________________
अनुयोगपन्द्रिका टीका सू० १० नामावश्यकस्वरूपनिरूपणम् श्वकर । नाम च तदावस्यकं वेति नामावश्यकं नामरूपमावश्यकमित्यर्थः । यहा-जीवादिवस्तु नामावश्यकं भाति, नाम्ना-नाममात्रेण आवश्यकं नामा श्यकमिति व्युत्पत्तिसंभवात् । यदि जीवादि-वस्तुन आवश्यकमिति नाम क्रियते तदा जीवादिवस्तु नाममात्रेणावश्यकं भवतीति नामा३श्यकशब्दार्थों जीवादिवस्तुभवतीति भावः। नाम्नो लक्षणं चेदम-"यद्वस्तुनोऽभिधानं, स्थितमन्यार्थे तदर्थनिरपेक्षम् "अपर्यायानभिधेयं च नाम यादृच्छिकं तथा।" इति । अयं भाव - 'यवस्तुनोऽमिशन' वस्तुनः इन्द्रादेः यदभिधानम् इन्द्रेति वर्णपञ्चकानुपूर्वीरूपं आरत्यक में नाम ही आवश्यक हो जाता है। अर्थात् “आवश्यक" ऐसा नाम उस वस्तु का रख लिया जाता है। तात्पर्य कहने का यह है कि किसी भी जीवादिक का "आवश्यक" ऐसा जो व्यवहार में इच्छानुसार गुणनिरपेक्ष नाम रख लिया जाया करता है वह "आवश्यक का नामनिक्षेप है। इस मामनिक्षेप में वस्तु केवल "आवश्यक" इस नाम मात्र से ही उसरूप कही जाती है। इस नामनिक्षेप में तदनुरूप गुणों की आवश्यकता नहीं होती है। केवल व्यवहार चलाने के लिये ही ऐसा किया जाता है। अतः नाम मात्रेण आवश्यकं नामाश्वयकं" इस व्युत्पत्ति के अनुसार वह आवश्यकरूप वस्तु नाम मात्र से आवश्यक कहा जाता है। आवश्यक जैसेगुण उसमें नही होते । इस विषय का खुलासा अर्थ इस प्रकार से है-जब किसी जीवादि वस्तु का "आवश्यक" ऐसा नाम रख लिया जाता है उस समय वह जीवादिक वस्तु नाम मात्र से आवश्यक कहलाती है। इस प्रकार नामाप आवश्य: इस જ આવશ્યક થઈ જાય છે. એટલે કે તે વસ્તુનું “આવશ્યક એવું નામ રાખવામાં આવે છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે કઈ પણ જીવાદિકનું આવયક” એવું જે ગુનિરપેક્ષ (ગુણની અપેક્ષાથી રહિત) નામ. ઈચ્છાનુસાર વ્યવહાર નક્કી કરવામાં આવે છે તેને આવશ્યક નામ-નિક્ષેપ” કહે છે. આ નામનિક્ષેપમાં વસ્તુને કેવળ “આવશ્યક એવા નામ માત્રથી જ તે રૂપે ઓળખવામાં આવે છે. આ નામ નિપમાં તેને અનુરૂપ હેય એવા ગુણેની આવશ્યકતા રહેતી નથી. Bण व्यवहार सापाने निमित्त । मेवु ४२वामां आवे छ. तेथी "नाममात्रेण
आवश्यकं नामावण' मा व्युत्पत्ति अनुसार ते सावश्य४३५ वरतुने नाम માત્રની અપેક્ષાએ જ-એટલે કે નામ પુરતી જ આવશ્યક કહેવામાં આવે છે–જો કે આવશ્યકને અનુરૂપ ગુણોને તે વસ્તુમાં અભાવ હોય છે. આ વિષયનું વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ હવે કરવામાં આવે છે—જ્યારે કોઈ વેદિક વસ્તુનું “આવશ્યક એવું નામ રાખવામાં આવે છે. ત્યારે તે જીવાદિક વસ્તુને નામમાત્રની અપેક્ષાએ જ આવશ્યક
