________________
गोगचन्द्रिका टीका स्त्र १०२ अर्थपदप्ररूपणा
४४५ परिशिष्टः, अतोऽत्र क्षेत्रानुपूर्ण्यधिकारात् क्षेत्रावगाहपर्यायस्य प्राधान्यान सोऽपि जानुपूर्वीति न दोषः । अयं भावः-क्षेत्रानुपूय॑धिकारादेवात्र प्रदेशत्रयलक्षणस्य देवस्व मुख्यं क्षेत्रानुपूर्वीत्वम् । एवं च तदवगाढं द्रव्यमपि तत्पर्यायस्य प्राधान्येन विवक्षितस्वात् क्षेत्रानुपूर्णत्वेन न विरुध्यते, इति । सकती है क्योंकि क्षेत्रानुपूर्वी रूपतातो प्रदेश व्यादिरूप क्षेत्रके साथ संबन्ध रखती है ज्यणुकादि पुरल स्कंधों के साथ नहीं । शंकाकार का भभिप्राय यह है क्षेत्रानुपूर्वीका जब यहां प्रकरण चलरहा है तो उसमें पुगल द्रव्यानुपूर्वी के विचार करने की क्या आवश्यकता है? ___ उत्तर-यहां जो त्रिप्रदेशावगाढ द्रव्यस्कंध को अनानुपूर्वी कहा है। सो उसका तात्पर्य आकाश के तीन प्रदेशों में अवगाहरूप पर्याय से विशिष्ट द्रव्यस्कंध से हैं । तीन पुद्गलपरमाणुवाले द्रव्यस्कंध अकाशरूप क्षेत्र के तीन प्रदेशों को रोक कर रहते हैं। अतः आकाशके तीन प्रदेश. में अवगाही द्रव्यस्कंध आनुपूर्वी है, ऐसा जानना चाहिये। वैसे तो क्षेत्रा. नुपूर्वी का अधिकार चला आरहा है इसलिये मुख्य रूप से क्षेत्रानुपूर्वी तो तीन प्रदेशरूप क्षेत्रहरी है। इस प्रकार मुख्यरूप से क्षेत्रानुपूर्वी रूपता तीन प्रदेशरूप क्षेत्र में विवक्षित होने पर भी जो तदवगाढ-तीन प्रदेश स्प क्षेत्रावगाही-द्रव्य को क्षेत्रानुपूर्वी कहा है वह क्षेत्रावगाह रूप पर्याय શકે છે? ક્ષેત્રાનુપૂવરૂપતા તે પ્રદેશયાધિરૂપ ક્ષેત્રની સાથે સંબંધ રાખે છે—ત્રિઅણુક પુદ્ગલરકની સાથે સંબંધ રાખતી નથી શંકાકર્તાને એ અભિપ્રાય છે કે અહીં જ્યારે ક્ષેત્રાનુપૂવને અધિકાર ચાલી રહ્યો છે, ત્યારે પુદ્ગલ દ્રવ્યાનુપૂવીને વિચાર કરવાની શી આવશ્યકતા છે ?
ઉત્તર-અહીં જે ત્રણ પ્રદેશની અવગાહનાવાળા દ્રવ્યકધને આનુપૂર્વ રૂપ કહેવામાં આવ્યું છે, તેને અર્થ અહી આ પ્રમાણે સમજવું જોઈએત્રણ પ્રદેશમાં અવગાહના રૂપ પર્યાયથી યુક્ત દ્રવ્યસ્કંધને અહીં આનુપૂર્વ ૨૫ કહેલ છે-ત્રણ પુદ્દગલ પરમાણુવાળા દ્રવ્યધને નહીં તે ત્રણ પદૂગલ પમાણુવાળા દ્રવ્યસ્ક આકાશ રૂપ ક્ષેત્રના ત્રણ પ્રદેશને રોકીને રહે છે. તેથી આકાશના ત્રણ પ્રદેશમાં અવગાહી (રહેલે) દ્રવ્યસ્કંધ આનુપૂવ રૂપ છે, એમ સમજવું. જો કે અત્યારે તે અહીં ક્ષેત્રાનુપૂવને અધિકાર ચાલી રહ્યો છે, અને મુખ્યત્વે ક્ષેત્રનુ પવી તે ત્રણ પ્રદેશરૂપ ક્ષેત્ર જ છે. આ રીતે શેત્રાનુપૂર્વી રૂપતા મુખ્યત્વે ત્રણ પ્રદેશ રૂપ ક્ષેત્રમાં વિવક્ષિત હેવા છતાં પણ જે ત્રણ પ્રદેશરૂપ ક્ષેત્રાવગાહી દ્રવ્યને ક્ષેત્રાનુપૂર્વી રૂપ કહેવામાં આવ્યું છે, તે
