________________
अनुयोगचन्द्रिका टीका सूत्र ११६ भागद्वारनिरूपणम्
कसंबोगस्तु सुगम एच यथा- (0) इति इत्वं पञ्चपदेशप्रस्तारेऽप्यानुपूर्वीद्रव्याणाम् भनानुपूर्व्यवक्तव्यकद्रव्यापेक्षा बाहुल्यं दृश्यते । ततः स्वस्थित्या व्यवस्थितेऽसंख्येयप्रदेशात्म के लोके आनुपूर्वीइन्याणाम् अनानुपूर्यवक्त यकद्रव्यापेक्षयाऽसंख्यातगुणत्वं स्पष्टमेवेति ॥मू०११६॥ किया गया है। इस प्रकार चतुष्कसंयोग रूप आधार क्षेत्र के आनुपूर्वी द्रव्य पांच होते हैं। तथा इन पांच प्रदेशों के संयोग से जायमान एक पांच प्रदेशी आनुपूर्वी द्र०प का समझना सुगम है । जो संस्कृत टीका में दिया हुवा चित्र में समझाया गया है । इस प्रकार से पांच प्रदेशों के प्रस्तार में भी इन आनुपूर्वी द्रव्यों का अनानुपूर्वी और अवक्तव्यक द्रव्यों की अपेक्षा बाहुल्य देखा जाता है। तब इससे अपनी स्थिति के अनुसार सुव्यवस्थित इस असंख्यात प्रदेशवाले लोक में आनुपूर्वी द्रव्यों में अनानुपूर्वी और अवक्तव्यक द्रव्यों की अपेक्षा से असंख्यात. गुणता स्पष्ट ही है।
भावार्थ-सूत्रकारने इस सूत्रद्वारा यह समझाया है कि नैगमव्यवहार नयसंमत आनुपूर्वीद्रव्य अनानुपूर्वी और अवक्तव्यक द्रव्यों की अपेक्षा असंख्यात गुणे अधिक हैं और शेष द्रव्य आनुपूर्वीद्रव्यों के असंख्यातवें भाग प्रमाण हैं। इस बात को सुनते ही किसी शंकाकार ने इस. પ્રદેશી આનુપૂર્વી દ્રવ્યના એક ચતુષ્કસ ગ રૂપ આધાર નિષ્પન્ન થાય છે, તેને પણ સંસ્કૃત ટીકામાં આપવામાં આવેલ આકૃતિ દ્વારા સ્પષ્ટ કરવામાં આવેલ છે. આ પ્રકારે ચતુષ્કસંયોગ રૂપ આધાર ક્ષેત્રના આનુપૂવી દ્રવ્ય પાંચ થાય છે. તથા તે પાંચ પ્રદેશના સાગથી નિષ્પન્ન પાંચપ્રદેશી એક આનુપૂર્વી દ્રવ્યને સમજવું સુગમ છે. ટીકામાં આપવામાં આવેલ આકૃતિમાં તેને સમજાવવામાં આવેલ છે. આ પ્રકારે પાંચ પ્રદેશોના પ્રસ્તારમાં પણ અનાનુપૂર્વી અને અવકતવ્યક દ્રવ્ય કરતાં આનુપૂર્વી દ્રોની અધિકતા જવામાં આવે છે, તો પછી અસંખ્યાત પ્રદેશવાળા લેકમાં અનાનુપવી અને અવક્તવ્યક દ્રવ્ય કરતાં આનુપૂવ દ્રવ્ય અસંખ્યાત ગણાં હોય એમાં નવાઈ પામવા જેવું શું છે?
ભાવાર્થ-આ સૂત્ર દ્વારા સૂત્રકારે એ વાતનું પ્રતિપાદન કર્યું છે કે નગમવ્યવહાર નયસંમત આનુપૂવી દ્રવ્યો અનાનુપૂર્વ અને અવક્તવ્યક દ્રવ્યો કરતાં અનેક ગણો વધારે છે. અને આનુવ દ્રવ્ય સિવાયના દ્રવ્ય આનપૂર્વી દ્રવ્ય કરતાં અસંખ્યાતમાં ભાગપ્રમાણ છે. સૂત્રકારના આ કથન સામે કોઈ વ્યક્તિ એવી શંકા પ્રકટ કરે કે આપનું આ કથન બુદ્ધિગમ્ય
म० ६३
