Book Title: Syadvada Ratnakar Part 2
Author(s): Vadidevsuri, Motilal Laghaji
Publisher: Motilal Laghaji
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009663/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RST - CELL zreya jIrNoddhAra -: saMyojaka :zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavanA hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005. mo. 94265 85904 (o.) 079-22132543 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 92 syAdvAda ratnAkara bhAga-2 : dravya sahAyaka : pa.pU. AgamoddhAraka AnaMdasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA samudAyanA pUjya sAdhvIjI zrI jItendrazrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI indriyadamAzrIjI ma.sA.nA ziSyA pUjya sAdhvIjI zrI AtmajayAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI muktiratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI virAgaratnAzrIjI ma.sA., pUjya sAdhvIjI zrI bhaktiratnAzrIjI ma.sA. Adi ThANA-4 nI preraNAthI zrI hIrAlAla maNIlAlanA, baMgalAmAM, gIradharanagara, zAhIbAga ArAdhanA karatI zrAvikAonI jJAnakhAtAnI upajamAMthI saMyojaka zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2067 I.sa. 2011 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) seTa naM-1 kramAMka pustakanuM nAma kartA-TIkAkA-saMpAdaka 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 zrI naMdIsUtra avacUrI zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI zrI arhadgItA - bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjita pRcchA zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnambhAga-1 zilparatnambhAga - 2 prAsAdatilaka kAzyazilpam prAsAdamaJjarI rAjavallabha yAne zilpazAstra zilpadIpaka vAstusAra parNava uttarArdha jinaprAsAdamArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jainajyotiSa nyAyapravezaH bhAga - 1 dIpArNava pUrvArdha anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-1 anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga 2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha tattpopaplavasiMhaH zaktivAdAdarzaH pU. vikramasUrijIma. sA. pU. jinadAsagaNicUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNima. sA. pU. bhadrabAhusvAmIma. sA. pU. padmasAgarajI gaNima. sA. pU. mAnatuMgavijayajIma. sA. zrI bI. bhaTTAcArya zrI naMdalAla cunilAlasomapurA | zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI zrIkumAra ke. sabhAtsavazAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratIgoMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAlasomapurA zrI jaina zvetAmbarakonphransa zrI himmatarAmamahAzaMkara jAnI zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijIma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAjadozI zrI jayarAzI bhaTTa bI. bhaTTAcArya zrI sudarzanAcArya zAstrI pRSTha 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454 188 214 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 028 414 192 824 288 520 578 278 252 324 302 038 196 190 202 | kSIrArNava | zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 029 vedhavAstuprabhAkara zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI | 030 zilpapatrIvAra | zrI narmadAzaMkarazAstrI 031. prAsAda maMDana paM. bhagavAnadAsa jaina 032 | zrI siddhahema vRtti vRti adhyAya pU. bhaviSyamUrinama.sA. 033 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAyara pU. lAvaNyasUrijIma.sA. 034 | zrIsima vRtti cUkyAsa adhyAya che pU. bhAvasUrinIma.sA. 035 | zrasihama vRtti cUdAna adhyAya (ra) (3) pU. bhaviSyamUrinIma.sA. 036 | zrI siddhahema bRhadvRti bRhannyAsa adhyAya5 pU. lAvaNyasUrijIma.sA. | 037 vAstunighaMTu prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA tilakamannarI bhAga-1 pU. lAvaNyasUrijI 039 | tilakamannarI bhAga-2 pU. lAvaNyasUrijI 040 tilakamajharI bhAga-3 pU. lAvaNyasUrijI saptasandhAna mahAkAvyama pU. vijayaamRtasUrizvarajI 042 saptabhImimAMsA pU. paM. zivAnandavijayajI nyAyAvatAra satiSacaMdra vidyAbhUSaNa vyutpattivAda guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 045 | sAmAnya niyukti guDhArthatattvAloka zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) 046 | saptabhaLInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH pU. lAvaNyasUrijI 047 vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA zrIveNImAdhava zAstrI 048 | nayopadeza bhAga-1 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI nayopadeza bhAga-2 tarakiNItaraNI pU. lAvaNyasUrijI 050 nyAyasamuccaya pU. lAvaNyasUrijI 051 syAdyArthaprakAzaH pU. lAvaNyasUrijI dina zuddhi prakaraNa pU. darzanavijayajI 053 | bRhad dhAraNA yaMtra pU. darzanavijayajI jyotirmahodaya saM. pU. akSayavijayajI 041. 480 228 043 6o 044 218 190 138 296 2io 049. 274 286 216 052 532 13 112 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2066 (I. 2010)- seTa naM-2 bhASA kartA-TIkAkAsaMpAdaka pustakanuM nAma saM saM krama 055 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhadnyAsa adhyAya - 6 056 vividha tIrtha kalpa 057 bhAratIya jaina zramaNa saMskRti ane lekhanakaLA 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH 059 | vyApti paJcaka vivRtti TIkA jaina saMgIta rAgamALA 064 | viveka vilAsa 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha 066 sanmatitattvasopAnam 067 upadezamAlA doghaTTI TIkA gurjarAnuvAda 068 | moharAjAparAjayam 069 | kriyA 070 kAlikAcAryakathAsaMgraha 071 sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA 060 061 caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza ) 062 vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya saM 063 | candraprabhA makaumudI saM 072 janmasamudrajAtaka 073 | meghamahodaya varSaprabodha 074 075 zubha. saM saM jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho jaina citra kalpadruma bhAga-1 gu. saM 4.4.9 saM/gu. saM saM pU. lAvaNyasUrijIma. sA. pU. jinavijayajI ma. sA. zubha. gu4. pU. pUNyavijayajI ma. sA. zrI dharmadattasUri | zrI dharmadattasUri zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI zrI rasikalAla eca. kApaDIA | zrI sudarzanAcArya pU. meghavijayajI gaNi zrI dAmodara goviMdAcArya pU. mRgendravijayajI ma.sA. pU. labdhisUrijI ma.sA. pRSTha 296 160 164 202 48 306 322 668 516 268 456 420 zubha. pU. hemasAgarasUrijI ma. sA. saM pU. caturavijayajI ma.sA. saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA saM/gu. zrI aMbAlAla premacaMda 406 saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 308 saM/ hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 saM/ haM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 zrI himmatarAma mahAzaMkara jAna 376 zrI sArAbhAI navAba 374 638 192 428 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 076 | jana vine jaina citra kalpadruma bhAga-2 7 saMgIta nATya rUpAvalI 7 | bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 079 | zilpa citAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 114 08 | bRhad zilpa zAstra bhAga-2 082 bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083 AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 084 | kalyANa kAraka 085 | vizvanayana voza 086 | kathA ratna koza bhAga-1 087 kathA ratna koza bhAga-2 hastasagnIvanamAM | guja. | zrI sArAmAkuM navAva 238 | guja. | zrI vidyA saramA navAva 194 guja. | zrI sArAmArUM navAva 192 guja. | zrI manasuhAnAnna muvamana | 254 guja. | zrI gagannAtha maMvArIma 260 guja. | zrI nAganAtha maMvArama 238 guja. | zrI navInnAtha maMvArama 260 guja. | pU. varAntisAgaranI guja. | zrI vardhamAna pArzvanAtha zAstrI 910 saM./hiM zrI naMdalAla zarmA 436 guja. | zrI levalAsa navarAna kozI 336 | guja. | zrI levalAsa navarAna tozI | 230 saM. | pU. me vinayanI pU.savinayana, pU. puNyavijayajI | AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 560 088 . 322 114 089 e%caturvizatikA 090 sammati taka mahArNavAvatArikA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka zAhabAbulAla saremala (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAvena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda - 05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM. 3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma saMpAdaka / prakAzaka motIlAla lAghAjI punA karttA / TIkAkAra bhASA vAdidevasUrijI saM. syAdvAda ratnAkara bhAga-1 syAdvAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI motIlAla nAghAjI punA syAdvAda ratnAkara bhAga - 3 vAdidevasUrijI syAdvAda ratnAkara bhAga - 4 vAdidevasUrijI syAdvAda ratnAkara bhAga - 5 vAdidevasUrijI pavitra kalpasUtra puNyavijayajI - samarAGgaNa sUtradhAra bhAga - 1 samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhuvanadIpaka gAthAsahastrI bhAratIya prAcIna lipImAlA zabdaratnAkara subodhavANI prakAza laghu prabaMdha saMgraha jaina stotra saMcaya - 1-2-3 sanmatitarka prakaraNa bhAga - 1, 2, 3 sanmatitarka prakaraNa bhAga - 4, 5 nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA - -- bhojadeva bhojadeva padmaprabhasUrijI samayasuMdarajI gaurIzaMkara ojhA sAdhusundarI nyAyavijayajI jayaMta pI. ThAkara mANikyasAgarasUrijI siddhasena divAkara siddhasena divAkara satiSacaMdra vidyAbhUSaNa saM. saM. saM. saM. saM./aM saM. saM. saM. saM. hindI saM. saM. gu saM. saM. saM. saM. saM. motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA motIlAla lAghAjI punA sArAbhAI [navAba TI. gaNapati zAstrI TI. gaNapati zAstrI veMkaTeza presa sukhA munzIrAma manohararAma haragovindadAsa becaradAsa hemacaMdrAcArya jaina sabhA orIenTa isTI. baroDA AgamoddhAraka sabhA sukhalAla saMghavI sukhalAla saMghavI esiyATIka sosAyaTI pRSTha 272 240 254 282 118 466 342 362 134 70 316 224 612 307 250 514 454 354 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 saM./hi 337 110 saM./hi 354 111 372 112 saM./hi saM./hi saM./hi 142 113 336 364 saM./gu saM./gu puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara puraNacaMdra nAhara jinadattasUri jJAnabhaMDAra aravinda dhAmaNiyA yazovijayajI graMthamALA | yazovijayajI graMthamALA | nAhaTA bradharsa | jaina AtmAnaMda sabhA jaina AtmAnaMda sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA phArbasa gujarAtI sabhA | phArbasa gujarAtI sabhA 218 116 656 122 jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtisAgarajI jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA 114 rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI prAcina lekha saMgraha-1 / vijayadharmasUrijI bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA 117 prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI 120 gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 122 __ ina muMbaI sarkala-1 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. | pI. pITarasana 123 ina muMbaI sarkala-4 oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. pI. pITarasana / ina muMbaI sarkala-5 kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta pI. pITarasana __ inskrIpzansa | 126 | vijayadeva mAhAtmyam jinavijayajI 764 saM./hi saM./hi saM./hi saM./gu saM./gu saM./gu 404 404 121 540 raoNyala eziyATIka jarnala 274 raoNyala eziyATIka jarnala 41 124 400 aM. raoNyala eziyATIka jarnala bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipArTamenTa, bhAvanagara jaina satya saMzodhaka 125 320 148 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AInamataprabhAkarasya caturthI mAnaH zrImadvAdidevagaviracitaH pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tayAkhyA ca syAdvAdaratnAkaraH puNyapattanastha osavAlavaMzajazreSThilAdhAjIta motIlAla ityetaiH TippaNI bhirupoddhAnena ca pariSkRtya saMzodhitaH / vIramaMtrat 2453 prathameyamanAvRtiH / 25.00 "Aho Shrut Gyanam" Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaM pustaka ' motIlAla lAdhAjI' ityetaiH puNyapattane ( 196 bhvaan| peTha ) prakAzitam / ( asya sarve'dhikArAH prakAzakena svAyattIkRtAH) taca, puNyapattane sadAzivazreNyA - lakSmaNa bhAUrAva kokATe' ityanena svakIye ' hanumAna priMTiMga presa ' mudraNAlaye mudvitam / "Aho Shrut Gyanam" Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha dvitIyaH pricchedH|| // namaH zrIgurupAdapaGkajebhyaH / pratyakSeNa yadekatAnamanasaH sAkSAtpurovartinaM nAsAvaMzanivezanizcaladRzaH pazyanti yaM yoginaH !, yaM cAdyApi parokSamAnavazato nizcinvate mAdRzA staM sarvajJamupAsmahe pratikalaM kalyANasampattaye // 265 / / pratipAditaM pramANasya svarUpamatha tatsaMkhyAmAha--- tat dvibhedaM pratyakSaM ca parokSaM ceti||1|| yat svaparavyavasAyItyAdi lakSaNataH svarUpeNa pratipannaM pramANaM tavibhedaM dviprakAram / tadvibhedaM pratyakSAnumAnaprakAreNApi mAbodhItya. bhimataM samagrapramANabhedasahaparaM saMkhyAprakAraM spaSTayannAha pratyakSaM ca parokSaM ceti // akSamindriyaM prati garne kAryatvenAzrita pratyakSa 10 " kugatiprAdayaH" iti tatpuruSaH / tatazca " dviguprAptAMpannAlaM pUrvagAMtesamAsepu" paravalliGgatApratiSedhAdabhidheyavalliGgatAyAM triliGgaH pratyakSazabdaH siddhaH / evaM ca pratyakSaM jJAnaM pratyakSo bodhaH pratyakSA vuddhirityAdayo vyapadezAH pravarttante / akSamakSaM prati varttata iti pratyakSamiti tvavyayIbhAve "avyayIbhAvazca" ityanena sadA napuMsakatvaM syAt / 15 1 ' gurupAdukAbhyaH ' iti bha. pa. pustakayoH pAThaH / 2 ' aSTAdaza nimeSAstu kAThA triMzatu tAH kalAH' ityamaraH1-4-19, kalA syAtkAlazilpayoH' ityanekArthaH 2.465. 3 pANinis. 2-2.18. 4. 'akSi prati pratyakSaM iti avyayIbhAvaH' iti pANiniH 5-4-107. 5 'dviguprAsApanAlaM pUrvagatisamAseSu pratiSedho vAcyaH' iti kAtyAyanavArtikam 2-4-26. 6 pA. sa. 2 / 4 / 18. "Aho Shrut Gyanam" Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 1 nanvevaM pratyakSazabdasya vyutpattI kathamindriyAnAzritasya mAnasasyAvaM. ..dhyAdezca pratyakSavyapadezaH syAditi cet / ucyate / mAnasapratyakSe pravRttinimi-- ttadvArA pratyakSavyapa- pravRttinimittasya tatrApi sadbhAvAt / akSAzritaHvaM dezopapAdanam / hi pratyakSazabdasya vyutpattinimittaM gatikriyeva go5 zabdasya / pravRttinimittaM tvekArthasamavAyinA'kSAzritatvenopalakSitamarthasA kSAtkAratvaM gatikriyayopalakSitaM gotvamiva gozabdasya / anyaddhi zabdasya vyutpattinimittamanyacca pravRttinimittam / itarathA gacchanneva gau!riti vyapadizyeta nAparo vyutpattinimittAbhAvAt / jAtyantaraviziSTaM ca turagAdikaM gatikriyApariNataM vyutpattinimittasadbhAvAdrozabdAbhidheyaM 10 syAt / tathA'kSebhyaH parato vartata iti parokSamiti nipAtanAt siddhiH / ... akSavyApAranirapekSaM manovyApAraNAsAkSAdarthapariparokSazabdasya vyutpttiH| "cchedakaM yajjJAnaM tatparokSamityarthaH / cazabdau pratyakSaparokSayostulyakakSatAM lakSavataH / dvayorapi tayoH svaparavyavasAyi15 jJAnatvena prAmANyaM prati vizeSAbhAvAt / tena yadekaM vyAkurvanti pratyakSa sakalapramANajyeSThamiti / tatpratyAdiSTaM bhavati / athocyate pratyakSa jyeSTaM pramANaM svArthanirNItAvanyAnavekSatvAditi / tarkhanumAnamapi jyeSThamastu tata eva / na hi pratyakSaM sakalapramANajyeSThamiti matasya tadapi tasyAmanyApekSam / svotpattau tadanyApekSa khaNDanam / miti cet / pratyakSamapi svotpattAvanyApekSameva / tatsvanimittamakSAdikaM tatrApekSate na punaH pramANamanyaditi cet / anumAnamapi tathaiva / na hi tadapi nizcitaM liGgaM hetumapekSya jAyamAnamanyatpramANamapekSate ! yattu liGgasvarUpagrAhipramANaM tadanumAnotpattikAraNameva na bhavati / liGgaparicchittAveva caritArthatvAt / atha 1 avadhimanaHparyavakevalAni mAnasajJAnAni / lakSaNAni agre 21-22-23 sUtreSu draSTavyAni / 2 'parokSe liT' pA. sU. 3-2.115 iti nipAtanAt / "Aho Shrut Gyanam" Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH 261 pratyakSapUrvakaM pramANAntaraM pravartata iti pratyakSaM jyeSTham / maivam / kasyacitpratyakSasyApi pramANAntarapUrvakatvAt / tathA hi / vayasya vilokaya bhayAdatitaralatArakaH kuraGgapotako'yaM tarasA dharitrItalamAkrAmatItyAyAptazabdAt kuraGgapotakagocaraM tathA smRtyAdeH kutUhalAkulitasya pratipatrvanadevakulAdipadArthaviSayaM pratyakSaM zabdapUrvaka smRtyAdipUrvakaM ca 5 pravartamAnaM dRSTamiti / atha pratyakSapUrvakameva pramANAntaraM pravartate / pratyakSaM tu pramANAntarapUrvakamanyathApIti tadeva jyeSTham / naitadapi sAdhiSTham / avadhAraNasyAsiddheH / anumAnasya tarkapUrvakatvena vyavasthiteH / atha tarkasyApi pratyakSapUrvakatvAttatpUrvakasyAnumAnasyApi paramparayA pratyakSapUrvakatvamiti cet / maivam / anumAne tarkasya pratyakSapUrvakatvAsambhavAt / 10 atha vizabdAvabhAsitvAt pratyakSaM jyeSTham / tarhi dvicandrAdyavabhAsisaMvedanasyApi jyeSThatvApattiriti / cArvAkacarcAcaturo'tha kazcipratyakSamevaikaM pramANamiti cArvAkamata __ devaM bravIti sphuritAbhimAnaH / / syopapAdanapUrvaka pratyakSamekaM ghaTate pramANaM khaNDanam / nirUpyamANaM na punaH parokSam // 266 // tathAhi nAnumAnaM tAvatpramANaM gaunntvaat| pakSadharmatvaM hi tajjanakasya hetoH svarUpam / pakSazca dharmadhamisamudAyAtmA / tadanizcaye kathaM taddharmatAyA hetau nizcayaH / tannizcaye vAnumAnavaiphalyam / tato'vazyaM pakSadharmavyavahArasiddhaye dharmadharmisamudAye rUDho'pi pakSazabdastadekadeze dhrminnyupcrnniiyH| 20 tasmAditthaM pakSasya gauNatvam / tadgauNatve ca hetorapi gauNatA / taddharmatvalakSaNatvAttasya / tasmAdgauNakAraNajanyatvena gauNamanumAnam / gauNatvAcca na pramANam / api cArthavyavasAyahetuH pramANaM bhavatIti sakalahRdayapratItam / anumAnAccArthavyavasAyo duHshkH| tathA hi pratIyamAnAdarthAdarthAntarapratItiranumAnam / pratIyamAnazvArtho'rthAntareNa sambaddha- 25 1 vyvsaayo-nishcyH| "Aho Shrut Gyanam" Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 1 stasya gamako bhavedasambaddho vA ! na tAvadasaMbaddhaH / atiprasakteH / atha sambaddhaH / nanu kutastasya tena sambandhasiddhiH pratyakSAdanumAnAdvA / na tAvatpratyakSAt / asya pratiniyatadezakAlAkAragocaracAritayA sArvatrikatatsambandhagrahaNazakterabhAvAt / nApyanumAnAt / anavasthA5 prasakteH / tadapi saMbandhagrahaNe saMti yataH pravartate sambandhagrahazca tatrApyanumAnAntarAditi / kiM cAvasthAdezakAlabhedAdbhinnazaktitvena bhinnArthakriyAkAriNAM bhAvAnAM sAmastyena svabhAvapratibandhaH kenApi na nizcetuM zakyaH / zatazo'pyAmalakyAdiphalAnAM kaSAyarase svAdyamAne kSIrAderavasekena mAdhuryopalambhAt / taduktam / "avasthAdezakAlAnAM 10 bhedAdbhinnAsu zaktiSu / bhAvAnAmanumAnena pratItiratidurlabhA // 1 // " iti / na ca sAdhye satyeva sAdhanasyopalambhAdasati cAnupalambhAdeva sAdhyasAdhanasaMbandhasiddhiriti vAcyam / sAdhanAnupalambhasya sAdhanasadbhAve sAdhanAbhAve ca sambhavAt / yatra hyanagnau dhUmo na dRzyate tatra pramAtuH zaktyabhAvaH karaNasya sAmarthya viraho dhUmasyAbhAvo vAnupalambhe kAraNa15 miti / api cAnumAnasya dharmI dharmastatsamudAyo vA sAdhyaH syAt / tatrAdyapakSo'nupapannaH / dhamiNaH prasiddhatvena sAdhanavaiphalyasaMsakteH / hetorananvayatvAnuSaGgAca / na khalu yatra yatra dhUmastatra tatra parvatanitamba ityanvayaH sambhavati / dvitIyapakSe'pi dharmaH sAmAndharUpo vizeSarUpo vA sAdhyaH syAt / tatra sAmAnyarUpe siddhasAdhanam / na ca tanmAtrapratItI 20 kiJcitphalamupalabhAmahe / na hi vahnitvaM dAhapAkAdAvupayujyamAnaM pratItam / kiM ca sAmAnyAtpratItAtpravarttamAnaH pratipattA kathaM nivatadigabhimukhameva pravarttate / na hi sAmAnya niyatadikam / sakalavyAktivyApitvAbhAvaprasakteH / atha sAmAnyasya vyaktiM vinAnupapatteH pratIte tasminnanyathAnupapattyA vyaktipratIteniyamena pravRttirityucyate / nanu sAmA 1'sa niyataH ' iti pa. pustake pAThaH / 2 yA. pa. kA. 10. "Aho Shrut Gyanam" Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH nyamabhimatayA vyaktatyA vinA nopapadyeta vyaktimAtreNa vA / na tAvadabhimatayA vyaktyantare'pyasya sambhavAt / dvitIyapa tu vyaktimAtrapratItAvapyabhimatavyaktipratItyarthaM punaryatnAntaramAstheyamiti / vizeSarUpasya ca dharmasya sAdhyatve nAnvayaheturbhavet / na hyatratyedAnItanena khAdirAdisvabhAvena cahninA vahnimAnpavartanitamba ityatra vizeSe sAnvayaH saGgacchate / mahAnasAdau dRSTAnte tathAvidhasAdhyena samaM dhUmasya vyAptyapratIteH / tanna dharmo'pi sAdhyaH / nApi tatsamudAyaH / tasyApyanyatrAnanvayAt / na hi yatra yatra dhUmastatra tatra vahnimAnparvatanitamba ityanvayaH pratItidhurAmadhirohati / mUlAnumAnaviSayApahAriNo'numAnavirodhasya vizeSaviruddhAparAbhidhAnasyeSTavighAtakRtaH sandehahetorviruddhAvyabhicAriNo vA sarvatrAnumAne sambhA- 10 vyamAnatvAcca duSprApaM prAmANyam / taduktam / " vizepe'nugamAbhAvAtsAmAnye siddhasAdhanAt / tadvato'nupapannatvAdanumAnakathA kutaH // 1 // anumAna virodho vA yadi veSTavighAtakRt / viruddhAvyabhicArastu sarvatra sulabhodayaH / / 2 / / " iti / kiMca dezakAladazAbheda - vicitrAtmasu vastuSu // avinAbhAvaniyamo na zakyo labdhumaJjasA // 267 // bhavannapyavinAbhAvaH paricchettuM na zakyate // jagatrayagatAzeSapadArthAlocanAdvinA // 268 // na cAdhyakSIkRtA yAvadbhUmA gnivyaktayo'khilAH / tAvatsyAdapi dhUmo'sau yo'nanneriti zakyate // 269 // ye tu pratyakSato vidhaM pazyanti hi bhavAdRzAH / kiM divyacakSuSAM teSAmanumAne prayojanam // 270 // 1 avinAbhAvo - vyAptiH / 2 ' pratyakSIkRtA ' iti pa. pustake pAThaH / " Aho Shrut Gyanam" 263 15 20 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 1 sAmAnyadvArako'pyasti nAvinAbhAvanizcayaH / vAstavaM hi na sAmAnya nAma kiMcana vidyate // 271 // bhUyodarzanagamyApi na vyAptiravakalpate / sahastrazo'pi na dRSTau vyabhicArAvadhAraNAt // 272 / / bahukRtvo'pi vastvAtmA tatheti parinizcitaH / dezakAlAdibhedena dRzyate punaranyathA // 273 / / bhUyodRSTayA ca dhUmo'gnisahacArIti gamyatAm / anagnau tu sa nAstIti na bhUyodarzanAdatiH // 274 / / na caupyadRSTimAtreNa gamakaH sahacAriNaH / / tatraiva niyatatvaM hi tadanyAbhAvapUrvakam / / 275 / / niyamasyAnumAMgatvaM gRhItvA pratipadyate / grahaNaM cAsya nAnyatra nAstitAnizcayaM vinA // 276 // darzanAdarzanAbhyAM tu niyamagrahaNaM yadi / tadapyasadananau hi dhUmasyeSTamadarzanam / / 277 / / anagni ca kriyA sarvaM jagajjvalanavarjitam / tatra dhUmasya nAstitvaM naiva paizyanti yoginaH / / 278 / / tadevaM niyamAbhAvAtsatyapi jJaptyasambhavAt / anumAnapramANatvadurAzA parimucyatAm / / 279 // smRtyAdike'pi vijJAne pramANatvamanorathaH / tyajyatAM yena saMvAdaH svArthe tamyAtidurlabhaH // 280 // evaM cAdhyakSamekaM kalayati jagatImaNDale mAnamudrA manyatsvargApavargaprakaTananipuNaM naiva kiMcit pramANam // tasmAtsvAntAnukUlaM kavalayata sadA datta vittaM priyebhyo mA mA dhUrtopadezairbata kuruta vRthA vaJcanI svamya mugdhAH // 281 // 1'hi dRSTo' iti ma. pustake pAThaH / 2 'ca svAtmA' iti ma. pustake paatthH| 3 'nAnya' iti bha. pustake pAThaH 4 'pazyantyayoginaH' iti pa. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH 265 cArvAkataskara kimitthamare nikAmaM nirlaja gajasi visarpadanalpadAt / kiM naiva pazyasi puraH patataH parokSa prAmANyasAdhakasuyuktidRDhaprahArAn // 282 / / tathA hi yattAvadUce pratyakSamekaM ghaTate pramANamiti / tanna sughttm| 5 yataH svaparavyavasAyijJAnatvaM pramANasya svarUpaM tasya ca parokSe'pyanumAnAdau vidyamAnatvAtkathaM pratyakSamekaM pramANamiti niyamaH sAdhIyAn / tathA hi anumAnAdikaM pramANaM svaparavyavasAyitvAtpratyakSavaditi yuktimAkalayan kaH sacetAH prAmANyamanumAnAderni[vIta / yaccoktaM nAnumAnaM tAvatpramANaM gauNatvAdityAdi / tatra yadi nAma saMkSiptA- 10 kSiptacetobhiH zAstrakArairdharmadharmisamudAye saMketito'pi pakSazabdastadaikadeze dharmiNyupacAreNa prayukto bhavennaitAvatA zAstre pakSazabdAtpratipattau dharmiNo gauNatA / anumAnasamaye punaH prAkRtairiva tArkikairapyaprayuktapakSazabdareva dharmiNaH pratyakSataH pratIyamAnatve kathaM gauNatA / tadagauNatAyAM ca tadadhikaraNasya hetorapyagogalAtkathaM tajjanyasyAnumAnasya gauNatvaM 15 gaditumainuguNam / yaccoktaM tattvavRttAvujhTena " lakSaNakAriNA lAghavikatvenaiva zabdaviracanavyavasthA, na caitAvatA'numAnasya gauNatA, yadi ca sAdhyaikadezadharmidharmatvaM heto rUpaM brUyuste, tadA na kAcillakSaNe'pi gauNI vRttiH" iti / yattu tenaiva paramalokAyatammanyena lokavyavahAraikapakSapAtinA lokaprasiddhadhUmAdyanumAnAni pura- 20 skRtya zAstrIyasvargAdisAdhakAnumAnAni nirAcikIrSatA "pramANasya gauNatvAdanumAnAdarthanizcayo durlabhaH" iti paurandaraM sUtraM pUrvAcAryavyAkhyAnatiraskAreNa vyAkhyAnayatA idamabhihitaM " hetoH svasAdhyaniyamagrahaNe prakAratrayamiSTaM darzanAbhyAmaviziSTAbhyAM darzanena 1 anuguNaM-sadRzam / 2 ' lakSaNakArANAM' iti ma. pustake pAThaH / 3 purandaranAmakaH kazcit granyakAraH / "Aho Shrut Gyanam" Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanaya tattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 1 viziSTAnupalabdhisahitena bhUyodarzanapravRttyA ca lokavyavahArapatitayA, tatrAdyena grahaNopAyena ye hetorgamakatvamicchanti tAn pratIdaM sUtraM lokaprasiddheSvapi hetuSu vyabhicArAdarzanamasti tantrasiddheSvapi tena vyabhicArAdarzana lakSaNa guNasAdharmyataH tantrasiddha hetUnAM 5 tathAbhAvo vyavasthApyata iti gauNatvamanumAnasya / avyabhicArAvagamo hi laukikahetunAmanumeyAvagame nimittaM sa nAsti tantrasidveSviti na tebhyaH parokSArthAvagamo nyAyyota idamuktamanumAnAdarthanizcayo durlabha iti " iti / tadetattasya vacanaM darzanAdarzanamAtreNa hetuvyAptigrahaNavAdino jaiminIyAndunoti na punastarkAkhya10 sudRDhapramANena sarvatra sAdhanasaMbandhabodhAbhidhAyino jainAn / yathaiva hi tarkapramANena laukikahetUnAmavyabhicAranizcayaH kartuM zakyastathA tantraprasiddha hetUnAmapIti kathaM na tebhyo'pi svasAdhyapratipattiH / na vA'vazyaM bauddhairivAsmAbhirapi pakSadharmatvaM hetoH svarUpamipyate / yena gauNa he to jIyamAnamanumAnamapi gauNaM syAt / anyathAnupapattereva tatsvarU15 patvena svIkaraNAt / tanna gauNatvAdanumAnasyAprAmANyaM vaktuM yuktamiti / athAspaSTasvarUpatvAt, svArthanizvaye parApekSatvAt, pratyakSapUrvakatvAt, arthAdanupajAyamAnatvAt, avastuviSayatvAt, bAdhyamAnatvAt sAdhyasAdhanayoH pratibandhasAdhakapramANAbhAvAdvA tasyAprAmANyamucyate / tadapyanucitam / yato na tAvadaspaSTasvarUpatvAdaprAmANyamanumAnasya 20 ghaTate / yadi hi spaSTatvaM pramANalakSaNaM bhavettadidAnImanumAnAnivarttamAnaM prAmANyamAdAya nivarttata ityaprAmANyamasyopapannaM syAt / na caitatpramANalakSaNalakSaNam / dvicandrAdijJAne spaSTatvasya sadbhAve'pi prAmANyAsambhavAt / svArthanizcaye parApekSatvamapyanumAnasya nAvazyaMbhAvi / pratyakSavattasya tannizcaye'bhyAsAvasthAyAM paranirapekSatvAt / 25 anabhyAsAvasthAyAM tu svArthanizcaye parApekSatvaM pratyakSasyApi vidyate / 1 tatsvarUpatvena - hetusvarUpatvena / 2 'lakSaNa' iti nAsti pa. ma. pustakayoH / 266 " Aho Shrut Gyanam" Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH 267 pratyakSapUrvakatvaM cAnumAnasyAsiddham / tArakhyapramANapUrvakatvena tamyAbhidhAsyamAnatvAt / astu vA pratyakSAdevAnumAnasya janma tathApi nAprAmANyam / pratyakSaM hanumAnasya janmani nimittam / svasAmagrItazvopajAyamAnasya tasyAprAmANye pratyakSasyApi tata evAprAmANyApattiH / kiM ca pratyakSapUrvakatvenAnumAnasyAprAmANye pratyakSasyApi kasyacidanu- 5 mAnapUrvakatvenAprAmANyAnuSaGgaH / dRzyate hi sAmarthyamanumAnAnizcitya pravarttamAnasya pramAturanumAnapUrvikA pratyakSapravRttiH / arthAdanupajAyamAnatvamapyanumAnasyAghaTamAnam / pratyakSavattasyApyAdutpatteranubhUyamAnatvAt / avastuviSayatvaM cAsyAsiddham / pratyakSavatsAmAnyavizeSAtmakArthagocaratvAttasya / na hyavastubhUtApohagocaramanumAnaM saugatavajjaina- 10 riSTam / tatra tadgocaratvasya nirAkariSyamANatvAt / bAdhyamAnatvaM ca samyaganumAnasyAnumAnAmAsasya vA / prathamapakSo'nupapannaH / satyadhUmAdisAdhanAdamyAdyanumAne bAdhyamAnatvasyAsambhavAt / anumAnAbhAsasya tu tatsambhave tasyaivAprAmANyaM yuktaM na samyaganumAnasya / anyathA pratyakSAbhAsasya bAdhyamAnatvenAprAmANyopalambhAtsamyakpratyakSasyApyaprAmANyA- 15 pattiH / sAdhyasAdhanayoH pratibandhagrAhakapramANAbhAvazcAsiddhaH / tarkAkhyapramANasya tadrAhakasya sadbhAvAt / tathA ca sati nanu kutastasya tena sambandhasiddhiH pratyakSAdanumAnAdretyAdi prAguddiSTaM pratyAdiSTam / sArvatrikasambandhapratItau ca yathA tarkasya sAmarthya tathA kathayiSyata iti / tammAdbrahaspatimatopaniSatpriyeNa proktA pramAvimukhatA'numitAviyaM yA / itthaM vikalpaparazuprabalapahAraiH sA cicchide sapadi mUlata eva sabhyAH // 283 / / kiM ca yathArthaM pramANaM nAyathArthamiti yadA paraH pratipAdyate tvayA / 25 tadA kAzcidayathArthAH prAmANyavyaktIH parityajya yathArthAzcAbhyupagamya "Aho Shrut Gyanam" Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU.1 yadIdRzaM tatpramANaM nAnyAdRzamiti taM prati pratipAdanIyam / etaccAnumAnAdvinA na pratipAdayituM zakyam / na khalu purovartivartamAnapratiniyatarUpatvAdiviSayopArUDhena pratyakSeNaitatpratipAdayituM pAryate / parazca buddhimattvena stambhAdibhyo vilakSaNaH pratipAdyamAnArthagrahaNasamarthoM nizcitaH san pratipAdyo bhavati / na ca tannizcaye'numAnAdanyasya sAmarthyam / pratyakSasya rUpAdiviSayapratipattAveva sAmarthyAt / kathaM cAnumAnAnabhyupagame svasyApyavasthApitapramANaprameyavyatiriktapramANaprameyasya niSedhaH / pratyakSasyAtrAsAmarthyAt / taduktaM kIrtinA, " pramANetarasAmAnyasthiteranyadhiyo gateH / pramANAntarasadAvaH 10 pratiSedhAcca kasyacit // 1 // " iti / asyArthaH / avazyamayaM cArvAko'numAnamapavadamAnaH pramANApramANayoH sthitiM sthApayitumanumAnaM manyeta / tadapavAde saiva tayoH sthitirna ghaTate / tadA hi na ghaTeta yadi na sAmAnyena kriyate / sAmAnyena ca karttavyA / anubhUtAnanubhUtasvaparasantAnavartipramANApramANavyaktivyAptyA kriyate yataH / tAdRzI ca pratyakSamAtrapramANavAdinaH zakyakriyApramANetaralakSaNayoginInAM vijJAnavyaktInAM sarvAsAmapratyakSatvAt / pratyakSANAM ca parebhyo'nupadezyatvAt / ata uktam / pramANetarasAmAnyAsthiteH pramANAntarasadbhAva iti tathA'nyadhiyo gateH paracittajJAnAt / anyadIyA hi dhIH kAya vAgvyApAravyavahArAbhyAM kAryaliGgAbhyAmanumIyate na pratyakSeNekSyate / 20 kasyacicca pratiSedhAt / na hyanupalabdhiliGgamanumAnamantareNa kacit kiMcitpratiSeddhaM zakyate / tadanena sUtreNa trividhatrirUpasvabhAvakAryAnupalabdhiliGgAnumAnasadbhAvaH pareNApyabhyupagato'nyathA vyavahAravilopaprasaMgAdityuktamiti / kiM cAnumAnasyApahnavastatsvarUpAbhAvAniravadyatalla. kSaNAbhAvAdvA syAt / na tAvattatsvarUpAbhAvAt / tatsvarUpamya sakala25 janapratItatvAt / na cedamasiddham , yata: 9 dharmakIrtinA / 2 pareNa-cAvakina / "Aho Shrut Gyanam" Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH gopAlo'pi prabalavigalavASpabinduprabandhe / netre kartumadhuramadhuyugmaJjarImlAnihetoH / / dhUmotpIDAtkacidapi samAlokyamAnAtpradeze / jAnAtyeva jvalanamakhilakSiptazaGkAvakAzaH / / 284 // kathaM cAnumAnamvarUpApalApe pratyakSameva pramANamagauNatvAdityanu- 5 mAnamudrayA parampratipAdayatastava svavacanavirodho na syAt / tathA ca / sadbhAvamasyati sadA'numitermatasya svIyasya siddhimanayaiva ca santanoti / / AbhAtyalaukikamamupya manISiloke lokAyatasya sakalaM caritaM tadetat // 285 // niravadyatallakSaNAbhAvAdityapyayuktam / hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnamityAdeniravadyatallakSaNasyAne vakSyamANatvAt / yadapyavasthAdezakAlabhedAdityAdhabhihitam / tadapyabhidhAnamAtram / tarkAkhyapramANamAhAtmyataH samyagavagatAyAM vyAptau liGgasya svasAdhye vyabhicArAbhAvAt / yatra tu vyabhicArastatra pramAturevAparAdho nAnumAnasya / 15 tadAhuH / " pramAturaparAdho'yaM vize yo na pazyati / nAnumAnasya doSo'sti prmeyaavybhicaarinnH||1||" yadapyuktaM tatra prabhAtuH zaktyabhAvaH karaNasya sAmarthyaviraho dhUmasyAbhAvo vAnupalambhe kAraNamiti / tadapyasat / pramAtu: karaNasya ca sAmarthyasadbhAvanizcaye yo dhumAnupalambhastasya dhUmAbhAvenaiva prayuktatvAddhamAbhAvasya cAnyabhAvaprayuktatvena 20 nirNayAtsAdhyasAdhanasaMbandhasiddhiH / yaccAnyajjalpitaM anumAnasya dhI dharmastatsamudAyo vA sAdhyaH syAdityAdi / tadapi na yuktimAskandati / prayogakAlApekSayA sAdhyasya bhedAt / vyAptau hi sAdhyaM dharmasAmAnya prayogakAle tu tadviziSTo dharmIti vakSyati / tataH kathaM siddhasAdhanaM 1 asUca kSepaNe asyati kSipati / haimadhA. pA. 4.78. 2 tadA' iti ma. pustake pAThaH / 3 . siddheH' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH piri. 2 sU. 1 hetorananvayo vA bhavet / yadapi mUlAnumAnaviSayApahAriNa ityAdi pratyapAdi / tadapi na caturasram / samyaksAdhane prayukte'numAnavirodhAdipAMsuprakarapAtAnAmasambhavAt / uktaM ca tantravRttau bhaTToddhaTena " sarvazva dUSaNopanipAto'grayojakahetumAkrAmatItyaprayojakaviSayA viruddhAnumAnavirodhaviruddhAvyabhicAriNa" iti / evaM ca dezakAladazAbhedetyAdikArikAkadambakamapi viDambitamavaboddhavyam / yadapyuktaM smRtyAdike'pItyAdi / tadapyanupapannam / svArthe saMvAdasya smRtyAdike'pi pramANe samarthayiSyamANatvAt / / evaM svargApavargaprakaTanavihitau baddhakale parokSe ___samprApte mAnabhAvaM jhaTiti vighaTito nAstikasyAbhisandhiH // tasmAdAstikyameka manasi zubhalatollAsajImUtakalpaM matvA saddharmakarma pratanuta satataM sveSTasiddhathai vidagdhAH // 286 // " atrAha saugataH / "pratyakSaM ca parokSaM ca dvitvamevaM na yujyate / pratyakSamanumAnaM cetyetattu ghaTatetarAm // 1 // pratyakSamanumAnamiti dvaya AH kumate maivaM vocaH / yataH svalakSaNasAmAnyAtasyopapAdanapUrvakaM khyaprameyadvaividhyAtpramANadvaidhyamityAkUtaM bhavataH 7 tadanucitam / tathAvidhaprameyadvaividhyasthAsambhavAt / eka eva hi sAmAnyavizeSAtmArthaH prameyaH pramANasyeti purastAdupapA dayipyate / yadi ca pratyakSasya svalakSaNamAtra viSayatvamipyate / tadA 20 tataH sthirasthUrAdyAkArAdhyavasAyena pravRttirna syAt / vijJAnamanyagocaramanyatrArthe pravartakamitIdam / / vyaktaM bhavatA kaitavamabhyastaM saugata kuto'pi // 287 / / bhavatu vA prameyadvitvaM tathApi tatpramANadvitvasya jJAtamajJAtaM vA jJApakaM bhavet / yadyajJAtam, tarhi tasya sarvatrAvizeSAtsarveSAmapyavizeSeNaM 25 tatpratipattiprasaGgato vipratipattirna syAt / jJAtaM cet, kutastasya 1 vizeSeNa ' iti bha. pustake pAThaH / 15 meva pramANA khaNDa "Aho Shrut Gyanam" Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH jJaptiH / pratyakSAdanumAnAdvA / na tAvatpratyakSAt / tena sAmAnyasyAgrahaNAt / grahaNe vA tasya savikalpakatvaprasaktirviSayasaMkarazca pramANadvitvavirodhI bhavataH prasajyeta / nApyanumAnAt tena svalakSaNasyAgrahaNAt / svalakSaNaparAGkakhatayA hi bhavatAnumAnamabhyupagatam / dvAbhyAM prameyadvitvasyAjJAne'nyatarasyApi pramANadvitvajJApakatvAyogaH / anyathA devadattayajJadattAbhyAM pratipannAddhamadvitvAttadanyatarasyAbhidvitvapratipattiH syAt / dvaividhyamiti dviSTho dharmaH / sa ca dvayojJAne jJAyate nAnyathA / na jJAtasaya vindhyasya pratipattustadgatadvitvapratipattirasti / pramANa dvitvAttu prameyadvitvasisvIkAre parasparAzrayadoSAnuSaGgaH / siddhe hi prameyadvitve'taH pramANadvitvasiddhistasyAzca prameyadvitvasiddhiriti / athAnyataH 10. pramANAdditvasya siddhiH / vyarthastahiM prameyadvitvopanyAsaH / nanu pratyakSAnumAnayoH svasaMvedanapratyakSasiddhatvAtpratyakSasiddhameva pramANadvitvam / kevalaM yastathApratipadyamAno'pi na vyavaharati sa prasiddhena prameyadvaividhyavyavahAreNa pravartyata iti cet / tadapyasAram / prameyadvaividhyasyAsiddhatvenAbhihitatvAt / nanu mA sidhyatu prameyadvaividhyaM tathApi na 15 pramANadvitvaM vyAharati rAgAdInAmanumAnAdanarthAntaratvAt / zabdAdikaM hi parokSaNArthena saha sambaddhamasambaddhaM vA tasya gamakam / na tAvadasambaddham / atiprasaGgAt / sambaddhaM cet, tarhi talliGgameva / tajjanitaM ca jJAnamanumAnameveti cet / tadapyanucitam / pratyakSasyApyevamanumAnatvaprasaGgAt / tadapi svaviSayeNa sambaddhaM sattasya gamakaM nAnyathA / 20 sarvasya pramAtuH sarvArthapratyakSatvApatteH / atha svaviSayasambaddhatvAvizeghespi pratyakSAnumAnayoH sAmagryAdibhedAtpramANAntaratvam / zAbdasya mImAMsakamatena pratyakSAdanumAnAcca pRthaktvavyavasthApanam 1 hi ' ityadhikaM pa. C pa. bha. pustakayoH pAThaH / bhikSo tadAnIM bata durvidagdhAH zAbdo pamAderapi jaiminIyAH || pramAntaratvaM pratipAdayantaH kathaM tvayaite pratiSedhanIyAH // 288 // pustake 1 2 vyAhanyate AgamAdInAM ' iti "Aho Shrut Gyanam" 201 25. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU.1 tathA hi te saGgirante zAbda tAvacchabdasAmagrItaH prabhavati na cAsya pratyakSatA / savikalpakasvabhAvatvAt / nApyanumAnatA,nirUpaliGgAprabhavatvAt anumAnagocarAviSayatvAcca / taduktam / " tasmAdananumAnatvaM zAbde pratyakSavadavet / 5 trairUpyarahitatvena tAdRgviSayavarjanAt // 1 // " iti / yAdRzo dhUmAdiliGgajasyAnumAnasya viSayo dharmaviziSTo dharmI tAdRzena viSayeNa rahitatvaM zAbde sAmAnyamAtraviSaye suprasiddhaM trairUpyarahitatvaM ca / tathA hi na zabdamya pakSadharmatvam / dharmiNo'sa mbhavAt / na vA'rthastha dharmitvam / tena tasya sambandhAsiddheH / na 10 vApratIte'rthe taddharmatayA zabdasya pratItiH sambhavinI / pratIte vA'rthe taddharmatayA zabdasyaH pratItirnopayoginI / tAmantareNApyarthamya prAgeva pratIteH / atha zabdo dharmI arthavAniti sAdhyo dharmaH zabda eva ca heturiti cet, na / prtijnyaarthNkdeshtvpraapteH| zabdo hi dhammitayopAttaH sa eva heturiti / atha zabdatvaM heturiti na pratijJA15 thaikadezatvam / na / zabdatvasyAgamakatvAt / avAntarasAmAnyaM tarhi gozabdatvaM heturbhaviSyatIti cet / na / tasyAsiddhatvAt / uktaM ca / "viSayo'nyAdRzastAbaddazyate liGgazabdayoH / / sAmAnyaviSayatvaM ca padasya sthApayiSyate // 1 // dharmAdharmaviziSTazca liGgItyetaca sAdhitam / na tAvadanumAnaM hi yAvattadviSayaM na tat // 2 // 20 tadviSayamiti dharmaviziSTadhammiviSayam / "atha zabdo'rthavattvena pakSaH kasmAnna kalpyate // 3 // pratijJArthaMkadezo hi hetustatra prasajyate / zabdatvaM gamakaM nAtra gozabdatvaM niSetsyate // " zabdatvaM gamakaM nAtreti, arthavizeSo patrAnumitsito na cAsya 1 mImAMsAzlokavArtike sU. 5 zabdaparicchede zlo. 98. 2 mImAMsAzlo. sU. 5 za.pari. zlo. 55-56. 3 mI. zlo. vA. sU. 5 zabdapa. zlo. 62, 4 mI. zlo. vA, sU. 5 za. pa. zlo. 63-64. "Aho Shrut Gyanam" Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 1 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH zabdatvaM gamakamanaikAntikatvAditi bhAvaH / " vyaktireva vizeSyAto hetukA prasajyate // 4 // " asyArthaH- ataH zabdagozabdatvasAmAnyayoragamakatvAsiddhatvAbhyAM hetutvaniSedhAdyatireva zabdalakSaNA ekArthavattvena sAdhyadharmeNa vizeSyA, hetutayA vA'bhighAtavyA iti duSpariharaM pratijJArthaikadezatvam / zabdasyaiva dharmitvena 5 hetutvena cA'bhidhAnAditi / na cArthAnvayaH zabdasyAsti / vidyamAnasya hyanvetRtvaM nAvidyamAnasya / yatra hi dhUmastatrAvazyaM vahnirastitvena prasiddho'nvetA bhavati dhUmasya / natvevaM zabdasyArthenAnvayo'sti / na hi tattvazabdAkrAnte deze'rthasya sadbhAvaH / na khalu yatra mRdvIkAdizabdaH samAkarNyate tatra kAdirartho'pyasti / nApi zabdakAle'rtho'vazyaM bhavati / tathA 10 hi / " vaktuM sarve yadAjJAM karakamalamilanmaulayo bhUmipAlAH / so'yaM zauNDIryavaryAH suciramaracayanyatra vizrambhavuddhim // laGkAlaGkArakalpaH sakalakuvalayoddhatakAta patraH / kravyAdAM cakravartI samajani sa purA rAvaNaH zakrazatruH || 1 || asminneva mahItale hi kiyataH kAlAtpuro bhUmibhRnmaulizliSTakirITakoTighaTanAghRSTAMghripIThaH sadA / / 15 niHzeSakSitirakSaNakSamabhujaH pusAM zirobhUSaNaM / zrIsaMgha bhavitAbhi-rAmarucimAnvAtyAvitazcakrabhRt || 2 ||" ityAdizabdAH samprati zrUyamANatvena varttamAnAstadarthastu bhUto bhaviSyaMzceti kuto'rthaiH zabdasyAnvetRtvam / atha matam, nityatvAcchabdAnAM sarvakAlamavasthiterarthena saha na bhinnakAlatA / nApi bhinnadezatA / vyApitvAtsarvadezAvaSTambhe- 20 nAvasthiteH / ato nityavibhutvAdbhavedanvayaH zabdAnAmiti / tatra sarvazabdeSu tannityatvaM vibhutvaM ca tulyamiti kRtvA pratiniyatena zabdena pratiniyatArthAbhidhAnaM na prApnoti / kiM tarhi yena kenacicchabdena sarvasyaivArthasyAbhidhAnaM syAt / tenArthena saha sarvatra deze 1 mI. lo. vA. sU. 5 rA. pa. zlo. 64. "Aho Shrut Gyanam" 273 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 1 kAle vA tasya zabdasya dRSTatvAt / tannAnvayasya nizcayaH / nApi vyatirekasya, sa hi sAdhyAbhAce sAdhanAbhAvarUpaH / na cAsau zabde sambhavati / nityavibhutvAdeva / taduktam / " anvayo na ca zabdasya prameyeNa nirUpyate / vyApAreNa hi sarveSAmanvetRtvaM pratIyate // 1 // " vyApAreNeti sadbhAvena sattayeti yAvat / " yatraM dhUmo'sti tatrAnerastitvenAnvayaH skuTaH / / natvevaM yatra zabdo'sti tatrArtho'stIti nizcayaH // 1 // na tAvadyatra deze'sau na tatkAle ca gamyate / bhavennityavibhutvAcetsarvArthe vapi yatsamam // 2 // tena sarvatra dRSTatvAvyatirekasya cAgateH // sarvazabdairazeSArthapratipattiH prasajyate / / 3 // " iti / sAmagrIbhedato meyabhedatazcAgamastataH / / mImAMsakamatenopamAnasya pramANAntaratvavyavasthA antamaveti naivetthamanumAne kathaMcana // 28 // panam / pramANaM caipa mantavyaH prameyAvyabhicArataH ! yathA pratyakSavijJAnaM yathA ca laiGgikI mtiH|2901 upamAnamapi pramANAntarameva / tasya hi lakSaNam , yathA, "dRzyamAnAdhadanyatra vijJAnamupajAyate / / sAdRzyopAdhi tatvajJairupamAnamiti smRtam // 1 // " yena hi pratipannA gaurupalabdho na gavayo na cAtidezavAkyaM gaurikha gavaya iti zrutaM tamyAraNye paryaTato gavayadarzane prathame samutpanne sati yatyarokSe gavi sAdRzyajJAnamutpadyate anena sadRzo maustyeivaM tadudhamAnamiti / tamya ca viSayaH sAdRzyaviziSTaH parokSo gopiNDastadviziSTaM vA sAdRzyam / tacca vastubhUtameva / yadAha / 1 mI. zlo. vA. sU. 5 za. pa. zlo. 85. 2 mI. zlo. vA. sa. 5 za. pa. zlo. 86, 87, 88. 3 ' yathA ' iti nAsti pa. pustake / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 pari. 2 sU. 11 syAdvAdaratnAkarasahitaH " sAdRzyasya ca vastutvaM na zakyamapabAdhitum / / bhayo'vayavasAmAnyayogo jAtyantarasya tat // 1 // " bhUyasAmavayavasAmAnyAnAM jAtyantaropalakSite'vayavini yogo yastatsAdRzyam / taca sadRzapratyayotpAdakatvenArthakriyAkAritvAdvastvavetyarthaH / sajAtIye sarvAvayavasAmAnyasadbhAvAtsAdRzyaM nAstIti 5 jJApanArtha jAtyantaragrahaNamiti / asya cAnadhigatArthAdhigantRtayA prAmANyam / gavayaviSayeNa hi pratyakSeNa gavayo viSayIkRto na tvasanihito'pi sAdRzyaviziSTo gaustadviziSTaM yA sAdRzyam / yacca pUrva gauriti pratyakSamabhUtasyApi gavayo'tyantamapratyakSa eveti kathaM gavi tadapekSaM tatsAdRzyajJAnam / uktaM ca / " tasmAdyasmayate tatsyAtsA- 10 dRzyena vizaSitam / prameyamuphmAnasya sAdRzyaM vA tadanvitam // 1 // pratyakSeNAvabuddhe'pi sAdRzye gavi ca smRte / viziSTasyAnyato'siddharupamAnapramANatA // 2 // pratyakSe'pi yathA deze smaryamANe ca pAvake // viziSTaviSayatvena nAnumAnApramANatA // 3 // " iti / na cedaM pratyakSam / parokSaviSayatvAt savikalpakatvAcca / 15 nApyanumAnam / pakSadharmAnvayavyatirekiNAmasambhavAtpratyakSavat / tathA hyetatsadRzo gauriti gavayasAdRzyaviziSTe gavyanumeye sAdRzyaM vA liGgaM parikalpyeta gavayo vA / sAdRzyamapi gogataM gavayagataM vA / na tAvadogatam / taddhi gavayasAdRzyaviziSTagojJAnAtpUrva prameyaikadezasya godhamiNo liGgaM parikalpitaM na dharmatvena gRhyate / tathApratIterabhAvAt / 20 tatprameyatvAcca tasya pratijJArthaMkadezatvena pakSadharmatvAsambhavAnna liGgatA / mApi gavayagatam / tatra hi gRhyamANaM sAdRzyaM na gosambandhinaH sAdRzyasthAnumApakam / vaiyadhikaraNyena pakSadharmatvAsambhavAt / nApi ca gavayo liGgam / gavA saha sambanghAbhAvAttaddharmatvAnupapatteH / na ca 1mI. zlo. vA. sU. 5 u. pa. zlo. 18.2 mI. glo. vA. su. 5 u. pa.lo. 37, 38, 39. "Aho Shrut Gyanam" Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 1 gavayagataM sAdRzyaM sarveNa pramAtrA sAdRzyaviziSTagojJAnAtpUrva gavyanugataM dRSTam / na hi gogavayau yugapatsarvaiH sadRzau lakSyete / api tvekasminnanupalakSitasAdRzye pUrvaM gavi dRSTe'pi dvitIyaM gavayalakSaNamarthaM pazyato vane sAdRzyasahita evAsmin gavi tasminneva kAle buddhirutpadyate / na 5 cApi gavayaH / kairapi gavAnvayI dRSTapUrvaH / yena gostatsAdRzyasya vA liGgatA pratipadyeta / na ca gavayastatsAdRzyaM vA vipakSAcyAvRttaM dRSTam / gorabhAve'pi tayoH pravRttidarzanAt / yadAha mahaH / " na caitasyAnumAnatvaM pakSadharmAdyasambhavAt / / prAkprameyasya sAdRzyaM dharmatvena na gRhyate // 1 // gavaye gRhyamANaM ca na gavAmanumApakam / prati10 jJArthaMkadezatvAdogatasya na liGgatA // 2 // gavayazcApyasambandhAna goliGgatvamRcchati // sAdRzyaM na ca sarveNa pUrva dRSTaM tadanvayi // 3 // ekasminnapi dRSTe'rthe dvitIyaM pazyato vane ||saadRshyen sahaivAsmiMstadaivotpadyate mtiH|| 4 // na cApi gavayaH kaizciddaSTapUrvo gavAnvitaH / yena goliGgatAM gacchettatsAdRzyasya vA tadA // 5 // gavayazca sasAdRzyo gorabhAve pravarttate / vipakSAttena nAstyeva vyAvattirubhayorapi // 6 // " iti / / sAmagryAdivibhinnatvAtpratyakSAdipramANataH / / matAntaratayA siddhamupamAnaM tataH sphuTam // 291 // arthApattirapi pramANAntaram / yadAha mAdhyakAraH, " dRSTaH zruto 20 mImAMsakAravA'tho'nyathA nopapadyata ityadaprakalpanA' pramANAntaratvavyava- pattiH" iti / dRSTaH zAvdavyatiriktapramANapa__ sthApanam JcakAdhigataH / zrutaH zAbdapramANAdhigataH / kumArilo'pyetadeva bhASyakAravaco vivRNvanprAha / "pramANaSaTkavi 1 mI. lA. vA. sa. 5 u. pa. zlo. 43, 44, 45, 46. 2 'mAnAntaratayA' iti ma. pustake pAThaH / 3 ' ityarthakalpanA / yathA jIvati devadatte gRhAbhAvadarzanena bahirbhAvasyAdRSTasya kalpanA ' iti zabarasvAminA mImAMsAdarzanazAbarabhASye 1-1-5. 4 mI. zlo. vA. su. 5 arthA. pa. zlo. 1. "Aho Shrut Gyanam" Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 pari. 2 su. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH jJAto yatrArtho'nanyathAbhavan / adRSTaM kalpayedanyaM sArthApattirudAhRtA // 1 // " yatra dezakAlAdau pratyakSAnumAnazAbdopamAnArthApattyabhAvalakSaNaiH SaDbhiH pramANaiH paricchinno'rtho'nyathA nopapadyate yadyevabhUto'rtho na bhavetparokSa iti yA parokSArthaviSayA kalpanA sArthApatti: pramANam / udAhRtote zabarasvAminA pratipAditA / tatra pratyakSa- 5 pUrvikA'rthApattiyathA / pratyakSeNa pratipannAddAhAdvaherdahanazaktikalpanA / na hi zaktiH pratyakSeNa pricchedyaa| atIndriyatvAt / nApyanumAnena / asya pratyakSAvagatapratibandhaliGgaprabhavatvenAbhyupagamAt / arthApattigocarasya cA'rthasya sadaiva pratyakSAviSayatvAt / anumAnapUrvikA yathA / sUrya gamanAttacchaktiyogakalpanA / atra hi dezAddezAntaraprAptyA sUrye 10 gamanamanumIyate / tasmAcca tatra gamanazaktisambandho'rthApattyA kalpyate / zAbdapramANapUrvikA yathA ! pIno devadatto divA na muMkte iti vAkyapratipannadinAdhikaraNabhojanAbhAvaviziSTapInatvAkhyakAryAnyathAnupapattyA kAraNabhUtarAtribhojanAbhidhAyaka rAtrau bhuMkta iti vAkyakhaNDalaka kalpyate / rasAyanopayogAdestu tatkAraNasyAbhidhAyakaM tanna klpnaahm| 15 dinAdhikaraNaMbhojanAbhAvaviziSTatvena pInatvamya rasAyanopayogAdibAdhahetutvAt / rasAyanopayogAdau hi sarvathA bhojanaM niSidhyate na tu dinAdhikaraNatayA / upamAnaparvikA yathA / gavayopamitasya gopiNDasyopamAnapramANagrAhyatAzaktikalpanA / arthApattipUrvikA yathA / zabdakartRkArthapratyAyanAnupapattipratipannavAcakazaktyanyathAnupapattyA zabde 20 nityatvakalpanA / zabdoccAraNe hi satyanyathAnupapatyA vAcikA zaktistAvatpratIyate / punararthApattipramitavAcakazaktyanyathAnupapattyA zabdasya sthAyitvaM pratIyate / abhAvapUrvikA yathA / pramANAbhAvapramitAddhezmani jIvaJcaitrAbhAvAccaitrabahirbhAvakalpanA / caitro bahirasti jIvato vezmanyabhAvAnyathAnupapatteriti / yathoktaM bhaTTena " tatra pratya- 25 1 adhikaraNaka' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 1 kSato jJAnAddAhAddahanazaktitA / vaDheranumitA sUrye yAnAttacchaktiyogyatA // 1 // pIno divA na bhukte cetyevamAdivacaH zrutau // rAtribhojanavijJAnaM zAbdArthApattirucyate // 2 // " rAtribhojanavijJAnamiti rAtribhojanAbhidhAyakavAkyazakalavijJAnam / garvayopamitAyA gostajjJAnagrAhyazaktatA ||1||abhidhaanprsiddhyrthm pattyAvabodhitA / / zabde vAcakasAmarthyAttannityatvaprameyatA // 2 // abhidhAnAnyathA'siddheriti vAcakazaktatA / arthApatyavagamyaiva tadananyagateH punaH // 3 // arthApatyantareNaiva zabdanityatvanizcayaH // 4 // pramANAbhAvanirNItAcaitrAbhAvavizeSitAt / gehAcaitrabahi10 rbhAvasiddhiryA tviha darzitA // 5 // tAmabhAvotthitAmanyAmarthA pattimudAharet // 6 // " iti / eteSu cArthApattinidarzaneSu pratyakSAnumAnopamAnapUrvikANAmarthApattInAM zaktiH prameyatvena darzitA / zabdArthApattyabhAvapramANapUrvikANAM tu yathAkramaM vAkyazakalazabdanityatvacaitrabahirbhAvAH / na ca pratyakSAnumAnopamAnapUrvikANAmevArthApattInAM zaktiH prameyeti niyamaH | anyAsAmapi zaktigocaratvena kaciddarzanAt / tathA cArthApattipUrvikayA'rthApattyA rUpaprAkaTayAnyathAnupapattipratipannarUpopalambhAnyathAnupapattirUpayA cakSuSo rUpaparicchedanazaktiH kalpyate / arthApattiH SoDhA seyaM mAnAntaratvamupayAntI || sAmagrIviSayabhidA manassu cetasvinAM vasatu / / 292 / / abhAvapramANamapi pramANAntaram / tathA hi / tamya svarUpaM pratyakSAde: mImAMsakamanAbhAva sadupalambhakapramANapaJcakasyAnutpattiH / taduktam / pramANAntaratvavyava- "pratyakSAderanutpattiH pramANAbhAva ucyate // sthApanam / sAtmano'pariNAmo vA vijJAnaM vAnya.. vastuni // 1 // " iti / asyArthaH / pratyakSAderApattiparyantasya 1 mI. zlo. vA. sU. 5 arthA. pa. zlo. 3, 51. 2 mI. zlo. vA. su. 5 arthA. pa. zlo. 4, 5, 6, 7, 8, 9. 3 mI. zlo. vA. sa. 5 abhA.pa.zlo.11. "Aho Shrut Gyanam" Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 1] sthAdvAdaratnAkarasahitaH 279 yathAviSayamanutpattirabhAvapramANalakSaNamityarthaH / tAmeva pratyakSAdyanutpatti vivRNoti nAtmana ityAdi / uttarapadArthapratiSedhamAtravivakSAyAmAtmano'pariNAmo vetyAha / ghaTajJAnarUpatayA pariNatasyAtmano ghaTasadbhAvaH prameyaH / tadrUpeNApariNatasya tu tadabhAva ityarthaH / uttarapadArthaparyudastavastvantaravivakSAyAM vijJAnaM vA'nyavastunItyAha / bhUpradeze ghaTavya- 5 tirikte vastuni ghaTaviviktatAkhyo iha pradeze paMTo nAstIti yadvijJAnaM tadabhAvasaMjJakaM pramANamityarthaH / ayamAzayaH / iha pradeze dRzyAdarzanaM cA'sti tadanantaraM ghaTo nAstIti jJAnaM cotpadyate / tatra ghaTAbhAve prameye dRzyAdarzanameva kadAcitpramANatvena vivakSyate / tadA sAtmano'pariNAmo keti pakSaH / atha tadanantaraM nAstIti jJAnaM pramANatvena vivakSyeta 10 bodhakatvena vAcakapratyayAbhAvena ca / tadA vijJAnaM cA'nyavastUnIti pkssH| prathamapakSe nAstIti jJAnaM phalam, dvitIyapakSe tu hAnAdibuddhiriti / viSayaH punarasya pramANapaJcakapravRttyayogyo'sadaMzaH / yaduktam / "pramANapaJcakaM yatra vasturUpe na jAyate // vastusattAvabodhArtha tatrAbhAvapramANatA // 1 // " iti / abhyArthaH / sadasadrUpeNobhayAtmake vastuni 15 vyavasthite sati yasminvasturUpe vastvaMze sadrUpe pramANapaJcakamarthApattiparyantaM na jAyate / kimartham / vastusattAvabodhArtham / tatrAbhAvAMze prameye'bhAvasya pramANatA! aucakastvevaM vyAkhyAtavAn / "yatra ghaTAkhye vastuni pratyakSAdi sadbhAvagrAhakaM nopajAyate / tasya nAstitA bhUpradezAdhikaraNAbhAvapramANasya prameyeti" / na cedamabhAvajJAnaM pratyakSam / 20 akSAnapekSayA kevalAtmamanaHsannikarSAdeva samutpadyamAnatvAt / uktaM 1 'sAtmanaH 'iti ma. pustake paatthH| 2 'yam' iti pa. pustake pAThaH / 3 'ghaTo' iti ma. pustake pAThaH / 4 ' tadanantaraM ' ityAdi 'pakSaH' ityantaM nAsti pa. ma. pustakayoH / 5 'prathamapakSe' ityAdi 'jAyate' ityantaM bha. pustake nAsti / 6 mI. zlo. vA. sU. 5 abhA. pa. zlo. 1. 7.mI. zlo. vA. sU. 5 abhA. pa. zlo. 27. "Aho Shrut Gyanam" Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 ca " gRhItvAvastusadbhAvaM smRtvA ca pratiyoginam / mAnasaM nAstitAjJAnaM jAyate'kSAnapekSayA // 1 // " avikalasphArite cakSuSi pradezajJAnaM cotpadyate nAstIti jJAnaM ca iha pradeze ghaTo nAstIti / nimIlite tu cakSuSyubhayorapyabhAvaH / tatra samAne tadbhAvabhAvitve kathaM pradezajJAnamevAkSajaM natu nAstIti jJAnamapItyAzaMkyAbhyupagamya tadbhAvabhAvitvamanyathAsiddhatAmamya darzayitumiyaM kArikA bhaTTenAbhidadhe / idaM cAtra tAtparyam / bhUpradezagrahaNasApekSamabhAvagrahaNam / bhUpradezagrahaNaM cendriyajamiti tadbhAvabhAvitvamanyathAsiddhamabhAvajJAnasya / yathA hi visphArite cakSuSi dUravyavasthite'nau rUpajJAnaM cotpadyate sparzajJAnaM 10 ca tatra rUpajJAnamevAkSajamiSyate / sparzajJAnaM tvekArthasamavayAyino rUpAdAnumAnikamiti tadbhAvabhAvitvaM tatrAnyathAsiddham / evamihApi / gRhItvA smRtveti ca jJAtRjJAnayorabhedAtsamAnakartRtvAbhidhAnamiti / abhAvAMzena sahendriyasya sambandhAyogyatvAJca nedamabhAvajJAnaM pratyakSam / / yadAha / na tAvadindriyeNaiSA nAstItyutpAdyate mtiH|| bhAvAMzenaiva 15 saMyogo yogyatvAdindriyasya hi // 1 // " asthArthaH / yogyatA hi kAryadarzanasamadhigamyA / sA cendriyANAM bhAvAMzagrahaNa evopalabhyate nAmAvAMza iti / na ca dharmyabhedAdbhAvAMzena sahAbhAvAMzasyAbhede sati yogyatAsiddherindriyeNa samprayogatAsambha vAttadviSayaM jJAnamadhyakSamevetyabhidheyam / abhinne dharmiNi rUparasayoriva 20 bhAvAbhAvAMzayoranyonyaM bhedAt / taduktam ! " nenu bhAvAdabhinnatvAtsamprayogo'sti tena ca ||n hyatyantamabhedo'sti rUpAdivadihApi nH||1||" atra pUrvArdhana praznaH / uttarArddhana tUttaram / yadi hi bhAvAbhAvayorekAntenAbhedaH syAttato bhAvanendriyasannikarSe tadabhinnasya tasyApi sa syAt / na tvevamasti / amAvasyApi rUpA 1 mI. zlo. vA. sU. 5 abhA. pa. zlo. 18. 2 mI. zlo. vA. sU. 5 abhA. pa. zlo. 19. "Aho Shrut Gyanam" Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH 281 divadatyantamabhedAbhAvAditi / na caitadabhAvajJAnamanumAnam / liGgAbhAvAt / taduktam / " ne cApyasyAnumAnatvaM liGgAbhAvAtpratIyate / / bhAvAMzo nanu liGgaM syAttadAnImajighRkSaNAt // 1 // abhAvAMze gaterjanma bhAvAMze hyajikSite / tasmin pratIyamAne ca nAbhAve jAyate matiH // 2 // na caipa tasya dharmatvaM padavatpratipadyate // " 5 iti / atra bhAvAMzo nanu liGgaM syAditi praznaH / zeSaM tu samAdhAnam / ayamAzayaH / bhUpradezAkhye dharmiNi ghaTAbhAve prameye'ghaTAbhAvasya vA liGgatvaM syAdbhUpradezasya vA / na tAvat ghaTAbhAvasyetyAha tadAnImajighRkSaNAditi / ghaTAbhAvapratipattivelAyAmapratIyamAnasya ghaTasya kathaM liGgatvam / tatpratipattivelAyAM ca tadabhAvapratipattirnAstItyarthaH / 10 nApi bhUpradezasyaiva liGgatvam / ghaTAbhAve prameye bhUpradezasya padavattaddharmatayA grahaNAbhAvAdityAha / na caiSa tasya dharmatvamiti / eSa iti purovasthitaM bhAvamaparokSaM nirdizati / yathArthe pakSIkRte padamataddharmatayA na heturityuktamevameSo'pi bhUtalabhAvo na ghaTAbhAvasya dharma iti / na cAbhAvasya bhAvarUpeNa pratyakSAdinA pramANena paricchittiryuktA pryogH| yo yathAvidha- 15 viSayaH sa tathAvidhenaiva pramANena paricchidyate / yathA rUpAdi vo bhAvarUpeNa pratyakSAdinA / vivAdAspadIbhUtazcAbhAvastasmAdabhAvapramANaparicchedya iti ! yadAha / "meyo yadvadabhAvo hi maanmpyevmissytaam|| bhAvAtmake yathA meye nAbhAvasya pramANatA // 1 // tathaivAbhAvameye'pi na bhAvasya pramANatA // " iti / catuHprakArazcAbhAvo vyavasthitaH / 20 prAgabhAvapradhvaMsAbhAvetaretarAmAvAtyantAbhAvabhedAt / uktaM ca, " kSIre dadhyAdi yannAsti prAgabhAvaH sa ucyate // nAstitA payaso danni pradhvaMsAbhAvalakSaNam // 1 // gavi yo'zvAdyabhAvastu so'nyonyAbhAva ucyate // ziraso'vayavA nimnA vRddhikAThinyavarjitAH // 2 // 1 mI. zlo. vA. sa. 5 abhA. pa. zlo. 29, 30, 31. 2 mI. zlo. vA. s. 5 abhA. pa. zlo.45, 46.3 mI. zlo.vA. sU. 5 abhA. pa. lo. 2, 3, 4. "Aho Shrut Gyanam" Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvA lokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 3 zazazRGgAdirUpeNa so'tyantAbhAva ucyate || " iti / aasaamrthH| kSIramRdAdau kAraNe dadhighaTAdilakSaNaM kAryaM nAstItyevaM yat pratIyate Thoke sa prAgabhAva ucyate / evaM dani kSIrasya yannAstitvamayaM pradhvaMsAbhAvaH / yastu gavAdAvazcAdyabhAvaH so'nyo'nyAbhAva ucyate / zaza5 zRGgAdirUpeNA locyamAnAH zazamUrdhno'vayavA vRddhikAThinyAbhyAM rahitA atyantAbhAvaH / svarUpeNa tu te bhAvA eveti / abhAvapramANAbhAve tu prAgabhAvAdicatuSprakArA'bhAvavyavasthA na syAt / yadAha // " kSIre dadhi bhavedevaM dabhi kSIraM ghaTe paTaH / zaze zRGgaM pRthivyAdau caitanyaM mUrttirAtmani // 1 // apsu gandho rasazrAmau vAyau rUpeNa tau saha / 10 vyomni sasparzakAste ca na cedasya pramANatA || 2 ||" evamiti yathA kSIre dadhi evaM dadhnyapi kSIramityarthaH / zaze zRGgamityataH prabhRti atyantAbhAvAsiddhau pareSAM doSaprasaJjanam / AbhAvaprAmANyAnAzrayaNe hi na zazAdiSu zRGgAdInAmatyantAbhAvaH siddhayati / paripanthinazca bhUrta - tanyavAdino na nirAkartuM zakyante / mahAbhUtAnAM vAyvAdInAmAtya15 ntiko gandhAdyabhAvo na siddhayet / yathottaraM hi catvAri mahAbhUtAnyekaikaguNarahitAnIti sthitiriti / na cAbhAvasyAvastutvam / dravyAdivadbhidyamAnatvAt / taduktam / " naiM cAvastuna ete syurbhedAstenAsya vastutA " iti / kAraNAdisvarUpatvAcca prAgabhAvAdernAvastutvam / tadAha " kaoNryAdInAmabhAvaH ko bhAvo yaH kAraNAdinaH " iti / vastveva hi sadasadAtmakamiti siddhAntaH / tatra kathaM vasturUpasyaivAbhAvasya nissvabhAvatvaM bhaviSyati / sa eva hi kAryasya daghnobhAvo yastatkAraNasya kSIrasya bhAvaH / sa eva ca kSIrasyAbhAvo yastatkAryasya do bhAvaH / kimidAnIM bhAvAbhAvayorabheda eva / neti vadAmaH / bhedo'pi hyanayordharmmadharmitayA kiyAnapyastyeva rUpAdInAmiveti / ita 2 20 1 mI. lo. vA. sU. 5 abhA. pa. lo. 5,6. 2 bhUta caitanyavAdinaH - cArvAkAH / 3. sthitiH - zAstramaryAdA 4 mI. zlo. vA. sU. 5 abhA. pa. lo. 8. "Aho Shrut Gyanam" Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH / 283 zvAnumAnadvayAdavasIyate vastutvamabhAvasya / abhAvo vastu anuvRttivyAvRttibuddhigrAhyatvAt prameyatvAdvAdivat / yaduktam / "yadvAnuvRttivyAvRttibuddhigrAhyo yatastvayam / tasmAdvAdivadvastu prameyatvAca gRhyatAm // 1 // " tatrAnuvRttibuddhiH / caturvapyabhAvo'bhAvaH ityekAkAraH pratyayaH / vyAvRttibuddhiH / prAgabhAvo'yaM na pradhvaMsAbhAva 5 ityAdibhedAkArapratyaya iti / evaM svarUpabhedAgocarabhedAtphalasya bhedAcca / bhinnaM siddhamabhAvapramANamaparapramANebhyaH // 293 // tatazca-- pA sAmagryAdebhedataH zAbdamukhyaM bhinnaM mAna bhaTTanItyA prasiddham // 10 mAnadvitvaM saugataitatkathaM te tasmAdyAtu nyAyaniSThAM pratiSThAm // 29 // nanvevaM pratyakSaparokSabhedAtkathaM jainAnAmapi pramANadvaividhyavyavasthA / jainasiddhAnse AgamAdInAMAgamAdInAM pramANAntaratvaprasiddharavizeSAditi parokSe'ntarbhAvAt pratyakSa cet / teSAM parokSe'ntarbhAvAditi bramaH / yathA parokSabhedena dvaividhyaM nAsaMgatamiti niIya mImAM- yadekalakSaNalakSitaM tadvyaktibhede'pyekameva / yathA 15 sakasaMmatapramANAnAM tatra vaizabaikalakSaNalakSitaM cakSurAdipratyakSam / avai aaukalakSaNalakSitaM ca zAbdAdIti / yathA hi cakSurAdisAmagrIbhede'pi tajjJAne vaizabaikalakSaNalakSitatvenaivAbhedaH prasiddha tadvacchabdAdisAmagrIbhede'pyavaizabaikalakSaNalakSitatvenaivAbhedaH zAbdAdInAmastu / nanu parokSasya smaraNAdibhedenaivAgre parigaNayiSyamANatvAduSa- 20 mAnAdInAM pramANAntaratvamastyevetyapyasamIkSitAbhidhAnam / yasmAdupamAnaM pratyabhijJAne'ntarbhAvayiSyate / arthApattistvanumAne'ntarbhavati / tathAhi arthApatyutthApako'rtho'nyathAnupapadyamAnatvenAnavagato'vagato vA'dRSTArthaparikalpanAnimittaM syAt / na tAvadanavagataH / atiprasaGgAt / yena 1 mI. zlo. vA. abhA. pa. zlo. 9. 2 * tat ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 10 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 hi vinopapadyate tamapi parikalpayedanavagatatvAvizeSAt / atha te na kalpayati, tarhi yena vinA nopapadyate tamapi na kalpayet / athAvagataH, tarvArthApatteranumAnAdabhinnatvam / anyathAnupapadyamAnatvena pratipannAdekasmAtsambandhino dvitIyamya pratIteratrApyavizeSAt / kiM cArthApattyutthApakasyArthasyAnyathAnupapadyamAnatvAvagamo'rthApattereva pramANAntarAdvA / prathamapakSe'nyonyAzrayaH / tathA hyanyathAnupapadyamAnatvena / pratipannAdarthAdarthApattipravRttistatpravRttezcAsyAnyathAnupapadyamAnatvapratipattiriti / atha pramANAntarAdApattyutthApakasyArthamyAnyathAnupapadyamAnatvAvagamaH / tarika bhUyodarzanaM vipakSe'nupalambho vA / Adyakalpe kAsya bhUyodarzanaM sAdhyadharmiNi dRSTAntadharmiNi vA / yadi sAdhyamiNi, tadA bhUyodarzanenaiva sAdhyasyApi tatra pratipannatvAdApattervaiyarthyam / atha dRSTAntarmiNi, tarhi tatra pravRttaM bhUyodarzana sAdhyadharmiNyapyasyAnyathAnupapadyamAnatvaM nizcAyayati tatraiva vA / tatrottarapakSo'yuktaH / na khalu dRSTAntadharmiNi nizcitAnyathAnupapadyamAnatvArtho'nyatra sAdhyadharmiNi 15 tathAtvenAnizcitassvasAdhyaM prasAdhayati / atiprasaGgAt / prathamapakSe tu liGgArthApattyutthApakArthayorbhedAbhAvaH / nanu liGgasya dRSTAntadharmiNi pravRttapramANAtsvasAdhyAnyathAnupapadyamAnatvanizcayo'rthApattyutthApakArthasya tu sAdhyadharmiNi pravRttapramANAdityanayorbhedaH / naitadyuktam / arthApattervaiya rthyasya tadavasthatvAt / na ca liGgaM sapakSAnugamamAtreNa gamakaM vajrasya lohalekhyatve pArthivatvAdivat / kiM tarhi vyAptibalena / tatra ca kiM sapakSAnugameneti pratipAdayiSyate / tadabhAve gamakatvamevAsya kathamiti cet / ucyate / yathArthApattyutthApakArthasya / tathA cArthApattirevAkhilamanumAnamiti pramANasaMkhyAvyAghAtaH / bhavatu vA sapakSAnu gamAnanugamarUpo vizeSaH / tathApi naitAvatA tayorbhedaH / anyathA 25 pakSadharmatvasahitAdanumAnAttadrahitamanumAnaM pramANAntaraM syAditi pramANa 1 'na tatkalpayati' iti bha, pustake pATaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] saMkhyAvyAghAtaH / asti cAnumAnaM pakSadharmatvarahitam / nadIpUro'pyaghodeze dRSTaH sannuparisthitAm / niyamyo gamayatyeva vRttAM vRSTiM niyAmikAm // 1 // pitrova brAhmaNatvena putrabrAhmaNatAnumA / sarvalokaprasiddhA na pakSadharmamapekSate || 2 || evaM yatpakSadharmatvaM jyeSThaM hetvaGgamiSyate / tatpUrvoktAnyadharmatvadarzanAvyabhicAryate // 3 // " iti bhaTTenAbhidhAnAt / niyamavato'rthAdarthAntarapratipatteravizeSAttayorabhede svasAdhyAvinAbhAvino'rthAdarthAntarapratipatteratrApyavizeSAtkathamanumAnAdarthApaterbhedaH syAt / atha vipakSe'nupalambhAttasyAnyathAnupapadyamAnatvAvagamaH / na / pArthivatvAderapyevaM svasAdhyAvinAbhAvitvAvagamaprasaGgAt ! cipakSe'nupalambhasyAvizeSAt / sarvAtmasambandhino'nupala- 10 mbhasyAsiddhAnaikAntikatvAcca / nanvevaM sakalAnumAnocchedaH astu nAma tasyAyaM yo bhUyodarzanAdvipakSe'nupalambhAdvA vyAptiM prasAdhayati / nAsmAkam / pramANAntarAttatprasiddha yabhyupagamAt, mImAMsakasyApi tatastadabhyupagame pramANasaMkhyAvyAghAtaH / syAdvAdaratnAkarasahitaH pratyakSAdyupalakSitAdadhigatiryArthAdihArthAntara- syArthApattiriyaM na kintu susakhe saiSA'numAnaM dhruvam || tanmImAMsakaSTupramANagaNanAtyantArjavaM nocitaM chekAnAM pariSanna nAma kimiyaM jJAtA tvayAdyApi bhoH // 295 // atra yogAH saGgirante / naiyAyikamatena zakteH khaNDanam / www.archy arthApattiryA pratiSThAnumAne yuSmannItyA hanta tasyAH kadAcit || grAhyA zaktirmanyate'tIndriyA yA lAdhyA neyaM nyAyamudrAdaridrA ||296 // 1 prathama zlokArthadyotakaH zloka upalabhyata kevalam / mI, zlo. vA. a. pa. zlo. 17. "Aho Shrut Gyanam" 285 15 20 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 1 tathAhi / daha nAdiSu tatprasiddhaye sphoTAdyanyathAnupapattyAnumAnamAyuSmatAM sammatam / tacca na saGgatam / dRSTakAraNAdeva svarUpasahakArizaktirUpAtsphoTAdyutpatterghaTanAt / dahanasya hi svarUpaM dahanatvaM dehasaMyogAdistu sahakArI / tadubhayasambhave'vazyatayA sampadyamAnaM 5 sphoTakAryaM kathamatIndriyazaktikalpanAkauzalamavalambeta / na caivaM pratibandhakamaNimantrauSadhAdisannidhAne'pi dhanaJjayasya sphoTAdikAryakAritvaprasaktiriti vAcyam / prativandhakAmAvasyApi sahakAritvAttasya ca tadAnImabhAvAt / prayogazcaitanniSedhe dahanAdayaH svarUpasaha kAri rUpaddaSTazaktyatiriktazaktibhAjo na bhavanti kAryotpAdakatvAt / yaditthaM 20 taditthaM yathA karma / tathA caite tasmAttathA / utkSepaNAdikaM hi karma vibhAgena nivartite pUrvasaMyoge uttarasaMyogotpAde svarUpalakSaNAyAH pUrvasaMyogapradhvaMsalakSaNasahakArirUpAyAzca dRSTazakteratiriktazaktibhAga na bhavatyevetyubhayasampratipanno'yamarthaH / viSNubhaTTastvAha / " svarUpa sahakArivyatiriktA zaktirastIti vAkyamanarthakaM sarvapramANairanupala15 bhyamAnArthatvAdhAditthaM tattathA yathAGgulyagre karizatamAsta iti vAkyaM yathoktasAdhanaM caitattasmAdyathoktasAdhyam" / vimalazivaH punaranyathA prAha / "vaDhyAdikaM na scaikasamavetAtIndriyakAryakRJcAkSuSatve sati hetutvAt yaditthaM tattathA yathA gotvaM tathA ca vivAdAspadaM tasmAttathA / vahnayAdikaM nAtIndriyakAryakRdityucyamAne prANisamavetAdRSTarUpAtI20 ndriyakAryakRttvasyApi pratiSedhaH syAttadapohAya svasamaveteti / vahnayA dikaM hi prANinAmadRSTaM nimittakAraNatvena karoti na tu tattatra samavetam / praannismvettvaattsy| evamapi vaDhyAderAkAzAdinApi saMyogakRttvasvabhAvaH syAttaniSedhAyAha eketi / saMyogo hi na vaDhyAdAveva samavetaH hetutvAdityucyamAne AtmAdinA svaikasamavetAtIndriyAha 1 sphoTaH-vaMzAdInAM sazabdaM sphuTanam / athavA'gnisaMyogena zarIre sphoTotpattiH / "Aho Shrut Gyanam" Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH STAdikArye janakena vyabhicAraH syAttatparihArAya cAkSupatya iti / api cAsau zaktirnityA'nityA vaa| AdyapakSe sarvadA kAryotpAdaprasaGgaH tasyAH sadA saccAt / nanu tannityatve'pi sahakAriNAM kAdAcitkatvaprayuktaM kAryasya kAdAcitkatvam / tadapekSayAstasyA kAryakAritvapratijJAnAt" iti| etadapyanupapannam / zaktikalpanAvaiyarthyaprasakteH / svarUpasyaiva sahakArikA- 5 raNApekSasya kAryotpAdakatvopapatteH / anityatve tu svarUpasahakArilakSaNasAmarthyasampAdyeyamatIndriyazaktyantaraniSyAdyA vA / prathamapakSe kAryameva svarUpasahakArilakSaNasAmarthyasampAdyamastu / paryAptamaprAtItikAtIndriyazaktikalpanayA / atIndriyazattatyantaranippAdyatve'navasthA / tasyApi kAdAcitkatayA tadantaraniSyAdyatvaprasakteH / tathA pratikAryamekA zaktiranekA 10 yA / na tAvadekA, tadbhedAtkAryabhedAGgIkaraNAt / athAnekA, tarhi kiM zaktizaktimatorbhedo'bhedo bhedAbhedo vA / bhede'pasiddhAntaprasaGgaH / abhede'pi sa eva doSaH / kiMca / kiM zaktibhyastadvAnabhinnastadvato vA zaktayaH / prathamapakSe zaktisvarUpavacchaktimato'pyanekatvamatIndriyatvaM ca syAt / tAdAtmye tasyApi tAvadvA bhedAdatIndriyasvarUpasvI - 15 kArAcca / anyathA tattAdAtmyAnupapattiH / dvitIyavikalpe tu zaktimatsvarUpavacchaktInAmapyekatvaprasaktiH / ekasmAdabhinnAnAM tatsvarUpabadanekatvAnupapatteH / kutaH kAryanAnAtvasambhavaH / bhedAbhedapakSastu virodhAdevAsambhavIti / tatkArye bhAvAnAM svarUpasahakArilakSaNA zaktiH // upapattimeti na punaH parokSarUpA parAbhimatA // 297 // maivaM vyalIkavacanaizcApalamaGgIkurudhvamiha yogAH // yasmAdatIndriyAyAM zaktau yuktiH sphuratyeva // 298 // tathA hi / yattAvadavAdi dRSTakAraNAdeva svarUpasahakArirUpAdi zaktimasvIkurvato naiyAvikasya khaNDanam ! tyAdi / tadavadyam / pratibandhako paDhaukanAvasthAyAmapi tataH kAryo- 25 1' AdyakSaNotpannaM dravyaM kSaNamaguNaM tiSThati' iti nyAyena prathamakSaNotpannadravye zakteranutpAdAt / 2 ' tat ' ityadhikaM bha. pustake | 287 "Aho Shrut Gyanam" 20 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokA laGkAraH [ pari. 2 sU. 1 tpattiprasakteH / yatpunarihoktaM pratibandhakAbhAvasyApi sahakAritvAditi / tadapyanaupayikam / yataH ko'tra pratibandhakasyAbhAvaH sahakArI / kiM prAgabhAvaH pradhvaMso'nyonyAbhAvo 'tyantAbhAvo vA / yadi prAgabhAvaH tarhi pratibandhakasya pradhvaMse satyapi vA tasminnuttambhakamaNisannidhau tato dAhotpattirna syAt / etena yatkandalIkAraH prAha " mantrAdisannidhau kAryAnutpattiradRSTaM rUpamAkSipati yathAhyanvayavyatirekAbhyAmavadhAritasAmarthyo vahnirdAhasya kAraNaM tathA pratibandhakamantrAdeH prAgabhAvo'pi kAraNaM sa ca mantrAdiprayoge sati nivRtta iti sAmagrIvaiguNyAdeva dAhasyAnutpattirna zaktivaikalyAt " iti / 10 tadapi pratyuktam / uktanItyA pratibandhakaprAgabhAvasya dAhaM prati kAraNatvAsambhavAt / nApi pradhvaMsaH sahakArI / tatprAgabhAve tatsattve'pi cottambhakamaNyupanipAte dAhAnutpattiprasaGgAt / ubhayadazAyAmapi tatpradhvaMsasya sahakAriNo'sambhavAt / nApyanyonyAbhAvaH / pratibandhakamaNyAdisadbhAve'pyasya sambhavena dAhodayAnuSaGgAt / tatprAgabhAvapradhvaMsAbhAva15 yozca samaye'nyonyAbhAvAsambhavena dAhAnudayaprasaktezca / atyantAbhAvasya ca pratibandhakamaNyAdAvasambhavAdeva sahakAritvaM pratyAkhyAtam / atha kadApi pratibandhakasya prAgabhAvaH kadApi pradhvaMsaH zikhini sakhitvamAzrayati / tathA cAbhidadhe viSNubhaTTena " pratibandhakaprAgabhAvapradhvaMsAbhAvo nIlapItAdyanekavidhAnAmiva yathAsambhavaM kAraNatvaM 20 vizeSata " iti / tadapi nopAdeyam / kAryasyaivama niyatahetukatvaprasaGgAt / aniyatahetukaM cAhetukameva / nanu kimidamamaryAdamucyate / aniyatahetukaM naikaheturbhavati na punarahetukameva / yuktiriktasyaitadvacaH / yatra khalvasati kAryaM nopajAyata eva satyeva tu jAyate tadeva kAraNamiti kAryakAraNakathAsu kathayanti tArkikAH / yadi tu tadantareNApi kAra25 NAntarAdupajAyamAnaM kAryamupalabhyate tadA kathaM tatkAryatA / asatyapi 1 nyAyakandalyAM pR. 145 paM. 15. 288 3 " Aho Shrut Gyanam" Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH tasmiMstadbhAvAditi ko hetuH syAt / atha ko'yaM prasaGgo'smAkam / abhyupagamyata eva bhavadbhirapyaniyatahetukatvam / tathA hi kadalIbIjAdiva dAvapAvakapluSTabIjAdapi rambhAstambhArambho vRzcikAdiva gomayAdapi vRzcikaDimbhArambhaH sampratipanna ubhAbhyAm / tanna yuktam / aniyatahetukatvasyAsmAbhiranabhyupagamAt / kadalIkAryajananasAmarthyAkhyayA 5 zaktyaikayA kadalIbIjAdivatkAraNAnAmazeSANAmadhiSThitatvAt / vRzcikagomayAdivRzcikakAraNAnAmapi tajjananasAmarthyasaMjJayaikayA zaktyA samalaMkRtatvAt / na ca pratibandhakapAgabhAvapradhvaMsayorapi sphoTAdikAryajanakatvameka rUpamastIti vAcyam / yataH kimidaM sAmAnyaM dharmo vA kazcit / nAdyaH pakSaH / abhAveSu bhavatA sAmAnyAnabhyupagamAt / 10 nApi dvitIyaH / yato'yaM dhamoM dRzyaH syAdatIndriyo vA / na tAva. dRzyaH, tasya tatra kasyacidapi pratyakSeNAprekSaNAt / atIndriyasya tu tasya svIkAre pratibandhakaprAgabhAvAtikuthitakanthAparityAgakAraNaM zaktireva bhAveSu svIkriyatAm / kiM ca, yadApi pratibandhakasavidhamadhivasati kRzAnustadApyuttambhakamaNimantrauSadhasAnnidhyasIcInasya tasya dahanani- 15 rmANanaipuNyamaikSipmahi / tatkathaM pratibandhakAbhAvaH sahakArI syAt / athAsatpratipakSamya maNimantrAdeH pratibandhakatvaM pratijJAyate / yadAhodayanaH kusumaanyjlau| " asatpratipakSo hi pratibandhakAbhimato mantraH pratipakSa " iti / uttambhakasannidhau ca satpratipakSatvAnnAya pratibandhaka iti / nanvevaM vadataste kuNThakArukasyevaikaM sandhitsoranyatpracya- 20 vate / tathA hi yadA jAtavedasaH prathamaM prativandhakaH samanantaramuttambhakastaduttaramaparaH prauDhapratibandhakaH sannidhibhAgbhavati / tadA tAvannivivAdamasyAvasIyate tadvazAtkAryAkaraNam / na cedaM tvanmatenopapadyate / uttambhakarUpapratipakSasattvenAparaprauDhapratibandhakasya pratibandhakatvAsiddheH / -------... .....1' prAgabhAvAdyatikuthita ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 2 saha aJcati iti sadhI cInaH / uttambhakamaNyAdisahitasyetyarthaH / 3 nyAyakusumAJjalau pR.42 paM.3. "Aho Shrut Gyanam" Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 athAsiddhaM vivakSitottammakasya pratipakSatvam / yataH kazcidevottambhakaH kasyacideva pratibandhakasya pratipakSaH / tadayamuttambhakaH prathamopasthAyina eva pratibandhakasya pratipakSo na tvaparasya / tadapekSayottambhakAntarasyaiva pratipakSatvAditi cet / so'yaM paGgostuGgataruzikharAlambipezalaphalAdAnadohadaH / sapakSapratipakSavyavasthA hi bhASAnAmaviruddhaviruddhakAryakAritvAvaseyA / tatra pratibandhakasya kArya vahnipratibandhanaM uttambhakasya punastaduttambhanam / tadiha yathA prathamapratibandhakamprati taduttambhanAkhyaviruddhakAryakAritvAtpratipakSatayottambhakaH svIkriyate / tathA paraprauDhapratibandhakamapi prati kiM na tathA'sau svIkriyate / vizeSAbhAvAt / athottambhanasvabhAvaM kArya kurvannevottambhaka uttambhakatA pratipadyate / prauDhapratibandhakasannidhau cosambhakamya taduttambhanarUpakAryakAritvAbhAvAnnottambhakatvamiti kathaM tatpratipakSatvavyavastheti cet / tatkimidAnI dahanasannidhAne zAntimanAdadhAnasya tuSArasyApi pratipakSatAM na pratipannavAn bhavAn / kvApi kadApi tasmistajjAtaM yadA zItakAryadarzanAttuSArasya pratipakSatopagame tadvadevottambhake'pi jAGgale pAdikayA kiM na kovidaH kakSIkAryase / api caivamucyamAne pratibandhakanikaTatAyAM karatalamadahato dahanasyApi dahanatvaM na vyavatiSTheta / atha tadApyasau svAzrayamindhanaM dahatyevAnyathA nirvANatvApattistatkathamadahanaH / tarhi dahanadvayamuttambhayitumekasminnu20 tambhake prayukte tadanyataradahanoddezaprayuktaprauDhAparapratibandhakanikaTatAyAmu ttambhako'pyuttambhayatyeva dahanAntaramiti kathaM nottambhakaH / athAstu dahanAntarApekSayA'yamuttambhakaH kA naH kSatiH / prakRtatadapekSayA tAvadanuttambhakaH evAsau / tarhi dahano'pi dAhyAntarApekSayaiva dahanaH karatalApekSayA tvadahana evAstu / astvamiti cet / 1. zikharAvalambi ' iti pa. pustake paatthH| 2 jAtIye vA' iti ma. pustake pATha. / "Aho Shrut Gyanam" Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH 291 ahaha naiyAyika tvaM svakadAzayasiddhimAtralAmpaTayAt // lokavyavahAramamuM kathamavadhArayasi niHzaGkaH / / 299 // loko hi pratibaddhamapi dahanaM dahanameva vyavaharati / atha na dahanasya dAhanibandhano dahanavyavahArastasya dahanatvasAmAnyanibandhanatvAt / itaratrApi kiM na tathA / athottambhake nAstyuttambhakatva- 5 sAmAnyamuttambhanakriyAnibandhanatvAttadyapadezasya pAcakAdivaditi cet / dahane'pyevamastu / athottambhake tatsAmAnyAbhyupagame prauDhAparapratibandhakakAle'pi tasya tadavasthatvAtkAryotpattiprasaGgaH / vahnAvapi tulyamidam / kiM ca samAcakSmahe ca heturityeva janakaH kiM tu yuto'pratyakSayA zaktyA / tatpratibandhakakAle ca zaktiruttambhakasya sA dhvastA // tadanuttambhitavaDUstataH kathaM bhavatu kAryajaniH // 300 // yena tu nopagatA'sau tasyezi saGkaTe nipatitasya / / nissaraNopAyaH syAtpalAyanaM yadi paraM nAnyaH // 301 // nottambhakatvamitthaM kurvANasyaiva kAryameti ghaTAm // 15 asti pratipakSatvaM praudapratibandhake'sya tataH // 302 // kiM cottambhakApekSayA prauDhapratibandhake pratipakSatvaM kakSIkaroSi tadapekSayA punaruttambhake na svIkaropIti nAmnaiva naiyAyiko'si / ubhayAdhiSThAnatayA'syobhayatropagamArhasyaikatraivopagamAt / atha yamabhisandhAya yasya prayogaH sa tasya pratipakSaH / na ca prauDhAparapratibandhakasyAbhisandhA- 20 nenaitaduttambhakaprayogaH kintu prathamapratibandhakamyeti cet, paribhASAmAtrametat / viruddhakAryakAritvenaiva pratipakSatvavyavasthiteruktatvAt / yadA ca vidyamAne balIyasi pratibandhake tamabhisandhAya durbala uttambhakaH kenApi sannidhApyate tadA kaH kuzalopAyaste / tadA hi tasya 1 . naiva' ityadhika ma. pustake / 2 kevalaM yuktirahitaM vacanamityarthaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 tvannItyA samasti pratipakSatvam / tathA ca satpratipakSamya pratibandhakasyApratibandhakatvena tadabhAvanibandhanaH kAryodayaH kiM na syAt / yattu hariharaH prAha " na ca durbala uttejakamantraH stambhakamantrasya pratipakSaH / tasmin satyapi stambhakamantrasya 5 kAryakaraNadarzanAt" iti / tadasyAtimanISimAnitayA lokAtikrAntapratipakSasvarUpapratipAdanam / loke hi kimapi durbalo'pi timiraparikaraH kharatarakaranirantarAkrAntadigmaNDalasya mArtaNDamaNDalasyotpattau balIyasaH kSodIyAnapi ca pratyarthI prauDhapratApAkrAntadikcakrasya samrAjo mahIyasaH procyate pratipakSaH / kiM ca, yata eva prauDhastambhaka10 mantraH satyapyuttambhake tadviruddhaM kArya kurvan dRzyate'ta evottambhakaH pratipakSo bhavati prauDhastambhakasya / loko'pi khalvapacikIrSuH pratipakSasyaiva viruddhamAceSTate nAnukUlasyodAsInasya vA / tadevamuttambhakamaNisannidhAne pratibandhakAmAvasyAbhAve'pi kAryotpAdAnnAsau shkaarii| api cottambhakasannidhau pratibandhakasyAbhAvaH pradhvaMsarUpaH sahakAritvena 15 tvayA vyAkriyate / sa ca kiM pratibandhakadharmiNaH syAduta taddharmasyopa cArAttu pratibandhakasyetyucyate / nAdyaH pakSaH / maNipramukhapratibandhakarmiNo'pradhvastasyaiva pratyakSeNa vIkSaNAt / nApi dvitIyaH / yataH pratyakSopalakSitasya rUyAdeH kasyacidasau syAdatIndriyasya vA / prathamapakSe pratyakSavirodhaH / rUpAderazeSasyAkSuNNatayA'dhyakSeNa prekSyamANa20 tvAt / atIndriyasya tu kasyacittasya pradhvaMsasvIkAre niSkAraNoDa tyakSazaktinirAkaraNaprayAsaH / kiM ca akiJcitkaraH kiJcitkaro yA pratibandhakaH svIkriyate / nAdyaH pakSaH / antarikSAdivadakizcitkarasya pratibandhakatvasyAyogAt / tathApi pratibandhakatve na kadAcitkRpITayoniH sphuTaM sphoTaghaTanapATavaM prakaTayet / nApi dvitIyaH / atIndriyazakti25 svIkAraprasaGgAt / yadihodayanaH punarudIrayAmAsa, " sAmagrIvaikalyaM 1 mantra' ityadhikaM pa. ma. pustakayoH / 2 nyAyaku. pR. 47 paM. 13, "Aho Shrut Gyanam" Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH hi pratibandhapadArtho mukhyaH / sa cAtra mantrAdireva / na tvasau pratibandhakaH / tataH kiM tasyAkiJcitkaratvena / tatprayoktArastu pratibandhAraH / te ca kizcitkarA eveti kimasamaJjasam" iti / so'yamadhamarNasyeva maNimantrAdivizeSasya nAmAntaramAracayannapyuttamarNAdiva gaditadUSaNAnna taM paritrAtumIzaH / yathA khalvakiJcitkarasyA- 5 mbarAdivanna kizcidapi prati pratibandhakatvamapi kathaM kalpyate / atha kathayeH parahRdayAnabhijJatayaitaduktaM maNimantrAdipratibandha iti pratibandhanakriyA vyAkriyate / sA cAkiMcitkaryeva / kriyANAM niSkriyatvAt / tadetadbhavato bhAvasvabhAvAnabhijJatAmAvirbhAvayati / maNyAdirhi dravyaM tatkathamasau pratibandhakriyocyate / dravyakriyayoraikyAnupapatteriti / 10 upacArAducyata eveti cet , nanu kuta upacAraH / kAryakAraNabhAvAditi cet, tarhi pratibandhakriyAkaraNAnmaNimantrAdeH pratibandhakatvaM kiJcitkaratvaM cAyAtamityasya pratibandhakatvAbhAvAnna kiJcitkaratvaM ca svopajhaM prajJApayan kathaM na lajjase ! kathaM ca tatprayoktAraM pratibandhAraM bravISi / tatprayoktRtvAdayamupacAreNa pratibandhako'bhidhIyate iti cet / . 15 so'yaM pAramArthika pazuM pRSTastaditaramupacaritapazutvaM pumAMsaM pazutaka 'pa pratipAdayanniyataM svayameva pazuH / yadA ca kenacitparipanthinA tavApyaviditAM bhavadbhavanasannidhisamudgatAM divyAmauSadhimanavabuddhayamAnena tadupari dAhAya dahano nihitastadA kathamasau na dAhaM vidadhyAt / tadA hi na bhavAn pratibandhako nApi tvtpripnthii| tadaparijJAneno. 20 bhayorapi tatprayoktatvAsambhavAt / athAyaM paripanthI pratibandhamajAnannapi tatsavidhe dhUmadhvaja niyojayan pratibandhaka eva / hanta tarhi kimiti ko'pi pATalacaTule cakSuSI samAracayannativikaTabhrUkuTisamATopasaMkaTaM ca lalATapaTTa prakaTayan rere durAcAravicAragocarIkRtasvaparasAradurAgate ka yAsIti naiyAyikanAyako'pi bhUtvA taM prati pUtkaroSi na puna- 29 nisargata eva sakalalokopacAraikarasika manmandirapradIpapAvakAti "Aho Shrut Gyanam" Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 1 } bandhabandho vidhIyatAM snehAnubandhaH / samanubhUyatAM sajjanasamAliGganAdipramodasatparyaH kimatra saMtrAseneti pramodanirbharaM bhASase / kiM ca ikSvAkukSikumbha bhujagAkarSaNAdivyamapi nAsau pratibandhakaH kintu pradIpabhinna evAyamityarthe sAkSibhAvaM bhajate / atha 1 5 dezakAlAdRSTeSu sannihiteSu satsu puruSAdidRSTakAraNenAnupaDhaukitaH pratibandhastiSThati tatra teSAM pratibandhakatvaM pratipadyAmahe / yatra tu tadupaDhaukitastatra tasya teSAM tadiha ca dezakAlAdRSTvAH pratibandhakA bhaviSyanti mAbhUtpuruSa iti cet tarhi yasmin dahane sannihite sati pratibandhastiSThati sa svayameva pratibandhaka ityapi 10 kiM nAsthIyate / atha pratibandhakriyAvidadhAnasya pratirthendhasyauSadhyAdeH pratibandhakakriyAviSayatayA sahakArikAraNaM dahanaH kathaM pratibandhakaH syAt / tarhi dezakAlAdRSTA api tasya tAmAdadhataH svavasthAnahetutathA sahakAriNaH kathaM pratibandhakAH syuH / tato na maNimantrAdipratibandhaprayoktA pratibandhako yuktaH / api ca yo yasyAnvayavyati15 rekAvanuvidhatte sa tasya kAryam / naca sphoTAdikAryaM pratibandhakAbhAvasya tAvanuvidhatte / pratibandhakasadbhAve'pi hyuttambhakaprayoktRsannidhAne kArya jAyate / yadA ca kazcitpratibandhakamaNiM vahnisannidhau vidhAya svayamayAsIddezAntaram / tadA tatra pratibandhakAbhAvasadbhAve'pi nopajAyate / atha mAbhUddezAntare'pi sannasau pratibandhako bhaviSyati / evaM 20 tarhi kenacitpratibandhakamaNerutsAraNe'pi tasya dezAntare sattvAtkutastyaH kAryotpAdaH / atha yAvadyatprayuktaH pratibandhaH sannihito bhavati tAvadasau tatrastho anyadezastho vA pratibandhaka eveti cet tarhi sati sannihite prayukte pratibandhe yadottambhaka upaDhaukyate tadApi pratibandhakasadbhAvAddurApaH 294 7 1 satparyAtamatra' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 * kukSikumbhabhujaGga iti bha. pustake pATha: / 3 ' hanta' ityadhikaM pa. bha. pustakayoH / 4 ' pratibandhaka ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 5 ' pratibandha' iti pa. pustake pAThaH / 6 ' pratibandhakapuruSasadbhAve ' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / " Aho Shrut Gyanam" Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH kaaryotpaadH| asatpratipakSa eva pratibandho bhavatIti cAsatpratipakSapratibandhakaparAkaraNeneva nirastam / tena samAnayogakSematvAt / tasmAnna maNimantrAdeH pratibandhatvaM tatprayoktuH pratibandhakatvaM yuktam / aparaH punarAha / " mantroccAraNavyApArAvacchinnamAntrikAbhiprAyAvacchinnaH kAlavizeSaH pratibandhaka " iti / so'pi svagRhasAraM vismRtyaivaM vyAjahAra / tagRhe kAlasyaikatvena varNanAttadvizeSANAmanupapatteH / athaivamevaitatsvarUpApekSayopAdhivizeSApekSayA punardarapahnavA asya vizeSA iti cet / na / svarUpataH sarvathA vizeSAbhAve upAdhivizeSasahasrApekSayApi vizeSAsambhavAt / na hi vihAyaH svabhAvenAdAhakaM pAyakapramukhopAdhito'pi dAhakaM bhavati / kalpitA vizeSAH syuH kiM punastebhyaH pAra- 10 mArthikArthavyavasthA saGgacchate / na khalu kalpyapAvakatvAnmANavakAtpAramArthikapAkAdikriyAnippattirupalabdhacarI / tat kiM viziSTAdRSTAdhiSThitakarNazaSkulyavacchinnanabhodezasvabhAvaM zrotramapi zabdopalambhArthakriyAM mAkArSIt / omiti brUmaH / dRSTA tAbadiyamabhrAntA ceti cet / nanu na vayametAmaSaDgumahe / kintu naitAdRzena zrotreNAsau kartuM pAryata 15 ityAcakSmahe / yAdRzaM ca zrotraM tatra kalpyate tAdRzamacireNaiva vkssyaamH| tathA pratibandhakena stambhitamya viSasya bhakSaNe pazcAtpratibandhakanivRttau mrnnprsnggH| atra hi pratibandhakena rasAbhAvaH kriyate atizayAntaraM vA nAdyaH pkssH| nIrasatvasya viSe'nupalambhAdrasasya tatra pratyabhijJAyamAnatvAt / nApyatizayAntaram / adRSTakalpanAprasakteH / yadi tvatizayaH kazcidatIndriyaH 20 kalpyate tadA tathAvidhazaktikalpane ko vidveSaH / tato na pratibandhakAbhAvaH sahakArI vaktuM yuktaH / atha mAbhUdayaM sahakArI uttambhakasadbhAva eva sahakArI bhaviSyati / nanvevaM kathaM kevalAvasthAyAM sthalajvAlAkalApakarAlo'pi jvalano janayatu dehadahanam / uttambhakasya sahakAriNastadAnImabhAvAt / atha pratibandhakAbhAvottambhakasadbhAvAkhyamubhayamapi 25 1 ca ' ityadhikaM bha. pustake / 2 'sa' ityadhikaM pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 1 yathAsambhavaM sahakAri tatastadAnIM pratibandhakAbhAvasadbhAvAnna dehadahanAbhAvaH / nanvitthamapyaniyatahetukatvaM dAhAdesyAt / na ca pratibandhakAbhAvottambhakayoH prAgabhAvapradhvaMsayorivakaM kiJcidrUpaM sambhavati yena niyatahetukatvaM dAhasya syAt / tathAyamuttambhako'satpratipakSa evota5 mbhakatvamA kalayatyanyathA vA / prathamapakSe pratibandhakattambhakasadbhAve satpratipakSatvena pratibandhakasyApratibandhakatvAdasatpratipakSatvenottambhakasyottambhakatvAtpratIbandhakAbhAvottambhakayoH [: sadbhAvAt kimayaM kRpITayonirjanayatu dahanam / kiM vA pUrvoktayuktyA prathamapratibandhakasyApi pratipakSatvasiMddheH satpratipakSatvenottambhakasyAnuttambhakatvamata evaitadapekSayA prathama10 pratibandhakasya satpratipakSatvAsiddheH pratibandhakatvaM cetyubhayathottambhakabhAvapratibandhakAbhAvayorabhASAnmAjIjanaditi tvayi nyAyamudrAdhikAriNi mudritAsya janakatvAjanakatvavyavasthA / dvitIyapakSe'pi yathA pratibandhakasadbhAvena satpratipakSasyApyuttambhakasyottambhakatvaM svIkriyate tathA'paraprauDhapratibandhakasadbhAve'pi kiM na svIkriyate / svIkAre tu 15 kAryotpAdaprasaGgaH / tannAtIndriyazaktisvIkAramantareNa kazcana sahakArI sUpapAdaH / tadaGgIkAre tu sarvasu - / anyaH prAha, " pratibandhakasa bhidhAne zakteH pratibandhastAvattvapratibandhakena zaktinAze yA'pi procyate / sa ca yadi zaktervinAzaH / tarhi dAstRNAdInAmapyadAha pratibandhakena dahanasya dahanasAmarthya dalite dArutRNAdInAmapyadahanaprasaGgaH / tatazca svAzra iti paramasamAzaMkya tatkhaNDanam ! yasyApyadahanAdahanasya nirvANatvApattiH" / atha karataladAhAbhiprAyaprayuktatvAnmantrasya karataladAhazaktireva vahervinazyati / tarhi karataladAhazaktau vinaSTAyAmanabhimantritakaratalasya tena dahanaM na bhavet / atha mantreNa karatalasyaiva dAhazaktirdAtA paraparyAyA vinAzyate 6 ubhayathA' iti nAsti 1' prasiddheH' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 2 pa. bha. pustakayoH / 296 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 pari. 2 sU. 11 syAdvAdaratnAkarasahitaH 297 tato'bhimantritasyaiva tasyAdAha iti cet / tadasambaddham / vivakSitadahanAdAhyasya karatalasya dahanAntareNApyadAhaprasaGgAt / atha bAdaradahanAbhiprAyaprayuktamantrAbhimantritakaratalasya pratiniyatadahanApekSayaiva kSINA zaktiH / astvevaM tathApi pratibandhakAbhAve sati kutastenaiva kRzAnunA tasyaiva karatalasya dAhaH syAt / tadAnImanyaiva zaktiH saMjAteti 5 cet, nanu sA jAyamAnA pratibandhakAbhAvAttaditaradRSTadezAdikArakacakrAdRSTArthAntarAdvA saMjAyeta, na prathamaH panthAH / tata eva sphoTotpattisiddheH zaktikalpanAvaiyarthyAt / nApi dvitIyaH / taditaradRSTadezAdikArakacakrasya pratibandhakakAle'pi sadbhAvena zaktyantaraprAdurbhAvaprasaGgAt / nApi tRtIyaH / adRSTArthAntaranimittAkalpane tata eva 10 sphoTodayaprasaGgAt iti / tadetadasya tuNDamaNDapADammarapANDityamAtram / tathAhi pratibandhakena dahanasyaiva zaktivinAzyate / na ca dArutRzAdInAmapi dahanazaktiH / dAhyAnekatvena zaktInAmanekatvasyAbhyupagamAt / na ca kalpanAgauravAtakaH karttavyaH / pramANopapannavastuviSayatvena kalpanAgauravasyAdoSattvAt / tathA cAhuH, "pramANavantyadRSTAni 15 kalpyAni subahUnyapi " iti / yadvAstu karasalasyaiva daastaashktevinaashH| yatpurunarasyAH punaratpattau kAraNaM vikalpitam / tatprakaTayiSyamANakRpITayonisphoTaghaTanapaTIyaHzaktisamutpAdakakAraNAnusAreNa vicintanIyam / yatpunarudayanena nyagAdi, " kiM pratibandhakena zaktirvinAzyate 20 taddharmo vA dharmAntaraM vA janyate na vA udayanamatamudbhAvya 1 kimapIti pakSAH / tatrAkiMcitkarasya prati bandhakatvAnupapattiH / viparItadharmAntarajanane tadabhAve satyeva kAryamityabhAvasya kAraNatvasvIkAraH prAgabhAvAdi tatkhaNDanam / 1'adRSTArthA' iti ma. pustake pAThaH / 2 'nimittakalpane' iti ma. pustake paatthH| 3 nyAyaku. pra. sta. pR. 49 paM. 1. "Aho Shrut Gyanam" Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 1 vikalpAvakAzazca / taddharmavinAze vA punaruttambhakena tajanane'niyatahetukatvam / pUrva svarUpotpAdakAdidAnImuttambhakAttadutpatteH / na ca samAnazaktikatayA tulyajAtIyatayA naivamiti sAmpratam / vijAtIyeSu samAnazaktiniSedhAt / na ca pratibandhakazaktimevottambhako 5 niruNaddhi na tu bhAvazaktimutpAdayatIti sAmpratam / tadanutpAda prasaGgAt / kAlavizeSAttadutpAde tadevAniyatahetukatvaM sampadyate " iti / tatra zaktinAzapakSa evaM kakSI kriyate / yatpuna: punastadutpAde'niyatahetukatvamakathi / tanna tathyam / uttambhakAcchaktyutpatteranabhyupa gamAt / tasya pratibandhakazaktisaMhAra evaM vyApArAt / zaktasaptArciH 10 svarUpAdeva hi pariNAmikAraNAdasau sampadyata iti vakSyate / nanvastu saptAJcireva pariNAmikAraNaM zakteH kintu tatra kAlo'pi sahakArI kathyate sakalakAryotpattAvetasya sahakAritvena svIkRtatvAnna cAsyAminA sAkamekaM kiJcidrUpaM zaktijanakamasti vijAtIyatvAditi kuto niyatahetukatvamiti cet / asadetat / kAlasyAminA sAkaM samAna15 zaktikatayA tulyajAtIyatvasambhavAt / yattu vijAtIyeSu samAna zaktiniSedhAdityabhidhAyi / tatra vijAtIyatvaM sarvathA ghaTitaM kathaJcidvAbhipretam / nAdyaH panthAH / sarvathA vijAtIyasya kasyacidabhAvAt / jalajvalanayorapi dravyatvAdinA samAnajAtIyatvAt / dvitIye tu pathi na kathaMcitsamAnajAtIyatApratikSepaH / kathaMcidvijAtIyatAyAH 20 kathaMcitsamAnajAtIyatvAvinAmAvitvAt / hanta nUtanatamoktimudrayA kiM tavodayana tatsakhe'nayA // yA vidagdhaghaTitaM na mRpyate tarkakarkazavitarkabarbaram // 303 // nanu prApya zakti pratibandhakaH prativadhnAtyaprApya vA / na tAva prApya / zaktimato maNimantrAdinA'prAptau vitAnA parakIyAdhi- tenAsyAH prApterayogAt / na hi hastena paTAkSepANAM khaNDanam / prAptau tadtarUpAdeH prAptiH sambhavati / aprA vikara "Aho Shrut Gyanam" Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari, 2 sU. 1] syAdvAdaralAkarasahitaH tasya pratibandhe caikasmAdeva maNimantrAdeH sarvasyAH zakteH pratibandhaH syAditi cet / naitaJcaturasram / yogyatAlakSaNasambandhavazAdyogyAyA evAsyAstena pratibandhopapatteH / na khalu cumbakasyApi pratiniyatalohAkarSaNe tena samaM yogyatAto'nyaH sannikarSAdiH sambandho'sti / yogyatAyA anaGgIkAre ca kathametadapi ghaTeta / yaduta, kazcidyogasamRddhilabdhavilasanniHsImamAhAtmyavAn vidyAvezavizeSasiddhatilakAlaGkArasaMskArataH / / ekAM kAmapi kAmakArmukalatAsaMvAdinI kAminI___ mAkarSatyakhilAstu na tribhuvanakroDAntarAdhyAsinIH // 304 // nanu vahnaH zaktirnaSTA satI pratibandhakottarakAlaM kutaH samutpadyate / 10 yata eva zaktyantarasahitAdvahnisvarUpAtpariNAmikAraNAtprathamaM tata eveti brUmaH / yadi zaktyantararahitAdeva pratibandhakottarakAlaviziSTAdvahnisvarUpAtsamutpatsyate tadA ko doSa iti cet / na kazcidanyo'niyatahetukatvAt / evaM hi kalpane dAhazaktijanakazakyantarasya sarvathA'bhAvAtpUrva vahnayutyAdakakAraNebhyaH samprati tu vahrisvarUpAtta- 15 dutpattiprasaktyA'niyatahetukatvam / dezakAlayozca yadi na zaktyantaramasti tadA kathaM tau sahakAriNau syAtAm / kumbhAderapi sahakAritvApatteH / zaktyantarasAhitye tu yAnyeva kAraNAni dahanasvarUpadezakAlAdIni tenaikena zaktyantareNa zRGkhaleneva samAkalitAnyeva sphoTAdikAM zaktiM ghaTayatIti kuto'niyatahetukatvam / nanu tacchaktya- 20 ntaraM pratibandhakopasthAnAvasthAyAmapyasti na vA / nAsti cet / kutaH pratibandhakottarakAlamutpadyeta / kAlAdeH zaktyantarazAlino jvalanAdervA / kAlAdezcet / dAhotpAdakazaktirapi tata evAstu kiM zaktyantarasaGgatena dahanena / zaktyantarazAlino jvalanAdeva tadutpAdasvIkAre tu tadapi zaktyantarasaGgatAdeva vaDherutpattimadaGgIkartavyam / 25 tadapyevamityanavasthAnAnna . kadAcitpratibandhakottarakAlaM kAryotpattiH "Aho Shrut Gyanam" Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 syAt / atha dAhakArizaktyutpAdikA zaktiH pratibandhakAvasthAyAmapyasti / tarhi tadAnImevAsau sphoTaghaTanalampaTAM zaktiM kimiti notpAdayati / kiM pratibandhakAmAvasya sahakAriNo'bhAvAdabhibhUtatvAdvA / Aye kalpe pratibandhakAbhAva eva sarvatra sahakArI kalpyatAM kimatI5 ndriyazaktikalpanAkalaGkena / dvitIye tu ko'syA abhibhavaH / kAryotpattyanAbhimukhyamiti cet / tadapi padArthasvarUpasyaivAstu kimanayA / yadi cAsmatpakSe prakAmaM pradviSTAH shktiklpne'vgaaddhmminivissttaaH| tathApi sphoTotpAdikaiva zaktistadAnImabhibhUtAstu kimanenAJjanAtanayalAGkaladaNDADambaraviDambanA zaktyantareNa / bhAti tavaiSa vayasya vitarkaH karkazatarkavitarkapaTUnAm // . nirbharadurbhagadurgatarAmAvibhramabhAGgizatena samAnaH // 305 // . tathA hi yaduktam , pratibandhakAvasthAyAM zaktyantaramasti na veti / tatrAstIti naH pakSaH / yatUktaM tadAnImevAsau sphoTaghaTanalampaTAM zaktiM kimiti notpAdayatIti / tadapyuktam / tadAnImapi tasyAstayA 15 samutpAdanAt / yadi tadAnImapi tayA'sau samutpAdyate kathaM na kArya janmeti cet / kAryakaraNakSaNe pratibandhakena tasyAH pradhvaMsAt / tajjanikA'pi zaktiH kathaM na tena pradhvasyate iti cet, tadA kuDathakANDapaTAdinA prabhAvayavIva tajjanako ratnAvayavyapi kimiti na pradhvasyate ityabhidheyam / tasya tato dUradezasthatvAditi cet / 20 nikaTasthe tasmin kimuttaraM vitarasi / prabhAvayavinaiva sArddha tasya virodhitvAditi cet / tarhi sphoTotpAdakazaktyaiva sAkaM pratibandhakasya virodhAt tasyA eva tena nirodha iti tulyam / kathamasau tadAnI tAmutpAdayatIti nizcIyate iti cet / avikalatvAttasyAH / yadA hi kAraNamavikalantadA svakAryamarjayameva / avikalatvamapi 25 kuto nizcitamiti cet / tasyAH zaktisvarUpakAryopArjane svotpAdya zaktyanAskanditadahanasattAmAtrApekSatvAt / tasya ca pratibandhakAva "Aho Shrut Gyanam" Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH / 301 sthAyAmapi bhAvAt / nanu kimiyaM zaktirapi prekSAcakSuH / yatsvotpAyazaktyanAskandita eva dahane tAmAdadhAti / nanu kiM bIjamapi prekSAcakSuryatsahakArinikaraparikaritamevAGguraM karoti / svabhAva evAyamIgasyeti punaratrApi suprApam / nanvasau zaktisamutpAdikA zaktiH kutaH samutpadyate / yata eva jAtavedAH / sa hi tayA sahita eva svahetorupa- 1 jAyate / yata evAsau vinazyati tata eva sApi / tato na pratibandhakAdyAvavyabhAvitvAttasyAH / nanu sphoTAdijanikA zaktiH zaktyantarasahakRtA kArya karotyanyathA vA / Adhe kalpe'navasthA / dvitIye tu zakti. sphoTAdijanikA zaktiH zaktyantarasahakatA kArya vatpadArthasvarUpameva niHzaktika kAryakAri samastu 10 karotyanyathAveti vika- kiM zaktyA kRtyam / etadapyasatyam / lpapUrvaka khaNDayituH parAkaraNa kSityAdisahakAriNyapi samAnatvAt / tathAhi kSitiH kSityantarasahakRtAGkaraM karotyanyathA vA / prathame'navasthA / dvitIye kSitivaTIjameva kSitikSuNNamaGkarakAri samastu kiM kSityA kRtyam / atha sadaiva vizvambharAsvarUpasaha kAriparicitaM bIjamaGkuramAracayadvi- 15 lokitamiti kathaM tAmantareNa tasyAGgurakaraNakauzalamityupagamamahAsAhasaM kartumIzmahe iti cet / nanu bhavatu kSitirUpe pratyakSa sahakAriNIdamuttaram / atyakSe punaradRSTe kiM vakSyasi / na ca sahakArIdamaGkurotpattAviti vAcyam / sarvotpattimatAmadRSTasahakArivazAdutpattestvayA svIkArAt / api ca zaktiH zaktyantarasahakRtetyAdivikalpaparikalpa- 20 nena zakterunmUlane kriyAyAmapi kA te pratikriyA / tathA hi yadA kayAcikriyayA kazcikimapi phalamutpAdayitumabhilaSati tadAsau kriyApi kriyAvatI phalotpAdAya kalpyate anyathA vA / Aye'navasthA / dvitIye tu devadattAdireva phalotpAdako'stu kiM kriyayA / atha kriyAyA abhAve vivakSitakAlAdanyadApi phalotpattiH syAdato'styeva kriyA / na 25 cAsyAM kriyAntaramupeyam / tadupagame hi tasyA dravyatvaprasaGgo bAdhakaM "Aho Shrut Gyanam" Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 ___ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU.1 pramANaM kriyAyA dravyAzritatvAditi cet / idaM zaktAvapi tulyam / zakterabhAve hi vahnayAdevivakSitakAlAdanyadApi dAhotpattiH syAdato'styeva zaktirna cAsyAM zaktyantaramupeyaM tadupagame hi tasyA dravyatvaprasaGgo bAdhakaM pramANaM zaktInAM dravyAzritatvAt / zaktirhi paryAyo na 5 ca paryAyaH paryAyAzrito bhavatIti / tatkimazakta eva zaktiparyAyaH kArya kurute / kriyApi kimakriyaiva kArya kurute iti samAnam / nanu kriyA pratyakSasiddheva / zaktistu kAryAnyathAnupapattyA parikalpyate / sA ca vyAbhicAriNI / dravyasya sahakAritayA vyApriyamANebhyaH paryAyebhyaH zaktirahitebhyo'pi kAryotpAdAt / na hi paryAyeSu zakti10 rasti / tasyAH paryAyatvena tadanAdhAratvAditi cet / tarhi paramAvA dyatIndriyadravyavartinISu kAryA'nyathAnupapattyaiva pratIyamAnAsu kriyAsu kA vArtA / tataH kriyeva zaktirapi sviikrtvyaa| tadapi cAtra plavate yadajalpi jayantena pallaMce "svarUpAdudbhavatkArya _ sahakAryupabRMhitAt / / na hi kalpayituM zaktaM pallavagranthe jayantena kRtasya 15 zaktikhaNDanasya khaNDana zaktimanyAmatIndriyAm // 1 // sarvadA na ca sarveSAM sannidhiH sahakAriNAm // svarUpasannidhAne'pi na tadA kAryasambhavaH // 2 // mantre sati viSAdInAM svakAryAkaraNaM tu yat // na zaktipratigrandhAttatkintu hetvantarAgamAt // 3 // mantrAbhAvo hi taddheturdharmA20 disahakArivat // mantrabhAvastatastatra hetvantaratayA mataH // 4 // teSAmamlAnarUpANAM nanu mantreNa kiM kRtam // kAryodAsInatAmAtraM zaktau caiSa nayaH samaH // 5 // na hi mantraprayogeNa zaktistatra vinAzyate / / mantravAdinyudAsIne punastatkArya darzanAt // 6 // " iti / kiM cedamudAsInatAmAtraM yadi dharmaH 25 kazcidasau dRzyo'dRzyo vA / nAdyaH / tasya kacidadarzanAt / dvitIye 1 nyAyamaJjayo pR. 41. "Aho Shrut Gyanam" Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH . 303 tu nAtIndriyakalpanayA pariNItAbhijAtakAntayeva tyajyeta tadvaraM zaktiH kalpitAstu / na cedaM zaktAvapi samam / tasyAstasyAH pradhvaMsasyoktatvAt / yatrAsyAM zaktisaMsiddhau majatyudayanadvipaH / / jayanta hanta kA tatra gaNanA tvayi kITake / / 306 // 5 tadeva svarUpasahakArizaktirUpAdRSTahetoreva sphoTAdikAryamaghaTamAnamatIndriyAM zaktiM saptArciSaH samarpayati / ye tvasyAmanyathAnupapattau satyAM ne tAM svIkurvate mahAsAhasikAste / yadvA, meghe cAruzacIzacAparacanArociSNucitrAJcite caJcatkajalakAlakAntikalite kAmaM tathA garjati / / kiM kAkaH kurute kadApi kimapi prollAsilAsyotsava kiM vA komalakaNThanAlalulitaM kekIva kekAyitam // 307 // yaca dahanAdayaH svarUpasahakArirUpadRSTazaktyatiriktabhAjo na bhavazaktipratikSepakAnumAnasya ntItyAdyanumAnamavAdi / tatra svarUpasahakAri khaNDanam / zaktyodRSTatvaM pratyakSApekSayA vivakSitaM pramANAntarA- 15 pekSayApi vA / prathamapakSe sakalakAryotpatisahakAritvena svIkRtasya prAmANyadRSTasyApi pratyakSAnupalakSyatvena dRSTatvAbhAvAt pratiSedhaH syAt / atha pramANAntarApekSayApi dRSTatvaM vivakSitam / tathA cAdRSTasyAnumAnapramANena dRSTatvAttadatiriktAyA eva zakterabhAvaH sAdhyata iti cet / tarhi siddhasAdhyatA / pramANaparidRSTebhyo'tiriktazakterasmAbhirapyamAvA- 20 bhyupagamAt / na khalu prAmANikaH kazcitpramANaparidRSTAdatirikta vastu svIkaroti / kathitaM ca tatsAdhanAya sphoTAnyathAnupapattiranumAnamanantarameva / kAryotpAdakatvarUpo heturapi sopAdhiH / atIndriyazaktyabhAve dravyatvAbhAvasyaiva prayojakatvAt / zyAmatva iva zAkAdyAhArapariNateH / 1' api ' ityadhikaM pa bha pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 tato yathA yatraiva zAkAdyAhArapariNateH sadbhAvaH satyapi tatputratve tatraiva zyAmatvamevamihApi yatraiva karmAdau dravyatvAbhAvaH satyapi kAryotpAdakatve tatraiva zaktyabhAva iti / dvitIyAnumAne'pi sarvapramANairanupalabhyamAnArthatvAditi heturasiddhaH / tatsAdhakasyAnumAnasya darzitatvAt api ca sarvapramANairbhavAneva nopalabheta zaktizabdasyArtha kiM vA sarvamapi jagat / prathamapakSe vyabhicArI hetuH| yadi nAma bhavatastatra na pramANAni pravRttAni tat kimetAvatA tasyA abhAvo bhavatu / bhAvatkapramANasattAyAH padArthasattAM prati vyApakatvAbhAvAt / dvitIyapakSe tu sandigdhAsiddhaH / sarvasyApi pramAtustatra pramANaM na pravarcata iti asarvavidA nizcetumazakteH / tRtIyAnumAne'pi pArthivApyadravyAbhyAM vyabhicArI hetuH / te hi cAkSuSatve sati hetU bhavato na ca svaikasamavetAtIndriyakAryAkartaNI / guNatvaguNasya tAdRzasya tAbhyAM nivartanAt / vyarthavizeSyazcAyam / cAkSuSatvavizeSaNamAtrAdeva sAdhyasiddheH / na khalu cAkSuSaM kiMcit svaikasamavetAtIndriyakAryakAri samupalabdhaM yayavacchedAya hetutvamupanyasyeta / vaDyAdikamityatrApyAdizabdena samastaM vivAdAspadaM dravyaM dharmitvena yadyabhIpsitam / tadA pakSakadezAsiddhatA hetuvizeSaNasya / pakSIkRtAzeSadravyANAmekadeze vAyuvyomAdau cAkSuSatvavizeSaNAbhAvAt / atha pRthvIpAthorUpameva dravyamAdizabdenA bhipretamiti noktadoSAvakAza iti cet, tIvyApinI shktybhaavsN20 siddhiH / tannedamapyanumAnaM sAdhu / heho nyAyyaM nyAyazAstrapravINAH zakteryayaM bADhamatra dviSantaH // sarvebhyo yadbhItabhIteva yupmannaSTA zaktiH zaktyabhAvaprasiddhau // 308 // yaJcoktaM zaktinityA'nityA vetyAdi / tatra nityAnityAM zaktiM brUmaH / dravyarUpatayA nityatvasya paryAyarUpatayA'25 pUrvakaM zaktenityAnitya- nityatvasya tatra jainairabhyupagamAt / yatpunarasthA rUpatAyA vyvsthaapnm| utpattau kAraNaM vikalpitam / tatra dahanasvarU 1 'upalabhate' iti pa.pustake paatthH| 2 'utpatti' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaralAkarasahitaH 305 yameva tatkAraNamityucyate / nanu tadapi zaktimadeva tadutpAde vyApriyate sApi tatra zaktiH kutaH samutpanneti cet / yebhya eva zaktakAraNebhyaH pAvakaH kAraNazaktirapi ca tebhya eva samutpadyate / ma caivamanavasthApi dUSaNAya / bIjAGkurAdivat / yatpunaruktaM pratikAryamekA zaktiranekA vetyAdi / tatra kAraNasya pratikAryamanekaiva zaktiH / tathA 5 hi kAraNamanekazaktiyuktaM vicitrakAryatvAt nAnAkAraNavat / vicitrakAryANi vA kAraNamya zaktibhedanimittakAni tattvAdvibhinna kAraNakAryavat / yathaiva hi sahakAraphalAdau rUpAdijJAnAni rUpAdisvabhAvabhedanibandhanAni / tathaikasmAdapi pradIpAderbhAvAdvartikAdAhatailazoSAdivicitrakAryANi tAvacchaktibhedanimittakAni vyavatiSThante / 10 anyathA rUpAdernAnAtvaM na syAt / cakSurAdisAmagrIbhedAdeva hi tajjJAnapratibhAsabhedaH syAt / sahakAraphalAdidravyaM tu rUpAdisvabhAvarahitamekamanaMzameva bhavet / cakSurAdibuddhau pratibhAsamAnatvAt rUpAdeH kathaM sahakAraphalAdidravyasya tadrahitatvamiti cet, tarhi taila. zoSAdivicitrakAryAnumAnabuddhau zaktinAnAtvasya pradIpArthAnAM / pratIteH kathaM tadrahitatvaM syAt / pratyakSabuddhau pratibhAsamAnA rUpAdaya eva paramArthasanto natvanumAnamatau parisphurantyaH zaktaya ityapyasundaram / adRSTezvarAderaparamArthasattvaprasaGgAt / pradIpAdidravyasyaikasya vartikAdisAmagrIbhedAhAhAdikAryanAnAtvaM na punastacchaktisvabhAvabhedAdityapyavicAritaramaNIyam / rUpAderapyabhAvAnuSaGgAt / zakyaM hi .. vaktuM sahakAraphalAdidravye cakSurAdisAmagrIbhedAdUpAdipratibhAsabhedo na punA rUpAdyanekasvabhAvabhedAditi / tanna pramANapratipannatvAdrUpAdivacchaktInAmapalApo yuktaH / 1'tat' ityadhikaM pa. pustake ! "Aho Shrut Gyanam" Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 1 yaccAnyaduktaM kimasau zaktimato'bhinnA bhinnA vetyAdi / tatrAdyapakSazaktiH zaktimato bhinnA dvayamanabhyupagatameva ! bhedAbhedapakSasyaiva svIkArAt / abhinnA vaiti pakSakhaNDa- zaktimato hi zaktirbhinnA / tatpratyakSatve'pyasyAH napUrvakaM bhedAbhedapakSasya vyavasthApanam / pratyakSatvAbhAvAt / kAryAnyathAnupapattyA tu pratIyamAnAsau tadvato vivekena pratyetumazakyatvAdabhinneti / na cAtra virodhAdyavatAraH / bhedAbhedAtmakavastuno jAtyantaratvAt / mecakajJAnavasAmAnyavizeSavacceti / tataH kAryakAraNabhAvapratiniyamaM pratijAnAnaiH pratipadArthaM svAtmabhUtamatIndriyakAryakasamadhigamyaM vicitraM rUpAntaraM zaktyaparAbhidhAnaM prekSAdakSaiH pratipattavyam / evaM ca sannItinizreNivazAtprasiddhiprAsAdamArUDhavatI kathaJcit // nityA vibhinnA ca vicitrarUpA zaktiH parokSA nikhilArthasArthe // 309 // ___ tasyAM cArthApatteranumAnAntaHpratiSTharUpAyA nApahrotuM zakyaM pratIyamAnaM pramANatvam / yatpunaH zAbdapramANapUrvikAyA arthApatteH pIno devadatto. divA . na bhuke iti nidarzanamadarzi jaiminIyaiH / tatra mImAMsakasamatArthApatteH / khaNDanam / vAkyakhaNDalakakalpanamanuSapannam / arthasyaiva kAryaliGgadvArataH kalpayitumupapannatvAt / yathaiva hi pratyakSataH sthUlaM kacidbhUmamAlokya tatkAraNaM dhUmaketanamanugacchanti te tathaivAgamAddinAdhikaraNabhojanAbhAvavi20 ziSTaM pInatvAkhyaM kAryamavadhArya tatkAraNaM rajanibhojanamapyanuminvantu / ko'tra vizeSaH / liGgasya tu kvacit pratyakSAtpratipattiH kutracidvivecanAditi nAyaM garIyAn vizeSaH / athAparipUrNavacanaM yathocitAM pratItimeva kartumazaktamiti cet / tatkiM pIno devadatto divA na bhuGa 1'prasAda' iti pa, pustake pAThaH / 1 ' sthUlaM ' iti nAsti pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAhAdaratnAkarasahitaH ityatastatpInatvepratItirna bhavati / nanu bhavati sAkAsA tu bhavati na ca sAkAGpratItikAriNastasya prAmANyamiti tadeva tAvatpUrayituM yuktamiti cet / tadapi na parIkSAkSamam / yataH kasyAtra sAkAGtvaM zabdasya tadarthasya tadavagamasya vA ! zabdasya tAvadarthanirapekSasya na kadAcidAkAGA / anabhivyaktazabdavat / arthastu sAkAraH sannarthAntara- 5 meva kalpayatu kiM phalaM vacanakalpanAyAH / avagamo'pyarthagocara eva sAkADo bhavati na zabdagocaraH zravaNakaraNakaH / tasmAdayagamanairAkAkuthasiddhaye tadarthakalpanaiva sAdhIyasI / vAkyakhaNDalakakalpanApi hyAvagatisiddhayarthamityarthakalpanaivAstu kiM sAmAnvAntareNa / atha kalpyamAnasyArthasyA nAgamikatvaM prAmotItyucyate / tarhi vAkyazakalakalpanApakSe 10 sutarAmanAgamikaH so'rthaH syAt / kalpyamAnasya tasyAgamAdanyatvAt / zruto'nubhitazca dveSA'yAgama evAyamiti cet, zrautazcai zrautArthAnumitazca dviprakAro'dhyAgamArtha eva bhaviSyatyasau kiM vAkyAMzavidhAnena / tena zrUyamANAgamavacanapratipAdyArthasAmarthyalabhyatvAdeva tasthAgamArthatA bhaviSyatItyartha eva kalpacitumucitaH / api ca yasminnakalpite'- 15 nutpattistadarthApatyA pramIyate / rAtrisambandhe cAnavagate bhojanasyAnupapattiH / kAlasambandhAbhAvena hyeSAnupapattiH sA kAlAntarasambandhameva kalpathitumalam / athArthasadbhAvameva kalpayitumarthApattiH pravartamAnA tasya savikalpakajJAnavedhatvAt savikalpakajJAnAnAM ca zabdapurassaratvAt purovartini zabda eva paryavasyati / sa ca zabdaH svArthamupasthA- 20 payatIti / tadasamyak / evaM savikalpakapratyakSAnumAnopamAnAderapi prAmANyasya sakalasya zAbda eva paryavasAnaprasaGgAt / yadi ca zabdamAtramupapAdakamucyate / tArha pIno devadatto divA na bhuGa iti yadA prayujya punarevabhucyate yAminyAmattIti / tadA yAminIzabde'ttizabde 1. panitApratipatti ' iti pa. pustake pAThaH / 2 ' arthAstu' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 3 'tha' iti nAsti pa. bha. pustakAH / / "Aho Shrut Gyanam" Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 1 vA'vyutpannasya pUrvazrutavAkyArthAviSayAnupapattiruparameta / na caivam / tataH zabdAdbhojanasya rAtrisambandhe'vagata eva tadupasteH / tato'rthasyaiva sAkSAdupapAdakatvamiti na sarvathA vAkyakhaNDalakaviSayA zrutArthApattiH zreyasIti / yaccApittipUrvikAryA arthApatterudAharaNaM zabdakartRkArthapratyAyanAnyathAnupapattipratipannavAcakazaktyanyathAnupapattyA zabde nityatvakalpaneti mImAMsakairdarzitam, tadapi na mImAMsAsaham / vAcakazakte nityatvakalpanA pratyanyathAnupapatterabhAvAt / parAkariSye ca purataH zabdasya nityatvamityalamiha prapaJcena / atha bhavatvanyAsAmarthApattInAmanumAnAntaHpAto'bhAvapUrvikArthApattestu kathamayamupapadyate / ucyate / jIvato gRhAbhAvena liGgabhUtena bahirbhAvAnumAnAt / tathAhi jIvatazcaitrasya samanyabhAvo bahistadbhAvapUrvako jIvatassaanyabhAvatvAt prAGgaNe sthitamya gRhe jIvadabhAvavat / yadvA caitro bahirasti gRhAsaMsRSTajIvanAdhAratvAt svAtmavaditi / nanu sAdhanapratItisamaya eva sAdhyasya pratIyamAnatvena prameyAnupravezAkhyadoSaprasaGgAnnedamanumAnam / tathA hyAgamA15 vagatajIvanasya gRhAbhAvena caitrasya bahirbhAvaH parikalpyate / itarathA mRtenAnaikAntiko hetuH syAt / abhAvazca gRhItaH san bahirbhAvaM gamayati nAgRhIto dhUmavat / abhAvagrahaNaM ca sakalasadupalambhakapramANapratyastamayapUrvakam / iha ca sadupalambhake AgamapramANe sati kathamabhAvaH pravarteteti sadmani pravarttamAna evAsau sadupalambhakaM pramANaM pRthagviSayamavasthApayati bahirasya bhAvo gRhe tvabhAva iti / tena jIvato bahirbhAvavyavasthApanapUrvakagRhAbhAvagrahaNopapatteH spaSTaM prameyAnupravezalakSaNo doSaH / anumAne tu dhUmAdiliGgagrahaNasamaye manAgapi tadanumeyadahanAdiliGgaanupravezasparzo na vidyata iti / naitardupapannam / 1' yathArthApatti ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 . pUrvikA' iti bha. pustake pAThaH / 3 'na' iti nAsti bha. pustake / 4 ' parikalpya ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH ! 5 'spaSTaH' iti pa. pustake pAThaH / 6 'etad' iti nAsti pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 pari. 2 sa. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH yataH kiM prameyamabhimatamatra bhavatAM yena tadanupravezo doSaH syAt / kiM sattAmAtramuta bahirdezavizeSaNam / sattAmAtraM tAvadAgamAdevAvagatamiti na pramANAntaraprameyatAmavalambate / bahirdezavizeSitaM tu sattvaM bhavati prameyam / tasya jIvagRhAbhAvagrahaNakAle'nupravezaH kutastya iti cintyam / gRhAbhAvagrAhakaM hi pramANa gRha eva sadupalambhakapramANA- 5 vakAzamapAkaroti na bahiHsadasattvacintAM prastauti / mRtasya jIvato vA dUre prAGgaNe'pi vA tiSThatazcaitrasya gRhAbhAvaparicchede vizeSAbhAvAt / jIvanaviziSTastu gRhAbhAvaH pratIyamAno liGgatAmanute / vyabhicAranirAsAt / na ca vizeSaNagrahaNameva prameyagrahaNam / jIvanamanyadanyacca vahirbhAvAkhyaM prameyam / natu jIvanayatnaviziSTagRhAbhAvapratItireva bahi- 10 rbhaavprtiitiH| na hi dahanAdhikaraNadhUmapratItireva dahanapratItiH / nanu dhUmAdanya eva dahanaH / ihApi gRhAbhAvajIvanAbhyAmanya eva bahirbhAvaH / parvatahutavahayoH siddhatvAt matvarthamAtraM hi tatrApUrvamanumeyamevamihApi bahirdezayogamAtram / yadi tu tadadhikaM prameyamiha nepyate / tadA gRhAbhAvajIvanayorabhAvAgamAkhyapramANAbhyAma- 15 vadhAraNAdAnarthakyamarthApateH / tasmAtprameyAntarasadbhAvAttasya ca jIvagRhAbhAvalakSaNaliGgagrahaNasamaye'nanupravezAnna prameyAnupravezo doSaH / arthApattAvapi tulya evAyaM doSaH / tatrApyarthAdarthAntarakalpanAbhyupagamAt / " dRSTaH zruto vA'rtho nopapadyata" ityarthakalpanetyevaM granthopanibandhanAt / tamya tasmAtpratItiriti hi yatra vyavahArastatrAvazyaM tatpra- 20 tItau tadanupravezo doSa eSa / svabhAvahetAviva tadbuddhisiddhathA tatsAdhyasiddheH pramANAntaravaiphalyAditi / 1 'yatna' iti nAsti pa. bha. pustkyoH| 2 'adhikaraNAt' iti pa. pustake pAThaH / 3 mImAMsAbhASye pR. 8 paM. 17. 4 ' anyathA ' ityadhika bha. pustake / 5' nopapadya ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANasya savistaraM 310 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. / abhAvapramANaM tu pratyakSAdAvevAntarbhavatIti na tadvAreNApyabhimatapramA NasaGkhyAvyAghAtaH / yattu tatsamarthanAya pratyakSAderamImAMsakasaMgatasyAbhAva- -- nutpattirityAdi jaicinIrairajalpi / tatra saatmno'khunnddnm| pariNAmo veti prathamapakSe kimAtmA sarvathA jJAna rUpeNApariNataH kathAzcidvA / tatrAdyavikalo mAtA meM vandhyetyAdivat svavacanavirodhaH / sarvathA hi yadyAtmA jJAnarUpatayA na pariNataH kathabhabhAvaparicchedakaH / paricchedasya jJAnadharmatvAt / paricchedakatve vA kathamasau sarvathA jJAnarUpatA na pariNataH / atha katha zcit / tathA hi abhAvaviSayaM jJAnamasti niSecaviSayaM tu nAstIti / 10 tarhi tajjJAnamevAbhAvapramANaM svAnnAtmA / tancondrayAnvayavyatirekAnu vidhAyitvAtpratyakSameva / dvitIyapakSe yadanmavastuni abhAvAMze vijJAna tatpratyakSameva / bhAvAMzavadabhAvAMze'pyakSANAM pravRttyAvirodhAt / etena madbhAvapramANasvAsAdhAraNaviSayapradarzanApa pramANapaJcakaM bolAdAktam / tadapi pratyuktam / pratyakSAderabhAvAMzagrAhakatvopapattestrAbhASapramANa15 kalpanAyA nirupayogAditi / yadapyabhAvajJAnasya pratyakSatApratikSepAya gRhItvAvastusadbhAvamityAghabhihitam / tadapvavadyam ! akSApekSayA jAyamAnatvena pratyakSatAyA eva tatropapadyamAnatvAt / yattu bhUdezagrahaNajanmanyevAkSANAnupayogitvAdakSApekSitvamanyathAsiddhamabhAvajJAna yuktm| tadanupapannam / na khalu jJAnadvayaM krameNotpadyamAnabhidamanubhUyate prathamami20 ndriyajaM bhUpradezajJAnaM tataH pratiyogilmaraNe sati mAnasamindriyAnapekSaM nAstitAjJAnaM ca / ekasyaiva kumbhAdiviviktabhUpradezabAhiNo jJAnasthAbhAvagrAhitvenApyanubhUyamAnatvAt tasya cendriyajatvena tvayApi pratipannatvAt nAnyathAsiddhamakSApekSitvamabhAvajJAnasya / evaM ca bhUtalAdivastagrahaNaghaTAdipratiyogismaraNalakSaNA'bhAvapramANajanikA sAmagrI nira 1'kisAtmavuddhadhasarvathA' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 . pariNataM ' iti pa. pustake pAThaH / 3 'api ityadhika 'pa, bha. pustkyoH| 4 athetyadhika pa. bha. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkarasahitaH stA / tajanyatvenAbhyupetasya pratyakSAdyatiriktasyAbhAvapramANasya pratikSiptatvAt / kiM ca bhUtalAdikaM vastu pratyakSeNa ghaTapaTAdibhiH pratiyogibhiH saMsRSTaM pratIyate'saMsRSTaM vA / tatrAyaH pakSo'nupapannaH / pratiyogisaMsRSTasya bhUtalAdivastunaH pratyakSeNa pratItau tatra pratiyogyabhAvagrAhakatvenAbhAvapramANamya pravRttivirodhAt / pravRttI vA na prAmANyam / prati- 5 yoginaH sattve'pi tatpravRtteH / dvitIyapakSe tvabhAvapramANavaiyarthyam / pratyakSeNaiva pratiyoginAM kumbhAdInAmabhAvapratipatteH / athocyate na saMsRSTaM nApyasaMskRSTaM pratiyogibhirbhUtalAdivastu pratyakSeNa gRhyate vastumAtrasya tena grahaNAbhyupagamAditi / tadapi duSTam / saMsRSTatvAsaMsaSTatvayoH parasparaparihArasthitirUpatvenaikA~panivedhe'paravidhAnasya 10 parihartumazakyatvAt / pratiyoginazca ghaTAdeH smaraNamanubhUtasyaiva nAnyathA / atiprasakteH / tadanubhavazvAnyAsaMsRSTatayAbhyupagantavyaH / tasyApyanyAsaMsRdhratApratipattistadanyapratiyogismaraNAt / tatrApyayameva nyAya ityanavasthA / atha pratiyogino bhUtalasya smaraNAddhaTasyAnyAsaMsRSTatA pratIyate tatsmaraNAJcha bhUtalamya taditaretarAzrayaH / tathAhi na 15 yAvaddhaTAsaMsRSTabhUbhAgapratiyogismaraNAddhaTasya bhUtalAsaMsRSTatApratipattirna tAvattatsmaraNAdbhUtalasma ghaTAsaMsRSTatApratipattiryAvacca bhUtalasya ghaTAsaMsRSTatA na pratIyate na tAvasmaraNena ghaTasyeti / tasmAdanyapratiyogismaraNamantareNaivAbhAvAMzo bhAvAMzavatpratyakSo'bhyupagantavyaH / bhUtalAsaMsRSTaghaTadarzanAhitasaMskArasya ca punarghaTAsaMsRSTabhUbhAgadarzanAnantaraM tathAvidhaghaTasmaraNe 20 satyayAtrAbhAvapratipattiH pratyabhijJAnameva / yadA tu sarvaM sarvatra vidyate iti durAgamAhitasaMskAraH sAMkhyaH pratibodhyate / yAtropalabdhilakSaNaprAptaM sannopalabhyate tattatrAsaditi vyavahartavyaM yathA sattve rajastamasI tathA cAtra ghaTa iti / tadApyanumAnameveti kAbhAvapramANasyAvakAzaH / yacca na tAvadindriyeNe petyAdyuktam / tadapi na yuktam / 25 1 rUpati nAsti pa. bha. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 1 yasmAdindriyANAmabhAvajJAnAjanakatAyAmabhAvAMzena saha sambandhAbhAvo nibandhanamabhidhIyate / tatra kasya sambandhasyAbhAvaH / kiM saMyogalakSaNasya yogyatArUpasya vA / nAdyaH kalpaH zreyAn / saMyogasyendriyANAM jJAnajanakatvaM pratyaprayojakatvAt / cakSuSaH saMyogAbhAve'pi bhAvAMze jJAnajanakatvasya prasAdhayiSyamANatvAt / nApi dvitIyaH / yogyatAlakSaNasya saMbandhasyendriyANAmabhAvAMze'pi sadbhAvAvirodhAt / yogyatA hi kAryadarzanAvaseyA ! kArya ca jJAnAkhyamindriyANAM bhAvAMzavadabhAvAze'pi upalabhyata eveti / etena 'nanu bhAvAdabhinnatvAsamprayogo'sti tena ce' ityAzaGkaya 'na hyatyantamabhedo'sti rUpAdivadihApi naH' iti yatsamAhitaM tadapi pratihatam / anabhyupagatopAlambhatvAt / bhAvAMze'pIndriyANAM jJAnajanakatvaM prati saMyogasyAprayojakatvenAbhihitatvAt / na cApyanumAnatvamityAdyanupapannamuktam / vayAdikAraNAmAvajJAnAjAyamAnasya dhUmAdikAryAbhAvajJAnasyAnumAnatvasambha vAt / yattvindriyAdisAmagrIsamudbhUtaM kumbhAdhabhAvajJAnaM tasya 15 pratyakSatvenAnumAnatvamasmAbhirabhyupagatameva / yaccAnyadavAci meyo yadvadabhAvo hItyAdi / tatra bhAvarUpeNa pratyakSeNa nAbhAvo vedyata iti pratijJA'nyAsaMsRSTabhUtalagrAhiNA pratyakSeNa nirAkriyate / anuSNAgnipratijJeva tadauSNyagrAhiNA pratyakSeNa / bhAvAtmake yathA meye ityasambaddham / abhAvAdapi bhAvaprattipatteH / yathA gaganatale patrAdInAmadhaH pAtAbhAvAdvAyoriti / bhAvAcca bayAdeH zItAbhAvasya pratItiH sakalalokapratItA ! yo yathAvidhaH sa tathAvidhenaiva gRhyata ityabhyupagame cAmAvasya mudrAdibhAvajanyatvAbhAvaH syAt / zakyaM hi vaktuM yo yathAvidhaH sa tathAvidhenaM janyate yathA bhAvo bhAvena abhAvazcAbhAva stasmAdabhAvenaiva janyate / pratyakSabAdhA cAnyatrApi smaanaa| prAgabhAvAdi11 caturvidhAbhAvasya cAbhAvapramANaviSayatayA paraiH parikalpitasya 1 evetyadhikaM pa. bha. pustkyoH| "Aho Shrut Gyanam" Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 1] syAdvAdaratnAkara sahitaH yathA nirAsastathA vakSyate / tatazca kSIre dadhyAdi yannAstItyAdikArikAgranthaH pratikSipto lakSayitavyaH / yacca vastvasaMkara siddhezca tenAbhAvapramANatetyAdi / tadapi na / tasyApi pratyakSAdipramANata eva prasiddhatvAt / kathaM pratyakSAderabhAvasya pariracchittiriti cet / nanu bhAvasyApi kathaM tataH paricchittiH / pratibhAsAccet taditaratrApi tulyam / na khalu pratyakSeNAnyasaMsRSTaH prathamato'rtho'nubhUyate pazcAdabhAvapramANAdanyAsaMsRSTa iti kramapratItirasti / prathamamevAnyAsaMsRSTasya bhUtalAderarthasya pratyakSe pratibhAsanAt / na cAnyAsaMsRSTArthavedanAdanyattadabhAvavedanaM nAma / evaM ca / } 10 pratyakSAdermintrarUpatvamAptaM nAbhAvAkhyaM mAnamastIha SaSTham || yasya grAhyaH prAgabhAvAdyabhAvaH zraddhAjihmajaiminIyairnyagAdi // 310 // etena pratyakSAnumAnAgamopamAnArthApattiSu yathAkramaM dvitricatuHpaJcapramANavAdinAM vaizeSikasAMkhya naiyAyikaprAbhAukta khaNDanAtidezena vaizeSikasAMkhyanaiyAthikaprA- karANAM pramANasaMkhyAvyAkhyApratyAkhyAnaM kRtamabhAkarANAM khnnddnm| vasepam / uktanyAyasyAtrApyavizeSAt / 313 - " Aho Shrut Gyanam". 15 nanu nAdyApi pratyakSa parokSabhedena pramANadvaividhyamavatiSThate / sambhavaiti - hyayo: : pramANAntarabhAvAt / sambhavo nAma samudAyena samudAyino'vagamaH / yathA sambhavati sahasre sambhavaitihyayoH pramANA ntaratvasya khaNDanam / zataM sambhavati khAryAM droNa iti / anirdiSTapravaktakaM pravAdapAramparyamitihocuvRddhAH ityaitihyam / yatheha vRkSe yakSaH 20 prativasatIti / tadazobhanam / sambhavasyAnumAne'ntarbhAvAt / yatra hi sahasraM tatrAvazyaM zataM sambhavatItyanyathAnupapatteH pUrvameva grahaNAt / tathA hi sahasraM samudrArthi zatavatsahasratvAt pUrvopalabdhasahasravat / evaM khAryAmapi droNAnumAnam / aitihyaM tu na pramANam / anirdiSTapravaktakatvena sAMzayikatvAt / Aptavaktakatvanizcaye tvAgama iti / 25 1' darzayiSyate' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 1 yadapi prAtisamakSaliGgazabdavyApArAnapekSamakasmAdevAdya me mahI ___patiprasAdo bhavitetyAdyAkAraM spaSTatayA vedanaprAtibhasya prtykssaadaavntbhvikthnm| mudayate / tadapyatIndriyanivandhanatayA mAnasa miti pratyakSakukSinikSiptameva / yatpunaH priya5 prAptiprabhRtiphalena sArddha gRhItAnyathAnupapattikAnmanaHprasAdodvegAderliGgAdudeti / tatpipIlikApaTalotsarpaNotthajJAnavadaspaSTamanumAnameveti parokSAntargatameva / pratibhAtameva natu nizcita iti laukikavyapadezAdanavadhAraNAtmakamapramANamevaitarikaM tadantarbhAvacintayeti kazcit / nAsau vipazcit / yataH sakalamevedamanavadhAraNAtmakamucyeta kiJcidvA / 10 nAdyaH pakSaH / prAyazo'vadhAraNAtmakasyaivAsyotpAdAt / anavadhAraNAtmakasya tu tasya prAmANyameva nAstIti nAsyAntarbhAvaM vayamapi brUmaH | tasmAdavasthitamidaM pratyakSaparokSabhedato dvedhA // etatpramANatattvaM sarvabhidAM saMgrahapravaNam // 311 // 1 // tatrAdyaM bhedaM vyAcaSTe ||spssttN pratyakSamiti // 2 // spaSTaM vizadaM yadvijJAnaM tatpratyakSamiti pratyeyam / atra ca prayogaH / pratyakSaM spaSTajJAnAtmakaM pratyakSatvAyattu na ca spaSTajJAnAtmakaM tanna pratyakSa yathAnumAnaM pratyakSaM ca vivAdAdhyAsitaM tataH spaSTajJAnAtmakamiti / anenAkasmAdbhUmadarzanAhirati jJAnaM yAvAn kazcimavAn pradezaH sa sarvo'mimAnityAdivyAptijJAnaM cAspaSTaprajJAkaraguptAdeH ____ mapi pratyakSamAcakSANaH prAjJamAnI prajJAkaraguptAkhaNDanam / diravajJAtaH, anumAnasyApyevaM pratyakSatApattyA pratyakSamevaikaM pramANaM syAt / api ca / akasmAdbhUmadarzanAdvahniratreti jJAne sAmAnyaM vA pratibhAseta vizeSo vA / yadi sAmAnyam / na 1 anindriyeti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 . nizcaya ' iti pa. bha. pustakayAH pAThaH / 3 ' ca ' iti nAsti pa. pustake ! 4 avajJAtaH-khaNDitaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 2] syAdvAdaratnAkarasahitaH tarhi tajjJAnaM pratyakSam / tasya sAmAnyagocaratvAsvIkArAt / tasvIkAre vA prameyadvaividhyAtpramANadvaividhyamityaGgIkArasya bhaGgaprasaGgaH / savikalpakatvAnuSaGgazca pratyakSamya / atha vizeSastajjJAne pratibhAsate / tAha tataH pravartamAnasya pratipatturvahrivizeSasaMzayo na prAdurbhavettAoM vAtrAgniH pArNo veti yathA sannihite vahnivizeSa / na khalu pAvakaM 5 sannihitamavalokamAnasya tatra saMzayaH samullasati / samullAse vA tamya zabdAlliGgAdvA vizeSa pratipAdyamAnasyApi pramAturasau samullaset / tathA cedamasaGgataM bhavet zabdAlliAhA vizeSapratipattau na tatra sandeha iti / tannedamakammAdbhumadarzanAdvahiraveti jJAna pratyakSam / kiM tarhi liGgadarzanasamutthatvAdanumAnam / dRSTAntAvaSTambha vinApyanumAnaM bhavatItyetacca purastA- 10 dupapAdadhipyate / vyAtijJAnamapyaspaSTatvenApratyakSaM vyavahAriNAM supratItam / vyavahArAnukUlyena pramANacintA pratanyate bhavadbhiH / prAmANya vyavahAreNetyabhidhAnAt / na ca vyavahAriNAM sarve'myAdayo dhUmAdayo bA spaSTajJAnagocarA ityabhyupagamo'sti / anumAnasya vaidyarthyaprasakteH / samastaM hi vyAptaM vyApakaM ca spaSTatvena 15 yugapanizcinvataH pramAturna kiMcidatumAnena sAdhyaM sambhavati / anyathA yoginAmapyanumAnabalAtpadArthanizcayaprasaGgaH / samAropaniSedhArthamanumAnasya pravRttamAnatvAnna vaiyartha bhiti cet / tadappanucitam / nizcite samAropasyAsambhavAt nizcayasamAropayoH parasparaM viruddhatvAt / atha kAlAntaramAvisamAropaniSedhakatvena nAnumAnasya vaiyarthyam / evaM tarhi 10 kvacidupalavdhadevadattasya puMsaH punaH kAlAntare'nupalambhAkhyasamArope satyanantaraM yatsmaraNAdikaM tasyApyavaiyarthaM syAt / tathA ca pramANAntarametadApayeta / tanna prAptijJAnamapyaspaSTatvAt pratyakSaM yuktam / / nanu cAspaSTatvaM jJAnadharmo'rthadharmo vA / yadi jJAnadharmaH ! kathamartha1 tRgajanyaH / 2 parNajanyaH / 3 . sAnnahitaM pAvakaM ' iti pa. pustake pAThaH / 4 ' kiM' iti nAti bha. pustake / 5'ca' ityAdhika pa. pustake / 6 'mAnavai yarthaM ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sa. 2 syAspaSTatvam / anyAspaSTatvAdanyasyAspaSTatve'tiprasaktiH / arthadharmatve punaramya kathamato vyAptyAdijJAnasyApratyakSatvaM prsidhyet| vyadhikaraNAddhi hetoH sAdhyasiddhau kAkasya kAAddhavalaH prAsAda ityAderapi gamakatva prasaGga iti cet / tadapi durAzAmAtram / spaStve'pyetasya tulyatvAt / spaSTa5 tvamapi hi yadi jJAnadharmastarhi kathamarthe spaSTatA / atiprasakteH / viSaye viSayidharmasyopacArAdadoghe'ta evAnyatrApyadoSo'stu / saMve'danasyaiva hyampaSTatA dharmaH spaSTatAvat / yadi tu tasyAH paricchedyapadArthadharmatvaM svIkriyate / tarhi sarvadA tathA pratibhAsaprasaGgAtkutaH pratibhAsaparAvRttirbhavet / nanu viSayidharmasya viSayeSUpacArAttatra spaSTatvAspaSTatvavyavahAre viSayiNo'pi 10 jhAnasya spaSTatvadharmatAsiddhiH kutaH / kiM tajjJAnagocarajJAnAntaragata spaSTatvAspaSTatvAbhyAM svato vA / prathamapakSe'navasthA / dvitIyapakSe tvavizeSeNa nikhilajJAnAnAM spaSTatvamaspaSTatvaM vA prasajyeteti cet / tadapyacAru / anyathaiva jJAne spaSTatvAspaSTatvadharmatAsiddheH / tathA hi prabala tarajJAnAvaraNavIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAtkAcidvijJAnasya spaSTatvaM 15 viparItAttu tasmAdaspaSTatvam / spaSTajJAnasvarUpatvaM tatpratyakSasya lakSaNam / / vyavasthitamidaM yuktipratItibhyAmavAdhitam // 312 // 2 // atha spaSTatvameva prakaTayannAha ||anumaanaadyaadhikyen vizeSaprakAzanaM spaSTatvamiti // 3 // anumAnAdibhyo vakSyamANabhedebhdhaH sakAzAdAdhikyenAtirekeNa vizeSANAM niyatavarNasaMsthAnArthIkArANAM prakAzana pratibhAsanaM yasya jJAnasya tatspaSTatvaM vaizadyamityarthaH / taduktam ' anumAnAdyatirekeNa vizeSapratibhAsanam / tadvaizayaM mataM buddheravaizadyamataH prm||1||' iti / 'parokSapramANa' ityadhikaM pa. pustake / 2 -- saMsthAnAdyarthA' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3} syAdvAdaratnAkarasahitaH 317 kocattu tArkikammanyAH pratItyantarAvyavadhAnena pratibhAsanamapi pratItyantarAvyavadhAnena jJAnasya vaizadhaM vadanti / anumAnAdiparokSapramANapratibhAsanamapi jJAnasya bhedeSu hi dhUmAdigocarapratItivyavadhAnena dhUmadhyavaizadyamiti vadatAM tA- . kiMmanyAno janamatA- jAdivastunaH pratItirityavaizayaM teSAm / pratyakSa nabhijJatvam / tu naivaM pratItyantaravyavadhAnamastIti vaizA tsy| 5 na te jainadarzanopaniSadaM svapne'pi prApu: / evaM prakAraM vaizA vadantaste kathamIhAdijJAnasya sandehAdyapekSiNaH pratyakSatAM vyavasthApayipyanti / atha brUyuraparAparendriyavyApArAdevehAdInAmutpatteH sandehAdyanapekSatvAtpratItyantarAvyavadhAnena pratyakSateti / tadapi pratItiparAmukham / IhAdayo hi sandehAdibhyaH samupajAyayAnAH pratIyanta eveti kathaM tadanapekSatvam / 10 pratIyamAnasyApi kAryakAraNabhAvasyAtrApahabe sarvatra tadapavaH kinna syAt / athaikamidaM saMvedanamavagrahAdyutizayopetamityatrApi pratItyantarAvyavadhAnamastIti / nanu tathApi tadanekatvapakSe pratItyantaravyavadhAnamalabdhasamAdhAnam / syAdvAdinA jhavagrahAdInAmekatvamivAnekatvamapi vaktavyam / tadevaM paroditasya vaizaladyalakSaNAntarasyAnupapatteryathoditalakSaNameva vaizA 15 spaSTatvAparaparyAya svIkAryam / niravA cedaM spaSTatvaM pratyakSasya lakSaNam / sAkalyenAkhilAdhyakSajo vyaktiyu sambhavenAvyAptyasambhavadoSAnAspadatvAta / sthAsaMbhavAdidoSa- ativyAptistu dUrotsAritaiva / adhyakSatvAnabhi rAhatatvam / mate kacidapyetallakSaNasyAsambhavAt / samandha- 10 kArAdau malinavastuvedanamapyadhyakSameva / saMsthAnamAne tasyApi spaSTatvAt / nanu ca parokSe'pi smRtipratyabhijJAdisvarUpasaMvedane'syAdhyakSalakSaNasya sambhavAdativyAptireveti cet, naivam / tasya parokSatvAsambhavAt / 1 AdigrahaNAt avAyadhAraNAgrahaNam / lakSaNaM tu krameNa pari. 2 sU. 8, 9, 10 ityatra draSTavyam / 2 AdigrahaNAt uktatrayasya grahaNam / avAhalakSaNaM pari. 2 sa. 7 ityatra draSTavyam / "Aho Shrut Gyanam" Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 3 kSAyopazamikasaMvedanAnAM svarUpasaMvedanasyAnindriyapradhAnatayotpatteranindriyAdhyakSavyapadezasiddheH / bahirarthagrahaNApekSayA hi vijJAnAnAM pratyakSaparokSavyapadezo natu svarUpApekSayA / svarUpe sarvajJAnAnAM spaSTapratibhAsatvena pratyakSatayaiva vyavasthitatvAt / 5 tasmAnirdoSatvAtspaSTatvaM pratyakSalakSaNaM prekSAvadbhiraGgIkartavyaM nendriya cakSuSo'thana saMnikarSA- sannikarSotpannamityAdi naiyAyikakalpitam / cAbhAvamasahaprAnasya kSaghasaMvedane tasyAsattvenAvyApakatvAt / cakSuSo'naiyAyikasya khaNDanam / rthena sannikarSAbhAvAt / idamasmadudIritaM nizamya prodyakopavipATalIkRtAkSam / / 10 nigadati nitarAmabhRpyamANaM tadidaM yogakadambakaM militvA / / 313 / / AH kimidamucyate cakSuSo'rthena sannikarpAbhAvAditi / asti hi cakSuSaH prAptAparica- tatsadbhAvagrAhakamanumAnam / tathA ca vyogadakatyamityarthe sAdha- zika: " cakSuH prAmArthaparicchedakaM vyavahitA kAnumAnAnAM khaNDanam / prakAzakatvAta yayavahitAprakAzakaM tannA15 prAmArthaparicchedakaM yathA pradIpaH vyavahitAprakAzakaJcaM cakSuH tasmA mAtArthaparicchekam" iti / kiraNAvalIkAro'pi 'yeSAM tvApyakAri cakSusteSAmanAsatyAvizeSAdavyavahitamiva vyavahitamapi kinna gRhNIyAt" iti vadati tadeva samarthavate zrIdharo'pyetat 'bATondriyatvAtyAga ndriyavat' iti dvitIyaM ca prAha / 20 kazcitpunaruvAca / cakSuH prApyakAri bhautikavAdyadevaM tadevaM yathA parazustathA cedaM tatastathA / atha cakSuSaH prApyakAritve kathaM bhUdharacandramasoryugapadrahaNam / tadasat / yugpttgrhnnsthaaprsiddheH| prathamato hi cakSuH sannihitaM mahAdharaM prApya prakAzayati / pazcAdaracAriNaM 1 ca ' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / 2 kiraNAvalyAM pR. 288 paM. 9. 3 nyAyakandalyAM pR 26 paM. 15. "Aho Shrut Gyanam" Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3] hariNalakSmaNam / yugapatpratipattyabhimAnastu zatapatra patra zatavyatibhedavadA zUtpattinimittakaH / syAdvAdaratnAkarasahitaH evaM ca Dhocanasya prAsidhyat prApyakAritA zrutivat // tannayanasannikarSAbhAvavacaH saGgatiM kathamupaitu // 314 // eSAmaho jagadapUrvapadArthasiddhau ko'pyeSa durddharataraH khalu pakSapAtaH // kintvasyavApi sa na kazcana yuktilezaH 319. prApnoti yaH kimapi hanta tadAnurUpyam || 315 // tathA hi yatpaurastyamanumAnam / tatra bhAvacakSurdavyacakSurvA dharmitayA varkheta / na tAvadbhAvacakSuH / tvayA tasvAkkSIkAreNa dharmiNo'prasiddhau 10 sAdhanasyAzrayAsiddhatAprasakteH / kakSIkAre'pi nAsya padArthena prAptiH siddhayati / bhAvacakSuH khalvAtmano buddhilakSaNo guNaH prAptirapi padArthena saMyogo guNaH / na ca guNe guNAntaramasti / nirguNatvAt taguNAnAm / dravyacakSurapi golakarUpamanyadvA kiJcidbhavet / AdyapakSe pratyakSavAdhaH pratijJAyAH / pratyakSeNa paricchittikAle padArthAsambaddhasyaiva 15 golakasyopalabdheH : / anyathA tadAnIM puMsaH pakSmapradeze prakaTakoTaropalambhaH syAt / padArthasya vA golavadeze pratItiH syAt / athAnyatkiJcicakSurindriyaM dhairmitayA yadhiSThAnaniSThamevaM paTiSThamarthaparicchede svIkriyate / tadA sa eva tadeze padArthasyopalambhaH syAt / athAdhiSThAnadezAtprasa radrAzmirUpAvayavasamavetaM cakSuH pratyArthena samba- 20 Trthate saMmbaddhaM copalambhayati / tadasulabham / cakSuH prasRtya nArthena sambaddhaya gAdivadityanumAnabAdhApAtAt cakSuSo razmivattvAsiddheH / atha razmivaccakSustaijasatvAt yaditthaM taditthaM yathA jyotistathAcedaM tasmAtathetyatastatsiddhiH / na cAsiddhaM taijasatvam / cakSustaijasaM rUpAdiSu madhye niyamena rUpasyAbhivyaJjakatvAdyadevaM tadevaM yathA dIpastathA 25 1' dharmi tadyadyadhiSThAna ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / " Aho Shrut Gyanam" Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 3 cedaM tasmAttathetyatastatsiddheH / rUpasyAbhivyaJjakatvAdityukte manasA vyabhicAro bhavet / taddhi rUpavyaJjakaM na ca taijasamiti tadvyavacchedArtha niyameneti padam / na hi mano rUpasyaiva vyaJjakaM gandhAdInAmapi vyaJjakatvAt / evamapi rUpatvadravyAdivyaJjakatvopalabdherasiddhatvaM syAditi rUpAdiSu madhye ityuktamiti cet / tadasundaram / indudIdhitipratibandhe taditi pratibandhe rUpAdiSvityAdihetoranaikAntikatvAt / na ca zucirociHzociHsaJcayasyApi taijasatvAnna vyabhicAra iti vAcyam / uSNasparzazUnyatvena taijasatvAsambhavAt / tathA tejaHprakaraNe vaizeSikabhASyam / ' uSNa eva sparzaH' iti / ___ yatpunarudayano'trAha ' evaikArazcandracAmIkaracakSurAdiSyanupalambhahetukAM vipratipattimapanetuM, teSAM tejasatvenoSNatvAnumAnAt' iti / tadabandhuram / zazadhare'dyApi taijasatvAsiddheH / atha prastutahetuta evAtrApi tatsiddhirabhidhIyate / tadazasyam / asyAnumAnabAdhitapakSA nantaropanyastatvena kAlAtyayApadiSTatvAt / tathAhi na candrastaijasaH 15 zaityahetutvAt pAthovaditi / sati ca sudhAMzorataijasatve sutarAM tanmarI cInAmataijasatvam / ___ yastvayaM kasyacidAgamaH / ( jalakallolazcandrastatra pratihatAstapanAMzavaH pradyotante zizirAzca bhavanti tata eva zaityahetava ' iti / so'pi svairAlApaH / kasya payorAzerayaM kallolaH / kathaM taM vihAya 20 vihAyastaramAlalambe ! kutaH parimaNDala eva kathaM na spndte| kAThinya mAto vA / tatpratiphalitAstapanAMzAH zizirAH sukhAlokAH sakaladivaprasAriNazca bhavanti / kathaM ca na divApi tatpratiphalanamityAdi vicAracatu:pathAsazcariSNutvAt / tathAvidhasyApi svIkAre 1 . prabandhe / iti ma. pustake pAThaH / 2 " taditi pratibandhe' iti nAsti ma. pustke| 3 vaizeSikadarzane prazastapAdabhASye pR. 15 paM. 8. 4 kiraNAvalyA pR. 283 paM. 2. 5 ' bandhuraM tulatAnatam ' na caturastramityarthaH / 6 aprshsymityrthH| 7 ' tathA ca ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH ! 8 AkAzatalam / 9 ' vicArayituH pathA' iti ma. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3 } syAdvAdaratnAkarasahitaH parasparasyApi sveSTasiddhayA svamatavyAghAtaH / tejorUpanayanasannikarSeNApi vyabhicArI prakRtahetuH / ayaM hi rUpAdiSu rUpasyaivAbhivyaJjako'sti na ca taijasaH / atha dravyatve rUpAdiSu niyamena rUpasyAbhivyaJjakatvAditi viziSya heturucyate / tadApyaJjanAdinAnaikAntaH / atha taijasamevAJjanaM na punaH pArthivam / tatrAnudbhUtasya tejodravyasya bhAvAditi cet / tadayuktam / pramANabhAvAt / taijasamaJjanaM rUpAvabhAsane nayanasya sahakAritvAtpradIpavaditi pramANamastIti cet / tadacaturasram | cetasA vyabhicArasya dupparihAratvAt / atha rUpasyaivAvabhAsane nayanasyaiva vA sahakAritvAdityavadhAraNagarbhasAdhanopadarzanena sakalAnAM viSayANAmindriyANAM vA 10 sAdhAraNasyAntaHkaraNasya vyavacchedena vyabhicAraparihAraH kriyate / tadA''dyapakSe heturasiddhaH / dravyAderapi vyaJjane'Jjanasya nayanasahakAritvAt / dvitIye tu dRSTAntasya sAdhanavaikalyam / rUpe'pi svaviSayatayAvabhAsaM janayati pradIpasya sahakAritayA nayanaM pratyeva sahakAritvAsambhavAt / atha rUpAdiSu madhya ityAdihetorevAjjanasya taijasatyasiddhi- 15 rucyate / tarhi nidarzanaM vAcyam | pradIpa eveti cet / na / asya sAdhanazUnyatvAt / 321 aho kimidamucyate kiM pradIpaH prabodhito na rUpamabhivyanakti rasAdInapi cAbhivyanakti / ucyate / abhivyaJjayatyevAyaM svAntarnimagnAnAmagurumRganAbhikarpUrazakai lAdInAM surabhiparimalodgAraM nAmakarNikA - 20 vimarddakakaratalamiva nAgakarNikAdeH / evaM cakSuSastaijasatvasiddhayanumAne'pi sAdhanavaikalyaM dRSTAntasya vAcyam / api ca yadi cakSuSastaijasatvaM syAttadA kathaM na tatra bhAsvararUpopalambhaH / tejasi tasya svAbhAvikatvAt / anudbhUtatvAditi cet, nanvevaM rUpAbhivyaJjakatvamasya durupa 1 ' zalAkA' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 patasthA pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 3 pAdam / tathA hi' yadudbhutabhAsurarUparahitaM tanna rUpAbhivyaJjakaM yathA pAthaHsaMyuktastanUnapAtathA cakSuH kakSIkRtaM tvayeti / __ yattu bhUSaNenAbamApe / 'kathamanubhUtarUpAgAmarthaprakAzakatvamiti anudbhatarUpasyApi cakSapaHcat / na |prdiipaadiprkaashshitaanaaN tApradImAnisahakAreNArtha- papatteH / ata eva yepAladRSTasAdAdudbhUtaprakAzakatvamiti bhUSa ka rUpA nAyanA razmaya utpannAsteSAM bAhyaprakAzakhaNDanam / nirapekSA evArtha prakAzayanti yathA nnycraannaam|tthaa cakepacinnatazvarANAM nAyanArAyaH pratyakSeNaiva dRzyante' iti / tadapi na kamanIyam / kumbhAderapyanutabhAsurarUpaparikalpanayA 10 pradIpAdisahakRtasya prakAzakatvopapatteH / tasvAtaijasatvena bhAsurarUpameva nAstIti kutastatra tasyAmuddhRtatvakalpanopapattimatIti cet / nanu cakSuSo'pi kutastaijasatvasiddhiH / rUpAdipu niyamenetyAdihetoreveti cet / tata evAnyasyApi sAstu / atrA heturasiddha iti cet / locane'pi kathaM siddhaH / pradIpAdisahakRtasya prakAzakatvopalavdheriti cet / tadanyatrApi na nAma nAsti / ___ atha paidazAdicakSurAlokAsahakRtamapi prakAzakamupalavyaM natvevaM kumbhAdiriti cet / tatkimayamAzayaste badAlokasahakRtameva prakAzaka tanna taijasamiti / tAI naranArInayanAnAM tAzamataijasatvanasaktiH / yadapyavAci keyAzcinnaktaJcarANAM nAyanA razmayaH pratyakSeNa dRzyanta 20 iti / tadapi yadi paramamAMsacakSuSAmapekSayA proktam / asmadAdibhi statra razmInAmapratipatteH / vRpadaMzadRzoH pratIyanta eveti cet / na / tadvolakapradezavizeSa eva hi tathA pratibhAsate natu razmayaH kacit / yadi tu te tatra syuH tadA praidIpAdivatte'pi prasaranto dRzyeran / na ca yamartha nizi nizAcaraH pazyati sa tallocanarucinicadhaviccharito dIpa 1 ca ' iti pa. pustake pAThaH / 2 vRSadaMza:-mArjaraH / 3 ' dIpAdivat' iti pa. pustake pAThaH / 4 'pradIpa' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH / 323 prabhAprAgbhAraparirabdha iva nikaTopaTIkamAnamanuSyeNa dRzyeta / na ca teSAmatitanutaratayA na narAnpratyabhivyaJjakatvamiti vAcyam / rAtrizvarAnapi prati tadabhivyaJjanavirodhAt / udbhUtabhAsurarUpatvena hi teSAmabhivyaJjakatvaM taccomayatra tulyam / yadvA santu mArjAranetrayomarIcayo yatra cAkacakyAyamAnatAsti kAcit / yatra tu gRhagodhikAdi- 5 cakSuSi na kiJcinnizi cakAsti tatrodbhutabhAsurarUpA razmayaH santIti kaH svasthaH kathayet / darzanayogyaM hi rUpamudbhUtamucyate / anyathA manuSyanetreSu tadanubhUtatAbhyupagamaH kiMnimittakaH syAt / anudbhUtatAbhyupagame tu gRhagodhikAdicakSUrazmInAmAlokanirapekSANAmeva prakAzakatvamavalokitamiti kathaM pradIpAdiprakAzasahitAnAM tadupapatteriti prAgukta- 10 mupapadyate / yattu tenaiva netrarazmiJcanudbhUtarUpatAmanicchatAvAci / athavAlokAvayavasahitebhyastadavayavebhya udbhUtarUpA eva nAyanA razmayaH utpadyante / dRSTau hi tejasAmAzutaravinAzotpAdau / rUpasparzI coddhRtAnudbhUtatvadharmavikalpopetAvityuddhRtarUpatvenotpannAnAmapi razmInAmanyasminsamAvezAdvi- 15 vakenAgrahaNam / yathA'nekapradIparazmInAmekArthasambaddhAnAmiti / tadapi nopapadyate / yato yadi nAmAlokamilitamanupyalocanepyevam / tathApi bahulanizIthe nirantaramaJjanakuvalayadalazyAmalAndhakArakalApe'tizayasaiTitavikaTakapATasampuTAparvarakakoDe vicaratAM gRhagodhikAdipipIlikAdipApIyaHprANinAM sAkSAdapi pazyatAM kathaM razmInAmupalambho na 20 bhavet / tatrAlokamilanasyAsambhavAt / atha yatrAlokamilanaM tatraiva teSAmudbhUtAnAmutpattiH / tarhi gRhagodhikAdinetrarazmInAmaprakAzakatvaM syAt / anudbhUtabhAsurarUpatvAditi prAguktAnna mucyase / 1. abhivyajaka' iti ma. pustake pAThaH / 2 bhittivibhedako mahAkAyo mUSakavizeSaH / 3 'maGkuzatakuvalaya' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 4 apavarakaM -gRham / "Aho Shrut Gyanam" Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 3 numAnena baadhnm| bhASamANena niHsAramityevaM bhUSaNa tvayA // satyaM satyApayAMcakre bhUSaNaM bhasmabhaGgibhiH // 316 // tato'nubhUtabhAsurarUpasyAbhivyaJjakatvAghaTanAdasiddhaM te rUpAbhivyaJja katvaM cakSuSi / anumAnabAdhitaM ca cakSusastaijacakSuSastaijasatvasyA / satvam / cakSuSastaijasaM na bhavati tamaHprakAza kalvAdyannaivaM na tadevaM yathA pradIpastathA cedaM tammAttatheti / na ca tamaso'sattvenAsiddha tatprakAzakatvam / asya prasAdhayiSyamANatvAt / tadevaM taijasattvasyAsiddhatvAnna cakSuSi razmivattvasiddhi nibandhanatvam / 10 atha vacana nirantaratimiranikarakarambitApavarakakANe niSaNNasya jaramArjArasyekSaNe pratyakSato razmivattvapratItestannidarzanenAnyatrApi netratvahetunA tatsiddhirabhidhIyate / tarhi taruNaramaNIvIkSaNe kaTAkSalakSaprakSepAH prekSyante tata eva karabhAdilocane'pi tasiddhiH kiM na syAt / tasmAnna sAdharmyamAtreNa hetorgamakatvamapi lanyathAnupapannatvena / na cAtra tadasti / 15 tadrAhakapramANasyAsambhavAt / na ca mArjAranetre'pi razmivattvaM naH siddha giti prAguktam / taditthaM dRzo razmivattvAprasiddharasambaddhamuktamadhiSThAnadezAtyasaradrazmirUpAvayavasamavetamityAdi / anumAnabAdhitazca cakSuSaH prAptArthaparicchedanapakSaH / tathA hi cakSuH prAptArthaparicchedi na bhavatyatyAsannArthAprakAzakatvAdyAtpunavaM na tadevaM yathA prANaM tathA caitattasmAttatheti / na cAna heturasiddhaH / golakasaMsargiNo'Jjanamya locanenAprakAzanAt / athAtyAsanno'thoM yogyo'yogyaH sAmAnyato vA vivakSitaH / AdyapakSe hetorasiddhiH / yogyamyAtyAsannasya sarvasya tena prakAzanAt / aJjanasya tu na yogyatA / prasarato hi nayanarazmisamUhasya yattatpraguNa deze'vasthitaM tadeva cakSurgrahaNe yogyam / na cAJjanaM tathA / tamya 25 pakSmapuTataTodRGkitasya golakAntaniHsaratAM mUle bhRNAlasUtrasUkSmeNa razmisamUhena sArthaM praguNatvAyogAt / dvitIye tu pakSe vyabhicAraH / "Aho Shrut Gyanam" Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH 325 sparzanAdInAmAkAzaparamANupramukhAtyAsannAyogyapadArthAprakAzakatve'pi mAptAthaparicchedakatvAt / tRtIye'pyayameva kalaGkaH / tadakhilaM prlaapmaatrm| pato yadi nAma sUkSmarazmi daMSTrAdisvakIyAlIkakalpanayAJjanamayogya paryakalpi tathApi sakalagolakacyApitimirakAmalAdiSu kaH pratIkAraH / se hi tavyApitvAdeva tadrazmInAM praguNadezasthitAH / yathA sphuTasphaTika- 5 kAcAdikUpikAkoDopagatapradIparazmInAM sphATikAdikUpikA iti / na ca sparzanena prAptArthaprakAzakenApyatyAsannasyAbhyantarazarIrAvayavasparzasyAprakAzanAdatyAsannArthAprakAzakatvamyAnekAntaH AbhyantarazarIrAvayavAnAM sparzanendriyakAraNatvena tatsambandhisparzasya tadaviSayatvAt / akAraNasya tu jalAdeH pIyamAnasya zizirasparzo'bhyantaramanubhUyata eva / vyavahitA- 10 prakAzakatvAditi heturapyasiddhaH / kulizakAcAbhrapaTalasvacchasalilasphaTikopalAntaritAnAmapi padArthAnAmupalambhAt / atha cakSurazmayaH / kulizAdikaM vibhidya tadantaritapadArthadezamupasarpanti tatastadupalambhaH tarhi tUlapaTalAntaritapadAthoMpalambhaH sutarAM bhavettasya subhedatvAt / ye hi kimapi karkazamatizayanizitazastrAbhedyaM dambholisphATikAdikamapi 15 bhindanti na te tUlapaTalIM bhedayitumalamiti kaH sakarNaH karNe'pi kurviit| yatpunarudayana udacIcarat / "skaTikAdhantaritopalabdhiH prasAdasphaTikAdInAM prasAdasva-samAcArakAdAnA tajAgataraNAtaba bhAvatayA tejogatara- katayA pradIpaprabhAvadbhavedupapannA" iti / tadapi prAtabandhakatvAmi- nopapannam / na hi prasannatAnimittako mUrttadravyasya 20 khaNDanam / mUrtadravyAntareNa gateraprativandhaH kvApi praikSi / kintu prazithilAvayavArabhyatvanimittakaH / yathA tUlAdibhireva jalAdInAM na punaH sphaTikAdibhiH / tadvadihApi tUlAdaya eva nayanarazmigaterapratibandhakAH / na sphaTikAdayaH / sphaTikAntargatapradIparazmayastu na taM bhitvA prasaranti / kintu tatsamparkamAsAdya sphaTikaparamANupuJja eva 25 1 na ' iti pa. pustake nAsti / tyudayanamatasya "Aho Shrut Gyanam" Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 10 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 3 tathA pariNataH sarvataH prasarati / ata eva pItaraktAdikAcapikAto razmayo'pi tacchAyAH prasaranto dRzyante / atha yathA pAradasyAyaspAtrabhede sAmarthya na punaralAbupAtrabhede tathA locanarociSAmapi sphaTikAde bheMde zaktirbhavipyati na tUlapaTalIbheda iti cet / tadapratItikam / 5 so'yaM sphaTikAdiriti nirNayAdvinAzavyavahArasya tatra kasyacida bhAvAcca / atha pUrvapUrvakAcAdivyUhavRttAvuttarottaratadrUpavyUhAntarasyopapatteH pradIpajvAlAvannirantaratAmrAntirityucyate / hantaivam / kalazakulizaprAkArAdyaM triviSTapakandarA kuharakalitaM vizvaM vastu pratikSaNabhaGguram // jvalanakalikAvatkintvasminnirantaratAbhramaH prabhavati vadannitthaM zAkyaH kathaM pratihanyate // 317 / / athAtmAdipadArthAnAM kSaNikatvamAcakSANaM bhikSu pratikSepsyati / pratyabhijJaiveti cet / sphaTikAdAvadhyastyevAsau / sAnyatra dRDheti cet / kiMkRtaM tatrAsya dADharthan / bAdhAbhAvakRtamiti cet / prakRte'pi 15 tatsamAnam / na hi sphaTikAdau pratyabhijJAnasyaikatvaparAmarzinaH kiMci bAdhakamastyAtmAdivat / sphATikAntaritArthopalambhena tadbhedasiddhirekatvagrAhakapratyabhijJAnasya bAdhiketi cet / naivam / itaretarAzrayApatteH / bhedasiddhau hi sphaTikAdestadantaritArthopalambhaH siddhayati tatsiddhau ca bhedasiddhiriti / yadi ca tathA sphATikAderAzUtpAdavinAzau svIkriyete 20 tadA caivaM darzanAntaritamadarzanamapi syAt / na ca tatra tadA kasyacit tadanubhUyate / tadvinAzasya pUrvottarotpAdAbhyAmAzubhAvibhyAM tirohitatvAnna tatrAdarzanaM syAditi cet / nanvevaM tadutpAdasya pUrvottaravinAzAbhyAmAzubhAvibhyAmeva tirodhAnAddarzanamapi mAbhUt / tadutpAdayoH svamadhya gatavinAzatirodhAne sAmarthya bhAvamvabhAvatvena balIyastvAt / natu 65 nisvabhAvayostannAzayoH svamadhyagatotpAdatirodhAne / abhAvasvabhAvatvena durbalatvAditi cet naitadbhAvyam / bhAvAbhAvasvabhAvayoH samAnavalatvAt / "Aho Shrut Gyanam" Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH tayoranyatarabalIyastve yugapadbhAvAbhAvAtmakavastupratitivirodhAt / na hi vastuno bhAva eva kadAcitpratIyate / svarUpAdicatuSTayeneva pararUpAdicatuSTayenApi bhAvapratItiprasakteH / na cAnAdyanantaM sarvAtmakaM vastu pratibhAti / yatastathAbhyupagamaH zreyAn / nApyabhAva eva vastuno'. nubhUyate / pararUpAdicatuSTayeneva svarUpAdicatuSTayenApyabhAvapratipattiprasa- 5 GgAt / na ca sarvathApyasatpratibhAti / yatastadabhyupagamo'pi kasyacitpratitiSTheta / prarUpayiSyate ca bhAvAbhAvapratibhAsanam / tataH sarvathotpAde vinAze ca punaH punaH sphaTikAdau darzanasAntarasyAdarzanasya prasaJjanaM durnivArAmiti sthitam / na caivaM pradIpe kathaM nairantaryabhrama iti vAcyam / sarvathotpAdavinAzayostatrAghaTamAnatvAditi vakSyate / sandigdhavyati- 10 reki ca vyavahitAprakAzakatvam / aprAptArthapariccheditve'pi vyavahitAprakAzakatvasyAvirodhAt / yattUktamaprAptatvAvizeSAvyavahitavatkuDyAdivyavahitamapi kiM na gRhNIyAditi / tadapyasaGgatam / yogyatAvazenaiva aprAtArthaparicchedapakSe . vyavahitasyApi prakA- tena prakAzanAt ! abhyupagataM ca bhavatApyetat / 15 zakatvamiti kira- kathamanyathA sphATikAntaritasyeva samalajalAntazAvalikAroktaprasa gatyApAkaraNa / ritasyApi bhAvasyopalambho na bhavet / atha pAtho vidhvasitatvAllocanatejo na tadbhittvA'rthena sambadhyate iti kathaM tadrupalambhaH / tarhi svacchasalilAntaritasyApi tasyAnupalambhaH syAt / kathaM vA kuDayAdena razmibhirbhedaH / nahi tattejo 20 virodhi / sphaTikAdAvapi tadvirodhitvApatteH / prasannatAnimittastu tadbhedaH pUrvameva vyapAsta: / kiM ca ghrANaM yathA kairavasyaivaM paramANorapi gandhaM kuto na prakAzayet / atha prakAzayatyeva yogino ghrANaM paramANugandhamapi ! nAsmadAdeH / tAdRgadRSTavizeSasyAbhAvAt / mahattvAdyupetadravyagandhAdi tu prakAzayati / tAdRgadRSTavizeSasya sadbhAvAt / ityadRSTa- 25 1 ' svabhAvavastu pratibhAsanam ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaNDanasya khaNDanam / 328 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 3 vaicitryAttadvijJAnabhAvAbhAvavaicitryam / taditaratrApi tulyam ! syAdvAdinAmapi cakSuraprApyakAri keSAJcidatizayajJAnabhRtAmasmadAdyagocaraviprakRSTasvaviSayasya paricchedakam / tAdRzatadAvaraNakSayopazamavizeSasadbhAvAt / ammadAdInAM tu yathApratIti padArthaprakAzakatvaM svAnurUpatadAvaraNakSayopazamavizeSAdityubhAbhyAmabhyupagantavyA yogyatA / adhikazcAsmAkamanubhavaH sAkSI / anumAnaM cAnantaraM nirUpitam / yattu kandalIkAro vyAkaroti / "yogyatAbhAvAvyavahitAgrahaNamiti __ cet / indriyasya tAvadyogyatA viSayagrahaNakandalIkAroktayogyatA US sAmarthya mastyeva tadAnImavyavahitagrahaNAt / viSayasyApi yogyatA mahattvAnekadravyavatvarUpavizeSAdyAtmikA vyavadhAne'pyanivRttava | ArjavAvasthAnamapi tdvsthmiti"| tadapyetena nirastam / prabhAtustAdRzakSayopazamarUpatagrahaNayogyatAyA abhAvAt / kathamanyathA nizIthinInAtharUpasyeva taddaterupalambho na bhavet / atha bhAsvaratvAddarAdapi rUpaM tasyopalabhyate natu gatistadvi15 parItatvAt tarhi tadutsaGgasaGgataH kuraGgakalaGka: saiMhi keyaniketanaikadezazca nopalabhyeta / tadrUpAbhAvena sitatvena tadupalambhe kataro gatAvaparAdhaH / yannAsau dRzyate / tadevaM na vyavahitAprakAzakatvAnumAnaM sAdhIyaH / nApi bAhyendriyatvAnumAnam / tatrApi pratipAditadoSANAM prAyaH prasarpaNAt / kiM ca kimidaM vAhyendriyatvaM cakSuSaH / kiM bahirarthagrahaNAbhimukhyaM, bahirdezAvasthAyitvaM, bahiSkAraNaprabhavatvaM vA syAt / tatra prAcIna cetasA vyabhicAri / tasyAprAptasupaLaparvatasvargAdiparicchedakatve'pi bahirarthagrahaNAbhimukhyatayA bAhyendriyatvAt / dvitIyapakSe'pyarthadezaH zarIrAbahirvA bahirdezo vivakSitaH / vyavasthAyitvamapi paurastyapakSe'rthadezAzritatvamarthAbhimukhyena pravRttirvA syAt / AdyapakSe ubhayAsiddhiH / cakSuSo 25 golakAntardezasamAzritatvena vAdiprativAdibhyAmabhyupagatatvAt / dRSTA 1. hi' ityadhika pa. pustake / 2 nyA. ke. pR. 23 paM. 7. "Aho Shrut Gyanam" Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH 329 ntazca sAdhanavikalaH | tvagindriyasyArthadezAnAzritvAt / dvitIyapakSe'pi pravRttirAbhimukhyena prasappaNarUpo vyApAraH pratItyutpAdakatvaM vA / prathame prativAdyasiddhiH / na khalu prativAdinA nayanarazmayo'rthadeze'pasarpantaH mvIkRtAH / tena nayanasyAtaijasatvena pratipAdanAt / tatsAdhakasya rUpAdiSu niyamenetyAdipramANasya prAkparAkRtatvena bAdhakasya copanyastatve. 5 nobhayAsiddhirvA / sAdhanavikalatAtrApi dRSTAntambha spaSTaiva / arthAbhimukhyena pratItyutpAdakatvaM punarmanasaivAnaikAntikam / atha zarIrAvahirdeze golakasvarUpe samAzritattvaM bahirdezAvasthAyitvam / cetasA ca vyabhicArotsAraNAya bAhyeti vizeSaNam / taddhi dehAntardezasamAzritamiti / tadapyabandhuram / indriyabAhyatvasyAprAptArthaparicchedenApi sArddhama- 10 virodhAt / na cAviruddhaM vizeSaNaM vipakSaNa tato hetuM nivartayati / na ce virodhasAdhanasAvadhAnaM kiJcidiha pramANamasti / ___ atha manasi prAptArthaparicchedavyAvRttyA bAhyendriyatvasyApi vyAvRttevirodhasiddhirabhidhIyate / naivam / kvacit sAdhyanivRttau sAdhananivRttAvapi virodhasyAsiddheH / anyathA cakSuraprAptArthaparicchedi sparzanarasana- 15 nAsAzrotrAnyendriyatvAt manovadityataH kazcicakSuSo'prAptArthapariccheda prasAdhayan kathaM pratirotsyate / samasti khalcatrApyaprAptArthaparicchedavyAvRttyA sparzanarasananAsAzrotrAnyendriyatvasyApi vyAvRttiH sprshnaadaaviti| tasmAdhyatirekAnizcayAtsandigdhavyatireko hetuH / bahiSkAraNaprabhavatvamapi manasaiva vybhicaari| AtmApekSayA hi bahiSkAraNaM pudgalatattvaM 20 tatprabhavatvaM ca cakSurAdIndriyavanmanaso'pyastyeva / tasyApi paudgalikatvena SaTpadArthaparIkSAyAM samarthathipyamANatvAt / cakSuH prApyakAri bhautikatvAdityatrApi prApyakArIti ko'rthaH / prApya saMyujya svakArya karotIti cet / nanu prAptirapi svakArya tadapi ca prApya karotyanyathA vaa| prApya 1 'madhye' ityadhika pa. bha. pustkyo| 2 'ca' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / 3 . vacana ' iti bha. pustake pATaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 3 cet, tarhi sApi prAptiH prApyaiva kartavyeti prAptiparamparotpAda evopazAntazaktitvAtprastutakAryAnippatteranavasthA / anyatheti pakSe tvanayaiva vyabhicAraH / atha jJAnarUpakAryApekSayaiva cakSuSaH prApyakAritvasAdhanAnnoktadoSAnu5 SaGgaH / nanu kuta etadAptamAyuSmatA / prApyakArIti zabdasya prApti pUrvakriyAmAtrAbhidhAnaparyavasitatvAt / na ca zabdAntaramasti yatsannighAnAdayaM " devasya zRMgAriNaH" ityAdivadabhimatArthavRttiH syAt / __ atha saindhavAdivatprakaraNavazAdasyAbhISTArthaniSThAbhidhIyate / tA~hi prApya vA cakSuptiM kuryAdaprApya vetyatra prastAve procyate cakSuH prApye10 tyAdi / tadapi nopapannam / evaM sati nidarzanamya sAdhyazUnyatApatteH / parazvadho hi pAdapaM prApya dvaidhIbhAvameva vidhatte natu jJaptim / athAbhidadhyAtkazcit, svaviSayajJaptikaraNApekSayA parazurnidarzanamupadarzito na cchidapekSayA / tathA ca na sAdhyavaikalyaM doSaH / prApyaive ndriyaM tena jJaptikaraNAditi / so'pi nopapannavaktA / yatazcAkSuSIM spA15 rzanI vA jJaptimapekSya tenaitaducyeta / yadi paurastyam / tadA saiva sAdhya zUnyatA nidarzanasya / cakSurarthayoH prApteradyApyasiddheH / atha spArzanI tAmapekSocyate / astvevam / kintu hetormeruNA manaHparicchedyena vyabhicAraH / bhautikenApi tena mano'prAptenaiva svaparicchittikaraNAt / / __ atha karaNabhUtena yena paricchittirjanyate sa eva prApyakArIha 20 saGgato na viSayatvenApi / tarhi dRSTAntAntaraM vaktavyam / na prakRtam / astu pradIpAdirevAsau tena hi karaNabhUtena razmidvAreNa prApta evArthaH prakAzyata iti cet / naivam / evamapi hetoH pratibandhAnizcayAt / sAdharmyamAtreNa tannizcayAyogAt / aprApyakAritvamapi spRzato bhautikatvasya na kiJcitparipanthipramANamiti / etena kArakatvAditi sAdhanaM 1 'niSThatA' iti pa. pustake pAThaH / 2'tathApi' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH 331 yatkenaciducyate / tadapi parAstam / ayaskAntena ca vyabhicArIdam / tenAprAptasyaiva lohasyAkarSaNAt / __ atha tasyApi prAptasyaivAkarSaNam / ayaskAnto hi vAyudvAreNa tadAkarSati yathA puruSo nAlAntarvAyuprayogeNa pAnIyAdi / saMyuktasaMyogazcAtra prAptiH / tadasat / vAyostatrApramANatvAt / na tAvatpratyakSaM tadAha- 5 kam / ananubhavAt / anumAnamapi nAsti / samAkarSaNasyAnyathAnupapattiramti iti cet, na / aprAptasyApyAkarSaNopapattyAsyA upakSINatvAt / aprAptasyAghyAkarSaNe kathaM na sakalalohAkarSaNam / prAptamyApyAkarSaNe kathaM na taddezavartitRNatUlAdisamAkarSaNam / tasyAyogyatvAditi cet / anayaivoktyAmRtamAsvAdaya / sakalalohAnAmayogyatvAdaprAptatvA- 10 vizeSe'pi nAkarSaNaM bhavedasti caitaditi tulyam / vAdyantaraM pratyevAmya yogyateti cet , kimetadevAnyatrApi na pazyasi / kiM ca kuto'yasaH samAkarSaNAnyathAnupapattiH / kArakatvAkhyAddhetoriti cet / aymbhisndhiH| sakalaM kArakaM prApta eva vastuni phalamutpAdayadavalokitaM kAraka evAyaskAnta iti / tadasundaram / itaretarAzrayaprasaGgAt / kAraka- 15 tvasya hetutyasiddhAvayaskAntasya prAptArthasamAkarSaNasiddhistatsiddhau ca kArakatvasya hetutvasiddhiriti / yadi ca vAyudvAreNa tadAkarSaNamucyate / tadA tiryageva tadAkarSaNaM bhavenna punarUddham / vAyostiryakpavanasvabhAvatvAt / vAtyAdau tu viruddhadikkriyavAyudvayasaMyoganimittalvenordhvagate - vadbhirvyavasthApitatvAt / na cAtrApi tathAvidhA kalpanA jyAyasI / 20 tathAnanubhavAt / anumAnavAdhitaM ca tatra vAyuparikalpanam / tathA hiM' cumbako nAyaso vAyudvAreNAkarSakastatrAvasthitalaghutaratRNatUlAdhanAkarSaNAnyathAnupapatteH / kathaM ca tilakAdinA kAntAdInAmAkarSaNam / tatrApi pavano'stIti mahAsAhasikasyollApaH / na khalu yathA cAtyAdinA paravazIbhUtA kAntA samAnIyate / tathAtrApi pavanavizeSeNeti 25 pratItirastIti / 'ca' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 3 yadapyavAdi prathamato hi cakSuH sannihitamityAdi, yadapi ca saMsa nidravyatayA niHsaradeva nAyanaM tejo bAhyAlokepareNa bhUdharazazadharayoyugapagrahaNAbhAvaH pradarzitaH nekatAGgataM yugapadeva tAvadathaiH saMsRSTamindriya tatkhaNDanam / mutpAditavaditi bhUdharazazadharayostulyakAlagrahaNamupapadyata iti kenacit ucyate tadapi cakSuSo razmivattvaparAkaraNAdapAkRtam / uttaramate ca pRSThasthitasya vyavahitasya cArthasyopalambhaH / prasajyate / athAnArjavAvasthitasya vyavahitamya kathaM grahaNamastu / maivam / ArjavAvasthitamya vyavadhAnAzrayaNasyendriyaprAptyarthatvAttasyAzca tathAsthite'pyarthe saJjAtatvAt / 10 yadi ca cakSuH prApyakAri / tadA kathaM sNshyvipryypraadurbhaavH| sAmAnya . vadvizeSANAmapi sannikRSTAnAmupalambhasambhavAt / cakSuSaH prApyakAritve saMzayAvaparyayayoranutpatti- tathA ca kathaM vizeSAnupalabdhinibandhanau saMzayavi prasaMjanam / parthayau syAtAm / yatpunarAtreyabhASyakAraH prAha / "yathA sAmAnyasya vizeSANAM ca pradIpAlokena sannikRSTatvena dUrAtsA15 mAnyamupalabhyate na vizeSA iti pradIpAlokakAritau saMzayaviparyayo bhavataH tathA sAmAnyasya vizeSANAM ca cakSuSA sannikRSTatve'pi dUrA sAmAnyamupalabhyate na vizeSA iti cAkSupau saMzayaviparyayau bhavataH / tatra mahAviSayatvAtsAmAnyaM dUrAdapyupalabhyate'lpaviSayatvAtu vizeSA na dUrAdupalabhyanta iti saMzayaviparyayayorupapattiH " iti / tadapi na kSodakSamam / mahAviSayatvasyopalambhaM pratyaprayojakatvAt / na khalUpalabhyamAnAditare viSayAH kaNikayApi tatsAmAnyajJaptAvupayujyante / yatastadbhUyastvaM dUrAttatsthasAmAnyopalabdhau nimittaM syAt / yastu pradIpo dRSTAntatayopadiSTaH so'pi na zreSThaH / yena hi sannikarSa upalambhakAraNatayA kathyate tasya pradIpe'pi sAmAnyavadvizeSANAmupalambhakatvaprasakti "Aho Shrut Gyanam" Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrAtrasya pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH 333 dunivArA / asmAbhistu pradIpa evopalambhaM prati nimittamucyate / sa ca svayogyatAvazena dUrAtsAmAnyamevopalambhayatIti yuktam / tadvadeva yadi cakSuSo'pi yogyatA svIkriyate kRtaM sannikarSeNa / saMnnikarSAbhAve yogyamapi kathamupalambhaM karoti cakSuH / na hi yogyo'pi pradIpo'prApta paTAdi prakaTayatIti cet, nanu kuta etat / tasya vyavahitAprakAzakatvAditi cet / na / asya nirAkRtatvAt / anumAnabAdhitaM ca cakSuSaH prAptArthaprakAzanam / tathA hi cakSuraprAptArthaprakAzakaM vyavahitasyApi prakAzakatvAt yattu naivaM na tadevaM yathA zrotraM tathA cedaM tatastathA / prasAdhitaM ca kAcAdivyavahitamyApi cakSuSaH prakAzakatvamiti na sAdhanAsiddhiH / yoga zAmyatu tavaiSa dohadaH prApyakAriNi tadIkSaNe kSaNAt // 10 hanta yatkimapi karkazottaraiH kIlitA sakalayuktimaNDalI / / 318 // - dAmAtaH zAkyasiMhasya ziSyo miti svIkurvato bauddha jalpatyevaM prastutArthopadhAti / / sya matamupapAdya dRSTAntatvaM naiva karNendriyasyAtatkhaNDanam / bhAti nyAyopetamuktaprayoge / / 319 // 15 tathA hi cakSuSo'AptArthaprakAzakatve sAdhthe zravaNendriyasya vipakSatA'nupapannA / cakSuSa iva tasyApyaprAptArthaprakAzakatvAt / "cakSuHzrotramanasAmaprAptArthaprakAzakatvam" itybhidhaanaat| prApyakAritve ca zrotrasya tadgocare zabde dUrAdivyavahAro na syAt / asti cAtrAyaM dUre zabdo nikaTe zabdaH zrUyata iti pratItiH / ato'prApyakAritvabhevAsyo. 20 papannam / tathA ca prayogaH / yo dUrAdipratyayagrAhyaH sa svagrAhakeNAsannikRSTa eva gRhyate yathA tathAvidhapAdapo dUrAdipratyayagrAhyazca zabda iti / na cAsannikRSTasya zabdasya grahaNe kathaM tataH zrotrAbhighAta ityabhidhAtavyam / bhAsurarUpasyAsannikRSTamya grahaNe'pyatazcakSuSo'bhighAtopalambhAt / iyAMstu vizeSo'tra tejasvitA'bhighAtahetuH / zabde tu 25 tiivrteti| "Aho Shrut Gyanam" Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 3 evamaprApyakAritvaM zravaNasya sthitaM tataH !! vaidhayeNAsya no yuktaM dRSTAntatvapradarzanam / / 320 // prAmANikeSu pravarastvameva tvameva tAthAgata vAvadUka || sakhe yadetAM jagato'pyapUrvAM prameyamudrAM prakaTIkaroSi // 321 // ___ tatra yaduktamanumAnaM yo dUrAdipratyayagrAhya ityAdi / tatra zabdaH svagrAhakeNAsannikRSTa eva gRhyata ityevaMvidhasya gamyamAnapakSasya pratyakSabAdhA / karNazatapraviSTasya mazakAdizabdasya sannikRSTasyaiva pratyakSeNa pratIteH / dUrAdipratyayagrAhyatvalakSaNo hetuzca gandhenAnaikAntikaH / tasya svagrAhakeNa sannikRSTasya grahaNe'pi dUrAdipratyayagrAhyatvapratIteH / na ca 10 tathA pratIyamAne gandhe dUranikaTAdivyavahAro'siddhaH / yataH dUrAducchRGkhalo'yaM bahulaparimalaH kAmamabhyeti bhUyAn gandhodgArAtirekaM kimapi jalaruhAM jRmbhate'sau samIpe // madhyasthA: proddhamanti prakRtisurabhayaH saurabhaM satkadambAH .. suvyakteyaM pratItinikhilatanubhRtAM nirvivAdA smsti||322|| ___ kiM ca dUrAdipratyayagrAhyatvaM zabde sAkArajJAnavAdinaH saugatasyAnupapannam / zrAvaNajJAnena svagate zabdAkAre gRhyamANe dUranikaTAdivyavahArasyAyujyamAnatvAt / nirAkAraM hi yasya jJAnaM bhinnadezamarthaM paricchinatti tasyedaM dUramidaM nikaTamiti vaktumucitam / sAkArajJAnavAdinaH punaryaddarAdi na tajjJAnavedyamavedye ca na dUrAdivyavahAro yuktaH / na hi 20 naSTanayanasyedaM dUramidaM nikaTaM ceti vyavahArastAttviko'sti / yacca vedyaM jJAnasya svAkAramAtraM na tattaddarAdisvarUpam / jJAnasvarUpAdabhinnatvAt / athAkAradhAyakasya dUrAditvAddarAdivyavahAraH tarhi vyarthaH zrotrasyAprApyakAritvasAdhanaprayAsaH / zrotreNa sannikRSTasyApi zabdasya grahaNe "Aho Shrut Gyanam" Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH tatra dUrAdivyavahArasya dUrAdidezAdAgatatvenopapadyamAnatvAt / dRzyate hi gandhasya prANendriyeNa sannikRSTamyApi grahaNe durAdidezAdAgatatvena dUre bakulaparimala ityAdivyavahAraH / ___ atha yadidaM dezApekSayA zabdasya durAditvaM tamki dezasyAgrahaNe syAdrahaNe vA / na tAvadagrahaNe / dezasya vizeSaNatvAt / yatkhalu 5 vizeSaNaM tadgRhItameva vizeSye viziSTapratItinibandhanam / yathA daNDAdi / vizeSaNaM ca zabdasya dUrAdipratIto deza iti / nApi grahaNe / yataH kathaM tadhaNaM zrotreNa cakSurAdinA vA / yadi zrotraNa, tadA dezasyApi zabdatvaprasaGgaH / zrotragrahaNalakSaNatvAttasya / cakSurAdinA tu tahaNaM na sarvatra sambhavatI / vyavahitadezasyApi zabdasya zrUyamANatvAt / tad- 10 khilamaphalam / avyavahitadezasamudbhave dhvanau dezasya cAkSuSapratyakSeNa lakSyamANatvAt / itarasmitu tasmin AnumanikI dezapratipattiH / tathAhi yAvato durAtpratyakSAgamopalabdhakAraNavyApArabhAvinaH zabdasya samAgatasya yAnvizeSAnupalabdhavAMstAnadRSTakAraNasyApi zabdasya vizeSAnupalabhamAnastAvati dUre zabdotpAdaM pratipadyate / yathA kaizcideva 15 vizeSazzaGkhAdikaM ca vaktRvizeSaM ca pratipadyate / yastu tathAbhUtAnvizeSAnna lakSayati tasya saMzaya eva dRzyate / kasya kuto vArya zabda iti / dezavizeSe cAnumite prAmAdikaM sambhAvya tatra zabdotpAdaM vyapadizati / bhavatApi yadyevaM nopeyate / tadA kutastatra pratIyamAne dUrAditA- 20. pratItiH / kiM svabhAvata evAsya dUrAditvAddarAdikAraNaprabhavatvAt dUrAdideze sthitatvAdvA / na tAvadAdyaH pakSaH, pratiniyatadUranikaTAdivyavahArAbhAvapraGgAt / dUrAdikAraNaprabhavatvena cAsya dUrAdivyavahArAhatye cai vakSaHsthalaluThanmuktAphalakalAye prekSyamANe dUratvavyavahAraH syAt / 1'ca' iti bha. pustake nAsti ! "Aho Shrut Gyanam" Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 mU. 3 tatkAraNasya pArAvArakuharasaJcArizuktisampuTAderdUratvAt / nikaTakAraNakuTumbaghaTitasya ghaTAderdUraM nItasya dUratayA pratItizca na syAt / dUradezasthitatvAdeva tasya tu dUrAditve svotpattidezasthA eva zabdAH zrotrairgRhyante natvAgatA ityabhyupagantavyaM syAt / tathA ca nirvAte dUrasthena manAgapi na zrUyate yaH zabdasso'nukUlavAte kathaM zrUyeta / yazcAsannena pramAtrA zrUyate sa eva prativAte kammAnna zrUyate / prativAtena zrotrAbhighAtAcchabdasya nAzitatvAdvA / yadi zrotrAbhighAtAt, tarhi nirvAtapradezasthena dUrAdapi zrUyeta / prativAtAbhAvena tacchrotrasyAnabhidhAtAt / zabdasya nAzitatve tu yasyApyasau vAto'nukUlastenApi na zrUyeta / 10 nAzitatvAvizeSAt / atha ca murajamadhuradhvAnAdhInaM vikasvaravallakI kSaNitakalitaM tAlaistArantaraGgitapaJcamam // sthitavati janaspande mande'nukUlasamIraNe vilasati tathA dUrAdItaM nizAsu nizamyate // 323 / / dUradezavartipramAtAraM prati tenAsya preraNe tu tacchrotreNa prApto'sau gRhyate iti siddhamamya prApyakAritvam / anyacca yadi svotpattideza eva sarve zabdAH pralayabhAjaH / kathaM tarhi nalikAzabdamya bheryAdizabdamya vA karNazapkulIgRhAdiprapUraNena pratipattiH syAt / kathaM vA dhavalagRhAdau pratizabdaprAdurbhAvaH / na hi lopTAdayaH kAMsyapAtrAdibhirasaMsRSTAH zabdamupajanayantaH pratIyante / yadi svotpattidezasthA eva zabdAH zrotreNa gRhyante / tadA tatrasthairbheryAdizabdaimahadbhiralpIyaso'pi mazakAdizabdasyAnabhibhavAdanAkulamiva gRhaNaM syAt / tathA ca prayogaH / ye svotpattidezasthA evendriyeNAsannikRSTA gRhyante na teSu 25 mahadbhiralpIyasAmabhibhayo yathA parvatena pAdapAdInAm / svAtpatti dezasthA evendriyeNAsannikRSTA gRhyante ca zabdA iti / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH 337 nanu dUradezavartinAM pramAtRNAM parvataH pAdayAdInabhibhUyAtmAnamevopadarzayatyataH sAdhyavikalo dRSTAnta iti cet / tanna sundaram / yatasteSAM dezaviprakRSTatayA tadrahaNayogyatvAbhAvAdapratibhAso nAbhibhavAt / mazakAdizabdAnAM tvaviprakRSTAnAmapi bheryAdizabdarabhibhavaH samasti tato na teSAM svotpattidezasthAnAmeva grahaNam / yadapi pratipAdyate tacchabdataH zrotrAbhighAtAteSAmagrahaNaM yathA bhAsurarUpeNa cakSuSo'bhighAtAsUkSmAgrahaNamiti / tadapyasambaddham / dRSTAntadArTAntikayovaiSamyAt / tigmarucimarIcayo hi mukurAderbhAsurarUpAtpratinivRtya cakSuSAbhisambadhyamAnAstasyAbhighAtahetavo dRSTAH atIvAloke tadabhighAtAdRSTeH / na cAtra tathAvidhaM kiJcidasti yacchabdAt pratinivRtya zrotrAbhighAtakAraNaM 10 bhavet / vAyuH syAditi cet / nirvAte tarhi na syAttadazravaNam ! zrotrAbhighAtakAraNAbhAvAt / dRzyate ca nirvAte'pi bheryAdikolAhale satyalpIyaso mazakAdizabdasyAgrahaNam / ato'nyonyprdeshopsrpnnenaanpairlpshbdaanaambhibhvo'bhyupgntvyH| tathA ca dUrAdidezAdAgatatvAdevAsya gandhAdibaddarAditvaM tato'pi ca zrotrasya prApyakAritvaM siddham / 15 ___ yadi cAsyAprApyakAritvaM siddhaM syAttadA rUpa iva tadviSaye dezAdisandeho na syAt / yathaiva hi rUpe pratIyamAne kimasmin deze rUpametatpratibhAtyanyasmin vA'syoM dizyanyasyAM veti na sandeho niyatadigdezatayaivAsyAprApyakAriNendriyeNa pratipattisambhavAttathAnApyasau na syAt / asti cAyaM kimantarjAto'yaM zabdo bahirvA prAcyA dizyanya- 20 syAM veti / atha cakSuSA prekSyamANe vastuni dezasyApi tenaiva pratItayuktastatra tadapekSayApi dezAdyasandehaH / zabde tu naivam / zravaNena dezApratIteH / tarhi yo'pi kacittadasandehaH so'pi na syAt / tatrApi zrotreNa dezAgrahaNAt / atha cakSuSA tadrahaNaM bhaviSyati / kuDayAdivyavahitadezasamudbhavazabde kiM avISi / anumAnenAstyeva tatrApi 25 1 'abhAva' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 3 dezapratItiriti cet / kiM tadanumAnam / zabdaviziSTateti cet nA svasthAnasthasya zabdasya grahaNe dUranikaTavartipramAtanprati vizeSAbhAvAt / yeSAM tu zabdasyAgatamya grahaNaM teSAM tasya mandamandatarAdizabdaparyAyaparamparotpatyA yuktaM viziSTatvaM tato'pi dezAnumAnamiti / tasmAdevaM prApyakAri prasiddhaM zrotraM proktanyAyataH spaSTameva / / dRSTAntatvaM yuktametasya tasmAdvaidhamryeNa vyAhRte vAkprayoge! 324 / / bhATTastu samAcaSTe / priyaM naH prApyakAritvaprasAdhanaM zrotre, yatyunarazabdAgamanamasahamAnabhA nenAgatasya zabdasya zravaNaM sa pAyasadAne pica pUrvapakSasya udbhAvya mandakandalakSodakSepaH / vizAlazilAsaMghAtaghaTita khaNDanam / bhittibhAgAntaritasya zabdasyAgamanAsambhavenAzravaNaprasaGgAt / tadasya zrotriyasyAnuvelajalasamparka prakaTayati / evaMvidhasya gandhasyApyanAghrANaprasaGgAt / atha sUkSmAH katipaye'pi gandhaparamANavaH kuDayAdikaM bhittvA ghrANena sambaddhAstena gRhyante / tarhi tathAvidhA eva zabdaparamANavo'pi zrotreNa gRhyatAm / na ca tatparamA15 Navo'siddhAH / paudgalikatvena tasya tatsiddheH / na ca paudgalikatvamapya siddham / pudgalapariNAmaH zabdo bAhyendriyagocaratvAdgandhavadityatastatsiddheH / yattUcyate jayantena, 'varNasyAvayavAH santi sUkSmAH keca na ___pudgalAH // tairvarNAvayavA nAma janyante pazya mAnajayantamatasya kotukam // 1 // teSAmadRzyamAnAnAM kIhakca khaNDanam / racanAkramaH // kena tatsannivezena kaH zabda upajAyate // 2 // laghavo'vayavAzcaite nibaddhAzca na kenacit / / na pInakaThinaM kartuM yenAvayavinaM kSamAH // 3 // kRtazca gacchansa kathaM na vikSipyeta mArutaiH / dalazo vA na bhajyeta vRkSAdyabhihataH 25 katham / / 4 // prayANakAvadhiH kazca gacchato'sya tapasvinaH // 1 nyA. maM. pR. 215 paM. 25. zabdasya dviAlastvamasaha 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAtha pacanasya to yAcanAkamasAnidezAdhAmapi paramANUna pari. 2 sU. 3] syAdvAdaratnAkarasahitaH ekazrotrapravRSTo vAsagRhyatAM paraiH katham // 5 // niSkamya karNAdekasmAtpravezaH zravaNAntare / yadISyeta kathaM tasya yugapadahubhiH zrutiH // 6 // zrotRsaMkhyAnusAreNa na nAnAvarNasambhavaH / / vaktustulyaprayatlatvAcchrotRbhedatadaikyayoH / / 7 // " iti / - tadapi nopapannam / nAsikAzuSiranivizamAnasUkSmagandhAdhAradravye'pyasya sakalasya samAnatvAt / kiJca kutaste sUkSmavarNAvayaveSvaruciH / na tAvadvarNAnAM tvayApi nityatvamupetam / guNatvaM tu teSAM pratighetsyate / yathA kAryAnuyapattyA sUkSmANAmapi paramANUnAM kalpanA tathA varNAvayavAnAmapi / racanAkramasannivezAvapi tAdRzAvasya yAdRgbhyAM shruuyte| yathA pavanasya tau yAdRzAbhyAM spRzyate / tathA " yadi syAnizcitaM 10 kArya kRtaM kAraNacintayA / / athApyanizcitaM kArya kRtaM kAraNacintayA // 1 // " nibaddhA cAmISAM laghUnAmapi puruSa eva / yathochAsAvayavAnAm / vikSipyate cAsau mArutaiH / ata evaM pratiyAte nikaTasthairapi na zrUyate / bhajyate cAsau vRkSAdyabhihataH / ata eva ghanavanavyavahitairanyavarNasAdhAraNaM varNazakalameva zrUyate / yataH saMzayo 15 jAyate ko'nenokto varNa iti / prayANakAvadhirapyasya yaH kazcitkSiptasya zarAdeH / ko'nyovadhistavApi zabdotpAdasantAnaviramaNasya / yugapahahupramAtRzravaNAbhAvAdikaM dUSaNaM svapakSe'pi tulyaM nAsmAneva pratiprayoktumarhasi / prameyAvidhurA yasya vacoracanacAturI // jayantasya jayaM tasya tarkayAmaH kuto vayam / / 325 / / vistareNa ca vakSyAmaH purA paudgalika dhvanim / / evaM sthite punaH prAha bhaTTadarzanalampaTaH / / 326 // 1 nyAyamanarI pR. 215. "Aho Shrut Gyanam" Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 su. 3 kathaM bhUtaH skandhAH zrAvaNasvabhAvAH kuDyAdinA mUrtimatA na _pratihanyanta iti cet / tavApi vAyavIyA dhvanayaH martAH zrAvaNasvabhAvAH skandhAH kuDayAdinA matimatAzabdAbhivyaJjakAH kathaM tena na pratihanyanta kathaM pratihanyanta iti bhATa-iti samAnam / atha tatpratighAte tatra zabda___ myAbhivyakterayogAdanabhivyaktasya ca zravaNAsambhavAdapratighAtasteSAM kuDyAdinA siddha iti cet / tata eva zabdAtmanAM pudgalAnAmapratighAto'stu, dRSTahAniparihArAt / dRSTo hi gandhAtmakapudgalAnAmapratighAtastadvacchabdAnAM na virudhyate / yadi punaramUrtasya sarvagatasya ca zabdasya parikalpanAttayaJjakAnAmevApratighAtAcchravaNa10 mityabhinivezaH / tadA gandhasyAmUrtasya sarvagatasya kastUrikAdravya vizeSasaMyogajanitA vAyavo vyaJjakA mUrtadravyAntareNApratihatAstadAprANahe tava iti kalpanAnuSajyamAnA kathaM nivAraNIyA / gandhasyaivaM pRthivIguNatvavirodha iti cet / zabdasyApi pudgalaguNatvavirodhastathAstu / paraiH zabdasya dravyAntaratvenAbhyupagamAdadoSa iti cet / tathA gandho 15 dravyAntaramabhyupagamyatAm / pramANabalAyAtasya parihamizakteH / sparzA dInAmapyevaM dravyatvaprasaGga iti cet / tAnyapi dravyAntarANi santu / nirguNatvAtteSAmadravyatvamiti cet / tata eva zabdamya dravyatvaM mAbhUt / mahattvAdiguNAzrayatvAcchabdo dravyamiti cet / tata eva gandhasparzA dInAM dravyatvamastu / teSUpacaritA mahattvAdaya iti cet , zabde'pyupa20 caritAH santu / kutaH zabde tadupacAra iti cet , gandhAdiSu kutaH / svAzrayamahattvAdisambhavAditi cet , tata eva zabde'pyastu / mukhyamahattvAderasambhavaH zabde kimavagataH, tvayApi gandhAdau sa kimu nishcitH| gandhAdayo na mukhyamahattvAdyupetAH zazvadasvatantratvAdabhAvavadityato' numAnAdasambhavo nizcita eveti cet, tata eva zabde'pi sa nizcIya25 tAm / zabde tadasiddherna tannizcayaH / sarvadA tasya svatantrasyopalavdheriti 'gandho'pi ' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 3] syAdvAdraratnAkarasahitaH cet, gandhAdAvapi tata eva tadasiddheH kutastanizcayaH / tasya kSityAdidravyatantratvena pratIterasvatantratvasiddhiriti cet, zabdasyApi vakrAdidravyatantrasyopalabdherasvatantratvasiddhirastu / vakrAdeH zabdAbhivyaJjakadhvanipveva kAraNatvAnna zabdasya tatparatantratvopalabdhiriti cet, tarhi kSityAdidravyasyApi gandhAdivyaJjakavAyuvizeSeSveva kAraNatvAnna gandhAdestatparatantratvopapattiH / zabdasya vakturanyatropalabdherna paratantratvaM sarvadeti cet, gandhAzrayadravyasya kiM na syAt / sUkSmatvAditi cet, tata eva zabdAzrayadravyasyApi na cakSuSopalabdhiriti sarvaM samaM pazyAmaH / tato yadi gandhAdInAM zazvadasvatantratvAnmahattvAdyupetatvAbhAvAnmukhyato na dravyatvaM tadA zabdasyApi na tat / nanu ca zabdasyAdravyatve - 10 'pya sarvagatadravyAzrayatve kathaM sakRtsarvatropalambhaH / yathA gandhAdeH samAnapariNAmabhRtAM pudgalAnAM svakAraNavazAtsamaM tato visarpaNAt / tadevaM pratinidhibhUto gandha eva dhvanau parAkariSyati tIrthani kurambodIritadurArekAnikaramiti kimasmAkamAyAsena | 341 15 vaktRvakakuharAdvinirgataH zrUyate zrutimupAgatastataH // gandhavadhvaniratazca mucyatAM zrotriya svamatasAdhanatvarA // 327 // naiyAyikagRhAdhItaM tadadhyakSasya lakSaNam // avyAptidoSaduSTatvAdavasthitamalakSaNam // 328 // yadapi "satsamprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma tatpratyakSam " satsaMprayoge puruSasye- iti mImAMsakaiH pratyakSalakSaNamAkhyAyate / tadapi 20 tyAdimImAMsakokta- teSAmamImAMsakatvameva sUcayati / ativyAptidoSAnatikramAt / tathA hIndriyANAM samprayoge sati puruSasya jAyamAnA buddhiH pratyakSamiti sUtrArthaH / tatra cAtivyAptiH / saMzayaviparyayavuddhayorapIndriyasamprayogajanyatvena pratyakSatvaprasakteH / atha satsamprayoga iti satA vidyamAnena samprayoga ityevaM vyAkhyAyate / tathApi kathaM saMzayaviparyayayoryudAsaH / tatrApi pratyakSalakSaNasya nirAsa: / "Aho Shrut Gyanam" 25 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANamayatattvAlokAlaGkAra [pari. 2 sa. 3 vidyamAnena kenApyarthena samprayogasya sambhavAt / na khalu saMzayaviparyayAvapi sarvathArthanirapekSajanmAnau sambhavataH / nirAlambanasya kasyacitsaMvedanasyAsambhavAditi khyAtivicArAvasare vyavasthApitameva / atha sati samprayoga iti satsaptamIpakSa eva na tyajyate / saMzaya. 5 viparyayavyavacchedI ca samprayoga ityatra samyagarthaH samupasargo varNyate / taduktam " samyagarthe ca saMzabdo duHpryognivaarnnH|| duSTatvAcchuktikAyogo vAryate rajatekSaNAt // 1 // " iti nanvevamapi prayogasamyaktvasyAtIndriyatvena pratyakSAnavaseyatvAtkAryato nizcitirvAcyA / kArya ca jJAnaM tacca nAvizeSitameva prayogasamyaktvamavabodhayati / na ca jJAna10 vizeSaNaparaM kiJcidapi padamatrAvalokayAmaH / lokavyavahArata eva kAryavizeSanizcayAt prayogasamyaktvamavabhotsyAmahe iti cet / tarhi lokavyavahArata eva pratyakSasyApi siddhatvAt kiM tallakSaNavyAkhyAnena / yadapi zabarasvAminA vyAkhyAyate 'yadyabhicarati na tatpratyakSaM yatpratyakSa na tavyabhicAri tatsamprayoge puruSasyendriyANAM buddhijanma satpratyakSa 15 yadvipayaM jJAnaM tena samprayoge indriyANAM puruSasya buddhijanma tatpratyakSaM yadanyaviSayaM jJAnamanyasamprayoge bhavati na tatpratyakSam / ityevaM tatsatorvyatyayena lakSaNamanapavAdamavakalpyate iti / tadapi nopapatimiyati / saMzayajJAnena vyabhicArAnativRtteH / tatra hi yadviSayaM jJAnaM tena samprayoga indriyANAmastyeva / nanubhayaviSayaM saMzayajJAnaM na 20 cobhAbhyAM samprayuktamindriyamiti cet / tadapyasat / na hi dhavakhadirA viva dvAvapi padArtho siddhatayA saMzayajJAne pratibhAsate / kintu sthANurvA syAtpuruSo veti anirdhAritau tau / nUnaM ca tayoranyatareNendriyaM saMyuktameveti ubhayAvamarzitatvAnca saMzayasya yena samprayuktamindriyaM tadviSayamapi tajjJAnaM bhaktyeveti nAtivyAptiH parihRtA bhavatIti / itthaM na yuktimanugacchati jaiminI yamadhyakSalakSaNamidaM paritaya'mAnam // sAMkhyAdikalpitamadaH punarakSavRtti ___ mukhyaM tiraskRtamihAdita eva yuktyA / / 329 // 1 mI. zlo. kA. pra. pa. sU. 4 zlo. 38 // 39. "Aho Shrut Gyanam" Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 5] syAdvAdaratnAkarasahitaH tathA hi zrotrAdivRttiH pratyakSamiti sAMkhyAH pratyakSalakSaNAmacakSate / etacca pramANasAmAnyalakSaNasUtre jJAnagraNena sAMkhyAdyuktapratyakSalakSaNasya khaNDana / taduktabuddhivRttyAkhyapramANasAmAnyalakSaNAntargataM yathA'pAstaM tathA prAgeva niracAyi / pratyakSaM kalpanApoDhamiti pratyakSalakSaNaM tAthAgatAH kathayanti / etadapi tatraiva 5 vyavasAyigrahaNena yathA parAkRtaM tathA vyAvarNitaM prabandheneti / spaSTaM pratyakSamityetatpratyakSasyAtra lakSaNam / / vikSiptapratipakSa tallakSayantu vicakSaNAH // 330 // 3 // atha pratyakSasya bhedaprakAzanAyAha-- tat dviprakAraM sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca // 4 // 10 tatspaSTatvalakSaNalakSitaM pratyakSaM dviprakAram / prakArAvevollikhannAha sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ceti / samIcIno bAdhArahito vyavahAraH pravRttinivRttilakSaNastatra bhavaM saMprayojanamasyeti vA sAMvyavahArikam / bAhyendriyAdisAmagrIsApekSatvAdapAramArthikamasmadAdipratyakSamityarthaH / taddhIndriyAnindriyavyavahitAtmavyApArasampAdyatvAtparamArthataH parokSameva / 15 dhUmAmijJAnavat vyavadhAnAvizeSAditi / tathA pAramArthikaM mukhyam / AtmasannidhimAtrApekSitatvAdvakSyamANamavadhyAdipratyakSamityarthaH / tatkhalyAtmanaH sAkSAdhyApAramevApekSate / na punaH sAMvyavahArikapratyakSamiyendriyAdivyApAramapIti bhAvaH // 4 // atha sAMvyavahArikasya bhedprdrshnaayaah|| tatrAdyaM dvividhamindriyanibandhanamanindriyaniva ndhanaM ca // 5 // 1 'tatra kalpanApoDhamabhrAntaM pratyakSam' iti nyAyabinduH pa.1 sU.4. 2 'bheda' iti bha. pustake nAsti / "Aho Shrut Gyanam" Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 5 tatra tayoH sAMvyavahArikapAramArthikapratyakSayormadhye yadAcaM sAMvyavahArikaM tadvividham / dvaividhyameva darzayati indriyanibandhanamanindriyanibandhanaM ceti / indriyANi cakSurAdIni tAni mAnasabalAdhAnasahitAni prAdhAnyena nibandhanamasyetIndriyanibandhanamekam / anindriyaM manastannibandhanaM dvitIyam / ca: samuccaye / tatrendriyaM dravyabhAvendriyabhedAvedhA / tatrApi dravyendriyaM golakAdi pariNAma vizeSapariNatarUparasagandhasparzavat pudgalAtmakaM vijJeyam / tavidhA nirvRtyupakaraNabhedAt / " nirvRttyupakaraNe dravyendriyam" iti vacanAt / tatra nirvRttirA kAraH / sA ca bAhyA'bhyantarA ca / tatra bAhyAnekaprakArA / abhyantarA 10 punaH krameNa zrotrAdInAM kadambadhAnyamasUrAtimuktakapuSpacandrikAkSurapra nAnAkArasaMsthAnA / upakaraNendriyaM viSayagrahaNe samartham / chedyacchedane khaDgasyeva dhArA / yasminnupahate nirvRttisadbhAve'pi viSayaM na gRhNAtIti / bhAvendriyamapi " labdhyupayogI bhAvendriyam" iti vacanA vividham / tatrAvaraNakSayopazamaprAptirUpArthagrahaNazaktirlabdhiH / tada15 bhAve sato'pyarthasyAprakAzanAt / anyathA'tiprasakteH / upayogastu rUpA digrahaNavyApAraH / viSayAntarAzakte cetasi sannihitasyApi viSayasyAgrahaNAtsiddhaH / evaM mano'pi dvedhA draSTavyamiti / atrAha yogaH / nanu dravyendriyasyAvizeSataH pudgalAtmakatyamayuktam / __atyantabhinnajAtIyebhyaH pRthivyAdibhyo'tyantabhiavizeSaNa dravyendriyasya pu-jAtIyAnAM prANAdInAmutpattisiddheH / tathA ca 20 galAtmatvamasahamAnasya nai-najAtIyAnA yAyikasya matamupapAdanapU-nyAyabhASyam / 'pRthivyaptejovAyumyo ghrANa / rasanacakSuHsparzanendriyabhAvaH' iti / bhavanti cAnumAnAnyatra ! pArthivaM ghrANaM rUpAdiSu sannihiteSu gandhasyaivAbhivyaJjakatvAt goghRtavat / tathA tadabhivyaJjakaM ca ghrANaM tsmaatpaarthivmiti| vaka khaNDayate / 1 tattvArthasU. 1117. 2 tattvArthasU. 118. 3 ' siddhiH' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 4 go. sU. 3 // 1. 5 kuMkumAdyabhivyaJjakagoghRtavat / "Aho Shrut Gyanam" Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 5] syAdvAdaratnAkarasahitaH 345 ApyaM rasanaM rUpAdiSu sannihiteSu rasasyaivAbhivyaJjakatvAt mukhazoviNAM lAlAvat / cakSustaijasaM rUpAdiSu sannihiteSu rUpasyaivAbhivyaJjakasvAt pradIpavat / vAyavyaM sparzanaM rUpAdiSu sannihiteSu sparzasyaivAbhivyaJjakatvAt / aGgasaGgisalilazaityAbhivyaJjakavAyuvat / zrotrasya tu pudgalAtmakatvamatIvAsambaddham / zabdasya svasamAnajAtIyavizeSaguNavate. 5 ndriyeNa grAhyatvopapatteH / tathA hi zabdaH svasamAnajAtIyavizeSaguNavatendriyeNa gRhyate sAmAnyavizeSavattve sati bAkhaikendriyapratyakSatvAt rUpAdivaditi / sAmAnyavizeSavattvAdityucyamAne paramANubhirvyabhicArastadyavacchedArthamindriyapratyakSatvAdiyuktam / tathApi ghaTAdimiLabhicArastannirAsArthamekagrahaNam / evamapyAtmanA vyabhicArastadapAkaraNArtha 10 bAhyagrahaNam / bAbaikandriyapratyakSatvAdityucyamAne rUpatvAdibhirvyabhicArastavyapohAya sAmAnyavizeSavattve satIti kRtam / tadetatsarvaM svagRha eva mAnyam / pRthivyAdInAmatyantabhinnajAtIyatvAsiddhitaH pratyeka ghrANAdIndriyANAM tadArabdhatvAsiddheH / atyantabhinnajAtIyatvAsiddhizca teSAM viSayaparicchede samarthayiSyate / 15 yadapyavAdI: pArthiva prANamityAdi / tadapyasamIcInam / hetoH salilavizeSeNAnekAntAt / dRzyate hi salilena sicyamAnAyAH kSitergandhasyAbhivyaktiH / na ca salilaM pArthivam / ApyaM rasanamityAdyapyayuktam / hetorlavaNena vyabhicArAt / tasyApyanApyatve'pi rUpAdiSu sannihiteSu rasasyaivAbhivyaJjakatvaprasiddheH / dRSTAntazcAtra 20 sAdhanazUnyaH / lAlAdravyasya kumAravRttikAyAM kSiptasya gandhAbhivyaJjakatvenApi pratIteH / cakSustaijasamityAdyapyanupapannam / hetormaNinAsnaikAntikatvAt / sa hi rUpAdInAM madhye rUpasyaiva prakAzako na ca taijasaH / pRthvIprakaraNe " pASANA upalamaNiparvatAdayaH" iti prazastabhASye pArthivatvAbhidhAnAt / vAyavyaM sparzanamityAdyapyalauki. 25 1 'ga' iti nAsti pa..bha. pustakayo / 2 prazastapAdabhASye pR. 13 paM..10. "Aho Shrut Gyanam" Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 5 kam / dhanasArAdinA hetoya'bhicArAt / sa hi salilAdauM rUpAdiSu zItasparzasyaivAbhivyaJjako na ca vAyavya iti / zabdaH svasamAnajAtIyavizeSaguNavatetyAdyapi svaprakriyopadarzanamAtram / zabde'mbaraguNatvasya pratiSetsyamAnatvAt / tato nendriyANAM pratiniyatabhUtakAryatvaM kuto'pi 5 pramANAtsiddhayatIti sthitam // AhaGkArikatvamapIndriyANAM sAGkhayopakalpitaM nopapadyate / tathA hi . nAhaGkArikANIndriyANi karaNatvAdvAsyAdivat / sAMkhyopakalpitasyendriyANI manasazAhadvArikatvasya pratiniyataviSayaprakAzakatvAt pradIpavat / tathA ___ khaNDanam / nAhaGkArikANIndriyANi pratiniyatajJAnavyapade10 zanimittatvAdrUpAdivat / yathaiva hi rUpajJAnaM rasajJAnamityAdipratiniyata jJAnavyapadezahetavo rUpAdayo nAhaGkAkArikAstadvancakSurjJAnaM rAsanajJAnamityAdipratiniyatajJAnavyapadezahetutvAccakSurAdIndriyANyapi / tathA nAhakArikANIndriyANi paugalikAnugrahopaghAtAzrayatvAdarpaNAdivat / yathaiva hi darpaNAdayaH paudgalikairbhasmAzmAdibhiH kriyamANAnugrahopaghAtAzraya15 bhUtA nAhakArikAH kiM tu paugalikAstathAJjanareNukaNAdibhiH pauga likaiH kriyamANAnugrahopaghAtAzrayabhUtAni cakSurAdIndriyANyApa / evaM mano'pi nAhaGkArikamAniyataviSayatvAdAtmavaditi / tataH paugalikatvameva dravyendriyAnindriyANAM pratipattavyam / nanvindriyanivandhanamanindriya nibandhanaM cetyasAmpratamuktam / AtmAderapi tatkAraNasthAtrAbhidhAnArha20 tvAt / maivam / asAdhAraNasyaiva kAraNasyAbhidhAtumatrAkAr3itatvAt / AtmAdeH punaranumAnAdiSvapi kAraNatvena sAdhAraNatvAt // 5 // athAsya dvividhasyApi pratyakSasya bhedprkttnaarthmaah|| etat dvitayamavagrahahAvAyadhAraNAbhedAdekazacatu vikalpamiti // 6 // 25 etadanantaroktam / dvitayamindriyanibandhanAnindriyanibandhanapratyakSa pramANam / ekazaH pratyekam / caturvikalpaM caturbhedam / kuta ityAha ava "Aho Shrut Gyanam" Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 4] syAdvAdaralAkarasahitaH 347 ahehAvAyadhAraNAbhedAt avagrahazcehA cAvAyazca dhAraNA cAvagrahehAvAyadhAraNA vakSyamANalakSaNAstAbhirmeMdo vizeSastasmAditi // 6 // ___ avagrahehAdInAM svarUpaM kramataH sUtracatuSTayena vyAcaSTe-- ||vissyvissyisnnipaataanntrsmudbhuutsttaamaatrgocrdrshnaajaatmaadymvaantrsaamaanyaakaarvishissttv- 5 stugrahaNamavagraha iti // 7 // viSayo drvypryaayaatmko'rthH| viSayI ckssuraadirindriyaanindriygraamH| tayoH samIcIno bhrAntyAdyajanakatvenAnukUlo yo nipAto yogyadezAvasthAnam / tasmAdanantaraM samudbhUtamutpannaM yatsattAmAtragocaraM nizzeSavizeSavaimukhyena sanmAnaviSayaM darzanaM nirAkArabodhastasmAjAtamAdyaM prathamaM sattva- 10 sAmAnyAdavAntaraiH sAmAnyAkArairmanuSyatvAdibhirjAtivizeSairviziSTasya vastuno yadhaNaM jJAnaM tadavagraha iti nAmnA giiyte| nanu darzanAnantaramavagraho bhavatItyayuktamucyate avagrahAdvilakSaNasya darzanasyAbhAvAditi / atrocyate / tato'nantarasamayamAviSanmeSeSu cakSuravagrahamatijJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamAdaGgopAGgopaSTambhakatye manuSyo'yamityAdivibhAvitamanupya- 15 tvAdyavAntarajAtivizeSaM jJAnamutpadyamAnamavagraha ucyate iti siddhaM darzanAvagrahayorvilakSaNasvarUpatvam / atha prathamasamayonmeSasamudbhUtabAladarzanamapi jJAnamipyate tarhi tanmithyAjJAnaM vA syAt samyagjJAnaM vA / mithyAjJAnatve'pi saMzayasvabhAvaM tadbhavedviparyayasvarUpamanadhyavasAyAtmakaM vA / tatra na tAvatsaMzayaviparyayAtmakaM mithyAjJAnaM bAle sambhavati / tasya 20 samyagjJAnapUrvakatvAt / samyagjJAnaM ca prAthamikatvAttasya nAstIti / nApyanadhyavasAyarUpam / vastumAtrapratipatteH / nApi samyagjJAnaM bAlasya darzanam / arthAkArAlambanAbhAvAt / kiM ca yathA mRtta 1 atha ' ityadhika pa. bha. pustakayoH / 2' api' ityadhika pa. bha. pustakayoH / 3 ' dezAdyavasthAnam ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH ! 4 atra kiJcitpatitampratibhAti / "Aho Shrut Gyanam" Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU.. ntukAraNabhedAddhaTapaTalakSaNakAryabhedastathA darzanajJAnAvaraNakSayopazamakAraNabhedAttatkAryadarzanajJAnabheda ityasti prAgavagrahAddarzanam // 7 // // avagRhItArthavizeSAkAGkSaNamIheti // 8 // avagRhIto'vagraheNa viSayIkRto yo'rtho'vAntaramanuSyatvAdijAti5 lakSaNastasya vizeSaH karNATalATAdibhedastasya kANaM bhavitavyatApratyayarUpatayA grahaNAbhimukhyam IhetyabhidhIyate // 8 // // IhitavizeSanirNayo'vAya iti // 9 // IhitasyehayA viSayIkRtasya vizeSasya karNATalATAdibhedasya nirNayo yathAtmyena nizcayanam / avAya iti kIya'te / zAstrAntare tvapAya 10 ityapi saMjJA dRzyate / tatrApi na kazcidvizeSaH / anyataravacane'nya tarasya sAmarthyalabdhatvAt / yadA hi dAkSiNAtyo'yamityavAyamadhigamaM karoti pramAtA / tadA nAyamudIcyAdirityapAyo vyavacchedaH sAmarthyAllabhyate / yadA ca nAyamudIcyAdirityapAyaM karoti / tadA dAkSiNA tyo'yamityavAyaH sAmarthyAllabhyata iti // 9 // 15 // sa eva dRDhatamAvasthApanno dhAraNeti // 10 // sa evAyameva dRDhatamAvasthApannaH / sAdarasya pramAtustathAvidhopacayakrameNa kiJcitkAlamapracyavamAno dhAraNetyabhidhIyate / idamasya sUtracatuSTayasya tAtparyam / indriyArthayoryogyatAlakSaNasambandhe sati sakala heyopAdeyatAsAdhAraNagocaraM nirAkArabodhasvarUpaM darzanamAtmanaH prathamataH 20 prAdurbhavati / tadanantaramavAntarajAtivizeSaviSayaM jJAnamahAsaMjJamuji hIte manuSyo'yamiti ythaa| tadanu tadvizeSAkAhAlakSaNamIhAjJAnamunmajjati sambhAvyate'yaM karNATa iti yathA / tato'pyAkAtivizeSAvadhAraNasvarUpo'vAyaH samullasati karNATa evAyamiti yathA / tasmAdapi prAgavadhAritakarNATAdivizeSANAmuttarakAlaM dhAraNA samunmIlatIti / "Aho Shrut Gyanam" Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 10] syAdvAdaratnAkarasahitaH yattu vidyAnandaH pratyapAdayat / " akSArthayogajAdvastumAtragrahaNalakSaNAt // jAtaM yadvastubhedasya grahaNaM vidyAnandena kRtasyAvagrahA dInAM svarUpanirUpaNasyo- tadavagrahaH || 1 || tagRhItArtha sAmAnye yadvipada dhAraNAlakSaNasya zeSasya kAraNam || nizrayAbhimukhaM sehA khaNDanam / saMzayAdbhinalakSaNA || 2 || tasyaiva nirNayo- 5 saAyaH smRtihetuH sa dhAraNA " iti / tatra smRtihetutvaM dhAraNAyAH sAkSAtpAramparyeNa vA vivakSitam / yadi sAkSAt, tadakSamam / yato dhAraNeti vivakSitavastugocaropayogarUpaparyAyasyaivAbhidhAnaM yathA pRthubunodarAkAraparyAyasya kalaza iti / na cAsya smRtikAlaM yAvadanuvRttirupapadyate chAdmesthikopayogAnAmAntamauhUrtikatvena 10 paramAgame gadanAt / na ca tathAnubhavo'pyasti / na khalvadyAnubhUyamAnasya paredyuH smaraNIyasya ca ghaTasyAntarAlikAne kasuptamattAdyavasthAsvanubhavaH kasyacitpratItaH / tato dhAraNArUpaparyAyopaDhaukitaH puruSazaktivizeSa eva saMskAraparyAyaH smRterAnantaryeNa hetune dhAraNeti / 349. atha kimidamasamaJjasamucyate / na khalu saMskArAdanyA dhAraNAsya 15 matA / tathA cAyameva zlokavArtike, " ajJAbhyAM dhAraNA saMskArarUpaivA-nAtmakatAyAM tu saMskArasyehitasya vA // bhimatA / etadeva viyAna- jJAnopAdAnatA na syAdrUpAdekhi sAsti ca zlokavArtikamahodayagranthA ndasyAnantavIryasyApya bhimata bhiti taTasthAzaM // 1 // " ityatra saMskArazabdena dhAraNAmevA - kopadarya nirAkRtA / bhyadhAt / mahodaye ca kAlAntarA vismaraNakAraNaM 20 1 tattvArthazlokavArtike a. 1. sU. 15 zlo. 21334. 2 chAdyate kevalajJAnaM kevalada rzanaM cAtmano'neneti chadma ( chadmastho viziSTAvadhyAdivikalo na tvakevalI / yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIraM jIvaM ca paramAvadhirna jAnAti tathApi paramANuzabdau jAnAtyeva, rUpitvAttayoH rUpiviSayatvAccAvadheriti sthA. 6 sthA) 3 muhUrta kAlapramANa--3773 uchvAsaireko muhUrtaH ghaTikAdrayapramANetyarthaH / muhUrtasya ante madhye vA antamuhUrtaH / ' pAremadhye 0 ' iti haimasUtreNa ( 3-1-30 ) vikalpena antazzaort prAk nipAto bhavati / 4 malayagirIyA prajJApanATIkA pa. 29 pa. 526. 5 tattvArtha ho. vA. a. 1 sU. 15 zlo. 22. " Aho Shrut Gyanam". Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 10 hi dhAraNAbhidhAnaM jJAnaM saMskAraH pratIyata iti vadan saMskAradhAraNayoraikArthyamacakathat / anantavIryo'pi 'tathAnirNItasya kAlAntare tathaiva smaraNahetussaMskAro dhAraNA' iti tadevAvadat / tataH saMskArasya sAkSA smRtihetutAM samarthayamAnAbhyAmAbhyAM dhAraNAyA eva sA samarthiteti 5 cet / kimevaM vadatoranayoryaH smRtikAlAnuyAyI dharmavizeSaH saMskAra iti sarvavAdinAmavivAdena siddhaH sa dhAraNAtvena sammataH / tathA cet, tarhi yasya padArthasya kAlAntare smRtissApratyakSAtmikA dhAraNA tAvatkAlaM yAvadanuvartata iti syAt / etaccAnupapannam / evaM tarhi yAvatpaTapadArthasaMskArarUpaM pratyakSaM puruSe bhavettAvatpadArthAntarasya saMvedanameva na syAt / kSAyopazAmikApayAgAnAM yugapadAvavirodhasyAbhyAmapi pratipannatvAt / atha tAdRzi dharmavizeSe pratItAmapi saMskArasaMjJAM dhAra. NAyAM sAMketya tathAvyavaharatAmetau / nanvevamapi kRte kA nAmArthasiddhiranayoH / nahyevamapi dhAraNAyAH sAkSAtsmaraNahetutvamuktaM bhavati / tasyAstadAnImeva dhvastatvenAtmazaktivizeSasyaiva sAkSAttaddhetutvAt / 15 na ca smaraNa janane nAstyevAtmanaH zaktivizeSa iti saGgatam / evaM hi sarvatra zaktivilopaprAptezcirantanAtItasya paryAyavizeSasyaiva kasyaciskAryotpattau sarvatra kAraNatvena kalpayituM zaktatvAt / tasmAdAtmazakti. vizeSa eva saMskArAparaparyAyaH smRterAnantaryeNa hetuH, na dhAraNA / pAramparyeNa tu tasyAstaddhetutAbhidhAne na kiJciddaSaNam / / 10 // 20 nanvanizcayasvabhAvatvAdIhA sandehAnna bhidyata ityArekAmapAkurvannAhasaMzayapUrvakatvAdIhAyAH saMzayAt bheda iti // 11 // saMzayaH pUrvaM kAraNaM yasyAH sA saMzayapUrvikA tasyA bhAvaH saMzayapUrvakatvaM tasmAdIhAyAH sambhAvanApratyayasvabhAvAyAH saMzayAdolAyamAnajJAnasvabhAvAtsakAzAdbhedaH prekSAzAlibhiravagantavyaH / tathA hi puruSamavagRhya kimayaM dAkSiNAtya utodIcya iti calitapratipattirUpaH sNshyH| evaM saMzayitasya pramAturuttarakAlaM vizeSalipsAyAM pratipatanamIheti "Aho Shrut Gyanam" Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 13] syAdvAdaratnAkarasahitaH suvyaktameva saMzayAdarthAntaratvamahAyAH / avagrahAdipratyakSabhedasUtre ca saMzayasyApratipAdanamapramANatvAt // 11 // atha darzanAdInAM kathaJcidavyatireke'pi saMjJAbhedasamarthanAyAha // kathaMcidabhede'pi pariNAmavizeSAdeSAM vyapadezabheda iti // 12 // 5 kathaJcidekajIvadravyAviSvagbhAvenAbhede'pyekatve'pi pariNAmavizeSAdvivarttabhedAdeSAM darzanAdInAM vyapadezasya saMjJAyA bhedo nAnAtvaM sughaTameveti // 12 // athaiteSAmeva bhedabhAvanAyAha ---- 351 || asAmastyenApyutpadyamAnatvenAsaGkIrNasvabhAvata - 10 yAnubhUyamAnatvAdapUrvA pUrvavastuparyAya prakAzakatvAtkamabhAvitvAccaite vyatiricyanta iti // 13 // asAmastyenApyasampUrNatvenApyutpadyamAnatvena kRtvA yadasaGkIrNasvabhAvatayAnubhUyamAnatvaM darzanAdInA tasmAdete darzanAdayo vyatiricyanta ityeko hetuH / idamuktaM bhavati / gabhIre darzanajJAnAvaraNAmbhodhau nimajjano- 15. namajjane kurvANasyAtmanastattaddravyakSetrakAlAdyapekSavicitratattatkSayopazamavazAtkadAciddarzanamAtrameva / kadAcidarzanAvagrahau / kadAcidarzanAvagrahasaMzayAH / kadAciddarzanAvagrahasaMzayehAH / kadAciddarzanAvagrahasaMza. yehAvAyAH / kadAcittu dhAraNAparyantAH / sarve'pyete caitanyavizeSAH yadunmIlanti tadeteSAM sAmastyenAsAmastyena cotpadyamAnatvaM siddham / 20 asAmastyenotpadyamAnatvAccAsaGkIrNasvabhAvatayA'nubhUyamAnatvam / tatazca vyatirekaH siddho bhavatIti / tathA'pUrvI pUrvasyAnyAnyasya vastuparyAyasya padArthadharmasya prakAzakatvAditi dvitIyo hetuH / kramabhAvitvAditi tRtIyaH / cakAro hetusamuccaye / prayogAH punaratraivaM kAryAH / ye'saGkIrNa " Aho Shrut Gyanam" Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 13 svabhAvatayAnubhUyante te parasparaM vyatiriktamUrtayo yathA stambhAdayastathA caite darzanAdayo dhAraNAparyantAzcaitanyavizeSA iti / tathA ye'pUrvApUrvavastuparyAyaprakAzakAste yathoktasAdhyAH yathAnumAnAdayastathA caite iti / tathA ye kramabhAvinaste pUrvoktasAdhyAdhArA yathAGkurakadalakANDAdayastathA 5 caite iti // 13 // athaite darzanAdayaH kimuktakrameNaiva prAdurbhavantyAhosvitkramAntareNApItyArekA nirAkurvannAhakramo'pyamISAmayameva tathaiva'saMvedanAdevaM kramAvirbhUta nijakarmakSayopazamajanyatvAceti // 14 // 10 kramo'pi paripATirapi / na kevalaM svarUpamityapizabdArthaH / amISAM darzanAdInAm / ayameva yaH pUrvamupanyastaH / atra hetudvayamAha / tathaiva yathoktakrameNaiva / saMvedanAdanubhavAt / tathA hi yadeva mayA viSayiviSayasannipAtadazAyAM sanmAtramAlokitaM tadeva varNasaMsthAnAdisAmAnyA kAreNa pazcAdavagRhItamanantaramanirdhAritarUpatayA saMzayitaM punaH 15 pratiniyatavizeSAkAreNehitaM tadnu tadevAkAtivizeSAkAraNAvetaM puna dRDhatamAvasthApannAvAyarUpatayA dhAritamityahamahamikayA sarvairapi darzanAdInAM kramaH saMvedyamAnaH kathamapotuM pAryate / tathA evaM krameNa darzanAdyutpattikrameNAvirbhUto yo'sau nijakarmaNo darzanajJAnAvaraNalakSaNasya kSayopazamaH samayasiddho'pagamavizeSastena janyatvAtkramo'pyamISAmayame20 veti / cakAro hetusamuccaye / idamatraidamparyam / yena krameNAtmano darzanAdyA varaNakarmakSayopazamo darzanAdInAM kAraNabhUtaH prAdurbhavati tenaiva krameNa darzanAdayo'pi tasya samullasanti / tathA hi ye yathAkramAvirbhUtanijakAraNajanyAste tathA kramopetAH / yathA sthAsakozakuzUlAdayastathA caite darzanAdaya iti // 14 // 25 . darzanAdInAM pradarzitakramAnabhyupagame doSamAha "Aho Shrut Gyanam" Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 18] sthAdvAdaratnAkarasahitaH 353 anyathA prameyAnavagatiprasaGga iti // 15 // anyatheti darzanAdInAM yathoktakramAnabhyupagame, prameyasya paricchedyasya vastuno'navagateranavabodhasya prasaGgaH / pratIyamAnakramApahave hi darzanAdInAM prameyApahava eva kRto bhavatIti bhAvaH // 15 // upavarNitameva kramaM darzanAdInAM vyatirekadvArA darzayannAha-- 5 na khalvadRSTamavagRhyate nacAnavagRhItaM sandihyate na cAsandigdhamIhyate nacAnIhitamaveyate nApyanavetaM dhAryate iti // 16 // sugamam / / 16 // kaciddarzanAdInAmutpattikramAnupalakSaNe kAraNamAhakacitramasyAnupalakSaNameSAmAzUtpAdAdutpalazatapatra vyatibhedakramavaditi // 17 // ayamatra bhAvaH / yathotpalapatrazatavyatibhedasya sUcyAdinA kriyamANasya kramaH sannapi zIghramutpAdAt nopalakSyate tathA kacidatyantAbhyaste karatalAdau viSaye darzanAdInAmapi / sAmAnyatastAvadavagrahAderidaM svarUpaM niradezi kiJcit // bhedaprapaJco'sya tu sampradhAryaH siddhaantsindhorbhiyogdhiiraiH|| 331 // 10 itthaM bhedaprabhedaparikaritaM sAMvyavahArikaM pratyakSa lakSayitvA samprati pAramArthikaM pratyakSaM lakSayati--- pAramArthikaM punarutpattAvAtmamAtrApekSAmiti // 18 // paramArthikaM mukhyaM pratyakSaM vakSyamANAvadhijJAnAdikam / punaHzabdaH sAMvyavahArikapratyakSabhedAdamya bhedadyotanArthaH / utpattau svajanmani / 1 lakSaNasUtram 2-21. "Aho Shrut Gyanam" Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 10 AtmamAtrApekSaM kevalajIvadravyasavyapekSam / idamatra hRdayam / kSayakSayopazamaviziSTamAtmadravyamevAvyavahitaM samAzritya pAramArthikameva tadavadhyAdipratyakSaM samunmIlati / na punaH sAMvyavahArika pratyakSamivendriyAdivyavahitamAtmadravyaM samAzrityeti / / 18 // etatprakAraprarUpaNAyAha // tadvikalaM sakalaM ceti // 19 // tatyAramArthikamekaM tAvadvikalaviSayatvAdvikalam / dvitIyaM tu sakalaviSatvAtsakalam // 19 // vikalaM bhedato darzayannAha10 ||ttrviklmvdhimnHpryaayjnyaantyaa dvedheti||20|| __ tatra tayorvikalasakalayormadhye yadvikalaM tadavadhimanaHparyAyajJAnarUpatayA dvedhA dviprakAraM bhavatIti / / 20 // ttraavdhijnyaansvruupmaah|| avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNa15 pratyayaM rUpidravyagocaramavadhijJAnamiti // 21 // avadhijJAnasya yadAvaraNamadRSTavizeSastasya yo'sau vilayavizeSo vinAzabhedaH kSayopazamAparanAmA tasmAtsamudbhava utpattiryasya tattathA / bhavaguNapratyayaM bhavaH suranArakajanmalakSaNaH / guNaH samyagdarzanAdiH / tau pratyayau kAraNe yasya tattathA / tatra bhavapratyayaH suranArakANAm / 20 guNapratyayaM tu naratirazcAm / rUpidravyagocaraM mUrttadravyaviSayam / avadhi jJAnamiti avazabdo'dhaHzabdArthaH / avadhAnAdavAdhirdhAnaM paricchedaH / avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnamiti samAsaH / etaduktaM bhavati / adhodho vistRtaviSayamanuttaropapAtikAdInAmavadhijJAnam / viSayasya ca 1 na viyate uttara-pradhAno'smAdityanuttaraH / upapatanaM upapAto janma anuttaraH pradhAnaH saMsAre'nyasya tathAvidhasyAbhAvAt upapAto'styeSAmityanuttaropapAtikAH / "Aho Shrut Gyanam" Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH bahutvamurarIkRtyaiva vyutpattirAsthIyate / anyathA tiryagUrva vA viSaya paricchindAnasyAvadhivyapadezo na syAt / yadvA, avadhirmaryAdA ! avadhermAnamavadhijJAnam / idamuktaM bhavati / amUrtadravyaparihAreNa mUrtadravyaviSayatvalakSaNayA maryAdayA pravarttamAnatvAdasyAvadhijJAnatvam / idaM ca catasRpvapi gatiSu jantUnAM pravartamAnAnAmindriyanirapekSaM prativiziSTa- 5 kSayopazamanimittaM pudgalAnAmeva paricchedakamullasatIti // 21 // __ manaHparyAyajJAnaM lakSayannAhasaMyamavizuddhinibandhanAdviziSTAvaraNavicchedAjAtaM manodravyaparyAyAlambanaM mnHpryaayjnyaanmiti||22|| ____ saMyamasya cAritrasya vizuddhirnirmalatA nibandhanaM kAraNaM yasya sa 10 tathA tasmAt / viziSTazcAsAvAvaraNavicchedazca manaHparyAyajJAnAvaraNakSayopazama ityarthastasmAjjAtam / manodravyANAM saMjJijIvamanastvapariNamitamanovargaNAnA ye paryAyA vastucintanAnuguNA dharmAste Alambana paricchedyaM yasya tattathAvidham / manaHzabdena manodravyANi gRhyante / teSAM paryAyeSu jJAnaM yat tanmanaHparyAyajJAnamiti / idamihaidamparyam / 15 manuSyakSetravartisaMjJijIvagRhItamanodravyaparyAyasAkSAtkAri yajjJAnaM viziSTacAritrisvAmikaM tanmanaHparyAyajJAnamityucyate / anena ca manaHparyAyajJAnena ca paramArthato manodravyaparyAyAn paricchinatti / bAyAMstu cintanIyAnarthAnanumAnAdevaMvidhamanaHparyAyAnyathAnupapatteridamanena cintitamityevaM lakSaNAdavagacchati manaHparyAyajJAnIti // 22 // atha sakalapratyakSaprarUpaNAyAha-- ||sklN tu sAmagrIvizeSasamudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAyasAkSAtkArasvarUpaM kevala jJAnabhiti // 23 // 1 nArakatirthaDanuSyadavegAtacatuSTayam / 2 manorUpatayA parimayya AlaMya ca nisRSTaM manaHprAyogyadravyam / 3 'mAnuSa iti bha. pustake pAThaH / 4 -- manodravyaparyAyAn ' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / 23 "Aho Shrut Gyanam" Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 23 sakalaM tu sakalapratyakSaM / punaH kevalajJAnamityuttareNa yogaH / sAmagrI samyagdarzanAdilakSaNAntaraGgA / bahiraGgA tu jinakA likamanuSyabhavAdilakSaNeha vivakSitA / tasyA vizeSo'dhikatvaM tataH samudbhUtaH sampanno yo'sau samastAvaraNakSayaH sakalaghAtikarmavighAtastamapekSate svotpattau yattattathA / kiM svarUpamityAha / nikhiladravyaparyAyANAM yaH sAkSAtkAraH spaSTatayA pratibhAsaH sa svarUpaM yasya tattathA / kevalajJAnamiti / kevalaM sampUrNaM jJeyamucyate / tasmin yajjJAnaM tatkevalajJAnam / yadvA kevalamekaM matyAdijJAnarahitamavidyamAnasvaprabhedaM ca / tataH kevalaM ca tajjJAnaM ca kevalajJAnAmiti samAsaH || nenvAvRtikSayApekSami - 10 tyuktaM yadvizeSaNaM vyarthaM tat / AvRtereva svarUpasyAprasiddhitaH / tathA hi kimAvaraNamabhipretamAyuSmatAm / kiM zarIramA hosvidezakAlAdikam / na tAvaccharIram | tatsadbhAve'pyarthopalambhAt / atha dezakAlAdikam / tathA hi mervAdedUradezatA / rAvaNAderdurakAlatA / paramANvAdeH sUkSmasvabhAvatA / mUlakIlakodakAdezca bhUmyAdirAvaraNaM loke prasiddha15 meveti cet / tadapyasAram / evaM svarUpasyAvaraNasya kSayAnupapatteH / na khalu sAtizayasamRddhizAkhinASi yoginA dezAdInAmabhAvaH kartuM zakyate / na cAnyatkiJcidAvaraNaM pratItipaddhatimadhirohati / tannAvRtikSayApekSAmityetajjaina kalpitam !! vizeSaNaM ghaTAkoTisaMTaGkamati sphuTam // 332 // alIkakalpanA jAlamalImasadhiyAmidam // yuktaM bhavAdRzAM vaktuM na punaH sUkSmacakSuSAm || 333 / / tathA hina zarIraM nApi dezakAlAdikamAvaraNam / api tu tadatiriktaM karmma / taccAnumAnamAhAtmyataH pratItam / tathA hi / svaeNparaprameyabodhaka 356 20 1 jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyAkhyAcatuSTayaM ghAtikarma | 2' tattvAvRtti' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 3 ' mbhasambhavA iti pa. bha. pustakayoH pATha: / 4 atra kiJcitpatitamasti / "Aho Shrut Gyanam" , Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH svabhAvasyAtmavezmAdau mohavat / yacca zarIrAdyatiriktaM tatkammaiva / tathA yadapravRttimatsvaviSaye tatsAvaraNam / yathA taimirikasya locanavijJAnamekacandramasi / apravRttimacca svaviSaye smstaarthlkssnne'smdaadijnyaanmiti| nanu cAsmadAdijJAnasya samastArthaviSayatvaM kutaH siddham / AvaraNApAye tatprakAzakatvAJcet, tarhi parasparAzrayaH / siddhe hi sakalaviSayatve 5 tasyAvaraNApAye tatprakAzanaM siddhayatyatazca sakalaviSayatvamiti / tadapyaparIkSitalakSitam / yato'numAnamicchatA bhavatApyavazyaM niHzeSavastuviSayaM vyAptijJAnamabhyupagatameveti / tathA yadaspaSTaM svagocare jJAnaM tatsAvaraNam / yathA rajonIhArAdyantaritatarunikarAdijJAnam / aspaSTaM ca svagocare sarvaM sadanekAntAtmakamityAdijJAnamiti / tathAmithyAtvapaTala- 10 viluptavivekazAM yadetatsarvasminnanekAntAtmake vastuni viparyayajJAnaM tatsAvaraNaM mithyAjJAnatvAddhattUrakAdhupayogino mRttikAzakale kanakajJAnamiveti / tataH siddhamAvaraNaM karma // . nanu prasiddhasyApi yathoktaprakArasya karmaNaH kAryakAraNapravAhe pravarttamAnasyAnAditvAttadvinAzahetubhUtasya sAmagrIvizeSamya 15 cAbhAvAtkathaM kSayo yata AvaraNakSayApekSatvaM kevalajJAnasya syAditi cet / tadapi nopapadyate / anAderapi tuSAragirigahare zItasparzasyoSNasparzaprakarSe bIjAGkurasantAnasya kAryakAraNarUpatayA pravarttamAnasya nirdagdhabIje'Gkure vA nirmUlaM pralayavilokanAt / samyagdarzanAdiratnatrayalakSaNasyAvaraNani rAhetubhUtasAmagrIvizeSasya suprasiddhatvAcca / nirjarA 20 ca dvadhA / nirupakramA sopakramA ca / tatra nirupakramA upakramakAraNamantareNa saMsAriNAM paripAkodayalakSaNaprAptasya karmaNaH parisAdarUpA ! sopakramA tu samgyadarzanAdiratnatrayezvaraiH sAdhubhistapasA dvAdaza 1 pravAheNa ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 dvAdazavidhastapaH-bAhyAbhyantaraSadruyabhedAt / bAhyatapaH-anazanamunodaratA vRtteH saMkSepaNaM rasatyAgaH kAyakleza: salInateti / abhyantaratapaH prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM svAdhyAyaH dhyAnaM ceti| "Aho Shrut Gyanam" Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 23 vidhena vidhIyamAnA / iyameva ca prakRtArthopayoginI / nanu samyagdarzanAderAvaraNa nirjarA hetutvasiddhAvapyaMzata eva tannirjarA bhaviSyati na punaH sAmastyeneti cet / tadasamyak / tadvirodhisamyagdarzanAdiparamaprakarSe sati kacidAtmani tasyAtyantaM nirjjarAsiddheH / yatra yadvirodhiparamaprakarSasadbhAvastatra tadatyantanivRttimat / yathA cakSuSi timirAdi / AvaraNavirodhisamyagdarzanAdiparamaprakarSasadbhAvazca kacidAtmani / nedamudAharaNaM sAdhyasAdhanadharmavikalam / kasyaciccakSuSi timirAderatyantanivRttimattvaprasiddheH tadvirodhiviziSTAJjanAdiparamaprakarSasadbhAvasiddhezva nirvivAdatvAt / kathaM punarAvaraNa virodhisamyagdarzanAdi nizcIyata iti 10 cet / tatprakarSe tadapakarSadarzanAt / yatkhalu prakRpyamANaM yadapakarSati tattadvirodhi / yathoSNasparzaH / zItasparzasya AvaraNamapakarSati ca prakRSyamANaM tat / tathA yatprakRSyamANaM tat kvacitparamaprakarSasadbhAvabhAk / yathA namasi parimANam / prakRSyamANaM ca samyagdarzanAdi / na ca duHkhena vyabhicAraH / saptamanarakabhUmau nArakANAM tatparamaprakarSasiddheH / 15 sarvArthasiddhau surANAM sAMsArika sukhaparamaprakarSavat / nApi saMsAreNa mithyAdarzanAdinA vA / tayorapyabhavyeSu paramaprakarSasadbhAvasiddheH / jJAnahAnyA'nekAnta iti cet, na / tasyA apyupalaza kalAdau paramaprakarSasadbhAvasiddheH / itthaM vA sAkalyenAvaraNaprakSaye prayogaH / yadyato dezataH zrIyamANaM samupalabhyate tattataH paramaprakarSAvasthAjAyamA nasarvaprakSayam / 20 yathA cikitsA samIraNAdibhyo rogajaladharAdi / samupalabhyate ca dezataH kSIyamANamAvaraNaM samyagdarzanAdibhya iti / yathA vA kvacidAtmani sAkalyenAvaraNaM vinazyati vipAkAntatvAdyattu na tathA na tadvipAkAntaM yathAtmadravyaM vipAkAntaM cAvaraNaM tatastathAvidham / na ca vipAkAntatvamAvaraNasyAsiddham / tasyetarakarmavattatsiddheH / na cetarakarmaNAM vipAkAntatvamasiddham / nityatvAnuSaGgAt / na ca nityAni karmANi / nityaM 1 anuttaropapAtikajanmani I 2 tathAvidhAnAdigariNAmikAbhAvAt ( kadAcanApi ) siddhigamanAyogyaH / 25 358 5. "Aho Shrut Gyanam" Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH tatphalAnubhavanaprasakteH / athavA AvaraNahAniH kacitpuruSavizeSe paramaprakarSa prAptA prakRSyamANatvAtparimANavat / na ca prakRSyamANatvamasiddham / tathA hi prakRSyamANAvaraNahAnirAvaraNahAnitvAnmANikyAdyAcaraNahAnivat / AvaraNahAniparamaprakarSe ca siddhe jJAnasya paramaprakarSaH siddhaH / yatkhalu prakAzAtmakaM tatsvAvaraNahAniprakarSe prakRSyamANaM dRSTam / yathA pradIpAdi / prakAzAtmakaM ca jJAnamiti / tadevamAvaraNaprasiddhivattadabhAvo'pyanavayavena pramANataH siddhaH / tatazca sakalAvaraNakSayasamutthameva samastavastuviSayaM jJAnaM pratijJAtavyam / lezato'pyAvaraNasadbhAve tasyAzeSArthagocaratvAsambhavAt / yatraivAvaraNasadbhAvastatraivAsya pratibandhasambhavAt / nanu pUrvopAttasamastAvaraNa vilayasambhave'pi tada- 10 vasthAyAmeva navanavAvaraNotpAdasambhavAtkathaM kevalajJAnotpattyavakAza iti cet / na / bhAvinastasya saMvarAt / " AzravenirodhassaMvara" itivacanAt / Azravo hi mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogavikalpAtpaJcaprakArastasminsati karmaNAmAzravaNAt / tasya ca nirodhaH saMvara ityabhidhIyate / sa ca puMsi guptisamitidhamrmAnuprekSAparISada jayacAritrairvi- 15 dhIyate ityAdyAgame vistarataH prarUpitastata evAvagantavyaH / iti siddhaM samastAvaraNakSayAt kevalajJAnam / AgamadvAreNAzeSArthagocaraM jJAnamiti matasya khaNDanam / 20 AgamadvAreNAzeSArthagocaraM jJAnamityapi na prAmANikamano'nukUlam / spaSTajJAnasya prAkaraNikatvAt / na cAgamajJAnaM spaSTam / aspaSTatayA tataH padArthAnAM pratIteH / na cAgamasya samastArthaviSayatvamapi sambhavati / anabhilApyeSvarthaparyAyeSu tasyApravRtteH / " matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvaMsarva paryAyeSu" iti tattvArthe vAcakavacanAt / nApi karaNadvAreNa samastavastuviSayajJAnasambhavaH, karaNAnAM hi rUpA 1 tattvArthasU. 9 - 1. 2 samavA 5 samavAye, sthA. sU. 1 sthA. sU. 13-14 ityAdiSu / 3 tattvArthasu. 127. 359 "Aho Shrut Gyanam" Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 23 dimatyavyavahitAnekAvayavapracayAtmake'rthe pravRttipratItestadutthajJAnasyAtIndriyArtheSu pratibandhasambhavAt / nanu yogajadharmAnugRhItAnAmindriyANAM gaganAdyazeSAtIndriyArthasA kSAtkArijJAnajanakatvasambhavAtkathaM tatrAzeSajJAnayogajadharmAnugRhItAnAmi5 ndriyANAM tadanugRhItamana-syendriyajatve'pi pratibandhasambhavaH / etadapi sazcAzeSArthaviSayakajJAnaja-nopapadyate / yato yogajadharmaH svaviSaye pravartanakatvAmiti matasya namA mAnasyendriyamyAtizayAdhAyakatvena vA sahakA rimAtratvena vAnugrAhakaH syAt / tatra prathamapakSo na yuktaH / vyomAdau svayamindriyasya pravarttamAnatvAbhAvAt / pravarttane 10 vA tadanugrahadaiyarthyam / yogajadharmAnugrahAdindriyamya vyomAdiSu pravR ttisAdhane ca parasparAzrayaH / siddhe hi yogajadharmAnugrahe tasya tatra pravRttisiddhistasyAM ca yogajadharmAnugrahasiddhiriti / dvitIyapakSo'pyasambhAvyaH / sahakArimAtratve'pyamya svaviSayAtikrameNendriyAnugrahAyogAt / anyathA ekasyaivendriyasyAzeSarasAdiviSayeSu pravRttau yogajadharmAnugrahaprasaGgaH syAt / athaikamevAntaHkaraNaM yogajadharmAnugRhItaM yugapatsUkSmAdyazeSArthaviSayajJAnajanakamipyate / tannopapannam / aNuparimANasya manasaH samastAthaiH samaM sakRtsambandhAbhAvastajjJAnajanakatvAsambhavAt / anyathA dIrghazapkulIbhakSaNAdau sakRcakSurAdibhirmanasaH sambandhaprasakteH rUpAdijJAnapaJcakasya sakRdutpattiprasaGgAt " yugapajjJAnAnutpattirmanaso liGgam" iti sUtraM viruddhaceta / kramazo'nyatra taddarzanAdatrApi kramakalpanAyAM yoginaH sarvArtheSu sanbandhasya kramakalpanAstu / tathA ca kathamasya sakalajJatA / puruSAyuSasahasreNApi sakalapadArthAnAmAnantyena krameNa jJAtumazakteH / atha sarvArthAnAM sAkSAtkaraNasamarthasya yogijJAna syobhayaprasiddhasyAnyathAnupapattestaiyogimanasaH sakRtsambandhasiddhiriti 25 cet / rUpAdijJAnapaJcakasya kacidyogapadyenAnubhUyamAnasyAnyathAnupapattera 1 gau. sU. 11114. "Aho Shrut Gyanam" Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH yogimanaso'pi sakRccakSurAdibhiH sambandho'stu / kutazciddharmavizeSAdatrApi tathopapatteH / tAdRzo dharmavizeSaH kathamayoginaH siddha iti cet / yogino'pi kathaM siddhaH / sakRtsarvArthajJAnAttatkAryavizeSAditi cet / tarhi sakRdrUpAdijJAnapaJcakAtkAryavizeSAdayoginAM taddhetudharmavizeSo'stIti kiM na siddhayet / tathA sati tasya rUpAdijJAnapaJcakaM nendriyajaM syAtkiM tarhi dharmavizeSajameveti cet / sarvArthajJAnamapyevaM yogino'ntaHkaraNajaM mAbhUtsamAdhivizeSotthadharmavizeSa jatvAttasya 1 mano'napekSasya jJAnasyAdarzanAdadRSTakalpanA syAditi cet / manopekSasya vedanasya sakRtsarvArthasAkSAtkAriNaH kaciddarzanaM kimasti / yenAdRSTasya kalpanA na syAt / sarvArthajJAnaM manopekSaM jJAnatvAdasmadAdi - 10 jJAnavadityatastatsiddhernAdRSTakalpaneti cet / tadayuktam / hetoH kAlAtyayApadiSTatvAtpakSasyAnumAnabAdhitatvAt / tathA hi sarvajJavijJAnaM mano'napekSaM sakRtsarvArthaparicchedakatvAt / yatpunarmanopekSaM tanna sakRtsarvArthaparicchedakam / yathA'smadAdijJAnam / na ca tathedam / tasmAnmano'napekSamiti / nanvevaM zaSkulIbhakSaNAdau rUpAdijJAnapaJcakaM manonapekSaM 15 sakRdrUpAdipaJcakaparicchedakatvAt / yannaivaM na tadevam / yathA kramazo rUpAdijJAnam / na ca tathedam / ato manonapekSamityapyaniSTaM siddhayediti mAmaMsthAH / sAdhanasyAsiddhatvAt / jainasyApi hi naikAntena zaSkulImakSaNAdau rUpAdijJAnapaJcakasya sakRdUpAdipaJcakaparicchedakatvaMsiddham | upayuktasya pramAturanekajJAnasyaikatrAtmani kramabhAvitvenopagamAt / anupayuktasya zaktito yaugapadyaprasiddheH / pratItiviruddhaM cAsya mano'napekSatvasAdhanam / tadanvayavyatirekAnuvidhAyitayA tadapekSatvasiddheH anyathA kasyacidapekSA na syAt / tataH kasyacitsUkSmAdyarthasAkSAtkaraNamicchatA mano'napekSameva tadeSitavyamiti // " Aho Shrut Gyanam". 361 20 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatkhaNTanam / 362 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU.23 zAkyAH punarevamAhuH / "bhAvanAprakarSaparyantajaM yogijJAnam" iti| bhAvanAprakarSaparyantajaM tathA hi bhAvanA dviprkaaraa| zrUtamayI cintAmayI yogijJAnamiti baa-c| tatra zratamayI zrayamANebhyaH kSaNikatvaddhamatamupadarya nairAtmyAdigocarebhyaH parArthAnumAnavAkyebhyaH samu5 spadyamAnajJAnena zrutazabdavAcyatAmAskandatA nivRttA paramaprakarSa pratipadyamAnA svArthAnumAnajJAnalakSaNayA cintayA nivRttAM cintAmayIM bhAvanAmArabhate / sA ca prakRpyamANA prakarSaparyantaM samprAptA yogipratyakSaM janayatIti kathamasyAvaraNApAyaprabhavatvamiti / te'pi na yathAvasthitadarzinaH / kSaNikatvanairAtmyAdibhAvanAyAH zrutamayyAzcintAmayyAzca mithyArUpatvAt / na ca mithyAjJAnasya paramArthaviSayayogijJAnajanakatvam / atiprasakteH / yathA ca na kSaNikatvanairAsyAdikaM vastunastathAgre vakSyate / kiM ca nikhilaprANinAM sugatavattathAvidhabhAvanAvazAt yogijJAnotpattiH kinna syAt / teSAM tathAbhUta bhAvanAyA abhAvAccet / nanu pratipannatattvAnAM pravRttamanasAM sarveSAM 15 sugatabhAvanAyA samAnA bhAvanaiva kuto na syAt / pratibandhakakarma sadbhAvAccet / tarhi bhAvanApratibandhakakarmApAye yogijJAnotpattirapi svIkartavyA / tasmAt kevalasUtre saMsUtritamAvRttikSayApekSam / / ityetadyuktivazAdvizeSaNaM siddhimadhirUDham // 334 // 1. va 20 kevalAkhyaM pratyakSaM na tathA sarvasattAvedakaM kimapi mAna neti vadato mImAM- sakasya vistarazo mlnirdeshH| atrAha mImAMsakavAvadUkaH pratyakSamastIha na kevalAkhyam // sarvajJasadbhAvasamarthakaM yanna yujyate kiJcidapi pramANam // 335|| 1 nyAyabinduH pR. 20 paM. 9. 2 ' Arabhate ' iti bha. pustake pAThaH / 3 ' bhAvanApravRtta' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH 363 tathA hi / pratyakSaM naiva tAvatkalayati sakalajJasya sattAM kathaMci lliGgaM naivAsti yasmAdanumitirudayaM prApya tAM jJApayecca / / nityo bA nazvaro vA gamayati na hi tAmAgamo'pyana kazcit __ kartuM jJaptiM na tasyAmupamitimatirapyeti sAmarthyamudrAm // 336 / / 5 arthApattirnApi sarvajJasattAsiddhau saktA lakSyate kAcidatra // tasmAdbhAvagrAhakANAmayukteH sarvajJasthAbhAva evAstu yuktH||337|| tathA hi / pratyakSasya tAvatpratiniyatAsannarUpAdigocaracAritvena parasantAnavatisaMvedanamAtre'pi zaktirna sambhavati / kiM punaranantAtItAnAgatavartamAnasUkSmAntaritAdisvabhAvasakalapadArthasAkSAtkArisaMvedanA- 10 dhyAsitapuruSavizeSaparicchede / na khalu nikhilapadArthagrahaNaM vinA pratyakSeNa tatsAkSAtkArigrahaNamupapadyate / grAhyAgrahaNena taniSThagrAhakatvasyApyagrahaNAt / liGgasyApi sarvajJAnumAnajanakasya dharmisiddhau satyAM siddhiH syAt / dharmiNazca siddhiH pratyakSeNAnumAnena vA / na pratyakSeNa / atIndriyajJAnazAlinyatIndriye dharmiNi pratyakSasyApravRtteH / 15 pravRttau vA pratyakSeNaivAsya pratipannatvAt kimatrAnumAnaparizrameNa / nApyanumAnena, hetoH pakSadharmAtAnizcayamantareNa dhaminizcAyakasyAnumAnasyaivApravRtteH / na cAnizcite dharmiNi hetoH pakSadharmatvanizcayaH sambhavati / nApyanizcitaH pakSadharmatve hetuH pratiniyatasAdhyasiddhinibandhanamiti / kiMcAvizeSeNa sarvajJaH kazcitsAdhyate vizeSeNa vA / 20 tatrAdyapakSe vizeSato'rhatpraNItAgamAzrayaNaM bhavatAmanupapannam / dvitIyapakSe tu hetorasAdhAraNAnakAntikatvam / jijJAsitasarvajJAdaparasarvajJasyAbhAvena sapakSe vRttyasambhavAt / anyaca, yato hetoH pratiniyato'rhan sarvajJaH sAdhyate tata eva tathAgato'pi tathAvidhaH- sAdhyatAm / vizeSAbhAvAt / tannAnumAnenApi sarvajJasattAsiddhiH / nApyAgamena 25 nityena, kAryakArthe tatprAmANyaprasiddheH / yazca hiraNyagarbha "Aho Shrut Gyanam" Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 23 ( prakRtya sa sarvavitsa lokavit ' ityAdirAgamastasyApi karmArthavAdapradhAnatvena sakalajJavidhAyakatvAnupapatteH / nApi sakalajJasyAnuvAdako'sau / pUrvamanyaiH pramANairabodhitasya tasyAnuvaditumazakyatvAt / anAdizcAgamastataH kathamAdimAn sarvajJastadarthaH syAt / 5 virodhAt / nazvareNAgamena sarvajJapraNItena puruSAntarapraNItena vA tatsiddhiH / prathamapakSe'nyonyAzrayaH / sarvajJasiddhau hi tatpraNItatvenAgamasya prAmANyasiddhistatsiddhau cAta: sarvajJasiddhiriti / puruSAntarapraNItasya cAgamasyApramANabhUtatvAt kathaM tatastannizvayaH : / tathAbhUtAdapyataH sarvajJanizcaye svavacanAdeva tannizcayaH kinna syAdavizeSAt / na hyaprApta10 pramANabhAvasya puruSAntaravAkyasya svavacanAtkazcidvizeSaH pratIyate / tannAgamenApi tatsiddhiH / nApyupamAnena tasya sadRzapadArthagrahaNanAntarIyakatvAt / gavopamAnavat / na ca sarvajJasadRzaH kazcijjagati pratIyate / sarvajJApratItau tatsadRzapratIteranupapatteH / nApyarthApacyA tatpratItiH / nikhilArthajJasattAmantareNAnupapadyamAnasya SaTpramANapramitasya kasyacidartha15 syAsambhavAt / na ca dharmAdyupadezakaraNAnyathAnupapattyA buddhAdInAmakhilajJatA bhaviSyatItyabhidhAnIyam / teSAM tadupadezakaraNasya vyAmohAdevopapadyamAnatvAt / dvividho chupadezo vyAmohapUrvakaH samyagjJAnapUrvakazca / tatra vyAmoha pUrvako yathA svapmopalabdhArthopadezaH / samyagjJAnapUrvako yathA manvAdInAM sakalArthajJAnodaya kAraNa vedamUlo dhamrmmAdyaze20 ghArthopadezaH / te hi nikhilapadArthajJAnotpattihetorvedAdA virbhUtazuddhabodhA " 364 . dharmAdyazeSapadArthasArthamupadizanti / na punaH sugatAdayaH / anyathA manvAdyupadezavattadupadezo'pi trayIvidbhirAzrIyeta / na ca tairasAvAzritaH / tato vyAmohAdevAsau tadviSayastaiH kRtaH ityavasIyate / yadAha bhaTTaH / " sarvajJo dRzyate tAvanedAnImasmadAdibhiH // dRSTo na caikadezo'25 sti liGga yo vAnumApayet // 1 // " ( ekadeza iti gamyagamakabhAva 1 mI. zlo, vA. sU. 2 zlo. 117. "Aho Shrut Gyanam" Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH 365 samudAyamadhyAlliGgAkhya ekadezo'tra dRSTo nAstIti bhAvaH / ) "na cAgamavidhiH kazcinityaH sarvajJabodhakaH / na ca mantrArthavAdAnAM tAtparyamavakalpate // 2 // na cAnyArthapradhAnaistaistadastitvaM vidhIyate // na cAnuvadituM zakyaH puurvmnyairbodhitH||3|| anAderAgamasyArtho na ca sarvajJa AdimAn / / kRtrimeNa tvasatyena sa kathaM pratipAdyate // 4 // atha tadvacanenaiva sarvajJo'jJaiH pratIyate / prakalpeta kathaM siddhiranyonyAzrayayostayoH // 5 // sarvajJoktatayA vAkyaM satyaM tena tadastitA / / kathaM tadubhayaM siddhayetsiddhamUlAntarAhate // 6 // asarvajJapraNItAttu vacanAnmUlavarjitAt // sarvajJamavagacchantaH svavAkyAkiM na jAnate // 7 // sarvajJasadRzaM kiJci- 10 yadi pazyema samprati // upamAnena sarvajJaM jAnIyAma tato vayam // 8 // upadezo hi buddhAderdharmAdharmAdigocaraH / / anyathA nopapadyata sarvazaM yadi nAbhavat // 9 // buddhAdayo hyavedajJAsteSAM vedAdasambhavaH / upadezaH kRto'tastairvyAmohAdeva kevalAt // 10 // ye tu manyAdayaH siddhAH prAdhAnyena trayIvidAm // trayIvidAzritaH 15 granthAste vedaprabhavoktayaH // 11 / / " iti na ca pramANAntaraM sarvajJasattAsAdhakaM sambhavati / tathA cedamanumAnaM tadabhAvasAdhanAya labdhAvasaram / na ca kazcitpuruSavizeSaH sarvajJo'sti sduplmbhkprmaannpnyckaagocrcaaritvaat| ya itthaM sa itthaM yathA vAndhyeya iti / ato'pyanumAnAt prasiddhayati tadabhAvaH / tathAhi vivAdaviSayApanne dezakAle ca pratyakSa- 20 pramANamatratyedAnIntanapratyakSapramANagrAhyasajAtIyArthagrAhakaM tadvijAtIyasUkSmAdyarthagrAhakaM na bhavati pratyakSapramANatvAt / yadevaM tadevaM yathAtratyedAnIntanapratyakSapramANamiti / nanu gRdhravarAhapipIlikAdInAM cakSuHzrotraprANAdiSu dUrasthitarUpazabdagandhAdigrahaNalakSaNo'tizayo dRzyate / tathA hi "dvikaratalavinamatkapolapAlI laGkezApahRtAM raghoH purandhrIm / / 25 1vndhyaasutH| "Aho Shrut Gyanam" Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 23 yojanazatavartinImapi drAk saMpAtiH pravilokayAJcakAra // 1 // satyapi pazusaMcaye'parasminkarinikarasya turaGgaheSitAni / / sahasaiva davIyaso'pi dezAnmUrcchanti zrutikoTareSu kAmam // 2 // AghrAya ca vasuM samAzragandhaM tanutastasya bilAtprapatya sAdhoH // kila kulama5 khilaM pipIlikAnAM pAtAlAdapi tUrNamuccacAla // 3 // " tatazca tadvat kacitpuruSavizeSe cakSurAdInAM viSayAntaragrahaNalakSaNo hyatizayaH sambhAvyeta / prajJAmedhAdibhizca narANAmatizayadarzanAt / kasyacidatIndriyArthadraSTutvenApyatizayaH syAditi / atrocyate / yo'pi gRdhrAdicakSurAdInAmatizayo dRSTaH so'pi svArthAparityAgena dUrasUkSmAdi10 dRSTau dRSTo na rUpAdau zrotrAdeH / cakSurAderapi svArthAparityAgenaivAtizayaH syAt / taduktam / "yatrIpyatizayo dRSTaH sa svArthAnatilacannAt / / dUrasUkSmAdidRSTI syAnna rUpe zrotravRttitA // 1 // " iti / yazca prajJAmedhAdibhirnarANAmatizayo dRSTaH so'pi niyataviSayastokastokAntaratve naiva na viSayAntare nApi prakarSaparyantagamanena / uktaM ca, "ye'pi 15 sAtizayA dRSTAH prajJAmedhAvalainarAH // stokastokAntaratvena na tvatIndriyadarzanAt // 1 // prAjJo'pi hi naraH sUkSmAnarthAn draSTuM kSamo'pi san // sajAtIranatikrAmannatizete parAnarAn // 2 // ekazAstravicAreSu dRzyate'tizayo mahAn // na ca zAstrAntarajJAnaM tanmAtreNeva labhyate / / 3 // jJAtvA vyAkaraNaM dUrabuddhiH zabdApa20 shbdyoH|| prakRSyate na nakSatratithigrahaNanirNaye // 4 ||jyotirvishc prakRSTo'pi candrArkagrahaNAdiSu // na bhavatyAdizabdAnAM sAdhutvaM jJAtumarhati // 5 // tathA vedetihAsAdijJAnAtizayavAnapi / / na svargadevatApUrvapratyakSIkaraNe kSamaH // 6 // dazahastAntaraM vyoni yo nAmo splutya gacchati ||n yojanamasau gantuM zakto'bhyAsazatairapi // 7 // " 25 iti / prasaGgavimarSayAbhyAM ca sarvajJajJAnasya niHzeSArthaviSayatvaM baadhyte| 1 mI. zlo. vA. sU. 2 zlo. 114. "Aho Shrut Gyanam" Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 pari. 2 sU. 23 syAdvAdaratnAkarasahitaH tathAhi sarvajJasya jJAnaM yadi pratyakSamupagamyate tadA taddharmAdigrAhakaM na syAt / vidyamAnopalambhanatvAt / vidyamAnopalambhanaM tatsatsamprayogajatvAt / satsamprayogajaM tatpratyakSazabdavAcyatvAdasmadAdipratyakSavat / atha taddharmAdigrAhakaM svIkriyate / na tarhi pratyakSam / avidyAmAnopalambhanatvAt / avidyamAnopalambhanaM tadasatsamprayogajatvAdasatsamprayogajaM tadapratyakSazabdavAcyatvAditi / tadevaM dharmajJatvaniSedhasiddhau satyAmanyAzeSArthapratyakSatve'pi na preraNAyAH prAmANyaM pratihanyate / dharme tamyA eva prAmANyAt / tathA cAbhyadhAyi, "sarvapramAtRsambandhipratyakSAdinivAraNAt / kevalAgamagamyatvaM lapsyate puNyapApayoH // 1 // dharmajJatvaniSedhastu kevalo'troSayujyate / / sarvamanyadvijAnastu puruSaH 10 kena vAryate // 2 // " iti / kiM ca kathaM dharmAdigrAhakajJAnasya samutpattiH ! abhyAsAditi cet, abhyasyamAnaM hi jJAnaM pratisamayaM krameNa paramaprakarSaparyantamAptaM dharmAdInparicchinatti / tucchametat / sAmAnyataH sadeva hi kvacidvastuni jJAnamabhyAsAtprakarSamAsAdayaprasiddham / dhamAdau ca sAmAnyato jJAnaM cakSurAdijanitamanumAnAvirbhUta- 15. mAgamaprabhavaM vaa'nggiikriyte| nAdyaH pakSaH / cakSurAdInAM pratiniyatarUpAdiviSayatvena tajjanitajJAnasyApi tatraiva pravRtteH / anumAnAvirbhUtaM tadityapi nopapannam / dharmAderatIndriyatvena tajjJApakaliGgasya tena sambandhAsiddharasiddhasambandhasya cAjJApakatvAt / AgamaprabhavaM tadityapyayuktam / yato'sAvAgamo'gdirzipraNIto'tIndriyajJAnavatpraNIto 20 vA syAt / AdyapakSe, nAsya prAmANyam / atIndriyArthAnizcayapUrvakatvAt / pracurataracArucArisaMcArasArAGgahArAbhirAmaM rambhAprabhUtapraguNakaNanmaNikiGkiNIkANakandalitamRdaGgaveNuvINAsvanasubhagasvargigeyagocaramadhuratA zlAyitvadupadezavat / dvitIyapakSe tu cakrakam / atIndriyArthajJAne siddha hi tadvatpuruSapraNItAgamasiddhistatsiddhau ca tajjJAnA. 25 1. pracuracAri' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 23 bhyAsasiddhiriti / atha syAdevaM yadyeka eva kazcidatIndriyadarzI svIkRtaH syAt / yAvatA rAtrindiyaparamparAvadanAdirayamatIndriyadarzinAM sntaanH| tatazca pUrvapUrvAtIndriyadarzipratipAditAgamodbhUtadharmAdijJAnamabhyasyanpAzcAtya; pumAnatIndriyadarzI sampadyate / tato noktadoSAnuSaGgaH / anumAnenApi vedyanta eva dharmAdayo'tIndriyendriyavat / athArthopalambhAnyathAnupapattirUpArthApatterindriyAdigatirnAnumAnAditi cet / na / arthApatteranumAnAdanantaratvena pratipAdanAt / astu vAsau tato bhinnA / tathApi tayA jJAsyanta eva dharmA dayaH / na khalvapattAvanumAne vA tAtparyamapi tu jJAnamAtra eveti / 10 tadapyavalgu / aspaSTaM hyanumAnAgamajJAnamabhyasyamAnamapi na tatsAkSA skAri bhavitumarhati / na hi dhUmAnumAnajJAnaM jyotiHzAstrajJAnaM vAbhyasyamAnamapi pAvakagrahAdisAkSAtkAri kasyaciddaSTam / etattu syAdanabhyastaM tatkatipayakAThakalAvilambenAbhyastaM tu sapadi samunmIlatIti / na ca vacanIyaM vilokyata eva kAmazokAyupaplutacetasAmaspaSTasyApi 15 jJAnasya vaizadyam / taduktam / "kAmazokabhayonmAdacaurasvamAdhu paplutAH / abhUtAnapi pazyanti purato'vasthitAniva // 1 // " iti tadvadasyApyupaplutatvaprasakteH / kiM ca kevalajJAnamya sakalArthagrahaNaM sakalatvaM pradhAnabhUtakatipayArthagrahaNaM vA / prathamapakSe krameNa tadrahaNaM yugapadvA / na tAvatkramaNa / atItAnAgatavartamAnArthAnAM parisamAptyabhAvatastajjJAnasyApyaparisamApteH sarvajJatvAyogAt / nApi yugapat , parasparaviruddhazItoSNAdyarthAnAmekatra jJAne pratibhAsAsambhavAt / sambhave vA pratiniyatArthasvarUpapratItivirodhaH / ekakSaNa eva ca samastArthagrahaNAdakiJcijjJo'sau dvitIyakSaNe prasajyeta / parasantAnatirAgAdisAkSAtkaraNAdrAgAdimAnapyeSa prApnuyAt / itarathA sarvArthasAkSAtkaraNavirodhaH / nApi pradhAnabhUtakatipayArthagrahaNaM kevalajJAnasya sakalatvaM yuktam / itarArthavyevacchedeneteSAmevAbhimataprayojananippAditvAtprAdhAnyamityevaM hi 20 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH 369 nizcayaH samastArthaparijJAne satyevopapadyate nAnyathA / na ca samastArthajJAnaM sambhavatItyanantaramevopapAditam / api ca sarvajJo'tItakAlAdyAkalitaM vastu svena rUpeNa pratipadyate / kiM vA vartamAnatayaiva / prathamapakSe jJAnasya pratyakSatAnupapattiH / avartamAnavastuviSayatvAt / dvitIyapakSe tu tajjJAnasya bhrAntatvaprasaktiH / anyathAsthitasyArthasyAnyathA- 5 tvena grAhakatvAt / api cedamidAnImiha sadityasyAM sakalavidi saMvidi vastusattAvatprAgabhAvapradhvaMsau pratibhAsete na vA / yadi pratibhAsete / tadA yugapatkrameNa vA / yugapaJcet / tarhi tadaiva vastuno'nutpannotpannapradhvastatvena pratibhAsAdhugapadajAtajAtamRtavyapadezApattiH / yatkhalu yena svarUpeNa pratibhAsate tattenaiva vyapadezabhAgbhavati / yathA 10 nIlaM nIlatayA / prAgabhAvasattvapradhvaMsarUpatayA pratibhAsate ca sakalajJasya nikhilaM vastviti / yathA ca pratiniyatena svarUpeNa vastupratipatterabhAvAtsuvyavasthitAsyAsakalajJatA / tanna yugapatpratItiH / nApi krameNa, prAgabhAvapradhvaMsayoranAditvAnantatvAbhyA parisamAtyabhAvatastajjJAnasyApyaparisamApteH sarvajJatAyogAt / atha bastusattAvatprAgabhAvapradhvaMsau na 15 pratibhAsete / tadA kathamasau tribhuvanabhavanAntarvartivastuntomAvirbhAvakakevalAvalokakalitaH syAditi / anyaJca sarvajJakAle'pyasarvajJaiH sarvajJo jJAtuM na pAryate / sarvajJajJAnagrAhyasamastapadArthaparijJAnAbhAvAt / taduktam "sarvajJo'yamiti hyetattatkAle'pi bubhutsubhiH|| tajjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate katham // 1 // kalpanIyAzca sarvajJA bhaveyurbahavastava / / 27 ya eva syAdasarvajJaH sa sarvajJaM na buddhayate // 2 // sarvajJo nAcabuddhazca yenaiva syAnna taM prati // tadvAkyAnAM pramANatvaM mUlAjJAne'nyavAkyavat // 3 // " iti ! evaM ca vyavasthitamidam vandhyAmtanandhayanibhaH sakalArthavedI ___ sadbhAvasAdhanapaTupramiterayukteH / / 1mI. zlo. vA. sa. 2 zlo. 134 / 135 / 136. "Aho Shrut Gyanam" Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 10 trailokyavarttinikhilArthamitau samartha jJAnaM tato'sti na hi kevalanAmadheyam || 338 | itthaM mithyAmatibhiraparaistaskarairluThyamAne trailokyArtha prakaTanapaTAvatra sarvajJasattve || teSAM sampratyamalamatayo nigrahArthaM yatante syAdvAdajJAH sphuritanizitanyAyazastra prahAraiH || 339 // tathA hi yattAvadavAdi pratyakSaM naivetyAdi / tadasatyam / yato'rvA - gdarzipratyakSApekSayedamucyate yogipratyakSApekSayA vA / prathamapakSe siddhasAdhyatA / arvAgdarzipratyakSasya sarvajJasattAgrAhakatvenAsmAbhirapyanaGgIkArAt / dvitIyapakSe tu mAtA me vandhyetyAdivatsvavacanavirodhaH / yogipratyakSeNa yogI na gRhyate'to'sau nAstIha kastvadaparo brUyAt / atha sthAdevaM yadi pratyakSamabhyupagamyetthamucyeta / yAvatA tasyAbhAvAdeva tena tagrahaNaM vAryate / tadasat / tadabhAvasyAdyApyasiddheH / bhAvo'pi tasya kutaH 15 siddha iti cet / mA sidhattAvat / tathApi sarvajJasattAyA: pratyakSeNAgrahaNaM sandigdhaM bhaviSyati / anumAnaM tu tadrAhakaM vidyata eva / tathA hi kazcidAtmA samastavastUni sAkSAtkaroti tadgrahaNasvAbhAvye sati pradhvastatadAvaraNatvAt / yadyagrahaNasvAbhAvye sati pradhvastatadAvaraNaM tattatsAkSAtkaroti / yathA vyapagatatimirAvaraNaM cakSU rUpam / tagrahaNa20 svAbhAvye sati pradhvastatadAvaraNazca kazcidAtmA / tataH samastavastUni sAkSAtkarotIti / na tAvadatrAtmanaH samastavastugrahaNasvAbhAvyaM hetorvizeSaNamasiddham / nodanAbalAnnikhilArthajJAnotpattyanyathAnupapatteH sAmastyena vyAptijJAnAnyathAnupapattezca bhavatAM tasya tatsiddheH / so'yaM sakalajJApalApi nodanA hi bhUtaM bhavantaM bhaviSyantaM sUkSmaM vyavahitaM vipra25 kruSTamityevaMjAtIyakamarthaM zaknotyavagamayitumiti svayaM bruvANo dhUmAdyanumAneSu sAmastyena vyAptijJAnaM ca svIkurvANaH sakalArthagrahaNasvabhAvatA [ pari. 2 sU. 23 pUrvo kamImAMsaka matasya vistarazaH khaNDanam / "Aho Shrut Gyanam" Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH mAtmanaH pratikSipatIti kathaM sudhiyAmavadhAnAhaH / pradhvastatadAvaraNatvaM ca prAgeva prasAdhitatvAnnAsiddham / yacca nApyanizcitapakSadharmatve hetu: pratiniyatasAdhyasiddhinibandhanamityabhyadhAyi / tadapi na sAdhu / na hi sarvajJo'tra dharmitvenopAtto thenAsyAsiddhezyaM doSaH syAt / kiM tarhi kazcidAtmA tatra cAvipratipattiH / na cApakSadharmasyApi hetoragamaka- . 5 tvam / " pitrozca brAhmaNatvena putrabrAhmaNatAnumA // sarvalokaprasiddhA na pakSadharmamapekSate " iti svayamabhidhAnAt / yaccoktamavizeSeNa sarvajJaH kazcitsAdhyate vizeSeNa vetyAdi / tatrAvizeSeNeti naH pakSaH / sAmAnyataH sarvajJasiddhAveva sAmprataM vipratipatteH / vizeSavipratipattau tu dRSTeSTAviruddhavAkyatvAdahata evAzeSArthajJatvaM setsyati / taditthaM siddhaH 10 sakalajJagocaro'numAnasadbhAvaH / Agamo'pi sarvajJasAdhakaH samastyeva / svargakevalArthinA tapodhyAnAdi karttavyamiti / pauruSeyAgamasya ca prAmANya. mAgamapramANavicArAvasare samarthayiSyate / upamAnamapi samastavedisadbhAvAvedakaM vidyata eva / hRdbhatAzeSasaMzayaparicchedAdinA samupalabdhasarvajJasya kasyacitpuMsastadanyopalabdhau tatsAdRzyapratItisiddheH / agR. 15 hatigAgavayapiNDasya ca gavyapyupamAna na sambhavatyeva / na caitAvatA gostadgocarAtikrAntatvam / anabhyupagamAditi / arthApattirapi samasti kazcidatIndriyadarzI candroparAgAdyupadezAnyathAnupapatterityAdikA tadrAhikA sambhavatyeva / evaM ca nApyAgamenetyAdi pratikSiptam / tathA caitadante proktamaya sadupalambhakapramANapaJcakAgocaracAritvAditi hetora- 20 siddhatAdausthyamupasthitam / yadapi vivAdaviSayApanne deze kAle ca pratyakSapramANamityAdyanumAnamupanyastam / tadapi yathAbhUtamindriyAdijanitaM pratyakSamidAnImatra ca yathAbhUtasyAviprakRSTasya grAhakaM tadvijAtIyasya viprakRSTasyAgrAhakaM vA dRSTaM dezAntare kAlAntare'pi tathAbhUtameva pratyakSaM tathAbhUtasyArthasya grAhakamanyathAbhUtasyAgrAhakaM ceti sAdhyeta anyathA- 25 bhUtaM vA / yadi tathAbhUtam / tadA siddhasAdhyatA / anyathAbhUtaM cettathA "Aho Shrut Gyanam" Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 23 sAdhyate / ta_prayojako hetuH syAt / yathAbhUtaM hi pratyakSaM yathAbhUtasyArthasya grAhakamagrAhakaM vA dRSTaM tathAbhUtasyaiva pratyakSasya tathAvidhArthasya grAhakatve'grAhakatve vA syAtpratyakSapramANatvasya hetoH prayojakatvaM nAnyathA bhUtasyotpattimattvAderiva / tathA hi yAdRgbhUtAnAM prAsAdAdInAmutpatti5 mattvAdibuddhimatkAraNapUrvakaM dRSTa tAdRmbhUtAnAmeva jIrNaprAsAdAdInAM buddhi matkAraNapUrvakaM tattasya prayojakaM nAnyAgbhUtAnAM bhUdharAdInAm / yadi punaranyathAbhUtasyApi pratyakSapramANasya pratyakSapramANatvasAdhanaM yathoktasAdhyasya prayojakaM syAttadA tAdRgbhUtAnAM bhUdharAdInAmapyutpattimattvAdi buddhimatkAraNapUrvakatvasya prayojakaM bhavet / tathA ca samastasya jagataH kartasiddhayA jJAtRsiddheH sarvajJAbhAvo na syAt / atha notpattimattvAdAvaprayojakatvaM brUmo dUSaNAntarairamya duSTatvAt / tadasat / asya hetorvAcaspatinA viziSTamutpattimattvamasiddhaM pRthivyAdiSu utpattimattvamAtraM tvaprayojakam / vizeSaprayuktavyAptyupajIvitvena svAbhAvikapratibandha vaikalyAt / svAbhAvikapratibandhavatazca hetoranumAnAGgatvAt / itaratho15 -pAdhyAyadarzanAderapi zipyAdyanumApakatvaprasaGgAditi vadatA kaNikAyA maprayojakatvenAbhidhAnAt / kiM cotpattimattvAdau kuto'ayojakatvasyAvacanaM kimetaddaSaNameva hetorna bhavati / kiM vAtraitanna vidyate / yadvA sadapyupekSyate / nAdyaH pkssH| tatputratvAdeH samyagvetutvaprasaGgAt / na dvitIyaH / tatputratvAdinAsya tulyakakSatvAt / atha tatra zAkAdyAhAra20 pariNAmasyopAdheH sattvAdyuktamaprayojakatvam / nanvatrApyakriyAdarzino'pi kRtabuddhayutpAdakatvamupAdhirastyeva / nApi tRtIyaH / evamapyutpattimattvAderaprayojakatve dRSTAntatvAnapAyAt / atha tathAbhUtameva pratyakSa tathA prsaadhyte| na ca siddhasAdhanam / sarvapratyakSANAmIdRzatvAdityucyate / nancIdRzamastItyarvAndarzinA kuto'vasIyate / nanu dezAntarakAlAntara25 bhAvipratyakSaM samAnaM sadindriyasamprayogajatvAdatratyedAnIntanapratyakSava dityato'numAnAdetadavasIyata iti cet / atrApi stokastokAntaratvena "Aho Shrut Gyanam" Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 23 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 373 manAgapi vizeSo nAstIti sarvapratyakSANAmIdRzatvaM sAdhyetAtIndriyArthAviSayatvena vA vizeSo nAstIti / prathamapakSe'naikAntiko hetuH / gRdhravarAhapipIlikAdInAM pratyakSeSu stokastokAntaratvenAsmadAdipratyakSavilakSaNeSu sadindriyasamprayogajatvasya hetoH sadbhAvAt / athAtIndriyArthAviSayatvena vizeSAbhAvAt sarvapratyakSANAmIdRzatvaM prasAdhyate / tarkhe- 5 tasmAdeva sarvapratyakSANAmatIndriyArthaviSayatvAbhAvasiddheretadevAstu / prathamAnumAnopanyAse ca dvitIyamanumAnamupanyasyamAnaM hetvantaraM nAma nigrahasthAnaM syAt / atha yadAyameva hetuH prAgupAdIyate tadAyamadoSa iti cet, na / yatastadApyayamasmAnpratyasiddho hetuH / vivAdAspadIbhUtasya pratyakSasyAsmAbhiH sadindriyasamprayogajatvAnabhyupagamAt / atha vivAdA- 10 spadIbhUtaM pratyakSaM sadindriyasamprayogajaM pratyakSazabdavAcyatvAdasmadAdipratyakSavadityato'numAnAttasya sadindriyasamprayogajatvaM prasAdhyata ityucyate / tatrApi yathAbhUtasya pratyakSazabdavAcyasya sadindriyasamprayogajatvaM dRSTaM tathAbhUtasyaiva sadindriyasamprayogajatvaM prasAdhyetAnyathAbhUtasya vA / yadi tathAbhUtasya / tadA siddhasAdhyatA / athAnyathAbhUtasya, tadyu- 15 tpattimattvAdivadaprayojako hetuH syAt / tathAbhUtasyaiva tatsAdhyate na ca siddhasAdhanaM sarvapratyakSaNAmIdRzatvAditi cet / nanu kutastadIdRzatvasiddhiH / sadindriyasamprayogajatvAditi cet / nanvayamasmAnpratyasiddho hetuH / kiM ca sarvapratyakSANAmIdRzatvAsiddhau vivAdAspadIbhUtasya pratyakSasya sadindriyasamprayogajatvasiddhistatsiddhau ca sarvapratyakSANAmIdRzatva- 20 siddhiriti parasparAzrayadUSaNaM duSparihAraM syAt / tadevaM sarvapratyakSANAmIdRzatvAsiddhiH / yathAbhUtasyArthamya grAhakaM dRSTaM tathAbhUtasyArthasya grAhakamiti sAdhane ca siddhasAdhanamiti sthitam / yadapyanyaduktaM yatrApyatizayo dRSTa ityAdi / etadapi kutaH pramANAvagatam / atha vivAdAspadIbhUtAzcakSurAdayo na viSayAntare pravartante cakSurAdizabdavAcya- 25 tvAdasmadAdicakSurAdivat / tathA vivAdAspadIbhUtA rUpAdayo nendri "Aho Shrut Gyanam" Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 zramANanayatattvAlokAlaGkAraH 5 yAntaragrAhyA rUpAdizabdavAcyatvAtparidRSTarUpAdivadityAbhyAmanumAnAbhyAmetadavagamyate / nanvatrApi kiM yathAbhUtAzcakSurAdayo na viSayAntare pravarttante tathAbhUtA eva tathA sAdhyante anyathAbhUtA vA / yadi tathAbhUtAH / tadA siddhasAdhyatA / anyathAbhUtAzcet, tarbutpattimattvAdivadaprayojako hetuH / nanu tathAbhUtA eva cakSurAdayastathA sAdhyante / na ca siddhasAghanam / sarvacakSurAdInAmIdRzatvAditi cet / kutastadIdRzatvasiddhiH / kimanumAnAntarAdutAsmAdevAnumAnAt / yadyanumAnAntarAt, tadA tatrApi yadi manAgapi vizeSo nAstIti sarvacakSurAdInAmIdRzatvaM prasAdhyetaH / tadAnumAnaviruddhaH pakSaikadezaH / gRdhravarAhapipIlikAdInAM cakSuH zrotraghrA10 NAdiSu dUrAdisvabhAvarUpazabdagandhAdigrahaNalakSaNAtizayasya kAryataH pratipatteH / viSayAntaragrahaNalakSaNAtizayAbhAvAttadIdRzatvaprasAdhane'numAnAntarAdeva viSayAntare pravRttyabhAvasiddhestadevAstu kiM prakRtenAnumAnena / tathAbhyupagame ca hetvantaraM nAma nigrahasthAnaM syAt / asmAdevAnumAnAttadIdRzatvasiddhizcet / atrApi yadi manAgapi vizeSo 15 nAstIti tatsAdhyate / tadA pUrvavadanumAnaviruddhaH pakSaikadezaH / viSayAntaragrahaNalakSaNAtizayAbhAvAttadIdRzatvasAdhane vivAdAspadIbhUtAnAM cakSurAdInAM viSayAntare pravRttyabhAvasiddhau sarvacakSurAdInAmIdRzatvasiddhistatsiddhau ca vivAdAspadIbhUtAnAM cakSurAdInAM viSayAntare pravRttyabhAvasiddhiritItaretarAzrayaH syAt / evaM sarvacakSurAdInAmIdRzatvA20 siddheryathAbhUtAnAM cakSurAdInAM viSayAntare pravRttyabhAvo dRSTastathAbhUtAnAmeva tathA sAdhane siddhasAdhanamiti sthitam / dvitIye'pyanumAne kiM yathAbhUtAnAM puruSANAmindriyAntareNAgrAhyA rUpAdayo dRSTA dezAntara - kAlAntarabhAvinAmapi tathAbhUtAnAmeva teSAmindriyAntareNa prAdyA rUpAdayo na bhavantIti prasAdhyate'thAnyathAbhUtAnAmityAdidUSaNaM nAtivartate / 25 abhyupagamya cAkSatvaM sarvajJajJAnasyAtIndriyArthasAkSAtkAritvaM samarthitaM na punaH paramArthataH / tajjJAnasya ghAtikarmacatuSTayakSyodbhUtatvena samartha - / [ pari. 2 su. 23 "Aho Shrut Gyanam" * Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 23 syAdvAdaratnAkarasahitaH nAt / yadapyuktam / ye'pi sAtizayA dRSTA ityAdi / atrApi yathAbhUtAnAmidAnImatra ca prajJAmedhAdibhiH stokastokAntaratvenaivAtizayo dRSTo na tvatIndriyadarzanAttathAbhUtAnAmeva dezAntare kAlAntare ca tathAbhUto'tizayaH kalpayituM ca yukto nAnyathAbhUtAnAm / yathAsmatsadRzAnAM dazahastAdUrddhamutplutya gacchatAmanupalambhAdasmAdRzAnAmeva dazahastAdUrddha- 5 mutplutya gamanaM nAstIti jJAyate nAnyathAbhUtAnAM gRdhrabheruNDatAya'sAvakaprakArANAm / tadetena laGghanadRSTAntaH svamatavighAtItyuktaM bhavati / nanvasmadvilakSaNeSu gRdhrAdiSu hazahastAdurddhamutplavanasAmarthyasya darzanAttaprativedho na yukta iti yuktam / naivamatIndriyajJAnaM kadAcidasmadvilakSaNeSu dRSTam / asmadvilakSaNAnAM puruSANAmevAbhAvAt / tasmAdasmAdRzeSu 10 dRSTo'tizayo yuktaH sarvatra kalpayitumadRSTazca niSedbhumiti cet / aho zrotriyAH, ammadvilakSaNA na santi puruSA ityetadasarvajJaH kathaM vijAnIyAt / yaccAktaM prasaGgaviparyayAbhyAM cetyAdi / tadapi na sAdhu / sAdhyasAdhanayohi vyApyavyApakabhAvasiddhau hi vyApyAbhyupagamo vyApakAbhyupagamanAntarIyako yatra pradarzyate tatprasaGgasAdhanam / vyApaka- 15 nivRttau cAvazyambhAvinI vyApyanivRttiryatra pradarzyate sa tadviparyayaH / na ca pratyakSazabdavAcyatvasatsamprayogajatvavidyamAnopalambhanatvadharmAdyagrAhakatvAnAM vyApyavyApakabhAvaH kacitpratipannaH / svAtmanyevAsau pratipanna iti yadi pratipAdyate / tadasaGgatam / asatsamprayogaje'pi jJAne pratyakSazabdavAcyatvadarzanAt / tathA hi, smaraNasavyapekSendriyAdijanyaM 20 pratyabhijJApratyakSaM kAlaviprakRSTasyAtItatatkAlasambandhitvasyAtItadarzanasambandhitvasya ca grAhakaM purovyavasthitArthe bhavataivAbhyupagamyate / prAtibhaM ca jJAnamadhyakSaM zabdaliGgavyApArAnapekSaM zvo me bhrAtA AgantetyAkAramanAgatAtIndriyakAlavizeSeNArthapratibhAsaM jAgraddazAyAM sphuTataramanubhUyate / yaccAkathi kathaM dharmAdigrAhakajJAnasya samutpattiriti / tatrAnantara- 25 kAraNaM samastAvaraNakSayo'bhyAso'pi ca paramparayA tatkAraNamucyate / "Aho Shrut Gyanam" Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 23 yaJcAspaSTaM hyanumAnAgamajJAnamityAdi jalpitam / tadasamIkSitAbhidhAnam / na hi sarvathA kAraNasadRzaM kAryamupajAyate / vilakSaNasyApyakurAdeH kAryasya bIjAderutpattidarzanAt / kiM cAtra siddharasasaMskRtajAtyatAmrakhaNDAdakamravapuSo'pyupajAyate no / / 5 cAmIkaraM kimapi pingglrshmijaalaiaalprvaalpttliicttulairvilaasi|340|| sarvatra hi sAmagrIbhedAtkAryabhedaH / tato'trApyanumAnAdijJAnenAspaSTenApyabhyAsAdisAmagrIsahAyena spaSTaM yadi vijJAnamAvirbhAvyeta / tadA ko doSaH syAt / yadapyamANi / tadvadasyApyupaplavatvaprasakteriti / tadasA. mpratam / bhAvanAbalAt jJAnaM vaizadyamanubhavatItyetAvanmAtreNa kAmAyupaplutajJAnasya dRSTAntatopapatteH / na cAzeSadRSTAntadharmANAM sAdhyahamaNopAdAnaM yuktm| sakalAnumAnocchedaprasaGgAt / yaccAkalpi, kevalajJAnasya sakalArthagrahaNaM sakalatvaM pradhAnabhUtakatipayArthagrahaNaM veti / tatrAya eva naH pakSaH / yattu tatra vikalpitaM krameNa tadrahaNaM yugapadvati / tatrApi yugapaditi bmH| sakalAvaraNapralaye hi sahasramayUkhacadyugapadeva nikhilArthadyotakaM kevalajJAna15 mujRmbhate / yatpunaratrAbhyadhAyi / parasparaviruddhazItoSNAdyarthAnAmekatra jJAne pratibhAsAsambhavAditi / tadapi na yauktikam / tatra hi teSAM sakRdabhAvAdapratibhAsastatpratibhAse tasyAsAmarthyAdvA / na tAvatsakRdabhAvAt / zItoSNAdyarthAnAM sakRtsambhavAt / tatpratibhAse tasyAsAmarthyAdityapya sAram / parasparaviruddhAnAmandhakArodyotAdInAM yugapadudyotanasamarthasyaika20 syApi jJAnasya saMvedanAt / sakRdekatra viruddhAnAmarthAnAM pratibhAsA sambhave yatkRtakaM tadanityamityAdivyAptizca na syAt / sAdhyasAdhanatayA kRtakatvAnityatvayorviruddhatvasambhavAt / nApyekatra jJAne sakRtteSAM pratibhAse tasya pratiniyatArthagrAhakatvavirodhaH / sakRdandhakArodyotAdi viruddhArthaprAhiNo'pi jJAnasya pratiniyatArthagrAhakatvapratIteH / yatpunaru25 ktamekakSaNa evaM samastArthagrahaNAdakiJcijjJo'sau dvitIyakSaNe prasajye teti / tadapyasambaddham / yadi hi dvitIyakSaNe padArthAnAM tajjJAnasya "Aho Shrut Gyanam" Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH vA sadbhAvo na bhavettadAyaM doSaH syAnna caivam / anantatvAttadyasya / na ca dviyIyakSaNe gRhItagrAhitvena sarvajJajJAnasyAprAmANyaM vaktumucitam / gRhItagrAhitayApi jJAnAnAM prAmANyasya samarthitatvAt / yacca parasantAnavartirAgAdisAkSAtkaraNAdrAgAdimAnapyeSa prApnuyAditi gaditam / tadapyapezalam / tathApariNAmo hi rAgAdimattvakAraNaM na tatsaMvedana- 5 mAtram / anyathA / jIrNA svAdurasA sureti vacanamyArthAvabodhAbhduvaM ___ sIdhusvAdanadoSaduSTacaritaH kiM nAma nAbhUdbhavAn // tadroH samprati viprapuGgava gayAgaGgAprayAgAdiSu prAyazcittaparigrahAya gamanaM yuktaM tavekSAmahe / / 341 // 10 indriyAjanyatvAttadavabodhasyAdoSo'yamiti cet / itaratrApi tulyam / na khalu sakalajJajJAnamindriyaprabhavamabhyupagamyate / api cAGganAliGganasevanAdyabhilASamyandriyodrekahetorAvirbhAvAdrAgAdimatvaM prasiddham / na cAsau prakSINamohe bhagavatyastIti kathaM rAgAdimattvasyAzaGkApi / yadapyabhyadhAyi sarvajJaH samastamatItakAlAdyAkalitaM vastu svena rUpeNa 15 pratipadyata ityAdi / tadapyanupapannam / yataH svenaiva rUpeNa tatpratipadyate sakalajJaH / na paivaM jJAnasya pratyakSatAnupapattiravarttamAnavastuviSayatvAditi vAcyam / parisphuTatayArthasya grAhakatvAt / parisphuTatayArthasya pratibhAso hi pratyakSalakSaNam / sa cedatItAderapyarthasyAsti kathaM na tabAhakajJAnasya pratyakSatA / yathA cendriyaprabhavapratyakSe dUradezArtha- 20 grahaNe'pi parisphuTapratibhAsitvaM na viruddhayate / tathAtIndriyapratyakSasya kAlAvaprakRSTArthagrahaNe'pi nacaivamatItAdevartamAnatApattivartamAnArthagrahaNagrAhyatvAdvartamAnArthavadityabhidhAtavyam / dUradezArthasyApyadUradezArthagrahaNagrAhyatvAdadUradezatAprApteriti / na ca vAcyamatItAderasattvAtkathaM sarvajJajJAnena grahaNamiti / yato'tItAderatItAdikAlasambandhitvenAtItAderapi 25 sattvasambhavAt / vartamAnakAlasambandhitvena tvatItAderasattva "Aho Shrut Gyanam" Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 su. 23 mabhitameva / vartamAnakAlasambandhitvAtItAdikAlasambandhitvayoH parasparaM virodhAt na ca vartamAnakAlasambandhitvenAsattve svakAlasambandhenApyatItAderasattvam / atItAdikAlasambandhitvenAsattve vartamAnakAlasambandhitvenApyasattvAdvarttamAnasyApyasattvaprasaGgAnnikhilazU5 nyatApatteH / na cAtItAdeH sattvena grahaNe vartamAnatvAnuSaGgaH / sakalaniyatasattvarUpatayaiva tasya grahaNAt / nanu cAtItAdestajjJAnakAle sannidhAnAbhAvAtkathaM pratibhAsaH / sannidhAne vA vartamAnavaditi / etadapi vyAptijJAnena kRtottaram / etenedamidAnImiha sadityasyAM sakalavedisaMvidi vastusattAvatprAgabhAvapradhvaMsau pratibhAsete na vetyAdyapi pratikSiptam / yathaiva hIndriyaprabhavapratyakSe yaddezaviziSTaM vastu nIlarUpaM vA bhAvarUpamabhAvarUpaM vA taddezaviziSTatayaiva pratibhAsate / tathaiva samastArthavedisaMvedane'pi yaddezakAlAkAraviziSTaM vastu bhAvarUpamabhAvarUpaM vA taddezakAlAkAratayaiva tatpratibhAsate / tataH kathaM yugapadajAta jAtamRtavyapadezaprasaktiH / pratiniyatArthasvarUpApratItirvA / yataH 15 sarvajJatA puruSavizeSasya suvyavasthitA na syAt / atItAdikAlasya hi vastusvabhAvatayA pratItau yugapadajAtajAtamRtavyapadezaprasaGgaH pratiniyatArthasvarUpApratItizca syAt / na punaryathAkAlaM tatpratItAviti / yaccAnyadavAdi sarvajJakAle'pyasarvajJaiH sarvajJo jJAtumaparyApta ityAdi / tadapi na nyAyyam / viSayAparijJAne viSayiNo'pyaparijJAnAbhyupagame kathaM 20 jaiminyAdeH sakalavedArthaparijJAnanizcayaH syAdasakalavedArthavidAm / tadanizcaye ca kathaM tadvyAkhyAtArthAzrayaNAdagnihotrAdAvanuSThAne pravRttibhavet / kathaM vA vyAkaraNAdisakalazAstrArthAparijJAne tadarthajJatAnizcayo vyavahAriNAm / yato vyavahArapravRttiH syAditi / athaivaM paryana yujyate / pUrvaM pazcAdvA yadi kvacitkadAcinnikhiladarzino vijJAnaM 25 vizrAntam / tarhi tAvanmAtratvAtsaMsArasya kuto'nAdyanantatA / atha va vizrAntam / tarhi nAnena yugasahasreNApi sakalasaMsArasAkSAtkaraNa "Aho Shrut Gyanam" Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 pari. 2 su. 23] sthAdvAdaratnAkarasahitaH miti / atrocyte| kimidaM vizrAntatvaM nAma tajjJAnasya vivakSitam / kiM kiJcitparicchedyaH prsyaapricchedH| sakalaviSayadezakAlagamanAsAmarthyAdvAntare'vasthAnaM vA kacidviSaye samutpadya vinAzo vA / na tAvatprAcInaH samIcInaH pakSaH / anabhyupagamAt / na khalu nikhilajJajJAnaM krameNArthaparicchedakan / yugapadazeSArthodyotakatvAttasyetyanantarameva niraNAyi / 5 dvitIyapakSo'nabhyupagamAdeva pratihataH / na hi viSayasya dezaM kAlaM vA gatvA jJAnaM tatparicchedakamiti kenApyabhyupagatam / aprApyakAriNastasya kacidgamanAbhAvAt / kevalaM yathA'nAdyanantatayA sthito'rthastathaiva taM tatpratipadyate / tRtIyapakSo'pyayuktaH / kacideva viSaye tasyotpatteranabhyupagamAt / samakAlaM samastavastuviSayatayaiva tasyAvirbhAvasvIkArAt / na 10 caivasvabhAvasyApi tasya vinAzaH / AtmadravyasvarUpatayA vinAzAsambhavAt / evaM c| utpattisthitibhaGgabhaGgisubhagA vizvApi vizvatrayI yajjJAne yugapatpratikSaNamiyaM sAkSAtsamAbhAsate / / gambhIre payasAM prabhau pravilasanmukteva sattyA yataH so'yaM samprati siddhipaddhatimagAtkazcinnaragrAmaNIH // 342 // evaM tAvadvizvacediprasiddhau doSApeto'darzi mAnaprabandhaH / / haho brUtAdyApi vo yadyatoSastasyAmanyayena mAnaM vadAmaH / / 343 // dharmAdayo vizadasaMvedanavedyAH prameyatvAdyadevaM tadevaM yathA stambhastathA punaramI dharmAdayastasmAttathA / na tAvadayamasiddho hetuH sa hi svarUpa- 20 dvArAzrayadvArA vA bhavet / na svarUpadvArA prameyatvasvarUpasyAsya sarvavAdinAmavivAdasiddhatvAt / nApyAzrayadvArA / AzrayabhUtAnAM dhAdipadArthAnAmavivAdenAvAcyaM pratipannatvAt / nApi viruddhaH / sAdhyavati stambhAdAvanvayasyopalabhyamAnatvAt / nanu sAmAnye sAdhye viruddho mAbhUt / abhimatendriyAnindriyamitakkiAdAvedanavedyatve tu sAdhye viruddhatA 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 su. 23 vArayituM na pAryate / tadviparItena vizadasaMvedanavedyatvena sAdharmyadarzane stambhAdAvancayadarzanAt / ananvayo'pyudAharati doSo'tra / sAdho } sAdhu dravase / paraM nAtra vizeSaH siSAdhayiSitaH / dharmAdInAM zAbdamAnenaiva zrotriyairvedanAbhiprAyAt / vizadasaMvedana saMvedyatyamAtra eva tAvadvivAda iti tadeva prathamaM prasAdhanIyam / siddhe punarasminnanumAnAntarAdindriyAnindriyanimitta vizadasaMvedanavedyatvarUpavizeSasiddhiH / tathA hi / dharmAdivizadavedanaM nendriyAnindriyaparatantram / aparyAyata evArthAvabhAsahetutvAt / yattu naivaM na tadevaM yathAsmadAdivedanam / idaM tu na tasmAttathA / avayavavizuddhistatra pUrvavadvidhAtavyA / tasmAnna viruddhAnanvayadoSAvatAraH / 10 nanu sAdhyAnavabodhano'yaM heturbhaviSyati / upAdhivizeSAvinAbhAvamUlatvAt / tathA hi yadyapi prameyatvavizadasaMvedanavedyatve nAtra sahAvasthite anubhUte / tathApi na prameyatvamAtrAnubandhi vizadasaMvedanavedyatvam / api tu prameyatvAvAntaranetrAdIndriyaviSayatvAnubaddham / tataH prameyatve satyapi ya indriyaviSayaH sa eva vizadasaMvedanavadyo nIpAdiH / nAparaM dharmA15 dharmAdi / tasyendriyAviSayatvAditi na prameyatvamAtraM sAdhyAvabodhanam / atrAbhidhayate / vizeSasya vizeSaM prati bodhanetve'pi sAmAnyavyApteranirAsArhatvameva / yathA dhUmavizeSasya khAdirAdivahnivizeSasambandhe'pi na dhUma sAmAnyasya vahisAmAnyasambandho vizIryate / tathehApi prameyatvAvAntarasya netrAdIndriyaviSayatvasya netrAdIndriyasamudbhavavizadasaMvedanabo20 dhyetvena vyAptau satyAmapi na prameyatvamAtrasya vizada saMvedanavedyatyasAmAnyenAvinAbhAvo na bhavatIti sarvaM prasiddhAnumAnasamAnameva / nApyayaM hetuH savisaMvAdaH / prameyasya sato vizadasaMvedanAvedyasya sarvathaivAbhAvAt / nanvasya visaMvAditApanodaM na mRpyAmahe / abhAvena visaMvAdasya durvAratvAt / tathA hi prameyo'pyayaM na vizadasaMvedanavedyaH / abhAvamAnenaivA 380 1' bodhatve'pi ' iti bha pustake pAThaH / 2 ' vedyatvena ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 3 ' sarvam' iti bha0 pustake nAsti / " Aho Shrut Gyanam" Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH vasIyamAnatvAt / naitatsAdhu / abhAvasya vastvaMzatayA vizadasaMvedanarUpamAnAvaseyatayApi samarthitatvAt / nanvanumAnAntarabAdhitArthasiddhayarthamupasthitatvAdvahnizaityAnumAnavahAdhitaviSayamanumAnamidam / amanoharametat / tathA hyatra vizadavedanamanumAna zAbdamupamAnamarthApattirabhAvo vA dharmAdivizadavedanasya bAdhAyai prabhavet / yadi vizadavedanam / tadApI- 5 ndriyaprabhavamanindriyaprabhavaM vA tadbhavet / yadIndriyaprabhavam / tadApi tvatsambandhi samastapuruSasambandhi vA tatsyAt / yadi tvatsambandhi / tadApi niyatadezadazAvizeSitasya tasyAbhAvaM sAdhayedazeSadezAdivartino vA / yadi niyatadezadazAvizeSitasya tadA siddhasAdhanam / asmAbhirapi niyatadezadazAvizeSitasya tasyAbhAvasAdhanAt / athaashessdeshaadivrtinH| tadApi 10 tadindriyaprabhavavedanaM te'zaSadezAdau pravartate vA n| yadi pravarteta / tadA bhavAneva samastadezAdivizeSavedI dharmAdidarzIti tava zarAstvayyaiva niSa. titAH / atha na pravartata iti nivartamAnamindriyavedanaM tvatsambandhidharmAdidarzanasya bAdhanam / tadapyasat / yadi hi tattasya hetuppI vA syAttadA tasya nivRttyA dharmAdivizadavedanasyApi nivRttirvibhAvyet / 15 anyathA mandarAmaramandirAdInAmA prabhAvaH syAt / na punridmihaasti| atha samasti samastapuruSasambandhi tattadvAdhanam / tadasiddham / na hi sarve puruSA dharmAdivizadavedanaM na vidantItyatrAsarvavidaH sAmarthyamasti / tathAbhyupetya dharmAdivizadadarzanasyandriyaprabhavasaMvedanaviSayatAM tvatsambandhItyAdibhedavRndamavAdi / yAvatendriyaprabhavasaMvedanasya dharmAdivizadavedanaM viSaya 20 eva na bhavati / na hi parapuruSavartinaH saMvedanavizeSA asmAbhirindriyoditavedanena vedyante / aviSayasyApi yadi tenAbhAvaH sAdhyate / tarhi nayanotthe saMvedanena zabdAbhAvaH sAdhyeta / tannendriyaprabhavaM vedanaM dharmAdidarzanaM baadhte| nApyanindriyaprabhava / tasyAsiddhatvAt / siddhau vA paryAptaM vivAdeneti bhaktAm ' ityAdhika pa. bha. 1' pravartate ' iti bha. pustake pATaH / 2 pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 su. 23 va vizadavedanaM dhrmaadivissyvishdvednbaadhnaayotshte| nApyanumAnam / tatra hi dharmAdivizadasaMvedanaM nAstIti sAdhyadharminirdezaH syAt / dharmAdayo vizadasaMvedanavedyA na bhavantIti vA / yadvA vivAdAdhyAsitaH puruSo dharmAdidarzI na bhavatIti / yadi vA vivAdAdhyAsitA dharmAdayaH siddhAntenaiva vedyA iti / AdyavidhAyAM sAdhanamanupalambho viruddhavidhirvA bhavet / yadyanupalambhaH so'pi dhAdidarzanasya, taddhatoH, tadvyApinaH, tatsAdhyasya vA syAt / yadi dharmAdidarzanasya, tadApyasau svasambandhI sarvasambandhI vA / yadi mvasambandhI / nAsau tadabhAvahetuH / visaMvAditvAt / nApi sarvasambandhI / mvarUpAsiddhatvAt / na 10 hi sarvAtmanAmapratipattau tatsambandhI dharmAdidarzanAnupalambho vibhAvayituM pAyate / nApi dhAdidarzanahetoranupalambho'sti / tadAvRtipradhvaMsasya taddhetoranumAnabalAtprasAdhitatvAt / nApi tavyApinaH / dharmAdidarzanavyApinaH saMvidrUpatAdestatra sadbhAvAt / tatsAdhyAnupa lambho'pyasiddhaH / dhAMdyazeSArthapratipAdanaparasya rAddhAntasya tatsAdhya15 syopalabhyamAnatvAt / visaMvAdadustho'pyeSaH / ghUmAdiphalAnupalambhe'pi vibhAvasuprabhRtihetormurmurAdyavasthAsu sadbhAvavibhIvanAt / na hyavazyaM sAdhanAni sAdhyavanti bhavanti / tannAnupalambhaH sAdhanatAM bibharti / nApi viruddhavidhiH / yataH so'pi pratiniyatadezAdau tasyAbhAvaM sAdhaye dazeSadezAdau vA / Adyabhede sAmastyena dharmAdidarzanasya nAbhAvaH 20 siddhayet / yatraiva yadaiva hi tadviruddhasya vidhAnaM tatraiva tadaiva tadabhAvaH sAdhayituM pAryate naanytraanydaa| ativyApteH / dvitiiybhedo'pysmbhaavyH| asarvadarzinaH sarvatra sarvadA tadviruddhavidherasambhavAditi ne viruddhavidhirapi sAdhanatvamaznute / tathA hetudvaye'pya'smin dharmAdivizadasaMvedanasvarUpaH sAdhyadharmI svasiddhaH parasiddho vaabhidhiiyte| yadi svsiddhH| 1 vibhAvAt ' iti bha. pa. pustakayoH pAThaH / 2 'na' iti nAsti pa. bha. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH. 383 tarhi tasya pratiSedho mAtA me vandhyeti nItimanusarati / atha parAsaddho'yamupAdIyate / tadApi parasyAsau yadi mAnena siddhaH / tadA tavApi siddha eveti nopapannastatpratiSedhaH / atha nAyaM svasya parasya vA mAnena siddhaH / tadA'siddha eveti hetorAzrayAsiddhatA duSpratividheyA / tanna dharmAdivizadasaMvedanaM nAstIti sAdhyarbhinirdezaH sUpapAdaH / nApi 5 dharmAdayo vizadasaMvedanavedyA na bhavantIti / atrApyanupahatasya hetorabhAvAt / sa hyamUrtasvarUpo'tIndriyatvasvabhAvo vA bhavet / na taavdaadyH| tasya savisaMvAdatvAt / amUrtamyApi sAmAnyAdeviMzadasaMvedanavedyatvenAbhyupetatvAt / atIndriyatvasvabhAvo'tra hetuH / tathA hi na dharmAdayo vizadasaMvedanavedyA atIndriyatvAdyattu naivaM na tadevaM yathA stambhastathA 10 ca na dharmAdayastasmAnna vizadasaMvedanavedyA iti / etadapi pralApamAtram / upAdhivizeSAvinAbhAvamUlatvena hetoH sAdhyAnavabodhanAt / tathA hyatIndriyatve satyapi ya eva bhAvanAvizeSAtizayaviSayo bhavati bhAvaH sa eva vizadasaMvedanavedyaH / yathA viSamazarazaravisaranirantaraprahArahAritasamastasAtavArtasya puMsaH preyasImayIM bhuvanatrayIM bhAvayatastadvadanA- 15 ravindam / bhAvanAvizeSAtizayaviSayIbhUtAstu puruSasya dharmAdayastasmAdatIndriyatve'pi te tasya vizadasaMvedanavedyA bhavanti / atha bhAvanAvizeSAtizayabhAvipreyasIvadanAravindadarzanaM bhrAntaM dharmAdidarzanaM pratyudAhRtitvAya nAlam / anyathA tatsAmAnyena dharmAdidarzanaM bhrAntaM syAditi / pralApamAtrametat / vipadapratibhAsamAtratayA tasyodAhRtitvopa- 20 patteH / yadi tu sAdhyadharmyudAhRtyoH sarvathA sAmyamabhipraiti devAnAMpriyaH / tadA sarvatrodAhRterabhAva eva syAt / mahIdharamahAnasayorapi sarvathA sAmyAbhAvAt / tatra bhAvanAvizeSabhAvitve'pi bAdhakamAnopanipAtena priyatamAvadanAravindadarzanaM bhrAntam / dhAdidarzanaM tu bAdhAdirahitatvenAbhrAnta 1' iti na tasyAtrAntam' iti pa. bha. pustakayoradhikam / 2 pratyudAhRtitvaM pezalam' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 23 bhvissyti| vizadapratibhAsatvaM tUbhayatrApi samAnamiti bhavatyetAvatAtrAsyodAhRtitvam / tathA'tIndriyatvAditi heturapi indriyAsambaddhatvamindriyasambhavasaMvedanAviSayatvaM vA syAt / tatrendriyAsambaddhatvaM visNvaadi| padArthAnAM nayanendriyAsambaddhatve'pi tadutpAdyavizadasaMvedanavedyatvAt / 5 nayanendriyAsambaddhatvaM tu teSAM nayanasyAprApyadarzitvena samarthitatvAt / indriyasambhavavedanAviSayatvaM tu sAdhyasamam / bhavatAM mate indriyasambhavasyaiva vizadasaMvedanasya bhAvAditi / ya evArtho vizadasaMvedanavedyo na bhavatIti sa evAtIndriyatvAditi / saMzayitasAdhyazUnyapadArthavyAvRttirapyayaM hetuH| atIndriyA api vizadadarzanavedyA bhaviSyanti virodhAbhAvAt / tathA 10 yatIndriyatvavizadadarzanavedyatvayorvirodhaH sahAnavasthArUpo vA zIta vayoriva / parasparasthitiparihArasvarUpo vA bhAvAbhAvayoriva / na prathamastayoH sambhavati / sa hi samavahitasamastasAdhanasya bhavato'nyabhAvesbhAvAdvizadavedanAnupalambhAbhyAmavasIyate / nanvevabhihApi bhaviSyati / naivam / na hi dharmAdInAM vizadadarzanavedyatvasya pUrvaM bhavato'tIndriyatva15 sannidhAnAnivRttirvipraiH samupalabhyate / yatastena tasya virodhaH syAt / upalambhe vA niSphalaM tannirAsenAtmAnamAyAsayanti zrotriyAH / dvitIyo'pi virodho nAtra sambhavati / yato nAtIndriyatvaM vizadadarzanavedyatvavyudAsena vyavasthitam / api vindriyaviSayatvavyudAseneti dharmA dayo vizadasaMvedanavedyA na bhavantItyeSo'pi sAdhyamminirdezo'nupapanna 20 eva / yo'pi vivAdAdhyAsitaH puruSo dhAdidarzI na bhavatIti / tatrApyupadezitvaM puruSatvaM vA hetuH syAt / yadyapadezitvam / tadApi mAnaviruddhArthopadezitvaM tadviparItArthopadezitvamupadezitvamAtraM vA syAt / prathamabhidAyAM hetorasiddhiH / tatrabhavatastathAbhUtArthopadezitvAsambhavAt / utpAdavyayadhaiauvyasvabhAvavastuvAdI hi tatrabhavAnna tu tathAvidhavastuni -- - 1' cedatha' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 -- saMzayitva ' iti bha. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 23 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 385 mAnavirodhaH sambhavatIti purataH prasAdhayiSyate / dvitIyabhidAyAM visaMvAdI hetuH / tathArthopadezitvasya dharmAdidarzitvena saha virodhAbhAvAt / tathA vizvatrayavartino'rthAnAzritya viruddhArthopadezitvamabhyupeyate niyatAnveti / tatra prathamabhede viruddhatvaM hetoH| tathAvidhamAnAviruddhArthopadezitvasya dharmAdidarzitve satyeva sambhavAt / uttarabhede tvasiddhaM taavt| 5 na hi vayaM pratiniyatamAnAviruddhArthopadezinaM vivaadaaspdpurussmbhyupem| tasya sarvopadezyapadArtheSu tathAvidhatvAt / tRtIyabhidAyAM tu visaMvAditvaM hetoH / upadezitvamAtrasya dhAdidarzitvena virodhAsambhavAt / atha rathyApuruSAdau dharmAdyadarzitve satyevopadezitvasyopalAdidarzane tu sarvadApi tasyAnupalambhAttato vyAvRttiH sidhyatyeveti / tadapi 10 trapAspadam / sarvasambandhino'nupalabhyasyAsiddhatvenAtmasambandhinastu visaMvAditvena pratipAdanAt / nanu dharmAdidarzinaH sarvathaivAbhAvAdupapannaM tato vyAvRttirupadezitvasya / tadetadatisAhasam / dharmAdidarzino'bhAvasyAdyApyaprasiddheH / na hi tatprasiddhau sAdhanamasti / taddhi, upadezilvameva bhavedanyadvA / prathamabhidi tripadadoSAvatAraH / upadezitvAddhi 15 dhAdidIbhAvasiddhau tato'sya vyAvRttisiddhistasiddhau tu dharmAdyadarzitvena vyAptistasyAM siddhAyAM punarato dharmAdidIbhAvasiddhiriti / athAnyadanupalambhAdi tadabhAvasAdhanAya sAdhanamabhidhIyate / tadapyanupapannam / tasyAnalpadoSadRStitvena pratipAditatvAditi nopadezitvamatra hetuH / nApi puruSatvam / viparyaye bAdhAvidhAyimAnAsambhavena 20 sAdhyazUnyapadArthAcyAvRttestasya sandehadolAvalambitvAt / na hi nAmAyaM sambhavI yatsampratipanne puruSa pratibhAtamapratibhAtaM vA tena sarvatra bhavitavyaM 'ceti / anyathA rathyApuruSo dharmAdidIbhAvA'navasAyI 1' tatsiddhau' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 'dharmAdyadarzinaiva ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 3 'nyAyaH' ityadhikaM pa. bha. pustakayoH / 4 'na bhavitavyaM ceti' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 23 vedArthadhIzUnyaH zUdraH pazuprAyaH samupalabhyata iti bhavadArAdhyapuruSo'pi tathA syAt / puruSatvasyobhayatrApyavizeSAdityatilobhAbhibhUtasya tavAho azaninipAtaH zirasi / atha puruSatvAvizeSo'pi tasya rathyApuruSAdutta matvAddharmAdidIbhAvavedanAdiratizayo na viruddhayate / tarhi tathAbhUtasyaiva 5 puruSavizeSasya dharmAdidarzanAtizayo'pi mA virodhIti saMzayitasAdhyazU nyapadArthavyAvRttitvena visaMvAditvAt puruSatvamapi nAtra hetuH / tato vivAdAdhyAsita ityAdirapi sAdhyadharmanirdezo na sundaraH / nApi vivAdAdhyAsitA dharmAdayaH siddhAntenaiva vedyA iti / hetoratrApi durlabhatvAt / athAstyeva dharmAdizabdAbhidheyatvAditi / nanvato hetoH sAmpratapuruSasadRzAnAM / puMsAM siddhAntenaiva dharmAdivedyatvaM sAdhyate'nyAdRzAnAM vA / yadi sAmpratapuruSasadRzAnAm / tadA siddhasAdhanam / athAnyAdRzAnAm / tadA tatsAdhanenaiva bAdhitaviSayamidamanumAnam / tannAnumAnamapi dharmAdInAM vizadasaMvedanavedyatvaM bAdhate / nApi zAbdam / nanu zAntametat / nityasya siddhAntasya 15 tadvidhAnaparasyAdarzanAdvAdhAdihetutvameva hi vyavasIyate / atha svayambhuvaM pratItya "sa sarvavidyasyaiSA mahimA bhuvi divye brahmapure hyeSA vyomAtmasu" ityAdinA tatra tatra vede vizvaveditApratibhAsanaparA stutiIzyate / satyAM tu vizvavaMditAyA dharmAdidarzanamapi siddhameveti na siddhAntasya tadvAdhAvidhAthitvamiti ! azobhanabhetat asyAH stuteH sarvavidhiparatvAbhAvAt / tasya svAntenAdhItatvAt / anAdeH siddhAntasyAdimiti dhAdidarzini pravRttAvanAditAvirodhApatteH / api tu svayambhuvamuddizya vidhizritasya tathAvidhAdhvarAdeH pravartanAyArthavAdamAtrametat / arthavAdAstu vidhiprazaMsAparatayA mAnatAM labhante na svatantratayeti sarvadarzividhisAdhanaM na bhavati / tathA yadi nityaH 25 siddhAntaH pramA / tadA niSphalameva sarvavitsAdhanam dharmAdyapadezasya tata eva siddheH / anityasya tu siddhAntasya sarvadarzisAdhanatvaM tadvi "Aho Shrut Gyanam" Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 23 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH hitasyetarasya vA / yadi tadvihitasya / tadetaretarAzrayam / tasmin siddhe hi tadvihitasya siddhAntasya mAnatA tasmAttu tasya siddhiriti / nApItaravihitasya / tasya mAnatvAsambhavAt / amAnAdapi tasmAttapratipattau svavihitapadasamUhAdapi tatpratipattiH syAdeva / vizeSAbhAvAditi / siddhAntabAdhitaviSayamidamanumAnaM bhavatyeveti / 5 etadapIppittasantApopaplutasyAsya pralApamAtram / yato yAvantaM vedasambandhinaM vidhidhvaniprabandhaM bhavAnnizAmayati tAvAnevAsti, Ahosvidanyo'pi / na tAvatprathamaH / vedAMzAnAmanantAnAM sthAne sthAne tirobhAvanizamanAt / atha dvitIyaH / tadA tatra vedAMze sarvavettA bhaviSyati / tathA nityasya siddhAntasya tadvidhAnaparasyAdarzanAdityatra 10 sarvavidvidhAnaM sarvavidabhidhAyitvaM sarvavinniSpAdanatvaM vAbhipretam / nAyo bhedaH / yataH pUrvameva pratipAditastadabhidhAyI vedAntaH / nApi tasyArthavAdamAnatvenAmAnatvamityAdyabhidheyam / yato'rthavAdaH pramA sAdhayati na vA / yadi sAdhayati tadA mAnataivAsya / pramAsAdhanatvAnmAnasya / pramAM na sAdhayatIti tu pratItiparAhatam / athevAdazabdebhyo'pi 15 pramotpattipratIteH / sarvavinniSpAdanatvaM tu na mAnadharmaH / paramabhAvanAtizayarUpahetudharmatvAttasya / anAdeH siddhAntasyAdimatItyAdyapi lUtAtanumAtrAvalambanam / yataH pravAhamAzritya sarvavidvizeSamAzritya vA / prathamabhidA nAbhimatA / sarvadarziparamparAyA anAditvAt / dvitIyabhidAyAM tu visaMvAditA / azvamedhAdInAM niyataviSayamAzritya sAdI- 20 nAmapi tatra vidhAnadarzanAt / api tu svayambhuvamityAdyapi nAnavadyam / yato bhavatu vidhiprazaMsAparatayArthavAdAnAM maantaa| tathApi ye nirvAdhAmarthapratIti niSpAdayanti te mAnatA svArthe lambhante na vA / yadi lambhante tadAyamapi mAnameva / dvitIyabhede tUmayasampratipannAnumAnAdimAnAnAmapi na mAnatA / nApi nitye siddhAnte sarvavido niSphalatA- 25 1. nizamayati' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 23 viSayadarzanotthasya dharmmAdyupadezasya sarvavidaiva vidhIyamAnatvAt / anityo'pi saMvAdazAlI siddhAntaH surapurasarvadarzanArthinAM tapodhyAnAdi vidheyamityAdiH sarvadarzinamabhidadhAnaH zatazo dRzyate / nApyatretaretarAzrayam / sarvavitsamayaparamparAyA anAditvAt / iti siddhAnte 5 sarvadarzipratipAdanaprasiddhayA na zAbdamapi dharmAdInAM vizadasaMvedanavedyatAM bAdhituM samartham / nApyupamAnam / tathA hi yadyupamAnabhUtAH sarva evedAnIntanAH puruSA apare vopameyAstribhuvanAntarvarttino'vadhAritA bhaveyustadedAnIntanapuruSasAdRzyopamAnenAnyeSAmapi dharmAdidarzitvAbhAvasAdhanaM bhavet / yAvatA parimitadezavizeSitAH puruSA idAnIntanA 10 vibhAvitA na sarve / vibhAvitA api na dharmAdyadarzitvenAvadhAritAH / parAtmadharmasya dharmAdidarzanAbhAvasya pizitanayanairvaizadyena pratipattumaparyAsatvAt / nApi zeSAH pramitAH / tasmAdupamAnopameyayorvaizadyenApratipatternopamAnamatra sambhavati / athopamAnabhUtAnAmidAnIntanAnAmupameyabhUtAnAmanyeSAM vA puMsAmasarvadarzitvena vizadA pratItiriSyate / tatrApi 15 nopamAnena phalam / vizadadarzanenaiva sarveSAma sarvadarzitvasiddheH / tato'pIdAnIntanAnanyAnyA sarvAna sarvadarzitvena pazyan bhavAnena sarvadarzI syAditi siddhaM naH samIhitam / tato nopamAnamapi dharmAdInAM vizadasaMvedanavedyatAM bAdhate / nApyarthApattiH / sA hi sarvadaryasAdhanatayA sarvadabhAvasAdhanatayA vA tAM bAdheta / na tAvat sarvadarzyasAdhanatayA / 20 asiddhatvAt / dharmmAdidarzisAdhanoddhurAyA arthApatteH pUrvaM pratipAditatvAt / nApi sarvadarzyabhAvasodhananayA / asiddhatvAt / na hi nAma so'rthaH sambhavati yaH sarvavidabhAvaM vinA nopapadyate / nApyabhAvastAM bAdhitumIzaH / sa hi sattAsAdhanapramAnivRttirUpo vA syAdabhAvaviSayamAnasapratItirUpo vA / na tAvadAdyo bhavati bhedaH / sattAsAdhanapramA 388 1 'beditvAbhAva' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 'sarvadarzyasAdhanatayA' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH nivRtterasaMvedanarUpatayA dharmAdidarzanAbhAvasAdhanatvAnupapatteH / bhavatu vA tadabhAvasAdhanatvam / tathApyasiddhaiva tannivRttiH / prastutAnumAnasyaiva tatra pravRtteH / tathA tannivRttiniyatadezavizeSitA syAdaniyatadezavizeSitA vA / na prathamA sarvatra sarvadA dhAdidarzanAbhAvaM sAdhayati / anyathA stambhAdInAM dezAntaravartinAmatra dezavizeSe svaviSayamAnApravRtterdezAntare'- 5 pyabhAvaH syAt / tato niHzeSavyavahAravilopaH / nApi dvitIyA / sA hi vizadasaMvedanasiddhA taditaramAnasiddhA vA bhavet / vizadasaMvedanamapIndriyaprabhavamanindriyaprabhavaM vA / indriyaprabhavamapi sarvadezavedi niyatadezavedi vA / na prathamo bhedaH / indriyaprabhavasaMvedanasya sarvadezAviSayatvAt / nApi dvitIyaH / sarvadezAvedane tadvizeSitadharmAdidarzana- 10 sattAsAdhanapramAnivRtterapi vedayiturapAryatvAt / nApyanindriyaprabhavam / taddhi svasaMvedanarUpaM taditaradvA / na svasaMvedanarUpam / pramAnivRtterasaMvedanarUpatayA svasaMviditatvAsambhavAt / nApItarat / taditarasyAnindriyasambhavasya vizadasaMvedanasya pareSAmasiddheH / yadi tvanindriyaprabhavaM tatsarvatra tannivRttisAdhanaM siddham / tadA tadyasyAsti sa eva dharmAdidI 15 prasiddha ityalaM vivAdena / atha taditaramAnasiddhA / tadApi taditaramAnamanumAnaM siddhAnto vA / na tAvadanumAnam / prasiddhAvinAbhAvasya hetorasambhavAt / nApi siddhAntaH / tasyApi vAdiprativAdisammatasyAbhAvAt / tanna sattAsAdhanapramAnivRttirUpo'bhAvaH / naapymaavvissymaansprtiitiruupH| so'pi hi niyata deze dhAdidarzanAbhAvaM bhAvayetsa- 20 rvatra vA / yadi niyatadeze / tadA siddhasAdhanam / dezavizeSe tadabhAvasya sammatatvAt / atha sarvatra tadanavadhAritAbhidhAnam / AdhAravirodhinoreva bodhasyAbhAvapratItinibandhanasyAtrAsambhavAt / yathA hi. nIpAbhAvasya pratItAvAdhArasya bhUtalAdevirodhinastu niipsyaavbodho'sti| naivamihAdhAravirodhinauravabodhaH sambhavati / atra hyAdhArastribhuvanaM tadviSayo'- 25 pyavabodhastava nAstyeva / tadbhAve vA sarvadarzitA tavaiva saMvRttetyaprayA "Aho Shrut Gyanam" Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 23 sopanato'smanmanorathaH / nApi virodhino dhAdidarzanasyAvabodho'tra sambhavati / sambhave vA nAtyantaM tasyAbhAva iti nAbhAvo'pi dharmAdInAM vizadasaMvedanavedyatAM bAdhata iti na bAdhitaviSayo'pyayaM hetuH / tasmAdazeSadoSarahitatvAt svasAdhyasiddhisaudhamadhyamadhyAsayannayaM hetu5 stridazazApenApi nApahastayituM pAryata iti / athAbhidhIyate bhavatu dharmAdidarzI / tathApi dharmAdidarzanasya heturabhidhAtavyaH / sa hi bAhyandriyaM bhAvanA tatsahitaM bAhyendriyaM mano vilInamalopalepamAtmasvarUpaM vA / na bAlendriyam / tasya puro vartamAnarUpAdimadarthasaMdarzanamAtrahetutvena sama stAtrabhuvanavartidharmAdidarzanahetutvAsambhavAt / nApi bhAvanA, tasyAH 10 smRtimAtrahetutayA'nanubhUtapUrvadharmAdidarzanaM pratyahetutvAt / nApi bhAvanA sahita bAhyendriyam / tasya purovartivartamAnArthadarzanahetutayA bhAvanAyAstvanubhUtaviSayasmRtimAtrasAdhanatayA parasparasahavidhAyitvAsambhavAt / nApi mano hetuH / bAhyendriyarahitasya manaso bahirviSayeSvapravRtteH / anyathA andhabadhirAghabhAvaH syAt / nApi vilInamalopalepamAtma15 svarUpameva / malopalepasya hi sarvathA vilayo bhaveddezato vA / na prathamaH / sarvathA malopalepasya vilayAsambhavAt / tathA hi sa malopalepa Atmano'bhinno bhinno vA / yadyabhinnaH / tadA tadvilaye Atmano'pi vilayaH syAt / tathA sati mUlanAzAdvilInaM dhAdi darzanam / atha bhinnaH tadA tathAsatyAtmasvarUpasya tadavasthatvAtpUrva20 miva tadvilayasamaye'pi na dharmAdidarzanaM syAt / tadavasthAvatpUrvamapi vA bhavet / vizeSAbhAvAt / tathA sa malopalepaH sAdiranAdirvA / yadi sAdiH / tadA malopalepAtpUrvaM dhAdidarzanaprAptiH malopalepAbhAvAvizeSAt / athAnAdiH / tarhi na tadvilayaH / anAditvAdAtma svarUpavat / bhavatu vA malopalepavilayaH / tathApi punarmalAntaropa25 lepasambhavAddharmAdidarzanAbhAvaH syAt / tathA malopalepavilaye heturabhi 1' tattathA ' iti pa. pustake pAThaH / 2. 'sa' ityAdhikaM pa. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 23] syAdvAdaratnAkarasahitaH dhAnIyaH / sa tu pratidarzanabhinna iti / tasyApi na naiyatyaM sambhavati / tanna sarvathA malopalepavilaye AtmasvarUpaM dharmAdidarzanasya hetuH / nApi dezato malopalepavilayaH / yatastasmin sati yadyAtmasvarUpaM dharmAdidarzanahetuH syAt / tadA sarveSAM dharmAdidarzanopapattiH / dezato malopalepavilayasya sarveSAM sambhavAt / tanna vilInamalopa- 5 lepamAtmasvarUpamapi dhAdidarzanahetuH / tato hetvabhAvAddharmAdidarzanAbhAva iti phalitamasmadAzAvallarIbhiH / etadapi tarasvinIzaivalinIpravAhanIyamAnadehasya dUrvApallavalavAvalambanam / siddhe hi pramAbalena dharmAdidarzane nUnaM tadanusAravatA hetunA bhAvyam / sAdhyaM hi niHsaMzayamupalabhya sAdhanaM tadanusAri sambhAvyate / na tu sAdhanAnupa- 10 pattimAtrAnnirmalAnumAnasiddhamapi sAdhyaM pratiSidhyate / tatra na bAhyendriya bhAvanA bhAvanAsahita bAdhendriyaM mano vA dharmAdidarzanaheturabhidhIyate / yena tadbhedopadarzitadoSA naH pateyuH / vilInamalopalepaM cAtmasvarUpaM tasya heturiSyata eva / tatra tu yaduditaM malopalepasya hi sarvathA vilayo dezato vetyAdi / tatra sarvathA malopalepavilaye sarvathA dezato 15 malopalepavilaye deshtH| tato nAtra doSalezo'pi / tathA yadanyatpralapitam, sa maLopalepa Atmano bhinno'bhinno vetyAdi / tadapyasambaddham / malopalepasyAtmanaH sarvathA bhinnasya abhinnasya vAnabhyupetatvAt / bhinnAbhinnasya tasya pramAbalataH pratIteH / ataH sarvathA bhede'bhede vA darzitA doSA anabhyupagamaparihatA eva / tathA sa malopalepaH sAdira- 20 nAdiHtyAdyapyavadhAnazUnyavyAhRtam / pravAhato'nAdevizeSAzrayAttu sAdestasya saMdarzitatvAt / tapanIyopalAdau malopalepasya tathAvidhasyaiva darzanAt / bhavatu vetyAdinA malopalepAntarotpAdapratipAdanamapi nopapannam / malopalepAntarahetomithyAdarzanAdeH pUrvamalopalepasya sarvathA vilayAt / na hi hetuSinAze sAdhyaM sambhavati / sarvathApyazuddhi- 25 1 sambhAvyata' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 23 cinAze hemna iva / malopalepasyApi vilaye heturabhidhAnIya ityAdyapi pramAvidyAparizramAbhAvapizunam / bhede'pi malopalepavilayasya hetoryaH pUrvAparAviruddha siddhAntapratipAditaH sa eva ratnatrayarUpo'sya heturbhaviSyati / yadi tu bhavatA sarvathA saMzayitena sthIyate / tadA surapurAdi5 prApte'pi na yatanIyam / tatrApi pravAdinAM parasparaM vipratipatteH / evamapi / 392 10 15 vizvatrayodaradarIvivarAntarasthadharmAdyatIndriyapadArthaparamparAyAH || nirbhAsamAna guNatAbhyuditaH sa eva zrIsarvavedidivasAdhipatiH prasiddhaH || 344 // trivargaparihAreNa kRtaM sarvajJasAdhanam || trivargaparihAreNa sthitAyAstu padAya naH || 345 // sarvajJasAmAnyamidaM prasiddha mitthaMvizeSastu kathaM prasiddhayet // tasyApi siddhirnanu nAtidUre syAdvAdinAM darzayatAM pramANam || 346 // 23 // tadAha // tadvAnarhannirdoSatvAditi // 24 // tadyathoktalakSaNalakSitaM kevalajJAnaM nityamasyAsti sa tadvAniti 20 nityayoge matvarthIyaH / arhati devAdikRtAM pUjAmityarhan zrIvardhamAnAdiH / atra heturnirdoSatvAditi / doSA rAgadveSAjJAnalakSaNAH niSkrAnto doSebhyo nirdoSastasya bhAvastattvaM tasmAt / prayogastvevam / arhan sarvajJo nirdoSatvAdyastu na sarvajJo nAsau nirdoSo yathA sampratipanno nirdoSazcArhaMstasmAtsarvajJa iti // 24 // 1 nirmAsanAya satatAbhyuditaH sa eSa ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / Kao "Aho Shrut Gyanam" Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH atha vipratipannamprati nirdoSatvamarhataH prasAdhayannAha - // nirdoSo'yaM pramANAvirodhivAktvAditi // 25 // nirdoSa iti pUrvavat / ayamityarhan / atra hetuH pramANAvirodhi - vAktvAditi / pramANaM pratyakSAdi tenAvirodhinI vAg yasya sa tathA tasya bhAvastattvaM tasmAt / prayogaH punarevam / arhan mokSasaMsAratatkAraNeSu nirdoSastatra pramANAvirodhivAktvAdyo yatra pramANAvirodhivAk sa tatra nirdoSo yathA kacidyAdhyupazame bhiSagvaraH / pramANAvirodhi - vAkcAn mokSasaMsAratatkAraNeSu / tasmAnnirdoSa iti // 25 // pramANAvirodhivAktvamapyarhataH prasAdhayannAha- 393 // tadiSTasya pramANenA bAdhyamAnatvAttadvAcastenA virodhasiddhiriti // 26 // tasyArhata iSTaM pratipAdyatayA sammataM mokSAditattvaM tasya / pramANenAbAdhyamAnatvAddhetoH / tasyArhato vAk tasyAH / tena pramANenAvirodhasiddhiH / prayogastvevam / arhan mokSasaMsAratatkAraNeSu pramANAvirodhivAk tatra pramANAbAdhyamAnAbhimatatattattvAt / yasya yatrAbhimataM tattvaM 15 pramANena na bAdhyate sa tatra pramANavirodhivAk / yathA rogasvAsthye tatkAraNatattve bhiSagvaraH / na bAdhyate ca pramANenArhato'bhimataM tattvaM mokSasaMsAratatkAraNeSu / tasmAttatrAsau pramANAvirodhivAgiti / evaM ca mokSasaMsAratatkAraNatattvalakSaNasya viSayasya pramANenAbAdhyamAnatvAdviSaviNyA arhadvAcaH pramANAvirodhitvasiddhiH / " Aho Shrut Gyanam" 10 20 tatra na tAvadbhagavato'bhimataM mokSatattvaM pramANena bAdhyate / pratyakSasya tadaviSayatvena tadvAdhakatvAnupapatteH / anumAnabhagavato'bhimataM mokSatattvaM na pratyakSAdipramANena mapi mokSapratikSepadakSaM na sambhavatyeva / nAsti bAdhitamityupakasyacinmokSaH sadupalambhakapramANapaJcakAgocaratvAt kUrmaromAdivadityatrAnumAnaM bAdhakamastIti 25 pAdanam / cet / maicam / asiddhasAdhanatvAdasyAnumAnasya | anumAnAdAgamAcca 1 1 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ pari. 2 sU. 26 prasiddhaprAmANyAnmokSAstitvasya vyavasthApayipyamANatvAt / ata evAmo'pi mokSatattvaM na bAdhate / tathA mokSakAraNatattvamapi na pramANena virudhyate / pratyakSeNAkAraNakamokSapratipatterabhAvAttena tadbAdhanAyogAt / nAnumAnenApi tadvAdhanam / tato mokSasya kAraNavattvaprasiddheH / tathA hi sakAraNako mokSaH pratiniyatakAlAditvAtkalazAdivat / tasyAkAraNakatve sarvadA sarvatra sarvasya sadbhAvAnuSaGgaH / parApekSArahitatvAditi / nAgamenApi mokSakAraNatattvaM bAdhyate / tasya tatsAdhakatvAt / " samyagderzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH " iti vacanAt / tathA saMsAramapi na pramANena bAdhyate / pratyakSataH 10 saMsArAbhAvAsiddhastasya ca tadbAdhakatvAghaTanAt / tathA hi svopAttakarmavazAdAtmano bhavAntarAvAptiH saMsAraH sa na pratyakSaviSayo yena pratyakSaM taM bAMdheta / anumAnaM tadbAdhakamiti cet / na / saMsAratattvAbhAvapratibaddhaliGgAbhAvAt / nanu garbhAdimaraNaparyantacaitanyaviziSTakAyAtmanaH puruSasya janmanaH pUrvaM maraNAccottaraM nAsti bhavAntaramanupalabdheH 15 khapuppavadityanupalambhaH saMsAratattvAbhAvagrAhakaH saMsAratattvasya bAdhaka iti cet / naitat / caitanyAnupalambhasyAsiddheH / prANinAmAdyaM caitanyaM caitanyopAdAnakAraNakaM cidvivarttatvAnmadhyacaitanyavivarttayat / tathAntyacaitanyaM caitanyakAryakaM tata eva tadvadityanumAnAbhyAM pUrvottara bhAvopalambhAdyathoktasaMsAratattvasiddheH / gomayAderacetanAcetanasya vRzcikAderutpatti20 darzanAttena vyabhicArI prathamAnumAne heturiti na vAcyam / vRzcikAdicaitanyasya pakSIkaraNAt / tathA hi vRzcikAdizarIrasyAcetanasyaiva gomayAderacetanAt sammUrcchanaM na punarvRzcikAdicaitanyavivarttasya / tasya pUrvacaitanya vivarttanAdevotpattipratijJAnAt / buddhacaramacittena cittAntarasyAjanakena vyabhicAro dvitIyAnumAne hetorityapi na mantavyam / buddhacarama 394 5 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 1 tattvArthasU. 131. 2 ' bAdhate ' iti pa pustake pATha: / 3 'naitadvacanIyam / anupalambhasya ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2. sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 395 cittasyaiva cittAntarAjanakasya pramANato'prasiddhatvAt / niranvayakSaNakSayasya pratikSepsyamAnatvAt / atha yathA prathamaH pathikAgniraraNinimanthanasamuttho nAgnipUrvako dRSTaH / parastvagnipUrvaka eva / tathAcaM caitanya kAyAkArapariNatabhUtebhyo bhaviSyati / paraM tu caitanyapUrvakaM virodhAbhAvAditi cet / anuttarametat / cidvivarttatvasya hetoH sAdhyena 5 vyApterakhaNDanAt / prathamapathikAneranamnyupAdAnatve ca jalAdInAmapyajalAdhupAdAnatvApatteH pRthivyAdibhUtacatuSTayasya tattvAntarabhAvavirodhaH / tathA hi yeSAM parasparamupAdAnopAdeyabhAvasteSAM na tattvAntaratvam / yathA kSitivivartAnAm / parasparamupAdAnopAdeyabhAvazca pRthivyAdInAmityekameva pudgalatattvaM pRthivyAdivivarttamavatiSTheta / atha kSityAdInAM na paraspara- 10 mupAdAnopAdeyabhAvaH sahakAribhAvopagamAdityucyate / tarhi kathamapAvakopAdAnaH prathamaH pathikapAvakaH prasiddhayet / yatastadvadacetanapUrvakaM prathamaM caitanyaM prasajyeta / yathaiva hi prathamAvirbhUtapAvakAdestirohitapAvakAntarAdipUrvakatvam / tathA garbhacaitanyasyAvirbhUtasvabhAvasya tirohitacaitanyapUrvakatvamiti kiM na vyavasthA syAt / syAnmataM sahakArimAtrAdeva 15 prathamapathikAmerutpAdasvIkArAttirohitAmyantaropAdAnatvamasiddhamiti / tadnupapannam / anupAdAnasya kasyacidutpAdAdarzanAt / zabdavidyudAderupAdAnAdarzanAdadoSazcet / naivaM vAcyam / zabdAdiH sopAdAna evaM kAryatvAtkumbhAdivadityanumAnAttasyAdRzyopAdAnasyApi sopAdAnatvasAdhanAt / nanvastu sarvo'niramyantaropAdAna eva / sarvasya sajAtIyopA- 20 dAnatvavyavasthiteH / cetanasya cetanAntaropAdAnatvaniyamo na yuktaH / tasya bhUtopAdAnavaghaTanAt / bhUtacetanayoH sajAtIyAntaratvAsiddheriti cet / tadapi na nyAyasaGgatam / tyobhinnlkssnntvaattttvaantrtvopptteH| toyapAvakayorapi bhinnalakSaNatvAdeva paraistattvAntaratvasAdhanAt / tathA hi 1 sapUrvasya ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 'cetanasya tu' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 tattvAntaraM bhUtebhyazcaitanyaM tadbhinnalakSaNatvAnyathAnupapatteH / nAtrAsiddho hetuH / kSityAdibhUtebhyo rUpAdisAmAnyalakSaNebhyaH svasaMvedanalakSaNasya caitanyasya bhinnalakSaNatyasiddheH / na hi bhUtAni svasaMvedanalakSaNAni asmadAyanekapratipatRpratyakSatvAt ! yatpunaH svasaMvedanalakSaNaM tanna tathA pratItaM yathA jJAnam / tathA ca bhUtAni tasmAnna svasaMvedanalakSaNAni / anekayogipratyakSaNa sukhAdisaMvedanena vyabhicArI heturiti na zaGkanIyam / asmadAdigrahaNAt / na ca jJAnastha svasaMvedanalakSaNatvamasiddham ! adhastAtsaprapaJcamupapAditatvAt / tadevaM bhUtacaitanyayobhinnalakSaNatvaM prasiddhaM sattattvAntaratvaM tayoH sAdhayati / taccAsajAtIyatvam / tadapyupAdAnopAdeyabhAvAbhAvam / upAdAnopAdeyabhAvasya sajAtIyatvaprayojakatvAt / tadevaM bhUtacetanayornAstyupAdAnopAdeyabhAvo bhinnalakSaNatvAditi / vyApakaviruddhamya vyAptopalabdhiH / upAdAnopAdeyabhAvavyApakasya sajAtIyatvavizeSasyopAdAnopAdeyabhAvavyApakatvamasiddham / vijAtIyatvAbhimatayoH payaHpAvakayoH sattvAdinA sajAtIyayorapyupAdA12 nopAdeyabhAvAnabhyupagamAt / kathaMcidvijAtIyayorapi mRddhaTAkArayoH pArthi vatvAdinA viziSTasAmAnyena sajAtIyayorupAdAnopAdeyabhAvasiddheH / kathaM tarhi sajAtIyatvavizeSasya tattvAntarabhAvena virodha iti cet / tattvAntarabhUtayorjalAnalayoH sajAtIyatvavizeSasya jalatvAderanupalambhAt / pUrvAkArAparityAgAja dvRttottarAkArAnvayapratyayaviSayasyopAdAnatvapratIteH / parityaktapUrvAkAreNa dravyeNAtmasAkriyamANottarAkArasyopAdeyatvavijJAnAt / anyathAtiprasaGgAt / kathaM tattvAntarabhAvena bhinnalakSaNatvaM vyAptamiti cet / ucyate / tattvAntarabhAvasyAbhAve bhinnalakSaNatvasyAnupapadyamAnatvAt / kiNvAdimadirAdipariNAmayoratattvAntarabhAve'pi bhinnalakSaNatvasya darzanAttasya tattvAntarabhAvenAvyAptiriti cet / na / 25 tayobhinnalakSaNatvAsiddheH / kipvAdirapi madajananazaktisadbhAvAnmadi. 1 tasmAna' ityadhika pa. bha. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 26] sthAdvAdaratnAkarasahitaH / 397 rAdipariNAmavat / sarvathA madajananazaktivikalatve hi kaNvAdermadirAdipariNAmadazAyAmapi tadvaikalyaprasaGgaH / nanvevaM bhUtAntastattvayorapi bhinnalakSaNatvaM mAbhUtatkAyAkArapariNatabhUtavizeSAvasthAtaH prAgapi kSityAdibhUtAnAM caitanyazaktisadbhAvAt / anyathA tadavasthAyAmapi caitanyotivirodhAditi cet / naivaM pratyavastheyam / caitanyasyAnAdhanantatvasiddherAtmavAdinAmiSTapratiSThAnAt / na caivaM caitanyasya bhUtavivarttatvApattiH / kSityAditattvasyApi caitanyavivarttatvaprasaGgAt / anAdhanantatvAvizeSAt / tato bhinnalakSaNatvaM tattvAntaratvena byAptaM bhUtacaitanyayostattvAntaratvaM sAdhayatyeveti caitanyapariNAmopAdAna evAdyacaitanyapariNAmaH / prANinAmantyacaitanyopAdeyazca janmAntarAdyacaitanyapariNAmaH 10 siddhaH / pUrvabhavatyAgena bhavAntaraparigraha eva saMsAra iti na saMsAratattvamanumAnena bAdhyate / nApyAgamena / tasya tatpratipAdakatayA zruteH, "saMsAriNatrasasthAvarAH" iti vacanAt / tathA saMsAropAyatattvamapi mithyAdarzanAdikaM na pramANena bAdhyate / pratyakSasya tadaviSayatvena tadabAdhakatvAt / nirhetukaH saMsAro'nAdyanantatvAdAkAzA- 15 divadityanumAnena / tadbAdhyata iti cet / naitaducitam | paryAyArthAdezAtsaMsArasyAnAdyanantatvAsiddheH / dRSTAntasyApi vyomnaH kSitikhananakUpotsecanAdau sahetukatayA sAdisAntatayA sAdhyasAdhanavikala. tvAt / dravyArthAdezAttu saMsArasya nirhetukatvena sammatatvAt / sukhaduHkhAdibhAvaparivartanalakSaNasya saMsArasya dravyakSetrakAlabhAvabhava- 20 vizeSahetukatvapraitIteH nAhetusaMsArasAdhanAnumAnamanavadyamiti / na kiMcidanumAnaM saMsAropAyatattvasya bAdhakaM sambhavati / nApyAgamaH / tasya tatsAdhakatvAt "mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH" iti vacanAt / bandhahetUnAmeva ca saMsArahetutvAt / tadevaM 1'eva ca' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 tattvArtha. 2 / 12. 3 'pratItezva' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 4 tattvArtha. 811. "Aho Shrut Gyanam" Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 26 mokSasaMsAratatkAraNatattvaM bhagavato'bhimataM pramANena pratyakSAdinA'bAdhyaM sidhyattadvAcastenAvirodhitvaM sAdhayati / tacca nirdoSatvam / tadapi sarvajJatvamiti / evaM ca / khaNDanam / niSkaNTakena RjunA tadanena tUrNaM niSkampayuktisupathA nirupadraveNa // arhanmahIdharazikhAzikhare sukhena sarvajJatA samadhirohati netaratra // 347 // nanu nirdoSatvena kapilAdayo'pi kimiti sarvajJA na bhavanti / ucyate / teSAM pramANaviruddhabhASitvena nirdoSakapilAdInAM sarvajJatvasya mokSatattvasya ca tvasiddheH / tathA hi kapilAdayo na nirdoSAH pramANaviruddhabhASitvAce pramANaviruddhabhASiNaste na nirdoSA yathA durvedhAdayastathA ca kapilAdayastasmAnna nirdoSA iti / na cAtra pramANavirudvabhASitvaM kapilA - dInAmasiddham / tadabhimatasya mokSasaMsAratatkAraNatattvasya pramANena bAdhanAt / tatra kapilasya tAvatsvarUpe caitanyamAtre'vasthAnamAtmano mokSa ityabhimatam / tatpramANena bAdhyate / caitanyavizeSe'nantajJAnAdau svarUpA1 15 vasthAnasya mokSatvasya sAdhanAt / na hyanantajJAnAdikamAtmano'svarUpam / sarvajJatvAdisvarUpaM nAtmana iti ca mithyA / tasyAcetanatvAdAkAzavat / jJAnAderapya cetanatvAdacetanapradhAnasvabhAvatvaM yuktamevetyapi vicArabAhyam / pramANAbhAvAt / nanvacetanA jJAnAdaya utpattimattvAddhAdivadityanumAnaM pramANamastyeveti cet / naitadvAcyam / hetoranubhavena vyabhicArAt / 20 tasya cetanatve'pyutpattimattvAt / kathamutpattimAnanubhava iti cet / parApekSatvAt yuddhAdivat / parApekSo'sau, " buddhayadhyavasitamarthaM puruSa - tayate " iti vacanAt / buddhayadhyavasitArthAnapekSatve'nubhavasya sarvatra sarvadA puMso'nubhavaprasaGgAt sarvasya sarvadarzitvApattestadupAyAnuSThAnavaiyarthyameva syAt / yadi punaranubhavasAmAnyaM nityamanutpattimadeveti matam / 25 tadA jJAnAdisAmAnyamapi nityatvAdanutpattimadbhavedityasiddha utpattimattvAditi hetuH / jJAnAdivizeSANAmutpattimattvAnnAsiddha iti cet / fo " Aho Shrut Gyanam" Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 399 tarhyanubhavavizeSANAmapyutpattimattvAdanaikAntiko'sau kathaM na syAt / nAnubhavasya vizeSAH santIti cAyuktam / vastutvavirodhAt / tathA hi nAnubhavo vastu sakalavizeSarahitatvAt / kharaviSANavat / nAtmanAnekAntaH / tasyApi sAmAnyavizeSAtmakatvAt / anyathA tadavastutvApatteH / acetanA jJAnAdaya iti pakSazca pratyakSabAdhitaH / jJAnAdInAM svasaMvedanapratyakSatvA cetanatvaprasiddheH / atha cetanasaMsargAdacetanasyApi jJAnAdezcetanatvapratItiH pratyakSato bhrAntaiva / taduktam / " tasmAttatsaMsargAdacetanaM cetanAdiva liGgam " iti / etadapyacarcitAbhidhAnam | zarIrAderapyevaM cetanatvapratItiprasaGgAt / cetanasaMsargAvizeSAt / I zarIrAdyasambhavI buddhayAderAtmanA saMsargavizeSo'stIti cet / sa koDa- 10 nyo'nyatra kathaJcittAdAtmyAt / AtmAdRSTakRtakatvAdivizeSasya ca zarIrAdAvapi bhAvAt / tato nAcetanA jJAnAdayaH svasaMviditatvAdanubhavavat / svasaMviditAste parasaMvedanAnyathAnupapatteriti pratipAditaprAyam / tathA cAtmasvabhAcA jJAnAdayazcetanatvAdanubhavavadeceti na caitanyAmAtre'vasthAnaM mokSaH / anantajJAnAdicaitanyavizeSAvasthAnasya mokSatvapratIteH / 15 evaM ca / "Aho Shrut Gyanam" 5. kapila: : kalpayAmAsa yadidaM mokSalakSaNam // parIkSAM kSamate tanna syAdvAdanyAyazAlinAm || 348 // etena buddhayAdivizeSaguNocchedAdAtmamAtre'vasthAnamAtmano muktiriti kaNabhakSAkSapAda matamapi pramANena bAdhitamupadarzitam / puMso'nantajJAnAdi- 20 svarUpatvasAdhanAt / svarUpopalabdhereva muktitvasiddheH / syAnmatam / na buddhyAdayaH puMsaH svarUpaM tadviruddhadharmAdhikaraNatvAt ghaTAdivat / tadviruddhadharmAdhikaraNatvaM punasteSAmutpAdavinAzadharmakatvAdAtmano'nutpAdavinAzadharmakatvAt prasiddhamiti / tadayuktam / viruddhadharmAdhikaraNatve'pi sarvathA bhedAbhedAsiddheH / mecakajJAnatadAkAravat / ekaM hi mecakajJAna 1 sau. kA. 20. 25 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH manekazca tadAkAro nIlAdipratibhAsavizeSa ityekatvAnekatvaviruddhadharmAdhikaraNatvamede'pi syAditi matam / tadA tatkimanekayA zaktyA - nekamarthaM yugapadgRhNAti kiM caikayA / yadyanekayA, tadekamanekazaktyAtmakamiti sa eva viruddhadharmAdhyAsaH / anekazakteranekatvadharmAdhArabhU5 tAyA jJAnAtpRthaktve jJAnasya tvekadharmAdhAratvAnnaikatra viruddhadharmmAdhyAsa iti cet / tarhi kathamanekA zaktistasyeti vyapadizyate, tato bhedAdarthAntaravat / sambandhAditi cet, tarhi tadanekayA zaktyA sambadhyamAnamanakena rUpeNa kathamanekarUpaM na syAt / tasyApyanekarUpasya tato'nyatvAdekameveti cet / kathaM tarhi tattasyeti vyapadeSTavyam / 10 sambandhAditi cet, tarhi sa eva doSaH / anivRttazca paryanuyogo'navasthAnAt / yadi punarekenaiva rUpeNAnekayA zaktyA sambadhyate / tadA yenaiva pItagrahaNazaktyA sambadhyate tenaiva nIlAdigrahaNazaktyA cetpItagrAhityavizeSaNameva mecakajJAnaM syAnna nIlAdigrAhitvavizeSaNamiti pItajJAnameva tanna tu mecakajJAnam / athaikayA 15 zaktyAnekamarthaM gRhNAtIti dvitIyavikalpaH samAzrayite / tadApi sarvArthagrahaNaprasaGgaH / tathA hi, pItagrahaNazaktyaikayA yathA nIlAdigrahaNaM tathAtItAnAgatavarttamAnAzeSapadArthagrahaNamapi kena vAryeta / atha na pItagrahaNazaktyA nIlagrahaNazaktyA vA pItanIlAdyanekArthagrAhi mecakajJAnamiSyate kiM tarhi nIlapItAdipratiniyatAnekArthagrahaNazaktyaikayeti 20 matam / tadA na kAryabhedaH kAraNazaktibhedavyavasthAhetuH syAdityekahetukaM vizvasya vaizvarUpyaM prasajyeta / tathA cAnekakAraNaprativarNanaM sarvakAryotpattau virudhyate / tadabhyupagacchatA mecakajJAnamanekArthatrAhi nAnAzaktyAtmakamurarIkartavyam / tena ca viruddhadharmmAdhikaraNenaikena prakRtahetoranaikAntikatvAnna jJAnAnAmAtmano bhedaikAntasiddhiryenAtmA 25 tajjJAnAdirUpo na bhavet / nirAkariSyamANatvAcca purastAdguNaguNinoranya 1' jJAnAdInAm ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 200 "Aho Shrut Gyanam" [ pari. 2 su. 26 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH taikAntasya / na jJAnAdayo guNaH sarvathAtmanaH pRthagbhUtAH zakyAH pratipAdayitum / yato'zeSa vizeSaguNa nivRttirmuktirvyavatiSTheta / nanu dharmAdharmayostAvannivRttirAtyantikI muktau pratipattavyA / anyathA mukteranupapatteH / dharmAdharmanivRttau ca tatphalabuddhayAdivinivRttiravazyaMbhAvinI / nimittApAye naimittikasyAnupapatteH / muktasyAtmano'ntaHkaraNasaMyogA- 5 bhAvena ca tatkAryasya buddhayAderanutpattirityazeSaguNAnivRttirmuktau sidhyatyeveti kecit / te'pi dharmAdharmanibandhanAnAM buddhadhAdInAmAtmAntaHkaraNasaMyogajAnAM ca muktau nivRttiM bruvANA na nivAryante / karmakSayahetukayostu prazamasukhAnantajJAnayornivRttimAcakSANAste na svasthAH / pramANavirodhAt / tathA hyAtmA mukto jJAnAdimAn sattvAnyathAnupapatteH / 10 na khalvAtmanaH sarvathApi jJAnAdyabhAve kiMcidapi svarUpaM syAt / tallakSaNatvAcasya / tataH kathaJcidvayAdivizeSaguNAnAM nivRtirmuktau vyavatiSThate / na caivaM siddhAntavirodhaH / "aupazamikAdibhavyatvAbhAvAcAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzana siddhatvebhyaH" iti sUtrasadbhAvAt / atra dyopazamikakSAyopazamikaudayikabhAvAnAM darzanajJAnagatyAdInAM pAri- 15 NAmikabhAvasya ca bhavyatvasyAbhAvAnmokSa ityabhisambandhAnmuktau vizevaguNanivRttiriSTA / " anyaMtra kevalasamyaktvajJAnadarzana siddhatvebhya" iti vacanAdanantajJAnadarzanasamyaktvAnAmanivRttizceti yuktamuktaM kathaviddhayAdivizeSaguNAnAM nivRttirmuktau vyavatiSThata iti / nanu kathamevamanantasukhasadbhAvo muktau siddhayediti cet, ucyate / siddhatva- 20 vacanAt / sakaladuHkhanivRttirAtyantikI hi bhAvataH siddhatvam / saiva cAnantaprazamasukhamiti saMsArika sukhanivRttirapi muktau na virudhyata iti / tatazca / buddhadhAdyucchedarUpApa muktiryogopakalpitA // nyAyabAhyeti no mAnyA syAdvAdasubhagAtmanAm // 349 // 25 1 buddhavAdarutpatti' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 tattvArtha. 1014. 3 ta zlo. vA. 1014. "Aho Shrut Gyanam" 401 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26. * anantasukhameva muktasya na jJAnAdikamityAnandoparodhena sukhaika svabhAvAbhivyaktimokSa iti brahmAdvaitavAdimatam / brahmAdvaitavAdisamatasya mokSasya khaNDanamA "AnandaM brahmaNo rUpaM tacca mokSe'bhivyajyate" __iti vacanAt / etadapi pramANena bAdhyata eva / 5 tathA hanantasukhaM muktau puMsaH saMvedyamasaMvedyaM vA / saMvedyaM cet, tatsaMvedanasthAnantasya siddhiH / anyathAnantasya sukhasya svayambhusaMvedyatvavirodhAt / yadi punarasaMvedyameva tat / tadA kathaM sukhaM nAma / asaMviditasya vyavasthApayitumazakyatvAt / syAnmataM te'bhyupagamyate evAnantasukhasaMvedanaM paramAtmanaH / kevalaM bAhyArthAnAM jJAnaM nAbhyupagamyate, tadapyevaM sampradhAryam / kiM bAhyArthavedanAbhAvo muktasya / bAhyArthAbhAvAdindriyApAyAdvA / prathamapakSe na sukhasyApi saMvedanaM yuktam / tasyApi bAhyArthavadabhAvAt / puruSAdvaitavAde hi bAhyArthAbhAvo yathAbhyupagantavyastathA sukhAbhAvo'pi 1 anyathA dvaitaprasaGgAt / atha dvaitavAdAvalambinA sato'pi vAdhArthasyendriyApAyAdasaMvedanaM muktasyeti matam / tAhi sukhasaMvedanamapi tasya na syAt / antaHkaraNasya tadrAhakasyendriyasyApAyAt / athAntaHkaraNAbhAve'pi muktasyAtIndriyasaMvedanena sukhasaMvedanamiSyate / tarhi bAhyArthavedanamapyastu tasyAtIndriyajJAnenaiveti manyatAm / sarvathA vizeSAbhAvAt / naivamuktirupapadyate tato brahmavAdiparikalpitApi ca // evamastu vijayakabhUSaNaM jainazAsanamapAstadUSaNam // 350 // saugatAstu kecinnirAzrayacittasantAnotpattirmokSa ityAcakSate / tatrA vidyAtRSNArahitaM cittaM nirAzrayamityabhidhIyate / bauddhAbhimatamokSasya aviTA raagdessaabhilaassH| tRSNA tu bhAvibhAgA bhilASaH / apare punaH "pradIpanirvANavatsarvathA 25 cittasantAnocchedo mokSa" iti sajhirante / teSAmubhayeSAmapi mokSatattvaM khaNDanam / avidyA rAgadeSAzita "Aho Shrut Gyanam" Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH pramANena bAdhyate / cittAnAM tattvato'nvitatvasya sarvathA santAnocchedAnupapattezca samarthayiSyamANatvAt / niranvayakSaNakSayaikAntAbhyupagame ca mokSAGgIkArabAdhanasyAbhidhAsyamAnatvAditi / __taditthaM bauddhasiddhAntavAsanAgrastamAnasaH / / mokSasvarUpaM kathitaM na nyAyamanugacchati // 351 // 5 tathA mokSakAraNatattvamapi kapilAdibhiH parikalpitaM pramANakapilAdiparikalpitamo-viruddham / tathA hi jJAnamAtraM na paraM niHzreyasakSakAraNatattvasaMsArata- kAraNam / prakarSaparyantAvasthAyAmapyAtmani tvayoH khaNDanam / zarIreNa sahAvasthAnAnmithyAjJAnavat / na tAvadihAsiddho hetuH| sarvajJAnAmapi kapilAdInAM prakarSaparyantAvasthAprAptasyApi 10 jJAnasya zarIreNa sahAvasthAnAbhyupagamAt / sAkSAtsakalArthajJAnotpattyanantaraM zarIrAbhAve kuto'yamAptasyopadezaH pravarteta / azarIrasyAptasyopadezakaraNavirodhAdAkAzavat / anutpannasakalArthajJAnasyAptasyopadeza iti cet, maivam / tathAvidhAptopadezasyApramANatvazaGkanAnivRtteH / anyAjJAnapuruSopadezavat / yadi punaH zarIrAntarAnutpattiniHzreyasaM 15 na gRhItazarIranivRtteH / zarIrAntarAnutpattirUpasya ca niHzreyasasya sAkSAnikhilatattvajJAnaM kAraNam / natu gRhItazarIranivRttiH phalopabhogAdgRhItazarIranivRtteH svIkArAt / tataH pUrvopAttena zarIreNa sahAvatiSThamAnatattvajJAnAdAptasyopadezo yukta iti matam / tadA zarIreNa sahAvasthAnAditi hetuH siddho'bhyupagatastAvat / sa ca para- 20 niHzreyasAkAraNatvaM tattvajJAnasya sAdhayatyeva / bhAvizarIrasyevopAttazarIrasyApi nivRtteH paraniHzreyasatvAt / tasya ca tattvajJAnasadbhAve'pyabhAvAt / atha phalopabhogakRtopAttakarmakSayApekSaM tattvajJAnaM paraniHzreyakAraNamityucyate / tadapyayuktam / phalopabhogasyopakramikavikalpAnatikramAt / phalopabhogasyopakramikatve kutastadupakramo'nyatra tapotizayAditi tattvajJAnaM 25 1.pravartate ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 su. 26 tapotizayahetukaM paraniHzreyasamAyAtam / samAdhivizeSAdupAttAzeSakarmaphalopabhogAbhyupagamAdadoSa iti cet, kaH punarasau samAdhiH / sthirIbhUtaM jJAnameva sa iti cet, tadutpattau paraniHzreyasasya bhAve sa evAptasyopadezAbhAvaH / nanu sakalatattvajJAnasyAsthairyAvasthAyAmasamAdhi5 rUpasyotpAde yukto yoginastattvopadeza iti cet, naitadupapannam / sakalatattvajJAnasyAsthairya virodhAt / tasya kadAciJcalanAdupapatteH / yaugapadyena pravRttatvAdviSayAntarasaMcAraNAbhAvAt / anyathA sakalatattvajJAnatvAsambhavAdasmadadivat / atha tattvopadezadazAyAM yogino'pi jJAnaM vineyajanapratibodhAya vyApriyamANama sthiramasamAdhirUpaM pazcAnnivRttasakala10 vyApAraM sthiraM samAdhivyapadezamAskandatItyucyate / tarhi samAdhizcAritramiti nAmamAtraM bhidyate nArthaH / tattvajJAnAdazeSAjJAnanivRttiphalAdanyasya paramopekSA lakSaNasya svabhAvasya samucchinna kriyApratipAtiparamazukladhyAnasya tapotizayasya samAdhivyapadezakAraNatvAt / tathA ca cAritrasahitaM tattvajJAnamantarbhUtatattvArthazraddhAnaM paraniHzreyasa kAraNamani15 cchatAmapi kapilAdInAmagre vyavasthitam / tato'numAnaviruddhaM sarvathaikAntavAdinAM mokSa kAraNatattvaM svAgamaviruddhaM ca / sarveSAmAga pravrajyAdyanuSThAnasya sakaladoSApagamasya ca cAritrasya mokSakAraNatayA zravaNAt / bAhyasyAbhyantarasya ca 403 20 taditthaM kapilAdInAmabhiprAyeNa sarvathA || na mokSakAraNaM kiJciddhaTAmaJcati tattvataH // 352 // saMsAratattvaM cAnyeSAM pramANaviruddham / tathA hi nAsti nityatvAdi ekAnte kasyacidvikriyAnupalabdherityanumAnavirodhaH / tathAgamavirodhadha, " tasmAnna badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit // saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH // 1 // " iti 1' asmadAdijJAnavat' iti pa. pustake pAThaH / 2 ' kAraNAt' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 3 sAM kA. 62. "Aho Shrut Gyanam" Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH 405 vacanena kApilaiH prakRtereva saMsArAbhyupagamataH puruSasya saMsArAbhAvapratipAdanAt / saugataiH punaH saMvRttyaiva sarvavyavahArasvIkaraNena paramArthavRttyA saMsArAnabhyupagamAditi / na saMsArasvarUpaM ca tadevamupapadyate // syAdvAdanyAyabAhyAnAM sarveSAmapi vAdinAm // 353 // 5 saMsArakAraNatattvamapyapareSAM pramANaviruddham / taddhi mithyAjJAnamAtraM tairajIkRtam / na ca tatkAraNakaH saMsAraH / tannivRttAvapi saMsArAnivRtteH / yannivRttAvapi yanna nivartate na tattanmAtrakAraNa kam / yathA sUtradhArAdinivRttAvapyanivartamAnaM prAsAdAdi na tanmAtrakAraNakam / mithyAjJAnanivRttAvapyanivartamAnazca saMsAraH / tasmAnna mithyAjJAna- 10 mAtrakAraNaka iti / nAtra hetorasiddhiH / samyagjJAnotpattau satyAM mithyAjJAnanivRttAvapi doSAnivRttau saMsArAnivRtteH svayamabhidhAnAt / doSANAM saMsArakAraNatvapratipAdakAgamasvIkaraNAcceti / mithyAjJAnamAtraM saMsArakAraNatattvaM pramANaviruddham / evaM ca, saMsArakAraNabhapIha vicAryamANaM ___ sannyAyataH kathamapi sthitimeti naiva / / jainendradarzanaparAGmukhamAnasAnAM siddhiM gataH prakRtaheturatazca nUnam // 354 // evaM prasiddhatve pramANaviruddhabhASitvAditi hetoH kapilAdInAM sadoSatvaM siddham / tathA ca, naivaite kapilAdayaH kathamapi prAptuM bhavantIzvarAH ___ sarvajJatvamazeSadoSavisaraprabhraMzalabhyodbhavam / / arhanneva tataH samastajagatAM sAkSAtkRtau pratyala: siddhaH prauDhatarapramANavazataH prekSAvatAM pshytaam|| 355 / / 20 "Aho Shrut Gyanam" Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 26 atrAha yogapariSatpratiSidhyate sma IzvarasarvajJatvakhaNDanamasahamAnasya bhaiyA- sarvajJatA smarariporyadi doSavattvAt / / yikasya matamuddhA- yuktaM na tannikhiladUSaNajAlamukto Tya tatkhaNDanam / ' yammAdayaM satatamuktatayA sthitatvAt // 356|| kiM ca / asarvavittvaM himarazmimauleyuktaM na vaktuM matimAMsalAnAm // yadeSa vizvatrayasUtraNAyAmekaH paraM zAzvatasUtradhAraH // 357 // vizvatrayIsUtraNamaprasiddhaM naitasya vAcyaM caturaiH kathaJcit / / sarvAnumAnoparivartamAnAcchuddhAnumAnAdiha tatprasiddheH // 358 // tathA hi, vivAdaM buddhimaddhetu kAryatvAt kAryamatra yat !! tattathA ghaTavatkAryametaccAtastathAmatam / / 35 // na tAvadAzrayAsiddhiH sAdhane'tra 'vilokyate // sambhavanti yatastAvadbhAvAnAM rAzayastrayaH // 360 // prasiddhakartRkAH kecitkaTakuDavakuTAdayaH / akartRkAH punaH kecitkAlAntaHkaraNAdayaH / / 361 // sandigdhakartRkAH kecitkAzyapIparvatAdayaH / eta evAnumAne'tra vivAdapadazabditAH // 362 // pratItAzca pramANena pramAtRRNAmamI sphuTam / kAryatvaM vAtra tannAsti svarUpeNApyasiddhatA // 363 // tathA hi kecidakurazakacApAmbujAdayaH / pratyakSeNaiva vIkSyante jAyamAnAH zarIribhiH // 364 // bhUdharAdau tu kAryatvaM siddhaM sAvayavatvataH / mahatve vA kriyAyattvAivatAvattvato'thavA // 365 // .' viyAdhyate' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 } syAdvAdaratnAkarasahitaH etebhya eva hetubhyo vivAdAspadavastunaH / kartA yadvA prasAdhyo'tra tarkatarkaNakarkazaiH || 366 // AkAzakAlakASThAdervyAvRttatvAdvipakSataH / vyabhicAritvamapyatra kAryatvasya na pezalam // 367 // ata eva viruddhatvamabhidheyaM na ghIdhanaiH / kAlAtyayApadiSTatvamatra kAlakaTAkSitam || 368 // pratyakSeNAnumAnena zabdenApyatiraskRtAt / pakSAdanantaraM proktaM yasmAtkAryatvasAdhanam // 369 // prakriyA samatApyasya kIrtyamAnA na kIrtikRt / vipakSAkSepikA kAcidanumA nAtra vidyate // 370 // atha sthANurvivAdasya kartA naivopapadyate / zarIrarahitatvena muktAtmeveti jalpyate || 371 // tanna sadyena kenApi pramANena trilocanaH / dharmI prasiddhastenaiva sAdhyasyAtra visUtraNAt || 372 // sidhyennayaM hi tanvAdivinirmitiniraGkuzaH / sidhyettatazca ko hetuste bhAti tattvakIlitaH / / 373 // doSairazeSairapi vipramuktairuyakSasya kartRtvavidhau sudakSe | atrAnumAne sati jAgarUke nirAdhayaH samprati sNcraamH|| 374 // 407 "Aho Shrut Gyanam" 10 15 nanu buddhimaddhetutAmAtramatra siSAdhayiSitaM tadvizeSo vA / Adye pakSe siddhasAdhanam / abhimataM hi pareSAmapi buddhimaddhetutAmAtraM 20 gotrAdau / karma jatvAtkAryajAtasya karmaNazca cetanahetukatvAt / dvitIye tu viruddhatA hetoH / tathA hi sakalajJo buddhimAnatra sAdhyatayAmISTo dRSTAnte ca kuTe tadvilakSaNo'sau samupalabhyate / dRSTAntadRSTadharmAnusAreNa 1 ' tasvAdi ' iti bha. pustake pAThaH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sa. 26 ca dRSTArthe pratipattirbhavatIti siSAdhayiSitadharmaviparyayaprasAdhanAdviruddhaM kAryatvam / dRSTAntazca sAdhyavikalaH / kalaze tathAvidhasya buddhimato'bhAvAt / na ca buddhimaddhetutAmAtraM sAdhanaviSayastadvizeSasya tu sarvajJatvasyAtadviSayasyApi tataH siddhiriti sAmpratam / yato yadyasau vizeSo na sAdhanaviSayaH kathamatastatsiddhiH / siddhatvAdviSayazcet / kathaM na svAzrayAM doSagati spRzet / tadasundaram / sAmAnyamAtravyAptAvapyantarbhAvitavizeSasya sAmAnyasya pakSadharmatAvazena saadhydhrminnynumiiymaantvaat| itarathA sarvAnumAnocchedaprasaGgAt / tathA hi vayanumAnamapi na bahisAmAnyamAtraviSayam / tasya prAgeva siddhatvAt / nApi tdvishissttgirigocrm| vahnisAmAnyasya tatsambandhitvAbhAvena tadvizeSaNatvAnupapatteH / sambandhamvIkAre tu yathA gotvasamavAyAdagAvaH zAbaleyAdayastathA parvato vahnitvasamavAyAdvahniH syAt / astyeva vahnitvena gireH saMyuktasamavAyaH sambandha iti cet / tarhi nApratipadya parvatasaMyuktaM vahnivizeSamasau zakyapratipattiriti vahni vizeSasyaivAnumAnam / tatra ca proktadoSaprasaGgaH / evamindriyAnumAne'pi 15 sa eva darzanIyaH / tathA hi tatrApi nendriyakaraNikA kAcit kriyopalabdhA / na khalu cchidAdayaH kriyA indriyasAdhanAH / parazvadhAdInAmanindriyatvAt / na ca parazvadhAdisAdhanA rUpAdiparicchittirUpA kriyA sambhavati / tasmAdyathaiva kriyAtvasAmAnyasya satyapi karaNamAtrA dhAnatvavyAptatve pakSadharmatAvazAdindriyalakSaNakaraNavizeSasiddhistathe20 hApi / satyapi kAryatvasya buddhimaddhetumAtravyAptatve vivAdAdhyAsiteSu pakSadharbhatAvazAdviziSTasya buddhimataH siddhiH / anyathA sAmAnyasyApi vyApakAbhimatasya na siddhiH syAt / nirvizeSasya tasyAnupapatteH / na cAsarvajJasya kSitidharAGkurAdikAryagrAmopAdAnopakaraNasampradAnaprayojanAnabhijJatayA tatkartRtva sambhavati / ye hi yatkAraste tadupAdAnAdyabhijJAH / yathA kulAlAdayaH / sarveSAM ca kAryANAmIzvaraH karteti samastakAryopAdAnAdyabhijJAH / upAdAnaM ceha pArthivAdyAH paramANavaH "Aho Shrut Gyanam" Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 } syAdvAdaratnAkarasahitaH upakaraNaM samastakSetrasamavAyinI dhamAdhau / sampradAnaM kSetrajJAH / yAnayaM svakarmabhirabhipreti / prayojanaM sukhaduHvopabhogaH kSetrajJAnAmiti / tena yadyapi buddhimaddhetukatvamAtraM vyAptiviSayastathApi tadvizeSamya pakSadharmatAbalAtpratilambha iti vizeSaviSayamanumAnam / na coktadoSaprasaGgaH / syAdetanna kAryatvamAtraM svabhAvapratibaddhaM buddhimaddhetutvena / kintu tadvi- 5 zeSaH / yaddaSTerakriyAdarzino'pi kRtabuddhirutpadyate / tasya ca dRSTeH sopajAyate yadbuddhisadbhAvAmAvAnuvidhAvi dRSTam / ghaTAdikArbavizeSazca tathA na kAryamAnaM tanu vanAdyapi / tasya tadbhAvAbhAvAnuvidhAnAdarzanAt / tadetena vizeSeNopAdhinA prayuktAM buddhimaddhetukalyavyAptimupajIvan kAryatvasAmAnya na tena svabhAvapratibaddhamiti na tadgamayitumarhati / itarathA 10 dhUmaprayuktAM dhUmadhvajavyAptimupajIvataH pANDutvAdeH kumudakapotAdigatAdapi makaraketanAnumAnaprasaGgaH / tanyAyabAhyam / na hi yatkAryaM tadakhilamapi kRtabuddhimAtmanyupajanayatIti niyamaH kRtrimamaNibhauktikeSu khAtapratipUritapRthivyAM ca tathAdarzanAbhAvAt / kiM ca ko'yaM kAryatvasya vizeSaH / kiM buddhimadanvayavyatirekAnuvidhAnaM taddarzanaM vA ! 15 yadi pUrvaH kalpaH / sa buddhimaddhetukatvaM tanubhuvanAdInAmAtiSThamAnairabhyupeyata eva / na hi kAraNa kAryAnanuvihitabhAvAbhAvamanyo vaktumahati grahagRhItAt / atha taddarzanam / tarhi ya eva paTo'nena buddhimadanvayavyatirekAnuvidhAyI dRSTaH sa eva tatkAryo na tu vipaNivartI / atha tajjAtIyasya tadanvayavyatirekAnuvidhAnadarzanAdadRSTAnvayavyatirekAnuvidhA- 20 namapi tajjAtIya tatheti cet / kiM na tanubhuvanAdyapi tathA manyate / paTajAtIyameva kArye buddhimaddhetukamiti cet / nanu prAsAdAdikaMta tukaM na bhavedapaTajAtIyatvAt / athApaTajAtIyasyApi prAsAdAdikasya kenacidvizeSeNAstyeva paTena sajAtIyatvam / tarhi tanubhuvanAderapi tathA tatkiM na bhaviSyati / tataH svabhAvapratibaddhaM kAryatvaM buddhimaddhetukatveneti / 25 1' bhavanAdyapi ' iti 5. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 ekatvaM ca kSityAdikartuH / anekeSAM kArakANAmekAdhiSThAtRniyamitAnAM pravRttipratIteH / anekeSAM sthapatInAmekasUtradhAraniyamitavyApArANAM prAsAdAdikAryakaraNe pravRttiH pratIyate / na ca trilocanasya tajjJAnasya ca nityatAyAmekarUpatAyAM ca kAryANAM kAdAcitkatvaM vaicitryaM ca 5 virodhamadhirohati / kAdAcitkavicitrasahakArilAbhena kAryANAM kAdAcirakatvasya vaicitrasya copapatteH / atha yathAkAlalabdhaparipAkAbhyAM dharmAdharmAbhyAmeva ca zarIrAdisakalakAryotpattirbhaviSyati kimIzvarakalpanayeti cet / tadapi na kSodakSamam / dharmAdharmayoracetanayozcetana madhiSThAtAramantareNa svakArye kacidapi pravRttyayogAt / tathA hi dharmA10 dhauM cetanAdhiSThitau svakArye pravattete acetanatvAdyaditthaM taditthaM yathA kuThArastathA caitau tasmAttathA / na cAsmadAtmaiva dharmAdharmayoradhiSThAyakatvena kalpanAha: / tasya sAkSAtkArisaMvedanAsambhavAt / nApyacetanasya kasyacidakasmAdeva pravRttirupapadyate / anyathA niSpanne'pi kArye tatpravarteta / vivekavikalatvAt / atha kathamayaM dharmAdhavidhitiSThati kSetrajJeSveva 15 tayoH samavetatvAt / ucyate / sambandhAt / na hi sAkSAtsaMyogasama vAyAveva sambandhau / saMyuktasaMyuktasamavAyasyApi tadbhAvAt / saMyuktAH khalvIzvareNa kSetrajJazarIrAdhArambhakAH paramANavastaizca kSetrajJAstatsamavetau ca dharmAdharmAviti / saMyuktasamavAyo vA / kSetrajJairIzvarastha saMyogAt / anumAnAdajasaMyogasiddheH / tathA hi IzvaraH kSetrajJasaMyukto 20 mUrtadravyasaMyogitvAdyo mUrtadravyasaMyogI sa kSetrajJasaMyukto yathA ghaTastathA cAyaM tasmAttathA / sa cAsya saMyogo'nyatarobhayakarmasaMyogAnAM tatkAraNAnAmabhAvAdajaH / na ca vAcyaM dhamAdhammau paramANUnvA svadharmAdharmAnupagRhItAnkathamIzvaraH prerayatIti | viSavidyAvidA svakIyadharmA dharmAnupagRhItasya viSasya preraNadarzanAditi / bhavati cAtra zrutiH25 " vizvatazcakSusta vizvato mukho vizvato bAhuruta vizvataH pAt / 1 zvetAzvataropaniSat 313. "Aho Shrut Gyanam" Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH saMbAhubhyAM dhamati saMpatatraiAvAbhUmI janayan deva ekaH" iti / atraM prathamena vizeSaNena sarvajJatvaM labhyate, cakSuSA dRSTerupalakSaNAt / dvitIyena vaktRtvam , mukhena vAgupalakSaNAt / tRtIyena sarvasahakAritvam , bAhunA sAhAyyopalakSaNAt / caturthena vyApakatvam , padA vyAterupalakSaNAt / paJcamena dharmAdharmalakSaNapradhAnakaraNatvam , tau hi 5 lokayAtrAvahanAvAhU SaSThena paramANurUpapradhAnAviSTeyatvam / te hi gatizIlatvAtpatantIti vyutpattyA patatravyapadezyAH / sandhamati saMjanayanniti ca vyavahitopasargasambandhaH / te na saMyojayati utpAdayatIti vArthaH / dyAvetyUrcasaptalokopalakSaNam / bhUmItyadhastAt / eketyanenAnAditA lakSyata iti / tathA " apANipAdo javano grahItA pazyatyacakSuH sa 10 zRNotyakarNaH / sa vetti vizvaM na hi tasya vettA tamAhuragryaM puruSa mahAntam" / smRtirapi " ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvarga vA zvabhrameva vA" iti / vyAsavacanaM ca, "dvAvimau puruSo loke kSarazcAkSara eva ca / kSaraH sarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyate // 1 // uttamaH puruSastvanyaH paramAtme- 15 tyudAhRtaH / yo lokatrayamAvizya bimartyavyaya iishvrH||3||" iti / / tasmAdekaH sakalajagatAM sUtraNAsUtradhAraH __karmaklezAdibhirabhihataH kvApi kAle na nAma / nityajJAnAdvizadaviditAzeSavizvaprapaJcaH so'yaM siddhastripuravijayI jAtyayuktiprabandhAt // 375 / / 20 ho vimohabadasatyamapAsya zAThyaM __ krIDA taveyamathavA hRdi ko'pi kopaH / / yenAstikAnapi vitarkapaTUnapImAn yogAnvimohayasi vizvavidaH svarUpe / / 376 // 1' atra ca ' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| 2 zvetAzvataropaniSat 3119. 3 ma. bhA. va. pa. a. 30 zlo. 2.. 4 bha.gI. a. 15 zlo. 1617, "Aho Shrut Gyanam" Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 1 sU. 26 tathA hi yaugAH satataM vimuktinirdoSatAsiddhikate zivasya 1 sA saMgati naiti yato virodhaH sAtatyamuktyoriha durnirodhaH // 377|| muktaH prasiddhaH sudhiyAM sa eva yasya dhruvaM bandhavidhiH parAbhUt // ucchRGkhalebhyaH khalu zRGkhalebhyo yathA vyapetaH puruSo'tra muktaH // 378 // 5 vandhe ca satyastu kathaM kathaJcinmuktau sadAtvena samanvitatvam // syAccettadA candrakalAvacUlaH kAryaM satyetadapi sphuTaM syAt // 379 // kAryataivAsya nAstIti tasyAH sakhe kiM sadAtvaM ghaTAkoTimATIkate // muktataivAsya nAstIti tasyAH sakhe kiM sadAtvaM ghaTAkoTimATIkate // 380 // 10 muktatAstyeva cetpArvatIpreyasaH kAryatAdhyasti satyaM tvadutprekSayA // kAraNAbhAvataH kAryatA nAsti cenmuktatA mAstu bandhakSayAbhAvataH // 381 // 412 15 dhvastamohena kandalIkRnmataM nezvaro muktimAnnaiva baddho yataH // nApyamukto na yatklezasaMzleSavAnnityamuktastato yuktitaH syAditi // 382 // yaJcapi vizvatrayasUtraNAyAmekaH paraM zAzvatasUtradhAraH || kAtyAyanI kAmuka ityakIrti kIrtti tadyatra na te karoti // 383 // tathA hi zazabhRnmaulestrailokyaghaTanA bhavet // yathAruci pravRttiH kiM karmatantratayAthavA // 384 // 20 dharmmAdyarthamatheoddizya yadvA krIDAkutUhalAt // nigrahAnugrahArthaM vA sukhasyotpattaye'tha vA // 385 // yadvA duHkhavinodArthaM pratyavAyakSayAya vA // bhaviSyatpratyavAyasya parIhArakRte kimu || 386 // 1' yathAhi ' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH apAra karuNApUrAtkiM vA kiMvA svabhAvataH || ekAdazaivamete syuH prakArAH paraduHsahAH || 387 // jAyeta paurastyavikalpanAyAM kadAcidanyAhamapi trilokI // na nAma naiyatyanimittamasyAH kiJcidvirUpAkSaruceH samasti // 388 // karotyayaM tAM yadi karmatantraH svatantrataitasya tadA kathaM syAt // sakhe svatantratvamidaM hi yeSAM parAnapekSaiva sadA pravRttiH // 389 // karmavyapekSasya ca kartRtAyAmIzasya yuktA na khalu pravRttiH // karmaiva yasmAdakhilatrilokIM kariSyate citravipAkapAtram // 390 // nAcetanaM karma karoti kAryamapreritaM cediha cetanena || yathA mRdityetadapAsyamAnamAkarNanIyaM purataH sakarNaiH // 391 // tRtIyakalpe kRtakRtyabhAvaH kathaM bhavedbhUtapateH kathaJcit // prayojanaM tasya tathAvidhasya dharmAdikaM hanta virudhyate yat // 392 // athApi zambhurjagatAM vidhAne pravartate krIDanakautukena // kathaM bhavettarhi sa vItarAgaH sakhe pramattArbhakamaNDalIya // 393 // pazyanpattanamatra bhUpatirathaM rAjJIyamete sutA stantasturagA ime madamucAmeSAM ghaTA dantinAm || sAmantAH samayaM namanti nitarAmete tadevaM zizu vAto'pyAramati sphuTaM sikatilasrotasvinInAM taTe || 394 // utpattaye na ca sukhasya tathA pravRttiH zambhoryataH sukhaguNo'tra na sammataste / sa svIkRto dazaguNezvaravAdibhiryaistairapyasAvupagato bata nitya eva // 396 // 413. " Aho Shrut Gyanam". 10 vinigrahAnugrahasAdhanAya pravarttate cegirizastadAnIm // virAgatA dveSavimuktatA vA tathAvidhasvAmivadasya na syAt // 395 // 20 15. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zya yataH / kSudragrAme nivAsaH kvacidapi sadane raudradAridyamudrA jAyA durdarzakAyA kaTuraTanapaTuH putrikANAM savitrI || duHsvAmipreSyabhAvo bhavati bhavabhRtAmatra yeSAM bataitAn zambhurdaHkhaikadagdhAn sRjati yadi tadA syAtkRpA kIdRgasya // 399 // 10 atha dharmamadharmamaGgabhAjAM saciva kAryavidhAvapekSamANaH // sukhamasukhamihApayegirIzastadavaramupariniSedhanAdamupya // 400 // svabhAva evaiSa pinAkapANe: pravartate vizvavidhau yadetat // svabhAva evaiSa verjaganti prakAzayatyeSa yadityayuktam // 401 // evaM hIzvarasaMvido viphalatA tasmAnnisargAnnijAt pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 26 etasya duHkhaM na sukhaM tathAsya na pratyavAyo'sti kadAcanApi // duHkhAdibhedatritayaM na vaktuM yuktaM tato yogadhurandharasya || 397 // puNya kAruNyapIyUSa pUreNAtyantapUritaH || pravarttate jagatsarge bharga ityapi bhaGguram || 398 // kiM mAmUjagatAM pravartanavidhinizcetanAnAmapi // tatteSAM parikalpayanti kimadhiSThAtAramete zivaM vyarthe vastuni yujyate matimatAM kiM pakSapAtaH kvacit // 402 // nizcetanAnAM jagatAM pravRttau kAryaM kathaM syAnniyatapradeze // jAte'pi kArye viratizca na syAdityetadapyeti na yuktivIrthAm // 403 // 20 svabhAvavAdAzrayaNaprasAdAdevaM vidhAnAM kuvikalpanAnAm // nAsti prasaGgaH kathamanyathA syAnnAyaM sudhAdIdhitizekhare'pi // 404 // atha bravothAH kimibhairvikalpairyathA tathAyaM kurutAM trilokIm // karttA hi tasyAzcyutadoSapaGkAtkAryatvatastAvadasau prasiddhaH // 405 // cetasvinAmidaM naiva suvarNaM bhAsate vacaH || kathaJcit kSamate yanna parIkSAkaSapaTTikAm // 406 // 1' yadevam ' iti bha pustake, 'yadaivam' iti pa. pustake pAThaH / 15 25 "Aho Shrut Gyanam" Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH tathA hi kimidaM kAryatvaM nAma / svakAraNasattAsamavAya iti vyomazivaH / yaH svakAraNairAdhArabhUtaistantvAdibhirAdheyabhUtayA sattayA ca sArdhaM paTAdivastunaH samavAyaH sambandhaH sa tasya kAryatvamityarthaH / naitacchekocchekakAri / svakAraNasamavAya itIyataiva tvadAkAMkSitakAryatvasya lakSitatvena sattApadasyAtiriktatvAt / na hi kiJcidasadapi 5 svakAraNeSu samavaiti / asataH svakAraNAnAmevAbhAvAt / dravyAdipadArthapaJcakavRttitvAcca samavAyasyeti nAsti sattApadavyavacchedyaM kiJcit / sambhavadvizeSaNametaditi cet / kiM vayamAcakSmahe na sambhavatyetaditi / kintvadhikam / adhikasyApi sadbhAvamAtreNa lakSaNatvAbhidhAne bahutarabhidAnImabhidhAnIyaM syAt / atha dvitIyametalakSaNaM kAryatvasya sattA- 10 samavAya iti / bhaivam / akAryamatepvapi vyomAdipvasya gatatvenAtivyApakatvAt / athAstu kAraNasamavAya eva kAryatvam / nanu taspaTAdivastu sadasadubhayarUpamanubhayarUpaM vA svakAraNeSu samaveyAt / yadi sat / tatki svataH sattAsamavAyAdvA / svatazcet, kiM kAraNavyApAreNa / svataH sataH samavAyAderivAsya nityatvAt / tathApi 15 tayApAre'nuparamaprasaGgaH / atha sattAsamavAyAttatsat / nanu sattApi satyasatyubhayarUpe'nubhayarUpe vA tasminsamavaiti / nAdyaH pakSaH / yato vivAdAspadaM vastu na tAvatsvataH sat / samavAyAdivannityatvApatteH / sattAsamavAyAbhAvaprasaGgAcca / tathA hi yatsvataH sanna tatra samavaiti yathA sattAyAmeva / svataH sadabhyupagataM ghaTaudIti / atha sattAsamavAyattatsat / 20 nanu so'pi sattAsamavAyo'pareNa sattAsamavAyena satyeva vastuni syAt so'pi sattAsamavAyo'pareNa tena satyeva tasmin bhavedityAdyAvarttanenAnavasthA / atha na santi bhUyAMsaH sattAsamavAyA yato'navasthA sthemAnamAskandediti cet / tarhi bhavavitaretarAzrayadoSaH / siddhe hi vastunaH sattve sattAsamavAyaH sidhyati tatsiddhau ca vastunaH sattvaM sidhyatIti / nApi dvitIyaH 25 1 paTAdi' iti pa. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 26 klpH| asati karikesarikalApakalpe kathaM na syaat| tasya padArthapaJcatayIvRttitvena svIkRtatvAt / asatazca tadanyataratvAbhAvAt / nApi tRtIyaH / ekAntavAdInAM sadasadrUpatAyA anabhyupagamabAdhitatvAt / nApi caturthaH / yato'yamatrAbhisandhiH / svarUpeNa tanna sannApyasatsattAsambandhAtu saditi / durabhisandhisyam / vidhipratiSedhayoranyataratiraskAranAntarIyatvAt / yastvatra vyomazivasyaiva tadayuktam / niSThAsambandhayorekakAla. tvAbhyupagamAt / tathA hi padArthAnAM svakAraNasambandha evotpattirna pUrvasattvaM satkAryavAdapratiSedhAditi / yazca kandalIkAsya anityeSu tu prAgasata eva sattA kAraNasAmarthyAt / na ca kharaviSANAdiSu prasaGgaH / 10 tadutpattau kasyacitsAmarthyAbhAvAditi samAdhiH / so'pi na sudhIsamA dhaye / evamapyasati vastuni samavAya iti pakSasyaiva kakSIkArAt / tatra ca prokto doSaH / prasaGgaviparyayAbhyAM ca bAdhyate / asati sattAsamavAyastatsadeveti prasajyate / yathA vyoma / sattAsamavAyazcAbhyupagataH paTAdikAryeSu / atha na teSAM sattvamiSyate / bhavatu tarhi viparyayaH / 15. yadasanna tatra sattAsamavAyaH / yathA vyomakamale / asanti hiM vivA dAspadapaTAdInIti / na sattAsamavAyAdapi kArya sadyatastathAbhUtaM kAraNeSu samaveyAt / nApyasattatra samavaiti / asataH khapuppasyeva kecidapi samavAyAsambhavAt / ubhayarUpamityAdipakSadvayaM tvanantaradRSitaitAdRzapakSadvayavaddaSaNIyam / kiMca yadi svakAraNeSu samavAyaH kAryatvam / tadA samavAyasyAnityatAprasaktiH / kAdAcitkatvAt / atha nAyaM kAdAciskaH / tarhi ghaTAdikAryamapi kathaM kAdAcitkaM syAt / tallakSaNabhUtasya svakAraNasamavAyasya sadA sattvAt / atha nAsya sadA sattve kAraNarUpopAdhimAneva hyayaM kAryatvamucyate / taghyAvRttau ca nAyaM tadupAdhimAn / yathA daNDavyAvRttau puruSo na daNDIti / na copAdhyabhAve vizaSe 1' abhisandheH' iti bha. pustake pAThaH / 2 ' ca ' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH NamAtrasyaivAbhAvo viziSTastu tadavastha eveti vAcyam ! yato vizeSaNAbhAve'pi viziSTo'stIti kastArkikaH prakaTayediti / tadakhilaM skhalitaM vcH| yasmAtkAraNarUpopAdhinApagacchatA samavAyasvarUyaM kiMcidapahRtaM na vA / na cet, tarhi tathaiva tatsvarUpasya sattvAtpUrvAvasthAyAmivedAnImapi samavAyasya kAryatvalakSaNatvAnapAyaH / apahRtaM cet, tarhi tatsvarUpA- 5 pahAre siddhaM tasya kAdAcitkatvam / atha svarUpaM svakIyo dharmaH svarUpamucyate tasya ca bhinnasyApahAre'pi na samavAyasya dharmiNastuSAMzamAtramapi vipadyate / tadasundaram / yataH svarUpazabdenAsmAbhiH sa evAsya svabhAvo vivakSito yaH skldhiidhaarbhuuto'saadhaarnnH| sa cettadavasthaH / tadA pUrvavat prasaktiH / anyathA tu kAdAcitkatvam / nanu yadyatyanta- 10 bhinna kAraNarUpopAdhyapagame'pi vastumvarUpApagamaH / tarhi puruSeNa mukte daNDe tatsvarUpamapyapeyAt / so'pi parasyApacikIrSayA pIyUSagaNDUSopadezaH / abhyupagamyata eva hi kathaJcitsvarUpApagamaH / daNDagrahaNapariNAmaparihArapUrva puruSeNa tadaparapariNAmasvIkArAt / sarvathAbhyupagamAbhAvAcca puruSatvena pratyabhijJAnam / athAstu samavA- 15 ye'pyevaM svarUpApagama iti cet / kAdAcitkatvamapyevamastu / astu cet , kathaMcidanityatvamapyastu / omiti cet, aho vainayikatAmya / kiM tu kumbhAdikArya kartukAmena kulAlena prathamaM samavAyaH karttavyaH / tasyApi kAryatvaM svakAraNasamavAyaH iti prathamataraM sa vidheyaH / tasyApyanyastatsamavAyaH kAryatvamiti prathamatamaM sa 20 sUtraNIya ityanavasthA / tataH svarUpAsiddhaM svakAraNasattAsamavAyarUpaM kAryatvam / bhAgAsiddhaM ca / yoginAM niHzeSakarmapralaye pradhvaMsAbhAvarUpatayA samavAyamya sattAyAzcAbhAvAt / athAbhAvaparihAreNa bhAva eva kSityAdiH pakSIkriyate tato na bhAgAsiddhaH / nanu kuto'bhAvasya parihAraH / kimabuddhimaddhetukatvAdetasya / yadvA tatpakSI- 25 karaNamantareNApIzvarasiddheH / yadyAdyaH pakSaH / tadA "Aho Shrut Gyanam" Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 yoginAmasamamuktikAminIsaGgamaM kimapi vAJchatAM satAm // candracUlacaraNAmbujadvayArAdhanaM nirupayogamApatet // 407 / / saMhAro'pi caivaM na buddhimaddhetukaH syAt / evaM nirhetuko'parahetuko vA bhavet / nirhetukatve saMhArasya nityasatvApattyA zAkya5 darzanAnupravezaH / nityamasattvApattyA vA tasya samastavastUnAM nityatvaM syAt / tathA ca prArambhasyApyabhAvAtkautaskutaM kSityAdebuddhimatkAraNakalpanAsaMroheNa / dvitIyapakSo'pyayuktaH / abhAvapakSIkaraNamantareNezvarasiddheH sapratyUhatvAt / yasyaiva hi vasudhAderasau buddhimAn kartA tanmAtrajJa eva syAnna punaH sarvajJaH / tathA ca kathamIzvarasiddhiH / athAnyato'numAnAdabhAvakartA'sau setsyati / na tarhi kAryatvAnumAnAtsarvajJatvasiddhiH / na cAnyadanumAnaM tasyAbhAvakartRtvasiddhinibandhanamIkSAmahe / tanna vyomAzivoktaM svakAraNasattAsamavAyasvarUpaM kAryatvamupapadyate / prAgasataH sattAsamavAyaH kAryatvabhityeke / tadapi prAgukta yuktvaiva nirastamavaseyam / "abhUtvAbhAvitvaM kAryatvam" iti 15 kiraNAvalIkAraH abhUtatvAbhAvitvaM hi bhinnakAlakriyAdvayAdhArabhUte kartari siddhe sati sambhavati / ktvApratyayAntapadavizeSitavAkyArthatvAt / zrutvA cintayatIti vAkyArthavat / na cAtra bhavanAbhavanayorAdhArabhUtasya kartuH pratItirasti / abhavanAdhikaraNasyAvidyamAnatvena bhavanAdhArasya vidyamAnatayA bhAvAbhAvayorekAdhAratvAnupapatteH / tatki kuTAdayo bhAvA bhavatA bhUtvA bhavantaH svIkRtAH / tathA cet, tarhi sAMkhyakakSApaJjarapravezaH zaraNIkRtaH / satkAryavAdAzrayaNAt / tadasat / asmAkamabhUtvA bhavanasya sughaTatvAt / bhavanAbhavanayorekasyAdhArasya sattvAt / ghaTo hi dravyarUpatayA san paryAyarUpatayA cAsan kulAlakaracakracIvarAdisampa karkAtparyAyarUpatayA prAdurbhavati / na caivaM kapilamatopanipAtaH / tanmate hi 25 sarvaprakAraiH sato vastuno vyaktimAtraM kAraNaiH kriyate / yathA timirasaMcaya 1 . kiraNAvalI' pR. 145 paM. 1. "Aho Shrut Gyanam" Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH 419 saMghaTitaghaTasya pradIpaprakAzeneti / ammadabhipretasya cAbhUtvA bhAvitvasya tvayA svIkAre svamataprakopaH / tataH svarUpAsiddhaM tvanmatamabhUtvA bhAvitvasvarUpaM kAryatvam / sidhyatu bAnupalabhyopalabhyamAneSu jaladharamahIruhazarIrAdiSu, parvatAdiSu punaH kathaM tasiddhiH / na khalu merumakarAyaH sarvathA prAgasantaH saJjAyanta ityatra kiMcitpramANamastIti bhAgAsiddhaM tallakSaNaM kAryatvam / sarvathA pralayAsiddheH proktAsattvasiddhiriti cet / na / sarvathA pralayAsiddheH / zambhusiddhestasiddhisvIkAre ca cakrakAkrAntiH / zambhusiddhau hi sarvathA pralayasiddhistasyAM ca satyAM mervAderabhUtvA bhavanasiddhistatazca zambhusiddhiriti / yatpunaH sAvayavatvasAdhanaM kAryatvasiddhAvabhyadhAyi tatkimavayavasamavAyo'vayavasaMyogo'vayavA- 10 viSvagbhAvo vA bhavet / avayavasamavAyapakSe kimavayavAdhikaraNatvamavayavAdheyatvaM vA sAvayavatvaM syAt / AdyakalpanAyAmubhayAsiddhiH / na hyavayavinyavayavAH samavetA iti vAdiprativAdinorabhyupagamaH / dvitIyakalye punarakyavAdheyenAvayavatvasAmAnyenAnekAntaH / tasya tatra vRttAvapyakAryatvAt / yatpunarevaM kenacidavAci saMhAvayavaivartata iti yogava- 15 lena sAvayavatvamiti / tadapi nopapannam / sAdhanasya naH prati vizeSyAsiddhatvAdakyavasamavAyasvabhAvasAvayavatvasya samavAyAnabhyupagamenAsiddhatvAt / avayavasaMyogapakSastu vyomAdinA vyabhicArI / ghaTAdipadArthAvayavasaMyogavato'pi tasyAkAryatvAt / na ca nAstyavayavasaMyogo'syeti vAcyam / avyaapktvaaytteH| sklmuurtdrvysNyogmvruuptvaadhyaapktvsy| 20 nApyavayavAvipvagbhAvaH sAvayavatvam / vAdyasiddhatvAt / yattUdayanaH prAha / anyatra yadyapi sAvayavatvaM vikalpadUSitaM tathApyatra dravyAntarasamavetatvamiyabhimataM sAvayavatvamiti / tatrApyavayavaiH saha vartate yattatsAvayavamiti sAmAnyataH sAvayavazabdavRttau kuto'yaM dravyamya dravyAntarasamavetatvaM sAvayavatvamiti vizeSa labdhavAn / na hi zabdAnityatva- 25 1' yadyapi ' ityAdhika pa. bha. pustkyoH| "Aho Shrut Gyanam" Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 26 siddhaye prameyatvahetumupAdAya yadyapi pramANaviSayatvaM prameyatvamucyate tathApi paTAdyanityapadArthavRttyeva tadihAbhimatamiti vizeSo labhyate / lAbhe'pi vA kathaJcitsamavAyasyAsiddherasiddho dravye dravyAntarasamavetatva svarUpo'pi vizeSaH / yadapi mahattve sati kriyAvattvA5 diti sAdhanamAvedi / tatra vizeSaNasya bhAgAsiddhiH / dyaNuke pakSAntaHpAtini mahattvasyAsatctvAt / na ca na tatpakSIkRtamiti vAcyam / tatra kAryatvasyAprasiddhiprasaGgAt / na ca mUlAnumAne'pi na tatpakSIkAra iti sAram / yatastatra vizeSaNamantareNa kutaH pakSAdvahirbhAvo'syAvaseyaH / viruddho hi vAdo yatra tadvivAdamAvedyate / viruddhavAdo dyaNu10 ke'pyastyeva / tathA hi bhavAnAha dyaNukaM buddhimaddhetukaM vayaM tu moDanyatheti / atha kAdanyadvivAdamiti vizeSeNa vA pakSaH kriyate / tarhi pakSAntaram / kicaivaM kathaM vyaNukasya buddhimaddhetukatvAsiddhiH tadasiddhau ca kathaM kasyacitsarvajJatvasiddhiH / dvyaNukasyAbuddhimaddhetukasya kenacidajJAnAt / yo' yatkaroti sa tadupAdAnAdyabhijJa eveti dyaNu15 kasya buddhimaddhetukatvasiddhau tadupAdAnabhUtasya vyaNukasyApi jJAnaM siddha S meva / tathA ca sarvajJatvamapIti cet / tadapi na pezalam / evamapi sarvajJatvAprasiddheH / vyazukasya vuddhimaddhetukatvAprasiddhau hi tadupAdAnIbhUtAnAmajJAnamevAvatiSThate / tathA ca kutaH sarvajJatAsiddhiH / kiM ca paramANUnAM kenacidajJAne kathaM dyaNukasyotpAdaH / IzvareNa khalvadhiSThitAH 20 paramANavo vyaNukamArambhanta iti tvanmatam / na cAjJAtAnAmadhiSThAnaM sambhavati / 420 yaNuke ca catAkArye sati trilokI suduHsthitA samabhUt // yadvA mitra citraM yadakAryaM bhavati dausthyAya // 408 // evaM ca variSTha bho yogagariSThAH cakre zivasiddhirmAnena bhavadbhiH / * 18 atha yo ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 421 dhyaNuke kAryatAsiddhau brUyAzcedanyasAdhanam | tadaiva tarhi praguNaH zRNuyAstatra bAdhanam // 409 // yadapi racanAvattvamavAci / tadapi na cAru / yataH keyaM racanA nAma / vicitrapradezazAlitvamavayavasaMyogo vA / yadyAdyaH pakSaH / tadA. ntarikSaNAnekAntaH / samastamUrtadravyasaMyoganibandhanAnAMpradezAnAM tatrApi 5 sadbhAvAt / na ca vAcyamupacaritA eva tatra ta iti / samastamUrtakriyAkAritvaM na syAt / upacaritanabhodezasvabhAvAdviziSTAdRSTopakArAtasyArthakriyAkAritvamapi na kAntam / upacaritamyAsadrUpasya zrotrasya vAndhyeyasyevAdRSTanApyupakArAyogAt / atha dvitIyaH / tarhi kaH sambandhaH / tadasamavAdhikAraNakatvaM ekArthasamavAyo vA / Adyazcet , 10 tadA prativAdyasiddhiH / na khalvavayavasaMyogasyAsamavAyikAraNatAsmAkaM siddhA / ekArthasamavAyastu vyabhicArI / saMyogena sAdhamekamminnartheskyavarUpe'vayavivadakAryANAmapi sAmAnyAdInAM samavetatvAt / etattarhi vakSyamANakAryatvasAmAnyadUSaNAnumAnena dUSitaM pratipadyethAH / etena tadapAstaM yaduktam "etebhya eva hetubhyaH kartA kazcana sAdhyate" iti / 15 nanyevametAnyanumAnAni pratikSipatAM bhavatAM kiM na kAryatvaM parvatAdiSu siddham / tathA sati nityatvameSAM syAt / ucyate / abhimatameva tadatra, kintu naitAnyanumAnAni kAryatvasiddhisAdhiSThAnIti brUmaH / kiM tIbhiranumAnairbhavatUbhayasiddhAtkAryatvAtsAdhyasiddhiriti cet / naivamubhayasiddhAdapi / pratibandhagrahaNopAyApAyena sandigdhavyabhicAritvAdasya / 20 athAtipratItAveva pratyakSAnupalambhastadrahaNakAraNatayeti cet / tarhi pratyakSAnupalambhayogya eva gocare vyAptigrahaNasvIkArAdanupalabdhapuruSavyApAraiH tRgatarutaDinnetA ( ? ) dibhirnizcito vyabhicAro'stu / pakSIkRtAstRNAdayo na ca pakSIkRtena vyabhicAra iti cenmaivam / pratyakSapratikSiptasya pakSIkaraNe nyAyAbhAvAt / anyathAnupNo'gniH prame- 25 1 atra kiJcitpatitamiva pratibhAti / "Aho Shrut Gyanam" Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 26 yatvAdityAdAvapi pakSIkaraNameva zaraNaM syAt / atha pakSIkRtenaiva vyabhicArodbhAvane'numAnamAtramudrAmaGgaprasaGgaH / tathA hi dhUmAnumAne'pi zakyamevaM vaktum / vahivyabhicArI dhUmaH parvatanitambe tamantareNa / yadi hi tatrApi pratyakSeNAzuzukSaNiH prakSiptaH syAttadA ko nAma na manyeta 5 vyabhicAram / na caivam / ayogyadezasthatayA tatra pratyakSasya vidhau pratiSedhe vA kuNThitatvena sandehAt / ata eva hetoratrAvasaraH / "sandigdhe hetuvacanam" iti vacanAt / na caivaM prastute'sti / nedIyasthairavacanairapyavadhAnaikacittairapi tRNAdiSu pratyakSeNa prtiiternuplmbhaat|adhykssmev ca pratiyoginaH pratiyogyantarApekSayAnupalabdhirucyate / tato'nupalabdhibAdhitameva vyvhaarsaadhnaapekssyaanumaanbaadhitmucyte| na cAnumAnabAdhite'pyanumAnAntarAvakAzaH / atha dRzyavizeSaNasyaivAbhAvaM vyavahArayati / dRzyAdRzyasAdhAraNaM ca buddhimattvamiti dRzyatAniyamAnupapatterbuddhimataH kathamanupalabdhimAtreNa tRNAdijanmani niSedhaH / tataH sandehAtpakSI karaNaM nyAyyamiti cet / tadetadatisthavIyaH / vyAptisAdhanAyAdhyakSAnupa15 labdhyoradhikAradAnAdeva dRzyatAmvIkArasya prasahyAyAtatvAt / na hyadRzye pratyakSamanvayasAdhanamanupalabdhirvA vyatirekasAdhinIbhavitumarhati / dRzyate tu niyatastRNAdinA vyabhicAracakitacetAH pratyakSAgocareNa buddhimatA vyAptiM gRhNIvAt / gRhNAtu, na tu tatra pratyakSAnupalambhAzrayaH zreyAnamya / nanu dRzyAdRzyavizeSaNamanapekSya prekSAvattvamAtreNa vyAptigrahaH / naivam / 20 tAvatApi hi pratyakSakRtAyA vyAteranavakAza eva / dRzyaikasvabhAva niyatA hi sA kathaM dRzyAdRzyasAdhAraNarUpaviSayA bhavet / taddhi dRzyamadRzyaM ca rUpamekabuddhimattvAdidharmAnuvRttAvapi svabhAvaviprakarSetarAbhyAmatyantaM bhinnajAti / tataH pratyakSaM dRzyaikajAtisvIkAreNa pravRtta bhitaravArtAnabhijJaM tadviziSTameva sAdhAraNamapi dharmaM vyApakamAdarzayati / 25 yadyapi dezakAlavizkRSTamapi na dRzyam / tathApi darzanayogyatayaika jAtyeveti / svabhAvaviprakRSTasyaiva pratyakSeNa parihArAt / sarvAnyavarjane hi niyatavizeSaparyavasAnAdvayAptireva na syAt / yathA hi svapravRtti1 - tu sAnumAnamucyate ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 423 yogyajvaladbhAsurAkArapuraskAreNa pravartamAnAdhyakSakRtA vyAptiH saptArciSi na jaTharAnalasAdhAraNarUpaparyavasAyinI / anyathA tArNAdibheda ivAbhimate'pi rUpe sandihAno na tatsAdhyArthakriyAlAbhaikAgrabuddhiH pravartate / yathA vA pallavollAsane samIraNena vyAptiradhyakSakRtA spRzyarUpapuraskArAnna stimitamArutasAdhAraNarUpaparyavasAyinI / anyathA kisalayakampena 5 pavanamanuminvan spRzyaprabhaJjanAnurUpe pravRttinivRttI nizcayena nAcaret / tathA buddhimatyapi pratyakSakRtA vyAptirnAdRzyamAdhAraNarUpaparyavasAyinI / tammAt, pratyakSavyAjena yadi pramitimAtrameva vyAptisiddhAvabhidhIyate / tadA pratyakSakRtakAraNatvanizcayasya tasya dRzyAdRzyarUpaparyavasAyitvAbhAvena vyAptatvAt / prayogaH-yo yaH pratyakSakRtaH kAraNatvanizcayo 10 nAso dRzyAdRzyarUpaparyavasAyI / yathAgnau jaTharajAtajAtavedaHsAdhAraNarUpaM pariharanpratyakSakRtazcAsau buddhimatIti vyApakaviruddhopalabdhiH / dRzyAdRzyarUpaparyavasAyitvaM hi pratyakSAkRtatvena vyAptaM tadviruddhazca pratyakSakRtakAraNatvanizcaya iti vyApterabhAvAtsandigdhavipakSavyAvRttikatvameva kAryatvasya / kiM ca yadi dRzyAdRzyavizeSaNamavadhUya dhIma- 15 nmAtreNa vyAptirvivakSitA / tarhi yadA buddhimadabhAve kumbhakAryasyAbhAvamupadarzayedvAdI vyatirekapratipAdanAya / tadA dRzyAdRzyavizeSaNazUnyacetanamAtrasyAbhAvaH kena pramANena siddhH| dRzyAnupalabdhezyasyaiva pratiSedher3adhikArAt / anyathA tRNAdinA vyabhicArasyAzakyaparihAratvAt / na hi dRzyapuruSaviSayaivAnupalabdhirbuddhimanmAtrasya vyatirekabodhasAdhanIbhAvitu- 20 marhati / AtyantikaviSayabhedasya vyaktatvAt / anyathA tRNAdijanmanyapi dRzyapuruSaviSayaivAnupalabdhiH kAryatvanyabhicArasthirIkaraNakAraNaM kiM na syAt / tayaiva tatrApyadRzyasyApi kartuH pratiSedhasambhavAt / naM hi lAbhe pravezazchede niHsaraNamiti nyAyyam / tasmAddazyavizeSaNApohe vyatirekagrahaNopAyAbhAvAvyApteH punarapi vipakSavyAvRtti- 25 sandehaH / na ca nabhasyubhayAbhAvavibhAvanabhupAyo vyatirekagrahaNasya / kAryatvAbhAvasya buddhimadhyApArAbhAvaprayuktatvanizcayAnupapatteH / tadaparakAraNasAkalye hi tanmAtrAbhAve'bhAvaH kAryasya tadabhAvaprayuktaH pratyetuM .1 svArthabuddhayaH puruSAH svArtha siddhisamaye pravartante svArthavinAzamAlocya nivartanta tadvat / "Aho Shrut Gyanam" Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 26 zakyaH / nivRttimAtraM tu dAsIgardabhanyAyenAkAryakAraNayorapi sulabham / evaM ca kiM buddhimatkAraNavyApArAbhAvAdvihAyasi kAryatvAbhAva uta kAraNamAtraviprayogAditi sandehaH / tathA ca sa 'viphalaH prayAsaH / anvayo'pi hi kAryamAtrasya kAraNamAtreNa gRhyantAmutasvit puruSavizeSaNena kAraNeneti sandeha eva / atha dRSTa evAyaM puruSavizeSaNa. kAraNarUpo vizeSaH kathaM parihatuM zakyo dhUme dahanAtmavat / yadyevaM dRzyazarIrarUpo vizeSaH pratIta eva kathaM parihartuM zakyaH / citrabhAno surAkAsvat / sa hi tarhi vizeSo vyabhicAryate bhUdharAdiSu dRzyazarIrakartAraM vinApi kAryatvasya darzanAditi cet / vyabhicAryatA 10 nAma / kintu yathA dRSTatvAtpuruSavizeSaNakAraNe'nvayo bhavatAbhidhIyate tathA kArye'pi paridRSTavizeSe eva purAtanaprAsAdAdAvanvayo'bhidhIyatAM na tu bhUdharAdAviti kiM nazchinnam / nanvevaM jainAnAmapi kathaM vApyanumAnAdatIndriyavastusiddhiH / tadasAdhIyaH / upalambhAnupalambhaprabhava tarkapramANAdhyAptigrahaNavAdinAmevaMvidhadoSazleSAsambhavAt / pratyakSA15 nupalammAbhyAM tu tadrahaNavAdinAM nAsti tadoSebhyo mokSa iti / api ca kathaM pratyakSAnupalambhAbhyAM kAryamAtrasya buddhimatkAraNavizeSaNa vyAptigrahaNamanuguNam / yato'mU pratyakSAnupalambhA viziSTa kAryakAraNajAtyullekhenaiva kAryakAraNabhAvagrahaNAya pravartate / tathA hi pratyakSAnupala mbhapravRttisamanantaramIdRzAt jvaladbhAsurasvarUpavizeSAdIdRzakapotakaNTha20 dhUsaramakSikaNThavikArakAri vastu jAyate / IdRzAtpuruSavizeSAtpRthubuno 1. anyathAsiddhizUnyasya niyatA pUrvavRttitA / kAraNatvaM bhavettasya-' iti kAraNatvalakSaNe'nyathAsiddhasya na kAraNateti nizcitam / tathA ca ghaTotpattau zirasi mRttikAmAnItavatI dAsI tathA tadAnayanakArI gardabhazca na kAraNaM kiMtu mRttikaiva / anyathAsiddhizUnyatvAt / bhRttikAhI dAsI gardabhazcAnyathAsiddhau / upAyAntareNApi mRttikAnayanasya sukaratvAt / etadvicArya nivRttimAtraMtu' ityaadinirdeshH| 2 'sakalaprayAsaH' iti pa. ma. pustakayoH pAThaH / 3 'na tathA' iti pa. pustake pAThaH / 4' prahavAdinAM teSAmevavidha ' iti pa. bha. pustakayoH paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] 10 darAdyAkAramIdRzAttu tasmAdAtAnavitAnIbhUtatantvAtmakamityanenAkAreNa hetuphalabhAvaH sarvAparakAryakAraNajAtivyudAsena viziSTameva jAtiyugmamullikha pravartate / iyameva gatiH sarvatra hetuphalabhAvavedane viditA dhruvamIzvarAnurodhAtprasiddha nayalaGghanamidaM vacaH / athAbhidadhIthAH / kaH punastrAnurodhaH / yadi tArNAdibhedamudasya vahninA dhUmamAtrasyeva bhUdharAdi - 5 bhedamudasya kAryamAtrasya buddhimatA vyAptiM pratIyAtpratyakSam / yathaiva tarhi barhiSA kAryajAtivizeSasya dhUmasyAvAntara sUkSmajAtimAtramantarbhAvya vyAptigrahaH / tathA buddhimatApyastu kAryajAtivizeSasyaiva vastrAderna tu kAryamAtrasya / yathA vAtyantavisadRzIrapi jAtIrantarbhAvya kAryamAtrasya buddhimatA vyAptiM jighRkSasi tathA kAryamAtrasyaiva yatra kAryamAtraM tatra vahnirityevaM vahninApi kiM na tAM gRhNIyAH / indriyapratyakSapratyayasyaiva bahirvyApAra ubhayatra kathaM bhinnAM pravRttimAzrayet / atha kAryamAtraM vyabhicarati citrabhAnuM natu buddhimantamiti vyabhicAradarzanAdarzanakRto'yaM vibhAga iti cet / tattarhi darzanAdarzanaM vimarzamanArUDhaM gacchattaNasparzacanna vyavahArAyeti tadanurUpeNa vimarzenAvazyaM bhAvyam / na cAyamasti / 15 na hi kazcidabhidhUmAdiSvanvayavyatirekagrAhipratyakSAnupalambhApravRttau kAryajAtirakhilA'nalAdutpadyata iti saMkalpamanubhUya bhUyovyabhicAradarza nAdyataH kAryAntarANi vahnimantareNApyupalabhyante tato dhUma evAnena janyata iti nizcayaM paricinoti / kiM tu jhaTityeva pratyakSAnupalambhAnantaramasmAdamyAderidaM dhUmAdIti jAtivizeSadvayaM hetuphalabhAvatayA nizcinoti / kiM caitavyabhicAradarzanaM kiM satyAmeva vyAptAvanumAnamAtraM khaNDayati yadvA vyAptireva mithyeti vyavasthApayati / nAdyaH pakSaH | virodhAt / na hi sAdhyAvinAbhAvalakSaNA vyAptizca hetoH / sAdhyAbhAvasambhavakRtazcAnumAnAbhAvaH saGgacchate / dvitIye'pi svasAmarthyena sphuratyeva vyAptigrAhiNi pramANe vyAptimithyAtvaM tadavasthApayetkiM vA tasyaiva 25 prAmANyakSayamAdadhAnam / paurastyapakSe prAcIna eva pratikSepaH / carame tu syAdvAdaratnAkarasahitaH "Aho Shrut Gyanam" 425 20 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 sarvatrAnumAnarUpe viSaye tattasya prAmANyakSayamAdadhAti niyate vA / prAktane prakAre dhUmadhvajAnumAnamapi na syAt / kimidAnI zaraNamIzvarAnumAne bhaviSyati / niyate'pi viSaye kimiSTivazAmyabhicAradarzanaM vyAptigrAhipramANasya grAmANyakSayaM kurute svayaM tatraiva pravRttito vA / ipTivazAnniyate viSaye vyAptivihitau vyabhicAradarzanaM varAkamudAsInamiti na kazciddhe turaheturvA tattvataH ! dhUme'pi svecchayA vyAptikhaNDanaprasaGgAt / tatraiva pravRttitastu niyataviSayatvaM vyabhicAragocarasyApi pratyakSasya katham / yAvatA yathA niyatajAtipravRttibuddhimattvena kAryatva mAtrasya vyAptigrAhipratyakSaM sarvaviSayamiSTam / tathA vyabhicAragocaramapi 10 sarvaviSayamevAstu / kathaM niyataviSayam / anyUnAnatiriktaviSayakatvA dubhayoH / tasmAdekaviSaya evaM vyAptigraho vyabhicAracetanaM ceti kima. dhunApi sAdhanamasAdhanaM vA syAt / bhavatu bhavaduparodhAdyabhicAradarzanasya niyataviSayatvam / tathApi na sakRdeva vyabhicAravatAM tadbodhaH / kintu krameNa / vyAptigrahaNakAle ca vyabhicAriNAmapi vyabhicAradarzanamAhatya nAstIti dhUmasya paTAdikAryAdvizeSAbhAvAdahetutvam / hetutve vA dhumasyeva paTAdikAryasyApi hetutvaM syAt / na ca sarvamyAnyasya kAryasya vyabhicAradarzanAdbhUme vyAtivizrAma iti vaacym| azakyo hyayamoM vyabhicAraviSayANAmanantatvAdezAdiviprakarSavatAM gocarIkaraNakAlApekSayA puruSAyuSaH kanIyastvAt / tasmAdyabhicAradarzana20 vanniyataviSaya eva vyAptigraho'pi nirapavAdaH / nanvevaM kenacit kApi vyAptigrahaNe pareNa vyabhicAropadarzanAdyaiSA sAdhAraNAnekAntavyavasthA sA duHstheti cet / evametadyadi buddhipATavaniyamaH sarveSAm / mandabuddhistu sAdRzyAdinA jAtivizeSapravRtte'pi pratyakSe jAtyantareNai kIkRtya vyAptigrahaNAbhimAnAdanumAnamAtiSThamAnaH paTunA pareNa vyabhicAramAdI 1 zaktikatvAdubhayoriti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 ' vizrAma ' iti tu apANinIyam / "Aho Shrut Gyanam" Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] : syAdvAdaratnAkara sahitaH vyAptidurgrahaM pratyAyyate / ataH sAdhAraNAne kAntavyavasthA / yathA dhUmapravRtte'pi vyAptigrAhiNyucchalatkapotakaNThadhUsaraM vastu vahnivyAptamanusmaran mArutoddhRtadhUlipaTalAdanalamanuminvan bAppodayena prasiddhoSarbudhavaidhuryeNa vyabhicAramAdazyaM vAryate / tato jAtivizeSapratibaddha evAdhyakSeNa pratibandho'vaseyaH / nanu yadi jAtivizeSapratibaddhaMbodhaH / tadA ete paTAdayo haridrAdidravyasaMskAravanto rAgayogitvAtpUrvopalabdhapaTavadityAdau kathamatyantavijAtayo'pi paiTakuTAdyA rAgamAtrayogino haridrAdidravyasaMskAramanumApayeyuH / anumApane vA tadvadevAtyantavijAtIyA api kailAzakulizAdayaH sAdhAraNakAryatvadharmmakAH puruSamanumApaviSyantIti cet / naivam / kAryAkhyavyApyasyAtra gamaka- 10 tvAttadapekSayaiva sajAtIyavijAtIyatAyAzcintyatvAt / tacca nirvartya - vikAryakarmApekSayA yathAkramaM dvividhaM dharmirUpaM dharmarUpaM ca / tatra sarvathA'pUrvotpattau dharmiNo vyAptirucyate dhUmAdivat / tadA hi dhUmAntarameva sajAtIyaM vijAtIyamanyavastu / yadA tu pUrvasthitasyaiva dharmAntarotpattistadA ca vyAptirucyate payasyauSNyAdivat / tadA cauSNyAntarameva 15 sajAtIyo dharmaH / nAdhunA dharmijAterapekSA / tathA hyagnisaMyuktamidaM jalamuSNatvAddhRtavadityatrauSNyAkhyayorjala ghRtasamAzritayordharmayoreva sajAtIyatvam / natu jalanRtayordharmiNoH / evaM rAgo'pi paTakaTAdidravyavaijAtyamavamatya svarUpasajAtIyatvApekSayaiva dravyasaMskArasya gamakaH / ata eva tadvizeSe kacitkuGkumasya kaviddharidrAdeH saktaH saMskAro'numIyate / 20 na caivaM pUrvasthite bhUdharAmbhodharAdau kAryatvamAtranirvartakaH puruSa iSTaH, kintu kumbhakArAdivadapUrvotpAdakaH / tasmAddharmivastuvyAptigraho na dharmamAtrapratyAsattimanurudhyate / nApi dharmavyAptirdharmiNaH sajAtIyatvam / ato na rAgavaddharmivaijAtye'pi kAryatvasya gamakatvam / anyathA pANDu - 1' dhUmradhUli' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 2 ' jAtivizeSapratibaddha evAdhyakSeNa pratibandhabodha: ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 3' paTakaTa ' iti bha. pastake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" 427 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 dravyAdapi havyAzanAnumAnaprasaGgo dupparihAraH / vyabhicArottarasya dUSitatvAt / tasmAtkAryajAtivizeSaprabaddhamevAdhyakSaNa pratibandhabodhanam / yadi ca kAryajAtibhede pravRttamapi pratyakSa kAryamAtramadhiSThAnIkaroti / kAraNe'pi tarhi pravartamAnaM kAraNamAtrameva vyApakamavadhArayatu / kammA5 huddhimadrUpaM tadavalambate / tato yadi na bhavadabhiprAyAnurodho'dhyakSasyo bhayatra sAmAnyAvalambinA vizeSAvalambinA vA bhavitavyamanena / sAmAnyAvalambane kAryAtkAraNamAtrAnumitau kA vArtA virUpAkSasiddheH / vizeSAvalambane ca kAryamAtreNa vyAptirasiddheti / tasmAdanubhavAdyuktezva viziSTAmeva kAryajAti hetuvizeSavyAptAmupadarzayati pratyakSamiti sthitam / prayogaH- yadyatkAryakAraNabhAvagrAhi pratyakSaM tattadviziSTajAtipratiniyata. vyApAram / yathAnidhUmayoH / tathA cedaM buddhimatA kAryasya vyAptisAdhanamiti / nAsyAnyathA vyApArAzaGkayA'nekAntaH / kAraNAnupalabdhibAdhitatvAt / kAraNabhedo hi kAryabhedasya kAraNam / anyathA sarvasyA hetukatvaprasaGgAt / na ca pratyakSasya kAraNabhedaH / viSayendriyAlokAdi15 lakSaNasamAnasAmagrIprabhavatvAditi / dRSTAnte sAdhyazUnyatAzaGkAyAM ca yadyatpratyakSaM tattadviziSTajAtipratiniyatavyApAraM yathA vyabhicAragrAhi / pratyakSaM cAnidhUmayoH kAryakAraNabhAvagrAhIti bAdhakamabhidhAnIyam / atrApi sa evAnekAntaparihAraH / evaM ca kAryajAtInAmatyantavila kSaNAnAmAnantyAtpratijAtibhedaM ca vyAptigrahaNApekSaNAdyAvajjAtika 20 kArya vuddhimatyUrvakaM paricchinnaM tAvata evaanumaanmsmnyjsmitysmnyjsm| kIdRzI punaH kAryajAtirbuddhimatA vyApteti cet ! ucyate / yaddaSTerakriyAdarzino'pi kRtavuddhiH / kiM sA sAdhanabuddhiratha prakRtasAdhyabuddhiH / sAdhanabuddhistAvadbhavatAM siddhaiva kSityAdInAM kAryatayA sammatatvAt / athottaraH pakSaH / tenAyamoM bhavati nedaM kSityAdidhUpalabhyamAnaM 65 sAdhyAnumAnasamartha kAryatvaM kintvanyadeva sAdhyabuddhayajananAt / na 1 'kAraNabhedo'sti' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH caitat yuktam / sarvAnumAnocchedaprasaGgAt / dhUmAdipvapi hi zakyamevaM vaktuM nAyamajhyanumitisamartho dhUmaH kiM tvanya eva sAdhyabuddhayajananAt / tathA ca tAvanna sAdhanaM siddhayati yAvatsAdhyabuddhirna sidhyatIti tAvanna sAdhyaM siddhayati yAvatsAdhanabuddhirna siddhayatIti sphuTatarabhitaretarAzrayatvamiti / tadamanoramam / yataH kRtavuddhiriti na 5 sAdhanabuddhirnApi prakRtasAdhyabuddhiH kiM tu kuvindAdisvabhAvasAdhyabuddhiH / tadabhAvAcca na sAkSAdbhavadIyahetvasiddhiH prakRtasAdhyAsiddhirvA vivakSitA / kintvAtyantikavaijAtyapradarzanametat / tadvAreNa hetorasiddhiravyAptirvAbhimataiva / tathA hi zUnyanagaraparidRSTadevakulAdau zilpibuddhirAvirasti na malayamakarAlayAdau / tadasyAH zilpibuddhe- 10 rbhAvAbhAvI na jAtibhedamAtyantikamantareNetyabhiprAyaH / tato yathA dhUmAdagnivuddhirbhavantI gardabhAderabhavantI dhUmAdgardabhasya niyataM jAtibhedamApAdayati / 'tathedamapi nizcitapauruSeyabhAvebhyo bhAvebhyaH kailAzakulizAdInAm / kathaM punaratra sajAyatIyatvAbhAva eva pratipattavya iti cet / kuvindAderambhodadambholiprabhRtisambhava iti svabhe'pi shngkaavirhaat| 15 anyathA kuvindapAdamardanAnnAnAvRSTikaSTamAvizellokaH / paracakrAkAntikAtaro vA kSitidharajaladhivyavadhimabhilaSastata eva nivRttimAsAdayet / kuvindasthAnIyastavApyaparo'pekSya eveti cet / na / sajAtIyaM cetkArya vijAtIyakAraNagaveSaNAnupapattiH / kuvindenaiva sAdhyasiddheH / na hi paTAntare'pi kuvindAdaparasyApekSAsti / vastravizeSe viziSTazilipano'- 20 pekSAstIti cet / asti yAvadeva tu vastrAntareNaikajAtIyatvaparAmarzo dRDhaH / ata eva kuvindasyaiva zilpinaH kalpanam / tadvimarzAbhAve tu pauruSeyatAyA eva sandehaH / merumandarAdayastu na kenacitpauruSeyeNaikapratyavamarzabhAjaH / tadeSAmadhyakSasiddhamatyantavaijAtyamapasavAnaH paTAtpaTAntare samAnazilpyanumAnavirahaprasaGgena tadeva svIkAryate / yathA 25 1 'tatheyamapi ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU.26 hi vastrAdisajAtIye'pi bhUdharAdau kuvindAdivilakSaNaH kartAnumIyate tathA'dRSTakuvindAdivyApAre vastrAntarAdAvapi na kuvindAdireva kartAnumIyeta / na caivam / tato na vastrAdisajAtIyatvaM bhUdharAderiti siddhe jAtibhede yAkAryaM kumbhAdi puruSapratibaddhaM na tAdRggarbhArbhakAdItyasiddhi5 statra kAryatvavizeSasya / yAmAbhIrbhakAdikAryaM na tAdRk puruSavyAptamityavyAptiH kAryatvamAtrasya / evaM ca sthite prakRtasAdhyabuddhayajananadvArANi dUSaNAni dUramapAstAni / na hi vayaM prakRtasAdhyabuddherabhAvAtkArthatvahetorasiddhiM brUmaH / kiM tarhi mandarAdau kuvindAdikartRbuddherabhAvAdvastrAdisajAtIyakAryatvAsiddhim / tatazca prakRtasAdhyabuddhivaidhuryamiti 10 na kazcidoSaH / api ca yadi ghaTAdo tathA darzanAtkAryatAmAtraM gotrAdau buddhimaddhetoranumApakamaGgIkriyate / tahIMdAnIM tadeva mRdvikAratApi zakramUrdhani manuSyanirmityanumApikA kiM mAbhUt / na khalvatrApi kalazavalmIkayormRdvikAratvaM bhidyate / na ca tAdRzasaMsthAnavizeSo manuSyeNAzakyakriyaH / tAdRzatve'pi tasya tadanvayavyatirekAnuvidhAnA15 darzanAnna tatkAryamiti cet / na / ihApi sAmyAt / ihApi yasya yasya buddhimadbhAvAnuvidhAnamasti tasya sarvasyAstu tatpUrvatA prAsAdAdInAm / na punastathAvidhasyApi bhuvanAderbhavitumarhati / tasya tadanvayavyatirekAnuvidhAnAbhAvAt / nanvevaM yo yo dhUmavizeSo vahnibhAvAbhAvAnuvidhAyibhAvAbhAva upalabdhaH sa sarvo'stu vahnipUrvo na tu parvatanita20 svavartIti kathaM tato bahiranumIyate sAmAnyavuddhivizeSaviSayatvena | koraNAbhAvAvadhAraNasyehApi sAmyAditi cet / tatkrimidAnIM manuSya kAryA kuDyAdaya upalabdhA iti zakramUrdhapi tathAstu | kasyacidvizeSasya kuDaghAdibhyaH zakramUrdhAdeH sambhavAnnaivamiti cet / sa tarhi prAsAdAdibhyaH sambhavati bhuvanAderapIti na vizeSaH / na tvevaMvidho baya25 nvayavyatirekAnuvidhAyinAM dhUmavizeSANAM parvatagatAmAtsvarUpeNa vize 1 ' kAryakAraNabhAvAvadhAraNasya ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 430 "Aho Shrut Gyanam" Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] bo'sti / ata eva na pANDudravyamAtrAtkumudakapotAderdahanAnumAnam | dhUmatvA sAmAnyasyaiva tato bhedApAdakatvAt / kiM ca / yadi kumbhAdau kAryatvamAtrasya buddhimadanvayavyatirekAnuvidhAnadarzanAtpRthivyAdAvapi kAryatepyate / tarhi keSAJcinmaNimuktAdInAM puruSAnvayavyatirekAnuvidhAnasyopalambhAdratnAkarasamutthAnAmapi tatkAryatvaprasaGgaH / iSyata evaM puruSastatrApIzvaraH karteti cet / kathaM tarhi tatrAkRtrimavyavahAro lokasyAmkhaladrUpaH / tatrezvarasya karturatIndriyatvenAnupalambhAditi cet / na / anyatrApi sarvatra karturanupalambhAddezakAlaviprakRSTasya karturupalambhAsambhavAdatasteSvapyadRSTakartRkeSvakRtrimavyavahAraH / sAgarasamutthAdibhiH samAnArthatAthavA syAdavizeSAt / tajjAtIyeSu karturupalambhAdaSTakartRke- 10 dhvapi karturanumAnAtkRtrimavyavahAra iti cet / sAmudreSvapi dRSTakartRkasamAnajAtIyatvena karturanumAnAt kRtrimavyavahAraH kiM na syAt / anyathAtrApi mAbhUdavizeSAt / sAmudrANAM dRSTakartRkamaNyAdivijAtIyatvena kartranumAnAyogAtkRtrimavyavahArAbhAve sthAvarAdikAryasyApi syAdvAdaratnAkarasahitaH 431 8 dRSTakartRkaprAsAdAdikAryavijAtIyatvAt / kartranumAnaM na syAdavizeSAt / 15 tasmAddaSTakartRkasajAtIyAnAmeva kartranumAnaM yuktam / yathA jIrNakUpaprAsAdAdInAm / tatrApi mAnena laukikaparIkSakANAmakriyAdarzinAmapi kRtrimabuddhayutpatteH / na tadvijAtIyAnAM kartranumAnaM yuktam / yathA nadanadIparvatAdInAm / laukikaparIkSakayostatra kRtabuddhayanutpatteH / evaM viziSTaM kAryatvamasiddhaM vasudhAdiSu / kAryatvamAtraM punaraprasiddhavyAptika - 20 miti sthitam / yacca pratyakSAdibhirabAdhyamAnapakSatvena kAlAtyayApadiSTatvaM pratyAdiSTam / tadapi na spaSTam / pakSaikadezasya tRNAdergrahaNayogyakartRkasyApyagRhyamANakartRkatayA pratyakSeNa bAdhanAt / atha na pratyakSeNa pakSaikadezo'tra bAdhituM zakyaH / kartuH pratyakSeNa grahItumayogyatvAditi cet / na / pratyakSAnupalambhAbhyAM vyAptigrahaNAGgIkAreNa dRzya eva viSaye 25 1' laukiketarayo:' iti bha. pustake pAThaH / " Aho Shrut Gyanam" Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU.26 sAdhanAbhidhAnasya haThenAyAtatvAdityuktam / api ca / jJAtacikIrSAprayatnazarIrazAlI khalvAtmA mUrtaH kartA bhavati / kulAlAdestathopalambhAt / evaMbhUtazca kartA pratyakSagrahaNayogya eva / yadyapi jJAnAdibhAgo na yogyaH / tathApi yogyazarIrabhAgabAdhAdbhavati pratyakSaM bAdhakam / 5 atha jJAnacikIrSAprayatnavAneva kartAbhidhIyate na zarIravAnapi / nanu zarIraM kuto na kartRtvabhAganivezi / jJAnotpattAvupayuktatvAditi cet| tarhi jJAnamapi tyajyatAm / icchopayogitvAt / icchApi tyajyatAM prayatnopayogitvAt / tataH prayatnamAtrazAlI kartA prAptaH / tathA ca na cetanaH kartetyaho kamanIyaM krtRtvmaalokyaanyckuryogaaH| tasmAjjJA10 nAMdicatuSTayazAlI kartA vAcyaH / evaJca bhavati pratyakSaM bAdhakam / atha na zarIraM kartRbhAganiviSTamanyatropakSINatvAt / jJAnamantareNa tu na kartRtvam / na hyatra jJAnamicchAmAtropayogi / kinvicchAprayatnayoviSayAvacchedopayogyapi / na hIcchAprayatnau svayaM svaviSayapravaNAvapi tarhi jJAnaviSayAvacchedadvAreNaiva tayoH saviSayatvam / tayoH svabhAvA15 dviSayAvacchede tadapalApagrasaGgaH / ayameva hi jJAnasya tAbhyAM bhedo yadidaM viSayapravaNaM svabhAvAt / tasmAnnAnyatropayogitAmAtreNa jJAnaM tyaktuM yujyate / icchAprayatnayorviSayAvacchedArthamadhikopayogAt / tammAjjJAnacikIrSAprayatnAdhAra eva kartA / zarIraM tu jJAnopayogIti na kartRtvanivezi / evaM ca sati na pratyakSaM vAdhakam / jJAnAditrayAdhArasya 20 hi kartuH pratyakSeNa grahItumayogyatvAditi / tadayuktam / yato yasyA smadAderanityAvicchAprayatnau bhaktastasya pUrva vissypricchedH| paricchinne ca tasmin sukhaduHkhasAdhanatAmavadhArya tadanurUpAvicchAprayatnau pravartete iti vaktuM yuktam / yasya punaretau nityau tasya yatra kacana svayaM siddhau stastatra svata eveti kiM kArya jJAnena / na hi tau jJAnapUrvI prava25 tate / nityatAvyAhatiprasaGgAt / nanUktamicchAprayatnayoH svayaM viSayA 1 jJAnadarzanacAritravIryamiti jJAnAdicatuSTayam / "Aho Shrut Gyanam" Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH vacchedapravaNatve jJAnarUpatA syAditi / tadasat / yato viSayAvaccheda ityatra ko'rthaH / kiM pratiniyate viSaye jJaptiH pravRttirvA / paurastyapakSe syAttayorjJAnarUpatA / paraM nAmuM pakSamAcakSmahe / dvitIyapakSe tu kathamanayorjJAnarUpatvam / na ca viSayavijJAnaM vinA pravRttirevAnayorna prAnotIti vAcyam / nityayostayoH parimANasyeva vyoni kApi viSaye sadA pravRttatvAt / atha nityAvapyetau naikaviSayAveva tattadbhAvabhedopadhAne tattadviSayatvasambhavAt / tathA ca yatra yatropadhAnIbhUte bhAve jJAnaM bhavati tattadviSayAvicchA prayatnau bhavataH savitRprakAzavat / jJAnaM vinA tayostattadviSayatvaM durApam / tadayuktam / yasmAdutpannenaiva bhAvena na tAvadupadhAnaM sambhavatyevaM cetaretarAzrayam / utpannenaiva hi bhAvenopadhAne satIcchAprayatna- 10 yostadviSayatvaM tasmiMzca satyutpannena bhAvena tayorupadhAnamiti / athAsmadAdau zarIrasahitAnAmeva vilokanAttatkalpanApyastu | atha tadIyajJAnecchAprayatnAnAmasmadAdijJAnecchA prayatnavilakSaNatvAccharIrasAhityaM vinApi sadbhAvaH svIkriyate / tarhi tadicchAprayatnayorasmadAdIcchAprayatnavilakSaNatvAjjJAnasAhityamapi tyajyatAm / rucInAM kAntAsveva 15 sanmAnArhatvAt / api ca viSayAvacchedAya cejjJAnaM mRgyate / mRgyatAm / icchayA tu kiM kAryam / prayatnaviSayasya jJAnenaivAvacchinnatvAt / na cecchAM vinA prayatnaH kathaM pravartatAmiti vAcyam / tasya nityatvena yatra vacana sadA pravRttatvAt / anyatra dRSTayAtrecchAkalpane zarIramapi kalpyatAm / athAstu zarIramadRzyaM tu taditi na tRNAdiSu tadadarzanAtkAlAtyayApadiSTateti cet / nanu kuto'yaM zarIravAnapya 433 "Aho Shrut Gyanam". 5 20 khaNDanam / Izvare'vazyazarIrasvIkArastha dRzya: / vidyAdiprabhAvAjjAtivizeSAdvA / vidyAdiprabhAvasya zambhAvadRzyatvahetutve kadAcidasau dRzyeta / na khalu vidyAtantrAdimatAM zAzvatikama dRshytvmuppnnm| 25 yadaiva hi vidyAdInAM prayogastadaiva tasyAdRzyatvasambhavaH / jAtivizeSo' Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 26 syAdRzyatve heturityAyalaukikam / ekasya jAtivizeSAsambhavAt / anekavyaktiniviSTatvAttasya / pizAcAdau hi santyanekavyaktaya iti yuktA tatra jAtivizeSAdadRzyateti / dRzyazarIrasya kartumtRNAdAvadarzanAsiddhaM kAlAtyayApadiSTatvam ! yaccoktaM prakaraNasamatvodbhAvananibhittopanyastAnumAne yena kenApi pramANena trilocana ityAdi / tadapi nopapannam / atra dharmiNo vikalpasiddhatvAt / yathA ca vikalpasiddho'pi dharmI bhavati tathA purastAtprakaTayipyate / yadvAstu pramANasiddha evAyaM dharmI / na ca kAlAtyayApadiSTatvaniSTaRH zakyaH kartum / yadi hi kSitidharAdinirmANanaipuNyAdidvAreNa kenacidasya siddhirabhidhIyate / tadA 10 syAtprakRtadUSaNasparzaH / yAvatA bhagavadAgamaprasAdAttatsiddhi rucyate / na cAsmAdasau tatkava sidhyatIti vAcyam / aNimAdyaSTavidhaizvaryazAlino nitAntabalIyasaH khecaravizeSasyaiva tasya tatrAbhidhAnAt / kSityAdikartRtvasya sarvathA tatrAzravaNAt / athaivaM siddhisAdhyatAvatAraH / vidyAdharavizeSasya kSityAyakartRtvenAsmAbhirapi 1, svIkRtatvAt / asmadabhipretamya tu tamya na pratirodhaH / maivam / ya eva hi bhavataH sarvajJatvAdyatizayazAlI zUlI sammataH sa evAsmAkaM vidyAdharavizeSa iti na punarato'nyaH / tato vizeSavipratipattAvapi sAmAnyena zambhurdharmI yukta eva / anyatrApi sarvatra dharmI sAmAnyenaiva nigadyate / anyathAnumAnamAtramudrAmaGgaprasaGgaH / zakyaM hi vaktuM 20 zabdAnityatAnumAne'pi / kimayaM zabdo dravyaM guNo vyApI taditaraH zrayamANo'nyo vA dharmitayopAtta iti / ataH sAmAnyena dharmiNo'bhidhAnAnna kAlAtyayApadiSTatA / atha yaH kartA sa zarIrItyevaM zarIrakartRtvayoppyavyApakabhAvasiddhau satyAmIzcare zarIraM nivartamAnaM kartRtva mapi nivartayet / na caivam / zarIrasya kartRtvaM prati vyApakatvAsiddheH / 25 karturbuddhayanityatvopAdhikatvAccharIrasambandhasya / anityabuddhisamanvita 1 sarvakartRtvetyadhikaM pa. ma. pustakayoH / "Aho Shrut Gyanam" Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 } syAdvAdaratnAkarasahitaH eva hi kartA zarIrasambandhamapekSate nApara: / tadasundaram / yataH kimu - pAdhilakSaNam / sAdhanAvyApakatve sAdhyena samavyAptikatvamiti cet / tattarhi kartuH zarIrasambandhe sambhAvanAbhuvaM nAvataratyeva / yathA hi zarIraM karturvyApakaM tathA buddhayanityatvamapi / na ca sAdhana - vyApakatvamupAdhiriti tvayaiva vyAhRtam / anyathA Ardrendhanasambandho'pyagnisambandhe dhUmasyopAdhiH : syAt / agnivattasyApi dhUmarUpasAdhanavyApakatvAt / tasmAnnopAdhisambhavena zarIrasya kartRvyApakatvAsiddhiH / atha syAdevaM yadi karturbuddhayanityatvaM vyApakaM syAt / na caivam | yA buddhiH sA nityaivetyanityatvasambandhasya buddhAvapAdhikatvAt / tathA kacidbuddheranityatvAbhAve kacinnityatvavuddhisambhavenApi 10 kartRtvabhAvAtkathaM tadanityatvaM tadvyApakaM syAt / upAdhibuddheranityatvena sambandho'dRSTaikArthasamavAyaH / saiva hi vuddhiranityA yA'dRSTena sAkamekasminnamadAdAveva samaveteti / tanna sAram / aTaikArthasamavAyasya buddhayanityatvena sArdhaM vyAsyabhAvenopAdhitvAyogAt / zAkAyAhArapariNAmaH zvAmatvenAvyAptAdupAdhirnAma | vyAptyabhAvazcAtra 15 muktAtmasu nAstIti vAcyam / evaMrUpAyA mukteH parAkariSyamANatvAt / yadvA'stvevaMrUpA muktiH / tathApi nAdRSTaikArthasamavAyasyopAdhitA / anityatvAt / sAdhanavyApakatvasya cArdrendhanAderivAnupAdhitvAt / atha doSanimitto'samavAyastatazca yatraiva doSavatyAzraye'dRSTasamavAyastatraiva buddhiranityA nirdoSe punarAzrayabhede buddhirapi bhavipyatyadRSTasama - 20 vAyo'pi na bhaviSyatIti cet / nanu nirdoSastAvadAzrayo muktAtmanastatra ca na buddhimaGgIkRtavAnasi / Izvarasya tu nirdoSatA nAdyApi prasiddhA / tasmAttvaduktopAdhInAmatraTanAtsiddhaM karturvyApakaM zarIram / yattu kandalIkAraH prAha / " kiM zarIritvameva kartRtvamuta pariSTasAmarthya kArakaprayoktRtvam / na tAvaccharIritvameva kartRtvam / suSuptasyo - 25 hi 1 nyAyakandalyAM pR. 56 paM. 10. 28 "Aho Shrut Gyanam" 435 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 26 dAsInasya ca kartRtvaprasaGgAt / kintu paridRSTasAmarthya kArakaprayoktRtvam / tasmin sati kAryotpatteH / taccAzarIrasyApi nirvahati / yathA svazarIrapreraNAyAmAtmanaH / asti tatrApyasya svakarmopArjitaM tadeveti cet | satyamasti / paraM preraNopAyo na bhavati / svAsmani 5 kriyAvirodhAt / pretayA'stIti cet, IzvarasyApi zreyaH paramANurasti" iti / tadapi nAvadAtam / yataH svakarmopArjitazarIrajJAnacikIrSAprayatnazAlitvaM kartRtvamAcakSmahe / suSuptodAsInAvasthAyAM tu zarIramAtrasadbhAve'pi vivakSitakAryagocarajJAnecchAprayatnAbhAvAnna tadutpAda: / svazarIrapreraNAlakSaNakAryakarttA'pi svakammopArjitazarIra10 sambaddha eveti ka vyabhicArapracAraH / svAtmani kriyAvirodho'pi nAsti | zarIrAvayavinaH kApi pradhvaMsa iva preraNe'pi svasyopAyatvAvirodhAt / pUrvaprasAdhitajJAnasvaprakAzavaJcAtrApyavirodhaH pratividheyaH / etena tadapyapAstaM yadavAci kenacit kiM sAkSAccharIrasya kArye vyApAraH paramparayA vA / nAdyaH pakSaH / vyabhicArAt / 15 yadA hi yogI yogazaktyA sarpAdInAharati na tadAhatya zarIrasya vyApAraH / atha dvitIyaH / tadAstyevezvare'pi karttari paramparayA zarIravyApAraH / Izvaro'pi hi kAryajAtamArabhamANaH kSetrajJAzritamadRSTamapekSate / taca zarIrAvacchinne Atmanyutpannamityasti paramparayA'lApi zarIravyApAra iti / yasmAt kSetrajJazarIramIzvarasya na svakamrmopArjitamiti 20 siddhaM svakarmopArjitaM zarIraM karttavyApakaM tadabhAvAca rudre kartRtvAbhAva iti / ato'pyanumAnAtmakaraNasamatvamatra / vivAda buddhimaddhetukaM na bhavati krtRsukhduHkhaajnktvaat| yahuddhimaddhetukaM tanniyamena karpUsukhaduHkhajanakam / yathA ghaTaH / na cedaM tathA / tasmAnna buddhimaddhekamiti / yatpunarbuddhimaddhetutAmAtramantra siSAdhaviSitaM vizeSo vetyA25 zaGkAparyante tadvizeSasya pakSadharmmatAbalAt pratilambha ityabhANi / ' niyamena ' ityadhikaM pa. ma. pustakayoH / 436 " Aho Shrut Gyanam" * Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH tadapyanipuNam / pakSadharmatA hi sAdhyasya pakSAyogavyavacchedamAtrameva darzayati dhUmAnumAnAdau tathaiva darzanAt / anyathA dhUmAt kSitidharakuharAyogavyavacchedavadvaH paJcavarNazikhAkalApatAyA apyanumAnaprasaGgaH / nAtra sAmarthyamiti cet, evaM tarhi samAyAta pakSAyogavyavacchedamAtra eka sAmarthyam / evamihApi pakSadharmatAbalAtpakSAyogavyavacchedamAtra- 5 siddhirastu / nityajJAnastu kartA kathaM siddhayet / nahi mahIdharAdi kAryamiti tat kacinnityajJAnena bhavitavyamiti bhavati / matimanmAtreNa tatkartRtvamanupapadyamAnaM nityajJAnaM svakartAramAkSipatIti cet / yadyevaM pramANAntaraprasAda eSaH / anyathAnumitAnumAnocchedaiH / na ca neSTaM tat / icchAdayaH samavAyikAraNavanto guNatvAdityasmAdicchAdInAM 10 samavAyikAraNavattvaM prasAdhya parizeSAnumAnAdaSTadravyAtiriktasyAtmarUpadravyavizeSasya sAdhanAt / kiM ca pakSadharmatAvazAdadhiSThAtRvizeSo nikhilaviSayavartinityavijJAnamAtrazAlI kapAlI siddhacatIti SaDguNezvaravAdinAM matam / taccASTaguNezvaravAdino na kSamante / vadanti ca nopAdAnAdijJAnamAtreNa vizvakAryajAtamutpattumarhati / na jAtUpadAnAdi. 15 jJo'pi kumbhakAraH kumbhamacikIrSuzcikIrSurvA tadupAdAnAdipvalasatayA'prayatamAnaH kumbhArambhAya klpte| tammAjjJAnacikIrSAprayatnasamudAyajanmA kAryotpAdo na jJAnamAtrAdbhavitumarhati / na khalvATTaindhanadahanajanmA dhUmaH kevalArdaindhanAdvajhe, jAyate / athAstvevaM pRthagajanajJAneSu / bhagavajjJAnaM tu tadvilakSaNamityasahAyameva vizvasminkArye paryAptamiti 20 cet / hanta bhoH kimasya jJAnenApi / svarUpAtizaya evAsyAsahAyastatra tatra kArye vaya'tIti / na kiMcitkAryamasahAyAdekasmAtkuto'pi jAyata iti cet / nanu sta eva kSetrajJagatau dharmAdhammau santi ca paramANavaH sahAyA iti kimasya jJAnena / nAjJAtAste pravartanta iti tajjJAnameSitavyamiti cet / kasmAda- 15 1 . ucchedaprasaMga ' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANana yatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 26 vijJAtAMste na pravarttante / kumbhAdyupAyeSu tathAnupalambhAditi cet / tarhi jJAnavacikIrSAprayatnAvapyAstheyau / tatrApi ca jJAnaM sAkSAJcikIrSA - vizeSa upayujyate / sa ca prayatnabhede iti prayatna eva sAkSAtkAryo - tpAdaheturiti kathaM tamantareNa tatsambhavaH / na hi vahnimantareNa pracuratara5 dArusaMghaTTamAtrAdvaTveTikAsphuTasphuratphUtkAramArutamAtrAdvA sidhyatyodanaH / tasmAdaSTaguNAdhikaraNamevezvaro'taH sidhyatu / tadapi na sAdhIyaH / yato'syecchAprayalau nityAvanityau vA syAtAm / nityau cet, kRtamIzvarasya jJAnena cikIrSAprayatnAnupayoginA / tayornityatayA svotpAdopayogAnapekSaNAt / na ca prayatnavadasya jJAnamapi sAkSAtkAryotpAda10 nAGgam / prayatnabhede tathaiva khalvayamadhitiSThatyupAdAnAdi na tu tatsamaye jJAnasya kasyacidupayogazcikIrSAyA vA / niSpAditakriye karmaNyavizeSAdhAyinaH sAdhanasya sAdhananyAyAditi dattajalAJjalirIzvarasya sarvajJatA / uktaM caitatprAgeva / athAnityau tau / tarhi tayorutpattikAraNaM vaktavyam / nanu nityajJAnamevotpattimUlakAraNamasti 15 tatkimapareNa kAraNeneti cet / aho bata pramAdaH, yadayamAtmamana:saMyogavizeSAsamavAyikAraNAvicchAprayattau tamantareNa jJAnamAtrAdeva bhavati ityapi vaktumadhyavasitaH / tathA satyayamataNDulamapi maNDaM sAdhayedeva / santyevAsya muktAtmamanobhiH saMyogAstena tatsahAyastatra tatra cikIrSA - prayatnAvayaM yugapatprasUte tatkAryopajananAyeti cet / nanu manAMsi tatsaM20 yogAzca kimana dhiSThitAni cikIrSAprayattau prastuvAle adhiSThitAni vA / yadyanaviSThitAni / tadaitAbhyAmeva cikIrSApriyatrAbhyAM kAryatvahetorvyAmi - cAraH / adhiSThAnaM tu prayatnamantareNAyuktameva / prayatnAntareNa cikIrSA - ntarajanmanA tadadhiSThAnam / na cAnavasthA | abhyupagamanatvAnvikIrSAprayatnapravAhasyeti cet / nanvayamutpannasaMjihIrSa IzvaraH kSetrajJeSu prati25 baddhadvRttidharmmAdharmmanicayeSu jagati ca paramANvavasthAmApanne nirvyApAraH karaMTa 1 nyAyAtipAtAt ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 4 "Aho Shrut Gyanam" Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH kiyantamapi kAlaM sthitvA yadA cikIrSati prayatate ca tadA'sya cikIrSAprayatnayAjanayitavyayona pUrvAvasthitaM cikIrSAntaraM prayatnAntaraM vA samastoti kuto manasAM tatsaMyogAnAM cAdhiSThAnamiti cetanAnadhiSThitebhyo manastatsaMyogebhyo na cikIrSAprayatnAvutpAdyeyAtAmutpadyamAnau vA kathaM kAryatvaM hetuM na vyabhicArayataH ! kiM ca zarIramapi kartavyApakamityu- 5 ktam / na cAsya tadastIti kathamasau kartA syAt / astyevAsya zarIramiti zaGkaraH / nanu tannityamanityaM vA / nityaM . cet , niravayavaM sAvayavaM vA / na tAvanniravayaastyevezvarasya zarI- _ ramiti vAdinaH zaGka-vam / taddhi pArthivaparamANvAdinityadravyebhyo'nyarasya khnnddnm| taratsvatantraM vA / na ca svatantram / dravya- 10 saMkhyAkSayaprasaGgAt / pArthivaparamANvAdinityadravyebhyo'nyataradapi vyApakamavyApakaM vA / na vyApakam , asyezvareNAdhiSThAnavirodhAt / avyApakamapi na manaH / tasya pratiniyatAtmasambandhitvAt / pRthivyAdiparamANurUpatA tu tasya kathaM nizcIyate / tadArabdhasya pRthivyAdikAryadravyasya kasyacidabhAvAt / nApi sAvayava 15 taccharIram / sAvayavasya nityatvavirodhAt / nApyanityam / yatastadddhimaddhetukamitaradvA / na tAvaditarat / kAryatvasya tenaiva vyabhicArApatteH / buddhimaddhetukamapyanthakartRkaM svakartRkaM vA / yadyanyakartRkam / tadA'sAvapi sazarIro'zarIro vetyAdyAvartata / tathA cezvarAnantyaprasaktiH / atha bhavatviyamutsavAyaivAsmAkam / eko'pi hi bhagavAn durlabha 20 AsIdidAnImAnantyaM teSAM ka labhyate / tadapyApAtadarzino vacaH / bahUnAM vyAhatamanasAM vyApAre pRthivIpramukhakAryasyAnutpAdaprasaGgAt / utpannasyApi vA vividhezvarasya vazAdasAmaJjasyApatteH / svakartRkatve'pi tadapi zarIraM zarIrI karotyazarIrI vA / azarIrI cet, tathaiva trailokyamapyazarIrIzvaro racayatu / zarIrI cet , tadA taccharIranippAda- 25 1. Avartate ' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pariH 2 sU. 26 nAya prathamaM tena zarIrAntaramAracanIyam / tasyApi niSpAdanArthaM prathamataraM zarIrAntaraM karaNIyamevaM cAnavasthA syAt / tathA cAparAparazarIranirmANa evopakSINazaktikatvAnna kadAcitprakRtamasau kAryaM kuryAt / atha syAdanavasthA doSAya yadyazarIro'sau kAryakaraNAya tatkAla 5 eva svazarIramArabheta yAvatA sadaivAsya zarIramastyeva / kAryakAlabhAvi khalu zarIraM prAktanazarIrasahitena nirmitaM tadapi prAktanatarazarIrasahitenaivetyanavasthApayiM na dopAya jAyate / bIjAGkurAdivadanAditvAccharIrasantAnasya / tathA cAhurmUlakSatikarImAhurityAdi / tadapyapUtam / adRSTaNTaghaTitatvAtsarvatra zarIranAzo10 pAdayoH / yena hi yAvadAyuH karma pUrvamupArjitaM bhavati tasya tAvatkAlaM zarIramavatiSThate / yAdRzaM ca tadbhAve tadupArjitaM bhavati tadanurUpeNottarabhave tadupajAyata iti yuktamasmAdRzeSu sarvam / Izvare tu nAsti taditaratra muktAtmanIva kautaskutI tatkalpanA | athAstyevA-. trecchA bhagavatI tadvazAttannAzotpAdau bhaviSyata iti cet, naivam / 15 asyA anyadRSTApekSayaivAtra sarvatra pravarttanAt / anyathA kRtaM sarvatrAdRSTakalpanayA / yathA yathA sthANoricchA pravartate tathA tathA prANinAM sukhaduHkhopabhogasya sambhavAt / tato, nAsya zarIramapi ghaTata iti kathamIzvararUpavizeSasya pakSadharmatAbalAtsiddhiH / nanvasati vizeSe buddhimattvasAmAnyasthAnumAni20 kasya tarhi kA gatiriti cet / tatkimavazyaM bhavitavyamasya gatyA | nanu pramANa siddhamupapAdanIyamiti cet / yasya nAmAnupapadyamAnenopapAdanaM tasya ca varamanupapattirevAstu / nanu pramANasiddhamanupapannamiti viruddham / evaM tarhi pramANasiddhipratighAta evAstvavirodhAya / naH punaranupapannasyopapattiH / kathaM tarhi sAdhanasyedaM dUSaNam / nedaM sAdhanasya 25 dUSaNam / kintu vAdino yogasya / yau hi jJAnamAtropetatvanityAnityecchA prayatnopetatvasazarIrAzarIratvAdivizeSaparihANyA jI "Aho Shrut Gyanam" gaganakulumAya Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH mAne kSityAdivartini buddhimatpUrvakatvasAmAnye sAdhanAnaheM sAdhanaM yojayati / na ca sambhavati tAdRzo vizeSaH / yamAthAya kSilyAdau buddhimapUrvakatvasAmAnya vyavatiSTheta / na caivaM sarvAnumAnocchedaprasaGgaH / sambhavadvizeSaviSayatvAditareSAmanumAnAnAm / na hi na sambhavati parvatanitambavatI bahirvizeSaH / tammAdyathA kazcinnizAntamasimacchedyamAkAzaM 5 prati vyApArayanpuruSo nigRhyate, na punarasirAkAzaM vA / tadvat kAryatvamapIzvara iti / yacca pakSadharmAtAsamarthanAprastAba evoktam ! ye hi yatkAraste tadupAdAnAdyabhijJAH / yathA kulAlAdayaH / sarveSAM ca kAryANAmIzvaraH karteti / tadapyayuktam / yataH kimete kulAlAdayaH svakAryasya niravazeSopAdAnopakaraNAdivedinaH katipayopAdAnopakaraNA- 10 divedino vA / nAdyaH pakSaH / adRSsya sarvotpattimatAM nimittahetorupakaraNamyAparijJAnAt / nApi sampradAnaprayojanavizeSavedinaH / tasya sampradAnabhedasya devadatAdeH prayojanabhedasya ca madhUdakadhAraNAderanekasyApi sambhavAt / athopAdAnopakaraNAdimAtra vijJAnaM na samastopAdAnopakaraNajJAnaM kulAlAdInAm / tarhi tenaiva nidarzanenezvarasyApi 15 tadupakaraNamAtrajJAnaM syAt / tanmAtrajJAne ca sarvajJatA'siddheH / katipayajJo hi tathA sati syAt / atha conmattAdivattAvanmAtrajJAnamapIzvarasya na sidhyati / tathA hi / gujati guJjati garjati gAyati zvasiti zudhyati zAmyati zaGkate // khalati khelati khAdati khiyate miSati medyati mAdyati madyapaH // 410 // 20 na cAsya vacanAdihetUnAM tAlvAdikAnAM parijJAnamAsti / nirabhiprAyasyaiva tasya tatra tatra pravRttidarzanAt / yadapyavAdi na hi yatkAryaM tadakhilamapi kRtabuddhimAtmanyupajanayatIti niyama ityAdi / tadapi na nikRtrimam / kRtrimamaNimauktikAdau khAtaprapUritavasundharAyAM vA'kRtrimamaNimauktikabhUbhAgAdisaMsthAnasArUpyamya kRtrimabuddhera- 25 nutpAdakasya sadbhAvatastadanutpAdasyopapatteH / na ca bhUbhUdharAdAvapyakRtaka "Aho Shrut Gyanam" Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 saMsthAnasAdRzyaM sambhavati / akRtakasaMsthAnasyaiva tvayA'naGgIkArAt / yatpunaruktam / ko'yaM kAryatvasya vizeSaH / kiM buddhimadanvayavyatirekAnuvidhAnaM tadarzanaM vetyAdi ca / tatrAyameva kAryatvasya vizeSo buddhimatA svabhAvapratibaddho'bhidhIyate / yaH khalvakriyAdarzino'pi kRta5 buddhimAtmani janayati / proktazyAyamarthaH prAyeva / yadapyuktamekatvaM ca kSityAdikarturityAdi / tadapi nAvadAtam / buddhimataH sAdhyamyaikatvaniyame nizcayAbhAvAt / ekatvena hi tasya siddhinityatva vibhutvasarvajJatvasiddhau syAt / tathA cezvaravyavahArabhAjanamasau syAt / na ca nityatvAdisiddhiH sambhAvyate / bhinnadezakAlakalitaM hi kAryajAtamanekena saMkhyAtikrAntena kA kRtaM sambhAvyate / tathA ca sati na tAvadvibhutvanityatve / anekasya ca kartuH svasvaviSayopAdAnAdimAtravedanasiddhau ka sarvajJatvam / atha bahUnAM vyAhatamanasAM vyApAre kAryameva notpadyate / utpannamapi vA sapadi vipadyateti pratikalamutpattivipattimAtravyApArA varAkI trilokI kathaM kAmapyarthakriyAM kuryAditi cet / tadacaturastram / pratyekaM hi vaibhavAdiguNayogAdIzvarAdInAM vyApAre syAdapIyamAzaGkA / yAvatA sAmpratameko'pi tAdRGga sidhyatItyucyate / arvAcInazaktayazca bhUyAMsa ekamanekaM vA kAryamArabhya nippAdayanto dRzyanta eva / nanu naikatrApi pradhAnabhUtenaikena bhavitavyam, balIyasA vA, sUtradhAravatsenAnIvadvA / atastasyaiva kartRtvamitareSAM tadanuvartitvAditi 20 cet / na / tatrApi niyamAbhAvAt / svasvaprayojanAnurodhena svatantrANA mapi keSAMcidekasattvAdighaTanadarzanAt / tatrApi kazcideva prathamaprayojaka ityapi nAsti / anekasyApi tathA hRdayotkalitakAryAnivAraNAt / nIcasyApi vA prayojakatvasambhavAt / tasmAt bhramaramadhumakSi kApipIlikAdibhirmadhukSatravAlmIkAdivatkSudraprANibhirapyekaikamainAkakai25 lAzAdikaraNasambhAvanAyAM kA vArtA vizvasyaikena kriyAyAH / tatrA dRSTajanmAnastAvatkRtacetanAnumitayaH kSitidharAdayastAvataiva kRtArthAH / "Aho Shrut Gyanam" Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH te ca tatkartRjantaba upAdAnamatikSudrapRthivyAdidravyamupakaraNaM mukhAdi sampradAnamAtmAnameva prayojanamAtmanaH sthitisukhAdi jAnanta eva valmIkajantuvatpravarteran / siddhe ca nAvazyamadhiSThAyakaM dRzyeran svabhAvaviprakarSAt / ye'pi dRSTajanmAno vRkSAdayaH pauruSeyAH / tatra cintaiva nAsti / adRSTapuruSavyApArAstu ye vindhyAdiparisarabhuvaH te'pi 5 pizAcAdiprakArairadhiSThAtRbhirasaMkhyaiH kartRmanta iti kaH sarvavedI bhavatu / te cAdhiSThAtAro dezakAlayobhinnA eveti kuto vibhutvanityatve / na caivaM zaGkAyA virodhakaM kiMcidasti vastubalapravRttamanumAnam / nanu caivaM bhavadbhirapi na svIkRtameva, etAvaccAtikaSTataraM kalpayatAM varamIzvarakalpanaiva lAghavAditi cet / satyam / yadi kalpanAmAtre bharanyAsastadA 10 bhavadupadezameva puraskariSyAmaH / yAvatyunaranumAnavyAnaM na varjayasi / tAvadevAsmAkamavazyamatinipuNanirUpaNAbhiyogaH / atha kSudairasaMkhyainirmitA narmadAya iti dunoti cetazcet / ekenAzarIreNa nirmitAsta iti tu suSThutarAm / tasmAt pramANameva sarvato balavadyathA sthApayati tathA'rthasthitiH / ata etat dRDhaM nirUpyate ! na ca kSudrepvanurodhaH 15 kazcit / kSudairakSuTTairadRzyaiH samAnazaktibhiradhikazaktibhirasvatantraiH pradhAnasammatairekaikajantusanAthAparimitayathairvA sthUlakANukaikAnekasvakAbaiMkabhAgopAdAnAnAdimAtravedibhizcaturgatiparyApannaiH kRto bhavatu bhuvanasannivezaH / eka eva kartA'sya mAbhUt / na ca jainaistathAnupagamAdeka eva kartA kAryatvAtprasiddhathatIti vaktavyam / ekasyApyaprasiddhiprasa- 20 GgAt / na ca vastubalapravRtte'numAne paropagamApekSA / tadevaM buddhimanmAtre sAdhye upAdAnAdyabhijJalakSaNavizeSanAntarIyakatayA'bhimatasarvajJasiddhiranaikAntikI / sarvakAryakriyAyA ekAdhArasvaniyamAsiddheH / 1 . evaM tat ' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 yacca vAcaspatinA kAryatAnumAnAtkasyacittanubhuvanAdyabhijJatAM prasAdhya ... sarvajJatAsiddhaye parizeSAnumAnaM vyatirekAparaparyAvAcaspatyabhimatasya kartuH sarvajJatvopapAdAnaprakArasya yamudyate / tanubhuvanAdyupAdAnAdyabhijJaH kartA tadupAdanaprakArAntarasya nAnityAsarvaviSayavuddhimAn / tatkartustadupAdA para nAdyanabhijJatvaprasaGgAt / na hyevaMvidhastadupAdAnAdyabhijJo dRSTo yathA'smadAdiH / tadupAdAnAdyabhijJazcAyam / tasmAttatheti / tadapi proktanItyA nirAkRtamavaseyam / evaM tasyaikatvanizcayAbhAvAt / anityAsarvaviSayabuddhimattve'pyupAdAnAdivedanasambhavasyopapAditatvAt / nanu chANukasyApi kAryatvAtkartA tadupAdAnaparamANudarzanAyaiSitavyaH / na 10 ca mAMsacakSuSastathA bhavitumarhanti / anyathA kimammadAdibhiraparAddham / yattathA na bhavAmaH / tadavazyaM tatkA'tIndriyadarzI svIkriyamANo nezvarAdanyo yuktaH / tadapi na yuktam / na hi mAMsacakSuSTe'pi sarveSAM sAdhAraNaM karaNasAmarthyam / asmadatyantApakRSTAnAmapi pipIlikAgRdhravarAhAdInAmindriyapATavAtizayadarzanAt / kSodiSThAnAmeva ca keSAMcitparamANudarzanamapi syAt / karmazaktivizeSAt / yathA pipIlikAnAmasmadagocaragandhANugrahaNam / na ca kaizcitparamANurUpasUkSmapadArthaprekSaNe dezakAlaviprakRSTasya sUkSmAntarasya sakalasthUlasya vA tairdarzanaM syAt / pipIlikAdinidarzanenaiva kRtottaratvAt / evaM tarhi bhavatu paramANordarzanasambhAvanA sakalakSetrajJatatsamavetakAzayavizeSANAM tu 20 kathamiti cet / na kathaMciditi brUmaH / na hi kAryakriyA kSetrajJasvarUpAdiparijJAnenApi vyAptA kulAlAdau dRSTA / kintu sampradAnopakaraNavedanadvAreNa tadAkRSTiripyate / sA ca prastute'zakyA / uktakrameNApi tanmAtravedanasya caritArthatvAt / karmaNA svasyAbhi preryamANatvena sampradAnatAyA durvAratvAt / yathA svasmai mandiraM 25 karomIti / anyathA'nenaiva vyabhicAraprasaGgaH / tatra parasampradAnavedana 1' sambhavenAsakala ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH mantareNApi pravRtteH / svamandirasya kenacitkAraNAt / atha mandirAdAvapi pazupatireva kartA nAsmadAdiH / sakalakAryakUTaghaTanalampaTo hi dhUrjaTiH ! svapnAdyapi sakalaM sa eva vidhatte / parasampradAnavedI cAyamiti / tadacaturasram / evaM kulAlAderapyakartRtvaprasaGgena dRSTAntAbhAvAtkAryAnumAnAnudayApatteH / tammAdyadyavazyaM sampradAnatApekSaM kartRtvam / tadA svAtmApi sampradAnameSitavyaH / astu vA para eva sampradAnam / kintu tamapi sampradAnavyavahAraprasiddha tathAvidhacepTAviziSTadehAkAraM vihAya kSetrajJasvarUpaM kulAlAdirna jJAtumIzaH / upakaraNazabdasaMgRhItAn karmAzayabhedAn vA / tato yathA kulAlastAn bhedAnavidvAn daNDacakrAdivedanenaivopakaraNajJamtathAnumIyamAnA api 10 kSudrajantavaH svakIyakaraNamukhAdijJAnenApyupakaraNajJA bhaviSyantIti kutastyametatkSetrajJasvarUpatadIyadhammadhiziyabhedaparijJAnam / atha pRthivyAdikarturazarIrasya kuto'mukhAdyasaMgatirIita cet / azarIrasya siddhisaGgatireva nAstIti kuto'syAGgasaGgaticintA / ekatve hi siddhe zarIrI prAdeziko na sarvakarmaNi samartha iti sAmarthyAdazarIrikartR- 15 siddhipratyAzA syAt / ekatvaM ca duHsAdhyamityuktam / astu vA'yamazarIrI / tathApi na doSaH / nanvazarIratve daNDacakrakaramukhAdyupakaraNAnupapatteH pArizepyAnumAnena kAzayabhedajJAnenaivopakaraNajJAnaniSThati cet / tadasundaram / dikAlasamavAyAderapyupakaraNazabdasaMgRhItasya jJAnena tajjJatAmAtrasyaiva kRtArthatvAt / kaH punarasau vizeSo 20. yatastadavasthasya digAdijJAnenaivopakaNarajJatA na dhAdijJAneneti / ubhayajJAnenaiva bhavatviti cet / tadayuktam / na hi yAvadupakaraNaM tAvaskartA'vazyaM jJeyamiti dRSTam / ne digAdijJAnenaivopakaraNavidhistadavasthasyeti nizcayaM brUmo yato vizeSaparyanuyogaH kriyeta / kintUpakaraNajJAnenaiveti digAderapi copakaraNatvasambhavAttajjJAnamAtreNaiva vopakaraNa- 25 1"na ' iti nAsti bha. pustake / "Aho Shrut Gyanam" Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 jJatAyAzcaritArthatvAnna pArizepyavizrAntistatretyucyate / tato yathA parAparakartaSu daNDacakrAditurIvemAdyupakaraNavirahaparamparAyAmaparAparairupakaraNairddhAdibA revopakaraNajJatAsthitirupalabdhA tatra, tathA kimatrApyastu, yadvA dhAdimAdAyaiveti saMdeha eva / yadi punaranyadupakaraNa na syAt 5 pArizeSyavyAkhyAnaM zobheta / tasmAdazarIratve'pi na dhAdijJAnA kRSTiH, kiM punastadrasiddhau / atha mAbhU dupakaraNajJatayA dhaadervedyitaa| niyamena kAryajJatayA bhaviSyati / yataH kartA kAryarUpamya vedakaH, sa evezvaraH / ityapi na sAram / yataH kAryasya rUpaM svarUpamAtramevocyate dharmAdharmahetutvavizeSitaM vA / nAyaH pakSaH / dAnahiMsAdikaM hi kurvanto janAstaM vedayanta eva svarUpamAtreNa / na ca ta IzvarAH / nApi dvitIyaH / yato na dharmAdharmahetutvena kAryarUpanizcayastatkAriNo'pyavazyaM bhAvI kumbhakAravat / na hi kumbhakAraH kumbho'yaM dharmaheturadharmahetuveti nizcinoti / athAsti kApi kArye dhamAdhamahetutvanizcayaH / idaM dAnAdikArya dharmahetuhiMsAdikaM tvadharmaheturiti pratItiriti cet / antyeva 15 kvacitkArye'so / paraM nAsmAdekAntikI siddhiH / keSAMcittannizcaya vinA pi kAryakaraNadarzanAt / tadvastrApi kAryakaraNasya sambhAvyamAnatvAt / tato na dhadhimayoH kasyacijJAnasambhavaH / tadabhAvAca kathaM tadadhiSThAnam / tato yathA cetanAnadhiSThitAvapi dharmAdharTI kAryAya paryAmutastathA paramANvAdyapi zarIrAdhArambhe prabhaviSyati kRtaM cetanenAdhiSThAyakena / nanu paramANvAderacetanasya cetanAnadhiSThitasya svayameva kathaM pravRttiriti cet / astu tAvadacetanayorapi dharmAdharmayozcetanenAnadhiSThitayoreva kathaM svayaM pravRttiriti pratibandinyAyaH / Izvarasyaiva tu kathaM pravRttiH / nanvasau cetanastato buddhipUrva pravartyatIti cet / taddasAviSTAniSTopAdAnaparivarjanArthaM pravarttamAno'kRtArthatvenAnIzvaraH syAt / buddhipUrvikAyAH pravRtteheyopAdeyajihAsopAditse apyavazyamaGgIkartavye / yatra te tatrAkRtArthatvaM yatrAkRtArthatvaM tatrAnIzvaratvamiti prasajyate / : "Aho Shrut Gyanam" Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH atha syAdevaM prasaGgaH, yadi buddhipUrcikA pravRttirIyopAdeyajihAso pAditse, parAnujivRkSayA pravRttisambhavAditi cet / parAnunahecchayezvarasya pravRktistyisya pakSasya evaM tarhi parArthanAsau pravRttaH sadA sarvajantUnAM khaNDanam / sukhameva janayenna duHkham / dharmAdharmasaha. kAriNaH kartRtvAtsukhaM ca duHkhamapyasau janayatIti cet / 5. na tarhi parAnujighRkSayA'sau pravattate, api tu sahakArivazAt / yadA yatra sannihitasaha kArikAraNamiSTamaniSTaM vA tattadA tatra janayatItyabhyupagamAt / parAnujighRkSayA hi pravRttiH satyapi duHkhahetusannidhAne taM vinivartya sukhameva niSpAdayet / atha dharmAdharmayoH sukhaduHkhaphalopabhogena prakSayAdapavarga: syAditi sukhaM' ca duHkhamapi karoti / tasya 10. hi saMsArAtprANino mocayipyAmIti paropakArArthaiva pravRttiH / muktizca prANigaNAnAM dharmAdharmaprakSayAt / tatprakSayazca svaphalopabhogamantareNa na sambhavatItyapArakaruNAkUpAraH paramezvarastathAvidhayAtanAzarIrAdikaraNe pravartata iti cet / nanu dharmAdhIvapIzvaravyApAranippAdanIyAvanyathA vA / AdyapakSe dharmAdharmoM niSpAdya punastayoH kSayakaraNe varamutpatti- 15 reva na kRtA / tAvutpAdya punarvinAzayanprakSAlitAzucimodakaparityAganyAvAnummaraNAdIzvaro na bhautAdatiricyate / kathaM vA prAkRtajanavedyAmapi " prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam " ityapyajAnAnaH sarvajJo'sau / dharmAdharmotpattAvIzvarasya tu vyApArAbhAve tadvinAze'pi na vyApAraH syAt / dharmAdharmavatsukhaduHkhayorapIzvaravyApArama- 20 ntareNaiva kAraNAntarAdutpatteH / phalopabhogena dharmAdharmayoH kSayasambha vAt / na hIzvarasyApi sukhduHkhphlotpaadnaadnyddhrmaadhrmkssykrtR| tvam / dharmAdharmayoranIzvarakAryatve ca sarvo heturIzvarasiddhaye'bhihito'naikAntikaH syAt / prANinAM cApavarganiSpAdanArthamIzvarasya pravRttI 1 . sukhavat ' iti bha. pustake pAThaH / 2 " dharmArtha yasya vittehA tasyApi na zubhAvahA' iti pUrvArdham / paJcatantre pR. 15.. "Aho Shrut Gyanam" Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 5 pramANana yattattvA lokAlaGkAraH [ pari. 2 su. 26 kathamapUrvakarmasaMcayaMkartRtvamiti na kiMcidetat / tasmAnna buddhipUrvike zvarapravRttiH / 20 svabhAvatvAdevAsI pravarttata iti cet / evaM sati sato'pi caitanyasya pravRttyanaGgatvAdacetanasyaiva svabhAvaH kiM svabhAvatvAdevezvarasya pravR-nepyate, kimadRSTakalpanayA | kArakazaktiparijJAna tirityasya pakSasyAnyAnya pakSANAM ca khaNDanam | lakSaNasyAstyeva caitanyasya pravRttiM pratyaGgabhAvastatparijJAnAbhAve'dhiSThAtRvyApArAyogAt / kevalamidamitthaM svArthaM parArthaM vA karomIti cetanAyA abhAvAtsvabhAvataH karotItyucyata iti cet / nanu tatkArakazaktiparijJAnaM katipayakAraka - 10 zaktiviSayaM samastakArakazaktiviSayaM vA / AdyakalpanAyAmadhiSThAturasarvajJatvam / kiM caitannityamanityaM vA / nityaM cet, tadA kArakazaktiparijJAnasya nityatvAtsarvadA tatkAryasyotpattiH syAt / atha na kArakazaktiparijJAnamityevaM kAryasyotpattiH, kintu yadA kArakaM tenAdhiSThitaM bhavati, na ca yajjJAnaM tadadhiSThIyata eveti niyamaH, kintu 15 jJAnamevA dhiSThIyata iti, tato na kazciddoSaH / tadasat / yataH prayatna gocarIbhUyamApannatvamadhiSThitatvamucyate / prayatnasyApi ca nityatvAttadavasthA sadA tatkAryotpattiH / athAnityaM tat, yadA hi yatkArakaM yatkArthamutpAdayati tacchaktiparijJAnamapi tadaivAsyotpadyate / tadapyayuktam / yato yadi kArakaM tAvatsvayameva kAryotpAdanaprAgalbhyamabhyasyati tadA tacchaktiparijJAnena siddhopasthAyinA kiM nAma kartavyam / atha yadA yatkArakazaktigocaraM saMvedanaM jAyate tadA tatkArakaM kAryaM karotItyucyate / nanvetasya vijJAnasya pratiniyatakArakazaktigocaratAyAM kiM niyAmakam / na khalveta daindriyakaM mAnasaM vA / taddhi yatra yatrendriyaM mano vA vyApiparti tatra tatra samutpAdyata iti yuktam / Izvarasya 25 tvindriyamanasorabhAvAtkathamevaM pratiniyamaH | atha samastakArakazaktiviSayaM tatparijJAnam / nanu tadapi nityamanityaM vA / yadyanityam / " Aho Shrut Gyanam". Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sa. 26] syAdvAdaratnAkarasahitaH tadA sarvatra sarvakAryANAmekadaivotpattiH syAt / tatparijJAnasya pravRttihetorakramatvAt / nityaM cet, sarvadA sarvatra sarvakAryANAmutpattirbhavet / sarvadA sarvatra sahakAriNAmabhAvAnneti cet / na tarhi tatparijJAnasya samastakArakazaktiviSaye pravRttiH / pravRttau tu sarvasahakAriNAmapi tatparijJAnAyattajanmanAM kiM na sarvadA sarvatrotpattiH / sahakAriNAM tatpari- 5 jJAnAyattotpattikatve kAryamapi tathaiva syAt / tatparijJAnasyAkramatve'pi svabhAva eva tasyetthaM bhUto yena kadAcitkiMcitkacitkarotIti cet / na tarhi tatparijJAnasya pravRtti pratyaGgabhAvaH / pravRttestadakramAnuSidhAnAbhAvAt / yaH khalu yatkAraNaM tattasya kramAkramAvanuvidhatte / anyathA kAraNasyAkramatve'pi. kAryasya krameNa bhavataH, krame'pi vA 10 kAraNasyAkramaNa kAryasya bhavataH, svAtantrye tatkAryatvameva na syAt / . tasmAttatparijJAnamyAkramatve'pi krameNAvirbhavantI pravRttiH svabhAvameva kAraNatvenAtmasAtkaroti na tatparijJAnalakSaNaM caitanyamityacetanasyApi svabhAvata eva pravRttirastvalamadhiSThAtRkalpanayA / nanvadhiSThAtAramantareNaivAcetanasya pravRttau tanvAderappanadhiSThitasthaiva kiM na pravRttiH syAditi 15 cet / n| tamyAnadhiSThitasyaiva pravRttau viSTikarmakarAderapi pravRttistathaiva kiM na bhavet / anadhiSThitasyApravRttiriti cet / tanvAderapyevamastu / tanvAdivaTThIjAderapyanadhiSThitamyaivaM kiM nApravRttiH sthaditi cet / tavA'pi viSTikarAdivatkumbhakArezvarAderapyanadhiSThitampApravRttiH kiM na prasajyate / kumbhakArAderanadhiSThitasyaiva pravRttyupalambhAnnAdhiSThitasya pravRtti- 20 riti / tatkimanyatrAdhiSThAtRvazAtpravRttirupalabdhA / yenAnAdhiSThitamya bIjAderapravRttiH samayaMta / pratyakSeNAnupalabhyamAnA'pyadhiSThitasya bIjAdeH pravRttiAsyAdisAdhayeNAcetanatvahetunA'numIyata iti cet / tathA kumbhakArezvarAderapyadhiSThAtRvazAtpravRttirapratyakSA'pi viSTikarmakarAdisAdhAcetanatvahetunA'numIyata iti kiM nepyate / cetanatvAcetanatva- 25 he torvizeSAbhAvAt / na vizeSAbhAvaH pakSasya pratyakSabAdhitatvena "Aho Shrut Gyanam" Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sa. 26 cetanatvAkhyasya hetoH kAlAtyayApadiSTatvAditi cet / na / kAlAtyayApadiSTatvamyAcetanatvasAdhane'pi samAnatvAt / bIjAdAvapyadhiSThAtRsadbhAvasya pratyakSabAdhitatvAt / vIjAdAvadhiSThAturatIndriyatvAtpratyakSeNAbAdhanamiti cet / tadanyatrApi samAnam / kumbhakArezvarAdAvapyadhiSThAturatI5 ndriyatvAt / apreritaH karomItyanubhavaH / kumbhakArAderadhiSThAturbAdhaka iti cet / na / adRSTavadajJAtasyApi prerakasya prerakatvasambhavAt / kuto'nyathA pazvAdInAM prerakatvenAdRSTamajAnatAM pravRttiH / tasmAdacetanatvaheto/jAdAvadhiSThAtRsadbhAvasyApratyakSasyApi siddhimicchatA viSTi karAdivyatiriktasyAzeSasyApi cetanavargasyApi, adhiSThAtRsadbhAvasiddhizce10 tanatvahetoriyatAmavizeSAt / evaM cAparAparAdhiSThAtRsadbhAvakalpanayA'na vasthAnAnna bahupvapi yugasahasreSu kAryotpattiH syAt / nanu svato'cetanasya dezakAlaniyamena pravRttyayogAdaviSThitatvaprayojakAdacetanatvaheto/jAdAvadhiSThAtRsadbhAvasiddhiyuktA / na tu cetanatvahetoH kumbhakAre zvarAdau / cetanasyAdhiSThAtrabhAve'pi dezakAlaniyamena pravRttisadbhAvAditi 15 cet / tadasat / acetanasyAdhiSThAtAramantareNaiva pravRttiniyamasya prAgeva samarthitatvAdacetanatvasyApyadhiSThAtRsadbhAvaprayojakatvAbhAvAt / ataH kacidacetane tanvAdAvadhiSThitatvAcetanatvayoH sahabhAvI dRSTa ityacetanatvamya bhavatA gamakatvamaGgIkartavyam / tacca kapitsahabhAvadarzanaM cetanatvAdhiSThitatvayorapyastIti cet, tasyApi gamakatvamabhyupeyam / no 20 cet, anyatrApi nopeyam / yato yatrAdhiSThAtopalabhyate tatraivA'sAvasti nAnyatretyetadeva jyAyaH / etena tadpyapAntaM yavAci kAdAcitkavicitrasahakArilAbhenetyAdi dhamAdhammI cetanAdhiSTitau pravartate apetanatvAdityAdi ca / kiM ca dharmAdharmayoracetanatvaM sarvathA syA skathaJcidvA / Adyakalpe pratibAdyasiddho hetuH / cetanAdAtmanaH kathaM 25 cidabhinnayoMrdhammAdharmayorapi cetanatvena jainaiH svIkaraNAt / dvitIyapakSe tu vAdyasiddhiH / kathaJcidacetanatvasya dharmAdharmayorbhavatAmasiddheH / 1 - viSTikarmakarAdi' iti bha. pustake pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH sitarazmikalAvacUlasiddhau samayo yaH punaraucyata pramANam / nanu tasya sakhe pramANabhAvaM parataH kiM yadi vA svato bruvIthAH // 211 // vikalpe prAci saMvAdAdvisaMvAdavyapAyataH / Aptena gaditatvAdvA syAtprAmANyavinirNayaH // 412 // saMvAdo'sti na tAvadatra nikhilaproktopapattikSayA dekara kacidasti dRSTaviSaye tasyaiSa ceki tataH / nokaM na samamti satyamuditaM lokAyatAnAmapi granthe kiM ca tato yato'pi sa bhavetsatyaH samantAdapi // 413 // visaMvAdAbhAvaH punariha kathaM nirNayapadaM __ prasapet vyAzcet kacana tadanAlokanavazAt / tvadIyaM tantratvAdhyabhicarati vizvasya tu na ta dvinA vizvajJAtan prabhavati suvijJAtumaparaH // 414 / / Aptena gaditatvAtu tatprAmANyasya nizcaye / parasparAzrayAbhikhyAddoSAnmokSaH kathaM bhavet / / 415 // Aptasiddhau hi tatproktazabdasya syAtpramANatA / satyAM ca tasyAmAtasya siddhiH syAdapakalmaSA // 416 // na svatastu samayapramANatAmakSayAdatanayAH prapedire / AgamAdapi purArisAdhanaM dhImatAM tadupapadyate katham // 417 // evaM ca-- kAryatvAdivicitrayuktipaTalIkodaNDayaSTiH sphuTaM seyaM samprati duSTadUSaNaghuNairbhinnA babhaLe kSaNAt // tasmAdastu kathaM samastajagatA nirvatanaikAgradhI zcandrArdhAbharaNo bhavedakhilavinniHsaMzayaM yadvazAt // 418 // kecitplavante bahireva tAvat ko cetpunamadhyamamAmuvanti / / kumbhodbhavAmbhazca bhavetsa kazcidvAdAbdhimetaM rabhasAtpibedyaH // 419 // 25 29 "Aho Shrut Gyanam" Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 26 atra kApilaH kazcidAha / sezvarasAMkhyamatamupAya kApile darzane'dyApi pratiSThAmadhitiSThati / / tatkhaNDanaM vi starataH / pravAdinaH parAkartumIzvaraM kathamIzvarAH // 420 / tathA cAha pataJjaliH, "klezaMkarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH" iti / tatra ca 'avidyAsmitArAgadveSAbhinivezAH kleshaaH'| anityAzuciduHkhAnAtmasu nityazucisukhAtmakhyAtiravidyA / dRgdarzanazaktyorekAtmataivAsmitA / dRkzaktirAtmA darzanazaktivuddhistayorekAtmasaiva yA mohAdabhAnasya smitA / sukhAnuzAyI rAgaH / sukhanibandha lakSaNazcittadharmoparAgaH / duHkhAnuzAyI dveSaH / duHkhajanake padArthe 10 heyatvanivandho dveSaH prasiddhaH / svarasavAhI viduSo'pi tathA rUDho' bhinivezaH / svarasavAhI kAraNanirapekSa eva na kevalamaviduSo vidugho'pi tathA tenAtmanA rUDho'bhinivezaH / yathA janmanaH prabhRti prANinAM maraNatrAsa iti / karmANi zubhAzubhAni / tadvipAko jAtyAyubhogAH / AzayA nAnAvidhAstadanuguNAH saMskArAH / tairaparAmRSTo'malinIkRto 15 yaH sa Izvara iti / na cetthaM tadaparAmRSTatAvizeSe muktAtmanAmIzvaratvaM prasajyatetyabhidhAtavyam / teSAM sarvadaiva bandhenAparAmRSTatAyA asambhavAt / vandhatrayasya prAkRtikakArikadAkSiNasaMjJamya mukteH pUrva teSAM sadbhAvAt / tatra prakRtAvAtmano jJAnAce prakRtimupAsate teSAM prAkRtiko bandhaH / yataH purANe prakRtilayA20 pratyucyate, " pUrNa zatasahasraM tu tiSThantyavyaktacintakAH" iti / vaikAriko bandhasteSAM ye vikArAneva bhUtendriyAhaGkAravuddhIH puruSabuddhayopAsate / yAnpratIdamucyate " dazamanvantarANIha tiSThantIndriyacintakAH / bhautikAstu zataM pUNa sahasraM tvAbhimAnikAH // 1 // bauddhAH zataM sahasrANi tiSThanti vigatajvarAH " itISTApUrte 25 dAkSiNaH / "puruSatattvAnabhijJo hISTApUrtakArI kAmopahatamanA badhyata" 1 pAtaJjaladarzane 1 / 24. 2 pA. da. 2-3. "Aho Shrut Gyanam" Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkara sahitaH " iti / anena bandhatrayeNa sakalakAlamanAkalitaH kalAnidhi kalAvacUla eva bhagavAn / tadapare tvAtmano bandhatrayamidaM vivekajJAnena samUlamunmUlya muktAH sampadyante / nityamuktasya cezvarasya na pUrvA bandhakoTirasti / yathA saMsArimuktAtmanAm / nApyuttarA / yathA prakRtilInatattvajJAnAnAM yoginAm / te hi mukti prApyA'pi punarbandhabhAjo jAyante / aizvaryayogAdvA'yamIzvaraH / taccaizvaryamaSTaprakAram / tadyathA, aNimA, ladhimA, mahimA, prAptiH, prAkAmyaM, vazitvaM, IzitvaM yatra kAmAvasAyitvaM ceti / tatrANimA bhavatyaNuH / yataH sarvabhUtairadRzyaH san sarvatra loke saMcarati / laghimA laghurbhavati / yataH sUryamarIcI nAlambya sUryalokaM yAti / mahimA mahAn bhavati / yasmAdalpo'pi nAganaga- 10 nagaragaganaparimANaH sampadyate / prAptiryataH sarve bhAvAH sannihitA bhavanti / tadyathA bhUmiSTha evAGgulyagreNa spRzati candramasam / prAkAmyamicchAnabhighAtaH / yato bhUmAnmajjati nimajjati ca yathodake / vazitvaM yataH pRthivyAdiSu bhUteSu goghaTAdiSu ca bhautikeSu vazI svatantro bhavati / IzitvaM yasmAddhatibhautikeSu prabhavasthitivyayAnAmISTe / yatra kAmAvasA - 15 yitvaM yataH satyasaMkalpatA bhavati, yathA hyasya saMkalpo bhavati bhUteSu tathaiva bhUtAni bhavanti / anyeSAM hi nizcayA nizcetavyamanuvidhIyante 'sya tu nizcetavyAH padArthA nizcayamiti / pravRttizcAsya sakalasaMsArijanAnugrahArthamiti / ayaM hi kalpapralayamahApralayeSu samagraM jagaduddhariSyAmIti pratijJAvAnavatiSThate / ayaM ca yogibhirvAcakena praNavena japyamAnastebhyo'bhimataM phalaM prayacchati / kAlenAnavacchedAccAsau pUrvesAmapi kapila maharSiprabhRtInAM guruH / te hi kalpamahAkalpAdikAlenAvacchidyante na tvIzvara iti / 20 niHzeSAM yaH pratikalamimAM bhUrbhuvaHsvastrilokImekaH samyakkalayatitarAM zAzvataikasvabhAvaH || 1' anena ca ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / " Aho Shrut Gyanam" 453 5 25 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 26 siddhastasmAdaNimalaghimAdyaSTadhaizvaryazAlI karmaklezairna khalu kalita: so'tra devaH kapAlI // 421 // svamakriyAviracanapraguNAzayena zraddhAjaDena bhavatA gaditaM yadatra // kiMcitsakhe kapiladarzanabaddhabuddhe tadapyamANamadhunA zRNu sAvadhAnaH // 422 / / tathA hi yattAvadavAdi klezetyAdi tannopapattipathamavatarati / yataH klezAdibhiraparAmRSTatvamAnaM tasya svarUpaM tasminsatyazeSajJatvaM vaa| prathamapakSe mukta evAsau syAttairaparAmRSTatvAttadanyamuktavat / na punarIzvaraH / 1. anyathA tadanyamuktAnAmapIzvaratvaprasaktiH / sarvadA tairaparAmRSTatve satya zeSajJatvaM tasya svarUpaM vaktavyam / tat kutaH siddham ! azeSakartRtvAdaizvaryAzrayatvAdvA / prathamapakSe sa kiM svatantraH sarvaM kAryaM kuryAt, prakRtiparatantro vA / yadi svatantraH, tadA naiyAyikAdyabhyupagatagirIzAnna viziSyata iti taddapaNenaiva duSTatA'sya pratipattanyA / atha prakRtipara15 tantraH, tadapi na susUtram / prakRteH svarUpata evAsiddharasiddhizcAsyAH purataH parAkaripyamANatvAt / prakRtiparatantratA ca trilocanasyA'tizayAdhAnAnmilitvaikakAryakAritvAdvA syAt / na prathamapakSaH zreyAn / sarvathA nityatvenAvikAriNaH zaGkarasya prakRtyAtizayAdhAnAsambhavAt / dvitIyapa kSo'pi na jyAyAn / sakalakAryAgAM yogapadyenotpattiprasakteH / aprati20 hatasAmarthyasya zaGkarapradhAnAkhyakAraNayugmasya nityasannihitatvenA vikalakAraNatvAtteSAm / atha yadyapi kAraNayugmametannityasannihitaM tathApi sakalakAryANAM na yogapadyenotpattiH yasmAdIzvarasya pradhAnagatAstrayo guNAH sahakAriNaH santi rajaHprabhRtayaH / teSAM ca krameNoddhRtavRttitvA kAryepvapi kramo bhavati / tathA hi yadodbhUtavRttinA rajasA yukto 25 bhavati bhargastadA sargahetuH kAryANAm / yadA tathAvidhena sattvena saMsRjyate'sau tadA sthitihetusteSAm / yadA punastAdRzena tamasA "Aho Shrut Gyanam" Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 26 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH samAyukto'yaM tadA pralayahetusteSAmiti cet / tadapyayuktam / yataH prakRtIzvarayoH sRSTisthitigralayAnAM madhye'nyatamotpAdane zaktirasti na vA / asti cet, tarhi sRSTisamaye'pi sthitipralayaprasaktiravikalakAraNatayA sRSTivat / evaM sthitikAle'pi sRSTipralayayoH pralayakAle'pi sRSTisthityoH prasaktiH / na caitadyuktam / pratItivirodhAt / atha 5 nAsti sAmarthya tadaikameva sRSTayAdInAM madhye kArya sadA syAt / yajanane tayoH sAmarthyamasti, nAparaM tajjanane tayoH sAmarthyAsambhavAt / avikAriNozcAnayoH punaH sAmotpattivirodhAt / anyathA nityaikasvarUpatAvyAhatiH / uddhRtavRttitvaM ca rajaHsattvatamasAM nityamanityaM vA bhavet / na tAvannityam, kAdAcitkatvAt / sRSTayAdi- 10 yogapadyaprasaktezca / athA'nityam , tarhi kuto jAyeta / prakRtIzvarAdevA'nyato vA svAtantryeNa vA / prathamapakSe sadA'pyasya sadbhAvaprasaGgaH / prakRtIzvarAkhyasya hetoH zAzvatikatayA sadA sannihitatvAt / athAnyataH, tadapi svasiddhAntabAdhAvidhAyakam , prakRtIzvaravyatirekeNAparakAraNasya bhavatA'nabhyupagamAt / tRtIyapakSe tu dezakAlaniyame- 15 nAsyAvirbhAvavirodhaH / svAtantryeNa bhavatastanniyamAnupapatteH / svabhAvAntarAyattapravRttayo hi bhAvAH kAdAcitkAH syustadbhAvAbhAvapratibaddhatvAtatsattvAsattvayoH / nA'nye / teSAmapekSaNIyasya kasyacidabhAvAt / apekSaNIyasadbhAve cA svAtantryeNotpAdavirodhAt / tanna prakRtiparatantro'pi tryakSaH sarvakAryakArI / kartRtvAbhyupagame vA'sya "akartA nirguNaH zuddhaH" 20 ityAderAtmalakSaNasyAnupapattiH / athA'nyAtmanAmevaitallakSaNaM nezvarasya, tasya tebhyo viziSTatvAttenAyamadoSa iti ! nanvevaM zuddhatvAderapIzvarasvarUpatvAbhAvaprasaGgAdatIva tasya tebhyo viziSTatvaM syAt / tataH sarvakartRtvasya trilocane vicAryamANasya kathaJcidapyasiddhanAtastasya sarvajJatvasiddhiH / nApyaizvaryAzrayatvAt / aizvarya hi tatra svAbhAvika 25 prakRtikRtaM vA syAt / na tAvatsvAbhAvikam, buddhidharmatayA sAMkhyaiH "Aho Shrut Gyanam" Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 26 stamyAbhyupagamAt / caitanyameva hi tairAtmani svAbhAvika rUpamabhyupagatam / atha prakRtikRtam, tathA hi yadA prakRtirbuddhilakSaNena vikAreNa pariNamate tadA buddhayavasthAvizeSA dharmajJAnezvaryAdayaH prAdu bhavanti iti / etadapi nopapattimat / itthamIzvarasya tvayaivaizvaryAbhAva5 pratipAdanAt / na khalu buddhipariNAmasyaizvaryasyAsambhave tato'rthAntarabhUtasya bhUtapatestadyuktam / anyAtmano'pi tatprasakteH / atha pramathAdhipaterbuddhayA saha sambandhAttasyaiva tannAnyasyetyucyate / nanu ko'yamIzvareNa sAkaM buddheH sambandhaH, samavAyaH saMyogAdirIzvaroddezena pravRttimAnaM vA / na tAvatsamavAyaH / anyadharmasyAnyatrAnupapatteH / yo yaddharmaH sa tato'nyatra na samavaiti / yathA cidrUpatA puruSasya / prakRtidharmazca buddhiH / tasmAttato'rthAntarazambhau na samavaitIti / na ca sphaTikAdisamavetena zoNimAdidharmeNAnaikAntaH / japApuSpasannidhAne sphaTikAdereva tathA pariNamanAt / etacca pratibimbodayavicArAvasare savistaramupapAdayiSyate / Atmano'pi buddhirUpatayA pariNate prakRtisannidhAne tathA pariNAmAGgIkAre 15 cicchaktirapariNAminI, apratisaMkrametyabhyupagamavirodhaH / tannezvareNa saha buddheH samavAyalakSaNaH sambandho yujyate / nApi saMyogasvarUpaH / buddheradravyatvAt / atiprasaGgAcca / sarvairapyAtmabhinityavyApibhirbuddheH saMyogo vidyata eva / etena saMyuktasamavAyAdirapi prativyUDhaH / asambhavasyAtiprasaGgasyAtrApyavizeSAt / athezvaroddezena pravRttimAtrame20 vAsyAstena sambandhaH / tadapyasAdhu / IzvaroddezenAsyAH pravRtterasambha cAt / puruSArthakarttavyatAvazena hi prakRteH pravarttamAnAyA buddhayAdayo vikArA vyaktimAsAdayanti / na cezvarasya kazcitpuruSArthaH kartavyo'sti / nityamuktatvenAsya kRtakRtyatvAt / kathaM tamuddizya buddhiH prava teta / apravRttAyAM cAsyAM kathaM tasyaizvaryasambhavaH / tannaizvaryAzrayatvAdapi 25 tasya sarvajJatvasiddhiH / evaM ca, aizvaryayogAccAyamIzvara ityAdikaM nanvIzvara ityantaM sarvaM pratyuktamavagantavyamiti / 1' saMbandhasadbhAvAt ' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 25] syAdvAdaratnAkarasahitaH 457 bho bhoH sAMkhyAstadayamiyatA vistareNa vyapAstaH ___ sarvaH samyagbhavadabhihitaH pUrvapakSaprabandhaH // evaM caitAH sitakarakalAmaulisaMsiddhivArtAH ___ kIrterantajhaTiti bhavatAM pazyatAmeva yAtAH // 423 // 26 // vikSipya tIrthakamatAnyakhilAni yuktyA sarvajJasAdhanamidaM vihitaM yadittham // tadyuktameva kavalaiH punarasya bhukto sArvajJamati ghaTanAM na kathaJcanApi // 424 / / iti bruvANamAzAmbaraM pratyAhana ca kavalAhAravattvena tasyA'sarvajJatvaM, kavalAhAra- 10 sarvajJatvayoravirodhAditi // 27 // tasyA'rhataH / zeSamuttAnArtham / nantravirodhAdityasiddham / tayovirodhasAdhakasyAnumAnasya sadbhAvAt / .... tathA hi vivAdAspadaH kevalI kavalAhAravAnna valinaH kavalAhAraniSedha bhavati chajhasthIdvajAtIyatvAdyaH punaH kavalA- 15 iti digambarapUrvapakSasya hAravAnsa na cchamasthAdvijAtIyo ythaasmdaadiH| vistaraza: upapAdanam / "chamasthAca vijAtIyaH kevalI tasmAtkavalAhAravAnna bhavatIti / na cAtra hetorasiddhatvamudbhAvanIyam / vAdiprativAdibhyAM chadmasthAdvijAtIyatvasya kevalini pratipannatvAt / anyathA chadmastha iva kevalinyapyakevalityaprasakteH / na ca kevalI kavalA- 10 hAravAn, dehitvAdasmadrAdivadityanumAnabAdhitatvaM pakSasya zaGkanIyam / dehitvasya tridazAdimiLabhi cArAt / te hi dehino'tha ca kavalAhAravanto na bhavanti / kavalAhAravilakSaNAhAravattvena teSAM paramAgame pratipAdanAt / nanu kevalinaH kavalAhAravattvaM yadi nAbhyupeyate tadA 1 digambaram / chamasthAdvijAtIyatve "Aho Shrut Gyanam" Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari.2 sU. 27 kathaM tasya zarIre audArikatvavyapadezaH syAdityapi nArekaNIyam / na khalu tatra kavalAhAranibandhanamaudArikavyapadezaM pratijAnate santaH / kiM tarhi pradhAnapudgalArabdhatvanibandhanam / udAraiH sarvapudgalarAzimadhyapradhAnaiH pudgalairArabdhamaudArikamiti vyutpatteH / yadapi " suhumigindiyapabhaI 5 jAksajogikevalitti save AhAragA jIvA " ityanena vacanenaikendriyaprabhRtInAM sayogiparyavasAnAnAM prANinAmAhAravattvena sUtre pratipAdanAtkavalAhAritvaM kevalina: sitavAsasaH pratipedire / tadapi sUtrArthAnavabodhavijRmbhitam / tatra hi sUtre bhagavataH kevalina ekendriyAdibhiH saha nirdezAnnirantarAhAropadezAcca zarIraprAyogyapudgalagrahaNamAtramAhAra10 tvena vivakSitam / anyathA nirantarAhAraH kavalAhAreNa bhagavAnkevalI bhavet / na caitadiSTaM bhavadbhirapi / athaikendriyAdibhiH saha nirdeze'pi nirantarAhAropadeze'pi ca sUtre yathAsambhavamAhAravattvavyavasthiteH kevalinaH kAlAhAro'pi kAdAcitko vyavasthApyate / itarathA'mmadAderiva tasya dIrghakAlaM deha sthiterabhAvaprasaMgAdityabhidhIyate / tadapi na parIkSA15 kSamam / evaM hi sarvajJatAnizcayo'pi tatra durlabhaH syAt / kAva likAhAropalabdhazarIre'smadAdAvasarvajJatvasyaivopalampamAt / samAkarNyate ca samaye kAvalikAhAra vinA'pyaudArikadehAvasthA nAtizayaH prathamatIrthAdhinAthapramukhANAm / tathA hi / zrInAbheyajinezvaraH kila purA pInAMsapIThI luThat 20 kAlindIjalanIlakuntalajaTAjAlaM salIlaM vahan / 1 na zakanIyam ! 2 tattvArtha. a. 2 sa. 2. 3 caitrabahulasya aSTamAMdivase divasasya pazcime bhAge sudarzanAyAM nAma zibikAyAM devamanujAsurasahitayA parSadA-janazreNyA samanugamyamAnamArga : yAvat vinisAyAH nagaryAH madhyabhAgena nirgacchati nirgatya yatraiva siddhArthavana mudyAnaM yatraiva azokanAmA pradhAnavRkSaH tanaivopAgacchati / upAgatya azokavRkSasyAdhaH yAvadAtm - naiva catumauSTika lAMca karoti / catasRbhimuSTibhilauMce kRte sati avaziSTa ekA muSTiM suvarNavarNayoH skandhayorupari luThantI kanakakalazopari virAjamAnAM nIlakamala mAlAmiva vilokya hRSTacittasya zakrasya AgraheNa rakSitavAn / "Aho Shrut Gyanam" Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459 pari. 2 sU. 27] syAdvAdaratnAkarasahitaH pravrajyAsamanantaraM nirazanaH sampUrNasaMvatsaraM mlecchaprAyabahuprakAraviSayeSveko vihAraM vyadhAt // 425 / / evaM bAhubalI muniH sa bhagavAnnAnAvidhaiH pakSibhi zvaJcatkUrcakacaprapaJcaracitaprAlambinIDabrajaH // kAyotsargavidhau sthitaH sthiramatirvaghoMpavAsAnvyadhA duddAmAtizayAnsakhe kati yatInyadvedRzAnmahe / / 426 !! 1 bhagavAMzcAnnapAnAdidAnAkuzalaiH samRddhimadbhirjanarvastrAbharaNakanyAdibhirnimanyamANo'pi yogyAM bhikSAM alabhamAno'dInamanAH kurudeze hastinAgapure prvissttH| tatra ca bAhubalisutasomaprabhasutaH zreyAMso yuvarAjaH / sa ca mayA zyAmavarNo meruramRtakalazenAbhiSikto'tIca zobhitavAniti svapnaM dRSTavAn / sabuddhinAmA nagarazreSThI sUryamaNDalAttastaM kiraNasahasra punaH zreyAMsena tatra yojitaM tatastadatIvA. zobhata iti svapramaikSat / rAjApi svapne mahApuruSa eko riputralena yudhyamAnaH zreyAMsasahAyAjayI jAta iti dadarza / trayo'pi prAptAH samAyA sambhUya svaprAn parasparaM nyavedayan / tato rAjA ko'pi zreyAsasya mahAn lAbho bhASIti nirNIya visarjitAyAM parSadi zregaMso'pi svabhavane gatvA gavAkSasthaH svAmI na kiJcilAtIti janakolAhalaM zrutvA svAminaM vIkSya ca mayA kApIdRzaM nepathyaM dRSTapUrva itIhApohaM kurvan jAtismaraNaM prApa / aho'haM pUrvabhave bhagavataH sArathirbhagavatA saha dIkSAM gRhItavAn / tA ca vajrasenajinena kathitamAsIt yadayaM vajranAbho bharatakSetre prathamo jino bhAvati sa eSa bhagavAn tadAnImeva tasyaiko manuSyaH pradhAnekSurasakumbhasamuhaprAbhRtamAdAyAgataH / tatA'sau tatkumbhamAdAya bhagavan : gRhANemAM yogyAM bhikSAmiti jagAda / bhagavatA'pi pANI prasAritau nisRSTazca tena sarvo'pi rasaH / na cAtra binduragyadhaH patati / kintUpari zikhA vardhate / tatastena rasena bhagavatA sAMvatsarikatapaHpAraNA kRtA / 2 bharatabAhubaliyuddhavarNane yathA-bAhubali: krodhAndhadapoMduraH san svasainyayutaH sammukhamAgatya bharatena saha dvAdazavarSI yAvayuddha makarot paraM na ca hAritaH / tadA zakreNAgatya bhUyastarajanasaMhAraM bhavantaM jJAtvA dRSTeivAGmuSTidaNDalakSaNAzcatvAro yuddhAH pratiSThitAH teSvapi bharatasya parAjayo jaje / tadA bharatena krodhAnna bAhubalina: upari cakraM muktaM paramekagotrIyatvAttattaM na parAbhavat / tadA'marSavazA. dbharataM hantumanA muSTimutpATaya dhAvan bAhubaliraho pitRtulyajyeSThabhrAtRhananaM mamAnucitameva ! utpAtitA muSTirapi kathaM moghA bhavediti vicArya svazirasi tAM muktvA locaM kRtvA sarvaM ca tyaktvA kAyotsarga cakke / "Aho Shrut Gyanam" Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 su. 27 na ca kAvalikAhAravirahe audArikazarIrasthitikAleyattAniyamapratipAdakaM pramANamastItyekendriyAdyAhArapratipAdakasUtrabhedakaraNanimittAsambhavAdyathAzrutameva sUtrArthaparikalpanamastu / kiM ca kevalI kavalAhAraM bhuJjAnaH kiM bubhukSayA, uta zarIrasthityanyathAnupapattyA, Aho5 svitsvabhAvata eva bhuMkte / / vipakSapakSaprasaraprazAntyai trayaH sthitA vyAhatazaktayo'mI / / trinetranetratritayena sAmyaM samAzrayantaH prabhavanti pakSAH // 427 // na tAvatprathamaH pakSaH / bubhujhAyA duHkhasvarUpatvAddaHkhahetudoSakadambakApAye kevalinyasambhavAt / doSANAmanapAye vA doSajanyasya 10 duHkharAzeH saMbhave AtyantikasaukhyamyAnupapattistatra syAt / na kSutsamAnA'nyA vedanA zarIre sambhavati, yataH / zallakI pallavabhrAntyA tatpANicaraNaM muhuH / karSana : kartumasahA vailakSyaM kAriNo yayuH // 69 // utkaNTakakarAlAbhirjivhAbhiH karapatravat / vivastAstaM lihanti smAdananAzcamarIgaNAH // 70 // latAbhiH zatazAkhAbhiH prcrntibhirucckH| murajazvavahAbhiriva so'vedyatAbhitaH // 71 // paritastaM zarastaMbAH prarohanti sma sNttaaH| pUrvasnehavazAyAta zarAdyazaravizriyaH / / 72 // udyayuH pAdayostasya prAvRdhaMkAnamannayoH / calacchatapadIgarbhA adabhrA darbhascayaH // 73 // pracakrire kulAyAzca tahahe vallisaMkule / parasparAvirodhena se zyenacaTakAdayaH // 74 // araNya kekiketastrastAstramahArAgAH // pallIvitAnagahane samArohAnsahasrazaH // 75 // zarIramadhirUDhestairlabamAnairbhujaGgamaiH // abhI vAhubali husahasramiva dhArayan // 76 // pAdaparyantavalmIkaviniryAtamahoraMgaH // pAdayorviSTayAMcake sapAdakaTakairiva / / 77 // "Aho Shrut Gyanam" Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 27] syAdvAdaratnAkarasahitaH guNagaNakathAstAvattAvadvilAsakutUhalaM smaraparicayastAvattAvatrapAparizIlanam // vacanaracanAstAvattAvanmatizca vijRmbhate jaTharapiTharI seyaM yAvatkathaJcana pUritA // 428 // atha zarIrasthityanyathAnupapattyeti dvitIyaH pakSaH / so'pi na vryH| 5 anantavIryasya bhagavataH kevalinaH kAvalikAhAramantareNA'pi zarIrasthitarupapadyamAnatvAt / api ca / ye zaktAH kulazailakAnananadIprAkAraratnAkaraiH saMkIrNAmapi kAzyapI racayituM ramyAtapatraprabhAm / / meru daNDanibhaM tathA'tra susakhe teSAM svakIyasthitI __ zaktirnAsti vinaiva muktimiti nazcitrIyate maansm||429|| atha svabhAvata eva bhuMkte iti tRtIyaH pakSaH / so'pi na prazastaH / prastutabhuktimuktasvabhAvakalpanayaiva doSAbhAvAt / kavalamuktiriyaM jinakuJjare zrayati mAnavirodhadhurAM tataH // kathamamI vikalaM kalitAdarAstadiha zuklapaTAGkitamUrtayaH // 430 // 15 kavalabhuktivipATanalampaTaM kimapi dikpaTapATavamIkSitam / / tava sakhe kSaNamekamidaM tu naH kimapi pazya taduddharaNotsukam / / 431 // tathA hi / yattAvatkavalAhArasarvajJalaMyorvirodhapratipattyarthaM chadmasthA dvijAtIyatvAdityAdisAdhanamupanyastam / tatredaM pUrvoktapUrvakSasya khaNDanaM vistrshH| "paryanuyujyate / kiM sarvathA chadmasthAdvijAtIyatvaM 20 kevalinaH saMmatamAhosvitkathaJcit / Adyakalpa.nAyAM vAdiprativAdino svarUpAsiddho hetuH| satvapaJcendriyatvamanuSyatvapuruSatvAdibhirdhama chadmasthena saha sajAtIyatvasyApyubhAbhyAM bhagavati sampratipannatvAt / dvitIyakalpanAyAM punrainaikaantikH| vipakSe'pyasmadAdau 1 asmanmudrApitasabhASyalattvArthAdhigamasUtreSu pR. 44 Ti. 2. "Aho Shrut Gyanam" Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 sU. 27 kavalAhAravati kathaJcicchadmasthAdvijAtIyatvasya hetovartamAnatvAt / na khalbasmadAdicchamasthena saha sarvathA sajAtIyaH / pratItivirodhAdaikyApattezca / atha chamasthAdachamasthatvenaiva dharme kathaJcidvijAtIyatvaM kevalinaH kathyate / tato nAnekAnto'mmadAdAva5 chadmasthatvena vijAtIyatvasya hetoravRtteriti cet / tadacaturasrameva / sandigdhAnakAntikatvakalaGkApatteH / prastutahetoH kavalAhAreNa sAdhu virodhAsiddheH / na khalu kavalAhArabhAvAbhAvau chadmasthatvAchamasthatvaprayuktau / rasanendriyaudArikazarIrAdiparyAptivedyataijasAdibhAvAbhAvaprayu ktatvAttayorasmadAdau siddheSu ca tathA darzanAditi prasAdhayiSyate / 10 yacca kevalI kavalAhAravAn dehitvAdasmadAdivadityanumAnamAzaGkaya dUSitaM tadanabhyupagatopAlambhamAtram / yato na dehitvamAnaM kevalini kavalAhAravattvakAraNamabhyupeyate, kiM tarhi vishissttpryaaptyaadisaamgrii| tasyAzca tato'dyApyavyAvRttaH / kathaM tatra kavalAhAravattvAbhAvaH sambhavI / yadapi nyagAdi na khalu tatra kavalAhAranibandhanamityAdi / tatraudArikavyapadezasya bhagavattanau pradhAnapudgalArabdhatvanibandhanatve'pi na prstutbhuktebhgvtybhaavsiddhiH| svakAraNanibandhanAyAstasyAstatra nivArayitumazakyatvAt / yadapyekendriyAdibhiH saha nirdezAnnirantarAhAropadezAccetyavAci ! tadapyanalpamAtsaryAdezavisphuritamAzAmbarANAm / yathA khalvammadAdI nAmekendriyAdibhiH saha nirdeze'pi nirantarAhAropadeze'pi ca kavalA20 hAro'pi na virudhyate tathA kevalino'pi nAsau virodhI / na ca nAsmadAdInAmatra sUtre AhAracintApIti vAcyam / "egidiyapabhii" iti prabhRtizabdena teSAM sUcanAt / tasmAdAhArasAmAnyamiha vivakSitam / tatra yadi kavalAhAro'pi kevalini svakAraNopaiDhAkitaH syAttadA kiM nAma kSuNNaM bhavet "viggahagaimAvannA kevaliNo 25 samuhayA" ityAdyAgamo'pi yaH zrUyate so'pi kevalinaH kavalAhArA asmanmudrApitatattvArthAdhigamasUtreSu pR. 57. 2 digambarANAm 3 'samohayA' iti pAThaH sUtrakRtAGge zru. 2 a. 3. "Aho Shrut Gyanam" Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2. 27 ] nukUla eva / yato'tra vigrahagatyApannAdivyatiriktaprANinAmAhAramAtreNAhArakatvamuktam / tatra ca kavalAhArasyApyavirodhaH / virodhe tu bhavato'pyetAdRzasyaivAhArasyApattyA pratidinaM pratigRhaM pratibuddhavizuddhazraddhasambandhabandhurazrAddhapANipadmopanIyamAnaprabala vigaladAjyanigdhamugdhAhArAbhyavahArapratihAraH prasajyeta / athAtrApi yathA sambhavamAhAravyavasthAnAdasmadAdInAM kavalAhAro'pi kalpate natu kevAlana iti cet / nanu kutaH kevalinaH kavalAhArAsambhavaH / mohAbhAvAditi cet / na, mohe kSutkAraNatvasya nirAkariSyamANatvAt / yadapyavAci anyathA nirantarAhAraH kavalAhAreNa bhagavAn kevalI bhavediti / tadapi na suvyavasthitam / viziSTAhArasya viziSTakAraNaprabhavatvA- 10dviziSTakAraNasya ca pratikSaNamasambhavAdbhagavati kavalAhArasya kAdAcitkatvopapatteH / yastu pudgalAdAnalakSaNo lomAdyAhArastasya pratikSaNamapi tatra sadbhAvo na virudhyate / pratikSaNabhAvisvakAraNAdhInapravRtikatvAt / yaccAnyadAzaGkitaM yathAsambhavamAhAkhyavasthiterityAdi tadupapannameva / na hi dezonapUrvakoTIM yAvadviziSTAhAramantareNaudArika- 15. zarIrasthitiH sambhavinI / nirupakramAyuSkatvAtkevalinaH sambhavatyayamiti cet / nanu nirupakramAyukatvaM sthAvasthAyAmapyastyeva tatastadApi bhojanaM kutaH kuryAt / tadantareNApi dehasthiteH sambhavAt / tArka nirupamAyukatvaM dehasthiteH kAraNaM na bhavatItyabhiprAyo bhavatAm / naivam / kintu yathA svakAraNasadbhAvAccha asthAvasthAyAmasau 20nirupamAyukatve'pi bhuMkte tathA tata eva kevalidazAyAmapi bhuJjAnaH kathaM niSidhyata ityabhiprAya: / nanu cha sthAvasthAyAM mohanIya karmavazopajAtamadhurAdirasAsvAdalaulyAtirekAtkavalanaM kurute'sau na kevalya syAdvAdaratnAkarasahitaH | 1 asmanmudrArimatattvArthAvagamasUtreSu pR. 48 Ti0 2. 2 tattvArtha. a. 4 sU. 19. 3 na hyeSAM prANApAnAhAranirodhAdhyavasAnanimittavedanAparAdhAtasparzAkhyAH sapta vedanA vizeSAH santyAyuSo bhedakA upakramA ityato nirupakamA eva / "Aho Shrut Gyanam". 463 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH { pari. 2 sU. 27 vasthAyAM tadabhAvAditi cet / tadacAru na khalu chadmasthAvasthAyAmapi mohanIyasya kAryaM kavalanam / kintu vedanIyAdeH / tataH kevalidazAyAM mohanIyAbhAvAtkavalana lAmpayyaM mAstu kavalanaM tu svakAraNopanItaM tadazAyAmapi kathaM parANudyate / na ca -5 chadmasthAvasthAtaH kevalyavasthAyAmAtyantikaM taccharIrasya vijAtIyatvam I yena prakRtAhAravirahe'pi 464 taccharIrasthitiraviruddhA prAktana saMhananAdyadhiSThitasya - 10 pratipannamiti syAt 1 jJAnAdyatizayasyApi tasyaiva zarIrasya pAtaM yAvadanuvartanAt / asmadAdyaudArikazarIra viziSTasthiterviziSTAhAranimittatvamupalambhAnupalambhaprabhavatakakhyapramANena sarvatra viziSTAhAramantareNApi viziSTaudArikadeha sthiteH kvacidanyatra sadbhAve sakRdapi sA viziSTAhAra nibandhanA na bhavet / ahetoH sakAzAtsakRdapi kAryasya sadbhAvAbhAvAt / yadi punarammadAdiSu viziSTAhAranimittApi viziSTazaidArikazarIrasthitiH kvacitpuruSavizeSe viziSTAhAramantareNA'pi syAttarhi mahAnasAdau vahniprabhavo'pi 15 dhUmaH kSitigharakandharAdau vahiM vinApi syAditi dhUmAdervadyAdyanumAnamanupapannaM bhavedyabhicArAt / nanvetajjAtIyo dhUma etajjAtIyAmiprabhavaH sarvatra sakRtpravRttenaiva pramANena tatkAryatApattivalA vyavasthApyate, agnisvabhAvAdanyato hi tasya bhAve sakRdapyorbhAvo na bhavet, abhisvabhAvAdanyatvAttasya / bhavati cAgnisvabhAvAdrasavatI pradezAdau dhUma iti - 20 sarvatra sarvadA'gnisvabhAvAdeva dhUmasyotpattiratadutpattikasyAdhUmasvabhAvatvAditi na dhUmAderabhyAdyanumAne vyabhicAra iti cet / tanna | asya nyAyasyAnyatrApi samAnatvAt / viziSTaudArikazarIrasthiterhi viziSTAhAramantareNApi bhAve viziSTaudArikazarIra sthitirevAsau na bhavet / na cAtyantavijAtIyatvaM tasyAH kevalinItyabhihitameva / sarvathA samAna25 jAtIyatvaM tu mahAnasame dina ghara kandharopalabdhadhUmayorapi na sambhavati / / 1 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAM pR. 18 TippanyAm / "Aho Shrut Gyanam" Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 pari. 2 sU. 27] syAdvAdaratnAkarasahitaH 465 tato'smadAdekhi kevalino'pi kAvalikAhAramantareNaudArikazarIrasthitizciratarakAlA na sambhavatIti / ato yA viziSTaudArikazarIrasthitiH sA viziSTAhAramantareNa na bhavati / yathA'smadAdeH 1 viziSTaudArikazarIrasthitizca vivAdAspadakevalina ityanumAna pravartata eva / anyathA dhUmAdaramyAdyanumAnamapi na syAt / yadapi sarvajJatAnizcayo'pi tatra 5 durlabhaH syAdityabhidhAyi / tadapi kevalaM tadAgrahavilasitam / ghAtikarmakSayaprabhavasarvajJatAyAH kevalini kavalAhAreNa tatkAryeNa vA ciratarakAlabhAvyaudArikazarIrasthityAdinA sArdhaM virodhAsambhavAt / yadapi samAkarNyate cetyAdikamaudArikazarIrasthitikAleyattAniyamapratipAdakaM pramANamastItyetadantamagAdi / tadapyagAdhAnavavodhasindhusamu- 10 cchalitapabalAbhinivezakAlakUTakavalanAkulIkRtasvAntasya pralapitam / samayasya prAmANyAbhyupagame kAvalikAhAramantareNaudArikazarIrasthitikAleyattAniyamabhyApi tata eva sthiteH / prathamatIrthakarAdInAM saMvatsarAdipratiniyatakAlAdhikanirAhAraudArikazarIrasthiteH sUtre pratiSedhAt / nirazanakAlasya tAvata evotkRSTatApratipAdakasUtrabhedakaraNanimittAsambha- 15 vAdityAdyuktaM, tadapyayuktan / yato bhagavaccharIrasya ciratarakAlasthiti va sUtrabhedakaraNanimitaM samasti / prastutAhAraM vinA taccharIrasthiterasambhavasyAnantaramevAbhihitatvAt / yadapi kevalI kavalAhAraM bhuJjAnaH kiM bubhukSayetyAdi vikalpatrayaM parikalpya tatra dUSaNoddhoSaNam / tadapyapArataratamaHstomAstasamastazemuSIprakAzasya digyAsasaH pralApamAtram / 20 yataH prathamavikalpe tAvahubhukSayA bhuJjAnasya bhagavato duHkhitAprasaktidoSastvayoddhAvitaH, sa cAdoSa eva / asotAnubhavatvAtpratibaddhavedanIyakarmaprabhavasyAyogyavasthAcaramakSaNaM yAvatsaMbhavAt / avikalakAraNasya kAryasyotpatteranivAraNAt , anyathA tasya tatkAraNatvAyogAt / na ca dagdharajjusaMsthAnIyatvAdasAtAvedanIyasya svakAryAjanakatvamiti 25 vAcyam / tata eva sAtAvedanIyasyApi svakAryAjanakatvApatteH sukhAnu 1 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAM pR. 18 TippanyAm / "Aho Shrut Gyanam" Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 27 bhavasyApi bhagavatyabhAvaprasaGgAt / yathA ca dagdharajjusaMsthAnIyAyuSkekarmodaya kAryaprANAdidhAraNaM bhavati tathA prakRtamabhyupagamyatAm / vizeSAbhAvAt / kiM caikAdarzajina iti sUtrAt kSudAdipariSahaikAdazakasya duHkharUpasya kevalini siddheH kathaM duHkharUpAyA " ekAdaza jine ' ityAdi sUtrasya kSudAdyekAdazaprati-api bubhukSAyAstatra na siddhiH / prabhAcandrastu vaicaparatA vyAcakSANasya- " chamasthavItarAgayozcaturdazeti bAdara saMparoMye 44 prabhAcandrasya vidyAnandA dInAM ca khaNDanam / sarve" iti ca pUrvAparaparigatAM sUtradvayIM vidhiparAM parAmRzatA'ntarAlikaM tvekAdazajina iti sUtraM ni10 SedhaniSThaM niSTaGkayitumekAdazazabda syaikAdhikadazasvarUpaM prasiddhaM sambhavinaM cArthamavagaNayyaikAdazajine ityAgamo'pi kSudAdyekAdazaparISahapratiSedhaparaH pratipattavyaH / ekenAdhikA na daza ekAdaza iti vyutpatte - rityevamarthaM parikalpayanniyataM loke yAni prasiddhAni padAni tAni sati sambhave tadarthAnyeva sUtreSvityavagantavyaM nA'bhyAhArAdibhireSAM parikalpa15 nIyo'rthaH paribhASitavyo veti sakalakalAvidviditamapi nyAyaM na kadAcidazrauSIt / ekAdhikadazasvarUpa hyarthaH prastutazabdasya prasiddha eva / na cAsau na sambhavI / vedanIyodayamA vinAmekAdazaparISehANAM tatra sambhavAt / athaikAdhikadazapratiSedhalakSaNo'pyartha: prasiddha eveti kathamasAvasya parikalpita iti cet / bho bhagavantaH sabhyAH sarve'pyAkarNayantu kRtakarNAH // ekAdazazabdArthaH prakhyAtaH kApi yadyevam // / 430 // 466 5 20 nApyasau sambhavI / vedanIyodayetyAdinyAyasya pradarzitatvAt / api caikAdazetyatra nan dazazabdena sambaddhaH paryudAsaH prasajyo vA bhavet / paryudAsazcet, tadA dazasadRzA navAdaya ekAdaza ekAdazAdayo 1 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAM pU. 18 TippanyAm / 2 tatvArtha 9 / 11. tatvArtha'lo. vA. 9 / 10. 4 tatvArthazlo. vA. 9/12 5 tattvArthasUtre 9-9 ityatra draSTavyam / "Aho Shrut Gyanam" Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 27 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH 6 vA'dazazabdavAcyAH syuH / tatazcaikenAdhikA adazeti vigrahe dazAdInAM dvAdazAdInAM vA parISahANAM tatra vidhAnaprasaGgAtkathamekAdazaparISahapratiSedhaparatA'sya sUtrasya syAt / prasajyazcet, tarhyadazeti samAso na prApnoti / tatra samAsapratiSedhAt / satyapi cAsminnadazazabdasya dazapratiSedhamAtrabodhakatAyAmekenAdhikA adazeti dazapratiSedhasyaikazabdena 5 kIdRzI saMgatiH syAt / tadayaM tapasvI svakIyadarzanAbhinivezavisaMsthUlIkRtasvAntaH kAzakuzAvalambanairAtmAnaM viDambayati / yatpunarekAdazajina iti sUtravyAkhyAyAM svayamAzaGkitamabhinandayannidaM nijagAda vidyAnandaH, " tarhi jinendre kSudrAdayo'pi mAbhUvan / moharahitasya vedanIyasya tatra sato'pi tajjananAsamarthatvAt / tathAprasiddhodAsInAvastha puruSavat / sa 10 tyametat / upacAreNa tatra tepAmabhidhAnAt / sakalArtha sAkSAtkAriNo' manaskasya cittavRttinirodhAbhAve'pi dhyAnAbhidhAnavat / kiM tadupacAranimittamiti cet, tatsAma prayekAdazavedanIyasadbhAva iti" / tadidaM sahRdayahRdayAnAmAnandaM manAgdadhAnaM tadabhidhAnasyAyathArthatvameva vyaJjayati / tathA hi tatsAmadhyekAdazavedanIyasadbhAva ityamunaikAdazaparISahopacAra- 15 nimittaM kevalinyAvedayato mohanIyopabRMhitavedanIyalakSaNasyaivAsyAbhipretA tatsAmagrI / sA ca na kSodakSamA mohanIyopabRMhaNamantareNaiva nAmAdikarmaNaiva vaidyakarmaNo'pi kevalini svakAryakaraNaprAvINyopapatteH / anyathA tIrthakaranAmakaeNmrmAdyapi tIrthapravarttanAdisvasAdhyasAdhanA sAdhIyastAM na dhArayet / evaM copacArayacanamacaturasram | mukhyavRttyaiva svahetu prabhavaparI- 20 pahANAM kevalinyupapAditatvAt / upapAdayiSyate caitatpurastAt / etena sarvArthasiddhirepyatropacAra vyAkhyAnaM kurvanparAstaH / yadadhyayamevaikAdazajine parIpahA na santItyadhyAhAryamiti pakSAntaramupakSiptavAn / tadapi na sUkSmam / prakRtasyArthasyAprasiddhAvasambhave vA sati hyadhyAhAraH karttavyo nAnyathA / 1 prasajyaH - prasajyapratiSedhaH / 2 tattvArthacho. vA. sU. 9111. 3 lakSaNayA / 4 asmanmudrA pitasabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu pR. 2 Ti. 1. 5 sarvArthasidvitattvAryaTIkAyAM pR. 253. paM. 16. " Aho Shrut Gyanam" 27 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 27 na caivaM tadihAstIti proktaM prAk / zarIrasthityanyathAnupapattyeti dvitIyavikalpe tu yadanantavIryatvaM prastutAhAramantareNApi kevalini zarIrasthitikAraNamucyate / tacchadmasthAvasthAyAmapi tatrAparimitabalazravaNAtsa mastyeva / na ca prastutAhAraM vinA tattasyAmavasthAyAM tatra zarIrasthiti5 kAraNam / anyathA karmakSayArthamanazanAditapasyuDAmavato bhagavataH prANavRttipratyayamazanAdyabhyavaharaNamasaGgata syAt / na ca chadmasthAvasthAyAM kSAyopazamikaM tasya vIrya kevalyavasthAyAM tu kSAyikamiti viziSTAhAramantareNApi kevalyavasthAyAM tu tattatra zarIrasthitinibandhanamityabhidhAnIyam / kSAyikavIryasadbhAve'pi zarIrasthitinimittopavezanAdivatprakRtAhArasyApyavirodhAt / na copavezanAdikamapi zarIrasthityarthaM tatrAsiddham / samuddhAtAvasthAntarakAlaM kevalinaH pIThaphalAMdipratyarpaNazruteH / na ca tadrahaNamantareNa tatpratyarpaNaM sambhavatIti / svabhAvata eva bhukta iti tRtIyavikalpastvanabhyupagamAdeva pratihata iti / yaccedamucyate, kiM dehopacaryArthameva yadi vA jJAnAdi mA kSIyatA'kiM dehoracayArthameva kevalI bhukte' ityAdInAM mityava kimatha kSudhaH kSatikRte kiM vaayupo'saadhite| SaNNAM vikalpAnAM nirvANe kSayarakSaNArthamatha vA gRddhiM raseSUtkaTAM pradarzanapUrvaka khaNDanam / hantuM lokamanugrahItumatha kiM bhukte jinaH kevalI // 433 // 20 iti, tatra dehopacaryArthamiti prathamapakSastAvannAbhyupagamyate / na khalu mama zarIre upacayaH saMjAyatAmityabhisandhAya bhagavAn bhukte / vItarAgatvAt / anyathA prAkRtapuruSasyeva tasyApi sarAgatvaprasaGgAt / jJAnAdi mA kSIyatAmiti dvitIyapakSo'pi nAGgIkriyate / jJAnAdikSaya 1-2 asmanmudrApitasabhASyatattvAdhAMdhigamasUteSu pR. 8 Ti. 5-6. 6 asmanmudrApitasyAdvAdamajaryA pR. 66. Ti. 1. 3 pIThamAsanaM phalakamavaSTambhanArthaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 27 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH nibandhanAbhAvAdeva tatra jJAnAdInAmakSayaprasiddheH / jJAnAdikSayasya hi nibandhanaM jJAnAvaraNAdikarma / tacca prakSINAzeSAvaraNe bhagavati nAstIti kathaM jJAnAdiprakSayAzaGkA'pi / tatastatkSayarakSaNArthamapi na bhuMkte bhagavAn / kSudhaH kSatikRte bhuMkta ityayaM tu tRtIyaH pakSaH kakSIkriyata eva / yatpunastra dUSaNaM dikpaTaiH prakaTIkriyate'nantasukhatvena 5 bhagavati duHkhasthAsambhavAdanupapadyamAnaM kSudvedanApratIkArArthaM tatra bhojanamiti / tadatIvAsambaddham / anantasukhasyaiva bhavasthakevalinyasiddheH / sAtAsAtavedanIyakarmaNaH saMbhavena kizciddaHkhAnuSaktasukhasyaiva tatra prasiddhatvAt / AyuSo'sAdhite nirvANe kSayarakSaNArthamiti caturthapakSo'pi na svIkriyate / caramottamadehAnAmanapavAyupkatvAdeva / anapavartanI- 10 yasyAyudhaH svasthitikAlasamAptiM vihAya kSayAnupapatteH / ityAyu:kSayarakSaNArthamapi nAsau mukte / gRddhiM rasepUtkaTAM hantumiti paJcamapakSo'pi nAbhyupeyate / vItamohe bhagavati rasagRddhimAtrasyApyanupapatteH / lokamanugrahItuM bhuMkte / iti SaSThapakSo'pi norriikriyte| na khalu lokamanugRhNAmItyabhisandhipurassaramAhAramabhyavaharati bhagavAn / lokAnugrahe tu sAmAnya- 15 kevalinaH svakIyAsAdhAraNanAmakarmanirmitaM tat svAbhAvyanimittA pravRttiH / tIrthakarasya tu tIrthakRnnAmakammodayamAhAtmyakRtaM tatsvAbhAvyanibandhanA / yadAha bhagavAnumAsvAtivAcakA, " tIrthapravartanaphalaM yatproktaM karma tIrthakaranAma / tasyodayAtkRtArtho'pyahastIrtha pravartayati // tatsvAbhAvyAdeva prakAzayati bhAskaro yathA lokam / tIrtha- 20 pravarttanAya pravarttate tIrthakara evam // " iti / tathA hi sa bhagavAn pUrvAhne'parAhne ca pAdonapraharaM yAvaddharmopadezakAla eva siMhAsanAdyadhirUDha Aste / zeSaM tu dinaM devacchaMdakanAni divyasthAne yathAsukhaM gamayati / 1bhavo nArakAdijanma tatreha bhavo manuSyabhava eva grAhyaH anyatra kevalotpAdAbhAvAt / bhave tiSThatIti bhavasthaH tasya kevalajJAnaM bhavasthakevalajJAnam / 2 tattvArtha. sa. kA. 9 / 10. "Aho Shrut Gyanam" Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sa. 27 tatra ca gaNadharadevAdibhirAnItamAhAraM nikhiladoSavizuddhaM vijJAya kSudvedanodaye gRhNAti / AhAraM ca tadIyapANipallavanyastaM mAMsacakSuSaH pazyanti / kathamasau bhukte ityetattu na pazyanti / sarvajJAhAravihArayomA~sacakSuSAmagocaratvAt / ___ yatpunaratra prabhAcandrAnusArI prAha / kimarthaM bhagavAn devacchaMdake vikalpapradarzanapUrvakaM prabhA-gacchati / manovikSepaparihAreNa dhyAnasiddhayarthaM candrAnusAriNaH pUrvapa. nirodhAkSamatayA yathAsukhamavasthAnArthaM rahasyakSasyorapAdanapUrva khaNDanAe / kAryAnuSThAnAtheM vaa| tatrAdyaH pakSo'yuktaH / amanaskatayA bhagavato manovikSepAsaMbhavAdyoganirodhasaddhAvenopacArastana 10 dhyAnAbhidhAnAJca / dvitIyapakSopyanupapannaH / anantavIryasya nirodhAkSama tvAnupapatteH / anantasukhAnvitasya duHkhalezasyApyabhAvato yathAsukhamityasyApi durghaTatvAt / rahasyakArya ca nindyamanindyaM vA / na tAvannincham / prakSINAzeSadoSasya nindhakAryAnuSThAnavirodhAt / athAnincham / tarika bhojanaM karmakSapaNaM vA / na tAvadbhojanam / tasyAmohe bhagavati pratiSiddhatvAt / apratiSedhe vA kasmAdasAvekAnte gatvA bhukte / dRSTibhayAdyAcakamayAdanucitAnuSThAnatvAdvA / tatrAdyavikalpo'nupapannaH / bhagavato dRSTidoSAgocaratvAt / api ca / kuSThaM kuNThayati jvaraM jarayati pronmUlayatyaimarI __zoghaM zoSayati kSayaM kSapayati sphoTaM pinaSTi kSaNAt / / 20 teSAM nAma kathaMcana smRtamapi prANiprabandhasya bho ___ steSAM dRSTibhayaM bhavatyatitarAM citraM tadetahudhAH / / 434 // dvitIyavikalpe tu bhagavatA mahaddInatvaM prakhyApitam / na khalu mahAsattvasya pRSThato lagnAntrubhukSApIDitAzipyAnvihAya pituriva putrAnekAnte gatvA bhojanaM yuktam / anucitAnuSThAnatvena tu na tatra 1 zeSAm' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / "Aho Shrut Gyanam" Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 s. 25] syAdvAdaratnAkarasahitaH tatparikalpanA shreysii| khyAdisevanaparikalpanAvat / karmaNAmapi kSapaNaM pUrvopArjitAnAM bhuktikAlopArjitAnAM vA tatrA'ItAM vidhIyeta / pUrvopArjitAnAM cet, dhAtinAmaghAtina vA / na tAvaddhAtinAm , teSAM pUrvameva kSapitatvAt / nApraghAtinAm , teSAM yathAkAlaM kSapathipyamANatvAt / satataM zukladhyAnAnalataH karmendhananicayanirdahanasamartha- 5 tvAccAsya / na hi bhagavataH zukladhyAnAnalo devacchaMdaka eva prajvalati na samavasaraNAdAvityabhyupagamo yuktaH / tatramthamyAsya dhyAnAntaraprasajhAt / muktikAlopArjitakarmaNAM ca kathaM kSapaNam , pratikramaNatazcet, astu, paraM bhagavato nirdoSatA durlabhA / yaH pratikramaNAM karoti nAso nirdoSaH / yathA'mmadAdiH pratikramaNAM karoti ca bhagavAniti / kRtadoSa- 10 nirAkaraNaM hi pratikramaNaM tatkurvataH kathamasya nirdoSatA syAt / atha tanna karoti / kathaM bhuktikriyAtaH samutpannaM doSa nirAkuryAt / AhArakathAmAtreNApi hyapramatto'pi sansAdhuH pramatto bhavati nArhan bhuJjAno'pIti maha citram / doSavattve vA'mya zreNitaH patitatvAnna kevalabhAktvaM syAt / bhuJjAno'sau pizitalocanaina vilokyata ityatra ca 15 kiM kAraNam / bahulatamatamaHpaTalapracchAditatvaM kANDapaTAdyAtatvaM vidyAvizeSeNa svasya tirodhAnamanyajanAtizAyI mAhAtmyavizeSo vA / tatrAdyapakSo'nupapannaH / taddehadIptyA tamaHpaTalasya nirmUlamunmUlitatvAt / kANDapaTAdyAvRtAvayavastammai kathaM bhikSA dIyeta / vidyAvizeSAbhyupagame cA'sya vidyAdharAdivannigranthatAvirodhaH / athAnyajanAtizAyI mAhAtmya- 20 vizeSaH kazcittasyepyate yena bhuJjAno nAvalokyata iti / nanvanyajanAtizAyI kSudabhAvalakSaNa evAtizayo'syepyatAM tasyaiva pramANopapannatvAditi / tadetannikhilamanAdimithyAvAsanAparavazazemuSIkasyAhI 1 zuklaM zubhasvAbhAvikaM sarvopAdhibAdhArahitaM cittamantaHkaraNaM yasmindhyAne tadhyAnamupacArAcchukam / 2 samavasaranti nAnA pariNAmA jIvAH kathaJcittucchatayA yasmin tatsamavasaraNam / 3 'svasthAnAdyatparasthAnaM pramAdasya vazAdgataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH pratikramaNamucyate // ' iti / "Aho Shrut Gyanam" Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pari. 2 su. 25 kasyAsya pralapitam / tathA hi / yattAvanmanovikSepaparihAreNa dhyAnasidhyarthamityAdi pakSatrayamutthApya dUSitam / tatra prathamatRtIyapakSau dUSayatA bhavatA kaNThazoSaH kevalamanubhUtaH / anabhyupagatopAlambhAt / nirodhAkSamatayA yathAsukhamavasthAnArtha bhagavAndevacchandake gacchatItyayaM tu 5 dvitIyapakSaH kakSIkriyata eva / tatra ca baddaSaNamuktamanantavIryasya nirodhAkSamatvAnupapatteriti / tadanupapannam / vIrye'nantatvasya kvacidapyAtmanyaprasiddheH / vIryavibhAgAnAmasaMkhyAtatvena paramAgame pratipAdanAt / bhavatu vA kathaMcidanantavIryatvaM bhagavati / tathApi tanmAhAtmyena zakti kSayaH kevalaM na bhavati tasya / yattu dharmadezanAsamayasambhaviyojanavyApi10 vANIvilAsaparizramasamudbhUtAsAtodayasampAdyaM kiJciddaHkha tanna nivArayituM pAryate'tastadupazAntaye bhagavAndevacchandake gacchatItyupapanna pazyAmaH / yaccA'bhihitamanantasukhAnvitasya duHkhalezasyApyabhAkto yathAsukhamityasyApi durghaTatvAditi / tadapyaghaTamAnam / anantasukhA nvitatvasyaiva bhagavatyadyApyasiddherityuktaprAyam / yaccAvAci / bhuJjA'nosau 15 pizitalocanairnAvalokyata ityatra ca kiM kaarnnm| kiM vahalatamatamaHpaTala pracchAditatvamityAdi / tatrA'pyAyaM vikalpatrayamanabhyupagamAdeva pratihatam / anyajanAtizAyI mAhAtmyavizeSastadbhojanAdarzane kAraNamityayaM caturtho vikalpaH svIkriyate / tatra ca yaddaSaNamudagrAhi nanvanyajanAtizAyI kSudabhAvAtizayo'syepyatAM tasyaiva pramANopapannatvAditi / tatra hetorasiddhiH / tathAhi pramANamAgamo'nyadvA kSudabhAve bhavet / na tAvadAgamaH / siddhavatsayogakevalini kSudabhAvapratipAdakasyAgamasyAsambhavAt / anyasmAca pramANAtkSudabhAvaH svabhAvAnupalammAdanyato vA syAt / na tAvatsvabhAvAnupalambhAt / kevalino viprakRSTasvabhAve bhAve svabhAvAnupalambho'yuktaH / ekajJAnasaMsargipadArthAntaropalambhalakSaNa25 tvAttasya / anyato'pi vidhIyamAnAniSidhyamAnAdvA tanniSedhaH syAt / 1 sUtrakRtAGge prathamazru, skaM. a. 8. "Aho Shrut Gyanam" Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 s. 27] sthAdvAdaratnAkarasahitaH yadi vidhIyamAnAta, tadA tena zudvirodhinA bhavitavyam / aviruddhavidherabhAvAsAdhakatvAt / na ca kSudvirodhaH kevalini kiMcitpratIyate / na ca jJAnAdiguNA eva tatra tadvirodhina ityabhidhAtumucitam / yato jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhastadvizeSasya vA / yadi jJAnAdimAtrasya tarhi yathA yathA jJAnAdayo guNA vivardhante tathA tathA kSudho hAnitAratamyena bhavitavyam / 5 prakAzavivRddhAviva tamasaH / na caivamasti / na hi bAlAdau jJAnAdyapacaye kSudupacayastataH prabhRti ca jJAnAdyupacaye tAratamyena kSudapacayo lakSyate / tanna jJAnAdimAtrasya kSudhA virodhaH / atha ye kevaligatA jJAnAdayaH prakarSaparyantaprAptAsteSAmeva kSudhA virodhaH / tanna ! tathA prtipttumshkteH| nahi kevaligatA jJAnAdayaH kSudhaM virundhantItyarvAgdRzA pratipattuM 10 zakyam / atIndriyatvAtteSAm / kiMcAvikalakAraNasya bhagavato'nyabhAve'bhAvAdvirodhagatirbhavati shiitsprshsyevaamisnnidhau| etaccAna durghttm| kevaliguNAnAmatIndriyatayaitatsannidhau kSunna bhavatIti prtiiternupptteH| tanna vidhIyamAnAtkutazcittatra kSudho'bhAvasiddhiH / niSidhyamAnazca bhAvastasyAH kArya kAraNaM vyApako vA syAt / yadi kAryam, tadA 15 tannivartamAnamAtmanivartanasamarthAyA eva kSudho nivRttimavagamayenna tu sarvathA / kAraNamAtrasya kAryAbhAve'pi bhAvAvirodhAt / kAraNamapi nivartamAna kArya nivarttayati, yathA vahidhUmam / vyApakaM vA nivarttamAnaM vyApyam, yathA vRkSaH ziMzapAm / na cAtra kSudhaH kAraNasya vyApakasya vA kasyacinnivRttirasti / na ca mohanIyAbhAvAtkSudho'bhAvaH / 20 tasyAstatkAryatvasya tatsvabhAvatvasya cAsambhavAt / na hi kSunmohanIya. kAryA / vedanIyaprabhavatvAt / anyathA vedanIyazeSA ityaagmvirodhaaptteH| nanu nAsti virodhaH / na hi vayaM vedanIyasya kSutkAraNatvavAraNaM vidadhmahe kintu mohanIyamapi tatra sahakAritayA vyApipartIti brUmahe / na ca sahakArikAraNavirahe'pi kAryotpattirdRSTacarI / na khalu bIjajalA- 25 nilAtapasamparke pRthivIvirahe'Gkuro jAyata iti cet / naivam / mohanI "Aho Shrut Gyanam" Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 27 yasya sahakAritvAsiddheH / na hi svAbhiprAyAnurodhena kiMcitkacitsahakAritayA kalpayitumucitam / kintu yamyAnvayavyatireko kAryeNAnuvidhIyate / na cAnna kSunmohanIyavyatirekamanuviddhatI kApi nizcitA / nanu siddheSu tannizcayo bhaviSyatIti / maivam / sandehAt / tathA hi 5 siddheSu kiM vedanIyAbhAvAtkSunna bhavati, AhomvinmohanIyAbhAvAditi / bhavasthakevalini kSudabhAvo mohanIyAbhAvaprayukto nizcito vedanIyasadbhAvAditi cet / na / tatra kSudabhAvasyA'dyApi vivAdAspadayAt / nanvecaM mohanIyavadeva vedanIyasyApi kSutkAraNatvaM na syAt / maivam / kSutkAraNatvena tasyobhayasampratipannatvAt / nApi mohanIyasvabhAvA kSut / pratipakSabhAvanAnivartyatvaprasaGgAn / yo hi mohamvabhAvaH sa pratipakSabhAvanayA nivartyate / yathA kSamAdibhAvanayA krodhAdiH / mohasvabhAvA ca kSudbhavAdbhariSTeti / tathA ca zrudvedanApratIkArArthaM zAstraM pratipakSabhAvanaivopadizyeta / na klezabhUyiSThA dhyAnAdhyayanavivAtakAriNI piNDe paNA / zItoSNabAdhAtulyatvAcca kSudho na mohamvabhAvatvam / anyathA 15 tadbAdhAyA api mohamvabhAvatvaM syAt / nanu bhagavataH kSudupagame'zeSa jJatvAdivirodhaH kSududaye'mmadAdivattatra jJAnadarzanaceSTAdeH prakSayAt / tadasamIcInam / jJAnAvaraNAdiprakSaye jAtAyAmapi kSudhi tatkSayAyogAt / tatkSayo hi jJAnAvaraNAdikarmodayanibandhano'to'mmadAdo tadudayAti zayAttatkSayAtizayo yukto bhagavati tu tadrAvaraNAderazeSamyApagamAtsa20 tyAmapi kSudhi na jJAnAdikSayaH / na hyamyabhAve satyapIndhane dhUmo bhavati / tadevaM pramANopapannatvAditi kSudabhAvasAdhako heturasiddhaH / tathA ca kathaM bhuktipratiSedhaH / bhuktisAdhakaJcaitatpramANam / vivAdaviSayApanne kevalini kadAcitkavalAhArabhuktirasti / avikalakAraNa tvAt / yadyatrAvikalakAraNaM tattatrAsti / yathA kacitpradeze'GkaraH / 25 tathAbhUtA ca kadAcitkavalAhArabhuktirvivAdaviSayApanne kevalini ! 1 AhArAdigrahaNavidhiH / 2 'jJAnAdikSaNA' iti bha. pustake paatthH| "Aho Shrut Gyanam" Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. ra sU. 27 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH tasmAttatra sA'stIti / na vA'trAsiddho hetuH / yataH kavalAhAramukterdvidhA kAraNaM bAhyamAbhyantaraM ca / tatra bAhyamanazanAdi / tattAcadastyeva / na tatra kasyAmi vivAdaH / AbhyantaraM paryAptivedyataijasadIrghAyuSTodayalakSaNam / tadapi vidyata eva / yato hi zarIrendriyAdiniSpattiH sA paryAptirnAmakarmavizeSaH / vedyaM sukhaduHkhasampAdakaM vedanIyAkhyaM karma / 5 taijasaM bhuktAnnapAkAdikAraNAmasvarUpAntastaijasazarIrakAraNaM nAmakamava ! dIrghamAyuzcirajIvanakAraNaM karma / eteSAmudayAtkSudvedanopajAyate / asti caitadudayo bhagavati sa ca bhuktikAraNamiti / yadAha zAkaTAyanaH "asti ca kevalibhuktiH samagraheturyathA purA bhukteH / paryAptivedyataijasadIrghAyuSkodayo hetuH // 1 // " iti / yattu prabhAcandreNAbhi- 10 dhIyate 'asiddhaM cAvikalakAraNatvaM bhukteH / mohanIyasahAyaM hi vedyAdikarma kSudAdikAryakaraNe'vikalasAmarthya bhavati nAnyathA / atiprasaGgAt / yathaiva hi patite sainyanAyake sAmathrya sainyasya / tathA mohavinaSTe'ghAtikarmaNAm / yathA ca nivipIkRtya mantriNopayujyamAnamapi viSaM na dAhamurchAdi kartuM samartham / tathA zukladhyAnAnalanidha. 15 mohasahAyaM vedyAdikSudAdikam / prayogaH, bhagavati bubhukSA nAsti tatkAraNamohAbhAvAt, yasya yatra yatkAraNAbhAvo na tatra kArya yathA'nagnipradeze dhuumH| nAsti cAhati moha iti / " tadetasyAparyAlocitAbhidhAnam / mohanIyasahAyakavikalasyApi nAmAdikarmaNa iva vedanIyAdikarmaNaH svakAryakaraNe virodhAbhAvAt / anyathA nAmAdikarmApi kevalini 20 tIrthapravartanAdisvakAryakaraNe kauzalaM nAvalambeta / atha nAmAdiSu zubhaprakRtInAM tatrApratibaddhasAmarthyatvena svakAryakAritvaM yujyate / nanvasAtavedyAdyazubhaprakRtInAM bhagavati vipAkodayasyAgame pratipAdanAt / dvitIyapakSe tu na kAcinnaH pIDA / kiyato'pyanubhAgamya ghAte'pyasAtA . 1 bhagavadAcAryazAkaTAyanabhadantakRtakevalibhuktiprakaraNe zlo. 1. 2 pra. ka. mA. 86113. 3 asmanmudrApitapramANamImAMsAyo pR. 18 TippanyAm / "Aho Shrut Gyanam" Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 27 sAtAdyazubhaprakRtInAmapratibaddhasAmarthyatayA svakAryakAritvopapatteH / yadi cA'zubhaprakRtInAM katipayAnubhAgaghAte sati pratibaddhasAmarthyatayA na svakAryakAritvamityAsthIyate / tIsthiranAmakarmaNo'zubhaprakRtitvena katipayAnubhAgaghAtasadbhAvAtsvakAryakAritvaM na syAt / tathA ca bhagavataH pANipAdAdayo'vayavAH sthirA eva syurityayogiguNasthAnavatsayogiguNasthAnake'pi bhagavAnniApAra eva bhavet / tathA ca kutastIrthapravarttanamiti lAbhamicchato mUlocchedaH sampanno'sya digvaassH| etena tatkAraNamohAbhAvAdityanantaropanyastahetorvizeSaNAsiddhirityuktaM bhvti| mohasya kSutkAraNatvAsiddheH / tadabhAve'pi kevalyavasthAyAM kSutsaMbhavasya 10 pratipAditatvAditi / yadapyanenaivocyate "na ceyaM bubhukSA mohanIyAna pekSasya vedanIyasyaiva kArya yenA'tyantaprakSINamohe'pi syAt / tathA hi bubhukSA mohanIyAnapekSasya vedanIyasya kArya na bhavati / icchAtvAt / rirasAvat / bhoktumicchA bubhukSA sA hi kathaM vedanIyasyaiva kAryam / anyathA yonyAdiSu rantumicchA riraMsA'pi tasyaiva kArya syAt / tatha 15 ca kavalAhAravastrayAdAvapi pravRttiprasaGgAnezvarAdasya vishessH| yathA parisA pratipakSabhAvanAto nivartate / tathA bubhukSA'pi / prayogaH bhojanAkAMkSA pratipakSabhAvanAto nivartate / AkAMkSAtvAt / strayAdyAkAMkSAvat" iti / tadapi sakalamalIkam / bubhukSA mohanIyAnapekSasya vedanIyasya kArya na bhavatItyatra siddhasAdhyatAvatArAt / nanvevaM tarhi bhagavatyapi mohanIyasadbhAvaprasaktiH bubhukSAsadbhAvAditi cet / na / bubhukSAsadbhAvasya tatrA'siddheH / bhoktumicchA hi bubhukSA bhojanAbhilASarUpA sA kathaM nirmohe bhagavati syAt / kathaM hanta tarhi mukte'sAviti cet, yathaiva vivakSAmantareNA'pi vakti / jigamiSAmantareNA'pi gacchati / nanvevaM kathaM bubhukSA kevalini vidyata iti tatra tatroddho. 25 SaNA zreyasIti cet / kAraNe kAryopacArAt / vedanIyakamrmodayajanyapIDAvizeSe hi sati zarIriNAM bhojanAbhilASarUpA bubhukSopajAyate 1 pra. ka. mArtaNDe 86 // 2 // 6. "Aho Shrut Gyanam" Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 27] syAdvAdaratnAkarasahitaH 477 tatazca kevalini tatkAraNasya pIDAvizeSasya sadbhAvAbubhukSA'stIti vyavahriyate / etena yonyAdiSu rantumicchA riraMsetyAdi nagnATasya bhANDavidyApANDityaM viDambitamavaseyam / yaccAkAkSAtvAditi prAktam / tatra pratyakSabAdhA pakSasya, prabalajAjvalyamAnajATharajAtavedasaH puMsaH pratipakSabhAvanAlakSeNA'pi bubhukSAyA nivRtterananubhUyamAnatvAt / tato na bubhukSA 5 mohanIyakAryam / yAni caitAni tenaivoktAni sAdhanAni / na bubhukSAvAn kevalI, tadvirodhinirmohasvabhAvopetatvAt, yo yadvirodhi. prabhAcandrakalpitAnAM keva-" lini bubhukSAdi pratikSepa- svabhAvopeto nAsau tadvAn, yathoSNasparzakAnumAnAnAM khaNDanam / svabhAvopetaH kazcitpradezo na zItasparzavAn, 10 tathA pramayakamalamArtaDe tenaivoktasya kevalI na bhuktaM tathA tadvirodhinirmohasvabhAvopetazca kevalI, ityasya khaNDanam / tasmAnna bubhukSAvAniti / yaddaHkharUpaM na tattatra sambhavati, yathA kAmapIDAdi, duHkharUpA ca kSuditi / tathA yatrA'nantaM sukhaM na tatra duHkhalezo'pyasti, yathA siddheSu, anantasukhaM cAhatIti / yatra yadvirodhi balavadasti na tatrAbhyuditakAraNamapi tadbhavati, yathA'tyuSNa- 15 pradeze zItam, asti ca kSuddaHkhavirodhi balavatkevalinyanantaM sukhamiti / yatkAryavirodhyanivartya yatrAsti tadavikalamapi svakArya na karoti / yathA zlemAdiviruddhAnivartyapittAdivikArAkrAnte puruSe na dadhyAdi zleSmAdi karoti / vedyaphalaviruddhAnivatvaM ca sukhaM bhagavatIti ! tAni sarvANyapyasiddhatvAdyazeSadoSaduSTatvAtsAdhanAbhAsAni / 20 tathA hi tadvirodhinirmohamvabhAvopetatvAditi prathamasAdhanaM vizeSaNAsiddham / tadvirodhitvasyAprasiddheH / na khalu bubhukSAyA nirmohasvabhAvena sArdhaM virodhagandho'pyasti / vItamohe bhagavati vedanIyakarmodayanibandhanAyA bubhukSAyAH prasAdhitatvAditi / duHkharUpatvAkhyasAdhanamapyanaikAntikam / zItoSNabAdhayA vyabhicAritvAt / zItoSNabAdhA duHkha- 25 rUpA'tha ca bhagavati samasti / na ca tasyA api tatrA'sambhava iti "Aho Shrut Gyanam" Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH [ pari. 2 sU. 27 vAcyam / ekAdazajine parISahA ityAgamavirodhAditi / anantasukhavAkhyaM tRtIyasAdhanamapyasiddham / nikhilakarmavipramuktAnAM siddhAnAmeva hi tatsambhavati nA'rhataH / tatrA'sadvedyasampAdyasya duHkhasyApi sambhavAt / caturthamapi kSuddaH khavirodhivala badananta sukhatvalakSaNaM sAdhanamasiddhaM 5. anantasukhAsambhavasya bhagavatyanantaramevA'bhihitatvAditi / ata eva paJcamamapi vedyaphalaviruddhAnivarttyasukhAnvitatvatsvarUpaM sAdhanamasiddhamevetyakarNanIyaM sakaNaiH / yadapi sa eva prema kamalamArtaNDe sAdhanamabhidhatte sma / "kevalI na bhuMkte, rAgadveSAbhAvAntavIryasadbhAvAnyathAnupapatteH" iti / tadapi na prayojakam | rAgadveSAbhAvAnantavIryasadbhAvayoH kevalini 10 muktayabhAvena sArdhamanyathAnupapatterasambhavAt / bhuktyabhAvamantareNApi svakAraNanibandhanayostayostatra virodhAbhAvAt / vidyate hi kevalini rAgadveSAbhAvasya kAraNaM mohanIyakarmapralayo'nantavIrya sadbhAvasya ca vIryAntarAyakarmApagama iti / anantatvaM vIryasya parAbhyupagameneha samarthitam / asaGkhyAtatvasyaiva tatrAgame'bhihitatvAditi / kathaM caivaM 15 vAdino'sya kevalini vacanagamanAdikamapi ghaTeta / zakyaM hi vaktuM na kevalI vakti na gacchati na niSIdati ca rAgadveSAbhAvAnantavIryasadbhAvAnyathAnupapatteriti / athAnyathAnupapattivikalatvAnnedaM sAdhanaM vacanagamanAdyabhAvasya svasAdhyasya prayojakam / tathA hi rAgadveSayorabhAve'nantavIryasadbhAve'pi ca tIrthapravartana phalatIrthakRnnAmakarmodayalakSaNataH 20 svakAraNAdeva bhagavati vacanagamanAdikamupapadyata eva / anyathA tIrthapravRtteruccheda eva syAditi cet / nanvata eva bhavadupanyastamapi sAdhanaM kevalimuktipratiSedhalakSaNasya svasAdhyasya prayojakaM kathaM nAma bhavet / zakyamatrApi hyetadvaktuM rAgadveSayorabhAve'nantavIryasadbhAve'pi ca duHkhotpAdaphalAdasAtAvedanIyakamoMdayalakSaNattaH svakAraNAdeva bhagavati kava25 lAI muktirupapadyata eva | anyathA kSudvedanApratIkAra eva na syAditi / 478 "Aho Shrut Gyanam" Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 su. 27 ] syAdvAdaratnAkarasahitaH anantavIryaprabhRtipraNItAH kuhetavaH kevalimuktisiddhaye // anye'pi ye te'pi nivAraNIyAH svayaM sutarkojjvalabuddhi zauNDaiH // 433 // yataH, -- mithyAbhimAnAnaladagdhabodhaidigambaraiH sArdhamanuddharANAm // vetAmbarANAM kalahAtirekaH pade pade kIdRza eva bhAti || 436 // 5 jinAgamArthAnugamapradhAnaH saMdarzito yastviha tarkalezaH // sa saGgato'nyo yadi ceti tattvaM vicArayiSyantyanuyogavRddhAH || 437|| tadevaM kevalimuktikAraNasyopapAditatvAtsiddho'vikalakAraNatvAditi hetuH / nApi viruddhaH | sapakSe vartamAnatvAt / nApyanaikAntikaH / surasaraNisaroruhA dervipakSAdatyantaM vyAvRttatvAt / 10. itthaM pratyAvRttaM samastadUSaNakalaGkakaNato'pi // sAdhanametannUnaM kevalimukti prasAdhayati // 438 // 3 atha cedamanumAnaM kevalibhuktau / vivAdaH kevalI kadAcitkavalAhAravAn kevalitye sati dIrghatanusthitikevalibhuktAvanumAnam / mattvAt, yaH kadAcitkavalAhAravAnna bhavati na 15. kevalile sati dIrghatanusthitimAn yathA paramANuH, na ca na kevalitve sati dIrghatanusthitimAnvivAdaH kevalI, tasmAdyathoditasAdhyasampannaH / ayogikRtasamuddhAta kevalisiddhAnAM pakSatvavyavacchedAya vivAdagrahaNam / sadA kevalyAhAravattvaprasaGganivRttaye kadAciditi sAdhyavizeSaNam / dIrghatanusthitimattvAdityabhidhIyamAne ekendriyadevanAra - 20kairvyabhicArastannirAsAya kevalitve satIti vizeSaNam / asminneva tu vyApriyamANe siddhairayogibhizcAnaikAntaH, tatpratiSedhAya dIrghetyAdyupAdAnam / evaM ca asmAdapyanumAnAtkevalabhuktiH prayAti siddhipadam // yenAtrA'pi na kiMciddaSaNamupalabhyate sabhyAH || 439 // " Aho Shrut Gyanam" Mig 25: Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANanayatattvAlokA laGkAraH [ pari. 2 sU. 27 1 api ca / utkarSeNa dezonapUrvakoTiM viharataH sayogikevalinastAvatkAlaM zarIrasthitirbhuktiM vinA kathaM ghaTeta / athA'nantavIryatvAtta vinA'pyasya tatsthitiH / tarddhAyuH karmaNA'pi binA tatsthitiprasaGgAnna kadAciccharIrAdyapAya: syAditi mokSAya datto jalAJjaliH / tatsthiterAyuHkarmApekSaNe vAhArApekSaNamapyastu / ubhayasyApi tatkAraNatvAvizeSAt / kiM ca pradIpajvAlA jaladhArAsamAnaM zarIram / tatra ca yathA tailakSaye sati na pradIpajvAlA'vatiSThate jalAgamanamantareNa vA jaladhArA / tathA zarIramapi bhuktyabhAve na sthitimAskandati / atha muktidoSo yadupavAsAdi pratyAkhyAnaM kriyate / nirdoSe ca kevalini 10 doSo viruddhaH / tarhi niSadyAgamanaM cArhati na prApnoti / sthAnayogAdinA niSadyAdeH pratyAkhyAnAt / vacanaM ca na prApnoti / maunavRtikopalambhAt / atha matamazeSajJasya mAMsAdikaM pazyataH kathaM bhuktirantarAyopapatteriti / etadapyanalpatamovilasitam / yato'ntarAyakamodayajanyaH pariNAmavizeSa evA'ntarAyazabdenocyate / na ca bhagavatyantarAyakarmasambhavaH / prakSINaghAtikarmatvAttasya / bhavatu vA kazcitsvakalpanAzilpinirbhito'ntarAyaH / tathApyavadhijJAnibhiH paramarSibhiranekAntaH / te hi sakalaM trailokyaM pazyanti, atha ca bhuJjate / atha yadaivAvadhijJAnopayogamavadhijJAnI karoti tadaivA'sAvavadhijJAnI tadviSayabhUtamazeSaM vastu pazyati nA'nyadeti bhojanakAle yadyasAvupayogaM karoti 20 tasyAntarAyo bhavatyeva, na cAyaM prakAraH kevalajJAne sambhavati / tasya sadopayuktatvAditi cet / evaM tarhi divyaparamANurUpaM nirantarAhAragrahaNamapyasya na prApnoti / satatopayogitvena nirantaramantarAyasadbhAvAt / api ca mahAsAmAyikapariNAmavato bhagavataH kA nAma pizitAdidarzane sati bhojanakaraNe'pi karuNAyAH khaNDane'pi paribhAvyatA madhyasthenA'25 ntarAtmanA / atha bhuktau jihvAyAM rasaprApteH kevalino matijJAnAnuSaGga 1' tatkAlam ' iti pa. pustake pAThaH / 480 5 15 "Aho Shrut Gyanam" Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 27] syAdvAdaratnAkarasahitaH 481 ityucyate / tanna vAcyam / yato nendriyaviSayasambandhamAtreNa matijJAnaM bhavati / kiM tarhi sambandhe matijJAnAvaraNakSayopazame ca sati / etacca kSINAzeSAvaraNe kevalini nAstIti na tajjJAnAnuSaGgaH / anyathA zrotrAdIndriyANAM divyatUsaMdiraveNa gaNadharadevAdirUpeNa sugandhikusumadhUpavAsAdigandhena marutsiMhAsanasparzena sambandhe'pi mati- 5 jJAnamanuSajyate / evaM c| kavalamuktiriya praNayAkulA sakalavedinamujjhitumakSamAH // kSapaNakAH kimimAM tu satImapi prakaTayanti viruddhatayA ttH||440|| vikSiptA mAnasaMkhyA parasamayamatA vyomakezAdikAnAM - vizvajJatvaM vyapAstaM nipuNanayavazAdarhataH sthApitaM ca // 10 muktiM tasya kSipantaH kSapaNakahatakAH zikSitAH kiJcidete __nAnAbhedaprabhedaiH parikaritamataH siddhamadhyakSamatra // 441 // zrImAnasmAnajasraM sa jinaparivRDhaH suvrataH suvratAkhyaH pAyAdAnAmrazakrasphuTamukuTataTIkoTighRSTAnipIThaH / / saMsArakSArapAthaHpatipatitajanottAraNaM yamya kAmaM kurvANasyaiva kAnte vapuSi pariNatA zAmikA kAntirasti // 442 // azyadbhUdharatuGgazRGgavisaraM dRpyadbhujaGgezvaraM nazyaddikvaraTisphuTakSititalaM kSubhyanmahAmbhAnidhi !! vAmAGguSThavighaTTanena jhaTiti svarNAcale dolite yenedaM jagadIdRzaM samabhavajjIyAtsa vIro jinaH / / 443 // 20 1' prakSINa' pa, bha. pustakayoH paatthH| 2 anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dharatIti gnndhrH| 3 saMcakAsti' iti pa. bha. pustakayoH pAThaH / 4 tataH siMhAsana cAkaM cacAlAcalanizcalam / prayujyA'thAvadhi jJAtvA janmAntimajinezituH // 1 // vaz2yekayojanAM ghaNTA sughoSAM naigmessinnaa| avAdayattato ghaNTAraguH sarvavimAnagAH // 2 // "Aho Shrut Gyanam" Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH [pari. 2 sU. 25 theSAM karkazatarkatarkaNakalAprAgalbhyasampAdikA mabhyasyanti suzAstrasaMhatimiha prAjJAH pramodAJcitAH / / siddhAntAmRtasindhutAraNatarItulyAnnibandhAMzca te zrImanto municandrasUriguravaH zazvatprasIdantu naH / / 444 / / zakrAdezaM tataH socaH surebhyo jJApayatsvayam / tena pramuditA devAzcalanopakrama vyadhuH / / 3 // pAlakAkhyAmarakRtaM lakSayojanasaMbhitam / vimAnaM pAlakaM nAmA'dhyArohat tridazezvara : // 4 // anyairapi ghanairdevataH siMhAsanAsthitaH / gIyamAnaguNo'cAlIdapare'pi surAstataH // 5 // devendrazAsanAtkacitkacinmitrAnuvartanAt / pAbhiH preritAH kecitkecidAtmIyamAvataH // 6 // ke'pi kautukataH phe'pi vismayAtke'pi bhaktitaH / cereva surAH sarve vividhaiAhanairyutAH // 7 // vividhaistUryanidhodhairghaNTAnAM kaNitairapi / kolAhalena devAnAM zabdAdvaitaM tadA'jani // 8 // nandIzvare vimAnAni saMkSipyA'gAtmurAdhipaH / / jinendraM ca jinAmbAM ca triH pradikSaNiyattataH // 9 // vanditvA ca namasyitvetyevaM devezvaro'vadat / namo'stu te ratnakukSidhArike : vizvadIpike ! // 10 // ahaM zakro'smi devendraH kalpAdAdyAdihAgamam / prabhorantimadevasya kariSye jananotsavam // 11 // bhetavyaM devi : tanaivetyuktvAvasvApinIM dadau / kRtvA jinapratibimbaM jinAmbAsannidhau nyaMdhAt // 12 // bhagavantaM tarthikaraM gRhItvA karasampuTe / vicake paJcadhA rUpaM sarvazreyo'rthika : svayam // 13 // eko gRhItatIrthazaH pAzya dvau cAttacAmarau / eko gRhItAtapatra eko vajradharaH punaH // 14 // agragaH pRthugaM stauti pRSThastho'vagaM punH|| netra pazcAtsamIhante kecanAtanAH surAH // 11 // zakraH sumeruzRGgasthaM gatvA'tho pANDukaM vanam / meruculAdakSiNanAtipANDukambalAsane // 16 // "Aho Shrut Gyanam" Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pari. 2 sU. 27] syAdvAdaratnAkarasahitaH iti zrIlalitavistarApuNDekSunipIDaprauDhayantrAyamANadhiSaNApahastitadhiSaNanikhilanaiSThikAvacUlazrImanmunicandrasaripadapaGkajama rasopajIvinA zrIdevAcAryeNa viracite syAdvAdaratnAkare pramANanayatattvAlokAlakAre pratyakSamUlabhedottarabhedasvarUpanirNayo nAma dvitIyaH paricchedaiH // 2 // kRtvotsaGge jinaM pUrvAbhimukho'sau niSaditi / samastA api devendrAH svAmipAdAntamayaruH // 17 // sauvarNA rAjatA rAtnAH svarNarUpyamayA api / varNaratnamayAzcApi rUpyaratnamayA api // 18 // svarNarUpyaratnamayA api mRtsnAmayA api / kumbhAH pratyekramaSTADhyaM sahasraM yojanAnanAH // 19 // kSIranIraghaTaivakSaHsthalasthaistridazA babhuH / saMsAraugha tarItuM drAk dhRtakumbhA iva sphuTam // 20 // siJcanta iva bhAvaRs kSipanto vA nijaM malam / kalazaM sthApayanto vA dharmacaitye surA babhuH // 21 // saza tridazezasya matvA vIro'marAcalam / vAmAGguSThAgasampatsimantAdapyacIcalat // 22 // kampamAna girau tatra cakampe'tha vasundharA / zRGgANi sarvataH petuzrukSubhuH sAgarA api // 23 // brahmANDaskoTasadRze zabdAdvaita prasarpati / ruSTaH zakro'vadheAtvA kSamayAmAsa tIrthapam // 24 // saMkhyAtItAItAM madhye spRSTaH kenApi nAMnizA / meruH kampamiSAdiyAnandAdiva nanata saH // 25 // zaileSu rAjatA me'bhat snAnanIrAbhiSekataH / tenA'mI nirjarA hArAH svarNApIDo jinastathA // 26 // tatra pUrvamacyutendro vidadhAtyabhiSecanam / tato'nuparipATIto yAvaccandrAryamAdayaH // 27 // ___ kalpasUle vyA. 5 su. 97, 1 " zrItIrthakarasundarAnanasudhArocissamujjambhita sadyogIndraniraGkazaGkahRdayoddIvyatsaromaNDanam // nAnAtattvavicArasAravilasadgAdizobhAyutam / zAstrAmbhojAmidaM jayatvanudinaM sadvaMzahaMsAzritam // 1 // " ityadhika ma. pustake prakSiptam / "Aho Shrut Gyanam" Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Aho Shrut Gyanam" Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhaM sahastra dvaidhya bharva sUrye vayAyi asthArthaH AbhAva dragAdi zuddhaM pranyA bahi bhAvA sahasra dvaividhya bhava sUrye vAyi asyArthaH mitra ta saMves vaizaladya prakA pAda razmayaH cakSuSa prAta pAtho vidhva tejo abhAva dravAdi 283 pekSayAstasyApekSAyAstasyAH 287 rUpa rUpa kriyAvida dAhyatA para rUnarasyAH punara narasyAH punaru297 mAna zakti mAnazakti 298 ghaTa 299 tameva vyAbhi ghaTa tyeva vyabhi bandhA bahi bhAvAM ca zuddhipatrakam / na pravarta pU. paM. azuddhaM 234 4 pekSo 270 16 vAdhi 274 14 lambhaH / 277 9 kAra 380 10 kriyAvida 294 10 dAhyatApara 296 24 17 saMve vaizadya prakA 80 15 282 12 pAdana razmaya cakSu prati pAthovidhva tejo 4 287 24 302 309 312 312 313 315 zuru jaiminI kArikA yathA muhU 300 4 dhAraNA 302 8 ssApra 18 10 15 20 8 9 10 18 Na 316 8 317 15 322 6 7 vatI manikI vizeSa dAtre vadhva tathAvya dInA vasaM tathA ka zatapatra para uttara NAnA dave vidhasta 33 323 13 varaNa 324 5 santra 325 20 zruta 327 18 vidyA 327 20 kSaNA " Aho Shrut Gyanam" zuddhaM pekSyo bAdhi lambha: kArA zrotreNa vati mAnikI vizeSai pAtre vadUdhva yAthA muda dhAraNA ssA pra tathA vya dInAM vasaM tathAka patrazata pAra pR. paM. 330 17 331 332 334 335 uttaraH NAnAM deva vidhanta caraNaM samba zruta vidya kSANA " :3 338 341 puru 342 15 jaiminIya- 342 25 rikA 346 11 348 9 349 350 350 350 21 6 23 8 " 353 10 12 16 26 3 7 12 351 14 352 8 23 39 22 wr 20 16 354 24 355 13 355 25 357 24 358 21 360 21 362 2 367 4 373 17 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhaM pR. paM. / azuddhaM 376 10 dhuma pastake dhamatvA 426 427 pustake dhUmala evaM evaM Ramanna tati / 12 teti 381 382 434 yIya bhita dhAt stvayyeva pya'smi vyet notthe pya'smi lam labhya zAnAM / tapa dhameM tIya bhimata dhAt / stvayyeva dhyasmi vyeta notthepyAsmi lambhI lambha zAna dhammo zAnta nAnAdi tapA dharmoM zAta nAdi raNa zyaMbhA sahakAri 441 443 445 8 1 382 23 385 385 386 1. para : - dayaM mA saha kAri tthaM bhU tAyAM mati 452 22 syAdi dazama yoga khAnA dhanam / tAyA miti dhanam mana stAna prApta 25 nava 458 18 statri prAptaye jJatva 461 18 ham In pata vaM bhUtA patta babhUtA zreyasa ceti taspAt zreya 386 18 syadi dazama yauMga 388 khANA rAgA 392 jJatvaM thA sa nA vi mithA sidhya 'no 410 dagdha 411 8 mucchA tatha varUyA prAkte 416 24 418 1 lambhA 418 nAmra thAsa nAvi bhidhA siddhya noDa 463 467 472 472 475 15 tena mUcrcha 416 ceti / taH pAt te na vAdI katvA dossH| zaSe minI bhUtatvA 476 476 12 vAdi yakatvA doSaH zeSa minI bhUtvA tAm tathA vatsyA prokta vAnanta lammA namra ghAnta 478 481 14 "Aho Shrut Gyanam" Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinazAsanA jaya ho !!! II zrI gautamasvAmIna namaH | | zrI sudhamasviAmIne nama: || jinazAsananA aNagAra, kalikAlanA zaNagArA pUjya bhagavaMto ane jJAnI paMDitoe zrutabhaktithI prerAIne vividha haratalikhita graMtho parathI saMzodhana-saMpAdana karIne apUrvajahematathI ghaNA graMthonuM varSo pUrvesarjanakarelache ane potAnI zakti, samaya ane dravyano savyaya karIne puNyAnubaMdhI puNya upArjana karela che. kALanA prabhAve jINa ane lupta thaI rahelA ane alabhya banI jatA mudrita graMtho paikI pUjya gurudevonI preraNA ane AzIrvAdithI sa.2005mAM 54 graMthono seTa naM-1 tathA .2006mAM 36 graMthono seTa nI 2 skena karAvIne maryAdita nakala prInTa karAvI hatI. jethI ApaNo zrutavAraso bIjA aneka varSo sudhI TakI rahe ane abhyAsu mahAtmAone upayogI graMtho saraLatAthI upalabdha thAya, pUjyA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI preraNAthI jJAnakhAtAnI upajamAMthI taiyAra karavAmAM Avela pustakono seTa bhinna-bhinna zaheromAM AvelA viziSTa uttama jJAnabhaMDAronI bheTa mokalavAmAM AvyA hatA. A badhAjapustako pUjya gurubhagavaMtone viziSTa abhyAsa-saMzodhanA mATe khubajarurI che ane prAyaH aprApya che. abhyAsa-saMzodhanA jarUrI pustako sahelAIthI upalaLaLanI tImaja prAcIna mudrita pustakono zruta vAraso jaLavAI rahe to zubha AzayathI A thono jIrNoddhAra karela che. judA judA viSayonA viziSTa kakSAnA pustakono jIrNoddhAra pUjya gurUbhagavatInI preraNA ane AzIrvAdithI amo karI rahyA chIe. lo abhAI tathA saMzodhanA mATe vadhumAM vaghuupayoga karIne zrutabhaktinA kAryanI protsAhana ApazI. lI.zAha bAbulAla saremA joDAvALAnI vaMdanA maMdiro jIrNa thatAM AjakAlanA somapurA dvArA paNa UbhA karI zakAze...! = paNa ekAda graMtha naSTa thatA bIjA kalikAlasarvajJa ke mahopAdhyAya zrI yazovijayajI kyAMthI lAvIzuM...???