Book Title: Sulabh Charitrani Part 01
Author(s): Vajrasenvijay
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022626/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulabha caritrANi vividha mahApuruSonA caritro saMpAdaka-saMzodhaka paMnyAsapravara zrI vajrasenavijayajI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivamastu srvjgtH| paramAtmane nmH| zrI dAna-prema-rAmacaMdra-bhadraMkara sadgurubhyo namaH pUrvAcArya viracitAni sulabha-caritrANi * saMpAdaka. paMnyAsapravara zrI vajrasenavijayajI gaNivaryaH .prakAzaka. bhadraMkara prakAzana zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdaka paricaya parama pUjya kalikAla kalpatarugacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijayarAmacandrasUrIzvara ziSyaratna, paramapUjya adhyAtmayogI, paMnyAsapravarazrI bhadraMkaravijayajIgaNivarya ziSyaratna, prazAntamUrti pU. AcAryadeva zrImad vijayakuMdakuMdasUrIzvara ziSyarata paMnyAsapravara zrI vajrasenavijayajI gaNivaryaH pArzvanAtha pustaka bhaMDAra taleTI roDa, pAlItANA phona (02848) 253323 prAptisthAna sarasvatI pustaka bhaMDAra ratanapola hAthIkhAnA ahamadAbAda-380001 tRtIya AvRtti saMvata - 2067 mUlya 90-00 '. madraka. vardhamAna pustaka prakAzana zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 deva - guru vaMdanA parama kRpAlu, devAdhideva tIrthaMkara paramAtmAne koTI koTI vaMdanA * divya kRpA * paramapUjya, kalikAla kalpataru, AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA....! paramapUjya adhyAtmayogI paMnyAsapravarazrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya zrI ....! paramapUjya, prazAntamUrti AcAryadeva zrImad vijayapradyotanasUrIzvarajI mahArAja....! paramapUjya, prasannamUrti AcAryadeva zrImad vijayakuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAja.... paramapUjya, hAlAraratna, munirAja zrI mahAsenavijayajI mahArAja.....! * AzIrvAda * paramapUjya gacchAgraNI, AcAryadeva zrImad vijaya sudarzanasUrIzvarajI mahArAja, paramapUjya tapasvI samrAT AcAryadeva zrImad vijaya rAjatilakasUrIzvarajI mahArAja, paramapUjya gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAja Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya svAdhyAyathI siddhi...! ApaNA pUrvAcArya bhagavaMtoe zAstromAM ullekha karyo che "svAdhyAya dvArA AtmA siddhinI prApti kare che." e zAstravacanone lakSyamAM rAkhIne...svAdhyAyanI laganIpUrvaka potAnI nAdurasta tabIyata hovA chatAM paramapUjya paMnyAsa zrI vajasenavijayajI gaNivaryane je prAcIna graMthonuM tathA sAtho-sAtha paramapUjya, paramopakArI, adhyAtmayogI,paramagurudevapaMnyAsa pravara bhadraMkara vijayajI gaNivaryazrInAM ciMtano-lekho-patro AdinuM saMpAdana-saMkalana karIne saMgha samakSa mUkIne sAdhusAdhvIjI bhagavaMtone svAdhyAya-abhyAsanI taka ApI rahyA che. temaja zrAvakone aNamolaciMtanonA vAMcana dvArA temanA AtmAne zubhabhAvanAo dvArA bhAvita karAvI vikAsa sadhAvI rahyA che. emAM A "sulabha caritrANi" graMtha eTale pUrvAcArya bhagavaMtonA caritro je saMskRta bukanA abhyAsa pachI saMskRta-vAMcanamAM upayogI vAMcana tarIke puravAra thayA che... A bIjI AvRttimAM lAbha lenAra dAtAonI ame anumodanA karIe chIe. upakArI sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonA paThana-pAThana mATe upayogI A graMthane prakAzana karatAM Aje AnaMda anubhavIe chIe." AvA anya upakAraka graMthonA saMpAdana dvArA pUjya paMnyAsa zrI vajasenavijayajI gaNi haju paNa zrI saMgha upara upakAra karatA rahe tevI zAsanadevane prArthanA karIe chIe.... prAMte A graMthanA adhyayana dvArA mumukSuo Atma kalyANakArI sarva sukhanA bhoktA bane eja apekSA sAthe... zrI bhadraMkara prakAzana Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saujanyadAtA pU.A.zrI ratnasenasUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI zvetAMbara saMgha TrasTa mu. karajata (mahArASTra) zrI sAraMgapura taLiyAnI poLa jaina saMgha. - amadAvAda zrI abhinava jaina zvetAMbara mU.pU. saMgha - DI. kebIna. sAbaramatI - amadAvAda Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purovacanam...! puSpamekambhaved vAnekaM, tatkadApyAtmIyakarttavyataH parAGmukham naiva bhavati, svIyaparimalaM sadA sarvataH prasArayatyeva yAvannijAstitvam / mahApuruSa-guNagItyava-sare'pyevam, re tenaapydhikmvshymaakhyeymev| anvAtmIyAstitvamapi svaguNagarimNassugandhante tu sadA sarvatra prasAra yntyev| puSpaparimalaM khalu parahetave, dhUpasugandhamapi parasmai, candanazaityamapi paropakArAya, nadIvahanamapyanAtmIyAya.... tathaiva mahatAJjIvanamapi parArthAya-paramArthAyaiva saJjAtamasti ! sAmpratakAle yadA-mano-mAnava-tadgRhANi laghUbhavanti tadA bhUtapUrvANAmeSAmmaharSINAM saMsmaraNA-guNagItizca nUnaGkiJcidadhikarNamAcaSTe eva / kRtessRSTiH yathA-vikIrNebhyaH puSpebhyassakAzAdrAzIbhUtampuSpavRndamramaNIyatamamAbhAti svaprabhAvamprAvirbhAvayati / tathA-mahApuruSANAJjIvanakavanAni bahuzo bahubhiH kRtibhiH paThitAni, zrutAni cAthAdhyayanapaddhatyA ekasminsUtre (granthe) paThana-pAThanArthaJcApi kinycitkrnniiymev| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 prastutapustikAyAssampAdakAH pUjyapAda - paMnyAsa zrI-vajrasenavijayajI guruvaryAzcirakAlenaitAdRzyAH kasyAzcidanupamAyAH kRtyAH sRSTayartham samutsukA Asanneva / tAvatpunaryathA prakAzAya ghRta-varti vidyucchalAkApAtreSu prApteSu etatkAryam sukarambhavettathA pUjyapAdAnAmantasthalasyeyamurabhAvanA'pi yogyasahAyakartRbhissaphalIbhavediti ajJAyi / dharmanagarI - pattanasthitabahuzrutasampanna - paNDita zrI candrakAnta- mahodayasya sUkSmekSikA, zrI DIsA - saGghasyArthika-sampUrNa sahAyazceti prerakAlambanena sampAdakaparamarSirna kevalannizcitaH kintUtkaNThita'pyabobhUyata / viSayapravAhe'vagAhanam adhunA yadA vijJAnadharmampuraskRtya vikAsasyamiSeNa pratyahanniHsImam vAcanamprAdurbhavati tadAdhyAtmika vikAsasyaujaH prasArayantI pUrvakAlitasatpuruSANAmprojjvalayazogItirna kevalaM smRtipathe kintu ciraJjIvakaraNasyaikaprayatnarUpeNa adhyayanakakSe'gragamanakaraNalakSyabindunaiva iyaGkRtirA- . kRtirUpeNa nirmApyate // zrIprasannacandrarAjarSiH, zrIatimuktakamunirityAdimunipravarANAM subhadrAevannarmadAsundarIprabhRti bahvInAmmahAsatInAGkathA zreNI asyAm pustikAyAM saGgRhItAsti // yathA-anuprAkRtavijJAnapAThamAlAdhyayanam etadviSaye ( prAkRta viSaye ) pragatyartham-bAlAvabodhArthaJca "pAiavinnANa kahA " 1-2 prakAzitAsti yA laghubhiHkathAnakaiH prAkRtabhASAyA bodhaM sukaraGkArayati - tathaiva saMskRtabhASAyA api prathamAmadhyamayoH prAthamikAdhyayanasya pazcAtprAkRtavad bAlAvabodhakArikA kA'pi sukarapustikA sAmpratakAle prAyo'nupalabdhA, iti hetoH prathamAmadhyamayoradhyayanapazcAdArambhe yanmahAkAvyavAcanaNTIkAvAcanaJca tatsUryaprakAze tArakagaNanA tulyamabhavat iti hetorjJAnapipAsUnAmutsAho mUrtimAnbhave Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAcanapaddhatizca sukarIbhavediti hetozca pUjyapAdAnAmpreraNayA vividhacaritrANAGkathAnakAdInAJca saJcayanaparimArjanayoH kAryambahubhirmunibhiH paM. zrI candrakAnta mahodayena ca jaJjanitam / prastutapustAkAmAdau yattanmahApuruSasya mahAsatyAzca jIvanantadanu tadadhaH TIppaNIkAyAM durgamazabdAH kaThInasamAsAzca darzitAssanti, kathAnakaprAnte ca yattatkathAnakasya praznAH abhyAsarUpeNa samAviSTAssanti, yeSAmuttarANi api vidyArthIbhissaMskRtagiri dAtumprayatitavyam yena saMskRtagiri lekhanoccAraNayozzaktiH praadurbhvediti| paM. rAjubhAI saMghavI rIsAlA jaina pAThazAlA DIsA B. K. sajjhAyasamo tavo natthi bhaDApuruSo 32mAve cha, , svAdhyAya samAnata5 nathI. // 25 // 3 svAdhyAyathI vairAgya puSTa thAya che. vairAgyathI samatA puSTa thAya che. samatAthI samAdhi prApta thAya che. samAdhithI sadgati prApta thAya che. sadgatithI paraMparAe siddhi thAya che. adhyAtmayogI paMcasapravarazrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya (prathama AvRtti) mAnavanuM mana kaMIne kaMI vicAromAM, citanomAM paDyuM hoya che. jo sArA nimitto maLe to sArA vicAro kare...kharAba nimitto maLe to kharAba vicAro Ave. sArA vicAro dvArA sArA padArthonuM sarjana thAya te sahaja che. A nAnakaDA paNa vizALa guNagarimAMthI samRddha graMthanA sarjanamAM sadvicAra ja kAraNa banI gayo. saMvata 2044nuM rAdhanapura cAturmAsa pUrNa karI parama kRpALu zrIzaMkhezvara dAdAnI yAtrA karI rAdhanapurathI bhIlaDIyAjIno cha'ripAlita saMgha pUrNa karIne mArA nAnA gurabAMdhava hemaprabhavijayanA saMsArI kumbionI vinaMtIthI dIkSA pachI sau prathamavAra kaccha tarapha jaI rahyA hatA. eka divasa vihAramAM muni hemaprabhavijaya ekadama maunapUrvaka cAlI rahyA hatAM, kaMIka vizeSa UMDA ciMtanamAM hoya tema mane lAgyuM. prazna karyo ke Aje zuM ciMtana cAle che? arasa-parasanA gurubhAI hovA chatAM guru-ziSya jevA saMbaMdha baMdhAyelA hemaprabha mahArAje vAta karI ke, Aje rAtre vicAro AvyA temAM thayuM ke nAnA-navA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone prAraMbhika prayatnothI saMskRtanI be bukonuM adhyayana to thaI jAya che, paNa tyArapachI keTalAkane paMDitajI Adi tathA vaDIlonA samayAbhAve kAvya Adi nathI thaI zakatA to keTalAkane khyAla paNa nathI Avato ke have zuM vAMcana karavuM. to enA vikalpa tarIke nAnA-nAnA gadya cAritrone zuddha karI temAM AvatA agharA zabdono artha karI ane samAsone kholIne, sarala karI ApavAmAM Ave to khUba upayogI thAya ane dareka caritramAM aMte abhyAsa mujaba prazno karavAmAM Ave. jethI vAMcana dvArA zuM samajyA te jaNAvI zake. A kArya mATe vyAkaraNa kAvyano vizeSa abhyAsa karanAra judA judA mahAtmAone caritranI jherokSo karAvIne mokalI ApavI ane teo je Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArA vadhArA kare te badhA meLavIne je sAcA hoya - agharA zabdo hoya te eka pratamAM phAInala karIne chapAvavAmAM Ave to pahelA paNa mahAtmAonI jJAna ArAdhanA thAya ane emanA zubhabhAvo bhaLe ane pachInA mahAtmAone paNa lAbha thAya. e rIte jJAnabhakti thaI zake evA vicAro Ave che... emanI bhAvanA sAMbhaLatA mane paNa AnaMda thayo ke kharekhara A upayogI kArya che. te mATe paMDitajI mANekabhAI, paMDitajI amRtabhAI paMDitajI caMdrakAntabhAI, paMDitajI rAjubhAI vagerenI salAha letA badhA taraphathI protsAhana maLyuM, prato jherokSa thaI. judA judA sAdhvIjI mahArAjoe saMzodhana karyuM. sAdhu bhagavaMtoe paNa e caritro joyA ane paMDitajI caMdrakAntabhAI tathA paMDitajI rAjubhAIe paNa potAnAM mUlyavAna samaya phALavIne najara karI. aMte dareka caritrone joI gayo jyAM jyAM je je upayogI hatuM teno umero karyo. zuddhi karI vyavasthita karyA ane ghaNA mahAtmAo tathA paMDita baMdhu belaDInA sahayoge taiyAra thayela A graMthane chapAvavAnuM nakkI karAyuM. cAturmAsa DIsA hatA. DIsA saMgha sAdhu sAdhvIjI bhagavaMto mATe ArAdhanA-svAdhyAya-saMyama-paThana-gocarI-dhaMDIlabhUmi-davA-DaoNkTaranI sagavaDatA Adi ghaNAM kAraNosara anukULa hovAthI amArI suMdara ArAdhanA sAthe zrIsaMghanI ArAdhanA paNa sArI rIte thaI rahI hatI. emAM saMghanA pramukha suzrAvaka ramaNikabhAI sAthe vAta thatAM teoe jJAnakhAtA mATe kArya sUcavavA jaNAvyuM ane kudaratI A sunamacaritrAdi graMthanuM kArya cAlatuM hatuM eTale A graMthanI upayogitA batAvI. suzrAvaka ramaNikabhAIe saMghamAM miTIMgamAM vAta karatA zrI saMghe ullAsabhera A jJAnabhakti mATe bhAva darzAvI amane vAta karI "A graMthanA prakAzanano lAbha amane maLo" eTale ame paNa hA pADI ane graMthanuM kArya zarU karyuM. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 Aje AnaMda thAya che ke pUjya upakArIonI atyaMta amIbharI kRpAdRSTithI A kArya pUrNa thaI rahyuM che. A caritronA vAMcanamAM e lAbha che ke prathama to sarala saMskRta bhASAno bodha thaze. jethI vizeSa vAMcanamAM pragati thaze. caritralekhaka mahApuruSonA bhAvo mULa zabdothI jANavA maLaze. avasare caritranAyako jevuM jIvana jIvavA preraNA maLaze. uparAMta parvonA caritradhArA parvonI vizeSatA tathA tenA dvArA lAbhAnvita thayelA mahApuruSonA jIvana vAMcIne e parvo pratye zraddhA vadhaze ane e parvonI ArAdhanA karavAnuM preraka baLa maLaze. grupanA vaDIlo tathA paMDitajIone eka namra bhalAmaNa......! bAhya-atyaMtara banne dRSTithI upakAraka upayogI A graMthanAM adhyayana adhyApana dvArA ApazrIo ApanA grupamAM thatA kalAsamAM A nAnakaDA graMthamAM AvelA rapa jeTalA nAnA moTA caritronuM vAMcana karAvIne nUtana abhyAsIne vizeSa protsAhita karazo. have pachI.. A gadya vibhAga pachI padya tarIke sau prathama khaMDAnvaya, daMDAnvaya, padaccheda, samAsa, vigraha, artha karavAnI paddhati-sAmAnya sarala nimayo dvArA batAvIne sakalArDanuM kAvyanI rIte saMpAdana karIne pachI anya padya caritronuM kArya karavAnI bhAvanA che. jemAM e caritromAM AvatA agharA zabdo, samAso kholavA sAthe saMdhinA niyamo ke anya upayogI niyamonuM, rUponuM mArgadarzana ApavAnuM che. to A graMthanAM adhyayana mATe Apa sarve ApanA ziSyovidyArthIone vizeSa protsAhita karazo. ApaNe sau AvA mahApuruSonA jIvana vAMcana dvArA e pramANenuM suMdarajIvana jIvI mokSanI sAdhanA karatAM karatAM aMte sarvakarmathI mukta banI mokSa sukhanAM adhikArI banIe e ja abhilASA. zrI dAnasUri jJAnamaMdira paM. vajasenavijaya amadAvAda Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya (bIjI AvRtti) bhAvanA bhavanAzinI...! Aukti yathArtha che. jevI jenI bhAvanA tevuM tenuM phaLa... zubha bhAvanA....! paropakAra bhAvanA lakSyapUrvaka karavAmAM Ave to tenuM pariNAma suMdara, sAruM ane jaldI Ave che. AvuM jaldI suMdara ane sAruM pariNAma AvyuM che mArA laghu gurubhrAtAnI bhAvanAnuM. prathama AvRttinAM saMpAdakIyamAM jaNAvyA mujaba karelI emanI bhAvanA kevI saphaLa banI ke seMkaDo pUjya sAdhu - sAdhvIjI bhagavaMto - paMDitajIo tathA mumukSu AtmAo e saMskRta buka karyA pachI vAMcananA praveza mATe ane keTalAMka pUjya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto vyAkhyAno mATe A prakAzanano upayoga karyo che. karI rahyA che ane je koIe bIjA pAse A graMtha joyo tyAre amArI pAse maMgAve che... A prakAzananI prathama AvRtti pUrNa thaI jatAM mAMga to cAlu ne cAlu ja rahI, kAraNa ke A graMtha eka pAThya pustaka jevo graMtha hovAthI enI mAMga rahevAnI e vicArIne Aje amo pharI bIjI AvRttinuM prakAzana karI rahyA chIe. jethI ame Apa sarve puNyAtmAonAM svAdhyAyamAM nimitta banazuM teno amane AnaMda che. hA...bIjI bhAvanA hatI padyavibhAga jemAM khaMDAnvaya, daMDAnvayapadaccheda-samAda-vigraha-artha vagerenI samaja maLe ane kAvyamAM praveza thAya tevuM prakAzana "sulabha kAvya pravezikA" nA nAmathI prakAzita thayuM jemAM kAvyanA nimayo ane prekaTIkala rUpe....sakalAhatuM ane bhaktAmaranuM khaMDAnvaya Adi badhuM ja karIne batAvyuM che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 potAnI rIte AgaLa vadhe te mATe snAtasyA-mitrAnaMda-caritra vagere phakta daMDAnvayanA krama naMbara ApIne mUkela che. e rIte saMskRtanA abhyAsanI sAthe AgaLa vAMcanamAM vikAsa karAvavA mATe A paNa pAThyapustaka rUpa banyuM che. je TUMka samayamAM paNa khUba ja pracalita banyuM che. ghaNA pUjya sAdhusAdhvIjI bhagavaMto eno sadupayoga karI rahyA che.... AvA upayogI graMthonA saMpAdana dvArA mahAtmAo svAdhyAyamAM magna banIne je nirjarA sAdhI rahyA che ane sAdhaze....tenA anumodanAnA aMzarUpa lAbhathI saMtuSTa banI jJAna-ArAdhanAnA...AnaMdano AsvAda pAmI ApaNe sau pUrNajJAnapadane pAmanArA banIe...... paM. vajasenavijaya Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketasUci vi.-vizeSaNa .-puliMga sama vahu-samAnAdhikaraNa badrIhi .tatpaSaSThI tapuruSa strI-strIliMga napuM.-napuMsakaliMga tR.ta.pu. | tRtIyA tatparuSa tRta. U vipUla- vizeSaNa pUrvapada karmadhAraya ga.5.5. gaNa parasmapada dvitatpa-dvitIyA tapuruSa vuiM..-thvipratyayAtta samAsa vi.vI. va.sa. } badrIhi samAsa bahu.sa. saM.mUkR.- saMbaMdhakabhUtakRdanta sAtatyu- saptamI tapuruSa 35. tattva- upapada tapuruSa dipu.sa.- dvigu samAhAra vyadhi.va.- vyadhikaraNa bahuvrIhi vi. 3tta. 4. vizeSaNa uttarapada karmadhAraya jhava. pU. . - avadhAraNa pUrvapada karmadhAraya rU. da. - Itaretara dvandra de . - hetvartha kRdanta vi.3ma..- vizeSaNa ubhayapada karmadhAraya avya-avyaya prati .- prAdi karmadhAraya pra.vAtrI. prAdi bahuvihi ava. karma-avadhAraNa karmadhAraya tripuliMga-strIliMga-napuMsakaliMga vatu. ta_.- caturthI tapuruSa 3. pU. - kupUrvapada karmadhAraya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA m s m m m m s m m m h h 1. zrIabhayadAnopari durbhagAyAH kathAnakam 2. zrIgajasukumAlacaritram 3. zrIprasannacandrarAjarSicaritram 4. zrIatimuktamunicaritram 5. zrIsubhUmacakravarticaritram 6. zrInAgadattacaritram 7. zrIvaGkacUlacaritram 8. zrIilAcIputracaritram 9. zrIdAmanakacaritram 10 dharmaprabhAve siddhadattakathA 11. zrIArdrakumAracaritram 12. zrIkAmakumbhakathA 13. zrIjambUkumAracaritram 1. bhavadevapUrvabhavaH 2. jambUkumAravRttAntaH 3. madhubindudRSTAntaH 4. aSTAdazanAtarA 5. mahezvaradattadRSTAntaH 6. bagapAmaradRSTAntaH 7. vAyasadRSTAntaH 8. vAnaradRSTAntaH 9. atRptidRSTAntaH 10. mAtaGgIvidyA 11. zaGkhadhamakadRSTAntaH m m @ m h h h mh mh 112 112 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. vAnaradRSTAntaH 13. turaGgamadRSTAntaH 14. vipraputradRSTAntaH 15. turagIkathA 16. mAsAhasapakSidRSTAntaH 17. mitratrayadRSTAntaH 18. brAhmaNaputrIdRSTAntaH 19. lalitAGgadRSTAntaH 14. zrIcandanabAlAcaritram 15. zrIsubhadrAcaritram 16. zrIcellaNAmahAsatIcaritram 17. zrIsatyabhAmAcaritram 18. zrInarmadAsudarIcaritram 19. zrIakSayatRtIyA kathA 20. zrIcaitrIpUrNimA kathA 21. zrImerutrayodazIkathA 22. zrIsaubhAgyapaJcamIkathA 23. zrIkArttikapUrNimAkathA 24. zrImaunaikAdazIkathA 25. zrIpauSadazamIkathA 16 113 114 114 114 115 115 115 118 123 136 144 152 162 172 177 183 192 200 207 218 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulabha- caritrANi [ 1 ] // zrI abhayadAnopari durbhagAyAH kathAnakam // yo dadyAtkAJcanaM meruM kRtsnAM cApi vasundharAm / ekasya jIvitaM dadyAnna hi tulyamahiMsayA // 2 // ato'bhayadAna-mAhAtmyakhyApanArthaM kathAnakamucyate tathAhi-vasantapure'ridamano rAjA, tasya paJca rAjJyastAsu caikA durbhagA, catasro'tyantavallabhAH, ekadA caturvadhUsameto rAjA nijaprAsAdagavAkSastho 2 nAnAvidhakrIDAvilAsaM kurvaMstiSThati, tasminnavasare ekazcauro rAjamArgeNa nIyamAno rAjJA sapatnIkena dRSTaH, sa ca kIdRza: ? kaNThanyastaraktakaNavIramAlo raktavastraparidhAno, raktacandanAnuliptagAtraH purastAdvAdyamAnavadhyaDiNDimaH 5, itthaM vividhaviDambanAbhirviDambyamAnaM taM cauraM dRSTvA rAjJIbhiH pRSTaM, kimakAryamanenAkArIti, tadA ekena rAjapuruSeNa tAsAM puraH kathitaM, paradravyApahAreNa rAjaviruddhamanena kRtamiti, tataH saJjAtakRpayA ekayA rAjJyA vijJapto rAjA, svAmin ! yo bhavatA mahyaM prAgvaraH pratipannaH so'dhunA dIyatAM, yenAhamekadinamupakaromi cauraM, tadA kathaJcidrAjJA pratipannaM tadvacaH, tatastayA snAnAdipurassaraM dInAra 'sahasravyayena vividhavastrAlaGkArairalaGkRtaH sa caura:, tato dvitIyA dvitIyadine rAjAnaM vijJApya dInAradazahasravyayena sa satkRtaH, tatastRtIyayA tRtIyadine dInAralakSavyayena sa upacaritaH7, tatazcaturthyA dInArakoTivyayena caturtho divaso'tivAhitaH, tataH paJcamyA durbhagayA rAjJyA paJcamadine rAjJaH samIpamAgatya vinayapUrvakaM dInavacasA nRpo vijJaptaH, svAmin ! mama durbhagAyA upari bhavadIyA tAdRzI kRpA nAsti, tena mayA kadApi bhavanto na yAcitAH, adhunA'sya caurasya jIvitadAnaM mayA tvAM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. sulabha-caritrANi yAcyase, tadA rAjJApi jIvitapradAnapUrvakaM cauraH pradatto'nayA ca taM cauraM svagRhe nItvA samAnyabhojyena bhojayitvA kathitaM, mayA tubhyaM jIvitaM pradattaM, punazcauryaM mA kArSI stato'sau hRSTastadA sapatnIbhirhasitaM nAsya tvayA kiJcit sukhakAri kRtaM, tAsAM ca parasparaM bahUpakAraviSaye vivAde saJjAte rAjJA sa eva cauraH samAhUya pRSTo'ho kayA tava bahUpakAraH kRtaH ? iti, tenApyabhANi bho mahArAja ! catvAri dinAni yAvanmaraNabhayabhItena mayA na kiJcitsnAna-bhojanAdisukhamajJAyi, adya paJcame'hani asyAH paJcamyA rAjyA mukhAdabhayadAnAkarNanena paramasukhamanubhUyate, ata eva tasyA upakAraH sarvato mahAn, etaccauravacaH zrutvA sarvairapi sA prazaMsitA, paTTarAjJI ca kRtA, ataH sarvadAnAnAmabhayadAnaM zreSThamiti jJApitam / tataH surzAvakeNAtra parvaNi khaNDana-peSaNa10-vastrakSAlanAdyArambho vivarjanIyaH, tailika-lohakArabhrASTrakarmakArakAdiSu11 vAcA dhanavyayena cArambho nivAraNIyaH, svazaktyA 12bandimokSazca kAryaH, grAmanagaramadhye'mArIghoSaNA kArayitavyA, yena kenApi prakAreNa jIvarakSA kAryA // // iti abhayadAnakathAnakam // : abhyAsa : prazna : 1. kIdRzaM cauraM dRSTvA rAjJIbhiH kimapracchi ? 2. katibhI rAjJIbhizcaura upakRtaH ? kena prakAreNa ? 3. suzravAkeNa kena prakAreNArambho varjanIyaH ? 1. kRtsna saMpU. 2. gavAkSa puM.-mo. 3. kaNavIrasya mAlA kaNavIramAlA / rakta cAsau kaNavIramAlA ca raktakaNavIramAlA / kaNThe nyastA kaNThanyastA / kaNThanyastA raktakaNavIramAlA yasya saH kaNThanyastaraktakaNavIramAlaH / (samA. baha) // 4. kaNavIrapuM. 2 5. DiNDima puM. pAni viSe 6. dInAra puM. - sonAmora // 7. upacarita vi. - s202| OMrI. 8. mA kArSIH kR dhAtu adyatanI tariNI. . . "mA"no yo DovAtha amAveza nathI. // 9. ahan napuM.-havasa. // 10. peSaNa napuM. ma. 11. bhrASTrakarma napuM. - ABI saMbaMdhI artha // 12. bandi puM. - hii|| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / [2] // zrIgajasukumAlacaritram // sahate copasargAn yo janaH prANAntakArakAn / labhate nirvRtiM gaja-sukumAlayatIzavat // 1 // bhaddilAkhye nagare nAgAbhidho jainadharmaparAyaNaH zreSThI babhUva / tasya ca paramazrAvikA jinadharmadevagurubhaktiparA zuddhasamyaktvazAlinI, prazasyamAnA sulasAkhyA priyAsIt, atha dvArikAdhIzavasudevanRpapArvAt kaMsena yAcitAnAM devakyAH saptAnAmapatyAnAM madhyAt SaTputrAsteSAM janmasamaye kenacid devena pracchannaM saMhRtya tasyA nAgazreSThipatnyAH sulasAyA gRhe muktA Asan / sulasayA ca te putravat pAlitAH, krameNa yauvanaM prAptAste SaDapi devakIsutAstulyAkArAstulyarUpAzca, sulasayA pratyekaM dvAtriMzatkanyAH pariNAyitAH kiyatkAlAnantaramekadA taiH SaDbhirapi zrIneminAthaprabhodharmadezanA zrutA, pratibodhaM prApya gRhItA ca taiH zrIpAramezvarI dIkSA / krameNa caramazarIriNazca te sarve'pi dvAdazAGge pAriNo babhUvuH / anyadA bhUmau viharantaste SaDapi munivarAH zrInemiprabhuNA saha dvArikAnagaryAM samAyAtAH, athAnyadA SaSThatapa:pAraNAdine yugalinaura bhUtvA te SaDapi bhrAtRmunayo gocaracaryArthaM nagarImadhye gatAH / evaM bhikSArthaM bhramatAM teSAM madhyAt prathamaM yugalaM daivayogena zrIkRSNagRhe samprAptam / tadA hRSTayA devakyotthAya vandanapUrvakaM modakaistadyugmaM pratilAbhitaM, tasmin sAdhuyugme gate kiJcitsamayAntare dvitIyamapi sAdhuyugalaM tatraiva kRSNagRhe bhikSArthamAyAtaM, devakyA ca tathaiva pUrvavatsamutthAya vandanapUrvakaM tadapi yugalaM modakaiH pratilAbhitam, gataM ca tadapi sAdhuyugalam / itaH kiJcitkAlAnantare daivayogena tRtIyamapi samAnarUpaM tulyAkAraM muniyugalaM tatraiva bhikSArthaM samAyAtam / tadyugalamapi pUrvavanmodakaiH pratilAbhya vismitamAnasA devakI tanmuniyugalaM prati prAha bho munI ! yuvAM muhurmuhuratraiva Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. sulabha-caritrANi madIyagehe vihartuM kathaM samAyAtau ? yuvayoH kiM digmoho jAto'sti ? athavA nagarImadhye'nyagehe kvApi bhikSA labhyamAnA nAsti ? athavA kiM mamaiva matibhramo jAto'sti ? tat zrutvA tatsAdhuyugalaM prAha, he mahAsati ! nUnaM tavaiva mudhA digmoho jAto'sti / yato vayaM SaDapi bAndhavAH samAnarUpAstulyAkArAzca bhaddilapuravAstavyanAgazreSThisulasAzrAvikayoH putrAH smaH / ___asmAbhizca zrInemijinezvarasya dharmadezanAM nizamya vairAgyatastasya pArve dIkSA gRhItAsti / vayaM dvau dvau sAdhU militvA pRthak pRthageva bhavatyA bhAgyavatyA gRhe bhikSArthaM samAyAtAH smaH tato hRSTA devakI svAparAdhakSamAM yAcitvA tau sAdhU vandate sma / atha tayorgamanAnantaraM devakI dadhyau, amI SaDapi sAdhavo nUnaM kRSNatulyA dRzyante, tilamAtreNApyeteSAM munInAM kRSNasya cAntaraM na vilokyate, nUnamete SaDapi mamaiva putrAH sambhAvyante, kiJca parvamatimuktamunIndreNApi mamaivamuktamasti, yattava te SaDapi putrA jIvantaH santi / iti saMzayAndolitA sA devakI nijasaMzayApanodAya dvitIye'hni zrInemiprabhupArzve samAyAtA / tatra prabhu praNamya devakI yAvannijasaMzayApanayanArthaM praSTumicchati, tAvannijajJAnena tadIyabhAvajJaH prabhureva tasyai smAha, bho devaki ! ete SaDapi zatrusenAdyAstavaiva sUnavaH santi, devena sulasAyA gRhe muktAstatra ca vRddhi prAptAH santi / tat zrutvA vyapagatasaMzayA'tIvahaSTA prasavatstanI sA devakI tAn SaDapi munIn pratyekaM vandate sma / tataH kiJcit khinnamAnasA devakI prabhuM prAha, he svAmin ! mayaiSu tanayeSu madhyAdeko'pi nandano na lAlitaH, tena mama manasyatyantaM duHkhaM jAyate / tat zrutvA bhagavAn jagau, bho devaki ! tvaM mudhaiva kathaM tAmyasi ? iha jagati sarve'pi prANinaH purAkRtAni nijanijakarmANyevAnubhavanti, tavApyatra purA kRtaM karmaivodayamAgatamasti, tvayA pUrvabhave tava sapatnyA ratnAni hRtAnyAsan, tadratnApahArato duHkhaM prAptAyA atIvarudatyAstasyAstvayaikaM ratnaM punaH samarpitamAsIt / tataH prabhuM praNamya nijaM prAkkRtaM karma nindantI sA devakI nijagRhe samAgatya vicchAyavadanA'sthAt itastatra samAyAtaH kRSNo nijamAtaraM vicchAyavadanAM nirIkSyApRcchat, bho mAtaH ! adya tvaM kiM vicchAyavadanA vilokyase? evaMvidhA kA cintA tava hRdaye vartate ? tadA devakI tanmunInAmAgamanAdisakalaM vRttAntaM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIgajasukumAlacaritram * 5 kRSNAya nivedya jagau, he putra ! evaM mama jIvitaM sarvameva niSphalaM jAtam, yataHtvajjyeSThAn sulasA bAlye yazodA tvAmapAlayat / apUryata na me bAlalAlanasya manorathaH // 1 // vatsa ! tasmAdahaM putra-mIhe vAJchitapUrtaye / bAlalAlanaharSo hi devInAmapi durlabhaH // 2 // evaM nijamAtaraM cintAturAM vIkSya tAmAzvAsya kRSNaH prAha, he mAtaretadviSaye tvayA khedo na kAryaH, vAsavadhvajinIpatiM 3 hariNaigameSiNaM devaM samArAdhya nUnaM tava manorathamahaM pUrayiSyAmi / ityuktvA kRSNena drutaM tasya devasyArAdhanaM kRtam / tadA sa hariNaigameSI devaH prakaTIbhUya kRSNamAha, bho viSNo ! nUnaM devakyAste mAturaSTamaH putro bhaviSyati, paraM prAptatAruNyaH sa puNyAtmA pravrajyAM grahISyati / ityuktavA sa devo nijaM sthAnaM gataH / kRSNenApi sa vRttAnto nijajananyai niveditaH / tataH kiyati kAle vyatikrAnte kazcinmahaddhiko devaH svargAccyutvA tasyA devakyAH kukSAvavatIrNaH, tadA tayA devakyA svapne gajaH prekSitaH / krameNa sampUrNasamaye sA manoharAkAraM zubhalakSaNaM sutamekamasUta / tasya putrasya janmotsavaM kArayitvA svapnAnusAreNa vasudevo "gajasukumAla" ityabhidhAnamadAt / atha devakI nijahRdaye'tyantaM hRSTA taM putraM stana pAnadAnotsaGgAropaNAdinA sukhena vardhayAmAsa / krameNa mAtApitrorbhrAtuzca netrANi pramodayan, manoharavacanAni jalpan sa gajasukumAlakumAro vRddhiM prApa / tataH samprAptayauvano'sau piturAjJayA mahotsavena drumamahIpateH prabhAvatyAkhyAM kanyAM pariNItavAn / atha tasyAmeva dvArikAyAM nagaryAmekaH somazarmAbhidho dvijo vasati sma, tasya somAbhidhAnAtyantaM manohararUpalAvaNyopetA tanayAsti / 1 tato'nyadA mAtApitRbhyAM kRSNena bhrAtrA cA'nicchannapi sa gajasukumAlo mahatAgraheNa tayA somAbhidhayA dvijakanyayA saha pariNAyitaH atha daivayogena tasminneva dine tasyA dvArikAyA nagaryA bahirudyAne zrIneminAtho bhagavAn samavAsArSIt, devaizca militvA tatra samavasaraNaM vihitam / sarve Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 * sulabha-caritrANi nAgarikAzca prabhorvandanArthaM harSotphullanayanAstatra samavasaraNe saMmAyAtAH vasudeva samudravijayakRSNAdiyAdavA api saparivArA dharmopadezamAkarNayituM zrInemiprabhoH pArve tatra samavasaraNe samAyayuH bhagavAnapi tatra bhavyAnAM saMsArasAgarataraNanaunibhAM dharmadezanAmadAt, tadyathAnirdantaH karaTI' hayo gatajavazcandraM vinA zarvarI / nirgandhaM kusumaM saro gatajalaM chAyAvihInastaruH // rUpaM nirlavaNaM5 suto gataguNazcAritrahIno yatinirdevaM bhuvanaM na rAjati tathA dharma vinA pauruSam // 1 // trivargasaMsAdhanamantareNa, pazorivAyurviphalaM narasya / tatrApi dharmaM pravaraM vadanti, na taM vinA yadbhavato'rthakAmau // 2 // evaMvidhAM jinezvaramukhAdAvirbhUtAM dharmadezanAM zrutvA vairAgyavAsitahRdayo gajasukumAlo nijapitarAvApRcchya mahatADambareNa kRSNakRtaniSkramaNamahotsavaH prabhupArzve pravrajyAM jagrAha / yataH jaha cayai cakkavaTTI, niyarajjaM pavitthaMra muhutteNa / na cayai tahA ahanno, dubuddhI khapparaM dumao // 1 // tataH prAptasaMyamaH sa gajasukumAlamuniAdazAGgapArINaH krameNa bahuzruto jAtaH / nityaM SaSThASTamadazamAdi tIvra tapaH kurvANo'sau munirnagarAdvahiH kAyotsargasthito dhyAnaparaH paramAtmalIno bhavati / tato'nyedhuH sa gajasukumAlo muniH prabhumApRcchya sAyaM zmazAne gatvA zubhadhyAnaM dhyAyan kAyotsargeNa tasthau / itastatrAkasmAdAgatena duSTena tasya zvazureNa somazarmadvijena taM kAyotsargasthaM nijajAmAtaraM gajasukumAlamuni dRSTvA krodhAbhibhUteneti dhyAtam, are ! ayaM pApI gajasukumAlo madIyAM putrI pariNIya tatkAlameva tAM parityajya dIkSAM gRhItvA mudhaiva viDambayAmAsa, iti cintayan krodhoddhataH sa dvijAdhamastatra kAyotsargasthitasya tasya gajasukumAlamunemastakopari 6zakaTyAkAramekaM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIgajasukumAlacaritram * 7 ghaTIkaNThaM mumoca / tatastatra jvalantyAzcitAyA jvaladaGgArakAnAnIya sa taistaM ghaTIkaNThaM bibharAmAsa / tato drutameva tataH palAyya sa nijagRhe samAyAtaH itaH kAyotsargadhyAnasthitasya tasya gajasukumAlamunestairvvaladaGgAraiH sarvANi karmendhanAni tathA dagdhAni, yathA kSaNamAtrAdeva sa kevalajJAnamAsAdya muktidhAmani yayau / atha prabhAte devakyAdiparivArayutaH kRSNaH prabhuM nantuM samAyayau, paraM tatra taM gajasukumAlamunimanIkSyotsukIbhUtaH sa prabhuM papraccha, he svAmin ! sa me bhrAtA gajasukumAlo muniH kvAsti ? ahaM saparivArastaM vanditumicchAmi / tadA prabhuNA proktam, bho kRSNa ! tasya tava bhrAturdvijasAhAyyena nirvANamabhUt / evaM vajraprahAropamaM prabhuvanacaM nizamya mohamUDhaH kRSNAdiparivAro drutaM mUcchitaH / kiyatsamayAnantaraM punarlabdhacaitanyo'zrupUrNanayanaH kRSNaH punaH prabhuM papraccha, he bhagavan ! tasya mama bhrAturmuneH kathaM nirvANaM jAtam ? prabhuH prAha, bho kRSNa ! nUnaM tasya mahAmunerdvijasya sahAyena nirvANamabhUt / zmazAne kAyotsarga-dhyAnasthitasya tasya mastake tena dvijena jvaladaGgArabhRtA zakaTI muktA, tena tasya tUrNameva karmakSayAdantakRtkevalitvena nirvANamabhUt / ___yadi sa dvijo'dhunA tasyaivaMvidhaM sahAyaM nA'kariSyat, tadA bahukAlena kaSTAtkarmakSayo'bhaviSyat / yathAdyaiva tvayA mArge samAgacchatA devakulikAnirmApaNArthamekaikAmiSTikAM vahan dvijo dRSTaH, tadA tvayApi tasya sahAyArthamekeSTikA tatrAnItA / tad dRSTvA tava sarveNApi parivAreNa tatraikaikeSTikA samAnItA / evaM tatra samUhIbhUtAbhistAbhiriSTikAbhistasya dvijasya kSaNamAtreNa devakulikA niSpannA, evaM ca yathA tasya dvijasyeSTikAvahanakAryaM tava sahAyena samAptam / tathA tasya gajasukumAlamunerapi tasya dvijasya sahAyena sarvakarmakSayAttUrNaM nirvANamabhUt / atha tasya dvijasyopari tvayA kopo na kAryaH / tat zrutvA kRSNena punarapi bhagavate pRSTam, he bhagavan ! kinAmA sa dvijo'sti ? tadA prabhuNA proktam, bhoH kRSNa ! adyaiva pratolyAM pravizantaM tvAM vIkSyAkasmAdeva bhayabhItasya yasyorasphoTAttatraiva maraNaM bhaviSyati, sa eva dvijastvayA gajasukumAlamunenirvANasahAyakartA jJeyaH tataH kRSNena sakuTumbena tasya gajasaku Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. sulabha-caritrANi mAlamuneH zarIrasya bahuvilApapurassaramagnisaMskAro vihitaH / tataH prabhuNA zAntarasamayadharmadezanayA kRSNAdInAM zoko dUrIkRtaH / tato devakyAdiyutaH kRSNastato niHsRtya purI prati gantuM pravRttaH itaH pratolyAM sanmukhamAgacchan sa vipraH kRSNamAgacchantaM vilokya bhayabhIto hRdayasphoTAttatraiva mRtaH evamakasmAttaM vipraM mRtaM dRSTvA kRSNa upalakSayAmAsa / tatastasya viprasya caraNayordavarakaM10 bandhayitvA tena tasya tacchabaM puramadhye gharSaNapUrvakaM bhramitam, paTaho vAditazca yaH ko'pyataH paraM yatInAM ghAtaM kariSyati, sa mayaivaM vigopayiSyate / atha putraviyogena devakI bahu vilApamakarot, paraM prabhuNA dharmadezanayA pratibodhitA sApyanityabhAvanAM bhAvayAmAsa // // iti kSamAphalopadarzane zrIgajasukumAlamunicaritraM samAptam // : abhyAsa : praznaH 1. bhikSArthamAgataM muniyugalaM dRSTvA devakyAH kimAzcaryaM babhUva ? 2. devakyAH putrajJAnaM kathaJjAtam ? putrAjJAtvA sA kIdRzI bhUtA? 3. devakyA kena kAraNena eko'pi nandano na lAlitaH ? 4. kRSNena tasyAH putramanorathaH kayA rItyA pUritaH ? 5. gajasukumAlamuni somilazvazuraH kIdRzam upasargaM kRtavAn ? katham? 6. somilasya zikSAM na kartuM bhagavatA neminAthena kRSNAya kimAkhyAtam ? 1. pArin vi. pA2 pAme // 2. yugalin vi.--. (3) // 3. dhvajinIpati puM.- senApati ( dhvajinyAH patiH dhvajinIpatiH Sa. tatpu.) // 4. karaTin puMDAthI 5. nirlavaNaM vi. suMdaratA vinAnuM // 6. zakaTI strI. sI // 7. ghaTIkaNTha puM.-ghAno sisai // 8. iSTikA strI. 52 8. pratolI strI-narano 42 // 10. davaraka puN-horii.|| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U [3] ||shriiprsnncndrraajrssicritrm // potanapure nagare prasannacandro rAjA babhUva, so'tIvadhArmikaH, satyavAdI, nyAyadharmaikanipuNaH sa ekadA sandhyAyAM gavAkSasthito nagarasvarUpaM vilokayati, tasminnavasare nAnAvarNAnyabhrANi jAtAni, sandhyArAgaH saJjAtaH, taM dRSTvA'tIva harSito rAjA muhurmuhuvilokayati, tatsandhyAsvarUpaM kSaNikaM dRSTanaSTamiva naSTam, rAjJA cintitaM, kva gataM sandhyArAgasaundaryam, anityatA pudgalAnAm, sandhyArAga iva deho'pyanityaH, saMsAre prANinAM kimapi sukhaM nAsti, yaduktaM6duHkhaM strIkukSi madhye 'prathamamiha 2bhave garbhavAse panarANAm, bAlatve 'cApi duHkhaM 1degmalalulitavapuH2 11strIpayaHpAnamizram / 12tAruNye 13cApi 15duHkhaM 16bhavati 14virahajaM vRddha bhAvo'pya sAraH, saMsAre re manuSyA vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit // 1 // ___ evaM vairAgyaraGgeNa raJjitamanA rAjA cintayati saMsAre vairAgyopamaM sukhaM nAsti / yaduktaMbhoge rogabhayaM sukhe kSayabhayaM vitte'gnibhUbhRdbhayam / dAsye svAmibhayaM, gaNe khalabhayaM, vaMze kayoSiddhayama // mAne mlAnibhayaM, jaye ripubhayaM, 2kAye kRtAntAdbhayam / sarvaM nAma bhayaM bhavecca bhavinAM vairAgyamevAbhayam // 1 // evaM vairAgyaparAyaNo rAjA svaM putraM rAjye sthApayitvA svayaM dIkSAM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 * sulabha caritrANi jgraah| tatkAlakRtaloco bhUmau viharan rAjagRhodyAne kAyotsargamudrayA tasthau / tasminnavasare zrImAn vardhamAnasvAmI grAmAd grAmaM viharan caturdazasahasrasAdhuparikaritaH suranirmitakAJcanakamalopari caraNau dhArayan rAjagRhe guNazaile caitye samavAsArSIt, suraurAgatya samavasaraNaM nirmitam / vanapAlakA jhaTiti nagare sametya zreNikaM vijJapayAmAsuH, svAmin ! bhavadIyamanovallabhAH zrIvardhamAnasvAmino vane samavasRtAH / etadvanapAlakavacanaM zrutvA rAjA'tIva hRSTaH koTipramitaM dhanaM tasmai dadau svarNajihvAM ca dadau / tadanantaraM rAjA mahatADambareNa jinavandArthaM calitaH, tasya rAjJaH sainyamukhe sumukhadurmukhanAmAnau dvau daNDadharau calitau / tadanu tAbhyAM prasannacandro munirvane kAyotsargamudrayA sthito dRSTaH, sumukhenoktaM dhanyo'yaM muniH, yenaitAdRzI mahatI rAjyalakSmIstyaktA, saMyamazrIzca gRhItA, etasya nAmnApi pApaM yAti kiM punaH sevanena ? tadA durkhenoktaM adhanyo'yaM, mahApApo'yaM muniH kimimaM punaH punarvarNayasi ? etena samaH ko'pi pApabhAg nAsti / sumukhena manasi cintitaM, aho durjanasvabhAvo'yaM yad guNeSu doSameva gRhNAti yaduktaM AkrAnteva' mahopalena muninA zapteva durvAsasA / sAtatyaM bata mudriteva "jatunA nIteva mUrcchA viSaiH / baddhevA'tanurajjubhiH 6 paraguNAn vaktuM na zaktA satI / jihvA lohazalAkayA khalamukhe viddheva saMlakSyate // 1 // tathA coktaM Aryo'pi doSAn khalavatpareSAm, vaktuM hi jAnAti, paraM na vakti / kiM kAkavattIvratarAnano'pi ! kIraH 7 karotyasthivighaTTanAni // 2 // tataH sumukhenoktaM bho durmukha ! kimarthamenaM munIzvaraM mahAtmAnaM nindasi ? tadA durmukheNoktaM bho ! etasya nAmApi na grahItavyam / yadayaM paJcavArSikaM bAlaM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIprasannacandrarAjarSicaritram * 11 rAjye sthApayitvA nirgataH, parantvetadvairibhimilitvA etannagaramullusitam,8 . etadIyAH paurajanAH krandanti, vilApaM kurvanti, mahadyuddhaM jAyate, adhunA te etadIyaM bAlakaM nihatya rAjyaM grahISyanti, etatsarvaM pApametacchirasi, iti zrutvA dhyAnasthitena prasannacandrarAjarSiNA cintatamaho ! mayi sthite'pi madIyAH zatravo yadi bAlakaM nihatya rAjyaM gRhNanti tapeSA mAnahAnirmamaiveti sa dhyAnAccalitaH, manasaiva vairibhiH sArdhaM tena yuddhaM kartumArabdham / atIvaraudrarUpatAmApannastanmanAM raudraM dhyAnaM dhyAyati, manasaiva vairiNaM nihanti, hatA ime iti buddhyA samIcInaM jAtamiti mukhenApi jalpate, adhunAnyaM mArayAmIti punarapi manasA yuddhAya pravartate / etasminnavasare zreNikena hastiskandhAdhirUDhena prasannacandro dRSTaH, aho dhanyo'yaM rAjarSirayamekAgramanasA dhyAnaM karoti / zreNiko'pi gajAduttIrya triHpradakSiNIkRtyadeg punaH punarvandate stauti ca / taM vanditvA manasA stuvan gajamAruhya svAmisamIpamAgataH, samavasaraNaM ca dRSTvA paJcAbhigamanavidhinA jinaM vanditvA karakamalau mUkulIkRtyaivaM1 stauti sma / yaduktaM adyA'bhavatsaphalatA nayanadvayasya, deva ! tvadIyacaraNAmbujavIkSaNena // adya trilokatilaka ! pratibhAsate me, saMsAravAridhirayaM culukapramANaH // 1 // diDhe tuha muhakamale, tinnivi NAI niravasesAiM / dAridaM dohaggaM, jammaMtarasaMciyaM pAvaM // 2 // ityAdyaSTAdhikazatasaGkhyaiH kAvyaijinaM stutvA yathAsthAnamupaviSTaH, prabhuNA klezanAzinI dharmadezanA prArabdhA, dezanAnte zreNika: svAminaM pRcchati sma / he vibho ! yadavasare mayA prasannacandro vanditastadavasare yadi sa kAladharma prApnoti tadA kva gacchati ? svAminoktaM tadA saptamI narakapRthvIM yAti, zreNikenoktaM svAminnadhunA kva gacchati ? bhagavatoktaM SaSThI narakapRthvIM yAti, punarapi zreNikena kSaNaM vilambya pRSTaM adhunA, kva gacchati ? bhagavatoktaM paJcamI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * sulabha - caritrANi pRthvIM yAti / punarapi kSaNaM vilambya pRSTam, bhagavatoktaM caturthI pRthvIM yAti / evaM tRtIyAyAM dvitIyAyAM, prathamAyAm, punarapi zreNikena pRSTaM, prabho ! adhunA kva gacchati ? bhagavatoktaM prathamadevaloke, evaM dvitIye tRtIye caturthe paJcame SaSThe saptame aSTame navame dazame ekAdaze dvAdaze ca evamanukrameNa navasu graiveyakeSu yAvatpaJcAnuttaravimAnAni tAvatparyantaM / zreNikapraznAnantaraM bhagavatA tatpraznottaraM dattam / anayA rItyA sabhAyAM praznottaranirNaye jAyamAne, asminnavasare nabhasi devadundubhininAdaM12 nizamya zreNikena pRSTam, prabho ! kvAyaM dundibhininAdaH ? prabhuNoktaM prasannacandrarAjarSeH kevalajJAnaM samutpannam, tatra surA dundubhiM tADayanti, jayajayArAvaH saJjAyate, zreNikenoktaM prabho ! kimetatkautukaM mayA na jJAtaM, kimidaM svarUpaM ? svAmin! kRpAM vidhAyaitadudantaM 12 prasAdIkuru, prabhuNoktaM zreNika ! sarvatrApi mana eva pradhAnam / yaduktaM mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH / kSaNena saptamIM yAti, jIvastaNDulamatsyavat // 1 // tathA coktammaraNamaraNeMdiyamaraNaM, indiyamaraNe maraMti kammAI | kammamaraNeNa mukkho, tamhA maNamAraNaM pavaraM // 2 // bhoH zreNika ! yadavasare tvayA prasannacandro'bhivanditastadavasare 13tvadIya-daNDadharadurmukhavacanaM zrutvA sa dhyAnAccalitaH, parasenayA yuddhaM manasaiva karoti sm| tvayA tvevaM jJAtaM yanmahAmunIzvaro'yaM ekAgramanasA dhyAnaM dhyAyati, parantu tena tavadasare vairibhiH sArddhaM manasA mahadyuddhamArabdhamabhUt, tato yuddhena saptamanaraka- - gamanayogyA AyuH pudgalA melitAH, na tu nikAcitabandhena baddhAH, tadanu tvaM taM vanditvA'trAgataH tena tu manasA yuddhe kriyamAme zastraiH sarve'pi zatravo nihatAH, zastrANi sarvANyapi ca vyayitAni, 14 zatravo'pi sarve kSayaM nItAH, etadavasare ekaH zatruH sanmukhaM sthita, zastra tu pArzve na sthitaM, tadA prasannacandreNa 15 raudradhyAnaparAyaNena manasi vicAritam, 16 ziraH sthalohamayena paTTena " Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIprasannacandrarAjarSicaritram * 13 vairiNaM tADayAmIti buddhayA sAkSAdeva hastau tena zirasi nyastau, tatkAlaM kR take zaluJcanaM svaM ziro dRSTvA sa pazcAdvalitaH, aho dhigmayA'jJAnAndhitadhiyA17 raudradhyAna-parAyaNena kiM cintitam ? tyaktsAvadyasaGgasya gRhItayogasya vAntabhogasya mamaitadyuddhaM na ghaTate / kasya sutaH ? kasya prajAH ? kasyAntaHpuram ? are durAtman ! tvayA kiM vicAritam ? sarvamapyanityaM yaduktaM calA vibhUtiH kSaNabhaGgi yauvanam ! kRtAntadantArvavarti jIvitam / tathApyavajJA paralokasAdhane, aho ! nRNAM vismayakAri ceSTitam // 1 // evaM zubhadhyAnamApannaH pratikSaNaM 18nikRSTanikRSTatarAdhyavasAyabaddhAni karmadalikAnyunmUlayAmAsa, zubhatarAdhyavasAyavazena saptAnAmapi pRthivInAM gamanayogyAni dalikAni spheTayitvorddhavaM yAvatsarvArthasiddhavimAnagamanayogyaM karmadilaM melayitvottarottarapariNAmadhArayA paramapadaprAptiparamakAraNaM kSapakazreNizaraNamAzritya ghAtikarmakSayaM vidhAya tatkAlamevojjavalaM kevalajJAnamApa atastatprabhAvAtsurA ekIbhUya gItagAnAdhutsavaM kurvantIti zrutvA zreNikaH savismayaM muhurmuhuH ziro dhunvan prabhuM vanditvA nissandeho bhUtvA svasthAnaM jagAma / prabhurapyanyatra vijahAra, prasannacandro'pi bahukAlaM yAvatkevalitvena bhUmau vihRtya zivapadamalaGkRtavAnityupanayaH, ata evAtmanaH sAkSikamAcaritaM puNyapApaM phaladAyIti dRSTAntaH // // iti zrIprasannacandrarAjarSicaritram samAptam // : abhyAsa : praznaH 1. kIdRzaM dRzyaM dRSTvA prasannacandrarAjJaH vairAgyamabhUt ? 2. saMsAre kutra-kutra sthAne bhayAni vartante ? kimabhayam ? 3. prasannacandrarAjarSiNA manasi yuddhaM kathaM kRtam ? Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * sulabha-caritrANi 4. khalasya jihvA kIdRzI? 5. prasancandrarAjarSeH yuddhaviSayidurdhyAnaM kena prakAreNa valitam ? 6. manuSyANAM bandha-mokSayoH kiM kAraNam ? 1. abhra napuM. - 466 // 2. malena lulitam malalulitam (tR. tatpu.) malalulitaJca tad vapuzca malalulitavapuH / (vi. pU. ka.) marathI 52|yes zarIra // 3. kRtAnta pu.-yam // 4. pApaM bhajati pApabhAk / (upapada.) 5pane mnaa| // 4. moTA paththarathI dabAyelI, durvAsA RSithI zApita thayelI, lAkhathI atyaMta jaDAyelI, viSayathI mUccha pAmelI, jADA doraDAthI baMdhAyelI, loDhAnI saLIthI viMdhAyelI jANe na hoya tevI durjananA mukhamAM rahelI jIbha bIjAnA guNane bolavAmAM zaktimAna thatI nathI. 5. jatu puM. - dAma. (dravya vizeSa) // 6. na tanavaH atanavaH (naJ tatpu.) atanavazcAmUH rajjavazca atanurajjavaH (vi. pU. ka.) tAbhiH atanurajjubhiH 11 mevA ho23mo vaDe // 7. kIra puM. - po58 // 8. ud + lusa 1 ga. pa. pa. iMTa, du:54|| 8. hastinaH skandhaH hastiskandhaH / (Sa. tatpu.) tamadhirUDhaH hasti-skandhAdhirUDhaH / (dvi. tatpu.) tena-hastiskandhAdhirUDhena / thaan|| 2552 // 30 thaye 43 // 10. apradakSiNAM pradakSiNAM kRtvApradakSiNIkRtya / (cci sa.) kSirIne* tasmin mano yasya saHsanmanA / (ba. vI.) // 11. mUkulIkRtya saM. bhU. kR. - 75 rIne // 12. devAnAM dundubhayaH devadundubhayaH / (Sa. tatpu.) teSAM ninAdaH devadundubhininAdaH / (Sa. tatpu.) tam-devadundubhininAdam / hevadunduminA // 4 // 12. udanta pu.-prastAva. (vRttAnta) 13. tava ayam tvadIyaH- vi tamAmA . (taddhita.) 14. vyayita bhU. 4].-nAza thayeTa. (vi+ay dhAtu) 15. raudraJca tad dhyAnaJjaraudra dhyAnam / (vi. pU. ka.) tasmin parAyaNaH raudradhyAnaparAyaNaH / (sa. tatpu.) tena-raudra dhyAnaparAyaNena / rodra dhyAnamA parAyA mevA lenA 43 // 16. zirasi-tiSThatizirasthaH / (upa. tatpu.)(zira-sthazcAsau lohamayazcaziraHsthalohamayaH |(vi. pU. ka.) lohasya vikAra-lohamaya / (loha-mayaT) (taddhita) mAthA 52 238. sonA // 17. ajJAnena andhitA-ajJAnAndhitA (tR. ta.) ajJAnAndhitA dhIH yasya saH ajJAnAndhitadhIH / tenaajJAnAndhitadhiyA (samA. bahu.) mAnathI anya tha6 cha buddhi renI mevAnavaDe // 18. nikRSTa vi.-1 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] // zrIatimuktamunicaritram // kRtAne katamasko'pi, 1 nijaM nindan subhAvataH / IryApathikayA siddho, hyatimukto mahAmuniH // 1 // peDhAlAkhye pure mahAnagare zrIvijayAbhidho rAjA rAjyaM cakAra, tasya sacchIlazAlinI zrImatyabhidhA rAjJI babhUva / tau dvAvapi dampatI jainadharmakuzalAvAstAm, dAnazIlatapobhAvanApUjApra bhAvanA'mArIghoSaNAsaptakSetra 2 svadhanavApAdipuNyakAryaMkurutaH sma / yataH - svalpa zrIsaMyutA ye'pi, dAnaM kurvantyanekadhA / svazakti prakaTIkRtya, te dhanyA dAninAM matAH // 1 // rogaklezamadonmAdaiH, sarvaduHkhaparISahaiH / svIkRtaM ye na muJcanti, vrataM syuste budhaiH 3 stutAH // 2 // kramAddharmakAryANi kurvatostayorekaH zubhalakSaNopetaH suto'bhUt, tasya putrasya janmotsavaM kRtvA rAjJA atimukta iti nAma dattam / evaM krameNa sa bAlo vRddhiM prApnuvan aSTavArSiko jAtaH / ekadA'sau samavayaskairanyaiH4 bAlaiH samaM rathyAyAM' ramamANo'bhUt / ito gocaracaryAyai tatra viracantaM zrIgautamasvAminaM gaNadharendraM dRSTvA so'timuktakumAro hRSTaH san praNamya prAha, 'he bhagavan ! ke yUyaM kimarthaM cAtra vicaratha ?' tairuktaM 'vayaM zramaNAH smaH, zuddhA''hAralAbhArthaM ca viharAmaH' / atimuktenoktam, 'bhagavan ! tarhi madIyagRhe samAgacchata, me mAtA yuSmabhyaM zuddhA''hAraM dAsyati', ityuktvA tadIyAGgulIlagnaH sa gautamasvAminaM nijagRhe samAnayat / zrImatyapi bhagavantaM zrIgautamasvAminaM samAgataM dRSTvA'tIvahRSTA zuddhAhAraiH pratyalAbhayat / atha tadA nivRtya gacchantaM zrIgautama Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 * sulabha-caritrANi svAminamanugamya atimukta uvAca, 'bhagavannahaM bhavAdRzo bhavitu-micchAmi' | tadA gautamenoktam, 'bho atimuktaka ! tvamadyApi bAlo'si, jainadIkSA ca duSkarA'sti, atastvayA vratapAlanaM suduSkaraM sambhAvyate / yataH - tapaH kriyAmanogupti-vinayAdisukarmabhiH / cAritraM duSkaraM bAlye, jAyate nAtra saMzayaH // 1 // T tat zrutvA atimuktenoktam, bhagavan ! nAhaM bAlaH, nUnamahaM mahAvratasvIkAreNa bhavAdRzo bhaviSyAmi, ato mAM vadata, yUyaM kutra vasatha ? yathAhaM bhavadbhiH saha tatrAgacchAmi / zrIgautamenoktam, 'mamAcAryAH zrIvIrajinendrA atra purodyAne nivasanti, vayamapi taiH sArdhaM tatraiva vasAmaH' iti zrutvA sa bAlo'pyatimuktaH tena saha zrIvIrajinAlaGkRte purodyAne samAgataH / gautamayuktastatrAgatya atimuktako jinaM natvA, dharmaM zrutvA buddho gRhamAgatyAbravIt pitarau / 'he mAtaH ! he pitaH ! adya mayA purodyAnaM gatena zrIvIraprabho - rmukhAddharmazravaNaM kRtam / ato'hamasmAdatighorasvarUpAt saMsArAdudvigno'smi, tena mAm dIkSAgrahaNArthamanumanyethAm ' / mAtApitRbhyAM proktam, 'he vatsa ! tvayA kathamevamucyate ? tvameka evAvayoH putro'si, rAjyasyAsya ka AdhAro bhaviSyati ? kiJcA'smAkaM vRddhatve tvamevAdhAro bhaviSyasi / adhunA tvAvayoreva dIkSAgrahaNAvasaro'sti / tvaM tvadhunA bAlo'si / bhAgavatI dIkSA ca suduSkarA vidyate / tat zrutvA atimuktakaH prAha, 'bhoH pitarau ! kiM jJAyate ko vRddhaH ? kazca laghuH ? saMsAre sarveSAmanityatvameva sambhAvyate / kaH kasya putro'sti ? saMsAre bhramatAM jIvAnAM bahavaH sambandhA bahuSu bhaveSu jAtAH santi / paraM na ko'pi kasyApi zaraNaM yataH 1 mAyA piyaro bhAyA, bhajjA puttA ya mitta dhaNanivahA / na ya saraNaM saMsAre, jIvANaM muttuM jiNavayaNaM // 1 // yaH pitA sa hi putraH syAt, yaH putraH sa pitA bhavet / yaH putraH sa bhavenmAtA, yA mAtA sA suto bhavet // 2 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIatimuktamunicaritram * 17 evaM bhave bhave'neka sambandhAH karmayogataH ! jAyante dehinAM tena, kaH putraH kaH pitocyate // 3 // kiJca saMsAraMmi asAre, natthi suhaM vAhiveyaNApaure / jANato iha jIvo, na kuNai jiNadesiyaM dhammaM // 4 // evaM mAtApitarAvanujJApya so'timuktakumAro mahotsavapUrvakaM zrI gautamasvAmihastena pravrajyAM jagrAha / evaM zrIgautamasvAmyAdiSTo cAritrakriyAM kurvan hRSTacittaH san so'timuktamuniH zuddhaM saMyamamArAdhayati sma athaikadA gocaracaryayA kasmiMzcid grAme bhraman so'timuktako munirekayA vRddhayA hasantyA proktaH, 'bhoH kSullakamune! kiM tvayA sakAle eva utsUra:6 kRtaH ? kiM jJAtvA tvayAsmin bAlyavayasyeva cAritraM' gRhItam ? evamapUrvavANyA nijahRdyatIvacamatkRtaH sa kSullako'timuktamuniH prAhayajjAnAmi tanna jAnAmi / tat zrutvA savilakSaM camatkRtayA tayA bRddhayA taduktottarabhAvArthamajAnantyA proktam bhoH kSullakamune ! tvayA kiM proktam ?' ahaM tvaduktavacanatattvArthaM jJAtumazaktAsmi / tadA sa kSullako'pi nijoktavacanatattvArthaM jagau, bho vRddhe ! vratagrahaNe sakAle bAlye'pi ka utsUraM kuryAt ? yad jAnAmi tanmaraNaM kvApi vayasi nizcitaM bhaviSyatIti, iti mayA saMsAraduHkhamuktyarthaM sakAle'pi bAlye vrataM gRhItamasti / utsUrastu saH kAlastadaivajJAyate yadA jJAnaM bhavati, tad jJAnaM tu mamAdyApi prAptaM nAsti, iti maduktavacanatattvArtho jJeyaH / taduttaraM zrutvA tayA vRddhayA camatkRtayA hRdi cintitaM, aho ! anena kSullakenApi maninA satyameva proktam / iti vicintya tayA zrAvikayA tasyAtimuktamuneH pArzve hAsyakRtasvAparAdhakSamAyAcanapUrvakaM samyaktvamUlAni dvAdaza zrAddhavratAni svIkRtAni / atimuktakSullako'pi zuddhAnnApAnaM vihRtya dharmazAlAyAM gataH / athaikadA kSullakaH kaizcinmunibhiH sArdhaM dehacintArthaM bahirbhUmau gataH / tatra varSAkAlatvAt kAnicillaghupalvalAni jalApUrNAnyAsan, teSu jalapUrNa Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18* sulabha-caritrANi palvaleSu "nAgarikabAlAH svasvapatrapravahaNAni tArayantaH krIDayAmAsuH / evaM krIDatastAn bAlAn dRSTvA so'timuktamunivaro'pi nijabAlyacApalyasvabhAvataH svakIyakASThatarpiNIpAtraM teSu palvaleSu tArayan tai laiH saha krIDAM kartuM pravRttaH, kathayAmAsa ca 'bho bAlAH ! pazyata pazyata ! mamApIyaM naurjale taratIti' / evaM bAlaiH saha krIDantaM taM dRSTvA te stharimunayastaM nivArya tena saha punarupAzraye samAjagmuH / tataH prAtarAvazyakaM vidhAya te sarve'pi munayo'timuktakasaMyuktAH zrImAhAvIraprabhupAyeM samAyayuH, tatra ca prabhuM pradakSiNIkRtya praNya ca sarve vinayAvanamrAstamatimuktakSullakaM puraskRtya prabhuM vijJapayAmAsuH, 'bhagavan ! ayamatimuktaH zizutvAt dIkSAyai anarhaH sambhAvyate,' ityuktvA taiH hyastanadinadRSTaM tasya bAlaceSTitaM prabhoragre niveditaM / tannizamya kevalajJAnajJAtasarvacarAcarasvarUpeNa bhagavatA proktam, 'bho munayaH ! etasya bAlasyApi kSullakamunerAzAtanAM yUyaM mA kuruta, adhunaivAyaM kevalajJAnamApsyati / tat zrutvA te gautamAdyAH sarve'pi munayaH vismayaM prAptAH / itaH so'timuktakSullakamunirapi samavasaraNe jagadguroH puraH zubhavAsanayA prAyazcittarUpAmIryApathikI pratikraman "dagamaTTI" iti zabdamuccaran pRthvIkAyApkAyikAdijIvAn kSAmayan tadaiva kevalajJAnaM samavApa / tadA gautamAdimunisamudAyeSvAzcaryaM prApteSu devAstasya kSullakakevalino mahotsavaM vidadhuH / yataH praNihanti kSaNArdhena, 1degsAmyamAlambya karma tat / yanna hanyAnnarastIva-tapasA janmakoTibhiH // 1 // mana eva manuSyANAm, kAraNaM bandhamokSayoH / yathaivAliGgyate patnI, tathaivAliGgyate sutA // 2 // atha sa kevalajJAnAlaGkRto navavArSika: kSullakotimuktamuniH pRthvyAM viharan bhavyajIvAMzca pratibodhayan pratidezaM, pratinagaraM, pratigrAmaM ca janagaNAn vismApayAmAsa, evaM viharan so'timuktakevalI ekadA sUryapurasya bahirudyAne samavasRtaH / tatra jitazatrunAmA nRpatiranekanaranArIgaNopetastaM kevalinaM vandituM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIatimuktamunicaritram * 19 . samAyAtaH / kevalinaH pradakSiNAM vidhAya tadIyadharmadezanAM zrotuM ca so'gre samupAvizat / sarve naranArIgaNA api yathAsthAnaM tatra samupaviSTAH / atimuktakevalinApi dharmadezanA prArabdhA / tadyathA AyurvAyucalaM surezvaradhanurlolaM' balaM yauvanam, vidyuddaNDatulaM dhanaM girinadIkallolavaccaJcalam / yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA, . tAvaddharmaphalAptaye janagaNaiH kAryaH prayatnaH zubhaH // 1 // yAvaccendriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nAyuSo / yAvadrogagaNo'pi neha kurute svAGgaM janA jarjaram / svIyazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn, sandIpte bhuvane tu kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH ? // 2 // jantUnAmavanaM12 jinezanamanaM bhaktyAgamAkarNanam, sAdhUnAM namanaM madApanayanaM samyaggurormAnanam / / mAyAyA hananaM krudhazca zamanaM lobhadrumonmUlanam, cetaH zodhanamindriyArthadamanaM yattacchivopAyanam // 3 // evaMvidhAM kevalino dharmadezanAM zrutvA pratibuddho jitazatrurAjA samyaktvamUladvAdazazrAddhavratAni jagrAha / anye'pi bahavo lokAH bhadrakabhAva yutAH samyaktvaM prApuH, evaM kiyatkAlaM vihRtya so'timuktakevalI prAnte mokSaM yyau| : abhyAsa : praznaH 1. zrIgotamasvAminaM dRSTvA atimuktaH kiM kathitavAn ? 2. atimuktaH dIkSAM grahaNArthaM pitarau kiM kathayAJcakAra ? 3. atimuktamuninA vRddhA zrAvikA kayA yuktyA bodhitA? Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 * sulabha - caritrANi 4. bhagavatA munibhyaH kiM kathitam ? 5. kIdRzena pazcAttApena kSullakamuninA kevalajJAnaM prAptam ? // iti zrIatimuktamunicaritraM samAptaM // 1. kRtAnekatamaskaH 5rAyesa ane pApavANo. (kRtam anekatamaH yena saHkRtAnekatamaskaH ) // 2. saptAnAm kSetrANAm samAhAraH saptakSetrI / (dvigu sa. ) 3. budha puM. hyo / 4. samavayaska puM. bhitra // 5. rathyA strI zerI // 6. utsUra puM. sAyaMjhaNa ( utAvaNe) 7. palvala napuM. - bhAjothiyuM // 8. nAgarika vi. nagaranAM nagare bhavaH nAgarikaH taddhita. // 9. avanamra vi. atyaMta namanazIla // 10. sAmya napuM. sabhatbhAva // 11. surezvaradhanuS napuM. ndra dhanuSya // 12. ava. 1 gaNa para. pa. 2ksse| 52 // - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] // zrIsubhUmacakravarticaritram // jo ghAyai sattAiM, aliyaM jaMpei paradhanaM harai / paradAraM ciya vaccai, bahupAvapariggahAsatto // 1 // caMDo mANI kuddho, mAyAvI niTTharo kharo pAvo / pisuNo saMgahasIlo, sAhUNaM niMdao ahamo // 2 // AlappAlapayaMpI, suduTubuddhI ya jo kayagyo ya / bahudukkhasogapauro, mariuM narayaMmi so yAi // 3 // vyAkhyA - yo jIvaH sattvAn mArayati, punarasatyavacanaM vadati, punaradattaM vastu yo gRhNAti, punaH paradAreSu gamanaM karoti, punarbahuM parigrahaM melayati, punaryazcaNDo, bhayaGkaro, mAnI, ahaGkArI, kruddho, mAyAvI, niSThuraH, kharaH, kaThoracittaH, pApI, pizunaH, saMgrahazIlaH, kusaGgakRt, sAdhUnAM nindakaH, adharmI, asambaddhavacanaprajalpakaH, duSTabuddhiH ca punaryaH kRtaghno bhavati sa bahuduHkhapracuro'tyantaM duHkhI san mRtvA narakaM yAti, yathA aSTamazcakravartI subhUmo mahApApataH saptamaM narakaM gataH / tasya prabandhamAha - vasantapurasamIpe ekaM vanaM vartate, tatra vanAzrame jamadagnistApasastapaH karoti, sa sarvatra janapadeSure prasiddho'bhUt / ito devaloke dvau mitradevau staH, eko vaizvAnaranAmA devo mahAzrAddhadharmo jinabhaktivacanaraktaH, dvitIyazca dhanvantarinAmA devo mahAzaivadharmI tApasaddhibhaktazca, dvAvapi tAvAtmIyaM dharma prazaMsataH, ekenoktam zrIjainasadRzaH ko'pi dharmo nAsti, dvitIyena coktam / zaivadharmasadRzo'nyo dharmo na, dvAvapi vAdaM kurvantau svasvadharmaparIkSArthaM manuSyaloke samAgatau / atha jainarmiNA vaizvAnaradevenoktam, jinadharmamadhye jaghanyo Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 * sulabha-caritrANi navadIkSito yaH sAdhustasya parIkSA kartavyA, zivadharmamadhye ca yaH purAtanastApasastasya parIkSA krtvyaa| ito mithilAnagaryAH rAjA padmaratho rAjyaM tyaktvA campAnagaryAM zrI vAsupUjyasya dvAdazatIrthakarasya pArzve dIkSAM gRhItavAn, taM padmarathaM navInaM sAdhu dRSTvA ubhAvapi daivau tatrAgatya tasya parIkSAM kartuM pravRttau / nAnAprakArANi miSTabhaktAni, zItalAni pAnIyAni ca tasmai tAbhyAM darzitAni, uktaM ca, 'bhoH sAdho ! gRhANemAni,' tAni dRSTvA kSudhAtRSApIDito'pi sAdhuragrAhyANi jJAtvA na gRhItavAn, evaM sAdhvAcArarakSaNArthamekA parIkSA jAtA / atha dvitIyAM parIkSAM kurutaH, ekasmin grAmamArge tAbhyAM kaNTakA: 'karkarAzca vikurvitAH, dvitIyamArge ca maNDukyo vikurvitAH, sa sAdhurmahAnubhAvo jIvadayApAlanArthaM taM maNDukIsatkaM mArgaM tyaktvA sakaNTakamArge yAti, taiH kaNTakaizca tasya mahopasargo jAtaH, pAdAbhyAM rudhiraM sthAne sthAne nissarati, tathApi sa svadharmAnna paribhraSTaH, atha tau tasya tRtIyAM parIkSAM kurutaH, tAbhyAM divyamAyayA manohararUpalAvaNyopetAH striyo vikurvitAH / tAH striyastasya sAdhoraNe nAnAprakArANi nRtyAdIni hAvabhAvAn, bhogaprArthanAdIni ca kurvanti, tathApi tasya sAdhormano manAgapi svadharmAnna calitaM, punastAbhyAM naimittikarUpaM vidhAya tasmai sAdhave proktam, 'bhoH sAdho ! AvAM jJAninau naimittiko svaH, adhunApi tavAyurbahu vartate, ato yauvanavayasi kimarthaM tapaH karoSi ? nAnAzrRMGgArarasAdiyutAn bhogAn bhuva / adhunaivaivaMvidhaM kAJcanasadRzaM zarIraM tapasA tvayA kathaM zoSyate ? etanna yuktam, vRddhatve tvayA cAritraM grAhyaM,' tadA muninA proktam, 'yadi mamAyurdIrghamasti tadAhaM bahukAlaM cAritraM pAlayiSyAmi, dharmaM ca kariSyAmi, zarIraM ca me tena nirmalaM bhaviSyati, kiM ca yauvanavayo vinA dharmo'pi na bhavati, vRddhatve kiM syAt ? zarIre 'jarjarIbhUte sati kriyAtapa Adi kimapi na bhavati / dhanyaM mama bhAgyaM yena me cAritrodayo jAtaH,' evaM catasRbhiH parIkSAbhiH parIkSito'pyasau yadA na calitastadA tau devI hRSTau zrIjinazAsanasya prazaMsA cakratuH, iti tAbhyAM jainadharmimuniparIkSA kRtA / atha zivazAsane vRddhatApasaparIkSArthaM tau devau calito, itaH pUrvokto Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsubhUmacakravarticaritram * 23 jamadagninAmA vRddhastApasastAbhyAM dRSTaH, nagaralokA api tasya pArve samAgatya tatsevAM pratyahaM kurvanti / tasya mastake mahatI jaTA varttate, atha tau devau tasya parIkSArthaM caTakacaTikAyugmarUpaM vidhAya tasya kUrcamadhye AlayaM kRtvA sthitau, ekadA caTakena manuSyabhASayA caTikAM prati kathitam, 'he priya ! ahaM himavanta-parvate gatvA drutamevAgamiSyAmi,' tadA caTikayoktam 'cettatraiva tvaM kayApi caTikayA sahA''saktaH san tiSThestadAhaM kiM kurve ? ato bhavatA na tatra gantavyam,' tat zrutvA punazcaTakenoktam, 'cedahaM pazcAnnAgacchAmi tarhi strIhatyAgohatyAdipAtakaM me'stu| tathaiva kRtaghnavizvAsaghAtakaparanindakAnAM yA gatirbhavet sA me gatirastu,' caTikayoktametatkiJcidapyahaM na manye, paraM tvaM mayoktamekaM zapathaM kuru yathA mama pratyayo bhavet, caTakenoktaM kathaya,' tayoktaM, 'cettvaM pazcAnnAyAsi tadA'sya maharSeH pApaM te bhavatu iti zapathaM kRtvA tvaM yAhi,' tat zrutvA jamadagniH kruddhaH san svakUrcamadhyAttaccaTakacaTikAyugmamAkRSya kare ca dhRtvovAca 'are caTike ! mayA kiM pApaM kRtam ? tadvada,' caTikayoktam 'he RSe ! tvamAtmanaH zAstra vicAraya, uktaM ca aputrasya gati sti, svargo naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA pazcAddharmaM samAcaret // 1 // tena aputrasya gRhaM zUnyamityAdi / ataH kAraNAt bho mune ! tvaM krodhaM saMvara, svagRhaM ca yAhi,' RSiNApi tadvaco mAnitam / atha sa jamadagnitApaso gRhe gatvA bahuputrIpituH koSTikanagarAdhipatejitazatrornRpasya pArve samAgatyaikAM kanyAM yayAca / evaM taM tApasaM calacittaM tapovratAcca bhraSTaM vijJAya sa mithyAtvI devo jainadharme dRDhAnurAgI jAtaH, atha tApasayAcanAnantaraM rAjJoktam, 'mama putrIzataM varttate, tanmadhyAdyA tvAM vAJcheta tAM gRhANa' / tadA sa RSipasyAntaHpure gataH, tatra sakalAH kanyAstaM tApasaM jaTilaM durbalamasaMskRtadehaMdeg malinAGgopAGgaM ca dRSTvA taM pratithUtkRtaM cakruH, tadAkupitenarSiNA tAH sarvA api kanyAH kubjIkRtAH, pazcAdvalitena tenaikA nRpakanyA nRpaprAsAdAGgaNe ramamANA dRSTA, tasyai nijarUpaM samyak pradarzya tenoktam, tvaM mAM vAJchasi ? ityuktvA tasyA haste Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 * sulabha- -caritrANi bIjapurakaphalaM dattvA tAmutpATaya sa calitaH, zApabhayabhItena rAjJA sahasragokuladAsadAsIsahitA sA kanyA tasmai dattA, pazcAttenarSiNA nRpavinayatuSTena tapasaH prabhAvAttAH sarvA api kubjIbhUtAH kanyAH samIcInAH kRtAH, evaM tena svakIyaM sarvamapi tapo niSphalIkRtam / atha tena sA kanyA nijAzrame sthApitA, yauvanaM, prAptA ca pariNItA, reNuketi tasyA abhidhAnaM jAtam, tayA saha sa viSayasukhAni bhunakti, athaikadA RtukAlasamaye tasyai jamadagninoktam, he priye'dyAhaM tvAM pratyekaM vastu sAdhayitvA dAsyAmi, yena tava putrotpattirbhaviSyati, tadA reNukayoktam he svAmin ! yuSmAbhi vastunI sAdhayitavye / yathaikena vastunA kSatriyaH putro dvitIyena ca brAhmaNaH putro me bhavet / tApasenApi tathA kRtam, tadvastudvayaM ca reNukAgre muktam / atha reNukayA tanmadhyAdekamauSadhaM jagdhaM tatprabhAvatazca tasyA mahAzUro mahApratApI ca rAmanAmA putro'bhUt / aparaM cauSadhaM hastinAgapure svabhaginyai anaGgasenAyai prahitaM tayA ca tadbhakSitaM, tatprabhAveNa ca tasyA api kRtavIryanAmA putro jAtaH itaH kazcideko vidyAdharo'tIsArarogapIDitastasminnAzrame samAgataH, rAmeNa tasya paricaryA kRtA, tato jAtasamAdhinA tena vidyAdhareNa rAmAya parazuvidyA dattA, tenApi sA sAdhitA, tatprabhAvAcca tasyAgre ko'pi parazvAdizastradhArI 11 sthAtuM na zaknoti / I athaikadA sa reNukA nijabhaginyA anaGgasenAyA milanArthaM hastinAgapure'nantavIryarAjJo gRhe samAgatA, tAM manojJarUpAM dRSTvA'nantavIryaH kAmavihnalo jAtaH, krameNa parasparaprItyudbhAvanato'nantavIryeNa sA bhuktA / tatazca jAtagarbhAyA reNukAyAstatraivaikaH putro jAtaH, athAnyadA tatputrayutA reNukA jamadagninA svAzrame samAnItA / etadakAryato jAtakrodhena rAmeNAnantavIryaH parazunA hataH, tad jJAtvA'nantavIryaputrakRtavIryeNa piturvairAttadAzrame Agatya jamadagnirhataH, tadA parazurAmeNa kRtavIryaM hatvA hastinAgapurasya rAjyaM gRhItam / itaH kRtavIryasya sagarbhA vanitA bhayabhItA tato nirgatya vane tApasAnAmAsrame gatA, tApasairapi sA bhUmigRhe sthApitA / tatra tasyAzcaturdazasvapnaprasUcitaH subhUmanAmA putro jAtaH, atha parazurAmeNa bhrAntvA parazuprabhAveNa kSatriyAn mArayitvA saptavArAn Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsubhUmacakravartticaritram * 25 niHkSatriNI pRthvI kRtA, teSAM daMSTrAbhizca sthAla eko bhRtvA sthApitaH, athaikadA parazurAmeNa naimittikaH pRSTo yanmama maraNaM kasya hastAdbhaviSyatIti, tadA naimittikenoktaM yasya dRSTyA daMSTrAH kSaireyIrUpA bhaviSyanti, yazca tAM kSaireyIM bhokSyate sa puruSastava hantA bhaviSyatIti / tadA parazurAmeNa taM zatruM jJAtumekA satrazAlA sthApitA / muktazca tatra sa kSatriyahaMSTrA bhRtaH sthAlaH siMhAsanopari / ito vaitADhyaparvatavAsImeghanAdanAmavidyAdhareNaiko naimittikaH pRSTo yanmama putryAH ko varo bhaviSyati ? naimittikenoktam, subhUmanAmA cakrI tava sutAyA varo bhaviSyati, tadA tena vidyAdhareNa subhUmasya zuddhiM kRtvA tena saha nijaputrI pariNAyitA, tayA saha sukhAni bhujjAnaH sa tatraiva bhUmigRhe tiSThati / athaikadA prAptayauvanena tena nijamAtA pRSTA / he mAtaH ! pRthvI kimetAvatpramANaiva varttate ? tadA mAtroktam, he putra ! AvAM tu zatrubhayato'smin tApasAzrame bhUmigRhamadhye eva tiSThAvaH, parazurAmeNa tava pitaraM hatvA hastinApurarAjyaM gRhItamasti / ityAdivRttAntaM zrutvA subhUmaH kruddhaH san bhUmigRhAnniHsRtya nijazvazuraM meghanAdaM sArthe gRhItvA hastinAgapure parazurAmakAritAyAM satrazAlAyAM 11 samAgataH, tatra ca tasya dRSTipAtAttaddaMSTrAbhRtaH sthAlaH kSaireyIbhRtaH saJjAtaH, subhUmena sA sarvApi kSaireyI bhakSitA, tad jJAtvA parazurAmeNa cintitaM nUnaM mama hantA'yameva, tataH parazurAmasyAjJayA tatsevakAstaM hantuM samAgatAH, paraM meghanAdavidyAdhareNa te sarve'pi parAjitAH, tad vRttAntaM zrutvA sakrodhaH parazurAmastatra samAgataH paraM tatra subhUmaM dRSTvA sa pratAparahito jAtaH / itaH subhUmena taM sthAlamutpATya parazurAmaM prati kSiptaH, tatkSaNaM cakrarUpIbhUtaH sa sthAla: parazurAmasya mastakamalunAt 12, evaM subhUmazcakrI jAtaH, tato vairaM smRtvA tenaikaviMzativArAnnirbrAhmaNI pRthvI kRtA / cakrAdiratnabalena tena SaTkhaNDAni sAdhitAni, tathApi tasya lobhodadhiH parAM vRddhiM prApa / tato'sau ghAtakIkhaNDasthabharata kSetrasAdhanArthaM lavaNasamudramadhye sahasradevAdhiSThitacarmaratnoparyAruhya sasainyaH prasthitaH, itaH samudramadhye mArge carmAdhiSThAyakAnAM madhyAdekena devena cintitamahaM zrAnto'smi, apare ca navazatanavanatidevA vidyante, tato'haM kSaNametaccarmaratnaM tyaktvA vizrAmaM labheya iti vicintya tena tanmuktam, bhAvivazAccheSANAM sarveSAmapi devAnAM manassu sa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 * sulabha - caritrANi eva vicAraH prAdurbhUtaH, tataste sarve'pi carmaratnaM tyaktvA dUrIbhUtAH, tena sasainyaH subhUmaH samudramadhye patitvA mRtaH, lobhArttadhyAnavazAcca saptamaM narakaM gataH prazna: : abhyAsa : 1. kIdRzo jIvo narakaGgacchati ? 2. devadvikena kRtAbhyaH parIkSAbhyaH kApi ekA parIkSA jJApyatAm ? 3. kena kAraNena subhUmacakrI saptamaM narakaM gataH ? // iti zrIsubhUmacakravarttikathA // 1. na sambaddham asambaddham / (naJ tatpu.) asambaddhaJca tad vacanaJca asambaddhavacanam / (vi. pU. ka. ) asambaddhavacanasya prajalpaH yasya saH asambaddhavacanaprajalpakaH / ( vyadhiH bahu. ) moTA vayana josanAra // 2. janapada dhuM. heza // 3. purAtana vi-prAthIna / 4. karkara puM. aMDaro // 5. na jarjaraH ajarjaraH / (naJ tatpu. ) arjajara: jarjaraH iva bhUtaH jarjarIbhUtaH / (cvi. ) tasmin jarjarIbhUte / thaye chate // 6. kUrca puM. napuM. vAjano samUha ( 421) // 7. striyAH hatyA strIhatyA / ( Sa. tatpu. ) go: hatyA gohatyA / ( Sa. tatpu. ) strIhatyA ca gohatyA ca strIhatyAgohatye / (dvandva.) strIhatyAgohatye Adau yasya saH strIhatyAgohatyAdiH / (ba.bI.) strIhatyAgohatyAdeH pAtakam strIhatyAgohatyAdipAtakam / ( vyadhi. bahu.) strIhatyA, goDatyAhinuM pApa // 8. zapatha puM.- sogaM // 9. pratyaya puM.- vizvAsa // 10. na saMskRtam asaMskRtam / ( naJ. tatpu. ) asaMskRtam dehaM yasya saH asaMskRtadehaH / ( sa.ba. ) tamasaMskRtadeham asaMsArita heDavANAne / 11. parazuH Adau yeSu tAni parazvAdIni / (ba. vrI. ) parazvAdIni ca tAni zastrANi ca parazvAdizastrANi / vi. utta. ka. ) parazvAdizastrANi dhArayati ityevaMzIlaH parazvAdizastradhArI / ( ( pa ) parazu khAhi zastrone dhaare| DaranAra || 12. satrazAlA strI. - dhAnazAlA // 13. lU - ga. 9 pa. pa 5 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _ [6] // zrInAgadattacaritram // adattaM yo na gRhNAti, parasya duHkhito'pi san / nAgadatta ivApnoti, sa muktikamalAM' kramAt // 1 // vArANasyAM nagaryAM jitazatrunAmA nRpo rAjyaM karoti sma / tatra caiko dattAkhyaH zreSThI nyavasat / tasya ca dhanazrIrityabhidhA priyAsIt / jinadharma samyagAdareNa pAlayatostayoH kramAdekaH putro'bhUt / mAtApitRbhyAM tasya janmotsavaM vidhAya nAgadatta iti nAma vihitam / krameNa bAlyabhAvamullaGghya lekhazAlAyAM preSito'sau nAgakumAraH sakalakalAbhyAsaM cakAra / dharmazAlAyAM gatazca munInAM pArve dharmazAstrajJAnamapi sampAdayAmAsa / athaikadA pitari paJcatvaM prApte sa nAgadatto dravyopArjanArthamekaM yAnapAtramAruhya bhUribhirjanairyuktaH paradvIpe gantuM jaladhimadhye prayANamakarot / ito jaladhimadhye gacchat retatpravahaNamakasmAnnIcasthAnasthitajale gartAmadhye nipatitaM / tatastadyAnapAtrasya tadgartAmadhyAvahiniSkAsanAya nAvikairbhUriyatne kRte'pi kathamapi tadbahirna nissasAra / vyAkulIbhUtAH sarve'pi yAnapAtrasthitA lokAH zAntikapauSTikAdikAryANi kurvanti sma / paraM tAni sarvANi kAryANi niSphalAni jAtAni / tadA nAgadattastadyAnapAtrasvAminaM dhanadattazreSThinaM prati prAha, 'bho dhanadatta ! ita Asanne zaile bahavo bhAraNDapakSiNa upaviSTA dRSTante, tena yadi ko'pi sAhasikaH pumAMstatra gatvA tAn pakSiNastata uDDAyayet, tadA teSAM pakSebhyo bahurvAyurutpatsyate, tena vAyunA preritaM cedaM yAnapAtraM nUnamito gartAto bahinissariSyati, evaM caiSAM sarveSAM janAnAM prANarakSaNaM bhaviSyati, anyathAtraiva yAnapAtramadhye vayaM sarveSAM janAnAM prANarakSaNaM bhaviSyati, anyathAtraiva yAnapAtramadhye vayaM sarve'pi prANarahitA bhaviSyAmaH' / tat zrutvA tena dhanadattazreSThinA proktam, 'bho janA ! yuSmanmadhyAt kiM ko'pyevaMvidhaH sAhasiko jano vidyate ? yo nAgadattoktaM kAryaM kuryAt' / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 * sulabha-caritrANi evaM zreSThinA kathito'pi ko'pyetat kAryaM kartumutsAhaM na karoti sma / tadA tena yAnezena dhanadattazreSThinA proktam, 'yaH ko'pi tatra gatvA tAn bhAraNDapakSiNa uDDAyayiSyati tasya nUnamahaM dInArazataM dAsye' / tat zrutvA sa sAhasiko nAgadattastatra gatvA gartAmadhyAdyAnapAtrA''karSaNAya tAn bhAraNDapakSiNa uddddaayyaamaas| tatkSaNameva tatpakSotpannena pracaNDavAyunA sakalamapi jaladhijalamullalitam / drutamevocchaladbhirudadhijalomibhirutpATya tadyAnapAtraM gAto bahirAkRSTam / tataH krameNAnukUlavAyunA preritaM tatpravahaNaM janepsitasthAne samprAptam / atha sa nAgadattastatra zaile sthitaH kSutpipAsayA pIDitastato nirgamanopAyaM cintayati sma, yadyahaM kSutpIDayA'traiva mariSyAmi, tadAtadhyAnato me durgatirbhaviSyati, tadadhunaiva parameSThinamaskAradhyAnaparo jaladhijale patitvAtmaghAtaM karomi / iti vicintya sa dharmadhyAnaparo namaskArAn dhyAyan jhampAM dattvA jaladhau nipatita ekasya kasyacinmatsyasya mukhe praviSTaH / ito'sau matsyo'pi taran krameNa jaladhitaTe prAptaH, tato yAvattena matsyena nijaM mukhaM tatra vikAsitam tAvat sa nAgadatto'pyavasaraM labdhvA drutaM tanmukhAducchalya bahinissasAra / tataH kasmiMzcijjalAzaye gatvA jalaM pItvA svasthIbhUyadeg sa vanaphalAdyAhAraM cakAra / evaM phalAhArAdibhiH svanirvAhaM kurvan grAmAdyAmaM paribhraman sa krameNa nijanagare samAyAtaH / tatastena tatra tasya dhanadattazreSThinaH (pArve pUrva pratipannaM dInAra 1 zataM yAcitam / paraM sa dhRSTo lobhAbhibhUtaH) zreSThI taM na kiJcidapyarpayati sma, pratyuta kathayAmAsa ca / 'bho ! kastvaM kena dRSTaH ? ahaM tvAM nopalakSayAmi, nUnaM tvamalIka-meva jalpasi' / tat zrutvA manasi dUno nAgadattastamavadat, yadi pratipannaM dInArazataM tvaM me nArpayiSyasi, tadaitadvRttAntaM rAjJe nivedya tvAM daNDayiSyAmi' / tat zrutvA tena dhRSTena dhanadattenoktam, 'yadi tava zaktirbhavati, tadA sukhena svaM cintitaM kuru ?' atha dharmadhyAnaparAyaNaH sa nAgadattaH paradhanaparAGmukhaH12 kasyApi patitaM 13skhalitaM vA dhanaM na gRhNAti / tena janamadhye tasya bahvI prazaMsA jAtA / itastatraiva nagare priyamitrAkhya ekaH sArthapatirvasati sma, tasyAtIvarUpavatI zIlAdiguNagaNAlaGkRtA nAgavasurityabhidhAnA tanayA vartate kramAdyauvanaM prAptA sarvakalAkuzalIbhUtA14 sA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInAgadattacaritram * 29 nAgadattakIrtiM nizamya tameva pariNayanArthamutkaNThitA babhUva / atha tatraiva nagare vasudevAkhyo nagarAdhipatirakSako vasati sma, paraM so'tIva dhRSTaH kUTakAryatatparaH15 paurANAmaprItipAtraM babhUva / tena vasudevena tasyA nAgavasu-kanyAyA rUpaM vilokya mohitena pariNayanArthaM tatpitroryAcanaM kRtaM, paraM nAgadattopari nijaputrIprema vijJAya priyamitrasArthapatinA tasmai nijakanyA na dattA / tataH zubhadivase sA nAgavasukanyA gADhapremapurassaraM nAgadattena pariNItA / enaM vRttAntaM vijJAyAtIvamatsarAbhibhUtaH sa vasudeva ArakSakastaM nAgadattaM kvApyanarthe pAtayituM sarvadA chalaM vilokayAmAsa / athaikadA tasya nagarasyAdhipatirhayavAhanakrIDArthaM nagarAbahirudyAne jagAma / tatra krIDAM kRtvA pazcAd vyAvartamAnasya5 tasya nRpateH karNato'nAbhogAt16 kuNDalamekaMbhUmaNDale nipatitam / ito'dattAdAnaparigrahapratyAkhyAnavratadhArI sa nAgadattastasmin mArge gacchan, taM kuNDalaM vIkSya taM mAgaM vimacya, mArgAntareNa17 gatvASTamIdine vanamadhye kAyotsargadhyAnena sthitaH / itaH kuNDalagaveSaNArthaM niHsRtaH sa vasudevastalArakSastatra18 mArge patitaM taM kuNDalaM dRSTvA gRhItvA ca vicArayAmAsa, aho ! adyaM taM mama vairiNaM nAgadattaM kaSTe nipAtayituM samIcIno'vasaro labdho'sti / iti vicArya sa duSTastalArakSastaM kuNDalaM vastramadhye veSTayitvA19 yatra sa nAgadattaH kAyotsargadhyAne lInaH sthito'sti, tatra gatvA tasya pAdAgre mumoca / tataH sa duSTastena mArgeNa rAjAnaM hayavAhanArthaM ninAya / tatra kAyotsargadhyAnasthitasya tasya nAgadattasya pAdAgre patitaM kuNDalopetaM20 tadvastramutpATya tanmadhyasthaM taM ratnakuNDalaM rAjJe darzayitvA sa khasastalArakSaH prAha, 'svAmin ! yadA rAjamArge'hamupaviSTo'bhavaM, tadAnena nAgadattena tatra gacchatA nIcaivinamya kimapi gRhItamAsIt, athaitadvilokanena jJAyate yattena nUnaM tatra patitamidaM bhavatAM ratnakuNDalaM gRhItam athAtra mArge'smAn Agacchato vilokya vasraveSTitaM ca taM kuNDalamatra guptIkRtya21 svayaM dhUrtIbhUya22 dharmadhyAnacchalenAsmAn pratArayituM23 maunaparAyaNaH sthito'sti' / talArakSoktaM taM vRttAntaM nizamya, kuNDalaM cApi tatraiva labdhvA, tatsarvaM satyaM manyamAno bhUpaH krodhAbhibhUtaH san taM talArakSaM prAha / 'bho talArakSa ! evaMvidhaM dambhaM kurvan sa IdRzaM cauryakarma karoti, tasya nUnaM zUlA24ropaNameva kriyate, atastvamenaM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. sulabha-caritrANi cauryakAriNaM nAgadattaM zUlAyAmAropayeH' ityAdizya rAjA svasthAne yayau / athaivaMvidhaM nRpAdezaM nizamya svavairaniryAtanArtha25 labdhAvasaraM26 svaM manyamAnaH sa talArakSo hRSTo viDambanArthaM taM nAgadattaM kharopari AropayAmAsa / tatastadAdiSTA rAjasevakAstaM zUlAyAmAropayituM vadhyabhUmau ninyuH / tato vadhyavAjintreSu vAdyamAneSu tairyAvat sa nAgadattaH zUlAyAmAropitastAvatsA zUlA suvaNasiMhAsanarUpA jAtA, tairmuktAH prahArAzcApyAbhUSaNarUpA jAtAH tad dRSTvAzcaryaM prAptAste sarve'pi rAjapuruSA bhayabhItA jAtAH / tataH krameNa tadAzcaryaM vilokayituM bahavo nAgarikAstatra samAyAtAH / krameNAkarNitaitadvRttAnto rAjApi tatra samprAptaH, tadA nAgadattapuNyAkRSTayA zAsanadevatayA tatrAgatya vyomasthitayA27 nRpAdInAM sarveSAM nAgarikANAM samakSaM proktam, 'bho lokAH ! ayaM nAgadatto mahAbhAgyavAn vidyate, ayaM ca mahAn puruSottamo'sti, yato'sau prANAtyaye'pi28 parakIyaM vastu na gRhNAti / purApi dhanadattazreSThinAsyArpaNAya svayaM pratipannaM dInArazatamapi nArpitamasti,' ityuktvA zAsanadevyA tasya nAgadattasya sarvo'pi vRttAnto janAnAmagre kathitaH, evaM tena duSTena vasudevatalArakSeNa vihitamenaM sarvamapi chalaM prakaTIkRtya29 sA zAsanadevatA'dRzyIbhUtA / etaM vRttAntaM nizamya rAjAdayaH sarve'pi lokA AzcaryaM prAptAH / atha rAjApi kSamAyAcanapUrvakaM taM nAgadattaM sanmAnya paTTakuJjarArUDhaM vidhAya mahotsavapurassaraM svagRhe samAnIya bahudravyadAnAdinA sanmAnayAmAsa, yataH dhammo maMgalamaulaM, osahamaulaM ca savvadukkhANa / dhammo balaM ca viulaM, dhammo tANaM ca saraNaM ca // 1 // dhammo maMgalamukkiTuM ahiMsA saMjamo tavo / devAvi taM namasaMti, jassa dhamme sayA maNo // 2 // tato rAjA taM dhanadattaM vyavahAriNaM nijapAi~ samAhvayat / tadA so'pi bhayena kampamAnazarIro nRpAgre samAgatya nijAparAdhakSamAyAcanapUrvakaM tasmai nAgadattAya dInArazataM samarpayAmAsa / tataH kruddho'sau rAjA taM durjanaM vasudevAbhi Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInAgadattacaritram . 31 dhamArakSakaM svadezAnniSkAsayAmAsa / yataH adharmAllabhate jantu-duHkharogAdisantatim / alpAyustvamasanmAnaM, daurbhAgyaM ni:svatAM punaH // 1 // tato nRpAdi31 nAgarajanairatIvasanmAnito'sau nAgadatto jainadharmArAdhanaparastayA nAgavasupriyayA saha bhogavilAsAn bhuGkte sma / evaM ciraM jainadharmamArAdhya prAnte ca pravrajyAM gRhItvA sa tIvratapo'sinA32 karmArIn vidArayan prAnte kevalajJAnamAptavAn / tato'sau nAgadattaH kevalI, candramA iva bhAsuro mahImaNDale bhUribhavyajanakumudavanAni nijavacanakiraNaiH pratibodhayan sarvakarmakSayAnmukti jagAma // : abhyAsa : praznaH 1. yAnasthitalokAH kathaM vyAkulIbhUtAH? 2. dravyopArjanArthaM jaladhimadhye gacchantaM nAgadattaM kAni duHkhAni AgatAni ? 3. vasudevasya nAgadattopari kathaM vairaM jAtam ? 4. zUlAyAm Aropitasya nAgadattasya zUlA suvaNasiMhAsanarUpA kathaM jAtA? 5. zAsanadevatA nAgarikebhyaH kiM proktavatI ? 6. asyAm vArtAyAm kasya vratasya mahimA varNitaH ? 7. dharmaH kIdRg ? tasya kaH prabhAvaH ? iti adattA'grahaNaphalopadarzane zrInAgadattakevalicaritraM samAptam // 1. muktireva kamalAmuktikamalA / (avadhAraNa pUrva ka.) tAm muktikamalAm / bhuti3pI lakSmIne // 2. paJcatva npuN.-bh25|| // 3. pravahaNa napuM.444 // 4. zAntikaJca pauSTikaJca zAntikapauSTike / (i. dvandva.) zAntikapauSTike Adau yeSAm tAni zAntikapauSTikAdIni (ba. vI.) zAntikapauSTikAdIni ca tAni kAryANi ca zAntipauSTikAdikAryANi / (vi. pU. ka.) zAMti-puSTi mA 42 // 2 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 * sulabha-caritrANi artho // 5. gartA zrI.-2 // 6. yAneza puM.-4&lxno mAsi // 7. ullalita vi. GNyuM // 8. janaiH Ipsitam janepsitam / (tR tatpu.) janepsitaJca tad sthAnaJca janepsitasthAnam (vi. pU. ka.) tasmin janepsitasthAne / bhAso 43 chaaye| sthAne // 9. jhampA strI.-6 // 10. asvasthaH svastha bhUtyA svasthIbhUya / (cci. sa.) svastha thaIna // 11. dInAra puM. sonAmaDora // 12. parasya dhanamparadhanam / (Sa tatpu.) parAk mukham yasya saH parAGmukhaH / (bahu.) paradhane parAGmukhaH paradhanaparAGmukhaH / (sa. tatpu.) ||annaa panamA ni:spRSTa 13. skhalitaM bhU...(bhUpAyej // 14. akuzalA kuzalA iva bhUtA kuzalIbhUtA / (cci. sa.) kuzaNa thayelI // 15. kUTa vi. 5225 // 15. vyAvartamAna vi. pAvaNatai // 16. anAbhoga puM. anupayoga // 17. anyaH mArgaH mArgAntaram (mayU2. vyaMsa5) tena mArgAntareNa kI bhAze. 18. talArakSa puM. 20 // 19. veSTayitvA saM.bhU. -peTIne // 20. kuNDalena upetam kuNDalopetam [tR. tatpu.] 34thI yuti // 21. aguptaM guptaM kRtvAguptIkRtya / (cci. va.) gupta zane // 22. adhUrtaH dhUrtaH bhUtvAdhUrtIbhUya / [cci] pUta thaIne / 23. pratArayitum he.kR. // chataravA bhATe // 24. zUlA strI-zUNI // 25. niryAtana napuM-pahalo. // 26. labdhaH avasaraH yena saHlabdhAvasaraH / (bahu) tamlabdhAvasaram / prApta yo cha masAra senA 43 mevA tene // 27. vyomni sthitA vyomasthitA (sa. tatpu.) tayA-vyomasthitayA / AzamA 2780 tI 43. // 28. atyayapuM. nAza // 29. aprakaTaM prakaTaM kRtvA prakaTIkRtya / (vi.) x2 rIne // 30. alpam AyuH alpAyuH / [vi.pU.ka.]alpAyuSaH bhAvaHalpAyustvam / (taddhita) masyAyupAne // 31. nagare bhavaH nAgaraH (taddhita.) n||24n 32. tIvram ca tat tapazcatIvratapaH / (vi. pU. ka.) tIvratapaH eva asiHtIvtapo'si / tena tIvratapo'sinA |[av. pU. ka.] lad53pI talavArathI. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] // zrIvaGkacUlacaritram // atraiva bhArate varSe vimalo nAma rAjA'bhUt, tasya sumaGgalA nAmnI priyA, tayozcApatyadvayaM jAtam, tatraikaH puSpacUlanAmA putraH, dvitIyA ca puSpacUlA nAmnI kanyakA / yauvane ca pitraikA rAjakanyA putrAya pariNAyitA, putrI tu kasmaicidrAjaputrAya dattA, paraM duSkarmodayAd bAlye eva patyurmaraNAtsA vaidhavyaM prAptA, bhrAtRsnehAt piturgehe evAsthAt / atha puSpacUlastu cauryAdivyasanAsaktatvena' paurajanAnatyantaM pIDayan loke vaGkacUlAkhyAM prAptaH tadbhaginyapi tatsamAnabuddhitvena vaGkacUleti prasiddhA'bhavat / tato rAjJA lokatastasyopAlambhaM bahutaramAkarNya kliSTena satA sa purAd bahiSkRtaH, tadA patnIbhaginyAvapi tatsnehAt sArthe nirgate / tato vaGkacUlaH patnIbhaginIbhyAM saha nirbhayaH san kAniciradaNyAni bhraman dhanudharaibhillaidRSTaH, tatra cA''kRtyaiva taM rAjaputraM jJAtvA, sAdaraM praNamya, praznapUrvakaM tadvRttAntam AkarNya, bahumAnataH svapallI samAnIya, mUlapallIpatermRtatvAt tatsthAne taM te sthApitavantaH / tato vaGkacUlo bhillaiH sArdhaM mahItalaM luNTan tatra sukhena tsthau| athaikadA varSAprAdurbhAvasamaye kiyadbhirmunibhiH parivRtAH zrIcandrayazaH-sUrayaH sArthapirabhraSTAstatra sametAH, tadA navyotpannAGkarasammAt sacittajalasaGghaTTAcca bhIrava AcAryA vihArA'yogyatAM jJAtvA tAM pallI praviSTAH / vaGkacUlo'pi munIn dRSTvA kulInatvAt praNamati sma / tadA guravo dharmalAbhAziSa dattvA taM prati vasatiM yayAcire, tenApyuktam, he svAmin ! tubhyaM vasatiM dAsyAmi, paraM mama sImAyAM kadApi dharmo na vAcyaH, yato yeSAM hiMsA'satyacauryAdInAM tyAgena dharmaH sampadyate, tairevAsmAkamAjIvikA vidyate iti, evaM tenokte sati gurubhistadvaco'GgIkRtya taddarzitaniravadyasthAnake6 svAdhyAyadhyAnAdidharmakRtyaM kurvadbhizcaturmAsAn yAvattasthe / tatra ca Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -caritrANi tenAhArAdinimantraNAyAM kRtAyAM gurubhiruktam, 'bhavadIyagRhabhikSA'smAkaM na kalpate, vayaM tapazcaryayaiveha sthitAH sukhena kAlaM gamayiSyAmaH bhavato hi upAzrayadAnenaiva mahApuNyasambandho jAtaH / ' 34 * sulabha " uktaJca- "jo dei uvassayaM muNivarANa tavaniyamajogajuttANaM / teNaM dinnA vatthannapANasayaNAsaNamavigappA // 1 // pAvai suranaraRddhI sukuluppattI ya bhogasAmaggI / nittharai bhavamagArI sijjadANeNa sAhUNaM // 2 // tato varSAkAle'tikrAnte gurubhistaM vaGkacUlamApRcchya vihAre kriyamANe so'pi teSAM satyapratijJatAdiguNairhRSTaH san bhaktyA tAn gurUnanvagAt / tatra kiyatyapi mArge gate sati sa cirasthitamuniviyogavihvalaH san, gurUn natvA vyajijJapat 'svAminnitaH paraM pareSAM sImA vidyate, ato'haM valiSye, punarmama bhavaddarzanaM sadyo bhavatAt,' evaM tenokte sati guravo madhurAkSaraistaM procuH, 'he saumya ! bhavatsAhAyyAdvayamiyatkAlaM sukhaM sthitAH atha yadi tubhyaM rocate tarhi pratyupakartuM kiJcidbrUmaH,' tenoktaM 'yAdRgmayA sukhena pAlayituM zakyate, tAdRzenaiva vacasA mayi prasAdo vidhIyatAm, ' tadA gurubhiruktaM , "yasyAbhidhAnaM kenApi na jJAyate tatphalaM tvayA na bhakSaNIyam 1 tathA karhicitparaM praharttumicchatA saptASTau padAni apasarttavyam 2 tathA rAjJaH paTTadevI mAtRvad gaNanIyA 3 atha vAyasAmiSaM kadApi na bhakSaNIyam 4 ete catvAro'pyabhigrahAstvayaikacittena pAlanIyAH, etatpAlane tavottarottaraM mahAlAbho bhAvI' / tataH so'pi guruvacasA namrIbhUtaH 10 san mahAprasAda ityuktvA AtmopakAriNastAn caturo'pi niyamAn gRhItvA svasthAnamAyAtaH, guravo'pi vihAraM kRtvA'nyatra gatAH / athaikadA grISmata sa pallIpatibhillasenAparivRtaH san kaJcid grAmaM hantumacalat, paraM kuto'pi tadvRttAntamavagamya sa grAmaH pUrvameva palAyya gataH / tadA vaGkacUlaH saparicchado11 vyarthIbhUtaparizramaH kSudhAtRSAbhibhUtazca san madhyAhne Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvaGkacUlacaritram * 35 tato vyAvRttyATavyAM kasyApi taroradhastAnniSaNNaH, tatra ca kSudhApIDitaiH kiyadbhibhillairistato bhramadbhiH kvApi nikuJje12 surabhigandhasadvarNaparipakvaphalairnamrIbhUtaM kimpAkataruM vIkSya sadyastatphalAni samAdAya vaGkacUlAgre DhaukitAni, tena ca svaniyamaM smRtvA tannAma pRSTam, tairuktaM svAminneSAM nAma tu kenApi na jJAyate / paraM svAdutvamadhikaM vidyate, ato bhakSaNIyAni / tenoktamajJAtaM phalamahaM nAznAmi, mamAyaM niyamo'sti / ' tataH punaste sAgrahaM procire 'svAmin ! sausthye13 niyamAgrahaH kriyate, sAmprataM prANasandehe ko'yaM niyamAgraha: ? tasmAdetAni bhakSaya' iti tadvacaH zrutvA kSutpIDito'pi san sadhairyaM prAha, 'bho ! idaM vaco na vaktavyam, yadi, prANA yAnti, tarhi adhunaiva yAntu, paraM svavAcA gurusamakSaM svIkRto niyamaH sthirIbhavatu' / tataste sarve'pi bhillAstAni phalAni svairaM bhakSayitvA tRptAH santastarucchAyAsu svapanti sma / parameka: sevako vaGkacUlasyAnurodhena14 tAni na bhuktavAn / / atha svayaM zayitvotthitaH pallIzaH svapArve suptaM bhRtyamutthApyeti procire, 'bho ! sarvAn zIghraM jAgaraya, yathA svasthAnaM gacchAmaH' / tenApi zabdena karasparzena ca sarve'pyutthApitAH, paraM kathamapi nottiSThanti sma / tadA tAn sarvAnapi gataprANAn15 matvA pallIzAya tatsvarUpaM niveditam, so'pi zrutvA vismitaH san svaniyamaM saphalIbhUtamamaMsta / tato'ho gurUvANyA mAhAtmyaM, yatsvalpayA'pi tayA'dhunAhaM jIvan rakSito / mayA nirbhAgyena prAksarveSTasiddhividhAyaka: kalpatarurivAkasmAdupasthitaH zrIgurUNAM vAkprasaro16 vRthaiva varjita ityAdi citte vibhAvayan, sa pallIzo harSaviSAdAbhyAM saha rAtrau svapallI samprAptaH / tatra ca svagRhacaritaM draSTuM pracchannavRttyA gRhamadhye pravizya dIpakaprakAzAtpuruSaveSayA svabhaginyA saha suptAM svabhAryAM dRSTvA cintayAmAsa, eSA me strI durAcAriNI,17 ayaM ca ko'pi durAcAraH pumAn vidyate etau duSTau Azu28 mArayAmIti vicintyaikaprahAreNa tau hantuM yAvatkhaDgamutpATitavAn tAvadasya dvitIyo niyamaH smRtimAgataH, tadA padasaptakamapasaratastasya krodhAkulasya khaDgo dvAradeze skhalitaH,khaDgakhATkAreNa ca sadyo jAgratA vaGkacUlA, 'he bhrAtazciraM jIva' ityajalpat, tato bhaginIM vijJAyAtilajjitaH, sa khaDgaM saMvRNvan Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 * sulabha-caritrANi tAM puMveSaracanAkAraNaM19 papraccha / sA'pyUce, 'he bhrAtaradya sAyaMkAle tvAM draSTuM naTaveSadharAstava zatrUNAM carA:20 samAjagmuH, tadA mayA cintitam, bhrAtA tu saparicchada:21 kvApi gato'sti, yadyete'pIdaM jJAsyanti tIyamanAthA pallI zatrubhiH parAbhaviSyati, tasmAt ko'pyupAyaH kArya iti vicintyAhaM kaitavAttvadveSadhAriNIbhUyA sabhAyAmupavizyaM tAn nRtyaM kArayitvA kSaNAdyathArhadAnato 22visAlasyAdaparityaktapuMSaiva prAtRjAyayA samaM suptA,' etadvRttAntaM zrutvA vaGkacUlo guruprasAdAdAtmAnaM bhaginyAdihatyApApAdaliptaM vibhAvayan vizeSato guruvANyAH prazaMsAM ckaar| athaikadA sa cauryArthAmujjayinI purIM yayau, tatra cArdhanizAyAM kasyApi dhanino vyavAhiraNo gRhe praviSTaH, paraM kapaddivyayabhrAntyA putreNa saha vivadamAnaM23 gRhapati vilokya dhigetAdRzAM dhanamiti vicintayan tato nirgataH, tataH stokaM stokaM janAdyAcayitvA samprAptasampattilavAnAM24 dvijAnAM dhanenApyalamiti vicintya tadgRhANyapi muktavAn, tadanantaraM yA ISaddhanalipsayA ramaNIyaM svazarIramanapekSya kuSThinamapi sevante tAsAM vezyAnAM dhanenApi me na kAryamiti vicArayan tadgRhANyapi vimucya nRpagRhasamIpamAgatya cintayati sma "cauryamAcaryate cettalluNTyate khalu bhUpatiH / phalate dhanamakSINa-manyathApi ciraM yazaH" // 1 // iti vicintya vanAd godhAmAdAya25 tatpucchalagna:26 san rAjJaH saudhAgramAruhyAvAsabhuvane27 praviSTaH, tatra cAdbhutarUpadhAriNI rAjJaH paTTadevI dRggocaramAyAtA tayA ca kathitam, 'kastvaM, kimarthamatrAyAto'sIti' proktaH sansa proce 'ahaM taskaro'smi, bahutaraM maNiratnAdidravyaM vAJchan ihAgato'smi, tatastadrUpalubdhayA rAjyA mRduvANyA proktam 'he saumya ! dravyasya kA vArtA, etatsarvaM tavaivAsti, atha kiM kampase, sustho28 bhava, tava kuladevatA tuSTA, yadahaM rAjJaH paTTadevI tava vazyA jAtA'smi, mayA'dya saubhAgyagarveNa rAjA'pi roSito'sti, tAdRzyA mayA saha tvamAtmAnaM saphalaya, mayi tuSTAyAM prANinAmarthakAmau sulabhau staH, mayi ruSTAyAM tu sadyo vadhabandhAveva syAtAm,' itthaM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvaGkacUlacaritram * 37 kAmagrahagrastayA tayA lobhitaH kSobhitazcApi vakacUlaH svakRtaM tRtIyaM niyama smaran tAM natvA jagAda, 'he mAtaH ! tvaM mama pUjyA'si, mayi vanye tatsakare rAjavallabhAyAstava kA spRhA ?' sA proce, 'are vAcAla bAla ! mayi kAmukyAM29 mAtRsambandhaM yojayan tvaM kiM na lajjase ? atha cenmadvAkyaM na manyase tarhi adya tvadupari yamo ruSTaH,' itthaM tayA vividhavacoyuktyA bhApito'pi sa yAvanna cukSobha tAvatkrodhAkulA sA nakhairnijadehaM vidAryoccaiH pUccakAra / ayaM ca sarvo'pi vRttAnte gRhadvAraM samprAptena rAjJA kapATavivare karNaM saMsthApya svayaM zuzruve, tAvatkalakalArAve jAte sati jAgrato dvArapAlakAH zastrANi gRhItvA dhAvitAH, tadA rAjJA mandasvareNa tebhyaH proktaM, 'bho ! niraparAdho'yaM31 taskaraH, sAmpratamISad baddhvA yatnena rakSaNIyaH, prAta:kAle ca sabhAyAM mamAgre AnetavyaH,' tairapi tatheti pratipannam, tato rAjJA santaptacetasA tAdRzaM svamahiSIvRttAntaM cintayatA kathaJcit sA rAtriratikrAntA, atha prAtaHsamaye ArakSakaiH sa zlathabandhanairbaddhvA nRpAgre AnItaH, nRpeNa ca sAkSepaM pRSTaH san sa spaSTatayA sarvamapi yathAvasthitaM vRttAntaM rAjyA madhuravANyA'haM jalpita ityetatparyantamuktvA maunamabhajat / tato vijJAtaparamArtho rAjA tuSTamAnasaH san enaM satkRtya bhUri mudA cAliGgaya provAca / 'he satpuruSa ! tava sAhasenAhaM tuSTo'smi / tata eSA'gramahiSI mayA tubhyaM prAsAditA / tvamenAM gRhANa' / sa proce, 'rAjan ! yA te paTTarAjJI sA me dhruvaM mAtA, tasmAdetadvacaH punarna vAcyam,' tato rAjJA zUlAropaNAdyupadezena bahudhA kSobhito'pyasau yadA niyamAnna calitaH, tadA'sya dhIratvenAtisantuSTo rAjA enaM putrapade sthApitavAn, tAM striyaM ca hantumicchannapi asya vacasA jIvantImamuJcat, tato vaGkacUlaH svasya bhaginI patnI ca tatrAnAyya tAbhyAM sahitaH sukhenAsthAt, tathA dharme saJjAtapratyayaH san vizeSatastatraiva cittavRttiM babandha, tAn niyamadAtAraM guruMzca nityaM sasmAra / ekadA'sya bhAgyodayAtta evAcAryAstatra sametAH, ayaM ca mahatA''mbareNa guruvandanArthaM gataH, tatra zuddhaM dharmasvarUpaM zrutvA tattvarucirUpaM samyaktvaM saH prapannavAn / tadA cojjayinIpArzvavartizAligrAmanivAsI jinadAsAkhyaH zrAvakastasya paramamitramabhUt / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 * sulabha-caritrANi ekadA rAjJA kAmarUpadezAdhIzaM sudurjayaM32 matvA tajjayArthaM vaGkacUla: samAdiSTaH, tadA so'pi nRpAdezAt tatra gatvA yuddhaM kRtvA kAmarUpezaM vijitya svayaM ca vairikRtazastraprahArairjarjara:33 san ujjayinI purI samAjagAma / tatra ca rAjaitatpIDyA pIDitena bahUn vaidyAnAkArya tairasya cikitsA kAritA / paraM kathamapi prahArA na saMhitA:34, tadA rAjJA saroSaM pRSTadyairnRpAgre kAkamAMsamauSadhaM proktam, tat zrutvA rAjA vaGkacUlaM gADhamAliGgya sAzrulocanaH san itthaM provAca - 'he vatsa ! tvadApadaM chettuM ye ye pratIkArAH kRtAste sarve'pi mamAbhAgyAd vRthA jAtAH / athaikaM vAyasAmiSaM bheSajaM vidyate tad gRhANa, yena te zarIre sausthyaM syAt,' sa proce, 'he nAtha ! ahaM sarvathA mAMsabhakSaNAnnivRtto'smi, tato me vAyasAmiSAnna kAryam,' rAjJoktaM 'vatsa ! jIvato jantoniyamA bahuzo upAya bhaveyuH, paraM mRte sati sarve yAnti tasmAdidaM bhakSaya,' tadA sa nRpoktaM vaco nizamya proce, 'he nAtha ! mama jIvite svalpA'pi tRSNA nAsti, ekadA'vazyaM mRtyurbhAvI, tasmAjjIvitaM yAti cet adhunaiva yAtu, parametadakRtyamahaM na kurve, tato rAjA vaGkacUlasya mitraM zAligrAmavatinaM jinadAsazrAvakamAhvAtuM nijaM naraM preSIt, so'pi mitrasnehAt sadyastatazcalito mArge ca rodanodyataM35 divyaM strIdvayaM vilokya ke yuvAM ? kiM vA rudithaH ?' iti papraccha, tAbhyAmuktamAvAM saudhamakalpavAsinyau devyau bhartuzcyavanAd virahavihvale satyau vaGkacUlAkhyaM kSatriyaM bhartAra prArthayAvahe, so'dya tvadvacasA cenniyamaM bhaGkSayati, tarhi Azu durgatiM gantA, tena samprati rudivaH' / tato jinadAsenoktam-'mA rodiSTaM yad bhavatyoriSTaM tadeva kariSyAmi' ityuktvA te AzvAsya sa zrAddha ujjayinI samAjagAma / tatra ca tena nRpAdezAnmitra-mandiramAgatya kuzalapraznapUrvakamauSadhAdipravRttiM kurvatA tasya niyame'tisthiratvaM vijJAya zarIraM ca jarjarIbhUtaM vilokya 36rAjAdisarvalokasamakSaM proktam, asya dharma evauSadhaM yuktam, ato'parA kA'pyauSadhAdipravRttirna kAryA, vaGkacUlenApi proktam, he mitra ! yadi tvaM mayi snehaM dadhAsi tarhi AlasyaM vihAya me prAntakAlasya zambalaM dehi, tatastenApi samyag rItyA''rAdhanA kAritA, tadA vaGkacUlazcaturvidhAhArapratyAkhyAnaM kRtvA catuHzaraNAni svIkRtya paJcaparameSThinamaskAraM smaran, sarvajIveSu nirvairatAM dadhat, prAkRtaM duSkRtaM nindan, sukRtaM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvaGkacUlacaritram * 39 cAnumodayan, samAdhinA kAlaM kRtvA dvAdaze devalorke devatvaM samprAptaH / tato jinadAsastasyaurdhvadehikaM 37 kRtvA gRhe vrajan mArge te dve'pi devyau pUrvavadatyau vIkSya pRSTavAn, 'he bhadre ! adyApi yuvAbhyAM kimarthamatraivaM vilapyate / so'khaNDitavrataH san ito mRtvA bhavatyorvallabhaH kiM na jAtaH ?' tadA te devyau niHzvasyocatuH, he svacchAzaya ! kiM pRcchasi, sa te suhRtprAnte pariNAmavizuddhyA'smAn vyatItya dvAdazaM svargaM jagAma, etat zrutvA paramAnandaM samprApto jinadAsaH suhRdaM dhyAyan zrIjinadharmaM cAnumodayan svagRhaM yayau / : abhyAsa : praznaH 1. kena kAraNena puSpacUlasya abhidhAnaM vaGkacUlo jAtam ? 2. vaGkacUlaH kasya sakAzAt kAn caturaH niyamAn jagrAha ? 3. cAturmAsAdau AgatAcAryabhagavadbhayaH vaGkacUlena kiM kathitam ? 4. kena niyamena vaGkacUlaH nRpasya putraH abhavat ? 5. jinadAsa zrAvakakAritA vaGkacUlasyAntimArAdhanA jJApyatAm ? 6. dve dvevyau kena kAraNena arudatAm ? // iti niyamapAlena vaGkacUlavRttAnta: sampUrNaH // 1. corasya bhAvaH cauryam / (taddhita.) cauryam Adau yasmin taddyauryAdi / (ba. vrI.) cauryAdinaH vyasan cauryAdivyasanam / ( Sa. tatpu. Asaktasya bhAvaH Asaktatvam / ( taddhita. ) cauryAdivyasane Asaktatvam cauryAdivyasanAsaktatvam / (sapta. tatpu. ) tena cauryAdivyasanAsaktatvena / yaurI Ahi vyasanabhAM khAsastapasAthI. // 2. pure bhavA:paurAH / ( taddhita. ) paurAzcAmI janAzca paurajanAH / (vi. pU. ka ) tAn paurajanAn // 3. prAdurbhAvapuM. pragaTa // 4. navasya bhAvAninavyAni / ( taddhita. ) navyAni utpannAni navyotpannAni / ( vi. ubha. ka. ) navyotpannAni ca tAni aGkurANi ca navyotpannAGkurANi / ( vi. pU. ka. ) navyotpannAGkurANAM sammardaH navyotpannAGkurasammardaH / ( Sa. tatpu. ) tasmAt navyotpannAGkurasammardAt / navA utpanna thayelA aGkurAyonA dRSAvAthI / 5. dharmasya lAbhaH dharmalAbhaH / ( Sa. tatpu. ) dharmalAbhasya - AzI: dharmalAbhAzIH / ( Sa. tatpu. ) tAm dharmalAbhAziSam // 6. tena darzitamtaddarzitam / (tR. tatpu. ) nirgatam avadyam yasmAt taniravadyam / ( prAdi. bahu. ) niravadyazca tad sthaanknycnirvdysthaankm| (vi.pU. karma. ) taddarzitaJca tad niravadyasthAnakaJca tadda zitaniravadyasthAnakam / (vi. pU. ka. ) tasmin Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___40 * sulabha-caritrANi taddarzitaniravadyasthAnake / tenA 43 4tApAye niravadha sthAnamA / 7. satyA pratijJA yasya sasatyapratijJaH (pa.vI.) tasya bhAvaHsatyapratijJatA. satyapratijJatA adau yeSAM tesatyapratijJatAdayaH (ma.pra.) satyapratijJatAdayazcAmI guNAzca satyapratijJatAdiguNA: taiH 8. karhacitavya. jyAre 59 // 9. vAyasa'. 0o / 10. namati ityevaMzIla:namraH / na namra:anamaH / (naJ tatpu.) anamraH namraH iva bhUta:namrIbhUtaH / (cci.) namra thyeto| 11. paricchada puM. - parivAra / 12. nikujja puM. - taa-bhNdd5| 13. susthasya bhAvaH sauthyam / (taddhita.) tasminsausthye svasthatAmA / 14. anurodhapu. - mAya / 15. gatA: prANAH yeSAnte gataprANA: tAn - gataprANAn |(smaa. bahu.) mRtyupAdAsAne / 16. prasara puM. vistAra / 17. duSTazcAsau AcArazcadurAcAraH / (vi. pU. karma) durAcAraH asti yasyAH sAdurAcAriNI / (taddhita.) 18. Azuavya 486ii / 19. puMsaH veSaH puMveSaH / (Sa. tatpu.) puMveSasya racanA'veSaracanA (Sa. ta.) puMveSaracanAyAH kAraNam puMveSaracanAkAraNam |(ss.t.) tad |purussvessnii2ynaanuN 129 / 20. carapuM.- ya2puruSa / 21. paricchada pu.-privaar| 22. na parityaktaHaparityaktaH (naJtatpu.) aparityaktaH puMveSaH yayA sAaparityakta'veSA |(smaa. bahu.) nathI tyAgarAyo puruSaveSI mevii|| 23. vivadamAna va. kRdanta. - agha31 32to / . 24. samyak prAptAsamprAtA / (prAdi.ka.)sambrAptA ca sA sampattizca samprAptasampattiH (vi.pU.ka.)samprAptasampatteH lavaH yeSAntesamprAptasampattilavAH / (vyadhi. bahu) teSAm samprAptasampattilavAnAm / sArI zata prApta yachi saMpattinA maMzohelo mevA (taprAma) // 25. godhAstrI dho|| 26. tasyAH pucchamtatpuccham (Sa. tatpu.) tatpucche lagnaH tatpucchalagnaH / (sa. ttpu.)|| 27. saudha bhaDe / / 28. susthavi. - svastha // 29. kAmuka vi. AmathA vipne|| 30. vivara puM.chidra // 31. nirgata: aparAdhaH yasmAt saHnizparAdhaH / (prAdi b.vii.)|| 32. duHkhena jIyatedurjayaH upapada |sutraam durjayaHsudurjayaH / ( upapada.) tam sudurjym| mati hu tAya mevA tena / 33. vairiNA kRtA:vairikRtAH / (tR. tatpu.) zastrANAM prahArAH zastraprahArAH / [Sa. ta. pu.] vairikRtAzcAmI zastraprahArAzca vairikRtazastraprahArAH / (vi.pU.ka.) taiH vaiskRitazastraprahAraiH / vaizamova rAyedA zastraprahAro // 34. saMhita vi. - saMdhAsxy, on x // 35. rodane udyatam rodanodyatam |(s. tatpu.) 36. rAjA Adau yeSAnterAjAdayaH / (ba. vI.) sarve ca te lokAzcasarvalokAH (vi. pU. ka.) rAjAdayazcAmI sarvalokAzcarAjAdisarvalokAH |(vi. pU.ka.)akSNoH samIpam-samakSam (avyayIbhAvaH) rAjAdisarvalokAnAM samakSamAjAdisarvalokasamakSam / (Sa. tatpu.) rAhasamonI samakSa // 37. aurdhvadehikanapuM. - bharatara 3 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] ||shriiilaatiiputrcritrm // anityatvAdikAM zuddhAM, bhAvanAM smaratA hRdi / ilAtItanayasyeva puMsA muktiravApyate // 1 // ihaiva jambUdvIpe bhArate kSetre ilAbhUSaNA' ilAvardhanAkhyAre purI babhUva / tatra narAdhipazatasevyo nyAyAdhvanA rAjyaM pAlayan jitazatrunAmA rAjAbhUt / tatraiko vyApAriziromaNiribhyanAmAre zreSThI vasati sma / tasya ca zIlAdiguNagaNadhAriNI dhAriNyabhidhA bhAryAsIt, saMsArasukhAni bhuJjAnayorapi tayoH kiJcidapatyaM nAbhUt, tena ca tau dampatI nijamanasorduHkhaM manyamAnAvAstAm, athAnyedyustAbhyAM zrIjinAdhiSThAyikAyA ilAdevyAH putraprAptyarthamArAdhanaM kRtam, proktaM ca yadyAvayoH putro bhaviSyati tadA bhavatyA nAmAGkitaM tasya putrasyAbhidhAnaM kariSyAvaH, athaivaM dharmadhyAnaparayostayoH kramAt putro jAtaH, tadA tasya mahatADambareNa janmotsavaM vidhAya pratipannavacanAnusAreNa tAbhyAM tasya sutasya "ilAtiputra" iti nAma vihitam / athaivaM dhAtrIbhirlAlyamAno'sau krameNa vRddhi prApnuvannaSTavArSiko jAtaH tato'sau pitRbhyAM kalAbhyAsArthaM pAThazAlAyA-mAcAryasannidhau muktaH, tatrAsau prayAsaM vinaiva sakalakalAbhyAsapUrvakaM viSamANyapi zAstrANi sUtrAthaiH sahAbhyastavAn, atha sa yauvanaM prApto'pi kalasaviSayebhyaH parAGmukhIbhUya vizeSatastaruNIbhyo manAgapi nijamano na datte sma / kintu sAdhujanAnAM saGgaM kurvan sadA nijamanasi vairAgyameva bhAvayA-mAsa, yathAsantoSastriSu kartavyaH, svadAre bhojane dhane / triSu caiva na kartavyo, dAne cAdhyayane jape // 1 // paNDiteSu guNAH sarve, mUrkhe doSAstu kevalam / tasmAnmUrkhasahastreSu, prAjJa eko na labhyate // 2 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 * sulabha- -caritrANi dhairyaM yasya pitA kSamA ca jananI zAntizciraM gehinI', satyaM sUnurayaM dayA ca bhaginI bhrAtA mana:saMyamaH / zayyA bhUmitalaM dizo'pi vasanaM jJAnAmRtaM bhojanamete yasya kuTumbino vada sakhe ! kasmAd bhayaM yoginaH // 1 // ityAdi vairAgyameva bhAvayan strIsaGgaM kevalaM narakapradameva sa manyate sm| athaivaM vairAgyaparaM nijaputraM trivargazUnyameva " manyamAnastasya jaDabuddhiH pitA taM viSayakuzalaM vidhAtumicchati sma / athAsau nagaramadhyAtkAMzcana durlalitAn saptavyasanopetAn vezyAgamanapravINAn yUno nijapArzve samAhUya kathayAmAsa, 'bhoH puruSAH ! yUyamenamilAtIputraM mama tanayaM yuSmatsArthe gRhItvA strIviSayAdiSu pravINaM kurudhvam, tatra ca yaddravyAdi yujyate, tatsarvaM mamAgrato grAham,' evaM taduktAni vacanAni zrutvA prAptadugdhA 11 biDAlA iva prahRSTamAnasAste durlalitAH kathayAmAsuH / 'bhoH zreSThin ! etattvasmAkaM kAryameva, stokenaiva kAlena vayamimamilAtIputraM sarvaviSayeSu kuzalaM kariSyAmaH,' atha zreSThyapi taM nijaputramilAtIputraM samAhUya kathayAmAsa, 'bhoH putra ! adyaprabhRti ete sajjanAstava maitrIM kartuM vAJchanti, atastvamapyebhiH saha gatvA sakalavyavahArakuzalo bhava, ete sarvaprakAraistava mAnasamAnandayiSyanti' / evaM nijatAtA''diSTaH sa ilAtIputro'pi taiH saha calitaH / atha taM durlalitA vasantotsave jAti - ketakI- campakA -'zokacUtAdInAM12 praphullakusumAdibhiH surabhIbhUte udyAne tamilAtIputraM ninyuH, itastatra laGkhikAkhyanaTasyaikA kanyakA tatra nRtyantI tena ibhyaputreNa dRSTA / sA ca yauvanavatI rambheva rUpalAvaNyAdisampannAbhUt / tAM ca dRSTvA daivayogAtpUrvabhavasnehena sa bhRzaM kAmAturo babhUva / tAM ca pariNetukAmaH sa tatra tAM punaH punarvilokayan nizceSTaH 13 kIlita 14 ivAjani / atheGgitAkArajJAnakuzalAste 15 durlalitAstAM tathAvidhaM kAmadazAvihvalaM vijJAya nijaprayAsaM ca saphalaM manyamAnAH, zreSThitazca bhUridravyapAritoSikalAbhaM dhyAyantastatra stambhitaM tamilAtIputraM kathayAmAsuH, bho mitra ! atheto nijagRhe gamyate, yatastava pitA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIilAtIputracaritram * 43 tvAM vinA'dhRtiM kariSyati, iti punaH punastairuktaH sa vimanaskaH kathaJcittaistadgRhe nItaH, tatra zayane supto'pyasau kSaNamapi samAdhi na labhate sma / atha tathAvasthamasamAdhigataM nijatanayaM vIkSya zreSThI taM papraccha, 'bho vatsa ! adya tvamevaM durmanAyita:16 kathaM dRzyase ?' kiM kenApi tavAparAdhaH kRto'sti ? kiMvA kenApi kiJcittavApamAnaM kRtamasti ? evaM zreSThinA muhurmuhaH pRSTo'pi muniriva maunAmAzrito'sau kiJcidapi na jalpati, kevalamuSNaniHzvAsAneva muJcati sma / tataH zreSThI tAn durlalitAn tadvayasyAn samAhUya nijaputrasya durmanaHkAraNaM pprcch| tadA te procuH, 'he zreSThin ! adyodyAne'smAbhiH sahAgatenAnena kumAreNa laGkhikAkhyanaTasya manoharA kanyA nRtyantI dRSTAsti / tataH prabhRti madanabANairhato'yaM tAM pariNetukAmo jAto'sti' / ityuktvA labdhapAritoSikAste tu tatazcalitA nijasthAne yayuH tataH zreSThI pazcAttApaM kurvan nijaputraM prati jagAda, 'bhoH putra ! tvaM kulInaH vaNikputro'si, imAM cAkulInAM naTakanyAM pariNetuM kathamIhase? ahaM te rUpalAvaNyAdiguNagaNopetA bhUrizo vaNikkanyAH pariNAyayiSye' / evaMvidhAni piturvacanAni zrutvA sa ilAtIputro'bhASata, 'he tAta ! ahametat sarvamapi jAnAmi, yannaTakanyApariNayanaM me vaNikreSThiputrasya kevalamayogyamevAsti, paraM kiM karomi ? madIyaM manastasyAmeva naTakanyAyAmAsaktIbhUtaM vartate' / yataHyatra yasya manaH saktaM, zarma tatra sa manyate / mRdvIkAM17 18karabhastyaktvA, 19snuhImevAtti bhAvataH // 1 // evaMvidhaM nijaputravaco nizamya pazcAttApaparaH sa zreSThI dadhyau, are re! mayA svayamevAvicAritaM kAryaM kRtam, yadasya teSAM durlalitAnAM20 kusaGgatiH kAritA, tasyAzca kusaGgatyA evaMvidhaM kaTuphalaM prAdurbhUtam / athAyaM kenApyupAyenAsmAt durAgrahAnnivArayitumazakyo'sti / niSidhazca sa tadAsaktacittaH cedAtmahatyAM kariSyati, tadA me kA gatirbhAvinI ? ito vyAghra itastaTI iti nyAyo mama samApatito'sti / ityAdi dhyAtvA viSaNNIbhUta:21 sa zreSThI taM laGkhikaM22 naTapeTakasvAminamAkArya kathayAmAsa, 'bhoH laGkhika ! tvaM madIyaputrAya23 tvadIyAM24 kanyAM dehi ?' tat zrutvA sa laDikaH spaSTamabhASiSTa, 'bho zreSThin ! cettvadIyaputrasya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 * sulabha-caritrANi madIyAmimAM putrI pariNetumicchA vartate, tadAyamasmadIyapeTake samAyAtu, asmAbhiH saha bhodanAdi kurvan, naTakalAbhyAsaM ca kurvan, sa sukhena nijakAlaM gamayatu / ahamapi ca taM naTakalAkuzalatayA dhanamarjayantaM vijJA sukhenaivainAM madIyAM kanyAM tasmai dAsyAmi' / atha tat zrutvA khinno'pi sa zreSThI nijatanayAtmaghAtabhItaH san naToktaM sarvamapi svIcakAra25 atha taM naTaM visarmya sa zreSThI punarapi nijasutapAi~ gatvA taM pratibodhayAmAsa / paraM tasyAM naTatanayAyAmAsaktenelAtIputreNa nijAgraho na parityaktaH / evaM janakopadezamavamanya sa viSayAbhilAyA drutaM tatra laGkhikanaTapeTake gataH / tadA tena naTenApi tasmai proktam, 'bho ilAtIputra ! yadi tvamasmadIyAM nRtyakalAM zikSyase, tadA tubhyamenAM kanyAM dAsyAmaH, evaM laDikAdiSTo'sau kAmArthI paramAnandena nRtyakalAbhyAsaM kartuM lagnaH / yataH-kAmAzugai:26 svAnta-kumbhe jarjarite sati / stokamapyupadezAmbhaH, kSiptaM santiSThate katham // 1 // . apasara sakhe dUrAdasmAt kaTAkSa-viSAnanAt, prakRtiviSamAdyoSitsadvilAsaphaNAbhRtaH / itaraphaNinA daSTaH zakyazcikitsitumauSadhaicaTulavanitAbhogairgrastaM27 tyajanti hi mantriNaH // 2 // napuMsakamiti jJAtvA, strI prati preSitaM manaH / tattu tatraiva ramate, hatAH pANininA28 vayaM // 3 // prANAnapi vimuJcante, strIzastrIdIrNavakSasa:29 / puruSA madanAsaktA, matsyA vA, galalolupAH // 4 // atha prajJAprakarSatvAt sa ilAtIputraH stokenaiva kAlena nRtyakalAsu kuzalo babhUva / atha sa laGkhikastaM 31nRtyakalAkuzalaM vijJAya kathayAmAsa / 'bho vatsa ! atha tvaM tUrNaM svanRtyakalAdarzanato drutaM dravyamarjayasva, yena mahotsavapUrvakaM tubhyameSA manoharA kanyA dIyate / tataH sa ilAtIputrastannaTakanyA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIilAtIputracaritram * 45 pariNayanotsuko dravyopArjanArthaM laGkhikAdipeTakayuto bennAtaTAkhye32 pure sametya tatratyamahIpAlaM vijJapayAmAsa, 'he rAjan ! vayaM tavAsmadIyanRtyakalAM darzayituM vAJchama:, ' tat zrutvA bhUpenoktaM 'sukhena yuSmadIyAM nRtyakalAM me darzayadhvam, tad dRSTvA hRSTo'haM yuSmabhyaM bhUridAnaM dAsye' / athaivaM nRpAdiSTa ilAtIputro bhUridhanalAbhalolupo nAnA'bhinayabandhuraM tathAvidhaM manoharaM prekSaNaM cakAra, yathA sarve'pi lokA nijahRdayeSu camatkAraM prAptAH / tadAnIM ca tAlAnusAreNa paTahaM vAdayantIM tAM rUpatiraskRtadevAGganAM lajikaputrIM dRSTvA madanabANaviddho rAjA hartukAmo'bhUt / tatazcelAtIputramaraNaM vAJchan sa taM jagau, 'bho ilAtIputra ! tvaM vaMzoparivilagno nRtyaM kuru,' evaM nRpAdiSTaH sa vaMzoparisthitastathA nRtyaM cakAra, yathA rAjAdayaH sarve'pi lokA nijahRdayeSu bhRzamAzcaryaM prAptAH punastena krUrahRdayena 33 rAjJA proktaM tvamathAkAze nirAdhAro bhUtvA nRtyaM kuru, ' tat zrutvA tenelAtiputreNApi tathaivaM vihitam / athaivaM nRtyaM kurvato'pi tasyelAtIputrasya maraNamajAtaM vilokya nRpo nijakuTilAzayena tasya pArzve vAstrayamevameva nirAdhAraM nRtyaM kArayAmAsa / atha caturthavArake nRpAdezena vaMzopari caTita ilAtIputrastaM nRpaM nijapriyAyAmasaktamAnasaM nijamAraNAbhilASaM ca kurvantaM svabuddhyA vijJAya cintayAmAsa, aho ! viSayavaiSamyaM 34 dhik ! ayaM rAjApi madanabANaviddho nIcakulotpannAyAmapyasyAM naTyAmAsakto jAto'sti, tatazca mAM mArayituM punaH punarnRtyaMkArayati / are re ! svargIyadevAGganopame satyapi nijAntaH pure kAmavihvalo'yaM nRpa etasyAmevAsakto jAtaH, dhigastu kAmavikAram / yataH " svAdhIne'pi kalatre, nIcaH paradAralampaTo bhavati / sampUrNe'pi taTAke, kAkaH kumbhodakaM pibati // 1 // are re ! mayA mAtApitrorvacanamullaGghyaivaMvidhamakAryaM 35 kRtam, nirmale'pi kule kevalaM viSayasukhavAJchayA kalaGko dattaH, ato mAM dhigastu | evaMvidhA viSayAsaktirmayAtraiva duHkhapariNAmarUpA'nubhUtA / yataH - te dhatturataruM36 vapanti bhuvane pronmUlya kalpadrumam, gRhNanti khalu karkaraM nijakare prakSipya cintAmaNim / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 * sulabha-caritrANi vikrIya dviradaM37 girIndrasadRzaM krINanti te rAsabham, ye labdhaM parihRtya dharmamadhamA dhAvanti bhogAzayAH // 1 // ___ evaM vairAgyavAsitahRdayo yAvat sa ilAtIputro vaMzAgrasthito dhyAyati, tAvatsa kasyacinmahebhyasya38 gRhe bhikSArthaM praviSTAn kAMzcinmunIn dadarza, tadaiva nijarUpanirjitarambhA, divyavastrAlaGkAradhAriNI, candrAnanA tasya dhanapatervadhUstebhyo munibhyo bhikSAdAnArthaM hastadhRtamanoharamodakasthAlA39 tadagre samAgatya sthitaa| paraM te munayastAM lalanAM nijadRSTyApi na vilokayAmAsuH / tato gRhItabhikSAste40 sAdhavastato mahyAmeva nyastadRSTayo nivRttAH / evaMvidhAnnigRhItendriyAMstAn munIn dRSTvA sa ilAtIputro nijahRdi dadhyau, dhanyA ete munayasta eva vandanIyAH / yata: te kaha na vaMdaNijjA, rUvaM guNa parakalattANaM / dhArAhayavva vasahA, vaccaMti mahIM paloaMtA // 1 // alasA hoi akajje, pANIvahe paMgulA sayA hoi / paratattIsu41 ya bahirA, jaccaMdhA parakalattesu // 2 // ahaM tvasyAM nIcakulotpannAyAmapi naTakanyAyAM viSayasevanavAJchayA lubdho jAto'smi, ato mAM dhigastu / evamAtmanindAtatparasya zubhabhAvadRDhacittasya, zubhadhyAnAdhirUDhasya ca tasyelAtIputrasya tatraiva vaMzoparisthitasya kevalajJAnaM samutpannam / tadaiva 42zAsanadevatAdattamuniliGgo'sau kanakakamalasthito bhUpAdInAmAzcarya43 janayan dharmopadezaM dattavAn / yathA bho bhavyA iha saMsAre, mAnuSyamatidurlabham / labdhvA pAthonidhermadhye,44 cintAratnamivAmalam // 1 // dAnazIlatapobhAva-maye dharme catarvidhe / yatanIyaM bhavadbhizca, svargamokSasukhArthibhiH // 2 // yugmam / ___ ityAdidharmopadezamAkarNya rAjJA tasyelAtIputrasya kevalino muneH pRSTaM, 'bho munirAja ! bhavato'syAM naTakanyAyAM rAgaH kathamabhavat ?' tat zrutvA sa kevalI jagau, 'pUrvaM vasaMtapurAkhye nagare bhUpapurohito madananAmA dvijo'bhUt / tasya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIilAtIputracaritram * 47 dvijasya45 mohinyabhidhA vallabhA prANebhyopyatipriyatamA babhUva / athAnyedyustau dampatI46 suguroH pArzve dharmopadezaM zrutvA pratibuddhau dIkSAM jagRhatuH / evaM dIkSitayorapi tayoH parasparaM prItiratIvarAgatantubhiH syUteva sarvathA nAtruTat / ito'nyadA kenacit pRSTA sA mohinI sAdhvI jAtimadena mUDhAtmatayA nijamukhena svakIyaM dvijajAtisambhavamuttamaM kulaM prazaMsayAmAsa / evaMvidhaM jAtimadasambhavaM nijaduSkarma gurUNAmagre'nAlocyaiva mRtA svarge gatA / sa dvijo'pi nijAyu:kSayeNa mRto devaloke gataH / tataH sa deva AyuH kSaye tato devalokAccyuta ilAvardhane pure'haM zreSThiputro jAtaH / sa mohinIjIvo'pi svargAccyutvA pUrvabhave jAtimadakaraNAnnaTakule putrItvena samutpanno / atha pUrvabhavasambandhenAsmin bhave'pi mama tasyAM bhUritaraH sneho jAtaH / tat zrutvA vairAgyavAsitahRdayAste nRpanaTAtmajAdayaH47 sarve'pi jainadharmaM pratipedire / krameNa te sarve'pi dIkSAM gRhItvA tIvratapo'gninA karmendhanAni prajvAlya samprAptakevalajJAnA mukti yayuH / : abhyAsa : praznaH 1. ibhyasya putraprAptiH kathajjAtA ? 2. santoSaH kutra kartavyaH, kutra ca na kartavyaH ? 3. yoginaH ke kuTumbinaH ? 4. ilAtIputraM viSayakuzalaM kartuM janakena kiM kRtam ? 5. naTakanyAM tyaktuM zreSThinA svasunave kiM kathitam ? 6. ilAtIputrasya pUrvabhavasya patnI ihabhave kathaM naTI jAtA ? tataH prANinA kiM varjanIyam ? // iti zrIilAtIputracaritraM samAptam // 1. ilAyAH bhUSaNAilAbhUSaNA / (Sa. tatpu. ) pRthvI nA khabhUSA samAna // 2. ilAvardhanamAkhyA yasyAH sAilAvardhanAkhyA / (vyadhi. bahu. ) 3. vyApAriSu ziromaNiH vyApAri ziromaNiH / ( sapta. tatpu. ) vyApArIkhobhAM zirobhazi // / 4. apatya napuM saMtAna. 5. aSTasu varSeSu bhavaHaSTavArSikaH / ( taddhita. ) 6. aparAGmukhaH parAGmukhaH bhUtvAparAGmukhI bhUya / (cvi.) avaNA bhujavANo thardhane / / 7. manAk avya. - thoDuM // 8. gehinIstrI- patnI // 8. narakaM pradadAti itinarakapradaH / ( upapada ) tamnarakapradam / na25ne khApanAra // / 10. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 * sulabha-caritrANi trayANAmvargANAmsamAhAra: trivrgm|(smaahaar.)ten zUnyaH trivrgshuunyH|(tR. tatpu.) tm-trivrgshuunym|11. prAptaM dugdhaMyaiH tepraaptdugdhaaH|(bhu.)praapt thayuMcha (54ne mevA // 12.cUtanapu-mAMgo. 13. nirgatA ceSTA yasmAt saH nizceSTaH |(praadi. bahu.) nIjI gaI chayeSTA mAthI mevaat| 14.kiilitvi.-muNpelo.| 15.inggitpuN.shro|16.durmnaayit vi.duHsImanA (SEs)| 17.mRdviikaastrii-draakss|| 18.karabhapuM.i2 // 19.snuhIstrI. thoranu 3. // 20. durlalitaH vi.vilAsI 21. aviSaNNaH viSaNNaH iva bhUtaH vissnnnniibhuutH|(cci ) paa|| 22.peTakapuM. npuNsmudaay|| 23. mamaayammadIyaH (taddhita)madIyazcAsau putrshcmdiiyputrH|(vi.pu.k.)tsmaimdiiyputraay |bhaaraaputraatte. 24. tava iyam tvdiiyaa| tArI. 25. asvaM svamiva ckaarsviickaar|(cci ) svIryu 26.aashugnpuN.-4||27. bhogpuN.35||. 28. pANini-te nAmAnAvyA 25.12. 29. striievshstriishiishstrii|(av.krm )tayA diirnnmstriishstriidiirnn|(tR. tatpu.strI zastrIdIrNa vakSaH yeSAm testrIzastrIdIrNavakSasaH |(bhu.) strI3pI charIthI mAyedI chAtIaur 30. atra vA iva arthe 31. nRtyasya klaanRtyklaa|(ss. tatpu.) tasyAM kuzalaH nRtya klaakushlH|(s. tatpu.)tam-nRtyakalA kushlm|nRtymaaNshnnmevaaten // 32. benAtaTaiti AkhyA yasya ta benAtaTAkhyam |(b.vii.)tsmin - benAtaTAkhyenAtaTa naamnaangrbh| 33.krUraMhRdayaM yasya saHkrUrahRdayaH(bahu.)tena-krUrahRdayena 266yavANA 43 // 34. viSamasya bhAvaH vaiSamyam |(tddhit)vissysy vaiSamyaviSaya vaiSamyam (Sa. tatpu.) tad viSayamA vissm55|| // 35. mAtA ca pitA ca mAtApitarau |(dvndv) tayoH mAtApitro: maataa-pitaanaa||36. dhattUrapUM. dhaturo // 37. dviradapuM. hAthI. (dvau radau (dAMta) yasya saHdviradaH (bahu.) 38. mahebhyapuM. mott| zreSThI // 39. haste dhRtam-hastadhRtam (sa.tatpu.) manAMsi haranti manoharAH ( uppd)|mnohraashcaamii modakAzcamanohara-modakAH (vi.puu.k.)|tessaaNsthaalmmnohrmodksthaalm(p.ttpu.)|hstdhRtNmnohrmodksthaalN yayA sAhastadhRta manoharamodakasthAlA (bahu.) DAyama dhA29rAyo cha bhano 2 sAno thANI va mevIta // 40. gRhItA bhikSA yaistegRhItabhikSAH |(bhu.) graDa 2rAyedI mikSau // 41. prtpti-striini||42.shaasndevtyaa dattamzAsanadevatAdattam(tR. tatpu.) muneH liGgammuniliGgam |(ss. tatpu.) zAsadevatAdattaM muniliGgaM yasmai sHshaasndevtaadttmunilinggH|(smaa.bhu.)||snvtaavddemaayuNch muni liMgaThene mevAta // 43. bhuvaM pAti itibhUpaH ( upapada) bhUpaH Adau yeSAM tebhUpAdayaH ( ba.vI.) teSAmbhUpAdInAm / mahimonu, 44. pAthasAM nidhiH pAthonidhiH |(ss. tatpu.) tasya pAthonidheH |smudrnii 45.dviH jAtaHdvijaH( upapada) tasya-dvijasyaprAmAnI 46.jAyA ca patizcadampatI (dvandva) pati-patnI. 47. AtmajA strI-putrI. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] // zrIdAmanakacaritram // mArei jo na jIve, dayAvaro abhayadANasaMtuTTho / dIhAU so puriso, goyama ! bhaNio na saMdeho // 1 // yo jIvAnna mArayati yazca dayAvAn bhavati punaryo'bhayadAnaM dattvA santuSTo bhavati sa jIvo mRtvA parabhave sampUrNAyurbhavet / he gautama ! tadviSaye tvaM sandehaM mA kRthAH // 1 // evaMvidhaH puruSo dAmanakavaddIrghAyurbhavati, tadyathA rAjagRhanagare jitazatrunAmA rAjA rAjate, tasya jayazrInAmnI rAjJI vidyate, tatra maNikAraH, zreSThI, tasya ca suyazAnAmnI patnI, tayoH putro dAmanakAkhyo'bhUt / sa yadASTavArSiko jAtastadA tasya pitarau mRtau, dAridybhAvAtsa dAmanako nagaramadhye dhaninAM gRheSu bhikSAvRttiM karoti, athaikadA dvau munI sAgarapotAkhyavRddhazreSThino gRhe AhArArthaM praviSTau / AhAraM ca gRhItvA yadA tau bahiH samAgatau tadA tAbhyAM sa bhikSAcaro bAlakastasya dvAri sthito dRSTaH,taM dRSTvaikena muninoktaM dvitIyaM muni prati, 'bho mune ! nUnamayaM bAlo'sya gRhasya svAmI bhaviSyati' / atha gavAkSasthitena gRhasvAminA zreSThinA tatsarvamAkarNitaM, tena ca sa vajrAhata iva saJjAtaH, cintitaM ca tena aho ! mayA'nekaiH kaSTairmAyAvIbhUyA'yaM vibhava upArjito'sti, tasya vibhavasya cAyaM raGkaH svAmI bhaviSyati, guruvacanamapyanyathA naiva bhavet, ata enaM zizuM kenApyupAyenAhaM mArayAmi tadA varam, iti vicArya sa sAgarapotaH zreSThI taM mugdhaM bAlakaM modakAdibhiH pralobhya cANDAlapATake' piGgalAkhyacANDAlasya gRhe muktavAn / pazcAtsa svayamapi tasya cANDAlasya gRhe gataH, tatra gatvA tena taM cANDAlaM pratyuktamahaM tubhyaM mudrApaJcakaM dAsye / tvamenaM zizuM zIghraM hatvA mAM darzayeH, ityuktvA sa nijagRhaM gataH, atha sa mAtaGgastaM bAlakaM surUpaM vIkSya karuNAparo'bhUt / tato'sau cintayAmAsa yadanena Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sulabha- - caritrANi zizunApi sAgarapotasya ko'parAdhaH kRto bhaviSyati ? dravyalobhato mayApIdRkkarma nocitaM kartum, ato mayA'smai bAlAya jIvitadAnameva deyam, iti vicArya sa cANDAlaH kartrikayA' tasya zizoH kaniSThAGgulIM chittvA taM pratyuvAca bho bAla ! atha tvamito drutaM palAyasva yadi jIvitaM vAJchasi, anyathA tvAmanayA kartrikayA'haM vyApAdayiSyAmi tat zrutvA vAtAhatadruma iva kampamAnAGgaH sa tataH palAyya yasmin grAme sAgarapotasya gokulamabhUttatra gataH, tatra nandAbhidhAnenA'putrakena gokulasvAminA sa putratayA sthApitaH, atha sa cANDAlastasya kaniSThAGgulIM gRhItvA sAgarapotasya pArzve samAgatyaM taM tadabhijJAnaM7 darzitavAn, taddRSTvA sAgaro'pi svamanasi saharSo jAtaH / cintitavAMzca mayA munervAkyaM viphalIkRtam, evaM sa sAgarapotaH sukhena tiSThati / athAnyadA sa nijagokule gataH, tatra nandagRhe chinnAGgalikaM taM dAmanakaM yauvanasthaM dRSTvA sa viSaNNo jAtaH, nandaM ca papraccha, ayaM tava putraH kadA jAtaH ? kuto vA tvayA samupalabdha: ? satyaM brUhi ? tadA nandena kathitamasya bAlakasya kaniSThAGgalI' kenacitkAraNena cANDAlena cheditA, tadbhayAtpalAyya so'tra madIye gRhe samAgato'sti, mayA ca sa putratvena rakSito'sti / tat zrutvA sAgarapotena vicAritaM, nUnaM munervacaH satyaM jAtam / iti vicArya cintAturaH zreSThI svapuraM prati calituM pravRttaH, tadA nandena kathitaM 'bhoH, zreSThinnadhunaiva bhavatAmatrAgamanaM jAtam, tataH zIghraM pazcAtkathaM prasthAnaM kriyate ? kiM kiJcid gRhakAryaM tvayA vismRtamasti ?' tadA zreSThinoktaM 'mamaikaM mahad gRhakAryaM smRtipathamAgatam, tato'haM zIghraM gacchAmi' / tadA nando jagAda, cedbhavaMtAM kiJcinmahat zIghraM ca karaNIyaM kAryaM bhavet, tarhi lekhaM likhitvA mamAsya putrasya samarpaya, sa zIghrameveto gatvA taM lekhaM bhavatputrAya tatra samarpayiSyati / zreSThine'pi tadrucitam / ato'sau lekhamekaM likhitvA dAmanakAya dadau, so'pi taM lekhaM gRhItvA drutaM rAjagRhanagarasamIpe samAgataH / atha tasmin lekhe tena duSTena pApiSThena zreSThinA svaputraM pratIti likhitamAsIt, yadasya lekhasya samarpayitAraM prati tvayA niH'GkamanasA viSaM deyaM, tasmin kArye mamAjJAsti / atha dAmanakastaM lekhaM gRhItvA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIdAmanakacaritram * 51 nagarasamIpe samAgatya vizrAmahetorudyAnasthasmaradevakule10 sthitaH, mArgazramatazca tasya tatra nidrA samAgatA / itastasya sAgarapotazreSThino viSAbhidhAnA putrI varArthinI smaradevaM pUjayituM tatra samAgatA, smaradevaM ca prapUjya yauvanAvasthAprAdurbhAvataH sA devaM prati varaM yayAce / itastayA tatra nidritadAmanakasya pArve nijapitRmudrAGkito11 lekho dRSTaH, hastalAghavAttayA ca sa gRhItaH, tatra likhitaM codantaM vijJAya tayA cintitam, aho ! manojJarUpo yuvAyaM varttate, mamApi mAnasamasyoparyeva modate, ato'sya yUno viSadAnato mAramayogyameva / iti vicArya tayA kajjalazalAkayA viSazabdoparisthaM binduM vilupya tasya sthAne "viSA" ityakarot / punastaM lekhaM mudrayitvA dAmanakasya paTAJle sA babandha, tataH svayaM ca nijagRhe samAgatA, ito ghaTikAnantaraM dAmanakaH prabuddha:12 zIghraM nagaramadhye samAgatya taM lekhaM zreSThiputrAya samudradattAya dattavAn / samudradattena lekhaM vAcayitvA vicAritam, yatpitrA likhitamasti asmai "viSA" pradIyatAm, tasmin viSaye ko'pi sandeho na kAryaH, ato mayApi tadAjJAnusAreNaiva krttvym| iti vicArya tena tayoH zIghrameva vivAhotsavo vihitaH, atha vivAhAdinadvayAnantaraM sAgarapotakarNapathe sA vArtA gokulamadhye eva janamukhAt samAgatA, tena so'tIva viSaNNaH san tato nagaraM prati prasthitaH, mArge sa manasi cintayati, mayA yatkiJcidvidhIyate tatsarvaM vidhistvanyathA karoti, nUnamayaM madgRhajAmAtA jAtaH, tathApyahaM punarenaM vyApAdayAmIti cintayan, sa duSTAtmA piGgalanAmnastasya mAtaGgasya gRhe samAgatya taM pratyuvAca, are cANDAla ! sa tvayA kathaM na mAritaH ? satyaM vada ? cANDAlenoktaM 'bhoH zreSThin ! tadA dayApariNAmavazato mayA sa na vyApAditaH, atha punastaM bAlaM mama darzaya, yathA taM mArayitvA tava manorathaM saphalIkaromi' / atha zreSThinoktaM 'bhoH piGgala ! adyAhaM taM dAmanakaM sandhyAkAle mama gotradevyA Ayatane 13 preSayiSye, tadA tvayA tatra sa hantavyaH,' atha sandhyAsamaye zreSThI gRhaM samAgatya tau vadhUvarako pratIdamabravIt, 'are ! yuvAbhyAmadyApi kiM kuladevyAH pUjanaM na kRtam ? yatprasAdAdayaM bhavatoH saGgamo Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 * sulabha-caritrANi jAto'sti' ityuktvA 14 puSpAdibhRtabhAjanayutau tau dampatI sandhyAsamaye pUjArthaM gotradevyA Ayatane sa mumoca / evaM tau sandhyAkAle pUjArthaM gotradevImandire gacchantau dRSTvA haTTasthita zreSThiputraH samudradatta utthAya tau pratyuktavAn, 'atra sandhyAsamaye pUjAvasaro nAsti,' ityuktvA tAvekAnte tatra catuSpathe saMsthApya svayaM ca tatpuSpAdi gRhItvA devAlaye prAvizat / tadA saGketatastatrAgatena piGgalacANDAlena jJAtaM yatsa eva puruSaH samAgata:, iti vicArya tena sa zreSThiputraH samudradattaH khaDgena vyApAditaH, cintitaM cAdya mayA zreSThino manovAJchitaM kAryaM vihitam / atha krameNa tatra hAhAravo jAtaH, sAgarapoto nijaputramaraNaM vijJAya vakSaHsphoTanena putraviyogaduHkhito mRtyumApa / atha kuTumbibhirmilitvA sa dAmanakastasya zreSThino gRhAdisarvadhanasya 15 prabhuzcakre, atha sa dAmanako yauvane'pi dharmaM cakAra paraM viSayeSu vAJchAM na vyadhAt, ekadA tena kasyacitsAdhoragre dharmadezanA zrutA, dezanA zravaNAnantaraM dAmanakena pRSTaM, 'he bhagavan ! kRpAM vidhAya yUyaM mama pUrvabhavaM kathayata, muninoktaM bho dAmanaka ! zrRNu / asminneva bharatakSetre gajapuranagare sunandAkhya ekaH kulaputro'bhUt, tasya jinadAsAkhyaH suhRd babhUva, ekadA tau udyAne gatau, tatrasthaM kaJcanAcAryaM nirIkSya sunando mitrasahitastadantike samAgatya sthitaH, AcAryeNa dezanA dattA, dezanAmadhye AcAryeNa kathitam, 'yo manuSyo mAMsaM bhakSayati sa bahuduHkhabhAgnarakagAmI ca bhavati' iti zrutvA sa jAtasaMvego mAMsabhakSaNasya zapathaM jagrAha, jIvarakSAyAM ca tatparo'bhUt, tadAdita: 16 sa kadApi jIvahiMsAM nA'karot / atha kiyatkAlA - nantaraM tatra kalpAntakAlopamo 17 duSkAlaH patita, sarve janAzca mAMsabhakSaNatatparA jAtA:, tadA sunandasya bhAryA taM prati kathayati 'he svAmin ! tvapi nadyAstIre yAhi, tatra ca nadImadhye jAlaM vistArya matsyAn gRhItvA''naya, yenAsmat kuTumbasya poSaNaM bhavet' / iti tayokto'sAvuvAca 'he priya ! idaM kAryaM kadApyahaM na karomi, asmin kArye mahAhiMsA bhavati, tadA tadbhAryayoktaM 'tvaM kaizcinmuNDakairbaJcito'si, atastvaM dUre yAhi,' evaM bhAryayA bahuzo nirbhartsanAtsunando drahe matsyAn niSkAsayituM gataH / tatrAgAdhe jale ca Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIdAmanakacaritram * 53 jAlaM cikSepa / tatra jAlamadhye patitAn mInAn duHkhAkulAn vIkSyanukampayA sa tAn punarjalamadhye'muJcat | dinadvayAvadhi tenaivameva kRtaM tRtIyadIne'pyevaM karaNata ekasya mInasya pakSikA truTitA, tad dRSTvA sunando'tIvazokArtto jAtaH, svagRhe samAgatya ca svajanAn prati jagAda, ahaM kadAcidapi narakanibandhanarUpAM jIvahiMsAM na kariSyAmi, evamuktvA sa gRhAnnirgataH, evaM kiyatkAlaM yAvattanniyamaM prapAlya tato mRtvA'yaM tvaM dAmanako jAtaH, matsyapakSatroTanakarmodayata iha bhave tavaikAGgalikA truTitA, evaM gurubhyo nijapUrvabhavaM zrutvA dAmanakaH saMvegato'nazanaM vidhAya samAdhinA ca svAyuH prapAlya mRtvA suro babhUva, tatazcyutvA martyabhavaM prApya jainIM dIkSAM ca prapadya kramAtsa mokSaM yAsyati / : abhyAsa : praznaH 1. ko jIvaH sampUrNAyurbhavet 2. kena kAraNena dAmanakaH zreSThinA cANDAlasya gRhe preSita: ? 3. dAmanakAya viSasthAne viSA kena prakAreNa dattA ? 4. dAmanakena pUrvabhave kiM kRtaM yena dAmanakabhave svasyAGgulI chinnA ? 5. dAmanakena kena kAraNena dIrghAyuH prAptam ? // iti jIvadayAviSaye dAmanakakathA sampUrNA // 1. bhikSAvRtti strI - bhIja bhAgavAnI DiyA. 2. gavAkSa puM. 35 // 3. na mAyAvI amAyAvI (naJ. tatpu.) amAyAvI mAyAvI iva bhUtvA mAyAvIbhUya / (cvi) 4. pATaka puM.- pADo zerI, gAbhano vibhAga 5. kartrikA strI 52vata, charI 6. vi + A + pad bhArI nAMma // 7 abhijJAna napuM. nizAnI // 8. kaniSThA cAsau aGgulI ca kaniSThAGgulI / (vi. pU. ka. ) nAnI AMgaNI // 9. eSAM madhye prakRSTaH pApaH saH pApiSThaH / tena pApiSThena ( taddhita ) / 10. udyAne tiSThati udyAnasthaH ( upapada) / udyAnasthazcAsau smarazca udyAnasthasmaraH ( vi. pU. ka. ) udyAnasthasmarasya devakulam udyAnasthasmaradevakulam / (Sa. tatpu. ) tasmin udyAnasthasmaradevakule / udyAnabhAM rahelA abhedRvanA maMdiramAM // 11. nijasya pitA nijapitA ( gha. tatpu) / nijapituH mudrA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 * sulabha-caritrANi nijapitRmudrA ( Sa. tatpu.) / nijapitRmudrayA aGktiH nijapitRmudrAGktiH (tR. tatpu . ) potAnA pitAnA zilathI khaMDita // / 12. prabuddha vi. bhagyo / 13. Ayatana napuM. - sthAna | 14. puSpam Adau yeSAnte puSpAdayaH (ba. vrI. ) puSpAdibhiH bhRtam puSpAdibhRtam (tR. tatpu. ) puSpAdibhRtaJca tad bhAjanaJca puSpAdibhRtabhAjanam (vi.pU.ka.) puSpAdibhRtabhAjanena yutau puSpAdibhRtabhAjanayutau (vyadhi. bahu. ) puSpAhithI bharelA pAtrathI yukta sevA te je || vakSasaH sphoTanaM vakSasaH sphoTanaM DArTabheTeDa. 15. gRham Adau yasya tad gRhAdi (ba. vrI) sarvaJca tad dhanaJca sarvadhanam (vi.pU.ka.) gRhAdi ca tad sarvadhanaJca gRhAdisarvadhanam (vi.pU.ka.) tasya gRhAdisarvadhanasya 62 Ahi sarva dhanano / 16. tadAditaH tyArathI AraMbhIne // 17. kalpasya antaH kalpAntaH (Sa. tatpu.) kalpAntazcAsau kAlazca kalpAntakAlaH / (vi. pU. ka.) kalpAntakAlasya upamA yasya saH kalpAntakAlopamaH / ( vyadhi. bahu. ) kalpAMta kALanI upamAvALo // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] ||dhrmprbhaave siddhadattakathA // prAptavyamarthaM labhate manuSyo, daivo na tallaGghayituM samarthaH / tasmAnna zoko na hi vismayo me, yadasmadIyaM nahi tatpareSAm // 1 // candraprabhAyAM nagaryAmarimardano rAjA rAjyaM karoti / tatra dhanapatiH zreSThI, dhanavatI priyA, tayoH putraH siddhadattaH / ekadA'bhAgyayogena tasya gRhe mArirutpannA / tataH prAtivezmikairacinti etasya gRhAnmArirbahini:sariSyati, asmAkaM ca lagiSyatIti dhanapatergRhasya dvArANi nirdayatvena pihitAni / tataH kiyatsvapi dineSu rogapIDitaM sakalamapi kuTumbaM vipannam / tataH siddhadatto bhAgyAnnIrogo laghutvena riDan gRhakhAlena bahiniHsRto nagare bhramati / lokAstasmai anukampayA bhojanAcchAdanAdi dadati / evaM siddhadatto varddhate / ekadA nagare bhraman sa kasyApi vyavahAriNo haTTe gataH / tatra caikAM pustikA dRSTvA pRSTam - "kaiSA pustikA, kathamAyAteti ?" tatastena vyavahAriNoktam"zRNu, asminneva nagare kazcanA'pi dyUtakAro dyUtena hAritasarvasvaH pratidinamAzApUrIkSetradevIgRhe dIpatailenA'pUpAn bhakSayati / ekadA kruddhayA devyA tasya bhApanAya jihvA karSitA / tatastena niHzUkatvena jihvAyAM thUtkRtam / devatA tathaiva sthitA / prAtarAgatairlokadRSTvA'riSTamiti kRtvA zAntikapUjAdikaM kartumArabdham / tathApi jihvAyA asaMvaraNe dyUtakRdAha - yadi me dInArazataM dadata pUjAyai, tadA'haM prapUjya zAnti kurve / pazcAd vastrAdi ca me deyam / tato lokairdInArazataM dattam / rAtrau tena devIbhavane gatvA stuti-pUjAdikaM kiJcit kiJcit kRtam / tathApi jihvAM na gopayati / tadA tenoktam-"gopaya jihvAM cenna gopayasi tadA purA thUtkRtamevA'sti', adhunA viSTAM kSepsyAmi" / ityuktvA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 * sulabha-caritrANi yAvatA viSThAyai calati tAvatA devyA bhItayA gopitA jihvA / prAtarlokAH samAgatAH / jihvAM gopitAM dRSTvA hRSTAH, "maGgalaM jAtam' / "evaM kAle yAti anyadA dyUtakRtA 11 ramatA 12 bahuhAraNe devyAH pUjAdikaM kRtm| paraM sA kimapi na dadAti / tato dyUtakAraH loSTamutpATyotthitaH 'cenna datse tarhi bhaGkSayAmi bhavatIm' iti vdn| tato bhItayA devyA tasyaiSA pustikA'rpitA / dInArapaJcazatyA vikreyeti coktam / tataH sa pustikAM gRhItvA nagarAntargo 13 vikrINAno lokairmUlyaM pRSTaH Aha (500) 'paJcazatAni dInArANAm ' / tato lokairhasitaH sa mama haTTe AgataH / mayA'nukampayA kiJcidarpayitvA gRhItA saiSA pustiketi" / I I tataH siddhadattena sA pustikA cchoTayitvA'vAci / 'prAptavyamartha14 labhate manuSyaH' iti padaM tasya rucitam / tato nirantarametatpadaM paThan nagare nityaM bhramati / tato lokaistasya 'prAptavyamarthika' iti nAma dattam / evaM nagare prasiddho jAtaH / 1 itazca nagare'rimardanarAjJaH putrI trailokyasundarI bahucchAtramadhyagatA 15 upAdhyAyasya pArzve'dhIte / sA cA'dhItasakalakalA prAptayauvanA varArthinI16 cintayAmAsa tAto maharddhikaM 17 mahArAjaputraM varaM me dAsyati / mama tu kalAvAnevA'bhirucitaH, kiM maharddhikatvena ! yataH " vidvattvaM ca nRpatvaM ca naiva tulyaM kadAcana / svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra pUjyate // 1 // vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchannaguptaM dhanaM, vidyA bhogakarI yazaH sukhakarI vidyA gurUNAM guruH / vidyA bandhujano videzagamane vidyA paraM daivataM, vidyA rAjasu pUjyate na hi dhanaM vidyAvihInaH pazuH // 2 // iti vicintya sA trailokyasundarI tannagaravAsimatisAgarapradhAna - Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaprabhAve siddhadattakathA * 57 sutavIrasenasya svena sArddhamekopAdhyAyapArve'dhIyAnasya rUpa-saubhAgyakalAkauzala-vidyAdi dRSTvA tasminnadhyupapannA18 satI ekadA rahasi tamuvAca yattvayA mama pANigrahaNaM kAryamiti / tatastena kumAreNoktam - 'AvayoH kva yogaH ! yato bhavatI rAjJaH putrI, ahaM tu tasya sevakaH, ityeSA vArtA na vAcyeti' / tatastayoktam-'cenmadIyaM vacaH kariSyasi tadA tavApi bhavyaM bhaviSyati, no cenna' / tatastena kumAreNa bhItena pratipannam / tayA saGketazcakre, yat zuklatrayodazIrAtrau 19 ahaM gavAkSe maJcikAM rajjau baddhAM mokSye, tasyAmupavizya bhavatA madIyAvAsoparibhUmAvAgantavyamiti / iti saGketaM kRtvA svAvAse gatA / saGketadine cAgate sA pracchannaM sarvAM vivAhasAmagrI melayitvA rAtrau svAvAsoparibhUmau maJcikAM sajjIkRtya20 sthitA / tato vIrasenena cintitam - 'ko nAma balAtkArapANigRhItastriyaH pAze patiSyati' ? iti vicintya sa saGkete nAgataH / atrAntare nagare bhraman prAptavyamarthikastasya gavAkSasyAdha21 AgataH / tena maJcikA22 dRSTA / sa kautukI tasyAM kanyAmuktamaJcikAyAmupaviSTaH / tatastayA jJAtamAgato'sau vIrasenaH / tataH sakhIbhirmaJcikAmAkRSya gRhIta uparibhUmau / sa maunaM kRtvA sthitaH / rAtrAvandhakAre pariNItaH san vAditaH, svAminnutsUre23 kutaH samAgataH ? tatastenoktaM - 'prAptavyamarthaM labhate manuSya' iti / tata uddyotaM kRtvopalakSite sA zuzoca, 'AH ! kiM kRtaM mayA pApinyA, ! jagatyapi vidito mUl yayA pariNItaH' / tataH sakhIbhiruktam - 'mA viSAdaM kuru, adyApyAvAbhyAmeva jJAtamasti / anyaiH kaizcidapi jJAtaM nAsti / ata eSa bhApayitvA maJcikAyAM kSiptvA'dho mucyate / tato mukto maJcikAyAM kSiptvA tata uttIrya sa nagare bhraman 24pratolyAsanne zUnyaM 25talArapalyaGkaM dRSTvA tatra suSvApa / tato nagare bhrAntvA''gatena talAreNa vAdita, uvAca 'prAptavyamarthaM labhate manuSya' iti / tatastenopalakSyotthApyA26-sannadevagRhe preSitaH / sa utthAya devagRhe gataH / atrAntare tannagaranivAsidhanasArazreSThinaH putrI rUpavatInAmnI kanyA prAptayauvanA nijAnuguNaM varamicchantI tannagaravAsina eva kasyApi zreSThinaH sutaM prArthayAmAsa guNasundaranAmAnam / tAM ca prArthayantI prati tenoktam - 'ahamevaM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58* sulabha-caritrANi pracchannaM tava pANigrahaNaM27 vidhAyA'sminnagare sthAtuM na zaknomi / tato na vAcyaM mAmetadviSaye' iti / tayoktam - 'evaM cettadA''vAM pANigrahaNaM vidhAya dezAntare yAsyAvaH' / ityuktvA bahvAgraheNa tayA saha pANigrahaNaM mAnito balAtkAreNa / tatastasyAmeva trayodazyAM tasmin devakule tena saha saGketaM cakAra / tata AgatAyAM tasyAm28 sA sarvAM pANigrahaNasAmagrI kRtvA saGketadevakule AgAt / tato guNasundarazcintayAmAsa-'evaMvidhamakRtyaM kaH kariSyati' ? iti vicintya nAgataH saGketasthAnam / yAvad rUpavatI saGketasthAnaM gatA tasya mArga vilokayati tAvatA prAptavyamarthikaH prAptaH 'sa29 evAgata' iti vicintya tayA'nupalakSyaiva sahasA tamasi tasya pANigrahaNaM cakre / kRtvA hRSTayA tayA vAditaH - svAmin ! kasmAdutsUrazcakre ! tato yAvatA sa na vakti tataH sA punaHpunaH pRcchati, tatastenoktam 'prAptavyamarthaM labhate manuSya' iti / tata upalakSite sA dUnA cintayAmAsa-"AH ! kiM kRtaM mayA'bhAginyA ? trailokye'pi yo mUryo viditaH sa vRtaH / hA ! pApadaiva ! kiM kRtam" ? "anyathA cintitaM kAryaM daivena kRtamanyathA / rAjakanyApramAdena bhikSuko vyAghrabhakSitaH" // 1 // iti / tatastayA'cinti-'astu ! kiM zokena ? yato mAM vinA kenA'pyadyApi mama kRtyaM jJAtaM30 nAsti / anenA'pyupalakSitA nA'smi / tato yAmi svasthAnaM naSTvA' / iti cintayitvA sarvAM vivAhasAmagrI gopayitvA sA jagAma nijagRham / punaH prApyavyamarthika ekAkyeva jAtaH / tatastenA'cinti-adyA'pi rajanI bahvI / tato nagare bhramAmi, punaH kautukaM vilokayAmi / iti vicintya nissasAra devakulAt / nagare bhraman prAptazcatuSpathe31, pazyati sma tannagaravAsina eva vastupativyavahAriNaH sutaM vasudattanAmAnaM jinadattanAmno vyavahAriNaH sutAM vasumatI pariNetuM gacchantam / prAptavyamarthiko'pi kautukArthI bahulokena sArddha pracacAla tatpRSThau / evaM vAdyaninAdA'bhirAmaM32 nagarAntavarjan tasmin jinadattagRhe pANigrahaNasthAne yAvatA varo jagAma catvarikAyAstAvatA33 tannagararAjJo Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaprabhAve siddhadattakathA * 59 hastizAlAyAH kazcanA'pi hastI tadvAdyadhvanizravaNAnmadonmatto jAta AlAnastambhamunmUlya34 nirjagAma / sa hastI rAjamandirAnnagare bhraman haTTazreNi pAtayan vRkSamAlAmunmUlayan ninAdAbhimukhamAgacchan lokalakSAstrAsayan35 catvarikAyAmevAgataH / tadarzanAllokAH sarve dizodizaM nesuH / vasudatto'pi vadhU tyaktvA bhayabhrAnto naSTaH / gajo maNDapa-catvarikAdi pAtayan vadhvAsanna36 eva gataH / atrAntare tannAsannasthena prApyavyamarthikenA'cinti-'AH ! kaSTamanartho bhAvI / etasyAH kanyAyA vinAzo bhAvI / tataH karomi rakSAmetasyAH' / iti vicintya sa sAhasanidhiH kASThamekamutpATyotthAya hastinaH kumbhasthale jaghAna / evaM labdhalakSyatvena bhramayitvA vilakSIkRtya37 vazIkRtastena38 gajaH / baddhvA'rpita ArakSakANAm / taizca hastizAlAyAM baddhaH / tataH sarvaM svasthaM jAtam / punaH sarve varapakSajA39 vadhUpakSajAzca militAH / teSAM sarveSA zRNvatAM vadhvA'bhANi- "ahaM yena hastinaH pArthAt trAtA sa eva mama varaH / taM vinA'nyaM prANAnte'pi necchAmIti" / iti kanyAvacaH zrutvA varapakSajA jaguH - "asmAkaM varo maNDape catvarikAyAmAgato vivAhaM kRtvaiva yAsyati kanyA'pi yasmai dattA tasyaiva nAnyasya bhavati" iti / tato vadhUpakSajairUce40-varaH sa eva yaM kanyA vAJchati / varaH ko'pi anyo na bhavati iti / evamubhayeSAM kalaho jAtaH / taM kalahaM zrutvA rAjJA kazcijjanaH pRSTaH kimiti / tenoce kalahasvarUpam / tataH sarve kalahAyanto nRpasamIpe AgatAH / prAptavyamarthiko'pi sArdhamAgataH / te rAjamandire AgatA vivadamAnA rAjJA pRSTAH - 'kasmAd yUyaM vivadatha' ? varapakSajairUye - 'svAmin ! anena jinadattena pUrvaM svasutA'smadvarAya dattA / adhunA tu varo maNDape AgatastadaitatputrI kathayati 'nAhaM varaM kariSya' iti / tato rAjJA pRSTo jinadatta uvAca - 'rAjan ! ahaM na jAne, eSA mama putryeva jAnAti' / tato nRpeNa sA pRSTA - 'tvaM kasmAdenaM tyaktvA enamajJAtakulagotraM41 bhikSAcaraM prAptavyamarthikaM varayase' ? iti / tataH soce - "svAmin ! zrUyatAm / yadA'sau mAM pANigrahItuM maNDape samAgatastadA yuSmAkaM gajo vAdyadhvanitrastastatrA'gAt / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 * sulabha caritrANi tadbhiyA sarve lokAstrastAH / tadA eSo'pimAmekAkinIM gajendramukha eva tyaktvA naSTaH / tataH satpuruSeNa kRpAvatA'nena 42 prAptavyamarthikenA'haM tasmAnmaraNAntakaSTAt trAtA / tato mayA'cinti yo mAM catvarikAntare caivaMvidhe kaSTe gate 43 tyaktvA gatastasyA'gre mamopari kaH sneho bhAvI ? mamA'pyanenaivaMvidhena kA rakSA bhAvinI ? ityasau tyaktaH / yena cAhamadhunA'pyetasmAt kaSTAt trAtA sa mama pazcAdapi trAtA, tena ca saha pazcAdapyabhaGgA prItirbhAvinI / etasya kulagotrAdikamapi tAdRgadbhutazauryadhairyagAmbhIryAdiguNaireva mayA jJAtam / ato mayA'yaM guNavAn pariNIta eva / tatastasyAzcAturyeNa prAptavyamarthikadhairyeNa ca vismito nRpaH prAptavyamarthikapArzve svakulagotrAdikaM praznayAmAsa / tatastena gADhasvareNoce- 'prAptavyamarthaM labhate manuSya' iti / atrAntare tatrAsannopaviSTayA trailokyasundaryA eSa sarvo'pi vRttAnto'zrAvi / 'aho ! mayA'bhAginyA eSa sattvavAn pANigRhIto'pi tyaktaH / ekaiSA'pyasti yA pUrvavRtaM mahAkulasambhUtamapi 44 varamenaM tyaktvA guNaireva jJAtakulagotraM bhAgyavatI varayata iti / tato mamA'pyeSa eva varo'stu' / iti nizcitya trailokyasundaryAbhANi - 'daivo na tallaGghayituM samarthaH ' / ityukte rAjJA pRSTam 'kiM kathayase vatse' ? tatastayoce - "tAta ! zrUyatAm - yadA yuSmAbhirmAM yauvanavayaprAptAM jJAtvA varAyopakrAntam 45, tadA mayA'cinti tAto mahAkulodbhavaM maharddhikaM varaM vilokayiSyati / mama tu kalAvAnabhirucita iti / tato mayA vIrasenena saha saGketaH kRto'bhUt / paraM sa kasmAdapi (kAraNAt) nAgataH, kathamapi eSa evAgataH, andhakAre'nupalakSitaH pANigRhItaH, pazcAdupalakSitaH, punarmayA'bhAginyA tyakta" iti / tato dhanasArazreSThiputrI rUpavatI uvAca - " tasmAnna zoko na hi vismayo me" iti tato rAjJA pRSTA sA'pyuvAca sarvaM nijavRttAntam / tato vasumatI dRDhIkaraNAya zlokapUraNAya cAkathathayat - "yadasmadIyaM na hi tatpareSAm" iti| evaM prAptavyamarthikasya kanyAtrayapANigrahaNaM kArayitvA'rddharAjyaM dattam - yuvarAjapade sthApitaH, paJcazatagrAmA dattA / evaM vadhUtrayayutaH 46 siddhadattaH sukhalIlayA kAlaM gamayati / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaprabhAve siddhadattakathA * 61 prAptavyamartha47 labhate manuSyaH, daivo na tallaMghayituM samarthaH / tasmAnna zoko na hi vismayo me, yadasmadIyaM na hi tatpareSAm // 1 // ekadA prastAve tannagarodyAne zrIdharmaghoSasUrayaH samavasRtAH / tAn vandituM rAjA siddhadattayuvarAjAdiparivAraparivRto jagAma / dharmadezanAnte rAjJA pRSTam - 'bhagavan ! kena karmaNA siddhadattasyaitAvatI RddhiprAptiH ? gurubhiruktamvizAlApuryAM mAtRdattavasudattau vaNijau / AdyaH sAdhupArve gRhItasthUlaparadravyagrahaNaniyamaH, netaraH / zuddhA'zuddhavyavahAraparau daridrau / anyadA dravyA'rjanAya puNDapure gatau / tetra nirlobhatAviSaye mAtRdattasya prasiddhirjAtA / tatratyasutejanRpeNa48 nirlobhatAparIkSAyai vanamArge ratnakuNDalaM kSiptvA pracchannaM narAH sthApitAH te ca tadgrAhinarAn49 daNDayanti / kadAcittau samAyAtau / agre gacchan mAtRdattastatkuNDalaM loSTavat tyaktvA jagAma / pazcAdAgacchan vasudattastajjagrAha / grahaNe mAtRdattena nivArito'pi yAvanna tiSThati tAvadAsannasthai rAjapuruSaibhRtaH / mAtRdattena punarmocitaH / rAjJA mAtRdattasya nirlobhatAM jJAtvA satkRtya bhANDAgAritvaM dattam / rAjJo bahumataH sukhito'khaNDadharmamArAdhya mRtvA candraprabhAyAM puryAM dhanapatidhanavatyoH putraH siddhadattAnAmA dRDhadharmaprabhAvAjjAtaH / vasudatto'pi kUTasvabhAvo mRtvA dyUtakAro viprasuto jAto dAridyvAn duHkhI / ityevaM tayoH pUrvabhavaM zrutvA vizeSato dharmaparAyaNo jAto rAjA vairAgyAdrAjyaM siddhadattAya dattvA gurUNAM pArve dIkSAM jagRhe / siddhadatto'pi bahUni varSANi rAjyaM prapAlyA'nte svaputrAya rAjyaM dattvA vairAgyAt pravrajya siddhH| // iti zrIdharmaprabhAve siddhadattakathA // : abhyAsa : praznaH 1. dyUtakAra: devIsamIpe kathaM gataH ? tatra gatvA tena kiM kRtam ? 2. siddhadattena sA pustikA kutaH labdhA? Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 * sulabha-caritrANi tasyAH tena kiM paThitam ? pazcAt kiM bhUtam ? 3. trailokyasundaryA kim acinti ? katham ? 4. vIrasenaH kathaM na AgataH ? 5. hastI kathaM unmattaH saJjAtaH ? kena kayA rItyA vazIkRtaH ? 6. vasumatI kathaM AdyavaraM na pariNItavatI ? 7. siddhadattasya vivAha: kAbhiH kanyAbhiH saha bhUtaH ? 8. prAptavyamarthamiti zlokasya kiM kiM padam kena kena pUritam ? 1. asmAkam idam asmadIyam (taddhita) // 2. prAtivezmika tri. pAzI // 3. rogAt nirgataH nIrogaH (prAdi. vi. ttpu.)||4. riDakhan dhasAtau // 5. haTTa-puM. huAna, 12 // 6. apUpa puM.-5765 / / 7. bhApana napuM. 30qj // 8. niHzUka, vi - Es4 // 9. dInArANAm-zatam-dInArazatama-tad (Sa. ttpu.)||10. sme ca vartamAnA // siddha. 5/2/16 // ityanena purAyoge bhUtakAle'rthe vartamAnA // 11. dyUtaM karoti iti dyUtakRt tena (upapada ttpu.)|| 12. ramamANena // 13. nagarasya antaH nagarAntaH (Sa.ta.pu.) nagarAntaH gacchati nagarAntargaH ( upa. tatpu.) nagaranI 2 4nA2 // 14. bhegA yogya marthane manuSya meNave cha // 15. bahvazcAmI chAtrAzca bahucchAtrAH (karma) teSAm madhyaH bahucchAtramadhyaH (Sa. tatpu.) taM gatA bahucchAtramadhyagatA (dvi. tatpu.) ghai vidhArthImonI vayye 24ii // 16. varam arthayate iti varArthinI (upa. tatpu.) // Asata // 17. mahatI RddhiH yasya saH mahaddhikaH tam / (sa bahu) // 18. adhyupapanna vi. // 19. zuklA cAsau trayodazI ca zuklatrayodazI (vi. pU. karma.) zuklatrayodazyAH rAtriH zuklataryodazIrAtriH (Sa. tatpu.) tasyA zuklatrayodazIrAtrau // 20. asajjAM sajjAM iva kRtvA sajjIkRtya (cci) // 21. gavAkSa puM. 735o // 22. maJcikA strI. bhAMyI // 23. utsUra napuM.viin, bhoDaM // 24. pratolI strI. Beed // 25. talAra puM. oTaNa // 26. utthApya ud+sthA. - preraka saM. bhU. kR. - 6813Ine (ud 65sa pachI sthA dhAtuna sno 25 thAya) // 27. pANigrahaNa napuM. vipA, na // 28. trayozIhivase // 29. guNasundaraH // 30. jJAta vi.- guye // 31. catuSpatha pu. yauTo / / 32. vAdyasya ninAdaH vAdyaninAdaH (Sa. tatpu.) tena abhirAmam vidyaninAdAbhirAmam (ta. tatpu.) pani 4thI suM42 (ByA vizeSa5.) // 33. catvArikA strI. -yorI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmaprabhAve siddhadattakathA * 63 (sagnamaMDapanI pAse) // 34. AlAnastambha-puM. hAthIne jAMdhavAno thAMlalo. jIloM 35. lokAnAm lakSAHlokalakSAH tAn (Sa. tatpu.) sAdho loDIne // 36. vadhvAH AsannaH vadhvAsannaH (Sa. tatpu.) // 37. avilakSaM vilakSaM iva kRtvA vilakSIkRtya (cvi.) // 38. avazaH vazaH iva kRtaH vazIkRtaH (vi.) 39. varasya pakSaH varapakSaH (Sa. ta.pu. ) tasmin jAtAH varapakSajAH ( upapada ta. ) 40. 12 te 4 che Debhene anyA Icche paae| DoI pe| vyakti jasAthAre nyAno vara na janI zaDe. 41. kulaJca gotraJja kulagotre (dvandva ) ajJAte - kulagotre yasya saH ajJAtakulagotra: (samA. bahu. ) tam // 42. kRpA asti yasya saH kRpAvAn tena kRpAvatA // 43. gata prApta // 44. mahacca tat kulaJca mahAkulam (karma. ) tasmin sambhUtaH mahAkulambhUtaH (sapta. ta. ) tam // 45. upa + kram 1. gaNa pa. prayatna 2vo // 46. vadhUnAm trayam vadhUtrayam (Sa. ta. ) tena yutaH vadhUtrayayutaH (tR. ta.) // 47. bhejavavA yogya arthane manuSya bhejave che, bhAgya paNa tene oLaMgavA mATe samartha nathI. tethI mane zoka ke Azcarya nathI, je wng ed a meme olnj rel. 86. na 99: naru:- cui 284 ( afoga. ) || 49. tad gRhNanti tadgrAhiNaH (upa. ta. ) tadgrAhiNazcAmI narAzca tadgrAhinarAH tAn (karma) tene grhe| DaranArA bhAe|sone. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] // zrI ArdrakumAracaritram // zrIvItarAgabimbasya, vIkSaNAddehinAmiha / bodhilAbho bhavedArdra- kumArasyeva tatkSaNAt // 1 // tathAhi - asminneva payodhimadhye ArdrakanAmA'nAryadezo'sti, sa ca dezo bahudhanadhAnyaprabhRtivaryavastu bharAlaMkRto'sti / tatrArdrakanAmA nRpo nyAyAdhvanA` pRthvIM zazAsa / tasyArdrakAbhidhAnA zIlAdibahuguNagaNavibhUSitA rAjJI bbhuuv| tayordampatyoH parasparaM hArdikI bhUriprItirbabhUva / yataHprItirjanmanivAsato 1 'pyupakRteH 2 sambandhato 3 lipsayA 4 / vindhye hastiva 1 dambuje madhupavat" 2 candre payorAzivat 3 // abde cAtakavadbhavedasumatAM sarva naimittikI / yA niSkAraNabandhurA 6 zikhivadambhode" kvacit sA punaH // 1 // athAnyadA magadhaviSayAdhipaH8 zreNiko bhUpatirnijamantriNa ArdrakadvIpe ArdrakabhUpaprItIsampAdanArthaM bhUrivaryaprAbhRtasahitaprItilekhayutAn preSayAmAsa / evaM saprItilekhaM bhUviryaprAbhRtaM svIkRtyArdrakarAjApi paramaM santoSaM prApya tAn mantriNaH pappraccha / 'bho mantriNaH ! tasya madbandhormagadhezituH kiM kuzalamasti' ? tatastairmantribhirapi zreNika bhUpakuzalatodante 10 nivedite nRpapArzve sthitastatputra ArdrakumAraH kRtAJjalirnijajanakamapRcchat, 'bho tAta ! ko'yaM magadhAdhipaste suhRt vidyate ? tadA rAjA'vadat, vatsa ! sa zreNikAbhidho magadhadezabhUpatirasti, tena samaM mamAtIva prItivartate, pUrApyAtmIyakulabhUpatibhiH samaM tatratyabhUpAnAM prItirAsIt, evaM kulakramAgatAdyApi sA prItiravicchinnaiva parivartate' / evaM nijajanakavacAMsi zrutvA'tIva hRSTaH sa ArdrakumArastAn zreNikanRpamantriNo nijAvAse samAkArya rahovRttyA 11 papraccha, 'bho mantriNaH ! Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ArdrakumAracaritram * 65 I yuSmAkaM tasya zreNikasya rAjJaH kiM ko'pi suto'sti ? ' tadA mukhyamantriNA proktam, 'bhoH kumArendra ! tasya zreNikabhUpasya dhiyAM pAtraM paJcazatAmAtyAdhipatirabhayakumArAbhidhastanayo'sti' / tat zrutvA dAkSyadAkSiNyanaipuNyakalAkuzalaH sa ArdrakumAro'vadat, 'tenAbhayakumAreNa sahAhamapi maitrIM kartumicchAmi / ato yadA yUyaM pazcAd gacchatha tadA mAmApRcchyaiva vrajatha, yadahamapi tasmai rAjakumArAya kimapi prAbhRtaM preSayitumutsuko'smi / 12 omityuktatvA te mantriNo'pi nijasthAnaM yayuH / atha sa ArdrakarAjA manoharabhojanapAnAdibhisteSAM 13 zreNikamantriNAM sarvadA bhUrisatkAraM karoti sma / athAnyadA sa ArdrakarAjA zreNikabhUpapreSaNayogyamaNimuktAphalAdivaryavastUni svamantriNe samarpya kathayAmAsa, mantriNa ! tvaM magadhadeze rAjagRhe nagare madIyaparamamitrazreNikanRpapArzve gaccha, tasyaitAni vastUni ca madIyapraNAmapUrvakaM tvayA prAbhRtIkaraNIyAni / athaivaM nRpAdiSTaH sa mantrI yadA rAjagRhaM prati gantuM prayANamakarot, tadA te zreNikamantriNo'pi tenArdrakanRpeNa sanmAnapurassaraM visRSTAH santa ArdrakumArapArzve gatvA nijaprayANasvarUpaM nivedayAmAsuH / tadA pramuditaH sa ArdrakumAro'pi koTimUlyamaNimANikyamuktAphalapaTTakulAdivaryavastUni tebhya: samarpya prAha, 'bho mantriNaH ! etAni sarvavastUni yuSmAbhirmadIyAbhidhAnapUrvakaM tasmai abhayakumArAya samarpaNIyAni, matpraNAmapUrvakaM ca tasmai vAcyaM yadArdrakumAro bhavadbhiH saha maitrIM kartuM vAJchati' / atha tatsarvaM pratipadya te mantriNa ArdrabhUpamantriyutAH zubhe muhUrte rAjagRhaM prati yAnArUDhAH 14 prayANamakurvan / prayANaM kurvantaste sarve'pi krameNa rAjagRhaM prApuH tatra sa ArdrabhUpamantrI sarvANyArdrabhUpadattAni vastUni lekhayutAni zreNikanRpAya samarpayAmAsa / tAni vastUni dRSTvA zreNikabhUpo'tyantaM hRSTastaM mantriNamadhikataraM sanmAnayAmAsa / atha te zreNikamantriNo'pyArdrakumArapreSitavastUnyabhayakumArAya lekhayutAni samarpya tanmaitrIkaraNArthaM tasya sandezaM nivedayAmAsuH / tatsarvaM gRhItvA hRSTo'bhayakumAro dadhyau, nUnaM pUrvabhave kiJcadvratavirAdhanayAyamArdrakumAro'nAryadeze samutpannaH sambhAvyate, paraM manmaitrImicchan dhruvaM sa Asannabhavyo 15 muktigAmyasti / tataH kenApi prapaJcaracanAdinA tathA karomi, yathAyaM paramArhato bhavet nUnaM tasyArdrakumArasya tIrthaMkarapratimAdarzanato jAti 'bho Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 * sulabha-caritrANi smaraNajJAnaM samutpatsyate, ato'haM tatra tasya prAbhRtamiSeNArhatpratimAM16 pressyaami| iti dhyAtvA so'bhayakumAraH zrIRSabhadevapratimAM peTAmadhyasthAM17 vidhAya tanmadhye ca kuGkamadhUpacandanAdipUjAyogyavastUni muktvA tAM tAlakena18 mudrayAmAsa / atha zreNikArpitaprAbhRtayuta ArdrabhUpamantrI yadA prayANArthaM praguNo19 babhUva, tadA abhayakumArastaM samAhUya tIrthakarapratimAyutAM20 tAM peTAM tasmai samovAca, 'bho mantrin ! tvayaiSA peTA tasmai ArdrakumArAya madIyAbhidhAnakathanapUrvakaM samarpaNIyA, kathanIyaM cAbhayakumArastvAM paramasauhArdena samabhilaSati, peTA ceyaM tvayaivaikAnte samudghATya tanmadhyasthavastu vilokanIyam / ityuktvA tAM peTa tasmai samapyako lekho'pi tena tasyAIkumArasyArpayituM dattaH, tallekhamadhye ceyaM gAthA likhitAsIt - cittaM tumha vilaggaM, tuha guNasavaNeNa savaNaparitoso / nayaNe me cavalaM, tuha daMsaNamahilasai // 1 // atha so'mAtyo'pi tatazcalitaH krameNa nijanagare samAyAtaH, zreNikArpitaprAbhRtavastUni ca nijabhapAya samArpayat / tAni vastUni vilokyArdrabhUpAlo'pyatyantaM hRSTaH / tataH sa mantrI ArdrakumArapArve gatvA'bhayakumAradattAM peTo lekhayutAM samovAca, 'bhoH kumArendra ! iyaM peTA tvayaivaikAnte samudghATanIyetyabhayakumAreNa bhUrisnehapUrvakaM kathitamasti' / tato'sAvArdrakumAro'pi rahasi svayameva tAM peyaM kuJcikayA21 samudghATya tanmadhyasthAM ratnAdyAbhUSaNairbhUSitAM22 pUjAdisAmagrIyutAM zrIyugAdIzajinapratimAM vilokayAmAsa / tAM vilokya so'cintayat, aho ! tena mama paramasuhRdAbhayakumAreNa kimidamapUrvaM vastu preSitamasti ? adyayAvanmayA kutrApyevaMvidhaM vastu na dRSTam / kimidaM kiJcinnavInamAbhUSaNaM vidyate ? evaM cintayannasau tAM pratimAM nijakaNThe, mUni, hRdaye ca sthApayAmAsa, paraM tena nijadehasya kApi zobhA na dRzyate / tato'gre tatsAlaGkAraM zrIyugAdIzabimbaM siMhAsanArUDhaM vidhAya tatsanmukhaM sthitvA sa dadhyau, kimIdRzaM rUpaM pUrvaM mayA kvApi dRSTaM ? ityAdi bhUyo bhUyo bhAvayan sa ArdrakumAro mUrchAmavApya jAtismaraNamAptavAn / evaM labdhajAtismaraNo Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIArdrakumAracaritram * 67 'sAviti23 nijapUrvajanmAsmarat , ito bhavAttRtIyabhave'haM vasantapure magadhadeze sAyakAkhyaH kauTumbiko'bhavam, bhAryA ca me bandhumatyabhidhA babhUva / anyadAhaM tayA mama bhAryayA yuktaH zrIsusthitAcAryapArve dharmaM zrotumagacchaM, gurubhizcetthaM dharmopadezo dattaH, yathAtraikAlyaM jinapUjanaM pratidinaM saGgasya sanmAnanam / svAdhyAyo gurusevanaM ca vidhinA dAnaM tathAvazyakam // zaktyA ca vratapAlanaM varatapo jJAnasya pAThastathA / saiSa zrAvakapuGgavasya24 kathito dharmo jinendrAgame // 1 // ityAdi dharmopadezena pratibuddhena mayA bhAryAyutena zrAddhadvAdazavratAni svIkRtAni, kiyatkAlaM ca tAni sarvANyapi vratAni mayA zuddhabhAvenAkhaNDaM pAlitAni / tata ekadA mUDhabhAvena pramAdatastAni mayA khaNDitAni / atha kiyatA kAlenAGgIkRtAnazanA sA mama bhAryA bandhumatI paJcatvaM prAptA / tadA tadIyamohamugdhena25 mayA dhyAtamarere ! tayA me prANapriyayA vinA'tha jIvitena kim ? iti zokaparaH kRtAnazano mRtvAhaM divi devo'bhavaM26 tatazca cyutvAhaM dharmavarjite'nAryadeze vratakhaNDanaprabhAvato'dhunA jAto'smi / atha yo'yamabhayakumAro jinabimbapreSaNena mAM pratibodhayati, sa nUnaM mamopakArI paramabandhavo guruzcAsti / athAhaM pitaramanujJApya tatrAryadeze gatvA tasyAbhayakumArasya meliSyAmi, jinadharmArAdhanatazcedaM janma saphalaM vidhAsye, evaM manorathAn kurvan sa tAM zrIyugAdijinapratimAM vidhinA pUjayitvA'bhayakumArapAi~ gantukAmo nijajanakasannidhau gatvA jagAda, 'bho: tAta ! ahaM bhavadIyaparamamitrazreNikanRpatanayAbhayakumArasya milanArthaM tatra rAjagRhanagaraM gantumicchAmi' / tadA sa ArdrakanRpo'vadat, 'bho vatsa ! tvayA tatra gamanecchA na kartavyA, yato videzagamanaM nUnaM viSamaM vidyate / svasthAnasthitasyaiva27 puMsaH zobhA bhavati / kiJcAsmAkamapi tena zreNikanRpeNa saha dUrasthitAnAmeva maitrI vartate, na ca vayaM kadApi tatra yAmaH, na ca so'pyatrAyAti' / evaM pitrA niSiddhaH sa ArdrakumArastatra gantu Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68. sulabha-caritrANi mutsuko'pi vAribaddho dvipa iva sthitaH / Asane zayane yAne, bhojane ca kriyAsu ca / abhayAlaGkRtAmAzAM-prati dattamanA abhUt // 1 // tataH sa tatrAgatapathikAn sarvadA pRcchati, sa magadhadezaH kIdRzo'sti ? kIhak ca so'bhayakumAro'sti ? evaM nijatanayamArdrakumAraM calacittaM vijJAya tadgamanazaGkayA rAjA guptaM paJcazatasubhaTAnAhUyetyAdizat, 'bhoH subhaTAH ! ayamArdrakumAro rAjagRhe pure'bhayakumArAntikaM yiyAsurasti,28 tataH sa yathA tatra gantuM na zaknoti tathA yuSmAbhiretasya dUrasthitaireva rakSaNaM kArya, paramayaM saGketo bhavadbhistasya kadApi naiva vAcyaH,' omityuktvA te sevArthaM samAgatya kumArAya jaguH / 'bhoH kumArendra ! rAjJA vayaM tava sevArthaM niyuktAH smaH, AdiSTamasti ca yatkiJcidapi tava sevArthaM vilokyate, tatsarvaM vastu kozAd grahItavyamiti tato janakapradattaistai:29 sevakaiH parivRttaH kumAro nijasthAnake samAyAtaH, atha yadA yadA sa krIDA) bahirgacchati, tadA tadA te sarve'pi sevakAstadIyadehacchAyeva taM kadApi na muJcanti / tadA sa ArdrakumAro bandinamiva dhRtaM svaM manyamAno dadhyau, atha kiM kriyate ? svarNanigaDAnIvaite sevakA mama padabandhanakAriNo jAtAH, kathaM ca mamAbhayakumAramIlanaM bhaviSyati ? evaM cintAparo'sau teSAM vizvAsotpAdanArthamevamupAyamakarot, pratyahaM sa taiH saha jAtyaturaGgamArUDhaH purAd bahirudyAne gacchati, kramAd dUra dUrataraM dUratamaM ca gatvA sa pazcAd vyAghuTya sarvadA punaH samAyAti / tadA te sarve'pi sevakAzcintayituM lagnAH yadayaM kumAro'dhunA sarvathA'bhayakumArapArve videzaM gantuM naivecchati / evaM jAtavizvAsAste3deg nijahRtsu manAgapi tatpalAyanacintAM na kurvanti / kumAro'pi sarvadA manojJAzanapAnadAnadibhisteSAM31 santoSamutpAdayati sma / atha sa ArdrakumAraH pracchannaM samudratIre nijavizvastapuruSairekaM yAnapAtraM sajjayAmAsa / anyadAsau jAtyazvaratnamAruhya vegena tAn sarvAnapi sevakAn pazcAdvimucya tayA zrIyugAdijinapratimayA yuto mahAmUlyaratnabhRtapeTAsahitaH samudratIre samAgatya pUrvaM praguNIkRte32 tasmin pravahaNe samAruhya samudramArge ccaal| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIArdrakumAracaritram * 69 __ evaM yAnapAtreNa prayANaM kurvan sa kiyaddinaiH samudrAparatIrasthe lakSmIpuranagare samuttIrNaH itastatraiva zrIpuNyanandanAbhidhA jainAcAryAH samAyayuH / ArdrakumAro'pi svaM dhanyaM manyamAno dharmazravaNArthaM teSAM samIpe samAgAt / gurubhirapi taM yogyaM vijJAyeti tasmai dharmopadezo dattaH, yathA - nRpatvacakritvaharitvavaibhavam, dharmaH pradatte'nubhavaM navaM navam / vidhehitaddharmavidhAnadhanyatAm,pidhehi nityaMviSayAnuSaGgitAm // 1 // lajjAto bhayato vitarkavidhito mAtsaryataH snehato, lobhAccaiva haThAbhimAnavinayazRGgArakIrtyAditaH / duHkhAt kautukavismayavyavahRterbhAvAtkulAcArato, vairAgyAcca bhajanti dharmamamalaM teSAmameyaM phalam // 2 // iyaM mAyArAtrirbahalatimirA33 mohalalitaiH, kRtajJAnAlokAstadiha nipuNaM jAgrata janAH / alakSyaH saMhartuM nanu tanubhRtAM jIvitadhanAnyayaM kAlazcauro bhramati bhuvanAntaH pratigRham // 3 // ityAdidharmopadezamAkarNya sa ArdrakumAro vairAgyavAsitahRdayo34 babhUva / tato'sau sahAnItaM sarvamapi dravyaM saptakSetryAmuptvA yatiliGgamupAdAtuM sarvaviratyarthaM yAvatsAmAyikamuccaritumutsuko'bhUt, tAvadAkAzasthitayA zAsanadevatayA proktam, 'bho mahAbhAga ! yadyapi tvaM mahAsattvazAlyasi,35 tathApi sAmprataM tava dIkSAgrahaNaM na yuktam, yadadyApi te bahulaM bhogakarmaphalaM vidyate, tadbhogakarmaphalaM bhuktvA kiyatkAlAnantaraM tvaM cAritramAdadIthAH, yataH kRtaM karma bhogaphalaM vinA na truTita, yataHkatthai jIvo balIo, katthai kammAiM huMti bliaaii| jIvasya ya kammassa ya, puvvanibaddhAiM vairAiM // 1 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 * sulabha- caritrANi kRtakarmakSayo nAsti, kalpakoTizatairapi 36 / avazyameva bhoktavyaM, kRtaM karma zubhAzubham // 2 // evaM zAsanadevatayA nivArito'pi sa ArdrakumAraH sattvataH prabalIbhUya 37 yatirabhUt / evaM sa niraticAraM cAritraM pAlayannekadA viharan vasantapure samAyAtaH tatra ca bAhyadevakule kAyotsargeNa tasthau / atha tatra vasantapure nagare dhanadattAkhya ekaH zreSThI vasati, tasya ca zrImatInAmnI putrI babhUva / kramAdvardhamAnA sA bAlyAvasthAmullaGghya dharmakarmasarvakalAkuzalA'jani / anyadA samAnavayaskAbhirbhUribhiribhyaputrIbhiH 38 parivRtA sA varavaraNakrIDAM39 kartuM ArdrakumArarSisamalaGkRte4deg tatraiva devakule samAyAtA / tadA sarvAH kanyA bAlakrIDayA jaguH, ete sarve stambhA varatulyA varttante, vayaM sarvA api kanyAH smaH, yasyai yo yo vara eSu rocate, sa sa tayA tayA svahastA''liGganenAGgIkartavyaH / tatastAH sarvAH svaM svamekaikaM stambhaM nijavarabuddhyA'GgIcakruH / zrImatI tu stambhamalabhamAnA taM kAyotsargasthamArdrakumAramunimevAGgIkRtyetyuvAca, 'mayA tvayaM bhaTTAraka41 eva vRttaH ' / tadA'kasmAdAkAze "sAdhu vRtaM" iti jalpantI zAsanadevatA tatra garjitAdipurassaraM ratnavRSTi cakAra / yataH rAjyaM susampado bhogAH, kule janma surUpatA / pANDityamAyurArogyam, dharmasyaitatphalaM viduH // 1 // I tatastasyArdrakumAramuneH pAdayorlagitvA sA zrImatI prAha, 'bho mune ! asmin bhave tvameva mama patirasi / aho ! anukUlamupasargo'yaM jAtaH, madIyavratabhaGgazca bhaviSyati iti dhyAyan so'nagAraziromaNistato'nyatra 42 vijahAra / tadA tasyopari devatayA ratnavRSTirvRtA, tAM devatAkRtaratnavRSTimAditsU 43 rAjA tayaiva zAsanadecyA niSiddhaH tata etaddhanamasyAM kanyAyAM pariNItAyAM tasyA eva bhaviSyatIti procya rAjJA tatsarvaM zrImatIpitureva samarpitam / tato nRpAdayaH / sarve'pi janA nijaM nijaM sthAnaM yayuH atha vivAhArthaM tAM kanyAM mArgayituM bahavo Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIArdrakumAracaritram * 71 varAH samAyAnti, tadA zrImatI jalpati sma, 'yo munirmayA pUrvaM vRtaH, sa eva mama svAmI bhavatu, anyAgnireva mama zaraNaM bhaviSyati, kumArikA kanyA tvekavArameva pariNayati, yataH sakRjjalpanti44 rAjAnaH, sakRjjalpanti sAdhavaH / sakRtkanyAH pradIyante, trINyetAni sakRt sakRt // 1 // tadA zreSThI nijaputrIM prAha, 'bho putri ! paraM sa maharSiH kathaM prApyaH, yata evaMvidhA maharSayaH kSaNamapyekatra naiva tiSThanti, te tu alaya iva sthAnAtsthAnaM bhramanti, tataH so'tra kathamAyAsyati ? Agato vA kathamupalakSiSyate kathaM ca tasya nAma jJAyate ? kimapyabhijJAnaM nAsti, evaMvidhA bahavo bhikSavo'trAyAnti yAnti ca, ataH sa samyag naiva jJAsyate, tena tvaM kadAgrahaM mA kuru / ' yataH vajralepasya mUrkhasya, nArINAM markaTasya ca / ekAgrahastu mInAnAm, nIlimadyapayostathA // 1 // tat zrutvA zrImatI prAha, 'bhoH pitaH ! yadAhaM tasya muneH pAdayorlagnA, tadA mayA vidyududyotena gajAkRtirUddhvarekhA tasya pAde dRSTAsti, tAdRkacihnayutaM45 taM muni nUnamahamupAyena zodhayiSyAmi' / tat zrutvA pitrA proktam, 'bhoH putri ! yaH ko'pyupAyaste rocate taM sukhena kuru' / evaM janakena proktayA tayA zrImatyetyabhigrahaH kRtaH, yathA mayA nityaM catasRbhyo digbhyo'tra samAgatAnAM munInAM zuddhAnna-pAnAdibhiH pratilAbhyaiva taccaraNavandanapUrvakaM bhojanaM kAryam / ityabhigrahaparaiSA nityaM munibhyaH zuddhAnnapAnAdi dattvA teSAM caraNavandanaM karoti / evaM kurvantyAstasyA dvAdaza vatsarA46 nirgatAH / athaikadA devIvihitadigmoha:47 sa evArdrakumAramunirvihAraM kurvanstatraiva nagare samAyAtaH / taM muni pratilAbhayantI zrImatI tatpAdayorvandamAnA samyagupalakSya jagau, 'bho mune ! tadA devakule krIDantyA mayA tvaM vRto'si, atastvameva mama varo'si / tadA mAM vipratArya tvaM palAyitaH, adhunA madIyahastAgatastvaM kathaM yAsyasi ? atha yadi tvaM mAmavagaNayiSyasi, tadA tubhyamAtmahatyAM dAsyAmi, evaM strIhatyApAtAkaM ca te Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 * sulabha-caritrANi zvabhrapadaM48 bhaviSyati,' ityuktvA sA zrImatI tasya munerhastaM nijahastena dRDhaM gRhItvaivAsthAt / itastamudantaM vijJAya rAjAdayo bahavo lokAstatra militAH / rAjA tamArdrakumAramuniM prati jagau, 'bho mune ! atha yadi tvamimAM kanyAmaGgIkariSyasi, tadaiva sA jIviSyati, anyatheyaM nUnaM tavAtmahatyAM dAsyati' / tat zrutvA sa ArdrakumAramunirapi tAM zAsanadevatAvANI sasmAra, dadhyau cAdhunA samApatitaM devatoktaM bhogakarmaphalamanyathA kartuM naiva zakyate, daivIvAco naivAnyathA bhavanti / yataH Arohatu giriziraM, samudramullaGghya yAtu pAtAlam / tatrApi dhruvamanveti, kRtaM zubhAzubhaM karma // 1 // iti vicArya sa ArdrakumAramuninupAdInAmuparodhena tAM kanyAM pariNItavAn / tatastayA saha bhogAn bhuJjAnasya tasyArdrakumArasya sutaH samutpannaH / tasya janmotsavo'pi tena vihitaH / krameNa sa suto vRddhi prApa / tata ekadA punarvairAgyavAsitahRdayaH sa ArdrakumAro nijAM patnI prAha, 'he priye ! athAyaM putraste sahAyabhUto jAto'sti, ahaM cAtha punardIkSAM grahISyAmi' / evaMvidhaM nijasvAmivacanaM zrutvA viSaNNA sA zrImatI putraM prati tajjanakAbhiprAyaM jJApayituM tUlapUNikAM gRhItvA tarkuNA49 kartayitumupaviSTA / ito lekhazAlAtaH samAgataH sa bAlo mAtaraM kartayantIM vIkSya jagau, 'bho mAtaH ! kimidamanIdRzaM karmakarajanocitaM50 karma tvayA''rabdham ?' tat zrutvA zrImatI jagau, 'tava pitA dIkSAM gRhNAti, tatastena muktAyA mamAthAjIvikArthaM tarkurevAyaM zaraNam / bAlenoktam, mAtastvayA duHkhaM na kAryam, ahaM tathA kariSye yathA mama pitA dIkSArthaM gantumevAzakto bhaviSyati / ityuktvA tatra suptasya nijajanakasya pAdau tarkusUtreNa veSTayitvA sa jagau, 'bho janaka ! IdRzaiH sUtratantubhirbandhastvaM dIkSArthamitaH kathaM gamiSyasi ?' tato'sau mAtuH sanmukhaM vilokya jagau, 'bho mAtaH ! mayA me pita tathA baddho'sti, yathA sa gantuM na zaknoti / evaMvidhaM bAlaceSTitaM vilokyArdrakumAro dadhyau, nUnaM mamAsya putrasya moho'dyApi dIkSArthaM nivArayati, yato mayi dIkSite asya putrasya patnyAzca kA gatirbhaviSyati ? iti dhyAtvA mohAbhi Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIArdrakumAracaritram * 73 bhUtenArdrakumArevoti nijahRdaye nizcitam, anena bAlena yAvantastantavo madIyapAdayorveSTitAH santi, tAvanti varSANi mayA gRhavAse eva stheyam / tataH sa ArdrakumArastAn tantUn gaNayAmAsa, sarve dvAdaza tantavo jAtAH, tatastena zrImatI priyAM prayuktam, 'he priye ! tvaM cintAM mA kuru adyApyahaM dvAdaza vatsarANi gRhe eva sthAsyAmi,' tadanantaraM nUnaM dIkSAM lAsye / evaM sutapratibandhena51 sa dvAdaza varSANi gRhe sthitvAnyedhuriti dadhyau bhavakUpAdvinirgantum, vratamAlambya rajjuvat / mayA prAptaM ca muktaM ca, magnastatrApyahaM punaH // 1 // manasaiva vrataM bhagnam, prAgjanmani tato'pyaham / anAryatvaM prapanno'smi, kA gatiH syAdataH param // 2 // bhavatvidAnImapyAtta52parivrajyastapo'gninA / sAkSAtprakSAlayiSye svam, malinIbhUtahemavat // 1 // iti dhyAtvA sa ArdrakumAro nijAM patnI zrImatI prati prAha, 'he priye ! athAhaM dIkSAM lAsyAmi,' tadA zrImatI jagau, 'he svAmin ! tvA vinAhaM kathaM jIviSyAmi ? putrasyAsya ca kA gatirbhaviSyati ?' tadAkumAro jagau 'he priye ! kathaM tvayaivamucyate ? asminnasAre saMsAre ko'pi kasyApi nAsti, nijanijakarmapreritA jIvAH saMyujyante, viyujyante ca / yataH jAtazcaiko vRtazcaika, eko dharma karoti ca / pApaM svargasukhe jIvaH, zvabhre gacchati kaH samaM // 1 // mUDhAHkurvanti ye me me, vapuH putragRhAdikam / te'pi tyaktvA ca rogArtAH majjanti bhavasAgare // 2 // lAti punaH punarjIvo, navaM dehagRhAdikam / kathaM me me tanurgeham, kalatraM kurute jaGaH // 3 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 * sulabha-caritrANi kuTumbaM dhanadhAnyAdi, sarvamatrApadAM padam / dehaM ca manyate yaH svam, karma badhnAti so'lpadhIH // 4 // eko dharmamupArjitaM ca vibudhaH kRtvA svayaM gacchati, svarge pApamupArjya ghoranarakaM duHkhAkaraM prANabhRt / eko duHkhatati53 hyasAramapi bho ! dhRtvA ca muktvAlayam, tasmAttvaM bhaja bhAvato hi zaraNaM dharmaM tyaja svaM gRham // 5 // ityAdivacanaiH patnIM putraM ca pratibodhya svayaM punaryatilIGgamupAdAya nirmamo nirahaGkAraH sa nijagRhAnnirgatya vane gataH / evaM sa ArdrakumAramuniratha rAjagRhaM prati gacchan antarAle 54 cauryavRttitparaM svaM sAmantazatapaJcakamupalakSya yAvattatra sthitastAvat nUnamayamasmAkaM svAmyevetyupalakSya tairbhUyasyA bhaktyA vanditaH / tataH ArdrakumAramunistAn jagAda, 'bho sAmantAH ! yuSmAbhiH kimIdRzIyaM pApakAriNI ca 55 durgatidAyinI vRttiH samArabdhA ?' yataHcauryapApadrumasyeha, vadhabandhAdikaM phalam / jAyate paraloke ta, phalaM narakavedanA // 1 // tu, tadA te sevakA jaguH, 'he svAmin ! yadA tvamasmAn vaJcayitvA gatastadAsmAbhiH sarvatra vilokito'pi na dRSTaH / tadAsmAbhizcintitamArdrakumArastu gataH, atha vayaM bhUpasya kathaM svamukhAni darzayAmaH ? iti vicintya vayaM sarve'pi yAnArUDhA atra samAgatAH, atrApi bahu vilokamAnA api vayaM tvAmanupalabhya cauryavRttimAcarAmaH' / tadA munirAha 'bho bhadrAH ! kaSTe samAgate'pi sadbhizcauryavRttirnaiva vidheyA, idaM durlabhaM manuSyajanma prApya sajjanaistadvidheyam, yenAgAmini janmani zubhagatirbhavet, yataH - jantUnAmavanaM, jinezamahanaM, 56 bhaktyAgamAkarNanam 57, sAdhUnAM namanaM, madApanayanaM, samyaggurormAnanam / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIArdrakumAracaritram * 75 mAyAyA hananaM vizuddhikaraNaM 58lobhadrumonmUlanam, cetaHzodhanamindriyAzvadamanaM yattacchivopAyanam // 1 // kenApi puNyayogena, mAnuSyakamavApyate / prApya tahurlabhaM dharmaH, kAryaH svargApavargadaH // 2 // dayA jIveSu satyokti-rasteyaM brahmacAritA / AkiJcanyaM ca dharmo'yam, jinaireva niveditaH // 3 // tato bhoH sAmantAH ! yadi bhavanto mayi bhaktimantastadA madIyamArgamAzrayadhvam ? tato yuSmAkamatyantaM sukhaM bhaviSyati' / tat zrutvA te procuH, 'tvamevAsmatsvAmI vartase, tadbhavadbhiryatkiJcidAdizyate, tadeva vayaM kariSyAmaH' / ityuktvA taiH sarvairapi dIkSA gRhItA / tatastaiH samaM sa ArdrakumArarSiH zrImahAvIraM vandituM vihAraM kurvan 59rAjagRhopAntasthodyAne yayau, tatra kecittApasA ekaM mahAntaM hastinaM hatvA tanmAMsaM bhakSayantastiSThanti sma / tAdRkkarma kurvatastAn vIkSya sa ArdrakumArarSiH prAha, 'bho mahAnubhAvAH ! jIvahiMsA kartuM na yujyate, jIvahiMsayA hi prANinAmadhamA gatirbhavati, yataHasthini vasati rudrazca, mAMse vasejjanArdana:60 / zukre vasati brahmA ca, tasmAnmAMsaM na bhakSayet // 1 // tilasarSapamAnaM ca, mAsaM yo bhakSayennaraH / tasya syAnnarake vAso-'nantaduHkhaprado'GginaH // 2 // tat zrutvA te tApasAH procuH vayamekameva mahAntaM jIvaM hatvA tanmAMsabhakSaNaparA jIvAmaH, yUyaM tu bahUnAM dhAnyajIvAnAM hiMsAM kRtvA nijAjIvikAM vidhAsyatha / ityuktvA te dayAbhAsavantastApasA ekaM mahAntaM hastinaM taruNA saha bbndhuH| bahubhAralohazRGkhalAbaddho'sau hastI tamArdrakumAramunimAlokya jIrNarajjumiva tAM zRGkhalAM troTayitvA vegena vandituM calitaH evaM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 * sulabha-caritrANi vegena dhAvantaM taM gajendraM dRSTvA te sarve'pi tApasAH 'hA ! hA ! ayaM yatirhato hata' iti pUtkurvantastatpazcAd dhAvitAH, paraM sa hastI tu tatra gatvA tamArdrakumAramuni nanAma, tadA ArdrakumAramunistaM hastinaM jagau, 'bho gajendra ! tava yadi dharme rucirbhavettadA jainadharmamaGgIkuru,' evaM muninokto'sau punastaM muni praNanAma / muninApi punaruktaM 'bho gajendra ! yadi tavAnazanagrahaNecchA, tadAnazanaM gRhANa' / tatastena hastinA'zanaM gRhItam / evaM hasticeSTitaM dRSTvA prabuddhAste tApasA api jIvadayAmUlaM dharmamaGgIcakruH / atha zreNikanRpo'pi gajazRGkhalAtroTanAnazanagrahaNatApasapratibodhAdiM zrutvA abhayakumArasahitastatrAgataH, bhaktyA ca tamArdrakumAramuni saparivAra 61putrapautrAdiyuto'sau nanAma / RSiNApi 62kalyANakAridharmAziSA sa prINitaH / tato muninopadiSTaM dharmopadezaM zrutvA rAjA jagAda, 'bho maharSe ! bhavadarzanAdanena hastinA bahubhArapramANA lohazRGkhAlA yat troTitA, tadviSaye me manasi mahadAzcaryaM jAtamasti' / munirUce 'bho narendra ! evaMvidhalohazRGkhalAtroTanaM tu 63sukaram, paraM yadA-64matantupAzatroTanaM mayA kRtam tadeva sarvasaMsArijIvAnAM duSkaram' / tat zrutvAtIvavismitena rAjJA pRSTam, 'bho munIndra ! tamatIvAzcaryakaraM bhavadIyA''matantutroTanasambandhaM me zrAvaya ? iti nRpaprArthitena tena muninA svakIyaH sakalo'pi sambandhaH sarvasamakSaM prakaTIkRtya kathitaH, tat zrutvA nRpAdayaH sarve'pi lokAzcamatkRtAH / tataH ArdrakumAramunirAha, 'he rAjan ! ayamabhayakumAro me paramo bAndhavo'sti, yenAhaM tatrAnAryadeze'pi me zrIyugAdijinapratimApreSaNena pratibodhitaH saMsArakardame65 ca patito'hantena samuddhRtaH / etadAkarNya so'bhayakumAro'pi vairAgyavAsitahRdayaH zreNikaM prati prAha, 'bhoH tAta ! adhunAhamapi dIkSAM grahItumicchAmi, ato mamAdezaM dehi yato madIyamitreNAnenArdrakumAreNa yatkRtam tatkAryaM mamApi kartuM yuktam' / tannizamya zreNiko'vadat, 'bhoH putra ! tvayAdhunA dIkSAgrahaNaviSaye kimapi na vAcyam, tathApi cettvaM balAd dIkSA grahISyasi, tadA tvanmAtunandAyA mama ca hRdayasphoTo66 bhaviSyati, tava ca mAtApitrorhatyApApaM lagiSyati' / tataH so'bhayakumAraH pitRvacasA gRhavAsasthito'pi zuddhaM zrAddhadharmaM pAlayati sma / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ArdrakumAracaritram * 77 tataH sa ArdrakumAramuniH zreNikAbhayakArayutaH samavasaraNasthaM zrIvIrajinendraM 67triH pradakSiNIkRtya vandate sma / vIraprabhuNApi tasmai dharmopadezo dattaH, yathA bho ArdrakumAramune ! bhavatA zuddhaM cAritramArAdhanIyam; yataH zuddhacAritrArAdhanaM vinA jIvasya saMsAranmuktirna bhaviSyati, yato bhUrimanuSyA dIkSAM gRhNanti paraM zuddhamanasA stokA eva pAlayanti / dharma eva ca paramabAndhavaH, dharmAdeva ca svArgApavargAdi bhavati' / tataste zreNikAdayaH sarve'pi zrIvIraM praNamya yathAsthAnaM gatAH / tataH sa ArdrakumAramunistIvratapo'gninA sarvakarmendhanAni dagdhvA kevalajJAnamavApyAyuH - kSayeNa muktipurIM jagAma / iti zrIjinapratimAdarzanaphalamAhAtmyopadarzane zrI ArdrakumAramunicaritraM samAptam // : abhyAsa : praznaH 1. abhayakumAre ArdrakumArasya snehaH kathaJjAta: ? 2. ArdrakumAraH jAtismaraNajJAnaM kathaM prAptavAn ? 3. ArdrakabhUpeNa taM na preSayituM kiM kRtam ? 4. ArdrakumAraH anAryadeze kathamutpannavAn ? 5. ArdrakumAro bhogavalikarma kathamabhunak ? 6. kadA-kadA devavANI bhUtA ? 7. ArdrakamuneH abhayakumArasya ca milanaM kutra kadA abhUt ? 1. vIkSaNa napuM. bhevuM / 2. adhvan puM. bhArga // 3. hArdika vi. - hRdhyano (antaraMga) / / 4. ambuja napuM. - bhava // madhUpa puM. labhaparo / ( madhUni pibati madhUpa ) // 6. zikhin puM. bhayU2 // 7. ambhoda puM. bhe6 // 8. viSaya puM. 6 // ArdrakazcAsau bhUpazca ArdrakabhUpa // (vi. pU. karma. ) ArdrakabhUpasya prItiH ArdrakabhUpaprItiH (Sa. tatpu. ) ArdrakabhUpaprIteH sampAdanam ArdrakabhUpaprItisampAdanam // ( catu. tatpu. ) kharAbhanI prItinA saMpAhana bhATe / / 10. udanta puM. - sabhAyAra // 11. rahovRtti strI. guptapaNe // 12. om avyaya. / / 13. bhojanaJca pAnaJca bhojanapAne // ( dvandva.) manohare ca te bhojana Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 * sulabha- -caritrANi pAne ca manoharabhojanapAne // (vi. pU.ka.) manoharabhojanapAne Adau yeSAnte manoharabhojanapAnAdayaH // (ba. vrI. ) tai: manoharabhojanapAnAdibhiH // manohara lo4na pAnAhi vaDe // 14. yAnam ArUDhAH yAnArUDhAH // ( dvi. tatpu. ) vAhana upara A37 thayesA // 15. Asanna vi. na 5 / / 16. miSa. napuM- jahAnuM // 17. peTA strI bhoTI peTI // 18. tAlaka napuM. tanuM // 19. praguNa vi. - taiyAra // 20 tIrtha karoti tIrthakaraH // ( upapada.) tIrthakarasya pratimA tIrthakarapratimA // ( Sa. tatpu.) tIrthakapratimayA yutA tIrthakarapratimAyutA // (tR. tatpu. ) tAm tIrthakarapratimAyutAm // tIrtha52nI pratibhAthI yukta jevI // 21. kuJcikA strI yAvI // / 22. ratnam Adau yeSAnte ratnAdayaH (ba. vrI. ) ratnAdInAmAbhUSakhaNAni ratnAdyAbhUSaNAni // ( gha.ta. ) taiH ratnAdyAbhUSaNe // 2tnAhi AbhUSazothI // 23. jAteH smaraNam jAtismaraNam // ( Sa. tatpu. ) labdhaM jAtismaraNaM yena saH labdhajAti smaraNaH // (ba.vrI. ) prApta urAyuM che bhati smarae bhenA vaDe yevo te // 24. zrAvakeSu puGgavaH zrAvakapuGgavaH // ( sa. tatpu. ) tasya zvakapuGgavasya // zreSTha vano // 25 tasyA ayam tadIya // ( taddhita. ) tadIyazcAsau mohazca tadIyamohaH // (vi. pU. ka. ) tadIyamohena mugdhaH tadIyamohamugdhaH // tena tadIyamohamugdhena // (tR. tatpu. ) tezInA bhorathI bhugdha khevA bhArA vaDe // 26. div puM. svargaso // 27. svasya sthAnam svasthAnam // ( Sa. tatpu.) svasthAneH sthitaH svasthAnasthitaH // ( sa. tatpu. ) tasya svasthAnasthitasya // potAnA sthAnai rahesAnI // 28. yiyAsu vi. - 64vAnI IcchAvANo // 29. janakena pradattAH // (ta. tatpu. ) taiH janakapradattaiH // pitAkhe khApekSA tekho sAthe // 30. jAtaH vizvAsaH yeSAnte jAtavizvAsAH (bahu. ) utpanna thayo che vizvAsa khone sevA te / / 31. manojJa vi-bhanoha2 // 32. praguNIkRta (cvi. ) taiyAra DarAye // 33. bahala vi. - dhaNuM. puSNa // 34. vairAgyena vAsitam vairAgyavAsitam // (tR. tatpu.) vairAgyavAsitaM hRdayaM yasya saH vairAgyavAsita-hRdayaH // ( bahu. ) vairAgyavAsita hRdhyavANI // 35. mahacca tad sattvaJca mahAsattvam // (vi. pU. ka. ) mahAsattvena zAlate itvevaMzIlaH mahAsattvazAlI // mahAsattvazAsnI // 36. kalpa puM. bhavA // 37. na prabala: aprabalaH // ( naJ tatpu.: aprabalaH prabalaH iva bhUtvA prabalIbhU. ( ( cvi.) ezA jaNavANo thardhane // 38. ibhya puM. ze. 39. varaNa napuM. 12vAnI DiyA / / 40. ArdrakumArazcAsau RSizca ArdrakumArarSiH // (vi. utta ka.) ArdrakumArarSiNA samalaGkRtam ArdrakumArarSisamalaGkRtam // (tR. tatpu. ) tasmin ArdrakumArarSisamalaGkRte // ArdraGgubhAraRSidhI asaMGkRta sevA te. // / 41. bhaTTAraka puM. saMta, sAdhu // 42. nAsti agAraMyeSAnte anagArAH // ( nma. ba. vrI. ) anagAreSu ziromaNi: (sa. tatpu.) zreSTha AegA2. 43. Aditsu vi. grhe| DaravAnI IcchAvAjI 44. sakRt avya. kheDavAra // 45. tad iva dRzyate iti tAdRk // ( upapada . ) tAdRk ca Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIArdrakumAracaritram * 79 tad cihnaJca tAdRcihnam ! (vi. pU. ka.) tAdRcihnana yutaH tAdak-cihnayutaH ||(tR. tatpu.) tam tAdRkacihnayutam ||tevnaayitthii yuti mevAtene // 46. vatsara puM. varSa // 47. devyA vihitaH devIvihitaH (tR. tatpu.) dizaH mohaH digmohaH (Sa. ta.) devIvihitaH digmohaH yasya saH devIvihitadigmohaH // (samA. bahu.) hevIthI rAya hizAna bhoddvaanno||48. zvabhraprada vi. - na2 saapnaa2|| 49. tarka puN.tii||50. karma karoti iti karmakaraH ||(uppd.) karmakarazcAsau janazca karmakarajanaH ||(vi. pU. ka.) karmakarajanena ucitam karmakarajanocitam ||(tR. tatpu.) artha 42nAra bhAsathI layita. 51. pratibandha puM. sA // 52. AttA parivrajyA yena saH Attaparivrajya // (bahu.)svIrIche dIkSA mevota // 53. tati strI. - sabhUH // 54. corasya bhAvaH coryam // (taddhita.) cauryasya vRttiH cauryavRttiH // (Sa. tatpu.) cauryavRttau tatparaH cauryavRttitatparaH // (sa. tatpu.) tam-cauryavRttitparam yora vRttimA tat52 // 55. duSTA cAsau gatizca durgatiH (vi.pU.ka.) dugatiM dadAti ityevaMzIla-durgatidAyinI ||(uppd.) hutine mApanArI // 56. mahana napuM. pU042vIta. 57. AkarNana napuM. saineta // 58. lobhaH eva drumaH lobhadrumaH // (avadhA. karma.) lobhadrumasya unmUlanam lobhduumonmuulnm||(p.ttpu.)||59. rAjagRhasya upAntam rAjagRhopAntam (Sa.tatpu.) rAjagRhopAnte tiSThati iti rAjagRhopAntastham ||(uppd.) rAjagRhopAntasthaJca tad udyAnaJca raajgRhopaantsthodyaanm||(vi. pU. ka.) tasmin rAjagRhopAntasthodyAne // 60. janArdana puM.-19 // 61. putrasya apatyAni pautrAH (taddhita) putrAzca pautrAzca putrapautrAH (dvandva.) putrapautrAH Adau yeSAnte putrapautrAdayaH ||(b. vI.) putrapautrAdibhiH yutaH putrapautrAdiyutaH // (upapada.)putrapautrAhithI yut||62. kalyANaM karoti iti kalyANakArI ||(uppd.) kalyANakArI cAsau dharmazca kalyANakAridharmaH (vi.pU.ka.) kalyANakAridharmasya AzIH ||(ss.t.)tyaa-klyaannkaaridhrmaashissaa||yaariidhnaamaashiivaahthii|| 63. sukara vi. sa21, saDeguM // 64. Ama vi. - AyuM // 65. karmama puM. 6 // 66. sphoTa puM. maMga, nAza // 67. triH avyaya. - rAvA // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] // zrIkAmakumbhakathA // pAntu vaH zrImahAvIra - svAmino dezanAgiraH 1 / 2bhavyAnAmAntaramala-prakSAlanajalopamAH // 1 // yaH prApya duSprApyamidaM naratvam, dharmaM na yatnena karoti mUDhaH / klezaprabandhena sa labdhamabdhau, cintAmaNi pAtayati pramAdAt // 2 // dharmataH sakalamaGgalAvalI, dharmataH sakalasaukhyasampadaH / dharmataH sphurati nirmalaM yazo, dharma eva tadaho vidhIyatAm // 1 // dharmazcintAmaNiH zreSTho dharmaH kalpadrumaH paraH / dharmaH kAmadudhA dhenu - dharmaH sarvaphalapradaH // 2 // vane raNe zatrujalAgnimadhye, mahArNave parvatamastake vA / suptaM pramattaM viSamasthitaM vA, rakSanti puNyAni purAkRtAni // 3 // vyasanazatagatAnAM klezarogAturANAm, maraNabhayahatAnAM duHkhazokArditAnAm / jagati bahuvidhAnAM vyAkulAnAM janAnAm, zaraNamazaraNAnAM nityameko hi dharmaH // 4 // dharmAjjanma kule zarIrapaTutA saubhAgyamAyurbalam, dharmeNaiva bhavanti nirmalayazovidyArthasampattayaH / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 81 kAntArAcca mahAbhayAcca satataM dharmaH paritrAyate, dharmaH samyagupAsito bhavati hi "svargApavargapradaH // 5 // dharmo'yaM dhanavallabheSu dhanadaH kAmArthinAM kAmadaH, saubhAgyArthiSu tatpradaH kimaparaM putrArthinAM putradaH / rAjyArthiSvapi rAjyadaH kimathavA nAnAvikalpairnRNAm, tatki yanna karoti kiJca kurute svargApavargAvapi // 6 // patnI premavatI sutaH suvinayo bhrAtA guNAlaGkRtaH, snigdho bandhujanaH sakhApi cutaro nityaM prasannaH prabhuH / nirlobhAnucarAH5 svabandhusu manaH prAyo'tra bhogyaM dhanam / puNyAnAmudayena santatamidaM kasyApi sampadyate // 7 // tathAhi zrIpuranagare jitAriH pRthivIpatiH, tasya matisAgaranAmA mantrI, so'tIvamAnyaH, rAjA vadati rAjyAdikaM sarvaM pApena bhavati, mantryAha 'maivaM vada rAjan ! pApaphalaM tvevaMkugrAmavAsaH kunarendrasevA, kubhojanaM krodhamukhI ca bhAryA / kanyAbahutvaM ca daridratA ca, SaDjIvaloke narakA bhavanti // 8 // mantrI tu dharmAdeva sarvaM bhavyaM bhavatIti manyate / iti vadato rAjJaH pApabuddhiriti nAma jAtam, mantriNastu puNyabuddhiriti, evaM sabhAntare sarvadA puNyapApaviSaye vivAdo bhavati / ekadA rAjJoktaM 'tvaM puNyaM manyase, tena tava svalpA lakSmIH / mama ca pApAdeva rAjyAdisukham, yadyahaM yuddhavadhAdikaM karomi / tena me hayagajAntaHpurabhANDAgArAdivRddhiH / tava ca puNyaM kurvato'pi yattava gRhe dravyAdi kimapyasti tadapi samastaM mayA samarpitameva, na ca te puyaphalam / evaM satyapi yadi tvaM dharmaM manyase tadA dhanaM vinaikAkI dezAntare gatvA dharmAdeva dhanamarjayitvA''gaccha, tadAhaM te dharmaphalaM vedmi' / mantriNokta Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 . sulabha-caritrANi mevamastu / evamuktvA mantrI dezAntare gataH, ekadA rAtrAvaTavyAM gacchatastasya ko'pi rAkSaso militaH, mantriNA tasmin dRSTamAtre pUtkAraH kRtaH, mA mA ityukte rAkSasenoktaM mA meti mA vada, adyAhaM saptadinabubhukSitastvAM bhakSayiSyAmi, mantriNoktamadhunA tAvanmamopari tvaM prasAdaM kuru, yatsamprati mama kAryamasti, ahaM kAryArthamagre gacchannasmi / tatkRtvA pazcAdvalamAnastava kSudhopazamaM kariSyAmi, ityukte puNyaprabhAvAdrAkSasena sa mantrI muktaH, athAgre gacchatA tena kasyacinnagarasyAsanne vATikAyAM zrIRSabhadevaprAsAdo dRSTaH, tatra gatvA'tihRSTaH san sa svahRdayodbhUtabhAvena vItarAgastutiM paThati, yathA amoghA 9 vAsare vidyudamoghaM nizi garjitam / amoghaM sAdhuvacana-mamoghaM devadarzanam // 9 // na yAnti dAsyaM na daridrabhAvaM na preSyatAM naiva ca hInayonim / na cApi vaikalyamathendriyANAM ye kArayantyatra jinendrapUjAm // 10 // dhanyAnAM te narA dhanyA, ye jinendramukhAmbujam / nirvikAri manohAri, pazyanti divasodaye // 11 // ityAdi tatstutyA muditaH pratimA''rakSakakapardIyakSaH pratyakSo jAtaH, iti zrIjinabhaktisaMtuSTena tena kapardiyakSeNa bahirgatvA tasya kAmaghaTaH samarpitaH, mantriNoktaM bho yakSa ! ahamenaM ghaTaM kathaM gRhNAmi ? kathaM vA sthApayAmi ? anena samIpasthena ca puruSasya lajjA syAt / tato devenoktamanutpATita evAyaM ghaTo'dRSTaH san tava pRSTha AgamiSyati / tato mantriNA mAnitam, tataH sa mantrI kRtakRtyaH san taM kAmakumbhaM lAtvA svagRhaM prati calitaH / atha pazcAdvalamAnaH sa tasyAmevATavyAM samAgataH, tadA rAkSaso'pi samAyAtaH, tena rAkSasenoktamatha tvaM svaM vacaH pAlaya / mantriNoktaM pAlayiSyAmi, paraM kimanena me'zucinA zarIreNa bhakSitena ? yataH Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 83 rasAsRgmAMsamedAsthi-majjAzukrANi dhAtavaH / saptaiva daza vaikeSAM, romatvaksnAyubhiH saha // 12 // amedhyapUrNedeg kRmijAlasaGkale svabhAvadurgandhaazaucaninhave / kalevare mUtrapurISabhAjane,laSanti mUDhA viramanti paNDitAH // 13 // punarmantriNoktaM he rAkSasa mama zarIreNa tava kAryam ? vA sarasarasavatyA11 tava kAryam ? tenoktaM tarhi sarasAM rasavatIM dehi ! tadA tena mantriNA kAmaghaTaprabhAveNa yatheSTAM rasavatI tasmai dattvA tasya divyAhAro bhojitaH, tataH saMtuSTena rAkSasenoktamevaMvidhA rasavatI tvayA kathaM dattA ? sadharmeNA'satyapApabhIrUNA12 ca tena mantriNA satmevoktaM / yatkAmaghaTaprabhAveNa, tato rAkSasena sa kAmaghaTo yAcitaH, tadA mantriNoktamevaMvidhaM kAmaghaTamahaM kathaM tavA'rpayAmi ? rAkSasenoktaM yadi tvamarpayiyasi tadA'hamataH paraM hiMsAM na kariSyAmi, tava ca tataH puNyaM bhaviSyati, ahamapi ca tava sakalakAryakaraM ripuzastranivArakaM kathita-kAryakArakaM devatAdhiSThitaM ca daNDamarpayiSyAmi, atastvaM me kAmaghaTa samarpaya mantriNoktamahaM samarpayAmi, tathApi tavA'dharmeNa sa na sthAsyAti sarvathA, rAkSasenoktamahaM sarvaM prayatnena sthApayiSyAmi ityukte mantri daNDaprabhAvaM jJAtvA, ghaTaM ca tasmai arpayitvA daNDaM ca gRhItvA'gratazcacAla / tasya mantriNo gacchato dvitIyadine 13bubhukSA lagnA, tadA tena daNDazcAlApito, yattvaM bhojanaM dAsyasi ? tenoktaM na hi bhojanadAne mama sAmarthyam, Adau rUpavinAzinI kRzakarI kAmasya vidhvaMsinI, jJAnaM mandakarI tapaH kSayakarI dharmasya nirmUlanI / putrabhrAtRkalatrabhedanakarI 14lajjAkulacchedinI, sA mAM pIDayati sarvadoSajananI prANApahArI kSudhA // 14 // daNDenoktam anyatkimapi kAryaM mama kathaya, tatkariSyAmi / tenoktaM tarhi kAmaghaTamAnaya / tadA sa AneSyAmItyuktvA''kAzamArgeNa cacAla / gatazca Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 * sulabha-caritrANi sa tatra yatra sa rAkSasa AsIt, tatastaM kuTTayitvA dvAraM bhaGaktvA kAmaghaTaM ca gRhItvA sa mantrisamIpe samAgataH / mantriNAtha sa kAmaghaTa AlApito yattvaM tatra kiM samAdhinA sthitaH ? ghaTenoktaM kva me samAdhiH ? yatastvaM mAM yasya kasya'pyarmiNo'rpayasi mama tu dharmavatAmeva samIpe samAdhirnAnyatra / tatastena mantriNe bhojanaM dattam / tatazca taddvayaM lAtvA sa mantryagratazcacAla / krameNa sa kasyApi grAmasya samIpe samAgataH, tatra tena raivatAcalazatruJjayAkhyatIrthadvayayAtrAM kRtvA pazcAdvalamAnaH kazcitsaGghaH samAgato dRSTaH, saGgha dRSTvA mantrI tvatIvahaSTaH, yataH yAtrArthaM bhojanaM yeSAM dAnArthaM ca dhanArjanam / . dharmArthaM jIvitaM yeSAM te narAH svargagAminaH // 15 // vivekaH saha sampatyA, vinayo vidyayA sh| prabhutvaM ca zriyopetaM, cihnametanmahAtmanAm // 16 // spRSTva zatruJjayaM tIrthaM natvA raivatakAcalam / snAtvA gajapade kuNDe punarjanma na vidyate // 17 // iti vicArya mantriNA saGgho bhojanAya nimantritaH, tadA saGghana tamekAkinaM duHkhitaM ca dRSTvA randhanAya prArabdham, tato mantriNA jalaghaTaM gRhItvA 15saGghamadhyasthacUlhakeSu vAri kSiptam, kathitaM cAtra kenApi na randhanIyaM tathAvidhaM tamasadRzaM dRSTvA vyAkulIbhUtaH saGghapatizcintayati, yadadyA'sya bhojanaM tu dUre'stu, paramAtmIyamapi bhoktuM na zakyate / tadA sarve'pi saGghapatayaH sambhUya vicArayanti / yadadya kiM kariSyati saGghaH ? ayaM tu svodarapUraNe'pi na samarthaH, tathaivAsmAkamAtmanInamapi randhanAya na dadAti / tato vRddhairuktam, atha bhojanavelA jAtA, mantriNAgatya saGgha AkAritaH, saGgho'pi sandehadolArUDha:16 zUnyATavyAM taduktasthAnaM prati cacAla / agrato gacchan saGgho 17dukUlamayaM ramaNIyaM maNDapaM dRSTvA hRSTo vismitazca / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 85 parasparaM pRcchanti janAH, kimidaM satyamasatyaM vA ? dRSTibhramo vA ? atha tatra gamanAntaraM hastena spRSTvA te maNDapaM vilokayanti / tatastena mantriNA ghaTaprabhAveNa tatra suvarNasthAlAni maNDitAni / aSTottarazatasaGkhyAmitA strIbhirdivyA rasavatI 18pariveSitA / tataste parasparaM kathayanti yadIdRzAni phalAni, IdRzAni pakvAnnAni, IdRzI ca rasavatI na kvApi kadAcidapi dRSTA vA''svAditA / atha bhojanAnantaraM tena sakalasaGgha 19paridhApitaH, camatkArapUritaiH saGghapatibhiH pRSTaM, tvayaitAvatkasya balena kRtam ? tenoktaM kAmakumbhabalena, lobhAbhibhUtaiH saGghapatibhiruktaM, yadi tvamasmAkaM kAmaghaTamarpayiSyasi, tadA tava sarvadA sArmika-vAtsalyasya puNyaM bhaviSyati, tvaM tu dharmArthI dRzyase aparaM cAsmAkaM cAmarayugalaM rAjapradaM, chatraM ca 2degsarvarogaviSazastraghAtAdhupadravanivArakaM tvaM gRhANa, kAmaghaTaM cAsmAkaM samarpaya / mantriNoktaM devena tuSTena yadyasyArpitaM bhavati tattatraiva tiSThati, nAnyatra / arthinaH saGghapatayaH kathayanti, tvaM tadarpaya tiSThatu vA mA tiSThatu / tato mantriNA taccAmarayugalaM rAjyapradaM chatraM ca gRhItvA kAmaghaTa: saGghapatibhyaH samarpitaH tadanu hRSTaH san zrIsaGgho mantrI ca calitau svasvasthAnaM prati / dvitIyadine bubhukSito mantrI 21lakuTaM prati vakti, kAmaghaTamAnaya / tenoktamAneSyAmIti kathayitvA sa saGghamadhye gataH, pArzvasthAn subhaTAnAhatya, teSAM ca 22khagakheTakAni bhaGktvA , maJjUSAM ca bhaktvA , surakSitaM kAmaghaTaM gRhItvA sa pazcAdAgataH, vastutrayaM lAtvA mantrI svagRhe prAptaH yataH jaino dharmaH prakaTavibhavaH saGgatiH sAdhuloke, vidvadgoSThI vacanapaTutA kauzalaM sarvazAstre / sAdhvI lakSmIzcaraNakamale vAsanA sadgurUNAM, zuddhaM zIlaM matiramalinA prApyate bhAgyavadbhiH // 18 // atha tasminneva dine rAjJA dharmaparIkSArthaM bIjapUrakadvayamAnAyyaikasya bIjapUrakasya madhye sapAdalakSamUlyaM ratnaM kSiptvA janasya haste vikrayArthamarpitam, tasyoktaM ca, zAkacatuSpathe 22zAkavikrayakAriNe tvayaitatsamarpaNIyam, yAvatA taM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 * sulabha-caritrANi ko'pi na gRhNAti tAvattvayA pracchannavRttyA tatraiva stheyam, yadA yaH ko'pi gRhNAti, tadA tasyAbhidhAnaM mamAgre vAcyam, tena janenApi tathaiva kRtam, atha mantriNo gRhAgamanAntaraM tasya jAyayA mantriNastApopazAntyarthaM tatrAgatya tadeva bIjapUrakaM ratnagarbhitaM gRhItvA mantriNe samarpitaM, mantriNApi tadbhAkSataM tanmadhyAcca ratnaM gRhItam / atha tena janena rAjJo'gre proktaM yanmantrijAyayA tadvIjapUrakaM gRhItaM, tato rAjJA cintitametadapi nUnaM dharmamAhAtmyameva / atha rAtrau mantriNA saptabhUmikaH svarNamayAvAsaH kRtaH, tatra raktaratnakhacitAni24 svarNakapizIrSakANi 25bhAntisma, dvAtriMzadvAjintropetaM divyagItanATyAnvitaM ca nATakaM babhUva / tad dRSTvA zrutvA ca rAjA manasi camatkRtaH san cintayati, kimeSaH svargaH ? kimindrajAlaM vA svapnaM pazyAmi ? iti cintayan sa nizAyAM suSvApa / prAtarmantrI divyavastrANi paridhAya suvarNasthAlaM ca ratnairbhUtvA rAjJe militaH, rAjJA pRSTametAvanti ratnAni tvayA kutaH prAptAni ? mantriNoktaM dharmaprabhAvAt / punA rAjJoktaM rAtrau svarNamayAvAso divyAnATakaM ca kiM tavaivAsIt ? tenoktamevameva / atha tadAvAsaM draSTakAmena rAjJA mantriNe proktamahaM 26svalpaparivArayutastava gRhe bhojanaM kartumicchAmi, tato mAsaprAnte mAM tava gRhe bhojaya, mantriNoktaM svAminnadyaivAhaM yuSmAn bhojayiSyAmi / atastava dezamadhye yAvAnmelApaka:27 samasti, tAvantaM melApakaM gRhItvA mama gRhe bhojanArthamAgantavyam, yathAhaM tAn sarvAnapi bhojayiSyAmi, rAjA cintayati, aho'sya vaNigmAtrasyApi mantriNaH kiyatsAhasaM varttate ! nUnaM tena mama melApakasya pAnIyamapi pAtuM na zakyate, tarhi kiM punarbhojanam ? ruSTena rAjJA tasminneva dine nijadezasarvamelApako melitaH / atha rAjJA mantriNo gRhe tatsvarUpavilokanArthaM pracchannaM28 nijapuruSaH preSitaH, tenApi tatrAgatya yadA mantrigRhasvarUpaM vilokitaM tadA kApi bhojanasAmagrI na draSTA / paraM saptamabhUmau mantrI sAmAyikaM gRhItvA namaskArAn japaMstena dRSTaH, tatastena janena pazcAdAgatya tatsarvaM svarUpaM rAjJe niveditam / tadA rAjJA cintayati nUnameSa mantrI 29grathilIbhUya chuTiSyati, pazcAnmayAtvetebhyo sarvebhyo bhojanaM deyaM bhaviSyati / evaM sa kiMkarttavyatAmUDho jAtaH, etAvatA mantrI rAjJa samIpaM samAgatya vijJapayAmAsa, 'he svAmin ! samAgamyatAm, rasavatI zItalA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 87 jAyamAnAsti' / tat zrutvA rAjJoktaM 'bho mantrin ! tvayA mayApi sArddha kiM hAsyaM prArabdhamasti ? yatastava gRhe tu sAmprataM svalpApi bhojanasAmagrI nAsti' / tadA sacivenoktaM 'he svAmin ! ekazastatra pAdAvavadhArya vilokyatAm' rAjA 3degsavistRtaparikarastatrAgataH, kAmapi sAmagrImanAlokya ca 31roSAruNo jAtaH san cintayati / yataHkoha paiDhio dehadhAriM, tinni vikAra kare / Apa tapAveM parata, para tai hANi karei // 19 // lAgo kohadavAnalo, Dajjhai guNarayaNAI / uvasamajaleM jo olaveM, na sahe dukkhasayAiM // 20 // apUrvaH ko'pi kopAgniH, sajjanasya khalasya ca / ekasya zAmyati snehAt, varddhate'nyasya vAritaH // 21 // eSa yadi bhojanaM na dAsyati / tadA vividhakadarthanayAhaM taM vigopayiSyAmIti cintayanmanuSyalakSaiH parivRto rAjA tatra gataH, tadA tadgRhADambaraM dRSTvA cinyati, kimeSaH svarga: ? kimidaM satyamasatyaM vA ? iti vismitaH san saparivAraH sa evaMvidhAM divyapakvAnnAdimayAM rasavatI bhakSayAmAsa / bhuJjAnaH san sa rAjA pArzvasthAna puruSAn pRcchati, bho janA ! evaMvidhAni paramAnnAni yuSmAbhiH kvApi dRSTAni zrutAni vA? tadA sarvairapi netyuktam evamatIvabhaktyA bhojitAste rAjAdayastena sarve'pi divyavastraiH paridhApitAH, tadanu vismitena rAjJA mantrI pRSTaH, bho mantrinetAvanto janAstvayA kasya prasAdena bhojitAH ? mantriNoktam, devatAdhiSThitamahAprabhAvikakAmaghaTaprasAdena, tat zrutvA rAjJoktaM taM kAmaghaTaM mamArpaya / yataH zatrusaiyAdikRtaparAbhavavAvasare32 sa mama mahopayogI bhaviSyati, tadA mantriNoktamadharmavatastava gRhe sa sarvathA na sthAsyati / rAjJoktamekastvamenaM mamArpaya ahamupAyena taM sthApayiSyAmi / cenna dAsyasi tarhi pratyutAhaM tavA'narthAya bhaviSyAmi / tadA mantriNA sa kAmaghaTastasmai samarpitaH, rAjJApyatiyatnena Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88* sulabha-caritrANi svagRhamadhye sa bhANDAgAre sthApitaH, paritazca khaDgakheTakakarA nijasahasrasubhaTAH sthApitAH uktaM ca tebhyastena dinatrayaM yAvadbhavadbhiH sAvadhAnatayA'sya ghaTasya rakSA vidheyA, yuSmAbhirme bAndhavarUpaiH sevakairidaM kAryaM sAvadhAnatayA vidheyam yataH Ature33 vyasane prApte, durbhikSe shtrunigrhe| rAjadvAre smazAne ca, yastiSThati sa bAMdhavaH // 22 // jAnIyAtpreSaNe bhRtyAn, bAndhavAn vyasanAgame / mitramApadi kAle ca, bhAryAM ca vibhavakSaye // 23 // atha dvitIyadine tasminpure'pi dharmamAhAtmyadarzanAya mantriNA lakuTaM prati proktaM kAmaghaTaM me samAnaya ! evaM mantriprahito lakuye rAjJo gRhe gatvA sarvAn subhayan kuTTayitvA, rudhiraM vamatazca vidhAya, mUrchAbhibhUtAn kRtvA kAmaghaTaM gRhItvA mantrigRhe samAgataH / rAjA kAmaghaTaM gataM dRSTvA 34viSaNNacetA mantrigRhe gatvovAca, 'bho maMtrin ! tavoktaM sarvaM satyaM jAtam, sAmpratamayamanarthaH samutpannaH, ataH prasAdaM kRtvA mamaitatsainyaM 35sajjIkuru / evaM rAjJaH bahvAgraheNa mantrI tatra gatvA teSAM subhaTAnAmupari prabhAvAnvitaM cAmaraM DhAlayitvA sarvAnapi subhayan sajjIkRtavAn / tato mantriNoktaM kiM dRSTo'yaM yuSmAbhirmama dharmaprabhAvaH ? rAjJoktaM dRSTaH, tato rAjJApi dharmo'GgIkRtaH, proktaM ca sarvamapi zubhaM dharmAdeva bhavati, ato'ho dharmaprabhAvo jayati, sarvanagaralokairapi dharmasya prabhAva eva manasi kRtaH / cintitaM ca tai: kITikAsaJcitaM dhAnyam, makSikAsaJcitaM madhu / kRpaNena saJcitA lakSmI-raparaiH paribhujyate // 24 // athaivaM kiyaddinAni yAvadrAjJA dharmaprabhAvo mAnitaH, punarapi 36calacitena rAjaikadA maMtriNe proktam, bho mantrin ! ghuNAkSaranyAyenaikazastava bhAgyaM phalitam, paraM nAyaM dharmaprabhAvaH, idaM sarvamapi pApaphalameva, atastvaM dvitIyavAraM punarapi mama puNyaphalaM darzaya kAmaghaTaM, cAmarayugalaM, lakuTaM cAtra muktvA sabhAryo'pi dezAntare gatvA dhanamarjayitvA punarapi yadi tvamatrAgamiSyasi, tadAhaM tava dharmaprabhAvaM mAnayiSyAmi, nAnyathA, tataH paropakAratatpareNa mantriNA tadapi mAnitam / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 89 . _ tadanu mantrI rAjJe nijagRhaM sambhAlya sabhAryo'pi dezAntaraM gacchan kiyadivasaiH samudrataTe gambhIraM nagapuraM prAptaH, nagarAsannavATikAyAM ca devakule devanatyarthaM zrIvItarAgaprAsAde prAptaH / tadavasare 3 tatrasthajanamukhAttena zrutaM yatsAgaradattanAmA vyavahArI pUritayAnapAtro 38dvIpAntaraM prati gacchan lokebhyo dAnaM dadAti tat zrutvA sa mantryapi nijabhAryAM tatraiva muktvA dAnagrahaNArthI samudrataTe samAgataH, tatra tena dAnArthijanAnAM bahusamudAyo milito dRSTaH, yataH yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH, sa paNDitaH sa zrutavAn guNajJaH / sa eva vaktA sa ca darzanIyaH, sarve guNAH kAJcanamAzrayante // 25 // ito mantriNA sarvalokebhyo dravyadAnAntaraM vAhane caTitaH sAgaradattavyavahArI dRSTaH, tena so'pi dAnArthaM jalamadhye kiyadbhUmi lavayitvA tasya vAhane caTitvA zreSThinaH pArzve dAnaM yAcitavAn, vyavahAriNApi tasmai dAnaM dattam, evaM dAnaM gRhItvA mantrI yAvatpazcAdAgantumicchati, tAvatsuvAyunA pUritaM pravahaNaM samudramadhye dUraM gatam / tena sa pazcAttaTe samAgantuM na samartho babhUva, pravahaNamadhye eva ca sthitaH, atha sAgaradattena vyavahAriNA mithaH kathAprasaGgena sa mantrI sakalakalAkalApakuzalo jJAtaH, tatastena vyavahAriNA mantriNe pRSTam, tvaM lekhalekhanAdikaM39 dharmakalAJca kimapi vetsi ? tenoktaM vedmi yataH bAvattarikalAkusalA, paMDiyapurisA apaMDiyA ceva / savvakalANaM pavarAM, je dhammakalAM na jANaMti // 26 // tadA vyavahAriNoktaM tarhi tvaM mama vyApArasambandhilekhAdikAryaM kuru / tenApi tadaGgIkRtaM tato vyavahAriNApi sa lekhAdikArye sthApitaH, evaM sa tatra sukhena kAlaM gmyti| atha mantriNA devakule muktA tasya bhAryA vinayasundarI svapativArtAmalabhamAnA kumbhakAragRhe sthitA, kumbhakAreNApi tasyAH puNyazIlamAhAtmyena Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 * sulabha caritrANi sA nijasutApade sthApitA yataH - lajjA dayA damo dhairyaM, puruSAlApavarjanaM / ekAkitvaparityAgo, nArINAM zIlarakSaNaM // 27 // atha sA satI tatrasthA svocitAnevaMvidhAnniyamAn jagrAha, yathA bhartturmilanAvadhi bhUmau zayanIyaM snAnaM na kAryaM, raktavastrANi tyAjyAni, puSpAGgarAga vilepanaM tyAjyaM, nA''svAdyaM tAmbUlaM, lavaGgailAcIjAtiphalAnAM niyamaH, zarIramalo'pi vibhUSArthaM nApaneyaH, sarvazAkAnAM niyamaH, dadhidugdhapakvAnnaguDakhaNDazarkarApAyasaprabhRtisarvasarasamAhAraM na bhokSye / nIrasa 41 evAhAro mayA grAhyaH sadaikabhaktameva kAryaM, mahatkAryaM vinA gRhAdbahirna nirgantavyaM, gavAkSeSu na sthAtavyaM lokAnAM vivAhAdyapi na vIkSaNIyaM sakhIbhirapi saha 42 narmAlApapuruSastrIzrRGgArahAsyavilAsanepathyAdikA 43 vikathA 44na kAryA, vairAgyakathaiva paThanIyA guNanIyA ca / karmakarAdibhiH sahApyAlApasaMlApAdi na kAryam, tarhi anyapuruSaiH saha tu dUre eva, citrasthA api puruSA nAlokanIyA iti / atha sa mantrI tena vyavahAriNA saha sukhena ratnadvIpaM gataH, tatra surapuraM nAma nagaram, zakrapuraMdarAbhidhazca rAjA / atha tena vyavahAriNA pravahaNAtsarvakrayANakAnyuttArya 45 vakSAreSu kSiptAni teSAM krayavikrayAdisarvavyavasAyastena mantriNe samarpita:, tena sa mantri tatra sarvavyavasAyaM karoti, sAgaradatta vyavahArI tu nagarAntaH sthitagaNikAyAmAsakto jAtaH / yataH yauvanaM dhanasampattiH, prabhutvamavivekitA 46 / ekaikamapyanarthAya, kiM punastaccatuSTayam // 28 // atha sa zreSThI tu tayA vezyayA saha viSayasukhaM bhunakti, ekadA tayA vezyayA cintitam, yadasya zreSThino yo dharmabuddhinAmA vyApArAdhikArI vartate, sa yadi kenacidapyupAyenAsmAkaM gRhe samAgacchettadA no bahudravyalAbho bhavet, yataH sa eva sarvadravyAdhikAryasti / evaM vicAryetthaM saJjitaSoDazazrRGgArA kapaTanATakaikapaTu:47 sA gaNikA mantriNaH kSobhanArthaM samAgatA / tatrAgatya tayA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 91 vividhahAvabhAvAdivilAsaceSTitairmantriNaH kSobhanArthaM bahava upAyAH kRtAH, paraM svadArasantoSavratadhAriNo mantriNo hRdaye tayA manAgapi rAgabhAvo notpAdita:saMsAre 8 haya vihiNA, mahilArUveNa maMDiyaM pAsaM / bajhaMti jattha muDhA, jANamANAvi bajhaMti // 29 // tasmAddharmArthibhistyAjyaM, paradAropasevanam / nayanti paradArAstu, narakAnekaviMzatiM // 30 // bhakkhaNe devadavvassa, paratthIgamaNeNa ya / sattamaM narayaM yAMti, sattavArA u goyamA // 31 // - evaM mantriNaM svahAvabhAvavilAsAdibhirapyakSubdhaM49 vijJAya niSphalI50 bhUtanijamanorathA sA vezyA pazcAnnijagRhe samAgatA / evaM parivarjitakusaGgasya tasya mantriNastasmin sakale'pi nagare prasiddhirjAtA, yataHsIlaM uttamavittaM, sIlaM jIvANa maMgalaM paramaM / sIla duhaggaharaM, sIlaM sukkhANa kulabhavaNaM // 32 // vahnistasya 51jalAyate jalanidhiH 52kulyAyate tatkSaNAt, meruH 53svalpazilAyate mRgapatiH sadyaH 5 kuraGgagAyate / vyAlo55 mAlyagaNAyate viSarasaH 56pIyUSavarSAyate, yasyAGge'khilalokavallabhatamaM zIlaM samunmIlati // 33 // ekadA rAjJA tannagare taTAkaM khAnayituM prArabdhaM, tataH kiyaddivasailikhitatAmrapatrANi niHsRtAni / janaizca rAjJe samarpitAni, rAjJA ca tatra likhitalekhaparivAcanAya tAni paNDitebhyaH samarpitAni, kintu tatra 57lipyantarasadbhAvAtko'pi tAni vAcayituM na zaknoti / tadA kautukapriyeNa rAjJA paTaho vAdito-yathA yaH ko'pyamUnyakSarANi vAcayiSyati tasya rAjA svIyakanyAmarddha rAjyaM ca dAsyati, iti vAdyamAnaH paTahaH krameNa mantrigRhasamIpe samAgataH / tadA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 * sulabha- caritrANi mantriNA sa paTahaH spRSTaH, tato mantriNA nRpasabhAyAM gatvA tAni tAmrapatrANi vAcitAni, yathA yatraitAni patrANi niHsRtAni, tataH pUrvadizi dazahastAni gatvA kaTipramANaM bhUmau khanitAyAM satyAM tatraikA mahatI zilA sameSyati / tasyA adhazca dazalakSAH suvarNAnAM santi, tat zrutvA sarveSAM camatkAro'bhUt, kautukAlokanotkaNThitamAnasena rAjJoktaM, tarhi sampratyeva tatra gatvA vilokyate / tataH sarvajanaparivRto rAjA tatra gataH tAmrapatroktavidhizca tena kRtaH, dazalakSA: suvarNAnAM niHsRtAH, sarveSAM ca mahAn harSo jAtaH, rAjJApi mantriNaH prazaMsA kRtA, yadaho kIdRzaM jJAnasya mAhAtmyamastIti, yataH - , vidvattvaM ca 58 nRpatvaM ca naiva tulyaM kadAcana / svadeze pUjyate rAjA, vidvAn sarvatra pUjyate // 34 // rUpayauvanasampannA, vizAlakulasambhavAH / vidyAhInA na zobhante, nirgandhA iva kiMzukAH 59 // 35 // varaM daridro'pi vicakSaNo naro, naivArthayukto'pi suzAstravarjitaH 60 / vicakSaNaH kArpaTiko'pi zobhate, na cApi mUrkhaH kanakairalaGkRtaH // 36 // vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchannaguptaM dhanam, vidyA bhogakarI yazaHsukhakarI vidyA gurUNAM guruH / vidyA bandhujano videzagamane vidyA paraM daivatam, vidyA rAjasu pUjitA na hi dhanaM vidyAvihInaH pazuH // 37 // sulabhAni hi zAstrANi, gurUpadezastu durlabhaH / ziro vahati puSpANi, gandhaM jAnAti nAsikA // 38 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 93 yasya nAsti svayaM prajJA, zAstraM tasya karoti kim / locanAbhyAM vihInasya, darpaNa: kiM kariSyati // 39 // paNDiteSu guNAH sarve, mUrkhe doSAstu kevalAH / tasmAnmUrkhasahasreSu, prAjJa eko na labhyate // 40 // akulIno 61nRpIbhUto, mUrkhaputrazca paNDitaH / adhanena dhanaM prAptam, tRNavanmanyate jagat // 41 // atha rAjJA tasmai mantriNe saubhAgyasundaryabhidhAnA svakanyA nijaM cArddha rAjyaM dattam / tathaivAnekagajahayaratnamaNimANikyasvarNAdibhRtAni dvAtriMzatpravahaNAnyapyarpitAni, evaMvidhAM tasyaddhiM dRSTvA sAgaradattavyavahArI hRdi prajvalituM lagnaH / atha sa sAgaradatto nijazeSakrayANakAni vikrIya tatrasthairnAnAvidhairaparaiH krayANakaiH pravahaNamApUrya pazcAnmanasIjyA jvalamAna: svadezIyatvAjjanena mantriNamAkArayAmAsa / tadA mantriNApi nijazvasurarAjJe proktaM yadahaM yAsyAmi svedeze, tadA rAjJapyarddharAjyamUlyapramANAni svarNamANikyAdiratnAni bhRtvA'STau pravahaNAni tasya samarpitAni / samudrataTaM yAvacca rAjA taM preSayituM samAyAtaH, tatastau mantrivyavahAriNau samudramadhye calito, atha sa sAgaradattavyavahArI mantriNo ratnabhRtAni pravahaNAni rUpavatI ca patnIM dRSTvA lobhadazAM prAptaH san cintayati koho pIiM paNAsei, mANo viNayanAsaNo / mAyA mittiM paNAsei, loho savvaviNAsaNo // 42 // atha kapaTenainaM cenmArayAmi tadaitatsarvamapi me svAdhInaM bhavet / iti vicArya tena mantriNA sahA'dhikA priitirmnndditaa| dadAti pratigRhNAti, guhyamAkhyAti pRcchati / bhuGkte bhojayate caivam SaDvidhaM prItilakSaNam // 43 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 * sulabha- - caritrANi athaikadA sAgaradattena mantriNaM prati proktaM, pRthakpRthakpravahaNasthayorAvayoH kA prItiH ? atastvaM mama pravahaNe samAgaccha ! tataH saralasvabhAvo mantrI tasya yAnapAtre gataH / sAgaradattenoktaM yadyAvAM vAhanaprAnte samupavizyollolajjaladhikallolalIlAM62 pazyAvastadA varaM, mantriNApi tadaGgIkRtam / athAvasaraM prApya lobhAbhibhUtena tena sAgaradattena mantrI samudrAntaH pAtitaH, mantriNA tu patataiva namaskArasmaraNAnubhAvena phalakaM labdham tato'nantaraM sarvANyapi pravahaNAni tvagrato gatAni / atha sa duSTaH sAgaradattaH kUTazokaM vidhAya vilapantyA rAjaputryAH pArzve samAgatya mAyayA vilapan sannuvAca, he bhadre ! yadi tvaM maduktaM kariSyasi tadAhaM tvAM mama sarvakuTambasvAminIM kariSyAmi / tasyaivaMvidhavacanatastayA caturayA jJAtaM nUnamanenaiva durAtmanA lobhAbhibhUtatayA mama svAmI samudramadhye pAtito'sti / yataH divA pazyati no 63 dhUkaH, kAko naktaM na pazyati / apUrvaH ko'pi kAmAndho, divAnaktaM na pazyati // 44 // na pazyati hi jAtyandhaH, kAmAndho naiva pazyati / na pazyati madonmatto, arthI doSaM na pazyati // 45 // kimu 64 kuvalayanetrAH santi no nAkinArya65 stridazapatirahalyAM tApasIM yatsiSeve / manasi tRNakuTIre dIpyamAne smarAgnau, ucimanucitaM vA vetti kaH paNDito'pi // 46 // vikalayati kalAkuzalaM tattvavidaM paNDitaM viDambayati / adharayati dhIrapUruSam, kSaNena makaradhvajo devaH // 47 // , atha svazIlarakSArthaM tayoktaM samprati mama duHkhaM varttate, ato nagaragamanAnantaraM cintayiSyate / iti tadvacasA sAgaradattaH svastho jAtaH, itastasya pravahaNamapi suvAyunA pUritaM gambhIrapuranagare prAptam, tAvatsaubhAgyasuMdarI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 95 svazIlarakSArthaM pravahaNAduttIrya nikaTasthazrImadRSabhadevaprAsAdamadhye gatvA kapATau dattvA ca sthitA / uktaM ca tayA, yadi mama zIlaprabhAvaH syAttarhi mamodghATanaM vinA kapATau modghaTatAm, atha sa sAgaradattaH svagRhe gataH / / dharmabuddhimantrI tu namaskAraprabhAvAtphalakaM labdhvA krameNa samudrataTaM prAptaH, yataHjiNasAsaNassa sAro, caudasapuvvANa jo samuddhAro / jassa maNe namukkAro, saMsAro tassa kiM kuNai // 48 // eso maMgalanilao, bhavavilao savvasaMtijaNao ya / navakAraparamamaMto, ciMtiamitto suhaM dei // 49 // apuvvo kappatarU eso, ciMtAmaNi apuvvo a / jo jhAyai sayA kAlaM, so pAvai sivasuhaM viulaM // 50 // navakArikkaakkharo, pAvaM pheDei sattaayarANaM / pannAsaM ca paeNaM, samaggeNaM tu mukkhaphalaM // 51 // jo guNai lakkhamegaM, pUei vihie ya jiNanamukkAraM / titthayaranAmagoyaM, so baMdhai natthi sandeho // 52 // aTTheva ya aTThasayA, aTThasahassaM ca atttthkoddiio| jo guNai bhattijutto, so pAvai sAsayaM ThANaM // 53 // ____atha sa samudrataTAdagre bhraman sannekaM zUnyaM nagaraM dadarza zanaiH zanairnagaramadhye pravizan so'nekamaNimANikyaratnavidrumamauktikasvarNAdivividhavastukra yANakApUrNApaNazreNI: satoraNA mandiradhoraNIzcarpa6 dadarza, bADhaM camatkRtazca / sAhasenaikAkyeva nagaramadhye vrajan sa rAjamandire saptamabhUmikopari gataH, tatra khaTvoparyekAmuSTrikAM sa dadarza / tathaiva tatra sa kRSNazvetAJjanabhRtakUpikAdvayaM zalAkAdvayaM ca dadarza, tad dRSTvA vismitaH san sa kautukena Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 * sulabha-caritrANi zvetAJjanenoSTikAyA nayane aJjanaM cakAra / tatprabhAvAcca sA divyarUpA jajJe, tatkSaNameva ca tayA''sanaM muktam, tato mantriNA tasyai pRSTaM kA tvaM ? kasya ca sutA ? kathamevaMvidhA ? kimidaM nagaraM ? kutaH kAraNAcca janarahitaM zUnyam ? iti zrutvA sA kanyA nijanetrAbhyAmazrupAtaM kurvantI prAha bho narapuGgava ! tvamitaH zIghraM yAhi, atraikA rAkSasI vidyate, sA tvAM bhakSayiSyati / tadA mantriNA punarapi pRSTam, he sulocane ! kA sA rAkSasI ? ityAdi sarvaM vRttAntaM tvaM spaSTataraM kathaya, sAha he satpuruSa ! asya nagarasya svAmI bhImaseno rAjA, ahaM ca tasya putrI, sa me pitA tu tApasabhakta AsIt / ekadA kazcittapasvI mAsopavAsI asminnagare samAgataH, sa ca matpitrA bhojanAya nimantritaH, ahaM ca rAjJA tasya piraveSaNAyAdiSTA / tato'sau tApaso madrUpaM dRSTvA cukSobha, rAtrau ca mama samIpe samAgacchan sa 67prAharikaidhRtvA baddhaH, prAtazca nRpasya samarpitaH, rAjJA ca sa zUlAyAmAropitaH, sa ArttadhyAnena68 mRtvA rAkSasI babhUva, tayA ca nagaramuddhvastaM vidhAya pUrvavaireNa rAjA 69vyApAditaH, tad dRSTvA nagaralokAH sarve'pi bhayabhrAntAstataH 7degpalAyanaM cakruH, nagaraM ca zUnyaM jAtam / ahaM tayA mohabhAvato rakSitA / pUrvabhavasnehena mahAmohena ca zvetAJjanenoSTrIrUpeNa sthApitA / pratidinaM ca rAkSasI mama sArakaraNArthamatra samAgacchati / atastvaM pracchanno bhava ? yataH sA rAkSasI sampratyeva samAgamiSyati / punarekadA sA rAkSasI mayA pRSTA, he mAtarahamatrAraNye ekAkinI kiM karomi ? atastvaM mAM mAraya tayoktaM yadi yogyaM varamahaM lapsye, tadA tasmai tvAmahaM dAsyAmi / atha sAmprataM tasyAgamanavelAsti, sA caM kadAcinmahAM tubhyaM datte, tadA tvayA'syA rAkSasyAH pAzrvAdAkAzagAminI vidyA, saprabhAvA khaTvA, 71mahArghyaratnapeTikA, saprabhAve raktazvetakaNavIrakambe,72 divyaratnagranthyau ca, etAni vastUni mArgaNIyAni karamocanAvasare, iti saGketaM gRhItvainAM kRSNAMjanena uSTrikAM kRtvA mantrI pracchannaH sthitaH, itazca manuSyaM bhakSayAmIti vadantI rAkSasI samAgatA / tayA ca zvetAJjanena soSTrikA kanyA cakre tatastayA rAkSasyA saha vArtA kurvantyA svayogyo varo yAcitaH, tadA rAkSasyoktaM kamapi tava yogyaM varaM na Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 97 pazyAmi, kanyayoktamahameva te yogyaM varaM darzayAmi / rAkSasyoktaM tarhyadhunaiva tvAM tasmai dadAmi / tataH pUrvasaGketatastatra mantrI prakaTIbabhUva 73 rAkSasyApi sa tayA saha pariNAyitaH, karamocanAvasare ca khaTvAdipaJcakaM tena yAcitam, tayApi ca tatsarvaM tasmai samarpitam / tato rAkSasI krIDAdyarthamanyatra jagAma / tadA tayA kanyayA mantryUce, he svAmin ! sAmpratamAvAM svasthAnaM gacchAvaH, mantriNoktaM kathaM gamyate ? svapurAdimArgA'parijJAnAt / tataH kanyayoktaM sAmpratamAvAbhyAM ratnagranthidvayaM gRhItvA khaTvAyAM copavizya zvetakambayA sA hanyA, tataH sA cintite pure neSyati, yadi ca kadAcidrAkSasI pRSTe samAgacchettadA tvayA sA raktakaNavIrakambayA hantavyA, tataH sA niHprabhAvA pazcAdyAsyati / athaivaM tayozcalanAnantaraM sA rAkSasI tatra samAgatA / svasthAnaM ca zUnyaM dRSTvA hA ! muSitAsmIti cintayantI sA tayoH pRSThe dhAvitA, militA ca / mantriNA kaNavIrakambayA hatA satI pazcAjjagAma / tato yatra prAktane dve bhAyeM, yatra ca gambhIrapuraM pattanam, tasminneva pure udyAnavanamadhye khaTvAprabhAvAnmantrI samAgAt / kanyAdikaM bahirmuktvA mantrI sthAnavilokanAya nagarAntargataH, itastatraikA vezyA samAgatA / tayA tatkanyArUpaM dRSTvA cintitam, yadyeSA - 'smadgRhe samAgacchettadAGgaNe kalpavalyeva ropitA bhavet, ataH kenApyupAyenaiSA grAhyA / iti vimRzya tatpArzve samAgatya sA vadati, vatse tvaMya kasya patnI ? kutazcAgatA ? kva ca tava bharteti pRSTA satI sA tadagre yathAsthitaM nijasvarUpaM jagAda / tadA kapaTapATavopetayA vezyayA kathitaM tarhi tu tvaM mama bhrAtRjAyAsi, kathamatra sthitA ? mantrI tu madgRhe prApta:, tena cAhaM tavAkAraNArtha 74 preSitAsmi, tatastvamehi mayA sArddhaM me mandire, tataH sA saralasvabhAvatayA tadagRhe gatA / nAtyantasaralairbhAvyaM gatvA pazya vanaspatim / saralAstatra chidyante, kubjAstiSThanti 75 pAdapAH // 54 // tayA ca sA nijAvAse saptamabhUmau sthApitA / atha sA vezyAM prati pRcchati kva me bhartA ? sA prAha atra tava bahavo bharttAraH samAyAsyanti ityuktvA tayA svakulAcAraH proktaH, tadA tayA kanyayA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 * sulabha-caritrANi cintitam hA ! atha mayA kathaM svazIlaM rakSaNIyaM ? yataH zIlaM nAma nRNAM kulonnatikaraM zIlaM paraM bhUSaNam, zIlaM hyapratipAti vittamanaghaM zIlaM sugatyAvaham / zIlaM durgatinAzanaM suvipulaM zIlaM yazaHpAvanam, zIlaM nirvRtihetvanantasukhadaM zIlaM tu kalpadrumaH // 55 // atha tayA svazIlabhaGgabhayAdavaparake pravizya kapATAni dattAni / tacchIlaprabhAvAcca tAni kathamapi na samudghaTanti, atha sA prAkpariNItA mantripatnI vinayasundaryapi zrIdattakumbhakAragRhasthitA kenApi kAminA rAjaputreNa hAsyAdinA parAbhUtA svazIlarakSAyai tathaiva sthitAsti / ito'yaM 76vyatikaro rAjalokaiqhataH tataH svanagarAnarthabhItena rAjJA paTahodghoSaNA kAritA / yat yaH kazcidetatkapATatrayamudghATayiSyati, kanyAtrayaM ca vAdayiSyati tasya rAjA svarAjyAI rAjakanyAM ca dAsyati / itaH sa mantrI nijanivAsArthaM sthAnaM vilokya bhojanaM ca gRhItvA yAvattatropavane samAgatastAvattena tatra nijabhAryA na dRSTA / tadA vihvalaH san sa nagaramadhye bhramituM lagnaH, itastena sA paTahodghoSaNA zrutA, vyatikaraM ca vijJAya paTahaM spRSTvA bahujanaparivRto mantrI kumbhakAragRhe samAgataH, tatra ca dvArapArve samAgatya tena pRthvIbhUSaNanagaranirgamanAdArabhya gambhIrapuraprAptivinayasundarIdevakulamocanAvadhi sarvo'pi vRttAnto gaditaH tat zrutvA tUrNaM vinayasundaryA kapATAvudghATitau, upalakSitazca mantrI, tataH zrIyugAdidevaprAsAde samAgatya pravahaNacalanAdArabhya samudrAntaH patanaM yAvattena sambandhaH proktaH tadA ratnavatyApi svareNa svapatimupalakSya kaMpAyavudghATitau / tato'sau mantrI vezyAyA gRhe samAgatya 77phalakaprAptitaH samudrataraNAdArabhya tannagaraprAptisthAnavilokanabhojanagrahaNanimittaM nagaramadhyAgamanaM yAvadvRttAntamuktavAn / tadA tayA tRtIyayApi tathaiva mantriNamupalakSya kapATayavudghATitau / evaM tistrayo'pi bhAryAH svapatimAsAdya svasvavRttAntaM mantriNe kathayAmAsuH, pramuditena rAjJApi nijarAjyArddha svakanyA ca mantriNe dattA / atha mantriNA rAjJe sAgaradattasya vezyAyAzca vRttAnto niveditaH, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 99 tadA rAjJA sAgaradattamAkArya mantrisatkaM sarvaM dravyAdikaM mantriNe dApitam, 79anyAyakAriNastasya ca cauradaNDo dattaH, tadA dayAlunA mantriNA nRpatipAdayorlagitvA sa jIvanmocitaH, atha sajJA vezyAyA api sarvaM dhanAdi gRhItvA, tatkarNanAsikAchedaM ca kArayitvA svadezAtsA bahiniSkAsitA, atha mantrI tAbhizcatasRbhirjAyAbhiH saha dogundakadevavadviSayasukhAnyupabhuJjAnastatra kiyaddinAni sukhenAsthAt, athaikadA pAzcAtyarAtrau sa dharmabuddhirmantrI jAgaritaH san pApabuddhinRpakRtApamAnAdi smRtvA tasya puNyaphaladarzanArthaM prabhAte nijastrIbhiryuto mahatA sainyena pRthvIbhUSaNanagaraM prati cacAla / paracakramAgataM zrutvA pApabuddhinRpo gopuraddhArANi dRDhaM vidhAya nagaramadhye eva sthitaH, tadA mantriNA nRpaM prati dUtaH preSitaH dUtena cAgatya pApabuddhinRpAyoktam, he rAjan ! mama svAmI vadati yanmayA sArddha yuddhaM kuru, no cenmukhe tRNaM gRhItvA nagarAnnirgatyAtrAgaccha / tat zrutvA rAjJoktaM prabhAte yuddhaM kariSye / prAtaH sa pApabuddhirnRpaH sarvabalena yuto yuddhAya bahirnirgataH, dvayoH sainyayoyuddhe jAyamAne sati dharmabuddhimantrI pApabuddhinRpaM baddhvA proktavAn, he nRpa ! kiM tvaM mAmupalakSayasi ? rAjJoktaM he deva ! tvAmAdityamiva ko na vetti ? mantriNoktamevaM na, vizeSalakSaNenopalakSayasva rAjJoktaM nopalakSayAmi mantriNoktaM, so'haM dharmabuddhistava dharmaphaladarzanAyAgato'smi / atha tvaM vada, kiM dharmo'sti vA na ? ityuktvA mantriNA sa rAjA dharmaphalaviSaye 80 dRDhIkRto muktazca / tatastayoH pramodaH samutpannaH / pApabuddhinRpasyApi puNphalaM dRSTvA dharmopari bhAvo jAtaH, tato tau dvAvapi tatraiva nagare sukhena rAjyaM ckrtuH| kiyatA kAlena kevalAjJAnimuni vanapAlamukhAdupavane samavasRtaM zrutvA nRpasacivAdayastaM vandanArthaM samAgatAH, tatra kevalinA'pItthaM dharmadezanA prArabdhA / "bhoge rogabhayaM sukhe kSayabhayaM vitte'gnibhUbhRdbhayam, mAne mlAnibhayaM jaye ripubhayaM vaMze kuyoSidbhayam / dAsye svAmibhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAntAdbhayam, sarvaM nAma bhayaM bhavediha nRNAM vairAgyamevA'bhayam // 56 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 * sulabha-caritrANi yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA, yAvaccendriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nAyuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAnAdIpte bhuvane ca kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH // 57 // duHkhaM strIkukSimadhye prathamamiha bhavedgarbhavAse narANAm, bAlatve cApi duHkhaM 1malalulitavapuHstrIpayaH82pAnamizram / tAruNye cApi duHkhaM bhavati virahajaM vRddhabhAvo'pyasAraH, saMsAreremanuSyA vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit // 58 // nirdravyo dhanacintayA dhanapatistadrakSaNe cAkulo, niHstrIkastadupAyasaGgatamatiH strImAnapatyecchayA / prAptastAnyakhilAnyapIha satataM rogaiH parAbhUyate, jIvaH ko'pi kathaJcanApi niyataM prAya sadA duHkhitaH // 59 // vilambo naiva kartavya AyuryAti dine dine / na karoti yamaH kSAnti-dharmasya tvaritA gatiH // 60 // iti dezanAzravaNAnantaraM rAjJA pRSTam, he bhagavan ! mayA pUrvabhave kiM karma kRtam ? yena mama dharmo'tra nA'bhISTo jAtaH / sacivena ca kIdRzaM karma kRtam ? yenedRzI mahatI Rddhistena prAptA ? tataH kevalI prAha-pUrvabhave yuvAM sundarapurandaranAmAnau bhrAtarAvabhavatAm / sundarastu mithyAtvamohitatvAdajJAnakaSTakartA tApaso jAtaH, purandarastu jainasAdhusaGgatyA tadupadezAnusAreNa jinaprAsAdaM kArayituM prArambhaM kRtvaan| arddhaniSpanne ca jinaprAsAde tenaivaMvidhaH saMzayaH kRto yanmayA bahusahasra-dravyavyayaM kRtvA prAsAdaH kArayituM prArabdho'sti / parametannipiNena-3 mama kimapi phalaM bhaviSyati na vA? iti saMzayakaraNAnantaraM punastena Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 101 , cintitam, hA mayA vyalIkaM dhyAtaM mama 84 prAsAdanirmApaNaphalaM bhaviSyatyeva, iti vicintya tena sampUrNabhAvena sa jinaprAsAdaH 85 sampUrNIkRtaH, AyuSaH kSaye ca yuvAM dvAvapi mRtau / sundarajIvastu bahvajJAnakaSTAddhisAdividhAnena86 tvaM pApabuddhirnRpo jAtaH, purandarajIvastu zrIjainadharmaprasAdAdvimbapratiSThAtIrthayAtrAgurubhaktisAdharmikavAtsalyapauSadhazAlA'nekadInadAnAdi puNyaM kRtvA sa samRddhivAn dharmabuddhinAmA mantrI jAtaH, tat zrutvA tau dvAvapi dIkSAM gRhItvA tapastaptvA cAritrAdyArAdhya kevalajJAnamAsAdya mokSaM jagmatuH // iti zrI dharmaparIkSAyAM pApabuddhirAjA dharmabuddhizca mantrI, ttsmbndhinii|| kamakumbhakathA sampUrNa // : abhyAsa : prazna : 1. rAjJaH pApabuddhiH mantriNaH ca dharmabuddhiH iti nAma kathaM jAtam ? 2. dhanyAnAM api ke narAH dhanyAH ? 3. kasmAt kAraNAt mantriNe kapardidayakSeNa kAmaghaTaH samarpita ? 4. mantriNA saGghabhaktiH viziSTarUpeNa kena prakAreNa kRtA ? 5. mantriNa udAratA kutra kutra dRzyate ? mantriNA kIdRzaM AvAsaM kRtam ? 6. rAjJA kiM dRSTvA dharmo aGgIkRta: ? 7. dvitIyavAraM puNyaphaladarzanArthaM rAjA mantriNaM kiM Adideza ? 8. kumbhakAragRhe sthitA mantripatnI kAn niyamAn jagrAha ? 9. namaskAramahAmantrasya prabhAvo varNyatAm ? 10. trisRNAm bhAryANAm zIla prabhAvaH kena prakAreNa jJAta: ? 11. nRpasya dharme'prItiH mantriNazca dharme prItiH kathaM jAtA ? Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 * sulabha- -caritrANi 1. gira strI. - vAzI // 2. antaH bhavaH AntaraH / ( taddhita ) AntarazcAsau malazca AntaramalaH / ( vi. pU. karma. ) tasya prakSAlanam AntaramalaprakSAlanam / (Sa. tatpu. ) prakSAlane jalasya upamA yAsAM tAH AntaramalaprakSAlanajalopamAH / ( vyadhi. bahu. ) hara utpanna thayelA bhavanA prazAsanabhAM sanI upabhAvANA // 3. duHkhena prApyate duSprApyam / ( prAdi tatpu. ) huH prApta thAya te // 4. nAsti pavargoM yasmin saH apavargaH / ( naJ bahu. ) svargaJca apavargaJca svargApavargoM (dvandva . ) sNargApavargau pradadAti svagApavargapradaH / ( upapada ) 5. anucara puM.- nokara // 6. bubhukSita vibhAvA bhATe 42chato (lUpyo) 7. vATikA strI. - vADI. (jagIyo ) 8. amogha vi. sai // vAsara pu. hivasa / 10. amedhya napuM. viSTA // 11. rasavatI strI. lobhana, 2sordha // 12. na satyam asatyam (naJ tatpu. ) asatyaJca pApaJca asatyapApe / (dvandva) asatyapApAbhyAM bhIrUH tena asatyapApabhIrUNA / (paM. tatpu ) asatya ane pApathI bhIru sevA tenA vaDe // 13. bubhukSA strI. lo4nanI cha / 14. lajjA ca kulaJca lajjAku le (dvandva ) lajjAkule chedayati iti lajjAkulacchedinI / ( upapada) sabhbha khane DuNane chehanArI // 15. saGghasya madhyam saGghamadhyam / (Sa. tatpu . ) tasmin tiSThanti iti saGghamadhyasthA: / ( upapada ) saGghamadhyasthAzcAmI-cUlhakAzca saGghamadhyasthacUlhakAH (vi.pU.karma. ) teSu saGgamadhyasthacUlhakeSu / saMdhanI bhadhyamAM rahelA yUvAoobhAM // 16. sandeha eva - dolA sandehadolA ( avadhA (karma) tAm ArUDha sandehadolArUDhaH (dvi. tatpu. ) zaMDaa3pI hiMyA para yaso // 17. dukUla napuM. rezamI vastra // 18. pariveSita vi. - pIrasAI // 19. parighApita vi. - parezabhAgI rAvAyo / 20. zAstrANAM ghAtaH zastraghAtaH (Sa. tatpu. ) rogazca viSaMzca zastraghAtaJca rogaviSazastraghAtAH (dvandva.) sarve ca te rogaviSazastra - ghAtAzca rogaviSazastraghAtAH / ( karma. ) sarvarogaviSazastraghAtAH Adau yeSAnte sarvarogaviSazastraghAtAdayaH (ba. brI. ) sarvarogaviSazastraghAtAdayazcAmI upadravAJca sarvarogavizastraghAtAdyupadravAH / (vi.pU.karma. ) tAn nivArayati sarvarogaviSazastraghAtAdyupadravanivArakam / tad ( upapada. ) sarve roga viSa zastronA dhAtAhi upadravone nivAranAra - vAtene // 21. lakuTa napuM. 6 / / 22. kheTaka napuM. is (lakaDI ) 23. zAkasya vikrayaH zAkavikrayaH / ( Sa. tatpu. ) zAkavikrayaM karoti iti zAkavikrayakArI / ( upapada.) tasmai zAkavikrayakAriNe / zA vethanAra bhATe // 24. khacita vi. 43 // 25. svarNasya kapizIrSakANi svarNakapi- zIrSakANi / ( Sa. tatpu.) sonAnA aMgarA // 26. svalpaJcAsau parivAJca svalpaparivAraH ( vi.pU.karma. ) svalparivAreNa yutaH svalpaparivArayutaH / ( tR. tatpu.) 27. melApaka puM. bhanuSyono samUha // 28. pracchana Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmakumbhakathA * 103 vi. gupta. 29. na grathilaH agrathila: ( naJ tatpu. ) agrithala: grathilaH iva bhUtvA grathilIbhU / (cvi. sa.) gAMDo thardhane // 30. parivAra puM.- parivAra // 31. arUNa vi. lAla // 32. zatroH sainyam zatrusainyam / (Sa. tatpu.) zatruzainyam Adau yasya saH zatrusainyAdi (ba.bI.) zatrusainyAdinA kRtaH zatrusainyAdikRtaH / (tR. tatpu . ) zatrusaityAdikRtazcAsau parAbhavazca zatrusainyAdikRtaparAbhavaH / ( karmadhAraya . ) zatrusainyAdikRtaparAbhavasya avasaraH zatrusainyAdikRtaparAbhavAvasaraH (Sa. tatpu. ) tasmin zatrusainyAdikRtaparAbhavAvasare zatrusainyAhi vaDe urAyelA parAbhavanA avasaramA 33. Atura puM. - roga, pIDA / 34. viSaNNaM cetaH yasya saH viSaNNacetAH (samA. bahu. ) mehayukta manavANo // 35. na sajjaH asajja: / ( naJ tatpu. ) asajjaH sajjaH iva kurU sajjIkuru // (vi. samA. ) taiyAra 42 // 36. calaJcatad cittaJja calacittam / (vi. pU. karma. ) tena calacittena / 37. tatra tiSThati iti tatrasthaH / ( upapada ) tatrasthazcAsau janazca tatrasthajanaH / (vi.pU.karma. ) tatrasthajanasya mukham tatrasthajanamukham / ( Sa. tatpu. ) tasmAt tatrasthajanamukhAt / tyAM rahelA bhAeAsanA bhuSadhI // 38. anyaH dvIpaH dvIpAntaraH tam jIbha dvIpabhAM / / 39. lekha lekhanAdika napuM. - nAbhuM vagere // 40. pAyasa puM. bhI2 // 41. nirgataH rasaH yasmAta sa: nIrasaH / ( prAhi ja.vI.) rasa nAno // 42. narman napuM. bhazDarI // 43. nepathya napuM. veSabhUSA // 44. viparItA kathA vikathA / (tatpu. ) 45. vakSAra puM. vajAra // 46. vivekaH asti yasya saH vivekI / (taddhita. ) na vivekI avivekI / ( naJ tatpu. ) tasya bhAvaH avivekItA / ( taddhita. ) aviveDIpa. // 47. ekapaTu puM.- ati hoziyAra // 48. sasAramAM duSTa evA bhAgyavaDe mahilArUpe pAzo racAya che. jyAM mugdha jIvo to baMdhAya chepA bhaeara vo pe| isAya che. 49. akSubdha vi. kSobha nahi pAbhela // 50. nirgataM phalaM yasmAt saH niSphalaH / (prAdi ba. vrI. ) na niSphalaH aniSphalaH / (naJ tatpu.) aniSphalaH niSphalaH iva bhUtaH niSphalIbhUtaH / (cvi. samAsa ) nijasya manoratha: nijamanoratha / ( Sa. tatpu. ) niSphalIbhUtaH nijamanorathaH yasyAH sA niSphalIbhUtanijamanorathA / ( samA. bahu. ) niSisa thayelA potAnA manorathavANI // 51. jalAyate, kulyAyate / vagere prayogo nAbhadhAtunA bhae vA // 52. kulyA i Acarati kulyAyate / nI samAna thAya che // 53. svalpA zilA svalpazilA / (vi. pU. karma) svalpazilA iva Acarati iti svalpazilAyate / nAnI zIlA Thevo thAya che. // 54. kuraGga pu.-3278. // 55. vyAla pu. sarpa. // 56. pIyUSasya varSA pIyUSavarSA / (Sa. tatpu.) pIyUSavarSA iva Acarati iti pIyUSavarSAyate / abhRtanI varSA ThevuM aayre| 5re che. 57. lipyantara puM. - anyabhASA 58. nRn pAti nRpaH [ upapad] nRpasya - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 * sulabha-caritrANi bhAvaH nRpatvam / 5j. 59. kiMzuka puM.-3zuAna 8. 60. zobhanaJca tad zAstraJca suzAstram |(su pUrva. karma.) suzAstreNa varjitaH suzAstravarjitaH |(tR. tatpu.) 61. na nRpaH anRpaH / anRpaH nRpaH iva bhUtaH nRpIbhUtaH / [vi.] 62. jalaM dhIyate asmin jaladhiH [upapada ulazcAsau jaladhizca ullalajjaladhiH [vi. pU. karma.] ullalajjaladheH kallolA: ullalajjaladhikallolAH [Sa. tatpu.] ullalajjaladhi-kallolAnAM lIlA tAm ullalajjadhi-kallolalIlAm / 7tA mevA samudramA taraMgonI dAdAne // 63. ghUka puM. dhu17 // 64. kuvalayamiva netre yAsAntAH kuvalayanetrAH / (upa. bahu.) bhagavA netravALI II 65. Indra mahArAjAne kamaLa jevA netravALI apsarAo na hatI? ke tApasI evI ahalyAne bhogavI athavA tRNanI jhUMpaDI jevA mananI aMdara kAmarUpI maniTa thaye chate paMDita bhAsa 59 // 6yita-anuthitane to nathI. 66. dhoraNI strI. - shrenni|| 67. prAharika puM. suma2 // 68. ArttaJca tad dhyAnaJca ArtadhyAnam [vi.pa.karma. tena ArtadhyAne / maadhyiaanthii||69. vyApAdita vi. bharAyo. // 70. palAyana napuM.-nAza // 71. mahAAni ca tAni ratnAni ca mahArghyaratnAni / [vi. pU. karma.] mahArghyaratnAnAM peTikA / [Sa. tatpu.] / mitI ratnonI peTI // 72. kambA strI. soTI // 73. na aprakaTa: aprakaTaH / [naJ tatpu.] aprakaTaH prakaTaH iva babhUva prakaTIbabhUva / (cci.)||74. AkAraNa napu.-posA. // 75. pAdAbhyAM pibanti pAdapAH ( upapada.) // 76. vyatikara puM.- vRttAnta // 77. phalaka napuM.-pATiyu // 78. satka vi. - saMbaMdhI // 79. na nyAyaH anyAyaH / (naJ tatpu.) anyAyaM korati anyAyakArI / (upapadaH) tasya anyAyakAriNaH / anyAya 42nArane // 80. na dRDhaH adRDhaH / (naJ tatpu.) adRDhaH dRDhaH iva kRtaH dRDhIkRtaH / (vi.) // 81. malena lulitam malalulitama (tR. tatpu.) malalulitaJca tad vapuzca malalulitavapuH / (vi. pU. karma.) bharathI 52Ayeda zarI2 // 82. striyAH payaH strIpayaH / (Sa. tatpu.) strIpayasaH pAnam strIpayaH pAnam / (Sa. tatpu.) strIpayaHpAnena mizram strIpayaHpAnamizram / (tR. tatpu.) // 83. nirmApaNa napuM. jnaavb|| 84. prAsAdasya nirmApaNam prAsAdanirmApaNam / (Sa. tatpu.) prAsAda-nirmANapasya phalam prAsAdanirmAphalam / (Sa. tatpu.) maDesanA nibhAnuM 35 // 85. na sampUrNa asampUrNaH |(nny ta.pu.) asampUrNaH sampUrNa iva kRtaH sampUrNIkRtaH / (cci.) sampUrvA rAyuM // 86. hiMsA Adau yasya saH hiMsAdiH |(b. vI.) hiMsadeH vidhAnam hiMsAdividhAnam / (Sa. tatpu.) tena hiMsAdividhAnena / simAnA vidhAnathI / / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . [13] // zrIjambUkumAracaritram // ekadA rAjagRhe zrIvardhamAnaH samavasRtaH, zreNiko vadanArthamAgataH, tasminnavasare kazcitsuraH prathamadevalokAdAgataH sUryAbhavannATyaM vidhAya tena nijAyuHsvarUpaM pRSTam, bhagavatoktamitaH saptame dine cyutvA tvaM manuSyabhavaM prApsyasi / iti zrutvA sa svasthAnaM gataH, zreNikenoktam svAmin / kvAyamavatAraM prApsyati ? vIreNoktaM rAjagRhe jambUnAmAyamantimaH kevalI bhaviSyati / zreNikenoktam prabho ! asya pUrvabhavasvarUpaM me kathyatAm, bhagavAnAha, jambUdvIpe bharate sugrIvanAmani grAme rAvaDanAmA vaNigasti, tasya revatI patnI, tatkukSisamutpannau bhavadevabhAvadevau dvau putrau / ekadA bhavadevena dIkSA gRhItA, sa viharan ekadA nijagrAme samAgataH, navapariNItAM nAgilAM striyaM muktvA lajjayA bhAvadevenApi bandhusamIpe cAritraM gRhItam / bhavadevo mRtvA svarga gataH, bhAvadevo bhavadevamaraNAnantaraM cAritrabhraSTo jAtaH, lajjAM tyaktvA navapariNItAM nAgilAM saMsmaran bhogAzayA sa gRhamAgataH, grAmAvahiH prathama jinezvaraprAsAde sthitaH, etasminnavasare 'tapa:kRzAGgI nAgilApi jinayAtrArthaM tatrAgatA, tayA svakIyaH patirupalakSitaH, iGgitAkAreNa kAmAturazca jJAtaH / nAgilayA pRSTam, kimarthaM mune ! Agato'si, sAdhuruvAca madIyA nAgilA bhAryA, tasyA hetoH samAgata'smi / lajjayA pUrvaM saMyamo gRhItaH, paraM premabhAvaH kathaM yAti ? nAgilA yadi milati tadA sarvamapi vAJchitaM phalati, nAgilA kathayati cintAmaNi muktvA ka: karkaraM gRhNAti ? gajaM vihAya ko rAsabhArohaNaM karoti ? pravahaNaM dUre tyaktvA ko mahatIM zilAmAzrayati ? kaH suratarumutkSipya dhattUrataruM vapati ? ityAdyupadezaM dattvA tayA svapatirvAlitaH, tena sa cAritre dRDho jAtaH, cAritraM pAlayitvA tRtIye svarge saptasAgaropamAyurdevo" jAtaH, nAgilApyekAvatAraM kRtvA mokSaM gamiSyati, bhAvadevajIvastatazcayutvA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 * sulabha - caritrANi jambUdvIpe pUrvavidehe vItazokAnagaryAM padmarathanRpagRhe vanamAlArAjJIkukSau putratvenotpannaH, tasyAbhidhAnaM 'zivakumAra' iti, yauvanaM prAptaH, paJcazatarAjakanyAnAM pANigrahaNaM kAritam, ekasminnavasare gavAkSasthitena zivakumAreNa kazcitsAdhurdRSTaH, gavAkSAduttIrya pRSTam / kimarthaM klezasahanam ? sAdhunoktam dharmanimittam, zivakumAreNoktam ko'yaM dharmaH ? sAdhunoktam zravaNecchA cedasmAkaM gurusamIpe samAgaccha, tena sArddhaM sa dharmaghoSAcAryasamIpe AgataH, dharmaM zrutvA tena jAtismaraNaM prAptam, guruM natvA sa gRhe AgataH, mAtApitRbhyAM dIkSAjJA na dattA, gRhavAse eva SaSThabhaktaM pratidinaM karoti / pAraNe 'cAcAmlaM karoti / evaM dvAdazavarSANi yAvattapastaptavA sa prathamasvarge catuH palyopamAyurvidyunmAlInAmA devo jAta:, iti catvAro bhavA jambUsvAmino bhagavatA ' zreNikAgre uktAH / tataH paJcame bhave tatazcyutvA rAjagRhe nagare RSabhadatta zreSThino gRhe dhAriNIkukSau zivakumAradevaH putratvenotpannaH, svapne jambUtarudarzanAjjambUkumAra iti nAma sthApitam / bAlye'pi tena kalAH sakalA abhyastAH, yauvanaM prAptam, atIvarUpavAn, taruNIhariNIpAzarUpaH, tasminnavasare tannagaravAsibhiraSTAbhiH zreSThibhirjambUkumArAya 1degsvakIyakanyAdAnArthaM satyaGkAraH kRto'sti, etasminnavasare tatra zrIsudharmasvAmigaNabhRtsamavasRtaH, zreNiko vandanArthaM samAgataH, RSabhadatto jambUkumAreNa sArddhamAgataH, zrIsudharmApi bhavadavatApopazAntyarthaM puSkarajaladhAropamAM dezanAM dadAti, saMsArasvarUpasyA'nityatA darzitA, yathA kAminAM manazcaJcalam, yathA mUSAgataM 11 svarNam, yathA jalasaGkrAntam vidhumaNDalam, yathA vAyunA hato dhvajaprAntastadvadasthiraM bhavasvarUpam, yathAGguSThalAlApAnena bAlaH sukhaM manyate, tathA'yamapi jIvo ninditairbhogaiH sukhaM manyate, aho ! mugdhatvaM lokAnAm, yatrotpannastatraivAnuraktaH, tAneva spRzan manasi hRSyati / ityAdidezanAM zrutvA pratibuddho jambUkumAraH sudharmAgre kathayati, svAmin ! bhavatAriNIM dIkSAM dattvA mAM stiAraya, sudharmAsvAminoktam, he devAnupriya ! mA pramAdaM kuru iti guruvacaH zrutvA gRhamAgacchan sa rAjamArge Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 107 samAgataH, tatra bahavo rAjakumArAH zastrAbhyAsaM kurvanti, tatraiko lohagolako jambUpArve samAgatya patitaH, jambUkumAreNa cintitam, yadyayaM yantragolako mAmalagiSyattadA manovaJchitaM kathamabhaviSyat ? evaM jJAtvA pazcAdetya gurupArve tena laghudIkSA gRhItA, pazcAtsa gRhamAgataH, pitrozcaraNau praNamya kathayati, ahaM dIkSAM grahISyAmi, anityo'yaM saMsAraH, kimanena kuTumbena ? ahamAntare kuTumbe'nurakto'smi, 12ahamaudAsInyagRhe vatsyAmi, viratimAtuH sevAM kariSyAmi, yogAbhyAso me pitA, samatA dhAtrI mAtA, 13nIrAgataivA'bhISTA mama bhaginI, bandhurvinaya evAnuyAyI, viveka evAGgajaH, sumatireva prANapriyA, jJAnamevAmRtaM bhojanam, samyaktvamevAkSayo nidhiH, asmin kuTumbe mamAnurAgaH, tapasturaGgamamAruhya bhAvanAkavacaM14 paridhAya 15abhayadAnAdikairmantribhiH sahitaH santoSasenApatimagresaraM kRtvA saMyamaguNasenAM 16sajjIkRtya kSapakazreNirUpayA gajaghaTyA parivRto gurvAjJAmeva zirastrANaM17 dhRtvA, dharmadhyAnAsinA AntarAM duHkhadAyinI mohasenAM haniSyAmIti putravacanaM zrutvA pitarau prAhatuH he putra ! ekavAramaSTau kanyAH pariNaya, pazcAvratamaGgIkuru asmadIyaM manorathaM pUraya iti pitRvacasA tena pANigrahaNamaSTAnAM kanyAnAM kRtam, paraM manasA nirvikAraH, ekaikayA kanyayA navanavakoTyaH svarNAnAmAnItAH, aSTau koTya'STakanyAnAM 18mAtulapakSata AgatAH, ekA koTirjambUkumArasya mAtulapakSataH, evamekAzItikoTyaH svarNAnAm, aSTAdazakoTyaH svagRhasthAH, evaM navanavatikoTisvarNAnAmadhipatirjambUkumAro raGgazAlAyAM rAtrau strIbhiH sArdhaM sthitaH kintu na sa rAgadRSTyA vilokayati, na vacanenApi santoSayati, sarAgavacanaizcAlito'pi na calati, tasminnavasare prabhavanAmA cauro jambUgRhe samAgataH, paJcazatacauraparivRtaH kAJcanakoTi gRhNAti sma / granthIn baddhvA mastake lAtvA te yAvannigacchanti tAvajjambUkumAreNa smRtanamaskAramantramAhAtmyAtsarve'pi stambhitAH 19bhittilikhitacitrANIva sthitAH, tadA prabhaveNoktam, he jambUkumAra! tvaM jIvadayApratipAlako'si, abhayadAnAtparamanyatpuNyaM nAsti, prAtaHkAle zreNikaH sarvAnapyasmAn, mArayiSyati / ato muJca muJcAsmAn, gRhANa madIye Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 * sulabha-caritrANi talodghATinyavasvApinyau vidye, arpayaikAM tvadIyAM stambhinI vidyAM, jambUkumAreNoktam mamaikA dharmakalA mahatI vidyAsti, aparA sarva api kuvidyAH,20 ahaM tRNavadbhogAnapahAya vrataM prAtargrahISyAmi, ime bhogA 21madhubindUpamAH, prabhaveNoktam madhubindudRSTAntaM me kathaya, jambUkumAraH kathayati ___ ekasminnaraNye sArthabhraSTaH kazcinnaro vane paribhramati, etasminnavasare AraNyo22 hastI hananAya sanmukhaM dhAvitaH, sa praNaSTaH, hastI pazcAllAnaH, agre gatvA gajabhayAt kUpamadhye sthitAM vaTazAkhAmAzritya lambAyamAnaH sthitaH, tasyAdhastAdvikisatamukhau dvAvajagarau vartate / kUpakasya caturyu pArveSu catvAro lambakAyA:23 sthitAH santi, zAkhAyAM rasapUrito madhumaNDapo vartate / dvau mUSako tAM zAkhAM karttayataH, madhumaNDapAnnirgatA makSikAstaM dazanti, evaM kaSTamApannaH sa mUDhazcirakAlena madhubinduM mukhe prApya tadAsvAdasukhitastatrAste / etasminnavasare kazcidvidyAdharaH samAgataH, tenoktam asmin vimAne samAgaccha, duHkhAniSkAsayAmi, mUl vakti, kSaNaM yAvatpratIkSasva, ekaM bindumAsvAdyAgacchAmi, sa vidyAdharo gataH, mUrko duHkhaM prAptaH, evaM he prabhava ! madhubindu sadRzo'yaM viSayavipAkaH, atropanayaH bhava eva mahatyaTavI, jIvo raGkatulyaH, 24jarAmaraNAvataraNarUpo'yaM kUpaH, viSayajalena pUrNaH, narakagatitiryaggatirUpAvajagarau, kaSAyA viSadharAH, Ayureva vaTazAkhA, dvau pakSau dvau mUSako, mRtyureva gajaH, viSayo madhumaNDapasthAnIyaH, tasya spRhAM kurvannayaM jIvo rogazokaviyogAdyanekAnupadravAn sahate, ato dharma eva mahatsukhaM, vidyAdharasthAnIyo guruH / // iti madhubindUpanayaH // punarapi prabhavaH kathayati, yauvanavayasi putrakalatrAdisakalaparivArastyaktuM na yogyaH, jambUkumAreNoktam ekaikasya jIvasya parasparamanantazaH sambandho jAtaH, yathA'STAdazanAtarAsambandhaH,25 prabhaveNoktam, tadaSTAdazasambandha svarUpaM me kathyatAM jambUH kathayati Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 109 1 mathurApuryAM kuberasenA vezyA, tasyAH kukSAvekaM yugalaM jAt, ekasya kuberadatta iti, aparasyAzca kuberadatteti nAma pratiSThitam, tadyugalaM mudrAlaGkRtaM vastreNa veSTayitvA 26 maJjUSAyAM ca nikSipya yamunApravAhe pravAhitam, prAtaH sA maJjUSA saurIpuraM gatA, dvAbhyAM zreSThibhyAM niSkAsitA, ekena putro gRhIto'nyena ca putrI gRhItA, yauvanaM prAptau karmayogAttayoreva parasparaM vivAho jAtaH, 27sAripAzakakrIDAM kurvatyA kuberadattayA patihaste mudrA dRSTA, svakIyaM bhrAtaramupalakSya viraktA sA saMyamaM jagrAha avadhijJAnaM prAptA / etasminnavasare kuberadattaH kAryArthaM mathurAM gataH, kuberasenayA mAtrA sArdhaM ca lagnaH ekaH putro jAtaH, 28 kuberadattAsAdhvyA jJAnena jJAtam, mahA'nartho jAyate / tatpratibodhArthaM sA tatrAgatya vezyAgRhe samAgatA / rodanaM kurvato bAlasya pArzve AgatA, sAdhvI kathayati re bAlaka ! kathaM rodiSi ? maunaM gRhANa, tvaM mamAbhISTo'si tvayA sArddhaM mama SaT sambandhA varttanta, tvaM mama putraH 1 tvaM mama bhrAtRputraH 2 tvaM mama bandhuH 3 tvaM devaraH 4 tvaM mama pitRbhrAtA 5 tvaM mama pautraH 6 evaM SaT sambandhAH punarhe vatsa ! tava janakenApi sArdhaM mama SaT sambandhAH, sa mama patiH 1 mama pitA 2 mama bandhuH 3 mama jyeSThaH 4 mama zvasuraH 5 mama putrazca 6 evaM tava mAtrApi sArdhaM SaT sambandhAH, sA mama bhrAtRjAyA 1 mama sapatnI 2 mama mAtA 3 mama zvazrUH 4 mama vadhUH 5 mama vRddhamAtA ca 6. iti sAdhvIvacanaM zrutvA pUrvasvarUpaM jJAtvA kuberasenayA vrataM gRhItam bhavapAraM ca prAptA / evaM he prabhava ! asmin saMsAre'nantaza- sambandhA jAtAH, kasya kaH ? ato dharmo eva paramabandhuH / ityaSTAdazasambandhadRSTAntaH, prabhavaH punarapi kathayati, he jambU ! tvayA yaduktaM paraM tatsatyam, aputrasya gatirnAsti, svargo naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA, svargaM gacchati mAnavaH // 1 // iti purANavAkyaM, ato bhogAn bhuGktvA sutaM gRhe sthApayitvA, saMyame mano rakSa | jambUH prAha, na hi sutena 29 sugatikugatyorviparyayaH, 30 sAMsArikajIvAnAM kevalaM mohabhrama evAyAm, yathA mahezvaradattasya putraH kArye nAgataH, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 * sulabha-caritrANi prabhaveNa pRSTam, ko'sau mahezvaradattaH ? jambU prAha, __vijayapure nagare mahezvaradattaH zreSThI, tasya mahezvaranAmA putraH, maraNa velAyAM mahezvaradattenoktam, mama zrAddhadine ekaM mahiSaM hatvA 31tadIyenAmiSeNa sarvo'pi parijanaH poSitavyaH, sa mRtaH, putreNa pitRvacanaM dhAritam / sa mRtvA vanamadhye mahiSo jAtaH, mahezvaramAtA gRhamohena mRtvA gRhe kukurI jAtA / evaM daivayogAtsa eva mahiSa AnItaH, atha mahezvarasya strI kulaTA, tayA saha ramamANo jArapuruSo mahezvareNa mAritaH, sa mRtvA tadgRhe putratvenotpannaH, sa lAlyamAno'sti, sa mahiSo mAritaH, kuTumbena tanmAMsaM bhakSitam, etasminprastAve zrIdharmaghoSanAmA munirgocaryAM tatrAgataH, tadgRhacaritaM jJAnena jJAtvA bhaNitam mArito ballabho jAtaH, pitA putreNa bhakSitaH / jananI tADyate seya-maho mohavijRmbhitam // 1 // evaM zlokaM zrutvA mahezvareNoktam, svAmin kimetat ? sAdhunA sarvamapi kathitaM sa na manyate, kukurIpAzrvAnnidhAnadarzanena pratyaya32 utpAditaH, tato mahezvaraH zrAddhaM muktvA zrAddho jAtaH, kurkuryapi jAtismaraNaM prApya mithyAtvaM tyaktvA svargaM gatA / ato he prabhava ! putreNa kA siddhiH ? iti mahezvaradattadRSTAntastRtIyaH // 3 // prabhavaH prAha, he jambU ! tavaitatprathamaM puNyaM yanmama jIvitadAnaM dattam, mamAyaM ca parivAro yadi bandhAnmokSaM prApnoti, tadAhamapi tava sArthe cAritraM grahISyAmIti nizcayaM zrutvA samudra zrInAmA prathamastrI bhaNati / he prabhava ! bhavAdRzAM33 duSkarmakAriNAM 34cAritraM ghaTate, duHkhinaH sukhApekSayA cAritraM gRhNanti, parantu sukhinAM saMyamakaSTamaniSTam, prAyeNa lokAH paragRhabhaJjakA bhavanti, he prabhava ! yadi tava kathanAdayaM vrataM grahISyati, tarhi hAlikasyeva sa pazcAttApaM prApsyati / prabhaveNoktam, ko'yaM hAlikaH ? samudrazrIH kathayati maNumaNDale baganAmA pAmaro vasati, sa kRSikarma karoti, 35kodravakaGgapramukhaM dhAnyaM ca vapati, sa ekadA putryAH zvazuragRhe gataH, sa tatra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 111 miSTairguDamaNkairbhojitaH, sa ikSuto guDotpattiM jJAtvA svagRhe samAgatya puSpitaM phalitaM kSetramunmUlyekSukhaNDaM vapati sma / striyA vArito'pi na sthitaH, Atmamatiko jAtaH, ikSukSetraM tu na niSpannam, purAtanamapi dhAnyaM gatam, manasi pazcAttApaM kRtavAn, miSTabhojanAzayA purAtanamapi gataM tadvat he prANavallabha ! tvamapi pazcAttApaM prApsyasi, prAptaM sukhaM muktvAdhikasya vAJchA na kartavyA / // iti bagapAmaradRSTAntaH // 4 // jambUkumAraH kathayati, he priye ! yattvayoktam tatsatyam, paraM ye 36aihikasukhAbhilASiNaste duHkhaM prApnuvanti, jJAnAtparaM dhanaM na, samatAsadRzaM sukhaM na, jIvitasamamAzIrvacanaM na, lobhasadRzaM duHkhaM na, AzAsadRzaM bandhanaM na, strIsadRzaM ca jAlabandhanaM na vartate yastAstu strISvatIvalobhavAn sa 3 vAyasa ivAnarthaM prApnoti. striyA pRSTam, ko'yaM vAyasaH ? jambUkumAraH kathayati ____ bhRgukacche revAnadItIre eko gajo mRtaH, tatra bahavaH kAkA militAH santi, gamanAgamanaM ca kurvanti, yathA satrazAlAyAM dvijA milanti, tadvattatra vAyasA militAH santi, tatraiko vAyaso mRtagajakalevarasyA'vamadvAre38 praviSTaH tatraiva ca sa tiSThatyAmiSalampaTaH, tatra grISmakAle dvAraM militam, kAkastu tatraiva sthitaH, varSAkAle tadgajakalevaraM pAnIyapravAheNa vAhitam, avamadvAravikasanAtsa varAko niHsRta, caturdiA pAnIyapUraM vilokayan tatraiva maraNamApannaH, atropanayaHmRtagajakalevaratulyA:39 kAminyaH, viSayI naro vAyasatulyaH, sa bhavajale bruDati, evaM bahulobhena zokaM praapnoti| // iti vAyasadRSTAnta prathamastrIkathA // atha dvitIyA padyazrIH kathayati - he svAminnatilobhena vAnara iva naro duHkhaM prApnoti, prabhavacauraH kathayati taM vAnaradRSTAntaM kathaya, padmazrIH kathayati / ekasmin vane kapiyugaM vasati sukhena ca tiSThati, ekasmin dine devAdhiSThite jalahRde sa vAnaraH patitaH, mAnavarUpaM ca prAptaH, vAnaryapi patitA strIrUpA jAtA vAnareNoktamekavAraM hRde patanena manuSyatvaM prAptam, dvitIyavAraM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 * sulabha-caritrANi patanena ca devatvaM prApsyAmi, striyA vArito'pi patitaH, punarapi vAnararUpaM prAptaH, asminnavasare kenacidrAjJA 4degdivyarUpA sA strI svagRhamAnItA, sa vAnaraca kasyacinnaTasya haste caTitaH, tena nRtye yojitaH, sa vAnaro nATyaM kurvan rAjadvAre samAgataH, vAnaro nijastriyaM dRSTvA'tIvaduHkhaM cakAreti dRSTAntaH / // iti vAnaradRSTAntaH // jambUH kathayati, he priye'nena jIvenAnaMtazo devabhogA anubhUtAstathApi na tRptaH tarhi mAnuSyasukhaM kiyanmAtram, yatheGgAlikena vanamadhyaM gatena madhyAhnasamaye pipAsAtureNa sarvANi jalabhAjanAni niSThApitAni, paraMta tasya pipAsA na gatA, sa tarucchAyAyAM suptaH, svapne samudranadIjalaM pItam, paraM sa na tRptaH, ekapradeze 41kardamayutaM jalaM mukhe dattam, tathApi na tuSTaH, samudrajalena tRpti na prAptastahi kardamena kutaH ? samudrajalopamAH surabhogAH kardamajalatulyAzca mAnuSItanubhogAH / // iti dvitIyastrIkathA // tRtIyayA padmasenayA kathitam, sahasAtkAreNa kAryakaraNena nUpurapaNDitAvatpazcAttApo bhaviSyati, atra nUpurapaNDitAdRSTAnto vAcyaH, tadupari jambUkumAreNa vidyunmAlidRSTAntaH kathitaH, yena mAtaGgIsaGgamena sarvA api vidyA hAritAH, sa cAyaM bharate kuzavardhanagrAme viprakule vidyunmAlimegharathanAmAnau bAndhavau / ekadA vane gatau, kenacidvidyAdharaNe mAtaGgI vidyA dattA, vidyAdhareNoktam, sA mAtaGgI devI bhogaprArthanAM kariSyati paraM manasi dhairyaM rakSaNIyaM na calitavyam, tadA vidyA siddhi prApsyati, dvau bAndhavau sAdhayituM lagnau / tatraiko vihvalamanA42 vidyunmAlI mAtaGgayA calitaH, anyastu guruvacanaM smRtvA na calitaH, tasya vidyA siddhA, SaNmAsamadhye tena bahu dhanaM prAptam, vidyunmAlI tu duHkhI jAtaH, jambUkumAreNoktam, mAtaGgIsaGgatisadRzA mAnuSyastrIbhogAH, ato bahusukhArthinA te tyaajyaaH| // iti tRtIyastrIkathA // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 113 atha caturthI kanakasenA kathayati yadi mAtaGgIsadRzA vayaM tarhi kathaM pariNItAH ? pAnIyaM pItvA gRhapRcchA na kartavyA / he svAmin ! tvamapi kauTumbikavallobhena pazcAttApaM prApsyasi / dRSTAntazcAyam surapure ekaH kauTumbiko vasati, tena kRSikarma kRtam, rAtrau pakSiNAM palAyanArthaM zaGkhaM vAdayati, ekasmin dine taskarA godhanaM gRhItvA tatkSetrapArzve samAgatAH / zaGkhadhvaniM ca zrutvA bhayAturAH pazUn muktvA gatAH, sa kauTumbikaH pazUn vikrIya sukhI jAtaH, evaM vAratrayaM jAtam / ekadA taistaskaraiH tatkauTumbikavRttAnto jJAtaH, te AgatAH, kauTumbiko baddhaH, prahAreNa ca sarala: kRtaH, evaM svAmin ! atilobhAbhibhUtA duHkhaM prApnuvanti / // iti zaGkhadhamakakauTumbikadRSTAntaH // jambUkumAraH kathayati 43 atikAmalAlasA vAnaravad bandhanaM prApnuvanti, vAnaradRSTAntastvayam eko vAnaro grISmakAlaM tRSAturo jalabhrAntyA 44 cikkaNe jalarahite kardame patitaH, yathA yathA zarIre kardamasparzo jAyate tathA tathA zItalamaGgaM bhavati, samagraM zarIraM kardamena liptam, tathApi tRSA na gatA, sUryAtapayogena kardamaH zuSkaH, zarIre pIDA jAtA, tadvat he priye ! viSayasukhakardamenAhaM zarIraM na limpayAmi / // iti vAnaradRSTAntaH // paJcamI strI nabhasenA kathayati he svAmin ! atilobho na kartavyaH, atilobhena buddhirandhatAM gatA, tadupari siddhibuddhyordRSTAnto vAcyaH / jambUkumAraH kathayati, he priye ! bahukathanenApi ahaM jAtyaturaGgama ivotpathena na vrajAmi, jAtyaturaGgamadRSTAntastrayam vasantapure nagare jitazatrurAjA, tasya gRhe ekasturaGgamaH, sa ghoTako Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 * sulabha-caritrANi jinadattazrAvakagRhe muktaH, sa cAtIvalakSaNopetaH, ekadA kenacitpallIpatinA tadghoTakagrahaNArthameko nijasevako muktaH, tena kSAtraM dattvA sa ghoTako niSkAsitaH, parantu sa ghoTako na calati, utpathaM na gacchati, anubhUtaM rAjamArga vinA'nyamArge na gacchati / etasminnavasare zreSThinA jJAtam, cauro baddhaH, ghoTakazca gRhItaH, cauro'pi muktaH / evaM he priye'hamapi sa ghoTaka iva zuddhaM saMyamamArga muktvA caurasadRzIbhirbhavatIbhirAkRSyamANa utpathe na gacchAmi / // iti turaGgamadRSTAnataH // SaSThI strI kanakazrIH kathayati, he priya ! atihaThagrahaNaM na yuktam, AyatirvicAraNIyA / 45 dvijaputra iva rAsabhapucchaM na grahItavyam / prabhaveNoktam ko'yaM dvijaH ? strI kthyti| ekasmin kulagrAme eko dvijaputraH, so'tIvamUrkhaH tasya mAtA kathayati, he putra ! yad gRhItaM tanna mocanIyam, etatpaNDitasya lakSaNam / tena mUrkheNa jananIvacanaM dhAritam, ekasmin dine kumbhakAragRhIta eko rAsabho naSTaH, pazcAdbhUtena kumbhakAreNa dvijaputrAya kathitam / aho enaM kharaM gRhANa, mUrkhaNa rAsabhasya pucchaM gRhItam / rAsabhazcaraNalattAM46 dadAti, tathApi sa pucchaM na muJcati, lokairuktaM bho mUrkha ! pucchaM muJca muJca, tenoktam, mama mAtrA zikSA dattAsti yad gRhItaM tanna mocanIyam / sa mUryo 47nijakadAgraheNa kaSTaM prAptaH / // iti vipraputradRSTAntaH // jambUkumAraH kathayati, he priye ! etatsatyaM kharasadRzyo bhavatyaH, bhavatInAmaGgIkaraNaM kharapucchagrahaNatulyam, lajjAsthAnena pariNItAnAM etadvAkyaM na yuktam, etAni vacanAni sa sahate yasya sthAnaM na bhavati, yo vipra iva RNadhArI bhavati sa dAso bhUtvA tadgRhe tiSThati, vipradRSTAntastvayam ____ kuzasthalapure-ekaH kSatriyaH, tasya gRhe ekA turagI, tasyAH sevArthameko nasca rakSitaH, sa 48naro'harnizaM turagInimittaM yadazanAdi tanmadhyAtsvayamapi pracchannavRttyA bhakSayati / sA turagI kRzazarIrA jAtA, krameNa ca maraNaM prApya tasminneva nagare vezyA jAtA / sa nasca viprakule samutpannaH / ekasmine dine tena Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 115 sA vezyA dRSTA, pUrvabhavasambandhAtsa tadgRhe dAso bhUtvA sthitaH, gRhakarma ca karoti / tadvadahamapi bhogAzayA dAso na bhavAmi / // iti turagIkathA SaSThI // saptamI rUpazrIH kathayati, he svAminnadhunA'smadIyaM kathanaM na kriyate paraM pazcAnmAsAhasapakSivadAtmanA duHkhaM prApsyasi / yathaiko mAsAhasanAmA pakSI vane vasati, sa pakSI suptavyAghramukhe pravizya daMSTrAyAM sthitaM mAMsapiNDaM gRhItvA bahirAgatyaivaM vadati 'mA sAhasaM kuryAt' evaM sa vadati paraM karoti, pakSibhirvArito'pi mAMsalolupI punaH punadaMSTrAyAM pravizati, sa pakSI vyAghraNa kavalitaH / / // iti mAsAhasapakSidraSTAntaH // jambUkumAraH kathayati, dharmamitrameva zaraNe rakSati, yathA pradhAnasya dharmamitreNa sAhAyyaM dattam / draSTAntazcAyam sugrIvapure jitazatrurAjA, subuddhizca mantrI, tasya trINi mitrANi, eko nityamitraH, dvitIyaH parvamitrastRtIyastu juhAramitraH, ityavagatametat / tadupari zloko'yam nityamitrasamo dehaH, svajanAH parvasannibhAH / juhAramitrasamo jJeyo, dharmaH paramabAndhavaH // 1 // // iti mitratradRSTAntaH // iti saptamI kathA // atha dhanAvahazreSThinaH putrI jayantazrInAmA svaM bhartAraM vijJapayati, he svAmin ! ko'yaM vacanavivAda: ? bhavadbhiH sAkaM49 navapariNItAnAmasmAkaM vaktuM na yuktam, paraM kiM kalpitavArtayA vipratArayasi ? bhavadbhiryA yAH kathAH kathitAstAH sarvA api kalpitA eva, yathA brAhmaNaputryA kalpitavArtayA rAjJo mano raJjitam, tathA tvamapyasmAkaM kalpitavArtAbhirmanoraJjanaM karoSi / tasminnavasare sarvAbhirapi kathitam, bho jayantazri ! tAM kathAM kathaya, yAM kathAM zrutvA priyatamo gRhe tiSThati / jayantazrI: kathayati, sAvadhAnAH zRNuta / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 * sulabha-caritrANi bharatakSetre lakSmIpuranagare nayasAranAmA rAjA rAjyaM karoti, sa rAjA gItakathA-nATaka-prahelikA'ntApikAdiSvatIvanipuNaH, navInakathAzravaNarasika: 5degpratyahaM navInAM navInAM vArtA janamukhAt zRNoti / ekadA tena rAjJA nagare paTaho vAdito yatsarvairapi lokairikeNa51 rAjJo'gre navInA kathA kathanIyA / etadrAjJo vAkyaM zrutvA yasya vArakaH samAyAti sa rAjJo'gre gatvA kathAM kathayati / ekadAvasare ekasya brAhmaNasya vArakaH samAyAtaH, sa brAhmaNo'tIvamUrkharAT kathAM vaktuM na jAnAti / tadgRhe ekA putrI vartate, sA'tIvacaturA, tayA pituruktam, tvaM nizcinto bhava, ahaM rAjJo'gre gatvA navInAM kathAM kathayiSyAmIti rAjJo'gre gatA, rAjJA pRSTam bho putri ! kathAM kathaya, yathA manmanoraJjanaM jAyate / brAhmaNaputryA kathitam, he rAjan ! svAnubhUtAmeva vArtA kathayAmi, sAvadhanatayA zrRNu he svAminnahaM pitRgRhe 52navayauvanavatI jAtA, tadA pitrA sadRzakulotpannena brAhmaNaputreNa sArddha madIyo vivAho melitaH, sa navInamelitavivAho madIyo bhartA madIyarUpavilokanArtha madgRhe samAyAtaH, tasminnavasare me mAtApitarau kSetraM gatau, ahamekAkinI53 gRhe sthitA / mayA samyaksnAnabhojanAdinA sa bhartA'tIva santoSitaH, so'pi bhartA madIyamadbhutaM rUpaM dRSTvA'tIvakAmajvarapIDito jAtaH, palyakopari sthito'GgamoTanaM karoti, sarAgavacanaM vadati, puna:punarmAmavalokayati / mayA tadIyo'bhiprAyo jJAtaH, tadA mayA kathitam, bho kAMta ! tvarA54 na vidheyA, pANigrahaNaM vinA 55viSayAdikRtyaM na bhavati / atibubhukSito'pi pumAn kiM karadvayena bhuGkte ? tato'dhunA viSayasevanaM na yuktameveti madIyavAkyaM zrutvA'tIvakAmAturasya tasya kukSau zUlaM samutpannam, tena vyAdhinA ca sa madIyo bhartA mRtaH, tadA mayA sa gRhamadhye bhUmau nikSiptaH, kenApi na jJAtam, mAtrA pitrApi na jJAtam / he svAminniyaM madIyA'nubhUtA vArtA kathitA / tAM zrutvA rAjAtIvasantuSTo jAtaH, sA kanyA gRhe samAyAtA / jayantazrIH kathayati yathA tayA kalpitavArtyA rAjJo mano rAJjitam, tadvattvamapyasmAkaM mano raJjayasi, parantu mithyaiveyaM pravRttiH, ato yaH svakIyaM caraNaM vicArya dhariSyati tasya lajjA sthAsyati, ato he svAmin ! 56bhuktabhogI bhUtvA pazcAccAritraM gRhItvA''tmArthaH saadhniiyH| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 117 // iti brAhmaNaputrI dRSTAntaH / / iti jayantazrIvAkyaM zrutvA jambUkumAraH prAha bho jayantazri ! mohAturamanAH prANI adharme dharmabuddhi nidhAya viSayAdikaM sthApayan karmANi badhnAti, aho ! durantA viSayAH, viSebhyo'pyadhikA viSayA iti satyameva / viSayA mRtAnapi mArayanti / yaduktam - bhikSAzanaM tadapi nIrasamekavAram, zayyA ca bhUH parijano nijadehamAtram / vastra ca jIrNazatakhaNDamayI ca kanthA, hA hA tathApi viSayA na parityajanti // 1 // ato bho vanite ! yadi janmajarAmaraNaviyogazokAdayaH zatravo matsamIpaM nAyAnti tadAhaM bhavatsambandhino bhogAnabhilaSAmi / yathA mAM balAtkAreNa gRhe sthApayatha, tathA rogAdibhyo'pi rakSaNe kiM zaktirasti ? tadA strIbhiruktam, 57svAminnetAdRzaH kaH samartho, yaH saMsArasthiti vArayati, tadA jambUkumAreNoktamahamazucibhRtAyAM mohakuNDikAyAM bhavadIyAyAM tanau na rati prApnomi, yato'nantapAparAzibhavaH strINAM bhavanibandhaH, yaduktam aNaMtA pAvarAsIo, jayA udayamAgayA, tayA itthittaNaM pattaM, sammaM jANAhi goyamA // 1 // panarapyaktama-darzane harate cittaM. sparzane harate balama / saMgame harate vIryaM nArI pratyakSarAkSasI // 1 // iti / ato nAhaM lalitAGgavanmohanimagno'zucikUpe bhavakUpe nivasAmi, tadA strIbhiruktam, svAmin ! ko'yaM lalitAGgo yaH svAmiopanayaM58 nItaH, jambUkumAraH kathayati / vasantapure nagare zataprabho rAjA rAjyaM karoti, tadgRhe rUpavatI nAmnI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 * sulabha caritrANi paTTarAjJI, sA'tIvarUpavatI yauvanAdiguNAkIrNA mohanRparAjadhAnI rAjJo'tIva - vallabhA, parantu sA vyabhicAriNI, ekadA sA rUpavatI gavAkSasthitA nagara kautukaM vilokayati / tasminnavasare lalitAGganAmA kazcidyuvA'tIvarUpapAtraM mArge gacchaMstayA dRSTaH, tadrupadarzanAjjAtamohodayA'tIvakAmAturA rUpavatI ceTIM prati kathayati bho enaM yuvAnamAnaya, tayA tasmai niveditaM madIyA svAminI tvAmAkArayati, ataH samAgaccha mayA sArddhaM matsvAminIgeham, so'pi viSayabhikSAparibhramaNazIlo niHzIlastadgehaM jagAma / sA'pyAgataM lalitAGgaM dRSTvA hAvabhAvilAsavibhramAn vistArayantI, aGgamoTanaM kurvantI, dormUlaM darzayantI, nAbhimaNDalaM vivasanaM 9 kurvantI tadIyaM mano vazIcakAra / yaduktamstrI kAntaM vIkSya nAbhi prakaTayati muhurvikSipantI kaTAkSAn, dormUlaM darzayantI racayati 60 kusumApIDamutkSiptapANiH / romAJcasvedajRmbhAH zrayati kucataTastraMsi vastraM vidhatte, sollAsaM vakti nIvIM zithilayati dazatyoSThamaGgaM bhanakti // 1 // tadIyametatsvarUpaM dRSTvA smarollambhitAGgo lalitAGganAmA tayA sArddhaM bhogAn bubhuje, 61viSayaluptacetano niHzaGka, tAM bhuktavAn / etasminnavasare tadIyo bharttA rAjA samAyAtaH, tadA 62 dvArasthitaceTImukhAdrAjAgamanaM zrutvA sA'tIvabhayavihvalAGgI taM naramazucikUpe sthApayAmAsa, rAjhi Agate, rAjJA sArddhaM ca hAsyavinodAdivArtAM cakAra / so'pi lalitAGgo'zucikUpe sthito mahatIM 63 kSuttRSAdibAdhAM sahate, paravazo jAtaH, manasi cintayati aho ! viSayalAmpaTyam ! dhigmAmakRtyakAriNam ! evaM tatra vasato bahUni dinAni jAtAni / sA rAjJyapi taM visasmAra, dhikstrINAM kRtrimaM prema, lalitAGgastatra tiSThan mRtatulyo jAtaH, varSAkAle jalapUritA'zUcikUpajalapravAheNa vAhito nirgato militaH svajanAnAm, niveditaM sarvamapi svarUpam, viSayAbhilASavimukho jAtaH, kiyadbhirdinairgRhe 64svasthIbhUtaH punarekadA rAjJyA dRSTa upalakSita AkAritazca, lalitAGgenoktam na punarevaM kariSyAmi, viSayAsaktena mahatI mayA vedanA'nubhUteti / tataH paraM viSayavirakto bhUtvA sa sukhI jAtaH, ato bho vanite ! Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 119 yadyahaM viSayAsakto bhavAmi tadA lalitAGgavadduHkhabhAjanaM syAm ato na rate ratiH kartuM yuktaa| // iti lalitAGgadRSTAntaH // evaM kumAreNa zikSA dattA, evaM parasparamuttarapratyuttaravAkyai rajanI nirjagAma / pazcAtstrIbhiruktam, svAmin ! duSkaraM vratapAlanaM / 65anupamo'yaM vairAgyarasaH, yairayaM samyagArAdhitastairmuktipadamalaGkRtamiti strIbhirapi jambUvacaH pramANIkRtam ! tasminnavasare prabhaveNoktaM, madIyaM mahadbhAgyaM yaccaureNApi mayA vairAgyavArtA zrutA / viSayamo'yaM viSayAbhilASaH, dustyajo'yaM viSayarAgaH, dhanyastvaM yena tAruNye'pIndriyANi vazIkRtAni / jambUkumAreNApi taduddhArAya bahavo dharmopadezA dattAH, vairAgyavAsitena prabhavacaureNoktam, tvaM mahAn mamopakArakartA, ahamapi tvayA sArddha vrataM grahISyAmi / prAtaHkAlo jAtaH / zreNikena rAjJA tat zrutam, zreNikenApi bahavo rakSaNopAyAH kRtAH, parantu jambUkumAreNa manasi na dhAritAH pazcAtprAtaH samahotsavaM saptakSetryAM vittaM vitIrya kRtazreNikanRpotsavaH 66prabhavAdipaJcazatIparikalito nijajanakajananIsahitaH pramadAbhiranuzrito nijazvazurazvazrUsaMyutaH zrIsudharmAsvAminaH samIpe cAritraM jagrAha / anukrameNAdhItadvAdazAGgIkazcaturdazapUrvadhArI67 caturjJAnasahitaH sa zrIsudharmasvAmipaTTabhUSaNaM jAto, ghAtikarmakSayAtkevalamavApya muktikAminIkaNThAlaGkAra hAraH snyjaatH| dhanyo'yaM surarAjarAjamahitaH zrIjambUnAmA munistAruNye'pi pavitrarUpakalito yo nirjigAya smaram / tyaktvA mohanibandhanaM nijavadhUsambandhamatyAdarAnmuktistrIvarasaGgamodbhavasukhaM lebhe mudA zAzvatam // 1 // evaM jambUsadRzaH kSaNabharaM viSayasukhaM tyaktvA zAzvata eva sukhe ramante, tatpratyayena prabhavasadRzA api sulabhabodhinaH saMsArAmbudhipAragA bhvntiiti| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 * sulabha-caritrANi // iti zrIjambUkumAracaritraM sampUrNa // : abhyAsa : praznaH 1. nAgilayA bhavadevamuniH kim kathayitvA cAritre dRDhIkRtaH ? 2. zivakumAraH dIkSArthaM gRhavAse kiM karoti ? 3. jambUkumAraH dIkSAM grahaNArthaM pitarau kimakathayat ? 4. AntarikakuTumbaH kIdRzaH? 5. viSayopari jambUkumAra:lalitAGgadRSTAntena strIbhyaH kAM zikSAM dadau ? 6. jambUkumAreNa sAdhU ke ke janAH dIkSAM jagRhuH ? 1. avatAra puM. -4nma // 2. sugrIva iti nAma yasya saH sugrIvanAmA |(b. vI.) tasmin-sugrIvanAmani // 3. navA cAsau pariNItA ca navapariNItA / (vi. ubha. ka.) tAm-navapariNItAm / navI 52dI mevI tene // 4. cAritrAt bhraSTaH cAritrabhraSTaH / (pa. tatpu.) yaritrathI praSTa // 5. kRzam aGgaM yasyAH sA kRzAGgI / (samA. bahu.) tapasA kRzAGgI tapaHkRzAGgI / (tR. tatpu.) tapathI za thye| mNgvaannii|| 6. karkara puM.- is // 7. sAgarasya upamA yasya tad-sAgaropamam ! (vyadhi. bahu.) sAptanAM sAgaraupamANAM samAhAraH saptasAgaropamam (samAhAra sa.) saptasAgaropamam AyuH yasya saH sapta-sAgaropamAyu ) (samA. bahu.) sAta sAgaropamanA aayussyvaanno|| 8. AcAmla napuM.-bhAyaMlisa // 9. bhagaH asti yasya saH bhagavAn ! tena bhagavatA / (taddhita.) 10. svakIyAzcAmUH kanyAzca svakIyakanyAH |(vi. pU. ka.) svakIyakanyAnAm dAnam svakIyakanyA dAnam / (Sa. tatpu.) svakIyakanyAdAnAya idam svakIyakanyAdAnArtham / (catu. tatpu.) // potAnI anyAmonA hAnane bhATe // // 11. mUSA strI.- dhAtu ||nnvaanii // 12.udAsInasya bhAvaH audAsInyam / (taddhita.) audAsInyaJca tad gRham ca audAsInyagRham / (vi. pU.ka.) tasmin-audAsInyagRhe / hAsInatAnA gharamAM // 13. rAgAt nirgataH nIrAgaH nIrAgasya bhAvaH nIrAgatA / (tddhit.)| nIrA5j // 14. kavaca puM.- panta // 15. nAsti bhayaM yasmin tad abhayam / (naJ bahu.) abhayaM ca tad dAnaM ca abhayadAnam / (vi. pU. ka.) abhayadAnam Adau yeSAM te abhayadAnAdikAH(ba. vI.) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjambUkumAracaritram * 121 taiH - abhayadAnAdikaiH / khabhayahAnAhi vaDe || 16. na sajjA asajjA / ( naJ tatpu. ) asajjAM sajjAM iva kRtvA sajjIkRtya / (cvi. sa. ) taiyAra rIne // 17. trANa napuM. 2e|| 18. mAtula puM. - bhAbhA // 19. bhittau likhitAni bhittilikhitAni (sa. tatpu. ) bhittilikhitAni ca tAni citrANi ca bhittilikhita - citrANi / (vi. pU. ka.) lIMta upara sajAyesAM yitro // 20. kutsitAH vidyAH kuvidyA: ( ku pUrvapada ka. ) jarAja vidyAkho // 21. madhubindoH upamAH yeSAM te madhubindUpamAH / ( vyadhi. bahu. ) madhujinhunI upabhAvANA // 22. AraNya ci.- bhaMgalI ( araNye bhavaH AraNya ) 23. lambakAya puM.-sarpa // 24. jarA ca maraNaM ca avataraNaM ca jarAmaraNAvataraNAni / [dvandva] jarAmaraNAvataraNAni rUpaM yasya saH jarAmaraNA-vataraNarUpaH / ( vyadhi. bahu. ) 42 / bharalA ane 4nbha35 / / 25. aSTAdazAnAm nAtarANAm samAhAraH aSTAdazanAtaram / (samAhAra) tasya sambandhaH aSTAdazanAtarAsambandhaH / ( Sa. tatpu. ) khaDhAra nAtarAno saMbaMdha // 26. maJjUSA strI. peTI. 27. sAripAzaka puM. - sogAMjA 28. kuberadattA cAsau sAdhvI ca kuberadattA sAdhvI / ( karma. ) tayA - kuberadattAsAdhvyA Dubera hattA sAdhvI vaDe / / 29. zobhanA gatiH sugati: / (su. pUrva karma. ) kutsitA gatiH kugati: / (ku. pUrva. ka. ) sugatizca kugatizca sugatikugatI / (dvandva.) tayoH sugatikugatyoH sArI ane jarAja gatinuM // 30. saMsAraH eva prayojanaM yeSAm tesAMsArikAH (taddhita. )sAMsArikAzcAmI jIvAzca sAMsArikajIvAH / (vi. pU. ka. ) teSAm sAMsArikajIvAnAm / sAMsArikavono // 31. AmiSa napuM. bhAMsa // 32. pratyaya puM.- vizvAsa // 33. bhavAn iva dRzyante bhavAdRzyaH / ( kRdanta ) teSAm - bhavAdRzAm / ApanA ThevAkhanuM 34. duSTAni ca tAni karmANi ca - duSkarmANi (vi. pU. ka.) duSkarmANi kurvanti iti duSkarmakAriNaH / ( upapada ) teSAm - duSkarmakAriNAm / huSTurbha 42nArAyanuM // 35. kaGgu strI. kheDa bhatanuM dhAnya // 36. iha bhavaH aihikam / (taddhita. ) aihikasya sukham ehikasukham / (Sa. tatpu. ) aihikasukham abhilaSanti iti aihikasukhA - bhilASiNaH / ( upapada.) khA bhavanA sujanI abhilASA 2nArA // 37. vAyasa puM.-jhagaDo 38. avama puM. - guhAdvAra 39. mRtazcAsau gajazca mRtagajaH / (vi. pU. ka. ) mRtagajasya kalevaram mRtagajakalevaram / ( Sa. tatpu. ) tena tulyAH mRtagajakalevaratulyAH / (ta. tatpu. ) bharelA hAthInA sevara tusya || 40. divyaM rUpaM yasyAH sA divyArUpA / ( samA. bahu. ) hivya3pavANI // 41. kardama puM. - SI // 42. vihvalaM mana H yasyaH saH vihvalamanAH / ( samA. bahu. ) vihvasa bhanavANI. 43. atyantazcAsau kAmazca atikAmaH (vi. pU. ka. ) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 * sulabha caritrANi - atikAmasya lAlasA atikAma - lAlasA / ( Sa. tatpu. ) ati amanI 42chA // 44. cikkaNa vi. - thiie| / / 45. Ayati strI. - bhAvi. 46. caraNalattA strI. - sAta. 47. kutsitaH AgrahaH kadAgraha / ( ku. pU. karma . ) nijasya kadAgrahaH nijakadAgrahaH / ( Sa. tatpu. ) tena nijakadAgraheNa potAnA udyAgrarathI // 48. ahani ca nizAyAm ca aharnizam (samAhAra. ) 49. sAkam avya. sAthe 50. ahani - ahani pratyaham / ( avyayIbhAva. ) 62ro4 // 51. vAraka napuM. - vArA2tI. 52. navaM ca tad yauvanaM ca navayauvanam / (vi. pU. ka. ) navayauvanam asti yasyA sA navayauvanavatI / (taddhita.) navA yauvanavANI // 53. ekAkin vi. kheDaluM // 54. tvarA strI. - uAvaNa // 55. viSayaH Adau yeSAm te viSayAdayaH (ba. vrI. ) viSayAdInAM kRtyam / viSayAdikRtyam (Sa. tatpu. ) viSayAhi artha | 56. bhuktaH bhogaH yena saH bhuktabhogI / ( taddhita.) bhogavelA bhogavANo // 57. eSaH iva dRzyate etAdRzaH / khevA prahArano // 58. upanaya puM.-dRSTAnta. 59. vivasana napuM. - vastrarahita // 60. kusumApIDa puM.joDo // 61. luptA cetA yasya saH luptacetanaH (bahu.) viSayeNa luptacetanaH viSayaluptacetanaH (tR. tatpu. ) viSayathI supta manavANI / / 62. dvAre sthitA dvArasthitA / (sa. tatpu.) dvArasthitA cAsau ceTI ca dvArasthitAceTI / (vi. pU. ka. ) tasyAH mukham dvArasthitaceTImukham (Sa. tatpu.) tasmAt dvArasthitaceTImukhAt dvArabhAM rahesI hAsInA bhuSathI // 63. kSut ca tuT ca kSuttRSau / (ita. dvandva.) kSattRSau Adau yeSAM te kSuttRSAdayaH / (ba. vrI. ) kSuttRSAdInAm bAdhA kSuttRSAdibAdhA / ( Sa.ta.pu.) tAm kSuttRSAdibAdhAm / bhU-tarasa khAhi pIDAne. 64. asvasthaH svasthaH iva bhUtaH svasthIbhUtaH / (cvi. sa. ) svastha thayelo || 65. avidyamAnA upamA yasya saH anupamAH // (ba. brI.) 66. prabhavaH Adau ye / te prabhAvadayaH (ba. vrI.) paJcAnAm zatAnAM samAhAraH paJcAzatI / ( dvigu samA.) prabhavAdInAm paJcazatI prabhavAdipaJcazatI / (Sa. ta.pu. ) tayA parikalitaH prabhavAdi - paJcazatIparikalitaH / (tR. ta. pu. ) prabhava Ahi pAMyasothI parivarelo / / 67. caturdazAnAM pUrvANAm samAhAraH caturdazapUrvam / ( dvigu. samA.) caturdazapUrvaM dhArayati caturdazapUrvadhArI / ( upapada. ) thau pUrvane dharanArA // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] // zrIcandanabAlAcaritram // vitIrNa zuddhapAtreSu, dAnaM sadbhAvapUrvakaM / candanAyA iva zrAddhAH, vIre muktyai bhaved dhruvam // 1 // tathAhi-asmin bhArate kSetre kauzAmbItyabhidhA purI vartate, tatra puryAmaneke jinendraprAsAdAH zobhante / tatra dAnAdidharmaparaH zatAnIkAkhyo rAjA nyAyAdhvanAre rAjyaM karoti sma / tena rAjJA ca ceTakanRpasya mRgAvatInAmnI putrI pariNItAsIt / atha tasya zatAnIkanRpasya sugotrAbhidhAno mantrIvaro babhUva / tasya mantriNazca nandAbhidhA priyAsIt / sA jinazAsanazrAvikayA tayA mRgAvatyA saha maitrI kurvANA dharmaM karoti sma / tatraiva ca nagare dhanAvahanAmaika: zreSThI parivasati sma / tasya ca zreSThino mUlAbhidhA patnyabhavat / / itazca chadmasthaH zrIvIrajinendro viharamANaH pauSakRSNapratipaddine tatra nagare samAgataH / tatra ca sa prabhurityabhigrahaM jagrAha / lohanigaDanibaddhAMhiH 1, muNDitamastakA 2, 2kRtopavAsatrayA 3, rudatI 4, rAjaputryapi dAsIbhAvaM prAptA 5, dehalyantaritaikapadA 6, nivRttAyAM bhikSukabhikSAvelAyAM 7, sUrpakoNasthAn 8, kulmASAn 8 ceddadAti, tadaiva mayA pAraNakaM vidheyam, nAnyatheti mahAvIraH prabhurabhigrahaM jagrAha / evamabhigrahaM gRhItvA bhikSAcaryAyAM bhramataH prabhozcaturmAsI vytikraantaa| ___ anyedhuH sa prabhurbhikSArthaM bhraman kalpadruriva tasya sugotramantriNo gRhe samAgAt / tadA durbalagAtraM zuddhAmapi dIyamAnAM bhikSAM kvApyagRhNantaM taM prabhu dRSTvA sugotramantripatnI nandAtIvahRSTA bhikSAM dAtumabhyuttasthau / ghRtakSIrakhaNDAdyAhAraM dadAnAmapi tAmatikramya prabhuranyatra gataH / tadA dUnA nandA nijasvAminaM prati prAha, he svAmin ! ayaM mahAvIraH prabhurbhikSAM kathaM na gRhNAti ? Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sulabha caritrANi 124 * sulabhatasya kimapi kAraNaM na jJAyate, tato yadi tatkAraNaM jJAyate tadA varam / tat zrutvA bhadrakapariNAmo mantrI prAha, he priye ! nUnamannAhAraM vinAyaM 6 prabhurmRtiM gamiSyati / atha yaH kazcidabhigrahaH gRhIto'sti sa yathAtathA jJAtavya eva / mRgAvatyapi prabhuM bhikSAmagRhNataM jJAtvA hRdi dUnA tasmai bhikSAdAnArthaM bahunupAyAn karoti sma / evaM te mRgAvatInande mithaH prItipare prabhuM pAraNArthaM nimantrayAmAsatuH paraM prabhuryadA na kiJcid gRhNAti tadA te ubhe api zrAddhyau hRdi duHkhinyau babhUvatuH / tato nRpo, mantrI, mRgAvatI, nandA ca, te sarve'pi nirantaraM prabhave bhikSAM dAtumupacakramire, paraM prabhuH kathamapi bhikSAM na gRhNAti / tatastairmilitvA parasparamiti dhyAtam, nUnaM prabhuNA cintito'bhigraho'smAbhijJAtuM na zakyate / , itazcampApuryAM dadhivAhanAbhidho rAjA rAjyaM karoti sma / tena rAjJA padmAvatyabhidhA ceTakabhUpaputrI pariNItA, tasyA padmAvatyA dvitIyaM dhAriNItyabhidhAnamapi prasiddhamAsIt / tayozcandanabAlA vasumatI cetyaparAbhidhA putrI babhUva, athAnyadA tayoH zatAnIkadadhivAhananRpayoH parasparaM vairaM jAtam, tena zatAnIko rAjA 'pracchannaM svakIyasarvasainyayutaH svapurAnnirgatya campApurIM 9 veSTayAmAsa / tatastayo raudre mahAraNe jAyamAne zatAnIkasya zatasaGkhyeSu subhaTeSu puryantaH patatsu dadhivAhano rAjA nijaM sarvaM rAjyaM muktvA tato naSTaH / tadA zatAnIkena bhUpena sA campApurI luNTitA tadaikena 10 padikena tasya dadhivAhanabhUpasya priyA dhAriNI, vasumatIputrIyutA gRhItA / evaM sa kauzAmbInAthastatra svAjJAM pravartya svapuraM prati pazcAd vavale / tadA sa padiko'pi te dhAriNIvasumatyau mAtRputryau rathe samAropya ccaal| atha mArge gacchan sa subho dhAriNIM jagau tvaM me priyA bhava tasyaivaM karNakaTukaM vaco nizamya dhAriNI prAha, are! narAdhama ! re! pApiSTha ! tvayaitat kiM proktam ? ahaM parastrI asmi, parastrImaganecchayApi naro narakagAmI bhavati, yataH - svAdhIne'pi kalatre, nIcaH, paradAralampaTo bhavati / sampUrNe'pi taTAke, kAkaH kumbhodakaM pibati // 1 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcandanabAlAcaritram * 125 appA11 dhUle melIo, sayaNaha dIdhI chAra / pagapaga mAthA DhAMkaNuM, jiNa sevI paradAra // 2 // vikramAkrAntavizvo'pi,12 parastrISu rimsayA'3 / kRtvA kulakSayaM jAto, rAvaNo narakA'tithiH // 3 // tat zrutvA tena kAmAtureNa padikena tasyA dhAriNyAH zIlabhajjanArthamaneke upAyAH kRtAH, paraM tasyA mano manAgapi na calitam / atha tasyAH zIlabhaGgArthaM tasmin duSTe padike balAtkAraM kurvati dhAriNyA rAjyA AtmahatyayA 14tUrNaM nijaprANAstyaktAH evaM nijamAtaraM mRtAM dRSTvA vasumatI tadviyogArtAtIva vilalApa, hA mAtaH ! hA mAtaH ! tvaM mAM muktvA kathaM mRtA ? are ! daiva ! tvayAhaM mAtRvihInaikAkinI kathaM vihitA, atha me kasya zaraNaM bhaviSyati ? ityAdi vilapantI sA mUrcchayA patitA zItalavAyunA punarAptacaitanyA sA karuNasvareNa punavilapituM lagnA, taM duSTaM padAtikaM copalambhayAmAsa, are ! duSTa ! tvayaitat kiM kRtam ? atha madIyajananIhantAraM tvAM kimahaM zApena bhasmasAt karomi ? are ! duSTa ! nUnaM tvaM ghore narake yAsyasi / evaMvidhAni tasyA vacAMsi zrutvA 15zApabhIta: sa padAtiko jagau bho 16mRgekSaNe ! mayA kubuddhayaivaitatpApaM vihitam, bhavitavyatAyA agre kasyApyupAyo na calati, rAjA vA raGko vA sarvo'pi bhAvimevAnusarati, atha tvaM vilApaM, bhayaM ca mA kuru, ahaM tvAM pariNetuM necchAmi / ataH paraM tvaM mama bhaginI vA putryasi / evamuktvA sa padAtikastAM vasumatImAzvAsya mRtAyA dhAriNyAH zarIrAddhArAdyAbhUSaNAnyuttArya taccharIraM rathAd bhUmau cikssep| ___ tataH sa padAtiko yAvattAM vasumatI nijagRhe samAnayat, tAvattAM dRSTvA tasya bhAryA vyAjahAra, are ! tvamimAM nArI kuto'tra sAmanayaH ? mayA dRgbhyAM draSTumapi na zakyate, ahamenAM mama sukhasarvasvahAriNIM jAnAmi, yadyenAM tvaM gRhamadhye rakSiSyasi, tadAhaM te mamAtmahatyAM dAsyAmi, yadi vA rAjA cedimAM vArtA jJAsyati, tadA tava sarvasvaM grahISyati / asyA Agamanato mama zarIre zItaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 * sulabha-caritrANi caTitamasti, tadimAM tUrNa gRhAdvahiniSkAzaya, no cedadhunaivAhaM bhUpapArve gatvA sarvametadvRttAntaM nivedyissyaami| kiJcasokarUpe jo Ave dAsI, toya na dhAruM ApaNapAsI / sokasarikhI na rAkhaM rANI, 1 sAlasarikhI meM pahichANI // 1 // sokasATe tuja kaMcaNakoDI, mhAre mana te DoLAphoLI / thoDughaNuM lei ehane vIko (vaMco), nahitara ehane choDI muuko|| evaMvidhapriyAvacobANairviddho raNAGgaNazUro'pi sa padAtikaH kampamAnakAyo vyacintayat, aho ! 18saMsAre'pAreAkaNTakAkulA 19pATalapuSpakomalApi mahilA bhramaramiva rasalubdhaM puruSaM nissAraM karoti / athaivaM tayA kruddhayA priyayA tiraskRtaH sa padAtiko bhayabhItastAM vasumatI vikretuM rAjapathe ninAya / tadA tatrAneke lokAstAM grahItuM tatra militAH vikrayArthaM 2degvaryAM striyamAgatAM zrutvA vezyAsamUho'pi tAM grahItuM tatrAyAtaH / rUpalavANyAdiguNagaNopetAM tAM nirIkSya madhunaH parito makSikA iva lokA api tAM veSTayAmAsuH / athaikA vRddhA vezyA taM padAtikaM jagau, bho padAtika, ratnAdi yad dravyaM tava vilokyate tad gRhANa, paramimAM kanyAmasmabhyaM dehi, tat zrutvA tAM vezyAM sa padAtiko jagau, tvaM paJcazataM dInArANAmarpaya, imAM ca gRhANa, iti zrutvA tayA vezyayA tat pratipannam / tataH tayA vezyayA nijabAhudhRtA sA vasumatI tAM papraccha, yuSmAkaM kiM kulaM, yuSmatkule ki kArya kriyate, yUyaM kiM brAhmaNyaH, vAnyajAtIyAH, tadA sA vezyA jagau, tavAsmadIyakulena kiM kAryaM ? asmAkaM gRhe varyANi vastrANi paridhIyante, tAmbUlAdisugandhivastUni carvyante, kiJcAsmAkaM gRhe yAdRg bhojanAdi vartate, tAdRg rAjabhuvane bhUpapatnIbhirapi nAsvAdyate / tat zrutvA vasumatyA proktam, atha jJAtaM mayA tava vezyAkulamiti / bhavatyAH kule'haM maraNAnte'pi nAyAsyAmi / tadA tAbhiH sarvAbhirvezyAbhimilitvA tAM vasumatImutpATayituM balAtkAraH kRtaH, paraM tasyAH zIlamAhAtmyatastasyA vRddhavezyAyA nAsA truTitA, zarIre ca sA zyAmavarNA babhUva, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcandanabAlAcaritram * 127 militairlokaizca sahAsyaM pUtkAraH kRtaH, yathA jyAM jue tyAM nAkaja nahIM, ati teha vilakhI thai rahI / kALI thai jesI jhuMbaDI21 hase loka pADe bubaDI // 1 // bIjI nAze karatI sAMna, cAla cAla have jAse kAna / nahIM eha mAnuSI nAra, che koi devItaNo avatAra // 2 // evaM bhayabhItAstAH sarvA api vezyAstato drutaM 22palAyya svasvasthAne jagmuH / tato mandotsAhaH sa padAtiko'nyasmizcatuSpathe tAM nItvA gata / itastatra sa dhanAvahaH zreSThI tAM samAdAtuM samAgAt / tadA vasumatyA tasmai zreSThine pRSTam, bho zreSThin ! yuSmAkaM kiM kulaM, kiM ca yuSmatkule kriyate, kiM yUyaM brAhmaNAH, vA vaNijaH, tat zrutvA sa dhanAvaho jagau, asmAkaM vaNikkulaM, asmatkule ca jino devaH pUjyate, zuddhacAritriNaH sAdhavazca sevyante, jinokto dharmazca zrUyate, jIvadayA ca pAlyate, namaskAramahAmantrasya jApazca kriyate, nityaM trikAlagalitaM jalaM ca 22vyApriyate, dAnaM dIyate, zuddhaM zIlaM ca pAlyate, tathAhi mahAmaMtra japIye navakAra, je maMtre tarIye saMsAra / traNavAra pANI gAlIye, dIje dAna zIla pAlIye // 1 // tapa kIje bhAvanA bhAvIye, sAte kSetre dhana vAvIye / vidala sAthe navI khAye dahI, atthANAnuM nAmaja nahIM // 2 // nizi bhojadana navi kIje mAya, madhu mAkhaNa ghare koi na khAya // ___ tat zrutvA hRSTA vasumatI taM padAtikaM prAha, bho padAtika ! yadi tvaM mAM vikretumicchasi, tadAsmai zreSThine dehi, tatastena padAtinA dInArazataM gRhItvA tasmai dhanavAhazreSThine vasumatI samarpitA / tataH sa dhanAvahaH zreSThI tAM gRhItvA svagRhe samAyAtaH / evaM sukarmayogena sA zubhasthAne prAptA, tasyA vasumatyAH svabhAvazcandanavat zItalatvAt zreSThinA candanetyabhidhAnaM vihitam, yataH Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 * sulabha-caritrANi vidhi vipheDe vidhi ghaDe, vidhi ghaDIne bhaMjei / loka nakAmA taDaphaDe, jo vidhi kare so hoi // 1 // atha tAM candanAM dRSTvA tasya dhanAvahazreSThinaH priyA mUlA svacetasi cakitA, paraM tadA kimapi nAvadat / zreSThinA tasyai proktam, he priye ! tvayA asyAzcandanAyAH putrIvat pAlanaM vidheyam iti zrutvA sA dhRSTA nijahRdaye iti cintayAmAsa, nUnameSa me patiretAM pariNetumevAnItavAn, adhunA mama pratAraNArtha24 putrIti jalpati, yataHpApI navi ercha mana gaNe, manamelo mukha beTI bhaNe / zIAla bolI deze dAgha, DokarIne ghare peTho vAgha // 1 // dudha nIyama lIe maMjAra, uMdarasAtha kare te AhAra / eha vAta kadI sAcI hoya, paNa e beTI navi mArnu koya // 2 // huM gharaDI e jobanaveSa, muja mAthe che dhoLA keza / mujasukhataNI viNAsaNahAra, khare soka AvI gharabAra // 3 // evaM khedaM kurvantI sA mUlA nijahRdi vicArayAmAsa, adhunAhaM yatkiJcidapi svAmine kathayiSyAmi, tattasya nUnaM na rociSyate, tato'vasaraM labdhvAhamenAM candanAM mArayiSyAmi, iti vicintayantI sA mUlA zUnyahRdayA bbhuuv| athaikadA tasyAM mUlAyAM 25prAtivezmikagRhe gatAyAM zreSThI gRhe samAyAtaH, tadA sA candanabAlA taM tAtamivAsane upAvezya vinayapUrvakaM tatpAdau jalena prakSAlayituM lagnA / ito'kasmAt tadaiva sA mUlApi gRhamadhye samAyAtA, tadA nijasvAmipAdau prakSAlayantIM tAM candanabAlAM, ca bhUmau lagnAM tadIyAM veNI nijotsaGge26 sthApayantaM zreSThinaM 2 vIkSyAgnidagdhA sA dadhyau, eSaivaM zreSThipAdau prakSAlayati, asyA lambitAM veNI ca zreSThI hyevaM nijotsaGge sthApayati, tena nUnaM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcandanabAlAcaritram * 129 jJAyate, yadayaM zreSThI mAmardhajaratI niSkAzya, vA viSAdinA hatvA asyAH pANigrahaNameva drutaM kariSyati, athA'vilambena mayeyaM mArayituM yogyA, yataHugaMtI visavelaDI, nakhe na chedI jeNa / te mUrakha mUlA bhaNe, hita na sAdhyuM teNa // 1 // iti cintayantI sA irSyAgninA jvalayantyeva tasthau / atha prAtaH zreSThI nijahaTTe gataH, tadA tayA mUlayA 28nApita AkAritaH, proktaM cAsyA bAlAyA mastakaM tvaM muNDaya? tadA tena nApitenApi tasyA mastakaM muNDitam, tatastatpAdayoH sA lohanigaDe kSiptvA, tAM raho29 3degguptApavarake cikSepa, taddvAre ca 31tAlakaM dadau tataH sA duSTA mUlA dadhyausoka mAraNe nahi ko doSa, soka mare thAye saMtoSa / sokataNI muja manamAM gojha, rAkhe soka te mANasa rojha // 1 // gorI pUche suguNa jaNa, ubhI rAjahacoka / jo koi jANo to kaho, bhalI sUDI ke soka // 2 // sUDI ekaja kaTuDo, soka aNaMtAM kaTTha / sokasAla jo hoya to, thAye hayaDuM bhaThTha // 3 // athApavarakasthitA candanabAlA dadhyau atha mama vItarAga eva zaraNaM, are ! mayA purAkRtaM kimapi duSkarmAdhunodayaM prAptaM ! nagarabhaGge'haM jananIyutA padAtinA bandIkRtA, mArge gacchantI mAtApi nijazIlabhaGgabhayAdAtmaghAtena mRtA, pazurivAhaM tena padAtinA vikrayArthaM catuSpathe muktA / paraM kiJcitsukRtodayena vezyApAzAdahaM rakSitA, dhanAvahazreSThinA ca gRhItA / atrApyahamadhunA mudhaiveAbhibhUtayA zreSThinyAtra bandIkRtAsmi / parametadapi suSTha jAtaM, yadatraikAntasthAne'haM dharmadhyAnaM kariSyAmi / evaM nijahRdayamAzvAsya sA tatra dharmadhyAnaparA sthitA / yata: Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 * sulabha caritrANi jANe nahIM divasa ke reNa, jhare nIra nivAre neNa / caMdanA mahAmaMtra tihAM jape, traNa upavAse karmaja khape // 1 // 2 evaM tatra sthitA candanabAlA dinaM vA rAtriM vA na jAnAti, evaM dinatraya vyatItam / ito'sau dhanAvahaH zreSThI dinatrayAntastAM candanAmadRSTvA manasi zaGkito nijapatnIM papraccha, bho priye ! sA candanA putrI kva gatA ? kathaM na dRzyate, tat zrutvA sA mUlA jagau svAmin! sA'tIvoddhatA jAtAsti, gRhamadhye caraNamapi na dhArayati, ahaM na jAnAmi, yat sA kutra gatA bhaviSyati ? vA kena saha raMsyate / ahaM tvevaM jAnAmi, yadiyaM vezyeva bahUn puruSAMstyaktvA samAyAtAsti, kadAcid gRhamadhyAd dravyAdi luNTitvA sA palAyanaM kariSyati / mudhaiva yUyaM tadarthamudvegaM kurutha / iti nizamya zreSThI nijamanasi tasyAH svamahilAyA evAtrArthe kiJcitkauTilyaM vijJAya jagau, yAvadahaM candanAM na pazyAmi, tAvadbhojanaM na vidhAsye / ita ekayA vRddhadAsyA zreSThinamekAnte nItvA proktam, bho zreSThin ! tvamenamapavarakaM samudghATya tasmin bhUmigRhe pazya, nUnaM tava palyA dinatraya pUrvaM tatra sA kSiptAsti, madIyaM nAma prakaTaM makArSIH, cettava bhAgyaM tarhi sA tatra` kadAcijjIvitA miliSyati / tat zrutvA sacamatkAraM cetasi viSaNNaH zreSThI tAM jagau bho daasi| tvaM nUnamuttamAsi / , tataH sa zreSThI yAvattadapavarakatAlakaM bhaGktvA bhUmigRhe vizati, tAvattatrAndhakArAttAM candanAmapazyan zabdApayAmAsa, paraM bhayabhItA sA kiJcidapyuttaraM na dadAti / tataH sa dIpakakaraNAttatra suptAM candanAM pazyati sma, tato vihitopavAsatrayAM tAmutpATya zreSThI bahiH paTTazAlAyAmAnayat / itaH sA mUlA sarvamapyannaM 32rasavatIgRhe muktvA, tatra ca tAlakaM dattvA'nyatra gatAsIt / zreSThI ca tatra tAlakaM dRSTvA vyAkulo dAsIM prati prAha, yatkiJcidapi 33rAddhamannaM bhavettadAnaya, anyathA vinA bhojanamasyA nUnaM maraNaM bhaviSyati / tat zrutvA sA dAsyapi gRhAGgaNe mahiSyarthaM rAddhAn kulmASAnAnIya zreSThine dadau / zreSThyapi vyAkulastatra bhAjanAntaramapazyan sUrpe eva tAn kulmASAn kSiptvA candanAyai Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcandanabAlAcaritram * 131 bhojanArthaM dadau / tasyAH pAdayozca lohanigaDe dRSTvA drutaM tadbhaJjanArthaM zreSThI svayaM lohakAramAkArayituM bahiryayau / atha kulmASopetasUrpahastA'STamapAraNArthaM dehalyA umbaropari niviSTA sA candanA dhyAyati, yadyasmin samaye kasyApi mahAtmano'titheH samAgamanaM bhavettadA tasmai idaM kulmASabhojanaM dattvAhaM pAraNaM karomi / itastasyA mahAbhAgyavazAt bhagavAn zrImahAvIro. gocaracaryAyAM viharaMstatra samAyAtaH / atha tena bhagavataivaMvidho'bhigrahaH kRto'sti, yathA ___dravyataH sUrpakoNakasthitAn kulmASAna, kSetratazcaikaM pAdaM dehalyA antaH ekaM pAdaM ca bahiH sthApayitvombaroparisthitA, kAlato vyatItAyAM bhikSAcaravelAyAM, bhAvato rAjasutA, dAsatvamApannA, nigaDitapAdA, muNDimastakA, aSTamabhaktikA, rudatI cet kApi mahyaM bhikSAM dAsyati, tadAhaM grahISyAmi / athaivamabhigrahavantaM zrImahAvIraM prabhuM tatrAgataM vIkSya candanA svacitte'tyantaM hRSTA bhikSArthe nimantrayAmAsa / tadA bhagavAnapi tasyA rodanaM vinA kiJcinyUnaM svAbhigrahaM matvA bhikSAmanAdAya yAvatpazcAdyAtuM pravRttastAvaccandanA khinnahRdayeti dadhyau, aho ! asmin samaye samAyAto'pi bhagavAn madIyAbhAgyavazato mayA dIyamAnAmapi bhikSAM na gRhNAti, iti dhyAyantyAstasyA nayanAbhyAmazrUNi sarituM lagnAni / evaM tAM rudatIM dRSTvA nijAbhigrahaM sampUrNa vijJAya tasyAzcandanAyA hastato bhagavAn tatkulmASabhikSAM lAti sm| yaduktampRthvInAthasutA 34bhujiSyacaritA jaJjIritA muNDitA, 35kSutkSAmA rudatI vidhAya padayorantargatAM dehalIm / kulmASAn praharaddhayavyapagame sUrpasya koNasthitAn, dadyAt pAraNake tadA bhagavataH so'yaM mahAbhigrahaH // 1 // evaM yadA prabhuNA bhikSA gRhItA tadaiva tatra devairabhyetya dvAdazakoTIsvarNavRSTiH kRtA, tasyA lohanigaDe svarNazRGkhalAbhUte, mastake ca tasyA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 * sulabha-caritrANi manohara: kezapAzo babhUva, gaganAGgaNe devadundubhayo neduH, rAjAdayaH sarve'piH lokA AnandodgArasahitAstAM candanAM mahAbhAgyavatIM dRSTvA prazaMsayAmAsuH / ito lohakArasahitastatrAgato dhanAvahazreSThI tadAzcaryaM dRSTvA mahAnandaM praap| bhayabhItA mUlA tu kampamAnazarIrA tatrAgatya candanAyAH pAdayoH ptitaa| candanA tu tAmutthApya natvA jagau, he mAtaH ! ayamupakArastvayaiva mahyaM kRto'sti, adyApyahaM bhAgyavatyasmi, yat trijagatprabhurmayA bhavatyAH prasAdena pAraNaM kaaritH| yataH-caMdanA mukhathI emaja gAya, mUlA tuM kharI mAharI mAya / dhAriNIe to janama ja dIdha, tujathI to muja kAraja sIdha // 1 // upakAro zatAnIkarAya, pachI padAtitaNo che pasAya / jo mane vecata vezyAne hAtha, to muja hAlata zuM are thAta // 2 // pUravabhavano dhanAvaha bApa, jehapasAyeM nALU muja pApa / mUlAtaNo ghaNo upakAra, mAge caMdanA saMyamabhAra // 3 // - he mAtarmUle ! tvameva me satyA mAtA, yadi tvaM mAmevaM nA'kariSyastadAhaM SaNmAsopavAsinaM jagatprabhuM mahAvIraM kathamapArayiSyam, evaM tasyA mUlAyA upakArameva candanA manyate sma / yataHupakAre upakAra to, kare koi savi loka / avaguNaupara guNa kare, te ahIM viralA koka // 1 // ___ atha prabhurapi tato'nyatra vijahAra / atha devakRtatatsuvarNavRSTigrahaNatatparaM zatAnIkabhUpaM zAsanadevI niSiddhya prAha, bho rAjan ! tvametatsuvarNasamUhaM mA gRhANa, eSa suvarNasamUho'syAzcandanabAlAyA dIkSAsamaye vyayIkaraNayogyo bhaviSyati, yata iyam candanabAlA bhagavataH kevalajJAnaprApteranantaraM caturvidhasaGghasthApanasamaye prathamA sAdhvI bhaviSyati / ityuktvA zAsanadevI tatsarvaM dhanaM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcandanabAlAcaritram * 133 dhanAvaha zreSThine samarpya svasthAne gatA / tato dIkSAmanorathatatparA sA candanabAlApi dharmakAryANi kurvANA sukhena tasya dhanAvaha zreSThina gRhe sthitA nijaM samayaM gamayati / itaH kiyatkAlAnantaraM bhagavAn mahAvIro'pi sarvakarmakSayAtkevalajJAnaM prApa / tadaiva sA candanabAlApi tatra sametya prabhuM praNamya saMyamaM yayAce / tataH zrI vIraprabhuNAnumoditA sA pUrvaM devaiH vRSTAM sarvAmapi zriyaM saptasu kSetreSu vyayitvA zubhabhAvanAparA dIkSAM jagrAha / athaikadA zrImahAvIraprabhuH kauzAmbyudyAne samavAsArSIt / tadA tatrAneke devAH, nRpAH sAdhavaH, sAdhvyaH, zrAvakAH, zrAvikAzca dharmaM zrotuM samAjagmuH / tadA prabhau dharmamupadizati caramapauruSIvyAkhyAnAvasare nijamUlavimAnasthau candrasUryAvapi prabhorvandanArthaM samAyAtau / tadA sandhyAM patitAM vijJAya bahuzrutA sA candanA sAdhvI tu tataH samavasaraNataH samutthAya puramadhye nijopAzraye gatA / samAgatasUryavimAnaprakAzena sandhyAvelAmajAnantI mRgAvatI tatraiva samavasaraNe sthitA / itastayozcandrasUryayostataH svasthAne gatayostatrAndhakAraM vyAptaM nirIkSya nijapramAdaM nindantI mRgAvatI tu drutaM samutthAyopAzraye yayau / tatra pravartinyA tayA candanayA tu tadA pauruSIM bhaNitvA saMstAraH 36 kRto'bhUt / mRgAvatI tu svakRtaM pramAdaM nindantI, tadarthaM mithyAduSkRtaM ca dadAnA suptAyAzcandanAyAH pravartinyAzcaraNau vAhayAmAsa / candanApi tAM samAgatAM vijJAya tasyai 37 upalAmbhaM yacchati sma bho mahAbhAge ! tava kulInAyA rAtrigamanarUpam evaMvidhapramAdAcaraNaM yuktaM na mRgAvatI tu tadupAlambhaM zrutvA nijAparAdhArthaM punaH punastAM kSamayAmAsa / tato drutaM sA candanAsAdhvI tu nidrAM prAptA / mRgAvatI tu taccaraNau saMvAhayantI nijAtmanindAparA kSapaka zreNyArUDhA kevalajJAnaM prAptA / itastatrA''patantaM kRSNaM sarpaM svajJAnena vilokya mRgAvatI nidrAdhInAyAzcandanAyA hastamutpATyanyatra mumoca / tatsparzato jAgaritA ruSTA candanA tAM mRgAvatIM jagau, are tvamuttiSTha, itaH sthAnAdayantra gaccha tvayA madIyo hastaH kathamutpATitaH ? tadA kSamAyAcanaparayA mRgAvatyoktam, bho mahAbhAgyavati ! madIyAparAdhaM yUyaM kSamadhvam, kiJcAtra sarpamAgacchantaM vijJAyaiva mayA pUjyAyA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 * sulabha caritrANi bhavatyA hasta utpATito'nyatra ca muktaH / tat zrutvA cetasi camatkRtayA candanayA proktam tvayAtra kajjalaprAyAndhakAre sarpa Agacchan kathaM jJAtaH ? tadA mRgAvatI jagau, he pUjye ! mayA jJAnena jJAtaH tadAtIvacamatkRtyA candanayotthAya punastasyai pRSTam, kiM te jJAnaM pratipAti vA apratipAti samutpannam ? tayoktaM he bhagavati ! bhavatyAH prasAdena apratipAti / tadaiva sA candanApyabhyutthAya tAM natvA 38 mithyAduSkRtadAnaparA svAtmAnaM nindayAmAsa, yathA hA ! mayA'jJAnavazataH kevalajJAnavatyA asyA mRgAvatthAH sAdhvIzreSThAyA AzAtanA kRtA ! evaM nijAtmanindAparAyAstasyAzcandanAyAH sAdhvyA api kSapaka zreNyArUDhAyAstadaiva kevalajJAnaM smutpnnm| krameNa te dve api sAdhvyau mukti gate / : abhyAsa : praznaH 1. kena kAraNena dhAriNyA AtmahatyA kRtA ? 2. vasumatyAH zIlasya ko mAhAtmya : ? 3. bhagavatA mahAvIreNa ko'bhigraho jagRhe ? 4. candanAryayA mRgAvatyai ka upAlambho dade ? 5. candanAryA kevalajJAnaM kayA rItyA prApa ? // iti zrIcandanabAlAcaritraM samAptam // 1. vitIrNa vi. - khAsa // 2. nyAyaH eva adhvA nyAyAdhvA / (ava. pU.) tena nyAyAdhvanA / nyAyabhArga vaDe // 3. upavAsAnAm trayam upavAsatrayam / ( Sa. tatpu.) kRtaM upavAsatrayaM yayA sA kRtopavAsatrayA / ( samA. bahu.) harAyA chetra Guaizi Fyll ad sidl a 11 8. decit ait.-6421 || 4. 57 fa. g:ull || &. yfa strI. mRtyu // 7. upa+kram ? ga. prayatna vo, vinaMtI ravI // 8. pracchanna vi. - gupta // 9. veSTayAmAsa ghero ghATyo / 10. padika puM.- saini // 11. bheo parahArAne sevI che. teNe AtmAne dhULamAM nAkhyo che. svajanone beAbaru karyA che. badhA tene lAta HIR &. 33. famu g.-42184 || 23. friem ait.-2491-ll S291 11 38. Juta avya-48hI // 15. zApAt bhItaH zApabhItaH ( paM. tatpu. ) zApathI bhaya pAbhela // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcandanabAlAcaritram * 135 16. mRga iva IkSaNe yasyAH mRgekSaNA / (upa. bahu.) tatsambodhane he mRgekSaNe ! haiM ! bhRganA ThevI mAMgavANI // 17. sAla puM.-zasya // 18. IrSyA eva kaNTakAni IrSyAkaNTakAni / ( ava.pU.ka.) apArANi ca tAni iAkaNTakAni ca apArAkaNTakAni / (vi. pU. ka.) taiH AkulA apAreAkaNTakAkulA / (tR. tatpu.) apAra me yA3pI inmothI vyApta // 19. pATala napuM.-zudAparnusa / 20. varya vi.- zreSTha / 21. DuMbaDI strI. -DaMpa tinI sI // 22. palAyya [parA+ay (saM. bha. ka) nAzIne 23. vyApriyate vaparAya che. 24. pratAraNa napuM.- cht2|| 25. prAtivezmika puM.- pAzI // 26. utsaGga puM. - mojo // 27. IrSyA eva agniH IrSyAgniH (ava. pU.) tena dagdhA IrSyAgnidagdhA / (tR. tatpu.) 8. nApita puM.-4 // 28. rahas napuM.-sAnta // 30. guptaM cAdaH apavarakaM ca guptAparakam |(vi. pU. ka.) tasmin guptApavarake / sNdhaa| mo2mA // 31. tAlaka. napuM.- uj. 32. rasavatIgRha napuM.- 2soDuM // 33. rAddha vi.- veda // 34. bhujiSya puM.-hAsa // 35. kSudhA kSamA kSutkSAmA / (tR. tatpu.) bhUSathI pItI // 36. saMstAra saMsthAro // 37. upAlambha pu.- sNthaa| // 38. pu.- 648 // 39. mithyAduSkRtadAnaparA strI.'micchAmi dukkaDam'- ApavAbhAM tt52|| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] ||shriisubhdraacritrm // zIlaM pAlayatAM puMsA, zuddhabhAvena santataM / zvazIbhavanti gIrvANA, subhadrAyA ivAcirAt // 1 // vasantapurAkhye nagare jitazatrunAmA rAjA rAjyaM karoti sma / tasya nRpasya jainadharmapAlako jinamatinAmA zreSThI mantripravaro vidyate, tasya ca paramArhatI zrAvikA tattvamAlinInAmnI priyAsti / tataH zubhasvapnasUcitA subhadrAkhyA putrI babhUva / kramaNa samprAptayauvanA sA devAGganevAtimanohararUpalAvaNyadhAriNI yUnAM manAMsi vyAkulayAmAsa / sarvakalAkalitA'sau "jainadharmaikalInamAnasA sarvadA devapUjA, gurubhakti, pratikramaNAdikAryadakSA babhUva / atha sa jinamatiH zreSThI tAM nijasutAM subhadrAM kenacijjainadharmavidA puruSeNa saha pariNAyayituM samIhate / athAnyadA cAmpuparavAstavyo 'bauddhadharmavAsitAntaHkaraNo buddhadAsAkhyo yuvA vyApArI vyApArArthaM tatra vasantapuranagare samAyayau / tatra sa vividhakrayANakavyApAra kurvan bhUridhanaM samarjayati sma / athaikadA sa buddhadAso mArge vrajantI, sakhIsamUhopetAM, rUpanirjitasurAGganAM ca tAM subhadrAM vilokya madanAturaH kaJcinnaraM papraccha, bho puruSottama ! kasyeyaM putrI, sA ca vivAhitAsti, vA kumArikAsti ? tenoktam, bho buddhadAsa ! iyaM jinamatyabhidhasya zreSThinaH subhadrAkhyA tanayA vartate, kiJca sAdyApi kumArikaivAsti / tasya janakazca tAM jaina dharmavidA zuddhazrAvakeNa sahaiva pariNAyayituM samIhate, nAnyasya paradharmiNaH kasyApi puruSasya sa nijaputrIM dAsyati / tat zrutvA sa buddhadAso dadhyau, athAhaM kathaJcidapi jainIbhUyaitAM pariNayAmi, yato me mAnasaM tasyAmeva vilagnamasti / jainIbhUtaM ca mAM vilokya sa jinamatizreSThyapi sukhenemAM nijaputrI subhadrAM dAsyati, iti vicintya sa buddhadAso jinadharmasambandhizAstrANi paThitvA sAmAyikapratikramaNadijainadharmakriyAsu kuzalo bbhuuv| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsubhadrAcaritram * 137 evaM zuddhAM zrAddhasAmAcArI zikSitvA suzrAddhIbhUya sa jinadevapUjAM karoti, tato dharmazAlAyAM gatvA jainamunipArve dharmazAstrazravaNaM karoti / evaM nityaM dharmakriyAM kurvantaM taM tAdRzaM suzrAvakaM vilokya sa jinamatiH zreSThI nijagRhe devapUjAdyarthamAkArayAmAsa / evaM zreSThisamAhUtaH sa buddhadAsastatra zreSThigRhe'bhyetya yatanApUrvakaM nijazarIraM prakSAlya candanazatapatrAdibhijinabimbAni pUjayAmAsa, tato madhurasvarairnijahRdayAt kRtrimazuddhabhAvaM darzayan sa jinezAnAM stavanaM cakAra / tatazcAtyAgrahapUrvakaM zreSThinA bhojanAya nivezitaH sa buddhadAsaH bhojanaM 1degpariveSayataH zreSThino jagau, bho zreSThin ! adya mama vikRtiyutaM bhojanaM na kalpate, mayAdyAcAmlameva kartavyamasti / iti zrutvA zreSThinA nirvikRtikaM rukSAnnaM tasmai pariveSitam / tanmitAhAraM vidhAya prAsukaM jalaM ca pItvA tena tava sthitena caturvidhAhArapratyAkhyAnaM punaH sUryodayAvadhi vihitam / evaM taM jainadharmakuzalaM, kriyApAtraM, pade pade ca jIvayatanAparaM vilokya tasya tayA mAyayA vaJcitaH zreSThI cintayAmAsa, aho ! ayaM dharmAtmA yuvA puruSo mama putryAH subhadrAyAH pariNayanArthaM sarvathA yogyo'sti / yataH jinendradharmavettAram, dAtAraM vinayAnvitam / kartAraM yatanAM sarva-jIveSu karuNAnvitam // 1 // saralaM 12svavapUrUpa-lakSmInirjitamanmatham / putryarthaM viralA eva, labhante varamaGginaH // 2 // yugmam // ityAdi vicintya svahRdaye pramuditaH sa zreSThI taM buddhadAsaM prati prAha, bho buddhadAsa ! tvaM dharmajJo guNajJazcAsi, iyaM me kanyA subhadrA sAmprataM yauvanAbhimukhA jAtAsti, tato yadi tvamenAmaGgIkuryAstadA lakSmIkRSNayoriva, zazirohiNyoriva yuvayorabhinnapremarasapUrNaH sambandho bhavet / evaMvidhAM zreSThinaH prArthanAM nizamya nijahRdi hRSTena tena buddhadAsenApi tadIyavacaH sviikRtm| tato naimittikairAdiSTe nikaTe zubhadivase zreSThinA mahotsavapUrvakaM tena buddhadAsena saha nijaputryAH suzIlAyAH subhadrAyA vavAho vihitaH / evaM tAM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 * sulabha-caritrANi subhadrAM pariNIya sa tayA saha vividhabhogavilAsAnanubhavan sthitaH / kiyaddinAnantaramupArjitabhUridravyaH sa buddhadAsaH sakalaM zvazurAdivargamutkalApya svapuraM prati 13yiyAsurnijapatnyA subhadrayA taha tataH prasthAnamakarot / krameNa kuzalena mArgamullaGghayan sa svanagare sametya mAtApitrormilitaH / paramAnandaM prAptAbhyAM mAtApitRbhyAmapi gRhe mahotsavaH kRtaH / subhadrApi nijazvazrUpAdayoH patitvA nijavinayaM prkttiickaar| atha dvitIyadine prAtarutthAya subhadrA 14snAnazUcIbhUtA jinendrabhavane gatvA jinabimbAni praNamya, jainamunibhyazcApi vandanaM vidhAya gRhe samAgatA / tadA zvazrUstAMprati jagau, vatse ! asmAkaM kule tu buddha eva deva ArAdhanIyo vidyate, atastvayAtho jinamandirAdiSvanyatra kutrApi na gantavyam / tat zrutvA vajAhateva 15duHkhitahRdayA sA subhadrA dadhyau / aho ! kapaTaM vidhAyAhamanena bha; pariNItA, nUnameSa bauddhadharmAnuyAyI vartate, atha kiM kartavyam ? paraM yadbhAvi tadbhavatu, mayA tu nijahitamevAcaraNIyam, yataHsarvathA svahitamAcaraNIyam, kiM kariSyati jano bhuljlpH| vidyato sa na hi kazcidupAyaH, sarvalokaparitoSakaro yaH // 1 // atha zvazrUvacanamavagaNayya sA subhadrA tu jinamandrireSu jinabimbAnyeva nantuM prayAti / jainamunibhyazca vandanaM vidadhAti / evaM tAM nijAjJAmavagaNayantI nirIkSyeAbhibhUtA16 zvazrUryathA tathA vadati, niraparAdhAM ca tAM vigopayati / tad dRSTvA buddhadAsena sA nijapriyA subhadrA pRthaggRhe sthApitA, tatra ca sukhaM sthitA sA jinendraM pUjayantI, jainamunIMzca pratilAbhayantI dharmakAryeSveva tatparA babhUva ito'nyadA kazcijjinakalpo jainasAdhurmAsakSapaNapAraNe ekAkyeva tasyAH subhadrAyA gRhe bhikSArthaM samAyAtaH, taM munIndraM pratilAbhayantI subhadrA cakSuHpatitatRNena pIDyamAnaM vilokya vicArayAmAsa, aho ayaM jinakalpavihArImunIndro nijacakSuSastRNApakarSaNaparAGmukho18 vartate, idaM ca tRNaM cettasya cakSuSi sthAsyati, tadAsya cakSurgamiSyatyeva / iti vicArya tayA subhadrayA yatanApUrvakaM19 lAghavena nijajihyayA tasya munernetrAt tRNaM karSitaM / tadaivaM kurvantyAzca tasyA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsubhadrAcaritram * 139 2degbhAlasthamArdrakuGkamatilakaM tasya munerlalATe lagnam / sa munistu bhikSAM gRhItvA tato niHsRtaH / tadA kuGkamatilakAGkitaM munibhAlaM nirIkSya chidrAnveSaNaparA tasyAH subhadrAyAH zvazrUH sAkSAvyantarIva nijabhuje ullAlayantI mahatA svareNa pUtkAraM kurvantI pArivezmikajanAn melayAmAsa, nijaputraM buddhadAsamapi tatra samAhUya taM tilakAGkitaM muni darzayAmAsa / evaM sA tAM subhadrAM vigopayantI nijatanayaM prAha, vatsa ! idaM tava vadhvAyAH durAcAraM vilokaya, nUnamiyaM mudhaiva nijAtmAnaM jainadharmaparaM prakaTayantI tvAM vipratAryAnena sAdhunA saha viSayasevanaM karoti / itastatra sarvamapi kuTumbaM militaM, vadhUceSTitaM ca vilokya kuTumbajanAH procuH, nUnamiyaM vadhUH subhadrA 21svairiNI kulaTaiva vidyate, anayA''tmanaHkulaM kalaGkitam / evaM kuTumbAdijanaproktAni vAkyAni nizamya 22vilakSIbhUto buddhadAso'pi tasyAM virakto jAtaH / evaM kuTumbAdipArivezmikajanainijabhA ca viDambyamAnA, tiraskRtA ca subhadrA dadhyau, aho ! sAmprataM mama pUrvakRtaM kimapi duSkRtaM prakaTIbhUtaM, yadidaM dharmakAryaM kurvantyA mamopari mudhaivAyaM kalaGkaH caTitaH, atha kiM karomi ? kutra vA yAmi ? mama dharmasyaiva zaraNamastu, ityuktavA sA dadhyau, yAvacchAsanadevI madIyametatkalaGkaM nottArayiSyati, tAvanmayA kAyotsargo na mocyaH, iti dhyAtvA sA subhadrA nizcalamAnasA23 niSkampitazarIrA nijagRhamadhye kAyotsargadhyAne tasthau / tatastasyAH sattvasAhasena saMtuSTA zAsanadevI prakaTIbhUya prAha, he vatse / tvaM nirdoSAsi, atha tvaM kAyotsarga pAraya evaM zAsanadevyAdiSTA sA subhadrA kAyotsargaM pArayitvA tAM devIM prati prAha, bho mAtaH ! yUyaM madIyamidaM kalaGka dUrIkurUta yathA jainadharmavigopanaM24 na syAt / tat zrutvA sA zAsanadevI jagau, bho vatse ! tvaM khedaM mA kuru, nUnaM yathA prAtastavaitatkalaGgha uttariSyati, tathaivAhaM kariSyAmi / atha yathAhaM gaganAGgaNasthA25 kathayAmi, tathA tvayA kartavyam, tat zrutvA sA subhadrA hRSTA, zAsanadevyapyadRzyatAM praaptaa| atha prAtarutthAya 26yAvannagarapratolIpAlakAH pratolIruddhATayanti, Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 * sulabha-caritrANi tAvanmanAgapi catusRNAM pratolInAM kapATA noddhaTanti sma / tat zrutvA nijahRdi camatkRto nRpaH svayaM tatrAgatya pratolIdvAramudghATayitumudyamaM karoti sma / kRtabahuprayatno'pi sa nRpaH kathamapi tadudghATanasamartho na babhUva / tataH kolAhalaparAH sarve'pi lokA vyAkulA babhUvuH / rAjAdibhirlokaimilitvA nAnAvidhAni vidhinA zAntikAryANi kAritAnI, tathApi pratolIkapATAH kathaJcidapi noTitAH tato rAjApi vilksso'bhuut| ____ ito divyaprakAzapUrvakaM gaganamaNDale samAgatA zAsanadevI nRpAdisarvalokebhyaH kathayAmAsA, bho lAkA ! nagaramadhye yA strI satI bhaviSyati, sA cedAmasUtratantunibaddhayA27 cAlinyA kUpamadhyAjjalamAkarNya, tajjalena pratolIkapATAnAcchoTayiSyati, tadaiva te udghaTiSyanti, anyathA kenApi prakAreNa nodghATiSyanti / tat zrutvA nRpeNa nagaramadhye paTahodghoSaNA kAritA, yA satI strI devoktavidhinA purapratolIdvArodghATanaM kariSyati, tasyai rAjA bhUrisanmAnaM dAsyati / evaM vidhAM paTahodghoSaNAM nizamyAnekapauramahilA garveNa nijasatItvaM manyamAnA AmasUtratantunibaddhAM cAlinI gRhItvA kUpopakaNThaM prAptAH krameNaikaikA sundarI tathAvidhavidhinA tat kArya kartuM pravRttA, paraM tAsAM sarvAsAM cAlinIbaddhAH sUtratantava eva kUpopakaNThe truTituM lagnAH, tadA kUpamadhyajjalAkarSaNaM tu dUrameva sthitam, evaM janaivihasyamAnAnAM tAsAM strINAM kApi tatkAryakaraNasamarthA nAbhUt / prAnte tatkAryakaraNasodyamA nRparAjyo'pi 28niSphalIbhUtaprayatnA jAtAH / tad dRSTvA nRpayutAH sarve'pi lokAH sacintA abhavan / itaH sA subhadrA nijazvazrU pratyavak, he mAtaH ! yadi bhavatIbhyo rocete, tadAhaM purapratolIkapATodghATanaM karomi / tat zrutvA rAkSasIva 2 kopAkulahRdayA sA jagAda, are ! duSTe ! bhavatyAH satItvaM 3deghyastanadine eva mayA ca sarvalokairapi jJAtamasti, tatkalaGkena nUnamasantuSTeva sAmprataM kiM rAjAdInAmapi nijadurAcaraNaM darzayituM samIhase ? nijottarIyeNa mukhamAcchAdya 31mukIbhUya gRhakoNe eva tiSTha, atha vizeSata kuTumbaM mA kalaGkaya, evaM tayA nirbhatsitApi subhadrA zvazrU prati Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsubhadrAcaritram * 141 savinayaM prAha, he mAtaH ! bhavatIbhiH pUjyAbhiryatkiJcijjalpayate, tatpramANaM, mayA cet pratyuttaro dIyate, tadA mama zobhA na bhavet / tato yadi bhavatIbhirAdezo dIyate tadAhaM bhavatyAH prasAdAnnUnaM purapratolIkapAyanudghATayiSyAmi / evaMvidhAM 32namrAM vinayAnvitAM ca nijavadhUvAcaM nizamyAzcaryaM prAptA / kiJcit zAntA ca sA hRdaye hasantI tiraskArapUrvakaM prAha / are ! yadyevaM durAcAraparApi nijAtmani satItvaM manyamAnAsi, tarhi drutaM purapratolIkapATayanuddhATaya, yathA te zuddhaM satItvaM pazyAmaH / evaM 33sahAsyavyaGgayoktyApi tasyA anumati samavApya subhadrayA sa paTaha: spRSTaH tataH snAtaparihitanirmalavastrA subhadrA kautukArthizvazrUprabhRtipauranArIgaNaparivRtA, savismayaM nRpAdipaurakhajaizca nirIkSyamANA kUpopakaNThaM prAptA / tatastayA paJcaparameSThinamaskAraM smRtvA, zAsanadevIM ca hRdaye dhyAtvA, AmasUtratantubhizcAlinI baddhvA kUpe ca niHkSipya tato jalamAkarSitam / tadA na ca sUtratantavastruTitAH, na ca cAlinyA bindumAtramapi jalaM galitam / rAjAdayaH sarve lokAzcAzcaryazaGkanA kIlitA iva 34staMbhIbhUtA visphAritanayanA vilokamAnA eva tatra sthitAH / tasyAH zvazrUrapi vilakSIbhUya 35zyAmAnanA tatsarvaM vilokyaamaas| tato jalabhRtAM tAM cAlinI nijahaste dhRtvA naranArIgaNaiH parivRtA, 36suvAsInIbhirgIyamAnaguNA 3 sA subhadrA purapratolI prati cacAla / tatrAgatya smRtapaJcanamaskArAsau taccAlinIto'JjalinA jalamAdAya yAvat pratolIkapATAnAcchoTayati, tAvattUrNameva dvAvapi kapATau svayameva tATakRtyodghaTitau, prahRSTaiH pauragaNaizca jayajayArAvapUrvakaM tuNDulapuSpAdibhiH sA vardhApitA / athaivaM tayA mahAsatyA subhadrayA pratolItrayakapATAstathaiva vidhinodghATitAH, tato gaganAGgaNasthitayA zAsanadevyA prakaTIbhUya nRpAdipaurasamakSaM subhadrAyai proktam, bho vatse ! athaivaMvidhA yA kAcit satItvagarvamaNDitA lalanA bhaviSyati, sA caturthIpratolakapATAvudghATayatu, paramadyApi kayApi tau kapAyavanudghATitAveva tatpure dRzyate / tatastayA zAsanadevyA lokebhyaH proktam, ya ko'pyasyA subhadrAyAH satyA viruddhaM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 * sulabha-caritrANi cintayiSyati kariSyati vA, tasya mayA zikSA dAsyate / tato'vanIpatipramukhaH sarvo'pi jano nijacetasi camatkRtastasyAH satItvaM stuvan jainadharma sviickaar| zvazrUrapyutthAya tAM nijavadhUM kSamayAmAsa / subhadrA tu garvalezamapyadadhAnA zvazrU namati sma / buddhadAsAdisakalo'pi kuTumbajano bauddhadharmaM parihatya jainadharmaparAyaNo babhUva / kiyatkAlamevaM sukhena gArhasthyadharmaM paripAlya sA subhadrA satI gurupAveM dIkSAM gRhItvA, krameNa tIvratapo'gninA28 nijakarmendhanAni prajvAlya muktipuraM yyau| // iti zrIsubhadrAcaritraM samAptam // : abhyAsa : praznaH 1. subhadrAM pariNetuM buddhadAsaH kiM kRtavAn ? 2. subhadrAyA dharmakRtyaM dRSTvA zvazrUstAM kiM kathayAJcakAra ? 3. subhadrA durAcArasya kalaGkaM kayA rItyA prAptavatI ? 4. zAsanadevatayA nagaropari kIdRzaH upasargaH kRtaH? 5. zAsanadevyA kalaGkaH kena prakAreNa dUrIkRtaH ? 6. caturthI pratolIkapATodghATanaviSaye zAsanadevyA kiM proktam ? 1. avazA vazA bhavanti vazIbhavanti / (cvi. sa.) 12 thAya cha / 2. gIrvANa puM.-11 // 3. tattvamAlinI iti nAma yasyAH sA tattvamAlinInAmnI / (ba. vI.) 4. lInaM manaH lInamanaH / (vi. pU. ka.) ekaM lInamanaH ekalInamanaH (vi.pu.ka.) jainadharme ekalInamanaH jainadharmaikalInamanaH / (sa.tatpu.) tena jainadharmaikalInamanasA / haina dharmamAM meM vittathA // 5. bauddhAnAm dharmaH bauddhadharmaH / (Sa. tatpu.) tena vAsitam boddhadharmavAsitam / (tR. tatpu.) bauddhadharmavAsitam antaHkaraNam yasya saH bauddha-dharmavAsitAntakaraNaH / (samA. bahu.) bauddha dharmathI vAsita manta: 429o // 6. krayANaka npuN.-riyaa|| // 7. jainadharmaM vetti jainadharmavid / ( upapada) tena jainadharmavidA / haindhn| INR sAthe // 8. zrAddhasya samAcArI zrAddhasAmAcArI strI.-zrAvana mAyA2 // . abhyetya abhi+A+i saMga (bhU.. mAvIne // 10. pariveSayataH veSa va.kR. Sa.e.va.- pArasatAM // 11. Acamla napuM.- sAyaMbila // 12. svasya vapuH svavapuH |(ss. tatpu.) tasya rUpam svvpuuruupm| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsubhadrAcaritram * 143 (Sa. tatpu.) svavapUrUpan eva lakSmIH svavapUrUpalakSmIH / (ava. pU. ka.) tayA nirjitaH manmathaH yena saH svavapUrUpalakSmInirjitamanyamathaH / tam-svavapUrUpalakSmInirjitamantham / (vyadhi. bahu.) potAnA zarI23pI lakSmIthI ti2242 42rAyo cha mahenA 43 mevAtene // 13. yiyAsu vi. icchAdarzaka nAma. 4vAnI chaavnno|| 14. snAnena zucIbhUtA snAnazucIbhUtA / (tR. tatpu.) snAnathI pavitra thayelI // 15. duHkhitam hRdayam yasyAH sA duHkhitahRdayA / (samA. bahu.) dupAta hRyavANI // 16. IrSNayA abhibhUtA irSyAbhibhUtA / (tR. tatpu.) yAthI parivaredI // 17. vi+gupa 1 ga. para.- govg|| 18. tRNasya apakarSaNam tRNApakarSaNam / (Sa. tatpu.) tasmin parAGmukhaH tRNApakarSaNaparAGmukhaH / (sa. tatpu.) tarAne dUra 42vAmA ni:spRDa // 19. yatanA strI. upyog|| 20. AI ca tat kuGkamaM ca ArdrakuGkam / (vi. pU. ka.) tasya tilakam ArdrakuGlamatilakam / (Sa. tatpu.) mInu bhanu ti // 21. svairiNI strI. - svachAyAriNI // 22. avilakSaH vilakSaH iva bhUtaH vilakSIbhUtaH (vi. sa.) vilakSa thayeTo // 23. nizcalaM mAnasaM yasyAH sA nizcalamAnasA / (samA. bhu.)||24. vigopana npuN.niN|| 25. gaganasya AGgaNam gaganAGgaNam / (Sa. tatpu.) tasmin tiSThati gaganAGgaNasthA / (upapada.) mAzamA 2sI // 26. pratolI strI. - dvAra // 27. AmAni ca tAni sUtrANi ca AmasUtrANi vi. pU. ka.) teSAM tantavaH AmasUtratantavaH |(ssy tatpu.) taiH nibaddhA AmasUtratantunibaddhA ||(tR. tatpu.) tayAAmasUtratantunibaddhayA / ayA suutrn|| taMtumothI baMdhAyedI va // 28. aniSphalaH niSphala iva bhUtaH niSphalIbhUtaH (cci. sa.) niSphalIbhUtaH prayatnaH yAsAm tAH niSphalIbhUtaprayatH / (samA. bahu.) nikSasa thye| prayatnavANI // 29. kopena Akulam kopAkulam / (tu. tatpu.) kopAkulaM hRdayaM yasyAH sA kopaakulhRdyaa| (samA. bahu.) opathI vyApta hayavANI // 30. hyastana vi. gaye // 31. amukA mUkA iva bhUtvA mUkIbhUya / (cci. sa.) yii thane // 32. namati ityevaMzIlA namrA / strii.-nmnn| svabhAvANI // 33. vyaGgaya vi.-32 // 34. astambhAH stambhAH iva bhUtAH stambhItAH (cvi. samA.) sthAtma vA thayesA // 35. zyAmam Ananam yasyAH sA zyAmAnanA / (samA. bahu.) zyAma bhuSavANI // 36. suvAsinI strI. soDAga strii|| 37. gIyamAnAH guNAH yasyAH sA gIyamAnaguNA (samA. bahu.) savAta guvANI // 38. tIvaM ca tat tapazca tIvratapaH |(vi. pU. ka.) tIvratapaH eva agniH tIvratapo'gniH / (ava. pU. ka.) tena tIvratapo'gninA / tI ta53pI agniva // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] ||shriicellnnaamhaastiicritrm // pAlayan ruciraM zIlam, zuddhabhAvena dehamAn / cellaNeva samAjoti, 'kalyANakamalAM kila // 1 // tathAhi-vizAlAyAM nagaryAM 'ceTIkRtAnekArAtizceTakAbhidho jainadharmadhurandharo rAjA rAjyaM karoti sma / sa ca nyAyapurassaraM nijarAjyaM pAlayan sakalAM nijaprajAM sarvadA prINayAmAsa / tasya rAjJaH pRthak pRthak rerAjJIkukSisamudbhavAH zubhasvapnaizca sUcitAH sapta kanyA abhavan / kramAttAsu prabhAvatyabhidhAnA prathamA putrI vItabhayanagarasvAmina udAyanAkhyabhUpaterdattA 1. dvitIyA padmAvatyabhidhA putrI campAdhIzasya dadhivAhanAkhyasya bhUpaterdattA 2. tRtIyA mRgAvatI kauzAmbInAthasya zatAnIkAkhyasya nRpatterdattA 3. caturthI zivAkhyA tanayA ujjaiyinIsvAminaH pradyotanAkhya bhUpaterdattA 4. paJcamI jyeSThAkhyA putrI kuNDagrAmAdhipasya zrIvIraprabhujyeSThabhrAturnandivardhanasya dattA 5. SaSThI sujyeSThA, saptamI ca cellaNA'dyApi kumArike eva rAjabhuvane tiSThataH sma / te dve api kanye ratiprItitulye atulyarupazriyaM dhArayantyau dharmakAryakuzale babhUvatuH / sakalakalA-kalApakuzale te dve api mithaH paramaprItiyute sAkSAt mUrtidvayarUpe sarasva-tyAviva rejatuH athAnyedyustAbhyAM sujyeSThAcellaNAbhyAmalaGkRte zuddhAntaH pure kApi sthavirA mithyAtvinI tApasI samAgatA / sA ca tayoragre zivadharmopadezaM dAtuM lagnA, tayA ca tasya zivadharmasya mahatI prazaMsA kRtA / paraM jainadharmadRDhahRdayA sujyeSThA tayoktam zivadharma tiraskArayAmAsa / yathA kUpe syAdadharma snAnam, vApIsnAnaM ca madhyamam / taDAge varjayet snAnam, nadyAM snAnaM na zobhanam // 1 // gRhe caivottamaM snAnam, nadIsnAnaM tu madhyayam / kUpe cApyadharma snAnam, taDAge naiva kArayet // 2 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcellaNAmahAsatIcaritram * 145 ityAdyuktvA tayA sujyeSThayA jinadharme sthApite sati kruddhA sA tApasI ullaNThatayA yathAtathA jalpituM lagnA, jinadharmasya ca nindAM kartuM pravRttA / tadA kopAturAbhyAM tAbhyAM sA tApasI "nijaceTikApArthyAdardhacandrapradAnena gale gRhItvA nijAntaHpurAdbahirniSkAsitA / tataH phAlacyutA vyAghrIvAtIvakopAturA sA tApasI "evamalabdhasanmAnA prAptaparAbhavA ca dadhyau, nUnaM sA sujyeSThA nijavaiduSyagarvitA ' vidyate, atha tAmahaM kenApyupAyena sapatnI sambhave bhUriduHkhe pAtayAmi, iti dhyAtvA paramaM dveSaM prAptA sA tApasI tasyAH sujyeSThAyA savizeSaM svarUpaM kenApi kuzalena citrakAreNa paTTe samAlekhayAmAsa / tataH sA taM citrapaTTaM samAdAya rAjagRhe nagare smaayaataa| kenApyupAyenAsau tApasI tatra zreNikanRpaM militvA taM citrapaTTaM darzayAmAsa / atha tatra citrapaTTe samAlekhitaM tasyAH sujyeSThAyA manoharaM svarUpaM dRSTvA sa zreNikanRpo dadhyau, kimeSA surAGganA ? kiM vA kApi pAtAlakanyA vartate ? ityAdi vicintya kAmavihvalaH sa nRpastAM tApasImapRcchat, bho tApasi ! atra citrapaTTe yA sundarI tvayA citritAsti sA kiM kvApi vidyamAnAsti ? vA tvayA kiM kRtrimameva svarUpaM svacitrakalApradarzanAyAlekhitamasti ? tat zrutvA tApasyA proktaM, rAjan ! iyamAlekhitA sundarI vidyamAnaiva mayAlekhitAsti, na cedaM kRtrimasvarUpaM vartate tat zrutvA rAjJA tasyai punaH pRSTam / tadaiSA kasya putrI vidyate ? tathaiva sA kiM pariNItA vA kumArI vidyate ? tApasI prAha rAjan ! vaizAlInagarAdhIzasya ceTakAkhyabhUpasyeyaM sujyeSThAkhyA tanayA vartate, tasyA eva cedaM svarUpaM mayA citritamasti / kiJceyamadyApi kumAryeva vartate, nUnaM tvameva ca tAmudvoDhumarhasi / 1deg tat zrutvA hRSTo'sau zreNikanRpastAM tApasIM dAnena santoSya visasarja / atha taccitradarzanato'tyantaM 19 manmathavihvalIbhUtastAM sujyeSThAmudvodukAmo nRpaH zUnyacitta ivAjani / tato'sau ceTakanRpapArzve caturamekaM dUtaM preSya tAm sujyeSThAM mArgayAmAsa paraM sa ceTakanRpo dutaM jagAda, bho dUta ! ahaM madIyAM putra sujyeSThAM zreNikanRpAya dAtuM necchAmi / tadA sa dUto'pi pazcAdAgatya ceTakoktaM vacanaM zreNikabhUpAya nivedayAmAsa / tadAkarNyAsau bhRzaM khinno'bhUt / athaivaM mlAnamukhaM nijajanakaM vilokyeGgitAkAreNa 12 ca tasya manogataM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 * sulabha- caritrANi bhAvaM vijJAbhayakumAro vihitAJjaliravadat / bho tAta ! tvaM khedaM mA kuru, ahaM kenApyupAyena bhavatAM samIhitaM sAdhayiSyAmi / evaM vainayikyA buddhyA nijatAtaM santoSyAbhayakumAro nijagRhe samAyAtaH / 13 nijatAtamanorathapUraNAya caikaM citrakalAkuzalaM citrakAraM samAhvayat, taM ca nijajanakasya zreNikanRpasya manoharaM svarUpaM citrapaTTe citrayitumAdizat, tadAjJAnusAreNa sa citrakAro'pi stokaireva dinairatIvasundaraM zreNikanRpasvarUpaM citrapaTTe citrayitvA'bhayakumArAya samarpayat / tanmanoharaM citritasvarUpaM vilokya santuSTo'bhayakumArastasmai citrakArAya sanmAnapurassaraM bhUri dravyaM dadau / atha svakIyaveSaparAvartanaM vidhAya vaNgiveSaM ca kRtvA sa vaizAlInagaryAM samAyAtaH, tatra ca sa bhUpAntaHpuranikaTe bhATakenaikamApaNaM 14 jagrAha / ApaNe ca vividhasugandhidravyANi, manoharadarpaNAn, sugandhitailAni, 15 manoharacIvarAdIni 16 mahilAgaNahRdayAkarSaNAya sthApayAmAsa / atha tatra krayArthamAgatAnAmantaHpuraceTInAM svalpenaiva mUlyena bhUri sugandhidivyatailAdIni so'rpayAmAsa / tena sarvA apyantaHpuradAsyastasyaivApaNAttAni vastUni jagRhu: / tataH kiyaddinAnantaraM so'bhayakumAraH paTe citritaM tatzreNikanRpasvarUpaM nijApaNadvArAgre pralambitaM sthApayAmAsa / ito vastukrayArthaM tatra samAgatA sujyeSThAyA dAsI pralambitaM taM manoharaM citrapaTaM dRSTvA prAptakautukA'bhayakumAraM papraccha, vaNiguttama ! kasyedaM manoharaM svarUpaM vidyate ? abhayenoktam idaM hi madIyasvAminaH zreNikabhUpasya, svarUpamAlekhitaM vartate / I tato gRhItasugandhidravyajAtA sA dAsI sujyeSThAyAH samIpe sametya 17 taccitrasvarUpavArtAmakathayat / tadA kautukottAlA 18 sA sujyeSThApi taccitrapaTTadarzanAturA dAsIM prAha / bho dAsi ! vilokanArthaM taccitrapaTaM drutaM tasya vaNijaH pArzvAttvaM samAnaya, evaM tayAdiSTA sA dAsyapi drutamabhayakumArapArzve samAgatya nijasvAminyA vilokanArthaM taM citrapaTTa mArgayAmAsa / nijaprayatnasya bhAvi - sAphalyaM manyamAno'bhayakumAro'pi tasyai taM citrapaTamarpayAmAsa / atha dAsyAnItaM citrapaTaM vilokya premaikaparAyaNA 19 sujyeSThA vyacintayat, Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcellaNAmahAsatIcaritram * 147 nUnamayaM zreNiko nRpo vidhAtrA kasmiMzcinnivRtidine eva ghaTitaH sambhAvyate / evaMvidhaM 20rUpalAvaNyAdiguNagaNopetaM svarUpaM mayA kasyApi puruSasya vilokitaM nAsti / athAhaM kenApyupAyenainameva zreNikabhUpaM pariNeSyAmi / iti dhyAtvA tayA tasyai dAsyai proktam, bho dAsi ! tvayi mama sampUrNo vizvAso vartate, atastvayA madIyo'bhilASaH kasyApyanyasyAgre na vaktavyaH, atha tvamenaM citrapaTaM tasmai vaNije pazcAtsamarpya kathayasva, atha mama svAminI sujyeSThA zreNikabhUpaM prinnetumicchti| atastvaM kenApyupAyena tasyA manorathaM sphliikuru| evaM sujyeSThAdiSTA sA dAsI drutamabhayakumArapArve samAgatya taM citrapaTaM ca tasmai pazcAt samarpya nijasvAminImanorathaM rahasi kathayAmAsa / tat zrutvA prasannavadanenAbhayakumAreNa proktam, bho dAsi! nUnamahaM tava svAminyA manorathamavasare pUrayiSyAmi / dAsyApi taduktaM nijasvAminyai sujyeSThAyai jJApitam / tat zrutvA hRSTA sujyeSThApi tamavasaraM vilokamAnA sthitA / tato'bhayakumAreNa pracchannaM tadIyAntaHpurAvadhi pRthvyantarekA suraGgA21 kAritA, nijajanakAya zreNikAya ca jJApitam, tvayA itastRtIye'hni pracchannamasyAM suraGgAyAmAgantavyam / tatrAgatA sujyeSThA ca tvAM pariNeSyati / tatastena dAsyai proktam, tvadIyA svAminI itastRtIye dine'syAM suraGgAyAmAgacchatu, tatra svayamAgataH zreNikabhUpastvAM nijanagare neSyati, atha paramAnandaM prAptaH sa zreNikanRpo nijAGgarakSakaiAtriMzadbhiH sulasAyAH sutairyuto rathArUDho nizcitadine suraGgAyAM smaayaatH| atha gamanotsukAM calacittAM ca sujyeSThAM vijJAya cellaNA tAmapRcchat, bho bhagini ! adya tvaM kathaM calacittA vilokyase ? kutra gamanotsukA jAtAsi ? tat zrutvA sujyeSThayA'lIkaM22 jalpitam, ahaM tu kutrApi gamanotsukA nAsmi, paraM 23tadIyahadayabhAvajJAnavidagdhA cellaNA punarapi jagau, bho bhagini ! tvaM satyaM kathayasva, adya yAvanmayA tvattaH kimapi 24gUDhaM rakSitaM nAsti, tvaM caivaM mattaH pracchannaM kiM rakSasi ? evaM 25sanibaMdhatayA pRSTA sujyeSThA tasyai nijahRdayAbhilASaM jagau, tat zrutvA cellaNAvadat, are bhagini ! ahaM tvAM vinA kSaNamapi sthAtuM samarthA nAsmi / ato'hamapi tvayA 26tvatsArdhameva rathe Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 * sulabha-caritrANi samAropaNIyA / ityuktvA sApi sujyeSThayA samameva suraGgAyAM praviSTA, zreNikasya rathe ca samArUDhA / itaH sujyeSThA celaNAmavadat, mayA madIyA ratnakaraNDikA vismRtA / atastAM samAdAyAdhunaivAhaM punarAgacchAmi, ityuktvA sA ratnakaraNDikAmAdAtuM punarantaHpuramadhye gtaa| itastAM cellaNAM rathAdhirUDhAM sujyeSThAmeva manyamAnaistaiH subhaTaiH zreNikAya proktam / he svAmin ! atra vairigRhe ciraM sthAtuM na yuktam, tato rathaM drutaM pazcAdvAhaya tat zrutvA 2 rathasthacellaNAyutaH zreNikabhUpo drutaM rathAzvAn nijapuraM prati ghorAndhakArayA suraGgayA vAhayAmAsa, ito ratnakaraNDikAM samAdAya tatrAgatA sujyeSThA zreNikarathamaprekSya 25vyAkulIbhUtA, mlAnamukhA, svabhaginIviyogapIDitA ca prauccastaraM gADhaM pUtkAraM kartuM lagnA / evaM sujyeSThAyA rudanasvaraM zrutvA tatrAgatazceTakabhUpazcelaNAyA haraNaM vijJAya svayaM 29sannA vairIpRSTa gantuM suraGgAyAH pArve samAyAtaH / itastasya sainyAdhipo vairaGgikAbhidho mahAsubhaTastatrAgatya ceTakaM pratyavadat, he svAmin ! ahameva tasya vairiNaH pRSTe gatvA ca adhunaiva tAM cellaNAM pazcAdAneSyAmi, ityuktvA sa rathastho bhUrivegena zreNikapRSTe suraGgAyAM cacAla / tataH suraGgAyAmeva yuddhaM kurvatA tena zreNikAGgarakSakAH sulasAyA dvAtriMzatputrA htaaH| itaH zreNikanRpo'pyativegenAzvau prerayan suraGgAyA bahiniHsRtya rAjagRhaM pratyacAlIt / vairaGgikazca 30niSphalIbhUto mlAnAsyaH pazcAtsamAyAtaH / atha cellaNAviyogAt khinnA sujyeSThA svamanorathaM cAlabhamAnA viSayebhyo viraktA pitaramApRcchya candanAryAyAH samIpe pravrajyAmupAdade / atha mArge sujyeSThAyA abhidhAnenAhvayantaM zreNikaM prati cellaNAvadat, svAmin ! sujyeSThA tu na samAyAtA, tatkaniSTA bhaginI cellaNAbhidhAnAhaM samAgatAsmi / tat zrutvA zreNiko vyAjahAra, tarhi mudhaiva mama prayAso'bhUt / tadA cellaNA jagau, svAmin ! ahamapi tasyA eva kaniSTA bhaginI tava vallabhA jAtAsmi / tat zrutvA zreNiko'pi tasyAzcellaNAyA lAbhAdapi svaM kRtArthaM manyamAnaH paramAnandaM prAptaH krameNa rAjagRhe nagare samAyAtaH, sarveSAmapi sulasAputrANAM ca maraNaM nizamya sa yugapadeva harSaviSAdAbhyAmAliGgitaH / tataH . Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcellaNAmahAsatIcaritram * 149 zreNikabhUpo mahotsavena tAM cellaNAM paryaNaiSIt / 31 atha nijaputrANAM maraNaM nizamya sulasAtIva vilApaM cakAra / paramabhayakumArastAmanityabhAvanAbhiH komalavacanAmRtairAzvAsayAmAsa / atha cellaNAyA vinayAdiguNairatIvasantuSTaH zreNiko nRpastasyAH kRte 32ekastambhamAvAsaM kArayituM nijaputramabhayakumAraM samAdideza / tato'bhayArAdhitaH surastathaivaikastambhamAvAsaM sarvartuphalavATikAyutaM33 cakAra / atha tasminnAvAse vasantI cellaNArAjJI ekAgracittA jinapUjAM kurvatI dharmadhyAnaM karoti sma / krameNa sA cellaNA rAjJI zIlapAlanaviSaye tathA dRDhacittAbhUt, yathA jinAdhIza zrIvIraprabhuH sulasAyA iva tasyA api zlAghAM karoti sm| athaikadA zrImahAvIraH prabhustatra rAjagRhe nagare udyAne samavasRtaH / zreNikazca cellaNAdiparivArayuto jinavandanArthamudyAne cacAla / ito mArge kamapi jinakalpisAdhu kAyotsargasthaM cellaNAyutaH zreNiko'vandata / atha samavasaraNasthaM prabhuM vanditvA zreNikanRpaH parivArayutaH prabhodharmadezanAM zuzrAva / tato nijasthAne sametya sandhyAkAryaM samApya nRpatirnizAyAM suptaH / ito nidrAdhInA cellaNA svapnAvasthAyAM gatadine mArge kAyotsargasthaM taM sAdhu saMsmRtya mukhato jagAda, aho ! asmin 3 karAle zItakAle tasya kA'vasthA bhaviSyatIti / iti zrutvA ruSTo nRpaH prAtaH samavasaraNe samAgatya zrIvIraprabhumapRcchat, bhagavan ! mama priyA sA cellaNA kiM satI vA asatI vartate ? bhagavAnuvAya, bho zreNika ! sA tvadIyA cellaNA rAjJI mahAsatI vartate, evaM sarvA api tava patnyaH satya eva santi tava cetasi ca tasyA vacanato yaH sandehaH samutpannastatsamAdhAnaM zRNu, zastane dine'tra samAgacchatA tvayA tayA cellaNayA rAjyA saha kAyotsargastho yo munirvanditastameva muni saMsmRtya tayA kevalaM kRpayaiva svapnAvasthAyAM jalpitam, aho ! asmin karAle zItakAle tasya niSprAvaraNasya35 muneH kA'vasthA bhaviSyatIti / paraM tasyA manasi ko'pi duzcintanIyo vikAro nAsti, evaM gatasaMzayaH 36zreNikabhUpAlo nijAvAse sametya tAM cellaNAmadhikaM snmaanyaamaas| evaM zrIvIroktaM dharmaM ciramArAdhya sA mahAsatI celaNA kiyatA kAlena zrIvIraprabhupAveM dIkSAM gRhItvA krameNa dustapaM tapastaptvA kevalajJAnamAsAdya Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 * sulabha-caritrANi 3 prakSINanikhilakarmA mukti gatA / sA sujyeSThA sAdhvayapi zuddhaM cAritramArAdhya kevalajJAnayutA mukti gtaa| // iti zrIcellaNAmahAsatIcaritraM samAptam // : abhyAsa : 1. tApasyA kutra gatvA, ka: upadezaH dattaH ? 2. zreNika nRpaH kena kAraNena sujyeSThA prati anurAgavA abhavat ? 3. sujyeSThA grahaNAya abhayakumAreNa kiM kRtam ? 4. sujyeSTAyA sthAne zreNikane saha kA AgatA? 5. ceTakarAjA saha yuddhe jAte zreNikasya ke yoddhAH mRtAH? 6. svapnAvasthAyAM cellaNA kiM avadatta ? 7. zreNikarAjA zrIvIraprabhum kiM apRcchat ? 8. bhagavatA kiM uttaraM dattam ? 1. kalyANaM eva kamalA kalyANakamalA (ma..) tAm kalyANakamalAm mulyaae| 3pI lakSmIne // 2. aneke cAmI arAtayazca anekArAtayaH (vize. pUrva karma.) aceTyaH ceTyaH iva kRtA ceTIkRtA (cvisamAsa.) ceTIkRtAH anekArAtayaH yena saH ceTIkRtAnekArAti: mane zatruone hasa banAnA2 // 3. rAjyAH kukSiH rAjJIkukSiH (Sa.ta.) tasyA: samudbhavAH rAjJIkukSisamudbhavAH (sa.ta.)InI yukSithI utpana thaye // 4. na tulyA atulyA / (naJ. ta.) rUpam eva zrIH rUpazrIH |(avdhaarnn) atulyA cAsaurUpazrIzca (vi.pU.ka.) atulyruupshriiH| tAm anupama 354kSmIna // 5. kalAzca kalApAzca kalAkalApAH (i.u.ndva.) sakalAzcAmI kalAkalApAzca sakalakalAkalApAH / vi.pU.ka.) sakalakalA-kalApeSu kuzale sakalakalAkalApakuzale (sapta. ta.) samayamA kuzaNa // 6. jainazcAsau dharmazca jainadharmaH / (vi. pU. ka.) dRDhaM ca tahRdayaJca dRDhahRdayaM (vi.pU.ka.) jainadharme dRDhahRdayaM yasyAH sA jaindhrmdRddhhydyaa|(vydhi. bahu.) haina dharmamA dRDha hayavANI // 7. nijasya ceTikA-nija ceTikA / (Sa. ta.) tasyAH pArzvaH nijaceTikApArzvaH (Sa. ta.) tasmAtH // 8. alabdhaM sanmAnaM yayA sA alabdhasanmAnA (naJ bahuvrIhi) 9. vaiduSya napuM.-vidvAna5j viduSaH bhAvaH vaiduSyam / (taddhita) nijasya vaiduSyam-nijavaiduSyam / (Sa. ta.) tena garvitAnijavairduSyagarvitA / (tR. ta.) potanI vidvatAthI garvita thayehI // 10. ud+vaha-(3.I.) 529vA mATe // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcellaNAmahAsatIcaritram * 151 11. avihvala vihvalaH iva bhUtaH vihvalIbhUtaH (cci.) manmathena vihalIbhUtaH manmathavihvalIbhUtaH (tR. ta.) 12. iGgitAkAra-puM.- hayanA sAmiprAyane nArI yeSTaH / / 13. nijasya tAta:-nijatAtaH (Sa.ta.) tasya manorathA:-nijatAtamanorathAH / (Sa.ta.) nijatAtamanorathanAm pUraNam nijatAtamanorathapUraNam (Sa. ta.) tasmai potaan| pitAnA manorathone 52vA bhATe // 14. ApaNa napuM.duAna // 15. cIvara (napuM.) vastra / 16. mahilAnAM gaNaH mahilAgaNaH / (Sa.ta.) tetasyam hRdayAni-mahilAgaNahRdayAni / (Sa. ta.) teSAm AkarSaNam-mahilAgaNahRdayAkarSaNam / (Sa. ta.) tasmai mahilAgaNahRdayAkarSaNAya bhalidAganA hayanA bhATe // 17. sam+A+i saM.baM. bhU. kR. bhAvIne // 18. kautukena uttAlA kautukottAlA (g. tatpuruSa.) uttAla (vize.)viar // 19. premni ekaparAyaNA [sa. ta.] premaikaparAyaNA / premamA 52|ye| ovI. 20. rUpaM ca lAvaNyaM ca rUpalAvaNye (dvandva) rUpalAvaNye Adau yeSAnte rUpalAvaNyAdayaH [ba. vi.] rUpalAvaNyAdayazcAmI guNAzca rUpa. lAvaNyAdiguNagaNopetam / (ta. tatpu.) 35mAyA guyAnA sabhUtathI yukta 21. suraGgA strI. (bhUgarbhArga. 22. alIkanapuM.dUhuM. 23. tasyAH idam tadIyam (tadvita) tadIyam ca tad hRdayam-tadIyahRdayam (7.5.) tasya bhAvaH (pa.d.) tadIyahRdayabhAvaH tasya jJAnam (pa.d.) tadIyahRdayabhAvajJAnam tasmin vidagdhA (sa. d.) tena hayanA bhAvane vAmai DoziyAra. 24. gUDha-vize. 24sya. 25.nirbaMdha (uyAvizeSa) mA pUrva 26. tvayA sArdham tvatsArdham (ta.d.) 27. rathe tiSThati rathasthA ( upapada) rathasthA cAsau cellaNA ca (vi. pU.ka.) rathasthacellaNA tayA yutaH / (tR. ta.) rathasthacellaNAyutaH / 2thamA 23dI yeuthI yut||28.avyaakulaa vyAkulA iva bhUtA vyaakuliibhuutaa|(cci.)vyaann thayelI // 29. sannahya (sam + naha) saM.bhu..taiyAra thaIne (yuddha bhaatte)||30.anissphl: niSphalaH iva bhUtaH niSphalIbhUtaH |(vi.)A thayedo // 31. pari + nI (ma.trI pu. me.va.) 529yo // 32. ekaH stambhaH yasmin sa ekastambhaH tam (smaa.bhu.)|| 33. sarve ca te RtavazcasarvartavaH (vi. pU. ka.) teSAM phalAni sarvartuphalAni (Sa. tatpu.) teSAM vATikA sarvartuphalavATikA (Sa. tatpu.) tayA yutaH sarvartuphalavATikAyutaH (tR. tatpu.) tam sarvaztunAMgonI vADIthI yuta // 34. karAla-pu.-jati // 35. nirgataM prAvaraNaM yasya saH niSprAvaraNaH tasya (prAdi bahu.) 45ivinaanaa|| 36. gataH saMzayaH yasya saH-gatasaMzayaH (bahu.)dUra thayeA saMzayavANo // 37. prakarSeNa kSINam-prakSINam / (prAdi / tatpu.) nikhilaJca tad karmaca-nikhilakarma (vi.pU.ka.) prakSINaM nikhilakarma yasyAH sA prakSINanikhilakarmA samA. bahu. praSTa zatakSaya thaI gayA samasta bhlen| meviite|| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] // zrIsatyabhAmAcaritram // zIlAdiruciraM dharmam, kurvANo mAnavo'nizam / satyabhAmeva labhate, sAdhuvAdaM pade pade // 1 // dvArAvatyAM nagaryAM zrIkRSNo vAsudevo rAjyaM karoti sma / athAnyadAkalikutUhalo 'nAradarSiH kRSNasabhAyAM samAyAtaH / evaM nAradaM samAgataM dRSTvA hariH katicitpadAni tatsanmukhaM gatvA taM vandate sma / tato hariNA tasya bhUri satkAraH kRtaH, yataH sa nAradarSistasyAskhalitabrahmacaryavratena jagati sarvatrApi sarvarAjasabhAsu pUjyate / evaM kSaNavAraM kRSNasabhAyAM sthitvA sa kutUhalatastasyAntaHpure yayau / tasmin samaye hareH paTTarAjJI satyabhAmA darpaNamadhye nijamukhaM vilokayantI sthitAsIt / tatrAgataM nAradarSi vilokyApi taM viratirahitaM manyamAnA satyabhAmA namaskAreNApi tasyAdaraM nAkarot evaM svakIyAvajJAM vijJAya manasi kruddho nArado vyacintayat, aho ! devAdhIzvarasya paTTadevyo'pi kadApi madIyAvajJAM na kurvanti, paramiyaM satyabhAmA kRSNasya paTTarAjJItvenAbhimAnaparvatArUDhAsti / yataH 3 - ahaMkAre sati prauDhe, vadatyevaM guNAvalI OM / ahaMkAre patiSyAmi samAyAtA tvadaMtikam // 1 // iti cintayan sa nAradarSiH krodhena tAM satyabhAmAM garviSTAM manyamAnaH sapatnIduHkhe hyenAM pAtayAmIti dhiyA drutaM tato niHsRtya gaganamArgeNa kuNDinAbhidhaM puraM yayau / tatra kuNDinapure rukminAmA rAjA rAjyaM karoti sma / sa nArado'pi tasya rAjasabhAyAM prAptaH / tadA rukminRpeNa samutthAya bhUrisanmAna - pUrvakaM sa satkRtaH / kSaNaM tatra sthitvA sa tasyAntaHpure jagAma / tatra rukminRpasvasrA. kumArikayA rukmiNyApi bahvAdareNa sa pUjitaH, tadA santuSTo'sau nAradastasyAH puraH zrIkRSNasya sadguNAn varNayAmAsa / evaM kRSNaguNAn zrutvA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsatyabhAmAcaritram * 153 sA rukmiNI kumArikA kRSNaM pratyanurAgaM dhArayantI tameva pariNetuM nizcayamakarot, tato rukmiNyA satkRtastasyA rUpaM citrapaTTe samAlikhya nAradastato niHsRtya dvArAvatyAM kRSNapArzve samAgatya taccitrapaTTaM tasmai darzayAmAsa / taccitraM dRSTvA madanabANaviddhasya'' kRSNasya manasi tasyAmanurAgo'bhUt / yataH - tAvanmahattvaM pANDityam, kulInatvaM vivekitA / yAvajjAyate nAGgeSu, hanta paJceSupAvakaH // 1 // zambhusvayaMbhuharayo hariNekSaNAnAm, yenAkriyanta satataM gRhakarmadAsA / vAcAmagocaracaritrapavitritAya, tasmai namo balavate kusumAyudhAya // 2 // mattebhakumbhadalane bhuvi santi zUrAH, kecitpracaNDamRgarAjavadhe'pi dakSA: 8 / kintu bravImi balinAM purataH prasahya, kandarpadarpadalane viralA manuSyAH // 3 // tAvadeva hRdaye kRtinAmapi, sphuratyeSa nirmalavivekadIpakaH / yAvadatra na 10 kuraGgacakSuSAM, tADyate 11 caTulalocanAJcalaiH // 4 // evaM taccitrapaTTaM vilokya kAmavihvalaH kRSNo nAradaM prati jagau, bho nAradarSe ! kasyAH striyaH svarUpamatra citrapaTTe citritamasti ? tadA nArado'vadat, bho kRSNa ! idaM kuNDinapurasvAmino rukminRpasya laghvyAH svasuH rukmiNyAH svarUpaM citritamasti, sA cAdyApi kumArI vartate / tatrAnyadA gato'haM tasyAH purastAttava guNAnavarNayam, tena ca sA tvAM prati bhRzamanurAgavatI jAtAsti, tatazca Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 * sulabha - caritrANi tayA tvAmeva pariNetuM nizcayaH kRto'sti, atha tatra tvaM dUtaM sampreSya rUkmibhUpAttAM mArgayasva / ityuktvA nAradastato niHsRtyAnyatra jagAma / athaivaM nAradavacAMsi nizamya prahRSTaH kRSNastatkAlaM tAM rukmiNIM mArgayituM vicakSaNamekaM dUtaM rUkmibhUpapArzve preSayAmAsa sa dUto'pi tatra gattvA rukminRpAya kRSNoktaM sandeza kathayAmAsa / rukmiNA covAya bho dUta ! mayA puraiva mameyaM bhagini rukmiNI zizupAlAya dattAsti, kanyA hi sakRdeva 12 dIyate / kiM ca tasmai kulahInA gopAlAya me bhaginIM dAtuM sarvathaivAhaM necchAmi / yataH - kulaM ca zIlaM ca sanAthatA ca, vidyA ca vittaM ca vapurvayazca / vare 'guNAH sapta vilokanIya stataH paraM bhAgyavazA hi kanyA // 1 // kiM ca sa gopAlaH kRSNo bahupatnIko vartate / ato'haM mama svasAraM sapatnInAM kaSTe pAtayituM na vAJchAmi yataH varaM raMkakalatratvam, varaM vaidhavyavedanA / varaM narakAvAso vA mA sapalyA parAbhavaH // 1 // " ataH sa zizupAlanRpa eva tasyA yogyo varo'sti, tena saha pariNItA ca sA bhRzaM zobhAM prApsyati, yataH - hemaM13 ratnAzritaM bhAti, jyotsnA candrAzritA punaH / nAgavallayA mukhaM yadva-tatheyaM tena nizcitam // 1 // ityAdyuktvA rukminRpeNa sa kRSNadUtaH pazcAdvAlitaH, evaM nirAzIbhUtaH sa dUtastato niHsRtya drutaM zrIkRSNapArzve samAgatya rukminRpoktaM sarvaM vRttAntaM kathayAmAsa / ito rukmiNyAH pitRsvasA tatkRSNayAcanasvarUpaM vijJAya taM vRttAntaM rukmiNyai kathayAmAsa, yathA tava bhrAtA viSNunA yAcitAmapi tvAM tasmai dAtuM na Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsatyabhAmAcaritram * 155 samIhate, tena tvAM nizcayena zizupAlAya dAsyati / tat zrutvA rukmiNI jagau, mayA tu manasA viSNureva patitvenAGgIkRtosti, ato'haM taM vinAnyasya kasyApi pANigrahaNaM na kariSye / evaM tAM rukmiNI viSNAvevAsaktAM vijJAya sA tatpitRsvasA drutaM taM vRttAntaM kRSNaM prati jJApayAmAsa / yathA rukmiNI tvayyeva sAnurAgA vartate, kathamapi zizupAlaM pariNetuM naiva vAJchati, tena guptavRttyA tvayAtra nagarodyAne samAgantavyaM mAghASTamIdine ca nAgapUjAmahotsavamiSeNAhaM14 rukmiNImudyAne cAneSyAmi, pUrvatazcAgatena tvayA sA ttraanggiikrtvyaa| ___ itazca vihitavaivAhikamahotsavaH zizupAlo'pi rukmiNyAH pANigrahaNotsukazcapalaH tatra parivArayutaH kuNDinapuranagare samAyAtaH / atha kalipriyanAradarSermukhAttatra zizupAlAgamanaM vijJAya baladevavAsudevAvapi nijanijarathArUDhau drutaM tatra kuNDinapurodyAne samAgatau / tadA sA pitRsvasA tAM rukmiNI prAha, bho bhadre ! tavepsito bhartA zrIkRSNa udyAne samAyAto'sti, ataH sAmprataM tvaM vilambaM mA kuru, tUrNaM rathamAruhyAvAM nAgapUjAmiSeNodyAnaM gacchAvaH / tat zrutvA sA rukmiNyapi 15sajjIkRte rathe tayA pitRsvasrA saha samAruhyodyAne samAyAtA, kRSNasya militA ca / tataH kRSNo'pi premabhareNa tAM nijarathe samAropayat / atha 16strIcAturyapraviNA sA pitRsvasA zrIkRSNaM kenApyajIyamAnavaibhavaM vijJAya svopari 1 samAgacchaddoSApahArAyoccaiH puccakAra, bho bho subhaTAH ! dhAvata ! dhAvata ! iyaM rukmiNI hariNA balAtkAreNApahiyate / ito vAsudevo'pi svaM manorathaM paripUrNa vijJAya harSAt svaM pAJcajanyaM zaGkha pUrayitvA rukmiNIyuto nijaM rathaM vegena nijapuraM prati cAlayAmAsa / baladevo'pi tatpRSTo nijaM rathaM prerayati sma / athaivaM hariNA hIyamANAM rukmiNI vijJAya krodhoddhatau damaghoSarukminRpau bhUrisainyayutau vArjitranAdaizca diggaNaM pUrayantau tatpRSTe dadhAvatuH / evaM pRSTe bhUrisainyaM samAgacchantaM vilokya manasi vihvalIbhUtA rukmiNI zrIkRSNaM prati prAha yuvAmekAkinau nAtha, tau tvasaGkhyabalAnvitau / matkRte'yamapAyo'bhU18-dhuvayorAkulAsmi tat // 1 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 * sulabha-caritrANi evaMvidhAni rukmiNyA vacAMsi zrutvA, tAM ca vyAkulIbhUtAM vijJAya harirAzvAsayAmAsa / he priye ! tvaM bhayaM mA kuru, sarvamapyetanmahatsainyamAvayorage kAkanAzaM9 palAyya dUraM yAsyati / evamAzvAsitA rukmiNI nijasvAminaM kRSNaM prati prAha, he svAmin ! yuddhaM kurvadbhyAM yuvAbhyAM kathaJcanApi rukminRpo rakSaNIyaH tasya vadho naiva kAryaH / atha tatsainyaM nikaTe samAgataM nirIkSya tau dvAvapi bhrAtarau tena saha yuddhaM kartuM pravRttau / halamuzalAdizastraistau dvau yuddhaM kurvantau vidviSAM rathavAjigajasubhaTAn cUrNayAmAsatuH / evaM tayordvayordhAtroratulaM balaM vijJAya rathasthA20 rukmiNI vismayaM praaptaa| ito yuddhaM kurvatA 21nArAyaNena rukmiNyAM pazyantyAmeva zizupAlaziraH kamalanAlavacchinnam / 22 ito baladevo rukminRpaM baddhvA provAca, bho rukmibhUpa ! rukmiNIvadhUvacanAttvAM jIvantaM muJcAmi / ityukatvA muktabandhanaM taM sa mumoca / salajjo23 rukmibhUpo'pi tatraiva nagaraM nivezya tsthau| evaM labdhajayau tau dvAvapi bhrAtarau tatazcalitau, krameNa dvArikAyA bahirudyAne samAyAtau 24svargapurasodarAM tAM dvArikApurIM dUrAdeva dRSTvA rukmiNI nijaM svAminaM prAha, he svAmin ! iyaM nagarI nUnamatIvamanoharA dRzyate, paramahaM tvayA chalenAnItAsmi, ataH sapatnagaNe'haM hAsyAspadaM bhaviSyAmi / tat zrutvA kRSNastAM jagAda, bho priye ! etadviSaye tvayA manAgapi khedo na kAryaH, ahaM tvAM sarvAsu madIyarAjJISu mukhyAM paTTarAjJImeva kariSyAmi, tena tAsAM madhyAtkApi tava manAgapi hAsyaceSTAM na kariSyati / ityuktvA kRSNastatraivodyAne tAM gAndharvavivAhena paryaNayat / atha tatraivodyAne lakSmyA devyA ekaM mandiramAsIt, tatra mandire ca mAnuSyAkArapramANopetA lakSmImUrtiH sthApitA babhUva / ___ tAM mUrtimutthApya haristatra tAM rukmiNIpumApAvezayat, tataH sA kRSNenoktA he priye ! satyabhAmAdyA madIyAgramahiSyo mayA preSitA atra lakSmIdevIM vandanArthaM samAgamiSyanti / tasminnavasare tvayA kSaNaM sthairyabhAvenaiva sthAtavyam, lakSmImUrtibuddhyA ca tAH sarvA api kiGkarya25 iva tava caraNayoH praNAmaM kariSyanti / tatpraNAmAnantaraM ca tvayA svAtmAnaM prakaTIkRtya26 tAbhiH Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsatyabhAmAcaritram * 157 saha hAsyavinodaH kartavyaH evaM ca tAbhiH praNatA tvaM sarvAsu rAjJISvagramahiSI bhaviSyasi / evaM kRSNenoktA sA rukmiNyapi ttkutuuhlkrnnmnggiickaar| athaivaM tAM rukmiNIM tatrodyAne lakSmImandire muktvA kRSNo balabhadrayuto nagaramadhye nijAvAse jagAma / evaM rukmiNIrahitaM kRSNaM gRhe samAgataM vIkSya strIsvabhAvato manAgIAbhibhUtA satyabhAmA jagAda, he svAmin ! tvayA kIdRzI priyA''nItAsti, kva ca sthApitAsti, ahaMtAMna:27 sapatnIM vilokayitumicchAmi / tat zrutvA kutUhalapriyaH kRSNo manAg vihasya prAha, bho satyabhAme ! sA nijarUpayauvanamadonmattA mayopavane lakSmImandire sthApitAsti / yadi te tadvilokanecchA tadA tvaM tatra vajra,28 evamuktA satyabhAmA strIcapalasvabhAvatastasyA rUpavilokanArthaM bhRzamutkaNThitA babhUva yataH - yadi sthirA bhavedvidyuttiSThanti yadi vAyavaH / daivAttathApi nArINAm, na sthemnA29 sthIyate manaH // 1 // evaM rukmiNIvilokanArthaM bhRzamutkaNThitA satyabhAmA, padmAvatyAdikRSNAgramahiSIyutA rathArUDhA drutaM tatrodyAne lakSmImandire prAptA / atha tatrAsanopaviSTAM sthiradehAM tAM rukmiNI lakSmImUrtimeva manyamAnAH satyabhAmAdyAstAH sarvA api kRSNAgramahiSyastasyAH pAdayoH prathamaM praNAmaM cakruH / tato rukmiNIvilokanArthaM yAvattA agre gantuM pravRttAstAvatsA rukmiNI 25drutamAsanAdutthAya 3degdattakaratAlA vismitAstAH sarvA api vinodyaamaas| rAjabhRtyaizca drutaM tatrAsane punaH sA lakSmImUrtiH sthApitA / atha nijasvAminastAM kapaTakalAM vijJAya manassu dUnAH satyabhAmAdyAstAH sarvA api agramahiSyastataH pazcAdvalitvA gRhe samAgatAH / itastatrAgataM zrIkRSNaM satyabhAmA prAha, he svAmin ! vayaM mugdhAstvayA samyag vaJcitAH, yadrukmiNyAH pAdayoH paatitaaH| tat zrutvA hAsyaM vidhAya kRSNo jagau, bho satyabhAme ! yuSmAbhiH sA yadA lakSmIbuddhyA vanditA, tato'taHparaM saiva paTTarAjyastu / tadA kruddhayA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 * sulabha-caritrANi satyabhAmayA proktaM, svAmin ! tAM rukmiNImeva paTTarAjJI31 32vidhitsayA tvayA nUnamahaM chalitA, tato'ta:paraM saiva te paTTarAzyastu / ityuktvA krudhA mukhaM moTayantI satyabhAmA tato niHsRtya nijavAse jagAma / evaM tAM rukmiNImeva paTTarANI vidhAya zrIkRSNaH sukhena rAjyaM karoti sma / evaM ca tasya zrIkRSNavasudevasya padmAvatI, gaurI, gAndhArI, lakSmaNA, susImA, jambUvatI, satyabhAmA, rukmiNItya-bhidhAnA aSTau paTTarAiyo'bhavan / athaikadA zrIsamudravijayAMgajo33 nemikumAra rAjyAditRNavattyaktvA, varSaM yAvacca dAnaM dattvA giranAragiriM gatvA saMyamaM jagrAha / krameNa sa kevalajJAnaM prapede / sa zrInemijino bhavyajIvAn pratibodhayannanyadA dvArikAyA nagaryA bahirudyAne samavAsArSIt / devaizca samavasaraNaM vihitam / tadodyAnapAlena 34tUrNa gatvA zrIkRSNAya niveditam, he svAmin ! nagaryA bahirudyAne zrInemiprabhuH samavasRto'sti, devaizca samavasaraNaM kRtamasti / tat zrutvA hRSTaH kRSNastasmai udyAnapAlAya pAritoSikaM dattvA samudravijayavasudevAdiparivArayutaH prabhorvandanArthaM nagaryA bahirudyAne jagAma / tatra ca prabhuM triHpradakSiNIkRtya tanmukhAddharmopadezaM zrotumucitasthAne sa samupaviSTaH / prabhuNApi dharmopadezo dattaH, yathAsvargastasya gRhAGgaNe sahacarI sAmrAjyalakSmI: zubhA, saubhAgyAdiguNAvalivilasati svairaM vapurvezmani / 35 saMsAraH 36sutaraH zivaM karatalakroDe luThatyaJjasA,37 yaH zraddhAbharabhAjanaM jinapateH pUjAM vidhatte janaH // 1 // ratnAnAmiva rohaNakSitidharaH khaM38 tArakANAmiva, svargaH kalpamahIruhAmiva sara: paGkeruhANAmiva / pAthodhiH payasAmivendumahasAM sthAnaM guNAnAmasAvityAlocya viracyatAM bhagavataH zrIsapUjAvidhiH // 2 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsatyabhAmAcaritram * 159 sarvajJo hRdi vAci tadguNagaNaH kAyena dezavratam, dharme tatparatA paraH pariNato bodho budhazlAghyatA / prItiH sAdhuSu bandhutA budhajane jaine ratiH zAsane, yasyaivaM bhavabhedako guNagaNaH sa zrAvakaH puNyabhAk // 3 // kRtvArhatpadapUjanaM yatijanaM natvA viditvAgamam, hitvA saGgamadharmakarmaThadhiyAM pAtreSu dattvA dhanam / gatvA paddhatimuttamakramajuSAM jitvAntarArivrajam, smRtvA paJcanamaskriyAM kuru karakroDasthamiSTaM sukham // 4 // ityAdidharmopadezazravaNAnantaraM zrIkRSNaH prabhuM praNamya papraccha, he svAmin ! mamaitA agramahiSyaH satyo vA na ? bhagavAnAha bho kRSNa ! sarvA api tavaitA agramahiSyaH satyaH santi / tadviSaye manAgapi tvayA saMzayo na vidheyaH / tataH kRSNena punaH pRSTam, he bhagavan ! varSamadhye kA tithiH sarvotkRSTA vartate ? prabhurAha, he kRSNa ! mArgazIrSasya zuddhaikAdazI tithi: sarvotkRSTA vartate, yatastasyAM tithau paJcasu bharateSu paJcasu cairavateSu tIrthakarANAM paJca paJca kalyANakAni jAtAni / evaM tatra tithau sarvANi militvA paJcAzat (50) kalyANakAni jAtAni santi / ataH kAraNAt sA tithirvarSamadhye sarvotkRSTa vartate / tena tasyAM tithau savizeSaM tapaH kAryaM, tapo hi sarvakarmakSayaM vidhAya mokSasukhaM yacchati, yataH - virajya viSayebhyo yai - stepe mokSaphalaM tapaH / taireva phalamaGgasya, jagRhe tattvavedibhiH // 1 // yad dUraM yad durArAdhyam, yacca dUre vyavasthitam / tatsarvaM tapasA sAdhyam, tapo hi duratikramam // 2 // yasmAdvighnaparamparA vighaTate dAsyaM surAH kurvate, kAmaH zAmyati dAmyatIndriyagaNaH kalyANamutsarpati / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 * sulabha-caritrANi unmIlanti maharddhayaH kalayati dhvaMsaM ca yatkarmaNAm, svAdhInaM tridivaM karoti capalaM zlAdhyaM tapastanna kim // 3 // so a tavo kAyavvo, jeNa maNo amaMgulaM na ciMtei / jeNa na iMdiyahANI, jeNa ya jogA na hAyaMti // 4 // evaM prabhumukhAdekAdazItapomAhatmyaM zrutvA zrIkRSNo nijAgramahISIbhiH saha tataHprabhRtibhistAM tithimArAdhayamAsa / tad dRSTvA sarve lokA api tAM tithi tapasArAdhayamAsuH, tAH satyabhAmAdayaH kRSNAgramahiSyastattapa ArAdhayantyo vihitabhUriprayatnairdevairapi tattapasaH kathamapi na cAlitAH tataH krameNa tAH satyabhAmArUkmiNyAdayo'STAvapyagramahiSyo nemiprabhupAveM dIkSAM jagRhuH tatastAH sarvA api nirantaraM SaSTASTamAdi vividhatapAMsi kartuM pravRttAH krameNa ca kSINasarvakarmAH kevalajJAnamavApya zrIzatruJjayagirau gatvA'nazanapUrvakaM svAyuHkSaye mukti yyuH| // iti satyabhAmAcaritraM sampUrNam // : abhyAsa : 1. satyabhAmA kiM kAreNana nAradaM nAdRtavatI ? 2. nAradena rukmiNIpArve kasya varNanaM kRtam ? 3. kRSNasya rukmiNyAH upari kiM dRSTvA anurAgo jAtaH ? 4. rukmirAjJA rukmiNIsvasA kRSNAya dAtuM kena kAraNena niSiddhA ? 5. kasyAH sahakAreNa rukmiNI kRSNena saha gatA? 6. kRSNena kenopAyena rukmiNI paTTarAjJI kRtA? 7. kRSNasya paTTarAzyaH kati ? tAsAM abhidhAnAnI kathyatAm ? 8. kRSNaH bhagavantaM neminAthaM kiM pRSTavAn ? bhagavAn kiM uvAca ? 9. bhagavatA kasyAH titheH mahimA darzitaH ? 1. nAradazcAsau RSizca-nAradarSiH / (vi. pU. ka.) nA267Si // 2. katicid (avyaya) keTalAka 3. ahaMkAra vadhavAthI mANasa A pramANe bole che ke, huM tArI pAse AvavAnI IcchAvALo kArAgrahamAM paDIza (ahaMkAramAM rahelo mANasa hakIkatamAM Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsatyabhAmAcaritram * 161 aMdhAramAM paDe che.) / / 4. svasR-strI. jana / / 5. madanasya bANaH madanabANaH / (Sa. ta . ) tena viddhaH madanabANaviddhaH tasya / (tR.ta. ) prabhajAeAthI vidhAyesA // 6. bhenA vaDe zaMbhusvayaMbhu-viSNu vagere strIonA gharakAma karanAra dAsa bane che, te vANIne agocara caritrathI mahAna baLavAna kAmadevane namaskAra thAo. II 7. madonmatta hAthInA kuMbhasthaLane toDanAra zUravIra puruSo A pRthvI para hoya che. bhayaMkara siMhano vadha karanArA hoziyAra mANaso hoya che. bhayaMkara baLavAnanI AgaLa huM chAtI ThokIne kahuM chuM ke, kAmanA abhimAnane uenAra to koI virasa 4 hoya che. 8. dakSa vi. hoziyAra // 8. bhyAM sudhI mRga jevI AMkhavALI strI potAnI capaLa AMkha vaDe kaTAkSa karatI nathI tyAM sudhI ja vidvAna puruSanA hRdayabhAM nirbhasa hIpa3pI hIvo agabhage che / 10. kuraGga - puM. 27 // 11. caTule cate locane ca caTulalocane / tayoH aJcalAni-caTulalocanAJcalAni / taiH // 12. sakRt Ja. kheDavAra / / 13. hema-napuM. surv| // / 14. miSa-puM. jahAnuM // 15. na sajjaH asajjaH / asajjaH sajjaH iva kRtaH sajjIkRtaH / (cvi.) tasmin - sajjIkRte / taiyAra DarAyesA (i) / / 16. strIyA cAturyaM strIcAturyaM (Sa.ta. ) strIcAturye praviNA strIcAturyapraviNA // 17. samAgarcchazcAsau doSaH samAgacchaddoSaH / samAgacchaddoSasya apahAraH samAgacchaddoSApahAraH tasmai bhavatAM vA ghoSane dUra 42vA // 18. apAya puM. vighna // 19. kAkanAzaM - 5. vizeSaeA-jhagaDA nAse tebha // 20. rathe tiSThati rathasthA / ( upapada ) 2thabhAM rahesI // 21. nArAyaNa-puM. lRSNa, hari // 22. kamalasya nAlaH kamalanAlaH / ( Sa . ta . ) kamalanAlasya iva kamalanAlavat prabhajanA nAjanI Thebha // 23. lajjayA saha vartate yaH saH salajjaH / ( bahu. ) sabhbha sahita sabhbhavANo // 24. svargasya puram - svargapuram / (gha.ta.) svargapurasya sodarA iva (upamAna) svargapurasodarA tAm-svargapurInI jena ThevI / / 25. kiMkarI - strI . - hAsI // 26. na prakaTaH aprakaTaH (naJ ta.) aprakaTaH prakaTaH iva kRtvA prakaTIkRtya (vi.) pragaTa jharIne // 27. naH aSmad- sarva. ( Sa.ba. ) khabhArI // 28. vraja 2 ge| parasmai.AjJA jIbhe puM.kheDa 1. // 29. stheman - pu. - . . va. sthiratAthI // 30. dattaH karatAlo yayA sA dattakaratAlA - tANI vagADIne // 31. du-5 bho ge| utari lU.. - meha pAbhavo // 32. vi + dhA - IcchA hai. tR. je.va. dhaare| 'ravAnI IcchAthI / / 33. aMgaja - puM. putra // 34. tUrNaM - a. 4sahI // 35. vapuH eva vezma ( ava. pU. ka.) vapurvezma / tasmin // 36. sukhena tIryate sutaraH / ( upapada ) subhethI tarAya te / / 37. aJjasA - avyaya 4sahI // 38. khaM- napuM. - khAza // - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] // zrInarmadAsudarIcaritram // naMdau namayasundarI sA suciraM jIe pAliaM sIlaM / gIhatthaNaM pi kAuM sahiyA ya viDaMbaNA vivihA // 1 // vyAkhyA - sA narmadAsundarI cirakAlaM yAvannandatu yayA kRtrimaM graithilyaM 'kRtvA vividhA nAnAprakArA viDambanAH kadarthanAH sahitAH nirmalaM zIlaM ca pAlitam // 1 // tasyA kathA cettham-varddhamAnAbhidhanagare sampratinAmA rAjA, RSabhasenAbhidhazca sArthavAhaH parivasati / tasya bhAryA vIramatI, tasyAH sahadevavIradAsAkhyau dvau putrau RSidattAbhidhAnA ca putrI, krameNa sA 'yuvajanaspRhaNIyayauvanAvasthAM prAptA, bahubhirvyApAridhanikaputrairmArgitA'pi mithyAtvatimirAndhabhUtebhyastebhyaH sA tatpitRbhyAM na dade / 1 anyadA candrapunagarAd rudradattAbhidhaH kazcit zreSThI tannagare samAyayau / anyadA tena rudradattena asatyamapi pramANavidAM dayayeva vyomAmbujodAharaNaM nijavadanAmbhojena satyIkurvantI nijaprAsAdagavAkSasthA sA RSidattA dRSTA, tAM dRSTvA manmathazaraviddho rudradatto gatacaitanya' iva babhUva / tatastena svakIyamitrAya kuberadattAya svakIyAbhiprAyaM nivedya pRSTam bho mitra ! rUpanirjitanirjarAGganeyaM kasya putrI ? tenoktam mitra ! iyaM jinadharmaikatatparasya RSabhasenasArthavAhasyAGgajA'sti kiJca jainaM vinA so'nyasmai kasmaicidapi nijAGgajAM naiva dAsyati, tat zrutvA sa kapaTazrAvakIbhUya nityaM jinapUjAsAdhuvandanAssvazyakAdikriyAparaH samajani / atha RSabhasenastaM jinadharmaparAyaNaM nijasAdharmikaM jJAtvA tasmai nijatanayAM dadau / athAyaM rudradattaH zvasuramApRcchaya RSidattAmAdAya candrapuranagare samAyAtaH tyaktazca tena tatra jinadharmaH / krameNa RSidattA'pi bhartRsnehataH saMsargadoSeNa jinadharme zithilA jAtA / krameNaiSA " Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInarmadAsudarIcaritram * 163 garbhiNI jAtA, sampUrNasamaye tasyA mahezvaranAmA putro jAtaH, krameNa sakalaMvidyAbhyAsaM kRtvA sa yauvanavayaH samprAptaH / itazca RSidattAyA vRddhabhrAtA sahadevAbhidha AsIt / tasya sundaryAkhyA bhAryA babhUva, tasyA ekadA narmadAyAM snAnakaraNArthaM dohadaH samutpannaH, tataH sahadevasArthavAha: "krayANakAni samAdAya sundarIsahito narmadopakaNThe samAgatya tasyA dohadaM pUrayAmAsa / tatra ca vyApAre bahulAbhaM vijJAya te narmadApurItyabhidhAnaM nagaraM saMsthApyakaM jainamandiramapi nirmApitam / krameNa sampUrNasamaye tayaikA putrI janitA, zreSThinA putravattasyA janmamahotsavaM kRtvA narmadAsundarIti nAma dattaM, atha krameNa zazilekheva varddhamAnA sakalakalAkalApabandhurA sA yauvanaM praaptaa| athaikadA RSidattayA tasyA avarNanIyarUpalavaNimAdiguNAn zrutvA cintitam, cedeSA mama putrasya mahezvarasya pANigrahaNaM kuryAt tadA me mano'bhilASaH saphalIbhavet, paraM mAM jinadharmaparAGmukhIM vijJAya mama bhrAtA tAM nijatanayAM mama putrAya naiva dAsyatIti cintayantI sA vilApaM kartu lagnA, tAvadrudradattena tatkAraNaM pRSTA sA nijahRdayagatAbhilASaM kathayAmAsa / tat zrutvA so'pi cintAdhvAntacittaH samabhavat / atha pArzvasthena mahezvareNa tadvRttAntaM karNagocarIkRtyoktam, he pitarau yuvAM viSAdaM mA kurutAm, ahameva tatra gatvA kenApyupAyena tAM pariNIya samAgamiSyAmItyuktvA sa zIghrameva tatrAgatya mAtulAya militaH, tataH krameNa tena vinayAdiguNagaNairmAtulAdInAM manastathA''varjitaM yathA te sarve'pi tasyopari harSollAsitahRdayAH saJjAtAH, mahezvaro'pi nityaM nijazuddhabhAvena devaguruvandanAzyakAdikriyAbhirjinadharmArAdhakaH samabhUt, atha taM tathAvidhaM jinadharmaparAyaNaM vijJAya mAtulena tasmai narmadAsundarI pariNAyitA / kiyatkAlaM tatra sthitvA sa zvazurAjJayA tAmAdAya nijanagare samAyAtaH / vadhUsahitaM nijatanayaM samAgataM dRSTvA pitarAvatyantaM pramodaM prAptau / krameNa narmadAsundaryA zvazurAdIn pratibodhya 10mithyAtva ghorasAgare nimajjataH samuddhRtya sarve'pi te 11jinadharmaikayAnapAtre smaaropitaaH| ___ athaikadA sA narmadAsundarI gavAkSasthA nijavadanato divA'pi12 nagarajanAnAM candrodayabhramaM kArayantI tAmbUlaM carvantI niSThIvanaM13 cakAra / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 * sulabha-caritrANi akasmAcca tanniSThIvanaM pathi gacchato jainamunerekasya mastakopari patitama, muninoktam, yadyevaM tvaM munInAmAzAtanAM karoSi, tena tava bhartuviyogo bhaviSyatIti zrutvA bhayasahitaM viSAdaM dadhAnA sA 14tUrNameva gavAkSAduttIrya munezcaraNayormanamaskRtyAnupayogato vihitaM nijAparAdhaM kSamayAmAsa / muninoktambho mahAnubhAve ! mama hRdaye manAgapi krodho nAsti 15manmukhAdetadvAkyaM vRthaiva nirgataM tena tvaM khedaM mA kuru / atha narmadAsundarI svakarmaNAmeva doSaM dadatI gRhe samAgatA / athaikadA mahezvaradatto vyApArArthaM dvIpAntaraM prati prasthitaH, tadA mohAkulamAnasayA striyA bhaNitam, he svAminnahamapi bhavatA sArdhameva samAgamiSyAmi / yato bhavadviyogaM soDhumahamazaktaiva, tasyA atyAgrahaM vijJAya so'pi tayA saha pravahaNArUDho16 dvIpAntaraM prati calito'vagAhitazca tena bhUyAn panthAH / athaikadA rAtrau pravahaNamadhye kenacitpuruSeNa gAyanaM kartuM prArabdhaM tat zrutvA narmadayA bharturagre kathitam, he svAmin / yo'yaM puruSo gAyati, tasya zabdAnusAreNAhaM jAnAmi, yadayaM puruSo zyAmavarNaH sthUlahastapAdo durbaladeho 17maSAGkitaguhyasthAno dvAviMzativarSapramANo vizAlahRdayazcAsti, tat zrutvA bharnA cintitam, nUnamiyamasatI varttate, no cediyametAdRzI18 vArtA kathaM jAnIyAt, atha prabhAte tena sa puruSo dRSTaH pRSTazca tadA tatsarvamapi yathoktaM militam / atha zreSThinA nijahRdayodbhUtakrodhAnalamavasare kSaNabhasmanAcchAdyasthitaM / itaH katicidivasAnantaraM rAkSasadvIpamAsAdya nAvikaiH kathitam, bho lokA ! ahamatra pravahaNaM sthirIkaromi, ayaM rAkSasadvIpaH samAyAtaH, yaH ko'pi 19jalendhanAdigrahaNecchurbhavet tena tat zIghrameva grAhyamityuktvA tena pravahaNaM sthirIkRtaM / sarve'pi lokAstatra zanaiH zanairuttIrya jalendhanAdisaJcayaM cakru / atha mahezvareNApi tayA sahottIrya cintitam, kimahametAM duHzIlAM jaladhau nidhAnIkaromi2deg vA viSaM datvA 21yamakikaritvaM prApayAmIti vicArayan sa tayA saha krIDAmiSeNa kadalIkAnane samAgataH suptazca kSaNaM 22kadalIdalakomalazayyAyAM, atha tatra narmadAsundarI 23AndolitakadalIdalAlibhiH surabhivanavAtaistUrNaM nidrAM prAptA, evaM sukhasuptAM tAM tatraiva vimucya mahezvaradattastUrNaM tataH samutthAya ratnAkarataTa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInarmadAsudarIcaritram * 165 mAgatya pravahaNopari samArUDhaH kathitaM ca tena kapaTakuTilacetasA nAvikAdilokAnAM puro yanmama mahilA rAkSasaikSitA / ahaM ca kathamapi 24prapalAyyAgatosmi / nizAcaraprakarAzca25 pRSThe samAgacchanti, tata itastUrNaM pravahaNaM sajjIkRtya vAhayata iti zrutvA bhayAkulacetaso nAvikA drutaM tataH potaM vAhayAmAsuH / atha potasthitena mahezvareNa cintitaM samyagjAtaM yadyapagatalokApavAdaM mayaiSA duHzIlA tyaktA / atha pavanapreritaH poto'yaM yavanadvIpe praaptH| kiyatkAlAnantaraM sa zreSThI tato bahudhanamupAya' nijagRhe samAyAtaH / kathitaM ca tena nijaparivArAya rAkSasabhakSaNAdinijabhAryAsvarUpaM / zucaM prAptena parivAreNa ca tasyAH pretakAryAdikRtaM / mahezvarazcAnyAM bhAryAM pariNItavAn / ____ atha tatra suptotthitA narmadAsundarI tatra nijabhartAramadRSTvA 26hRdayAsphoTaM pUtkAraM kurvantI vividhavilApairvanavAsijantUnapi rodayantI hA nAtha ! mAmihaikAkinI muktvA tvaM kathamavrajaH ? iti punaH punaH prajalpantI, nayanAzrujalairvanavRkSasaJcayAn siJcayantI, vadanato 2 dIrghoSNaniHzvAsAnniSkAsayantItastato'TantI, taTinIpatestaTamAgatA / paraM tatrApi pravahaNamanAlokya hRdayodbhUtAtIvaduHkhato mUrchA prAptA, surabhizItalAnilataH 2"punaHsacetanIbhUya nAnAvilApamukharIkRtakAnanaiSA cintayAmAsa athAnanyazaraNAyA mamAtmaghAta eva zaraNaM / punastayA cintitam, 29saMsArasAgarataraNaikayAnapAtranibhajinAgame pratiSiddhabAlamaraNakaraNato na mamAtmanaH kApi zreyo'rthaprAptiH / kiJca na jAne'mahatra bha; kathamekAkinI tyaktA, nUnaM mayA tadA yA jainamunerAzAtanA kRtA tanme duSkarma udayamAgatameva iti vicArya sA mRttikAtaH ekAM zrIjinapratimAM kRtvA sarvadA tatra pUjayati vanaphalAdi ca bhakSayati, itthaM sA namaskAradhyAnaparAyaNA svakarmanindanatatparA dharmaprabhAvato vanavAsiGkaraprANibhiranupadrutA nijasamayaM gamayAJcakAra / athaikadA tasyAH pitRvyo vIradAsAbhidhAno babbarakulaM prati gacchan jalendhanAdyarthaM pravahaNasthastatra samAgata, tena ratnAkaropakaNThe bhramantI narmadAsundarI dRSTopalakSitA30 ca / vismayamApannena tena pRSTam, he putrI ! Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 * sulabha-caritrANi tvamatraikAkinI kathaM samAgatAsi, ityuktA sA nayanAbhyAmazrUNi muJcantI sakalamapi nijavRttAntamAditaH kathayAmAsa / atha vIradAsastAmAzvAsya nijapravahaNamadhye samAropyAne calitaH / krameNa babbarakule samAgatya rAjJazca 31prAbhRtaM dattvA sa sukhena tatra vyApAre samudyato'bhavat / narmadAsundaryapi tatra sukhena tiSThati, atha tasyAM nagaryAmekA hariNyabhidhAnA 32rUpajitanirjarAGganA vArAGganA vasati / tasyai santuSTena rAjaivaM varo datto'sti, yadyaH ko'pi nUtanavyApArI atra samAgacchet sa tasyai vArAGganAyai dInArasahasramarpayet / atha vIradAsaM tatrAyAtaM zrutvA tasyA vArAGganAyA dAsI taddInArasahasraM grahItuM tatpAveM smaayaataa| tatra 32rUpalavaNimAdibhirnikhilanagaranArIgarvatiraskAriNI narmadAsundarI vilokya vismayamApannA gRhe samAgatya sA hariNIM prati kathayAmAsa, he svAmini ! mayA'dya vIradAsagRhe 34nikhilanAgarapuruSavazIkaraNaikalavaNimA35 ekA pramadA vilokitA / sA cedasmadagRhe bhavet tadA nUnaM kalpavallayeva gRhAGgaNe praphullitA jnyaatvyaa| ito vIradAso hariNyai dInArasahasraM samarpayituM tadgRhe samAgataH / hariNyA ca dInArasahasraM gRhItvA miSTavacanasatkArAdibhistasya mano vazIkRtya tatpAzrvAttannAmAGkitA mudrikA'dhigatA / atha vIradAsastato niHsRtya vyApArArthamanyeSAM vyApAriNAM gRhe gataH tadavasaraM prApya kapaTapeTayA hiraNyA dAsyai kathitam, tvametanmudrikAbhijJAnaM36 darzayitvA tatpitRvyAkaraNachadmanA tAM yuvatI drutamatrAnaya / atha saiSA 3 kapaTapATavopetA ceTyapi tathaiva kRtvA narmadAsundarI tatrAnayAmAsa / vezyayA ca sA bhUmigRhe guptIkRtA / atha nijasthAnaM samAgatena vIradAsena narmadAmanAlokya vyAkulIbhUya nagaramadhye sA 38gaveSitA paraM tAM nirbhAgyo lakSmImiva kutrApyalabdhvA sa hariNIgRhe samAgataH, tena tasyai bahudhA pRSTaM paramanRtaikakhanyA29 tayA satyaM na jalpitam, bhUri divasAnantaraM narmadAgaveSaNazrAntaH, zokAkulamAnasaH sa tato niHsRtya bhRgukacchapure samAyAtaH / atha tatraiko jinadAsAbhidhAnaH 4degparopakAraikadakSaH zrAddhavaryo vasati, tatpurato duHkhitena vIradAsena nijasakalo'pi vRttAntaH kathitaH, tadA tenoktam-he Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInarmadAsudarIcaritram * 167 bandho ! tvaM khedaM mA kuru, ahaM buddhiprayogeNa nizcitaM narmadAM samAnayiSyAmItyuktvA 41dayArdAntaHkaraNena tena krayANakaiH pravahaNAni pUritAni, prasthitazca sa babbarakulaM prti| ito vIradAsagamanAnantaraM vArAGganayA sA narmadA bhUmigRhAd bahiniSkAsitA / kathitaM ca tasyai tvamatha vArAGganAcAramaGgIkuru, bhukSva ca viyogarahitAni viSayasukhAni / narmadayA tu tatkathamapi nAGgIkRtam, vezyayA paJcazatakazAprahAraistADitApi sA svakIyazIlabhaGgaM kartuM manasA'pi necchet, itaH daivayogena42 narmadAzIlamAhAtmyatastaddine eva hariNI mRtA / tadA bhItAbhiranyAbhistatparivAravezyAbhiH sA narmadA gRhAnniSkAsitA / itazca rAjJA tadrUpAdi zrutvA tadAnayanArthaM nijapradhAnapuruSapreSaNapUrvakaM sukhAsanikA muktA / atha narmadA svazIlarakSaNArthaM buddhimupAya' kRtrimAthilatvamaGgIkRtya sukhAsanikAmavagaNayya taiH sArdhaM calitA / mArge ca grathilevAnekavidhAni kutUhalAni kurvantI paGkilamekaM 43palvalaM dRSTvA tatra patitvA zarIre ca kardamalepaM kRtvA lokAnAM puraH kathayati / bho lokA ! yUyaM pazyatAhaM mama zarIre kastUrikAlepaM karomi, kiM ca yaH ko'pi janaH samIpe samAyAti, taM prati sA kardamamucchAlayati hastAbhyAM ca dhUlimutpATya svazirasi niHkSipati lokAMzcaivaM dhUlidhUsarAn vidadhAti, tataH pradhAnapuruSai rAjJo'gre tasyA grathilatvaM jJApitaM, rAjJA 44mAntri-kAnAhUya nAnAprakAramantratantrAdiprayogaH kAritaH, tena tveSA savizeSaM svakIyagrathilatAM prakaTIkRtya dhUlipASANAdInakSipat / atha tAM grathilA jJAtvA rAjJA'pi sA tyaktA, atha sA nAgaraDimbhAdibhirupadrutA45 nijagrathilatAM prakaTayantI nagaramadhye pribhrmti| ___ ito'sau jinadAsazreSThI pravahaNayuto babbarakule samAgata eva DimbhagaNaiH pariveSTitAM jinastavanAnyuccArayantI itastataH paribhramantIM grathilAM narmadAM vilokayAmAsa, zreSThinA cintitam, nUnameSA grathilA nAsti, zreSThinA tasyai proktam, he putri ! tvaM mA bhayaM kuru, iti zrutvA narmadayA zizavo 46bhApayitvA dUraM niSkAsitAH, tadA zreSThinA pRSTam, he putri ! keyaM te'vasthA, tava pitRvya Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 * sulabha-caritrANi vIradAsakathanato'haM bhRgukacchanagaravAstavyo jinadAsanAmA zreSThI te zuddhyarthamevAtrAyAto'smi, tat zrutvA hRSTA narmadA nijodantakathanapUrvakaM babhANa, he tAta ! mAmasmAt saGkaTAnniSkAsaya, jinadAsenoktam, atha tvayA rAjamArge nagaranArIpAnIyaghaTAH karkarAdiprayogeNa bhaJjanIyAH, atha tatsaGketapurassaraM tau dvAvapi nagaramadhye samAgatau tatra narmadA hAsyAdivividhakutUhalAni kurvantI nagaranArIziraHsthAn kUpoddhRtajalabhRtaghaTAn 4 karkarAdibhirbabhaJja, gatazca rAjJo'gre nAgarajanakRtastatpUtkAraH, rAjJoktamasti ko'pIdRzo naro ya etAM puramadhyAdahiniSkAsayet, vezyAmaraNato bhItAnAM nAgarANAM madhye kenApi tatkAryaM nAGgIkRtam, tadA jinadAsenAgatyoktam-svAmizcettavAjJA tarhi dvIpAntaragamanotsuko'hamenAM pravahaNe samAropya dvIpAntare nayAmi, rAjJA tu harSeNa nagarajanapriyaM tatkAryaM tasmai smrpitm| ___atha jinadAsena nRpAjJayA lokAnAM darzanAya balAtkAreNa tasyAzcaraNau hastau ca baddvA 48nigaDitau sA pravahaNamadhye muktA / vAhitAni ca pravahaNAni, pathi tayA sarvagrathilatAM tyaktvA snAnaM kRtvA jinadAsadattavastrAbhUSaNAni parihitAni, krameNa pravahaNAni bhRgukacche prAptAni mIlitA ca narmadA nijapitRvyAya / pitRvyo'pi hRSTaH san jinadAsasya mahopakAraM manyamAnastayA saha narmadApuryAM samAgataH / tAM dRSTvA sarvamapi kuTumba pramuditam, tayA'pi sarvaM nijaviDambanaM kuTumbAgre prkttiikRtm| athaikadA jJAnI munirekastatra samAyAtaH, taM prati vandanArthaM sarve gatAH / dezanAnte narmadApitrA pRSTam, he bhagavan ! kena karmaNA narmadA duHkhinI jAtA, muninoktam-sA pUrvabhave narmadA nadyadhiSThAyikA devyAsIt / ekadA zItAdipariSahasahanArthaM sAdhurekastatra samAyAtaH, taM dRSTvA mithyAtvabhAvena tayA tasyopasargAH kRtAH, paraM sAdhu nizcalaM jJAtvA taM kSAmayitvA samyaktvamaGgIkRtam / tatazcyutveyaM tava tanayA narmadAsundarI jAtA, bhavAntarAbhyAsatastadgarbhotpattisamaye tasyA mAturnarmadAnadIsnAnadohado jAtaH, sAdhUpasargakaraNatastayA ca duHkhaM prAptam, iti zrutvA narmadayA jAtismaraNaM prApya dIkSA gRhItA, ekAdazAGgAni Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInarmadAsudarIcaritram * 169 49 adhItya vividhatapasA zarIrazoSaM vidhAyaikadA sA parivArayutA candrapurI samAgatA, mahezvaradattopAzraye ca sthitA zvazrUzvasurabhartrAdInupalakSya dharma zrAvayati, paraM te tAM nopalakSayanti, athaikadA tayA mahAsatyA svaralakSaNAdIni jJAyante, tat zrutvA mahezvareNa cintitam, yadyevaMvidhaM varNanaM zAstramadhye varttate, tadA nUnaM mayA sA niraparAdhA priyA parityaktA, iti cintAkulahRdayena tena pRSTam, he mahAsati ! uktajJAnayuktA 'mayaikA nirdoSA mama strI parityaktA / sA'tha kIdRzI bhaviSyati / sAdhvyoktam, tvaM khedaM mA kuru, saivaiSAhaM narmadAsundaryasmItyuktvA 5deg pratItyarthaM tayA sarvo'pi saGketitavRttAntaH kathitaH, atha tAmupalakSya mahezvareNa kSamA yAcitA, sAdhvyoktam- naiSa tava doSaH mama karmaNAmevAyaM doSaH, tato mahezvaraRSidatte vairAgyato dIkSAM jagRhatuH, krameNa te trayo'pyanazanaM kRtvA devaloke gatAH / bhavenaikena ca mokSaM gamiSyanti / 2 // iti zrI zIlakulake narmadAsundarI kathA sampUrNA // : abhyAsa : prazna. 1. Rdradattena kidRzI strI dRSTA ? 2. sundaryAH ko dohado jAta: ? 3. RSidattA kiM cintayantI vilApaM karttu lagnA ? 4. pathi gacchataH kasyopari tasyAH niSThIvanaM patitaM tena kiM uktaM ? 5. kena kAraNena mahezvaradattasya narmadopari zaMkA jAtA ? 6. narmadAsundarI vane kidRzaM puccakAra ? 7. vArAMganayA kena chadmanA narmadAsundarI svagRhe AnItA ? 8. narmadayA zIlarakSArthaM kiM kRtam ? narmadA kena karmaNA dukhinI jAtA ? 9. narmadAsAdhvyAmahezvaradattasya agre kiM vyAkhyAtam ? 1. graithilyaM-napuM.-gAMDapae // 2. yuvAMzcAsau janazca yuvajana: (vi.pU.5.) / yuvajanaiH spRhaNIyaM yuvajanaspRhaNIyaM (tR.ta.pu.) yuvajanaspRhaNIyaM ca tad yauvanam (5.dhA.) yuvajanaspRhaNIyayauvanam tasya avasthA (Sa. ta.) yuvajanaspRhaNIyayauvanAvasthA tAm / 3. mithyAtvam eva timira: mithyAtvatimiraH / ( avadhA. pU. 5.) mithyAtvatimireNa Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 * sulabha - caritrANi andhabhUtAH mithyAtvatimirAndhabhUtAH (tR. pu.) tebhyaH mithyAtvatimirAndhabhUtebhyaH / bhithyAtva3cI tibhirathI aMdha thayesAkhane / 4. mAtA ca pitA ca pitarau (zeSa) tasyAH pitarau tatpitarau (SaSThI. ta.) tAbhyAm - tatpitRbhyAm / tenA bhAtApitA vaDe. 5. cetanasya bhAvaH-caitanyam (taddhita.) gatam caitanyam yasya saH gacataicanya (jahu.) 6. azrAvakaH zrAvakaH iva bhUtvA zrAvakIbhUya / (cvi.) kapaTena zrAvakIbhUya kapaTazrAvakIbhUya (tR.ta.) uparathI zrAvarDa thardhane / 7. krayANaka- napuM. 'rIyAyuM / 8. zazinaH lekhA zazilekhA / (Sata.) yaMdranI gA. 9. mAtula-puM. bhAbhA / 10. ghorazcAsau sAgarazca ghorasAgaraH (vi.pU. 5.) mithyAtvam eva ghorasAgaraH mithyAtvaghorasAgaraH (ava.pU. 4.) tasmin mithyAtvaghorasAgare / (mithyAtva3cI ghorasAgarabhAM 11. jinena proktaH dharmaH jinadharmaH / (bha.so.sa.) ekaM ca tad yAnapAtraM ca ekayAnapAtram / (vi.pU.5.) jinadharmaH eva ekayAnapAtram jinadharmaikayAnapAtram- (ava.pU.) tasmin / vinadharbha35 kheDa yAnapAtramAM 12. divA avya- hivase / 13. niSThIvanaM napuM-thaM / 14. tUrNam - avya4sahI / / 15. mama mukham manmukham (vi.pU. 5.) tasmAt manmukhAt / bhArA bhuSpabhAMthI // 16. pravahaNam ArUDhaH pravahaNArUDhaH / (dvi... ) vahAe para thaDeso (prApti arthabhAM dvitIyA) / / 17. maSeNa aGkittam maSAGkitam (tR.d.) guhyaJca tad sthAnaJcaguhyasthAnam / (vi.pU.5.) maSAGkitam guhyasthAnam yasya saH - maSAGkita guhyasthAnaH / bhaSathI khaMDita guhyasthAnavANI // 18. etAdaz vi. sevA prAranI // 19. jalAni ca indhanAni ca jalendhanAni / (6.5.) jalendhanAni Adau yeSAnte - jalendhanAdaya: / (4.su.) jalendhanAdInAm grahaNam jalendhanAdigrahaNam (..) jalendhanAdigrahaNasya icchaM (N.d.) jalendhanAdigrahaNecchuH / pAzI IndhanAhi grhe| DaravAnI chAvANo // 20. anidhAnaM nidhAnaM iva karomi nidhAnIkaromi (vi.) // 21. yamasya kiGkari yamakiGkari (SaSThI) tasyAH bhAvAH yamakiGkaritvam / (taddhita) yamarA4nuM hAsapaNuM // 23. kadalInAm dalAni kadalIdalAni / (Sa.ta.) komalA cAsau zayyA ca komalazayyA (vi.pU.) kadalIdalAnAm komalazayyA kadalIdalakomalazayyA / (Sata.) tasyAm preNanAM pAMdRDAMnI Dobhala AwHi || 23. 31-alfalachqcit-caufafu:-}uu uisierai uyga sicua-uz || 24. pra + pala dhAtu prapalAyya- bhAgIne (saM. lU.I.) / / 25. nizAyAm caratIti nizAcaraHpuM. rAkSasa // 26. hRdayasya AsphoTaH hRdayAsphoTaH / (Sata.) hRdayAsphoTam yathA syAt tathA (Di.vi.) chAtI TavApUrva // 27. dIrghAzca uSNAzca - dIrghoSNAH / (6.6.) dIrghoSNAzcAmI nizvAsAzca (vi.pU.ka.) dIrghoSNanizvAsAH / tAn lAMjA ane garabha nisAsAne // 28. cetanA saha vartate yA sA sacetanA | (ja.) asacetanA sacetanA iva bhUtvA / (vi.) sacetanIbhUya yetanavANI thardhane. 29. saMsAraH eva sAgaraH saMsArasAgaraH / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrInarmadAsudarIcaritram * 171 (avadhArae) saMsArasAgarasya taraNam saMsArasAgarataraNam (Sata.) ekaJcatadyAnapAtraJca ekayAnapAtram / (vi.pU.5.) saMsArasAgarataraNe ekayAnapAtram - ( Sa.. ) saMsArasAgarataraNaikayAnapAtraM tena nibhaH saMsArasAgarataraNaikayAnapAtranibhaH / Agamyate AtmA anena AgamaH / jinasya Agama: jinAgamaH saMsArasAgarataraNaikayAnapAtranibhazcAsau jinAgamazca saMsArasAgarataraNaikayAnapAtranibhajinAgamaH / tasmin / saMsAra3yI sAgarane taravA bhATe yAna pAtrasamAna vinAgabhabhAM. 30. Adau dRSTA pazcAt upalakSitA dRSTopalakSitA / paDesAM bhevArdha pachI khojajAI // 31. prAbhRta- napuM. bheTaNuM // 32. rUpeNa jitAH rUpajitAH / nirgatA jarA yasya saH nirjaraH / nirjarasya aGganA: nirjarAGganAH / rUpajitA: nirjArAGganAH yayA sA rUpajitanirjarAGganA / 35thI katI che hevAMganAkhone bheo. // / 33. lavaNimAstrI sAvaeya. // / 34. nagare bhavA:- nAgarAH (tiddhi) nAgarAzcAmI puruSAzca nAgarapuruSAH (vi.pU.3.) teSAm vazIkaraNam nikhilanAgarapuruSavazIkaraNam / lavaNasya bhAvaH lavaNimA / ekazcAsau lavaNimA ca ekalavaNimA / nikhilanAgarapuruSavazIkaraNe ekalavaNimA yasyAH sA nikhilanAgarapuruSavazIkaraNaikalavaNimA samasta nagaranA puruSone vaza 52vA bhATe zreSTha sauMdhryavANI // 35. eka- vi. zreSTha. 36. mudrikayA abhijJAnam - mudrikAbhijJAnam vIMTI vaDe khoNajAe. 37. paTo: bhAvaH pATavam kapaTasya pATavam kapaTapATam (Sa.ta.) tena upetA-kapaTapATavopetA / (tR.ta.) paTanI hoziyArIthI yukta khevI // 38. gaveS - 10 bho ge| (4. lU.) zodhavaM // 39. ekA cAsau khanI ca ekakhanI anRtasya ekakhanI anRtaikakhanI / (Sata.) tayA asatyanI 4 jaae| // 40. paropakAre ekadakSaH - paropakAraikadakSaH / (sa.ta.) paropaGArabhAM hoMziyAra / / 41. dayayA Ardram - dayArdram / dayArdram antaHkaraNam yasya saH dayArdrAntaHkaraNaH (pa.) tena / dhyAthI lInA hRdhyavANo // 42. daivasya yogaH - daivayogaH tena / bhAgya yoge // 43. palvala-napu. jAjothiyuM. 44. mAm trAyate mantram / mantrANi vetti mAntrikAH / tAn bhantra bhe|naaraakhone / / 45. Dimbha - puM. jANa // 46. bhA dhAtu ubhe ge| parasmai preraDasaMM. H.SS. Masida | 80. andhr-y.sisal || 82. fanfsa-y.SS.Asl uszidl. 89. adhi + i - 2bhe ge| Atmane. saMgha. bhU.. lazIne // 50. pratIti strI. - bhAtarI // - Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [19] // zrIakSayatRtIyA kathA // praNipatya prabhuM pArzva zrIcintAmaNisaJjJakam / akSayAditRtIyAyA vyAkhyAnaM likhyate mayA // 1 // usabhassayapAraNae, ikkhuraso Asi loganAhassa / sesANaM paramAnnaM, amiyarasasarisovamaM AsI // 2 // ihAdau zrIRSabhasvAmisambandha ucyate, zrIRSabhasvAmI sarvArthasiddhavimAnAt cyutvA ASADhavadicaturthyAM zrImarudevAkukSAvutpannaH, navamAsAn caturdinAdhikAn garbhe sthitvA caitravadyaSTamyAmardharAtre janma samprAptaH, viMzatipUrvalakSANi kumArapadaM bhuktvA triSaSTipUrvalakSavarSaM rAjyaM prapAlya caitravadyaSTamyAM dIkSAM jagrAha, tadA hastinApure zrIbAhubaliputrasya zrIsomayazonRpasya putraH zreyAMsa AsId / atha bhagavAn prAktanakarmodayAd varSaM yAvad AhArAlAbhAd nirAhAro viharan hastinAgapure samAyayau, tasyAM rAtrau zreyAMsAdibhiH tribhisrayaH svapnA labdhAH, tathAhi-zyAmIbhUtaM merumamRtaghaTaiH prakSAlyAhamujjvalamakArSamiti zreyAMso labdhavAn 1, tathA sUryabimbAt cyutaM kiraNasahasraM zreyAMsena sUryabimbe sthApitamiti svapnaM subuddhinAmA zreSThI labdhavAn 2, tathA ekaH zUro bahubhiH vairibhiH ruddhaH, zreyAMsasAhAyyAd jayaM prAptavAn iti svapnaM ca somayazAH rAjA labdhavAn, prAtaH sabhAyAM sarve'pi militAH svaM svaM svapnamuktavantazca, tataH svapnavicAraM kRtvA nRpAdibhiH sarvairapi uktam-adya zreyAMsasya kazcidapUrvo mahAn lAbho bhaviSyatIti / tadA bhagavAn bhikSArtham itastato bhraman zreyAMsagRhamAyayau, zreyAMsaH svAminaM dRSTvA harSaM prAptaH, lokAstu pUrvaM sAdhumudrAyA adarzanena annadAnavidherajJAnAd bhagavantaM maNisvarNagajAzvAdibhirnimantrayAmAsuH, bhagavAMstu Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIakSayatRtIyA kathA * 173 tairdIyamAnaM vastu kimapi na gRhNAti sma, tadA bhagavAnasmAkamupariatIva ruSTo'sti, yenAsmAkaM kimapi vastu na gRhita iti te lokA: kolAhalaM cakruH / evamekaH saMvatsaro vyatikrAntaH / tasminnavasare zreyAMso bhagavanmudrAM vilokya 'aho dRSTaM mayA IdRgrUpaM kadAcid' iti UhApohaM kurvANo jAtismaraNaM jJAnaM prApya bhagavatA saha svasyASTabhavasambandhaM ca jJAtvA prAk svayamanubhUtaM sAdhubhAvaM smRtvA cintayati sma-aho ajJAnavijRmbhatametat saMsArijIvAnAM yenaite evaM kurvanti yataH trailokyarAjyaM tRNAya manyamAno bhagavAn viSayatRSNAM tyaktvA sAMsArikasukhaM ca kimpAkaphalatulyaM gaNayan sAdhutvamaGgIkRtya mokSasukhArthaM yatamAno'nekAnarthamUlakAraNaM paramANumAtramapi parigrahaM na vAJchati kiM punaH maNisvarNakanyAzvagajamauktikAdikamiti samyag vicArya gavAkSAduttIrya yatra zrIRSabhadevastatra samAgatya harSabhareNa pulakitazarIro bhagavantaM patriHpradakSiNIkRtya vanditvA uvAca-he bhagavan ! prasanno bhava, aSTAdazakoTAkoTisAgaropamANi yAvad vicchinnasya prAsukAhAradAnavidheH samyak pradarzanena bhavyajantUn nistAraya, gRhANa ca madRhe prAbhRtArthaM samAgatAn zatasaGghayAn ikSughaTAn iti / __atha svAminA'pi caturjJAnayuktena dravyakSetrAdisAmagrI samyag jJAtvA ikSurasagrahaNAya karaddhayaM prasAritam, tadA zreyAMso ratnapAtratulyAya zrImadbhagavate trikaraNazuddhyA ikSurasarUpaM nirduSTamAhAraM dadAno harSabhareNa svacitte zarIre ca na mamau, AtmAnaM dhanyaM manyamAnaH trijagatpUjyena bhagavatA AhAragrahaNenAnugRhIto'hamiti cintayan yAvat svahastena ikSurasabhRtairghaTairbhagavantaM prINayan tiSThati, tAvad devairharSaphareNAkAze paJca divyAni prakaTIkRtAni / etadevAha zrutakevalI bhagavAn bhadrabAhuH 'usabhassa u pAraNae'ityAdi, gAthA pUrvaM darzitA, atha gAthArtha:-RSabhasya lokanAthasya prathamatIrthaMkarasya prathamapAraNake ikSurasa AsId, etacca bhagavataH pAraNakaM zreyAMsagRhe vaizAkhazuklatRtIyAyAmabhUd / tadAnasya akSayasukhajanakatvena taddinasyAkSayatRtIyA iti prasiddhirbabhUva, zeSANAmajitAditrayoviMzatitIrthakarANAma Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 * sulabha-caritrANi mRtarasasadRzopamamamRtarasatulyaM paramAnaM ghRtakhaNDamizritakSaireyIrUpaM bhojanakaM pAraNake AsId iti prathamagAthArthaH / atha paJcadivyAni eva AhaghuTuM ca aho dANaM, divvANi ya AhayANi tUrANi / devA vi sannivaiyA, vasuhArA ceva vuTThA ya // 2 // ___ gAthArtha:- yadA zreyAMsagRhe bhagavatA pAraNakaM kRtaM tadA devaiH ahodAnamahodAnamiti ghuSTam-udghoSaNA kRtA, tathA devavRndena divyAni 'tUryANi vAditrANi AhatAni-vAditAni, AkAze 1degbadhiritadikcakra devadundubhayo nedurityarthaH, tathA devA:-tiryagjRmbhakAdayo'pi sannipatitAH-AgatA, tathA vasudhArA ca vRSTA sArdhadvAdazakoTimitasauvarNikAdivRSTirabhUdityarthaH / upalakSaNAt sugandhijalavRSTiH sugandhapuSpavRSTizcAbhUditi jJeyam, etadeva spaSyatibhavaNaM dhaNeNa bhuvaNaM, jaseNa bhayavaM raseNa pddihttho|| appA niruvamasukhaM, supattadANaM mahagdhaviyam // 3 // iti / gAthArtha:-dAnAvasare bhavanaM-zreyAMsagRhaM dhanena-svarNaratnAdimayena bhRtamiti zeSaH, bhuvanam-svargamRtyupAtAlalokarUpaM yazasA bhRtam-aho ! zreyAMsakumAreNa trijagatpataye kenA'pyadattapUrvaM dAnaM dattamiti trilokIvyApinI tasya kIrtirabhUditi bhAvaH, bhagavAn RSabhasvAmI ikSurasena pratihastaHlAbhabhAgabhUd, saMyamalAbhasya ikSurasAhArapUrvakatvAd, AtmA zreyAMsajIvo nirupamaM sukhaM prAptavAn, ataH supAtrAdAnaM mahAprazasyam / risahesa samaM pattaM, niravajjaM ikhkhurasasamaM-dANaM / seyAMsasamo bhAvo havijja jaI maggiyaM hujjA // 4 // iyaM gAthA spaSTArthA / nanu trailokyapUjyasyApi bhagavataH kathametAvAn antarAyo'janiSTa ? tatrocyate-11prAkRtakarmodayAd, tathAhi-kasmiMzcit prAgbhave RSabhasvAmijIvena pathi vrajatA dhAnyakhale12 dhAnyaM bhakSayato balIvardAn todanena13 14karSu Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIakSayatRtIyA kathA * 175 kaistADyamAnAn vilokya cintitam, ete mUDhA vRSabhamukheSu zikyabandhanaM15 na jAnate tasmin kSaNe svayaM tatra sthitvA svahastena vRSabhamukheSu tadbandhanopadezazcakre, tadAnIM ca balIvaH niHzvAsAnAM SaSTyadhikatrizatI (360) mumuce, tasmin karmANi udite sati bhagavAnatra bhave varSamekaM yAvad AhAravighnaM lebhe, tasmin karmaNi kSayopazamaM ca prApite zreyAMsadattamAhAraM labdhavAn, zreyAMsazca taddAnaphalena muktisukhabhAg babhUva, taddinAdeva sAdhubhyaH prAsukAhAradAnavidhiH sarvairapi lokairajJAyi / tatazca bhagavAn, RSabhadevo varSANAmekasahasraM yAvat chAAsthyena vihRtya tapastaptvA ghAtikarmacatuSTayaM kSapayitvA kevalajJAnaM prApya varSasahasronapUrvalakSaM yAvadAryakSetreSu vihRtya bahubhavyAn pratibodhya mokSaM jagAma iti zrutvA bho bhavyAH ! ratnatrayAtmake mokSamArge bahvAdareNa yatadhvam iti zreyaH // akSayAditRtIyAyA, vyAkhyAnaM vIkSya prAktanam / alekhi sugamaM kRtvA, kSamAkalyANapAThakaiH // 1 // iti akSayatRtIyAvyAkhyAnaM sampUrNam // : abhyAsa : praznaH 1. zreyAMsAdibhiH tribhiH ke trayaH svapnAH dRSTAH ? 2. bhagavAn RSabhadevaH kasmAt kAraNAt upavAsamakarot ? 3. zreyAMsena kena dravyeNa bhagavAn pratilAbhitaH, bhagavatA ca kathaM bhikSA gRhItA? 4. paJca divyAni kAni? 5. kena kAraNena bhagavatA AhAraM na labdham ? 1. ahIM akSayAdimAM je Adi lakhyuM che te prastuta caritra kartAzrIe A sAthe anya paNa kathAone lakhavAnI bhAvanA sAthe zarU karyuM haze tethI Adi lakhyuM 49||y che. 2. paramAnna napuM-pI2 // 3. saMvatsara puM.-varSa // 4. gavAkSa puM. 35o // 5. apradakSiNAM pradakSiNAM kRtvA pradakSiNIkRtya (A) prakSau szana // 6. prAsuka puM. zuddha // 7. ghRtaJca khaNDaJca ghRtakhaNDe / dvandvAghRtakhaNDAbhyAM mizritA ghRtakhaNDa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 * sulabha-caritrANi mizritA / [tR. tatpu.] ghRtakhaNDamizritA kSaireyI ghRtkhnnddmishritkssaireyii| [vi. pU. karma] ghRtakhaNDamizritA:reyI rUpaM yasmin tad ghRtakhaNDamizritakSareyIrUpaM / [.vI.] thI visthI mishritmii235|| 8. tUrya napuM.-patri // 9. Ahata vi-4||yes. quit. 10. dizAJcakram dikcakram / [Sa. tatpu.] badhiritaM dikcaLaM yAbhiH tAH badhiritadikcakraH / [samaya. pAI.]11. prAk kRtam prAkkRtam / [vi. pU. karma] prAkkRtaJca tad karma ca prAkRtakarma / [vi. pU. karma.] prAkkRtakarmaNaH udayaH prAkkRtakarmodayaH / tasmAt prAkkRtakarmodayAt / [Sa. tatpu.] 598i B2rAyeA bhanA yathA // 12. dhAnyakhala napuM.-manAne rAmavAnA [y]|| 13. todana napuM. 40531, paroed // 14. karSaka puM.-dhoDUta. 15. zikya napuM. - zIrcha / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [20] // zrIcaitrIpUrNikA kathA // tIrtharAjaM namaskRtya, zrIsiddhAcalasaJjJakam / caitrazuklapUrNimAyA, vyAkhyAnaM kriyate mayA // 1 // sijjhovijjhAyaracakkI,namivinamimuNI, puNDarIomuNindo, vAlI pujjumnasaMbo, bharahasukamuNI selago paMthago ya / rAmo koDIyapaMca, draviDanaravai, nArao paNDuputtA, muttA evaM aNege, vimalagirimahaM, titthameyaM namAmi // 2 // vyAkhyA-ahametat tIrthaM namAmi yatrAneke prANinaH siddhA babhuvuH, te ke ? tAnAha-yatra vimalAcale vidyAdharAdicakravartinaH siddhAH-mukti prAptAH, punaryugAdidevasya poSakaputrau namivinaminAmAnau mukti gatau, tatsambandho'yamayodhyAyAM nagaryAM bhagavAn RSabhadevaH svajyeSThaputrAya bharatAya rAjyaM dattvA'nyeSAmapi yathAyogyaM dezaM vibhajya svayaM dIkSAM gRhItavAn, tadA namivinaminAmAnau kasmaicit kAryAya kutracit pradeze gatAvabhUtAm, bhagavatA tu, rAjyavibhAgAvasare tau vismRtau dIkSAgrahaNAnantaramaMyodhyAyAM samAgatau bharataM papracchatuH-RSabhadevo'smAkaM pitA kvAsti ? bharatenoktaM svAminA dIkSA gRhItA, yuvAbhyAM mama sevA kartavyA, ahaM yuvAbhyAM dezagrAsaM dAsyAmi, tadA tau bharatamapamAnya rAjyArthaM svAmisamIpe Agatya vihAraM kurvato bhagavato'gre kaNTakAdikaM mArgAd nivArayantau kAyotsarge sthitasya bhagavato daMzamazakAdIn uDDApayantau prAtarvandanApUrvakaM, svAmin ! rAjyaprado bhava ityuktavantau nityaM tiSThataH sma / ___ekadA vandanArthamAgatena dharaNendreNa tayorupari mahatIM kRpAM vidhAya bhagavadrUpaM kRtvA tAbhyAmaSTacatvAriMzatsahasrapaThitasiddhAvidyA: pradattAH, SoDaza Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 * sulabha-caritrANi vidyAdevyAH samArAdhanaM ca dattam, vaitADhyaparvate dakSiNazreNyAM rathanUpuracakravAlapramukhANi paJcAzannagarANi, uttarazreNyAM ca gaganavallabhapramukhANi SaSTinagarANi vAsayitvA pradattAni, tatra vidyAbalena lokAn vAsayitvA yAvanti nagarANi tAvato dezAn saMsthApya tau pRthakpRthak namivinamI tatra rAjyaM pAlayAmAsatuH / tau cirakAlaM rAjyasukhamanubhUya prAnte sarvasaGgaM parityajya dIkSAM gRhItvA zrIvimalAcale samAgatya zrIdevAdhidevaM yugAdidevaM bhAvenA'bhinamya tatraiva tIrthe mukti prApatuH, iti namivinamisambandhaH atha zrIRSabhadevasya prathamagaNadharaH puNDarIkanAmA'traiva mukti prAptastatsambandhazcAyam / zrI AdinAthaputro bharataH, tasya putraH puNDarIka: zrIprabhoH pArve dharma zrutvA pratibuddhaH san dIkSAM gRhItvA prathamagaNadharo jAtaH, paJcakoTisAdhuparivRtaH gaNadharo grAmAnugrAmaM viharan saurASTradeze samAgataH, tadAgamanaM zrutvA'nekabhUpamaNDalIkasAmantazreSThi-naranArI-gaNA vandanArthamAyayuH, gururapi yathAyogyaM dharmadezanAM dadAti sma / tasminnavasare ekA sabASpajalA sazokA cintAsAgarasampraviSTA dInA mahilA samAgatA, tayA sArdhaM vidhavA daurbhAgyayuktA ekA kanyA'pi samAgatA / zrIpuNDarIkagaNadharaM namaskRtyAvasaraM prApya kanyayA saha sA strI iti papraccha he bhagavan ! anayA kanyayA pUrvabhave kiM pApaM kRtaM yena vivAhasamaye karamocanavelAyAmevAsyAH patirmaraNaM prApa? iti prazne kRte sati gaNadharaH prAha-he bhadre ! azubhakarmaNo'zubhameva phalam / / ____ tathAhi-janbUdvipe pUrvamahAvidehe manoramaM vizvavikhyAtaM kailAsaparvatAkAratuGgaprAkAraveSTitaM nAnAdezodbhavajanAkulaM vizAlazAlagRhairmaNDitaM candrakAntanAmakaM nagaraM babhUva / tatra zriyo dhAma 1degsakalakalAguNagaNagrAmo jagati prasiddhaH samarasiMho nAma mahIpatirabhUd / tasya zIlAlaGkAradhAriNI dhAriNInAmnI vallabhA babhUva / tatra nagare mahAdhanADhyaH paramazrAddho jinabhaktirato'nekaguNasAgaro dhanAvahanAmA zreSThI babhUva / tasya karmayogAd dve bhArye babhUvatuH, ekA kanakazrIdvitIyA mitrazrIstAbhyAM bhAryAbhyAM saha sa zreSThI sukhena Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcaitrIpUrNikA kathA * 179 kAlaM gamayati sm| athaikadA 11madanaparavazAt kanakazrImitrazriyo vArakaM samullaGghya bhartuH samIpe samAgatA, tadA bharnA proktam-adya vArakaM tava nAsti kathaM tvayA maryAdA laGghitA ? sA kAmavihavA bhartAraM pratyuvAca keyaM maryAdA ? tadA bha; proktam kulodbhavAnAM maryAdollaGghanaM na yuktaM samudro'pi maryAdAM na muJcati satpuruSaH svamaryAdayA na clti| ___ tataH sA santoSarahitA kaluSavadanA mitrazriyaM prati dveSamudvahantI svagRhe samAgatA, sapatnyA saha patisambandhaviyogamicchaMntI kanaka zrIH viSayapramAdavyAkulA satI mantratantrayantropAyakArmaNAdisAmagrI vidhAya tasyAH zarIraM bhUtapreta-zAkinI-DAkinIpravezaM kAritavatI, sA'pi karmayogAt pAravazyaM12 praaptaa| ___ atha kanakazrIH sapatnIzarIraM kuceSTitaM jJAtvA jaharSa, punaH svavazIkaraNabalena bhartAraM svavazIcakre bhartA'pi laghupatnI dRSTvA pUrvakarmaphalaM vicintya tatyAja, tadA kanakazrIharSitA / dhanavAhazreSThI kanakazriyA saha viSayasukhaM bhuJjAnaH san kAlaM ninAya / kiyati kAle gate sati sA kanakazrImaMtA tvatputrI jAtA, sapatnIpativiyogakaraNena viSakanyAkarmavipAkaM 13pativirahapIDApIDitaM bhogasukharahitaM karmopArjitaM, tena kAraNena tava putrI mahAduHkhena duHkhitA'sti, karmaNAM vicitrA gtirsti| tadA tajjananI prAha-he guro ! iyaM pativiraheNa pIDitA vRkSazAkhAyA pAzaM baddhvA maraNAya samudyatA, tAvad mayA etatsvarUpaM dRSTvA pAzaM chittvA bhavatsamIpe samAnItA bhavadbhirdIkSA pradIyatAm, tadA gaNadharaH prAha-he bhadre ! eSA tava putrI dIkSAyogyA nAsti, 14nitarAM caJcalasvabhAvA bAlA vartate iti guruvacanaM zrutvA tanmAtA prAha-asyA yogyaM dharmakRtyaM kathyatAM yena duSkarmavipAko 15dUrIbhaved / gururapi jJAnabalena tasyA yogyaM vrataM kathayati sma he bhadre ! caitrazuklapUrNimA''rAdhanaM kuru, tasyA ArAdhane'syAH pUrvakarmavinAzo bhaviSyati, iti zrutvA tasyAH kanyAyA api gurujJAnayogAd ruciH samutpannA, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 * sulabha-caritrANi tadA sA 16sAvadhAnIbhUya guruvANImazruNod, tadA gaNadhareNoktam zrIsiddhAcalatIrthaM zAzvatamasti, tatrAnantAnantakAlenAnantA jIvAH siddhAH, sakalatIrtheSu mukhyam, tasya caikaviMzatirnAmAni santi, te yA'naM vidheyam caitrIpUrNimAdine zuddhabhAvenopavAsaM kRtvA zrIjinAlaye snAtrapUjA mahotsavAdi karaNIyam, sarvajinAnAM pUjA vidheyA, sadgurumukhAcca tasmin dine caitrIvyAkhyAnazravaNaM kAryaM 1 dInahInajanebhyo dAnaM deyaM, zIlaM ca pAlanIyaM, jIvarakSA vidheyA, vidhipUrvakaM vimalagiripaTTamuccaiH sthApayitvA muktAphalaistandulAdibhizca mahatI pUjAM vidhAya gurusamakSaM paJcazakrastavAdibhirdevAn vanditvA zubhadhyAnena dinarAtrIkRtyaM vidhAya pAraNavelAyAM munibhyo dAnaM dattvA pAraNakaM vidheyam, paJcadaza varSANi yAvadevaM prativarSaM vratamArAdhanIyam, pazcAdudyApanaM yathAzakti samAcaraNIyam / tena nirdhano dhanI bhaved / putra-kalatra-saubhAgya-kIrtidevasukhaM zivapadaprAptizca bhaved, tathA strINAM pativiyogo na bhavati, rogazokavaidhavyadaurbhAgya-mRtavatsA-paravazatAdi sarvaM karmaphalaM nazyati / asyA ArAdhane strI pativallabhA bhavati / viSakanyA-bhUta-preta-zAkinyAdi-grahAdikaSTaM vilayaM yAti bahunA kiM ? bhAvenA''rAdhitA caitrIpUrNimA mukti dadAti / iti gaNadharamukhAcchrutvA sA bAlA harSaM prApa uktavatI cAhametad vrataM kariSyAmi / ___ tadA jananyA saha sA bAlA guruM natvA gRhe gatvA'vasare caitrIpUrNimA''rAdhanaM kRtavatI, tadA sA sukhinI jAtA, viSayavikArasyApi zAntiH saJjAtA, paramapade mano'bhUd, prativarSaM vrataM kurvatyA pUrNe vrate zubhabhAvenodyApanaM kRtam, puNDarIkagaNadharadhyAnena zrIsiddhAcalayAtrAkaraNena zrIRSabhadevasya jApena prAnte'nazanaM vidhAya kAlaM kRtvA saudharmadevaloke devtvenotpnnaa| . tatra devasambandhino bhogAn bhuktvA mahAvidehe kSetre sukacchavijaye vasantapure naracandrasya rAjJo rAjye tArAcandrazeSThino gRhe tArAnAmnyA bhAryAyAH kukSau putratvena sa jIva utpannaH nAmnA pUrNacandro dvAsaptatikalAkuzalo jAtaH paJcadazakoTidravyaM paJcadaza bhAryAH paJcadaza putrA ityAdi sarvaM sukhaM prAptavAn, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIcaitrIpUrNikA kathA * 181 tadbhave punaH sa caitrazuklapUrNimA''rAdhanaM kRtvA, prAnte zrIjayasamudragurupArzve dIkSAM gRhItvA, tatra ca zubhadhyAnena kevalajJAnaM prApya mukti gataH / evaM caitrayArAdhane bahavo janAH paramAnandaM prAptAH / punarapi vimalAcale vAlinAmA mahAmunirmokSaM prAptaH / zrIkRSNaputrau zAmbapradyumnanAmAnau munI siddhi gatau / dazarathaputro bharato'pi tatraiva zivaM prAptaH / zukanAmA muniH zailakAcAryapanthakau ca mukti prAptau / rAmabharata - drAviDanarapatinAradAdyA munayo'pyatraiva mukti prAptAH, pANDavapramukhAH satpuruSA api zrIsiddhAcale mukti prApuH / caitrIpUrNimAdine upavAsaM kRtvA zrIsiddhAcalatIrthe gatvA pUjAdhyAnadAnAdIn yo prANinaH kurvanti te narakatiryaggativicchedaM19 kurvanti, ityAdi parvArAdhanasvarUpaM proktam / taddine zrIgurupAzarvAd mantrAkSarapUtaM20 snAtrajalaM gRhItvA gRhAdau secanIyam, tena marakopadravAdi bhayaM yAti, sadA''nandazca bhavati, Rddhi vRddhiM sukhaM ca janaH prApnoti / asmin parvANi samAgate kecid dAnaM dadati, ke'pi zIlaM pAlayanti kecid bhAvaM bhAvayanti, vaktRNAM zrotRRNAM sadA zreyo bhavatu / nanda - rasa - siddhicandra ( 1869) pramite vatsare vare / iyaM vyAkhyA guNagrAhyA, caitrazuklASTamItithau // 1 // , durge jesalamerau ca kRtavAsena dhImatA / gaNinA'maracandreNa, vAcakena susAdhunA // 2 // tacchiSyajIvarAjena kRtA vyAkhyA manoramA / caitrazuklapUrNimAyAH, kIrtiratnasahAyataH // 3 // iti caitrazuklapUrNimAvyAkhyAnaM samAptam / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 * sulabha - caritrANi : abhyAsa : prazna: 1. namivinami nAmAnau yugAdidevasya poSakaputrau kathaM prabhuM asevetAm ? 2. kanakazriyaH aparabhave pativiyoga: kathaM babhUva ? 3. gaNadhareNa darzitA caitrIpUrNimAyA vidhiH varNyatAm ? 4. sA bAlA caitrIpUrNimAyAH ArAdhanayA kim phalaM prApa ? 5. zrIsiddhAcale ke ke satpuruSAH mukti prApuH ? 6. asmAbhiH etad dine kiM kartavyam ? 1. rAjyasya vibhAgaH rAjyavibhAgaH / [ Sa. tatpu.] rAjyavibhAgasya avasaraH rAjyavibhAgAvasaraH tasmin - rAjyavibhAgAvasare // [ Sa. tatpu.] rAbhyanA vibhAganA avasarobhAM // 2. grAsa - puM.bhAga // 3. paThitasiddhavidyA bhaetAM 4 siddha thAya jevI vidyAo // 4. samyak ca tad ArAdhanam ca samArAdhanam / [[vi.pU.5rbha] 5. bASpeNa saha sabASpam / [sahArtha bahu.]sabASpaM jalaM yasyAH sA sabASpajalA / [samA. bahu.] su 35 4savANI // 6. karamocana napuM. lagna // 7 tuGga vi. yuM // 8. prAkAra puM. Dillo 9. zAla puM. hivAmAnuM // 10. sakalAzcAmUH kalAzca sakalakalAH / [vi. pU. karma.] guNAnAm gaNA: guNagaNAH (Sa. tatpu.) / sakalakalAzca guNagaNAzca sakalakalAguNagaNAH [dvandva ] sakalakalAguNagaNAnAM grAmaH yasmin saH sakalakalAguNagaNagrAmaH / ( vyadhi. bahu.) sa'sasAkho bhane gulonA samuhAyono samUha mAM che te. ( vo rAbha) // 11. madana puM. abhaheva. 12. pAravazya napuM. paravazapasuM. 13. patyu virahaH pativirahaH / [ Sa. tatpu.] pativirahasya pIDA pativirahapIDA / ( Sa. tatpu . ) pativirahapIDyA pIDitam pativirahapIDApIDitam tad / [tR. tatpu.] 14. nitarAM (avyaya) atizaya. 15. adUra: dUra: iva bhaved dUrIbhaved / [vi.] 16. asAvadhAnA sAvadhAnA iva bhUtvA sAvadhAnIbhUya / [vi.] 17. dInAzca hInAzca - dInahInAH / [dvandva] dInahInAzcAmI janAzca dInahInajanAH / [vi. pU. karma.] tebhyaH dInahInajanebhyaH / hInahInabhAe|sone. 18. vaidhavya napuM. vidhavAya. 19. viccheda puM. nAza. // 20. pUta fa. ulaz. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [21] ||shriimerutryodshiikthaa // mArudevaM jinaM natvA, smRtvA sadgurubhAratIm / merutrayodazoghastra-vyAkhyAnaM likhyate mayA // 1 // ihASTamahAprAtihAryAvirAjitena 3jagadguruNA zrIvardhamAnasvAminA zrIgautamAdInAmagre yathA mAghavaditrayodazyA mAhAtmyamuktaM tathA paramparayA''yAtamasmAbhirucyate, zrIRSabhadevA-'jitanAthayorantare paJcAzallakSakoTisAgaropamANi vyatikrAntAni, tanmadhye ayodhyAyAM nagaryAm ikSvAkuvaMzyaH kAzyapagotrIyo'nantavIryo nAma rAjA babhUva, sa ca bahulahastyazvarathapadAtyAdisenAnAyakaH / tasya ca rAjJaH paJcazatAni rAjya Asan, tanmadhye priyamatI nAma paTTarAjJI babhUva, dhanaJjayo nAma caturbuddhinidhirmahAmAtyazca AsIt / sukhena rAjyaM pAlayato rAjJa ekadA manasi mahAcintA samutpannA yaduttamo mamaiko'pi putro nAsti, ka etadrAjyasya bhoktA bhaviSyati ? putraM vinA gRhaM shuunypraaymiti| tato rAjJA aneke upAyAH kRtAH paraM putrotpattirna jAtA / tasminnavasare ekadA eka: koNakanAmA sAdhurAhArArthaM rAjJo gRhe samAgataH, tadA nRparAjyau utthAya vidhinA vanditvA zuddhAhAreNa pratilAbhya karadvayaM saMyojya muni papracchatuH svAmin ! asmAkaM putro nAsti sa kadApi bhaviSyati na vA ? muniruvAcajyotiSkanimittAdikaM munirna bhASate tadA nRparAjJIbhyAM punaHpunaH prArthanAyAM kRtAyAM manasi dayAM dhRtvA muninA uktam he rAjan ! tava putrastu bhAvI paraM paGgarbhaviSyati etaduktvA munirgataH, tadA bhUpa-rAjJIbhyAM cintitam asmAkaM paGgurapi putrastu bhaavii| krameNa rAjJI sagarbhA jAtA, pUrNe kAle paGgaM putraM prAsUta / rAjA putrajanma zrutvA harSitaH san mahotsavaM cakAra, dvAdaze divase sarvamapi kuTumbaM bhojAyitvA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 * sulabha-caritrANi kumArasya piGgalarAya iti nAma kRtavAn, tatastamantaHpure eva rarakSatuH bahirna prakaTaM cakratuH / yadA punaH lokAH papracchustadA evamUcatuH kumArasya rUpamatyadbhutaM vartate, mA kadAcid dRSTidoSo bhaved iti na 'prAduSkriyate / tadA sarvasminnapi nagare eSA pravRttiH prAdurbhUtA / yaduta piGgalarAyakumAratulyaH pRthivyAmaparaH ko'pi rUpasaundaryavAn naastiiti| athaivaM krameNa kumAro vRddhi prAptaH / asminnavasare ayodhyAnagarIta: sapAdazata (125) yojaneSu malayanAmA dezo'sti, tatra brahmapuraM nAma nagaram, tatra ca ikSvAkuvaMzya: kAzyapagotrIyaH zataratho nAma rAjA tasya ca indumatI nAmnI paTTarAjJI / tatkukSisambhavA guNasundarI nAma putrI, sA cAtizayarUpalAvaNyasaubhAgyAdiguNayuktA'bhUt / tasya rAjJaH putro nAsti saivaikA putrI AsId / atastena mAtApitrorativallabhA AsId / ata putrIM varayogyAM jJAtvA tadyogyavarAlAbhAcca rAjA tadvivivAhacintAturo babhUva / tasminvasare tannagaravAsivyApAriNaH zakaTeSu vividhAni krayANakAni bhRtvA dezAntaraM cAlitAstadA rAjJA tebhya uktam-dezAntarabhramadbhirbhavadbhiguNasundarIyogyavaraprAptau satyAM vivAhasambandhaH kAryaH, iti nRpavacanaM zrutvA tatheti pratipadya te calitAH krameNa bahUni nagarANi vilokayanto'yodhyAM nagarI prAptAH, tatra ca krayANakAni sarvANyapi vikrItAni bhUyAn lAbhaH saJjAtaH, aparANi tatratyAni krayANakAni saGgrahItAni / yadA te calanArthamudyatA jAtAstadA svanRpavacanaM saMsmRtya tannagaravAsilokAnAM mukhAt kumArasyAdbhutaM rUpaM zrutvA nRpasamIpaM gatvA kumAreNa saha guNasundaryA vivAhasambandhaM cakruH, rAjJA'pi zulka(kara)mocanAdinA teSAM bahvAdarazcake tataste harSitAH santaH svadezaM prati celuH, krameNa svanagaraM gatvA rAjJo'gre sarvaM vRttAntaM kathayAmAsuH / rAjA'pi kumArasyAdbhutarUpasaubhAgyAdiguNAn zrutvA santoSaM prAptaH atha yadA kanyA varayogyA jAtA tadA kumArasya AkaraNArthaM rAjJA svasevakAH preSitAH te'pi ayodhyAM gatvA anantavIryanRpaM procuH-he mahArAja ! vivAhArthaM kumAraH satvaraM preSaNIyaH, iti zrutvA rAjA udvignacittaH saJjAtaH, tataH sadyaH Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImerutrayodazIkathA * 185 utthAya svamandire ekAntadeze gatvA rAjyAH pradhAnasya cAgre itthamuvAca-atha kiM kartavyam ? putrastu paGgarvartate etasya kathaM bhaviSyati ? paGgave kaH svakanyAM pradAsyati? tadA pradhAnamantrI kiJcid vicArya tAn sevakAn AhUya ityuvAcasAmpratamiha kumAro nAsti 7 tanmAtulagRhe vartate / mAtulagRhaM tu ito dvizatayojaneSu muhanIpattane samasti tena sAmprataM lagnaM na bhavet, pazcAd jJAsyate / etat zrutvA sevakAH procuH he svAmin ! panthA dUre vartate, lagnaM nirdhArya deyaM svayamapi lagnopari samAgantavyam / etat sevakavacanaM zrutvA mAsaSoDazakAnantaraM lagnaM bhaviSyati iti nirdhAritam / tato lagnaM gRhItvA sevakA malayadezaM gatAH / atha rAjA anantavIryazcintAturaH sannuvAca-athA'tra ka upAyaH kartavyaH ? SoDazamAsAstu satvarameva yAsyanti / tadA nRpa-rAjJIpradhAnairbahvI cintA kRtvA paraM ko'pyupAyo na labdha / asminnavasare nagaryudyAne "sAdhupaJcazatIparivRtazcaturjJAnadharo gAGgilanAmA sAdhuH samavasRtaH, vanapAlakena pratipatti kRtvA nagaramadhye gatvA'nantavIryarAjAya vardhApanikA dattA rAjA tanmukhAt sAdhvAgamanaM zrutvA taM santoSya hastyazvAdibahuRddhisameto vandanArthaM niHsRtaH / krameNa tatra gatvA vidhinA munIn abhivandyAne upaviSTaH, parSadaH mIlitA, munirupadezaM dadau / sa ca itthamjIvadayAi ramijjai, indiyavaggo damijjai sayAvi / saccaM ceva vadijjai, dhammassa rahassaM iNaM ceva // 1 // jayaNA u dhammajaNaNI, jayaNA dhammassa pAlaNI ceva / taha vuDDikarI jayaNA, egaMtasuhAvahA jayaNA // 2 // AraMbhe natthi dayA, mahilAsaMgeNa nAsae baMbhaM / saMkAe sammattaM nAsaI, pavajjA asthagahaNeNa // 3 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 * sulabha-caritrANi je bambhacerabhaTTA, pAe pADaMti bambhayArINaM / te huti 1degTuMTamuMTA, bohI puNa dulahA tesiM // 4 // tathA dharmasya mUlaM dayA, pApasya mUlaM hiMsA, eko hiMsAM karoti, anyaH kArayati aparo'numanyate ete trayo'pi 11sadRzapApabhAjaH / punaryo hiMsAM kurvan manasi trAsaM na prApnoti tasya hRdaye dayA nAsti, yo jIvo nirdayaH san bahUn ekendriyAn vinAzayati sa parabhave vAtapittAdirogabhAg bhavati / yaH punardIndriyAn vinAzayati sa paratra mUkaH, mukharogI, durgandhanizvAsazca bhavati, yazca trIndriyANAM vinAzakaH sa nAsikArogI bhavet / caturindriyanavinAzakastu akSNA kANaH andho vA, klinnanetro vA bhavet / yastu paJcendriyavinAzakaH sa paratra badhiro bhavati, yaH punaH paJcaprakArAnapi jIvAn vinAzayati sa bhavAntare paJcApIndriyANi paTUni na prApnoti, tasmAd bho bhavyAH ! hiMsA'nRtAdikaM sarvathA tyAjyamityAdidharmopadezaM zrutvA rAjA guruM papraccha-svAmin ! matputraH kena karmaNA paGgurjAtaH ? tadA gAGgilamuniruvAca asya prAgbhAvaM shrRnnu|| asmin jambUdvIpe airavatakSetre acalapuranAmni nagare mahendradhvajo nAma rAjA, umayA paTarAjJI tayoH sAmantasiMho nAma putro'bhUt / sa ca lekhanazAlAyAM paThanAya gacchan 12dyUtakRtsaGgAd dyUtaM zikSitavAn, krameNa saptavyasanasevanatatparo'bhUt / rAjJA bahudhA niSiddho'pi yadA vyasana saptakaM na tatyAja tadA ayogyaM jJAtvA svadezAd bahiniSkAsitavAn / tato'pi vyasanamatyajan dezATanaM kurvan surapuranagare samAgataH, tatra campaka zreSThinA sundarAkAraM vilokya uttamapuruSo'yamiti jJAtvA sukumAro'yam, asmAt kAryAntaraM na bhaviSyatIti ca vicintya svagRhapArzvavartijinagRharakSArthaM sa sAmantasiMhaH svagRhe sthApitaH / atha sa duSTAtmA jinAgre, DhaukitAni 13tandulapUgIphalAdIni pracchannaM gRhItvA dyUtakIDArthaM yayau / kiyadbhirdinaiH zreSThinA tad jJAtvA tasmai uktam-he bhadra ! yaH pumAn devadravyAdikaM bhuGkte so'nantakAlaM saMsAraparibhramaNaM karoti, tasmAt tvayA ataH parametat kAryaM na kartavyam / itthaM bahudhopadezo dattastathApi sa duSTo mithyAtvajJAnatIvrakarmodayAd na Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImerutrayodazIkathA * 187 tato'pi viramati sm| ekadA 14 prabhozchatrAdyAbharaNAni gRhItvA kvacid anAcAraM sevitavAn, tadA zreSThinA tatsvarUpaM jJAtvA gRhAd bahirniSkAsitaH tato vanamadhye bhraman AkheTakasaGgena bahUn mRga- zazakAdIn jantUn vinAzayannudarapUrtiM cakAra / atha tatraiva vane tApasAzramo vidyate tatra bahavastApasAstapasyAM kurvanti mRgA api tatrA''gatya upavizanti / ekadA ekA sagarbhA mRgI tatrA''gacchantI tena sAmantasiMhena tIkSNazastreNa pAdeSu prahRtA tasyAzcatvAro'pi pAdAH chinnAH, sA adhaH patitA tApasairdRSTA / tatastaiH sadyastatrA''gatya dharmaH zrAvitaH, sA mRtvA sadgatiM15 prAptA / tatastApasAH sAmantasiMha pratyevamuktavantaH re duSTa ! yathA tvayA'smAkaM mRgyAH pAdAzchinnAstathA tvamapi paratra paGgutvaM prApnuyAH / itthaM zApaM dattvA te svAzramaM jagmuH // sAmantasiMho'pi tApasAn kruddhAn dRSTvA bhItaH san naMSTvA vanaM gataH, duSkarmayogAt sammukhaM siMho militaH, sadyastena siMhena hataH, sa mRtvA narakaM gataH / tatazcyutvA'saMkhyeyAn tiryagnarakAdibhavAn kRtvA'kAmanirjarayA bahUni karmANi kSapayitvA mahAvidehe kusumapuranagare vizAlakIrtinRpasya gRhezivAnAmadAsyAH putratvenotpannaH / tayA vajra iti sthApitaM nAma, krameNa taruNo jAtaH / nRpasevA karoti sma paraM prAkkRtakarmodayAt taccharIre galatkRSTharoga utpnnH| hastau, pAdau ca galitvA patitau paGgarjAtaH / ata maraNasamaye zivAdAsyA namaskAramantraH zrAvitaH, tataH samAdhinA mRtvA vanyantaro jAtaH tatazcyutvA jambUdvIpe bharatakSetre sauhArdapuranagare sUradAsazreSThigRhe vasantatilakAbhAryAyAH svayaMprabho nAma putro jAtaH / sa ca guNavAn, vivekavAn, paraM caraNe vraNarogayukta 16 evotpannastena calituM na zazAka / krameNa aSTavarSavayA 17 abhUt, ekaputratvAt pitarau tadduHkhaduHkhitAvabhUtAm / tasmin samaye zrIzatruJjayatIrthayAtrArthaM saMgho'gamad, tadA tat zrutvA zreSThI api sarogaputrasahitaH saGghamadhye cacAla / 1 krameNa siddhakSetre saGghaH samAgataH, tato vidhivA girimAruhya zrI RSabha - devabhakti cakAra tadA sUradAsa zreSThI api sabhAryaH putramAdAya upari gatvA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 * sulabha-caritrANi sUryakuNDajalena putraM snApayAmAsa / paraM tajjalaM devatA'dhiSThatamasti svayaMprabhasya ca na tatkarmAdyApi kSINaM tena tajjalaM pAdau na spRzati / tad dRSTvA sarve'pi saGghalokAH svismitA jAtAH, tadA sarvairapi munIzvaraH pRSTaH svAmin kimatra kAraNam ?, munirUce anena bahubhavebhyaH prAg devadravyaM bhakSitamAsti, tathA ekasyA mRgyAzcatvAro'pi pAdAzchinnAH tatkarma bahu kSINaM kiJcidadyApi avaziSTaM18 vartate, tena tIrthajalaM na spRzati, tIvrakarmaNAM bhukti vinA kSayAbhAvAt / etad munivacanaM zrutvA mAtA, pitA, putrazca trayo'pi vairAgyaM prAptAH / tataH zrIRSabhadevacaraNAn abhivandya gRhamAgatya 'dharmakaraNodyatA babhUvuH / itthaM SoDazasahasravarSANi kuSThavaNAdipIDAmanubhUya tatkarmAlocya kAlaM kRtvA prathamadevaloke devatvenotpannaH, tatazcyutvA he rAjan ! anantavIryo'yaM tava putraH piGgala rAyanAmA saJjAtaH / itthaM gAGgilamuniH kumArasya prAgbhavamuktvA punaruvAca madyapAnAd yathA jIvo, na jAnAti hitA'hite / dharmA'dhau na jAnAti, tathA mithyAtvamohitaH // 1 // mithyAtvenAlIDhacittA 9 nitAntaM, tattvAtattvaM jAnate naiva jIvAH / kiM jAtyandhAH kutracidvastujAte, ramyAramyavyaktimAsAdayeyuH ? // 2 // abhavyAzritamithyAtve-'nAdyanantA sthitirbhaved / sA bhavyAzritamithyAtve-'nAdisAntA punarmatA // 3 // idRg-mithyAtvodayAd jIvAH karmANi baghnanti, tvatputreNApItthameva duSkarmopArjitaM tena paGgurjAta / etad munivacaH zrutvA rAjA uvAca - he svAmin ! etat karma kena puNyena nazyati ? muninA uktam he rAjan ! tRtIyArake prAnte sArdhASTamAsayuktavarSatraye20 zeSe sati mAdhavaditrayodazyAM zrIRSabhadeva Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImerutrayodazIkathA * 189 svAmino nirvANakalyANakamabhUt, tena taddinaM zreSThamasti / taddine caturvidhAhAratyAgena upAvasaM kRtvA ratnamayaM merupaJcakaM zrIjinAgre DhaukanIyam madhye eko mahAmeruH, caturdikSa catvAro laghavaH, tadagre caturdikSu catvAro nandyAvartA: kartavyAH / dIpadhUpAdipUrvakaM bahuvidhAH pUjA kartAvyAH / evaM mAsatrayodazakaM mAsatrayodazakaM yAvat, athavA varSatrayodazakaM yAvat kartavyam / tathA 'OM hrI zrIRSabhadevapAraGgagatAya 21 namaH ' etat padaM dvisahasravArAn janIyam, evaM pratimAsaM kurvataH sakalarogakSayo bhavati, iha paratar ca sukhaM sampadyate / yadi trayodazyAM pauSadhaM kuryAt tarhi prAguktaM kartavyaM sarvaM pAraNakadine kRtvA guruM prati atithisaMvibhAgaM vidhAya pAraNakaM kuryAd / itthaM guruvacaH zrutvA'nantavIryo rAjA vratamaGgIkRtya gurun natvA svasthAnaM yayau / atha piGgalarAyakumAraH prathamamAghavaditrayodazyAM prathamaM vrataM kRtavAn tAvatA caraNAGkarau prAdurbhUtau, evaM trayodazamAsAn yAvat kurvataH sundararUpapANipAdaM prakaTIbhUtam / rAjA'tIva harSaM prAptaH, dharmasya mahimAnaM vilokya ullasitaH san vizeSato dharmaM kartuM pravRttaH / tataH SoDazamAse kumAreNa guNasundarI pariNItA, anyAsAmapi bahUnAM rAjakanyAnAM pANigrahaNaM cakre / tato'nantavIryeNa rAjJA kumArAya rAjyaM dattvA gAGgilamunipArzve cAritraM gRhItvA niraticAraM tat pratipAlya zrIzatruJjaye'nazanaM kRtvA zivapadaM prAptam / tataH piGgalarAyanRpaH 22 sannItyA prajAM pAlayan punaH trayodazavarSANi yAvad merutrayodazImArAdhya prAnte udyApanaM cakAra / tatra trayodazajinagRhANi kArayAmAsa, trayodaza svarNamayIH pratimAH, trayodaza rUpyamayIH, trayodaza ratnamayIzca nirmApayAmAsa 23 / trayodazavidhai ratnairmerupaJcakaM nirmApya DhaukayAmAsa / trayodazavArAn zrIsaGgena saha tIrthayAtrAM cakAra / trayodaza sAdharmikavAtsalyAn kRtavAn, evaM bahudhA jJAnabhaktimapi cakAra tataH kiyanti pUrvANi vratasalyAn kRtAn, evaM bahudhA jJAnabhaktimapi cakAra / tataH kiyanti pUrvANi vratasahitaM rAjyaM prapAlya svakIyamahasenakumArAya rAjyaM dattvA zrIsuvratAcAryasamIpe bahubhiranyapuruSaiH saha dIkSAM jagrAha / dvAdazAGgImadhItya caturdazapUrvadharaH saJjAta: Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 * sulabha-caritrANi krameNa AcAryapade ca sampAptaH, tataH kSapaka zreNyArohaNArthamaSTamaguNasthAne zukladhyAnaM dhyAtumudyato babhUva / ___tataH karmeNa karmANi kSapayan dvAdazaguNasthAnAntyaprasamaye ghAtikarmacatuSTayaM zukladhyAnena kSapayitvA trayodazaguNasthAnaprathamasamaye kevalajJAnaM prApya bahUn bhavyAn pratibodhayan pRthivyAM vijahAra / tataH dvisaptatipUrvalakSANi sarvAyuH prapAlya caturdaze guNasthAne paJcahasvAkSaroccAraNakAlamAne yoganirodhaM kRtvA zeSakarmacatuSTayaM kSapayitvA mukti prAptaH iha zarIraM tyaktvA pUrvaprayogabandhacchedAdinA siddhazilopari yojanAnte siddhakSetre ekasmin samaye gatvA 24sAdhanantasthityA sthitavAn / itthaM piGgalarAyato merutrayodazyA mahimA pravRttaH / pUrvaM ratnamayA meravo DhaukitAH, pazcAt kiyatkAlaM yAvat svarNamayAH, tataH pazcAdrUpyamayAH, asmin kAle ghRtamayA meravaH pravRttAH santi, itthaM merutrayodazyA mahimAnaM zrutvA bho bhavyAH ! zuddhabhAvena vidhinA etad vrataM kartavyaM yena iha paratra ca sarvaprakArasukhasampattiH prAdurbhavediti // saMvadvyomarasASTendu 1860 mite phAlgunamAsake / asitaikAdazItithyAM bIkAnerAkhyasatpure // 1 // vyAkhyAnaM prAktanaM vIkSya nibaddhaM lokabhASayA / alekhi saMskRtIkRtya kSamAkalyANapAThakaiH // 2 // saMvignavAcanAcAryapadasthAnaM sudhImatAm / zrIyuktAmRtadharmANAM ziSyairAmodatastvadaH // 3 // tribhirvizeSakam // // iti mestrayodazIvyAkhyAnaM sampUrNam // : abhyAsa : 1. anantavIryanRpasya kA cintA kathaM babhUva ? 2. guNasundaryAH vivAhasambandhaH kena saha saJjAtaH ? 3. anantavIryanRpeNa svaputrasya vivAhaH kathaM vilambitaH? myAsa : Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImerutrayodazIkathA * 191 4. muninA jayaNAmAhAtmyaM kiM varNitam ? 5. caturindriya vinAzakasya kA gati rbhavati ? 6. sAmantasiMhena devAgrasthitasarvapadArthAni gRhItvA kiM kRtam ? 7. piGgalarAyaH kena karmaNA paGguH jAtaH ? 8. piGgalarAyasya paGgatvaM kena prakAreNa apanItam ? 9. piGgalarAyanRpeNa kRtA merutrayodazyArAdhanA jJApayata ? 10. asya kathAnakasya kartA kaH ? 1. mArudeva - puM. AhinAtha bhagavAna // 2. ghastra - puM- hivasa. 3. mahAnti ca amUni prAtihAryANi ca mahAprAtihAryANi [vi. pU. karma. ] mahAprAtihAryaiH virAjitaH mahAprAtihAryavirAjitaH tena mahAprAtihAryavirAjitena / (tR. pu.) // / 4. dRSTidoSa - puM. na42 lAgavI te // 5. prAdum + kR 8. ga. u. pra52 2 / 6. tasyAH vivAhaH tadvivAha / [ Sa . ta . ] tadvivAhasya cintA tadvivAhacintA / [ Sa ta . ] tadvivAhacintayA AturaH tadvivAhacintAturaH / [tR. tatpu.] tezInA vivAhanI ciMtAthI khAtura // 7 mAtula puM.bhAbhA // 8. paJcAnAM zatAnAM samAhAraH paJcazatI [ samAhAra dvigu] sAdhUnAM paJcazatI sAdhupaJcazatI [ Sa . ta . ] sAdhupaJcazatIbhIH parivRttaH sAdhupaJcazatIparivRtaH / (tR. tatthu .) // 9. pratipatti strI. sevA, bhakti // 10. TuMTAmuMTA puM. pAMgaNA / 11. samAnamiva dRzyante sadRzAni [upapada ] sadRzAni ca tAni pApAni ca sadRzapApAni / [vi. pU. karma . ] tAni bhajanti sadRzapApabhAjaH ( upapada ) / / 12. dyUtaM karoti dyUtakRt / ( upapada ) dyUtakRtaH saGgaH dyUtakRtsaGgaH [Sa. tatpu.] tasmAt dyUtakRtsaGgAt / dugAra 42nAranA saMgathI // / 13. pUgIphala napuM. sopArI // 14. chatram Adau yeSAM tAni chatrAdIni / ( vyAdhi bahu. ) chatrAdIni tAni AbharaNAni ca chatrAdyAbharaNAni tAni / (la.6.$H) || 24. Hat ufa: ugufay ang ugufaq | (la.y.st.) Il ge. vraNarogaH puM.-zUbhaDuM // 17. aSTAnAM varSANAM samAhAraH aSTavarSam / ( samAhAra dvigu ) aSTavarSa vayaH yasya saH aSTavarSavayA: (samA. bahu. ) 18. avaziSTa vi. jADI rahesa // 19. AlIDhaM cittaM yeSAM te AlIDhacittAH (samA. bahu.) 20. tre| varSa ne sADA khATha bhAsa // 21. pAraGgata vi. bhokSamAM gaye / 22. samyak nItiH sannItiH tayAsannItyA [karma] sArI nItipUrva5 / / 23. nir + mA 3. gaNa Atma / pre25 parokSa 35 // 24 sAdizcAsau anantA ca sAdyanantA [vi. pU. karma . ] sAdyanantA cAsau sthitizca sAdyanantasthitiH [vi. pU. karma . ]tayA sAdyananta sthityA / sAhi ananta sthitiye // = - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] // saubhAgyapaJcamIkathA // ||jnyaanpnycmiivyaakhyaanm // zrImatpArzvajinAdhIzaM surA'suranamaskRtam / praNamya parayA bhaktyA sarvAbhISTArthasAdhakam // 1 // kArtikazulkapaJcamyA mAhAtmyaM varNyate mayA / bhavyAnAmupakArAya yathoktaM pUrvasUribhiH // 2 // yugmam // bhuvane hi paraM jJAnaM jJAnaM sarvArthasAdhakam / aniSTavastuvistAravArakaM jJAnamIritam // 3 // jJAnAdAsadyate muktirjJAnAt svarNodbhavaM sukham / labhante prANino yasmAt tajjJAnaM 'svardvamopamam // 4 // bhavyairAsAdyate jJAnaM paJcamyArAdhanAd dhruvam / ataH 5pramAdamatsajyA''rAdhyA sA vidhinA tathA // 5 // maJjarIvaradattAbhyAM yathaivArAdhitA kila / paJcamI bhAvato'thAtra dRSTAntaH procyate tayoH // 6 // yugmam // astyatra jambUdvIpe dakSiNArdhabharatakSetre padmapurAbhidhaM nagaram, tatra bhuvi vizruto'jitaseno nRpo babhUva, tasya yazomatI paTTarAjJI, tayoH rUpalAvaNyazobhano varadattanAmA putro babhUva / so'STavarSapramANaH pitrA 'budhAntike vidyAgrahaNahetave sthApitaH / paramakSaramAtraM tasya mukhe na caTati, adhyApakasyodyamo niSphalo'bhUt / kramAt sa yauvanaM prAptaH pUrvakarmodayAt kuSThena vinaSTadehatvAt kutrApi rati Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyapaJcamIkathA * 193 na prApa / itazca tatraiva pure saptakoTIsuvarNAdhIzo 10 jinadharmarataH prasiddhibhAk siMhadAso nAma zreSThI, tasya gRhe guNocitA 11 tilakAnAmnI bhAryA tayoH putrI guNamaJjarI Ajanmato rogairupadrutA 12 vacanena mUkatAM 13 prAptA babhUva / vividhairoSadhairapi tasyA rogazAntirna jAyate na ca yauvane tAM ko'pyudvahati 14 / tasyAH SoDazavArSikyA duHkhena mAtApitrAdiH sakalasvajano duHkhitaH samajAyata / tatraiva pure ekadA zrIvijayasenasUrayazcaturjJAnadharA guravaH samAjagmuH / tadA sarvo'pi nAgarikaloka : 15 saputro bhUpatiH sakuTumbaH siMhadAsaH zreSThI sarve vandanArthamupagatA guruNA ca dharmadezanA prArabdhAjJAnasyArAdhane yatno'dhyayanazravaNAdibhiH / bhavyairvidheyaH satataM nirvANapadamicchubhiH // 1 // virAdhayanti ye jJAnaM manasA te bhavAntare / narAH syuH zUnyamanaso vivekaparivarjitAH // 2 // virAdhayanti ye jJAnaM vacasApi hi durdhiyaH / mUkatvamukharogitvadoSAsteSAmasaMzayam // 3 // virAdhayanti ye jJAnaM kAyenAyatnavartinA / duSTakuSThAdirogA : 16 syusteSAM dehe vigarhite 17 // 4 // manovAkkAyayogairye jJAnasyA''zAtanAM sadA / kurvate mUDhamatayaH kArayanti parAnapi // 5 // teSAM parabhave putrakalatrasuhRdAM 18 kSayaH / dhanadhAnyavinAzazca tathA''dhivyAdhisambhavaH // 6 // yugmam // ityAdidezanAM zrutvA siMhadAsa zreSThI muniM jagau - bhagavan ! kena karmaNA mama sutAtanau rogA jAtAH ? guruNA Uce - mahAbhAga ! karmaNA kiM na sambhavet ? atra zreSThin ! asyAH pUrvabhavaH zrUyatAm dhAtakIkhaNDamadhyasthabharate kheTakanAma Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 * sulabha-caritrANi nagaram, tatra jinadevanAmA zreSThI / sundarInAmnI ca tasya gehinI, tayoH paJca putrAHAzapAlaH, tejapAlaH, guNapAlaH, dharmapAlaH, dhanasAra itinAmAno'bhUvan / tathA lIlAvatI, zIlAvatI, raGgAvatI, maGgAvatI itinAmAnazcatasrazca putryo'bhUvan / ____ atha ekadA jinadevena paJcApi tanayAH paNDitasamIpe vidyAkalAgrahaNArthaM sthApitAH / te ca cApalyaM 9 kurvate parantu adhyananaM na kurvanti, yadA paNDitastAn 20 kambayA tADayati tadA te rudanto gRhamAgatya mAtuH samIpe duHkhaM nivedayantimAtA uvAca-paThanena kiM prayojanam ? yataH paThitenA'pi martavyaM zaThenA'pi tathaiva ca / ubhayomaraNaM dRSTvA kaNThazoSaM karoti kaH ? // 1 // paNDitasyApi upAlambhaM21 datte IrSNayA ca pustikAM prajvAlayAmAsa / putrAn vakti paThanArthaM bhavadbhirna gantavyam / zreSThI etad vyatikaraM jJAtvA provAcahe bhadre ! jaDAnAM putrANAM kaH kanyAH pradAsyati ? kathaM caite vyavasAyaM kariSyanti ? yataH mAtA zatru pitA vairI bAlo yena na pAThitaH / na zobhate sabhAmadhye haMsamadhye bako yathA // 1 // vidvattvaM ca nRpatvaM ca naiva tulyaM kadAcana / svadeze pUjyate rAjA vidvAn sarvatra pUjyate // 2 // iti zreSThivacanaM zrutvA sA provAca-yUyaM kiM na pAThayatha ? atra mama ko doSaH? ityukte zreSThI 22hakkitaH san maunaM cakAra / atha anukrameNa te paJcApi tayoH putrA yauvanaM prApuH paraM na ko'pi tebhyaH kanyAM datte, mUrkhatvAt, tataH zreSThI strI prati jagau-pApiSThe ! tvayA putrA mUrkhA eva rakSitAH, ko'pi kanyAM na dadAti, sA uvAca - tava pitA pApiSThaH yenaivaM mUDhamatinA zikSito'si yataHAH ! kiM sundari ! sundaraM na kuruSe ? kiM no karoSi svayaM ? AH ! pApe ! pratijalpasi pratipadaM ? pApastvadIyaH pitA / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyapaJcamIkathA * 195 dhik tvAM 23krodhamukhImalIkamukharAM tvatto'pi kaH kopano, dampatyoriti nityadantakalahaklezArtayo:24 kiM sukham ? // 1 // etadvacanamAkarNya ruSTena jinadevena 25upalena sA ziromarmaNi jaghne, tadA sA mRtA sA ca tava putrI samajAyata / anayA jJAnasyA''zAtanA pUrvabhave cakre tena rogotpattirjajJe, yataH kRtakarmakSayo nAsti kalpakoTizatairapi / avaSyameva bhoktavyaM kRtaM karma zubhAzubham // 1 // iti gurorvacanaM zrutvA sA guNamaJjarI 26jAtajAtismRtyA pUrvabhavaM dadarza / tato guruM prati sA satyamiti provAca / zreSThinA guruH pRSTaH- bhagavan ! asyA rogAH kathaM prayAsyanti ? guruNA'bhANi-zreSThin ! jJAnasyA''rAdhanataH sarvaM sukhaM sampadyate duHkhaM ca vilayaM yAti / jJAnasya cArAdhanamittham - vidhinA zuklapaJcamIdine upavAso vidhIyate, pustikAM paTTe saMsthApya puraH svastikaH kriyate, 28paJcavartimayo dIpazca kriyate, paJcaphalAni 29paJcavarNakaM ca dhAnyaM Dhaukyante, paJcavarSANi paJca mAsAn yAvat anayA rItyA manovAkkAyazuddhayA samArAdhanIyA / yadi mAse mAse kartuM na zaknoti tadA kArtikamAsasya zukalapaJcamI yAvajjIvamArAdhanIyA / sA samyagArAdhitA sarvaM sukhaM datte iti guruvacanaM zrutvA jinadevo'bravIt - bhagavan ! mama tanayAyAH tapasyAzaktirna vidyate, ataH kArtikapaJcamyA vidhirAdizyatAm / vAcaMyama:30 proce-kArtikazuklapaJcamIdine pustakaM paTTe saMsthApya sugandhapuSpaiH sampUjya dhUpotkSepapUrvakaM paJcavarNAni dhAnyAni paJca pakvAnnAni paJca phalAni ca Dhaukyante / tato guroragre gatvA bhaktyA'bhivandya yathAvidhi upavAsasya pratyAkhyAnaM kriyate / tasmin dine 'namo nANassa' iti 31padamekasahasrasaGkhyayA uttarAbhimukhena guNyate / cet pauSadhaH kriyate tadA taddine ayaM vidhirna bhavet, tasmAt pAraNakadine vidhiH kAryaH, yathAzakti udyApanAdi api vidheyam / tato guNamaJjaryA tat tapaH prtipnnm| Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 * sulabha-caritrANi asminnavasare rAjA pRcchati he 32sAdhupurandara ! matsUnoH varadattasya kuSTharogaH kathamabhavat ? paThanaM ca kiM nA''yAti ? tasya kiM kAraNam ? / guruH jagAda asyApi pUrvabhavaM zRNu-jambUdvIpe bharatakSetre zrIpuranAma nagaram, tatra vasunAmA zreSThI vasati sma, tasya vasusAra-vasudevau putrau, tau ekadA krIDArthaM vane jagmatuH, tatra vane munisundaranAmAnaH sUrayo dRSTA vanditAzca / gurubhirdharmadezanA prArabdhA yatprAtaH saMskRtaM dhAnyaM 33madhyAhne tad vinazyati / 3 tadIyarasaniSpanne kAye kA nAma sAratA // 1 // ityAdidezanAM zrutvA tAtamApRcchya vairAgyAt tau vrataM jagRhatuH / laghunA vasudevanA cAritraM bibhratA siddhAntasAraH sarvo'pi adhItaH / guruNA vasudevAya sUripadaM dattam, sa ca paJcazatasAdhubhyo vAcanAM dadAti / ekadA vasudevasUrIzvaro - 35rUjA''krAntaH saMstArake26 suptaH, taM ko'pi sAdhuH AgamArthaM pRcchati, gururvyAkhyAyati, tasmin gate dvitIyo muniH samAgataH tasmai vAcanA dattA, evaM bhUyassu samAgatya samAgatya gateSu kiJcinnidrAyamANaH kenA'pi sAdhunA pRSTo bhagavAn ! agretanaM padaM vAcyaM padasyArtho'pi vAcyaH / tadA sUriH kuvikalpanA37 hRdi cintayAmAsa kRtapuNyo mama bRhadbhAtA, mUrkhatvAt tasmai praSTuM ko'pi na yAti, svairaM bhuGkte, bhASate zete ca, ata eva mUrkhe bahavo guNAH santi yata uktammUrkhatvaM hi sakhe ! mamApi rucitaM tasmin yadaSTau guNA, nizcinto bahubhojano'trapamanA38 naktaM39 divA zAyakaH / kAryA'kAryavicAraNAndhabadhiro mAnApamAne samaH, prAyeNA''mayavarjito dRDhavapurmUrkhaH sukhaM jIviti ||1||iti / ataH paraM na kasmai padamAtramapi kathayiSyAmi navaM padaM ca na pAThayiSyAmi iti vicArya zarIre rogA''krAnto dvAdaza divasAn maunaM cakAra / tatpAtakamanAlocya41 ArtadhyAnaparo mRtvA rAjan tava suto jAtaH / pUrvopArjitena tena karmaNA atIva mUrkhaH kuSThAdirogA''krAntatanuzca babhUva / etad gurorvacanaM Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyapaJcamIkathA * 197 zrutvA varadatto jAtismRtyA nijapUrvabhavaM dRSTvA mUrcchA prApa, kSaNAntare svasthIbhUya 42 sarvaM satyamiti guruM prati uvAca / punarapi nRpo babhANa- bhagavan ! sa deharogaH kathaM kadA vrajiSyati ? guruNA uktam, kArtikazuklapaJcamI ArAdhyA pUrvoktaH sarvo'pi vidhiH kathitaH pratipannaM kumAreNa paJcamItapaH, guruM praNamya sarve'pi svasvasthAnaM jagmuH, anantaraM samyak tattapaH kurvato tapaHprabhAvAt varadattasya sarve'pi rogAH kSayaM prApuH, svayaMvarasametAnAM 43 varabhUpodbhavAnAM sahasrakanyottamAnAM samahotsavaM pANigrahaNaM44 ca cakAra / zikSitAzeSasatkalasya varadattasya rAjyaM dattvA nRpo gurusannidhau cAritramagrahIt / varadatto rAjyaM pAlayan varSe varSe mahAzaktyA paJcamyA vidhiM vidadhe / 45 akhaNDA''jJo rAjyaM prapAlya bhuktabhogaH svasUnave rAjyaM dattvA svayaM dIkSAmagrahIt / , ito guNamaJjaryAstapomAhAtmyaM varNyate tasyAstapaHprabhAvAt sarve'pi rogA dUraM gatAH, adbhutaM rUpaM jajJe sA ca jinacandreNa pariNItA, karamocanavelAyAM pitrA bahudhanaM dattam, cirakAlaM gRhasaukhyaM bhuktvA yAvajjIvaM paJcamItapaH kRtvA prAnte cAritramagrahIt, tau varadattaguNamaJjaya jinoditaM cAritraM prapAlya kAlaM kRtvA vaijayantavimAne surottamau46 jAtau tatazcyutvA varadattajIvo mahAvidehe puNDarIkiyAM nagaryAmamarasenarAjJaH strI guNavatI, tasyAH putratvena samutpannaH / zubhe'hnitasya zUrasena iti pitrA nAma kRtam / krameNa yauvanaM prAptaH kanyakAnAM zatamupayeme 47 pitA svarAjye sthApitaH / ekadA zrIsImandharasvAmI viharaMstatra samAgataH / arhadAgamanaM zrutvA zUraseno vandanArthamagamat / bhagavatA dharmadezanA prArabdhA, tatra saubhAgyapaJcamyAstapasaH phalaM prakAzitam, tato rAjJA pRSTam - bhagavan ! kenA'pi tapasaH phalaM prAptam ? tadA bhagavatA varadattanRpadRSTAntaH kathitaH, tat zrutvA jAtajAtismRtiH san pUrvabhavaM dadarza, punaH tadvrataM jagrAha dazasahasravarSaM rAjye sthitvA tIrthaMkarapArzve saMyamamagrahIt varSasahasraM dIkSAM prapAlya kevalajJAnaM prApya mokSaM prApa / atha guNamaJjIrIjIvo sukhaM bhuktvA 48 ramaNIyAkhye vijaye subhAyAM nagaryAmamarasiMhAbhidhanRpapalyA amarAvatyAH kukSau putratvena samutpannaH, samaye Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 * sulabha-caritrANi jAte ca pitrA sugrIva iti nAmasthApanA kRtA, krameNa yauvanaM prApto bahUnAM kanyAnAM pANigrahaNaM ca kRtam, viMzatitame varSe pitrA rAjyaM dattvA svayaM dIkSA gRhItA, sugrIvo rAjA bahUni varSANi rAjyaM prapAlya ante gurupAveM dIkSAM gRhItvA pUrvalakSaM cAritraM prapAlya kevalamutpAdya mokSaM jagAma // jAyante'dhikasaukhyAni paJcamyArAdhanAd nRNAm / ityasyA abhidhA jajJe loke saubhAgyapaJcamI // 1 // evaM vibhAvya bho bhavyAH ! paJcamyArAdhanodyamaH / bhavabhItivibhedAya49 kAryo bhavadbhiraddhRtaH // 2 // // iti kArtikasaubhAgyapaJcamImAhAtmyaviSaye varadattaguNamaJjarIkathAnakaM sampUrNam // 1 // : abhyAsa : prazna : 1. kena kAraNena guNamaJjarI AjanmataH mUkA saJjAtA? 2. varadattaH kuSThI kathaM babhUva ? 3. saubhAgyapaJcamyAH vidhiH kaH asti? 4. saubhAgyapaJcamyAH ArAdhanAyA: varadattaguNamaJjarIbhyAm ko lAbhaH samprAptaH ? 5. jJAnavirAdhanAyAH kiM phalam ? ArAdhanAyAzca kiM phalam ? 1. suSTha rAjante vA suSTha rIti surAH / (upapada) surAsuraiH surAsuranamaskRtaH tam surAsuranamaskRtam / hevo bhane hAnavo vaDe nmH|2 2rAyesa mevAtena // 2. Ira - 10. gaNa. prsmai-3j|| 3. svarge udbhaH svarNodbhavaH tam svarNodbhavam / svargamA utpanna thaye // 4. druNi santi yasya saH drumaH / sva. drumaH svadrumaH / svadrumasya upamA yasya tad svardvamopamam / (vyAdhi. bahu.)zeugkSanI umApAj // 5. utsRjya tyAga uzane // 6. nAmaikadezena sarvanAmagrahaNAd maJjarIratyanena guNamaJjarIti grahaNam // 7. aSTAnAM varSANAM samAhAraH aSTavarSam / (dvigu.) aSTavarSaM pramANaM yasya saH aSTavarSapramANaH // 8. budha puM. paMDita // 9. caT 1 gaNa pa. y.j|| 10. adhIza puM. bhAti // 11. karpUratilakA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saubhAgyapaJcamIkathA * 199 nAmnI // 12. upadruta vi. - pIDita // 13. mUka - vi. bhuMgu // 14. ud + vah 1 gaNa u. pa. pa2e // 95. nagare bhavaH - nAgarikaH / nAgarikazcAsau lokazca nAgarikalokaH (vi. pU. karma.) 16. kuSThaH Adau yeSAnte kuSThAdayaH / kuSThAdayazca te rogAzca kuSThAdirogAH / duSTAzca te kuSThAdirogAzca duSTakuSThAdirogA : [ vi. pU. karma . ] duSTa sevA oDhAhi rogo / / 17. vigarhita vi. ninti // 18. kalatra napuM. patnI // 19. cApalya napuM. to // 20. kambA strI. sADaDI // 21. upAlambha puM. par3o / / 22. hakkita vi. hAMDI jhaDhesa // 23. krodhena vyAptam krodhavyAptam / (tR. tatpu. ) krodhavyAptaM mukhaM yasyAH sA krodhamukhI tAm krodhamukhIm / zredhathI vyApta bhuSavANI khevI tezIne // 24. Artta vi. // 25. upala pu. paththa2 / 26. jAte: smRti: jAtismRti: jAtA cAsau jAtismRti: ca jAtajAtismRti: [karma. ] tayA jAtajAtismRtyA / utpanna thayesa bhati smaraeAjJAna vaDe // 27. vilaya pu. nAza // 28. varti strI. vA // 29. paJca varNAni yasya tad paJcavarNakam // 30. vAcaMyama puM. bhuni // 31. aSTottaraika sahasrasaGkhyA ityapi kvApi upalabhyate pAThaH kvApi ca dvisahastrASTottarazatamityApi // 32. sAdhuSu purandaraH sAdhupurandara [sapta. tatpu.] tatsambodhane he sAdhupurandaraH ! / he zreSTha sAdhu ! // 33. madhyam ahnaH madhyAhnaH [ SaSThI. tatpu.] tasmin madhyAhne // 34 tadIyarasa te (dhAnya) 2sa // 35. rUj strI roga // 36. saMstAraka puM. saMthAro // 37. kutsitAH vikalpAH kuvikalpAH [ ku. pUrvapada ] tAn - kuvikalpAn // 38. atrapamanas puM. sabhbharaDita bhanavANo // 39. naktam avyaya - rAtri // 40. Amaya puM. roga // 41. pAtaka napuM.pApa || 42. na svasthaH avasthaH [naJ tatpu.] asvasthaH svasthaH iva bhUtvA svasthIbhUya / [ gati sa ] 43. svayaM vRNoti svayaMvaraH [ upapada ] svayaMvare sametAH svayaMvasarametAH teSAm / svayaMvarasametAnAm // 44. pANigrahaNa napuM- lagna // 45. akhaNDA AjJA yasya saH akhaNDAjJaH [samA. bahu.] akhaMDa AjJAvANo // 46. suSTha rAje surau / [ upapada ] sureSu uttamau surottamau [sa. tatpu.] 47. upa + yam 1gaNa - Atma - 52e // 48. ramaNIyaH iti AkhyA yasya tad ramaNIyAkhyam tasmin ramaNIyAkhye // 49. bhavAt bhItiH bhavabhItiH / [ paJcamI tatpu.] bhavabhIteH vibhedaH bhavabhItivibhedaH tasmai bhavabhItivibhedAya // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] // zrIkArttikaparNimAkathA // zrIsiddhAcalatIrthezaM natvA zrIRSabhaM prabhum / kArtikapUrNimAyAzca vyAkhyAnaM vakSyate mayA // 1 // sijjho vijjAyaracakkI nami vinami puMDarIo muNIMdo, vAlI pajjunnasaMbo bharahasugamuni selago paMthago ya / rAmo koDI paMca ddaviDanaravaI nArao paNDuputtA, muttA evaM aNege vimalagirimahaM titthameyaM namAmi // 2 // ___ vyAkhyA-bho bhavyAH ! etAdRzaM pApakarmakamalaparihArakaM zrIvimalAcalatIrthaM manovAkkAyairnamAmi, tad vimalAcalatIrthaM kIdRzam ? yad yasmin tIrthopari vidyAdharaH cakrI bharataH, namivinamI, zuka-zailakapanthaka-rAmacandradrAviDa-vArikhillanavanArada-pANDava-puNDarIkAdyA anazanaM vidhAya aSTa karmArIn hatvA mukti gatAH / etAdRzaM siddhazailaM tIrthaM manovAkkAyayogena namAmi / punarasmin kArtikapUrNimAgamane zrIzatruJjayagirisammukhadizaM gatvA caityavandanakaraNe mahatI dharmavRddhirbhavati, punarasmin kArtikapUrNimAyA dine zrIsiddhazaile drAviDavArikhillau ArohaNena zivapurI prAptau, tadRSTAnto yathA ___ asmin jambUdvIpe dakSiNabharatArdhasya madhyamakhaNDe ikSvAkubhUmyAmasyAmavasarpiNyA pUrvaM saptamaH kulakaro nAbhinAmA babhUva, tadbhAryA marudevI, tasyA udarakandarAyAM zrIprathamatIrthaGkarazrIRSabhajina utpannaH, sa SaTpUrvalakSANi kumArapade sthitaH, tadanantaramindreNa sunandA, sumaGgalA pariNAyite, svAminaH saMsAravyavahAro vartate sma, krameNa bharatabAhubalyAdyAH zataM putrA, dve putryau abhUvan, Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkArtikaparNimAkathA * 201 yadA viMzatilakSapUrvANi vyatItAni tadA svAmI rAjyabhoktA jAtaH, krameNa triSaSTipUrvalakSavarSaM rAjyaM prapAlya dIkSA'vasaraM jJAtvA bharatasya svamUlarAjyavinItA dattA, bAhubalAya takSazilA pradattA, evaM krameNa zataputrebhyo rAjyaM vAsayitvA svasvanAmnA dezAH pradattAH / tanmadhye eko 'draviDa' ityabhidhAnaH, tasya draviDadezaM kaJcanapuranagaraM ca vAsayitvA dadau / svAmI dIkSAM lalau / krameNa karmakSaye kevalajJAnamutpannam, atha bhagavAnanekakoTAkoTIdevaparivAreNa parivRtaH sAdhusAdhvIsamudAyena saha dezeSu vihRtya dharmavRddhiM ckaar| ___ atha draviDarAjA'pi pitRdattaM rAjyaM bubhuje, svanAryA sArdhaM viSayasukhamanubhavastasya krameNa dvau putrau babhUvatuH, bRhatputro drAviDa: aparo vArikhillo laghiSThaH, krameNa bhogasamarthau jJAtvA ubhayaputrau prati bhAryAH vivAhitAH / tAvapi viSayasukhaM bubhujAte tadbhAryayA'pi putrAH prasUtAH, te'pi candrakaleva vavRdhire, evaM draviDarAjA svarAjyaM sukhena prapAlayati sma / atha tasminnavasare bharatena svAjJAjJApanArthamaSTanavatibhrAtRpArzve dUto mumuce, tadA draviDarAjA dUtamukhAt sarvaM bharatasya cakravartipadasvarUpaM jJAtvA evaM sarve'pi sammIlya svasvaputraM rAjyaM dadau, tadA draviDarAjA'pi drAviDabRhatputrAya rAjyaM pradadau / kaniSThAya vArikhillAya ca ekalakSa grAmAn pRthag dadau svayaM ca saMsAravAsanA parityaja dIkSAM gRhItvA yathecchaM paryaTan zrIRSabhadevajinapArve tapastattvA kaivalyaM prApa / atha drAviDa: pitrA dattaM svarAjyaM, vArikhillo'pi pitRdatta-svarAjyaM lakSagrAmaM prapAlayati sma / kAnicid varSANi gatAni / tasminnavasare drAviDarAjA svamanasi evaM cintayati sma, matpitrA dIkSAvasare mallaghubhrAtaraM prati lakSagrAmaM dattaM tadbhavyaM na kRtam, madrAjyanyUnatA kRtA, paramahametadrAjyamuddAlya grahISyAmi / etad vicintya svasainyaM sammIlya yuddhArthaM cacAla / tadA vArikhillo'pi bhrAturAgamanavRttAntaM zrutvA svasainyamAdAya sammukhaM cacAla svadezasImAM ca rurodha krameNobhayabhrAtRbahusenAsamudAyena dvAdazavarSaM yAvat mahAyuddhakaraNe bahavo gajA azvA manujA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 * sulabha- - caritrANi bhUmau patitAH, rudhirasaritaH pracalitAH etAdRzaH saGgrAmo jAyate, tasmin samaye drAviDarAjA vanakrIDAkaraNArthaM vane jagAma, tad vanamanekAmranimbakadambAdigulma "latApatrapuSpaphalavanaddharyA vibhrAjamAnaM saronirjharaNaiH 6 zobhitametAdRzaM vanaM drAviDarAjA pazyati, tasminneva vanamadhyabhAge tApasagaNAstapaH kurvanti, te parivrAjakA rAjJA dadRzire / azvAduttIrya tatpArzve gatvA'bhivandya svocitasthAne tasthau / tasminnavasara ekena tApasena dharmopadezo dattaH, tanmadhye saMsArAsAratA'pi darzitA, taduktam gayakannacaJcalAI aparicitAi' rAyalacchI / jIvA sakammakalamalabhariyabharAto paDanti ahe // 1 // ityAdidharmopadezaM zrutvA saMsAramasAraM jJAtvA krodhaM tyaktvA evaM manasi cintayati-aho mama jIvitaM dhik, eka eva madbhratA tena sahAhaM yudhye, ddadaza varSANi saJjAtAni, etadaniSTaM kAryaM kRtaM stokajIvanopari etad vairaM kiM kriyate, rAjyalobhAd etadaniSTaM kRtam, evaM vicArya drAviDastApasA zramAdutthAya 1. svasahodarAparAdhakSamANArthaM vArikhillasenAmadhye AyAti tAvad vArikhillo bRhadbhrAturAgamanavRttAntaM zrutvA sammukhamAgatya caraNayornipatat, sa ca drAviDo 11 bASpapUrNanayanaH snehArdrahRdayastamutthApya iti jajalpa- he bhrAtaH ! etat sarvamapi rAjyaM tvaM gRhANa, ahaM tApasIM dIkSAM grahISyAmi tadA vArikhilla ityuvAca ahamapi rAjyapadaM na grahISyAmi, etadvacanaparasparAlApanAM kRtvA svasvaputrAbhyAmardhArdhaM rAjyaM vibhajya rAjyaM datvA svasvApatyasya 12 svasvasthAne preSitavantau tau putrAvapi svaM svaM rAjyaM bubhujAte / atha drAviDavArikhillAvapi paJcapaJcakoTikSatriyaparivAreNa parivRtau tApasAzrame gatvA tApasapArzve tApasIM dIkSAM jagRhatuH, AtApanAM cakratuH, kandamUlAdyAhAraM kurvantau 13 valkalacIvaraM dhArayataH, tapaHkaraNena kRzatanU 14 jAtau / evaM bahukAlo gataH / athAsminnavasare kecit sAdhavastIrthayAtrAkaraNArthaM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkArtikaparNimAkathA * 203 mArge tatraiva vane AgatAH, drAviDavArikhillAvapi tAn sAdhUnavalokya bahvAdaraM dattavantau, sAdhavo'pi gamanAgamanamAlocya bhUmiM pramAM tarostale sthitAH, drAviDavArikhillAvapi 15mukhAgre upaviSTau, tasminnavasare taruzAkhAta ekazcaTako16 mukhAgre patitaH, taM caTakaM stokAyuSaM17 jJAtvA muninA karuNayA vicArya namaskAra: suzrAvita:,18 vimalagiremahimA kathitaH, tena caTakena manasi dharmopadezo dadhe, taddharmaprabhAvAt prathamakalpe devo jAtaH, sa devaH sAdhikamuhUrtAntare munInAM pArzva Agatya munInAM caraNAnAnamya munInAmagre upaviSTaH, tasminnavasare devasya mahaddhirUpaM cAvalokya drAviDavArikhillau muniM prati papracchatuH, he svAmin ayamatyantarUpakAntidhAraka:19 kaH suro'sti ? tadA munirAha ayaM caTako mRtvA etatsthAnAt suraH utpanno'sti, namaskArazravaNena tIrtharAjazatruJjayojjvalabhAvadhAraNena cAsmin samaye tIrtharAjamAnamya atrAgato'sti / etadgurumukhAnnizamya tau punaH papracchatuH he svAmin ! sa vimaligiriH kIdRzo'sti kiJca tanmAhAtmyamityAvayorupari kRpAM kRtvA suzrAvaya, tadA munirAha ___asmin jambUdvIpe dakSiNArdhabharate zrI zatruJjayagiriSTottarazata (108) nAmnA'laGkRto mahAtIrthamasti, punaH zatruJjayaH 1 puNDarIka: 2 siddhagiriH 3 vimalagiriH 4 suragiriH 5 ityAdibhiH ekaviMzatinAmabhiH loke prasiddho'sti, eSa giri manikSepeNa nizcalo'sti, 20anantakAlApekSayA siddhazailopari anantA munayo mukti gatAH, pUrvamapi sampratinAmnazcaturviMzatitamajinasya prathamagaNadharaH kadambagirinAmA mukti gataH, ihaiva vartamAnakAle prathamajinasya prathamagaNadharaH puNDarIkanAmA caitrazuklapUrNimAyAM paJcakoTimunibhiH saha zrIzatruJjaye zivapurI gataH / tena puNDarIkagiririti kathyate / punaH dvidvikoTiparivAreNa parivRttau phAlgunazukladazamyAM namivinamI Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 * sulabha-caritrANi vidyAdhararAjarSI 21 zrIsiddhazaile zivapuraM gatau, puna: namivinamirAjJoH putryazcatuSSaSTiH (64) vimalagirau caitrazuklacaturdazyAmanazanaM kRtvA zivapurI prAptAH, tena zivamandirArohaNe22 sopAnasadRzo vAcyaH, puna: pApamalaparihAraNe nIravad jJeyaH, te vimalagiririti kathyate, punaH pApArigaJjane'tIva23 zUravad jJeyaH, punaryena narabhavaM prApya zatruJjaye gatvA''dijinabhaktipUrvakaM dravyabhAvA'rcanaM na kRtaM tena naratvaM pazuriva hAritam, yastIrthabuddhyA svahRdaye sampradhArya zrIzatruJjaye gatvA AdijinaM namati tasya jIvitaM saphalaM syAt, stoka-kAlamadhye zivasukhaM praapnoti| evaM gurumukhAt siddhagirermahAntaM mahimAnaM24 zrutvA / siddhazailaparvatavandanArthaM paJcapaJcakoTimuniparivAraparivRtau drAviDavArikhillau valkalacIvaradhAriNau tApasau svagurorAjJAM gRhItvA zrIzatruJjayaM prati celatuH, gururapi anyatra sthAne vijahAra, atha drAviDavArikhillau krameNa saparivArau zrIzatruJjayagirau ArohaNasamaye etAdRzamavagrahaM25 jagrAha - yadA''vayoH karmakSayo bhaviSyati tadA'hAraM grahISyAvaH, evaM drAviDavArikhillau caturmAsakAlAvagrahamabhigRhya zrIzatruJjaye caturmAsyAM tasthatuH, bhAvataH sAdhudharmamaGgIcakratuH, AtmAnaM 26bhAvAnusAriNaM pravartayantau tapaH taptavantau zubhadhyAnayogena karmarAzidUrIkaraNena 27caturmAsIprAntadivase pravartamAne kArtikazuklapUrNamAsIdine kSINamohena trayodazaguNasthAnakArohaNena zukladhyAnena dhyAyamAnena ghanaghAticatuSkarmarAzikSapaNena kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca tayorutpannam, caturdazarajjulokaM dadRzatuH, bahubhavyajIvAn pratibodhyA''yuSyakarmAdicatuSkarmarAzi kSapayitvA drAviDavArikhillarAjarSI dazakoTimunibhiH saha muktipurIM prApatuH, acalAkSayagati zivaM nirupadravaM padaM lbdhm| tena kArtikazuklapUrNimA'tIvottamA vartate, tasmAd adya divase zrIzatruJjayasammukhaM gatvA mahatA''DambareNa zrIyugAdijinabimbaM rathe saMsthApya pUjAsnAtramahotsavAdikaraNena mahAkarmarAzi: 28dUrIkriyate, mahatI puNyavRddhizcaM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkArttikaparNimAkathA * 205 bhavati, tenAdya parvadine pUjApauSadhAdikaraNena divasaH saphalaH kriyate / trimunizcASTabhUvarSe, 29 (1873 ) durge30 ca jesalAbhidhe / gaNinA jayasAreNa, vyalekhi ziSyahetave // 1 // : abhyAsa : prazna: 1. kathAkRnmaharSiH tIrthaM kathaM namati ? 2. zrIRSabhadevaprabhossarvA avasthAH sakAlaM vijJApyatAm ? 3. drAviDavArikhillayoH yuddhaM kathaM bhUtam ? 4. drAviDavArikhillAbhyAm kiM dRzyaM adarzi ? 5. vimalagireH mAhAtmyaM kim ? 6. drAviDavArikhillau kena abhigraheNa katipaya munibhizca kevalajJAnaM prApatuH ? 7. asmAbhirapi asmin kArttikapUrNimAdine kiM kartavyam ? iti zrIkArtikapUrNimAyA vyAkhyAnaM sampUrNam / 1. pApAni ca tAni karmANi ca pApakarmANi eva malaH pApakarmamalaH ( ava. karma. ) pApakarmamalaM pariharati pApakarmamalaparihArakaH tam pApakarmamalaparihArakam / pApa'rbha3pIbhajane parihAra 12nAra // 2. udaram eva kandarA udarakandarA tasyAm udarakandarAyAm 3623pI gujhamAM // 3. pitrA dattam pitRdattam / svasya rAjyam svarAjyam / pitRdattaJca tad svarAjyazca pitRdattasvarAjyam tam pitRdatattasvarAjyam / pitA vaDe apAyelA potAnA rAbhyane. 4. uddAlya ud + dala - 10 ga. upa. nAza harIne. 5. gulma puM. velAkhono samUha // 6. nirjharaNa napuM. aradhuM // 7. hAthInA ananI bha caMcaLa evI rAjyalakSmIne tyAga karyA vinA potAnA karmamelanA bhArathI jIvo adhogatimAM bhaya che. // / 8. aparicittAI nahiM choDesI // 9. bharAto bhArathI // 10. svasya sahodaraH svasahodaraH / svasahodarasya aparAdhaH svasahodarAparAdhaH / svasahodarAparAdhasya kSAmaNam svasahodarAparAdhakSAmaNam [Sa. tatpu.] tasmai idam svasahodarA - Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 * sulabha-caritrANi parAdhakSAmaNArtham / potana HISna aparAdhane mamA mATe // 11. bASpaiH pUrNe bASpapUrNe / bASpapUrNe nayane yasya saH bASpapUrNanayanaH [samA. bahu.] mazrupUrNa nayanavANI // 12. apatya puM.- saMtAna // 13. valkalacIvara napuM. vRkSanI chalanu 12 // 14. kRza vi. pAtAj // 15. mukhAgra - napuM. na7 // 16. caTaka puM. - yaso // 17. stokam AyuH yasya saH stokAyuH tam stokAyuSam / [samA. bahu.]thoDa. AyuSyavANI // 18. su + zru preraka karma. bhU. kRda- sArI rAta saMbhaNAvAyo. 19. atyantaM rUpam atyantarUpam / atyantarUpasya kAntiH atyantarUpakAntiH / atyantarUpakAnti dharati atyantarUpakAntidhArakaH / [upapada.] atyanta 35nI Antine paa29|| 42nA2 // 20. na antaH anantaH / antazcAsau kAlazca anantakAlaH / [vi. pU. karma.]anantakAlasya apekSA antakAlApekSA tayA anantakAlApekSayA- manatanI apekSApaDe // 21. vidyA dharanti vidyAdharAH / [upapada] rAjAnau vidyAdhArArAjAnau / vidyAdhararAjAnau eva RSI vidyAdhararAjarSI / [ava. pU. karma.]22. ArohaNa napuM.-25 te // 23. gaJjana napuM. nAtha // 24. mahataH bhAvaH mahimA tam mahimAnam // 25. avagraha puM abhigraha // 26. bhAvam anusarati ityevaMzIlaH bhAvAnusArI tam bhAvAnusAriNam / 27. caturNAM mAsAnAM samAhAraH caturmAsI / [dvigu.]caturmAsyAH prAntaH caturmAsIprAntaH / caturmAsIprAntazcAsau divasazca caturmAsIprAntadivasaH tasmin caturmAsIprAntadivase // 28. adUraM dUraM kriyate dUrIkriyate ' [gti.]|| 29. muni puM. sAtanI saMdhyA. 30. durga puM. napuM. Zeeo // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 24 ] // zrImaunaikAdazI kathA // arasya pravrajyA namijinapaterjJAnamatulaM, tathA mallerjanma vratamapamalaM kevalamalam / valakSaikAdazyAM sahasi lasaduddAmamahasi, adaH kalyANAnAM kSipatu vipadaH paJcakamidam // 1 // arthaH arasya-arajinasya pravrajyA - dIkSA, namijinapateH naminAthasya atulam - anupamaM jJAnam, tathA malle:- mallijinasya janma, apamalam-malarahitaM vratam-dIkSAM, alam-sarvadravyaguNaparyAyaprekSaNe samarthaM kevalam - kevalajJAnaM ca, etad - ada: lasaduddAmamahasi - tejovati, sahasi - mArgazIrSamAse valakSaikAdRzyAm zuklekAdazyAM saJjAtaM kalyANAnAM paJcakaM vipadaH 4 kSipat / yathA'smin bharate kalyANAnAM paJcakaM saJjAtamevaM paJcasu bharateSu paJcasu ca airavateSu - dazasu kSetreSu mIlitvA jAtaM paJcAzat (50) kalyANAnAm / evaM bhUtabhAvivartamAnakAlA'pekSayA jAtaM sArdhazataM ( 150 ) / ekopavAse'pi sArdhazatopavAsaphalaM bhavati / asmin dine upavAsaM kRtvA maunamAdhAya ahorAtra ' pauSadhaM vidhAya stheyam, bhaNanaM guNanaM vinA nA'nyat kimapi vaktavyam / pAraNakottaradivasayorekabhaktaM (ekavAraM bhojanam) kartavyam, pAraNakadivase jinagRhe gantavyam, jinasyAgre phalAni upaDhaukya bhAvato jinAca kartavyA, tato gurusamIpe gatvA natvA jJAnapUjAM vidhAya sAdhUnAM saMvibhAgaM kRtvA pAraNA kartavyA, evaM ekAdazavarSaikAdazamAsaparyantaM yAvat vrataM kartavyam, dvAdazame varSe vrate pUrNe pauSadhaM pArayitvA gurunabhivandya jinadevasyAgre ekAdaza pakvAnnAni, ekAdaza phalAni, ekAdazavidhAni dhAnyAni evaM sundaraM vastu ekAdazasaGkhyayA upaDhaukanIyam, jaghanyato'pi ekAdaza zrAvakavAtsalyam, saGghapUjA, ekAdazAGgapustakalekhanam, ityAdyudyApanaM kartavyam - atra kathAnakam Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 * sulabha-caritrANi ekadA grAmAnugrAmaM viharan sarvajJo bhagavAn zrIneminAtho dvArikAyAM samavAsarat, taM vandanArthaM zrIkRSNaH samAgatavAn, vanditvA kRSNo'vocatsvAmin ! SaSTyadhikazatatraya (360) dinamadhye ekaM sAraM vAsaraM kRpAM kRtvA mama nivedaya, yamArAdhya dAnazIlatapovratazaktihInopyahaM nistIrNo bhavAmi, bhagavAn uvAca-yadyevaM tarhi tvaM mArgazIrSazuklaikAdazImArAdhaya yataHapi "mithyAdRzAM mAnyA, sA maunaikAdazI tithiH / mArgazIrSAkhyamAsasya, zuklapakSe prakIrtitA // 1 // tatra puNyaM kRtaM svalpa-mapi prauDhaphalaM bhavet / tasmAdArAdhanIyA sA, vizeSeNa vizAradai:10 // 2 // sarvebhyo'pi ca parvabhyaH, parva pryussnnaah| dinebhyo'pyakhilebhyo'yaM, tathA mukhyo'sti vAsaraH // 3 // zramaNaiH zramaNIbhizca, zrAvakaiH zrAvikAdibhiH / dharmakarma vidhAtavyamasmin dine vizeSataH // 4 // iti zrutvA kRSNa uvAca-vibho ! pUrvaM ke nA'pi ekAdazIvratamAcIrNam11 ? tasya ca kIdRzI phalaprAptirjAtA ? svAmI prAhadhAtakIkhaNDe iSukArabhUdharAt12 pazcime digvibhAge vijayaM nAma pattanamasti, tatra pRthvIpAlo nAma rAjA'bhUt, tasya ca audAryacAturya-zIlAdiguNazAlinI candravatI nAma priyA, tatra ca 13vyavahAriziromaNiH prabalavyApAropAjitabahudhanaH 14SaDvidhAvazyakarataH satputrayuto jinabhaktikArakaH sUranAmA zreSThI / sa ca vRddhAvasthAyAmekadA gurusamIpamAgatya bhaktyA praNamya uvAca-bhagavan ! IdRgvidhaM dharma kathaya yena svalpenA'pi karmakSayaH syAt, guruNA ekAdazIvratamAdiSTam, atha sa gurvAjJayA gRhamAgatya ekAdazavarSekAdazamAsaparyantaM yAvat tapazcakAra, samApte ca vrate tena vidhipUrvakamasyA udyApanamapi kRtam / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaunaikAdazI kathA * 209 atha udyApanadivasAt paJcadazame divase Akasmikena 15 16 udarazUlena mRtvA ekAdaze 17 AraNye devaloke ekaviMzatisAgaraparimitAyuH devo jAtaH / devalokasukhamanubhUya tataH cyutvA sauryapUre samRddhidattavyavahArikagRhe prItimatIpriyAkukSau putratvenotpannaH, tasya nAlasthApanArthaM yadA 18 gartaM khanitumArabdhaM tadA gartakhananasthAne nidhirnirgataH, tadvardhApanikA 19 sarvatra jAtA, jAtA''hlAdaH zreSThI mahIyAMsaM1deg janmotsavaM dazadivasaparyantaM kRtavAn / nivRtte'zucikarmaNi prApte ca dvAdaze divase jJAtibAndhavAn bhojayitvA garbhasthe'smin mAturvratecchA'bhUditi guNaniSpannaM suvrata iti nAma kRtavAn pitA / na punarmaGgalAdivad nirarthakam 21 / uktaM ca bhaumaM 22 maGgala nAma viSikaraNe bhadrA kaNAnAM kSaye, vRddhiH, zItalakA ca duSTapiTake, rAjA rajaH parvaNi / miSTatvaM lavaNe, viSa madhuratA, dagdhe gRhe zItalaM, pAtratvaM ca 23paNAGganAsu gaditaM nAmnA paraM nArthakam // 1 // atha paJcAbhiH dhAtrIbhiH lAlyamAno'sau avardhata, anukrameNAyam aSTavArSikaH 24 saJjAtaH, taM putraM vIkSya tatpitrA cintitamrUpalAvaNyasaMyuktA narA jAtyAdisambhavAH / vidyAhInA na rAjante tato'muM pAThayAmyaham // 1 // " iti cintayitvA 25mahAmahaiH pitarau upAdhyAyasamIpe dvAsaptatikalAbhyAsaM kartuM mumucatuH / anAyAsena sakalA api kalA alpakAle eva papATha SaDvidhAvazyakasUtrAdikaM zrAvakAcAramapi papATha, prAptayauvanasya tasya pitrA zrIkAntA, padmA, lakSmI:, gaGgA, padmalatA, tArA, rambhA, padminI, gaurI gAGgeyA, ratiH, itinAmnyaH maharddhikavyavahAriNAM ekAdaza kanyAH pariNAyitAH tAbhiH rUpalAvaNyazAlibhiH saha bhogAn bhuJjAnA 26 dogundakasura ivAbhavat / tadanantaraM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 * sulabha-caritrANi tasmin gRbhAraM samAropya sa zreSThI pravrajyAM gRhItvA samyakprapAlya prAnte anazanaM vidhAya mRtaH svargaJca prAptaH / atha gRhasvAmI suvrataH zreSThI pUrvajanmani ekAdazImArAdhitavAn tata ekAdazasvarNakoTInAM nAyako jAtaH / tadA ekAdazasvarNakoTIzvaro dAtA bhoktA 2 nagarazreSThisuvarNapaTTAlaGkRtabhAlo rAjamAnyaH satyavAdI sarvatra vizrutaH atipratApI, sajjanazreSThaH vyApArikaziroratnaM sukhena kAlaM ninAya / atha kAlAntareNa ekAdazastrINAmekaikaH putro jAtaH, evamekAdaza putrAH, tatparivAro'pi vipulo jAtaH athAnyedyu:28 udyAne dharmaghoSo munIzvara saparivAraH samavasRtaH rAjAdyAH suvratazca vandituM gatAH guruNA'pi tadAnIM tapomahimA vyAkhyAtaH yad dUraM yad durArAdhyaM, yacca dUre vyavasthitam / tat sarvaM tapasA sAdhyaM, tapo hi duratikramam // 1 // tatrApi paJcamItapasA jJAnapaJcakasyAvAptiH, aSTamItapasA'STakarmaniSUdanam,29 ekAdazItapasA ekAdazAGgAnAM sukhAgamanam, caturdazItapasA caturdazAnAM pUrvANAmAgamanam, paurNamAsItapasA sampUrNAgamanam evaM zrutvA suvrato mUrchAmApanno jAtismRtyA pUrvabhavaM maunaikAdazItapovidhAnaM vijJAya punarapi gurusamIpe Ajanma yAvad maunaikAdazItapaH uccacAra / guruNA uktamekAdazAGgAnAmArAdhanA kartavyA, samyak tapaH kAryam, pUrvabhave ekAdazIvrataM kRtvA nirmalajJAnamAptavAn tadudyApanavazAcca atra ekAdaza svarNakoTyaH prAptAH, nirmalaM yazaH, loke prabhutvam, adhikAritvam, nagarazreSThitvam, rAjamAnyatvaM ca prAptam, ata eva asmin tapasi udyamo vidheyaH / evamuktvA dharmalAbhAziSaM dattvA guravo'nyatra vihRtAH / atha sukhena saha kuTumbana zreSThI ekAdazIdivase praharASTakam AhArAdityAgarUpaM pauSadhaM vidadhAti / loke'pi maunaikAdazIparvaNaH prasiddhirmAnyatA ca jAtA yataH vRddhamAnyaM sarve mAnayanti yathA mahAdevena bhAle sthApitatvAt tatkAlamAtramapi candraM dvitIyAdine lokAH Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaunaikAdazI kathA * 211 pUjayanti / evaM ca aneke lokA maunaikAdazImArAdhayanti / atha ekadA sakuTumbena tena zreSThinA maunaikAdazItithyAm ahorAtra pauSadhaH kRta pauSadhagrAhibhiH sarvairapi rAtrau kAyotsargaH kRtaH / athaikadA cauraitim maunaikAdazyAM suvrataH zreSThI na brUte 30apahriyamANamapi vastu na pazyati iti vicArya cauraghATI31 tadgRhe praviSTA udyotaM (dIpakam) vidhAya caurA yAvat pazyanti tAvat sarvatra pade pade svarNarAzimeva pazyanti, yAvatA gRhNanti tAvatA zAsanadevyA sarve caurAH stambhitAH, ata eva zAsanadevaH pUjyate kAyotsargeNArAdhyate / atha32 prAta:kAle stambhitAn sadhanAn 32para dravyaharaNodyatAn caurAn dRSTvA loko mIlitAH / 34talArakSakAzca tAnveSTayitvA sthitAH / atha sakuTumbaH suvrataH sthApanAcAryasamIpe pauSadhaM prapArya upAzrayaM gatvA gurUn natvA dharmaM zrutvA gRhe samAgataH, tatra caurAn dRSTvA mA rAjA caurAn mArayatu iti buddhyA zreSThinA maunaM kRtam, tataH talArakSakA AgatAH zAsanadevyA stambhitAH atha madhyAhne samAgato rAjA, bahuprAbhRtapUrva35 suvrataH pAdayorlagnaH rAjJA'pi vyatikara:36 pRSTaH, suvratena kathitaH vRttAntaH punaHdharmapadezaM dattvA rAjA toSitaH, rAjJA uktam varaM vRNu, tadA suvratena uktam-avadhyAzcaurA37 iti / rAjJA tathA svIkRte zAsanadevyA talArakSakAH caurAzca muktAH zreSThinA'pi pAraNakaM kRtam / punarapi ekadA dAvAnala iva samagraM puraM jvalanAya38 agnirutthitaH tadA nagarasthaH sarvaloka itastato naSTaH, kintu 39gRhItapauSadhaH zreSThI svavratarakSArthaM na kRtrApi gataH, sarvaM nagaramaraNyamiva jvalitaM parantu suvratazreSThino haTTa-gRhAdi kimapi na ajvalat / prAta:kAle samudre dvIpa iva tasya, haTTa-gRhAdi vIkSya sarve'pi paurAH suvrataM prazaMsayAmAsuH, yathAsattvena dhAryate pRthvI, sattvena tapate raviH / sattvena vAyavo vAnti, sarvaM sattve pratiSThitam // 1 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 * sulabha-caritrANi aho dharmasya mAhAtmyamasyAho dRDhatA vrate / pAlayed vratamevaM yo, dvedhApyasya40 zivaM bhavet // 2 // yataH-dharmAjjanma kule zarIrapaTutA, saubhAgyamAyurbalaM, dharmeNaiva bhavanti nirmalayazo, vidyArthasaMpattayaH / kAntArAcca41 mahAbhayATacca satataM, dharmaH paritrAyate, dharmaH samyagupAsito42 hi bhavati, svargA'pavargaprada:43 // 3 // ___ atha ekAdazIvrate pUrNe jAte zreSThI udyApanAya muktAphalAni ratnAni zaGkhaH pravAlakAni suvarNAni 44kaladhautAni tAmrANi pittalAni 45trapUMSi kAMsyAni paTTakulAni, bahuvidhAni dhAnyAni pakvAnnAni, nAlikera-drAkSAsahakArAdInAM46 phalAni, suvarNa-rUpyakANAM puSpANi, azokAdInAM puSpANi ityAdIni anekAni vastUni ekAdazasaGkhyayA jinendrAgre DhokayAmAsa / evaM vistAreNa udyApanaM kRtvA saGghapUjanaM 47sAdharmikavAtsalyAdIni saptakSetryAM dhanavapanaM48 ca vidhAya mAnuSaM janma kRtArthaM kRtavAn / athaikadA vRddhAvasthAyAM rAtrau manasi zreSThI cintayati-mayA janmaparyantaM zrAvakavrataM pAlitaM maunaikAdazItapo'pi tadudyApanAdinA pUrNaM kRtam, atha asAra: saMsAraH, pUrvaM pazcAd vA tyAjyaH iti idAnIM dIkSAM cet suguruyogato gRhNAmi tadA varam, iti cintayatastasya prAta:kAlaH saJjAtaH, udyAne ca taraNatAraNasamarthA:49 caturjJAnadharA guNasundarasUrayaH samAgatAH, tAn vandanArthaM sarvo'pi loko gataH, 5degnijatanUjastrIparivAreNa saMyutaH zreSThI api gatavAn yAvad vanditvA sarve sthitAH tAvad gurubhiH dezanA prArabdhA yo yatInAM kevaliprajJaptaH 51ahiMsAlakSaNaH saptadazavidhaH vinayamUlaH kSAntipradhAnaH mahAvratapurassaro dharmaH tena pavanavad drutaM mokSaM vrajet, yastu dvAdazavratAtmakaH zrAvakadharmastena turaGgavegavad vrajet, iti alpakAlenaiva Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaunaikAdazI kathA * 213 sarvaduHkhAntakara: sAdhudharmaH drUtaM mokSagamanAya sevyaH / yaduktamcAritraratnAnnaparaM hi ratnaM, cAritravittAnna paraM hi vittam52 / cAritralAbhAnna paro hilAbha-zcAritrayogAnna paro hiyogH||1|| dIkSA gRhItA dinamekameva yenogracittena53 zivaM sa yAti / natatkadAcittadavazyameva vaimAnikaH syaat55tridshprdhaanH||2|| ityAdi dezanAM zrutvA suvrato'bravIt-he tAraka ! ahaM saMsArakAntArAdudvigno'smi iti gRhabhAraM putre samAropya zrImatAM55 samIpe dIkSAM grahISyAmi, iti zrutvA guruH uvAca-yathAsukhaM pravartasva pratibandhaM 56mA vidhehi / tataH zreSThI gRhaM gatvA kuTumbaM bhojayitvA svajanaputrANAmagre dIkSA''dezamamArgayat / tairanumataH suvrata ekAdazabhiH strIbhiH saha pravavrAja / zIghrameva tapovizeSAt kAyabalaM 57kSayIkRtya mAsikenA'nazanena tasya ekAdazapanyo'pi kevalaM prApya zivaM gatAH / atha suvrataH munirgrahaNAsevanAzikSAM paThitvA sAdhudharme carati yaduktam jayaM care jayaM cir3he, jayamAse jayaM sae58 / jayaM bhujaMto bhAsaMto, pAvakammaM na baMdhaI // 1 // evaM pavitraM cAritraM pAlayAmAsa tathA vizeSataH SaSThASTamAdi tapaH kRtavAntasya saGkhyA likhyatejanite dve zate SaSThe, aSTamAnAM zataM tathA / catuSTayaM caturmAsyA, ekaM 59SANmAsikaM tapaH // 1 // sa maunekAdazItithyAstapastapan vizeSataH / pAThako dvAdazAGgInAM, zuddhAM dIkSAmapAlayat // 2 // iti / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 * sulabha-caritrANi athaikadA ekAdazyAM monamAsthAya tapaH kurvati suvrate tatparIkSArthaM kazcid mithyAdRSTidevaH kasyacit sAdhoH karNayoH mahatIM vedanAmakArayat tasya vedanA mahati upacAre kRte'pi na zAmyati, tadA tena devena sAdhunA purata uktamasya vedanA suvratamuneH bhaiSajyAt50 kSayaM yAsyati, yadi sa eva svasthAnAd bahirAgatya upacAraM kariSyati iti, tat zrutvA te sAdhavaH tatrAgatya upacArArthaM suvratamabhyarthayan, suvrato'pi maunI rAtrau na svasthAnAd bahiryAti, tato devAnubhAvataH sa vedanArto61 muniH suvrataM mastake mArayati tataH suvratasyAtIva vedanA sambhUtA parantu sa munizcintayatiarhanto bhagavanto ye, sAdhavo gaNadhAriNaH / indrAzcandrA dinendrAzca,62 nAgendrA vyantarendrakAH // 1 // sacakravartino vAsudevAH pratinarAyaNA:63 / baladevA narAdhIzA, mAnavA apare'pi ca // 2 // karmaNA pApinA'nena, te sarve'pi viDambitAH / kiyanmAtro varAko'haM, purastAt tasya karmaNaH // 3 // are jIva ! kSamasva tvamuditaM karma te'sti yat / tad bhogena vinA naiva, prakSIyeta kadAcana // 4 // laddhaM64 aladdhapuvvaM-jiNavayaNa subhAsiaM abhiyabhUyaM65 / gahio saggaimaggo-nAhaM maraNAu bIhemi // 5 // 66tapastInaM 6 gharaTTo'yaM, kSamAmarikAnvitaH / dhRtihasto manaHkIlaH,68 karmadhAnyAni cUrNayet // 6 // iti / atha vibhaGgajJAnena munimakSubhitaM matvA devaH vizeSeNopasargAn akarod, Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaunaikAdazI kathA * 215 munistu kSapakazreNimArUDhaH kevalajJAnaM prAptavAn bhavyAn pratibodhya mokSaM jgaam| evaM zrIneminAthamukhAd nizamya zrIkRSNavAsudevAdayaH maunaikAdazyAM sAdarA babhUvustadA jAtA ca mahatI prasiddhiH / evaM zrutvA zrAvakairapi maunaikAdazIvrataM kartavyam / : abhyAsa : prazna: 1. asminparvaNi kalyANakAnAM sArdhazataM kayA rItyA bhavati? 2. tasmin dine kA ArAdhanA kartavyA? 3. mauna ekAdazI mahimA kena kasmai pRSTaH ? 4. suvratazreSThinaH "suvrata" iti nAma kimarthaM kRtam ? 5. suvratazreSThI kutra avasat ? 6. kasya kasya tapasaH kiM kiM phalaM prApyate ? 7. zreSThinAM pauSadhopavAsasya sAkSAt phalaM kadA labdham ? 8. devena suvratamuneH kIdRzI parIkSA kRtA ? iti zrImaunaikAdazyAM mAhAtmyaM (vyAkhyAnaM) sampUrNam 1. valakSa vi. zukla // 2. sahasa-pu. bhAgasa2 bhAsa // 3. dravyANi ca guNAzca paryAyAzca dravyaguNaparyAyAH / (dvandva) sarve ca te dravyaguNaparyAyAzca sarvadravyaguNaparyAyAH / (vi. pU. karma.) sarvadravyaguNaparyAyANAm prekSaNam sarvadravyaguNaparyAyaprekSaNam (Sa. tatpu.) tasmin sarvadravyaguNaparyAyaprekSaNe / sarva dravya-gu-paryAyane sevAmai (samartha) 4. vipadaH strI- vipattimo // 5. ahazca rAtrizca ahorAtraH tam ahorAtram / (samAhAra dvandva) rAtri mane hivasa // 6. upa + Dhauk 1. ga. Atma. bheTa 52 // 7. vAsara puM. - hivasa // 8. mithyA dRk yeSAnte mithyAdRzaH (samA. bahu.) teSAm-mithyAdazAm / 9. mArgazIrSa iti AkhyA yasya saH mArgazIrSAkhyaH / (bahu.) mArgadRzIrSAkhyazcAsau mAsazca mArgazIrSAkhyamAsaH (vi. pU. karma.) tasya mArgazIrSAkhyamAsasya / bhAgasa2 nmn| maasn| // 10. vizArada vi. niSNAta // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 * sulabha-caritrANi 11. AcIrNa vi. mAya26 12. bhUdhara puM. parvata // 13. vyavahAriSu ziromaNiH vyavahAriziromaNiH / (sapta. tatpu.) vepArImomA ziromaNiH / 14. SaNNAM vidhAnAM samAhAraH SaDvidham / (samAhAra dvigu) SaDvidhaJca tad AvazyakaJca SaDvidhAvazyakam / (vi. pU. karma.) SaDvidhAvazyake rataH SaDvidhAvazyakarataH / (sapta. tatpu.) 15. akasmAt bhavaH AkasmikaH tena-Akasmikena / [tddhit.]|| 16. udarazUlaM napuM. peTano duHmAvo. 17. AraNaH 11 // hemonuM nAma // 18. gartaH puM. pA. 19. vardhApanikA strI- queii // 20. mahIyam vi. moTuM // 21. nirgataH arthaH, yasmAt tad nirarthakam / (prAdi. bahu.) // 22. bhaumane bhaMgaNa, viSTI nAmanA karaNane bhadrA, dhAnane kApavAnA kAmane (vAkyo) vRddhi, garamInA rogane zItalA, hoLIno rAjA, lavaNane mIThuM. viSane madhura, baLelA gharane TADhuM (zItala) thayuM, ane vezyAne pAtra kahevAmAM Ave che. badhAmAM nAmane artha sAthe kaMI saMbaMdha nathI nAmathI sabaTuM 4 che. 23. paNAGganA strI- vezyA // 24. aSTAnAM varSANAM samAhAraH aSTavarSam / (samAhAra) aSTavarSe bhavaH aSTavArSikaH / (taddhita) // 25. mahAntazcAmI mahAzca mahAmahAH taiH mahAmahaiH / (vi. pU. karma.) bhoTa mahotsavapUrva // 26. dogundakasura puM. ch| bhu45 viyanA2 heva // 27. nagarasya zreSThI nagarazreSTha / (Sa. tatpu.) suvarNasya paTTaH suvarNapaTTaH / (Sa. tatpu.) suvarNapaTTena alaGkRtam / suvarNapaTTAlaGkRtam / (Sa. tatpu.) nagarapreSTinaH suvarNapaTTAlaGkRtaM bhAlaM yasya saH nagarazreSThasuvarNapaTTAlaGkRtabhAlaH / (vyAdhi. bahu.) nagarazehanA suvapithI suzobhita.eleNo. 28. anyedhus avya- me mata // 29. niSUdanam napuM. nAza // 30. apahapiyamANa karma. varta.kR- a di // 31. ghATI strI. samUDa // 32. tAn stambhitAn prAtaH talArakSako dRSTvA bhUpAlasamIpe ninAya, rAjJA vadhAya AdiSTAH, prAtaH zreSThI pauSadhaM pArayitvA prAbhRtaM lAtvA rAjJaH pArve gatvA sarvAn amocayat ityAdyapi samupalabhyate pAThaH / 33. parasya dravyam paradravyam / (Sa. tatpu.) paradravyaM harati paradravyaharaNam / ( upapada) paradravyaharaNe udyatAH paradravyaharaNodyatAH (sapta. tatpu.) tAn paradravyaharaNodyatAn / 52dravya 425 // 42vAmA tat52 mevA tamone. 34. talArakSaka puM. Stu // 35. prAbhRta napuM. me // 36. vyatikara puM. - vRttAnta // 37. avadhya vi. na vasAya5. 38. jvAlana napuM. paNaj // 39. gRhItaH pauSadhaH yena saH gRhItapauSadhaH (samA. bahu.) aDa. rAyeda pauSavANI // 40. dvedhA avya (181) bhayo / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImaunaikAdazI kathA * 217 41. kAntAra napuM. bhaMga 42 upAsita vi. sevAyesa // 43. svargazca apavargazca svargApavargau / (dvandva ) svargApavargoM pradadAti svargApavargapradaH ( upapada) svarga jane bhokSane ApanA2. // 44. kaladhauta napuM.- kheDa prAnuM suva // 45 trapusa napuM. prsArdhaM // 46. sahakAra puM. jo // 47. samAne dharme bhavAH sAdharmikAH ( taddhita ) sAdharmikANAM vAtsalyam sAdharmikavAtsalyam / ( Sa. tatpu. ) sAdharmikavAtsalyam Adau yeSAM tAni sAdharmikavAtsalyAdIni / ( bahu. ) 48. vapana napuM. vAvayuM // 49. taraNazca tAraNazca taraNatAraNe / (dvandva ) taraNatAraNayoH samarthAH taraNatAraNasamarthAH / ( saptaH tatpu. ) taravA tathA tAravAmAM samartha. 50. tanUja pu. putra // 51. na hiMsA ahiMsA / (naJ. tatpu. ) ahiMsA lakSaNaM yasmin saH ahiMsAlakSaNaH / (ba. vrI. ) ahiMsA sakSaeAvANo // 52. vitta napuM- dhana 53. ugracita puM. tIvra saMvegapUrNa thitta // 54. tridazapradhAna puM. zreSTha heva // 55. zrImat vi. - Apa pUbhya // 56. pratibandha puM. visaM // 57. na kSayam akSayam / (naJ. tatpu . ) akSayaM kSayam iva kRtvA kSayIkRtya / (cvi. samAsa ) // 58. sae zayana 52 bheye // 59. SaNNAM mAsAnAM samAhAraH SaNmAsam / [dvigu] SaNmAse bhavam SANmAsikam (taddhita ) // 60. bhaiSajaya napuM.- auSadha // 61. vedanayA RtaH vedanArttaH / (tR. tatpu. ) vA vedanayA ArttaH vedanArttaH / ( tR. tatpu. ) vehanAthI pIDAyesa || 62. dinendra pu. sUrya. 63. prati nArAyaNa puM. prati vAsudeva II 64. kadI na maLeluM amRta jevuM madhura ane suMdara jinavacana, mane maLyuM, sadgatino mArga prApta thayo tethI have huM mRtyuthI Darato nathI. 65. taparUpI tIvra ghaMTInuM paiDuM je kSamArUpI thALA upara manarUpI khIlAmAM phITa thayeluM che. ane dhairya3pI Theno hAtho che te arbha 3pI anAtha haNI nAMce che. // 66. amiyabhUya vi. abhRtasabhAna // 67. gharaTTa puM. ghaMTI // 68. kIla puM. jIto // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 25 ] // zrIpauSadazamImAhAtmyakathA // (phalavardhi - pArzvanAthatIrtha-mAhAtmyam ) zrIpArzvanAthamavanamya sudharmavRkSameghaM suvANimatulAM suguruM svakIyam / kurve kathAM pravaratajjinajanmapUtasatpauSakRSNadazamIdivasasya varyAm // 1 // ahaM zrIpArzvanAthaM trayoviMzatitamatIrthaGkaramavanamya natvA kiM bhUtaM pArzvanAthaM sudharmaH suSThu jinokto dharmaH sa eva vRkSastasya siJcane meghastaM, punaH vANIM sarasvatIM devImatulAmanupamAM, punaH svakIyaM suguruM sadguruM zucyAcArapracArAcaritracAritra zrImatpanyAsadayAvimalagaNiziSyasamprAptasaubhAgyazrIpanyAsasaubhAgyavimalagaNisaMjJakamavanamya ca pravaraH zreSTho yastajjinastatpArzvanAthajinastasya janma tena pUtaM pavitraM yaH satpauSakRSNasya satpauSa - mAsakRSNapakSasya yA dazamItithistasyA divasastasya mAhAtmyakathAM kurve karomi 1 tathAhi zrIpArzvanAthatIrthanAthanAmasmaraNAtreNaiva siddhisAdhitRRNAM sakalasamIhitArthAH siddhyanti / yaccoktam- "taha' samaraM hatavigghaM dattaputtakalattahiM" tathA tajjinapraNAmamapyatyantaphaladAyakaM yatazcoktam, zrIbhadravAhusvAmibhiH "ciTThau dUre maMto tujjha paNAmo vi bahuphalo hoi " ityAdi yataH - zrI pArzvanAthArhataH pAdasparzanamAtrata: laukikairvandyA gaGgAnadyapi pavitrA jAtA tatsambandhi kathAnakaM harivaMzapurANoditaM lokAnAM kautukAya likhyate / tadyathA-athaikadA samaye gaGgAdevI devendrasabhAyAM gatA, paramindreNa Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpauSadazamImAhAtmyakathA * 219 gaGgAyAH satkArAdikamapi na kRtaM, tataH sanmAnadAnAbhAvato vilakSIbhUtAre gaGgAdevI svasthAnametuM punaryAvatpazcAdvalate tAvadindrastatpAbeM samAyayAvAgatya caivamuktaM "bhagavati gaGge ! samAgaccha bhavatyAH kiM kAryamasti" tacchutvA gaGgAdevyA proktam, "bho devendra ! tvaM pracurasAmrAjyamadena pronmattIbhUto'syata:4 kAraNAdasamsu tava kiM prayojanaM yato mamAgamane tvaM pratyutthAnAdikamapi na kuruSe" / tadvacanAmAkaryendro jagAda "bhagavati gaGge ! kSamasvedAnImasmadaparAdha, yato mayA bhavatyA eva cintA kriyate" tadA gaGgAdevyoktam, "kA sA tava maccintA ?" devendro'pyUce manuSyalokavAsino manuSyA bAlastrIgobrahmahatyAdimahApApAnapi kRtvA tvayi snAtvA tAni sarvANyapi tubhyaM samarpya tvadyAtrAnirmAtAro lokAH svanilayaM pratiyAnti tatastaistvayi muktAn pApAn tvaM tu kutrasthAne kSipasIti cintayA mama cittaM bhRtamastIti zrutvA gaGgAdevI provAca, "bho devendra ! mayA tAni sarvANyapi pApAni janArdanapAdayoH prkssipynte| yaccoktaM smRtyantare viSNupAdodakI gaGgeti teSAM pApAnAM ca paramezvarajanArdanapAdasparzanAnmuktirbhavatIti" gaGgAvacanamAkarNya surendraH prAha, "he gaGge ! tvaM maivaM brUhi tavedaM vaco bhramamUlakameva / yataH-kauravapANDavAnAM yuddhe yadA pANDavaiH svabalaM prazaMsitaM tadA kRSNavAsudevenA'pyuktam, bhoH / pANDavA ! bhavadbhirabhimAno nAbhikarttavyo yato yuvayorbalaM samyaGmayA dRSTamasti tatra bhavatAM balameva na hi heturbhavantastu tatra kAraNabhUtA eva kiM tvayaM mama sudarzanacakra eva sarvAn mArayedetAsAmaSTAdazAkSauhiNInAM mAraNarUpapAtakastu matpAdayoreva varttate'ta eva mayA tatpApaprakSAlanArthaM gaGgAnadI nissAritA saiva lokAnAM pApaprakSAlanaM kariSyatI" tyAdIndravAkyamAkarNya gaGgAdevI punarindramabravIt "yadyevaM tarhi ahaM tvIzvarasya zirasi tiSThAmyato madIyaM pApamIzvarasya mastake patati" tadvacaH zrutvA punardevendraH prAha, bhagavati ! gaGge ! ityetadapi tava bhrama eva yato mahAdevena svakIyatrizUlena brahmadevasya paJcamagardabhaziraccheditamatastatpAtakaparihArecchayA sa mahAdevastu tvAM zirasi sandhatte'taH sa tava svAmyapi svapApaM tavaivArpayati tarhi madIyaM pApamIzvaramastake patatIti tava vacanamupahAsyajanakAmeveti surendravaco nizamya gaGgA prAha "evamastu paraM mama yAtrAyAM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 * sulabha-caritrANi 1degparadArAparadravyaparadrohaparAGmukhaH ko'pi mahAtmA puruSaH samAyAsyati tadA tatpuruSacaraNarajasaivAhaM pavitrIbhaviSyAmyarthAtsa mahAtmA puruSa eva mAM pAvayiSyati" tadgaGgAdevIvacanaM zrutvA devarAjo'pyAha" gaGge ! caivaMvidhastu tvadukto mahAtmA devaloke pAtAle'pi nAsti tarhi manuSyalokasya tu kA kathA itIndravadananirgatavacanaM zrutvA hRdi kupitA gaGgAdevI caitAdRgvidhasya mahAtmano darzanArthaM sahasrazo netrANi vidhAya kamapi mahAntamanupamapuruSamanveSayatparamIdRgvidhaH puruSaH kvApi nopalabdhaH pratidinamevaM tAdRkpuruSaM gaveSamANayA gaGgAdevyA kiyatA kAlena vArANasyAM nagaryAM zrIpArzvakumAro dRSTastattIrthaGkaradarzanAdeva saJjAtapramodA vArANasInagaryAmAgatya paJcakozaM yAvattadabhyarNe11 sthitavatI tena zrI pArzvanAthaprabhAveNa svayamatIva pavitrIbhUya tribhuvanapAvanasamarthA babhUva / zrIpArzvanAthacaraNaprakSAlanatastasyAH sarvameva pApaM pralayaM gatamata eva vArANasIpurIpArve paJcakrozaM yAvadgaGgAnadyAM jalasnAne pApinAM pApaM praNazyatItyucyate / tathaivaitAdRzAni bahUni zrIpArzvanAthAbhidhatIrthanAthapratimAcamatkArANi dRzyante / tathA cAdyApyaSTottarazataparimitAni 12nikhilApadvinAzakAni bhUribhavyajananamaskRtAni sakalalokakAmitadAyakAni zrIpArzvanAthapratibimbAni nabhasi virahantya eva kAraNAt sapAdalakSadezAntargatazrIphalavaddhikAbhidhagrAmesminneva pauSabahuladazamIdivase zrIcaturvidhasaGgamilanena zrAvakasamUhena bahudravyavyayapUrvako mahIyAn samarcanaH kriyate tadasminviSaye'dabhrabhavyapratibodhAya kthaankmbhidhiiyte| zrIvikramAditya kSitipatirAjyAccatuHsaptatyAdhikaikAdazazata 1174 pramite13 vatsare zrImaddevasUrinAmAna AcAryavaryAH saJjAtAH yeSAM tricatvAriMzadadhikaikAdazazatavarSe janma tathA dvApaJcAzadadhikaikAdazazatavarSe dIkSA tathA catussaptatyadhikaikAdazazatavarSe sUripadaM tathA SaDvizatyadhikadvAdazazatavarSe svargavAsaH yairAcAryaizcaturazItivAdinAmadhipaH kumudacandrAbhidho digambaracandro'pi praajitH| yaccoktam, zrIdevasUrikRta pramANanayatattvAlokAlaGkArasya ratkarA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpauSadazamImAhAtmyakathA * 221 vatArikAnAmnIlaghuvRttau zrIdevasuriziSyaiH zrIratnaprabhasUribhiH yairatra svaprabhayA digambarasyArpitA 14parAbhUtiH pratyakSaM vibudhAnAM jayantu te devasUrayo navyAH / tathA taireva taddigambarabauddhAdikumatimatocchedanatatparo'STAdhyAyarUpaH pramANanayatattvAlokAlaGkArasyAdvAdaratnAranAma pramANaH grantho grathitastadvRttizca caturazItisahasrazlokaparimitA kRtAstadvineyairlaghuvRttirvihitA tatra caturazItivAdinazceme / yataHbaMbhaaTThanava 17 buddhanaga 18 aTThArahajittIya zaiva / sola 16 dahabhaTTa 10 satta 7 gaMdhavva vijittIya // 1 // jittadigambarasatta 7 puNaravaravattiyacAra 4 // du 2 jjhoi Ika 1 dhIvarar3aka 1 bhilla aru bhUmipADaika 1 bhoI // 2 // ityeSAM guNanayogena caturazItivAdino bhavantyetaccaturazItivAdinAthakumudacandradigambaro'Nahilapurapattane sarvarAjasabhAsamakSaM parAjito'taH siddharAjajayasiMhamahIpatisabhAsthitaiH sarvapaNDitaiH zrIdevasUriNAM zrIvAdidevasUririta birUdaM pradattamathaikasmin samaye zrIvAdidevasUrayazcAturmAsatapazcaryArthaM zrImaNDanameDatAnAmani nagare saMsthAtistatrasthAH zrAddhasaddharmArAdhananibandhanabuddhayaH zuddhazrAddhAH sarve vakSyamANa sadvidhinA dharmamArAdhayantastiSThanti sma yata:vyAkhyAnazravaNaM jinaukasi15 gartinityaM gurorvandanam , pratyAkhyAnavidhAnamAgamagirAM citte ciraM sthApanam / kalyANodimAtmazaktitapasA saMvatsarArAdhanam , zrAddhA janmaphalaM sadeti jagRhuH zrIdUripAdAntike // 1 // tathA'nyatrApi proktam, yataHtraikAlyaM jinapUjanaM pratidinaM saGghasya sanmAnam, svAdhyAyo gurusevanaM ca vidhinA dAnaM tathAvazyakam / AAM Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 * sulabha-caritrANi bhaktyA ca vratapAlanaM varatapo jJAnasya pAThastathA / saiSa zrAvakapur3avasya16 kathito dharmo jinendrAgame // 1 // tatazcaivaM tatra cAturmAsyamativAhyate zrIvAdidevasUrayo mahAtmAno'pi viharanta 1 svakIyopadezajaladharadhArayA bhavyamana:pramodalatAkandamutpAdayantaH zrIphalavaddhipArzvanAtharAjite zrIphalavaddhipure mAsakalpakaraNAya samAjagmustatrapure caiko nirdhanaH pArasasaMjJaka: zrAvakaH pratidinaM dharmamevArAdhayan tiSThati / yataHnidrAnte parameSThisaMsmRtiratho devArcanAvyApRtiH, sAdhubhyaH praNatiH pramAdaviratiH siddhAntatattvazrutiH / sarvasyopakRtiH zucivyavahatiH satpAtradAne ratiH, zreyo nirmaladharmakarmanirati:18 zlAghyA narANAM sthitiH // 1 // tato dauHsthyAvasthAyAmavasthite'pi tasmin pArasazrAvake sarve eva zramaNopAsakaguNAzcAsan / te cAmI yogazAstre zrIhemacandrasUribhirUktAstadyathA, nyAyasampannavibhavaH ziSTAcAraprazaMsakaH / kulazIlasamaiH sArddha kRtodvAho'nyagotrajaiH // 1 // pApabhIruH prasiddhaM ca dezAcAraM samAcaran / avarNavAdI na kvApi rAjAdiSu vizeSataH // 2 // sadA kulaucitaM kurvan vyayaM cittAnusArataH / aSTavidhaguNairyuktaM zRNvAnAM dharmamanvaham // 3 // dIrghadarzI vizeSajJaH kRtajJo lokavallabhaH / salajjaH sabalaH saumyaH paropakRtikarmakRt // 4 // ityAdi / akSudro 1 rUpavAn 2 saumyo 3 vinaya 4 niyayutaH 5 krUratA 6 zAvyamukto19 7 madhyastho 8 dIrghadarzI 9 parahitanirato 10 labdha lakSaH 11 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpauSadazamImAhAtmyakathA * 223 kRtajJaH 12 saddAkSiNyo 13 vizeSajJa 14 sadaya 15 guNaruci 16 satkatha: 17 supakSayukto 18 vRddhArho 19 salajjaH 20 zubhajanadayito 21 dharmaratnasya yogyaH zrAddhaguNAH / evaM vidhaH zrAvakaH kathyate / sa ca dharma eva ratnaM tasya yogyaH / kiM rUpaH ? akSudraH aparacchidrAnveSI 1 rUpeNa yukta rUpavAn / 2 saumyazca 3 vinayaH gurujanAnAM namrIbhAvaH, nayaH nyAyamArgastAbhyAM sahitaH vinayI 4 nayI 5 krUratA raudrAkAratA, zAvyaM mAyAvitvagatAbhyAM rahitaH akrUraH 6 mAyArahita 7 madhyasthaH na kadAgrahI 8 dIrghadarzI agretanazubhacintakaH 9 anyavAtsalyatatparadeg 10 labdhalakSaH avasarajJAtA 11 kRtajJaH kRtaM jAnAtIti 12 satpradhAnaM dAkSiNyaM yasya sa tathA 13 vizeSo vidyate yasmin savizeSI vizeSajJa ityarthaH 14 sadayo dayAvAn 15 guNo rucirabhilASo yasya sa guNaruci: guNarAgItyarthaH 16 satI pradhAnAkathAvArttA yasya satkathaH, strIkathA, bhaktakathA, dezakathA, rAjakathA bhedAccaturvidhakathA tayA rahita ityarthaH 17 ubhayapakSavizuddhaH 18 vRddhArho vRddhajanasevAparaH 19 lajjAvAn 20 zubhajanAnAM satpuruSANAM dayito vallabho lokapriya ityarthaH 21 ya ekaviMzatiguNavAn syAt sa yogyaH / zrAvakaguNaiH pArasamaNiriva nirmalaH pArasanAmA zrAddhaH samabhUdathaikadA sa pArasazrAvako bahibhUmiM gatastatraikaM 21 pASANamlAnapuSpazobhitaM tatrasthAmavaniM ca. sacikkaNAmavalokya 22 svacetasyAzcaryaM dadhAno nijagRhamAgatya manasyaivaM cintayati sma / tadasminnavAvasare tasya zreSThinazcaikA gau gopAlakena vane nIyamAnA sAyAhne gRhaM pratyAgatavatI dugdhadohA 23 bhavat / tatastAM nirdugdhAM dhenuM vilokya gopAlamAhUya tasyaiva cauryamityavagamya bhRzantaM gopAlamatADayattatastADanAdbhItena gopAlena proktam, svAminnatra mamAparAdhaM na kiJcidapyasti yato yuSmAkamiyaM gau: svayameva tu 24kAnane payaH prasravatIdaM madvacanaM yadi mithyaiva jAnAsi tarhi mayA saha tatra vanapradeze samAgatya bhavAn pradarzayatvityAdi gopavAkyamAkarNya sa pArasa zrAddhastadanu tadvanadeze svadhenupayaH patanasthAne samAgacchat / tato dvAveva Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 * sulabha-caritrANi zreSThigaupo tasyAH mArge gatvA svayaM tatraikasmin pradeze dugdhaM prasravantImAtmIyasurabhimavekSya saJjAtavismayau tau dvAvapi svagRhamIyatustataH prabhAtakAle sAzcaryaM sa pArasa zrAvakaH zrImadvAdidevasUriguruNAmabhyarNe gatvA tatkAraNaM vinayena kRtAJjaliH zIghramapRcchat tataH zrImadvAdidevasUriguravo'pi zuddhadhyAnenaitadavalokya tatrabhUmau jainezvarIM kAJcanapratimAmavagatya tena pArasazreSThinA saha tasmin vanapradeze samAgatya 25tAmavanimutkhAtayAmAsustatastadbhUmigatadekA26 svadyutisamudAyena tatkAnanadezamudyotayantI tadAlokilokAnAmabhitazcittavRndamamandamAnandayantI zrIpArzvanAthArhatpratimA niHsRtA / tato mahatADambareNa tAM rathe samAropya nijagRhamAnIya zrImaddevasUrigurubhirAjJaptaH sa pArasa zrAvakastasyAstIrthakRtpratimAyAH pratidinaM pUjanAdikaM vidadhAti sma / tatazcaikadA sA saddevatAdhiSThitA zrIpArzvanAthArhadapratimapratimA taM zreSThizreSThaM svapnamadhye vakSyamANaM 27bhAratyaivamuvAca / "he bhaktaikavatsala ! zrIpArzvanAthabhakta ! mamottamaprAsAdaM kArayeti" vacanamAkarNya pArasAbhidha zrAddho'pyabhyadhAt ,"trijagajjanasvAmin ! hanta nitarAM nirdravyo'smyato dravyAsadbhAvAtkathaM tribhuvanAdhibhavanaM bhavediti" zrutvA jinapratimayApyuktam, "vittasya cintA tvayA na karttavyA / yato mama purastAdatulalokaiH pratyarpitA akSatAH suvarNamayA bhaviSyanti, taizcAparimitaM vittaM tava sadane svayamevAyAsyati paramiyaM maduktA vArtA kasyApyagre nAvazyaM prakAzanIyetyAdi' vacanamuktvA 28tridazastirohitastataH 29pratyUSasamaye samutthAya pArasazrAvakastIrthakaradevasadanaM kArayituM svamanasi dRDhavicAramakarottaddivasata eva ye pArzvanAthapratimApUjanakAGkSayA ye bhavyajanAstatra pratimApArzve sametyAkSatAni30 sadakSanAnyarpayanti te ca suvarNamayA bhavanti sm| ___ atha ca kiyatA kAlena puSkale 31kaladhaute jAte sati pArasAkhyena zreSThinA zrIpArzvadevasadananirmANaM prArabdhaM, tadA kiyadbhirdinaivizAloddaNDamaNDapamaNDitaM, kamanAkAraprAkAraveSTitaM, kanakamauktikatoraNAdiparikalitaM, 32jAmbUnadajaTitastambharAjivirAjitaM, dvArisaMsthitamattavAraNavarNanIyaM, pArzvayozca dharma Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpauSadazamImAhAtmyakathA * 225 zAlAyugalena zobhitaM, kUpavApikAyuktaM, 33manoharArAmaramaNIyamaparaM, vaimAnikavimAnamiva zrImattrayoviMzatitamatIrthaGkarazrIpArzvadevamandiramudyaddyutimajjAtam / tanmahAvaibhavakAryamAlokya lokAnAM manasyatIva kautukamabhUt / lokAzcAnalpavismayavismitAH saJjAtAH, paraM na ko'pi puruSaH kiJcinmukhAdvadati, tatazcAnyadA tasya pArasazreSThinaH kaniSThaputreNAtyantAgrahAt pRSTam, 'he tAta ! tvayaitAvaddhanaM kutaH prAptamiti' sutavacanaM zrutvA pArasazrAddhenApyadhAyi 're putrabAlaka 34kSIrakaNThazcAsyatastavedRgvidhena praznena kiM kAryamastyatastvaM maunaM kuru,' tathApi putrastu tatpitRvacanaM nizamya bAlakabhAvAddhaThamavalambya bhojanapramukhamapi tyaktavAnatha tatputrasya kadAgrahamavalokya sa pArasAbhidhasAdhuH sutasnehavazataH sakalamapi kaladhautaprAptisAdhanaM pratyavocat tatastadanantaraM pUrvavadvitIye divase te cAkSatAH svarNamayA nAbhavan, tenAvaziSTaM dhanaM gRhamavaziSTamevAsIt / paraM zrImajjinezvarAjJAnupAlakamunicandrazrImunicandrasUripadAmbhojabhramarAyamANa sahRdayasaiddhAntikatArkikavaiyAkaraNakavicakracakravartisuvihitasugRhItanAmadheyaiH zrImadvAdidevasUribhistatrAgatya vikramAdityazcaturadhikadvAdazazate varSe 1204 tatpArzvanAthabimbacaityasya tasya gRhasya pratiSThA kAritA, tacca phalavardhikAnAmatIrthaM saJjAtam / tattIrthasya mahimA kenApi kavinA vaktuM naiva zakyate yatra ca tIrthe svayameva bhagavAnadhiSThAyakavRndArakAdhiSThitastIrthaGkaro nRsiMharUpeNa tattIrthasya rakSAM karoti, tadA''rAdhanavidhistu zrIjinaprabhasUrikRtatIrthakalpAdavaseyo, yadA sa mahAprabhuH santuSTo bhavati tadA pradIpahastastanmandirAdvahiH samAgatya svadarzanena janAn kRtArthayati lokebhyazca varAn prayacchati / tatrArhatprAsAdadvAreSu kapATAni na santi yatastatra kapATadAnena devaprabhayA kapATAnAM svayameva bhaJjanaM bhavati, tatra tIrthe ca pauSabahuladazamIdivase mahAmahotsavaM bhavati / tathA'smin parvaNi sahasrazo janAstatra gatvA tattIrthadarzanAdinA svakIyapApakalApaM praNAzayanti / tatphalavardhipArzvanAthapratimAsnAtrajalena netraprakSAlanAllokAnAmakSirogA nazyati / tatprekSaNe jvArAdayazcAmayA35 vilayaM prayAnti, tattIrthadarzanamAhAtmyato Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 * sulabha - caritrANi bhaktalokAnAmuttarottaramaGgalamAlA milatyata: kAraNAjjanaistattIrthayAtrA'vazyaM karaNIyA / vizeSato'sya tIrthasya pauSadazamI eva parva, tatastpauSadazamI samArAdhyA tadvidhirapyasmatkRtaprathamapauSadazamIkathAnakAdavaseyastatpauSadazamIvratArAdhakA apyatulatIrthaMkaroktajIvadayAdharmamaGgIkRtya vimalasaubhAgyavApyAkhilakarmapramuktirUpavimalamuktisukhabhAjo bhavyA bhavantyatastatpauSadazamIvyAkhyAnamAtmIyakarNAbhyAmAkarNyArAdhakaistadArAdhanaM vidheyaM zuddhasiddhAntazraddhAlubhiH zrAddhairityasmAkaM hitopadezastatazcAtha saMskRtagadyabaddhapauSadazamIkathAracayitRsvaguruparamparAdiprazasti-rucyate / yataH - // atha zArdUlavikrIDitavRttam // AnandAdvimalAstapAgaNavare jAtAH susUrIzvarAstacchiSyAH kRtinaH suRddhivimalA jJAnAdiratnAkarAH / sphurjatkIrttisukIrttivimalAsteSAM vinaye punasteSAM dhIrasuvIravIravimalA jAtA: suzIlAlayAH // 1 // teSAM ziSyavarA vizuddhavimalAsteSAM vizuddhAzayAH, saudaryAH sumahodayAdi vimalA mokSasya mArgAdhvagAH / teSAM ziSyadhavAH pramodavimalA: sarvapramodapradAsteSAM sanmaNayo maNIvimalajitsaMjJAH suziSyAdhipAH // 2 // udyotAdvimalAH prakhaNDitamalA udyotadIptAH, punasteSAM jJAnasudAnidAnavimalAH ziSyAnidAnaM zriyAt / panyAsAH sudayAdayAdivimalAsteSAM vineyA nayAH, saubhAgyAdvimalA: subhAgyabharabhRddehA mudA mAlayAH // 3 // tacchiSyeNa sumuktimuktivimalenodyadgurorAjJayA, panyAsAkhyapadAnvitena mayakA sadgabaddhaM mudA / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpauSadazamImAhAtmyakathA * 227 pArvArhaJjani pUtapauSadazamImAhAtmyametkRtaM, zrIprAlhAdanapArzvapUtajagatau prAhlAdanAkhye pure // 4 // tatrasthe zubhaDAyarAkhyavasatau saMvegisUpAzraye saMvatsoma 1, hayAM 7 ka 9 candraka 1 mite mAghe sumAse tithau / rAkAyaM36 ravivArake kRtamidaM bhavyaprabodhapradaM, yAvaccandradivAkarau 37 vijayatAM tAvatsatAM harSadam // 5 // zrIpauSadazamI - mAhAtmyakathA sampUrNA // : abhyAsa : 1. loke gaGgAsnAnasya kim mahattvaM ? 2. gaGgAdevyA saha indrasya kassaMvAdo bhUtavAn ? 3. zrAvakasya ekaviMzatiguNAH varNyatAm ? 4. akSatAH svarNamayAH kena kRtA: ? 5. pazcAt te akSatAH svarNamayAH kathaM na bhUtA ? 1. " taM hatavighnaM dattaputrakalatraM smarAmi " // 2. avilakSaH vilakSaH iva bhUtA vilakSIbhUtA / (vi.) visajI thayelI // 3. etam A + i dhAtu- 2bhe gaeAtva hai. 4vA bhATe // 4. apronmattaH pronmattaH iva bhUtaH pronmattIbhUtaH / (cvi.) pradRSTa rIte unmatta thayeso // 5. pratyudhAna napuM. - mAtha // 6. nirmAtaraH nir + mA dhAtu-tRca pratyaya (rtA arthabhAM) prathamA bahu va DaranArAja // 7 nilaya-napuM- 62 // 8. janArdana - puM.- kRSNa // 9. mama pAdau matyAdau / tayoH matpAdayoH / bhArA pagabhAM. // 10. paradArA strI. 52strI // 11. abhyarNa - vi. pAse / / 12. nikhila - vi. saghaNuM // 13. adabhra // 14. parAbhUti strI. 5245 // 15. aukas - puM. 62 / / 16. puGgava puM. uttabha // 17. svakIya / zvAsau upadezazca (vi. pU. ka. ) svakIyopadezaH / jala dharati jaladharaH / (upa. svakIyopadezaH eva jaladharaH svakIyopadezajaladharaH / ( ava . ) tasya dhArA svakIyopadezajaladhadhArA / ( Sa. ta. ) tayA svakIyopadeza - jaladharadhArayA / potAnA upadeza3pI bhedhanI dhArAvaDe / / 18. nirgataH malAtanirmalaH ( prAdi ) / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 * sulabha-caritrANi nirmalazcAsau dharmazca nirmaladharmaH / (vi. pU. ka.) tasya karma-nirmaladharma karma / Sa. ta.) nirmaladharma karmaNi niratiH nirmaladharmakarmaniratiH / (sapta. tt.)||19. zAvya.napuM.458 // 20. anyavAtsalyatatpara parahitatatpara // 21. na mlAnaM amlAnaM / (niJ) amlAnaM ca tad puSpaM ca amlAnapuSpam / (vi. pU. ka.) tena zobhitaM amlAnapuSpa zobhitam / (tR. ta.) nAla 72bhaaye| puSpathI zomato // 22. cakkaNa napuM. - yiisduupaa|| 23. ho gayesA dUdhavANI // 24. kAnana-napuM. ThaMgala // 25. ud + khan 1 gaNa parokSa trIjo pu. bahu va karmaNi / mahAvI // 26. gartA-strI.- 437 // 27. bhAratI-strI- vA // 28. tridaza:-heva // 29. tirohita-puM. - saMtAna. 30. sametya sama + A- 46ne saMba. bhU.. // 31. kaladhauta napuM. suvaH // 32. jAmbunadena jaTita jAmbUnadajaTitaH [ta. ta.] jAmbUnadajaTitazcAsau stambhAzca jAmbunadajaTitastambhAH / [vi. pU. ka.]teSAm rAjayaH jAmbunadajaTitastambharAjayaH / tam taiH virAjitaH [Sa. ta. jAmbunada-jaTitastambharAjIvirAjitaH / [tR. tatpu.] jAmbunadajaDitastambharAjI virAjitaM suvAthI 430 thAmadAmonI zrezimothI zomatA // 33. ArAma-puM. pagIyo / 34. kSIrakaNTha puM. dUdha pIto. 35. Amaya-puM. sheg|| 36. rAkA strI.- pUrNimA // 37. divAkara puM. sUrya // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :prakAzaka: bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, zAhIbAga, ahamadAbAda-380004