________________
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र १६० चतुष्क संयोगनिरूपणम्
h
मतिपुपलभ्यते । यदिह मत्रे - ' उदइएति मणुस्से उसंता कसाया' इत्युक्तम्, तन्मनुष्यगत्यपेक्षयोक्तम् । उपशमश्रेण्यां मनुष्यत्वोदयः कश्योपशमश्च भवतः । मूळोक्तं तूपलक्षणं बोध्यम् । एवम् औदयिकक्ष विकक्षायोपशमिकपारिणामिकनिष्पन्नश्वतुर्थभङ्गोऽपि नारकादिगतिचतुष्टयत्रिषयो बोध्यः । तृतीयभङ्गवदेवात्रापि भावना कर्तव्या । विशेषस्त्वयमेव तृतीयभङ्गे यदुपशमसम्यक्त्वमुक्तं तत्स्थाने त्विह क्षायिक सम्यक्त्वं वाच्यम्। क्षायिकसम्यक्त्वं तु सर्वास्वपि गतिषु जायते । नारकतिर्यग्देवगतिषु पूर्वप्रतिपन्नस्य प्रतिपद्यमानस्य चापि क्षायिक सम्यकरवं
में पाया जाता है। जो इस सूत्र में "उदइएंत्ति मणुस्से उवसंता कसाया" ऐसापाठ कहा है वह मनुष्यगति की अपेक्षा से कहा है । उपशमश्रेणी में मनुष्यत्व का उदय और कषायों का उपशम होता है । मूलोक्तपाठ उपलक्षण है ऐस जानना चाहिये । इसीप्रकार औदयिक क्षायिक, क्षायोपशमिक और पारिणामिक इनचार भावों के संयोग से चौथा भंग बना है, वह भी नारक आदि चारगतियों में होता है ऐसा जानना चाहिये। तृतीय भंग की तरह ही यहां पर भी कथन समझना चाहिये । परन्तु इसमें विशेषता इतनी ही है कि तृतीय भंग में उपशम सम्यत्व कहा है सो उसके स्थान में यहां क्षायिक सम्यक्त्व समझना चाहिये । क्षायिकसम्यतव चारों गतियों में होता है । नारक, तिर्यक् और देव इन गतियों मेंपूर्व प्रतिपन्न जीव को ही क्षायिक सम्पत्व होता है। और मनुष्यगति
મિક ભાવ રૂપ અને જીવત્વ પારિણામિક ભાવરૂપ હોય છે. આ પ્રકારે त्रीले लौंग अघी गतिमां राज्य भने छे. या सूत्रभां उदइएत्ति मणुस्से ख्वसंता कस्नाया ” मा प्रहारनो के पाठ भावामां आव्यो छे ते मनुष्य ગતિની અપેક્ષાએ આપવામાં આવ્યા છે. ઉપશમ શ્રેણીમાં મનુષ્યત્વના ઉદય અને કષાયેના ઉપશમ હોય છે. મૂલેાક્ત પાઠ ઉપલક્ષણ છે એવુ' સમજવુ' જોઇએ. એજ પ્રમાણે ઔદયિક, ક્ષાયિક, ક્ષાયેાપશમિક અને પારિણામિક, આ ચાર ભાવાના સયાગથી જે ચેાથે। ભંગ અને છે, તેને પણ નારક આદિ ચારે ગતિમાં સંભવ હોય છે, એમ સમજવુ' ત્રીજા ભંગના જેવું" જ કથન અહી' પણ સમજવું જોઈએ, પરન્તુ ત્રીજા ભંગમાં જે ઉપશમ સમ્યક્ત્વ કહ્યું છે તેને બદલે અહીં ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વ સમજવુ જોઇએ ચારે ગતિમાં ક્ષાયિક સમ્યક્ત્વના સદ્ભાવ સભવી શકે છે. નારક, તિર્યંચ અને દેવ, આ ત્રણ ગતિમાં પૂર્વપ્રતિપન્ન જીવમાં જ ક્ષાયિક સમ્યક્ હૈ.ય છે. પરન્તુ મનુષ્યગતિમાં તે પૂ`પ્રતિપન્નમાં અને પ્રતિપદ્મમાનમાં ક્ષાયિક
