Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja viracita zrI zivakopa paMDita karuNAzaMkara veNIrAma paMDayA kAvyatIrtha bIra saMvasa 2501 vikramasaMvat 2033 isvIsan 1976
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja viracita ra zrI zivakoSa IN prakAzaka paMDita karuNAzaMkara veNIrAma paMDayA . kAvyatIrtha vIra saMvat 2501 vikramasaMvat ..2033 isvIsan 1976
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthAna 'karuNAzaMkara beNorAma paMDayA. Thi0 DaoN0 gagaMdho kI cAlI naM. 92 / 10 camanapurA asAravA amadAbAda prata 1000 kImata ru. 6 zrI rAmAnanda prinTiga presa kAMkariyA roDa mahamadAbAda-22
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayatu vIraH prakAzakIya nivedana jaina samAja meM jainAcArya jainadharma divAkara pUjya AcArya zrI ghAsIlAla mahArAja se kona aparicita hai ? vizva meM jaisA sUrya kA prakAza phaila rahA hai vaisA hI AcArya mahArAjakA yazarUpisuprakAza prakAzita ho rahA hai, isameMbhI zrIsthAnakavAsI jaina samAja para mahArAja sA. kA. avarNanIya upakAra hai kAraNa kI jaina samAjameM jo battIsa Agama grantha hai unake Upara sthAnaka vAsI samAja kI mAnyatA yAne prarUpaNA ke anusAra zAstragrantha meM artha ghaTana nahIM thA / isa kSati ko dUra karane ke liye pUjya AcArya zrI ne battIsa Agama kI sthAnaka vAsI samAjakI prarUpaNAnusAra kA arthaghaTana kara ke svatantra saMskRta TIkA evaM usakA hind| gujarAtI bhASAnuvAda sahita sAmAnya varga bho saralatA se samajasake isa prakAra battIsa Agama granthoM kI racanA kI battIsa Agama grantha paikI kaI grantha ma.. sA. kI vidyamAnatA meM hI prakAzita ho gaye the aura jina grantha kA prakAzana kArya avaziSTa rahA vaha kArya pUrNa karane ke lie zrI. a. bhA. zve. sthA0 jaina zAstroddhAra samiti evaM ma.sA. ke suziSya saMskRta prAkRtajJa paNDita muni zrI kanhaiyAlAlajI ma. sA. pUrNa dhagaza se avirata zrama pUrvaka kArya kara rahe haiN| pUjya AcArya zrI ne Agama grantha se alAvA jaina jagatameM upayogI bane isa prakAra ke nyAya vyAkaraNa, sAhitya evaM koSake &
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthoM kI racanA bhI kI hai, jo abhi aprakAzita hai evaM Agama grantha kA pUrNatayA prakAzana ho jAne ke bAda ina granthoM ke prakAzana ke liye yogya vicAraNA kI jAyegI aisA uka samiti vicAraNA meM haiM ___ Agama grantha ke sAtha sAtha thor3A thor3A ina granthoM kA bhI prakAzana kArya ho jAya to Agama ke sAtha sAtha bahuta sA kArya ko nivRtti satvara ho jAya isa uddezya se AcArya zrI racita 'ziva koSa' kA prakAzana karane ko ma. mA. kanhaiyAlAlajI ma. ne mujhe utsAhita kiyA. isa grantha meM AcArya zrIne saMskRta zabda evaM jaina pAribhASika zabdo kA saMgraha kiyA hai evaM kevala saMskRta jAnane vAloM ko hI upayoga meM Ave aisA na karake sAtha sAtha hindI bhASA ke jAnakAra sarva janopayogI ho isa hetu se hindI anuvAda diyA hai jisase koSa ke paDhane vAle bhI saralatA se upayoga kara sake. saMskRta bhASA meM koSa kA artha khajAnA hotA hai jisa prakAra rAjA ke cAra aGga meM koSa (khajAnA) ko 'pradhAna ginA hai kAraNa kI koSa samRddha na hone para anya sainyAdi aGga nahIM nibhasakatA usI prakAra jisa bhASA kA koSa samRddha na ho vaha bhASA asamRddha yAne alpajIvi ho jAtI hai mataH AcArya zrI kA isa koSa grantha ko prakAzita karane kA kArya maiMne samucita mAnA hai AzA hai ki AcArya zrI ke bhakta
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jana evaM sujJajana isa kArya ko apanA kara ke mere utsAha ko caDhAveM jisase AcArya zrI ke anya aprasiddha granthoM ko prakAzita karane ki vicAraNA kara sake. iti zam sujJeSu kiM bahunA aura adhika kyA kaheM ? isa grantha kA prakAzana hone ke pahale se sau prata ke grAhaka banane ke liye zrImatI a. sau. pAnakuvara bahena ghoMgaDamalajI kAnuMgA gaDhasivAnA vAle ne apanA nAma dekara mujhe protsAhita kiyA hai ataH ApakA sadhanyavAda AbhAra prakaTa karatA hU~ / + paMDita karuNAzaMkara ve paMDayA, kAvyatIrtha tA. ka. - yaha grantha bahujanopayogI ho isa bhAvanA se kevala paDatara kImata se hI dene ko rakhA hai. prAptisthAna paMDita karuNAzaMkara hi0 DA~0 gAMdhI kI cAla camanapurA na 0 92/10 ahamadAbAda
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha gAdvAdina kahane sRmanta barhitukha ukaraNa nIlohita bhAyA saptarciH hakkAve gva bRhaspateH zadizyaM. gaNaratraM kAlgunasya vasannasya tastrAve tRtAyA droha dva prAktI 6. zuddhi patra zuddha syAdvAdin kahate samanta barhimukha upakaraNa nIlalohita bhAryA saptArciH kkIbe kha bRhaspateH dizyaM gaNarAtraM phAlgunasya vasantasya strotve tRtIyA droha dve proktaM peja 2 4 9 m 14 20 15 16 17 24 27 31 34 6 37 38 38 42 43 43 48 paMkti 18 17 9. 19 2. 10 1 4 47 8 6
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha kaThArasya ghoSa kaThorasya ghoSa trINi - m4 pi 25 355 bharaya bhairava mULa POnce MNS . . G com. Mmm guMjarA guMjarI morahADI morahATI DiNDibho DiNDimo zaGgAraH zRGgAra DiNDibha DiNDima bhUrjA dhANa ghoNa triSu kRSchu dA jalAdhAnyAla vAlA jaladhAnIsyA dAlavAlaM 68 vApovAlastu kSudraje ladhakRtau nAstariH stariH kavarta kaivarta mudyA macA savataH sarvataH tripu uru kRccha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha DA kUrucarA kaNikAraH tAna kenila: bhaNDa mata mUridugdhA thanantA chikake munidhonyaM moDhakI rona bAlabhUSika, katyA zradvAlu dohadAyinI guviNI paitRSvasRya svaJja ruktaprakAra zuddha V kUDA kacarA karNikAraH tIna phenila: bhaNDI mataH bhUridugdhA anantA chikkike munidhAnyaM ADhako rasona bAlamUSika; kanyA zraddhAlu dohadArthinI gurviNI paitRSvasreya svaJje rukpratIkAra peja 90 99 103 104 113 116 116 121 123 127 127 128 143 152 155 155 155 156 162 163 paMkti 21 1 1.2 4 15. 3 16 8 6 V 1. 19 14 7 4 4 y 1 13.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMktiH azuddha sihatalaH 111 brAhmacArI gAyaMsaM kasaNDalu siMhatalaH 110 brahmacArI pAyasaM kamaNDalu peja 173 178 183 186 189 194 kA ghATA ghoTI 206 margaH mArgaH 208 avamardo 223 kSatra vAdhukin vRddhajIva chAgI avamaMdoM kSetraM vArdhakin vRddhayAjIva pachAgI meda turyA za vajana sutaH kalpapAla rakmakRta vikrayI 227 227 227 235 235 238 meDhU 238 turyAza vajaTa surataH kalpAla rukmakat vikramI 0 241 243 243 245 0
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddha mahAdhAyaH vIMjJaveza -sthAlloM tAma viparyaya mithyAmiti pAzya javAtRka * aghAna lobhA hRdyaabhISTa guthe vAgalaGkA mR vatra zISaka kRccha Asana rIti zruta zuddha kSurAdhAraH vIrAveza syAllotraM nAma viparyaye mithyAmati pAzyA naivAtRka aghIna lobhI hRdyamabhISTa gUMthe vAgalaGkAra mUrkha vajra zIrSaka kRcchra Asava rIti : zrutaM 10 peja 246 249 248 249 254 259 261 263 265 265 275 278 287 289 290 290 293 294 303 304 paMkti 6 19 1 12 13 12 16 1 21 23 12 11 18 21 15 ms 3 5
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtameM pItameM manASi manISi bhUmRt bhUbhRt kulayaghara kulAyaghara mathunaM __ maithunaM -stra stro0 mAcchadanA mAcchAdanA kloba (4) lIba peja . 305 307 307 313 318 318 319 320 kSara asti asthi zulkayoH zuklayoH katana ketana zIlA zIla lalA lIlA prAvRdakAla prAvRhkAla kuGmalArthAgha kuDmalAdhi paribaha paribaha anumAna anunaya 327 328 332 334 337 337 340 341 345 351 354 mA _ mA / mA 'liGgAdAn liGgAdIn 355
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ peja paMkti jaise 356 v dona in n w azuddha zuddha nase svadhI svadhA, donoM punarbhAvaH punarbhavaH vAcAka vAcaka churadA churA zAcaH zociH sama zarma sugamam saMgamam . apatyatya apatya 357 359 360 360 364 365 266 in a v a 370 370 5 samApta
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI // // vItarAgAya nmH|| jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrIghAsIlAlajI mahArAjaviracitaH zivakoSaH -1100 / - // devavargaH // - maGgalAcaraNam ---- indracandranarendrANAM vandhaM vande jinezvaram / prauvyotpAdavyayAdhAraM zabdaliGgAvabuddhaye // 1 // zrIvardhamAnaM ca zivasvarUpaM zivapradhAnaM zivadaM praNamya / prayatnato'haM vrati ghAsIlAlaH karomi koSaM ca zivAbhidhAnam paribhASA rUpabhedAt sAhacaryAt suprasiddharapi kacit / kacid vizeSanAmnaiva ligamatra nirUpitam // 3 // triviti syAt triliGgeSu dviliGgeSu dvayoriti niSiddhaliGgaM sarvatra ziSTaspaSTAbabuddhaye // 4 // dvandvAdyabhAvo liGgAnAM pArthakyena pratIyate / kacitkacidyathAyogaM boddhavyaH zuddhabuddhibhiH // 5 // tu zabdAnto'tha zabdAdiH kvApi pUrvapranAnvitaH / mAya ekArthakAH zabdA ekatraiva prapazcitAH // 6 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ devabaha: prathamakANDam jinanAmAni 24 caturvizatiH torthaGkaro jinezo'hana kevalI bodhido jinaH / svayaMbhUrbhagavAn zambhu jagatpati-radhIzvaraH ::7 // deva strikAlaviccaiva kSINakarmA'tha pAragaH / sarvajJo'bhayadaH sArva: syAdvAdI sarvadarzakaH // 8 // AptastIrtha karo devAdhidevaH puruSottamaH / vItarAgaH pumAMso'mI sarve te jinavAcakAH // 9 // atoti 24 caturvizatiH atItotsarpiNI kAle caturvizo'haMtAM kramaH / kevalajJAni nirvANi sAgarAzca mahAyazAH // 10 // vimala: sarvAnubhUtiH zrIdharo dattatIrthakRt / dAmodaraH sUtejAzca svAmI ca munisuvrataH // 11 // sumatizca zivagati rastAdhazca namIzvaraH / hindI-jina bhagavAn ke cauvosa nAma-tIrthakara 1, jineza 2, arhan 3, kevalin 4, bodhida 5,svayaMbhU 6, bhagavat 7, zambhU 8, jagatpati 9, adhIzvara 10, deva 11, trikAlavid 12 kSINakarman 13, parAga 14, sarvajJa 15, abhayada 16, sArva 17 sgAdvAdin 18, sarvadarzaka 19, Apta 20, tIrthakara 21, devA ghideva 22, puruSottama 23, vItarAga 24 saba puM0 hindI-atItakAla kI cauvIsI ke nAma kevalajJAnin 1, nirvANin 2, sAgara 3, mahAyazas 4, vimala 5, sarvAnubhUti 3, zrIdhara 7 dattatIrthakRt 8, dAmodara 9, sutejas 10, svAmin 11, munimuvrata 12, sumati 16 zivagati 14, astAgha 15, namIzvara
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam devavarga: anilo yazodharAkhyaH kRtArthazca jinezvaraH // 12 // zuddhamatiH zivakaraH syandanaH satistathA / vartamAna 24 caturvizatiH etasyAmavasarpiNyA mRSabhA'jitasambhavAH // 13 // abhinandanazca sumatiH padmaprabha supArthako / candrapramazca suvidhiH zItalazca tataH param // 14 // zreyAMso bAmupUjyo'tha vimalo'nantanAmakaH / dhamaH zAniH kunthu'raro malizva munisuvrataH // 15 // mirnemiH pArzavIro sarve'pyete jinezvarAH / jinAnAM naamaant| Ni zreyAMsa' iSyate zreyAn ananto'nantajitsmRtaH // 16 // suvidhiH puSpadantaH syAd RSabho vRSabho mataH / sadRzastyeka ekasya munisuvrata suvratau / 17 // ariSTha nemi nemi vA vorazvaramatIrthakRt / varddhamAno mahAvIro devAryoM jJAtanandanaH // 18 // 16, anila 17 yazodhara 18, kRtArthe 19, jinezvara 20, zuddhamati 21. zivakara 22, syandana 23, saMprati 24 pu0| . hindo-vartamAna cauvIsI ke nAma-RSabha 1, ajita 2, sambhava 3, abhinandana 4,sumati 5,padmaprabha 6, supArzva 7, candra prabha 8, suvidhi 9, zItala 10 zreyAMsa 11, vAsupUjya 12, vimala 13, ananta 14, dharma 15, zAnti 16, kunthu 17, bhara 18, malli 19, munisuvrata 20, nami 21 nemi 22, pArzva 23, vIra 24 ye sarva puliGga haiN|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam devavarga: ekAdaza gaNadharanAmAniekAdaza gaNAdhIzA strayo gautama gotrajA / indrabhU-tyagnibhUtiH dvau vAyubhUtiH kramAdime // 19 // vyaktaH sudharmamaNDita mauryaputrA akampitaH / acalabhrAtRmetAyauM prabhAso'mI pRthakkulAH // 20 // zruta kevalinaH SaT nAmAnicaramaH kevalI jambU svAmyatha prabhavaH prabhuH / zayyambhava yazobhadrau sambhUti vijayastathA // 21 // bhadrabAhu sthUlabhadro zrutakevalinazca SaT / hindI-(1)zreyAMsa ke do nAma-zreyAMsa 1, zreyAn 2 pu0 / (2) ananta ke do nAma-ananta 1, anantajit 2 pu0 / (3) suvidhi ke do nAma-suvidhi1, puSpadanta2 puM0 / (4) RSabhadeva ke do nAma RSabha 1, vRSabha 2 puM0 / (5) muni suvrata ke do nAma munisuvrata 1, suvrata2 pu0 / (6) nemi ke do nAma-ariSTanemi 1, nemi 2 pu0 / (7) vIrajina bhagavAn ke cha nAma-vIra 1, caramatIrtha kRt 2, barddhamAna 3, mahAvIra 4, devArya 5, jJAtanandana 6 pu0 hindI-muni samudAya ko gaNa kahane haiM, zrImahAvIra svAmI ke nau gaNa the, jo saba ke saba anagAra the / gyAraha gaNadhara the-indrabhUti 1, agnibhUti 2, vAyubhUti 3, ye tInoM gautama gotrI the, vyakta 4, sudharman (sudharmA) 5, maNDita (maNDitaputra) 6, mauryaputra 7, akampita 8, acalabhrAtR 9, metArya 10, prabhAsa 11 ye ATha gaNadhara pRthak 2 kula ke the kramazaH nAma jAne
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ . ... prathamakANDam devadhargaH dazapUrviNaH nAmAni mahAgirisuhastyAdyA vajrAntA dazapUrviNaH // 22 // tIrthakarakulAni - ikSvAkukulasaMbhUnA syAd dvAviMzatirarhatAm / munisuvrata nemI tu harivaMzasamudbhavau // 23 // bhaviSyat caturvizati jina nAmAniAgAminyAM mahApadma sUradeva supArzvako / svayaprabhazca sarvAnu-bhUti devazruto dayAH // 24 // peDhAlaH poTTilazcobhau zatakIrtizca suvrataH / amamaH sarvabhAvavit niSkaSAyazcaturdazaH // 25 // niSpulAko nirmamazca citraguptaH samAdhikaH / saMvaro'nivRttizcaiva vijayo vimalastathA // 26 // devopapAtazcAnanta-vijayazvAntimaH smRtaH / hindI-kevaliyoM meM antimakevalI jambU svAmI hue, zrutakevaliyoM ke cha nAma-prabhava 1. zayyambhava 2, yazobhadra 3, sambhUtivijaya 4, bhadrabAhu 5, sthUlabhadra 6 pu0 / hindI-dazapUrviyoM ke nAma-mahAgiri 1, suhastin 2, zrIguNasundara 3, zyAmArya 4, skandilArya 5, revatImitra 6, zrIdharman (zrIdharmA) 7, bhadragupta 8, zrIgupta 9, vajra 10 pu0 / hindI-cauvIsa tIrthaGkaroM meM bAIsa tIrthaGkara to ikSvAku kulotpanna the aura munisuvrata svAmI tathA nemInAtha ye donoM harivaMza meM utpanna hue the|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam mukterekAdaza nAmAni-- siddhAlayazca niryANaM siddhirmokSo'pavargakaH // 27 // muktiH kaivalya nirvANa zreyo niH zreyasA'mRtam / budrasya caturviMzati nAmAni sRmantabhadraH sarvajJo dharmarAjo vinAyakaH ||28|| sugato lokajibuddho'dvayavAdI jino muniH / paibhijJo mArajicca zrIcanazca tathAgataH // 29 // bodhisatva munIndrazca zAstA dazavalasthA / yaM zAkyasiMhaH sarvArtha siddhaH zauddhodanistathA ||30|| arkabandhu gautamazca mAyAdevI suto mataH / devavargaH " hindI- bhaviSyat cauvisI ke nAma - mahApadma 1, suradeva 2, supArzva 3, svayaMprabha 4, sarvAnubhUti 5, devazruta 6, udaya 7, peDhAla8 poTTila 9, zata kIrti 10 sutrata 11, amama 12, sarva - bhAvavit 13, niSkaSAya 14 niSpulAka 15, nirmama 16, citragupta 17 samAdhi 18, saMvara 19, anivRtti 20, vijaya 21, vimala 22 devopapAta 23, anantavijaya 24, ye sarvapuliGga haiM | hindI - mukti ke gyAraha nAma - siddhAlaya 1 mokSa 2 apavarga 3 pu0 siddhi 4 mukti 5 sro0 niryANa 6 nirvANa 7 kaivalya 8 zreyas 9 niHzreyasa 10 amRta 11 napuMsakaliGga / hindI - buddha ke cauvIsa nAma isa prakAra - samantabhadra 1 sarvajJa 2 dharmarAja 3 vinAyaka 4 sugata 5 lokajit 6 buddha 7 advayavAdI 8 jina 9 muni 10 SaDabhijJa 11 mArajit 12 zrI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam devavarga: -atha suravargaH prArabhyate devalokasya nava nAmAni-- . devalokaH svarganAko tridivastridazAlayaH / klIbe triviSTapaM strItve dhau divau dve svaravyayam // 1 // devAnAM caturvizati nAmAni-- devo'svapna stridazau nirjaro vibudho'maraH / animeSI divaukAzca suparvA sumanAH suraH // 2 // bRndAra kA'diti sutau devataM puM napuMsakam / barhitukha kratubhujau gIrvANo devatAstriyAm // 3 // AdityadiviSallekhA amA'mRta bhojanau / dAnavAririme pusi lekhAdevestriyAM matA // 4 // dhana 13, tathAgata 14 bodhisattva 15 munIndra 16 zAstA 17 dazabala 18 zAkyasiMha 19 sarvArthasiddha 20 zauddhodani 21 arkabandhu 22 gautama 23 mAyAdevIsuta 24 puliGga / hindI-devaloka ke nau nAma-devaloka 1 svarga 2 nAka 3 tridiva 4 tridazAlaya 5 pu0 triviSTapa 6 napuM0 dyau 7 diva 8 strI0 svara 9 avyaya / , hindI-devatAoM ke cauvIsa nAma-deva 1 asvapna 2 tridaza 3 nirjara 4 vibudha 5 amara 6 animeSa 7 divauka 8 suparvA 9 sumana 10 sura 11 vRndAraka 12 aditi suta 13 barhimukha 14 kratubhuj 15 gIrvANa 13 Aditya 17, diviSad 18 amartya 19 amRtabhojana 20 dAnavAri 21 pu0 daivata 22 napuM0
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam devAnAM bheda pradarzanam - devAzcaturvidhAH proktA AdyA bhavanavAsinaH / vAnavyantarajyotiSkAH punarvaimAnikA matAH ||5|| asurAdhA dazavidhA devA bhavanavAsinaH / vyantarAzca pizAcAdyA ime SoDaza saMmatA ||6|| pizAcA bhUta yakSAzca rAkSasAH kinnarAstathA / kiM puruSA mahoragAH gandharvA aprajJaptikAH // 7 // paMcaprajJaptikA RSi vAdino bhUtavAdinaH / kranditA mahAkranditAH kUSmANDAH patagAstathA // 8 // jyotiSkadevAnAM paJcanAmAni - jyotiSkAH paJcacandrArka grahanakSatratArakAH / vaimAnikAH kalpabhavAH saudharmAdi nivAsinaH ||9|| devavargaH devatA 23 strI0 lekhA 24 deva artha meM strIliGga / hindI-bhavanavAsI vAnavyantara jyotiSI aura vaimAnikake bheda se deva cAra prakAra ke hote haiM / jisameM asurakumAra Adi ke nAmaasurakumAra 1 nAgakumAra 2 suvarNakumAra 3 vidhurakumAra 4 agnikumAra 5 dvIpakumAra 6 udadhikumAra 7 dizAkumAra 8 vAyukumAra 9 stanitakumAra 10 ye daza bhavanavAsI deva haiM aura pizAca Adi solaha prakAra ke vyantara hai unake nAma - pizAca 1 bhUta 2 yakSa 3 rAkSasa 4 kinnara 5 kiMpuruSa 6 mahoraga 7 gandharva 8 aprajJaptika 9 ( paNapanniya) 10 RSivAdI 11 bhUtavAdI 12 krandita 13 mahAkrandita 14 kRSmAMDa 15pataga (pataMgadeva ) 16 pulliGga /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ suravargaH prathamakANDam devalokasya dvAdazabhedAH saudharma IzAna sanatkumArA mAhendrako brahmatatazca lAntakaH / zukraH sahasrAraka Anatazca, tataH paraM prANata AraNAcyutau __ kalpAtItadevAnAM caturdaza bhedAH graiveyakA anuttarAH kalpAtItAzcaturdazaH / . indrasyaikatriMzad nAmAni indrastu maghavA zakraH sunAsIraH purandaraH // 11 // zatamanyu viDojAzca puruhUto divaspatiH / jiSNurvanI vRtrahA ca marutvAn pAkazAsanaH // 12 // sakrandanaH surapati gautrabhid vAsavo vRSA / surezvaro balArAtiH sahastrAkSaH zacIpatiH // 13 // hariharihayo meghavAhano jambhabhedanaH / AkhaNDalo devarAjaH svArAD devendra ityapi // hindI-jyotiSka devoM ke pAMcabheda haiM-candra 1 sUrya 2 graha 3 nakSatra 4 tAraka 5 pu0 / hindI-devaloka bAraha haiM unake nAma-saudharma 1 IzAna 2 sanatkumAra 3 mAhendra 4 brahma 5 lAntaka 6 mahAzukra 7 sahasrAra 8 Anata 9 prANata 10 mAraNa 11 acyuta 12 puN| yahAM ke deva kalpopapanna kahalAte haiN| ___ hindI-praiveyaka deva ke nau nAma-bhadra 1 subhadra 2 sujAta 3 sumAnasa 4 priyadarzana 5 sudarzana 6 amogha 7 supratibuddha 8 yazodhara 9 pu0 / anuttara deva ke pAMca nAma-vijaya 1 vaijayanta 2 jayanta 3 aparAjita 4 sarvArthasiddha 5 pu0 /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 10 indraparivArasya nAmAni - putro jayenta etasya priyendrANI zacImatA / uccaiHzravA ghoTakazca nagarImarAvatI // 16 // airAveto gajaH proktaH sa airAvaNa ucyate / sArathi mAtaliH parSat sudharmA nandanaM vanam // 16 // kalpavRkSasya paJcanAmAni 'pArijAtazca santAno mandAraH kalpa ityapi / paJcaite devataravaH puMsivA haricandanam // 17 // suravarga: hindI - indra ke ikatIsa nAma- indra, maghavA ( maghavan ) 2, zakra 3, sunAsIra 4 purandara 5. zatamanyu 6, biDaunA ( biDaujas ) 7, puruhUta 8, divaspati 9, jiSNu 10, vajro ( vajrin) 11, vRtrahA (vRtrahan ) 12 marutvAn ( marutvat) 13, pAkazAsana 14, saMkrandana 15, surapati 16, gotrabhid 17, vAsava 18, vRSA (vRSan ) 19, surezvara 20 balArAti 21, sahasrAkSa 22, zacIpati 23, hari 24, harihaya 25, meghavAhana 26, jambhabhedana 27, AkhaNDala 28, devarAja 29, svArATa ( svarAj) 30, aura devendra 31 pulliMga / hindI - ( 1 ) indra ke putra kA nAma - jayanta 1 pu0 / (2) priyA ke do nAma - indrANI 1 zacI 2 strI (3) ghor3e kA eka nAma - uccaiHzravA 1 pu0 / ( 4 ) nagarI kA eka nAma - amarAvatI 1 strI (5) hAthI ke do nAma - airAvata 1 airAvaNa 2 pu0 / ( 6 ) sArathi kA eka nAma mAtali - 1 pu0 / (7) sabhA kA eka nAma - sudharmA (sudharman) / 1 strI0 / (8) vana kA eka nAma - nandana 1 napuMsaka /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 11 dambholirvatramastrIsyAd hAdinobhiduraM paviH / zatakoTiH svaruH zaMbaH kulizamazanirdvayoH / brahmaNo aSTAviMzatinAmAni brahmAtmabhU vyoni vidhAtA caturAnanaH / parameSThI surajyeSThaH svayaMbhUH kamalAsanaH || 19 // dar viricirlokezo vidhiH khaSTA prajApatiH / vizva satyako dhAtA sRSTikarttA pitAmahaH // 10 // nAbhijanmANDajo haMsavAhanaH - kamalodbhavaH / hiraNyagarbho druhiNo rajomUrtizcaturmukhaH // 21 // suravargaH hindI - (1) kalpavRkSa ke pA~ca nAma - pArijAta 1 santAna 2, mandAra 3, kalpavRkSa : puM0 haricandana 5 puM0 (2) vajra ke daza nAma - dambholi 1 puM0, vajra 2 astri0, hrAdinI 3 pu. bhidura 4 puM. napuM. pavi 5, zatakoTi 6, svaru 7, zaMtra 8 puM. kuliza 9 puM. napuM, azani 10 strI0 pu0 / hindI - brahmA ke aTThAIsa nAma - brahmA (brahman) 1, AtmabhU 2, anyoni 3 vidhAtA 4 caturAnana 5 parameSThI (parameSThin ) 6 surajyeSTha 7 svayaMbhU 8 kamalAsana 9 vedhA ( vedhas ) 10 viriJci (viraJci) 11 lokeza 12 vidhi 13 sraSTA ( sraSTa) 14 prajApati 15 vizvasRT (vizvasRj ) 16 satyaka 17 dhAtA 18 sRSTikarttA 19 pitAmaha 20 nAbhijanmA 21 aNDaja 22 haMsavAhana 23 kamalodbhava 24 hiraNyagarbha 25 druhiNa 26 rajomUrti 27 caturmukha 28 ye sarva puliGga haiM /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ suravargaH prathamakANDam viSNoH ekonacatvAriMzada nAmAnihariviSNu hRSIkezaH kezavo garuDadhvajaH / govindo mAdhavaH kRSNaH svabhUrdAmodaro'cyutaH // 22 // nArAyaNazcakrapANiH zauriH zrozazcaturbhujaH / upendraH puNDarIkAkSo bAsudevo janArdanaH // 23 // trivikramaH padmanAbhaH zrIpati jgtiiptiH| devakInandano viSvak senaH zrIvatsalAnchanaH // 24 // vanamAlI balidhvaMsI kaMsAri vizvanAyakaH / adhokSajo madhuripu mukunda puruSottamaH // 25 // vizvarUpaH kaiTabhajid murAri madhusadanaH / kRSNapitudve nAmnI janako vasudevo'sya sa evA''nakadundubhiH // 26 // hindI-viSNu ke uncAlIsa nAma-hari 1 viSNu 2 hRSIkeza3 kezava 4 garuDadhvaja 5 govinda 6 mAdhava 7 kRSNa 8 svabhU 9 dAmodara 10 acyuta 11 nArAyaNa 12 cakrapANi 13 zauri 14 zrIza 25 caturbhuja 16 upendra 17 puNDarIkAkSa 18 vAsudeva 19 janArdana 20 trivikrama 21 padmanAbha 22 zrIpati 23 jagatIpati 24 devakInandana 25 viSvaksena 26 zrIvatsalAJchana 27 vanamAlI (vanamAlin) 28 balidhvaMsI (balidhvaMsin) 29 kaMsAri 30 vizvanAyaka 31 adhokSaja 32 madhuripu 33 mukunda 34 puruSottama 35 vizvarUpa 26 kaiTabha. jid 37 murAri 38 madhusUdana 39 ye sarva puliGga haiN|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 13 baladevasya ekonaviMzati nAmAni syAd rAmastu pralaMbano baladevo halAyudhaH / balabhadro rauhiNeyo balI nIlAmbaro halI // 27 // revatI ramaNaH kAma-pAlaH saMkarSaNaH punaH / kAlindI bhedana: sIrapANizca mulasI tathA // 28 // balarAmo haladhara stAlAGkazvA'cyutAgrajaH / kAmadevasya ekonaviMzati namAni pradyumno madano mAraH kandarpo manmathaH smaraH // 29 // anaGgo darpakaH kAmaH paJcavANo manobhavaH / kusumeSuH puSpadhanvA zambarArirananyajaH // 30 // AtmabhU mInaketuzca ratIzo makaradhvajaH / suravarga: hindI - kRSNa ke pitA ke do nAma - vasudeva 1 Anakadundubhi 2 puliGga / hindI -baladeva ke unnIsa nAma haiM - rAma 1 pralambaghna 2 bala -- deva 3 halAyudha 4 balabhadra 5 rauhiNeya 6 balI (balin ) 7 nIlAmbara 8 halI (halin ) 9 revatIramaNa 10 kAmapAla 11 saMkarSaNa 12 kAlindIbhedana 13 sIrapANi 14 musalI ( musalin ) 15 balarAma 1 haladhara 17 tAlAGka 18 acyutAgraja 19 ye sarva puliGga haiM | hindI - kAmadeva ke unnIsa nAma - pradyumna 1 madana 2 mAra 3 kandarpa 4 manmatha 5 smara 6 anaGga 7 darpaka 8 kAma 9 paJcabANa 10 manobhava 11 kusumeSu 12 puSpadhanvA (puSpadhanvat )
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ suravargaH prathamakANDam 14 lakSmA ekAdaza nAmAni ramAlakSmI viSNukAntA padmApadmAlayAstathA // 31 // indirAkamalA zrI mA bhArgavI kamalAsanA / garuDasya ekAdaza nAmAni kRSNasya vAhanastAkSyoM garuDaH pannagAzanaH // 32 // nAgAntako vainatayo garutmAMzca khgeshvrH| pakSirAjo viSNurathaH supaNoM bhogibhojanaH // 33 / / kRSNasya ukaraNa nAmAnizrIpateH pAJcajanyaH syAd zaMkhazcakraM sudarzanam / gadA kaumodaiko khaGgo nandakaH kaustubho maNiH // 34 // 13 zabarAri 14 ananyaja 15 AtmabhU 16 mInaketu 17 ratAMza 18 makaradhvaja 19 ye sarva puliGga haiN| hindI-lakSmI ke gyAraha nAma -ramA 1 lakSmI 2 viSNukAntA 3 padmA 4 pamAlayA 5 indirA 6 kamalA 7 zrI 8 mA 9. bhArgavI 10 kamalAsanA 11 strI0 / / hindI-garur3a ke gyAraha nAma-tArkSya 1, garuDa 2, panna. gAzana 3, nAgAntaka 4, vainateya 5, garutmAn (garutman )6,khage mvara 7, pakSirAja 8, viSNuratha 9, suparNa 10, bhogibhojana 11 ye sarva puliGga haiN| hindI-viSNu ke zaMkha kA eka nAma-pAJcajanya 1 puM0 / (2) cakra kA eka nAma-sudarzana 1 napuM0 / (3) gadA kA ekanAma-kaumodakI 1 strii0| (4) khaGga kA eka nAma-nandaka 1 puM0 / (5) maNi kA eka nAma-kaustubha 1pu0 /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ suravargaH mahAdevasyASTacatvAriMzat namAniatha zambhuH zivaH zUlI zarva Izo mahezvaraH / IzAnaH zaMkarazcandrazekharo girizo mRDaH // 35 // bhUteza IzvaraH khaNDa- parazuH pramathAdhipaH / mRtyuMjayaH pazupatiH kRttivAsAH kapAlabhRt // 36 // ugraH kapardI zrIkaNThaH pinAkI nIlalohitaH / zitikaNTho mahAdevo vAmadeva strilocanaH ||37| tryambako dhUrjaTivyama kezaH smaraharo haraH / gaGgAdharo virUpAkSo bhargazca vRSabhadhvajaH ||38|| bhUtanAtho bhavo bhImo budhnyaH sthANurumApatiH / rudro girizo'STamUrti nIlakaNTho jaTAdharaH // 39 // jaTAjUTaH kapardo'sya 'pinAko'jaMgavaM dhanuH / pArSadAH pramathAH proktAH kailAsaH sthAnamavyayam ||40 prathamakA Dam 1 15 hindI - mahAdeva ke ar3atAlIsa nAma -- zambhu 1, ziva 2 zUlI (zUlin ) 3, zarva 4, Iza 5, mahezvara 6, IzAna 7 zaMkara 8, candrazekhara 9, giriza 10, mRDa 11 bhUteza 12,, Izvara 13 khaNDaparazu 14, pramathAdhipa 15 mRtyuJjaya 16 pazupati 17 kRtivAsA ( kRtivAsas ) 18 kapAlabhRt 19 ugra 20 kapardI ( kapa - rdin 21 zrIkaNTha 22 pinAkI (pinAkin ) 23 nIlohita 24 zitikaNTha 25 mahAdeva 26 vAmadeva 27 trilocana 28 tryambaka 29 dhUrjaTi 30 vyomakeza 31 smarahara 32 hara 33gaGgAghara 34 virUpAkSa 35 bharga 36 vRSabhadhvaja 37 bhUtanAtha 38 bhava - -
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam puravaH pArvatyAH SaiviMzati nAmAni - athA'sya bhAyA rudrANI bhavAnI sarvamaGgalA / gaurI kAtyAyanI kAlo zarvANI caNDikA'mbikA // 41 // mRDAnI pArvatI caNDI zyAmA haimavatIzvarI / umA mAhezvarI tArA bhadrakAlI ca bhairavI // 42 // cAmuNDA girajA durgA satyA''ryA bhuvanezvarI / kArtikeyasya caturdaza nAmAni - athA'sya tanayaH skandaH kArtikeyaH SaDAnanaH // 43 // pArvatInandanaH krauJcadAraNa : zikhivAhanaH / pANmAturo mahAsenaH zarajanmA guho'gnibhUH // 44 // tArakAriH zaktidharaH kumAro'........... gaNezasya trayodazanAmAni ................tha gANAdhipaH / 39 bhIma 40 budhnya 41 sthANu 42 umApati 43 rudra 44 girIza 45 aSTamUrti 46 nIlakaNTha 47 jaTAdhara 48 puN| (1) zivadhanuSa ke do nAma-pinAka 1 puM0 ajagava 2 napuM0 (2) ziva anucara meM pramatha Adi haiM / (3) ziva nivAsa sthAna ko kailAsa kahate haiM / hindI-pArvatI ke chabbIsa nAma haiM-rudrANo 1 bhavAnI 2 sarva maGgalA 3 gaurI 4 kAtyAyanI 5 kAlI 6 zarvANI 7caNDikA8 ambikA 9 mRDAnI 10 pArvatI 11 caNDI 12 zyAmA 13 haimavatI 14 IzvarI 15 umA 16 mAhezvarI 17 tArA 18 bhadra
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam suravarga: vinAyako vighnaharo vighnarAjo gajAnanaH // 45 // heramba ekadantazca lambodara umAtmajaH / dvaimAturo gaNAdhyakSo gaNezo gaNanAyakaH // 46 // agneH SaDaviMzati rnAmAni-- syAdagniranalo vahniH kRSNavamA hutAzanaH // 47 // vaizvAnaro jAtavedA jvalano havyavAhanaH // 47 // tanUnapAdAzrayAzaH pAvakazca dhanaJjayaH kRpITayoniH saptarciH kRzAnuzcAzuzukSaNiH // 48 // vibhAvasuzcitrabhAnu hutabhuga dahanaH shuciH| hiraNyaretAH zukrazca zikhI vAyusakhaH pumAn // 49 kAlI 19 bhairavo 20 cAmuNDA 21 girijA 22 durgA 23 satyA (sato)24 AryA 25 bhuvanezvarI 26 ye sabhI zabda strIliGga haiN| hindI-kArtikeya ke caudaha nAma-skanda 1 kArtikeya 2 SaDAnana 3 pArvatInandana 4 krozcadAraNa 5 zikhivAhana 6 pANmatura 7 mahAsena 8 zarajanmA (zarajanman): guha 10 agnibhU 11 tArakAri 12 zaktidhara 13 kumAra 14 ye sarva puMliGga hai| - hindI-gaNeza ke teraha nAma- gaNAdhipa 1,vinAyaka 2, vighnahara 3, vighnarAja 4, gajAnana 2, heramba 6, ekadanta 7, lambodara 8, umAtmaja 9 dvaimAtura 10, gaNAdhyakSa 11, gaNeza12 gaNanAyaka 13 pu.| hinda-agni ke chabbIsa nAma -agni 1, anala 2, vahni 3,
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ suravarga:2 vaDavAgniprabhRtInAM nAmAni 'aurvo vADavanAmAgniH santApo'gnestu saMjvaraH / * ulkA prazAntajvAlA syAdiGgAlaM dagdhamindhanam // 50 " kI jvAlau dvayoraciH klIve hetiH zikhA striyAm 'dAvo davazva vanyAgniH sphuliGgo'gnikaNastriSu // 51 // 'rakSA bhUtiH striyAM kSAraH pumAn bhasitabhasmanI / yamasya daza namAni prathamakANDam 7 18 pretarAj yamarAT kAlaH kRtAntaH zamano yamaH // 52 // kRSNavarmA (kRSNavartman) 4, hutAzana5, vaizvAnara 6, jAtavedA ( jAtavedas ) 7 jvalana 8 havyavAhana 9 tanUnapAt AzrayAza 11. pAvaka 12, ghanaJjaya 13, kRpITayoni 14, saptArci 12, kRzAnu 16 AzuzukSaNi 97, vibhAvasu 18 citrabhAnu 9, hutabhuk (huta bhuj ) 20. dahana 2, zuci 55, hiraNyaretA (hiraNyaretas ) 23, zukra 24 zikho (zikhin ) 25, vAyusakha 26 ye sarva pu0 / hindI - (1) vaDavAnala ke do nAma aurva 1 vADava 2 pu0 ( 2 ) saMtApa ke do nAma - saMtApa 1 saMjvara 2 puM. (3) ulkAke do nAmaulkA 1 prazAntajvAlA 2 strI0 / (4) koyalA - kolasA kA eka nAma - iGgAla 1napuM0 / (5) agni jvAlA ke pAMca nAma - kIla 1 jvAla 2 pu. napuM., arci (arciS ) 3 napuM heti 4 zikhA 5 strIliGga / ) 6) vanAgni ke tIna nAma - dAba 1 dava 3 vanyAgni 3 puM / (7) agni kaNa ke do nAma-sphuliGga 1, agnikaNa 2 trIliGga / (8) rAkha ke pAMca nAma-rakSA 1 bhUti 2 strI0, kSAra 3 puM0 bhasita 4 bhasma 5 napuMsakaliGga / 10
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 19 dharmarAjo'ntako vaiva- svato daNDadharastathA / rAkSasasya nava nAmAni kravyAstu rAkSaso rAtri - caro rAtrizvaro'supaH // 53 // kravyAdaH kauNapo yAtudhAno rakSo napuMsakaH / varuNasya paJca nAmAni - varuNo'ppatiH pracetAzca pAzI ca yAdasAMpati // 54 // bAyoH saptadazaH, jalayuktayoH ekam, umavAyordve nAmAni - mArutaH pavano vAto mAtarizvA'nilo marut / sadAgati rgandhavaho gandhavAhaH samIraNaH // 55 // samIra Ago vAyu jagatprANaH prabhaJjanaH / nabhasvacchvasanau jhaMjhA * vAtastu prAptavarSaNaH // 56 // prakampanastUgravAto'thA'sau zArIriko yathA / ba suravargaH hindI - yamarAja ke daza nAma- pretarAT (pretarAj) 1, yamarATra ( yamarAjU ) 2 kAla 3, kRtAnta 4, zamana 5, yama 6 dharmarAja 7, antaka 8, vaivasvata 9, daNDadhara 10 puliGga hai / hindI - rAkSasa ke nau nAma - kravyAt 1, rAkSasa 2, rAtricara kravyAda 6, kauNapa 7, yAtudhAna 3, rAtriJcara 4' asupa 5, 8, pu0, rakSasu 9, napuM0 / hindI - varuNa ke pAMca nAma - varuNa 1, appati 2, pracetA ( pracetas ) 3, pAzo ( pAzin ) 4, yAdasAMpati 5 puliGga / hindI - (1) vAyu ke satraha nAma - mAruta 1, pavana 2 vAta 3 mAtarizvA ( mAtarizvan ) 4, anila 5, maruta 6, sadAgati 7,
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam suravargaH prANavAyoH paJca vegasya paJca, zIghrasyaikAdaza, nirantarasya, navanAmAni - ! 20 vyAnaH sarvazarIre'ntaH prANo'pAno gudasthaLe // 57 // samAno nAbhidezesyA, dudAnaH kaNThasaMsthitaH / kla / ve raMstaraH puMsi javo vego rayaH syadaH || 58 || atha zIghramaiMraM kSipraM capalaM satvaraM drutam / tvaritaM laghu tadvatsyA- tUrNamAzva vilambitam // 59 // saMtatA'viratA'zrAnta satatA'nAratA'nizam / nityA'navaratA'nastraM nastrI naiva pumAn kvacit // 60 // gandhavaha 8, gandhavAha 9, samIraNa 10, samIra 11, Azuga 12 vAyu 13, jagatprANa 14, prabhaJjana 15, nabhasvAn ( nabhasvat) 16, zvasana 17 pu0 (2) varSA ke sAtha calate vAyu kA eka nAma - jhaMjhAvAta 1 pu0 (3) ugravAyu ke do nAma - prakampana 1, upavAta 2 puliGga / (1) prANa vAyu ke pAMca meda haiM-vyAna 1 samasta zarIra meM, prANa 2 antaH zarIra meM, apAna 3 guda deza meM samAna 4 nAbhideza meM, udAna 5 kaNThadeza meM sthita hai pu0 / (2) bega ke pAMca nAma - raMha (rahas) 1 tara (tarasa) 2, napuM0 jaba 3, vega 4, raya 5, syada 6, puMliGga / (3) zIghra ke gyAraha nAma - zIghra 1, ara 2 kSipra 3, capala 4, sattvara 5, druta 6, tvarita 7, laghu 8, tUrNa 9, Azu 10, avilaMbita 11 napuM0 / ( 4 ) nirantara ke nau nAma saMtata 1, avirata 2, atrAnta 3, satata 4, anArata 5, aniza
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam suravarga:2 atIzayasya caturdaza nAmAnibharo'tizaya etau dvau puMsyudgAdaM ca nirbharam / / atimAtraM nitAntaM ca gADhavADhadRDhAni ca // 6 // atyarthamativelaM ca bhRzaM tIvramudAhRtam / ekAntamapi zIghrAdi satvenaiva napuMsakam // 62 / / vAtyAyAH paJca nAmAnivAtyA strI vAtulo bAta granthistRNavighUrNakaH / vAtulo hUsvamadhyo'pi kSIrasvAmimataM yathA // 63 // svargavezyAyA dve nAmAniurvazyAdhAdivo vezyA bahutve'psarasaH striyAm / bahutve'psaraso vAdaH prAya Aha pataJjaliH // 64 // .6, nitya 7, anavarata 8 ajasra 9 nityanapuMsaka / hindI-atizaya ke caudaha nAma-bhara 1, atizaya 2 pu0, udgAr3a 3, nirbhara 4, atimAtra 5, nitAnta 6, gADha 7, bADha 8, dRDha 9, atyartha 10,ativela 11, bhRza 12, tIvra 13, ekAnta 14 zIghrAdi asatva meM napusaka haiM, sattva meM tattalliGga hai| hindI-kToriyA vAyu (vavaNDara) ke pAMca nAma-vAtyA 1, strI0 vAtula 2, vAtula 3 (vAtala) vAtagranthi 4, tRvighUrNaka 5, puliGga / hindI-urvazI Adi svarga kI vezyAe~ haiM, inake sAdhAraNa doM nAma-svarvezyA 1, apsaras 2 stro0 apsaras zabda kA prayoga
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam suravarga:2 devagAyakAnAM 'hAhA hU hU' ityAdIni nAmAnigandharvA ye ca hAhAdyAH sarve te devagAyakAH / vizvakarmaNazcatvAri nAmAnivizvakarmA'thavAtvaSTA vizvakRda devavardhakaH // 65 // vimAnasya dve nAradasya dve nAmnI'vimAno'strI nabhoyAnaM nAradaH kalahapriyaH / kinnarasya catvAri nAmAnikinnaroyasturaGgA''syo mayuH kiMpuruSazca saH kuberasyaikAdaza nAmAnikubero yakSarAjaH syAd dhanadazca dhanezvaraH / guhyakezvara paulastyau rAjarAD vizravaH sutaH // 67 // kiM puruSezvara IzAna sakhazca naravAhanaH / bahubacana meM hI hotA hai pataJjali isako prAyovAda mAnate haiN| hindI-devagAyaka gandharvo ke nAma-hAhA hU hU Adi pu0| hindo-vizvakarmA ke cAra nAma-vizvakarmA (vizvakarman) 1, tvaSTA (tvaSTa) 2, vizvakRt 3, devavardhaki 4 pu0 / hindI-(1)vimAna ke do nAma-vimAna 1 astrI0, nabhoyAna 2, napuM0 (2)nArada ke do nAma-nArada 1, kalahapriya 2 pulingg| hindI-kinnara ke cAra nAma-kinnara 1, turaGgAsya 2, mayu 3, kiMpuruSa 4 puliGga / ___ hindI-kubera ke gyAraha nAma-kubera 1, yakSarAja 2, dhanada
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 23 suravarga: kuberasya sthAna purI suta vimAnodhAnAnAmekaikamkailAsaH sthAnamalakApUH suto nalakUbaraH // 68 // vimAnaM puSpakaM caitra rathamudhAnamuttamam / nidhi dve nAmnI, tatprabhedA nava nidhistu zevadhiH puMsi prabhedA nava kiirtitaaH||69|| tathAhi makaraH kharvaH zaMkhaH padmazca kacchapaH / mahApadmo mukundazca kundo nolaH kramAdamI // 7 // iti suravargaH samAptaH ||ath vyomavargaH prArabhyate // -- AkAzasyona viMzati mAniatha vyoma viyada viSNu padaM khaM puSkaraM namaH / antarIkSA'mbarA'nanta gaganAni napuMsake // 1 // astrI vihAya AkAzo'ntarikSa suravarmanI / 3, dhanezvara 4, guhyakezvara 5, paulastya 6, rAjarAda (rAjarAj) 7 vizravasuta 8, kiMpuruSezvara 9, IzAnasakhA 10, naravAhana 11 pu. hindI-kubera kA sthAna-kailAsa pu0, purI-alakA strI0, putra- nalakUbara pu0, vimAna puSpaka punapuM0, udyAna-caitraratha napuMsakaliGga / - hindI-nidhi ke do nAma-nidhi 1 zevadhi 2 pu0 inake nau medo kA nAma-makara 1, kharva 2, zaMkha 3, padma 4, kacchapa 5, mahApadma 6, mukunda 7, kunda 8, nIla 9 puliGga / ||iti suravarga samApta //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayAkANDam 24 myomavana tArApatho dho divo strI meghamAgoM vihAyasaH // 2 // ___ meghasya trayodaza nAmAni - dhArAdharo jaladharo jImUto mudiro'mbubhRt / jalamuga dhUmayonizca vAridazca balAhakaH // 3 // vArivAho ghano megha svabhrameva napuMsakam / meghamAlAyA dve vidyuto'STo nAmAnikAdambinI meghapaGkti vidhatsaudAminI taDit // 4 // hAdinI caJcalA zampA capalA ca kSaNaprabhA / hindI-AkAza ke unnIsa nAma-vyoma (vyoman) 1, viyat 2, viSNupada 3, gva 4, puSkara 5, nabha (nabhas) 6, antarIkSa 7. ambara 8,ananta 9, gagana 10, antarikSa 11 suravartma 12, napuM0, vihAyas 13, AkAza 14, astro0 dyo 15, diva -16, strI0, tArApatha 17, meghamArga 18 vihAyasa 19 puliGga hindI- megha ke teraha nAma-dhArAdhara 1 jaladhara 2, jImata 3, mudira 4, ambubhRt 5, jalabhuk (jalamuc) 6, ghmayoni 7, vArida 8, balAhaka 9 vArivAha 10, dhana 11 megha 12 pu0 abhra 13 npuN0| .. hindI- 1 meghamAlA ke do nAma-kAdambinI 1 meghapaGkti 2, strI0 2 vijalI ke ATha nAma-vidyuta (ta) 1 saudAminI (saudAmi) 2, taDita (ta) 3, hlAdinI 4, caJcalA 5, zampA 6, capalA 7, kSaNaprabhA 8, strIliGga
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam - 25 vyomavaNaH meghadhvanezcatvAri nAmAnimeyadhvanistu rasita-garjitastanitAni ca // 5 // 1 vajraghoSasya dve, 2 ghanajyote Rs 3 kArakAyA dve, 4 durdinasya dve 5 dhArAsaMpAtasya dve 6 ambukaNasya dve, 7 indradhanuSo dve nAmnI vajraghoSaH s thuH syAd dhanajyotiriraM madaH / varSotpalastu karakA meghAcchannaM tu durdinam // 5 // dhArAprapAta AsAraH zIkaro'mbukaNaH pumAn / indradhanuH zakracApe dRzyate vAdalodgame // 7 // antardhAnasya daza, candrasya viMzatiHpuMsyantadhinilayane hyantardhA vyavadhA striyAm / pidhAnamapidhAnaM ca tirodhAnA'pavAraNe // 8 // nikocanA''cchAdane ca candrastvindurnizApatiH / somaH sudhAMzuH zubhrAMzu himAMzu candramA vidhuH // 9 // hindI- meghadhvani ke cAra nAma-meghadhvani 1 puM0, rasita, 2 garjita 3, stanita 4 napuM0 / hindI-(1) vijalo kar3akane ke do nAma-vanaghoSa 1, sphUjethuH 2 pu0 / (2) meghajyoti ke do nAma-ghanajyoti 1 strI0, iraMmada pu0 / (3) vRSTi se jo prastara (ole) paDe usake do nAmavarSotpala 1 pu0, kArakA 2 strI0 / (4) bAdala se chAye hue dina kA eka nAma-durdina 1 napuM0 / (5) mahAvRSTi ke do nAma-dhArAprapAta 2, AsAra2 pu0 / (6) jalakaNa ke do nAma-zIkara1 ambukaNa2 puN0| (7) indradhanuSa ke do nAma-indradhanuS 1 napuM0, zakacApa 2 pulliNg|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 prathamakANDam vyomavarga zazI zazadharaH zItarazmiH kumudabAndhavaH / nakSatrezo mRgAko glau roSadhIzaH kalAnidhiH // 10 // kSapAkara nizAnAthau viMzatiH kevalaM pumAn / sUryacandramaNDalasya dve, candrakiraNAnAM SoDazAMzasyaikam khaNDasya catvArimaNDelaM triSu bimbo'strI SoDazAM'zaH kalA striyAm // 11 // khaNDo'strI zakalebhittaM pusyartho'dha samAMzake / 1 candracandrikAyAH paJca, 2 prasannatAyA dve 3 cihnasya Sada 1 zobhAyAzcatvAri 5 agastyasya catvAri 6 nakSatrasya Sad, 7 mRgaziraso dve hindI-(1) antarghAna ke daza nAma-antarghi1 pu0, antardhA 2. vyavadhA 3 strIliGga nilayana 4, pidhAna 5, apidhAna 6, tirodhAna 7, apavAraNa 8, nikocana 0, AcchAdana 10 napu0 / (2) candramA ke vIsa nAma-candra 1, indu 2, nizApati 3, soma 4, sudhAMzu 5, zubhrAMzu 6, himAMzu , candramA (candramas) 8, vidhu 9, zazI(zazin) 10, zazadhara 11, zItarazmi 12, kumudabAndhava 13, nakSatreza 14, mRgAGka 15, glo 16, oSadhIza 17, kalAnidhi 18, kSapAkara 19, nizAnAtha 20 puMliGga / hindI-(1) sUryacandramaNDala ke do nAma-maNDala 1 triliGga, bimba 2 astrI0 / (2) candramaNDala ke solahaveM bhAga kA nAmakalA 1 strIliGga / (3) khaNDamAtra ke cAra nAma-khaNDa 1, zakala 2, bhitta 3 astro0, argha 4 pu0, sama aMza meM argha napuMsaka / :
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prarthamakANDam vyomavargaH3 cAndrIsyAccandrikA candra kalA jyotsnA ca kaumudI // 12 // prasannatA prasAdaH syAt lAJchanaM lakSmalakSaNam / cihnamaGkaH kalaGkazca catvAryAhu napuMsake // 14 // dhutiH kAntizchavi zobhA suSamA tu mhaadhutiH| agastyo ghaTayonizca. maitrAvaruNa kumbhajau // 14 // uDu nakSatramRkSaM meM tArA strI tArakA na naa| mRgazIrSa mRgazira Aha gopAlitaH striyAm // 15 // 1 buispateH paJca, 2 zukrasya SaT, 3 maGgalasya catvAri, 4 trINi budhasya, 5 trINi zanaiH, rAhoH paJca, 7 sUryatrizanAma'jIvoguruH surAcAryoM vAcaspati bRhaspatI / "bhArgavo bhRgujaH kAvyaH zukro daityaguruH kaviH // 16 // maiGgalo'GgArako bhaumaH kujo bhUmisutastathA / rauhiNeyo budhaH saumyaH zaniH zauriH zanaizvaraH // 17 // (1) candra ko cAMdanI ke pAMca nAma-cAndrI 1, candrikA 2 candrakalA 3,jyotsnA 4, kaumudI 5 strI0 / (2) prasannatA ke do nAma-prasannatA1 strI0, prasAda 2 pu0 / (3) cihna ke cha nAmalAJchana 1, lakSma 2, lakSaNa 3, cihna 4 napuM0, aGka 5, kalaGka 6 pu0 (4) zobhA ke cAra nAma-dyuti1 kAnti2 chavi 3, zobhA 4 strIliGga / (5) agastyaRSi ke cAra nAma-agastya 1, ghaTayoni 2, maitrAvaruNa 3] kumbhaja 4 puliGga / (6) nakSatra ke cha nAma-uDu 1, nakSatra 2, RkSa 3, bha 4 napuMsaka, tArA 5, strI. tArakA 6 strI0 napuMsaka / (7) mRgAzirA ke do nAma- mRgazIrSa1 napuM0, (mRgaziras ) mRgazirA 2 stro0 napuMsaka / -
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 28 vyomavargaH 5 svarbhAnuH saiMhikeyo'pi tamo rAhu vidhuntudaH / sUrya: syAdaryamAsura Adityo bhAskaro raviH // 18 // arko vibhAkarI bhAsvAn prabhAkara divAkarau / mArtaNDo mihiro loka cakSurgrahapatistathA // 19 // uSNarazmizca caNDAMzuH saptAzvaH pUSaNo'pi ca / taraNistapanaH pUSA tamohantA harpatiH // 20 // vivastrAnaMzumAnbhAnu mitro dhumaNi ruSNaguH / hindI - (1) bRhaspati ke pAMca nAma - jIva 1 gurura surAcArya 3, vAcaspati 4, bRhaspati 5 pu0 / (2) zukra ke cha nAma - bhArgava 1, bhRguja 2, kAvya 3, zukra 4, daivyaguru 5, kavi 6 pu0 / (3) maGgala ke pAMca nAma - maGgala 1, aGgAraka 2, bhauma 3, kuja 4, bhUmisuta 5, pu0 (4) budha ke tIna nAma - rauhiNeya 1, budha 2, saumya 3 pu0 / (5) zani ke tIna nAma - zani 1, sauri 2, zanaizvara 3, pu0 / (6) rAhu ke pAMca nAma - svarbhAnu 1, saiMhikeya 2, tama (tamas ) 3, rAhu 4, vidhuntud 5 pu0 / (7) sUrya ke tIsa nAma - sUrya 1 arthamA (aryaman) 2, sUra 3, Aditya 4, bhAskara 5, ravi 6 arka 7 vibhAkara 8 bhAsvAn (bhAsvan) 9 prabhAkara 10 divAkara 11, mArtaNDa 12 mihira 13 lokacakSu (lokacakSuSa) 14 prahapati 15 uSNarazmi 16 caNDAMzu 17 saptAzva 18 pUSaNa 19 taraNi 20 tapana 21 pUtrA (pUSan ) 22 tamohantA (tamohantR) 23 aharpati 24 vivasvAn 25 aMzumAn 26 bhAnu 27 mitra 28 ghumaNi 29 uSNagu 30 puMliGga /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 29 vyomavargaH 3 1 sUrya tejomaNDalasya dve 2 sUryasya pArzvacarA aSTAdaza 3. sUryapatnyAdve 4 udayasya dve 5 astakAlasya dve 6 sa rathezvatvAri peridhiH pariveSastu sUryamaNDalataH pare || 21 // rave pArzvacarAnityaM mATharAdhA udAhRtAH / sUryapriyA tu chAyAsyAt samasta udayodgamau // 22 // astaMgate'rthe'stamaina tathA'stamayanaM dvayam / anUruraruNaH sUra-sUtazca garuDA'grajaH ||23|| 1 sUrya kiraNAnAmekAdaza 2 prabhAyA ekAdaza 3 Atapasya trINi 5 ISaduSNasya catvAri 5 atyuSNasya trINi 6 mRgatRSNayA dve 7 rAzayo dvAdaza mayUkhAM'zvatrakiraNA gabhasti ghRNi razmayaH / bhAnuH karo marIcistu dvayoH syAd dIdhitiH striyAm ||24| bhA bhA : prabhArucistviharugU dIptayazca dyutibhchaviH // zocirociramUklIbe prakAzo dyota AtapaH // 25 // hindI - (1) sUrya ke cAroM ora golAkAra tejomaNDala ke do nAma - paridhi 1 pariveSa 2 pu0 / (2) sUrya ke pArzvacara aThAraha haiM - mAThara 1 piGgala 2 daNDa 3 rAjA 4 zrotha 5 svara 6 dvArika 7 kalmASa 8 pakSI 9 jAtRkAra 10 ku 11 apaka 12 piTGga 13 gaja 14 daNDauM 15 puruSa 16 kiza 17 uraka 18 pu0 / (3) sUryapatnI ke do nAma - sUryapriyA 1 chAyA (sUryA) 2 strI0 / ( 8 ) udaya ke do nAma-udaya 1 udgama2 pu / ( 5 ) astakAla ke do nAma - astamana 1 vyastamayana 2 pu0 / (6) sUrya sArathI ke cAra nAma - anUru 1 aruNa, 2 sUrasuta 3 garuDAgraja 4 puliGga
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam vyomavargaH3 kavoSNaM koNamandoSNe kaduSNa triSu tadvati / tathA tIkSNaM kharaM tigmaM mRgatRSNA marIcikA // 26 // *meSo vRSazca mithunaM karka siMhazca kanyakA / tulA ca vRzciko dhanvI makaraH kumbha mInakau // 27 // 1 rAzInAmudayasyaikam, 2 himasya sapta, 3 himasamUhasya dve, 4 guNe napuMsakaM zotaM tadvadarthA; sapta 5 dizAyAH paJca 6 catasRSu dikSu pratyekadizoM dvadve nAmnI 7 dizyaM triliGgam / rAzInAmudayo legnaM dvAdaza syuH kramAdamI / avazyAyastuSAra zca nIhArastuhinaM himam // 28 // (1)sya kiraNa ke gyAraha nAma-mayUkha 1 aMzu 2 ana (una) 3 kiraNa 4 gabhasti 5 ghRNi 6 razmi 7 bhAnu 8 kara 9 pu0 marIci 10 puM0 strI0 dIdhiti 11 strI0 / (2) prabhA ke gyAraha nAma- bhA bhAs 2 prabhA 3 ruci 4 viha (viSU ) 5 ruda (ruSa) 6 dIpti 7 dhuti 8 chavi 9 strI0 roci (rociSa) 10 zoci (zociS ) 11 npuNsk| (3) Atapa ke tIna nAma-prakAza 1 dyota 2 Atapa 3 pu0 (4) ISat uSNa ke cAra nAma-kavoSNa 1 koSNa 2 mandoSNa 3 kaduSNa 4 triliGga / (5) ati uSNa ke tona nAma-tIkSNa 1 khara 2 tigma 3 napuM0 / (6) mRgatRSNA ke do nAma-mRgatRSNA 1 marIcikA 2 stro0 (7) rAzi ke bAraha nAma-meSa 1 vRSabha 2 pu0 mithuna 3 napuM0 karka 4 siMha 5 pu0 kanyA 6 tulA 7 stro0 vRzcika 3 8 dhanvI (dhanvin) 9 makara 10 kumbha 11 mIna 12 puliGga /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 31 vyomavargaH 3 prAleyaM mihikA vA'pi himAnI himasaMcayaH / zItaM guNe tadarthA ye suSImaH ziziro jaDaH // 29 // tuSAra zItalau zIta himau talliGga vAcakAH / striyAM dikhart kASThA haridAzA'tha tadbhidAH ||30| pazcimAdi pratIcI syA, davAcI dakSiNA matA / pUrvAprAcyuttarodIcI zadizya tu digbhave triSu // 31 // pUrve bhavatu prAcIna marvAcInaM tataH param / arvAcIna mudIcInaM bhavArthe sarva eva te // 32 // hindI - (1) rAzi ke udaya kA eka nAma - lagna 1 napuM / (2) hima ke sAta nAma - avazyAya 1 tuSAra 2, nIhAra 3 pu0, tuhina 4 hima 5 prAya 6 napuM0 mihikA 7 strI0 / ( 3 ) hima samUha ke do nAma - himAnI 1 strI0, himasaMcaya 2 puM0 / ( 4 ) guNabAcaka zota napuMsaka hai isa artha meM Ane vAle sAta nAmasuSIma 1 zizIra 2 jaDa 3, tuSAra 4 zItala 5 zIta 6 hima 7 ye anyaliGga haiM / (5) dizA ke pAMca nAma - diza (dizA) 1, kakubh 2, kASThA 3 harit 4 AzA 5 stro0 / (6) pratyeka dizA ke do do nAma-pazcima dizA ke pazcimA 1 pratIcI 2 dakSiNa dizA ke - avAcI 1 dakSiNA 2 pUrvadizA ke prAcI 1 pUrvA 2 uttara dizA ke - uttarA 1 udocI 2 strI0 / (7) pahale yA pUrva meM jo huA ho vaha prAcIna hai, abhI 2 yA poche jo ho usako arvAcIna kahate haiM; samudra ke dakSiNa tIra kI 'arvAcIna' aura uttara tIra bhava kI 'udIcana' * saMjJA hai triliGga /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 prathamakANDam vyomavargaH 1 aSTau tiryagdizAM patayaH aSTa, 2 ryAdayo'STau pUrvAdidizAM kramazograhAH, 3dizormadhyasyaikam 4 maNDalasya dve 5vidizo dve tiryagdizAM tu pataya indro'gniryama naitau varuNo vAyu yakSezA vIzAnazca yathAkramam // 33 // "sUryaH zukra: kujorAhuH zanizcandro budho guruH / aSTAvate kramAjJayAH pUrvAdInAM dizAM grahAH // 34 // antarAlaM dizormadhyaM cakraMvAlaM hi maNDalam / vidika striyAM dizomadhye'padizaM klIba mabyayam // 35 vyomavargaH samAptaH ||ath samaya vargaH prArabhyate // samayasya paJca 2 tithe Rs 3 divasasya paJca 4 prabhAtasya paJca 5 sandhAkAlasya paJca 6 ekaM dinAghantamadhyAnAm hindI-tiryadizAoM meM pratyeka dizA ke adhipati ke ATha nAma-indra 1 agni 2 yama 3 nairRta 4 varuNa 5 vAyu 6 rakSeza 7 IzAna 8 puliGga / (2) pUrva Adi dizA grahoM ke ATha nAma-sUrya 1 zukra 2 kuja 3 rAhu 4 zani candra 6 budha 7 guru 8 / (3) do do dizAoM ke madhya kA eka nAma-antarAla 1 napuM0 vAla 1 maDala 2 napusaka / 4 maNDala ke do nAmacakravAla 1 maMDala2 napuMsaka (5) do dizAoM ke madhya meM jo dizA hai usake do nAma-vidik 1 strI. apadiza 2 napuMsaka / // iti vyomavarga samApta //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam samayavargaH4 -atha samayavargaH prArabhyate(1) samayasya paJca 2 tithe 3 divasasya paJca 4 prabhAtasya paJca 5 saMndhAkAlasya paJca 6 ekaM dinAdyantamadhyAnAm samayaH kAladiSTau cA'nehA ca kSaNa ucyate / patiH pratipatstrItve tadAdhAstithayo yAH // 1 // divaso vAsaro ghastraH puMsi klIbe dinAhanI // prabhAto'hamukha kalyaM pratyUSa USa ityapi // 2 // sAyaM sandhyA dinAntazca sAyaH pitR prasUrapi / tridhA vibhakta divase pUrvAhnaH prathamastataH // 3 // 1 dvAdaza rAtreH 2 dve andhakArarAtreH 3 ekaM jyotsnAvad rAtreH 4 ekaM dinadvayamadhyagatarAtreH 5 ekaM rAtrisamUhasya 6 dverAtri prArambhasya 7 dve rAtri madhyasya 8 dve praharasya 9 eka parvasandheH hindI-(1) samaya ke pAMca nAma samaya 1 kAla 2 diSTa 3 anehA (anehas ) 4 kSaNa 5 pu0 / (2) pratipat (pratipadA) / tithi ke do nAma-pakSati 1 pratipat strI0 / iso ko Adi lekara kRSNa zukla pakSo meM pandraha 2 tithiyA~ AtI hai tithi pu0 strI0 / (3) dina ke pAMca nAma-divasa 1 vAsara 2 ghana 3 pu0 dina 4 ahan 5 npu0| (4) prabhAta ke pAMca nAma-prabhAta 1 pu0 , aharmukha 2 kalya 3 napuM0 pratyUSa 4 USa 5 pu0 (pratyUSas uSas npuN0)| (4) saMdhyAkAla ke pAMca nAma-sandhyA 1 strI0 dinAnta 2 pitR 3 prasu : pu0 sAya 5 pu. napuM0 / dina ke Adi anta madhya kA eka nAma-pUrvAhna aparAha madhyAhna pu0, trisandhya napuM0 strI0 /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 34 samayavargaH4 madhyAhoH hyaparAhno'nta stri sandhyI na pumAnbhavet / zarvarI kSaNadA rAtri striyAmA ca kSapA nizA // 4 // tamasvinI vibhAvaya yAminI rajanI tamI / fratfeat afmanA'pi tAmasI timire'dhike // 5 // candrasya kalayA yuktA rAtri jyotsnI nigadyate / pUrvAssgAmidinAbhyAM yA yuktA sA parkSiNI nizA // gaNaraitraM nizAbahUvyaH pradoSaiH kSaNadAmukham / a~dherAtrau nizIthaH syAd yAmastu praharaH samau // 7 // kaH parvasaindhiH pratipat paJcadazyoryadantaram / hindI - 1 rAtri ke bAraha nAma - zarvarI 1 kSaNadA 2 rAtra 3 triyAmA 4 kSapA 5 nizA 6 tamasvinI 7 vibhAvarI 8 rajanI 9 yAminI 10 tamo 11 nizIthinI 12 strI0 / (2) aMdherI rAtrI ke do nAma-tamisrA 1 tAmasI 2 strI0 / (3) candrayukta rAtri kA eka nAma - jyotsnI 1 strI0 / ( 4 ) vartamAna AgAmI dina ke bIca rAtri kA eka nAma-pakSiNI 1 strI0 / (5) rAtri samUha kA eka nAma - gaNarAtra 1 napuM0 / ( 6 ) rAtrI prArambha ke do nAma - pradoSa 1 pu. kSaNadAmukha 2 napuM. (7) rAtri madhya ke do nAma ardharAtra 1 nizItha 2 pu. / (8) prahara ke do nAma -yAma 1 prahara 2 pu0 / (9) parvayugma kA eka nAma parvasandhi 1 puliGga /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 35 samayavarga:5 1 pUrNimAyAH trINi / tatra pUrNe nizAkare rAkAH, 2 ekaH, sAnumatyAH,3 darzasya catvAri, 4ekaM sinIvAlyAH, 5ekaM kuhAH, 6 ve pakSAntasya, 7 ve grahaNasya 8 paJcAsskAzAdizvagnivikArasya, 9 eka samuccayitasUryacandrayoH 10 ekam ucchavAsaniH zvAsayoH rAkA ca pUrNimA paurNa-mAsI pUrNe nizAkare // 8 // kalayA hIyamAne tu candra sAnumatiH smRtA / sUryendoH saGgamo darzo'mAvasyA'pyamAmasI // 9 // amAvAsyA sinIvAlI dRSTenduH kalayA kuhaH / naSTenduH kRSNazukleSu pakSAntaH paJcadazyapi // 10 // uparAgo graho rAhu praste candraravAvapi / ajanyamItirutpAto vanyutpAta upaahitH||11|| syAtAM sahoktau candrAko puSpevantau nacA'nyathA / ucchavAsena ca nizvAse naikaina proNa ucyate // 1 // hindI-(1) pUrNimA ke tIna nAma-rAkA 1, pUrNimA 2, paurNamAsI 3 vaha hai jaba pUrNa candra ho strI0 / (2) hona candra kA eka nAma-sAnumatI 1 strI0 jaba kalAhIna candra ho / (3 darza ke cAra nAma-darza 1 pu0, amAvasyA 2, amAmasI 3 amAvAsyA 4 strI0 / (4) kalA yukta amAvasa kA eka nAma-'sinIvAlI' 1 strI. (5) kalAhIna amAvasakA eka nAma-kuhU 1 strA0 / (6) pakSAnta ke do nAma-pakSAnta 1 pu0, paMcadazI 2 strI0 / (7) grahaNa ke do nAma- uparAga 1 graha 2 pu0, / (8) AkAzAdi meM agnivikAra ke pAMca nAma-ajanya 1 napuM0, Iti 2 stro.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam samayavarga: 1 ekaM saptaprANAnAm, 2 eka saptastokAnAm, ekaM saptasatati lavAnAm, 4 ekaM trizad muhUrtAnAm, 5 eka paMcadazAhorAtrANAm, 6 ekamekaM pakSayoH, 7 emamekaM dvayordvayormArgAdi mAsayoH, 8 ekam RtutrayANAm 9ekam ayanayoH, 10 dve samarAtreH, 11 ekaM puSpayukta paurNamAsyAH saptaprANe bhavetstokaH saptastokai laMbI lvaiH| sapta saptati saMkhyAvAn muhUrtastrizatA punaH // 13 // muhUrtezca divArAtri stAbhyAM ca daza paMcabhiH / pAH zuklo'tha kRSNazca tAbhyAM mAsaH prkiirtitH||14|| dvAbhyAM mArgAdi mAsAbhyA mRtustairayanaM tribhiH / dakSiNodaggatArkasya hyayane dve tu vatsaraH // 15 // viSuvaM viSuvad yatra samArAtri divA samam / puSyeNa saMyutA paurNa-mAso pauSI" tayA yutaH // 16 // utpAta 3 vahnayutpAta 4, upAhita 5 pu0 / (9) candrasUrya kA sAtha meM eka nAma-puSpavanta 1 pu0 / (10) ucchavAsaniHzvAsa, kA eka nAma-prANa 1 pu0 / hindI-(1) sAta prANo kA eka nAma-'stoka' 1 pu0 / (2) sAta stoko kA eka nAma-'lava 1 pu0| (3) satahattara lavoM kA eka mAma-'muhUrta' pu0| (4) tIsa muhUrtoM se 'divA rAtri' divA avyaya, rAtri strI / (5) pandraha dina rAtri kA eka 'pakSa' pu0, zukla vA kRSNa / (6) do pakSo kA eka mAsa pu0 / (7) do do mArgAdi mAsoM kA eka Rtu pu0 / (8) tIna RtuoM kA eka
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 prathamakANDam samayavargaH4 1 ekaM poSyA parItasya, 2 ekaM tattada nakSatra yuktAnAm, 3 SaT nAma mArgasya, 4 dve poSamAsasya 5Dhe mAghasya 6 dve kAlgunasya 7 trINi caitrasya 8 trINi vaizAkhasya 9 dve jyeSThasya 10 dve bhASADhasya 11 trINi zrAvaNasya 12 catvAri bhAdrasya pauSo mAghAdeyo'pyevaM tttnnksstryogtH| AgrahAyaNikomArgo'grayaNaM cA''grahAyaNaH // 17 // mArgazIrSaH sahAH pauSe taiSo mAghe tapA iti / phAlgunastu tapasyaH syAt caitre tu caitriko madhuH // 18 // vazIkho mAdhavo rAdho jyeSTha zukraH zuciH pumAn / ASADhaH zrAvaNo mAso nabhAH zrAvaNiko mataH // 19 // syu narbhasyo bhAdrapado bhAdraH prauSThapado'pi ca / 'ayana' napuM0 / (9) do ayanoM kA eka 'saMvatsara' pu0 / (10) samarAtri ke do nAma- viSuvaM 1 viSuvat 2 napuM0 / (12) puSyayukta paurNamAsI kA eka nAma-pauSI strii0| hindo-(1) pauSo yukta kA eka nAma-pauSa 1 pu0 / (2)una una nakSatroM ke yoga se eka nAma-mAghAdi pu0 / (3) mArgazIrSa ke cha nAma-AgrahAyaNika 1 mArga 2 AgrAhayaNa 3 mArgazIrSa 4 sahas 5 (zabdArNava ke anusAra 'saha' bhI pu0) aprayaNa 6 napuM0 / (4) pauSa ke do nAma-pauSa 1 taiSa 2 pu0 / (5) mAyake do nAma-mAgha 1 tapas 2 pu0 / (6) phAlguna ke do nAmaphAlguna 1 tapasya 2 pu0 / (7) caitra ke tIna nAma- caitra 1 caitrika 2 madhu 3 pu0 / / (8) vaizAkha ke tIna nAma-vaizAkha 1
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 38 samayavargaH 4 1 dve azvinasya 2 trINi kArtikasya 3 ekaikaM hemanta zizi rayoH 4 dve vasannasya 5 catvAri jyeSThASADhayo 6 dve varSataH zrAvaNaH bhAdrayoH 7 ekaM azvinakArtikayoH, 8 SaT saMvatsarasya 9 paJca pralayasya azvinA'zvayujau tulyau bahuloja tu kArtike // 20 // hemanta ziziro na strI vasante surabhI samau / grISmo nidAgha uSNazca tapaH, bhAvRT striyAM smRtA // 21 // bhUmni varSA: ratnAtve tavo'mI prakIrtitAH / hAryano'bdo vatsarazca saMvatsara ime'striyAm // 22 // zarat striyAM samAcaiva kalpa ebhiH pravartate / saMvataH pralayaH kalpaH kSayaH kalpAnta ucyate // 23 // kAlo'vasarpiNI nAmotsarpiNI sAgarasya yaH / koTInAM koTayastAsAM viMzatyA sa samApyate // 24 // paDarAH pUrvakAlasya viparItAH parasyate / kAlacakramidaM loko dvAdazaite vivartate // 25 // mAdhava 2 rAdha 3 pu0 / ( 9 ) jyeSTha ke do nAma - jyeSTha 1 zukra 2 pu 0 / (10) ASADha ke do nAma - zuci - 1 ASADha 2 pu0 / (11) zrAvaNa ke tIna nAma - zrAvaNa 1 nabhas 2 zrAvaNika 3 pu0 / (12) bhAdrapada ke cAra nAma - nabhasya 1 bhAdrapada 2 bhAdra 3 proSThapada 4 pulliMga | hindo - (1) Azvina ke do nAma - Azvina 1 azvayuja 2. pu0 / (2) kArtika ke tIna nAma - bAhula 1 Urja 2 kArtika 3
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 39 samayavargaH 4 1 pApasya nAma ekAdaza 2 paMca dharmasya 3 Anandasya ekAdaza 4 kalyANamAtrasya dvAdaza 5 dravyavAci puNyAdi triliGgam 6 paJca nAmAni prazaMsAvAcakasya 7 ekaM zubhAvaha vidheH 8 ekaM yauvanAdeH 9 dve mAyAyAH pApe pakSaM pumAn pApmA kalmaSaM kilbiSaM ca tat / kaluSaM duritaM cA'gha meno jina duSkRte // 26 // syAvRSaH sukRtaM zreyaH puNyaM dharmastu na striyAm / pramodA''modaharSA syuH pramadA''nandasaMmadAH // 27 // mutprItIstaH striyAM klIve zAtaM zarma sukhe api / kalyANaM maGgalaM bhadraM zubhaM khaH zreyasaM zivam // 28 // kuzalaM bhavukaM bhavyaM kSemaM bhavikamastriyAm / pu0 / (3) eka eka nAma-hemanta, zizira pu0 napuM0 / (4) vasanta ke do nAma-vasanta 1 surabhi 2 pu0 / (5) jyeSTha aSADha ke cAra nAma-grISma 1 nidAgha 2 uSNa 3 pu0 / tapasU 4 napuM0 (6) zrAvaNa bhAdrapada ke do nAma-prAvRSa 1 varSA 2 strI0 / (7) jina Rtu meM sasya kA pAka le vaha Azvina kArtika ke eka nAma-zarat strI0 / (8) saMvatsara ke cha nAma-hAyana 1 abda 2 vatsara 3 saMvatsara 4 astrI0 zarat 5 samA 6 strii0| (9) pralaya ke pAMca nAma-saMvattaM 1 pralaya 2 kalpa 3 kalpAnta 4 kSaya 5 pu0 / daza koDA koDI sAgara kI eka utsarpiNI, daza koDAkoDI sAgara kI eka avasarpiNI hotI hai vIsa koDA koDI sAgara kA eka kAlacakra hotA hai|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 40 samayavarga: 4 zastaM ca triSu dravye cet puNyaM pApaM sukhAdikam // 29 // mataillikA prakANDaM ca tallajo-ddhau macarcikA / prazaMsAvacanAnyetA nyayastu sazubho vidhiH // 30 // yauvanAdi ravasthAsyA tpradhAnaM prakRtiH smRtAH / hindI-(1) pApa ke gyAraha nAma-pApa 1 kalmaSa 3 kilviSa 4 kaluSa 5 durita 6 agha 7 enas 8 vRjina 9 duSkRta 10 astra.. pApman 11pu0 (2) dharma ke pAMva nAma-vRSa 1puM0 sukRta 2 zreyas 3 puNya 4 dharma 5 astrI0 (3) Ananda ke gyAraha nAma-pramoda 1 Amoda 2 harSa 3 pramada 4 Ananda 5 sanmada 6 pu0 mut 7 prIti 8 strI0 zAta 9 zarma 10 sukha 11 napuM0 / (4) kalyANa mAtra ke bAraha nAma-kalyANa 1 maGgala 2 bhadra 3 zubha 4 zvaH zreyasa (zvovasIyasam) 5 ziva 6 kuzala 7 bhAvuka 8 bhavya 9 bhavika 10 kSema 11 zasta12 astrii0| (5) dravyavAcI ke tIna nAma-puNya 1 pApa 2 sukhAdi 3 triliGga / (6) prazaMsAvacana ke pAMca nAma-matallikA 1 macarcikA 2 strI0 prakANDa 3 napuM0 pu0 tallaja 4 udgha 5 pu0 (matallikAdi niyata liGga hai) (7) zubhAvaha vidhi kA eka nAma-aya 1 pu0| (8) yauvamAdi kA eka nAma-avasthA1 strI0 / (9) prakRti ke do nAmapradhAna 1 napuM0 prakRti 2 strI0 /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 41 samayavargaH . 1 trINi AtmanaH, 2 trINi guNAnAm, 3 Sad bhAgyasya 4 dve mUla kAraNasya, 5 kAraNasya trINi, 6 SaD nAmAni janmanaH 7 padanAmAni prANinaH, 8 sapta nAmAni manasaH kSetrajJa puruSAvAtmA tamaH sattvaM rajoguNAH // 31 // bhAgyaM diSTaM bhAgadheyaM daivaM strI niyati vidhiH / syAnnidAnaM mUlabIjaM heturnA bojakAraNe // 32 // utpattau jananaM janma janurjani samudbhavau / zarIrI cetanaH prANI janturjIvI ca janmini // 33 // hRdayaM mAnasaM cittaM hRnmanaH svAnta cetasI / uktaM koSavidAyattanmayApyatra prakIrtitaH // 34 // // iti samayavargaH samAptaH // hindI-(1) AtmA ke tIna nAma-kSetrajJa 1, puruSa 2, AtmA 3 pu0 / (2) guNa ke tIna nAma-tamas 1, sattva 2, rajas 3 napuM0 / (3) bhAgya ke cha nAma-bhAgya 1, diSTa 2, bhAgadheya 3, daiva 4 napuM0, niyati 5, strI0, vidhi0 6 pu. (4) mukhyakAraNa ke do nAma-nidAna 1mUlabIja 2napuM0 / (5) kAraNa ke tIna nAma-hetu 1 pu0, bIja 2, kAraNa 3 napuM0 / (6) janma ke cha nAma-utpatti 1, janana 2, janman 3 napuM0 (janma adanta astrI0) januS 4 napuM0, jani 5 strI0 samudbhava 6 pu0 / (7) zarIrI ke cha nAma-zarIrin 1, cetana 2, prANin 3, jantu 4, jovin 5, janmin 6 pu0 / (8) mana ke sAta nAma--hRdaya 1, mAnasa 2, citta 3, hRt 4, manasU 5, svAnta 6cetas 7 napuM0 / / ||smyvrg samApta //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha mativargaH prArabhyate // 1 buddheH saptanAmAni 2 buddhezva cattvAro medAH, 3 manovyApArasyaikam, 4 dhAraNAvatI buddheH ekam 5 tarkasya trINi, 6 vicArasyaikam 7 sandehasya trINi, 8 dve samAdhAnasya 9 " , bhAvanAyAstrINi metirdhIdhiSaNAbuddhiH zemuSI cetanA'pi ca / manISau - tpattikI jJeyA tato vainayikI matA // 1 // karmajA sA tRtIyA tu caturthI pAriNAmikI / manasaH karmasaGkalpo medhA tu dhAraNA dhiyaH ||2 // disdhyAharaUhastu vicAre ca vicAraNA / saMzaya vicikitsA strI sandehaH puMsi kIrtitaH // 3 // avadhAnaM samAdhAnaM dvayamuktaM napuMsake / vimerzo bhAvanA caiva vAsanApi nigadyate // 4 // hindI - ( 1 ) buddhi ke sAta nAma-mati 1, ghI 2, viSaNA 3 buddhi 4 zemuSI 5, cetanA 6, manISA 7 strI0 / (2) buddhi ke cAra bhedoM kA nAma - autpattikI 1, vainayikI 2, karmajA 3. pAriNAmikI 4 strI0 / (3) manovyApAra kA eka nAma - saMkalpa nAma - medhA 1 adhyAhAra 350 150 / ( 4 ) dhAraNA rakhane vAlI buddhi kA eka strI0 / (5) tarka ke tIna nAma - tarka 1, Uha 2, (6) vicAra kA eka nAma - vicAraNA 1 strI0 / ( 7 ) sandeha ke tIna nAma - saMzaya 1, sandeha pu0, vicikitsA 3 strI0 / (8) samAdhAna ke do nAma - avadhAna 1 samAdhAna 2 napuM0 / (9) bhAvanA ke tIna nAma-vimarza 1 pu0, bhAvanA 2, vAsanA 3 strI0 /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam - mativarga:4 1 asat zAstrinaH ekam , 2 dve nizcayasya, 3 dve siddhAntasya, 4 ekaM drohacintanasya, 5 trINi bhramarasya, catvAri svokArasya, 7 ekaM mokSabuddheH, 8 ekaM laukikakalAyAH, 9 mokSa syASTau 10, paJcarasAH 11 idriyANAM viSayAH paJca 12 paJca karNAdIni indriyANi-- miyAdRSTirasacchAstrI nirNayo nizcayaH pumAn / ubhau siddhAnta rAddhAntau dveSohi dvohacintanam // 5 // atad vastuni tajjJAne bhrAntirmithyAmati bhrmH| aMgIkAre'bhyupagamaH svIkAraH svIkRtistathA // 6 // mokSabuddhirbhavejjJAnaM vijJAnaM zilpazAstratA / puMsi mokSopavargazca striyAM muktinapuMsake // 7 // nirvANA'mRtakaivalya zreyo niHzreyasAnyapi / tiktaH kaTuH kaSAyo'mlo madhurazca rasA ime // 8 // zabdAdhAviSayAH paJca karNAdInIndriyANyimau / hindI-(1) sat zAstra ko nahIM mAnane vAle kA eka nAmamithyAdRSTi 1 pu0 / (2) nizcaya ke do nAma-nirNaya 1, nizcaya 2 pu0 / (3) siddhAnta ke do nAma-siddhAnta 1 rAddhAnta 2pu.| (4) drohacintana kA eka nAma-dveSa 1 pu0 / (5) bhrAnti ke tIna nAma-bhrAnti 1 mithyAmati 2 strI0, bhrama 3pu0 / (6) svIkAra ke cAra nAma-aMgIkAra 1, abhyupagama 2 svIkAra 3 pu0, svIkRti 4 strI0 / (7) mokSa meM buddhi ko rakhane kA eka nAma-jJAna 1 napuM0 / (8) laukika kalA kA eka nAma-vijJAna 1 napuM0 / (9) mokSa ke ATha nAma-mokSa 1, apavarga 2 pu0, mukti 3 strI0
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 prathamakANDam mativargaH 5 . 1 dve gharSaNotthamandhasya, 2 dve iSTagandhasya, 3 ve durgandhasya, 4 ekaM mAMsagandhasya, 5 ekAdaza zuklavarNasya, 6 dve kapotavarNasya, 7 dve dhUsaravarNasya 8 saptanAmAni kRSNavarNasya, 9 dve pItavarNasya, 10 trINi haritavarNasya gandhau parimalA''modau madanotthamanoharau // 9 // iSTagandhastu surabhiH sugandhirapi gIyate / durgandhau pUtigandhastu vistraM ca mAMsagandhake // 10 // atha zuklo'vadAtazca zubhrazca dhavala: sitH| zveto gauro'valakSAzcA'rjuna pANDarapANDavaH // 11 // kApotastu kapotAbhaH svalpapItastu dhuusrH| kAlekRSNA'sitazyAma niilshyaamlmeckaaH||12|| hAridraH pIta AkhyAtaH pAlAze harito harit / nirvANa 4, amRta 5, kaivalya 6, zreyas 7, niHzreyasa 8 npuN0| (10) rasa ke pAMca nAma-tikta 1, kaTu 2, kaSAya 3 amla 4, madhura 5 pu0 / (11) indriya ke viSaya ke pAMca nAma-zabda 1 pu0 rUpa 2 napuM0, gandha 3, rasa 4 sparza 5 pu0 / (12) vahI karNa Adi pAMca indriyAM hai| hindI-(1) gharSaNa se utpanna gaMdha ke do nAma-parimala 1, mAmoda 2 pu0 / (2) iSTa gaMdha ke do nAma-surabhi 1 sugandhi 2 pu0 / (3) durgandha ke do nAma-durgandha 1, pUtigandha 2 pu0 / (4) mAMsa ke gaMdha kA eka nAma-visa 1 npuN0| (5) zukla varNa ke gyAraha nAma-zukla 1, avadAta 2 zubhra 3 dhavala 4 sita 5, -
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam mativarga:5 1 trINi raktavarNasya, 2 ekaM raktazvetasya, 3 ekaM pItaratasya 4 bAlasandhyAprabhasyai kam 5 kapilavarNasya SaTra, 6 kRSNalohitAbhyAM saMgatasya dve, 7 nAnAvarNavataH paJca, 8 vizeSya naghnAH 9 guNasyaikam rekte lohita zoNau tu zvetarakte ca pATalaH // 13 // pijaraH pItarakto yo bAlasandhyA prabho'ruNaH / pizaGga piGga kapila kaDArAH kadru piGgalau // 14 // kRSNalohita varNe tu pumAMsau dhumra dhUmalau / karbure citrakirmIra kalmASa zavalA triSu // 15 // guNi liGgA ime proktA guNAH puMsi tu kevalam / // iti mativargaH samAptaH / / zveta 6. gaura 7, avalakSa 8, arjuna 9, pANDara 10, pANDu 11 pu0 / (6) kapotavarNa ke do nAma-kapotAbha 1 kApota 2 pu0 / (7) dhUsaravarNa ke do nAma-svalpapIta 1, dhUsara 2 pu0 / (8) kRSNa varNa ke sAta nAma-kAla 1, kRSNa 2 (ziti) asita 3 zyAma 4 nIla 5, zyAmala 6 mecaka 7 pu0 / (9) pItavarNa ke do nAma-hAridra 1 pIta 2 pu0 (10) haritavarNa ke tIna nAma-palAza 1 harita 2 harit 3 pu0| hindI-(1) rakta varNa ke tIna nAma-rakta 1 lohita 2 zoNa 3 pu0| (2) zveta rakta kA eka nAma-pATala 1 pu0 / . (3) pIta rakta kA eka nAma-picara 1 pu0 / (4) bAlasandhyA sadRzavarNa kA eka nAma-aruNa 1 pu0 / (5) kapila varNa ke cha:
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prathamakANDam 46 - // 00 // atha vANIvargaH prArabhyate // 00 // -- 1 vANyAH sapta, 2 trINi Agamasya, 3 catvAri vacanasya, 4 trINi kriyAyAH 5 ekaM subantatiGgantacayasya, 6 dva vedasya, 7 dve trayyAH, 8 SaDvedAGgAni 9 dve praNavasya atha vANI vargaH prArabhyate vANIvargaH 6 vANIgIrbhAratI bhASA brAhmI vAkU ca sarasvatI / Agamo vAkyamAptAnAM sUtraM zAstra pracakSate // 1 // lapitaM bhASitaM loke vacanaM vaca ucyate / kRtiH kriyA prayatnazca vAkyaM tu suptiGAM cayaH // 2 // Rk striyAM sAmayajuSI zrutirvedAstrayastrayo / zikSakalpo vyAkaraNaM niruktaM chanda jyotiSI // 3 // SaDaGgAni tu vedasya "OMkAraH praNavaH smRtaH / 87 nAma - pizaGga 1 piMga 2, kapila 3, kaDAra 4, kadra 5, pizaGga 6 pu0 / (6) kRSNalohita varNa ke do nAma - dhUmra 1 dhUmala 2 pu0 / (7) nAnAvarNa vAle ke pAMca nAma-karbura 1 citra 2, kimara 3, kalmASa 4, zavala 5 pu0 / (8) ye vizeSya nighna haiN| (9) guNa kA eka nAma - guNa 1 pu . / // mativargasamApta // hindI - (1) vANI ke sAta nAma-vANI 1, gir 2, bhArato 3, bhASA 4, brAhmI 5, vAcU 6 sarasvatI 7 ye saba strI0 / (2) Agama ke tIna nAma -Agama 1 pu0, sUtra 2, zAstra 3 napuM0 / (3) vacana ke cAra nAma - lapita 1 bhASita 2 vacana 3 vacas 4 napuM0 / (4) kriyA ke tIna nAma-kRti 1 kriyA 2 strI0, prayatna
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 47 vANIvargaH 6 1 trINi svarasya 2 dve itihAsasya 3 dve tarkasya, 4 dve mImAMsAyAH 5 catvAri dharmagranthasya, 6 paJcalakSaNaM purANam, 7 caturdazavidyA bhavanti, 9 aGgAni ekAdaza trayaH svarA udAttAdyA itihAsaH purAtanam ||4|| AnvIkSikI tarkavidyA mImAMsA tu vicAraNA / purANaM dharmazAstrANi smRtayo dharmasaMhitA // 5 // sargazca pratisargazca vaMzo manvantarANi ca / bhUmyAdezcaiva saMsthAnaM purANaM paJcalakSaNam // 6 // SaDaGgAni caturvedA mImAMsA''nvIkSikI tathA / purANaM dharmazAstraM ca vidyA etAzcaturdaza ||7| AcArAdyAgamA ekAdazAGgAni jinoditAH / 3 pu0 / (5) subantatigantoM ke caya ko 'vAkya' kahate haiM / (6) veda ke do nAma - zruti 1 strI0, veda 2 pu0 / (7) trayo ke do nAma - traya 1 pu0, trayI 2 strI0 / yaha Rk yajuS sAman rUpa hai RkU strI, yajuS sAman napuM0 / (8) veda ke cha aGga hai unake nAma - zikSA 1 strI0, kalpa 2 pu0, vyAkaraNa 3, nirukta, 4 chandas (chanda) 5' jyotiSa 6 napuM0 / (9) praNava ke do nAmaU~kAra 1 praNava 02 pu0 / hindI - - ( 1 ) svara ke tIna bheda - udAtta 1 anudAtta 2 svarita 3 pu0 / (2) itihAsa ke do nAma - itihAsa 1 pu0, purAtana 2 napuM0 / ( 3 ) tarkavidyA ke do nAma - AnvIkSikI? tarka vidyA 2 strI0 / (4) mImAMsA ke do nAma - mImAMsA 1, vicAraNA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam vANIvarga: upAGgAni dvAdaza, 2 mulAni catvAri, 3 chedAni catvAri ekamAvazyakam 5 ete dvAtriMzad Agana, 6 etA api caturdazA vidyA bhavati 48 aupapAtikamArabhya dvAdazopAGgakAni ca // 8 // catvAri mUlasUtrANi chedAnyapi tathaiva ca / antyamavazyakaM prAktaM dvAtriMzette prakIrttitAH // 9 // AkAzagAminI vidyA parakAyApravezinI / rUpAntarakarI nAmnI caturthI stambhanI matA // 10 // mohinI paJcamI SaSThI svargasiddhikarI khalu / raupyasiddhikaro khyAtA rasasiddhikarI tathA // 11 // damanI navamI jJeyA syAd vazIkaraNI kramAt / bhUtadamanI ca nAga damanI dvAdazI matA // 12 // 2 strI0 / 5 laukika dharmagrantha ke cAra nAma- purANa 1 dharmazAstra 2 napuM0, smRti 3, dharmasaMhitA 4 strI0 / 6) purANa ke pAMca lakSaNa -- sarga 1, pratisarga 2 vaMza 3 pu0, manvantara 4 bhUmyAdi saMsthAna 5 napuM0 / (7) caturdazavidyA ke nAma - vedAGga 6 napuM0, veda pu0, mImAMsA 11, AnvIkSikI 12 strI0, purANa 13. 4 dharmazAstra 14 napuM0 / (8) gyAraha aGga ke nAma - AcArAGga 1,, sUtrakRtAGga 2, sthAnAGga 3, samavAyAGga 4, bhagavatyaGga 5, jJAtAdharmakathAGga 6, upAsakadazAGga 7 antakRtadazAGga 8, anu .ttaropapAtikadazAGga 9, praznavyAkaraNa 10, vipAkazruta 11 napuM0 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANIvagaH 6 sarvasampatrI cAntyA zivadAkhyA caturdazI / lokalokottarAH siddhA vidyAzcaitA caturdaza // 13 // prathamakANDam 1 kathAyA dve nAmno 2 satyakathAyA ekam 3 gUDhArthasya ekam 4 dve samasyAyAH 5 dve saMgrahasya 6 catvAri vArtAyAH 7 dve lokapravAdasya 8 paJca nAmnaH 9 ekam anekakara [kAhvAnasya 10dve bhUmikAyAH 11 dve vivAdasya 12 zapathasyaikam prabandhakalpanAyAntu kathA sAsskhyAyikA yadi / satyArthenopalavdhA syAd gUDhArthe tu prahelikA // 14 // candra * hindI - (1) bAraha upAta ke nAma - aupapAtika : 1, rAjapraznIya 2, jIvAbhigama 3, prajJApanA 4, jambUdropaprajJapti 5, prajJapti 6 sUryaprajJapti 7, niriyAvalikA 8 kalpAvartasikA 9 puSpikA 10, puSpacUlikA 11, vRSNidazA 12 ye bArahahuve / (2) mUlasUtra ke cAra nAma-nandI 1, uttarAdhyayana 2, dazavai kAlika 3, anuyogadvAra 4 / (3) chedasUtra ke cAra nAma - nizItha 1, bRhatkalpa 2, vyavahAra 3, dazAzrutaskandha 4 / ( 4 ) antima sUtra - Avazyaka 1 | ye battIsa Agama AcArAGga se lekara Avazyaka paryanta pramANabhUta upalabdha hai / ina battIsa AgamoM ke sAtha sUtrazabda jor3ane para napuMsaka liGga hote haiM / (6) ye bhI caudaha vidyAeM haiM unake nAma - AkAzagAminI 1, parakAyapravezinI 2, rUpAntarakarI 3, stambhinI 4, mohinI 5, svarNasiddhi 6, raupya - siddhi 7, rasasiddhi 8, ripudamano 9, vazIkaraNa 10 bhUnadamanI 11, nAgadamanI 12, sarvasaMpatkarI 13 zivadAyinI 14 strI0 / 4
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANIvargaH 6 samAsArthA samasyoktA saMgrahastu samAhRtiH / vArtA pravRtti vRttAnta udanto'tha janazrutiH ||15|| kiMvadantI bhavetsatyA vA'satyA nirNayo nahi / Akhyaissa abhidhAnaM ca nAmadheyaM ca nAma ca // 16 // bahukartRkamAddAnaM saMhetiratha bhUmikA / upodghAto viruddhArthI vivAdaH zapaithaH punaH // 17 // prathamakANDam " " 1 trINi praznasya 2 dve uttarasya, 3 dve ghoSaNAyAH, 4 catvAri stuteH 5 dve dviruke, 6 nindAyAH saptanAmAni 7 ekaM nAma parokSanindAyAH, 8 ekaM dhvanivikArasya 9 catvAri kaThArasya, 10 ekaM saMbhASaNasya, 11 ekaM nAma arthahIna vacanasya hindI -- ( 1 ) kathA ke do nAma - prabandhakalpanA 1 kathA 2strI0 / (2) satya kathA kA eka nAma - AkhyAyikA 1 strI0 / (3) gUDhArtha kA eka nAma - prahelikA (pravahnikA) 1 tro0 / ( 4 ) samasyA ke do nAma samAsArthA 1 samasyA 2 strI0 / (5) saMgraha ke do nAma saMgraha 1 puM, samAhRta 2 strI0 / (6) vArtA ke cAra nAma-vArtA 1 pravRtti 2 strI, vRttAnta 3 udanta 4 pu0 / (7) loka pravAda ke do nAma - janazruti 1 kiMvadantI 2 tro0 / (8) nAma ke pAMca nAmaAkhyA 1 AhvA 2 strI0 abhidhAna 3 nAmadheya : nAma 5 napuM0 / (9) aneka janoM dvArA AhnAna kA eka nAma - saMhUti 1 sro0 / (10) bhUmikA ke do nAma bhUmikA 1 khI0 upodghAta 2 pu0 / (11) vivAda ke do nAma viruddhArtha 1 vivAda 2 pu0 / (12) saugaMda kA eka nAma - zapatha 1 pu0 / -
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam vANIvargaH 6 pratijJAvacane proktaH zAstravidbhiH pumAnayam / / pRcchA prazno'nuyogazca prativAkyottare same // 18 // ghoSaNoccaistu ghoSo yaH stutiH stotraM stvonutiH| bhAneDita dviruktaM ca punaH punarudAhRtam // 19 // parokSe nindanaM loke pRSThamAsaM napuMsakam / kutsA jugupsAnindA strI parivAdA'pavAdavat // 20 // AkSepo garhaNAyAM syAt kAkuH strI vikRti va'ne / kaiThinaM ca kaThoraM ca karkazaM paruSaM vacaH // 21 // syAtsambhASaNamAlApaH pralApo'narthabhASaNam / hindI-(1) prazna ke tIna nAma-pRcchA 1 strI0, prazna 2, anuyoga 3 pu0 / (2) uttara ke do nAma-prativAkya 1, uttara napuM0 / (3) ghoSaNA ke do nAma-ghoSaNA 1 strI0, ghoSa 2 pu0 / (4) stuti ke cAra nAma-stuti 1 nuti 2 strI0 / stotra 3 napuM0 stava 4 pu0 / (5) duvArA kathana ke do nAma-mAneDita 1, dviruta 2 napuM0 / (6) parokSa meM nindA kA eka nAma-pRSThamAMsa 1 napuM0 / (7) nindA ke sAta nAma-kutsA 1, jugupsA 2, nindA 3, garhaNA 4 strI0 parIvAda 5 apavAda 6, AkSepa 7 pu0 / (8) dhvani vikAra kA eka nAma-kAku 1 stro0 / 9) kaThora ke cAra nAma-kaThina 1,kaThora 2, karkaza 3, paruSa 4 napuM0 / 10 sambhApaNakA eka nAma-AlApa 1 puM0 / (11) arthazanya vacana kA eka nAma-pralApa 1 puM0 /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 52 vANIvargaH6 1 eka mithyAvacanasya 2 dve vilApasya 3 dve mithyAstuteH, 4 ekam alikhitasaMdezasya 5 ekaM priyasatyavacanasya, 6 ekaM hRdayagrAhi vacanasya, 7. dve anucitavacanasya, 8 ekaM ratisaMbhASaNavacanasya 9 dve asabhyazabdasya 10 dve matyaviruddhasya 11 Ni satyasya 12 caturdazazabdaparyAyAH mithyAvAgapalApaH syAd vilApaH paridevanam // 22 // mithyAstutau caTuzcATu vAcika vacasAhRtam / sUnRte syAt priyaM satyaM saGgata hRdayaMgamam // 23 // avaktavyamavAcyaM syA daNitaM ratikUjitam / grAmyemazlIlavacanaM vitathaM tvanRtaM vacaH // 24 // "RtaM tathyaM ca satye syAbauna nisvAnanisvanAH / svaH svAnaH svanonAdo ninAdaninadau dhvaniH // 25 // AravA'rAvasaMrAva virAvAH syUzcaturdaza / / hindI-1 mithyAvacana kA eka nAma-apalApa (1) niva puM0 / 2 vilApa ke do nAma-vilApa 1 pu0, paridevana 2 napuM0 / (3) cAlAkI ke do nAma-cATu 1 caTu 2strI0 / (4) alikhitasandeza kA eka nAma-vAcika 1 napuM0 / (5) priya satya kA eka nAmasUnRta 1 npuN0| (6) hRdayagrAhI vacana kA eka nAma-saMgata (Adeya) napuM0 / (7) anucitavacana ke do nAma-avaktavya 1 avAcya 2 npuN| (8) rati saMbhASaNa kA eka nAma-bhaNita (maNita) 1 npuN0| (9) asabhya zabda ke do nAma-grAmya 1 azlIla 2 napuM0 (10) satyaviruddha vacana ke do nAma-vitatha 1 anRta 2 napuM0 / (11)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vANIvargaH 6 prathamakANDam 1 dve bahubhiH kRtasya mahAdhvaneH 2 dve pratidhvaneH 3 SaT bhUSaNadhvane 4 vINAdhvanau prakaNAdayaH 5 dve gAnasya 6 ekaM vivakSitArthabodhakavAkyasya kolAhalaH kalakalaH pratizrut strI pratidhvanau // 26 // ziJjitaM kANa nikANa kaNa kaNana nikaNam / bhUSaNAnAM dhvanau cApi vINAyAH praNAdayaH // 27 // gItagAne vivakSArthabodhe cAsslApaiko bhavet / / / iti vANIvargaH samAptaH // // atha nRtyavargaH prArabhyate // nATecaM tu naTanaM nRtyaM tANDavaM nartanaM ca yat / nATayaM tauryatrikaM nRtyagItavAdyatrayaM tvidam // 1 // 53 satya ke tIna nAma Rta 1 tathya 2 satya 3 napuM0 / (12) zabda paryAya ke caudaha nAma-dhvAna 1 nisvAna 2 nisvana 3 (rava) 4 svAna 5 svana 6 nAda 7 ninAda 8 ninada 9 dhvani 10 Arava 11 Arova 12 saMrAva 13 virAva 14 pu0 / - hindI - (1) eka samaya meM bahutoM se kiye gaye zabda ke do nAma - kolAhala 1 kalakala 2 pu0 / (2) pratidhvani ke do nAma - pratizrut 1 strI0 pratidhvani 2 napuM0 / (3) AbhUSaNa zabda ke cha nAma ziJjIta 1 kANa 2 nikkANa 3 kaNa 4 kvaNana 5 nikaNa 6 napuM / ( 4 ) vINAdhvani ke nAma-prakaNa Adi mopasargaka upakaNAdi puM0 / (5) gAna ke do nAma-gIta 1 gAna 2 napuM0 / (6) vaktA ke saGketArtha vAcaka zabda kA eka nAma AlApaka 1 puM0 / // 00 // vANIvarga samApta || 6 ||
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ nRtyavargaH 7 prathamakANDam / raGgaH sthAnaM tu nATyasya pUrvaraGga upakramaH / niSAda RSabhazcaiva gAndhAraH SaDjamadhyamau // 2 // dhaivataH paJcamaH sapta svarAstantrI gatA ime / bharatAdimate rogAH SaT SaDeSAM ca vallabhAH || 3|| ekaikasya ca SaTtriMzad rAgiNyo guNitAzca SaT / hindolakauzikau rAgau, rAgo bhairavadIpakau // 4 // zrIrAgo megharAgazca rAgaH SaT nAmataH kramAt / 54 hindI - ( 1 ) nRtya ke pAMca nAma-nATya 1, naTana 2 nRtya 3, tANDava 4, nartana 5 napuM0 / (2) nATya ke do nAma (nRtya gItavAdya rUpa) tauryatrika 1 nATya 2 napuM0 / ( 3 ) nRtyasthAna kA eka nAma - raGga 1 pu0 / (4) nATaka ke prArambha meM stuti pATha karane vAlA kA eka nAma - Upakrama 1 pu0 / (5) tantrIsvaroM ke sAta nAma - niSAda 1 RSabha 2 gAndhAra 3 SaDja 4 madhyama 5 dhaivata 6 paJcama 7 pu0 / ( 6 ) bharata Adi gAyanAcArya ke mata se rAga cha hote haiM unake nAma - hindola 1, kauzika 2 bharava 3dIpaka 4 zrIrAga 5 megharAga 6 pu0 / (7) pratyeka rAga ke cha cha rAgiNiyAM vallabhAeM hai jaise- bhairava rAgakI dhAnasI 1 mAlasI 2 rAmakIrI 3 siMbuDA 4 AzAvarI 5 bhairavI 6 strI0 / mallArarAga kI velAvarI 1 puravI 2 kAnaDA 3 mAdhavI 4 koDA 5 kedArikA 6 strI0 / zrIrAga ko gaurI 1 kaumArikA 2 gAndhArI 3 subhagA 4 vairAgI 5 veliyArI 6 tro0 / dIpaka rAga ko-lalitA 1 paJcamI 2 tor3I 3 paTamaJjarI 4 vibhASA 5 guMjarI 6 strI0 /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam nRtyavargaH 7 kecinmAlavamallArau zrIrAgazca vasantakaH // 5 // hindolazcApi karnATa iti rAgAn pracakSate / uccastAro'tha gambhIre mandraH syAnmadhure'sphuTe // 6 // kala stasmin kale sUkSme kAlI svara Iryate / ekatAlastu gItasya sAmastye layavAdhayoH // 7 // vipazcI vallakI vINA saptabhiH privaadinii| tantrImi dhi vINAdi tataM syAnmurajAdikam // 8 // AnaddhaM suSiraM veNuH kAMsyaghaNTAdika dhanam / vAdya vAditratodyAni caturNA nAma gIyate // 9 // hindola rAga kI dIpikA 1 dezakArI 2 mAyUrI 3 pAhiDI 4 morahADI 5 varADI 6 strI0 / kauzika rAga kI kAmodA 1 rAmakelI 2 bhUpAlI 3 nATikA 4 gaDA 5 kalyANI 6 strI0 / hindI-(1) kitaneka gAyanAcAryoM ke mata se cha rAga haiM unake nAma-mAlava 1, mallAra 2 zrIrAga 3 vasanta 4 hindola 5 karnATa 6 / (2) uccasvara ko 'tAra' kahate haiM pu0 / (3) gambhIra svara ko 'mandra' kahate haiM pu0 / (4) moThe aura sphuTa svara ko 'kala' kahate haiM pu0 / (5) mIThA aura asphuTa sUkSma kala ko 'kAkalI' kahate haiM strI0 / (6) jisa gAnA meM gItavAdyalaya samAnarUpa se saMcArita ho use 'ekatAla' kahate haiM pu0 / (7) vINA ke tIna nAma-vipazcI 1 vallakI 2 voNA 3 strI0 / (8) sAtatAra vAlI vINA ko 'parivAdino' kahate haiM strI0 (9) vAcavINAdiko 'tata' kahate haiM napuM0 / muraja Adi ko 'Anaddha' kahate.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ nRtyavargaH 7 AGgeyA''liGgayordhvakA bhedA mRdeGgo murajaH smRtaH / naikaH paTosstrI syAtkadAcitpuM napuMsakam // 10 // DhakkAstriyAM pumAn DholaH strIbherI puMsi dundubhiH / jharjharo' vAdyabhedaH syAda DamarurmaDDa DiNDimau // 11 // laya: sAmye bhrakuMsazca bhrUkuMsazca bhrakuMsakaH / 7 nartakaH puruSaH strINAM veSadhArI rasA nava // 12 // | zRGgAraM karuNA hAsyA'dbhutaraudrabhayAnakAH / bIbhatsa vIra jantAzca zaGgAraH zucirujjvalaH // 13 // prathamakANDam 56 hai napuM0 / (11) veNu ko 'suSira' ghaNTA adi ko 'dhana' kahate haiM napuM ke tIna nAma - vAdha 1, vAditra 2, todha 3 napuM0 / hindI -- (1) catuvidha C vAdyoM ke tIna nAma -AGgaya 1, AliGgaya 2, Urdhvaka 3 pu0 / (2) mRdaGga ke do nAma- mRdaGga 1, muraja 2 pu0 / (3) paTaha ke do nAma - Anaka 1, paTaha 2 astrI0 / ( 4 ) utsavavAdya ke cAra nAma-DhakkA 1 bherI 2 strI0 Dhola 3, dundubhi 4 pu0 / (5) ye cAra bAgha bheda hai unake nAma - zarjhara 1, Damaru 2 maDDu 3 DiNDima 4 pu0 / (6) gItavAdya pAdAdinyAsa aura kriyAkAla ke samatA ko 'laya' kahate hai pu0 / (7) strIveSadhArI nAcane vAle puruSa ke tIna nAma - kuMsa 1, bhrUkuMsa 2 kuMsaka 3 pu0 / (8) rasa ke nau nAma - zRGgAra 1, hAsya 2, adbhuta 3. raudra 4, bhayAnaka 5, vobhatsa 6, vIra 7, zAnta 8 karuNA 9 bI0 / (9) guhAra ke tIna nAma - zRGgAra, zuci 2, ujjvala 3 pu0 / kahate haiM napu N0 / 12 kAMsya / (13) ina cAroM vAjoM *
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prathamakANDam nRtyavarga:7 anukrozA'nukampA ca kAruNyaM karuNA kRpA / dayA cA'pyatha hAsyaM ca haso hAso'tha vismayaH // 14 adbhatA''zcarya citrANi raudramugraM bhayAnake / bhISaNaM dAruNaM bhISmaM bhImaM ghoraM bhayaGkaram // 15 // bhairavaM ca pratibhayaM triSvete syuzcaturdaza / trAsA''taGko bhayaM bhoti (strI klobaM tu sAdhvasam / / mano vikAre vaikRtyaM vikRtaM vikRtiH striyAm / garve mAnA'bhimAnA'haGkArAdarpamadau smayaH // 17 // apailepastiraskAro'nAdarazcA'vamAnanA / apamAnaH paribhava stathA'vajJA'valehanA // 18 // hindI-(1) karuNA ke cha nAma-anukroza 1 pu0 kAruNya 2 napuM0, anukampA 3, karuNA 4, kRpA 5 dayA 6 strI0 / (2) hAsya ke tIna nAma-hAsya 1 napuM0 hasa 2, hAsa 3 pu. / (3) adbhuta ke cAra nAma-vismaya 1 pu0, adabhuta 2, Azcarya 3, citra 4 / (4) raudra ke do nAma-raudra 1, ugra 2 / (5) bhayAnaka ke no nAma-bhayAnaka 1, bhISaNa 2 dAruNa 3, bhISma 4, bhIma 5, ghora 6 bhayaGkara 7, bhairava 8, pratibhaya 9 ye caudaha triliGga hai (6) bhaya ke pAMca nAma-bhaya 1 napuM0. bhIti 2, bhI 3 strI0, trAsa 4 sAdhvasa 5 astrI0 / (7) manovikAra ke tIna nAmavaikRtya 1, vikRta 2 napuM0, vikRti 3 strI0 / (8) ahaGkAra ke sAta nAma-garva 1, mAna 2, abhimAna 3, ahaGkAra 4 darpa 5, mada 6, smaya 7 pu0 /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam nRtyavargaH 7 hRIstu vrIDA trapAlajjA saivA'nyasmAdapatrapA / titikSAyAM kSamAkSAnti rabhidhyA tu paraspRhA // 19 // IrSA tvIya titikSAsyA dasUyA'lIkaduSaNam / dveSa vairo virodhe'tha zoko manyuH striyAM tu zuk // 20 // pazcAttApo'nutApaH syAcchIlaM tu carite'male / krodhe'marSastathA koSo roSo ruT kRdhU striyAmubhe // 21 // 58 hindI - ( 1 ) anAdara ke ATha nAma- avalepa 1, tiraskAra 2, anAdara 3 apamAna 4 pagbhiva 5 pu .. avamAnanA 6, avajJA 7 avalehanA strI0 / (2) lajjA ke cAra nAma- hI 1, vrIDA 2 lajjA 3, trapA 4 strI0 / ( 3 ) pitA Adike Age lajjA kA eka nAma - apatrapA 1 strI / ( 4 ) kSamA ke tIna nAma - titikSA' 1 kSamA 2 kSAnti 3 tro0 / (5) paradravyecchA kA eka nAmaabhidhyA 1 strI0 / ( 6 ) para unnati nahIM sahane ke tIna nAmaIrSA 1, irSyA 2 atitikSA 3 strI0 / (7) mithyAdoSAropaNa kA eka nAma - asUyA 1 strI0 / (8) vaira ke tona nAma - dveSa 1 pu .. vaira napuM 2 virodha 3 puM0 / (9) zoka ke tIna nAma-zoka 1 manyu 2 puM. (manyu zabda dainya Rtu krotha bodhakanAnArtha haiM), zuc 3 strI. / (10) pazcAttApa ke do nAma - pazcAttApa 1, anutApa 2 pu0 / (11) amala (vimala ) caritra ko 'zIla' kahate haiM puM0 / (12) krodha ke cha nAma - krodha 1, amarSa 2 kopa 3, roSa. 4. pu0, ruS 5 krudha 6 strI0 /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam puMsi premI tathA snehaH prema hArde tu na dvayoH / citta vibhrAnti runmAdaH syAdAdhirmanaso vyathA ||22|| kAme tarSo'bhilASazcA'tyabhilASastu lAlasA / vAJchA spRcchAkAMkSehA lipsA doho manorathaH // 23 tRr3athotkalikotkaNThAssdhyAnaM tUtkaNThyA smRtiH / dambho vyAja chalaM chadma kaitavaM kapaTo'striyAm // 24 // nikRti: kusRtizcApi zaThatAyAM tu kecana / kutukaM kautukaM citraM kautUhala kutUhale // 25 // utsAho'dhyavasAyaH syAtpramAdo'navadhAnatA / svede' gharmo nidAghazcAvaihitthA''kAragopane // 26 // hindo - ( 1 ) prema ke cAra nAma - premana 1 sneha 2 pu0 preman 3 hArda 4 napuM0 / ( 2 ) cittabhrAnti ko 'unmAda' kahate haiM pu0 / (3) mana ke vyathA ko 'Adhi' kahate pu0 haiM / (4) kAma ke tIna nAma - kAma 1 varSa 2 abhilASa 3 puM0 / (5) ati abhilASA ko 'lAlasA' kahate haiM tro0 / (6) vAJchA ke nau nAma - vAJchA 1spRhA 2, icchA 3 AkAMkSA (kAMkSA ) 4, IhA 5, lipsA 6, tRS 7 strI0, doha 8, manoratha 9 pu0 / (7) utkaNThA ke do nAma utkalikA 1 utkaNThA 2 strI0 / (8) utkaNThA ke sAtha smRti ko 'AdhyAna' kahate haiM napuM. / ( 9 ) kapaTa ke nava nAma - dambha 1, vyAja 2 chala 3, chadma 4, kaitava 5, kapaTa 6 astrI0, nikRti7 kusRti 8, zaThatA 9 strI / (10) kutuhala ke pAMca nAma - kutuka 1, kautuka 2 citra 3, kautuhala 4 kutUhala 5 napuM0 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prathamakANDam 60 nRtyadharga:7 mRcchayAM kazmalaM mohaH kalpAntaH pralayo mtH| saMvegazcaiva nirvedo vairAgyaM tu napuMsakam // 27 // krardanaM rodane jammA jammA jambhazca jambhaNe / svAH svapnazca nidrAyAM zayanaM ca nigadyate // 28 // asamyaktvaM visaMvAdaM" same skhalanariGgaNe / tandrI tandrA pramIlA syAd bhrukuTi bhrakuTI same // 29 // kaimpo vepathu rudarSe tu kSaNo maha utsavaH / svabhAve prakRtiH strIsyA nisargaH puMsyudAhRtaH // 30 // santuSTasya ca gurvAde kRpAdRSTiH prasannatA / // iti nRtyavargaH samAptaH // 7 // hindI-(1) utsAha ke do nAma-utsAha 1, adhyavasAya 2 puM0 / (2) pramAda ke do nAma-pramAda 1 puM0, anavadhAnatA 2strI. (3) pasInA ke tIna nAma-sveda 1, dharma 2 nidAgha 3 puM0 / AkAragopana ke do nAma-avahitthA 1 strI. AkAragopana 2 napuM. (5) mUrchA ke tIna nAma-mUrchA 1 strI9 kazmala 2 napuM0 moha 3 pu0| (6) pralaya ko kalpAnta kahate haiN| (7) vairAgya ke tIna nAma-saMvega 1, nirveda 2 pu0 vairAgya 3 napuM0 / (8) rodana ke do nAma-krandana 1 rodana 2 napuM9 / (9) jambhAI ke cAra nAmajammA 1, jumbhA 2 strI0, jRmbha 3 pu0, jambhaNa 4 napuM0 / (10) nidrA ke cAra nAma--- svApa 1, svapna 2, pu0 zayana 3 napuM0, nidrA 4 strI0 / asamyaktva ko 'visaMvAda' kahate hai pu0 / picchila (kardama) bhUmi se chichalane ke do nAma-skhalana 1, riGgaNa 2 napu0 /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prathamakANDam nRtyavargaH 7 ||ath pAtAlavargaH prArabhyate // 0 // pAtAlasyAdadho loko balisa rasAtalam / bilaM tu suSiraM klIbaM kuharaM vivaraM smRtam // 1 // roka chidraM randhramatha zvabhre gartA''vaTAvubhau / dhvAnte tamisraM timira mandhakAro'striyAM tamaH // 2 // alpe dhvAnte'vatamasaM ghore'ndhataimasaM tathA / sarpastu bhujago vyAlo dvijihvo'hiH sarIsRpaH // 3 // cakSuHzravAH phaNI kAkodaro bhogI bhujaMgamaH / pannagaH kuNDalI cakrI bhujaMgaH pavanAzanaH // 4 // // nRtyavarga samApta // - hindI-(1) tandrA ke tIna nAma-tandrI 1 tandrA 2 pramIlA 3 strI0 / (2) bhrakuTi ke do nAma--bhRkuTi bhrakuTi 2 strI0 / 3 kampa ke da naHma-kampa 1 bepathu 2 pu0 / (4) utsava ke pAMca nAma-urSe 1 kSaNa 2 muha 3 utsava 4 uddhava 5 pu0 / (5) svabhAva ke tIna nAma-svabhAva 1 nisarga 2 pu0, prakRti 4 strI0 (6) prasannatA ko 'kRpAdRSTi' kahate haiM stro0 / . hindI-(1) pAtAla ke cAra nAma---pAtAla napuM0 adholoka 2 pu0' valisadma 3, rasAtala 4napuM0 / bila ke sAta nAma bila 1, suSira 2, kuhara 3, vivara 4, roka 5, chidra, 6, randhra 7 napuM / (3) khaDDhe ke tIna nAma--zvabhra 1, garta, 2, avaTa 3 pu0 / (4) sAmAnya andhakAra ke pAMca nAma --dhvAnta 2, tamisra 2, timira 3, samas 4 napuM0, andhakAra 5 bhabI0 / (5)
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam dara azIviSo dvirasano lelihAnazca jihnagaH / vileyo dantazuko gUDhapadurago'pi ca // 5 // gokarNaH kaJcukI kumbhI - naso viSadharastathA / kAdraveyAstu nAgAsyuH zeSo'nantastadIzvaraH // 6 // ti litsagonasau tulyau sarparAjastu vAsukiH alagada darAdhAro'jaigaro vAhasaH zayuH // 7 // syAd ghoNo nirviSaH sarpa stulyauMdhameNadhAvanau / rAjIlo DuNDubho mAlu- dhAno mAtula pannagaH // 8 // patAlavarga: alpa andhakAra kA eka nAma andhakAra kA eka nAma avalamasa 1 napuM0 / (6) ghora- andhatamasa 1 napuM0 / (7) sarpa ke aTThAIsa nAma sarpa 1 bhujaga 2 vyAla 3 dvijihna 4 ahi 5 sarIsRpa 5 cakSuHzravas 7 phaNin 8, kAkodara 9 bhogin 10 bhujaMgama 11 pannaga 12 kuNDalin 13 cakrin 14 bhujaMga 15 pavanAzana 16, hindI - AzIviSa 17, dviresana 18, lelihAna, 19 jihnaga 20, bilezaya 21, dantazUka 22 gUDhapAda, 23, uraga 24, gokarNa 25, kaJcukin, 26, kumbhInasa 27, viSadhara 28, (hari) pu0 / (1) phaNA aura pUMchavAle narAkAra sarpoM ke do nAma - kAdraveya 1 nAga 2 pu0 / (2) nAgasvAmI ke do nAma - zeSa 1 ananta 2 pu0 / (3) sarpa vizeSa ke do nAma- tilitsa 1 gonasa 2 pu0 / (4) nAgarAja ke do nAma sarparAja, vAsuki 2 pu0 / (5) jalasthAyI sarpa ke do nAma - alagarda 1, darAdhAra 2 50 / ( 3 )
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam patAlavarga: zarIramasya bhogaHsyAd daMSTrA tvAzI: phnnaasphttaa| virSe tu garalakSveDo viSabhedA ime'striyAm // 9 // halAhalaH kAlakUTaH kAkolazca pradIpanaH / zauklikeyobrahmaputro vatsanAbhazca dAradaH // 10 // kaJcukaH syAttu nirmoka AhiyaM syAt triliGgakam / vyAlagrAhI jAGguliko viSevaidyA''hi tuNDa kau // 11 // narako nirayaH kizca nArako durgatiH striyAm / tatprabhedAstu taipano mahArauravarauravo // 12 // ajagara ke tIna nAma-ajagare 1, vAhasa 2, zayu 3 pu0 / (7) nirviSa sarpajAti vAloM meM eka jAti kA nAma-'ghoNa pu0 / (8) dU re jAti ke do nAma- dharmaNa 1 dhAvana 2 pu0 / (1) nirviSa dvimukha sarpo ke do nAma-rAjIla 1 DuNDubha 2 pu0 / (10) citra sarpa ke do nAma-mAludhAna 1, mAtulapannaga 2 pu0 / hindI-(1) sarpa ke zarIra kA eka nAma-'bhoga' pu0 / (2) soM ke tAla meM dAta hotA hai unake do nAma-daMSTrA 1, AzI 2 (aziS) strI., ina dAMtoM se kATane para koI nahIM jItA hai / (3) sarpaphaNA ke do nAma-phaNA 1 sphaTA 2 strI0 / (4) viSa ke tIna nAma-viSa 1, garala 2 napuM, zveDa 3 pu0 viSa ke 8 bheda unake 8 nAma-halAhala (hAlAhala) kAlakUTa 2, kAkola 3, pradIpana 4, brahmaputra 5, zauklikeya 6, dArada 7, vatsanAbha 8 pu. (6)sarpa se nikale hue tvacA ke do nAma-kaJcuka 1 nirmIka 2 pu0| (7) sarpa ke maGgapratyaGga vikAroM ko 'mAhiya' kahate hai bilina / (8) sarpa ke
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam pAtAlavarga: kAlasUtraM ca saGghAto'vIci jIvAstu nArekAH / sindhuvaitaraNI pretA yAtanA ghoravedanA // 13 // kaeNSTaM prasUti duHkha mAbhIlaM kRcchramityapi / pIDAbAdhA vyathaiteSAM tripu jJeyaM vizeSyagam // 14 // dharmAvaMzA tRtIyA tu zailA turyA'JjanA kramAt / riSTA SaSTI maghA mAgha-vatI narakabhUmayaH // 15 // // iti pAtAlavargaH samAptaH // pakar3ane vAloM ke do nAma-vyAlagrAhin 1 jAgulika 2 pu0 / (9) viSavaidya ke do nAma-viSavaidya 1, AhituNDika 2 pu0 / (10) naraka ke cAra nAma-naraka 1, niraya 2, nAraka 3 pu0 durgati 4 str|| (11) nAraka ke bheda se naraka ke U~ce cha nAmatapana 1, mahArorava 2, raurava 3, saMghAta 4, avAci 5 pu0, kAlasUtra 6 napuM0 / hindI-(1) narakavAsI jIvoM ko 'nAraka' kahate haiM / (2) naraka nadI ke do nAma--sindhu 1, vaitaraNI 2, strI0 / (3) bhayAnaka duHkha ke tIna nAma- pretA 1, yAtanA 2, ghorayAtanA 3, strI0 / (4) duHkha ke ATha nAma-kaSTa, prasUtija 2 ,duHkha 3 AbhIla 4, kRccha 5, napuM0, pIDA 6, bAdhA 7, vyathA 8 strI0 / / (5) naraka ke ye sAta nAma jaina zAstroM meM prasiddha haiM unake nAmazailA 1, riSTA 2, aJjanA 3, vaMzA 4, dharmA 5, mAghavatI 6 madhA 7 stro0 / .. || pAtAlavarga samApta // 0 // |
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam jalavargaH9 ||ath jalavargaH praarbhyte|| jala syAtsalilaM vAri meghapuSpaM dakaM ca kam / pAnIyamudakaM nIraM kSIraM jIvanamambu ca // 1 // kIlAlamamRtaM toyaM pAtho'rNo'mbhazca zaMvaram / klIbamApo bahatve strI payo vAH puSkaraM vanam // 2 // naMdI nirjhariNI srotasvatI dvIpavatI dhunI / taraGgivyApagA kUlaM kaSA zaivalinI sarit // 3 // sarasvatI sravantI ca taTinI idinI tathA / nimnagA'mU:striyaH sarvA gaGgA jahUnusutA'pica // 4 // bhAgIrathI tripathagA tathA viSNupadIti ca / "sUryAtmajA tu yamunA kAlindI zamanasvasA // 5 // hindI- (1) jala ke covIsa nAma-jala 1, salila 2. vAri 3, meghapuSpa 4, daka 5, ka 6, pAnIya 7, udaka, 8, nIra 9. kSIra 10 jIvana 11, ambu 12, kolAla 13, amRta 14, toya 15 pAthas 16, arNas 17, ambhas 18, saMvara, 19, payas 20, vAra 21 puSkara 22, bana 23, napuM0, Apa 24. bahuvacanAnta stro0 / (2) nadI ke pandraha nAma-nadI 1. nirjhariNI 2 srotasvatI 3, dvIpavato 4, dhunI, 5, taraGginI 6, bhApagA 7. kalaGkaSA 8, zaivalinI 9, sarit 10, sarasvatI 11 savantI 12 taTinI 13 hAdinI 14 nimnagA 15 strI0 / (3) gaGgA ke pAMca nAma-gaGgA * janusutA 2 bhAgorathI 3 tripathagA 4, viSNupadI 5 strI ! (4) yamunA ke cAra nAma-sUryAtmajA 3, yamunA 2 kAlindI 3 zamanasvasA 4 strI0 / / - -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 66 jalavargaH 9 somajA narmadA revA saiva mekalakanyakA / karatoyA sadA nIrA candrabhAgA sarasvatI // 6 // zarAvatI vetravatI kAveryAdyAH anekazaH / brahmaputro nadaH zoNaH kulyaio'lpA kRtrimA sarit // 7 // samudra udadhiH sindhu rabdhirjaladhirarNavaH / sarasvAn sAgaraH pArA vArI ratnAkarastathA // 8 // yAdaH patirudanvAMzca saritpati rapAMpatiH / bhedA lavaNakSIrA''jya sure-kSu dadhivArayaH ||9|| zarAvatI 3, vetra hindI - (1) narmadA nadI ke cAra nAma - somajA 1, narmadA 5, revA 3, mekalakanyakA 4, stro0 (2) karatoyA nadI ke do nAma - karatoyA 1 sadAnIrA 2 stro0 / (3) nadIvizeSoM ke pRthak 2 nAma - candrabhAgA 1, sarasvatI 2 vatI 4 kAverI 2, strI0 / (4) nada ke do nAma- brahmaputra 1 zoNa (bhadra) (2) khodakara banAI gaI nadI ke tIna nAma kulyA 1, alpA 2, kRtrimA strI0 / ( 6 ) samudra ke caudaha nAma samudra 1, udadhi 1, sindhu 3, abdhi 4, jaladhi 5, arNava 6, sarasvat 7, sAgara 8, pArAvAra 9, ratnAkara 1 10, yAdaH pati 11 udanvam 12 saritpati 13, samudra ke aneka bheda - lavaNa 1, kSIra 2. ikSu 5, dadhi 6, pu. / (8) taraGga ke pAMca 2 puM., laharI 3 strI vIci 4, Urmi 5 apapati 14, pu. (7) Ajya 3, surA 4, nAma - taraGga 1, bhaGga " pu. strI. /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 prathamakANDam taraMGga bhaGgau laharI vocirUrmirdvayormataH / jalabhramiH syAdAvartaH kallolollau mahormiSu // 10 // vimu~ha striyAM pRSatkI syAd binduH pRSataH pumAn pubhedo bhramaH puMsi cakraM ca jalanirgame // 11 // syAt triliGga taiMTaklaM pratIraM tIra rodhasI / paratIraM tu pAraM syA davAramaparaM tathA / / 12 / / sindhumele tu saMbheda: praNAlI jalapaddhatau / atrI dvIpo'ntarIpaMca jalAbhyantastaTe dvayam // 13 saikataM sitApubje dve siktA'sikate triyau / jalakrameNa saMjAte taTe purliMna mIritam // 14 // jalavarga: 9 (1) nalabhrami ko 'Avarta' kahate haiM puM. (2) taraha ke do nAmakallola 1 ulla 2 pu. ( 3 ) bindu ke cAra nAma - vipruSa 1 strI, pRSat 2 napuM., bindu 3, pRSat 4 pu. (4) cakrAkAra se adhogAmI jala ke tIna nAma-puTabheda 1 bhrama 2 pu., cakra 3 napuM. (5) taTa ke pAMca nAma-taTa 1 kUla 2, pratIra 3, tIra 4, rodhas 2 triliGga (3) nadI Adi ke parataTa ko 'paratIra' 3, aura 'pAra' kahate haiM. pUrvataTako 'avAra ' aura ' apara' kahate hai napuM, ! (7) nadi saMgama kA eka nAma - saMbheda 1 pu . / ( 8 ) jalamArga kA eka nAma - praNAlI strI. (9) jala ke antarvarttI doSa ke do nAma dvIpa 1 antarIpa 2 pu . / (10) sikatA samUha ke eka nAma saikata 1 napuM, 11 retI ke do nAma - siktA 1 sikatA 2 strI / (12) jala ghAra se bane hue taTa ko 'pulina' kahate hai /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam jalavarga: parIvAho jalocchvAsaH pravRddhajalanirgatoM / haido'gAdhajale puMsi jalAdhAro jalAzaye // 15 // udapAnaM striyAM nasyA dandhuH kUpaH prahi pumAn / vidArako bhavetkUpo garte'mbu prAptaye kRtaH // 16 // trikAtu nemiH kUpasya vInAho mukhabandhanam / devakhAtamakhAtaM syAtkhAtaM puSkariNI striyAm // 17 // padmAkarastaTAkosstrI taDAgaH sarasI saraH / kAsAraH pavela tvalpa saro vaizanta ityapi // 18 // AdhAro jalAdhAnyAlavAlA vApossvALastu kSudraje / kheya~ syAtparikhA vApya dIrghika dve amR striyAm // 19 // // hindI - (1) pravRddha jala nirgama ke do nAma - parivAha, 1 jalocchvAsa 2 pu0 / (2) agAdha jala ko 'hRda' kahate haiM / (3) jalAdhAra ko ' jalAzaya' kahate haiM / (4) kUpa ke pAMca nAma udapAna 1, astro0 andhura 2, kUpa 3, prahi 4, vidAraka 5 pu . / (5) kUpa ke andara meM DorI Adi bandhana yantra ke do nAmatrikA 1, nemi 2, strI0 / (6) kUpa ke mukhabandhana kA 'vinAha' kahate haiM pu0 / (7) akRtrima jalAzaya ke do nAma - devakhAta 1, akhAta 2, pu. padmAkara 2, taTAka riNI 6, sarasI 7 tAlAva ke tIna vezanta 3 pu0 / 9 nAma - khAta 1, / (8) tAlAva ke ATha 3, taDAga 4, kAsAra 5, astrI0 puSkastrI0, saras 8 napuM0 / (9) alpa (choTe) nAma - palvala 1, alpasaras 2, napuM0,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam jalavarga: 9 jalanIlyAntu zaivAlaH vAriparNI tu kumbhikA / saugandhikaM sitAmbhoja kalhAraM yat trisandhyakam // 20 // raktaM tad hallaka jJeyaM kamaleSu kuzezayam / padmAravinde nalinaM zatapatra striyaM vinA // 21 // sahasrapatramambhoja-majaM rAjIvamambujam / kajaM paGkeruhaM puNDarIkaM tAmarasotpale // 22 // ambhoruhaM sarasijaM sArasaM sarasIruham / rAtrIpa kuvalayaM kairavaM kumudaM site // 23 // hindI-(1) bar3e bandhoM kA eka nAma-jaladhAnI 1, strI0 (AdhAra pu0)| (2) kyAro ke tIna nAma-AvAla 1, Ala. vAla 2, napuM0, AvApa 3 pu0 / (3) nagara ke cAroM ora banAI huI khAI ke do nAma-kheya 1 napuM0, parIkhA 2 (khAtA) strI0 / / bAvaDo ke do nAma-vApI 1 dIrghikA 2 strI0 / (5) jalanAlI kA eka nAma-zaivAla (khela, zaivala, zevala) napuM0 pu0 / (6) pattevAle zaivAla ke donAma-vAriparNI 1, kumbhikA 2 strI0 / (7) zveta kamala ke tIna nAma-saugandhika 1, sitAmbhoja 2, kalhAra / (8) rakta kamala kA eka nAma 'hallaka' / (9) kamala ke bIsa nAma-kamala1, kuzezaya 2, padma3, aravinda 4, nalina5 zatapatra 6, sahasrapatra 7, ambhoja 8, abja 9, rAjIva 10, ambuja 11, kaJja 12, paGkeruha 13, puNDarIka 14, tAmarasa / 15, utpala 16, ambhoruha 17, sarasija 18, sArasa 19, sarasoruha 20, / (10) rAtri meM khilane vAle kamala ke tIna nAma-kuvalaya 1, kumuda 2, kairava 3 /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam jalavargaH 9 nIle cendIvaraM kanda stveSAM zAlUka mucyate / padmamUlaM ziphAkandaH karahATa ubhau pumAn // 24 // nalinyAM bisinI proktA kumudinyAM kumudvatI / nAlAnAlaM striyAM klIbe raktaH kokanado'mbujaH // 25 // mRNAlaM ca mRNAlI strI bise kibjelka kesarau / varATako bIjakoze pago reNurucyate // 26 // paGko'strI kadamaH zAdo jambAlazca niSaddharaH / hindI-(1) nIlakamala ke eka nAma-indIvara 1 / (2) rAtrivikAsI kamalakanda kA eka nAma-'zAlUka' yeuntIsa astrii0| (3) padmakanda ke do nAma-ziphAkanda 1 karahATa 2 pu0 / (4) kumudinI ke tIna nAma-nalinI bisinI2 padminI 3 strI0 (5) kumuda yukta deza vA kumudalatA ke do nAma-kumudino 1 kumudatI 2 strIH / (6) kamalanAla kA eka nAma-nAlA, zrI. napuM0 / (7) rakta kamala ke tona nAma-kokanda 1 pu0, raktasaroruha 2, rakkotpala 3 pu. napuM0 / (8) jala jAta kamala zaivAla mAdi ke tIna nAma-mRNAla 1 napuM0 mRNAlI 2 strI0, bisa 3 astrI0 / (9) kamala kesara ke do nAma-kijalka 1, kesara 2 pu0 napuM. (10)padmabIjake do nAma-varATaka 1 bIjakoza 2 pu0 / (11) kamala Adi puSpa dhUlI ke do nAma-parAga 1 reNu 2 pu0 / (12) kIcar3a ke pAMca nAma-kardama 1 zAda 2 jagbAla 3 niSadara 4 pu0, paGka 5 astrI0 /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 71 . jalavargaH 9 nautArya triSu nAvyaM syA-ttaraNinIstariH striyAm // 27 // potastu puMsi vohitthaM vahina bahanaM ca tat / srotaH svato'mbusaraNe plabakolau tathoDupaH // 28 // kASThA'mbuvAhinIdroNI guNavRkSastu kUpakaH / ari kenipAte 'tha naudaNDe kSepaNIstriyAm // 29 // AtarA'titarausyAtAM tarapaNye'tha secanam / sekapAtre'tha nAvo'rdhe'rdhanAvaM lkIba liGgakam // 30 // nAvi kaH karNadhAraH syA spotavAho niyAmakaH / pAraMga triSu pArINo 'vArapArINa ityapi // 31 // hindI-(1) naukA se pAra karane yogya jalanadI Adi ko 'nAvya' kahate haiM triliGga / (2) naukA ke sAta nAma-taraNi 1 tari 2 nau 3 strI0, pota 4 pu0, vohittha 5 vahina 6 vahana napuM0 / 3 akRtrima jalapravAha ko 'srotas' kahate haiM, napuM / 4 tRNAdi nirmita naukA ke tIna nAma-plaba kola 2 uDupa 3 puM. / kASTha Adi se naukAkAra banAI gaI jalasecanI kA eka nAmadroNI 1 strI0 / pAla jisameM bAMdhe jAya usa kASTha ke do nAmaguNavRkSa 1 kUpaka 2 pu0 / naukA ko calAne vAle kASTha ke do nAma-arati 1 napuM, kenipAtaka 2 puM0 / (8) naukA ke kinAre meM bAdhe gaye cAlana kASTha ke do nAma-nau daNDa 1 pu0, kSepaNI (kSipaNI) 2 strI0 / (9) naukA utarAI mUlya ke do nAma-Atara 1 atitara 2 pu0| (10) naukA se jala nikAlane ke pAtra ke do nAma-secana 1 sekapAtra 2 npuN0|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam jalavargaH 9 sAMyAtriko dvayonakA vaNika potavaNikca saH / abhiH kASThasya kuddAle prasannA'cchatu nirmalaH // 32 // samalaH kaluSo'naccha avilazcetyamI samAH / nimnaM gabhIragambhIre agAdhe'stAdya ityapi ||33|| dhIre dAza kaivartI matsyAdhAnI" kuveNikA / matsyavedhana yantre syAdvaDizaM baDizAstriyAm ||34|| AnAyo nA ca jAlaM syAnmIne vaisAriNo jhaSaH / pRthuromA ca matsyazca visAraH zakalI pumAn // 35 // 72 hindI - (1) ardha naukAkAra secanI ko 'ardhanAva' kahate haiM napuM0 / (2) naukA ke sUtradhAra 'nAva calAne vAle' ko 'nAvika aura karNadhAra' kahate haiM pu0 / (3) naukA vyavasthA saMcAlaka ke do nAma -- potavAha 1, niyAmaka 2 pu0 / (4) pAra jAne vAle ke tIna nAma - pAraga 1 pArINa 2, avArapArINa 3 triliGga / (5) naukA se pAra karane vAle ke tIna nAma - sAMyAtrika 1 astrI0, naukAvaNik 2, potavaNik, 3 pu0 / ( 6 ) naukA se kacarA nikAlane ke pAtra ke do nAma -ani 1 strI0, kASThakuddAla 2 puM0 / (7) nirmala ke tIna nAma prasanna 1, accha 2 nirmala 3 triliGga / (8) malina jala ke cAra nAma - samala 1 kaluSa 2 anaccha 3, bhavila 4 triliGga / (9) gaMbhIra ke pAMca nAma - nimna 1, gabhIra 2 gambhIra 3 aMgAva 4, astAgha 5 triliGga / (10) dhIvara ke tIna nAma -- ghIvara 1, dAza 2, kavarta 3 pu0 / (11) machalI rakhane kA jo pAtra hai usake do nAma - matsyAdhAnI 1 kuveNikA 2strI. / "
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam jalavarga: 9 sahastradaMSTra pAThInau prauSThI tu zapharI dvayoH / madraH zAlarAjIvI zakulastimirohitau // 36 // jhaSAstimiGgilo'nyetu yAdAMsi jalajantavaH // zaGkha zizumArAH syu staddhede makarAdayaH // 37 // kacchapaH kamaThaH meM kulIraH" karkaTaH pumAn / grAhe 'vahAro naikrastu kumbhIre'tha mahIlatA // 38 // - hindI-(1) matsyavedhana yantra ke do nAma-baDiza 1 napuM0, baDizA 2 strii0| (2) jAla ke do nAma-AnAya 1 pu0, jAla 2 napuM0 / (3) matsyoM ke sAta nAma-mIna, 1 vaisAriNa 2 jhaSa 3 pRthuroman 4 matsya 5 visAra 6 zakalin 7 pu0 / (4) bahuta dAMta vAli machaliyoM ke do nAma-sahasradaMSTra 1 pAThIna 1 pu0 / (5) matsya vizeSa ke do nAma-proSThI 1 zapharI 2 strI pu0 / (6) pRthaka pRthak eka eka matsya jAti ke nAma-madgura 1 zAla . 2 rAjIva 3 zakula 4 timi 5 rohita 6 timiGgila pu0 / (7) jalacara mAtra 'yAdas' 1 bahuvacana napuM0, jalajantu 2 puM napuM0 / (8) jalacara ke aneka bheda-zaMku 1 udra 2 zizumAra 3 makara 4 pu0 / (9) kacchapa ke tona nAma-kacchapa 1 kamaTha 2 kUrma 3 pu0 / (10) kevar3A ke do nAma-kulIra 1 karkaTa 2 pu0 / (11) grAha ke do nAma-grAha avahAra 2 puM0 / (12) magara macchake do nAma-nakra 1 kumbhIra pu0 / (13) keMcuvA (alasiyA) ye jamIna para calane vAle laghu sarpAkRti dvIndriya kITa haiM inake tIna . nAma-mahIlatA 1 strI0, gaNDUpada 2 kiMculuka 3 pu0 /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalavargaH 9 prathamakANDam gaNDUpada:- kiMculako nihAsyAttu godhikA / muktAsphoTaH pumAn zuktiH strijalaukA tu raktapA / 39 | kSudra zaGkhanakhAH zaGkhaH kamburna tu striyAm / bheke maNDUka zAlUra varSAbhU dardura plavAH // 40 // zRGgI magdura puMyoge bhekI strI kamaThI DuliH / // iti nalavargaH samAptaH || 74 // atha avyayavargaH prArabhyate // prAdurAviH prakAzale vaistvanAgata vAsare / paredyavi parazvaH syAtpraparazvastaduttare ||1| // 1 // duSThu proktaM jugupsAyAM suSThu prAzastyavAcakam | adhunA sampratIdAnIM syAdetarhi ca sAmpratam // 2 // samayA nikaSAsssanne prabhAte prAtarucyate / sandhyAkAle smRtaM sAyaM muSA" rAtryantamIritam // 3 // hindI - [1] jalagodhikA ke do nAma - nihAkA 1 godhikA 2 strI0 / [sIpa ke do nAma - muktAsphoTa 1 pu0, zukti 2 strI0 / [3] jalokA [joMka] ke do nAma - jalaukA 1 raktapA 2 strI. [4] choTe zaMkhoM ke do nAma - kSudrazaGkha 9 zaMkhanakha 2 pu0 / [ 5 ] zaMkha ke do nAma - zaMkha 9 kambu 2 astrI0 [ 6 ] mer3haka ke cha nAma-bheka 1 maNDUka 2 zAlUra 3 varSAbhU 4 dardura 5 plava 6 pu0 / [7] madgura ke puMyoga meM zRGgI 1 bhekakI bhekI, kamaTha kI kamaThI, Duli do nAma strIliGga / // jalavarga samApta //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam . 75 avyayavargaH 10 baitaharSe viSAde ca syAd yathArthe yathAtatham / kaccitkalyANa pRcchAyA mudho'sminnahanISyate // 4 // hyo' gate'hanya drutetu zanaiH prAyastu bhUmani / ayi komala saMbuddhA vomA mevaM ca sammatau // 5 // svIkRtA vastu paryApte kAma vA syAdvikalpane / bAhye bahiradRSTe staM "syAdaneke ca nizcaye // 6 // uccai rUA senAnitye,'dha stAnnIcaiH punarmuhuH / mAmAsmA'laM nirodhe syuH purastAdayataH puraH // 7 // naiM no nahi niSedhe'rthe hI khede' hotu vismaye / saMtrA sAkaM samaM sAdhaM sahArthedhikaca bharsane // 8 // hindI-[1] prakAza artha meM do zabda-prAdus 1 Avis / 2 AgAmI dina meM 'zvasU / [3] tIsare dina ke bodhaka paredhuH, parazvaH, do zabda haiN| [4] cauthe divasa ko 'praparazva' kahate haiN| [5] jugupsA artha meM 'duSThu' hai| [6] prazastabodhaka arthameM 'suSTu' hai| [7] abho artha meM 'adhunA, samprati, idAnIm, etahiM sAmpratam, haiN| [8] Asanna 'samIpavartI' artha meM 'samayA nikaSA' , hai| [9] saverA artha meM 'prabhAta, prAtara' haiN| [sandhyA artha meM 'sAyam' hai / [11] rAtri kA anta bodhaka 'uSA' hai / [12] harSa yA viSAda artha meM 'bata' hai| [13] yathArthabodhaka 'yathAtatham' hai| [14] kalyANa sUcaka prazna meM 'kaccit' hai / [15] Aja ke dina meM 'adya' hai| (1) Aja se avyavahita pUrva dina kA bodhaka 'hyas' hai /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam 76 avyayavargaH 10 4 yadi ced anyapakSe dve : pUrvedyuH samAvubhau / ekadA yugapatsadyaH sapatravihArthakam // 9 // tadAnIM tadA tasminkAle'tra bhavAntare / kiMJcidISanmanAgalpe, syAd vyarthetu mudhAvRthA // 10 // ciraM ca cirarAtrAya cirasya ca cirAya ca / I cirAccire cireNA'pi cirArthe yojitAH purA // 111 // kadAcijjAtu tulyedve sahe sAtarkite matam / vinAmadhyArthayoH proktA vyantareNA'ntare'ntarA // 12 // tiryagarthe tiraH sAci diSTeM yA''nande'rcane svaiti / (2) manda artha meM 'zanais' hai / (3) bAhulya artha meM 'prAyas hai / (4) komala saMbodhana meM 'ayi' hai / (4) svIkAra artha meM 'om, Am, evam' haiM / (6) svIkRti artha meM 'kAmaM' hai / (7) vikalpa meM 'vA' hai / (8) bAhira artha meM 'bahis' hai / (9) dRSTi se pare ko 'astam' kahate haiM / (10) aneka artha meM aura nizcaya meM 'syAt ' hai / (11) Upara artha meM 'uccais' hai / (12) nitya artha meM 'sanA' hai / (13) nIce artha meM 'avasU, nocais' hai / (14) phira se artha bodhaka 'punarmuhus' hai / (15) nirodha artha meM 'mAmA sma alaM' hai / (16) Age artha meM 'purastAt, agratas puras' hai / (17) niSedha artha meM 'na no nahIM' haiM / (18) kheda artha meM 'hA' hai / (19) vismaya meM 'aho' ke prayoga hote haiM / (20) saha ke artha meM 'satrA, sAkaM samaM, sArdham' haiM / (21) bhartsana meM 'dhik' hai /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam avyayavargaH 10 sambodhane'Gga he hai bhoH kila sambhAvya vaartyoH||13|| utAho kimutA''hoca tu vikalpe nizcaye / nIcAhAne tvarere ca tvarAca sambhramaH samau // 14 // prasahya tu haThArthe syA pratikSaNa manukSaNam / varjane sto hiruk nAnA hetau yattad ytsttH||15|| mudi zukle dale kRSNe vaidi saMvattu vatsare / ahrItyarthe divA nakta doSA ca rajanAviti // 16 // svayaM syAdAtmanetyarthe tattve'ddhArvAka tathA'vare / nizcaye pAdapUtauM ca tuhi ca sma ha vai iti // 17 // (1) anya pakSa ke bodhaka 'yadi, cetU' hai| (2) Aja se avyavahita pUrva dina ko 'hyasU , pUrvedhus' kahate haiM / (2) kisI samaya artha meM 'ekadA, yugapat , sadhas sapadi' haiM / (4) yahAM para artha meM 'atra, iha' haiM / (5) usa samaya kA bodhaka 'tadAnIM, tadA' haiN| (6) parabhava artha meM 'amutra' hai / (7) alpa artha meM 'kiJcit, ISat, manAk' haiN| (8) vyartha (vinA prayojana ke) artha meM 'mudhAvRthA' haiN| (9) cira (bahuta dera taka) artha meM sAta zabda haiM'ciram 1, cirarAtrAya 2, cirasya3, cirAya 4, cirAt5, cire6, cireNa7, / (10) kisI samaya artha meM 'kadAcit , jAtu haiN| (11) acAnaka (atarkita) artha meM 'sahasA hai| (12) vinA artha meM aura madhya artha meM-'antareNa, antare, antarA' haiM / (13) tirachA artha meM 'tiryak, tiras , sAci' haiM / (14) Ananda artha meM 'diSTayA' hai / (15) satkAra sammAna artha meM 'su, ati' haiN|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 prathamakANDam avyayavargaH 10 sAmye yathA tathA ve vA'tizaye'tIve muSThu ca / jhaTityahAya makSudrA gajasA sapadi drute // 18 // havi rdAne svadhA svAhA'sAkalpe cit canetyubhe / tUSNIM ca taSNikAM maune'vazyaM nUnaM ca nizcite // 19 // Am evaM nizcaye prAtaH prabhAtArthe prage'pi ca / take vitarke hudeg prazne OM nanu dve prayojite // 20 // (1) sambodhana meM- 'aGga, he, hai, bhos (pATa, pyAT) haiN| (2) vArtA saMbhAvya (anunaya, aruci) meM 'kila' hai / (3) vikalpa meM 'utAho, Aho, Ahosvit (kiM kimUta) haiM / (4) nizcaya meM 'nu' hai| (5) nIca sambodhana meM 'are, re' haiM / (6)Avega artha meM "tvarA, saMbhramasU' haiM / (7) halAt (balajorI jabardastI) artha meM "prasahya, pratikSaNam , anukSaNam' haiM / (8) varjana (niSedha) artha meM "hiruka, nAnA' haiM / (9) hetu artha meM 'yat, tat , yatasa, tatasU' haiN| (10) zukla pakSa artha meM 'sudi' hai . (11) kRSNa pakSa artha meM 'vadi' hai / (12) vatsara (sAla)artha meM 'saMvat' hai / (13) ahni (divasa) artha meM 'divA' hai / (14) rAtri artha meM 'naktaM, doSA' hai| (15) apane apane kiyA artha meM 'svayam' hai / (16)nUtana kAla meM 'addhA, arvAk, avara' hai| (17) nizcaya artha meM 'tu, hi, ca, sma, ha, vai' haiN|| (1) sAmya artha meM 'yathA, tathA, va, vA, iva' hai| (2) atizaya artha meM 'atIva, suSTu' haiN| (3) jhaTapaTa (druta) artha meM "jhaTiti, ahnAya, maMkSu, drAka, aJjasA, sapadi' haiM / (4) havirdAna
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamakANDam - avyayavargaH 10 eSamo'smin parata pUrve parauryabde tato'pi ca / pUrvottarA'parA'nyA'nya-tarAditarato'dharAt // 21 // pUrvAdyahaHsu pUrvedhu rAdayaH syuH kramAdime / rudrakoze tu pUrveyuH prAtarvA pUrvavAsare // 22 // pareyavi pare'hnisyA dubhayedhudinadvaye / vitathestomRSA mithyA sattve'sti namane namaH // 23 // artha meM 'svadhA, svAhA' haiM / (5) asAkalpa artha meM 'cit , cana' haiN| (6) mauna artha meM 'tUSNI, tUSNIkAm' haiM / (7) nizcita artha meM 'avazyaM, nUnam' haiN| (8) nizcaya artha meM- 'Am , evam' haiN| (9) prabhAta artha meM 'prAtaH, prage' haiN| (10) tarka vitarka artha meM 'hu~' hai| (11) praznavAcaka artha meM 'UM, nanu' hai / (12) isa varSa (cAlu sola saMvat) artha meM 'aiSamas' hai / (13) vIte hae (isa varSa se avyavahita pUrva) varSa artha meM 'parut' kA prayoga hotA hai| (14) parat se pUrva varSa ko 'parAri' kahate haiN| (15) pUrva 1, uttara 2, apara 3, anya 4, anyatara 5, itara 6, adhara 7 ina sAta zabdoM se 'pUrve, ahani' ityAdi arthoM meM___'pUrveyuH, uttareyuH, apareyuH, anyeyuH, anyatareyuH, itareyuH, adhareyuH' nipAtana se banate haiN| (1)rudrakoSa meM 'pUrvedyaH' kA prayoga 'prAtaH' athavA 'pUrvadivasa' artha meM mAnA gayA hai| (2)para divasa artha meM 'paredyavi' hotA hai / (3) jahAM donoM dinoM meM aisA artha ho, vahAM 'ubhayedhu (ubhayA)' hote haiN| (4) vyartha (phijUla) -
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM kANDam 'lokavargaH 10 savataH parito viSvak samantA dabhitastathA / avyayavargaH samAptaH // 10 // artha meM 'mRSA, mithyA' hai| (5) vartamAna artha meM 'asti' hai| (6) praNAma artha meM 'namaH' hai ! (7) sarvataH artha meM 'sarvatas , paritas , vizvaka, samantAt, abhitasU' ye pAMca zabda haiN| // avyayavarga samApta // // iti prathamaH kANDaH samAptaH // -0-0 ||shrii|| // atha dvitIyakANDam // // atha lokavargaH prArabhyate // loko'yaM jagatI strI syAd jagad bhuvanaviSTapam / bharatairavatAni syu videhAH karma bhUmayaH // 1 // anye haimavatAdyAH syustrizaccA'karmabhUmayaH / auryAvoM janmabhUmiH sattIrthaGkara cakriNAm // 2 // AcAravediH pUNyAbhU dakSiNArdhasya madhyamaH / (1) loka ke pAMca nAma- loka 1 puM0, jagatI 2 strI0, jagat 3 bhuvana 4 viSTapa 5 napuM0 / (2) pAMca bharata varSa, pAMca airavata varSa, pAMca mahAvideha haiM / ye pandraha kSetra karmabhUmi haiN| pAMca haimavata, pAMca hairaNyavata, pAMca harivarSa, pAMca ramyaka varSa, pAMca devakuru, pAMca uttarakuru ye tIsa akarmabhUmi haiM, ye jugalika kSetra ye
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam lokavargaH 1 bhUmi vasumatI kSoNI ratnagarbhA vasundharA // 3 // jagatI vasudhA gotrA'calA'nantA rasA ca bhUH / vizvambharA ca pRthivI sthirA kuH sAgarAMbarA // 4 // mahIdhAtrI ca pRthvI ca dharitrI dharaNI kSamA / dharA kSoNiH kSitikSmA gaurilA sarvasahA'vaniH // 5 // 'mRttikAmRt prazastA cet mRtsA mRtsnA ca sAmatA / UpaH syAtkSAramRt sarva sasyAkhyA yorvarI ca sA // 6 // sthalaM sthalA'kRttimA tu sthalI coSaramUSavat / jo pAMca pAMca kSetra hai ve jambUdvIpa meM eka eka aura dhAtakIkhaNDa dvIpa tathA puSkavaradvopArdha meM do do kSetra hote hai| [3] tIrthaGkara 24, cakravartI 12, vAsudeva 9, baladeva 9, prativAsudeva 9, ina tirasaTha [63] zalAkA puruSoM kI janmabhUmi ke tIna nAmaAryAvarta 1 puM0, puNyabhU 2, AcAravedI 3 strI0, yaha dakSiNa bharatArtha kA madhyaskhaNDa vaitADhya se dakSiNa lavaNodadhi se uttara , gaGgA se pazcima, siMdhu se pUrva meM hai / hindI-(1) bhUmi ke ekatIsa nAma-bhUmi 1, vasumati2, kSoNo 3, ratnagarbhA 4, vasundharA 5, jagatI 6, vasudhA 7, gotrA8, acalA 9, anantA 10, rasA 11, bhU 12, vizvambharA 13, pRthivI 14, sthirA 15, ku 16, sAgarAmbarA 17, mahI 18, dhAtro 19, pRthiyo 20, gharitrI 21, dharaNI 22, kSamA 23, dharA 24, kSoNi 25, kSiti 26, kSamA 27, go 28, ilA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam nirjale marudhanvAnau khilamaprahataM triSu // 7 // nivRjjanapado deza viSayau tUpavartanam / zAdvaila: syAdaharite sarpa paGkilaH sthaLe ||8|| saMvetase tu vetasvAn kumudvAn kumuderyute / ivAMstu naDvalaH proktaH samau cikaNa picchilo // 9 // sthalaM nadyambu vRSTayambu jAtasasya surakSitam / nadImAtRkamekaM tad dvitIyaM devamAtRkam // 10 // surAzi sati rAjenvAn dezo'nyatra tu rArjevAn / rajoyukte sikatilaH saikataH zArkaro'pi ca // 11 // 29, sarvasaMhA 30, avani 31 strI0 / [2] miTTI ke do nAmamRtikA 1, mRt 2 strI0 / [3] prazasta miTTI ke do nAma - mRtsA 1, mRtsnA 2 strI0 / [4] khArI miTTI kA eka nAma - USa 1 puM0 / [5] upajAU bhUmi kA eka nAma - urvarA tro0 / [6] sthala zabda ke sroliGga meM do bheda haiM kRtrimA meM 'sthalA' aura akRtrimA meM 'sthalI' ina bhedoM se anyatra napuMsakaliGga / [7] USa yukta sthala ke do nAma - USara 1 USavat 2 triliGga / 82 lokavargaH 1 hindI -[1] mAravADa ke do nAma - maru 1, dhanvA [ghanvan ] 2 puM. | [2] nahIM jote gaye bhUmi ke do nAma - khila 1, aprahata 2 triliGga / [3] jananivAsa sthala ke do nAma - nIvRt 1, janapada 2 pu0 / [4] grAmasamudAyarUpa sthAnamAtra ke tIna nAmadeza 1, viSaya 2 pu0, upavartana 3 napuM. / [4] nUtana haritaghAsase zobhita deza ke do nAma - zAila [ zADvala] 1, sAdaha
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam lokavargaH 1 goSThe syAdgotrajasthAnaM goSThInaM bhUtapUrvakam / kaccheH pumAn jalaprAya pradeze'nUpamityapi // 12 // pumAn parisaraH prAnte paryanto jalabandhane / setuH pumAn striyAmALi valmIke puM napuMsakam // 13 // cAmalUrazca nAkuzca vartmatvayanamekapAt / vartanI paddhatiH padyA padavI saraNiH sRtiH // 14 // puMsi mArgAsdhva panthAnaH satpathastvarcito'dhvaniH / supanthA atipanthAtha kApethe vipatho'pathaH // 15 // apanthAzca kadadhvAca duradhva vyadhva kalpathAH / rita 250 / [ 6 ] paGkayukta pradeza ke do nAma - sapaGka 1, paGkila 250 / ( 7 ) vetra pradeza ke do nAma - savetasa 1, vetasvAn 2 napuM0 / [8] kumudavAle pradeza kA eka nAma - kumudvAn 1 pu0 / [9] nalatRNa yukta pradeza ke do nAma naDvAn 1, naDvala 2 pu0 / [10] phisalane vAlA sthala ke do nAma-cikkaNa 1, picchila 2 pu0 / [11] nado jala se sasyazAlI sthala kA eka nAma - nadImAtRka 1 triliGga / [12] dRSTi jala se sasyazAlI sthala kA eka nAma - devamAtRka 1 triliGga / [13] nyAyI rAjA ke deza kA nAma - rAjanvAn ( rAjanvan ) triliGga / [14] anya kA rAjavAn [rAjavat ] triliGga / [15] siktA yukta dhulivAle pradeza ke cAra nAma - rajoyukta 1, sikatila 2, saikata 3, zArkara 4, pu0 / : hindI - (1) gonivAsa sthAna ke do nAma - goSTa 1, gotraja sthAna 2 napuM0 / [2] jahAM bhUtakAla meM gAeM rahatI thI usa pradeza kA 8, 83
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam lokavargaH1 zaGgATekaM pathAyoge caturNA syAccatuSpathaH // 16 // ghaNTAmArgoM rAjamArge klIbaM saMsaraNaM viduH / durge mArge tu kAntAraM prAntara zUnyavamani // 16 // eka nAma- goSThIna 1 napuM0 / [3] jalAsanna pradeza ke donAmakaccha 1 pu0, anUpa 2 napuM0 [nAnArtha] / [4] parvata prAsAda Adi ke samIpavartI pradezake do nAma-parisara 1, paryanta 2 pu0 / (5) nadI ke Upara pUla (vAMdha) ke do nAma-setu 1 pu0, Ali 2 strI0 / (6) valmIkA (uDhai) ke tona nAma-valmIka 1 pu0, napuM0 vAmalUra 2 nAku 2 pu0| (7) mArga ke bAraha nAma-varma(varman) 1, ayana 2 napuM0, ekapAt (ekapadI) 3, vartanI 4, paddhati 5, padyA' 6, padavo7, saraNi 8, sRti 9 strI0 / mArga 10, adhyA (adhvan) 11, panthA (pathin) 12 pu0 / (8) sundara mArga ke tIna nAma-satpatha 1 supanthA (supathin) 2, atipanthA (atipathin) 3 pu0 / (9) ayogya mArga ke ATha nAma-kApatha 1, napuM0. vipatha 2, apatha 3, apanthA apathin 4, kadadhvA kadadhvan 5, duradhva 6, vyadhva 7, katpatha 8 pu0| hindI-(1) cAra mArga jahAM milate haiM usake do nAmazRGgATaka 1 napuM., catuSpatha 2 pu0 / (2) rAjamArga ke tIna nAmaghaNTAmArga 1 rAjamArga 2 napuM0 / saMsaraNa 3 napuM0 (3) viSama mArga ke do nAma-durgamArga 1 puM0, kAntAra 2 napuM0 / (4) chAyA Adi vizrAma kAraNa zUnya mArga ke do nAma-prAntara 1, zUnyavartma (zUnyavarman) 2 napuM0 / (5) do hajAra dhanuSa mAnavAle
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam nagaravarga:2 dvAbhyAM dhanuHsahasrAbhyAM gavyataM kroza ucyate / krozadvayaM strI gaMvyati nalvo hasta catuHzatI // 18 // bhUdyAvau rodasI puryA adhvAsyAdupaniSkaram / // iti lokavargaH samAptaH // 0 // atha nagaravargaH prArabhyate // 0 // nagara nagarI pU: strI purI vA pattanaM puram / caNijAM sati vAsetu nigamaH puTabhedainam // 1 // sarvavastRpalabdhau tada bhede graamsttsttH| vasaMtervAsa bhedAH syuH kheTa karbaTakAdayaH // 2 // mArga ke do nAma-gavyUta 1 napuM0, kroza 2 pu0 / (6) do koza kI 'ganyUti' saMjJA hai strIliGga aura 'gavyUta' bhii| (7) cAra sau hAtha ke mAna ko 'nalva' kahate haiM pu0 / (8) pRthivo sahita AkAza ke do nAma-dhAvAbhUmI 1 strIliGga dvivacana, rodasI 2 napuM0 dvivacanAntaH / nagara mArga kA nAma-upaniSkara napuM0 (puromArga pu0)| // lokavarga samApta / / hindI-(1) nagara ke cha nAma-nagara 1 napuM0, nagarI 2, pu. 3 puro 4 strI0, pattana 5, pura 6 napuM0 (2) vyApArI nivAsasthAna kA eka nAma-nigama 1 pu0 / (3) jahAM saba vastu mile usakA eka nAma-puTabhedana (pattana) 1 napuM0 / (4) kaNTakAdi bAr3aveSTita jananivAsa kA eka nAma -grAma 1 pu0 (5) vasati meda meM-kheTa (dhUli prAkArayukta nagara) karbaTa (kutsitanagara) maDaMba
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam nagaravargaH 2 laghumiThikA grAmA vezo vezyAlayasthalam / dvikAnamApaNo haTTo viNiH paNyavIthikA // 3 // pratolI vizikhA rathyA vaiH syAnmRccayo'striyAm / kRtrimeveSTane sAla: prAkAro varaNastathA // 4 // prAcIraM caiva prAcInaM prAntato vRttirissyte|| kuMDathebhitiH striyAmanta-yastAsthanyeDUka mucyate // 5 // (aDhAI 2 koza taka grAmAntara rahIta) droNamukha (jalasthala mArga sthala) Azrama (tApasAdi nivAsa) saMbAha (kRSivala dvArA nirmita dhAnya rakSA sthala durga Adi) saMniveza (sArthavAhAdi nivAsa sthala) mAdi haiM napuM0 / (6) choTe grAma ko-'grAmaThikA' kahate haiM strI0 (7) vezyAlaya kA eka nAma-'veza' pu0 / (8) dukAnoM ke tIna nAma-dvikAna 1 napuM0, ApaNa 2 haTTa 3 pu0 / (9) dukAna patiyoM ke do nAma-vipaNi (vipaNI) 1, paNyavIthikA 2 strii0| (10) grAma vAle madhyamArga ke tona nAma-pratolI 1 vizikhA 2 rathyA 3 strI0 / (11) parikhA Adi ke miTTI Dhera kA eka nAmavapra 1 astrii| hindI-(1) kRtrima ghirAve (koTa) ke tIna nAma-sAla 1, prAkAra 2, varaNa 3 pu0| (2) prAmAdi ke anta meM kaNTaka Adi veSTana (bADa) ke tIna nAma-prAcIra 1, prAcIna 2 napuM0, vRtti 3 strI0 / (3) bhitti ke do nAma-kuDya 1 napuM0, bhitti 2 strI0 / (4) asthi Adi se nirmittabhitti ko 'eDUka' kahate haiM napuM0 / (5) gRha ke teraha nAma -gRha 1, vezma 2 (vezman), bhavana
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam nagaravargaH 2 gRhaM syAda vezma bhavanaM gehaM sadya ca sAdanam / niketanamagAraM cAssgAraM ca sadanaM tathA // 6 // gRhAH puMsyapi bhUmnyeva nikAyyo nilayA''layau / kuTIro yatinAM gehaM parNazAlo-TajaH kuTI // 7 // haimyaM tu dhaninAM vezma prAsAdo devabhUbhRtAm / svastikAdIni cihnAni gRheSvIzvaravezmanAm // 8 // TaM sUtikA gehUM maNDapaistu janAzrayaH / vastranirmita gehaM yad upakAryopakArikA // 9 // kSatriyANAM striyAvezma zuddhAnto'ntaH puraM tathA / 3, geha 4, sadma ( sadman) 5, sAdana 6, niketana 7, agAra 8, AgAra 9, sadana 10 napuM0 ( gRha kA bahuvacana nitya pulliGga rahatA hai ), nikAyya 11, nilaya 12, Alaya 13 pu0 / (6) tApasoM ke nivAsa sthAna ke cAra nAma - kuTIra 1, uMTaja 2 pu0 / parNazAlA 3, kuTI (kuTi) 4 strI0 / (7) dhanavAnoM ke ghara kA eka nAma - harmya 1 napuM0 / (8) rAjamahala ko - 'prAsAda' kahate haiM / hindI - ( 1 ) prAsAdabheda meM aizvaryazAliyoM ke bhavana vizeSa kI - svastika, sarvatobhadra, nandyAvarta, bicchandaka, rucaka, varSamAna saMjJAeM hotI haiM pu0 / (2) sUtikA gRha ke do nAmaariSTe 1, sUtikAgRha 2 napuM0 / (3) maNDapa ke do nAma-maNDapa 1 janAzraya 2 pu0 / ( 4 ) vastragRha karapaTTikA (rauTo) ko - 'upakAryA 1, upakArikA' 2 kahate haiM strI0 / ( 5 ) antaHpura gRha ke do nAma - zuddhAnta 1 pu0, antaHpura 2 napuM0 / (6) Upara mahala
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam nagaravargaH 2 valabhI candrazAle dve tasyaivoddhe tu vezma yat // 10 // prapA pAnIyazAlAyAM gaJjAyanmadirAgRham / grAme gehe ca gopasya ghoSaH palliritidvayam // 11 // dharmazAlaM dharmazAlA zAlAnto na kacitpumAn / mandurAvAjinaH zAlA''vezana zilpivezmani // 12 // zmazAne yajJazAlAyAM caityamAyatanaM gRhe / vAtAyanaM gavAkSo'strI kSomamaTTaH zirogRham / / 13 / / viSkambhonA'rgalAnAna kapATa mararaM triSu / tAlaM ca tAlikA tAlA mocenoddhATane same // 14 // ke do nAma-valabhI 1 candrazAlA 2 stro0 / (7) pyAU ke do nAma prapA 1 pAnoyazAlA 2 strI0 / (8) madirA (dAru) ghara ke do nAma-gaJjA 1 strI0, madirAgRha 2 napuM0 / (9) gopAla ke ghara ke aura grAma ke do nAma-ghoSa 1pu0 / palli (pallI) 2 strI0 / (10) dharmazAlA ke do nAma-dharmazAla 1 napuM0, dharmazAlA 2 strii| hindI-(1) ghor3asAra (astavala) ke do nAma-mandurA 1, vAjizAlA 2 strI0 / (2) citrakAroM ke ghara kA eka nAma-Avezana (zilpizAlA)1 napuM0 / (3) yajJazAlA ke do nAma-Ayatana 1 caitya 2 napuM0 / (4) khir3akI ke do nAma - vAtAyana 1 napuM0, gavAkSa 2 pu0 / (5) Upara mahala ke do nAma-kSoma 1, a 2 pu0 npuN0| (6) sAMkala (kapATa banda karane vAlA jaMjIra vA kIla) ke do nAma-viSkambha 1 pu0, argalA 2 strI0 / (7) kapATa ke
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 89 nagaravargaH 2 airat strI kuMcikA kucI kuMjikodghATanIti ca dehalyai dumbaro'pisyAd gRhAvagrahaNI tu yA || 15 // stambhAdUrdhvamadhastAdvA dArunAsau zilamatA / gopAnesI ca valabhI chAdane vakradAruNi // 16 // fasisstrI strIkapota pAlI pArAvatAlaye / attrai paTala prAnte'tho palaM chadiH ||17|| prANaH praghaNo'lindo bAhye dvAraprakoSThake / do nAma - kapATa 1 arara 2 napuM0 / ( 8 ) tAlA ke tona nAmatAla 1, tAlikA 2, tAlA 3 stro0 / (9) kholane kI kriyA ke do nAma -mAcana 1 udghATana 2 napuM0 / (10) kuJjI ke pAMca nAma - cyAvI 1 krucikA 2 kuMcI 3 kuMcikA 4 udghATinI 5 stro0 / (11) dehalI ke tIna nAma - dehalI 1 gRhAvagrahaNI 2 strI0, udumbara 3 pu0 / (12) khaMbhe ke Upara tathA nIce rakkhIM gaI lakar3I kA kramazaH eka eka nAma - nAsA, zilA stra10 / hindI - ( 1 ) chajjA ( jisase makAna pATA gayA ho usa lakar3o ke) ke do nAma - gopAnasI ? valabhI (valabhi) 2 strI0 / (2) kabUtara khAnA ke tIna nAma - viTaMka 1 astrI0, kapotapAlo 2 strI0, pArAvatAlaya (3) pu0 3 paTala ke kinAre ke do nAma - nIghra 1 napuM0, valoka 2 puM0 napuM0, (4) gRha kA AcchAdana (chappara chaunI) kA do nAma-paTala 1 triliGga, chadi 2 puM0 (5) dvArele bAhira dvAra caukI ke tIna nAma praghANa 1 praghaNa 2 alinda 3 puM0, (6) bAhira kI coko athavA yajJavedI ke do nAma-vedikA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 dvitIyakANDam nagaravargaH 2 vedistu vedikA dvAre dvAH pratIhAra ityubhau // 18 // ArohaNa tu sopAnaM niHzreNyAmadhirohiNI / gopuraM syAtpuradvAraM bahi re'stri toraNam 19 // purobhAge samatale hyaGgane catvarA jire / mato hastinakhaH kUTe'vatArArthe purAdahiH // 20 // vezmabhUrvAsturastrIsyA dillagrAmastu pakvaNaH / saMkarA'vakarakSeptyAM sammAjanyaivazodhanI // 21 // 1 vedi (vedI) 2 strI0 [paNDita atha meM vediH puM0] / (7) dvArapAla ke do nAma- pratIhAra 1 dvAra [dvAH 2 stro.puM0, / (8) sIDhI ke do nAma-Arohana 1 sopAna 2 napuM0 / (9) paGktibaddha sopAna ke do nAma-niHzreNI 1 adhirohiNI 2 strI0 / (10) na ra dvAra ke do nAma-gopura 1, puHdvAra 2 napuM0 / (11) gRhadvAra se bAhara caurAhe Adi sthala para svAgatArtha dvAra kA eka nAma 'toraNa 1 astrI0 / hindI-[1] gRha Adi ke Age ke samatala bhUmi ke tIna nAma-aGgana [aGgaNa] 1, catvara 2, napuM0 / ajira 3 napuM0 / [2] nagara ke daravAje pare jo mRtakTa hai usameM usase utarane ke lie krama baddha mRtsopAna 'ho to, usakA nAma 'hastinakha' napuM0 / [3] vAMsa bhUmi ke do nAma-vezmabhU1 strI0, vAstu 2 astrI0 / milla grAma kA eka nAma-'pakkaNa' pu0 / [5] DA kUkacarA ke do nAma-saMkara 1 avakara 2 pu0 / [6] jhADU ke do nAma-saMmArjano 1 zodhanI 2 strI0 [7] grAma
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam mairuvarga: 3 uparkaNThaM tUpazalye sImA sImAstriyAM dvayam / // iti nagara vargaH samAptaH // // atha meruvargaH prArabhyate // merurhimAlayo vindhyo niSado mAlyavAnapi / vaitAnyAdaya ityevaM viziSTA bhU bhUdharau // 1 // parvataH zikharI zailo mahIdho'dri girirnagaH / ziloccayo'calaH kSmAbhRdbhUbhRcca sAnumAniti // 2 // pASANo'zmo palogrAvA prastaraH strI zilA dRSat / zRGgatu zikharaM kUTosstrI prapAto'taTo bhRguH // 3 // samIpa ke do nAma - upakaNTha 1 upazalya 2 napuM. / [8] sImA ke do nAma - sImA [ sIman ] sImA [ DAbanta ] donoM strI0 / // nagaravarga samApta // 91 hindI - (1) meru 1 himAlaya 2 vindhya 3 niSada 4 mAdhya vAn 5 vaitADhya 6 Adi rAba viziSTa parvata hai, jina meM meru ke solaha nAma haiM - mandara 1, meru 2, manorama 3, sudarzana 4, svayaMprabha 5, girirAja 6, ratnoccaya 7, ziloccaya 8, madhyaloka 9 nAbhi 10, artha 11, sUryAvarta 12 sUryAvaraNa 13 uttama 14, dizAdi 15' vataMsa 16, ( jaM0 4 vakSa0) / ( 2 ) parvata ke caudaha nAma - bhUtra 1, bhUdhara 2 parvata 3, zikharI 4 zaila 5, mahIghra 6 adi 7, giri 8, naga 9 ziloccaya 10 acala 11, kSmAbhRt 12, bhUbhRt 13, sAnumAn 14 / ( 3 ) patthara ke sAta nAma - pASANa 1 azmA (azman) 2, upala 3, grAvA (grAvan)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam meruvarga : 3 nitambe kaTako'dresyAt prasthaH snuH sAnurastriyAm / guhAyAM gaharaH kiJca kandaraH kandarA darI // 4 // sthUlo palo gaNDazailo yacyutaH parvatAdbhUvi / AkaraH strI khaniH khAniH pAdaH pratyantaparvate ||5|| utA''dyA''cchAditasthAnaM nikuJjaH kubjaityubhau / adhiko rdhvabhUra dre rAsannAbhUrupatyakA ||6|| jharotsa nirjharAvAri pravAho gairikAdayaH / 92 4 prastara 5 puM0, zilA 6, (dRSat ) dRSad 7, strI0 / (4) parvata zikhara ke tIna nAma- zRGga 1 zikhara 2, kUTa 3, atro0 (5) uccasthAna se patana ke tIna nAma-prapAta 1, atara 2, bhRgu 3 atro0 / (6) parvata ke madhya bhAga antima bhAga kaTi pradeza ke do nAma - nitamba 1 kaTaka 2 astrI0 / (7) parvata samabhUbhAga ke tIna nAma - prastha 1 stu 2 sAnu 3 atrIM 0 | O hindI - (1) guphA ke pAMca nAma-gur3A 1 strI0, gahara 2, astrI0 | kandara 3, pu0, kandarA 4 darI 5, bI0 (2) parvata se TUTakara pRthvI para paDe hue parvatakhaNDa kA eka nAma - gaNDazaila 1 pu0 (3) Akara khAna ke tIna nAma - Akara 1 pu0, svani 2 svAni 3 stro0| (4) pradhAna parvata se saTe hue parvata mAlA kA eka nAma - pAda 1 pu0 ) (5) vRkSa latAdi veSTita sthala ke dA~ nAmanikuJja 1, kuJja 2 pu0 / ( 6 ) parvata ke uparI pradeza kA nAmaadhityakA' haiM strI0 (7) parvata ke nIcI samatala bhUmi kA eka nAma - upatyakA ' hai strii0| (8) jharanA ke cAra nAma-jhara 1,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitoyaM kANDam vanaspativagaH / dhAtavo girisambhUtAH santite'nyatra vistarAH // 7 // // iti meruvagaH samAptaH!! // atha vanaspativargaH prArabhyate // apuSpaiH phalavAn yaH sa vAnaspatyo vanaspatiH / phalaistu phalavAMzcetsa palAzI pAdapastaruH // 1 // sAlo mahIruhaH zAkhI viTapI ca kuTo'gamaH / duImo'nIkaho vRkSaH zikharI puSpado nagaH // 2 // abakezya phalo bandhyaH phaililaH phlvaanphlii| phalegrehiH svakAle yo'bandhyaH paakaanttaussdhiH||3|| utsa2, nirjhara 3 vAripravAha 4 pu0| 9 gairika Adi dhAtu haiN| meruvarga samApta / hindI-(1) vinA puSpa hI phalane vAle kA do nAmavAnaspati 1 vanaspati 2 pu0 / (2) vRkSa ke teraha nAma-palAzI (palAzin) 1, pAdapa 2, taru 3, sAla 4, mahIruha (mahIraha mahIruha) 5, zAkho (zAkhin) 6, viTapI (viTapin) 7, kuTa 8, agama 9, dru 10, druma 11, anokaha 12, vRkSa 13 pu0 / (3) phalane vAle vRkSa na phale to unake tIna nAma-avakezI (avakezin) 1, aphala 2, bandhya 3 pu0 / (4) phalavAn vRkSa ke tIna nAma-phalin 2, phalavAn (phalavat) 2, phalo (phalin) 3 pu0 / (5) apane apane Rtu meM avazya phalane vAle vRkSa kA nAma 'phalepahi' pu0 / (6) jisakA anta phaloM ke pakane para ho jAya vaha oSadhi (oSadhI) hai brIhi yavAdi strI0 / (7) skandha rahita
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH gulmaH stambo'prakANDa drau syAd vaillyAM vrttirltaa| pratAninIlatAyA sA bhaved vIrucca gulminI // 4 // 'dairye utsedha Aroha ucchraayshcocchystroH| skaindhaH prakANDa AmUlAcchAkhAparyantamastriyAm // 5 // vRkSamUlaM tu budhnaH syA 'cchiro'yaM zikharo'striyAm / zAkhA latAdrumAMzesyA tskandhazAkhA tu yA purA // 6 // ziphA'varohaH zAkhAyA mUle mUle shiphaajtte| tvacye strI valkalo valka: sAro majjA samAvubhau // 7 // kASThamAtre dArukASThaM "zuSka tvandhanaidhasI / taru ke do nAma-gulma 1, stamba 2 pu0 / (8) latA ke tIna nAma-vallI 1, vratati 2 latA 3 strI0 / (9) zAkhA prazAkhAvAlI latA ke tIna nAma-pratAnino, vIrut (vIrudha)2, gulminI 3 strI0 / hindI-(1) U~cAI ke artha meM pAMca nAma-dairdhya 1, utsedha 2, Aroha 3, ucchrAya 4, ucchya 5 pu0| (2) mUla se zAkhA paryanta vRkSa ke do nAma-skandha 1, prakANDa 2 pu. napuM0 / (3) vRkSamUla kA eka nAma-budhna 1 pu. / (4) vRkSa zikhara ke do nAma-zirogra 1 zikhara 2 astrI0 / (5) vRkSazAkhA ke do nAmazAkhA 1, latA 2, strI0, drumAMza 3 pu0 / (6) vRkSa ke pahalo DAla kA eka nAma-skandhazAkhA 1 strI0 / (7) vaTa vRkSAdi kI zAkhA ke mUla se laTakate hue avayava ke do nAma-ziphA 1 strI0, avaroha 2 pu0 / (8) mUla meM jo jaDa jAla ke jaise jhone 2 ho usake do nAma-ziphA 1, jaTA, 2 strI0 / 9 vRkSa tvacA ke tIna
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH 4 pumAnedhaH samitta strI vRkSarandhre tu koTaram // 8 // niSkuho vallaristasyAnmaJjarimaMjarI striyAm / palAzaM chadanaM parNa dalaM patra pumAn chadaH // 9 // syAtpallavaH kisalayaM vRntaM puSpAdi vandhanam / tatau vistAraviTapau kalikA korakaH pumAn // 10 // ArAmaH kRtimA'raNyaM tathaivopavanaM matam / syAtpuMsyA krIDa udyAnaM rAjasAdhAraNaM vanam // 11 // nAma-tvakU (tvac) 1, valkala 2, valka 3 pu0 napuM0 / (10) vRkSa ke bhItarI hisse ke do nAma-sAra 1 pu0, majjA 2 strI0 / (11) kASTha mAtra ke do nAma-kASTha 1, dAru 2 napuM0 / (12) sUkhI lakar3I ke pAMca nAma-zuSka 1, indhana 2, edhas 3 napuM0, edha 4 pu0, samit (samidh ) 5 strI0 / (13) vRkSarandhra ke tIna nAma-vRkSarandhra 1, koTara 2, napuM0, niSkuha 3 pu0 / hindI-- 1 maJjarI ke tIna nAma-vallarI (vallari) 1, mAri 2, maJjarI 3 strI0 / (2) patra (pattoM) ke cha nAma-palAza 1, chadana 2, parNa 3, dala 4, patra 5 napuM0, uda 6 puN0| (3) nUtana patra ke do nAma-pallava 1, kisalaya 2 npuN0| (4) puSpa ke AdhAra bandha ke do nAma-vRnta 1, prasavabandhana 2 napuM0 / (5) vRkSa ke zAkhAdi viSkambha ke tIna nAma-vistAra 1 viTapa 2 astrI0, tati 3 strI0 / (6) puSpakalI ke do nAma-kalikA 1. koraka 2 pu0 / (7) kRtrima vana ke tIna nAma-ArAma 1 pu0 kRtrimAraNya 2, upavana 3 napuM0 / (4) sarvopabhogya rAjavana ke do
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 96 vanaspativargaH 4 amAtyAde gRhAsssanna Aromo vRkSavATikA | antaH purocitayatsyAtpramadAvanamucyate // 12 // ascar strI vipinA'raNye gahanakAnane / niSkuTastu gRhArAmo'raNyAnI tu mahAvanam // 13 // vanAnAM saMhatirvanyA nUtanodbhidi vA'GkuraiH / vIthI zreNyAbaliH paGkti rAli lekhA surAjayaH // 14 // vyAkozo vikacaH phullaH sphuTo vikasite drume / kSudrazAkhe kSupeH proktaH zaGkau sthANu dhruvaH pumAn // 15 // nAma - AkrIDa 150, udyAna 2 napuM0 / ( 9 ) AmAtya Adi ke upavana ke do nAma -- ArAma 1 pu0, vRkSavATikA 2 strI0 / (10) rAniyoM ke vihAra vana kA eka nAma - pramadAvana napuM0 / hindI- - (1) vana ke cha nAma aTavI 1 strI0, vana 2, vipina 3, araNya 4, gahana 5, kAnana 6 napuM0 / (2) gRha samIpa vana ke do nAma - niSkuTa 1, gRhArAma 2 pu0 / (3) mahAvana ke do nAma - araNyAnI 1 strI0, mahAvana 2 napuM0 / ( 4 ) vana samUha kA eka nAma-vanyA 1 strI0 / ( 5 ) udbhida ke navodgama kA eka nAma - aGkura 1 pu0 / ( 6 ) kramabaddha paGkti ke pAMca nAma - vIthI 1, zreNI 2, Avali 3, paMkti 4, Ali 5 strI0 / (7) paMkti meM vA apaMkti meM baddha vRkSAdi samUha kA eka nAma - rAjiH 1 strI 0 bahuvacana | (8) praphullitavRkSa ke pAMca nAmavyAkroza 1, vikaca 2, phulla 3, sphuTa 4, vikasita 5 pu0 / ( 9 ) choTI zAkhAvAlA zAstroTa sAhara vRkSa kA eka nAma-kSupa 1 pu0 / (10) zAkhA
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam ghanaspativagaH . Ame zailauTuH zuSketu vAnaM satye phale triSu / / vikasantI tu kaliko kuDamalo mukulo'striyAm // 16 // vRkSAdevalkalAjjAto rasoniryAsa iSyate / prasanaM kusumaM puSpaM sumaM sumanasaH striyaH // 17 // rajaH parAgaH puSpANAM makarando rasaH smRtH| phale syAjjAmbavaM jambu vRkSe jambUH striyAM matA // 18 // puSpe jAtiH phale vrIhiH vidArI pArTalaH pumAn / vAsantI mAlatI jAtizcambelI" tUpajAtikA // 19 // patra rahita vRkSa ke tIna nAma-zaku 1, sthANu 2, dhruva 3 pu0 / (11) apaka phala ko 'zalATu' kahate haiM pu0 / (12) sukhe phala kA eka nAma- 'vAna' napuM0 / (13) khile hue kalI ke tIna nAma-kalikA 1 strI0, kuDmala 2 pu0, mukula 3 pu0 napuM0 / hindI--(1)vRkSAdi tvacA se nikAle gaye rasa kA eka nAma-niryAsa 1 pu0 / (2) puSpa ke pAMca nAma-prasUna, 1, kusuma 2, puSpa 3, suma 4 napuM0, sumanas 5, bahuvacana strI0 / (3). puSpa ke rajas kA eka nAma-parAga 1 pu0| (4) puSpa ke rasa kA eka nAma-makarenda 1 pu0 / (5) jambUphala ke do nAma-. bAmbava 1 jambu 2 napuM0 / (6) jambUvRkSa kA eka nAma-. jambU 1 strI0 / (7) jAti (jahI) puSpa strI0, brIhi pu0, vidArI strI0 (8) gulAba kA eka nAma-pATala 1 pu0 / (9), mAlatI latApuSpa ke tona nAma-vAsantI 1, mAlatI 2, jAti
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH4 vArSikI mallikAzvetA hemai puSpA tu yuuthikaa| candrevalyatimuktA ca vAsantI mAdhavI latA // 20 // lAkSA'puSpAtu sevantI zatapuSpA mahAsahA / cAmpeyazcampako hema puSpako bhramarAtithiH // 21 // bakulo mukulo vRddha bakulastu buko vasuH / mAdhyaH kundo mukundestu pAlakyAM kundakundaru // 22 // punnAgastilako nIyU kadambautu haripriye / (jAtI) 3 strI0 / (10) cambelI ke pAMca nAma-cambelI 1, upajAtikA 2, vArSikI 3, mallikA 4, zvetA 5 stro0 / (11) jUhI ke do nAma- hemapuSpA 1, yUthikA 2 strI0 / (12) kunda vanaspati ke pAMca nAma-candravallo 1, atimuktA 2 vAsantI 3 mAdhavI 4 latA 5 stro0 / hindI-(1) kaTaharo campA ke cAra nAma-lAkSApuSpI 1 sevanto 2 zatapuSpA 3 mahAsahA 4 strI0 / (2) campA puSpa ke cAra nAma- cAmpeya 1 campaka2 hemapuSpaka 3 bhramarAtithi 4 pu. (3) maulasarI ke do nAma-bakula 1 mukula 2 pu0 / (4) bakula puSpa ke tIna nAma-vRddhabakula 1, buka 2, vasu 3 pu0 / (5) kunda puSpa ke do nAma-mAdhya 1, kunda 2 pu0 napuM0 / (6) pAlaka zAka ke tIna nAma- mukunda 1, kunda 2, kundara 3 pu0 / (7) puMnAga (sandezarA) ke do nAma-puMnAga 1, tilaka 2 pu0 / (8) kadamba ke tIna nAma-nIpa 1, kadamba 2, haripriyA 3 pu0 / (9) karNikAra kaThacaMpA ke do nAma-karNikAra 1, parivyAdha 2
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH4 kaNikAraH parivyAdhaH likuMce lakucoDahuH ||23|| kekI pAMzulA ca strI ketakaH krakakacchadaH / azoko vajulaH puMsi syAtpuMnAge tuGgakesarau // 24 // jhiMTI sairIyakaH saiva raktaH kururvako mataH / dAsI vANAdvayo rArtagalo nIlA bhavedvyadi // 25 // mahAsahA tathAssmlAno jhiNTI bhede budhaiHsmRtau / pIte kurUNTakaH zoNe bhavetkuraivakaH sa ca // 26 // bandhujIvojvaranazca bandhuko vandhujIvakaH / pArijAto nimbabhede oDrapuSpe japeAjavA // 27 // 99 pu0 / (10) baDahara ke tIna nAma likuca 1 lakuca 2 Dahu 3 pu0 / (11) ketakI puSpa ke cAra nAma - ketakI 1 pAMsulA 2 strI0 ketaka 3, kakakacchada 4 puM0 / (12) azokavRkSa ke do nAmaazoka 1 vajjula 2 pu0 / (13) puMnAga ke tIna nAma-puMnAga 1 tuGga 2 kesara 3 puM0 / -- hindI - 1 jhiTI ke sAmAnya do nAma - jhiNTI 1 lo0 sairIyaka ( 2 ) pu0 | 2 rakta kuravaka kA eka nAma-kuravaka 1 pu0 (3) nIlakuravaka ke tIna nAma - dAsI 1 kho0, bANA 2 pu0 strI Artagala 3 pu0 / ( 4 ) kaTasareyA (jo ki jhiTI kA bheda haiM) ke sAmAnya do nAma - mahAsahA 1 stro0, amlAna 2 pu0| (5) pIta jhiNTI ke eka nAma - kurUNTaka 1 pu0 / (6) rakta jhiNTI ke eka nAma - kuravaka 1 pu0 / (7) dopahariyA puSpa ke cAra nAma - bandhujIva 1, jvarapna 2 bandhUka 3, bandhujIvaka 4 pu0 / (8) nimbavizeSa
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam ghanaspativargaH4 tulaiMsI pAvanI vRndA marunmaruvako samau / gandhotkeTo damanakobarbarI vanabarbarI // 28 // anyathA'ticarA pamA sAradA sthala padminI / Amro rasAlo mAkandaH sahakaro'ti saurabhaH // 29 // rAjAmraH kalabhAmraH syA kozAmrastu mukezakaH / pakyasyA'sya raso dharmazuSka AmrAtaH smRtaH // 30 // AmrAtake potanaH syA tsamo dADimbadADimo / kA eka nAma--pArijAta 1 pu0| (9) japApuSpa aDahula ke do nAma-japA 1 javA 2 strii0| 10 tulasI ke tIna nAma-tulasI 1. pAvanI 2, vRndA 3 strii0| (11) maruA ke do nAma-marut 1 marUvaka 2 pu0| (12) vanatulasI ke cAra nAma-gandhotkaTa 1 damanaka 2 pu0, barbarI 3, vanababero 4 stro0| hindI-(1) sthalakamalinI ke pAMca nAma-anyathA 1, aticarA 2, padmA 3 sAradA 4, sthalapaminI 5 strii0| (2) Ama ke pAMca nAma-Amra 1, rasAla 2, mAkanda 3, sahakAra 4 atisaurabha 5 pu0 (3) rasa vinA Ama ke do nAma-rAjAmra 1. kalabhAmra 2 pu0 / (4) rasavAle Ama ke do nAmakozAmra 1 sukezaka 2 pu0| (5) pake hue Ama rasa ko dhUpa meM sukhAkara jo pApaDa banatA hai usakA eka nAma-AmrAtaka 1. pu0 / (6) aMbADA (amar3A) ke do nAma-AmrAtaka 1, pItana 2 (kapItana) pu0 / (7) dADima ke do nAma-dADimba 1 dADima 2 pu0 / (8) kele ke tIna nAma-rambhA 1 kadalI 2 mocA 3
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 101 . vanaspativargaH4 rambhAyAM kadalI mocA nArikelo jaTAphalaH // 31 // strI ba~ghuro ca kharaH "chohArA tatprabhedabhAk / syAd vAtAdastu vAdAmo vadAmaH suphalazca saH // 32 // nAgaragonAgarUko nArago nAgaro'pi ca / bIjepUre mAtuluGga kapoto rucakastathA // 33 // jamboro jambhiro jambho jambhalazcetyamI samAH / nimbUkaM nimbukaM klobe nimbunimbU ubhe striyAm // 34 // cumamlaM tintiDIkaM vRkSAmlaM ca dvayosamI / kAla skandhardhAstandukaH syA-tkimpAkastu vissdrumH||35|| strI0 / (9) nAriyala ke do nAma-nArikela 1 jaTAphala2 pu0 / (10) khajUra ke do nAma-khajUrI 1 strI0, khajUra 2 pu0 / isake bheda kA eka nAma-chohAga 1, strI / bAdAma ke cAra nAma-vAtAda 1 vAdAma 2 vadAma 3 suphala 1 pu0 / hindI-(1) nAraMgI ke cAra nAma-nAgaraGga 1, nAgarUka 2, nAraGga 3, nAgara 4,pu0 / (2) vijaurA ke cAra nAma-bojapUra1, mAtuluGga 2, kapota 3, rucaka 4, pu0 / (3) jambIra ke cAra nAmajambAra 1. jambhira2, jagbha 3, jammala : pu0 / (4) kAgajA nIbU ke cAra nAma-nimbUka 1, nimbuka2, napuM0, nimbu 3, nimbU, strii.| (5) imalI ke cAra nAma-cukra 1, amla2, tintiDIka 3, vRkSAmla 4 puM0 napuM0 / (6) teMdU ke do nAma-kAlaskandha 1, tindukara pu0| (7) viSavRkSa ke do nAma-kimpAka 1, viSadma2, pu0| (8) madhUka(mahur3A) ke cAra nAma-madhuvAra 1. madhUka 2, polu 3, guDaphala |
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - dvitIyakANDam vanaspativarga:4 madhuAro madhukaH syAt pIlu guMDapalo mataH / ima AkSoTa AkhoTa AkharoTaH pumaMsakAH // 36 // guvAkaH pUga gavAkauM kramukaH khapuraH kramuH / tRNarAjaH talastAlaH kapitthaM tu kapipriyam // 37 // kArukaH karmaraGgaH syAt karamlaH krmrdnH| vikato yajJavRkSo granthilaH svAdukaNTakaH // 38 // rAjAdanaM priyAko'pi priyAla: kSIriNItarau / mriyetakaphalaM sUtvA tadanannAsamucyate // 39 // sItAphalaM syAdAtRpyaM lavanI strI mRduphalam / 4 pu0 / (9) akharoTa ke tIna nAma-AkSoTa1, AkhoTa2, AkharoTa3 pu0 / (10) supArI(sopArI) ke cha nAma-guvAka1, pUga2, gUvAka3, kramuka 4, khapura5, kramu 6 pu0 / hindI-(1) tAlavRkSa ke tIna nAma-tRNarAja 1, tala2, tAla 3, pu0 / (2) kaiMtha ke do nAma-kapittha1, kapipriya2, napuM0 / (3) kamarakha (jisake phala khaTTe phaoNka vAle lambe2 hote haiM) ke do nAma-kAruka1, karmaraGga2 pu0 / (4) karoMdA ke do nAma-karAmla 1, karamardana2 pu0 / (5) vikaMkata (kaTera) ke cAra nAmavikaMkata2, yajJavRkSa2, granthila 3, svAdukaNTaka4 pu0 / (6) khIrI (rAyaNa) ke cAra nAma-rAjAdana1 pu0 napuM0 priyAla2, piyAla3 pu0, kSIriNo 4 strI0 / (7) anAnAsa (jisakA eka hI phala hotA hai aura uso phala ke Upara dUsarA jhAr3a rahatA hai) kA eka nAmaanannAsa2 napuM0 / (8) sarIphA (A~tA) ke pAMca nAma-sotA
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitoyakANDam 103 vanaspativargaH4 tathA rAmaphalaM proktaM syAtstiM tu nikockm||40|| tUta studastindukaH syA laghudrAkSA tu kaaphlii| svAdvI madhurasA drAkSA mRdvIkA gostanIti ca // 41 // latAnaM tuvaraM tadvad dRDhabIjaM ca pherukam / vaTe jaTAlo nyagrodho bahupAd dIrghajIvanaH // 42 // vimazcaityadrumo'zvatthaH pippalaH kuJjarAzanaH / jeTI syAtparkaTi plakSaH kAkodumbarikA tu sH||43|| udumbaro vA kSorIvA zirISastu kapItanaH / zirzapA sAriNIpItA gajabhekSA tu sallako // 44 // phala1, AtRpya2, mRdUphala 3, rAmaphala 4 napuM0, lavanA5 strI0 / (9) pistA ke do nAma-pista 1, nikocaka2 napuM0 / (10)tUMta ke tAna nAma-tUta 1, tUda2, tinduka3 pu0 / (11) kisamisa ke do nAma-laghudrAkSA1, kAkalI2 strI0 / hindI-(1) dAkha ke pAMca nAma-svAdvI1, madhurasA2, drAkSA 3, mRdvIkA4, gostano5 strA0 / (2) jAmphala ke cAra nAmalatAmra1, tuvara2, dRr3habIja3, pheruka 4 napuM0 / (3) vaTavRkSa ke pAMca nAma-vaTa1, jaTAla2, nyagrodha3, bahupAt4, do jovana5 pu0 / (4) popala vRkSa ke pAMca nAma-vipra1, caityadrumara, azvastha3, pippala 4, kuJjarAzana5 pu0 / (5) pIpara (pAkar3i) vRkSa ke tIna nAma-jaTi (jaTin)1 pu0, parkeTI2 bI. plakSa3 pu0 / (6) udumbara ke tIna nAma-kAkodumbarikA1 strI0, udumbara2, kSIrI (kSIrin )3 pu. / (7) zirISa ke do nAma-zirISa1, kapI,
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 dvitIyakANDam 104 vanaspativarga:4 sAlosakarNakaH sarjaH tatprabhedetu sarjakaH / jIveo'sanavandhUkapuSpAvindradrumo'rjunaH ||45 || khadiro raktasAraH syAt plorezanau tu rohitaH / tulyau babUlabambUlo syAderiSTe tu kemilaH ||46 || idastApaso vRkSaH putrajIvastu garbhadaH / maNDukaparNI maJjiSThA syAtpalAzastu kiMzukaH // 47 // sthiiyuH pUraNomocA picchilA zAlmalirdvayoH / tana2 pu0 / (8) zIzama ke tIna nAma - ziMzapA 1, sAriNI 2, pItA 3 strI0 / (9) kunduruSka ke do nAma - gajabhakSA ( gajabhakSyA) 1, sallako2 strI0 / (10) sAla (zAlavRkSa) ke cAra nAma - sAla 1, azvakarNaka 2, sarja 3, sarjaka4 pu0 / * hindI - (1) indradruma ke pAMca nAma-jIvaka 1, asana 2, bandhUkapuSpa 3, indradruma 4, arjuna 5, pu0 (2) khaira ( kathA ) vRkSa ke do nAma - khAdara 1, raktasAra 2 pu0 / (3) rohitaka (rohir3a) ke do nAma - lpohazatru 1, rohita 2 pu0 / ( 4 ) babUla ke tIna nAma - bakUla 1, babbUla, babUra 3 pu0 / (5) rIThA ke do nAmaariSTa 1 napuM0, phenila 2 pu0 / ( 6 ) iMguda ( hiMgorA ) ke do nAma - iGguda 1 pu0 strI0, tApasavRkSa 2 pu0 / (7) pitoziyA ke do nAma - putraMjIva 1, garbhada 2 pu0 / (8) nAma - mANDUkaparNI 1, majiSThA 2 strI0 1 ( 9 ) ke do nAma - palAza 1, kiMzuka 2 pu0 / ( sImala) ke pAMca nAma - sthirAyuH (sthirAyuSa ) maMjIla ke do palAza ( khAkhaDA) (10) zAlmali 1, pUraNI 2,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitopakANDam 105 vanaspativargaH 4 tApicchalazca tamAla: syAt kAlaskandhastamo'pi ca / 48 dharvalazca dhavogauraH kairIra kacau samau / bhUtAvAsastu zAkhoTo varuNe setu setuko // 49 // zaimyaikA'lpA samIro'nyaH zivA saktu phliishmii| zamI zimbAphalaM yasyA agnigarbhA zamItaruH // 50 // karavIraH zataprAzo rathastinize smRtaH / zAradaH saptaparNaHsyAd vizAlatvagayukchadaH // 51 // mRganAbhau mRgamadaH kastUrI ca drumeSvapi / mocA 3, picchila 4 strI0, zAlmali 5 strI0 pu0 / (11) tamAla ke cAra nAma-tApiccha 1, tamAla 2, kAlaskandha 3, tama 4 pu0 / (12) dhAvar3A ke tIna nAma-dhavala 1, dhava 2 gaura 3 pu0 / (13) karIla ke do nAma-karIra 1, krakaca 2 pu0 / . hindI-(1) zAkhoTa ke do nAma-bhUtAvAsa 1, zAkhoTa 2 pu0 / (2) varaNa (paTuAsAga) ke tIna nAma-varuNa (varaNa) 1, setu 2, setuka 3 pu0 / (3) zamI (khejar3I) ke tIna nAma zamI 1, alpA2 stro0, samIra 3 pu0 (4) zamI ke tona nAma zivA 1, saktaphalA 2 zamI 3strI0 / (5) phalI ke do nAmazimbA 1, zamora, strI0 / (6) khejar3I vizeSa ke do nAmaagnigarbhA 1, zamI 2 strI0 / (7) karavIra ke do nAma-karavIra 1, zataprAza 2 pu0 / (8) tiniza ke do nAma-rathadru 1, tiniza 2 puM0 / (9) saptaparNa (chatavato) ke cAra nAma-zArada 1, sapta
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativarSa ghanasArastu karizcandraH strI himatAlukA // 52 / / like syAdarkamUlA sunandA ca viSApahA / kuGkuma kesare raktacandanantu kucandanam // 53 // zrIkhaNDe candanaM gandha-sAraM pATIramastriyAm / devadAvindradArusyAt klobe'garukajoGgakam // 54 // dhRpavRkSazca sarala stagarazca mahoragaH / panakaM padmakASThe syAt samau korzikaguggulau // 15 // parNa 2, vizAlatvak 3, ayukchada 4 pu0 / (10) (kastUro ke tIna nAma-mRganAbhi 1, mRgamada 2 pu0, kastUrI 3 strI. kastUrI moSadhIvRkSa kA phala bho hai jise latA kasturI kahate haiN)| (11) kapUra ke cAra nAma-dhanasAra 1, karpUra 2, candra 3 pu0, himavAlukA 4 stro| (12) pulika (isaragata) ke cAra nAma-pulika 1, pu0, arkamUlA 2, sunandA 3, viSApahA 4 strI0 / / hindI-(1) kuMkuma ke do nAma-kuGkuma 1 napuM,0, kezara 2 pu0 napuM / (2) raktacandana ke do nAma-raktacandana 1, kucandana 2 napuM / (3) zrIcaNDa ke cAra nAma-zrIkhaNDa 1, gandhasAra 2, candana 3, pATIra 4 pu. napuM0 / (4) devadAru ke do nAma-devadAru 1, indradAra 2 napuM0 / (5) agara ke do nAma-agaru (agara) 1, joGgaka 2 napuM0 / (6) dhUpavRkSa ke cAra nAma-dhUpavRkSa 1, sarala 2, tagara 3, mahoraga 4 pu* / (7) padmakASTha ke do nAma-pAka 1, pAkASTha2 napuM0 / (8) guggula ke do nAma-kozika 1, guggula 2 pu0 / (9) dhUpa ke pAMca Jain. Education International
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 107 vanaspativargaH 4 rAleH sarjaraso deva dhUpo dhUnaka dhUpane / zrIvAse tilaparNaH syAt pAlake kundu kundurU // 56 // jotIphala jAtiphalaM lavaGgaM tu lavaGgakam / jAtIkoSA jAtipatrI sthUlailA garbhasambhavA / / 57 // kaiGkolakaM koSaphalaM kezaro nAgakezaraH / tvaktram syAhArusitA sUkSma a draaviddistruttiH||58|| tejapatra patrakaM syAt pAkaraJjanamityapi / lomaza jaTilA'pisyAjjaTAmAMsI tapasvinI // 59 // nAma-rAla 1, sarjarasa, devadhpa 3 pu0, dhUnaka 4, dhpana 5 npuN0| (10) dhUpa vizeSa ke do nAma-zrIvAsa 1, tilaparNa 2, pu0 / (11) pAlaka zAka ke tIna nAma-pAlaGka 1, kundu 2, kunduru 3 pu0 / (12) jAyaphala ke do nAma-jAtophala 1, jAtiphala 2, napuM0 / (13) loMga ke do nAma-lavana (devakusuma) 1, lavaGgaka 2, napuM0 / hindI-(1) jAvatrI ke do nAma-jAtIkoSA 1, jAtipatrI 2, strI0 / (2) bar3I ilAyacI ke do nAma-sthUlailA 1, garbhasaMbhavA 2 stro0 / (3) kavAva cInI ke do nAma-kaGkolaka koSaphala 2 napuM0 / (4) nAgakezara ke do nAma-kezara 1, nAgakezara 2 puM0 / (5) dAlacInI ke do nAma-tvapatra 1, napuM0, dArusitA 2 stro0 / (6) choTI ilAyacI ke tona nAmasUkSmailA 1, drAviDi 2, truTi 3 strI0 / (7) tejapAta ke tIna nAma-tejapatra 1, patraka 2, pAkaraJjana 3, napuM0 / (8) jaTA
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH priyaGguH phalinI gundrA gaurI gorocane'striyAm / uzIre naladaM vyAghra-nakhe vyADAyudhaM smRtam // 60 // zaile yamazmano jAtaM kandaM puSpaM madhudravaH / mustA nagarasustA strI vanyaM kaivartamustakam // 61 // zaMkhinI corapuSpI syAt taskarazcorake pumAn / kuSThaM tu jaraNaM rAmaM kecure kalpakaH smRtaH // 2 // gandhinI tAlaparNIsyAd daityA gandhakuTI murA / mAMsI ke pAMca nAma-lomazA 1, jaTilA 2, jaTA 3, mAMso 4, tapasvinI 5 strii0| (9) priyaMgu ke tIna nAma-priyaMgu 1, phalinI 2, gundrA 3 strI0 / (10) gorocana ke do nAma-gaurI 1, gorocanA 2 strI0 / (11) khasakhasa kI jar3a ke do nAmauzora 1 puM0 napuM0 / nalada 2 napuM0 / (12) vyAghranakha (sugandhita) vizeSa ke do nAma-byAnanasva 1, vyADAyuva2 na. / (13) zilAjIta ke cAra nAma-zaileya napuM0, azmakanda 2, azmaMpuSpa 3 pu0 napuM0, madhudrava 4 puM0 / hindI-(1) nAgaramothA ke pAMca nAma-mustA 1, nagaramustA 2 strI, vanya3, kaivarta 4, mustaka5 napuM0 / (2) zaMkhapuSpI ke do nAma zaMkhinI1, corapuSpA2 stro0 / (3) caura puSpauSadhi ke do nAma-taskara 1, corakara pu0 / (4) kUTha puSpa ke tona nAma-kuSTha 1, jaraNa 2, rAma3 napuM0 / (5) kacUra ke do nAma-(pole raMga ke dravavizeSa) kacUra 1, kalpakara pu0 / (6) murA auSadhi ke pAMca nAma -gandhinI1. tAlaparNI2, daityA3, gandhakuTI4, murA5 strI0 / For PM
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam ghanaspativarga: ukta khasaphalakSIra mAphUka mahiphenakam // 6 // ucyante khasabIjAni te khAkhasatilA api / elA vAlukamaireyaM "spRkkA devI laghulatA // 6 // zauNDI kRSNopakulyAca mAgadhI pippalI knnaa| nalI naTo kapotAghriH pudino vAntihArakaH // 65 // harItaikya bhayApathyA kAyasthA zreyasI zivA / vibhItakaH kalidurnA bhUtAvAso baheDukaH // 66 // dvayo rAmalako dhAtrI striyAM tikta phalA'mRtA / (7) aphoma ke tIna nAma-khasaphalakSAra 1, mAphUka 2, ahiphenaka 3 napuM0 / (8) khasakhasa ke do nAma-khasa boja 1 napuM0. khAkhasatila 2 pu0 / (9) vAlukA gandhadravya ke tIna nAma-elA1 strI0, vAluka2, aireya3 napuM0 / (10) spRkkA (asyara) ke cAra nAmaspRkkA 1, devI2, laghu3, latA 4 strI0 / (11) sAmAnya pippalI ke cha nAma-zauNDI1, kRSNA2, upakulyA 3, mAgadhI4, pippalI5, kaNA6 strI0 / hindI-(1) mAlakaMgunI ke tIna nAma-naTI1, nalI2 strI0, kapotAghi3 pu0 / (2) podInA ke do nAma-pudina1, vAntihArakara pu0 / (3) harDe (himaja) ke cha nAma-harotakI1, abhayA2, pathyA 3, kAyasthA 4, zreyasI5, zivA6 strI0 / (4) beher3A ke cAra nAma-vibhIta1, kAlIdru2, bhUtAvAsa3, baheDuka 4 pu0| (5) AMvalA ke cAra nAma-Amalaka 1 pu0 napuM0, dhAtrI2, tiktaphalA3, amRtA 4 strI0 / (6) adarakha ke do nAma-AIka 1.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH Adraka zRGgaveraM syA-datha zuNThI mahauSadham // 67 // kolakaM kRSNamaricaM marIce zigraja site / zreyasI kapivallIca vaziro gajapippalI // 68 // uNaM pippalI mUlaM granthilaM caTakAziraH / kAmUlaguNacanyaM cavikA gudajApaham // 69 // cavikAyAH phalaM prAjJaiH kathyate gajapippalI / aticchatrA sitacchatrA'vAkpuSpI kAravImisiH // 7 // madhurA zatapuSpA ca zAleyo vanajo yadi / mizreyo'sauzItazitazchatrA madhurikAmisiH // 71 // zatapuSpA tvahicchatrA citrake vyAlapAThinau / zaMgavera 2 napuM0 / (7) soMTha ke do nAma-zuNThI1 strI0, mahauSadha 2 napuM0 / (8) kAlI mirca ke do nAma-kolaka 1, kRSNamarIca (marIca) 2 napuM0 / zveta mirca ke do nAma-zvetamarIca1, zigraja 2 napuM0 / (10) gajapippalI ke cAra nAma-zreyaso1, kapivallI 2 strI0, vazira3 pu0, gajapippalI 4 strI0 / (11) pippala ke cAra nAma-USaNa1, pippalImUla 2, pranthila 3, caTakAzira (s)4 napuM0 / hindI-(1) piparAmUla ke cAra nAma-kaNAmUla 1, guNa2, canya 3 napuM0, cavikA4 stro0 / (2) zopha (variyAlI) ke sAta nAma -aticchatrA 1, sitacchatrA2, avAkpuSpI3, kAravI4, misi5, madhurA, zata puSpA7 strI0 / (3) vanazopha ke cha nAma-zAleya1, mizreya2, zItazita3 pu0, chatrA4, madhurikA5, misi6 strI0 /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 111 vanaspativargaH4 candrikA candrazuro'pi pazumehanakArikA // 72 // meM thikA methinI methI kAlAjAjyapi jIrakaH / dhAnyaka tuvaraM prokta-majaimodA yavAnikA // 73 // vaicA tIkSNogragandhAyAM pArasIkavacA tthaa| dvIpAntaravacA cA'pi kuliMjanamitaH pRthak // 74 // hapuSarSoM puSpavastA ca parA'zvattha phalAmatA / phiraGgajA copaconI viDaGga banikRllaghu // 75 / / (4) soA ke do nAma-zatapuSpA 1, ahicchatrA2 strii0| (5) citraka ke tIna nAma-citraka 1, vyAla2. pAThI (pAThin)3 pu0 / (6) azeliyA (canasUra) ke tIna nAma-candrazara1 pu0, candrikA 2, pazumehanakArikA 3 strI0 / (7) methI ke tIna nAma-methikA 1, methino2, methI3 strI0 / [8] kRSNa jIrA ke eka nAmakRSNA1 strI0 / [9] zveta jIrA ke do nAma-ajAjI1 strI, jIraka2 pu0 / [10] dhAnA ke do nAma-dhAnyaka 1, tuvara 2 napuM0 / [11] ajamAina ke do nAma-ajamodA1, yavAnikA 2 strI0 / hindI-(1) sapheda vaca ke tIna nAma-vacA 1, tIkSNA 2, ugrAndhA 3 strI0 / (2) khurasAnI vaca kA eka nAma-- pArasIka vacA 1 strI0 / (3) copacInI kA eka nAma-dvIpAntaravacA 1 strii0| (4) mahAbharI kA eka nAma-kuliJjana 1 puM0 / (5) palAzo vacA ke do nAma-hapuSA 1, puSpabastA 2 strI0 / (6) azvatthA (phArasadezIyA) ke do noma-phiraGgajA 1,
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 112 vanaspativargaH 4 yavajaMtu tavakSIraM tvak kSIrI vaMzalocanA | nicula: sindhuphenaH syA- dijja lohijjalastathA 76 madhukaM madhuyaSTI yaSTImadhu madhuzravA / auravar tu saMpAka vyAdhighAtasuvarNakAH // 77 // kaTu kA kaTukI kaTvI cirartitaH kirAtakaH / kuTajaH kauTakaH kauTaH kaliGgendrayavo samau // 78 // madeno mucukundaH syA drAsnA tu surasA rasA / copacIno 2 stro0] / ( 7 ) vAibhiriMga ( bAvaDiMga) ke tona nAmaviDaGka 1, vahnikRt 2, laghu 3 napuM0 / (8) vArliza ke do nAma yavaja 1, tavajhIra 2 napuM0 / ( 9 ) vaMzalAcana ke do nAmatvakkSIrI 1, vaMzalocanA 2 strI0 / (10) samudra phena ke cAra nAma - nicura 1, sindhuphena 2, ijja 3, hijjala, 4, pu0 / (11) jeTomadha ke cAra nAma - madhuka 1 napuM0 madhuyaSTI 2, strI0, yaSTImadhu 3 napuM0, madhutratrA 4 strI0 / (12) amalatAsa (sonAmakakhI) ke cAra nAma - Aragvadha 1, saMpAka 2, vyAdhigata 3, suvarNaka 4 pu0 / 1 hindI - (1) kuTakI ke tIna nAma - kaTukA 1, kaTukI 2, kaTTTI 3 kho0 / (2) cirAyatA ke do nAma-ciratika1, kirAtakara pu0 / (3) kuTaja (kuraiyA) ke tIna nAma - kuTaje 1, kauTaka 2, kauTa 3 pu0 / (3) indrayava ke do nAma - kaliGga 1, indrayava 2 pu0 / (5) madanavRkSa (mayanaphala nAmavAle) ke do nAma - madana 1, mucukunda2, pu0 / (6) rAsanA ke tIna nAma - rAsnA 1, surasA2,
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 113 banaspativargaH4 matsyAkSI ca vayasthAca brAhmI ca somavallarI // 79 // svarNakSIrI himAvatyA same kAphala krle| ghoSA karkaTazRGgI syAd ghAtakI ghAtapuSpikA // 80 // maJjiSThA vikasA bhaNDI kusumbha grAmyakuGkumam / pumAnalaktoyAvazca strI lAkSA jatu na dvayoH // 81 // haridrAkAzcanI pItA nizAhA varavarNinI / dArvI dAruharidrAyAM bAkuco somarAjikA // 2 // kAzmIraM pauSkare mUle dadrughnazcakramardanaH / rasA3 stro0 / (1) brAhmo ke cAra nAma-matsyAkSI1, vayasthA2, brAhmI3, somavallI4 stro0 / (2) svarNakSIrI (satyA mAzI) ke do nAma-svarNa jhorI 1, himavatI2 strA0 / (3) kAyaphala ke do nAmakAphala 1, kaTphala2 napuM0 / (4) kAkaDAsiMgo ke do nAmaghoSA1, karkaTazaGgA2 straa| (5) dhAva ke do nAma-ghAtakI1. dhAtapuSpikA 2 stro0 / (6) majoThA ke tIna nAma-maJjiSThA 1, vikasA2, bhaNDa'3 stro0 / (7) grAmya kusuma ke do nAma - kusuMbha1, grAmyakuGkuma2 napu' / (8) mahAvara ke cAra nAmaalakka 1, yAva2 puM0, lAkSA3 strI0 jatu4 napuM0 / (9) haldI ke pAMca nAma-haridA 1, kAzcanI 2, pItA3 , nizAhA 4, varavarNinI 5 strI0 / (10) dAruhaldI ke do nAma - dA-1, dAruharidrA 2 strI0 / (11) bAkucI (bAvacI) ke do nAma-bAkucI1, somarA jikA strI0 / (12) puSkaramUla ke do nAma-kAzmIra1, pauSkara2 npuN0| (13) puAr3a (punnADa) ke do naam-dn1,ckrmrdn2pu0|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 114 vanaspativargaH4 dvayo bhallAtakobhallaH vIravRkSo hyaruSkaraH // 83 // jayo ca vijayA bhaGgA gajA strIca rasaH pumAn / seMjiMkSAraH sarjikAca yavakSAro yavAgrajaH // 84 // saindhavaM mANimanthaMca viMDa drAviDa bhAsuram / sAMbhara raumalavaNaM rucya sauvarcalaM laghu // 85 / / lavaNodadhi saMjAtaM sAmudraM vaziraM ca tat / 'audbhidaM pAMzulavaNaM yajjAtaM bhUmitaH svayam // 86 // saubhAgyaM TaMkaNaM kSAro navasAro nasAdaraH / (1) bhilAvA ke cAra nAma-bhallAtaka 1, bhalla2, pu0 zrI0, vIravRkSa 3, aruSkara4 pu0 / (2) bhaGga ke tIna nAmajayA1, vijayA2, bhaGgA3 strI0 / (3) gAMjA kA eka nAma-gaJjA 1, strI0 / (4) carasa kA eka nAma-carasa 1 pu0 / (5) sajjIvAra ke do nAma-sarjikSAra 1 pu0, sarjikA2 strii0| (6) javakhAra ke do nAma-yavakSAra 1, yavAgrajara pu0 / (7) seMdhAnamaka ke do nAma-saidhava1, maNimantha2 napuM. (8) kAlA namaka ke tona nAma-viDa1, drAvir3a2, bhAsura3 napaM0 / (9) sAMbhara namaka ke do nAma - sAmbhara 1, romaka2 n.| (10) namaka ke tIna nAma-rucya1, sauvarcala2, laghu3 napuM0 / (11) sAmudI namaka ke do nAma-sAmudra 1, vazira2 npuN0| (12) khArA namaka ke do nAma-odbhida 1, pAMzulavaNa 2 napuM0 (13) TaMkaNakhAra (suhAgA) ke do nAma-saubhAgya1, TaMkaNa2 napuM0 / (14) nasAdara ke do nAma-navasAra 1, nasAdara2 pu0|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 115 vanaspativargaH 4 sUryakSAra stIkSNarasaH sarvakSAro malApanut // 87 // tAmbUlyevatu tAmbUla varalI syAnnAgavalyapi / mAlUraH zrIphalo bilvo gambhArI madhuparNikA // 88 // amoghA pATalAkRSNa vRntAsaiva phaleruhA / agnimanthastu kaNikA zrIparNa gaNikArikA // 89 // mayUraH kAravIdIpyaH kharAzvAlocamastakaH / dhruvA sthirA zAlaparNI lAgalI toyapippalI // 9 // vArtAkI bRhatI siMhI kAsaghnI kaNTakArikA / (1) soDA namaka ke do nAma-sUryakSAra 1, tIkSNarasa2 pu0 / (2) kAsTIka soDA ke do nAma-sarvakSAre1, malApanutU2 pu0 / (3) tAmbUla (pAna) ke tona nAma-tAmbUlI1, tAmbUlavallI2, nAgavallI3 strI0 / (4) vilvavRkSa ke tona nAma-mAlUra 1, zrIphala 2, vilva3 pu0 / (5) khaMbhArI ke do nAma-gambhAro1, madhuparNikAra strI0 / (6) pADalI ke cAra nAma-amoghA1, pATalA2, kRSNavRntA3, phaleruhA 4 strI0 / (7) araNI ke cAra nAma-agnimantha1 pu0, kaNikAra strI0, zrIparNa3 napuM0,gaNakArikA 4 strI0 / (8) morazikhA ke pAMca nAma-mayUra? pu0, kAravI2 strI0, dIpya3 pu0, kharAzvA4 strI0 locamastaka5 pu0 (9) sAlaparNI (zAlaparNI) ke tIna nAma-dhruvA 1, sthirA 2, zAlaparNI 3, strI0 / (10) jalapippalI ke do nAma-lAgalI 1, toyapippalI 2 strii0| (11) baiMgana ke tIna nAma-vArtAkI1, bRhatI 2, siMhI 3 strii0| (12) kaTerI ke do nAma-kAsanI 1, kaNTakArikAra strii.| .
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- dvitIyakANDam 116 vanaspativargaH 4 gokaiNTako gokSurako jIvaintI syAnmadhuvratA // 9 // vanamudrA mudgaparNI mASaparNI tu paNinI / eraNDako vyAghrapucchaH syAnmandAro'rkadrumo mata // 12 // snu hA snuho bhUridugdhA sattalA sAtalA'malA / vajravalyAsthi saMhArI kAlikArI tu lAgalI // 93 / / karavIro divyapuSpo hayamAro'zvamArakaH / / kanakomattadhattUra dhUrtadhattUra dhusturAH // 94 / / vAsako'TaruSo vAso varatiktastu parpaTaH / "nimbo niyamano netA picumandaH zukapriyaH // 95 // (1) gokharu ke dA nAma-gokaNTaka 1, gokSurakara pu0 / (2) jIvantikA ke do nAma-jovantI1, madhuvatAra strI0 / (3) vanamaTha (moTa) ke do nAma-vana mudgA1, mudgaparNI2 strI0 / (4) mA. SaparNI ke do. nAma-mASaparNI 1, parNinI2 strI0 / (5) eraNDiyA ke do nAma-eraNDa 1, vyAghrapuccha2 pu0 / (6) AkaDA ke do nAma-mandAra 1, arkadruma 2 pu0 / (7) thUhara ke ATha nAma -snuhA 1, snuhI2, mUridugdhA3, sattalA4, sAtalA5, amalA, vajravallI 7, asthisaMhArI 8 strI0 / (8) jalapippaloM ke do nAma-kalikArI 1, lAGgalI 2 strI0 / (9) kaNera ke cAra nAma-karavIra divyapuSpa2, hayamAra 3, azvamAraka 4 pu0 / (10) ghathUre ke pAMca nAma-kanaka1, mattadhattUra2, dhUrta 3, dhattUra 4, dhustura5 pu. / (11) aDUsA (vAsaka) ke tIna nAma-vAsaka 1, aTaruSa (aTarUSaka)2, vAsa3 pu0 / (12) nimba (lImaDA) ke sAta nAma-varatikta1, parpaTa2, nimba3, niyamana4, netA (netR)5, picumanda6, zukapriya pu0 /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativarga:4 pAkAriH kAJcanAlazca kAzcano yamalacchadaH / kabUMdAraH kovidAro viSNukrAntA'parAjitA // 16 // zobhAJjanaH zigurugro mukhamodaH zubhAjanaH / nirguNDIndrANikA sindhu-cArakaH sindukastathA / / 97 // kuTejaH kuTakaH zakraH karejaH kalimArakaH / vallIkaNTakarajaH syAtkAkajA tu raktikA // 98 // gujA'tha zvetegurujAyAM syAccUDAlAbhiriNTikA / AtmaguptAtu duHsparzA kapikacchUzca kaNDurA // 99 // (1) kaca nAra ke cha nAma-pAkAri 1, kAJcanAla2, kAJcana3, yamalacchada 4, kabUMdAra5, kovidAra6 pu. / (2) viSNukrAntA puSpa ke do nAma viSNukrAntA 1, aparAjitA2 strI0 / (3) suhijana (saragavA) ke pAMca nAma-zobhAJjana1, zigra2, ugra3, mukhamAda4, zubhAJjana5pu0 / (4) sinuAra (syauM ThI) ke cAra nAma-nirguNDI 1, indrANikA 2 strI0, sindhuvAraka 3 sinduka 4 pu0 / (5) turaiyA ke tIna nAma-kuTaja 1, kuTaka 2, zakra 3 pu0 / (6) kAMTevAle karaMja ke cAra nAma-karaja 1, kalimAraka 2, kaNTakaraja 3 pu0, vallI 4 strI0 / (7) kAkajaMghA (kAkamAcI) ke do nAma-kAkajaMghA 1, raktikA 2 strI0 / (8) ghocalI (guMjA) kA eka nAma-guJjA 1 stro0 / (9) zveta guJjA ke tIna nAma- vetagunA 1, cUDAlA2, bhiriNTikA 3 strii0| (6) (10) kavAca (khujalAhaTa uptanna karane vAlA tRNa) ke cAra nAmaAtmaguptA 1, duHsparzA 2, kapikacchu 3, kaNDurA 4 strI0 /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 118 vanaspativargaH 4 samau vetasavAnIrau niculo hijjalo'mbuje / vATayAlakA balAyAM syA-daGkoTa stu nikocakaH // 10 // gAGgerukI nAgabalA putrarkandA tu lakSmaNA / kRSNAbhAvanakAsI nalapoTagalau samau // 101 // vaMzastRNadhvajoveNu stvacisAro bRhattaNaH / vaMzo'sau kIcako yaH syA-drandhrasvAno'niloddhateH 102 sthUladaNDaH muradruzca devanAlo mahAnale / dvayormujaH zaro vANo gundroracchaH paTerakaH // 10 // (1) vrata ke do nAma-vetasa 1, vAnIra 2 pu0 / (2) sthala vetasa ke tIna nAma-nicula 1, hijjula 2, ambuja 3 pu0 (3) valiyAra (balA) ke do nAma bATayAlakA 1, balA 2 strI0 / (4) akola (DerA) ke do nAma-aGkoTa 1, nikocaka 2 pu0 / (5) balA ke do nAma-gAGgerukI 1, nAgabalA 2 strI0 / (6) lakSmaNA kanda ke do nAma-putrakandA 1, lakSmaNA 2 strI0 / (7) vinaule ke do nAma-kRSNabhA 1, vanakAsI 2 strI0 / (8) kAza [ikSugandhA] ke do nAma-nala 1, poTagala 2 pu0 / (9) vAMsa ke pAMca nAma-vaMza 1, tRNadhvaja 2, veNu 3, tvacisAra 4, vRhattaNa 5 pu0| (10) vAMsurI vAle ke do nAmakIcaka 1, randhrasvAna 2 pu0 / (11) mUja ke daza nAma-sthUla, daNDa 1, suradru 2, devanAla 3, mahAnala 4 pu0, muJja 5 strI0 pu0, zara 6, bANa 7 gundra 8, raccha 9, paTeraka 10 /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH 4 kAzekAsaH pumAnkAzI SIkAkAzAH striyAmimAH / gundrerake same darbhoM bahiH klobe kuzo'striyAm // 104 // kaNa zyAmakaM paraM syAdbhUtaiIkaM tu bhUtRNam / bajA dRDhapatrI syAtpaNyandhA kaGkanI dalA // 105 // sunAlA caNikA dugdhA zUlI tu mahiSIpriyA / anantA durbharA dUrvA golomI zakulAdanI // 106 // bhUkUSmANDI vilADo ca vidArI vAjivallabhA / anyAkSeIravidArIsyA dikSugandhA payolatA // 107 // 119 (1) kAma ke pAMca nAma - kAzakAza 1, pu0, kAzI 2, iSIkA 4, kAzA 4, strI 0 / (2) kAza vizeSa ke do nAma - gundra 1, eraka 2 napuM. / (3) kuza ke tIna nAma - darbha 1 pu0, barhiS 2 napuM, kuza 3 strI0 / (4) rauhiSa (rohisa) tRNa ke tIna nAma - katRNa 1, zyAmaka 2 paura 3 napuM0 / (5) rauhiSavizeSa ke do nAma-bhUtIka 1 bhUtRNa 2 napuM0 / ( 6 ) balvaja (vagera) ke ATha nAma-balvaja 1, bahuvacana puM0, dRDhapatrI 2 pu0, paNyagandhA 3, kaGkunI 4, dalA 5, sunAlA 6, caNikA 7, dugdhA 8 strI (7) zUlI (tRNavizeSa) ke do nAma - zUlo 1, mahiSopriyA 2 strI0 / (8) dUrvA ke tIna nAma - anantA 1, durbharA 2 durvA 3 strI0 / (9) zvetadUrvA ke do nAma - golomI 1, zakulAdanI 22 strI0 (10) zvetakuSmANDa (kumhar3A) ke cAra nAma - bhUkUSmANDI 1 vilADI 2, vidArI 3, vAjivallA 4 strI0 / (11) kRSNAdivarNayukta bhUkUSmANDI ke tIna nAma - kSIravidArI 1, ikSugandhA 2, payolatA 3, strI0
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 dvitIyakANDam vanaspativargaH jI'mRtaH kukkuTo veNI devadAlI garAgarI / karkaTI ca kharasparzA viSaghnI garanAzinI // 108 // azanI musalItAlI tAlamUlI ca tAlikA / nArAyaNI parI divyA zatamUlI zatAvarI // 109 / / azvagandhA hayAvalyA pAThAsyAdviddhakarNikA / recanI muvahAzyAmA dantItu zvetaghaNTikA // 110 // jayapAlazca jaipAlo vizAlAtvindravAruNI / kalyANI svarNapAtrI syAdarecikA maladhAriNI / 111 // (1) devadAlo (kUkaDavela-joki kuSmANDa kA hI eka bheda hai) ke nau nAma-jImUta 1, kukkuTa 2 puM0, veNo 3, devadAlI 4, garAgarI 5, karkaTI 6, kharasparzA 7 viSaghnI 8 garanAzinI 9, stro0 / (2) tAlamUlI ke pAMca nAmaarzonnI 1, musalA 2, tAlo 3, tAlamUlI 4, tAlikA 5 strI0 / (3) zatAvarI ke pAMca nAma-nArAyaNI 1, varI 2, divyA 4, zatamUlI 4, zatAvarI 5 strI0 / (4) azvagandhA ke tIna nAma-azvagandhA 1, hayA 2, balyA 3 strI0 (5) pAThAoSadhI ke do nAma-pAThA 1, viddhakarNI 2, strI0 / (6) priyaGgu ke tIna nAma-recanI 1, suvahA 2, zyAmA strii0| (7) dantI (vajradantI ke do nAma-dantI 1, zvetaghaNTikA 2 strii0| (8) jamAla goTA ke do nAma-jayapAla 1, jaipAla 2 strI0 / (9) indravAruNI ke do nAma-vizAlA 1, indravAruNI 2khii0| (10) sanAyapattI ke cAra nAma-kalyANI 1, svarNapatrI 2. recikA 3, maladhAriNI 4 strI0 /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 121 vanaspativargaH 4 rajanI nIlikA nIlA kAlA nIlI ca nIlanI / durAlabhA samudrAntA yAso bahukaNTakaH // 112 // apAmArgazcamatkAraH zvete rakte kSevA smRtH| kANDekSuH kokilAkSaH syAdikSu gandhe kSura kSurau 113 kanyA ghRtakumArI syA-delIyaH kRSNabolakaH / pArTaliH pANDuphalyAM syAd vanapsA tu jvarApahA 114 nIlA'sau nIlinI zyAmA rAjaparNI prasAriNI / thanantA sArivA gopI bhRGgarojastu mArkavaH // 115 // (1) nIlI auSadhi ke cha nAma-rajanI 1, nIlikA 2, nIlA 3, kAlA 4 nIlI 5, nolinI 6 strI0 / (2) ghamAsA ke do nAma-durAlabhA 1, samudrAntA 2 strI0 / (3) yavAsa ke do nAmayavAsa 1, bahukaNTaka 2 puN0| (4) apAmArga (AmvI jhADA,ciracirI) zveta ke do nAma-apAmArga 1, camatkAra 22 puM0 / (5) raktaciraciro ke eka nAma-kSava 1, puM0 (5) tAla maravAnA ke pAMca nAma-kANDekSu 1, kokilAkSa 2, ikSugandhA 3, ikSura 4, kSura 5 puM0 / hindI-(7) ghRtakumAri ke cAra nAmakanyA 1, ghRtakumArI strI0, elIya 3, kRSNabodhaka 4 puM0 / (8) raktalodhra ke do nAma-pATali 1, pANDuphalI 2 strI0 / (9) vanapsA ke do nAma-vanapsA 1, jvarApahA 2 strI / (10) rAjaparNI ke pAMca nAma-nIlA 1, nIlinI 2 zyAmA 3, rAjaparNI 4, prasAriNI 5 strI. / (11) utpalazArivA (gulIsara) ke tIna nAma-anantA 1, sArivA 2, gopI 3, strii0| (12) bhRgarAja (bhaGgarohA) ke do nAma-bhRGgarAja 1, mArkava 2, pu0 /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 122 vanaspativargaH . zaNapuSpI pItapuSpI trAyamANA tu paalinii| zaMkhinI yavatiktA syA-lliGginI zivamallikA 116 gokarNI moraTA mUrvA kArkamAcI tu vAyasI / kArkajaMghA tu kAkAkSI meSazaGgI viSANikA / / 117 // guDUcI tvamRtA somA somavallI tridoSahA / vandA jIvantikA vRkSa-ruhAvRkSAdanI smRtA // 118 // lajjAvatI tu lajjAluH sparzalajjA prsaarinnii| (1) jhunajhuniyAM (banazaNa sadRza kalikAvalo) auSadhi ke do nAma-zaNapuSpI 1, pItapuSpI 2 strI0 / (2) trAyamANa auSadhi ke do nAma-trAyamANA 1, pAlinI 2 strii0| (3) zAMkhahulI (coravallo) ke do nAma-zaMkhinI 1, yavatiktA strI0 / (4) zivaliGgI ke do nAma-liGginA 1, zivamallikA 2 strI0 / (5) muhAra ke tIna nAma-gokarNI 1, moraTA 2, mUrvA 3 strI0 / (6) kavapriyA (pIluDI jAtavAlo) ke do nAma-kAkamAcI 1, vAyasI2 strI0 / (7) kAkajaMghA (agheDI kauvA ThoThI ke cAra nAma-kAkajaMghA 1, kAkAkSI 2, meSazRGgI 3 viSANikA 4 strI0 / (8) giloya ke pAMca nAma-guDucI 1 amRtA 2 somA 3. soma vallI 4, tridoSahA stro0 / kacUra (9) (vRkSa ke Upara kI) auSadhi ke cAra nAma-candA 1, jIvantikA 2, vRkSaruhA, 3, vRkSAdanI 4 strI0 / (10) lajavaMtI (lajavijjI) ke cAra nAmalajjAvato 1, lajjAlu 2, sparzalajjA 3, prasAriNI 4 strA0 /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 123 vanaspativargaH 4 droNapuSpI phale puSpA''dityaMbhaktA suvarcalA // 119 / / vaindhyA karkoTakI nAgA-rAti sarpaviSApahA / mArkaNDikA potapuSpI mArkaNDI mRdurecanI // 120 // devaMdAlI koSaphalA lAgalI jalapippalI / bhUmyAmalI vissghniisyaa|dvaamii maNDUkaparNikA // 121 // go jihvA dArvikA gobhI chikkanI chikkake same / raktapuSpIbalAnAga-damanI viSamardinI // 122 // muSAkarNI mUSikA ca dravantI zambarIvRSA / (1) danUpha (gulma) ke do nAma-droNapuSpI 1 phalapuSpA 2 strii| (2) sUryamukhI puSpa kedo nAma-AdityabhakkA 1 phalepuSpA strI0 / (3) hurahur3a kA eka nAma-suvarcalA 1 strI0 / (4) tIna kA~kar3I (bA~jha kakoDA) ke cAra nAma-bandhyA 1, karkoTakI 2, nAgarAti 3, sarpaviSApahA 4 strI0 / (5) sanAmakaI (sanAya) ke cAra nAma-mArkaNDikA 1, potapuSpI 2, mArkaNDI 3, mRdurecanI 4 strI / (6) ghagharabela ke cAra nAma-devadAlo 1, koSaphalA 2, lAGganI 3. jalapippalI 4 strI0 / (7) bhUmyAmala kA (amaror3A) ke cAra nAma-bhUmyAmalI 1, viSaghnI 2, brAhmI 3, maNDUkaparNi kA (8) gojihvA (vanagobhI) ke tIna nAma-gojihvA 1, dArvikA 2, gobhI, strI0 / (9)nAka chikanI ke do nAma-chikkano 1, chikkikA 2 strI0 / (10) nAgadauna ke cAra nAma--raktapuSpI 1, balA 3 nAgadamanI 3, viSamardino 4 stro0 / (11) mUsAkaraNI ke pAMca nAma-mUSAkarNI 1, mUSikA 2, dravanto 3, zambarI 4,vRSA 5 strii|
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam - 124 . vanaspativargaH-4 zikhiMnI barhi cUDAca syAnmayUra zikhA zikhA // 123 // brahmadaNDayajadaNDI strI revadacInI tu gandhinI / cahi strI cavikA cAhA tamAkhustAmrakuTTakaH // 124 // iSa gdolaM snigdhabIjaM sudhAmUlI tu jIvanI / zilIndhaM gomayacchatraM syAdahicchatramityapi // 125 // kITAriH kITamArI strI sarpadaMSTrA viSApahA / uSTrakaNTastu kaNTAlu madiko nakharaJjinI // 126 // sajIvanI rudantI syA-toTI cirapoTikA / (1) morazikhA ke cAra nAma-zikhino 1, barhicUDA 2, mayUrazikhA 3, zikhA 4 strii0| (2) uTakagArA ke do nAmabrahmadaNDI 1, ajadaNDo 2 strI0 / (3) revatacAnI ke do nAma-revaTacInI 1, gandhinI 2 strI0 / (4) cAya ke tIna nAma-cahi 1, cavikA 2, cAr3A 3 stro0 / (5) tambAku ke do nAma-tamAkhu 1, tAmrakuTaka 2 pu0 / (6) saphagola ke do nAma --ISadgola 1, snigdhabIja 2 napuM0 / (7) sAlama mizaro ke do nAma-sudhAmUlo 1, jIvanI 2 strI0 / (8) gobarachattA ke tIna nAma-zilIndhra 1, gomayacchatra 2, ahicchatra 3 napuM0 / (9) kIDAmArI ke cAra nAma-kITAri 1 pu0, koTamArI 2, sarpadaMSTrA 3, viSApahA 4 strI0 / (10) U~Ta kaTIrA ke doM nAma-uSTrakaNTa 1, kaNTAlu 2 pu0| (11) mehaMdI ke do nAma medikA 1, nakharaJjanI2 stro0 / (12) lANA ke do nAma-saJjo- vanI 1, udantI 2 strI0 / (13) paTakonA (vanasokhA) ke do nAma-parpoTI 1, cirapoTikA 2 strI0 /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vanaspativargaH 4 ciMcoDakaM cicorDasyA - darjegandhAtu kAvarI // 127 // pumAnsyAdaNDakharjUraH sa evairaNDacirbhiTaH / // vanaspativargaH samAptaH // 125 (1) cicoTa ke do nAma cicoDaka 1, cicor3a 2 napuM0 / (2) tilavana ke do nAmaajagandhA 1, kAvarI 2 strI0 / (3) patItA (aNaranevA) ke do nAma - aNDakharjUra 1, eraNDacirbhiTa 2 pu0 / // vanaspativarga samApta ||
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 126 dhAnyAdivargaH 1 -0||ath dhAnyAdivargaH praarbhyte||0dhaanyestmbkribiihiH kalame zAlitaNDulau / samau godhumagodhUmau yakastu yavo mataH // 1 // *jUrNalo yAvanAlazca jaNI yavayavo'pica / strI barjarI barjarikA nAlI syAtpuMsi sAjakaH // 2 // puMsi bhuktipradomudgo hanmuidgastu zAradaH / mASe pitryo dhAnyavIro makuSThastu makuSThake // 3 // babeTazcavalo rAja-mASazcapala ityapi / niSpIvo vallako vArji-manthastu caNakazvaNaH // 4 // hindo- (1) sAmAnya dhAnya ke tIna nAma-dhAnya 1 napuM0, stambakari 2, vrIhi 3 pu0 / (2) gehUM ke do nAma-godhuma 1, godhUma 2, pu0 / (3) jau ke do nAma-yavaka 1, yava 2 pu. / (4) janera ke (juAra) ke cAra nAma-jUrNala (jUnala) 1, yAvanAla 2, jUrNa 3, yavayava 4 pu0 / (5) bajaro ke cAra nAma-barjarI 1, barjarikA 2, nAlI 3 strI0, mAjaka 4 pu0 / (6) muMga ke do nAma-bhuktiprada 1, mudga 2 pu0| (7) hare mUMga ke do nAmaharimudga 1, zArada 2 pu0| (8) urda ke tIna nAma-mASa1 pitrya 2, dhAnyavIra 3 pu0 / [9] maTha ke do nAma-makuSTha 1, makuSThaka 2 pu0 / (10) cavalA ke cAra nAma-barbaTa 1, cavala 2, rAjamASa 3, capala 4 pu0 / (11) bheTamAsa ke do nAma-niSpAva1, vallaka 2 pu0 / (12) canA ke tIna nAma-vAjimantha1, caNaka 2, caNa 3 pu0 /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 127 dhAnyAdivargaH 5 dvayomasUramasurau turvarItvADhakI striyAm / kalAyo muNDacaNakaH kha kAristu saNDikaH // 5 // kulatthistu kulattheH syAttilastailasamanvitaH / niSphale tilapijaH syAdAraNye jatilo mataH // 6 // rAjItu rAjikA kRSNe siddhArthaH zvetasarSapaH / 'kSumome atasI kaGgau priyaGguH syuH striyAmimAH // 7 // cInakaH kAka kaGkuzca maNDUkantu malIyasaH / munidhonyaM tu nIvAraH striyA moDI tathauDikA // 8 // hindI- (1) masUra ke do nAma-masUra 1, masura 2 pu0 / (2) arahara ke do nAma-tuvarI 1, oDhako 2 strI0 / (3) vaTalA ke do nAma-kalAya 1, muNDacaNaka 2 pu0 / (4) khaJjakArI ke do nAma-khaJjakArI1, saNDika2 pu0 / (5) kulattha (kurathI) ke do nAma-kulatthi 1, kulattha 2 pu0 / (6) tilakA, telahIna [nissAra] tilakA, araNya tilakA kramazaH eka eka nAma-tila, tilapiJja, jatila pu0 / (7) rAI [raiMcI] ke do nAma-rAjI 1, rAjikA 2 strI0 / (8) sarasoM [sarasiyA] ke do nAma-siddhArtha 1. zvetasarSapa2 pu. / (9) alasI ke tIna nAma-kSumA1, umA 2, atasI 3 strI0 / (10) kauno ko guNI] ke do nAmakaGga 1, priyaGgu 2 strI0 / (11) cIne ke do nAma-kAkakaGaku 1. cInaka 2 pu0 / (12) ma~DuA ke do nAma-maNDuka 1 napuM0 malIyasa 2 pu0 / [13] jaMgalI dhAnya ke cAra nAma-munidhAnya 1 napuM0, nIvAra 2 pu0, oDI 3, oDikA 4 strI0 /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 128 dhAnyAdivargaH 5 zyAmA zyAmaka zyAmAH korardRSastu kodravaH / syAnmakkAyo mahAkAyaH strIrgavedhu rgavedhukA // 9 // zAkairAD vAstu vAstUkaM loNI loNyau tu gholikA / amlaM rasAmla patrAmle tulyau vAka mAriSau // 10 // kaJcaiTa: kaJcukIdvesta upotI syAdapodakA / rasonI lazuno'riSTaM kalaimbI tu kalambikA // 11 // nauDIka: paTTazAkaH syAnmatsyAsI hilamocikA / hindI [1] sAmA ke tIna nAma - zyAmAka 1, zyAmaka2, zyAma 3 pu0 / [2] kodo ke do nAma - koradUSa 1, kodrava 2 pu0 / [3] makkA [makai ] ke do nAma - makkAya 1, mahAkAya 2 pu0 / [4] garaheDuA [vanaiyA gehu~] ke do nAma - gavedhu 1, gavedhukA 2 strI0 / [2] bathuA ke tAna nAma-zAkarAda [zAkarAj] 1 pu., vAstu 2, vAstuka 3 napuM0 | [ 6 ] nonAyA zAka ke tIna nAmaloNA 1, loNI 2, gholikA 3 strI0 / [7] cUkA [patharacUra ] ke tIna nAma-- amla 1, rasAmla 2, patrAmla 3 napuM0 / [8] marusA ke do nAma - bAka 1, mAriSa2 pu0 / [9] : arikaJcana [ caulAIarumA ke patte jaise patte ke do nAma kaJcaTa 1 pu0, kaJcuka 2 strI0 [10] poIke do nAma-upotI 1, upodakA 2 strI0 [11] lahasana ke tIna nAma-ra ena 1, lazuna 2 pu0, ariSTa 3 napuM0 / [12] kalamI [karabhI] ke do nAma - kalambI 1, kalambikA 2 strI0 | [13] tikta zAka ke do nAma - nADIMka 1, paTTazAka 2 pu [14] sarahauM cI ke do nAma - matsyAkSI 1 hilamocikA 2 strI0 / -- O 9 -
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 129 dhAnyAdivarga:5 pralambikA strI karalI zitivArastu kukkuttH||12|| pAruH karkaTI mUtra phalAtoyaphalA striyAm / trapuSa kaNTakiphalaM sudhAvAsa: muzItalam // 13 // cimiTaM syAcciTikA kumbhasI kaTphalA striyAm / kRSNabIjaM kalindesyA ttadbhedastu dazAGgulam // 14 // koSAtakI sughoSA stro jAlinI rAjimaphalA / ghaNTeAlI zodhanI kSveDA tiktakozAtakI striyAm // 15 // zvetarAjizciciNDaH syAtpaTole kulakau samau / hindI-(1) karailA ke do nAma-pralambikA 1, karalI 2 strI0 / (2) ziriyAri ke do nAma-zitivAra 1, kukkuTa 2 pu0| (3) kAkaDo ke cAra nAma-erui 1, karkaTI 2, mUtrAphalA 3, toyaphalA 4 stro0 / (4) karkaTovizeSa ke cAra nAma-trapuSa 1, kaNTakiphala 2 napuM0, sudhAvAsa 3 pu0, suzItala 4, napuM / (5) kAcara ke cAra nAma-cirbhiTa 1 napuM0, cirbhaTikA 2, kumbhasI 3, kaTphalA 4 strI0 / (6) tarabUja ke do nAma-kRSNabIja 1, napuM0, kalinda 2 puM0 / (7) kharbujA kA eka nAmadazAGgula 1 napuM0 / (8) toraI ke cAra nAma-koSAtakI 1, mughoSA 2, jAlinI 3, rAjimatphalA 4 strI0 / (9) jhiMgA ke do nAma-ghaNTAlI 1, zodhano 2 strii0| (10) kar3avo toraI ke do nAma-kSveDA 1 tiktakoSAtakI 2 strI0 / (11) cicer3Aphala ke do nAma-zvetarAji 1 strI0, ciciNDa 2 puM0 / (12), paravala ke do nAma-paTola 1, kulaka 2 pu0||
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 130 dhAnyAdivarga: 5 zitivAraH zitivaraH svastikaH suniSaNNakaH // 16 // zrIvArakaH sUcipatraH parNakaH kukkuTaH zikhI / bimbaM bimbaphalaM tuNDI-kerI tuNDI samA'samA // 17 // karkeTakI pItapuSpI kAravellaH kaThillakaH / bhiNDI bhiNDA pumAn bhiNDaH zimbinI zimbike same // 18 // bArkucI kalameSI ca zimbI tu phalinI matA / vArikaNTaka zaGgATake strI saMghATikA matA // 19 // gRjjainaM gAjaraM klIbe palANDu mukhadUSaNaH / . hindI - ( 1 ) sunisaNNa (susanA) ke nau nAma - zitivAra 1 zitivara 2, svastika 3, suniSaNNaka 4, zrIvAraka 5 sUcipatra 6, parNaka 7, kukkuTa 8, zikhI (zikhin ) 9, pu0 / (2) bimba (tilakoDa) ke tAna nAma-bimba 1, bimbaphala 2 napuM0, tuNDikerI 3 strI0 / (3) giloDe kA eka nAma - tuNDI strI0 / ( 4 ) kikoDA (kaMkoDA) ke do nAma - karkoTakI 1, pItapuSpI 2 bI0 / (5) karelA ke do nAma - kAravella 1, kaThillaka 2 pu0 / (6) bhiNDI ke tIna nAma - bhiNDI 1, bhiNDA 2 strI0, bhiNDa 3 pu0 / (7) pahADI sima ke do nAma - zimbinI 1, zimbikA 2 strI0 / (8) gavAraphalI ke do nAma - bAkucI 1, kAlameSI 2 strI0 / (9) phalI ke do nAma - zimbI 1, phalinI 2 strI0 / (10) siMghADe ke tIna nAma-vArikaNTaka 1, zRGgATaka 2 napuM0, saMghATikA 3, strI0 / (11) gAjara ke do nAma -gRJjana 1, gAjara 2 napuM0 / (12) pyAja (DuMgalI) ke do nAma - palANDu 1, mukhadUSaNa 2 puM0 /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 131 dhAnyAdivargaH 5 vAneyaM sthUlamUlaM syAnmUlaikaM hastidantakam // 20 // olleolaHpuMsi piNDI takastu svAdukandakaH / Arave syAdAkhI strI rAjAlu svAru rArukaH // 21 // kolakande puTArnA hastirkando'ti kandake / stambhAlu dharaNIkanda stulye raktolukA''luke ||22|| sundaH syAttu vArAhI kandaM klIve mahauSadham / kandolakaM sukandaM syAt zoghnItu punarnavA ||23|| puSpaM gobhI patragobhI granthigobhI ca gobhikA / hindI - ( 1 ) salagama ke do nAma - vAneya 1, sthUlamUla 2 napuM0 / (3) mUlIke do nAma-mUlaka 1, hastidantaka 2 napuM0 / (3) suraNa ke do nAma - olla 1, ola 2 pu0 / (4) tekunA ke do nAma - piNDItaka 1, svAdukanda 2, pu0 / (5) aruvI (jisa ke patte akiJcana haiM), ke do nAma - arava 1, AravI 2 puMkhI 0 / ( 6 ) Aru (moTa aravIkaNDA) ke do nAma - rAjAlu (1) Aru 2, Aruka 3 puM0 / (7) kolakanda (raktavarNa svambhAru) ke do nAma - kolakanda 1, puTAlu 2 pu0 / ( 8 ) sapheda khamahAru ke cAra nAma - hastikanda 1, atikanda 2, stambhAru 3, gharaNIkanda 4 0 / ( 9 ) sakarakanda ke do nAma - raktAlukA 1, AlukA 2 strI0 / (10) vArAhIkanda ( suthanI uttara bihAra meM hotA hai) ke tIna nAma - sukanda 1, vArAhIkanda 2 mahauSadha 3 napuM0 / (11) Alu ke do nAma kandAluka 1, sukanda 2 napuM0 / (12) punarnavA (gadaha pur3ainA, gajapuDainA) ke do nAma - zothanno 1, punarnavA 2, stro0 (13) gobhI ke cAra nAma - puSpagobhI 1, patra
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM kANDam 132 dhAnyAdivargaH 5 kAsamardanakAsAri makhAnnaM vArija phalam // 24 // kaTu vIrA tIvrazaktirdva raktamarice striyAm / gukandaH kaseruH syAtkazeruzca kaserukaH // 25 // pUpo'pUpau piSTako'pi vATikA'GgArakarpaTI / dugya kSoraM payazvA'pi payasyaM tu bhavedadhi // 26 // nava prasUte dhenoryat prakRtyA sphuTitaM payaH / pIyUSa magniyogena-ghanIbhUtaM kilATakaH // 27 // apakameva nazyeta kSIrezAkaM tu tatpayaH / honaM tad drava bhAgena takraipiNDa udAhRtaH // 28 // gobhI 2, pranthigobhI 3, gobhikA 4 strI0 / hindI-(1) kasoMdI ke do nAma-kAsamadana 1, kAsAri 2 pu0 / (2) makhAne ke do nAma-makhAnna (makhAna) 1, vArija 2 npuN0| (3) lAlamirca ke do nAma-kaTuvIrA 1, tIvrazakti 2 strI0 / (4) kezora ke cAra nAma-guDakanda 1, kaseru 2, kazeru 3, kaseruka 4 pu0| (5) pUA ke tIna nAma-pUpa 1, apUpa 2, piSTaka 3, pu0 / (6) vATI ke do nAma-vATikA 1, aGgArakapaTo 2 strI0 / (7) dUdha ke tona nAma-dugdha 1, kSIra 2, payasU 3 napuM0 / (8) dahI ke do nAma-payasya 1, dadhi 2 napuM0 / (9) tatkAla vyAI gAya kA dUdha kA eka nAma-poyuSa (khirasA) 1 napuM0 / (10) ravar3I kA eka nAma-kilATaka 1 pu0 / (11) chenA kA eka nAma-kSorazAka 1 napuM0 / (12) dadhisAra kA (zrokhaNDa) eka nAma-takrapiNDa 1 puM0 napuM0 /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam dhAnyAdivarga: 5 naSTadugdhasya yanIraM moreTojejjaTo'bravIt / klIve haiyaGgavInaM tu navanItaM navoddhRtam // 29 // dadhnaH snigdho ghanobhAge upariSTaH saraH smRtaH / maistu syAd dadhijaM maNDaM taikraghole tu chacchikA 30 ghRtaimAjyaM haviH sarpirgavyAdi dadhijaM smRtam / yastilAdi samRdbhUtaH snehstattaila mucyate // 31 // mayane syAnmadhUcchiSTaM madhuni kSaudramAkSike / guDeMmUlaM pumAnikSu stadbhedAH " pauNDrakAdayaH ||32|| hindI - (1) phAr3e gaye dUdha ke pAnI kA eka nAma - moraTa 1 pu0 (jejaTa kA mata hai) / (2) makkhana ke do nAma haiyaGgavIna 1, navanIta 2, napuM0 / (3) malAI kA eka nAma-sara pu0 / (4) dahIse nikale pAno kA eka nAma - mastu 1 napuM0 / (5) chAcha (chAsa) ke do nAma taka 1, napuM0 chacchikA 2 strI0 / (6) ghI ke cAra nAma - ghRta 1, Ajya 2, haviSa 3, sarpiSa 4 napuM0 / (7) tela ke do nAma - sneha napuM0 / (8) moma ke do nAma - mayana 1, zahada ke tIna nAma - madhu 1, kSaudra 2, IkSu ke do nAma - guDamUla 1 napuM0, vizeSa ke teraha nAma -- puNDU 1, ikSu kAntAra 5, veNuniHsRta 6, pauNDraka 7 9 puNDraka 10, sevya 11, vyatirasa 1 puM0, taila 2 madhUcchiSTa 2 napuM0 / (9) mAkSika 3 napuM0 / (10) ikSu 2 pu0 / (11) IkSu 2, karkaTa 3, vaMza 4, rasAla 8, sukumAraka 12, madhu 13 pu0 / 133 --
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 134 dhAnyAdivargaH 5 yantrairniSpIDitasyekSo vikAro yo rasaH smRtaH / pako raso yadA gADho rAve ityucyate budhaiH // 33 // tato gADhatare klIbaM phauNitaM guDaiSyate / astrat khaNDosti gADhasyAnmaitsyaNDI strI sitA bhavet ekaikaM nAma vakSye'tha polikAntaM pRthak pRthak / saMyAvo ma~ThakaH paka vaTI ca tileparpaTI ||35|| striyAM pATalaijambUH syAt zaTTakai mudgamodakaH / "yUSaH pumAn striyAM "loptrI cUrNiko "dugdhakUpikA // 12 13 (2) agnisaMyoga se kA eka nAma-rAva 2 strI0 / (1) rasa kA eka nAma - rasa 1 pu0 / pakAye gaye rasa 1 pu0 / (3) rAva se aura adhika pAka hone para do nAma - phANita 1 napuM0, guDa 2 puM0 / ( 4 ) cInI kA eka nAma - khaNDa 1 astrI0 (5) misarI ke do nAma - matsyaNDI 1, sitA (6) haluA ke eka nAma -saMyAva 1 puM0 / (7) mAThA (peThA ) kA eka nAma - maThaka 1 pu0 / (8) pakaur3I kA eka nAma pakvavaTI 1 strI0 / ( 9 ) tila pApaDa kA eka nAma - tilaparpaTI 1 strI0 / (10)) gulAba jAmuna kA eka nAma - pATalajambU 1 strI0 / (11) cAsano kA eka nAma - zahaka 1 napuM0 / (12) motIcUra laDDU kA eka nAma - mudgamodaka 1 pu0 / (13) dUdha ke mAvA kA eka nAma - yUSa 1 puM0 / (14) lAI kA (mamar3A aura gur3a kA laDDU) eka nAma - loptrI 1 strI0 / (15) curame kA eka nAma - cUrNikA 1 kho0 / (16) peMDA kA eka nAma dugdhakUpikA kho / (15) ----
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 135 dhAnyAdivarga:5 kalAkendaH kuNDalinI vaTAkA ghRta pUMrakaH / kArthaH praherlakazcamla-pAnIyaM zarkarodakam // 37 // sphuTitaM caliMka peSThA striyAM sevanaimodakaH / pUrNapolI veTTamikA parpaTI vaTakaistathA // 3 // kAjIyavaTakaM khAna-pAnaM sevica poliko / (1) kalAkanda kA eka nAma-kalAkanda 1 pu0 / (2) jalevI kA eka nAma-kuNDalinI 1 strI0 / (3) bar3A kA eka nAmavaTAkA 1 strI0 / (4) ghevara kA eka nAma-ghRtapUraka 1 pu0| (5) adahana kA eka nAma-kAtha 1 pu0 / (6) dopahara ke pIche kA bhojana kA eka nAma-pahelaka 1 pu0 / (7) masAle saMyukta khaTTe pAnI kA eka nAma-amlapAnIya 1 napuM. / (8) zarbata kA eka nAma-zarkarodaka 1 napuM0 / (9) bhUjA (cavANA) kA eka nAma-sphuTita 1 napuM. / (10) ghomeM gUMde hue AMTe kA eka nAma-calika 1 napuM0 / (11) peThA kA eka nAmapeSThA 1 strI0 / (12) seva ke laDDU kA eka nAma-sevanamodaka 1 pu0 / praNapolo kA eka nAma-pUrNapolI 1 strI0 / (13) veSTana roTI ke eka nAma-vemikA 1 strI0 / (14) pApar3a kA eka nAma parpaTI 1 stro / (15) cilaDe (bar3A) ke eka nAmavaTaka 1 pu0 / (16) dahIbar3A kA eka nAma-kAjIyavaTaka 1 napuM. / (17) khAna pAna ke eka nAma-khAnapAna napuMda / (18) seva kA eka nAma-sevi 1 pu0 / (19) pulAka kA eka nAmapolikA 1 strI0 / -
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 136 dhAnyAdivargaH 5 odeM no'strI bhaktamanna mandho'pi ca napuMsakam / 39 / dolilIvyajanaM tu zAko lapsI tu lpsikaa| niSThAnaM temanaM 'cUrNa kSodazca vaTikA vaTI // 40 // ghAra, vezanaM piSTa dAlikAyAM tu piSTikA / prAtarAzaH kalpajagdhiH "zaSkulI purikA purI // 41 // samau tu grIsa kavalI le hA~''hArau tu jemanam / syATuMdagiraNamudagAraH kacorI"tu kacorikA // 42 // (1) odana ke cAra nAma-odana 1 astrI0, bhakta 2, anna 3, andhas 4 napuM0 / (2) dAla ke do nAma-dAli 1, dAlI strI0 / (3) vyaJjana ke do nAma byaJjana 1, zAka 2 pu0 / (4) lApasI ke do nAma-lapsI 1, lapsikA 2 strI0 / (5) vyaJjana vizeSa (kaDhI Adi) ke do nAmaniSThAna 1, temana 2 napuM0 / (6) ATe ke do nAma-cUrNa 1, kSoda 2 pu0 / (7) var3I ke do nAma-vaTikA 1, vaTI 2, stro0 / (8) vezana ke do nAma-ghAraTTa 1 vezana 2 npuN.| (9) dAla DhokalI ke eka 1 nAma-piSTikA 1 strI0 (10) prAtaH kAloka laghu bhojana ke do nAma-prAtarAza 1 puM0, 1, pu0, kalpajagdhi 2 strI0 / (11) pur3I ke tIna nAma-zaSkulI 1 purikA 3 purI 3 strI0 / (12) grAsa ke do nAma grAsa 1, kavala 2 pu0 / (13) bhojana ke tIna nAma-leha 1, AhAra 2 pu0, jemana 3 napuM. / (14) udgAra ke do nAma-udgiraNa 1 napuM0, udgAra 2 pu0 / (15) kacaurI ke do nAma-kacorI 1, kacorikA 2 stro0 /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 137 dhAnyAdivargaH5 kSud' bubhukSA kSudhA tulyAstRta pipAsA tRSAstathA / sapItiH sahapAnaM syAstriyAM sagdhiH sahAzanam // 43 // bhuktaziSTa mathocchiSTaM phelA bhuktojjhite khiyAm / culukazculu gaNDUSau tRptau sauhitryaM tarpaNe // 44 // syAd gharaTTaH zilAcakraM tasya daNDetu hastakam / cakrelA cakrikA dvestaH sAdhanI velinI striyAm 45 zilAputraH zilAloSTo gharSaNAlastu peSaNI / (1) bhukha ke tIna nAma-kSudh 1, bubhukSA 2 kSudhA 3 strI0 / (2) pyAsa ke tIna nAma-tRT 1 pipAsA 3 tRSA 3 stro0 / (3) sAtha 2 pone ke do nAma-sapIti 1 strI0, sahapAna 2 napuM0 / (4) sAtha 2 bhojana ke do nAma--sagdhi 1. strI0, sahAzana 2 napuM. / (5) bhojana karake jo zeSa bace usake do nAma--bhuktaziSTa (rasoi meM bace) 1, ucchiSTa (thAlI meM vace) 2 triliGga / (6) pahale bhoga cuke aba chor3e haiM aise viSaya kA eka nAma-phelA 1 stro0 / (7) culuka ke tIna nAma-culuka 1 cula 2 gaNDUSa 3 pu0 / (8) tRpti ke do nAma--sauhitya 1, taNa 2 napuM0 (9) cakkI ke do nAma-gharaTTa 1 pu0, zilAcakra 2 napuM0 / (10) cakkI ke daNDa kA eka nAma-hastaka 1 npuN.| (11) cakalA ke do nAma-cakralA 1 cakrikA 2 strI0 (12) velana ke do nAma-sAdhanI 1, velanI 2 strI0 / (13) zilA ke Upara haldo Adi jisa patthala ke TukaDe se pise jA~ya usa choTe TukaDe ke do nAma-zilAputra 1, zilAloSTa 2 pu0 / (14) jisa para pIsA jAya usa patthara ke do nAma-gharSaNAla 1 pu0, peSaNI2 strii0|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvatIyakANDam 138 dhAnyAdivargaH 5 klIbe mahAnesa pAka- sthAnaM rasavatI striyAm // 46 // paurogavo'dhikAryasya sUpakArastu pAcakaH / bhavetkAndaiviko'neka bhojyavastu vidhAyakaH // 47 // hasanyaiGgArazakaTI hasantyaGgAradhAnikA | aGgIrastUlamukA'lAte ma~NikA'lijaraH samau // 48 // ambarISaM pumAn bhrASTaH karkarItu galantikA / culliracullI striyAM klIve'zmanta muddhAnamityapi 49. svedeno strI dvayoH kanduH ghaTaH kuTanipAvapi / (1) pAka ghara ke tIna nAma - mahAnasa 1 pAkasthAna 2 napuM0 rasavatI 3 strI0 / (2) pAka ghara ke adhikArI kA eka nAma - paurogava 1 puM0 / ( 3 ) rasoiyA ke do nAmasupakAra 1, pAcaka 2 pu0 / (4) haluAi ke eka nAmakAndavika 1, pu0 / ( 5 ) zagaDI ke cAra nAma - hasanI 1, aGgArazakaTI 2 hasantI 3, aGgAradhAnikA 4 strI0 / (6) jalate aMgAre ke tIna nAma - aGgAra 1 pu0, ulmuka 2, alAta 3 napuM0 / (7) vaDe moTe ghar3e kA do nAma maNika 1, aliJjhara 2 pu0 / (8) jisa bartana meM cane Adi bhUjeM jAya ( bhAr3a) usa kaDAhI ke do nAma - ambarISa 1 napuM0 bhraSTa 2 pu0 / (9) jhADe ke do nAma - karkarI galantikA 2 khI0 / (10) cullI ke cAra nAma - cullI 1. culli 2 strI0, azmanta 3, udghAna 4 napuM0 / (11) kar3AhI ke do nAma svedano 1 strI0, kandu 2 pu0 strI0 / (12) ghaTa ke cAra nAma-ghaTa 1, kuTa 2 nipa 3 pu0 strI0, kalaza (kalasa ) 4 triliGga / 1, - *
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam dhAnyAdivargaH 2. kalazaH piTharaH kuNDaM sthAlyukhAtriSu na striyAm // 50 // zavaH patrabhedesyA tathaiva varddhamAnakaH / syAtkaToraM kaTorI strI kaTorAtu mahatyasau // 51 // dugdhAdInAM hiyat pAna - bhAjanaM sA ku~pI striAm / astrIkaMsaH pAnapAtra, mRjIkaM piSTapAcanam // 52 // pAtramAtre'maMtra pAtra bhANDA nyAvapanaM tathA / bhAjanaM darvimbI tu strI tairdArumuSTiH ||53|| pidhAnapAtre tu proktA vudacainamudaJcanI / 139 2, sthAlI nAma - zarAva - kaTore (1) haMDI ke cAra nAma- piThara 1, kuNDa 3 ukhA (uSA) triliGga / ( 2 ) zarAva ke do 1 varddhamAnaka 2 pu0 napuM0 / (3) kaTorI ke do nAmakaTora 1 napuM0, kaTorI 2 strI0 / ( 4 ) bar3e kA eka nAma - kaTorA 1 strI0 / (5) dugdhAdi pAna bhAjana kA eka nAma - kupI 1 stro0 / (6) glAsa ke do nAma - kaMsa 1 pu0, pAnapAtra 2 napuM0 / (7) tavA ke do nAma-RjIka 1, piSTapAcana napuM0 / (8) bhANDamAtra ke pAMca nAmaamatra 1 pAtra 2 bhANDa 3 Avapana 5 bhAjana 5 napuM0 / (9) dava (kAlo) ke do nAma-darzi (kambI) 2 strI0 / (10) cATu (lakar3I kI karachulI) ke do nAma-ta 1 dArumuSTika 2 pu. (11) pidhAnapAtra ( DhAMkanI ) ke do nAma - udaJcana 1 napuM0, udaJcanI 2 strI0 / (dava) 1 kambi .
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - dvitIyakANDam 140 dhAnyAdivargaH 5 carmaNaH snehapAtraM syAtkutUH sA kutupo'lpikA // 54 // parNapAtre karakonA parNadhAnyupahantikA / upaskaro veSavAro rAjyaktastu rasAlikA // 55 // // iti dhAnyAdivargaH samAptaH / / (1) sIdaDe ke eka nAma-kutU 1 strI0 / (2) choTe sIdar3e ke eka nAma-kutupa 1 pu0 / (3) parNapatra (patarAlA paDiyA) ke tIna nAma-karaGka 1 pu0, parNadhAnI 2 upahantikA 3 strI0 / (4) vesavAra (dAla athavA zAka ke masAle) ke do nAma-upaskara 1 veSavAra (besavAra) 2 pu0 / // 0 // iti dhAnyAdivarga samApta / / 0 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 0 // atha pazuvargaH prArabhyate // * // mRgedhUrtaka gomAyu- pheravAH phera-jambukau / zRgAlo vaJcakaH kroSTA bhUrimAya: zivA striyAm // 1 // accho bhalluka bhAluko kSo bhallazca bhAllukaH / vaiGgI ca gaNDakaH khaGgo lulAyo mahiSastathA ||2|| kAsAraH sairibhovAha - dviSacca godhikAtmaje / gaudheyaizcApi gaudhero gaudhArazca trayomatAH // 3 // bhUdAraH karaH kolo varAhaH kroDa ghoNinau / ghRSTirdeSTrI kiraH potrI stabdharomA kiTistathA ||4|| vyAghre dvau dvIpi zArdalau syAttarakSu mRgAdane / hindI - ( 1 ) siyAla ke daza nAma- mRgadhUrtaka 1, gomAyu 2 pherava 3, phera 4, jambuka 5, zagAla 6, vaJcaka 7, kroSTA( kroSTu ) 8, bhUrimAya 9, pu0, zivA 10 strI 0 / (2) rIcha ke cha nAma - accha 1, bhalluka 2, bhAluka 3, RkSa 4, bhalla 5, bhAlluka 6 pu0 / (3) geMDA ke tIna nAma - khaGgin 1, gaNDaka 2, svaGga 3 pu0 / (4) mahiSa ke pAMca nAma - lulAya 1, mahiSa 2, kAsAra 3, saurabha 4, vAhadviSan (vAhadviSat ) 5 pu0 / (5) candana goha ke tIna nAma - gaudheya 1, gaudhera 2, gaudhAra 3 pu0 / (6) sUkara ke bAraha nAma-bhUdAra 1, sUkara 2 ( zUkara), kola 3 varAha 4, kroDa 5, ghoNin 6, ghRNi 7, daMSTrin 8, kira 9, potrin 10, stabdharoman 11, kiTi 12 pu0 / (7) vyAghra ke tIna nAma - yAtra 1, dvIpin 2, zArdUla 3 pu0 / (8) vyAghra vizeSa ke do nAma -tarakSu 1, mRgAdana 2 pu0 /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam ra pazuvargaH 6 "siMha paJcAnanaH kaNThI-ravaH paJcanakho hariH ||5|| puNDarIko mRgendrazva kesarI mRgasUdanaH / vAnaro markaTovA'pi vanoMkA api kathyate // 6 // plavaMgaH plavagaH kIzaH zAkhAmRga valImukhau | bilAlaotu mArjArau Akhubhug vRSadaMzakaH // 7 // zalyaistu zallakI vacit-tallomni zalailaM zalam / IhAmRgA vRkaH koke kuraGga hariNo mRgaH ||8|| raGka reNo ruru rnyaku kRSNasArazca zambaraH / hindI - (1) siha ke nau nAma siMha 1, paJcAnana 2, kaNThorava 3, paJcanakha 4, hari 5, puNDarIka 6, mRgendra 7, kesarI ( kezarina ) uu, mRgasUdana 9 pu0 / (2) vAnara ke ATha nAma - - vAnara 1, markaTa 2, 2, vanaukasa 3, plavaMga 4, plavaga 5, kIza 6, zAkhAmRga 7, valImukha 8 pu0 / (3) billo ke pAMca nAma- bilAla 1, otu 2 mArjAra 3, Akhubhuk (Akhubhuj) 8, vRSadazaka 5 pu0 / ( 4 ) syAha / ( sAhI) ke tIna nAmazalya 1, zallakI 2, zvAvit (vidhU) 3 pu0 / (5) nAma - (zAlalI (bAgha se nIcI, . hote haiM) ke do / ( 6 ) vRka / syAhI ke roma (jo kAMTe ho strI0) zalala 1, zala 2 napuM0 kukkura se UMcI jAta vAle 1 ka 2 koka 3 pu0 / (7) mRga hariNa 2 mRga 3 pu0 / 'huroDa' ke tIna nAma - IhAmRga (8) mRga ke tIna vizeSake kRSNasAra 3, reNa 2, ruru 3, nyaGku 4, nAma - kuraGga 1, nau nAma- raGku 5, zambara 6,
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam pazuvargaH gokarNoM rohitazcaiva camUruzceti dvAdaza // 9 // garvayaH samamaro rAmo gandharbaH zarabhaH zazaH / khanakaH syAdadhogantA puMdhvajo vRSa unduraH // 10 // mUSako'pyAkhu runduzca girikA bAlamUSikA / divAndhA dIrghatuNDIca gandhAsyA tucrchachundarI // 11 // musalo gRhagodhAyAM sareMTaH kRkalAsakaH / vRzcike'liguNadroNAH patrizyenau zazAdanaH // 12 // bhavetkarlaravaH puMsi pArAvatakapotako / kauziko-lUka-kAkAri divAndha-dhUka pecakAH // 13 // gokarNa 7, rohita 8, camUru 9, pu0 / (1) alaga 2 jAta vAle ke nAma-gavaya 1, samara 2, rAma 3, gandharva 4, zarabha 5, zaza 6 pu0 / (2) cUhoM ke daza nAma-khanaka 1, adhogantA (aghoganta) 2, puMdhvaja 3, vRSa 3. undura 5, mUSaka 6, Akhu 7, undu 8 pu0, girikA 9, bAlabhUSikA 10 stro0 / (3) chachaMdarI ke cAra nAma-divAndhA 1, doghetuNDo 2, gandhAsyA 3, chucchundarI 4 strI0 / (4) pallI ke do nAma-musalI 1. gRhagodhA 2 stro0 / (5) saraTa ke do nAma-saraTa 1. kRkalAsa 2 pu0 / (6) vRzcika (vIchI) ke cAra nAma-vRzcika1, ali 2, druNa 3, droNa 4 pu0 / (7) bAja pakSI ke tIna nAmapatrI (patrin) 1, zyena 2, zazAdana 3 pu0 / (8) kabUtara ke tIna nAma-kalarava 1, pArAvata 2, kapota 3 pu0 / (9) ulUka (ullU) ke cha nAma-kauzika 1, ulUka 2, kAkAri 3, divAndha 4, dhUka 5 pecaka 6 pu0 /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam pazuvarmaH 6. khajanaH khaJjarITau dvau cASezvAsaH kikIdiviH / zAraGgazcAtakaH stoko dAva ghATe zatacchadaH // 14 // 'bhRGge kaliGga ghUmyATau gomaya sthAnavAsinau / kRkavAkustAmracUDazcaraNAyudha kukkuTau // 15 // kareTau karkareTuH syAtkaraTuH karkarATukaH / kRrkaNe akaraH kIre zukaH parabhRte pikaH // 16 // vanapriyaH kokilo'pi kAke dhvAMkSazca vAyasaH / balibhukkaraTA'riSTa balipuSTa sakRtprajAH // 17 // (1) khaMjana ke do nAma-khaJjana 1, khaJjarITa 2 pu0 / (2) nIlakaNTha pakSI ke tIna nAma-cASa1, cAsa 2, kikIdivi 3 pu0 / (3) cAtaka pakSI ke tIna nAma- zAraGga 1, cAtaka 2, stoka 3 pu0 / (4) kATha korA ke do nAmadAghATa 1, zatacchada 2 pu0 / (5) bhRGga ke tIna nAma-bhRGga 1. kaliGga 2, ghUmyATa 3 pu0 / (6) muragA ke cAra nAmakRkavAku 1, tAmracUDa 2, caraNAyudha 3, kukkuTa 4 pu0 / (7) azubhavAdI pakSI ke cAra nAma-kareTu 1, karkareTu 2, karaTu 3, karkarATraka 4 pu0 / (8) azubha pakSI ke do nAma-kR kaNa 1. krakara 2 pu0 / (9) zuggA (popaTa) ke do nAma-kora 1. zuka 2 pu0 / (10) koyala ke cAra nAma-parabhRta 1, pika 2, vanapriya 3. kokila 4 pu0| (11) kauA (kAgaDA) ke nau nAma-kAka 1. dhvAMkSa 2, vAyasa 3, balibhuk 4, karaTa 5, ariSTa 6, balipuSTa 7, sakRHprajA 8, AtmaghoSa 9 pu0 /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 145 pazuvargaH 6. AtmaghoSo'tha caTakeH kalaviGkaH striyAM tu saH / cakA tadapatyespi caTakeraH pumAn yadi // 18 // dAhaH kAlakaNThespi kokolo droNavAyasaH / dAkSAyyaH kathito gRdhre'tha cillAsstAyinau samau // 19 // kauve krui syAndake kahaH sArase puSkarAhayaH / rathAGgazcakravAkaH syAt kokazca kurerestvayam ||20|| utkroze mArnesaukAstu cakrAGgo haMsa ujjvalan / mAlaH kalahaMso'pi kAdambo rAjahaMsakaH // 21 // (1) caTaka (grAma caTaka) pakSI ke do nAma - caTaka 1, kalaviGka 2 pu0 (2) caTaka ke strI tathA strI jAti apatya kA eka nAma - caTakA 1 stro0 / (3) puruSa jo apatya ho usakA eka nAma - cATakera 9 pu0 / ( 4 ) dhanachUhA (kAlI cir3iyA) ke do nAma - dAtyUha 1, kAlakaNTha 2 pu0 / (5) kAle kAka ke do nAma - kAkola 1, droNa 250 / (6) gIdha ke do nAma - dAkSAyya: 1, gRdhra 2 pu0 / (7) cola ke do nAma - cilla 1, AtAyI: ( AtAyin ) 2 pu0 / (8) krauMca do nAma - krauJca 1, kruG (kruJca) 2 pu0 / (9) baka ke 250 / (10) sArasa ke do nAma - sArasa 1, puSkarAhvaya (puSkara) 2 pu0 / (11) cakravAka ke tIna nAma - rathAGga 1, cakravAka 2, koka 3 pu0 / (12) pakSIvizeSa ke do nAma - kurara 1, utkroza 2 pu0 / (13) haMsa ke tIna nAma - mAnasaukA ( mAnasaukas ) 1, cakrAGga 2, haMsa 3 pu0 / (14) kalahaMsa ke cAra nAma-marAla 1, kalahaMsa 2, kAdamba 3, rAjahaMsa 4 ye zveta rAjahaMsa coca ke do nAma - baka 1, kaha 10
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam pazuvaH 6 rakto'dhi caJcubhiryo'tha malino mallikekSaNaH / dhArtarASTro yadA nIlo jJAyate lakSmabhiH kramAt // 22 // lakSmaNA sArasasya strI haMsasya varaTA matA / jatukA'jinapatrAyAM paroSNI tailapAyikA // 23 // varvaNA makSikA nIlA viziSTA madhumakSikA / saraghA madhudAtriSu puttikA vA pataGgikA // 24 // vanamakSyAM matodaMzo dezI tajjAti ralpikA / tato'pi kSudradaMze tu mazo mazaka ityubhau // 25 // anyaH zulaizulaH kITaH khaTvAkoTastu matkuNaH / caMguloM se lAhita na hokara kRSNa hoM to inheM 'mallikekSaNa' tathA nIla caJcu caraNoM se 'dhArtarASTra' samajhanA pu0 / (1) sArasa kI strI kA eka nAma-lakSmaNA 1, strA0 / (2) haMsa kI strI kA eka nAma-varaTA 1 strI0 / (3) cAmaciriyA (camagAdar3a) ke do nAmajatukA 1, ajinapatrA 2 strI0 / (4) talaciTA ke do nAmaparoSNo 1, tailapAyikA 2 strI0 / (5) makSikA (makkhI) ke tIna nAma-varvaNA 1, makSikA 2, nIlA 3 strI0 / (6) madhumAkhA ke do nAma-madhumakSikA 1, saradhAra 2 strI0 / (7) choTI madhumakSikA ke do nAma-puttikA 1, pataGgikA 2 strI0 / / (8) vanamakSikA ke eka nAma-daMza 1 pu0 / (9) choTI vanamakSikA ke eka nAma-daMzI strI0 / (10) macchara ke do nAma-maza 1, mazaka 2 pu.|(11)shulshul kA eka nAma-zulazula 1pu0 / (12) khaTvAkITa (mAkar3a) kA eka nAma-matkuNa 1 pu0 /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - dvitIyakANDam 147 pazuvarga:6 pataGgaH zalabho jhilyAM cIrI jhIrI ca jhIrukA // 26 // bhRGgo madhukaro'lizca madhupo'lI madhuvrataH / madhuli bhramaraH puSpaliD dvirephazca SaTpadaH // 27 // vyAghATastu bharadvAje jyotiH khadyota iGgaNe / / strIlUtA corNanAbhoNau~ tathA markaTakaH pumAn // 28 // meghanAdAnulAsI ca nIlakaNThazca bahiNaH / zikhAvalo mayUro'pi zistrI kekI bhujaGgabhuk // 29 // vahIM cA'sya zikhAcUDA vANIkekA nigadyate / netrAkAreSu cihneSu proktau mekacandrakau // 30 // (1)patiGge ke do nAma- pataGga 1 shlbhrpu0| (2) jhillI ke cAra nAma-jhillI 1, corI2, jhArI 3, jhorukA 4 strA0 / (3) bhramara ke gyAraha nAma-mRGga 1 madhukara 2 ali 3 madhupa 4 alin 5 maghuvata 6 madhuliTra 7 bhramara (milinda) 8 puSpaliT 9 dvirepha 10 SaTpada 11 pu0 / (4) bhardula pakSI ke do nAma vyAghATa bharadvAja 2pu0 / (5) juganU ke tIna nAma-jyotiH (jyotiSa) 1 khadyota 2 iGgaNa 3 pu0 / (6) makaDA ke cAra nAma-lUtA 1 strI0, UrNanAbha2 UNa 3 makeTa ka4 pu0 / (7) mayUra ke nau nAma -meghanAdAnulAso 1 nIlakaNTha 2barhiNa 3 zikhAvala 4 mayUra 5 zikhI 6 kekI 7 bhujaGgabhUk 8 barhin 9 pu0 (8) mayUra zikhA ke do nAma-zikhA 1 cUr3A 2 bA0 / (9) mayUra vANI ke eka nAma- kekA 1 strI0 / (10) mayUra pAcha meM jo candrAkRti hai usake do nAma --mecaka 1 candraka 3 pu0 /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam pazuvargaH 6 syAcchikhaNDaH pumAnbaI picchaM ca syAnnapuMsakam / khaMgo dvijo vihaGgazca vihaGgama vihAyasau ||31|| vihagaH zakuniH pakSI zakuntiH zakuno'NDajaH / patan patrarathaH pitsan nagaukA nabha saMgamaH // 32 // garutmAn patagaH patrI zakunto nIDajospi viH / patatrirvidhika vAjI patatrI vikiraH pumAn // 33 // vizeSAH kukkubho madagu jIrvaM jIvazca korakaH / hAtastittiriH koyaSTikaSTiTTibhakaH plavaH // 34 // lAvaH kAraNDavo vartakaH pumAn vartikAdayaH / pakSatiH pakSamUlaM strI coTi zcaJcuH striyAmime // 35 // 148 hindI - (1) mayUra pIcha ke tIna nAma - zikhaNDa 1 pu0, barha 2 piccha 3 napuM0 / (2) pakSI ke sattAisa nAma - khaga 1 dvija 2 vihaMgama 4 vijJAyAH (vihAyas ) 5 vihaga 6 zatruni 7 pakSI (pakSin ) 8 zakunti 9 zakuna 10 aNDaja 11 patan ( patat ) 12 patraratha 13 pitsan ( pitsat ) 14 nagaukA (nagaukas ) 15 nabhasaMgama 16 garutmAn (garutmat ) 17 pataMga 18 patro (patrin) 19 zakunta 20 noDaja 21 vi 22 patatri 23 viSkira 24 vAjI ( vAjin) 25 patatrI (patatrin) 26 viSkira 27 pu0 / (3) ina pakSiyoM ke madhya prasiddha pakSI ke nAma - kukkubha 1 madugu 2 jIvajIva 3 cakoraka 4 hArIta 5 tittira 6 koyaSTika 7 TiDDibhaka 8 plava 9 lAva 10 kAraNDava 11 vartaka (vartika) 12 pu0 vartikA ( vartakA) 13 zArikA 14 Adi strI0 / (4) pakSiyoM ke pakSamUla ke eka nAma -- pakSati 1 strI0 / (5) coMca ke do nAma-troTi 1 caJcu (caJcU) 2 strI0 /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 149 tanUruhaM patatrazca patraM pakSacchadau garut / DayenoDDInasaMDIna praDInAni nabhogatiH ||36|| kopaiH kozaM striyAM pezI pezizcANDaM napuMsake / nivAse pakSigehe ca kulAyo nIDamastriyAm // 37 // zizau Dimbho'rbhakaH potaH zAvakaH pRthuko'pi ca / yugale tu yugaM yugmaM dvaindvaM strI puMsayo yutau // 38 // mithunaM ca 'samUhe tu nivaho vyUha saMcayo / saMghAta stomanikara samudAya cayatrajAH // 39 // saMdoha visaravrAtA oghaH samudayo gaNaH / " hindI -- (1) pakSiyoM ke pakSa ke cha nAma- - tanUruha 1 patatra 2 patra 3 napuM0, pakSa 4 chada 5 garut 6 50 / (2) pakSiyoM ke AkAza meM uDane kA cAra nAma -Dayana 1 uDDona 2 saMDona 3 praDIna 4 napuM9 / (3) aMDoM ke pA~ca nAma- -koSa 1 koza 2, napuM0 puM0, pezI 3 pezi 4 stro0 aNDa 5 napuM0 (4) pakSigRha ke do nAma --- kulaya 1 pu0, nIr3a napuM0pu0 / (5) bacco ke cha nAma - zizu 1 Dimbha 2 aka 3 pota (pAka) 4, zAvaka 5 pRthuka 6 puM0 / (6) yugna (jugala jor3I) ke tAna nAma-yugala 1 yuga 2 yugma 3 napuM0 / (7) strI puruSa jor3e ke do nAma dvandva 1 mithuna 2 napuM0 / (8) samUha ke bAisa nAma samUha 1 nivaha 2 vyUha 3 saMcaya 4 saMghAta 5 stoma 6 nikara 7 samudAya 8 caya 9 vraja 10 saMdoha 11 visara 12 vrAta 13 ogha 14 samudaya 15 gaNa 16 samavAya 17 vAra 18 puM0 pazuvarga:6 ------
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 150 pazuvargaH 6 samavAya stathA vAraH saMhati strI napuMsakam // 40 // nikurambaM kadamba ra vRndaM vargaH samaH smRtaH / sajAtIyaiH kulaM saMya sArtho syAtAM tu jntubhiH||41|| samainaH pazuvRndenA tirazcAM yUthe mastriyAm / anyeSAM tu samAjo'tha nikAyaH saha dharmiNAm // 42 // dhAnyAderutkaraH pujarAzInA kUTamakhiyAm / zaukataittira mAyUra kApotAdi svake gaNe // 43 // cheko vA gRhyakAgehA''saktA ye pakSiNo mRgaaH| // iti pazuvargaH smaaptH|| saMhati 19 stri0, nikuramba 20 kadamba 21 vRnda 22 napuM0 / (1)prANi vA aprANi ke samUha ko 'varga' kahate haiN| (2) sajAtIya samudAya ko 'kula' kahate haiM npuN.| (3) samudAya ko saMgha' tathA 'sArtha' kahate haiM pu. / (4) pazusamudAya ko'samaja' kahate haiM pu0 / (5) pakSi samudAya ko 'yUtha' kahate haiM pu.napuM0 / (6) pazu bhinna manuSyadeva Adi ke samudAya ko samAja' kahate haiM pu0| (7) eka dharma vAle samudAya ko 'nikAya' kahate haiM puM0 / (8) dhAnya Adi ke Dhera ko 'utkara' 1 puJja2 rAzi 3 pu0, kUTa 4 pu0 napuM0 / (9) zuka, tittira, mayUra,kapota Adi ke apane apane samudAya ko kramazaH- zoka, taittira, mAyUra, kApota Adi kahate haiM napuM0 / (10) jina pazu pakSiyoM ko manudhyoM ke ghara meM rahane kA abhyAsa (Asakti) hai una una mRgapakSiyoM ko 'cheka' aura 'gRhyaka' kahate haiM pu0 / !.0 // iti pazuvarga samApta / / 00 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam pha 151 // atha mAnavavargaH prArabhyate // mAnevo manujo matyoM manuSyo mAnuSo naraH / nA pumAn puruSaH kizca puruSo'thA'valA vadhUH // 1 // nArI sImantinI yoSA yoSit strI banitA tathA / syAdvAmA mahilai tasyAH prabhedA bhIruraGganA || 2 // kAminI lalanA kAntA mAninI vAmalocanA | pramadA ramaNI rAmA sundarI ca nitambinI || 3 || uttamA tu varArohA yA proktA varavarNinI / mattakAzinyapi syAtsA bhAminI kopane sama || 4 || "mahiSI sAbhiSekA syAd rAjJo'nyA 'bhoginImatA / hindI - (1) manuSya ke daza nAma mAnava 1 manuja2 martya 3 manuSya 4 mAnuSa 5 nara 6 nA (nR) 7 pumAn (puMs ) 8 puruSa 9 puruSa 10 puM0 / (2) strI ke bAisa nAma - abalA 1 vadhU 2 nAro 3 sImantinI 4 yoSA 5 yoSit 6 strI 7 banitA 8 bAmA 9 mahilA 10 bhIru 11 aGganA 12 kAminI 13 lalanA 14 mAnavavargaH 7 kAntA 15 mAninI 16 vAmalocanA 17 pramadA 198 ramaNI 19 rAmA 20 sundarI 21 nitambinI 22 zrI0 / (3) uttama strI ke cAra nAma - uttamA 1 varArohA 2 varavarNinI 3 mattakAzinI 4 strI0 / (4) krodhavato ke do nAma - bhAminI 1 kopanA 2 kho0 / (5) jisake sAtha rAjA rAjyAbhiSeka kare usa strI kA eka nAma mahiSI 1 tro0 / (6) anya rAjapatniyoM kA eka nAma - bhoginI 1 strI0
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - dvitIyakANDam nIyakANDam 12 mAnavavargaH 7 'adhyUDhA cAdhivinnA ca kRtasApatnikA tu yA // 5 // patnI pANigRhItI syAda dvitIyA sahadharmiNI / jAyA bhAryA bahutve tu puMsi dArIH kuTumbinI // 6 // purandhyUtha satI sAdhvI sucaritrA pativratA / svayaMvarA tu varyAsyAt saiva proktA patiMvarA // 7 // "kulajA kulasaMpannA kulastrI kulapAlikA / kumArI dArikA katyA duhitA ca samA imaaH||8|| taruNI yuvatiH proktA snuSAyAM tu jainI vdhuuH| (1) aneka bhAryAvAloM ke prathama parigRhItA ke tIna nAmaadhyUDhA 1 adhivinnA 2 kRtasApatnikA (kRta sapatnikA, kRtasapatnakA)3 stro0 / (2) nIti ke sAtha jisa strI se vivAha ho usa strI ke do nAma-patni1 pANigRhoto2 stro0 / (3) dUsare strI ke tIna nAma- sahadharmiNI 1 jAyA 2 bhAryA 3 stro0 / (4) 'dArA' nitya puliGga haiM aura bahuvacanAMta hai / (5) pati putrAdi saMyukta lI ke do nAma- kuTumbino 1 purandhrI (puranghri) 2 strI0 / (6) sucaritrA strI ke cAra nAma- satI 1 sAdhvo 2 sucaritrA 3 pativratA 4 strI0 / (7) jo svayaM pati ko cunale usake tIna nAma- svayaMvarA 1 varyA 2 pativarA 3 stro0 / (8) kulAGganA ke cAra nAma kulajA 1 kulasaMpannA 2 kulastrI 3 kulapAlikA 4 strI0 / (9) kanyA ke cAra nAma-kumArI 1 dArikA 2 kanyA 3 duhitA 4 strI0 / (10)taruNa avasthAvAlI strI ke do nAma-taruNi1 yuvati (yuvatI) 2 strI0 / (11) putravadhU ke do nAma-janI 1 vadhU 2 stro|
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - dvitIyakANDam 153 mAnavavargaH 7 suvAsinI ciraNTI syAtpArzvasthA prativezinI // 9 // puMzcalI pAMzulA svairiNyasatI kulaTocyate / "vizvastA vidhavA raNDA vIrA svAmi sutAnvitA // 10 // pativatnI sanAthA syA pali~kI jaratI mtaa| kiJcidvijJA bhavet prAjJI prAjJA tutkRSTa dhI yutA // 11 // jAtiH zUdrasya zUdrI syAd bhAryA "zudrI prkiirtitaa| syAdAbhIrI gopapatnI poTauM zmaznAdi cihinI // 12 // upAdhyAyyapyupAdhyAyA svayaM vidhopadezikA / (1) vivAhitA ke do nAma-- suvAsinI 1 ciraNTI 2 strI0 ! (2) paDosa ke stro ke do nAma- pArzvasthA 1 prativezinI 2 strii0| (3) kulaTA ke pAMca nAma- puzcalo 1 pAMzulA 2 svairiNI 3 apatI 4 kulaTA 5 strii0| (4) vidhavA ke tIna nAma-- vizvastA 1 vidhavA raNDA 3 strI0 / (5) patiputra saMyuktA kA eka nAma- vIrA 1 strI0 / (6) garbhiNI jIvadbhartRkA kA eka nAma-pativatnI (antarvatnI) 1 strii0| (7) vRddhA ke do nAma-palino 1 jaratI 2 stro0 1(8) kiJcit vijJa strI kA eka nAma prAjJo 1 strii0| (9) utkRSTa buddhimatI kA eka nAma-prAjJA 1 strI0 / (10) zUda ke jAti kA eka nAma-zUdrA 1strii0| (11)zUdrapatnI kA eka nAma-zUdrI1 strI0 / (12) ahora patno ke do nAma-AbhorI 1 gopapatnI 2 strI0 / (13) jisa strI ko dADhI muMcha nikale usakA eka nAmapoTA 1 strI0 / (14) vidyopadezikA ke do nAma-upAdhyAyI 1 upAdhyAyA (upAdhyAya patnI ko upAdhyAyAno, upAdhyAyI bhI kahate haiM)2 strii|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 154 mAnavavargaH . AcAryANI tu puMyogAd AcAryA viduSI svayam // 13 // aryANyaryA jAtimAtre kSatriyA kSatriyANyapi / jAtApatyA prasatA ca prayAtA ca prasUtikA // 14 // koTavI nagnikA nagnA vIramAtari viirsuuH| vIrapatnI bhaved vIra-bhAryA dRrtistu dRtikA // 15 // sA'siknIyA'varodhastathA yuvatI dUtikApade / svavazA paramezmastathA sarandhrI zilpakArakA // 16 // vezyA vArAGganA rUpA jIvA ca gaNikA jnaiH| (1) AcArya patnI artha meM 'AcAryANI' aura svayaM viduSI ko 'AcAryA' kahA jAtA hai strI0 / (2) vaizyapatnI artha meM 'arthI' aura jAti mAtra meM 'aryANI, aryA' strI0 / (3) kSatriya jAti artha meM 'kSatriyA' aura kSatriya patnI artha meM 'kSatriyI' ko / (1) prasUtikA khI ke cAra nAma jAtApatyA 1 prasUnA 2 prayAtA 3 prasUtikA 4 kho0 / (5) nagna khI ke tIna nAma-choTavA 1 nagnikA 2 nagnA 3 no / (6) voramAtA ke do nAma-boramAtA 1 vIrasU 2 stro0| (7) vIrapatnI ke do nAma-vIrapatnI 1 vIrabhAryA strI0 / (8) dUtI ke do nAma-dUti (dUnI) 1 dutekA 2 strI0 / (9) rAjamahala meM jo yuvatI dUtI hai usakA eka nAma-masino 1 strI0 / (10) zilpakalA nipuNa strI kA eka nAma-sairandhra) (sairindhrI) 1 strI0 / (11) vezyA ke cAra nAma-vezyA ? vArAGganA 2 rUpAjIvA 3 gaNikA 4 strI0 /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 155 mAnavavargaH 7 satkRtA vAramukhyAsyAd zambhailI kuTTanI same // 17 // Atreyo malinI puSpavatya vi Rtumatyapi / rajasvalA tathodakyA strI dharmiNyA mathora jaH // 18 // puSpamArtava metasmAd zradvAlu dohadAthinI / 'garbhiNyApanna sattvAyAmantarvatnI ca guviNI // 19 // niSkalA vigatA''tIyAM gaNikAdestu saMhatau / gANikya garbhikaM tadvad yauvataM ca napuMsakam // 20 // saubhAgineya AkhyAtaH subhagAyAH parastriyAH / (1) jisa gaNikA ko janatA satkAra de usakA eka nAma-vAramukhyA 1 stro0 / (2) kuhanI ke do nAma-sambhalo (zambhalI) 1 kuTanI 2 stro0 / (3) rajasvalA ke ATha nAmaAtreyIM 1 malinI 2 puSpavatI 3 avi (mavI) 4 Rtumato 5 rajasvalA 6 udakyA 7 strodharmiNI 8 strI0 / (4) no Rtu ke tIna nAma-rajas 1 puSpa 2 Artava 3 napuM0 / (5) santAnArthino ke do nAma-zraddhAlu 1 dohadArthi mI2 stro0 / (6) garbhavatI ke cAra nAma-garbhiNI 1 ApanasatvA 2 antarvalI 3 gurviNo 4 strI0 / (7) jisake RtukAla bota gaye usake do nAma-niSkalA 1 vigatAtI 2 stro0 / (8) gaNikA 1 garbhiNI 5 yuvato 3 samUhoM ke pRthak pRthak eka eka nAmagANikya 1 gArbhika 2 yauvata 3 napuM0 / (9) bhAgyavatI ke putra kA eka nAma-sobhAgineya 1 pu0 /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 dvitIyakANDam mAnavavargaH 7 pAreraNeya evaM ya. kAnIno'nUDha kanyakA // 21 // tasyAH suto vimAtustu vamAtreyaH pitRSvasuH / paitRSvasraya paitRSya strIyau mAtRSvamustathA // 22 // bhavedAndhakineyo'pi kaulaTerazca bandhulaH / kaulaTeya sute'satyAH api ced bhikSukI satI // 23 // tasyAH kaulaTineyaH syAtkaulaTeyaH svaatmjH| AtmajanmA sutaH sunuH putrastanaya AtmajAn // 24 // prAhu duhitaM strItve tokA'patye tayoH sme| svasmAjjAtaH savarNAyA muraisyaH syAttathorasaH // 25 // (1) parastrI putra kA eka nAma-pArastreNeya 1 pu0 / (2) anUDhA kanyA ke putra kA eka nAma-kAnIna 1 pu0 / (3) aparamAtA ke putra kA eka nAma-vaimAtreya 1 pu0 / (4) pitA ke bhaginoM ke putra ke do nAma-paitRSvajJeya 1, paitRSvasroya 2 pu0 / (5) mAsI ke putra ke do nAma-mAtRSvanaya 1, mAtRSvasroyarapu0 / (6) kulaTA ke putra ke cAra nAma-bAndhakineya 1, kolaTera 2, bandhula 3, kaulaTeya 4 pu. / (7) bhikSukI jo pativratA ho usake do nAma-kolaTineya 1. kaulaTeya 2pu. / (8) putra ke pAMca nAmaAtmajanmA (Atmajanman ) 1, suta 2, sunu 3, putra 4, tanaya 5 pu0 inake strIliGga rUpa meM AtmajA 1, AtmajanmA 2, sutA 3, sUnu4, putro5, duhitA 6, tanayA 7 e rUpa hoNge| (9) putra putrI donoM ke bodhaka ke do nAma toka 1, apatya 2,napuM. / (10) apane se savarNA strI meM hue putra ke do nAma--urasya 1, aurasa 2 pu.|
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitoyakANDam 157 mAnavavarga:7 tAtaH pitA ca janake mAtA tu jananI prmH| janayitrI nanandA syAdbhartuH svasya tu yA svaisA // 26 // bhaginI putra putrI tu pautrI naptrI sutA mutaa| mAtulI mAtulAno syAdbhAti'rjAyA prajAvatI // 27 // yAtaro bhrAtRvargasya bhAryAH syustu parasparam / dampatyorjananIzvayu janakaH zvazuro mithaH // 28 // patnIbhrAtA bhavecchayolaH svAmibhrAtA tu devrH| syAtpitRvyaH pitRotA mAtureSa ca mAtulaH // 29 // hindI-(1) pitA ke tIna nAma-tAta 1, pitA 2, janaka 3 pu0 / (2) mAtA ke tIna nAma-janano 1, prasu 2, janayitrI 3 strI0 / (3) pati ke bhaginoM (bahana) kA eka nAma-nanandA (nanAndA, nanAnda)1 strI0 / (4) bahana ke do nAma-svasA(svasa) 1, bhaginI 2 stro0 / (5) putra ke putro kA eka nAma-pautrI 1 stro0 / (6) lar3akI ke lar3akI kA eka nAma-naptrI 1 strI0 / (7) mAmA ke patno ke do nAma-mAtulI 1, mAtulAnI2 strI. / (8) bhrAtRpatnI (bhAbhI) ke do nAma-bhrAtRjAyA 1, prajAvatI 2 strI0 / (9) bhrAtRvargoM ko patnI eka dUsare ko 'yAtA (yAta) kahatI haiM strI0 / (10) pati patnI ke patnI pati ke mAtA ko 'zvazru' kahate haiM strI0 / (11) pitA ko 'zvazura' kahate haiM pu0|| (12) patnI ke bhAI kA eka nAma --zyAla 1 pu0 / (13) pati ke choTe bhAI kA eka nAma-devara 1 pu. / (14) pitA ke bhAI kA eka nAma-pitRvya 1 pu0 / (15) mAtA ke bhAI kA eka nAma-mAtula 1 pu0 / |
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 dvitIyakANDam mAnavavargaH 7 jAmAtA kanyakA kAnto bhAgineyaH svasuH sutH| mAtAmaho mAtRtAtaH pittAtaH pitAmahaH // 30 // pramAtAmaha AkhyAtaH pitA mAtAmahasya yaH / pitA pitAmahasya syAtprapitAmaha nAmavAn // 31 // ubhayoH pitarovRddha vizeSaNavizeSitau / sanAbhistu sapiNDaH syAbdandhu saMghastu bandhutA // 32 // saMgotre bAndhavobandhu tiH svaH svajano'pi ca / saho dere sagarvyaH syAtsodaryaH sahajastathA // 33 // . (1) kanyA ke pati kA eka nAma-jAmAtA (jAmAta) 1 pu0 / (2) bahana ke putra kA eka nAma-bhAgineya 1 pu0 / (3) mAtA ke pitA kA eka nAma-mAtAmaha 1 pu0 / (4) pitA ke pitA kA eka nAma-pitAmaha 1 pu0| (5) mAtAmaha ke pitA kA eka nAma-pramAtAmaha 1 pu. / (6) pitAmaha ke pitA kA eka nAma-prapitAmaha 1 pu. / (7) pramAtAmaha ke pitA kA eka nAma-vRddhapramAtAmaha 1 pu0 , prapitAmaha ke pitA kA eka nAma--vRddhaprapitAmaha 1 pu0 / (8) sAta poDho ke madhyavAlo ke do nAma--sanAbhi 1, sapiNDa 2 pu0 / (9) bandhusamudAya kA eka nAma-bandhutA 1 strI0 / (10) samAna gotra vAloM ke cha nAma--sagotra 1, bAndhava 2, bandhu 3, sva 4, svajana 5, jJAti 6 strI0 / (11) sage bhAI ke pAMca nAma--sahodara 1, sagah 2, sodarya 3, sahaja 4 pu0 /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 159 mAnavavargaH 7 upabhartarijAraH syAt paityo bhartA priyo dhavaH / jArajo golakaH patyau mRte kuNDaistu jIvite // 34 // bhrAtrIyo bhrAtRjo bhrAtR-putre bhrAtRvya ityapi / jaMpatI daMpato jAyA patI strI puruSAvubhau // 35 // garbhAzayo jarAyu dvai garbhaveSTana carmaNaH / kukSisthasya bhavedudbhrUNoM garbhe vaijanenastu yaH // 36 // sUtimAsastRtIyastu zaNDeH klIbo napuMsakaH / prakRti sthAviraM vRddha saMgho'pi syAcca vArdhakam ||37|| (1) jAra ke do nAma upabharttA ( upapati) 1, jAra 2 pu0 / (2) pati ke nAra nAma - pati 1, bharttA (bhartR) 2, priya 3, dhava 4 pu0 / (3) pati ke mara jAne para jAraja putra kA eka nAma -- golaka 1 pu0 / (4) pati ke sattA meM jAraja putra ko ' kuNDa' kahate haiM pu0 / (5) bhAI ke putra ke cAra nAma - bhrAtrIya 1, bhrAtRja 2, bhrAtRputra 3, bhrAtRvya 4 pu0 / (6) jor3e strI puruSa ke tIna nAma - jaMpato 1, daMpatA 2 jAyApatI 3 pu0 / (7) garbhaveSTana carmakothalo ke do nAma - garbhAzaya 9 jarAyu 2 puM0 / (8) garbha ke do nAma - bhrUNa garbha 2 puM0 / ( 9 ) prasava mahine kA eka nAma - baijanana 1 puM0 / (10) napuMsaka ke tIna nAmazaNDa (zaNDhe, paNDa ) 1 klIba 2 napuMsaka 3 puM0 / (11) vRddhoM ke bhAva tathA karma ke do nAma - sthAvira 1 vArdhaka 2 napuM., vArdhaka zabda kA prayoga vRddha saMgha meM bhI hotA hai / 1
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 160 mAnavavargaH 7 zirojAtasya palitaM zuklatA visrasAjarA / DimbhottAnazayA bAlA stanapA'pi stanandhayI // 38 // bAle mANavakohAra bhede kupuruSe'pi ca / sthevire pravayA vRddho vayaHsthe taruNo yuvA // 39 // ativRddha dvayojyAyAn jyeSThestaH pUrvanA'grajI / yaviSThazce kaniSThazca jaghanye'varajA'nujau // 40 // valino valibhadrazca jarasAzlatha carmaNi / "mukezo kezikaH kezI hUsvai kharvI tu vAmanaH // 41 // (1) zira ke vAla paka jAne kA eka nAma-palita 1 napuM0 / (2) vRddhAvasthA ke do nAma-vinasA 1 jarA 2 stro0 / (3) bAlaka ke pAMca nAma-Dimbha 1 uttAnazaya 2 bAla 3 stanapa 4 stanandhayI 5 puN0| (4) bAla artha meM 'mANavaka' zabda kA prayoga hotA hai, hArabheda meM tathA 'kupuruSa' meM bho puM0 / (5) vRddha ke tIna nAma-sthavira 1 pravayA (pravayas) 2 vRddha (jInajaran jIrNa) 3 puM0 / (6) yuvA puruSa ke tIna nAma-vayastha 1 taruNa 2 yuvA(yuvan) 3 puM0 / (7) ativRddha tathA jyeSTha artha meM 'jyAyAn' hotA hai pu0 / (8) jyeSTha artha meM 'pUrvaja, agraja' kA prayoga hotA hai pu0 / (9) choTe bhAI ke cAra nAma-yaviSTha 1 kaniSTha 2 avaraja 3 anuja4 pu0 / (10) vRddhAvasthA ke kAraNa saMkucita camar3e ke do nAma-valina 1 valibhadra 2 pu0| (11) sundara kezavAloM ke tIna nAma-sukeza 1 kezika 2 kezI (kezin) 3 pu0 / (12) vAmana ke tIna nAma- hasva 1 kharva 2 vAmana 3 pu0|
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam mAnavavarga: avaibhraTo'vaTITo'vanATo yo ntnaasikH| nyUnAGge syAdapogaNDaH kharaNA stIkSNanAsikaH // 42 // durbalA'mAsalau tulyau balinyasalamAsalI / sa H saMhatajAnuH syAtpraju virala jAnukkaH // 43 // syAtkRtanAsiko vigraH khureNAH sthuulnaasikH| ekAkSe kananaH kANaH kekaro valirastathA // 44 // syAde'Do badhire kabje nyubjo gaDDala ityubhau / rogAthai daiSite haste ku~Ni muNDaistu muNDite // 45 // (1) cipaTI nAka vAloM ke cAra nAma-avabhraTa 1 avaTITa 2 avanATa 6 natanAsika 4 pu0 / (2) svAbhAvika nyUnAdhika : aGga vAloM kA eka nAma-apogaNDa (pogaNDa, vikalAGga) 1 pu0 / (3) tokho nAkavAle kA eka nAma-kharaNa (kharaNasU) 1 pu0 / (4) dubaLe ke do nAma-durbala 1 amAMsala 2 puM0 / (5) balavAn ke do nAma-aMsala 1 mAMsala 2 puN0| (6) saTI huI jaMghAvAloM ke eka nAma-saMju 1 puN0| (7) alaga 2 jaMghAvAle ke eka nAma-prakSu 1 pu0 / (8) kaTI nAkavAle kA eka nAma-vigra 1 pu0 / (12) moTo nAkavAle kA eka nAma-khuraNA (khuraNa s) 1 pu0 / (10) eka AMkha vAle ke pAMca nAma-ekAkSa 1 kanana 2 kANa 3 kekara 4 balire 5 pu0| (11) bahire ke do nAma-eDa 1 badhira 2 pu0 / (12) kubaDe ke tona nAma-kubja 1 nyuja 2 gaDDula 3 pu0 / (13) rogAdi se jinake hAtha vigaDe haiM eka nAma-kuNi 1 pu0 / (14) khaNDita kezavAle kA eka nAma-muNDa 1 pu0 /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam .. 162 mAnavavargaH 7 syAtAM kheja khoNA vRstRyajAnuke / pazuH zroNazca nirjale triSvete palitAtpare // 46 // deho'strI vigrahaHkAyaH puMsi mUrtistanuH striyAm / zarIra varma gAtrANi vapuH klIbaM kalevaram // 47 // samAH pariNayodvAha vivAhopayamAstathA / pANIpIDanamAnandapaTastUDhAmbare nave // 48 // chatrAmiSiH strI maulitre syAdvaraH pariNetari / jyeSThe'nUDhe kRtodvAhaH parivettA'nujaH smRtaH // 49 // (1) akaDa gaye pA~va vAle ke tIna nAma-svaJja 1 khora 2 khoNa 3 pu0 / (2) UMcI jaGghAvAle kA eka nAma-UvaM kSu(UrdhvajAnuka) 1 pu0 / (3) vRddhAvasthA ke vinA jacAhInake tIna nAma-pazu 1 zroNa 2 nirjaGgha 3 triliGga / (4) zarIra ke daza nAma-deha 1 pu0 napuM0, vigraha 2 kAya 3 pu0, mUrti 4 tanu (tanU) 5 strI0, zarIra 6 varma 7 gAtra 8 vA 9 (vapuSu) kalevara 10 napuM0 / (5) vivAha ke pAMca nAma-pariNaya 1 udvAha 2 vivAha 3 upayama 4 pANopaDana 5 napuM0 / (6) vaivAhika vastra kA eka nAma-AnandapaTa 1 pu0 / (7) vararAjA ke maura ke do nAma-chatrAmiSi 1 stri0 maulitra 2 napuM0 / (8) pariNetA ke do nAma-vara 1 pari NetA (pariNetR) 2pu0 / (9) jyeSTha bhAi avivAhita rahate hue yadi choTe bhAi vivAhita ho to usa choTe bhAi kA nAma-parivettA (parivetR) 1 stro0 /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 dvitIya kANDam mAnavavargaH 7 tajjyeSThaH 'parivittiH syAd vyavAyaH puMsi maithunam / tilakastilacinhe syAjjaDule piplu kAlakau // 50 cikitsA rukapratIkAraH ArogyA'nAmaye same / aupaMdhaM bheSajaM kiJca bhaiSajya magadaH pumAn // 51 // vyAyAmayagadAH rogo-patApI rujA striyAm / yakSmA zoSaH kSavo rAja-rogAH "strIkSut kSavaH kSutam // pInaisaH syAtpratizyAyaH pAdaisphoTe vipAdikA / (1) choTe vivAhita ho bar3e bhAi ke rahate hue to bar3e bhAi kA nAma--parivitti 1pu. (2) maithuna ke do nAma vyavAya 1 pu maithuna 2 napuM. (3) zarIra meM tila jaisI kAlimA kA eka nAma tilaka 1 pu. (4) zarIra zAmikA (lahasana) ke tona nAma jaDula 1 piplu 2 kAlaka 3 pu. / (5) roganivAraMga prakriyA ke do nAma-cikitsA 1 strI0, ruktIprakAra 2 napuM / (6) norogitA ke do nAma-Arogya 1, anAmaya 2 napuM0 / (7) auSadha 1, meSaja 2, bhaiSajya 3 napuM0, agada 4 pu0 / (8) roga ke sAta nAma-vyAdhi 1, Amaya 2, gada 3, roga 4, upratApa 5 pu0, ruka (rujU) 6, rujA 7 stro0 / (9) rAjaroga ke tIna nAma-yadanA 1 (yadaman), zoSa 2, kSava 3, pu. / (10) chikkA ke tIna nAma-kSut 1 bI0, kSava 2 pu0, kSuta 2 napuM0 / (11) nAsA roga ke do nAma-pInasa 1, pratizyAya 2 pu0 / (12) caraNa (pairo) ke kinAre kA phaTanA usa ke do nAma-pAdasphoTa 1 pu0, vipAdikA 2 stro0 /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 164 mAnavavargaH 7 kharjUH kaNDUzca kaNDUyA zophe zothau samAvubhau // 53 // pusi syAtkSavaithuH kAsaH kacchU pAmA vicarcikA / piTakaizcApi visphoTa striSu sidhmaM kilAsakam ||54 || tvakpuSpI citrakuSThe dve koTho maNDalakaM pRthak / treNo'strI-ma-maruH klIba manADIvraNaH pumAn // 55 // vaimiH pracchardikAvanti rmUtrakRcche'zmarI" striyAm / mUtrAghAte nibandho nA grahaNItu pravAhikA // 56 // solitya roge zezana stApairoge jvaraH pumAn / - (1) khujalAhaTa ke tIna nAma- kharja 1, kaNDU2, kaNDUyA 3 strI0 / (2) zotha roga ke do nAma - zopha 1, sotha 2 pu0 / (3) kAsa roga ke do nAma-kSavathu 9, kAsa 250 / (4) khujalI athavA dinAya ke tIna nAma - kacchU 1, pAmA 2, vicarcikA 2 strI0 / ( 5 ) phor3A ke do nAma-piTaka 1, visphoTa 2 triliGga / (6) sihulI ke tIna nAma - sidhma 1, kilAsaka 2 napuM0, tvakpuSpI 3 strI0 / (7) zveta kuSTha ke do nAma zvitra 1, kuSTha 2 napuM0 / (8) maNDalAkRti koDha ke do nAma - koTha 1 pu0, maNDalaka 2 napuM0 / ( 9 ) vraNa ke tIna nAma - vraNa 1 pu0napuM., Irma 2 aru 3 napuM0 / (10) jisase vikAra pravAhita ho usa vraNa ko 'nADIvraNa' kahate hai pu0 / (11) vamana hone ke tIna nAma vami 1, pracchardikA 2, vAnti 3 strI0 / (12) bahumUtra ke donAma - mUtrakRccha 1 napuM., azmarI 2 stro0 / (13) mUtrAghAta ke do nAma - mUtrAghAta 1 nibandha 2 pu0 / (14) saMgrahaNI ke do nAma - grahaNI 1, pravAhikA 2 stro0 / (15) sAhityaroga jisase bAla ur3a jAte haiM usake do nAma - sAlitya 1, kezana 2 pu0 / (16) jvara ke do nAma - tApa 1, jvara 2 pu0 , --
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 165 mAnavavargaH 7 pramehe s mUtrameha madhumehAdayo bhidAH // 57 // arzo durnAmaka klIvaM mahAmAyA visUcikA / bhagandarAdayo'pyevaM vyAdhibhedA udAhRtAH // 58 // Aturo vyAdhito rogI syAdullAyaistu nirgadaH / bhiSaiga vaidyA'gadaMkAra rogahAri cikitsakAH // 59 // cillo villazca pillazca klinne netre ca tadvati / atisAro'pyatIsArI vAtarogI tu vAteMkI // 60 // andho netravihInaH syAdunmeM tonmAdinau samau / (1) prameha ke do nAma - mUtrameha 1, madhumeha 2 pu0 / (2) masA ke do nAma - arzam 1, durnAmaka 2 napuM. / (3) mahAmArI ke do nAma - mahAmAro 1, visUcikA 2 stro0 / (4) roga vizeSa ke eka nAma - bhagandara 1 pu0 / (5) rogI ke tIna nAma - Atura 1, vyAdhita 2, rogo ( rogin ) 3 pu0 / (6) roga nirmuka hone ke do nAma-ullAgha 1, nirgada 2 pu0 / (7) vaidya ke pAMca nAma - bhiSak (bhiSaju) 1, vaidya 2, agadaGkAra 3, rogahArI (rogahArin ) 4, cikitsaka 5 pu0 / (8) pAnI bhare hue netra ke aura aise netravAloM ke tIna nAma - cilla 1, villa 2, pilla 3 pu0 / (9) dasta roga rogI kA eka nAma - atisAra atosAro (atosArin) pu0 / (10) vAta roga rogIkA eka nAma - vAtakI (vAtakon) 1 pu0 / (11) netrahIna ke do nAma - andha 1, netravihIna 2 pu0 / (12) pAgala ke do nAma - unmatta 1, unmAdI (unmAdin ) 2 pu0 /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 166 mAnavavargaH 7 mUcchelo mUcchite nyujo bhugne zoSiNi tu kssyii||61|| khalvATe khalatiyA'dhe vRddhanAbhau ca tundilaH / zleSmA kaphaH zleSmalastu zleSmaNaH kaphini smRtH||62|| sarkuSTha kuSThinau tulyau triliGayA mAturAdayaH / dadreNo'mugdherA carma taralaM pizitA'miSe // 6 // mAMsaM kravyaM ca palalaM "zoNite rudhirA'mRnau / kSatajaM lohitaM rakta masra mazruNi lohite // 64 // (1) mUcchita ke do nAma-mUrcchala 1, mUcchita 2 pu0 (2) roga se kubar3a hue ke do nAma-nyubja (kubja) 1, bhugna 2 pu0 / (3) kSayarogI ke do nAma-zoSI 1, kSaya (in ) 2 pu0 / (4) jinake zira se vinA roga ke bAla ur3a gaye haiM unake do nAma-khalvATa 1 pu., svalati 2 strI0 / (5) bar3e peTa vAle ke eka nAma-tundila 1 pu0 / (6) kapha ke do nAma-zleSmA (zleSman ) 1, kapha 2 pu0 / (7) kaphavAle ke tIna nAmazleSmala 1, zleSmaNa 2, kaphI (kaphin) 3 pu0| (8) kuSTarogI ke do nAma-sakuSTha 1, kuSThI (kuSThin) 2 pu0 / AturAdi striliGga haiM (9) roga vizeSa (dinAya) vAle kA eka nAmadadruNa 1 pu. / (10) camar3e ke do nAma-asRgdharA 1 strI0, carma (carman) 2 napuM0 / (11) mAMsa ke cha nAma-tarala 1, pizita 2, AmiSa 3, mAMsa 4, kravya 5, palala 6 npuN| (12) zoNita ke sAta nAma-zoNita 1, rudhira 2, asRk (asRja) 3, kSataja 4, lohita 5, rakta 5, asra 7 napuM0 'ana' azru lohita artha meM bhI hai|
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 167 mAnavavargaH 7 ghrsgramAMsa strI gulmaiH plIhAmedo' basAvayA / mAyuH puMsi bhavetpattaM snAyustu vasnasA striyAm ||65|| kAlakhaNDaM kullIne tilakaM kloma phupphuse / gorda gordai ca mastiSkaM klIbe kiTTe malo'striyAm // 66 // klobe puMrI tadantre ca lIlA tu syandinI striyAm / syAtpaSaM zrotramalaM siMghaNaM nAsikAmalam // 67 // dUSikA strInetramalaM kulya kIkasamasthini / 3 (1) hRdaya ke bIca ke mAMsa ke do nAma - bukkA 1 strI0, agramAMsa 2 napuM. pu0 / (2) plIhA ke do nAma - gulma 1, plIhA (plohan) 2 pu0 / (3) carabI ke tIna nAma-meda (akArAnta ) 1 pu0, vasAra, vapA 3, khA. sAnta medas napuM0 / (4) pitta ke do nAma mAyu 1 pu0, pitta 2 napuM. (5) aGga pratyaGga sandhi bandhana ke do nAma - snAyu 1, vasnasA 2 strI0 0 / (6) yakRt (prakAzaya) ke do nAma - kAlakhaNDa 1, yakRt 2 napuM0 / (7) hRdaya ke antargata jala kothalI ke tIna nAmatilaka 1, kloma 2. phupphusa 3 napuM0 / (8) mastiSka ke tIna nAma - goda 1. gorda 2 mastiSka 3 napuM / (9) mala ke do nAmakiTTa 1 napuM. mala 2 pu. napuM0 / (10) AMta ke do nAma purItat 1, antra 2 napuM. / (11) lAra ke do nAma - lAlA 1, syandinI 2 strI0 / (12) kAna meM jo mala ho usake do nAma-pijjUSa 1, zrotramala 2 napuM / (13) nAsA mala ke do nAma - siMghANa 1, nAsikAmala 2 napuM. / (14) netramala ke do nAma - dUSikA 1 strI, netramala 2 pu0 / (15) asthimAtra ke tIna nAma-kulya 1, kIkasa 2, asthi 3 napuM0 / D
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaGkAla strI pAzvA maulI dvitIyakANDam 168 mAnavavargaH7 prastAvaH puMsi mUtrasyAd recanaM tu virecane // 68 // uccArA'vaskarau puMsi gUthaM ca zamalaM zakRt / viSThA viT ca striyAmeva varcaskaM na striyAM kcit||69|| kaGkAlaH puMsi kAyA'sthina pRSTho'sthanI strI kazerukA / syAtparyukA strI pArvAsni karoTiH strI shiro'sthaan||70|| klIbe zIrSa ziromadha-maulI puMsyastri mastakam / cakSu rakSokSaNaM netraM nayanaM locanaM samam // 7 // hara dRSTizca striyAM klIbe zrotraM tu zravaNaM zravaH / (1) mUtra ke do nAma--pratrAva 1 pu0, mUtra (nRjala) 2npu.| (2) julAba ke do nAma-recana 1, virecana 2 napu. / (3) viSThA ke ATha nAma--uccAra 1, avaskAra 2 pu0, gUtha 3, zamala 4, zakRt 5 napuM, viSThA 6, viT (viS viza) 7 strI0, varcaska 8 pu0 npuN.| (4) camar3A mAMsa Adi se rahita zarIra ke samasta asthi saMgha ke do nAma--kaGkAla 1 pu0, kAyAsthi 2 napuM. / (5) pITha ke haDDI ke do nAma-pRSThAsthi 1 napu., kaserukA 2 strii0| (1) pAva ke haDDI ke do nAma--pazukA 1 strI0, pAsthi 2 napu0 / (7) mAthe ke haDDI ke do nAma--karoTi1 strI0, zirosthi 2 napu. / (8) zira ke pAMca nAma--zIrSa 1, ziras 2 napuM0, mUrdhan 3, maulI 4 pu0, mastaka 5 pu0npuN.| (9) netra ke ATha nAma--cakSuS 1, akSi 2, IkSaNa 3, netra 4, nayana 5, locana 6, napu0, dRg (2) 7, dRSTi 8 strI. / (10) kAna ke cha nAma--zrotra 1, zravaNa 2, zravas 3 napuM0, zabda graha 4, karNa 5 pu0, zruti 6 strI0 /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam mAnavavargaH 7 puMsi zabdagrahaH karNaH zrutiH strIliGgamucyate // 72 // kaTAkSo'pAGgaceSTAyAM netrAnto'pAGga ucyate / tArakA'kSNaH kRSNagole bhramadhyaM kUrcamastriyAm // 73 // bhrUH striyAM cakSuSo rU- moSThAnte 'mRkki mukknnii| gaNDaH kapolaH puMsyoSThe tvadharoradanacchadaH // 74 // oSThAtparaM syAccibukaM kapolastu hanuH striyAm / klIbamAsyaM mukhaM tuNDaM vadanaM vaktra mAnanam // 75 // jaM bhI jeMbhA striyAM jambhaHpuM si klIbe tu ju bhaNam / jihvA" rasajJA rasanA same kokuda tAlunI // 76 // (1) isAre kA eka nAma--kaTAkSa 1 pu0 / (2) netrAnta kA eka nAma--apAGga 1 pu0 / (3) kanonikA kA eka nAma--tArakA stro0 / (4) bhauhoM ke saMdhi (madhya) kA eka nAmakurca 1 pu0 napuM0 / (5) netroM se Upara dhanuSAkAra lomarAjikAeka nAma -bhrU 1 strI0 / (6) oTha ke anta ke do nAma sRkti 1, sRkkan 2 napuM0 / 7 kapola ke do nAma-gaNDa .. 1 kapola 2 pu0 / (8) adhaH oSTha ke tIna nAma-oSTha 1 adhara 2 radanacchada 3 pu0 / (9) adharoSTha ke noce bhAga (ThuiDI) ke do nAma-cibuka 1 napuM0 hanu 2 strA0 / (10) mukha ke cha nAma-mAsya 1 mukha 2 tuNDa 3 vadana 4 vaktra 5 Anana 6 napuM0 / (11) jaMbhAI ke cAra nAma-jaMbhA 1 jubhA 2 sI, jaMbha 3 pu0, muMbhaNa 4 napuM0 (12) jihvA ke tIna nAma-jihvA 1 rasajJA 2 rasanA 3 sro0 / (13) tAla ke do mAma-kAkuda 1 tAlu 2 napuM0 /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 170 mAnavargaH 7 lalATamalikaM bhAlaM ghrANaM ghoNA'pi nAsikA / grIvA'grogalakaNThauca grIvAt kandharA striyAm // 77 // kRkATikAsdurghaTA galavRddhi gaMDaH pumAn / prasRtiH strIkarekubje yuktayornA'JjalistayoH // 78 // pANiH zayaH karaH puMsi tacchAkhA tvaGguliH striyAm / puMsye guSTastairjanI strI saiva khyAtA pradezinI // 79 // madhyamAnAmikI kizca "kaniSTheti kramAdasau | hastAghAtazca peTA strI kareM rddhiH karatAlikA // 80 // (1) lalATa ke tIna nAma - lalATa 1 alika 2 bhAla 3 napuM0 / (2) nAka ke tIna nAma - prANa 1 napuM0, ghoNA 2 nAsikA (nAsA) 3 strI0 / (3) kaMTha ke do nAma -gala 1 kaNTha 2 puM0 / (4) gardana ke do nAma -- grIvA 1 kandharA 2 strI0 / (5) kaNTha ke unnata pradeza ke tIna nAma-kRkATikA 1 avaTu 1 ghATA 3 khI0 / (6) galavRddhI ke do nAma - galavRddhi 1 strI0, gaDDu 2 pu0 / (7) hAtha ko saMkucita karane kA eka nAma - prasRti 1 strI0 / (8) donoM hAthoM ko saMkucita karane kA eka nAmaaJjali 1 pu0 / (9) hAtha ke tIna nAma - pANi 1 zaya 2 kara 3 pu0 / (10) aMguli kA eka nAma - aGguli (aGgulI) 1 strI0 / (11) aMgUThe kA eka nAma-aGguSTha 150 / (12) dUsarI aMgulI ke do nAma - tarjanI 1 pradezinI 2 strI0 / (13) tIsarI kA eka nAma - madhyamA 1 strI0 / (14) cauthI kA eka nAmaanAmikA 1 strI0 / (15) pAMcavIM kA eka nAma - kaniSThikA 1 bI0 / (8) hastAghAta kA eka nAma - capeTA 1 strI0 / (17) cuTakI ke do nAma - kararddhi 1 karatAlikA 2 strI0 /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kaphoNiH kUrparastulyaH pragaNDaiH kUrparopari / * prakoSTha stadadhaH puMsi bhujabAhu dvayoH samau // 81 // maidhyo'strI madhyamaM klIvaM pRSTha syAtkAyapazcimam / puMsi kakSo bAhumUlaM tadadhaH pArzvamastriyAm // 82 // ase skandhau samau tasya saiMndhirjatru napuMsakam / strI napuMsakayokoDe muro" vakSo bhujAntare ||83 || stanAgraH cUcukaM na strI vakSorjestu kucaH stanaH / kukSiH puMsyudaraM tundaM klIba jaTharamastriyAm // 84 // (1) kUNI ke do nAma - kaphoNi 1 kUrpara 2 pu0 / (2) kUNI se Upara kA eka nAma - pragaNDa 150 / ( 3 ) kuNI se nIce saMdhi kA eka nAma- prakoSTha 1 pu0 / (4) bhujA ke do nAma - bhuja 1 bAhu 2 puM0 strI0 / (5) zarIra ke madhyadeza ke do nAma - madhya 1 pu0 napuM0 madhyama 2 napuM. / (6) pITha ke do nAma - pRSTha 1 kAyapazcima 2 napuM0 / (7) kAMkha ke do 1 171 nAma - kakSa 10, bAhumUla 2 ke eka nAma - pArzva 1 pu0napuM napuM0 / (8) pArzva ( bagala ] / (9) kandhe ke do nAma - aMsa 1 skandha 2 pu0 / (10) zarora saMdhi sthAna nAma - sandhi 150, jatru 2, napuM0 / (11) goda nAma-kroDa 1 strI0 napuM0 / (12) chAtA ke do nAma - uras 1 vakSas 2 napuM0 / (13) stana ke agrabhAga ke do nAmastanAgra 1 pu0, cUcuka 2 puna0puM0 / (14) stana ke tIna nAma - vakSoja 1 kuca 2 stana 3 50 / (15) peTa ke cAra nAma - kukSi 10, udara 2 tunda 3 napuM0, jaThara4 pu0 napuM0 mAnava vargaH 7 ke do kA eka
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 172 mAnavavargaH 7 yoniyo bhaMgaM 'zizne zepho meTraM ca mehanam / muMSka'NDakoza vRSaNA vupastho bhaga ziznayoH // 85 // syAnnitembaH puMsi pazcAt strIkaTayA jaghana purH| pRSThavaMzAdadhogatadezaH klIbaM kukundaram // 86 // zroNiH kaTiH striyAM vAsti yo mUtrAzayaH pumAn klobe'pAna gudaM puMsi "pAyururustu sakthani // 87 // jAnU rupavarNI tulye jaMghAtu prasRtA striyAm / (1) bhaga ke do nAma-yoni 1 stro0 pu0, bhaga 2 napuM0 / (2) puruSa ke jAnanendriya ke cAra nAma-zizna 1 zephas 2 (zeSa, zepha pu0)2 mer3ha 3 mehana4 pu.npuN| (3) aNDakoza ke tona nAma-muSka 1 aNDakoSa 2 vRSaNa 3 pu0 / (4) strI tathA puruSa donoM ke jananendriya kA eka nAma-upastha 1 pu0 / (5) stroke nitamba kA eka nAma-nitamba 1 pu0| (6) purobhAga kA eka nAma-jaghana 1 napuM0 / (7) pRSThavaMza (merudaNDa) ke nAce ke garta (khaDDhA) kA eka nama-kukundara (guNavRkSa pu0) 1 napuM0 / (8) kaTi ke do nAma-zroNi 1 kaTi 2 strI0 / (9) mutrAzaya ke do nAma-~-vasti 1 strI0 pu0, mutrAzaya 2 pu0 / (10) gudA ke tIna nAma-apAna 1 guda 2 na', pAyu 3 pu0 / (11) jaMghA ke UparI bhAga ke do nAmaUru 1 pu0, sakthi 2 napuM0 / (12) kaTi pradeza se nIce caraNatala se UMce jo madhya sandhi hai usake do nAma-jAnu 1 Uruparva 2 pu0napuM0 / (13) jaMghA ke do nAma- jaMghA 1 sRpana 2 strI0 /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 173 mAnavavargaH 7 UroH sandhirvakSaNaH syA tpAdAyaprapade same // 88 // kramaH pAdaH padadhrizca caraNo'strI samA ime| naravaro'pi nakho'strI, nA kareruha punarbhavau // 89 // paJcazAsvakare'GguSThe tarjanyAdi catasRbhiH / sAkaM tate tattadanta-rdezAH syuH kramazastvime // 9 // prAdezatAlagokarNA vitasti dizAGgulaH / dvayozcapeTaH pratalaH puMsi pANau tatA'gulau // 9 // vAmazca dakSiNaH pANiH saMhatau vitatau yadi / tayoryaH pratala: sasyAd nAmnA sihatalaH smRtH||92|| (1) kaTideza samipa urusandhi kA eka nAma- vahaNa 1 pu0 / (2) caraNa ke agrabhAga ke do nAma- pAdAna 1 prapada 2 napuM0 / (3) caraNa ke pAMca nAma-krama 1 pAda2 pada 3 mar3a ghri4 pu0, caraNa 5 pu0na'. / (4)nakha ke cAra nAma-nakhara 1 nakha2 pu.napuM0, kareruha 3 punarbhava 4pu0| (5)paJcAguli vAle hAtha ke aGguSTha ko tarjanI ke sAtha phailAkara jo mApa hogA usako 'prAdeza' 1 pu0, madhyamA ke sAtha 'tAla' 2 pu. anAmikA ke sAtha 'gokarNa' 3 pu0, kaniSThikA ke sAtha / 'vitasti' 4 strI0 pu0 dazAMgula 5 pu0 / (6)eka hAtha ke aGguliyoM ko prasArita kiyA jAya usake do nAma-capeTa 1 puM0strI, pratala 2 pu0 / (7) dAhine aura vAma donoM bAhu. ko sAtha karake yadi vistRta kiyA jAya to usa mApa ke do nAma- pratala 1 siMhatala (saMhatala) 2 pu0|
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 174 mAnavavargaH7 kezaH ziroruho bAlaH kazcikura kuntalau / kezavezastu kavaro dhammaiilaH saMyataH kacaH // 13 // kezapAzI zikhA cUDA tApasAnAM jaTA matA / alakaH kuTilo bAla stadvandaM kaizya kezikau / 94 // strINAM ziraH sthitA veNiH praveNi meNttikaa''kRtiH| bAhvo raGgeda keyUre bhUSaNaM tannapuMsakam // 15 // zainA mekhalA kAJco kaTisUtraM ca zaGkhalam / majIro napuro na strI haMsakazca pumAnayam // 16 // 12kiGkiNI kSudraghaNTA syAttale rUtamubhe same / hindA- (1) keza ke cha nAma- keza 1 ziroruha 2 bAla 3 kaca 4 cikura 5 kuntala 6 pu0| (2) vinyasta keza kA eka nAma- kavarI 1 strI0 / (3) racanA vizeSa se baddha keza kA eka nAma- dhammila 1 pu0 / (4) coTI ke tIna nAma- kezapAzo 1 "zikhA 2 cUDA 3 strI0 / (5) tApasoM ke jaTA kA eka nAmajaTA 1 stro0 / (6) ghUdhara bAla kA eka nAma- alaka 1 puM0 (7) kezasamUha ke do nAma- kaizya 1 kaizika 2 napuM0 / (8) strI coTI ke do nAma- veNi 1 praveNi 2 stro0 / (9) bAhU ke bhUSaNa ke do nAma-aGgada 1 keyUra 2 napuM0 / (10) kaTi sUtra ke pAMca nAma- razanA 1 mekhalA 2 kAJcI 3 strI0, kaTisUtra 4 zaGkhala 5 napuM0 / (11) padabhUSaNa (pAMjanI) ke tIna nAma-majora 1 nUpura 2 pu.napuM0, haMsaka 3 pu0 / (12) kSudraghaMTikA (dhuMdharu) ke do nAma- kiGkiNo 1 kSudraghaMTikA 2 strI0 / (13) saI ke do nAma- tUla 1 rUta 2 napuM0 /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 175 mAnavavargaH 7 vastrayoniH kRmI roma tvak phalaM triSu te daza // 97 // kAsiM bAdaraM phAlaM kauzeya kRmikozajam / cAlka kSauma 'rAvantu mRgaromodbhavA'mbaram // 98 // navavastra niSpravANi tantrakA'nAhate api / klIbe tadgamanIyaM tad yad dhautA''cchAdanadvayam / / 99 // kSaume "dukUlaM, patroNe dhauta kauzeyavAsasi / tasara trasarau divya sUtranirmitamambaram // 10 // dazAH striyAM bhUmani syu vastrasya prAntayo yoH / paTaccaraM jIrNavastraM kanyA strI syUta vAsasi // 101 / / (1) vastra cAra vastuoM se hotA hai- kRmikoza 1 roma 2 tvac 3 phala 4 / (2) kapAsa se banAye gaye vastra ke tIna nAma- kArpAsa 1 bAdara 2 phAla 3 napuM0 / (2) kRmikoSa se nirmita vastra ke do nAma- kauzeya 1 kRmikozaja 2 napuM0 / (4) ataso Adi ke tvacA se nirmita vastroM ke do nAma-vAlka 1 kSoma 2 napuM0 / (5) mRgaloma se nirmita vastra ke do nAmarAva 1 mRgarobhodbhava 2 npuN0| (6) cheda bhoga kSAla na hIna vastra ke cAra nAma navavastra 1 niSpravANi 2 tantraka 3 anAhata 4 napuM0 / (7) pahanane oDhane ke vastra kA eka nAma- udgamanIya 1 napuM0 / (8) rezama ke vastra kA eka nAma- dukUla 1 napaM / (9) kRmi koSa nirmita vastra kA eka nAma-patrorNa 1 npN0| (10) camakIle sUtoM se bane kapaDe ke donAma-tasara 1 trasara 2 pu0 / (11) kapar3oM ke kinAre kA eka nAma-dazA 1 bahuvacana stro0 / (12) purAne kapar3oM kA eka nAma-paTaccara 1 npuN0| (13) purAne vastroM ko eka sAtha sIkara rakkhA jAya athavA rajAI kA eka nAma-kanthA 1 strI0 /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 176 mAnavavargaH 7 jIrNavastre khaNDite tu karpaTo laktakaH samau / striyAM mazaharI syUta vastre mazakavAraNe // 102 // syAstriyAM cIrikAkacchA kaupInaM malamallakam / rallekaH kambala; puMsi varAziH sthUlavAsasi // 103 / sucela: zobhane vastre nicolaH pracchadaH paTaH / saMkhyAnamuttarAsaGgo'thottarIyeSvadho'zukam // 104 // paridhAno-pasaMqhyAnA'ntarIyANyatha colekH| kUrpAsakaH striyAmUni vastraM syAdavaguNThenam // 105 // (1) purAne kapar3e kA TukarA athavA rumAla ke do nAmakarpaTa 1 laktaka (naktaka) 3 pu0 / (2) maccharadAnI ke eka nAma- mazaharI 1 stro0 / (3) kachiyA (jaMghiyA) ke do nAma-cIrikA 1 kacchA 2 strI0 / (4) laMgoTI ke do nAma-kopIna 1 malamallaka 2 napuM0 / (5) kambala ke do nAma-rallaka 1 kambala 2 pu0 / (6) khadara (moTe kapaDe) kA eka nAma-varAzi (varAsi) 1 pu0 / (7) sundara vastra kA eka nAma-sucela 1 pu0 / (8) dolA Adi ko Dhakane kA jo kapar3A hai usake do nAma-nicola 1 praccha rapaTa 2 pu0 / (9) zarIra ke UparI (uttarIya) vastra ke do nAma-saMkhyAna 1 napuM0, uttarAsaga 2 pu0| (10) zarIra ke nIce jo pahane jAyaM (adhovastra) usake cAra nAma-agho'zuka 1 paridhAna 2 upasaMkhyAna 3 antaroya 4 napuM0 / (11) colI ke do nAmacolaka 1 kUrpAsaka 2 pu0 / (12) ghUdhaMTa kA eka nAmaavaguNThana 1 napuM0 /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam mAnavavargaH 7 caNDeAtakaM tu syAcchreSThaM strINAmarddhArukeM'bare / bahumUlye tRrNavastre syAd dvizolo dvayorayam // 106 // nIzauro nA prAvaraNe zotavAtAdi vAraNe / cailai mAcchAdanaM vastraM vAso vasanamaMzukam // 107 // dUSya paTakuTI sA'lpAM'kuTIraH pumAnayam / vitAne candrakollocau kANDapaTTe tu koNikA / 108 / paradAyAM javanikA tiraskariNikA'pi sA / syAdudvairtanamutsAdo mArjanau tu mRjAstriyAm // 109 // 177 (2) lahaMgA kA eka nAma - caNDAtaka 1 napuM0 / (2) duzAle kA eka nAma - dvizAla 1 punapuM0 / (3) ThaNDI aura havA se bacAva ke liye zarIra DhAkane ke kapar3e (godar3I) ke do nAma - nIzAra 1 pu0, prAvaraNa 2 napuM0 / ( 4 ) sAmAnyarUpa se kapar3oM ke cha nAma - caila 1 AcchAdana 2 vastra 3 vAsas 4 vasana 5 aMzuka 6 napuM0 / ( 5 ) tambU ke do nAma - dUSyA 1 paTakuTI 2 strI0 / (6) rAuTI kA eka nAma-aMzakuTIra 1 pu0 / (7) candovA ke tIna nAma - vitAna 1punnapuM, candraka 2ulloca 3 pu0 / (8) kanAta ke do nAma - kANDapaTTa 1 pu0, koNikA 2 strI0 / (9) parde ke 1 tiraskariNo ( tiraskariNikA) 2 strI0 / (10) ubaTana ke do nAma - udvartana 1 napuM. utsAda 2 pu0 / (11) zarIra sApha karane ke do nAma mArjanA 1 mRjA 2 strI0 / do nAma - javanikA 12
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 178 mAnavavargaH 7 parikarmAGga saMskAre snAnevAplAva AplavaH / carcAstrI sthAsakaH patrAlekhA patrAGgulI same // 11 // vizeSakaM syAttilake'nubodhastu prabodhane / yAvAlaktau jatuklIbe lAkSAyAM syAdathA'guru // 11 // vaMzikaM joGgakaM ca syAnna dvayo ratha yAvenaH / siho'tha yAdhUpastu rAlaH sarjarasaH pumAn // 111 / / kolIyakaM jAyakaM syA tkuGkumA'gnizikhe same / (1) zarIra zobhAkAra kriyA ke do nAma -parikarma 1napuM., bhasaMskAra 2 pu0 / (2) snAna ke tIna nAma-snAna 1 napuM0, AplAva 2 Aplava 3 pu0 / (3) candanAdi deha vilepana ke do nAma-carcA 1 khI0, sthAsaka 2 pu0 / (4) kapola Adi meM candanAdi se nirmita citra ke do nAma-patra lekhA 1 patrAGkalI 2 strI0 / (5) tila ke do nAma-vizeSaka 1 tilaka 2 pu0 napuM0 / (6) jagAne kA yA vismRta ko yAda karane ke do nAma-anubodha 1 pu0, prabodhana 2 napuM0 / (7) nakha raMjana ke cAra nAma-yAva 1 alakaka 2 pu0, jatu 3 napuM0, lAkSA 4 strii0| (8) aguru (agara) ke tIna nAmaaguru 1 vaMzika 2 joGgaka 3 npuN| (9) lohabAna dhUpake do nAma-yAvana 1 siddha 2 pu0 / (10) yakSa dhUpake tIna nAmayakSathapa 1 rAla 2 sarjarasa 3 pu0 / (11) sugandha dravya vizeSa ke do nAma-kAlIyaka 1 jAyaka 2 napuM0 / (12) kuGkama ke do nAma- kuMkuma 1 agnizikha 2 napuM0 /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 179 mAnavavargaH 7 kAlAguruNi maGgalyA zrIvAsaH saraladravaH // 113 // vRkadhUpo'nekavastu kRte dhUpe manohare / karpUro ghanasAraH syAccandraH strI himavAlukA // 114 // pATIracandanogandha-sAro malayajaH samAH / kezaesgUru karpUra kastUrI kolakaiH kRtam // 115 // mizritaM sarvamekatra procyate yakSakardamaH / vilepana varNakaM syAdvartitrAnulepanI // 116 // piSTArtaH paTavAso'pi vAsayogo'tha vositam / (1) mallikA puSpa jaisA gandhavAle ke do nAma - kAlAguru, 1 napuM0, maGgacyA 2 kho0 / (2) devadAru rasa nirmita dhUra ke do nAma zrIvAsa 1 saraladrava 2 pu0 / (3) aneka manohara saMmizraNa se nirmita dhUpa kA eka nAma-vRkadhUpa 1 pu0 / (3) karpUra ke cAra nAma - karpUra 1 ghanasAra 2 candra 3 pu0, himavAlukA 4 strI 0 / ( 5 ) zrIkhaNDa candana ke cAra nAma- pATIra 1 candana 2 gandhasAra 3 malayaja 4 pu0 / (6) kesara aguru kapUra kastUrI kolaka inako eka karake banAye gaye dhUpa kA eka nAma - yakSakardama 150 / (7) zarIra ke anulA ke liye ghisA pisA gayA ghugandhita dravya ke cAra nAma - vilena 1 varNaka 2 napuM0, varti 3 gAtrAnulepanI 9 khA0 / (8) nimase vatra suganvita ho jAya, usa cUrNa ke tIna nAma-viSThAta 1 paTavAsa 2 vAsayoga 3 pu0 ( cUrNa pu0 napuM0) / (9) kastUrA Adi dravya se jo bhAvita ho cukA ho usakA eka nAma -vAsita 1 triliGga /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam mAnavavargaH 7 bhAvite triSu, mAlyAdeH saMskArastvadhivAsanam // 117 // nyastAmUni bhavenmAlyaM mAlAsrak kusumAvaliH / garbhakaH kezamadhyasthaM lalATasthaM lalAmakam / / 118 // prabhraSTakaM zikhAnyaste prArlamba kaNThalambini / racanAyAM parispandaH samA vIpIDa zekharau // 119 / / zayyAyAM zayanaM talpaM syAdAbhogaistu pUrNatA / tUletalpaM talpabhede gendu kaH kandukaH pumAn // 120 // upadhAne tUpaboM-cchIrSoM, khaTvA tu kharavikA / (1) kAryArambha se pUrva hI kAryayogya vastuoM kA saMkalana kara lenA adhivAsana 3 napuM0 / (2) mAlA ke tIna nAma-mAlya 1napuM0, mAlA 2 sak (sraj) 3 strii0| (3) keza madhya meM lagAI gaI mAlA kA eka nAma-garbhaka 1 pu0 / (4) lalATa ke upara tilaka Adi kA eka nAma-lalAmaka 1 napuM0 / (5) coTI para laTakato mAlA kA eka nAma-prabhraSTaka 1 napuM0 / (6) kaNTha meM laTakato mAlA kA eka nAma-prAlamba 1 napuM0 ! (7)zilpa Adi racanA ke do nAma-racanA 1 strI0, parispanda (parisyanda) 2 pu0 / (8) zikhA saMlagna vaha mAlya ke do nAmamApIr3a 1 zekhara 2 pu0 / (9) zayyA ke tIna nAma-zayyA 1 zayana 2 talpa 3 napuM0 / (10) pratyeka sAmAna kA paripUrNatA kA eka nAma-Abhoga 1 napuM0 1 (11) gaddo kA eka nAma- tUlatalpa 1 npuN.| (12) genda ke do nAma-gendaka 1 kanduka 2 pu.| (13) takiyA ke tIna nAma-upadhAna 1 . napuM0 upabahe 2 ucchorSa 3 pu0 / (14) khaTalA ke do nAma-khaTvA 11 khadvikA 2 strI0 /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 181 mAnavavargaH 7 nivAra zaNa sUtrAdyAH khavAveSTana sAdhane || 121 // palyaGkamaJca paryaGkAH sanivAre tamaGgakaH / pradIpa dIpau sadRzau viSTareMH pITha mAsanam // 122 // patai pratigrAhaH sampuTe' tu samudgakaH / yA syAtkaMka~tikA saiva kaMkatI ca prasAdhanI // 123 // sikthakaM syAnmadhUcchiSTaM siktheikA tasya vartikA / dIpAdIpazikhA dIpArcistu napuMsakam // 124 // dIpadhAnI striyAM dIpA -dhAre dIpadrumaH pumAn / (1) khaTalA banAne kI DorI ke tIna nAma --nivAra 1 zaNa 2 sUtra 3 pu0napuM0 ! (2) palaGga ke tIna dIpaka ke do 1 ma 2 paryaGka 3 pu0 / (3) 1 dIpa 2 pu0 / (4) Asana ke tIna nAmapITha 2 Asana 3napuM0 / (5) pikadAnI ke do nAma - patadgraha 1 pratimAha 2 pu0 / (6) ubUsA Adi ke do nAma - sampuTa 1 samudraka 250 / (7) kaMghI ke tIna nAma - kaMkratikA 1, kaMkatI 2 prasAdhanI 3 strI0 / (8) moma ke do nAma sikthaka 1 madhUcchiSTa 2 napuM0 / (9) momabattI kA eka nAma - sikthikA 1 strI0 / (10) dIpajvAlA ke tIna nAma - dIpajvAlA 1 dIpazikhA 2 strI0, dIpaciS 3 napuM0 / (11) dIpaka ke AdhAra ke do nAma - dIpadhAnI 1 strI0, dIpAdhAra 2 ( dIpadruma) pu0 / Shop nAma- palyaGka nAma - pradoSa - viSTa ra 1 pu0,
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam ___ 182 mAnavavargaH7 dIpAvalI dIpamAlA dIpAli dIpa zRGkhalA // 125 // vyajaina syAttAlavRntaM tulye kajjala kAjale / samA amIsyurmakuMra mukurA''darza darpaNAH // 126 // puMsi dIdhvajo dIpa-kITeM syAddIpakajjalam / // iti mAnavavargaH samAptaH // (1) dopa samUha ke cAra nAma-dopAvalI 1 dIpamAlA 2 dIpAli 3 dIpazRGkhalA 4 strI. / (2) paGke ke do nAma-vyajana 1 tAlavRnta 2 napuM0 / (3) Ardrakajjalake do nAma-kajjala 1 kAjala 2 napuM0 / (1] ainaka ke cAra nAma-makura 1 mukura 2 bhAdarza 3 darpaNa 4 pu0 / (5) dopa kajjala ke tIna nAmadIpadhvaja 1 pu0, dopakiTTa 2 dIpakajjala 3 napuM0 / ||0||iti mAnavavargaH samAptaH / / 20 / /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 183 vaMzavargaH 8 // atha vaMzavargaH prArabhyate // vaMzo'nvayo'nvavAyazca santAno'bhijanaH kulam / gotraM ca jananaM strI syA santatiH kSatriyodayaH // 1 // varNAH brAhmaNa vida zUdrA rAjavIjI tu rAjajaH / sajjane sAdhu samyA'rya kulInAzca mahAkulaH // 2 // brahmacArI gRhIvAnaprastho bhikSuzcatuSTayam / catvAra AzramA astrI varNI syAbrahmacAriSu // 3 // viprabrAhmaNabhUdevA'grajanma dvijavADavAH / jJorviM prazcitkRtI dhImAn saMkhyAvAnprajJa ucyate // 4 // kavi paNDita doSajJa sudhI vidvanmanISiNaH / hindI-(1) vaMza ke nau nAma-vaMza 1 anvaya 2anvavAya 3 santAna 4 Abhajana 5 pu0, kula 6 gotra 7 janana 8 napuM0, santati 9 strA0 / (2) varNa ke cAra nAma-brAhmaNa 1 kSatriya 2 vaizya 3 zUdra 4 pu0 / (3) rAjavazaM kA eka nAma-rAjaja 1 pu. / (4)sajana ke cha nAma-sajjana 1 sAdhu 2sabhya 3 Arya 4 kulona 5 mahAkula 6 pu0 / (5) brahmacArI gRhI vAnaprastha bhikSu ina catuSTayoM ke pRthaka pRthak cAra Azrama hai pu0 napuM0 / (6) brAhmacArI ko 'varNI' kahate haiM pu0 / (7) brAhmaNa ke cha nAma vipra 1 brAhmaNa 2 bhUdeva 3 agrajanmA 4 dvija 5 vADava 6 pu0 / (8) paNDita ke bIsa nAma-jJa 1 vipazcit 2 kRti 3 dhomAn 4 saMkhyAvAn 5 prajJa6 kavi 7 paNDita 8 doSajJa 9 sudhI 10 vidvAn 11 manISI 12 san 13 kovida 14 budha 15 dhIra
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 184 vaMzavargaH 8 san kovido budho dhoraH pariH prAjJo vicakSaNaH // 5 // dUradarzI zrotriyestu chAndaso vedapAragaH / syAdvAdI syAdAIko'tha 'vedAntyupaniSadvidi // 6 // mImAMsako yo mImAMsA jJAnavAnsAMkhyakApilau / vaizeSikaMjJaH kANAdI nyAyo naiyAyika stathA // 7 // saugataH zUnyavAdIsyA ccArvAkAdhAstu tadvidAH / upetyA'dhIyate yasmA dupAdhyAyo gurustu yaH // 8 // mantradAtA pitAvA'pi yaSTossdeSTAvatI makhe / 16 sari 17 prAjJa 18 vicakSaNa 19 dUradarzI 20 pu.| 1) zrotriya ke tIna nAma-zrotriya 1 chAndasa 2 vedapAraga 3 pu. (2) jaina ke do nAma-sthAhAdI 1 mAheka (Arhata) 2 pu0 / (3) upaniSadavettA ke do nAma-vedAntI 1 upaniSadvit 2 pu0| (4) mImAMsA jAnane vAle ke do nAma-mImAMsaka 1, mImAMsAjJAnavAna 2 pu0 / (5) sAMkhya ke do nAna-sAMkhya 1, kApila 2 pu0 / (6) vaizeSika vettA ke do nAma-vaizeSikajJa 1, kANAdI 2 pu0 / (7) nyAyavettA ke do nAma-nyAyo 1, naiyAyika 2 pu0 / (8) zUnyavAdI vizeSa ke do nAma-saugata 1, zUnyavAdI 2 pu0 / (9) zUnyavAdI vizeSa ke eka nAma-cArvAka Adi pu0 / (10) jinake yahAM jAkara paDhA jAya unake eka nAma-upAdhyAya (adhyApaka) 1 pu0 / (11) mantradAtA ke eka nAma-guru 1 (pitA Adi bar3e ko bhI guru kahate haiM) pu.| (12) yajamAna ke pAMca nAma-yaSTA 1, AdeSTA 2, vratI 3, sAjaka hai, yajamAna 5 pu0 /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vaMzavargaH 8 yAjako yajamAnazca yAyejUko'tiyAjakaH // 9 // iSTavAn vidhinA yejvA tathA sa AsutIbalaH / anUcAnaH pravacane sAne'dhotI gaNirmataH // 10 // anuyoga kRdAcAryaH upAdhyAyastu pAThakaH / eka brahmavratAcArA mithaH sabrahmacAriNaH // 11 // satIrthyAMstveka gurukA AneodhA agnidIpakAH / chAtrAntevAsiziSyAH syu vedArthe guru sevakAH // 12 // upajJAtvAdimaM jJAnaM jJAlAssrambha upakramaH / 185 - (1) atiyajJazIla ke do nAma-yAyajUka 1, atiyAjaka 2 pu0 / ( 2) savidhi yajJa karane vAle ke do nAma - yajvA 1, AsutIbala 2 pu0 / (3) pravacana karttA kA eka nAmaanucAna 1 pu0 / (4) sAGgamUla (veda) ke adhyetA ke do nAmasAGge'dhIto 1, gaNi 2 pu0 / ( 5 ) vyAkhyAtA ke do nAma anuyogakRt 1, AcArya 2 pu0 / (6) upAdhyAya ke do nAmaupAdhyAya 1, pAThaka 2 pu0 / (7) samAna zAkhA ke adhyetAoM ke pArasparika kA eka nAma sabrahmacAro / ( 8 ) ekahI guru se paDhane vAloM ke do nAma - satIrthya 1, ekaguruka 2 pu0 / ( 9 ) Rtvik ( Rtvija ) ke do nAma - AgnIghra 1, agnidIpaka 2 pu0 / (10) adhyayana hetuka gurusevakoM ke tIna nAma - chAtra 1, antevAsI 2. ziSya 3 pu0 / (11) Adi jJAna kA eka nAmaupajJA 1 strI0 / (12) samajhakara Arambha kiyA jAya usakA eka nAma - upakrama 1 50 /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 186 vaMzavargaH 8 satra barhirvitAnaM ca saMstaraH kraturadhvaraH // 13 // makho yajJaH savo yAgo goSThI tu pavitsabhA | samajyA samitiH saMsad AsthAna sadasI api // 14 // sthaNDilaM catvaraM samye sAmAjika sabhAsadau / bhUmi ryA saMskRtA vedi yRpaiH syAda yajJakIlakaH // 15 // saMghanAssvaraNaM kumbA nirmanthyaM tvaraNi rdvayoH / paramAnnaM pAyasaM ca syAtkSIrAnne napuMsakam // 16 // dInaM vitaraNaM tyAga utsargazca visarjanam / sparzanaM cA'thayAJca syAd yAcanA ca gaveSaNA // 17 // (1) yajJa ke daza nAma - satra 1, barhiSu 2 napuM0, vitAna 3 pu. napuM0, saMstara 4, Rtu 5, adhvara 6, makha 7, yajJa 8, saba 9, yAga 10 pu0 / (2) sabhA ke ATha nAma-goSThI 1, pariSat 2, sabhA 3, samajyA 4, samiti 5, saMsada 6 stro0, AsthAna 7, sadas 8 napuM0 / (3) samAna bhUmi ke do nAmasthaNDila 1, catvara 2 napuM0 / ( 4 ) sabhAsad ke tIna nAmasabhya 1, sAmAjika 2, sabhAsad 3 pu . / ( 5 ) zuddha bhUmi kA eka nAma - vedo 1 strI0 / (6) yajJastaMbha ke do nAma-yUpa 1, yajJakIlaka 2 pu0 / (7) AvaraNa bADa (gherAvA ) kA eka nAma kumbA 1 stro0 / (8) araNi ke do nAma - nirmanthya 1 napuM0, araNi 2 strI0 / (9) dUdhapAka ke do nAmaparamAnna 1, pAyasa 2 napuM0 / (10) dAna ke cha nAma - dAna 1, vitaraNa 2, bisarjana 3, sparzana 4 napuM0, tyAga 5, utsarga 6 pu0 / (11) yAcanA ke pAMca nAma - yAcA 1, yAcanA 2, gaveSaNA 3, anveSaNA 4, prArthanA 5 stro0 / -
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 187 vaMzavargaH 8 anveSaNA prArthanA ca bhavetprAghuNikastu saH / abhyAgataH prAghuNako'tithiH prAdhUNakastathA // 18 // autitheyaM tvA'titheyyAM tathAssvezika mityapi / arghArthamadhye pAdArtha pAdyaM triSu trayodaza // 19 // arhaNAsa saparyA'paciti pUjAH samArthakAH / zuzrUSopAsanA sevA paricaryA nigadyate // 20 // yogamArge sthitirzvaryA'TAtu paryaTanaM bhramaH / mune rbhAvo'thavA karma mainiM nobhASaNaM viduH // 21 // paripATitvAnupUrvI paryAyAnukramAvapi / paryupazamanA paryo savanA paryuSaNA tathA / 22 / / (1) atithi ke pAMca nAma -- prAghuNika 1, abhyAgata 2, prAghuNaka 3, atithi 4, prAdhUNaka 5, pu0 / ( 2 ) mehamAnI ( AtItheyI) ke do nAma -- Atitheya 1, Avezika 2 pu0 (AtitheyI strI0 ) | ( 3 ) pAne kA pAnI kA eka nAma - arghya pu0 napuM0 / ( 4 ) padaprakSAlana jala kA eka (5) sevA ke nAma - arhaNA 1. arcA 2, 4, pUjA 5, zuzrUSA 6, upAsanA 7, strI0 / (6) dhyAna maunAdi kA eka (7) paryaTana ke tIna nAma - aTA (aTAyyA) strI0 / (8) munikarma ke do nAma mauna 1 nobhASaNa (abhASaNa ) 2 napuM0 / (9) anukrama ke cAra nAma - paripATI 1, AnupUrvI (AnupUrvya napuM)0, 2 strI0, paryAya 3, anukrama 4 pu0 / (10) paryuSaNa ke cAra nAma -- paryupazamanA 1, paryosavanA 2, paryuSaNA 3 strI0 ASTAhika 4 napuM0 / 9 -- nAma - pAdya pu0 napuM0 / apaciti saparyA 3, sevA 8, paricaryA 9 nAma - caryA 1 strI0 /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 188 vazavargaH 8 parvaNyASTAhike pakSe-bhavaM tu pAkSikaM smRtam / parvasaMvatsarI nAmnA sAMvatsarikamucyate // 23 // upAtyayo'tipAtaH syAtsame'bhyutthAna gaurave / sAvadhebhyastu karmamyo nivRttivratamastriyAm // 24 // pRthagAtmatA vivekaH syAdupaivAsa upoSaNam / pAraNe tasya nistAra ekabhaktaM sakunduji // 25 // sadAcArA'dhyayanayo rutkarSoM brahmavarcasam / paritrANa mazkarI bhikSuH sannyAsInyatha tApasaH // 26 // tapasvI saMyamI tu syAd dAnto vAcaMyamo muniH / / (1) pakkhI ke do nAma--pakSebhava (pakSamava) 1 , pAkSika 2 napuM0 / (2) saMvatsaro ke do nAma- samvatsarI 1 bI0, sAmvatsarika 2 napuM0 / (3) maryAdA ullaMghana ke do nAma-upAtyaya 1 atipAta 2 pu0 (4) satkAra karane ke do nAma-abhyusthAna 1 gaurava 2 napuM0 / (5) sA'vadha karmoM se nivRtti kA eka nAma- vrata 1pu0 napuM0 / (6) viveka ke do nAma-pRthagAtmatA 1 strI0, viveka 2 pu0 / (7) upavAsa ke do nAma-upavAsa 1 pu0, upoSaNa 2 napuM0 / (8) pAraNA ke eka nAma-pAraNA 1 stro0 / (9) eka samaya bhojana kA eka nAma ekabhakta 1 napuM0 / (10) sadAcAre aura adhyayana meM utkarSatA kA eka nAma brahmavarcasa pu0 napuM0 / (11) sanyAsI ke cAra nAma-parivATa 1 mazkarI 2 bhikSu 3 sanyAsA 1 pu0 / (12) tApasa ke do nAma-tApasa 1 tapasvo 2 pu0 / (13) muni ke nau nAma- saMyamI 1 dAnta 2 vAcaMyama 3 muni 4
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 189 vaMzavargaH 8 saMyatazca vratI sAdhu nirdvandvo virajastamAH ||27|| pAkhaNDa : strI pumAnvA'pi vaiDAla vratiko mataH / kuNDI kamaNDulaH pAtra - mAsanaM vratInAM bRsI // 28 // maikSaM bhikSA cayaH 'kRttiH striyA majina carmaNI / akSaure luMcana locaH kSaure vanamuNDane // 29 // utkacaH keza zUnyesyAd yema indriya nigrahaH / "pratimA niyamazcA'bhi graho jJeyaH samArthakaH ||30|| brahmatvaM brahma sAyujyaM brahmabhUyaM yathA tathA / devabhAvastu devatvaM devabhUyaM kramAdanu ||31|| paNDitatvaM ca mUrkhatvaM tattatsAyujya marthyatAm / saMyata 5 vratI 6 sAdhu 7 nirdvandva 8 virajastamAH 9 pu0 / (1) DhoMgI ke do nAma pAkhaNDa 1 baiDAlavratika 2 pu0 / (2) sanyAsI ke pAtra ke do nAma - kuNDI 1 strI0, kasaNDalu 2 pu0napuM0 / (3) vratI ke Asana kA eka nAma - bRso 1 stro0 / ( 4 ) bhikSA samudAya kA eka nAma - bhaikSa 1 napuM0 / (5) camar3e ke tIna nAma - kRtti 1 strI0, ajina 2 carma (carman ) 3 napuM0 / (6) loca ke do nAma- luMcana 1 loca 2 pu0 / (7) bAla banAne ke do nAma - vapana 1 muNDana 2 napuM0 / (8) keza zUnyatA kA eka nAma - utkaca 1 pu0 / ( 9 ) indriya nigraha kA eka nAma - yama 1 pu0 / (10) niyama ke tona nAma: pratimA 1 strI0, niyama 2 abhigraha 3 pu0 / (11) brahmabhAva meM brahmatva- brahmasAyujya- brahmabhUya jaise devatva devasAyujya devabhUya ke krama poche paNDitatva mUrkhatvAdi tat tat sAyujya bhA kaha sakate haiM saba napuM0 / ** - -
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vaMzavargaH 8 upavItaM yajJamUtraM proddhRte dakSiNe kare ||32| asvAdhyAyasvanadhyAyo vandainAtvabhivAdanam / puMsi granthe paddhatiH stro "kRtiH kalpitavAGmaye ||33|| siddhAnta AgamaH puMsi zAstraM zAsanameva ca / tatra pravacanaM sUtre'thA''kAro bAhyamiGgitam // 34 // karmiSTha karmaniSThau dvau triSu puNyAdi kartari / abhyAse khuralI yogyA saGketa stviGgite pumAn / / 35 / / syAtkAgaM karagalaM maiMSI strI lekharaJjikA / 190 (1) yajJopavIta ke do nAma-upavIta 1 yajJasUtra 2 napuMsaka | (2) pATha niSetra ke do nAma - asvAdhyAya 1 anadhyAya 2 pu0 / (3) vandanA ke do nAma-vandanA 1 stro, abhivAdana 2 napuM0 / (4) grantha artha meM 'paddhati' pu0, mArga artha meM strI0 / (5) nijI kalpanA se viracita grantha kA eka nAma - kRti 1 strI 0 / (6) sUtra ke sAta nAma - siddhAnta 1 Agama 2 pu0, zAstra 3 zAsana 4 tantra 5 pravacana 6 sUtra 7 napuM0 / (7) bAhirI izArA ke dA nAma - AkAra 1 pu0, iGgita 2 napuM0 / (8) puNya kriyA karane vAloM ke do nAma-karmiSTha 1 karmaniSTha 2 triti / (9) yuddha kalA zikSaNa ke tIna nAmaabhyAsa 1 pu0, khuralI 2 yogyA 3 stro0 / (10) iGgita kA eka nAma saGketa 1 pu0 / (11) kAgaja ke do nAmakAgaja 1 karagala 2 napu0 / (12) 1 kharaJjikA 2 strI0 / syAhI ke do nAma -maSI
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 191 vazavagaH8 saJcaH patre pumAn saJcI patrikAdve striyaamime||36|| paTTaiH zANiH zilApaTTaH khaTikA kaThinI khttii| puMsi vidyAlayaH pATha-zAlA strI pAThavezmani // 37 // mArjanyamayI yA''ste sA rajoIraNa nanA / saivA'lpiSThA puMsi goccha: pujanI ca pramANikA // 38 // rajodaraNadaNDastha vastraM naissdhmucyte|| klIbaM prAvaraNaM puMsi pAvAraH zATikA striyAm // 39 // Urdhvavastramadhovastre colepaTTa iti smRtH| mukhabaddhe khaNDavastre syAtstriyAM mukhavai strikA // 40 // zramaNopAsakaH zrAddhaH zrAvakazca samA ime| (1) samAcAra patra ke tIna nAma-saJca 1 pu0 (patra napuM0), saJcI 2 patrikA 3 stro0 / (2) sileTa (pATI) ke tIna nAmapaTTa 1 zANi 2 zilApaTTa 3 pu0 / (3) khar3I ke tona nAmakhaTikA 1 kaThinI 2 khaTo 3 strI0 / (4) pATha bhavana ke do nAma-vidyAlaya1 pu0, pAThazAlA 2 strI. (pAThazAlam npuN0)| (5) rajoharaNa kA eka nAma-rejoharaNa 1 napuM0 / (6) puMjanI ke tIna nAma-goccha 1 pu0, puJjanI 2 pramANikA 3 stro0 / (7) rajoharaNa daNDa ke vastra kA eka nAma-naiSadha napuM0 / (8) jaina sAdhU ke zarIra ke upari vana ke tIna nAma'prAvaraNa 1 napuM0, prAvAra 2 pu0, zATikA 3 strI0 / (9) jaina sAdha ke paridhAnIya vana kA eka nAma-colapaTTa 1 pu0 / (10) sadoraka muhapattI kA eka nAma-mukhavatrikA (mukhapatrikA) 1 sii0| (11) zrAvaka ke tIna nAma-zramaNopAsaka 1 zrAddha 2 zrAvaka 3 pu0 /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 192 vaMzavargaH 8 ASADhI mavadhiM matvA paJcAdazadina paJcamI // 41 // saMvatsarI paryuSaNa parvA'ntaH zAstrasaMmataH / iti vaMzavargaH samAptaH (1) ASADho pUrNimA ke dUsare dina se ginane para pacAsavAM dina kI paJcamI tithi ko 'saMvatsarI' ho aisA zAstra kA pATha hai strI0, samavAyAGga sUtra meM isI dina ko paryuSaNa kA antima dina mAnate haiM / // 0 // iti vaMzavargaH samAptaH ||0||
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavarga:9 // atha kSatriyavargaH prArabhyate // // mUrdhAbhiSikta rAjanya virAT kSatriya baahujaaH| nRpe pArthiva rAkSmAbhRd rAja bhUpa mahIkSitaH // 1 // sArvabhaumaH samudrAnta ghareze cakravartini / maNDalezvara Uryeka dezazAstA'tha rAjakam // 2 // rAjanyakaM bhavedevA sacivo'mAtya mantriNau / mahAmAtraH pradhAnaM syAd dvA stho dauvaarikstthaa|||3|| dvArapAla: pratohAro dvArapo vetradhArakaH / praharI yAmikau dvaustaH prAvipAko'kSadarzakaH // 4 // prastotA dharmakRtyasya purohita purodhasau / hindI- (1) kSatriya ke pAMca nAma-mUrdhAbhiSikta 1 rAjanya 2 virAT 3 kSatriya 4 bAhuja 5 pu0 / (2) rAjA ke sAtanAma-nRpa 1 pArthiva 2 rAT 3 mAbhRt 4 rAjA 5 bhUpa6 mahIkSita 7 pu0 / (3) samudra paryanta pRthivI ke tIna nAma-sarvabhaumaha 1 samudrAta 2 dhareza 3 cakravartI 4 pu0 / (4) pRthivI ke ekake deza zAsaka kA eka nAma-maNDalezvara 1 pu0 / (5) rAjasamaha ke do nAma-rAjaka 1 rAjanyaka 2 napuM0 / (6) mantriyoM ke tIna nAma-saciva 1 amAtya 2 mantrI 3 pu0 / (7) bar3A pradhAna mantrI kA eka nAma-mahAnAtra 1 pu0 / (8) dvArapAla (daravAma) ke cha nAma-dvAH stha 1 dovArika 2, dvArapAla 3 pratIhAra 4 dvApa 5 vetradhAraka 6 pu0| (9) caukIdAra ke do nAma-praharI 1 yAmikA 2 pu0 / (10) vakrIla bairiSTara ke do nAma-prAivipAka 1 akSadarzaka 2 pu0 / (vivAdAnugataM pRSTvA pUrvabAkyaM prystH| vicArayati yenA'so prAvipAkastataH smRtaH // ) (12) purohita ke do nAma-purohita 1puroSas 2 pu0 /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam kSatriyavargaH 9 syAdagarvanaraH karma-mantrI tadavarastu yaH // 5 // sa karmezanaraH tappo'dhIzastu krkuuttnH| nyAyAdhIzastvakSapATo dhArmiko'tha manasvipaH // 6 // vivAdAdhipatiH stheyaH prAntezo madhyadezarAT / sekako'rthya'nu jIvIsyAtkoTTapAle tu mudrakaH // 7 // mukhatAro mukhyataraH syAnmanasvA tu mudrakaH / audaghATikaH pulozaistu purIzo yAmikAdhipe // 8 // puMsyudaghATaH striyAM sthAno yAmikAdhipati sthalam / (1) gavarnara kA kA eka nAma-garvaranara 1 pu0 / (1) inake adhikAra meM kAma karane vAle kA eka nAma-karmamantrI 1 pu0| ( zikSAmantrI Adi ) (3) kamiznara kA eka nAma-karmezanara 1 pu. / (4) kalekTara ke do nAma-tappA'dhIza 1 karakaTana 2 pu. / (5) jaja ke tIna nAma-nyAyAdhIza 1 akSapATa 2 dhArmika 3 pu. / (6) munsIpha kA eka nAmamanasvipa 1 pu. / (7) majiSTreTa ke cAra nAma-bivAdAdhipati 1 stheya 2 prAnteza 3 madhyadezarATU 4 pu. / (8) sevaka ke tIna nAma- sevaka 1 artho 2 anujIvI 3 pu. / (9) kotavAla ke do nAma-koTTapAla 1 koTTapa 2 pu. / (10) mukhatAra ke do nAma-mukhatAra 1 mukhyatara 2 pu.| (11) munzI (moharira) ke do nAma-manasvI 1 mudraka 2 pu. / (12) havaladAra kA eka nAma-auddhATika 1 pu. / (13) pulIza ke do nAma-pulIza 1 purIza 2 (yAmikAdhipati) pu. / (14) thAne ke tIna nAma udbATa 1 pu., sthAnI 2 strI., yAmikAdhipati sthala 3 npuN.|
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 195 kSatriyavargaH 9 naiSkiko rajatAdhyakSaH kozAdhyakSastu kozapaH // 9 // dhana pAlo dhanAdhyakSaH svarNAdhyakSastu bhaurikaH / prazasta karmakartRNAM mAnadAne'bhinandanam // 10 // adhikAriNyadhikRtA'dhyakSA'dhipati mAlikAH / jayapatra labdhipatraM samau madhyastha sAkSiNau // 11 // mAdhyasthaM sAkSitA prAtibhAvya lagnakate same / yadAvedanapatraM tat prArthanAdalamucyate // 12 // pramANapatraM yattasyAd vyavasthApatramityapi / abhiyogaistu rAjAdiSvaparArdhAnavedanam // 13 // (1) cAndo ke rupaiyA chApane chapavAne vAle adhikArI ke do nAma-naiSkika 1 rajatA'dhyakSa 2 pu / (2) svajAJcI ke do nAma-kozAdhyakSa 1 kozapa 2 pu. / (3) dhAnya saMrakSaNa adhikAroM ke do nAma-dhanapAla 1 dhanAdhyakSa 2 pu. / (4) suvarNa vibhAgake adhikArI kA eka nAma - bhaurika 1 pu. / (5) sammAna dene kA eka nAma-abhinandana 1 napuM. / (6) adhikArI ke pAMca nAma-adhikArI 1 adhikRta 2 adhyakSa 3 adhipati 4 mAlika 5 pu.| (7) diyA huA nyAyapatra ke do nAma-jayapatra 1 labdhipatra 2 pu. / (8) sAkSI ke do nAma-madhyastha 1 sAkSI 2 pu. / (9)mAkSAMke vaktavyatA ke do nAma-mAdhyasthya 1 napuM., sAkSitA 2 strI. / (10) jamAnata ke do nAma-pratibhAvya 1 napuM. lAnakatA 2 strI / (11) Avedana patra ke do nAma-Avedana patra 1 prArthanAdala 2 npuN.| (12) pramANapatra ke do nAma pramANapatra 1 vyavasthApatra napuM / (13) mukadamA ke tIna nAmamabhiyoga 1 pu. / aparAdha 2 nivedana 3 pu. / .
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavargaH9 zeGkA tattvAbhiyogAbhyo tabhedo dvividho mtH| abhiyogasya yArthAthyA'nveSaNe tvabhiyojanam // 14 // kArI strI bandhanA'gAra banyAM tu pragrahaH pumAn / Avedeko'bhiyoktA'bhiyogovAdI ca vAdakaH // 15 // abhiyuktaH pratidvandvI prativAdI vivAdakaH / kakSAvekSaka zuddhAnta-pAlA'ntarvezikAH samAH // 16 // kaJcukI sauvidalla: syAt SaNDha varSavarAvapi / (1) mukadamA ke do nAma-zaMkAbhiyoga 1 tattvAbhiyoga 2 puN.| (2) inkvAyarI (tahakikAta) kA eka nAmaabhiyojana 1 napuM. / (3) jela ke do nAma-kArA 1 strI., bandhanA'gAra (bandhanAlaya) 2 npuN.| (1) rAjyarakSA ke pulisa athavA senA dvArA jo pakar3a liye gaye hoM, cAhe inake Upara mukadamA calAyA gayA ho athavA calane vAlA ho, lekina jamAnata nahIM huI ho, inake do nAma-bandI 1 strI. pragraha 2 pu. / (5) mukadamA dAyara karane vAlA (muII) ke pAMca nAma-Avedaka 1 abhiyoktA 2 abhiyogI 3 vAdI 4 vAdaka 5 pu. / (6) muddAlaha (jisake upara mukadamA dAyara kiyA gayA hai) ke cAra nAma-abhiyukta 1 pratidvandvI 2 prativAdI 3 vivAdaka 4 pu. / (7) rAjA ke antaH pura saMrakSaka ke sAta nAma-kakSAvekSaka 1 zuddhAntapAla 2 antarvezika ( antarvazika ) 3 kaJcuko 4 saubidalla 5 ghaNDha 6 varSavara 7 pu.!
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 197 kSatriyavargaH 9 AsthAno rAjadhAnI strI hAsyakArI vidUSakaH // 17 // bhANDAgAraH koSakozau rakSI syAdrAjarakSakaH / ghaNTAyantra ghaTInAlI yAmanAlI yamerukA // 18 // svedezAntarito rAjA mitraM zatrurito'nyadRk / udAsInastRtIyaH syAtpANigrAho'nupRSThagaH // 19 // samau snigdha vayasau staH klobe mitraM sakhA suhRt / zatrustu zAtravA'mitrA'hitA'ri ripu vairiNaH // 20 // parapratIpa pratyarthi vipakSA'rAti vidviSaH / duhRd dveSi dviSad dasyu sapatna paripanthinaH // 21 // (1) rAjadhAnA ke do nAma-AsthAnI 1 rAjadhAnI 2 strI. / (2) vidUSaka ke do nAma hAsyakArI 1 vidUSaka 2 pu. / (3) khajAnA ke tIna nAma-bhANDAgAra (bhANDAra) 1 koSa 2 koza 3 pu. (4) rAjyAdhikRta saMrakSaka ke do nAma-rakSI (rakSina) 1 rAjarakSaka 2 pu. / (5) ghaDiyAla ke pAMca nAma - ghaNTAyantra 1 napuM., ghATI 2 nAlo 3 yAmanAlo 4 yamerukA 5 strI. (6) apane apane deza ke paDosI rAjA tona prakAra ke hote haiM- mitra 1 napuM0 zatru 2 pu., udAsIna 3 pu.| (7) laDate samaya apane poche se hone vAle acAnaka hamale ko rokane vAle yoddhAoM ke do nAmapANigrAha 1 anupRSThaka 2 pu. / (8) mitra ke pAMca nAma-snigdha 1 vayasya 2 sakhya 3 suhRd 4 pu0 mitra 5 napuM / (9) zatru ke unnIsa nAma-zatru 1 zAtraba 2 amitra 3 adita 4 ari 5 ripu 6 vairI 7 para 8 pratopa 9 pratyarthi 10 vipakSa 11 arAti 12 vidvida 13 durhRd 14 dveSI 15 dviSat 16 dasyu 17 sapatna 18 paripanthI 19 pu. /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavargaH 9 Apto vizvasito guptacare cAracaraspazAH / strI maitrI mitratA maitryaM sakhyaM sAptapadInakam ||22|| iSTa saMpAdana svasyA''rAdhyAderanuvartanam | saitrI sadAvatIdAnI siddhAntajJastu tAntrikaH ||23|| daivajJa gaNako jyoti-viMda bhavid jyotiSI smRtaH / sAmudrikastvIkSaNiko dUteH sandezahArakaH ||24|| viviktaM vijanaikAntAH upAMzu ca raho'vyayaH / rahasyaM triSu tajjAte yuktau klIbaM samarjeMsam ||25|| 198 hindI - (1) vizvAsa pAtra ke do nAma Apta 1 vizvasita 25. / (2) guptacara ( khopiyA puliza) ke cAra nAma guptacara 1 cAra 2 cara 3 spaza 4 pu. / (3) (matratA (dostI) ke cAra nAma - maitrI 1 mitratA 2 strI, maitrya 3 saya 4 napuM. ( yaha mitrabhAva 'sAptapadIna' sAta kadama sAtha 2 calane para bana jAtA hai) / ( 4 ) ArAdhya guruvarga ke manovAJchita saMpAdana kA eka nAma - anuvartana 1 napuM. ( anurodha pu.) / (5) dAnI ke tIna nAma satrI 1 sadAvratI 2 dAnI 3 puM. (6) zAstravettA ke do nAma siddhAntajJa 1 tAntrika 25. / (7) jyotiSa zAstra jJAtA ke pAMca nAma - daivajJa 1 gaNaka 2 jyotirvit 3 bhavit 4 jyotiSI (jyotiSika) 5 pu, / (8) hastarekhA Adi ke jJAtA ke do nAma - sAmudrika 1 IkSaNika 2 pu. / [ 9) dUta ke do nAma dUta 1 sandezahAraka 2pu. (10) ekAnta ke pA~ca nAma - vivikta 1 vijana 2 ekAnta 3 pu. upAMzu 4 rahas5 avyaya / (11) guptavAtoM kA eka nAma - rahasya 1 napuM. / (12) nyAyayukta vArtA kA eka nAma - sAmaJjasa 2 napuM.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam - 199 kSatriyavargaH 9 dharmAdhikaraNaM dharmAsanaM nIti vitardikAH / striyAM nyAyAlaya: musi tathA kacaharItyapi // 26 // syAdvA"ko'kSarakaro lekhako'kSarajIvakaH / tathaivA'kSara cancuzca loke'kSara caNomataH // 27 // syAtkAgadaM karagalaM striyAM syAllipidhAnikA / tathA puMsyukSaranyAso'kSaradhiH patrikA striyAm // 28 // lipi libiH striyAM lekhe'kSaranyAso'kSarAGgakam / jananItvakSarasya syAllekhanyakSaratUlikA // 29 // kalamo'tha masIdhAnI masIpAtraM masipramaH / nItiH striyAM nyAyakalpo zAsanaM tu nidezanam // 30 // (1) nyAyAlaya ke pAMca nAma-dharmAdhikaraNa 1 dharmAsana 2 napuM., nItivitardikA 3 strI. nyAyAlaya 4. pu., kacaharo 5 strii.| (2) lekhaka (laiA, nakalanavIsa) ke cha nAma-vArNika 1 akSarakara 2 lekhaka 3 akSarajIvaka 4 akSaracaJcu 5 akSaracaNa 6 pu0 / (3) kAgaja ke cha nAma-kAgada 1 karagala 2 napuM0 akSaranyAsa 3 akSaradhi 4 Su0, lipidhAnikA 5 patrikA 6 strI. (4) lekha (lakhAna) ke pAMca nAma-lipi 1 libi 2 stro0, lekha 3 akSaranyAsa 4 pu0, akSarAGgaka 5 napuM0 / (5) lekhanI (holDara) ke tIna nAma-lekhanI 1 akSaratUlikA 2 strI. kalama 3pu0 / (6) dAbAta khaDDhiyA ke tIna nAma-masIpAtra 1 napuM0, masIdhAnI 2 masIprasU 3 strI0 / (7) nIti ke tIna nAma-nIti 1 strI, nyAya2 kalpa 3 pu. / (8) AjJA ke tIna nAma-zAsana 1 nidezana 2 napu., AjJA3 pu. /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 200 kSatriyavarga: 9 striyAmAjJA'parAdhe tu mantu rAgo napuMsakam / mantraH syAdaSaDakSINo bhraSa aucitya pAtanam // 31 // triSu tvaupAyikaM nyAyya yuktaM bali karau samau / syAttadAtvaM tu tatkAlaH same uddAna bandhane // 32 // galahasto'rdhacandraH syAd dhAro daNDa praNAlikA / syAdudbhandhanamutprAzaH zUlaidaNDastu zUlikA // 33 // prakriyAtvadhikAro'stri zulkaM ghaTTAdijaH krH| (1) aparAdha ke tIna nAma-aparAdha 1 mantu 2 pu., Agasa 3 napuM. / (2) guptamantra kA eka nAma-aSaDakSaNa 1 pu. / (3) ucita se nIce par3ane kA eka nAma-bhraSa1 npu.| (4) nyAyasiddha ke tona nAma- aupayika 1 nyAyya 2 yukta 3 triliGga 1 (5) Teksakara ke do nAma-bali 1 kara 2 pu. / (6) tatkAla (vartamAna) kAla ke do nAma -tadAtva 1 npuN.| tatkAla 2 pu. (7) bandhana ke do nAma-uddAna 1 bandhana 2 napu. / (8) aMgUThA aura tarjanI aMgulo ko phailAkara kisI ke gale para rakhva ke dhakelanA 'ardhacandra' hai pu. / (9) nyAya kAnuna ke do nAma-dhArA 1 daNDapaNA lakA 2 strI. / (10) phAMsI ke do nAma-udvandhana 1 pu., uprAza 2 pu / (11) zUlIdaNDake do nAma-zUladaNDa 1 pu. zUlikA 2 strI. / (12) rAjA Adi ke chatadhAraNa Adi kAma ko saMbhAlane ke do nAmaprakriyA 1 strI.. adhikAra 2 pu.napu. / (13) nadi Adi pAra utAra ne ke TikaTa kA eka nAma-zulka 1 pu0 napu. /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 201 kSatriyavargaH9 AyetiH syuttarekAle cameraM cAmaraM same // 34 // sudAyo yautuke deye sajjana sainyarakSaNe / upagrAhyopacArau dvA vutkoca upahArakaH // 35 / / upadAnaM kauzalikaM daukanA''miSa prAbhRtam / upAyanaM tathA laJco padA dAne svayaM kRte // 36 // pusyu dekaH phalaM bhAvi sadyaH sAndRSTikaM tu yat / haimaM siMhAsana tulye bhadrAsana nRpAsane // 37 // bhRGgAraH pusi. jhArI strI jharokA kanakAlukA / (1) uttara (Agala) kAla kA eka nAma-Ayati 1 strI. / (2) cAmara ke do nAma-camara 1 cAmara 2 napu. / (3) kanyA vivAha meM vratabhikSA di meM deya dravya ke do nAmasudAya 1. yautuka 2 napu. (4) senA ke paharedAra kA eka nAma-sajjana [uparakSaNa] napu. / (5) rizavata ke bAraha nAma-upagrAhya 1 upacAra 2 skoca 3 upahAra 4 pu., upadAna [upapradAna] 5 kauzAlaka 6 ddhok| 7 AmiSa 8 grAmRta 9 upAyana 10 napu, laJcA 11 upadA 12 (6) bhAvI 'phala kA eka nAma udarka 1 pu. ! (7) sadyaHphala (vyApAra Adi) kA eka nAma-sAndRSTi rU 1 npuN.| (8) suvarNasiMhAsana kA eka nAma -siMhAsana 1 npuN.| (9) maNi ghaTita nRpAsana ke do nAma-bhadrAsana 1 nRpAsana 2 napu. / (10) suvarNa jalapAtra ke cAra nAma-bhRGgAra 1 pu. jhArI 2 jharikA 3 kanakAlukA 4 strI. /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 202 kSatriyavargaH 9 dhArayantra mapAMyantre vastaiiH syAdrecake pumAn // 38 // syAdvezyAlampaTaH kAma-kUTa: kUca tu kUcekam / vetrAsanaM samAvedI cA''sandI kathitAstriyAm // 39 // syAdAsaGgastu sambandha AsanaM tU-pavezanam / nAgardantAzca bhUmanyeva puMsi syATakarkaTaH // 40 // cakrA'bhyAsazcakrazilA tatsthAnaM tu khalUrikA / "zibiraM kaTakaM SaNDhe nivezo'pyatha kujairaH // 41 // dvipo dantAvalo dantI dvirado vAraNo gajaH / ibhaH stambe ramo nAgaH karI hastI mtnggnH||42|| (1) phohArA kA eka nAma-dhArAyantra [jalayantra] 1 napuM. / [2] picakArI kA eka nAma -vasti 1 pu. / [3] vezyAgAmI ke do nAma -vezyAlampaTa 1 kAmakTa pu. / [4] brUsa ke do nAma-kurca 1 kUrcaka 2 npu.| [5] kurazI ke tIna nAma-vetrAsana 1 napuM. sabhAvedI 2 AsandI 3 strI. / [6] sambandha ke do nAma -AsaGga sambandha 2 pu. / [7] Asana ke do nAma-Asana 1 upavezana 2 npuN.| [8] kheTI [khUTI jisa para kapar3e TAMge jAya] ke do nAma-nAgadanta [bahuvacana] 1 ghaTakaTa 2 pu. / [9] cakra calAne ko zikSA ke do nAmacakrAbhyAsa 1 pu., cakrazilA 2 stro. / [10] cakrazikSA sthAna kA eka nAma-kharikA 1 strii.| [11] senA niveza [chAvanI] ke tIna nAma-zibira 1 kaTaka 2 napuM., niveza 3 pu. / [12] hAthI ke unnosa nAma-kuJjara 1 dvipa 2 dantAvala 3 dantI 4 dvirada 5 vAraNa 6 gaja 7 ibha 8 stamberama 9 nAga 10 karI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 203 kSatriyavargaH 9 mAtaGgo'nekapaH padmI kumbhI karITa sindhurau|| madotkaTo madonmatto matto madakalaH samAH // 43 // yUthezI guthanAga syAtsalabho'ti zizuH karI / udvanto nirmado yUthe hAstikaM gajatA striyAm // 44 // hastigaNDaH kaTo'sya strI hastinI kariNIvazA / iSo kA netragola sthA-llalATaM syAtvarvagrahaH // 45 // zuNDAdaNDaH karastajjo jalANurvamathuH pumAn / 11 hastI 12 mataGgana 13 mAtaDga 14 anekapa 15 panI 16 kumbho 17 karITa 18 sindhura 19 pu. / hindo-(1) madamasta hAthI ke cAra nAma-madotkaTa 1 madonmatta 2 matta 3 madakala 4 pu0 / (2) yUtha meM pradhAna hAthI ke do nAma-yUtheza 1 yUthanAga 2 pu0 / (3) hAthI ke baccoM kA do nAma-kalabha 9 karipota 2 pu0 / (4) madahona hAthI ke do nAma-udAnta 1 nirmada 2 pu0 / (5) gajaptamUha ke do nAma-hAstika 2 napuM gajatA 2 strI0 / (6) gajakapola ke do nAma-hastigaNDa 1 kaTa 2 pu0 / (7) hathinI ke tIna nAmahastinI 1 kariNo 2 vazA 3 strI0 / (8) netragolaka ke do nAma-iSokA (ISika) 1 strI0, netragola 2 napuM0 / (9) gaja lalATa kA eka nAma-avagraha 1 pu. / (10) hAthI ke zuNDAdaNDa se nikalate pAnI ke do nAma-jalANu 1 vamathu 2 pu0 /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitoyakANDam . 204 kSatriyavargaH9 dAnaM madaH ziraH piNDaH kumbho'syAbhyantaraM viduH||46|| Asana skandha dezo'sya bindujAlaM tu padmakam / akuzo'strI sRNiH strI syAtkazAyAM totra vainnukau|47|| nigaDo'stryandukonA'nduH strI nanA zRMkhalaM bhavet / kalpanA sajanA kakSyA-dRSye tUdarabandhano / / 48 / / kuthI varNaH paristomaH praveNyAstaraNaM triSu / Ahavo pAlito'nyetu dvayoreva kuthaM viduH / / 49 / / jhalai'jhallA tathA''sphAle hastinI karNa cAlane / (1) gajamada ke do nAma-dAna 1 napuM0, mada 2 pu0| [2] ga na ziraH piNDa kA eka nAma-kumbha 1 pu. / (3) kumbhadvaya ke bhItara mastiSka ko 'vidu' kahate haiM pu0 / (4) hAthI ke kandhe kA eka nAma-Asana 1 napuM0 / (5) hAtho ke mAthe para jo raktabindu samUha hai usake do nAma-----bindujAla 1 padmaka 2 napuM0 / (6) aMkuza ke do nAma-aMkuza 1 pu0puM0, sRNi 2 strA0 / [7) cAbUka ke tIna nAma-kazA 1 straH0, totra 2 vaiNuka 3 pu0 / (8) hasti bandhana beDI ke cAra nAma-nigaDa 1 pu0 napuM0 anduka 2 pu0 andu 3 strI. zRGkhalA 4 strI0 / (9) caDhane ke liye hAthI ko sajane ke do nAma kalpanA 1 sajjanA 2 strI. / (10) hAthI ke peTakama rassA ke tona nAmakakSyA 1 dUSyA 2 udarabandhanI (rajju) 3 stro. / (11) hAthI ke jhUla ke pAMca nAma-kutha 1 (vopAlita mate tu triliGga, anyamate tu pu.napuM.) varNa 2 paristoma 3 pu. praveNI 4 stro. AstaraNa 5 napuM. / (12) hathinI ke karNacAlana ke tIna nAmajhalajhallA 1 strI., AsphAla 2 pu.. hastina kaNacAlana 3 napuM. /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 205 kSatriyavargaH9 AlAnaM bandhanastambhaH syAd vAro gajabandhanI / / 50 // hastizAlA varaNDastu pumAn strI gajavedikA / hastipA'dhoraNau tulyau vItaM phalgu hayadvipam // 51 // azva sturaGga turaga hayavAji turaGgamAH / ghoTa ghoTakagandharba saptivAhA saindhavAH // 52 / / pItivinItaH saMjAtA zikSA yasya sa Ahave / bhinno jahyAnnayaH saMjJA mAjAne yastu satkulaH // 53 // kAmbojA vAhikAstadvat pArasIkA vanAyujAH / savego janaH pRSTheya sthauriNau bhAravAhake // 54 / / (1) gajabandhana stambha ke do nAma-AlAna 1 napuM. bandhanastambha 2 pu. / (2) gajabandhanazAlA (hathisAr3a) ke tIna nAma-vArI 1 gajabandhano 2 hastizAlA 3 strI. / (3) hAthI ke hohe ke do nAma varaNDa 1 pu.. gajavedikA 2 strI. / (4) maha vata ke do nAmahastipa (hastipaka) 1 AghoraNa 2 pu. / (5) kAryAkSama (nAkAma) hAthI ghor3e ke do nAma-va ta 1 phalgu 2 napuM. / (6) ghor3e ke caudaha nAma-azva 1 turaGga 2 turaga 3 haya 4 vAjI 5 turaGgama 6 ghoTaka 8 gandharva 9 sapti 10 vAha 11 arvA 12 saindhava 13 pIti 14 pu. / (7) zikSita ghor3e ke eka nAmavinIta 9 pu. / (8) uttamakula ghor3e ke do nAma mAjAneya (AkIrNa) 1 satkula 2 pu.| (9) bhinna 2 deza ke ghor3e kA pRthak 2 nAma-kAmboja bAhika, pArasIka, vanAyuja pu / (10) adhika vegazAlI ghor3e ke eka .ma-javana 1 pu. / (11) bhAravAhI choDe ke do mAma - pRzya 1 sthaurI 2 pu. . .
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 206 kSatriyavargaH 9 zuklA'zve pusikaH syAd rathyastu rathavAdakaH / AzvIna yena caikAhA gamyo gamyeta tat triSu // 55 // ghorTeyazvA vaDavA vAmo vArDadhaM vaDavAgaNaH / azvasya nAsikA prothaM dhArApazca gatiryathA // 56 // plutamAskanditaM dhauri takaM valpitarecake / heSAM heSA ca zabdestrI kazyaM madhye napuMsakam // 57 // galadezo nigAlo'thA''zvIya mAzvaM hyoccyH| khuraH puMsi zarpha klIbe pucch|grN vAladhiH pumAn // 58 // (1) sapheda ghor3e ke eka nAma-karka 1 pu. / (2) ratha meM calane cAle ghor3e ke eka nAma-rathya 1 pu. (3) jisa ghor3e se eka dina meM hI gantavya deza jAyA jA sake upa ghor3e kA eka nAmaAzvIna 1 triliGga / (4) ghor3I ke cAra nAma ghaTa! 1 azvA 2 vaDavA 3 vAmo 4 stro. / (5) ghor3I samudAya ke do nAma-vADava 1 napuM, vaDAgaNa 2 pu. / (6) ghoDA ke nAsikA ke eka nAma-protha 1 npuN.| (7) ghor3e kI cAla ke do nAma-dhArA 1 gati 2 strI. / (8) inake pAMca bheda-'luta 1 Askandita 2 dhauritaka 3 valgita 4 recaka 5 napuM. / (9) azva zabda ke do nAma-heSA 1 ruSA 2 strI. / (10) ghor3e ke pITha [madhyadeza ke eka nAma-kazya 1 napuM. (11) ghoDe ke galasamIpa deza kA eka nAma-nigAla 1 pu. (ghaNTAbandha samopastho nigalaH kathitA budhaiH / tasminneva maNi mi romajaH zubha-kRnmataH / / ] (12) azva samUha ke do nAma-AzvIya 1 Azla 2 npuN.| (13) khura ke do nAma-khura 1 pu, zapha 2 napuM. / [14] puccha ke Age bhAga ke donAma-puchAna 1 napuM., vAladhi 2 pu. /
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 207 kSatriyavargaH 9 lAgalaM lAGgulaM lUmaM pUcche'tha kavikA striyAm / dantAlikA khalino'strI valgA strI pragrahaH pumAn // 59 // yo yuddhArthI rathacakrI zatAGgaH syandanazca saH / sukhena bhramaNArthI yaH sasyAtpuSpairatho rathaH ||60|| strINAM rathe pumAn kaNa rathaH pravahaNaM tathA / aatastH zakaTo nastrI mantrI gAntrI ca gADikA // 61 // tAmrayAnaM caturdolI pAlyaGkI zivike same / preGkha hindolayo daulA dolI tu kharvayostayoH // 62 // arunga yAne syAt triSu vastrAdayaH smRtAH / vastrAdyAvRta sAdhyaikalaM tu padyAnaM kArayAnantu muSTilam // 63 // 1 hindI - [1] puccha ke cAra nAma - lAGgUla 1 lAnu 2 lUma 3 napuM., puccha4 napuM. / [2] lagAma ke pAMca nAma - kavikA 1 dantAlikA 2 stra, khalIna 3 pu. napuM, valgA 4 strI. pragraha 5 pu. / [3] yuddhAtha ke tIna nAma - cakrI zatAGga 2 syandana 3 pu, / [4] bhramaNArtha ratha ke eka nAma - puSparatha 1Su / [5] strI ke ratha ke do nAma karNI 1 pu., pravahaNa 2 napuM. [6] gAr3I ke pAMca nAma - anas 1 napuM. zakaTa 2 pu. napuM., mantrI 3 gAntrI 4 gADikA 5 strI / [7] pAlakhI ke cAra nAmatAmrayAna 1 napuM. caturdolo 2 pAlyaGkI 3 zibikA 4 strI / 19 [8] dolA kahane se khA ( pAlakhI) aura hindolA ( hiDolA ) - jhUlA) kha) / [9] choTe pAlakhI hiDrolA ke eka nAma-dolI 1 strI / [10] vakhAdi se Dhake hue svaar| kA eka nAma - vAstra 1 triliGga / [11] sAikala ke do nAma-sAdhyakIla 1 padayAna 2 napuM. / [12] kAra moTara ke do nAma-kArayAna 1 muSTila 2napuM / -
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 208 kSatriyavargaH 9 vyomaiyAnaM vAyuyAnaM vASpayAnaM tu vahnayanaH / sthezanaM vizramasthAnaM guptavATI tu gurvaTI // 64 // ciTikA'tho vezapatraM tad draSTA ciMTikeTa triSu / vASpayAna prakoSThe tu kAyaMpITha prakoSThakam // 65 // atha lauhapaMtho lauha-karma tanmArga ucyate / upariSTAjjalAdeyoM margaH sa pulamucyate // 66 / pradhiH puMsi striyAM nemiH cakrabhU spazi dAruNi / piNDiM kA tu striyAM nAbhizcakra madhyastha piNDike // 6 // [1] havAI jahAja ke do nAma-vyomayAna 1 vAyuyAna 2 npuN.| (2) relagAr3I ke do nAma-vASpayAna 1 vahanya nasa 2 napuM. / (3) rela rukane kI jagaha (sTezana) ke do nAma-sTezana 1 vizrAmasthAna [vitra sthAna] npuN.| [4] dhUMgaTI ke do nAmagupavATI 1 gurvaTI 2 strI. / (5) TikiTa kA eka nAma-ciTikA 1 strii0| (6) pleTa phArma TikiTa kA eka nAma-vezapatra 1 napuM0 / (7) TikiTa kalekTara kA eka nAma- ciTIkeTa 1 triliGga / (8) rela gADI ke Dabbe ke do nAma- kAmyapoTha 1 prakoSThaka 2 napuM0 / (9) relagADo kI paTarI (lena) ke do nAma- lauhapadha 1pu0, lauhavarma 2 napuM0 / (10) jalAdIke Upara se jo lohakASTha Adi kA mArga hai usakA eka nAma-pula 1 napuM0 / (11) gADI ke cakra se lekara pRthvI taka sambandhita kASTha ke do nAma-pradhi 1 pu0, nemiH 2 strI0 / (12) rathacakra ke bIca meM jo maNDalAkAra hai, usake do mAma-piNDikA 1 strI0, nAbhi 2 napuM0 / ka . ..
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavarga: 9 same rathAGgacakre tat kole tvANi raNiyoH / kASThe'dhaH sthe'nukarSo'tha varU~tho rathaveSTanaH // 68 // yAnamAtre smRtaM yugyaM yAnaM patraM ca vAhanam / vRSAdiskandhasaMsakto yugaH prAsaGga IritaH // 69 / / azvAdi bandhane kASThe kUbarazca yugandharaH / rathA'vayavamAtretu rathAGgAH'paskarAvubhau // 7 // astrIvainItake tatsyAnnasAkSAd vAhanacayat / rathA''rohI rathI yoddhA senApolastu sainikaH // 7 // (1) gADI ke cakra ke do nAma* rathAGga 1 cakra 2 npuN0| (2) gADI ke kIla ke do nAma ANi 1 aNi 2 strI0pu0 / (3) gADI ke cakradhAra kASTha ke Upara rakkhe gae, jo ki gADI nIce hai, una donoM kASTha kA eka nAma-anutkarSa 1 pu0 / (4) gADI para ladA gayA sAmAna jisa gheDe se rokA gayA nIce nahIM par3atA hai usa AvaraNa ke do nAma- varUtha 1 rathaveSTana 2 pu0|| (5) yAna mAtra ke (pratyeka savArIke) cAra nAma- yugya 1 yAna 2 patra 3 vAhana 4 napuM0 (6) gADI ke jo kASTha baila ke kandhe para rakkhA jAya usa kASTha ke do nAma-kUbara 1 yugandhara 2pu0 / .. (7) ratha ke pratyeka avayava ko "rathAGga aura upaskara" kahate haiM pu0 / (8) jo sAkSAt vAhana na ho unakA eka nAmavainItaka 1 pu. napuM0 / (9). ratha para baiThane vAloM ke tIna nAma-rathArohI 1 ratho 2 yoddhA 3 pu0 / (10) senApAla ke do nAma-senApAla 1 sainika 2 pu0 /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 210 kSatriyavarga:9 azvAro'zvavAho'zvasAdo'zvAroha saadino| azvArohyazca sAdI ca syuH saptaite'zvavAhakAH // 72 // azvazAstraM zAlihotra mazvazAlAsu mnduraa| sUto yantA niyantA ca sArathAvatha "sainikaH // 73 // senAsaMmilitaH sainyaH bANavArastu knycukH| senApatistu senAnI bhaiTa yodhau tu yoddhari // 74 // vedhenyA sphoTanI tulye AsaphoTo bAhutADanam / paridhisthaH sainyaneta netA paricaro'pi sH||75|| klIbe sAresanaM bANa-vAravandha vatrikA / (1)ghoDe kI savArI karane vAloM ke sAta nAma-azvavAra 1 azvavAha 2 azvasAda 3 azvAroha 4 sAdI 5 azvArohI 6 azvasAdI 7 pu. / (2) azvazAstra ke do nAma-mazva zAstra 1 zAlihotra 2 napuM. / (3) azvazAlA ko 'mandurA' kahate haiM strI. / (4) kocadhAna ke cAra nAma-sRta 1 yantA 2 niyantA 3 sArathi 4 pu0 / (5) sainika ke tona nAma sainika 1 senAsammilita 2 sainya 3 pu. / (6) sainika ke vI ke do nAma-bANabAra 1 kAcuka 2 pu. / (7) senApati ko 'senAnI' kahate haiM pu. / (8) yoddhA ke sIma nAma-maTa 1 yoSa 2 yoddhA 3 pu. / (9) motI Adi ke bedhanayantra ke do nAma- veSanI 1 mAsphoTanI 2 strii| (10) bahutADana kA eka nAma-molphoTa 1 pu. / (11)sainyanesA ke zAsaka ke do nAma-paridhistha 1 paricara 2 pu. / (12) kamara bAMdhane ke phIte ke eka nAma-sArasana 1 napuM: /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 211 kSatriyavargaH 9 1 zira syAcchIrSaNyaM zirastrANe kirITe mukuTaM tathA // 76 // koTIraM ca dvayo mauliH ziroveSTanakaM tu yat / uSNISaM zIrSakaM klIve tanutre varma daMzane // 77 // kaMkaTora chadAvatrI kavaco jagaro'pi ca / netratrANaM ca cakSurmA upanetrI - pacakSuSI // 78 // klIve kAvacikaM tu syAd gaNe kavacadhAriNAm / ADambarastu saMrambhastathaivA''Topa ityapi // 79 // vyUDhakaGkaTa sannaddha sajja daMzitavarmitAH / Amukte pratimuktau dvAvapinaddhaH pinaddhavat // 80 // (1) senika pagaDI ke do nAma - zIrSaNya strANa 2 napuM. / (2) mukuTa ke cAra nAma - kirITa 1 mukuTa 2 koTIra 3 napuM., mauli 4 pu. strI. / (3) pagaDI ke tIna nAma - ziroveSTana 1 uSNoSa (uSNiS ) 2 zIrSaka 3 napuM. / ( 4 ) kavaca ke sAta nAma- tanutra 1 varma 3 napuM., kaMkaTha 4 urazchada 5 kavaca 6 jagara 7 pu. napuM. (5) cazmA ke cAra nAma cakSurmAH 1 pu0, netratrANa 2 upanetra 3 upacakSuH 4 napuM0 / (6) kavaca dhArI samUha kA eka nAmakAvacika 1 napuM0 / (7) ADambara ke tIna nAma- ADambara 1 saMrambha 2 ATopa 350 / (8) vakhtaradhArI saMnaddha yoddhA ke pAMca nAma - vyUDhakaGkaTa 1 sannaddha 2 sajja 3 daMzita 4barmita 5 pu0 / ((9) kaMcukavAro ke cAra nAma- Amukta 9pratimukta 2 apinaddha 3 pinaddha 4 pu0 / 2 daMzana
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 dvitIyakANDam kSatriyavargaH9 guNAH yAnA''sanadvaidha vigraho''zraya sandhayaH / trivargastu kSayo vRddhiH sthAnaM daNDastu sAhasam // 8 // damazcA'thopaMdhAdharmA-dhaibhRtyAdi parIkSaNam / prebhAvo daNDa tejaH pratApaH kozajaM tathA // 82 // upAyAH sAmadAnaM ca bhedo daNDo'tha shktyH| tikhaH syumantraNotsAha prabhAva janitA imAH // 83 // rojAmantrI suhRtkoSo rASTra sainyaM ca durgabhUH / rAjyAGgaM prakRtistu syAt purazreNi yutaM ca tat // 84 // (1) rAjAoM meM jo cha guNa hote haiM ve e haiM- yAna 1 Asana 2 dvaidha 3 vigraha 4 Azraya 5 sandhi 6 pu0 / (2) trivarga ke tIna nAma-kSaya 1 pu0 vRddhi 2 strI0, sthAna 3 napuM0 / (3) daNDa ke tIna nAma- daNDa 1 dama 2 pu0, sAhasa 3 napuM0 / (4) bhRtyAdi kI dharma Adi se parIkSA kA eka nAma-upadhA 1 strI0 / (5) daNDa se prasiddha teja kA eka nAma- prabhAba 1pu0 (6) bharapUra khajAne kI prasiddhi kA eka nAmapratApa 1 pu0 / (7) e upAya catuSTaya haiM-sAma1 dAna 2 napuM0, bheda 3 daNDa 4 pu0 / (8) rAjAoM ke pAsa zaktiyAM tona hotI haiM- mantraNAzakti 1 utsAhazakti 2 prabhAvazakti3 strI0 / (8) rAjyAGga sAta haiM-rAjA 1 mantrI 2 suhRt 3 koSa 4 pu0, rASTra 5 sainya 6 napuM0, durgabhU 7 strI0 [nagara ke pRthak 2 daloM ke mukhiyA ke sAtha rAjya kI prajA bhI rAjyAGga haiM- yoM pUrvokta mATha ke ATha rAjyAGga haiN|)
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ - dvitIyakANDam 213 kSatriyavargaH 9 sahAya sAdhanopAyau vibhAgaH kAladezayoH / pratIkAro vipattInAM siddhiH paJcAGgamiSyate // 85 // puMsi bhedopaijApostaH klIba sAma tu sAntvanam / adhvagaH pathikaH pAntho'dhvanIno yAtrika triSu / / 86 // padAtiH padikaH pattiH padAjiH padagastathA / pAdAtikazca garvATa: "pAdAtaM tatkadambakam / / 87 / / mantharo mandagAmIsyAjjaDAlA'tijavau samau / purogaimaH purogo'gresaraH praSThaH puraH saraH // 8 // tarasvI tvarito vegI "rathiko rathino rthii| (1) siddhiyoM ke pAMca aGga haiM- sahAya 1 sAdhanopAya 2 dezavibhAga kAlavibhAga 3 vipatti pratIkAra 4 pu0, siddhi 5 strI0 / (2) bheda ke do nAma- bheda 1 upajAra 2 pu0 / (3) sAma ke do nAma- sAma [sAmana] 1 upazAntvana 2 napuM0 / (4) pathika ke pAMca nAma- adhvaga 1 pathika 2 pAntha 3 adhvanIna 4 yAtrika 5 triliGga / (5) paidala yoddhA ke sAta nAma- padAti 1 pAdika 2 patti 3 padAji 4 padaga 5 pAdAtika 6 gaITa 7 pu0 / (6) 'padAti samUha kA eka nAma- pAdAta 1 pu0 / (7) ghore dhIre calane vAloM ke do nAma-manthara 1 mandagAmI2 pu. / (8) teja calanevAloM ke do nAma-jaGghAla 1 atijava 1 pu. / (9) Age calane vAloM ke pAMca nAma-purogama 2 puroga 2 agresara 3 praSTha 4 puraH sara 5 pu. / (10) vegazAlI ke tIna nAma-tarastho 1 tvarita 2 vegI 3 pu. / (11) rathArohI ke tIna nAma-rathika 1 rathina 2 rathI 3 pu. /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 214 kSatriyavargaH 9. jaitra jitvara jetAro jiSNau vuraisilastvasau // 89 // urasvAn sAMyugInastu yuddhe zakto'tha dhanvani / dhanuSma dhantri dhAnuSka niSaGgaya stri dhanurdharaH // + // zaktyastrabhRt zAktoko yASTIko yaSTiyodhanaH / kANDIraH kANDavAn pAra-zvadhikaH pavadhAyudhaH // 9 // naistriziko'sidhArI syAtkauntikaprAsiko samau / phalekI DhAlikazcarmI patAkI vaijayantikaH // 92 / / laghuha staH zarakSepa kuzalaH siddhahastakaH / (1) jayazIla yoddhA ke tona nAma-jaitra 1 jitvara 2 jetA 3 pu. / (2) vizAla chAtI vAle ke do nAmaurasila 1 urasvAn 2 pu. / (3) saMgrAma meM jisako dekhakara pratipakSo tharrAte ho usa yoddhA ke eka nAma-sAMyugIna 1 pu. / (4) dhanurdhara ke cha nAma- dhanvA 1 dhnussmaan| 2 dhanvI 3 dhAnuSka 4 niSaGgo 5 pu napuM., dhanurdhara 6. pu. / (5) zakti nAma-ke astra ke dhAraka kA eka nAmazAkkoka 1 pu. / (6) yaSTi lakar3I] dhAro yodvA ke do nAma-yASTIka 1 yaSTiyodhana 2 pu. / (7) bANadhArI ke do nAma-kANDIra 1 kANDavAn 2 pu. / (8) pharazAdhArI ke do nAma-pArazvadhika 1 pavaidhAyudha 2 pu / (9) khagadhArI ke do nAna-naistrizika 1 asidhArI 2 pu. / (10) mAlAdhArI ke do nAma-kauntika 1 prAsika 2 pu. / (11) DhAla dhAraNa karane vAle ke tIna nAma-phalakI 1 DhAlika 2 carmI 3 pu. / (12) patAkAdhArI ke do nAma-patAkI 1 vaijayantoka 2 pu. / / (13) acuka nizAnabAja ke tIna nAma-laghuhasta 1 zarakSepa-- kuzala 2 siddhahastaka 3 pu0 /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 215 kSatriyavargaH 9 vedhyacyuta zarastusyA daparAddheSu rityapi // 93 // kANDapRSThAyudhIyAssyudhikAH syuH zastrajIvinaH / yogyo jayasya jeyaH syAcchakyo jaya iti smRtaH // 94 // abhyaimitro'bhyamitroyo'bhyamitrINo'bhizatruge / yatheSTanukAmIno'tyantIno'tyantagAmini // 95 // vIraH zUrazca vikrAnta trivime mantharAdayaH / nastriyAM tau dhanuzcApau puMsISvAsaH zarAsanam // 96 // kodaNDaM kArmukaM dhanva catvAryetAni na dvayoH / etatpArthasya gANDIvaM gANDivaM cAsstriyAmubhe // 97 // lastakaM dhanuSo madhyaM prAnte koTayaTanI - striyau | (1) nizAna se jisakA hAtha cukA ho usake do nAma - vedhyacyutazara 1 aparAdreSu 2 pu0 (2) zastra se jIne vAle ke cAra nAma - kANDapRSTa 1 AyudhIya 2 Ayudhika 3 zastrajovI 4 pu0 / (3) jItane yogya kA eka nAma - jeya 1 pu0 / (5) jo jItA jA sake usakA eka nAma - jayya 150 (6) bala se zatru saMmukha jAne vAle ke cAra nAma abhyamitra 1 abhyamitroya 2 abhyamitroNa 3 abhizatru 4 pu0 / (6) svecchAcArI ke do nAma - yatheSTaga 9 anukAmIna 2 pu0 / (7) ativega gAmI ke do nAma atyantIna 1 atyantagAmI 2 pu0 (8) vIra ke tIna nAma - vIra 9 zUra 2 vikrAnta 3 pu0 [e mantharAdi triliGga haiM ] / ( 9 ) dhanuSa ke sAta nAma-dhanuSa 1 cApa 2 napuM0, iSvAsa 3 pu,, zarAsana 4 kodaNDa 5 kArmuka 6 dhanvan 7 napuM0 / (10) arjuna ke dhanuSa ke do nAma - gANDIva 1 gANDiva 2 pu0 napuM0 / (11) dhanuSa ke madhya bhAga kA eka nAma - lastaka 1 napuM0 / (12) dhanuSa ke kinAre ke do nAma - koTI 9 aTanI 2 strI. -
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 216 kSatriyavargaH 9 jyAghAta vAraNe godhA jyA maurvItrI guNaH pumAn // 98 // zarotviSu yo baNa vizikhAsszuga mArgaNAH / lauhavANastu nAco, bAjapakSAvubhau samau // 99 // viSAkte liptako lipto nirastaH prahite triSu / niSaGgaH tUNa tuNoro- pAsa- budhayaH samAH // 100 // khedraH kaukSeya koriSTi stakhAriH kRpANakaH / candrahAsA'si nitriMzA IlikI tu kaTItalaH // 101 // ajjhelaM phalaka DhAla pairive parighAtanam / (1) dhanuSa kI DorI ke AdhAta vAraNa hetu nirmita aMgulitrANa kA eka nAma - godhA 1 strI,, ([ tala] talA 2 napuM0 strI0 jyAghAtavAraNa 3 napuM) (2) dhanuSa ke DorI ke tIna nAma -jyA 1 [ziJjinI] maurvI 2 strI, guNa 3 pu, / (3) bANa ke cha nAma -zara 1 bANa 2 vizikha 3 Azuga 4 mArgaNa 5 pu0 iSu 6 pu0 strI, (4) loha bANa kA eka nAma - nArAca 1 pu0 / (5) bANa meM lagAye gaye paMkha ke do nAma - bAja 1 pakSa 2 pu / (6) viSadigdha bANa ke tIna nAma - viSAkta 1 liptaka 2 lipta 3 pu, / (7) jo bANa hAtha se nikala gaye ho usakA eka nAma - nirasta 1 triliGga / (8) bANa kI thailI ke pA~ca nAma - niSaGga 1 tUNa 2 tUNIra 3 upAsaGga 4 iSudhi 5 pu0 / (9) talavAra ke ATha nAma-svana 1 kaukSeyaka 2 riSTi 3 talavAri 4 kRpANaka 5 candrahAsa 6 asi 7 nistriMza 8 pu0 / (10) kaTAra ke do nAma - IlikA [ karavAli kA] 1 strI, kaTItala 2 pu0 / (11) DhAla ke tIna nAma - ajkala 1 phalaka 2 DhAla 3 napuM / (12) parigha (astra vizeSa ] ke do nAma parigha 1 pu0 parighAtana 2 napuM /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavargaH 1 bhindipAlaH mRgastulyau mudgare dudhaNo ghanaH // 102 / / muSTiH phalasya saMgrAhaH khaDgAdInAM tu sAtsaruH / eSAM tIkSNaM mukhaM dhArA mekhalA muSTibandhanam / / 103 // kuThAraH parazuH pazuH kuThArI strI parazvadhaH / strI vAsi stakSaNIvAsya-marsiputro churI same // 104 // zalyaM klIve pumAn zaGku rvANa grathitamAyudham / zabalI tomaro na strI prAse: kuntazca bhallavat // 105 // (1) gophana ke do nAma--bhindipAla 1 sRga 1 pu. / (2) gadA ke do nAma-drughaNa 1 ghana 2 pu0 / (3) DhAla ke mUTha kA eka nAma - saMgrAha 1 pu0| (4) talavAra Adi ke mUTha kA eka nAma- saru 1 pu0 / (5) zastra astroM ko dhArA (dhAra) ke tona nAma- todaza 1 mukhara 2 napuM0, dhArA 3 strI0 / (6) mUTha ke baMdhana ke do nAma-mekhalA 1 strI0, muSTibandhana 2 napuM0 / (7) kuThAra ke ATha nAma- kuThAra 1 parazu 2 pazu 3 pu0, kuThArI 4 strI0, parazvadha 5 pu0, asi (vA'sivAsI]6 stro. pu0, tIkSNo 7 strI0, vAsya 8 napuM / (8) churI ke do nAma-asIputro 1churo 2 npuN.| (9) loha se saMyukta hathiyAra ke do nAma- zalya 1 napuM0, zaGgha 2 pu0 / (10) zastra vizeSa (gaiDAsA) ke do nAma-zarvalA 1 strI0, tomara 2 pu0 napuM0 / .(11) bhAlA ke do nAma-prAsa 1 kunta 2 (bhalla, bhallaka) pu0||
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 218 'koTirabhiH striyau koNo'kSavATo mallayuddhabhUH / bandhukastu bhuzuNDI strI tatprabhede tu nAlikA // 106 // tope : pumAn zataghnItrIcakre cakrasvarUpakam / golikA gulikA golo guTikA ca guTI striyAm // 107 // pUtanA vAhinI senAsnIkinI dhvajinI camUH / anIkamastriyAM sainyaM balaM cakraM ca puMsi tu // 108 // maNDalAsslIDha vaizAkha pratyAlIDhAni cAsssane / syAdvyUhaH sainyavinyAso'thapatyAdi kramo yathA // 109 // kSatriyavargaH 9 (1) koNa (khoNA) ke tIna nAma- koTi (koTI) 1 azri 2 strI0, (astra, koNa kaca artha meM pu0, azra zoNita artha meM napuM0 ) koNa 3 pu0 / (2) akhADA (jahAM mala yoddhA zikSaNa pAte haoN) ke do nAma- akSavATa 1 pu0, mallayuddhabhu 2 strI0 / (3) bandUka ke do nAma- bandhUka 1 pu0, bhuzuNDI 2 strI0 / (4) pistaula ke eka nAma - nAlikA [nAlI ] 1 strI0 / (5) topa ke do nAma- topa 1 pu0, zatrughno 2 strI0 / (6) cakra: jaisA AkAra vAle zastra kA eka nAma - cakra 1 [nAnArthaka ] napuM0 | golI ke pAMca nAma- golikA 1 gulikA 2 golI 3 guTikA 4 guTI 5 pu0 napuM0 / (7) senA ke daza nAma pRtanA 1 vAhinI 2 senA 3 anIkinI 4 dhvajinI 5 camU 6 strI, anIka 7 pu0 napuM., sainya 8 bala 9 cakra 10pu0 napuM. / (8) dhanugharoM ke Asana ke cAra nAma - maNDala 1 AlIDha 2 vaizAkha 3 pratyAlIDha 4 napuM. / ( 9 ) sainya racanA ke do nAma - vyUha 1 sainyavinyAsa 2 pu. (10) patti Adi sainya saMkhyA kA koSThaka -- /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavarga: 9 nAma hastI sNkhyaa| ratha saMkhyA azva saMkhyA | padAti saMkhyA pattiH senA senAmukham 27 135 vAhinI 81 243 pRtanA 243 243 729 1215 camU 729 2187 anIkinI | 2187 2187 / 6561 / 10935 45 gulmaH / 81 dvitIyakoSThaka-- senA nAma gajaratha azva padAti patti senAmukha gulma gaNa 135 vAhiNo 405 pRtanA 243 729 1225 729 2187 anIkinI 2187 6561 10935 akSauhino - 21870 | 65610 / 109350 81 243 camU
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 220 pattirekarathA paJca pagAtryazvaika kuJjarA / senAsenAmukhaM gulmo vAhinI pRtanA camUH // 110 // anIkinI tribhirdigbhi guNitA'kSauhiNI tayA senAmukhAdayo'kSauhiNyantA bhedAzca bhUrizaH / saMpatsaMpatti lakSmyaH zrIvipaidA-pada- vipattayaH / senayA zatru sArthAbhi-gamanaM tvabhiSeNanam // 112 // yuddhe zUrasya zatrUnpratyupayAnamabhikramaiH / abhiniryANa prasthAna prayANa gamanAni ca // 113 // vrajyA yAtrA gamaH puMsi mAgadho vaMzavarNakaH / saMketajJaH sudhIrvandI tathA vaitAliko mataH // 114 // vaijayantI patAkA ca ketenaM triSu tu dhvajaH / kSatriyavargaH 9 hindA - (1) senAmukha Adi akSauhiNI paryanta sainya saMkhyA ke aneka bheda haiM- (2) saMpatti ke cAra nAma-saMpat 1 saMpatti 2 lakSmI 3 zrI 4 strI / (3) vipatti ke tona nAma - vipat [ vipadA ] 2 Apat [ ApadA ] 2 vipatti 3 stro / (4) zatru saMmukha jAne kA eka nAma -- abhiSeNana 1 napuM. / (5) vora saMmukha jAne kA eka nAma - abhikrama 1 pu. / (6) yAtrA ke sAta nAma - abhiniryANa ? prasthAna 2 prayANa 3 gamana 4 napuM., vrajyA 5 yAtrA 6 strI, gama 7 pu . / (7) cAraNa (brahmabhaTTa) ke cha nAma - mAgadha 4 vandI 5 vaitAlika 6 pu0 / vaijayantI 1 patAkA 2 stro0] / ( 9 ) dhvajA ke do nAma - 1 vaMzavarNaka 2 saMketajJa 3 sudhI (8) patAkA ke do nAma betana 1 napuM. dhvaja 2 triliGga /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 221 kSatriyavargaH 9 pAMzuH' pumAndvayau reNu rdhRliH strI na dvayo rajaH // 115 // kSodaccUrNe'tha vIrairA''zaMsanaM bhUrbhUri bhItidA / ahaM pUrvaM kriyA''zaMsA syAdadaM pUrvikAmithaH // 116 // AtmasaMbhAvanA darpA dAhopuriSikA matA / zaktiH parAkramaH prANaH sthAmazaurye sahobalam ||117 // tarodraviNa zuSmANi vikramo'tyanta zaktitA / cArloTTane vIra - paNa pazcAtpurAyudhaH // 118 // janmAyodhanaM yuddhaM pradhanAssskandane mRdham / - (1) dhUla ke cAra nAma-pAMzu 1 pu0, reNu 2 strI. pu0 dhUli 3 strI, rajas 4 napuM / (2) ATe ke do nAma kSoda 1 cUrNa 2 pu0 / (3) ghora yuddhabhUmi kA eka nAma vIrAzaMsana 1 napuM. / (4) pahale maiM karU~gA kA eka nAma ahaMpUrvikA 1 strI0 / (5) sAmarthya rahate hue vIrAveza meM usa kArya ko pUrA karane kA bhAra lene kA eka nAma AhopuruSikA 1 strI0 / (6) parAkrama ke daza nAma-zakti 1 strI, parAkrama 2 prANa 350, sthAman 4 zaurya 5 sahas 6 bala 7 taras 8 draviNa 9 zuSman 10 napuM. / ( 7 ) atyaMta saMcita zaktikA eka nAma - vikrama 1 pu0 / (8) cAlana ke do nAma - cAlana 1. udghaTTana 2 napuM / (9) utsAha baDhAne ke liye saMgrAma se pahale athavA parizrama dUra karane ke liye yuddha ke bAda jo nArikela Adi ke jala kA pAna hai usakA ekanAma - vIrapANa 9 napuM. / (10) yuddha ke ekatIsa nAma- janya 1 Ayodhana 2 yuddha 3 pradhana 4 Askandana 5 mRdha 6 pravidAraNa 7 saMkhya 8 6
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam kSatriyavargaH 9 pravidAraNa saMkhye ca samIkaM samparAyakam // 119 // astriyAM kalahAsnIka - raNAH samaravigrahau / samudAya samAghAtA'bhyAmardA'bhyAgamA''havAH // 120 // saMgrAma saMprahArAbhi- saMpAta kali saMyugAH / saMsphoTaH strI samityA''ji samitsaMyadyudhaH smRtAH // 121 // bAhuyuddhaM niyuddhaM syAttumulaM bhayado raNaH / dhanurdhvanau tu visphAro bRMhitaM gajagarjitam // 122 // siMhanAdaH striyAM kSveDA garjesaMghaTTanaM ghaTA | mohonA kazmalaM klIbe mUrchAyA mathapIDanam // 123 // 222 samIka 9 samparAya 10 napuM0, kalaha 11 anIka 12 raNa 13 samara 14 vigraha 15 samudAya 16 samAghAta 17 abhyAmarda 18 abhyAgama 19 Ahava 20 saMgrAma 21 samprahAra 22 abhisaMpAta 23 kali 24 saMyuga 25 saMsphoTa 26 pu. napuM0, samiti 27 Aji 28 samit 29 saMyat 30 yudha 31 strI. / (1) bAhuyuddha ke do nAma - bAhuyuddha 1 niyuddha 2 napuM0 / (2) bhayaMkara saMgrAma kA eka nAma-tumula (lomaharSaNa) 1 napuM0 (vizeSaNa hone para pu0, jaise sazabda stumalo'bhavat) / ( 3 ) dhanuSa dhvani kA eka nAma - visphAra 1 pu0 / ( 4 ) hAthI ke cikkAra ke do nAma - bRMhita 1 gajagarjita 2 napuM0 / (5) abhimAna se garaja ne ke do nAma - siMhanAda 1 pu0, kSveDA 2 khI0 / (6) gaja- saMghaTTana (samUha) ke do nAma - gajasaMghaTTana 1 napuM0, ghaTA 2 strI. (7) mUrchA ke tIna nAma -- moha 1 pu0, kazmala 2 napuM0, mUrchA 3 strI0 /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 223 avamardo raNadhvAne pahADambarau samau / utpAta stUpasargo'tha maryAdA skhalanaM chalam // 124 // chalAdAkramaNaM yatta-dabhyavaskandanaM matam / AkrozapUrvake zabde 'krandanaM vijaye jayaH // 125 // tirohitastu naSTaH syAd yuddhabhaGgaH parAjayaH / parAjitaH parAbhUto vijito nirjita striSu // 126 // "varaniryAtanaM vaira-zuddhi rvairavizodhanam / pratIkAro'tha saMdrA Ispakramau ca palAyanam // 127 // kSatriyavargaH 9 (1) parasainya dvArA deza ke lUTa pATa ke do nAma - pIDana 1 napuM0, avamarda 2 pu0 / (2) yuddhasthala meM vAtha bajAne ke tIna nAma - raNadhvAna 1 paTaha 2 ADambara 3 pu0 ( ADambaraH sahArambhe ghanagarjita sUryayoH) | (3) utpAta ke do nAma utpAta 1 upasarga 25. / (4) chala ke do nAma- maryAdAskhalana 1 chala2 napuM0 / (5) chala se AkramaNa kA eka nAma - abhyavaskandana 1 napuM0 / ( 6 ) nindAvacanoM se uttejita karane kA eka nAma - krandana 1 napuM0 / (7) vijaya ke do nAma - vijaya 1 jaya 2 pu0 / (8) chupa gae ke do nAma - tirohita 1 naSTa 2 pu0 / (9) parAjaya ke do nAma yuddhabhaMga (bhaGga) 1 parAjaya2 pu0 / (10) hAre hue ke cAra nAma parAjita 2 parAbhUta 2 vijita 3 nirjita 4 tri0 / (11) baihana vizoSana (vaira pratibadala) ke cAra nAma - bairaniryAtana 1 vairavizoSana 2 napuM0, bairazuddhi 3 strI0, pratikAra 4 pu0 / (12) saMgrAma se bhAgane ke tIna nAma - saMdAvara upakrama 2 pu0, palAyana 3 napuM. 7
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 224 - kSatriyavarga:9 balAtkAro haThaH puMsi klIvaM tu prasabhaM bhavet / nidhano'strI dvayomRtyu nAzA'nta prlyaa'tyyaaH||128|| kathAzeSazca maraNaM paJcatvaM paJcatA'pi ca / ghAtA''lambhavadhonmAthA niSUdana nibarhaNe // 129 // mAraNa hananaM cojjAsana pramathane api / pramItaH prAptapazcatvaH parAmuH pretasaMsthitau // 130 // nAmazeSaH paretazca mRtaHsyu dazaH triSu / kabandho'strI sa yo nRtya nirmastaka kalevaraH // 13 // striyAM citAcitizcityA zmazAnaM tu citAsthalam / zaMbo'strI kuNapaH puMsi zabayAnaM tu khATikA // 132 // (1) haTha (balajorI) ke tIna nAma-balAtkAra 1 haTha2 pu0, prasabha 3 napuM0 / (2) mRtyu ke solaha nAma-nidhana 1 pu0 napuMsaka, mRtyu 2 strI0 pu0, nAza 3 anta 4 pralaya 5 atyaya 6 kathAzeSa 7 pu0, maraNa 8 paJcatva 9 napuM0, pazcatA 10 strI ghAta 11 Alambha 12 vadha 13 unmAtha 14 pu0, niSUdana 15 nibarhaNa 16 npu0| (3) mRtaka zaba ke bAraha nAma-mAraNa 1 hanana 2 ujjAsana 3 pramathana 4 pramIta 5 prAptapaJcatva 6 parAsu 7 preta 8 saMsthita 9 nAmazeSa 10 pareta 11 mRta 12triliGga / (4) zarIra mastaka kaTa jAne para yuddhabhUmi meM talavAra ko calAtA huA nAca rahA hai usakA eka nAma-kabandha1 pu.napuM0 / (5) citA ke tona nAma-citA 1 citi 2 cityA 3 strI. (6) citAsthala kA eka nAma-zmazAna 1 napuM0 / (7) zaba ke do nAma-zaba 1 . pu. napuM0. kuNapa 2: pu0 / (6) zabavAhinI (sATalI) kA eka naam-khaattikaa1.sii0| .. .
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 225 kSatriyavargaH9 puM bhUmanyasavaH prANAH jIvastu prANadhAraNam / Ayu jIvanakAlaH syAjjIvAtuH puMsi jIvadaH // 133 // nIrAjanA striyAmArAtrika mArArtikaM yathA / arhaH pUjye saparyAyA mahaNA'hA'haNaM tathA // 134 // // iti rAjanyavargaH samAptaH // (1) prANa ke do nAma-asu 1 prANa 2 pu0 bahuvacana / (2) jIne ke do nAma-jIva 1 pu0, prANadhAraNa 2 napuM0 / (3) jIvanakAla ke do nAma-jIvAtu.1 jovada 2 pu0 / (4) AratI utArane ke tIna nAma-nIrAjanA 1 strI0 napuM, ArAtrika 2 ArArtika 3 napuM0 / (5) pUjya artha meM "arha" pu.| (6) saparyA ke cAra nAma-saparyA 1 arhaNA 2 arhA 3 strI0 arhaNa 4 napuM0 / // iti rAjanyavarga samApta / /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 dvitIyakANDam paNigvargaH 10 // atha vaNigvargaH prArabhyate // vaNigU viDaya vaizyo rujA vArteSAntu jIvikA / puMsyA jIvaH striyAM vRtti stathA jIvanavartane // 1 // vRtti bhedAstu vANijyaM kRSiH strI pazupAlanam / kusIdaM na dvayo rathe prayogo vRddhijIvikA // 2 // . puMsyuddhAra RNaM, satyAnRtaM tu kraya vikrayau / pariprAptaM vyatIhArAd yantadevA''pamityakam // 3 // RNadAtottamarNaH syA dadhamoM grahItari / hindI-(1) vaizya ke pAMca nAma - vaNik 1 viz (viTviD) 2 arya 3 vaizya 4 uruja 5 pu0 / (2) vaizya ke jIvikA ke cha nAma-vArtA 1 vRtti 2 jIvikA 3 strI0, AjIva 4 pu0, jIvana 5 vartana 6 napuM0 / (3) jIvikA ke mukhya tInanAma-vANijya napuM0, kRSi 2 strI0, pazupAlana 3 napuM0 / (4) jisa dravya se vyAja AtA ho usake tIna nAma-kusIda 1 napuM0, arthaprayoga 2 pu0, vRddhajovikA 3 stro0 / (5) karjake do nAma-uddhAra 1 pu0, RNa 2 npuN0| (6) kharIda aura vikrI ina donoM kA eka hI nAma-satyA'nRta 1 napuM0, / (7) kharIda aura vikrI ke eka nAma-kraya, 1 vikraya pu0 / (8) adala badala se prApta vastu kA eka nAma-Apamityaka 1 rApuM0 / (9) RNadAtA ke do nAma-RNadAtA 1 uttamarNa 2 pu0 / (10) RNa lenevAle ke do nAma-adhamaNe 1 grahotA (grAhaka) 2pu0 /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 dvitIyakANDam vaNivargaH 10 atha vAdhuSiko' vRddhayA jIvastadvatkusIdikaH // 4 // karSakaH kRSakaH kSetrA jIvaH kSetrI kRSIvalaH / syAtkSetra vaprakedArAvastrI setustu saMvaraH // 5 // AliH pAlyapi zAkasya kSatraM syAt zAkazAkaTam / zAkazAkIna momIna mumyaM yavyaM yavakyavat // 6 // tailInamapi tilyaM ca mASINaM mASyamucyate / beheyaM cApi zAleyaM vrIhi zAlI bivRddhimat // 7 // maudgInaM bhAGgaya bhAGgIne aNaivIna maNostathA / aNavyamatha SASThikyaM" kaudravINamanukramAta // 8 // (1)vyAja para jIne vAle ke tIna nAma-vArdhaSika (vAghuki-vAdhukin) 1 vRddhajIva 2 kusIdika 3 pu0 / (2) kRSaka (kisAna) ke pAMca nAma-karSaka 1 kRSaka 2 kSetrAjIva 3 kSetrI 4 kRSIvala 5 pu0 / (3) kSetra (khetara) ke tIna nAma-kSetra 1 vA 2 kedAra 3 pu0 napuM0 / (4) kheta ke kinAre irda girda meM gheDAvA ke cAra nAma-setu 1 saMvara 2 pu0, Ali (AlI) 3 pAli (pAlI) 4 strI0 / (5) bhAjI kheta ke do nAma-zAkazAkaTa 1 zAkazAkIna 2 napuM0 / (6) alasI kSetra ke do nAma--omIna1 umya2 napuM0 / (7) yava (jau) kSetra ke do nAma-yavya 1 yavakya 2 napuM0 / (8) tila kSetra ke do nAma--tailIna1 tilya2 napuM0 / (9) ur3ada kSetra ke do nAma-mASINa 1 mASya 2 napuM0 / (10) bohi kSetra kA eka nAma-vaiheya 1 napuM0 / (11) zAli kSetra kA eka nAma-zAleya 1 napuM0 / (12) muMga kSetra kA eka nAmamaudgona 1 npuN0| (13) zaiNa kSetra ke do nAma-bhAgya 1 bhAMgIna 2 napuM0 / (14) kauno kSetra ke do nAma-aNavIna 1 aNavya 2 napuM0 / (15) sAThI kSetra kA nAma-pASThikya 1 napuM0 / (16) kodo kSetra kA eka nAma-kaudravINa 1 napu0 /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 228 vaNigvargaH 10 halyaM' sItyaM ca kRSTaMsyA kSetraM kRSTaM yadekadhA / zambAkRtaM dvihalyaM ca dvisItyaM dviguNAkRtam / / 9 / / trihalye tu trisItyaM syAt triguNAkRtamityapi / uptvA kRSTaM bhavedupta kRSTaM bIjAkRtaM tathA // 10 // vApe droNA''DhakAdeH syu droNikA''DhekikAdayaH / khArovApo'pi khArIka strivimA amRtAdayaH // 11 // syuH kaidArika kaidAyeM kSetra kaidArakaM gnne| (1) jo kheta eka bAra kheyA gayA usake tIna nAma-halya 1 sItya 2 kRSTa 3 napuM0 / (2) do vAra kheye gaye kSetra ke cAra nAma-zambAkRta 1 dvihalya 2 dvisItya 3 dviguNAkRta 4 napuM0 / (3) tivAre kheDe gae kheta ke tIna nAma-trihalya 1 trisItya 2. triguNAkRta 3 napuM0 / (4) bIjavapana ke sAtha kheDe kSetra ke do nAma-uptakRSTa 1 bIjAkRta 2 napuM. (5) droNa parimita (daza seTaka) mAtraboja vapana yogya ke do nAma-droNika 1 droNavApa 2 athavA dasa sera annapAka yogya tapelI Adi vartana kA bhI nAma 'drauNika' hai triliGga / (6) ADhaka (aDhAI sera) mAtra bIja boe jAya aise kSetra ke do nAma-ADhakika 1 ADhakavApha 2 ADhakika nAma pAcana sthApana Adi vartana kA bhI hotA hai triliGga / (7) khArI (eka mana) vapana yogya kSetra ke do nAmakhArIvApa 1 khArIka 2, khArI mApaka vartana pAcana sthAlI Adi artha meM khArIka kA hI prayoga hotA hai (amRtAdi triliGga / (8) kSetra samUha ke cAra nAma-kaidArika 1 kaidArya 2 kSaitra 3 kaidAraka 4 npuN0|
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vaNigvargaH 10 loSTo'striyAM pumAlleSTuH kuddAlaistvavadAraNam // 12 // khanitramapi dAtraM tu lavitraM tatprabhedajam / loSTabhedana hetutvAtkoTizo loSTabhedanaH // 13 // Andho yoktra yotresta stotraM prAjana todane / godAraNaM halaM sIro lAGgalaM halapeddhatiH // 14 // sItA kRSika" phAlau tu nirIzaM kuTakaM phalam hayaSTiH striyAmIzA halIzA yugakIlakam // 15 // I 229 hindI - ( 1 ) Dhele ke do nAma-loSTa 1 pu0 napuM0, leSTa 250 / (2) kodAlI ke do nAma - kuddala 1 pu0, avadAraNa 2 napuM0 / (3) svaMtI ( khantA) gainI, khodane kA aujAra) kA eka nAma - svanitra 1 napuM0 / ( 4 ) dAtra ke do nAma - dAtra 1 lavitra 2 napuM0 / ( 5 ) heMgA (meDA cAvara ) ke do nAma - koTiza 1 loSTabhedana 2 pu0, / (6) baila ke gache meM juA ( yugakASTa) bAMdhane ke tIna nAma - Abandha 1 pu0, yoktra 2 yotra 3 napuM0 / (7) hala jotane samaya meM baila calAne kI choTI lakar3o (Ar3a) ke tIna nAma - totra 1 prAjana 2 todana 3 napuM0 / (8) hala ke cAra - nAma - godAraNa 1 hala 2 lAGgala 3 napuM0, sIra 4 pu0 / (9) ilapaddhati (sirAur3a) ke do nAma - halapaddhati 1 sItA 2strI0 / (10) phAla ke pAMca nAma - kRSika 1 phAla 2 pu0, nirIza 3 kuTaka 4 phala 5 napuM0 / (11) hariza ke tIna nAma-halayaSTi 1 IzA 2 halISA 3 strI0 /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 230 vaNigvargaH 10 1 zamyA medhiH pumAn dAru kaNamardanabhUH khalam / khalino ca striyAM khalyA khaSTaH zaGkuzva kIlakam // 16 // kusUlosstrI striyAM koSTI tuSabhede'vaguNDitam / dhAnyAdi gucche kANDastu nAlI strI nAlamityapi // 17 // avacUrNaH palAlaH syAda dhAnya kANDe'ti niSphale / dhAnyatvaci buse dalIbe tuSaH puMsi kaDaGgaraH ||18|| sasyasya zuka kizAru maJjaya kaNizo'striyAm / (1) yugakASTa kI kholI kA eka nAma - zamyA 1 strI 0 / (2) kaNamardana ke samaya meM jisa kASTa meM bailoM ko bA~dhakara calAte haiM usa lakar3I kA eka nAma-medhi 1 pu0 / (3) kaNamardana sthala ke tIna nAma - svala 1 napuM0 skhalanI 2 khalyA 3: strI0 (4) zaGku (khUMTA) tIna nAma - khaNTa 1 zaGku 2 pu0, kIlaka 3 napuM0 / (5) miTTI kI koThI ke do nAma - kusUla 150 napuM0, koSTI 2 kho0 / (6) gUMDA (jo ki tuSa ke bAda cAvala ko vinyasta karate samaya nikAlatA hai) ke do nAma - tuSabheda 1 pu0 avaguNDita 2 napuM0 / (7) dhAnya stambha (sasya hona bhAga ) ke tIna nAma-kANDa 1 pu0, nAlI 2 strI0, nAla 3 napuM0 / (8) palAla ke do nAma avacUrNa 1 palAla 2 pu0 / ( 9 ) dhAnya tvacA (bhUsA) ke cAra nAma - dhAnyatva 1 strI busa 2 napuM0, tuSa 3 kaDaGgara 4 pu0 / (10) tIkSNa (tIkhe) agrabhAgavAle dhAnya ke do nAma - zukra kizAru 250 napuM0 / (11) 1 sasya maJjarI ke do nAma - maJjarI 1 stro0, kaNiza 2 pu0 napuM0
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 231 vaNigvargaH 10 stambo' guccha stRNAdInAM 'zamI zimbe striyAmubhe // 19 // marditaM nistRNaM dhAnya mRddhamAvasitaM smRtam / rAzIkRtaM tu pUtaM syAt tadeva bahulI kRtam ||20|| padArthaH puMsi vastu syAt klIve 'urakhyaM tu paiTharam / saMmRSTa godhite tulyA 'masRNa snigdha cikaNAH // 21 // susaMskRtaH prayasto'tha same vijila picchile / dbalyo " praNItasampannau tripUravyAdyAstrayodaza // 22 // 7 10 (1) tRNAdi kANDa ke do nAma- stamba 1 guccha 2 50 napuM0 / ( 2 ) sasya phalI ke do nAma - zamI 1 zimbA 2 strI 0 / (3) jo dhAnya madiMta ho gayA aura usase tRNAdi dUra kara diye gaye hoM lekina pariSkRta na huA ho, usa dhAnya ke do nAmaRddha 1 Avasita 2 napuM0 / ( 4 ) photarA ( bhUsA ) dhUlI Adi se hIna dhAnyarAzi ke tIna nAma - rAzIkRta 1 pUta 2 bahulIkRta 3 napuM0 / (5) vastu mAtra ke do nAma-padArtha 1 pu0, vastu 2 napuM0 / (6) haMDo meM pake hue anAja ke do nAma - ukhya 1 paiThara 2 tri0 / (7) zodhita sthala ke do nAma saMsRSTa 1 zodhita 2 tri0 / (8) cikane ke tIna nAma-masRNa 1 snigdha 2 cikkaNa 3 0 / (9 ) choke hue zAka Adi ke do nAma susaMskRta 1 prayasta 2 tri0 / (10) maNDa se saMyukta bhAta ke tathA jala se saMyukta bhAjI zAka ke do nAma - vijila 1 picchila 2 tro0 / (11) agniI saMyoga se siddha dravyAntara saMyoga se hIna vyaJjanAdi ke do nAma-praNIta 1 sampanna 2 tri0 / -
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam vaNigvargaH 10 'ballavAssbhIra gopAlA gopo'tha "vRSabho vRSaH / balIvardarSabho kSANA anaDvAMso'tha gaurdvayoH // 23 // mAheyI saurabheyyutrA'rjunyadhanyA surabhirgavi / yottamA naicikI, bhedAH zabailI dhavalAdikAH ||24|| dhenUnAM dhainuka gavyA gotrA ca strI gavIguNaH / goraso dugdha dadhyAdiH same gokulaMgodhane // 25 // tadAzitaM gavInaM gauH pUrvaM yatrA''zitA triSu / vatsAnAM vAtsaMkaM tadvadukSNAmau kamityapi // 26 // 232 ( 1 ) ahIra ke cAra nAma-vallava 1 AbhIra 2 gopAla 3 gopa pu0 / (2) baila ke sAta nAma - vRSabha 1 vRSa 2 balIvarda 3 RSabha 4 ukSA (ukSan ) 5 anaDvA (anaDuha ) 6 pu0, gau (go) 7 pu0 strI0 / (3) gAya ke cha nAma - mAheyI 1 saurabheyo 2 unA 3 arjunI 4 unyA 5 surabhi 6 zrI 0 / ( 4 ) uttamA dhenu ke eka nAma-naicikI 1 tro0 / (5) varNAdi bheda se gAya ke do nAma - zabalI 1 ghavalA 2 Adi aneka nAma haiM / (6) dhenu samUha ke cAra nAma - dhainuka 1 napuM0, gavyA 2 gotrA 3 strI0, gavIgaNa 4 pu0 / (7) gorasa ke mukhya tIna nAma - gorasa 1 pu0, dugdha 2 dadhi 3 napuM0 / (8) go saMghAta ke do nAma - gokula 1 godhana 2 napuM0 / (9) jisa tRNAdi yukta sthala-vana ko gAya cara cukI hai usakA eka nAma - AzitaMgavIna napuM0 / (10) bachar3e ke samUha kA eka nAma vAtsaka 1 napuM0 / (11) baila samUha kA eka nAma - aukSaka napuM0 /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 233 vaNigvargaH 10 'jaradravaH syAdvRddhozro mahokSaMstu mahAvRSaH / jAtokSasvaruNaH sadyo jAte tu tairNakaH smRtaH ||27|| vatsaH zakRtkari balye "damya batsatarau tataH / ArSabhaH spRSTa tAruNye 'iSTavaraH SaNDa gopatI ||28|| goskandhaH syAdvahaH " sAsnA striyAM nA galakambalaH / "prAsaGgayA zAkaTA yugyA yugAdInAntu voDhari // 29 // evaM halAdi voDhAro hAlikAdyA videlimAH / 12 (1) bUDhe baila kA eka nAma - jaradrava 1 pu0 / (2) baDe baila kA eka nAma - mahokSa 150 / (3) taruNa baila kA eka nAma - jAtokSa 1 pu0 / ( 4 ) tatkSaNa utpanna baila kA eka nAma - varNaka 1 pu0 / (5) go ke bachaDe ke do nAma - vatsa 1 zakRtkari 2 pu0 / ( 6 ) zikSaNayogya vRSa vatsa ke do nAmadamya 1 vatsatara 2 pu0 / (7) abhI abhI z2avAna hote hue vRSavatsa kA eka nAma - ArSabha 1 pu0 / (8) sAMDhiyA ke tAna nAma - iSTvara SaNDa ( SaNDha ) 2 gopati 3 pu0 / (9) yuga koSTa - se kucale gae baila ke kandhA kA eka nAma-vaha 150 / (10) - gAya baila ke gale ke nIce laTakate hue ke do nAma - sAsnA 1 strI0, galakambala 2 pu0 / (11) jUA vahana karane vAle baila ke tIna nAma - prAsaGgaya 1 zAkaTa 2 yugya 3 pu0 / (12) hala vahana karane vAle baila kA eka nAma - 'hAlika' Adi haiM pu0 /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 234 vaNigvargaH 10 dhuriNo dhUrvaho dhUryo dhaureyazca dhurandharaH // 30 // nasyoto nasyitaH syuta-nAsiko ye tu kevalam / voDhAraH zakaTasyaika-dhurINaika dhurau samau // 31 // samausamInA sAgauryA varSe varSe prasUyate / ekahAyanavatsAyAH saMjJA vaSkayiNI gavI // 32 // nava prasUtA dhenuH syAtsukhadohyA tu suvratA / sukarI gauracaNDI syAdvahepatyA pareSTukA // 33 // gRSTiH sakRtprastAyAM 'vaizAvandhyA nagarbha bhAk / hindI- (1) gADI vahana karane vAle baila ke pAMca nAmadhurINa 1 dhUrvaha 2 dhurya 3 dhaureya 4 dhurandhara 5 pu0 / (2) nAtha lagAye gaye baila ke tona nAma- nasyota 1 nasyita 2 syUtanAsika 3 pu0 / (3) kevala hala meM kevala gADA meM athavA dAeM yA vAeM eka ho yuga meM vahane vAle baila ke do nAma- ekadhuroNa 1 eka dhura 2 pu0 / (4) prativarSa vyAne vAlI gAya kA eka nAmasamAsamonA 1 stro0 / (5) jo gAya eka varSa kA bachaDA hone para punaH garbhavatI ho usa gAya kA eka nAma- vaSkayino 1 strii0| (6) naI vyAI gAya ko 'dhenu' kahate haiM strI0 / (7) jisa gAya se AsAnI ke sAtha dUdha duhe jAya usa gAya ke do nAmasukhadohyA 1 suvratA 2 strI0 / (8) suzIla gAya ke do nAma sukarA 1 acaNDI 2 strI0 / (9) bahuta vacce hoM jisako usa gAya ke do nAma- bahapatyA 1 pareSTukA 2 strI0 / (10) pahalA hI prasava jisako huA ho usa gAya kA eka nAma- gRSTi 1 strI . (11) bandhyA gAya ke do nAma- vazA 1 bandhyA 2 strI0 /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 235 vaNigvargaH 10 dhenuSyA pItadugdhAyA saMsthitA dugdhabandhake // 34 // klIbe dve U~dha ApIne rajjuH sandAna dAmanI / doraM tu dorakaM doghe dogdhAro doha karmakRt // 35 // manyAstu manthamanthAna vaizAkhAH khaJjakastathA / dadhimanthAna pAtrantu gargaro manthanI matA // 36 // meSair3ako-raNo-rabhrorNAyu-meMdrA'vivRSNayaH / bastA'ja-cchAgalastabhA chAgI tvjaastriyaam||37|| gaDere' gaDDarauM pAle cAle mepasya gaDDeliH riH / (1) RNa lene vAle ko vyAI gAya isa varSa kA dUdha RNadAtA ko dekara apane mAlika ko Rga se muka karA sake aise gAya ke do nAma-dhenuSyA 1 pItadugdhA 2 strI0 / (2) gAya ke Udhas (uvAre) ke do nAma- UdhasU 1 pIna 2 napuM0 / (3) pazu Adi ke bandhana DorI ke tAna nAma-rajju1 (dAmanI, dAmA) strI0 sandAna 2, dAma 3 napuM0 / (4) DAre ke sAmAnya do nAmadora 1 doraka 2 napuM0 (5) dUdha dUhane vAle ke do nAma-dogha 1 dogdhA 2 pu0 / (6) ravaiyA [dadhi viloDana] ke pAMca nAmamanthA 1 mantha 3 manthAna 3 vaizAkha 4 khaJjaka 5 pu0 (7) jisameM dahI valoveM usa vartana ke do nAma-gargarI 1 manthanI 2 stro0 / (8) meSa [bheMDa, gADara] ke ATha nAma- meSa 1 eDaka 2 uraNa 3 urabhra 4 UrNAyus 5 meDhU 6 avi 7 vRSNi 8 pu0| (9) choga (bakare) ke pAMca nAma-vasta 1 aja 2 chAgala 3 chAga 4 stambha 5 pu0| (10) bakarI ke do nAma- chAgI 1 ajA 2stro0 / (11) gADara (meSa) pAla ke do nAma- gaDera 1 gaDDara 2 pu0 / (12) bheMDa carAne vAle ke eka nAma-gaDDali (gaDDari) 1 pu0 /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 236 vaNigvargaH 10 zazoNaM zazalomAni UrgAyu meSa kambalaH // 38 // ciraimehI ca vAleya khara rAsabha grdbhaaH| cakrovAn zakukarNo'pi tathA vaizAkhanandanaH // 39 // uSTra-kramelako tulyau karabhasvasya bAlakaH / naigamo vANinaH sArthavAhI vaidehako vaNik // 4 // krayavikrayikaH paNyAjova ApaNikastathA / vastu gRhNAti mUlyena krayikaH krAyikaH kryii||41|| vikrINIte sa vikretA tathA vikrayikaH smRtaH / vaNijyA cA'pi vANijyaM vaNinAM karma kiirtyte||42||. (1) zazalA ke loma ke do nAma- zazorNa 1 zazalomaka 2 npuN0| (2) meSAdi loma ke do nAma-UrNAyum [UrNA stro0] 1 meSakambala 2 [rallaka pakSnakambala ko bhI kahate haiM] pu0 / (3) gadahe ke ATha naam-cirmeh| 1 vAleza 2 khara 3 rAsabha 4 gardabha 5 cakrIvAn 6 zakuvaNa 7 vaizAkhanandana8 pu0 / (4)U~Ta ke do nAmauSTra 1 krame Thaka 2 pu0 / (5) U~Ta ke [trihAyaNa] vacce kA eka nAma- karabha 1 pu0 / (6) vyApArI ke ATha nAma- naigama 1 vANiya 2 sArthavAhI 3 vaidehaka 4 vaNik 5 kapavikrayika 6 paNyAjova 7 ApaNika 8pu0 / (7) mUlya (kImata) se sAmAna kharIdane vAle ke tIna nAma-krayika 1 Ryika 2 krayo 3 pu0 / (8) vecane vAle ke do nAma-- vikretA 1 vikrayaka 2 pu0 / (9) vyApAra ke do nAma-vANijyA 1 strI0, vANijya 2 npuN.|
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 237 vaNigvargaH 1. 'mUlye'rtho'vakrayo vasna; phaila lAbho'dhikaM tu yat / klIbe mUladhanaM nIvI striyAH paripaNaH pumAn // 43 / / pusyAdhirbandhakaM bhATo bhATakaH paNa ApaNaH / upadhiyAsa nikSepau pratidAnaM tadarpaNam // 44 // parivarta parAvarta naimeya nimayA api / vinimayavyatIhArau paridAne'nyavastunaH // 45 // krasya syAdApaNadravyaM paNyaM vikreya vastuni / kreya kretavyamAne'pi paNikA''paNiko samau // 46 // (1) mUlya (kImata) ke cAra nAma-mUlya 1 napuM0, argha ra bhavakraya (vakraya) 3 vasna 4 pu0 / (2) naphA (munAphA) ke tIna nAma- phala 1 adhika 2 napuM0, lAbha 3 pu0 / (3) mUladhana (pUMjI) ke tIna nAma- mUladhana 1 napuM0 nIvI 2 strI0, paripaNA 3 pu0 / (4) giravI ke do nAma-Adhi1 pu0, bandhaka 2 npuN0| (5) bhAr3e ke do nAma- bhATa 1 bhATaka 2 pu0 / (6) dukAna ke do nAma- paNa 1 ApaNa 2 pu0 / (7) dharohara (thApaNa) ke tIna nAma-upadhi 1 nyAsa 2 nikSepa 3 pu0| (8) dharohara loTAne kA eka nAma- pratidAna 1 napuM0 / (9) adalA badalA ke sAta nAma- parIbarta 1 parAvarta 2 nemeya 3 nimaya 4 vinimaya 5 vyatIhAra 6 pu0, paridAna 7napuM0 / (10) mulya lekara bece nAya aise dukAna ke sAmAna kA eka nAma-krayya 1 napuM0 / (11) becane yogya vastuoM kA eka nAma- paNya 1 napuM0 (12) kharIdane yogya vastu kA eka nAma- kreya 2 napuM0 / (krayyAdi trilingg)| (13)dukAnadAra ke do nAma-paNika 2 ApaNika 2 pu0||
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 238 vaNisvargaH 10 satyaGkAraH striyAM satyA - kRtiH satyApanaM tathA / dhArezodharNa zodhauca triSu dvAvRNi dhAriNau // 47 // RrNe dhAro'thainiSko'strI svarNamudrA'tha TaGkaTaH / rUpyaM ca kArSikaH kArSApaNaH syAttAmrikaH paNaH // 48 // varATikA kapardI syAd viMzatiH sAtu kAkiNI / tuyazaH kuDavaH pAdo'thArdha - prastho'rddha zeTakaH // 49 // samau staH zeTe kaH prastho dvizeTi tu dvizeTikA / auMDhako bhAjanaM kaMsaH pAtraM sArddhadvizeTikA // 50 // 13 (1) vyAnA ( lena dena kI nizcita bAta) ke tIna nAma - satyaGkAra 1 napuM0, satyAkRti 2 strI0, satyapAla 3 napuM0 / (2) lahanA tagAdA ke do nAma-dhArazodha 1 RNazodha 2 pu0 / (3) khadukA (jo ki udhAra lie hoM) ke do nAma - RNI 1 ghArI 2 pu0 / ( 4 ) RNa ke do nAma RNa 1 napuM0, dhAra 2 pu0 / (5) azarphI ke do nAma - niSka (dInAra) 15. napuM0, svarNa mudrA 2 strI0 / ( 6 ) rUpaiyA ke cAra nAma - TaMkaka 1 puM0, rupya 2 napuM0, kArSika 3 kArSApaNa 4 pu0 / (7) paisA ke do nAma - tAmrika 1 paNa 2 pu0 / (8) kauDI ke do nAma varATikA 1 kapardI 2 strI0 / ( 9 ) bIsa kauDI kI eka 'kAkiNI' hoto hai strI0 / (10) cauthAI hisse ke tIna nAma turyAza 1 kuDava -2 pAda 3 pu0 / (11) ardhA sera vajana ke do nAma - ardhaprastha 2 ardhazeTa 2 pu0 / ( 12 ) sera vajaTa ke do nAma-zeTaka 2 prastha 2 pu0 (13) do sera vajana ke do nAma-dvizeTI 1 dvizeTokA 2 strI0 / (14) DhAI sera vajana ke pAMca nAma - ADhaka 1 kaMsa 2 pu0, bhAjana3 pAtra 4 napuM0, sArddhadvizeTokA 5 strI0 / -
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya kANDam 239 vaNigvargaH 10 dazezeTI ghaTI paJca - prasthI syAtpracazeTikA | dazazeTI bhaved droNaH striyAM khArI maNaH pumAn // 51 // voho dvAdaza khArI syAd vakaya pRpAkarA / akSaka tu toLAyA makSaH SoDazamASakaH // 52 // guJjAnAmaSTakaM mASo mAnArthe krama AhataH / svApateya vasudravya rikthavartha draviNAni ca // 53 // hiraNya dyumna vittAni rA artha vibhavA vapi / eko daza zataM tadvat sahasra mayutaM tathA // 54 // -- hindI - (1) dhArA (daza sera vajana) ke do nAma - dazaseTI 1, ghaTI 2 strI0 / (2) paserI (pAna sera) vajana ke do nAmapaJcaprasthI 1, paJcazeTI 2 ( paJcazeTikA ) strI0 / (3) mApavizeSa (ghAr3A daza sera vajana ) kA eka nAma - droNa 1 pu0 / (4) eka mana vajana ke do nAma - khArI 1 strI0, maNa 2 pu0 / (5) eka gAr3I para sAmAnya rUpa se bAraha mana vajana rakkhA jAtA hai usa kA eka nAma - vAha 1 pu0 / ( 6 ) vaTavArA vibhAjana karanevAle ke do nAma - vaNTakarI 1, pRSAkarA 2 strI0 (aMza, bhAga pu0 ) / (7) tolA ke tIna nAma - akSa 1 (solaha mASa [ ur3ada ] kA barAbara 'akSa' kA mApa mAnA gayA hai) karSa 2 pu0, tolA 3 strI. 1 (8) ATha mASa kA barAbara 'guJjA' hotI hai strI0 / (9) dhana ke bAraha nAma - svApateya 1, vasu 2, dravya 3, riktha 4, Rktha 5, draviNa 6, hiraNya 7, ghumna 8, vitta 9 napuM0, rA [] 10, artha 11, vibhava 12 pu0 / (10) vyavahAra ke lie saMkhyAeMeka 1 tri0, daza 10 napuM, zata 100, sahasra 1000 pu. napuM.,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 240 vaNigvargaH 10 lakSa ca prayutaM koTi rbuda cA'jameva ca / khoM nikharva: padmo'pi zakuzca sAgarastataH // 55 // antyaM madhyaM parAdha ca saMkhyA dazaguNottarAH / saMkhyA saMkhyeyayo viMza-tyAdyA ekatva vAcinaH // 56 // saMkhyAyate cetsaMkhyaiva dvitvAdyapi tadA bhavet / // iti vaNiga vargaH samAptaH // ayuta 10000 napuM0, lakSa 100000, prayuta 10000 napuM, koTi 10000000 triliGga, arbuda 1000000 abja napuM. 1000000000 kharva 1000000000 nikharva pu0, 100000000000 padma 10000000000 00 pu0 napuM0, zaGku 10000000000000, sAgara 100000000000000 pu0, antya 1000000000000000, madhya 10000000000000000, parArdha 100000000000000000 e saMkhyAeM Age Age daza guNA adhika hotI jAtI hai viMzati ko lekara Age Age kI saMkhyAeM ekavacanAnta hotI haiM (cAhe saMkhyA meM vA saMkhyeya meM ho) jahA~ saMkhyA hI ginI jAya vahAM dvitvAdi bhI ho sake / // iti vaNig varga samApta //
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 241 antyaSaNavarga:11 // antyavarNavargaH prArabhyate // zudrA jaghanyajAH padyA vRSalA antyavarNakAH / mo'bhiSiktA drathakRjjAtyantA mizrajAtayaH // 1 // kSatriyAyAM dvijAjjAto mUrdhAvasiMkta ucyte| . niSAdo yadi zUdrAyAM vezyAyAM dvijajo yadi // 2 // ambaSTho'tha niSAdenA'mbaSThAyAM bukkasaH sutH| matapazcaiSa vijJeyaH kSattA vaizyAsu zudrajaH // 3 // zudrAyAM nRpajazvoH karaNo vaizyato yadi / kSatriyAyAM tu sUrataH syAd bhavedvaidehikastu yaH // 4 // brAhmaNyAM yadi vA zUdrAccANDAlo'yakSamA bhujoH / hindI-(1) zUdra ke pAMca nAma-zUdra 1, jaghanyaja 2, padha 3. vapala 4. antyavarNaka 5 pu0 / (2) mizra jAtiyoM meM brAhmaNa se kSatriyA meM utpanna huA kA eka nAma-mUrdhAbhiSikta 1 pu0| (3) brAhmaNa se zUdrA meM utpanna ko 'niSAda' kahate haiM pu0 / (4) brAhmaNa se vaizyA meM utpanna ko 'ambaSTha' pu0 / (5) ambaSThA meM niSAda se uptanna ko 'vukkasa' 1 mRtapa 2' pu. / (6) zudra se vaizyA meM utpanna ko 'chattA' kahate haiM pu. / (7) zudrA meM kSatriya se utpanna kA nAma-ugra 1 pu. / (8) zudrA meM vaizya se utpanna kA nAma-karaNa 1 pu. / (9) vaizya se kSatriyA meM utpanna kA nAma-sUta 1 pu. / (10) vazya se brAhmaNI meM utpanna kA nAmavaidezika 1 pR. / (11) brAhmaNI meM zudra se utpanna kA nAmacANDAla 1 pu. / - -
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 242 antyavarNavargaH 11 mAhiSyaH kulakaH zilpi mukhye'tha kAru zilpinau // 5 // mAlI tu mAhiko mAlA - kArastA tu vardhakiH / kASThata rathakAratha mAhiSyAtkaraNI sutaH // 6 // nirasaarastho grAmatakSo vaze sthitaH / 'saucikastunnavAyozca darajiddarajistathA // 7 // zANekRttvasidhAvaH syAtkulIlaH kumbhakArakaH / at kRdrAjakArica palagaNDaH sudhAkaraH // 8 // atha citrakairo raGgarAjo rajaikadhAvakau / (1) vaizya kanyA meM kSatriya se utpanna kA eka nAma - mAhiSya 1 pu. 1 (2) zilpakAroM meM mukhiyA kA nAma - kulaka 1 pu . / (3) [citrakAra, kArIgara ] ke do nAma-kAru 1 zilpI 2 pu . / (4) mAlI ke tIna nAma - mAlI 1, mAlika 2 mAlAkAra 3 pu. / (5) baDhai ke cAra nAma - takSA [takSan ] 1 vardhaka 2, kASThatad 3, rathakAra 4 pu. [e mAhiSya se karaNI meM utpanna hue haiM ] / ( 6 ) svatantra baDhai kA eka nAma - koTatakSa 1 pu. / (7) grAmavAsI kAmameM lage hue baDhai kA eka nAma - grAmatakSa 1 pu. / (8) darjI ke cAra nAma - saucika 1, tunnavAya 2, darajit 3, daraji 4 pu . / (9) sagalIgara [rArANiA] ke do nAma-zANakRt 1, asidhAvaka 2 pu. / (10) kumbhakAra ke do nAma - kulAla 1, kumbhakAra 2 pu. / (11) palastara [ cUnA Adi - lagAne vAle ] karanevAle kArIgara ke cAra nAma - lepakRt 1, rAjakAri 2. palagaNDa 3, sudhAkara 4 pu. 1 ( 12 ) citrakAra ke do nAma-citrakara 1 raGgarAja 2 0 / (13) dhobI ke do nAmarajaka 1 dhAvaka 2 pu0 /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam antyavarNavargaH 11 vyokAro kohakRtproktaH kalpaipAlastu zauNDikaH || 9 || rumaikRtsvarNakAro'pi kalAdaH pazyatoharaH / nADindhamaH kuvindaistu tantuvAyo'tha zaulvikaiH // 10 // tAmrika stAmrakuTo'tha nA kAmbaivika zAkhikau / carmakArastu pAdUkudivA' kIrtistu nApitaH // 11 // 'ajAjIvastu jAvAlo deveMlo devajIvakaH / pANidhestAlakRttulyau mArdaGgikaimRdaGginau // 12 // bhariko bhAravAhaH syAt tathA vAhaka ityapi / 243 (1) lohAra ke do nAma-vyokAra 1 lohakRta 2 pu0 / (2) kaLavAra kalAla (dAru banAne vAle) ke do nAma - kalyAla 1 zauNDika 2 pu0 / (3) sunAra ke pAMca nAma - rukmakat 1 svarNakAra 2 kalAda 3 pazyatohara 4 nADindhama 5 pu0 / (4) julAhe ( kapar3A) bunane vAle) ke do nAma - kuvinda 1 tantuvAya 2 pu0 / ( 5 ) tAmbA ke vartana banAne vAloM ke tIna nAma-zaulvika 1 tAmrika 2 tAmrakuTa 3 50 / (6) zaMkha sIpa kambumaNi Adi ke AbhUSaNa banAne vAloM ke do nAma - kAmbavika 1 zAGkhika 2 ( kaGkaNAdikRt pu0 / (7) camAra ke do nAma carmakAra 1 padUkRt 2 pu0 / (8) nAI ke do nAma - divAkIrti 1 nApita 2 pu0 / ( 9 ) bakarI se AjIvikA vAle ke do nAma-ajAjIva 1 jAvAla 250 / (10) pujArI ke do nAma - devala 1 devajIvaka 2 pu0 / (11) tAlo bajAne vAle ke do nAma - pANigha 1 tAlakRt 2 pu . / (12) mRdaGga bajAne vAloM ke do nAma - mAdaGgika 1 mRdaGgI 2 pu0 / . (13) bhAravAho ke tIna nAma-bhArika1 bhAravAha2 vAhaka 35. /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 244 antyavarNavargaH 11 kuhekaM vindra jAlaM ca mAyAkarmA'tha zAmbarI // 13 // mAyA mAyo tu mAyAvI myikshcndrjaalikH|| cAraNa: kathakastadvat syAtkuzIlava ityayam // 14 // naMTa zailAli zailUSa bharatAstu kRzAzvini / veNudhyA vaiNuko vaiNavikaH syu rveNuvAdake // 15 // kArmaNajJavazIkArau tulyau bhANi prahAsinau / bhRtako bhRvibhuk karmakara vaitanikAH samA // 16 // "bharjako bhrASTiko bhrASTrI stovAgurika jAlikau / (1) mantra yantra tantra vA oSadhi prayogoM se asaMbhava ko saMbhava karane ke tIna nAma-kuhakA 1 indrajAla 2 mAyAkarma 3 napuM. / (2) mAyA ke do nAma-zAmbarI 1 mAyA 2 strI. / (3) mAyA karane vAle ke cAra nAma-mAyI 1 mAyAvI 2 mAyika 3 indrajAlika 4 npuN0| (4) cAraNa ke tIna nAma-cAraNa 1 krathaka 2 kuzIlava 3 pu0| (5) naTa ke pAMca nAma-naTa 1 zailAli 2 zailaSa 3 bharata kRzAzvI 5 pu0 / (6) bAMsurI bajAne vAle ke cAra nAma-veNudhmA 1 vaiNuka 2 vaiNavika 3 veNuvAdaka pu0| (7) oSadhI jar3IbUTI se vaza karane vAle ke do nAma-kAmaNajJa 1 vazIkAra 2 pu0 / (8) hAsya rasa ke abhinetA ke do nAma-bhANI (bhANin) 1 prahAsI (prahAsin) 2 pu. / (9) vetana se kAma karane vAle ke cAra nAma-bhRtaka 1 bhRtibhuk 2 karmakara 3 vaitanika 4 pu0 / (10) bharabhujA ke tIna nAmabhArjaka 1 bhrASTrika 2 bhrASTro (bhrASTrin 3 pu0 / (11) jAla mAdi se pakSiyoM ko pakar3ane vAle ke do nAma-vAgurika 1 jAlika 2 pu0 /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitoyakANDam 245 antyavarNavarga:11 puMsi vaivadhiko' vArtAvAhI vArtAvaho'pi ca // 17 // caukriko dhUsarastailI tailikazca tilntudH| pakSihantari jIvAntakaH zAkunika iSyate // 18 // mAMsikaH kauTiko vaitaMsiko yo mAMsavikramI / prAkRto'pasado jAlmo nIco hInazca pAmaraH // 19 // pRthagjano vivarNazca kSullako'pi tthetrH| anAtha bhikSuko raGke'thAntevAsI ca vuklasau / 20 // niSAdaplava caNDAla cANDAlazvapacopi ca / mAtaGgo vAMziko vaMzajIvI hADimahattarau // 21 // kirAtAH zabalA bhillA pulindA varuTAH smaaH| (1) saMdezA le jAne vAle ke tIna nAma-vaivadhika 1 vArtAvAhI 2 vArtAvAha 3 (saMdezahara) pu. / (2) telI ke pAMca nAma-cakrika 1 dhUsara 2 tailI (tailin) 3 tailika 4 tilantuda 5 pu0 / (3) pakSI mArane vAloM ke tIna nAma-pakSihantA 1 nIvAntaka 2 zAkunika 3pu. / (4) mAMsa becakara jIvikAcalAne vAle ke cAra nAma-mAMsika 1 kauTika 2 vaitaMsika 3 mAMsavikrayI 4 pu0| (5) nIca ke daza nAma-prAkRta 1 apasada 2 jAlma 3 noca 4 hona 5 pAmara 6 pRthagjana 7 vivarNa 8 kSullaka 9 itara 10 pu. / (6) raGka ke tIna nAma-anAtha, bhikSuka 2 ra 3 pu0 / (7) caNDAla ke bAraha nAma-antevAso 1 vukkasa 2 niSAda 3 plava 4 caNDAla 5 cANDAla 6 zvapaca 7 mAtaGga 8 vAMsika (Doma ke) 9 vaMzajIvI 10 haadd| (mehattara ke) 11 mahattara 12 pu0| (8) bhilla ke pAMca nAma-kirAta 1 zabara 2 bhilla 3 pulinda 4 varuTa 5 pu0 /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitoyakANDam 246 antyavarNavarga:16 mRgayu lubdhako vyAdho'tha bhRtyo dAsa kiMkarau // 22 // niyojya praiSya dAseya dAsera paricArakAH / bhujiSyo gopya ceTau ca sUtthAnassUSNapezalau // 23 // caturazca paTurdakSo mandastu yadbhaviSyakaH / tunda parimRjA''lasyA valasA'nuSNa zItakAH // 24 // kSurabhaiNDa kSuhAdhAyaH kSuradhAnI kSurAlikA / viSTi rAja ThAntIta bhRtye tatkarma viSTitA // 25 // tantraM tu carmatantuH syAd bhikSApAtraM tu kheparaH / tailayantra tu cakraM syAt striyAM gAlI tu gAlikA // 26 // (1) vyAdha ke tIna nAma-mRgayu 1 lubdha 2 vyAdha pu. (2) bhRtya ke gyAraha nAma-bhRtya 1 dAsa 2 kiMkara 3 niyojyapraiSya 5 dAseya 6 dAsera 7 paricAraka 8 bhujiSya 9 gopya 10 ceTa 11 pu0 (3) caturajano ke cha nAma-sUtthAna 1 uSNa 2 pezala 3 catura 4 paTu 5 dakSa 6 pu0| (4) AlasI jana ke sAta nAma-manda 1 yadbhiviSyaka 2 tundaparimRja 3 Alasya 4 vyAlasa 5 anuSNa 6 zItaka 7 pu0 / (5) nAI ke peTo ke cAra nAma-kSurabhANDa napuM0. kSurAdhAra 2 pu0 kSuradhAnI 1 kSurAlikA 4 strI0 / (6) balapUrvaka banAye gaye bhRtya ke do nAma-viSTi 1 AjU 2 strI0 / (7) isake kAma ke eka nAma-viSTitA 1 strI0 / (8) tAMta ke do nAma-tantra 1 napuM0, carmatantu 2 pu0 / (9) bhikSA pAtra ke eka nAma-kharpara 1 pu0 / (10) telayantra ke eka nAma-cakra 1 npuN.| (11) gAlo ke do nAmagAlI 1 gAlikA 2 strI0 /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 / dvitIyakANDam antyavarNavarga: 11 kukkaro bhaSakaH sArameyaH zvA mRgadaMzakaH / kukuraH zunako'leka stUnmatto yaH prayogataH // 27 // zunI syAtsaramA vizva kadruH zvA mRgayA paTuH / AkheTo mRgayA''cchodanaM mRgavyaM napuMsakam // 28 // viTcaro grAmya ghoNA syAd vai karo yo yuvA pazuH / parairanicchatAM vastu haraNa luNThanaM balAt // 29 // veSTa kA''vezikau vIrA''vezaH saMraMbha IritaH / "stenai kAgAriko caura dasyu moSaka taskarAH // 30 // pATaccara parAskandi pratirodhi mlimlucaaH| "peTA striyAM ca maJjUSa piTakaH peTakaH pumAn // 31 (1) kukkura ke sAta nAma-kukkura 1 bhaSaka 2 sArameya 3 zvA (zvan) 4 mRgadaMzaka 5 kukura 6 zunaka 7 pu0 / (2) pAgala kutte ke eka nAma-alarka 1 pu0 / (3) kuttI ke do nAma-zunI1 saramA 2 strI0 (4) zikArI kutte kA eka nAma-vizvakadru 1 pu. (5) zikAra ke cAra nAma-AkheTa 1pu0, mRgayA 2strI0, Acchodana 3 mRgavya 1 napuM0 / (6) grAma sUkara ke do nAma-viTcara 4 grAmyaghoNI 2 pu0 / (7) juvAna pazu ke eka nAma-varkara 1 pu0 / (8) lUTane ke eka nAma-luNThana 1 napu0 / (9) vIra ke Aveza ke cAra nAma-veSTaka 1 Avezika 2 vojJaveza 3 saMrambha 4 npuN.| (10) cora ke daza nAma-stena 1 ekAgArika 2 caura 3 dasyu 4 moSaka 5 taskara 6 pATaccara 7 parAskando 8 pratirodhI 9 malimluca 10 pu. / (11) peTI ke cAra nAma-peTA 1 maJjUSA 2 strI., piTaka 3 peTaka 4 pu0 /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam ra48 antyavarNavarga:11 nanA zulvaM varATaH strI-rajju striSu vaTI guNaH / cauyaM tu corikA steyaM sthAllo caurikA dhanam // 32 // *sUtraM tantau vAyadeNDo vemA vyutistu vANiSu / arahaTTo ghaTI yantre kUpAtsalilavAhane // 33 // puMsi peSaNa yantra syAd gharaTTo'JjI tathA striyAm / kUTayantraM tadunmAtho mRgapAzastu vaagur| // 34 // bandhane lobha hetustu pItaMso mRgapakSiNAm / pAJcAlI putrike tulye bhArayaSTi vihaMgikA // 35 // hindI-(1) rassI (DorI) ke pAMca nAma-zulva 1 strI0, napuM0, varATa 2 pu0, rajju 3 strI0, vaTI 4 tri0, guNa 5 pu0 / (2) corI ke tIna nAma-caurya 1 steya ka napuM0, corikA3 stro.| (3) coro se Aye dhana ke eka nAma-lotra 1 npuN| (4) sUta ke do nAma-sUta 1 napuM0, tantu 2 pu0 / (5) vemA (julahe kI kaMghI) ke do nAma-vAyadaNDa 1 vega (veman) 2 puH / (6) rUI dhunane ke DaMDe ke do nAma-vyUti 1 vANi 2 jI0 / () arahaTTa ke eka nAma-marahaTTa 1 pu0 / (8) cakkI (jisase AMTA pIsate hai) ke do nAma-ghaTTa-1 pu0, ajjo 2 strI0 / (9) kaMpA (kaMpAsa vAMsa kA choTA dhanuSa jisameM lAsA lagAkara cir3iyoM ko pakar3ate hai) ke do nAma-kUTayantra 1 napuM0, unmAtha2 pu0 / (10) phaMdA (rassI kA gherA) ke do nAma-mRgapAza 1 pu0 vAgurA 2strii| (11) mRgapakSiyoM ko pakar3ate samaya meM lalacAne ke vastu ko 'votaMsa' kahate haiM pu0 / (12) putalI strI kI AkRti kA vastrAdi nirmita putalA ke do nAma-paMcAlI 1 putrikA 2 strI0 / (13) bhAra kI lakar3I ke do nAma-bhArayaSTi 1 bihaMgikA 2 strI0 /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dvitIyakANDam 249 antyavarNavargaH 11 'zikyaM kAco varatrAtu vIM nannI striyaamimaaH| upAnatpAdukA pAdUH kazAtvazvAdi tADanI // 36 // pASANa bhedanasTaMko bhanI carmaprasevikA / kASThAdi bhedanI tvArA zalAkA tUlikaiSikAH / 37 / / keSaH syAnikaSaH zANaH kartarItu kRpANikA / "mRSI tvAvartanI mRSA vazcanaH patradAraNaH // 38 // hastakuTTaH zilAkuTTo'yodhanaH kUTamastriyAm / (1) sIkA(rassI kA phandA, jisa para dahI Adi TAMgA huA rahatA hai) ke do nAma-zikya 1 napu0, kAca 2 pu0 / (2) camar3A se bane rassI ke tIna tAma-vastrA 1 vadhrI2 nadhrI3strI0 / (3) jUte ke tIna nAma-upAnat 1 pAdukA2 pAdU 3 strI0 / (4) cAbUka kA eka nAma-kazA 1 strI0 / (5) chenI (jisase lohe kATe jAya) kA eka nAma--Tanka 1 pu0 / (6) bhAthI ke do nAma-bhasrA 1 carmaprasevikA 2 strI0 / (7) lakar3I cIrane kA aujAra kA eka nAma--ArA 1 stro0| (8) citra banAne kI lekhano ke tIna nAma--zalAkA 1 tulikA 2 eSikA 3 sro0 / (9) svarNaparIkSaNa kI kasauTI ke tIna nAma-kaSa 1 nikaSa2 zANa3 pu0| (10) kaico ke do nAma-kartarI 1 kRpANikA 2 strI0 / (11) suvarNa galAne ke miTTIpAtra ke tIna nAma-mUSI 1 AvartanI 2 mUSA 3 strI0 / (12) suvarNa pAtra chedana kI kaiMcI ke do nAma-vrazcana 1 patradAraNa 2 pu0 / (13) hathor3A hathaur3I ke do nAma-hastakuTTa 1 zilAkuTTa 2 pu0 / (14) eraNa (nehAI) ke do nAma-ayodhana 1 pu0, kUTa 2 pu0, napuM0 / /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam antyavarNavargaH 11 saMdezikA' tu saMdezo 'yo mUrti revatu // 39 // zilpaM kalAdikaM karma nArAcayeSaNike same / striyAM prati kRtivAca pratimA pratiyAtanA ||40|| praticchAyA praticchandaH pumAnpratinidhi stathA / kAyamAnaM rUpe biMbe pratyantAH pratimArthakAH // 41 // upamAnopameyau tu yasya yasminkramAtsthitau / upamopamitI tulye vAcyaliGgA vyavasthitAH // 42 // 'sAdhAraNaH sarUpo'pi savarNaH sannibhaH samaH / sadharmA tulya sadRkSa samAna sadRzAH sadRk // 43 // (1) sAMDasI ke do nAma - saMdaMzikA 1 strI0, saMdeza 2 pu0 / (2) lohe kI strImUrti kA eka nAma - sUrmI 1 strI0 / (3) kalAtmaka kAma ke eka nAma zilpa 1 napuM0 / ( 4 ) sonA taulane kI tula ke do nAma - nArAcI 1 eSaNikA 2 strI0 / (5) pratimA ke gyAraha nAma pratikRti 1 arcA 2 pratimA 3 pratiyAtanA 4 praticchAyA 5 strI praticchanda 6 pratinidhi 7. pratikAya 8 pu0, pratimAna 9 pratirUpa 10 pratibimba 11 napuM0 / (6) jisakI upamA lI jAtI ho usakA eka nAma-upamAna 1 tri0 / (7) jisameM upamA dI jAya usakA eka nAma-upameya 1 tri0 / (8) upamA ke do nAma - upamA 1 upamiti 2 strI0 / (9) tulanA bodhaka zabda ke gyAraha nAma - sAdhAraNa 1 sarUpa 2 savarNa 3 sannibha 4 sama 5 sadharmA 5 sadharmA ( sadharman ) 6 tulya 7 sadRkSa 8 samAna 9 sadRza 10 sadRkU (sadRzU) 11. e. saba vAcyaliGga / * 250
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 251 antyavarNavarga:11 madirA' tu surA madhaM kazyaM hAlA prisrutaaH| sIdhvAsavau tu maireya zuNDA pAnaM tu madyabhUH // 44 // sarako madhapAno syA ccakaH pAnabhAjanam / pArzako devano'kSa: syAtkaitavaM dyUtamastriyAm // 45 // samikaH kitavo dhRto'kSadhRtoM itakArakaH / zArI syAguTikA goTI pratijJA tu paNaH pumAn // 46 // zAridhiH zAriphalakaM syAdaSTApadamityapi / (1) madirA (dAru) ke cha nAma-madirA 1 surA 2 strI0, madya 3 kazya 4 napuM0, hAlA 5 parisutA 6 strI0 / (2) Ikha (selaDo) zAka (bhAjI) Adi se banAye gaye madya ke tIna nAmasIdhu 1 Asava 2 pu0, maireya 3 napuM0 / (3) madya ghara ke tIna nAma-zuNDA 1 no0, pAna 2 napuM0, madyabhUH 3 strI0 / (4) madyapAna kA eka nAma-saraka 1 pu0 / (5) madyapAna ke pyAlA ke do nAma-caSaka 1 pu0, pAnabhAjana 2 napuM. (6) jUA khelane ke pAsA ke pAMca nAma-pAzaka 1 devana 2 akSa 3 pu0, kaitava 4 dhUta 5 pu., napuM0 / (7) dyUtakAra ke pAMca nAma-samika 1 kitava 2 dhUrta 3 akSadhUrta 4 ghatakAraka 5 pu0 / (8) pAzA khelane ko goTI ke tIna nAma-zArI 1 guTikA 2 goTI 3 strI0 / (9) zarta lagAne ke tIna nAma-pratijJA 1 strI0, paNa (glaha) 2 pu0 / (10) juA khelane ke paTa ke tIna nAma-zAridhi 1 pu., zAriphalaka 2 aSTApada 3 napuM0 /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyakANDam 252 antyavarNa varga:11 zukakukkuTameSAdi prANi krIDA smaahvyH||47|| seMga'tra ye yathA proktA yaugikAH shilpkaadyH| liGgAntare'pi tAddhA bhaviSyanti bhavanti te // 48 // // * // ityantyavarNavargaH samAptaH // // / / iti dvitIyaH kANDaH samAptaH // (1) kukkuTa Adi prANI kI krIDA ke eka nAma-samAhvaya 1 pu0 / (2) isa varga meM jo yogika zilpaka Adi zabda kahe gae haiM ve saba yoga maryAdA se liGgAntara meM bhI hote hai hoNge| // // iti antyavarNa varga samApta // // // iti dvitIya kANDa samApta / / - -
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 253 prakIrNavargaH1. // zrIH // // atha tRtIyakANDam // // atha prakIrNavargaH prArabhyate // prekIrNavarge liGgohaH prakRti prtyyaadibhiH| saMcayo'pacayo tulyau saikSayA'pacayo kSaye // 1 // niSThIvane tu thutkAra udejaH pazucAlanam / virAmo-pazamau tulyau-cAntistu vamanaM vamiH // 2 // charyudgArA''vidhastu syAd vedhanI bhRGgasacikA / stambedhnastu kSurape syAtpratyAkhyAnaM nirAkRtau // 3 // hindA-(1)liGgabodhaka vizeSa pratyaya ke abhAva meM prakRti se, kahIM para pratyaya se, kahIM para rUpabheda se sAhacarya se liGga nirNaya saMkSipta varga meM hogA / (2) samudAya artha meM-'saMcaya aura apacaya pu0 / (3) kSaya ke do nAma-saMkSaya 1 apacaya 2pu0 / (4) mukha se kapha pheMkanA-thUkanA artha meM do nAma-niSThIvana (niSThevana) 1 napuM., thUkAra 2 pu0 / (5) preraNA artha meM (udaja) hotA hai pu0 (yahAM aja dhAtu ko vI Adeza nahIM hotA hai)| (6) virAma (samApti) artha meM-virAma 1 aura upazama 2 pu0| (7) ulTI ke pAMca nAma-vAnti 1 vami 2 stro0, vamana 3 npuN0| chardi 4 udgArA 5 stro0 / (8) sUI ke tIna nAma-Avidha 1 pu, vaidhanI 2 bhRGgasucikA 3 lI / (9) hasiyA khurapA ke do nAma-stambadhna 1 kSurapra 2 pu. (mukuTane kSurapra ke sthAna para 'khurapra' likha ke bANa bheda artha batAyA hai)| (10) nirAkaraNa ke do nAma-pratyAkhyAna (nirasana) 1 napuM0, nirAkRti (pratyAdeza pu0) 2 strii| |
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 254 prakIrNavargaH 1 viparyaya viparyAso vyatyAsa vyatyayAvapi / pratizAsanamAhUya dUtAdi preSaNe svataH || 4 || parirambha pariSvaGgA''zleSA AliGganArthakAH / darzanaMvIkSaNaM vIkSA nirvarNana mudIkSaNam ||5|| samau prArambhaH Arambha stvarAyAM vegasaMbhramau / pratibandho'ntarAyaH syAtsamIpe vilepanam ||6|| pratijJAyAM ca vacane sthita Asrave iSyate / sAmIpye sannidhiH puMsi dhAnyAdivapanaH pave // 7 // (1) vyatikrama ( ulaTaphera ) ke cAra nAma - viparyaya 1 vipayasa 2 vyatyAsa 3 vyatyaya 4 pu0 / ( 2 ) seva kAdi se bulavAkara jo zAsana ho usakA eka nAma-pratizAsana 1 napuM0 / (3) AliGgana ke cAra nAma - parirambha 1 pariSvaGga 2 AzleSa 3 (saMzleSa) pu0, AliGgana (agUna ) 4 napuM0 / ( 4 ) IkSaNa (dekhane ke) pA~ca nAma-darzana 1 IkSaNa 2 nirvarNana 3 udIkSaNa 4 napuM0, vIkSA 5 strI0 / (5) prArambha ke do nAma - prArambha 1 Arambhara pu0 / ( 6 ) tvarA ( jaldovAjo) artha meM tIna nAmatvarA strI0, vega 2 saMbhrama 3 pu0 / (7) vighnabAdhA ( rukAvaTa ) ke do nAma - pratibandha 1 antarAya 2 napuM. (8) aGgarAga ke athavA sudhAlepa Adi ke do nAma - samAlepa 1 pu0, vilepana 2 napuM0 / ( 9 ) pratijJA aura vacanasthiti artha meM - 'Azrava' pu0 / (10) samopa artha meM - sannidhi 1 pu0 / (8) dhAnya Adi ko zodhana karanA - pava 1 pu 90 0 /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 255 abhiprAyA''zayacchandAH prastAve'vasaraH smRtaH / vihe vyAsa vistArau vistaraH zabdavigrahaH // 8 // prasero vastu vistAre saMvAhastvaGgamardane / dhIzakti niSkramaH sUtraveSTane trasaraH smRtaH // 9 // praNayaprazraya premNi prajanopasarau samau / samau samAsasaMkSepau syA syAdAsanA sthitau // 10 // praNavaH 1 (1) abhiprAya ke tIna nAma - abhiprAya 1 Azaya 2 chanda 3 ( mata 1 AkUta 2 bhAva 3) pu0 napuM0 / ( 2 ) prastAva ke do nAma - prastAva 1 avasara 2 (prasaGga) pu0 / (3) vistAra ( phailAva ) ke tIna nAma - vigraha 1 vyAsa 2 vistAra 3 pu0 / (4) zabda vigraha ke eka nAma - vistara 1 pu0 / (5) vastu ke vistAra kA eka nAma - prasara 1 pu0 / (6) sukhakAraka mardana ke do nAma -saMvAha ( aGgamarda) 1 pu0, aGgamardana 2 napuM0 / (7) buddhi ke zakti ke do nAma - dhIrazakti 1 stro0 (dhI zakti ke ATha bheda-zuzrUSA 1 zravaNaM 2 caiva grahaNaM 3 dhAraNaM 4 tathA / UhApoho 6 ca vijJAnaM 7 tattvajJAnaM 8 ca dhIguNAH ||) niSkrama 2 pu0 / (8) sUta (dhAgA) ko golI bane hue ke do nAmasUtraveSTana 1 napuM0, trasara 2 pu0 / (9) prema karane ke do nAmapraNaya 1 prazraya 2 pu0 / (10) prathama garbha grahaNa karane ke do nAma - prajana 1 upasara 2 pu0 / (11) saMkSepa ke do nAmasamAsa 1 saMkSepa 2 pu0 / (12) maryAdA ke dona nAma- AsyA 1 AsanA 2 sthiti 3 strI0 /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 256 prakIrNavargaH 1. Ardrat dhanadhAnyAdeH prayAme'thakSatau vyayaH / saMkramo durgasaMcAro'vekSA strIvastvavekSaNe // 11 // virahe vipralambhaH syAd viprayogo'pi rAgiNaH / vidhuraM syAtpravizleSe parisape parikriyA // 12 // prakramaH prathamArambha unnatau tu samunnayaH / melAyeM melako mela: saMmelaH saGgasaMgamau // 13 // bhUridIne vilambhaH syAd vikhyotistvati vizrutiH / udghanaH parikASThaM ca yatrAssdhAyA''zutakSyate // 14 // 13 (1) dhana dhAnya Adi saMgraha ke do nAma - nIvAka 1 prayAma 2 2 puM0 / (2) dhana hAni ke do nAma - arthakSati 1 strI0, vyaya 2 pu0 / (3) durgabhUmi meM saMcaraNa kriyA ke do nAma - saMkrama (saMkrAma) 1 durgasaMcara ( durgasaMcAra) 2 pu0 napuM / ( 4 ) sAvadhAnI ke do nAma - avekSA 1 strI0, bastavavekSaNa 2 napuM0 ( pratijAgara pu0 ) / (5) viraha ke tIna nAma-viraha 1 vipralambha 2 viprayoga 3 pu0 // (6) sadA ke liye viyoga ke do nAma-vidhura 1 napuM0 pravizleSa 2 pu0 / (7) parijanAdi se veSTana ke do nAma parisarpa 1 pu0, parikriyA 2 strI0 / ( 8 ) prathama Arambha ke do nAmaprakrama 1 prathamArambha 2 pu0 / ( 9 ) unnati ke do nAmaunnati 1 strI0, samunnaya 2 pu0 / (10) sammilita hone ke cha nAma - melA 1 bI0, melaka 2 mela 3 sammela 4 saGga 5 saMgama 6 pu0 / (11) atidAna ke do nAma - bhUridAna 1 napuM0 vilambha 2 pu0 / (12) atiyazasvI ke do nAma - vikhyAti 19 vizruti 2 strI0 / (13) jisa kASTha para rakhakara kASTha cholA jAya usa AdhAra kASTha ke do nAma - uddhana1 pu0, parikASTha 2napuM0 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 257 . prakIrNavargaH1 parisaryA parIsAre upaghnastvantikAzraye / upabhoge tu nivezo madaharSoM pramodane // 15 // abhicArastu hiMsAdi kriyA sandhistu melanam / samuccaye samAhAro'paMhAro'pahRtau mataH // 16 // pAdacAre vihAraH syAt pravAho jalanirgame / anuhAre'nukAraH syAt syAnnirodhastu nigrahaH // 17 // viplavo Damaro Dimbo bandhene bandha ityapi / viprakorI nikAre syAd AdhAre viSayA''zrayau // 18 // (1) pratidizA meM gamana ke do nAma-parisaryA 1 stro. parIsAra 2 puM0 / (2) paDosI ke ghara ke do nAma-upasna 1 antikAzraya 2 puM / (3) upabhoga ke do nAma-upabhoga 1 nirveza 2 pu0| (4) pramoda AnandAtizaya ke tIna nAma-mada 1 harSa 2 pu0, pramodana 3 napuM0 / (5) hiMsAdi kriyA ke eka nAma-abhicAra 1 pu0| (6) milA dene ke do nAmasandhi 1 pu0, melana 2 napuM0 / (7) rAzIkaraNa ke do nAmasamuccaya 1 samAhAra 2 pu. / (8) dUra karane ke do nAmaapahAra (apacaya) 1 pu0, apahRti 2 stro0| (9) perI se calane ke do nAma-pAdacAra 1 vihAra 2 pu0| (10) jala nikAlane ke do nAma-pravAha 1 jalanigema 2 pu0 / (11) ana. karaNa ke do nAma-anuhAra 1 anukAra 2 pu0 / (12) rokane ke do nAma-nirodha 1 nigraha 2 pu0 / (13) laTapATa upadava ke tIna nAma-viplava 1 Damara 2 Dimba 3 pu0 / (14) bandhana ke do nAma -bandhana 1 napuM0, bandha 2 pu0 / (15) upakAra ke do nAma-viprakAra 1 nikAra 2.pa, (16) deza ke tIna nAma-AdhAra 1 viSaya 2 Azraya 3 pa /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRtIyakANDam 258 prakIrNavargaH1 vRtau varo haivo hUtau, nigAdaiH paribhASaNe / anuho'nukampAyA-mabhiyogastvabhigrahe // 19 // pariNAmaH phale zrIyaH zrayaNe jayane jayaH / iGgitetviGga AkAro vikAro vikriyArthakaH // 20 // "prasUtau prasavo dontau damaH zAntau zamastathA / utkarSA'tizayau tulyau klemo glAnau sna: stve||21|| (1)vAr3a (veSTana) ke do nAma-vRtti 1 strI , vr2pu0| (2) bulAne ke do nAma-hava 1 pu0, huti2 stro0 / (3) nindA ke sAtha upAlambha ke do nAma-nigAda (nagada) 1 pu. paribhASaNa 2 npu.| (4) anukampA ke do nAma-anugraha 1 pu, anukampA 2 bI0 / (5) Aropa (dAbA) ke do nAma-abhiyoga 1 abhigraha 2 pu0 / (6) pariNAma ke do nAma- pariNAma 1 pu0, phaLa 2napuM0 / (7) sevA ke do nAma-zrAya 1 pu0, zrayaNa 2 npuN0| (8) jaya ke do nAma-jayana 1 napuM0, jaya (vijaya) 2 pu0| (9) andara kI ceSTA ke tIna nAma-iGgita 1 iGga 2 AkAra 3 pu0| (10) prakRti kA anyathA bhAvahonA 'vikAra' hai pu0 / (11) prasava ke do nAma-prasUti 1 strI prasava 2 pu0 / (12) tapasyA ke klezoM ko sahana karane ke do nAma-dAnti 1 strI. dama 2 pu0 / (13) kAma krodha Adi ke abhAva ke do nAmazAnti 1 strI0, zama 2 pu0 / (14) atizaya ke do nAmautkarSa 1 atizaya 2 pu0 / (15) glAni ke do nAma-klama 1 pu0, glAni (glani) 2 strI0 / (16) stuti ke do nAma-snava 1 stava 2 pu0 /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam 259 prakIrNavargaH 1 parasparaM mitho'nyo'nya mitaretara mitypi| ghRtAdInAM dravIbhAve AdhAro drava ityubhau // 22 // nyAyo nItau bhramobhrAntau vyadho vedhe raNaH knne| nyAyyaM nyAyapathopete 'ploSo dAhe vairaH ptiH||23|| paramparopadeze syA-dAmnAyo 'grahaNe grhH| sphuraNA sphuraNaM sphUtayadRcchA svairite same // 24 // ... sphoti vRddhau kSiyohAse jAgairyA jAgare same / (1) eka dUsare se tulya artha meM cAra nAma-paraspara 1, napuM0, mithas 2 avyaya, anyonya 3 itaretara 4 napuM0 (2) pighale hue ghI Adi ke do nAma-AdhAra 1 drava 2 pu. (3) nyAya dezakAlocita ke do nAma-nyAya 1 pu0, nIti 2 strI0 / (4) bhramAtmaka jJAna ke do nAma-bhrAnti (mithyAmiti) 1 strI0, bhrama 2 pu0 / (5) vedhana ke do nAma-vyadha 1 vedha 2 pu0 / (6) zabdAyamAna artha meM do zabda-raNa 1 kaNa 2 pu0 / (7) akATaya nyAya ke eka nAma-nyAya 1 tri0 / (8) dAha artha meM ploSa pu0 / (9) pati artha meM 'vara' 1 pu0 / (10) guruparamparA se Agata upadeza ke eka nAma-AmnAya 1 (11) grahaNa karane ke do nAma-grahaNa 1 napuM0, graha 2 pu0 / (12) sphUrti ke tIna nAma-sphuraNA 1 sphUrti 2 strI0, skuraNa 3 napuM0 / (13) mana cAhe karane ke do nAma-yahacchA 1 svairitA 2 strI0 / (14) vRddhi artha meM 'sphAti' hai stro0 / (15) hAsa artha meM 'kSiyA' hai strI0 / (16) jAgate rahane ke do nAma-jAgaryA 1 jAgarA 2 strI0 ! |
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 260 prakIrNavargaH 1 prathA khyAtI pramA samyag jJAne pramiti rityapi // 25 // tarpaNa prINanaM tulye kampanaM tu vidhUnanam / vyAptau saMmRrchana chede varddhana gadane gadaH // 26 // zubhakarmA'vadAte staH kArmaNaM mUlakarmaNi / zakuMlyAdi samUhe syA dekaikaM vakSyamANakam // 27 // kramAcchASkulikaM pRSThyaM brAhmaNyaM zAktukaM tathA / ApUpikaca sAhasraM bhakSyaM kArISya dhainuke // 28 // kAkaM mAnuSyakaM bAkaM straiNa pauMsnaM ca yauvatam / (1) khyAti artha meM 'prathA' strI0 / (2) pramANa ke do nAma-pramA 1 pramiti 2 strI0 / (3) tRpta hone ke do nAma-tarpaNa 1 prINana 2 napuM0 / (4) DolanA (mAndolita) artha meM do nAma-kampana 1 vidhUnana 2 napuM0 / (5) saba tarapha vyApta ke do nAma-vyApti 1 samarchana 2 (abhivyApti) strI0 / (6) cheda artha meM bhI ekanAma-bardhana 1 napuM0 / (7) spaSTa bolane ke do nAma-gadana 1 napuM0 gada 2 pu0 / (8) zubhakarma ke do nAma-zubhakarma (zubhakarman) 1 avadAna 2 napuM0 / (9) mulakarma ke do nAma-kArmaNa 1 mUlakarma (n) 2 npuN0| (10) zaSkulI Adi. samUha kA eka nAma-zaSkulI 1 samUhameM zASkulikam 1, pRSTha samUha kA-pRSThaya, brAhmaNa samUha kA-brAhmaNya, zaktu samUhakA-zAktukam , apUpa samUha kA-ApUpikam, sahastra samUha kA-sAhasram, bhikSA samUha kA-bhaizam, karISa samUha kA kArIjya.dhenu samUha kA-dhenukam, kAka samUha kA-kAkama, manuSya samUha kA-mAnuSyakam, bakasamUha kA-bAkam. stro samUha kA- straiNam, puMsa samUha kA-paisnim, yuvatI samUha kA-yovatam ye saba napuM0. |
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 261 prakIrNavargaH 1 pAzyA sahAyatA khalyA halyaivaM janatAdikam // 29 // evamanyepi saMkIrNAH zabdA bodhyA yathAmati / // iti prakIrNavargaH samAptaH // pazu samUha kA - pAzya, sahAya samUha kA - sahAyatA, skhala samUha kA - svalyA ( skhalinI) hala samUha kA halyA, janasamUha kA janatA ye saba stro0 / aise aura 2 bhI saMkorNa zabda svasva mati anusAra jAnane yogya haiM / // iti prakIrNavarga samApta //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 262 vizeSaNavargaH 2 // atha vizeSaNavargaH prArabhyate // vizeSye' yAdRze yAdRk syAliGgavacanAdikam / guNadravyakriyArUpe tattAdRk tad vizeSaNe // 1 // dAnazauNDau vadAnyazca dAnazUro bahupradaH / nipuNo vijJa niSNAta pravINA'bhijJa zikSitAH ||2|| vaijJAnikaH kRtI kizca kuzalo'tha paeNrIkSakaH / haituko hRdaiyAlustu yaH syAtsuhRdayaH pumAn // 3 // unmainA utka utkaNThA vAJjanau'ntarmanAstu yaH / durmanA vimanA hRSTacetA harSita mAnase ||4|| pramanAcA'pi duvaici durvaktA'pica kadvadaH / hindI - ( 1 ) noTa- kevala ajahaliGgo ko choDakara guNa - dravya kriyAvAcaka vizeSaNoM meM vizeSya ke samAna liGga saMkhyA vibhakiyAM hotI haiM / (2) dAnazUra ke cAra nAma - dAnazauNDa 1 vadAnya 2 dAnazUra 3 bahuprada 4 tri0 / (3) catura ke nau nAma - nipuNa 1 vijJa 2 niSNAta 3 pravoNa 4 abhijJa 5 zikSita 6 vaijJAnika 8 kRtI 8 kuzala 9 / ( 4 ) parIkSA karane vAloM ke do nAmaparIkSaka 1 haiMtuka 2 (kAraNika) / (5) dayAlu ke do nAma - hRda - yAlu 1 suhRdaya (sahRdaya) 2 / (6) utkaNThita ke tIna nAmaunmanAH 1 utka2 utkaNThAvAn ( utsuka) 3 / (7) duHkhI ke tIna nAma - antarmanA 1 durmanAH 2 vimanA 3 / (8) harSayukta manavAle ke cAra nAma - hRSTacetAH 1 harSita 2 mAnasa 3 pramanA 4 (9) durvaktA ke tIna nAma - durvA 1 durvaktA 2 (durvaktR ) kada 3 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 263 vizeSaNaH2 puNyavAn sukRtI dhanyo'tha mahecchamahAzayau // 5 // mahodyogI mahotsAhe pratIkSyA''rAdhya pUjyakAH / syAjjaivATake AyuSmAn zAstrajJaH zAstravitsamau // 6 // dakSiNyo dakSiNA] syAdvaraMdo varadAyakaH / sukalo dAtRbhoktA syAtsevakopAsakau samau // 7 // sandihAnaH sAMzayike sarailodAradakSiNAH / vikhyAta vittavijJAta pratItaprathitAH smaaH||8|| syAdguNyo guNasampano niyoM dRDhakAryakRt / (1) bhAgyazAlI ke tIna nAma-puNyavAn 1 sukRti (sin) 2 dhanya 3 / (2) mahApuruSa ke do nAma-maheccha 1 mahAzaya 2 / (3) duHsAdhya meM bhI udyogI ke do nAma-mahoyogI 1 mahotsAha 2 / (4) jya ke tIna nAma-pratIkSya 1 ArAdhya 2 pUjya 3 / (5) AyuSmAn ke do nAma-javAtRka 1 AyuSmAn 2 / (6) zAstravettA ke do nAma-zAstrajJa 1 zAstravit 2 / (7) dakSiNA dene yogya ke do nAma-dakSiNya 1 dakSiNAI (dakSiNeya) 2 / (8) varadAtA ke do nAma-varada 1 varadAyaka (samarthaka) 2 / (9) dAtAbhoktA ke do nAma-sukala 1 dAtRbhoktA 2 / (10) sevaka ke do nAma-sevaka 1 upAsaka 2 / (11) sandehazIla ke do nAma -sandiha 1 sAMzayika 2 / (12) udAra ke tIna nAma-sarala 1 udAra 2 dakSiNa 3 / (13) prasiddha ke pAMca nAma-vikhyAta 1 vitta 2 vijJAta 3 pratIta 4 prathita 5 / (14) guNasampanna ke do nAma-guNya 1 guNasampanna 2 / (15) dRDhakAryakartA ke do nAma--nirvArya 1 dRDhakarmakRta 2
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 264 vizeSaNavargaH 2 prasitA''sata tallonotsukA''viSTAstu tatpare // 9 // kuTumbaivyApRto'bhyAgAriko'tha niravagrahaH / svairI svatantraH svacchanda ibhyA''nyadhaninaH smaaH||10|| prabhuH parivRr3ho netA nAyakaH patirIzvaraH / adhipasvAmInau cA'tha saMmRddho'tyadhikaddhikaH // 11 // zrIlaMH zrImAMzca lakSmIvAllakSmaNazcA'tha vtslH| snigdho mUkastvavAk kArmaH karmazAlinirkamaThe // 12 // karmazuraH kRpAlustu dayAluH sUratastathA / bhavetkAruNiko yastu paratantraH sa nAthavAn // 13 // (1) kArya meM tatpara vyakti ke chaha nAma-prasita 1 Asaktara tallIna 3 utsuka 4 AviSTa 5 tatpara 6 / (2) kuTamba meM Asakta ke do nAma-kuTambavyApRta 1 abhyAgArika 2 / (12) svacchanda ke cAra nAma-niravagraha 1 svairI 2 svatantra 3 (apAvRta) svacchanda 4 / (4) dhanavAna ke tIna nAma-ibhya 1 ADhaya 2 dhanI 3 / (5) madhipati ke ATha nAma-prabhu 1 parivRDha 2 netA 3 nAyaka 4 pati 5 izvara 6 adhipa 7 svAmI 8 / (6) atyanta dhanavAna ke do nAma-samRddha 1 atyadhikarddhika 2 / (7) zobhA athavA sampatti yukta ke cAra nAma-zrola 1 zrImAn 2 lakSmIvAn 3 lakSmaNa 4 / (17) putrAdi sneha pAtra meM abhilASa rakhane ke do nAma-vatsala 1 snigdha 2 / (9) mUka ke do nAma-mUka 1 avAka 2 / (10) karmazIlake eka nAma-kArma 1 / (11) karmazUra ke do nAma-karmaTha 1 karmazUra 2 / (12) dayAlu ke cAra nAma-kRpAlu 1 dayAlu 2 surata 3 kAruNika 4 / (13) parAdhIna ke cAra nAma-paratantra 1 nAthavAn 2 parAdhIna 3 paravAn 4 /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 265 parAdhInazca paravAn kriyAvAMstu kriyAparaH * AyattA'dhInanighnAH syurasvacchandazca gRhacakaH // 14 // kSI zauNDotkaTAH matte "gRdhnau lubdho'bhilASukaH / tRSNakya gardhano lipsu lerlubho lolupaH samau // 15 // 'unmadiSNU-madau tulyau jighatsu razanAyitaH / bubhukSito'pi kSudhita AghUno'darikAvatha || 16 | 'parAnnaH parapiNDAda bhakSeke'mara ghasmarau / paraloko'sti nA'stIti matimantau kramAdamU ||17|| Astiko nAstiko diSTaM manvAno daiSTiko mataH / durvinIto'vinItau dvau sarvAnnIno'khilAnabhuk // 18 // - (1) kiyA karane vAle ke do nAma - kriyAvAn 1 kriyApara 2 / (2) adhAna sAmAnya ke pAMca nAma- Ayatta vizeSaNavargaH 2 1 aghona 2 nighna 3 asvacchanda 4 gRhyaka 5 / (3) unmatta ke cAra nAma - kSIba 1 zauNDa 2 utkaTa 3 matta 4 / (4) lobhI ke cha nAma- gRdhnu 1 lubdha 2 abhilASuka 3 tRSNakU 4 gardhana 5 lipsu 6 / (5) atyanta lobhA ke do nAma - lollubha 1 lolupa 2 / (6) unmAdazIla ke do nAma - unmadiSNu 1 unmada 2 / ( 7 ) bhukhe ke cha nAma-jighatsu 1 azanAyita 2 bubhukSita 3 kSudhita 4 AMdhUna 5 audArika 6 / (8) parAnnajIvI ke do nAma - parAnna 1 parapiNDAda 2 / ( 9 ) bhakSaNa karane vAle ke tIna nAma- bhakSaka 1 amara 2 ghasmara 3 / (10) paraloka mAnane vAloM ko 'Astika' nahIM mAnane vAloM ko 'nAstika' bhAgya mAnane vAloM ko 'daiSTika' kahate haiM / (11) durvinIta ke do nAma - durvinIta 1 avinIta 3 / (12) jisa kisI ke anna svAne vAle ke do nAma sarvAnnIna 1 akhilAnnabhuk 2 | -
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 266 vizeSaNavargaH 2 karmaNyaM ca bharaNyaM ca vetanaM karmakunnaraH / bhuGkte karmakaro'taH syAt karmakArastu tatkriyaH // 19 // pipatyatmambhariH kukSi-mbhariH svamudarambhariH / mRtasnAtastvapasnAta AmiSAzini zauSkailaH // 20 // "kAmukaH kamanaH kamraH kAmanaH kamitA'bhikaH / kAmayitryanukA'bhIkA goSTazvo gRhanindakaH // 21 // 'bAdhAzunyo nirAbAdho niSkAmastu nirAmiSaH / " nirIho nirapekSaH syAnnirvikAre niraJjanaH ||22|| karmainisGkarmINo "jAlmo yastvasamIkSyakRt / vAle ke eka (1) jo kAma karake vetana lete haiM unake cAra nAmakarmaNyabhuk 1 bharaNyabhuk 2 vetanabhuk 3 ye tInoM kA nAmakarmakara 4 / ( 4 ) vinA vetana se kAma karane nAma - karmakAra 1 / (5) apane hI peTa ko bharane vAle ke tIna nAma - Atmabhari 9 kukSimbhAre 2 udarambhari 3 / (6) mRtaka ke udezya se snAna ke do nAma - mRtasnAta 1 apasnAta 2 / (7) AmiSa (mAMsa) bhoktA ke eka nAMma zauSkala 1 / (8) kAmuka ( abhilASA vAle) ke nau nAma- kAmuka 1 kamana 2 kamra 3 kAmana 4 kamitA 5 abhika 6 kAmayitA 7 anuka 8 abhIka 9 / (9) mindaka ke do nAma -goSThavA 1 gRhanindaka 2 / (10) nirogI ke do nAma - bAdhAzUnya 1 nirAbAdha 2 / (11) zAkAhArI ke do nAma - niSkAma 1 nirAmiSa 2 / ( 12 ) icchA rahita ke do nAma - niraha 1 nirapekSa 2 / (13) vikAra hona ke do nAma - nirvikAra 1 niraJjana 2 / (14) kArya karane meM samartha ke do nAmakarmakSama 1 alaGkamaNa 2 / (13) vinA vicAra se kAma karane vAle ke do na ma- jAlma 1 asamIkSyakRt 2 |
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 267 vizeSaNavargaH 2 'dvayo bahukarA kiJca khalapUH khalazodhakaH // 23 // ciraikriyo dIrghasUtro mandaH kuNThaH kriyAlasaH / atyanta kopanazcaNDaH krodhanaH kopya marSaNaH // 24 // strI dohadinyAM zraddhAluH zraddhAyuktastu vAcyavat / ISyAlu rIyaka standrA yukta standrAlaghUNitau // 25 // samau zayola nidrAlU jAgarU~kastu jAgarI / yadunnatA''nataM tattu bandhuraM "dIrghamAyate // 26 // (1) skhalihAna nIpane potane ke tIna nAma-skhalapa 1 khalazodhaka 2 bahukara 3 (strIliGga meM bahukarA bahukarI to bahukara kI strI martha meM hogaa)|(2) ati vilamba se kAma karane vAle ke do nAma: cirakriya 1 dIrghasUtra 2 / (3) kAma meM alasAne vAle ke tIna nAmamanda 1 kuNTha 2 kriyAlasa3 / (4) atyanta krodhI ke do nAmaatyantakopana 1 caNDa 2 / (5) krodho ke tIna nAma-krodhana 1 kopI 2 amarSaNa 3 / (6) zraddhAyukta ke eka nAma- zraddhAlu (dohadinI artha meM kevala strI0) (7) IrSyA karane vAle ke do nAmaIrSyAlu 1 iya'ka 21 (8) nidrA Ane se pahale jo sustI AtI hai usake tIna nAma- tandrAyukta 1 tandrAlu 2 ghUrNita 3 / (9) nidrA ArahI ho usake do nAma- zayAlu 1 nidrAlu 2 / (10) jAgate hue ke do nAma- jAgaruka 1 jAgarI 2 / (11) kucha eka bhAga U~cA aura nIce kA eka nAma- bandhura 1 (nAnArtha) / (12) lambAI ke do nAma- dorgha 1 Ayata 2 /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam 268 vizeSaNavargaH 2 'procchrito-dagra prAMzUcca tuGgA, nistailavartule / vRtte vAmana nIca nyak kharva hasvA adhomukhe // 27 // AnatA'vanatA'vagrA 'nedoyo'tyantamanti ke / saveza nikaTA'bhyAza samopA''sanna pAcakAH // 28 // sanikRSTa samaryAda- sadeza savidhAni ca / saMnidhAno- pakaNThe cA'bhyagro-pAnta sanIDavat // 29 // saMnikarSA'ntikA'bhyaH saMnidhiH svidhe'bhitH| puGgava-rSabha zArdUla-siMha vyAghrAdi kujarAH // 30 // nRpuGgavAdayaH zabdAH puMsi prAzastyavAcakAH / pAH zatAdayo ye syu ste saMkhyeyAH zatAtpare // 31 // (1) U~ce ke pAMca nAma-procchita 1 udagra 2 pAMzu 3 ucca 4 tuGga 5 (mottuGga, uttungg)| (2) golAkAra ke tIna nAma- nistala 1 vartula 2 vRtta 3 / (3) choTe (kada) ke pAMca nAma- vAmana 1 nIca 2 nyak 3 kharva 4 isva 5 / (4) adhomukha vAle ke tIna nAma- Anata 1 avanata 2 avana 3 / (5) atisamopa kA eka nAma-nedIyam (nediSTha) 1 / (6) samIpa ke ikosa nAma- saveza 1 nikaTa 2 abhyAsa 3 samopa 1 Asanna 5 pArzva 6 saMnikRSTa 7 samaryAda 8 sadeza 9 savidha 1. saMnizAna 11 upakaNTha 12 abhyagra 13 upAnta 14 sanIDa 15 saMnikarSa 16 aMtika 17 abhyarNa 18 saMnidhi 19 savidha 20 abhitaH 21 (21 vAM avyaya haiM) / (7) puMgava 1 RSabha 2 zArdUla 3 siMha 4 vyAghra 5 kuJjara 6 Adi uttarapada meM raha kara prazasta artha ke bodhaka hai jaisenRpuMgava Adi / (8) so se Age ke saMkhyeya paraH zata Adi haiN|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 tRtIyakANDam vizeSaNavargaH 2. niviDaM'tu ghanaM sAndraM virale pelavaM tanu / samau virakta niviNNau syAdvikAsI vikasvaraH // 32 // kSamAzIlaH kSamikSAnta sahiSNu sahanAH smaaH| nidrANaH zayitaH suptaH snigdhasAndre tu meMDhuraH // 33 // 'kSipnu nirAkariSNuH syA tprasArI tu visRtvaraH / bhaiviSNu bhavitA bhUSNu vidura jJAta bindavaH // 34 // lajjAzile'patrapiSNu vandAru vandakaH samau / "maNDano'laGkariSNuH syAd hiMsake hiMsraghAtuko // 35 // (1) adhika mAtrA meM ekatrita ke tIna nAma-nibiDa 1 ghana 2 sAndra 3 / (2) dUra dUra para ochI saMkhyA vAle ke tIna nAmavirala 1 pelava 2 tanu 3 / (3) puruSArtha naSTa hone para apamAnIta ke do nAma- nirviSNa 1 virakta 2 (naanaarth)| (4) vikAsonmukha ke do nAma- vikAsI 1 vikasvara 2 / (5) kSamAzIla ke pAMca nAma- kSamAzIla 1 kSamI 2 kSAntA 3 sahiSNu 4 sahana 5 / (6) soe hue ke tIna nAma- nidrANa 1 zayita 2 supta 3 / (7) cikane dhana kA eka nAma- medura 1 / (8) nikAlane vAle ke do nAma-kSipnu 1 nirAkariSNu 2 / (9) phailAne phailanevAle ke do nAma- prasArI 1 visRtvara 2 / (10) honahAra ke tIna nAma- bhaviSNu 1 bhavitA 2 (bhavita) mUSNu 3 / (11) jAnakAra ke tIna nAma-vidUra 1 jJAtA (jJAta)2 bindu 3 / (12) lajjAzIla ke eka nAma- apatrapiSNu 1 / (13) vandanA karane vAle ke do nAma- vandAru 1 vandaka 2 / (14) alaGkArapriya ke do nAma- maNDana 2 alaGka reSNu 1 / (15) hiMsaka ke tIna hisaka 1 hiMsra 2 ghAtuka 3 /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 tRtIyakANDam vizeSaNavargaH 1 'utpati trutpatiSNU dvau bhrAjiSNuH sussmaa'nvitH| rociSNU rocako vibhrADU avinote samuddhataH // 36 // ghRSTa ghRSNaga viyAtAH syu radhIre trastakAtarau / vazyaH praNeye prazrita vinIta nibhRtAH smaaH||37|| 'pragalbhaH pratibhAyukto bhIruke bhIrubhIlukau / trasnu vismaya mApanne vilakSo vismito mataH // 38 // lajitA'dhRSTa zAlInA AzaMsA''zaMsinau samau / tulyau vAkpati vAgIzau vadavakta"vadAvadAH // 39 // (1) Upara uchalane ke do nAma-utpatitA (utpatit 1) utpatiSNu 2 / (2) camakane vAle ke pAMca nAma-bhrAjiSNu 1 suSamAnvitara rociSNu 3 rocaka 4 vibhrATa 5 / (3) avinIta ke do nAmaavinIta 1 samuddhata 2 / (4) dhoTha nirlajja avinIta ke tIna nAmadhRSTa(dhRSNu) 1 dhRSNaka 2 viyAtta 3 / (5) adhIra (ghabarAye hue) ke tIna nAma-adhIra 1 trasta 2 kAtara 3 / (6) adhInastha ke do nAma-vazya 1 praNeya 2 / (7) vinaya yukta ke tIna nAma-prazrita 1 vinIta 2 nibhRta 3 / (8) pratyutpannamati ke do nAma-pragalbha 1 pratibhAyukta 2 / (9) kAyara ke cAra nAma-bhIruka 1 bhIru 2 bhIluka 3 trasnu 4 / (10) Azcarya cakita ke do nAma-vilakSa 1 vismita 2 / (11) lajjAzIla ke tIna nAma-lajjita 1 adhRSTa 2 2 zAlIna 3 (sljj)| (12) mana vAJchita kI icchA-icchAvAn ke do nAma-AzaMsA 1 AzaMsI 2 / (13) vAgAcArya ke do nAma-vAkpati 1 vAgIza 2 / (14) vaktA ke tIna nAmavada 1 vakA (vakta) 2 vadAvada 3 /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam 271 vizeSaNavargaH 2 'vAvadUko'tivaktA syAd vAgmI tUcita vAkpaTuH / cAcATaH syAtta jalpAko vAcAlo bahu gavAk // 40 // yastu priyavaMdaiH zakla priyavAdI sa eva hi / mukharo durmukho gaharya-vAdI durvAkyakadvadaH // 41 // 'lohalo'sphuTavAk kaaksvro'saumysvro'svrH| 'kuvAdaH kucarastulyau 'zabdano ravaNaH samau // 42 // Azravo vinayagrAhI vidheyavacane sthitau / "atimUDho jaDazvA'jJaH parAcIne parAGmukhaH // 43 // . (1) prauDha vaktA ke do nAma-vAvadUka 1 ativaktA 2 / (2) nyAya bolane vAle ke do nAma-vAgmI 1 ucitavAkpaTu 2 / (3) bahunindha bhASaNa karane vAle ke cAra nAma-vAcATa 1 jalpAka 2 vAcAla 3 vahugavAk 4 / (4) priyavaktA ke tIna nAmapriyaMvada 1 zakla 2 priyavAdI 3 / (5) nindha kaTuvacana bolane vAle ke pAMca nAma-mukhara 1 durmukha 2 garyavAdI 3 durvAka 1 kadvada 5 / (6) tutalI bolI vAle ke do nAma-lohala 1 asphuTavAk 2 / (7) rUkhA bolane vAle ke tIna nAma-kAkasvara 1 asaumyasvara 2 asvara 3 / (8) kuvacana zIla ke do nAma-kuvAda 1 kucara 2 / (9) zabda karane vAle ke do nAmazabdana 1 ravaNa 2 / (10) jisakI pravRtti nivRtti kA vidhAna kiyA jA sake usake cAra nAma-Azrava 1 vinayagrAhI 2 vidheya 3 vacanesthita 4 (ziSya aadi)| (11) anapar3ha ke tIna nAma -matimUDha 1 jaDa 2 ajJa 3 / (12) vimukha hue ke do nAma-parAcona 1 parAGmukha /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam 272 vizeSaNavargaH 1 'eDamUkasvavAkarNa stUSNIko maunamAsthitaH / pratyAkhyAto nirasto'pi pratyAdiSTo nirAkRtaH // 44 // zaThe'nRju vipralabdhe vazcito nATakAdiSu / bheryAdi vAdake nAndIvAdI nAndIkaro mataH // 45 // nagno digambaro'vAsA apadhvaste tu dhikRtH| vyasani nyuparaktaH syAtsamau saMkasukA'sthirau // 46 // niSkAsite'vakRSTaH syAd vive shaarissttdurmtiH| vyAsakto vyAkulo vyagrastulyo vilaviklavau // 47 // (1) jo na bole na sune kA eka nAma-eDamUka 1 / (2) mauna ho jAne kA eka nAma-tuSNIka 1 / (3) jisakA prastAva lauTA diyA ho usake cAra nAma-pratyAkhyAta 1 nirasta 2 pratyAdiSTha 3 nirAkRta 4 / (4) zaTha artha meM eka nAma-anRju 1 / (5) Thage gaye ke do nAma-vipralabdha 1 vaJcita 2 (6) nATakAdi maGgala vAdaka pAThaka ke do nAma-nAndIvAdo 1 nAndIkara 2 / (7) jisane vastradhAraNa chor3a diyA hai usake tIna nAma - nagna, 1 digambara 2 avAsAH3 / (8) dhikkAre gae ke do nAma-apadhvasta 1 dhikkRta 2 (nyakkRta) / (9) vyasanI ke do nAmavyasanI 1 uparakta 2 / (10) asthira ke do nAma-saMkasuka 1 masthira 2 / (11) bAhara nikAle gaye ke do nAma-niSkAsita 1 avakRSTa 2 / (12) vigar3I buddhi vAle ke do nAma-vivaza 1 mariSTadurmati 2 / (13) vyAkula ke tIna nAma-vyAsakta 1 vyAkula 2 vyagra 3 / (14) umaMga choDe hue ke do nAma-vihvala: 1 viklava 2 /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 273 vizeSaNavargaH 2 kSAritA''kSAritau vAcyo'bhizasto'tha manohataH / hataH pratihatazcaiva pratibaddho'manorathe // 48 // deSyastiraskariNyAdiH kazA kazyaM iSyate / pizuno durjano vA'pi khalo bhedakriyApaTuH // 49 // guptasaMbacanAtkaNe japaH sUcaka ityubhau / hananIyaH smRto badhye dhuta vyaMsakavaJcakau // 50 // 'krUre pApe nRzaMsazca cikurazcaJcale'pi ca / "daridre durgato dIno raGko ni:svazca durvidhaH // 51 // procyate kRpaNe kSudraH kadaryastu mitaMpaca / (1) puruSa doSa se mithyAkalaMkita kiye gaye ke cAra nAmakSArita 1 AkSArita 2 vAcya 3 abhizasta 4 / (2) bhaGga manoratha ke cAra nAma-manohata 1 hata 2 pratihata 3 prativaddha 4 / (3) tiraskariNI (par3adA) Adi ko 'dUSya' kahate haiM (nAnArtha) (4) cAbUka (koDA) mArane yogya ke do nAma-kazAha 1 kazya 2 / (5) eka dUsare meM bheda (phUTa) karavAne vAle ke tIna nAma-pizuna 1 durjana 2 khala 3 / (6) vipakSI ko gupta sUcanA denevAle (cugalakhora) ke do nAma-karNejapa 1sUcaka 2 / (7), phAMsI dene yogya ke do nAma-hananIya 1 vadhya 2 / (8) dhUrta ke tIna nAma-dhUrta 1 vyaMsaka 2 vaJcakaH 3 / (9) kara ke tIna nAma-kUTa 1 pApa2 nRzaMsa 3 / (10) caJcala artha meM bhI eka nAma-cikura 1 (11) dAridra ke cha nAma-daridra 1 durgata 2. dIna 3 raGka 4 niHsva 5 durvidha (12) / kRpaNa artha meM eka nAma-kSudra 1 / (13) kadarya ke do nAma-kadarya 1 mitNpcr|
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 274 vizeSaNavarga:2 mUrkhe mUDhAjJaH vaidheya yathA jAtAtha bAlizaH // 52 // aryuH syAdahaMkArI zubhaMyuryaH zubhA'nvitaH / svedajA matkuNAdyAH syu rgoM narAdhA jarAyujAH // 53 // aNDajAH pakSi sarpAdyA udbhijA vRkSagulmakAH / pratizrutaM parijJAta mUrIkRta murIkRtam ||54 || saMgIrNo-pazrute caiva viditaM corarIkRtam / saMzruto - pagate aMgIkRtaM cA'pi samAhitam // 55 // Azrute rakSite trANa trAta gopAyitA'vitAH / zobhanaM mabjula manju manojJaM cAru sundaram ||56 || kAntaM manoharaM sAdhu ruciraM cA'tha vallebham / / (1) mUrkha ke cha nAma - mUrkha 9 mUDha 2 ajJa 3 vaidheya 4 yathAjAta 5 vAliza 6 / ( 2 ) ahaMkArI ke do nAma - ahaMyu 1 ahaGkArI 2 / (3) zubhayukta ke do nAma - zubhaMyu 1 zubhAnvita 2 / ( 4 ) khaTamala Adi 'svedaja' kahe jAte haiM / (5) go tathA manuSya Adi ' jarAyuja' kahalAte haiM / (6) vRkSa latA gulma Adi udbhija (udbhijja, udbhida, udabhida) / (7) pakSI sarpa Adi 'aNDaja' kahalAte haiM / (8) pratijJA sukRta ke teraha nAma - pratizruta 1 pratijJAta 2 UrIkRta 3 urIkRta 4 saMgorNa 5 upazruta 6 vidita 7 urarIkRta 8 saMzruta 9 upagata 10 aGgIkRta 11 samAhita 12 ozruta 13 / ( 9 ) rakSita ke pA~ca nAma-rakSita 1 trANa 2 trAta 3 gopAyita 4 avita 5 / (10) sundara ke daza nAma - zobhana 1 maJjula 2 maJju 3 manojJa 4 cAru 5 sundara 6 kAnta 7 manohara 8 sAdhu 9 rucira 10 / (11) priya vyakti vA vastu ke pAMca nAma - vallabha 1 abhIpsita
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - tRtIyakANDam 275 vizeSaNavargaH 2 abhIpsitaM priyaM hRdyaabhISTa matha 'zodhitam // 57 // niHzodhyaM mRSTa nirNikte anavaskaramityapi / malImase syAnmalinaM maladUSitakaccare // 5 // pavitra medhya-pUtAni pAvanaM puNyamujjvale / vimalA'nAvile vIdhrA'vadAta vizadAni ca // 59 / / vizudraM zuci, zUnyantu riktaM tuccha mathA'dharmaH / avamazca nikRSTo'pi gahathai nindhazca kutsitaH // 6 // pramukha ca pradhAnaM tu sardakatve napuMsakam / praveka uttamo vayoM vareNyo'nuttamo'griyaH // 61 // parArdhyA'navarAAgrA'grIya prAyya'grayamukhyavat / varaH prAgraharazvA'pi pravaho'thA'tizobhanaH // 6 // 2 priya 3 hRdya 4 abhISTa 5 / (1) zodhita ke pA~ca nAmazodhita 1 niH zodhya 2 mRSTa 3 nirNikta 4 anavaskAra 5 / (2) malina ke cAra nAma-malImasa 1 malina 2 maladUSita 3 kaccara 4 / (3) pavitra ke pAMca nAma-pavitra 1 medhya 2 pta3 pAvana 4 puNya 5 / (4) ujjvala ke ATha nAma-ujjvala 1 vimala 2 anAvila 3 vIdhra 4 avadAta 5 vizada 6 vizuddha 7 zuci 8 / (5) zUnya ke tIna nAma-zUnya 1 rikta 2 tuccha 3 / (6) adhama ke tIna nAma-adhama 1 avama 2 nikRSTa 3 / (7) nindya ke tIna nAma-gardA 1 nindya 2 kutsita 3 / (8) zreSTha ke aThAraha nAma-pramukha 1 napuM0, pradhAna 2 (ekavacana meM hI sadA rahe napuMsaka medino) praveka 3 uttama 4 varya 5 vareNya 6 anuttama 7 magriya8 parAya'9 anavarAye 10 agra 11 agrIya 12 prAgraya 13 ayya 14 mukhya 15 bara 16 prAgrahara 17 prabaha 18
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 276 vizeSaNavargaH sattamaH puSkalaH zreyAn zreSTho'sAraM tu phalguni / vizaGkaTaM vizAlo-ru vipulAni bRhanmahat // 63 // pRthulaM pRthu vajraM ca pInaistu sthulapIvarau / kelpa kSulla sUkSmANi datraM zlakSNaM kRzaM tanu // 64 // truTirmAtrA striyAM puMsi kaNaleza lavA'NatraH / alpIyo'tyalpamalpiSThaM bhUritu pracuraM bahu // 65 // adabhraM bahulaM prAjyaM bhUriSThaM sphAra bhUyasI / sphiraM puru prabhUtaM ca puruhaM 'cA'khile samam // 66 // samagrA'khaNDa kRtsnAni sakalA'zeSa vizvavat / sarva pUrNa samastADanUna niHzeSANyatho nam // 67 // (1) atizobhana ke pAMca nAma - atizobhana 1 sattama puzkala 3 zreyAn 4 zreSTha 5 / ( 2 ) asAra ke do nAma - asAra 1 phalgu 2 / ( 3 ) vizAla ke nau nAma - vizaMkaTa 1 vizAla 2 uru 3 vipula 4 bRhat 5 mahat 6 pRthula 7 pRthu 8 vaDU 9 / (4) sthUla ke tIna nAma-pIna 1 sthUla 2 pIvara 3 / ( 5 ) sUkSma ke caudaha nAma - stoka alpa 2 kSulla 3 sUkSma 4 da 5 zlakSNa 6 kRza 7 tanu 8 ' truTi 9 mAtrA 10' ye do strI0, kUNa 11 leza 12 lava 13 aNu 14 ye cAra puM0 / (6) alpha ke tIna nAma - alpa yasa 1 atyalpa 2 alpiSTa 3 (7) bahuta (adhika ) ke teraha nAma-bhUri 1 pracura 2 bahu bahula 5 prAjya 6 bhUriSTha 7 sphAra 8 bhUyas 9 11 prabhUta 12 praruha 13 / (8) saMpUrNa ke teraha 1 sama 2 samagra 3 akhaNDa 4 kRtsna 5 sakala 6 8 sarva 9 pUrNa 10 samasta 3 adabhra 4 sphira 10 puru nAma - akhila azeSa 7 vizva 11 anUna 12 niHzeSa 13 /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 jamimapa zAzvatacA styanto yH| tRtIyakANDam vizeSaNavargaH2 vellitaM vakramAviddha mAbhugnaM jihma kuJcite / UrmimatkuTilaM bhugna mazale'nazvare dhruvaH // 68 // nityo'pi zAzvatazcA'pi sanAtanasadAtanau / kimasecanakaM tRptenA'styanto yasya darzanAt // 69 // carastrasazcariSNuzca jaMgame-Gga craacrH| kAlavyApI tu kUTastha ekarUpatayA sthitaH // 7 // stheyAn sthirataraH sthASNu devIryastvatidarake / calanaM caJcalaM lolaM calaM krama calAcalam // 71 // taralaM caTulaM pAriplavaM cA'pi pariplavam / na dvayoH kampanaM kramu-kampayormedinI triSu // 72 // (1) vakra ke gyAraha nAma-nata1 vellita 2 vakra 3 Aviddha 4 mAbhugna 5 jihma 6 kuJcita 7 Urmimat 8 kuTila 9 bhugna 10 bharAla 11 / (2) dhruba ke cha nAma-anazvara 1 dhruva 2 nitya 3 zAzvata 4 sanAtana 5 sadAtana 6 / (3) jisako dekhane se tRpti nahIM ho usakA eka nAma-asecanaka (Asecanaka) / (4) trasa ke cha nAma-cara 1 trasa 2 cariSNu 3 jaMgama 4 iGga 5 carAcara 6 / (5) trikAla meM eka samAna rahanevAle ke do nAma-kAlavyApI 1 kUTastha 2 / (6) sthire ke tIna nAmaH- stheyAn 1 sthiratara 2 sthASNu 3 / (7) atidara sudUra ke do nAmadavIyas 1 daviSTha 2 / (8) cazcala ke gyAraha nAma-calana 1 cazcala 2 lola 3 cala 4 kamra 5 calAcala 6 tarala 7 caTula 8 pAriplava 9 pariplava 10 kampana 11 / (kampana ko napuM. hI mAnA hai, agara kamra vA kampa artha meM ho to medinIkAra ne triliGga kahA hai)
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 278 vizeSaNavargaH 2 saMhate dRDhasandhiH syAd avAgre'vanatA''natau / atirikto'dhiketu syAttathA samadhiko'pi ca // 73 // prauDhedhita pravRddhAni pratanaistu purAtanaH / cirantanaH purANazca pratna aindriyakaM tu yat // 74 // pratyakSamindriyairjJAta mapratyakSamatIndriyam / mogheM niratharka vyathaM spaSTe pravyakta mulbaNam // 75 sphuTaM sAdhAraNaM tu syAtsAmAnyaM ca nirargalam nirvAdhamasahAye'rthe ekIkI caika ekakaH // 76 // granthile granthi taM dRbdhaM gumphitaM saMditaM tathA / (1) dRDha sandhivAle ke do nAma - saMhata 1 dRDhasaMdhi 2 / ( 2 ) adhomukha ke tIna nAma - avAgra 1 avanata 2 Anata 3 / (3) adhika ke do nAma-atirikta 1 samadhika 2 | (4) vaDhe hue ke tIna nAma - prauDha 1 edhita 2 pravRddha 3 / (5) purAne ke pAMca nAma - pratana 1 purAtana 2 ciraMtana 3 ( ciratna) purANa 4 pratna 5 / (6) pratyakSa ke do nAma - aindriyaka 1 pratyakSa 2 / (7) ajJAta ke do nAma - apratyakSa 1 atIndriya 2 / (8) niSpanna ke tIna nAma-mogha 1 nirarthaka 2 vyartha 3 / ( 9 ) spaSTa ke cAra nAma - spaSTa 9 pravyakta 2 ulvaNa 3 sphuTa 4 (10) sAdhAraNa ke cAra sAmAnya 2 nirargala 3 nirbAdha 4 / (11) asahAya ke tIna nAma - ekAkI 1 eka 2 ekaka 3 / (12) guthe gae ke pAMca nAma - granthila 1 granthita 2 ( prathita) dRbdha 3 gumphita 4saMdita 5 nAma - sAdhAraNa 1
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 279 vizeSaNavarga:2 'jaghanyA'ntA'ntya pAzcAtyAzcaramaH pazcimo'striyAm77 saMkaTaM puMsi saMbAdho vapuH saivyaM tu vAmakam / dakSiNaM tvapasaivyaM syAd vismRtAntargate same // 78 // anyo'nyatara ekastva itarastvosnya vAcini / syurvalayita saMvIta ruddhAnyAvRta veSTite // 79 // murti corite vizva- koSa AhatyamUSitam / nirvRtaM tu parikSiptaM pravarddhaprasRte same // 80 // "aruntudaM yanmarmaspRg vistRte vitataM tatam | 99 (1) antake cha nAma - jaghanya 1 anta (antima) 2 antya 3 pAzcAtya 4 carama 5 pazcima 6 puM0 napuM0 / (2) saMkula ke do nAma - saMkaTa 1 tri0, saMbAdha 2 pu0 / (3) zarIra ke vAma aGga kA eka nAma - savya 1 / (4) dakSiNa bhAga kA eka nAma - apasavya 1 / (5) bhUla jAne ke do nAma - vismRta 1 antargata 2 / (6) bhinna ke cha nAma - anya 1 anyatara 2 eka 3 va 4 itara 5 sva ( tvat) 6 e sarvanAma haiM inake napuMsaka meM anyat 1 anyatarat 2 ekam 3 tvam 4 itarat 5 tvam hoMge / (7) nadI Adi se ghire hue ke pAMca nAma - valayita 1 saMvIta 2 ruddha 3 AvRtta 4 veSTita 5 / (Dha) caurAye gaye ke tIna nAma - muSita 1 corita 2 mUSita 3 [vizvakoSa meM sInA jor3I se corAye gaye ko 'bhUSita' kahA hai ] / (9) parisvA se veSTita ke do nAma - nivRta 1 parikSipta 2 / (10) phaile hue ke do nAma - pravRddha 1 prasRta 2 / (11) marmavedhI ke do nAma - aruntuda 1 marmaspRk 2 / ( 12 ) vistRta ke tIna nAma - vistRta 1 vitata 2 tata 3 /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 280 vizeSaNavargaH 2 calite kampitA''dhRta dhutaprekhitavellitAH // 8 // dvatA'vadIrNe nyastaM tu nisRSTe guNitA''hate / nidigdhopacite ghAte ghrANa mudrNa udyatam // 82 // "guNDito rUSito lipto digdhe" mIr3e tu mUtritam / nunnaniSThayUta-nutA'sta kSiptA''viddha-ritA atha // 83 / "zikyitaM kAcitaM zikye hIta hoNau tu lajjite / "nizitaM tejitaM zAtaM kSNute'tha "pUjite'zcitam / 84 / (1) kampita ke cha nAma-calita 1 kampita 2 AdhUta 3 dhuta 4 prelita 5 vellita 6 / (2) garamo se pighale hue ke do nAma-druta 1 avadIrNa.2 / (3) tyakta ke do nAma-nyasta 1 nisRSTa 2 (prtyaakhyaataa)| (4) guNita ke do nAma-guNita 1 Ahata 2. / (5) puSTa ke do nAma-nidigdha 1 upacita 2 / (6) suMghe gae ke do nAma-ghrAta 2 ghrANa 2 / (7) udyata ke do nAma-udagarma 1 udyata 2 / (8) dhUlI Adi se bhare hue ke do nAma-guNDita 1 (guNThita) rUSita 2 / (9) gIle candana mAdi se lipta ke do nAma-lipta 1 digdha 2 / (10) mUtrita ke do nAma-mIDha 1 mUtrita 2 / (11) prerita ke sAta nAmanunna 1 niSThayuta 2 nuta 3 asta 4 kSipta 5 mAviddha 6 Irita / (12) chokke para rakhe gae ke do nAma-zikkita 1 kAcita 2 / (13) lajjita ke tIna nAma-hIta 1 hrINa 2 lajjita3 / (14) sANa para ghisa kara teja kiye gaye ke cAra nAma-nizita 1 tejita 2 zAta 3 kSNuta 4 / (15) saMmAnita ke do nAma-pUjita 1 azcita 2 /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 tRtIyakANDam vizeSaNavarga 2 bhaved yAcitakaM yAcA prApte prArthita yAcite / prApte'prApte'dite bhinne dIrNa dArita bheditAH 85 daigve pluSTo-Sita-aSTaH samApte'vasitaH sitam / haptaM tu jJapite rugNaM bhugne viddhetu vedhitam / 86 / chidraM nirvANa magnau ca munyAdau ca tanU kRte / taSTastvaSTo'thaze mite zAntaH saMdonite sitH||87| mRtaM mudita baddhe ca sanditaM "syAttirohitam / vilIne'ntarhitaM cApi nilInaM "klizite punH|88 (1) mAMgane para mile hue vastu kA eka nAma-yAcitaka 1 / (2) mAMge gae vastu ke do nAma-prArthita 1 yAcita 2 / (3) phADe gae ke cAra nAma-bhinna 1 dorNa 2 dArita 3 medita 4 / (4) jale hue ke cAra nAma-dagdha 1 pluSTa 2 urSita 2pRSTa 4 / (5) samApta hue ke tIna nAma-samApta 1 avasita 2 sita 3 (6) boSa prApta karAye gaye ke do nAma-jJapta 1 jJapita 2 / (7) rogI tathA cakra ke do nAma-rugNa 1 bhugna 2 / (8) zara Adi se vedhe gae ke tona nAma-viddha 1 vedhita 2 chidra 3 (9) nirvANa ke eka nAma-nirvANa 1 / (10) choTe yA duble| ke tIna nAma-tanUkRta 1 taSTa 2 tvaSTa 3 / (11) upazAnta ke do nAma-zamita 1 zAnta 2 / (12) baddha ke cha nAma-sandAnita 1 sita 2mUta 3 muddhita 4 vaddha 5 sandita 6 tri0 (medinIkAra avasita arthAt samApta artha meM, sitaM napuM0 zarkarA artha meM sitA strI0, zvata aura baddha artha meM vizeSaNa mAna-liyA haiM / (13) chipe hue ke cAra.nAma-tirohita 1 vilIna 2 antarhita 3 nilIna 4 / (14) kleza pAra karate hue ke do nAma-klizita1 klisstt2|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 282 vizeSaNavarga:2 kliSTaM 'kathitaniSpakve *svanita dhvanite, atha, / vividhastu bahuvidha nAnArUpa pRthagvidhAH // 89 // puSTe syAtpuSitaM 'saMgUDhetu saMkalitaH smRtaH / 'mRgitA'nvezitA'nviSTa mAgitAni gaveSite // 90 // pakvaM pariNate soDhe kSAntaM pUrNa tu pUritam / dAntaH syAt zamite hannagune niSkAsite gudAt 91 dhvasta bhraSTa cyuta sasta galita skanna pnnkaaH| "nindite tvavagItaM syAd vRNe kRttaM chitaM ditam / 92 / (1) pakAe gae ke do nAma-kathita 1, niSpaka 2 / (2) asphuTa zabda karate hue ke do nAma-svanita 1 dhvanita 2 / (3) aneka rUpa ke cAra nAma-vividha 1 bahuvidha 2 nAnArupa 3 pRthagvidha 4 / (4) jisakA poSaNa kiyA gayA hai usake do nAma-puSTa 1 puSita 2 / (5) aneka aMko ke sArAMza khIMcakara banAe gae ekAMkI nATaka Adi ke do nAma-saMgUDha 1 saMkalita 2 / (6) anveSaNa ke pAMca nAma-mRgita 1 anveSita 2 manviSTa 3 mArgita 4 gaveSita 5 / (7) pariNAma ke do nAma-paka 1 pariNata 2 / (8) kSamApita ke do nAma-soDhaH 1 kSAnta 2 / (9) pUrNa ke do noma-pUrNa 1 preta 2 / (10) svAbhAvika teja ko dabAkara rakhane kA abhyAsI ke do nAmadAnta 1 zamitaH 2 ! (11) nikAle gae purISa ke do nAmahanna 1 guna 2 / (12) cyuta (par3ate hue) ke sAta nAmadhvasta 1 bhraSTa 2 cyuta 3 srasta 4 galita 5 skanna 6 pannaka (panna) (13) jana apavoda ke do nAma-nindita 1 akgIta 2 napuM0, (nirvAda artha meM 'avagIta' pu0 hai medinii)| |
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam vizeSaNavargaH 2 chinnaM chAtaM vanadAte saMyojita upAhite / syU~ta mRtamutaM ceti titayaM tantu saMhate ||13|| saMtApite tu santaptaM dUnaM dhUpitatApite / vidhuta vyakta honAstu ghRtotsRSTa samujjhitAH // 94 // AkhyAtA'bhihitoktAH syurlapitoditajalpitAH / bhASite pratipanne tu mAnitaM budhitaM tathA // 95 // buddhaM cA'vasita jJAta viditA'vagatAni ca / - 283 - tIna nAma- syUta 1 (1) kaTe hue ke ATha nAma-vRkNa 1 kRttara chita 3 dita 4 chinna 5 chAta 6 luna 7 dAta 8 / (2) milAe gae ke do nAma - saMyojita 1 upAhita 2 ( AkAzAdi meM agni vikAra kA nAma bhI hotA hai) / (3) sIe gae tantu vistAra ke Uta 2 uta 3 / (4) tapAe gae ke pAMca nAma - santApita 1 santapta 2 dUna 3 dhUpita 4 tApita 5 / (5) chor3e hue ke cha nAma - vidhUta 1 tyakta 2 hIna 3 dhUta 4 utsRSTa 5 samujjhita 6 / (6) kahe gae ke sAta nAma- AkhyAta 1 abhihita 2 ukta 3 lapita 4 udita 5 jalpita 6 bhASita 7 / ( 7 ) samajhe gae ke ATha nAma - pratipanna 1 mAnita 2 budhita 3 buddha 4 avasita 5 ( avasita samApti artha meM bhI hai) jJAta 6 vidita 7 avagata 8
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 284 vizeSaNavarga:2 bhukte'bhyavahRtaM jayamazitaM bhakSitaM tathA // 16 // carvitaM gilitaM loheM khAditaM grastamityapi / 'tRpte pramuditaH prIto hRSTastuSTazca harSitaH // 97 // // 0 // iti vizeSaNavargaH samAptaH // 0 // (1) bhukta ke daza nAma-bhukta 1 abhyavahRta 2 jagdha 3 azita 4 bhakSita 5 carvita 6 gilita 7 loDha 8 khAdita9 grasta 10 / (2) harSita ke cha nAma- tRpta 1 pramudita 2 prIta 3 hRSTa 4 tuSTa 5 harSita 6 / // 0 // iti vizeSaNavarga samApta // 00 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 285 nAnArthavargaH 2 // 0 // atha nAnArthavarga: prArabhyate // 0 // paryAyavRttyA nAnArthAH kecanoktAzca zeSitAH / arthAntare prayujAnAH punaruktiM na vibhrati // 1 // tridivA''kAzayonako nAku rvalmIka zailayoH / bhUvane'pi jane lokaiH zlokaH padye yazaHsuca // 2 // kaiH samIrAsstmadakSA'gni yamabrahmasu barhiSu / bradhne pumAn sukhe zIrSe jalekaMtu napuMsakam ||3|| nAge vA vardhakau takSa-ko'rkaH sphaTika sUrayoH / jambuko varuNe kroSTau khaGgevA sAyeMkaH zare // 4 // ko'Gke'pavAde'thAzvihotsaGgayoH pumAn / hindI - (1) kitaneka nAnArtha zabda sthala sthalapara apane 2 paryAyoM ke sAtha kahe jA cuke haiM phira bhI ve yahAM arthAntara meM kahe jAyaMge ataH punarukti doSa se duSTa nahIM hogeM / (2) svarga aura AkAza artha meM 'nAka' hai pu0 / (3) valmIka aura parvata ko 'nAku' kahate haiM pu0 (nAkina se 'deva' jAne) / (4) bhuvana aura janabodhaka 'loka' hai pu0 / (5) padya va yaza artha meM 'zloka' hai pu0 / (6) vAyu AtmA dakSa agni yama brahmA mayUra sUrya artha meM 'ka' hai pu. aura sukha mastaka jala artha meM napuM0 (7) nAga aura baDhAI kA nAma 'takSaka' hai pu0 / (8) sphaTika aura sUrya ko 'arka' kahate haiM pu0 / (9) varuNa aura kroSTA artha meM 'jambuka' hai pu0 / (10) khaDga aura bANa kA nAma - 'sAyaka' hai pu0 / (11) aGka aura apavAda artha meM 'laka' hai pu0 / (12) cihna aura kroDa (goda) artha meM 'aGka' hai pu0 /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 286 nAnArthavarga3 AnekaH paTahe bheryA prayukazcipiTe zizau // 5 // Aloko darzane vandi bhASaNodyotayorapi / pecakaH kariNAM puccha mUlopAnte'pyulUkake // 6 // puloko bhaktasikthe'pi saMkSepe tuccha dhAnyake / dvayo maighopale, pakSi vizeSe dADime pumAn // 7 // karakaH kamaNDalau nastrI krke00000| 00000000000000'tha vinAyakaH / / gurau tAkSye jinevighne herambe vRzciko draNau // 8 // rAzyoSadhi bhidoH zUka, kITe kiMSkurvita stiSu / haste ca gairika dhAtu rukmayo ranRte'priye // 9 // (1) paTaha aura bherI artha meM 'Anaka' hai pu0 / (2) kacce dhAnya kA pauA athavA lAjA aura zizu artha meM 'pRthuka hai pu0| (3) darzana vandi bhASaNa aura udyota artha meM Aloka hai pu0 (4) hAthiyoM ke puccha mUla kinArA aura ulUka artha meM 'pecaka' hai pu0 / (5) tapelI ke nIce kA jalA huA bhAta aura saMkSepa aura tuccha dhAnya artha meM 'pullaka' hai pu0 / (6) meMgha se par3ane vAle ole artha meM 'karakA' pu0 strI0, pakSi vizeSa tathA dADima artha meM pu0, kamaNDalu aura karaGka (tvaG mAMsa rahita haDDo) artha meM pu0 napuMsaka / (7) guru garuDa jina vidhana gaNeza (zivajI ke choTe putra) artha meM 'vinAyaka' hai pu0 / (8) duNi (ambu droNI aura kacchapI) rAzi oSadhimit zUkakITa (vicchU) artha meM 'vRzcika' hai pu. / (9) vitasti (bAraha aMgula kA vittA) hasta artha meM 'kiSku' pu0 napuM0 (10) dhAtu aura suvarNa artha meM 'gairika' hai npuN0|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 287 nAnArthavarga: 3 alIkaM yAtanA kRtyoH kArike bhakare'Ggulau / karNayo bhUSaNe padma bIjakozyAM ca kairNikA // 10 // syAt site khadirasomarvellakaH kaTphale'pi ca / zAlavRkA: kapau kroSTu zunorapyatha kAlikA // 11 // vRzcike megha jAlespi kariNyAM gavi dhenukA / some jaivAtRkaH puMsi dIrghAyuSi kRze triSu // 12 // vihaGgame dvayoH puMsi khuretvazvasya vartakaH vyAghrAdau puNDarIkaM nA yavAnyAdiSu dIpaikaH // 13 // (1) amRta apriya artha meM 'alIka' hai napuM0 / (2) yAtanA aura kRti artha meM 'kArikA' hai strI0 / (3) hAthI kI sUDha aMgulI karNabhUSaNa kamalakoSa artha meM 'karNikA' hai strI0 (supArI ke gucchA, sUkSmavastu atyanta, Agna mantha meM bhI hai) / (4) zveta svadira kAyaphala artha meM 'somavalka' hai pu0 / (5) kroSTA kapi kukkura (kuttA) artha meM 'zAlAka' hai pu0 / ( 6 ) megha samUha artha meM 'kAlikA' haiM strI0 aura caNDikA bheda 1 kA 2 vRzcika 3 patra 4 kramadeyavastu mUlya 5 dhUsarImeva 6 navamegha 7 paTola zAkhA 8 romAlI 9 mAMsI 10 kAkI 11 zivA 12 ghUsarI yoginI bheda 13 umA 14 artha meM bhI hai| (7) kariNI aura dhenu artha meM 'dhenukA' (vazA) artha ho to strI0, rAkSasa dAnava vizeSa meM pu0 / (8) candra artha meM 'jaivAtRka' pu0, dIrghAyus kRza (kRSaka) artha meM triliGga / (9) vihaGgama artha meM 'vartaka' pu0 tro0, azva khura artha meM pu0 / (10) vyAghra agni diGnAga kozakAra artha meM 'puNDarIka' pu0, sitAmbhoja sitacchatra bheSaja artha meM bhI napuM / (11) vAgalaGkA [vANIke alaGkAra ] dIptikAraka artha meM 'dIpaka' vAcyaliGga hai aura ajamodA yavAnI barDicUr3A artha meM pu0 hai /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 288 nAnArtha varga: AtaGko rogasantApa zaGkAmu murajadhvanau / naikadeze pratIkaM tu pratilomavilomayoH // 14 // bhUnimbe bhUstRNe'pi syAtkaTaphale'pi ca bhUtikaim / hemnyurobhUSaNe sASTazate dInAra karSayoH // 15 // astrI niSka suvarNAnAM 'zalke zakalavalkale / dambhainaH zamaleSvastrI kalkaH zIlA'nvayAdiSu // 16 // anUka, guggulUlUka vyAla grAhiSvRbhukSi ca / kauziko'tha ca piNyAka stilakalke'pi sihake // 17 // rudracApe pinAko'strI pAMzuvarSa trishuulyoH| (1) sadya; dhAtI roga santApa zaGkA meM aura murajadhvani meM 'AtaGka' pu0| (2) ekadeza artha meM pratIka' pu0, pratiloma viloma artha meM napuM0 / (3] bhUnimba bhUstRNa [eka prakAra kA ghAsa kAyaphala artha meM 'bhUtika' napuM0 / (4) suvarNa meM, urobhUSaNa meM, eka so ATha suvarNa meM dInAra (mohara) aura karSa meM niSka pu0 napu0 / (5) khaNDa artha meM zalka zakalAvalkala (ardha bhitta nema dala) napuM0 / (6) zabda dambha ainasU (pApa) zamala artha meM 'kalka' napuM0 / (7) zIla kula (anyajanma) artha meM 'anuka' napuM0 / (8) gugulu uluka (ullU) saperA aura artha meM 'kauzika' pu0 / (9) tila kalka silhaka aura hiGgu bAhrIka (uttarapradeza vizeSa) artha meM 'piNyAka' pu0 napuM0 (bahvIka vahnika dhIra higu meM azvadeza meM pu0 / (10) rudracApa, pAMzuvarSa (dhUlI kI varSA) trizUla artha meM 'pinAka' pu0, napuM0 /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam mAnArthavarga: sure vRndArakaH zreSThe manojJe triSu dAmbhikaH // 18 // tathA kokkuTiko'pi syAd yo'dUre prahite kSaNaH / mukhyA'nya kevaleSvekaM triSu vRndArakAdayaH // 19 // iti kAntA / kAryA'kSamaH prabho lAbhadarzI lAlATikaH smRtH| zaMkho'strI nidhibhAlAsyoH kambojA khaM' purAdiSu // 20 // "zilImukho'laubANe ca zikhI jyAlA ghaNI api / mayUkhaH kiraNe jyAlA zobhayoH zailavRkSayoH // 21 // iti khAntAH / nagA'gau syAdbhagaH sUyeM zrIkAmAdau napuMsakam / (1) sura artha meM 'vRndAraka' pu0, zreSTha manojJa meM triliGga / (2) adUradarzI (mUrkha) artha meM 'dAmbhika aura kaukkuTika' hai priliGga / (3) mukhya anya kevala artha meM 'eka' hai tri0 / (4) kArya karane meM asamartha hote hue bho svAmI kA lAbha mArga DhUr3ha kara nikAlane vAle kA nAma-lAlATika hai ||iti kaantaa|| (5) nidhi, lalATa, asthiyoM meM pu0, napuM0 kambu meM pu. zaMkha hai| (6) pura indriya kSetra zUnya vindu vihAyas (AkAza) saMvedana devaloka zarman meM 'khaM' hai napuM0 / (7) bhramara bANa meM 'zilImukha' hai pu0 / (8) jvAlA kiraNa zAkhA barhicUr3A lAGga likI (karihArI) agramAtrA cUDAmAtra ziphA prapada (pAdAna) arthoM meM 'zivA' haiM strI0 / (9) kiraNa jvAlA zobhA arthoM meM 'mayUkha' hai pu0 / ||iti vAntAH / (10) zaila (parvata) vRkSa artha meM naga aura bhaga' pu0 (11) sUrya artha meM 'bhaga' pu0, mokSa zrI yoni vIrya icchA jJAna vairAga korti mAhatmya aizvarya yatna dharma meM napuM0 / /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 290 nAnArthavargaH 3 sabale triSu sAraGgo hariNe cAtake pumAna // 22 // Aditya bhUmi svargAdau nA strI gauna napuMsakam / mRgAH pazau kRtAdau ca yAnAdhaGge'striyAM yugam // 23 // liGga cihnA'numAnAdau zRGga prAdhAnya sAnunoH / guhya mudhnoM varAGgaM ca pataGgaH sUrya pakSiNoH // 24 // parAbhave'bhiSaGgo nA''kroze'tha plevagaH kapo / ahe: kAye phaNAyAM ca bhogaiH khyAdi bhRtau mukhe // 25 // (1) zabala(nAnAvarNa) artha meM 'sAraGga tri0, hariNa cAtaka mataGgameM pu0| (2) Aditya balIva kiraNa kratubheda meM 'gau' pu0, saurabheyI (gAya) dRk bANAdika vAk bhU ap saman meM strI0, kezava koSa svarga vatra ambu razmi dRk bANa loman meM pu0, strI. kahA hai| (3)pazu artha maiM kuraGga karo nakSatra bheda anveSaNa yajvA meM pu0, vanitAmRga strI meM 'mRgI' hai strii0| (4) zabda ratha hala Adi aMga meM 'yuga' pu0, kRta Adi yugma hasta catuSka vRddhi nAman oSadhi meM napuM0 / (5) zabda cihna anumAna sakhyi ko mAnI hui prakRti zivamUrti vizeSa mehana artha meM 'liGga' napuM0 / (6) prabhutva zikhara cihna krIr3A ambuyantra viSANa utkarSa meM 'zaGga' napuM0 / kUrca kuccI dADhI zISaka meM pu0, viSA svarNa mIna bheda RSabha oSadhi meM strI0 / (7) yoni mastaka mAtaGga guDatvaka (ikha kI chAla) artha meM 'varAGga' napuM0 / (4) pakSI sUrya zalabha zAli prabheda meM 'pataGga, pu0 / (9) parAbhava AkroSa (zapatha) meM 'abhipana' pu0 / (10) kapi meka sUrya sArathi meM 'plavaga' pu0 / (11) sarpa kAya phaNA (pAlana abhyavahAra) strI. hAthI ghor3e Adi ke bharaNa poSaNasukhameM 'bhoga' pu0 / |
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 291 nAnArthavargaH 3 bANa sUrye vihaGgAdau khego vego rayAdiSu / snAnIye kausume reNau parAgaiH syAdrajaH syapi // 26 // sa~ga nizcaya nirmokSa svabhAvA'dhyAya sRSTiSu / mAtaGgaH zvapace nAge nAgonAtu gajAdiSu // 27 // yogaH kavacaH sAmAdi dhyAnasaGgati yuktiSu / apAGgastilake'pyaGga hona netrAntayorapi // 28 // pUrgaH syAkramuke vRnde Asu~go vAyu bANayoH / iti gAntA // arthaH pUjAvidhau mUlye paeNrigho'rgala ghAtayoH // 29 // yogabhede vizeSA'stre duHkhAMho vyasaneSvadhaima / (1) bANa sUrya vihaGgama (devagraha ) meM 'khaga' pu0 / (2) raya pravAha meM 'vega' pu0 / (3) ubaTana evaM puSSa ke reNu dhulI girI prabheda vikhyAti uparAga candana meM 'parAga' pu0 / (8) nizcaya tyAga svabhAva adhyAya sRSTi moha utsAha meM 'svarga' pu0 0 / (5) zvapaca nAga meM 'mAtaGga' pu0 / (6) pannaga mAtaGga krUrAcAra toyada nAgakezara puMnAga nAgadantaka mastaka dehAnilaprabheda zreSTha 'nAga' pu0, raGga sosaka karaNAntara meM napuM0 / (7) saMhanana (kavaca ) upAya ( sAmAdi ) dhyAna apUrvAdha saMprAptivapuH sthairya prayoga viSkambha bheSaja visrandha ghAtaka dravya kArmaNa meM 'yoga' pu0 / (8) tilaka aGgahIna netrAnta meM 'apAGga' pu0 / ( ajayakoSa ne citraka pradhAna meM bhI kahA haiM) / (9) kramuka (supArI) aura vRnda meM 'pUga' pu0 / (10) vAyu ora bANa artha meM 'Aga' pu0 / 11) pUjAvidhi aura mUlya meM yogameda anavizeSa meM 'pariSa' vyasana meM 'agha' napuM0 / - iti gAntAH / 'artha' pu0 / (12) argala ghAta pu0 / (13) duHkha aMhas (pApa)
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtoyakANDam 292 nAnArthavargaH 3 pRkkAyAM strIlaghuH zIghra kRSNAguruNi na dvayoH // 30 // manojJe'lpe ca niH sAre gurau syAdvAcyaliGgavat / ogho'mbhasA raye vRnde kAcaH zikye mRdntre| 31 // iti dhAntAH / netraroge prapaJcastu viparyAse'pi vistare / ruci gabhasti spRhayo rabhiSvaGge striyAM zuciH // 32 // iti cAntAH / pAvake'tyupadhA'mAtye mAsinA triSvato'dhike / nija triSu svake nitye nA'jaH zaGkhazazAGkayoH // 33 // samabhUmau raNe'pyojiH santAne'pi jane prajI / hare viSNau vidhau kAma chAge'jo"vaha goSThayoH // 34 // [1] pRkkA oSadhi meM 'laghu' strI0, zIghra kRSNaguru napuM0, manoja alpa niHsAra guru meM tri0 / (2) ambhovega aura vRnda paramparA druta nityopadeza meM 'mogha' pu0 / ||iti ghAntA / (3) zikya mRdantara netraroga bheda [maNi] meM 'kAca' pu0| (4) viparyAsa vistara saMcaya pratAraNa meM 'apaJca' pu0 / (5) dopti zobhA abhiSvaGga meM 'ruci' strI0 / (6) grISma agnizaGgAra ASADha zuddhamantrI jyoSThamAsa meM 'zuci' pu0, dhavala zuddha anupahata meM tri0 / ||iti cAntA / (7) AtmIya nitya artha meM 'nija' tri0 / (8) zaGkha zazAGka nicula vetasa dhanvantari meM 'abja' pu0, padma meM napuM, medinI koSa meM zaMkha artha meM pu0 napuM0 / (9) samabhUmi samara bhUmi meM 'Aji strI0 / (10) 'santati aura rASTravAsI janasamUha meM prajA' strI0 / (11) hara viSNu vidhu kAma chAga raghuputra meM 'aja' pu0 / ,
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 293 nAnArthavargaH 3 3 mArge 'jo dvijo danta viprAdAvaNDajehi bhuk / tArkSya ke kini kujo'strI dante'pi balaijA tuyA // 35 // yUthikA varayoSA vA balajaM gopurAdiSu / dharmarAjo yame buddhe jine rAjJi yudhiSThire // 36 // iti jAntAH / kSetrajJo vAcyaliGgaH syAtpravINe nA''tmani sthiraH / nAma cetanayoH saMjJA svAGgAdyai rathe sUcane // 37 // 10 paTu" rdakSAdike kaSTaM" kRcchre'pi gahane (1) vaha arthAt [ vRSaskandha gandhavaha aztra ] goSTha mArga meM 'varja' pu0 / (2) danta brAhmaNa kSatriya viz aNDaja pakSI meM [ sAdhu meM bhI ] 'dvija' pu0 / ( 3 ) garuDa mayUra artha meM 'ahibhuk' pu0 / ( 4 ) nikuJja hastidanta hanu meM 'kuJja' pu0 napuM / (5) yUthikA varayoSA artha meM 'balajA' strI0 / ( 6 ) gopura kSetra sasya saMg2ara artha meM 'balaja' napuM0 / (7) yama budha jina rAjA yudhi - SThira artha meM 'dharmagaja' pu0 / iti jAntAH / (8) pravINa artha meM vAcyaliGga (vizeSya liGga) aura Atma bodhaka artha meM 'kSetrajJa' pu0 / (9) nAma meM cetanA meM aGgAdiyoM se artha sUcana meM 'saMjJA ' strI0 / iti jhAntAH / (10) tIkSNa sphuTa dakSa niSThura nirdaya noroga catura meM 'paTu' tri0 paTAla meM pu. napuM0 / chatrA lavaNa meM napuM / (11) kRccha aura gahana meM 'kaSTa' napuM0, / iti jhAntAH / jaTA |
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 294 nAnArthavagaH 3 mUle lagnekace mAjhyA miSTi' yagecchayorapi // 38 // jJAne'kSiNa darzane dRSTi bahUni triSu nizcite / sRSTiH saMzaya kAlA'lpa sUkSmailAsutruTi: striyAm // 39 // ariSTaM sUtikAgAre AsavAdau zubhe'zubhe / samRddhi phalayo yuSTi daivate diSTa madvayoH ||40|| takSA''ditya bhidostvaSTo devazilpininA kaTuH / rase kArye'dvayostIkSNe matsare triSu koTayeH // 41 // saMkhyA" bhede prakarSe ca koNe'gra dhanuSaH striyaH / khatau zipiviSTaH syAdduzcarmaNi mahezvare || 42 // ( 1 ) lagnakaca ( keza samUha ) mUla mAMsI meM 'jaTA ' strI0, lakSa (pIpala vizeSa ) meM 'jaTo' / (2) yAgamata abhilASa ( saMgraha zloka) meM 'iSTi' kho0 / (3) jJAna akSi darzana artha meM 'dRSTi' strI0 / (1) prAjya atizaya nizcita artha meM 'sRSTi' strI0 / (5) saMzayakAla alpa sUkSmailA artha meM ' truTi' khI0 / (6) sUtikAgAra Asana (matha) zubha azubha takra maraNacihna artha meM 'ariSTa, napuM0, lazuna nimtra phenila kAka kaGka meM pu0 / (7) phala samRddhi artha meM 'vyuSTi' stro0 / (8) daiva (bhAgadheya bhAgya) artha meM 'diSTa' napuM. 'kAla' pu0 / (9) takSA (takSan ) Adityabhit devazilpI artha meM 'svaSTA ( tvaSTR ) ' pu0 / (10) rasa (mAtra) artha meM 'kaTu' pu0 akArya meM napuM0, tadvAn meM sugandhi matsara svaro meM tri0, (11) kaTurohiNI latA rAjika meM strI0 / (12) saMkhyAbheda prakarSa azri (koNa) dhanuSa ke agra artha meM 'koTI' strI0 / (13) khalati dudhama (na) ziva zaurI (viSNu Adi) artha meM 'zipiviSTa ' pu0 /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 295 tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 kAke-bhagaNDau karaTo nAgagaNDe kaTau kaTaH / kaitavA'nRta mAyAsu yantra nizcala rAziSu // 43 // sIrAGge zailazRGge cA'yoghane kUTamastriyAm / riSTaM syAdazubhAbhAve puMsi phenilkhnggyoH||44|| iti TAntAH / nIlakaNThaH sitApAle hare'pi pItasArake / dAtyUhe kalaviGke ca khaJjane kAlakaMThavat // 45 // koSTho'ntarjaThare puMsi kusUle'nta,he svake / yuvA'lpayoH kaniSThonA kaniSThA durbalAGguliH // 46 // nakSatre gRhagodhAyAM jyeSThA mAsAntare pumAn / triSu zreSThe ca vRddhe ca kASThotkarSe dizisthitau // 47 // hindI-(1) kAka ibhagaNDa kusumbha nindya jIvana ekAdazAhAdizrAddha durdarUDha vAdyameda martha meM 'karaTa' pu0 / (2) zroNi nitamba artha meM 'kaTa' strI0pu0, kriyAkAra kalija atizaya zava samaya gajagaNDa kapola meM pu0 / (3) kaitava anRta mAyA yantranizcala rAzi sIrAGga zailazRGga ayodhana artha meM 'kUTa' napuM0 / (4) azubhA'bhAva (zubha) artha meM 'riSTa' napuM, phe ne cha khA meM pu0| iti TAntAH / (5) 'nIlakaNTha aura kAlakaNTha' sitApAGga hara pItasAraka dAtyUDa kalaviGkameM pu0 / (6) 'koSTha' antarjaThara kusUla antagRha AtmIya meM pu0| (7) 'kaniSTha' yuvA aura anya artha meM pu. dubalo aMgulI artha meM 'kaniSThA' (choTI aMgulI) kahate haiM stro0 / (8) 'jyeSThA' nakSatra aura gRhagodhA artha meM stro0, mAsAntara artha meM 'jyeSThA' pu0, zreSTha aura vRddha meM tri0| (9) 'kASThA' utkarSa aura dizAsthiti artha meM strI0 /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 296 nAnArthavargaH 3 niSThA nAzA'ntaniSpatti yAcA nirvahaNeSu ca / iti ThAntAH / abhimAnagrahavyUha mauna sainya damAdiSu // 48 // koNa prakANDa mandhAna yamA'zyalaguGAdiSu / pAripAzvika bhede'pi caNDAMzordaNDa iSyate // 49 // ikSu pAke bhasannAha golakeSu guMDo guddaa| snuhI yoSicca guDikA syaadi| budhayoSiti // 50 // gobhU vAkSvapi bhANDastu pAtre bhUSA'zvabhUSayoH / vaNiG mUladhakSveDo' viSe karNAmayedhvanau // 51 // raktA'sya phale parNe ghoSapuSpe napuMsakam / striyAM vaMzazalAkAyAM siMhanAde'tha vAcyavat // 52 // durAsade ca kuTile kANDo vargA'zva vAriSu / bANa skandha rahaH stamba nADIvRndeSu kutsite // 53 // (1) 'niSThA' nAza anta niSpatti yAJcA nirvahaNa artha meM pu0 / iti ThAntAH / (2) 'daNDa' abhimAna graha vyUha mona sainya dama Adi meM evaM koNa prakANDa manthAna yama azva laguDa Adi meM, evaM sUrya ke pAripavika bheda meM prayoga hotA hai pu0| (3) 'guDa' ikSupAka hastisaMnAha golaka meM pu0, 'guDA' to snuhI yoSit guDikA artha meM strI0 / (4) 'iDA' budha grahayoSit go bhU vAk artha meM stro0 / (5) 'bhANDa' pAtra bhUSA azvabhUSaNa caNimUladhana artha meM napuM0 / (6) 'veDa' viSa karNaroga dhvanI raktArka vRkSake phala patte ghoSapuSpa meM napuM0, vaMzazalAkA siMhanAda meM strI0, durAsada kuTila meM tri0 / (7) 'kANDa' varga azva vArivANa skandha rahas stamba nADIvRnda kutsit vRkSabhit artha meM pu.npuN|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 nAnArthavargaH 3 vRkSabhidyapi na strI syAt nADI kAle'pi ssttkssnne| __ iti DAntAH / nitAnta balavat sthUla pragADheSu dRDhe striSu // 54 // pratijJA'tizayau bADhaM pragADhaM dRDhakRcchyoH / 'vyUDhaH pRthula vinyasta saMhateSvabhidheyavat // 55 // iti DhAntAH / straiNa garbhe'rbhake bhraMNo bANo vali sute zare / spRhA pipAsayo stRSNA jugupsA karuNe ghRNA // 56 // bhrUvo yadantarA''vate jI meSAdi lomani / "hariNI haritA hema pratimAna mRgISvapi // 57 // (1) 'nArDa' nAla vraNAntara zirA gaNDadUrvA khara dUrvA vizeSa dambhacaryA aura SaTkSaNakAla artha meM strI. / iti DAntAH / (2) 'dRDha' nitAnta balavAn sthUla aura pragADha artha meM tri0 / (3) 'bAda' pratijJA atizaya artha meM napuM0 / (4) 'pragADha' dRDha aura kRccha artha meM napuM0 / (5) 'vyUDha' pRthula vinyasta saMhata meM vAcya'liGga (vizeSyaliGga) pu0 / iti ddhaantaaH| (6) 'bhraNa' garbha zizu artha meM pu0 / (7) 'bANa' balisuta 'evaM zara artha meM pu0 / (8) 'tRSNA' spRhA aura pipAsA artha meM strI0 / (9) 'ghRNA' jugupsA aura karuNA artha meM strI0 / (10) "UrNA' bhauhoM ke antarAya meM Avarta meM meSa zaza uSTra mRga Adi loma artha meM stro0 / (11) 'hariNo' haritA hema pratinidhi mRgI artha meM strii|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam 298 nAnArthadhargaH 2 'sthUNA stambhe'pi sA ca hariNaH pANDure triSu / triSu grAmAdhipe zreSThe nApite grAmaNIH pumAn // 58 // samare'strI kaNe koNe nApite nA reNo mataH / kSaNo vyApArahInatve muhUrtotsava parvasu // 59 / / kArSApaNe varATAnAM mAne mUlye ghaNe pnnH| dyUte vikrayya zAkAde baddhamuSTo bhRtau glahe // 6 // maurya pradhAnarUpAdi sandhyAcA vRtti ejjuSu / zukla sUdendriya tyAga sattva sauryAdi dhISu ca / 61 // guNaH po'gni manthAne 'zrIparNa hastino bhyoH| kareNu draviNa vitte kAzcane ca parAkrame // 62 // (1) 'sthUgA' gRhastambha aura sUrmI artha meM strI0 / (2) 'hariNa pANDu aura zavala artha meM tri0| (3) 'grAmaNI' grAmanAyaka zreSTha nApita artha meM pu0 / (4) 'raNa' zabda samara kaNa koNa artha meM pu.napuM0, nApita meM pu0 / (5) 'kSaNa' vyApArahInatva aura muhUrta utsava parva artha meM napuM0 / (6) 'paNa' kArSApaNa sikkA varATa ka mAna malya dhana zAkAdi becanAra baddhamuSTi bhRti glaha (juA) artha meM pu0 / (7) 'guNa' maurvI (dhanurguNa) apradhAna rUpAdi sandhyAdi vRtti rajju zulka sUda indriya tyAga sattva sauryAdi dhI artha meM pu0 / (8) 'zrIparNa' kamala agnimantha (araNi) artha meM napuM0, 'zrIparNI' kumbhI gambhArI artha meM stro0 / (9) 'kareNu' hastinI artha meM strI0, ibha meM pu0 (rantidevato "kareguzca gareNuzca kariNI karNikArayoH' kahe gaye haiM / ) (10) 'draviNa' vitta kAJcana parAkrama artha meM nitya napuM0
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 299 nAnArthavargaH 3. ApaNe vipaNiH paNyavIthikA paNyayo striyAm / pratIcI surayo gaNDa dUrvAyAM vAruNI riNam // 63 // nirAzraye bhUvo bhAge Upare prarvaNaH kSaNe / nimnovIM krama Ayatte kSINe praguNaprahvayoH // 64 // - catuSpathedhunA tIkSNa viSe'bhimara lohayoH / klIbaM puMsi yavAgresyA ttigmA''smatyAgino striSu // 65 // droNA kASThAmbu vAhinyAM gavAdanyAM ca nIvRti / pumAn kRpIpatau kAke'stryADhakAdi catuSyapi // 66 // gaNaH pramatha saMghAta saMkhyA sainya prabhedavAn / makSikA pippalI naka jIrakeSu kaNA kaNaH // 67 / hindI- (1) "vipaNi' ApaNa paNyavIthI aura paNya artha meM strI0 / (2) vAruNa' pratocI surA gaNDadUrvA artha meM strI0 / (3) 'IriNa iriNa' nirAzraya bhUbhAga meM Upara bhUbhAga meM napuM. / (4) 'pravaNa' kSaNa nimnorvIkrama Ayatta kSINa praguNa prahva meM tri0, catuppatha meM pu0 / (5) tIkSNa' viSa abhimara arthAt yuddhabala svabalasAghasaloha (ajimuSkaka) meM napuM0, yavAna pu0, tigma AtmatvAgin meM tri0 / (6) 'droNA' kASThambuvAhinI gavAdanI nIvRt (janapada) strI0, kRpIpati (droNAcArya) meM pu0, kAka ADhaka ADhakAdi catuSTaya (ADhaka 1 droNa 2 vArI 3 vAha 4) meM 'droNaH' pu0 napuM0 (ADhakI tu tuvayAM strI parimANAntare triSu medinI) / (7) 'gaNa' pramatha Adi rudragaNa saMgha saMkhyA sainya prabheda meM pu0 / (8) 'kaNa' makSikA pippalI kumbhIra joraka meM strI0, atisUkSma dhAnyAMza meM 'kaNa' pu0|
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 300 nAnArthavargaH 3 atisUkSme ca dhAnyAMze 'sthANuH kIle hare pumAn / astrI dhruve pramANaM tu zAstre yantA pramAtRSu // 68 // maryAdA hetu nityeSu caikatvaM satyavAdini / kAyakAraNa kAyastha sAdhanendriya karmasu // 69 / / vratabandhe nATayagIta bhedayoH karaNaM yadi / vadharakSaNa rakSita gRheSu zaraNaM bhavet // 7 // vAcyavad nicite'zuddha saMkIrNa varNasaGkare / pazuzRGge-bha-dantAdau viSANaM triSu na striyAm // 7 // voM dvijAdA 'varuNo varNa bhedAdiSu triSu / maurvI sandhyA sattva zukla dravya dhISu guNaH pumAn // 72 // (1) 'sthANu' kIla hara meM puM0, dhruva meM pu0 napuM0 / (2) 'pramANa' zAstra iyattA pramAtA (tU) maryAdA hetu nitya satyavAdI (in) meM napuM0 ekavacana hai / (3) 'karaNa' kAya kAraNa kAya stha sAdhana indriya karman vratabandha nATyabheda gItabheda meM napuM0, zUdrA viza ke putra meM vAnara Adi meM puN0| (1) 'zaraNa' vadha rakSaNa rakSitA (ta) gRha meM napuM0 / (5) 'saMkIrNa' saMkaTa, varNasaMkara meM napuM0, vyApta azuddha meM vAcyaliGga / (6) 'viSANa' pazuzRGga hastidanta meM tri0, kSorikAkolI ajazRGgI meM stro0, kuSThanAmakaH oSadhi meM napuM0 / (7) 'varNa'dvija Adi, zukla Adi, yazaH kathA, guNa kathA, stuti meM pu0, bheda rUpa akSara vilekhana meM pu0 napuM0 / . (8) 'aruNa' guNI meM tri0, avyaka rAga arka sandhyArAga arka sArathi niH zabda kapila kuSThabheda meM pu0, 'aruNA' ativiSA zyAmA maJjiSThA trivRtA meM strI0 / (9) 'guNa' mauvI sandhyAdi sattvAdi zuklAdi dravyAzrita dhI tyAgAdi zauryAdi rUpAdi apradhAna suda indriya AvRti rajju meM pu0 /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 301 nAnArthavargaH 3 ghaNTApathe saMsaraNaM prANyutpAde camUgatau / muktojjhitonmUlitayoH samuddharaNamunnatau // 73 // iti NAntAH / kRtAntau daiva siddhAnta yamAskuzalakarmasu / prakAre'pi prakaraNe vRttAntaH kAsyaM vArtayoH // 74 // AnaMta dezabhede syA nnRtya sthANe jane raNe / zleSmAdi rasa raktAdi mahAbhUtAni tadguNAH // 75 // zabdayonIndriye prastha vikRti dhAtavaH smRtAH / zaiktirAyudhakAsvAH syAnmUrti kAThinya kAyayoH // 76 // zuddhAnto nRpanArINAM vezma kakSAntaro'pi ca / kSaye'paciti racAyAM soti danA'vasAnayoH // 77 // vistAre vratati rvalyAM vasati rvAsa vezmanI / (1) 'saMsaraNa' ghaNTApatha prANyutpAda camugati meM napuM0 / (2) 'samuddharaNa' bhuMktojjhita (vAnta meM ) unmUlita unnaya meM napuM0 / iti vAntAH / (3) 'kRtAnta' daiva siddhAnta yama aniSTakarma karman meM pu0 / (4) 'vRtAnta' prakAra prakaraNa kAyai vArtA meM pu0 / (10) 'Anarta' dezameda nRtyasthAna janaraNa meM pu0 / (6) 'dhAtu ' zleSman pittAdi bhukta AhAra ke prathama avasthArUpa rasa raktaH majjA zukrAdi, tadguNa inke gandhAdi, mahAbhUta, zabdotpatti, mUlakAraNa, indriya, prasthavikRti gairikAdi meM pu0 / (7) 'zakti sAmarthya kAsU (vikalpanA) meM strI0 / (8) 'mUrti' kAThinya kAya meM strI0 / (9) 'zuddhAnta' rAjAoM ke anta pura aura guptakakSA (maMtraNa karane kA sthAna ) bheda meM pu0 / (10) 'apaciti' pUjA aura kSaya arthAt vyaya niSkRti hAni meM strI0 / (11) 'sAti' dAna aura avasAna meM strI0 / (12) 'vratati' vistAra aura vallI meM strI0 / (13) ' vasati' vAsa bhavana rAtri meM strI0 / 2
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ * toyakANDam 302 nAnArthavargaH 3 rAtrirvArdhanuSkoTayAM pIDAyAM heti racipi // 78 // ravejvalA vA vahneH zastre'tha jagatI kSitau / chando bhede'pi dazamaM peMkGkticchando'pi ca striyAm 79 prabhAve'pyAyetiH paitti na gatau strISu pakSatiH / pakSamUle tithervA'pi pakSiNAM veda karNayoH // 80 // vArtAyAM ca 'zrutiyani liGgAdau prakRti dhRti / dhAraNA'dhvara tuSTyAdau " guptirbhU vivare'pi ca // 81 // 10 2 (1) 'arti ' pIDA aura dhanuSakoTi meM strI0 / (2) 'heti' sUrya ke arci meM vahnijvAlA meM zastra meM strI0 / ( 3 ) ' jagatI' pRthivI chandobheda bhuvana jana meM prAkAra meM strI0, 'jagat' viSTapa (svarga meM) napuM0, 'jagat (jagan' vAyu meM pu. jaMgama meM tri0 / ( 4 ) 'pati' (uktA'tyuktA tathA madhyA pratiSThA'nyAe~ pUrvikA gAyatryuNi ganuSTup ca vRhato paGktireva" ca] isa gaNanA meM dazavAM chanda ko 'paGkti' (dazAkSaracaraNa) kahate haiM aura daza saMkhyAdi meM bhI strI0 / (9) 'Ayati' saMyama dairdhya AgAmikAla aura prabhAva meM strI0 / (8) 'patti' caraNacArI artha meM pu0, aura eka hAthI eka ratha tIna ghoDe, pAMca padAti hoM jisameM vaha strI0 hai / (9) 'pakSati' pakSiyoM aura tithiyoM ke pakSamUla (pratipada) meM strI0 / (8) 'zruti' zrotrakarma vArtAoM meM strI0 / (9) 'prakRti' liGga - yoni pauravarga amAtyAdi svabhAvoM meM strI0 / (10) 'dhRti' dhAraNA - adhvara tuSTi yogAntara dhairya meM strI0 / (11) 'gupti' bhU vivara rakSA kArA (avakara sthAna jahAM ki kUDA kacarA DAle jAte hoM) ina * artho meM strI0 /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 303 nAnArthadhargaH 3 vanitA jAtarAgAyAM striyAM strI triSu yAcite / vAlukA 'sikatA bhUmni kaizikyAdiSu vRttayaH // 82 // rIti syanda pracArAdi rIti DimbA'tivRSTiSu / prAptimahodaye lAbhe jAti janmAdiSu striyAm // 83 // agni traye yuge tretA' 'bhUtIrakSAdi saMpadi / purI nadyo rahe bhoga-vatInAhau, "kSitiH kSaye // 84 // vAsAdau samitiH saMdhe sabhAyAM 'mahatI pumAn / (1) 'vanitA' darzitA atyantA anurAgA strI aura strI meM strI0, yAcita artha meM tri0 / (2) 'sikatA' sikatila meM stro0, vAlu kA bahuvacanAnta / (3) 'vRtti' bharata zAstra prasiddha kaizikI ArabhaTI bhAratI sAtvatI e cAra vRttiyAM haiM jina para nATaya zAstra pratiSThita haiM, vivaraNa jIvya meM bhI hai, vaiyAkaraNa to kRt taddhita samAsa ekazeSa sanAdyanta dhAturUpoM ko kahate haiM strI0 / (4) 'roti' pracAra syanda arakUTa lohakiTa meM strI0 / (5) 'Iti' Dimba arthAt bhayadhvani puSkasa plIhan viplava aura ativRSTi anAvRSTi mUSaka zalabha zuka pratyAsanna rAjagaNa ina arthoM meM strI0 / (6) 'prApti' mahodaya (adhigama) lAbha meM strI0 / (7) 'jAtI' janma gotra mAlato sAmAnya chanda jAtIphala AmalakI cullI kampilla meM strI0 / (8) 'tA' agnitraya (jaTharAgni vADavAgni daharAgni) aura yuga meM strii0| (9) 'bhUti' bhasma [rakSA sampatti hastizaGgAra meM strI0 / (10) 'bhogavatI' nAgapurI aura nadI artha meM strI0, 'bhogavAn' sarpa meM pu0 / (11) 'kSitI' kSaya kSiti kAlameda nivAsa meM bI0 / (12) 'samiti' saMgha sabhA meM strI0 /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 304 nAnArthavargaH3 tattvabhede striyAM vINA bhede mAjye napuMsakam // 85 // vRtte'nyaliGgaM vRttaM tu chandazcAritra vRttimu / triSu rUpye site hemni rajataM salile ghRtam // 86 // amRtaM kaladhautaM tu rUpya hemnoH kRta yuge| paryApte'pi zrRMta zAstre cA'vadhAraNa karmaNi // 8 // 'nimittaM lakSaNe hetau raktaM nIlyAdi raaginni| klIvaM khagAdi savAdI strI kariNyostu "vAsitA 188 // phalgu nyarogayo varti vRttau vArtA janazrutau / (1) mahatI' tatvabheda meM pu0 [mahAna] hai, vallakI voNA] bheda meM strI0, rAjya prAjya meM napuM, zreSTha vRddha meM vizeSyaliGga / (2) 'vRtta' adhIta atIta vartula mRta vRtta svIkRta] meM pu0, aura vRtta meM [sampanna meM anyaliGga chanda cAritra vRtti meM napuM0 / (3) 'rajata' rUpya sita heman raJjana zoNita hRda hAra meM tri0| (4) 'ghRta' mAjya jala meM napuM0, pradIpta meM abhidheyavat yajJazeSa poyUSa salila ghRta apa jina meM cita mokSa meM napuM, aura deva jina dhanvantarI meM amRta meM pu0 / (5) kaladhauta' suvarNa rajata meM napuM0 / (6) 'kRta' yuga paryApta meM napuM0, vihita hiMsita meM tri0 / (7) 'zruta' zAstra aura avadhRti meM npuN0| (8) nimitta hetu aura lakSaNa meM napuM0 / (9) ka' anurakta nolyAdi rakhita lohita meM tri0, kuMkuma tAmra prAcInAmalaka asRk meM npuN| [10] 'vAsitA' khArAva dhyAnamAtra surabhIkRta vastraveSTita meM napuM, kariNI nArI meM strI0 (svAmoke mata se vAzitA' tAlavyAnta hai] / (11) 'vArtA' nIruna norogi vRttimAn meM pu0, phalgu aroMga meM napuM0 vAtiGgaNa vRtti janazruti vArtA kRSNAdhudanta meM strI0 /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam nAnArthavaH bRhetI kSudravArtAkyAM chando vasanayorapi // 89 / / jIvA'napekSikarmA'tyAhitaM yacca mahadbhayam / bhUtaM jantu pizAcAdau pumAndeve tricite // 9 // janApavAda nirvAda duSTa gahita vastUni / aGkagItastriSu zveta rUpye syAdanyavatsite // 11 // zuddha site'vadAtaH syAtpIte baddhArjunau sitH| utthitA studyatotpanna vRddhimantaH tricchritA: // 12 // pravRddhogaddha saMjAtA "AdRtaH saadre'rcite| mUcchito"mUDhaH socchAyo pratItaH khyAtahRzyoH // 13 // (1) 'vRhatI' kSudravArtA kI (baigana) kaNTakAri (moriGginI) vAku vAridhAnI (pAnI kI koTho) mahatI chandobheda vasanabheda meM stro0 / (2) 'atyAhita' jIvAnapekSikrama meM mahAbhiti meM napuM0 / (3) 'bhUta' jantu pizAcAdivamAdi meM napuM0, devayoni vizeSa meM pu0 , ucita prApta vRtta sama satya meM tri0 / (4) 'avagota' janAravAda nirvAda duSTa (dRSTa) aura garhitavastuoM meM tri0 / (5) 'zveta' dvIpabheda Adibheda meM pu0, zvetA'. varATikA kASTha pATalA zaMkhinI meM zro0, zetaM' rUpya meM napuM0, sita meM anyatrat haiM / (6) 'avadAra' zuda arthAt nirmala meM zveta meM pAtameM tri0 / (7) 'sita' avasita arthAt buddha baddha dhavala tri0, zarkarA meM strI0 / (8) 'utthita' prodyata utpanna vRddhimAn meM tri0 / (9) 'ucchrita pravRddha samunnad saMjAta meM tri0 / (10) AdRta' sAdara vyavahAra meM arcita athAMta sammAnita meM tri. / (11) 'mUJchita' muDha aura socchAya meM tri0 / (12) 'pratIta' jJAta prajJAta hRSTa sAdara meM tri0 / 20
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 306 nAnArthavargaH 3 vivikto' vijane pUte'bhijAtaH kulaje budhe / kRtrime bhUSite rAste saMskRto'pyanyaliGgakaH // 94 // pANinyAdi kRte sUtre klIbaM yukte'sti saMskRte / maNyipyabhinIto'thA'nento niravadhau triSu // 95 // nivAse Dha sannAhe nivAto vAtavarjite / kRte'grato'bhiyuktAnAM pUjane vA'grataH kRte // 96 // puraskRto'mla paruSau tanutezu mucyate / sAdhvabhyarhita' satyeSu vidyamAna prazastayoH // 97 // (1) 'vivikta' asaMpRkta rahaH pUta vivekI meM tri0 / (2) 'abhijAta' kulIna nyAyya paNDita meM tri0 / (3) 'saMskRta' kRtrima bhUSita zasta (prazaMsA yogya) artha meM anyaliGga hai pANinyAdi kRta sUtra meM napuM0 / (4) 'abhinIta ' yukta atisaMskRta ma (marSi) meM tri0 / (5) 'ananta niravadhi meM tri0, kezava zeSa meM pu0, vizalyA zArivA dUrvA kaNA dUrAlamA pathyA pArvatI AmalakIM vizvambharA guDacI meM strI0, sukhavahameM meM napuM0 / (6) 'nivAsa' 'nivAsa dRr3hakavaca vAtavarjita meM pu0 / (7) 'puraskRta ' AdaraNIyo meM sarvaprathama Adara pAne vAle evaM zatruoM se lar3ane ke samaya meM Age laDane vAle artha meM tri0 / (8) 'zukta Ayurveda prakriyA se jaba guDa sahada amla paruSa ho jAya taba usakA nAma zukta hotA hai napuM0 (mRnmayAdi zucau bhANDe saguDAM kSudramAkSikaM / dhAnyarAzau trirAtrasthaM zuktaM cukraM taducyate // vaidyakam (9) 'sat' sAdhu abhyarhita satya vidyamAna prazasta meM sAdhu dhIra prazasta meM pu0, mAnya satya vidyamAna meM tri0, sAdhvI meM strI0 /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtoyakANDam 307 nAnArthavargaH 3 sada bhUjeMnA 'zitiH zvete mecake nizite triSu / manApi sphuTayo rvyakto dRSTAntastu nidarzanam // 98 // zAstra kSattA kSatriyAyAM zUdrAd dvAH sthe'pi sArathau / harau hare 'jine'vyaktA'jitau mUrtastu takSiNi // 99 // bhUpAlabhUdharau bhUbhRt stropuSpe mAsayo RtuH / syAdbhUpAle'pi mUrdhA'bhiSikto rAjanyamaNDale / 10 / sthapati narnA suteH putre pArthive tanayA sutA / sUte hastipake yantA bhaiA svAmininA triSu // 101 // (1) 'ziti' bhUja meM pu0, zveta mecaka nizita (kAla arthAt sarpa meM) tri0 / (2) 'vyakta' manoSi [manoSina) aura skuTa meM tri0 / (3) 'dRSTAnta' nidarza (udAharaNa) zAstra maraNameM pu0 (4) 'kSattA' (kSata) zUdra se kSatriyA meM utpanna ko dvArapAla ko sArathi ko bhajiSyAtanaya (dAsIputra) niyukta prajAsUda ko bhI kahate haiM pu0 / (5) 'ajita avyakta' hari hara jina meM pu0, anirjita meM tri0, mahat (mahAna) Adi AtmA meM napuM0. asphuTa meM tri0 / (6) sUta' sArathi takSA kSatriya se brAhmaNIsuta meM, bandI pArada meM pu0, prasUta prerita meM tri0 / (7) 'bhUmRt' se tRpa adi samajhe jAte hai pu0 / (8) Rtu stro puSpa vasantAdi do do mahine dhora meM pu0 / (9) 'mUrdhAbhiSakta' bhUpAla meM 'mantrI meM kSatriya meM pu0 / (10) 'sthapati' kaJcukI zilpibheda meM pu0, sattama [atizreSTha meM tri0 / (11) 'suta' putra meM pArthiva meM pu0 strI apatya meM 'sutA' tanayA bodhaka hai stro0 / (12) 'yantA' [yanta' hastipaka mahAvata suta [sArathI] pu0 / (13) 'bhartA' svAmI artha meM pu0, poSTA (poSTra) dhAtA (dhAta) meM tri0 /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 308 nAnArthavargaH2 poSTadhAtoH, athoyAna pAtre potaH zizAvapi / mRte prANyantare preto hesto bhe-bhakarAdiSu / 10 // ketu lakSmapatAkAru ggrahotpAtA'riSu smRtH| utpAte'gnau dhUmaketu jImUto'drau ca vAride // 103 // tade'rNave sarasvAn syAd garutmAn tArkSya pakSiNoH / bhAse khage zakunto'tha vivasvAn devasUryayoH // 104 // iti tAntA mAne sAnuni prastho'strI syaadaasthaa''sthaanytnyoH| (1) 'pota' yAnapAtra choTI naukA vahina) zizu gRhasthAna vAsas meM pu0 / (2) 'preta' bhUtAntara meM pu0, mRta meM tri0 / (3) 'hasta' bha (nakSatra) ibhakara hAthI ke sUda] kara meM saprakoSThakara meM RkSa Adi se bhinna keza vrAta meM pu0 [ (4) 'ketu' lakSma patAkA ruj graha utpAta ari meM pu0 / (5) 'dhUmaketu' utpAta grahabheda agni ko kahate haiM pu0 / (6) 'jImUta' adi dhRtikAra devatAr3a devatAla] payodhara [medha] meM pu0| (7) 'sarasvAn' nada abdhi meM pu0 rasika meM anyavat vANI strI ratna vAk devI go nadI nadIbhit meM strI0 / (8) 'garutmAna' pakSI aura garuDa meM pu0| (9) zakunta' bhAsa meM arthAt bhAH goSTakukkuTa gadhra meM aura khaga meM pu0 / (10) 'vivasvAn' deva meM sUrya meM pu0, [vivsvtpur| kA nAma 'vivaravatA' strI0, vivasvadapatya meM vaivasvatI vaivasvata: vaivasvanam triliGga / iti tAntA / (11) 'prastha' (eka sera) ma nabheda sAnu unmitavastu meM puM0 napuM0 / (12) 'AsthA' Alambana AsthAna yatna zraddhA meM strI
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnArthavargaH3 rai prayojanayo rau~' nivRttAvapi vastuni // 105 // saMbaddhArthe ca zaktisthe samathassyAddhite'pi ca / tAvanto niyamAH saMgho bhagavAn gautmprbhuH||106|| Adho gaNadharazcAturvaNye tIrthaGkarastathA / arihantA'pi tIrthAni sturye'nye'pyaagmaadyH||107|| dazamIstho naSTabIje vRddhau vIthI saraNyapi / iti thAntAH / jImUtavatsarAvabdau sUdastu vyajane triSu // 108 // vazA'bhiprAyayozchando dAyAdo bandhu putrayoH / goSThAdhyakSo'pi govinda prasAdo'nugrahAdiSu / / 109 / / trAtaryAkrande ArAve dAruNe rudite raNe / (1) 'artha' viSaya yAcanA rai (dhana) kAraNa dastu, zabdoM kA abhidheyArtha nivRtti pravRtti meM puM0 / (2) 'samartha' saMbaddhArtha meM zaktistha meM hita meM tri0 / (3) 'tIrtha' niyama caturvidha saMgha bhagavAn gautamaprabhu Adi gaNadhara cAturvarNya tIrthakara arihantA e tIrtha haiM aura avatAra RSi juSTa (milA huA) ambupAtra upAdhyAya mantrI Agama guru meM napuM0 / (4) 'dazamIstha kSINarAga meM vRddhi meM tri0 / (5) 'vIthA' paGkti gRhAGga rUpakAntara varma meM strI0 / iti thAntAH / (6) 'abda' saMvatsara megha giribheda mustaka (mothA) pu0 (7) 'sUda' sUpa sUpakAra vyaJjana meM trik| (8) 'chanda' vaza abhiprAya meM puM0 / (9) 'dAyAda' bandhu aura putra meM pu0 / (10) 'govinda' vAsudeva gavAdhyakSa bRhaspati meM puM0 / (11) 'prasAda' anugraha kAvya prANa svAsthya prasatti meM puM0 / (12) 'Akranda' rakSArtha rakSako ko pukArane meM bhayaGkara saMgrAma rodana meM pu0 /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnArtha vargaH 3 tamonudo'gnicandrArkau syustuyAMzAM'hni razmayaH // 110 paudA vizrambha nindA''jJA apavAdo'tha goSpadam / sevite cA'pi mAne'tha Rtu vatsarayoH zat // 111 // mandAH nirbhAgya mUDhA'lpAspaTavo'tIkSNa komalau / mRduH vizArado vidvatpragalbhA vathAssspedam // 112 // pratiSThA kRtyayoH svadu madhure STau triSu striyAm / saMvide Aji kriyAkAra saMbhASA jJAna nAmasu // 113 // kakuccaikakudaM zreSTha vRSAGga rAjalakSmasu / zabde vAkye pade pAda cihnA'padeza vastuSu // 114 // vyavasAya zlokapAda trANa sthAneSu lakSmaNi / padaM klIase kiraNe medinI kRnmate pumAn / / 115 / / 310 (1) 'tamonuda' agni candra arka meM puM0 / (2) 'pAda' caturthAza ahni razmi meM puM0 / ( 3 ) ' apavAda' vizrambha AjJA nindA meM puM0 / ( 4 ) ' goSpadaM' gopada meM gopadAGkitabhUgata (gAya ke khura ke cihna) avakAza meM napu0 / (5) 'zarat' Rtu aura vatsara meM stro0 / (6) 'manda' nirbhAgya mUDha alpa apaTu atokSNa svaira rogI meM tri0, hastijAtyantara meM zani meM puM0 / (7) 'mRdu' atIkSNa komala meM tri0 / (8) 'vizArada' supragalbha (ghRSTa) vidvAn meM tri0 / (9) 'Aspada' pratiSThAsthAna kRtya meM napuM0 / (10) 'svAdu' madhura meM manojJa meM tri0 / (11) 'saMvida' samara kriyAkAra (kriyA kA niyama ) saMbhASA jJAna nAma pratijJA AcAra saMketa toSaNa meM stro0 / (12) ' kakuda kukuda kakuda' zreSTha (prAdhAnya) vRSAGga rAjalakSma (nU) meM puM0 napuM0 / (13) 'pada' zabda vAkya pada pAdacihna apadeza vastu vyavasAya zlokapAda trANa sthAna lakSma (cihna) meM napuM0, medinIkAra ke mata se kiraNa meM puM0 /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 311 made Amodavad harSe rahasyupaniSat striyAm / nAnAthavargaH 3 iti dAntAH / 7 pratyagre'pratibhe'pi sthA cchIrada.... kAya unnatau // 116 // utsedho vyAma vaTayo rnyagrodho'thA'valambite / avidUre'pyavaSTabdhaH snuSA jAyA striyo vadhUH // 117 // madhe kSaudre puSparase madhvandhe tu tamasyapi / garvite paNDitaM manye " samunnaddho'tha bhUSite // 118 // khyAte prasiddhaH " zraddhA" tu spRhA saMpratyayoH striyAm / triSu ramyespi sAdhu syAtprakAre ca vidhau vidhai / 119 / sindhurnada" vizeSo'bdhi dezonA strI saridyadi / (1) 'mada' Amoda ke jaise harSa meM retas kastUrI garva imadAna meM puM0 / (2) 'upaniSad' vijana vedAnta aura dharma meM strI0 / (3) 'zArada' nUtana apratima (apratima) meM puM0 / iti dAntAH / (4) 'utsedha' kAya unnati meM puM0 / (5) 'nyagrodha' vyAma vaTa aura zamItaru meM puM0 / (6) 'avaSTabdha' avalambita avidUra AkrAnta meM puM0 / (7) 'vadhu' snuSA jAyA strI meM strI0 / (8) 'madhu' nora kSIra madha kSaudra puSparasa meM napuM0, daitya caitra vasanta jIvakoza madhudruma meM puM0 / (9) 'andha' tamas arthAt timira meM / napuM0, cakSu hona meM tri0 / (10) 'samunnaddha' samudbhUta dRpta paNDitaM manya meM tri0 / (11) 'prasiddha' bhUSita tathA khyAta meM tri0 / (12) 'zraddhA' spRhA saMpratyaya ( Adara ) meM strI0 / (13) 'sAdhu vAdhuSika (sada se jIvikA vAlA) ramya ( cAru manojJa sundara ) sajjana meM tri0 / (14) 'vidhA' gajAnna (hAthI ke khorAka ) Rddhi prakAra vetana vidhi meM strI0 / (15) 'sindhu' nada vizeSa, abdhi deza (vizva koza ke mata se 'ibhadAna' medinI koza ke mata se 'vamathu '
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRtIyakANDam 312 nAnArthavarga:3 skandha starU prakANDAdau snuhI lepo'mRtaM sudhA 120 maryAdAyAM pratijJAyAM saMdhA'tha prArthane cre| praNidhi budha vRddhau ca paNDite'pyadhi vile // 121 // paricchede 'vidhi daive vidhAne'pi 'vidhurhrau| some'zvabhArayoH paryAhAre "vivadhavIvadhI // 122 // bandhe vinazvare doSotpAde mukhyA'nuyAyini / bAle ca prakRtasyA''ste "yo'nubandho'nivartane // 13 // arthAt vamana gajakara zIkara meM puM0, sarit (nadI) meM stro0 / (1) 'skandha' taru prakANDa kAya madrAdi chando bheda saMparA ya (saMsAra yuddha) samudAya (samUha) aMsa nRpati meM puM0 / (2) 'sudhA' snuhI (thuhara) Tepa (rUNDikA cUrNa) amRta meM strI0 / (3) 'saMdhA' pratijJA maryAdA meM strI0 / (4) 'praNidhi' prArthanA cara meM puM0, (avadhAna meM bhI) / (5) 'budha' candrasuta meM puM0, paNDita meM tri0 / (6) 'vRddha' jIrNa pravRddha jJa meM tri0 / (7) 'bhavadhi' avadhAna sImA kA artha 'aNDakoza' bhI hai kAla bila meM puM0 / (8) 'vidhi' niyati kAla vidhAna parameSThI (SThin ) meM puM0 (virahI ko vyathita karane vAlA) / (9) 'vidhu' zazAGka kapura hRSIkeza rAkSasa meM puN0| (10) 'vivadha vIvadha' skandhavAhya kASTha jisa meM dono ora zikye baMdhe hoM aisI jo (vihaMgikA bhArayaSTi) jise hindI meM 'kAvar3a' kahate haiM aise paryAhAra meM aura paryAhAra saMbandhita mArga meM bhAra meM puM0 / (11) 'anubandha' bandha meM vinazvara meM doSotpAda meM mukhyA'nuyAyI bAla meM prakRta ke anivartana meM pu0 /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 313 nAnArthavargaH 3 ...... syAd yajJiyataroH zAkhA peridhizcopasUryakam / samAdhirdhyAna nIvAka niyameSu samarthane // 124 // pratyAzA bandhake citta pIDA vyasanayoH pumAn / adhiSThAne sthitazcA''dhiH iti dhAntAH / paitrI tu zarapakSiNau // 125 // ' hayano'ci vrIhi varSoM pakSyazva vAjinaH smRtAH / " zikharI taru zailaista sAdya zvAroha sArathI // 126 // abhipanno'parAddhA'bhidrutagrasta vipadgatAH / adhiSThAnaM prabhAvA'dhyAsana cakrapureSvapi // 127 // ! tailinaM stokaviralau veneM kAnananIrayoH / svazreSThe'pi maNau ratnaM saMsthAnaM syAccatuSpathe // 128 // (1) 'paridhi' yajJiya taru kI zAkhA meM upasUryaka meM pu0 / (2) 'samAdhi' dhyAna nIvAka niyama samarthana aura kAvya ke guNAntara meM pu0 / (3) 'Adhi' pratyAzAbandhaka cittapIDA vyasana adhiSThAna meM pu0 / iti dhAntAH / ( 4 ) ' patrI ( patrin) ' zyena ratha zara gAdhiSThita taru rathika advi meM pu0 / (5) 'hAyana' adva meM pu0 napuM0, arciS (razmi ) vrIhi (varSa meM eka bAra phalanevAlA dhAnya) meM pu0 / ( 6 ) 'vAjin' azva bANa pakSI meM pu0 / ( 7 ) 'zikhara' (rina) taru meM parvata meM pu0 / (8) 'sAdI (n) ' azvArohI sArathi meM pu0 / (9) 'abhipanna' aparAddha abhidbhuta grasta vipata meM pu0 / (10) 'adhiSThAna' prabhAva adhyAsana rathAGga (cakra) pura (nagara) meM napuM0 / (11) 'talina' stoka virala aura svaccha meM napuM0 / (12) 'vana' kAnana nIra nivAsa nilaya (kulayaghara) meM tri0 / (13) 'ratna' svajAtizreSTha meM maNi meM napuM0 / (14) 'saMsthAna' catuSpatha saMniveza mRtyu AkRti meM napuM0 /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtoyakANDam 314 nAnArthavargaH3 AkRtyAM sabhiveze ca maraNe'pyatha lakSma ca / cihna pradhAnayo ni bahiNau zikhinau matau // 129 // virocaino'gnizcandrA'kauM grAvA prastaraparvatau / pratiyatnastu saMskAro lipsopagraha eva ca // 130 // kezenA vRjino janma bhUmyAmabhijanaH kule / Rdaina rodanA''hvAne sUnA'dho jihikAdiSu // 13 // vedAviprastapastatvaM brahmabrahmA prjaaptiH| tanustvakAyayoH krIDA vyavasAyAdi devanam // 132 // kRtye nimantraNe ketau ketana bhIru vndyoH| (1) lakSma (n)' cihna aura pradhAna meM napuM0 / (2) 'zikhI (n)' vahni mayUra balovarda zara ketugraha druma kukkuTa meM pu0, aura anya zivAnoM meM tri0 / (3) 'virocana' agni candra arka (sUrya) aura prahlAdaputra (bali) meM pu0 / (4) 'grAvA (n)' prastara (patthala) parvata meM pu0 / (5) pratiyatna' saMskAra lipsA upagrahaNa meM pu0 / (6) 'vRjin' keza meM pu0, kalmaSa meM napuM0, kuTila meM tri0 / (7) 'abhijana' janmabhUmi kula khyAti kulavana meM pu0 / (8) 'dana' rodana meM AhvAna meM napuM0 / (9) 'sUna' prasava puSpa meM napuM0 , 'sUnA' putrI vadhasthAna nihAtala meM strI0 / (10) brahman' vedatattva tapasyA meM napu0, 'brahmA' vedhA Rtvika yogabhit meM pu0 / (11) 'tanu' tvak (tvacA) deha meM stro0 (alpa virala kRza meM tri0 / (12) 'devana' kIDA vyavasAya (vyavahAra) jigISA meM napuM0, akSa meM pu0 / (13) 'ketana' kArya dhvaja nimantraNa nivAsa meM napuM0 /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam nAnArthavarga:3 kAmino vajra taDito hAdinyatha ca vAhinI // 133 // sainyaM taraGgiNI senA mUrkha nIcI pRthagjainaH / citrabhAnustu sUrya'gnau bhAnU razmi divAkaraH // 134 // bhUtAtmA dhAtRdehausto vA'kSicchadramArgayoH / grahadehaH prabhAvastvii dhAmAni pizunaH khale // 135 / / guhaye'kArye'pi kaupInaM kSaNe parva tithApi / avakAze sthitau sthAna nirdhenaM kulanAzayoH // 136 // (1) kAmino' bhIru aura vandA (arthAt vRkSa vizeSa athavA vidArIkanda) meM stro0, kAmuka cakravAka pArAvat meM pu0 'kAmI' / (2) 'hAdinI' vajra aura vidyut meM strI0 / (3) 'vAhinI' sainya taraGgiNI (sravatI) senA me stro0 / (3) 'pRthagjana' (pRthakRgejana) mUrkha noca meM pu0| (5) 'citrabhAnu' sUrya vahni meM pu0 / (6) 'bhAnu' razmi divAkara meM pu0 / (7) 'bhUtAtmA' dhAtA deha meM pu0 (8) 'varlsa' netracchada mArga meM napuM0 / (9) 'dhAman' gRha deha (jamna) prabhAva (zakti) sviTa (tejas) meM npuN0| (10) 'pizuna' kapivakra kAka meM pu0, pRkkA meM strI0, kuGkuma meM napuM0, khala aura sUcaka (cugalakhora) meM tri0 / (11) 'kaupAna' guhyacIra akArya meM napuM0 / (12) 'parva' utsava pranthi prastAva viSuva Adi amAvasyA aura pratipada kA saMdhi tathA tithipaJcakAntara arthAt caturdazyaSTapI amAvasyaca pUrNi: / ina arthoM meM nAnta napuM0 / (13) sthAna' vRddhi kSayetara sAdRzya avakAza sthiti meM napuM0, ucita artha meM avyaya / (14) 'nidhana' kula nAza meM napuM0 /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 316 nAnArthavargaH 3 udhAna vanabhedaH syA niHmRtizca prayojanam / samAnaH satsamaikeSu taraisvI vegi zUrayoH // 137 // sAdhanA'vApti toSaSvArAdhana buddhicihnayoH / prajJAnamabhimAnastu darpa praNayahiMsayoH // 138 // pustakA''hava tantreSU tyAnaM pauruSe'pi ca zakra dhAtukamattabha vaSukAbdA ghanAghanaH // 139 // dAne nyAsArpaNe'rINAM zuddhau niryAtanaM smRtam / vyasanaM bhraMza vipado doSe kAmajakopaje // 14 // medhe nirantare mUrti guNe mUrte dhanastridhu / (1) 'udyaa|' vanabheda niH sRti prayojana meM napuM0 / (2) 'samAna' mat sama eka meM tri0, nAbhi vAyu meM pu0| (3) 'tarasvI' vegavAn bhara meM tri0 / (4) 'ArAdhana' mAdhana avApti toSaNa meM napuM0 / (5) 'prajJAna' buddhi aura cihna meM napuM0 / (6) 'abhimAna' artha Adi ke darpa meM ajJAna praNaya hiMsA meM napuM0 / (7) -- utthAna' tantra meM artha t kuTumba kRtya middhAMta auSadhottama pradhAna tantuvAya (tantuvAna) zastrabheda paricchada zrutizAkhAMtara ubhayArthaprayojaka hetu meM pustaka raNa meM (medinIkoSa ke mata se prAGgaNa udgama harmya malavega meM) nitya napuM0 / (8) 'dhanAghanaH' zukra ghAtuka mattebha (pAgala hAthI) varSa kAbda arthAt vara. sanevAlA bAdala athavA saMvatsara meM pu0, (dharaNi koSane anyonya ghaTTana aura dhAtuka meM hI 'dhanAdhana' hai aisA mAnA hai) / (9) 'niryAtana' dAna meM nyAsAparNa meM vairazuddhi meM napuM0 / ( 10 ) 'vyasana' bhraMza meM arthAt adhaH patana meM daivAniSTha phala meM niSphalodyama meM pApa meM azubha meM sakti meM kAmajadoSa mRgayA dhUta pAnAdi meM kopajadoSa vAkpAruSya daNDapAruSya artha dUSaNa Adi meM npuN|
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 virodhA''caraNe'pi syAd vyutthAnaM pratirodhane // 141 // sUrye 'prabhAvino rAjA nRpe kSatriya somayoH / sUcanotsAha hiMsAsugandhanaM surarzAilpani // 142 // sUrye ca 'vizvakarmA'tha varmadehapramANayoH / 'paramAtmani buddhau ca pradhAnaM madtucchayoH // 143 // vitAnaM triSu vistAra kratvona "sAdhanaM gatau / mAraNe mRtasaMskAre dravyopapAdane'pi ca // 144 // "AtaJcanaM pratIvApe vega tarpaNayo ratha / (1) 'ghana' nirantara (sAndra) mUrtiguNa (kAThiNya saMghAta) mUrta (mUrchAla) megha musta vistAra loha mudgara meM tri0 / (2) 'vyUtthAna' virodhAcaraNa meM pratirodha meM svatantratA meM napuM0 (viruddhmutthaanm)| (3) 'ina' surya nRpa pati meM puM0 / (4) 'rAjA' (n) nRpa kSatriya candra prabhu yakSa zaka meM puM0 / (5) 'gandhana' sUcana utsAha hisA prakAzana meM napuM0 / (6) vizvakarmA (n) surazilpI sahasrAMzu (munibhita) meM puN| (7) 'varma' deha pramANa ati sundarAkRti meM napuM0 / (8) 'pradhAna' mahAmAtra prakRti paramAtmA prajJA meM napuM, uttama meM to ekavacanAnta hI hotA hai| (9) 'vitAna' yajJa ulloca vistAra meM puM napuM vRttavizeSa meM napuM, maMda meM tuccha meM tri. (10) 'sAdhana' gatimAraNa mRtasaMskAra sainya siddhauSadha nirvatana upAya mer3ha dApana anugama dhanopapAdana meM napuM0 / (11) 'AtaJcana' dadhyAdibhAva hetuka dugdhAdi meM takAdi prakSepa athavA nikSetra mAtra ko saMjJA pratIvApa hai pratIvApa meM javanavega meM ApyAyana tarpaNa meM napuM0 /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 318 nAnArthavarga:3 'AtmA buddhau dhRtau yatne svabhAve brahmavarmaNoH // 145 AcchAdanaM saMpidhAne vastre'pavRti mAtrake / kaulInamapavAde'pi pazu pakSya hi yodhane // 146 // vyanjanaM zmazru niSThAnA'vayaveSvapi lAnchane / kinjalake'NA vakSi lomina "pakSamA'tha saGgatau rate / 147 mathunaM vANinI dUtI nartakI phalapuSpayoH / "prasUnaM nyUna hInesta Une gahathe........iti nAntAH / ...............'thakacchapI" // 148 // kA vINA prabhede'gni rIzaviSNa vRSAkapiH / (1) AtmA (n) vRddhi dhRti yatna svabhAva brahma paramAtmA varma kalevara citta meM aura vyAvartana meM puM0 / (2) 'AcchAdana' saMpidhAna vastra apavRtimAtra meM arthAta chupane chupAne ke sAdhanoM meM npuN0| (3) 'kaulIna' lokavAda meM pazu ahi pakSiyoM ke yuddha meM napuM0 / (4) 'vyaJjana' niSThAna arthAt temana (vyajana) meM zmazru ke avayava meM cihna meM napuM0 / (5) pakSama' sUtrAdi sUkSmAMza meM kiMjalka [kesara meM akSiloma meM napuM0 / (6) 'mithuna' saMgata [saMbandha meM surata yugma meM rAzi meM napuM0 / (7) 'vANinI' nartakI dUtImattA athavA vidagdhA strI meM stra 0, vANinI aura vAhino zabda medinya di koSa meM pavargIyAdi hemakoza meM antasthAdi dekhe jAte haiM / (8) 'prasUna' phala aura puSpa meM napuM0 / (9) 'nyUna' tathA hIna gadya aura Una meM napuM0 / iti nAntAH / (10) 'kacchapI' Duli vallakI bheda kSudragadAntara choTI gadA] meM strI0 / [11) 'vRSAkapi' jAtavedAH [agni] zaMkara viSNu meM pu0 /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ sRtIyakANDam 319 nAnArthavageH 3 kalApobarha tUNIra bhUSaNeSu ca saMhate // 149 / / prAptarUpo'bhirUpaHsvarUpo budha manojJayoH / godhuga goSThapatigopaH parIvApastvapAM sthitiH // 150 // paricchade ca paryuptau viTeMpa: pallave'pi ca / zayyA'dyAlakadAreSu talpamAcchadanA'nnayoH // 151 // kazipurna striyA mUSmA'zruNIvASpaM ................ iti pAntAH / ............................ravarNa ke| iti phAntAH / nA kutsite'nyavad repheH................ ..................."kambuvalaya zaMkhayoH // 152 // (1) 'kalApa' barha tuNora bhUSaNa [kAJcI] saMhati meM pu0 medanI koSa kI vizeSatA hai ki candra vidagdha vyAkaraNa meM kahA hai / (2) 'prAptarUpa' abhirUpa svarUpa budha aura manojJa meM tri0 / (3) gopaH [gopAH] goSThapati [gozAlA ke svAmI godogdhA [gAya dUhane vAlA gopAla meM pu0 / (4) 'parIvApa' jalasthiti parIcchada [parivAra] paryupti meM pu0 / [5] viTapa' stamba zAkhA vistAra pallava [alpa jalAzaya] pu0 napuM, viTAdhipa meM puM0 / (6) 'talpa' zayyA bhaTTAlaka dArA meM pu0 napuM0 / (7) 'kizipu' AcchAdana anna [bhakta meM pu0 napuM0 / (8) 'bASpa' U ma azru meM napuM0 [amara haima bhI sparzAdi hI mAnate haiM / govardhanAcArya ne medinI koSa ke AdhAra para 'vASpa paryAkulam' aisA antastha vakAra rakkhA hai| iti pAntA / (9) 'rephaH' ravarNa meM pu0, kutsita meM tri0 / iti phAntA / (10) kambu' valaya gaja zambUka meM pu0,zaMkha meM strI0 /
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 320 nAnArthavargaH 3 puMskokile'pi gandharvaH khevare divyagAyane / antarAbhavasattve'zve dvijihaH sarpasUcakau // 153 // pUrbaje nari bhUmni syuH pUrva prAgagrata striSu / triSu vikrama hone syAkoba paNDhe pumAnapi // 154 / / iti bAntAH bAlizo vA zizuDimbhaH sabhA sabhye'pi saMsadi / kusumbhaH karake klIvaM syAnmahArajane'pi ca // 155 // kumbho ghaTe bha mUnoM nI zambhu brahmA'ItoH zive / kukSe bhraNe'bhake garmoM "visambhaH praNayAdipu // 156 // (1) 'gandhava' puMskokila khecara divyagAyana antarAbhavasatva azva pazubheda meM pu0 / (2) 'dvijiha' sarpa meM sUcaka [cugalakhora vizeSyaliGga / (3) ' pUrvana meM pu0 bahuva banAnta hai, 'pUrva' prAk agrata meM tri0 / 'kalIbaM vikrama hAna meM tri0 SaNDha meM pu0 napuM0 / iti bA.ntA / (5) 'Dimbha' bAliza ajJa aura zizu meM pu0 / (6) 'sabhA' sAmAjika goSTi cUta mandira meM strI0 / (7) 'kusumbha' karaka arthAt pakSivizeSa dADima elA (ilAyacI) meghopaLa karaGka kamaNDalu meM pu0, mahArajana meM hema meM napuM0 / (8) 'kumbha' ghaTa ibhamastaka rAzibheda vezyApati kumbhakarNasuna meM pu0, trivRt arthAt zukla tridhArA meM guggula meM napuM0 / (9) 'zaMbhu' mahAdeva parameSThI arhat viSNu meM pu0 / (10) 'garbha' kukSi bhrUNa arbhaka sandhi panasakaNTaka meM pu0 / (11) 'visambha' ke la kalaha vizvosa praNaya vadha meM pu0 (amaramAlA koSa ne paricaya prArthanA meM bhI mAnA hai)|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 ............. tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 sta'mbhaH sthUNA jaDIbhAvaH striyAntu surabhivi / 'dundubhiH puMsi bheryA syAtsyakSe bindu trikadvaye157 ballabho dayitA'dhyakSa sallakSaNa turaGgamAH / kSatriye'pi pumAnnAbhiH....... iti bhAntAH / ............... razmiH kiraNa pragrahau // 158 // paribhuktojjhite jINe yAtayAma 'plvNgmH| kapi bheko harikRSNau zyAmaH strI zArivA nizA / vRnde stotre'dhvare stomaH zauyoM dyogau "parAkramaH / (1) 'stambha' gRhastambha sthUNA sUrmI jaDIbhAva meM pu0 / (2) 'surabhi zallakI (sAhI selI)mAtRbhUmi go surago meM strI0, campaka vasanta jAtIphala vikhyAta saciva dhIra caitra meM pu0, svarNa gandhotpala meM napuM, sugandhikAnta meM tri0 / (3) 'dundubhi' varuNa daitya merI meM pu0, akSa bindu trikadvaya meM napuM0 (dundubhyA khalu tatkRtaM patitayA yad draupadI hAritA) / (4) 'vallabha' dayita adhyakSa sallakSaNaturaGgama meM tri0 / (5) 'nAbhi' mukhyanRpa cakramadhya kSAtraya meM pu0, prANi pratIka meM pu0 napuM0, kastUrikAmada meM stra'. / iti bhAntAH / (6) 'razmi' kiraNa pragraha (pakSma) meM pu0| (7) 'yAtAyAma' paribhuktojjhita meM jIrNa meM tri0 / (8) 'plavaMgama' kapi bheka meM pu0 / (9) 'zyAma' prayAgavaTa vArida vRddhadAraka pika hant ikRSNa meM pu0, tadvAn meM tri0, sindhu lavaNa meM napuM0, zarivA aprasUtAGganA priyaGgu yamunA triyAmA kRSNa trivRtikA nolikA meM strI0 / (10) 'stoma' vRnda stotra adhvara meM pu0 / (11) 'parAkrama, sAmarthya zaurya udyoga meM pu0|
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIyakANDam 322 nAnArthavargaH3 manobhaveccha yoH kAmo naigamo nigamo vaNika // 16 // grAmo vRnde'pi zabdAdi pUrvaH krAntI tu vikramaH / nigamA vaNika patho vedaH puraM svama kulstriyoH||16|| jAmI ruksenayoH stambe gulmaH kSAntau kSitaukSamA / alase kuTile jihmo nyUne'pi kutsite'dhaH // 162 / / kSamaH zakte hite yukte vAma valgu prtiipyoH| romo bale nIla cAru site'pitrissvupkrmH||163|| upAya pUrva ArambhaH updhaa'thaa'dhyaatmktvo| (1) 'kAma' smara icchA meM pu., retas niSkAma kAmya meM npuN0| (2) 'naigama' upaniSad vaNik nAgara meM pu0 / (3) 'grAma' svara saMvasatha vRnda zabdAdipUrvaka meM pu0 / (4) 'vikrama' zakti sampatti aura kAntimAtra meM pu0 / (5) 'nigama' vaNipatha veda kaTa purI vANija meM pu0 / (6) 'jAmi' svasA kulastro meM strI0 / (7) 'gulma' stamba plIhA ghaTTa sainya sainyarakSaNa vallI vRkSavizeSa samUha meM pu0 / (8) 'kSamAH kSAnti titikSA] kSiti [pRthvI] meM strI0 / (9) 'jima' alasa kuTela meM tri0 / (10) 'adhama' nyUna kutsita meM tri0 / (11) kSama'zakta meM hita meM yukta meM tri0 / (12) 'vAma' savya pratIpa draviNa atisundara payodhara hara kAma meM tri0, isakA strAliGgarUpa 'vAmA' hI hotA hai / 'vAmI' to zRgAlI azvA rAsabho karabhI artha meM hI hotA hai / (13) 'rAma' pazuvizeSa jAmadagnya balarAma dAzarathi sita zveta manojJa meM tri0 / (14) 'upakrama' cikitsA Arambha vikrama upadhA meM pu. / (15), 'sukSma' adhyAtma kaitava meM napuM0, agni meM pu0, alpa meM tri|
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - tRtIyakANDam 323 nAnArthavarga:3 "sUkSma lalAma pucchA'zva bhUSA praadhaanykaadissu||164|| lalAma dharma AcAra svabhAva nyAya somapAH / prathamastu pradhAnAdI................iti mAntAH / ................vAnyo dAtR vAgminAH // 165 // samucchayo virodhe'pi dravyaM bhavya guNAzrayo / turaMge garuDe tAkSyoM manyu dainye krudhi kratau // 166 // samayaH kAla siddhAnta zayathA''cArasaMvidaH / zvazuryoM devaraH zyAlaH paryadhapi pratizrayaH // 167 // prema vizrambha yAzcAsu praNayo yacchubhA'zubham / (1) 'lalAma [na] lalAma' pradhAna dhvaja zRGga puNDU arthAt azvAdi lalATa citra azvabhUSA azva prabhAva meM napuM0 / (2) 'dharma' AcAra svabhAva nyAya puNya upamA kratu ahiMsA upaniSad meM pu. napuM0, dhanuSa yama somapameM pu0 / (3) 'prathama' pradhAna Adi bodhaka meM vizeSyaliGga / iti mAntAH / (4) 'vadAnya' dAtA vAgmI meM tri0 (5) 'samucchraya' vaira unnato meM pu0 / (6) 'dravya' draviNa bhavya pRthivyAdi pittala bheSaja vilepa rIti jatu druma vizeSa meM napuM0 / (7) 'tArthya' turaMga sarpa garuDAgraja garuDa meM pu0, rasAJjana meM napuM0 / (8) 'manyu' dainya krodhakatu zoka meM pu0 / (9) 'samaya' kAla siddhAnta zapatha AdhAra saMvida (jJAnadho) kriyAkAra nirdeza saMketa bhASA meM pu0 (10) 'zvazurya' kramazaH pati patnI devara aura zyAla meM pu0 / (11) 'pratizraya' Azraya abhyupagama sabhA meM pu0 / (12). praNaya' vizrambha prema yAJcA prasara nirvANa paricaya vizvAsa vipralamma meM pu0 /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 324 nAnArthavargaH 3 karma bhAgyaM rahasyopa sthayo guiyaM kalau yuge // 16 // puSye tiSyo vizalyAtu dantikA nAma zobhayoH / abhikhyA viSayo jJAto yastu shbdaadikessvpi||169|| agnyakSasthAnageheSu "dhiSNyaM zapathatathyayoH / satya kAyo niryAse vIrya balaprabhAvayoH // 17 // sthUloscayastva sAkalye gaNDopalakaraNDayoH / kakSyA prakoSTha madhyebha bandhakAcISu madhyamam // 17 // nyAyye hepyaM prazaste'pi rUpe puNyaM tu cApi / (1) 'bhAgya' zubhA''vaha vidhi meM zubhAzubha karma meM napuM0 / (2) 'guhaya' rahasya upastha meM napuM0, kamaTha dambha meM pu0 / (3) tiSya' kaliyuga puSya nakSatra meM puM0, 'tiSyA' ghAtrI meM strI / (4) 'vizalyA' dantI agni zikhA (indrapuSpI) guDucI tripuTA (choTI ilAyacI) meM strI0 / (5) 'abhikhyA' nAma (abhidhAna) zobhA yaza meM stro0 / (6) 'viSaya' gocara deza janapada (janAvAsa) jisake prabandha se jo jJAta hosake usa rUpAdika meM pu0 / (7) 'dhiSNya' agni RkSa sthAna gRha zakti meM napuM0 / (8) 'satya' satyayuga zapatha tathya meM napuM0 tadvAn meM tri0 / (9) kaSAya' rasabheda aGgarAga vilepana niryApta meM pu0 napuM., surabhi lohit meM anyavat / (10) 'vIrya' sAmarthya prabhAva zukra teja meM napuM. / (11) 'sthUloccaya' asAkalya gaNDopalakaraNDa meM pu.. (12) 'bahatI' arthAt kSudravArtA kI Adi meM hAdi prakoSTha meM madhye bhabandhana arthAt hAthI kA peTakasa meM aura kAJcI meM strI. / (13) 'madhya' nyAyya avalagna antara adhama meM tri. / (14) 'rUpya' Ayata svarNa rajata meM napuM., sundara meM tri. / (15) 'puNya' manojJa meM tri0, sukRta dharma meM napuM. /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 325 nAnArthavargaH3 arthAnapeta AtmajJo'rthaH saumyaM sundarAdiSu // 172 // vaktavyaM kuliTe hone kalyaH zajje nirAmaye / chAyAtvanA tape'pi syaatprtibiNbaayossitaaH||173|| janavAde'pi janyo'tha jayanya zcAme'dhame / vyasane'niSTa devepi vipadyapyanayaH krame // 174 // pairyAyo'vasare'pyeyaH syAd vaizya svAminorapi / triSu kriyA devatayo bhaiye kRtyA dhnaadimiH||175|| kazerau hemni gAMgeyaM bhrAtRvyo bhrAtRje dviSi / hindI-(1) 'arthya' arthayukta AtmavAn nyAyya meM tri0, zilA jatu meM napuM0 / (2) 'saumya' somAtmaja anupra manojJa somadaivata meM tri0, mRgaziraH ziraHstha paJcatArakaH (ilvalA) meM bahuvacana strI0 / (3) 'vaktavya' kutsita hona vaMcanAha meM tri0 / (4) 'kalya' prabhAta meM napuM0, vAkzruti varjita sajja nIroga dakSa kalyANavacana upAyavacana meM tri0, madha meM strii0| (5) 'chAyA' anAtapa 'pratibiMba sUryapatnI meM strI0 / (6) 'janyaM' haTTa janavAda (parIvAda) saMgrAma meM napuM0, 'janyA' mAtRvayasyA meM strI0, 'janyaH' janaka meM pu0, 'janya' utpAdya janita navoDhA jJAta bhRtya vasnigdha meM tri / (7) 'jaghanya' carama zizana meM napuM0, adhama (nindha) meM tri0 / (8) 'anaya' vyasana aniSTadeva vipat meM pu0| (9) 'paryAya' prakAra nirmANa avasara krama meM puM0 / (10) 'artha' svAmI vaizya meM pu0 / (11) 'kRtyA' kriyA devatA dhanAdi bhedya vidvida vidvAna meM tri0 / (12) 'gAGgeya' svarNa kazeru meM napuM0, bhISma meM dhu0 / (13) 'bhrAtRvya bhAtRja aura hiTa meM pu0 /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 326 nAnArthavargaH 3 bhUmanyantagamane prAyaH pUjyastu zvazurAdiSu // 176 // pratyayaH zapathajJAnA'dhIna vizvAsahetuSu / zabde randhre'tha saMstyAyaH saMghAta sanivezayoH // 177 // dhvananme ghA'bdazabdendrAH parjanyo'tikrame'tyayaH / vRSApAyI zrI gaurI varI jIvantikAsu ca // 178 // bhavedanuzayo dveSe pazcAttApA'nubaMdhayoH / ApadAyati yuddheSu saMparIyo'tha saMnayaH // 179 // pazcAdavasthAyi bale samavAye'pyatha kSayaH / nilaye'pacaye'pi syAt................itiyAntAH / .............balyaMzu pANayaH karaiH // 180 // dhvAntA'rI dAnavo vRtra AkAra stvigitA''kRtI / (1) 'prAyaH (sa), anazana mRtyu bAhulya tulya meM avyaya / (2) 'pUjya zvasura Adi zreSTha meM tri. / (3) 'pratyaya' zapatha jJAna adhIna vizvAsa AcAra hetu san Adi randhra zabda meM pu0 / (4) 'saMstyAya' saMghAta sanniveza vistRti meM pu0 / (5) 'parjanya dhvananmegha megha-zabda indra meM pu0 / (6) 'atyaya' atikrama kRccha utpAta doSa nAza daNDa meM pu0 / (7) 'vRSAkaMpAyI' zrI gaurI varI jIvanti kA meM strI0 / (8) 'anuzaya' dveSa pazcAttApa anubandhana meM pu0 / (9) 'saMparAya Apat uttarakAla yuddha meM pu0 / (10) 'saMnaya pazcAdava sthAyo senA aura samavAya meM pu0 / (11) 'kSaya rogAntara vezmakalpa anta apacaya meM pu0 / iti yAntAH / (12) 'kara bali aMzu pANi (varSopala pratyAya rAjasva zuNDa) meM pu0 / (13) 'vRtra' pragADhA'ndhakAra ari dAnava zailabheda megha meM pu. / (14) 'AkAra iGgita (ceSTA) AkRti (avayavasaMsthAna) meM pu0 /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ mandrA'pi ca hairinAnekarNa viSvapi tRtIyakANDam 327 nAnArthavargaH 3 kAle'pyajAtazRGgogau razmazrurnA'pi tUbaraH // 181 // yamendrA'rkA'nilAzcandra vAji siMhAMzu viSNAvaH / kapyahIzukabhekau ca hairirnA kapile triSu // 182 // mAtrA paricchade vitta mAnekarNa vibhUSaNe / tIthASadhi jalavyoma padmakhaDga phaleSvapi // 183 // vAdha bhANDamukhe hasti hastA'gre puSkara matam / aMgra purastAdupari parimANe'pyatho daraH // 184 // zvabhre bhaye'kSara mokSe'pavarge'pyatha cA'mbaram / vyomni vAsasi,gotraMtu nAmni,tantraM pariccha de||185|| sUtravAye'pi siddhAnte pradhAne cA'tha gaharaH / (1) 'tUbara' prauDha umara meM zIMgahIna, pazuoM meM, zmazruhIna umaravAle puruSoM meM kaSAyarasa meM pu0 / (2) 'hari yama indra arka anila candra vAjA siMha aMzu viSNu kapi ahi zuru bheka meM pu0, kapila meM tri0 / (3) 'mAtrA' paricchada vittamAna karNa. vibhUSaNa akSarAvayava svalpa meM strI0, karmya avadhAraNa meM napuM0 / (4) 'puSkara' tIrtha auSadhi jala vyoma kamala svaGgaphala vAdyabhANDa. mukha hastihastAgra (dvIpa vihaga rAga uragAntara) meM napuM0 / (5) 'agra purastAt upari phalaparimANa Alambana samUha prAnta meM napuM0, adhika pradhAna prathama meM tri0 / (6) 'dara' zvabhra (garta) bhaya (sAbvas) meM napuM0, 'darI kandara meM strI0, 'dara manAk artha meM avyaya / (7) 'akSara' mokSa apavarga oM meM napuM0 / (8) 'ambara vyoma vastra kArpAsa sugandhaka meM napuM0 / (9) 'gotra' nAma kula (saMbhAvanIyabodha kAnana kSetra karma) meM napuM zaila meM pu0, 'gotrA' bhUmi go meM strI0 / (10) 'tantra' paricchada tantuvAya siddhAnta pradhAna kuTumbakRtya auSadhottama zAstrabheda zruti zAkhAntara ubhayArthaka hetu meM napuM0 / napuM0, adhama meM napura mokSa meM napuM0
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 328 nAnArthavargaH 3 guhA dambhau, site pIte'ruNe gauro'tha zArvaram // 186 / ghAtuke'pyandhatamase vajrastu hIrake pavau / mustake piThara" rAja kazeruNi ca nAgaram // 187 // satraM vane sadAdAne yazA''cchAdanayoH rahaH / upaharaM samIpe'pi dvAramAtre'pi gopuram / 188 // mandiraM nagare'gAre puraM ca hala koDayoH / mukha gre potra mauzIraM daNDa svApA''sanAdiSu // 189 // (1) 'gahara' guhA dambha nikuJja gahana meM pu0 napuM0 / (2) 'gaura sita (vizuddha) pIta aruNa meM tri. zveta sarSapa candra meM pu0, 'gaurI' asaMjAtarajAH kanyA meM zaMkarabhAryA, rocanI rajanI piGgA priyaGgu vasudhA nadIvizeSa sindhu patnI meM strI0 / (3) zArvara, ghAtuka andhatamasa meM tri0 / (4) 'vajra hIraka' pavi, trapu, vastra meM pu0, napuM0 bAdhaka dhAtrI meM napuM0 / yogAntara meM pu0, 'vajrA' snuhI guDco meM strI0, 'vajrI' snuhayantara meM strI0 / (5) 'piThara' mustA manthAnadaNDa meM napuM0, sthAlI meM pu0 / (6) 'nAgara' kazerU (poTha kI astiora ghAsa) mustaka shunnddh| vidagdha nagarodbhava meM tri0 / (7) 'satra' vana sadAdana yajJa AcchAdana kaitava meM napuM0 / (8) 'upahvara' ekAnta samIpa meM napuM0 / (9) 'popura' dvAra para (kaivartI mustaka) meM napuM0 / (10) 'mandira' nagara agAra meM napuM0, makarAlaya samudra meM pu0 / (11) 'pura' zaroragRhoparagRha meM napuM0, guggula meM pu0, nagara meM napuM0, 'purI' strI0 / (12) potra' halamukhAgra sukaramukhAgra (vastramukhAgra) meM napuM0 / (13) 'auzIra daNDa cAmara zayana Asana meM napuM0 /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 329 nAnArthavarga: 3 pradero bANa nArI rug bhaGgA astrAH kvacitkacAH / vaMzAMkure kaeNrIro'strI vRkSabhiddhaTayozca nA // 190 // AzcaryAsslekhyayocitraM yAtrA gatyutsavAdiSu / pramIlA nidrayo standrA syAd dhAtrI tUpamAtari // 199 // surAbvagbhUSvirI, karparAMze'pi zekarA varaH / triSu devAhate zreSThe klIM syAttu manAvipraye // 192 // "udArastu mahaddAtrI nIcA'nyA vitaraH smRtaH / (1) 'pradara' bANa rogabheda vikAya bhaGgA meM pu0, / (2) 'astra' koNa ka meM pu0, azruzoNita meM napuM0 / (3) 'karIra' vaMzAGkura meM pu0 napuM0, vRkSamit ghaMTe meM pu0, 'karavIrA' cIrikA hastidantamUla meM strI0 / (4) 'citrA' AkhuparNI (oSadhi) goDumbA subhadrA dantikA mAyA sarpa nakSatra nadI bheda meM strI0, citraM 'tilaka Alekhya karbura adabhuta meM napuM0, tadyukta meM tri0, citrI jhillI meM strI0 gostana vastrabheda rekhAli khananabheda meM napuM0 / (5) 'yAtrA' yApanopAya gati devArcanotsava meM strI0 / ( 6 ) 'tanhA' 'pramIlA (nIMda thakAvaTa Adi) strI0 / ( 7 ) ' dhAtrI' upamAtA mAtA vasumati Amali meM strI / (8) 'irA' surA avAka bhU meM zrI. / (9) 'zarkarA' karparAMza upala ( patthala) khaNDa vikRti zarkarA - ntita deza rugbheda [ rAgabheda ] zakala meM stro0 || (10) 'vara' jAmAtA vRti devatAderAbhipsitaM Siddha meM pu0, zreSTha meM strI0, kuMkuma meM napuM0, varI zatAvara meM strI0, 'varA' triphalA meM strI0, manAk priya meM napuM. / (11) 'udAra' mahat dAtA meM pu0 dakSiNa (arthAt kuzala catura dakSa) meM tri0 / (12) 'itara' nIca aura anya meM tri0 /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 330 nAnArthavargaH 3 baH syAnnakule viSNau vipule piGgale triSu // 193 // prAtIhArI pratIhAro dvAHsthe dvAryatha maitsaraH / triSu tadvatkRpaNayoH zubhadveSe parasya ca // 194 // parIvAraiH khaGgakoze jaGgame ca parIcchade | kSudrA vyaGgA naTIkaNTha kArikA saraghAsu ca // 195 // kSudro'dhame'lperespi kalatraM zroNi bhAryayoH / ADambaraH samArambhe gajagarjita tUryayoH // 196 // dyUtakAre paNe puMsi dyate klIvaM durodaram / muktA zuddhau pumA~stAraH zAro vAyau ca karbure // 197 // abhihArastu cauryAsbhiyoga saMhananeSvapi / (1) 'babhru' nakula biSNu vipula meM pu0 piGgala meM tri0 (vizvakoSakAra kRzAnu ajameSa muni zUlI meM bhI mAnA haiM) / (2) pratIhArI pratIhAra, dvA: stha ( dvArapAla ) dvAra meM strI0 pu0 / ( 3 ) 'matsara' mAtsarya krodha parazubhadveSa meM pu0, anyazubhadveSavAn kRpaNa meM tri0 / 'matsarA' makSikA meM strI0 / ( 4 ) ' parIvAra' svaDga koza jaGgama parijana paricchada (upakaraNa) meM puM0 / (5) 'kSudrA' vyaGgA (aGgahInA ) naTI vezyA kaNThakArikA saraghA cAGgoro hiMsrA makSikAmAtra meM strI0, adhama kalpa krUra kRpaNa meM tri0 / (6) 'kalatra' zroNI aura bhAryA meM napuM0 / (7) 'ADambara' samArambha gajagarjita sUryaghoSa meM pu0 / (8) 'durodara' dyUtakAra dhUtapaNa meM pu0 dyUta meM napuM0 / (9) 'tAra' muktAdi saMzuddhi taraNa zuddhamauktika meM pu0, rajata atyucca svara meM tri0, nakSatra netragolaka bAlipatnI buddhadevo meM no0 / (10) 'zAra' vAyu meM pu0, karbura (zabala) meM tri0 / (11) abhihAra caurya abhiyoga saMhanana meM pu0 /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 331 nAnArthavargaH 3 bhavetpratisaraH puMsi camU jaghanayorapi // 198 // kauntAraH syAnmahAraNye tathA durgapathe striyAm / gRhye'pyavaskaro yUpakhaNDe yajJe svaruH pumAn // 199 // bala sthirAMzayoH sAraH klIbaM nyAyye vare triSu / viTapi nyAsane darbhamuSTayAM syAd viSTaraH pumaan||200|| saMgarastu pratijJA''ji saMvidApatsvetho ravau / mitra: svarNe'pirAH strINAM stanau vandaH pyodhrH||201|| maiMntro guhyAdivAde'tha kSetra" patnI zarIrayoH / vyAsaktA''kulayorvyaH svaireM: svcchndmndyoH||202|| (1) 'pratisara' camU pRSTha mantrabheda mAlya kaGkaNa vraNazuddhi meM pu0, maNDala meM pu0 napuM0, ArakSa karasUtra jaghanya arthAt niyojya meM tri0 / (2) 'kAntAra' araNyAnI bila durgamArga meM pu0 napuM0, ikSuvizeSa meM pu0 / (3) 'avaskara avaskAra' varcaska (viSThA) guhya meM pu0| (4) 'svaru' yUpaskhaNDa yajJa bhidura meM pu0 / (5) 'sAra' bala sthirAMza majjA (lajjAvadrAjavanamajjA) mAMsa sArA'sthi sArayoriti bhAgure rAbanto'pi) meM pu0 nyAyya jala dhana meM napuM0 vara meM tri. 'zAra' to vAyu meM pu0, sabala meM vizeSyaliGga / (5) 'viSTara' viTapIdarbhamuSTi poThaphala kAdi Apsana meM pu0 / (6) 'saMgara' pratijJA yudra saMvid (arthAt-AcAra jJAnayuddha saMbhASaNa niyama saMketa nAma toSaNa) viSa Apat meM pu. zamIphala napuM0 / (7) 'mitra' Aditya meM pu0 suhRda meM nitya napuM0 / (8) rAH (rai) svarNa vitta meM pu0 / (9) payodhara' stana megha nArikera kazeru koSakAra meM pu0 / (10) 'mantra' vedavizeSa devAdisAdhana guhyavAda meM pu0 / (11) 'kSetra' zarIra kedAra siddhasthAna kalatra meM napuM0 / (12) 'vyagra' vyAsakta Akula meM tri0 / (13) 'svaira' manda svacchanda meM pu0 svairI strI0 /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 332 nAnAthavargaH 3 uddIpta zulkayoH zubhraH krUraH kaThina nirdayau / pakSepi vAhane patra pAtraM bhAjana yogyayoH // 203 // svarNe'pi candro bhUri kAye'pi viSaye'jiMram / jaTAyA maMzuke netra zAstraM granthanidezayoH || 204 || dezopadravorakha rASTraM syAtkSIramapsu ca / rsssyo ekAgraH syAdanAkulaH // 205 // uttarastU parizreSTho dIcyeSvanyo hyanuttaraH / triM lohAssyudhe klIvaM pairo dUrottamA'rayaH // 206 // (1) 'zubhra' uddIpta zukla meM tri abhraka meM napuM0 / (2) 'krUra' kaThina nRzaMsa (nirdaya ) ghora (bhayaGkara) meM tri0 / (3) 'patra' vAhana pakSa zara parNa meM napuM0 / (4) 'pAtra' bhAjana yogya tIraiyAntara suvAdi parga rAjamantrI meM napuM0 / (5) candra' karpUra kAmpi lya (kAmila) sudhAMzu svarNa cAru meM pu0 / (6) 'bhUri' vAsudeva hare parameSThI meM pu0 suvarNa prAjya meM napuM0 / (7) ajira kAya viSaya prAGgaNa vAta dardara meM napuM0 caNDI meM tro0 / (8) 'netra' mathigraNa vastrabheda vRkSamUla ratha cakSuSa meM napuM0 naadd| nadA meM kho0 netA meM tri0 / (9) 'zAstra' grantha nideza (AjJa ) meM napuM0 / (10) 'rASTra' deza aura upadrava meM pu0 napuM0 / (11) 'kSIra' dugdhajala meM napuM0 / (12) 'adhara' oSTha meM pu0 hIna meM anurdhva meM tri0 / (13) 'ekArga' ekatAna atA kula meM tri0 / (14) 'uttara' prativAkya meM napuM0 virATatanaya meM pu0 virATananayA meM stro0 uttarA Urdhva udocya uttama meM tri0 / (15) 'anuttara' uttaraviruddha sarvazreSTha anuttara vimAna meM vizeSyaciGga / (16) 'zatru' loha Ayudha meM napuM0 ' zastra' churikA meM strI0 / (17) 'para' dUra uttama ari uttara meM pu0 kevala meM napuM0 /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 333 nAnArthavargaH 3 medhuro yaH priyaH svAdu jeTharaH kaThine'pi ca / bhede prakAraH sAdRzye dvApara : saMzaye yuge // 207 // vizikhe za(sa) sya zukespi kizAru garti guruH / paryaGke parivAre vA vAte parikaraH smRtaH // 208 // aMdrirarka du zailAH syu vraNakAriNya ruSkaraH / farasat vA nAmeru giri dhanvanoH // 209 // antarSi bhedatAdarthe cchidrAsstmIya vinA bahiH / madhyesakAzAvasara paridhAnAntarAtmasu // 210 / avadhAvantaraM saMstaro'dhvare prastare'pi ca / iti rAntAH / dru (1) 'madhura' priya svAdu zobhana rasa rasavat viSa meM tri0 / (2) 'jaThara' kukSi baddha kakkhaTa (kaThola) meM pu napuM0 / ( 3 ) 'prAkAra' bheda sAdRzya meM pu0 / ( 4 ) dvApara yuga saMzaya meM pu0 ; (5) 'kiMzAru' zasya zUka bANa kaGkapatrI meM pu0 / ( 6 ) gIti ( gISpati) bRhaspati meM pu0 / ( 7 ) parikara vAta paryaGka parivAra pragADha gAtrikAbandha viveka Arambha meM pu0 ( trikANDazeSa ne to 'Arambha yatna' ko parikara mAnA hai) / (8) 'adri' arka ma zaila meM pu0 / ( 9 ) ( arupkara' vraNakRti meM tri0 bhallAtaka ( bhilAvA) puM0 / (10) 'vAra' sUryAdi divasa meM avasara vRnda kubjavRkSa hara hAra meM pu0 madyabhAjana meM napuM0 / (11) ' maru giri vizeSa meMdhanvA ( dhanvan ) meM pu0 / (12) 'antara' antardhi bheda tAda chidra AtmIya vinA barhisa madhye avakAza avasara paridhAna antarAtmA avadhi meM tri0 / (13) 'saMstara prastara aura adhvara meM pu0 / (14) 'prastara' maNi pASANa meM pu0 / iti rAntAH /
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam ___ 234 nAnArthavargaH 3 sthaulye sthAmani sainye ca nAbala kaaksiirinnoH||211|| mAtaGga puSpakANDadru prabhedAH pIlavaH kalA / zilpe'pi kAla bhede'tha prAvAre'pyasti kmbleH||212|| triSu vyAle: zaThe nAtu sarpa zvApadayoH kaliH / yuge'pi kamalaH puMsi kuraGge'nyannapuMsakam // 213 // mala viT pApa kidveSva striyAM zUlo rugAyudham / aGkure'pi pravAlo'strI pezalezvAru dakSayoH // 214 // (1) 'bala' sthaulya sthAmA (sAmarthya) sainya gandharasa rUpa meM napuM0 balarAma daityabheda balI vAyasa meM pu0 / (2) 'pilu' mAtaGga puSpa tAlakANDa pAdapavRkSameda atthikhaNDa paramANu meM pu0 piluvRkSa ke phala artha meM napuM0 / (3) 'kalA mUla rai vRddhi zilpAdi aMzamAtra candrakI solamIkalA kalanA kAlamAna meM stro0 / (4) kambala nAgarAja sAsnA prAvAra kRmi uttarAsaMga meM pu. salila meM napuM0 / (5) 'vyAla' zaTha meM tri0 duSTagaja sarpa zvApada siMha meM pu0 / (6) 'kali' kalikA meM strI0 zuroM ke saMgrAma meM yuga meM pu0 / (7) 'kamala' salila tAmra jalana vyoma bheSana meM napuM0 kuraGga meM pu0 / (8) 'mala' viT [viSThA pApa kiTa meM pu0 napuM0 kRpaNa meM tri0 [vasA zukra masRg majjA mUtraM viT karNa tvaG nakhAH / zleSmA'zrudUSikA svedo dvAdazaite malA nRNAm / / / (9) 'zUla' roga Ayudha mRtyu katana yoga meM pu0 napuM. paNyastro [gaNikA) meM strii0| (10) 'pravAla' bINAdaNDa vidruma kisalaya [nUtana rakta pallava aGkara] meM pu0 napuM0 / (11) 'pezala' cAra dakSa meM tri0
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 335 tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 kriyA vilAsayo lIlA'stro telo'dhaH svarUpayoH / kSema paryApti puNyeSu kuzalaM zikSite triSu // 215 // satRSNa calayo lolo bolo mUrkharbhake'pi ca / kRttikAsu striyAM bhUmni barhalo'gnau zite triSu / / 216 // zvabhre kuMkUlaM kIrNa syAt zakubhirnA tuSA'nale / gavAkSA''nAyavRndeSu kSAre jAla mathopalA // 217 / zarkarA'pi ca kIlAlaM zoNite'mbhasi ca palam / AmiSe maula yacUDA kirITaM saMyatAH kacAH // 218 // hindI-(1) 'lIlA' keli vilAsa khelA zaGgArabhAva kriyA meM strI0 / (2) 'tala' svarUpa anurdhva meM pu0 napuM0, jyAghAtavAraNa (godhA) kAnana kAryabIna meM napuM0, tAlavRkSa capeTa saru (talavAra kI mUTha) tantroghAta (vINA vajAnA) meM pu0 / (3) 'kuzala' kSema payopti puNya meM napuM0, zikSita meM tri0 / (4) 'lola' satRSNa cala meM pu0, lolA strI meM rasanA meM strI0, anyatra meM napuM0 / (5) 'bAla' mUrkha arbhaka meM tri0 / vanaspati vizeSa meM pu. napuM0, kuntala gaja evaM azvake bAladhi meM pu0, alaGkAra medhya meM 'bAlI bAlA' truTi meM stro0 / (6) 'bahulA' nolikA elA go strI meM strI0, kRttikAoM meM bahuvacanAnta stro0; vihAyas meM napuM0, agni kRSNapakSa meM pu0, prAjya kRSNa meM tri0 / (7) 'kukUla' khaDDhA meM napuM0, tuSA'gni meM pu0 / (8) jAla' gavAkSa AnAya vRnda (samUha) kSAra (janma) meM napuM0, nopadruma meM pu0 / (9) "upala' prastara ratna meM pu0; zarkarA meM strI0 / (10) 'kolAla' zoNita ambhas meM napuM0 / (11) 'pala' unmAna mAMsa meM napuM0 / (12) mauli cUDA kirITa (mukuTa) dhammilla (saMyatakeza) meM pu0 (koSakAroM
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 vAtyAyAM nA tu vAtUla triSu vAtAsahe bailiH / karopahArayo daitye nA strI prANyaGgajA sakhI / / 219 // setvAbalI striyAmAlI striSu syAd vizadAzaye / velA vAya'mbu vikRtau maryAdA kAlayorapi // 220 // pAlirastyaGka paktayAdau kIlaH zaGkAdiSu dvayoH / kRtAntA'nehasau kAlaH karAla stuGga danturau 221 // celaM vastre'dhame "sthUlaM jaDe'pi triSu, kevalam / nirNIte'tha trilIGgaM tu syAdeka kRtsnayoH, phailm||222|| .- meM rabhasa medinIkAroM ne anapuMsaka kahA hai) azoka pAdapa vRkSa meM pu0 / (1) 'vAtula' vAtyA (vavaNDara) pu. (kSIrasvAmi ke mata se 'vAtala') vAtAsaha meM tri. / (2) bala daityaprabheda kara cAmaradaNDa (yama) upahAra meM pu0 jarA se lathacarma meM grahadAruprabheda (soDhI) udarA'vayava meM strI0 / (3) 'Ali' (Alo) kyasyA (sakhI) setu paMkti meM strI0, vizadAzaya meM tri0 / (4) 'velA' samudravikRti samudra taTa kAla sImA AkliSTamaraNa (sukha se maraNA) roga ISTabhojana meM strI0 / (5) 'pAli (pAlI)' (pAla vAndhanA) yUkA sazmazruyoSita meM strI0; aGka prabhedapaMkti azri (asti) karNalatA prastha pradeza chAtrAdi deya meM tri0| (6) 'kIlaH (kIlA) zaMku kaphoNi jvAlA stambha leza sthANu meM pu0 strI0 / (7) 'kAla' samaya mahAkAla mRtyu yama kRSNa meM pu0 / (8) 'karAla' dantura tuGga bhoSaNa meM tri0, kRSNakuTeraka meM napuM0; sarjarasataila meM pu0 / (9) 'cela' vastra adhama meM tri0 / (10) 'sthUla' kTa niSprajJa pIvara meM tri0 / (11) 'kevala' nirNIta meM napuM0, eka kRtsna meM tri0 / (12) 'phala' samaya hetu samuttha phalaka vyuSTi lAbha jAtIphala kakkola (zItala mirca) vANAna meM napuM0 /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3. sasye hetukRte, zIlaM savRtta satsvabhAvayoH / netraruT chadiSoH klIbaM vRnde ne paTailaM pumAn // 223 // aurvAgnAvapi pAtAlaM mUla bhA''dha ziphAsu ca / itilaantaaH| dhruvaM syAnnizcite bhenA zAzvate triSvathotsavaH // 224 // icchAyAH prasave'marpotsekAdiSu mahe,davaH / dAvazva vana vanyAgnI AhvAnA''jJA'dhvarA havAH // 225 // mantrI sahAyaH sacivo dhavaH pati nR zAkhinaH / zailo'rkameSA vayaH sattA'bhiprAya janmasu // 226 // bhAvazceSTAdike gaurI keravetu zivA bhavaH / / (1) 'zolA sadvRtta satsvabhAva meM npuN0| (2) 'paTala' piTaka paricchada chadiSa (gRhAcchAdana) netraruT tilaka meM napuM0, vRnda meM strI0 npuN0| (3) 'pAtAla' nAgaloka vivara vaDavAnala meM npuN0| (4) 'mUla' nakSatra Adi jaTA mUladhana meM napuM0, antika meM puH / iti laantaaH|| (5) 'dhruva' kIla ziva zaMku vasu yoga vaTa muni meM pu0, mUrvA zAliparNI gIti surabheda meM strI0, nizcita tarka nizcala meM napuM0, zAzvata meM tri0 / (6) 'utsava' icchA prasava amarSa utseka (ghamaNDa) maha meM pu0 / (7) 'davadAva' vana aura vanAgni meM pu0 / (8) 'iva' mAhvAna AjJA adhara meM pu0 / (9) 'saciva' mantrI saha ya meM pu0 / (10) 'dhava' pati nara (dhUrta) vRkSavizeSa meM pu0 / (11) 'avi' zaila marka meSa (nAtha muSikakambala) meM pu0, bhU puSpavatI meM strI0 / (12) 'bhAva' sattA abhiprAya janma svabhAva ceSTA AtmA kriyA la lA padArtha vibhUti bandhu jantu ityAdi meM pu0 / (13) 'zivA' gaurI koSTrI ... 22
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 338 nAnArthavarga: 3 haro janma ca novo tu strIkaTI vastrabandhane // 227 // tathA paripaNe mUla dravye pArazavastu yaH / dvijAt zUdrA sute zastre rdvandvaM yugma vivAdayoH // 228 // vyavasAyAsu dravyeSu satvaM jantuSu na striyAm / jJAtyAtmanoH svaAtmIye triSvastrI tu dhaneSvatha // 229 // utpAde prasa~vo garbhamocane phalapuSpayoH / anubhAvaH prabhAve'pi nizcaye bhAvasUcake // 230 // syAtsthAnaM prabhavo janma hetu rAghopalabdhaye / saktuphalA abhayA amalakI jhATamalauSadhi (bhUmyAmalakI) puNDarIkana meM stro medinIkAra ne puNDarIkadruma ( puNDarIyA ) meM zivA ko ziva pu0 mAnA hai mukuTa ne pu0, zugAla meM bho zivA ko bo. ho mAnA hai) / (1) 'bhava' hara janma prApti sattA saMsAra kSemeza meM pu0 / (2) novI strI kaTo bastrabandhana meM pareSaNa ( jamAnata denA) mUlyadravya meM strI0 / (3) 'pArazava' dvija se zUdrAsuta meM zAstra meM parastrotanaya meM pu0 / (4) dvandva yugma kalaha rahasya mithuna (maryAdA vyutkramaNa arthAt pRthagvasthAna yajJapAtra prayoga abhivyakta arthAt (sAhacarya) meM napuM0 puliGga bhI ( cArthadvandvaH) / (5) 'satva' vyavasAya asu dravya vitta Atmatva svabhAva bala guNa pizAca Adi meM napuM0 jantu meM pu0 napuM0 / (6) 'sva' jJAti AtmA meM pu0, AtmIya meM tri0; dhana meM pu0 napuM0 / (7) 'prasava' utpAda garbhamocana phala puSpa apatya meM pu0 / (8) 'anubhava' prabhAva nizcaya bhAvasUcaka meM pu0 / ( 9 ) ' prabhava, prathamajJAnopalabdhi ke lie sthAna jaDamUla parAkrama janmahetu meM pu0 / d
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnArthavargaH 3 'nivospahnave'vizvAse'pi nA nikRtAvapi // 239 // // iti vAntAH // tRtIyakANDam 339 zizest bAlizo, rauzIpuJja meSau kuza jale | AzAdika tRSNayo, rvarzaH kule vA maskare rahaH ||232|| prakAze'pi ca vIkAzaH kaThorAdau tu karkazaH / : nirdezo bhoga bhRtyoca kInAzaH kSudrakarSayoH // 233 // kRtAnte yadi puMsyeva sthiti varttyAdayo dazIH / jJAne jJAtari hageM vaizya manujau tu vize sparzeH // 234 // saMparAya carau khyAte prakAzaH sphuT Atape / (1) 'nihnatra apahnava ( chupAnA) avizvAsa nikRti [ kalaha ] apalApa [prastuta viSaya ko badalakara prakArAntara se saMgata jaisA samAcAna karanA ] meM pu0 / iti vAntAH / 9 (2) 'bAliza' zizu ajJa meM puM0 / (3) 'rAzi' dhAnya Adi ke puJja meM meSa vRSa Adilagna meM pu0 / ( 4 ) 'kuza' jala meM napuM0 rAmaputa darbha yoktra dopa meM pu0 / (5) 'AzA' dizA tRSNA meM bo0 / (6) 'vaMza' kula veNu varga merudaNDa meM pu0, / (7) 'vIkArA' vikAza vijana prakAza [ vyakta ] meM pu0 / (8) 'karkaza' kaThora [ paruSa] krUra kRpaNa nirdaya dRDha ikSu sAhasika kAsamarda kAmilla meM pu0 / (9) 'nirveza' bhoga vetana mUrcchana meM bu0 / (10) "kInAza' karSaka kSudra upAMzu ghAtI meM tri0 kRtAnta meM pu0 ] ( 11 ) 'dazA' avasthA dopavarti meM stro0, vastrAnta meM bahuvacana | (12) 'dRk' za, darzana netra buddhi meM tra e0, vokSaka meM tri0 / (13) 'viz' vaizya manupraveza meM pu0 / (14) 'sparza' saMparAya cara [ praNidhi] meM pu0 / (15) 'prakAza' atiprasiddha Atapa sphuTa prahAsa meM pu0 /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 340 nAnAthavargaH apadezo nimitte syAt pade lakSye vazI striyAm // 235 // // kariNyapi .. . iti zAntAH / sure matsye'nimiSo viSaimapsu ca / AkarSa: zAriphalake chUte'kSe'pyatha kilviSaim // 236 // aparAdhe'pi pakSastu sahAye'thAtmamAnavau / puruSo'dhikRte'dhyakSaH pratyakSe'pyatha vIrudhi // 237 // kakSa stRNespi, kAko matsyAtvagodhvAMkSe iSyate / bhAratAdAvanda vRSTayo varSa * mastryatha pauruSam || 238 / / bhAve tatkriyAyAM ca bhikSA sevArthanA bhRtI | (1) 'apadeza' nimitta vyAja pada lakSya meM pu0 / (2) 'vazA vandhyA sutA' strI gavI kariNI meM strI 0 / iti zAntAH / uu (3) 'animiSa' sura matsya meM pu0 / ( 4 ) 'viSa' garala jala meM napuM0 / (5) ' AkarSa' dyata indriya pAzaka zAriphalaka kodaNDAbhyAsa vastu AkarSaNa meM pu0 / (6) 'kilviSa' pApa roga aparASa meM napuM0 / (7) 'pakSa' mAsArdha pArzva graha sAdhya avizeSa kezAdivRnda bala sakhi sahAya cullIrandhra patatra vAjI kuJjara ke pArzva meM pu0 / (8) 'puruSa' pUruSa sAMkhyajJa punnAgavRkSa meM pu0 / (9) 'adhyakSa' adhikRta pratyakSa meM puM0 / (10) 'vakSa' bhujAmUla araNya vIrudha (latA) zuSkatRNa aura kaccha meM pu0, 'kakSA' spardhApada kAJca ratha geha prakoSTha gajarajju vastra ke aJcala meM strI0 / (11) 'dhvAMkSa' kAka matsya bhakSakapakSA bhikSuka takSaka meM pu0 / (12) 'varSa' jambU dvIpadI bhAratAdi anda vRSTi meM pu0 napuM0, 'varSA:' prAvRdakAla meM bahuvacanAnta strI0 / (13) 'pauruSa' puMbhAva puruSakarma puruSateja meMnapuM0, UrdhvavastRta do pANi nRpana meM to tri0 vizeSaNa hai / (14) 'bhikSA' mRti (vetana) yAcanA sevA bhikSatavastu meM strI0 / ........
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 341 nAnArthavargaH 3 vRSabhe sukRte zreSThe mUSike zukrale vRSeH // 239 // kalidro vyavahAro'kSI dyUtAGgacakrakarSayoH / klIbaM syAdindriye prekSA prajJA nRtyekSaNe, atha // 240 // kuDmalAthaiIgha divyeSu koSo'strI khaDgagopane / ke vArtA karISAgnyo rnA kulyA mAtrake'striyAm // 241 // mardane preSaNe praiSa sviT zobhA razmipragrahau / abhISu sAmiSaM tu syAdupAdAne'striyA matha // 242 // niH snehAsmasRNArukSaH ziroveSTa kirITayoH / uSNISaM syAnniSkRTe'pi kAtsnyenya kSo.... itiSAntAH / (1) 'vRSa' dharma zreSTha mUSika bAhuvo yavAn vRSabha zRGgI puMbheda rAzibheda meM pu0 / (2) 'akSa' kAlidu (baher3A) karSa (Aya vyaya ko cintA) tuSa cakra zakaTa vyavahAra AtmajJa pAzaka meM pu0, tUtha ( tUtiyA) sauvarcala ( lavaNa me :) indriya meM napuM0 / (3) 'prekSA' buddhi nRtyekSaNa meM strI0 (4) 'koSa (koza ) ' kuDamatra arthasaMghAta divya khaGgagopana pAtra jAtikoza paizo zabdAdisaMgraha meM pu0 napuM0 / (5) 'karpU:' vArtA karISAgni meM pu0, kulyA ( kRtrima nadI) meM stro0 / (6) 'praiSa' mardana preSaka kleza unmAda meM pu0 / (7) 'viSa' zobhA ruci vAk kAnti meM strI0 / (8) 'abhaSuH ' razmi pragraha azvAdirajju tathA lagAma meM pu0 / (9) 'AmiSa ' upAdAna (indriyoM kA viSayoM se nivarttana) bhogyavastu saMbhoga utkoca (Ayana bheTa ghUma) 'palala meM pu0 napuM0 / (10) 'rUkSa' niHsneha (apreya ) amasRNa meM tri0 / (11) 'uSNISa (uSNik ) ' ziroveSTana ( pagaDI sAkA) kiriTa (mukuTa) meM napuM0 / (12) 'nyakSa' nikRSTa kAlsnya parazurAma meM tri0 / iti SAntAH /
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIyakANDam 342 nAnArthavarga: 3 ................vibhAvasuH // 243 // sUrye'gnau syAddhitAzaMsA'hi daMSTrA''zI, divaukshH| sAraGgA lAlasAtsukya prArthane varSatarNako // 244 // vatso, vasu dhane ratne nA'nale razmi devayoH / bADha sAdhvo'stu sAdhIyAn jyAyo vRddha praza syyoH|245|| payo'mbukSIrayo, stejaH zukradopti balAdiSu / padyA'bhilASayochaindastaipaH kRcchAdi karma yat / / 246 // varIyA nUru varayoH kanIyAMstu yuvA'lpayoH / (1) 'vibhAvasu' sUrya pAvaka hArabhedameM pu0 / (2) 'mAzIs' hitA''zaMsA (hita saMbhAvanA) ahidaMSTrA (sarpa kA dAMta) meM strI0 (AzI ikArAnta bhI) / (3) 'divokas divokas' deva cAtaka rUpa sAraGga (hiraNa cAtaka mataGgana zabala) meM bahuvacanAnta pu0 / (4) 'lAlasa lalasA' utsukatA yAcanA tRSNAdhikya meM strI0 pu0 / (5) 'vatsa' tarNaka (govatsa) varSa putra ahi meM pu0, vakSas meM napuM (6) 'vasu' rai ratna zAla vRddhayauSadha meM napuM0, madhura meM tri0, manala bhA devavizeSa yokatra baka rAjA meM pu0 / (7) 'sAdhIyas' atizayita dRDha atizobhana meM tri0(8) jyAyas'ativRddha atiprazasya meM tri0 (9) 'payas' jala dugdha meM npuN0| (10) 'tejasU' zukra dIpti bala prabhAva parAkrama dhAma meM napuM0 / (11) 'chandas' padya abhilASa veda svairAcAra meM napuM0, akArAnta bhI chanda hai / (12) 'tapasU' lokAntara Adi vrata dhana meM napuM0, zizira Rtu aura mAgha mahinA meM pu0 / (13) 'varIyas' yogabhit zreSTha variSTha atiyuvA meM tri (14) 'kanIyas' atiyuvA alpa anuja meM tri0 /
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnAthavargaH 3 bha dyota dRSTiSu jyotiH' khaM namaH zrAvaNe nbhaaH|247|| vayaH khage'pi bAlyAdA vedhA viSNau ca rodesI / rodasyau cA'pi bhU dyAvau prasarazvA'pyatho rajaH // 24 // strIpuSpe ca guNe, boM rUpe tejaH purISayoH / videna vidvAn nimna gAyA vege srota stthendriye||249|| tamo rAhau guNe dhvAnte sahI mArgaH sahobale / acirmayukhaM zikhayo nainA cauryAdi karmaNi // 25 // (1) 'jyotisa agni divAkara meM pu0, dRSTi nakSatra prakAza meM npuN0| (2) nabhas' vyoma meM napuM0. zrAvaNa megha ghrANa varSA viptatantu patadgaha (pAtra)meM pu0, nabhasa adanta bho hai 'nabhasaH pusi' ityuNAdi vRttI (nabhasastu) nadI ptau| gagane prAvRSi / / ) / (3) 'vayas' pakSI vAlya paugaNDa kaizora tAruNya vArdhaka meM puM0 / (4) 'vedhas' hRSIkeSa budha parameSThI meM pu0 / (5) 'rodasI rodasyo' saMmilita pRthvI AkAza meM rodas dvivacanAnta napuM0 strI0 / (6) 'prasU' jananI kadalI latA azvA meM strI0 / (7) 'rajas' strIpuSpa (Artava) guNAntara parAga reNumAtra meM napuM0, raja zabda akArAnta bhI hai (rajo'yaM rajasA sAdhai strIpuSpaguNadhUliSu, ajayaH) / (8) 'varcas' rUpa tejas viSThA bodhaka napuM0, candratanaya meM pu0 / (9) 'vidvas (vidvAn vidvan)' Atmavit prAjJa paNDita meM tri0 / (10) 'zrotas' ambuvega indriya meM napuM0 / (11) 'tamasU' vAnta guNa zoka meM pu0 napuM, vidhuntuda meM pu0 / (12) 'sahas' bala jyotisU meM napuM0, hemanta Rtu meM aura mArgazIrSa mahine meM pu0 / (13) 'arcisa' mayUmba aura zikhA meM prAyaH napuM0 pu. nhiiN| (14) 'hiMsA' corakarma bandhana trAsana tADana vadha meM strI0
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 344 nAnArthavargaH 3 hiMsA, hiMsre'pi bIbhatse, ojo dIptau bale, mu~haH / teja utsavayo rokaH okAH sadmA''zrayo rasaH / / 251 / / zRGgArAdau drave vIrye guNa rAga viSeSvapi / pApAsparAdhA vAgaiH syA tkarNa pUre ca zekhare // 252 // uttatazcA'vataMsazca haMsaH zvetacchado raviH / itisAntA / niryUho dvAra ApIDe niryAse nAgadantake // 253 // dArA gRhI gRhaM vRtre'pyehi barha dale grahAH / : 12 / (1) 'bosa' vikRta pArtha kara hiMsra pApa ghRNAtmA meM pu0 / (2) 'ojas' dIpti bala prakAza avaSTambha meM napuM0, ( viSama saMkhyAvAcI ojas to akArAnta bhI hai) / (3) 'mahas' utsava tejas meM napuM0, mahaH adanta bhI hai 'mahI nadyantare bhUmau maha utsava tejaso : ' medino / ( 4 ) 'okasU ' sadma (ghara) meM napuM0, Azra - yamAtra meM pu0 / (5) 'rasa' zuGgAra Adi sAhitya rasa meM drava meM vIrya meM svAda meM viktAdi guNa meM viSa meM rAga meM dehadhAtu meM jala meM pArada pu0, zallakI pAThA jihvA gharaNi ka meM 'rasA' strI0 / (6) 'Agas' pApa aura aparAdha meM napuM0 / (7) 'uttaMsa avataMsa' karNAbharaNa zekhara (bhUSaNa) meM pu0 / (8) 'haMsa' vihaGgabheda arka viSNu azvavizeSa yogi mantrAdi bheda paramAtmA amatsara nirlobha rAjA zarorAntaH prANavAyu meM pu0 / itisAntAH / (9) 'niryUha' dvAra ApIDa (bhUSaNa) niryAsa ( rasa kAtha ) nAgadanta ( khU~TI) meM pu0 / (10) 'gRhA: ' kalatra meM sadma meM pu0 bahuvacanAnta, 'gRha' bhavana artha bodhaka ho to nitya napuM0 / (11) ahi sarpa vRtrAsura meM pu0 / (12) 'barha' piccha dala meM pu. napuM0 / (13) 'graha' nirbandha arkAdi uparAga saiMhikeya pUtanAdi grahaNa anugraha raNodyama meM pu0 /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sRtoyakANDam 345 nAnArthavargaH3 nirbandhA'rko-parAgAdyA nRpAhe'rthe parigrahe // 254 // paribahe stulAsUtra saptirazmyozca prahaH / tamopaho'rkazcandrA'gnI vyaho vRnde parigrahaH // 255 // zApamUla parIvAra rAhukktrastha bhAskarAH / Arohastvavarohe'pi nAnArthA avyayA itaH // 256 // iti hAntAH / // nAnArtha avyaya // dhAtuyogaja sImA'bhivyAptIpatsvAG sakRtsahe / ekabAre'pyeGid vAkyasmRtyo, raalngghne'pyti||257|| 'hentaharSe viSAde ca vAgArambhA'nukampayoH / (1) 'parivaha' rAjayogyavastu paricchada sAmAna meM pu0 / (2) pravAha (ghaanta) pragraha (ara pratyayAnta) tulAsUtra hayAdi razmi vandI niyamana bhuja suvarNa halI pAdaka (vRkSa) meM pu0 / (3) 'tamopaha' sahasrAMzu mRgAGka jinavahni meM pu0 / (4) 'vyUha' balavinyAsa nirmANa vRnda tarka meM pu0 / (5) 'parigraha' zapatha mUla AdAna patnI parijana rAhumukhagata bhAskara meM pu0 / (6) 'Aroha' avaroha varA''rohakaTi ArohaNa gajAroha dIrghatva samucchaya meM pu0 / iti hAntAH // nAnArtha avyaya // (7) 'AG' dhAtuyogaja (Agacchati) ISadartha (opNam) sImA (ASoDazAt pandraha varSa taka abhivyApti AsamudrAt meM / (8) 'sakRt' sahArtha ekavAram meM / (9) 'A' vAkya smRti aGit meM / (10) 'ati' prazaMsA prakarSa laMghana meM / (11) 'hanta' harSa viSAda vAgArambha anukampA meM /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 'iti prakaraNe hetu prakAzAdi samAptiSu // 258 // tiryagarthe tiro'ntoM praudurnAmaprakAzayoH / aMla vAraNa paryApti zakti bhUSaNavAcakam // 259 // rahasyApi mitho'nyonya madhe sAmi jugupsite / vAkyAlaGkAra jijJAsA niSedhA'nunayAH khalu // 26 // tarke'rtha nizcaye nUnaM kiM pRcchA vA jugupsanam / vistAre'kRtau corI corarI corI, kile // 26 // saMbhAvyavArtayoH, "kasyAtsakhe mardhani vAriNi / nAma saMbhAvya krodhopagama prAkAzya kutsane // 262 // pare ca loke svarge svaira bhedA'pramathayoH punara / bhede'vadhAraNe tu syAt pApe-Sa-tkutsanAsu ku // 263 // (1) 'iti' prakaraNa hetu prakAzAdi samApti nidarzana dRSTAnta prakAra anukarSa meN| (2) 'tiras' tiryak artha meM antarSi meN| (3) 'prAdus' nAma prAkAzya meM / (4) 'alaM' vAraNa paryApti zakti bhUSaNa nirarthaka meN| (5) 'mithas' anyonya rahasya meN| (6) 'sAma' argha jugupsA meN| (9) 'khalu' vAkyAlaMkAra jijJAsA niSetra anumaya (sAntvana vIpsA mAna niSedha vAkya pada ke pUrti meM / (8) 'nUnaM' tarka artha nizcayameM / (9) 'ki' prazna kutsA vitarka niSetra meM (10) 'Ura' urarI UrarI e tInoM vistAra aGgAkAra artha meM haiN| (11) 'kila' vArtA saMbhAvya anunayArtha aruci meM / (12) 'ke' sukha ziras toya pAdapUraNameM / (13) 'nAma' saMbhAvanA krodha abhyupagama prakAzana kutsA vismaya smaraNa kAma vikalpa meN| (14) 'svara' paraloka svarga meM / (15) 'punara' aprathama adhikAra bheda pakSAntara meM / (16) 'tu' pAdapUraNa bheda samuccaya avadhAraNa pakSAntara viyoga prazaMsA vinigraha meM / (17) 'ku' pApa ISat kutsA nivAraNa meM /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam nAnArthavargaH 3 vitarka praznayoH svit dhika nindA bhartsanayoH ut| vikalpA'pyarthayo pazcAt pratIcyAM carame vRthA // 264 // nirarthake'vidhau pazcAta sAdRzye'pyanu nizcaye / niHzeSe nira" viSAdA'ti zukSu hA vopamodiSu // 265 / / zaGkA samuccaya prazna gardA saMbhAvanAH api / abadhAraNa hetvo "hiM pariprazna vitarkayoH // 266 // hu prabandhe ca nikaTe'tIte vA''gAmike purA / purArthe prathame prAcyAM purastAdagrato, bat // 267 // (1) svit' vitaka prazna pAdapUrti meM / (2) 'dhik' nindA (doSa kIrtana) bhartsana (apakAra zabda se bhayotpAna) meM / (3) 'uta' samuccaya rUpa praznarUpa apyartha meM vikalpa meM / (4) 'pazcAt' pratIcI carema (saptamyanta paJcamyanta prathamAnta 'avara' zabda se nipAtita hai|) (5) 'vRthA (vRSA)' prayojana vinA vandhya vidhi vivarjita meM / (6) 'anu' hona sahAthai pazcAt sAdRzya AyAma samopa lakSaNAdi anukrama meM / (7) 'nira nis' niHzeSa niSedha kAntA Adi artha meM nizcaya meM 'ni' haiN| (8) 'hA' viSAda duHsva zoka kutsA meM / (9) 'vA va' upamAM vikalpa vitarka evArtha ivArtha pAdapuraNa samuccaya meN| (10) 'api' zaGkA samuccaya prazna gardA saMbhAvanA meN| (11) 'hi' avadhAraNa hetu pAdapUrti vizeSa prazna hetvapadeza saMbhrama asUyA meM, 'ho' duHkhahetu viSAda vismaya meM / (12) 'hu' pariprazna vikalpa meN| (13) 'purA' prabandha nikaTa atIta AgAmika meM / (14) 'purastAt agratasU' prAcI purArtha prathama meM / (15) 'bata' kheda anugraha saMtoSa manukampA AmantraNa meM /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 348 nAnArthavargaH 3 khedAnugraha saMtoSA'nukampAmantraNe natu / prazne'vadhAraNe'nujJA''mantraNA'nunayAdiSu // 268 || maGgalA'nantara praznA''rambha kRtsneSvatho atha / yAvattAvacca sAkalyA'vadhi mAnA'vadhAraNam // 269 // tu pRcchAyAM vikalpe ca nAnA'neko bhayArthayoH / punaiH sahArthatA zazvat Azad dUra samopayoH // 270 // A: kope'pi ca poDAyAM sAkSAt tulya sanakSayoH / cAnvAcaya samAhAre taretara samuccaye // 271 // AmantraNa anunaya vikalpa samuccaya (1) 'nanu' prazna avadhAraNa anujJA meM / (2) 'atho artha' saMzaya adhikAra maGgala anantara prazna Arambha kRtsna (samasta ) meM / ( 3 ) ' yAvat tAvat' sAkacya avadhi mAna avadhAraNa meM (medinI kAra, prazaMsA pariccheda mAna adhikAra saMcana pakSAntara kArna avadhAraNa artha batalAe haiM / ) / (4) 'nu' prazna vikalpa atota anunaya meM / (5) 'nAnA' aneka ubhayArtha vitA ke artha meM / (6) 'punar' athama adhikAra bheda pakSAntara meM aura 'zAzvata' punara ke artha meM saha artha meN| ( 7 ) ' ArAt ' dUra samIpa meM / (8) 'a' smaraNa akAraNa kona poDA meM / (9) 'sAkSAt ' tulya samajha meM / (10) 'ca' pradhAnakArya ke avirodha se karyAntara avAvaya meM (bhijJAnaTa gA~ cAsstaya) samAhAra (samUha) meM yathA saMjJA paribhAvam micitoM kA anvaya karanA rUpa itaretara yoga meM (yathA-dhava khaderau ) paraspara nirapekSa kisI eka ko kisI eka meM anvayarUna samuccaya meM (yathA IzvaraM guruM ca bhajasva | pAdapUraNa meM pakSAntara meM vinizcaya meM / f.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 349 nAnArthavargaH 3: svaistyAzIH kSema puNyeSu joSaM tUSNoM sukhArthayoH / - lakSaNAdau ca vIpsAyAM tathA pratividhau prati // 272 / / amI saha samIpe'pi ahahA'dbhuta khedayoH / zIghrA'bhimukha sAkalya samIpo bhayato'bhitaH // 273 / / madhye'ntike'pi samayA evaMm itthmivaarthyoH| // iti nAnArthavargaH samAptaH // (1) 'svasti' maGgala AzIrvAda pApanirNejana Adi meM (2) 'joSam' tUSNIM artha meM sukha meM prazaMsA meM laGghana meM (3) 'prati' lakSita ho jisase aise lakSaNa meM itthaMbhUtAkhyAna arthAt mukhya sadRza pratinidhi meM bhAga meM vyAptum icchArUpa vIpsA meM pratividhi arthAt pratidAna meM stoka meM / (4) 'amA' sahArtha, samIpa meM / (5) 'ahaha, ahahA' adbhuta kheda parikleza praharSa saMbodhana meM / (6) 'abhitas, abhimukha sAkalya samIpa ubhayatasa meN| (7) 'samayA nikaSA hiruk, madhya meM samIpa meM / (8) 'evam, ittham aura eva artha meM (dharaNi koSa ne prakAra upamA iGgakAra avadhAraNa meM raha kara spaSTa kiyA hai|) / / / ityanekArtha adhyayavargaH // // nAnArthavarga samApta //
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - // atha avyayavargaH prArabhyate // atIte 'hyo'ni vijJeyaM bhAvini zvastu kIrtitam paredhavi pare'hni syAt parazvastu pare'hani // 1 // tadA tadAnIM vai tasmin kAla dvayamudIritam / yugapadekadaikasmin sarvasmin sarvadA sadA // 2 // asmina sAmpratametarhi samprati cAdhunA tathA / idAnI ceti vijJeya mayAtrAhni prakIrtitam // 3 // pUrve'hani ca pUrveyuttareghurAdayaH kramAt / uttarAnyatarAnyasmAditarAdhara parAdahaH // 4 // hindI-(1) 'hyaH' atIta kala dina meM ( 'haya' isakA vItA huA kala artha hotA hai)| (2) 'zvaH, bhAvI kala dina meM (AgAmI kala artha hotA hai)| (3) 'paredyavi' parasoM dina meM (vItA huA parasoM hotA hai)| (4) 'parazvaH, bhAvo parasoM dina meM (AnevAlA parasoM artha hotA hai) / (5) 'tadA, tadAnIm' ye donoM usa kAla meM kahA huA hai / (6) 'yugapat, ekadA, ye donoM eka kAla ke liye prayukta hote haiM / (7) 'sarvadA sadA,' ye donoM hameMzA ke liye prayukta hote haiM / (8) 'sAmprataM, etahi, samprati, adhunA, ye cAroM isa kAla ke liye prayukta hote haiN| (9) 'idAnIm, yaha bhI abho artha meM prayukta hotA hai / (10) 'aya' yaha zabda Aja isa dina artha meM prayukta hotA hai / (11) "pUrvedhaH' yaha pUrva dina artha meM prayukta hotA hai / (12) 'utareyuH' yaha uttara dina artha meM prayukta hotA hai / isI prakAra 'anyatareyuH' anye yuH, itareyuH, abareyuH, pareyuH, ye sa / bho kramazaH kisI eka
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 351 sunoyakANDam avyayavargaH4 pUrve pUrvatare'nde'smin parutparA JSamaH punaH / atIte sma behi barbAhye prazne OM cAnunaye tvayi // 5 // uSA rAtryavasAne syAd hutarke ca natau namaH / nindAyAM "duSThu vai"suSTu prazaMsAyAmudIritam // 6 // prAtaH prage prabhAte syAt sAye sAyaM prakIrtitam / prAgaitIte sanI nitye kaccit kAma pravedane / / 7 // yuktArthe sAmprataM sthAne'bhIkSNaM zazvannirantare / abhAve hi no na syAt prasoti haThArthakam // 8 // dina meM, dUsare dina ityAdi arthoM meM prayukta hote haiN| (1) 'paruta yaha zabda gata varSa ke liye prayukta hotA hai| (2) 'parAri' yaha zabda tIsare varSa ke liye prayukta hotA hai / (3) 'aiSamaH' yaha zabda isa vartamAna varSa ke liye prayukta hotA hai| (4) 'sma' yaha bIte hue kAla ke liye prayukta hotA hai / (5) 'bahiH' yaha bAhara artha ke liye AtA hai| (6) 'OM' yaha prazna artha meM hai| (7) 'ayi, yaha anumAna (khuzAmada) artha meM hai| (8) 'uSA' yaha rAtrikA anta artha meM hai| (9) 'haiN| yaha tarka vitarka artha meM hai| (10) 'namaH' yaha namaskAra artha meM hai| (11) 'duSTu' yaha nindA artha meM / (12) 'muSThu' yaha prazaMsA artha meM / (13) 'prAtaH prage' ye donoM prAtaH kAla artha meM / (14) 'sAyaM' yaha sAyaMkAla artha meM / (15) 'prAka' yaha atItakAla artha meM / (16) 'sanA' yaha nitya artha meN| (17) 'kaccit, yaha iSTa prazna meM / (18) 'sAmpratam, sthAne' yaha donoM yukta artha meM / (19) 'abhIkSNam, zazvata, ye donoM lagAtAra artha meM / (20) 'nahi, no, na' ye tInoM abhAva artha meM / (21) 'prasahya' yaha haTha artha meM prayukta hotA hai|
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 352 avyayavargaH tatvArthe'JjasA proktaM prAdurAviH prakAzane / asatye ca mRSA mithyA'vazyaM nUnazca nizcite // 9 // niHSemaM duHSamaM nindye eva ityavadhAraNe / AmevaM tu punarvaivA nizcayArthe prakIrtitAH // 10 // nikAmAnumatau kAmam omevaM paramaM tathA / kadAcijjAtu kasmiMzcitkAle dvayamudAhRtam // 11 // sahArthe tu samaM sArka sArdhaM satrA saheti ca / bhoH" pyAra pAT aGgahai hai syuH sambodhanasya dyotakAH // 12 // "hirug varjanaM sAmIpye sahasA syAdatarkite / 10 (1) 'addhA, aJjasA, ye donoM tattva yathArtha artha meM prayukta hote haiM / (2) 'prAduH AviH, ye donoM prakAzana sphuTa artha meM prayukta hote haiM / (3) 'mRSA, mithyA, ye donoM asatya artha meM prayukta hote haiM / ( 4 ) avazyam, nUnam, ye donoM nizcita artha meM / ( 5 ) 'niH Samam duHSamam, ye donoM nindA karane yogya artha meM / (6) 'eva' yaha avadhAraNa (anya kI vyAvRtti ) artha meM / ( 7 ) 'Am, evaM, tu, punaH, vai, vA, ye sabhI nizraya artha meM kahe hue haiM / (8) 'kAmam' om evaM paramam ye cAra atyanta anumati (svIkRti ) artha meM ( 9 ) 'kadAcit jAtu' ye donoM kisI bhI anizcitakAla artha meM kahA gayA hai / (10) 'samaM, sAkaM, sArdhaM, satrA, saha, ye saba sahArtha meM prayukta hote haiM / (11) 'bhoH pyAT pAda, aGga haiM, hai, ye saba sanbodhana artha ke dyotaka haiM / (12) 'hiruk' yaha varjana samIpa artha meM hai / (13) 'sahasA atarkita ekAeka acAnaka artha meM hai / yaha
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRyIyakANDam 353 avyayavargaH 4 'svAhA syAttu havirdAne vauSaTzvauSaTvaSaT svadhA // 13 // tUSNIM maune manAgalpe kiJcidIpattathaiva ca / tu hi caha tathA vai syAt kilApi pAdapUraNe // 14 // "prAdhvaM syAdAnukUlyArthe vyarthake tu mudhA vRthA / doSA naktaM rajanyAM syAt divase tu divA smRtam // 15 // vikalpArthe tu Aho syAd utAho kimutApi vA / vakre sAci" tiraH proktaM "pretyAmutra bhavAntare // 16 // paunaH punye "muhuH zazvad abhIkSNamasakRt punaH / "dAga jhaTityajasA maMca sadhaH sapadi tatkSaNe // 17 // cirArthe cirarAtrAya" cirAyAdi prakIrtitam / (1) svAhA voSad, zrISad, vaSaT, svadhA, ye saba haviSa kSepa artha ke liye prayukta hote haiM / (2) 'tUSNIm' yaha mauna artha meN| (3) 'manAka kiJcit, ISata, ye tInoM alpa artha, meM / (4) tu, hi, ca, ha, vai, kila, api, ye saba loka kI pA pUrti ke liye Ate haiN| (5) prAdhvam, yaha anukUla artha meM prayukta hotA hai / (6) 'mudhA, vRthA' ye donoM vyartha artha meM prayukta haina hai / 7) 'doSA naktaM' ye donoM rAtri artha meM haiN| (8) 'divA' yaha zabda dina artha meM prayukta hotA hai / (9) 'Aho, utAho, kimuta, vA' ye cAroM vikalpa artha meM prayukta hote haiM / (10) 'sAci, tira:' ye donoM TeDhA artha meM hai / (11) 'pretya, amutra' ye donoM dUsare bhavarUpa artha meM prayukta hote haiM / (12) 'muhuH zazvat, abhIkSNam, asa-. kRta, punaH,, itane zabda vArambAra artha meM (13) drAk, jhaTiti, aJjamo, ,maMkSu, sadyaH, sapadi itane zabda turata artha meM prayukta hote hai / (14) 'cirarAtrAya cirAya, ciraM, cireNa, cirAt, cire ye saba dera kAla ke liye prayukta hote haiM / 23
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 354 avyayavargaH 5 sAdRzyArthe 'yathevaivaM tathA vA va prakIrtitam // 18 // vismayArthe 'aho hIcA nande diSTayA zamIritam / punazcA prathame bhede ninizcaya niSedhayoH // 19 // antare cAntarA madhye cAntareNa tathaiva ca / paritaH sarvato viSvak samantAttu samantataH // 20 // abhito vizvato'rthe syAt mAsma mAlaM ca vaarnne| (1) 'yathA iva', evaM, tathA, vA, va, ye saba sAdRzya artha meM prayukta hote haiM / (2) 'aho hI 'ye donoM Azcarya artha meM / (3) 'diSTayA, zam' ye donoM Ananda artha meM / (4) 'punaH', vAra vAra tathA bheda artha meM (5) 'niH' yaha nizcaya tathA niSedha artha meM / (6) antare; antarA antareNa ye tAnoM madhya artha meM / (7) paritaH sarvataH viSvak samantAt samantataH abhitaH ye saba sabhI tarapha se isa artha meM prayukta hote haiM / (8) mAsma mAM alaM ye tInoM manA karanA artha meM prayukta hote hai| // iti avyayavargaH samAptaH / /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 355 liGgadinirNayavarga:5 // atha liGgAdi nirNayavargaH prArabhyate // 'liGganirdezakaH zAstraiH nAnAsUtrasamanvitaiH / sannAdi nirmitaiH zabdaiH kRttaddhitasamAsaH // 1 // liGgAdi saMgrahatvena saMkSepavarganAmake / pUrvAnuktai liGgAdAna prakIrNavadihonnayet // 2 // liGgotsaigavidhijJeyaH kANDatraya udaahRtH|| vizeSa vidhinA nocet kadAcid bAdhito bhavet // 3 // IdaintaH striyAmekAc sayoni prANi nAmani / hindI-(1) isa liGgAdi nirNaya varga meM jina zabdoM ke puMlliGgAdi liGgoM kA pUrva meM pratipAdana nahIM kiyA gayAhai una zabdoM meM liGgAdi kA jJAna prakIrNa varga ke samAna hI striyAM tin puMsi saMjJAyAM ghaH prAyeNa, napuMsake bhAvektaH sa napuMsakam adantottarapado dviguH striyAmiSTaH' ityAdi aneka sUtroM se yukta liGga nirdezaka vyAkaraNa zAstroM evaM san pratyayAdi sahita kRdanta taddhi. tAnta samAsAdi zAstroM se niSpanna 'pAkaH, tyAgaH, rAgaH, zrutiH, smRtiH, matiH, gatiH, stutiH' ityAdi zabdoM dvArA karanA cAhiye / (2) kintu tInoM kANDoM meM kisI vizeSa apavAda vidhi se nahIM bAdhita hone para sAmAnya utsarga vidhi se hI liGgoM kA bodha kara lenA cAhiye / (3) yahAM se 'striyAm' isakA adhikAra cAlu hotA hai IkArAnta UkArAnta eka ac svara] vAlA zabda strI laGga hotA haiM jaise zrIH, hIH, dhIH, bhraH, dUH, laH, bhUH, nIH' ityAdi yahAM lavanaM lUH, isa prakAra bhAva meM kip pratyayAnta hai kintu lUnAtIti laH, yaha kartari kip pratyayAnta to triliGga samajhA jAtA haiN|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 356 liGgAdinirNayavargaH 5 vANI vallI nizA vidyunnadI digbhUdhiyAM tathA // 4 // adantottara zabdazced dvigurekArthabodhakaH / no ced bhuvanapAtrAthai radantai rjAtu saMyutaH // 5 // samUhe yenikaiTaya trAstalU vairamithunAdivuH / striyAM ktinnaniNvulNvuja Naj yuc kyavaGija nizAH smRtAH // 6 // (4) yoni sahita prANivAcaka zabda bhI strIliGga hotA hai jase mAtA, duhitA, yAtA, strI, ityAdi kintu dAra zabda yoni prANI strIvAcaka hone para bhI puMliGga hI haiN| (1) vANI, vallo, nizA, vidyut, nadI, bhU, dhI vAcaka zabdoM ke paryAya strIliGga haiM jaise-vANI, vAk, gauH, go, vallI, latA, vIrut, nizA, rAtri, rajani ityAdi / (2) adantottara pada dvigu ekArthaka zabda trilokI, dazamUlI ityAdi strIliGga haiM / kintu tribhuvana, paJcapAtra ityAdi napuMsaka hai| (3) samUha artha meM ya, ini, kaTaya, tra, tal, vaira, mithunArthaka vu pratyaya ktin , ani, Nvul, Nvuca, Naca, yuca, kyapa, aG iJ niza aura a pratyayAnta zabda stroliGga hote hai / jaise-ya-pAzyA, ini linI, DAkinI, zAkinI, kaTaya-rathakaTayA, tra, gotrA, talu devatA, grAmatA, janatA, vaira mithuna bu-azvamahiSikA kAkolUkikA, atri bharadvAjakA Adi zabda se dvipadikA gArgikA kAThikA zaiSyopAdhyAyikA ityAdi ktin-matiH, zrutiH, smRtiH, gatiH, kRtiH ityAdi ani ajananiH, akaraNiH NvullU-prachadikA, pracarcikA, pravAhikA, Nvuc AsikA zAyikA, ikSubhakSikA Nac-vyAvakrozI vyAvahAsI
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 357 liGgAdinirNayavarga: 5 uNAdAvI niruzcokta UG DyAvantaM sthiraM calam / praharaNaM tatkrIDAyAM dANDA mauSTA Nadik smRtA // 7 // sA kriyA'syAM ghanA baH syAd dANDApAtAtithiH smRtA / mRgayA syainaMpAtAsyAt tailaMpAtA svadhA smRtA // 8 // vivakSA'pacaye cet strI mRNAlyAdi rudAhRtA / yuc-kAraNA, kAmanA, kyapU-bajyA, ijyA, samajyA, niSadyA aGa bhidA, chidA, iba kAriH gaNiH niH glAniH hAniH mlAniH za-- 'kriyA, icchA; a-cikIrSA, IhA, UhA ityAdi / (1) uNAdi gaNa meM I pratyaya nipratyaya U pratyayAnta zabda stroliGga hote haiMjaise-avoH, tarI:, zreNiH, zroNiH, camUH ityAdi, aG-GI ApU pratyayAnta-vAmoruH gaurI, ramA ityAdi strIliGga hai| (2) praharaNa artha meM krIDA ke lie pratyukta Na pratyayAnta zabda strIliGga hote haiM jaise-daNDA mauSTA ityAdi / (3) 'daNDapAta isa tithi meM hai' isa artha meM ghananta kriyA vAcaka daNDapAta zabda se strIliGga meM apratyayAnta 'daNDapAtA tithiH' aisA prayoga hotA hai / (4) zyenapAta isa mRpayA meM hai / / isa artha meM ghaJanta kriyAvAcaka zyenapAta zabda se strIliGga meM pratyayAnta 'zyainapAtA mRgayA' aisA prayoga hotA hai / (5) 'telapAta isa svadhI meM haiN| isa artha meM ghananta kriyAvAcaka telapAta zabda se strIliGga meM apratyayAnta 'tailaM pAtA svadhA' aisA prayoga hotA hai| (6) alpatA kI vivakSA karane para mRgAlo Adi se kumbhA, praNAlI, musalI, paTo, taTI ityAdi prayoga strIliGga meM hotA hai / choTA mRNAla, choTA ghar3A, choTo nAlo, choTA musala, choTA kapar3A' choTA taTa aisA artha hotA hai|
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 358 liGgAdinirNayavargaH 5: TIkA zephAlikA laGkA ghAtakI pagjikADhakI // 9 // sAriko sighrakA hikkA prAcikolkA pipIlikA / kaNikA tindu kI bhaGgiH suraGgAmADhi sUcayaH // 10 // kanthA sAti rathA sandI nAbhirAja sabhA tathA / vitaNDA kAkiNo picchA zANI cUNi TreNI darat // 11 // carcarI jhallarI horA pArI laTvA ca sidmalA / likSA lAkSA'tha gaNDUSA camasI gRdhrasI masI // 12 // ityevaM strItvasaMyuktAH zabdAH strItve prakIrtitAH / hindo-(1) TIkA zephAlikA, laGkA, ghAtako paJjikA ADhakI ye zabda kholiGga meM prayukta hote haiM / zephAlikA siMhara. hAra phUla ko kahate haiM / jo ki rAta meM khilate hI jamIna para par3a jAtA hai / (2) sArikA (menA) zabda strIliGga hai| sidhra kA (sIdha nAma kA vRkSa vizeSa zabda evaM hikkA (hicakI) zabda prAcikA (vanamakSikA) zabda, ulkA (TUTa tArA) zabda, pipIlikA (choTIkITa pataGga) zabda, kaNikA (atyanta choTA kaNa) zabda, tindukI zabda, bhaGgi (chaTA vicchitti vizeSa) zabda, suraGgA (suraGga) zabda, mADhi (bANa patra kA agrabhAga) zabda, AsandI (kursI), nAbhi rAjasabhA vitaNDA, kAkiNI (kauro) picchA (mayara piccha) zANI (zANa) cUrNi, druNo (kacchapa') darat (prapAta) carcaro (gItavAdya) jhallarI (jhAla) horA (lAla) pAro (dahanapAtra) laTvA (laTavA) sidmalA lizA lAkSA gaNDUSA camaso gRdhrasI (vAta vyAtri vizeSa) masA (syAhI) ye saba strIliGga meM prayukta hate haiM / strIliGga samApta /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 359 liGgAdinirNayavarga:5 puMstva ityadhikAre'smin sabhedAnucarAstathA // 13 // paryAyasahitAH sarve devA daityA udaahRtaaH| svargAdvimegha yAgAbdhi vRkSakAlArizarAsayaH // 14 / ete hi nitya puMlliGgA yathA zAstraM prakIrtitAH / hindo-(1) aba yahAM se puMlliGga ke adhikAra meM bhedoM (vizeSa) tathA anucaroM ke sAtha evaM paryAyoM ke sAtha sabhI deva tathA daityavAcaka zabda puMlliga meM prayukta hote haiM, jaise-surabheda (suravizeSa) tuSitAH, sAdhyAH, AbhAsvarAH, indraH, zakraH, sUryaH, AdityaH candraH indraH ityAdi, devAnucara hAhAH, hahUH, tumbaruH, nAradaH, mAtaliH ityAdi, suraparyAya-amarAH, nirjarAH, devAH, tridazAH, vibudhAH surAH ityAdi / daityabheda-baliH, namuciH, jambhaH ityAdi daityAnucara-kUSmANDAH, muNDAH kumbhANDAH ityAdi daityaparyAya-daityAH, daiteyAH, dAnavAH ityAdi zabda puMlliGga mAne jAte haiN| kintu daivatAni,devatAH, ye donoM kramazaH napuMsaka strIliGga haiM / (2) svarga adri megha yAga andhi vRkSa kAla ari zara aura asi itane zabda bhedoM (vizeSo) tathA paryAyoM ke sahita nitya pulliGga hote haiM jaise-svargaH, nAkaH, tridivaH, adriH, giriH parvataH meruH, himavAn, sahyaH, meghaH, ghanaH, jaladaH, puSkaraH, AvateH yAgaH, yajJaH makhaH kratuH ukathaH, azvameghaH, agniSTomaH, abdhiH, samudraH, sAgaraH kSIrodaH, lavaNodaH vRkSaH taruH duH, plakSaH kAlaH, samayaH, diSTaH mAsaH pakSaH RtuH, ariH, zatruH azatiH AtatAyo : zaraH bANaH vizikhaH nArAcaH bhallaH kANDaH asi, khagaH nandakaH candrahAsaH ityAdi zabda puMlliga hote haiM / kintu dyo div ye dona svargavAcaka zabda strIliMga haiM tathA triviSTapa zabda napuMsaka hai, evaM
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 360 liGgAdinirNayavargaH 5 kapolAdharadordanta koza kaNThakarastanAH // 15 // 'ahnAdAntAH nakhakSveDA : rAtrAntAH prAgasaMkhyakAH / " saralAdyAzca niryAsA annasantA abAdhitAH || 16 || 1 meghavAcaka abhrazabda napuMsaka hai / evaM dina tithi ye dono zabda kAla vizeSavAcaka napuMsaka tathA strIliMga bhI mAne jAte haiM / (1) kapola adharoSTha bAhu danta keza kaNTha kara (Teksa mAlagujArI vagairaha rAjagrAhya bhAga evaM kiraNa hAtha aura stana vAcaka zabda pulliMga hote haiM / jaise - kapola: gaNDaH adharaH oSTaH, dantacchadaH do bAhuH praveSTaH dantaH dazataH radaH jambhaH, kezaH, kacaH, kuntalaH, cikuraH, bAlaH, stanaH, kucaH, payodharaH ityAdi zabda pulliMga hai / (2) ahna aura ahaH zabdAnta zabda pulliMga hote hai pUrvAhna, parAhna dvahaH tryahaH ityaadi| (3) nakha aura veDa (jahara) zabda paryAya pulliMga haiM / nakhaH punarbhAvaH kSveDa : garalaH / (4) asaMkhyA pUrvaka rAtra zabdAnta zabda pulliMga hai / sarvarAtra: pUrvarAtraH ityAdi / (5) saraH Adha zabda se zro veSTaH dravaH zrIvAsaH vRkadhUpaH gugguluH sihnakaH ityAdi niryAsa vRkSa drava vAle vRkSoM kA vAcAka zabda pulliMga hai / (6) anU antavAle zabda aura asUantavAle zabda pulliMga hai-jaise kRSNavarmA, pratidivA' matravA aGgirAH vedhAH candramA ityAdi, kintu ananta aura ananta zabda bhI yadi kisI vizeSa apavAda se bAdhita hone para pulDiMga nahIM hote jaise - loma, sama, varga, vartma, apsarasaH jalaukasaH sumanasa ityAdi zabda yathAkrama napuMsaka stroliMga hai /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 361 jatu kazeru vastUni tyaktvA 'turvavasAnakAH / * kaNabhamaraSopAntyA adantAzvedamI tathA // 17 // Tathana paya sopAntyA gotrA caraNAhvayAH / liGgAdinirNayavargaH 5 ( 1 ) jatu vastu aura kazeruzabda ko chor3akara tu zabdAnta aura ruzadAnta zabda pulliMga hote hai - jaise- hetu, setuH dhAtuH kuruH, meruH, saruH ityAdi tu vastu aura kazeru ye tIna zabda to tu aura ru zabdAnta hone para bhI pulliMga nahIM hai api tu napuMsaka liMga ho mAne jAte hai | yahAM para yadyapi kisI vizeSa apavAda se bAdhita nahIM hone para ho sAmAnyarUpa se pulliMgAdi liMgoM kA saMgraha kiyA gayA hai tathApi usI vizeSa apavAda kA phalitArtha hI jatu vastu kazeru kA niSedha kiyA huA samajhanA cAhiye / (2) kakAra NakAra bhakAra makAra repha SakAra upAntyavAle adanta zabda tathA TakAra thakAra nakAra pakAra yakAra sakAra upAntya vAle adanta zabda pulliMga hote hai| jaise- aGkaH arkaH lokaH zokaH kokaH guNaH ghuNaH, pASANaH darbhaH gardabhaH sarabhA homaH dhUmaH grAmaH kAma; vAsaH, zIkaraH jhajharaH samIraH kIraH mASaH tuSaH roSaH, paTaH ghaTaH saraTaH karaTaH nAthaH sArthaH zapathaH janaH inaH apaghanaH kUpaH yUpaH sUpaH, kalApaH vinayaH praNayaH apanayaH rasaH hAsaH arthAt vaMza ke Adi puruSa vAcaka zabda gautamaH bharadvAjaH, vasiSThaH kAzyapaH -ityAdi / (4) caraNa arthAt veda zAstrA vAcaka zabda pulliGga panasaH ityAdi / (3) gotra pulliGga hote haiM jaisezANDilyaH, kAtyAyanaH hote haiM jaise-kaThaH, kalApaH, bahuvRcaH ityAdi / "
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 362 liGgAdinirNayavargaH 5 saMjJAyAM kArake kartR bhinne bhAve ca pratyayAH // 18 // tadantAH puMsi vijJeyA ghaJ jab naGathuj NaghAH / 'kartariyustathA bhAve kemanij ghokirudAhRtaH // 19 // (1) saMjJA meM katR bhinna kAraka tathA bhAva meM jo pratyaya hote haiM tadanta zabda pulliGga hote haiM jaise ghaJ pratyayAnta, ac pratyayAnta, apa pratyayAnta, naG pratyayAnta, athuc pratyayAnta, NapratyayAnta, gharatyayAnta zabda pulliGga samajhanA cAhiye udAharaNa - prAsAdaH adhikaraNa meM ghaJ pratyayAnta haiM, evaM prAsaH, vedaH, prapAtaH, ityAdi karma-karaNa apAdAnameM ghaJ pratyayAnta haiM, bhAva meM - pAkaH, tyAgaH, rAgaH, rogaH, dAyaH, dhAyaH, cayaH, acpratyayAnta haiM 1 karaH, garaH, lavaH, stavaH ap pratyAyAnta haiM / svapnaH, yatnaH, yajJaH ityAdi naG pratyayAnta haiM / zvapathuH vapathuH, athuc pratyayAnta haiM | nyAdaH pratyayAnta hai / pracchadaH, urazchadaH radacchadaH ghapratyayAnta haiM ye sabhI ghaJ ac ap naG athucNagha pratyayAnta zabda pulliGga meM prayukta hote haiM / (2) kartA artha meM lyu pratyayanti zabda pulliGga hote haiM jaise- nandyAdibhyo lyuH - nandanaH ramaNaH, madhusUdanaH ityAdi / (3) bhAva artha kapratyayAnta tathA imanic pratyayAnta zabda pulliGga hote haiM jaise - AkhUna mutthAnam jayaH, " AkhUtthaH prasthaH ityAdi, evaM prathimA, mahimA, garimA, laghimA, draDhimA ityAdi imanic pratyayAnta zabda pulliGga meM prayukta hote " pratyayAnta zabda pulliGga haiM / (6) ghusaMjJaka dA dhA dhAtu se ki hote haiM jaise - vidhiH, nidhi, udadhiH, AdhiH, vyAdhiH, samAdhiH, sandhiH ityAdi /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 363 'itaretarayoge tu dvandve'zvavaDavau smRtau / tathA'zvavaDavA vApyazvavaDavaM samAhate // 20 // sUrya candra samAyuktaH kAnto'yaH pUrva eva ca / rallakaJcAnuvAkazca vaTakazca kuDaGgakaH // 21 // nyuGkhaH puMkhaH samudrazca khaTa paTTaviTAH ghaTaH / ghaTTa kohAra haTTAca picaNDa goNDa piNDavat ||22|| kiNo ghuNo varaNDazca karaNDo laguDo gaDuH / liGgAdinirNayavargaH 5. (1) itaretarayogadvandva meM azvavaDavo, azvavaDavAH, azvavaDavAn isa prakAra pUrvapada ke anusAra pulliGga meM prayukta hote haiM kintu para pada ke anusAra strIliGga meM nahIM hote / parantu samAhAra dvandva meM azvavaDavaM aisA ho napuMsaka meM prayukta hotA hai / (2) sUrya zabda pUrvaka, evaM candrazabdapUrvaka tathA ayaH zabda pUrvaka kAnta zabda pulliGga meM prayukta hote haiM jaise- sUryakAntaH, candrakAntaH, ayaskAntaH ityAdi / (3) rallaka ( pakSma kambala) zabda anuvAka (Rgveda-yajurvedasamUha) zabda, vaTaka (vAr3A) zabda, kuDaGgaka (vRkSalatAgRha) zabda, nyuGkha (manojJa, sAmaveda) kA chepraNava) zabda. puGkha (dhanuSkANDamUla) zabda samudra (saMpuTa) zabda, khaTa (TaGkI, kUpa zabda, paDa ( pATA zilA) zabda, viTa ( lampaTa ) zabda ghaTa (ghar3A) zabda, ghaTTa (ghATa, araghaTTa) zabda, koTTAra (nAgarakUpa) zabda, haDDa (dukAna) zabda, picaNDa goNDa piNDa zabda ke samAna pulliGga meM prayukta hote haiM / eva kiNa (mAMsa granthi DhelA) zabda ghuNa (dhUpa) zabda varaNDa (mukha kA roga vizeSa) zabda, karaNDa (madhukoSa) zabda, evaM laguDa (yaSTi) zabda, tathA gaDDu (gale kA ghegha) zabda pulliGga meM prayuktaH hote haiM /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 364 liGgAdinirNayavargaH 5 'romantho dRti sImantau haridudgItha budbudaaH||23|| stUpaH pheno'rbudaH kundaH kAsamardazca pUpakaH / kaNa pakSura cukrAzca kSatriye nAbhirAtapaH // 24 // kSarapraH kedaraH pUro gola pudgala hiMgulAH / mallo bhallazca vetAlaH puroDAzastu paTTizaH // 25 // rabhasazcaiva kulmASaH kaTAhazca ptdgrhH| klIba ityadhikAre'smin uktAnyet samudAhRtam // 26 // (1) romantha (carcita carvaNa) zabda, dRti (carmapuTa mazaka) zabda, sImanta (keza vinyAsa) zabda, harit (dizA) zabda, udgotha, (sAmaveda dhvani praNava) zabda, budabuda (jala budabude parapoTe) zabda stUpa (UMcA bhAga) zadba, phena zabda, arbuda (dazakaror3a) zabda, kunda, (phUlavizeSa) zabda, kAnamarda (vezavAravizeSa) zabda, pUSaka (mAlapUrA) zabda, kaNapa (prAsa talavAra) vizeSa) zabda, kSura (churadA) zabda, cuka (svaTAi) zabda evaM kSatriya vizeSa artha meM nAbhi zabda evaM Atapa (tarakA dhUpa) zabda, kSurapra (bANa vizeSa) zabda, kedara (taru vizeSa) zabda, pUra (jala pravAha) zabda, gola (maNDala) zabda, evaM pudgala (paramANu) zabda, aura hiGgala (hoGga) zabda pulliMga meM prayukta hote haiM / (2)malla (pahalavAna) zabda, bhalla (bhAyA) zabda. vetAla (bhUtayoni vizeSa) zabda, evaM puroDAza (havi vizeSa) zabda evaM paTiza (zastra vizeSa) zabda, rabhasa (vega) zabda, kulmAgha (kAMjI) zabda, kaTAha (karAha, pAtravizeSa) zabda , evaM patadgraha (pikadAnI) zabda puMlliGga meM prayukta hote haiN| pulliGga samApta / (3) aba yahAM se napusaka kA adhikAra kiyA jAtA hai jisameM ki uparoka zabda
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 362 liGgAdi nirNayavargaH 5 araNyaM khaM tathA parNa himaM zvabhraM tathodakam / 'uSNaM zItaM balaM mAMsaM rudhirAkSi draviNaM mukham // 27 // hema zulvaM phalaM lohaM sukha duHkhaM zubhAzubham / jalajAni ca puSpANi vyaJjanaM lavaNaM tathA // 28 // anulepanaM tathA puNyaM pApazca samudAhRtam / koTi vihAya saMkhyA'nyA zatAdi paramAvadhiH // 29 // lakSa lakSeti vijJeyamasisusantaM svaradvayam / an ana zabdAntamAkhyAtaM kartRbhinnArthavAcakam // 30 // se bhinna zabda samajhanA caahiye| jaise-araNya (jaMgala) zabda khaM (AkAza) zabda tathA parNa (pattA) zabda, evaM hima (varpha) zabda tathA zvabhra (bila) zabda evaM udaka zabda napuMsaka liGga meM prayukta hote haiM / (1) uSNa zabda, zIta zabda, bala zabda, mAMsa zabda, rudhira zabda, akSi (A~kha) zabda, draviNa (dhana) zabda, mukhazabda heman (suvarNa) zabda, zulva (tAmra) zabda, phala zabda, loha zabda, sukhazabda tathA jala meM utpanna hone vAle phUla vizeSa vAcaka kamala kumuda kalhAra utpala vagairaha zabda evaM vyaJjana tathA lavaNa zabda, evaM anulepana zabda evaM puNya tathA pApa zabda napuMsakaliGga meM prayukta hote haiN| (2) koTi zabda ko chor3akare zata zabda se lekara antima avadhi parArdha paryanta saMkhyA vAcaka zabda napuMsaka hote haiM jaise-zatam sahasram, ayutam, arbudam ityAdi / (3) kintu lAkha saMkhyA vAcaka lakSa zabda' napuMsaka tathA strIliMga hotA hai jaise- lakSam, lakSA iti / (4) do svara (ac) vAlA asanta usanta zabda napuMsaka hotA hai| jaise yazaH payaH, tejaH, tamaH, sarpiH, haviH jyotiH, zAcaH, vapuH, yajuH dhanuH ityAdi /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 366 liGgAdinirNayavargaH 5 'salopAntyaM trazabdAntaM no cet pUrveNa bAdhitam / * saMkhyA pUrvapadaM rAtra zabdAntaM samudAhRtam // 31 // pAtrAdyanto yathA lakSyaM dvigurekArthavAcakaH / dvandvaikArtha samAhAro'vyayIbhAvastathaiva ca // 32 // "saMkhyA'vyayAtparaH panthAH samAsAntAnvito bhavet / (1) kartA se bhinna artha kA vAcaka ana zabdAnta zabda napuMsaka hotA hai, jaise-gamanam, ramaNam dAnam, kathanam ityAdi evaM an zabdAnta zabda bhI napuMsaka hotA hai jaise - sarma, carma, varma, - nAma, dhAma ityAdi / (2) sakAra aura lakAra upAntya vAle tra zabdAnta zabda napuMsaka hote hai / jaise- dAtram, pAtram vastram, visaM, nam, andhatamasam, kUlam, mUlam, zUlam, tUlam ityAdi kintu kisI pUrva apavAda se bAdhita nahIM ho sakA ho to jaiseputraH, vRtraH ityAdi / (2) saMkhyAvAcaka zabda pUrvapada tathA rAtra zabdAnta zabda napuMsaka hotA hai / jaise - trirAtram, paJcarAtram, saptarAtram ityAdi / ( 3 ) kintu ekArtha vAcaka tathA pAtrAdi zabdAnta dvigu samAsa lakSyAnusAra napuMsaka hotA hai / jaise- paJcapAtram tribhuvanam ityAdi kintu trilokI tripurI paJcapUlI trivalI ityAdi zabda strIliMga hI hotA hai / (4) ekArtha vAcaka samAhAra dvandva samAsa tathA avyayIbhAva samAsa napuMsaka hote haiM jaise -pANipAdam adhihari, adhigopam, apadizam ityadi / (5) saMkhyAvAcaka tathA avyaya zabda se parameM samAsAnta pratyayayukta pathin zabda napuMsaka hotA haiM / jaise- dvipatham tripatham, catuSpatham vipa, tham, apatham kApatham ityAdi, kintu dharmapathaH atipanthAH, supanthAH yahAM para pulliMga hI hotA haiM kyoMki saMkhyAvyayAdi nahIM haiM evaM samAsAnta pratyaya nahIM haiN|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - tRtIyakANDam 367 liGgAdinirNayavargaH 5 SaSThayantAccetparA chAyA bahutve saMgatA yadi // 33 // tatpuruSa samUhAthai sabhA zabdAnta eva ca / zAlArthA'pi sabhArAjA'manuSyArthA darAjakAt // 34 // SaSThayantAccetparA sA syAt dAsI samamudAhRtam / upajJopakramAntazca prAthamyasya prakAzane // 35 // kanthozInaradezasya saMjJAyAM samudAhRtA / hindI- (1) SaSThI vibhaktayanta se para meM sneha vAle bahutva artha meM prayukta chAyA zabda napuMsaka hotA hai jaise- ikSucchAyam, vicchAyam isI prakAra samUha artha meM prayukta sabhA zabdAnta tatpuruSa samAsa napuMsaka hotA hai jaise strIsabham ityAdi / strI samUha aisA artha samajhanA cAhiye / (2) zAlA (gRha) artha vAlA tathA samUha artha vAlA sabhA zabda yadi rAja zabda bhinna rAjaparyAya ina vagairaha SaSThyanta ke bAda meM hoM tathA manuSyabhinna rAkSasa pizAcAdi vAcaka SaSThyanta zabda ke bAda meM hoM to napuMsaka hotA hai jaisedAsIsabham, inasabham, prabhusabham, pizAcasabham rakSaH sabham ityAdi kintu rAja zabda ke bAda sabhA zabda strIliGga ho hotA hai jaiserAjasabhA candraguptasabhA yahAM para candra gupta se rAjavizeSa kA bodha hotA hai ataH strIliGga hI mAnA jAtA haiM / (3) upajJA aura upa. krama zabdAnta tatpuruSa napuMsaka hotA hai usa vastu kA Arambha karanA martha prakaTa karanA ho to, jaise- pANinyupajJam, aSTakam, nandopakramam droNaH ityAdi / pANini ne saba se pahale aSTAdhyAyI vyAkaraNa ko prakAzita kiyA / (4) uzInara deza kI saMjJA meM kanthA zabdAnta tatpuruSa napusaka hotA hai jase- sauzamikantham, bAlhikantham /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 368 liGgAdinirNayavargaH 5 bhAve 'kaNanacid bhinnAH samUhe bhAvakarmaNoH // 36 // adanta pratyayAntAzca zabdAH klIve prakIrtitA / "puNyAhaM sudinAhaJca dvayametattathaiva ca // 37 // kriyANAmavyayAnA0caikatvaM bhedake smRtam / * ukthaM ca toDakaM cocaM tirITaM marma yojanam ||38|| gRhasthUNaM tathA picchaM gadyaM padyaM kaveH kRtau / (1) bhAva meM kaNa na aura cit (cakAra saMjJaka ) pratyayoM se bhinna adanta kRdanta pratyayAnta zabda tathA samUha artha tathA bhAva karma artha meM vihita adanta taddhita pratyayAnta zabda napuMsaka hote haiM jaise bhUtam, bhavitavyam, bhavanoyam, brahmabhUyam sAMbarAviNam, sAMkuTitam, bhaikSam, kAkam, vAkam, kaidAryam, golam, maunam, mArdavam mAnojJakam, steyam, zauklyam ityAdi, kintu vighnaH, svapnaH cayaH, jayaH, zvapathuH ityAdi / (2) puNyAhaM tathA sudinA - ham, ye donoM zabda nasaka meM prayukta hote haiM / (3) kriyA tathA avyayoM ke vizeSaNa eka vacanAnta tathA napuMsaka hote haiM / jaisemRdupacati, prAtaH kamanIyam ityAdi / evaM zobhanaM paThati, ramaNIyaM vadati ityAdi sthaloM meM mRdu zobhana tathA ramaNIya ye kiyA ke vizeSaNa hone se napuMsaka meM prayukta hue haiN| evaM prAtaH kamanIyam yahAM para kamanIyaM yaha 'prAtaH ' isa avyaya kA vizeSaNa hone se napuMsaka meM prayukta huA hai / (4) uktha (sAmaveda vizeSa) zabda, toTaka ( kalaha karane vAlA) zabda, coca (kadalI phala-tAlaphala ) zabda, tirITa (veSTana) zabda marma (prANasaMsthAna) zabda, yojana (paramAtmalInatA) zabda, gRhasthUla ( ghara ke bIca kA stambha ) zada, evaM piccha ( mora kA pAMkha) zadva, evaM kavi kI kRti vizeSa rUpa gadya tathA padya zabda napuMsaka meM prayukta hotA hai / "
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 369 liGgAdinirNayavargaH 5. rAjasUyaM tathA yajJe vAjapeyazca saMsmRtam // 39 // bhASya sindUramANikya cIracIvarapabjaram | vidalaM haritAzca lokAyata mudAhRtam // 40 // sthAlaM bAilavamityete klIve zabdAH prakIrtitAH / puMnapuMsaka ityasmin adhikAre pradarzitAH // 41 // zabdA adhastAd vikhyAtAH piNyAkArdharcakaNTakAH / taNDako modakaSTaGkaH kharvaTaH zATako'rbudaH // 42 // pAtakazcarakodyoga tamAlAmalakau naDaH / (1) yajJa vizeSa ke liye prayukta rAjasUya zabda tathA vAjapeya zabda napuMsaka mAnA jAtA hai / (2) bhASya (bRhadavyAkhyAna) zabda, sindUra zabda, mANikya (padmarAgAdimaNi) zabda, cIra (vastra) zabda, cIvara (phaTA purANA) kapar3A) paJjara (piMjaga) zabda bidala (vAMsa kA pAtra) zabda, haritAla ( dUrvA) zabda, lokAyata( cArvAka ) zabda, evaM sthAla (thAlI) zabda, tathA bAhrava (bahavadezodbhava) zaGkha napuMsaka meM prayukta hote haiM / (3) pulliMga tathA napuMsaka ina donoM ke adhikAra meM nimna pradarzita zabda mAne jAte haiM jaise-piNyAka (sarasoM ke skhalI) zabda, evaM ardharca (AdhI RcA ) zabda tathA kaNTaka (kAMTA) zabda evaM taNDaka (svaJjanaphena) zabda, tathA modaka (laDDu) zabda evaM TaGka (TaGkI) zabda evaM kharvaTa (nadI - parvata madhyavartI grAma) zabda evaM zATaka ( mArI) zabda, arbuda (daza karor3a) zabda, pAtaka (pApa vizeSa) zabda, caraka (vaidyakazAstra vizeSa ) zabda udyoga zabda tathA tamAla (parvatIya vRkSa vizeSa) zabda, Amalaka (AmalA) zabda tathA naDa zabda ( sarakaNDA ] pulliMga tathA napuMsaka mAne jAte haiM / 24 -
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 370 liGgAdinirNayavarga:5 bustaM muNDaM zIdhra kuSThaM kSemaM veDitasagamam // 43 // kuTTimaM zatamAnArma tANDavAvyayazambalam kasaM kaviyaM kandaM yUSaM yUpaM yugandharam // 44 // pragrIvaM camasaM pArAvAraM pAtrIva cikkasau / ardharcA digaNe'nyeSAM ghRtAdInAM ca saMgrahaH // 45 // tasyAkRtigaNatvAddhi boddhavyo vibudhaiH sadA / strI puMsayostu vijJeyA apatyatyayAntakAH // 46 // (1) busta (zaSkuli, pakamAMsa, panasaphala) zabda, muNDa (muNDitazira) zabda zodhu (zarAva) zabda, kuSTha (roga vizeSa) zabda, kSema (kalyANa) zabda, veDita (cikkaNa) zabda, saMgama (milana) zabda, kuTTima (pharza) zabda, zatamAna (rUpya kA parimANa vizeSa) zabda, arma (netragega) zabda, tANDava (tANDava nAca) zabda, avyaya (nAza rahita) zabda, zambala (pAtheya) zabda kArpAsa (kapAsa) zabda, kaviya (ghor3e kA mukha bhANDa) zabda, (kanda kAMdA) zabda, yuSa (mAMDa cAvala kA osAvana) zabda, yUpa zabda, yugandhara (kUvara) zabda, pragrIva (khirakI] zabda, camasa zabda, pArAvAra zabda, pAtrova yajJapAtra vizeSa] zabda, cikkasa [cikkana] zabda pulliMga evaM napuMsaka haiN| (2) ghRta vagairaha zabda argharcAdi gaNa meM paDhe hue hone se pulliMga tathA napuMsaka haiN| (3)-yahAM se strIpuMsa ina dono kA adhikAra calatA hai arthAt nimna prakAra ke zabda strIliMga tathA puMlliGga samajhe jAte haiM jaise-apatya (putrapautrAdi) artha meM vihita aN iJ vagairaha pratyayAnta zabda puliGga tathA strIlija hote haiM udAharaNa aupagavaH aupagavI, dAkSiH, dAkSI, gAgIH gArgI ityAdi /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 371 liGgAdinirNayavargaH 5 dvicatuSpada' padavyAlA jAtibhedAH prakIrtitAH / striyA yoge pumAkhyAste'pavAdaizcenna bAdhitAH // 47 // mallakazcApi vijJeyaH strIpuMsobhayaliGgakaH / jhATalirvarNakaH svAti munirmanurvarATakaH 48 yaSTiH sRpATI karkandhUH zATirmRSA kuTIkaTI / strI napuMsakayozcAthAdhikAre'trocitAdayaH // 49 // vyaJ vuJ pratyayarUpAntAH bhAve karmaNi ca kacit / (1) dvipada vAcaka catuSpadavAcaka, SaTpadavAcaka zabda tathA sarpavAcakazabda jAti vizeSa kA bodha karAne vAlA puMliGga tathA strIliGga hotA hai jaise mAnuSaH mAnuSo, vipraH, viprA, zUdraH, zUdrA, bakaH, bakI, haMsaH, haMsI bhramaraH, bhramarI, uragaH, uragI, vyAlaH, vyAlI, ityAdi / ye saba pulliGga ke yoga hone para strIliGga ho jAte haiM / kintu apavAda se bAdhita hone para IkArAnta na hokara AkArAnta hote haiM / (2) mallaka zabda (mAlo) pulliGga strIliGga hai mallakaH, mallikA evaM jhATali (vRkSa vizeSa) zabda, varNaka ( candana vilepana) zabda svAti ( nakSatra vizeSa ) zabda, munizabda, manuzabda, varATaka (kaur3I) zabda, yaSTi zabda, sRpATI zabda ( parimANa vizeSa ) karkandhU (badarIphala ) zabda zATo zabda ( sArI) mRSA (svarNAdi vilepana bhANDa) kuTI zabda evaM kaTI zabda pulliGga tathA strI0 hai / (3) yahAM strInapuMsaka kA adhikAra calatA hai jisameM SyaJ pratyayAnta tathA vuJ pratyayAnta ucita vagairaha zabda bhAva tathA karma artha meM napuMsaka evaM strIliGga hote haiM jaise- aucityam aucitI sAmagrayam, sAmagrI AhopuruSikA zaiSyopAdhyAyikA ityAdi, mAnojJakama rAmaNI kam ityAdi /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya kANDam 372 liGgAdinirNayavargaH 5 SaSThyantebhya pare cetsyu zAlAcchAyA nizA surAH // 50 // senA zabdAzca vijJeyAH gozAlamityudAhRtam / " Avantottara zabdazcAnnaMntottarapado dviguH // 51 // ano nasya ca lopo'nte paJca khaTva mudAhRtam / triliGgeSu puTI vATI peTI pAtrI ca dADimI // 52 // kuvalItyAdi zabdA vai vidvadbhiH samudAhRtAH / itaretarayoge ca dvandve tatpuruSe tathA // 53 // liGgaM parapadasyaiva prAyazaH samudAhRtam / (1) SaSThayanta se pare zAlA, chAyA - nizA - surA tathA senA zabdAnta zabda napuMsaka tathA strIliGga hote haiM jaise- gozAlam, gozAlA, ikSucchAyam, ikSucchAyA, zvanizam, zvanizA, yavasuram, yavasurA, nRsenam, nRsenA ityAdi / ( 2 ) Abanta uttarapada vAlA evaM saMkhyAvAcaka pUrva pada vAlA dvigu samAsa, evaM an anta uttarapada vAlA dvigu samAsa strIliGga tathA napuMsaka hotA hai kintu anta meM an zabda ke nakAra kA lopa ho jAtA hai jaise pazca svaTvam pazcakhavIM paJcatakSaM pazcakSI ityAdi / ( 3 ) triliMga (pulliMga strIliMga napuMsaka) meM puTI (saMpuTa) zabda, vATI (vAstu- gRhodyAna) zabda, peTI (maJjUSA) zabda, pAtrI (vartana) zabda, (dADimI) zabda, evaM kuvalI ( badarIphala kamala muktAphala) zabda prayukta hote haiM / udAharaNa puTa: puTI, puTam, vATaH vATI, vATam peTa, peTI, peTam pAtraH, pAtrI, pAtram, dADima: dADimI, dADimam, kubalaH, kuvalI, kuvalam ityAdi / ( 3 ) itaretarayoga dvandva tathA tatpuruSasamAsa meM uttarapada ke anusAra hI liGga prAyaH hotA hai jaise - kukkuTamayUryai, mayUrIkukkuTau kulabrAhmaNaH brAhmaNakulam, pippalI ityAdi /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 373 liGgAdinirNayavargaH 5 prAdhapatyAdhavAdibhyaH paryAdibhyastathaiva ca // 54 // nirAdibhyazca pUrvebhyaH pUrva liGgatA / ApannaprApta pUrvAzcAlamAdhAstathaiva ca // 55 // arthAntAstaddhitArthe ca dviguH sNkhyaastdntkaaH| sarvAdayastadantAzca zabdA mukhyAnusAriNaH // 56 // (1) kintu prAdi apatyAdi bhavAdi paryAdi tathA nirAdi upasarga pUrvapadoM se pare tatpuruSa samAsa meM pUrvapada ke anusAra hI liGga hotA hai jaise-pragata AcAryaH prAcAryaH AcArya pragato vA prAcAryaH durAcAraH duSTo vA puruSaH duSpuruSaH, khaTvAmatikAntaH atikhaTvaH mAlAmatikrAntaH atimAlaH, abhigato mukham abhimukham, velAmudgataH udvelam, avakruSTaH kokilyA-avakokilaH kokilayA AhUto vasanta. ityarthaH, pariNaddho vIrudhA-parivIrut saMnaddho varmaNA saMvarma,pariglAno'dhyayanAya paryadhyayanaH udyuktaH saMgrAmAya utsaMgrAmaH niSkrAntaH kauzAmyA niSkauzAmbiH utkrAntaH kulAdaH utkulaH / nirgatamaGgulibhyo niraGgulam ityAdi / (2) prApta pUrvapada tathA Apanna pUrvapada evam alam pUrvapada aura artha zabdAnta tatpuruSa evaM taddhitArtha viSaya meM dvigu samAsa tathA saMkhyAvAcaka zabda evaM saMkhyA zabdAnta zabda, evaM sarvAdigaNa paThita zabda tathA sarvAdyanta zabda vizeSya (mukhya) ke liGgAnusAra pulliGgAdi meM prayukta hote haiM jaise-prApta jIvikaH Apanna jIvikaH, alaM jIvika, dvijArtha sUpaH, dvijAI mAlA, dvijArtha payaH paJca kapAlaH paJcakapAlI, ekaH puraSaH, ekA strI, ekaM vastu, dvau, dve, trayaH,tinaH, trINi, catvAraH catasraH,catvAri bahavaH, bahyaH,bahUni, sarvaH sarvA sarvam UnatrayaH UnatinaH UnatrINi, parama sarvaH paramasarvA, paramasarvam ityAdi /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 274 liGgAdinirNayavargaH 3 Adi nAmnAM bahuvrIhi ranyaliGgaH prakIrtitaH / guNi daivya kriyA zabdA vizeSyasyAnugAminaH // 57 // kartRkarmaNi kRtyAca kRtaH kartaryanAmani / arNAdi pratyayAntAzca raktAdyarthe samAgatAH // 58 // zabdA nAnArthasampannA vAcyaliGgA udAhRtAH / zabdAH paiT saMjJakA yuSmadasmadI ca tiGavyayam // 59 // triliGgeSu samAnAste virodhe parameva tat / (1) digavAcaka zabda se bhinna zabda vAlA bahuvrIhI samAsa anya padArtha ke liGgAnusAra prayukta hotA hai jaise- bahudhanaH puruSa: bahudhanA strI bahudhanaM kulam ityAdi (2) zuklAdi guNavAcaka zabda guNI paraka hone para vizeSya ke liGgAnusAra prayukta hote haiM jaise - zuklaH paTaH zuklA zATI, zuklaM vastram ityAdi etraM dravya vAcaka tathA kriyA vAcaka zabda bhI vizeSya ke liGgAnusAra hote hai jaise daNDI puruSa daNDinI zAlA daNDikulam evaM pAcakaH puruSaH pAcikA strI pAcakaM kulam ityAdi (3) kartA tathA karma vAdhya meM prayukta kRtpratyayAnta zabda evaM saMjJA se bhinna sthala meM kartA vAcya meM prayukta kRdanta pratyayAnta zabda tathA raktAdyartha meM prayukta aNAdi pratyayAnta taddhitAnta zabda nAnArtha meM sampanna hone se pradhAnavAcyArtha ke liGgAnusAra prayukta hote hai| jaise- bhavyaH bhavyA bhavyam kAryaH kAryA kAryam kartA kartrI kartR kauGkumaM vastram kaukumI zATI kaukumaH paTaH vAsiSTau maMtraH vAsiSThI Rk vAsiSThaM sAma ityAdi / (4) SaT saMjJaka zabda tathA yuSmad zabda evaM asmad zabda tathA tiGanta evaM avyaya zabda tInoM (pulliGga, strIliGga tathA napuMsaka) liGgoM meM samAna ho rUpa meM prayukta hote haiM jaise-paJca
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyakANDam 375 liGgAdinirNayavarga:3 ziSTAnAM caiva zabdAnAM liGgasya ca vinirNayaH // 60 // ziSTa prayogato nUnaM kartavyaH paNDitairiti / / / iti liGgAdi nirNayavargaH samAptaH // tRtIyaH kANDaH smaaptH|| puruSAH, paJca striyaH, paJca phalAni evaM SaT sapta aSTa nava daza vA puruSAH, striyaH phalAni ca ityAdi / evaM tvaM puruSo'si,tvaM strI vartase, tvaM vanaM vartase evaM ahaM puruSaH,ahaM vanam ityAdi / evaM puruSaH pati strI pacati kulaM pacati ityAdi / evaM uccaiH prAsAdaH ujcaiH pAThaH zAlA, uccaiH gRham ityAdi / kintu liGga pratipAdaka va vanoM ke paraspara virodha hone para vacana ke anusAra hI liGga honA cAhiye jaise-nIH lUH yahAM para kevala puMliGga athavA strIliMGga na hokara tInoM liGga mAne jAte haiM / (1) uparokta zabdoM se bace hue zabdoM ke liGgoM kI vyavasthA ziSTa prayogoM ke anusAra samajha lenI cAhiye jaise titaDaH titaDa, tATaGkaH kaurakaH korakaM ityAdi kyoMki 'cAlanI titaDaH pumAn' aisA ziSToM ke vacanAnusAra titaDa zabda pulliGga mAnA jAtA hai kintu 'titaDa parivapanaM bhavati' isa prakAra patajali ke paspazAlika bhASya vacana ke anusAra titaDa zabda napuMsaka bho mAnA jAtA hai / evaM 'tATaGkaste' isa prakAra AcArya ke prayoga se toTaGka zabda pulliGga hA mAnA jAtA hai / kintu 'kAlikA korakaH pumAna' aisA vacana ke anusAra koraka zabda pulliGga hone para bhI 'korakANi' aisA mAgha kavi ke prayoga ke anusAnapuMsaka bhI mAnA jAtA hai| // iti liGgAdi nirNayavargaH samAptaH // // iti tRtIyaH kANDaH samAsaH // // sampUrNam //
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________