Book Title: Jagatna Itihasnu Rekha Darshan Part 02
Author(s): Jawaharlal Nehru, Manibhai B Desai
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir
View full book text
________________
મહાયુદ્ધ પછીની દુનિયા
૧૦૮૯ યુરોપને એક પુરાણે દેશ સ્પેન હેમ્સબર્ગ–બુર્બોનવંશી રાજાને હાંકી કાઢીને પ્રજાસત્તાક રાજ્યમાં ફેરવાઈ ગયો છે. આમ યુરોપમાંથી તેમ જ આખી દુનિયામાંથી એક રાજા ઓછો થયો છે. • મહાયુદ્ધ પછીનાં ચૌદ વરસ દરમ્યાન બનેલી ત્રણ પ્રધાન ઘટનાઓ વિષે મેં તને વાત કરી, તે આ છે : સેવિયેટ સંયુક્ત રાજ્યને ઉદય, દુનિયા ઉપરનું અમેરિકાનું આર્થિક પ્રભુત્વ તથા તેની આજની કટોકટીભરી સ્થિતિ અને યુરોપનું ગૂંચવાયેલું કેકવું. પૂર્વના દેશમાં આવેલી સંપૂર્ણ જાગૃતિ તથા સ્વાતંત્ર્ય પ્રાપ્ત કરવા માટેના તેમના ઉગ્ર પ્રયાસ એ આ કાળની ચોથી મહત્વની ઘટના છે. પૂર્વના દેશે હવે એકકસપણે જગતના રાજકારણમાં દાખલ થાય છે. આ પૂર્વના દેશોના બે વર્ગો પાડી શકાય? સ્વતંત્ર ગણાતા દેશે અને સામ્રાજ્યવાદી સત્તાઓના અમલ નીચેના પરાધીન દેશે. એશિયા તથા ઉત્તર આફ્રિકાના આ બધાયે દેશમાં રાષ્ટ્રવાદ પ્રબળ બન્યો છે અને સ્વાતંત્ર્ય માટેની કામના દઢ અને ઉગ્ર બની છે. એ બધામાં બળવાન હિલચાલે ચાલે છે અને કેટલાક દેશમાં તે પશ્ચિમના સામ્રાજ્યવાદ સામે બળવા પણ થયા છે. એમાંના ઘણા દેશને, તેમની લડતની કટોકટીની ઘડીએ સોવિયેટ રાજ્ય તરફથી સીધી મદદ તેમ જ એથીયે વિશેષ મહત્ત્વનું ગણી શકાય તે નૈતિક પીઠબળ મળ્યાં છે.
તુર્કીના પડેલા અને દુર્બળ બની ગયેલા લાગતા રાષ્ટ્રને થયેલે અભ્યદય સૌથી વિશેષ નોંધપાત્ર છે. એને યશ મોટે ભાગે, ભારે કટોકટીની પળે પણ નમતું આપવાનો ઇન્કાર કરનાર બહાદુર નેતા મુસ્તફા કમાલ પાશાને જાય છે. તેણે પિતાના દેશની સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરી એટલું જ નહિ પણ તુકને આધુનિક ઢબનું બનાવીને તેણે તેની સૂરત બદલી નાખી. સુલતાનત તથા ખિલાફતને તેણે અંત આણ્ય અને સ્ત્રીઓને પડદાને રિવાજ તથા બીજી અનેક પુરાણી રૂઢિઓ પણ તેણે બંધ કરી. સોવિયેટને નૈતિક તેમ જ સક્રિય ટેકે તેને ભારે મદદરૂપ થઈ પડ્યો. બ્રિટનના પ્રભુત્વમાંથી મુક્ત થવાના તેના પ્રયાસમાં ઈરાનને પણ સેવિયેટે મદદ કરી. ત્યાં આગળ પણ રીઝાખાન નામનો એક શક્તિશાળી પુરુષ પેદા થયો અને તે આજે ઈરાનને રાજકર્તા બને છે. અફઘાનિસ્તાન પણ આ સમય દરમ્યાન પિતાની સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા સ્થાપિત કરવામાં સફળ થયું.
એક અરબસ્તાનના અપવાદ સિવાય બધા આરબ દેશે હજીયે વિદેશીએના નિયમન નીચે છે. આરબની ઐક્ય માટેની માગણી પૂરી પાડવામાં આવી નથી. અરબસ્તાનને મોટે ભાગ સુલતાન ઈબ્ન સાઉદની હકૂમત નીચે સ્વતંત્ર થઈ ગયો છે. કાગળ ઉપર તે ઈરાક સ્વતંત્ર છે પરંતુ વાસ્તવમાં બ્રિટિશ લાગવગ તથા નિયમનના વર્તુળમાં તે આવી જાય છે. પેલેસ્ટાઈન તથા
