________________
६१०
अनुयोगद्वार
चतुरस्रम् | अनयोः कर्मधारयः । तुल्यारोहपरिणाहः सम्पूर्णलक्षणोपेताङ्गोपाङ्गावयवः स्वालाष्टाधिकशतोच्छ्रायः सर्वसंस्थानेषु मुख्यः पञ्चेन्द्रियजीवशरीराकारविशेष और हुंड संस्थान | आकृति विशेष का नाम संस्थान है । इन संस्थानों की जो परिपाटी है उसका नाम आनुपूर्वी है । यद्यपि ये संस्थान जीव और अजीव के संबन्धी होने से दो प्रकार के हैं तो भी " इस प्रकार के कथन से यहाँ जीवसंबन्धी ही ग्रहण किये गये हैं । जिस संस्थान में नाभि से ऊपर के और नीचे के समस्त अवयव सामुद्रिक शास्त्र के अनुसार अपने २ प्रमाण से युक्त हों, हीनाधिक न हों उसका नाम सम'चतुस्र है, " समं चतुस्रम् यस्प तत् समचतुरस्रम् " यह इसकी व्युत्पत्ति है । इसका तात्पर्य यह है कि इस संस्थान में जितने भी शरीर के नाभि से ऊपर नीचे के अंग उपांग रूप अवयव होते हैं वे सब समस्त लक्षणों से सहित होते हैं। न्यूनाधिक भाव इनमें नहीं होता है शरीर के चारों कोने इसमें बराबर होते हैं। इस संस्थान में आरोह और परिणाह- उतार चढाव - एकसा होता है। सामुद्रिक शास्त्र में सुहावने शरीर के जितने भी लक्षण कहे गये हैं वे सब लक्षण इस संस्थान वाले शरीर के अंग और આ ક્રમે સંસ્થાને વિન્યાસ કરવા તેને સંસ્થાનાનુપૂર્વીના પ્રથમ ભેદ રૂપ પૂર્વાનુપૂર્વી કહે છે.
સસ્થાન એટલે આકાર મા આકારાની જે પિરપાટી તેનુ' નામ આનુ પૂર્વી છે જો કે આ સંસ્થાન જીવ અને અજીવ વિષયક હાવાને કારણે મુખ્ય એ પ્રકારનુ હાય છે, પરન્તુ " समचउरंसे " इत्यादि पट्टो द्वारा यहीं જીવસ’બ...ધી સસ્થાનાને ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે,
સમચતુરસ્ક્રૂ સ ́સ્થાન જે સંસ્થાનમાં (આકાર વિશેષમાં) નાભિની નીચેના અને નાભિની ઉપરનાં સમસ્ત અવયવ સામુદ્રિક શાસ્ત્રમાં બતાવ્યા પ્રમાણેના પાતપાતાનાં પ્રમાણવાળાં હાય છે—હીન અથવા અધિક પ્રમાણવાળી હાતાં નથી, તે સંસ્થાનને સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાન કહે છે. તેની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે થાય છે
" समं चतुस्रम् यस्य तत् समचतुरस्रम् ” मा धननो भावार्थ नीचे प्रमाणे –આ સસ્થાનમાં નાભિની ઉપરનાં અને નીચેનાં સમસ્ત અંગ ઉપાંગે સમસ્ત લક્ષણેાથી યુક્ત હોય છે. કોઈ પણ અંગ ઉપાંગ ન્યૂન અથવા અધિકપ્રમાણવાળું હતું નથી. પણ સપ્રમાણ હેાય છે તેમાં શરીરના ચારે ખૂણુા ખરાખર હાય છે આ સસ્થાનમાં આરાહ અને અવરોહ-ચઢાવ અને ઉતાર-એક સરખા હૈાય છે. સામુદ્રિક શાસ્ત્રમાં સુંદર શરીરના જેટલાં લક્ષણા કહ્યાં છે, તે બધાં લક્ષણા આ શરીરના અગઉપાંગામાં જોવામાં આવે છે. આ સસ્થા
