMbUdvIpAdivat / evaM ca sadA avasthAnena ciMtyamAnaM nityaM AkAzavat / sAMprataM atra eva dRSTAntamAha tadyathA-nAma paMcAstikAyAH-dharmAstikAyAdayaH na kadAcit nAsIt ityAdi pUrvavat , 'evamityeva' ityAdi nigamanaM nigadasiddhaM / tat dvAdazAMgaM samAsatazcaturvidhaM prajJaptaM, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato 'Na' iti vAkyAlaMkAre zrutajJAnI upayuktaH sarvadravyANi jAnAti pazyati, tatrAha-nanu pazyati iti kathaM ?, nahi zrutajJAnI zrutajJAna yAni sakalAni vastUni pazyati, na eSa doSaH // upamAyA atra vivakSitatvAta , pazyati iti pazyati / tathA hi| meru AdIna padArthAn adRSTAnapi AcAryaH ziSyebhyaH Alikhya darzayati / tatasteSAM zrotRNAM evaM buddhiH upAjayate bhagavAn epa gaNI // 214 // sAkSAt pazyan iva vyAcaSTe iti / evaM kSetrAdiSu api bhAvanIyaM, tato na kazciddoSaH, anye tu na pazyati iti paThati / tatra codyasya anavakAza eva, zrutajJAnI cehAbhinnadazapUrvadharAdizrutakevalI parigRhyate, tasya eva niyamataH zrutajJAnabalena sarvadravyAdiparijJAnasaMbhavAt ,
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram | // 215 // nava avacUri| samalaMkRtam tat Aratastu ye zrutajJAninaH te sarvadravyAdiparijJAne bhajanIyAH / kecit sarvadravyAdi jAnaMti kecit na iti bhAvaH, itthaMbhUtA ca bhajanAM mativaicitryAt veditavyAH / samprati saMgrahagAthAmAha akkharasannI sammaM / sAia khalu sapajjavasiaMca / gamiaM aMgapaviDheM / sattavi ee sapaDivakkhA // 1 // Agama satthaggahaNaM / jaM buddhiguNeMhiM aTThahiM dihU~ / viti suanANa laMbhaM / taM pubba visArayA dhiir| // 2 // sussUsaI paDipucchaI / paroI giNhoM iiheyaav| tatto apohae vA / dhAre karei vA sammaM // 3 // mUaM huMkAraM vA vADhakkAra pddipucchvimNsaa| tatto pasaMga pArAyaNaM ca pariniTTha sattamAe // 4 // suttattho khalu paDhamo bIo nijjutti mIsio bhnnio| taio ya niravaseso esa vihI hoi aNuoge // 5 // settaM aMgapaviTTha / settaM suanANaM / settaM parokkhanANaM / settaM naMdI smmttaa| // iti zrI nNdiisuutrmuulpaatthH|| // 215 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 216 // 'akkharasannI'tyAdi gatArthA, navaraM saptApi ete pakSAH sapratipakSAH, te ca evaM-akSarazrutaM anakSarazrutamityAdi / idaM ca || avacUrizrutajJAnaM sarvAtizayaratnakalpaM prAyo gurvadhInaM ca tato vineyajanAnugrahArtha yo yathA ca asya lAbhastaM tathA darzayati-1 'Agame' samalaMkRtam tyAdi, A-abhividhinA saphalazrutaviSayavyAptirUpeNa maryAdayA vA yathAvasthilaprarUpaNArUpayA gamyate-paricchidyate arthA yena sa AgamaH, sa ca evaM vyutpatyA avadhikebalAdilakSaNo'pi bhavati tatastadvyavacchedArtha vizeSaNAMtaraM Aha-zAstre 'ti ziSyate anena iti zAstraM AgamarUpaM zAkhaM AgamazAkhaM, AgamagrahaNena SaSTitaMtrAdikuzAstravyavacchedaH, teSAM yathAvasthitArthaprakAzanAbhAvato na AgamatvAt AgamazAstrasya grahaNaM AgamagrahaNaM yat buddhiguNaiH vakSyamANaiH kAraNabhUtaiH aSTabhiH dRSTa, tat eva grahaNaM zrutajJAnasya lAbhaM avate pUrveSu vizAradA-vipazcitAH dhIrAH vratapAlane sthirAH, kiM uktaM bhavati yadeva jinapraNItapravacanArthaparijJAnaM tadeva paramArthataH zrutajJAnaM, na zepaM iti / buddhiguNaiH aSTabhiH ityuktaM / tatastAneva buddhiguNAnAha-'sussUna' ityAdi, pUrva tAvat zuzrUSate-vinayayukto guruvadanaaraviMdAta vinirgacchat vacanaM zrotumicchati, yatra zaMkitaM bhavati tatra bhUyo'pi vinayanamratayA vacasA gurumanaHpralhAdayan pRcchati / pRSTe ca sati yadguruH kathayati tatsamyaka vyAkSepaparihAreNa sAvadhAnaH zRNoti zrutvA ca artharUpatayA gRhNAti, gRhItvA ca Ihate-pUrvAparAvirodhena paryAlocayati / cazabdaH samuccayArthaH, apizabdaH paryAlocayana kiMcita svayuddhyApi utprekSite iti sUcanArthaH / tataH sa paryAlocanAnaMtaraM apohate / evaM tat yadAdiSTaM AcAryaNa na anyathA iti avadhArayati, tatastaM artha nizcitaM vacetasi vismRtya bhAvArtha samyam X // 216 // | dhArayati, karoti ca samyag-yathoktaM anuSThAnaM, yathoktAnuSThAnaM api zrutajJAnaprAptihetuH / tat AvaraNakSayopazamanimittatvAt / tadevaMda | guNA vyAkhyAtAH // 3 // saMprati yata zuzrUpate iti uktaM tatra zravagavidhi Aha-'mUkaM' iti prathamato mUkaM zRNuyAt, kiM uktaM bhavati ?
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandisUtram // 217 // prathamazravaNe saMyamagAtrastUSNIM AsIt / tato dvitIye zravaNe huMkAraM dadyAt, vaMdanaM kuryAdityarthaH, tRtIye vA DhakAraM kuryAt, bADhaM evametat na anyathA iti, tataH caturthazravaNe tu gRhItapUrvAparasUtrAmimAyo manAk prati pRcchAM kuryAt, kathaM etaditi ?, paMcame mImAMsAM pramANajijJAsAM kuryAditi bhAvaH, SaSThe zravaNe tat uttarottaraguNaprasaMga H pAragamanaM ca asya bhavati / tataH saptame zravaNe pariniSThA-guruvadanubhASate / evaM tAvat zravaNavidhiH uktaH ||4|| saMprati vyAkhyAnavidhiM abhidhitsurAha - 'suttattho' ityAdi, prathamAnuyogaH sUtrArtha:sUtrArtha - pratipAdanaparaH, khalu zabda evakArArthaH, sa ca avadhAraNe, tato'yamarthaH - guruNA prathamo'nuyogaH sUtrArthAbhidhAnalakSaNa eva karttavyaH / mAbhUt prAthamikavineyAnAM matimohaH, dvitIyo'nuyogaH sUtrasparzikaniryuktimizrito bhaNitastIrthakaragaNadharaiH, sUtrasparzikaniryuktimizritaM dvitIyaM anuyogaM guruH vidadhyAt iti AkhyAtaM tIrthakaragaNadharaiH iti bhAvaH, tRtIyazca anuyogo niravazeSaH - prasaktAnuprasaktapratipAdanalakSaNaH ityeSaH - uktalakSaNo vidhiH bhavati / anuyoge vyAkhyAyAM Aha-pariniSThA sattame iti uktaM trayatha anuyogaprakArAH tadetat kathaM ? ucyate, trayANAM anuyogAnAM anyatamena kenacit prakAreNa bhUyo bhUyo bhAvyamAnena sapta vArA: zravaNaM kAryate tato na kazcit doSaH / atha kiMcit maMdamativineyamadhikRtya taduktaM draSTavyaM na punaH eSa eva sarvatra zravaNavidhiniyamaH, | udghaTitajJavineyAnAM sakRt zravaNata eva azeSagrahaNadarzanAt iti kRtaM prasaMgena, tadetat zrutajJAnaM, tadetat parokSaM // iti // zrInanyadhyayana avacUrI parisamAptimagamat // avacUrisamalaMkRta // 217 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ zeTha devacaMda lAlabhAi jaina pustakoddhAra phaMDa hAlamAM maLatA grantho graMthAMka rUA.A. graMthAMka 86 lokaprakAza mULa cotho vibhAga (prata ) 87 bharatezvarabAhubalivRtti dvitIya vibhAga saMpUrNa ... 9-0 ... 2-o 28 prazamaratiprakaraNa-bRhadgacchIya zrIharibhadrasUriSkRta vivaraNasameta1-4 89 adhyAtmakalpadruma ratnacaMdragaNivardhanavijayagaNikRta TIkAyukta 3-0 90 gautamIcakAvya rUpacaMdragaNikRta ... 9-0 91 saTIka vairAgyazatakAdi graMthapaMcakama ... 9-0 ... 8-0 2-4 ... 92 abhidhAnacintAmaNikoza 93 jainakumArasaMbhava 94 siddhahemazabdAnuzAsana prahattvavarNinavapAda, avacUrNikAra zrImadmaracaMdra pa vItarAgastotra avaNa vivaraNa ane bhASAMtara sameta 99 zramaNusUtrAdi avasUri 100 vaMdanapratikramaN . bhaktAmarastotra pAdapUrtirUpa kAvya prathama vibhAga TIkA bhASAMtara kAvya bIjo vibhAga TIkA bhASAMtara ... ... ... *** 35 jIvasamAsaprakaraNa zataka stuticaturvizatikA sacitrA zrIzobhanamunikRta saMskRtA ... 4-0 9-4 1-0 1-8 3-0 3-8 1-2 6-0 phrA.A. ...2-7 stuticaturvizatikA sacitrA zrIbappabhaTTIsUriSkRtA bhASAMtarayuktA 6-0 stuticaturvizatikA sacitrA kavi dhanapAlatA va. a~drastuti 6-0 carsAvaMzatikA jinAnaMda stuti sacitrA merUvijayakRtA bhASAMtarasametA 6-0 naMdyAdi ( sasasUtra ) gAthAdyakArAdiyuto viSayAnukrama AvazyakasUtra mArgArekRta TIkAyukta bIjo bhAga, trIjo bhAga (de. lA. aMka 85) lokaprakAza prathama vibhAga dravyaloka same 1 thI 11 bhASAMtara dvitIya vibhAga kSetraloka sarga 12 thI 20 vecANamAM navIna pustako 3 27 102 zrAvakadharmapaMcAzakacUrNi 103 dazavaikAlika avara 104 uttarAdhyayana varcuri prathama vibhAga 105 piMDaniryukti avasUri 106 zrAddhavidhi (vidhikaumudI) sArAMsa-marAThI 107 naMdI avacUri 109 sutrakRtAMgadIpIkA ... ... ... . ... 2-8 ..... 3-8 3-8 *** 2-0 3-0 3-0 3-0 4-0 1-7 28 3-0
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandimUtram / // 21 // TIkAntargatauddharaNAni / TIkAntargata-uddharaNAni pRSTham uddharaNam / pRSTham uddharaNam / 3 durgatiprasRtAn 15 gargAdeH yaJ (6-1-42). " sajjhAyajjhANa bidAdevRddha (6-1-41) ityaJ pratyayaH , aizvaryasya 16 'RSivRSNyandhakakurubhya (6-1-61). 6 pazcAzravAd viramaNaM. 17 'dhRJ dhAraNe'. 8 'nanyAdibhyo'na' (si.he. 5-1-52) , 'lihAdibhya'. ., yaH samaH sarvabhUteSu0 18 [svAthe] [vA] kazca' 9-10 zeSAdveti kaHpratyayaH (7-3-175). , ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam iti. 11 'lihAdibhyaH' ityac pratyayaH (5-1-50) 19 piMDavisohI0 , ApUrNaH udbumAyazabda. 23 'jJo jANamuNau~' (8-4-7) 14 [svArthe] kazca vA] iti (8-2-164) 25 'Ame ghaDe nihita 15 gargAdeH yaJ (6-1-42). 27 AcAryasyaiva tajjADya , gargAderyaJ (6-1-42). 27 Ayarie suttami ya parivAo0 // 219 //
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandi sUtram / // 220 // pRSTham 28 30 "" egeNa visara bIeNa tAvasa - khaurakaviNayaM0 kvANAI dosAsavvaNNupAhaNNA dosA0 " 31 'aMttaNeNa jIhAe0 motRNa daMDadose0 sayamavi na piyaha mahiso 0 17 21 " uddharaNam / "1 buDe vi doNamehe 0 sele ya chidda cAliNi0 jalUgA va amito 11 32 anno dojihi kalle0 sIsA paDigacchagANaM0 39 aNAsavA dhUlavayo kusAlA pRSTham 40 'jJA avabodhane'0 guNadosavisesaNNU 15 pagaI muddha ayANiya0 11 41 kiM cimmattaggAhI pallavagAhIya " " 42 43 11 11 23 uddharaNam / " "" 'upasargAdAta, (si.he. 5 -3 - 110 ) ityapratyayaH, atyaM bhAsaha arahA 'vinayAdibhya' (si.he. 7-2-169) ' AvaraNa - desavigame0 'azU bhojane' 0 'azUG vyAptI' jIvo akkho 0 pRSodarAdaya (si he. 3-2-155)0 aksa poggalamayA0 TIkAntargatauddharaNAni / // 220 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhara pRSTham shriinndisuutrm| // 221 // TIkAntargatauddharaNAni / pRSTham utaraNam / 44 idu paramaizvarye. , 'udito numiti num0 46 nAmnI ti ghapratyayaH pratyayaH zapathe jJAne 48 aNugAmio'Nugacchai. 'kutsitAlpAjJAte' (si.he. 7-3-33). hIyamANaM puvvAvasthAo0 50 phaDDA ya asaMkhejjA0 51 'ataH sau puMsi'0 55 nAma nAmnakArya samAso bahulaM (si.he.3-1-18) / 56 maccho mahallakAo0 56 saNhayarA saNhayaro 56 paDhamabIe'tisaNho jAyai thUlo0 udaraNam / 56 teyAbhAsAdabyANamaMtarA0 56 dabAI aMgulAsaMkhejjAtItabhAgavisayAI0 58 ekkekAgAsapaesa0 58 sAmatthamettamuttaM daTThavvaM. 58 vaidaMto puNa vAhi 58 paramohinANaThio. 59 tattheva ya je davyA. 60 saMkhejjaMgulabhAge aavliyaae| 60 AvaliyaM muNamANo0 67 ega davaM pecchaM. 68 do pajjave duguNie. 73 jahA NAlikera 76 'dvayoH prakRSTe tara // 22 //
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandi sUtram / // 222 // pRSTham 79 80 80 uddharaNam / tAtsthyAt tadvyapadeza0 SidhU saMrAdvau 0 kamme sippe0 80 kAyavAGmanaHkarma yogaH 86 savvadavvANa paogavIsasAmIsayA 0 86 tesi bhAvo sattA salakkhaNaM * 86 vaijoga surya havar3a tesi 103 saTTikAgasahassA0 107 AgaMtRRNa ya tayo paDayaM0 114 tujjha piyA maha piuNoH 120 'aho sIyA sADI 0 121 'goNe ghoDagapaDaNaM ca rukhakhAo' 0 125 anyathAnupapannatvaM yatra tatra trayeNa kiM 10 pRSTham uddharaNam / 125 yaH sAdhyasya upamAnabhUtaH sa dRSTAnta iti kathyate0 130 tadanantaraM tadatthAviccavaNaM * 137 jaM ca vaMjaNoggahaNa miti0 137 jaNAvaggahakAlo0 145 na anavagRhItaM IAte. 145 pAre madhyagre'ntaH SaSThathA vA0 ( 3-1-30) 146 lakkhehi ekavIsAe0 149 kSara saMcalane 150 davvasuyAbhAvami vi bhAvasuyaM patthivAINaM * 154 kRmikITa pataMgAdyAH 0 155 aizvaryasya samagrasya 0 156 vyatyayo'pyAsAM0 160 cattAri sAgarovamakoDAko DIo0 TIkAntargatauddharaNAni / // 222 //
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandisUtram / // 223 // pRSTham 166 majjaM visayakasAyA0 166 'naMdI'tyAdi rugamaM 167 cattAri vicittAI 167 nAvigiTTo ya tatro 167 vAsaM ca koDisa hiyaM uddharaNam / 169 sajjegassa kulassa0 169 tao samatte kajje 0 170 jAhe taM ajjhayaNaM samaNe niggaMthe0 173 niggaMtha saka0 173 vayasamaNadhammasaMjamaveyAvacca 0 173 piMDavisohI samiI0 173 kAle viSae 173 nissaMkiya nikkakhiya pRSThama uddharaNam / 174 aisesa iDhiyAyariya vAI 174 paNihANajogajutto 174 bArasavihaMmi ci tave0 174 aNigUhiyabala virio0 177 sUca paizunye0 178 na kAlavyatirekeNa 178 kiM ca kAlAhate naiva 178 kAlAbhAve ca garbhAdi0 178 kAlaH pacati bhUtAni0 178 jJAnamapratighaM yasya0 178 ajho janturanIzo0 179 puruSa eveda sarva0 179 niyatenaiva rUpeNa0 TIkAntargatauddharaNAni / // 223 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandi ) TIkAntargatauddharaNAni / // 224 // - - pRSTham uddharaNam / 179 yat yadeva yato 180 kSaNikAH sarvasaMskArA0 181 ato'nekasvarAt 181 anneNa annahA desiyami0 181 samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH 183 jaM itthaM ca NaM loke taM0 200 dhammo maMgalamukkiTTha 201 sambesi AyAro paDhamo0 204 cauddasalakkhA siddhA0 2.4 punaravi cauddasalakkhA siddhA. 204 Ava ya lakkhA cauddasa. 204 eguttarA uThANAra uddharaNam / 205 vivarIyaM savvaLe cauddasa0 205 teNa paraM dulakkhAI do do. 206 sivagaisavvadvehi 206 paDhamAe siddhako 206 tAhe diuttarAe 206 ega cau satta0 207 tAhe tiggAi visamuttarAe. 208 sivagaisavvaTThahi do do 209 visamuttarA ya paDhamA0 209 sivagai paDhamAdIe. 209 evamasaMkhejjAo - - // 224 // kA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriinndisuutrm| // 225|| azuddham / siharaM saMghamahAmaM puSpadaMta mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / tabAra kuMthu pRSTham paMktiH azuddham / 6 2 tuMbara 6 2 pAriyAlassa 6 10 saMgharahassa 8 9 akIrika 8 9 niccaM ! 10 6 varaddaDha 11 2 niyamucchiya 11 12 dhAtu 11 12 ruddha 13 10 sugaMdhi 13 10 suyavara mUlasUtrANAmazuddhaH zuddhipatrakam / zuddham / pRSThama paMktiH zuddham / 13. 10 siharaM mahAmaM pAriyallamsa 13 12 puNphaMdaMta saMgharahassa bhagavao 14 4 bIe akiri0 14 4 taIe nicca 15 5 moriya putte varadaha / 14 5 ayala bhAyAya niyamUsiya 14 5 me ajjeya dhAu 14 8 jiNi davara vIra 15 4 jambu sugandha 15 4 kAsavaM pabhavaM / suyabAra 16 13 hAriyagutaM bIo taie moriyaputaM ayalamAyA ya meajje ya jiNiMdavaravIra jambU // 225|| kAsavaM / pamavaM hAriyagotaM
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandisUtram / // 226 // mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / gaMbhIraM bhUo puviM pRSTham paMktiH zuddham / ashuddhm| 16 13 kosiA kosisa 17 7 gaMbhiraM 18 6 tattoya tatto ya 18 8 bhUA 21 4 pubdhi 21 5 govaM dANaM goviMdANaM 21 5 aNuyogo aNuyoge 5 viuladhAriNi viuladhAraNi 21 5 dANaM nicca' nicca' __5 khaMti dayANa khaMtidayANaM 21 5 paruvaNe dullabhidANaM parUvaNe dullabhidANaM 21 6 tattoya tatto ya 21 6 saMjamaM viha saMjamaviha pRSTham paMktiH zuddham / 22 8 appa 22 8 risINa 22(1) 12 tatthaM 23 7 vakhANa 23 7 payaII 23 12 saMjamaM viNaya 23 12 0varayaNaM 23(1) 12 jugabva 24 1 ehi 25 3 jaluga 25 3 AmerI // 4. 1 khIramiva / 4. 2 parisA azuddham / ayappa risINaM tatthaM [Nicca] vakkhANa payaIe saMjamaviNaya rayANaM jugappa ehi jalUga AbhIrI // 'khIramiva parisA // 12 // // 226 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandisUtram / // 227 // zuddham / ohinANapaJca0 nANapaJcaka mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / doNhaM bhavapaJcaiyaM | pRSTham paMktiH azuddham / zuddhama / pRSTham paMniH azuddham / 40 3 yamuA yabhUA 45 7 ohinANaM no. 44 2 paJcakkha / paccakvaM? 45 8 nANaMno. 44 2 pannata panna, 44 2 paJcakkha no iMdiya paJcakkha ca noiMdiya0 45 1 iMdriyapratyakSa se ki taM iMdiyapaJcakvaM iMdiapaccakvaM 10 bhavapaccaiyaM dohaM paMcavihaM paSNattaM, taMjahA " , panna soiMdiyapaJcava , 11 maNU cakkhi diyapaJcakravaM ghANi diyapaJcakkha 49 2 gayaM / rasaNe diyapaccakkha 53 6 nANaM phAsidiyapaJcakkhaM / 54 9 tassa / se iMdiyapaccakvaM / / " " maNu0 " ANa ANa gayaM? nANaM ? // 227 // tassa
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ shriinndisuutrm| // 228 // | pRSTham paMktiH azuddham / 67 7 paccaIo zuddham / paJcaio mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / pRSTham paMktiH azuddham / 55 6 ohI 59 1 khijjA ,, 3 jambU 4 asaMkhejjA zuddham / ohi. khijja jambu0 asaMkhejje avvA 72 9 goyamA ! 73 6 gambhama0 ,, 6 bhUmiya 75 1 layo baha goyamA ! saMjaya0 gambhavatiyama bhRmiyagambhavatiya. lao yAM 62 13 yara 64 2 nANaM , 3 bAla. nANaM jagaNaM vAla. yA jo , 6 bAjoa0 65 2 jeNaM , 13 khijA 67 7 ohi jaNa maI ja. jja DDAga0 sannINaM , 3 jaya0 hai 4 0Dga0 , 6 sanni , 7 tarAgaM khijjA // 228 // ohI
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandi sUtram / // 229 // pRSTham paMti: azuddham / 75 8 0vamassa 19 " "" :: 12 0Nava0 79 9 0 nANaM 9 0 nANaM ? 9 0 nANaM ? 9 ayogi 10 sayogi0 10 " " 9 amahiyatarAgaM 10 vAve 10 ceba 11 0maNavici 0 12 iNaM 80 11 zuddham / * massa asaMkhejjamAgaM 0000 bhAve ceva 0maNaparici 0 iaM 0pa0 nANaM ? nANaM ? nANaM ajogi sajogi0 11 pRSTham paMktiH azuddham / 80 1 carama 0 14 " 14 acarama0 10 0 nANaM / 11 nANaM / 84 11 0 bhAvaM "1 17 81 * * : 86 1 kevala 2 0 joge 87 4 paru0 15 19 "1 11 "" 4 14 6 8 "" " ** ca zuddham / carima0 11 acarima0 0 nANaM nANaM ? 0bhAve kevalaM 0 jorage paro0 " 29 "" ca, mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / // 229 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandisUtram / // 230 // pRSTham paMkiH azuddham / 87 9 mai a0 | mUlasUtrANAma zuddhipatrakam / 87 9 sua a0 87 10 sua a0 89 7 naann| 8 ssiyaM / zuddham / maia0 suzra, suaa0 suaa0 nANaM ? smiyaM ? kammi0 pRSTham paMktiH azuddham / 124 14 sse 124 14 // 12 // 126 2 ghaNa 126 2 // 12 // 126 3 0cca pu. 126 4 sika 126 / // 13 // 126 4 dari 126 6 // 14 // 129 10 ihA 132 4 bhavati 133 12 ima / 135 4 tassa zuddham / ssesa // 10 // dhaNa // 11 // 8ccapu0 "sikka0 / / 12 / / darI / / 13 / / 89 9 89 9 buddhi camI buddhI 0camA buddhI sADI bhavanti 115 6 sADhI 122 14 buddhi | 123 2 0NAe // 230 // 0NNAga tIse
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddham / shriinndisuutrm| 231 // pannatA rasetti mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / pRSTham paMktiH azuddham / 135 5 panattaM 135 5 dhAraNA 135 5 sAdhAraNA 135 15 tattha 136 5 dusamaya 136 6 paviTThA 137 14 teNa / 138 4 te 138 4 huMti 138 9 tao 138 10 ruvatti 138 11 svatti, 138 13 gaMdhatti / dharaNA dhAraNA tattha ya dusamayapaviTThA. paviTThA poggalA. taNa ? pRSTham paMktiH azuddham / 139 2 rasotti 139 2 rasotti, 139 4 nAmae 139 6 phAsotti, 139 8 0Noti 139 8 sumiNotti, 139 9 sumiNe 139 9 tao 139 10 tao 148 4 nANa pa0 148 5 miccha. 148 5 surya 148 5 surya rasetti nAmae keI phAsaetti? 8Netti sumiNetti ? sumiNetti taoNaM tao nANapa0 micchA. taoNaM rUvetti // 23 // ruvetti gaMdhetti
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandi sUtram / // 232 // pRSTham paMktiH azuddham / 148 5 suyaM 148 6 suyaM 148 6 suyaM 148 6 suyaM 148 6 suyaM 148 6 suyaM 148 14 saddhANagar3a 149 4 settaM 155 5 upa0 155 6 naM 155 8 Ida 0 155 8 diDu0 zuddham / 00 00 00 00 00 00 saMThANAgiI setaM laddhiakvaraM / se uppa0 kanna Iyada0 diTThi0 pRSTham 157 paMktiH azuddham / 7 0 gavaM, 7 sauNarua 7 nADayAI 157 157 158 12 sayaM 158 13 sayaM 158 13 0 tina0 158 14 ia 159 1 purise 159 2 ya 159 6 taya 159 10 sutha 164 10 daviM 165 2 * sue, zuddham / 0 gavaaM, 00 ya 00 ya cina0 aM purisaM 00 te tayA 00 devi sue, samuTThANasue mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / // 232 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddham / sa shriinndisuutrm| // 233 // ThANe NaM jIvA muulsuutraannaamshuddhiptrkm| pRSTham paMktiH azuddham / pRSTham paMktiH azuddham / 165 3 liANaM, liANaM, nirayAvaliyANa 177 3 se 165 3 caNDI0 vaNhI 182 9 ThANe 165 7 viha vihAe 182 9 jIve 165 8 senaM ukkAliyaM suyaM / 800 182 9 jati 165 9 suyaM / 182 10 , 172 3 vAyo vAo 1726 mAyA jAyA 1726 jAyA mAyA 172 8 khijja khijjA 172 12 vaDa kar3a , 12 NaM parittA 172 13 se 176 8 jai jjanti 176 9 jai uli | 176 9 jai NaM egAiAe eguttariyAe vuDDhIe dasaTThANagavivadiyANaM bhAvANaM parUvaNayA Adhavijjati ThANeNaM paritA // 233 // jjanti
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddham / zrInandi- IN| pRSTham paMktiH azuddham / suutrm| 183 3 se 234 // | 184 2 0eNaM pRSTham paMktiH azuddham / 186 6 akkha0 zuddham / sakhija akkha0 mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / 0eNaM ThANaga 000 , ThANa 000 | " 188 5 cAi " , kakaNa 2 .ti, loe 0ccAyAi. parU0 jA ti, parasamae viAhi- 189 jati, sasamayaparasamae ,, viAhijati loe 4 ja 9 se| 4 .DANaM DAI 0iyatte oya. 0NAo yAo a ,, 12 0NAA , 13 yAo nAyAdhammakahANaM 185 4 kvaghe 191 5 ttarapa0 ttaraM pa. // 23 // pavaghA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddham / zrInandisUtram / // 235 // pRSTham paMktiH azuddham / 192 6 NaM vi0 ,, 11 AyA , 12 paccakkhANAI mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / guNaM guNaM 10 1 vaghe guNaM zuddham / pRSTham paMktiH azuddham / NaM duhavi0 AgA | 194 1 0guNaM paJcakravANAI pAovaga- | maNAI | " " guNaM 0kvaMdhA , guNaM 10 11 0pajaNa " , bhUaM paDi. pAdo A0 , 4 pAhozrA0 bhRzaM " " bhU baddha bhRapaDi. paja0 13 pADhoA. pAdo A. 1 bhUkaM ||235 // 1-evaM-dvitIyasUtre'pi zeyam /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddham / zuddham / | pRSTham paMktiH azuddham / zuddham / zrInandi suutrm| // 23 // mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / 194 4 guNaM guNaM 71. 13 guNaM guNaM " , guNaM guNaM " " " , guNaM guNaM - guNaM , , guNaM guNaM 6 bhUaM paDi0 bhRapaDi. ,,, bhUaM paDi0 bhUapaDi0 jaha jaha 195 1 - 6.9.13 pADhoA0 pADho A0 %3D , 7.10., bhUaMbhU ' thi0 197 1 sthiA0 , 2 .ssA. , 9 pANa raddhaM nA0 pANA0 // 236 //
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTham paMktiH azuddham / 198 7 zuddham / oge a shriinndisuutrm| | pRSTham paMktiH azuddham / 199 4 pannavijjati mUlasUtrANAmazuddhipatrakam / 000 ||237|| 210 14 saMghe saMge , 8 maNa , 9 seA , 10 aja0 , 10 0NIo , 11 samma 0maNA0 seyA ajAya NIo a sama ava0 211 14 avi0 212 6 0vva da. nvada0 vAI vAI a 3 suNei , A si0 , 12 gayA , 13 timiH 14 oge Asi. gao tama ogeNaM 215 7 paroi 215 7 i. 215 7 0eyA0 215 10 mAe ja 0e yA mae // 23 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrInandisUtram / // 238| 'TIkAyAH zuddhipatrakam / zuddham / pRSTham paMktiH azuddham / cUri 9 9 ujvalA adhyayane zuddham / ujjvalA TIkAyAH zuddhipatrakam / cita pRSTham paMktiH azuddham / 1 6 cUrI 2 1 Adhyayane , 3 DIpa 5 smoti , 9 yathA vya ,, 13 svali GgA kIpapra0 11 5 ujvalAni smIti yathAvya svaliGgaM meru ujjvalAni nandana tattu vi0 nisyanda0 nisyandamA0 0ratvAt kAritvAt cUri pathazA0 4 11 sukhahitA 5 6 gumpilaM 7 10 lodha 7 , pAdi 9 4 varti 11 9 tatvavi0 12 2 niSpaMda0 12 4 niSpaMda0 12 4 ratvA 12 7 kAritvA 13 3 cUrI 15 10 pathaHzA0 sukhasuhitA gumphilaM laudhaH pAtAdi // 238 // vRtti